 |
|
|
 |
|
| ABDULHAMİD HAN |
ABDÜLHAMİD HAN
Osmanlı padişahlarının 34'üncüsü olan Sultan II. Abdülhamid Han aklı, zekası ve ilmi fevkalade üstün olan bir zattı. Batılıların ve iç düşmanların asırlar boyunca devleti yok etmek için hazırladığı yıkıcı, sinsi planlarını sezip, önlerine aşılmaz bir set olarak dikildi. Hazırlayanları ve maşa olarak kullandıkları yerli işbirlikçilerini, sahte kahramanları işbaşından uzaklaştırdı.
İşte bu büyük zatın 10 şubat, 96. yıldönümü idi. Yıldönümü vesilesi ile Yıldız Üniversitesi ve İstanbul Medeniyet Üniversitesi işbirliği ile iki açık oturumdan oluşan etkinlik düzenlendi. İlk panel Abdülhamid'in sağlık politikasıyla ilgiliydi. Oturum başkanlığını yaptığım bu panelde konuşmacılar özet olarak şunları anlattılar:
Prof. Dr. Hüsrev Hatemi; Abdülhamid'in çok iyi niyetli, sağlam karakterli ve vefalı bir insan olduğunu söyledi. Kendisinden çok devleti düşünürdü. 33 sene zalimlik yapmadan devleti ustalıkla idare etmişti. Ona atılan iftiralardan biri de pinti olduğuna dairdi. Bu çok çirkin bir suçlama olduğunu ifade etti. Aristokrat havada, halktan uzak yaşamamıştı. Atatürk'ün Abdülhamid'i küçümseyici veya kötüleyici bir sözünün olmadığını da ekledi.
Prof. Dr. Nil Sarı ise Abdülhamid'in sağlık alanındaki eserlerinden söz etti ve bazılarının fotoğraflarını gösterdi. Abdülhamid 90 adet gureba hastanesi, 19 adet belediye hastanesi, 89 adet askeri hastane ayrıca eğitim hastaneleri, kadın hastaneleri, akıl hastaneleri açmıştı. Bu hastaneler ülkemizden Lübnan'a, Yemen'den İsrail'e, Makedonya'dan Suriye'ye, Yunanistan'dan Libya'ya, Suudi Arabistan'dan Irak'a pek çok yerleşim bölgesine yayılmıştı. Ayrıca eczaneler, hapishane, sağlık merkezleri, fakirler, acizler ve hacılar için misafirhane de pek çoktur. Müthiş bir sağlık hizmetidir bu. Maalesef tahttan düştükten sonra bu eserlerin isimleri değiştirilmiş, bazıları yıkılmış ve bir kısmı da başka alanlarda kullanılmaya başlanmıştır. Kısacası bu büyük insan unutturulmak istenmiştir. Kasımpaşa, Haydarpaşa, Gülhane ve Mektebi Tıbbiye-i Şahane adlı eğitim ve üniversite hastanelerini açan da Abdülhamid olmuştur.
Doç. Dr. Adem Ölmez ise Abdülhamid Han'ın özellikle eğitim, sağlık, ulaşım ve asayişe önem verdiğini anlattı. Zamanında yeni bulunan aşıları ülkeye getirmiş, aşı ve kuduz hastalığı üzerine merkezler kurmuş, Bimarhaneleri yani akıl hastanelerini ıslah etmiştir. Akıl hastalarına zincir kullanımını yasaklayarak bugün bile saldırgan hastalarda kullanılan gömleği yerine koymuştur.
Dr. Şerif Esendemir konuşmasına Necip Fazıl'ın, "Abdülhamid'i anlamak her şeyi anlamak olacaktır." sözleriyle başladı. Abdülhamid'in tren yolları, bakteriyolojihane, cami ve mektepler yaptırdığını, çağına uygun yaşlılık politikası izlediğini, habitat yani biyosferi merkezi alan ekolojik politikaya önem verdiğini anlattı.
Bunları dinlerken aklıma hep başbakanımız Recep Tayyip Erdoğan çağrışım yaptı. O da ülkeye duble yollar, hızlı trenler, Marmaray, üçüncü boğaz köprüsü, çok sayıda havaalanı gibi sayılamayacak eserler hediye etti. Sağlık alanında yeni hastaneleri hizmete açtı. Sağlık hizmetlerini halka yaydı. Eğitim alanını pek çok üniversite, sayısız derslik ve binlerce yeni öğretmenle destekledi güçlendirdi. Kısacası Abdülhamid'in çağdaş bir takipçisiyle karşı karşıyayız.
Abdülhamid Han'ı nasıl ki bir takım vicdansız, merhametsiz ve acımasız kişiler, iç ve dış düşmanların oyununa gelerek, maşası olarak bir saray darbesi ile düşürdülerse aynı komplo şu an başbakanımıza karşı düzenlenmektedirler. Bu ülkeye hizmet etmek bazılarının gözüne batmakta ve ellerinden geleni yapmaktadırlar.
Rabbim Başbakanımızı korusunu2026 |
|
|
|
|
 |
Kriz ve nedenleri üzerine bazı notlar
Son günlerde cereyan eden olaylar, Türkiye"yi kritik bir dönemece getirdi. Öyle can sıkıcı bir dönemeç ki, insanın içinden çoğu zaman bir şey yazmak gelmiyor. Suriye ve Mısır"dan sonra Türkiye de mi benzeri bir krize sokulmak isteniyor, diye sormaktan kendimizi alamıyoruz.
Bu coğrafya üzerinde Batılı ülkelerin, Düvel-i Muazzama"nın 200 yılı aşkındır oluşmuş bir vesayetinin olduğu bilinmektedir. Ve bu topraklar bu dönemlerden beri güçlü devletlerin operasyonlarına da sürekli açık halde oldu. Birilerinin ifadesi ile "Emperyalist güçlerin bu topraklar üzerindeki oyunları" söylemlerinin de, üslup ve ifade olarak sloganik olarak nitelendirilse bile, gerçekliği yadsınamaz. Burada malumu tekrar etmeyeceğim. Başbakanı/hükümeti hedef alan küresel bir operasyonun olduğu açık. Özellikle, son dönemlerde Anglo-Sakson dünyanın tutumu bunu ele verir durumda zaten.
"Düğmeye basan güçler bu operasyonda kararlı, başkaca ortamı yumuşatıcı tutum ve adımlar bunu geriye döndüremez" tarzındaki önermeler, plan ve projelerde esneklik payı olamayacağına dair ideolojik bir kanıya dayanmaktadır. 1998"de Irak"a yönelik gerçekleşmesi an meselesi olan bir operasyon, Kofi Annan"ın devreye girmesi ile önlenmemiş miydi? Her türlü ihtimali göz önünde bulundurmak gerekli. Her şey, sadece siyah-beyaz denkleminde görülmemelidir.
Bu kadar büyümüş, uluslararası hale gelip, birçok ülkede dev eğitim kurumları bulunan bir Camia"nın yekpare/homojen olması da beklenemez. Başbakan ve hükümeti hedefleyen operasyonun aynı zamanda yine görünürde cemaat üzerinden Cemaat/Camianın ana gövdesini de hedeflediği çeşitli mafillerde açıkça dile getirilmektedir.
MNP/MSP çizgisinden gelen Milli Görüş geleneği ile Risale-i Nur geleneği arasında kırk yıllık süreçte siyasi farklılıkların, siyasal ayrışmaların olduğu bilinmektedir. Ancak bu hiçbir zaman bazı çevrelerin tasvir ettiği gibi sürekli bir karşıtlık ilkesi şeklinde seyretmedi. Kesişme/buluşma noktaları da oldukça fazla. Hatta bunu Nakşibendi/Nurcu çekişmesi söylemine vardıranlar da söz konusu. Bu söylem de hiçbir şekilde gerçekleri açıklamıyor. Ben kendim, her iki gelenekten gelen, her iki geleneği (Nakşibendilik ve Risale-i Nur) bünyesinde buluşturmuş bir aileden geliyorum. Şu örnek bile bunu yanlışlamaktadır. Kırklı yıllarda birkaç Nakşi şeyhinin Bediüzzaman"a olan sert muhalefeti de buna delalet etmez. Bunlara karşın merhum Şeyh Mehmed Zahid Kotku"nun, Bediüzzaman Hazretlerine hürmetkar olduğuna bizzat şahidiz. Bediüzzaman"ın ise, "Hizbu"l-Hakâiki"l-Nuriye", " Hizb-i Ekber-i Nuriye" adlı eserlerinde yer alanlar başta olmak üzere, okuduğu ve tavsiye ettiği evrad ezkâr, hizb ve duâlarının temel kaynağı, Şeyh Ahmed Ziyaeddin Gümüşhanevî"nin "Mecmuâtu"l-Ahzâb" adlı üç ciltlik dev eseriydi. Yanısıra, Bediüzzaman"ın Şah-ı Nakşibend, İmam-ı Rabbani Ve Mevlana Hâlid-i Şehrezori Bağdâdî ile ilgili risalelerde yazdıkları da bunun göstergesi"dir. Bediüzzaman"ın ellili yıllarda bizzat rahmetli babama gönderdiği bir mektuptaki Nakşibendî-Halidî meşayihinden Şeyh Abdurrahman Et-Tâhî hakkındaki ifadeleri de bunun açık delilidir. Hatta Seyyid Şefik El-Arvasi, Şeyh Seyda M. Said El-Cezeri ve Medineli Hacı Osman Akfırat Efendi Bediüzzaman ile dostluk kurmuş olup mektuplaşırlardı.
1970"li yıllardaki siyasi ayrılıkların bu ayrışmaları getirdiği unutulmamalıdır. O dönemde iki tarafın da birbirini ittiğine şahidiz. Son günlerde Bediüzzaman hazretlerinin yaşayan talebelerinin yayınladığı ortak bildiri ise Risâle-i Nur hareketinin siyasi bir hizip ve hareket olmadığını, Müslümanlar arasında siyasi ihtilaf ve çatışmaların aracı olmayacağı gerçeğini vurgulaması açısından son derece önemlidir.
Ümmetin, Hz. Osman(r.a)"ın şehadetinden, Cemel Vak"asından, Kerbelâ Faciasından beri, ihtilaf ve iftirak dönemlerinde hiç de iyi sınav vermediğini, tarihten asla ders almadığını biliyoruz. Bugünün şartlarında benzeri vakıaların tekrarlanma riski ciddi elem veriyor. Müslümanlar arasındaki ihtilafların çözümünde, maalesef hiç iyi bir geçmişimiz yok. Ümmetin bu husustaki sabıkası hayli kabarık. Her ne kadar işin içinde dış güçlerin eli ve operasyonu olsa bile, Müslümanların birbirinin üzerine, -hele ki bu çok hassas dönemde- bu şekilde gitmesinin ürkütücü sonuçlar doğurmasından endişeliyiz.
Bütün bu operasyonlar bir yana, "Bir iklimde iki padişah olmaz" düsturu her hal ve şartta uygulanacak bir düstur değildir. Her hal ve şartta bu düstur uygulandığı zaman, çoğu kez uzun dönem zarar verecek kaoslara dönüşebilme eğilimi gösterebilmektedir. En yakın örnek olarak Sudan"ı verelim. 1989"da ülke idaresini ele alanlar uyum içinde olmayı sürdürebilseydi, Sudan büyük ihtimalle resmen ikiye, fiilen üçe bölünmezdi? Oysa ki, ABD"de başkanlık ön seçimlerinde, Demokrat Partide birbirine rakip olan Barack Obama ve Hillary Clinton, Barack Obama seçim kazandıktan sonra, Clinton dışişleri bakanı olarak bir dönem beraber çalışmadılar mı? Suudi Arabistan"a bakalım, Meliklik/Krallık ile yönetilen ülkedeki dengeler içinde, Suudî hanedanı ülke idaresini ve sistemini, bazı güçlü aileler ve aşiretlerle paylaşmasaydı, hayatiyetini sürdüremezdi. Örneğin, Alu"ş-Şeyh denen M. İbn Abdilvahhâb"ın ahfâdı veya Ka"be-i Muazzama"nın anahtarlarını elinde bulunduran Beni Şeybe ailesiyle, Aneze aşiretleriyle bir şeyleri paylaşmasaydı bu noktada durur muydu? Verdiğim örnekler, Türkiyenin hal-i hazırdaki durumu ve gerçekleriyle örtüşür veya örtüşmez, bu hakikatlerden , tarihten ders almamak bu ümmetin/milletin maalesef adeta iflah olmaz bir gerçeği...
Son olarak, İslam dünyasının en önemli ülkelerinden olan Türkiye"nin 200 yılı aşkın makus talihini değiştirebilecek ve Düvel-i Muazzama"nın operasyonlarına artık kapatacak iradenin gösterilebilmesi için; hükümeti ve dini-toplumsal gövdeyi hedef alan operasyonları püskürtebilecek güçlü ve uzun vadeli stratejilerin geliştirilmesi hayati bir önem kazanmaktadır
Türkiye çok zor bir dönemecin eşiğinde. Son birkaç yıldır gelişen olaylar, Ortadoğu ülkelerinde Arap Baharı ile gelinen trajik nokta kolaylıkla aşılamayacak sorunlar yumağının içinde olunduğunu aşikar bir surette göstermektedir. Birkaç aydır içeride operasyonlarla tırmanan krizle birlikte sorunların çözümünün gittikçe zorlaştığı görülmektedir.
Adeta bıçak sırtı bir konumdayız. Hadiselerin seyri iyice belirsizliğe doğru yol alıyor. Gerçekten eski askeri vesayetin yerini başka bir vesayet mi dolduruyor? Ortada yargı sistemi üzerinden eskisinden daha tehlikeli bir vesayetin oluştuğu ve bunun siyaseti tümü ile esir alacağı ileri sürülüyor. Diğer tarafta ise, Türkiye"nin Suriye başta olmak üzere son yıllardaki Ortadoğu politikasının tümü ile tıkanma noktaları oluşturduğu ve uzun vadede ülke ve bölge çıkarlarını tehdit edici boyutlara ulaştığı iddia edilmektedir. Bu anlamda gerçek olan, ciddi bir gerilimin var olduğu ve kavganın boyutunun çok daha ötelere taşınacağı... Karşılıklı güvensizlikle başlayan kriz, zamanla tarafların birbirlerince imha edileceği kaygısına dönüşerek tırmanışa geçti. Özellikle sosyal medya, kavganın kızıştırılma arenası olarak kullanıldı. Ve artık uluslar arası güç odaklarının da buna gittikçe dahil olması ile başkaca vahim bir boyut kazandı.
Burada, haklılık veya haksızlık zaviyesinden ziyade, krizin olası sonuçları üzerinde düşünmekte fayda var. Zira, olay, haklılık-haksızlık boyutunu aşmış durumda. Ülkenin ve coğrafyanın geleceğine yönelik olası olumsuz etkileri düşünüldüğünde korkunç bir tablonun önümüze çıkacağı ihtimali bile ürkütücü. Ümmetin/Müslümanların kendi içindeki sorunları çözme kabiliyetinin nerede ise birkaç asırdır önemli ölçüde kaybolmuş olduğu ve sürekli sorunların uluslararasılaştırılıp, olaylar iyice abartılıp büyütülerek çözümünün zorlaştırıldığı hususu ümmetin sürekli tekrarlanan bir gerçeği. Kavga eden güç odaklarının gelişen olayları abartıp büyüterek, ecnebileri davet edercesine sorunlara dahil etmeleri alışkanlık arz etmiştir.
Son olaylarda, önceki yazıda değindiğimiz, operasyonlarda dış güçlerin etkisi, başbakan Tayyip Erdoğan"ın hedef alınması konusu bir yana bırakılacak olursa, ülke içinde de hiç de iyi niyet taşımayan bir kısım çevrelerin öteden beri bu kavgaya zemin hazırladıklarının iyice farkına varabiliyoruz. Eski hesaplar peşindeki bazı grupların, olayların tırmandırılmasında paylarının olduğu açık. Bu konuda geleceği öngörmeden, birtakım eski hesaplar üzerinden hareketle reflekslerin gösterildiğini gözlemliyoruz.
Siyaseti bertaraf edebilecek, ülkeyi kaosa sürükleyebilecek bir vesayet/tehdit olduğu takdirde bunun zararlarından emin olmak için tedbirlerin alınması, kararlılıkla üzerine gidilmesi gerekir tabiî ki. Ancak, öncelikle böyle bir yeni vesayetin oluşup oluşmadığının doğru tesbit edilmesi, önem taşımaktadır. Aksi takdirde, ülkede ve ümmet içinde çeşitli toplum kesimlerinde ciddi ve uzun süreli bunalımlara yol açması da kaçınılmaz. Bunların sorumluluk ve vebali de ağır olur. Ülke/ümmet içinde kaos ve hatta kan dökülmesine sebebiyet verecek politika ve tutumlardan olabildiğince kaçınmak sorumluluk bilincine sahip tüm kesimlerin görevi olmalıdır.
Yukarıda belirttiğim gibi, son süreçte gelişen olaylarda, esneklik payı üzerinde düşünülmesi de icab eder. Krizin karşılıklı infaz operasyonları şekline dönüştürülmesi tüm bölgede altından kalkılamayacak ağır faturaların oluşmasına yol açacaktır.
Siyaseti, bürokratik askeri-vesayet dahil siyaset dışı bir takım güç odaklarının, vesayet ve müdahalelerinden masûn hale getirmek ve bundan taviz vermemek son derece önemli ve gerekli. Ancak, vakıanın çok farklı boyutlara taşınarak karşılıklı, büyük çaplı infaz kampanyalarına dönüşmesi altından kalkılamayacak çok daha büyük bunalımlara yol açar.
Hayatın ince çizgileri ve irfân
İnsan hayatı, dünyadaki ömür sermayesi ile mahdut"tur. Bu sermaye tükendiği zaman, ruh bedenden ayrılır, dünya hayatı ile tüm alakası kesilir ve Ahirete intikal eder. Yüce Allah"ın (C.C) bahşettiği ömür sermayesi, hayatla memat arasındaki çok ince çizgilerle, muhataralı yollarla doludur. Sevinç ve hüzün, firak ve vuslat bir arada bulunur.
İnsan dünya hayatında, aslında zaafetlerle dolu olan, ihtiyarlayan, hastalıklara maruz kalan ve sonunda mevta haline gelecek bedenine güvenerek, gaflet içinde Allah"ı (C.C) ve ahreti unutur. Dünyanın binlerce alâyiki içinde bunu farkedemeyen insanoğlu bu şekilde gaflete düşer ve bahşedilen bu sermayeyi yerinde kullanamaz, hoyratça tüketerek dünya ve ahrette hüsrana düşer.
"Bir musibet, bin nasihattan evlâdır" ifadesi, dünya hayatında karşılaşılan musibetlerin gafletten uyanmada en etkili ilaç olduğunu vurgular. Mühim olan dünya hayatında insanın Allah"ın razı olduğu bir kul olarak yaşamasını bilmesi, gaflete düşmeyip, Mârifetullah kapılarına yönelmesidir.
Musibetler, hastalıklar, karşı karşıya gelinen sıkıntılar; çoğu zaman hayatta en iyi terbiye edicidir. Bünyesi zayıf düşüp hastalanan bir kimse, dünyada acziyetini, dünya hayatının fâniliğini, belki de en iyi bu şekilde idrak eder. Burada aslolan, bu durumlarda dahi, şükür makamında olabilmek, şekva ve isyân halinde olmamaktır. Bakara suresinde yer alan bir âyet-i kerîmede bu düstur beyan ile "Kendilerine bir musibet isabet edenler: "Biz Allah içiniz ve biz ona döneceğiz." derler (Bakara, 156). Şuarâ suresinde yer alan âyet-i kerîmelerde ise: "Beni yediren ve içiren o"dur. Hastalandığımda bana şifâ veren de o"dur." (Şuarâ, 79-80) buyurulmaktadır.
Bediüzzaman, 25. Lem"a olan Hastalar Risalesinde 25 devâyı icmâlen beyan eder: "Şu Lema"da, nev-i beşerin on kısmından bir kısmını teşkil eden musibetzede ve hastalara hakikî bir teselli ve nâfi bir merhem olabilecek Yirmi Beş Devâyı icmâlen beyan ediyoruz." Bediüzzaman, hastalıklara karşı şekvâ etmemek, sabır, şükr ve tahammül göstermenin hastalıkların devasının temeli olduğunu izah eder. Ve bu düsturların iman ve ahret ile olan kavî alakası üzerinde durur.
Dünya hayatının meşgaleleri, hele, modern hayatın efsunlayıcı, cezbedici hayat tarzı insanı dünya gaileleri içine adeta hapsederek gaflet sarmalı içinde boğar. İmanı tehdit eder.
Aydınlanma düşüncesinin geliştirdiği modern yaşam tarzı ve felsefesi hak ve hakikatin temeli olan, Allah"ı ve insanın ontolojik/kaçınılmaz kaderi olan ahireti unutturucu felsefe ve buna dayalı hayat tarzının dayatmaları olup, en son kale olan iman kalesini de tehdit eder. Nitekim bu konuda da Bediüzzaman Meyve Risalesinde şunları ifade eder.
"Bir zaman bana hizmet eden kardeşlerim tarafından suâl edildi ki: Kürre-i arzı herc ü merce getiren ve İslâm mukadderatıyla alâkadar olan bu dehşetli harb-i umûmîden elli gündür- şimdi yedi senedir geçti. Aynı hal- hiç sormuyorsun ve merak etmiyorsun? Halbuki, bir kısım mütedeyyin ve âlim insanlar cemaati ve camiyi bırakıp radyo dinlemeğe koşuyorlar. Acaba bundan daha büyük bir hâdise mi var? Veya onunla meşgul olmanın zararı mı var dediler. Cevâben dedim ki:
Ömür sermayesi pek azdır. Lüzumlu işler pek çoktur....
Cihan Harbinden daha büyük bir hâdise ve bu zemin yüzündeki hâkimiyyet-i âmme da"vasından daha ehemmiyetli bir da"va, herkesin ve bilhassa müslümanların başına öyle bir hâdise ve öyle bir da"va açılmış ki, her adam eğer Alman ve İngiliz kadar kuvveti ve serveti olsa; aklı da var ise, o tek da"vayı kazanmak için bila tereddüt sarf edecek. İşte, o da"va ise, yüzbin meşâhir-i insaniyyenin ve haddsiz nev"-i beşerin yıldızları ve mürşidlerinin müttefikan kâinat sahibinin ve mutasarrıfının binler vaad ve ahidlerine istinâden haber verdikleri ve bir kısmı gözleriyle gördükleri şu ki; herkesin iman mukâbilinde bu zemin yüzü kadar bağlar ve kasırlar ile müzeyyen ve bâkî ve dâimi bir tarla ve mülkü kazanmak veya kaybetmek da"vası başına açılmış. Eğer iman vesikasını sağlam elde etmezse kaybedecek. Ve bu asırda maddiyunluk tâunuyla çoklar o da"vasını kaybediyor. Hatta, bir ehl-i keşif ve tahkik bir yerde kırk vefattan yalnız birkaç tanesinin kazandığını sekeratta müşahede etmiş. Ötekiler kaybetmişler. Acaba bu kaybettiği da"vanın yerini bütün dünya saltanatı o adama verilse, doldurabilir mi?" (Bediüzzaman, Meyve Risâlesi, Shf.24-26)
Yine Mevlâna Celâleddin-i Rumî Hazretleri, İnsanı dünya"da vatan-ı aslisinden kopup, firaka düşmüş olarak niteler ve şöyle der: "Sîne hâhem şerha şerha ez firâk, tâ bigoyem şerh-i derd-i iştiyâk. Firaktan/ayrılıktan parça parça olmuş bir sîne isterim, tâki, o sine sahibine iştiyak derdinin şerhini söyleyeyim."
Hastalıklarla terbiye edildiğimiz şu günlerde Mârifetullah ehlinin, âriflerin bu irfanına o kadar ihtiyacımız var ki!..
Ortadoğu"dan tecrid ve İslâmi Hareketlerin geleceği
Üç yıl öncesine kadar, Türkiye"nin dışa açılan vizyonu, Ortadoğu ve Balkanlardaki konumuna ilişkin gayet iyimser tahminlerde bulunulmaktaydı. Davos"taki "One Minute" olayı ile, Türkiye"nin Ortadoğu"daki popülaritesi zirve yaptı. En son 2011 başında Suriye ile olan vizeler de kaldırılmıştı. Son üç senede ne oldu da, âdeta bir içe kapanma, çevreden soyutlanma dayatması ile karşı karşıya kalındı. Şu var ki, Tunus"ta başlayan "Arap Baharı-Rebî"u"l-Arab" sürecinin sonraki aşamalarının kesinlikle, Türkiye"nin lehine değil aleyhine sonuçlar doğurduğu muhakkak.. Suudi Arabistan, Katar, Türkiye ve Avrupa ülkelerinde yaşayan Arap diasporasının; politik karar vericileri yanlış yönlendirip, inanılmaz bir çıkmaza sürüklemiş oldukları ortada. Bu sadece Türkiye için de geçerli bir durum değil. Özellikle, Hafız Esed dönemi mağduru Suriye diasporasının birçok ülkeyi Suriye"de içinden zor çıkılır bir batağa sürüklemiş oldukları gerçeğini kabullenmemiz gerekiyor. Suriye"de 1963"ten beri iktidarda olan bir rejimin ayakta kalabilmek için her türlü yöntem ve fenalığı göz önüne alabileceği gerçeği gözden kaçırılmamalıydı. Üstelik, Ortadoğu denkleminde önemli bir dengeyi oluşturan Suriye üzerinde oluşan, Rusya-Çin-İran mihverinin, rejime sonuna kadar destek politikaları da göz ardı edilmemeliydi. Suriye ve Mısır"da gelinen durumun, sadece Batılı süper güçlerin oyunu ile de izah edemeyiz. Daha Arap Baharı"nın başlangıcında Batılı güçlerin, İhvân ve benzeri oluşumların bu ülkelerde iktidara gelmelerini arzu etmedikleri zaten açıkça dillendirilmekteydi. Baştan beri gizlenen bir tutum değildi. Burada, İslam dünyasındaki politik karar vericilerin, politik aktörlerin uzun vadeli strateji belirleyebilme yeteneklerinden önemli ölçüde mahrum olduklarını da gözler önüne sermektedir. B,C,D planları olmayan, tek seçeneğe dayalı politik stratejilerin ne tür onulmaz yaralara yol açabileceği hesap edilebilmeliydi. 2011 başlarında, açık olup, rahatlıkla gidilebilen Arap başkentlerinin her birinin teker teker haram kılınması süreci nasıl okundu?!.. .
Suriye ve Mısır gibi, iki önemli coğrafyanın Türkiye"ye kapatılmış olması orta vadede çözülmesi gereken çok ciddi bir sorun olarak karşımızda duruyor. Suriye"de her ne olursa olsun, âcil bir ateşkesin sağlanması ilk elde yapılması gereken icraattır. Diğer tüm çözümlemeler bundan sonra gelir. Suriye"de ateşkesin sağlanması, ülkeye dışarıdan gelmiş tüm yabancı güçlerin/savaşçıların tümü ile çekilmesi ve ülkenin/Suriye"nin bölünmesinin mutlaka önüne geçilmesi evvel emirde lâzım olan mevâdtan"dır. Ortada maalesef sürdürülebilecek ne onurlu bir mücadele, ne de onurlu savaş kaldı. Özellikle, yabancı savaşçıların katliâmları, rejimin karşı katliamlarını artırmaktan ve zulmün iyice yayılmasından başkaca işe yaramadı. Ne olursa olsun, Suriye"de ateşkesin sağlanması için Türkiye; hangi ülke ile masaya oturulması gerekiyorsa, masaya oturum ile bu ateşkesi acilen sağlamalıdır.
Mısır söz konusu olduğunda ise, ülkedeki askeri darbe Türkiye"nin Suriye üzerinden Ortadoğu"da elinin zayıflatıldığı bir döneme rast getirildi. Mürsî idaresine yönelik askeri darbe karşısında çaresiz kalındı. Müslüman Kardeşler Hareketi ise, 85 yıllık bir örgütlenme olmasına karşın Arap Sokağındaki dindar halk tabanının nabzını elinde tutmayı günümüze değin maalesef başaramamıştır. Bu konuda ciddi özeleştiriye de ihtiyaç vardır. Soğuk Savaş döneminin ideolojik etkisi ile şekillenmiş bir örgütlenme olarak, İhvân hareketi, doktorlar-mühendisler-avukatlar elitinin ötesine pek geçemeyen bir hareket olma özelliğinde... Düşünün İslâm"ı dâva edinen bunca yıllık siyasal-dinî bir hareketin din âlimleri, ulemâsı olmasın- dâvetçilerden oluşan Müslüman Kardeşler Hareketinin ulemâ ve entelektüellerden yoksun oluşu neden hiç sorgulanmadı. Bu hareket, uluslararası düzeyde kaç tane entelektüel veya din âlimi çıkarabildi? Elbette bu sorun, sadece Müslüman Kardeşler Hareketi için değil tüm siyasi-İslâmi oluşumlar için geçerli. Halkının %80"ler oranında namaz kıldığı bir ülke olan Mısır"da bu hareket neden Cami"yi, halkın dindarlığını yanına alamadı. Burada iki ana neden üzerinde durabiliriz:
Soğuk Savaş dönemi ideolojilerinin etkisi ile oluşan ideolojik bakış açıları ve sloganlar, ikincisi de ideolojik filtreden geçmiş selefiliğin etkisi. Bu iki ana etki devam ettiği müddetçe Müslüman Kardeşlerin halkın dindarlığını, Cami"yi yanına alabilmesi zor görünmektedir. Özellikle, Ebu"l-Ula El-Mevdûdî"nin "Kur"ân-ı Kerîme Göre Dört Terim" adlı ünlü eserinde şekillenen, tekfirciliği-hâriciliği, siyasal radikalizmi çağrıştıran anlayışın etkisi sürdüğü müddetçe bu pek de mümkün görünmemektedir. Oysa ki, Müslüman Kardeşler"in Hasan El-Bennâ"dan sonraki ikinci mürşid-i âmm"ı merhum Hasan El-Hudaybî"nin "Duâtun Lâ Kudâte- Dâvetçiyiz Yargılayıcı Değil" adlı eseri, tüm hareket mensuplarını bu etkinin olumsuz sonuçları konusunda uyarmayı hedefleyen bir eserdi. Bu raddeden sonra bile; Müslüman Kardeşlerin Arap Sokağının dindarlığı, geleneksel İslami kurumlarla, Mısır"ın tarihi ile, daha özelde El-Mukattam dağının eteklerindeki zengin İslâm tarihi birikimi ile barışabilmesi mümkündür. Zira, bu ülke"de askeri idare dışında, İhvân haricinde bir siyasal seçenek de bulunmamaktadır.
İhvan hareketi, ancak Hasan El-Hadaybî"nin belirlediği çizgi üzerinden halkın dindarlığı ile, tasavvufi gelenek ile, Risâle-i Nur Külliyâtı"nda billurlaşan irfân ile, El-Mukattam dağı etekleri ile özdeşleşen zengin İslam tarih ve kültürü ile barışık bir köprü kurabilirse, buluşma sağlayabilirse, büyük bir dinamizm oluşturabilir.
Türkiye"nin Balkanlara-Rumeli"ye ilişkin politikaları, yaklaşık yüzyıldır sorunlu ve sancılı olmuştur. Özellikle Batı Trakya sorunu yüzyılı aşkındır mevcut bir problem olarak halen bu konumunu sürdürmektedir.
Birinci ve İkinci Balkan Savaşı sırasında, Edirne"ye kadar olan tüm topraklar kaybedilir. Bu tarihten itibaren Batı Trakya ve daha batı bölgeler Osmanlı sınırları dışında kalır. Rodoplar ile Drama nehrine kadar olan Garbi Trakya bölgesi Bulgarlara bırakılır.
.Ancak, Müderris Salih Efendi liderliğinde örgütlenen Garbi Trakya Müslümanları, bu bölgeyi bir ara Bulgarlardan alarak "Garbi Trakya Hükümet-i Müstakille"sini teşkil ederler. Osmanlı"dan Rumeli"de kalan bir çok asker/mülazımın desteğine sahip olan bu hükümet, Osmanlı-Bulgar anlaşmasına tepki göstererek istiklalini ilan edip, para bile basar. Hatta Osmanlı-Bulgar anlaşmasına tepki gösteren Yunanlılar, Dedeağaç şehir ve limanını da Garbi Trakya hükümeti müstakillesine teslim eder. Ancak, Eylül 1913"te İttihat-Terakki idaresi Bulgarlarla yeniden müzakerelerde bulunup, İstanbul Anlaşması ile bölgeyi tümü ile Bulgarlara teslime karar verip, bu yönde Garbi Trakya idaresine ültimatom verirler. Bölgeye İttihatçı yönetimce vazifeli olarak gönderilen, Cemal ve Talat Paşalar, 30 Ekim"e kadar bölgenin boşaltılıp, Bulgarlara teslim edilmesine nezaret ederler. Bu tarihten itibaren Batı Trakya bölgesi Drama nehrine kadar, Bulgaristan idaresine terk edilir. Bu idare değişikliğine rağmen Garbi Trakya Müslümanları örgütlenme faaliyetlerini bir şekilde sürdürürler.
Meclis-i Meb"usan"ın Misak-ı Milli hudutlarını tesbitinde ise, Garbi Trakya, Misak-ı Milli hudutları dışında bırakılır. Lozan görüşmelerinde de , Garbi Trakya bu sefer, Karaağaç hariç Meriç"in tüm batısı ile Yunanistan"a bırakılır. Batı Trakya Müslümanları, Lozan Görüşmelerinde İsmet Paşa"nın kendilerini dışlayan politikasına karşın, Garbi Trakya Müdafaâ-yı Hukuk Cemiyeti"ni kurarlar. 24 Temmuz 1923"teki Lozan Anlaşması ile, savaş tazminatı olarak alınan,Karaağaç hariç, Meriç ile Drama nehirleri arasında kalan Batı Trakya Yunanistan"a bırakılır. Ancak anlaşmaya, Batı Trakya Müslüman azınlığı ile ilgili himâye hükümleri de konur. Lozan sonrasında da Yunan hükümeti ile Türkiye arasında ahâli mübadelesi yapılır. Türkiye sınırları içindeki Rum Ortodoks Kilisesi mensubu ahali ile, Yunanistan sınırları içindeki Müslüman ahalinin nüfus mübadelesine karar verilir. Burada, İstanbul"daki Rum nüfus ile, Garbi Trakya"daki Müslüman ahâli mübadele"den istisna edilir. Gerçekten de mübadele esnasında İstanbul"da meskun Rum Ortodok Kilisesi mensubu ahâli ile Drama nehrine kadar Garbi Trakya Müslümanları yerlerinde ibkâ edilir. İstanbul Rumları ile, Garbi Trakya Müslümanları mütekâbil himâyeye/garantörlüğe kaidesine dayalı olarak azınlık statüsüne sahip olurlar. Bu çerçevede; Yunanistan hükümeti, İstanbul Rumları ile ilgili, TBMM"nin belirlediği İstanbul"daki halife ise Garbi Trakya Müslümanları üzerinde "himâye/garantörlük" haklarına sahip olur.
Ancak, Lozan ve mübadele sonrasındaki, süreçte ne Türkiye, ne de Yunanistan bu himâye kurallarını pek işletmez. Batı Trakya Müslümanları 1930"lı yıllardan itibaren Türkiye"ye göçe zorlanır. 1924"de hilafetin kaldırılmış olması, Türkiye"nin garantörlük haklarınının temelini belirsiz hale getirir. İstanbul"daki Rumlar ise zamanla büyük oranda İstanbul-Türkiye dışına göç ederler. Buna rağmen İstanbul"u terk eden Rum ahâli resmi surette vatandaşlık haklarını muhafaza ederken; Garbi Trakya Müslümanlarından Türkiye"ye göç edenler, ellerindeki Yunan pasaportlarını yırtmaya zorlanıp, memleketlerine geri dönme şanslarını yitirirler.
Garbi Trakya"daki nüfusun/azınlığın müslümanlıkları hasebi ile garantörlük hakkına sahip olan Türkiyede Hilafetin kaldırılması ve İnkılap Kanunları sürecinde oluşan laikleşme, bir boşluğun oluşmasına neden olur. Bölgenin Müslüman ahalisi dolayısıyle garantörlük/himâye haklarına sahip olan Türkiye bu haklarını, bölgedeki dindarlığa karşı sürekli bir sopa olarak kullanır. Özellikle, 150"liklerden Şeyhülislam Mustafa Sabri ve Ali Reşad ile, Bektaşi Ahmed Rıfkı"nın Lozan"ın akabinde Batı Trakya"ya ilticâ etmeleri bu sıkıntıyı artırır. Türkiye hükümeti bu muhaliflerin Batı Trakya müslim ahâlisince vikâye edilmelerini bahane ederek, Garantörlüğü, Müslüman ekalliyetin dindarlığına karşı "Kara Liste" uygulamasıyla silah olarak kullanır.
20"li 30"lu yıllardaki inkılap kanunları süreci ve sonrasında resmi ideoloji, daha doğrusu İsmet İnönü Statükosu, Batı Trakya Müslümanları için sürekli bir sıkıntı oluşturmuştur. Zaten Yunanistan sınırları içinde Müslüman azınlık olmanın verdiği problemlere maruz kalan bu toplum, bu kez Türkiye"nin laikçileşme süreci ve bunun doğurduğu resmi ideoloji ve Meriç"in ötesini görmezden gelme statükosunun faturasını da öderler. Yunanistan tarafından Türkiye"ye göçe zorlanan Müslümanlar, Türkiye"ye geldiklerinde, pasaportları yırttırılarak, Batı Trakya ile bağları da kesilir.
Falih Rıfkı Atay, misak-ı milliciliğin, Osmanlı"nın eski ülkeleriyle (özellikle Ortadoğu ve Balkanlar) ilgilenilmemesinin meşruluğunu ve gerekliliğini isbat için kaleme aldığı " Zeytindağı" kitabının girişinde şöyle bir anlatımda bulunur:
"Berlin Konferansı sırasında, Osmanlı"nın Niş"i de bırakması talep edildiğinde, Osmanlı murahhası olan paşa sinirlenerek, eğer Niş''i de istiyorsanız, ne hacet İstanbul"u da size verelim, bu mesele olsun bitsin, der. Bizim baba ve dedelerimiz için Niş İstanbul kadar yakındı, Niş"in kaybedilmesiyle Osmanlılığın, Türklüğün biteceği zannediliyordu. Halbuki, bizim çocuklarımızın Avrupası, Marmara ve Meriç"te bitiyor."
Tek Parti dönemi statükoculuğunun ve resmi ideolojisinin mimarlarından olan Falih Rıfkı Atay bu anlatımında Niş"in ve Balkanların, Meriç"in Batısının kaybedilmesinin herhangi bir sona neden olmadığını, bir facia olarak nitelendirilemeyeceğini söylemeye çalışmaktadır. Daha doğrusu, "Meriç"in ötesi cehennem, bizi alakadar etmez, oralara gitmek sadece 500 yıllık boş bir maceraydı" söylemini dile getirmekte, teorik çerçevesini belirlemektedir.
Bu politika, Cumhuriyet döneminin başlangıcından günümüze değin devletin temel hariciye politikası olarak takip edilegelmiştir. Türkiye"nin Misak-ı Milli hudutları dışındaki bölgelere yönelik kronilk kayıtsızlık politikasının faturası günümüze değin çok ağır olmuştur.
Hilâfetin kaldırılması ve laik reformlar, Batı Trakya Müslüman Azınlığına yönelik Yunan hükümetinin keyfi uygulamalarına kapı aralamış, aynı zamanda gayet savunmasız bırakmıştır. Zamanla Müslüman vakıflarına el atılıp gasp edilmiş, toplumun çeşitli faaliyetleri kısıtlanmıştır. Türkiye ise garantörlük/himâye haklarını bölgedeki Müslüman nüfusun vikâyesi ve terfihi için kullanmak yerine, Lozan Anlaşması gereğince ilan edilen Aff-ı Umûmî kapsamı dışında tutulan Yüzelliliklerden, Şeyhülislâm Merhum Mustafa Sabri ve Hafız Ali Reşad ile Bektaşi Ahmed Rıfkı"nın oraya sığınmasını bahane ederek baskılar ve Kara Liste uygulaması yönüne gitmiştir.
