 |
|
|
 |
|
| ABDULHAMİD HAN |
ABDÜLHAMİD HAN
Osmanlı padişahlarının 34'üncüsü olan Sultan II. Abdülhamid Han aklı, zekası ve ilmi fevkalade üstün olan bir zattı. Batılıların ve iç düşmanların asırlar boyunca devleti yok etmek için hazırladığı yıkıcı, sinsi planlarını sezip, önlerine aşılmaz bir set olarak dikildi. Hazırlayanları ve maşa olarak kullandıkları yerli işbirlikçilerini, sahte kahramanları işbaşından uzaklaştırdı.
İşte bu büyük zatın 10 şubat, 96. yıldönümü idi. Yıldönümü vesilesi ile Yıldız Üniversitesi ve İstanbul Medeniyet Üniversitesi işbirliği ile iki açık oturumdan oluşan etkinlik düzenlendi. İlk panel Abdülhamid'in sağlık politikasıyla ilgiliydi. Oturum başkanlığını yaptığım bu panelde konuşmacılar özet olarak şunları anlattılar:
Prof. Dr. Hüsrev Hatemi; Abdülhamid'in çok iyi niyetli, sağlam karakterli ve vefalı bir insan olduğunu söyledi. Kendisinden çok devleti düşünürdü. 33 sene zalimlik yapmadan devleti ustalıkla idare etmişti. Ona atılan iftiralardan biri de pinti olduğuna dairdi. Bu çok çirkin bir suçlama olduğunu ifade etti. Aristokrat havada, halktan uzak yaşamamıştı. Atatürk'ün Abdülhamid'i küçümseyici veya kötüleyici bir sözünün olmadığını da ekledi.
Prof. Dr. Nil Sarı ise Abdülhamid'in sağlık alanındaki eserlerinden söz etti ve bazılarının fotoğraflarını gösterdi. Abdülhamid 90 adet gureba hastanesi, 19 adet belediye hastanesi, 89 adet askeri hastane ayrıca eğitim hastaneleri, kadın hastaneleri, akıl hastaneleri açmıştı. Bu hastaneler ülkemizden Lübnan'a, Yemen'den İsrail'e, Makedonya'dan Suriye'ye, Yunanistan'dan Libya'ya, Suudi Arabistan'dan Irak'a pek çok yerleşim bölgesine yayılmıştı. Ayrıca eczaneler, hapishane, sağlık merkezleri, fakirler, acizler ve hacılar için misafirhane de pek çoktur. Müthiş bir sağlık hizmetidir bu. Maalesef tahttan düştükten sonra bu eserlerin isimleri değiştirilmiş, bazıları yıkılmış ve bir kısmı da başka alanlarda kullanılmaya başlanmıştır. Kısacası bu büyük insan unutturulmak istenmiştir. Kasımpaşa, Haydarpaşa, Gülhane ve Mektebi Tıbbiye-i Şahane adlı eğitim ve üniversite hastanelerini açan da Abdülhamid olmuştur.
Doç. Dr. Adem Ölmez ise Abdülhamid Han'ın özellikle eğitim, sağlık, ulaşım ve asayişe önem verdiğini anlattı. Zamanında yeni bulunan aşıları ülkeye getirmiş, aşı ve kuduz hastalığı üzerine merkezler kurmuş, Bimarhaneleri yani akıl hastanelerini ıslah etmiştir. Akıl hastalarına zincir kullanımını yasaklayarak bugün bile saldırgan hastalarda kullanılan gömleği yerine koymuştur.
Dr. Şerif Esendemir konuşmasına Necip Fazıl'ın, "Abdülhamid'i anlamak her şeyi anlamak olacaktır." sözleriyle başladı. Abdülhamid'in tren yolları, bakteriyolojihane, cami ve mektepler yaptırdığını, çağına uygun yaşlılık politikası izlediğini, habitat yani biyosferi merkezi alan ekolojik politikaya önem verdiğini anlattı.
Bunları dinlerken aklıma hep başbakanımız Recep Tayyip Erdoğan çağrışım yaptı. O da ülkeye duble yollar, hızlı trenler, Marmaray, üçüncü boğaz köprüsü, çok sayıda havaalanı gibi sayılamayacak eserler hediye etti. Sağlık alanında yeni hastaneleri hizmete açtı. Sağlık hizmetlerini halka yaydı. Eğitim alanını pek çok üniversite, sayısız derslik ve binlerce yeni öğretmenle destekledi güçlendirdi. Kısacası Abdülhamid'in çağdaş bir takipçisiyle karşı karşıyayız.
Abdülhamid Han'ı nasıl ki bir takım vicdansız, merhametsiz ve acımasız kişiler, iç ve dış düşmanların oyununa gelerek, maşası olarak bir saray darbesi ile düşürdülerse aynı komplo şu an başbakanımıza karşı düzenlenmektedirler. Bu ülkeye hizmet etmek bazılarının gözüne batmakta ve ellerinden geleni yapmaktadırlar.
Rabbim Başbakanımızı korusunu2026 |
|
|
|
|
 |
-
Habîbullâh (Allâh’ın sevgilisi) sıfatıyla bütün peygamberlerin tâcı olan Muhammed Mustafâ -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e ümmet olma şerefini bizlere ihsan eden yüce Mevlâ’mıza sonsuz hamd ü senâlar olsun!..
O emsâlsiz örnek şahsiyeti ile bütün insanlığa ebedî saâdet yolunda solmaz bir hidâyet ve hakîkat nûru olan Güneşler Güneşi, Efendimiz, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e de sonsuz salât ü selâm olsun!..
Cenâb-ı Hak, O’nu, insanlığın en buhranlı zamanında peygamber olarak gönderdi. Dünyanın zulüm ve karanlıklar içerisinde boğulduğu bir dönemde beşer âleminde karalara bürünmüş sayısız ayları, yıldızları ve güneşleri tekrar nurlandıran bir nur incisi olarak bahşetti. O’nu; vahşet, isyan ve gaflette hayvanları geçmiş bir cehâlet toplumunun karanlıkları içerisindeki dünyaya yüce ufuklardan doğan bir süreyya yıldızı gibi armağan etti.
Yani yüce Allâh;
O’nu;
Canlı-cansız bütün varlıklara; taşa ve toprağa, ırmağa ve denize, yerlere ve göklere, zamana ve mekâna, bilhassa da insanoğluna sonsuz bir rahmet olarak lutfetti. Bereket, hidâyet, merhamet, şefkat ve kurtuluş vesilesi eyledi.
Öyle bir rahmet ki, her varlık O’nun hürmetine yaratılmış ve O’na olan muhabbeti nisbetinde Hak katında kıymet bulmuştur.
Öyle bir rahmet ki, şefkat ve merhameti bütün insanlığı, hattâ bütün mahlûkâtı kuşatmıştır.
Öyle bir rahmet ki, Cenâb-ı Hak tarafından bütün dimağlara ve gönüllere ebedî bir âb-ı hayat menbaı ve en müstesnâ vasıflarla sonsuz bir feyz ü bereket kaynağı olarak ihsan buyrulmuştur.
Öyle bir rahmet ki, O’nunla sonsuz hidâyet rehberi Kur’ân ikrâm edilmiştir.
Öyle bir rahmet ki, Rahmân ve Rahîm olan Allâh’ın en sevgilisi, habîbi, mîrac bahşettiği Rasûlüdür.
Öyle bir rahmet ki, o olmasa bütün âlemler ıssız çöllere dönerdi.
Öyle bir rahmet ki, yaratılışın başlangıcı O’nun nûru ile vücûd bulmuştur.
Öyle bir rahmet ki, nerede bir güzellik varsa, O’ndan bir akistir. O’nun yüzü suyu hürmetine yaratılmıştır. Âlemde bir çiçek açmaz ki, O’nun nûrundan olmasın! Zîrâ O olmasaydı, hiçbir şey vücûd bulmazdı. O ki, o yüzden varız. O ki, solmayan, aksine gün geçtikçe tazelik ve tarâveti daha da artan serâpâ nurdan ibâret bir gonca-i ilâhîdir.
Öyle bir rahmet ki, O’nun değerini ve kadrini bizzat Allâh Teâlâ anlatıyor. Hem de O’na salât ederek…
İşte O Müstesnâ Rahmet’in nübüvvet çatısı altında bütün âlemler gerçek huzuru tattı. Cehâlet dehlizlerinde isyan dumanları ile boğulan ve can çekişen insanlık, O’nun açtığı ilim, irfan ve hakîkat kapılarından engin semalara kanat açarak taze hayat nefesleri almaya başladı. Taş gibi vicdanlar, O’nun feyizli ellerinde hamur hâline geldi. Kir ve pas içinde perîşan olmuş kalpler, O’nun billur pınarında yıkandı, yıkandı ve tertemiz, nur dolu birer sevdâ mekânı oldu.
Meselâ hidayetten evvelki Habeşli Vahşî, kan içen, canavar ruhlu bir vahşet adamıydı. Fakat sonra, yani O’nun yüce terbiyesine teslim olmak sûretiyle gözü yaşlı bir sahâbî oldu. Onun gibi daha niceleri de hidayetlerinden önce pekçok kötü sıfatın pençesinde rûhen ölü idiler. Fakat sonra onlar da aynı hidâyet kaynağından içerek ebedî bir diriliğe kavuştular ve hepsi de “Hazret” unvanı ile anılır bir yüceliğe nâil oldular.
Bütün bunlar da gösteriyor ki, Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, Cenâb-ı Hakk’ın var ettiği en büyük ilâhî sanat hârikasıdır. Zâhir ve bâtın îtibârıyla her bakımdan öyledir. En mükemmeldir, en mükerremdir ve en sevgilidir. Öyle ki beşeriyet tarihinde birer hakîkat kutbu olan sulehâ, asfiyâ, evliyâ, hukemâ ve cihangirler, ancak O Örnek’ten bir akistir. O Örnek’ten bir cüzdür. O Güneş’ten akseden bir mehtaptır. Zîrâ O, bütün âlemlere, Hâlık-ı Zülcelâl’in bir rahmetidir, lutfudur, armağanıdır.
Bu îtibarla Allâh’a yaklaşma ve rızâ-yı ilâhîye mazhar olabilme yolu da, O’na olan muhabbet ve bağlılıktan geçer. Bu hakîkati Cenâb-ı Hak şöyle buyân buyurur:
قُلْ إِن كُنتُمْ تُحِبُّونَ اللّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللّهُ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَاللّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ
“(Rasûlüm!) De ki: Eğer Allâh’ı seviyorsanız bana tâbî olunuz ki Allâh da sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın. Allâh son derece bağışlayıcı ve merhametlidir.” (Âl-i İmrân, 31)
Allâh’a îman eden hiçbir kulun bîgâne (ilgisiz ve duyarsız) kalamayacağı hakîkat işte budur. Âyetin vurguladığı gibi;
Hakk’a sevginin yegâne miyârı; Allâh Rasûlü’ne tâbî olmaktır, O’na bağlılıktır, O’nun etrafında pervâne kesilmektir. Aksi hâlde îman, îman sayılmaz. Bu îtibarla hiçbir kul, kendisini, Allâh’a başka türlü aslâ sevdiremez. Kendisini Allâh’a sevdiremeyen kulun da, bütün yaptıkları boşunadır.
O hâlde hayatımızın ve gönlümüzün merkezinde her zaman Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- bulunmalıdır. O’nun emsâlsiz örnek şahsiyeti, karakterimizin yegâne mîmârı olmalıdır.
Bunun için de elbette ki en büyük ihtiyacımız, O’nu daha yakından tanıyabilmek… Çok yakından idrak edebilmek… O’nun aldığı nefesleri alana kadar… Nabzımız, O’nun kalbiyle bütünleşene kadar… Ashâb-ı kiram misâli… Bağrı yanık peygamber âşıkları gibi..
Böyle bir kıvam O’na lâyık seviyede biz âcizler için mümkün değilse de hiç olmazsa o yolda olmak bile büyük bahtiyarlıktır. Zîrâ O’nun emsalsiz şahsiyetinden bir nebze olsun hisse alabilmek, ebedî vuslat kapısıdır.
Bu îtibarla O’nun yüce şahsiyetini daha yakından tanıyabilmek maksadıyla elinizdeki nâçizâne bu eseri, noksanlık ve acziyet mürekkebiyle de olsa kaleme almaya çalıştık. Daha önceki eserlerimizde Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in yüce şahsiyeti ile alâkalı olarak yer alan mâlumatlardan bir hulâsa hazırladık.
Belki sözlerimiz O’na lâyık değil, lâkin hepimiz, hem anlatıp hem de yaşamak sûretiyle o en büyük ilâhî armağana teşekkür zarûreti içindeyiz. O’nun bütün âlemlere şâmil sonsuz rahmet ve huzûrunu, gücümüz nisbetinde yeni buhranlarla boğulan âhirzamana da taşıyacak birer köprü olabilmek, en büyük vazîfemiz. O en zirve sanat hârikasını bütün insanlığa dilimiz döndüğünce en güzel şekilde tanıtmak, vefâ borcumuz. Özellikle de hâlimizle O’nu en güzel şekilde temsîl edebilmek, bizim için en büyük şeref… Şâir bu şeref temennîsi ile ne güzel söyler:
Varlığın gün gibi en berrağı, en doğrusudur,
Bu sebepten elinin ırmağı, en tatlı sudur!…
En mutahhar, O ne hâlis.. beşerin en temizi,
O’na yâ Rab, lekesiz eyle bizim cümlemizi!… [Seyrî]
Cenâb-ı Hak, cümlemizi O’nun emsâlsiz örnek şahsiyetiyle inşa eylesin! Gönüllerimizi, O’na aşk sarayı hâline getirsin! O’na bağlılık ve teslimiyete dair takvâ imtihanımızda bizleri muvaffak kılsın ve böylece ilâhî muhabbet ve rızâya mazhar eylesin!
Âmîn…1
Emsâlsiz Örnek Şahsiyet
HAZRET-İ MUHAMMED MUSTAFÂ
-sallâllâhu aleyhi ve sellem-
Peygamberler tarihi ve takvîmi, varlığın ilki olan “Nûr-i Muhammedî”nin ilk insana ikrâmı ile başlamış; “cismâniyet-i Muhammedî”nin dünya âleminde zuhûruyla da nihâyet bulmuştur. Yani bu yüce nûr, en temiz ve en asîl soylardan teselsül ede ede Hazret-i Abdullâh’a kadar gelmiş, Âmine Hâtun’un hâmileliğiyle birlikte Hazret-i Abdullâh’ın alnından, Varlık Nûru’nu taşıyan bu tâlihli anneye intikâl etmiş, nihâyet ondan da asıl sahibi olan Âlemlerin Efendisi’ne teslim edilmiştir.
Kâinât manzûmesi, Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’in nûrundan husûle gelmiştir. Onun içindir ki kâinâttaki binbir türlü nakış ve ilâhî kudret akışları, O’nun nûrundan bir tedâî ve bir tebessümdür. Âdem -aleyhisselâm-’ın toprağına Rasûlullâh’ın toprağından bir nasîb konduğu için, Âdem -aleyhisselâm-’ın tevbesine icâbet olundu. Hadîs-i şerîfte buyrulduğu üzere:
“Âdem -aleyhisselâm- cennetten çıkarılmasına sebep olan zelleyi işlediğinde, hatâsını anlayıp:
«–Yâ Rabbî! Muhammed hakkı için Sen’den beni bağışlamanı istiyorum.» dedi. Allâh Teâlâ:
«–Ey Âdem! Henüz yaratmadığım hâlde Muhammed’i sen nereden bildin?» buyurdu.
Âdem -aleyhisselâm-:
«–Yâ Rabbî! Sen beni yaratıp bana rûhundan üflediğinde başımı kaldırdım, arşın sütunları üzerinde “Lâ ilâhe illâllâh, Muhammedü’r-Rasûlullâh” cümlesinin yazılı olduğunu gördüm. Bildim ki Sen, zâtının ismine ancak yaratılmışların en sevimlisini izâfe edersin!» dedi.
Bunun üzerine Allâh Teâlâ:
«–Doğru söyledin ey Âdem! Hakîkaten O, Bana göre mahlûkâtın en sevimlisidir. O’nun hakkı için bana duâ et. (Mâdem ki duâ ettin), Ben de seni bağışladım. Şâyet Muhammed olmasaydı seni yaratmazdım!» buyurdu.”2
İşte Hazret-i Âdem -aleyhisselâm-, Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’i, duâsına vesîle kıldı; ilâhî affa mazhar oldu. O yüce Rasûl, İbrâhim -aleyhisselâm-’ın sulbüne intikâl eyledi; ateş ona serin ve selâmet oldu. O yüce inci, İsmâil -aleyhisselâm-’ın sedefine girince, nâmına göklerden kurbanlık bir koç indirildi.
Görüldüğü üzere peygamberler dahî O’nun hakkı için ilâhî rahmetten istifâde etmişlerdir. Hattâ O’na tâbî olmanın bereketine erebilmek için kendisine ümmet olmak isteyen Hazret-i Mûsâ -aleyhisselâm- gibi peygamberler bile çıkmıştır:
Katâde bin Nûmân -radıyallâhu anh-’ın nakline göre Hazret-i Mûsâ -aleyhisselâm- şöyle dedi:
“–Yâ Rabbî! Bana verdiğin levhalarda insanlar arasından çıkarılmış, iyiliği emreden kötülükleri yasaklayan en hayırlı bir ümmetten bahsedildiğini görüyorum. Allâh’ım onları benim ümmetim kıl!”
Allâh Teâlâ:
“–Onlar, Ahmed’in ümmetidir.” buyurdu.
Mûsâ -aleyhisselâm-:
“–Rabbim! Levhalarda dünyaya gelişte son, cennete girişte ilk olan bir ümmetten bahsedildiğini görüyorum. Onları benim ümmetim kıl!” dedi.
Allâh Teâlâ:
“–Onlar, Ahmed’in ümmetidir.” buyurdu.
Mûsâ -aleyhisselâm-:
“–Yâ Rabbî! Yine levhalarda bir ümmetten bahsediliyor ki, onların İncil’leri (kitapları) sadırlarındadır, ezberden okurlar. Hâlbuki onlardan önceki ümmetler kitaplarını yüzünden okurlar, kitapları kaybolunca da ondan hiçbir şey hatırlamazlardı. Şüphesiz Sen bu ümmete daha önce hiçbir ümmete vermediğin bir ezberleme ve muhâfaza etme kuvveti vermişsindir. Allâh’ım onları benim ümmetim kıl!” dedi.
Allâh Teâlâ:
“Onlar, Ahmed’in ümmetidir.” buyurdu.
Hazret-i Mûsâ:
“–Rabbim! Orada hem önceki kitaplara hem de son kitaba îmân eden, her türlü sapıklıkla, tek gözlü ve yalancı deccal ile savaşan bir ümmet zikrediliyor. Onu benim ümmetim kıl!” dedi.
Allâh Teâlâ:
“O, Ahmed’in ümmetidir.” buyurdu…
Mûsâ -aleyhisselâm-:
“–Rabbim! Orada öyle bir ümmet zikredilmektedir ki, onlardan biri bir iyilik yapmaya niyet etse de onu yapamasa ona bir hasene yazılmakta, yaptığı takdirde ise 10’dan 700 katına kadar sevap verilmektedir. Onları benim ümmetim kıl!” dedi.
Allâh Teâlâ:
“Onlar, Ahmed’in ümmetidir.” buyurdu…
Bunun üzerine Hazret-i Mûsâ -aleyhisselâm-, elindeki levhaları bir kenara bırakıp:
“–Allâh’ım! Beni de Ahmed’in ümmetinden eyle!” diye yalvardı.3
Hâsılı bereketli bir hidâyet şerâresi hâlindeki nebîler silsilesinin her halkası, âlemlere rahmet olarak gönderilen Hazret-i Muhammed Mustafâ -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in zuhûrunun âdeta bir ikbâl müjdecisiydi…
Nihayet beklenen nûr, mîlâdî 571 yılı, 12 Rabîulevvel Pazartesi sabahı, güneş doğmadan az evvel zuhûr âlemine tenezzül ederek, Abdullâh ve Âmine’nin izdivaç kucağında bütün zaman ve mekânları şereflendirdi.
O’nun zuhûruyla Allâh’ın rahmeti bu âlemde coşup taştı. Sabahlar ve akşamlar renk değiştirdi. Duygular derinleşti. Sözler, sohbetler, lezzetler enginleşti; her şey ayrı bir mânâ, ayrı bir letâfet kazandı. Putlar sarsılarak yere devrildi. Kisrâlar beldesi Medâyin saraylarında sütunlar ve kuleler yıkıldı. Sâve Gölü, zulüm bataklığı hâlinde kurudu. Gönüller feyz ve bereketle doldu. Bu bereket, bütün kâinâtı yani bütün zaman ve mekânları kuşattı.
Şâyet bütün fazîletleri kendisinde cem eden Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- dünyayı teşrîf etmeseydi, insanlık, kıyâmete kadar zulüm ve vahşet içinde kalır, güçsüzler güçlülerin esîri olurdu. Muvâzene şer lehine bozulurdu. Dünya, zâlimlere ve güçlülere âid olurdu. Şâir bu hâli ne güzel ifâdelendirmiştir:
Yâ Rasûlallâh, eğer Sen gelmeseydin âleme,
Güller açmaz, bülbül ötmez, meçhûl esmâ Âdem’e
Varlığın mânâsı kalmaz garkolurdu mâteme!..
Büyük Hak dostu Mevlânâ -kuddise sirruh- da, bir ömür boyu akla hayâle gelmedik çileleri göğüsleyerek zulmü bertaraf eden ve putları kıran Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e ne kadar minnet duymamız gerektiğini şöyle ifâde buyurur:
“Ey bugün müslüman olan kimse! Eğer Hazret-i Ahmed -aleyhissalâtü vesselâm-’ın sa’y ü gayreti ve putları kırdırmak husûsundaki himmeti olmasaydı, şimdi sen de ecdâdın gibi putlara tapardın.”
,
Medeniyetten uzak ve câhil bir toplum içinden çıkan bu ümmî insan, ortaya koyduğu ilim ve hikmet muhtevâsıyla devrin insanlarını âciz bıraktığı gibi, ulaşılmamış ve kıyâmete kadar da ulaşılamayacak bir mûcize deryâsıyla gelmiştir. Bu şununla da sâbittir ki, Kur’ân-ı Kerîm, geçmişteki târihî hâdiselerden gelecekte zuhûr edecek hâllere kadar birçok ilmî ve fennî mes’eleye temâs ettiği hâlde, 1400 yıldan beri hiçbir keşif O’nu tekzîb edememiştir. Hâlbuki, bugün bile dünyanın en meşhûr ansiklopedileri, her yıl bir ek cilt çıkararak, kendilerini tashih ve yenilemek mecbûriyetinde kalırlar.
O yetîm ve ümmî Peygamber, insanlardan ders görmedi; lâkin bütün beşeriyete kurtarıcı, gayb âleminin tercümânı ve Hak mektebinin hocası olarak geldi.
Hazret-i Mûsâ birtakım ahkâm getirmişti. Hazret-i Dâvûd, Allâh’a duâ ve münâcaatları ile mümtâz olmuştu. Hazret-i Îsâ, insanlara mekârim-i ahlâkı ve zühdü öğretmek için gönderilmişti. İslâm Peygamberi Hazret-i Muhammed Mustafâ -sallâllâhu aleyhi ve sellem- ise, bunların cümlesini getirdi: Ahkâm vaz’ etti. Nefsi tezkiye edip berrak bir kalb ile Allâh’a duâyı öğretti. En güzel ahlâkı bildirdi ve yaşayışı ile nümûne oldu. Dünyanın aldatıcı alâyişine aldanmamayı tavsiye buyurdu. Kısaca, bütün peygamberlerin salâhiyet ve vazîfelerinin cümlesini kendisinde cem etti. Neseb ve edeb asâleti, cemâl ve kemâl saâdeti, hep O’nda toplanmıştı.
Kırk yıl câhil bir toplum içinde yaşadı. Sonradan ortaya koyacağı mükemmelliklerin çoğu, halkının henüz meçhûlü idi. Bir devlet adamı, bir vâiz, bir hatîb olarak bilinmiyordu. Büyük bir kumandan olduğundan söz etmek şöyle dursun, sıradan bir asker olarak dahî mârûf değildi.
Fakat hiç şüphesiz O’nun kırkıncı yaşı, insanlık için en büyük dönüm noktası oldu.
O’nun daha önce, geçmiş milletlerin ve peygamberlerin tarihinden, kıyâmet gününden, cennet ve cehennemden bahsettiği duyulmamıştı. Yalnız kendi şahsına münhasır ulvî bir hayatın, yüksek bir ahlâkın içinde idi. Lâkin ilâhî bir vazife ile Hirâ Mağarası’ndan döndüğünde, tamâmen değişmişti.
Teblîğe başlayınca, bütün Arabistan korku ve şaşkınlık içinde kaldı. Hârika belâgati ve hitâbeti, onları teshîr etti (âdeta büyüledi). Şiir, edebiyat, belâgat ve fesâhat yarışmaları sıfırlandı. Bundan sonra artık hiçbir şâir, yarışma kazanan şiirini Kâbe’nin duvarına asamaz oldu. Böylece asırlardan beri gelen bir an’ane tarihe karıştı. O derecede ki meşhûr şâir İmriü’l-Kays’ın şiirden çok iyi anlayan kız kardeşi:
وَقِيلَ يَا أَرْضُ ابْلَعِي مَاءكِ وَيَا سَمَاء أَقْلِعِي وَغِيضَ الْمَاء وَقُضِيَ الأَمْرُ وَاسْتَوَتْ عَلَى الْجُودِيِّ وَقِيلَ بُعْداً لِّلْقَوْمِ الظَّالِمِينَ
“(Nihayet) «Ey yer suyunu yut! Ve ey gök (suyunu) tut!» denildi. Su çekildi; iş bitirildi; (gemi de) Cûdî (dağının) üzerine yerleşti. Ve: «O zalimler topluluğunun canı cehenneme!» denildi.” (Hûd, 44) âyet-i celîlesini işitince:
“–Artık kimsenin bir diyeceği kalmadı. Kardeşimin şiiri dahî meydân-ı iftiharda duramaz!..” diyerek vardı İmriü’l-Kays’ın en başta duran kasîdesini Kâbe duvarından indirdi. Seviye olarak onun altında bulunan diğer şiirlere (Muallakât’a) hiçbir diyecek kalmadığından onlar da birer birer indirildi.4
Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, bütün insanlığa, kendisinin yeryüzünde Hakk’ın Rasûlü olduğu gerçeğini fiilen tâlim etti.
En güzîde ilim adamlarının bile ancak ömür boyu süren araştırmalarından, insan ve eşyâ üzerindeki geniş tecrübelerinden sonra gerçek hikmetini idrâk edebilecekleri sosyal, kültürel, iktisâdî hayat, kitle idâresi, milletlerarası ilişkiler… gibi her alandaki en mükemmel kâideleri koydu. Muhakkak ki insanlık, teorik bilgi ve pratik tecrübe açısından geliştikçe, Hakîkat-i Muhammediye’yi daha iyi kavrayacaktır.
Daha önce eline kılıç almamış, askerî tâlim görmemiş, ancak bir defâ seyirci olarak savaşa katılmış olan bu yüce Peygamber, bütün insanlığı ihâta eden engin merhametine rağmen tevhîd mücâdelesi ve içtimâî sulh uğruna zarûreten en çetin savaşlardan bile geri kalmayan cesur ve şecaatli bir asker, dirâyetli bir kumandan oldu.
Kapı kapı dolaşıp Allâh’ın dînini insanlara teblîğ etti. Fakat nasîbi olmayanlar, kendilerine gelen hidâyet güneşine pervâsızca kapılarını kapatıp ilelebed karanlıklar içinde kalmayı tercih ettiler. Hatta bazen kalblerinde bulunan katılıktan dolayı kendisine kaba davrandılar. Ancak O, şahsına yapılan bu kaba hareketler sebebiyle değil de, onların gaflet ve cehâletinden dolayı müteessir oldu.
Bu gibi insanlara:
“Bu (tebliğime) mukâbil sizden bir ücret istemiyorum!” (Sâd, 86) buyurarak, sırf Allâh rızâsını hedef aldıklarını dâimâ ifâde ettiler.
Dokuz yıl içinde çoğu zaman düşmanın üçte biri kadarlık askerî gücü ile bütün Arabistan’ı fethetti. Hem de iki taraftan da yok denecek kadar az bir can kaybıyla… Devrinin başıbozuk, disiplinsiz insanlarına aşıladığı rûhânî güç ve verdiği askerî eğitim ile fütûhâtta mûcizevî bir başarı elde etti. O derecede ki, ardından gelenler, zamanın en heybetli ve güçlü iki devleti olan Rûm ve Pers imparatorluklarını hezîmete uğrattılar.
Böylece insanlık tarihinin -bütün menfî şartlara rağmen- en büyük inkılâbına vücûd vermiş olan Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, zâlimleri sindirdi, mazlûmların gözyaşlarını dindirdi. Yetimlerin saçlarına O’nun mübârek elleri tarak oldu. O’nun tesellî ışıkları ile gönüller gamdan kurtuldu.
Mehmed Âkif, bu manzarayı ne güzel ifâdelendirir:
Derken, büyümüş, kırkına gelmişti ki Öksüz,
Başlarda gezen kanlı ayaklar suya erdi!
Bir nefhada insanlığı kurtardı o Mâsûm,
Bir hamlede kayserleri, kisrâları serdi!
Aczin ki ezilmekti bütün hakkı, dirildi;
Zulmün ki, zevâl aklına gelmezdi, geberdi!
Âlemlere rahmetti, evet, şer’-i mübîni,
Şehbâlini adl isteyenin yurduna gerdi.
Dünyâ neye sahipse, O’nun vergisidir hep;
Medyûn O’na cem’iyyeti, medyûn O’na ferdi.
Medyûndur o Mâsûm’a bütün bir beşeriyyet…
Yâ Rab, bizi mahşerde bu ikrâr ile haşret!..
,
Peygamberlerin serveri Hazret-i Muhammed Mustafâ -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’in sîreti âdeta engin bir deryâ; diğer peygamberlerin sîretleri ise oraya dökülen nehirler mesâbesindedir. O, kendisinden evvel gelen, -bir rivâyete göre- 124 bin küsur peygamberin bilinen ve bilinemeyen bütün fârik vasıflarının daha ötesine sahip olmuş, güzel ahlâk ve hasletlerin zirvesini teşkil etmiştir. O, kendi devrine kadar insanlığın tefekkür ve yaşayış îtibârıyla kaydettiği gelişmeye ilâveten, kıyâmete kadar vâkî olabilecek ihtiyaçlarını da karşılayacak nümûne-i imtisal bir şahsiyettir. Bu sebeple bütün insanlığa Âhirzaman Nebîsi olarak gönderilmiştir.
Nitekim Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- yüksek ahlâkî vasfını beyân sadedinde:
“Ben güzel ahlâkı tamamlamak üzere gönderildim.” buyurmuştur. (Muvatta’, Hüsnü’l-huluk,
ÜSVE-İ HASENE / EN GÜZEL ÖRNEK
Tarihte hayatının tamamı en ince teferruâtına kadar tesbît edilen tek Peygamber ve tek insan, Hazret-i Muhammed Mustafâ -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’dir. Peygamberler silsilesinin, insanlığı Hakk’a ve hayra yönlendirme husûsunda birer emsâl teşkil edebilecek davranış mükemmelliklerinden ancak muayyen miktarda hâtıra günümüze intikal edebilmiştir. Hâlbuki Âhirzaman Nebîsi -aleyhissalâtü vesselâm- Efendimiz’in en basitinden en girift ve mükemmeline kadar bütün fiil, söz ve ifâdeye aksettiği kadarıyla duygu dünyası, an-be-an tâkib edilmiş ve tarihe bir şeref levhası hâlinde kaydedilmiştir. Üstelik bunlar, Allâh’ın lutfu ile, asırlar ötesinden kıyâmete kadar gelecek son insana kadar intikâl etme mazhariyetine erdirilmiştir.
Hayatın türlü ibtilâ, musîbet ve sürprizleri karşısında kendimizi fitneden bertaraf edebilmek için şükür, tevekkül, kadere rızâ, belâlara sabır, azîmet, şecaat, fedâkârlık, kanaat, gönül zenginliği, diğergâmlık, cömertlik, tevâzu, hâdiseler karşısında dengeyi bozmama ve benzeri yüksek ahlâkî vasıfları en güzel bir şekilde hayatımıza tatbik etmek mecbûriyetindeyiz. Bütün bu hususlarda nümûne olması için de, Cenâb-ı Hakk’ın bütün bir beşeriyete armağan ettiği en büyük mürşid-i kâmil; zarif, temiz, nezih ve örnek hayatı ile Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’dir.
Allâh Rasûlü’nün hayâtı, kıyâmete kadar gelecek bütün nesillere örnektir. Kur’ân-ı Kerîm’de O’nun hakkında:
“(Ey Rasûlüm!) Muhakkak ki Sen’in için tükenmeyen bir mükâfât vardır. Şüphesiz Sen büyük bir ahlâk üzeresin.” (el-Kalem, 3-4) buyrulmuştur.
Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in sîreti ve mübârek şahsiyeti, sırf insan idrâkine sığabilen tezâhürleri ile dahî beşerî davranışlar manzûmesinin zirvesini teşkîl eder. O, irşad vazîfesini, insanlık içinde bizzat kendisi örnek olmak sûreti ile tamamlayan zirve bir peygamber ve nümûne-i imtisâl bir şahsiyettir. Allâh -celle celâlühû-, O mübârek varlığı -Kur’ânî tâbiriyle-“üsve-i hasene”, yani en mükemmel bir örnek şahsiyet olarak bütün insanlığa takdîm etmiştir.
Âyet-i kerîmede buyrulur:
لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيراً
“Andolsun ki, sizden Allâh’a ve âhiret gününe kavuşacağını uman ve Allâh’ı çok zikreden (mü’min)ler için Rasûlullâh’ta üsve-i hasene (en mükemmel bir örnek)vardır.” (el-Ahzâb, 21)
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, bizlere hayatının her safhasında her bakımdan müstesnâ bir güzellik ve mükemmellik sergilemiştir. Gerek öz hâlinde gerek tafsîlâtlı olarak bütün davranış güzellikleri O’ndadır. Dolayısıyla her insan, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in şerefli hayatı ve Sünnet-i Seniyye’sinde, kendisine örnek alabileceği davranışların en güzelini ve mükemmelini bulabilir.
O -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
Dîn liderliği ile örnektir. Devlet reisi olarak örnektir. İlâhî muhabbet bağına girenlere örnektir. Rabbin nîmetlerine gark olduğu zamanlar, şükür ve tevâzûu ile örnektir.
Zor zamanlar ve mekânlardaki sabır ve teslîmiyeti ile örnektir. Ganîmet karşısındaki cömertliği ve istiğnâsı ile örnektir. Âile efrâdına şefkati ile örnektir. Zayıflara, kimsesizlere, kölelere merhameti ile örnektir. Mücrimlere affı ve müsâmahası ile örnektir:
Eğer servet sahibi zengin bir kişi isen, bütün Arabistan’a hâkim olan, bilumûm Arap ulularını kendisine muhabbetle râm eden O yüce Peygamber’in tevâzû ve cömertliğini tefekkür et!
Eğer zayıf teb’adan biri isen, Mekke’de zâlim ve gâsıb müşriklerin nizâm ve idâresi altında yaşayan Peygamber’in hayâtından örnek al!
Eğer muzaffer bir fâtih isen, Bedir ve Huneyn’de düşmanına galebe çalan cesâret veteslîmiyet Peygamberi’nin hayâtından ibret al!
Allâh göstermesin, eğer mağlûbiyete uğradığın olursa, o zaman da Uhud Harbi’nde şehîd düşen veya yaralanıp yere yatan ashâbı arasında sabır ve şecâatle dolaşan mütevekkilPeygamber’i hatırla!
Eğer muallim isen, mescidde Suffe Ashâbı’na ince, rakîk ve hassas gönlünün feyizlerini aktararak ilâhî emirleri öğreten Peygamber’i düşün!
Eğer talebe isen, kendisine vahiy getiren Cibrîl-i Emîn’in önünde edep, dikkat ve iştiyaklaoturan Peygamber’i tasavvur et!
Eğer öğüt veren bir vâiz ve emîn bir mürşid isen, Mescid-i Nebevî’nin içinde ashâbına sohbet ederek hikmetler saçan Peygamber’i dinle! O’nun tatlı sesine kulak ve gönül ver!
Eğer hakkı müdâfaa ve teblîğ etmek, onu tutup kaldırmak istiyorsan ve bu hususta seni destekleyen bir yardımcın dahî yoksa, Mekke’de her nevî yardımdan mahrûm bir hâlde iken zâlimlere hakkı îlân edip onları hidâyete dâvet eden Peygamber’in hayâtına bak!
Düşmana galebe çalıp onun belini kırdınsa, karşındakinin inadını kahredip ona üstün geldinse, bâtılı perîşân edip hakkı îlân ettinse, Mekke’nin fethi günü gâlib bir kumandan olduğu hâlde, mukaddes beldeye büyük bir tevâzû ile devesi üzerinde secde edercesine giren şükür hâlindeki Peygamber’i gözünün önünde canlandır!
Eğer çiftlik sahibi bir kişi isen ve oradaki işlerini yoluna koymak istersen, Benî Nadîr, Hayber ve Fedek arâzîsine mâlik olduktan sonra onları ıslâh ve en iyi şekilde idâre edecek şahısları iş başına getiren dirâyetli Peygamber’den örnek al!
Eğer kimsesiz biri isen, Abdullâh ve Âmîne’nin yetîmleri, ciğerpâreleri olan biricik Mâsûm’u,nûrdan Yetîm’i düşün!
Eğer yetişmiş bir genç isen, Mekke’de amcası Ebû Tâlib’in sürüsüne çobanlık yapan peygamber namzedi gencin hayâtına dikkat et!
Eğer ticâret kervanlarıyla yola çıkan bir tâcir isen, Şam’a ve Yemen’e giden kâfilelerin en ulusu olan zâtın ahvâlini mülâhaza et!
Eğer kadı ve hâkim isen, Mekke uluları birbirine girip vuruşacağı sırada Hacer-i Esved’i Kâbe’deki yerine koyma husûsunda O’nun âdil ve firâsetli davranışını düşün!
Ve tekrar gözünü tarihe çevirerek Medîne’de, Mescid-i Nebevî’de oturup darlık içindeki fakirle varlık sahibi zengini huzûrunda müsâvî tutarak insanlar arasında en
âdilâne bir sûrette hüküm veren O Peygamber’e bir bak!
Eğer bir zevc isen, Hazret-i Hatîce’nin ve Hazret-i Âişe’nin zevci olan O mübârek zâtın temiz sîretine, derîn hissiyâtına ve şefkatine dikkat et!
Eğer çocuk babası isen, Fâtımatü’z-Zehrâ’nın babası ve Hazret-i Hasan ile Hazret-i Hüseyin’in dedesi olan bu zâtın onlara karşı davranışlarındaki ahvâlini öğren!
Senin sıfatın ne olursa olsun, hangi ahvâl içinde bulunursan bulun, akşam-sabah her vakit ve anda Hazret-i Muhammed -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’i kendin için en mükemmel bir mürşid ve en güzel bir rehber olarak bulursun…
O öyle bir mürşiddir ki, O’nun sünnetleri vâsıtasıyla her yanlışı düzeltebilirsin… Çığırından çıkan işlerini yoluna koyar, umûrunu ıslâh edersin… O’nun nûru ve rehberliği sâyesinde hayâtın handikaplarından kurtulup gerçek saâdeti bulursun!..
Gerçekten
O’nun sîreti, nâdîde ve zarîf çiçeklerden, misk kokulu güllerden derlenmiş bir bukete benzer.
Görüldüğü gibi Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’in hayatı, cemiyetin birbirine zıt noktalarında bulunanlara dahî en mükemmel örnektir. Meselâ, bir mahkûmun hayatı hâkime, hâkimin hayatı da mahkûma misâl teşkil etmez. Aynı şekilde bütün ömrü maîşet mücâdelesi ve yokluk içinde kıvranmakla geçen bir fakirin hâli de, varlık içinde yüzen bir zengine nümûne olamaz. Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in hayatı ise, her iki tarafa da örnek takdîm eder. Zîrâ, Cenâb-ı Hak, onu insan topluluğu içinde acziyet bakımından en altta bulunan “yetimlik”ten başlatarak, hayâtın bütün kademelerinden geçirip kudret ve salâhiyet bakımından en üst noktaya, yani devlet reisliği ve peygamberliğe kadar yükseltmiştir. Efendimiz’in ömrü boyunca yaşadığı devreler, insan hayatındaki her türlü med ve cezir tecellîleri için pek çok ideal davranış örnekleri sergiler. Bu sebeple O’nun hayatı, -hangi kademe ve vaziyette bulunurlarsa bulunsunlar- bütün insanlara kendi iktidâr ve istîdâtları nisbetinde taklit edebilecekleri fiilî, müşahhas ve mükemmel bir örnek teşkil etmiştir.
,
Peygamberler ve onların izinden yürüyen sâlihlerin dışında insanlığa kurtuluş yolunu gösterme ve onlara örnek birer rehber olma iddiâsındaki bütün insanlar ve bilhassa her şeyi kendi âciz akıl ve idrakleri ile îzâha kalkışan feylesoflar, bu hususta dâimâ nâkıstırlar. Zîrâ peygamberler, ilâhî vahye dayandıkları için, birbirlerini tasdîk eden hidâyet rehberleri olarak gelmişlerdir. Hâlbuki, hakîkati bulma yolunda insanlara rehber olmayı hedefleyen feylesoflar, teyid-i ilâhîden mahrûm oldukları ve nefislerinin sultası altında kifâyetsiz akılları ile düşündükleri için birbirlerinin sistemlerini çürüterek ve birbirlerini tekzîb ederek gelmişlerdir. Bu yüzden de ne kendilerini ne de toplumları irşâd edebilmişlerdir.
Meselâ Aristo, ahlâk felsefesinin birtakım kânun ve kâidelerinin temelini atmış olmasına rağmen, vahiyden mahrûm olduğu için onun felsefesine inanıp bunu tatbîk ederek saâdete kavuşmuş bir tek kimse göremeyiz. Çünkü filozofların kalbleri tasfiye, nefisleri tezkiye görmemiş, fikir ve fiilleri, vahyin müstesnâ yardımlarıyla olgunlaştırılmamıştır.
Vahiyle terbiye edilmemiş zihnî melekeler ve kalbî temâyüllerin insanoğlunu sürükleyebileceği bâdirelerden kurtulmanın yegâne vâsıtası, Âhirzaman Nebîsi ile beşeriyete sunulan “Habl-i Metîn” yani tutunacak en sağlam kulp olan Kur’ân-ı Kerîm’dir. Kur’ân’ın sînesindeki hakîkatlerin en müşahhas ve fiilî örnekleri de, Hazret-i Peygamber -aleyhissalâtü vesselâm- Efendimiz’in zengin sîretinde mevcuttur. O hâlde, yaratılış gâyesini gerçekleştirmeye mecbur olan insanoğlu için en lüzûmlu iş, feyizli Kur’ân ve Sünnet kaynağıyla istikâmetlenmektir.
Çünkü Kur’ân-ı Kerîm ve Sünnet, dünya ve âhiretin saâdet reçetesi, Varlık Nûru’nun ebedî hâtırâsıdır. O, biz ümmetine Kur’ân-ı Kerîm ve Sünnet gibi iki büyük rehber bırakmıştır.
Diğer taraftan, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz risâlet vazîfesine başlamadan önce kendisini sevdirmiş, şahsiyeti, halkın kendisine “Sen el-Emîn ve es-Sâdık’sın!” demek mecbûriyetinde kaldığı bir mükemmellik arz etmiş ve O, teblîğine bu kimlik tesbîtinden sonra başlamıştır.
Halk, O’nun güzel seciyesini, iyiliğini, doğruluğunu, peygamberlik gelmeden çok önce bile bilmekte ve O’nu sevmekte idi. O’na el-Emîn ünvânını vermiş olan kavmi, Kâbe tâmir olunurken Hacer-i Esved’i yerine koyma husûsunda ihtilâfa düştükleri zaman, O’nun hakemliğine itirazsız teslîm olmuşlardı.
Zîrâ Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, öyle bir sıdk hâli üzere idi ki, henüz O’na îmân etmediği devrede büyük bir peygamber düşmanı olan Ebu Süfyan dahî, Bizans imparatoru Herakliyus’un:
“–Hiç sözünde durmadığı oldu mu?” suâline:
“–Hayır! O, verdiği her sözü tutar!” ifâdesinden başka bir şey söyleyememişti. (Buhârî, Bed’ü’l-vahy 6, Salât 1, Sadakât 28; Müslim, Cihâd 74)
Ayrıca
Peygamber Efendimiz’in amansız bir düşmânı olan Ebû Cehil ve arkadaşlarının, günün birinde O’na:
“–Ey Muhammed! Vallâhi biz Sen’i yalanlamıyoruz; Sen bizim katımızda sâdık ve doğru bir kişisin. Lâkin biz, Sen’in getirmiş olduğun şeyi yalanlıyoruz.” demeleri, câhiliye Araplarının Efendimiz’e ne derece îtimâd ettiklerini göstermektedir.
Bu hâdise üzerine şu âyet-i kerîme nâzil olmuştur:
“Onların söylediklerinin hakîkaten Sen’i üzmekte olduğunu biliyoruz; doğrusu onlar Sen’i yalanlamıyorlar, o zâlimler, Allâh’ın âyetlerini bile bile inkâr ediyorlar.” (el-En’âm, 33)5
Yani en azılı düşmanları dahî, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in hak olduğunu vicdânen kabûl etmelerine rağmen, sırf nefsâniyetleri sebebiyle O’nu reddetmişlerdi.
O Âlemler Sultanı’nın, müşrikler tarafından bile «Muhammedü’l-Emîn» (elinden ve dilinden herkesin emniyet ve huzur içinde olduğu kimse) şeklinde vasıflandırılmasının sebeplerine ışık tutan bir hâdise de şudur:
Hayber Savaşı’nın cereyân ettiği günlerde yahûdîlerin safından Yesâr isimli bir çoban Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e geldi. Bir süre sohbetten sonra İslâm’a girdi ve müslümanlara katılmak istedi. Ancak Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, ona önce koyunlarını sahiplerine iâde etmesini ve ondan sonra kendilerine katılmasını emir buyurdu.6Üstelik savaşın uzadığı ve müslümanlar arasında erzak sıkıntısının baş gösterdiği bir anda… Hiç şüphesiz bu emir, en zor zamanda bile mes’ûliyet, vazife şuuru ve emânete riâyetin ehemmiyetini sergileyen pek mânidar bir misâldir.
Peygamber Efendimiz’in bu yüce hâl ve ahlâkından gerçek istifâde ise, Mîrâç hâdisesinde Hazret-i Ebû Bekir -radıyallâhu anh-’ın:
“–O dediyse, doğrudur!” ifâdesindeki teslîmiyet hâline ermekle mümkündür.
Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in hayatındaki sayısız adâlet, merhamet ve rahmet tezâhürleri, bütün cihâna kıyâmete kadar bir nümûne-i imtisâldir. O eşsiz kandilin âleme saçtığı parlak nûru seyredebilen insaflı hiçbir göz, O’nun hakîkatini -en azından- vicdânen de olsa inkâr edemez. Nitekim îmân etmediği hâlde hakîkate boyun eğmek mecbûriyetinde kalan nice yabancı ilim erbâbı dahî Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in fazîlet ve muvaffakiyetini vicdânen tasdîk hâlinde olmuşlardır. Bunlardan biri olan Thomas Carlyle:
“O’nun doğuşu nûrun zulmetten sıyrılışıdır.” demektedir.
Ana Britannica’da Peygamber Efendimiz’in fazîletini tasdîk mâhiyetinde şunlar yazılıdır:
“Muhammed’in ulaştığı başarıya, insanlık tarihi boyunca ne bir peygamber ne de ıslâhatçı bir din adamı nâil olabilmiştir.”
B. Smith:
“Muhammed, kayıtsız şartsız ve ittifakla ıslâhatçıların en büyüğüdür.” der.
Yazar Stanley Lane-Polo şu hakîkati îtiraf eder:
“Muhammed’in düşmanlarına karşı en büyük gâlibiyeti elde ettiği gün, aynı zamanda kendisine karşı da en büyük fazîlet zaferini kazandığı gündür. Mekke’yi fethettiği gün Kureyş’i hiçbir karşılık almaksızın serbest bıraktı ve bunu umûmî bir af hâlinde bütün Mekke ahâlîsine şâmil kıldı.”
Yazar Arthur Gilman da:
“Mekke’nin fethinde O’nun ulvîliğini temâşâ etmekteyiz. Geçmişte kendilerine yapılanların tesîri, O’nu pekâlâ intikâm almaya sevk edebilirdi. Ama Hazret-i Muhammed, ordusunu her tür kan dökmekten alıkoydu. Büyük bir şefkat gösterdi ve Allâh’a şükretti.” demektedir.
1789 büyük Fransız ihtilâlinin fikrî temellerini hazırlayanlardan biri olan filozof La Fayette, meşhûr “İnsan Hakları Beyânnâmesi” yayınlanmadan, bütün hukuk sistemlerini tedkik etmiş ve İslâm hukukunun üstünlüğünü görerek şöyle haykırmıştır:
“–Ey şanlı Muhammed! Adâlette öyle bir zirveye ulaşmışsın ki, kimsenin o seviyeyi aşması bugüne kadar mümkün olamamış ve bundan sonra da olamayacaktır!..”7
İşte asıl fazîlet odur ki, düşman bile onun hakkını teslîm, tasdîk ve îtirâfa mecbûr kala!.. Hazret-i Peygamber’in fazîlet ve dirâyeti, kendisine inanmayanlarca bile hep tasdîk edilegelmiştir…
Çünkü Hazret-i Muhammed -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in müstesnâ sîreti, muhtelif işlerin her birine ayrı ayrı cevap verecek ahlâkî mükemmelliği kendinde toplamıştır. O, yeryüzündeki bütün insanların eğitiminin esas noktasını teşkîl eder. O, nûr arayanların yoluna nûr serper. O’nun hidâyeti, doğru yolu arayan herkese aydınlatıcı ve şaşırtmaz bir ışıktır. O, bütün beşerin yegâne mürşididir.
O’nun irşâd halkası,
insanlığın bütün tabakalarından her tâifeyi toplayan bir külliye hâlinde idi. Bütün milletler, lisânlarının, renklerinin ve sınıflarının farklılığına, ictimâî durum ve kültürlerinin çeşitliliğine rağmen orada toplanıp birleşiyordu. Herhangi bir insanı oraya girmekten men eden hiçbir kayıt mevcûd değildi. Orası sadece bir kavme mahsûs olmayıp, insanı sırf insan olmak husûsiyetiyle ele alan bir ilim ve irfân merkezi idi. Orada zayıfla güçlünün, birbirinden farkı yoktu…
Hazret-i Peygamber Efendimiz’e tâbî olanlara bir bakın: Aralarında Habeşistan Kralı Necâşî, Mean ulusu Ferve, Himyer reîsi Zülkılâ, Fîrûz-i Deylemî, Yemen ulularından Merakebud, Umman vâlilerinden Ubeyd ve Câfer gibi mümtâz şahsiyetleri görürsünüz.
Tekrar bir nazar atfedecek olursanız, bu hükümdar ve reîslerin yanında Bilâl, Yâsir, Suheyb, Habbâb, Ammâr, Ebû Fukeyhe ve emsâli kimsesizleri; Sümeyye, Lübeyne, Zinnîre, Nehdiye, Ümmü Âbis gibi câriye ve hâmîsiz kadınları bulursunuz.
O’nun yüce ashâbı arasında üstün akıl, parlak fikir ve metin re’y sahibi olanlar bulunduğu gibi, en ince işlere liyâkatli, dünya esrârına vâkıf olan, memleketleri liyâkat ve dirâyetle idâre eden kimseler de vardır.
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e tâbî olanlar, şehirleri idâre ettiler. Vilâyetlere hükmettiler. İnsanlar, onların sâyesinde saâdete kavuştu. Adâletin zevkini tattı. Onlar halk arasında selâmet ve sükûnu yaydı. İnsanları birbirleriyle kardeş gibi kaynaştırdı.
HAZRET-İ PEYGAMBER’İN YÜKSEK AHLÂKI
Tarih boyunca Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz dışında her yönüne alâka duyulmuş ve bütün özellikleri inceden inceye tespit edilmiş ikinci bir insan daha bulmak mümkün değildir. Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in, örnek şahsiyetini oluşturan bütün hususlar anlatılmaya çalışılsa, ciltlerle kitap yetmez.
İslâmî ilimler de, temelde8 ve ictihad9 noktasında Allâh Rasûlü’nün çeşitli yönlerini kendilerine delil edinmişlerdir. Bu sebepledir ki Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in her yönü değişik ilim dalları tarafından ayrı ayrı ele alınıp işlenmeye çalışılmıştır.
Nitekim 1400 küsur seneden beri te’lîf edilen bütün İslâmî eserler, bir kitâbı, yani Kur’ân-ı Kerîm’i ve bir insanı, yani Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’i îzâh etme gayreti içindedir.
Bir yaratılış hârikası olan Fahr-i Kâinât -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’i, beşerî istîdad ve tâkat dâhilinde kâmilen kavrayabilmemiz mümkün değildir. Çünkü bu âlemden alınan intibâlar, O’nu îzah ve idrâkte kifâyetsiz kalır. Bir bardağa, bir ummânı sığdırmak mümkün olmadığı gibi, Nûr-i Muhammedî’yi idrâk de lâyıkıyla mümkün değildir.
Biz burada, Allâh Rasûlü’nün örnek şahsiyetini tanıma yolunda bir umman teşkil eden misâllerden ancak birkaçını idrâkimiz nisbetinde arz etmeye çalışacağız:
Allâh Rasûlü’nün Sîmâ ve Ahlâk Güzelliği
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, sûreti güzel, sîreti mükemmel, misli yaratılmamış bir vücûd-i mübârektir. Allâh Rasûlü’nün sûret ve sîret mükemmelliğini lâyıkıyla ifâde edebilmek mümkün değildir. Nitekim İmam Kurtubî:
“Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in hüsn-i cemâli tamâmen zâhir olmamıştır. Eğer O’nun bütün güzellikleri olanca hakîkati ile gösterilmiş olsaydı ashâbı O’na bakmaya tâkat getiremezdi.” demiştir.10
Hakîkaten, Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- ile devamlı berâber olanlar arasında bile, edeblerinden dolayı O’nun nûr cemâlini doyasıya seyredebilenler pek azdı. Hattâ, sohbet hâlinde iken, Hazret-i Ebû Bekir ve Hazret-i Ömer dışındaki ashâbın hep önlerine baktıkları, Hazret-i Peygamber’le sadece bu iki sahâbînin gözgöze gelebildikleri rivâyet edilir. Onlar Muhterem Efendimiz’e bakıp tebessüm ederler, Fahr-i Kâinât Efendimiz de onlara iltifat edip tebessüm buyururdu. (Tirmizî, Menâkıb, 16/3668)
Bu durumu, daha sonra Mısır fâtihi ünvânı ile tarihe geçen Amr bin Âs -radıyallâhu anh- âhir ömründe şöyle dile getirmiştir:
“Rasûlullâh Efendimiz’le uzun zaman birlikte bulundum. Fakat O’nun huzûrunda duyduğum hayâ hissi ve O’na karşı beslediğim tâzim duygusu sebebiyle, başımı kaldırıp da doya doya mübârek ve nûrlu yüzlerini seyredemedim. Eğer bugün bana; «Bize Rasûlullâh’ı tavsîf et, O’nu anlat.” deseler, inanın anlatamam.” (Müslim, Îmân, 192)11
Rasûl-i Ekrem -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’in etrâfına îtimâd ve huzur telkîn eden mübârek yüzü, yüzlerin en güzel ve en temizi idi. Yahûdî âlimlerinden Abdullâh bin Selâm, Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Medîne’ye hicret edince merakla yanına varmış, vech-i mübâreklerine bakınca da:
“Bu yüz aslâ yalan söylemez!” diyerek müslüman olmuştu. (Tirmizî, Kıyâme, 42/2485; Ahmed, V, 451)
Çünkü O’ndaki güzellik, heybet, nûrâniyet ve letâfet o derecede idi ki, Allâh’ın peygamberi olduğuna dâir, ayrıca bir mûcize, delîl ve bürhâna ihtiyâç yoktu.
Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, bir şeyi arzu etmediği zaman, derhal sîmâlarından fark edilir, bir şeyi beğenince de memnûniyeti hissedilirdi.
Cism-i nazîfânelerinde zindelik, kuvvetli hayâ ve müthiş bir azîm bir arada idi. Rikkat-i kalbiyesinin derinliğini îzâh etmek ise mümkün değildir.
Yüzünde nûr-i melâhat, sözlerinde selâset (akıcılık), hareketlerinde letâfet, lisânında talâkat, kelimelerinde fesâhat, beyânında fevkalâde belâğat vardı.
Fuzûlî söz söylemeyip her kelâmı hikmet ve nasîhat idi. Lügatinde aslâ dedikodu ve mâlâyâni yoktu. Herkesin akıl ve idrâkine göre söz söylerdi.
Mülâyim ve mütevâzi idi. Gülmesinde kahkaha gibi aşırılık olmazdı. Dâimâ mütebessim idi.
O’nu ansızın gören kimseyi haşyet sarardı. O’nunla ülfet ve sohbet eden kimse, O’na cân u gönülden âşık ve muhib olurdu.
Derecelerine göre fazîlet erbâbına ihtirâm eylerdi. Akrabâsına da ziyâde ikrâm ederdi. Ehl-i beytine ve ashâbına hüsn-i muâmele ettiği gibi, diğer insanlara dahî rıfk ve lutf ile muâmele ederdi.
Hizmetkârlarını pek hoş tutardı. Kendisi ne yer ve ne giyer ise, onlara da onu yedirir ve giydirirdi. Cömert, ikrâm sahibi, şefkatli ve merhametli, gerektiğinde cesûr ve gerektiğinde de halîm idi.
O’nun, cömertlik ve kerem husûsundaki derecesini lâyıkıyla takdîr edebilmek mümkün değildir. O’nun cömertliği, fakirlikten korkmayan bir kimsenin ikrâm edişinden daha ileri seviyede idi.
Hazret-i Câbir -radıyallâhu anh-’ın beyânı vechile:
“Kendisinden bir şey istendiğinde, «hayır» dediği vâkî değildi.” (Müslim, Fedâil, 56)
Akrabâlarını en çok ziyâret eden, halka en fazla şefkat ve merhamet gösteren, insanlara en güzel şekilde muâmele eden, kötü ahlâktan en çok sakınan, en güzel edeb ve ahlâk sahibi, O idi.
