ehlisunnnetde - TASAVVUF-HALİSECE

2- Rasûlullah Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini rüyâ’da görmek için her Cuma ve Pazartesi geceleri Kasîde-i Bürde okunur. Bu şekilde hatm-i kebiri olan yüz bir (101) kere okuyan kişi, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini rüyasında görür.

6- Herhangi bir niyetle yatsıdan sonra üç kere okunursa; niyet ettiği şeyi rüyasında görür.

9- Hastalıklardan Şifa için (en az) yedi kere okunmalıdır. Son münacât kısmı ise felçli hastalar üzerine yedi gün süreyle okunup Cenâb-ı Hakk’tan şifa niyaz edilir.

11- Yüksek zekâ ve iyi bir hâfızaya sahip olmak için (Nisan yağmuru suyu, zemzem suyu veya herhangi bir su üzerine) üç defa okunur ve aç karna o sudan içilir.

21- Yolculukta sağ salim dönmek için okunur. Ve Maddi ve manevi bütün dertler için okunur.

Kasîde-i Bürde’de, 140. beyitten 147. beyite kadar olan kısım hastalıklardan şifa bulmak için okunur. O beyitler şunlardır:

140. “Hademtühû bi-medîhin estekıylü bihî
Zünûbe umrin mezâ fi’ş-şi’ri ve’l-hıdemi

141. İz-kalledâniye mâ-tuhşâ avâkıbühû
Ke-ennenî bihimâ hedyün mine’n-neami

142. Eta’tü ğayye’s-sıbâ fi’l-hâleteyni ve mâ
Hassaltü illâ ale’l-âsâmi ve’n-nedemi

143. Fe-yâ hasârate nefsin fî-ticaretihâ
Lem teşteri’d-dîne bi’d-dünyâ velem tesümi

144. Ve men yebi’ êcilen minhü bi-âcilihî
Yebin lehü’l-ğabnü fî-bey’in ve fî-selemi

145. İn êti zenben fe-mâ ahdî bi-müntekızın
Mine’n-nebiyyi ve lâ-hablî bi-münsarimi

146. Fe-inne lî zimmeten minhü bi-tesmiyetî
Muhammeden vehve evfe’l-halkı bi’z-zimemi

147. İn-lem yekün fî-meâdi âhızen bi-yedî
Fadlen ve illâ fe-kul yâ zellete’l-kademi”

140. Bu medhimle (kasidemle) Fahr-i Kâinat’a (s.a.v.) hizmet eyledim. Bu hizmetimle, şiir ve dünya işleriyle geçen hayatım boyunca işlediğim günahlardan af dilerim.

141. Çünkü şiirlerim ve amellerim, boynuma, neticesi çok kötü öyle bir halka taktılar ki, sanki ben kurbanlık bir koyun gibiyim.

142. Her iki halde de, (gerek şiirde ve gerekse diğer işlerde) çocuklar gibi kötülüğe meylettim. Elime günah ve pişmanlıktan başka bir şey geçmedi.

143. Yazık! Nefsimin ticaretindeki zarar ve ziyana… Çünkü nefsim, dünya zevkini verip, din saadetini almadı. Böyle bir şeyi istemedi bile…

144. Kim ahireti dünya ile değiştirirse, yaptığı satış ve selem’de zarar etmiş olur.

145. Ben günah işlesem de, Nebî sallallahu aleyhi vesellem ile olan ahdim bozulmaz, sağlam ipim kopmaz.

146. İsmim Muhammed olduğu için, Peygamber’den (s.a.v.) hususî bir ahdim daha var. Zira Rasûlullah (s.a.v.), sözüne en çok bağlı olandır.

147. Eğer Rasûlullah (s.a.v.) ahirette, fazl u keremiyle elimden tutmazsa, sen o zaman, ‘Ey ayağı kaymış bî-çâre, vay senin hâline!’ de.

3- Doğru okumak [Bunun için Arapça aslından okumalıdır. Kitap olarak elinizde mevcut değilse şayet, bu beyitler (140-147), aşağıda vereceğimiz linkteki kitabın 97-101’inci sayfaları arasındadır, buradan çıkış alınıp veya yazılarak okunabilir.http://www.ilhanarmutcuoglu.com/kasideiburde.pdf

4- Hastalara okumak için ehlinden icâzet almış olmak(*). Her beyitten sonra şu salavâtı tekrar okumak:

Hastalıklardan Şifa için (en az) yedi kere okunmalıdır. Her tertip okumanın sonunda, “Yâ Şâfî Huu” diye hastaya nefes etmeli / üflemeli… Gerekirse daha fazla okunabilir.

(*) Hazret-i Üstâzımız (k.s.) “Evlatlarımız her hâcette salahiyetlidir” [Ali Erol, Hatıratım, s. 57] buyurmuşlardır. Binaenaleyh usûlünce okuyabilen İmam-ı Rabbani evlatları / her kardeşimiz icâzetli sayılırlar.

.

Birinci dönem Melâmîlik, "Melâmetiye" adıyla tanınır. İlk defa Nişâbur'da hicrî III. asrın başlarında Ebu Salih Hamdun b. Ahmet b. Ammâr el-Kassâr, Melâmîliğin yayılmasında büyük rol oynamıştır. Melâmîlik, Hamdun Kassâr'dan önce varsa da, bir tarikat haline onun zamanında gelmiştir.

Melâmîlikte Muhyiddin İbnü’l-Arabî'nin "Vahdet-i vücud" görüşünün derin tesiri vardır. Melâmîler kaçınılması mümkün olmayan cemaatle namaz dışındaki ibadetlerini ve Allah'a yakınlıkla ilgili hallerini halktan gizlerler. Bunları açığa çıkarırlarsa kendilerini kınarlar. Gerçek durumlarını sezdirmemek için halk içinde sıradan bir insan gibi giyinip kendilerini belli etmeden yaşamaya çalışırlar. Görünüş ve gösterişe değer vermezler. İnsanlara yalnız kötü taraflarını gösterip iyiliklerini gizlemede çok ileri gittiklerinden, çevresindekiler onları kusurlu kimseler sanarak ayıplar ve kınarlar. En hoşlanmadıkları şey, kibir ve gösteriştir. Bu kötü huylardan korunmak, Melâmîlikte bir kuraldır. Özel giysileri vetekkeleri yoktur. Melâmîler kimseye dertlerini açmazlar.

Çünkü kula ihtiyacı bildirmek, muhtaçtan yardım istemektir. Bu sebeple ihtiyacı Allah'tan dilemek ve Peygamber'in yolundan gitmek, kulluğun iki esasıdır. Birbirlerinin yardımına koşarlar. Bu hususta Hamdun Kassar; "Mü’min, kardeşi için gece kandil, gündüz asâ olmalıdır" der.

Melâmîlik başta Mevlevîlik olmak üzere IV. asrın sonlarında oluşmaya başlayan, V. ve VI. asırlarda gelişen tarikatlara tesir etmiş, birçok bâtınî mezhep ve mesleklerin ortaya çıkmasına sebep olmuştur.

Sekizinci yüzyıl, İslâm âleminin içtimaî ve iktisadî sıkıntılarla karşılaştığı, Asr-ı Saadet’in huzur ve selametinin yavaş yavaş silinmeye başladığı bir döneme şahitlik etmiştir. Hâricî fikirlerin tesirleri, ekonomik şartlar, devlet baskısı ve bilhassa Arap milliyetçiliği fikrinin devlet ideolojisi olması sıkıntıları beraberinde getirmiştir. Böyle bir ortamda halk tarikatlara sığınmış ve kısmî de olsa yozlaşma tarikatların çalışmaları sonucunda yavaşlatılmıştır. Tarikatların zikir, evrâd, nâfile ibadet, fenâfişşeyh, nefsi gemleme, sıkıntıya katlanma, toplumdan tecrid olma gibi esasları vardı. Bu umdeler kendisine karşılık bulmakta zorlanmadı ve tarikat müessese ve usûllerine bir aksülamel olarak Melâmîlik ortaya çıktı.

Esasen Melâmîlik kültürü yaklaşık bin yıllık bir süreçtir ve Melâmîlik içerisinde birbirine hiç benzemeyen tipte insan modelleri vardır. Bazısı Ehl-İ Sünnet çizgisi içerisinde, münzevî olarak yaşayan, Allah ve Rasûl sevgisini kendisine rehber edinen kimseler iken, bazısı da hakikatten ayrılıp yolunu şaşırmış, şeriatla hiç bağdaşmayan fiilleri işleyen, Ehl-İ Sünnet çizgisinden sapan kimselerdir. Bu sebeple Melâmîlik kültürü içerisinde iki tip kul modeli vardır.

Melâmîlikte halka dönük hayat tarzı vardır. Yani tarikatlarda olduğu gibi halktan mücerred yaşama yoktur. Halkla iç içedirler. Halktan kopamazlar. Kendilerini herkesten aşağı görmek umdesini benimsemişlerdir. Melâmîlik tarih içerisinde üç grup altında incelenmektedir. Bu ayrımın sebebi, ekseriyetle Melâmî pirlerinin anlayış farklılığıdır.

1. Dönem Melâmîleri: Ünlü sûfi Haldun Kassâr'a bağlanan bu dönem Melâmîliğine Melâmîye-i Kassâriye ya da Hz. Ebu Bekir'e (r.a.) dayandığı düşüncesinden dolayı tarikat-ı aliye-i Sıddıkiye denildi.

Bu dönem Melâmîliği örf ve âdet bakımından tarikat çizgisine yakındır. Ehl-i Sünnet çizgisi içerisindedir. Nefsi gemleme, nafile ibadet, zikir, evrâd vs. gibi tarikatlarda görülen usûl ve âdap bu dönem Melâmîlerinde de mevcuttu.

2. Dönem Melâmîleri: Bu dönem Melâmîleri ünlü mutasavvıf Ahcı Bayrâm-ı Velî'nin kurucusu olduğu Bayrâmiye tarikatının bir kolu olduklarından Melâmîye-i Bayrâmiye diye adlandırılırlar. Kurucusu Ömer Dede Sikkînî'dir.

Bu dönem Melâmîleri Vahdet-i vücûd fikrini benimsemişlerdir. Aşırı Ehl-i Beyt sevgisinden dolayı Şiîliğe meyletmişlerdir. Durum böyle olunca Şiîlerle arası iyi olmayan Osmanlı Devleti Oğlan (Olan) Şeyh Hüseyin Mâşûkî, Şeyh Bali Hamza Dede, Beşir Ağa gibi ileri gelem Melâmî pirlerini idam etmiştir.

3. Dönem Melâmîleri: Bu dönem Melâmîleri kurucuları Muhammed Nûru’l-Arabî'nin adından dolayı Melâmîye-i Nûriye diye bilinirler. Bu dönem Melâmîleri Nakşiliğe yakındırlar. Yani 2. önem Melâmîlerinin aksiyoner havası bunlarda yoktur. Melâmîlik bu dönemde aslî görünümünden uzaklaşmış, müesseseleşme ve şekillenme gelişmiş, yani tekke, dergâh, zikir, evrâd gibi esaslara bağlanmaya başlamışlardır. Bu dönem Melâmîlerinin büyük bir kısmı Masonluğa kaymışlardır.

Be-tahsis 2. ve 3. dönem Melâmîlerinde şeriata aykırı söz söyleme ve şeriata aykırı hayat tarzı mevcuttu.

Bu dönem Melâmîleri riya, şöhret, hubb-i câh gibi tehlikelerden kurtulmak uğruna, halka kendilerini kötü gösterme, şeriata aykırı davranma gibi bir metod takip etmişler ve halk onlardan kaçınca gerçek ihlâsı ve Allah sevgisini kazanacaklarına inanmışlardır. Hatta bazıları dalâlet ve tabiat bataklığına saplanarak dinden çıkmışlardır.

Tasavvufun birçok nazarî / teorik yanını benimseyen Melâmîler, tarikatların ibadet ve umdelerini / esaslarını kabul etmiyorlardı. Hatta tarikatları halkı uyuttuğu iddiasıyla suçlayanlar da olmuştur. Mutasavvıfların zâhitliğini riya diye de göstermişlerdir.

Anadolu kökenli tarikatların kahir ekseriyeti / büyük çoğunluğu gibi Melâmîlik de Şiî akîdesinden tesirlenmiştir. Daha doğru bir ifade ile, ölçüsüz Ehl-i Beyt sevgisi bütün Anadolu'ya yayılmıştır. Melâmîlik de bundan nasibini almış ve Melâmî atmosferde yetişen bazı kişilerKalenderîlik, Haydârîlik, Abdallık ve on ikinci yüzyılda hemen-hemen bütün bu mezhepleri temsil eden Bektaşilik gibi tarikatların ortaya çıkmasına doğrudan ya da dolaylı olarak tesir etmişlerdir.

Nefsinde yalnızca kusur ve naks, acz ve fakr olan insanın, bütün mehâsîn ve kemâlâtının Fâtır-ı zû’l-Celâl tarafından ona ihsan edilmiş nimetler olduğunu anlayıp, fahre, gurura hakkı olmadığını anlaması zaten insanı riyadan, şöhretperestlikten, gururdan ve fahrden(övünmekten) kurtarır. Yoksa şeriata aykırı davranarak fahr ve gururdan kurtulmak mümkün değildir. Mümkün olsa bile Ehl-İ Sünnet usûl ve esasına aykırıdır. Zira Rasûlullah Efendimiz (s.a.v.) -ki, İslâm’ın peygamberidir ve sıkıntı çekmede de zirvededir- hiçbir zaman insanların teveccühünden kaçınmak uğruna şerîata muhalif fiilleri işlememiş, tam aksine ibadette-tâtte, takvada-ihlasda, duada, şefkatte-cesaretteerişilmez olmuştur.

Allah sevgisinin ölçüsü Rasûl'e ittibâ iledir. Rasûl'e ittibâ ise, Sünnet-i seniyye çizgisinde yaşamakla mümkün olur. Mü’minin yapması gereken de kainatın yaratılış sebebi olan o mübarek Zât’ın (s.a.v.) sünnetine uymaktır. Zira onu sevmek, sünnetine ittibâya bağlıdır. Gerisi ya cehalet, yadalâlet, ya da sefâhettir!..

.

Kelime-i tevhid, “Lâ ilâhe illallah (Allah’tan başka hiçbir ilah yoktur)” mübarek cümlesidir.

Tevhîd; ‘vahdet’ mastarından muştak/türemiş bir kelimedir. Vahdet; cinsin içinde teklik, benzersizlik, sayı olarak tek’lik, bütün olmak, parçalardan meydana gelmemek ve parçalara da ayrılmamak… kısacası birlemek, bir şeyin bir ve tek olduğuna hükmetmek ve böylece inanmak manalarına gelir.

İslâmî ilimler, özellikle de tasavvuf ıstılahında ‘tevhîd‘, Allah’ın varlığını-birliğini, eşi-dengi ve ortağı bulunmadığını tasdik etmek suretiyle O’nun zatını, aklın ve zihnin tasavvur edebileceği her şeyden uzak ve yüce tutmak yani tenzih etmektir.[Ta'rifat-ı Cürcanî] Zira Cenab-ı Hakk’ı zihninizde dilediğiniz gibi tasavvur edin, ama bilin ki hiçbir tasavvur Allah değildir.

Her dinde ‘inanç’ temeldir/esastır. Hak din İslâmiyette de durum aynıdır. İslâm’ın temeli; Allah’tan başka ilah kabul etmemek, Allah’a eş ve ortak koşmamaktır. O bakımdan “Lâ ilahe illallah” kelime-i tevhîdi, İslâm’ın temeli sayılmıştır.

Tevhîd edenler mest olur
Allah’a erer mest olur
Dirliği hem dürüst olur
Gel bile tevhîd edelim.

Tevhid inancına sahip bulunanlara, ‘ehl-i tevhîd’ veya ‘muvahhid’ denir. Her iki kavram da ynı manaya gelmektedirler.

“Kelime-i Tevhîd hatmi”, Kelime-i Tevhîdi 70 bin kere okumaktır. Nitekim hadis-i şerifte buyruldu ki:

“Kim 70 bin ‘Lâ ilâhe illallah’ derse, ölmeden önce Cennet ile müjdelenir.” [Kelime-i Tevhidin Fazileti S. 47]

Tasavvuf ehlinin/eviliyâullah’ın ileri gelenlerinden birçoklarının Kelime-i Tevhid hatmini bu miktar okumalarının müstenidatı/dayanağı, bu hadis-i şerif olsa gerektir.

Bu okunan 70 bin adet Kelime-i Tevhid‘in tesiri, ecri-sevabı-mükafâtı okuyan için olduğu ve kendisi cennetle müjdelendiği gibi, aynı hatmin başkaları için de okunması halinde onlar için de aynı neticeyi verir.

Nakşi yolu Müceddidin kolu silsilesinin 33. ve son halkasını teşkil eden Süleyman Hilmi Tunahan (k.s.) hazretleri de, Kelime-i Tevhîd hatminin adedi hususunda,

“70 bin Tevhid de olsa, olabilir… Amma 72 bin olsa daha iyi ve daha müessir olur” buyurmuşlardır.

Şeyh Ebu’r-Rebi’ (k.s.) hazretleri, keşfi/basîreti/manevi gözü ve görüşü açılmış bir genç ile yemek yiyordu. Yemekten evvel de, 70 bin Kelime-i Tevhîd okumuştu.

Keşfi açılmış genç yemeğe uzanırken bir anda gözünün önünden perdeler kaldırıldı ve annnesinin cehennemde azap edildiğini görünce, üzüntü ile elini yemekten çekti, ağlamaya başladı…

Yanındakiler, ‘neden yemediğini ve ağladığını’ sorunca da, gözyaşları içinde gördüklerini anlattı!..

“Ya Rabbi! Bilirsin ki, yemeğe oturmadan senin rızan için 70 bin Tevhîd okumuştum; onları bu gencin annesine bağışlıyorum” diyerek içinden niyazda bulundu.

- “Annem şu anda cehennemden kurtulup cennetlik oldu da ondan… Ama sebebini bilemiyorum” dedi.

Tabii bilemezdi… Zira onun keşfi ve himmeti o kadardı. Ama Şeyh Ebu’r-Rebi’ hazretleri sebebini çok iyi biliyordu ve o sebep; okunan 70 bin ‘Kelime-i Tevhîd’ idi

.

İmam-ı Rabbani (k.s.) hazretlerinin Kelime-i Tevhid’in faydasına dair kaleme aldığı aşağıda nakledeceğimiz şu cümleleri, bütün Müslümanlar için bir feyz ve nur kaynağıdır…

“Rab celle sultânuhû ve alâ burhanuhu hazretlerinin gadabını teskin hususunda ‘Lâ ilâhe illallah’ sözünden daha faydalı bir şey yoktur. Bu söz, cehenneme girmeye sebebiyet veren (İlâhi) gadabın teskinine (sakinleşmesine) vesile olabiliyorsa, başka gadapların sakinleştirilmesine / yatıştırılıp durdurulmasına haydi haydi vesile olur. Zira diğer gadaplar (öfkeler-kızgınlıklar), Cehennem azabını doğuran gadaptan çok daha basittir.

Nasıl teskin etmesin ki, kul bu sözü söylemekle mâsivâdan (Allah’tan gayri her şeyden) yüz çevirmiş, bu sözü tekrarlamakla mâsivâyı reddetmiş ve teveccüh kıblesini hak olan Ma’bûd kılmış (yönünü tamamen Allah Teala’ya çevirmiş)tir.

Gadabın kaynağı da, kulun müptela olduğu farklı farklı yönelişlerdi. Bunlar olmadığına göre gadap da olmayacaktır. Mecaz âleminden bu manaya şunu misal verebiliriz:

‘Bir kimse hizmetçisinden rahatsız olup ona gadap etse/sinirlense… Bu esnada hizmetçisi aklını kullanıp, efendisi dışındaki tüm meşgalalelerini terk ederek, bütünü ile efendisine yönelse… Efendide, hizmetçisine karşı şefkat ve merhamet hislerinin haliyle tabii olarak uyandığı görülür, ona olan gadabı da biter/öfkesi de söner.’

‘Lâ ilâhe illallah’ sözünün, ahiret için bekletilmekte olan doksan dokuz ilahi rahmetin anahtarı olduğunu hissediyorum.

Küfür karanlıklarını, şirk lekelerini bertaraf etmede bu kelime-i tayyibe’den daha şefaatçı (daha yardımcı-daha faydalı) bir şey olmadığını biliyorum.

Zerre miktarı iman sahibi bir kimsenin, -her ne kadar küfür âdetlerine, şirk rezilliklerine müptela olsa da- bu sözün manasını tasdik etmiş ise, bukelime-i tayyibe’nin şefaati ile cehennemden çıkacağını ve cehennemde ebedi kalmaktan kurtulacağını ümit ediyoruz...

Nitekim Allah Rasûlü Muhammed sallallahu aleyhi vesellem’in şefaati de bu ümmetin diğer büyük günahkârlarının günahlarının bertaraf edilmesi hususunda en faydalı ve en tesirli şefaattir. ‘Bu ümmetin büyük günahkârları’ dememin sebebi, diğer ümmetlerde büyük günah işleyenlerin az olmasından dolayıdır. Hatta küfür âdetlerine, şirk rezilliklerine bulaşma noktasında da diğer ümmetlerin günahkârları, bu ümmete nazaran daha azdır. Geçmiş ümmetlerde bir topluluk küfürde ısrarcı olurken, diğer bir topluluk da halis mü’min ve emirlere riayetkâr olurdu.

Şayet bu kelime-i tayyibe gibi bir şefaatçisi… Hatemü’r-rusül/Son Peygamber aleyhi ve aleyhimü’s-salâtu ve’t-tahiyyât gibi de bir şefaatçileri olmamış olsaydı, bu çok günahkâr ümmet çoktan helâk olmuştu…

Bu ümmetin Allah Teala’nın affından ve mağfiretinden almış olduğu payın, diğer ümmetlerin tamamı tarafından alınıp alınmadığı bilinmemektedir. Sanki doksan dokuz rahmet, günahlara boğulmuş olan bu ümmet için saklı tutulmuştur.

Mısra’: ‘Ehakku’n-nâsi bi’l-kerami el-usaatu: İnsanlar içinde en çok ihsana layık olanlan, günahkârlardır.’

Hak sübhânehu ve teala affetmeyi ve bağışlamayı sevdiğinden, hiçbir af ve bağışlama da bu ümmete yapılan kadar olamayacağından, tabii olarak bu ümmet en hayırlı ümmet olmuştur.

Şefaatçileri olan bu kelime-i tayyibe en üstün zikir, Peygamberleri de peygamberlerin efendisi (aleyhimü’s-salâtu ve’s-selâmu ve alâ nebbiyyinâ hâssah) olduğu için bu ümmet şu hitaba nail olmuştur:

'Allah onların kötülüklerini iyiliklere çevirir. Allah çok bağışlayıcıdır, engin rahmet sahibidir.’ (Furkan suresi, 70)

Evet, merhametlilerin en merhametlisi böyle olur, ihsanda bulunanların en cömerdi böyle yapar.

Mısra’: ‘Lâ usra fî emrin mea’l-kirâmi: Cömertlerle olan hiçbir işte zorluk yoktur.’ Bunlar Allah Teala için kolay şeylerdir.

'Rabbimiz! Bizim günahlarımızı ve işlerimizdeki taşkınlıklarımızı bağışla; ayaklarımızı (yolunda) sabit kıl; kafirler topluluğuna karşı da bizi muzaffer kıl!’ (Al-i İmran suresi, 147)

***

Bu kelime-i tayyibenin faziletleri arasında şunlara da dinle (kulak ve gönül ver):

Rasûlullah (s.a.v.) buyurdu ki: ‘Lâ ilâhe illallah diyen kimse cennete girer’. (Bkz. Buhari, Sahih, ilim, 49)

Ham (ruhlu) kimseler, bir defa ‘Lâ ilâhe illallah’ diyenin cennete girmesini yadırgayabilirler. Bunun sebebi, bu kelime-i tayyibenin bereketlerinden haberdar olmamalarıdır.

Bu Fakir’e keşfen zahir olmuştur ki, dünyadaki bütün günahların bu ifadenin bir defa söylenmesi ile bağışlanması ve de tüm günahkârların cennete girmesi mümkündür. Şunu da müşahede etmiştir ki, bu kelimenin bereketleri şu âlemdeki bütün herkes arasında taksim edilmiş olsa, herkese sonsuzlara kadar yeter ve tamamının susuzluğunu giderebilir.

Peki bu mukaddes kelime-i tayyibenin yanına bir de ‘Muhammedün Rasûlullah’ cümlesi de ilave edilir, Allah’ı bir kabul etmenin yanında Peygamber’in (s.a.v.) peygamberliği de tasdik edilmiş olur, bir de peygamberlikle velilik de beraber bulunursa nasıl olur!

Bu iki ifadenin bütünü, velayet ve nübüvvet kemalatının tamamını câmidir (içinde toplamıştır). Veliliği zılâl zulmetlerinden (gölgelerin karanlıklarından) temizleyen ve de nübüvveti en yüksek derecesine ulaştıran kimse, bu iki saadet yolunun kılvazudur.

Allah’ım! Bu yüce kelimenin (kelime-i tevhidin) bereketlerinden bizleri mahrum bırakma! Bu kelime üzerine bizleri sebatkâr eyle! Onu tasdik halinde iken canlarımızı al, onu tasdik edenlerle beraber bizleri haşret! Bu kelimenin ve bu kelimeyi tebliği eden peygamberlerin (aleyhimü’s-salâtu ve’t-tahiyyâtu ve’t-teslîmâtu ve’l-berakâtu) hürmetine bizleri cennetine koy!

Nazar ve kadem âciz kalıp, himmet kanadı inip salındığında ve de sâlikin muamelesi mutlak gayba geldiğinde, bu mahalde, ‘Lâ ilâhe illallah Muhammedün Rasûlullah’ cümlesinin kademi olmaksızın seyir mümkün olmaz.

Ayrıca o yolu bu mukaddes kelime-i tayyibenin himayesi olmaksızın aşmak da mümkün değildir.

Sâlik bu mahalde, bu mukaddes kelime-i tayyibeyi her bir zikredişinde, bu kelime-i tayyibe sayesinde, bu kelimenin hakikatinin yardımı ve desteği ile o mesafeden bir adım kat’etmiş, nefsine uzak Hak Sübhânehu’ye yakın düşmüş olur.

Anılan mesafenin her bir parçası, imkân âlemi dairesinden kat be kat daha büyüktür.

Buradan da bu zikrin fazileti anlaşılabilir ki; bu kelime-i tayyibenin yanında dünyanın tamamını bir kıymeti olmadığı gibi, his dahi edilmez. Büyük bir okyanustaki bir damla kadar bile kıymeti yoktur.

Bu ifadenin büyüklüğü, onu söyleyenin büyüklüğüne göredir. Söyleyenin derecesi ne kadar yüksek ve yüce olursa, bu kelime-i tayyibenin büyüklüğü de o kadar çok ve tesirli olmaktadır.

Şiir: ‘Yezîdüke vechuhu husnen / İzâ mâ zidtehu nazaran: Güzellikleri artar o yüzün / Bakışın arttıkça ona senin.’

Şu dünyada, bir insanın bir köşede oturup da lezzetle ve tadını alarak bu kelime-i tayyibeyi zikretmeyi temenni etmesine denk bir temenninin bulunduğunu sanmıyorum.

Ancak elden ne gelir ki, her temenniyi elde etmek mümkün olmuyor. Bazen gaflet hali ve de halka karışmak gerekiyor...

'Ey Rabbimiz, nurumuzu tamamla, bizi bağışla; çünkü sen her şe kadirsin!’ (Tahrim suresi,

'Senin izzet sahibi Rabbin, onların isnat etmekte oldukları vasıflardan yücedir, münezzehtir.

Gönderilen bütün peygamberlere selam olsun! Hamd, âlemlerin Rabbi olan Allah'a da mahsustur!’ (Saffât suresi, 180-182) [Mektubat-ı İmam-ı Rabbani k.s., 2, 37]

.