Dindar bir halk olan Garbî Trakya Müslümanları tüm baskılara karşın, dindarlığını, Şer"iyye Mahkemeleri başta olmak üzere dini kurumlarını muhafaza etmiş, hatta uzun süre Arap-İslam alfabesini kullanmıştır. Türkiye, sürekli olarak himaye haklarını, buradaki dindarlığın geriletilmesi, laiklik ihracı ile halkı dinden uzaklaştırma, Müslümanlığın şiarlarının ortadan kaldırılması yönünde kullanmıştır. Türkiye hariciyesi Kara Liste silahı ile bura ahalisi arasına nifak tohumları saçmıştır. Hâfız Ali Reşad ve Hafız Yaşar Arabi-İslam harfleri ile neşrettikleri "Esas Muhafazakâr" ve "Sebât" gazeteleriyle 1970"li yıllara kadar direnç göstermişlerdir. Batı Trakya"da İskeçe ve Gümülcine"deki Türk konsoloslukları maalesef bu yöndeki çabaların karakolu gibi kullanılmıştır. Bölge Müslüman halkını İrticâcı/Türkiye karşıtı kategorileri ile fişleyen bu konsolosluklar, Kara Liste oluşturarak, özellikle dindarlar başta olmak üzere, birçok kimseyi himaye şartlarına dayalı olarak Türkiye"nin desteğinden mahrum etmiştir. Arap alfabesini bırakmak, dini kurumları, uygulamalı dini eğitimini kaldırmak, örtü ve tesettürü kaldırmak gibi uygulamalar dayatılarak sürekli tehdit edilmişlerdir. Sadece bu değil, zamanında Türkiye"den köy enstitüsü mezunu öğretmenler gönderilerek bunlar aracılığıyla okullarda uzun yıllar dinsizlik ve komünizm propagandası yapılmıştır. Garantörlük hakları dolayısıyla öğretmen maaşları da gönderen Türkiye bölgedeki dindar öğretmenleri "İrticâcı" gerekçesi ile "Kara Liste"ye tabi tutup maaştan da mahrum etmiştir. Kara Listeye tabi tutulan bu öğretmenler çaresiz bir şekilde Yunan hükümetine müracaat ederek, Yunan Hükümetinden maaş talep etmiş, bu kez de hain yaftasına maruz kalmışlardır.
Müftülük meselesinde ise, Türkiye, uzun yıllar laikçi tutumu ile çelişecek şekilde müftülerin kendi inisiyatifinde seçilmesini talep etmekte, ancak dini ilimlerde yetkin müftülerin de seçimine engel olmaktadır. Türkiye"nin seçilmesini talep ettiği müftüler, Türkiye"deki İlahiyat Fakültelerinden mezun olup, buna karşın Arapça başta olmak üzere Dini ve Fıkhi ilimlerde son derece yetersiz oldukları görülmektedir. Buna karşın Yunanistan"ın atadığı Müftüler (M. Emin Şinikoğlu ve Pomak Meço Cemali) ise, Şeyhülislâm Mustafa Sabri"nin başlattığı 150"likler geleneğinden gelen, Arap ülkelerinde tahsil görmüş Arapça ve İslami ilimlere vukufiyetleri diğerlerine nazaran bir hayli yüksekte olan kimselerdir. Türkiye bunları "Kukla Müftü" "Lanetli Adam" nitelemeleriyle Kara Listeye alıp dışlamaktadır.
Türkiye sadece bununla kalmamakta, ilginç politikalarıyla Batı Trakya Müslümanları arasındaki (Türkmenler, Çıtaklar, Pomaklar, Çerkesler, Arnavutlar vs.) farklı etnik topluluklar arasında da ihtilafların oluşmasına neden olmaktadır.
Türkiye, Tek-Parti devri ideolojisi ve Statükosuyla Bölgeye yaklaşma siyasetini bırakmalıdır. Himaye haklarını "Kara Liste " uygulamasıyla Batı Trakyalı mazlum Müslüman Ahaliye karşı bir sopa kullanmamalıdır. Gümülcine ve İskeçe"deki Konsolosluklar artık bunun aracı olmamalıdır. Müslümanlıktan kaynaklanan Himaye haklarının amacına tamamen ters olan, Bölgeye laiklik-sekülerlik ihracından vazgeçilmeli, Din"le/Dindarlıkla savaşılmaktan behemahal sarfınazar edilmelidir. Türkiye hariciyesi, vatandaşlık haklarını koruyan İstanbul Rumlarının İstanbul"la bağlarının devamını korumaya ilişkin atılacak adımlara paralel olarak, Türkiye"de yaşayan Batı Trakya kökenlilerin orayla tekrar bağlarını kurup güçlendirmeye mecburdur. Türkiye"deki Rumeli ve Batı Trakya vakıfları/dernekleri bu bağın sivil toplum ayağı olarak aktif hale getirilmelidir. Türkiye hariciyesi, ille de Türkiye mezunu Müftü ısrarından vazgeçip, Meço Cemali Ve M. Emin Şinikoğlu"nu da artık kucaklamalıdır.
Kırım"daki olaylar, dünü bugünü -1
Son dönemde, Kırım yarımadasının bağlı olduğu eski Sovyet cumhuriyetlerinden Ukrayna ile Rusya arasında öteden beri var olan kriz, Ukrayna"daki halk hareketine dayalı yönetim değişikliği ile tekrar tırmanışa geçti. Esasen, 45 milyon nüfusu, 603.000 km2 yüzölçümü, Karadeniz"deki stratejik limanları, Kırım yarımadası, en önemlisi Orta Asya ve Rusya"dan Avrupa"ya uzanan enerji nakil hatlarının tam bağlantı noktası üzerinde olması ile Ukrayna hayati derecedeki stratejik konuma sahiptir. Bu yüzden, bağımsızlığını elde ettiği 1991"den bu yana AB ile Rusya arasında rekabet ve gerilim kaynağı olarak gelgitler yaşamaktadır. "Turuncu Devrim" adı verilen bir halk hareketi ile AB yanlısı hükümetler kurulmuş, ardından seçimlerle tekrar Rus yanlısı başkanlar işbaşına gelmiş, en son yine halk hareketi ile AB yanlısı bir başkan ve hükümet idareyi ele geçirmiştir. Ancak Rusların, özellikle Kırım Özerk Bölgesinde %58"lik çoğunluğu teşkil etmeleri, bağımsızlık için alınan referandum kararından dolayı kriz, çok farklı boyutlara taşınmıştır.
Rusya, zaten anlaşmalarla elinde tuttuğu Sivastopol limanını ve diğer limanları ele geçirme, daha uzun süre ile elinde tutma ve enerji nakil hatlarının güzergahını kontrol altında tutmaya devam ederek AB"ye karşı kozlarını güçlendirmeyi hedeflemektedir. AB ise, Karadeniz"in kuzeyinin kontrolünü ve Avrupa"ya taşınan enerji nakil hatları güzergahı üzerindeki Rus tekel ve nüfuzunu azaltmayı amaçlamaktadır. Rusya ile AB arasındaki gerilim ve çekişme Ukrayna"daki istikrarsızlık ve kargaşalığın ana kaynağını teşkil etmektedir. Burada da, Sovyetler Birliği manzumesi içinde, 1954"te Kruşçev yönetimince Ukrayna"ya bağlanan Kırım; özellikle stratejik limanlarıyla, 1991"de Sovyetler dağıldıktan sonra kilit noktayı teşkil etmektedir. Kırım"da nüfusun çoğunluğunu Rusların oluşturması, Rusya"nın kontrolündeki Sivastopol limanı ve bölgenin özerk olması Rusların müdahalelerini kolaylaştıran bir zemin olarak durmaktadır. Üstelik, 1783"te Rus Çariçesi tarafından Kırım Hanlığı"nın sona erdirilip ilhak edilmesinden itibaren 1954"e kadar Kırım fiilen Rusya"ya bağlıydı.
Kırım, tarihte limanları ve kaleleriyle, Deşt-i Kıpçak olarak nitelendirilen bölgenin Karadeniz"in içlerine uzanan en önemli stratejik parçasını teşkil etmiştir. 13. yüzyıl başlarındaki Moğol istilalarına kadar Orta Asya"dan Tuna"ya kadar uzanan bölgede Kıpçaklar egemen olmuş, Moğol istilası ile bölgedeki Kıpçak egemenliği dağıtılmış, Cengiz Han"ın oğullarından Cuci Han"ın oğlu Batu Han tarafından buralarda (Cuci Ulusu) Altın Ordu Devleti kurulmuştur. Buradan dağılan bir kısım Kıpçaklar Mısır"a giderek Sultan Baybars"la birlikte Kıpçak Memlüklüleri hanedanını kurdular. Altın Ordu Devleti; Orta Asya"nın batısı, Sibirya, Moskova, Kiev Knezliği, Kırım ve çevresini kapsayan büyük bir devletti. Batu Han"''ın 1256"da ölümünden sonra yerine geçen Berke Han; İran, Anadolu ve Irak"ta hakim olan kuzeni Hülagu ile rekabete girişir. Onun kendi hakimiyet alanlarına nüfuz etmesine izin vermez, Kıpçak asıllı Melik Zahiruddîn Baybars"ın başında olduğu Mısır Memlüklü Devleti ile ilişki kurar. Elçiler ve tüccarlar aracılığıyla bu ilişki gelişir. 1262 yılına geldiğinde İslâm"ı kabul ederek Müslüman olur. Bundan sonra, Altın Ordu Devletinde Müslümanlık yayılma gösterir. Özellikle, Kafkasya"dan Dobruca"ya uzanan sahil bölgelerinde İslâmiyet iyice yayılarak yer eder. Payitaht olarak Berke Saray şehrini kuran Berke Han, 1266"da vefat eder.
Berke Han"ın Müslüman olmasının ardından Kırım ve Deşt-i Kıpçak"ta Müslümanlığın yayılmasında en büyük rolü ünlü mutasavvıf Sarı Saltuk oynar. Bu tarihlerden sonra Altın Ordu Devleti, gücünü sürdürür ve Mısır başta olmak üzere diğer İslam beldeleri ile ciddi ticari, ilmi ve siyasi ilişkiler geliştirir.
Altın Ordu Devleti, kısa zamanda ilim ve ticaret merkezi halini alır, Akkirman, Kefe vs. bölgelerde önemli din alimleri yetişir. Osmanlı döneminde ise, Sultan II. Murad devrinde Edirne"ye gelen Şerefuddin bin Kemaleddin Kırımî, Şeyh Alaaddin Ali El-Kefevi El-Halveti"den başlayarak, Kırım"dan çok sayıda tanınmış din alimi ve mutasavvıf yetişir. Timur"un Anadolu ve Kafkasya"ya seferler yaptığı dönemlere gelindiğinde Altınordu Devleti hanedanı içinde taht kavgaları baş gösterir. Bundan istifade ederek buraya sefer düzenleyen Timur, Altın Ordu Devleti"nin güney"deki topraklarını işgal eder ve bu devleti dağıtır. Moskova dahil devletin kuzey bölgeleri zamanla kopar. Devlet, Kırım Hanlığı şekline gelerek küçülür. 15. yüzyıl sonlarına gelindiğinde; gerek hanlık içindeki taht kavgaları, gerekse kuzeyden gelen saldırılar bu hanlığı iyice zayıflatır. Bu dönemde Osmanlılar, Sadrazam Gedik Ahmed Paşa idaresinde deniz seferleri düzenler. Gedik Ahmed Paşa 880/1475 tarihinde Kırım seferine memur edilir. Burada Timur"un seferlerinin oluşturduğu kargaşada, Cenevizlilerin eline geçen Kefe, Azak ve Menkup kalelerini zabteder. Hatta Cenevizlilerle işbirliği yapan Kırım Giray hanını Menkup"te esir ederek İstanbul"a getirir. Kırım Fatihi ünvanını alır. (bkz.Osmanlı"da İlk Arnavut Sadrazam, Gedik Ahmed Paşa Müfid Yüksel, http://mufidyuksel.com/) Kırım Hanı Hacı Giray"ın vefatı üzerine yerine geçen oğlu Benli Giray"a karşı amca ve biraderleri muhalefet edip mücadeleye kalkarlar. Benli/Mengli Giray, mağluben Menkup kalesine kaçarak Cenevizlilere ilticâ eder. Osmanlı"nın maksadı, cenub sahilini elde ettiği Karadeniz"in şimal sahilini de alarak bu denizi kendi gölü haline getirmekti. Gedik Ahmed Paşa, Cenevizlilere sezdirmeden gizlice tadârik yaparak ansızın Kırım yarımadasına hareket edip bazı kaleleri zapt eder. Bu mühim iskeleler vasıtasıyla Cenevizliler ticaret yapıyorlardı. Menkup kalesinde esir edilen Benli Giray, İstanbul"a getirilerek Harem-i Hümayun"a alındı. Bilahare Kırım umerasından biri İstanbul"a gelip Mengli/Benli Giray Han"ın Kırım tahtına oturmasını padişahtan istirham eder. Bu suretle Benli Giray Han Osmanlı Devletinin himayesi altında 890/1485 tarihinde Kırım Hanı olmuştur.
Bu dönemden itibaren Kırım Osmanlıların himayesine geçer, ta ki 1774 Küçük Kaynarca Anlaşması"na kadar.
Kırım"daki olaylar, dünü-bugünü -2
Hacı Giray Han"ın oğlu Mengli Giray Hânın Osmanlı himayesine girmesi akabinde, Kırım Hanlığı diğer Tatar hükümetleri arasında temayüz eder, diğerleri zamanla Ruslar karşısında varlıklarını sürdüremezken Kırım Hanlığı hayatiyetini sürdürür. Hacı Giray Han"dan itibaren, Kırım Hanları"nın tümünün adının sonuna Giray ilave edilmesi bu tarihlerde âdet olmuştur. Kırım Hanlığı Osmanlı devletine bağlandıktan sonra, özellikle 16. Yüzyılda gücünü önemli ölçüde korumuş, hatta Devlet Giray Han zamanında bir ara Moskova Rus Hanlığı haraca bile bağlanmıştır. Kırım tatarları Osmanlıların bir çok sefer ve savaşlarında yer almış. Özellikle Kanuni"nin Bağdat seferinde Han ve ordusu bizzat bulunmuştur. Kırım Hanları II. Viyana seferi hariç, Osmanlıya sadakatlerini sürdürmüşlerdir. 17. Yüzyıl sonlarında Rusların yükselişi, özellikle Çar Deli Petro döneminde Kırım için tehdit oluşturmaya başlamıştır. 1711 Prut savaşında Osmanlılar Rus ordusuna karşı zafer kazanmış, Rusların işgal ettiği Azak kalesi geri alınmıştır. Ancak Rus Çarlığı 1750"lerden itibaren, Çariçe Katherina zamanında yeniden yükselişe geçmiş. Kırım"ı ve Osmanlı"yı ciddi olarak tehdide maruz bırakmıştır. Osmanlı devletinin Nemçe/Nemsa karşısında aldığı peşpeşe yenilgiler böyle bir sonuca yol açmıştır. 1768"de Rusların Kırım için açtığı savaşlar, 1774"te Osmanlı"nın çok ağır yenilgisi ve bedel ödemesi ile neticelenmiştir. Bu tarihte imzalanan Küçük Kaynarca muâhedesi Osmanlı"nın Kırım üzerindeki himaye ve haklarına son vermiş. Osmanlı"nın artık bir cihangir devlet statüsünde olmasının da sonu olmuştur. Ruslar tarafından işgal edilen Kırım 1783"te tümü ile Rusya"ya ilhak edilerek bu hanlığa son verilmiştir. Bu tarihten itibaren Kırımlılar için ardı arkası kesilmeyen, bugüne kadar devam eden felaket zincirinin başlangıcı olmuştur. Ruslar Kırım"da yer isimlerini değiştirmekle işe başlamış, Kırım"dan Osmanlı topraklarına büyük göçlere yol açılmıştır. 1792"de Sultan III. Selim"in Kırım"da Rus egemenliğini resmen kabul etmesi ile Kırım Müslüman Tatarlarının üzerindeki Rus baskısı katmerleşmiştir. 19. Yüzyılda Sultan II. Mahmud devrinden itibaren Osmanlılarla Ruslar arasındaki harplerin kaynağını yine Kırım meselesi oluşturmuştur. 1244/1828"deki Osmanlılarla Ruslar arasındaki Kırım Savaşında Osmanlılar ağır bir yenilgiye uğrar. Bu da Osmanlı"da birçok yeni felaketin de başlangıcını teşkil eder. Neticede, Osmanlı Mora yarımadasından tümü ile çekilir ve burada ilk Yunan devleti kurulur, Sırbistan ise Belgrad Paşalığı adı altında, Kara Yorgi idaresinde özerk bir bölge haline gelir. 1269/1853"te ise yine Kırım savaşı baş gösterir. Bu savaşta, Fransa ve İngiltere Rusya"ya karşı müttefik olarak Osmanlı"nın yanında yer alır. Hatta Karadeniz"e gelen İngiliz ve Fransız donanmaları, Kırım"daki Rus limanlarını bombalar. Bu savaşta Rusya yenilgi yaşamasına rağmen savaşın sonuçları Osmanlı ve Kırım için bir fayda temin etmez. Kırımlılar için fazla bir şey değişmez. Hele, 1293/1877-78 Osmanlı Rus Harbi neredeyse her şeyin sonu olur. Savaş, Osmanlı"nın mutlak bir yenilgisi ile sonuçlanır. Kırım"ı terk ederek, Köstence-Dobruca yörelerine göç etmiş olan Kırımlılar, buraların kaybıyle daha da sıkıntılara maruz kalırlar. Kırım"dan göçler eksik olmaz. Buna rağmen 1897"de yapılan bir nüfus sayımında Kırım"ın nüfusunun üçte birinin (188.000) Müslüman Tatarlarca oluştuğu tesbit edilmiştir. Kırım"da Müslümanlar 19. Yüzyıl sonlarından itibaren örgütlenme eğilimi gösterirler. Özellikle Gaspıralı İsmail Bey ile Çobanzâde Bekir Bey bu konuda başı çeker. 1917"de Rusya"daki Bolşevik devrimi, Kırım Tatarları için kısa süreli bir nefes alma dönemi olur, 1921 yılında Lenin, Kırım Özerk Cumhuriyetini kurdurur. Kırım Müslümanlarının kültürel hakları tanınır gazete ve kitap neşirleri olduğu gibi okullar açılır. Araştırma Enstitüleri kurulur. Hatta bu dönemde Kırım"ın merkezi Akmescid"te yayınlanmış bir çok eser bugün elimizde bulunmaktadır. Ancak bu nefes alma dönemi 1927"ye kadar sürer. Muhalif ve rakiplerini (Troçky gibi) tasfiye edip, otoritesini sağlamlaştıran Joseph Stalin, bu hakları geri alır. Okullar, medreseler ve müesseseler kapatılır. 40.000 civarında Tatar köylüsü Urallara ve Sibiya"ya sürülür. Bir kısım Dini ve siyasi liderler idam ya da sürgün edilir. Ancak asıl büyük felaket 1944 yılında gelir. II. Dünya Harbi"nde Kırımlıların bir kısmı Almanların, diğer bir kısmı da Sovyetlerin yanında yer alır. Ancak, Stalin bütün bir Kırım"ı cezalandırmaya karar verir ve alınan bir kararla Kırım"daki tüm Müslümanlar için sürgün/tehcir kararı çıkar. 18 Mayıs 1944 günü, alınan bu karar uyarınca, Kırım Müslümanları yanlarına hiçbir eşya almaksızın, trenler ve at arabalarına bindirilerek yola çıkarılır. Orta Asya"nın uzak diyarlarına yönelen bu zahmetli/acıyolculukta Kırımlı Müslüman nüfusun yarısı yollarda hayatını kaybeder. Hayatta kalanlar ise dağıtıldıkları Orta Asya"nın uzak köşelerinde çetin mücadelelerle hayatlarını sürdürmeğe çalışır. Oysaki, o döneme kadar Kırım"ın nüfusunun %25"ini henüz Müslümanlar oluşturuyordu. Böylelikle Kırım tümü ile Müslüman-Tatar nüfustan arındırılmış oldu.
Kırım Tatarları, Stalinden sonra da tüm mücadelelerine rağmen ülkelerine dönme hakkı elde edemediler. Çeşitli Kafkas kavimleri Kruşçev idaresinde ülkelerine dönebilme imkanı elde ederken Kırım ve Ahıska Müslümanları bu haklara kavuşamadılar. 1991"de Sovyetlerin dağılmasına kadar böyle bir imkan bulamadılar. 1954 yılında, aslen Ukraynalı olan Kruşçev, Kırım"ı Rusya Federasyonundan ayırıp, yine Sovyetler Birliği içindeki Ukrayna Cumhuriyetine bağlar. 1991"de Sovyetler dağılıp, Ukrayna bağımsız olunca Kırım Ukrayna"da kalır. Rusya ise anlaşmalar çerçevesinde Sivastopol limanını kullanmaya devam eder. Orta Asya"daki Kırım Tatarları ise, ülkelerine geri dönme çabası içine girer. Bir kısmı ülkesine döner Bugün Kırım"da nüfusun yaklaşık %13"ünü temsil etmektedirler. Ancak, son 22-23 yılda bunun ötesinde fazla bir faaliyet görülememiştir. Bu konuda, bu süre zarfında Türkiye"den yeterli desteği alamamışlardır. Halbuki, Türtkiye"de çok ciddi bir Diaspora oluşturacak şekilde Kırımlı nüfus yaşamaktadır. 2-3 milyon arasında olduğu tesbit edilebilen ve önemli bir bölümü eğitimli ve etkin konumlarda olan bu nüfus, anavatanları olan Kırım konusunda, yaklaşık 90 yıldır, hiçbir ciddi faaliyet ve etkinlik ortaya koyamamışlardır. Türkye"nin öteden beri tek-parti dönemi resmi ideolojisine dayalı, sınırları dışında kalan eski Osmanlı hinterlandı içindeki bölgelerle kronik ilgisizlik/kayıtsızlık politikasının etkisi halen devam etmektedir. Özellikle, Türkiye"deki Kırımlıların Resmi ideolojinin bu statükocu tutumunu büyük oranda benimseyerek, hatta laikçi bir tutumla, anavatanlarına aynı kronik ilgisizlik/kayıtsızlığı göstermeleri, son 20-22 yıllık dönemin heba edilip, önemli fırsatların kaçırılmasına yol açmıştır.
Rusya ile Avrupa Birliği arasında gerilim oluşturan Ukrayna ve Kırım"da bugünden sonra Türkiye"nin ve Kırımlıların etkin rol alabilmeleri imkanı maalesef uzak görünmektedir. Kırım"da Müslüman nüfusun azlığı, Orta Ayadakilerin çoğunun Kırım"a dönememiş olması, Türkiye"deki Kırımlıların, bu kadar nüfusa, bir kısım dernek ve vakıf kuruluşlarına rağmen, Diaspora"da uluslararası bir lobi oluşturacak toplu bir bilince sahip olmamaları, böyle örgütlenmeyi asla gerçekleştirmemiş olmaları ve Rusya gibi büyük bir gücün varlığı bunu kısa ve orta vadede imkansız hale getirmektedir. Oysaki, son 20-22 yılda Türkiye iç sorunlarla boğuşmak, 28 Şubat Süreci gibi ayakbağları ile uğraşmak yerine bu konularda adımlar atabilmiş olsaydı, Türkiye"deki Kırımlılar üzerinde, Karaimler ve Kırımçakların olumsuz etkisi bulunmamış olsaydı, belki de en azından Kırım ve Orta Asya"daki Kırımlı Müslümanların daha rahat imkanlara kavuşa bilmelerine, sıkıntı ve baskıların minimize edilmesine hizmet edebilirlerdi.
Tarihimizde en fazla iz bırakan, hakkında çok şey yazılanlardan ve tartışılan şahsiyetlerden, hükümdarlardan biri de Timur"dur.
Osmanlı kaynakları Timur"u Ankara savaşı ve Anadolu işgali dolayısıyle olumsuz olarak niteleyip anlatırlar, İlk dönem Osmanlı kronikleri Aşıkpaşazâde, Oruç Bey, Neşrî, Lütfi Paşa Tarihi gibi kaynaklar Ankara Savaşı ve sonrasını anlatan bölümlerinde Timur"a ve seferlerine uzunca yer verirler. Ancak Timur"un çağdaşları olan bir kısım tarihçiler de bu konuda müstakil eserler kaleme alırlar, Timur"un maiyetinde olan Şerefuddin Ali El-Yezdî ile Nizâmuddin-i Şâmi "Zâfernâme" adıyle Farsça iki müstakil eser telif ederler. Her iki eser Timur"u ve seferlerini, icraatlarını yüceltmeyi hedeflemiş eserlerdir. Yine Timur"un çağdaşlarından olup Bursa ve Şam"da yaşamış olan eserleriyle ünlü Şihâbuddîn Ahmed, İbn Arabşah"ın "Acâibu"l-Makdûr Fi Ahbâri Timur" adlı müstakil eseri bu konuda göze çarpan bir eserdir. Bu eser Timur"un Deşt-i Kıpçak, Ortadoğu, Anadolu ve Mezopotamya"daki seferlerini konu ederek Timur dönemini işler. İbn Arabşah, Timur"un seferlerinin yol açtığı, felaket ve tahribatı konu eden önemli bir kaynaktır. Bunların yanısıra, İspanya-Castilya Kralının elçisi olarak sefer edip, Bizans ve Anadolu"ya, Sultaniye"ye gidip Timurla görüşen Ruy Gonzalez De Clavijo"nun yazdıkları da aynı derecede önemi haizdir.
Tüm bu kaynaklar dikkate alındığında, Timur"un Semerkand, Taşkend, Sultaniye gibi bazı merkezler dışında Cengiz-Moğol geleneğine uyarak İslam Coğrafyasında büyük bir yangın bırakıp, kargaşa ortamı/hercümerce çevirdiğini, onulmaz büyük tahribata yol açmış olduğunu görebilmekteyiz.
Timur"un Deşt-i Kıpçak"a yönelik seferinin, Berke Han (1256-1266) devrinden beri bir İslâm ülkesi olarak önemli gelişme göstermiş olan Altın Ordu devletini dağıtarak, bir hayli küçülmesine ve bir daha toparlanamamasına yol açar. Rusların Moskova Hanlığını bile kendine vassal haline getirmiş olan Altın Ordu devletinin ikbali söner, zamanlar Rusların önünün açılmasına zemin teşkil eder.
Diğer taraftan Anadolu Ortadoğu, Bilâd-ı Ekraf ve Bilâd-ı Şâm"a yönelik seferleri bölgeye sadece kan ve ateşle birlikte uzun süren kargaşa ve kaos ortamı miras bırakmıştır. Bilâd-ı Ekrâd ve Anadolu"da, Ahlat, Erciş, Van, Sivas gibi önemli medeniyet ve ilim merkezleri Timur tarafından tahrip ettirilip yağmalatılır, Timur sonrasında bu merkezler bir daha doğrulma imkanı bulamaz. Aynı şekilde Bilâd-ı Şâm"a yönelen Timur ve Ordusu Halep gibi tarihi çok gerilere giden bir şehri Merc-i Dâbık"ta Çerkes-Memlüklü ordusunu bozguna uğratmasının akabinde, yağmalatıp, tahrip ettirir. Aredından Şâm-ı Şerîf"e giren Timur. 803/1400 tarihinde Şâm"ın birçok mâmûr mahallelerini ve eserlerini askerlerine yağmalattırıp tahrip ettirir. Timur"un Şam"ı kuşatıp ele geçirmesi tarihi kaynaklara göre 803 Recebinde vuku bulmuştur. Miladi 1400 tarihine tekabül etmektedir. Memlük ordularını yenerek Halep ve Humus"u ele geçiren Timur Haleb"i yağmalattıktan sonra Şam"a yönelir günlerce süren çetin savaşlardan sonra Şam"ı ele geçirir. Memlüklüler adına elçi olarak gönderilen ünlü Ibn Haldun"un tüm çaba ve yalvarmalarına karşın, Timurleng Şam"ı yağmalattırır. Mahalleleri Yaktırır.Emevilere düşmanlığından dolayı Emevî camiini de yaktırır. Halkının önemli bir bölümünü katlettirerek, kellelerinden kule yaptırır
Bûd Sivas u Haleb bâ mülk-i Şâm
Dürr-i "imaret çûn "arûs-i bî nikâb
Şod harâb ez âteş-i ceyş-i Timûr
Der şuhûr-i sâl-i târih-i harâb= 803
Tercümesi: "Sivas ve Halep, Şam ülkesiyle birlikte, yaşmaksız gelin gibi bayındırlık ve umran incileriydi. (Tarih-i Harâb )= 803 senesinde Timur"un askerlerinin ateşiyle harap oldular."
Timur"un Anadolu ve Ankara seferinde ise, Ankara"da Çubuk Ovasında Yıldırım Bayezid idaresindeki Osmanlı orduları ile karşı karşıya gelir. Osmanlı odusundaki Anadolu askerlerinin, Erzincan"dan gelen Kara Tatarlar başta olmak üzere birbir saf değiştirirler, Osmanlı odusunda Rumeli"den toplanan Kapıkulu askerleri ile, yardıma gelen Sırp Prensi Stephan Lazarus"un idaresindeki 5 bin civarındaki Sırp askeri kalır. Osmanlı ordusu tam bir bozguna maruz kaldığı gibi Yıldırım Bayezid ve bir çok komutanı ve oğlu Şehzade Mustafa esir düşer. Timur"un seferi öncesinde sınırları, Erzincan ve Malatya"ya dayanmış olup, Anadolu"da yayılmasını büyük oranda tamamlamış olan Osmanlı devleti Bursa"ya kadar, İzmir dahil tüm topraklarnı kaybeder. Yıldırım Bayezid"in ortadan kaldırdığı Anadolu Beylikleri, Karamanoğulları başta olmak üzere bir bir yeniden kurulur. Anadolu bundan sonrasında tam bir kaos ve hercümerç dönemine girer. Osmanoğulları Anadolu"da tekrar aynı sınırlara 112 sene sonra ulaşabilirler. Ancak Anadolu"da ayaklanmaların ardı arkası kesilmediği gibi, Safevi devletinin yükselişi ile başgösteren Osmanlı-Safevi çatışma ve savaşları bir asırdan fazla sürer. Bu gerilim ve savaşların ortasında Anadolu iyice perişan bir coğrafya haline gelir.
Tüm bunlara bakıldığında, Timur ve haleflerinin (Mirza Şahruh, Uluğ Bey, Sultan Hüseyin Baykara, Bâbür Şah ve Halefdleri) Semerkand, Taşkend, Herât, Kabul, Celâlâbad gibi merkezlerle Hindistan"da oluşturdukları eserler elbette önemlidir. Ancak Timurun Deşt-i Kıpçak, Anadolu, Bilâd-ı Ekrâd, El-Cezİre ve Bilâd-ı Şam"da yol açtığı yıkımlar, felaket ve tahribat gözardı edilemez.
Medine-i Münevvere ve İslam"ın evrenselliği
Birkaç gündür umre seyahati dolayısıyle ailece Medine-i Münevvere"deyiz. Medîne, Arap lisanında şehir demek. Bu şehrin adı önceden Yesrib"di. Hz. Rasul-i Ekrem"in hicretinden sonra "Medînetu"n-nebî-Peygamber şehri" denilmeye başlanır. Zaman içinde bu isim tamlaması kısaltılarak, kısaca "Medîne" dendi.
Medine şehri Hz. Peygamber (S.A.V)"den sonra Hulefâ-i Râşidîn devrinde de hilafet ve idare merkezi olmayı sürdürür, tâ ki Emevi hanedânı, Şam"ı payitaht edininceye kadar. Emeviler devrinde Ehl-i Beyt"in ve ashabın fitnelerden sakınmak için sığınağı haline gelir, ancak Yezid bin Muaviye devrindeki Harre Vak"ası ile Emeviler sahabe katliamı gerçekleştirir. Medine-i Münevvere, Hz. Rasul-i Zîşan"ın (S.A.V) türbe-i şerîfeleri, Ravza-i Mutahhara, Mescid-i Nebevî-Harem-i Şerîf- Cennetu"l-Bakî", Gamâme Mescidi, Uhud Şehidlerinin mekâbiri vs. yerleri barındırdığı için asırlardır, Mekke-i Mükerreme ile birlikte dünyanın her tarafından müminlerce hacc ve umrede ziyaret edilegelmektedir. Bu manada ehl-i İslam"ın Mescid-i Harâm"ın yanında kalbi mesabesindedir.
Emeviler ve daha sonraki dönemlerdeki tüm fitne ve çalkantılara rağmen Haremeyn-i Şerifeyn müminlerin gönüllerindeki yerini kudsiyetini muhafaza eder. Özellikle, Eyyubiler ve Memlüklüler döneminde Mekke ve Medine"nin hürmetini muhafaza ve Hacc Umre ibadetlerinin emniyetli bir şekilde icrasına matuf "Haremeyn Evkâfı" teşkil edilir. Osmanlılarda ise Fatih Sultan Mehmed devrinde Surre gönderilmeye başlanır. Osmanlılar tarafından da -İkinci Bayezid döneminde-Haremeyn Evkâfı teşkil edilir. Yavuz Sultan Selim döneminde ise Mısır" ve Suriye ile birlikte Hicâz"ın da Osmanlı idaresine girmesi ile bu müesseseler daha da geliştirilir, her sene Surre alayları Hicaz"a gönderilir. Mekke-i Mükerreme"de" Mekke Emirliği", Medine-i Münevvere"de ise "Medine Muhafızlığı" ve "Harem-i Şerif Şeyhliği" kurumları oluşturulur.
Son 50-60 yıldır ulaşım imkanları geliştiğinden milyonlarca mümin dünyanın dört bir yanından buraya senenin her ayında akın akın gelmekte ve ziyaretlerde bulunup ibadetlerini yapmaktadırlar. Burada Ravza-i Mutahhara ve Mescid-i Nebevî çevresinden her renkten, her ırktan insana rastlayabilirsiniz. Bir Endonezyalı ile Mağripliyi, ya da Güney Amerika kökenli birini, bir Arnavutu, Yemenliyi, Kürdü, Uygur"u, Hintliyi, Çinli Müslümanı yan yana görebiliyorsunuz. Ravza"nın içinde Yemenli Arap gençleri ile Erbilli Kürt gençlerinin yan yana namaz kıldıklarını görmek bambaşka bir hazz oluşturuyor insanda. Dünyanın bu kadar farklı yerinden, farklı ırk ve kavimlere sahip insanları bir araya getiren, aynı kıbleye yönlendiren, aynı mekanda yan yana ibadet ettiren başlıca amil nedir? -Elbetteki, İman.İman"ın- Allah Ve Resulüne iman etmenin, Hz. Rasul"e (S.A.V) Ümmet olmanın gücü-. Başka hiçbir ilke ve herhangi bir ideoloji bunu sağlayamaz,bunu asırlarca sürdüremez.
Son bir, bir buçuk asırdır, İslâm aleminde Batılı zihniyete dayalı ulus devletler sürekli bu gerçeği başka bir proje ile ikame etmeye, bunu yok etmeğe çalıştılar. Türkiye"de de aynı şekilde Ümmett"ten Ulus"a sloganı ile bu iman ve ruh ortadan kaldırılmaya çalışıldı. Mekke Emiri Şerif Hüseyn"in Birinci Dünya Harbi"nde İngilizlerle işbirliği yaparak Osmanlı idaresine başkaldırmış olması, harbin ağır yenilgilerle sonuçlanması bahane edilerek, 19. asrın başlarından beri hızlanan batılılaşma/modernleşme anlayış ve süreci doğrultusunda imparatorluğu Ulus Devlet"e dönüştürmek isteyen kadrolara fırsat vermiş oldu. Özellikle Cumhuriyetin kuruluşunda bu anlamda bir kopuşa imza atıldı. Tek-tip yurttaş var etmeye matuf ulus devlet inşasına teşebbüs edildi. Ümmeti ve müslümanlığı sürekli olumsuzlayan; ulus-devlet ve tek-tip yurttaş olmayı öngören propagandalar, on yıllarca devlet ve resmi ideoloji eliti eliyle sürdürüldü. 90 yıl sonra bu projenin hiç de işlemeyecek bir proje olduğu, çeşitli toplum kesimlerini karşı karşıya getirmekten başka bir fonksiyon icra etmediği, Kürt sorunu başta olmak üzere bölgeyi yangın yerine çevirdiği görülmektedir. Bu, sadece Türkiye"de değil, çevrede ve İslam aleminin farklı yerlerindeki ulus-devlet deneyimlerinde de aynı sonucu verdi. Baas rejimi idaresindeki Irak"ta olduğu gibi. Ümmet"in iflas ettiği propagandası ile sürekli İslâm"ı, İslam"ın cihanşümul mahiyetini sopalayan ulusalcı-pozitivist kadrolar, ülkelerinde yangından başka bir miras bırakmadılar.
Değişmeyen ise İslam"ın bütün saldırılara, sopalanmalara ve halen devam eden iç savaşlara rağmen, Medine-i Münevvere"de de şahid olduğumuz gibi, insanlar arasında ortak iman bağı, ortak ruh oluşturmuş olması.
Son söz: Medine-i Münevvere"den/ Ravza-i Mutahhara"dan herkese selam ve sevgiler.
Mekke-i Mükerreme notları
Medine-i Münevvere"de başladığımız bu yılki umre seyahatimizi, Mekke-i Mükerreme"de umre ibadetini edâ ederek devam ettiriyoruz.
Mekke; Kur"ân-ı Kerim"de de işaret buyurulduğu üzere, Beytullah"ın/Mâbedin ilk inşâ edildiği beldedir. "Beldelerin Anası" anlamında Ümmü"l-Kura"dır. İnsanlığın atası Hz Adem(A.S)"in, Havva Vâlidemizle buluştuğu beldedir. Hz. İbrahim(A.S)"ın Ka"be-i Muazzama"yı inşa ettiği belde"dir. Hz. İsmail ve onun soyundan gelenlerin, Hz. Resul-i Zîşân"ın (S.A.V) şehri"dir. El-Beledu"l-Emîn"dir. Ka"be-i Muazzama, Zemzem-i Şerif, Makâm-ı İbrahîm, Hicr-i İsmail, Safa ve Merve tepeleri, Ebu Kubeys Dağı, Hira Dağı ve Mağarası, Sevr Dağı ve Mağarası bu şehrin şeâiri ve mukaddes mekanlarının başlıcalarıdır.
Dağlık, kayalık alanda, vadilerde kurulu bu şehir, Yemen ile Bilâd-ı Şâm arasındaki yol güzergahı üzerinde yer almıştır. Hz. İsmail"in neslinden gelen Kureyş kabilelerinin şehri olarak Mekke; Ka"be-i Muazzama ile birlikte, ticaret/kervan yolları üzerinde gelişme göstermiştir. Zaman içerisinde Hz. İbrahim"in Hanif Dini"nden inhiraf (Tevhidden sapma /şirk ve Cahiliyye"ye bulaşma) hasıl olmuş, Ka"be ve çevresine putlar yerleştirilerek bölgede sanemperestlik yayılmıştır.
Alemlerin Güneşi/Nuru Hz. Peygamber (S.A.V) Efendimiz böyle bir zeminde zuhur ederek, Hâtemu"l-Ebiyâ Ve"r-Rusul olarak burada Allah (C.C) tarafından insanlığa "Resul" olarak gönderilmiştir. Hz. Muhammed Mustafa (S.A.V)"nın nuru buradan yayılarak âlemi tenvir eylemiştir.
Mekke"nin, bir yandan Esmâ-i İlâhi"den Celâl sıfatının tecellisi olarak sert bilinen havası diğer yandan, Beldelerin Anası-Ümmü"l-Kura- olarak kucaklayan, sürekli insanı çeken/cezbeden yönü; doyması mümkün olmayan bir iştiyakla insanı kendine cezb ve râm eder. Sürekli bir iştiyak ve özlem doğurur. Ka"be/Kıble merkezli olarak Tavaf"la insanlığı/âlemi çevresinde toplar. Dünyanın dört bir yanı buraya akar. Her sınıftan, cinsten, milletten, ırktan, bölgeden insanı burada görmek mümkün. Dünyanın her tarafında müminler namazda kıble olarak buraya yönelir. İslâm"ın cihanşümulluğunu, insanları bu anlamda eşitleyen temelini, âlemi kucaklayıcı karakterini simgeler ve sürekli haykırır. Hiçbir belde Mekke ve Medine kadar bu hususiyete sahip değildir. Aynı Tevhid/İman mihveri etrafında insanlığı ırk, millet, cins ayırımı asla yapmadan toplayan, birbirine bağlayan başkaca bir mukaddes belde ve değer bulamazsınız...