“Kıyâmet gününde mü’min kulun terazisinde güzel ahlâktan daha ağır bir şey bulunmaz. Allâh Teâlâ çirkin hareketler yapan, çirkin sözler söyleyen kimseden nefret eder.” buyururdu. (Tirmizî, Birr, 62/2002)
Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, ahid ve va’dinde sâbit ve sözünde sâdık idi. Ahlâk, akıl ve zekâ bakımından bütün insanlardan üstün ve her türlü medh u senâya lâyık idi.
Hüznü dâimî, tefekkürü aralıksız idi. Zarûret olmaksızın konuşmazdı. Sükûnet hâli uzun sürerdi. Bir söze başlayınca, onu yarım bırakmaz, tamamlardı. Birçok mânâları birkaç kelimede toplar öyle söylerdi. (Cevâmiu’l-kelim idi.) Sözleri tane tane idi. Ne lüzûmundan fazla ne de az idi. Yaratılış olarak yumuşak olmasına rağmen gâyet salâbetli ve heybetli idi.
Hakk’a itiraz edilmesinin ve hakkın çiğnenmesinin hâricinde öfkelenmezdi. Bir hak çiğnendiği zaman öfkelenir, hak yerini buluncaya kadar öfkesi devam ederdi. Ancak hakkı tevzî ettikten sonra sükûnete bürünürdü. Aslâ kendisi için öfkelenmezdi. Sırf şahsına taalluk eden bir hususta kendisini müdâfaa etmez, kimseyle münâkaşaya girişmezdi.
O, kimsenin hânesine izin almadıkça girmezdi. Hâne-i saâdetlerine geldiği zaman da evde kalacağı müddeti üçe bölerdi; birini Allâh’a ibâdete, diğer vaktini âilesine, üçüncüsünü de şahsına ayırırdı. Kendisine ayırdığı zamanını avâm-havâs insanların hepsine tahsîs eder, onlardan kimseyi mahrûm bırakmazdı. Hepsinin gönlünü fethederdi.
Belli bir yerinde oturmanın âdet edinilmesini önlemek için mescidlerin her yerinde oturduğu olurdu. Yerlere ve makâmlara kudsiyet izâfe edilmesini ve meclislerde tekebbüre medâr olacak bir tavır takınılmasını istemezdi. Bir meclise girince, neresi boş kalmışsa, oraya oturur, herkesin de öyle yapmasını arzu ederdi.
Kim O’ndan herhangi bir ihtiyâcını gidermek için bir şey isterse, o ister ehemmiyetli, ister ehemmiyetsiz olsun onu yerine getirmeden huzûr bulamaz, ihtiyâcı halletmesi mümkün olmadığı takdîrde hiç olmazsa güzel bir söz ile muhâtabının gönlünü almaktan geri kalmazdı. O, herkesin derd ortağı idi. İnsanlar, hangi makam ve mevkîde olursa olsun, zengin-fakir, âlim-câhil O’nun yanında insan olmak haysiyetiyle müsâvî bir muâmeleye nâil olurlardı. Bütün meclisleri hilim, ilim, hayâ, sabır, tevekkül ve emânet gibi fazîletlerin cârî ve hâkim olduğu bir mahaldi.
Ayıp ve kusurlarından dolayı kimseyi kınamaz, îkâza ihtiyaç duyduğunda bunu, karşısındakini rencide etmeyecek bir şekilde zarîf bir îmâ ile yapardı. Hiç kimsenin zâhire çıkmamış ayıp ve kusuruyla meşgûl olmadığı gibi, bu tür hâllerin araştırılmasını da şiddetle men ederdi.
Fahr-i Kâinât Efendimiz, sevâbını umduğu meseleler hâricinde konuşmazdı. Sohbet meclisleri vecd içinde idi. O konuşurken etrâfındakiler öyle büyülenir ve can kulağıyla dinlerdi ki, Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in sohbetinde büründükleri huzur ve edeb hâlini:
“Sanki başımızın üzerinde bir kuş var da kıpırdasak uçuverecekmiş gibi sükûnetle otururduk.” şeklinde ifâde ederlerdi. (Ebû Dâvûd, Sünnet, 23-24/4753)
O’ndan ashâbına akseden edeb ve hayâ o derecede idi ki, kendisine suâl sormayı bile -çoğu kere- cür’et telakkî ederlerdi. Bu yüzden, çölden bir bedevî gelerek Hazret-i Peygamber’e suâl sorup sohbete vesîle olsa da, O’nun feyz ve rûhâniyetinden biz de istifâde etsek diye beklerlerdi.
O, hayatı boyunca bir samîmiyet âbidesi oldu. Gönlünde olmayan bir şeyi hiç söylemedi. Ahlâkı ile âdeta canlı bir Kur’ân idi. Bizzat yapmadığı bir işi başkalarına emretmezdi. 12
Allâh Rasûlü’nün Tevâzuu
Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, kısa zamanda dünyada hiçbir kralın ulaşamayacağı derecede imkânlara kavuştuğu, insanların ideal bir mürebbî olarak kalblerini fethettiği hâlde, ayaklarının altına serilen bu büyük dünya nîmetlerinin hiçbirine iltifât etmeyerek eski mütevâzî hayâtına devâm etti. Önceki gibi, kerpiçten yapılmış mütevâzî odasında sâde ve fakir bir şekilde yaşadı. Hurma yaprağıyla doldurulmuş bir şilte üzerinde uyudu. Basit elbiseler giyindi. En zayıf insanın hayat tarzının bile altında yaşadı. Bazen de yiyecek hiçbir şey bulamadığı hâlde, Rabbine şükredip açlığını bastırmak için karnına taş bağladı. İşlemiş ve işleyeceği bütün günâhlar affedildiği hâlde, şükür ve niyâzına devâm etti. Ayakları şişinceye kadar gecelerini namazla geçirdi. Garîblerin imdâdına yetişti. Yetîmlerin, kimsesizlerin tesellîsiydi. O, büyüklüğüne rağmen, en âciz insanlarla bizzat meşgûl oldu. Hattâ onlara, engin şefkat ve merhametiyle daha ziyâde kol kanat gerdi.
İnsanlar nezdinde en kuvvetli göründüğü Mekke’nin fethi günü, korku ve heyecanla ve âdeta titremekten dişleri birbirine vurarak:
“–Yâ Rasûlallâh! Bana İslâm’ı telkîn buyurunuz!” diyen hemşehrisine, imkânlarının en zayıf olduğu zamandan şu misâli zikrederek sükûnet telkîn etti ve:
“–Sâkin ol kardeşim! Ben bir kral veya hükümdar değilim. (Muhtereme vâlidelerini kasdederek) Kureyş’ten güneşte kurutulmuş et yiyen senin eski komşunun yetîmiyim!..”13
diyerek tarihe kâ’bına varılmaz bir tevâzuun zirvesini hediye eyledi.
Yine aynı gün ihtiyar babasını sırtına alarak huzûruna getiren ve ona îman telkîn etmesini isteyen yâr-i gâri14 Hazret-i Ebû Bekr’e:
“–Yâ Ebâ Bekr! Şu ihtiyar babanı neden buraya kadar yordun? Biz onun yanına gidemez miydik?!.”15
karşılığını verme fazîletini gösterdi.
Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- dâimâ acz içinde olduğunu bildirirdi. Kendisini şöyle îlân ederdi:
“Ben de sizler gibi bir insanım. Bana sadece vahyolunuyor!..” (el-Kehf, 110)
O, rasûllüğünü tasdîk cümlesinin başına bilhassa ve ısrarla “abduhû: Allâh’ın kulu”kelimesini ilâve ederek, ümmetini geçmiş milletler gibi sapıklığa düşmekten muhâfaza ediyordu.
Kendisine aşırı tâzim gösteren kimselere:
“Siz beni, hakkım olan derecenin üzerine yükseltmeyiniz! Çünkü Allâh Teâlâ beni «Rasûl» edinmeden önce «Kul» edinmişti.” (Heysemî, IX, 21) ikâzında bulunuyordu.
Allâh Rasûlü’nün dört kişinin taşıyabildiği garrâ adlı bir yemek kabı vardı. Kuşluk vakti girip Duhâ Namazı da kılındıktan sonra, içinde tirit bulunan bu yemek kabını getirdiler. Ashâb-ı kirâm da etrafına toplandı. Sahâbîler çoğalınca Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- diz çöktü. Bunu gören bir bedevî:
“–Bu nasıl oturuş böyle?” dedi.
Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- de:
“–Allâh Teâlâ beni şerefli bir kul olarak yarattı, inatçı bir zorba değil!” buyurdu.
(Ebû Dâvûd, Et‘ime, 17/3773)
Bir defâsında:
“–Hiç kimse amel ve ibâdeti sayesinde cennete giremez!” buyurmuştu.
Ashâb-ı kirâm hayretle:
“–Siz de mi yâ Rasûlallâh?” diye sordular:
“–Evet ben de!.. Meğer ki Rabbimin lutf-i ilâhîsi imdâda yetişe!.. Zîrâ O’nun fazlı, rahmet ve mağfireti beni bürümedikçe ben de cennete giremem! Yaptığım amel beni de kurtaramaz!..”buyurdular. (Buhârî, Rikâk, 18; Müslim, Münâfikûn, 71-72; İbn-i Mâce, Zühd, 20; Dârimî, Rikâk, 24)
Yine Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, gurûr, kibir ve ucub sevkiyle giyinenlerin kıyâmet günü rezillik elbisesi giyeceğini ifâde ederek ümmetini cehennem ateşine karşı îkaz buyurmuşlardır. Bu hususla alâkalı hadîs-i şerîflerden bazıları şöyledir:
“Allâh, büyüklük taslayarak elbisesinin eteklerini yerde sürüyen kimsenin kıyâmet gününde yüzüne bakmaz.” (Buhârî, Libâs, 1, 5)
“Kim dünyada şöhret elbisesi giyerse, Allâh Teâlâ ona kıyâmet gününde mezellet (alçaklık) elbisesi giydirir.” (İbn-i Mâce, Libâs, 24)
Allâh Rasûlü’nün Cömertliği
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, kendisini bir infâk memuru olarak nitelendirir, her şeyi verenin ve sahibinin Allâh olduğunu ifâde ederdi.
Kureyş müşriklerinin ekâbirinden Safvan bin Ümeyye, müslüman olmadığı hâlde Huneyn ve Tâif gazâlarında, Rasûl-i Ekrem -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’in yanında bulunmuştu.
Cîrâne’de toplanan ganimet mallarını gezerken Safvan’ın bunların bir kısmına büyük bir hayranlık içinde baktığını gören Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“–Pek mi hoşuna gitti?” diye sordu. “Evet.” cevabını alınca:
“–Al hepsi senin olsun!” buyurdu.
Bunun üzerine Safvan kendisini tutamayarak:
“–Peygamber kalbinden başka hiçbir kalb bu derece cömert olamaz.” diyerek şehâdet getirdi ve müslüman oldu.16
Kabilesine dönünce de:
“–Ey kavmim! (Koşun,) müslüman olun! Çünkü Muhammed, fakirlik ve ihtiyaç korkusu duymadan çok büyük ikram ve ihsanlarda bulunuyor.” dedi. (Müslim, Fedâil, 57-58; Ahmed, III, 107)
Yine birisi geldi. Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’den bir şey istedi. Allâh Rasûlü’nün ona verecek hiçbir şeyi yoktu. O kişiye borçlanmasını ve kendisinin o borcu ödeyeceğini taahhüd etti. (Heysemî, X, 242)17
Ceddi İbrâhim -aleyhisselâm- gibi hiçbir yemeği misafirsiz, yalnız başına yemezlerdi. Vefât edenlerin borçlarını ödettirir veya öderdi. Borçları ödenmeden cenâze namazlarını kılmazlardı. Bir hadîs-i şerîfte:
“Cömert insan Allâh’a, cennete ve insanlara yakın; cehennem ateşine uzaktır. Cimri ise, Allâh’a, cennete ve insanlara uzak; cehennem ateşine yakındır!..” buyurmuşlardı. (Tirmizî, Birr, 40/1961)
Diğer bir hadîs-i şerîflerinde:
“Gerçek mü’minde şu iki haslet aslâ bir araya gelmez: Cimrilik ve kötü ahlâk!..” buyurmuşlardı. (Tirmizî, Birr, 41/1962)
Allâh Rasûlü’nün Takvâsı
O, insanların en muttakîsi idi. Cenâb-ı Hak’tan kendisine takvâ bahşetmesini isteyerek şöyle niyâzda bulunurdu:
“Allâh’ım! Nefsime takvâsını ver ve onu tezkiye et! Sen onu en iyi tezkiye edensin. Sen onun velîsi ve Mevlâ’sısın.” (Müslim, Zikir, 73)
“Allâh’ım! Sen’den hidâyet, takvâ, iffet ve gönül zenginliği istiyorum.” (Müslim, Zikir, 72)
Takvâsı sebebiyle fakirler gibi yaşardı. Âişe -radıyallâhu anhâ-, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in, ömrü boyunca iki gün üst üste arpa ekmeği ile, bir başka rivâyette de üç gün üst üste buğday ekmeğiyle karnını doyurmadan âhirete intikâl ettiğini bildirmektedir. (Buhârî, Eymân, 22; Müslim, Zühd, 20-22; İbn-i Mâce, Et’ıme, 48)
Ümmetini takvâ hayâtına teşvik ederek şöyle buyururdu:
“İnsanlardan bana en yakın olanlar, kim ve nerede olursa olsun Allâh’a karşı takvâ sahibi olan müttakîlerdir.” (Ahmed, V, 235; Heysemî, IX, 22)
“Şüphesiz benim dostlarım müttakîlerdir.” (Ebû Dâvûd, Fiten, 1/4242)
“Her nerede olursan ol Allâh’tan ittikâet ve kötülüğün arkasından hemen bir iyilik yap, bu onu yok eder. İnsanlara iyi ahlâkla muâmele et!” (Tirmizî, Birr, 55/1987)
Hakîkî takvâyı elde edebilmenin yolunu ise şöyle gösterirlerdi:
“Kul, mahzurlu şeylere düşme endişesiyle sakıncası olmayan bazı şeyleri de terk etmedikçe gerçek muttakîlerin derecesine ulaşamaz.” (Tirmizî, Kıyâme, 19/2451; İbn-i Mâce, Zühd, 24)
O’nun nazarında ne beyazın siyâha, ne de bir başka milletin diğer millete üstünlüğü vardır! Üstünlük ancak takvâ iledir. (Ahmed, V, 158)
Takvâ hususunda Hazret-i Îsâ -aleyhisselâm-’ın da güzel bir tarifi vardır:
Bir kimse Îsâ -aleyhisselâm-’a gelerek:
“–Ey hayır ve iyiliklerin muallimi! Bir kul, Allâh Teâlâ’ya karşı nasıl takvâ sahibi olur?” diye sordu.
Îsâ -aleyhisselâm-:
“–Bu kolay bir iştir:
Allâh Teâlâ’ya derin bir muhabbetle bağlanırsın,
O’nun rızâsı için gücün yettiğince sâlih amellerde bulunursun,
Bütün Âdemoğullarına da, kendine acır gibi şefkat ve merhamet gösterirsin!” cevâbını verdi. Sonra da şöyle buyurdu:
“–Sana yapılmasını istemediğin bir şeyi sen de başkasına yapma! O zaman Allâh’a karşı hakkıyla takvâ sahibi olursun.”18
Allâh Rasûlü’nün Zühd Hayâtı
Zaman gelmiş bütün ülkeler, severek Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in himâyesine girmişti. Efendimiz, Arabistan’a baştan başa hâkim olmuştu. Dilediği her şeyi yapabilirdi. Böyle iken O, yine sâde hayâtına devâm etti. Kendisinin hiçbir şeye mâlik olmadığını söyledi. Ve bütün herşeyin Allâh’ın yed-i kudretinde olduğunu bildirdi. Zaman oldu, eline bol servet geçti. Hazîneler yüklü deve kervanları, Medîne-i Münevvere’ye servet akıttı. O, bunların hepsini ihtiyaç sahiplerine dağıtıp zâhidâne hayâtını aynen devâm ettirdi. O:
“Uhud Dağı kadar altınım olsa -borçlarım hariç- üç günden fazla saklamazdım.” buyuruyordu. (Buhârî, Temennî, 2; Müslim, Zekât, 31)
Günler geçerdi, Peygamber -aleyhisselâm-’ın evinde yemek pişirmek için ateş yanmazdı; çok defâ aç yatardı. (Ahmed, VI, 217; İbn-i Sa‘d, I, 405)
Birgün Hazret-i Ömer, Hazret-i Peygamber’in hâne-i saâdetine gelmişti. Odanın içine şöyle bir göz gezdirdi. Her taraf bomboştu. Evin içinde hurma yapraklarından örülmüş bir hasır vardı. Allâh Rasûlü onun üzerine yaslanmıştı. Kuru hasır, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in mübârek teninde izler bırakmıştı. Bir köşede bir ölçek kadar arpa unu vardı. Onun yanında da çivide asılı eski bir su kırbası duruyordu. Hepsi bu kadar işte!.. Arabistan Yarımadası’nın Fahr-i Kâinât Efendimiz’e boyun eğdiği bir günde O’nun dünyaya âid mal varlığı bunlardan ibâretti. Hazret-i Ömer bunları görünce, içini çekti. Kendini tutamadı, gözleri dolu dolu oldu ve ağladı. Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“–Niçin ağlıyorsun ey Ömer?” diye sordu.
O da:
“–Niçin ağlamayayım yâ Rasûlallâh! Kayser ve Kisrâ dünya nîmetleri içinde yüzüyor! Rasûlullâh ise kuru hasır üzerinde yaşıyor!..”
dedi.
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, Hazret-i Ömer’in gönlünü hoş etti ve:
“–Ağlama ey Ömer! Dünyanın bütün nîmet ve zevkleriyle onların, âhiretin de bizim olmasını istemez misin?!.”
buyurdu.19
Yine bu misâle benzeyen bir hâdisenin ardından:
“Dünya benim neme gerek! Benimle dünyanın misâli, bir yaz günü yolculuk yapıp da, bir ağaç altında gölgelenen, sonra da kalkıp yoluna devam eden kimseye benzemektedir.”20 buyuran Rasûlullâh’ın sîreti, kâmil bir sîretti.
Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- kıyâmette dünya nimetlerinden hesâb verme endîşesiyle sık sık:
“Ey Rabbim! Beni fakir bir insan olarak yaşat; bana fakir bir insan olarak ölüm nasîb et; beni fakirlerle dirilt!” şeklinde duâ ederlerdi. (Tirmizi, Zühd, 37/2352; İbn-i Mâce, Zühd, 7)
Peygamberlerin hepsi cennetle teminat altında oldukları hâlde onlar da kendilerine verilen nîmetlerden ve dîni teblîğ edip etmediklerinden hesâba çekileceklerdir. A’râf Sûresi’nin 6. âyet-i kerîmesinde şöyle buyrulur:
“Elbette kendilerine peygamber gönderilen kimseleri de gönderilen peygamberleri de mutlakâ hesâba çekeceğiz!”
Allâh Rasûlü’nün Nezâketi
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, o kadar rikkatle incelmiş hassâs bir kalbe sahipti ki, birgün yere tüküren bir adam gördüler. Mübârek sîmâları birdenbire kızardı ve oldukları yerde kalakaldılar. Sahâbî koşuştu. Tükrüğün üstünü kumla örttü. Ondan sonra Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- yollarına devâm ettiler.
Elbiselerin düzeltilmesini emreden, giyim-kuşamda pejmürdeliği hoş görmeyen Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, saç ve sakalların dağınıklığını da tasvîb etmezlerdi. Nitekim bir seferinde Rasûlullâh mesciddeyken, saçı sakalı karışmış bir adam çıkagelmişti. Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, eliyle ona saç ve sakalını düzeltmesini işâret etti. Adam, bu emri yerine getirdiğinde Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“Bu hâl, herhangi birinizin şeytan gibi saçı-başı dağınık dolaşmasından daha güzel değil mi?”buyurdular. (Muvatta’, Şaar, 7)21
Yine Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, birgün saçı başı darmadağınık bir adam görmüşlerdi. Hayretle:
“Niçin bu adam saçlarını yıkayıp taramıyor?” buyurdular.
Üzerinde kirli elbiseler bulunan bir kimseyi gördüklerinde de:
“Bu zât elbiselerini yıkayacak su bulamıyor mu?” buyurarak müslümanların temiz ve tertipli olmaları gerektiğini ifâde ettiler. (Ebû Dâvûd, Libâs, 14/4062; Nesâî, Zînet, 60)
Bir başka sefer, yine üstü başı dağınık olarak huzûruna gelen bir adama:
“Malın var mı? Hâlin vaktin nasıl?” diye sormuş, adamın maddî imkânının iyi olduğunu bildirmesi üzerine:
“O hâlde, Allâh sana mal verince, eseri üzerinde görünsün!” diye onu îkâz etmişlerdir. (Ebû Dâvûd, Libâs, 14/4063; Nesâî, Zînet, 54; Ahmed, IV, 137)
Başka bir hadîslerinde de:
“Allâh, kuluna verdiği nîmetin eserini onun üzerinde görmeyi sever.” buyurmuşlardır. (Tirmizî, Edeb, 54/2819; Ahmed, II, 311)
Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- merhametli, nâzik, ince ruhlu ve rikkat-i kalbiye sahibi bir insandı. Kaba bir kimsenin:
“–Ey Muhammed, ey Muhammed!” diye defâlarca bağırmasına rağmen her defâsında yumuşak bir üslûbla:
“–Buyur, isteğin nedir?” diye mukâbelede bulunarak muhâtabının kabalığına karşı dâimâ nezâketle davrandılar.22
Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, nezâketleri sebebiyle misafirlerine bizzât kendileri hizmet ve ikrâm ederlerdi. (Beyhakî, Şuab, VI, 518, VII, 436)
Çocukluğunda dahî hiçbir kimse ile nezâketi zedeleyici bir münâkaşa ve mücâdeleleri yoktu.
Allâh Rasûlü’nün Şecaati
Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’den daha büyük bir kahraman tasavvur etmek mümkün değildir. Zîrâ, hayatında korku ve telâşa kapıldığı aslâ görülmemişti. Fevkalâde hâller karşısında sabır ve sebât gösterir, korku ve telâşa düşüp uygunsuz hareket etmezdi.
Kendisini öldürmek için bekleyenlerin arasından “Yâsîn Sûresi”nin şu iki âyet-i kerîmesini okuyarak korkusuzca geçmişti:
إِنَّا جَعَلْنَا فِي أَعْنَاقِهِمْ أَغْلاَلاً فَهِيَ إِلَى الأَذْقَانِ فَهُم مُّقْمَحُونَ
وَجَعَلْنَا مِن بَيْنِ أَيْدِيهِمْ سَدًّا وَمِنْ خَلْفِهِمْ سَدًّا فَأَغْشَيْنَاهُمْ فَهُمْ لاَ يُبْصِرُونَ
“Biz, onların boyunlarına halkalar geçirdik. O halkalar çenelere kadar dayanmaktadır. Bu yüzden kafaları yukarı kalkıktır. Önlerinden bir set ve arkalarından bir set çektik de onların basîretlerini perdeledik; artık göremezler.”(Yâsîn, 8-9)
Hazret-i Ali -radıyallâhu anh- buyurur:
“Bedir’de savaş bütün şiddetiyle devâm ederken, bazen biz Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in arkasına sığınıyorduk. Hepimizin en cesûru O idi. Düşmân saflarına en yakın yerde O bulunurdu.” (Ahmed, I, 86)
Yine Berâ -radıyallâhu anh- da Habîb-i Ekrem’in şecaati husûsunda şöyle buyurmuştur:
“Vallâhi, biz savaş kızıştı mı Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e sığınırdık. Bizim en cesûrumuz, Allâh Rasûlü ile aynı hizâda durabilendi.” (Müslim, Cihâd, 79)
O, îlâ-yı kelimetullâh için yani Allâh’ın dîni en yüce olsun diye dâimâ en önde savaşırdı. Huneyn Gazâsı’nda, başlangıçta İslâm ordusunda meydana gelen çözülme karşısında, O, metânetini hiç bozmayarak kendisini düşman saflarının ortasına atmış, bindiği hayvanını mütemâdiyen ileri sürerek ashâbının şecâatini artırmış ve nihâyet Allâh’ın yardımı ile de zafer nasîb olmuştur. (Müslim, Cihâd, 76-81)
Şöyle buyurmaktaydı:
“Kudret ve irâdesiyle yaşadığım Allâh’a yemîn olsun ki, Allâh yolunda gazâ edip şehîd olmayı, sonra (diriltilip) gazâ ederek yine şehîd olmayı, tekrar gazâ ederek yine şehid olmayı isterdim…” (Müslim, İmâre, 103)
Allâh Rasûlü’nün Yumuşak Huyluluğu
Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- insan neslinin en mülâyimi idi. (Müslim, Hac, 137) Âişe vâlidemiz şöyle der:
“Ahlâkı Hazret-i Peygamber’den daha güzel bir başkası yoktur. Ashâbından veya âilesinden kim O’nu çağırsa hemen, «Buyur!» derdi. Sâhip olduğu yüce ahlâk sebebiyle Allâh Teâlâ:
“Muhakkak ki Sen, büyük bir ahlâk üzeresin!” (el-Kalem, 4) âyet-i kerîmesini inzâl buyurdu. (Vâhidî, s. 463)
Efendimiz, hayatında hiçbir zaman nefsi için intikâm almamıştır.
O’nun engin şefkat, rahmet ve merhamet dolu hâlinden birkaç hususu Hazret-i Âişe -radıyallâhu anhâ- şu şekilde tavsîf eder:
“O, hiç kimseyi ayıplamaz, kötülüğe mukâbele etmez, af ve hoşgörüyle muâmele eder, kötülükten uzak kalırdı. Nefsi için bir kimseden intikâm almış değildir. Hiçbir köle ve hizmetçiye, hattâ bir hayvana bile haksızlıkla dokunmamıştır…”24
Hazret-i Enes, Fahr-i Kâinât Efendimiz’i anlatırken şöyle demiştir:
“Ben Rasûlullâh’ın ellerinden daha yumuşak ne bir atlasa ne de bir ipeğe dokundum. Allâh Rasûlü’nün kokusundan daha hoş bir râyiha koklamadım. Efendimiz’e tam on yıl hizmet ettim. Bana bir defa bile «öf!» demedi. Yaptığım bir şey sebebiyle «Niçin böyle yaptın?» demediği gibi, yapmadığım bir şey sebebiyle de «Şöyle yapsan olmaz mıydı?» demedi. (Buhârî, Savm 53, Menâkıb 23; Müslim, Fezâil 82)
Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- bir sahâbîyi:
“Sende Allâh’ın sevdiği iki güzel haslet var: Hilim (yumuşak huyluluk) ve teennî (ihtiyatkârlık.)” sözleriyle medhetmişlerdi. (Müslim, Îmân 25, 26)
Bedevînin biri, Mescid-i Nebevî’de küçük abdestini bozmuştu. Sahâbîler hemen onu azarlamaya başladılar. Bunun üzerine Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“–Adamı kendi hâline bırakın. Abdest bozduğu yere bir kova su dökün. Siz kolaylık göstermek için gönderildiniz, zorluk çıkarmak için değil.” buyurdular. (Buhârî, Vudû’ 58, Edeb 80)
Sonra da o kimseye mescidlerin ehemmiyetini ve âdâbını tatlı bir dille îzâh ettiler.
Enes -radıyallâhu anh- şöyle der:
Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- ile birlikte yürüyordum. Üzerinde Necran kumaşından yapılmış, kenarları sert ve kalın bir hırka vardı. Bir bedevî Rasûl-i Ekrem’e yetişerek hırkasını sertçe çekti. Hırkanın boynuna gelen kısmına baktım, bedevînin sertçe çekmesinden dolayı hırkanın kenarı boynuna oturmuştu. Daha sonra bedevî:
“–Ey Muhammed! Elinde bulunan Allâh’a âit mallardan bana da verilmesini emret!” dedi.
Fahr-i Kâinât Efendimiz, bedevîye dönüp tebessüm etti. Sonra da ona bir şeyler verilmesini emir buyurdu. (Buhârî, Humüs 19, Libâs 18, Edeb 68; Müslim, Zekât 128)
Nitekim O’nun teblîğ vazîfesindeki muvaffakıyeti de, bu yüksek hâllerinin bir bereketi olmuştur. Cenâb-ı Hak, Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in bu husustaki kemâlini şöyle bildirir:
فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِكَ
“(Ey Rasûlüm!) O vakit Allâh’tan bir rahmet ile onlara yumuşak davrandın! Şâyet Sen kaba ve katı yürekli olsaydın, hiç şüphesiz, etrafından dağılıp giderlerdi…”(Âl-i İmrân, 159)
Gerçekten de o günkü câhiliye insanları, O’nun yumuşak tabiatlı, affedici, güzel ahlâklı, halîm ve müsâmahakâr şahsiyeti karşısında bir mum gibi erimiş, vahşet ve huysuzlukların elinden kurtularak O insanlık nûrunun etrafında pervâne olmuşlardır. Çünkü O, insanlığın hüsrânını değil, hidâyetini istiyordu. Azâbı değil, rahmeti temsil ediyordu.
Allâh Rasûlü’nün Şefkat ve Merhameti
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- bir hadîs-i şerîflerinde:
“Merhamet edenlere Rahmân olan Allâh Teâlâ merhamet buyurur. Yeryüzündekilere şefkat ve merhamet gösteriniz ki, gökyüzündekiler de size merhamet etsin.” buyurmuşlardır. (Tirmizî, Birr, 16/1924)
Çocuğu ağladığında annenin zor duruma düşmemesi ve bir an önce ona bakması için namazın kısaltılabileceğine müsâade etmesi, pek çok geceler, gözlerinden yaşlar boşanarak ümmetine duâlar etmesi, bütün vaktini insanların cehennemden kurtulması için fedâ etmesi, Allâh Rasûlü’nde bulunan engin şefkatin en derin ve hassas nişâneleridir.
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, âlemlere rahmet olarak gönderildiği için O’nun sevgi ve merhameti her canlıyı ihâta etmişti. Birgün kendisinden bedduâ etmesini istediler. O ise:
“Ben dünyaya bedduâ etmek için gönderilmedim, ben bir rahmet Peygamberiyim.” buyurdular. (Müslim, Fedâil, 126; Tirmizî, Deavât, 118)
Müslümanlığı teblîğ etmek için Tâif’e gittiği zaman, câhil, putperest ve egoist Tâif halkı kendisini taşlamışlardı. Dağlar Meleği, Hazret-i Cebrâil ile gelerek Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e:
“–Şu iki dağı birbirine çarparak bu kavmi helâk edeyim mi?” deyince Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- râzı olmadı:
“–Hayır, ben Cenâb-ı Hak’tan onların soylarından sadece Allâh’a ibâdet edecek ve O’na hiçbir şeyi ortak koşmayacak bir nesil getirmesini dilerim.” buyurdu.
(Buhârî, Bed’ü’l-halk, 7; Müslim, Cihâd, 111)
Kendisini beldelerinden taşlayarak türlü hakâretlerle çıkaran ve hicrî 9. yıla kadar da şiddetle direnip müslümanlara pek çok zâyiât verdiren bu Tâifliler hakkında:
“Yâ Rabbî! Sakîf Kabîlesi’ne hidâyet nasîb eyle! Onları bize gönder!” diye duâya devâm etmiş, nihâyetinde Tâif halkı, bir müddet sonra müslüman olmak üzere Medîne-i Münevvere’ye gelmişlerdi. (İbn-i Hişâm, IV, 134; Tirmizî, Menâkıb, 73/3942)
Ebû Üseyd -radıyallâhu anh-, Bahreyn’den aldığı birtakım esirlerle Peygamber Efendimiz’in huzuruna gelmişti. Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- bir kadın esirin ağladığını gördü. Ona:
“–Niçin ağlıyorsun?” diye sordu. Kadın:
“–Şu adam oğlumu sattı.” dedi.
Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, Ebû Üseyd’e:
“–Onun oğlunu sattın mı?” diye sordu.
“–Evet.” cevâbını alınca:
“–Kime?” buyurdu. Sahâbî:
“–Abs Oğulları’na” dedi.
Bunun üzerine Allâh Rasûlü Sahâbîye:
“–Hayvanına bin, git, kadının oğlunu al ve getir.” buyurdu.25
Ümmü Kays bint-i Mihsan -radıyallâhu anha- anlatıyor:
“Oğlum ölmüştü. Bu sebeple çok üzüldüm. Onu yıkayan kimseye teessürle:
«–Oğlumu soğuk su ile yıkama, onu öldüreceksin!» dedim.
Ukkâşe -radıyallâhu anh- hemen Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e gidip benim söylediklerimi haber verdi. Allâh Rasûlü tebessüm ettiler ve:
“–Böyle mi söylüyor! Öyleyse onun ömrü uzadı.” buyurdular.
Hadîsin râvîsi: “Biz, bu kadın kadar uzun yaşayan başka bir kimse bilmiyoruz.” demiştir. (Nesâî, Cenâiz, 29)
Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’in şefkat ve merhameti cihânşümûl bir vasfa sâhipti. O, birgün:
“–Nefsim kudret elinde bulunan Allâh’a yemîn ederim ki, birbirinize merhamet etmediğiniz müddetçe cennete giremezsiniz.” buyurmuşlardı.
Ashâb-ı kirâm:
“–Yâ Rasûlallâh! Hepimiz merhametliyiz.” dediler.
Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“–(Benim kastettiğim) merhamet, sizin anladığınız şekilde yalnızca birbirinize olan merhamet değildir. Bilakis bütün mahlûkâta şâmil olan merhamettir, (evet) bütün mahlûkâta şâmil merhamet!..” (Hâkim, IV, 185/7310)
Allâh Rasûlü’nün Affediciliği
Cenâb-ı Hak affetmeyi sever. Kul, hatâlarına karşı yürekten pişmanlık ve ıztırap duyarak tevbe ederse, Cenâb-ı Allâh, onun tevbesini kabul edeceğini taahhüd eder. Kendisi çok affedici olduğu için kullarının da affedici olmasını ister.
Affın şartı pişmanlık, Allâh’ın emirlerine itâat etmek ve haramlardan kaçınmaktır. Affın en güzel misâlleri, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in hayâtındadır. Uhud Harbi’nde amcası Hazret-i Hamza’nın ciğerini hırsından dişleyen Hind’i, Mekke’nin fethi günü kelime-i tevhîdin şânı hürmetine affetmiştir.
Hebbâr bin Esved İslâm düşmanlarının önde gelenlerinden idi. Mekke’den Medîne’ye devenin üzerinde hicret eden Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in kızı Zeyneb -radıyallâhu anhâ-’yı mızrağıyla vurarak deveden aşağı itmişti. Hazret-i Zeyneb hâmile olduğundan çocuğunu düşürmüş, ağır bir şekilde yaralanarak kanlar içinde kalmıştı. Bu yara daha sonra vefâtına sebep olmuştu. Hebbâr, bunun gibi daha birçok suç işlemişti. Mekke’nin fethinden sonra kaçtı ve ele geçirilemedi. Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Medîne’de ashâbıyla oturduğu bir esnâda huzûr-i saâdete gelerek müslüman olduğunu bildirdi. Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- onu da affetti. Hattâ ona hakâret edilmesini ve târizde bulunulmasını bile yasakladı. (Vâkıdî, II, 857-858)
Ebû Cehil’in oğlu İkrime, sayılı İslâm düşmanlarındandı. Mekke’nin fethinden sonra Yemen’e kaçmıştı. Karısı, müslüman olarak onu Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in yanına getirdi. Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- İkrime’yi memnûniyetle karşılayarak:
“Ey göçmen süvârî, hoş geldin!” buyurdu ve müslümanlara karşı yaptığı zulmü yüzüne vurmayıp affetti. (Tirmizî, İsti’zân, 34/2735)
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- sık sık:
“Allâh’ım, ümmetimi affet, çünkü onlar bilmiyorlar!” diye duâ ederdi. (İbn-i Mâce, Menâsik, 56; Ahmed, IV, 14)
Yemâme’nin lîderi Sümâme bin Üsâl müslüman olunca, Mekke müşrikleriyle olan ticârî ilişkisini kesmişti. Hâlbuki Kureyş her türlü erzak ve ihtiyaçlarını hep Yemâme’den alırlardı. Açlık ve kıtlığa düşen Mekkeliler şaşkınlık içinde Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e mürâcaat ettiler. Allâh Rasûlü Sümâme’ye mektup yazarak ticâretine devâm etmesini söyledi.26
Hâlbuki o müşrikler, üç yıl boyunca müslümanları açlık içinde kıvrandırarak azâb etmişlerdi. Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- bunları bile affetti.
Daha da ötesi Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, hicretin 7. senesinde Hayber Fethi’nden sonra kuraklık ve kıtlığa dûçâr olan Mekke halkına altın, arpa ve hurma çekirdeği göndererek yardımda bulundu. Ebû Süfyân, bunların hepsini teslim alıp Kureyşlilerin fakirlerine dağıttı ve:
“–Allâh, kardeşimin oğlunu hayırla mükâfatlandırsın! Çünkü O, akrabâlık hakkını gözetti!” diyerek duyduğu memnûniyeti ifâde etti. (Ya’kûbî, II, 56)
Böylesine büyük fazîletler karşısında gönülleri yumuşayan Mekke halkı bir müddet sonra tamamen müslüman oldu.
Hudeybiye’de, baskın yaparak Allâh Rasûlü’nü öldürmek isteyen bir birlik gelmiş ve hepsi de yakalanmıştı. Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- bunları da bağışladı. (Müslim, Cihâd, 132, 133)
Hayber’in fethinden sonra bir kadın Allâh Rasûlü’nün yemeğine zehir koymuştu. Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- eti ağzına aldığında zehirli olduğunu farketti. Yahûdî kadın yemeğe zehir koyduğunu îtirâf ettiği hâlde Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- o kadını affetti. (Buhârî, Tıbb, 55; Müslim, Selâm, 43)
Allâh Rasûlü kendisine sihir yaparak hastalanıp ıztırap çekmesine sebep olan münâfık yahûdi Lebid’i ve onu bu işe teşvik eden kimseleri vahiy yoluyla öğrenmişti. Lâkin Lebid’in bu cürmünü hiçbir zaman anmadı ve başına da kakmadı. Hayâtına kastetmiş bulunan Lebid’i ve onun mensûb olduğu Benî Zurayk yahûdîlerinden hiç kimseyi de öldürtmedi.27
Çünkü Kur’ân-ı Kerîm’de:
“(Ey Rasûlüm!) Sen af yolunu tut; bağışla; uygun olanı emret; câhillere aldırış etme!” (el-A’râf, 199) buyruluyordu.
Allâh Rasûlü’nün Komşu Hakkına Riâyeti
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- komşu hakkına îtinâ gösterilmesini arzu ederlerdi. Hadîs-i şerîfte:
“Cebrâil bana komşuya iyilik etmeyi o kadar çok tavsiye etti ki neredeyse komşuyu komşuya mirasçı kılacak zannettim.” buyurmuşlardır. (Buhârî, Edeb, 28; Müslim, Birr, 140-141)
Diğer bir hadîs-i şerîflerinde de:
“Kâfir olan komşunun bir hakkı vardır. Müslüman komşunun iki hakkı vardır. Müslüman ve akrabâ olan komşunun üç hakkı vardır.” buyurdular.28
Komşunun penceresine bakmak, yemek kokusu ile ona eziyet etmek, onun hoşlanmayacağı bir davranışta bulunmak, komşu haklarını ihlâl etmektir.
Fahr-i Kâinât -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“…Allâh Teâlâ’ya göre komşuların hayırlısı, komşusuna faydalı olandır.” (Tirmizî, Birr, 28)
“Komşusu açken tok yatan kimse mü’min değildir.” buyururlardı. (Hâkim, II, 15/2166a)
Ebû Zer Gıfârî Hazretleri:
“Bana Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, yemek pişireceğim zaman suyunu fazla koymamı, ondan komşuma infâk etmemi emir buyurdular…” demiştir. (İbn-i Mâce, Et’ıme, 58)
Ebû Zer, sahâbenin fakirlerindendi. Demek ki, komşu hakkını îfâya yokluk dahî mâzeret değildir.
Ebû Hüreyre -radıyallâhu anh-’den rivâyet edildiğine göre birgün Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“–Vallâhi îman etmiş olmaz, vallâhi îman etmiş olmaz, vallâhi îman etmiş olmaz!” buyurdular.
Ashâb-ı kirâm:
“–Kim îman etmiş olmaz, yâ Rasûlallâh?” diye sordular.
Âlemlerin Efendisi:
“–Yapacağı fenâlıklardan komşusu emniyette olmayan kimse!” cevâbını verdiler. (Buhârî, Edeb, 29; Müslim, Îman, 73; Tirmizî, Kıyâmet, 60)
Diğer bir rivâyete göre ise:
“Yapacağı fenâlıklardan komşusu emniyet içinde olmayan kimse cennete giremez.”buyurdular. (Müslim, Îmân, 73)
Allâh Rasûlü’nün Fakirlere Muâmelesi
Peygamber Efendimiz; fakir, yetîm, kimsesiz ve dullara şefkat ve yakınlığı ile tanınırdı. (Buhârî, Nafakât, 1; Müslim, Zühd, 41-42) Maddî refâh seviyesinin eksikliğini telâfi için onlara çok müşfik davranırdı.
Ebû Saîd -radıyallâhu anh- anlatıyor:
“Muhâcirlerin fakirlerinden bir grupla birlikte oturmuştum. Bunlardan bir kısmı, (bütün vücûdunu örten bir elbisesi olmadığı için) diğerleri(nin karaltısından istifâde) ile iyice örtünmeye çalışıyorlardı. Bir kimse de bize Kur’ân okuyordu. Derken Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- çıkageldi ve yanımızda durdu. Allâh Rasûlü’nün gelmesi üzerine Kur’ân okuyan kimse okumayı bıraktı. Peygamber Efendimiz de selâm verdi ve:
«–Ne yapıyorsunuz?» diye sordu.
«–Ey Allâh’ın Rasûlü! O hocamızdır, bize Kur’ân okuyor. Biz de Allâh Teâlâ’nın kitâbını dinliyoruz.» dedik.
Bunun üzerine Fahr-i Kâinât -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
«–Ümmetim arasında, kendileriyle birlikte sabretmem emredilen kimseleri yaratan Allâh’a hamd olsun!» dedi.29
Sonra Allâh Rasûlü, büyük bir tevâzû ile ortamıza oturdu. Eliyle işâret edip:
«–Şöyle (halka yapın!)» dedi.
Cemaat hemen etrâfında halka oldu ve yüzlerini O’na doğru çevirdi. Nihâyet Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- bizlere şu müjdeyi verdi:
«–Ey yoksul muhâcirler, müjdeler olsun! Sizlere kıyâmet gününde tam bir nûr müjdeliyorum. Sizler cennete, zenginlerden yarım gün önce gireceksiniz. Bu yarım gün,
(dünya günleriyle)
beş yüz sene eder.»” (Ebû Dâvûd, İlim, 13/3666)
Birgün Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz, Medîne’de otururlarken ser-sefîl bir kabîle geldi; ayaklarında giyecek yoktu, açlıktan ve sıcaktan derileri kemiklerine yapışmıştı. Bunu gören Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, çok müteessir oldu, rengi değişti; Bilâl -radıyallâhu anh-’a ezân okutup ashâb-ı kirâmı topladı. Bu fakir kimselere yardım edilerek bolca ihsânda bulunulduğunu görünce biraz rahatladı. (Müslim, Zekât, 69-70; Ahmed, IV, 358, 361)
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in hayâtı, pek çok hârika, ibret verici, doğruluk, dürüstlük, sadâkat, şefkat, merhamet ve nezâket tezâhürleriyle doludur. Zevcesi Âişe -radıyallâhu anhâ-’ya:
“Yâ Âişe! Yarım hurmayla da olsa fakirleri geri çevirme. Ey Âişe! Fakirleri sev ve onları kendine yaklaştır ki kıyâmet günü Allâh da seni kendisine yaklaştırsın.” diye tavsiyede bulunurlardı. (Tirmizî, Zühd, 37/2352)
Abbâd bin Şurahbîl -radıyallâhu anh- anlatıyor:
Bir zamanlar fakir düşmüştüm. Bunun üzerine Medîne bahçelerinden birine girdim. Başak ovup hem yedim hem de torbama aldım. Derken bahçe sahibi gelip beni yakaladı, dövdü, torbamı elimden aldı ve Rasûlullâh’a götürüp şikâyet etti.
Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, bahçe sahibine:
“–Câhilken öğretmedin, açken doyurmadın!” buyurdu.
Sonra bahçe sahibine torbamı iâde etmesini söyledi.
Daha sonra Rasulullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- bana bir veya yarım sa’ miktarında yiyecek verdi. (Ebû Dâvûd, Cihâd, 85/2620-2621; Nesâî, Kudât, 21)
İslâm’da ilk önce suçun menşei araştırılır, suçlunun ıslâhı için gayret sarfedilir. Bu yönüyle İslâm hukûkundaki cezâlar, bir anne ve babanın çocuğunu cezâlandırması gibidir. Gâye onu ictimâî hayâttan tard etmek değil, cemiyete yeniden kazandırmaktır.
Allâh Rasûlü’nün Esir ve Hizmetçilere Muâmelesi
Allâh Rasûlü’nün şefkati, harp esirlerine kadar uzanır, onlara güzel muâmele edilmesini emir buyururlardı. Mus’ab bin Umeyr’in birâderi Ebû Azîz şu ibretli hâdiseyi anlatmıştır:
“Bedir Savaşı’nda ben de esir düşmüş, Ensâr’dan bir topluluğa teslîm edilmiştim. Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
«–Esirlere güzel muâmelede bulunun!» buyurmuştu.
O’nun bu emrini yerine getirmek için yanlarında bulunduğum Ensâr cemaati, sabah-akşam hisselerine düşen ekmeği bana verir, kendileri hurma ile yetinirlerdi. Ben ise hayâ eder, ekmeği onlardan birine verirdim, o da hiç dokunmadan tekrar bana iâde ederdi.” (Heysemî, VI, 86; İbn-i Hişâm, II, 288)
Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, önceden beri devâm edegelen kölelik sistemini kaldırmayı hedeflemiş ve bu yolda büyük adımlar atmıştır. O, her fırsatta köle âzâd etmeyi teşvik ederek, bunun büyük bir ibâdet olduğunu söylemiştir. Herhangi bir mü’min bir hususta yanlış yapıp da keffâret vermesi gerektiğinde ilk sırada hep köle âzâd etmeyi zikretmiştir. En yakın dostu Ebû Bekir -radıyallâhu anh-, servetinin büyük bir kısmını O’nun teşvîkiyle köle âzâd etmede harcamıştır.
Peygamber Efendimiz, birgün Ebû Zer -radıyallâhu anh-’ın gafleten kölesine sert davrandığına şâhid olmuştu. Çok üzüldü ve:
“–Yâ Ebâ Zer, sen hâlâ câhiliye âdeti üzerinde misin?” diye sordu. Devamla:
“Allâh’ın yarattığına zarar verme! Meşrebine uymuyorsa onu âzâd et; fazla yük yükleme; yüklediğinde ise ona yardımcı ol!” buyurdu. (Buhârî, Îmân, 22; Müslim, Eymân, 38; Ebû Dâvûd, Edeb, 123-124)
Adamın biri, kölesi ile câriyesini evlendirmişti. Daha sonra onları ayırmak istedi. Köle, durumu Hazret-i Peygamber’e arzetti. Bunun üzerine Efendimiz köle sahibine:
“Evlenme ve boşanma hakkı sana âid değildir; sen karışma!” buyurdu. (İbn-i Mâce, Talak, 31; Taberânî, Kebîr, XI, 300)
Bu ve benzeri mesuliyetler karşısında ashâb-ı kiram, her zaman köle âzâdını daha tercih eder duruma geldiler. Gittikçe kölelik kalktı ve bugünlere gelindi. Yani harp hukuku olarak insanlık tarihinin gerçeklerinden biri olan kölelik zincirini, insanın boynundan çıkaran yine İslâm olmuştur.
İslâm, köle sahibine dâimâ: “Yediğinden yedir, içtiğinden içir, giydiğinden giydir, fazla yük ve iş yükleme, onun ihtiyaçlarını karşıla!” telkîninde bulunmuştur. Köle âzâd etmeyi bir mü’min için daha iyi bir kurtuluş yolu ve amel-i sâlih olarak göstermiştir. Köleler için öyle haklar getirmiştir ki, bunlara riâyet edildiğinde, neredeyse köle edinmemek, köle almaktan daha hayırlı hâle gelmiş, köle sahibi olmak da bir nevî köle olmak mânâsı taşımıştır.
Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in vefâtı esnâsındaki şu son sözleri çok manidardır:
“Namaza, özellikle namaza dikkat ediniz. Elinizin altında bulunanlar hakkında da Allâh’tan korkunuz.” (Ebû Dâvûd, Edeb, 123-124/5156; İbn-i Mâce, Vasâyâ, 1)
Yani Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, köleliğin giriş kapılarını imkân nisbetinde kapatmış, çıkış kapılarını da sonuna kadar açmış ve bu durumdaki insanların hürriyete kavuşturulmalarını her fırsatta teşvîk ve tervîc etmiştir. Köleliğe son vermek için bundan daha güzel bir metod olabilir mi?
İslâm’ın köleyi hangi mevkie çıkarttığını görmek için şu gerçek kâfî bir misâldir: Mâlûm olduğu üzere Bilâl-i Habeşî, İslâm’dan önce zenci bir köle idi. Ancak müslüman oluşuyla birlikte Peygamber -aleyhisselâm-’ın baş müezzini oldu ve kendisine bütün müezzinlerin pîri makamı verildi. Nitekim medeniyetimizin kulluk âbideleri olan camilerimizin müezzin mahfillerinde yer alan: «Yâ Hazret-i Bilâl-i Habeşî» levhaları da bunun en canlı tezâhürüdür.
Kısacası İslâm, köleyi efendi mevkiine yükseltmiştir. Zaten müşrikler bu sebeple İslâm’a karşı çıkmışlardı. Günümüzün, yani 21. yüzyılın İslâm’ı kabullenemeyen münkirleri de aynı özellikleri taşımıyor mu? Bugünün dünyasında gasp ediciler, nice hür insanları esir gibi yaşatmıyor mu? Sırf maddî imkânları sömürmek için masum ve çâresiz insanların hakları, hem de hürriyet adına gasp edilmiyor mu? Duyulunca kulaklara sıcak gelen isim ve terimlerle bugün insanlık dünyasında yaşanan acımasız modern kölelik sistemi, eski zalimlerinkinden farklı mı?
O hâlde dün köleliği ulvî prensip ve mesuliyetlerle sıfıra indirip nihayetinde kaldıran İslâm’ın, insanı yücelten kıymet ve fazîlet anlayışı, bugün de yeniden insanlığın reçetesi olmalıdır. Aksi hâlde insanlık; adı hürriyet, uygulaması esaret olan menfaatperest anlayışların pençesinde helâk ve perîşan olacaktır. Nerede dünyadaki zayıfları; kanları emilecek köleliğe mahkûm varlıklar gibi görüp de vampirleşenlerin bozuk prensipleri; nerede, her vesileyle gerek esirler ve gerekse hizmetçiler hakkında Yüce Peygamber’inin mübârek lisanıyla:
“Onlar sizin kardeşlerinizdir; yediğinizden yedirin, içtiğinizden içirin!”30 şeklinde ölçü koyan İslâm’ın yüceliği!..
Onun için dün olduğu gibi bugün de insanlığın tek kurtuluş çaresi, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’dir. O’na bağlılıktır. Çünkü O, zengin-fakir, patron-işçi, efendi ve hizmetçi ne olursa olsun her insanı insan gibi yaşatmış, insanoğlunu insanlık haysiyetine kavuşturmuş ve bu yolda sarsılmaz ölçüler koymuştur. Öyle ki, ashâb-ı kiramdan kendisine gelerek:
“–Hizmetçimizin kusurlarını ne kadar affedelim?” diye soran sahâbîye:
“–Onu her gün yetmiş defa affediniz!” cevabını vermiştir. (Ebû Dâvûd, Edeb, 123-124/5164; Tirmizî, Birr, 31/1949)
Merhamet Ummânı Efendimiz’in şu tavsiyesi kâ’bına varılmaz bir incelik, zerâfet ve insan gönlüne riâyetin eseridir:
“Birinize hizmetçisi yemeğini getirince, onu beraber yemek üzere sofrasına oturtmayacaksa, hiç olmazsa bir iki lokma veya yiyecek bir iki şey versin. Zîrâ yemeğin hararetini ve zahmetini o çekmiştir.” (Buhârî, Et’ime, 55; Tirmizî, Et’ime, 44)
Allâh Teâlâ, dileseydi durumu tersine çevirip hizmetçiyi efendi, efendiyi de hizmetçi yapabilirdi. O hâlde Allâh’a hamdedip emrimiz altındakilere güzel muâmelede bulunmalıyız.
Allâh Rasûlü’nün Kadınlara Muâmelesi
Câhiliye devrinde kadınlar, hanımlık haysiyetini rencide edici bir muâmele görüyorlardı. Fâhişe olurlar endişesiyle kız çocukları, merhametsizce diri diri toprağa gömülüyordu. Taşlaşmış vicdanlarla, cehâletin sebep olduğu bir musîbetten korunmak için daha kötü bir cinâyet irtikâb ediliyordu. Nitekim Cenâb-ı Hak, Kur’ân-ı Kerîm’de Nahl Sûresi’nin 58. âyet-i kerîmesinde onların hâllerini şu şekilde tasvîr eder:
“Onların birine kız (çocuğu) müjdelendiği zaman öfkesinden yüzü simsiyah kesilir!”
Kadın ve kızlar, onur kırıcı biçimde bir eğlence âleti gibi görülerek aşağılanıyordu.
Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in emri ile hanımlar hukûku tesîs edildi. Kadın, toplumda iffet ve fazîletin bir örneği oldu. Annelik müessesesi, şeref buldu.
“Cennet annelerin ayakları altındadır!”31 hadîs-i şerîfindeki iltifât-ı Muhammediye ile de kadın, lâyık olduğu değere kavuştu.
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in kadınlara olan nezâketine âit şu misâl ne güzeldir:
Bir seyâhette Enceşe adlı bir hizmetçi şarkı söyleyerek develeri hızlandırdı.32 Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- de, hızlanan develer üstündeki hanımların zayıf vücûdları incinebilir düşüncesiyle, zarîf bir teşbîhte bulunarak:
“Yâ Enceşe! Dikkat et, camlar kırılmasın!” buyurdular. (Buhârî, Edeb, 95; Ahmed, III, 117)
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- diğer hadîs-i şerîflerinde şöyle buyurmuşlardır:
“Allâh’ım! İki zayıf kimsenin, yani yetimle kadının hakkını zâyî etmekten herkesi şiddetle sakındırıyorum.” (İbn-i Mâce, Edeb, 6)
“Bir mü’min hanımına buğzetmesin. Onun bir huyunu beğenmezse, bir başka huyunu beğenir.”(Müslim, Radâ’, 61)
Çünkü hakîkatte kadın, buğza müstehak bir dikenlik değil, aşk ve muhabbete lâyık bir gülşendir. Ona dair sevgi de bizzat Allâh tarafından bahşedilmiştir. Nitekim Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- bu hususta da şöyle buyururlar:
“Bana dünyanızdan, kadın ve güzel koku sevdirildi; namaz da gözümün nûru kılındı.” (Nesâî, Işretü’n-Nisâ, 10; Ahmed, III, 128, 199)
İnsanın yaratılış mahalli olan kadının Hazret-i Peygamber’e sevdirilmesi, gaflet gözüyle değerlendirilmemelidir.33 Bilmeli ki bu sevgi, Cenâb-ı Hakk’ın fıtrata koyduğu ve ancak yüce sevgiye âmâde bir muhabbet basamağıdır. Dolayısıyla aslâ kadına karşı süflî bir düşkünlük değil, aksine onlara hak ettikleri ulvî değeri vermektir. İnsanlık tarihinde kadın, böylesine ilâhî bir kıymete ancak İslâm’ın yüce iklîminde nail olmuştur. İslâm’ın dışında kadına değer verdiklerini iddia eden bütün sistemler, ona sadece vitrin malzemesi olarak kıymet vermekte, arka plânda ise kadını ancak ekonomik ve nefsânî bir meta olarak kullanıp ezmekte ve tüketmektedir.
Bu îtibarla kadına bakış açısı, bugün insanlığın yeniden İslâm’ın bereketli ve ulvî zemininde ele alınmalı ve gerçek mecraına oturtulmalıdır. Kadın ve erkek, ilk yaratıldığı andan îtibâren birbirini tamamlayan iki engin âlemdir. Ancak bu tamamlamada kadına Hak tarafından daha tesirli bir rol verilmiştir. Öyle ki, toplumları berbat eden de, âbâd eden de kadındır. Bu îtibarla İslâm nazarında âbâd eden kadını yetiştirmek en büyük ideal olmuş ve hadîs-i şerifte şöyle buyrulmuştur:
“Her kim üç kız çocuğunu veya kız kardeşlerini himâye edip büyütür, güzelce terbiye eder, evlendirir ve onlara lutuf ve iyiliklerini devam ettirirse, o kimse cennetliktir.” (Ebû Dâvûd, Edeb, 120-121/5147; Tirmizî, Birr, 13/1912; Ahmed, III, 97)
Bir başka hadîs-i şerîfte de Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“Her kim iki kız çocuğunu yetişkinlik çağına gelinceye kadar büyütüp terbiye ederse, kıyâmet günü o kimseyle ben şöyle yanyana bulunacağız” buyurmuş ve parmaklarını bitiştirmiştir. (Müslim, Birr, 149; Tirmizî, Birr, 13/1914)
Sonra da sâliha olarak yetişen bir kadının değerini şöyle vurgulamıştır:
“Dünya geçici bir faydadan ibarettir. Onun fayda sağlayan en hayırlı varlığı; dindar, sâliha bir kadındır.” (Müslim, Radâ 64; Nesâî, Nikâh, 15; İbn-i Mâce, Nikâh, 5)
Umumiyetle büyük insanların arkasında dâimâ sâliha bir kadın vardır. Meselâ Hazret-i Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in ilk tebliğinde kendisine ilk ve en büyük destek Hazret-i Hatice vâlidemiz olmuş ve Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, onu ömür boyu unutamamıştır. Keza Hazret-i Ali’nin muvaffakıyetlerinde Hazret-i Fâtıma annemizin rolü âşikârdır.