3. Hafîd-i Sıddîk-ı Ekber Kâsım radıyallâhü anh (H. 31/M. 653–H. 106/M. 721),

5. Ebû Yezîd-i Tayfûri’l-Bestâmî kuddise sırruh (H. 188/M. 803–H. 261/M.
874),

6. eş-Şeyh Ebû’l-Haseni’l-Harkânî kuddise sırruh (?–H. 425/M. 1034),

8. eş-Şeyh Yûsufü’l-Hemedânî kuddise sırruh (H. 440/M. 1048–H. 535/M. 1140),

15. Hâce Muhammed Bahâüddîn Nakşibendî kuddise sırruh (H. 718/M.
1318–H. 791/M. 1389),

21. Mevlânâ Muhammed Hâcegî Emkengî kuddise sırruh (H. 918/M. 1512-H.
1008/M. 1599),

22. Hâce Muhammed Bâkibillâh kuddise sırruh (H. 971/M. 1563-H. 1012/M. 1603),

23. İmâm-ı Rabbânî Mücedid-i Elf-i Sânî Ahmed Fârûkî es-Serhendî kuddise sırruh (H. 971/M. 1563-H. 1034/M. 1624),

24. eş-Şeyh Muhammed Ma‘sûm kuddise sırruh (H. 1007/M. 1599-H. 1079/M. 1668),

25. eş-Şeyh Seyfeddîn Ârif kuddise sırruh (H. 1049/M. 1630-H. 1098/M. 1696),

27. eş-Şeyh Şemsüddîn Habîbullâh kuddise sırruh (H. 1111/M. 1699-H. 1195/M. 1781),

28. eş-Şeyh Abdullah Dehlevî kuddise sırruh (H. 1158/M. 1745-H. 1240/M. 1824),

29. eş-Şeyh Hâfız Saîd Sâhib kuddise sırruh (H. 918/M. 1512-H. 1008/M. 1599),

33. eş-Şeyh Ebû’l-Fârûk Süleymân Hilmî Silistrevî kuddise sırruh (H. 1305/M. 1888-H. 1379/M. 1959).

Bu silsilede yer alan zâtlara, “Silsile ricâli”, “Silsile-i zeheb (Altun silsile)” veya “Silsile-i sâdât” (seyyidler zinciri) denir.

Tarîkatta silsile son derece mühimdir. Silsilesini bilmeyen sâlik, nesebini bilmeyen kişi gibi addedilir.

Silsilelerden bahseden eserlere ve bunların isimleri bulunan levhalara silsilenâme denir.

Silsilede ismi geçen her mürşidin, bir önceki mürşidden fiilen terbiye görmesi, bir sonraki mürşidi fiilen irşâd etmesi şart değildir. Meselâ, Ca‘fer-i Sâdık (r.a.) Bâyezîd-i Bestâmî (k.s.) ile, Bâyezid hazretleri de Ebû’l-Haseni’l-Harkânî (k.s.) ile bizzat görüşmemişlerdir. Bâyezid hazretleri (v. H. 261), Ca‘fer-i Sâdık hazretlerinin (v. H. 148) vefâtından sonra dünyaya geldiklerinden dolayı, zâhiren silsilede bir kopukluk var gibidir. Ancak bu kopukluk, üveysîlikle ortadan kalkar ve mânevî bakımdan herhangi bir kesiklik bahis mevzuu olmaz. Zira Bâyezid hazretlerini, Ca‘fer-i Sâdık hazretlerinin rûhâniyetleri vefâtlarından sonra; Harkânî hazretlerini de kezâ Bâyezid hazretlerinin rûhâniyeti, irtihallerinden sonra terbiye etmiştir.

Hâce Muhammed Bahâüddîn Nakşibendî (k.s.) hazretleri ise, iki yoldan terbiye görmüştür. Bir yandan onu Emir Kilâl hazretleri fiilen terbiye etmiş, diğer yandan Hâce Abdülhâlik-ı Gucdüvânî (k.s) hazretlerinin rûhâniyetinden (üveysî olarak) terbiye görmüştür. Kezâ, bu silsilenin 33. ve son halkasını teşkil eden Süleyman Hilmi Silistrevî (k.s.) hazretleri de, zincirin 32. halkası ve ma‘nen 9. büyük rütbesinini hâiz bulunan Salâhuddin ibn Mevlânâ Sirâcüddîn’den (k.s.) seyr u sülûklerini tamamladılar. Ancak kendilerine vâki tecelliyâtın büyüklüğünden dolayı, bizzat Salâhuddîn hazretleri tarafından, silsile-i zeheb’in 23. halkası bulunan, ikinci bin yılın müceddidi İmâm-ı Rabbânî Ahmed Fârûkî es-Serhendî’nin (k.s.) rûhânî nisbetlerine teslim edildiler.

Hilâfetnâmelerde silsile ricâli tek tek ve sıra ile yazılır. Zikir meclislerinde, hürmet ve saygıya delâlet eden ünvanlarla zikredilen silsile ricâli vâsıtasıyla, Allah Teâlâ’dan bolca feyz geldiğine, hatta bunların rûhâniyetlerinin o meclislere katıldıklarına itikad edilir. Çünkü onlar için, aynı anda birçok yerde bulunmakta herhangi bir zorluk yoktur. (1)

DİPNOT
(1) Bursevî, İsmail Hakkı, Silsilenâme-i Celvetî, İstanbul, H. 1291; Harîrîzâde, Tibyânü’l-Vesâil, Zebîdî, el-İkdü’l-Cevher.

***

Efendimiz’e (s.a.v.) hakiki manasıyla tâbi olan büyüklür (Onun vârisleri, evliyâullah-ricâlullah, ârifler-sâlihler) de, namazdayken bu dünyada ru’yet nimetinden bolca nasiplenirler… Ru’yete elverişli olmadığı için, bu dünyada ru’yet mümkün olmasa da, ondan nasiplenmeleri mümkün olmaktadır.

Eğer Allah Sübhânehû namazı emretmeseydi, maksûd’un yüzündeki perdeyi, kim kaldırırdı!.. Maksûda ulaşma hususunda, sâlike kim kılavuzluk/rehberlik ederdi!..

***

Namaz, kederlilere lezzet bahşeder… Uzaklık ve ayrılık acısı sebebiyle hasta olanlara, rahatlık verir. Efendimiz’in (s.a.v.), ‘Beni ferahlat ey Bilâl!’[Mecmau’z-Zevâid, İlim, 36, h. No: 633] diyerek ezan okumasını istemesi, bu manaya işaret etmektedir.

***

Namazın dışında ve namazın hakikatinin şuurundan uzak olarak gerçekleşen/meydana gelen zevkler, vecdler (keşif ve tecelliler, coşku ve heyecanlar), ilimler, marifetler, makamlar, nûrlar, renkler, telvinler, temkinler, vasıflanabilen ve vasıflanamayan tecelliler, zuhûrât… Bunların hepsi, bir takım gölgeler ve misâllerdir (asıl değildir). Hatta hayâl ve vehim ürünüdür.

***

Namazın hakikatinin şuurunda olarak namaza duran kişi, namaz esnasında, sanki bu dünyadan çıkıp ahiret âlemine intikal eder. Şüphesiz o zat, bu esnada ahirete ait olan o büyük nimetten bolca nasiplenir. Zılliyyet şâibesinden (gölge eserinden-noksanlığından-ayıbından-lekesinden) uzak olarak asıl’dan hisse ve pay alır. Çünkü dünya hayatı, zıllî (gölgeye mahsus) üstünlüklerle sınırlıdır… Zılliyetin dışında olan muâmele ise, ahirete aittir. O halde zılliyyetten uzak olarak asıl’dan nasiplenmek için mi’rac mutlaka gerekmektedir ki, o da mü’minlerin namazıdır.

Bu /saadet/bahtiyarlık/mutluluk, bu ümmete mahsustur; Peygamberlerine (s.a.v.) tâbi olmaları sebebiyle bu nimetle şereflenmiş ve saadete ulaşmışlardır. Çünkü Peygamber (s.a.v.) Mi’rac gecesi dünyadan çıkıp ahiret âlemine geçmiş ve cennete girmiştir.

***

Allâh’ım! O büyük Peygamberi ve ehlini (s.a.v.) mükâfatlandır. Bir peygamberi ümmeti adına mükâfatlandırdığın şeyin en hayırlısıyla Onu ve ehlini bizden yana mükâfatlandır. Bütün peygamberleri (aleyhimüsselâm) de mükâfatlandır. Zira onlar halkı, Hak Sübhânehû’ya çağırmış ve Ona ulaştıran/kavuşturan yolu göstermişlerdir.

***

Bu zümre içinde namazın hakikatine muttali olmayanlar… Ve namaza mahsus üstünleri bilmeyenler, hastalıklarının çaresini başka yerlerde aramakta… Maksatlarına ulaşmak için, farklı şeylere sarılmaktadırlar. Hatta bazıları, namazın hâlden uzak olduğunu ileri sürdüler. Namazı uzaklaşma ve ayrılma olarak gördüler ve benzeri muhâl durumlar iddia ettiler… Orucun namazdan daha faziletli olduğunu öne sürdüler... el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye sahibi (Muhyiddin-i Arabi k.s.) demiştir ki; ‘Yemeyi ve içmeyi terk etmek olan oruçta, Samedâniyyet sıfatının tahakkuku vardır. Namazda ise ıraklaşma ve ayrılma; âbidlik-ma’bûdluk ilişkisini hissetmek vardır.’

Görüldüğü üzere bu söz, sekir (manevi sarhoşluk/kendinden geçme) hallerinin bir tezâhürü olan ‘vahdet-i vücud’dan kaynaklanmaktadır.

Namazın hakikatinin şuurunda olmayan bu taifeden büyük bir topluluk, ıztıraplarını teskin etmenin yollarını semâ’da (makam ve nağme ile okunan sözler-şiirler dinleme, raksetme/deveran etme/dinlenen musikinin tesiriyle coşup dönme'lerde) nağmelerde (ilâhilerde, âhenkli ses ve ezgilerde), vecd ve tevâcüdde (keşif ve tecelliler, coşku ve heyecanlar, istiğrak, kendini kaybetme hâllerinde) aradılar… Matlûblarını, nağmelerin perdeleri ardında aramaya başladılar… Böyle olunca da raks’ı ve hareketi (semâ' yapmayı, dönmeyi), kendilerine âdet edindiler… Halbuki onlar, ‘Allâh’ın haram kıldığı şeyde sizin için şifa yoktur’ [Buharî, Sahih, Eşribe, 15] hadis-i şerifini duymuştular.

Evet; ‘denize düşen yılanasarılır’, ‘bir şeyin sevgisi insanı kör ve sağır yapar’. [Ebû Dâvud, Sünen, H. No: 5130]

Şayet namazın hakikatinden ufacık bir şey onlara açıklansaydı, ondan birazcık tadabilseydiler; semâ’ ve vecde kesinlikle meyletmezler, vecd ve tevâcüde yaslanmazlardı.

Şiir: ‘Ve iz-lem yehtedû nehce’l-hakâikı kaarefû hüzeven.’

Meali: Hakikatlerin yoluna ulaşıp bulamayınca, alay ederek uzaklaştılar, saptılar…”

[İmam-ı Rabbani k.s., el-Mektûbât, Fazilet Neşriyat, İstanbul, yyy., 1, 261]

.

"Belyâ", Hızır aleyhisselâmın adı, "Melkân" babasının adıdır. Künyesi de "Ebû'l-Abbas"tır.

Meali: Yetiş ey efendim; Melkân'ın oğlu Belyâ-Hızır Ebe'l-Abbas! Ben sıkıntıdayım, demektir.

Not: Keza Sunguroğlu merhumun Notları, s. 44'te ve Rahle-i tedrislerinde bulunmuş hocaefendilerden bazıları da, Üstâzımız (k.s.) hazretlerinin yukardaki beyti, ders arasında zaman-zaman cezbeli olarak;

Anlaşılan o ki; li-hikmetin bazan önceki şekliyle, bazan da ikinci şekliyle okuyarak her iki terkibi de kıraat buyurmuşlardır.

.

Duyduğun-bildiğin, okuyup öğrendiğin her şey her yerde ulu orta konuşulmaz. Her mevzuun zaman ve zemine göre farklı anlatım-yazım metodları vardır. Eğer bunlara riayet edilmeyecek, usûle itina gösterilmeyecek olursa, çoğu zaman fayda yerine zarar görülebilir.

“Onlar (yani zayıf Müslümanlar) emniyet veya korkuya dair bir haber gelse, hemen onu yayarlar.” (1)

Asr-ı Saâdet’te münâfıklar, fırsat buldukça düzmece haberleri ve uydurdukları yalanları yayarlardı. Müslümanlar’ın zayıflarından bir kısım insanlar da, cihâda çıkan müfrezelerin durumlarıyla ilgili acı veya tatlı herhangi bir haber işittikleri zaman, doğruluğunu-yanlışlığını araştırmadan; ne öncesini, ne de neticesini hesaba katmadan doğrudan doğruya yaymaya kalkışırlardı. Bu gibi dikkatsizlik ve saygısızlıkları yüzünden bazı istenmeyen neticeler, fitneler meydana gelirdi. Müfessirlerin çoğu, bu âyetin bundan dolayı indiğini açıklamışlardır.

Evet, mânevî cihetten zayıf olan bazı Müslümanlar, kendilerine zafer veya mağlûbiyet, musîbet veya hezîmet gibi haberler geldiğinde; bu haberin doğru mu değil mi, yayılmasında bir zarar var mı yok mu? Efkâr-ı umumiyenin menfaati açısından neşredilmesi mi, yoksa gizlenmesi mi gerekir?.. diye hiç düşünmeden, danışmadan yayarlardı. Bu da Müslümanlar’ın aleyhine olurdu ki, doğru bir hareket değildir. Zira sır olması gereken hususları deşifre etmek, yaymak münâsip olmaz.

Bu durum, manevi sahada da böyledir. Her bildiğini, her duyduğunu uluorta konuşmak, yazmak, hele hele bahusus inançla alakalı, zahir planda tevsiki güç meseleleri yerli yersiz ortaya atmak ekseriyetle fayda yerine zararlara yol açabilir. O bakımda ölçü; mutlaka ihtiyacın gözetlenmesi yanında, o meselenin-bilginin anlatılmasının lüzumu ve faydası noktasında dikkatli davranılmasını icap ettirir. Özellikle de isbat edemeyeceğimiz hususları kaleme almamaya, geniş platformlarda dillendirmemeye gayret göstermeliyiz.

Yani hür olanların, nefislerininin esaretinden kurtulmuş olan sâlihlerin göğüsleri, sırların mezarlarıdır, esrar hazineleridir.”

… Sanki bir marifetmiş gibi hemen her şeyi yayına sokan, gazete-dergi sayfalarında ve tv ekranlarında teşhir eden günümüz basın ve medya mensuplarının durumuna da temas eden çok önemli bir îkaz-uyarı vardır.

“Halbuki onu (o haberi duyan Müslümanlar), Resûl’e ve aralarında ülü’l-emr olanlara (yani o işe salâhiyet ve ihtisâsı olan zevâta veya âmirlere-yöneticilere)götürselerdi, onların arasından işin iç yüzünü araştırıp çıkaranlar, onun ne olduğunu anlar, bilirlerdi.” Daha önceki tecrübe ve görüşlerini ortaya koyarak, bu yeni haberlerin de gerçek değerlendirmesini yaparlardı. Münâfıkların savaş veya diğer alanlardaki hîlelerine karşı bilgilerini ortaya koyar, tedbir alırlar, tuzağa düşmezlerdi.

Âyet-i kerimenin metninde geçen ‘istinbat’ kelimesi, işin iç yüzünü meydana çıkarmak demektir. Bu kelimenin sülâsî masdarı olan ‘nebt’ ise, kuyu kazıldığı zaman ilk anda ortaya çıkan sudur. İşte, halli-çözümü istenen bir hâdise, bir mesele karşısında elde bulunan vesîkaları ve bilgileri inceleme, etraflı bilgi edinme, araştırma, düzeltme ve karşılaştırmalar yaparak yeni bilgiler ortaya çıkarmaya da istinbat ve istihrac denilir. Bu bir meleke ve ihtisas işidir.

Herhangi bir işte böyle bir liyâkat ve kifâyet sahibi olan müctehid âlim ve âmirler, o işin ehli sayılırlar. Bunun için yukarıda, “Eğer bir hususta anlaşmazlığa düşerseniz, Allâh’a ve âhiret gününe hakikaten inanıyorsanız, onu Allâh’a ve Resûlü’ne götürün” (2) diye Allâh’a ve Peygamberi’ne mürâcaat emredildiği gibi, burada da Allâh’a, Peygamberi’ne ve ülü’l-emre mürâcaat edilmesi tavsiye edilerek, bunlara da itaat etmenin Peygambere itaat etmeye bağlı olduğu anlatılmıştır. Bundan dolayıdır ki, icmâ-i ümmet için geçerli olan görüş, bu gibi hüküm istinbâtına salâhiyettar olan zevâtın görüşüdür.

1. Hâdiselerle ilgili hükümler içinde, doğrudan doğruya âyetlerle bilinemeyip istinbat ile bilinebilecek olanlar da vardır.

3. İstinbâta ehil olmayanların, karşılaştıkları meselelerde, bilmedikleri mevzularda müctehid âlimlere veya onların görüşlerine mürâcaat ederek onları taklit etmeleri vâciptir.

4. Resûlüllah (s.a.v.) da istinbat ile mükelleftir. “Halbuki onu, Resûl’e ve aralarında ülü’l-emr olanlara (yani o işe salâhiyet ve ihtisâsı olan zevâta veya âmirlere)götürselerdi, onların arasından işin iç yüzünü araştırıp çıkaranlar, onun ne olduğunu anlar, bilirlerdi” âyetinin, Resûlüllah’a da şâmil olduğunda şüphe yoktur.

Velhâsıl nass’ta açıkça hüküm bulunmayan mevzûlarda müctehidlerin ictihad etmeleri zarûridir. Dolayısıyla icmâ-i ümmet ve kıyâs-ı fukahâ da Kitap ve sünnetten sonra edille-i şer‘iye-i asliyeden sayılmıştır.

Nass ile sâbit olan hükümlerde, ictihâda yer yoktur. Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye’de yer alan, ‘Ezmânın tagayyürü ile ahkâmın tagayyürü inkâr olunamaz’ kâidesi, ‘Mevrid-i nass’da ictihâda mesağ yoktur’ hükmüyle ifade edilen umumi kâideye bağlı bir husustur. Nitekim Mecelleyi hazırlayan hey’etten Ali Haydar Efendimerhum bunu şöyle izah etmiştir: ‘Zamanın değişmesi ile değişen ahkâm, örf ve âdet üzerine kurulan hükümlerdir. Nass ile sâbit olan hükümler değişmez. Zira nass örften daha kuvvetlidir. Nassın bâtıl üzere olması aslâ muhtemel değil iken, örf bâtıl üzere olabilir.’

Son devir dersiâmlarından ve Silsile-i Zeheb’in son halkası olan Süleyman Hilmi Tunahan (k.s.) hazretleri de mezkür kâidenin îzâhı sadedinde şöyle buyurmuşlardır:

‘Ezmânın tebeddülü ile şer‘î ahkâm değil, dünyevî ahkâm yani âdet ve ahvâl tebeddül eder. Okka yerine kilo, dirhem yerine gram, arşın yerine metre kullanılıp cübbe yerine ceket giyildiği gibidir. Ahkâm-ı İlâhî değişmez; kıyâmete kadar sâbit ve bâkidir.”

“(Ey Müslümanlar!) Eğer size, Allâh’ın lutuf ve rahmeti olmasaydı (yani böyle peygamber ve istinbâta gücü yeten müctehid âlim ve idarecilerle sizi, doğru yola irşad ve hidâyeti olmasaydı), muhakkak ki siz, pek azınız hâriç, (ekseriyetle) şeytana (ve şeytan gibi olan münâfıklara) uyardınız.” (3)

Yani şâirin, ‘el-Avâm ke’l-hevâm, yencerrûne bi-şi‘rin vâhidin” dediği üzere, halk böcekler gibidir. Nasıl ki böcekler, karanlıkta gördükleri bir ateşin hayatlarına mâl olacağını hesap edemez, onun etrafına üşüşüp toplanırlar, yanma mesâfesini de ayarlıyamazlarsa; avâm da bir şiirle, tatlı bir sözle istenilen yere çekilip götürülürler. İlerideki tehlikenin neler olabileceğinin farkında olmazlar.

Hak ve hayırlı işleri, bâtıl ve şer olanlardan, iyiyi kötüden, doğruyu eğriden, dalaleti hidayetten, nuru zulmetten herkes ayıramaz.

Bunu ancak, Allâh’ın izniyle Kitab-ı İlâhî’nin sırlarına vâkıf olan mürşid-i kâmiller... Ondan hüküm çıkarmaya gücü yeten (müctehid olan) ülü’l-emr kişiler ve râsih âlimler yapabilir.

Oların şeytana aldanması nâdirdir. Meşhur kaidedir; "en-Nâdiru ke'l-ma'dûm", yani nadirse yok gibidir.

Halbuki halk, sıradan insanlar, manevi cihetten zayıf Müslümanlar çoğunlukla aldanır.

Bununla birlikte ilim ehlinin, maneviyat erbabının aldanmaması da yine Allâh’ın lûtuf ve rahmeti sayesindedir. Yoksa bizatihi onların kendilerinden kaynaklanan bir fazilet/üstünlük değildir.(4)

DİPNOTLAR
(1) en-Nisâ, 4/83
(2) en-Nisâ, 4/59
(3) en-Nisâ, 4/83
(4) Başta Elmalılı merhumun Hak Dini Kur'an Dili, İ. H. Bursevi'nin Ruhu'l-Beyan'ı olmak üzere muhtelif kütüb-i tefâsir.

Tarikat; Arapça isimdir ve yol demektir. Cem’isi tarâik gelir. Tasavvuf lisânında ise, Allah’a vuslat (ulaşma) arzusuyla tutulan yoldur. Bir başka ifadeyle; meslek, evrâd u ezkâr ve mânevî bakımdan Hakk’a ermek için intisab edilen ve tâkib olunan yol manasınadır.

Seyyid Şerif Cürcânî’nin (k.s.) târifi ile tarîkat; menzilleri (mânevî yoldaki konak yerlerini) geçip mesâfe alabilmek ve yüce makamlarda terakkî edebilmekten (yükselip ilerlemekten) ibârettir ki, bu da Allah Teâlâ’nın yoluna sâlik olanlara (girenlere) mahsus bir sîret, yani hâl-tavır-ahlâk ve gidiştir. (1)

Tarîkat; insanın, İlâhî ahlâk ile ahlâklanmayı öğrenip hâl olarak yaşayabilmesi ve nihâyet Allâh’ın rızâsını tahsil edebilmesi için, bir mürşid-i kâmil ve mükemmilin terbiyesinden istifâde ve istifâza maksadiyle tâkip ettiği yoldur, usûldür.
***

Her ne kadar tasavvuf erbabına göre, Allah’a giden yollar bütün insanlar kadar, hatta topyekün mahlûkatın alıp verdikleri nefesleri adedince çok olsa da, asıl itibariyle mü’mini Cenâb-ı Hak ve tekaddes ve teâlâ’ya kavuşturan yollar ikidir:

1. Kürb-i nübüvvete taalluk eden tarik (erbâbı üzerine salât ve selâm olsun). Yani, Hakk’a vusûlde-ulaşmada peygamberlik yakınlığına ait ve ona bağlı olan yol.

Bu yol zâtî ve aslîdir; aslın aslına ulaştırır, kavuşturur. Asâleten bu yoldan ulaşanlar; peygamberler (aleyhimüsselâm) ve onların ashâb-ı kirâmıdır. Kezâ, ümmetin büyük evliyâsından, kendisi için murâd edilen diğerleri de –her ne kadar bunlar az, hatta azın azı iseler de– bu devletle şereflenirler.

Bu yolda tavassut ve hâil, yani vâsıta olma-araya girme durumu yoktur. Bu vâsılînden (bu yolla Hakk’a erenlerden) feyz alanlar, hiç kimsenin tavassutu olmadan asıldan alırlar... Biri diğerine hâil de olmaz. Nitekim Rasûlüllah Efendimizin (s.a.v.) sohbeti neticesinde ashâb-ı kirâma müyesser olan yakınlık, işte bu nübüvvet yakınlığıdır, tebaiyet ve verâset yolu ile hâsıl olmuştur. İsa aleyhisselâm kıyâmete yakın yeryüzüne indiğinde ve va’dolunan Mehdî aleyhirrıdvân geldiğinde, onlar da bu yoldan vâsıl olacaklardır. Bu yakınlıkta ne “fenâ” vardır, ne “beka”; ne “cezbe” vardır, ne de “sülûk”...

İşte bu yakınlık, velâyet yakınlığından daha faziletli ve bir çok mertebelerle ondan daha yücedir. Zira bu yakınlık asıldır (asla yakın olmaktır). Velâyet yakınlığı ise, gölge yakınlığıdır. İkisi arasında çok büyük fark vardır; lâkin herkesin idrâki, bu ma’rifetin zevkini anlayamaz. Bu ma’rifeti anlayıp kavrayamama noktasında, havâs zümresi bile avâm sınıfı ile neredeyse beraberdir.

Ancak, nübüvvet kemâlâtının zirvesine çıkış velâyet yolundan olursa, o zaman fenâ ve bekâ, cezbe ve sülûk gerekli olur. Zira bunlar, o yakınlığın başlangıcı ve hazırlığıdır. Bu kemâlât aşılıp, tecelliyat da husûle geldikten sonra nübüvvet kemâlâtına ayak basılır. Fakat seyir bu yoldan olmaz da, nübüvvet yakınlığı için sultânî yol tercih edilirse; işte o zaman fenâ, bekâ, cezbe ve sülûke ihtiyaç olmaz. Ashâb-ı kirâmın seyri de, sultânî olan nübüvvet yakınlığı yolundan olmuştur. Bu bakımdan onların cezbeye, sülûke, fenâya ve bekâya ihtiyaçları yoktur. İşte burada anlatılmaya çalışılan “kurb-i nübüvvet”, bu yakınlıktır.

Nübüvvet kemâlâtının hâsıl olması, tamamiyle İlâhi mevhibeye bağlanmış, büsbütün İlâhî bir ikrâma bırakılmıştır. Bunda zorlamanın, çalışmanın bir tesiri yoktur; bu büyük devlet, hiçbir çalışma ve amelin neticesinde elde edilebilecek bir nimet değildir. Keza, hiçbir riyâzat ve mücâhede de bu güzel nimetin netice ve meyvelerini vermez.

Velâyet kemâlâtı böyle değildir; onun başlangıcı çalışmaya, gayret edip emek vermeye bağlıdır. Hâsıl olması da riyâzat ve mücâhedeye kalmıştır. Her ne kadar bazı şahısların, bir çalışma olmadan, sâlih bir amele başlayıp girişmeden bu devletle şereflenmeleri câiz ise de, velâyet kendisinden ibâret olan fenâ ve bekâ dahi, bir mevhibe-i İlâhiyedir... Bu nimete ermek kimlere murâd edilmişse, ancak onlar gayret ve çalışmalarının neticesinde, Allah Teâlâ”nın ihsan ve inayetiyle onunla müşerref olur.