Tüm bu hususiyetlerine rağmen, Ümmet-i Muhammed bu beldelerin kadr i kıymetini yeterince derk edip, değerlendirip, hürmet ve sıyânetini muhafaza etti mi? Maalesef bunu söylemek çok güç. İslâm tarihinin ilk yüzyıllarında başlayarak bu beldeler istenmeyen pek çok hadiselere de maruz kalmıştır. Abdülmelik bin Mervan devrinde zâlim ve mel"un Haccac"ın Hz. Abdullah bin Zübeyr"i (r.a) mağlup etmek için Ka"be"yi Muazzama"yı mancınıklarla dövdürüp yıktırmasından, Kırmıtilerin baskınından itibaren birçok acı olaylara sahne oldu. Cahiliye döneminde putlarla kirletilen bu mukaddes belde, İslam tarihinde de, bir kısım hükümdarların, haris Meliklerin hışmına uğradı. Ümmet, birçok alanda olduğu gibi bu beldelerin hürmet ve sıyanetine riâyet etmekte maalesef hiç de iyi bir imtihan vermedi.
Kırmıtî saldırıları gibi saldırı ve yağmalara bile maruz bırakıldı. Mukaddes Hacer-i Esved, Kırmıtîler tarafından Ka"be-i Muazzama duvarındaki yerinden sökülüp Kufe"ye götürüldü. 24 yıl boyunca Mekke-i Mükerreme"ye geri getirilemedi. Fâtımiler devrinde, bu beldelerin/Hicâz"ın hürmeti çiğnendi. Ancak Eyyubiler ve Memluklüler bu beldelere hizmeti öngörüp, bu yönde büyük vakıflar kurdular. Osmanlılar da bu yönde Haremeyn Evkâfı teşkil edip geliştirdi. Surre alayları ile tâçlandırdı. Mekke-i Mükerreme çeşitli zamanlarda imara da tabi tutuldu. Abbasi halifesi Harun Er-Reşid"in zevcesi Zübeyde"nin Tâif civarından getirttiği su yolları ve buna dayalı vakıflar, asırlarca hayatiyetini sürdürdü. 16. yüzyılda Mescid-i Harâm"da ciddi bir imar faaliyeti görüldü. Ka"be"nin çevresine, Metâf sahasına Mimar Sinan yapısı kubbeli revaklar inşa edildi. Su yolları tamir edildi. 18. yüzyılda ise Dârussaâde ağalarından Habeşî Beşîr Ağa"nın Haremeyn"de büyük imâr faaliyetleri görüldü. Habeşî Beşîr Ağa Ka"be-i Muzzama"nın tâmir ve termimini gerçekleştirdiği gibi. Kurduğu medrese, imâret, Şifahane, Han gibi müesseseleri ile göze çarpan faaliyetlerde bulundu.
Son yüzyılda ise, Osmanlıların bölgeden çekilmesi sonrasında, Haremeyn-i Şerifeyn sürekli değişikliğe, modernleştirilmeye mahkum edildi. Modernlikle, bu doğrultudaki korkunç betonlaşma ve tarihi eser yıkımı ile adeta kirletildi. Modernliğin tahripkâr, profan yüzü kendini burada da gösteriyor; kutsal/mukaddes olan her şeyi çiğniyor, tarumar edip ortadan kaldırıyor. "Alu"ş-Şeyh"in temsil ettiği Katı Selefîliğin Tevhidîlik; şirk, bid"at ve hurafelerle mücadele" perdesi altında gelenek içinden gelen tüm kutsalı, mukaddes değerleri yok eden anlayış ve eyleminin modernlğin birkaç yüzyıllık baskınlığı ile birleşip bütünleştiği korkunç bir tahribata şahit oluyoruz. Mukaddes diye, ibadet mekanı diye, hatıraları barındırıyor diye ziyaret ettiğimiz tüm mekanlarda, modern/beton bina ve yapılardan, gökdelenlerden başka bir mekan göremiyoruz. İhrâm giyilen Mikât yeri olan Ci"râne"de zevksiz beton bir mescid, benzin istasyonu, beton ve asfalt dışında hiçbirşeyle karşılaşmıyorsunuz. Ka"be-i Muazzama ve Ravza-i Mutahhara dışında, Hz. Peygamber, Ashab-ı Kirâm"dan gelen hiçbir hatıra ve iz bırakılmamış gibi. Zevksiz beton/modern yapılarda ibadet adeta dayatılmış durumda. Ruh/ruhaniyet buralardan hicret ediyor. Tarihi yapısını koruyan Ğamâme Mescidinde bulduğunuz ruhaniyete, Mescid-i Nebevi"nin genişletilen ilave beton bölümlerinde maalesef rastlayamıyorsunuz.
Mekke-i Mükerreme"den/Harem-i Şerîf"ten Herkese Selamlar.
Asr-ı Saâdet"ten bu yana Haremeyn-i Şerîfeyn, büyük değişimler geçirdi. Özellikle, Medîne-i Münevvere"de, Hz. Rasul-i Ekrem"den sonra evler bir hayli çoğalır. Hatta Ebu Zer El-Gifârî ile alakalı bu hususta meşhur bir rivâyet de mevcuttur. Ancak, Haremeyn"de tarihte vâkî olan değişimlerin ve Tevsiât(genişletme)"ın hiçbiri modern dönemdeki gibi tahripkâr bir nitelikte olmadı. Medîne-i Münevvere"de Hz. Osman (r.a) Efendimiz devrinde eklenen yeni mihrap ve tevsii ile başlayan, Mescid-i Nebevî"nin genişletilmesi faaliyetleri hiçbir zaman buranın kudsiyetini haleldar edecek, ya da kökten değiştirecek mahiyette olmamıştı. Mekke-i Mükerreme"de ise, Ka"be-i Muazzama"nın yeniden inşâsı daha Câhiliye devrinde mevzu-i bahis olmuştu. Ka"be-i Muazzama/Beytullah, yeryüzünde insanlar için Hz. Adem (a.s) tarafından bina edilen ilk mâbet"dir. Al-i İmrân suresi 96. âyet-i kerimede "Şüphesiz, insanlar için ilk yapılan/vaz"olunan beyt/mâbed, âlemler için hidâyet kaynağı ve mübârek olan Bekke/Mekke"deki beyt/ev"dir (Ka"bedir)" buyurulmaktadır. Kabe-i Muazzama/Beytullah, Nuh Tufanı"nda semâya kaldırılır. Hacer-i Esved ise Ebu Kubeys Tepesinde muhafaza edilir. Ka"be-i Muazzama Hz. İbrahim ve Hz. İsmail tarafından aynı mekanında yeniden inşâ edilir.
Bu, Bakara suresi 125. âyet-i kerime ile, yine Al-i İmrân suresi 97. ayeti kerime"de belirtilir.
Ka"be, değişik zamanlar"da sellere de maruz kalır. Câhiliye Devrinde meydana gelen büyük bir sel Ka"be-i Muazzama"yı yıkar. Ka"be Hz. Rasul-i Ekrem"in (S.A.V) bi"setinden beş sene evvel yeniden inşâ edilir ve Hz. Peygamber"in (S.A.V) hakemliği ile Hacer-i Esved yerine konur. Yalnız bu inşâ"da Ka"be farklı bir şekilde yapılır. Şimal tarafındaki eski kapı örülür. Hicr-i İsmal/Hatîm denilen yarım dâire şeklindeki kısım, Ka"be binasına dahil edilmez.
Hz. Aişe (r.a) Validemizden gelen bir rivayette; o sırada Kureyşin imkanları elvermediği için bu kısım dışarıda bırakılarak daha küçük şekilde inşâ edilmiş. Nitekim Abdullah bin Zübeyr"in Mekke emâreti sırasındaki tâmir"de bu bölüm yeniden Ka"be"ye dahil edilmişse de, Ka"be"yi mancınıklarla yıktıran Haccâc-ı Zâlim Ka"be"yi yeniden inşâ ettirirken bu kısmı yeniden dışarıda bırakmış. Hicr-i İsmail/Hatîm denilen ve Altınoluk altında yer alan bu bölüm, halen tavaf alanından yarım dâire şeklinde bir duvarla ayırılmaktadır.
Abbasiler, Eyyubiler ve Memlüklüler döneminde Haremeyn-i Şerîfeyn"de büyük imâr faaliyetleri görülür. Mekke-i Mükerreme ve Medine-i Münevvere çevresinde kaleler ve surlar inşâ edilir. Mescitler, medreseler, imaretler ard arda bina olunur. Osmanlı dönemindeki esaslı imâr faaliyetlerini tekrarlamayacağız. Son olarak Sultan Abdülmecid, Sultan Abdülazîz ve Sultan II. Abdülhamîd devrinde ciddi imâr faaliyetleri göze çarpar. Mescid-i Nebevi"ye ikinci avlu revakları yaptırılır. Bâbüsselâm kapısı yenilenir. Abdülhamîd devrinde, Mescid-i Nebevî"yi ışıklandırmak için elektrik üretim santrali kurulur. Medine"ye kadar Hicâz demiryolu inşâ edilir. Medîne-i Münevvere"de demiryolu istasyon binaları ve karşısındaki Anberiye Câmii halen ayaktadır. Mekke-i Mükerreme"de Arafat ve Minâ"daki mescidler yeniden düzenlenir.
Ancak, bu genişletme ve imâr faaliyetlerinin hiçbiri modern dönemde yapılanlar gibi, bu mekanların kudsiyetini haleldar edici, tarihi özelliklerini tamamen ortadan kaldırıcı, dahası Hz. Peygamber (S.A.V) ve daha sonraki devirlere ilişkin hatıra ve izleri ortadan kaldıran nitelikte olmamıştır.
Oysa ki, Haremeyn-i Şerifeyn"e yönelik 1925"ten sonraki tüm müdahaleler, modernleşmenin etkisi ile gerçekleştirilmiş olup, bedâvetle modernleşmeyi, ifratla tefriti iç içe yaşayan bir anlayış ve iradenin ne tür sonuçlara yol açtığı bugün bariz bir şekilde tesbit edilebilmektedir. Çöllerde bedevi-ibtidai bir hayat tarzı ile modern-gökdelenler arasına hapsolmuş yaşam tarzı ve bunun tezahürü, Haremeyn-i Şerifeyn"e yıkımdan başka bir şey getirmemiştir. Daha önce, Şirk/Câhiliyye; Tevhîd"e aykırı denerek tarihten gelen birikime dayalı muazzam eserler bir bir ortadan kaldırılmış, yerine korkunç bir betonlaşmaya dayalı, gökdelen vesair yüksek binalardan oluşan modernliğin profan, kutsalı dışlayan temelini yansıtan bir yapılaşma her tarafa hakim kılınmış... Bu, aynı zamanda büyük bir doğal çevre tahribatına da yol açmış. Mekke-i Mükerreme"deki tepe ve dağların çoğu, ne hikmete mebni ise son zamanlarda bir bir düzlenip ortadan kaldırılmaktadır. Mukaddes Ebu Kubeys Tepesi bile hemen hemen ortadan kaldırılmış durumdadır. Her iki şehrin görünümü maalesef, ABD"deki bir kısım modern, yüksek beton binalarla donanmış şehirlerin görünümlerinden farksız hale getirilmiştir. Her iki şehirde mukaddes hatıralar, Hz. Rasul-i Ekrem (S.A.V), Ashâb-ı Kirâm, Hulefâ-yı Râşidîn ve Ehl-i Beyt"e ait iz ve hatıralar bir bir ortadan kaldırılmakta /silinmekte"dir. İleriki on yıllarda ne tür sonuçlara yol açacağını ise düşünmek bile istemeyiz.
Haremeyn-i Şerîfeyn"in geleceği ve Kudüs-1
Haremeyn-i Şerîfeyn ve Kudüs mevkilerinden dolayı mukaddes olarak bildiğimiz beldelerdir. Müslüman olarak hepimizin kalbinde hususi mevkileri vardır. İslam toplumunun İman, İbâdet ve medeniyetinde en önemli/merkezi mevkiyi işgal ederler. Hacc ve Umre ibâdeti/Haremeyn"den dolayı Mekke ve Medine; Mescid-i Aksa, El-Kubbetu"s-sahra ve Harem-i Şerîften dolayı da, Kudüs, bir de bunlara Necef , Kerbela ve Şam"ı da katarsak bu şehirlerin sayısı artar. Kemaleddin Kamu her ne kadar bu coğrafyanın insanını İslam dininden, Hz. Peygamber (SAV) "den, Ümmet"ten koparmak için " Ka"be Arabın olsun, Çankaya bize yeter " hezeyanını savursa da bu değişmez ve değişmeyecektir. Her mü"min için bunlar mukaddes mevkilerini korumaya, Mü"minlerin kıblesi olmaya devam edecektir. Hiçbir ateist güç odağı bizlerin bu beldelerle olan iman ve medeniyet bağımızı koparamaz. Bu mukaddes beldeler/mekanlar bizim için her türlü vatan toprağından çok daha azizdir.
Ancak, bu yazıda asıl vurgulamak istediğim konu bu değil, Yazı girişinde ifade ettiğim hususlar zaten herkesçe malumdur. Burada ele alacağım sorun bu şehirlerin bugünkü, topografik, cofrafi, fiziki ve mimari/tarihi dokusuna ait yönleridir. Adı geçen mukaddes beldelerimiz, Hz. İbrahim (a.s) ve Hz. Resul-i Ekrem"den İslam"ın ruhuna/tarihine ilişkin birçok maddi-mânevî-hatırayı canlı olarak barındıran ve tarihimizdeki bazı olayları çağrıştıran unsurlarla doluydu. Mekke-i Mükerreme"de Mescid-i Harâm, Kabe-i Muazzama, Cemerât, Mina, müzdelife, Arafat, Mescid-i Hayf, Mekke"nin eski evleri , Hz. İbrahim (AS) ve Peygamberimiz (SAV) "e ve ashâb-ı kirama, Hulefâ-yı Râşidîn"e, Ehl-i Beyt-i Resul"e ait bir çok hatıra, birçok unsurlar, yapı, kale ve binalarla diğer bazı mukaddes yerler (Cennetu"I- Mualla mezarlığı ve Hz. Hatice"nin türbesi başta olmak üzere diğer türbeler) ve emanetler mevcut bulunmaktaydı. Medine-i Münevvere"de de aynı şekilde Ravza-i Mutahhara (Hz. Peygamber"in (SAV) türbesi ve Mescid-i Nebevi) ve çevresi, hurmalıklar (Fedek hurmalığı dahil) Medine kalesi, Hz. Resul-i Ekrem"in (S.A.V) babasının kabr-i şerifleri, Cennetu"I- Bakî" mezarlığı, Hz. Osman, Hz. Fâtima, Hz. İmam Hasan, Hz. İmam Ca"fer Es-Sâdık ve sair İslam büyüklerinin ,Hz. Hamza ve diğer Uhud şehitlerinin türbeleri, evleri, mekân/mevkîleri bulunmaktaydı. Bu yapı ve mekanlar geçmişteki olayları tazeliğiyle yansıtabilecek, zihinlerde neredeyse canlı tutabilecek şekildeydi . İslam tarihi boyunca Hârre Vak"ası, Haccac-ı Zâlim, ve Kırmıtilerin saldırıları gibi bazı olaylar hariç genellikle bu şehirler önemli ölçüde tarihlerini, hatıralarını koruyabilmişlerdi, ta ki, son on yıllara kadar.
1925"ten sonra Hz. Peygamber"in (SAV) türbesi hariç tüm türbe ve kabirler ortadan kaldırılır. Bir çok ev, İmaret , Medrese, Tekke vs. Yapılar yıkılıp yağmalanır. Hz. Peygamber (SAV) ve Ashaba ait bir çok kutsal emanet ve hatıra da şirk ve putperestlik denerek yok edilir. Hz. Hatice, Hz. Hamza, Hz. Osman ve Hz. Hasan başta olmak üzere bir çok islam büyüğünün kabir ve türbeleri, İslam eserleri yok edilir. Böylece, mâziden gelen Hicâzdaki tarih, sanat ve kültür eserlerimiz de yağmalanıp ortadan kaldırılır. Zamanla Mekke ve Medine"nin silueti değişmeye başlar. Tarihimize ait hatıralar birbir yok olur.60"lı-70"li yıllardan başlayarak , petrolün verdiği zenginliğin de etkisiyle. Mekke ve Medine modern bir kent görünümü almaya başlar. Bu süreç 80"li ve 90"lı ve 2000"li yıllarda oldukça hızlanır. Mekke ve Medine"de Mescid-i Haram ve Mescid-i Nebevi çevresinde çok katlı ,yüksek , modern -beton binalar, gökdelenler peşpeşe yer alır. Bu çerçevede değişen görünüme bağlı olarak tarhi eserler , Hz. İbrahim ve Hz. İsmail"den (AS) başlayarak , özellikle Hz. Peygamber (SAV) dönemine ait hatıralar da bir bir silinir. Osmanlı döneminde bu hatıraları canlı tutmaya matuf kubbeli eski mimarideki eserler yok edilerek , zevksiz beton yapılara dönüştürülür. Safa ve Merve tepeleri büyük ölçüde traşlanarak etrafları betonlaştırılır. Mimar Sinan yapısı olan revakların çevrelerine sözde genişletme adına yapılan, beton revak çevresi bu eski yapıyı boğar. Mimar Sinan yapısı revkların ise. Büyük bölümü son bir yıl içinde yıktırılmıştır.Cemerât, Mina, Müzdelife ve Arafat da aynı akibete uğrar modern asfalt yollar, çok katlı , yüksek oteller ,benzin istasyonları, beton yapılar eskinin yerini alır. Mescid-i Hayf gibi son derece, mükemmel bir mimari yapıya sahip olan tarihi cami genişletme adı altında yıkılmış olup , ABD"deki kafe-barlara benzeyen çirkin bir yapıya dönüştürülmüştür. Haz. Peygamber"in (S.A.V) Vedâ Haccı"nda Vakfe duâsı yaptığı Arafat tepesindeki mahal şirk gerekçesi ile betonla sıvanmıştır. Mekke"de Ka"be binasının kendisiyle, Hira dağı ve mağarası dışında geçmişi hatırlatan hiçbir unsur bırakılmamıştır. Safâ Tepesinin devamı olan Ebu Kubeys Tepesi"ndeki Kraliyet sarayı, Mescid-i Haram"ın hemen yakınına peşpeşe dikilen Yüksek katlı, beton otellerle Mekke şehri görüntü olarak tüm kudsiyetini yitirmiş olup, manzara olarak Dallas, Detroit, Chikago gibi bir Amerikan kenlerinden farksız hale gelmiştir. Kuşbakışı bakıldığında Panoramada Ka"be gözükmezse Şehrin Arabistan"da mı olduğu yoksa ABD"de mi olduğu farkedilmeyecektir. Kabe-i Muazzama"ya zumlanan , Mescid-i Haram"ı Taksim meydanı gibi tepeden gören , son derece lüks döşenmiş 20-30 katlı bu otel binaları, Özellikle yıkılan Ecyâd kalesinin yerine inşâ edilen Zemzem Tower ve modern zaman anlayışını simgeleyen/betimleyen Saat Kulesi Mescid-i Haram, Ka"be-i Muazzama ve çevresini tamamen gölgede bırakmıştır. Mescid-i Harâm"a yönelik yeni uygulanan genişletme projesi ise, Mescid-i Harâm"ı âdeta bilim-kurgu filmlerindeki uzay üssü görünümüne sokmaktadır.Sadece bununla kalınmamakta, Mekke-i Mükerreme"deki tepeler bir bir düzlenerek ortadan kaldırılmaktadır. Tabii olarak var olan yüzlerce tepe düzlenerek, şehrin coğrafi/fiziki yapısı da kökten değiştirilmektedir. Özellikle Safâ Tepesi"nin devamı olan Ebu Kubeys Tepesi, bir bölümü üzerine Kral Hâlid bin Abdilazîz döneminde saray inşâ edilmiş, diğer kala kısmı da, geçen yıl düzlenerek ortadan kaldırılmış, tepenin altına tüneller inşâ edilmiştir. Mescid-i Harâma kadar uzanan tüneller bütün yapıları tehdit edecek boyutlara ulaşmıştır.Mekke-i bu kadar tahribâta maruz bırakılırken, Cidde"deki bir kısım tarihi mekanlar korunmakta, Suûdî hânedanının, Tosun Paşa/İbrahim Paşa harekatları öncesindeki, eski merkezi olan Dir"iyye harâbeleri ise restore edilerek müze-şehir haline getirilmiştir.
Haremeyn-i Şerîfeyn"in geleceği ve Kudüs-2
Medine-i Münevvere ve çevresi de, Mekke-i Mükerreme ve çevresi gibi aynı akibete uğramıştır. Mekan genişletme adı altında Mescid-i Nebevi"de, Türbe, Ravza-i Mutahhara ve Bâbusselâm dışında, Hz. Peygamber"in hatırasını anımsatacak tarihi hiçbir unsur bırakılmamış tümü yok edilerek, ilave mekanlarla modern-beton dikdörtgen binalara dönüştürülmüştür. Ravza-i. Mutahhara"nın birinci avlusundaki ağaçlar kaldırılmış yerine şemsiyeler ikame edilmiştir. Hatta, Hz. Resul-i Ekrem"in (S.A.V) peder-i mükerremleri Hz. Abdullah"ın Beni Neccar mahallesinde bulunan kabri Mescid"in tevsî alanına dahil edilerek tümü ile ortadan kaldırılmıştır. Bu esnada yapılan kazıda Hz. Abdullah"ın bedeninin sağlam olduğu görülmüştür. Kabrin ortadan kaldırılması sonrasında, Hz. Abdullah"ın sağlam bulunan bedeninin âkibeti bilinmemektedir.
Mekke"de olduğu gibi sivil mimari, eski Medine evleri, sokakları, dini yapıları Hz. Peygamber"in (S.A.V) mihmandarı Hâlid bin Zeyd Ebu Eyyub El-Ensârî"nin evi dahil, yok edilmiş. Bunların yerine, gökdelenler, yüksek katlı oteller ve AVM"ler, inşâ ve ikâme Tevhîdî duruş mu sergilenmiş oluyor diye sorulmaz mı? Ayrıca, Ravza-i Mutahhara"nın karşısında yer alan "Aswaq al-Haram" hipermarketi ve harem içindeki yer altı geçit ve otoparkları Mescid-i Nebevî"nin kudsiyetine neredeyse gölge düşürmüştür. Özellikle son yıllarda Medine"de Hz. Peygamber"den (SAV) bu yana geçmişimizi hatırlatacak, Ğamâme, Hz. Ebubekir, Hz. Ömer ve Hz. Ali mescidleri dışında, hemen hemen hiçbir yapı ve unsur bırakılmamıştır. Mescid-i Ğamâme Mescidi dışındaki diğer mescitler, ibadete tümü ile kapatılmıştır. Birçok tarihi ve manevi değeri haiz türbe ve yapılarla dolu Cennetu"l-Bakî mezarlığı, bütün sahabe-i kirâm ve Ehl-i Beyt mensuplarının türbe ve kabirleri dahil olmak üzere, bugün, irili ufaklı taşların serpiştirildiği boş bir tarla görünümüne getirilmiştir. Hz. Peygamber (S.A.V), Hulefâ-i Râşidîn dönemleri ile İslâm"ın ilk yüzyıllarında Mezar şâhideleri ve kitâbeleri bulunmadığı yönünde bir iddia ile bunlar ortadan kaldırılmıştır. Oysa ki, halen Medine-i Münevvere müzesinde (Eski İstasyon binası) sergilen İslâm"ın ilk yüzyıllarına ait kitâbeli mezar taşları bu iddiayı temelden tekzip etmekte ve yanlışlığı ele vermektedir. Hz. Resul-i Ekrem"in (S.A.V) kurdurduğu Menâhe meydanı tamamen ortadan kaldırılmış, bütün bu zengin tarihi, manevi ve sanat değerini haiz yapılar (Medrese, Mescit İmaret, Kervansaray, Kütüphaneler vs.) İslam eserleri bir bir yok edilmiştir. Dini havayı yansıtacak yapı ve eserler ortadan kaldırılarak bu mukaddes/mübârek mekanlar ruhaniyetinden tecrid edilerek sekülerleştirilmiştir. Tevhid adına, şirk denerek mazimiz, manevi ve kudsi değerleri haiz eser ve yapılarımız, tarihi eserler yok edilmiş. Bunun dinamiklerimiz içinde alternatiflerinin de konulamaması dolayısıyle, yerine modern-seküler, din-dışı bir yaşama uygun gelen, dini ve manevi hiçbir şeyi hatırlatmayan, betonlaşmanın, gökdelen ve AVM"lerin hakim olduğu kent yapılanması ikame edilmiştir. 1916"da Osmanlı"nın Haremeyni bıraktığı tarihlerde çekilen fotoğraflarla bugünkü fotoğraflar karşılaştırıldığında bu mukaddes beldelerin nasıl inanılmaz ölçüde tanınmaz hale getirildikleri, asli yapılarını tamamen kaybettikleri görülmektedir.
Buna karşın 50 yıla yakın, Siyonist işgali altında olan Kudüs"e bakalım, Kudüs çok eski ve tarihi şehirlerden biridir, Musevilik , Hristiyanlık ve İslam, bu her üç dinin mensupları için kudsiyyet ifade etmektedir. Tarihteki haçlı savaşları da bu yerlere hakim olma gayesiyle yapıldı. Biz müslümanlar için de ilk kıblemiz olan Mescid-i Aksa"nın, İsra ve Mi"rac gecesinde Hz. Peygamber"in (SAV) üzerinde semâya yükseldiği kayalık mekanın (Hacer-i Muallak) burada olmasından dolayı kudsiyyet ifade etmektedir. Nitekim İsra suresinin ilk âyet-i kerîmesinde bu, açıkça ifade olunmaktadır. Kudüs ( Eski veya Doğu Kudüs) bütün bu geçmişi yansıtan zengin eser ve yapıları barındırmaktadır. Mekke-i Mükerreme ve Medine-i Münevvere"nin geçirdiği hızlı değişime karşın tarihi Kudüs"ün (İsrailliler"in inşa ettiği yeni Batı Kudüs hariç) siluetinde, mimari dokusunda son yüzyılda hemen hemen ciddi hiçbir değişimin olmadığı gözlemlenebilmektedir. 1967"den sonra gerçekleştirilen birkaç arkeolojik kazı, ağlama duvarı önündeki bazı evlerin yıkılması ve Mescid-i Aksa"nın altında açılan tünel dışında ciddi bir değişiklik görülmemektedir. 1969 yılında yahudilerce yakılan Mescid-i Aksa da yeniden onarılarak ibadete açıldı. Mahalleleri (Müslüman, Yahudi, Ermeni ve Ortodoks) dini (Mescid-i Aksa ve Hz. Ömer Camii -Harem-i Şerif) ve sivil yapılar, muazzam surları, Kanunî devri Osmanlı eserleri, çeşmeler, sebiller, medreseler ve Gehinnom, Kidron vadileri ve Zeytin Dağı"yla hala eskiyi, maziyi hatırlatan, dini havayı yansıtan görünümünü büyük ölçüde korumaktadır. Öyle ki, İslâmi yapıların temellerinde sahabe dönemine kadar giden unsurlara rastlanılabilmektedir. Buna karşın Mekke-i Mükerreme ve Medine-i Münevvere şehirleri son 90 yılda, mimari doku ve görünüm olarak tam bir trajediye maruz kalmıştır. Tevhidilik ve Şirkten arınma adına bu mukaddes şehirlerimize, siyonist işgalcilerin Kudüs"te yapamadıkları tahribat gerçekleştirilmiştir. Biz, Müslümanlar Siyonizmin işgali altındaki, Kudüs"e bakıp, Haremeyn-i Şerîfeyn"in, Mekke ve Medine"nin bu halinden utanmalıyız.
Soma"daki fâcia ve bedeli
Manisa-Soma"da özel işletmeye ait linyit kömürü ocağında şu ana kadar 284 kişinin yaşamına mal olan fâcia yüreklerimizi dağladı. Türkiye"nin yaşadığı en büyük maden fâciası..Daha önce de genellikle grizu patlamaları veya göçükler şeklinde olurdu. Burada ise elektrik trafosunda çıkan yangının karbondioksit ve karbonmonoksit gazının oluşup, yoğunlaşmasına sebebiyet vererek bu kadar çok sayıda maden işçisinin zehirlenerek ölümü ile neticelendiği belirtiliyor. Bu sayıda işçi bu kadar aile demek. Bu kadar ocağa ateş düştü.
Türkiye"nin iş güvenliği sahasında durumunun öteden beri iç açıcı olmadığı ortada. Özellikle, özel sektörün üretimde verimliliği artırma öncelikli hareket ettiği, çalışma koşulları iş güvenliği konusunda bir hayli geride olduğu biliniyor. Bu tür kazaların neredeyse sıklıkla tekrarlandığı bir ülke olarak, Türkiye"de bu hususta fazla bir ilerleme kaydedilmemiş olduğunu son facia maalesef belirgin bir şekilde gösteriyor.
Bir yandan özel sektörün üretim-kâr merkezli iş politikası, işçilerin haklarının ve iş güvenliğinin çok geri planda olduğu bir işleyiş biçimi ve denetim mekanizmalarında öteden beri var olan ciddi aksaklıklar, kazalardan felaketlerden ders alınmaması bu tür faciaların tekrarlanmasına zemin hazırlıyor. Türkiye"de, maden ocaklarının, kömür ocaklarının standartlarına bakıldığında daha ziyade insan/iş gücüne dayalı bir sektör olarak halen faaliyet gösterdiği anlaşılmaktadır. Özellikle özel sektöre ait ocaklarda, maden işletmelerinde çalışma koşulları ve iş güvenliği açısında çok sorunlu bir yapının hakim olup, uluslar arası standardın epey altında olduğu gözlemlenmektedir. Maden işçilerinin aldıkları maaşlara bakıldığında ise, ağır çalışma şartları ve mesai saatlerine göre çok ciddi bir orantısızlık göze çarpmakta, büyük bir haksızlığı/sömürüyü ortaya koymaktadır. Bu kadar ağır şartlarda yerin yüzlerce metre altında çalışmayı göze alan işçilerin hak ve hukukunun korunmasına yönelik tedbirler gözetilmediği gibi buna iş güvenliği/can güvenliği sorunu eklenince sorunun vahameti derinleşmektedir. Maden işçiliğinin hala ucuz işçilik olarak görülüp değerlendirilmesi de ayrı bir felaket. Bir de buna, işçilerin hak ve hukukunu gözetmesi gereken işçi sendikalarının bu yönde ciddi bir faaliyet göstermemesi, göstermelik kurumlar şeklinde örgütlenmiş olmaları da eklenince krizin boyutları kat kat artıyor.Dahası, sendikaların öteden beri işçi haklarını savunmak/gözetmek yerine ideoloji ve siyaset yapmayı ön plana almaları da ayrı bir fecâat.
Tüm bu sorunların üzerine hükümetçe/yetkililerce ivedilikle gidilmesi elzem mevadtandır. Soma"daki maden işletmesinin/firmasının sorumluları hakkında lazım olan tüm soruşturmaların yapılması, maden işletmelerinin durumlarının masaya yatırılması, suiistimallerin önünün alınması, yeni ve kapsamlı bir maden işletim yasası çıkarılması başta gelen âcil tedbirlerdir..
Türkiye"nin tek-parti dönemindeki gibi, devletçi ekonomi, artık zarar eden dev devlet işletmelerine dayalı bir ekonomi ile yürümesi elbette söz konusu olamazdı. Elbise kumaşı, ayakkabı, sabun vs. üreten hantal bir devlet ekonomisinin ülkenin ekonomik gelişmesinin önünde önemli bir engel teşkil ettiği on yılların tecrübesi ile görülmüştür. Ancak, işletmelerin özelleştirilmesi, maden işletim sahalarının özel şirketlere verilmesi gibi hususların kurallarının olabildiğince beynelmilel standartlara uygun bir şekilde belirlenmiş olması, iş ve can güvenliği başta olmak üzere sıkı bir denetimin uygulanması gerekmiyor mu? Ayrıca, patronların emek/işçi karşısında âdeta korunduğu/kollandığı bir ekonomik sistem olur mu? 80"ler öncesinde, sendikaların ideolojik ve siyasi şiddetin parçası durumuna gelmeleri bahane edilerek, 12 Eylül sonrasında, patronlar/işletmeler karşısında iyice etkisiz hale getirecek olan düzenlemelerin de etkisi de göz ardı edilemez. Ancak, sendikaların çoğu da, işçi haklarını rahatlıkla savunabilme imkanları yerine, rahatlıkla ideoloji ve siyaset yapamama durumundan şikayetçiler. İşçi sendikalarının bu durumunun da gözden geçirilmesi şart..
Dünya"nın her yerinde tabii afetler ve iş kazaları olur. Ancak, denetim mekanizmalarının doğru bir zeminde işletilmesi, esastır. Aksi takdirde, iş kazaları minimize edilemez, ortadan kaldırılamaz Soma"daki fâcia bu konuda maden işletim sisteminin esastan masaya yatırılmasını hayati derecede önemli ve âcil kılmaktadır.
Yanı sıra, bu tür fâciaların siyasi çatışma, ülkede kaos oluşturma gibi amaç ve fiillere alet edilmesi de başka bir sorun olarak karşımızda durmaktadır. Bu elim hadiselerden toplumsal kaos/kargaşa oluşturmayı umut edenler, bu ülkeye asla iyi niyet beslemeyen kötü niyetlilerdir. Soma"daki fâcia irdelenerek, işletici firma başta olmak üzere tüm sorumlular hakkında gerekli takibat yapılmalı, hesap sorulmalıdır. Yeni bir yasa/mevzuatla sıkı bir denetim oluşturularak bu tür olayların/fâciaların tekrarlanması kesinlikle önlenmeli, maden işçilerinin çalışma şartları düzeltilerek hukuku korunmalıdır. Ancak, bu fâciadan bilistifade kaos/kargaşa ortamı oluşturma heveslilerinin de, kendi ihtirasları uğruna tüm bir ülkeye bedel ödetmeye hakları yoktur. Bunlara da fırsat verilmemelidir.
Gebze"den Çanakkale ve Gelibolu"ya notlar
Son iki haftadır, önce Gebze"de, Gebze Tarihi ile ilgili sempozyum, daha sonra Çanakkale Üniversitesi"ndeki "Horasan"dan Anadolu"ya Yesevilik ve Melâmilik" paneli dolayısıyla, Marmara bölgesinin bu şehirlerine gezide bulundum. Gebze ile ilgili Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Kocaeli Üniversitesi ve birkaç kuruluşun desteği ile gerçekleştirilen böylesine bir etkinlik başlangıç olması açısından önemli. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi"nin düzenlediği panel ise üniversitenin irfan ve bilgi-kültür faaliyeti olarak takdir edilecek bir husus. Özellikle Fen-Edebiyat Fakültesi Dekanı Sayın Prof. Dr. Ahmet Erdem"in özverili çabaları takdire şayan. Arkadaşımız, Yrd. Doç. Dr. Anzavur Demirpolat, Yrd. Doç. Dr. Kürşat Solak ve arkadaşımız Akif Köseoğlu ile birlikte katıldığımız panel Çanakkale Üniversitesi"nin kuşatıcı faaliyetleri için gerçekten önemli bir adım.
Gebze ya da eski adıyla Gegbuze, antik Bitinya bölgesinde yer alan, eski bir merkez. Osmanlı"nın kuruluş döneminin de önemli bir merkezi, Anadolu ve Bağdat yolu üzerinde mühim bir menzil noktası. İstanbul"un Anadolu yakasında İbrahim Ağa Çayırı mevkiinde Ayrılık çeşmesi olduğu gibi, Gebze"de de orduların, Hacc kervanlarının konaklayıp uğurlandığı bir Ayrılık çeşmesi ve namazgâhı bulunurdu. Sultan Orhan (Orhaniye) Camiinden, Menzil külliyesi olan, Mimar Sinan eseri ve Mısır-Memlük tarzı mermer pano süslemeleriyle ünlü, Çoban Mustafa Paşa külliyesine, Menzil Hamamı, Çarşı Hamamı"na kadar çeşitli tarihi eserleri de içinde barındırmaktadır. Bugün ise birçok sanayi kuruluşunu barındıran Gebze"nin, tarihine uygun bir kültürel atmosferi maalesef artık pek bulunmuyor.
Çanakkale/Kal"a-yı Sultâniye (Eski antik Dardanelles) ve Gelibolu (Gallipoli) ise, Avrupa-Balkanlar ile Küçük Asya arasında geçiş noktası olmuş, Truva ve Assos antik kentlerinin de yer aldığı merkezlerdir. Bu bölge Osmanlı"nın kuruluş döneminde, beyliğin Balkanlara-Avrupa"ya ayak bastığı bölge olmuş. Özellikle Gelibolu, Orhan Bey"in büyük oğlu Süleyman Gazî"nin 758/1357"de başta Gâzî Fâzıl Bey ve Yakup Ece olmak üzere, ilkin yetmiş-seksen kişilik gâzi ile Gelibolu yakasına geçip zamanla Tekirdağ"a kadar bölgeyi beylik topraklarına katması, göçebe Kara Arap aşiretini Karesi yöresinden getirip yerleştirmesi ile bölge kısa zamanda Müslüman nüfusla meskun hale gelir. Daha sonra, özellikle, Çelebî Mehmed ve Sultan II. Murad devrinde Gelibolu ve çevresi Camileri, medreseleri, imaretleri, dergâhları ve diğer mamur eserleri ile hayati derecede önemli bir coğrafi merkez haline gelir. Halen ayakta olup, eşi benzeri az bulunur mimari bir şahaser olan 809/1407 tarihli Gelibolu Namazgâhı bir iman ve medeniyet nişânesi olarak en bariz göstergesidir. Bunun yanı sıra, Hacı Bayram-ı Velî"nin Gelibolu"daki halifeleri Yazıcızâde Muhammed (Vefatı: 855/1451) ile Ahmed-i Bîcân kardeşler, zâviyeleri, medreseleri ve eserleri ile meşhur olmuşlardır. Yazıcıoğlu Muhammed"in "Muhammediye" adlı eseri o kadar meşhur hale gelmişti ki, tıpkı Süleyman Çelebî"nin Mevlid-i Şerîfi gibi câmi ve dergâhlarda okunurdu. Hatta, Mevlidhânlar gibi, Muhammediyehânlar bulunurdu. Ahmed-i Bican, Kadı Zekeriyya bin Muhammed bin Mahmud El-Kazvînî"nin "Acâibu"l-Mahlukât ve Garâibu"l-Mevcudât" adlı ünlü eserini Çelebi Sultan Mehmed"in isteği üzerine Türki lisanına tercüme etmiştir. Gelibolu"dan bunlardan başka Mesnevî, Gülistan ve Divân-ı Hâfız şârihi Gelibolulu Mustafa Sururî (VefatI. H. 969), Künhü"l-Ahbâr sahibi ünlü tarihçi Gelibolulu Mustafa Alî gibi şahsiyetler çıkmıştır. Yanısıra, bölgede, Halvetilik, Halvetiyye"nin Uşşakiye-Câhidiye kolu intişar bulmuş (Şeyh Ahmed Câhidî"nin Kilitbahir tepesindeki türbesi ve camii halen burada metruk ve harap vaziyettedir.) 19. yüzyılda ise Uşşakiye"nin İrşadiye kolu burada, Şeyh Ahmed Talibî İrşâdi (vefatı: 1298/1881) tarafından tesis edilmiştir. (Tâlibî İrşâdî"nin de Kilitbahir"deki dergâhı ve türbesi aynı şekilde harap vaziyettedir.) Gelibolu ve Eceâbad köylerinde dahi medrese ve tekkeler bulunmaktaydı. Gezi esnasında yaptığımız tesbitlere göre, Yakub Ece"nin medfun olduğu Karainebeyli köyünde Rifâî dergâhı dahi bulunmaktaymış. Hala bu dergâh postnişînlerine ait mezarlar arsa halindeki dergâhta yer almaktadır. Bolayır"daki Süleyman Gazi/Paşa türbesi, Gelibolu Süleyman Paşa Camii ile Gelibolu İskele Camii, Sinan Paşa türbesi dışında restore edilmiş eser yok gibi. Gelibolu"da her şey sadece Çanakkale Savaşları şehitliklerinden ibaretmiş gibi bir tutum sergilenmektedir. Çanakkale savaşları ve bunların hatırası olan şehitlikler önemli. Ancak, bölgedeki yüzyıllara dayanan önemli tarihi vakıf eserlerinin göz ardı edilmesinin, yıkılmaya maruz bırakılmasının bahanesi olmamalı. Kaldı ki, Gelibolu"daki şehitliklerle ilgili çalışmalar da maalesef son yıllara ait. Ayrıca, Gelibolu yarımadası ile Naraburnu civarında tarihi eserlere yönelik en büyük tahribat askeriye eliyle yapılmış. Yazıcızâdelerin zaviye/cami çevresindeki çok önemli tarihi veriye sahip kabristanı zamanında askeriye tarafından ortadan kaldırılmış. Na"raburnundaki tarihi Uşşaki tekkesi binasının akibeti ise askeri alana giriş yasağından dolayı bilinmemektedir. En büyük mevlevihanelerden birisi olan ünlü Gelibolu Mevlevihanesi uzun süre askeri alan içerisinde kalmış, son dönemlerde restore edilip ziyarete açılmışsa bile bazı bölümleri, özellikle, avlu giriş kapıları, ana binadan ayrılarak askeri saha içerisinde bırakılmıştır. Gelibolu namazgâhı ve çevresinde ise, hiçbir koruma faaliyeti bulunmamakta, bu yüzden define arayıcılarının tahribatına maruz kalmıştır.