Yani sâliha bir kadın, dünyanın en büyük ve hayırlı nîmetidir. Bu îtibarla Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, hayırlı bir kimse olmanın şartını, kadınlara karşı hayırlı davranış olarak şöyle ifâde buyurmuşlardır:
“Mü’minlerin îman bakımından en mükemmeli, ahlâkı en iyi olanıdır. Sizin en hayırlılarınız da, kadınlarına karşı ahlâken en hayırlı olanlarınızdır.” (Tirmizî, Radâ, 11/1162)
Hâl böyleyken kadını sadece bir zevk vâsıtası görmek, onu nefsânî arzu ve heveslerin metaı olarak telakkî etmek ve onun sadece cismânî özelliğiyle alâkadar olmak, büyük bir sefalettir. Kadını tanımamaktır. Allâh’ın kadına verdiği yüksek hususiyetlere karşı körlüktür. Bugün kadının, tüketim dünyasında deşifre edilerek bir reklâm aracı olarak istismar edilmesi, onun haysiyeti îtibârıyla ne kadar acı ve onur kırıcı bir durumdur.
Oysa kadın, toplumun gerçek mîmarı olarak yetiştirilmelidir. O, fâtihler büyüten bir semâvî kucak olmalıdır. Bizleri bir müddet karnında, sonra kollarında, ölünceye kadar da kalblerinde taşıyan böyle gerçek annelere sevgi ve saygı husûsunda onlara denk olacak başka bir varlık yaratılmamıştır. Kendisini âilesine hasr ve hîbe eden vefâkâr anne; engin bir sevgiye, derin bir saygıya, ömürlük bir teşekküre lâyıktır.
Güzel kokuya gelince, onun Hazret-i Peygamber’e sevdirilmesinin hikmeti, rûha verdiği incelik ve derinliktir. Güzel koku, meleklerin de hoşlandığı tatlı bir huzur meltemidir. Ayrıca temizlik nişanesidir. Çünkü temiz olan güzel kokar. Nitekim Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in mübârek tenleri de her zaman gül kokusuyla ıtırlanmış hâldeydi. Âdeta gül, O’ndan damlayan mübârek terlerden meydana gelmişti. O güller şahı, bir çocuğun başını okşasa, uzun müddet o yavrucağın başı misk kokardı.
Namaz’a gelince o da Hazret-i Peygamber’in gözünün nûru kılındı. Çünkü namaz, Allâh ile mülâkattır ve O’nu görürcesine yapılan bir ibadettir. Bu îtibarla da göz nûrudur.
Allâh Rasûlü’nün Yetimlere Muâmelesi
Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, yetimler üzerine titrerdi. Zîrâ Kur’ân-ı Kerîm’de yetîmin muhâfazasına dâir âyetler çoktur. Allâh Teâlâ, yetîmlere karşı hassâs olmayı telkîn ederek şöyle buyurmuştur:
“Sakın yetime kahretme! (Kötü muâmelede bulunup onu ezme!)” (ed-Duhâ, 9)
Hadîs-i şerîflerde şöyle buyrulur:
“Müslümanlar içinde en hayırlı ev; içinde yetîme iyi muâmele edilen evdir. Müslümanlar içinde en kötü ev de yetîme kötü muâmele edilen evdir.” (İbn-i Mâce, Edeb, 6)
“Bir kimse, müslümanların arasında bulunan bir yetimi alarak yedirip içirmek üzere evine götürürse, affedilmeyecek bir suç işlemediği takdirde, Allâh Teâlâ onu mutlaka cennete koyar.”
(Tirmizî, Birr, 14/1917)
“Bir kimse sırf Allâh rızası için bir yetimin başını okşarsa, elinin dokunduğu her saç teline karşılık ona sevap yazılır…”
(Ahmed, V, 250)
Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, toplumdaki kırık kalblere karşı, gerekli ictimâî vazîfelerin yapılmasını ısrarla tavsiye ederlerdi.
“Kim mes’ûliyeti altındaki kız veya erkek yetîm çocuğuna iyi davranırsa; o ve ben cennette berâber bulunacağız.” buyurarak iki parmağını yanyana getirirlerdi. (Buhârî, Edeb, 24)
Kalbinin katılığından şikâyet eden bir sahâbîye şu tavsiyede bulundular:
“Eğer kalbinin yumuşamasını istiyorsan fakiri doyur, yetimin başını okşa!” (Ahmed, II, 263, 387)
Allâh Rasûlü’nün Hayvanlara Muâmelesi
Rahmet Peygamberi’nin her davranışı rahmet ve muhabbet temelleri üzerine idi. Çünkü O, yaratılanlara şefkatle yaklaşmış ve her muhtâcın ihtiyâcını gidermiştir. Bu engin muhabbet deryâsından hayvânât dahî nasîbini almıştır. Nitekim câhiliye devrinin insanları, hayvanlara da çok insafsız ve merhametsiz davranırlardı. Canlı iken hayvanların -acımasızca- etlerini kesip yerler, hayvan dövüştürme müsâbakaları tertîb ederlerdi. Bu vicdân zedeleyici manzaralara Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- son verdi.
Ebû Vâkıd -radıyallâhu anh- anlatıyor:
“Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Medine’ye geldiği zaman, Medineliler, diri olan devenin hörgücünü kesiyor, koyunların da butlarından koparıp yiyorlardı.
Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- buna mâni olarak:
«–Hayvan diri iken ondan her ne kesilmiş ise, bu meyte (lâşe) hükmündedir, yenilmez.»buyurdu.” (Tirmizî, Sayd, 12/1480)
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, birgün yolda yüzü dağlanmış bir merkep gördü, üzüldü ve:
“Allâh’ın lâneti onu dağlayanların üzerine olsun!” buyurdu. (Buhârî, Zebâih, 25)
Yuvasından yavrularını alarak anne kuşu tedirgin eden kimselere:
“–Kim bu zavallının yavrusunu alarak ona eziyet etti, çabuk yavrusunu geri verin!” buyurdu. (Ebû Dâvûd, Edeb, 163-164/5268)
Derisi kemiğine yapışmış bir deveyi görünce de sahibine:
“Konuşamayan bu hayvanlar hakkında Allâh’tan korkun! Besili olarak binin, besili olarak kesip yiyin!” buyurmuşlardır. (Ebû Dâvûd, Cihâd, 44/2548)
Peygamber Efendimiz koyun kesen bir adam görmüştü. Adam, kesmek üzere koyunu yere yatırdıktan sonra bıçağını bilemeye çalışıyordu. Bu katı ve duygusuz davranış karşısında Rasûl-i Ekrem Efendimiz adamı şöyle îkâz etti:
“–Hayvanı defalarca mı öldürmek istiyorsun? Bıçağını, onu yere yatırmadan önce bilesen olmaz mıydı?” (Hâkim, IV, 257, 260)
Bir hadîs-i şerîflerinde:
“Size kimin cehennemden, cehennemin de o kimseden uzak olduğunu söyleyeyim mi?” diye suâl ettikten sonra:
“O kimseler nâzik, müşfik, merhametli, cana yakın ve yumuşak olanlardır.” buyurmuşlardı. (Ahmed, I, 415)
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- merhametli ve merhametsiz olan kişilerin durumunu bir hadîs-i şerîflerinde şöyle açıklamaktadırlar:
“Günahkâr bir kadın, çölde susuzluktan dili ile kumları yalayan bir köpek görmüştü. Ona merhamet edip ayakkabısı ile kuyudan su alarak köpeğin susuzluğunu giderdi. Cenâb-ı Hak da, bu kadının günahlarını affetti. Diğer bir kadın da, kedisini umursamayıp aç bırakmıştı. Hattâ yerin haşerâtını yemesi için bile ona müsâade etmemişti. Nihâyet kedi açlıktan öldü. O kadın da bu merhametsizliği sebebiyle cehennem yolcusu oldu!”34
Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, bu ölçülerle bir câhiliye toplumunu Asr-ı Saâdet hâline getiriyordu. Bir zamanlar insanlara bile muâmelesi bozuk olan kimseler, hattâ kız çocuklarını diri diri toprağa gömenler, netîcede hayvânâta kadar uzanan bir merhamet ve şefkat kutbu oluyorlardı.
Zîrâ kendilerine üsve-i hasene olan Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, küçük bir serçenin hakkına dahî riâyet ediyor ve onları tarifsiz bir hassasiyet ile yoğuruyordu.
Yılan ve akrep gibi öldürülmesi gereken muzır hayvanların bile fazla azâb çekmemeleri için bir vuruşta öldürülmelerini emrediyor:
“Kim keleri ilk darbede öldürürse ona yüz sevap yazılır. İkinci vuruşta öldürürse daha az yazılır. Üçüncü vuruşta ise bundan da az sevap kazanır.” buyuruyordu. (Müslim, Selâm 147; Ebû Dâvûd, Edeb 162-163/5263; Tirmizî, Sayd, 14/1482)
Zararlı hayvanların öldürülmesinde dahî merhamet tavsiye edilmesi kâ’bına varılmaz bir şefkat nümûnesi değil midir?
,
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, yaşadığı bütün bu yüksek kulluk ve ahlâk sebebiyle hiçbir zaman övünmezlerdi. Allâh’ın kendi üzerindeki nîmetlerini sayar; “Lâ fahre: Övünmek yok!” diyerek büyük bir tevâzua bürünürlerdi. (Tirmizî, Menâkıb, 1; İbn-i Mâce, Zühd, 37; Ahmed, I, 5, 281)
Gurûrun kaynağı, övülmek ve takdîr edilmektir. Bu hâl, insanları şımartan sebeplerden biridir. Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, insanların en şereflisi olup Allâh’ın medhine nâil olduğu hâlde, sahâbesine:
“Bana, «Allâh’ın kulu ve Rasûlü’dür» deyiniz!” buyurmuştur. (Buhârî, Enbiyâ, 48; Ahmed, I, 23)
İnsanda kul olma özelliği vardır. İnsan, ya eşyâ ve menfaatlerine, ya da Rabbine kul olur. Rabbine kul olma, insanı, nefsin menfaatlerine ve eşyâya köle olmaktan korur.
Peygamber Efendimiz, hayâtın zıd yönleri arasında kurduğu dengede, en küçük bir kusur, yetersizlik ve eksiklik göstermemiştir. Tarihte böyle ikinci bir şahsiyet örneği bulabilmek mümkün değildir.
Toplumlarda hayâtın münferid kısımlarında mahâret ve üstünlüğü olan kahramanlara rastlanmaktadır. Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’inki ise bütün üstünlüklerin bir kişide toplandığı yegâne örnektir.
Hâsılı O, her hususta gelmiş geçmiş en müstesnâ ve yüce bir örnek şahsiyetti. Bir ömür:
1. Kullukta,
2. Muâmelâtta,
3. Ahlâkta, bütün insanlığa kâ’bına varılmaz hasletler, fazîletler, gayretler, kısacası, maddî-mânevî eşsiz güzellikler armağan etti.
Zîrâ O, bir ümmetin önünde nümûne şahsiyet olmanın mes’ûliyetini lâyıkıyla idrâk etmiş bir ebedî saâdet rehberiydi.
Bu meyanda O’nun namaza olan hassâsiyeti, her şeyin fevkindeydi. Gecenin az bir kısmını uykuda geçirir, mübârek vücudu çoğu vakit yatak görmezdi. Herkes geceleyin tatlı uykularında iken o secdede gözyaşı hâlinde idi. Ömrünün sonlarına doğru, hastalıkları had safhaya vardığı anlarda dahî gücünü toparlayabildikçe hücre-i saâdetinden çıkarak mescide varmış ve namazını cemaatle kılmıştı.
Abdullâh bin Şıhhîr -radıyallâhu anh-, Efendimiz’in namazdaki huşûunu şöyle anlatmaktadır:
“Bir keresinde Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-Efendimiz’in yanına gitmiştim. Namaz kılıyor ve ağlamaktan dolayı göğsünden, kaynayan kazan sesi gibi sesler geliyordu.” (Ebû Dâvûd, Salât, 156-157/904; Nesâî, Sehv, 18)
Ramazan orucundan başka mü’minlere farz kılınmış oruç olmadığı hâlde, Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in hiç oruç tutmadan geçirdiği ay veya hafta pek nâdirdir.
Hazret-i Âişe -radıyallâhu anhâ- buyuruyor ki:
“Rasûl-i Ekrem bâzen sürekli olarak oruç tutardı. Öyle ki, artık bir daha orucu bırakmayacak zannederdik.” (Buhârî, Savm, 53)
Her ayın on üç, on dört ve on beşinci günlerinde, Şevval’de altı gün, Muharrem’de aşûre orucunu ihmâl etmezdi. Bunlara ilâveten pazartesi ve perşembe oruçları da âdetiydi.
Zekât âyetiyle de mü’minlere zekât vermelerini, hayır için infâk etmelerini emretmişti. Lâkin en güzel infâkı evvelâ kendisi tatbîk ederdi. Cenâb-ı Hakk’ın:
“…Kendilerine verdiğimiz rızıktan Allâh yolunda infâk ederler.” (el-Bakara, 3)
buyruğunu en güzel şekilde yaşar; hayra sarfedilen malı ve takvâ sahibi ticâret erbâbını senâ eylerdi.
Allâh Rasûlü’nün Edeb ve Hayâsı
Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, yüksek sesle konuşmazlardı. İnsanların yanından yavaşça ve tebessümle geçerlerdi. Hoşlanmadıkları kaba bir söz işitince insanların yüzlerine karşı bir şey söylemezlerdi. Yüzünün duyguları kendisinin hâlini yansıttığı için etrafındakiler, konuşmalarında ve hareketlerinde ihtiyâtlı olurlardı. Hayâları sebebi ile, kahkaha ile gülmemişlerdi. Yalnız tebessüm hâlinde bulunurlardı. Sahâbîlerin ifâdesine göre örtüsüne bürünen bir genç kızdan daha hayâlı idiler.
Hadîs-i şerîflerinde şöyle buyurmuşlardır:
“Hayâ îmândandır ve hayâlı olan kimse cennettedir! Hayâsızlık ise kalbin katılığındandır; kalbi katı olan da cehennemdedir!..” (Buhârî, Îmân, 16)
“Hayâ ve îmân bir aradadır; biri gittiğinde diğeri de gider!” (Taberânî, Evsat, VIII, 174; Beyhakî, Şuâb, VI, 140)
“Kaba söz, ayıptan başka bir şey getirmez! Hayâ ve edeb de girdiği yeri süsler!” (Müslim, Birr, 78; Ebû Dâvûd, Cihâd, 1)
Gerçek hayâ, dünya sevgisini kalbden çıkarmaya vesîle olan “ölümü hatırlamak”la elde edilir. Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, ashâbına, dâimâ Allâh’tan hakkıyla hayâ etmelerini emrederdi. Bir defâsında onların, Rablerine karşı hayâ sâhibi olduklarını hamd ile ifâde ettiklerinde Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, gerçek hayânın vücûddaki bütün uzuvları harâmdan korumak, ölümü hatırdan çıkarmamak olduğunu beyân buyurdular. Ardından, âhireti arzu eden kimsenin dünya sevgisini terketmesi gerektiğini de belirterek, ancak böyle yapanların Allâh’tan hakkıyla hayâ etmiş olabileceğini söylediler. (Tirmizî, Kıyâmet, 24/2458)
Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, kimsenin yüzüne dikkatle bakmazdı. Yere bakışı, semâya bakışından daha çoktu. Hayâsı ve yüksek şahsiyeti sebebiyle kimsenin hatâsını yüzüne vurmazdı.
Hazret-i Âişe vâlidemizin ifâdesiyle, kendisine birisinden hoşlanmadığı bir söz ulaştığında:
“Falana ne oluyor ki şöyle şöyle söylüyor.” demez de, “Bazı kimselere ne oluyor ki şöyle şöyle söylüyorlar.” buyururdu. (Ebû Dâvûd, Edeb, 5/4788)
Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, bazen de muhâtaplarının hatâsını onlara yakıştıramadığını hissettirmek maksadıyla:
“–Bana ne oluyor ki sizleri böyle görüyorum.” buyurur,23 zarif bir üslûb ile îkâz ederdi.
Nasîhat ederken bile muhâtabının üzülmemesi ve darılmaması için âdeta titreyen O şânı yüce Peygamber, ulvî bir merhamet âbidesiydi.
YILDIZLARDAKİ ÖLÇÜLER
Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz, sadece zât-ı âlîlerine mahsus bir husûsiyet olmak üzere dünyalık nâmına bir şey saklamaz, elinde ne varsa onu Allâh yolunda harcardı. Sahâbeden Ebû Zer -radıyallâhu anh- nakleder:
Hazret-i Peygamber’le Medîne kenarında bir taşlık arâzîde yürüyorduk. Karşımıza Uhud dağı çıktı. Allâh Rasûlü bana:
“–Yâ Ebâ Zer!” dedi. Ben de:
“–Buyur yâ Rasûlallâh!” dedim.
Buyurdu ki:
“–Yanımda şu Uhud Dağı kadar altın olsa, bu beni sevindirmez. Bir borcu ödemek için ayırdığım hâriç, yanımda bir dinar bulunduğu hâlde üç gün geçmesini istemem.” (Müslim, Zekât, 32; Buhârî, İstikrâz, 3)
Bâzı zamanlarda iki, bazen üç gün arka arkaya hiçbir şey yemeden içmeden savm-ı visâl tutarlardı. Ashâb-ı kirâmdan bir kısmı da aynı şeyi yapmak isteyince:
“Siz buna tâkat getiremezsiniz.” buyurarak onları bundan men ederlerdi. (Buhârî, Savm, 48)
Dolayısıyla şu husûsu ifâde etmeliyiz ki, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in bizlere yegâne rehber ve örnek olduğunu bilmek kadar, O’nu örnek alıştaki ölçümüzü bilmek de son derece mühim ve zarûrîdir. Zîrâ O’nun fiil ve davranışları:
1. Sadece kendisine mahsus olanlar,
2. Herkese şâmil olanlar, şeklinde iki kategori teşkil eder.
Bu îtibarla bizler, sadece O’nun şahsına münhasır olan ulvî fazîletlerde O’nu örnek almakla mükellef değiliz. Zaten böylesi yüksek hâl ve davranışlar, bir nevî yıldızlardaki ölçülerdir ve bu tip davranışlar sergilemeye tâkat getiremeyiz. Ancak ikinci kısma giren hâl, davranış ve sözlerde ise, istîdad ve gücümüz nisbetinde bir ömür O’nu taklit ve tâkip edip O’nun nûrlu izinde yürümekten mes’ûl ve mükellefiz.
Hiç kimse beşerî kemâlâtta Peygamber Efendimiz Hazret-i Muhammed Mustafâ -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in seviyesine eremezse de, kâbiliyeti ve gücü nisbetinde O’nun izinde yürüyen herkes, kendi âleminde bir küçük Muhammed olabilir. Nitekim milletimizin, vatan müdâfaasında bulunan kahraman askerine “Mehmetçik” adını vermesi de bu ince düşünceden mülhemdir.
RASÛLULLÂH’I TAKİPTE KALBÎ KIVAM
Rasûl-i Ekrem -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’in üsve-i haseneliğinden gereği gibi istifâde ederek ashâb-ı kirâmın ulvî ahlâkına yaklaşabilmemiz için öncelikle kalbî bir kıvâma ulaşmamız gerekmektedir. Zîrâ üsve-i hasene ile ilgili âyet-i kerîmede:
“Andolsun ki, sizden Allâh’a ve âhiret gününe kavuşacağını uman ve Allâh’ı çok zikreden (mü’min)ler için Rasûlullâh’ta üsve-i hasene (en mükemmel bir örnek)vardır.” (el-Ahzâb, 21) buyrulmaktadır.
Görüldüğü üzere âyet-i kerîmede beyân edilen “Allâh’a ve âhiret gününe kavuşmayı ummak” ve “Allâh’ı çok zikretmek” hususları, Rasûlullâh’ın örnek şahsiyetinden gereği gibi hisse alabilmenin mühim basamaklarını teşkîl etmektedir.
İbâdetler, belirli zamanlarda icrâ edilir. Lâkin îmânın muhâfazası her an şarttır. Kalbdeki kasırgalara karşı mukâvemet gösterebilmek de ancak zikr-i dâimî ile sağlanabilir.
Cenâb-ı Hak muhtelif âyet-i kerîmelerde:
“Ey mü’minler! Allâh’ı çokça zikredin.”35 buyurmaktadır. Lâkin bu âyet-i kerîmelerde belli bir sayı ve miktar bildirilmemesi sebebiyle, zikir emri kemâline masruftur.36 Bu durumda kula düşen de, her fırsatta ve güç yetirebildiği nisbette Allâh Teâlâ’yı çok zikretmektir.
Diğer bir âyet-i kerîmede de:
“…Allâh, gönlünü kendine çevirenleri doğru yola hidâyet eder. Bunlar, îmân eden ve gönülleri Allâh’ın zikriyle sükûnete erenlerdir. Bilesiniz ki, kalbler, ancak Allâh’ın zikriyle itmi’nâna (hakîkî huzûra) erer!” (er-Ra’d, 27-28) buyrulmaktadır.
Allâh’ı zikretmek, hiç şüphesiz ki Allâh lafzının sadece kelime olarak tekrarlanması değil, onun, tahassüs istîdâdının merkezi olan kalbde mekân bularak ona huzur vermesi ve bir lezzet hâline gelmesidir. Kalbin zikir ile hâllenmesi netîcesinde kalbin marazları (hastalıkları) gider, kiri-pası temizlenir, nûr ile dolar, rikkat ve hassâsiyet kazanarak ilâhî sırlara teşne hâle gelir. Kalb vuruşları Hakk’a göre olunca da, niyetler ve ameller seviye kazanır.
Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- bir hadîs-i şerîflerinde:
“Allâh’ı sevmenin alâmeti, Allâh’ı zikretmeyi sevmektir.” buyurmuşlardır. (Suyûtî, II, 52)
Sevenler, sevdiklerini hiçbir zaman unutmazlar; dillerinden ve kalblerinden düşürmezler. Îman hayâtının zevk u safâsını yaşamak isteyen gönüller, zikri kalblerinde devâm ettirirler. Ayakta, otururken, yanları üzerine yatarken zikirde bulunup semâvât ve arzın yaratılışındaki ince, nâzenîn hikmetlere dalarlar da:
“…Yâ Rabbî! Bunları boşuna ve abes yaratmadın; noksanlardan münezzeh bir sübhânsın! Cehennem azâbından bizleri koru Allâh’ım!” (Âl-i İmrân, 191) derler.
Bu derinliği ve inceliği kazanamayan kalbi Allâh -celle celâlühû- istemez. Nitekim Zümer Sûresi’nin 22. âyet-i kerîmesinde:
“…Allâh’ın zikrine karşı kalbi katılaşmış olanlara yazıklar olsun!..” buyrulur.
Âyette zikirden uzaklaşan bir insanın, insanlık haysiyetini kaybettiği bildirilmektedir.
Hâsılı, Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e tâbî olup ondan gereği gibi istifâde edebilmek için kalblerin muhabbet-i ilâhî ile doldurulması, fânî muhabbetlerden sıyrılarak Allâh ve âhirete kavuşma niyeti ve zikrullâh ile tezyin edilmesi gerekmektedir.
RASÛLULLÂH’A AŞK İLE TÂBÎ OLMAK
Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e duyulan gerçek bir aşk ve muhabbetin netîcesi, O’nun yolunun tozunu baş tâcı eylemek, O’na cân u gönülden itaat edip teslîm olmaktır.
Zîrâ O öyle bir şahsiyettir ki, her yönüyle insanlık için serâpâ bir rahmetten ibarettir. Bu meyanda O’nun kalbinin mü’minlere karşı ne derecede şefkat ve merhametle dolu olduğunu şu âyet-i kerîme ne güzel sergiler:
“Andolsun ki size kendi içinizden öyle izzetli bir peygamber geldi ki, sıkıntıya düşmeniz O’na çok ağır gelir. Size çok düşkündür. Mü’minlere karşı Raûf (cidden şefkatli) ve Rahîm (son derece merhametli)dir.” (et-Tevbe, 128)
O’nun ümmetine olan şefkat ve merhametini gösteren hadîs-i şerîflerinden birisi şöyledir:
“Ey îmân edenler! Allâh sizi emniyet içinde tutsun! Sizi gözetsin! Sizi kötülüklerden korusun! Size yardım etsin! Sizi yüceltsin! Size yol göstersin! Sizi kendi emniyetine alsın! Sizleri her tür tâlihsizlikten sakındırsın ve dîninizi sizler için korusun!..”37
O, fiiliyle, kavliyle ve ahlâkî yaşayışıyla bütün insanlığı kuşatan bir rahmetti; yol göstericiydi. Hidâyet yolunda her türlü meşakkat ve çilenin en büyüğü O’nun sırtındaydı. Ümmetinin hidâyet ve rahmete nâil olabilmesi için öyle bir sabır ve gayretin içindeydi ki, bâzen kendisini harâb etmemesi için îkâz-ı ilâhî sâdır olurdu:
“Demek ki bu söze (Kitâb’a) inanmazlarsa (ve bu yüzden helâk olurlarsa diye)arkalarından üzülerek neredeyse kendini mahvedeceksin!” (el-Kehf, 6)
“(Rasûlüm!) Onlar îmân etmiyorlar diye neredeyse kendine kıyacaksın!” (eş- Şuarâ, 3)
Âyet-i kerîmeler, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in dünyada yaşayan her insanın Allâh’a inanmasını ve kendisini cehennem azâbından kurtarmasını, şefkat ve merhamet muktezâsı olarak istediğinin bir delîlidir.
Rasûlullâh’ın ümmetine duyduğu bu engin şefkat, merhamet ve muhabbete mukâbil, ümmeti olarak biz bu sevgiye ne kadar karşılık verebildiğimizi tefekkür etmek zorundayız.
Hakîkaten, Allâh Rasûlü’ne olan muhabbetimizin ölçüsü, Kur’ân’ı ve Allâh Rasûlü’nü rehber edinerek, O’nun hâli ile ne kadar hâllendiğimizle belli olur. Onu seven ve O’nun uğruna her şeyini fedâ eden ashâb-ı kirâm, O’nu nasıl duydu ve hissetti? O’nun hâliyle nasıl hâllendi ve ahlâkını hayatına nasıl aksettirdi? Acaba bizler bu hâllerin neresinde bulunuyoruz? O’na olan muhabbetimizi bu ölçülerle mîzan edip gönüllerimizi O’nun ahlâkı ile tezyin etmeliyiz. Günahlarımız, hatâlarımız, kusurlarımız ve isyanlarımız O’nun zemzem misâli tertemiz ahlâkıyla yıkanmalı, O’nun mübârek hayatının mânâ ve hikmeti ile mânevî bir diriliş yaşamalıyız.
Vâsıl-ı ilâllâh olabilmenin sırrı, Allâh’ın kitâbına ve Varlık Nûru’nun Sünnet-i Seniyye’sine, yani yüksek ahlâk ve davranışlarına hulûs-i kalb ile yakınlaşabilmek, Allâh ve Rasûlü’nün sevdiklerine muhabbet, zıtlarına da nefrette gizlidir.
Zîrâ ilâhî muhabbetler, gönlü diri tutar, sıhhatli kılar, hayra istikâmetlendirir. Muhabbet ve onun zıddı olan nefret, ikisi birden aynı anda bir kalbde bulunamaz. Ne var ki, gönül boşluk kabûl etmediği için, birinin yokluğu, diğerinin varlık sebebidir. Bu iki zıdlık arasındaki fark, a’lâ-yı illiyyîn ile esfel-i sâfilîn arasındaki mesâfe kadar sonsuzdur.
Şâir Kemâl Edib Kürkçüoğlu, Allâh Rasûlü’nün Sünnet’inden ve muhabbetinden uzakta kalan gâfil mü’minleri şu beytiyle ne güzel irşâd ve îkâz ediyor:
İltifâtından uzak düşmesi eyvâh eyvâh;
İki dünyâda yeter gâfile hüsrân olarak!..
“Eyvâh, eyvâh! Hazret-i Peygamber’in iltifâtından uzak düşmesi, gâfil bir insana elbette hüsrân olarak yeter!..”
Rabbimiz bizleri, O’na muhabbetle bağlanan lâyık bir ümmet eylesin! Zîrâ O, kâ’bına erişilmez bir merhamet ve şefkat ufkuydu!..
Gerçekten, hidâyeti için var gücü ile çabaladığı insanların O’nu taşlamaları ve hakâret etmeleri karşısında yine de onlara hayır-duâ eden Hazret-i Peygamber’e, Zeyd bin Hârise’nin:
“–Yâ Rasûlallâh, onlar size şu ağır zulmü revâ görüyorlar… Siz hâlâ onlara duâ mı ediyorsunuz?” demesi üzerine O’nun:
“–Başka ne yapabilirim ki! Ben azâb için değil, rahmet için gönderildim…”diyerek onların hidâyetine duâ etmesi, yüksek bir fedâkârlık, vefâkârlık, iyi kalblilik, merhamet ve şefkatin erişilmez zirvesinde olduğuna şehâdet etmez mi?
Hakîkaten Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in peygamberliği ile beşeriyet, beklediği ulvî hidâyet rehberlerinin en mükemmeline kavuşmuştur. Bu yüzden bugün hâlâ hodgâm ve nefsânî bir hayat yaşamaya devâm edenler, böyle yüce bir örnek şahsiyet gelmeden önce câhilî bir hayat yaşayanlardan daha mes’ûl bir mevkîde bulunmaktadırlar.
Bu bakımdan, insanlığın ekseriyetle kuvvete râm olup nefis sultasında yaşadığı günümüzde, O Varlık Nûru örnek şahsiyetin, karakter ve şahsiyet inşâsına daha büyük bir ihtiyaç içindeyiz!.. Tarihimizin ihtişam devirlerindeki en büyük müessir de, O şânı yüce Peygamber’in hakîkî vârisleri olan amel-i sâlih sahibi mü’minlerin varlığı ve onların topluma örnek bir şahsiyet sunmaları idi. Hâlbuki günümüzdeki ahvâle nazar ettiğimizde en hazin gerçeklerden birinin, böyle örnek şahsiyetlerin azlığı sebebiyle mâneviyat sahasında yaşanan hüsran olduğunu müşâhede etmekteyiz.
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in, O’nun izinden gidenlerin ve bilhassa kendi tarihimizdeki îmân ve vecd kahramanlarının heyecan dolu gönüllerinin seviyesine yeniden ulaşabilmek için tekrar o âbide ve örnek insanlara sahip olmamız gerekmektedir.
Bunun için de onları duymak, anlamak ve onların gönül âlemlerinden hisse alabilmek gerekir. Yani onların bu fânî âlemi nasıl telakkî ettiklerini, Allâh’ın kendilerine ihsân ettiği akıl, iz’an, idrâk, can ve malı nasıl kullanarak hem kendilerine hem de insanlığa saâdet yolunu açtıklarını iyi bilmek îcâb eder.
O’NUN AHLÂK VE AŞKININ AYNASI: ASR-I SAÂDET
Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in zâhirî terbiyesi ve bâtınî tesîri öyle bir iksîrdi ki, daha evvel yarı vahşî, çoğu insanlıktan habersiz bir câhiliye toplumunu, çok kısa bir sürede insanlık tarihinin hâlâ gıpta ettiği “sahâbe” hüviyetiyle hayâl edilmez bir mertebeye ulaştırdı. Onları, bir tek dîn, bayrak, hukûk, kültür, medeniyet ve idâre altında bütünleştirdi.
Câhil ve cânî insanları kültürlü; vahşî kimseleri medenî; mücrim ve süflî karakterli kişileri muttakî, yani Allâh sevgisi ve korkusu ile yaşayan fevkalâde sâlih kimseler hâline getirdi.
Asırlar boyu kayda değer bir tek adam yetiştirememiş olan câhiliye toplumu, Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in irşâd ve ruhâniyeti sâyesinde ulvî vasıflarla bezenmiş pek çok insan çıkardı. Ve bunlar, taşıdıkları feyzi, birer îmân, ilim ve irfân meş’alesi hâlinde dünyanın dört bir bucağına taşıdılar. Çöle inen nûr, sonsuzluğu gölgesine alarak bütün insanlığa hak, adâlet ve füyûzât tevzî etti. “Levlâke levlâke”38 sırrı zâhir oldu. Kâinâtın yaratılış gâyesi tahakkuk etti.
İnsanlık âlemi için en mükemmel bir örnek olan Allâh Rasûlü’nün terbiyesinde yetişen asr-ı saâdet insanları, bir mârifet toplumu idi. O devir, derin bir tefekkür devri, Cenâb-ı Hakk’ı ve Rasûlü’nü daha yakından tanıma devri idi. Sahâbî düşüncenin ve idealin merkezine tevhîdi yerleştirip, kalbden dünyevî menfaatleri, yani ilâhları atmaya muvaffak oldu. Mal ve can, vâsıta hükmüne girdi. Îmânın lezzeti tadıldı. Merhamet enginleşti. Hizmet hayat tarzı oldu. Büyük bir fedâkârlık ve İslâm şahsiyeti sergilendi. Bir hadis almak için sahâbî bir aylık yol gitti ve döndü. Atını kandıran râvînin hadîsini almadı.
Sahâbî Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’den ne almıştı?
a. İn’ikâs (Akislenme, yansıma, Allâh Rasûlü’nün hâliyle hallenme),
b. Akrabiyetin tahsîli (Allâh’a yaklaşma, O’nu kalbde tanıyabilme).
Bu sâyede onların hayatında hayır ve hak bütün güzelliği ile, şer ve bâtıl da bütün çirkinliği ile netleşti.
Ashâb-ı kirâmda Allâh, kâinât ve nefs üzerinde yeni bir anlayış meydana geldi. Güneşin, küçük bir aynaya aksetmesi gibi, Allâh Rasûlü’nün hâliyle hâllenme, gâyeleri oldu.
Medîne’de kurulan ve yaklaşık dört yüz âileden müteşekkil küçük İslâmî site devletinin hudutları on senede Irak’a ve Filistin’e ulaştı. Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in vefâtı esnâsında Bizans ve İran’la harp hâli yaşanıyordu. Lâkin ashâbın on sene evvelki hâli, tavrı, yaşayış tarzı, refah seviyesi ve evlerinin hendesesi değişmemişti. Riyâzat hâlinde yaşamaya devam ettiler. Aşırı tüketim, oburluk, lüks ve gösteriş, sahâbe toplumunun tanımadığı bir hayat tarzıydı. Onlar dâimâ; “Yarın bu nefsin konağı mezar olacaktır.” idrâki içinde idiler. Bu sebeple dünya nîmetlerini kendi nefislerine tahsis etmekten ve haddinden fazla kullanmaktan dâimâ kaçındılar. Îmânın lezzet ve heyecânı ile bu nîmetleri insanlığın hidâyet ve saâdeti için vâsıta olarak kullandılar. Hayatlarını Allâh’ın rızâsını kazanma istikâmetinde şekillendirdiler. Nitekim İslâm’ın mazlum, ezilmiş, itilmiş ve sömürülmüş insan toplulukları arasında sabâhın fecri gibi süratle ve berrak bir şekilde yayılmasının başlıca sebeplerinden biri de, ashâbın, ulaştığı her yerde mükemmel bir İslâm kimliği sergilemesi idi. Zîrâ Allâh Rasûlü’nün has talebeleri olan ashâb-ı kirâm, Allâh’ın kullarına Hakk’ın şefkat ve merhamet nazarı ile bakan, diğergâm, dürüst, âdil, ganî gönüllü, risâlet nûru ile dolu müstesnâ mü’minlerdi.
Onlar dostluğun merkezine Mevlâ ve Rasûlü’nü yerleştirmişlerdi. Böylece okuma yazma bilmeyen bir toplum, medeniyette zirveleşmişti. Bütün kalbler: “Allâh bizden ne ister, Rasûlullâh bizi nasıl görmek ister?” diye ulvî bir heyecân içindeydi.
O insanlarla çağlar ve zamanlar şekillendi. İnsanlığa bir asr-ı saâdet ikrâm edildi.
Onlar, nefs-i emârenin şerrinden kurtulup nefislerini sorgulayan bir mü’min hâline geldiler. Vahşî ve bedevî insanlar melekler misali oldular.
İslâm Hukûku metodolojisinin en mühim sîmâlarından Karâfî (v. 684):
“Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in başka hiçbir mûcizesi olmasaydı, yetiştirmiş olduğu ashâb-ı kirâm Allâh Rasûlü’nün nübüvvetini ispâta kâfî gelirdi.” demiştir.
Onlar Kur’ân mûcizesinin canlı birer misâli idiler. Onlar firâset, dirâyet ve insanî değerleri temsilde zirveye ulaşmış, insanlığın fazilet zirvesi olmuşlardı.
O devirde mü’mini kemâle erdiren akıl ve kalb fonksiyonları, büyük bir âhenk içinde ve müştereken kullanıldı. Mü’minde heyecan ve aşk unsuru canlı tutularak tefekkür derinleşti. İnsanlar bu cihânın bir imtihan dershânesi olduğunun idrâki içinde yaşadılar. Kalbler, ilâhî azamet ve kudret akışlarına âşinâ oldu. Emr bi’l-mârûf ve nehy ani’l-münker için Çin’e, Semerkant’a ve arkadan gelenler de Endülüs’e kadar yolculuk etti. O câhiliye toplumu “gerçek bilenler”den oldu. Geceler gündüze döndü. Kışlar bahar oldu. Tefekkür gelişti, insan vücûdunun bir damla sudan, kuşun basit bir yumurtadan, ağacın ve meyvelerin yok kadar bir çekirdekten meydana gelişleri ve emsâlleri üzerinde derin tefekkürler başladı… Hayat, Allâh rızâsına endekslendi. Merhamet, şefkat, hakkı tevzîdeki derinlik, zirveleşti.
Sahâbîler için hayâtın en zevkli ve mânâlı anları, insanlara tevhîd mesajını ilettikleri zamanlar oldu. Îdâm edilmek üzere iken kendisine üç dakîka zaman tanıyan nasipsiz bedbahta sahâbî teşekkür etti ve:
“–Demek ki tebliğ için üç dakîkalık vaktim var.” dedi.
Velhâsıl Ashâb-ı Kirâm, Kur’ân ile beraber ve Kur’ân için yaşadılar ve hayatlarını Kur’ân’a adadılar. Onlar tarihte görülmemiş bir gayret ve hizmet sergilediler. İşkenceye, baskıya, zulme mâruz kaldılar, lâkin inandıkları değerlerden asla taviz vermediler. Allâh’ın gönderdiği âyetleri yaşayabilmek için mallarını, mülklerini, yurtlarını bırakarak hicret ettiler, bu uğurda her şeylerini fedâ edebilmeyi bildiler.
Her bir âyeti gereği gibi öğrenme ve onu yaşama gayreti içinde idiler. Onlar en tehlikeli anlarda bile Kur’ân’dan ayrılmadılar. Peygamber Efendimiz’in bir sefer esnâsında nöbetçi bıraktığı Abbâd -radıyallâhu anh- ancak iki, üç oktan sonra nöbetçi arkadaşı Ammâr’a haber verdi. Hazret-i Ammâr:
“–İlk oku yediğinde niçin haber vermedin?” deyince:
“–Bir sûre okuyordum, onu bitirmeden namazı bozmak istemedim. Ama oklar peş peşe gelince, okumayı kesip rükûya vardım. Allâh’a yemin ederim ki, Allâh Rasûlü’nün korunmasını emrettiği bu gediği kaybetme endişesi olmasaydı, sûreyi yarıda bırakıp namazı kesmektense ölmeyi tercîh ederdim.” cevâbını verdi. (Ebû Dâvûd, Tahâret, 78/198; Ahmed, III, 344; İbn-i Hişâm, III, 219; Vâkıdî, I, 397)
Ashâb-ı kirâm Kur’ân eksenli bir hayat yaşıyordu. Dînin her rüknü onlar için doyumsuz bir lezzet idi. Nâzil olan her âyet onlar için sanki gökten inen bir sofra gibiydi. Bütün gayretler Kur’ân’ı telakkî edebilmek, yaşamak yani güzel bir nümune olabilmek içindi. Nikâh esnâsında bir sahâbî hanımın, mehir olarak kocasının kendisine Kur’ân’dan bildiği kısımları tâlim etmesini yeterli görmesi, onların îman heyecânını gösteren ne muhteşem bir fazîlet tablosudur.39
O sahâbîler gece kalkıp namaz kılmayı, seherlerde evrâd u ezkârlarını îfâ etmeyi ve Kur’ân okumayı sıcak yataklarına tercih ediyorlardı. Hattâ gece karanlığında evlerinin yakınından geçenler arı uğultusu gibi zikir ve Kur’ân nağmeleri işitiyordu. Peygamber Efendimiz onlara en zor şartlarda dahî Kur’ân tâlim ediyordu.
Enes -radıyallâhu anh-’ın anlattığına göre Ebû Talha -radıyallâhu anh- birgün Efendimiz’in yanına varmıştı. Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in ayakta Ashâb-ı Suffe’ye Kur’ân öğrettiğini gördü. Allâh Rasûlü açlıktan iki büklüm olan belini doğrultmak için karnına taş bağlamıştı. (Ebû Nuaym, Hilye, I, 342)
İşte onların meşgûliyeti Allâh’ın kitâbını anlamak ve öğrenmek, arzu ve iştiyakları da Kur’ân’ı tekrar tekrar okumak ve dinlemekti.
Sahâbe-i kirâm, Allâh Rasûlü’nü örnek aldılar, nihâyetinde Medîne-i Münevvere hâfız ve âlimlerle doldu.
İşte asr-ı saâdet böyle bir devir idi.
Acaba dünyadaki bütün psikologlar, sosyologlar, pedagoglar, sosyal-antropologlar, toplum mühendisleri, filozoflar ve emsalleri bir araya gelseler, asr-ı saâdet toplumunun kâb’ına varabilecek kıvamda yüce hasletlerle donanmış küçük bir toplum meydana getirebilirler mi? Ne mümkün?!. Farâbî’nin hayalinde kurduğu ideal toplum projesinden ibaret «Medînetü’l-Fâzıla»sı bile sadece güvelerin ağızlarında yem olarak kaldı…
RASÛLULLÂH’A MUHABBETİN YANIK TERENNÜMLERİ
Kulu, Allâh’a muhabbet deryâsına götürecek olan yegâne rahmet ve muhabbet pınarı, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’dir. Çünkü Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e muhabbet, Allâh’a muhabbet; O’na itâat, Allâh’a itâat; O’na isyan, Allâh’a isyân mâhiyetindedir.
Cenâb-ı Hak âyet-i kerîmede şöyle buyurmaktadır:
“(Ey Rasûlüm!) De ki: Eğer Allâh’ı seviyorsanız, bana itaat ediniz ki, Allâh da sizi sevsin ve günahlarınızı mağfiret buyursun!..” (Âl-i İmrân, 31)
Kelime-i tevhîdde « لا اله الا الله » dan sonra « محمد رسول الله » cümlesi gelir. Her kelime-i tevhîd ve her salavât-ı şerîfe, Hakk’a muhabbet ve yakınlığın sermâyesini teşkil eder. Dünya ve âhiretin saâdet hayatı ve bütün mânevî fetihler, O’na muhabbet sermâyesiyle kazanılır. Cihan, ilâhî muhabbetin tezâhürüdür. Bu zuhûrun öz cevherini, “Muhammedî nûr” teşkil eder ve Zât-ı ulûhiyete varabilmenin yegâne yolu da O’na muhabbetten geçer.
İbâdetteki rûhâniyet, muamelâttaki zerâfet, ahlâktaki nezâket, gönüldeki letâfet, sîmâlardaki nûr ve melâhat, lisanlardaki selâset, duygulardaki incelik, nazarlardaki derinlik, velhâsıl bütün güzellikler, O varlık nûruna olan muhabbetten kalblere akseden parıltılardır.
Hazret-i Mevlânâ ne güzel buyurur:
“Gel ey gönül! Hakîkî bayram, Cenâb-ı Muhammed’e vuslattır. Çünkü cihânın aydınlığı, o mübârek varlığın cemâlinin nûrundandır.”
Bunun içindir ki, Allâh Rasûlü’nün örnek sîretine tâbî olmak, Hakk’ın rızâ ve muhabbetine nâiliyetin vazgeçilmez vesîlesidir. Yani bir mü’min, ibâdet ve davranışlarında Hazret-i Peygamber’in Sünnet’i istikâmetinde merhale katetmedikçe İslâm’ın hedeflediği ideal insan demek olan “insan-ı kâmil” hâline gelemez. Dînin gerçek huzur ve saâdetine de eremez. Çünkü Cenâb-ı Hak, İslâm’ın hedeflemiş olduğu “kâmil insan” modelini, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in şahsında sergilemiş, O’nu, âlemlere rahmet ve bütün mü’minlere örnek bir şahsiyet eylemiştir.
O hâlde, Allâh Teâlâ’nın biz kullarını sevmek husûsunda şart koşacağı kadar mühim olan bu itaat, nasıl bir itaattir?
Hiç şüphesiz bu ulvî hâl, Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e cân u gönülden muhabbet duymak ve O’nun kalb âleminden hisse alabilmekle başlar. Zîrâ bizler için yegâne “üsve-i hasene” olan Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e tâbî olma husûsunda yüce Rabbimiz âyet-i kerîmelerde şöyle buyurmaktadır:
“…Rasûl size ne verdiyse onu alın! Size neyi yasakladıysa ondan da kaçının ve Allâh’tan korkun! Çünkü Allâh’ın azâbı şiddetlidir.” (el-Haşr, 7)
“Ey îmân edenler! Allâh’a itâat edin ve Peygamber’e itâat edin de
amellerinizi boşa çıkarmayın!” (Muhammed, 33)
“Kim Allâh’a ve Rasûl’e itâat ederse, işte onlar, Allâh’ın kendilerine nîmet verdiği peygamberler, sıddîklar, şehîdler ve sâlihlerle beraberdir. Onlar ne güzel dostlardır.” (en-Nisâ, 69)
,
Allâh Teâlâ’nın inzâl ettiği ilâhî bir fermân ve tâlimatnâme olan Kur’ân-ı Kerîm de ümmete, Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in kalb âleminden sergilenmiştir. Muhakkak ki Kur’ân’ın sırları da kalbin Allâh Rasûlü’nün rûhâniyetine bürünmesi nisbetinde fâş olur. Eğer sahâbe-i kirâm gibi bizler de o âleme girmekle şereflenir ve ilâhî güzelliklerin, emir-nehiy, ilim ve hikmetlerin oradaki tecellîlerini seyretme bahtiyarlığına erebilirsek, kısacası ilâhî kelâmı O’nun gönül iklîmindeki tezâhürleriyle ve şerhiyle okuyabilirsek, o zaman gönüllerimiz asr-ı saâdetteki peygamber âşıkları gibi O’nun etrafında pervâne olur, her sözüne, her emrine ve hattâ îmâsına dahî:
“Anam, babam, malım ve canım Sana fedâ olsun, yâ Rasûlallâh!..” ifâdesinin özündeki aşk, vecd ve teslîmiyete nâil oluruz.
Hazret-i Peygamber’in muazzez varlığı, beşer için bir muhabbet melcei ve feyz kaynağıdır. Ârifler bilirler ki, mevcudâtın varlık sebebi, Nûr-i Muhammedî’ye duyulan muhabbettir. Bu sebeple bütün kâinât, âdeta Varlık Nûru Hazret-i Muhammed Mustafâ -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e ithâf edilmiş gibidir. Bütün kâinât, Nur-i Muhammedî’nin şerefine ve O’na bir mazruf olarak yaratılmıştır. Zîrâ O, öyle bir şahsiyettir ki, Cenâb-ı Hak O’na «habîbim»buyurmuştur.40
Ne mutlu o mü’minlere ki, Allâh ve Rasûlü’ne gönül verir, muhabbet beslerler. Bu muhabbeti de, bütün muhabbetlerin üstünde tutmaya muktedir olabilirler!..
Hakîkat-i Muhammediye’ye yakınlaşabilmek, akıldan ziyâde muhabbet ve aşkla mümkündür.
O’nun bu âleme şeref verdiği Rabîulevvel semâları, mü’minlere rahmet ve gufrân olarak açılmıştır.
Kaynaklarımızın verdiği bilgiye göre, Allâh Rasûlü’nün süt annelerinden biri de tâlihli hatun Süveybe’dir. Bu hatun, Rasûlullâh’ın düşmanı Ebû Leheb’in câriyesi idi.
Süveybe hatun, Ebû Leheb’e yeğeninin doğum müjdesini haber verince, Ebû Leheb, sırf kavmî asabiyetten dolayı bu câriyeyi âzâd etti. (Halebî, I, 138) Bu ırkî asabiyetten meydana gelen sevinç bile, Ebû Leheb’in Pazartesi geceleri azâbını hafifletmeye yetti.
Abbâs -radıyallâhu anh- şunları anlatır:
Kardeşim Ebû Leheb’i ölümünden bir sene sonra rüyâmda gördüm. Kötü bir hâlde idi:
“–Sana nasıl muâmele edildi?” diye sordum. Ebû Leheb:
“–Muhammed’in doğumuna sevinerek Süveybe’yi âzâd ettiğim için Pazartesi günleri azâbım biraz hafifletilmektedir. O gün baş parmağımla işâret parmağım arasındaki şu küçük delikten çıkan su ile serinlemekteyim.” cevâbını verdi.41
İbn-i Cezerî şöyle der:
“–Ebû Leheb gibi bir Peygamber düşmanı, Allâh Rasûlü’nün doğduğu gün sırf kavmî hislerle gösterdiği sürûr sebebiyle cehennemde azâbı hafifletilirse, Peygamber Efendimiz’in doğduğu geceye hürmet gösterip Kâinâtın Fahr-i Ebedîsi aşkına gönlünü ve sofrasını açan bir mü’minin Hak katında ne tür lutuf ve keremlere nâil olacağını bir düşünmek îcâb eder!.. Yapılması gereken, Allâh Rasûlü’nün doğdukları ayda bol bol mânevî sohbetler yapıp feyz tâzelemek, mübârek ayın rûhâniyetinden istifâde edebilmek için ümmete ziyâfetler vermek, fakir, garîb, yetîm, çâresiz ve kimsesizlere her türlü iyiliği yaparak mahzûn gönülleri şâd etmek, onları sadakalarla sevindirmek ve Kur’ân okuyup okutmaktır…”
Ashâb-ı Kirâm’ın Rasûlullâh’a Muhabbeti
Rasûlullâh
-sallâllâhu aleyhi ve sellem- kendisini ashâbına o kadar sevdirmişti ki, bu sevginin derinliğini îzâh etmek mümkün değildir. Böyle bir sevgi, ancak ilâhî muhabbet ve feyz ile gerçekleşebilir; aksi hâlde muhaldir.
Ashâb-ı kirâm birer aşk çağlayanı hâlinde Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in etrâfında sadâkatle kenetlenmişler ve O’na bağlılık semâsının yıldızları olmuşlardır. Öyle ki ashâbın içinde, “Rasûlullâh böyle yapmıştı.” diye, sırf O’na ittibânın hazzını yaşamak için, O’nun yürüdüğü yoldan yürüyen, kokladığı gülü koklayan, durduğu yerde duranlar vardı.
Sahâbe-i kirâm hazarâtının Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e duydukları dâsitânî aşk ve muhabbetin yanık tezâhürleri sayısızdır.
Bunlardan birkaç misal şöyledir:
Hazret-i Âişe
-radıyallâhu anhâ-,
Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e duyduğu engin muhabbetle O’nun nûrlu sîmâsını şu şekilde anlatırdı:
وَلَوْ سَمِعَ أَهْلُ مِصْرَ أَوْصَافَ حَدِّهِ
لَمَا بَذَلوُا فِي سَوْمِ يُوسُفَ مِنْ نَقْدٍ
لَوَائِمُ زُلَيْحَا لَوْ رَأَيْنَ جَبِينَهُ
َلآثَرْنَ بِالْقَطْعِ الْقُلُوبَ عَلَى اْلأَيْدِ
“Mısır ahâlisi, Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in yüzünün güzelliğini işitmiş olsalardı, Yûsuf -aleyhisselâm-’ın pazarlığında bir kuruş dahî harcamazlardı. Züleyhâ’yı kötüleyen kadınlar, Rasûl-i Ekrem’in nur gibi parlayan alnını görselerdi, elleri yerinekalblerini keserlerdi.”
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, kelime-i şehâdette de ifâde ettiğimiz gibi elbette ki beşer olarak ve sûret bakımından bir “kul”dur, lâkin sîret îtibâriyle “şâh-ı rusül”dür. Bu incelik ve esrâr âlemini seyreden Azîz Mahmûd Hüdâyî Hazretleri ne güzel söyler:
Âyinedir bu âlem her şey Hak ile kâim,
Mir’ât-ı Muhammed’den Allâh görünür dâim!..
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, yaratılıştaki mecâzî muhabbetleri tekâmül ettirerek ulvîleştiren ilâhî muhabbetin tecellî merkezidir. Muhakkak ki mü’min, Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- karşısında ilâhî ürperişlerini ve bediî duygularını hissettiği, rûhunu nefsâniyete âid bütün çizgi ve görüntülerden boşalttığı vakit, O’nunla aynîleşme, O’nun muhabbetinden bir hisse alma yolundadır. Hazret-i Mevlânâ -kuddise sirruh-:
“İki dünya bir gönül için yaratılmıştır! «Sen olmasaydın, Sen olmasaydın bu kâinâtı yaratmazdım!..» ifâdesinin mânâsını düşün!” buyurur.
Bunun içindir ki muhabbet-i Rasûlullâh, beşeri her iki cihânda azîz eyleyen yüce bir müessirdir. Nitekim ashâb-ı kirâm da bu muhabbet vesîlesiyle, yani Fahr-i Kâinât -aleyhissalâtü vesselâm-’ın aşkıyla yoğrulduklarından o erişilmez derecelere nâil kılınmışlardır.
Ashâb-ı Kirâm’ın bu emsalsiz muhabbetinden diğer bir manzara da şöyledir:
Hicret esnâsında Sevr Mağarası’na doğru giderken Hazret-i Ebû Bekir, Fahr-i Kâinât Efendimiz’in kâh önünde, kâh arkasında yürüyordu. Allâh Rasûlü onun bu hareketini fark edince:
“–Ey Ebû Bekir, niçin böyle yapıyorsun?” diye sordu.
Ebû Bekir -radıyallâhu anh-:
“–Yâ Rasûlallâh! Müşriklerin arkanızdan yetişebileceklerini düşünüyor arkadan yürüyorum, ileride pusu kurmuş olabilecekleri aklıma gelince de hemen öne geçiyorum!” dedi.
Nihâyet Sevr Mağarası’na ulaştılar.
Sıddîk-ı Ekber Hazretleri:
“–Yâ Rasûlallâh! Ben mağarayı temizleyinceye kadar, Siz burada bekleyin!” dedi ve içeriye girdi. Mağaranın her tarafını iyice temizledi. Eliyle yokluyor, bir delik bulduğunda hemen elbisesinden bir parça yırtıp orayı kapatıyordu. Bu minvâl üzere üst elbisesinin tamâmını deliklere tıkadı, sadece bir delik kaldı. Ona da topuğunu koyduktan sonra:
“–Artık gelebilirsiniz ey Allâh’ın Rasûlü!” dedi.
Sabah olduğunda durumu fark eden Peygamber Efendimiz:
“–Ebû Bekir, elbisen nerede?!” diye hayretle sordu.
Ebû Bekir -radıyallâhu anh- akşam yaptıklarını anlattı. Bu âlicenap davranış karşısında son derece duygulanan Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, ellerini kaldırarak Hazret-i Ebû Bekir için duâ buyurdu.42
Diğer taraftan iki oğlunu, babasını, kocasını ve kardeşini Uhud Harbi’nde kaybeden beş şehîd sahibi kadının, Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e olan muhabbet hâli ne kadar ibretlidir:
Uhud günü Medîne bir haberle çalkalanmıştı. “Muhammed -sallâllâhu aleyhi ve sellem- öldürüldü!” denilince şehirde çığlıklar kopmuş, feryatlar Arş’a yükselmişti. Herkes yollara düşerek gelenlerden bir haber almaya çalışıyordu. Ensâr’dan Sümeyrâ Hâtun’a iki oğlu, babası, kocası ve kardeşinin şehîd olduğu haber verildiği hâlde, o mübârek hanım bunlara hiç aldırmıyor, kendisini asıl kaygılandıran husûsu, yani Allâh Rasûlü’nün hâlini sorarak:
“–O’na bir şey oldu mu?” deyip duruyordu.
Sahâbe-i kirâm cevâben:
“–Allâh’a hamd olsun ki durumu iyidir. O, senin arzu ettiğin gibi hayattadır!” dediler.
Sümeyrâ Hâtun:
“–Onu görmeden gönlüm huzur bulmayacak, bana Allâh Rasûlü’nü gösteriniz.” dedi.
Gösterdiklerinde derhâl gidip elbisesinin ucundan tuttu ve:
“–Anam-babam sana fedâ olsun yâ Rasûlallâh! Sen sağ olduktan sonra gayrı hiçbir şeye endişelenmem!” dedi. (Vâkıdî, I, 292; Heysemî, VI, 115)
Enes bin Mâlik -radıyallâhu anh- anlatıyor:
Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’e bir adam geldi ve:
“–Yâ Rasûlallâh! Kıyâmet ne zamandır?” dedi.
Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“–Kıyâmet için ne hazırladın?” diye sorunca o da:
“–Allâh ve Rasûlü’nün muhabbetini…” cevabını verdi.
Bunun üzerine Rasûl-i Ekrem -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz:
“–Öyleyse sen sevdiğinle beraber olacaksın.” buyurdular.
Enes -radıyallâhu anh- bu rivâyetin devâmında der ki:
“İslâm’a girmekten başka hiçbir şey bizi Allâh’ın Nebîsi’nin “Muhakkak sen sevdiğinle berabersin.” sözü kadar sevindirmemiştir. İşte ben de Allâh’ı, O’nun Rasûlü’nü, Ebû Bekr’i ve Ömer’i seviyorum ve -her ne kadar onların yaptıkları amelleri yapamadıysam da- onlarla beraber olmayı umuyorum.” (Müslim, Birr, 163)
Şüphesiz ki Allâh Rasûlü’nün bu müjdeli beyânının şümûlüne girebilmek için her mü’min, Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in aşk, muhabbet, şevk ve nûru ile gönlünü tezyin etmelidir.