İmâm-ı Rabbânî (k.s) hazretleri, kendi zât-ı âlîlerini kastederek, buyuruyorlar ki:

Bu fakîr, risâlelerinde ve bazı mektuplarında şöyle yazmış idi: “Benim muâmelem sülûkün, cezbenin, zuhûrâtın, tecelliyâtın da ötesinde olmaktadır.” Bununla anlatmak istediğim, işte bu yakınlıktır; yani nübüvvet yakınlığı... Ben Hazret-i Şeyhimizle (k.s.) beraber olduğum sırada, zuhurat olarak bu devleti elde ettim. “Hidâyetiyle bizi (bu nimete) kavuşturan Allâh’a hamdolsun! Allah bize hidâyet etmeseydi, biz kendiliğimizden bunun yolunu bulmuş olamazdık. Rabbimizin resûlleri Hakk’ı getirdi.” (2)

(Tasavvufta) fenâ ve bekâ, cezbe ve sülûk tâbirleri de yenidir. Meşâyihin buluşlarındandır. Mevlânâ Câmî (k.s.) Nefehât’ta, “Fenâ ve bekâdan ilk bahseden, Ebû Saîd el-Harrâz'dır (k.s.)" demiştir.(3)

2. Kurb-i velâyete taalluk eden tarik. Yani Hakk’ın tevfîk ve inâyetine kavuşmada, velîlik yakınlığına bağlı bulunan yol ve usûl.

Aktâb, evtâd, büdelâ, nücebâ(4) ve Allah Teâlâ’nın bilumum velî kulları bu yoldan vâsıl olurlar, Hakk’a ererler, kavuşurlar... “Sülûk tarîkı” da bu yoldan ibarettir... Hatta bilinen “cezbe” de bu yola dâhildir... Bu yolda, “kurb-i nübüvvet”in aksine tavassut ve hâil vardır...

Kurb-i velâyet yolundan Hakk’a vâsıl olanların muktedâsı (kendisine uydukları), reîsleri, o büyüklerin feyiz kaynağı Hz. Aliyyü’l-Murtezâ kerramellâhü teâlâ vechehü’l-kerîm’dir. Bu şânı, şerefi, keyfiyeti büyük makam ve mevki ona bağlıdır. Bu makamda, Nebî sallallâhü aleyhi vesellem’in mübârek ayakları, âdeta Ali kerramellâhü vechehû’nün başı üzerinde gibidir. Hazret-i Fâtıma, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin (r. anhüm) de, bu makamda onunla ortaktırlar.

Öyle zannediyorum ki; Hz. Ali (k.v.), maddî hayatın meydana gelmesinden evvel bu –kendisine müracaat olunacak ve sığınılacak– yüce makamın sahibi idi. Nitekim maddî hayatın başlamasından sonra da bu yoldan her kime bir feyz ve hidâyet ulaştı ise, onun vâsıtasıyla ulaşmıştır. Zira o, bu yolun son noktasındadır ve bu makamın merkezi ona bağlıdır.

Ne zamanki onun devri tamamlandı; şeref ve itibarı, rütbe ve derecesi çok büyük olan bu makamı, sırasiyle oğulları Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin’e (r.anhümâ) teslim etti. O ikisinden sonra da, tertip üzere ve düzenli bir şekilde on iki imamdan her birine geçti. Bu büyüklerin yaşadığı asırlarda, hatta ebedî âleme irtihallerinden sonra da, (velâyet yolundan) her kime bir feyz ve hidâyet ulaştıysa, –ister vaktin nücebâsından, isterse kutublardan olsun– bunların vâsıtası ve araya girmeleri ile ulaştı. Kurb-i velâyet yolundan vâsıl olmak isteyenlerin hepsinin sahibi ve sığınağı bu büyüklerdir. (Merkez onlardır), etrafın da mutlaka merkeze katılması gerekir. (Bu yolda merkez), nöbet sırası Şeyh Abdülkadir Geylânî’ye (k.s.) gelinceye kadar onlar idi. Sıra Abdülkadir Geylânî hazretlerine gelince de bu makam ona bırakıldı. Bu merkez üzerinde, anlatılan imamlarla Şeyh Abdülkadir Geylânî (k.s.) arasında ise hiç kimse görülmemektedir.

Anlaşılan odur ki; kutublardan olsun, nücebâdan olsun, her kime bu yoldan feyizler ve bereketler ulaşmışsa, onun şerefli ve mübârek tavassutu ile olmuştur. Çünkü bu merkez, ondan başkasına müyesser olmadı. Bundan dolayı o, şöyle demiştir: “Evvelkilerin güneşleri battı; bizim güneşimiz batmaz, ufuk-ı a'lâ’(5)da ebedîdir.” Burada “güneş” tâbirinden murad, hidâyet ve irşad feyizlerinin güneşidir. “Battı” ifadesiyle açıklanmak isetenen ise, anlatılan feyzin olmayışı, bereketin gelmeyişidir.

İmâm-ı Rabbânî (k.s.) hazretleri bu açıklamalardan sonra ise, yaşadığı devirde, Abdülkadir Geylânî (k.s.) hazretlerine vekâleten –kurb-i velâyetle alâkalı– o vazifeyi de kendilerinin devam ettirdiklerini beyan ederek sözlerini şöyle sürdürüyorlar:

Şunun da bilinmesi gerekir ki; bir şahsın kurb-i velâyet yolundan kurb-i nübüvvet yoluna ulaşması doğrudur, mümkündür. Bu vaziyette o kişinin, her iki muâmeleye de ortaklığı olur. Peygamberlere (aleyhimüssalâtü veselâm ve alâ nebbiyinâ hâssa) tetaffulü (peykliği-uyduluğu, onların câzibesi etrafında bulunması) dolayısiyle, kendisine orada bir yer, bir mevki verilir. Bu durumda her iki yolun muâmelesi de ona bağlı olur.

Şiir meali: “Âlemi bir şahışta toplamanın, Allâh’a bir zorluğu yoktur.” (6)

Nitekim İmâm Câfer-i Sâdık’ta (r.a.) bu iki yol birleşmiştir. Zira onun, bir yandan Hz. Ebû Bekir’e (r.a.), diğer taraftan da Hz. Ali’ye (k.v.) nisbeti (bağlılığı) vardır. Bu iki nisbetten gelen kemâlât (mânevî bakımdan tam ve eksiksiz olma durumu) onda bir bütün hâlindedir. Onlar, İmâm Câfer-i Sâdık(7) hazretlerinde birleşmesine rağmen, her biri tek başına ve birbirinden ayrıdır. Binâenaleyh bir tâife ondan Hz. Sıddîk’a bağlılığı dolayısıyla, Sıddîkıyet nisbeti aldı; bir başka cemaat ise, Hz. Ali’ye bağlılığı dolayısıyla, Aleviyet nisbeti aldı...

Bunda şaşılacak bir vaziyet de yoktur. (Farklı) mahal hususiyetleri, nisbetin bir olmasına rağmen, hâli üzere kalır. Meselâ, Hindistan’ın Benâris beldesindeki Künk ırmağı ile Çemen ırmağı aynı yerde toplanmasına rağmen, suları birbirine karışmıyor...(8) Böylece Künk ırmağı tarafında olanlar onun suyundan, Çemen ırmağı tarafında olanlar da Çemen’in suyundan içiyorlar. Mahallin müteaddit olması dolayısıyla, aynı suya ayrı ayrı hususiyetler gelir. Bu itibarla her iki yolun hususiyetleri göz önüne alınarak, kendilerine, ayrı ayrı yollardan intisâb etmek câiz olur. (9)

Nakşibendîye, Kadiriye, Rifâiyye, Yeseviye, Kübreviye, Mevleviye, Halvetiye, Şâzeliye....

Zamanla bunların şûbe ve kolları da teşekkül etmiştir. Tarîkatler arasında ortak esaslar bulunduğu gibi, farklı yönler de vardır. Dileyen herkes kendi hilkatine-fıtratına, kendi meşrebine, ruh yapısına ve mânevî zevkine göre bir yol tutar.
***

Allah dostlarının seçkinlerinden ve bu yolun en büyüklerinden, öncülerinden Hâce Muhammed Bahauddin Nakşibend (k.s.) ve O’nun şerefli halefleri şöyle dediler:

“Peygamberlerin en üstünü kâinatın efendisi Muhammed Mustafa’nın (s.a.v.), velilerin en faziletlisi, Ebu Bekir Sıddık (r.a.) hazretlerine gizlice talim ettikleri en şerefli ilim olan huzur ve irfan ilmi, avam insanlardan gizlenmiştir. O gizli hazineye eriştirici yolun usulü ve çeşitli kazançları vardır. Nakşibendî tarikatının önderi ve Şah’ı; Hz. Ebu Bekir’dir (r.a.). Resulullah Efendimiz (s.a.v.); bir hadis-i şeriflerinde; “Allah Teala benim kalbime neyi aktarıyorsa, ben de O’nu Ebu Bekir’in kalbine aktarıyorum” buyurmuşlardır.

Velhasıl; Nakşıbendi tarikatı en güzel ve en olgun, en açık, en tatlı, en kısa, en kolay ulaştırıcı ve kavuşturucu bir yoldur. Çünkü bu yolda rabıta esastır, o da yolların en yakınıdır.

Kulu Allâh’a götüren yolların içerisinde, râbıta yolundan daha yakın bir yol yoktur. Faydalanmak itibariyle mürid için, bir zorlama ve uğraşma olmadan şeyhe râbıtanın husûlü, mürid ile mürşid arasındaki münâsebetin tam olduğunun alâmetidir. İşte bu münâsebet, ifâde ve istifâde (faydalı olma ve faydalanma) sebebidir. Binâenaleyh, gâye ve maksada kavuşmada aslâ râbıta yolundan daha yakın (daha kestirme) bir yol yoktur. Bu devlet ile mes’ûd olan (râbıta nimetiyle saâdete kavuşan) kişiye ne mutlu!..

Hâce Ahrâr (k.s.) Fıkarât isimli eserlerinde, “Faydalanmak itibariyle delîlin gölgesi, Hak sübhânehûnün zikrinden evlâdır” buyurdu. Yani mürid için delîlin gölgesi (mürşidine râbıtası) zikirle meşgul olmasından daha iyidir. Zira râbıtasız zikir, zikrolunan Zât’la (c.c.) tam bir münâsebet meydana getirmez ki, mürid, zikir yolu ile tam bir fayda temin edebilsin... (10)
***

Malum olduğu üzere, râbıta; tam bir muhabbetle pîr’in sûretini, istifâde ve istifâza mülâhazasıyla (faydalanma ve feyizlenme düşüncesiyle), kalben tasavvur etmektir... Şahsen görülmemiş ise, rûhâniyyetini tahayyül eylemektir.

Allah’a (c.c.) kavuşturan yolların, fenâ’dan evvel (fenâ fillah, yani Allah’ta fâni olma mertebesinden önce) en tesirli ve en faydalı olanı budur. Bu nisbet; muktedî ile muktedâ arasında şiddetli münâsebeti, muktedâ’daki ulûm ve maârifin cezbini, a’zamî istifâde ve istifâzayı îcap ettirir. [Yani bu bağlılık, tâbi olan kişi ile kendisine uyulan zât yani mürid ile mürşid arasında çok kuvvetli bir alâkayı, mürşiddeki ilim ve ma’rifetleri letâifine çekmeyi, ondan en üst derecede faydalanmayı ve feyizlenmeyi gerektirir, bütün bunlara vesîle olur.] Onun için, “Râbıta yolu, yolların en yakını” denilmiştir. (11)

“Nakşibendî tarikatının üstün hususiyetlerini hiç kimse tam olarak vasıfedemez.”

1. Rasûlüllah Efendimize (s.a.v) tam bir ittiba: İbadetlerde, adet ve davranışlarda O’na mutabaattır. Ne söylemiş, nasıl yapmış ise aynen yapmaktır. Bu uygulama, ashab-ı kiram’ın tabi olduğu tarikin aynısı ve aslıdır. Çünkü ashab-ı kiram, Resûl-i Ekrem Efendimizin (s.a.v.) hal ve davranışlarına tam manasıyla mutabaat ediyordu. Öyle ki, onun oturduğu yerde oturuyor, ayakkabısını çıkardığı yerde çıkarıyor, özetle her türlü hal ve davranışlarını aynen uygulamaya büyük bir dikkat ve özen gösteriyorlardı.

Örnek olarak; Hz. Ömer (r.a.) Ka'be’yi tavaf ederken, Hâcer’ül Esved’e şöyle sesleniyordu: “Ey Hâcer’ül Esved! Biliyorum ki sen bir taşsın. Senin ne menfaatin, ne de bir zararın dokunur. Eğer ben, Nebî sallallahu aleyhi ve sellem’in seni öptüğünü görmeseydim, ben de seni öpmezdim.”(12)

2. Mürşid-i kâmile katıksız bir muhabbet: Mürşid-i kamile muhabbet müridin kemalatına vesiledir. Allah Dostları, Allah’a yakınlık elde ettiklerinden ve Resulullahın (s.a.v.) ahlakıyla ahlaklandıkları için onlara duyulan muhabbet de Allah içindir. Allah için bir zatı sevmek de kişiyi Allah tarafından sevilmeye götürür.

Abdulhalık-ı Gucdüvani (k.s.) hazretlerinin tesbit ettiği on bir tarikat esası şunlardır:

11. Yâd-daşt: Masivâyı bırakarak, sadece Allah’ı tefekkür etmektir.
***

Nakşibendî silsilesinin 15’inci halkası Şâh-ı Nakşibend (k.s.) hazretleri buyurdu ki:

• Hayır ve bereket cem’iyette, bir araya gelmektedir. Bu da sohbet ile olur.

• Sohbet ise bir kimsenin arkadaşında fâni olmasıyla, arkadaşını kendisine tercih etmesiyle hâsıl olur.

• Bizim sohbetimizde bulunan kimseler arasında, bazılarının kalblerindeki muhabbet tohumu, başka şeylere bağlılıkları sebebiyle gelişmez, büyümez.

• Biz böyle kimselerin kalblerini başka şeylere olan bağlılıktan temizleriz.

• Bizim sohbetimizde bulunanlardan bazılarının da, kalblerinde muhabbet tohumu yoktur.

• Biz, böyle olanların da kalblerinde muhabbet hâsıl etmek için çok himmet ederiz, yardımcı oluruz.

• Kendilerine, nâil olduğunuz bu dereceye nasıl ulaştınız? diye sual olunduğunda,
“Resûlüllah’a (s.a.v.) tâbi olmakla...” diye cevap vermişlerdir.

Nakşibendî silsilesinin 18’inci halkasını teşkil eden Hâce Ubeydullah Ahrâr (k.s.) hazretleri ise, bu yolun gâyesini şöyle hulâsa etmişlerdir:

“Eğer şeyhlik ve mürşidlik makamına oturmuş olsaydım, âlemdeki şeyhlerden hiçbir şeyh (kendisine intisab edecek) bir tek mürid dahi bulamazdı. Lâkin ben, gayb âleminden, başka bir işle emrolundum. O da; şerîatın tervîci ve milletin te’yîdidir. [Yani benim vazifem; şerîatı yaymak, İslâm’ı ve Müslümanları kuvvetlendirmeye çalışmaktır.]” (13)

Demek ki tasavvufta Nakşî yolunun usûl ve gâyesi; diğer bazı tarîkatlerde olduğu gibi, bir kenara çekilip ağır riyâzatlarla ve kendi nefsiyle meşgul olmak değildir.

Bilakis halkın arasına karışıp, onlara hizmet etmek ve bu esnada Hak’tan da hiçbir an uzaklaşmamaktır.

Hizmetten asıl maksad ise, İslâm dininin yayılması ve mensuplarının izzet ve itibarının artmasıdır. Hele de kerâmet gibi hârikulâde şeylerle meşgul olmak, bu yolun esasları arasında hiç mi hiç yer almamaktadır.

Onlar, en büyük kerâmetin, İslâm’a ve insanlığa hizmet olduğunu belirtmişler, bütün mesâilerini bu yönde sarf etmişlerdir.

Nakşibendî silsilesi Müceddidîn kolunun son halkasını teşkil eden Süleyman Hilmi Tunahan (k.s.) hazretleri de, bu yolun İslâm’a ve insanlığa hizmetteki usûlünü şöyle anlatmaktadır:

• Biz, vahdeti kesrette (bir’i, birliği çoklukta), rızâ-yı Hakk’ı halk arasında, halka hizmette arıyoruz (bir köşeye çekilip kendi başımıza uzleti değil, insanlarla sohbeti, onlara hizmeti tercih ediyoruz).

• Enbiyâ ve mürselîn (peygamberler aleyhimüssalâtü vesselâm) yolundayız...

• Bizim para-pul, makam-mevki, siyâset-politika, kavga ve gürültüyle işimiz yok.

• İstisnâsız her Müslüman çocuğunu da okuturuz. Bir tek fert geri dönmüşse haber versinler. (14)

O, tarîkatı, sadece “hoş sohbet” vâsıtası hâline getiren son devrin tembelliğini yıkmış; onu, kitleleri harekete geçiren bir enerji ve heyecan vesîlesi kılmıştır. Kerâmete aslâ itibar etmemiş, kerâmet ızhârından kaçındığı gibi, talebelerine de aynı yolu tavsiye etmiş ve, “En büyük kerâmet, insanlara hak yolu telkîn etmektir” buyurmuştur.

Keza buyurmuşlardır ki: “Enbiyâdan en büyük mîras, şerîat olduğu gibi, en büyük vâris de âlimlerdir. İlmin evveli ma’rifetullah, sonu tefvîz-i umûr’ dur.(15) Ma’rifetullah’ta en ileri makamın sahibi, Sıddîk-ı Ekber’dir (r.a.).” (16)

Silsile-i Nakşibendîye-i Müceddidîn kolu hazerâtının 31’inci halkası olan Mazhar-ı Îşân Cân-ı Cânân (k.s.) hazretleri, talebesi Senâullâh Sebnehlî’ye yazdığı mektupta şöyle diyordu:

• Dervişlik demek, sadece bir şeyhe bağlanmak demek değildir. Dervişlik, gönlünü toparlayıp kul olduğunu düşünmek ve kulluğu ile meşgul olmak, kalbe dağınıklık getirmemek, vakitlerini hep hâlis niyet üzere Allah Teâlâ’nın dinine hizmetle geçirmektir.

Hatm-i Hâcegân (İhlâs hatmi), daha çok toplu halde yani cemaatle yapılan bir halka zikridir. Kur’an ve sünnette övülen ve teşvik edilen zikir çeşitlerinden birisidir.

Kur’an-ı Kerim’de sabah-akşam dua, ibadet ve zikredenlerle beraber bulunmaya şöyle teşvik edilmiştir:

“Sabah akşam Rablerine, O’nun rızasını dileyerek dua (ibadet ve zikir) edenlerle birlikte candan sebat et. Dünya hayatının süsünü isteyerek gözlerini onlardan çevirme. Kalbini bizi zikirden (anmaktan) gafil kıldığımız, kötü arzularına uymuş ve işi gücü aşırılık olan kimseye boyun eğme.” (17)

Bu ayet-i celile indiği zaman Rasûlülah Efendimiz (s.a.v.), bu kimseleri araştırmak için mescide çıktı. Mescitte zikreden bir topluluk buldu. Bunlar; elbiseleri eski, fakir ve garip Müslümanlardı. Onları görünce hemen yanlarına oturdu ve, “Ümmetim içinde benim kendileriyle birlikte olmamı emrettiği kimseleri yaratan Allah’a hamdolsun” dedi. (18)

Bu ne büyük bir tevazu ve edep örneğidir. Elbette Rasûlüllah Efendimiz (s.a.v.), kendileriyle birlikte olması emredilen kimselerden her yönüyle üstündü. Lakin Allah Teala bu emirle önce onların oluşturduğu zikir meclisinin faziletini, sonra da Habibinin (s.a.v.) yüksek tevazuunu bize gösterip kendisini örnek almamızı istedi. Ayrıca Efendimizin (s.a.v.), onların içlerinde bulunup kendilerini şereflendirmesi ve onlara feyz vermesi için bu emri verdi.

Bir rivayette, Fahr-i Kainat Efendimiz (s.a.v.), mescitte zikredenlerin yanına gelerek, “Sizin üzerinize Allah’ın rahmetinin indiğini gördüm; ona sizinle ben de ortak olmak istiyorum” buyurdular ve halkaya oturdular. (19)

Rasûl-i Ekram Efendimiz (s.a.v.), bir defasında, “Cennet bahçelerine uğradığınızda, oralardan çokça istifade edin” buyurdu. Ashab-ı Kiram: “Cennet bahçeleri neresidir?” diye sorduklarında, Sevgili Peygamberimiz (s.a.v.) Efendimiz, “Zikir halkalarıdır.” buyurdu. (20)

Yine Rasûl-i zî-şân Efendimiz (s.a.v), mescitte halka şeklinde toplanmış bir grup ashabının yanına uğradı ve onlara, “Burada ne yapıyorsunuz?” diye sordu. Halkadakiler, “Allah’ı zikrediyoruz, bizi İslam’a ulaştırdığı ve ihsanlarda bulunduğu için O’na hamd ediyoruz” dediler. Rasûlüllah Efendimiz (s.a.v.) onlara, “Allah için soruyorum, siz gerçekten bunun için mi oturdunuz?” diye sordu; Ashap, “Vallahi biz ancak bunun için oturduk.” dediler. Bunun üzerine Efendimiz (s.a.v), “Yanlış anlamayın, ben sizi suçlamak için yemin etmenizi istemedim. Ben sizin asıl niyetinizi öğrenmek ve size şu müjdeyi vermek için geldim. Bana Cibril geldi ve haber verdi ki: Allah sizinle melekleri yanında övünmektedir.” (21)

Bir başka önemli müjde: “Herhangi bir cemaat sırf Allah rızası için toplanıp Allah’ı zikrederse, vazifeli bir melek semadan onlara, ‘Günahlarınız affedilmiş olarak kalkın, hiç şüphesiz günahlarınız iyiliğe çevrildi' diye seslenir.” (22)

İşte halka şeklinde yapılan Hatm-i Hâcegân da bu övülen zikir çeşitlerinden birisidir.
Görüldüğü üzere halka hâlinde cemaatle zikir yapmak övülmüş, fakat halkada ne okunacağı hususunda bir şey belirtilmemiştir. Bu sebeple, zikir sayılacak şeylerden ne okunsa zikir yapılmış ve bu müjdeye ulaşılmış olur. Zaten Hatm-i Hâcegân’da okunan zikir ve dua çeşitleri de sünnet-i seniyyeden alınmıştır.

Bu zikirlere hatim denmesinin bir sebebi, içinde okunan Fatiha ve İhlâsların hatim sevabına denk olmasındandır. Çünkü Resûlullah Efendimiz (s.a.v.), İhlâs suresini üç defa okuyan kimsenin Kur’an-ı Kerim'i bir kere hatmetmiş gibi sevap elde edeceğini müjdelemiştir. (23)

Bu zikre Hatm-i Hâcegân denmesinin sebebi ise, bu yolun büyükleri, müridleri ile biraraya geldiklerinde, meclisi-toplantıyı bu zikirle bitirirlerdi. Onlara hâs bir uygulama olarak bu zikre “Hatm-i Hâcegân” denmiştir.

Bu hatimde toplam bin adet İhlâs suresi okunmaktadır. Bu da üç yüz otuz üç (333) Kur’an hatmi sevabına denktir. Onun için Allah dostları bu zikre çok önem vermişlerdir. Öyle ki, çok ciddi bir hastalık veya ağır sıkıntı halleri gibi fevkalada maniler hariç, bütün ömürleri boyunca bu zikri hiç aksatmamışlardır.

Abdulhalık Gucdüvanî (k.s.) hazretleri uzun boylu, büyük başlı, beyaz tenli, güzel yüzlü, gür ve çatık kaşlı olan Hâce hazretlerinin göğsü enli, omuzları da genişti. İri vücutlu, heybetli ve ihtişamlıydı.

Hâce Abdulhalık Gucdüvanî hazretleri, silsile-i zeheb/altın silsilenin 9'uncu halkasıdır. “Şeyh” anlamına kullanılan Farsça “Hâce”, Türkçe “Hoca” lakabıyla meşhurdur. Kendi dönemine kadar “Bistamiyye” ya da “Tayfûriyye” namıyla anılan “Nakşibendîyye” yolu, Abdulhalık Gucdüvanî hazretlerinden Muhammed Bahauddin Şâh-ı Nakşibend’e (kaddesallahü esrarahüma) kadar “Tarîk-ı Hâcegân” ismiyle anılmıştır.

Emaneti Yusuf Hemedanî (k.s.) hazretlerinden alan Hâce Abdulhalık Gucdüvanî (k.s.), aynı Pîr’den feyz alan Ahmed Yesevî hazretlerinden farklı olarak, zikr-i hafîyi esas almış ve tarikatın –yukarıda anlatılan- onbir esasını vaz etmiştir. Ahmed Yesevî hazretlerinin zikr-i cehrî üzere devam ettirdği yol Maveraünnehr bölgesinde; Abdulhalık Gucdüvanî hazretlerinin zikr-i hafî usûlünü esas aldığı tarikat ise, daha çok Harezm ve Horasan bölgelerinde yayılmıştır. Sonraki asırlardan günümüze kadar her iki tarikat, Orta Asya ve Anadolu ile Balkanlar’da, hatta dünyanın hemen her yerinde yayılmış ve müessir olmuştur.

Abdulhalık Gucdüvanî hazretlerinin hayatı hakkında bilinenler, kendisinden birkaç asır sonra yazılan Nefehatü’l-Üns ve Reşahat Aynü’l-Hayat gibi tabakat ve bazı âdab kitaplarında verilen oldukça sınırlı bilgilerden ibarettir.

Rivayete göre Abdulhalık Gucdüvanî hazretleri, İmam Malik’in (rh.) neslinden, Büyük Selçuklular döneminde Anadolu/Malatya’dan kalkıp Buhara’ya altı fersah (yaklaşık 21, 75 mil, 35 km.) mesafedeki Gucdüvan köyüne yerleşen bir ailenin çocuğudur.

Hâce Abdulhalık hazretleri bu köyde doğdu. Bu bu sebeple Gucdüvanî diye meşhur olmuştur. Babası İmam Abdülcemil, zahirî ve batınî ilimlerde derinliği olan ve menkabelere göre Hızır aleyhisselâmla sohbetlerde bulunan bir zat idi. Hatta oğlunun doğumunu müjdeleyen ve ona “Abdulhalık” adının verilmesini isteyen de Hz. Hızır’dır. Annesinin de asil bir aileden ve beykızı olduğu kaydedilmektedir.

Hâce Abdulhalık hazretleri, dini ilimleri Buhara’da okudu. Devrin ünlü âlimlerinden Allâme Sadreddin’in (r.aleyh) talebesi oldu.

Zahirî ilimlerde kemâle eren Abdulhalık Gucdüvanî hazretleri, riyazat ve mücahede ile maneviyat yoluna meyletti. Fıtraten engin ve rengin bir gönle, maneviyata yatkın bir kalbe, letâife sahipti. Bir gün hocası Allâme Sadreddin ile tefsir okurken ders, “Rabbinize yalvara yakara ve gizlice dua edin. Bilesiniz ki O, haddi aşanları sevmez” (24) ayetine geldi. Abdulhalık Gucdüvanî Hazretleri sordu:

- Bu gizliliğin aslı ve hafî zikrin hakikati nedir? Cehrî zikirde a’zâlar/organlar hareket eder, ses dışardan duyulur. Hafî zikri ise dışardaki insanlar görmese-duymasa bile, kişinin içindeki şeytan görür, bilir. Çünkü Rasûlüllah Efendimiz (s.a.v.), “Şeytan insanoğlunun damarlarında kan gibi dolaşır, (peşini bırakmaz)” (25) buyurmuştur. Bu vaziyete göre insanın zikir sırasında başkaları tarafından görülmemesinin-duyulmamasının ve şeytan tarafından sezilmemesinin yolu nedir?

Allame Sadreddin (rh.) bu soruya cevap vermekte zorlanınca işin kolayını hakikati itiraf etmekte buldu ve şöyle dedi:

- Bu sorunun cevabı, ancak ledün ilmiyle verilir. O da bizde yok. Çünkü o, Allah’ın velî kullarına hâs bir ilimdir. Şu kadar var ki, Allah dilerse senin karşına bir veli kulunu çıkarır ve müşkilini hallettirir.