Türkiye coğrafyasının farklı noktaları, Gebze ve Çanakkale"deki gibi birçok tarih, kültür ve medeniyet eserlerini barındırmakta, tüm bu eserler, ilgi ve ihyayı beklemektedir.
Son dönemlerde coğrafyamızda gündem çok hızlı şekilde akıyor. Yerel seçimler sonrası Soma fâciası, ardından Cumhubaşkanlığı seçimine kilitlenen Türkiye, Kürt sorununda çözüm sürecinde gelinen nokta, devam eden Suriye olayları ve en son IŞİD"in Irak"taki operasyonları, Musul, Tikrit gibi önemli merkezlerin bu örgütün kontrolüne geçmesi... Tümü yoğun ve karmaşık fırtınalı bir amosferin hakim olmasına yol açıyor. Türkiye gibi, Ortadoğu"dan Avrupa"ya uzanan çalkantılı bir coğrafyada uzun süreli sakin ve huzurlu bir ortam hayal etmek zor elbette. Ancak, zaman zaman sıkıntı ve felaketlere dönüşebilen olaylar zincirinden hasarsız veya en az hasarla sıyrılabilmek siyasal ve toplumsal bazda optimum hedefimiz olmalı. İdareci ve siyasetçiler için başarının sırrı da buradadır.
Üç yılı aşkındır Suriye"de süregelen olaylar bir bölge trajedisi olarak devam etmektedir. 150.000"i aşkın insanın hayatını kaybettiği süreli olaylar zinciri, yanı sıra bölgedeki birçok toplumsal/siyasi fay hatlarını tetikleyen bir âmil olarak işlev görmektedir. Bugüne değin Suriye olayları ile ilgili defaatle yazılar kaleme aldık. Bu süreçte gelinen nokta, bir yol ayırımı. Suriye"deki trajedinin, ateşkes sağlanması seçeneği başta olmak üzere, bir an önce hiç vakit kaybettirilmeden sona erdirilmesi hayati bir ehemmiyeti haizdir... Ancak, zaten yaklaşık iki yıldır, Irak"ta kurulup Suriye"ye uzanan, Rakka, Tedmür, Deyrezor gibi önemli bölgeleri ele geçirmiş olan, IŞİD (Irak-Şam İslâm Devleti) örgütü, son bir haftada Irakta tekrar hareketlenerek hızlı şekilde Musul başta olmak üzere birçok bölgeyi kontrolü altına aldı. Ortadoğu"daki olaylar çok daha çetrefilli bir hal aldı. IŞİD"ın katı Selefî/Vahhâbî karakterli bir örgütlenme olması Körfez ülkelerindeki bir kısım iş adamlarının desteğine sahip olması, yanı sıra Deyrezor, Rakka ve Irak"taki, Düleymiler, Ubeydiler gibi, Irak"ın siyasi sürecinden uzak tutulup, ötekileştirilen, Sünni Arap aşiretlerinin desteğini de alması kısa zamanda yaygın bir güce kavuşmasına yol açan nedenlerdendir. Ancak, IŞİD"ın bu hızlı çıkışı ve hakimiyet alanı kurması, Afganistan"da Tâlibân"ın birkaç yıl içinde örgütlenip, 1994"te hızla Afganistan"ın büyük bölümüne hakim olması ile şaşırtıcı benzerlikler göstermektedir. Bu tarihte Afganistan"da birbirleri ile savaşan mücahid grupları tasfiye ederek ülkenin Penşir bölgesi hariç egemen olan Tâlibân hareketi ülkede, Üsâme Bin Ladin"in desteği ile acımasız/merhametsiz bir idare tesis eder. 11 Eylül"den sonra ise uluslararası müdahalenin de zeminini oluşturur. Çok daha gerilere gideceksek, Hâriciliğin, Hâricî akım ve hareketlerin çıkışı ile de ciddi benzeşme içindedir. Bu tür hareketler, var olan ihtilafları, haksızlıkları, istikrarsızlıkları, dahası fitne ortamını sona erdirmeye matuf, bunu amaçlayan hareketler gibi görünse de, tarihimiz boyunca Ümmet içinde çok daha korkunç ve kalıcı fitne, kaos ve istikrarsızlıklara yol açmış ve yol açmakta, tahrip kalıpı etkisi göstermektedir. Hâricî, katı Selefî/Vahhâbî karakterli hareketlerin tümünde bu süreç ve sonuçlar gözlemlenmektedir. Burada, bölgenin mevcut siyasal-sosyal iç dinamiklerinin yanı sıra, dış dizayn/design müdahalelerinin etkisi de çok açık. Irak ve Suriye"den birkaç ayrı bağımsız devlet oluşturma projesi. İster komplo teorisi denilsin, ister denilmesin, yıllardır bunu öngörenlerden birisiyim. Bu saatten sonra, konfederasyon/federasyon şeklinde de olsa, şimdiki sınırlara sahip bir Irak devleti fiili olarak imkansız hale getirilmiştir. En az üç ayrı üniteye bölünmüş bir Irak var artık. İkincisi, bunun yol açacağı Sünni-Şii çatışması ve bunun bölgesel yaygınlık kazanmasının ayak sesleridir. Zira, uzun süredir, Sünnî dünyada, Hicâz"ın konumu ve Hâricî/Katı Selefî karakterli siyasi hareketlerin oluşturduğu etkilerle; Sünnîlik/Sünnî dünya âdeta Selefî/Vahhâbî anlayışın tekeline girmiş durumdadır. Sünnî dünyayı, gelenekten gelen Ehl-i Sünnet ekolünü temsil edecek hemen hemen tüm kurumların yüzyıldır, özellikle Türkiye Cumhuriyetinin eliyle sekülerleşme/laikleşme adına tasfiye edilmiş olması, çok ciddi bir dini otorite ve temsil boşluğu oluşturmuştur. Aynı, zamanda Arap ülkelerinde, önce İngiliz, Fransız manda yönetimleri, ardından Mısır, Suriye ve Irak"ta sosyalizm soslu seküler Arap milliyetçiliğine dayalı askeri yönetimler bu üç ülkedeki dini yapı/kurum ve otoriteleri oldukça zayıflatmışlardır.
Sünnî olarak nitelendirilen bölgeler ve ülkelerde dini alan ve otorite, Hicâz"ın konumunun etkisi ve katı ideolojik Selefiliğin etkisindeki siyasal İslamcı hareketlerin de etkisi ile Hârici zihniyetli katı Selefi anlayışın etkisine girmiştir. Daha da ötesi, artık katı Selefi/Vahhâbî anlayış, Sünniliğin/Ehl-i Sünnet"in temsilcisi olma konumuna yükselmiştir. Bu da, Sünni ve Şiî toplulukların birarada, ya da yakın yerlerde yaşadığı bölgelerde fay hatlarını tetiklemekte, gerginlik ve çatışmaları artırmaktadır. 1639 Kasr-ı Şirin anlaşmasından bu yana, şöyle ya da böyle, Sünni ve Şii âlemi arasındaki, zaman zaman oluşan gerilimlere rağmen, süregelen dengelere dayalı genel çatışmasızlık durumu son gelişmelerle sona erdirilme eğilimi göstermektedir. Yemen"de olduğu gibi. Yemen"in kuzeyindeki Saâde bölgesinde aslen Zeydî olan Husîlerin son 20-30 yılda, İran"la oluşan bağların etkisi ile Zeydi mezhebini bırakıp, İsna-Aşeriyye-Ca"feriyye mezhebini kabul etmeleri ve bu çerçevede örgütlenmeleri sonucunda bugün de süregelen çatışmalar patlak vermiştir. Yemen"deki Sünnî-Şafiiler ise son 30-40 yılda Suûdî Arabistan"ın Selefîlik/Vahhâbilik propagandası etkisiyle, büyük çoğunlukla Selefî/Vahhâbî çizgiyi benimsemişlerdir. Bu şekilde Husî hareketi bağlamında oluşan İsna-Aşeri-Ca"ferî topluluğu ve Suudi Arabistan"ın etkisi ile Şafiiler arasında yaygınlaşan Selefî/Vahhâbîlik önü alınmaz gerilim ve çatışmaların kaynağını teşkil etmekte ve bu fay hattını ve çatışmaları diri tutmaktadır.
Devam edeceğiz.
Son bir haftadır, Irak"taki gelişmeler baş döndürücü bir hızla yol alıyor. Telafer"i ele geçirip, Bağdat kapılarına dayanan IŞİD ve yankıları, bölgedeki son gelişmeler, Orta Doğu"ya ilişkin, ne denirse densin, global bir projenin yürüdüğünü apaçık gösteriyor. Time dergisinde Michael Crowly"nin "The End Of Iraq-Irak"ın Sonu" başlıklı kapak dosyası bu projeyi neredeyse eleverir şekilde açıklıyor. Bu dosyada görüşlerine başvurulan eski CİA analisti ve Brookings Enstitüsü araştırma görevlisi Kenneth Pollack "IŞİD, Sünni bir koalisyonun başıdır" şeklinde açıklamada bulunuyor.
Malum olduğu üzere, 20. yüzyılda, İngiltere"nin başını çektiği düvel-i muazzama Orta Doğu"ya yeni sınırlar çizdi. Osmanlının Birinci Cihan Harbi"nde tasfiyesi ile İngiltere ile Fransa arasında 1916 da ki, Sykes-Picot anlaşması/mutabakatı ile belirtilen çerçevede ulus devletler oluşturuldu. Çoğu yerleri cetvelle çizilen sınırlar oluşturulan yapay ulus-devletlerin sınırları oldu ve aşağı yukarı bugüne değin sürdü. Bu sınırlar bölgede birçok siyasi ve toplumsal bunalım ve çatışmaların, hatta savaşların temelini oluşturdu.
Bölgede, Birinci Cihan Harbi sonrasındaki oluşturulan, sınırlar ve statüko, İsrail devletinin kurulması, Mısır, Suriye, Irak, Libya gibi ülkelerde darbelerle gelen Seküler-Arap milliyetçiliğini esas alan askeri rejimlerin hakim olması dışında, İkinci Dünya Harbi sonrasında da sürdürüldü. 1989-90"da Doğu blokunun çökmesi, Sovyetlerin dağılmasına kadar bu statükodan neredeyse ödün verilmedi.
Bu tarihlerden itibaren, özellikle Birinci Körfez Savaşı esnasında Ortadoğu"daki olası değişimlerin işaretleri açıkça verildi. Yine Time dergisinde, Lisa Beyer"in 24 Eylül 1990 Tarihli, "Peçeyi Kaldırmak" ve 28 Ocak 1991 Tarihli " Nasıl Bir Barış" başlıklı yazılarında bu ipuçları, Irak"ın parçalanması, sınırların ve rejimlerin değiştirilip Orta Doğu"da yeni bir sistemin oluşturulması ihtimalleri dahil, net bir şekilde açıklanıyordu. (Her iki makaleyi o tarihlerde tercüme ederek yayınlamıştım.)
1916"da İngiliz Siyasetçi Mark Sykes ile Fransız diplomat François Georges-Picot tarafından kumun üzerine çizilen Orta Doğu sınırlarının baştan problemli olduğu açıktır. Orta Doğu sınırlarının, İngiliz ve Fransız iki şahıs tarafından çizilmesi zaten problemin temel kaynağını teşkil etmektedir. Ancak bugün verilmek istenen yeni şekil de yine bu merkezlerde oluşturulup, daha sofistike bir şekilde, iç dinamikler üzerinde operasyonlar da yapılarak empoze edilmektedir. Ortadoğu"nun iç dinamiklerinin de, yüzyılı aşkındır dışarıdan zorlanarak bu tür değişimlere elverişli hale getirildiğini de unutmamak gerekir.
IŞİD olayının gerçekten, Geleneksel Sünni dinamiklere dayalı bir hareket olup olmadığını, Ehl-i Sünneti temsil edip etmediğini geçen yazıda işlemiştim. Şu bir gerçek ki, IŞİD bir kısım Sünni Arap aşiretlerinin desteğini almasına karşın, bir Ehl-i Sünnet hareketi olmadığı gibi, spontane çıkmış bir hareket de değildir. Ayrıca bu hareketin, Petrol/Doğalgaz boru hatları ve Enerji paylaşımı politika ve stratejilerinden bağımsız düşünülemeyeceği de ortada.
Irak"ın son 60 yıldaki iç ve dış dinamiklerin, planlamaların dayattığı gelişmelerle artık bir arada tutulamayacağı görülüyor. Ancak tüm bu olanların, tabii bir seyirden ziyade dayatılan projelerin sonucu olduğunu da fark etmemek mümkün değil. Parçalanmış üç ayrı devlete bölünmüş bir Irak ve parçalanmış bir Suriye.. 20. yüzyılda yapay çizilen sınırlarla dayatılan ulus-devletlerin yol açtığı bunalım ve felaketlerin bedeli mutlaka bu mu olmalıydı? Böyle bir ihtimâlin bölge halkları ve İslâm dininin bölgedeki geleceğİ açısından olası sonuçları herkesi son derece ürkütmektedir. Etnik ve mezhep çatışmalarının korkunç boyutlarda biteviye süregeleceği bir bölge haline gelmesi ihtimali uzak değildir. Sonuç olarak, tüm bu olaylar daha uzun vadede İslâm dininin, İslâmiyet"in Anadolu ve Mezopotamya"dan/Kürdistan"dan kovulup, Arap yarımadasına hapsedilmesi projesinin bir parçası mı? diye sormak abesle iştigâl olmaz herhalde. Bu kadar zamandır, bölge insanları ve siyasi aktörleri kendilerine ait bir toplumsal ve siyasi proje ve uzun vâdeli stratejiler geliştiremedi. Sürekli, bölge dışından öngörülen projelerin nesneleri haline geldiler. Bölgedeki yerel siyasi aktörlerin, İslâmi olanların çoğu dahil, özellikle son dönemlerde, bilerek veya bilmeyerek bu tarz projelerin araçları haline geldikleri de gözlemlenmektedir. Geleceğe ilişkin bir ümit ışığı görmek umuduyla..
Bu hafta, ailece Saraybosna"dan başlayıp, dün Üsküp"te noktalanan bir haftalık bir gezide bulundum. Osmanlı Rumelisi"nin bir bölümünü teşkil eden bu coğrafyada Osmanlı devletinin dağılması süreci ve sonrasında sürekli acılar, savaşlar göçler ve katliamlar yaşandı. Neredeyse günümüze değin bu hiç eksik olmadı.
1930"lu yıllarda oluşan Tito Yugoslavya"sının eski federal devletlerini oluşturan ülkeler bugün bir geçiş süreci içerisinde. Sırplar, Hırvatlar, Arnavutlar, Boşnaklar, Bulgar Makedonlar, Türkler, Vlahlar, Goranlar vs. bir çok topluluğun yaşadığı karmaşık ve zor bir coğrafya.. Bu coğrafyayı bölgeyi elde tutmak, zabt u rabt altına almak gayet güç. Osmanlı"nın asırlarca burayı bir arada idare etmiş olması büyük bir başarı.
Osmanlının bölgeden çekilmesi, bölgeyi kaybetmesi hem bu bölge açısından hem de Anadolu açısından büyük bir kayıp olmuştur. Osmanlı"nın beyni olacak şekilde merkez hinterlandını Rumeli teşkil ediyordu. Osmanlılar son olarak 1912 Balkan savaşlarında bölgeyi kaybettiğinde beyninden vurulmuştu. Osmanlı"nın 1293 Harbinden (1877-78 Osmanlı-Rus Harbi) itibaren çekildiği bölgelerde kalan Müslümanlar için bugüne dek süren acı ve trajedilerin başlangıcı oldu. Bu tarihten başlayarak, bölgeden göçler ve bölgede kalan Müslümanların yaşadığı trajediler hep paralel seyretti.
Osmanlı devleti sona erip Lozan"da çizilen sınırlar üzerinde Türkiye Cumhuriyeti kurulunca, bölge artık sadece göçlerle anıldı. Türkiye"ye en son 1989"da Bulgaristan"dan vaki olan toplu göçe kadar süregelen göçler dışında bir uzun süre bölgeyle elle tutulur bir ilgi kurulamadı. Oraları, Meriç"in ötesi statükocu/Misâk-ı Millici-resmi ideolojinin dayatmasıyla çok uzak ve yabancı ülkeler gibi algılandı. 1990"a kadar süren Komünizm etkisi Balkanları Arnavutluk başta olmak üzere, daha da kapalı ve ulaşılamaz hale getirmişti.
1990"larda ise, bölgeye Yugoslavya"nın dağılması, savaşlar ve katliamlar damgasını vurdu. Bu dönem Boşnak ve Arnavut Müslümanlar için savaş ve katliamlarla dolu bir trajedinin yaşandığı bir dönem oldu. Tam da bu dönemde Tek-Parti dönemi statükoculuğu ile gözleri/vizyonu Meriç"in ötesini göremeyen Türkiye devleti hiç de iyi bir sınav vermedi. 2000"li yıllarda ise bölge ile ilgi/alaka kurma, Osmanlı"nın bakiyesi olan unsurlarla bağ kurup, geliştirme anlamında geçmişe nazaran bir hayli ilerleme sağlandıysa da hala bu son derece yetersiz düzeyde.. Türkiye 6 milyon civarında Arnavut nüfusu, 4,5 milyon civarında Boşnak nüfusu barındıran bir ülke olarak bölge ile ilgilenme, bölgeye açılma konusundan hala niye bu kadar zayıf konumda anlamak bir hayli güç.. Özellikle Türkiye"de yaşayan Boşnakların çok büyük bölümünün, savaş ve katliamlara rağmen, anavatanlarına olan kronik ilgisizliklerini hiç mi hiç anlayamıyoruz. Hele ki, Türkiye"nin öteden beri gerek Balkanlara gerekse diğer birçok bölgedeki, Osmanlı bakiyesi Müslüman halklara hala "Dış Türkler" nazarıyla bakıp, bunun üzerinden siyaset takip etmesi ülkemiz için en büyük ayakbağı. Uzun süredir, Eski Yugoslavya"da Türkiye Makedonya ve Kosova"daki Türk azınlık üzerinden bir açılım izlemektedir. Oysa ki, Türkiye"ye olan Türkiye"nin sadece, Makedonya"da %4, Kosova"da 52 olan- yoğun göçler dolayısıyla- Türk nüfus üzerinden açılım yapmaya çalışması son derece anlamsız bir tutumdur. Osmanlı bakiyesi olan ve milyonlarla ifade edilen Arnavut ve Boşnak nüfusun neredeyse adeta gözardı edilmesi kabul edilecek bir durum değildir. Yukarıda belirttiğim üzere bu yanlışın düzeltilmesi yönünde 2000"li yıllarda TİKA"nın öncülüğünde önemli adımlar atılmış olmasına karşın, Bosna-Hersek, Makedonya, Karadağ, Arnavutluk ve Kosova gibi ülkelerde Türkiye 4., 5. derecede bile etkin konumda değil. İnanılmaz sayıda Balkanlı/Rumelili bir nüfusu bünyesinde barındıran Türkiye"nin hala da yeterli bağları kuramamış olması geleceğin inşası açısından da çok ciddi bir sorun olarak karşımızda duruyor. 6 milyon civarında Arnavut nüfusa sahip Türkiye"nin Arnavutluk"ta hemen hemen hiç olmamasını bize birisi izah etmeli. Enver Hoca/Komünizm sonrası nekahet dönemi yaşayan Arnavutluk"ta Türkiye çok yetersiz bir düzeyde ilişki ağına sahip.. İtalya ise ülkeye kılcal damarlarına kadar nüfuz etmiş vaziyette.
Bosna-Hersek"te Türkiye"nin bazı etkinlikler düzenleme, yoğun turistik geziler dışında çok ciddi bir faaliyetini gözlemleyemedik. Kosova"da TİKA"nın restorasyonları dışında çok fazla bir etkinlik görülemiyor. Makedonya"da ise ekonomik yatırımlarda ilerleme ve öncelik söz konusu. Ancak, Üsküb"ün Bulgar/Gavurmahallesi Avrupa"dan alınan kredi-fonlarla hızlı bir gelişme gösterirken, şehrin Osmanlı eserleriyle dolu Müslüman/Arnavut mahallesi, eski çarşısı/arastası başta olmak üzere, son derece bakımsız ve yatırım söz konusu değil. Bu mahallede TİKA"nın birkaç restorasyonu dışında Türkiye"nin ciddi bir faaliyetini göremiyoruz.
Türkiye"nin halen tek-parti devri statükosunun etkilerinden kurtulamamış olması, bölgeyi salt/sadece Türklük, Türk kimliği üzerinden okuma alışkanlığıyla, bölgenin Arnavutlar ve Boşnaklar başta olmak üzere, büyük Müslüman unsurlarını görememesi gelecek açısından da çok sancılı bir sonuca yol açmaktadır.
II. Viyana kuşatması akabindeki bozgun, Karlofça anlaşması ile başlayan toprak kaybı, Macaristan"ın elden çıkması, Belgrad"ın birkaç kez el değiştirmesi, Toska Arnavutlarının Mora yarımadasından çıkarılması ve ardından patlak veren isyanlar 19. Yüzyılın ilk yarısına kadarki sürece damgasını vurur. Osmanlı"da peş peşe gelen yenilgiler ve Rumeli"deki toprak kayıpları Ordu"nun ıslahı meselesini iyice gün yüzüne çıkarır. Buna matuf olarak oluşturulan Nizâm-ı Cedid ordusu denemesinin, Yeniçerilerin engellemesi ile akamete uğraması ve ardından 1826"da Yeniçeriliğin çok kanlı bir biçimde tasfiyesi , Asâkir-i Mansure-i Muhammediye nâmı ile yeni ordunun teşkili ile neticelenir. Ancak bu yeni durum, yenilgi ve toprak kaybını önleyemediği gibi, çok daha vahim sonuçların ortaya çıkmasına yol açar. Yanya Valisi Tepedelenli Ali Paşa hadisesi, İşkodralı Mustafa Paşa ayaklanması, Mora isyanlarının bastırılamaması dolayısıyle bağımsız Yunan devletinin ortaya çıkışı, Mısır"da Mısır Valisi Kavalalı Mehmed Ali Paşa"nın ayaklanması, Sırbistan ve Belgrad"ta Kara Yorgi öncülüğündeki Sırpların, Gradacac"lı Hüseyin Kaptan"ın desteği ile ön alıp, Sırbistan"a muhtariyet verilip, Belgrad"ın kaybedilmesi tüm bu olaylar kısa bir zaman diliminde cereyan eder. ( Bu konuda bakınız, Tarih-i Vak"a-i Hayretnüma-i Belgrad Ve Sırbistan, 1291, İstanbul.) Esasen 19. Yüzyıl Osmanlı"nın Rumeli"yi peyderpey kaybetme macerasıdır. 1912-13"teki Balkan savaşları ile Osmanlı"nın beyni olan Rumeli"nin Edirne"ye kadar kaybı ile Osmanlı"nın beyin ölümü gerçekleşmiştir.
Birinci Cihan Harbi, ardından Osmanlı"nın tümü ile dağılması ve yeni cumhuriyetin tesisi sürecinde Türkiye"nin kaybetmiş olduğu Balkanlar/Rumeli"ye ilişkin izlediği siyaset yüz yılı aşkındır oldukça sorunlu bir seyir çizgisi izlemektedir. Türkiye"nin Misak-ı Milli sınırlarına hapsolan, Meriç"in ötesine ve Ortadoğu"ya yönelik kronik kayıtsızlık/ilgisizlik politikası, bu dönemde Rumeli"den sürekli alınan göçlerle Rumeli"deki Müslüman nüfusun iyice azaltılması şeklinde tezahür etti.
90"lı yıllarda ise, dünya ve bölgedeki değişimi göremeyen Türkiye, Bosna ve Kosova savaşlarında aktif bir politika izleyemedi. Bu anlamda, Demirel faktörünün de etkisiyle, büyük fırsatların kaçırılmasına sebebiyet verdi.
Ayrıca, Türkiye"nin Rumeli"den çekilme ve yenilgi psikolojisi sonucunda oluşan Resmi İdeolojisinin oluşturduğu kırılmalar/travmalar buna eklenince sorunlar daha da katmerleşti. Türkiye"de Tevhid-i Tedrisât Kanunu, 677 Sayılı Tekke Ve zaviyelerin Seddine ilişkin kanun gibi İnkılap Kanunları ve 90 yıldır süren amansız yasaklar, Türkiye"nin bölgeye açılımında en önemli handikapları oluşturmaktadır. Tüm bunlar Türkiye"nin Müslümanlık ortak kimliği üzerinden bölgeye açılımına ciddi darbe vurmaktadır. Oysaki, Türkiye"nin bugün için Müslümanlığı öteleyerek, bölgeye bir açılım sergileme şansı hiç bulunmamaktadır. Bunun en önemli ayağını da bölgede Tekke Ve Zaviyeler oluşturmaktadır. 40"lı yıllardan itibaren Eski Yugoslavya ve Arnavutluk"ta Marxist rejimlerin oluşup, ağır baskılar uygulamasına, savaş ve katliamlara karşın Tekke-Zaviye ve Hankâhlar hayatiyetlerini/varlıklarını resmi/legal bir şekilde sürdüre gelmektedirler. Türkiye"de hiç müntesibi kalmamış olan Sa"diyye gibi tarikatlar ve zaviyeleri dahi Kosova başta olmak üzere bölgede halen varlığını idame ettirmektedir. Oysaki, Balkanlardaki tarikat ve zaviyelerin tümü Anadolu kökenli olmasına karşın, Türkiye"de 1925"te çıkarılan Tekke ve Zaviyelerin seddine ilişkin 677 sayılı kanun dolayısıyla o dönemden beri yasak kapsamındadır. Türkiye"nin bölgeyle en rahat köprü kurabileceği bu müesseselerin Türkiye"de 90 yıl sonra halen de yasak olması bu bağın/köprünün kurulmasını baştan engellemektedir.
Balkanlar"da bulunan tarikatlar, tekke ve zaviyeler, Türkiye ile sağlıklı bir bağ/köprü kurulamadığnından farklı arayışlara yönelmekte , İslâmi temellerini kaybetmektedir. Hatta farklı ülkelerin/mezheplerin denetimine girmektedirler. Eski Yugoslavya ve Arnavutluk"taki tarikatlar, tekke ve zaviyelerdeki İslam zemininden kaymaya karşıt olarak camiler de peyderpey Selefi/Vahhâbi ekol ve grupların denetimine girmektedir. Tarikat, tekke-zaviyelerin iyice müfrit Bâtıniliğin/Râfıziliğin etkisine girmesi, Cami ve medreselerin Selefi/Vahhâbi grupların denetimine geçmesi, Rumeli Müslümanlarında ciddi bölünme ve travmalarının oluşmasını tetiklemektedir. Rumeli"de Sa"diyye, Kâdiriyye, Halvetiyye ve Rifâiyye gibi Ehl-i Sünnete, Ehl-i Beyt"ten gelen tarikat silsilesine bağlılığı ile bilinen tarikatların ve bunların tekke-zaviyelerinin müfrit Bâtınî-Râfızî ekollere kayma göstermesi bölge Müslümanlığının devamı açısından önemli bir sıkıntı kaynağı olarak durmaktadır. Hele ki, bunun karşılığında, camilerde Selefiliğin/Vahhâbiliğin yükselişe geçmesi ortamı daha da karmaşık bir hale getirmektedir.
Türkiye resmi ideolojinin etkileri/dayatmaları, ciddi vizyon, strateji ve donanım eksikliği nedeniyle, bölgeye ilişkin sağlıklı/sağlam temellere dayalı bir ilişki/faaliyet zeminini henüz yeterince oluşturamamaktadır. Ayrıca, Rumeli"de Arnavut ve Boşnak gerçeğini/unsurunu merkeze almayan, göz ardı eden ilişki/faaliyet zemini/biçimi bu konudaki umutlarımızın yeşermesine mani olmaktadır.
Türkiye; 1920"li yıllardan beri, Meriç nehri ile Aras nehri arasına hapsedilmiş, Lozan sonrasında da sınırları dışında kalan eski topraklarına yönelik yürüttüğü pasif/statükocu dış politikayla taş üstüne taş koyamamış, kendi Versay"ını yırtamamıştır. 90"lı yıllarda bu parantezden çıkmanın yolları kısmen açıldıysa da, Türkiye bu fırsatları -maalesef- hiç de iyi değerlendiremedi. Kafkaslarda bu tarihlerde cereyan eden hadiseler, Türkiye"deki Kafkas kökenlileri belli bir derecede anavatanlarına yöneltip köprü kurmalarına sevk ettiyse de, tekrar gücünü önemli bir şekilde toparlayan Rusya faktörü ve Türkiye"nin bu yönde sağlıklı hiçbir strateji ve yol haritasına sahip olmaması neticesinde oldukça sınırlı ve yetersiz bir açılımla sonuçlandı. Hele ki, Çeçenistan"da Dudayev öncülüğünde elde edilen kazanımlarla yeşeren umutlar, sonrasında Selefilik/Vahhâbilik faktörüne teslim oluşun yol açtığı tahribat ve hayal kırıklığı ile akamete uğramıştır.
Balkanlar/Rumeli"de ise merhum Özal döneminde başlatılan projelerin, sonrasında statükonun direnişi ile bilinçli bir şekilde önünün kesilmesi ile, geleceğe ilişkin umutları hayal kırıklığına dönüştürmüştür. Türkiye"de 17 milyonu aşkın Balkan/Rumeli kökenli nüfusun bu yönde aktive/dinamize edilip anavatanları ile sağlıklı bağlarının oluşturulamaması, köprülerin kurulmasındaki yetersizlik ve kronik ilgisizlik halen süregelmektedir. Oysaki, Türkiye bu sayıda Balkan/Rumeli kökenli nüfusu barındırırken aynı zamanda bu nüfus, bir kısım çevrelerin "Beyaz Türk" olarak nitelendirdiği, Türkiye"nin büyük oranda elit/seçkinler tabakasını oluşturmaktadır. Buna rağmen, Balkanlar/Rumeli ile sağlıklı bir ilişkinin geliştirilememesi, hala sağlam köprülerin kurulamaması ülkemizde marazlı bir siyasal/toplumsal yapıya işaret etmektedir. Balkanlar ve Kafkaslarda hedeflenen sağlıklı bağların oluşturulması, Türkiye"nin tek-parti dönemi resmi ideolojisi ve statükosunun prangalarından kurtulup, sınırları aşan yeni bir nüfuza kavuşmasının yolunu açacak bir anahtar hükmündedir. Tabii ki, yeni vizyon ve sınırlar ötesi nüfuz artırmanın, maceracılıkla karıştırılmaması şartıyla.
Balkanlar"da hal-i hazırdaki durumu irdelediğimizde, ilk başta gözlemlediğimiz 90"lı yıllardaki savaş ve katliâmlara rağmen Boşnak halkının yılmadan yeniden azimle ayağa kalkabilme yeteneğini gösterebilmesidir. Savaşın bitişi yirmi yılını doldurmadan savaşın yaralarının önemli ölçüde sarıldığını gözlemleyebilmekteyiz. Bunun sırrının da, tüm eksikliklere ve problemlere, Türkiye"nin verdiği desteğin çok yetersiz kalmasına rağmen merhum Alija İzzetbegoviç"in uzun soluklu mücadele ve yatırımlarının oluşturduğu birikimde saklı olduğunu görebilmekteyiz. Ülke"de şehircilik ve temizlik anlayışı, tüm yaşanan sıkıntılara, onca toplumsal yorgunluğa rağmen bir hayli ileri düzeyde. Özellikle, son 70-80 yıllık süreçte ülkede dindarlık büyük darbeler yemiş olmasına karşın, bir kısım dini müesseselerin, medreseler ve tekyeler başta olmak üzere, hayatiyetini legal bir biçimde sürdürüyor olması göze çarpan diğer bir artı puandır. Sadece Bosna-Hersek"te değil, Kosova, Makedonya ve Arnavutluk"ta da bu müesseseler, halen legal vaziyette faaliyetlerini sürdürmektedir. Oysaki bu müesseseler, Türkiye"de 90 yıldır yürürlükte olan inkılap kanunları ile halen yasak kapsamındadır. Buna karşın, Türkiye"nin medreselerin açık/legal olduğu bu ülkelere İmam-Hatip Okulu ihraç ve medrese yerine ikâme etmeye çalışması bizce şaşırtıcı ve kabul edilemeyecek bir tutumdur.
Rumeli"de en kalabalık Müslüman nüfusu 7-8 milyonla Arnavutlar teşkil etmektedir. Ayrıca, Arnavut coğrafyası, Osmanlı dönemindeki genişliğe sahip olmasa da, halen Preşova; Medyeva, Buyanovac"tan Ülgin, Bar ve Çam bölgesine kadar geniş bir sahayı kapsamaktadır. Üstelik, Adriyatik"te uzunca bir sahil şeridine de sahip. Bütün bunlar Arnavutlar açısından çok önemli avantajlar. Bosna-Hersek"teki Müslüman nüfus ise, 1878"den beri süregelen göçlerle bir hayli azalmış, daha çok orta Bosna"da yoğunlaşmış durumdadır. Bosna-Hersek"in, farklı nüfus oranına karşın, Sırpların çoğunlukla kırsal kesimlerde meskun olmalarından dolayı, yarısına yakınının Sırp Cumhuriyetine terk edilmiş olması, diğer yarısının da Boşnak-Hırvat federasyonu şeklinde yapılanmış olması, Müslüman nüfusla meskun Sancak bölgesinin Karadağ ve Sırbistan arasında paylaşılmış olması, Müslümanların elini bir hayli zayıflatan faktörlerin başında gelmektedir.
Arnavutlar da, büyük nüfus ve geniş coğrafya"ya karşın, ikisi Arnavut devleti olmak üzere, beş devlete dağılmış durumda. Sırbistan ve Karadağ sınırlarında kalan Preşova, Medyeva ve Buyanovac, Ülgin ve Bar"daki Arnavutların yaşadığı problemler, Makedonya"da 2001 yılından beri zaman zaman baş gösteren ve son birkaç günde tırmanan olaylar Arnavutlar açısından önemli sorunlar olarak ortada durmaktadır. Kosova"da Mitrovitza/Mitroviçe"nin konumu da önemli bir sorun teşkil etmektedir. Stratejik konumu nedeni ile Osmanlı döneminde de, özel bir önemi haiz olan Mitrovitza bundan sonraki süreçlerde bölgede belirleyici bir rol oynayacaktır.
Sonuç olarak Balkanlar/Rumeli coğrafyasının konumu, Türkiye"nin bölge denklemine, sağlıklı politikalarla tekrar aktif bir şekilde dahil olmasını zaruri kılmaktadır. Özellikle, bölgedeki Arnavut ve Boşnak nüfus ile bağların güçlendirilmesini, işbirliğinin maksimum düzeyde artırılmasını gerektirmektedir. Bunda da atılması gereken en önemli adım, Türkiye"de yaşayan Arnavutlar ve Boşnaklar başta olmak üzere, Türkiye"deki Balkan/Rumeli kökenli nüfusun yeniden aktif/dinamik bir şekilde Balkan/Rumeli denklemine dahil edilmesidir. Unutulmamalı ki, İstanbul"un, Konya"nın, Diyarbekir"in, Erbil ve Süleymaniye"nin güvenliği, Pocitelj, Saraybosna, Travnik, Prusac, Priştina, Tiran, Üsküp ve Tetovo"dan geçer.
IŞİD, İslâm, şiddet ve Gazze-1
20 yılı aşkındır, Batı"da oluşturulan yeni algının da tesiri ile, İslâm"ın şiddet üzerinden okunması, şiddet ile özdeşleştirilmesi adeta moda haline getirildi. Özellikle, ABD"deki 11 Eylül saldırılarının akabinde zirve yapan bir şekilde seslendirilip, İslam alemi üzerinde ağır bir baskı aracı haline getirildi.
Tarihte modernlik öncesi dönemlerde şiddet, sistematik/doktriner olarak işleyen bir mekanizma şeklinde cereyan etmezdi. Toplumlarda özellikle istilacı kavimlerde, -Moğolları istisna tutarsak- daha tabii seyreden bir şiddet anlayış ve uygulaması söz konusuydu. Temeli itibarıyle inançlar ve dinler direkt şiddeti öngörmezdi. Zira şiddet sistematik bir doktrin haline gelmemişti. Ancak, inanç gruplarında zamanla dinin esasından olan sapmalar şiddete, vahşete dönüşebilirdi.
İslam tarihinde, idarecilerin zamanla adaletten zulme sapmasının oluşturduğu şiddet sarmalını bir tarafa koyarsak, ilk olarak şiddeti öngören grup Hariciler"di. Hariciler, itikadi sapmalarını dinin kendisi haline getirerek her türlü katli ve vahşeti mübah haline getirirler. İslâm aleminde Hâriciler, Hz. İmam-i Ali (r.a) Efendimiz"in katlinden itibaren, birer tahrip kalıbı gibi şiddet üzerinden fitne ve fesadın yayıcısı/taşıyıcısı oldular.
Tarihte Hâricilikten esinlenerek ortaya çıkmış, Vahhâbiler gibi- grup ve hareketler de aynı şekilde, İman ve Tevhid kavramını zihinlerinde oluşturdukları şablon çerçevesinde daraltıp saptırarak, şiddet ve vahşetlerine alet etmeye gayret ettiler.
Ancak, aydınlanmacı modern dönemlerdeki ideoloji temelli şiddet anlayışı çok daha uzun süreli ve sistematik bir biçimde ortaya çıktı. Fransız İhtilalinin oluşturduğu kanlı ihtilaller zinciri; buradan neş"et eden, şiddeti esas alan ideolojilerin oluşturduğu şiddet ortamı çok korkunç boyutlara ulaşır. Nazizizm, Faşizm ve Komünizmin iktidar deneyimlerinde sergilenen şiddet anlayışı ve uygulamasının uzun yıllardır yol açtığı yaralar henüz sarılabilmiş değil. Özellikle Hitler, Stalin, Mao, Enver Hoca, Pol Pote gibi liderlerin yol açtığı soykırım ve katliamlar gözönüne alındığında öncekileri adeta temize çıkaracak boyutlarda olduğu gözlemlenmiştir.
Stalin ve Mao"dan itibaren Marxist şiddet anlayışının etkisi ve tahribatı halen de süregelen özelliktedir. Bu sadece uygulamada kalmamış, şiddet anlayışı doktrin haline getirilip bir şekilde dayatılmıştır. Bu etki, sadece Stalin ve Mao"nun yönettiği ülkelerle sınırlı kalmamış, aynı zamanda özellikle soğuk savaş döneminde, dünyanın birçok ülkesinde örnek/model alınarak fiiliyata konmuştur.