Rasûl-i Ekrem -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz vefât ettiğinde ashâbın hâli, hüznünden yanıp eriyen mumlar gibiydi. O gün Allâh Rasûlü’nün firâkı ile gönüller bir anda hasret yangınlarıyla kavrulmuş, ashâb-ı kirâm, hâlden hâle girmişti. Hazret-i Ömer -radıyallâhu anh- dahî bir an kendinden geçmiş, Hazret-i Ebû Bekir -radıyallâhu anh-, insanları teskîn edinceye kadar binbir güçlük çekmişti. Zîrâ O’nu görmemeye bir gün bile dayanamayan âşık gönüller, artık bu fânî dünyada O’nu hiç göremeyecekti. İşte bu hicrân ve yanışa dayanamayanAbdullâh bin Zeyd -radıyallâhu anh-, ellerini ilâhî dergâha mahzûn bir gönülle açarak:
“Yâ Rabbî! Artık benim gözlerimi âmâ kıl! Ben, her şeyden çok sevdiğim Peygamber’imden sonra artık dünyada bir şey görmeyeyim!..” diye samîmî göz yaşları içinde ilticâ etti ve oracıkta gözleri âmâ oluverdi.43
Ebû Bekir -radıyallâhu anh-, Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’in vefâtından sonra bir hadis nakledeceği zaman Allâh Rasûlü’nü hatırladıkça ağlar, konuşmakta güçlük çekerdi.
Ebû Hüreyre -radıyallâhu anh- onun bu hâlini şöyle anlatır:
“Ebû Bekir -radıyallâhu anh- minbere çıktı ve:
«–Biliyorsunuz ki Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- geçen sene aranızda şu benim durduğum gibi durmuştu…» dedi. Sonra ağladı. Sonra bu sözünü tekrar etti ve yine ağladı. Üçüncü kez yine tekrarladı ve kendini tutamayarak bir daha ağladı.” (Bkz. Tirmizî, Deavât, 105/3558; Ahmed, I, 3)
Ebû Bekir -radıyallâhu anh-, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’in sağlığında iken hep yanında olduğu hâlde dâimâ O’na hasret içinde kalırdı. Rasûlullâh’ın vefâtından sonra ise bu firâk sebebiyle, O’na kavuşma iştiyâkı daha da şiddetlenmişti.
Âişe -radıyallâhu anhâ- babasının vefât ânında, Hazret-i Peygamber’e duyduğu vuslat heyecanını şöyle ifâde eder:
“Babam Ebû Bekir -radıyallâhu anh- ölüm hastalığında:
«–Bugün hangi gündür?» diye sordu.
«–Pazartesi.» dedik.
«–Eğer bu gece ölürsem beni yarına bekletmeyiniz! Zîrâ benim için gün ve gecelerin en sevimlisi Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e en yakın olanıdır. (Yani O’na bir an evvel kavuşacağım andır.)» dedi.” (Ahmed, I,
Ashâb-ı kiramdan bazıları, Allâh Rasûlü’ne âşık olup bir an evvel vuslatı arzulayan hastalara, Allâh’a ve Rasûlü’ne kavuşmaları yaklaştığı için gıpta ile bakmış, onlarla Gönüller Sultânı Efendimiz’e selâm göndermişlerdir. Meselâ Muhammed bin Münkedir -radıyallâhu anh-, Rasûlullâh âşığı Hazret-i Câbir’i, son hastalığında ziyâret etmişti. Onun, ölüme iyice yaklaştığını anlayınca da, gönlü Rasûlullâh hasretiyle muzdarip olan Câbir -radıyallâhu anh-’ı tesellî için:
“Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e bizden selâm götür!” demiştir. (İbn-i Mâce, Cenâiz, 4)
Rasûlullâh âşığı sahâbe-i kirâm, Hazret-i Peygamber hakkındaki hâtıraları dinlemekten de zevk alırlardı.
Berâ -radıyallâhu anh-, babasının her fırsatta, Allâh Rasûlü’ne âid bir hâtırayı dinleyebilme arzusunu şöyle anlatır:
“Ebû Bekir Sıddîk -radıyallâhu anh-, babamdan on üç dirheme bir semer satın aldı ve:
«–Berâ’ya söyle de onu bizim eve götürüversin.» dedi.
Babam:
“–Hayır! Müşrikler peşinizde sizi ararken Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- ile Mekke’den Medîne’ye nasıl hicret ettiğinizi anlatıncaya kadar olmaz.” dedi.
Bunun üzerine Ebû Bekir -radıyallâhu anh- hicret yolculuğunu şöyle anlattı:
“–(Mağaradan ayrıldık ve) yola çıktık. O gece ve ertesi gün yürüdük. Öğle olunca bir gölge bulabilir miyim diye çevreye göz attım. Baktım ki yakında bir kaya görünüyor ve biraz gölgesi var. Hemen gölgenin olduğu yeri düzelterek Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- için oraya bir yaygı serdim.
«–Buyurun yâ Rasûlallâh! Biraz istirahat edin!» dedim.
Nebî -sallâllâhu aleyhi ve sellem- istirahate çekildi. Ben de gelen giden var mı diye etrafı süzmeye başladım. Bir de baktım ki bir koyun çobanı, koyunlarını kayaya doğru sürüyor. O da benim gibi gölge arıyor.
«–Sen kimin çobanısın?» diye sordum. Kureyş’ten bir isim söyledi. Bahsettiği kişiyi tanıyordum.
«–Koyunlarda süt var mı?» dedim, «Evet» dedi.
«–Peki bize biraz süt sağabilir misin?»44 dedim, «Tabiî, hay hay!» dedi. Bunun üzerine sürüden bir koyun yakaladı. Çobana, koyunun memesini ve ellerini iyice silip temizlemesini söyledim. Ellerini birbirine vurarak temizledi. Bir miktar süt sağıp bana verdi. Yanımda Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- için bir matara taşıyordum, ağzını da bezle kapatmıştım. Ondan sütün üstüne biraz su döktüm, sütün alt kısmı soğudu. Sonra bu sütü Fahr-i Kâinât Efendimiz’in yanına getirdim. O da uykudan uyanmıştı. Kendisine takdim ederek:
«–Buyurun, için yâ Rasûlallâh!» dedim.
Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- sütü içti, ben de böylece biraz rahatladım…” (Buhârî, Ashâbu’n-Nebî, 2; Ahmed, I, 2)
Sahâbîler, Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e karşı o kadar hürmet, tâzim ve muhabbet besliyorlardı ki, bâzıları, Rasûlullâh’ın mübârek elleri dokundu diye başlarındaki saçları kestirmemişlerdi. (Ebû Dâvûd, Salât, 28/501)
Sahâbî hanımlarının evlatlarına Allâh Rasûlü’ne muhabbeti telkin edişlerini sergileyen şu hâdise ne güzel bir muhabbet tezâhürüdür:
Sahâbî hanımlar, evlatları, Allâh’ın Rasûlü ile uzun müddet görüşmedikleri zaman onları azarlarlardı. Huzeyfe -radıyallâhu anh- birkaç gün Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’i görmediği için annesi ona kızmış ve onu azarlamıştır. Kendisi bunu şöyle anlatmaktadır:
“Annem bana sordu:
«–Peygamber Efendimiz’le en son ne zaman görüşmüştün?» dedi.
Ben de:
«–Birkaç günden beri onunla görüşemedim.» dedim. Bana çok kızdı ve fenâ hâlde azarladı. Ben de:
«–Dur kızma! Hemen Rasûlullâh Efendimiz’in yanına gideyim, onunla beraber akşam namazını kılayım ve O’ndan benimle senin için istiğfar etmesini taleb edeyim.» dedim…” (Tirmizî, Menâkıb, 30/3781; Ahmed, V, 391-392)
Rasûlullâh’ın baş müezzini, Peygamber mescidinin bülbülü Hazret-i Bilâl -radıyallâhu anh-’ın hâli ise çok daha başkaydı. Allâh Rasûlü fânî dünyayı terk edince Hazret-i Bilâl sanki dilini yuttu, ağzını bıçaklar açmaz oldu. Koca Medîne kendisine dar geldi.
Halîfe Hazret-i Ebû Bekir -radıyallâhu anh-, Allâh Rasûlü’nün zamanındaki ezanların aziz hâtırasını tâzelemek arzusuyla Bilâl’e ezan okuması için defâlarca yalvardı. O peygamber âşığı, dertli Bilâl ise:
“–Yâ Ebâ Bekir! Benim arzumu sorarsan Rasûlullâh’tan sonra ezan okumaya tâkatim kalmadı. Beni zorlama. Ne olursun, beni kendi hâlime bırak.” diye affını istedi.
Hazret-i Ebû Bekir -radıyallâhu anh- ise Rasûlullâh hasretiyle Bilâl’den o güzel demlerin ezânını ısrarla istiyor:
“–Ümmet, Rasûlullâh’tan sonra O’nun müezzininden de mi mahrum kalsın?” diyordu.
Israrlara dayanamayan Bilâl, nihâyet bir sabah ezânı için boynu bükük, gözü yaşlı minâreye çıktıysa da gözünde canlanan o saâdet günlerinin hâtıraları sebebiyle boğazına tıkanan hıçkırıklardan, ezanı okuyamadan geri indi. Ebû Bekir -radıyallâhu anh- daha fazla ısrâr etmedi.
Bilâl -radıyallâhu anh-, Allâh Rasûlü’nün aziz hâtıralarıyla dolu Medîne’de daha fazla duramadı, o sabah namazından sonra derhal yola çıktı. Şam’a gitti. Bir an evvel Rasûlullâh’a kavuşmak hasretiyle, serhad boylarında şehâdet peşinde muhârebelere iştirâk ediyor, ancak -takdîr-i ilâhî- her defâsında gâzî oluyordu. Bu minvâl üzere seneler geçti. Hattâ Şam’ı kasıp kavuran ve yirmi beş bin gâziyi alıp götüren vebâya rağmen hikmet-i Hüdâ, Hazret-i Bilâl, yine sağdı. Lâkin, gönlü bu firâk yangını içinde ömür boyu kavruldu ve yandı.
Birgün rüyâsında Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’i gördü. Peygamber Efendimiz:
“–Nedir bu ayrılık yâ Bilâl! Beni ziyâret etme vaktin hâlâ gelmedi mi?” diye sitem etti. Bunun üzerine Bilâl -radıyallâhu anh- hüzünlü bir şekilde uyandı ve hemen yola çıktı. Âlemlerin Efendisi’nin Kabr-i Şerîf’ini ziyâret için Medîne’ye geldi. Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in huzûrunda ağlayıp yüzünü gözünü kabrine sürdüğü esnâda Hazret-i Hasan ile Hazret-i Hüseyin geldiler. Bilâl -radıyallâhu anh-, Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in cennet reyhanları diye bağrına bastığı sevgili torunlarını görünce kendinden geçti. Hemen onları bağrına basıp öpmeye başladı. Onların:
“–Ey Bilâl! Ezânını dinlemeyi çok istiyoruz!” diye ısrarları üzerine ezân okumaya başladı. O anda Medîne sarsıldı. “Eşhedü enne Muhammede’r-Rasûlullâh” dediğinde kadın-erkek bütün insanlar, Allâh Rasûlü dirildi zannederek Mescid-i Nebevî’nin yollarına döküldüler. Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in vefâtından sonra Medîne’de insanların bu kadar çok ağladığı birgün görülmemişti.45
Bu Rasûlullâh âşığı mubârek sahâbî, altmış küsur yaşında Dımaşk’ta vefât etti. Vefâtı esnâsında:
“–Yarın inşâallâh sevgili dostlarıma; Hazret-i Muhammed -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e ve arkadaşlarına kavuşacağım.” diye seviniyordu.
Bir tarafta hanımı:
“–Vâh başıma gelenlere!” diye ağlıyor, bir tarafta da gönlü Peygamber hasretiyle dolu Bilâl -radıyallâhu anh-:
“–Âh ne güzel, ne hoş!” diye seviniyordu. (Zehebî, Siyer, I, 359)
Ashâb-ı kirâmın bu coşkun muhabbetini, hadîs-i şerîf rivâyetinde de âşikâre olarak görmekteyiz.
Sahâbe-i kirâmın, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’den bir hadîs-i şerîf rivâyet ederken, bilmeyerek yanlış söylemek endîşesiyle dizleri titrer, yüzleri sararırdı. Meselâ Abdullâh bin Mes’ûd’u; “Kâle Rasûlullâh!” derken, müthiş bir titreme alırdı. Ve birçok sahâbî, bütün beşerî zaaflarını nazar-ı îtibâra alarak, bir sözü Allâh Rasûlü’ne izâfe ederken: “Böyle veya bunun gibi, buna yakın bir şekilde buyurdu…” lafızlarıyla ifâde ederlerdi. (İbn-i Mâce, Mukaddime, 3)
Çünkü O, öyle büyük bir peygamberdi ki, üzerinde hutbe okuduğu hurma kütüğü, O’nun hicrânı ile yanarak ağladı. Susuz kalan ümmetine parmaklarından mûcizevî musluklar aktı. Abdest aldığı su kabından yudumlayan hastalar, şifâ buldu. Sofrasında bulunanlar, lokmaların tesbîhini duydu.46 O’ndan hâtırâ kalan saç ve sakalının mübârek telleri, câmi minberlerinde saklanarak “sakal-ı şerîf” adıyla asırlardan beri ümmete rahmet oldu.
Kıyâmette mahşer imâmı O;
Mücrimlerin şefâatçisi O;
Ümmeti için “ümmetî ümmetî” diye sızlanan O -sallâllâhu aleyhi ve sellem-…
Livâü’l-hamd (Hamd Sancağı) O’nun elinde…
Bütün peygamberler O’nun gölgesinde…
Cennetin kapılarını açacak ilk el, yine O’nun eli…
Şeyh Gâlib bu manzarayı ne güzel terennüm eder:
Hutben okunur minber-i iklîm-i bekâda
Hükmün tutulur mahkeme-i rûz-i cezâda
Gülbâng-i kudûmün47 çekilir arş-ı Hudâ’da
Esmâ-i şerîfin anılır arz u semâda
Sen Ahmed ü Mahmûd u Muhammed’sin Efendim
Hak’tan bize sultân-ı müeyyedsin Efendim
Ashâb-ı Kirâm’dan Sonraki Muhabbet Çağlayanı
Âlemleri kuşatan bir rahmet olan Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in bu aşk ve muhabbet kâfilesi, sahâbeden sonra da aynı tazelik ve coşkunluk pınarı hâlinde vuslat deryâsına doğru akmaya devam etmiştir. Çünkü dünya ve âhiretin saâdet ve selâmeti, O’na muhabbet sermâyesiyle mümkündür.
Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, âşıklarının kıyâmete kadar devâm edeceğini hadîs-i şerîflerinde şöyle beyân buyuruyorlar:
“Ümmetim içinde beni en çok sevenlerin bir kısmı benden sonra gelenler arasından çıkacaktır. Onlar beni görebilmek için mallarını ve âilelerini fedâ etmeye can atarlar.” (Müslim, Cennet 12; Hâkim, IV, 95/6991)
Rabbimiz biz âcizleri, bu hadîs-i şerîfin muhtevâsına dâhil eylesin! Âmîn!..
Peygamber âşıklarında, Allâh Rasûlü’nün muhabbetinin bütün fânî ıztırapları aştığını gösteren şu misâl pek ibretlidir:
Abdullâh bin Mübârek anlatıyor:
“İmam Mâlik’in yanındaydım. Bize Allâh Rasûlü’nün hadîs-i şerîflerinden naklediyordu. Bu esnâda ıztırap içinde olduğu yüzünden okunuyordu. Rengi değişiyor, sararıyor ancak Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in hadîs-i şeriflerini bırakmıyordu. Ders bitip de insanlar dağıldıklarında ona dedim ki:
«–Ey Ebû Abdullâh! Bugün sende bir gariplik gördüm?»
O da:
«–Evet, ders esnâsında bir akrep gelip beni defâlarca ısırdı, hepsine de sabrettim. Buna ancak Rasûlullâh’a olan tâzim ve hürmetimden dolayı dayandım.» dedi.”48
İmâm Mâlik
Hazretleri, Rasûlullâh’ın bastığı toprağa hürmeten, Medîne-i Münevvere’de hayvan üstüne binmedi. Ayakkabı giymedi. Kendisine hadîs-i şerîften suâl soracak bir misâfir geldiği vakit, abdest alır, sarık sarar, güzel koku sürünür, yüksek bir yere oturur, ondan sonra kabûl ederdi. Kendini Allâh Rasûlü’nün rûhâniyetlerine hazırlar, O’nun mübârek kelâmını nakledeceği için edebe son derece îtinâ gösterirdi. Ravza’da imâm iken hep kısık sesle konuşurdu. Devrin halîfesi Ebû Câfer Mansûr, yüksek sesle konuşunca:
“Yâ Halîfe! Bu mekânda sesini kıs! Allâh Teâlâ’nın, Peygamber Efendimiz’in huzûrunda yüksek sesle konuşulmaması husûsundaki ihtârı, senden çok daha fazîletli olan ashâb-ı kirâm hakkında vârid oldu!..” buyurdu.
Yine İmâm Mâlik Hazretleri, kendisine zulmeden Medîne vâlîsine hakkını helâl etmiş:
“Rasûlullâh’ın torunu olan bir zâta mahşerde dâvâcı olmaktan hayâ ederim!..” buyurmuştur.
Allâh Rasûlü’ne aşk ile bağlı ümmetinin büyüklerinden Seyyid Ahmed Yesevî Hazretleri, 63 yaşında vefât eden Rasûlullâh’a duyduğu engin aşk ve muhabbet sebebiyle bu yaştan sonraki ömründe yeryüzünde dolaşmaya vedâ etmiş, vefât edinceye kadar on yıl, mezar gibi bir yerde irşâd hayatına devâm etmiştir.
Büyük hadîs âlimi ve müctehid İmâm Nevevî Hazretleri de, O Varlık Nûru’nun nasıl karpuz yediğini bilmediği için ömrü boyunca karpuz yememiştir. Hayatının bütün safhalarını kuşatan peygambere bağlılık şuuruyla, bir karpuzu yerken bile O’nun tarzının dışında hareket etmek ihtimâlinden uzak durmuştur.
Cihan imparatoru Yavuz Sultan Selîm Han ise, kendisini Rasûlullâh’ın hakîkatine eriştirecek bir velîyi dünyadaki bütün ölçülerin üzerinde görüp:
Pâdişâh-ı âlem olmak bir kuru kavgâ imiş;
Bir velîye bende olmak cümleden a’lâ imiş!..
diyerek, Allâh ve Rasûlü’nün dostlarına yaklaşabilmenin önem ve hasretini dile getirmiştir.
Eskiden mühürlere bir vecîze ve beyit hakkettirmek âdetti. Bezm-i âlem
Vâlide Sultân, Cenâb-ı Hakk’ın, bu âlemi Nûr-i Muhammedî’ye muhabbeti hürmetine halkettiğini ifâde etmek üzere mührüne:
Muhabbetten Muhammed oldu hâsıl,
Muhammed’siz muhabbetten ne hâsıl?!.
Zuhûrundan Bezm-i âlem oldu vâsıl…
mısrâlarını hakkettirmiştir.
Fuzûlî ise, meşhûr Su Kasîdesi’nde bu yanışı şöyle ifâde eder:
Saçma ey göz eşkden gönlümdeki odlâre su
Kim bu denlû dûtuşan odlâre kılmaz çâre su
“Ey göz Allâh’ın yüce Rasûlü’nün muhabbetiyle gönlümde tutuşup alevlenmiş ateşlere gözyaşından su dökme! Çünkü bu son derece aşk harâretiyle tutuşmuş olan ateşlere su dökmek çâre değildir. Bu aşk ateşi sönmez!”
Âb-gûndur günbed-i devvâr rengi bilmezem
Yâ muhît olmuş gözümden günbed-i devvâre su
“Fakat yine de gözlerim O’nun aşkından, o kadar ağlamakta ki, şu dönen gök kubbe baştanbaşa su renginde midir; yoksa gözümden dökülen sular mı, bütün gök kubbeyi kuşatmıştır?.. Bilemiyorum; şaşkın bir hâldeyim.”
Suya virsün bağbân gül-zârı zahmet çekmesün
Bir gül açılmaz yüzün tek virse bin gül-zâre su
“Bahçıvan gül bahçesini sulamak için boş yere zahmet çekmesin! Zîrâ, bin tane gül bahçesi sulasa, Yâ Rasûlallâh, yine de Sen’in yüzün gibi bir gül hiçbir zaman açılmaz!..”
Dest-bûsı ârzûsuyla ölürsem dûstlar
Kûze eylen toprağum sunun anunla yâre su
“Ey dostlar! Şâyet ben Hazret-i Peygamber’in elini öpme arzusuyla ölürsem, toprağımdan bir testi yapın ve onunla O yüce sevgiliye su ikrâm edin!. Belki böylece O’nun elini öpmek ve şefâatine vâsıl olmak nasîb olur.”
Hâk-i pâyine yetem dir ömrlerdir muttasıl
Başını daşdan daşa urup gezer âvâre su
“O Rahmet Peygamberi’nin ayağının değdiği, gezip dolaştığı, mübârek toprağına ulaşayım diye, sular, hiç durmadan ömürler boyu başlarını taştan taşa vurarak âvâre ve meclûb bir şekilde akmaktadır.”
Süleyman Çelebi de:
“Bir acep nûr kim güneş pervânesi!..” diyerek, güneşin dahî O’nun etrâfında pervâne olduğunu ifâde eder.
Sultân I. Ahmed Han Hazretleri,
Peygamber -aleyhissalâtü vesselâm-’ın kadem-i şerîflerini kavuğunun üstüne resmettirerek, tedâîsinden feyz almaya çalışmış ve:
N’ola tâcum gibi başumda götürsem dâim,
Kadem-i pâkini49 ol Hazret-i Şâh-ı rusülün…
Gül-i gülzâr-ı nübüvvet50 O kadem sahibidür,
Ahmedâ durma yüzün sür kademine ol gülün!..
mısrâlarını yazmıştır.
Azîz Mahmûd Hüdâyî Hazretleri de bu muhabbeti şöyle dile getirir:
Kudûmun51 rahmet ü zevk u safâdır yâ Rasûlallâh!
Zuhûrun derd-i uşşâka52 devâdır yâ Rasûlallâh!
Hüdâyî’ye şefâat kıl eğer zâhir eğer bâtın,
Kapına intisâb etmiş gedâdır53 yâ Rasûlallâh!
Şâir Nâbî, hacc yolculuğunda, kâfile Medîne-i Münevvere’ye yaklaşırken, bir paşanın gafleten ayağını Ravza-i Mutahhara’ya doğru uzatmasına çok üzülür. Büyük bir teessür içinde aşağıdaki mısrâları yazarak Rasûlullâh’a olan tâzimini ifâdelendirir:
Sakın terk-i edebden kûy-i mahbûb-i Hudâ’dır bu!
Nazargâh-ı ilâhîdir, makâm-ı Mustafâ’dır bu!
“Cenâb-ı Hakk’ın nazargâhı ve O’nun Sevgili Peygamberi Hazret-i Muhammed Mustafâ’nın makâmı ve beldesi olan bu yerde edebe riâyetsizlikten sakın!”
Murâât-ı edeb şartıyla gir Nâbî bu dergâha;
Metâf-ı kudsiyândır, bûsegâh-ı enbiyâdır bu.
“Ey Nâbî! Bu dergâha, edeb kâidelerine uyarak gir! Burası, meleklerin ve kudsî rûhların etrâfında pervâne kesildiği ve peygamberlerin eşiğini öptüğü mübârek bir makâmdır!..”
Bu, yürekten dökülen samîmî iştiyâk karşısında, Rasûlullâh’ın mûcizevî tenbihâtıyla Ravza müezzinleri, sabah namazı vakti, bu na’tı minârelerden okurlar. Rasûlullâh’ın bu iltifâtı, Nâbî’yi çok duygulandırır; yaşlı gözlerle Ravza’ya girer…
Son devrin büyük meşâyıhından M. Es’ad Efendi Hazretleri, Rasûlullâh’a duyduğu aşkın kavurucu ateşi içinde yanışını ne güzel ifâde eder:
Tecellâ-yı cemâlinden habîbim nev-bahâr âteş!
Gül âteş, bülbül âteş, sünbül âteş, hâk ü hâr âteş!
“Habîbim, senin güzelliğinin tecellî ederek ortaya çıkmasından dolayı, sana âşık olan ilkbahar ateş, gül ateş, bülbül ateş, sümbül ateş, toprak ve diken ateş!..”
Şuâ-ı âfitâbındır yakan bil-cümle uşşâkı;
Dil âteş, sîne âteş, hem dü çeşm-i eşk-bâr âteş!
“Bütün âşıkları yakan, o mübârek yüzünün güneş gibi parlak nûrudur… Bu sebeple gönül ateş, kalp ateş, aşkınla ağlayan şu iki göz ateş!..”
Ne mümkün bunca âteşle şehîd-i ışkı gasl etmek?
Cesed âteş, kefen âteş, hem âb-ı hoş-güvâr âteş!
“Bu kadar ateşle aşk şehîdini yıkamak mümkün mü? Cesed ateş, kefen ateş, şehidi yıkayacak tatlı su dahî ateş!..”
Aslen hıristiyan olduğu hâlde Hakîkat-i Muhammediye’yi idrâkin hazzına ulaşınca, gözü yaşlı bir mü’min ve yanık bir Peygamber âşığı hâline gelerek Yaman Dede adını alan, yakın zamanların içli şâirinin şu mısrâları ne güzeldir:
Susuz kalsam, yanan çöllerde cân versem elem duymam
Yanardağlar yanar bağrımda, ummânlarda nem duymam
Alevler yağsa göklerden ve ben messeylesem duymam
Cemâlinle ferah-nâk et ki yandım yâ Rasûlallâh
Ne devlettir yumup aşkınla göz, râhında cân vermek!
Nasîb olmaz mı sultânım haremgâhında cân vermek?
Sönerken gözlerim âsân olur âhında cân vermek
Cemâlinle ferah-nâk et ki yandım yâ Rasûlallâh
Boyun büktüm, perîşânım, bu derdin Sen’de tedbîri
Lebim kavruldu âteşden döner pâyinde tezkîri
Ne dem gönlün murâd eylerse taltîf eyle Kıtmîr’i
Cemâlinle ferah-nâk et ki yandım yâ Rasûlallâh
Rasûlullâh’ın, mîrâca urûc etmesinden dolayı semâvî âlemdekilerin şevk ve heyecânını şâirKemâl Edib Kürkçüoğlu mısrâlarında ne güzel ifâde eder:
Şeb-i mîrâcda sîmâsını seyretti diye,
Kapanır yerlere gök secde-i şükrân olarak…
“Mîrâc gecesinde Rasûlullâh’ın sîmâsını seyretmesinden elde ettiği feyz ile, O’nun şânını yüceltmek üzere gök, Rasûlullâh’ın ayak bastığı yere şükrân secdesine kapanır!.”
Can atar her gece Rûhu’l-Kudüs ihrâma girip,
Harem-i muhterem-i kûyuna mihmân olarak…
“Hazret-i Cebrâil, Hazret-i Peygamber’in yüce huzûruna misâfir olarak girebilmek için her gece heyecânla ihrâma girer!..”
Bir gören bir daha görsem diye, Allâh Allâh
Şaşırır aklını ruhsârına hayrân olarak…
“Hazret-i Peygamber’i bir kere gören, O’nun gül yüzüne hayrân olarak aklını kaybeder! «Allâh, Allâh!..» nidâlarıyla bir kere daha görmenin heyecânına kapılır…”
,
Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- öyle bir şahsiyettir ki, O’nu rehber edinip kendisine tâbî olanların her biri gökteki yıldızlar gibi insanlığın mümtaz şahsiyetleri hâline gelmiş; ebedî saâdet ve huzûra ermişlerdir. Ashâb-ı kirâm, Hak dostları ve sâlihler, hep O Kâinâtın Fahr-i Ebedîsi’ne yakınlaşabildikleri ölçüde fazîlet ve kıymet kazanmışlardır.
Acaba Abdullâh bin Zeyd, Bilâl-i Habeşî, İmâm Nevevî, Seyyid Ahmed-i Yesevî ve emsallerinin gönül iklimlerinden bizlerde ne kadar hisse var?.. Bizler de, ashâbdan beri devam edegelen bu muhabbet tezâhürleri çerçevesinde, Allâh Rasûlü’ne muhabbetteki seviyemizi ölçmeli ve O’na ne derecede lâyık bir ümmet olarak yaşayabildiğimizi mîzân edip, rûhumuza mânevî bir diriliş ve uyanış aşısı yapmalıyız.
Burada bahsettiğimiz İslâm büyüklerinin hâlleri de, elbette ki vecd kahramanı olan yıldız şahsiyetlerdeki ölçülerdir. Ancak onları kıyâmete kadar gelecek mü’minlerin gönül semâlarında yıldızlaştıran, Rasûlullâh’a duydukları aşk, şevk ve bağlılıktaki şiddettir.
Biliyoruz ki aşk ve muhabbet, iki gönül arasındaki cereyan hattı gibidir. Güzel bir mü’min olabilmek için, kalbe bu istîdâdı kazandırmak şarttır. Günümüzde insanlığın yaşadığı buhranlar, bu kalbî istîdâdın kaybolmasından ileri gelmektedir. Bu yüzden nice kıymetler hebâ oluyor, nefsânî çarklarda parçalanıyor. Akış ve yönelişler dâimâ dünyevî ve nefsânî olunca da, rûhun iştihâsına kimse yol bulamıyor. Aşk-ı mecâzîden aşk-ı hakîkîye doğru kalblerin irtifâ kaydetmesi, Mecnûn’un Leylâ’dan başlayan seyâhatini Mevlâ’da noktalaması, ham bir yüreğin yaptığı temrinler neticesinde olgunlaşarak gerçek aşka istîdât kazanmasıyla mümkündür. Günümüzde insanlık bu aşka muhtaçtır. Yaşanan bütün bu cinâyetler, kötülükler, hamlıklar hep aşksızlıktandır.
Gerçek bir sevginin büyüklüğü, gerektiğinde sevilen uğrunda yapılan fedâkârlık ve girilen risk ile ölçülür. Çok seven biri îcâbında canını verir de bir fedâkârlık yaptığı hissini bile taşımaz. Sanki borcunu ödüyormuş gibi rahat hareket eder. Fakat gerçek aşkı tanımayan, aşktan nasîb almayan kimseler, kemâle erme yoluna girmemiş ve nefsinin sultasında yaşayarak gönlünü israf ve ziyan ediyor demektir.
Dağların kabûl etmediği emâneti yüklenmiş olmak, aslında insana sunulmuş ilâhî bir imtiyazdır. Bu kazanç ve imtiyazı gerçek mânâsıyla elde edebilmenin şartı da, hakîkî aşka ulaşabilmektir. Çünkü, insan rûhundaki bu çatışma ve kavga, ancak hakîkî aşkın içinde eriyip kaybolur. Kâmil insan, bir örnek şahsiyetten aldığı feyizli akislerle, hayvânî temâyüllerden rûhunu sıyırıp, gönlünü bir cennet bahçesi hâline getirir ki oradan da ilâhî manzaralara pencereler açılır.
Rabbimiz Kur’ân-ı Kerîm’de “Rûhumdan üfürdüğüm” (el-Hicr, 29) buyurmakta ve insana kendinden verdiği ulvî cevheri hatırlatmaktadır. Şâyet bu ulvî cevher ve müjde, mü’mini aşk ve muhabbet netîcesinde kemâle eriştirebilirse, o zaman kalb, ilâhî esrâr âlemine doğru merhale almaya başlar. İlâhî âlemin sırları, eşyânın hakîkati, insan ve kâinât denilen sır ortaya çıkar. Kul, kalb-i selîm tecellîlerine mazhar olur.
Kul, bu olgunluğa eriştiğinde Allâh ile arasındaki gaflet perdeleri aralanmaya başlar; “ölmeden evvel ölmek” sırrından nasîb alır. Dünya ve onun fânî sevgisi, bütün geçici ve gösterişli güzelliği gözünden düşer ve gönlünden çıkar. Böylece rûh, Hâlık’ına yaklaşmaktaki târifsiz lezzete nâil olur.
Hakîkî sevgiyi tatmamış olanlar ise, insanda mevcûd olan hayvâniyet çerçevesini kırıp da melekiyet sahasına adım atamamış demektir. Sevmeyi bilmeyenin kalbi, ham toprak gibidir. Mârifet sevmektedir. Çünkü varlığın sebebi muhabbettir.
Beşeriyeti, sefâletten kurtarıp saâdete götürecek olan ilâhî rahmet, insanlığa üsve-i hasene olarak takdîm edilen Allâh Rasûlü’dür. Hakîkî saâdetin yolu, hakîkî aşkı O’ndan öğrenmek, O’nda fânî olabilmek ve bu muhabbetle O’nun izinden gidebilmektir.
Zîrâ Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, bütün kâinâtın gözbebeği, özü ve var oluş sebebidir. Hakk’ın yüce bir lutfudur. Kul ile Hak Teâlâ arasında bir vuslat rehberidir. O, anlatılabilen ve ifâdenin târiften âciz kaldığı ulvî hâlleriyle kulluk makâmında bedeni fânî oluncaya kadar bizlere, Hakk’a kulluğun en yüce nümûnesi olmuştur. Kısaca O, âlemleri kuşatan bir rahmet ve aşktır. O’na râm olan âşık gönüller, bu âlemde dâimâ O’nun muhabbetiyle yanıp kavrulacaklar ve her dem O’nun ulvî visâlinin hasretini yudumlayacaklardır. Bu hâlât içinde:
“Cemâlinle ferah-nâk et ki yandım yâ Rasûlallâh!” figânıyla da her an gittikçe ziyâdeleşen muhabbetlerini arz edeceklerdir.
İşte Yûnusları Yûnus hâline getiren, Mevlânâları Mevlânâ yapan da bu aşktır. Hazret-i Mevlânâ bu aşk ile ebedî ve hakîkî saâdet iklîmine adım atmıştır. Onun saâdeti, nâmütenâhî yani sonsuz Kâdir-i Mutlak’a vuslat idi. Çünkü onlar, fânî ten esâretinden sıyrılıp sonsuza doğru mesâfe aldıklarından, yalnız sonsuzla mes’ûd olurlar. Sonu olanlarla yani fânîlerle gerçek saâdet ne kadar ve ne kıvamda olabilir ki?.. Zîrâ saâdet iklîminin yolu, aşk ve muhabbeti lâyık olduğu yere tevcîh etmekten geçer. Nitekim Hazret-i Mevlânâ’nın şu sözleri, bir bakıma onun saâdetinin kaynağını da sergilemektedir:
“Canım (rûhum) var oldukça ben Kur’ân’ın kölesiyim. Ben Hazret-i Muhammed’in ayağının toprağıyım. Eğer biri, benim sözümden bundan başka en ufak bir şey bile nakledecek olursa, o kimseden de onun sözünden de uzağım.”
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in ayağının toprağı olmanın ve yoluna baş koymanın mânâsı, bir ömür O’na aşk ile bağlı yaşamak ve her hususta sünnetine tâbî olmak demektir.
Ayrıca Varlık Nûru’na lâyıkıyla ittibâ edip O’nun rûhâniyetine bürünebilmek için kazanılması gereken kıvâmın diğer bir yolu da O’nunla kalbî râbıtamızı pekiştirecek ve gönüllerimizi muhabbet-i Rasûlullâh ile feyizlendirecek salavât-ı şerîfeyi vird hâline getirmektir.
SALAVÂT-I ŞERÎFE
Cenâb-ı Hak, Kur’ân-ı Kerîm’de Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in hayatı üzerine yemin etmiştir. Yüce ismini, O’nun ismiyle birlikte zikretmiş ve mü’min bir kul olmayı, O’nun nübüvvetine îmân şartına bağlamıştır. Huzurunda seslerin yükseltilmesine râzı olmamış, mübârek isminin sıradan bir isim gibi zikredilmesini istememiştir. Bütün bunlara ilâveten kendisinin ve meleklerinin, O’na çokça salât ü selâm ettiklerini bildirerek ümmet-i Muhammed’in de aynı şekilde O’na bol bol salât ü selâm getirmelerini fermân eylemiştir.
Nitekim âyet-i kerîmede:
“Allâh ve melekleri, Peygamber’e çokça salât ederler. Ey mü’minler! Siz de O’na çokça salavât getirin ve tam bir teslîmiyetle selâm verin.” (el-Ahzâb, 56) buyrulduğu vechile o yüce varlığa salât ü selâm getirmek, mü’minler için ilâhî bir emirdir.
Ashâb’dan Übey bin Kâb -radıyallâhu anh- şöyle anlatıyor:
“Gecenin üçte biri geçince, Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- uyanıp kalktı ve şöyle buyurdu:
«İnsanlar! Allâh’ı zikredin! Allâh’ı zikredin! Yeri yerinden oynatan birinci sûr üflenecek. Arkasından ikincisi gelecek. Ölüm bütün şiddetiyle gelip çatacak. Ölüm bütün şiddetiyle gelip çatacak.»
Hazret-i Peygamber’e:
«–Yâ Rasûlallâh! Ben Sana çok salavât-ı şerîfe getiriyorum. Acaba bunu ne kadar yapmam gerekir?» diye sordum.
«–Dilediğin kadar yap.» buyurdu.
«–Duâlarımın dörtte birini salavât-ı şerîfeye ayırsam uygun olur mu?» diye sordum.
«–Dilediğin kadarını ayır. Ama daha fazla yaparsan senin için hayırlı olur.» buyurdu.
«–Öyleyse duâmın yarısını salavât-ı şerîfeye ayırayım.» dedim.
«–Dilediğin kadar yap. Ama daha fazla yaparsan senin için hayırlı olur.» buyurdu. Ben yine:
«–Şu hâlde üçte ikisi yeter mi?» diye sordum.
«–İstediğin kadar. Ama artırırsan senin için daha hayırlı olur.» buyurdu.
«–Öyleyse duâya ayırdığım zamanın hepsinde sana salavât-ı şerîfe getirsem nasıl olur?» deyince:
«–O takdirde Allâh bütün sıkıntılarını giderir ve günahlarını bağışlar.» buyurdu.” (Tirmizî, Kıyâmet, 23/2457)
Bu îtibarla peygamber âşıkları, salât ü selâmı dillerine vird edinirler. Zîrâ salât ü selâmlar, mü’min gönüllerde muhabbet-i Rasûlullâh’ın ziyâdeleşmesine vesîle olur. Rasûlullâh’a lâyıkı vechile tâbî olup O’nun üsve-i haseneliğinden gereği gibi istifâde edebilmek, hiç şüphesiz Kur’ân ve Sünnet hakîkatini kavrayabilmekle mümkün olur. Bu da ancak Hazret-i Muhammed -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in örnek ahlâkına ve kalbî derinliklerine yaklaşabilmekle mümkündür.
O’nun aslî vasfını tavsîf etmeye hiç bir fânî muvaffak olamadı. Yüksek ahlâkı ve yaratılışı lâyıkıyla kavranamadı. Âlimler, mütefekkirler, gönül sultanları ve Cebrâil, O’nun yolunda bulunmayı izzet; kapısında sâil (dilenci) olmayı devlet bildiler.
Diğer taraftan, İslâmî âdâba göre duâlar da, Allâh’a hamd ve Rasûlullâh’a salavât ile başlayıp yine onlarla nihâyete erdirilir. Zîrâ Peygamber -aleyhissalâtü vesselâm- hakkında Cenâb-ı Hakk’a bir duâ ve niyâz hükmünde olan salavât-ı şerîfenin reddedilmeyeceği yolunda bir kanaat mevcuttur. Duâlarımızın başını ve sonunu salât ü selâm ile süslemek de bu gerçekten kaynaklanmaktadır. Yani, kabul edileceği umulan iki duânın arasına kendi duâlarımızı sıkıştırmak, onların da kabûlünü sağlamak düşüncesiyledir.
Hazret-i Ömer -radıyallâhu anh- buyurmuştur ki:
“Duâ, semâ ile arz arasında durur. Rasûlullâh’a salavât getirilmedikçe, Allâh’a yükselmez.”
(Tirmizî, Vitr, 21/486)
Nitekim, birgün Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz, namazdan sonra Allâh’a hamdetmeden ve O’nun peygamberine salât ü selâm getirmeden duâ eden bir kimse gördü. Bunun üzerine:
“Bu adam acele etti.” buyurdu. Sonra o adamı yanına çağırdı ve şöyle buyurdu:
“Biriniz duâ edeceği zaman önce Allâh Teâlâ’ya hamd ü senâ etsin, sonra Peygamber’ine salât ü selâm getirsin. Daha sonra da dilediği şekilde duâ etsin.” (Tirmizî, Deavât, 64/3477)
İbn-i Abbâs -radıyallâhu anhümâ-, duâlarda Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- ile tevessülde bulunmanın ehemmiyetini anlatan şöyle bir hâdise nakleder:
Hayber yahudîleri ile Gatafan kabilesi arasında savaş vardı ve Hayber yahudîleri ne zaman onlarla karşılaşsalar yeniliyorlardı. Sonunda:
“Ey Allâh’ımız! Âhirzamanda çıkarmayı va’dettiğin o ümmî peygamber hakkı için Sen’den bizi muzaffer kılmanı diliyoruz.” şeklinde duâ ettiler ve bu duânın ardından Gatafan’ı bozguna uğrattılar. Lâkin, Allâh Teâlâ, onların duâlarında zikrettikleri Hazret-i Muhammed -aleyhissalâtü vesselâm- Efendimiz’i peygamber olarak gönderince, O’nun peygamberliğini ve getirdiği kitâbı inkâr ettiler. Bunun üzerine Hak Teâlâ:
“Daha önce (O peygamberin adını kullanarak, O’nun hakkı için diyerek) kâfirlere karşı zafer isterlerken kendilerine Allâh katından ellerindeki (Tevrat’ı) doğrulayan bir kitap gelip de (Tevrat’tan) bilip öğrendikleri gerçekler karşılarına dikilince, onu inkâr ettiler. İşte Allâh’ın lâneti böyle kâfirleredir.” (el-Bakara, 89) âyetini indirdi. (Kurtubî, II, 27; Vâhidî, s. 31)
Görüldüğü üzere, Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in Hak katındaki hatırı hürmetine Allâh’tan yardım dileyen gayr-i müslimler bile O’nunla âlemlere gelen rahmet ve bereketten istifâde etmişlerdir.
Cenâb-ı Hak Kur’ân-ı Kerîm’de Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e hitâben:
“(Ey Rasûlüm!) Sen onların içinde bulunduğun sürece Allâh, onlara azâb edecek değildir!..” (el-Enfâl, 33) buyurmuştur.
Bu ilâhî beyân da, müşrikler hakkında vârid olmuştur. İşte müşrikler bile sırf O’na maddî bir yakınlık sebebi ile böyle bir imtiyâza sahip olurlarsa, mü’minlerin ne türlü ilâhî nîmetlere nâil olabilecekleri tasavvurun üstündedir. Üstelik o mü’minler sadece o muazzez varlığa îmân etmiş olmakla kalmayıp, bir de o îmânın özünü teşkîl etmek üzere muhabbet-i Rasûlullâh’tan nasîb alırlarsa… İşte söz burada âciz kalır!.. Gerçekten de bir mü’minin gönlü muhabbet-i Rasûlullâh’ta ne mertebeye vâsıl olursa, dünyada nâil olacağı huzur ve saâdet, âhirette kavuşacağı makâm, o nisbette yüce olur.
Dolayısıyla, sakın O’na salât ve selâmı unutma! En korkulu günde O’nun tevessül ve şefâatine muhtaçsın!..
Akıl ve Gönül Mektebinde EN BÜYÜK İHTİYAÇ: ÖRNEK ŞAHSİYET
İnsanı İnsan Yapan Eğitim:
Cenâb-ı Hak, yerleri ve gökleri insanın hizmetine sunmuştur.54 İnsanı da bu eşya ve kendisi karşısında sorumsuz ve başıboş bırakmamıştır.55 Yani Allâh, hem kâinâta hem de insana ilâhî kanunlarla yön vermiştir. Böylece o, bu imtihan hayatının, tatlı bir hürriyet ve mes’ûliyet dengesi içinde yaşanmasını takdir buyurmuştur. Âyet-i kerîmede bu gerçek şöyle ifâde edilir:
“Allâh göğü yükseltti ve mîzanı (dengeyi) koydu. Sakın dengeyi bozmayın.”
(er-Rahmân, 7-8)
Bu demektir ki insan, kâinâttaki ilâhî âhenk ile bütünleşmelidir. Nasıl ki şu engin kâinât âleminde en ufak bir nizamsızlık olmuyorsa, insanın, Allâh’a olan bağlılık ve yolculuğunda da haktan sapma olmamalıdır. Ârifler, bir ömür, işte bu mîzan içerisinde yaşayabilen kimselerdir. Onlar, iki âlemin de en bahtiyar kullarıdır. Ancak fânî lezzetlere ve gel-geç sevdâlara kapılarak dengesiz yaşayanlar, bu âleme geliş ve gidiş sırrından gâfil kimselerdir. Bunlar, Cenâb-ı Hakk’ın kâinâttaki ilâhî nizam ve sanatıyla bütünleşememiş, yüce âhengi kavrayamamışlardır. Çok yazık ki, ömürleri, derin bir gaflet ve aldanış girdabında geçer, âhiretleri ise büyük bir hüsran olur.
Bu meselenin îzahı, insan vâkıâsında (gerçeğinde) gizlidir. Şu bir hakîkattir ki insan, bu dünyaya imtihan için gönderildiğinden hayra da şerre de müsait yaratılmıştır. Çünkü imtihan, ancak doğruya da yanlışa da muktedir olmayı (güç yetirebilmeyi) gerektirir.
Dolayısıyla insan ömrü, iç ve dış âlemde devamlı olarak hayır ve şerrin mücâdelesi ile geçer. Çünkü ikisi de insan yapısında hüküm sürmek ister. Yani içimizde hayrın gücü olduğu kadar şerrin (terbiye olmamış nefsin) de bir gücü vardır. Bu mücâdelede hayrın üstün gelmesi için sadece akıl, idrâk, iz’an ve irâde gibi melekelerimiz kâfî değildir. Şâyet bunlar yeterli olsaydı, Allâh, ilk insan olarak yarattığı Hazret-i Âdem’i peygamberlikle teyid etmezdi. Ona, insanları dünya ve âhiret saâdetine nâil edecek ilâhî hakîkatleri tebliğ buyurmazdı. Ancak Allâh Teâlâ, insanoğlunu her zaman ilâhî vahiyle ve peygamberleriyle Hakk’a yönlendirmiştir. Aklı da gönlü de takviye edici kitaplar göndermiş, kullarını mânevî terbiyete tâbî tutmuştur.
Çünkü akıl, iki ağızlı bir bıçak gibidir; insana terör de yaptırır, sâlih ameller de işletir. İnsan,“ahsen-i takvîm”e yani kulun varabileceği en yüksek seviyeye aklın yardımı ile ulaşır. Fakat çoğu kez “bel hüm edall”e, yani idrâk bakımından hayvandan da aşağı bir seviyeye de yine akıl yüzünden düşer. O hâlde aklın, disiplin altına alınması gerekir. O disiplin de vahiy terbiyesidir, peygamberlerin irşâdıdır. Eğer akıl, vahyin kontrolünde ise, insanı selâmete götürür. Fakat, vahyin kılavuzluğundan mahrum bırakılırsa, acıklı bir âkıbete sebebiyet verebilir.
Tarihte pek çok zâlim vardır ki aklın zirvesindedir. Fakat nice haksızlıklar ve katliamlar yapmışlardır da en ufak bir vicdan azâbı bile duymamışlardır. Çünkü yaptıkları zulümler onlara göre en akıllıca hareketlerdir. Meselâ Hülâgu, Bağdat’a girip Dicle’nin sularında 400 bin mâsum insanı boğdu, ancak hiçbir vicdân azâbı duymadı. Yine İslâm’dan önce Mekke devrinde babalar, anne yüreklerini çıldırtan sessiz feryadlar arasında kız çocuklarını diri diri gömmeye götürürlerdi. Bir köleyi veya bir odunu kesmek onların akıl ölçülerine göre aynı şeydi. Hattâ bunu çok normal ve meşrû hakları olarak görürlerdi.
O insanlarda da bizim gibi akıl ve his vardı. Fakat tersine çalışan bir çarkın dişlileri gibiydi. Beklenenin aksine faâliyet göstermekteydi.
Bütün bunlar gösteriyor ki insanoğlu, yaratılışından gelen olumlu ve olumsuz temâyül ve istekler bakımından irşâda, eğitime ve yönlendirilmeye muhtaç bir varlıktır. Ancak bu yönlendirmenin de yaratılışa uygun olması şarttır. Bu da vahiy terbiyesi, yani peygamberlerin tebliğ ve irşâdı ile mümkündür. Aksi hâlde yani yaratılışımıza uygun olmayan şekillerde bir yönlendirme olursa, bu, tamamen şer ve kötülük sebebi olur.
İnsanın yapısında hangi özellik hâkim olursa, zıddı olan özelliği yok edici bir rol üstlenir. Eğer hayır üstünse, şerri tesirsiz hâle getirir. Şer üstünse hayrı boğmaya çalışır. Böylece insanın iç mücadelesi bir ömür sürüp gider. İşte bu sebeple Cenâb-ı Hak, peygamberleri ve velileri birer hidâyet ve eğitim rehberi olarak insanlığa ayrıca lutfetmiştir. Ancak o mâhir, feyizli ve bereketli mübârek ellerde eğitilen insanlar, yapılarındaki güzellikleri inkişaf ettirebilmişlerdir. Kış gibi donuk özellikleri bahar gibi gülistana dönüşmüştür. Öyle ki kız çocuklarını diri diri toprağa gömen yarı vahşî câhiliye insanları, Peygamber Efendimiz’in irşâdı sayesinde beşeriyetin en kıymetli şahsiyetleri olmuşlardır.
Zaten insanlar, peygamberlerin irşâdına uydukları takdirde Allâh’ın râzı olduğu bir kul olur ve medhe şâyân hâle gelirler. Yoksa nefis ve ruh mücadelesinde ilâhî imtihanı kaybedenler, aşağıların en aşağısı bir seviyeye düşerler. Nitekim dünya hayatı da, insanoğlunun, işte bu iki hedeften hangisini gerçekleştireceğini tespit için var edilmiştir. İnsan, içindeki müsbet veya menfî temâyülleri kendi irâdesiyle bu ikisinden birine yönlendirecektir. Bu yöneliş de, nefisle ruh mücâdelesinin netîcesine göre gerçekleşecektir. Ancak bu gerçekleşirken de insanlar pek çok tesir altında kalırlar. İnsan, gül bahçesi içinde ise güzel kokulara bürünür. Tersi yerlerde ise kötü kokulara bulaşır. Çevresinin yansımaları mutlaka üzerinde görülür. İşte bu yüzden varlıklar arasında irşâd, terbiye ve tezkiyeye en çok muhtaç olanlar, insanlardır.
İnsanın şu fânî hayatını ziyân ederek sefâlete düşmesi, zâhirinde ve bâtınında yaşadığı, içinden çıkılması çetin tenâkuzlardan (çelişkilerden) ileri gelir. Aslında bu tenâkuzlar, insanda, Allâh’a yaklaştıran en üstün fazîletler ile onu yaratılış maksadından uzaklaştıran en düşük hayvânî rezilliklerin bir arada bulunmasından kaynaklanır.
Bu îtibarla terbiye olmamış ve gönül âlemleri huzûra kavuşmamış insanların iç dünyaları, sanki birçok hayvanın barındığı bir ormana benzer. Mizaçlarına göre her birinde âdeta bir hayvanın karakteri gizlidir. Kimi tilki gibi kurnaz, kimi sırtlan gibi yırtıcı, kimi karınca gibi muhteris bir biriktirici, kimi de yılan gibi zehirleyicidir. Kimi okşayarak ısırır, kimi sülük gibi kan emer, kimi önden güler arkadan kuyu kazar. Bunların her biri ayrı ayrı hayvanlarda bulunan karakterlerdir.
Kendini mânevî bir terbiye ile nefsinin sultasından kurtaramamış, dolayısıyla sağlam bir karakter inşâ edememiş insan, böyle sefih huyların çemberi içindedir. Kiminde bir hayvanın, kiminde ise birkaç hayvanın karakteri hâkimdir. Üstelik, sîretleri sûretlerine de aksettiğinden, o karakterleri sezmek, ehli için zor değildir. Zaten onların davranışları, iç dünyalarını aksettiren ve aslâ yalan söylemeyen aynalar gibidir.
Yirmi milyon insanın kellesi üzerine kurulmuş bir sistem olan komünizm, vahşî bir kalbî yapının yansıması değil midir? Bir Firavun için binlerce insanın diri diri mezarı olan piramitler, aslında acımasız bir zulüm âbidesi değil midirler? Bunlar, nice gâfiller için, akıl plânında hâlâ hayranlık uyandıran tarihî unsurlar olarak görünüyor. Fakat hak ve hakîkat nazarıyla değerlendirildiğinde, bunlar en hunhar sırtlanları bile şaşırtacak ve ürkütecek bir vahşet tablosu ortaya çıkarmıyor mu?
Bütün bunlar da gösteriyor ki, bir topluma kurbağa karakterli kimseler hâkim olursa, ortalık bataklığa döner. Yılan ve çıyan ruhlu insanlar hâkim olursa, bütün bir millet zehirlenir, terör ve anarşi başlar. Lâkin gül tabiatli kimseler hâkim olduğunda ise, bütün memleket gülistân olur; insanlar gerçek huzur ve saâdete kavuşur.
İşte bu sebeple vahiy terbiyesi şarttır. Öyle ki bu terbiyeden uzak kimseler, şayet böyle vahşet tabloları sergilemese ve birtakım doğru ve güzel davranışlar gösterseler bile her an o vahşeti işleme vasfına sahiptirler. Çünkü ilâhî terbiye dışında kazanılan güzelliklerin hepsi geçicidir. Bilhassa zor anlarda ve nefsî arzuların taşkınlıkları esnasında yüce terbiyeden mahrum insanlardaki her türlü hamlık ve kötü temâyül, gün yüzüne çıkıverir. Zîrâ terbiye olmamış nefis, tıpkı fareye düşkün bir kediye benzer. O kedi ki, kendisine verilen mükellef yemekleri yerken bir fare görse hemen önündeki güzelim lezzetleri terk eder. Fırlayıp farenin peşine düşer. İşte insan da ilâhî ölçülerle terbiye edilmediği takdirde, gönül, sayısız güzelliklere râm olsa dahî, nefis kedisi, rastladığı bir farenin peşinde o gönlü koşturur durur ve insanı helâk eder. Firavun ve Nemrut’un hayatlarına bakıldığında hep küçücük bir fare hükmündeki hevesler uğruna haksız yere nice katliamlar yaptıkları görülecektir.
Oysa ilâhî terbiye, bırakın insanları haksız yere öldürmeyi, en ufak bir kul hakkına karşı bile titrek bir mum gibi olmayı emreder. Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- yeşil bir dalı bile kesmekten imtina etmiştir. Mekke fethine giderken, yavrusunu emziren bir köpeği ürkütmemek için ordusunu yolun karşı tarafından geçirmiştir. Yine Peygamber Efendimiz, yakılan bir karınca yuvası karşısında dehşete gelerek: “Bu karınca yuvasını kim yakabilir!” diye teessürünü ifâde etmiştir. İşte bu ruhla yoğrulan Osmanlı, Hazret-i Peygamber’den aldığı merhamet mayası ile hem insanlara hizmette hem de mahlûkata şefkatte zirveye ulaşan nice vakıflar kurmuşlardır. Hayvanların sıhhatlerini bile düşünen vakıflar teşkil ettirmişlerdir. Bu şefkatin bir tezahürüdür ki, o devirlerde ülkemize seyahate gelen yabancılar, hâtıralarında müslüman mahallelerde bulunan kedi ve köpeklerin insanların etrafında döndüklerini, diğer mahallelerde ise insan görünce hızla kaçtıklarını anlatırlar.
Bunlar hep insanın nasıl terbiye edildiğinin veya edilmediğinin tezahürleridir. Kan döküp kan içen ve kanla toprağı sulayan da insandır, muhtaca kan verip gül uzatan da insandır.
Ne hikmettir ki bu dünya âleminde, müsbet ve menfî zıt karakter sahibi insanlar bir arada yaşarlar. Bir misâl ile îzâh etmek gerekirse bu hâl, kaba ve huysuz hayvanların ahırına hapsedilen zarif bir ceylanın mecbûren katlandığı ıztırâba benzer. Bâzen pinti biri, cömert bir insanla; ahmak, âlimle; merhametli, zâlimle yanyana yaşar. Pinti; merhametsizdir, korkaktır, hizmetten uzaktır. Buna mukâbil cömert ise, merhametlidir, mütevâzîdir, hizmet ehlidir. Ahmak, âlimi anlamaz; zâlim, adâletli olduğunu zanneder ve dâimâ etrâfındakilere karşı güç kullanır. Yani, melek rûhlarla sırtlanlar, dünya hayatında bir arada yaşarlar. Biri Hakk’ı tanıma, O’na kul olup O’nu bulma yolunda iken, diğeri aşağı mahlûkların huyları içerisinde yaşamayı saâdet zanneder ki bunların hayatı; yemek, şehvet, makam ve benzeri ihtiraslardan ibârettir.
Aslında birbirlerine zıt karakterlerin barındığı bir dünyada yaşamak, pek çetin bir imtihandır. Fakat insanoğlu bu imtihânı aşmaya mecburdur. Zîrâ dünya imtihânını geçerek ilâhî vuslata nâil olmak, insanın aslî gâyesidir. Bunun için de onun, kötü sıfatlardan sıyrılıp övülen vasıflara sahip olması, yani insanlık şeref ve haysiyeti ile yaşaması gerekir.
Rûhu îtibârıyla semâvî olan insanoğlu, bedeni îtibârıyla topraktan yaratılmıştır. Dolayısıyla rûhu Allâh’a dönerken bedeni de toprağa dönecektir. İnsan, bedeni îtibârıyla diğer mahlûkattaki vasıfları taşır. Bu yüzden de onun, kendini mânevî bir terbiye ve tezkiyeye tâbî kılarak nefsini kontrol altına alması ve rûhunu besleyip kuvvetlendirmesi zarûrîdir. Aksi hâlde dıştan İblîs ve içten de nefsin azgınlıklarına mağlûp olmaktan kurtulamaz. O zaman da rûhun gücü zaafa uğrar. Kur’ân-ı Kerîm’de şöyle buyrulur:
“Nefse ve onu yaratılış maksadına uygun olarak şekillendirip fücûr ve takvâsını(iyilik ve kötülüklerini) ilhâm edene yemin ederim ki, nefsini kötülüklerden arındıran (maddî ve mânevî kirlerden temizleyen) mutlaka
kurtuluşa ermiş, onu kötülüklere gömen de elbette hüsrâna uğramıştır.” (eş-Şems, 7-10)
Bu âyet-i kerîmede bildirilen, insanın iç âlemindeki fücur ve takvâyı Hazret-i Mevlânâ şu teşbîh ile îzâh eder:
“Ey Hak yolcusu! Gerçeği öğrenmek istiyorsan; Mûsâ da, Firavun da ölmediler; bugün senin içinde yaşıyorlar, senin varlığına gizlenmişler, senin gönlünde savaşlarına devam ediyorlar! Bu sebeple birbirine düşman olan bu iki kişiyi kendinde araman gerekir!”