Abdulhalık Gucdüvanî hazretleri, hocasının bu sözünden sonra, Allah’ın, kendisine yol gösterecek kimseyi bir gün karşısına çıkarmasını beklemeye başlar... Bir süre sonra karşısına, Hızır aleyhisselâm çıkar. Babasının da rehberi zaten Hz. Hızır’dır.

Bu buluşmada Hızır aleyhisselâm onu evlatlığa kabul etmiş ve kendisine, “vukûf-i adedî” ile “zikr-i hafî”yi talim etmiştir.

An’aneye göre Rasûlüllah Efendimizin (s.a.v.) Sevr mağarasında Hz. Ebu Bekir’e (r.a.) öğrettiği bu rabıta ve zikir tarzı, Abdülhalık Gucdüvanî hazretleri ile daha bir ehemmiyet kazanmış oldu. Hâcegân yolunda bir süre terk edilen bu usûl, Hâce Abdulhalık hazretlerinin “Üveysî” üslupla mürid ve talebesi olan Şah-i Nakşbend (v. H.791/m.1389) hazretlerinde, yerini iyice tesbit edip sağlamlaştırmış oldu.

Gene an’âneye göre, Tarikat-ı Aliyye-i Nakşibendiyye’nin en büyük rükünlarından olan Hatm-i Hâcegân, Hızır aleyhisselâmın isteği ve Cenab-ı Hakk’ın ikramiyle onun tarafından, silsile-i sâdâtın ser halkalarından kutbu’l-aktab Hâce Abdulhalik Gucdüvani (k.s.) hazretlerine talim buyrulmuş ve bu yolun mensuplarına hediye edilmiştir. Şöyle ki:

Hâce Abdulhalik Gücdüvani hazretleri, hocası Allâme Sadreddin (rh.) ile aralarında geçen muhavere (soru-cevap diyaloğu)nin sonrasında karşılaştığı Hızır aleyhisselâmdan, zikr-i hafîyi talim etti. Sonra da, insanın kalbine Allah Teala’nın güneşi/nuru öyle bir doğmalıdır ki, şeytanın gözü kamaşıp o zikre vakıf olamamalıdır, dedi. Bunun için de, İhlâs hatmini yani Hatm-i Hâcegân’ı talim ettiler ve buna devam edilmesini söylediler. Abdulhalik Gücdüvani (k.s.) hazretleri, bu hatimlere siz de teşrif eder misiniz, deyince Hızır aleyhisselâm da, alâ kadari’l-imkân usûlü üzere yapılırsa geleceğini, ifade ettiler.

Hz. Hızır’ın Gucdüvanî hazretlerine kalbî zikirden, Hatm-i Hâcegân’dan başka, başını havuza sokturup nefesini tutturarak nefy u isbat ile tevhid zikrini talim ettiği/öğrettiği de nakledilir.

Yukarıda da anlatıldığı üzere Abdulhalık Gucdüvanî’nin (k.s.) asıl mürşidi Yusuf Hemedanî hazretleridir. Ancak onu bulması da Hz. Hızır’ın delaletiyle olmuştur. Yirmi yaşları civarında şeyhini bulan Hâce Abdülhalık hazretleri kısa zamanda onun boyasıyla boyandı, manevi cihetten onun rengine büründü.

İslâm memleketlerinden bazılarını dolaşan Abdülhalık Gucduvanî hazretleri, bir ara Şam’da da ikamet etti. Hal-i hayatında adı-sânı, İslam memleketlerinin her tarafına yayıldı. Dergâhına gelenlerin adedi, binlerle ifade edilir oldu.

- Nefsin istediğini mi yapayım, istemediğini mi? Hâce hazretleri şöyle buyurdu:

- Nefse uyup uymamak hususunda, çoğu zaman akıl da yanılabilir. Bunun en güzel ölçüsü; Hakk’ın emrettiğini yapmak, nehyettiğinden kaçmaktır; kısacası şeriata uymaktır.

- Dervişlik yoluna şeytan karışır mı? Hâce Abdülhalik hazretleri cevaben dedi ki:

- Evet, nefsini fenaya erdirmede son merhaleye ulaşmamış bir dervişin, öfkelenince yoluna şeytan karışır, işini allak-bullak eder. Nefsini ifna edende ise, öfke bulunmaz. Gadabın/öfkenin yerini gayret alır. Ancak gadapla gayret birbirine karıştırılmamalıdır. Çünkü gadap nefsanîdir. Gayret ise Rabbanidir; Allah ve Rasulü’ne düşkünlük, onlara yapılacak hakarete adem-i tahammüldür. [Kısaca buna “gayretullah” tabir edilir.]

- Allah beni, cennetle cehennem arasında muhayyer bıraksa ben cehennemi tercih ederim. Çünkü cennet, nefsin muradıdır. Ben ise nefsimin arzu ve isteklerine karşı direniyorum.

- Senin düşüncen çarpık ve sakat; çünkü tersten yine nefs kokuyor. Kulun irade ve ihtiyar ile ne işi var? Bize Hak nereye git derse, biz oraya gideriz. Neyi yap derse onu yaparız. Kulluk ve nefse muhalefet böyle olur.

Hâce Abdülhalik hazretlerinin (k.s.) bu cevabı, ne kadar dikkat çekici ve çarpıcı değil mi? Daima Hakk’a karşı çıkan; olmayınca süret-i haktan gözüküp yine aykırılık aramaktan başka işi olmayan, hep zevk-haz ve kibr u gurur peşinde koşan nefsin halini ne kadar güzel anlatmış mübarek zat.

- Kişi üzerine farz olan borçlarını öder, farizalarını yerine getirir ve ondan sonra dua ederse dileği kabul olunur. Sen farzlardan sonra bizi dua ile an; biz de sana dua edelim. Umulur ki Allah, dualarımızı kabul buyurur. Çünkü Allah Rasulü: “Mü’minin, mü’min kardeşine gıyabında duası reddolunmaz.”(26) buyurmuştur.

Hâca Abdülhalık Gucdüvanî hazretlerinin hayatı hakkında olduğu gibi, vefatı hakkında da açık ve kesin bir bilgiye sahip değiliz. Ancak şeyhinin H.535 / M.1140 yılında vefat ettiği, kendisinin de onun vefatında yirmi yaşlarında olduğu bilindiğine göre yaklaşık seksen yıl yaşamış olsa, ölümü H.595 / M.1199 yıllarında olmalıdır, diye düşünülebilir. (Kaddesallâhü sırrahü'-azîz)

Hâca Abdulhalık Gucdüvanî hazretlerinin oğlu Evliya-yı Kebir için yazdığı bir vasiyyeti vardır ki, Nakşî an’anesinde hikmet ve marifet açısından çok önemli bir yer tutar. Onun, oğlunun şahsında bütün ilim-irfan ehline, topyekün Müslümanlara yaptığı bu vasiyeti şöyledir:

“Selefin eserlerini oku, izlerinden yürü. Ehl-i Sünnet ve’l-Cemaat çizgisinden ayrılma! Fıkıh ve hadis öğren, cahil sofilerden uzak dur. Namazını cemaatle kılmaya itina et. Fakat imam, ya da müezzin olma.

“Şöhretten uzak dur; çünkü şöhret afettir. Herhangi bir makama göz dikme! Mahkeme ilamlarına adını yazdırma, kimseyle mahkemelik olma!

“Parlak oğlanlarla, namahrem kadınlarla, lafını bilmeyen avam insanlarla ülfet etme! Güzel seslere fazla kapılma; zira onun çoğu kalbi öldürür. Güzel sesleri ve hoş nağmeleri büsbütün red ve inkâr etme, zira onlara bağlı olanlar çoktur.

“Az ye, az konuş, az uyu ve kalabalıktan arslandan kaçar gibi kaç! Daima kendi yalnızlığınla Hak ile beraber ol!

“Nefsin hakkında iktidar sahibi oluncaya kadar evlenme ki, dünya seni yutmasın, seni kendisine meylettirmesin.

“Çok gülmekten; bahusus kahkahayla gülmekten sakın; sonra kalbini öldürürsün.

“Dışını süslemeye çok önem verme ki, dış mamurluğu iç haraplığından gelir.

“Halkla çekişme, hiç kimseden bir şey isteme ve kimseye hizmet teklif etme!

“Mürşidan-ı kiram (Allah dostlarına) malın, canın ve gücünle hizmet et. Onların işlerini red ve inkâra kalkışma! Çünkü bu hal, felah bulmayan bir hüsrana yol açar.

“Dünyaya ve dünyacılara meyletme. Daima elbisen sade, yoldaşın derviş, mayan ilim, evin mescid, dostun Allah Teala hazretleri olsun.” (27)

DİPNOTLAR
(1) Kitâbü’t-Târîfât, Es’âd Efendi Matbaası, İstanbul,1300, s. 94
(2) A’raf sûresi, 7/43
(3) el-Mektûbât, İmâm-ı Rabbânî, 3, 122, 1, 301, 313
(4) Aktâb: Tasavvufta en büyük veli anlamına gelen kutub kelimesinin çoğulu, kutublar demek. Evtâd: Biri doğuda, diğeri batıda, öbürü kuzeyde, bir diğeri de güneyde bulunan dört büyük veli. Büdelâ: tasavvufta yediler tabir edilen velilere verilen isim. Bunlar, çok uzak yerlere gidip gözden kaybolduklarında yerlerine her yönden kendilerine benzeyen canlı bir bedeni bedel olarak bırakabilirler. Nücebâ: tasavvufta kendilerine kırklar denilen velilere verilen isim.
(5) Ufuk, yerle göğün birleşir gibi göründüğü yer, sâha. Ufuk-ı mübîn: Kalb makamının sonu. Ufuk-ı a’lâ: Ruh makamının sonu, vâhidiyet ve ulûhiyet mertebesi. (Kâşânî, Abdürrazzak, Istılâhâtü’s-Sûfiyye, Kahire, 1981)
(6) el-Mektûbât, İmâm-ı Rabbânî, 3, 122
(7) Câfer-i Sâdık (r.a.) Silsile-i Sâdât-ı Nakşibendîye hazerâtının dördüncü halkasını teşkil eder. Hicrî 80 / Miladî 700 senesinde doğmuştur. Babası Muhammed el-Bâkır hazretleridir. Hicrî 148 / M. 765 yılında Medîne’de vefat etmiştir. (İslâm Ansiklopedisi, M.E.B. Devlet Kitapları, M. Eğitim Basımevi 1979, 3, 7)
(8) Nitekim Kur’ân-ı Kerim’de şöyle buyruluyor: “(O Allah), iki denizi birbirine kavuşmak üzere salıvermiştir. (Fakat) aralarında bir engel vardır, birbirine geçip karışmıyorlar.” (Rahmân suresi, 55/19-20) “Birinin suyu tatlı ve susuzluğu giderici, diğerininki tuzlu ve acı iki denizi salıveren ve aralarına bir engel, aşılmaz bir sınır koyan da odur.” (Furkan suresi, 25/53)
(9) el-Mektûbât, İmâm-ı Rabbânî, 1, 313. 3, 122
(10) Şemseddin Nûrî, Miftâhu’l-Kulûb. s, 6
(11) el-Mektûbât, İmâm-ı Rabbânî, 1, 187
(12) Nesai, Sünen, Menasik,148
(13) el-Mektûbât, İmâm-ı Rabbânî, 1, 65
(14) Erol, Ali, Hatıratım, yyyy, s. 19
(15) Tefvîz; kelime olarak teslim ve tevekkül manalarınadır. Tasavvufta “tefvîz-ı umûr”, kulun bütün işlerini Allah Teala’ya havale etmesi ve O’nun yaptığı her işi gönül rızası ile karşılaması; hiçbir hususta ne dil, ne de kalb ile O’na itiraz etmemesi; sızlanıp içinde bir rahatsızlık-huzursuzluk dahi hissetmemesidir. Bir başka ifadeyle tefvîz-ı umûr, kulun, “Lâ havle velâ kuvvete illâ billâhil aliyyil azîm” deyip bütün faaliyetlerinde Cenab-ı Hakk’ı mutlak vekil kılmasıdır. Kısacası tefvîz, tevekkülün en mükemmel şeklidir. (Ankaravî, Rusûhuddîn İsmâil, Minhâcü’l-Fukarâ, Bulak, 1256, s. 175) Rabbimiz (c.c.) Kur’an-ı Kerim’de, “İşimi Allâh’a tefvîz (havale) ediyorum; O kullarını görür” (Gâfir suresi, 40/45) buyurarak, biz kullarına tefvîzı nasıl yapmamız gerektiğini öğretiyor. Erzurumlu İbrahim Hakkı Hz.lerinin Tefviznâme’sinden bazı beyitler: Hak şerleri hayr eyler / Zannetme ki gayr eyler / Ârif anı seyr eyler / Mevlâ görelim neyler / Neylerse güzel eyler. (Marifetnâme, s 285) Hersekli Ârif Hikmet Bey de şöyle demiştir: Nâl-i neyl-i murâd olmaksa maksûdun eğer / Hakk’a tefvîz-ı umûr et, fâriğ ol tedbirden.
(16) Erol, Ali, a.g.e., s. 20
(17) Kehf suresi, 18/28
(18) Taberani, Camiu’l-Beyan, İlgili ayetin tefsiri; İbn Kesir, Tefsiru’l-Kur’ani’l-Azim, 5, 153; Süyûti, ed-Dürrü’l-Mensûr, 5, 381; Ebu Nuaym, Ma’rifetu’s-Sahabe, 3, No: 4634
(19) Süyîti, ed-Dürrü’l-Mensûr, V, 382
(20) Tirmizi, Sünen, Deavat, 82; İmam Ahmed, Müsned, 3, 150
(21) Müslim, Sahih, Zikir, 40; Tirmizi, Sünen, Deavat, 6; Nesi, Sünen, Kudat, 36
(22) İmam Ahmed, Müsned, 3, 142; Ebu Ya’la, Müsned, 7, 167; Tabarani, el-Evsat, I, 85
(23) Müslim, Sahih, Salâtü’l-Müsafirîn, 261; Tirmizi, Sünen, Fedailü’l-Kur’an, 11
(24) el-A’raf suresi, 7/55
(25) Râmuzu’l-Ehadis, H. No: 1388
(26) Tirmizî, Sünen, Birr 50; Ebû Dâvud, Sünen, Salât 364; Müslim, Sahih, Zikr 88; Buhârî, Sahih, Mezâlim 9
(27) (27) Abdülmecid b. Muhammed b. Muhammed el-Hânî, el-Hadaiku’l-Verdiyye fi Hakaiki Ecillâi’n-Nakşibendiyye, s. 111

Rivayete göre Rasûlüllah Efendimizden (s.a.v.) sonra tul-i emel (uzun emeller-istekler-arzular) olarak ilk zuhur eden şey, insanların güzel elbisler dikip giymesi ve sağlam binalar yapıp içine yerleşmesidir. Nitekim Sevgili Peygamberimiz (s.a.v.) zamanında İbn Abbas’ın (r.anhüma) yaptırdığı yüksek bir çardağı gören Resulümüz, (kötü örnek olmaması için onu) hemen yıktırmış ve buyurmuştur ki, "İzâ erâdellâhü bi-abdin şerran, ehleke mâlehû fi'l-mâi ve't-tıyni."

Meali: "Allah bir kuluna şer yani kötülük muamelesi yapmak murad etti mi, onun malını (servetini, parasını-pulunu) su ve toprak ile(inşaatla) helak eder." (2)

İbn Mes’ud hazretleri de Peygamberimiz’den (s.a.v.) şöyle rivayet ediyor:

“Bir kavim (bir millet, bir topluluk) gelecek, onlar çamuru (balçığı veya betonu) yükseltecek. Yüksek binalar kuracaklar fakat dinlerini yerlere düşüreceklerdir. (Ve onlar) geniş sahaları kullanacaklardır. Sizin döndüğünüz Kıble’yede dönüp, namaz da kılacaklardır. Ama sizin dininizden başka bir din üzere öleceklerdir." (3)

Hane-i Saadet’ten yani Sevgili Peygamberimizin mübarek ve mes'ut evlerinden bir örnek:

Rasûl-i Ekrem (s.a.v.) bir sefer dönüşünde âdeti veçile kızı Fatıma’nın (r.anha) evine uğradı ve torunlarını görmek istedi. Ama onun evinin kapısında fazladan bir perde, kızının bileğinde de iki gümüş bilezik görünce, içeriye girmeden geri döndü. Hz. Fatıma hemen perdeyi ve bilezikleri söküp ona gönderdi ve “Baba! Bunları sat, fakirlere tasadduk et” diye yalvardı. Rasûlullah (s.a.v.) hemen Bilâl’i çağırdı ve onları çarşıda satmasını emretti. İki buçuk dirhem (gümüş lira) ettiler. Yani 2,5 dirhem kadar değerleri vardı. Buna rağmen Rasûlullah Efendimiz, onlara karşı çıkmıştı. Hemen o 2,5 dirhemi fakirlere dağıttı ve sonra da kızı Fatıma’nın evine gelerek onu kucakladı ve buyurdu ki:

- “Nasıl oluyor? Siz suda yürüyorsunuz da, biz yürüyemiyor, batıyoruz!” İsa (a.s.):

- “Sizin nazarınızda altın ile gümüş nasıl şeylerdir?” diye soruyor. Yahudi asıllı havarileri:

- “Fakat benim nazarımda altın ile gümüşün topraktan hiç bir farkı yoktur. İşte sizin su üzerinde yürüyemeyişinizin sebebi de budur!”buyuruyor. (4)

Hz. Allah geçmiş peygamberlerden (aleyhimüsselam) birine indirdiği kitabında şöyle buyurmuştur:

“Ben kulumu üç şeyden müstağni kılarsam, ona nimetimi tamamlamışım demektir.

c) İhtiyaç içinde kıvrandığı için, gidip başkalarının kapısını çalmasından...” (5)
***

Üç şey var ki, onlara üç şey daha ilave etmeden bekleyen boşuna bekliyor demektir... Ve onlarsız bir şey bulacağını zanneden, yalancıdır, aldanmıştır.

a) Bir kimse Allah’tan korktuğunu iddia ediyorsa, değil haramlardan şüpheli şeylerden bile kaçınmalı ve sakınmalıdır. Eğer o kimse şüpheli şeylerden kaçınmıyorsa, bil ki Allah korkusu iddiası yalandır, sahtedir.

b) Kim cenneti arzuladığını söylüyor amma malını Allah yolunda harcamıyorsa, bil ki onun da cennet arzusu sahte ve yalandır.

c) Kim Peygamber Efendimizi (s.a.v.) sevdiğini iddia ediyor, ama fakirliği sevmiyor, dünyaya dalıyor ve sarılıyorsa, bil ki o kimse de davasında-söylediklerinde yalancıdır ve sahtekârdır.

Ve yine meşhur âlimlerden Muhammed bin Mukatil’in evinde Hatem-i Esamm lüks ve şatafat görünce ona soruyor:

“Ey Muhammed! Sen yaşadığın bu evde kime tabi olarak yaşıyorsun? Nedir bu evin bu kadar geniş olması? Nedir bu evdeki yataklar, koltuklar, eşyalar? Söyle; sen, bu evde kime tabisin? Peygamberimiz’e mi? Onun Ashab'ına mı? Tabiin'e mi? Müctehidin-i Kiram’a mı? Yoksa, söyle Firavun’a mı? Nemrud’a mı?

"Sizler; abdestte üç defa yıkanacak bir azayı 4 defa yıkayan Müslümana suyu israf ettin, israf ise haramdır diye fetva veriyorsunuz. Peki, bu evdeki lüks ve israf karşısında Allah’a ne cevap vereceksiniz", diyor ve hemen kalkıp gidiyor. (6)

Cüneyd-i Bağdadi (k.s.) hazretleri bir gün çarşıda şeytanı çırılçıplak dolaşırken görmüş... Elinde de bir parça ekmek varmış ve onu yiyormuş. Hz. Cüneyt hayretle sormuş:

“Ey şeytan! Bu ne haldir? Böyle çırılçıplak gezerken ve ekmek yerken, bu insanlardan hiç mi utanmıyorsun?” Şeytan da ona:

“Sen ne diyorsun ey Cüneyt! Acaba yeryüzünde şimdi kendinden utanılacak kişi kaldı mı? Onlar, çoktan kara toprağı boyladılar ve çoktan çürüyüp gittiler” deyip yoluna devam edip gitmiş. (7)

Mevzumuza Kur'an-ı Kerim'den bir ayetle başladık, dilerseniz Rasûlümüzün (s.a.v.) bir hadis-i şerifleriyle noktalayalım. Buyuruyor ki Sevgili Peygamberimiz:

"Sizden sonra (ashaptan sonra) öyle insanlar gelecek ki; onlar, türlü-türlü ve zevkli yemekler yiyecekler. Rengârenk ve lüks bineklere binecekler. Ve, rengârenk ve güzel hanımlarla da evlenecekler. Lüks ve çeşit çeşit kumaşlardan giyinecekler. Öyle bir mide ve iştahları olacak ki, az yemekle asla doymayacaklar. Öyle nefis ve hevaları olacak ki, çoğa bile kanaat etmiyecek (daha çoğunu arzu edecekler).Onlar, dünyaya tam dalmış ve bağlanmışlardır. Onların gece-gündüz düşündükleri ve hatta tapındıkları dünya ve dünyalıktır. Öyle ki, dünyayı Allah’tan başka kendilerine İlâh edinmişlerdir. Ve bütün çabaları dünya ve dünyalık elde etmek içindir. Ve onlar, yalnız heva u hevesleri peşinde koşarlar (bunlar hakkında) Abullahın oğlu Muhammed’in kesin hükmü şudur: Sizler, veya sizden sonra gelecekler, veya onlardan da sonra geleceklerden o güne (o kimselere) kim yetişirse, bunlara sakın selam vermesin. Hastalarını ziyaret etmesin. Ölenlerinin cenazesine de gitmesin. Ve yaşlılarına da hürmet etmesin. Zira o gün bunları yapanlar, İslamiyet’in yıkılmasına yardım etmiş olurlar." (8)

KAYNAKLAR
(1) Alu İmrân, 14-15.
(2) Ebû Dâvud an Aişete r.anha, İmam Gazali, İhyau Ulûmiddin (Terc.), C. 4, S. 431.
(3) İmam Gazali, İhyau Ulûmiddin, C. 4, S. 433.
(4) İmam Gazali, a.g.e., C. 3, S. 518.
(5) İmam Gazali, a.g.e., C 4 S 230.
(6) İmam Şa'ranî, Tabakatü’l-Kübra, C. 1, S. 308.
(7) İmam Şa'ranî, a.g.e., C. 1, S. 331.
(8) İmam Gazali, a.g.e., C. 3, S. 516.

Zekî olanlara bu kadarı yeter; bununla iktifâ ediyorum.»
***
Yazıya, yüce kutbun hususiyetlerinden birini anlatan bir kıssa ile nihayet vermek istiyorum.
Zikr-i hafî yolunun 5’inci halkası Ebû Yezîd-i Tayfûri’l-Bestâmî kuddise sırruh (H. 188/M. 803–H. 261/M. 874) devrinde, âbit-zâhit, ârif-fâzıl, keramet ve keşif sahibi pekçok velî yaşıyordu. Bununla beraber “asrın kutbu” ümmî bir demirciydi. Bunu bilen Bâyezid hazretleri onu ziyarete gitti.

Demirci her zamanki gibi örsün başında demir dövüyordu. Bâyezid hazretleri selâm verdi. Demirci selâmını büyük bir sevinçle aldı, ellerine sarıldı ve ondan dua istedi. Bâyezid hazretleri tebessüm ederek:

- Asıl ben sizin duanıza muhtacım. Ellerinizden öpeyim de siz bana dua buyurun, dedi.

- Ben kim, sizin gibi bir âlime dua kim, diye cevap verdi demirci şakınlıkla… Hem ben size dua etsem de benim içimdeki dert hafiflemeyecek.

- Sizin derdiniz nedir? Söylerseniz belki bir çare bulunur.

Demirci hıçkıra hıçkıra ağlamaya başladı. Göz Yaşları arasında:

- Yarın kıyamet gününde insanların hâli ne olacak? Sürekli bunu düşünmekten, buna yanmaktan kendimi alamıyorum, dedi.

Bu sözleri duyunca Bâyezid-i Bestami hazretleri de ağlamaya başladı. O anda hâtıftan bir ses duydu: “Ey Bâyezid! Bu demirci ‘nefsim!’ diyenlerden değil, ‘ümmetim!’ diyenlerdendir” deniliyordu. Böylece Kutubluk makamının niçin böyle bir zata verildiğini anlamış oluyordu.

- Ey kardeşim, dedi, insanlar azap çekerse bundan sana ne?

- Ey üstâz! Cehennemliklerin bütün azabını bana verseler ve onları bağışlasalar ben derdimden kurtulur, saadete ererim.
***
Evet bu gibi zatlar, “ümmetim, ümmetim!..” diyen iki cihan serveri Efendimiz (s.a.v.) gibi insanlığın hidayetine kilitlenmiş er kişilerdir. OnlarSevgili Peygamberimizin zâhir ve bâtınına hakkıyla ve kemâliyle vâristirler. Mevlam şefaatlerinden mahrum bırakmasın. Mevzu ile ilgili ayrıca bkz. http://www.mollacami.net/soru-ve-cevaplar-443.html

Hak celle ve alâ’nın zikri’nin, –hakikaten kabûle lâyık bir zikir olması ve muktedâ(kendisine iktidâ edilen, uyulan kâmil ve mükemmil) bir mürşid’den alınması şartıyla– Hayru’l-beşer Rasûlüllah aleyhi ve alâ âlihi’s-salâtü ve’s-selâm Efendimiz’e salevât getirmekten evlâ (daha üstün, daha faydalı) olduğunun açıklaması ve buna münâsip meseleler hakkındadır.

“Bir zamanlar, Hayru’l-beşer aleyhi ve alâ âlihi’s-salâtü ve’s-selâma salevât okumakla meşgul idim; hem de, salevâtın bütün kısımları ve nevileri ile... Bu okuduğum salevât-ı şerîfeler üzerine, daha dünya hayatında iken pek çok fayda ve neticelerin terettüp ettiğini (meydana geldiğini) gördüm. Onlarla, Velâyet-i Hâssa-i Muhammediyye (alâ sâhibihe’s-salâtü ve’s-selâmü ve’t-tehıyye) mertebesinin inceliklerine ve esrârına kavuştum.

“Bu amel üzerinden bir hayli zaman geçtikten sonra, bu meşgûliyette tam mânâsıyla bir fütûr (zevk alamama durumu) meydana geldi ve onlara devam edebilme muvaffâkiyeti kayboldu; dolayısıyla o salevâtı, ancak belli zamanlarda okuyabilir oldum. O zamanlar bana, salevât getirmenin yerine tesbîh, takdîs, tehlîl (sübhânallâh, elhamdülillâh, lâ ilâhe illallâh zikri) ile meşgul olmak daha güzel geldi ve bunun üzerine şöyle dedim:

'Umulur ki, bu işte bir hikmet vardır. Bakalım ne zuhûr edecek!’ Ve sonunda Allah Teâlâ’nın yardımı ile anlaşıldı ki; bu esnada zikir, –hem salevât getiren kişi hem de üzerine salevât getirilen Resûlüllah Efendimiz hakkında– salevâttan daha faziletlidir.

1. Hadîs-i kudsîde buyurulmuştur ki, “Her kim benim zikrim ile meşgul olur da, o meşguliyeti benden bir şey istemesine mâni olursa, ona, isteyenlere verdiklerimin daha üstününü veririm.”(1)

2. Zikir, Peygamber sallallâhü aleyhi vesellemden alınmıştır. Bu zikrin sevâbı, zikredene nasıl ulaşıyorsa, onun bir misli de Efendimiz’e (s.a.v.) aynı şekilde ulaşır.