60"lı, 70"li yıllar, Marxist hareket ve örgütlenmelerin şiddet üzerinden kurtuluş ve gerilla hareketleri oluşturup, özendirildikleri bir dönem olmuştur. Bu dönem, gerilla hareketlerinin şiddet temelli militanlık anlayışının adeta kutsandığı bir dönem oldu. Aynı dönemde, İslam dünyasında da şiddeti öngörmeyen hareket ve akımların bundan dolayı bu etki ile ayıplanıp aşağılandıkları bir dönem oldu. Bir yandan Arap milliyetçiliğine dayalı sosyalist tondaki askeri rejimlerin 50"li yıllardan itibaren birbiri ardına iktidara gelmesi; diğer yandan bu ülkelerdeki sömürge ya da kukla rejimlerin verdiği kıskaç ortamı, bu yeni askeri rejimlere güç vermiştir. Durum, Nasırcı Arap milliyetçiliğinin etkisi ile oluşan Baas rejimleri de buna eklenince daha da katmerleşen bir özellik kazandı.
İran devrimi ve sonrası süreçte İslami hareketler, Marxist ideolojik hareketlerin oluşturduğu atmosferin sonucunda yer eden kompleksle, zaman içinde Marxist/ideolojik şiddet anlayışınının etkisine girerek "Cihad" gibi mukaddes İslami mefhumları bunlarla özdeşleştirme yönüne gittiler.Bu şiddet anlayışı, yıllarca yaşanılan kompleksin etkisi ile ödünç alınarak, İslami kavramlarla meşrulaştırılma yönüne gidildi.
IŞİD, İslâm, şiddet ve Gazze-2
Soğuk savaş döneminde ideolojik şiddet anlayışının özendirildiği ortam ve atmosfer dünyada kasırga gibi eserek etkisini sürdürdü. Orta ve G.Amerika başta olmak üzere, dünyanın dört bir yanında sökün eden gerilla hareketleri, militan sol örgütler birer idol gibi sunuldu. Buna paralel, Che Quera, "Çakal" kod adlı Fernando De Ramirez gibi kişilikler ideolojik şiddetin sembolleri olarak ön plana çıktı. Türkiye"de de eş zamanlı olarak Marxist sol örgütler ve eylemleri de söz konusu oldu. Mahir Çayan, Deniz Gezmiş, Yussuf Aslan, Ömer Ayna, Ulaş Bardakçı, İbrahim Kaypakkaya gibi sol eylemciler sembolleşti.
50"li, 60"lı yıllarda, ideolojiden ve ideolojik şiddet/eylem biçimlerinden uzak durmuş olan dini/İslami grup ve cemaatler, bu ortamda, uzlaşmacı, emperyalizme, baskıcı yönetimlere itirazı olmayan kesimler olarak suçlanıp, aşağılandı. Zaman içinde, dini grup/cemaatlere yönelik bu yöndeki itiraz ve eleştiriler içeriden gelmeye başladı. Bunları pasifist/uzlaşmacı olarak niteleyen, eylemi ön plana alan gruplar oluşup ayrıştı. Asıl olarak, 19. ve 20. yüzyıl başlarında Batılı sömürgecilik ve işgallere karşı en fazla İslam dünyasında direniş söz konusu oldu. Bu direniş hareketlerinin hemen hemen tümü dini temellere dayanmaktaydı. Hatta bunlar arasında Sufî meşrepli olanlar başı çekiyordu. Ancak 20. yüzyılda artık hemen hemen tüm İslam ülkeleri/coğrafyası ya sömürgeleştirilmiş ya da işgallere uğramıştı. Dini grup ve cemaatler çok fazla darbe alıp yorgun/bitâb düşmüşlerdi. II. Dünya Harbi sonuna gelindiğinde başlarını kaldıracak halleri kalmamıştı. Tam da bu dönemlerde, iki kutuplu dünya sisteminin ortaya çıkması ile Batı Bloğuna karşı Sovyetlerin önderliğinde yükselen Doğu Bloğu, dünyadaki Batı"ya muhalif hareketleri şemsiyesi altına alıp devşirdi. Emin El-Hüseyni, İzzeddin El-Kassâm gibi dini önder ve şahsiyetleri kurduğu Filistin direniş hareketi, 60"lı yıllardan itibaren Marxist solun etkisine girdi. Aktif siyasi hayatına Müslüman Kardeşler hareketinde başlayan Yasir Arafat bile bu yıllarda, sol jargonu benimseyerek, örgütünü sola kaydırmıştı. Hatta, Türkiye başta olmak üzere birçok ülkeden Filistin"e savaşmaya giden sol militanlar Arafat"ın örgütünün bünyesinde yer almışlardı. Bu akım ve etkisi, Filistin hareketi ile sınırlı kalmamış, Filipinlerin Mindanoa adasındaki Müslüman azınlığın direniş hareketi, Batı Sahra"da İspanyol sömürgeciliğine karşı mücadele eden Polisario örgütüne de sirayet etmişti.
Bu etki bununla da kalmayarak, İran İslam İnkılabı/Devrimi sürecinde de kendini göstermişti, o tarihe değin, devrimlerin sadece Marxist zeminde olacağı tezi/teorisi neredeyse bir nass gibi algılanıp, dile getirilmekteydi. İran"da halk ayaklanmasına dayalı devrimin diyalektik materyalizm değil de Din/İslâm zemini üzerinden gerçekleştirilmiş olması bu prensibi savunanları şaşkınlığa sevkettiği gibi İslami kesimlerde "bakın, biz de halk devrimi yapabiliyoruz" şeklinde öykünme zemininden bir nisbetleşme söylemi sergileniyordu. Hatta İslâm"ın hadd-i zâtında İnkılâbi/Devrimci bir Din olduğu ve bunun Din"in siyasetinde mündemiç olduğu tezleri açıkça dile getiriliyordu. 70"li ve 80"li yıllarda, bu atmosferin ağır etkisi tüm İslam Dünyasında ve İslami temelli sosyal/siyasal hareketlerde gözlemlendi.
90"lı yıllara gelindiğinde ise, iki kutuplu dünya sistemi doğu/Sovyet blokunun dağılması ile çöktü, Soğuk Savaş dönemi sona erdi. Gerilla hareketleri büyük ölçüde dağıldı. Bunun yanı sıra bir yandan İran devrimi ve ardından Afganistan"ın Sovyetlerce işgali ve buna karşı yürütülen direniş kampanyası, diğer yandan dünyanın çeşitli yerlerinde İslami örgütlenme ve direniş hareketlerinin yükselişe geçmesi, İslam âleminde silahlı hareketlerin çoğalmasına yol açtı.80"li yıllarda Afganistan"da Arap ülkelerinden gelen direniş gruplarının bir bölümünden oluşan, El-Kâide grubunun Abdullah Azzam"ın şehadetini müteakiben Yemen asıllı Suûdîli Üsame bin Ladin ve Mısırlı Tekfirci Eymen Ez-Zevâhirî"nin kontrolüne geçmesi farklı bir zeminin ortaya çıkmasına yol açtı. Bir zamanlar ABD"nin desteğine sahip Afganistan direnişinin ortaya çıkardığı bu örgütlenme, kısa zamanda ABD tarafından terörist ilan edilip, uluslar-arası çapta bir El-Kâide örgütü ve algısının yer etmesini sağladı. El-Kâide üzerinden yeni bir terör/düşman tanımı devreye sokulduğu gibi, bu zemin üzerinden İslâm"ın terörle anılıp algılatılması, ötekileştirilmesi sözkonusu oldu. El-Kâide üzernden gerçekleştirilen çeşitli eylemlerle bu algı pekiştirilip, yaygınlaştırıldı. 1990"lı yıllardan başlayarak bu algı o kadar yaygınlaştırılır ki, bir zamanlar İslâm"ı, Müslümanları emperyalizm ile uzlaşan, devrimci olmamakla, pasifist olmakla suçlayan sol/Marxist çevreler de İslâm"ı ve Müslümanları terör ile özdeşleştirip suçlama yönüne gittiler. Özellikle, Türkiye"de bu daha da bariz bir şekilde kendini gösterdi. 90"lı yıllarda, Kemalizmi yeniden keşfeden eski militan/eylemci Sol/Marxist çevrelerin önemli bir kesimi yeni düşman olarak İslâm"ı ve Müslümanları hedef alıp, terör kapsamında değerlendirip, tanımladılar. Hatta bunlar arasında, 60"lı yılların sonları ile 70"li yılların başlarında Filistin"e gidip, İsrail"e karşı Filistin gerilla örgütleri saflarında bizzat savaşanlar da bulunuyordu.
Son dönemlerde İslâm dünyasına, Müslümanlara yönelik terörist suçlaması öyle bir düzeye geldi ki, işgal ya da saldırılara karşı direniş örgütlenmeleri ve hareketleri de aynı kapsamda yüksek dozda suçlanmaktadır. Bunun en önemli örneği Filistin"de İsrail işgal ve saldırılarına karşı direnen gruplara yönelik artan suçlamalardır. Özellikle Gazze"de etkin olan Hamas, uzun zamandır terör suçlamasına, terörist muamelesine muhatap olmaktadır. İsrail"in güç orantısızlığına rağmen, sık sık gerçekleştirdiği saldırılara rağmen uluslararası büyük güç odakları ve büyük devletlerin çoğunca terörist muamelesine tabi tutulmaktadır. İsrail saldırılarının yoğun bir şekilde cereyan ettiği, yüzlerce insanın hayatını kaybettiği şu günlerde de, aynı tutum ve suçlamalar daha yoğun bir şekilde sürdürülmektedir. Özellikle, eski devrimci militan sol/Marxist çevreler bu koroda başı çekmektedir.
IŞİD, İslâm, şiddet ve Gazze-3
Bir yandan Hâricî anlayışın birebir eşlemeci düz mantığa dayalı Tevhidî dar alana hapseden akide ve idraksizliğinden gelişen Tekfirci ötekileştirme ve şiddet uygulamaları, bunun tarihimizde Vahhabilik/Selefîlik, Kâdızâdelik gibi akımlara etkisi, diğer yandan önceki bölümlerde söz konusu ettiğim soğuk savaş dönemi totaliter ideolojilerinin militanlık ve şiddet yöntemi, tüm bunların bir araya gelmesi bir kısım siyasal/radikal İslamcı akım ve gruplar üzerinde önemli etki oluşturdu. Dahası, Hâricîlik/Vahhabiliğin tarihten gelen etkisi ile, militarizmi ve şiddeti öne çıkaran soğuk savaş dönemi totaliter ideolojilerinin etkisinin buluşup bileşke oluşturarak, "ideolojik Selefilik" diye nitelendirebileceğimiz bir kısım siyasal İslami hareketler üzerinde ciddi etki oluşturdu. Yanısıra, 20. yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren Arap yarımadasında ve Hicâz"da Selefîliğin en marjinal kolu olan Vahhâbi idaresinin hakim olması, Hâricî/Vahhâbi anlayışın İslâm Dünyası"ndaki etkisinin süregelmesinin başlıca nedeni"dir.
Ayrıca, 19. yüzyıl"da Mısır"da yeşeren Modernleşmeci-İslamcı çizgi, Muhammed Abduh"tan başlayarak, aynı zamanda Takiyuddin Ahmed Bin Teymiyye El-Harrânî ve talebesi İbn Kayyim El-Cevziyye ile özdeşleşen Selefî ekolle de bağlantı kurdular. Bir yandan Mu"tezileliğin akılcı/Rasyonalist gibi gözüken (Kaderiyeci itikad, insanın kendi fiillerinin gerçek faili olması) inancını diğer yandan Selefiliği tarihsel referans olarak alıp, atıflarda bulundular. Geleneksel Sünni anlayışa karşı verdikleri mücadelede tarihsel dayanaklar olarak refere edildiler. Dahası Muhammed Abduh"un öğrencisi Muhammed Reşid Rıza, tarihi referans olarak Selefilikle bağ kurmuş bu yenileşmeci-modernleşmeci hareketi, "öze, Tevhid"e ve Kur"an"a dönüş" hareketi olarak nitelendiriyordu.
İslâm/Müslüman coğrafyasında, önceki yüzyıllarda üstüste gelen yenilgiler, Osmanlı Devleti"nin çöküşü, Sömürgeciliğin İslâm âleminde yaygınlaşması, ve buna dayanan ezilmişlik duygusu, İslâmî hareketleri salt dünyevi/seküler taleplere yöneltti. Bu daha çok iktidar talebinde, istencinde (Desire Will To Power) tezahür ve temerküz etti.
Merhum Şehid Hasan El-Benna"nın (V.1948) 1929"da Mısır"da kurduğu Müslüman Kardeşler Hareketi İkinci Dünya Savaşından sonra, daha iedolojik bir örgütlenme içerisine girdi. Tarihi referanslar olarak daha çok Selefî ekole göndermeler yapan, bu ekolün temel prensiplerini itikadi bakış açısı olarak önemli oranda benimseyen bir hareket halini aldı. Hatta adını, daha sonra Suûdilerin ilk kralı olacak olan Abdülazîz bin Abdirrahman"ın başında olduğu Necd bölgesindeki "İhvân Fırkası" hareketinden mülhem olarak alır. Hasan El-Benna ve arkadaşları temelde Sünni-Şâfiî ve Şâzeli bir köken ve gelenekten yetişen kimseler olmalarına rağmen, teşkilatlanma ve siyasi açılımlarında Necd"teki bu hareketi örnek alıp ilham almaları, Selefi zihniyetin Müslüman Kardeşler Hareketine iyice sızıp, yer etmesine neden oldu. Hatta zamanla İhvân içerisinde Selefilikten, militan Selefilikten yoğun bir şekilde etkilenen Cemaatu"t-Tekfir ve"l-Hicre, Cemaatun İslâmiyye gibi İhvân"ı reddedip, İhvân"dan ayrılan katı Selefî, militan çizgiye yönelen marjinal grup ve örgütlenmeler ortaya çıktı. Bu marjinal grup ve örgütlenmeler, bugünkü El-Kâide, IŞİD/DAİŞ hareketlerinin öncüleri olmuşlardır.
Bu tarz örgütlenmelerde, bu etki sonucu Tevhîd kavramını daraltan, bir şekilde bir yandan Haricî ekolün inanç temellerini, argümanlarını çağrıştıran, diğer yandan sloganik, militan, ideolojik ve manifesto gibi yaklaşımlarla tam da soğuk savaş döneminin ideolojik konjonktürüne oturan bir görünüm sergilenmekteydi.
Önceki bölümde izah edildiği gibi, Soğuk savaş döneminin, çatışmacı ve Üçüncü Dünyacı konjonktüründen etkilenen bir kısım Radikal/Siyasal İslâmcı akımlar, bu doğrultuda ideolojik çerçeve ve teorik zeminler oluşturdular. Tevhid, Cihad gibi kimi İslâmî kavramlar, bu yönde yeniden yorumlanarak totaliter ideolojik içeriklerle sunuldu. 60"lı ve 70"li yıllarda Sol ve Marxist ideolojinin Anti-Amerikancı ve Anti-Emperyalist söylemlerle yükselişe geçtiği dönemlerde, Radikal/Siyasal İslâmcı akımlar; öykünme psikolojisiyle, dini kavramları ideolojik, Üçüncü Dünyacı içerik ve söylemlerle donattılar.
İslam tarihinde Emeviler döneminden, Kerbela Fâciasından beri süregelen kanlı olaylar, suistimaller, travmalar ve dışarıdan gelen istilalar İslam coğrafyasını sürekli hırpalar. Müslüman dünyanın Batı/Haçlı dünya ile karşı karşıya gelen, son büyük siyasi temsilcisi olan Osmanlı Devleti"nin zaman içinde, müesseseleri ile birlikte çöküşe geçmesi, bu minvalde Sünnî ve Sufî paradigmanın da, hilâfet, medrese ve dergâh kurumu başta olmak üzere tüm kurumlarıyla çöküşe geçmesi, 20. Yüzyıl"a damgasını vurmuştur. Dahası, İslâm âleminin, Batı Dünyası karşısında yenilgiye uğrayarak dağıldığı bir dönem olmuştur.
Yanısıra, Sünnî dünyayı, gelenekten gelen Ehl-i Sünnet ekolünü temsil edecek hilâfet başta olmak üzere hemen hemen tüm kurumların bir daha ayağa kalkmamak üzere, yüzyıldır, özellikle Türkiye Cumhuriyetinin eliyle sekülerleşme/laikleşme adına tasfiye edilmiş olması, çok ciddi bir dini otorite ve temsil boşluğu oluşturmuştur. Aynı, zamanda Arap ülkelerinde, önce İngiliz, Fransız manda yönetimleri, ardından Mısır, Suriye ve Irak"ta sosyalizm soslu Seküler Arap milliyetçiliğine dayalı Nâsırcı-askeri-baskıcı yönetimler bu üç ülkedeki dini yapı/kurum ve otoriteleri, dini eğitim müesseselerini bir hayli zayıflatmıştır.
IŞİD, İslâm, şiddet ve Gazze-4
IŞİD/DAİŞ"in son bir haftada gerçekleştirdiği eylemler, Irak Kürt bölgesindeki ilerleyişi, Yezidi nüfusla meskun Sincar"ı ve Mahmur"u ele geçirmesi ile yeni bir safhaya girildi. Taliban"ın Afganistan"daki çıkışına benzer şekilde, kısa zamanda beklenmedik bir tarzda ortaya çıkıp yükselişe geçen IŞİD"ın nerede duracağı belirsiz...
Bölge ve çevresinde çatışma, iç savaş ve şiddetin yoğunlaştığı bu ortamda IŞİD"in ilerleyişi; bölge toplumlarını endişeye sevk etmekte, nihayet Yezidilere yapılan saldırılar gerekçe gösterilerek ABD"den hava operasyonları şeklinde müdahale geldi.
Esasen bu tür şiddet örgütlenmelerini, sadece bölgesel iç dinamiklere bağlamak safdillik olur. Bu tarz oluşumlarda, uluslararası büyük güç odaklarının, gizli servislerin dahlinin olduğu yadsınamaz. Son yüz yıldır, tedhiş hareketleri ve gerilla örgütlerinin büyük gizli servislerle bağlantıları ve yönlendirilmeleri bilinmeyen bir husus değil. Bilakis on yıllardır artık alışkın/âşina olduğumuz bir vakıa.. Hatta ilkin ideolojik emeller/amaçlar ve ideallerle yola çıkmış nice tedhişçi yapılanmaların sonradan nasıl sipariş/servis edilen eylemleri gerçekleştirdikleri bilinmektedir. Bu örgütlerden bazılarının, para vs. karşılığında çok farklı devletler, gizli servisler için -taşeron firmalar gibi- gerçekleştirdiği fason eylemlerin çoğu açığa çıktı. Afrika ve Güney Amerika"daki bir kısım gerilla örgütlerinin de ilginç finans bağlantıları zamanla ortaya çıkmıştı. Ruslar ve KGB tarafından yetiştirilmiş olan "Çakal Carlos" kod adlı, Fernando De Martinez, bir zaman sonra sipariş eylemler yapmaya yönelir. İran"dan Yasir Arafat"a kadar devletler/liderler tarafından eylemler için kiralanır.
Özellikle Orta Doğu"daki bir kısım militan ve tedhişçi gruplar, uluslararası gizli servislere ve güç odaklarına (devletler veya dev karteller) daha yakın olagelmişlerdir.
Elbette ki, tedhiş hareketlerinin arkasında olan devletler veya başka güç odakları; devşirdikleri ya da oluşturdukları bu tür grupları daha çok, yeşermelerine zemini müsait olan ülke ve bölgeleri tercih ederler. Afganistan gibi 1970"li yıllardan beri işgal ve savaşların hüküm sürdüğü ülkelerde, Afrika gibi fakirliğin kol gezdiği kıt"alarda ve Orta Doğu gibi siyasi/toplumsal fay hatlarının diri olduğu tarihi/merkezi bölgelerde zemini daha elverişli buldukları bir gerçek. Özellikle, Hârici geçmişten gelen etkileri barındıran Selefî-Vahhâbi ekolün, ya da akidevi idraksizliğin, neşv ü nüma bulduğu yerlerde daha da münbit bir alan bulunmaktadır. IŞİD"in çıkışında da tüm bu faktörler göz önüne alınmalıdır. Petrol vs. enerji nakil/boru hatlarının en yoğun olduğu bu coğrafyada bu tarz örgüt veya hareketlerin, hele ki Suriye ve Irak"ta bu kadar geniş bir alanda etkin olan bir hareketin bu faktörlerden bağımsız olduğu düşünülemez. Bilhassa, Irak Kürdistanı"nda çıkan petrolün Türkiye üzerinden dışarıya satılmasının gündeme gelmesi ve fiiliyata konmasının ertesinde olayların hızla gelişmesi de bunu göstermektedir.
Tüm bunların yanı sıra, uluslararası propaganda ağının oluşturduğu atmosferin yönlendirmeleri bir anda bir devleti, din/inanç mensuplarını, bir bölgeyi terör yatağı veya terörist olarak lanse edip, bu yönde uluslararası kamuoyunu önemli ölçüde etkiler. Özellikle son 20 yılda, Anglo-Saxon dünyanın İslâm"ı , İslâm âlemini, terör yatağı/terörist olarak sunma/lanse etmeye yönelik her türlü araçla sürdürdüğü kara propaganda dünya kamuoyunda, inandırdığı kesimler üzerinden, İslam ve Müslümanlar aleyhinde bir kamplaşmayı doğurmuştur.
60"lı, 70"li yıllarda dünyanın dört bir yanında, şiddet ve tedhiş hareketleri, gerilla örgütleri faaliyet gösterirken büyük oranda terör/terörist muamelesi görmezken, bu konuda sömürgeciliğe, mandacılığa ve türlü baskılara maruz kalmış İslâm dünyası 90"lı yılların başından itibaren böyle bir suçlama ve tavırla karşı karşıya kalmıştır. İki kutuplu dünya sisteminin, soğuk savaş döneminin sona ermesinin ardından yeni oluşturulan tehdit algısıyla İslâm ve İslâm Dünyası birinci tehdit ve düşman olarak belirlenmiştir. Rejimler ve bazı olaylar/eylemler zinciri bahane olarak gösterilse de, Afganistan ve Irak işgalleri, enerji nakil hatları faktörünün yanı sıra, bu algı/konsept zemini üzerinden gerçekleştirilmiştir. Oysaki, daha önce de aynı baskıcı rejimler bu ülkelerde bulunmaktaydı. İran"la olan savaş esnasında, Saddam rejiminin kimyasal gazlarla gerçekleştirdiği Halepçe katliamı, o savaşta Saddam rejimi Batı"nın müttefiki konumunda kabul edildiğinden, müdahale veya işgal gerekçesi olmamıştı.
Son süreçte, IŞİD, Boco Haram örgütü gibi Harici/Selefi yönelimli, uluslararası gizli servislerin ürettiği şüphe götürmeyen, şirket gibi sipariş eylemler gerçekleştiren, örgütlerin sergilediği İslâmi hiçbir temeli/gerekçesi olmayan, vahşete varan şiddet eylemleri bahane gösterilerek, İslam dini ve Müslümanlar sürekli "terör-terörist" suçlamasıyla sanık sandalyesine konularak ağır bir propagandaya, suçlama/linç kampanyasına maruz bırakılmaktadır.
Filistin"de ise, Hamas Hareketi ve Gazze"deki Hamas İdaresi, sırf İslami esasları referans aldıkları için, terörist muamelesi görebilmektedir. İsrail"in her defasında orantısız güç ve yasaklanmış silahlarla sivilleri hedef alarak gerçekleştirdiği saldırılara karşı bölgeyi savunma konumu dışında silahlı bir eylem gerçekleştirmeyen Hamas, bir kısım Körfez ülkelerinin de destek vermesi ile, böyle bir muameleye maruz bırakılmaktadır. Gazze"de bir ay içinde 400"ü çocuk, 2000"e yakın insan kaybına rağmen, İsrail"in saldırılarını durdurup, ateşkes uygulanması konusunda bile çok geç hareket edildi. Oysa ki, Hamas 70"li yıllarda Filistin direniş örgütlerinin sergilediği (1972"deki Münih Olimpiyatları baskını gibi) eylemlerin yüzde birini bile gerçekleştirmemişti.
İdeoloji, Yezîdilik ve İslâm
Son günlerde Irak Kürdistanı"ndaki olaylar, IŞİD"ın mevzi kazanıp Musul"un ardından Şengal/Sincar ve Mahmur"a girişi, Yezidi/İzdî topluluğuna yönelik eylem ve saldırıları, Yezîdileri ve Yezîdiliği yeniden gündeme taşıdı. Yezîdiler üzerinden birçok tartışmalar da gündeme geldi. Ancak, özellikle IŞİD"in saldırıları ve Yezîdilik üzerinden Müslümanlık ve Müslümanlar adeta sanık sandalyesine oturtulmuş, kara bir propaganda hüküm sürmektedir. Buradan yola çıkılarak, Kürtlerin İslâm"dan soğutularak, Müslümanlıktan koparılmaları, dahası Müslümanlığın Kürdistan"dan tümüyle kovulması hedeflenmektedir.
Oysa ki, Haricî/Vahhabi ve Mücessime mezhebi yönelimli olup, bir takım batılı güç odaklarının da kontrolünde hareket eden, İslam ve insanlık dışı eylemleriyle hiçbir hukuk ve sınır tanımayan IŞİD"ın eylem, saldırı ve katliamlarının İslâmi/Dinî hiçbir temeli/dayanağı yok. Bu anlamda, IŞİD"in Yezîdî topluluğuna yönelik eylem ve saldırıları kesinlikle önlenmelidir.
Bugünlerde, IŞİD"ın Yezîdî/İzdî topluluğuna yönelik saldırıları üzerinden, sadece yüce İslâm dini itham edilmekle kalınmamakta, bu konuda etnik-ideolojik ezberler tekrarlanmakta ve inatla ısrar edilmektedir. Yezidilik üzerinden üretilen ideolojik ezberler ve tarih üretimi artık çileden çıkarıcı bir hal almaktadır.
Bu konudaki ideolojik ezberler ve tarih tezleri, Türkiye"de tek-parti döneminde, 30"lu yıllarda dayatılan resmi ideoloji ve tarih tezlerinden, Güneş-Dil teorisinden hiç farklı değil. Kör bir öykünme ve taklitle aynı tutum ısrarla dayatılmaya çalışılmaktadır.
Konuya ilişkin, çarpıtma daha topluluğa verilen isimden başlamaktadır. Bugüne kadar, Abdülkâdir Gilânî"nin muâsırı, büyük mutasavvıf Adiy bin Müsâfir"in kurucusu olduğu Adeviyye tarikatinden, zamanla değişim ve başkalaşım geçirerek, ayrı bir dini entiteye dönüşen bu topluluğa "Yezîdî" adı verilmiş. Şerefhan dahi, Kürt Beyliklerinin Tarihi olan 1005/1597 tarihli Şerefnâme"de "Yezîdî" adlandırmasını kullanmıştır. Kürtler arasında ise "İzdî" şeklinde telaffuz edilip, kullanılagelmiştir. Buna rağmen son dönemlerde Azdi, Azdayi ve en son Ezidi adlandırmaları ortaya sürülmüştür. Bu son adlandırmalar, 30"lu yıllardaki Türk Tarih tezine benzer bir kaygı ve ideoloji zemininde öne sürülmüş, böylece Yezidiliğin Azday, Yezdan gibi kelimelerden türediği, yani İslam öncesi Kürtlerin antik dini olduğu savı dile getirilmiştir. Aynı şekilde, Diyarbekir şehir merkezinin antik/tarihi adı olan "Amid"e, tarihi hiçbir veri elde olmadığı halde, Med"lerle bağlantı kurularak son yıllarda "Amed" denmesi gibi. Halbuki, bu şehre "Amid" dendiği gibi, buradan yetişen ünlü şahsiyetler için hep "Amidî" nisbeti kullanılmıştır. Yezidilikle ilgili, özellikle, son dönemlerde ciddi araştırmalar gerçekleştirilip tarihi veriler ve belgeler yayınlanmışken, tarihi/ilmi hiçbir dayanağı olmayan etnik- ideolojik ezberlerin tekrarında, dayatılmasında inatla ısrar edilmektedir. Konuya ilişkin 24 Mart 2012 ve 28 Mart 2012 tarihli makaleleri yine bu sütunlarda yayınlamıştım. Sadece bununla kalınmamakta, bu sentetik/yapay tarih tezlerini kabul etmeye yanaşmayan Kürtler, özellikle sosyal medyada, acımasız bir linç kampanyası ile karşı karşıya kalmaktadır.
Türkiye"de 30"lu yıllarda devletin resmi ideolojisi olarak dayatılan tarih tezleri taklit edilerek, bunlara öykünülerek sergilenen tutum, gerçekleri değiştirmeyeceği gibi, bu ideolojik ezberlerde ısrar edilmesinin toplumsal fay hatlarını diri tutup, bölge barışını iyice torpilleyecek şekilde derinleştirmekten başka bir işlevi olmaz.
Yezîdîlik/İzdilikle ilgili birçok tarihi kaynak ve veri bulunmaktadır. Hele, Adiy bin Müsafir"in tarihi şahsiyetine, menkıbelerine ilşkin bir hayli Arapça kaynak bulunduğu gibi (Şeyh Adî"nin Arapça Menakıbı için bkz. Berlin, Staats Bibliothek, We, 1743; Ayrıca, Nureddin Abu"l-Hasen Eş-Şetnufî, Behcetu"l-Esrâr Ve Ma"denu"l-Envâr, Bağdat, 2010) , "Ehl-i Sünnet İtikadı" adlı eserinin eski tarihli yazmaları da bulunmaktadır. Bu anlamda şahsı ve tarihi kişiliğine ilişkin karanlık bir nokta ve gizem bulunmamaktadır. Yanısıra, Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa bölümünde kayıtlı, 669/1271 tarihli, Adeviyye Tarikatı mensuplarına ait Hakkari"de kaleme alınmış ve içinde Şeyh Adiy bin Müsafir"in eserinin de yer aldığı Arapça yazma mecmuâ, hiçbir şüpheye mahal bırakmayacak şekilde konuyu aydınlatıcı niteliktedir. Bunun yanısıra, Roger Lescot"un daha 1938 yılında yayınladığı, Yezîdilik"le ilgili çalışması da, bu konudaki tarih tezlerini ve ezberleri kesinlikle doğrulamamaktadır. (Bakınız: Roger Lecot, Yezîdîler, Çeviri: Ayşe Meral, Avesta Yayınları, İstanbul, 2001). Yine bu konuda, Enes Muhammed Şerif Doskî"nin Yüksek Lisans çalışması (Enes M. Şerif Ed-Doskî, Etbâu"ş-Şeyh Adiy bin Musafir El-Hekkârî, 2006, Dohuk) ile Hakkari Üniversitesi öğretim görevlisi Yaşar Kaplan"ın "Günümüz Yezîdiliği" başlıklı yüksek lisans tezi (Yaşar Kaplan, Günümüz Yezidiliği, Nubihar Yayınları, İstanbul, 2013) ve Metin Bozan"ın "Şeyh Adi bin Müsafir" başlıklı çalışması (Metin bozan, Şeyh Adî Bin Müsafir, Nubihar Yayınları, İstanbul, 2013) son dönemlere ait önemli çalışmalar"dır.
Tüm mevcut kaynaklara tarihi verilere ve son dönem akademik çalışmalara rağmen, halen kamuoyunda ideolojik ezberlere dayalı yaklaşım ve bunlara dayanan bir kısım akademik-ilmi kıymeti haiz olmayan eserler, başta medya olmak üzere üzere ısrarla dayatılmaktadır.
Türkiye ve Orta Doğu"nun dönemeci
Erkân-ı Harbiye Binbaşılarından ve Mustafa Kemal"in Suriye-Filistin cephesindeki arkadaşlarından Vecîhî Bey, 1337/1921 senesinde "Filistin Ric"ati" adıyla harp hatıraları mahiyetinde bir kitap yayınlar. Kitabın önsözünde şöyle ilginç ifadeler yer alır:
"Biz Türkler, bundan sonra yaşamak istiyorsak, çok uzaklara gitmeğe lüzum yok. Yakın bir mâzinin ibretlerinden ders almak kâfîdir. Önümüzde apaydınlık duran şehrâh-ı selâmete dâhil olabilmek için en evvel bütün ağırlığıyla omuzlarımıza çökerek bizi yerimizden oynatmayan hamûle-i mirâs-ı mâziyi atmalı. Ne olduğumuzu, ne yapacağımızı bilmeli, görmeliyiz. İtikâdımca, şekl-i hâzırımızla amelden, fikre kadar harekât-ı ictimâiyyemizin her nev"ine izâfe ettiğimiz tavr-i millî doğru değildir, sahtedir; olsa olsa bununla kendimizi iğfâl etmiş oluyoruz.
Millî Avrupa"ya benzemek istiyorsak, evvelâ millî bir Türkiya olalım ve lütfen teşbihim su-i telakkiye uğramasın: Fikrimce, bir lahza kendimizi devr-i evvelimizde farz ederek, Osman Gâzî mekteb-i ibtidâiyesinden bir şehâdetnâme alırsak, ben şüphe etmiyorum, çok geçmez. Serî bir yürüyüşle asr-ı hâzır medeniyetinin kıymetli ve pek güzîde bir uzvu oluruz." (Vecîhî, Erkân-ı Harbiye Binbaşısı, Cihân Harbine Ait Hatıralardan: Filistin Ric"ati, Matbaa-i Askeriye, Dersaâdet, 1337. Shf. 3-4)
Binbaşı Vecîhî Bey"in hem kitabının ismi, hem de bu sözleri ile anlatmaya, betimlemeye çalıştığı, Orta Doğu"dan çekilmenin, redd-i miras ile yüzünü başka yöne çevirmenin fiiliyattaki adıdır. 18 yüzyıl başında, peş peşe gelen yenilgiler ve toprak kayıplarıyla tedricen çöküşe doğru giden bir imparatorluğa ve mirasına son noktanın konulmasıydı. Yine benzeri bir bakış açısı Falih Rıfkı Atay tarafından Ateş Ve Güneş (Halk Kütüphanesi, 1335/1919, İstanbul, Shf. 5-12) ile Zeytindağı adlı eserlerinde daha açık ifadelerle dile getirilmiştir.
Özellikle, 19. yüzyılın ikinci yarısında toprak kayıplarının hızlanması, hele 93 (1293/1877-78) Osmanlı Rus Harbi bozgunu neredeyse kaçınılmaz sonun başlangıcı oldu. Ayastefanos Anlaşması ile neredeyse varlığını kaybedecek bir noktaya gelen Osmanlı Devleti, Berlin Konferansı ile bir nebze olsun lehine yönelik yeni düzenlemelerle bir nefes aldı. Sırbistan, Karadağ gibi toprakların tümü ile elden çıkması, Tuna vilayetine muhtariyet verilmesi, Kıbrıs"ın İngiltere"ye kiralanması gibi toprak kayıplarına rağmen çok daha büyük kayıpların önü alınmıştı. Sultan II. Abdülhamid dönemi, Devr-i Hamîdî denilen dönem de bu şekilde başlamıştı. 1908 II. Meşrutiyet sonrasında ise, ülke yönetimine gelen Jön Türk-İttihatçı idare iki Balkan savaşı ile kısa zamanda Edirne"ye kadar tüm Balkan-Rumeli topraklarını kaybettirdi. Birinci Cihan Harbi patlak verdikten sonra ise, Balkan Savaşlarında Bulgaristan ve Yunanistan"a bile yenilmiş olan ülke, Düvel-i Muazzama"ya karşı birkaç cepheden birden savaşa sokuldu. Bu savaş, Çanakkale ve Kûtu"l-Amare zaferlerine rağmen büyük bozgunlarla ülkenin iyice dağılmasına, Osmanlı Devleti"nin sona ermesine yol açtı. Özellikle, Mekke Emiri Şerif Hüseyin Paşa ve oğullarının İngilizlerle işbirliği yaparak ayaklanması, bunun adeta nihai noktası oldu. Zâten 19. yüzyılın başlarından itibaren, yenilgi ve toprak kayıpları ile eş zamanlı batılılaşma ve modernleşme yönündeki reformlarla sisteminde değişikliklere giden imparatorluğun, modern ulus devlete dönüşmesi hızlanıp, kesinleşti.
Tüm bunların sonucunda, İstiklâl Harbi neticesinde Lozan"da çizilen sınırlar muvacehesinde ulus-devlete dönüşen," Türkiye Cumhuriyeti" adını alan yeni devlet, Orta Doğu ve İslâm Dünyası ile bağlarını koparıp, radikal reform/inkılaplarla tümü ile redd-i mirâs davasında bulunarak yüzünü iyice batıya döner. Bu durum, Resmi İdeoloji ile katı bir statüko halini alır. On yıllarca süren bu statüko, Ortadoğu ve İslam Alemi ile Türkiye"yi birbirine haram kılar. O kadar ki, farklı gerekçelerle olsa da, sınırlarına mayın bile döşer. Türkiye"nin sadece Orta Doğu"da değil Balkanlarda da "Yurtta Sulh Cihan"da Sulh" sözü ile izlediği pasif/edilgen dış politika, Türkiye"yi on yıllarca Misâk-ı Milli ve Lozan hudutlarına hapseder. Bu sınırlar içerisinde, katı bir resmi ideoloji ile üzerinde bir ulus-devlet kurulsa bile, bir imparatorluk bakiyesiydi. İla nihaye bu şekilde devamı söz konusu olamazdı. 90"lı yılların başında, Sovyet/Doğu blokunun çökerek soğuk savaş döneminin ve iki kutuplu dünya sisteminin sona ermesi, Türkiye"yi yeni arayışlara mecbur kıldı. Zaten, 80"li yıllardan itibaren Türkiye"de Orta Doğu"ya nisbi bir yönelim artışı söz konusu olmuştu. Bu dönemde Nato konseptindeki zorunlu değişim, Kürt sorunu, Orta Doğu"daki gelişmeler Türkiye ve Orta Doğu"yu birbirine farz kıldı. Türkiye"nin çevresinde ve bölgesinde yeni bir aktif politikaya yönelmesi zaruri bir hale geldi. Zaten baştan beri yanlış ve sorunlu olan Misak-ı Millici/Statükocu politikalar, artık hiçbir şekilde sürdürülemez bir durum arzetti.
Orta Doğu"da baş döndürücü bir hızla gelişen yeni olaylar, Irak"ın işgali akabindeki gelişmeler, özellikle Arap Baharı, uzun süren Statükoya alışmış Türkiye"nin yeni gelişmelere adaptasyonunda ciddi sorunlara yol açtı. Arap Baharının aleyhe, kanlı felaketlere dönüşen seyir çizgisi, Suriye"de yıllardır süren iç savaş, aktif dış politikanın yönünü değiştirip, önünü kesen bir rol oynadı. Libya"dan Irak"a kadarki Kuzey hattında IŞİD gibi örgütlerin devreye sokulması ile çok kanlı bir kaos ortamı yaşanmaktadır. Türkiye"nin bu durumda, bölgeden elini çekip, eski pasif/statükocu duruma dönmesi/ ric"ati artık söz konusu olamaz. Ancak, II. Meşrutiyet döneminde, İttihatçı/Jön Türk yönetim kadrolarının neden olduğu, Osmanlı"nın tümü ile sonunu getirdiği kanlı maceraların benzeri maceralara kalkışmak da, nerede duracağı kestirilemeyen felaket ve trajedilere yol açar. Bu zorlu dönemecin olabildiğince az hasarla atlatılabilmesi için, statükoculuk ile maceracılık arasında ifrat ve tefritten kaçınacak; feraset, basiret, mes"uliyet bilinci ve donanımı esas alan bilgece/ustaca bir siyasete ihtiyaç vardır.
Türkiye ve bölgeyi bekleyen sorunlar
30"lu, 40"lı yıllardan itibaren Türkiye"yi çevresine kapatan/yabancılaştıran bir "İstikrar Ülkesi/İstikrar Adası" söylemi vardı. Bununla, çevresine özellikle Orta Doğu ve Balkanlara duyarsız, tarihi ilişkilerini dondurmuş bir siyasal yapı, resmi ideolojiyi meşrulaştırmaya yönelik bir söylem dayatıldı. Her ne kadar Sadabad ve Bağdat Paktları gibi açılımlara girildiyse de, bu çevresine kapanma/yabancılaşma, çevresini/ bölgesini kendisine haram kılma gerçeğini değiştiremedi.