Yine Hazret-i Mevlânâ şöyle buyurur:
“Teni aşırı besleyip geliştirmeye bakma! Çünkü o, sonunda toprağa verilecek bir kurbandır. Sen, asıl gönlünü beslemeye bak! Yücelere gidecek ve şereflenecek olan odur.”
“Bedenine yağlı ballı şeyleri az ver. Çünkü onu gereğinden fazla besleyen kimse, sonunda nefsânî arzulara düşüyor ve rezîl olup gidiyor.”
“Rûha mânevî gıdâlar ver. Olgun düşünüş, ince anlayış ve rûhî gıdâlar sun da, gideceği yere güçlü, kuvvetli gitsin.”
Terbiye olmamış bir nefsin misâli, kökleri çürük bir ağaca benzer. Onun çürüklüğünün alâmetleri; dal, yaprak ve meyvelerinde zâhir olur. Kalbde de bir hastalık varsa, bedenin hareketlerinde ortaya çıkar ve zararı görülür. Bunlar, tedâvîsi zarûrî olan kin, hased, kibir gibi nefsânî vasıflardır. Bu menfî sıfatların ıslâhı ise, evvelâ Allâh’ın arzu ettiği ve gösterdiği istikâmete girmekle mümkün olur.
İnsanın, şahsiyetini, Allâh Teâlâ’nın rızâsına uygun bir şekilde inşâ edebilmesi husûsunda en esaslı iki temâyülü ise, “örnek alma” ve “taklit”tir.
Örnek Alma ve Taklit Temâyülü
İnsan, doğduğu andan îtibâren her hususta bir örneğe muhtaçtır. Çünkü o, dil, din, ahlâkî vasıflar, alışkanlıklar gibi hayatını şekillendiren bütün fikir, inanış ve faâliyetlerini hep kendisine sergilenen örnekler ve onlardan aldığı intibâlarla oluşturur. Bâzı küçük istisnâlar olsa da, umûmî hatlarıyla bu böyledir. Meselâ bir çocuk, anne babası hangi dili konuşuyorsa, ancak onu öğrenir. Daha sonra da diğer örneklerle ikinci, üçüncü ve dördüncü dilleri öğrenebilir. Yani bir bakıma insanın eğitim ve öğretimi, bir çok müessire ilâveten kendisinde fıtrî olarak mevcud bulunan taklit temâyülü yoluyla ona müsbet veya menfî şeyleri taklit ettirmekten başka bir şey değildir. Bu sâyede insan, elinde büyüdüğü anne, baba, âile çevresi ve nihâyet yaşadığı muhîtten tesir alır ve bu taklitlerdeki istîdâdı nisbetinde müsbet veya menfî bir şahsiyet olarak topluma katılır.
Ancak insanın, dilini ve benzeri zâhirî hususları öğrenmesi umûmiyetle kolay olurken; onun dînî, ahlâkî ve mânevî âleminin şekillenmesinde büyük ve ciddî engeller ortaya çıkar. Çünkü ilâhî irâdenin insana imtihân gâyesiyle vermiş olduğu ve insanı hiç terk etmeyen nefs ve şeytan gibi mânîler, insanı bu nevî fazîletleri taklîd etmekten uzaklaştırır.
İnsanlar, fıtratlarında mevcut olan örnek alma ve taklit temayülü sebebiyle -müsbet veya menfî- rehber kabul ettikleri kimselere meftûn olur, güçleri nisbetinde onların izinden gitmeye çalışırlar. Dolayısıyla, dînî, ahlâkî ve mânevî âlem, peygamberler ve Hak dostları tarafından şekillendirilmedikçe insanlar, gaflet, dalâlet ve isyâna sürüklenmekten kurtulamazlar. Böylece onların ebedî saâdetleri hazîn bir hüsrâna dönüşür. Nitekim bugün sefahat içinde yüzen bir takım meşhurları kendine model alarak onlara erişmek için kendilerini ve ebedî saâdetlerini tehlikeye atanların hâli, ne müthiş bir insan isrâfı ve medeniyet iflâsıdır. Bu dehşet verici hâl, aslında boş bırakılmış gönül tahtının doldurulması adına yanlış kimselere takdîm edilerek ziyân edilmesinden başka bir şey değildir. Mevlânâ -kuddise sirruh- bu acâyip ve garip hâli şöyle misâllendirir:
“Kuzunun kurttan kaçmasına şaşılmaz. Zîrâ kuzunun düşmanı ve avcısı kurttur. Lâkin hayret edilecek şey; kuzunun kurda gönül kaptırmasıdır.”
Bu sebeple beşeriyet dâimâ ince rûhlu, zarif ve rakik kalbli rehberlere muhtaçtır.
Peygamberlerin Örnek Şahsiyetleri
Bir insanı severek onun şahsiyet ve karakterine hayranlık duymak ve onu taklîde çalışmak fıtrî bir temâyül olduğundan, insanoğlu için en mükemmel örnekleri bularak onların izinden gitmek pek mühim bir husustur. Bu yüzdendir ki lutuf ve keremi sonsuz olan Cenâb-ı Hak, insanoğluna sadece kitaplar değil, bir de o kitapların canlı ifâdeleri demek olan ve binbir türlü üstün vasıflara sahip peygamberler göndermiştir. Onlar öyle örnek şahsiyetlerdir ki, dînî, ilmî ve ahlâkî davranışlar îtibârıyla her yönden mükemmellik arzederler. Nitekim o peygamberlerin her biri, insanlık tarihinde belli örnek davranışları zirveleştirerek beşeriyete müstesnâ hizmetlerde bulunmuşlardır.
Dünyanın neresinde olursa olsun insanlar arasında hüküm süren bir adâlet göze çarparsa, insanların kalblerini birbirine bağlayan bir rahmet ve şefkat varsa veya bir cemâatte zenginler, şefkatle muâmele ederek yoksulların yardımına koşuyor, kuvvetliler mazlûmları koruyorsa, sıhhatte olanlar bîçârelerin elinden tutuyor, servet sahipleri öksüzleri gözetip dulları doyuruyorsa, tereddütsüz bilmiş olun ki bu fazîletler, dâimâ peygamberlerden ve onların izinde yürüyenlerden intikâl etmiştir.
Hazret-i Âdem ve Havvâ -aleyhimesselâm- ile başlayan insanlık âilesi, dînî huzur ve saâdet iklîminde yaşamak üzere; bugün Mekke’deki Kâbe’nin yerini ilk ibâdethâne edinmişlerdi. Daha sonra hayâtî ve ictimâî lüzûm sebebiyle etrâfa yayılan Âdemoğulları, zaman zaman peygamberlerle irşâd olunarak dînî hayatı devâm ettirdiler. İlâhî hakîkatler, zaman zaman birtakım din tahripçileri ve câhiller tarafından tahrif edildikçe Cenâb-ı Hak, peygamberler gönderdi ve bu tahribâtı bertaraf ederek dîni yeniden ihyâ eyledi. Bu sûretle insanlık âlemi, tarih boyunca ilâhî bir lutfun eseri olarak ferdî ve ictimâî buhranlardan devamlı kurtarılarak âhirzamana ulaştı.
Nihâyet, dünya gününün ikindisine benzeyen “Asr-ı Saâdet” geldi ve Peygamber Efendimiz Hazret-i Muhammed Mustafâ -sallâllâhu aleyhi ve sellem- ile dînî hayat ilk başladığı yerde, son bir kemâl zirvesi daha gösterdi. Artık zirve teşkil eden kemâl-i Muhammedî’den sonra yeni bir kemâl tasavvuru imkânsızdır. Zîrâ peygamberler göndermek sûretiyle dînin tekrar ihyâsı nihâyete erdirilmiş, Allâh’ın râzı olduğu dîn, İslâm olmuştur.
Bu durumda diyebiliriz ki, insanın öğrenme ve yönlenmesinde fıtrî olan taklîd meyli için en mükemmel örnek, hayatında sergilediği sonsuz ve müşahhas misâllerle Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’dir. Peygamber Efendimiz’i taklitteki muvaffâkiyet ise hiç şüphesiz, karakter ve şahsiyetine meftûn olarak O’nu bütün kalbimizle sevmeye bağlıdır.
O’NU NE KADAR SEVİYORUZ?
Gönlü ve Aklı Kullanmak
Cenâb-ı Hak, insanı mümtaz kılmış, ona ahsen-i takvim, en üstün varlık olma şerefini ihsan eylemiştir. Ayrıca; yerde ve gökte ne varsa insanın hizmetine âmâde kıldığını beyân buyurmuştur. Tabiî ki bütün bunlar düşünen kimseler içindir.
Bu demektir ki, Cenâb-ı Hakk’ın bizim üzerimizdeki nîmetlerini tefekkür etmek ve onları veriliş maksadına göre değerlendirmek, en büyük vazîfemizdir. Bilhassa gönlümüzü ve aklımızı en doğru şekilde kullanmakla mükellefiz.
Aklı nasıl kullanmalıdır?
Akıl, nefse râm olmamalı, bilâkis ilâhî hakikatlere âşina olarak imtihan dünyası içinde olduğunun farkına varmalıdır.
Gönlü nasıl kullanmak gerekir?
Gönül, Cenâb-ı Hakk’a aşk-ı hakîkî mekânıdır. İlâhî nazargâhtır. Dolayısıyla her türlü mâsivâdan ve günahtan temiz tutulmalı, zikir ve tevhid ile dolu olmalıdır. Nihayette de Allâh’ın huzuruna bir kalb-i selîm olarak götürülebilmelidir. İşte bu kıvam için;
Yegâne Örnek, Hazret-i Peygamber
Cenâb-ı Hak, bizleri îkaz ve irşad maksadıyla peygamberler göndermiştir. O’nun sonsuz lutuf ve kereminin eseri olarak 1400 yıl evveline kadar 124 bin küsur peygamber geldi. Cenâb-ı Hak en çok sevdiği, en mûtena ve müstesna peygamberi de en sona bıraktı. Her peygamberi bir kavme gönderdi. O kavmin içtimâî yapısına göre o kavmi irşad etti. Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’i ise bütün bir beşeriyete gönderdi. Kıyâmete kadar olan zamanı O’nun tebliğine teslim etti.
Allâh, dünyada küfrün ve cehâletin en dehşetli zamanında O’nu tek başına insanlığa bir hidâyet rehberi olarak bir güneş misâli lutfetti. Bizlere bir lutuf ve armağan olarak ihsan eyledi.
Mûcizelerin En Büyüğü
Allâh Teâlâ, Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’e mûcizelerin en büyüğünü bahşetti: Kur’ân-ı Kerîm. Kur’ân kıyâmete kadar Allâh’ın kelâmı olduğunu ve Rasûlullâh’ın peygamberliğini ispat edecektir. Kıyâmete kadar gelen bütün insanlık Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’e verilen bu mûcizeyi görecek, yakından tanıyacaktır.
Hazret-i Peygamber, Kur’ân mûcizesi ile öyle bir toplum meydana getirdi ki, adına Asr-ı Saâdet toplumu dendi. Dünyada böyle ikinci bir toplum yoktur. Çünkü o gün, câhiliye insanlığından, yani âdeta Hint Okyanusu’nun en dibindeki insanlardan, fazîlet olarak Himalaya Dağı’ndan daha yüksek zirvelere erişmiş insanlar meydana geldi. Kızlarını diri diri gömen vahşî bir toplum, Hazret-i Peygamber’in eğitim, feyiz ve rûhâniyetiyle Dicle kenarında bir kurdun zayıf bir kuzuyu kapmasına bile dayanamayacak derecede merhamet, şefkat ve mes’ûliyet hisleri ile dolu hâle geldi. Sadece bu muvaffakiyet bile Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in şahsiyetindeki yüceliği ve O’nun nasıl mükemmel bir üsve-i hasene, yani en güzel örnek olduğunu göstermek için kâfîdir.
Âmâ Olanlar Güneşi Çekiştirir
Eğer gözler âmâ değilse O’nu mutlaka görür. Eğer şaşı değilse, O’nda hiçbir zaaf bulamaz. Yani O’na kusur izâfe etmeye çalışanlar, aslında kendi acziyet, hata ve noksanlıklarını ifâde etmekten başka bir şey yapmamaktadırlar. Tarih, kavimlerin kendi peygamberlerine yaptıkları iğrenç suçlama ve zulümlerle doludur. Zîrâ peygamberlerin tebliğ ettiği ilâhî hakikatler, kimi insanların nefsânî arzularına uymadığı için onlar bu güzelliklerden rahatsız oluyorlardı. Bu yüzden onlar da yaşadıkları nefsânî hayâtın normal ve meşrû kabul edilmesini sağlamak maksadıyla kendi zaaf ve çirkinliklerini peygamberlere yakıştırmaya çalışıyorlardı. Dolayısıyla bugün de Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e karşı yapılan çirkin iftira kampanyalarının tamamı, gerçekte o yakıştırmaları yapan kimselerin kendi kötü ahlâklarından ve bedbahtlıklarından başka bir şeyi yansıtmamaktadır.
Her varlık, hayatını ancak kendi tab’ına uygun bir mekânda idâme ettirebilir. İnsan da bu kâidenin dışında değildir! Nasıl ki gıdâsı ve teneffüs sahası, çiçek özlerinin içindeki âlem olan bir bal arısını, alıştığı âlemin dışında yaşatmak mümkün değilse, bunun zıddına mizâcı pislikle me’lûf olan bir fareyi de gül bahçesinde barındırmak mümkün değildir. Yüksek ruhlar, hakîkat-i Muhammediye’den akseden füyûzâtla gıdâlandıkları gibi, habîs ve fâsık ruhlar da habâsetle tatmîn olurlar.
Hazret-i Ebû Bekir -radıyallâhu anh-, Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in sîmâsına bakar; “Aman ne kadar da güzel!” diye hayrân kalırdı. Bu, aslında o aynada kendi iç âlemini müşâhede etmekti. Nitekim Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in:
“Ebû Bekr’in malından istifâde ettiğim kadar başka hiçbir kimsenin malından faydalanmadım…” ifâdesi karşısında, Hazret-i Ebû Bekir -radıyallâhu anh- gözyaşları içinde:
“Ben ve malım, yalnızca Sen’in için değil miyiz yâ Rasûlallâh?!.” (İbn Mâce, Mukaddime, 11) demek sûretiyle kendisini her şeyiyle beraber Allâh Rasûlü’ne adadığını ve onda fânî olduğunu göstermiştir. Zîrâ onun iç âlemi, Rasûl-i Ekrem Efendimiz’in ahlâkını aksettiren bir ayna hâline gelmişti.
Öte yandan Allâh ve Rasûlü’nün baş düşmanı Ebû Cehil de o mübârek yüzden tam tersi bir intibâ alır ve ondaki güzellik ve ihtişamdan bîgâne kalırdı. Bu farklılığın sebebi; her ikisinin de âyîne-i Muhammedî’de, kendi hakikatlerini, yani iç âlemlerini görmeleriydi. Zîrâ Peygamberler cilâlı bir ayna gibidir; herkes orada kendi iç âlemini seyreder! Hiçbir ayna da hatır için yalan söylemez ve çirkini güzel, güzeli de çirkin göstermez! Kendisine akseden şey ne ise onu gösterir.
İslâm, Allâh -celle celâlühû-’nun himâyesi altındadır. Bunun içindir ki Kur’ân’a ve Hazret-i Peygamber’e tasallut teşebbüslerinde bulunanların, er-geç ilâhî intikâma dûçâr olacakları muhakkaktır.
Karanlık dünyalarında bir yılan gibi çöreklenen, zaman zaman da iz’aç halkaları ile kımıldayan zehirli ağızların ve şuursuz kalemlerin, sînelerinde Peygamber muhabbeti taşıyan temiz dindarları ne kadar rencide ettiği mâlûmdur.
Şunu da iyi bilmelidir ki, Allâh’ın, insanın yaratılışına lutfettiği hakka ve hakîkate temâyül hissiyâtını yok etmek imkânsızdır. Dînsizlik, her ne kadar zulümle yaygınlaştırılmaya çalışılsa da, dînin, rûhî ve vicdânî derinliklere yerleştirilmiş ulvî köklerinin yeşermesine mânî olunamaz. Kulun, Rabb’ine yakınlaşmak ihtiyâcı durdurulamaz. Yaratılıştaki bu ulvî neş’eler önlenemez. Çünkü ilâhî kudret, dîn ihtiyâcı ve Rabb’e yakınlaşmayı, sünnetullâh, yâni Cenâb-ı Hakk’ın değişmez kâideleri olarak takdîr buyurmuştur.
Hazret-i Mevlânâ, hakîkate karşı âmâ kesilen ve ilâhî nûru söndürmek için gayret sarfeden gâfilleri ne güzel tasvir eder:
“Dünyamızı aydınlatan güneşi çekiştirmek, onda kusur aramak, benim iki gözüm de kördür, karanlıktır, çipildir diye kendini çekiştirmek, kendini kötülemektir.”
“Allâh, birisinin perdesini yırtmak, ayıbını ortaya dökmek isterse, onun gönlüne, temiz kişileri kınama isteği verir.”
İnsanlık, bırakın kötülemeyi Hazret-i Peygamber’e şükranını nasıl dile getireceğini düşünmelidir. Zîrâ O’nun doğumundan vefatına kadar insanoğlunun kurtuluş ve hidâyeti için çırpınması karşısında şükran hisleriyle dolmayacak bir gönül, gönül değildir.
Öyle ki, Peygamber Efendimiz’in bizlere muhabbeti, bir annenin ve babanın evlâdına olan muhabbetinden çok daha fazladır. O Peygamber Efendimiz ki; hiçbir beşerin kendisi kadar korkutulmadığını, ezâ ve meşakkat görmediğini, açlığa mâruz bırakılmadığını beyân ediyor. (Tirmizî, Kıyâmet, 34/2472) Lâkin vicdanı da bundan asla şikâyetçi değil. Fakat ümmetinin çektiği ıztıraplar, O’nun yüreğini yakıyor. O öyle merhametli ve bizi düşünen bir peygamberdir ki, dünyada bizim affımız ve kurtuluşumuz için çırpındığı gibi mahşer günü de Arş’ın altında bizi düşünecek ve secdelere kapanıp bize şefaat etmek için Allâh’a, duası kabul oluncaya kadar gözyaşlarıyla yalvaracaktır…56
Bu şekilde dünyada da âhirette de bize şefaat için çırpınan bir peygambere şükran olarak biz de bugün O’nun arzu ettiği bir mü’min olabilmek ve O’nu candan daha aziz tutarak O’na sevdalı bir gönül olabilmek için çırpınmalı değil miyiz?
Seven, Sevdiğine Tâbî Olur
“Kişi sevdiği ile beraberdir.” buyruluyor. (Buhârî, Edeb 96) Biz, Peygamber Efendimiz’i ne kadar seviyoruz? Tabiî ki bu sevgiyi, sevenle sevilen arasında paylaşılan beraberlikler olarak anlayıp yaşamak îcab eder. Kişi, sevdiğiyle söz ve özünde beraberdir, davranışlarda beraberdir, duygu ve düşüncede beraberdir, yaşayışta beraberdir. Yani sevgide böyle beraberlikler olmasa ve seven sevdiğine aykırı yol tuttursa o zaman sevdiği ile beraber olamaz, çünkü sevmiyor, demektir. İşte buna göre birleşik kaplar gibi, biz Peygamber Efendimiz’i bugün ne kadar seviyoruz? Sünnet-i Seniyye’sine ne kadar sarılıyoruz? Evlâtlarımıza ve çevremize Peygamber Efendimiz’i ne kadar anlatabiliyoruz?
O’na Tâbî Olmak Gönül Tahsîli İster
Şu çalkantılı dünyada ve feryat meydanı mahşerde saâdetimiz için hayatımızın her safhasında Peygamber Efendimiz’i örnek alma zarûreti vardır. O’nu, içtimaî/sosyal hayatta örnek almalı, âilevî hayatta örnek almalı, iş hayatında örnek almalıyız. O, en alt kademeden en üst kademeye kadar bütün insanlara yegâne örnektir… O’nu nasıl örnek alacağız? Bir kâğıttan okumakla mı? Hayır. Gönül dünyamızda o örneğin tahsîlini yaparak… Cenâb-ı Hak, bu tahsîlin usûlünü Sûre-i Ahzâb’ın 21. âyetinde açıkça bildiriyor:
“Andolsun ki, sizden Allâh’a ve âhiret gününe kavuşacağını uman ve Allâh’ı çok zikreden (mü’min)ler için Rasûlullâh’ta üsve-i hasene (en mükemmel bir örnek)vardır.” (el-Ahzâb, 21)
Bu tahsilin birinci şartı: Allâh’a kavuşmayı ummaktır. Huzûr-i ilâhîde hesap vereceğimizi hiçbir zaman unutmayarak devamlı bu şuur ile yaşamamız lâzımdır.
Bu tahsilin ikinci şartı: Âhirete kavuşmayı ummak ve buna kesin bir şekilde inanmaktır. Fânîliği kavramamız ve onun sınırlarını aşmamız lâzımdır. Bunu Hazret-i Mevlânâ ne güzel ifâde eder:
“Dünya hayatı bir rüyâdan ibarettir. Dünyada servet sahibi olmak, rüyâda define bulmaya benzer. Dünya malı, nesilden nesile aktarılarak dünyada kalır.”
Bu bakımdan bir imtihan dünyası içinde olduğumuzun farkında olmamız zarûrîdir. Bu şekilde nefsanî arzuları bertaraf ederek gönlümüzü sonsuzluk seyyahı eylemeliyiz. Öyle bir kıvam kazanmalıyız ki, âhiret bizim için kavuşma meydanı hâline gelmeli. İşte bunun tahsili için de Efendimiz’in üsve-i hasene, yani örnek şahsiyetinden hisse almak şarttır. O zaman Cenâb-ı Hak, bize cenneti va’dediyor ve Cemâline kavuşmayı ihsan edeceğini beyan buyuruyor.
Bu tahsilin üçüncü şartı da: Allâh Teâlâ’yı çokça zikretmektir. Kalbin Cenâb-ı Hak’la devamlı beraber olması gerekir. Ne kadar beraberlik? Bunun cevabı diğer bir âyette; “ayaktayken, otururken, yanları üzerindeyken” şeklinde veriliyor. (Âl-i İmrân, 191) Yani devamlı bir beraberlik… Devamlı olarak ilâhî kameranın altında olduğumuzu hissedebilmek… Rabbimiz bize şah damarımızdan daha yakın. Ya biz O’na ne kadar yakınız? İşte bu yakınlığı kurabilmek için Efendimiz’i örnek almamız îcâb eder.
Hazret-i Peygamber’in Değeri ve Biz
Rasûlullâh Efendimiz’in kadrini ve şerefini idrak ve tahsil etmeden Allâh’a doğru yol almak mümkün değildir. Nitekim Cenâb-ı Hak, Kur’ân’da bize Hazret-i Peygamber’e verdiği değeri bilhassa ifâde buyurmaktadır:
“Şüphesiz ki Allâh ve melekleri, Peygamber’e çokça salât ederler. Ey mü’minler! Siz de O’na çokça salavât getirin ve tam bir teslîmiyetle selâm verin!”
(el-Ahzâb, 56)
Cenâb-ı Hak da Peygamber Efendimiz’e salât etmektedir. Yarattığı en yüce mahlûkuna bizzat kendisi ve melekleri salât etmektedirler. Bunun gerçek keyfiyetini, bizim kalbimizin, şuurumuzun, idrakimizin kavraması mümkün değildir. Cenâb-ı Hak yarattığı bir mahlûkuna nasıl salât eder? Bu hususta bazı îzahlar olmakla birlikte hakîkatte bir sırr-ı ilâhîdir. Fakat şurası âşikar ki, Cenâb-ı Hakk’ın Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e çok müstesna bir muhabbeti ve îtinası vardır. Allâh Teâlâ, bizim de bunu kavramamızı istiyor ve şöyle emrediyor:
“Ey mü’minler! Siz de O’na çokça salavât getirin ve tam bir teslîmiyetle selâm verin!”
Ancak bu salavâtı ve bu selâmı sadece dilimiz yerine getirmemelidir. Her hâlimiz O’na salavât ve selâm mâhiyetinde olmalıdır. Âile hayatımızda, iş hayatımızda, insanlarla muâmelelerimizde her davranışımız, Hazret-i Peygamber’e salât ve selâma lâyık bir kıvamda tezahür etmelidir. Meselâ düşünmeli ki Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz benim âile hayatımdan, ticâretimden ve insanlarla muâmelelerimden O’na yansıyan davranışlara tebessüm eder mi? Yavrularımı yetiştirmeme tebessüm eder mi? İbadet hayatıma tebessüm eder mi?
Bu sualleri bugün kendimize sorup nefsimizi ve gönlümüzü hesaba çekmezsek, mîzân etmezsek yarın mahşer günü hesap ve mîzânımız daha dehşetli olacaktır. Hiç şüphesiz ki kıyâmet gününde hepimize:
اقْرَأْ كَتَابَكَ كَفَى بِنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ حَسِيبًا
“Kitabını oku! Bugün sana hesap sorucu olarak kendi nefsin yeter.” (el-İsrâ, 14)
buyrulacaktır.
O zaman amel defterlerimizde gizli ve saklısıyla her hâlimizi göreceğiz. Kendi hayatımızı, filmimizi seyredeceğiz. Namazlarımızı nasıl kılmışız? Oruçlarımızı nasıl tutmuşuz? Sadece şekil olarak mı ibadet etmişiz, yoksa ruhumuz ve kalbimizle de kulluğumuzu yerine getirebilmiş miyiz? Allâh’ın dünyada iken bize sayısız nimetlerine karşı neler yapmışız? Lutfedilen ruh, akıl, zekâ, para, mal, mülkün ne kadarını infak edebilmişiz? Ne kadarını boşa harcamışız? Allâh’ı ve Hazret-i Peygamber’i ne kadar sevmişiz ve ne kadar Allâh ve Rasûlü’nün ahlâkına bürünebilmişiz?
Bütün bunlar yarın amel defterimizde bize gösterilecek ve kıyâmet ekranlarında seyrettirilecektir. Ancak asıl mesele, burada görüp hâlimizi seyredebilmek ve gerekli tedbiri alabilmektir.
Sevgi ve Edep İmtihanı
Bütün insanlar bir imtihan dünyası içindeler. Yani bu dünya ilâhî bir imtihan dershanesidir. Buradaki mühim imtihanlardan biri de, Hazret-i Peygamber’e karşı sevgi, itaat ve edeb husûsundadır. Cenâb-ı Hak buyurur:
“Ey îman edenler! Allâh’a itaat edin ve Peygamber’e itaat edin de amellerinizi boşa çıkarmayın!” (Muhammed, 33)
“Ey îman edenler! Seslerinizi Peygamber’in sesinin üstüne yükseltmeyin (O’nun verdiği kararlara aykırı kararlar vermeyin)! Birbirinize bağırdığınız gibi, Peygamber’le yüksek sesle konuşmayın; yoksa amelleriniz boşa gider de siz farkında bile olmazsınız.
Seslerini Peygamber’in yanında kısan kimseler, Allâh’ın gönüllerini takvâ ile imtihan ettiği kimselerdir. Onlara mağfiret ve büyük ecir vardır.
(Rasûlüm!) Sana odaların ötesinden seslenenlerin çoğu akletmeyen kimselerdir.”(el-Hucurât, 2-4)
Demek ki, Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’e olan nezâketimiz, Sünnet-i Seniyye’ye ittibâmız, Allâh Rasûlü’nü yakından tanımamız, gönüllerimiz için bir takvâ imtihanıdır. O’na aşkımızın değerlendirilme vesîlesidir. Aynı zamanda da Allâh’a yakınlık vesîlesi…
Demek ki, Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’e karşı kaba davranan, uzaktan bağıran, O’na saygısızlık yapan kimseler de akletmeyen, sefîh kimselerdir.
Buradan bize çıkacak diğer bir netice de, Allâh Rasûlü’nü nasıl örnek almamız gerektiğidir? Hayatımızı, Allâh Rasûlü’nün hayatıyla nasıl mîzan etmeliyiz? Bu hususta da Kur’ân’ın bize açık tâlimatı şudur:
“Kim Rasûl’e itaat ederse, Allâh’a itaat etmiş olur. Kim de yüz çevirirse, (ey Rasûlüm, bil ki) Biz Sen’i onlar üzerine bekçi göndermedik!” (en-Nisâ, 80)
O’nu Sevmekte Ölçü
Abdullâh bin Hişâm’ın anlattığı şu hâdise, Rasûlullâh’a muhabbetin hangi seviyede olması gerektiğini göstermesi bakımından çok mânidardır:
“Bir defasında Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- ile birlikte bulunuyorduk. Rasûl-i Ekrem, orada bulunanlardan Hazret-i Ömer’in elini avucunun içine almış oturuyordu. O sırada Ömer -radıyallâhu anh-:
“–Yâ Rasûlallâh! Sen bana canımın dışında her şeyden daha sevgilisin!” diyerek Rasûlullâh’a olan muhabbetini ifâde etti.
Onun bu sözüne karşılık Peygamber Efendimiz:
“–Hayır, canımı kudret elinde tutan Allâh’a yemin ederim ki ben sana canından da sevgili oluncaya kadar hakîkî îman etmiş sayılmazsın!” buyurdu.
Hazret-i Ömer -radıyallâhu anh- hemen:
“–O hâlde vallâhi şimdi Sen bana canımdan da çok sevgilisin yâ Rasûlallâh!” dedi. Bunun üzerine Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“–İşte şimdi oldu ey Ömer!” buyurdu . (Buhârî, Eymân, 3)
İşte Hazret-i Muhammed Mustafâ -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’e böylesi bir aşk ve muhabbetle tâbî olmalıyız. O’nu gönül tahtımızın yegâne sultanı ve hayatımızın rehberi kılmalıyız. Çünkü O’nu sevmek bize farz kılınmıştır.57 Hak Teâlâ, Kur’ân-ı Kerîm’de:
النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنفُسِهِمْ
“Peygamber, mü’minler nazarında kendi canlarından daha önce gelir…” (el-Ahzâb, 6) buyurmuştur. O, bize kendi canlarımızdan daha yakın ve daha ileridir.
Bu îtibarla Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e muhabbet, hadîs-i şerîfte de hakikî îmanın şartı olarak zikredilmiştir:
“Nefsim kudret elinde olan Allâh’a yemin olsun ki; sizden biriniz, ben kendisine; anasından, babasından, evlâdından ve bütün insanlardan daha sevimli olmadıkça hakikî mânâda îman etmiş olamaz.”
(Buhârî, Îman,
Bu îtibarla sahâbe-i kirâm Rasûlullâh Efendimiz’in en ufak bir arzusuna dahî:
“Anam, babam, canım, her şeyim sana fedâ olsun yâ Rasûlallâh!” diyerek koşturmuş ve her vesîleyle sevdalarını tescil ettirmişlerdir.
Bu muhabbete lâkayt kalmak, hele hürmetsiz davranmak, bir cehâlet eseridir. Bu muhabbete sarılmak da, kurtuluş reçetesidir.
O’nu Sevmenin Alâmeti
İnsan, çok sevdiğini çokça anlatır, her vesîleyle sevdiğinden söz açar ve hep onun etrafındaki konulardan bahseder. Kendisini sırf işine kaptırmış bir işadamı devamlı ticaretinden bahseder. Şöyle kazandım, böyle kaybettim. Şunda şu kazanç var, bunda bu kazanç var, vesâire… Kimi evlâdına aşırı düşkündür, her zaman, her yerde evlâdından bahseder. Fakat sahâbe-i kirâm ve büyük evliyâullâh hep Peygamber Efendimiz’den bahsetmişler ve bundan ebedî bir lezzet almışlardır.
İşte tanıma, taklîd etme ve âhirette O’nunla berâber olma iştiyâkı ile dolu bir Peygamber aşkı! Cenâb-ı Hak, Efendimiz’i yakından tanımayı ve sevmeyi hepimize ihsan eylesin. Âmîn!..
Âlemin varlık sebebi olan “muhabbet”teki sırlardan biri de, sevenin, sevilenin hâliyle hâllenme yoluna girmesidir. Seven, ne ölçüde istidâd ve iktidarsız olsa da muhabbet beslediği kimsenin şânına göre bir netice elde eder.
O’nu Lâyıkıyla Anlatabilmek Zor
Hâlid bin Velid -radıyallâhu anh-, bir seriyye esnâsında müslüman bir aşîretin yanında konaklamıştı. Aşîret reisi ona:
“–Bize Muhammed -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’i anlatır mısınız?” dedi.
Hâlid bin Velid -radıyallâhu anh-:
“–Allâh Rasûlü’nün o ebedî güzelliklerini anlatmaya gücüm yetmez. Tafsîlatıyla anlatmamı istersen bu mümkün değil!” dedi.
Reis:
“–Bildiğin kadarıyla anlat! Kısa ve öz olarak târif et!” deyince Hazret-i Hâlid şu karşılığı verdi:
“–Gönderilen, gönderenin kadrince olur!.. (Gönderen, Âlemlerin Rabbi, Kâinâtın Hâlıkı olduğuna göre, gönderilenin şânını var sen hesâb et!)”58
Cenâb-ı Hak, kalplerimize ashâb-ı kirâmın Hazret-i Peygamber’e olan aşkından hisseler nasip eylesin! Hayatı Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’in muhabbetiyle güzelleştirmeyi ihsan buyursun!
Âmîn!..
SONSÖZ
Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in yüce şefâatine nâil olmak için, O’na ittibâ husûsunda hangi noktada bulunduğumuzu yeniden bir muhâsebe edip hayatımızı burada bildirilen nebevî ölçüler ile mîzân etmeli, ciddî bir tefekkür ve gayret iklîmine girmeliyiz. O’nun ümmetine yakışacak bir hayat sürmenin feyz ve heyecanı içinde ibadetlerimize, davranışlarımıza, hislerimize, düşüncelerimize, günümüze, yarınımıza, velhâsıl dünya ve âhiretimize O’nun eşsiz güzelliklerini ve derinliğini aksettirmeye çalışmalıyız. Çünkü insan, sevdiğine sevgisi ölçüsünde meftun olarak onu taklîd eder. Varlık Nûru’nu gereği gibi tâkib ve taklîd edebilmek için de O’nu gerçek mânâda tanıyıp örnek şahsiyetini lâyıkıyla değerlendirmeye çalışmalıyız.
Zîrâ bir tarla, ne kadar kâbiliyetli olursa olsun, üzerinden yağmur bulutları, güneşli bahar esintileri geçmedikçe yeşillenmez. Kalbin de münbit bir toprak gibi verimli hâle gelmesi, insanlığa üsve-i hasene olan Kâinâtın Fahr-i Ebedîsi -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’e râm olmakla mümkündür.
Zîrâ O, öncekilerin ve sonrakilerin en üstünü, fazîlet ve keremlerin tükenmez kaynağı; âlemdeki bilcümle bereket ve rahmetlerin sebebidir. Ezel ve ebed hakîkatleri ile dolu olan Kur’ân-ı Kerîm O’na indirilmiş; îmân cihânına armağan edilmiştir.
Bütün bu anlatılanlardan çıkan umûmî ve nihâî netice şudur ki, Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’e veya O’nu en cüz’î miktarda bile hatırlatmaya vesîle olan her şeye karşı ne kadar ihtirâm edilse azdır! Zîrâ O yüce Peygamber, “Müteâl” olan, yani hayâl ve idrâkine imkân bulunmayan Allâh -azîmü’ş-şân- tarafından “Habîbim” hıtâb-ı ilâhiyesine mazhar olmuştur. Kâinât’ın yüce Hâlık’ının, sayısız melekleriyle birlikte “salât ve selâm” ettiği bu yüce Peygamber’in fazl u kemâline yaklaşmak, O’nu idrâk ve ihâtaya sığdırmak, kelimelerin mahdûd imkânlarıyla mümkün değildir.
Aslında O’nun ulvî mâhiyetine âid beyânı, sükûtun sonsuzluğunda noktalamaktan başka çâre yoktur. O’nu tasvirde lisanlar mutlak bir acziyet içindeyken, bizim lisânımızdaki ifâdesi de okyanustan bir katre misâli idrâkimize damlayan şebnemler mesâbesindedir…
Ne mutlu o mü’minlere ki; Allâh Rasûlü’nün muhabbetinden başkasına gönül vermezler, yabânî bahçelerin sahte çiçeklerine aldanmazlar!..
Her zerremizle O’nun rûhâniyetini teneffüs ederek Rabbimize dönelim..
O’nun muhabbetini hüccet alarak Rabbimize yalvaralım..
Ol Seyyidü’l-Kevneyn Muhammed Mustafâ’ya salavât!..
Ol Rasûlü’s-Sekaleyn Muhammed Mustafâ’ya salavât!..
Ol İmâmu’l-Harameyn Muhammed Mustafâ’ya salavât!..
Ol Ceddü’l-Haseneyn Muhammed Mustafâ’ya salavât!..
Cenâb-ı Hak, ebedî saâdet rehberimiz Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’in örnek şahsiyetinden lâyıkı vechile hisse alıp, dünya ve âhiretimizi O’nun güzelliklerinden akislerle taçlandırmayı nasîb eylesin. O’nun engin rûhâniyetlerinden gönüllerimize feyyaz şebnemler ihsân buyursun! Kalblerimiz, Allâh ve Rasûlü’nün sevgisine ebedî bir mekân olsun! Cenâb-ı Hak, cümlemizi O’nun şefâat-i uzmâsına nâil eylesin!..
Âmîn!
DİPNOTLAR
1. Bu eserin hazırlanmasında emeği geçen değerli talebelerimize gayretlerinin sadaka-i câriye olmasını Cenâb-ı Hak’tan niyaz ederim.
2. Hâkim, el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn, Beyrut 1990, II, 672/4228.
3. Taberî, Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân, Beyrut 1995, IX, 87-88; İbn-i Kesîr, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, I-IV, Beyrut 1988, II, 259, (A‘râf, 154 tefsîrinde).
4. Ahmed Cevdet Paşa, Kısas-ı Enbiyâ ve Tevârih-i Hulefâ, İstanbul 1976, I, 83.
5. Vâhidî, Esbâbü Nüzûli’l-Kur’ân, thk: Kemâl Besyûnî Zağlûl, Beyrut 1990, s. 219.
6. İbn-i Hişâm, Sîretü’n-Nebî, Beyrut 1937, Daru’l-Fikr, III, 397-398; İbn-i Hacer, el-İsâbe, Beyrut 1328, Dâru ihyâi’t-Türâsi’l-Arabî, I, 38-39.
7. Bkz. Kâmil Mîras, Tecrîd-i Sarîh Tercemesi, Ankara 1972, IX, 289.
8. İslâmî ilimlerin dayandığı bu temel, “nass” tâbir olunan Kur’ân ve Sünnet’tir. Sünnet, Rasûlullâh Efendimiz’in kavlî, fiilî ve takrîrî hâl ve davranışlarıdır. Kur’ân ve sünnetin açık olarak hüküm koyduğu hususlarda ictihâda yer yoktur.
9. İctihad, Kur’ân ve Sünnet’in açık olarak hüküm beyan etmediği mevzularda, müctehidlerin belli usûller dâhilinde yine Kur’ân ve Sünnet muhtevâsı içinde meseleleri çözüme kavuşturmalarıdır.
10. Ali Yardım, Peygamberimiz’in Şemâil, İstanbul, 1998, s. 49.
11. Ayrıca bkz. Ahmed bin Hanbel, el-Müsned, İstanbul 1992, IV, 199.
12. Bkz. İbn-i Sa’d, et-Tabakâtü’l-kübrâ, Beyrut, Dâru Sâdır, I, 121, 365, 422-425; Heysemî, Mecmau’z-zevâid, Beyrut 1988, IX, 13.
13. Bkz. İbn-i Mâce, Et’ime, 30; Taberânî, el-Mu’cemü’l-Evsat, II, 64.
14. Yâr-ı Gâr: Mağara dostu mânâsına gelir ve Varlık Nûru Efendimiz ile Hazret-i Ebû Bekr’in Sevr Mağarası’ndaki arkadaşlıklarını ifâde eder. Zamanla samîmî dostluklar için de kullanılır olmuştur.
15. Bkz. Ahmed, VI, 349; Heysemî, VI, 174; İbn-i Sa’d, V, 451.
16. Vâkıdî, Meğâzî, Beyrut 1989, II, 854-855.
17. Ayrıca bkz. Ebû Dâvûd, Harâc, 33-35/3055; İbn-i Hibbân, Sahîh, Beyrut, 1993, XIV, 262-264.
18. Ahmed, ez-Zühd, yy. ts., s. 59.
19. Bkz. Ahmed, II, 298; Taberânî, el-Mu’cemü’l-Kebîr, tahk. Hamdi Abdülmecid es-Selefî, Beyrut, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, X, 162.
20. Tirmizî, Zühd, 44/2377; İbn-i Mâce, Zühd, 3; Ahmed, I, 301.
21. Beyhakî, Şuabü’l-Îmân, Beyrut 1990, V, 225
22. Bkz. Müslim, Nüzür, 8; Ebû Dâvûd, Eymân, 21/3316; Tirmizî, Zühd, 50; Ahmed, IV, 239.
23. Buhârî, Menâkıb 25, Eymân 3; Müslim, Salât, 119; İbn-i Hibbân, IV, 534.
24. Bkz. Müslim, Fedâil, 79
25. Ali el-Müttakî el-Hindî, Kenzü’l-ummâl, Beyrut 1985, IV, 176/10044.
26. İbn-i Abdilberr, el-İstîâb, Kâhire ts., I, 214-215; İbn-i Esîr, Üsdü’l-ğâbe, Kâhire 1970, I, 295.
27. Bkz. İbn-i Sa’d, II, 197; Buhârî, Tıbb, 47, 49; Müslim, Selâm, 43; Nesâî, Tahrîm, 20; Ahmed, IV, 367, VI, 57; Aynî, XXI, 282.
28. Süyûtî, el-Câmiu’s-Sağîr, Mısır 1321, I, 146.
29. Peygamber Efendimiz bu sözüyle: “Sabah akşam Rablerine, O’nun rızâsını dileyerek duâ edenlerle birlikte candan sabret. Dünya hayâtının süsünü isteyerek gözlerini onlardan ayırma. Kalbini Biz’i anmaktan gafil kıldığımız, kötü arzularına uymuş ve işi gücü aşırılık olan kimseye boyun eğme!” (el-Kehf, 28) âyetine telmihte bulunmaktadır. Burada Allâh Teâlâ, Rasûl-i Ekrem -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e, İslâm’a ilk önce giren fakir ve düşkünlerle birlikte başlarına gelebilecek sıkıntılara sabretmesini ve onlara muâmelesinde oldukça hassas davranmasını emretmiştir.
30. Müslim, Eymân, 36-38.
31. Nesâî, Cihâd, 6; Ahmed, III, 429; Suyûtî, I, 125.
32. Develer, güzel ses ve tegannîye meftûndurlar. Deve çobanları da, sürülerini istedikleri gibi sevketmek için tegannîde bulunurlar. Buna “Hidâ” denir.
33. Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in evliliklerinin hiçbirinde nefsânî bir temayül ve düşkünlük görmek mümkün değildir. O hiçbir kıza gençliğinde de tâlip olmamış ve kendisine tâlip olan 40 yaşında çocuklu dul bir hanım olan Hazret-i Hatice ile evliliği kabul etmiş, ömrünün en zinde yıllarını onunla yaşamıştır. Ondan sonraki evlilikleri yaşlılık zamanlarına denk gelir. (54 yaşından sonra) Bunların hepsi de kendi arzusuyla değil ilâhî emirle gerçekleşmiş ve pek çok ilâhî hikmet yanında bilhassa dînin hanımlara öğretilmesini hedeflemiştir. Üstelik bu evliliklere mazhar olan annelerimizin çoğu yaşlı, çocuklu ve çaresiz kimselerdir. Hâsılı Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in birden fazla evlilik devresinin, hem yaşlılık zamanına hem de peygamberlik vazifesinin yoğun olduğu devreye rastlaması, bu evliliklerin ilâhî tâyinle ve İslâm’ı daha geniş kitlelere rahatça ulaştırma gâyesiyle gerçekleştiğini açıkça ortaya koymaktadır. Geniş bilgi için bkz. Osman Nûri TOPBAŞ, Hazret-i Muhammed Mustafâ, I, 130-140.
34. Bkz. Buhârî, Enbiyâ, 54; Müslim, Selâm, 151, 154; Birr, 133; Nesâî, Küsûf, 14.
35. el-Ahzâb, 41; Ayrıca bkz. el-Cum’a, 10;
36. Herhangi bir emirden sonra, onun sınırlarını veya miktarını belirleyen bir açıklama getirilmediği zaman, o emir ile, o işin yapılabilecek en yüksek ve en fazîletli seviyesi kastedilir.
37. Taberânî, Evsat, IV, 208; Ebû Nuaym, Hilyetü’l-evliyâ, Beyrut 1967, IV, 168.
38. “Sen olmasaydın, Sen olmasaydın (kâinâtı yaratmazdım).” Bu hakîkati ifâde eden hadis için bkz. Hâkim, II, 672/4228.
39. Bkz. Buhârî, Nikâh, 6, 32, 35; Fedâilü’l-Kur’ân, 21, 22; Müslim, Nikâh, 76.
40. Bkz. Tirmizî, Menâkıb, 1/3616; Dârimî, Mukaddime, 8; Ahmed, VI, 241; Heysemî, IX, 29.
41. İbn-i Kesîr, el-Bidâye, Kâhire 1993, II, 277; İbn-i Sa’d, I, 108, 125.
42. Bkz. İbn-i Kesîr, el-Bidâye, III, 222-223; Ali el-Kârî, Mirkât, Beyrut 1992, X, 381-382/6034; Ebû Nuaym, Hilye, I, 33.
43. Kurtubî, el-Câmî, Beyrut 1985, V, 271.
44. Arapların örf ve âdetine göre yolcular için bütün hayvanların sütleri mübâh kabul edilirdi. Çobanlarına bu husûsu tembih ederler ve yeni tutacakları çobana, yanına uğrayan hiçbir yolcuyu süt içmekten men etmemesini şart koşarlardı. İslâm’da örfe göre hüküm vermek ise kabul edilen bir usuldür. (Süheylî, Ravdu’l-ünüf, Beyrut 1978, II, 152) Allâh Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- şöyle buyurur: “Üç sınıf vardır ki, Allâh Teâlâ kıyâmet gününde onlarla (razı olarak) konuşmaz. Bunlar: Yanındaki suyun fazlasını yolcuya vermeyen kişi, ikindiden sonra malını satmak için -yalan yere- yemin eden kişi ve halifeye bîat edip, halife kendisine verirse sözünde duran, vermezse sözünde durmayan kişidir.” (Ebû Dâvûd, Büyû, 60/3474)
45. İbn-i Esîr, Üsdü’l-ğâbe, I, 244-245; Zehebî, Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ, Beyrut 1986-1988, I, 357-358.
46. Bu ve benzeri mûcizeler için bkz. Buhârî, Menâkıb, 25.
47. Gülbâng-i kudûm: 1. Dînî mûsikî eşliğinde toplu söylenen merâsim ilâhîsi veyâ duâ. 2. Teşrîf edişin, merâsimle karşılanması ve teşrîf edeni yüceltmek için söylenen ifâdeler.
48. Münâvî, Feyzü’l-Kadîr, Beyrut 1994, III, 333; Suyûtî, Miftâhu’l-Cenne, s. 52.
49. Kadem-i pâk: Tertemiz (mübârek) ayak.
50. Gül-i gülzâr-ı nübüvvet: Peygamberlik bahçesinin gülü.
51. Kudûm: Çok uzak bir yerden gelmek, ayak basmak, teşrîf etmek.
52. Derd-i uşşâk: Âşıkların derdi.
53. Gedâ: Köle, dilenci, yoksul.
54. Bkz. Câsiye Sûresi, âyet 13.
55. Bkz. Kıyâmet Sûresi, âyet 36.
56. Bkz. Buhârî, Enbiyâ, 3, 9; Müslim, Îmân, 327, 328; Tirmizî, Kıyâmet, 10.
57. Bkz. et-Tevbe, 24.
58. Münâvî, V, 92/6478; Kastalânî, Mevâhib-i Ledünniyye Tercümesi, İstanbul 1984, s. 417.
LÜGATÇE
-A-
âbâd: Mâmur, şen, bayındır.
âbid: İbâdet eden, zâhid.
acz, acziyet: 1. Gücü yetmeme hâli, güçsüzlük, iktidarsızlık. 2. Beceriksizlik.
âfâk: 1. Ufuklar. 2. Görüş ve dönüş sınırları. 3. Dış âlem.
ağniyâ-i şâkirîn: Allâh’a şükreden ve servetini rızâ-yı ilâhî’ye göre sarf eden zenginler.
âhenk: Uygunluk, uyum, düzen.
ahvâl (hâl’in çoğulu): 1. Hâller. 2. Oluşlar, durum, vaziyet. 3. Tasavvufta Allâh vergisi olan mânevî hâller.
akrabiyet: Daha yakın olma, iyice yakın olma hâli, Allâh’a yakınlık makâmı.
a’lâ-yı illiyyîn: Cennet tabakalarının en yükseği, en üst makamı.
aleyhimesselâm: Allâh’ın selâmı o ikisinin üzerine olsun.
aleyhissalâtü vesselâm: Allâh’ın salât ve selâmı onun üzerine olsun!
aleyhisselâm: Allâh’ın selâmı onun üzerine olsun.
âlî: Yüksek, yüce, büyük, ulu.
âlicenap: 1. Cömert. 2. Şerefli, haysiyetli kimse.
âmâde: Hazır, hazırlanmış, emir bekleyen, emre hazır, müheyyâ.
-B-
basîret: 1. Kalb ile görme, doğru ve ölçülü görüş, uyanıklık. 2. Sezgi, uzağı görme. 3. Firâset, kavrayış.
bediî: 1. Güzel. 2. Güzellik.
belâğat: Edebiyat kâideleri ilmi. Söz ve yazıda düzgün, sanatlı ve tesirli ifâde.
beliğ: 1. Fasih, düzgün söz söyleme. 2. Fasih, düzgün.
bende: 1. Kul, köle, bağlı. 2. İntisâb eden, taraftar.
bîçâre: 1. Çâresiz, zayıf. 2. Güçsüz, kuvvetsiz, mecalsiz, dermansız. 3. Zebûn, zavallı, düşkün.
-C-
Ceddü’l-Haseneyn: Hasan ve Hüseyin -radıyallâhu anhümâ-’nın mübârek dedeleri.
cemâl-i bâ-kemâl: 1. Kemâl sâhibi bir güzellik. 2. Cemâl-i İlâhî. 3. Cenâb-ı Hakk’ın lu-tuf, ihsân, kerem gibi rahmet tecellîleri.
Cemâl-i ilâhî, Cemâlullâh: Hak Teâlâ’nın sonsuz güzelliği.
cemâlî sıfat: Allâh Teâlâ’nın lutuf, ihsan ve merhametine delâlet eden vasıfları.
cemâlî: 1. Allâh’ın cemâl sıfatlarına âit. 2. Mizaç itibâriyle cemâl sâhibi, güzel, lutufkâr, merhametli.
cemetmek: Toplamak, yığmak.
cismâniyet: Cisimle ilgili olma, maddiyet.
-E-
ebedî: Sonsuz, dâimî.
el-Emîn: 1. Korkusuz kimse. 2. İnanan, güvenen. 3. İnanılan, güvenilir. 4. Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem- ve Cebrâil -aleyhisselâm-’ın sıfatı.
enbiyâ: Nebîler, peygamberler.
esfel-i sâfilîn: Aşağıların en aşağısı, cehennem.
-F-
Fahr-i Kâinât: Varlıkların iftihâr kaynağı; Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sel-lem- Efendimiz.
fâik: Fevkinde bulunan, üstün olan.
Fârik (fârika): Fark eden, ayıran.
ferah-nâk: Sevinçli, ferahlı.
fıtrat: Yaratılış, tabiat.
fıtrî: Yaratılıştan olan, tabiî, doğuştan; cibillî.
fütühât: Fetihler, zaferler.
-H-
haşr: Ölülerin kıyâmette diriltilerek hesap için mahşerde toplanması.
hayâ: Utanma, sıkılma duygusu. Allâh korkusu ve sevgisi sebebiyle kötü, ahlâk dışı ve günah olan şeylerden kaçınma.
hezîmet: Büyük mağlûbiyet, bozgun, bozgunluk.
husûl: Meydana gelme, olma, peydâ olma, ortaya çıkma.
huşû: 1. Allâh’a karşı korku ve sevgi ile boyun eğme; bu duygu ile meydana gelen hâl. 2. Alçak gönüllülük, aşağıdan alma, tevâzu.
-İ-
idrâk: 1. Akıl erdirme, anlama, kavrama kabiliyeti. 2. Ulaşma, erişme, varma, yetişme.
iftihar: 1. Fahretme, övünme. 2. Şan, şeref.
ikbâl: 1. Baht, tâlih. 2. Birine doğru dönme, gelme. 3. İşlerin yolunda gitmesi. 4. Arzu, is-tek.
imdâd: Yardım, muâvenet.
imtisâl: 1. Gerekeni yapma, bir örneğe göre hareket etme. 2. Alınan emre boyun eğme.
in’ikâs: Akislenme, yansıma.
intikâl: 1. Bir yerden başka bir yere geçme, yer değiştirme. 2. Mîras olarak kalma. 3. Geçme, sirâyet etme.
irâde: Bir şeyi yapmak veya yapmamak husûsunda karar verebilme ve bu kararı yürütebilme kudreti.
irşâd: 1. Hak yolu, doğru yolu gösterme, uyarma. 2. Tasavvufta, mürşidin Allâh yolunu göstermesi.
istîdâd: 1. Kâbiliyet, bir şeyin kabûlüne, kazanılmasına olan tabiî meyil. 2. Akıllılık. 3. Anlayışlılık.
istiğnâ: 1. Aza kanaat etme, tok gözlü olma. 2. İhtiyaçsızlık.
iştihâ: 1. Meyil, istek, arzu. 2. İştah, yemek yeme isteği.
iz’âç: Tâciz etme, can sıkma, bunaltma, tedirgin etme.
iz’ân: 1. Anlayış, kavrayış, akıl. 2. İtaat, söz dinleme, boyun eğme. 3. Terbiye, edeb.
-K-
kâ’bına varamamak: Derece ve üstünlüğüne erişememek, fazîlette topuğuna dahî erişememek.
karakter: 1. Bir kişi ya da topluluğun ayırıcı mânevî vasıflarının tamamı, seciye. 2. Ahlâk, huy, tabiat.
katre: Damla.
kifâyet: Kâfi miktarda olma, yetme, yeterlik.
-M-
maraz: Hastalık, dert, belâ, dayanılması güç durum.
mazhar: 1. Nâil olmuş, erişmiş, kavuşmuş; nâil olan, kavuşan, erişen, şereflenen. 2. Bir şeyin zuhûr ettiği yer, eşyâ ve madde.
medyûn: Borçlu, minnettar.
meftun: 1. Gönül vermiş, vurgun, müptelâ, düşkün. 2. Şaşkınlık derecesinde beğenmiş, hayran.
melâhat: Güzellik, şirinlik, tatlılık.
meleke: Bir işi uzun süre tekrarlayarak elde edilen el alışkanlığı ve ustalık, yatkınlık, kâbiliyet.
menfî: 1. Olumsuz, müsbetin zıddı. 2. Nefyolunmuş, sürülmüş, sürgün edilmiş. 3. Negatif.
mes’ûliyet: Mes’ûl, sorumlu olma, sorumluluk.
messeylemek: Dokunmak, el sürmek, temas etmek.
meydân-ı iftihar: İftihar, övünme meydanı.
meyl: 1. Meyil, bir tarafa doğru eğilmek. 2. Sevgi, muhabbet.
mîzan: 1. Terâzi. 2. Ölçü âleti. 3. Tartı âleti. 4. Âhirette günah ve sevabların, iyilik ve kötülüklerin ölçüleceği terazi, mânevî ölçü aleti.
muâmele: Birine karşı herhangi bir davranışta bulunma, davranış.
muktezâ: 1. İktizâ eden şeyler, gerekenler. 2. Sonuçlar.
mülâhaza: 1. Dikkatle ve teferruatıyla düşünme. 2. Dikkatle bakma.
müstakbel: Gelecek zaman, gelecekte olacak bulunan.
müstefîd: İstifade eden, fayda elde eden, kazanan.
müteessir: 1. Hislerine dokunulmuş, üzülmüş, kederli, mahzun. 2. Tesir almış.
mütemâdiyen: Devamlı, sürekli olarak, arkası kesilmeyerek.
mütevekkil: Tevekkül eden, yapması gerekenleri yaptıktan sonra işini Allâh’a havâle eden, Allâh’a güvenen.
müttakî: 1. Sakınan, çekinen. 2. Allâh’tan korktuğu ve O’nu sevdiği için günahlardan uzak duran.
-N-
nazargâh-ı ilâhî: Cenâb-ı Hakk’ın nazar kıldığı yer.
nâzil: 1. Nüzûl eden, yukarıdan aşağı doğru hareket eden, inen. 2. Bir yerde konaklayan, misâfir olan.
nefh: Üfürme, boru vesâireyi üfleme.
nefha: 1. Üfürme, nefes. 2. Güzel koku. 3. Rüzgarın bir kere esmesi.
nehy: 1. Yasak etme. 2. Dinen yasak olan şeylerden menetmek.
neseb: Soy.
nişâne: Eser, alâmet, emâre, iz, belirti.
-P-
pervâne: Işık etrâfında dönen küçük gece kelebeği.
perverde: Beslenmiş, terbiye ile yetiştirilmiş, büyütülmüş.
peydâ: Belli, açık, meydanda, zahirî, âşikâr.
-R-
radıyallâhu anh: Allâh ondan râzı olsun! radıyallâhu anhâ: Aynı duânın hanımlar için söylenilen şekli.
radıyallâhu anhüm ecmaîn: Allâh onların hepsinden râzı olsun!
radıyallâhu anhüm: Allâh onlardan râzı olsun!
râm olmak: 1. İtâat etmek, boyun eğmek, kendini başkasının emrine bırakma. 2. Kulun bütün varlığını Allâh -celle celâlühû-’ya bağlaması.