“Kim güzel bir sünnet (âdet) ortaya koyarsa, onun sevâbı ve onunla amel edenlerin sevâbı (kendi alacakları ecirde bir noksanlık olmaksızın, bir o kadar da bu güzel âdeti meydana getiren) o kişi içindir, (yani aynen onun hânesine de yazılır).’(2)

Ümmetin yaptığı bütün sâlih ameller de böyledir. O amellerin sevâbı, onu işleyene ulaştığı gibi, aynı şekilde ve aynı miktarda –amel edenin ecrinden hiçbir şey eksilmeden– bu ameli vaz‘eden (ortaya koyan) ve usûlünü gösteren Resûlüllâh’a (s.a.v.) da ulaşır. Amel edenin (yaptığı bu güzel ve hayırlı işi), Resûlüllah’ı (s.a.v.) düşünerek, o niyetle yapmış olması da şart değildir. Çünkü bu, Cenâb-ı Hakk’ın bir ihsânıdır. Onda, amel edenin bir tesiri yoktur.

“Evet; amel eden kişide, Rasûlüllah Efendimiz (s.a.v.)için de niyet bulunursa, bu, o kimsenin ecrinin daha da artmasına vesîle olur. Ve fazladan elde edilen bu ecir, aynı şekilde Resûlüllah sallallâhü aleyhi veselleme de döner. “İşte bu, Allâh’ın fazl (ve keremi)dir ki, onu dilediğine verir. Allah, büyük fazl (lûtuf, ihsan ve ikram) sahibidir.”(3)

“Hiç şüphe yok ki, zikirden asıl maksat; Hak sübhânehû’yü yâd etmektir. Sevap talebi ise ona tâbidir, ondan sonraki iştir.

“Salevât getirmekte ise asıl maksat, ihtiyacın yerine gelmesi arzusudur ki, ikisi arasında çok büyük fark vardır! Zikir yoluyla Rasûlüllah sallallâhü aleyhi veselleme ulaşan feyzler; salevât-ı şerîfeler yoluyla erişen bereketlerden kat kat fazladır.

“Şunu da bilmek lâzımdır ki; bu rütbe, öyle sıradan her zikir için değildir. Bilakis bu derece, hakikaten kabûle lâyık olan zikre mahsustur. Böyle olmayan (kendi bildiğine göre yapılan, irşâda ehil bir zâttan alınmayan) zikirden ise, salevât okumak daha faziletlidir.[Zira salevât okumak aspirin almak gibidir, doktora da reçeteye de ihtiyaç olmaz. Ancak tesiri de, zikre nisbetle pansuman tedavisi kadardır.] O zaman bereketlerin hâsıl olması, (izinsiz-ruhsatsız yapılan zikirden elde edileceklerden) daha çok olur.

“Lâkin tâlibin, kâmil ve mükemmil bir şeyhten aldığı ve tarîkat şartları dâhilinde devam etttiği zikir ise, salevât okumaktan efdâldir. Çünkü bu zikir, kabûle lâyık olan zikre vesîledir; bununla meşgul olmazsa, öbürüne ulaşamaz.

“Bundan dolayıdır ki tarîkat şeyhleri (kaddesallâhü teâlâ esrârahüm), yola yeni girenlerin zikirden başka bir şeyle meşgul olmalarına müsaade etmemiş; farzlar ve sünnetlerle yani sünen-i revâtıb(4)la iktifa etmelerini emretmişler ve onları diğer nâfile ibâdet ve amellerden men‘etmişlerdir.

“Bu açıklamadan da anlaşılmıştır ki; ümmet fertlerinden hiçbir kişi, her ne kadar kemâlâtta yüksek derecelere de ulaşsa, peygamberi ile eşitlik elde edemez. Zira ferdin elde ettiği bütün kemâlât, ancak o peygamberin şerîatine uyması vâsıtasıyladır. Halbuki o kemâlâtın tamamı, aynı şekilde o peygamber aleyhi’s-salâtü ve’s-selâm için de sâbittir. Hem de ona tâbi olan diğerlerinin kemâlâtı ve kendisine mahsus olan kemâlâtla beraber...

“Yine aynı şekilde bu kâmil fert, asla peygamber mertebesine de ulaşamaz. İsterse o peygambere hiçbir kimse uymasın ve hiçbir fert onun dâvetini kabul etmesin... Zira bütün peygamberler, asâleten dâvet sahibi ve şerîati tebliğ ile memurdurlar; ümmetlerin inkârı, dâvette ve tebliğde bir kusur olduğunu gerektirmez.

“Bu meyanda şu da açıktır ki; hiçbir kemâl (mânevî olgunluk mertebeleri), aslâ dâvet ve tebliğ derecesine ulaşamaz. Zira Allâh’ın kullarının Allâh’a en sevimli olanı, Allâh’ı kullarına sevdiren; (insanları onun dinine) dâvet eden ve (o dini onlara) tebliğ edendir.

“Kıyâmet gününde âlimlerin mürekkebi ile Allah yolundaki şehitlerin kanı tartılacak. Ama âlimlerin mürekkebi şehitlerin kanından ağır gelecektir.’(5)

“Bu devlet yani bu büyük nimet, (peygambere tâbi olmadan elde edilmesi) ümmet için mümkün olmaz. Onlara hâsıl olan ne varsa, bu ancak (peygamberin sünnetine tebaiyet) yolu iledir. Aslın zımnında olan da asıldır. Feri‘ ise asıldan meydana gelmiştir. Binâenaleyh, burada anlatılanlardan da, a‘yân (ümmetin ileri gelenleri) ile tebliğcilerin üstünlüğü anlaşılmalıdır.

“Dâvette ve tebliğde farklı mertebeler olduğu gibi, a‘yân ve tebliğcilerin de dereceleri birbirinden farklıdır.

“Sûfîler ise bâtına ihtimam gösterirler. Hem âlim hem sûfî olmaksa kibrît-i ahmer’dir... [Yani onun gibi çok kıymetlidir, fakat çok az bulunur; o da kâmil ve mükemmil mürşiddir.] Zâhiren ve bâtınen (dîn-i mübîn-i İslâm’ı) tebliğ etmeye lâyıktır... Peygamber sallallâhü aleyhi vessellem’in vekili ve vârisidir.

“Bir cemaat, ‘Resûlüllâh’ın (s.a.v.) hadislerini tebliğ eden muhaddislerin, bu ümmetin en faziletlileri’ olduğuna inandılar.

“Eğer bu cemaat, onların mutlak olarak (zâhiren ve bâtınen) faziletli olduklarına inanıyorlarsa, burada mânevî bir rahatsızlık bahis mevzuudur. Şayet onlar, (sadece şerîatin) zâhirini tebliğ edenlere nisbetle bu inancı taşıyorlarsa, buna müsaade edilir.

“Mutlak fazilet; ancak zâhirî ve bâtınî tebliği, zâhirî ve bâtınî dâveti bir arada toplayan içindir. Çünkü kısaltmada, faziletin ıtlâkına zıt bir kusur vardır. [Yani, zâhir ve bâtındaki dâvet ve tebliğden yalnızca biri ile meşgul olmak bir kusurdur, eksikliktir; dolayısıyla mutlak mânâdaki üstünlüğe aykırıdır.] Bunu anla! Sakın kısaltanlardan olma. [Sadece zâhir veya sadece bâtın ile meşgul olanları, hem zâhir hem de bâtınla meşgul olanlardan üstün görme.]

“Evet; her ne kadar zâhir umde yani esas alınacak unsur, kurtuluşun sebebi ve bereketi bol, menfaati umumî ise de, onun kemâli yani mükemmel hâle gelmesi bâtına bağlıdır. Bâtınsız zâhir tam değil, zâhirsiz bâtın da kıymetsizdir, bir şey addolunmaz. Zâhir ve bâtını birleştirebilen ise, (yukarıda da zikredildiği gibi) kibrît-i ahmer (kabilinden azın azı ve pek kıymetli)dir.

“Ey bizim Rabb’imiz! Bizim için nûrumuzu tamamla. Bizi mağfiret eyle. Muhakkak ki sen, her şeye kâdirsin.’(6)

DİPNOTLAR
(1) Buhârî; İmâm Gazâlî, İhyâ, 1. cilt, 9. kitap, 1. bâb.
(2) Müslim, İlim, 15; Nesâî, Zekât, 64.
(3) K.K., Cum‘â sûresi, 62/4.
(4) Revâtıb, devamlı yapılan iş-amel, ücret-maaş mânâsına olan “râtıb” kelimesinin cem‘îsidir (çoğulu). Fkıh lisanında, beş vakit farz namazlarla birlikte kılınan müekked ve gayr-i müekked sünnetlere “sünen-i revâtıb” denir. Kuşluk, evvâbin, teheccüd gibi nafile namazlara ise, “regâib sünnetler” adı verilir.
(5) İbnü Abdi’l-Berr, Ebûdderda’dan (r.a.) rivâyet etmiştir; el-Gazâlî, İhyâ, 1. cilt, 1. kitap, 1. bâb.
(6) K.K., Tahrîm sûresi, 66/8.

Halis ECE

Edebiyat, kelime ve kavram olarak Türkçe'mizde Tanzimat'tan (1860’lardan) sonra kullanılmaya başlanmış veya bu tarihten sonra giderek yaygınlaşmıştır. Ancak Divan edebiyatı tamamen nazımdan ibaret olduğu için, bu alanda şiir kelimesi tercih edilmekteydi.

Bugün de edebiyat daha mutlak bir ifade olarak kabul edilebilir. Hatta edebi eserler denildiğinde, şiirin dışındaki çalışmalar akla gelmektedir. Kısaca edebiyat, bir coğrafya veya milletin, bir devrin, bir sanat veya edebiyat mektebinin edebi mahsullerinin bütününe verilen isimdir, diyebiliriz. Şiirse bu bütünün bir cüz’ü, parçasıdır.

Sultanü’ş-şuara’ya göre “Şiir, daha çok tecrittir (soyut), mücerret sahillerinde kulaç atar. Nesirse müşahhasla, somut şeylerle meşguldür. Bir Batılı’ya (Valeri) göre, kaba bir his aleti olmak yerine, girift bir idrak cihazıdır…

“Mutlak hakikati (Allah’ı) arama işidir. Fevkalade sarp ve dolambaçlı, fakat kestirme ve imtiyazlı bir keçi yoludur. Oradan kalabalıklar değil, gözcüler, işaret memurları ve kılavuzlar geçer...

“Şiir beş duyumuzu kaynaştırıcı idrak ekseninde maddi-manevi bütün eşya ve hadiselerin maverasına-ötesine sıçramak isteyen, küstah ve başıboş kıvılcımlar mahrekidir...

“İlmin usûlünde tebliğ, şiirin usulünde ise telkin yer alır…

“Şiirde başlıca iki unsur vardır: His ve fikir.” (Necip Fazıl, Çile)

***

Şiir ve şairlerin faziletleri hakkında îrad buyurulan hadîs-i şeriflerden bazıları

“İnne mine'l-beyâni sihran ve inne mine’ş-şi’ri hikemen.”
Manası: Beyan ve ifadeden bir kısmı, sihir etkisi yapar (büyüleyicidir). Şiirlerden bir kısmında da hikmetler vardır.

“Lisânü’ş-şuarâi miftâhu’l-cenneti.”
Manası: Şairlerin dili, cennetin anahtarlarıdır.

“Kulûbü’ş-şuarâi hazâinü’r-Rahmâni.”
Manası: Şairlerin kalpleri, Rahmân olan Allâh’ın hazineleridir.

“Allimû evlâdekümü’ş-şi’ra fe innehû yeftehu'z-zihne ve yûrisü’s-şecâate.”
Manası: Çocuklarınıza şiiri öğretiniz; çünkü şiir, zihni açar ve cesaret verir.

“İnne lillâhi künûzen fî tahti’l-Arşi ve mefâtîhuhâ elsinetü’ş-şuarâi.”
Manası: Allâh’ın, Arş’ın altında hazineleri vardır. Bu hazinelerin anahtarları da şairlerin dilleridir.

“Teallemû mine’ş-şi’ri hikmeten ve emsâlehû.”
Manası: Şiirden hikmetli olanlarını ve benzerlerini (atasözleri-veciz ve güzel sözleri) öğreniniz. (Hadisler için bkz. Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, Meral Yayınları, İstanbul, 1972, II, 3-4)

***

ASR-I SAADET’TEN ÖNCE ŞİİR

İslâm’dan önce edebiyat özellikle şiir zirvede idi. Muallakât-ı seb‘a meşhurdur. Onun için Kur’an-ı Kerim de, her alanda olduğu gibi, edebi san’atlar açısından da zirvenin zirvesi olarak gelmiştir.

Muallakât-ı seb‘a: Muallak, alâka kökünden, ta‘lîk edilmiş, asılmış, asılı anlamına, muallakât ise bunun cem‘îsidir (çoğulu). Seb‘a da yedi demektir. İslâm’dan önceki Arap şairlerinin, beğenilip Ka‘be duvarına asılmış bulunan meşhur yedi kasîdesine bu ad verilmiştir.

***

PEYGAMBERİMİZ (S.A.V.) DÖNEMİNDE VE SONRASINDA ŞİİR

Resûlüllah Efendimiz (s.a.v.), müsbet yöndeki şiiri daima teşvik etmiştir. Mesela şair Hassan’ı (r.a.) duymayanımız yoktur. “Kaside-i Bürde” ve hikayesi de malum. O beyitlerin karşılığı olarak İki Cihan Serveri’nin (s.a.v.) verdiği Bürde’ye ister hediye deyin, isterse câize... Netice değişmez. Bilirsiniz, padişahlar da şairlere caizeler verirlerdi.

***

Şiirde mezmûm olan; kötülüğe, isyan ve inkâra sevk eden şair ve şiirlerdir. Nitekim Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyrulmuştur:

“Şeytanların kimlere inmekte olduklarını size haber vereyim mi? Onlar, her günahkâr yalancının (gerçeği ters yüz eden, günaha düşkün olanın) tepesine inerler. Bunlar (Şeytanlar) onlara (yalan-yanlış hırsızlıkla elde ettiklerini) duyduklarını anlatırlar ve onların çoğu yalancıdırlar. Şairlere gelince; onlara azgın-sapıklar uyar. Onların her sâhaya daldıklarını ve gerçekten hep yapamayacakları şeyleri söylediklerini görmüyor musun? Ve gerçekten onlar, yapmayacakları şeyleri söylüyorlar. Fakat bunlardan, ancak iman edip salih amelde bulunanlar, Allah’ı çok zikredenler ve zulme uğratıldıktan sonra zafer kazananlar (intikamlarını alanlar) böyle değildir. O zulmedenler yakında hangi inkılab (değişim) ile sarsılacaklarını-devrilecekleri görecekler.” (Şuara sûresi, 221-227)

BUNA GÖRE DİNİMİZCE KABUL GÖREN VE GÖRMEYEN ŞAİRLER

Âyet-i kerimede görüldüğü üzere Cenab-ı Hak, önce şairlerin kötü özelliklerini ortaya koymuş, sonra da şu dört vasfı taşıyan şairleri bunlardan ayırmıştır. Peki bunlar kimlerdir:

1. İman sahibi olanlar.

2. Salih amel sahipleri.

3. Şiirlerinde tevhid, nübüvvet ve insanları Hakk’a davet edenler. Yani Allah’ı çokça zikredenler.

4. Dinlerini, mukaddesatlarını, şahsiyetlerini, manevi değerlerini hicvedenlere karşılık vermeleri dışında, hiç kimseyi hicvetmeyen-kötülemeyenler. Yani, zulme uğradıktan sonra öclerini alanlar da kötü şairler değildir. “Allah, çirkin sözün alenen söylenmesini sevmez; zulme uğrayanlardan olursa bu müstesna...” (Nisa sûresi, 148) buyurmuştur. Bu hususu teyit eden bir ayet-i celile de şöyledir: “Kim size karşı haddi aşarsa, siz de tıpkı onların haddi aşmaları kadar ona karşı koyun.” (Bakara sûresi, 194)

Ayetteki bu istisna ile Abdullah b. Revaha, Hassan b. Sabit, Ka’b b. Malik, Ka’b b. Züheyr (r.anhüm) gibi şairlerin kastedildiği tefsirlerde ifade edilmiştir. Çünkü bunlar şiirleriyle Kureyş kafirlerini hicvediyorlardı. Ka’b b. Malik’in şöyle dediği rivayet edilmiştir:

“Resûlüllah (s.a.v.) bana, ‘Kureyş’i hicvedin. Hayatım kudret elinde olan Allah’a yemin ederim ki, sizin onlara bu hicviniz, ok yağdırmadan daha çetindir.’ Hassan b. Sabite de hep, “Söyle, Ruhu’l-Kuds seninledir' derdi." (Tefsir-i Kebir, (Terc.), 17, 391)

Cinniler de mensûrdan çok manzûmdan (düz yazıdan değil şiirden) hoşlanırlar. Nitekim Abdülvehhab Şa’râni hazretleri, “Keşfü’l-Hicabi ve’r-Rân an Vechi Es’ileti’l-Cân” isimli eserlerinde, meseleleri kısaca nesir olarak ifade ettikten sonra nazım olarak daha geniş ve uzunca ele almışlardır.

***

OSMANLI’DA ŞİİR VE DİVAN EDEBİYATI

İlmi eserler müstesna hemen her alanda şiirin-nazmın, destanın hakimiyeti görülür ecdadımız Osmanlı’da. Hatta ilmi eserlerde de sıkça rastladığımız gibi, tamamen nazım olarak kaleme alınan kitaplar da vardır. Kasîde-i Nûniyye, Emâlî gibi…

“Divan edebiyatında roman yoktu.” (Cemil Meriç). Neden? Çünkü romanda teşhir vardır. Osmanlı toplumu Müslüman bir toplumdur. İslam’da teşhir makbul değil merduttur. Vebali büyüktür. “Fâsık-ı mütecahir” (işlediği günühı ilan edip açıklamak) kavramının içine girer teşhircilik. Ama romanda da teşhir değil tebliğ-telkin, talim-terbiye esas alındığı takdirde niye olmasın..? Nitekim bu amaçla yazılmış romanlar da vardır.

***

TASAVVUFTA ŞİİR VE MUSİKİ

İslam’da şiir ve musiki ile ilgili iki ana görüş vardır. (Bkz. Kınalızade Ali Efendi, Ahlâk-ı Âlâî, Devlet ve Aile Ahlakı) Bunları İmam Gazali ve İmam Rabbani’nin (k. esrarahüma) görüşleri olarak, ya da tasavvufta Cehrî ve Hafî yolların görüşleri başlığı altında ele alabiliriz.

a) Zikr-i cehri ile alakadar olan yollarda şiir, şair ve musikinin ayrı bir yeri ve önemi vardır. Bunlar musiki ile ilgili birinci görüşü tercih etmişlerdir. Onlara göre, eğer şiir Allah’ı ve ahireti hatırlatıyorsa makbul, nefsani duyguları-arzuları kamçılıyorsa reddolunur. Mesela daha çok kavlî kerametleriyle meşhur olan Yunus Emre, Mevlana Celaleddin-i Rumi ve emsallerinin şiirleri gibi…

b) Zikr-i hafi ile alakadar olan yollarda ise şiire bakış ve bu yolun büyükleri tarafından yapılan değerlendirmeler oldukça farklıdır. Onlar ikinci yolu tercih etmişlerdir. Yani şiirin, musikinin hiçbir türü ile ilgilenmemişlerdir. Mesela İlahi ve Mevlid’le ilgili İmam-ı Rabbani hazretlerinin Şah-ı Nakşibend hazretlerinden naklen verdiği cevap (mealen) çok dikkat çekicidir: ‘Bizim yolumuzun dışındaki büyükler bu gibi şeylerle meşgul olmuşlardır, red ve inkâr etmeyiz. Bizim yolumuzun büyükleri ise bunlarla meşgul olmamışlardır, kabul etmeyiz.’

Teganni, raks ve sema ile alakalı değerlendirmeleri de şöyledir:

“Raks (mûsıkî refâkatinde yapılan düzenli hareket) ve semâ (dönmek), hakîkatte oyun ve eğlenceden ibârettir. Allah Teâlâ şu âyet-i kerîmeyi tegannîden men için inzâl buyurmuştur:

“İnsanlar arasında, (bilgisizce Allah yolundan saptırmak ve bir eğlence için) boş lafa müşteri çıkan adam vardır.’ (Lokman sûresi, 6)

“İbn Abbas’ın (r.a.) talebesi ve tabiînin büyüklerinden Mücâhid (r.a.) şöyle dedi:

“Bu âyet-i kerimede geçen ‘lehve’l-hadîs’ yani boş laf, tegannîdir (şarkı, türkü söylemektir). Medârikte ise, ‘Lehve’l-hadis; kıssa, hikâye, yatsıdan sonraki (mâlâyani) konuşmalar ve şarkı-türkü söylemektir’ denilmiştir. İbn Abbas ve İbn Mes’ûd (r.anhüm), bunun mânâsının tegannî olduğuna dair yemin etmişlerdir.

“O kimseler ki, yalancı şâhidlik etmezler” (Fürkan sûresi, 72) âyet-i kerimesini izah ederken Mücâhid (r.a.) şöyle demiştir: ‘Yani şarkı ve türkü söylenen yerlerde bulunmazlar.’

“İmam Hüdâ Ebû Mansûr Mâtürîdi’den (r.a.) nakledildiğine göre, şöyle demiştir:

“Zamanımız kurrâlarından birine, tegannî ile Kur’an okurken, güzel okudun diyen kimse kâfir olur... Karısı kendisinden boş olur... Allah Teâlâ, onun hasenâtını, yani yaptığı iyilikleri iptal eder, hükümsüz kılar!”

“Ebû Nasriddebbûsî’nin bildirdiğine göre, Kaadı Zahîreddîn Harzemî (r.aleyh) şöyle demiştir: “Bir şarkıcıdan veya başka bir yerden şarkı ya da benzeri bir şey dinleyen, yahut başka bir haram iş gören kimse; bunu, inanarak veya inanmayarak güzel kabul etse, derhal mürted olur. Zira, dînin hükmünü bâtıl saymış olur. Dînin hükmünü bâtıl sayan bir kimsenin mü’min olmadığında bütün müctehidler ittifak etmişlerdir. Cenâb-ı Hakk, bu gibi şeylerden bizleri muhâfaza eylesin!

“Tegannî’nin haram olduğuna dâir âyetler, hadisler ve fıkhî rivayetler o kadar çoktur ki, saymak zordur. Vaziyet anlatıldığı gibi olunca, bir şahsın, tegannînin mubah olduğuna dair nakledeceği mensuh (hükmü kalkmış) bir hadis veya şâz (hükümsüz) bir rivayete itibar edilmez. Zira hiçbir fakîh, hiçbir vakit tegannînin mubah olduğu hakkında fetvâ vermemiştir. Raksedip ayakları yere vurmayı câiz görmemiştir. Nitekim bunlar, İmâm Hümâm Ziyâeddîn Şâmî’nin, Mültakıyt isimli risâlesinde anlatılmıştır.

“Sofiyyenin (tasavvuf erbâbının) amelleri, helâl ve haram mevzuunda senet değildir. Fakat onları ayıplayamayız da; mâzur görürüz. İşlerini Allah’a bırakınız.

“Helâl ve haramı anlamakta, İmam Ebû Hanîfe, İmam Ebû Yûsuf ve İmam Muhammed’in (rahimehullah) kavilleri mûteberdir. Şiblî’nin ve Ebû Hüseyin Nûrî’nin (k.s.) amellerine bakılmaz.

“Bugün, şeyhlerinin amellerinden başka bir şeye bakmayan ve kulak asmayan sofiyye, raks ve semâ’ı dinleri ve şerîatleri hâline getirmişlerdir. Şeyhlerinin amellerine istinad edip, onu, tâatları ve ibâdetleri olarak kabûl etmişlerdir. ‘Onlar öyle kimselerdir ki, dinlerini bir oyun bir eğlence haline getirmişlerdir...’ (A’râf sûresi, 51)

“Yukarıdaki rivâyetlerden anlaşılmış oluyor ki; bir kimse, haram bir fiili güzel kabul ederse, İslâm zümresinden çıkar, mürted olur. Bunun üzerine, semâ ve raks meclisine tâ’zim etmenin (kabul ve tasvip ederek saygı göstermenin); hatta, onu ibâdet ve tâat hâline getirmenin şenâetini (fenalığını) düşünmek lâzımdır!..” (el-Mektubat, 1, 266)

***

Netice; şiirle meşgul olması gerekenlerin, bu dalda kabiliyet ve istidadı olanların, her şeyde ve her alanda olduğu gibi, kıstaslara/kriterlere riayet etmeleri, ölçüyü kaçırmamaları icap etmektedir.
***

GÜNÜMÜZDE ŞİİR VE MÜTEŞAİRLER

Hemen her sâhada olduğu gibi, günümüzde şiirin de şairin de ölçüsü kalmamıştır. Serbest nazım diye bir şey tutturulmuş, salkım-saçak bir şeyler üretilmeye çalışılıyor. Evet, şiirin de serbestisi vardır elbette. Ama ne olursa olsun, onun da bir kriteri olması gerekmez mi? Gerek ses ve gerekse mana yönüyle... Her neyse şiirle meşgul olmadığımıza göre, işin bu yönünü daha fazla kurcalamadan iki fıkra ile yetinelim.

Garip halleriyle meşhur olan şair Ali Rûhi Bey, klasik şiirin tabuta konulup defnedilmeye çalışıldığı ve serbest nazım ile şiir yazmanın moda olduğu devirlerde bir gün, eline geçen “Gülşen” mecmuasında, genç şairlerden birinin irili-ufaklı mısra‘larla bütün bir sahifeyi dolduran şiirini görüp merakla okur. Armudî istifi ile bu alışılmadık kelime yığınına, uzun uzun baktıktan sonra,

– Acâyip, der, bunlar üzüm salkımı; yazanlar da şair değil, manav olsa gerek!..

MÜTEŞAİR KİMDİR?

Namık Kemal bir edebiyat meclisinde ciddî bir münâkaşaya girmiş... Münâkaşa dönüp dolaşmış, dünyanın esasını teşkil eden ahlât-ı erbaa (Ahlât-ı erbaa, insan vücudundaki dört unsur demektir: Toprak, hava, su, ateş. Anâsır-ı erbaa da denir) bahsine gelmiştir. O devirlerde ahlât-ı erbaayı bilmeden şairlik iddialarında bulunmak düşünülemezdi. Mevzuyu herkes biliyor ve münâkaşa iyiden iyiye kızışıyordu. O sırada devrin müteşairânından (şair olmadığı halde şairmiş gibi geçinenlerinden) Diyarbakırlı Deli Nâim,

– Kemal Bey, Kemal Bey!.. diye sanki kendisinin de bu hususta önemli bir fikri varmış gibi ateşli ateşli bağırıp Namık Kemal’i susturur. Mecliste gözler ona çevrilmiş ve münâkaşa yeni bir hal alacak diye herkes pür-dikkat beklemeye başlamıştır. O sırada Nâim Efendi’nin gayet yumuşak bir sesle,

– Kuzum, ahlât-ı erbaa ne demektir? diye sorması üzerine Namık Kemal, bir şairden bu cehâlet ve densizliği görünce, hiddetle bağırmış;

– Dört kere halt etmektir!..

.

.

***
“Tasarruf”; lûgaten kullanma, idareli kullanma, güzel idare etme, masrafı kısma, para biriktirme, faâliyet gösterme, sahip olduğu salâhiyeti kullanarak iş yapma demektir.

Tasavvuf ıstılâhında ise “tasarruf”; kerâmet gösterip fevkalâde yollardan iş yapmak ve tesir etmek, insanlara ve eşyaya hükmedip onları idare etmektir.