Asıl itibariyle, Türkiye"nin İkinci Dünya Harbinin ardından bu pırangayı kırmaya yönelik adımları atması beklenirdi. Gerçi Menderes İdaresi döneminde İngiltere"nin gözetiminde, Irak, Pakistan ve İran"la birlikte Bağdat Paktı oluşturulduysa"da, 1958 Temmuzunda Irak"ta General Abdülkerîm Kasım tarafından gerçekleştirilen Şerifler Hanedanı ve Başvekil Nuri Said Paşa"nın katledilmesi ile sonuçlanan kanlı askeri darbe ile sonlandırıldı. Suriye sınırına, kaçakçılığı önlemek gerekçesi ile döşenen mayınlar bu yabancılaşmayı katmerleştirdi. Türkiye"de de 27 Mayıs darbesi, Batı"nın izni ve gözetimi altında da olsa, bu tarz açılımların önünü uzun süreliğine kapattı.
30"lu yıllardaki resmi ideolojinin ve etkisinin çok uzun sürmesinin bedeli, Türkiye"nin çevresine yeniden açılması ile ilgili birçok değerli fırsatların kaçırılmasına neden oldu. 80"li yıllarda Orta Doğu"ya yönelik ticari ve kültürel bazı açılımların artış göstermesine rağmen, zaten Harb-i Umûmî akabinde hiçbir zaman istikrar görmeyen Orta Doğu Coğrafyası, çalkantılarla dolu bir bölge haline geldi.İsrail"in kurulmasının oluşturduğu travmaların yanı sıra; İran-Irak Savaşı, Birinci Körfez Savaşı, 2003"te Irak"ın işgali, en son Suriye ve Libya"daki iç savaş, Mısır"daki darbe, Yemen"deki olaylar vs. bunların tümü bölgeyi geleceği belirsiz bir kaos ortamına sürüklemiştir.
Kuzey ve Orta Mezopotamya gibi İslâm Coğrafyasının göbeğinde baş gösterip, büyüyerek bir kör düğüm haline gelen Kürt ve Alevi meselesi, daha da belirsiz bir geleceğe işaret etmektedir. Yanısıra, öteden beri zaman zaman alevlenen mezhebi gerilimlerin, Irak"ın işgali akabinde ülkede ve özellikle Bağdat"ta oluşan yeni siyasal durum ve Suriye olayları, IŞİD"in yükselişi ve Körfez ülkelerinin tutumu mezhebi gerilimlerin iyice artışına yol açmıştır. Bağdat"ın 17. Yüzyıl başı/Şah Abbas dönemi statüsüne geri döndürülme çabası, Yemen"de Saâde bölgesindeki Husî sorunu bunun başlıca göstergesidir.
Ortadoğu"da süreçlere müdahale edebilecek potansiyele sahip olan Türkiye"de ise, Türkiye"yi bir demir kafes"e hapsetmiş olan Misâk-ı Millici, çevresine yabancılaştıran resmi ideolojinin çok uzun süre hakimiyetini sürdürüyor olması, yıllardır fırsat kaçırttığı gibi, manevra kabiliyetini olabildiğince kısıtlamıştır. Türkiye"nin çevresine ve bölgeye yönelik uzun vadeli stratejiler geliştirip uygulamaya koymasını uzunca bir süre önlemiş, olaylara hazırlıksız yakalanma konumuna sürüklemiştir. Türkiye, çevresinde oluşan kaosun kuşatması altına alınmıştır. Resmi ideolojinin, ulus-devletin oluşmasına/ gelişmesine sebebiyet verdiği hem Kürt hem Alevilik Meselesi, henüz bir çözüm aşamasına ulaşmadığı gibi artık neredeyse bölgesel bir sorun haline gelmiştir. Resmi ideoloji ve ulus-devletin tek-tip dayatmacı yapı ve siyaseti, bu sorunların zamanla daha da büyüyerek gelişmesine sebebiyet vermiştir.
Resmi ideoloji, sadece Orta Doğu"da değil Balkanlarda da Türkiye"nin önüne birçok engel çıkaran bir işlev gördü. Doğu Blokunun çökmesinin ardından, bölgeyle yeniden bağ kurulabilmesi yönündeki önemli fırsatlar kesinlikle değerlendirilemedi. Bosna ve Kosova olayları esnasında, Türkiye"nin hareket kabiliyetini önemli ölçüde kısıtladı. Balkanlar/Rumeli"ye yönelik resmi ideolojinin oluşturduğu kronik kayıtsızlık ve ulus-devletin yol açtığı, bölgedeki en büyük Müslüman nüfusu oluşturan Osmanlı bakiyesi gayr-i Türk Müslüman unsurları görmezden gelme politikası alışkanlıkları, Türkiye"nin önüne çıkan önemli bir engel"dir. Özellikle, en kalabalık Müslüman nüfus olan Arnavut ve Boşnak unsurunu görmezden gelen bir dış politika anlayışının vakit kaybetmeden aşılması yönünde adımlar atılması gerekmektedir.Üstelik Türkiye"de 10 milyon civarında Arnavut ve Boşnak vatandaş bulunurken..Oysaki, Osmanlı saray idaresinde ve askeri gücü olarak en kuvvetli topluluklar Arnavutlar ve Boşnaklardı. Arnavutlar 33, Boşnaklar ise 29 sadrazam çıkarmıştı.
Türkiye"de son 10-12 yılda gerçekleştirilen reformlarla mesafeler alındıysa da, on yıllarca biriken sorunların ağırlığı halen ciddi olarak hissedilmektedir. Ayrıca, bugün artık ehlileştirilmiş adıyla "uluslar arası kamuoyu" adı verilen eskinin Düvel-i Muazzama vesayeti de buna eklenince ağırlık daha da etkisini hissettirmektedir.
Bunca sorun içerisinde, bölgenin en stratejik ülkelerinden biri olan Türkiye"nin bu sorunlara kayıtsız kalması, eski/kronik kayıtsızlık siyasetini sürdürmesi mümkün değil. Zaten, bugüne kadar kaçırılmış fırsatlar, kaybedilen zaman fazlasıyla başlı başına bir sorun yumağı oluşturmaktadır. Yeni ve gerçekçi; hayalcilik ve maceracılıktan uzak, stratejik manevra kabiliyetini genişleten donanımlı/aktif kadrolara ve tarz-ı siyasete ihtiyaç hissedilmektedir.
Siyaset ve idare en zor ve çetrefilli sahalardan/mesleklerden biridir. Bir çok zorlukları olduğu gibi, en fazla hata da yapılabilen bir alandır .Tarihi tecrübeler vefasının olmadığını da gösteriyor. O yüzden, ulema ve mutasavvıflar genellikle bu alandan uzak durmuşlardır. İmam Gazzali Eyyuhelveled risalesinde bu alanın muhataralarına vurucu cümlelerle temas etmiştir. Eserde Sultanlar ve Meliklerle çok oturup kalkan alimler zemmedilmiştir. Bunun son asırdaki en önemli örneği olan Bediüzzaman Said-i Nursî "Siyasetten Allah"a (C.C) sığınırım" demiştir. Fakat aynı zamanda siyaset/idare toplum hayatının ve idari mekanizmanın vazgeçilmezi olma konumunu da her zaman sürdüregelmiştir
Siyasette/idarede en fazla vazgeçilmemesi gereken husus başta ahlâk, adâlet, ferâset, basîret, vefa ve sadakattir. Bu yüzden İslam tarihinde, idarecilerin, hükümdarların, melik, vezir vs. devlet adamlarının İslam"ın, ahlak"ın, adâletin temel prensiplerinden sapma gösterdiği hususlarda sapmayı önleme, yol gösterici olmaya matuf siyasetname türü eserler vücuda getirilmiştir. İmam Gazzâli, Saâlibî, Nizâmulmülk, Ebu Necib Abdurrahman Eş-şeyzerî gibi önemli şahsiyetlerin bu konudaki eserleri başta gelmektedir. Osmanlı devrinde de, Dede Efendi"nin Siyasetnâmesi, Lütfî Paşa"nın Âsafnâmesi, Koçi Bey Risâleleri gibi eserler bu amaca matuf olarak yazılıp sunulmuşlardır.Bu eserler, hükümdar, Vezir ve diğer idarecilere adâlet başta olmak üzere bu temel prensipler çerçevesinde nasihat ve yol gösterici ahlâki kâideleri, unsurları ihtiva etmiştir.
Yukarıda belirttiğim gibi siyaset ve buna dayalı iktidar zor ve çetrefilli bir yol olup, demirden leblebi gibidir. Ama aslolan ilkeleri, adaleti/ehliyeti koruyarak bu zoru başarabilmek, üstesinden gelebilmektir.
Hz. Resul-i Ekrem"den (S.A.V) sonra, Hulefâ-yı Raşidîn devri 30 yıl sürer. Ardından, bir hadis-i şerif"te beyan olunduğu gibi ısırıcı melikler devri gelir. Özellikle Kerbelâ fâciasından itibaren Melikler ümera ve valilerin adaleti hiçe sayan zulümleri , katliamları, zulmü ile şöhret bulan Haccâc-ı Zâlim"in icraatları bilinmektedir. Bu yüzden o dönemde yaşayan ashabın ekserisi ve tabiînin büyükleri uzlete çekilmeyi tercih etmişlerdir. Buna rağmen Ehl-i Beyt mensuplarının yanısıra, Hârre Vak"ası şehitleri, Abdullah b. Ömer (r.a), Said b. Cübeyr gibi kimseler zalimlerin hışmındam halas olamamışlardır.
Hasan-ı Basri, Abdullah b. Mübarek, İmam İbrahim En-Nehaî, İmam Muhammed Bâkır, İmam Cafer Es-Sâdık, Süleyman Ed-Darânî gibi tâbiîn ve teba-i tâbiînin bir takım ileri gelenleri hükümdar ve diğer idarecilerle ihtilattan uzak durmuş, ilim ve salih amel yolunu tercih edip, bu yönde talebe yetiştirmeye gayret etmişlerdir. Aynı şekilde İmam A"zam Ebu Hanife, İmam Malik"ten başlayarak mezhep imamları da idarecilerin adaletsizlik ve zulümlerine karşı çıkıp ekseriyetle güçleri yettiğince bu yönde çileye talip olmuşlardır.
Bunlar hem ilim hem de irfân/tasavvuf yolunun serçeşmeleri olmuşlardır. Tasavvufi ekollerin doğuşunda en önemli âmil, idarecilerin zulüm ve haksız icraatleri ile dünyanın dolup, taşması olmuştur. Ârifler ve mutasavvıflar amel-ibâdet ve irfan hayatına yönelerek zulüm ve haksızlıklarla dolmuş dünya gâilelerinden uzaklaşarak Allah"a (C.C) yönelmişlerdir. Zaman zaman, Ömer b. Abdilazîz"den başlayarak adaleti esas alan halifeler, melikler ve vezirler de zuhur etmiş ve bu yönleriyle temayüz edip şöhret bulmuşlardır. Süfyan Es-Sevrî Ömer b. Abdilazîz için 5. Raşid halife olarak anmıştır. Nureddin Mahmud Zengî, Selahaddîn-i Eyyûbî, Selçuklulardan Sultan Alparslan, Vezir Nizâmulmülk ve Sultan Sencer, Memlüklülerden Sultan Baybars, Sultan Berkok bu yönleri ile bilinenlerden başlıcalarıdır.
Ayrıca, Melikler, Vezirler ve diğer idarecilerin adaleti gözetip, hakkı tutmalarına matuf, siyaset ahlâkı üzerine, yol gösterici bir hayli eserler kaleme alınmıştır. Ebu Mansur Es-Seâlibî En-Nisâburî"nin "Adâbu"l-Mulûk"u, Endülüslü Muhammed b. Turtuşî"nin "Sirâcu"l-Mulûk" adlı eseri, Ebu"l-Hasan El-Mâverdî"nin "El-Ahkâmu"s-Sultâniyye" si, İmam Gazzâli"nin "Nasîhatu"l-Mulûk" adlı adlı eseri, Selçuklu Veziri Nizâmulmülk"ün Farsça Siyâsetnâmesi, bunların ilk önemli örnekleridir. Taberiye Kadısı Ebu Necîb Abdurrahman bin Nasr bin Abdillah Eş-şeyzerî"nin (Vefatı: 590/1193-94) Selahaddîn-i Eyyûbî"ye sunduğu "En-Nehcu"l-Meslûk Fi Siyâset"l-Mulûk" ve "Nihâyetu"r-Rutbe Fi Talebi"l-Hisbe" adlı eserleri ise konuya ilişkin zirve eserlerdir. Bir kısım melik, Vezir ve idarecilerin adalet ve isabetli siysetleri ve başarılarıyla ön plana çıkmalarında bu eserlerin önemli rolü sözkonusudur. Bir kısım Memlük ve Osmanlı sultanlarının bu eserleri, özellikle Şeyzerî"nin eserlerini el kitabı olarak bulundurdukları bilinmektedir. 15. Yüzyılda Seyfeddin El-Ukaylî"nin Vüzerânın ahvâl ve âsârını zikrettiği "Asâru"l-Vüzerâ" adlı Farsça eseri, 16. Yüzyılda Osmanlılarda, Sadrazam İşkodralı Lütfî Paşa"nın devlet mekanizmasının işleyişi ile igili ünlü Asafnâmesi, 17. Yüzyılda Korça/Görice"li Mustafa Koçî Bey"in Sultan IV. Murad ve Sultan İbrahim"e sunduğu risâleler Osmanlı devrinde yazılmış önemli eserlerdir. Ayrıca, Kemaleddin İbrahim Dede Cöngi"nin (Vefatı: 975/1566) Arapça Siyâsetnâmesi siyaset ahlâkı ile ilgili yazılmış mühim bir eserdir.
IŞİD ve Orta Doğu"ya yeni müdahale
Son Nato toplantısı ile birlikte ABD, IŞİD"a yönelik, kara operasyonu şeklinde olmasa da askeri müdahale kararı aldı. Zaten bir süredir IŞİD"a ait mevziler hava operasyonları ile vuruluyordu.
1994"te Afganistan"da Talibân"ın neredeyse birden bire sökün edip yükselişine benzer bir şekilde, ortaya çıkıp yükselen IŞİD"in eylemleri ve sonrasındaki gelişmeler, örgütün büyük çaplı bir operasyonun, projenin parçası olma ihtimalini güçlendirmektedir. Dahası, bölgenin yeni baştsn diyazn edilmesine yönelik projenin gerekçesini, zeminini oluşturmaya elverişli bir yapı/eylem içerisindedir. Komplo teorileri üretmek fantezi gibi gelebilir. Hatta IŞİD"in ortaya çıkışı, yükselişi ve eylemlerine yönelik bölgede elverişli bir zeminin bulunduğunu da söylemek mümkün. Ancak, kısa sürede bu kadar büyüyebilen, Kuzey Afrika, Batı Avrupa"dan Hint alt kıtasına kadar çok farklı ülkelerden militan toplayabilecek kapasitede örgütlenmeyi sağlamış bir örgütün bir kısım uluslar arası büyük güçlerin destek ve projesi olmadan bu raddeye varmasını iddia etmek saflık olur.
IŞİD ve bölge ile ilgili son gelişmelerde bir gariplikler ve çelişkiler zinciri birbirini kovalamakta.. Irak ve Suriye"deki yıllardır süre gelen belirsizlik, iç savaş ve kaos ortamının tek başına IŞİD"ı ortaya çıkardığını söylemek imkansız. Diğer yandan ABD"nin bölgede IŞİD"a karşı oluşturmaya çalıştığı koalisyona destek veren, Cidde"deki bildiriye imza atan Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri gibi bölge ülkeleri. Oysaki her iki bölge ülkesi, IŞİD"ın şiddet eylemlerinin temel referansı olan marjinal akide ve zihniyetinin anavatanı ve bunu ihraç edenler.
IŞİD ilk çıkış zamanlarında, Suriye"deki uzun süren iç savaşın, Irak"ta Sünnilerin Maliki idaresince siyasal süreç dışına itilmesinin bir sonucu gibi algılandıysa da, son birkaç ay içinde sorun çok daha geniş ve farklı boyutlara taşındı. Hatta, Şam ile Bağdat arasında, İran"ın nüfuzu ile oluşan yeni hattı bölüp/kesip geniş bir Sünni bölge oluşturmayı hedeflediği söylense de, IŞİD olayı bunu çok aşan bir noktaya geldi.
ABD"de ise göründüğü kadarı ile IŞİD ve Orta Doğu konusunda, Cumhuriyetçi/Neocon grupları ile Demokratların büyük bölümü arasında ciddi görüş farklılıkları sözkonusu olduğu gibi, diğer lobiler arasında da benzeri farklı yaklaşımlar göze çarpmaktadır. Obama her ne kadar IŞİD"a müdahalede kararlı görünse de, ABD askerlerinin kara operasyonu yapması uzak bir ihtimal. Yanı sıra, bölgeye ilişkin İngiltere, Rusya ve Almanya"nın tutumu da denkleme dahil olduğunda belirsizlik artmaktadır.
Burada diğer belirleyici olacak olan unsur ise Türkiye"nin bu konudaki tutumu ve aktivitesi olacak. Ancak, Suriye"deki uzun süren iç savaş ve belirsizlik, IŞİD"in örgütlenme ve eylem kapasitesine ilişkin ürkütücü tahminler Türkiye açısından, çok denklemli bir krize işaret etmektedir. Yanısıra, tüm bu olanların bölgenin başat sorunu olan Kürt sorunu ile ilişkisi ve bu yöndeki etkisi bıçak sırtı gibi bir pozisyonu doğurmaktadır. Ayrıca, Afganistan ve Irak işgalleri akabinde bölgenin jeopolitiği üzerinde nüfuzu gelişen İran faktörü de devreye girince süreç siyasal mezhep gerginlikleri üzerinden çok daha sancılı bir safhaya giriyor. Catastrophe olarak okunabilecek bir tahmin tablosu sunma çabasında değiliz. Ancak, mevcut krizlerin kolayca aşılamayacağını da rahatlıkla söyleyebiliriz.
İki asrı aşkındır, bölge üzerinde hesaplar yapıp projeler geliştiren ve bunları icraata döken Batılı- büyük devletlerin, siyasal-ekonomik güç odaklarının bölgenin geleceğine ilişkin birçok projeler üzerinde çalıştıkları bilinmeyen bir husus değil. Hatta bu devletler ve dev güç odaklarının çoğu zaman birbirine karşıt noktalarda durdukları da bilinmektedir.
Kısacası, IŞİD"ın gelişme seyri ve eylem şekilleri, çok geniş bir coğrafyada oluşturduğu network ve örgütleme şekli dikkate alındığında, bölgede radikal değişimleri öngören projelere, oprasyonlara aracılık ettiği tahmin edilebilir.Orta Doğu"da sınırların değişimini de öngören radikal değişim ve dönüşüm projeleri öteden beri yüksek sesle dile getirilmektedir. Ancak, bunların bölgenin, bölge insanının hayrına olacağını söylemekk çok güç. Geçmişte, Sykes-Picot mutabakatına dayalı proje uygulamaları, sınır çizimleri ve siyasal yapılanmaların ne tür büyük sancılara yol açtığı hep birlikte görüldü.
Bugün ise, daha büyük bir belirsizlik tablosu ile karşı karşıyayız. Bölgede, sürece müdahale edip, belli ölçüde aksiyon sergileyebilecek potansiyele sahip olma anlamında, Türkiye"den daha yakın bir ülke görünmüyor. Türkiye ise, tarihten/resmi ideolojiden gelen/kalan handikaplar ve Suriye olaylarının olumsuz etkisi ile beraber Kürt sorunu/Alevilik sorunu gibi iki önemli sorunun alacağı şekil hayati bir noktada duruyor.
Orta Doğu: Kaostan istikrara, nasıl?
20. yüzyılın başlarından beri, Batılıların Yakın Doğu ya da Orta Doğu adını verdikleri (Burada ethnocentric bir tanımlama sözkonusu. Bölge birkaç yüzyıldır, kendini adlandırma da dahi aciz duruma düştüğü için, uzaklardan dayatılan tanım aralıklarına mahküm olmaktadır.) bölge/coğrafya, yine batılıların eliyle iki yakası bir araya gelmemektedir. Atlantik"in bir araya gelen iki yakası bölgemizin/coğrafyamızın yakasını bırakmamakta,bölgenin iki yakası bir türlü bir araya gelmemektedir.
Bölgede 20. Yüyılın ilk yarısına, batılı Düvel-i Muazzama tarafından gerçekleştirilen işgal ve sömürge dönemi; ikinci yarısına da, İsrail"in kuruluşunun oluşturduğu istikrarsızlık ve savaşlarla, ihtilâller ve askeri diktatörlükler damgasını vurdu.
Son 20 yılda ise, denklemeler gittikçe karmaşıklaşarak kaos ortamı artış göstermekte, Arap Bahar ile birlikteyse artık tüm bölgeyi kapsayan br niteliğe bürünmektedir. Irak"tan Libya"ya, Lübnan"dan Yemen"e kadar oluşan yeni karmaşa ortamı geleceğe ilşkin öngörüleri de belirsizleştirmekte ürkütücü bir endişe ortamı oluşturmaktadır.Ayrıca bölgede yerel aktörlerin sayısında da bir hayli artış gözlemlenmektedir. Modernizmden, post-modernizme dönüşen süreçte, tam da post-modernizmin öngördüğü yapıya tekabül eden karmaşık bir şekilde çeşitlenmiş bir tablo ile karşı karşıyayız. Bu süreçte, gerek batıdaki siyasal/ekonomik güç dengelerinin çeşitlenmesi, gerekse bunun yansıması olarak bölgedeki yerel aktörlerin de mitoz ve mayoz bölünmelerle çoğalıp günyüzüne çıkması ile oluşan kaotik bir yapı göze çarpmaktadır.
İki yüz yıldır, Orta Doğu üzerinde modern/büyük güçlerin sürekli hesap-kitapla meşgul olduğu ortada. Bunca yıldır bölge dengelerini ne yazık ki, bu hesap-kitaplar belirliyor. Bölge kendi tanım aralıklarını belirleme yetisini uzun zamandır kaybetmiş durumda. Bunlar karşısında kartları yeniden karıp, oyunu bölgenin lehine çevirebilecek bir irade de ufukta pek gözükmüyor. Bölgedeki, devletler, siyasi otoriteler ve güç odakları böyle bir misyonu yerine getirmekten, dahası böyle bir bilinçten bir hayli uzak görünüyor. Orta Doğu"da, Sykes-Picot statükosu denilen sınırlar içindeki siyasal yapılar zaman zaman kendi içinde lokal düzeyde kaosu kontrol altına alabilecek insiyatifleri oluşturabiliyordu. Enerji nakil hatları ve bunların akışı üzerinden bir siyaset üreten büyük güç odakları bu amaç doğrultusunda sınırlı bir alan bırakmışlardı. Bugün bu alanlar da bir bir ortadan kalkma aşamasında. Arap Baharı"na , Arap Sokağının arzusunun tersine olarak yön değiştirtilince, bunun en önemli aracı haline geldi. Açıkçası bahar havası (!) bölgeye zehir edildi.
Bu süreçte, bölgedeki bazı dinamkler araç haline gelmektedir. Daha önceki yazılarda da zaman zaman vuguladığım gibi, bölgede son yüzyılda ön alan Hâricî kökenli katı Selefî/Vahhâbi anlayışın Soğuk Savaş dönemi ideolojik anlayışı ile bileşkelerinden doğan ideolojik Selefî/İdeolojik Hâricî radikal/siyasal hareketlerin bölgede İslâm açısından büyük sancılara yol açtığı ortada. En önemlisi, bölgenin ana Sünni/Ehl-i Sünnet damarını (Eş"arîlik-Matürîdîlik) tahrip kalıbı gibi berhava ediyor.
Müslüman dünyanın Batı/Haçlı dünya ile karşı karşıya gelen, son büyük siyasi temsilcisi olan Osmanlı Devleti"nin zaman içinde, müesseseleri ile birlikte çöküşe geçmesi, bu minvalde Sünnî ve Sufî paradigmanın da, hilâfet, medrese ve dergâh kurumu başta olmak üzere tüm kurumlarıyla çöküşe geçmesi, 20. Yüzyıl"a damgasını vurmuştur.
Yanısıra, Sünnî dünyayı, geleneğin sağlam damarından gelen gelen Ehl-i Sünnet ekolünü temsil edecek, sembolik mahiyette de olsa, hilâfet, medrese, tekke başta olmak üzere hemen hemen tüm dini kurumların bir daha ayağa kalkmamak üzere, yüzyıldır, özellikle Türkiye Cumhuriyetinin radikal reformları eliyle sekülerleşme/laikleşme adına neredeyse kökten tasfiye edilmiş olması, bölgede çok ciddi bir dini otorite ve temsil boşluğu oluşturmuştur.
20. yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren Arap yarımadasında ve Hicâz"da Selefîliğin en marjinal kolu olan Vahhâbi idaresinin hakim olması, Hâricî/Vahhâbi anlayışın İslâm Dünyası"nda boşluktan yararlanarak neredeyse hakimiyet oluşturmasının Sünniliği/Sünni dünyayı adeta rehin almasının başlıca nedenilerinden"dir.
Tüm bu faktörler bölgeyi Küresel/Global adı verilen büyük güçlerin tutsağı haline getirdiği gibi, huzur ve sükunun sıfırlandığı bir zemine sevketmektedir.
Ayrıca, bölgenin ana Müslüman unsurlarından biri olan Kürtlerin bölgedeki rolü hayati bir önem kazanmıştır. 20. Yüzyılda, batılıların çizdiği sınırlar ve ulus-devlet sistemine dayandırdıkları siyasal dizayn bu süreçte en çok Kürtleri vurup hırpaladı. Bölgeyi kontrol eden büyük güçlerin oluşturduğu ulus devletlerin birinci derecede mağduru haline gelen Kürtler bu yeni süreçte ise, bölgede belirleyici bir potansiyel haline geldiler.
İdeolojik İslamcılık/Selefilik ve dindar Müslümanlık
19. Yüzyıl Batı"da, İdeoloji Çağı olarak nitelendirilmiştir. Klasik Batı düşüncesi, Aristo"nun kategorilerine dayanan bir anlayış çerçevesinde tarihi ve düşünce tarihini kalsifikasyonlara tabi tutar. Ortaçağ olarak nitelendirdikleri dönemi inanç/iman çağı (The Age Of Blief), Rönesansı, Serüven Çağı (The Age Of Adventure), 17. Yüzyılı, Rasyonel Akıl Çağı (The Age Of Reason), 18. Yüzyılı Aydınlanma Çağı (The Age Of Enlightenment), 19. Yüzyılı İdeoloji Çağı (The Age Of İdeology), 20. Yüzyılı ise Analiz Çağı (The Age Of Analysis) olarak nitelendirmişlerdir. Ethnocentric bir yaklaşımla yapılan bu kategorizasyona göre 19. Yüzyılda İdeolojilerin, İdeolojik sistem teorilerinin zirve yaptığı bir dönemdir. Aydınlanmacı düşünce akımlarının ve Batı Avrupa"daki ekonomik ve siyasal-toplumsal değişimlerin , bahusus 1789 Fransız Devrimi, sonucu olarak ideolojilerin yükselişi söz konusu olmuştur.
Batı Avrupa"nın Cartesian düşünce ile paralel olarak, coğrafi keşifler, sömürgeciliğin yükselişi sonrasında güç kazanması, uzak denizlerde hakimiyet tesis etmesi bütün uzanımlarıyla dünya üzerinde sürekli artan bir nüfuz sağlaması, Müslüman Dünya"yı da etkisi altına almış, zamanla âlem-i İslâm"ın askeri yenilgiler ve toprak kaybıyla başlayan çöküşünü hızlandırmıştır. Özellikle, Batı Avrupa ile coğrafi ve güç anlamında âlem-i İslâm nâmına karşı karşıya olan Osmanlı Devletinin, yenilgi ve Avrupa"daki toprak kayıpları ile başlayan zevâli aynı zamanda batılılaşmanın başlangıcını da teşkil etti.
19. Yüzyıl başlarında, Mısır, İstanbul, Beyrut, Selânik gibi merkezlerde batılılaşmanın ideolojik etkileri de görülmeye başlandı, Mısır"da Vali/Hidiv Kavalalı Mehmed Ali Paşa"nın askeri alan başta olmak üzere reformları, İstanbul"da II. Mahmud dönemi reformları bu yönde bir çığırın açılmasına neden oldu. Asıl itibarıyla, "neden güç kaybedip, neden yenildik" sorularına cevap aranmasıydı. Osmanlı- İslam dünyasında bu doğrultuda yeni modernleşmeci düşünce hareketleri oluşup gelişti. Müslüman dünyanın kendi iç dinamiklerini zaman içinde büyük oranda tüketip/kaybedip çıkmaza girmesi, yükselen Batı"dan gelen akım ve etkilere olabildiğince açık hale geldi. Gerek Mısır"da gerekse İstanbul "da ve gerekse İngiliz işgaline maruz kalmış Hint Alt kıtasında modernleşmeci/reformcu akımların oluşup serpilmesine yol açtı.
20. Yüzyıl ise, özellikle Birinci Cihan Harbi akabinde daha da kesif bir etkinin gelişmesi ile sonuçlandı. İslam coğrafyasının bir bir sömürgeleştirilmesi, işgallere uğraması bu yöndeki travmayı zirveye çıkarır. Müslüman dünyada bunun ardından oluşan siyasi İslami hareket ve cereyanlar gelenekten/maziden olabildiğince kopuk şekilde gelişme gösterdi. Osmanlı devletinin dağılıp ortadan kalkması ve Anadolu coğrafyası üzerinde kurulan yeni cumhuriyet yenilgi ideolojisinin tescili gibi oldu. Müslümanlık karşısında konuşlanan yeni bir rejim olarak Osmanlı"dan tevarüs eden tüm dini kurumlar, müesseseler bir bir acımasızca tasfiye edilerek dindar halk dini bir şemsiyeden yoksun bırakılıp sekülerizme/ateizme zorlandı.
İkinci Dünya Savaşı akabinde, Arap-İslam âleminde, Mısır"da Cemal Abdünnâsır"dan başlayarak askeri diktatörlüklerin yükselişe geçtiği bir dönem oldu. Soğuk savaş dönemi ideolojilerinin de etkisi ile Siyasal İslami hareket olabildiğince modern ideolojik yüklü akımlar şeklinde neşv ü nüma buldu. Siyasal/Radikal İslamcılık olarak nitelendirilen bu akımlar, aynı zamanda gelenekten gelen dindar halkın bütün değerlerinden kopuk ve bunlara acımasızca savaş açan birimler haline geldiler. Açıkça ideoloji yüklü radikal/siyasal İslamcı akım ve hareketler; Modernleşmeci ve Soğuk Savaş dönemi ideolojilerinin de etkisi ile asırlardan beri var olan Sahih Sünni geleneğin, Batı ve Modernizmin bütün yıkıcı etkilerine rağmen varlığını sürdürebilen unsur ve bakiyelerini tasfiye etti. "Halk İslam"ı, Hurafeler Yığını, Şirk-Câhiliye Bakiyeleri" denilerek/yaftalanarak tüm direnme araçlarını modernizm lehine ortadan kaldırdı. Bu süreç aynı zamanda bu akımların, geçmişe yönelik referanslarında Selefî/Vahhâbi; Hârici/Tekfirci ekollere referans ve atıfta bulunularak bunların yıkıcı/taripkar etkisini kullanmalarını orta yere getirdi. Dindar Müslümanlığı teşkil eden halk yığınlarının/kitlelerin asırlardır yaşanan yıkılış/dağılma//tasfiye süreçlerinde, organize kurum ve müesseselerden yoksun kalmış olmaları bu geleneği sunabilme, daha sağlam bir zeminde temsil edebilme imkanlarını neredeyse sıfırladı. Sünni/Müslüman dünyanın Türkiye başta olmak üzere müesseselerinin tasfiye edilmesi ile ulema vs. şemsiyelerden mahrum hale gelmesi savrulmanın daha da artmasına yol açtı. Müesseselerinin tasfiyesi, zeminin kaybedilmesi ile dindar kitlelerin şu veya bu şekilde temsil etmeye çalıştığı maziden gelen dindar Müslümanlığın kalan bakiyeleri her türlü saldırı/suçlamalara ve yağmaya açık hale geldi. Modern-İdeolojik İslamcılık/Selefilik ise, âlem-i İslâm"da inşâ/ihyâ edici hiçbir özelliğe sahip olmayıp, bu yönde hiçbir katkısı olmadı. Modern-İdeolojik İslamcılık Hârici/Selefi anlayışı da kullanarak, âdeta Dindar Müslümanlık karşısında konuşlanmış oldu. Maziden gelen sahih İslami damarı günümüze ve geleceğe taşıyabilecek kurucu şahsiyetlerin önemi bir bölümü, önce İslam Ülkelerindeki acımasız rejimler, sonra da Harici/Tekfirci radikal akımlarca budandı. Diğer bir bölümünün takipçileri ise onların mirasını geleceğe taşımada son derece yetersiz kaldı.
Kurban Bayramı ve İslam Dünyası"nın manzarası
Bugün yeniden Kurban Bayramı, Arabi ifadeyle İydu"l-Adha. Bayramlar, sevincin paylaştırıldığı, kırgınlıkların unutulduğu, morallerin yerine geldiği, Allah"a (C.C) kulluğun, kardeşliğin, insanlığın hatırlandığı günler olarak bilinir. Müminler bayramlara ayrı bir ehemmiyet vererek manen ve maddeten günler öncesinden hazırlık yaparlar.
Büyük bir coğrafyada, İslâm"ın hakimiyet dönemlerinde, hususi günler, Ramazanlar, bayramlar göze çarpan bir şekilde varlığını hissettirirdi. Müslüman dünyanın şaşaalı/şanlı devirlerinde yılara damgasını vururdu. Bu günlerin mana ve maksadına ekseriyetle uyulurdu. Müslümanların, İslam hakimiyetinin cihangir olmaktan çıkıp, Batı Avrupa"nın yükselişe geçip coğrafyamıza iyice tasallut edip, vesayet/hakimiyet tesis ettiği son 200-300 yılda çok şeyler değişti. Gittikçe dünyaya iyice nüfuz eden modern-seküler yaşam tarzı bize, imanımıza ait değerleri sürekli zayıflattı/geriletti, yerini aldı. Hayatı işgal etti. Tüm bir hayatımız, zikrimiz/fikrimiz, seküler-modernleşmeci, bugün post modern , anlayış ve hayat tarzının işgali altında. İslam âleminin öteden beri, Hulefâ-yı Râşidîn"den sonra, zaman içersinde, saltanatın yerleşmesi ile salt iktidar/güç istencine dayalı anlayışın merkeze oturması söz konusu oldu. Bu dünyaya bakış açımızı da derinden etkiledi. Gavur Dünya ile ilişkimizi de bunun üzerine oturttuk. Sonra, dünyevi güç olarak Gavur bize galip gelince, zamanla o güce teslim olmaya, ontolojik varlığımızı/imanımızı da o güç dengesi üzerinden okumaya başladık. O güce, modern-seküler yaşama teslim olmayı insanlığın mutlak bir gerekliliği olarak farz ettik. Bize galip gelerek esir/rehin alanların benzeme-benzet düsturuna uyduk. Hak ve Hakikati, fıtratımızı yitirdik.
Durum sadece bundan ibaret kalmadı. İslam âlemi, asırlarca, bir kısım zayıf iradeli, bencil, muhteris, kifâyetsiz, ahlâki zaaflarla mâlul, merhametsiz idarecilerin elinde sürekli can çekişti. İslâm"ın/İslam Dünyası"nın uzun vadedeki menâfi ve geleceğini düşünen/mülahaza eden pek olmadı. Dahilde gücü elinde bulunduranlar, ihtiras ve bencilliklerine geleceğimizi kurban ettiler. 20. Yüzyılın ilk yarsısında İslam Dünyasının neredeyse her yeri sömürgeleşmiş veya işgal altına alınmıştı. İkinci yarısında ise, dev güç odaklarının bölgedeki partnerleri konumundaki askeri idareler hakim olmuştu. Mısır"da Cemal Abdünnâsır"ın askeri ihtilali ile başlayan sosyalizm soslu seküler-Arap milliyetçiliği tüm Arap dünyasında kasırga gibi esti. Arapların büyük bölümü bundan nasibini aldı. Bir kısım siyasi/İslâmi hareketler dahi bundan müstağni kalmadı. Nâsırcı seküler Arap milliyetçiliği zehirine bulaştılar. Antiacemist tutum içine girdiler.Kuzey Afrika ve Orta Doğu"da İslâm"ın yine ana unsurları olan Kürtler ve Berberiler küstürülüp, Batı"nın kucağına itildi.
Orta Doğu"nun, İslâm âleminin kalbi olan bir coğrafyada meskun olan Kürtler içinde örgütlenen seküler-ulusalcı/Stalinist örgütler, Ulus-Devletler ve Modern –ulusalcılığın yol açtığı rahneler ve bunun yaşattığı büyük acıların intikamını tüm bir ümmetten, Din"in kendisinden alma yolunu seçtiler. Burada en can alıcı nokta bu. Bir kısım kavimler, özellikle İslam coğrafyasının kalbinde yer alan kavimler, tedricen İslâm Dini ile yollarını ayırıyor. Bu kavimler, içlerine sızan seküler örgütlenmeler eliyle bir bir İslâm"a veda etme yolunu seçiyor. Peş peşe yeni Endülüs vak"aları yaşanma riski artıyor. Kürtlerin İslâm Dini ile yollarını ayırması senaryosu gerçekleştiğinde, İslamiyet kesinlikle Anadolu, Mezopotamya ve Kürdistan coğrafyasından kovulup, Arap yarımadasına hapsedilmiş olacaktır. Saydığım topraklar Müslüman vatanı olmaktan çıkacaktır. Bunun vebâli daha çok, Türk ve Arap milliyetçiliği/Nasyonalizmi ile on yıllarca Kürtleri acımasızca küstürenlerin üzerinde olacaktır.
Aynı fecî durum, Hint Alt Kıt"ası ve Batı Afrika için de geçerlidir. Sadece bununla da kalınmamakta, İslâm Dünyası algısı, Hâricîliği/Katı Selefiliği, Mücessime akidesini esas umde olarak benimsemiş şiddet ve vahşet sergileyen sözde bir kısım siyasal/radikal islamcı hareketlerce rehin alınmış durumda. Birer tahrip kalıbı haline gelen bu Hâricî/Katı Selefî oluşumlar/hareketler eliyle, İslâm dünyasının, medeniyetimizin son bakiyeleri tahrip edilmekte, coğrafyamız yangın yerine çevrilmektedir. 20. Yüzyılda yaşanan travmalarla müesseselerini ve insiyatifini, ilim ve irfânını; ulema ve âriflerini yitiren Ehl-i Sünnet ve Sünnî dünya bu tahrip kalıbı görevi icra eden marjinal akideye dayalı oluşum ve hareketlerin elinde rehin duruma gelmiş. Sanki pâk ve temiz Sünniliği/Ehl-i Sünnet"i, bu Haricî zihniyetli Mücessime akidesi ve bunların sergilediği şiddet ve vahşet temsil ediyormuş gibi.. Genel manzaraya bakılınca, İslam coğrafyasının her yerinde sadece Müslümanlar öldürülmekte, Müslümanlar acımasızca birbiriyle savaşmakta, birbirini öldürmekte/katletmekte..
Oysaki, İslam sadece bir coğrafyanın veya bir unsurun, etnik grubun dini değildi. Cenâb-ı Hakk"ın ayırd etmeksizin, etnik/kavmi hiçbir ayırım yapmaksızın, tüm insanlığın ortak kurtuluş ve selâmeti için seçtiği yegâne dindi. tüm insanlığın ebedi kurtuluşunun/Saâdet-i dâreynin anahtarıydı. Bütün insanlık için lazım ve elzemdi. Ancak, çok büyük bir sadme altındayız. Manzara hiç de iyi görünmüyor. İyimser olmamız için iyi bir neden de göremiyoruz. Mağrip/Kuzey Batı Afrika"dan, Hint Alt Kıt"asına kadar âlem-i İslâm"ın manzarası son derece korkunç ve bunaltıcı. Daha büyük krizlere doğru yol alıyor.
İslâm Dünyası, başta Orta Doğu coğrafyası olmak üzere, öncelikle, ihtiras ve kifayetsizliklerin, basiretsizliğin, pragmatizmin, yağmacı anlayışın, neme lâzımcılığın inhisarından, istilasından kurtarılmalı. Bu muhataralı zamanda, en başta, İman, ahlâk, Hikmet ve bilgeliği esas alan, diğer gam, vebâl hissi taşıyan, basiret ve feraseti öne alan Müslümanlara o kadar ihtiyaç var ki...