Rasûlü’s-sekaleyn: İnsanlar ve cinlerden meydana gelen iki âlemin peygamberi.
riâyet: 1. Îtibar, sayma, saygı, hürmet; gözetme. 2. Ağırlama, ikram. 3. Uygun davranış.
rikkat: 1. İncelik, yufkalık. 2. Nezâket. 3. İfâdede incelik. 4. Merhamet etme.
rikkat-i kalbiye: Gönül yufkalığı, gönül inceliği, merhamet.
-S-
sâik: 1. Sevk eden. 2. Husûsî sebep. 3. Âmil.
sallâllâhu aleyhi ve sellem: Allâh’ın salât ve selâmı onun üzerine olsun!
selâset: İfâdede âhenk, açıklık, kolaylık ve akıcılık.
sîmâ: 1. Yüz hatlarının toplu görünüşü, yüz, çehre. 2. Kişi, şahsiyet, tip.
sulta: Baskı, otorite, tahakküm.
-Ş-
şahsiyet: Bir ferdin kendine has görünüş, duyuş, düşünüş ve davranışlarının tamamı.
şecaat: Yiğitlik, cesurluk, korkusuzluk, kalb temizliği.
şehbâl: Kuş kanadında bulunan en uzun tüy, kanat.
şerâre: Kıvılcım.
-T-
tâbî olmak: İtaat etmek, bağlanmak, başka bir şeyin veya kimsenin tesiri altında kalmak, onun belirlediği sınır ve şartlara uymak.
taklit: Başkasının re’yi ile amel etmek. Benzemeye veya benzetmeye çalışmak.
takvâ: Allâh’tan korkma, Allâh korkusuyla dînin yasaklarından kaçınma.
talâkat: 1. Dil açıklığı, düzgün sözlülük. 2. Güleryüzlülük.
tashih: Yanlışı giderme, yanlışın yerine doğrusunu koyma, düzeltme.
tasvîb etme: Doğru bulma, uygun görme.
tecellî: 1. Görünme, belirme. 2. Kader, tâlih. 3. Allâh’ın lutfuna nâil olma.
tedâî: Çağrışım.
tekzîb: Yalan olduğunu îlân etme, yalanlama.
telakkî: 1. Kabul etme, alma. 2. Anlayış, görüş. 3. Şahsî anlayış, şahsî görüş.
temâyül: 1. Bir tarafa doğru eğilme, meyletme. 2. Bir kimse veya şeye taraftar olma, ilgi duyma.
tenâkuz: İki sözün birbirine uymaması, birbirinin zıddı olması, çelişki.
tenezzül: 1. Alçak gönüllülük gösterme. 2. İnme, alçalma.
tervîc: 1. Revaç verme, değerini artırma. 2. Destekleme, tutma.
teselsül: Ard arda gelme, birbirini tâkib etme, zincirleme.
teshîr: 1. Büyüleme, cezbetme. 2. Kendine bağlama.
teskîn: Sâkinleştirme, yatıştırma, durdurma.
teşkil: Şekillendirme, meydana getirme, yapma.
teşne: 1. Susuz, susamış. 2. Arzulu, istekli, hevesli.
teşrîf: Şereflendirme, şeref verme, gelme.
tevâzû: Alçak gönüllülük, gösterişsizlik, büyüklenmeme.
tevzî: 1. Dağıtma. 2. Herkese payına düşeni dağıtma, üleştirme.
tezâhür: 1. Zuhûr etme, meydana çıkma, belirme, görünme, gözükme. 2. Belirti.
tezkiye: Nefsi, her türlü kötü sıfatlardan ve menfî temâyüllerden temizleme, aklama ve güzel ahlâk ile tezyîn etme.
tezyin: Zînetlendirme, süsleme.
-U-
ucub: Kendini beğenmişlik, kibir ve gurura kapılma.
uhrevî: Âhirete âit, âhiretle alâkalı.
ulvî: Yüksek, yüce.
-Z-
zâhid: Zühd sahibi, şüpheli şeyleri ve helallerin bir kısmını dahi terk ederek günahlardan kaçan, dünyaya hak ettiğinden fazla değer vermeyen kimse.
zevâl: Yok olma, ölme, ölüm, alçalma, iyi hâlden kötü hâle düşme, düşkünlük.
zühd: Dünyaya, maddeye ve menfaate hak ettiğinden fazla değer vermeme, rağbet et-meme, kanaatkâr olma, her türlü dünyevî ve nefsânî zevke karşı koyarak kendini ibâdete verme.
.
-
- » ÖNSÖZ
- » RAHMET PEYGAMBERİ’NİN EMSALSİZ ÖRNEK HAYÂTI
- » ÖRNEK SÎRETİ ve DİĞER PEYGAMBERLER ARASINDAKİ YERİ
- » RAHMET PEYGAMBERİ’NİN HUSÛSİYETLERİNDEN ÖRNEKLER
- » HİLYE-İ ŞERÎFE
- » DÂSİTÂNÎ MUHABBETİNİN YANIK TERENNÜMLERİ
- » HULÂSA
- » PEYGAMBERLERİN MÛCİZELERİ ve KUR’ÂN-I KERÎM
- » SON SÖZ
- » DİPNOTLAR
ÖNSÖZ
Biz âciz kullarını îmânın neşve ve huzûruna nâil eyleyen Allah Teâlâ ve Tekaddes Hazretleri’ne hamd ü senâlar olsun!
İnsanlığı cehâlet ve küfrün zifiri karanlığından kurtarıp, ilim, irfan ve îmânın nûruyla şereflendirmeye vesîle olan, kâinâtın Fahr-i Ebedîsi’ne salât ve selâm olsun!
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in örnek ve güzîde hayâtını satırların dar sınırları içinde de olsa ifâde etmeye çalışmamızın temel sebebi, insanlığın ekseriyetle maddeye ve kuvvete râm olup, nefsin sultasında yaşamakta olduğu günümüzde; bunalan, yorulan, bîtâb ve bîçâre kalan gönüllere O’nun rûhâniyetinden bir parıltı takdîm edebilmektir. Ayrıca ağaçların ve taşların kendisine selâm verdiği ve kâinâtın Yüce Hâlık’ının sayısız melekleriyle birlikte “salât ve selâm” ederek yücelttiği Sevgili Peygamberimiz’in fazîlet ve kemâlinden bir nasîb alabilmektir.
Âlemin varlık sebebi olan “muhabbet”teki sırlardan biri de, sevenin, sevilenin hâliyle hâllenme yoluna girmesidir. Sevenin istîdat ve kâbiliyeti ne ölçüde olursa olsun, muhabbet; yönelip meylettiği şeyin şânına göre muhakkak bir netice hâsıl eder.
Bütün insanlık, Allah Rasûlü’nün tevessül ve şefâatine muhtaçtır. O’nun yüce hakîkatini beşer idrâki ile kâmil bir sûrette kavrayabilmek mümkün olmadığı gibi, kavranabilen hikmet ve hakîkatlerini kelimelerle îzah edebilmek mümkün değildir. Aslında O’nun ulvî mâhiyetine âit beyânı, sükûtun sonsuzluğunda noktalamaktan başka çâre yoktur. O’nun güzîde hayâtının tasvîrinde lisanlar mutlak bir sûrette âciz iken, bizim gönlümüzden lisânımıza akseden ifâdesi de, ancak deryâdaki bir katre kabîlindendir. Buna rağmen, yine de O’nu anlatan ve hatırlatan her şey, ayrı bir tecelliyât, ayrı bir rûhâniyet, ayrı bir şi’riyet ve ayrı bir letâfettedir. Kâinattaki binbir türlü nakış ve ilâhî kudret akışları, O’nun nûrundan bir tedâî, bir akis ve bir tebessümdür.
Rabbimizin lutfuyla birkaç baskı yapma bahtiyarlığına nâil olan bu eserimizde, kurtuluş rehberimiz Fahr-i Kâinât -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’le birlikte, hidâyet meş’alemiz olan Kur’ân-ı Kerîm’in, kıyâmete kadar devâm edip gönülleri nurlandıracak ve hak bir kitap olduğunu ispat edecek mûcizelerinden ancak birkaçını da, idrâk, tâkat ve istîdâdımız nisbetinde arz etmeye çalıştık. Sonsuz hikmet ve hakîkatleriyle mü’min gönülleri aydınlatıp tefekkürü derinleştiren Kur’ân-ı Kerîm, kıyâmete kadar yapılacak bütün ilmî keşiflerin de te’yîd ve tasdîke mecbur olduğu ilâhî bir mûcizedir. Bu itibarla eserimizin bu yeni baskısında, Kur’ân âyetlerinde işaret edilen pek çok hikmete dâir, asrımızda yapılan yeni keşiflerin de ışığında bâzı ilâvelerde bulunduk.
Ayrıca bu yeni baskıda birtakım tashih, sadeleştirme, yeni ilâveler ve açıklamalarla mevzûlar içinde bâzı takdim-tehirler yaptık ve kitabın sonuna küçük bir lügatçe ekledik. Bu vesîle ile, bu eserin tashih ve genişletilmesinde yardımcı olan Dr. Murat KAYA ve diğer talebelerimize teşekkür eder, samîmî gayretlerinin, kendileri için sadaka-i câriye olmasını Rabbimden niyâz ederim!..
Sevgili okuyucu!
Geçmiş peygamberlerin mûcizelerinden ve getirdiği esaslardan günümüze kadar intikâl eden hemen hemen hiçbir şey kalmamış gibidir. Kur’ân mûcizesi ise, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in bahtiyar ümmetine müstesnâ bir lutuf olarak kıyâmete kadar devâm edecektir.
Bu ilâhî ikram, bize kulluğumuzun ehemmiyetini ve mazhar olduğumuz nîmetin yüceliğini hatırlatmaktadır.
Mushaf-ı Şerîf, nasıl ki yüksek ve mûtenâ yerlerde muhâfaza ediliyor ise, Rabbimiz o yüce emânetini, hassâsiyetin en ulvî makâmı olan kalbimize nakşedip rûhumuza şifâ menbaı, dünyâ ve ukbâ hayâtımıza kurtuluş vesîlesi eylesin!..
Her tohum, kendine âit öz cevheri ne olursa olsun, bir de yeşerdiği toprağın istîdâdına göre bir netice verir. Bizim gönlümüzde de, nebevî hakîkatlerin idrak ve ifâdesine dâir “Rahmet Esintileri” ancak bu kadarcık boy vermiş ve bodur kalmışsa, kusuru kendimize izâfe ederiz. Lâkin, ne kadar eksik ve kusurlu olsa da, Allah Rasûlü’nün muhabbetine medâr olması niyâzı ile kaleme alınmış olan bu eseri, Cenâb-ı Hak, gönüllerimizin gülşeni ve feyiz menbaı eylesin!
Ne mutlu o mü’minlere ki, Allah ve Rasûlü’ne gönül verir, muhabbet beslerler; bu muhabbeti de, bütün muhabbetlerin üstünde tutmaya muktedir olabilirler!..
Biz de Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e bolca salât ü selâm getirerek O’nunla olan râbıtamızı kuvvetlendirelim. Zîrâ en korkulu günde O’nun tevessül ve şefâatine muhtâcız…
Hak Teâlâ sırât-ı müstakîme yegâne rehber olan Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in mânâ iklîminden kalplerimize ulvî bir nasip ve O’nun engin rûhâniyetinden gönüllerimize feyizli şebnemler ihsan buyursun! Kalplerimiz, Allah ve Rasûlullah sevgisinin ebedî bir mekânı olsun! Cenâb-ı Hak, cümlemizi Rasûl’ünün şefâat-i uzmâsına nâil eylesin!
Âmîn!..
Dahîlek yâ Rasûlallâh!..
Meded yâ Rasûlallâh!..
Şefâat yâ Rasûlallâh!..
Osman Nûri TOPBAŞ
Aralık 2007
ÜSKÜDAR
RAHMET PEYGAMBERİ’NİN EMSALSİZ ÖRNEK HAYÂTI
Fahr-i Kâinât -sallâllâhu aleyhi ve sellem-‘in Dünyâyı Şereflendirmesi
Ol Seyyidü’l-Kevneyn (İki Cihan Efendisi) Muhammed Mustafâ’ya salevât!..
Ol Rasûlü’s-Sekaleyn (İns ü Cinnin Peygamberi) Muhammed Mustafâ’ya salevât!..
Ol İmâmu’l-Harameyn (Mekke-i Mükerreme ve Medîne-i Münevvere’nin İmâmı)Muhammed Mustafâ’ya salevât!..
Ol Ceddü’l-Haseneyn (Hasan ve Hüseyin Efendilerimiz’in Mübârek Ceddi) Muhammed Mustafâ’ya salevât!..
اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلٰى مُحَمَّدٍ وَ عَلٰى آلِه۪ وَ صَحْبِه۪ وَ باَرِكْ وَ سَلِّمْ
*
Kâinâtı sonsuz rahmet-i ilâhiyyesi ile kuşatan Allah Teâlâ, bu rahmet ve merhametinin en mükemmel eseri olan insana, varlıklar manzûmesinin zirvesini lutfetmiş ve onu, bu makâma lâyık hâle gelmesini sağlayacak birtakım vasıflarla techiz etmiştir.
Ancak; akıl, idrak ve iz’an gibi bu ilâhî lutuflar bile, insanoğlunun yüce hakîkatlere tam mânâsıyla ulaşabilmesine, yâni Allah katında makbul sayılacak derecede vâkıf olabilmesine kâfî değildir. Bunun içindir ki Rabbimiz, bu nîmetlerine ilâve olarak bir de “peygamberler göndermek” sûretiyle insanoğluna “vâsıl-ı ilâllâh” olma yolundaki yardımlarını kemâle erdirmiştir. Bu kâmil yardımın zirvesi de, peygamberler içinde yaratılışta ilk, beşeriyet âlemine gönderilişte son olan “Nûr-i Muhammedî” ve O’nun dünyâmızdaki sûreti olarak ikrâm edilen Âhirzaman Peygamberi Hazret-i Muhammed Mustafâ -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’dir.
Varlıklar zincirinin sebep ve zirvesi Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, mîlâdî 571 yılının 20 Nisan’ına tesâdüf eden 12 Rabîulevvel Pazartesi sabahı, güneş doğmadan az evvel zuhûr âlemine tenezzül ederek dünyâmızı şereflendirmiştir.
Bilinen bir gerçektir ki, ilk yaratılan, O’nun nûrudur. Bütün varlıklar, o nûrun şerefine halk edilmiştir.
O’nun dünyâyı şereflendirmesiyle Allâh’ın rahmeti bu âlemde tuğyân etti. Sabahlar ve akşamlar âdeta renk değiştirdi. Duygular derinleşti. Gönüller feyz ve bereketle doldu. Sözler, sohbetler, lezzetler enginleşti; her şey ayrı bir mânâ, ayrı bir letâfet kazandı. Putlar sarsılarak yere devrildi. Kisrâlar beldesi Medâyin saraylarında sütunlar ve kuleler yıkıldı. Sâve Gölü[1], zulüm bataklığı hâlinde kurudu.[2]
Zaman ve mekânda gerçekleşen bu tecellî, Son Peygamber’in zuhûrunun ilk bereketi idi.
Kaynakların verdiği bilgiye göre, Allah Rasûlü’nün süt annelerinden biri de, tâlihli hanım Süveybe Hâtun’dur. Bu hanım, Rasûlullâh’ın amcası ve azılı düşmanı olan Ebû Leheb’in câriyesi idi.
Süveybe Hâtun, bir pazartesi günü Ebû Leheb’e yeğeninin doğum müjdesini haber verince, Ebû Leheb, sırf kavmî asabiyetten dolayı bu câriyeyi âzâd etti. Bu ırkî asabiyetten meydana gelen sevinç bile, Ebû Leheb’in pazartesi günleri azâbını hafifletmeye yetti.
Bu hâdiseyle alâkalı olarak, Ebû Leheb’in kardeşi Abbas -radıyallâhu anh- şunları nakleder:
“Ebû Leheb’i ölümünden bir sene sonra rüyamda gördüm. Kötü bir hâlde idi:
«−Sana nasıl muâmele edildi?» diye sordum.
Ebû Leheb:
«−Muhammed’in doğumuna sevinerek Süveybe’yi âzâd ettiğim için pazartesi günleri azâbım biraz hafifletilmektedir. O gün baş parmağımla işâret parmağım arasındaki küçük bir delikten çıkan su ile serinlemekteyim.» cevâbını verdi.” (İbn-i Kesîr, el-Bidâye, II, 277; İbn-i Sa’d, I, 108, 125)
İbn-i Cezerî şöyle der:
“Ebû Leheb gibi bir kâfire bu lutufta bulunan Cenâb-ı Hak, Peygamber Efendimiz’in doğduğu geceyi zikir ve ibâdetle ihyâ eden bir mü’mine, Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in hürmetine kim bilir ne tür nîmetler ihsân eder, ne gibi lutuf ve ikramlarda bulunur, düşünmek lâzımdır!
O hâlde mü’minlere yakışan, Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in doğduğu günü ihyâ edip fakirlere her türlü yardımda bulunmaktır. Böyle yapanlar, o yıl belâlardan kurtulur ve ne dilekleri varsa yerine gelir.” (Kastalânî, Mevâhib-i Ledünniye, I, 39)
Öyleyse mü’minler, Allah Rasûlü’nün doğduğu ayda bol bol mânevî sohbetler yapıp feyz tâzelemeli, mübârek ayın rûhâniyetinden istifâde edebilmek için Kâinâtın Fahr-i Ebedîsi aşkına gönüllerini ve sofralarını açarak ümmete ziyâfetler vermeli, fakir, garip, yetim, çâresiz ve kimsesizlere her türlü iyiliği yaparak mahzun gönülleri şâd etmeli, onları sadakalarla sevindirmeli ve Kur’ân okuyup okutmalıdırlar.
*
Varlık Nûru’nun muhterem pederleri Şam’a ticâret maksadı ile gitmiş, dönüşte Medîne’de hastalanarak kudsî doğumdan iki ay evvel vefât etmişti.
Mübârek yavru, iklim şartlarından dolayı ve Arab örfü sebebi ile, dört yaşına kadar süt annesi talihli kadın Halîme Hâtun’un yanında kaldı.
Altı yaşında iken, annesi Hazret-i Âmine, hizmetçileri olan Ümmü Eymen’i de yanına alarak “Varlık Nûru”nu, babası Hazret-i Abdullâh’ın kabrini ziyâret için Medîne’ye götürdü. Bu esnâda Hazret-i Âmine hastalandı. Ebvâ Köyü’nde vefât etti. Oraya defnedildi.
Şâir bu hâli ne güzel anlatır:
Ey Ebvâ’da yatan ölü,
Bahçende açtı dünyânın,
En güzel gülü…
Varlık Nûru bu sûretle anneden de öksüz kalmış olarak dadısı Ümmü Eymen ile Mekke’ye döndü. Artık dedesinin yanındaydı. Fakat sekiz yaşında iken, dedesi Abdülmuttalib de vefât etti. Daha sonra O’nu amcası Ebû Tâlib yanına aldı ve fedâkârâne bir sûrette himâye etti. Fakat Efendimiz -aleyhissalâtü vesselâm- risâlet vazîfesine başlayıp da müşriklere karşı en çok himâye ve müdâfaa edilmeye muhtaç olduğu bir zamanda, bu fedâkâr amcası da vefât edecekti. Böylece bütün fânî ve zâhirî destekler son bulacaktı. Bundan sonra O’nun yegâne sahibi, koruyucusu ve terbiye edicisi, sadece Rabbi idi.
Hayâtının en zayıf anlarında gördüğü bu zâhirî ve fânî destekler, sırf O’nun her hâlükârda insanlığa -az çok- taklîd edilebilir ve mükemmel bir örnek olması hikmetine dayanıyordu.
O’nun yetim ve öksüz çocukluğu ile gençliği, en parlak bir istikbâle liyâkat ifâde eden bir nezâhet ve ulviyet içinde geçiyordu.
*
İzdivâcı
Varlık Nûru Efendimiz, yirmi beş yaşlarına varınca, Kureyş’in tanınmış şahsiyetlerinden Hazret-i Hatice -radıyallâhu anhâ- ile evlendiler. Asil hanım Hazret-i Hatice, malı ve canı ile O’na yeni bir güç kaynağı oldu. Hatice vâlidemiz, Peygamber Efendimiz’den on beş yaş büyük, çocuklu ve dul bir hanımdı. Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, onunla insanlığa numûne olacak, son derece nezih ve huzurlu bir âile hayatı yaşadı. Hirâ’dan telâş içinde dönüp:
“–Yâ Hatice! Bana kim inanır?” dediği zaman, o mübârek zevce, Varlık Nûru Efendisi’ne:
“–Asla korkma! Vallâhi Allah Teâlâ Sen’i hiçbir zaman utandırmaz. Zîrâ Sen, sıla-i rahimde bulunursun, doğru söylersin, işini görmekten âciz olanların yükünü taşırsın (zayıfa, yetime ve yoksula infak edersin), fakire ihsanda bulunur, hiç kimsenin veremeyeceği kadar verirsin. Misâfire ikram edersin. Hak yolunda zuhûr eden hâdiseler karşısında (insanlara) yardım edersin!
Emânete riâyet edersin. Senin ahlâkın pek güzeldir.” diyerek O’nu ilk tasdîk eden ve destekleyen oldu. (Buhârî, Bed’ü’l-Vahy, 1; Müslim, Îman, 252; İbn-i Sa’d, I, 195)
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, onun rûhî derinlik, incelik ve zarâfetini hiçbir zaman unutmadı. Hazret-i Hatice’nin vefâtından sonra, bir kurban kesilecek olsa, dâimâ bir kısmını Hazret-i Hatice’nin akrabâlarına gönderirdi.[3] O, Varlık Nûru’nun her şeyiyle unutulmaz, muazzez bir hâtırasıydı.
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in evlilik hayâtının gençlik ve zindelik dönemine rastlayan ilk 25 senesi, yalnız Hazret-i Hatice -radıyallâhu anhâ- ile geçmiştir. Ondan sonraki evlenmeleri ise, tamâmen İslâmî ve siyâsî bir gâyeye dayanıyordu. Bunların çoğu, kendisinden yaşlı ve dul hanımlardı. İçlerinde bâkire ve genç olarak aldığı, yalnız Hazret-i Âişe -radıyallâhu anhâ-’dır. Bunun da sebebi, hanımlara âit fıkhî meselelerin sâbit ve zâhir olmasını temin etmekti.
Gerçekten de Âişe vâlidemiz, zekâsı ve firâsetiyle kadınlara âit şer‘î meseleleri mükemmel bir sûrette kavramış ve Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in vefâtından sonra uzun yıllar yaşayıp müslüman kadınları bu bilgilerle irşâd etmiş, bilhassa hanımlara dâir şer‘î hükümlerin en sağlam temellerinden birini teşkil etmiştir. Esâsen Peygamber Efendimiz -aleyhissalâtü vesselâm- da:
“Dîninizin üçte birini Âişe’nin evinden öğrenin!”[4] buyurmak sûretiyle bu gerçeğe işâret etmiştir.
Bu evliliğin diğer bir hikmeti de, Hazret-i Ebû Bekir -radıyallâhu anh-’ın, Sevr Mağarası’nda «ikinin ikincisi»[5] olmasıyla meydana gelen yakınlığın bir de sıhriyet bağı ile perçinleşmesini arzu etmesiydi.
Bu evliliklerin, ne gibi ulvî maksatlar ve ince hikmetlerle meydana geldiğini, ancak îman mantığına sahip irfan ve vicdan ehli kimseler takdîr edebilir.[6]
Maksatlı ve garazkâr kimselerin iddiâ ettiği gibi, bu evliliklerin sebebi şehvet olsa idi, Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, ömrünün en genç ve en zinde zamanını kendisinden on beş yaş büyük, dul ve çocuklu bir kadınla geçirmezdi.
Evlenmeleri yalnızca şehvet açısından mütâlaa etmeye alışmış olan basit ve sığ idrâkliler, bu hakîkatleri kavramaktan âcizdirler. Zihinlerini ve kalplerini nefsânî temâyüllerle dolduranların verdikleri haksız ve ahmakça hükümler, ancak kendi karanlık iç dünyâlarını yansıtmaktadır.
Hirâ ve İlk Vahiy
Âlemlerin varlık sebebi, nezih bir gençlik ve ulvî bir âile hayâtı yaşadıktan sonra, kırk yaşlarında iken peygamberlik mertebesine nâil oldu. Kırk yaşına altı ay kala ilâhî kudret, O’na Mekke’deki Hirâ Mağarası’nı âdeta ledünnî bir mektep olarak açtı.
İlâhî tedrisâtın gizli cereyân ettiği bu tâlim ve feyz dershânesinde fânî ve bâkî dersler okudu. Nihâyet kırk yaşında iken:
“Seni yaratan Rabbinin adı ile oku!” (el-Alak, 1)
emriyle kendisine irşad salâhiyeti ve nübüvvet şehâdetnâmesi verilmiş oldu.
Peygamberliğin ilk altı aylık safhası, akıl çerçevemize sığabilen yönüyle “Rüyâ-yı Sâdıka”lar sûretinde gerçekleşti.
Hirâ’nın sır ve hikmeti, tohumun toprak altındaki mâcerâsına benzer. Fakat o mübârek mekân, insanlığa ebediyyen meçhul kalacak olan bir tekevvün (oluşma) mekânıdır. Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’i oraya sevk eden âmiller, zâhirde halkın içine düştüğü sapıklık ve sefâletten gönlüne akseden ıztırap ve bütün âleme şâmil olan merhametiydi. Gerçekte ise, insanlığa ebedî bir meş’ale olan Kur’ân’ın, nezd-i ilâhîden kalb-i pâk-i Muhammedî vâsıtasıyla beşer idrâkine intikâlini sağlayacak bir hazırlık safhası idi. Bu keyfiyet, âdeta yüksek voltajda bir cereyanın topraklanmasına benzer bir şerâre sahnesi idi ki, Allâh ile O’nun Habîbi arasında sır olarak kalması, gözlerden ırak bir mağarada tecellîsini îcâb ettiriyordu.
Hirâ devresi, vahye muhâtab olmanın sıradan kullar için tahammülü imkânsız olan ağır yükünü taşımak husûsunda, Cenâb-ı Hakk’ın yaratılışta lutfettiği sırrî istîdat ve kâbiliyetlerin zâhire çıkma mevsimi idi. Tıpkı ham demirin derûnundaki istîdâd ile çelikleşmesi gibi… Zîrâ bu sırrın hudûduna varabilecek ve onu kavrayabilme gayreti peşinde, çerçevesi dağılıp parçalanmayacak bir idrâk tasavvur olunamaz.
Bu sırlar âlemine gönül penceresinden bakmaya muktedir olamayanlar, Ebû Cehil ile Ebû Leheb’in katran renkli bayrağı altında toplanan bedbahtlar gürûhudur.
Hicret ve Sevr
Allah Rasûlü’nün Mekke’deki on üç yıllık irşad mücâhedesinden sonra, kendisine ikinci bir mağara gösterildi. Bu, hicret yolu üzerindeki Sevr Mağarası’ydı. Bu mağara, okumak için değil, ilâhî esrâra gark olmak ve kalbi inkişâf ettirmek için mânevî bir mektep idi.
Buradaki misâfirlik, üç gün, üç gece sürdü. Yalnız değildi. Arkadaşı, peygamberlerden sonra kâinâtın en üstünü ve cevherlisi olan Hazret-i Ebû Bekir idi. Ebû Bekir -radıyallâhu anh-, O’nunla mağarada üç gün arkadaşlık yapmanın şeref, izzet ve fazîletine ermişti. Kur’ân’ın ifâdesiyle, «ikinin ikincisi» olmuştu. Varlık Nûru, bu azîz arkadaşına:
“…Mahzûn olma; Allah bizimle beraberdir!..”
(et-Tevbe, 40)
buyurarak maiyyetin, yâni Allâh ile beraber olmanın keyfiyetini telkîn ediyordu. Bu aynı zamanda, gönüllerin Allâh’a açılarak itmi’nâna ermesinin vesîlelerinden biri olan gizli zikir tâliminin de başlangıcı kabûl edilmiştir.
Yâni Sevr Mağarası, kulu sonsuz esrar fezâsından vâsıl-ı ilâllâh edecek temel kalbî eğitimin başlangıç mekânı ve bu mânevî yolculuğun ilk merhalesi olmuştur.
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in nûr menbaı olan kalb âlemindeki esrârı ümmetine fâş etmesi, ilk defâ Hazret-i Ebû Bekir -radıyallâhu anh- ile bu mağarada başlamış ve böylece ucu kıyâmete kadar devâm edecek Altın Silsile’nin ilk halkası oluşmuştur.
Îman, gücünü O’na muhabbetten almıştır. Bütün ulvî yolculukların temel sâikı, O’na olan muhabbettir ve Hakk’a vuslatın yegâne yolu, O’na muhabbet ile noktalanmıştır. Çünkü sevginin şartı, aşkın kânunu, sevilen kişiye duyulan muhabbet ve o aşktan dolayı o kişinin sevdiği şeyleri de sevmektir. Bu ilâhî muhabbeti, ham ve sığ idrâkimizle kavrayabilmemiz mümkün değildir.
Aşağıdaki şu misâlin, her gönle kendi ufku ve istîdâdı ölçüsünde tesir edeceği kanaatindeyiz:
Hazret-i Ebû Bekir Sıddîk, Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- ile her sohbetinde ayrı bir zevk ve lezzetle mütelezziz olurdu. Nübüvvet sırlarının en samîmî mahremi olduğundan muhtelif tecellîlere nâil olur, yanlarında iken bile Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e hasret içinde kalırdı.
Nitekim Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in:
“–Ebû Bekir’in malından istifâde ettiğim kadar başka hiçbir kimsenin malından faydalanmadım…” ifâdesi karşısında Hazret-i Ebû Bekir -radıyallâhu anh- gözyaşları içinde:
“–Ben ve malım, yalnızca Sen’in için değil miyiz yâ Rasûlallâh?!.” (İbn-i Mâce, Mukaddime, 11) demek sûretiyle kendisini her şeyiyle beraber Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e adadığını ve onda fânî olduğunu göstermiştir. (Bu hâl, tasavvuftaki “fenâ fi’r-Rasûl” makâmıdır.) O, bütün servetini Allah ve Rasûlü yolunda harcamış, hattâ Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, ashâbını tasaddukta bulunmaya teşvik ettiğinde o, servetinin tamamını getirmişti. Efendimiz -aleyhissalâtü vesselâm-’ın:
“–Çoluk çocuğuna ne bıraktın yâ Ebâ Bekir?” suâline de büyük bir îman vecdiyle:
“–Onlara Allah ve Rasûlü’nü bıraktım!..”
şeklinde cevap vermiştir. (Ebû Dâvûd, Zekât, 40/1678; Tirmizî, Menâkıb, 16/3675)
Muâviye bin Ebî Süfyan onun hakkında:
“Dünyâ, Ebû Bekir’i istemedi. O da dünyâyı istemedi…” der.
Ancak şunu belirtmek gerekir ki, Hazret-i Ebû Bekir -radıyallâhu anh-’ın bütün malını sadaka olarak vermesi ve Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in de onu bundan men etmemesi, istisnâî bir durumdur. Ayrıca Hazret-i Ebû Bekir ve âilesinin, sabr-ı cemîl ve kuvvetli bir tevekkül sahibi olmasındandır.
Bu iki azîz yolcunun müşterek yardımcısı, dayanağı, sığınağı ve barınağı, Hak Teâlâ idi. Sevr Mağarası’nın önüne gelen bedbahtlar, örümcek ağından başka bir şey göremiyorlardı. Şâirin dediği gibi:
Örümcek ne havada,
Ne suda, ne yerdeydi…
Hakk’ı göremeyen
Gözlerdeydi!..[7]
Bu iki azîz yolcu, ilâhî himâye ve sıyânet altında Medîne yakınlarındaki Kuba’ya ulaştılar. Hasretle beklenen azîz misâfirlerin Medîne’ye teşrîfiyle âdeta yer yerinden oynamış, cihân mes’ûd bir cümbüşe dönmüştü.
Tepelerden “Talea’l-bedru aleynâ”nın[8] yakıcı nağmeleri, dalga dalga semâyı örüyor, gönülleri coşturuyordu. Târih, yine 12 Rabîulevvel’i göstermekteydi. Târih, o andan itibaren kıyâmete kadar meydana gelecek vukuâtı fihristleyecek bir “hicret takvimi” başlatıyordu.
Medîne-i Münevvere, bu günden sonra, İslâmiyet’in inkişaf ve terakkî mekânı ve aynası oldu. Küfrün karanlık yüzü, bu hicretle soldu. Mescid-i Saâdet ve Mescid-i Kuba, ulvî bir mânâ kazanıp bu mübârek hicretin kıyâmete kadar sürecek kudsî hâtıraları oldu.
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, Medîneli müslümanlar olan Ensâr ile Mekke’den kendilerine göç ederek gelen Muhâcirleri birbirleriyle kardeş kıldı. Ensâr, Muhâcir kardeşlerine mal beyânında bulunarak; “İşte malım; al, yarısı senin olsun!..” dedi.
Buna mukâbil gönülleri birer kanaat hazînesi hâline gelen o Muhâcirler de:
“−Malın ve mülkün sana mübârek olsun kardeşim, sen bana çarşının yolunu göster, kâfî!” diyebilme olgunluğunu sergilediler.[9]
Fedâkârlık ve ferâgatte kâ’bına varılmaz bir İslâm kardeşliğinin temeli böylece atılmış oldu.
Medîne, İslâm târihindeki ölümsüz mevkiine ve hiçbir zaman yok olmayacak îtibârına kavuştu. Medîne’de ezanlar, Ramazanlar, bayramlar, zekâtlar, fazîletler ayrı bir tecellî ve ayrı bir ulviyetle ümmete numûne ve ideal oldu.
Bedir, Uhud ve Hendek
Îmânın küfre karşı ilk büyük direnişi olan Bedir Harbi, mü’minlerin zaferiyle neticelendi. Dînî asabiyet, akrabâlık asabiyetini sıfırladı. Hazret-i Ebû Bekir -radıyallâhu anh- oğlu ile, Ebû Ubeyde bin Cerrah -radıyallâhu anh- babası ile, Hazret-i Hamza -radıyallâhu anh- kardeşi ile kılıç kılıca geldi. Hak Teâlâ, bu dehşetli manzaraya melekler ordusunu da seferber etti. Bedir’de bu ulvî heyecan şerâresine iştirâk eden melekler de, diğer meleklere göre izzet kazandılar.[10]
Bu muazzam zaferden sonra Cenâb-ı Hak, müslümanlara kibir ve ucub hâli gelmemesi için Enfâl Sûresi’nin 17. âyet-i kerîmesini inzâl etti:
“(Ey Peygamber!) Onları siz öldürmediniz, fakat Allah öldürdü. Attığın zaman da Sen atmadın, fakat Allah attı. Ve bunu, mü’minleri güzel bir imtihanla denemek için (yaptı). Şüphesiz Allah, işitendir, bilendir.”
*
Bedir zaferinin arkasından gelen Uhud Harbi ise, Hazret-i Hamza’nın mübârek kanı ile boyandı. O’nunla şehîd sayısı yetmişe yükseldi. Şehîdlerin namazlarının kılınması için Hazret-i Hamza başta olmak üzere on şehîd getiriliyor, namazdan sonra dokuzu defnediliyordu. Yine Hazret-i Hamza’nın yanına dokuz şehîd daha getiriliyor, tekrar cenâze namazı kılınıyordu. Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, sevgili amcası ve şehîdlerin efendisi olan bu mübârek şehîdin cenâze namazını defâlarca tekrarlamıştır.[11]
İşte Bedir zaferinin ardından gelen Uhud Harbi’nde böyle dehşetli hüzün manzaraları sergileniyordu. Hayâtın bütün acı ve tatlı safhaları büyük bir kulluk olgunluğu içinde yaşanıyordu. Tevekkül, teslîmiyet ve kadere rızâ hâli zirvedeydi.
Mü’minlerin en ağır imtihanlarından biri olan Uhud’da bir ara müşrikler, Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in yanına iyice yaklaştılar. Attıkları ok ve taşlarla Efendimiz’in mübârek rebâiye dişi[12] kırıldı. Âlemlere nûr saçan mübârek alnı, gül yüzü ve bütün insanlara rahmet müjdeleyen mübârek dudakları yaralanıp kanadı. Kan yüzüne akmaya başladı.
Miğferin halkalarından ikisi Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in yanağının üst tarafına battı. Efendimiz, fâsık Ebû Âmir’in müslümanları düşürmek için kazdığı çukurlardan birinin içine düştü. Hazret-i Ali -radıyallâhu anh-, Allah Rasûlü’nün elinden tuttu, Talha bin Ubeydullah da ayağa kaldırıp çukurdan çıkardı.[13]
Hazret-i Ebû Bekir -radıyallâhu anh- şöyle anlatır:
“Uhud günü müşrikler Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e yöneldiğinde, O’nun yanına koşup gelenlerin ilki ben oldum. Arkamdan birisinin de âdeta kuş gibi uçarak Allah Rasûlü’nün yanına yetişmek istediğini gördüm. Bir de baktım ki o, Ebû Ubeyde bin Cerrah imiş.
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in miğferinin halkalarından ikisinin iki şakağına battığını görünce, Ebû Ubeyde bana:
«–Ricâ ediyorum, Allah aşkına benimle Rasûlullâh’ın arasından çekilir misin?! Müsaâde edersen Rasûlullâh’ın şakağından halkayı ben çıkarayım!» diyerek o şerefin kendisine âit olmasını arzu ettiğini söyledi.
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e eziyet vermemek için, batan halkayı eliyle değil de dişiyle tuttu ve çıkardı. Bu esnâda kendi dişi de kırıldı. Sonra Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in diğer yanağına baktı. Yine bana:
«–Allah aşkına, benimle Rasûlullâh’ın arasından çekilir misin?!» dedi.
Diğer halkayı da ön dişleriyle çıkardı. O esnâda bir dişi daha kırıldı. Bu sebeple Ebû Ubeyde bin Cerrah -radıyallâhu anh-’ın iki dişi eksikti.” (Vâkıdî, I, 246-247; İbn-i Sa’d, III, 410; Hâkim, III, 29/4315; Beyhakî, Delâilü’n-Nübüvve, III, 263)
O an bütün ashâb-ı kirâm ve melekler, derin bir mâteme büründüler. Cereyân eden hâdiseler çok ağırlarına gitmişti. Sahâbe-i kirâm:
“–Yâ Rasûlallâh! Müşriklere bedduâ etseniz?!” dediler.
Rasûl-i Ekrem -sallâllâhu aleyhi ve sellem- ise:
“–Allah Teâlâ beni lânetleyici ve kötüleyici olarak göndermedi. Bilâkis Hakk’a dâvet etmek için ve rahmet olarak gönderdi. Allâh’ım! Kavmime hidâyet ver. Çünkü onlar bilmiyorlar.”
diye duâ buyurdular. (Beyhakî, Şuab, II, 164; Kadı Iyâz, eş-Şifâ, I, 95. Bkz. Müslim, Birr, 87; Heysemî, VI, 117; İbn-i Hibbân, III, 254/973)
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’in bu kâ’bına varılmaz derecedeki yüksek ahlâkıyla ilgili olarak Hazret-i Ömer -radıyallâhu anh-, mersiyesinde şöyle buyurmuştur:
“Anam-babam Sana fedâ olsun yâ Rasûlallâh!
Nûh -aleyhisselâm- kavmi için:
«…Rabbim! Yeryüzünde kâfirlerden hiç kimseyi bırakma!»[14]
diye bedduâ etmişti.
Şâyet Sen de bizim aleyhimize böyle duâ etseydin, son neferimize kadar hepimiz helâk olurduk.
Sen’in mübârek sırtına basıldı, yüzün yaralanıp kanatıldı, dişin kırıldı, lâkin Sen hayırdan başka bir şey söylemedin! Sâdece:
«Allâh’ım, kavmimi mağfiret et! Çünkü onlar bilmiyorlar.» buyurdun.” (Kadı Iyâz, eş-Şifâ, I, 95)
İşte mü’minlerin çetin bir imtihânı olan Uhud Harbi’nde böyle dikkat çekici ve hassas sahneler yaşandı.
Ashâb-ı kirâm, Bedir’de Allah Rasûlü’ne kayıtsız şartsız ittibâ hâlinde idi. Ve O’na:
“–Ey Allâh’ın Rasûlü! Biz Sana inandık, taraf-ı Bârî’den getirdiğin Kur’ân’ın hak olduğuna samîmiyetle îtikâd ettik ve Sana itaat ve ittibâ etmek üzere ahd ü mîsâk eyledik. Nasıl dilersen o sûrette hareket et, bize emret, biz Sen’inle beraberiz. Sen’i gönderen Allah hakkı için denize girer isen, Sen’inle beraber gireriz, hiçbirimiz geri kalmayız!..”[15] diyen ashâb, îmân vecdinin ve ilâhî bir heyecan hâlinin zirvesinde idi.
Uhud’da ise, Allah Rasûlü’nün emr-i şerîfini yerine getirmekte bir anlık gaflet edilmesi ve dünyâ malına cüz’î bir temâyül, savaşın kaderini değiştirmiş, îkâz-ı ilâhî tecellî ederek muzafferiyetin gecikmesine sebep olmuştur.
Yaşanan bütün bu tecellîler sebebiyle Uhud, Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in gönlünde müstesnâ bir kıymet kazanmıştır. Efendimiz -aleyhissalâtü vesselâm- ömrü boyunca Uhud’u ve Uhud şehîdlerini ziyârete devâm etmiş, zaman zaman da:
“Biz Uhud’u severiz, Uhud da bizi sever!..”[16]
buyurmuştur.
İşte böylesine ulvî mazhariyetlere nâil olan şehîdler meşhedi Uhud, Allah Rasûlü’nün muhabbetiyle sırılsıklam ıslanmış bir mekân olarak, kıyâmete kadar ümmete müstesnâ bir ziyâretgâh kılınmıştır.
{
Hendek Harbi’nde Varlık Nûru, hiç kimsenin kırmaya muvaffak olamadığı sert bir kayayı kırarken; ilk vuruşta Şam’ın (Bizans), ikincisinde Îran’ın, üçüncü vuruşta da Yemen’in anahtarlarının kendisine verildiğini ve bulunduğu yerden bu memleketlerin saraylarını görmekte olduğunu ifâde buyurdu.[17] Böylece bütün bu memleketlerin îlâ-yı kelimetullâh ile aydınlanacağı müjde ve vaadini vererek, ümitsiz gönüllere, gelecek zaferlerin heyecanıyla ümit zerkediyordu. Hakk’ın nûrunun, yakın bir gelecekte bâtıl karanlığını mutlakâ imhâ edeceğini müjdeliyor, olmazların olur hâlinde teselsül edeceği cihânşümûl bir hidâyet haritası çiziyordu.
Hendek, ıztırap, yorgunluk, açlık, soğuk ve karanlık, yâni binbir meşakkat ve çile kumkumasıydı. Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“Allâh’ım! Hayat, ancak âhiret hayâtıdır. Ensâr ve Muhâcirîn’e yardım eyle!..” (Buhârî, Meğâzî, 29) niyâzıyla, dünyâdaki bütün ıztırap ve yorgunlukların âhiretin sonsuzluğu karşısında değersiz olduğunu ifâde ederek, ashâbına âhireti hedef olarak gösteriyordu.
Mekke’nin Fethi
Ardı ardına yaşanan zaferler neticesinde Mekke, Hudeybiye’nin bir müjdesi olarak af, sulh, emniyet ve hidâyetin içiçe olduğu rûhânî bir fetihle aslî sahiplerine, yâni ciğerpârelerine sînesini açtı. Iztırap, zulüm ve meşakkatlerle dolu Mekke hasreti sona erdi. Yılların hüznü, sürûra inkılâb etti. Allâh’ın bu büyük nîmetine şükrâne olarak târihin en büyük affı sergilendi. Bunun neticesinde vaktiyle birçok müslümanı katletmiş olan zâlim ve cânîler bile, hidâyet şerefine erdiler.
Bu sırada Ensâr-ı güzîn, Rasûlullâh’ın kendi memleketi, vatanı ve doğduğu yer olan Mekke’yi fethetmesi sebebiyle aralarında:
“–Allah -celle celâlühû-, Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e Mekke’nin fethini nasîb etti. Artık O, Mekke’de kalır, Medîne’ye dönmez!..” diye hayıflanmaya başladılar.
Ensâr, sadece kendi aralarında bu şekilde konuşmalarına rağmen, Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- onların düşüncelerini kendilerine haber verdi. Mahcûb olup konuştuklarını îtirâf ettiler. Bunun üzerine Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Ensâr’a:
“–Ey Ensâr! Böyle bir şey yapmaktan Allâh’a sığınırım! Ben sizin memleketinize hicret ettim. Hayâtım da ölümüm de sizinle olacaktır…” buyurarak kâ’bına varılmaz bir vefâ örneği sergiledi. Ardından tekrar Medîne-i Münevvere’ye döndü. (Müslim, Cihâd, 84, 86; Ahmed, II, 538)
Vedâ Haccı
En nihâyet Vedâ Haccı’nda dînin tamamlanıp kemâle erdiği bildirildi. Bu aynı zamanda, âlemlere rahmet olarak gönderilen O yüce varlığın, vazîfesini tamamlamış ve Rabbine dönme zamanının gelmiş bulunduğunu da zımnen ifâde ediyordu. Varlık Nûru, sahâbesinden dîni teblîğ ettiğine dâir:
“Ashâbım! Tebliğ ettim mi?..
Tebliğ ettim mi?..
Tebliğ ettim mi?..”
diyerek üç defâ tasdîk aldı. Sonra ellerini semâya kaldırarak Cenâb-ı Hak’tan şehâdet diledi:
“Şâhid ol yâ Rab!..
Şâhid ol yâ Rab!..
Şâhid ol yâ Rab!..”
Böylece yirmi üç senede gelen mukaddes emânet, kıyâmete kadar gelecek bütün ümmete ebedî bir rahmet olarak tevdî edilmiş oldu.
*
Daha önce eline kılıç almamış, askerî tâlim görmemiş, ancak bir defâ seyirci olarak savaşa katılmış olan bu yüce Peygamber, bütün insanlığı ihâta eden engin merhametine rağmen, ictimâî sulh ve tevhîd mücâdelesi uğruna mecbûren en çetin savaşlardan bile geri kalmayan bir kumandan oldu. Dokuz yıl içinde, çoğu zaman düşmana karşı az olan askerî gücü ile bütün Arabistan’ı fethetti. Devrinin başıbozuk, disiplinsiz insanlarına aşıladığı rûhânî güç ve verdiği askerî eğitim ile fütûhatta mûcizevî bir başarı elde etti. O derecede ki, ardından gelenler, zamanın en heybetli ve güçlü iki devleti olan Rum ve Pers imparatorluklarını hezîmete uğrattılar. Böylece, O’nun çok önceden Hendek’te verdiği müjde ve vaad gerçekleşmiş oldu.
Bütün menfî şartlara rağmen insanlık târihinin en büyük inkılâbını gerçekleştirmiş olan Allah Rasûlü
-sallâllâhu aleyhi ve sellem-, zâlimleri sindirdi, mazlumların gözyaşlarını dindirdi. Yetimlerin saçlarına O’nun mübârek elleri tarak oldu. O’nun şifâ ve tesellî menbaı varlığıyla gönüller gam ve kederden kurtuldu.
Merhum Mehmed Âkif, bu manzarayı ne güzel ifâde eder:
Derken, büyümüş, kırkına gelmişti ki Öksüz,
Başlarda gezen kanlı ayaklar suya erdi!
Bir nefhada[18] insanlığı kurtardı o Mâsûm,
Bir hamlede kayserleri, kisrâları serdi!
Aczin ki ezilmekti bütün hakkı, dirildi;
Zulmün ki, zevâl aklına gelmezdi, geberdi!
Âlemlere rahmetti, evet, şer’-i mübîni,
Şehbâlini adl isteyenin yurduna gerdi..
Dünyâ neye sâhipse, O’nun vergisidir hep;
Medyûn O’na cem’iyyeti, medyûn O’na ferdi.
Medyûndur o Mâsûm’a bütün bir beşeriyyet…
Yâ Rab, bizi mahşerde bu ikrâr ile haşret!..
Şâyet bütün fazîletleri kendisinde cem eden Hazret-i Peygamber
-sallâllâhu aleyhi ve sellem- dünyâyı teşrîf etmeseydi, insanlar, kıyâmete kadar zulüm ve vahşet içinde kalır, güçsüzler güçlülerin esîri olurdu. Muvâzene şer lehine bozulurdu. Dünyâ, zâlimlere ve güçlülere âit olurdu. Şâir bu hâli ne güzel dile getirmiştir:
Yâ Rasûlallâh, eğer Sen, gelmeseydin âleme,
Güller açmaz, bülbül ötmez, meçhûl esmâ Âdem’e[19]
Varlığın mânâsı kalmaz gark olurdu mâteme!..
En Büyük Firkat ve Vuslat
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- 29 gazve ve 91 seriyye olmak üzere pek çok askerî faâliyette bulundu. Mekke’nin fethi ile kökleşen İslâmiyet;
“…Bugün size dîninizi ikmâl ettim. Üzerinize olan nîmetimi tamamladım. Ve sizin için dîn olarak İslâm’ı seçtim!..” (el-Mâide, 3) âyetiyle kemâle erdi.
Artık en büyük firkat ve vuslatın vakti gelmişti.
Allâh’ın Habîbi, hastalanmasından bir gün önce, Medîne’nin Cennetü’l-Bakî denilen mezarlığına gitti. Ölüler için:
“–Ey büyük Allâh’ım! Burada yatanlardan mağfiretini esirgeme!” diyerek duâ buyurdu. (Ahmed, III, 489)
Bu sûretle onlarla âdeta vedâlaşmış oldu.
Mezarlıktan döndükten sonra da, sıra ashâbıyla vedâlaşmaya gelmişti. Onlara son nasîhatlerinde bulundu ve:
“Şânı yüce olan Allâh, bir kulunu, dünyâ ve onun ziyneti ile kendi katındaki nîmetler arasında muhayyer bıraktı. O kul da, Allah katındakileri tercih etti!..” buyurdu.
Bu sözler üzerine hassas ve rakik kalpli Hazret-i Ebû Bekir -radıyallâhu anh-, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in kendilerine bir vedâ hitâbında bulunduğunu anladı. Büyük bir hüzne gark olarak yüreği mahzunlaştı; gönlünden ve gözlerinden yaşlar dökülmeye başladı. Hıçkıra hıçkıra:
“–Anam, babam Sana fedâ olsun yâ Rasûlallâh! Hatta sana mallarımızı, canlarımızı ve evlâtlarımızı da fedâ ederiz…” dedi. (Ahmed, III, 91)
Cemaat içinde O’ndan başka hiç kimse, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in derin hissiyâtını kavrayamamış, bu inceliği hissedememişti. Çünkü âyet-i kerîmede bahsedilen Sevr’deki “ikinin ikincisi” yalnız Hazret-i Ebû Bekir idi.
Sahâbî, Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in bu azîz arkadaşının ağladığını görünce, büyük bir hayretle birbirlerine:
“–Rasûlullah -aleyhissalâtü vesselâm-, Rabbine kavuşmayı tercih eden sâlih kişiden bahsederken, şu ihtiyarın ağlamasına şaşmaz mısınız?!.” dediler. (Buhârî, Salât, 80)
Oysa Hazret-i Ebû Bekir -radıyallâhu anh-’ın hassas ve rakik kalbi, büyük vedâyı sezmiş ve ayrılık derdiyle inleyen bir ney gibi feryâda başlamıştı.
Cennet hanımlarının efendisi Fâtıma annemiz, mübârek babaları Rahmet Peygamberi’nin fânî ayrılığından o kadar mahzun oldular ki, kabr-i şerîfinden bir avuç toprak alıp kokladıktan ve gözlerine sürdükten sonra şu dörtlüğü ifâde buyurdular:
مَاذَا عَلٰى مَنْ شَمَّ تُرْبَةَ أَحْمَدٍ
أَلاَّ يَشُمَّ مَدَى الزَّمَانِ غَوَالِيَا
صُبَّتْ عَلَىَّ مَصَائِبُ لَوْ أَنَّهَا
صُبَّتْ عَلَى الْأَيَّامِ صِرْنَ لَيَالِيَا
“Ahmed -aleyhisselâm-’ın toprağını koklayanın hâli ne mi olur; ömür boyu güzel koku koklamamak! (Yâni onun çok pahalı güzel kokular sürünmesine ihtiyaç kalmaz.)
Fahr-i Kâinât’ın ukbâ âlemini teşrifleri ile benim üzerime öyle musîbetler döküldü ki, şâyet bu musîbetler gündüzlerin üzerine dökülseydi o nurlu gündüzler kapkara gece kesilirdi.” (İbnü’l-Cevzî, el-Vefâ, II, 803, 813, İbn-i Seyyid, Uyûnü’l-Eser, II, 451; Kastalânî, II, 501; Diyârbekrî, II, 173)
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, bize Kur’ân ve Sünnet gibi iki büyük rehber bıraktı.
Kur’ân-ı Kerîm ve Sünnet, dünyâ ve âhiretin saâdet reçetesi, Varlık Nûru’nun ebedî hâtırasıdır.
Medîne’ye dönüşlerinden sonra on üç gün kadar süren çetin bir hastalık neticesinde milâdî 632 yılının 8 Haziran’ı, hicrî 11′inci yılın 12 Rabîulevvel Pazartesi günü kendilerine cemâl ufukları açıldı. “Refîk-ı A’lâ”sına kavuştu.
Varlık Nûru’nun iki kürek kemiği arasında nübüvvetine âit ilâhî bir nişan vardı. Birçok sahâbî, onu öpebilmenin aşkı ve hasreti içinde yaşardı. Rasûl-i Ekrem -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz, ebedî âleme göç ettikleri zaman, mübârek yüzlerinde hiçbir değişiklik görülmediği için, ashâb-ı kirâm, O’nun âhirete intikâlinden şüpheye düştüler. Bunun üzerine Efendimiz’in yakınlarından Esmâ bint-i Ümeys -radıyallâhu anhâ-, arkalarındaki mübârek Nübüvvet Mührü’nü aradı. Kaybolduğunu görünce, ukbâ âlemini şereflendirdikleri kat’î olarak anlaşılmış oldu. (İbn-i Sa’d, II, 272; İbn-i Kesîr, el-Bidâye, V, 231)
Dîn kemâle ermiş, sahâbeden teblîğin bizzat tasdîki alınmış ve Cenâb-ı Hakk’a da şâhid olması arz edilmişti. Ardından Varlık Nûru, ebediyet âlemine çağrıldı.
Artık O, mahşerde, Sırat’ta ve Kevser Havuzu’nun başında ümmetini beklemektedir.
Şefâat yâ Rasûlallâh!
Meded yâ Rasûlallâh!
Dahîlek yâ Rasûlallâh!..
*
12 Rabîulevvel Pazartesi günü doğup dünyâyı şereflendirmişlerdi.
Ve yine bir pazartesi günü Allah tarafından kendilerine nübüvvet vazîfesi verilmişti.
Ebû Katâde Hazretleri şöyle der:
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e pazartesi günü oruç tutmanın fazîleti soruldu. Şöyle buyurdular:
“O gün, benim doğduğum ve peygamber olduğum (veya bana vahiy geldiği) gündür.” (Müslim, Sıyâm, 197-198)
Yine bir pazartesi sabahı, Medîne’ye girerek yeni kurulan ve kıyâmete kadar devâm edecek olan İslâm devletinin temelini atmışlardı.
Ve nihâyet bir pazartesi günü de, âhiret âlemine intikâl ettiler.
İbn-i Abbas -radıyallâhu anhümâ-’dan şöyle rivâyet edilmiştir:
“Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, pazartesi günü doğdu, pazartesi günü peygamber oldu, pazartesi Mekke’den Medîne’ye hicret etti, pazartesi günü Medîne’ye vardı, pazartesi günü vefât etti. Pazartesi günü (Kâbe’de hakemlik yaparak) Hacer-i Esved’i yerine koydu. Pazartesi günü Bedir zaferini kazandı. Pazartesi günü اَلْيَوْمَ اَكْمَلْتُ لَكُمْ د۪ينَكُمْ «…Bugün size dîninizi tamamladım…» (el-Mâide, 3) âyeti nâzil oldu.” (Ahmed, I, 277; Heysemî, I, 196)
O’nun doğumu, peygamberliği, hicreti ve irtihâlinin, ilâhî bir tecellî olarak hep pazartesigünlerine rastlaması, bu günün kudsiyyetinin ve öneminin bir nişânesidir. Cemâl ve celâl tecellîsi olarak; sevincin heyecanı ve hüznün burukluğu beraber yaşanmaktadır. Gönül iklîminde bayram neş’esi ile irtihâl elemleri, zıt bir hassâsiyet beraberliği içindedir.
Allah Rasûlü’nün fânî dünyâdan ebedî saâdet âlemine irtihâli ile O’ndan mahrum kalan dünyânın vefâsızlığını, Azîz Mahmud Hüdâyî Hazretleri şu mısrâları ne güzel tasvîr eder:
Kim umar senden vefâyı
Yalan dünyâ değil misin?
Muhammedü’l-Mustafâ’yı
Alan dünyâ değil misin?
ÖRNEK SÎRETİ ve DİĞER PEYGAMBERLER ARASINDAKİ YERİ
Rahmet Peygamberi’nin Örnek Sîreti
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in sîreti, herkes için en mükemmel bir örnektir:
Dîn liderliği ile örnektir. Devlet reisi olarak örnektir. İlâhî muhabbet bağına girenlere örnektir. Rabbin nîmetlerine gark olduğu zamanlar, şükür ve tevâzû hâli ile örnektir.
Zor zaman ve mekânlardaki sabır ve teslîmiyeti ile örnektir. Ganîmet karşısında cömertliği ve istiğnâsı ile örnektir. Âilelerine şefkati ile örnektir. Zayıflara, kimsesizlere, kölelere merhameti ile örnektir. Mücrimlere, af ve müsâmahası ile örnektir. Buna göre sen de:
Eğer servet sahibi zengin bir kişi isen, bütün Arabistan’a hâkim olan, bilumum Arap ulularını kendisine muhabbetle râm eden O yüce Peygamber’in tevâzû ve cömertliğini tefekkür et!..
Eğer zayıf tebaadan biri isen, Mekke’de zâlim ve gâsıp müşriklerin zulüm ve baskısı altında yaşayan Peygamber’in hayâtından örnek al!