Diğer bir ifadeyle, Allah Teâlâ’nın eşyayı ve bütün varlıkları velî kuluna musahhar kılması; yani her şeyi, o velîye boyun eğdirip râm etmesidir. Tabii ki hakikatte tasarrufta bulunan yani gerçek mutasarrıf Cenâb-ı Hak’tır; velîler ise onun izniyle ve kendi himmetleriyle varlıklar üzerinde tasarrufta bulunurlar. Zira Mevlâ-yi zû’l-Celâl her şeyi onların emirlerine âmâde kılmıştır.

Velîlerden bazılarının, vefatlarından sonra da tasarrufları devam eder.(2) Bu mãnâyı teyit eden bir şiir:

İki âlemde tasarruf ehlidir rûh-i velî
Deme ki bu mürdedir bundan nice dermân ola
Rûh şemşîr-i Hudâ’dır, ten gılâf olmuş ana
Dahi a‘lâ kâr ider bir tiğ kim uryân ola.(3)
Lâ edrî

DİPNOTLAR
(1) Ferîdüddîn Attâr, Tezkiratü’l-Evliyâ, Tahran, bty., s. 28; Ali b. Hüseyin el-Vâiz, Reşahât, s. 108.
(2) İmâm Şa‘rânî, Tabakât, 1, 153.
(3) Şiirde geçen bazı kelime ve kavramların manaları: Mürde: ölü, ölmüş; nice dermân ola: nasıl gücü-kuveti, takati olur? şemşîr: kılıç; Hudâ: Allah; gılâf: kılıf, kın; a‘lâ kâr ider: daha iyi keser; tiğ: kılıç; uryân: çıplak.

.

.

Tasavvuf ve tarikat “rûhanî bir tâlimdir”

Müterâdif lafızlar olup aynı manaya gelen bu iki kelime, insanın manevî dünyasını yoğurur.

Beden, yani madde belli, herkes tarafından az ya da çok biliniyor. Maneviyat ise o kadar belli değil, adı üstünde manevî... Gözle görülüp elle tutulamayan… Kalp-ruh…, bizim maneviyatımızdır. Fakat onlar hakkında, bize nakledilenlerin dışında yeterli bilgimiz yok.

Tarikatın özü, ibadet ve tâatlerden, tefekkür ve tezekkürden (râbıta ve zikirden) zevk almaktır. Yaptığı bütün ibadetleri aşkla-şevkle, gönülden isteyerek zevkle eda ve ifa edebilme, tad alabilme istidadını kazanmaktır mü’mine...

Tarikata giren insana denebilir ki, “tevbe-istiğfar et, salavât çek, Kur’an oku, râbıta, zikir ve tefekkürle meşgul ol.” Aynı şeyi, yani aynı ibadeti-zikri iki kişi yapar; birine yaptığı ibadet ve zikirden bıkkınlık gelir, diğeri şevk ve heyecan içinde devam eder.

Zikri herkes çekebilir; lakin bunu manevi bir rehber kılavuzluğunda yapıp zevk alma, bâtınî yönde mesafeler kat‘etme, tekâmül ve terakkî edebilme meselesi başkadır.

Adamın işi yorucudur. Eve geldiğinde bitkindir. Açtır. Uykusuzdur. Hafiften yemeğini yer, istirahatini yapar… Yatsı namazından sonra abdestini alır, kıbleye döner, diz çöküp oturur. Usûlünce râbıtayla ‘Allah-Allah-Allah’ demeye başlar... Yorgunluğunu, açlığını, uykusuzluğunu unutur. Zikirle-fikirle meşgul olur. İşte bu hali yakalamaya çalışmak, tarikattır. Tarikat, yol demektir. Manevî yol... Letâifle, kalp yoluyla tekâmül etmek, halk âleminden emir âlemine irtibat kurmak...

Tarikatın aslı-ruhu yapılan ibadet ve taatten manevi hazzdır, bâtınî zevk alabilmektir. O zevk, insanı yakalar, zikir ve fikir dünyasının içine çeker. Adam çalışırken, gezerken, otururken, uyurken o zikir âleminin içindedir. Âlem-i emr’de seyr halindedir...

Tarikat hakkında yazılmış çok kitaplar vardır. Bu kitaplar -tabiri caizse- meselenin teknik yönünü anlatır. Bu kitapları okuyarak, tarikat hakkında bilgi edinebiliriz. Fakat bal kavanozunu yalayarak, içindeki balın tadını anlamaya çalışmak nasıl mümkün değilse, sırf bu nevi eserleri okuyarak da tarikatın hazzını-tadını almak, ne olduğunu kavrayıp idrâk edebilmek kabil değildir.

Tarikat öğretilmez, öğrenilir

Tarikat’ta seyr meselesi kuru bilgi işi değildir, kalbin-ruhun… seyr u sülûk hâlidir. Onu ancak, yaşayan bilir... Tadan anlar, idrâk edip şuuruna varır. Eskilerin mülemma’ tarzında söyledikleri gibi, “Men lem yezuk / Vaah bilmez yazık!” Tatmayanın anlayıp bilmesi muhâl olan manevi bir yolculuk...

Bir zamanlar, tarikatlar, zikirler yasak edildi. Tekkeler, zâviyeler kapatıldı, el’an da kapalı. Ama sonuç değişti mi? Hayır! Mesela Rusya’da (SSCB dönemi) komünizm ilan edilince dinî faaliyetlere şiddetle yasak getirildi. Tarikattan, tasavvuftan nasibi olanlar, birbirlerine dilini oynatmadan kalben “Allah-Allah-Allah” demesini öğütledi. Yani cehrî değil, hafî (gizli) zikri tâlim etti. Nitekim “Sôfî ve Komiser” isimli kitapta, o dönem Rusya’sında İslâm’ın ve Müslümanların durumu analiz edilirken, cehrî (açık) zikirle meşgul olan tarikat erbabının kolayca bertaraf edildiği… Ama hafî / kalbî / gizli zikirle meşgul olan Nakşibendîlerin kendilerini muhafaza edebildikleri… Yapılanlardan en az zararla kurtuldukları ifade edilir. Hatta Rusya’da İslâm’ın onlar vesilesiyle ayakta kalabildiğine dikkat çekilir.

“Allah” lafza-i celâli kadar tekrarlanan başka bir kelime yok. Allah dedikçe insanın daha çok ‘Allah’ diyesi geliyor... Bu isimde öyle esrâr var ki, ne kalemle ne de kelamla anlatılamaz... Hikmetleri-kerametleri, feyz u bereketi saymakla bitmez...

Bir noktayı belirtmekte zaruret var; haramlar zikre mâni olur... Herhangi bir haramı işleyen, mekruhlara, şüphelilere aldırış etmeyen, hatta mubahlara gereğinden fazla dalan, günah işlemeye devam eden, ibadetlerden de, râbıtadan-zikirden de zevk alamaz. Nasıl ki göz, insanın dünyaya açılan penceresidir, nasıl ki ağzımız gıdaların kapısıdır; gözünü kapayan dünyayı göremez, ağzını kapayan gıda alamaz... Haramlar da maneviyat kapılarını kapar; Dolayısiyle o şahıs ibadet ve tâatından, tesbih-tahmid-tehlil, râbıta ve zikrinden zevk alamaz.

Râbıta ve zikir, pek büyük bir manevi nimettir. Bâtınî gıdadır. Kalbimiz-ruhumuz… sair letâifimiz ibadetlerle beslenir, tekâmül ve terakkî eder. Onun için tarikat ehli bir mü’min, hep helâl kapılardan girer, harama yaklaşmaz. Şüphelilerden de olabildiğince uzak durur.

Manevi vazifelerden, bâhusus râbıta ve zikirden zevk almanın diğer bir yolu da, helâl gıdaları da tıka basa yememek, mümkün olduğunca sofradan mutedil bir halde kalkmakladır . Zira beden semirdikçe ruh zayıflar, ruh kuvvet kazandıkça beden incelir...

***
Şeriatın sadece zahirine sahip olup bâtınî cihetiyle de alakadar olmayı isteyen hiç kimse, bu noktada ümitsizliğe kapılmamalı. Ancak bu yolda nasibini aramaktan da, maddi-manevi çarelere müracaattan da geri kalmamalıdır. Mevla-yı zû'l-Celâl ve'l-Kemâl hazretleri, her şeye kadirdir. İsteyene istediğini verir. Tasavvuf büyüklerinin meşhur sözlerinden biri de,"Himmetü'r-ricâl, taklau'l-cibâl"dir. Yani, maneviyat büyüklerinin himmetleri (Allah’ın izniyle) dağları devirir, altını üstüne getirir... Yeter ki onlara usûlünce müracaat edip talebimizi arz edebilelim.

Vesselâm…

.

.

Zikirle meşguliyet anında meydana gelen vesveseler ve bunlardan kurtulma çareleri hakkında izahat

"Esnâ-yı zikirde nefsin hâtıratından men'i için birçok usûl vardır.

"En kolayı, bütün havâsla cânib-i kalbe teveccühtür.

"Bu teveccüh perîşân olunca, kalbe teveccühü tekrar ve temerküz ettirmeğe devam lazımdır.

"Fakat, lâtîfe-i kalp velâyet-i suğrâ'ya vâsıl olmadıkça, kalbin tamamen hâtırattan selâmetine imkân yoktur." [Süleyman Hilmi Silistrevî k.s., Mektuplar ve Bazı mesâil-i Mühimme, s. 34]

***

Bugünkü dille (mealen, kırık-dökük) şöyle ifade edebiliriz:

Zikir esnasında nefsin hâtıralararından-vesveselerinden kurtulmanın, onlara mâni olmanın birçok usûlü-erkânı, yolu-yöntemi vardır. Bunların en kolay olanı ise, hayâl, vehim, hâfıza, hiss-i müşterek-ortak duyular gibi bütün duygularla kalp tarafına yönelmektir.

Bu yönelme dağınık ve karışık hâle gelince, kalbe yönelmeyi tekrar etmek; derlenip toparlanma, dikkati aynı noktada toplama işine devam etmek lazımdır.

Fakat laâtîfe-i kalp yani maddî anlamdaki kalple ilgisi bulanan, onun içinde keyfiyetsiz-şekilsiz bir halde olan manevi-hakiki kalp, velâyet-i suğrâ'ya (veililiğin ilk basamağına, makamına) kavuşmadıkça, kalbin tamamen hâtıralardan-vesveselerden kurtulması mümkün değildir.

***

"Kavlen, fiilen, amelen, havâtıran estağfirullâhe'l-azıym ve etûbü ileyk min cemîi mâ keriha'llâh."

.

Zikir lûgatte; anmak, hatırlamak, yâd etmek manalarınadır. Tasavvuf ıstılâhında ise zikir; Allâh'ı anmak ve hatırlamak, O'nu unutmamak ve gaflet halinde olmamak demektir. Bir başka ifadeyle zikir; "Allah" lafza-i celâlini veya "Lâ ilâhe illallâh" kelime-i tevhidini söylemek, sıkça tekrarlamaktır. Keza zikir; tasavvuf erbabının belli mefhum ve terkipleri muayyen zamanlarda, belirtilen sayıda ve anlatılıp öğretilen âdapla her gün düzenli olarak gerek dil ve gerekse kalple söylemeleri, yerine getirmeleridir***

Zikir muhabbet-sevgi alâmeti ve eseridir... "Bir şeyi seven onu çokça anar", Dervişin fikri neyse zikri de odur" gibi hikmetli sözler, bunu anlatmaktadır.

Sık sık sevdiklerimizi hatırlayıp, onları anmak, iyiliklerini ve güzelliklerini başkalarına da anlatmak isteriz. İçimizden, onların meziyetlerini bir bir sayıp dökmek, dilimizden hiç düşürmemek gelir. Kalbimizdeki sevginin terennümünü dile getirirken, bunu başkalarının da duymasını ve bize ortak olmasını isteriz.

İşte, sevginin-muhabbetin bir tezâhürü olan hatırlamak, anmak, anlatmak, yâd etmek zikir kelimesi-mefhumu zımnında toplanmıştır.

Mahlûkat ve mevcudât içerisinde zikirden uzak bir varlık düşünülemez. İstisnasız hepsi; âlemlerin yegâne hâlikı, sahibi-mâliki, zikredilmeye lâyık olan Rabb'lerini kendi dillerince-hallerince zikredip tesbih ederler. Nitekim bir âyet-i celilede, “Hiçbir şey yoktur ki, Allâh'ı tesbih etmesin. Fakat siz onların tesbihlerini anlayamazsınız”(1) buyuruluyor.
***

Varlık âleminin tamamını içine alan zikirden, gâyet tabii ki insanı tecrid etmek mümkün değildir. O da diğer varlıklar gibi, her şeyiyle muhtaç ve bağlı olduğu Rabb'ini zikretmekle mükelleftir. Her an muhtaç olduğumuz şeyleri bize meccânen ikrâm ve ihsân eden, bizi hiçbir zaman unutmayan Allâh'ı zikretmek, insanın en mühim vazifelerinden bir tanesidir.

İnsan burada, rahat zamanda Rabb'ini daima zikrederse, muhakkak ki Allah Teâlâ da onun darda kaldığı, muhtaç olduğu zamanda imdâdına yetişecek, rahmet rüzgârlarını gönderecek, yalnız ve çaresiz bırakmayacaktır. Nitekim Kur'ân-ı Kerim'de şöyle buyurmuştur:

“Siz beni zikredin ki, ben de sizi yâd edeyim. Bana şükredin, nankörlük etmeyin.”(2)
***

İKİ TÜRLÜ ZİKİR VARDIR

1. Zikr-i cehrî,

2. Zikr-i hafî.

Zikr-i cehrî yani alenî zikir, dille ve sesli olarak (sadece kendisinin işitebileceği tarzda) yapılan zikirdir. Dille-sesli yapılan zikri esas alan tarikatlare, cehrî tarikat denir.

Zikr-i hafî ise gizli yapılan zikirdir. Buna zikr-i kalbî de denir. Kalbî zikirde dil dahil hiçbir aza müdahil değildir, hareketsizdir; mezkûru (Allah'ı) sadece kalp zikreder. O kalp de bildiğimiz kan dolaşımını temin eden yürek değil, onun içinde keyfiyetsiz/şekilsiz olarak mevcut olan,Âlem-i Emr'e bağlı ve onun bir enmûzeci/misali bulunan manevi kalptir. Kalbi zikreden zâkir, kalbinin "Allah-Allah-Allah..." dediğini işitir.

Kalbî zikirle meşgul olan kişi, zikredilenden (Allah'tan) başka her şeyden geçer... O'ndan başka hiçbir şeyi hatırlamaz. Şayet başka şeyler kalbine gelecek-girecek olursa, derhal zikri bırakıp rabıtayla mâsivâyı attıktan sonra ancak zikre devam eder, edebilir. (3)
***

Mutlak zikir her hâlükârda yapılabilirse de, usûl ve âdâbına uygun kalbî zikir için öncelikle zikre hazırlık babında yapılması gereken hususlar vardır ki, bunları da, o zikre mezûn (ehil) olan kişi zaten bilir ve yerine getirir. Bununla birlikte o yapılması gereken şeyleri maddeler halinde şöyle hulasa edebiliriz:

a) Tam bir taharet-temizlik-abdest... Yani kişinin gerek şahsı ve gerekse zikirde bulunacağı mahallin temizliği şart...

b) Ayrıca zikir mekânının tenha olması, kalbi meşgul edecek her türlü dış tesirlerden olabildiğince uzak bulunması gerekir.

c) Vesâtat-ı aliyye (mürşidi ve silsilesi) ile irtibatı temin için hediye,

d) Zikrin mahalli olan kalbin temizliği için istiğfar,

e) Yine zikre hazırlık için kalbin salavât-ı şerifeyle süslenmesi...

f) Allah'tan gayri her şeyi (mâsivâyı) unutup kalbin zikredecek kıvama gelebilmesi için belli bir süre râbıta...

g) Sonrasında da zikir.
***

ZİKRİN YERİ VE ZAMANI

Zikrin yeri burasıdır, yani içinde yaşadğımız bu âlem... Zamanı da bize verilen ömürle sınırlıdır; öldükten sonra zikirle meşgul olmak imkânsız. Her şey gibi zikir de, zamanında ve zemininde yapılırsa makbul... Yoksa, hiçbir fayda temin etmiyor.

Tarîk-ı Nakşibendiye'nin Silsiletü'l-Müceddidîn kolu silsilesinin 33. ve son halkasını teşkil eden Süleyman Hilmi Silistrevî (k.s.) hazretleri, bu hususu beyan sadedinde buyurmuşlardır ki: "Kıyamet gününde mahşerin dehşetinden, herkes orada zikretmeye başlar... Melâike-yi kirâm da onlara, 'Zikrin yeri geçti; o, dünyada olacaktı!' derler."

Velhâsıl, unutmayan unutulmayacaktır; ne dünyada, ne de ukbâda... Unutan ise, unutulmaya mahkûmdur; hem de hatırlanmaya en çok muhtaç olduğu anda...
***

Yapmakla mükellef bulunduğumuz ibâdetlerin edâsı için bazılarında zaman, bazılarında hem zaman hem de mekân şartı olduğu halde, mutlakzikir için belli bir zaman ve belli mekân bahis mevzuu değildir.

Mutlak zikrin ne muayyen bir zamanı, ne de husûsi bir mekânı vardır. Her yerde, her zaman ve –tâbiri câizse– her pozisyonda yapılabir. Nitekim bu husus Kur‘ân-ı Kerim'de, “Onlar (mü'minler), ayakta dururken, otururken, yanları üzerinde yatarken hep Allâh'ı zikrederler...”(4) diye beyan olunmaktadır.

DİPNOTLAR
(1) Kur’ân-ı Kerim, İsrâ sûresi, 17/44.
(2) Kur’ân-ı Kerim, Bakara sûresi, 2/52.
(3) Serrâc, Ebû Nasr, el-Luma’, Kahire, 1960, s. 290; Kuşeyrî, Abdülkerim b. Havâzin, er-Risâle, Kahire, 1966, s. 464; Gazâli, Ebû Muhammed b. Muhammed, İhyâu Ulûmiddîn, Kahire 1339, 1, 301; Tehênvî, Muhammed b. Ali, Keşşâf-ı Istılâhât-ı Fünûn, İstanbul, 1318, 1, 563; Risâle-i Kibrît-i ahmer, li-Muharririhî, Şirket-i Mürettibiyye Matbaası, yyyy. s. 5.
(4) Kur’ân-ı Kerim, Âl-i İmrân sûresi, 3/191.

.

Zikir lûgatte; anmak, hatırlamak, yâd etmek manalarınadır.

Tasavvuf ıstılâhında ise zikir; Allâh'ı anmak ve hatırlamak, O'nu unutmamak ve gaflet halinde olmamak demektir.

Bir başka ifadeyle zikir; "Allah" lafza-i celâlini veya "Lâ ilâhe illallâh" kelime-i tevhidini söylemek, sıkça tekrarlamaktır.

Keza zikir; tasavvuf erbabının belli mefhum ve terkipleri muayyen zamanlarda, belirtilen sayıda ve anlatılıp öğretilen âdapla her gün düzenli olarak gerek dil ve gerekse kalple söylemeleri, yerine getirmeleridir.
***

Zikir muhabbet-sevgi alâmeti ve eseridir... "Bir şeyi seven onu çokça anar", Dervişin fikri neyse zikri de odur" gibi hikmetli sözler, bunu anlatmaktadır.

Sık sık sevdiklerimizi hatırlayıp, onları anmak, iyiliklerini ve güzelliklerini başkalarına da anlatmak isteriz. İçimizden, onların meziyetlerini bir bir sayıp dökmek, dilimizden hiç düşürmemek gelir. Kalbimizdeki sevginin terennümünü dile getirirken, bunu başkalarının da duymasını ve bize ortak olmasını isteriz.

İşte, sevginin-muhabbetin bir tezâhürü olan hatırlamak, anmak, anlatmak, yâd etmek zikir kelimesi-mefhumu zımnında toplanmıştır.

Mahlûkat ve mevcudât içerisinde zikirden uzak bir varlık düşünülemez. İstisnasız hepsi; âlemlerin yegâne hâlikı, sahibi-mâliki, zikredilmeye lâyık olan Rabb'lerini kendi dillerince-hallerince zikredip tesbih ederler. Nitekim bir âyet-i celilede, “Hiçbir şey yoktur ki, Allâh'ı tesbih etmesin. Fakat siz onların tesbihlerini anlayamazsınız”(1) buyuruluyor.
***

Varlık âleminin tamamını içine alan zikirden, gâyet tabii ki insanı tecrid etmek mümkün değildir. O da diğer varlıklar gibi, her şeyiyle muhtaç ve bağlı olduğu Rabb'ini zikretmekle mükelleftir. Her an muhtaç olduğumuz şeyleri bize meccânen ikrâm ve ihsân eden, bizi hiçbir zaman unutmayan Allâh'ı zikretmek, insanın en mühim vazifelerinden bir tanesidir.

İnsan burada, rahat zamanda Rabb'ini daima zikrederse, muhakkak ki Allah Teâlâ da onun darda kaldığı, muhtaç olduğu zamanda imdâdına yetişecek, rahmet rüzgârlarını gönderecek, yalnız ve çaresiz bırakmayacaktır. Nitekim Kur'ân-ı Kerim'de şöyle buyurmuştur:

“Siz beni zikredin ki, ben de sizi yâd edeyim. Bana şükredin, nankörlük etmeyin.”(2)
***

İKİ TÜRLÜ ZİKİR VARDIR

1. Zikr-i cehrî,

2. Zikr-i hafî.

Zikr-i cehrî yani alenî zikir, dille ve sesli olarak (sadece kendisinin işitebileceği tarzda) yapılan zikirdir. Dille-sesli yapılan zikri esas alan tarikatlare, cehrî tarikat denir.

Zikr-i hafî ise gizli yapılan zikirdir. Buna zikr-i kalbî de denir. Kalbî zikirde dil dahil hiçbir aza müdahil değildir, hareketsizdir; mezkûru (Allah'ı) sadece kalp zikreder. O kalp de bildiğimiz kan dolaşımını temin eden yürek değil, onun içinde keyfiyetsiz/şekilsiz olarak mevcut olan,Âlem-i Emr'e bağlı ve onun bir enmûzeci/misali bulunan manevi kalptir. Kalbi zikreden zâkir, kalbinin "Allah-Allah-Allah..." dediğini işitir.

Kalbî zikirle meşgul olan kişi, zikredilenden (Allah'tan) başka her şeyden geçer... O'ndan başka hiçbir şeyi hatırlamaz. Şayet başka şeyler kalbine gelecek-girecek olursa, derhal zikri bırakıp rabıtayla mâsivâyı attıktan sonra ancak zikre devam eder, edebilir. (3)
***

Mutlak zikir her hâlükârda yapılabilirse de, usûl ve âdâbına uygun kalbî zikir için öncelikle zikre hazırlık babında yapılması gereken hususlar vardır ki, bunları da, o zikre mezûn (ehil) olan kişi zaten bilir ve yerine getirir. Bununla birlikte o yapılması gereken şeyleri maddeler halinde şöyle hulasa edebiliriz:

a) Tam bir taharet-temizlik-abdest... Yani kişinin gerek şahsı ve gerekse zikirde bulunacağı mahallin temizliği şart...

b) Ayrıca zikir mekânının tenha olması, kalbi meşgul edecek her türlü dış tesirlerden olabildiğince uzak bulunması gerekir.

c) Vesâtat-ı aliyye (mürşidi ve silsilesi) ile irtibatı temin için hediye,

d) Zikrin mahalli olan kalbin temizliği için istiğfar,

e) Yine zikre hazırlık için kalbin salavât-ı şerifeyle süslenmesi...

f) Allah'tan gayri her şeyi (mâsivâyı) unutup kalbin zikredecek kıvama gelebilmesi için belli bir süre râbıta...

g) Sonrasında da zikir.
***

ZİKRİN YERİ VE ZAMANI

Zikrin yeri burasıdır, yani içinde yaşadğımız bu âlem... Zamanı da bize verilen ömürle sınırlıdır; öldükten sonra zikirle meşgul olmak imkânsız. Her şey gibi zikir de, zamanında ve zemininde yapılırsa makbul... Yoksa, hiçbir fayda temin etmiyor.

Tarîk-ı Nakşibendiye'nin Silsiletü'l-Müceddidîn kolu silsilesinin 33. ve son halkasını teşkil eden Süleyman Hilmi Silistrevî (k.s.) hazretleri, bu hususu beyan sadedinde buyurmuşlardır ki: "Kıyamet gününde mahşerin dehşetinden, herkes orada zikretmeye başlar... Melâike-yi kirâm da onlara, 'Zikrin yeri geçti; o, dünyada olacaktı!' derler."

Velhâsıl, unutmayan unutulmayacaktır; ne dünyada, ne de ukbâda... Unutan ise, unutulmaya mahkûmdur; hem de hatırlanmaya en çok muhtaç olduğu anda...
***

Yapmakla mükellef bulunduğumuz ibâdetlerin edâsı için bazılarında zaman, bazılarında hem zaman hem de mekân şartı olduğu halde, mutlakzikir için belli bir zaman ve belli mekân bahis mevzuu değildir.

Mutlak zikrin ne muayyen bir zamanı, ne de husûsi bir mekânı vardır. Her yerde, her zaman ve –tâbiri câizse– her pozisyonda yapılabir. Nitekim bu husus Kur‘ân-ı Kerim'de, “Onlar (mü'minler), ayakta dururken, otururken, yanları üzerinde yatarken hep Allâh'ı zikrederler...”(4) diye beyan olunmaktadır.

DİPNOTLAR
(1) Kur’ân-ı Kerim, İsrâ sûresi, 17/44.
(2) Kur’ân-ı Kerim, Bakara sûresi, 2/52.
(3) Serrâc, Ebû Nasr, el-Luma’, Kahire, 1960, s. 290; Kuşeyrî, Abdülkerim b. Havâzin, er-Risâle, Kahire, 1966, s. 464; Gazâli, Ebû Muhammed b. Muhammed, İhyâu Ulûmiddîn, Kahire 1339, 1, 301; Tehênvî, Muhammed b. Ali, Keşşâf-ı Istılâhât-ı Fünûn, İstanbul, 1318, 1, 563; Risâle-i Kibrît-i ahmer, li-Muharririhî, Şirket-i Mürettibiyye Matbaası, yyyy. s. 5.
(4) Kur’ân-ı Kerim, Âl-i İmrân sûresi, 3/191.

.

SORU:

Değerli hocam buradaki>> yazınıza istinaden;

Cezbe den dolayi aglama degilmidir bu bahsi gecen aglama ve onun hükmü nedir ?

bu konuyu biraz daha acabilirmisiniz ... ?

ben noksan bilgimle cezbelenib aglamanin güzel hos oldugunu saniyordum?

acaba Cezbe hakkinda bir yazi yazabilirmisiniz?

Allah(cc) ra

CEVAP:

Tasavvufta mü'mini, Cenâb-ı Hak ve tekaddes ve teâlâ'ya kavuşturan yollar esas itibariyle iki kola ayrılır:

1. Kürb-i nübüvvete taalluk eden yol. Bu yol zâtî ve aslîdir; aslın aslına ulaştırır, kavuşturur. Asâleten bu yoldan ulaşanlar; peygamberler (aleyhimüsselâm)ve onların ashâbıdır. Kezâ, ümmetin büyük evliyâsından, kendisi için murâd edilen diğerleri de –her ne kadar bunlar az, hatta azın azı iseler de– bu devletle şereflenirler.

Bu yolda tavassut ve hâil, yani vâsıta olma-araya girme durumu yoktur. Bu vâsılînden (bu yolla Hakk'a erenlerden) feyz alanlar, hiç kimsenin tavassutu olmadan asıldan alırlar... Biri diğerine hâil de olmaz. Nitekim Resûlüllah Efendimizin (s.a.v.) sohbeti neticesinde ashâb-ı kirâma müyesser olan yakınlık, işte bu nübüvvet yakınlığıdır, tebaiyet ve verâset yolu ile hâsıl olmuştur. İsa aleyhisselâm kıyâmete yakın yeryüzüne indiğinde ve va'dolunan Mehdî aleyhirrıdvân geldiğinde, onlar da bu yoldan vâsıl olacaklardır. Bu yakınlıkta ne “fenâ” vardır, ne “beka”; ne “cezbe” vardır, ne de “sülûk”...