Kurban bayramının, yukarda çizdiğim kara tablonun dağılmasına vesile olmasını; tüm insanlığa/âlem-i İslâm"a hayır ve bereket getirmesini Cenâb-ı Hakk"tan niyâz ediyor, herkesin bayramını tebrik ediyorum.
Son aylarda, IŞİD olgusunun Orta Doğu"da yükselişi, IŞİD"in önce Suriye ve Irak"ta Araplarla meskun bölgelere tasallutu, ardından Kürt bölgelerine yönelmesi, en son Kürtlerle meskun Kobani şehrini kuşatması bölgede gerilimi yükselttiği gibi Türkiye"ye de sirayet etmesine sebebiyet verdi.
2003"te Irak"ın işgali ile açığa çıkan süreç, Arap Baharı ve Suriye"de patlak veren iç savaşla hızlandı. Bu süreç, Sykes-Picot"tan sonra Orta Doğu coğrafyasının yeniden dizayn edilmesi, şekillendirilmesi projesi. Elbette her şeyi, "dış güçler"e hamletmek gibi bir kolaycılık içinde değiliz. Ancak, İki asra yakındır bu coğrafyadaki ecnebi elini, faktörünü göz ardı edemeyiz.
Bölgenin, bölgedeki siyasi sınırların ecnebilerce yeniden şekillendirilmesine ilişkin proje ve projelerin, softpower düzeyinde gerçekleşmesini beklemek de mümkün değil. Düvel-i Muazzamanın öteden beri, bu tür müdahaleleri çok sert ve kanlı bir şekilde icra ettiğini tecrübe ile biliyoruz. Bu def"a da, aslında Soğuk Savaş Dönemi"nin ardından birinci Körfez Savaşı ile başlayan bu süreç, Kürt sorununu bölgede başat sorun haline getirdi. Zaten, 20. Yüzyılın ilk çeyreğinden beri var olan Kürt sorunu iyice ön plana çıkıp belirleyici konuma geldi.
Son bir asırdır, bölgenin Anadolu başta olmak üzere modern Ulus-Devlet yapılanmalarına teslim edilmesi ile, Kürtlerle meskun bölgeler, Kürdistan mıntıkası 4-5 ulus- devletin arasında pay edildi, kaldı. Bu da, son yüzyılda Kürtlerin inanılmaz acı ve trajedilere maruz kalmasına yol açtı. Türkiye"de 1925"ten itibaren, Şeyh Said Hadisesi ile birlikte Kürtler sürgün ve katliamlara, ağır baskılara maruz kaldı. Ayrıca, Kürtler, yoğun bir şekilde var olan Medrese ve Dergahlarıyla oldukça dindar bir topluluk olması hasebiyle, yeni rejimin/resmi ideolojinin iki katmanlı şekilde sopasına, husumet ve adavetine maruz bırakıldı. Irak ve Suriye"de ise Sosyalizm soslu Arap Nasyonalizmini esas alan askeri Baas Partisi rejimlerinin hakim olması ile fâcia ve felaketlerle karşı karşıya kaldılar. Suriye"de bir kısım Kürtlerin kimliklerinin toplatılıp, iade edilmeyip kimliksiz bırakılmaları; Irak"ta ise 1975 Cezayir Anlaşması akabinde Kürtlere sürekli göç, sürgün ve ağır katliamlar reva görüldü. Enfal ve Halepçe katliamları bunun zirve noktasını teşkil etti.
Soğuk Savaş döneminin sona ermesinin ardından oluşan yeni durumda Ulus-Devlet yapılanmalarının Batı başta olmak üzere cazibesini, üzerine oturduğu siyasal dinamiklerini kaybetmesi ile, yeniden yapılanma sorununun baş göstermesi söz konusu oldu. Bu süreçte Kürtler yeniden, Bâz bin Dostik ve Selahaddin Eyyubi dönemlerinde olduğu gibi yeniden tarih sahnesine çıkıyorlar. Ancak bu çıkış tabii seyrinden ziyade, uluslararası proje ve senaryolara eklemlenmiş bir şekilde cereyan ediyor. Uluslar arası kamuoyu her ne kadar Kürtlerin son asırda yaşadığı acı ve trajedileri sona erdiriyormuş gibi bir atmosfer oluştursa da, olaylar bu şekilde seyretmemektedir. Özellikle Suriye"deki olayların seyri IŞİD"ın çıkışı, Kürtlerin Suriye"den Türkiye ve Irak Kürdistan"ına göçe zorlanması, en son Kobani fâciası/kuşatması hadiseyi farklı bir aşamaya getirdi. Bir yandan bunlar olurken, diğer yandan başı çeken Kürt örgütlerinin Stalinist-Seküler yapıları, Kürtlerin tabii olarak dindarlığı ve bunun getirdiği farklılaşma Kürtler içinde de çatışmaları alevlendiren bir durum arz ediyor. Ayrıca, IŞİD içinde bir hayli Kürt militanın olması, Kobani"yi kuşatan IŞİD militanlarının büyük bölümünün, hatta komutanının Halepçeli bir Kürt olması sorunu daha da çetrefilli bir hale sokmaktadır.
IŞİD"ın, Hâricî/Vahhabi-Tekfirci bir zihniyete dayanmasına karşın, hiç hak etmediği halde İslami ve Sünni gösterilmesi, Seküler Kürt örgütlerinin bunun üzerinden İslam /Din karşıtı bir propaganda kampanyasına girişmeleri, son olaylarda, Kürdistan"da dindarlara ve dindarların dernek ve vakıflarını hedef almaları hadiseye, soruna kaosa dönüşme eğilimi kazandırmıştır.
Kobani"deki olayların, IŞİD"ın kuşatması karşısında çaresiz kalınmasının verdiği refleksin de etkisi ile olaylar çığırından çıkmış, gençler sokağa çıkmaya çağrılarak şiddete davetiye çıkarılmıştır. Sonuçta, birkaç yıldır, şöyle ya da böyle, sürdürülmeye çalışılan çözüm sürecinin sabote edilmesi hedef alınmıştır.
Bu soruna ilişkin olarak, köklü çözümlere başvurulup bir an evvel icraata konması esastır. Türkiye"de ve coğrafyamızda, Kürt sorununu, bölünmeye gitmeden, aynı siyasi şemsiye altında birlikte yaşamayı mümkün kılacak şekilde çözmeye matuf yeni bir anayasal yapılanma, anayasal güvence şarttır. Ayrıca, Kürt halkını toplumsal anlamda rencide edebilecek eski ulus-devlet refleks ve alışkanlıklarının terk edilmesi önemli bir adım olacaktır. Bu çerçevede, başta Suriye ve Irak "taki Kürtlere yönelik, "Kürt kardeşlerimiz" tabiri yerine "Kürt soydaşlarımız" ifadesinin kullanılması ciddi bir açılım olacaktır. Yanı sıra, Ana Dilde Eğitim/Öğretim meselesinin bir şekilde yoluna koyulması, Tevhid-i Tedrisat Kanunu engelinin kaldırılması, var olan Kürt medreselerine yasal statü tanınması, Şâfiî Kürt kimliğinin Diyanet"te temsili gibi hususların gerçekleştirilmesi Türkiye açısından sorunun çözümünde büyük kapılar aralayacaktır.
Son yüzyılda Kürtler ve coğrafyamızın geleceği
Ne denirse densin, son 20-25 yıldır ülkemizde ve Orta Doğu"da Kürt sorunu başat/belirleyici sorun şeklinde kendini göstermektedir. Bu çerçevede çok şeyler söylendi/yazıldı. Bundan sonra özellikle daha da belirleyici olacağı tahmin edilebilir. Ancak bu belirleyicilikle oluşan ve oluşacak kaos ortamı arasındaki ilişkinin biçimi bölge için hayati derecede önemi haizdir.
Birinci Cihan Harbi/Harb-i Umûmî esnasında Sykes-Picot mutabakatı kesinlikle Kürtleri dikkate alan bir siyasal/toplumsal yapı öngörmüyordu. Aksine, çoğu Osmanlı imparatorluğu bünyesinde yer alıp, devlet-i aliyyeye Harb-i Umûmî"de dahi sadakat göstermiş olan Kürtler, imparatorluk mirası üzerinde peş peşe kurulan ideolojik/merhametsiz ulus devletlerin pençesine bırakılıp paylaştırılıyordu.
Bu tarihlerden itibaren, Kürtler büyük trajedilere, sürgün ve katliâmlara maruz bırakıldı. Osmanlı topraklarının kalan son bakiyesi üzerine Türkiye Cumhuriyeti ulus-devleti tesis edildikten sonra, merhum Şeyh Said hadisesi ile birlikte, Kürtler için toplu ve uzun süren bir baskı ve çile dönemi baş gösterdi. Devlet, diğer dindar Müslümanların yanı sıra, hakeza yine oldukça dindar Müslüman olan Kürtler üzerinden sopayı asla eksik etmedi.
Suriye ve Irak"ta ise Fransız ve İngiliz manda yönetiminde, başta Şeyh Mahmud Berzenci El-Kâdirî olmak üzere Kürt önderleri sindirildi. 1932"de Irak"ta Şerîfler hanedanı İngilizler eliyle hakim kılındıktan sonra, gerek Şerif Faysal gerekse I. M. Gazi ve gerekse Nâib Abdülilâh zamanında Kürtler nispeten daha nefes alan bir dönem yaşadı. Suriye"de ise 1946"daki bağımsızlığın ardından Kürtler idarede büyük oranda söz sahibi oldu. Suriye"de peş peşe gelen dört cumhurbaşkanı Kürt"tü. Bunu sağlayan, Selahaddîn-i Eyyûbî devrinden beri, Kürtlerin Şam ve Halep"teki elitler içerisindeki ağırlığıydı. Irak"ta 1958 Temmuzunda, Molla Mustafa Barzani"nin desteğine sahip olsa da, General Abdülkerim Kasım"ın Sosyalizm soslu, Seküler-Arap nasyonalizmine dayalı kanlı ihtilâli, aynı zamanda Kürtlerin Irak"ta maruz kaldığı sürgün ve katliamların başlamasına neden oldu. Suriye"de ise 1963"te yine sosyalist seküler Arap nasyonalizmini esas alan Baas Partisi"nin iktidara gelmesi bu ülke de de Kürtler için karanlık bir çağın başlangıcı oldu. Öncesinde, Suriye"de 1946"dan itibaren iktidarın Kürtlerin elinde olmasının intikamı olarak kuzey bölgelerde yaşayan Kürtlerin bir kısmının kimlikleri toplanarak bir daha iâde edilmedi. Bu şekilde Suriye"de kimliksiz Kürtler sorunu ortaya çıktı. 1950"lerde Mısır"da Cemal Abdünnâsır"ın ihtilali sonrasında Arap âleminde yükselen sosyalizm tandanslı Nâsırcı seküler Arap milliyetçiliği dalgası önce Suriye daha sonra da Irak"ta Baas partilerinin iktidara gelmesi ile sonuçlanmıştı. Özellikle, Irak"ta 1966"dan itibaren Baas Partisinin iktidara tümü ile sahip olmasının ardından Irak"ta Kürtler sürekli bir zulüm, sürgün ve katliamlarla karşı karşıya kaldı. 1975"te Cezayir Anlaşması sonrasında Kürtlerin büyük bir göçe zorlanması, Türkiye"ye sığınmak isteyen Kürtlerin Sadi Irmak hükümeti tarafından ülkeye sokulmaması ve bir çoğunun Baas askerlerince katledilmesi yarayı büyük oranda derinleştirir. 1980"li yıllarda, Enfal Operasyonu ardından kimyasal gazlarla gerçekleştirilen Halepçe katliâmı bunun zirvesini teşkil etti.
Tüm bu olaylar, bu ulus-devletlerle Kürtleri karşı karşıya getirdi. Daha önce ulus-devletleri cetvelle sınırlar çizerek halklarının ve Kürtlerin başına musallat eden Batılı büyük güçler, son dönemlerde bu defa bölgede Kürtlerin koruyucusu rolüne soyundular.
Soğuk Savaş döneminden beri, önce Sovyetlerin etkisi ile oluşan seküler-Stalinist Kürt örgütlenmelerinin etkisi ile Kürt örgütlü yapıları bu ulus devletlerin zulüm ve baskılarından, üzerlerinde kurulmuş oldukları diğer Müslüman halkları sorumlu tutma yönüne gittiler. Oysaki, Nâsırcı Arap Milliyetçiliğine dayanan Suriye ve Irak"taki sosyalist Baas rejimlerinin hamisi gene Sovyetler Birliğiydi. Irak"ta katliâma uğrayan Kürtler Sovyet silahlarıyla öldürülüyordu. Bir yandan bu olurken, diğer yandan seküler Kürt örgütleri Sovyet yanlısı ve Marxist ideolojiyi öngörmekte ve savunmaktaydı.
Türkiye"de 1950 sonrasında Kürtler üzerinde nisbeten hafifleyen baskılar 1960 ihtilali ile yeniden artış gösterir. Sivas Kampı/Sürgünü bunun en bariz örneğiydi. Daha sonra, 12 Mart 1971 Muhtırası ve 12 Eylül darbesi Kürtlere ve Kürt kimliğine yönelik baskıların katmerleşmesini sağladı. 1970"lerde sol/Marxist örgütler bünyesinde şekillenen Kürt siyaseti, 1980 sonrasında PKK eliyle silahlı bir harekete dönüştü.
Son yüzyılda Kürtler ve coğrafyamızın geleceği-2
1925"e kadar, Kürtlerin siyasi ve fikri önderleri/temsilcileri, ya Molla, Şeyh gibi din adamları ya da dindar şahsiyetlerden oluşuyordu. 19. yüzyılın ikinci yarısına kadar Kürtleri; mirler, beyler, ağalar, ulemâ ve seyyidler/şerifler temsil ediyordu. Bu tarihlerden itibaren ise Kürdistan"da Mevlâna Hâlid-i Şehrezori Câfî Bağdadî (Vefatı:1242/1827) ile birlikte Nakşibendiliğin Hâlidiyye Kolunun yükselişi; mirlik ve beyliklerin Osmanlı batılılaşması/merkeziyetçileşmesi (The Ottoman Westernisation and Centeralisation) sürecinde bir bir ortadan kaldırılması söz konusu oldu. Zaman içinde aynı zamanda molla/ulemâ kökenli olan Nakşibendi/Hâlidi şeyhleri, mir ve beylerin yerini aldı. Hâlidîlikle birlikte medrese ve tekkenin tamamen birleşerek iç içe geçmesiyle bu yapı, bölgede dindarlığı ve dini otoriteyi neredeyse zirveye çıkardı. Şeyh Seyyid Taha En-Nehrî El-Hakkarî, Şeyh Hâlid El-Cezerî, Şeyh Osman Sirâcuddîn Et-Tavîlî, Allâme Şeyh Molla Yahya El-Mizurî, Şeyh Muhammed El-Firâkî, Şeyh Hidayetullah El-Erbili, Şeyh Seyyid Muhammed Kemâleddîn El-Hüseynî, Şeyh Abdüsselâm El-Barzânî, Şeyh Ali Es-Sebtî; Kürdistan"da Hâlidîliğin ilk önde gelen temsilcileri/halifeleri"ydi. Kürdistan"da Şeyh Seyyid Ubeydullah En-Nehri El-Hakkari ile başlayan siyasi hareketler, artık tümüyle Nakşibendi karakterliydi. Ondan sonraki süreçte, Şeyh II. Abdüsselâm El-Barzâni ve Şeyh Molla Selim Ed-Dimili, Şeyh Şihabuddin El-Arvasi hareketleri ve en son Şeyh Said hareketi Nakşibendi kökenli hareketlerdi. Osmanlılar, Çaldıran Savaşı sonrasından beri, bölgede çok az siyasi idam gerçekleştirmişlerdi.
19. Yüzyılda ise Kürdistan"da siyasi idam hemen hemen hiç gerçekleşmemişti. Jön Türkler /İttihatçıların iktidara gelmelerinin ardından ilk siyasi idamlar gerçekleşir. 1913"de, Kürt asıllı Süleyman Nazif"in Musul valisi olduğu dönemde, Şeyh Abdüsselâm Barzâni Musul"da idam edilir. Bitlis Hadisesi"nde (1914) ise; başta Arvasilerden Şeyh Şihabuddin, Seyyid Ali ve Şeyh Muhammed Şirin; Şeyh Hasanlı Molla Resul olmak üzere 29 kişi idam ettirilir. Bölgenin en önemli tekke ve medreselerini barındıran Bitlis"in Seyyidabâd ve Hizan"ın Gayda Köyü tümüyle boşaltılır. Tüm bunlara rağmen Birinci Cihan Harbinde Kürtler; Osmanlı Devletine sadık kalıp, Kutu"l-Amare dahil çeşitli cephelerde savaşlara iştirak ederler. Hatta Mondros"dan sonra dahi bu sadakat sürer, Irak Kürdistanı"nda Kadiri Şeyhi Şeyh Mahmud Berzenci Ankara"da yeni kurulan TBMM hükümeti ile irtibatını Şeyh Said Hadisesine kadar sürdürür. (Bkz. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 25/3/1341 (1925) tarihli hükümet Kararnâmesi. http://mufidyuksel.com/irak-suleymaniyedeki-kurt-seyh-mahmud-berzenci-ile-ilgili-1925-tarihli-hukumet-kararnamesi.html) Fransa ile imzalanan Ankara Anlaşmasından sonra bile Suriye tarafında kalan Cebelu"l-Ekrad /Kürd Dağı bölgesindeki Kürtler, 1922"de TBMM Hükümetine bir destek talebi beyânnâmesi gönderirler. (Bkz. Büyük Türk Milletine Ve Vekillerine Kürd Dağlıların Mutâlebâtı, Ankara Yeni Gün Matbaası, 1338)
Şeyh Said Hadisesi ile birlikte, Türkiye"de Takrir-i Sükun Kanunu çıkarılır, İstiklal Mahkemeleri işletilir. Acımasız bir tasfiye hareketine girişilir. Şeyh Ali Es-Sebtî"nin torunu Şeyh Said, Şeyh Seyyid Taha"nın torunu Seyyid Abdülkâdir En-Nehri, Melekanlı Şeyh Abdullah, Bingöl Çan Şeyhleri ve Hanili ulemadan Salih Bey, Cibranlı Hâlid Bey, Bitlisli Yusuf Ziyâ Bey gibi önemli şasiyetler idam ettirilir. Bir çok köy boşaltılır ve insandan arındırılır. Bu meyanda Şeyh Seyyid Taha El-Hakkarî"nin dergâh ve medresesinin bulunduğu Şemdinli"nin Nehri köyü/kasabası tümü ile boşaltılır. Külliye halindeki büyük dergâh ve medrese binaları top atışlarıyla yıkılır. Bu ve bundan sonraki olaylar, Türkiye"de zaten Hilafetin kaldırılması ve Tevhid-i Tedrisât Kanunu ile başlayan dini kurum ve müesseseleri tasfiye, dini otoriteleri ortadan kaldırma, sürgün ya da sindirme hareketi hız alır. Tekke ve zaviyeler kapatılır. Din eğitimi yasaklanır. 1928"de Harf İnkılabı gerçekleştirilir. Buna paralel, Kürdistan"daki dini otoriteler idam ve sürgünlerle tasfiye edilir. Özellikle Bediüzzaman Said En-Nursi El-Kürdi gibi çok önemli bir dini şahsiyet Van"dan alınıp, Burdur"a, Barla"ya sürgün edilerek bölge ile fiziki/coğrafi bağları kopartılır. Bir daha hayat boyu memleketine dönemez. 1950"lere kadar acımasızca süren bu baskılar/zulümler bölgede bu anlamda büyük boşluğun doğmasına, ağır bir bedelin oluşmasına sebebiyet verir. 1960"lara doğru Kürtler arasında modern mekteplerde okuyan seküler şahsiyetler ortaya çıkar. Bunun ilk örneği 49"lar Hareketi"ydi.
1946"da, İran Mahâbat"da Kadı Muhammed ile birlikte bir hükümet kurma denemesine teşebbüs eden Molla Mustafa Barzanin bu teşebbüsü ertesi sene İran Şahı M .Rıza Pehlevi"nin harekatı ile akamete uğrar, Kadı Muhammed idam edilir. Molla Mustafa ise, bölgeyi terk eder. Ağabeyi ve babasının müritlerinden oluşan silahlı gruplarla sığınacak yer bulamayan Molla Mustafa Barzani Stalin"in kucak açması ile adamlarıyla istemeyerek de olsa, Sovyetler Birliğine gider. Bu olay Kürt siyasi hareketleri için dönüm noktası olur. Bu tarihlerden itibaren Sovyetler ve Marxist ideoloji bu bağı kullanarak Kürt siyasi hareketlerinin içine sızar. Altmışlı yıllara gelindiğinde Kürt siyasi hareketleri artık sosyalist bir renge bürünmüştü. Soğuk savaş döneminde, iki bloklu dünya sisteminde ABD ve Batı Avrupa öncülüğündeki yapı ve siyasal sistemlere karşı olan tüm muhalif hareketler/gerilla/direniş hareketleri zaten sosyalist bir tona bürünmüş, Marxist şiddet anlayışını benimsemişti. Filistin direniş örgütleri de buna dahildi.
Kürt hareketlerinde oluşan Marxizm/sosyalizm etkisi zamanla kemikleşir. Özellikle Türkiye"de Kürtlerdeki dini yapı ve otoritelerin, önderlerin devletin acımasız eliyle tasfiye edilmiş olması, bu yönde büyük bir boşluğun oluşmasına yol açtı. Yanı sıra, 1950"lerden itibaren Türkiye"de yavaş yavaş yeniden neşet etmeye başlayan muhafazakar-İslami grup ve şahsiyetler de, 20"li yılların başlarındaki tutumlarının aksine, Milliyetçi-Türkçü-Muhafazakar bir zeminde hareket ederler. Asıl itibarıyle bu yeni tutumları, ilk başlarda tek-perti döneminin ağır baskılarının getirdiği bunalmayı hafifletmek, rejimin baskılarını azaltmaya yönelik bir kamuflaj-taktik olarak benimsense de, sonradan iyice içselleştirilir. Bu durum İslami zihniyete sahip şahsiyet ve grupların Kürt sorununu görmelerini iyice perdeler/engeller. Hele bu boşlukta, Kürt sorununun, kürt siyasal hareketleri üzerinde etkisini gösteren sol Marxist jargon ile bitiştirilmesi, bu ilgisizlik ve sorundan uzak kalmayı iyice pekiştirir. Siyasal Kürt kimliğine vurgu yapanların, Marrxist literatürü tekip edip Marxist/Sol jargonu benimsemeleri, savunmaları, bu milliyetçiliğe kayma gösteren muhafazakar-İslami grupların nazarında, Kürt kimliğine vurgu yapmakla Komünist olmayı özdeşleştirir. Birbirini karşılıklı olarak iter. Böylelikle Kürt kimliği ve Kürt siyasi hareketleri üzerinde adeta Marxizm/Komünizm tekeli oluşup, kemikleşir. Bu da, Kürt halkının olabildiğince dindarlığına karşın, olabildiğince dinsiz/imansız Kürt örgütlerinin oluşması gibi çelişkili bir yapının doğmasına yol açar.
İran"da Komala, Irak Kürdistanında, KYB, Türkiye"de ise PKK gibi sol/marxist silahlı kürt örgütlerinin ön plana çıkışı bu zemin üzerinden oldu. Ayrıca, Kürtlerin sorun yaşadığı acımasız/otoriter ulus devletlerin üzerlerinde kurulduğu, temsilini iddia ettikleri halkların Müslüman olması da bu yönelime elverişli bir zemin oluşturur.
Son yüzyılda Kürtler ve coğrafyamızın geleceği-3
60"lı yıllardan itibaren, yükselen Marxist/ Sol Kürt örgütlerinin, Stalinist-totaliter bir yöntemle şiddeti ve farklılıklara/çoğulculuğa tahammül göstermeyen tekçi/tekelci bir anlayışı/yapıyı benimsemeleri, silahlı örgütlenme içinde olmaları; zaman içinde Kürt toplulukları/kitleleri üzerinde ideolojik bir tahakküm kurmalarına yol açtı.
Türkiye"de, 12 Eylül sonrasında, askeri idarenin sol örgütlenmeleri bahane ederek, örfi idare/sıkıyönetim marifetiyle, bölgede ağır baskılara, işkence vs. yöntemlere başvurması; 1982"de Cunta"yı teşkil eden Milli Güvenlik Konseyi"nde benimsenen bir konseptle, Apocular/PKK dışındaki örgüt/örgütlenmeleri acımasızca tasfiye edip, örgütü alternatifsiz/rakipsiz bırakması bunu daha da pekiştirdi.
Kürdistan"da bölge halkı, baskı ve işkence uygulayan kolluk kuvvetleri ile Stalinist yöntemlerle şiddeti ve ideolojik tahakkümü öngören silahlı örgütün arasında kalır. Dindar olup, Medrese ve Kâdiri-Nakşibendi/Hâlidî geleneği ile de bu karakteri pekişen bölge/Kürt insanı, bu kıskaçtan kurtulabilmenin yollarını arar. 80"li yıllarda bölgede, kitabevleri çevresinde kümelenip gençler arasında yaygınlık kazanan radikal/siyasal İslamcı gruplar, dindar halk kitleleri ile diyalog/temas zemini oluşturamadılar. Radikal/Siyasal İslamcı grupların, Müslüman Kardeşler hareketinden doğan marjinal/katı Selefi gruplara yakınlık göstermeleri; Hâricî/tekfirci saiklerle halkın dindarlığını dışlayıp ötelemeleri; ciddi bir diyalogun önünü tümüyle kesti. Diyalog zeminini imkansızlaştırdı. Kürdistan"da kitabevleri çevresinde kümelenen radikal/siyasal İslamcı gruplar; sözde "Tevhîdîlik" (katı Selefi/tekfirci) ve modern ideolojik söylemleri/sloganları ile dindar halk nezdinde yansıma/yankı bulamadı. Anılan gruplar bu yön ve yöntemleriyle bir umut odağı olamadıkları gibi, bölgedeki dindar gençliğin enerji ve dini potansiyelini, ideolojik selefilik temelli slogan ve ötekileştirmelerle tüketip bitirdi. 1990"lara geldiğinde ise, kitabevleri çevresindeki bu gruplaşmalar eriyerek tasfiye olma noktasına geldiler.
1970"li yıllardan beri siyasi olarak yakın buldukları MNP/ MSP çizgisine yakınlaşan dindar bölge halkı; radikal/siyasal İslamcı grupların acımasız ötekileştirmeleri karşısında, 80"li yılların sonlarında soluğu Refah Partisi"nde aldılar. 1991"de, Körfez Savaşı akabinde, eylemleriyle zirve yapan PKK"ya karşın; RP"ye olan destek de tavan yapar. Ancak, Refah Partisinin 20 Ekim 1991 Genel Seçimlerinde, Alparslan Türkeş"in MÇP"si ile seçim ittifakına girmiş olması, tüm bu dengeleri alt üst eder.
Bu ittifak ile bölge/Kürt halkına artık sığınılacak bir liman bırakılmaz. Oysaki, 12 Eylül idaresinin askeri zulümleri ve örgütün Stalinist/silahlı baskıları karşısında, sığınacak bir liman olarak telakki edip, RP siyasi çizgisine yönelmeleri, bu ülkenin beraberliği/birliği, barışı koruması için son şanstı. Nitekim, bu seçim ittifakı, Müslümanlar arasında etnik ayrışmayı belirginleştiren bir dönüm noktası oldu.
Bu tarihten sonra, 1993"teki ateşkes denemesinin ardından artık PKK ve siyasi uzantısı tedricen Kürtler arasında patronaj mevkiine yükselmiş, diğer Kürt yapı ve insiyatifleri sindirilmiş/susturulmuştur. Merhum Turgut Özal"ın ani vefatı akabindeki, 33 askerin katledilmesi ile, süreç başa döner. Buradan itibaren ise, bölgede itirafçılık ve faili meçhullerin kol gezdiği bir döneme girilir. 1999"da, Abdullah Öcalan"ın Suriye"den çıkarılması, ardından ABD tarafından paketlenerek Türkiye"ye iâde edilmesi, ilk başlarda örgütün yenilgisi ve olayların bitmesi gibi algılansa da, aslında daha farklı bir dönemin başlangıcı olur. Bu süreçte örgütün Batı ülkelerinde meşruiyet/destek kazanması; yoğun propagandalar sonucu Kürt genç kuşakları arasında örgüte karşı gittikçe artan bir sempatinin oluşmasının yolunu açar.
2005 yılı Ağustosunda, Başbakan R. Tayyip Erdoğan"ın, Diyarbakır"da; sorunun "Kürt Sorunu" olduğunu ilan eden konuşması, bölgede örgüt baskısından bunalan halk kitlelerini bir kez daha MSP/RP çizgisinden gelen/iktidara gelmiş bir siyasi oluşuma yoğun bir şekilde yönelmeye sevketti. Bu umut ve yönelim, 2007 Temmuz seçimlerine ciddi olarak yansımıştı. Ancak, 2008 sonunda/mahalli seçimler arefesinde, Ak-Parti"de bir kısım güvenlikçi/milliyetçi söylemlerin ön plana çıkması; üstelik hiç de iyi olmayan aday profili ile bir kez daha kapılar kapatılıp ümitler söndürüldü.
Tüm bu olaylar, Kürdistan"da örgütü alternatifsiz konuma getirip, siyasal baskınlığını pekiştirdi. Kürdistan"da patronajın bu şekilde tek parti dönemi resmi ideoloji kadrolarından farksız, halkın inançları ile taban tabana zıt ve ateist bir yapılanmaya, şöyle ya da böyle Milli Görüş geleneğinden gelen siyasi oluşumlarca terk edilmiş olması kabul edilecek bir durum değildir.
Kürtler üzerinde, seküler, kökten inanç karşıtı Marxist kökenli siyasi/silahlı yapılanmaların hakimiyet tesis etmesi, başta Kürtler olmak üzere tüm bölge için ciddi bir problem oluşturmaktadır. Hâla, Hz. Peygamber"e (S.A.V) saygı/hürmet mitinglerinde büyük kalabalıklar halinde toplanan dindar bir halkın, neredeyse bilinçli bir şekilde seküler/inanç karşıtı örgütlenmelerin etki ve egemenliğine, insafına terk edilmesi, bölge halkına yapılacak en büyük kötülüktür. 20. Yüzyıl başlarında Batlılarca oluşturulan ulus devletlerin yüz yıla yakındır mazlum Kürtlere reva gördükleri, eziyet, acı ve baskılara bir de bunun eklenmesi Kürt halkının trajedisini daha da katmerleştirecektir. Yanı sıra, inanç karşıtı seküler/Stalinist örgütlenmeler eliyle Kürtlere uygulanmaya çalışılan İslamsızlaştırma projesi, gelecek kuşaklarda çok feci/trajik neticelere yol açabilecektir. Kürtler, coğrafi olarak İslâm âleminin kalbi sayılan bir bölgede yaşamaktadır. Kürdistan"ın pilot bir bölge olarak ele alınıp, İslamsızlaştırmaya maruz bırakılması, sadece Kürtleri değil, Rumeli ve Anadolu dahil tüm İslam âlemini olumsuz yönde etkileyecektir. Şu anda fatura, Kürtlerin yüz yıllık acımasız ulus-devlet zulüm ve baskıları gerekçe gösterilerek, bu seküler ulus devletlere değil; İslâm"a ve Kürtlerin Müslümanlığına kesilmektedir. Arap ülkelerinde, bir kısım Filistinli ve Suriyeli gruplar başta olmak üzere, siyasal İslami yapılanmalarda, katı selefi/Vahhabi anlayışla paralel olarak gelişmekte olan anti-acemist Arap milliyetçiliği bu süreci daha da hızlandırmaktadır. Bu doğrultuda, Kürtlerin/Kürdistan"ın kesin olarak İslamsızlaştırılması; İslâm Dininin bölgeden kovulması öngörülmektedir. Burada da sonuç olarak proje, orta vadede, İslâmiyet"in Anadolu"dan, Kürdistan ve Mezopotamya"dan tümüyle tasfiye edilerek kovulup, Arap yarımadasına hapsedilmesini öngörmektedir. Üzerinde yaşadığımız ülkenin, 90 yıllık seküler/laik ulus-devlet tecrübesine karşın, Müslüman Vatanı olmasını sağlayan en temel faktör ana dili Türkçe olan Müslümanlarla, ana dili Kürtçe olan Müslümanların bir arada ana kitleyi/gövdeyi birlikte teşkil etmeleridir. Asıl olan, bu gövdenin, bir çok kötü sonuçlara yol açıp enkaz bırakan, ulus devlet tecrübesine rağmen, çatlamasına mani olmak; bu birlikteliği, ulus-devlet zihniyetine/yapılanmasına tümüyle son vererek, Hak, Hukuk, Hakkaniyet ve İslam Kardeşliği, temel İnsan hakları zemininde yeniden yapılandırmaktır.
Ortadoğu, Filistin ve Mescid-i Aksa-1
Theodoré Herzl 1890"lı yıllarda Viyana"da bir Musevi bir gazeteci olarak takip ettiği ünlü Dreyfus davasından sonra ciddi bir siyonist örgütlenmeye gider. Bu yönde Osmanlı Devletiyle de temasa geçer. Özellikle, bu konuda ünlü Macar Musevisi oryantalist Arminius Vambery"nin aracılığı rol oynar. Yıldız Sarayı ile temasa geçen T. Herzl, Osmanlı dış borçlarının yeniden yapılandırılması ve ödeme kolaylığının sağlanması karşılığında, o dönemde kıta Avrupasında yükselen antisemitizm dolayısıyla zor durumdaki Yahudilerin Filistin"e yerleşme izni talebinde bulunur. Avrupa"da Siyonist Federasyonu ve banka kurduran Herzl, 1897 yılında İsviçre"nin Basel kentinde ilk siyonist kongreyi toplamayı başarır. Bu yönde, İngiliz Yahudisi ünlü Banker Lord Rotschild"ı da ikna etmeyi başaran T. Herzl, başka siyonist kongreler de toplar. Bu kongrelerde Filistin"de bir Yahudi hükümetinin kurulmasının amaçlandığı, Osmanlı arşiv kaynaklarında da açıkça ifade edilir. Özellikle Bulgaristan Filibe"de dahi bir siyonist kongresi gerçekleştirilir. Theodore Herzl"in ölümünden sonra ise, ünlü banker Rotschild Ailesi bu yöndeki çabalarını sürdürür.
2 Kasım 1917"de, İngiliz Dışişleri Bakanı L. Balfour, Rotschild"a deklarasyon mahiyetinde bir mektup gönderir. Yakın tarihimizde "Balfour Deklarasyonu " olarak ünlenen bu mektupta, İngiliz Hükümetinin, Yahudi halkı için Filistin"de bir yurt oluşturulmasının lehinde olduğu ve bu amaca ulaşılması için her türlü desteğin verileceği açıkça ifade edilir. Bu deklarasyonla; o sırada henüz düşmemiş olup, Osmanlı toprağı olan Filistin, İngiliz Hükümetince Yahudilere vadedilir. 11 Aralık 1917"de Kudüs"e giren General Allenby komutasındaki İngiliz askerleri Kudüs ve Filistini işgal eder.
Birinci Cihan Harbi/Harb-i Umûmî sonrası, Batılıların "Orta Doğu" olarak adlandırdığı bölge, Osmanlı idaresinden tümü ile koparılıp, İngiliz ve Fransız işgallerine maruz kaldı. Osmanlıların Mekke-i Mükerreme Emiri Şerîf Hüseyin Paşa"nın İngilizlerle işbirliği içine girmesi, savaşta Osmanlı idaresine karşı ayaklanması, Osmanlı"da iktidarı ele geçirmiş olan İttihatçıların bölgedeki yanlış politikaları da bu sonuçta belirleyici oldu. Şerif Hüseyin Paşa, Mısır"daki İngiliz Yüksek Komiseri Sir Arthur Henry Mc Mahon ile yazışmalarında, İngilizlerden, Tüm Arap yarımadası, Irak ve Suriye"nin yanı sıra, Mersin ve İskenderun"u da talep eder, İngilizler bu talebe net bir cevap vermez. Savaşın akabinde Mondros Mütarekesi ile Osmanlı Devleti tüm bu bölgeleri kaybeder, ancak Şerif Hüseyin Paşa"nın büyük krallık kurma hayalleri de suya düşer. Elinde sadece Hicaz kalır. 1925"te ise , Necd bölgesinde etkin olan Suudi Emiri Abdülazîz bin Abdirrahman İngilizlerin desteği ile, Hicaz"a tasallut eder. Netice"de Şerif Hüseyin ve oğullarını Hicâz"dan kovar.
Hicaz"ın yanı sıra, Filistin ve Suriye cephesinde İngilizlerle, Lawrence ve General Allenby ile, birlikte hareket eden Şerif Hüseyin"in oğulları Şerif Abdullah ve Şerif Faysal İngilizlerce kısmen ödüllendirilir. Sykes-Picot mutabakatı gereğince Irak, Filistin, Ürdün Nehrinin doğusu İngiliz mandası altına girer. Suriye/Bilâd-ı Şâm ise Fransızlara bırakılır. Gerek bu mutabakat, gerekse, Balfour Deklarasyonu Şerif Hüseyin ve oğullarından gizlenir.
Daha sonra Ürdün Nehri"nin doğusunda cetvelle çizilerek oluşturulan Trans-Jordan/Maverâu Urdun bölgesi Şerif Abdullah"ın idaresine bırakılır. Irak ise, bilahare Fransa"ya terkedildiğinden Suriye"den uzaklaştırılan Şerif Faysal"a verilerek, eski Musul, Bağdat ve Basra vilayetlerinin büyük bölümünü kapsayan bölgede Irak Krallığı kurulur.
Ürdün Nehrinin batısında kalan Filistin, İngiliz mandasında bırakılır. Osmanlı devletinin son dönemlerinde artma eğilimi gösteren Yahudi göçü, bu dönemde hızlanır. Avrupa"daki zengin Musevi işadamlarının/bankerlerinin desteğiyle Filistin toprakları bir bir satın alınır. Büyük çiftlikler, tarım alanları, Yahudi yerleşim merkezleri kurulur. Bu meyanda, Yafa şehrinin kuzeyinde 1925"ten itibaren Tel-Aviv diye yeni bir şehir inşa edilir. 1930"ların sonlarına gelindiğinde ise, Tel-Aviv artık Yafa"yı gölgeleyen kocaman bir şehir haline gelmiştir. Bu dönemlerde Yahudi yerleşimlerinin hızlanmasına karşı çıkan Filistinli gruplarla, Yahudi yerleşimciler arasında kanlı çatışmalar baş gösterir. Özellikle ünlü Kudüs Müftüsü Emin El-Hüseyni"nin liderliğinde Filistinliler yoğun bir örgütlenme içine girerler.
İkinci Dünya savaşı sonunda ise, Orta Doğu ve Filistin"e yeni bir politik statü verilmesi gündeme gelir. 1946"da Ürdün, Suriye ve Fransızlarca Suriye"den ayrıştırılmış olan, Lübnan"a bağımsızlık verilir. Filistin için ise, 1947"de Birleşmiş Milletler Taksim Planı ortaya çıkar. Bu planda Filistin"in, Yahudi ve Arap devleti olmak iki bölgeye ayrılması öngörülür. Bu plana, hem Yahudiler hem de mevcut Arap ülkeleri razı olmaz. İngiltere 1948"de Filistin"den askerlerini çeker. 14 Mayıs 1948"de ise Ben Gurion Tel-Aviv"de, Theodoré Herzl"in fotoğrafı altında, İsrail devletinin kuruluşunu ilan eder. Ertesi, 15 Mayıs günü Suriya, Ürdün , Mısır ve Irak askeri birlikleri İsrail"e savaş ilan ederek Filistin"e girer. İngiliz Gallup Paşa"nın idaresindeki, Ürdün Haşimi Krallığının lejyon askerleri, Batı Şeri"a/The West Bank ve Eski Kudüs"te kontrolü sağlar. Sina ve Gazze Mısır idaresinde kalır. Batı Şeri"a ve Eski Doğu Kudüs ise Ürdün Haşimi Krallığı denetimine girer. Böylelikle Mescid-i Aksa Kral Şerif Abdullah"ın yeni ülkesinde kalır.