Eğer muzaffer bir fâtih isen, Bedir ve Huneyn’de düşmanına galebe çalan cesâret ve teslîmiyet
Peygamber’inin hayâtından ibret al!
Allah göstermesin, eğer mağlûbiyete uğradığın olursa, o zaman da Uhud Harbi’nde yaralanan ve şehîd sahâbîleri arasında şecaat, cesâret ve metânetle dolaşan mütevekkilPeygamber’i hatırla!
Eğer bir muallim isen, mescidde Suffe Ashâbı’na nice fedâkârlıklarla ince, rakik ve hassas gönlünün feyzini aktararak ilâhî emirleri öğreten Peygamber’i düşün!
Eğer bir talebe isen, kendisine vahiy getiren Cibrîl-i Emîn’in önünde oturan Peygamber’i tasavvur et!
Eğer öğüt veren bir vâiz ve emîn bir mürşid isen, Mescid-i Nebevî’nin içinde ashâbına hikmet saçan Peygamber’i dinle! O’nun tatlı sesine kulak ve gönül ver!
Eğer hakkı müdâfaa etmek, hakkı teblîğ etmek, hakkı tutup kaldırmak istiyorsan ve bu hususta seni destekleyen bir yardımcın dahî yoksa, Mekke’de her türlü yardımdan mahrum bir hâlde iken zâlimlere hakkı îlân edip onları hidâyete dâvet eden Peygamber’in hayâtına bak!
Düşmana galebe çalıp onun belini kırdınsa, karşındakinin inadını mahvedip ona üstün geldinse, bâtılı perişan edip hakkı yücelttinse; Mekke’nin fethi günü mukaddes beldeye gâlip bir kumandan olduğu hâlde, büyük bir tevâzû ile devesi üzerinde secde edercesine giren şükür hâlindeki Peygamber’i gözünün önünde canlandır!
Eğer çiftlik sahibi bir kişi isen ve oradaki işlerini yoluna koymak istersen, Benî Nadîr, Hayber ve Fedek arâzîsine mâlik olduktan sonra onları ıslâh ve en iyi yolda idâre edecek şahısları iş başına getiren Peygamber’den örnek al!
Eğer kimsesiz biri isen, Abdullah ve Âmine’nin yetimleri, ciğerpâreleri olan biricikMâsum’u, nûrlu Yetim’i düşün!
Eğer yetişmiş bir genç isen, Mekke’de amcası Ebû Tâlib’in sürüsüne çobanlık yapan peygamber namzedi gencin hayâtına dikkat et!
Eğer ticâret kervanlarıyla yola çıkan bir tâcir isen, Sûriye’den Busra’ya giden kâfilenin en ulusu olan zâtın ahvâlini mülâhaza et!
Eğer kadı ve hâkim isen, Mekke uluları birbirine girip vuruşacağı sırada Hacer-i Esved’iKâbe’deki yerine koyma husûsunda O’nun âdil ve firâsetli davranışını düşün!
Ve tekrar gözünü târihe çevirerek Medîne’de, Mescid-i Nebevî’de oturup darlık içindeki fakirle varlık sahibi zengini, huzûrunda eşit tutarak insanlar arasında en âdilâne bir sûrette hüküm veren O Peygamber’e bir bak!
Eğer bir zevc isen, Hazret-i Hatice’nin ve Hazret-i Âişe’nin zevci olan O mübârek zâtın temiz sîretine, derin hissiyâtına ve şefkatine dikkat et!
Eğer çocuk babası isen, Fâtımatü’z-Zehrâ’nın babası ve Hazret-i Hasan ile Hazret-i Hüseyin’in dedesi olan bu zâtın onlara karşı davranışlarındaki ahvâlini öğren!
Senin sıfatın ne olursa olsun, hangi ahvâl içinde bulunursan bulun, akşam-sabah her vakit ve anda Hazret-i Muhammed -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’i kendin için en mükemmel bir mürşid ve en güzel bir rehber olarak bulursun…
O öyle bir mürşiddir ki, O’nun sünnetleri vâsıtasıyla her yanlışı düzeltebilirsin… Çığırından çıkan işlerini yoluna koyar, hâlini ıslâh edersin… O’nun nûru ve rehberliği sâyesinde hayâtın handikaplarından kurtulup gerçek saâdeti bulursun!..
Görüldüğü gibi Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in hayâtı, cemiyetin muhtelif mevkîlerinde, hattâ birbirine zıt noktalarında bulunanlara dahî en mükemmel bir örnektir. Efendimiz’in ömrü boyunca yaşadığı muhtelif devreler, insan hayâtındaki her türlü med ve cezir tecellîleri için pek çok ideal davranış örnekleri ihtivâ eder. Bu sebeple O’nun hayâtı, -hangi kademe ve vaziyette bulunursa bulunsun- bütün insanlar için en mükemmel bir fiilî kıstastır.
Gerçekten O’nun sîreti, nâdide ve zarif çiçeklerden, misk kokulu güllerden yapılmış bir bukete benzer. Her insan, Peygamber Efendimiz’in sîretinde kendisine örnek alabileceği davranışların en güzelini ve mükemmelini bulabilir.
*
Yeryüzünün neresinde olursa olsun insanlar arasında hüküm süren bir adâlet gözünüze çarparsa, insanların kalplerini birbirine bağlayan bir rahmet ve şefkat varsa, veyâhut bir cemaatte zenginler şefkatle muâmele ederek yoksulların yardımına koşuyor, kuvvetliler mazlumları koruyorsa, sıhhatte olanlar bîçârelere imdâd ediyor, servet sahipleri öksüzleri gözetip dulları doyuruyorsa, tereddütsüz bilmiş olun ki bütün bu fazîletler, dâimâ peygamberlerden ve onların izinden giden sâlih kimselerden intikal etmiştir.
Bu gerçek, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in hayâtında daha bâriz bir şekilde görülmektedir. Zîrâ O, peygamberliğin kemâl noktasıdır. O’nun bu kemâlini, insaflı gayr-i müslimler bile takdir ve tasdik mecbûriyetinde kalmışlardır.
İngiliz ilim adamlarından Thomas
Carlyle, “Kahramanlar” isimli bir kitap yazmış ve bu kitapta insanlık târihinde her mesleğin en üstün adamını tespit edip onun hayat ve eserlerini tahlil etmiştir. Meselâ, şâirlerden bir numara telâkkî edilmek kimin hakkıdır; kumandanlardan kimin hakkıdır gibi… Bir hristiyan olan ve eserinde de bunu açıkça ifâde eden Mr. Carlyle, peygamberlikte en mükemmel şahsiyet olarak Hazret-i Peygamber’i tâyin, tavsif ve tahlil etmiştir.
Bu asrın ortalarında Hollanda’nın Lahey şehrinde toplanan bir ilim ve fikir adamları konseyi, dünyânın yüz büyük adamını tespit etmiş ve hepsi hristiyan olan seçiciler, bir numara olarak Hazret-i Peygamber’i tercih etmek zorunda kalmışlardır.
Asıl fazîlet odur ki, düşman bile onu tasdik ve îtirâfa mecbur kala!.. Hazret-i Peygamber’in fazîlet ve dirâyeti, kendisine inanmayanlarca bile tasdik edilmiştir…
Çünkü Hazret-i Muhammed Mustafâ -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in müstesnâ sîreti, muhtelif işlerin her birine ayrı ayrı cevap verecek ahlâkî mükemmelliği kendinde toplamıştır. Çeşitli ahvâlde bulunan insanların hayatlarının bütün safhalarında onlara rehber ve mürşid olacak örnek hayat, yalnız O’nun sîretidir. O, yeryüzündeki bütün insanların eğitiminin esas noktasını teşkil eder. O, nûr arayanların yoluna nûr serper. O’nun hidâyeti, doğru yolu arayan herkese aydınlatıcı ve yol gösterici bir ışıktır. O, bütün beşeriyetin yegâne mürşididir.
O’nun irşad halkası, insanlığın bütün tabakalarından her tâifeyi toplayan bir külliye hâlinde idi. Bütün milletler, lisanlarının, renklerinin ve sınıflarının farklılığına, ictimâî durum ve kültürlerinin çeşitliliğine rağmen orada toplanıp birleşiyordu. Herhangi bir insanı oraya almaktan men eden hiçbir kayıt mevcut değildi. Orası sâdece bir kavme mahsus olmayıp, insanı sırf insan olmak husûsiyetiyle ele alan bir ilim ve irfan ziyâfetiydi. O ziyâfete iştirak husûsunda zayıfla güçlünün, birbirinden farkı yoktu…
Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e tâbî olanlara bir bakın: Aralarında Habeşistan Kralı Necâşî, Mean ulusu Ferve, Himyer reisi Zülkılâ,
Fîrûz-i Deylemî, Yemen ulularından Merakebud, Umman vâlilerinden Ubeyd ve Câfer gibi mümtaz şahsiyetleri görürsünüz.
Tekrar bir nazar atfedecek olursanız, bu hükümdar ve reislerin yanında Bilâl, Yâsir, Suheyb, Habbâb, Ammâr, Ebû Fukeyhe ve emsâli köle, kimsesiz ve zayıfları; Sümeyye, Lübeyne, Zinnîre, Nehdiyye, Ümmü Übeys gibi câriyeleri ve hâmîsiz kadınları bulursunuz.
O’nun yüce ashâbı arasında üstün akıl, parlak fikir ve sağlam görüş sahibi olan, en ince işlere liyâkatli, dünyânın sırlarına vâkıf, memleketleri dirâyetle idâre eden kimseler de vardır.
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e tâbî olanlar, şehirleri idâre ettiler, vilâyetlere hükmettiler. İnsanlar, onların sâyesinde saâdete kavuştu, adâletin zevkini tattı. Onlar, halk arasında sulh ve selâmeti yaydılar. İnsanları birbirleriyle kardeş gibi geçindirdiler.
Fransız ihtilâlinin fikrî temellerini hazırlayanlardan biri olan filozof La Fayette, meşhur “insan hakları beyannâmesi” yayınlanmadan çok önce, bütün hukuk sistemlerini tedkik etmiş ve İslâm hukûkunun üstünlüğünü görerek şöyle haykırmıştır:
“Ey şanlı Arap! Sen ne kadar takdir edilsen azdır! Adâletin ta kendisini bulmuşsun!..” (Miras, Tecrîd-i Sarîh Tercemesi, IX, 289)
*
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in zâhirî terbiyesi ve bâtınî tesiri öyle bir iksîrdi ki, daha evvel yarı vahşî, çoğu insanlıktan habersiz bir câhiliye toplumunu, insanlık târihinin hâlâ gıpta ettiği “sahâbe” hüviyetiyle hayâl edilmez bir mertebeye ulaştırdı. Onları, tek bir dîn, bayrak, hukuk, kültür, medeniyet ve idâre altında bütünleştirdi.
Câhil ve cânî insanları kültürlü; vahşî kimseleri medenî; mücrim ve süflî karakterli kişileri müttakî, yâni Allah sevgisi ve korkusu ile yaşayan fevkalâde sâlih birer insan hâline getirdi.
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- kısa zamanda dünyâda hiçbir kralın ulaşamayacağı derecede imkânlara kavuştuğu, insanların ideal bir mürebbî olarak kalplerini fethettiği hâlde, ayaklarının altına serilen dünyâ nîmetlerinin hiçbirine aldırış etmeyerek, eski mütevâzı hayâtını devâm ettirdi. Önceki gibi, kerpiçten yapılmış kulübesinde, sâde hattâ fakir bir şekilde yaşadı. Hurma yaprağı ile doldurulmuş bir şilte üzerinde uyudu. Basit elbiseler giydi. En zayıf insanın hayat tarzının bile altında yaşadı. Bâzen yiyecek hiçbir şey bulamadığı oldu. Yine de Rabbine şükredip açlığını bastırmak için karnına taş bağladı. İşlediği ve işleyeceği bütün günahları affedilmiş olduğu hâlde, şükür ve niyâzına devâm etti. Gecelerini, ayakları şişinceye kadar namaz kılarak geçirdi. Gariplerin imdâdına yetişti. Yetîmlerin, kimsesizlerin tesellîsi oldu. O, büyüklüğüne rağmen, en âciz insanlarla bizzat meşgûl oldu. Hattâ onlara, engin şefkat ve merhametiyle daha ziyâde kol kanat gerdi.
İnsanlar nezdinde en kuvvetli göründüğü Mekke’nin fethi günü, huzûruna gelen ve konuşurken korkudan titremeye başlayan hemşehrisine, imkânlarının en zayıf olduğu döneme âit bir misâli zikrederek şöyle sükûnet telkîn etti:
“–Sâkin ol kardeşim! Ben bir kral veya hükümdar değilim. (Muhtereme vâlidelerini kastederek) Kureyş’ten güneşte kurutulmuş et yiyen bir kadının oğluyum!..” (İbn-i Mâce, Et‘ime, 30; Hâkim, III, 50/4366; Beyhakî, Delâilü’n-Nübüvve, V, 69)
Yine aynı gün, ihtiyar babasını sırtına alarak huzûruna getiren ve ona îman telkîn etmesini dileyen Yâr-i Gâr’i[20] Hazret-i Ebû Bekir’e:
“–Yâ Ebâ Bekir! Şu ihtiyar babanı neden buraya kadar yordun? Biz onun olduğu yere gidemez miydik?!.” buyurdu. (Heysemî, VI, 174; İbn-i Hişâm, IV, 25; İbn-i Sa’d, V, 451)
Böylece insanlık târihine kâ’bına varılmaz tevâzû numûneleri hediye etti.
*
Bütün ülkeler, severek O’nun himâyesine girdi. Arabistan’a baştan başa hâkim olmuştu. Dilediği her şeyi yapabilirdi. Böyle iken O, yine de tevâzû hâlini terk etmedi. Kendisinin hiçbir şeye mâlik olmadığını ve her şeyin ancak Allâh’ın kudret elinde olduğunu bildirdi. Zaman oldu, eline bol servet geçti. Hazîneler yüklü deve kervanları, Medîne-i Münevvere’ye servet akıttı. O bunların hepsini ihtiyaç sahiplerine dağıtıp sâde hayâtını aynen devâm ettirdi. O:
“Uhud Dağı kadar altınım olsa -borçlarıma ayıracağım hâriç- üç günden fazla saklamazdım.”buyuruyordu. (Buhârî, Temennâ, 2; Müslim, Zekât, 31)
Günler geçerdi, Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in evinde yemek pişirmek için ateş yanmazdı; çok defâlar aç yattığı olurdu.
Birgün Hazret-i Ömer, Hazret-i Peygamber’in hâne-i saâdetlerine gelmişti. Odanın içine şöyle bir göz gezdirdi. Her taraf bomboştu. Evin içinde hurma yapraklarından örülmüş bir hasır vardı. Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- onun üzerine yaslanmıştı. Kuru hasır, Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in mübârek teninde izler bırakmıştı. Bir köşede bir ölçek kadar arpa unu vardı. Onun yanında da çivide asılı eski bir su kırbası duruyordu. Hepsi bu kadar işte!.. Arabistan Yarımadası’nın Hazret-i Peygamber’e boyun eğdiği bir günde O’nun dünyâya âit mal varlığı bundan ibâretti. Hazret-i Ömer bunları görünce, içini çekti. Kendini tutamadı, gözleri dolu dolu oldu. Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“–Niçin ağlıyorsun yâ Ömer?” diye sordu.
O da:
“–Niçin ağlamayayım yâ Rasûlallâh! Kayser ve Kisrâ dünyâ nîmetleri içinde yüzüyor! Allâh’ın Rasûlü ise kuru bir hasır üzerinde yaşıyor!..” dedi.
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“–Dünyânın onların, âhiretin de senin olmasına râzı değil misin?” buyurarak Hazret-i Ömer’in gönlünü aldı. (Müslim, Talâk, 31; Buhârî, Nikâh, 83)
Yine bu misâle benzeyen bir hâdiseyi Abdullah bin Mes’ûd -radıyallâhu anh- şöyle anlatır:
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- bir hasır üzerinde yatıp uyumuştu. Uykudan uyandığında, hasır vücudunun yan tarafında iz bırakmıştı. Biz:
“–Yâ Rasûlallâh! Sizin için bir döşek edinsek!” dedik. Bunun üzerine Rasûl-i Ekrem:
“–Benim dünyâ ile alâkam ne kadar ki? Ben bu dünyâda bir ağacın altında gölgelenen, sonra da orayı terk edip giden bir yolcu gibiyim.” buyurdu. (Tirmizî, Zühd, 44/2377; İbn-i Mâce, Zühd, 3)
Hayâtı, zengin-fakir, güçlü-güçsüz ümmetinin bütün fertlerine bir numûne-i imtisâldi.
Vefâtı sırasında ne bir dirhem ne bir dinar ne de bir köle veya koyuna mâlikti… O’ndan geriye kalan sadece bir beyaz katır, bir harp silâhı, bir de vakfettiği Fedek arâzisiydi.[21] Yâni vârislerine mîras bırakmamıştı. Hattâ müslümanlar bütün zekâtlarını onlara verir endîşesi ile soyundan gelenlerin zekât almasını da yasaklamıştı.[22]
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- vefât ettiğinde Âişe -radıyallâhu anhâ-’ya yarım ölçek arpa bırakmıştı. Âişe -radıyallâhu anhâ-, bu arpanın bereketini ifâde sadedinde şöyle buyurur:
“Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- vefât ettiğinde evimde yiyecek olarak rafımda duran yarım ölçek arpadan başka bir şey yoktu. Onunla uzun zaman ihtiyâcımı karşıladım. Birgün merak edip ölçtüğümde o yiyecek kısa sürede tükeniverdi.” (Buhârî, Humus, 3)
Bütün bunlar; 1400 küsûr sene evvel câhiliye devrinde dünyâya gelen bu Ümmî Zât‘ın, günümüzün ve gelecek bütün zamanların, tam mânâsıyla taklîdi ve tâkibi imkânsız gerçek lideri olduğunun en bâriz misâlidir.
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- zenginlik ve lüks, krallık ve şöhret, rahat ve bolluk gibi aldatıcı şeylere aslâ rağbet etmedi. Tevhîd mücâdelesinin heyecânı içinde, dünyânın bütün servet ve ihtişâmı O’nun nezdinde bir çer-çöp hükmünden ibâret kaldı.
Hazret-i Âişe’nin anlattığına göre, Ensâr’dan kendisini ziyârete gelen bir kadın, Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in yatağının katlanmış bir şilteden ibâret olduğunu görünce, koşarak evine gitti ve içi yün dolu bir yatak getirdi. Ancak Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- yatağının değiştiğini görünce, bundan hoşlanmadığını belirterek:
“–Yâ Âişe! O yatağı geri ver! Allâh’a yemin ederim ki, şâyet isteseydim Allah altın ve gümüşten dağları benimle yürütür, emrime verirdi…” buyurdu. (İbn-i Sa’d, I, 465; Ahmed, Kitâbü’z-Zühd,s. 30)
Bu hâdise de, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in dünyâya aslâ kıymet vermediğini göstermeye kâfîdir.
O’nun bu üstün husûsiyetlerinin yanında en mümtaz vasıflarından biri de, ümmetine olan dâsitânî muhabbetidir. Bu husus, âyet-i kerîmede ne güzel ifâde buyrulur:
“Size kendi içinizden öyle bir Peygamber geldi ki, sizin hüsrânınıza üzülüyor, saâdetinizi cidden istiyor; mü’minler için yüreği rikkatle ve merhametle çarpıyor!” (et-Tevbe, 128)
*
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in mübârek şahsiyeti, bir buz dağının su üstünde görünen kısmı gibi, sırf insan idrâkine sığabilen tezâhürleriyle dahî beşerî davranışlar manzûmesinin en ulaşılmaz zirvesini teşkil eder. Zîrâ Allah Teâlâ, O mübârek varlığı, bütün insanlığa bir “üsve-i hasene”, yâni en mükemmel bir örnek olmak üzere yaratmıştır. Bundan dolayıdır ki, O’nu insan topluluğu içinde acziyet bakımından en altta bulunan “yetim çocukluk”tan başlatarak, hayâtın bütün kademelerinden geçirip kudret ve salâhiyet bakımından en üst noktaya, yânipeygamberlik ve devlet reisliğine kadar yükseltmiştir. Tâ ki, beşerî kademelenmenin herhangi bir noktasında bulunanlar, O’ndan kendileri için en mükemmel fiilî davranışları örnek alıp kendi istîdat ve iktidarları nisbetinde gerçekleştirmeye meyledebilsinler.
Bu nükteyi çok güzel bir sûrette kavramış olan milletimiz, Sevgili Peygamberimiz’in ismini tasgîr sîgasıyla “Mehmedçik” diye tâbir etmiş ve bu ismi her ferdine bir cins ismi hâline getirmiştir. Yâni her mü’min ve muvahhid insanı, Allah Rasûlü’nün küçük bir modeli olarak tasavvur etmiş, veyâhut da böyle bir isimlendirmeyle her mü’mini, kendi şartları içinde bir küçük“Muhammed” olmaya teşvik etmiştir.
*
Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, filozoflar başta olmak üzere insanlığa rehber olmak iddiâsındaki herkesten farklı olarak, ilâhî takdîr ve te’yîd ile hayâta mükemmel bir hüviyetle başlamış, başkaları gibi şahsiyetini yavaş yavaş ikmâl ve inşâ etmemiştir. O, daha çocukluğunda bile ileride yükleneceği vazifenin liyâkatini ifâde eden davranış mükemmellikleri sergilemiştir.
Akılları vahiy ile terbiye edilmemiş filozofların ise, böyle umûmî bir vazifeleri olmadığı için, onların ictimâî sulh ve sükûn ile ahlâk nâmına ortaya koydukları -müsbet veya menfî- fikirler, ekseriyâ kitaplarda kalmış, hayâta intikal edenlerinin de ömürleri gâyet kısa sürmüştür.
Diğer taraftan filozoflar, beşerî davranışlardaki mükemmellik için ileri sürdükleri prensiplerin fiilî örneklerini, ne kendi hayatlarında ne de başka insanlar üzerinde örneklendirememişlerdir. Ahlâkî davranışlar için fiilî birer kıstas (ölçü) olan peygamberlerin fiilleri ise, beşer için en mükemmel örnekler manzûmesini teşkil eder.
Meselâ filozof Niçe (Nietzsche), “super humen” yâni üstün insan tasavvuru ile sayfalar dolusu fikir beyân etmiş, lâkin bu üstün insan mefhûmunu hayatta gerçekleşmiş fiilî davranışlarla örneklendirememiştir. O, sırf bir nazariye olarak kalmıştır.
İslâm ahlâkında ise, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, bütün beşerî davranışlarında olgunluğun zirvesini teşkil eden fiilleriyle, bütün insanlığa bugüne kadar rehber olmuş ve kıyâmete kadar da olmaya devâm edecektir.
Diğer taraftan Aristo, ahlâk felsefesinin birtakım kânun ve kurallarının temelini atmış olmasına rağmen, ilâhî vahiyden uzak olduğu için onun felsefesine inanıp hayatına tatbîk ederek saâdete kavuşmuş bir kimse göremeyiz. Çünkü filozofların kalpleri tasfiye, nefisleri tezkiye görmemiş, fikir ve fiilleri, vahyin müstesnâ yardımlarıyla olgunlaştırılmamıştır. Bu sebeple, sistemleri de konferans salonlarından veya kitap satırlarından dışarıya çıkamamıştır.
Oysa Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz, risâlet vazîfesine başlamadan önce de kendisini sevdirmiş ve şahsiyeti, insanları “Sen el-Emîn ve es-Sâdıksın!” demeye mecbur bırakan bir mükemmellik arz etmiş ve O, tebliğine böyle bir kimlik tespitinden sonra başlamıştır.
Halk, O’nun güzel seciyesini, iyiliğini, doğruluğunu, daha peygamberlik gelmeden önce bile bilmekte ve O’nu sevmekte idi. O’na el-Emîn ünvânını vermiş olan kavmi, Kâbe tamir edilirken Hacer-i Esved’i yerine koyma husûsunda ihtilâfa düştükleri zaman, O’nun hakemliğine îtirazsız teslîm olmuşlardı.
Zîrâ Peygamberimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, nübüvvetinden evvel câhiliye devrinde de her türlü zulüm ve haksızlıktan şiddetle kaçınmıştır. Peygamberlik vazîfesi kendisine verilmeden evvel benimseyip katıldığı tek cemiyet, “Hılfu’l-Fudûl” idi. Zîrâ Hılfu’l-Fudûl, bir adâlet cemiyeti idi ve orada alınan kararların esâsı şuydu:
“Mekkeli veya dışarıdan gelmiş herhangi bir kimse bir haksızlığa uğrarsa, derhâl onunla beraber zararı telâfi edilinceye kadar zulmedene karşı konulacak, hak ve adâletin tevzîi ile cemiyetin huzur ve sükûnu temin edilecektir.”
Zulüm ve haksızlığı önleyici bu antlaşma, Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’i son derece memnun etmiş ve nübüvvetten sonra da şöyle buyurmuştur:
“Abdullah bin Cüd’ân’ın evinde amcalarımla birlikte, Hılfu’l-Fudûl’da hazır bulundum. O meclisten o kadar memnûn oldum ki, ona bedel kızıl develer (yâni kıymetli dünyâ metâı) verilse, o kadar sevinmezdim. Ben böyle meclise, şimdi de çağırılsam, yine icâbet ederim.”(İbn-i Kesîr, el-Bidâye, II, 295)
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in hayâtındaki bu ve buna benzer sayısız adâlet, merhamet ve rahmet tezâhürleri, bütün insanlığa kıyâmete kadar bir numûne-i imtisâldir. O eşsiz kandilin âleme saçtığı parlak nûru seyredebilen insaflı hiçbir göz, O’nun hakîkatini -en azından- vicdânen de olsa inkâr edemez. Nitekim îmân etmediği hâlde akl-ı selîmin gereği olarak nice yabancı ilim erbâbı, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in fazîlet ve muvaffakıyetini vicdânen tasdik etmişlerdir. Bunlardan biri olan Thomas Carlyle:
“O’nun doğuşu nûrun zulmetten sıyrılışıdır.”
“Başında taç bulunan hiçbir imparator, kendi eliyle yamadığı hırkayı giyen Hazret-i Muhammed kadar saygı ve îtibar görmemiştir.” derken, Sir Muir:
“Hiçbir zaman beşerin ıslâhı Hazret-i Muhammed’in geldiği zamandakinden daha zor ve daha güç olmamıştır. Lâkin vefâtında bıraktığı huzur ve muvaffakıyetten daha kâmil bir ıslah ve muvaffakıyet de bilmiyoruz.” demektedir.
Ana Britannica adlı ansiklopedide Peygamberimiz’in fazîletini tasdik mâhiyetindeki ifâdelerden biri de şöyledir:
“Muhammed’in ulaştığı başarıya, zamanlar içinde ne bir peygamber ne de ıslahatçı bir din adamı nâil olabilmiştir.”
B. Smith:
“Muhammed, kayıtsız şartsız ve ittifakla, ıslahatçıların en büyüğüdür.” der.
Stanley Lane-Poole şu hakîkati îtirâf eder:
“Muhammed’in düşmanlarına en büyük galebeyi çaldığı gün, kendisine karşı da en büyük fazîlet zaferi kazandığı gündür. O gün Kureyş’i hiçbir karşılık almaksızın affetti ve bunu bir umûmî af hâlinde bütün Mekke ahâlîsine şâmil kıldı.”
Arthur Gilman da:
“Mekke’nin fethinde O’nun ulvîliğini temâşâ etmekteyiz. Geçmişte kendilerine yapılan zulümlerin tesiri, O’nu pekâlâ intikam almaya sevk edebilirdi. Ancak Hazret-i Muhammed, ordusunu her tür kan dökmekten alıkoydu. Büyük bir şefkat gösterdi ve Allâh’a şükretti.” demektedir.
Rahmet Peygamberi’nin Örnek Sîretinin Müşrikler Tarafından Tasdîki
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, câhiliye Araplarının o derecede îtimâdını kazanmıştı ki, amansız bir düşmanı olan Ebû Cehil dahî O’na günün birinde:
“–Yâ Muhammed! Biz Sen’i yalanlamıyoruz. Sen bizim yanımızda son derece sâdık (doğru sözlü, güvenilir) bir insansın. Ancak biz, Sen’in getirmiş olduğun âyetleri yalanlıyoruz…” demişti. (Vâhidî, Esbâbü Nüzûli’l-Kur’ân, s. 219; Tirmizî, Tefsîr, 6/3064)
En azılı düşmanları dahî, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in dâvâsında haklı olduğunu vicdânen kabûl etmelerine rağmen, sırf nefsâniyetleri sebebiyle inkâr etmişlerdi.
Nitekim âyet-i kerîmede şöyle buyrulur:
“Onların söylediklerinin hakîkaten Sen’i üzmekte olduğunu biliyoruz. Aslında onlar Sen’i yalanlamıyorlar. Fakat o zâlimler, açıkça Allâh’ın âyetlerini inkâr ediyorlar.” (el-En‘âm, 33)
*
Hudeybiye Musâlahası’ndan sonraydı. Persleri mağlûb eden Bizans İmparatoru Herakliyüs, zafer dönüşü Sûriye’de bulunduğu sırada, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in İslâm’a dâvet eden mektubu eline ulaştı. Bu mektuba kızmaktan ziyâde, ona ilgi duydu. İslâmî tebliğin mâhiyetini merak eden Bizans imparatoru, bu konuda suâl sorabilmek için Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in hemşehrilerinden bâzılarının yanına getirilmesini emretti.
O sıralarda Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in en azılı düşmanlarından biri olan Ebû Süfyan da Mekkeli tâcirlerin başında Şam’a giden bir kâfilede bulunuyordu. Herakliyüs’ün adamları onlara rastladılar ve kendilerini imparatorun huzûruna çıkardılar. Herakliyüs ve adamları, İlyâ’da, yâni Beytü’l-Makdis’te idi. Yanında Rumların ileri gelenlerinin bulunduğu bir sırada, Herakliyüs onları huzûruna kabûl etti ve bir tercüman getirilmesini emretti. Herakliyüs’ün emri üzerine, tercüman:
“–Peygamberim diyen bu zâta nesebi en yakın olan hanginizdir?” diye sordu.
Ebû Süfyan:
“–En yakını benim!” dedi.
Bunun üzerine Herakliyüs adamlarına:
“–Onu ve arkadaşlarını yanıma getirin! Yalnız, ben onunla konuşurken, arkadaşları yanında bulunsunlar!” dedi. Sonra tercümana dönüp dedi ki:
“–Bunlara söyle; ben O zât hakkında bu adama bâzı şeyler soracağım. Bana yalan söylerse; «Yalan söylüyor!» desinler!”
Nitekim; “Vallâhî, arkadaşlarım yalan söylediğimi ötede beride söylerler diye utanmasaydım, O’nun hakkında yalan söylerdim!” diyen Ebû Süfyan, sonraki konuşmaları şöyle nakleder:
Bundan sonra Herakliyüs’ün bana sorduğu ilk suâl şu oldu:
“–İçinizde O’nun nesebi nasıldır?”
Ben:
“–O’nun nesebi pek büyüktür!” dedim.
“–Sizden, bu sözü (peygamber olduğunu) O’ndan evvel söylemiş bir kimse var mıydı?” dedi.
“–Yoktu.” dedim.
“–Ataları içinde hiç melik olan var mıydı?” dedi.
“–Hayır!” dedim.
“–O’na tâbî olanlar, halkın ileri gelenleri mi, yoksa alt tabakası mıdır?” dedi.
“–Alt tabakasıdır.” dedim.
“–O’na tâbî olanlar artıyorlar mı, yoksa eksiliyorlar mı?” dedi.
“–Artıyorlar…” dedim.
“–İçlerinde O’nun dînine girdikten sonra beğenmeyip geri dönen var mı?” dedi.
“–Yoktur!” dedim.
“–Bu iddiâda bulunmazdan evvel, O’nu hiç yalancılıkla ithâm etmiş miydiniz?” dedi.
“–Hayır!” dedim.
“–Hiç sözünde durmadığı olur muydu?” dedi.
“–Hayır! Verdiği sözü tutar, ancak biz şimdi O’nunla bir müddet antlaşma hâlindeyiz. Bu zaman zarfında ne yapacağını bilmiyoruz!” dedim. O’nu kötülemek için araya sokuşturacak bundan başka söz bulamadım! Sonra:
“–O’nunla hiç savaştınız mı?” dedi.
“–Evet.” dedim.
“–Bu savaşlar nasıl sonuçlandı?” dedi.
“–Bâzen O bizi mağlûb eder, bâzen de biz O’nu!” dedim.
“–Peki, size neler emrediyor?” dedi.
“–Bize; «Yalnız Allâh’a ibâdet ediniz, hiçbir şeyi O’na ortak koşmayınız; atalarınızın ibâdet ettiği putları terk ediniz!» diyor. Namazı, sadâkati, iffetli ve nâmuslu olmayı ve sıla-i rahmi emrediyor.” dedim.
Bunun üzerine Herakliyüs, tercümana dedi ki:
“–Ona söyle; O’nun nesebini sordum, içinizde soyunun pek yüce olduğunu söyledin. Peygamberler de zâten böyle, kavimlerinin en soyluları içinden gönderilir.
İçinizden, O’ndan evvel bu iddiâda bulunmuş başka kimse var mıydı, diye sordum; hayır dedin. O’ndan önce bu iddiâda bulunmuş bir başka kimse olsaydı, onu örnek alıyor, derdim.
Ataları içinde hiç melik olan var mıydı, diye sordum; hayır dedin. Eğer ecdâdından melik olan biri olsaydı, babasının mülkünü geri almaya çalışıyor, derdim.
Bu iddiâda bulunmadan önce, hiç O’nun yalan söylediğini gördünüz mü, diye sordum; hayır dedin. Ben bilirim ki, insanlara karşı yalan söylemeyen bir kimse, Allah hakkında da yalan söylemez!
O’na tâbî olanlar, halkın ileri gelenleri mi, yoksa alt tabakası mıdır, diye sordum. Alt tabakası olduğunu söyledin. Zâten başlangıçta peygamberlere tâbî olanlar da bu tip kimselerdir.
O’na tâbî olanlar, artıyorlar mı, eksiliyorlar mı, diye sordum; artıyorlar dedin. Hak dinlerin bir husûsiyeti de müntesiplerinin artmasıdır.
İçlerinde O’nun dînine girdikten sonra beğenmeyip geri dönen var mı, diye sordum; hayır dedin. Îman sâyesinde meydana gelen huzur ve ferahlık kalbe girip kökleşince böyle olur.
Hiç sözünde durmadığı oldu mu, diye sordum; hayır dedin. Peygamberler de böyledir, sözlerinden dönmezler.
O’nunla hiç savaştınız mı, diye sordum. Savaştığınızı ve bâzen O’nun sizi yendiğini, bâzen de sizin O’nu mağlûb ettiğinizi söyledin. Zâten peygamberler de böyledir: İptilâlara uğratılırlar, sonunda güzel âkıbet onların olur.
Size ne emrediyor, diye sordum. Yalnız Allâh’a ibâdet edip O’na hiçbir şeyi ortak koşmamayı emrettiğini, putlara tapmaktan nehyettiğini, kezâ namazı, doğruluğu, iffet ve nâmusu emrettiğini söyledin.
Eğer bu dediklerin doğru ise O zât, çok yakın bir zamanda şu ayaklarımın bastığı yerlere bile hâkim olacaktır. Zâten ben bu Peygamber’in zuhûr edeceğini bilirdim, fakat sizden olacağını tahmin etmezdim. O’nun huzûruna varabileceğimi bilsem, kendisiyle görüşebilmek için her türlü zahmete katlanırdım. Yanında olsaydım, ayaklarını yıkardım.”
Ondan sonra Herakliyüs, Dıhye -radıyallâhu anh- aracılığıyla Busra emîrine gönderilen ve kendisine iletilen Hazret-i Peygamber’in mektubunu istedi. Mektubu getiren adam, onu Herakliyüs’e verdi. O da okudu. Mektupta şunlar yazılıydı:
“Bismillâhi’r-Rahmâni’r-Rahîm.
Allâh’ın kulu ve Rasûlü Muhammed’den, Romalıların büyüğü Herakliyüs’e!
Hidâyete tâbî olanlara selâm olsun! Ben seni İslâm’a dâvet ediyorum. İslâm’a gir ki, selâmete eresin ve Allah da sana ecrini iki kat versin! Eğer kabûl etmezsen, (tebaan olan) çiftçilerin günâhı senin boynunadır.
«De ki: Ey kitâb ehli! Sizinle bizim aramızda müşterek olan bir söze (kelime-i tevhîd’e) geliniz. Allah’tan başkasına tapmayalım; O’na hiçbir şeyi ortak koşmayalım ve Allâh’ı bırakıp kimimiz kimimizi ilâhlaştırmasın! Eğer yüz çevirirlerse, işte o zaman; “Şâhid olun ki, biz müslümanlardanız!” deyiniz!» (Âl-i İmrân, 64)”
Ebû Süfyan der ki:
“Herakliyüs diyeceğini dedikten ve mektubun okunması sona erdikten sonra, bir gürültü aldı yürüdü; sesler yükseldi. Bunun üzerine bizi dışarı çıkardılar. Arkadaşlarıma dedim ki:
«–İbn-i Ebî Kebşe’nin[23] işi iyice büyüdü. Baksanıza Benî Asfar Meliki (Herakliyüs) bile O’ndan korkuyor!..»
İşte o zamandan beri, O’nun yakında başarıya ulaşacağına olan inancımı hiçbir zaman yitirmedim. Ve sonunda Allah, bana da İslâm’ı nasîb etti…”
Herakliyüs, cemaatinin ileri gelenlerini huzûruna dâvet etti. Kendine âit sarayların birinde toplandılar. Onlara:
“–Ey Rum cemaati! Ebedî olarak kurtuluşunuza ve şu saltanatınızın bekâsına ne dersiniz?” dedi. (İslâm’a girmelerini teklif etti.) Bunun üzerine, hep birden vahşî merkepler gibi ürküp kapılara koştular. Ancak bütün kapıların kapatılmış olduğunu gördüler. Herakliyüs, çevresindeki devlet erkânının İslâm’a girmeye yanaşmadığını anlayınca onları geri çağırdı ve söylediği sözlerin hakîkatini değiştirerek:
“–Ben, hristiyanlıktaki sebat ve kararlılığınızı görmek için sizi imtihân ettim. Sizde gördüğüm bu bağlılık hoşuma gitti!” dedi.
Bunun üzerine, devlet erkânı ona secde ettiler ve ondan memnun oldular. (Buhârî, Bed’ü’l-Vahy 1, 5-6, Îman 37, Şehâdât 28, Cihâd 102; Müslim, Cihâd 74; Ahmed, I, 262)
Bizans İmparatoru Herakliyüs, önüne kadar gelen İslâm nîmetini bizzat müşâhede edip tam da hakîkati kavramışken, dünyâ menfaatlerinin ağır basması netîcesinde bu büyük hidâyet fırsatını zâyi ederek, ebedî bir devlet ve saâdeti ziyân etti.
*
Roma İmparatoru Herakliyüs’ün İslâmiyet hakkında öğrendikleri karşısında başlangıçta gösterdiği insaflı tavrı, zannımızca sırf kendi fazîletinden kaynaklanmamıştır.
Aslı hak bir dîn olan ve tabiatıyla vahdâniyet esâsına dayalı bir inanç sistemine sahip bulunan hristiyanlıktaki bozulma, o sıralarda pek yeni idi. Yaklaşık iki yüz yıl süren ve târihte adına “ikonalar kavgası” denilen münâkaşalar nihâyete ermiş ve kiliseler resim ve heykellerle dolmuştu. Hristiyanlık vahdâniyetten uzaklaştırılarak “ekânim-i selâse” denilen üçlü tanrı (teslis) sistemine kayıtsız-şartsız râm olmuş ve İslâmiyet, -sünnetullâh îcâbı- “hak dîn”in yenilenmesi için gönderilmiş bulunuyordu. Bu durumda hâlâ eski vahdâniyet inancını muhâfaza edenlerin mevcut bulunduğu da târihî bir gerçektir. Nitekim müşriklerin aşırı baskılarına dayanamayarak Habeşistan’a hicret etmiş bulunan sahâbîlerin, orada devlet reisi sıfatıyla muhâtap oldukları Necâşî Ashama da, böyle insaflı bir tavır göstermiş, hattâ yerden bir çöp alarak:
“–Sizin söylediklerinizle Hazret-i Îsâ’nın hakîkati arasında, şu (çöp) kadar dahî bir fark yoktur!” demiştir. (Bkz. İbn-i Hişâm, I, 356-361; Ahmed, I, 202-203, V, 290-291; Heysemî, VI, 25-27)
Çünkü o da, hristiyanlığın vahdâniyet inancını muhâfaza eden Aryüs (Arious) mezhebine mensup idi.
Herakliyüs’ün de böyle bir inanç taşımakta olması muhtemeldir. Ancak, ortada îmân ettiğine dâir târihî bir delil mevcut değildir. Bununla bir kere daha anlaşılmaktadır ki, îman bir nasip meselesidir.
Diğer taraftan Herakliyüs’le ilgili olan bu mesele de gösteriyor ki, Rasûl-i Ekrem -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in peygamberliğini tasdîk etmeyenler dahî, O’nun dürüstlüğünü ve şahsiyetindeki olgunluğunu tasdîk ediyorlardı. O, Medîne’ye hicret ettiğinde, yanında müşriklerin bâzı emânetleri vardı ve onları sahiplerine teslîm etmesi için Hazret-i Ali’yi Mekke’de vekil bırakmıştı. Çünkü Mekke’de, kıymetli bir eşyâsı olup da, doğruluk ve güvenilirliğini bildikleri için, onu Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’e emânet etmeyen kimse neredeyse yok gibiydi. (İbn-i Hişâm, II, 98)
Rahmet Peygamberi’nin Diğer Peygamberler Arasındaki Yeri
Daha önce de ifâde ettiğimiz gibi nübüvvet-i Muhammedî, henüz Âdem âilesi teşekkül etmeden, kudsî bir tecellî ile başlamıştır. Yâni ilk parlayan varlık cevheri, “Nûr-i Muhammedî”dir.
Hazret-i Peygamber, nûru ile Hazret-i
Âdem’den önce, cismâniyeti ile bütün peygamberlerden sonra zuhûr etmekle, nübüvvet takvîminin ilk ve son yaprağı olmuştur. O, zaman itibâriyle son, yaratılış itibâriyle ilk peygamberdir. Zîrâ risâlet takvimi, varlığın ilki olan “Nûr-i Muhammedî” ile başlamış; son yaprağı da “cismâniyet-i Muhammedî” ile nihâyet bulmuştur. Bu bakımdan denilebilir ki;
Meleklerin secdeye mecbur kılındığı Âdem -aleyhisselâm-;
Semâvî hayranlığın esrârını taşıyan İdrîs -aleyhisselâm-;
Tûfânı ile yeryüzünün küfürden temizlendiği Nûh -aleyhisselâm-;
Fırtınalarla alt-üst edilen Âd Kavmi’nin peygamberi Hûd -aleyhisselâm-;
Azgınlık ve taşkınlıkları sebebiyle zelzelelerle kökünden sarsılarak helâk edilen Semûd Kavmi’nin peygamberi Sâlih -aleyhisselâm-;
Nemrûd’un ateşlerini, tevekkül ve teslîmiyeti ile gülistâna çeviren İbrâhim -aleyhisselâm-;
İhlâs, sadâkat, tevekkül ve teslîmiyeti ile sembolleşen, kıyâmete kadar hac ibâdetinde bütün mü’minlere kıssaları hatırlatılan İsmâil -aleyhisselâm-;
Neslinden Benî İsrâil peygamberleri gelen Hazret-i İshâk -aleyhisselâm-;
Azgınlık ve ahlâksızlıktaki taşkınlıkları ile yerin dibine geçip târihin çöplüğünde yerini alan “Sodom-Gomore” halkının mahzun peygamberi Hazret-i Lût -aleyhisselâm-;
Tevhîd sancağını maşrıktan mağribe taşıyan Zülkarneyn -aleyhisselâm-;
Muhabbet ve hasretle kavrulan ve sabırda âbideleşen Yâkûb -aleyhisselâm-;
Bir müddet kölelik, sonra zindanda yalnızlık, gariplik, çile, ıztırap, meşakkat, riyâzat ve nefs mücâhedesinin ardından Mısır’a ve gönüllere sultan olan ve mehtapları solduran cemâli ileYûsuf -aleyhisselâm-;
Gönülleri vecde getiren hitâbeti ile kendisine “Hatîbü’l-Enbiyâ” denilen Hazret-i Şuayb -aleyhisselâm-;
Esrâr-ı ilâhiyeyi Hazret-i Mûsâ’ya tâlim eden Hızır -aleyhisselâm-;
Firavun’un saltanatını alt-üst eden, Kızıldeniz’den mûcizevî asâsı ile yollar açan Mûsâ -aleyhisselâm-;
Mûsâ -aleyhisselâm-’ın her zaman ve mekânda yardımcısı olan sâlih kardeşi Hazret-i Hârûn -aleyhisselâm-;
Zikri ile; dağları, taşları, vahşî hayvanları, istiğrak hâline getiren Dâvûd -aleyhisselâm-;
Muazzam saltanatını, kalbinin dışında taşıyabilen Süleyman -aleyhisselâm-;
Yüz senelik bir ölümden sonra tekrar diriltilerek, kıyâmetteki yeniden yaratılışa misâl olanÜzeyir -aleyhisselâm-;
Derin tefekkürü ile sabrın bileyi taşı olan Eyyûb -aleyhisselâm-;
Büyük bir vecd hâlinde, istiğfar, duâ ve zikrin hakîkatinde derinleşerek karanlıkları aşan Yûnus-aleyhisselâm-;
Ardından “İlyâs’a selâm olsun!” hitâbı ile ilâhî iltifat ve teveccühe mazhar olan Hazret-iİlyâs -aleyhisselâm-;
Âlemlere üstün kılınan Hazret-i Elyesa‘ -aleyhisselâm-;
İlâhî rahmete gark edilen sâlih peygamber Hazret-i Zülkifl -aleyhisselâm-;
Hikmetli nasîhatleriyle destanlaşan, zâhirî ve bâtınî hekimlerin pîri Hazret-i Lokman Hakîm -aleyhisselâm-;
Testere ile ikiye bölünürken dahî “aah!” demeden, tevekkül ve teslîmiyetini muhâfaza eden mazlum peygamber Zekeriyyâ -aleyhisselâm-;
Babası gibi ölümü şehîdlikle karşılayan Yahyâ -aleyhisselâm-;
Fârik vasfı nefs tezkiyesi olan, ilticâ ve tazarrûsu ile hastalara şifâ veren ve ölüleri dirilten, semâvî peygamber Îsâ -aleyhisselâm-;
Hulâsa, yüz yirmi bin küsûr peygamber ve onlarda sergilenen bütün ilâhî kudret tecellîleri, sanki bereketli Nisan bulutları gibi âzamî derecede işbâ hâline geldikten (doyum noktasına ulaştıktan) sonra beşeriyetin gönül toprağına mecbûrî bir sûrette boşaldı. Ve bereketli bir hidâyet şerâresi hâlindeki nebîler silsilesi, âlemlere rahmet olarak gönderilen Hazret-i Muhammed Mustafâ-sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in zuhûra gelmesinin âdeta birer ikbâl ve bahar müjdesi oldu…
*
İbn-i Abbas -radıyallâhu anh-’dan rivâyet edilir:
Cenâb-ı Hak, Havvâ vâlidemizi, Hazret-i Âdem’in sol kaburga kemiğinden yarattı. Âdem -aleyhisselâm- o esnâda uyumaktaydı. Uyanıp yanında bir filiz gibi Havvâ’yı görünce, kalbi ona aktı ve elini uzattı. Melekler:
“–Yâ Âdem, dokunma ona! Henüz nikâhın kıyılmadı!..” dediler.
Bundan sonra Hazret-i Âdem ile Hazret-i Havvâ’nın nikâhları kıyıldı.
Mehir olarak da, Hazret-i Muhammed Mustafâ’ya
üç kere salevât-ı şerîfe
getirildi. Bu, Allah huzûrunda ve Muhammedî hakîkat önünde ilk nikâhın başlangıcı oldu.[24]Böylece nikâh, Hazret-i Muhammed Mustafâ’ya salevât ile ulvî bir mânâ kazandı. Rahmet, bereket ve feyiz tecellîleri ile doldu.
Hazret-i Ömer -radıyallâhu anh-’ın rivâyetine göre Âdem -aleyhisselâm-, bir müddet sonra cennetten çıkarılmasına sebeb olan zellesi dolayısıyla da affı için Hazret-i Muhammed Mustafâ’yı vesîle ederek Cenâb-ı Hakk’a şöyle yalvardı:
“–Yâ Rab! Muhammed hakkı için Sen’den beni bağışlamanı istiyorum!..”
Allah Teâlâ (çok iyi bildiği hâlde, biz kullarına da mâlum olsun diye):
“–Ey Âdem! Henüz yaratmadığım hâlde Muhammed’i sen nasıl bildin?” diye sordu.
Âdem -aleyhisselâm-:
“–Yâ Rab! Sen beni yed-i kudretinle yaratıp bana rûhundan üfürdüğünde başımı kaldırdım. Arşın sütunları üzerinde; «Lâ ilâhe illâllâh Muhammedü’r-Rasûlullah» cümlesinin yazılı olduğunu gördüm. Bildim ki Sen, ismine ancak mahlûkâtın en sevimlisini izâfe edersin!..”dedi.
Bunun üzerine Cenâb-ı Hak:
“–Doğru söyledin ey Âdem! Hakîkaten O, Bana mahlûkâtın en sevgili olanıdır. (Duâ edeceğin zaman) O’nun hakkı için Bana duâ et! (Çünkü şu an O’nun hakkı için ettiğin duâ sebebiyle) Ben seni bağışladım! (Bilesin ki), şâyet Muhammed olmasaydı, seni yaratmazdım.” buyurdu. (Hâkim, II, 672/4228; Beyhakî, Delâil, V, 488-489)
*
Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in hayâtı, geçmiş peygamberlere nasîb olmayan hayâl ötesi şeref tecellîleri ile doludur.
Fahr-i Kâinât Efendimiz’den gayri bütün peygamberlerin vazîfeleri, belli bir zaman ve mekân ile sınırlıdır. Bundan dolayı, onlardan bize zengin bir davranışlar manzûmesi intikâl etmemiştir. Hâlbuki Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, bi’setinden, yâni peygamber olarak gönderilişinden kıyâmete kadar bütün zaman ve mekânları irşâda memur kılınmıştır. Bunun içindir ki O’nun bütün davranışları en cüz’î ve mahrem teferruâtına kadar sahih bir rivâyet silsilesiyle günümüze kadar intikal ettiği gibi, kıyâmete kadar da intikal edecektir. Zîrâ Hak Teâlâ, O’na tahsis edilmiş olan “âhir zaman”ın bütün insanlarına O’nun bir “üsve-i hasene”, yâni mükemmel bir örnek şahsiyet olmasını murâd etmiştir.
Hazret-i Mûsâ -aleyhisselâm- birtakım hükümler getirmişti. Hazret-i Dâvud -aleyhisselâm- Allâh’a duâ ve münâcâtları tegannî etmekle temâyüz etmişti. Hazret-i Îsâ -aleyhisselâm- insanlara mekârim-i ahlâkı (güzel ahlâkı) ve zühdü öğretmek için gönderilmişti. İslâm Peygamberi Hazret-i Muhammed Mustafâ -sallâllâhu aleyhi ve sellem- ise, bunların cümlesini getirdi: Hükümler koydu. Nefsi tezkiye edip berrak bir kalp ile Allâh’a duâyı öğretti. En güzel ahlâkı bildirdi ve yaşayışı ile numûne oldu. Fânî dünyânın yaldızlı süslerine aldanmamayı tavsiye buyurdu. Kısaca, bütün peygamberlerin salâhiyet ve vazîfelerinin tamâmı O’nda bir araya geldi. Nesep ve edep asâleti, cemâl ve kemâl saâdeti, hep O’nda toplanmıştı.
Cenâb-ı Hak, Kur’ân-ı Kerîm’de hiçbir peygamber üzerine yemin etmezken, Hicr Sûresi’nin 72. âyetinde «Le-amruke» buyurarak Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in hayâtı üzerine yemin etmiştir.
Mutasavvıf şâir Şeyh Gâlib bu hakîkati ne güzel ifâde eder:
Sultân-ı Rusül, şâh-ı mümeccedsin Efendim,
Bîçârelere devlet-i sermedsin Efendim,
Dîvân-ı İlâhî’de ser-âmedsin Efendim,
Menşûr-i “le-amruk”le müeyyedsin Efendim,
Sen Ahmed ü Mahmûd u Muhammed’sin Efendim,
Hak’tan bize sultân-ı müeyyedsin Efendim…
“Peygamberlerin sultanı, şânı yüce bir pâdişahsın Efendim! Çâresizlere ebedî bir devlet ve devâsın Efendim! Mahşerin dehşetli günlerinde, ümmetinin başında bir hâmîsin Efendim! Şânın üzerine Cenâb-ı Hakk’ın; «Sen’in ömrüne yemin olsun!» diyerek and içtiği kasemle te’yîd edilmiş bir Peygamber’sin Efendim! Sen; Ahmed, Mahmûd, Muhammed’sin Efendim! Cenâb-ı Hakk’ın te’yîdine mazhar kılarak bize lutfettiği yüce bir sultansın Efendim!”
Rasûl-i Ekrem -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’in diğer peygamberlerde bulunmayan husûsiyetlerinden bir diğeri de, Kur’ân-ı Kerîm’de onlara “Yâ!” nidâsı ile, yâni; “Ey Âdem, ey Nûh, ey İbrâhîm, ey Mûsâ, ey Dâvûd, ey Îsâ, ey Zekeriyyâ, ey Yahyâ!” gibi ismen hitâb edildiği hâlde, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e hiçbir defâ ismiyle hitâb edilmeyip, ancak; “Ey Nebî, ey Rasûl, ey Müzzemmil, ey Müddessir!” diye sıfatlarıyla hitâb olunmasıdır.
Bu hususta Hak Teâlâ şöyle buyurur:
“(Ey mü’minler!) Peygamber’i, kendi aranızda birbirinizi çağırır gibi çağırmayın!..”(en-Nûr, 63)
İbn-i Abbas -radıyallâhu anhümâ- bu âyet-i kerîme hakkında şu îzahta bulunmuştur:
“İnsanlar, Allah Rasûlü’ne; «Yâ Muhammed, ey Ebû’l-Kâsım» diye hitâb ediyorlardı. Allah Teâlâ, Nebîsi’nin şerefini yüceltmek için onları böyle hitâb etmekten nehyetti. Bundan sonra insanlar; «Yâ Nebiyyallâh, yâ Rasûlallâh!» diye hitâb ettiler.” (Ebû Nuaym, Delâil, I, 46)
Demek ki Rabbimiz’in Kur’ân-ı Kerîm’de Peygamber Efendimiz’e ismen değil de yüce sıfatlarıyla hitâb etmesi, O’na karşı gerekli olan hürmet ve edebi tâlim etmekte ve bu hususta bir ölçü bildirmektedir.
Ayrıca Allah -celle celâlühû-, sadece Peygamber Efendimiz’e “Habîbim” diye hitâb etmiştir.[25]
Yine Efendimiz’in Mescid-i Aksâ’da bütün peygamberlere imamlık yapmasıyla[26] rüchâniyeti, yâni üstünlük ve ayrıcalığı sâbit olmuştur.
Mîrâc da, peygamberler arasında yalnız O’na nasîb olmuştur. Mûsâ -aleyhisselâm-’daki; “لَنْ تَرٰين۪ي : …Beni aslâ göremezsin!..”[27] sırrı, O’na lutfedilen Mîrâc esnâsında;
“فَكَانَ قَابَ قَوْسَيْنِ اَوْ اَدْنٰى : O kadar ki (birleştirilmiş) iki yay arası kadar, hattâ daha da yakın oldu.”[28] şeklinde tecellî etmiştir.
İnsanı Allâh’a en çok yaklaştıran ibâdet olan namaz, O’nun ümmetine bu Mîrâc’ın ulvî bir hediyesi olarak ikrâm edilmiştir.
*
Şâir Kemâl Edib Kürkçüoğlu, burada sayılan ve sayılamayan daha nice güzellikleri ve özellikleri kendinde toplayan Allah Rasûlü’nün Sünnet’inden uzakta kalan gâfil mü’minleri şu beytiyle ne güzel irşad ve îkaz ediyor:
İltifâtından uzak düşmesi eyvâh eyvâh;
İki dünyâda yeter gâfile hüsrân olarak!..
“Eyvâh, eyvâh! Hazret-i Peygamber’in iltifâtından uzak düşmesi, gâfil bir insana (elbette) hüsrân olarak yeter!”
Zîrâ Kur’ân ve Sünnet’in hakîkatini kavrayabilmek, ancak Hazret-i Muhammed Mustafâ -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in örnek ahlâkına ve O’nun kalbî derinliğine yaklaşabilmekle mümkündür.
Rabbimiz bizleri, O’na muhabbetle bağlanan sâdık bir ümmet eylesin! Zîrâ O, kâ’bına erişilmez bir merhamet ve şefkat ufkuydu!
Âlemlerin Fahr-i Ebedîsi’ne her dâim salât ve selâm olsun! Zîrâ en korkulu günde O’nun tevessül ve şefâatine muhtâcız!..
RAHMET PEYGAMBERİ’NİN HUSÛSİYETLERİNDEN ÖRNEKLER
Târihte hayâtının tamamı en ince teferruâtına kadar tespit edilebilen tek peygamber ve tek insan, Hazret-i Muhammed Mustafâ -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’dir. O’nun bütün fiil, söz ve duyguları anbean kaydedilerek insanlık târihine şeref levhaları hâlinde takdîm edilmiştir.
O’nun hayâtı, kıyâmete kadar gelecek bütün nesillere örnektir. Kur’ân-ı Kerîm’de O’nun hakkında:
“Şüphesiz Sen yüce bir ahlâk üzeresin!” buyrulmaktadır. (el-Kalem, 4)
O, Kur’ân’ı yalnız lâfzen öğreten bir muallim değil, aynı zamanda Kur’ân’ı yaşayan canlı bir örnek idi.
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“Ben güzel ahlâkı tamamlamak üzere gönderildim.” buyurmuşlardır. (Muvatta, Hüsnü’l-Hulk, 8; Beyhakî, es-Sünenü’l-Kübrâ, X, 192)
Yahudî ulemâsından Abdullah ibn-i Selâm, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’i ilk defâ görür görmez, O’nun sîmâsındaki nûrâniyet ve mânâ derinliği kendisini kuşattı. Hayretle:
“Bu sîmânın sahibi yalancı olamaz!” dedi ve îmân ile şereflendi.