İşte bu yakınlık, velâyet yakınlığından daha faziletli ve bir çok mertebelerle ondan daha yücedir. Zira bu yakınlık asıldır (asla yakın olmaktır). Velâyet yakınlığı ise,gölge yakınlığıdır. İkisi arasında çok büyük fark vardır; lâkin herkesin idrâki, bu ma'rifetin zevkini anlayamaz. Bu ma'rifeti anlayıp kavrayamama noktasında, havâs zümresi bile avâm sınıfı ile neredeyse beraberdir.

Ancak, nübüvvet kemâlâtının zirvesine çıkış velâyet yolundan olursa, o zaman fenâ ve bekâ, cezbe ve sülûk gerekli olur. Zira bunlar, o yakınlığın başlangıcı ve hazırlığıdır. Bu kemâlât aşılıp, tecelliyat da husûle geldikten sonra nübüvvet kemâlâtına ayak basılır. Fakat seyir bu yoldan olmaz da, nübüvvet yakınlığı için sultânî yol tercih edilirse; işte o zaman fenâ, bekâ, cezbe ve sülûke ihtiyaç olmaz. Ashâb-ı kirâmın seyri de, sultânî olan nübüvvet yakınlığı yolundan olmuştur. Bu bakımdan onların cezbeye, sülûke, fenâya ve bekâya ihtiyaçları yoktur. İşte burada anlatılmaya çalışılan “kurb-i nübüvvet”, bu yakınlıktır.

Nübüvvet kemâlâtının hâsıl olması, tamamiyle İlâhi mevhibeye bağlanmış, büsbütün İlâhî bir ikrâma bırakılmıştır. Bunda zorlamanın, çalışmanın bir tesiri yoktur; bu büyük devlet, hiçbir çalışma ve amelin neticesinde elde edilebilecek bir nimet değildir. Keza, hiçbir riyâzat ve mücâhede de bu güzel nimetin netice ve meyvelerini vermez.

Velâyet kemâlâtı böyle değildir; onun başlangıcı çalışmaya, gayret edip emek vermeye bağlıdır. Hâsıl olması da riyâzat ve mücâhedeye kalmıştır. Her ne kadar bazı şahısların, bir çalışma olmadan, sâlih bir amele başlayıp girişmeden bu devletle şereflenmeleri câiz ise de, velâyet kendisinden ibâret olan fenâ ve bekâ dahi, bir mevhibe-i İlâhiyedir... Bu nimete ermek kimlere murâd edilmişse, ancak onlar gayret ve çalışmalarının neticesinde, Allah Teâlâ'nın ihsan ve inâyetiyle onunla müşerref olur.

İmâm-ı Rabbânî hazretleri, zât-ı âlîlerini kastederek, buyuruyorlar ki:
Bu fakîr, risâlelerinde ve bazı mektuplarında şöyle yazmış idi: “Benim muâmelem sülûkün, cezbenin, zuhûrâtın, tecelliyâtın da ötesinde olmaktadır.” Bununla anlatmak istediğim, işte bu yakınlıktır; yani nübüvvet yakınlığı... Ben Hazret-i Şeyhimizle (k.s.) beraber olduğum sırada, zuhûrât olarak bu devleti elde ettim. Âyet meali: “Hidâyetiyle bizi (bu nimete) kavuşturan Allâh'a hamdolsun! Allah bize hidâyet etmeseydi, biz kendiliğimizden bunun yolunu bulmuş olamazdık. Rabb”imizin resûlleri Hakk'ı getirdi.”

(Tasavvufta) fenâ ve bekâ, cezbe ve sülûk tâbirleri de yenidir. Meşâyihin buluşlarındandır. Mevlânâ Câmî (k.s.) Nefehât'ta, “Fenâ ve bekâdan ilk bahseden, Ebû Saîd el-Harrâz”dır (k.s.) demiştir.

2. Kurb-i velâyete taalluk eden yol. Aktâb, evtâd, büdelâ, nücebâ ve Allah Teâlâ'nın bilumum velî kulları bu yoldan vâsıl olurlar, Hakk'a ererler, kavuşurlar... “Sülûk tarîkı” da bu yoldan ibarettir... Hatta bilinen “cezbe” de bu yola dâhildir... Bu yolda, “kurb-i nübüvvet”in aksine tavassut ve hâil vardır...

Kurb-i velâyet yolundan Hakk'a vâsıl olanların muktedâsı (kendisine uydukları), reîsleri, o büyüklerin feyiz kaynağı Hz. Aliyyü'l-Murtezâ kerramellâhü teâlâ vechehü'l-kerîm'dir. Bu şânı, şerefi, keyfiyeti büyük makam ve mevki ona bağlıdır. Bu makamda, Nebî sallallâhü aleyhi vesellem'in mübârek ayakları, âdeta Ali kerramellâhü vechehû'nün başı üzerinde gibidir. Hazret-i Fâtıma, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin (r. anhüm) de, bu makamda onunla ortaktırlar.

Öyle zannediyorum ki; Hz. Ali (k.v.), maddî hayatın meydana gelmesinden evvel bu –kendisine müracaat olunacak ve sığınılacak– yüce makamın sahibi idi. Nitekim maddî hayatın başlamasından sonra da bu yoldan her kime bir feyz ve hidâyet ulaştı ise, onun vâsıtasıyla ulaşmıştır. Zira o, bu yolun son noktasındadır ve bu makamın merkezi ona bağlıdır.

Ne zamanki onun devri tamamlandı; şeref ve itibarı, rütbe ve derecesi çok büyük olan bu makamı, sırasiyle oğulları Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin'e (r.anhümâ) teslim etti. O ikisinden sonra da, tertip üzere ve düzenli bir şekilde on iki imamdan her birine geçti. Bu büyüklerin yaşadığı asırlarda, hatta ebedî âleme irtihallerinden sonra da, (velâyet yolundan) her kime bir feyz ve hidâyet ulaştıysa, –ister vaktin nücebâsından, isterse kutublardan olsun– bunların vâsıtası ve araya girmeleri ile ulaştı. Kurb-i velâyet yolundan vâsıl olmak isteyenlerin hepsinin sahibi ve sığınağı bu büyüklerdir. (Merkez onlardır), etrafın da mutlaka merkeze katılması gerekir. (Bu yolda merkez), nöbet sırası Şeyh Abdülkadir Geylânî'ye (k.s.) gelinceye kadar onlar idi. Sıra Abdülkadir Geylânî hazretlerine gelince de bu makam ona bırakıldı. Bu merkez üzerinde, anlatılan imamlarla Şeyh Abdülkadir Geylânî (k.s.) arasında ise hiç kimse görülmemektedir.

Anlaşılan odur ki; kutublardan olsun, nücebâdan olsun, her kime bu yoldan feyizler ve bereketler ulaşmışsa, onun şerefli ve mübârek tavassutu ile olmuştur. Çünkü bu merkez, ondan başkasına müyesser olmadı. Bundan dolayı o, şöyle demiştir: “Evvelkilerin güneşleri battı; bizim güneşimiz batmaz, ufuk-ı a”lâ'da ebedîdir.” Burada “güneş” tâbirinden murad, hidâyet ve irşad feyizlerinin güneşidir. “Battı” ifadesiyle açıklanmak isetenen ise, anlatılan feyzin olmayışı, bereketin gelmeyişidir.

İmâm-ı Rabbânî (k.s.) hazretleri bu açıklamalardan sonra ise, yaşadığı devirde, Abdülkadir Geylânî (k.s.) hazretlerine vekâleten –kurb-i velâyetle alâkalı– o vazifeyi de kendilerinin devam ettirdiklerini beyan ederek sözlerini şöyle sürdürüyorlar:

Şunun da bilinmesi gerekir ki; bir şahsın kurb-i velâyet yolundan kurb-i nübüvvet yoluna ulaşması doğrudur, mümkündür. Bu vaziyette o kişinin, her iki muâmeleye de ortaklığı olur. Peygamberlere (aleyhimüssalâtü veselâm) tetaffulü (peykliği-uyduluğu, onların câzibesi etrafında bulunması) dolayısiyle, kendisine orada bir yer, bir mevki verilir. Bu durumda her iki yolun muâmelesi de ona bağlı olur.

Şiir meali: “Âlemi bir şahışta toplamanın, Allâh'a bir zorluğu yoktur.”

Nitekim İmâm Câfer-i Sâdık'ta (r.a.) bu iki yol birleşmiştir. Zira onun, bir yandan Hz. Ebû Bekir'e (r.a.), diğer taraftan da Hz. Ali'ye (k.v.) nisbeti (bağlılığı) vardır. Bu iki nisbetten gelen kemâlât (mânevî bakımdan tam ve eksiksiz olma durumu) onda bir bütün hâlindedir. Onlar, İmâm Câfer-i Sâdık hazretlerinde birleşmesine rağmen, her biri tek başına ve birbirinden ayrıdır. Binâenaleyh bir tâife ondan Hz. Sıddîk'a bağlılığı dolayısıyla, Sıddîkıyet nisbeti aldı; bir başka cemaat ise, Hz. Ali'ye bağlılığı dolayısıyla, Aleviyet nisbeti aldı...

Bunda şaşılacak bir vaziyet de yoktur. (Farklı) mahal hususiyetleri, nisbetin bir olmasına rağmen, hâli üzere kalır. Meselâ, Hindistan'ın Benâris beldesindeki Künkırmağı ile Çemen ırmağı aynı yerde toplanmasına rağmen, suları birbirine karışmıyor... Böylece Künk ırmağı tarafında olanlar onun suyundan, Çemen ırmağı tarafında olanlar da Çemen'in suyundan içiyorlar. Mahallin müteaddit olması dolayısıyla, aynı suya ayrı ayrı hususiyetler gelir. Bu itibarla her iki yolun hususiyetleri göz önüne alınarak, kendilerine, ayrı ayrı yollardan intisâb etmek câiz olur. (Kaynak Mektûbat-ı İmâm-ı Rabbani k.s.) http://forum.ankebut.net/showthread.php?t=8957
***

Dilerseniz meseleyi hulasa etmeye çalışalım.

Sanırım cezbeyi tarife gerek yok. Cezceye maruz kalan velilere de "meczub" dendiğini bilirsiniz. İslam hukukuna-tasavvufuna göre cezbe halindeki sâlik sorumlu ve yükümlü sayılmaz.

Yukarıdaki "Ağlama" ile ilgili açıklamalar, "kurb-i nübüvvet yolu"na tabi, o yola mensup bir büyük zatın izahlarıdır. Binaenaleyh "kurb-i velayet yolu"na mensup olan bir salikin cezbe esnasında yaptıkları, ağlamaları-sızlamaları mazur görülebilir... Ama öbür yola mensup ise, o yolun büyükleri, yukarıda da açıkça ifade edildiği gibi, suret-i kat'iyyede tecviz etmiyor, hoş görmüyorlar. Kabul ettikleri yer ve zaman ise malum; “... cevf-i leylde (gecenin ortasında) karanlık ve yalnız bir mekânda, Allâh’tan mâada hiç bir ferdin huzûr ve ıttılâı bulunmayan (kimsenin görüp duymadığı) yerde..."

İlginize teşekkür ederim.

Bilmukabele selam ve dualarımla...

.

“Bir şahsın, ism-i Mevlâ zikredildiği vakit yüzünü yerlere sürmesi, gözlerinden yaşlar akıtması iyi değildir.

"Onun bu hâli, nefsinin harûn edilmiş olduğuna (azgınlığına, inatçılık ve huysuzluğuna, doğru gitmediğine), yahut gizli bir sûrette vucûd(1) ve enâiyet(2)le helâk kılındığına delildir.

“Eğer bu hâl ve tavır lâzım ise (mutlaka ağlamak istiyorsa), onu cevf-i leylde (gecenin ortasında) karanlık ve yalnız bir mekânda, Allâh’tan mâada hiç bir ferdin huzûr ve ıttılâı bulunmayan (kimsenin görüp duymadığı) yerde yapmak muvâfıktır.

“Böyle bir şahsın etvâr-ı mezkûresini istihsân (anlatılan bu tavırlarını, zikir esnasındaki ağlayıp sızlamalarını hoş ve güzel görmek), büyük günah ve vebâl teşkil eder. Bu gibi ahvâle şâhid olmaktan kaçınınız, hazer ediniz (sakınınız)!” (3)

DİPNOTLAR
(1) Vucûd, varlık demektir. Tasavvufta, insanın kendinde bir varlık görmesi, yani kibir mânâsınadır ki, kula yakışmaz. Nitekim Arapça bir şiirde mealen, “Senin vucûdun öyle bir günahtır ki, başka hiçbir günah onunla mukayese edilemez” denilmiştir. Zira hakiki varlık, Cenâb-ı Hakk’ın varlığıdır.
(2) Enâiyet veya enâniyet, kişinin “ben” demesidir. Tasavvufta, insanın nefsine varlık tanıması, her şeyi kendisine bağlayıp dayandırmasıdır. “Ben yaptım, ben ettim, ben şuyum, ben buyum...” gibi ki, çok kötü, çok çirkin ve pek tehlikeli bir huydur.
(3) Salâhuddîn ibn Mevlânâ Sirâcüddîn, Mektuplar ve Bazı Mesâil-i Mühimme. s. 130.

.

Halis ECE

TASAVVUF NEDİR?

“Tasavvuf” lûgatte, saf olmak, sof yani yün dokuma elbise giymek, ilk safta bulunmak, suffe ashâbı gibi yaşamak mânâlarına gelmektedir.

Bâtın ehli, mâneviyat erbâbı nazarında ise tasavvuf;

a) Baştanbaşa edebtir.

b) Kötü huyları terk edip güzel huylar edinmektir.

c) Kimseden incinmemek, kimseyi incitmemektir.

d) Nefse karşı girişilen ve barışı olmayan bir savaştır.

e) Herkesin yükünü çekmek, kimseye yük olmamaktır.

f) Bütün mensuplarının birbirini dost ve kardeş tanıdığı bir birliktir.

g) Hak ile birlikte ve onun huzûrunda olma hâlidir.

h) Nefsinde fânî, Hak ile bâkî olmaktır. Bir başka ifadeyle; Hakk’ın seni
senden öldürmesi ve kendisiyle yaşatmasıdır.

i) Keşif ve temâşâ hâlidir.

j) Temiz bir kalb, pâk bir gönül sahibi olmaktır.

k) Kâmil insan, velî bir kul olmaktır.

Ebû Sehl Muhammed b. Süleyman (k.s.) hazretlerine,

− Tasavvuf nedir? diye sorulduğunda, şöyle cevap vermişlerdir:

− Rabb’ine (onun kazâ ve kaderine teslim olup) itirazdan yüz çevirmektir.

Ebû’l-Haseni’l-Bûşencî (k.s.) hazretleri de şöyle demiştir:

“Bana göre tasavvuf; Allâh’ın gayri şeylerden kalbi temizlemek, eldekileri dağıtmak, başkalarının değerlendirmelerine fazla ehemmiyet vermemektir.”

Şimdi dilerseniz, târifte geçen maddeleri teker teker ele alıp açıklamaya çalışalım.

1. Kalbi mâsivâdan temizlemek.

Bu husus, Allah Teâlâ’nın fakir muhâcirler hakkında beyan buyurduğu âyet-i kerimede şöyle geçmektedir: “Yurtlarından ve mallarından (sürülüp) çıkarılmışlardır.”(1) Bununla beraber muhâcirler, zaten mâsivâyı kalblerinden söküp attıkları için, yurtlarından ve mallarından ayrılmaları onları hiçbir şekilde huzûrsuz etmemişti.

2. Eldekileri çıkarmak. Kur’ân-ı Kerim’de, bu haslete sahip olan mü’minler için, “Mallarını gece ve gündüz, gizli ve âşikâr Allah yolunda infâk ederler”(2) buyurulmaktadır.

Konuya âyette anlatılan bu hususu açıklayan bir hâdiseyle devam edelim...
Bir gün Hz. Ömer (r.a.), 400 dînârı alıp bir keseye koydu ve câriyesine şöyle dedi: − Bunu Ubeydetü’bnü’l-Cerrâh’a götür teslim et. Ne yapacağını görmek için de, bir müddet evinde kal.

Câriye parayı alıp ona götürdü ve:

− Mü’minlerin emîri, bununla bir takım ihtiyaçlarınızı görmeniz için bunları gönderdi, dedi. Bunun üzerine Ubeyde (r.a.) önce:

− Allah ona lûtfetsin, rahmet etsin, diyerek duâ etti. Sonra da, “Ey Câriye! Buraya gel! Şu 7 dînârı falancaya, şu 5 dînârı filancaya götür...” dedi. Ve böylece dağıta dağıta hepsini bitirdi.

Câriye Hz. Ömer’e gelip olan biteni anlattı. Bu esnada Halîfe’nin, aynı miktarda parayı Muâzü’bnü Cebel (r.a.) için de hazırlamış olduğunu gördü. Hz. Ömer (r.a.) câriyeye, bu parayı da verdi ve dedi ki:

− Bunu da, Muâzü’bnü Cebel’e götür teslim et. Ne yapacağını görmek için de, bir müddet evinde kal.

Köle parayı alıp ona götürdü ve:

− Mü’minlerin emîri, birtakım ihtiyaçlarınızı görmeniz için bunları size gönderdi, dedi...

Bunun üzerine Hz. Muâz radıyallâhü anh da:

− Allah ona lûtfetsin, rahmet etsin, diye duâ etti; ardından da dedi ki: “Ey câriye, gel buraya! Al şu paraları; şu kadarını falancaya götür, filancanın evine şu miktarı bırak, falancanın evine şunu teslim et...” Bu minvâl üzere gelen parayı dağıtmaya devam etti. Son anda duruma muttali‘ olan hanımı, “Vallâhi, dedi, biz de miskiniz; bize de ver.”Lâkin kesede sadece iki dînar kalmıştı. Hz. Muâz (r.a.), bunları da onun önüne attı.

Sonra câriye dönüp olan biteni anlatınca, Hz. Ömer (r.a.) çok sevindi ve şöyle dedi: “Onlar, hakikaten biribirleriyle kardeştirler.”(3)

3. Başkalarının değerlendirmelerine ehemmiyet vermeme hususuna gelince... Bu da âyet-i celilede şöyle beyan buyurulmuştur: “Hiçbir kınayıcının kınamasından korkmazlar.”(4)
***
Hâsılı tasavvuf erbâbı, mâneviyat ehli olan mü’minler; yukarıda anlatılan bütün târiflere uygun hâl ve tavır içerisindedirler. Kalblerinde Allâh’ın gayri şeylere (mâsivâya) yer vermeyen, her hâlükârda infak-tasadduk ve teberrûdan geri kalmayan, Allah yolunda yürürken başkalarının ayıplamalarına-kınamalarına da aldırmayan kimselerdir.
***

TARÎKAT OKULDUR, TASAVVUF İSE MÜFREDÂTI(5)

Çocuğunuz veya çocuklarınız okula gidiyorlar mı? Niçin okullar açılmıştır? Siz, çocuklarınızı neden okula gönderiyorsunuz? Okullar niçin ilk, orta, lise, üniversite diye sıralanıyor? Üniversite diplomasını alan çocuğunuz neden bir de ihtisas yapmak ihtiyacını duyuyor? Master, doktora gibi mefhumların ortaya çıkış sebebi nedir?

Eğitim ve öğretim (ta’lim ve terbiye) ile alâkalı bu suallere eminiz hepiniz aynı mânâ içinde cevap veriyorsunuz? Diyorsunuz ki:

“Çocuklarımız canımızdan aziz varlıklardır. Onlar bizim hayat meyvemiz, istikbâlimiz, teminatımız, ümidimiz, saâdet vesîlemizdir. Yaşadığımız dünya mâlum. Akıp gidiyor. Biz, çocuklarını çok seven anne ve babalar olarak, yaşlanmadan çökmeden, gözümüzü bu dünyaya kapatmadan evvel, bunları bilgili, kültürlü, iyi-güzel-doğru düşünen, edep ve irfan sahibi, tecrübeli, kalifiye bir insan olarak yetiştirmek için okullara gönderiyoruz. Okullar, bu ulvî, kudsî maksatla açılmıştır. Çocuğun ilkokula başladığı zamandaki akıl, zekâ, öğrenme, kavrama, idrâk, mukayese ve hâfıza gücü ile daha sonraki yıllarda gelişen kabiliyetleri bir olmadığı için, kolaydan zor olana doğru, geniş, ihâtalı bir merhalede, eğitim ve öğretim müfredâtına geçiliyor. Her ilim dalı, derinlemesine genişletilerek, kuşatıcı bir bilgi kesâfetine erişiyor. İlim, kültür, tecrübe ile çocuklarımız hem dünyanın maddî ve manevî tehlikelerine karşı mukavemet kazanıyorlar, hem de gelecek yıllara ve asırlara bu bilgi müktesebâtı ile hazırlanıp, kendi nesillerine daha güzel bir dünya bırakmak için uğraşıyorlar.”

Bu ifadelerinizin tamamı doğru ve mükemmeldir. Gerçekten her mahallede, her semtte, isimleri, mimâri tarzları, öğretim ve talebe kadrosu farklı okullar olmakla birlikte, hepsinin müfredât planı, dersleri, mevzûları, aynı öğretim sistemi içinde birlik ve bir bütünlük arz eder.

İdarî, iktisadî, ictimâî, tarihî ve kültürel geçmişimizden geleceğe uzanan millî yapımız içinde, sâfiyet ve kalitesini, derinlik ve güzelliğini Resûlüllah (s.a.v.) Efendimiz’e uzanan fikir, tefekkür, zikir, edep ve irfan çizgisini koruyarak gelmiş tarikâtlar (yollar, usûller, metodlar) içindeki eğitim müessesesi de aynen çocuklarımızın devam ettiği okullar gibi birer ilim, irfan, edep, kültür müesseseleridir. Hâl böyle iken, maalesef son yıllarda, birakım echel-i cühelâ kişiler öne çıkarılarak, tarikât ve tasavvuf müessesemiz bu lîyâkatsiz gürûh eliyle örselenmek, hırpalanmak istenmiştir.

Nakşî, Kadirî, Çeştî, Yesevî, Rufaî, Kübrevî, Şâzelî... gibi ve daha nice bu ciddiyet ve güzellikte teşekkül etmiş bulunan tarîkat müesseselerini, millet fertlerinin eğitimi, olgunlaşması, edep ve terbiye içerisinde yaşamaları, sosyal yardımlaşma ve dayanışma (ictimâi tesânüt) ve millî birlik zarûretini gerçekleştirmeleri açısından fevkalâde hayırlı, faydalı birer mektep gibi görüyoruz. Bu mekteplerin temel eğitim müfredâtı bizzat Fahr-i Kâinat Efendimiz (s.a.v.) tarafından tesbit, tâyin, takdir edilmiş ve –sapıtanlar hâriç– bugüne kadar bu asil yolun bağlıları, Resûlüllah (s.a.v.) Efendimiz ve vârislerinin rûhâniyeti ile olan alâka ve râbıtalarını inkitâsız (bağlılık, bîat ve sadâkatlerini kesintisiz) bir şekilde devam ettirmiştir. Bu güzel insanlara minnettarız.

Millet ve ümmet olarak bizim ruh ve mânâ nakışlarımıza, parlak medeniyet ve insanlık anlayışımıza, edebiyat, şiir, hat, mimârî başta olmak üzere bütün san’at ve estetikdallardaki rakipsiz muvaffâkiyetlerimize kaynak teşkil eden tarîkat ve tasavvuf kültürümüzü yıkmak değil, yükseltmek mecburiyetindeyiz.

DİPNOTLAR

(1) Kur’ân-ı Kerim, Haşr sûresi, 59/8.
(2) Kur’ân-ı Kerim, Bakara sûresi, 2/274.
(3) İbn Mübârek, Zühd, s. 178-179.
(4) Kur’ân-ı Kerim, Mâide sûresi, 5/54
(5) Yazar Mustafa Yazgan Bey’in bir makalesi.

.

Halis ECE

“Silsile”, kelime olarak zincir demektir. Tasavvufta lisânında tarîkat şeyhlerinin üstâz zinciri mânâsında kullanılır. Meselâ, Nakşibendî tarîkati Müceddidîn kolu silsilesi sırasıyla –tesbit edebildiğimiz doğum ve vefat tarihleriyle birlikte– şöyledir:

1. Hz. Ebû Bekir Sıddîk radıyallâhü anh (?- H. 13/M. 634),
2. Selmân-ı Fârisî radıyallâhü anh (?- M. 656),
3. Hafîd-i Sıddîk-ı Ekber Kâsım radıyallâhü anh (H. 31/M. 653–H. 106/M. 721),
4. İmâm Ca‘fer-i Sâdık radıyallâhü anh (H. 83/M. 702–H. 148/M. 765),
5. Ebû Yezîd-i Tayfûri’l-Bestâmî kuddise sırruh (H. 188/M. 803–H. 261/M. 874),
6. eş-Şeyh Ebû’l-Haseni’l-Harkânî kuddise sırruh (?–H. 425/M. 1034),
7. eş-Şeyh Muhammedü’l-Fârmedî kuddise sırruh (?–H. 478/M. 1085),
8. eş-Şeyh Yûsufü’l-Hemedânî kuddise sırruh (H. 440/M. 1048–H. 535/M. 1140),
9. Hâce Abdülhâlik-ı Gucdüvânî kuddise sırruh (?–H. 575/M. 1179),
10. Hâce Ârif Riyvegerî kuddise sırruh (?–H. 606/M. 1209),
11. Hâce Muhammed İncîr-i Fagnevî kuddise sırruh (?–H. 715/M. 1315),
12. Hâce Alî Râmitenî kuddise sırruh (?–H. 721/M. 1328),
13. Hâce Muhammed Bâbâ Semâsî kuddise sırruh (?–H. 755/M. 1354),
14. Hâce Seyyid Emîr Kilâl kuddise sırruh (?–H. 772/M. 1370),
15. Hâce Muhammed Bahâüddîn Nakşibendî kuddise sırruh (H. 718/M. 1318–H. 791/M. 1389),
16. Hâce Alâuddîn-i Attâr kuddise sırruh (?–H. 802/M. 1400),
17. Hâce Yâkûb-i Çerhî kuddise sırruh (?–H. 851/M. 1447),
18. Hâce Ubeydullâhi’l-Ahrâr kuddise sırruh (?–H. 895/M. 1490),
19. Hâce Muhammed Zâhid Bedahşî kuddise sırruh (?–H. 936/M. 1529),
20. Hâce Derviş Mehmed kuddise sırruh (?–H. 936/M. 1529),
21. Mevlânâ Muhammed Hâcegî Emkengî kuddise sırruh (H. 918/M. 1512-H. 1008/M. 1599),
22. Hâce Muhammed Bâkibillâh kuddise sırruh (H. 971/M. 1563-H. 1012/M. 1603),
23. İmâm-ı Rabbânî Mücedid-i Elf-i Sânî Ahmed Fârûkî es-Serhendî kuddise sırruh (H. 971/M. 1563-H. 1034/M. 1624),
24. eş-Şeyh Muhammed Ma‘sûm kuddise sırruh (H. 1007/M. 1599-H. 1079/M. 1668),
25. eş-Şeyh Seyfeddîn Ârif kuddise sırruh (H. 1049/M. 1630-H. 1098/M. 1696),
26. eş-Şeyh Muhammed Nûru’l-Bedvânî kuddise sırruh (?-H. 1135/M. 1722),
27. eş-Şeyh Şemsüddîn Habîbullâh kuddise sırruh (H. 1111/M. 1699-H. 1195/M. 1781),
28. eş-Şeyh Abdullah Dehlevî kuddise sırruh (H. 1158/M. 1745-H. 1240/M. 1824),
29. eş-Şeyh Hâfız Saîd Sâhib kuddise sırruh (H. 918/M. 1512-H. 1008/M. 1599),
30. eş-Şeyh Habîbullâh Cân-ı Cânân kuddise sırruh (?),
31. eş-Şeyh Mazhar Îşân Cân-ı Cânân kuddise sırruh (?),
32. eş-Şeyh Salâhuddîn İbn Mevlânâ Sirâcüddîn kuddise sırruh (?),
33. eş-Şeyh Ebû’l-Fârûk Süleymân Hilmî Silistrevî kuddise sırruh (H. 1305/M. 1888-H. 1379/M. 1959).