Orta Doğu, Filistin ve Mescid-i Aksa-2
1948’de Filistin toprakları üzerinde kurulan İsrail devleti, Atlantik’in iki yakasının Orta Doğu için öngördüğü politikanın merkezinde yer aldı. Soğuk Savaş dönemine tekabül eden bu döneme İsrail/İsrail’in güvenliği merkezli bir Orta Doğu politikası damgasını vurdu. Dünyanın birçok yerine dağılmış Yahudi toplulukları için yurt olarak teşkil/tesis edilen İsrail devletinin güvenliği esas alındığından, İsrail, askeri ve ekonomik olarak olabildiğince güçlendirilerek, Arap alemi denizi içinde yenilmez hale getirildi. Bu yüzden 1948’den itibaren 1973’e kadar hemen hemen tüm Arap-israil savaşlarından galip çıktı. Osmanlı devletinin inkıraz bulmasının akabinde, zaten batılı/gâlip devletlerce kurdurulan Arap ülkeleri vesayet altında olarak İsrail karşısında bir hayli zayıf/güçsüz bırakıldı. İsrail ise son model askeri teknik donanıma sahip bir ordu kurduğu gibi, nükleer silahlar da üretecek duruma getirildi.
1956 İngiliz-Fransız Süveyş Kanal harekatında, İsrail Sina yarımadasını işgal eder, ancak savaştan onra Sinâ ve Gazze’den çekilerek Mısır’a iade eder. 1967 Haziranındaki 6 Gün Savaşı ise İsrail için Arap ülkeleri karşısında tam bir zafer /üstünlük elde etme savaşı olur. Mısır, Suriye ve Ürdün çok ağır bir yenilgiye maruz kalır. Cemal Abdünnâsır’ın ateşli demeçleriyle İsrail’e kafa tutan Mısır hava kuvvetlerine ait uçaklar, henüz yerde iken İsrail tarafından imha edilir. Altı gün süren savaşta İsrail, Mısır’ın toprakları olan Gazze şeridi ve Sinâ yarımadasını işgal eder. Bu savaş, Sosyalizm soslu Arap milliyetçiliğiyle Arap âleminde kasırga gibi esen Cemal Abdünnâsır’ın yıldızının sönmesine yol açar. İsrail, Suriye’ye ait stratejik Golan/Cevlan tepelerini ve Kunytra şehrini de alır. Dürzi toplulukları ve Çerkeslerin yoğun yaşadığı Golan, Kuneytra ve çevresi İsrail’in halen de süren İşgali altına girer. Ürdün Hâşimî krallığına bağlı Batı Şeria/West Bank Ve Mescid-i Aksa’nın yer aldığı Doğu Kudüs İsrail’in denetimine girer. Bu Şekilde, Tarihi/Mukaddes Kudüs şehri ve Mescid-i Aksa Ürdün’ün eliyle kaybedilir. Böylelikle, Mescid-i Aksa halen de süregelen Siyonist işgaline maruz kalır.
1967’de Kudüs ve Mescid-i Aksa’nın İsrail işgali altına girmesi İslâm dünyasında büyük yankı uyandırır. 1969 Ağustosunda ise, Mescidi Aksa bir kısım Yahudilerce ateşe verilerek yakılır. Mescid-i Aksa’nın yakılması âlem-i İslâm’da daha büyük tepkilerin oluşmasına yol açar. Abdünnâsır’ın 67 Savaşı ile poülaritesini kaybetmesine karşın, 1964’te tahta çıkan Suudî kralı Faysal bin Abdilazîz’in yıldızı parlar. Suudî kraliyet ailesinin diğer üyelerinden farklı olarak Batı karşıtı, İslamcı politikalar izleyen Kral Faysal İslam Konferansı Örgütü Ve Rabıtatu’l-Alemi’l-İslami’yi kurdurur. Bir kısım Filistin örgütlerine destek verir. 1973 Yom Kippur Savaşı akabinde de Batıya uyguladığı petrol ambargosu ile şimşekleri üzerine iyice çeker. Kral Faysal, 1975 Nisan ayında, ABD’nin dahliyle, Amerika’da yetişmiş olan ablasının oğlu tarafından bir merasim esnasında öldürülür.
1973’te, Mısır, Suriye ve Libya, Yahudilerin Yom Kippur gününde, 6 Ekim’de İsrail’e savaş açarlar. İlk günlerde General Şazeli komutasındaki Mısır Üçüncü Ordusu, Sinâ’da İsrail’in ünlü Bar-Lev hattını/istihkâmını yararak belli bir ilerleme kaydetse de, sonraki günlerde İsrail Ordusuna bağlı deniz komandoları Kızıldeniz’in Mısır yakasına geçip Üçüncü Orduyu arkadan kuşatır. Suriye cephesinde ise Suriye birlikleri Kuneytra şehrini kuşatsa da, ilerleme sağlayamaz. 1967’de, Kudüs/Mescid-i Aksa ve Batı Şeria’yı İsrail’e teslim eden Ürdün ise bu savaşta cephe açmaz. Açılmayan Ürdün cephesinden emin olan İsrail 18. Gün sonunda ateşkesi kabul eder. Savaş sonunda, İsrail’in kuşatmayı kaldırması ile, sadece Mısır Süveyşin doğu yakasına geçmiş olur.
Tüm bu olanlar, 1948’den beri topraklarını kaybedip çevre ülkelerde mülteci konumuna düşen Filistinlilerde hayal kırıklıklarına yol açar. 1964’de El-Fetih hareketini o dönemde Ürdün toprağı olan Kudüs’te kuran Yasir Arafat, 1967’de Kudüs ve Batı Şeria’nın kaybedilmesi ile Ürdün’ün doğu yakasına çekilir. 1970’te ise, Filistinlilerin ülkede güçlenmesini hazmedemeyen Kral Hüseyin, Yasir Arafat ve Filistinli gerillalara karşı Kara Eylül operasyonunu başlatır. Bu operasyonda binlerce Filistinli hayatını kaybeder. Yasir Arafat ve arkadaşları, Lübnan’a geçmek durumunda kalır. 1967 Savaşında, Filistin’in en önemli parçası olan Kudüs ve Batı Şeria’yı İsrail’e kaptıran, Şerifler hanedanı idaresi altındaki Ürdün, 1970 Eylülünde Yasir Arafat ve diğer Filisin örgütlerini Ürdün’den çıkarır. Lübnan’a geçen Filistin örgütleri burada yerleşip kök salarlar. Ancak 1975 Nisan’ında başlayan Lübnan iç savaşı tüm dengeleri alt üst eder. 1978 yılı Nisanında İsrail El-Fetih’in bazı eylemlerini gerekçe göstererek Güney Lübnan’a girer ve Liani nehrine kadar ilerler. Bu bölgeyi uzun yıllar işgal altında bulundurur. 1982’de ise, İsrail yine Lübnan topraklarına girip kuzeye dğru ilerler, Beyrut’a kadar gelen İsrail ordusu burada, Filistin Kurtuluş Örgütü’nün Merkez Karargahını kuşatır. Uzun süren kuşatmadan sonra Yasir Arafat ve 8 bin Filistinli militan Lübnan-Beyrut’tan çekilerek Tunus’a giderler. 1964’te örgütünü Filistin’in kalbi olan Doğu Kudüs’te kuran Yasir Arafat ve çevresi, Arap-İsrail savaşlarına rağmen , 1982 yılında kendilerini Filistin’den çok uzaklarda, Tunus’ta bulurlar.
Daha sonra, sürgünde, Tunus’ta devlet ilan eden Yasir Arafat onca Arap ülkesinin yıllarca Filistin davasına bir katkıda bulunmak bir yana, sürekli daha büyük felaketlere yol açtıklarını fark etmesi ve kendi yaşadığı tecrübe ile, meselenin Arap-İsrail meselesi olmaktan çıkarılmasına karar verir. Arafat’ın ön ayak olmasıyla, Filistin’in 1967’de işgal edilen Batı Şeria ve Gazze bölgelerinde İntifada baş gösterir. 5-6 yıl süren İntifada hareketleri, İsrail ile Yasir Arafat’ı Oslo Mutabakatı; Gazze-Eriha planına sevk eder. Bu mutabakat sonucunda Özerk Filistin yönetimi zayıf da olsa kurdurulur. Şermu’ş-Şeyh Anlaşması ile billurlaşan süreç 2000 yılında çıkmaza girer ve Ariel Şaron’un Harem-i Şerif ziyareti ile sabote edilir. Yasir Arafat 2004 yılında ölür. İsrail 2005 yılında Gazzeden tümü ile çekilir. Ancak, saldırılar eksik olmaz. Filistin yönetimindeki seçimleri Hamas’ın kazanması Mahmud Abbas’ın liderliğindeki FKÖ tarafından kabul edilmez. Filistin yönetimi Gazze Ve Batı Şeria olarak ikiye bölünür. Gazze İsrail tarafından abluka altına alınarak defaatle hava ve kara harekatlarına maruz bırakılır.
Kürt ve Alevi kimlikleri üzerinden yabancılaşma mı?
Ulus-devlet tecrübesinin yol açtığı rahneler üzerinde yaşadığımız coğrafyada kangrene dönüşen toplumsal sorunları beraberinde getirdi. Bu nun en başta geleni Kürt meselesidir. Alevilik meselesi asırlardan beri süregelen bir mesele olmasına karşın son yüzyıldaki bu tecrübe sorunu daha da içinden çıkılmaz hale getirdi. Özellikle soğuk savaş dönemi çatışmacı ideolojilerinin bu kimlikler etrafında oluşan modern örgütlenmeler üzerindeki ağır etkisi bunun başlıca nedenlerinden biri. Her iki kimliğin modern örgütlenmeleri üzerinde oluşan son elli yıldaki Sosyalist/Marxist etki bilinmektedir.
Gerek kürt gerekse Alevi kimliği üzerinden, modern ideolojik örgütlenmelerin etkisi/baskısı ile, ciddi bir yabancılaşma ve ideolojik ötekileşme/ayrışma yaşanmaktadır. Bu sadece iç örgütlenmeler şeklinde değil, uluslar arası müdahalenin gittikçe artan etkisi ile de paralel seyir çizgisi takip etmektedir. Batı Avrupa’da son 40 yılda oluşan Kürt ve Alevi diasporaları ve bunların Batılı devletlerle olan siyasi ilişkileri, baskı unsuru olarak belirleyici bir rol oynamaktadır. Ulus-devlet /militer-devlet yapısının on yıllarca süren baskıları bu örgütlü kesimleri, diasporayı ülkesine olabildiğince yabancılaştırmış, zamanında Marxist jargonla emperyalist olarak nitelendirdikleri güçlerin/devletlerin kucağına düşürmüştür.
60’lı yıllardan itibaren, soğuk savaş döneminin etkisi ile Sosyalist/Marxist bir çizgi üzerinden kimlik ifadesine soyunan örgütlü çevrelerin gerek içerideki, gerekse diasporadaki örgütlenmeleri etnik-toplumsal yabancılaşmayı/ötekileşmeyi dayatmıştır. Bu yabancılaşma, ideolojik örgütlü çevrelerle bunların etkisindeki kesimlerde, Avrupalı yabancıları, birlikte yaşadıkları farklı inanç ve etnik kökene sahip topluluklara tercih etmeye kadar vardırılmıştır.
Bu durum en çok, her iki konu üzerinde çalışan/konuşan araştırmacılar düzleminde kendini göstermektedir. Örneğin Alevilik üzerinde araştırma/çalışma yapanlar Sünni kökenli olması durumunda ciddi tepkilere maruz kalmaktadır. Hele ki bu Sünni kökenli araştırmacı muhafazakar/dindar bir temele sahipse bu tepkiler kat kat artmaktadır. Eğer, bu araştırmacı Sünni kökenli de olsa Marxist/Sosyalist veya Kemalist ideolojik çizgide biri olduğunda ise bu tarz tepkiler oluşmamakta hatta destek de görmektedir. Ancak, Alevilik konusu üzerinde araştırma yapan kimse, Avrupalı/Batılı ise, en fazla itibarı bunlar görmekte adeta baş tacı edilmektedir. Türkiyeli Sünni kökenli araştırmacılara “Siz Aleviliğe/Alevilere ne karışıyorsunuz; hangi kötü maksatlarla hreket ediyorsunuz. Bu konu ile ilgilenme hakkında sahip değilsiniz. Bu konuda söz söyleyemezsiniz” diye sert tepki gösterilip, araştırmacı/konunun uzmanı Alman, İngiliz, Fransız veya Flemenk olunca tam tersine sıcak bir ilgi gösterilmekte, olabildiğince benimsenmekte , içselleştirilmektedir.
Seküler Kürt örgütlenmelerinde de benzeri bir problem yaşanmaktadır. Kürt meselesi ile alakadar olan, Kürt olmayan araştırmacı veya Kürtlerle sıcak temas/diyalog kurmaya çalışanlara kuşku ile yaklaşılmakta, yine sert tepkiye maruz bırakılmaktadır. Ancak söz konusu kimseler, seküler veya Marxist çizgide duran kimseler olduğunda böyle bir tepki ile hiç karşılaşmayıp, aksine kucaklanmakta, hatta baş tacı edilmektedir. Bu kimseler Batı Avrupalı olduğunda ise, saygıda en yüksek mevkiye konmaktadır. Gerek Kürt kimliği, gerekse Alevi kimliği üzerinde, Marxist kökenli seküler örgütlenmeler ve bu doğrultudaki diaspora eliyle ötekileştirici/ideolojik bir tekel oluşturulmaktadır. Bu da, yaşadığımız coğrafyada, ulus-devlet tecrübesinin yaşattığı acılara olan tepkinin çok ötesinde, yaşayan halklar arasında, bölgeyi kan ve ateşe boğacak kin-nefret, düşmanlık ve savaş tohumları ekmektedir.
Diaspora destekli İdeolojik örgütlü yapıların, her iki kimlik mensupları üzerinde tekel oluşturmaya çalışıp, ideolojik/siyasi emelleri doğrultusunda yönlendirme/dayatmada bulunmaları , farklı toplum kesimleri arasında düşmanlığa yol açıcı ayrışma/yabancılaşmayı artırmakta, onulmaz toplumsal kırılmalara davetiye çıkarmaktadır. Batılılara, Avrupalılara gösterilen sıcak ilginin zerresi bile farklı toplum kesimlerinden esirgenmektedir. Sol/Marxist kökenli örgütlü yapılar Kürt ve Alevi kimlikleri üzerinden Stalinist yöntemlerle tekel kurmaya çalışmakta , Kürtleri ve alevileri kendi coğrafyasına, iç içe ve komşu yaşadıkları halklara olabildiğince yabancılaştırıp kin ve nefret üzerinden politikalar üretmektedirler. Bir zamanlar, ‘Halkların Kardeşliği’ sloganını dilinden düşürmeyen bu çevreler şimdilerde ‘Halkların Düşmanlığı’ üzerinden özgürlük (!) üretmeye çalışmaktadırlar.
AİHM kararı, Alevi kimliği ve cemevlerinin statüsü
Yıllardır bir kısım Alevi vakıf ve cemiyetleri, AİHM başvurup Alevi kimliğinin statüsü ile alakalı karar çıkartma teşebbüsünde bulunmaktaydı. Sonunda, AİHM Alevi kimliğinin adeta İslâm dışı ayrı bir din, Alevilerin Gayr-i Müslim azınlık olarak tesciline yol açacak bir karar aldı. Türkiye’nin AİHM sözleşmesini imzalayan bir ülke olması dolayısıyla karar önem arz ediyor.
16. yüzyılda, Azerbaycan, İran ve Horasan’da Safevî devletinin yükselişinden beri coğrafyamızda, bir Alevi-Kızılbaş sorununun olduğu bir gerçek.
Türkiye, Osmanlı devrinden beri son iki asırdır, kendi iç sorunlarını çözme konusunda yeteneğini büyük oranda yitirmiş bir ülke olup, sürekli bu sorunlar nihayette beynelmilel bir niteliğe bürünüp ecnebi müdahalesine açık hale gelmektedir. Ülke ve coğrafyamızın sorunlarına yönelik ecnebi müdahaleleri ise maalesef sürekli aleyhte neticelenmiştir. Sorunları çözememe ve erteleme alışkanlığı nihayette bu noktaya getirmektedir.
Alevilik meselesi de öteden beri çözüm bekleyen bir sorun olarak ortada durmaktadır. 1920’li yıllardan itibaren yeni cumhuriyetin/ulus-devletin ideoloji ve sistemi günümüze büyük bir sorunlar yumağı/enkazı bıraktı. Tek Kimlikte, homojen, tek tip yurttaş oluşturmayı hedefleyen resmi ideoloji, ülkedeki farklılıkları, farklı kimlik topluluklarının kimliklerini ifade etmesine, açığa vurmasına jakoben bir tutumla izin vermeyip amansız baskılar uyguladı. Bu suretle, resmi ideolojinin tarif ettiği, öngördüğü kimlik biçimi dışındaki tüm kimlikler, yasadışı/bastırılmış kimlikler haline geldi. Birkaç yıl içinde farklı kimlikleri taşıyan topluluklar ve şahsiyetler devlet nazarında kanunsuz muamelesine tâbi kılındı. Türkiye’de etnik kökenlerine bakılmadan dindar Müslümanlar; Kürtler, Dersim ve Koçgirili Aleviler vs. adeta kimliklikleri ellerinden alınmış gibi oldu.
80’li, 90’lı yıllardan itibaren resmi ideolojinin etkisinin azalması, değişen dünya dengeleri, farklı kimliklerin daha yüksek sesle kendilerini ifade etmeleri, vakıf, dernek, cemiyet şeklinde örgütlenmeleri söz konusu oldu. Alevi-Bektaşi kesimde ise, bu yıllarda kırsal kesimlerden, kente göçün artış gösterip yoğunlaşması ile kent ortamında, varoşlarda da olsa, kendini ifade etmeye yönelik örgütlenme çabasına girdiler. SHP’nin 1989 Belediye seçimlerinde birinci parti olarak çıkıp, belediyelerin çok büyük bir bölümünü kazanınca, Alevi-Bektaşi kesim, belediyelerin desteğiyle birçok yerel örgütlenme içerisine girdiler.
Daha önce köylerde, kırsal kesimde “Dede Evi, Dede Ocağı, Dede Dergahı” olarak nitelendirdikleri ve Aynu’l-Cem’ merasimi gerçekleştirdikleri mekanları “Cemevi” adıyla, resmi olarak dernek/vakıf olarak, şehirlerde açmaya başladılar.
80’li, 90’lı yıllardan itibaren, özellikle sol/Marxist ideolojinin Alevi-Bektaşi-Kızılbaş kesim üzerindeki etkisinin azalması ile, Aleviler kendi kimlikleri/farklılıklarını ifade edebilecek bir sosyal /siyasal ve hukuki zemin arayışına girdiler. Kentlerdeki örgütlenmelerinin en önemli zeminini bu oluşturdu. Ancak, vakıf/dernek adı altındaki örgütlenmelerde, resmi ideoloji ve soğuk savaş dönemi ideolojilerinin ve Avrupa’daki örgütlenmelerin güçlü etkisi de görüldü. Çoğu zaman ideolojik /siyasi amaçlar, asıl amaç olan Alevi kimliğinin ifade zeminini gölgeledi. Özellikle, Almanya başta olmak üzere Avrupa ülkelerindeki Diaspora örgütlenmesinin etkisi güçlü bir şekilde kendini göstermektedir. Diaspora’daki örgütlenme gücü, içerideki Alevi-Bektaşi topluluk ve örgütlenmelerine baskın bir duruma gelmiştir.
Türkiye’de gelinen nokta, birçok sorunda olduğu gibi Alevilik sorunun yasal zemin başta olmak üzere çözümüne yönelik, somut adımların atılmasını zorunlu hale getirmektedir. Bu konudaki adımlarda, her ertelemenin bedeli ağır olmaktadır. AİHM’in aldığı karar sorunu çözücü olmaktan uzak olup, Alevi-Bektaşi topluluklarının, Gayr-i Müslim azınlık, Cemevlerinin ise İslâm’dan ayrı bir dinin ibadethanesi olarak tesciline yol açarak, siyasi/toplumsal travmalara davetiye çıkarır niteliktedir. Oysa ki, Osmanlı döneminde, en sıkıntılı zamanlarda bile, Alevi-Bektaşi-Kızılbaş toplulukları, Gayr-i Müslim olarak görülmemiş, ahâli-yi müslime meyanında kabul edilmiştir. Safevi-Osmanlı sıcak çatışmalarının hükümferma olduğu dönemlerde, ağır baskılara maruz kalan Alevi-Kızılbaş topluluklarına yönelik tutumda, 1639 Kasr-ı Şirin Mutabakatı sonrasında, sıcak çatışmaların sona ermesinin ardından nisbi bir yumuşama söz konusu olmuş. 1670’lere gelindiğinde ise, bir kısım Alevi-Kızılbaş ocaklarına, Seyyid-Neseb olmaları gerekçe gösterilerek, vergi/rüsumdan muâfiyet gibi imtiyazlar verilmiştir. (Şeyh Hasanlu, Şeyh Şazeli, Garip Musa, Seyyid Selahaddin Ocakları gibi.)
Bu tarihlerde, aynı zamanda bu ocaklara ait dergahlara, Hacı Bektaş Çelebilerine bağlı olarak, “Bektaşi Dergâhları” statüsünde resmiyet verilmiştir. 1925’te 677 sayılı Tekke Ve Zâviyelerin Seddi ile alakalı kanunun yürürlüğe girmesi sonucunda, daha önce “Dergâh, Bektaşi Dergâhı” statüsünde resmiyeti olabilen, Alevi-Kızılbaş topluluklarının dergâhları da, diğer tarikatların dergahları gibi hukuki zeminini kaybedip, yasadışı durumuna düşer. Tek parti devrinde, Alevi köylerindeki Aynu’l-Cem’ merasimlerinin jandarma baskınına uğrayıp, Tekke ve Zâviyeler kanununa muhalefetten yargılandıklarına ilişkin bir hayli belge bulunmaktadır.
30 Kasım 1925 tarihinde kabul edilen 677 Sayılı Tekke ve Zaviyelerin seddine ilişkin yasa en önemli engel olarak durmaktadır. Yasa, tüm tarikatları, tasavvuf müesseselerini ve ünvanlarını yasakladığı gibi, Alevî-Bektaşîlere ait seyyidlik, çelebilik, babalık, dedelik vs. Tüm ünvan ve müesseseleri de yasaklamaktadır. Bu şekilde, Alevî-Bektaşî kimliği yasal zeminde kendini ifade edebilme imkanını yitirmektedir. Bir kısım Batı Avrupa ülkeleri bu durumdan yararlanarak, zamanla ülkelerinde oluşmuş ‘’Alevi Diasporası’’ üzerinden Aleviliğin/Bektaşiliğin İslam’dan ayrı bir din ve Alevilerin ‘’Gayr-i Müslim Azınlık’’ olarak tescil edilmeleri konusunda yoğun propaganda kampanyası nihayette AİHM’in son kararı ile sonuçlanmıştır.
677 Sayılı Tekke ve Zaviyeler yasası kaldırılması, sorunun uluslararası insiyatifin insafına havale edilmeden öce çözümü konusunda en somut adım olacaktır. Farz edelim kanun kaldırılamazsa bile, sorunun çözümünde B planı olarak, Alevi –Bektaşi kurumlarına mahsus olarak değişiklik yapılabilir. 1 Mart 1950”de İsmet İnönü,677 sayılı kanunla kapalı olan türbeleri açmak için, bu kanuna bir ek fıkra ilave eder:
“.Türbelerden Türk büyüklerine ait olanlarla büyük sanat değerleri bulunanlar Kültür Bakanlığınca umûma açılabilir. Bunlara bakım için gerekli memur ve hizmetliler tayin edilir.”
Bu ek fıkra ile Osmanlı Padişah türbeleri dahil tüm türbeler açılır, hatta Kültür bakanlığı bünyesinde hizmetliler tayin edilir. Halen de bu şekilde süregelmektedir. Bu emsâle dayanılarak 677 sayılı kanuna Alevi-Bektaşi kurumlarına, Cemevlerine ilişkin şöyle bir ek fıkra eklenebilir.
“Alevî-Bektâşî inanç kurum ve merkezleri, “Dergâh” şeklinde ve statüsünde açılır. “Dergâh” şeklinde ve statüsünde açılacak Alevî-Bektâşî inanç kurum ve merkezleri Diyanet İşleri Başkanlığı bünyesinde teşkil edilecek bir üst kurulca temsil edilir ve denetlenir. “Dergâh” şeklinde ve statüsünde açılacak Alevi-Bektaşi inanç kurum ve merkezleri tüm ibadethanelerin de yararlandığı bütün devlet hizmetlerinden ve muafiyetlerden yararlanır.”
Osmanlıca ve Lingua Franca-1
1928 Harf ve Dil Devrimi öncesi Türkçesi olan Osmanlıca’nın Orta Öğrenim kurumlarında ders olarak okutulup öğretilmesine yönelik hükümetin kararı muhalefet çevrelerinde tepkiyle karşılandı. Adeta fırtınalar kopartılmaya çalışıldı. Asıl olarak, 14. Yüzyıldan itibaren 1928’e kadar 6 asır kullanılan bir imparatorluk dili haline gelerek yazılı zengin bir literatür oluşturan bir lisanın birden bire yasaklanıp, farklı bir harf ve dile geçilmesi tepkiyle karşılanması gereken travmatik bir olaydı. Osmanlı Türkçesi, Lisan-ı Osmanî denen Batı Anadolu Türkçesi, Osmanlı İmparatorluğunun büyümesi ve üç kıtaya yayılması ile 16. Yüzyılda Saray merkezli ortak yazışma dili haline gelmiştir. Türkiye’de Günümüz kuşakları ise, harf ve dil devriminin kurbanları olarak, 1928 öncesi, yazılan Türkçe metinleri okuyup anlama şansından mahrum. Tarih ve yüzyılların birikiminden yoksun. Sadece harf değişimi/devrimi değil, dil devrimi diye dilin kendisine yönelik bilinçli operasyonla değişim dayatıldığı için, Türkiye’deki yeni kuşaklar 40’lı, 50’li yıllara ait Latin harfli metinleri bile anlamakta güçlük çekmektedir. Oysaki, batı dillerinde, tabii seyri içindeki değişimler dışında, ideolojik/yapay bir değişim dayatılmadığı için kültürel kesintiye uğramayıp, tarihten gelen birikim ve literatürü günümüze, yeni kuşaklara aktarabilmişlerdir. Örneğin İngilizce lisanına hakim olan birisi, 1680’li yıllarda yayınlanan Paul Ricaut’un tarihe ilişkin eserlerini okuyup anlayabilir. Bırakınız ana dili İngilizce olan birini, bugün kendim bile, Paul Ricaut’ın 1686’da Londra’da basılan “The History Of The Present State Of The Ottoman Empire” adlı eserini bugün bile kaynak olarak kullanırken hiç güçlük çekmiyorum.Üstelik İngilizce, Latince gibi kullanılmayan/tarihte kalmış bir dil değil.. Dünyada günümüzün en yaygın/câri Lingua Francası.
Lingua Franca veya Sabir, tarihte İtalyanca’nın Arapça, Farsça, Fransızca, Portekizce ve İspanyolca ile karışmış halinden oluşan lisan, Frenk dili. Istılahi olarak ve günümüzde ise, çok farklı dillere sahip bir halklar topluluğunun, insanların birbirini anlamaya matuf kullandığı, birleştirici ortak anlaşma/yazışma lisanı. Eskiden Batı’da Latince , günümüzde ise İngilizce için kullanılır.
Önceki çağlarda, dillerin yaygınlaşması veya ortak yazı dili halinde gelişip yaygınlık arzetmesi, LinguaFranca haline gelmesi iki ana nedene dayanmaktaydı. Kutsal-Dinî metinlerin dili, güçlü hanedanların dili.
Edyân-ı semâviyyeye ait Kutsal-Dinî metinler ya vahyedildikleri ya da yazıya geçirildikleri dillerde olurdu. Musevilikte Dinî-Tarihi metinler İbranice olduğundan ve bu din Beni İsrail/Yahudî kavmine mahsus olması hasebiyle lisan bu kavimle mahdud kalmıştır. Hristiyan topluluklara gelince,Hz. İsa’nın (a.s) ana dili ve Vahiy İncilinin dili o dönemde Suriye ve Filistin’de yaygın konuşma ve yazı dili olarak kullanılan Arâmca’ydı. Ancak daha sonraki asırlarda Hristiyanlığı kabul eden topluluklarda, Hz. İsa’ya, Rabb/İlâh veya Rabb’ın Oğlu (Uknûm-ı Selâse) olarak inanıldığından Hristiyanlığı kabul eden Constantin zamanında Romalılarca İznik konsüllerinin akabinde Kitâb-ı Mukaddes (Bible) olarak belirlenen kanonikinciller/Yeni Ahit (Matta, Yuhanna, Luka, Markos) bu inanç çerçevesinde Hz. İsa’nın hayatı ve sözlerini içermekte olup ve bunları kaleme alanların dili ile yazıya geçirilmişlerdir.
Roma imparatorlunun dili Latinceydi ancak Doğuda Helenistik devirden gelen Eski Yunanca da yaygındı. M.S 395’te Roma İmparatorluğu, Roma ve İstanbul merkezli olmak üzere, Doğu ve Batı olarak ikiye ayrılınca, Batı’da Latince yazı dili olarak kullanılmaya devam ederken doğuda, daha doğrusu artık Bizans’ta Yunanca/Rumca yazı dili olarak yaygınlık kazanır. Her iki merkezin kiliseleri Katolik ve Ortodoks olarak ayrıştığında kutsal metinlerin/kanonikincillerin dili de bu bağlamda ayrıştı. Kanonikinciller Hristiyan toplulukların bağlı oldukları kiliselerin benimsediği dillerde yazılıp okundu. Rum Ortodokslar, Kutsal metinleri Yunanca’dan okuyup yazarken, diğerleri Ermenice yahut Süryanice, Latince vs. dillerde okuyup yazmakta, ibadetlerini bu dillerde gerçekleştirmekteydiler. Bu bağlamda, Hristiyan topluluklarda kutsal metinler tek ve ortak bir dilden okunmamaktadır. Hatta Hristiyan topluluklar Kutsal olarak kabul edip Kitab-ı Mukaddes’e (Bible) dahil ettikleri Eski Ahit (Tevrat, Zebur/Mezâmîr vs..) metinlerini de kendi kiliselerinin dillerine çevirdiler.
Helenistik dönemde Balkanlar ve Anadolu’da Yunanca, Batı’da Roma imparatorluğunun egemen olduğu dönemde Anadolu ve Akdeniz havzasında dahi Latince ortak yazışma dili olmuştur. Hatta Anadolu’da antik çağdaki kitabelere bakıldığında Helenistik dönemde Antik Yunanca’nın, Roma dönemine ait eserlerin kitabelerinde Latincenin kullanılmış olduğunu görürüz. Ortaçağda ise, Bizans İmparatorluğu hinterlandında Yunanca/Rumcanın, daha batıda, Batı Avrupa’da ise Latince’nin ortak yazışma dili olarak kullanılmış olduğu müşahede edilir.
Osmanlıca ve Lingua Franca-2
Müslümanlıkta ise Kur’an-ı Kerîm, Vahy-i Celîl Hz. Resul-i Ekrem’in (S.A.V) lisanı olan Arapça olup, kutsal metin olarak sadece bu dilde okunup yazıldığı ve Arapça dışında farklı bir “ibadet lisanı” olmadığından Hristiyanlıktaki gibi bir ayırım ve tasnif söz konusu olmamıştır. Bundan dolayı Arapça, İslam dünyasında ortak yazı/yazışma dili olarak geliştiği gibi, Farsça başta olmak üzere Müslüman toplulukların kendi lisanları Arabi harflerle yazılıp okundu.Alem-i İslâm’da,İlim dili Arapça olup, bu anlamda metinler Arapça yazılıp okunmuştur. İslam dünyasında Mağrib’den, Orta Asya ve Güneydoğu Asya’ya kadar bu şekilde olmuştur. Yanısıra, Farsça gibi önceki medeniyetlere ait yaygın diller de kendi konumlarını korumuş ve daha da yaygınlaşıp, yazı dili olarak da gücünü korumuştur. Çünkü, Arapça’nın ortak yazı/yazışma dili, Lingua Franca olarak gelişmesi, modern dönem ulus-devletlerdeki gibi, herhangi bir dayatma veya yasaklara dayanmamaktaydı. Başta Kur’ân-ı Kerîm’in Arapça lisanı üzere olması, buna istinaden Sünen-i Seniyye/Hadis-i Şerif metinleri ve diğer dinî/ilmî metinlerin Arapça olması hasebiyle bu şekilde yaygınlık söz konusu olmuştur.
Diğer yandan ise, bir kısım güçlü hanedanların ve devletlerinin dilleri de kendi etki/nüfuz alanlarında yaygınlaşıp, zamanla ortak yazı dili haline gelmişlerdir. Osmanlıca denen Batı Anadolu Türkçesi ile Çağatayca denen Doğu Türkçesinin yaygın kullanım ve yazı/yazışma dili haline gelmesi bu suretle vâkî olmuştur.Çağatay Türkçesi İran ötesinde, nerdeyse tüm Orta Asya’da zamanla yaygın yazı/yazışma dili haline gelirken, Adriyatik’ten Doğu Akdeniz’e kadar Osmanlı Türkçesi yazı/yazışma dili, dahası imparatorluk dili halini alır. Osmanlı türkçesi zamanla imparatorluk coğrafyasında adeta Lingua Franca haline gelir.Bir zamanlar Irak’tan, Batı Anadolu’ya, Hindistan’a kadar geniş bir coğrafyada Farsça yazı/yazışma dili olarak kullanılagelmekteydi. Hatta 13. Yüzyılda Moğol hükümdarı Güyük Han Roma’daki Papa’ya mektubunu (1 Cemaziyelâhir 644/14 Ekim 1246 Tarihli Mektup) Farsça olarak göndermişti. Aynı dönemlerde, Orta Çağ’da Batı dünyasında ortak yazı/yazışma dili Latinceydi neredeyse 17. Yüzyıla kadar Fransa, İngiltere, Bavyera ve Polonya dahil Latin dili bu şekilde kullanılmaktaydı. Latince başlıca ilim/yazı diliydi. Fransızca, İngilizce vs. dillerin yazı dili olarak yaygınlaşması bu tarihlerden sonradır. Osmanlı Türkçesi, Lisan-ı Osmanî denen Batı Anadolu Türkçesi, Osmanlı İmparatorluğunun büyümesi ve üç kıtaya yayılması ile 16. Yüzyılda Saray merkezli ortak yazışma dili haline gelmiştir. Daha önceki devirlerde Osmanlı’da yazı/yazışma dili olarak Selçuklularda ve beylikler döneminde olduğu gibi Arapça ve Farsça kullanılırdı. Bu Osmanlının Kuruluş ve yükselme dönemlerindeki mezar, yapı vs. kitabelerden de tesbit edilebilmektedir. Hatta 16. Yüzyıl sonlarında Feridun Ahmed Bey’in kaleme almış olduğu iki ciltlik ünlü “Münşeâtu’s-Selâtîn” adlı eseri incelendiğinde bu gelişim takip edilebilmektedir.
Osmanlı Türkçesi sadece imparatorluğun yapı ve mezar kitabelerinde değil, yazışma/yazı dili olarak da yaygın bir şekilde kullanılmaktaydı. Balkanlarda/Rumeli’de Arnavutça, Boşnakça, Bulgarca, Rumca yerel olarak kullanılsa bile ahâli-yi müslimede ortak yazı/yazışma dili Osmanlı Türkçesiyleydi. Arapça ve Farsça ise mektep ve medreselerde kullanılmaktaydı. Kahire, Şam, Halep ve Bağdat gibi merkezlerde de Osmanlı Türkçesi ile kitaplar telif edilip neşrediliyordu. 1928’den sonra Türkiye’de yasaklanmasına karşın, 1946’ya kadar Bulgaristan’da, 1964’e kadar Kahire’de Osmanlı Türkçesi ile kitaplar telif edilip yayınlanmıştır. Batı Trakya, Şam-ı Şerîf ve Bağdat’da da 1970’lere kadar Osmanlıca eserler basılmıştır.19. Yüzyılın ikinci yarısında yine bu merkezlerde Osmanlı Türkçesi ile gazete, Salnâmeler ve mecmualar neşrolunmaktaydı. Bitlis ve Diyarbekir şehir merkezinde ahâli-yi müslime ekseriya kürt olmasına rağmen şehirli/bâjârî lisanı olarak Türkçe isti’mal edilirdi.
İmparatorluk döneminde Kanûn-i Esâsi’ye/Birinci Ve İkinci Meşrutiyet’e kadar herhangi bir dil dayatması ve yasağı söz konusu değildi, herkes yazabildiği/yazdırabildiği bir dille okuyup yazabilme, yazışma, payitahta ariza/dilekçe, resmi yazı gönderebilme serbestisine/imkanına sahipti. Bugün arşivlerde bulunan, 19. Yüzyıla ait, Saray’a/Bâb-ı Alî’ye gönderilen arizalarda bir hayli Arapça ve Farsça metinlere de rastlanmaktadır. O dönemde bu arizalar Saray’da/Bâb-ı Alî’de Tercüme Odaklarında Osmanlı Türkçesine nakledilip aslı ile birlikte padişaha/makâma sunulurdu. Bu serbestiyet ortamında dahi Osmanlı Türkçesi yukarıda örnekleriyle belirttiğim gibi bir Lingua Franca olarak en başat ve yaygın yazışma/yazı diliydi.
Ancak, 1293/1876’daki Meşrutiyet Anayasasındaki (Kanûn-i Esâsî) 18. Madde bu yapının/dengenin bozulmasının başlangıcı olmuştur.”Me’murînin Türkçe’ye Vukûfu” başlıklı maddede “ Tebaâ-i Osmaniye’nin hidemât-ı devletde istihdâm olunmak içün devletin lisân-ı resmîsi olan Türkçe’yi bilmeleri şarttır.” İfadesi yer almaktaydı. 1878’de Sultan II. Abdülhamid tarafından askıya alınan bu Kanûn-i Esâsî, 14 Temmuz 1908’de tekrar yürürlüğe konmuş (II. Meşrutiyet), ilanının ardından birçok siyasi/toplumsal problemlere yol açmış, özellikle 18. Madde gerek Rumeli’de gerekse, Osmanlı’ya bağlı Arap dünyasında ciddi rahatsızlık ve ayrışmalara sebebiyet vermiştir. Tarihimizde Osmanlı bürokrasisinin ve Rumeli’de Osmanlı’nın en büyük gücü olan Arnavutların, Rumeli’nin tümüyle kaybına sebebiyet verecek şekilde, Osmanlı’dan kopuşunun ana nedenlerinden biri Kanûni Esâsî’deki bu 18. Madde olmuştur.
Geçen yüzyılda ise Osmanlı batılılaşması ile başlayıp zamanla İslam dünyasına hakim olan Ulus devlete evrilmeve ulusalcı akımlar, bu yapıya büyük darbe vurup, dağıttı. Türkiye’de 1920’li yıllarda başlayan harf ve dil devrimleri, bugüne kadar ki süreçte Türkçe’de onulmaz yaralar açtı. Zengin ve geniş bir coğrafyada kullanılmış olan bir imparatorluk/medeniyet dili, bir Lingua Franca pozitivist/batıcı ulusalcılık adına.tasfiye edilip neredeyse yok edildi. 1928 öncesini unutturan, bu anlamda sil baştan haline ircâ edip, kadükleşen bir ulus-devlet diline dönüştürülüp iyice fukaralaştırıldı. Bu anlamdaki dil fukaralığı günümüzde tavan yapmış durumdadır. Geçen yüzyıl başındaki Osmanlı Türkçesi ile, bugünkü çağdaş Türkçe mukayese edildiğinde travmanın boyutları daha da iyi görülebilecektir. Hele ki, Türkiye’de, batılılaşma hedefi ile yapılan /harf/dil devrimi sürecine karşın, İngilizce başta olmak üzere batılı dillerin de öğretilmesinde büyük bir başarısızlık gözlemlenmektedir. Ve zaman içinde bu alandaki başarısızlık katsayısı ciddi artış göstermiştir. Açıkçası, Türkiye, imparatorluk kültür ve zenginliğinden soyutlanmış, olabildiğince fukaralaştırılmış, yapay ve kadük hale getirilmiş tek bir dile ve bu tek dil üzerinden ilim ve kültür yapmağa zorla mahkum ettirilmiştir.
|
| Bugün 460 ziyaretçi (1149 klik) kişi burdaydı! |
|
 |
|
|