Bu silsilede yer alan zâtlara, “Silsile ricâli”, “Silsile-i zeheb (Altun silsile)” veya “Silsile-i sâdât” (seyyidler zinciri) denir.

Tarîkatta silsile son derece mühimdir. Silsilesini bilmeyen sâlik, nesebini bilmeyen kişi gibi addedilir.

Silsilelerden bahseden eserlere ve bunların isimleri bulunan levhalara silsilenâme denir.

Silsilede ismi geçen her mürşidin, bir önceki mürşidden fiilen terbiye görmesi, bir sonraki mürşidi fiilen irşâd etmesi şart değildir. Meselâ,Ca‘fer-i Sâdık (r.a.) Bâyezîd-i Bestâmî (k.s.) ile, Bâyezid hazretleri de Ebû’l-Haseni’l-Harkânî (k.s.) ile bizzat görüşmemişlerdir. Bâyezid hazretleri (v. H. 261), Ca‘fer-i Sâdık hazretlerinin (v. H. 148) vefâtından sonra dünyaya geldiklerinden dolayı, zâhiren silsilede bir kopukluk var gibidir. Ancak bu kopukluk, üveysîlikle ortadan kalkar ve mânevî bakımdan herhangi bir kesiklik bahis mevzuu olmaz. Zira Bâyezid hazretlerini, Ca‘fer-i Sâdık hazretlerinin rûhâniyetleri vefâtlarından sonra; Harkânî hazretlerini de kezâ Bâyezid hazretlerinin rûhâniyeti, irtihallerinden sonra terbiye etmiştir.

Hâce Muhammed Bahâüddîn Nakşibendî (k.s.) hazretleri ise, iki yoldan terbiye görmüştür. Bir yandan onu Emir Kilâl hazretleri fiilen terbiye etmiş, diğer yandan Hâce Abdülhâlik-ı Gucdüvânî (k.s) hazretlerinin rûhâniyetinden (üveysî olarak) terbiye görmüştür. Kezâ, bu silsilenin 33. ve son halkasını teşkil eden Süleyman Hilmi Silistrevî (k.s.) hazretleri de, zincirin 32. halkası ve ma‘nen 9. büyük rütbesinini hâiz bulunanSalâhuddin ibn Mevlânâ Sirâcüddîn’den (k.s.) seyr u sülûklerini tamamladılar. Ancak kendilerine vâki tecelliyâtın büyüklüğünden dolayı, bizzat Salâhuddîn hazretleri tarafından, silsile-i zeheb’in 23. halkası bulunan, ikinci bin yılın müceddidi İmâm-ı Rabbânî Ahmed Fârûkî es-Serhendî’nin (k.s.) rûhânî nisbetlerine teslim edildiler.

Hilâfetnâmelerde silsile ricâli tek tek ve sıra ile yazılır. Zikir meclislerinde, hürmet ve saygıya delâlet eden ünvanlarla zikredilen silsile ricâli vâsıtasıyla, Allah Teâlâ’dan bolca feyz geldiğine, hatta bunların rûhâniyetlerinin o meclislere katıldıklarına itikad edilir. Çünkü onlar için, aynı anda birçok yerde bulunmakta herhangi bir zorluk yoktur. (1)

DİPNOT
(1) Bursevî, İsmail Hakkı, Silsilenâme-i Celvetî, İstanbul, H. 1291; Harîrîzâde, Tibyânü’l-Vesâil, Zebîdî, el-İkdü’l-Cevher.

.

Halis ECE

“Murakabe”; lûgatte kontrol etme, gözetleme, göz altında bulundurma, dikkati belli bir noktaya toplama mânâlarına gelmektedir.

Tasavvf lisânında ise kulun, “Cenâb-ı Hak, bütün hâl ve hareketlerime vâkıftır” şuur ve idrâki içinde olmasıdır.

Kezâ, kalbi ona zarar veren şeylerden korumak, Rabbim her an beni görüyor, kalbime bakıyor, anlayışı içinde bulunmaktır. Devamlı murakabe ise, Nakşibendî yolununun esaslarından mühim bir esastır.(1)

Dâimî zikir, Allah Teâlâ’ya kurbiyet (yaklaşma) vesîlesidir, kalbin dâima murakabe hâlinde olmasıdır. Bu durumda, kalbte sadece Allah Teâlâ olur, ondan hiç gâfil olmaz. Zikrin hakikati de gafleti kovmaktır. Devamlı murakabe büyük bir nimettir.

Murakabenin sahih oluşunun alâmeti de, İlâhî hükümlere uymaktır. Kişinin, kendi kalbini devamlı bir hâl ve sıfat üzere tutması çok zordur. Devamlı murakabe üzere olmak, hakikatlere kavuşturan bir yoldur. Ama bu murakabe hâli, nefse muhâlefete sabretmeden, buna mâni olan alâkalardan kurtulmadan elde edilemez.(2)

Şeyh Şihâbüddin Sühreverdi (k.s.) buyurmuştur ki:

Mübtedî yani yolun başındaki mürid, farz ve sünnet namazlarla iktifa eder; diğer vakitlerde zikirle meşgul olur.

Mutavassıt (orta derecedeki) müridin ise, farz ve sünnetlerden sonra Kur’ân-ı Kerim tilâvetine devam etmesi daha iyi olur. Mübtedî’ye zikir sayesinde tecellî eden hâl, orta dereceli mürîde Kur’an tilâveti ile hâsıl olur. Diğer nâfile ibâdetlerle, muhtelif mânâlı âyetlerin(evrâd-ı şerifin) okunması ve inceliklerinin tefekkürü ile de, farklı farklı tecellîleri elde eder.

Zikir nurlarıyla bezenen müntehî (son merhaledeki) sâlik içinse, en faziletli vird ve en kâmil amel namazdır. Çünkü namaz, bütün ibâdetleri ihtiva eden en mükemmel ibâdettir.

Hâce Muhammed bin Ali Hakîm et-Tirmizî hazretleri, Süfyân-ı Sevrî’den (k.s.) şöyle nakletmiştir:

“Duyduk ki; Kur’an okumak, zikirden daha faziletlidir.”

Tirmizî merhum bu sözü teyid eder mâhiyette şöyle demiştir:

“Bu sözü söyleyen ne güzel dalgıçlık etmiştir! Zira Allah Teâlâ’nın kelâmıyla Hakk’ı zikretmek, kendi sözümüzle zikretmekten daha faziletlidir.”

Süfyân-ı Sevrî hazretlerinin sözünün devamı şöyledir:

“Çünkü Kur’an, kullara indiği zamandan bu âna kadar eskimedi ve bundan sonra kıyâmete kadar da eskimez ve paslanmaz. O, ilk tazelik, temizlik ve güzelliği üzere devam etmektedir. Kur’ân’ın, o kelâmın sahibi olan Allah Teâlâ’nın şânına lâyık bir kisvesi, yani büyük bir nûru vardır. Kulun, başlangıçta kendi ameli ve tercihi ile kalbinden yaptığı zikirde ise bu kisve yoktur.”

Kişi, Kur’ân’ın mânâsını bilmese bile, kalbini tilâvete hazırlamalı, onun vesveselerle başka taraflara yönelmesine müsaade etmemelidir. Böylece kalbi, huşu‘ ve huzu‘ (Allâh’ın huzurunda tam bir acziyetle boyun eğip, nefsini hor ve hakir görerek tevâzu ile, alçak gönüllülük)nûruyla süslenmiş olur. Orada, Allah Teâlâ’nın kelâm-ı ve kadîmi olan Kur’ân’ın azameti vücut bulur. Eğer o harflerin mânâları âşikâr olsaydı, onun tecellîsine yedi kat gökler ve yerler tahammül edemezdi.

Büyüklerden bir zât buyurur ki:

“Bir kimse ilaç içer, ne içtiğini (ilacın terkibinin ne olduğunu) bilmez ama o ilaç ona fayda verir. İşte Kur’ân-ı Kerim de böyle tesir eder. Kur’ân’ın her harfi, beşeriyetin vücûduna (benlik duygusuna) düşen bir dağ gibidir ki, o benliği yok edip beşer izlerini siler. Kur’ân’ın nûru, mü’minin kalb nûru ile birleşir; böylece nûrâniyet artar ve beşerî vücut (varlık ve benlik duygusu) yok olur.”(3)

DİPNOTLAR
(1) Risâle-i Behâiye, s. 164.
(2) Risâle-i Kudsiyye, s. 60.
(3) Hâce Muhammed Pârsâ, a.g.e., s. 60-61.

.

Halis ECE

Dört nevi kalbî zikir vardır:

1. Allah ism-i celâlinin, nefesi hapsederek (tutarak, Allah-Allah-Allah... diye) kalble zikri.

2. “Lâ ilâhe illallah” kelime-i tevhîdinin, nefesi hapsetmeksizin kalble zikri.

3. Kelime-i tevhîdin, nefesi hapsederek kalble zikri ki; kelimeyi söyleyip yazmada fikirler tahrîk olunduğu (uyarılıp harekete geçirildiği) gibi, kafalar dahi fikirlere tâbi olarak harekete geçirilir.

4. Kezâ, kelime-i tevhîdin kalble ve nefesi hapsederek zikri ki; a‘zâlar hiçbir suretle tahrîk edilmez....

Zikir esnasında nefsin hâtırattan (her türlü düşünceden) men‘i için bir çok usûl vardır. En kolayı, bütün havâsla kalb cihetine teveccühtür; (yani, zâhirî ve bâtınî hislerlerin tamamı ile/içteki ve dıştaki bütün duyu ve duygularla kalb tarafına yönelmektir). Bu teveccüh dağılınca, kalbe teveccühü tekrar temerküz ettirmeye (toplamaya) devam (etmek) lâzımdır. Fakat, latîfe-i kalb, velâyet-i suğrâya vâsıl olmadıkça, kalbin tamamen hâtırattan selâmetine (kurtulmasına) imkân yoktur...(1)

DİPNOT
(1) Süleyman Hilmi Tunahan, Mektuplar ve Bazı Mesâil-i Mühimme, byy., s. 34.

.

Halis ECE

"Malum olsun ki; bu yüce yolun yüksekliği ve Nakşibendiyye tabakasının üstünlüğü, ancak ve ancak sünnet-i seniyyeye sımsıkı sarılma ve çirkin bid'atlardan kaçınma sebebiyledir. Bundan dolayıdır ki bu yolun büyükleri, cehri zikirden kaçındılar ve kalbi zikri emrettiler. Aynı şekilde müntesiplerini, Rasûlüllah (s.a.v. )ve Hulefa-i Raşidin(r.anhüm) devrinde olmayan raks ve sema'dan, vecd ve tevâcüd gibi şeylerden de men ettiler...

"İşte onların sünnete olan bu bağlılığı, büyük neticelere (ecir ve mükâfatlara) sebep oldu. Bid'atlardan kaçınmalarının da pekçok meyvesini gördüler... Bu sebeple, başkalarının nihayette ulaştığı, onların başlangıçta ulaştığının içindedir...

"Bunlara mensup olmak bütün nisbetlerin üstündedir. Bu zatların kelâmı kalbî-manevî hastalıklara devâdır... Bakışları manevî rahatsızlıklara şifâdır. Onların gösterdiği teveccüh, talibleri iki cihanın alakasından (mâsivadan-Allah'tan gayri her şeyden)kurtarır. Bu yolun büyüklerinin şânı yüce himmetleri; müridlerini, mümkinat âleminin bataklığından kurtarıp, vücûbun zirvesine (Allah Teala'ya) yükseltir...

"Ancak bu şerefli mensubiyet şu zamanlarda anka kuşu gibi oldu... Perdelerin arkasına geçip gizlendi. Öyle ki; şu tabakadan bir topluluk, bu yüce devleti bulamadıklarından ve bu nimeti kaybetmelerinden dolayı, her yola girip çeşitli mesleklere sülûk ettiler...

"Güzel cevherler elde etmenin yerine çanak-çömlek parçalarıyla sevindiler (kendilerini avutup teselli ettiler). Çocuklar gibi basit şeylerle kalplerini tatmin ettiler. Hatta onlar, o kadar sıkıntıya düştüler ve şaşırdılar ki; büyüklerin yolunu terk edip, zaman zaman teselliyi cehri zikirde arar oldular. Bazan itmi'nanı raks ve semada (dönmede) gördüler...

"Bunlardan daha acaibi; bu kötü-çirkin bid'atleri, bu şerefli mensubiyeti tamamlayıcı, kemâle erdirici ve bu tahribatı da tamir sanmalarıdır...

"Allah Teala onlara insaf versin, şu yolun büyüklerinin kemâlatından rûhen koklamayı nasip eylesin." (el-Mektûbât, li'l-İmâmi'r-Rabbâni, 1, 168)

.

Halis ECE

Cenâb-ı Hak Kur’ân-ı Kerim’de, “Beni zikredin ki, ben de sizi zikredeyim”(1)buyuruyor.

Âyet-i kerimedeki “Allâh’ın kulunu zikretmesi”nden murad, bu hususta ona yardım edip zikirde muvaffakiyet lûtfetmesi (başarılı kılması)dir.

Bir başka ifadeyle, Allah Teâlâ’nın kulunu zikretmesi; kula, kendisini zikretmeyi nasip etmesi... Kalb, ruh, sır, hafî ve ahfâ lâtîfelerinde Allah ismini zikretmeyi ona müyesser kılması, kolaylıkla yapabilmeyi ihsân buyurmasıdır. Şâh-ı Nakşibend Hâce Muhammed Bahâüddîn (k.s.) hazretlerinin îzâhatları da bu mealdedir.(2)

***

Zikrullâh’ın (Allâh’ı zikrin) hakikati, O'ndan başka her şeyden alâkayı kesmiş olmak, onun sevgisinden başka hiçbir şeye iltifat etmemek, kendi hevâ ve hevesi dâhil, Hak Teâlâ’dan gayri hiçbir şeye kullukta bulunmamaktır.

Zikrin hakiki oluşunun alâmeti, İlâhî emir ve yasaklar hususunda Allâh’ı unutmamak ve onun emrini tutup yasaklarından sakınmaktır. Aksi takdirde o kişinin zikri, nefsinin sözünden ve iğvâsından başka bir şey değildir.

Kulun yapması gereken; Hakk’a ve halka karşı işlemiş olduğu gizli ve açık bütün günahlardan tam bir kararlılıkla tevbe etmektir. Zira bu isyan ve aykırılıklar varken, Cenâb-ı Hakk’ın emir ve nehiylerine muhâlefet mevcut iken yapılan zikrin hakiki mânâda bir tesiri olmaz.

Zikrin hakiki olmasının şartlarından biri de, kişinin talebinde samimi olması; bütün kalbiyle bu yolda yürümeyi arzulamasıdır. Böyle olursa seyr u sülûkünde kemâle ulaşır, sülûküne mâni olan ve onu meşgul eden şeylerden uzaklaşır, kendi varlığından bile geçer. Neticede her şeyden yüz çevirip Allâh’ın zikri ile meşgul olabilir.

Bu mânâyı dile getiren bir kıt‘a:

Seyre geldin, kendi özünden dahi geçmen gerek.
Râha girdin, canla tenden dahî geçmen gerek.
Her adımda nice bin pâbend olur bu râhda;
Bendi kırıp hânümânından dahi geçmen gerek.(3)

Şeyh Alâüddîn Attar (k.s.) hazretleri de bu hususu bir dörtlüğünde şöyle dile getirir:

Onu zikretmek her sermayenin özüdür;
Onun zikri, ruhların zînet ve süsüdür.
Nâm ve iyiliğinden geçip insan ol;
Hakk’ın adını zikredip korkusuz ol.

Zikirden tam bir fayda sağlanması ve netice elde edilebilmesi için, onun, tasarruf sahibi kâmil ve mükemmil bir mürşidden telkin yoluyla alınmış olması gerekir.

Böyle olunca, istidat ve kabiliyet sahibi müridin kalbine düşen hakiki zikrin tohumundan velâyet meyveleri yeşerip olgunlaşır... Kalbin nûrâniyeti de, hevâ ve hevesin azaldığı nisbette artar...(4)

DİPNOTLAR
(1) K.K., Bakara sûresi, 152.
(2) Hâce Muhammed Pârsâ, Risâle-i Kudsiyye, 5. Makale.
(3) Seyr: Hak yolunda mânevî yolculuk; râh: tarîk, yol; pâbend: ayak bağı; hânümân: ev bark.
(4) Hâce Muhammed Pârsâ, Risâle-i Kudsiyye, 5. Makale

.

Halis ECE

Tâlib, kendisine tâbi olduğu pîrden aldığı zikirleri, tahâret-i kâmile (tam bir temizlik ve abdest, hatta mümkünse boy abdesti) ile, kalb huzûru bakımından en müsâit zamanlarda; mümkün olursa seherlerde, ikindi ile akşam ve akşamla yatsı namazları arasında, gece ortalarında boş ve temiz mekânlarda icra ve edâ etmelidir.

Havâtır (kalbe gelen düşünceler) ve huzursuzluk ile yapılan zikirler hevâi olacağından fâidesizdir. Zikrin neticesinin husûlü (fayda ve tesirinin meydana gelmesi), kalbin havâtırdan tecrîdine (soyulup temiz olmasına), mümkün olan huzûr ve cem‘iyet(1)in temin ve muhâfazasına bağlıdır.

Havâtırın hücûmundan kalbin selâmeti mühim (bir) iş olduğundan, bidâyette bu beliyyeden lâyıkıyla vâreste kalmak mümkün olamaz. [Yani başlangıçta bu felâketten tam mânasıyla kurtulabilmek imkânsızdır.]

Onun için, huzur ve cem‘iyet melekesi hâsıl olmazdan önce tâlibin yapacağı iş; gücünün ve tâkatinin yettiği kadar havâtırı def‘etmekle meşgul olmak, huzuru ve cem‘iyeti temin etmeye çalışmaktır.

Bu hâl, tâlipler için en mühim bir mücâhede ve büyük ecirleri müstelzimdir (müridin büyük ecir ve sevaplara kavuşmasına vâsıtadır).

Netice itibariyle hidâyet ve ma‘rifet yolunun açılmasına vesîle olur. “Bizim uğrumuzda cihâd edenleri elbette kendi yollarımıza hidâyet edeceğiz (eriştirip kavuşturacağız)”(2) âyet-i kerimesi, bu mânâya şâhittir.(3)

DİPNOTLAR
(1) Cem‘iyet; derli toplu, düzenli ve huzurlu olmak demektir. Toplantı ve dernek mânâlarına da gelir. Tasavvuf lisânında isecem‘iyet, mâsivâdan yani Hak Teâlâ’dan başka her şeyden yüz çevirip, bütün dikkati Allah’a (c.c.) teveccüh noktasında toplamaktır. Bir başka ifadeyle, kalbin huzursuz ve dağınık bir halde olmaması, mâneviyat yolcusu mü’minin zihnen ve kalben kendisini tamamen Hakk’a vermesidir. Bu cümleden olarak, cem‘iyyet-i hâtır terkîbi de, kalbin kederli ve perişan olmaması, bilakis tam bir huzur içerisinde Allâh’a yönelmiş bulunmasıdır. (Abbâdî, Kutbuddîn Ebu’l-Muzaffer, Sûfînâme (et-Tasfiye fî Ahvâli’s-Sûfiyye), Tahran, 1347)
(2) K.K., Ankebût sûresi, 69.
(3) Salâhuddîn ibn Mevlânâ Sirâcüddîn, a.g.e., s. 168-169.

.

Halis ECE

Sık sık sevdiklerimizi hatırlayıp, onları anmak, iyiliklerini ve güzelliklerini başkalarına da anlatmak isteriz. İçimizden, onların meziyetlerini bir bir sayıp dökmek, dilimizden hiç düşürmemek gelir. Kalbimizdeki sevginin terennümünü dile getirirken, bunu başkalarının da duymasını ve bize ortak olmasını isteriz.
İşte, sevginin bir tezâhürü olan hatırlamak, anmak, anlatmak, yâd etmek zikir kelimesi zımnında toplanmıştır.

Mahlûkat ve mevcudât içersinde zikirden uzak bir varlık düşünülemez. Hepsi, âlemlerin sahibi, zikredilmeye lâyık olan Rab'lerini kendi dillerince zikredip tesbih ederler. Nitekim bir âyet-i celilede, “Hiçbir şey yoktur ki, Allâh'ı tesbih etmesin. Fakat siz onların tesbihlerini anlayamazsınız”(1) buyuruluyor.

Varlık âleminin tamamını içine alan zikirden, gâyet tabii ki insanı tecrid etmek mümkün değildir. O da diğer varlıklar gibi, her şeyiyle muhtaç ve bağlı olduğu Rabb'ini zikretmekle mükelleftir. Her an muhtaç olduğumuz şeyleri bize ikrâm ve ihsân eden, bizi hiçbir zaman unutmayan Allâh'ı zikretmek, insanın en mühim vazifelerinden bir tanesidir.

İnsan burada, rahat zamanda Rabb'ini daima zikrederse, muhakkak ki Allah Teâlâ da onun darda kaldığı, muhtaç olduğu zamanda imdâdına yetişecek, rahmet rüzgârlarını gönderecek, yalnız ve çaresiz bırakmayacaktır. Nitekim Mevlâmız şöyle buyurmaktadır:

“Siz beni zikredin ki, ben de sizi yâd edeyim. Bana şükredin, nankörlük etmeyin.”(2)

Velhâsıl, unutmayan unutulmayacaktır; ne dünyada, ne de ukbâda... Unutan ise, unutulmaya mahkûmdur; hem de hatırlanmaya en çok muhtaç olduğu anda...

Yapmakla mükellef bulunduğumuz ibâdetlerin edâsı için bazılarında zaman, bazılarında hem zaman hem de mekân şartı olduğu halde, zikir için belli bir vakit ve belli mekân bahis mevzuu değildir. Onun ne muayyen bir zamanı, ne de husûsi bir mekânı vardır. Her yerde, her zaman ve –tâbiri câizse– her pozisyonda yapılabir. Nitekim bu husus Kur‘ân-ı Kerim'de, “Onlar (mü'minler), ayakta dururken, otururken, yanları üzerinde yatarken hep Allâh'ı zikrederler...”(3) diye beyan olunmaktadır.

DİPNOTLAR
(1) Kur’ân-ı Kerim, İsrâ sûresi, 17/44.
(2) Kur’ân-ı Kerim, Bakara sûresi, 2/52.
(3) Kur’ân-ı Kerim, Âl-i İmrân sûresi, 3/191

.

Halis ECE

Mü’minler girip çıktıkları, oturup kalktıkları her mekânda zikirle meşgul olabilir, hatta olmalıdırlar.

Bir hadîs-i şerifte şöyle buyurulmuştur:

“Kim bir yere oturur ve orada Allâh'ı zikretmezse, Allah'tan ona bir noksanlık vardır. Kim bir yere yatar, orada Allâh'ı zikretmezse, ona Allah'tan bir noksanlık vardır. Kim bir müddet yürür ve bu esnada Allâh'ı zikretmezse, ona Allah'tan bir noksanlık vardır.”(1)

Resûlüllah (s.a.v.) Efendimiz bu ikazlarıyla, Allâh'ın zikrini kalbine-letâifine vird edinmeyen, bulunduğu mekânı ve zamanı onunla tenvîr etmeyen kimselerin, Allah tarafından rahmet, feyz ve bereket noksanlığına uğratılacağını haber vermektedir.

Çok büyük bir ibâdet olan zikri, sadece dil ile yapmak kâfi değildir. Aslolan, kalbin ve sair letâifin zikridir.

İnsan iki türlü zikreder:

1. Kendi irâdesiyle, şuurlu olarak,

2. İrâde dışı, yani gayr-i irâdî olarak...

İnsan, yaptığı bu ikinci kısım zikirden haberdar değildir. Her bir a‘zânın, hatta vücudumuzda bulunan her bir zerrenin, her an ihtiyaçları için Cenâb-ı Hakk'ı zikredip, ondan ihtiyaçlarını istemesi gibi... Meselâ gözün görmek, kulağın işitmek için ihtiyaçlarını Allâh'a arz etmesi... Demek ki insan, irâdî olarak Rabb'ini zikretmese de vücudu ondan uzak kalamıyor, zikrini muntazaman yapıyor. Fakat bu zikirler irâde dışı olduğu için, sahibine bir şey kazandırmıyor.

Hulâsa, zikirden daha büyük bir şey yoktur. “(Habîbim!) Sana vahy olunan kitabı oku. Namazı da dosdoğru kıl! Çünkü namaz, edepsizlikten, akıl ve şerîata uymayan her şeyden alıkoyar. Allâh'ı zikretmek ise, en büyük (ibâdet)tir. Ne yaparsanız Allah bilir.”(2) âyet-i celilesi, bu hakikati beyan etmektedir.

Rahmeti, ihsânı, lûtuf ve keremi sonsuz ve her an dâim olan Rabb'imizin zikrinden uzak yaşanan bir hayat, mânâsız olduğu gibi, insanı tatminsizliğe götürür.

Bütün sıkıntı, stres ve sapıklıkların temelinde ise, kalb huzûrsuzluğu-tatminsizliği vardır; kalbin tatmini, huzûr ve sükûnu ise, ancak Allâh'ı zikirle mümkündür.

DİPNOTLAR
(1) Ebû Dâvud, Sünen, Edeb, 31.
(2) Kur’ân-ı Kerim, Ankebût sûresi, 29/45.

Kasîde-i Bürde, faydaları, hastalara okunan beyitler ve okuma usûlü

Melâmîlik nedir?

Tevhid hatmi’nin adedi ve manevi tesiri

Lâ ilâhe illallah” Kelime-i Tayyibe’sinin fazilet ve faydası

“Silsile” nedir, tasavvufta “silsile” neye denir?

Mektûbât-ı İmâm-ı Rabbânî’den okuma notları: NAMAZ

Sıkıntı anlarında okunacak bir beyit

“Salihlerin göğüsleri, sırların mezarlarıdır”

Tarikat, Nakşibendîlik, Zikr-i Hafî, Hatm-i Hâcegân

Allah'ın, Rasûlü'nün ve evliyanın dünyaya bakışı

Tasavvufta usûl ve gâye

Tasavvufta Kutub, Kutbü'l-Aktab, Kutb-i İrşâd...

Kabûle lâyık bir zikir, salevâttan evlâdır

Edebiyat ve Şiir, Tasavvufta Raks, Semâ, Teganni-Musiki

Tasavvufta üveysîlik ve tasarruf

Tasavvufta İrşad ve Mürşid

Zikirle meşguliyet anında meydana gelen vesvese

Zikir ve zikrullah nedir, kaç türlü zikir vardır?

Zikir ve zikrullah nedir, kaç türlü zikir vardır?

Zikir esnasında ağlamanın hükmü nedir?

Tasavvuf açısından zikir esnasında ağlamanın hükmü

Tasavvuf ve Tarîkatler

"Silsile" nedir, tasavvufta "silsile" neye denir?

Dâimî murakabe ve dâimî zikir hâli

Kalbî zikir

Kalbî zikir ve Nakşibendî yolunun büyüklüğü

Zikirde muvaffakıyet ve Zikrin hakikati

Zikir esnasında huzûru muhâfaza, cem‘iyetin lüzûm ve vücûbu

Zikir ve Zikrullah

Allâh’ı zikir, en büyük ibâdettir