O, şöyle anlatır:
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Medîne’ye geldiğinde, insanlar koşuşarak O’nun etrafını sardılar. “Rasûlullah geldi, Rasûlullah geldi!” diye îlân edildi.
Ben de O’nu görmek için insanların arasına karıştım. Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in mübârek yüzünü görünce anladım ki; O’nun yüzü, aslâ yalancı yüzü olamaz.Efendimiz’den işittiğim ilk sözler şunlar oldu:
يَا أَيُّهَا النَّاسُ! أَفْشُوا السَّلَامَ وَأَطْعِمُوا الطَّعَامَ وَصِلُوا الْأَرْحَامَ
وَصَلُّوا بِاللَّيْلِ وَالنَّاسُ نِيَامٌ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ بِسَلَامٍ
“Ey insanlar! Selâmı yayınız, yemek yediriniz, akrabanızla ilgilenip onlara yardım ediniz! İnsanlar uyurken siz geceleri namaz kılınız! Bu sâyede selâmetle cennete girersiniz.” (İbn-i Mâce, Et’ime 1, İkâmet 174; Tirmizî, Kıyâmet 42/2485)
Rahmet Peygamberi’nde Zühd, Takvâ ve Nefs Tezkiyesi
Daha önce de ifâde ettiğimiz gibi Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, bütün insanlığa ilâhî bir hediye ve mükemmel bir örnektir. Saâdete erebilmek için herkes gücü ve kâbiliyeti nisbetinde O’nu taklit ve takip etmeye mecburdur. Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’in bütün davranışları, İslâm’ı lâyıkıyla yaşamak için birer fiilî örnektir. Ancak hakîkat-i Muhammediyye’den nasip alabilmek için dikkat edilecek birkaç husus vardır:
1. Bâzı ameller, ancak peygamberlere mahsus bir tâkat ile gerçekleşebilir. Başkaları bunları taklîde güç yetiremez. Meselâ, nâdirattan değil de, dâimî sûrette ayakları şişinceye kadar geceleri namazla geçirmek, savm-ı visâl (iftarsız oruç) tutmak böyledir. Esâsen Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- de bu gibi hususlarda etrâfını îkaz buyurmuştur.
2. Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in bâzı fiilleri, O’nun zâtına mahsus bulunan birtakım hikmet ve maslahatlardan doğmuştur. Meselâ, dörtten fazla evlenmesi, şahsı ve âilesi için zekât ve sadaka kabûl etmeyi kıyâmete kadar men etmesi gibi…
Ehl-i Beyt’in zekat ve sadaka kabûl etmeyişine dâir pek çok misalden biri olan şu hâdise ne kadar ibretlidir:
Birgün Hazret-i Hasan -radıyallâhu anh- Kâbe’yi tavâf etti, ardından Makâm-ı İbrâhim’e gidip iki rekât namaz kıldı. Sonra yanağını Makâm’a koyup ağlamaya başladı:
“Yâ Rabbî, senin küçük ve zayıf kulun kapına geldi; Allâh’ım, âciz hizmetçin kapına geldi; yâ Rabbî, dilencin kapına geldi; Sen’in yoksulun kapına geldi!” diyor ve bunu defâlarca tekrar ediyordu.
Sonra oradan ayrıldı. Yolda kuru ekmek parçalarıyla karınlarını doyurmaya çalışan yoksul insanlara rastladı. Selâm verdi. Onlar da Hazret-i Hasan’ı yemeğe dâvet ettiler. Hasan -radıyallâhu anh- onları kırmayarak yoksullarla birlikte oturdu:
“–Bu ekmeğin sadaka olmadığını bilseydim sizinle birlikte yerdim.” buyurdu ve:
“–Haydi kalkın, bizim eve gidelim!” dedi.
Yoksullar onunla birlikte evin yolunu tuttular. Hazret-i Hasan -radıyallâhu anh- onlara yemek yedirdi, elbiseler giydirdi ve ceplerine de bir miktar para koydu.” (Ebşîhî, el-Müstatraf, Beyrut 1986, I, 31)
Rasûl-i Ekrem -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in kendine âit ganimetleri kısa zamanda infâk etmesi ve vefâtı ânında dahî bu hassâsiyeti göstermesi, ne kadar ibretlidir:
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, son derece hasta idi ve Rabbine kavuşma vakti iyice yaklaşmıştı. Bir ara Âişe -radıyallâhu anhâ-’ya dönüp yanında bulunan altı-yedi dinarı fakirlere dağıtmasını emretti. Aradan bir müddet geçtikten sonra da dinarların ne olduğunu sordu. O’nun hastalığı ile meşgûliyet telâşında olan Hazret-i Âişe’nin dinarları dağıtmayı unutmuş olduğunu öğrenince, onları isteyip mübârek avucuna aldı ve:
“–Allâh’ın Peygamberi Muhammed, bunları fakirlere dağıtmadığı, yanında bulundurduğu hâlde Rabbine kavuşmayı uygun görecek değildir!..” buyurduktan sonra, onların hepsini Ensâr’ın fakirlerinden beş ev halkına infâk ettiler. Sonra da:
“–İşte şimdi rahatladım!..” buyurarak hafif bir uykuya daldılar. (Ahmed, VI, 104; İbn-i Sa’d, II, 237-238)
Ubeydullah bin Abbas anlatıyor:
Birgün Ebû Zer -radıyallâhu anh- bana:
“–Ey kardeşimin oğlu! (Sana bir hâdise anlatacağım).” dedi ve şunları nakletti:
“Bir keresinde Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in yanında bulunuyordum. Elimden tuttu ve:
«–Ey Ebû Zer! Uhud Dağı benim için altın ve gümüş olsa hepsini Allah yolunda harcarım, öldüğüm gün ondan bir kırat[29] bile kalmasını istemem.» buyurdu.
Ben de:
«–Yâ Rasûlallâh! Kırat mı yoksa bir kantar mı bırakmazdın?» diye sordum.
«–Ey Ebû Zer! Ben aza indiriyorum, sen çoğa kaçıyorsun. Ben âhireti istiyorum, sen ise dünyâyı! Bir kırat bırakmazdım, bir kırat, bir kırat!» diyerek sözlerini üç defâ tekrarladı.” (Heysemî, X, 239)
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in bu üstün hâli, yıldızlardaki ölçüler gibidir. O’nu taklit ve takip etmek mecbûriyetinde olan ümmeti, bu ölçülerle mükellef değildir. Ümmetin, bu ölçülere bakarak aynı şekilde hareket etmeye kalkması mahzurludur. Zaten buna güç ve takat yetmez. Zîrâ buradaki maslahat, yalnız O’na mahsustur…
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e mahsus maslahattan doğan davranışlar, sadece zikrettiklerimizden ibâret değildir. Hazret-i Peygamber -aleyhissalâtü vesselâm-’ın mîras meselesindeki şahsî tutumu da başkalarına emsâl değildir. Nitekim O’nun:
“Biz peygamberler mîras bırakmayız!” (Buhârî, Fardu’l-Humus, 1) buyurarak nesi var nesi yoksa sağlığında dağıtması, başkalarına örnek teşkil etmez.
Bunun gibi Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in eline geçen malları infâk ederek umûmiyetle fakir olarak yaşamayı tercih ettiği de, bilinen bir gerçektir. Bu tutum da O’nun şahsına münhasır bir maslahatın îcâbıdır. Bununla fakirliğin mutlak olarak terviç ve teşvik edildiği sanılmamalıdır. Bilâkis yine O’nun koyduğu; “Veren el, alan elden üstündür!”[30]
kâidesi ile, verebilecek bir durumda olmanın, yâni meşrû yollardan zenginleşmenin teşvîk edildiği söylenebilir.
Bu sebeple, fakirlik hakkındaki hükümler, teşvik mâhiyetinde olmayıp ilâhî takdîre rızâ, tevekkül ve teslîmiyeti sağlamak maksadına mâtuftur.
3. Zühd ve takvâ ölçüleri ile yaşamak, fazîlet, azîmet ve Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e kurbiyettir (yakınlıktır). Ancak toplumun bütün fertleri bu yaşayışa zorlanamaz. Zîrâ bu, istidat ve kâbiliyete bağlı bir keyfiyettir. Dolayısıyla dünyâ nîmetlerine karşı gönül tokluğunu ifâde eden zühd ve takvâ sebebiyle ictimâî hayâtın dinamizmine bir zarar geleceği ve milletlerin böylece düşmanları karşısında geri kalacağı, mağlup veya perişan olacağı düşünülmemelidir. Toplumun bütün fertlerinin tatbikle mükellef bulunduğu şer‘î kâidelerin muhtevâsındaki dinamizm ve hamlecilik, böyle bir mahzûru bertaraf eder. Ayrıca, “İki günü birbirine eşit olan hüsrandadır!” kâidesiyle dünyâ nîmetlerine iltifatsızlık, hattâ tenezzülsüzlük ifâde eden zühd ve takvâ ölçüleri arasında da bir tenâkuz mevcut değildir. Zîrâ asıl mânâsıyla dünyâdan istiğnâ, fiilî ve zâhirî olmaktan ziyâde, kalbî ve zihnî bir meseledir…
Nitekim Hazret-i Mevlânâ -kuddise sirruh- buyurur:
“Dünyâ, Allah’tan gâfil olmaktır! Dünyâ, para-pul, kadın, giyim-kuşam değildir! Bunu iyi bil!..”
Buna göre, kalpte bir yeri olmamak ve kullanırken isrâfa kaçmamak şartıyla pek çok mal ve mülke sahip olmak, zühd ve takvâya aykırı düşmediği hâlde, muhabbeti gönle giren ve bundan dolayı da putlaşma temâyülü gösteren pek az bir malın zühd ve takvâya aykırılığı düşünülürse, bu gerçek daha berrak bir sûrette kavranabilir. Peygamberlerden Süleyman -aleyhisselâm-’ın ve ashâb-ı kirâmdan Hazret-i Ebû Bekir, Hazret-i Osman, Hazret-i Talha ve Hazret-i Abdurrahman bin Avf -radıyallâhu anhüm-’ün hâlleri, bu ölçüye dâir güzel bir misâldir.
Diğer taraftan bâzı zühd ve takvâ tezâhürleri, istiğnâdan ziyâde imkânsızlıktan doğmuş olabilir. Burada, o imkânsızlık sebebiyle isyân etmeyip Cenâb-ı Hakk’ın takdîrine gönülden râzı olmak, bu tavrın asıl özünü teşkil ederken, bunu böyle anlamayıp, varken fiiliyatta yokmuş gibi davranmak da zühd ve takvânın yanlış anlaşılmasından doğan bir durumdur.
Meselâ Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in bâzı zamanlarda bertaraf edilemeyen açlık karşısında mübârek karnına taş bağlaması gibi keyfiyetler, zühd ve takvânın özüdür. Diğer taraftan, gâfil insanları da hayra teşvik sadedinde ilâhî nîmetleri ikrâr edip şükretmek demek olan “tahdîs-i nîmet”in, bilhassa bolca infak yoluyla gerçekleştirilmesi, zühd ve takvâya daha uygundur. Buna rağmen, sahip olduğu varlığı gizlemek için kendini mahrum gibi göstermek, cimriliği takvâ ile te’vîl etmek gibidir. İnsanın kendini veya başkalarını bu şekilde aldatması aslâ doğru olamaz.
Bu ölçüler dâhilinde tahlil edildiği zaman görülür ki, Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, insanların en muttakîsi idi. Takvâsından ötürü fakirler gibi yaşardı. Âişe -radıyallâhu anhâ-:
“Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, ömrü boyunca iki gün üst üste arpa ekmeği ile doymadan âhirete intikâl etti…” buyurmuşlardır. (Buhârî, Eymân, 22; İbn-i Mâce, Et’ime, 48)
Enes -radıyallâhu anh- anlatıyor:
“Peygamberimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, bâzen arpa ekmeği ile katık olarak neredeyse bayatlamak üzere olan kuyruk veya içyağı yemeye dâvet edilirdi ve O ulvî insan, yapılan bu dâvete icâbet buyururdu.” (İbn-i Sa’d, I, 407; Heysemî, IX, 20. Ayrıca bkz. Buhârî, Büyû, 14)
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- zırhını bir yahudîye rehin olarak vermişti. Ancak bolca infakları sebebiyle, vefât edinceye kadar zırhını kurtaracak bir mâlî imkân bulamadı.[31]
Bütün bunlar, îman heyecanı içinde yaşanan cömertlik ve fedâkârlığın ne güzel misâlleridir.
Bununla birlikte Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, helâl olan yiyecek ve içeceklerin, zühd adına nefse haram kılınmasını yasaklamışlardı. O, helâl olan şeyleri yer ve içerdi. Ancak, hiçbir zaman helâldir diye, yemekte karnını tıka basa doyurmazdı. Hattâ bir seferinde huzûrunda geğiren bir adama:
“Geğirmeyi bırak! Çünkü dünyâda çok doyanlar, kıyâmet gününde en uzun müddetle aç kalacak olanlardır!..” buyurdular. (Tirmizî, Kıyâmet, 37/2478)
Diğer bir hadîs-i şerîflerinde ise riyâzat hâlini teşvik sadedinde:
“Hiçbir kimse, midesinden daha tehlikeli bir kap doldurmamıştır. Hâlbuki insana, kendisini ayakta tutacak birkaç lokma yeter… Mutlaka çok yemesi gerekiyorsa, midesinin üçte birini yemeğe, üçte birini içeceğe, üçte birini de nefesine ayırmalıdır!..”[32] buyurarak yeme ve içmeye bir îtidal ölçüsü getirmişlerdir.
Bu güzel ölçüler, insanoğlunun ihtirâsını dizginlemeye yönelik fevkalâde tedbirlerdir. Bu itibarla Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in mektebi, en fakir kimselerden büyük devlet ricâline kadar her kesimden insanı mükemmel bir üslûp ve muhtevâ içerisinde terbiye etmiş ve gönüller, O’na tâbî olduğu ölçüde huzur ve saâdete nâil olmuştur.
O peygamber mektebinde âdeta bir zengin misâli ömrünü şükürle geçiren nice fakirler ve riyâzat hâlinde yaşayan, devamlı infâk eden nice zengin ve idâreci kimseler yetişmiştir. İslâm tarihinde koca halîfelerin dahî bir hamal gibi sırtında fakir insanlara yiyecek taşıması, onların çorbalarını pişirmesi gibi hâdiseler meşhurdur. Fâtih Sultan Mehmed Hân’ın bir hristiyan mimarla yan yana muhâkeme edilip kendi aleyhine karar verilmesi gibi adâlet tecellîleri, hep Hazret-i Muhammed Mustafâ -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in zühd ve takvâ mektebinin insanlığa armağan ettiği feyz ve rahmet tezâhürleridir.
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- zühdü ne güzel târif etmişlerdir:
“Dünyâda zâhidlik, ne helâli haram etmek ne de malı mülkü terk etmekledir. Dünyâda zâhidlik, ancak Allâh’ın elinde olana (yâni Cenâb-ı Hakk’ın güç ve kudretine) kendi elindekinden daha fazla güvenmen; başına bir musîbet geldiği ve yakanı bırakmadığı müddetçe, onun ecir ve mükâfâtından son derece ümitvâr olmandır…” (Tirmizî, Zühd, 29/2340)
Kanaat ve zühd bahsinde de Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- bütün insanlığa ne güzel bir rehberdir.
Zühd, dünyâya karşı aşırı istek ve hırsı gidermek, geçici ve fânî olan dünyâ lezzetlerine aldanmamak, dünyâyı kalbe koymamak, Allah ve Rasûlü’nden başkasına rağbet etmemek, kulluktan alıkoyan ve âhirette faydası dokunmayan şeyleri terk etmek mânâlarına gelir. Hem kalp, hem de beden huzûrunu tesis eden bir keyfiyettir. Bunun aksi olarak dünyâya rağbet de, hem kalbî, hem de bedenî hayâtı tüketen, keder ve elem dolu bir felâkettir.
Nitekim Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“Dünyâda zühd, kalp ve bedeni rahatlatır. Dünyâya rağbet ise, gam ve kederi artırır…”buyurmuşlardır. (Ahmed, Kitâbü’z-Zühd, s. 24; Beyhakî, Şuab, VII, 347)
Diğer bir hadîs-i şerîfte de:
“Dünyâda zâhid ol, Allah seni sevsin; halkın elindekilerden yüz çevir, insanlar seni sevsin!..”buyrulmuştur. (İbn-i Mâce, Zühd, 1)
Bu hadîs-i şerîflerden de anlaşıldığı gibi dünyânın tehlikelerine karşı tavsiye edilen tedbirlerin başında “zühd” gelmektedir.
Yine Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem- hadîs-i şerîflerinde:
“Sen ne kırmızı (tenli)den ne de siyah (tenli)den daha hayırlı değilsin! Onlardan ancak takvâ ile üstün olabilirsin!” (Ahmed, V, 158) buyurarak Hak katındaki yegâne kıymet ölçüsünün, “takvâ” olduğunu ifâde etmişlerdir.
Nitekim âyet-i kerîmede de:
“…Allah katında en değerli olanınız, en çok takvâ sahibi olanınızdır…” (el-Hucurât, 13) buyrulmuştur.
Takvâ ise; nefsânî arzuları köreltmek, rûhânî istîdatları inkişâf ettirmektir. Kur’ân ve Sünnet’i hayâtın her safhasına intikal ettirebilmektir. Dînin hükümlerini muhabbet, gayret, fedâkârlık ve vecd içinde îfâ edebilmektir. İç âlemi terbiye edip, ibâdet ve muâmelâtın zevkine varabilmektir. Kulun Rabbiyle kalben buluşması, şefkat ve merhamet gibi cemâlî sıfatların kalpte tecellî etmesidir. Yine kulun tevbede dil ve kalbinin müşterekliği, yâni Rabbine karşı samîmî olmasıdır. Mâsıyetten nefret etmektir. Affetmenin, tabiat-ı asliye hâline gelmesidir. Affede affede ilâhî affa lâyık hâle gelebilme şuuruna ermektir.
O hâlde Hak katında kıymet ve izzet bulmak, bütün bu güzellikleri yaşamakla, yâni takvâ sahibi olmakla mümkündür.
Diğer bâzı hadîs-i şerîflerde de şöyle buyrulmuştur:
“Allah Teâlâ bana mal biriktirmem ve ticâret erbâbından olmam için vahiy indirmedi! Ancak bana; «Sen şimdi Rabbini hamd ile tesbîh et ve secde edenlerden ol! Ve Sana yakîn (ölüm) gelinceye kadar Rabbine ibâdet et!»[33]
diye vahyetti.” (Ebû Nuaym, Hilye, II, 131; Aynî, Umdetü’l-Kârî, XIX, 14)
“Namaza kalktığında, dünyâya vedâ eden bir kimse gibi namaz kıl! Özür dilemen gereken bir sözü söyleme! İnsanların elinde bulunan şeylerden de ümîdini kes!” (İbn-i Mâce, Zühd, 15; Ahmed, V, 412)
“–İnsanların en hayırlısı kimdir?” diye sorulunca Efendimiz -aleyhissalâtü vesselâm-:
“–Allah yolunda malı ve canı ile cihâd eden kişi, bir de vâdilerden birine (tenhâ bir yere) çekilerek Rabbine ibâdet eden ve insanları şerrinden emîn kılan (yâni insanlara zararı değil, faydası dokunan) kişidir.” buyurdular. (Buhârî, Rikâk, 34; Ebû Dâvûd, Cihâd, 5/2485)
Âlimler, hadîs-i şerîfin ikinci kısmında, fitne ve harp zamanlarının veya insanlarla iyi geçinemeyen kimselerin kastedildiğini bildirmişlerdir.
*
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, helâl ve harâma karşı çok dikkatli olduğu gibi, şüpheli şeylerden de son derece sakınırdı. Hattâ bir seferinde Hazret-i Hasan, henüz küçük bir çocukken, mescidde dedesinin kucağında oturmuş, O’nunla birlikte zekât hurmalarının dağıtılmasını seyrediyordu. Önündeki hurmalardan birini ağzına atınca, Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- onu:
“At, at! At o hurmayı! Bizim sadaka yemediğimizi bilmiyor musun?” diye îkâz etti ve torununun ağzındaki hurmayı yere attırdı. (Müslim, Zekât, 161)
Hazret-i Mevlânâ -kuddise sirruh- helâl lokma husûsunda şöyle buyurur:
“Lokmalar, tohum gibidir. Meyvesi; fikir, düşünce ve niyetlerdir.”
“Sende ibâdet ve tâatlere arzu, iştiyak ve iştah uyandırarak feyz veren lokmalar helâl; ibâdet ve tâatlere tembellik uyandıran ve kalpte kasvete sebep olan lokmalarsa haramdır.”
“Sen, hayâtında helâl lokmaları çoğalt! Şüpheli ve haram lokmalardan da kaçın ki, ibâdet ve tâatin lezzetini tadarak huşûya erebilesin!”
Bir Allah dostu da şöyle buyurur:
“Unutma ki, ibâdet ve tâatten lezzet almak, en büyük kerâmettir.”
Âyet-i kerîmede buyrulur:
“Muhakkak ki, namazlarını huşû ile kılan mü’minler felâha (kurtuluşa) erdi.” (el-Mü’minûn, 1-2)
*
Günümüzde pek çok insanda, dînin sadece âhiret saâdetini kazandıran inançlar manzûmesinden ibâret olduğu görüşü hâkimdir. Hâlbuki dîn, yalnızca âhiret saâdeti kazandıran bir müessese değil, toplum hayâtını da en mükemmel bir şekilde düzenleyip insanlara huzurlu ve emniyetli ortamlar oluşturan bir îman iklîmidir.
Şu hâdise, bu hakîkate ne güzel bir misaldir:
Bir gece vaktiydi. Hazret-i Ömer -radıyallâhu anh-, mûtâdı olduğu üzere Medîne sokaklarını gezmekteydi. Önünden geçmekte olduğu bir evden, bir ana ile kızının dışarıya kadar taşan tartışmasını gayr-i ihtiyârî işitti. Konuşulanlar dikkatini çekti ve biraz durakladı. Ana, kızına:
“–Kızım, yarın satacağımız süte biraz su karıştır!” demekteydi.
Kız ise:
“–Anacığım, halîfe süte su karıştırılmasını yasak etmedi mi?” dedi.
Ana, kızının sözlerine sert çıkarak:
“–Kızım, gecenin bu saatinde halîfenin süte su kattığımızdan nasıl haberi olacak?!” dedi.
Ancak gönlü Allah korkusu ve sevgisi ile dipdiri olan kız, anasının süte su katma hîlesini yine kabullenmedi:
“–Anacığım! Halîfe görmüyor diyelim, peki Allah da mı görmüyor? Bu hîleyi insanlardan gizlemek kolay, ama her şeyi görüp bilen Allah’tan gizlemek mümkün mü?..” dedi.
Rabbânî hakîkatlerle dolu bir kalbe sahip olan bu nezihe kızın, derûnî bir Allah korkusu içinde annesine verdiği cevap, halîfe Hazret-i Ömer -radıyallâhu anh-’ı son derece duygulandırdı. Mü’minlerin Emîri, onu sıradan bir sütçü kadının kızı değil, gönlündeki takvâsı sebebiyle müstesnâ bir nasip bildi ve onu oğluna gelin olarak aldı. Bu temiz silsileden de İslâm tarihinde beşinci halîfe olarak yâd edilen Ömer bin Abdülazîz gibi bir evlât dünyâya geldi.[34]
Bu hâdise de gösteriyor ki, dâimâ helâle riâyet ederek yaşamak, beşerin iki cihan saâdeti bakımından da bir ahsen-i takvîm makâmı olurken, bunun aksine hareket, yâni helâl kılınan sayısız nîmetlerle yetinmeyip, harâma veya şüphelilere yönelmek, kulluğa yakışmayan bir davranış olmaktadır. Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, haram olduğu bilinmeyen, fakat haram olma ihtimâli bulunan şeyleri terk etme husûsunda:
“Sana şüphe veren şeyi bırak, şüphe vermeyene bak!” buyurmuştur. (Tirmizî, Kıyâmet 60/2518)
Hazret-i Mevlânâ -kuddise sirruh- da:
“Dün gece ilham, bize başka türlü tecellî etti. Çünkü mîdeye inen birkaç şüpheli lokma, ilhâmın yolunu tıkadı.” buyurarak haram ve şüphelilerden büyük bir titizlikle sakınmak gerektiğini ifâde etmişlerdir.
Bununla birlikte, kullanılması şüpheli olan şeylerden sakınmayı yanlış yorumlayarak veya işi garip bir aşırılığa vardırarak helâl nîmetlerden uzak durmak veya helâl olan nîmetler hakkında vesveseye düşüp gereksiz tereddütler uyandırmak da, elbette ki doğru değildir.[35]
İslâm dîni, her hususta olduğu gibi bu sahada da îtidal ve dengeyi emreder. Zîrâ İslâm’ın gâyesi, insanoğlunu bunaltmak değil, bilâkis onu huzur, sürur ve sükûn içinde yaşatmaktır. Bunu da, kalp sarayının îmârıyla gerçekleştirir. Çünkü bütün güzellikler kalp cevherindedir. Bu da Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in kalbî husûsiyetlerini, derinlik ve inceliklerini duyarak, hissederek ve yaşayarak mümkündür.
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, hiçbir günâhı olmadığı hâlde geceleri ayakları şişinceye kadar namaz kılar, yorgun düşünceye kadar saatlerce Kur’ân okurdu. Allâh’ı en çok seven, zikreden ve O’ndan en çok korkan O idi.
Namaz, kulun Rabbi ile buluşmasıdır. O’nun huzûruna çıkmasıdır. Hak âşıkları için doyulmaz bir mîrac ve vuslat heyecanıdır. Bu sebepledir ki ârif ve âşık kullar, bu doyumsuz hâlin devâmı için nâfilelere de îtinâ ile devâm ederler.
Namazda Hakk’a teslîmiyet vardır. Onun içindir ki, ham nefse giran gelir. Yalnız bu kadarı dahî, İslâm’ın hak ve namazın mutlak bir ibâdet olduğunu göstermeye kâfîdir. Âyet-i kerîmede şöyle buyrulur:
“Sabır ve namazla Allâh’a sığınıp yardım isteyin; Rablerine kavuşacaklarını ve O’na döneceklerini umanlar ve huşû sahiplerinden başkasına namaz elbette ağır gelir.” (el-Bakara, 45)
Nefislerine mahkûm olanlar, namaza yaklaşamazken, nefs engelini aşamayanlar da namazın sûret yapısında takılıp kalırlar. Bu yüzden gerçek namaz, pek az kimseye nasip olur. Bu hakîkati ifâde sadedinde:
“İki kişi, aynı zaman ve mekânda iki rekât namaz kılarlar, ancak aralarındaki fark, yer ile gök arası kadardır.” denilmiştir.
Hak dostları da:
إِنَّ الْمُصَلِّينَ كَثِيرٌ وَالْمُقِيمِينَ لَهَا قَلِيلٌ
“Namaz kılanlar çok, ancak onu hakkıyla edâ edebilenler azdır!” buyurmuşlardır.
Abdullah bin Şıhhîr -radıyallâhu anh-, Peygamber Efendimiz’in namazdaki huşû hâlini şöyle anlatır:
“Bir keresinde Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’in yanına gitmiştim. Namaz kılıyor ve ağlamaktan dolayı göğsünden, kaynayan kazan sesi gibi sesler geliyordu.” (Ebû Dâvûd, Salât, 156-157/904; Nesâî, Sehv, 18; Ahmed, IV, 25, 26)
*
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- çok zaman aç olarak oruca başlardı. Bâzı zamanlar savm-ı visâl (iftarsız oruç) tutardı. Sahâbe de böyle yapmak isteyince:
“–Siz güç yetiremezsiniz!” buyururdu. (Buhârî, Savm, 48)
İbn-i Abbas -radıyallâhu anhümâ-’nın rivâyetine göre, Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, peş peşe birkaç gece aç sabahlar, hâne halkı da çoğu zaman akşamları yiyecek bir şey bulamazlardı. Zaten yiyecekleri de ekseriyetle arpa ekmeği idi. (İbn-i Sa’d, I, 400)
Enes bin Mâlik -radıyallâhu anh-’ın bildirdiğine göre, Fâtıma vâlidemiz, Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e pişirdiği ekmekten bir parça getirmiş ve Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“–Bu nedir?” diye sorduğunda:
“–Pişirdiğim çörektir. Size getirmeden canım çekmedi.” demişti.
Fahr-i Âlem -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“–Üç gündür babanın ağzına giren ilk lokma bu olacak!” buyurdu. (İbn-i Sa’d, I, 400; Heysemî, X, 312)
Yine pek çok rivâyetten öğrendiğimize göre, Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in açlıktan beline taş bağladığı olurdu.[36]
*
Kendisi için hiçbir zaman kifâyet miktarından fazlasını istemeyen Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, muhteşem bir infak hayâtı yaşardı. Fazladan bir malı yanında bulundurmayı istemez, ihtiyaç fazlasını hemen tasadduk ederdi. Nitekim bunu bize bildiren Hazret-i Ömer -radıyallâhu anh-, birgün oğlunun yanına girmiş ve sofrasına oturmuştu. Yemeğe, etin yağına ilâveten farklı bir yağ daha katıldığını hissedince:
“Bu iki şey, Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in sofrasında asla bir araya gelmezdi. Allah Rasûlü birini yerse diğerini tasadduk ederdi.” demiş ve yemeği yememiştir. (İbn-i Mâce, Et’ime, 57. Ayrıca bkz. İbn-i Sa’d, I, 406)
Âişe vâlidemiz buyuruyor ki:
“Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- ekmek ve yağ ile bir günde iki defâ doymadan vefât etti!” (Müslim, Zühd, 29; İbn-i Sa’d, I, 405)
Yine Hazret-i Âişe -radıyallâhu anhâ- şöyle anlatır:
“Babam Ebû Bekir’in âilesi bize bir gece koyun paçası göndermişti. Allah Rasûlü eti tuttu ben kestim veya ben tutmuştum da O kesmişti.”
Dinleyenlerden birisi:
“–Bunu lâmbasız olarak karanlıkta mı yapıyordunuz?” diye sordu.
Hazret-i Âişe vâlidemiz şöyle cevap verdi:
“–Yanımızda lâmbaya koyacak kadar yağımız olsaydı şüphesiz onu katık yapar yerdik. Bir ay geçerdi de Muhammed -aleyhissalâtü vesselâm-’ın âilesi yiyecek bir ekmek bulamaz, ocaklarında tencere kaynamazdı.” (Ahmed, VI, 217; İbn-i Sa‘d, I, 405)
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, infâk etmeyi çok severdi. Hazret-i Bilâl’e:
“Yâ Bilâl! İnfâk et! İnfâk etmekle, Arş’ın sahibinin senin malını azaltacağından korkma!..”buyurmuştur. (Beyhakî, Şuab, II, 172; Heysemî, III, 126)
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, mal biriktirmeye de aslâ heveskâr değildi. Çünkü tercihini, “kul peygamberlik”ten yana yapmıştı. Bu hakîkati ifâde etmek üzere şöyle buyurmuşlardır:
“Kul peygamberlikle melik peygamberlik arasında muhayyer bırakıldım. Cebrâîl mütevâzı davranmamı bana işâret etti. Ben de kul peygamber olmayı tercih ettim ve; «Bir gün doyayım bir gün aç kalayım.» dedim.” (Heysemî, IX, 192)
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- diğer bir hadîs-i şerîflerinde de şöyle buyurmuşlardır:
“Rabbim Mekke ovasını benim için altın yapmayı teklif etti. Ben de şöyle dedim:
«–Hayır yâ Rabbî! Ancak bir gün doyayım, bir (veya üç) gün aç kalayım! Acıktığımda Sana tazarrû ve niyazda bulunur, Sen’i zikrederim. Doyduğumda ise Sana şükür ve hamd ederim!”(Tirmizî, Zühd, 35/2362)
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, evini süsleyen kızı Fâtıma -radıyallâhu anhâ-’nın evine girmemiştir.
Ancak Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, yaşadığı bu yüksek kulluğu ile hiçbir zaman övünmez, dâimâ Allâh’ın kendine lutfettiği nîmetleri sayar ve; “Lâ fahra!” (övünmek yok!) diyerek büyük bir tevâzûya bürünürdü.[37]
Peygamber Efendimiz’in ve âilesinin yaşadığı zühd hayâtını gösteren şu hâdise ne kadar ibretlidir:
Hazret-i Ali -radıyallâhu anh- anlatıyor:
Birgün akşam yemeği yiyemeden yatmıştık. Sabah olunca dışarı çıktım. Bir müddet sonra Fâtıma -radıyallâhu anhâ-’nın yanına döndüğümde onu mahzun gördüm.
“–Neyin var?” diye sordum. O da:
“–Dün akşam yemek yemedik, sabah da kahvaltı yapmadık, akşama yiyeceğimiz bir şey de yok!” dedi.
Çıktım, bir iş aradım ve biraz yiyecekle et alacak kadar para kazandım. Onları Fâtıma’ya getirdim. O da ekmek yaptı ve yemek pişirdi. Tencere kaynayınca:
“–Gidip babamı da dâvet etsen!” dedi.
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in yanına vardım, mescidde yatıyor ve:
“Açlıkla arkadaş olmaktan Allâh’a sığınırım!” buyuruyordu.
“–Anam, babam Sana fedâ olsun ey Allâh’ın Rasûlü! Bizde biraz yemek var, lütfen buyurun!” dedim.
Evimize gelinceye kadar bana yaslanarak yürüdü. İçeri girdiğimizde tencere hâlâ kaynıyordu. Fâtıma’ya:
“–Bir kepçe Âişe’ye ver!” buyurdu. O da bir kaba yemek koydu. Efendimiz:
“–Hafsa’ya da bir kepçe ver!” buyurdu. Fâtıma, onun için de bir kaba yemek koydu. Böylece Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in bütün hanımlarına yemek gönderildi. Daha sonra Efendimiz:
“–Baban ve zevcen için de bir tabak koy!” buyurdu. Fâtıma da bizim için yemek koydu. Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“–Bir tabak da kendine koy ve ye!” buyurdu. Fâtıma -radıyallâhu anhâ- kendisi için de yemek koyduktan sonra tencereyi kaldırdı. Yemeğimiz devamlı bereketleniyor ve artıyordu. Ondan Allâh’ın dilediği kadar uzunca bir süre yedik. (İbn-i Sa’d, I, 186-187)
Hazret-i Âişe vâlidemiz şöyle buyurur:
“Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- hiçbir zaman sabah kahvaltısından kalan yiyecekleri akşam için, akşam yemeğinden kalanları da sabah için saklamadı. Bir elbiseden iki adet edinmedi. Ne iki gömleği ne iki ridâsı ne iki izârı ve ne de iki çift ayakkabısı oldu. Evdeyken boş durduğu da hiç görülmemiştir. Ya bir yoksulun ayakkabısını tâmir ederdi veya bir kimsesizin elbisesini dikerdi.”
(İbnü’l-Cevzî, Sıfatü’s-Safve, I, 200)
Rahmet Peygamberi’nde Tevâzû
Gururun kaynağı, övülmek ve takdîr edilmektir. Bu hâl, insanları şımartan hususlardan biridir. Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, insanların en şereflisi olup Allâh’ın medhine nâil olduğu hâlde ashâbına:
“Bana «Allâh’ın kulu ve Rasûlü» deyiniz!” buyurmuştur. (Buhârî, Enbiyâ, 48)
O, peygamberliğini tasdik cümlesinin başına, bilhassa ve ısrarla “abduhû: Allâh’ın kulu”kelimesini ilâve ederek, ümmetinin geçmiş topluluklarda olduğu gibi insanları ilâhlaştırma sapıklığına düşmemesini temin etmek istemiştir. Yine bu cümleden olmak üzere:
“Siz beni, hakkım olan derecenin üzerine yükseltmeyiniz! Çünkü Allah Teâlâ beni rasûl edinmeden önce kul edinmişti.” buyurmuştur. (Heysemî, IX, 21)
Hakîkaten, Krişna ve Buda’ya “Allah”, Hazret-i Îsâ -aleyhisselâm-’a da “Allâh’ın oğlu” demekte tereddüt göstermeyenler ve hiç sıkılmadan Firavun ve Nemrud’u tanrı kabûl edenler, hayvanlara veya ateş, su ve hava gibi tabiat kuvvetlerine bile tapan bir kısım zavallılar, böyle fevkalâde bir kişiyi seve seve “ilâh” olarak kabûl ederlerdi.
Fakat O, kendisini şöyle îlân ediyordu:
“Ben de sizler gibi bir beşerim. Bana sâdece vahyolunuyor!..” (el-Kehf, 110)
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Cenâb-ı Hakk’a karşı dâimâ acz içinde olduğunu bildiriyordu. Nitekim birgün:
“–Hiç kimse amel ve ibâdeti sâyesinde cennete giremez!” buyurmuştu. Bunun üzerine kendisine hayretle:
“–Sen de mi yâ Rasûlallâh?”
diye sorulunca:
“–Evet ben de! Meğer ki Rabbimin lutf-i ilâhîsi imdâda yetişe!” buyurdu. (Buhârî, Rikâk, 18; Müslim, Münâfikûn, 71-72)
Yâni Peygamber Efendimiz; Allah Teâlâ’nın fazlı, keremi, rahmet ve mağfireti beni bürümedikçe ben de cennete giremem, yaptığım ameller beni de kurtaramaz, buyurmuş olmaktadır.
Bu îkaz, ne kadar ibret verici bir kulluk şuuru, tevâzû, dürüstlük ve sadâkat nişânesidir.
Ebû Üsâme -radıyallâhu anh- anlatır:
“Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in sözleri Kur’ân’dı. Çok zikreder, hutbelerini kısa tutar, namazını uzun kılardı. Bir yoksulun, bir bîçârenin işini görmek için onunla birlikte ihtiyâcı görülünceye kadar yürümekten çekinmez ve büyüklenmezdi.”
(Heysemî, IX, 20. Ayrıca bkz. Nesâî, Cuma, 31)
Enes -radıyallâhu anh- buyuruyor ki:
“Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, hastaları ziyâret eder, cenâzelerde bulunur, kölelerin dâvetlerine gider, merkebe binerdi. Hayber’in fethedildiği ve Benî Kurayza üzerine yüründüğü gün yuları hurma liflerinden olan bir merkebe binmişti. Altında da liften yapılmış bir semer vardı.” (Tirmizî, Cenâiz, 32/1017; Hâkim, II, 506/3734)
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- ashâbının arasında otururdu. Bu sebeple, bir yabancı geldiğinde, hangisinin Efendimiz olduğunu sormadan bilemezdi. (Nesâî, Îmân, 6)
Muhtelif zamanlarda Hazret-i Âişe vâlidemize, Peygamber Efendimiz’in evde ne ile meşgul olduğu sorulduğunda şu cevapları vermiştir:
“Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- evinde âilesinin işleriyle meşgul olurdu. Ezânı duyunca da hemen namaza çıkardı.” (Buhârî, Nafakât,
“Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- de bir beşerdi. Elbisesini diker, koyunlarını sağar, kendi işlerini yapardı.” (Ahmed, VI, 256)
“O, elbisesini dikip yamar, ayakkabısını tâmir eder, diğer insanların evlerinde yaptığı işleri yapardı.” (Ahmed, VI, 106, 121)
*
Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, samîmî ve sâde muâmelesi ve mütevâzı hâli ile insana mahsus yüce fıtratın en uygun sûretini temsîl etmişti. Bu davranışlar, O’ndan aslâ sun’î bir şekilde değil, yüce rûhunun derinliklerindeki kâ’bına varılmaz vasıflarının en tabiî hâli şeklinde tezâhür ediyordu.
Adiy bin Hâtim anlatıyor:
“Henüz müslüman değildim. Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’i ziyârete gittim. Beni hâne-i saâdetine dâvet buyurdu. Yolda yaşlı ve zayıf bir kadın O’nu durdurdu. Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, kadın sözünü bitirinceye kadar uzun bir zaman bekledi. Ben kendi kendime:
«Vallâhi bu melik değil!» dedim.
Sonra evine vardık. İçi lif dolu deriden bir yastığı alarak bana uzattı ve:
«–Buyur, buna otur!» dedi.
Ben:
«–Hayır, siz oturun!» diye ısrâr ettiysem de O:
«–Sen otur!» diye tekrar etti.
Bunun üzerine emirlerine muhâlefet etmemek için oturdum. Kendileri yere oturdular. Ben yine kendi kendime:
«Vallâhi bu, bir melikin yapacağı iş değil!» dedim.
Sonra konuşmaya başladık. Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- bana Rekûsî[38]olduğumu, toplanan zekattan dörtte bir aldığımı ve mezhebime göre bunun haram olduğunu söyleyince hayretler içinde kaldım. İşte o zaman O’nun bir Peygamber olduğunu iyice anladım. Çünkü herkesin meçhûlü olan şeyleri biliyordu.”[39]
Bütün bu vâkıalar tüm açıklığıyla Peygamberimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in ulvî tabiatını ortaya koymaktadır.
Âmir bin Rebîa -radıyallâhu anh- anlatıyor:
Nebiyy-i Ekrem -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, Kâbe’yi tavâf ederken ayakkabısının bağı koptu. Bir kişi hemen kendi ayakkabısının bağını çıkarıp Efendimiz’in ayakkabısına bağlamaya başladı.[40] Bunun üzerine Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- bağı çıkardı ve şöyle buyurdu:
“–Bu, kişinin kendisini tercih ederek arkadaşlarından üstün görmesidir. Ben tercihten (yani kendini başkasından üstün tutmaktan ve kendi işini başkasına gördürmekten) hoşlanmam!”(Heysemî, III, 244; IX, 21)
İnsanlara hidâyet tevzî eden ve onlara sonsuz bir saâdet hayâtının yolunu gösteren Allah Rasûlü, bu ebedî faydası mukâbilinde bile en ufak bir dünyevî menfaat beklemiyor, son derece müstağnî davranıyordu.
Rahmet Peygamberi’nin Hayâtında Nezâfet, Nezâket, Şefkat ve Merhamet
Birçok sahâbînin rivâyetine göre, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- insanların en güzel huylusu olup en nâzik davrananıydı. Her zaman mütebessim idi. Yüzünde parıldayan bir aydınlık ve nûr vardı.
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, o kadar rikkatle incelmiş hassas bir kalbe sahipti ki, birgün yere tüküren bir adam gördüler. Mübârek sîmâları birdenbire kızardı ve kalakaldılar. Sahâbe koşuştu. Tükrüğün üstünü örttü. Ancak ondan sonra Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- yoluna devâm etti.
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, elbisesinin temiz olmasının, müslümanın Allah katındaki üstün değerine işâret ettiğini belirtmiş, beyaz elbise giyilmesini ve ölülerin bununla kefenlenmesini tavsiye etmiş, zîrâ bunun daha temiz, güzel ve daha hayırlı olduğunu ifâde buyurmuştur.[41]
Elbiselerin düzeltilmesini emreden, giyim-kuşamda pejmürdeliği hoş görmeyen Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, saç ve sakalların dağınıklığını da tasvîb etmezlerdi. Nitekim bir seferinde Rasûlullah mesciddeyken, saçı-sakalı karışmış bir adam çıkagelmişti. Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, eliyle ona saç ve sakalını düzeltmesini işâret etti. Adam, bu emri yerine getirdiğinde Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“Bu hâl, herhangi birinizin şeytan gibi saçı-başı dağınık dolaşmasından daha güzel değil mi?”buyurdular. (Muvatta, Şaar, 7; Beyhakî, Şuab, V, 225; Aliyyü’l-Kârî, Mirkât, VIII, 261)
Yine Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, birgün saçı-başı darmadağınık bir adam görmüşlerdi. Hayretle:
“Niçin bu adam saçlarını yıkayıp taramıyor?” buyurdular.
Üzerinde kirli elbiseler bulunan bir kimseyi gördüklerinde de:
“Bu zât elbiselerini yıkayacak su bulamıyor mu?” buyurarak müslümanların temiz ve tertipli olmaları gerektiğini ifâde ettiler. (Ebû Dâvûd, Libâs, 14/4062; Nesâî, Zînet, 60)
Peygamber Efendimiz’in zarif hâlini sergileyen şu rivâyet ne güzeldir:
Ebû Kursâfe -radıyallâhu anh- şöyle der:
“Ben, annem ve teyzem, Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’in huzûruna, bey’at etmek için gitmiştik. Huzûr-i âlîlerinden ayrıldığımızda, annem ve teyzem bana:
«–Yavrucuğum, bu zât gibisini hiç görmedik! Yüzü O’ndan daha güzel, elbiseleri daha temiz ve sözü daha yumuşak başka birini bilmiyoruz. Sanki mübârek ağzından nûr saçılıyordu.»” (Heysemî, VIII, 279-280)
Ömer bin Hattâb -radıyallâhu anh- anlatıyor:
“Görgüsüz bir bedevî, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e sebepsiz yere üç kere seslenmişti. Onun bu gönül sıkıcı tavrına rağmen Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, bedevînin her seslenişinde; «Buyur!» diye mukâbelede bulunarak muhâtabının kabalığına karşı dâimâ nezâketle davrandı.”
(Heysemî, IX, 20)
Efendimiz -aleyhissalâtü vesselâm- rûhlarının nezâket ve derinliği sebebi ile, hırpânîlikten çok rahatsız olurlardı.
Bir başka sefer, yine üstü-başı dağınık olarak huzûruna gelen bir adama:
“Malın var mı? Hâlin-vaktin nasıl?” diye sormuş, adamın maddî durumunun iyi olduğunu bildirmesi üzerine:
“O hâlde, Allah sana mal verince, eseri üzerinde görünsün!” diye onu îkâz etmişlerdir. (Ebû Dâvûd, Libâs, 14/4063; Nesâî, Zînet, 54; Ahmed, IV, 137)
Başka bir hadîs-i şerîflerinde de:
“Allah, kuluna verdiği nîmetin eserini onun üzerinde görmeyi sever.” buyurmuşlardır. (Tirmizî, Edeb, 54/2819; Ahmed, II, 311)
Lâkin Allâh’ın bizlere lutfettiği nîmetleri kendimiz için kullanırken de îtidâli muhâfaza etmemiz gerekir. Yâni hasislik gibi bir tefritten sakınmak adına, müsriflik gibi bir ifrata da kaçmamak lâzımdır. Zîrâ âyet-i kerîmede buyrulur:
“Muhakkak ki saçıp savuranlar şeytanların dostlarıdırlar…” (el-İsrâ, 27)
Bu gerçekler, İslâm’da dengeli ve âhenlik bir zâhirî temizlik ve estetik ile; kalp temizliği ve güzelliğinin birbirinin tamamlayıcısı olduğunu ifâde eder.
Yeni ve güzel bir elbise giyen müslüman, gurur ve kibre kapılmamak için, bütün nîmetlerin Allâh’ın bir lutfu olduğunun idrâki içinde Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- gibi duâ etmelidir. Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, yeni bir elbise giydiğinde:
اَللّٰهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ أَنْتَ كَسَوْتَنِيهِ أَسْأَلُكَ مِنْ خَيْرِه۪ وَخَيْرِ مَا صُنِــعَ لَهُ وَأَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّه۪ وَشَرِّ مَا صُنِــعَ لَهُ
“Allâh’ım! Sana hamd ederim, bana bu elbiseyi giydirdin! Allâh’ım! Sen’den bu elbisenin ve onun kullanıldığı hayırlı işin bereketini dilerim. Bu elbisenin ve kullanılacağı kötü amelin şerrinden de Sana sığınırım!..”[42] diye duâ ederek, her nîmetin Cenâb-ı Hakk’ın rızâsı yolunda kullanılmasını arzu buyururlardı.
Gurur, kibir ve ucub duyguları içinde giyinenlerin, kıyâmet günü rezillik elbisesi giyeceğini ifâde ederek ümmetini cehennem ateşine karşı îkaz buyurmuşlardır.
Yine Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, örfte kullanılan hiçbir kötü ve kaba sözü ağzına almaz ve şöyle buyururlardı:
“Kıyâmet günü, mü’min kulun terâzisinde güzel ahlâktan daha ağır bir şey bulunmaz. Allah Teâlâ, çirkin hareketler yapan, çirkin sözler söyleyen kimseden nefret eder.” (Tirmizî, Birr, 62/2002)
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, «kara kadının oğlu» diyerek Bilâl-i Habeşî’yi tahkîr eden Ebû Zer el-Gıfârî’ye:
“–Ey Ebû Zer! Gerçekten sen, hâlâ kendisinde câhiliye âdeti bulunan bir kimse imişsin!”buyurmuştur. (Buhârî, Îmân 22, Itk 15; Müslim, Eymân 40)
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in bu ihtârı üzerine Ebû Zer -radıyallâhu anh- başını eşiğe koymuş:
“–Yâ Bilâl! Sen ayağınla başımın üzerine basıp geçmedikçe onu yerden kaldırmam!..” diyerek yapmış olduğu nezâketsizliği affettirebilmek için bu şekilde bir telâfî cihetine gitmiştir…
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, nezâketleri sebebiyle misafirlerine bizzat kendileri hizmet ve ikrâm ederlerdi. (Beyhakî, Şuab, VI, 518, VII, 436)
Çocukluğunda dahî hiçbir kimse ile nezâketi zedeleyici bir münâkaşa ve mücâdelesi yoktu.
Fakir, yetim, kimsesiz ve dullara şefkat ve yakınlığı ile tanınırdı. (Buhârî, Nafakât, 1; Müslim, Zühd, 41-42)
Birgün Enes -radıyallâhu anh- şöyle dedi:
“–Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in kokusundan daha güzel ne bir amber ne bir misk ne de herhangi bir hoş koku kokladım. Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in mübârek teninden daha yumuşak ne bir atlasa ne de bir ipeğe dokundum.”
Kendisini dinlemekte olan talebesi Sâbit:
“–Ey Ebû Hamza, sen sanki her dâim Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e bakıyormuş ve mübârek sadâsını işitiyormuş gibi yaşıyorsun, değil mi?” diye sordu.
Hazret-i Enes -radıyallâhu anh- şu cevâbı verdi:
“–Evet, öyle! Vallâhi kıyâmet günü de O’na kavuşmayı umuyorum. Yanına varınca:
«–Yâ Rasûlallâh! Küçük hizmetçin geldi!» diyeceğim.
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’e Medîne’de on sene hizmet ettim. Ben o zamanlar küçük bir çocuktum. Her yaptığım iş Efendim’in arzu buyurduğu gibi değildi. Buna rağmen Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- bana, yaptığım hiçbir iş için «üf» demedi. «Bunu niçin yaptın, şunu niçin yapmadın?!» demedi.” (Ahmed, III, 222. Ayrıca bkz. Buhârî, Savm 53, Menâkıb 23; Müslim, Fedâil 82)
{
Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in merhameti, bütün mahlûkâta şâmildi. Bir çocuk gördüğünde, yüzünü neşe ve muhabbet kaplar, ashâbın çocuklarını kolları arasına alır, okşardı. Çocuklara rastladıkça selâm verirdi. Onları çok sever, zaman zaman şakalaşırdı. Hattâ bir defâsında yarış yapan bir çocuk grubu görmüş, onlarla beraber O da koşmuştu.
O Rahmeten li’l-Âlemîn, devesinde iken çocuklarla karşılaştığında onları hoşnûd etmek için devesine bindirir, alâka gösterirdi. O’nun bu husûsiyetini Enes -radıyallâhu anh- şöyle ifâde eder:
“Ben ev halkına Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’den daha şefkatli olan bir kimse görmedim. Oğlu İbrâhim, Medîne’nin köylerinden birinde, sütannesinin yanında bulunuyordu. Fahr-i Kâinât Efendimiz çocuğunu görmeye giderken, biz de yanında giderdik. Allah Rasûlü içeri girer, oğlunu alır, öper, sonra dönerdi.” (Müslim, Fedâil, 63)
Hazret-i Âişe -radıyallâhu anhâ-’nın rivâyet ettiğine göre bir defâsında Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, torunlarını severken ziyâretine bir bedevî geldi. Bedevî, Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in çocukları bu derecede sevmesine şaşırarak:
“–Yâ Rasûlallâh! Siz çocuklarınızı öpüp sever misiniz? Biz çocuklarımızı öpüp okşamayız.” dedi.
Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem- de:
“–Allah senin gönlünden merhamet ve şefkati çekip çıkarmışsa ben ne yapabilirim!..” diye cevap verdiler. (Buhârî, Edeb, 22)
Bu ifâde, çocuklara karşı İslâm’ın şefkat ve merhametini ne güzel ortaya koymaktadır.
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in, bir dizine Üsâme bin Zeyd’i, diğerine torunu Hasan -radıyallâhu anh-’ı oturtup sonra da onları bağrına basarak:
“Allâh’ım! Bunlara rahmet ve saâdet ihsân et! Çünkü ben bunların hayır ve saâdetlerini diliyorum.”[43]
buyurması ve çocuklara bedduâ etmeyi yasaklaması, gönlündeki engin sevgi, şefkat ve merhametin ne güzel bir tezâhürüdür.
Câbir bin Semure -radıyallâhu anh- çocukluğuna âit bir hâtırasını şöyle anlatır:
“Ben Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- ile birlikte öğle namazını kıldım. Sonra Efendimiz âilesinin yanına gitmek üzere çıktı. Ben de O’nunla beraber çıktım. Derken bâzı çocuklar Rasûlullâh’ı karşıladılar. Peygamber Efendimiz onların yanaklarını birer birer sıvazlamaya başladı. Sıra bana gelince benim yanağımı da sıvazladı. Onun elinde hoş bir serinlik ve güzel bir koku hissettim. Sanki mübârek elini bir attar sepetinden çıkarmıştı.” (Müslim, Fedâil, 80)
Çocuğu ağladığında annenin zor duruma düşmemesi ve bir an önce ona bakması için namazdaki kıraati kısa tutması[44], pek çok geceyi gözlerinden yaşlar akıtarak ve ümmetine duâlar ederek geçirmesi, bütün ömrünü insanların cehennemden kurtulabilmesi için fedâ etmesi, O’nun şefkatinin en derin ve hassas nişâneleridir.
Yine Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in merhameti, ölülere kadar uzanırdı.
Ölü için en büyük endişe, onun arkada bıraktığı ve ödeyemeden gittiği kul haklarıdır. Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, cenâze namazı kıldıracağı zaman, mevtânın üzerinde kul hakkı olup olmadığını sorar, ödeninceye kadar cenâze namazını kıldırmazdı. (Buhârî, Ferâiz, 4, 15, 25; Müslim, Ferâiz, 14; Tirmizî, Cenâiz, 69/1069; Nesâî, Cenâiz, 67)
Ölülerin kul hakkı ile kabre girmesi, Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’i çok endişelendirirdi. Çünkü O, büyük bir şefkat ve merhamet peygamberi idi.
Rahmet Peygamberi’nin Affediciliği
Cenâb-ı Hak affetmeyi sever. Kul, hatâlarına karşı yürekten ıztırap duyarak tevbe ederse, Allah Teâlâ, onun tevbesini kabûl edeceğini taahhüd etmiştir. Rabbimiz çok affedici olduğu için kullarının da affedici olmasını ister. Kullar için affedici olmak, ilâhî affa nâil olmanın en güzel yoludur.
Affın en güzel misâlleri de, âlemlere rahmet olarak gönderilen Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in hayâtındadır.
Hudeybiye’de, baskın yaparak Allah Rasûlü’nü öldürmek isteyen bir birlik yakalanmıştı. Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- onları bağışladı. (Müslim, Cihâd, 132, 133)
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, kendisine sihir yaparak hastalanmasına ve ıztırap çekmesine sebep olan münâfık Lebîd’i ve onu bu işe teşvik eden kimseleri vahiy yoluyla öğrenmişti. Lâkin Lebîd’in ne yüzünü gördü ne de bu suçunu anıp başına kaktı. Hayâtına kastetmiş bulunan Lebîd’i ve onun mensûb olduğu Benî Zurayk Kabîlesi’nden hiç kimseyi de cezâlandırmadı.[45]
Hazret-i Âişe vâlidemiz:
“–Yâ Rasûlallâh! Sihir yapan kimseyi teşhir edip rezil rüsvâ etsen olmaz mı?” dedi.
Âlemlerin Fahr-i Ebedîsi şu muhteşem cevâbı verdi:
“–Allah Teâlâ bana şifâ verdi, ben de insanlar üzerine şerri yaymak ve onlara kötülük etmek istemem.”
(Buhârî, Edeb, 56)
Rasûlullah -aleyhissalâtü vesselâm-, cezâlandırmaya gücü yettiği hâlde kendisine büyük bir kötülükte bulunan kimseyi affetmiş, hattâ herhangi bir söz veya îmâ ile dahî olsa suçunu başına kakmamıştır. Çünkü Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- müslüman veya kâfir hiç kimsenin kötülüğünü istemez, herkese büyük bir edep ve nezâket ile muâmele ederdi.
Hayber’in fethinden sonra bir kadın Allah Rasûlü’nün yemeğine zehir koymuştu. Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- eti ağzına aldığında zehirli olduğunu fark etti. Yahudî kadın yemeğe zehir koyduğunu îtirâf ettiği hâlde, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- o kadını affetti. (Buhârî, Tıbb, 55; Müslim, Selâm, 43)
Yemâme’nin lideri Sümâme bin Üsâl müslüman olunca, Mekke müşrikleriyle olan ticârî ilişkisini kesmişti. Hâlbuki Kureyş her türlü erzak ve ihtiyaçlarını hep Yemâme’den alırdı. Açlık ve kıtlığa mâruz kalan Mekkeliler şaşkınlık içinde Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e mürâcaat ettiler. Allah Rasûlü Sümâme’ye mektup yazarak ticâretine devâm etmesini söyledi. (İbn-i Abdilberr, el-İstîâb, I, 214-215; İbn-i Esîr, Üsdü’l-Gâbe, I, 295)
Hâlbuki o müşrikler, üç yıl boyunca müslümanları açlık içinde kıvrandırmak sûretiyle işkence etmişlerdi. Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- bunları bile affetti.
Daha da ötesi Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, hicretin yedinci senesinde Hayber Fethi’nden sonra kuraklık ve kıtlığa dûçâr olan Mekke halkına altın, arpa ve muhtelif yiyecekler göndermek sûretiyle yardımda bulundu. Ebû Süfyân, bunların hepsini teslim alıp Kureyşlilerin fakirlerine dağıttı ve:
“–Allah, kardeşimin oğlunu hayırla mükâfatlandırsın! Çünkü O, akrabâlık hakkını gözetti!” diyerek duyduğu memnûniyeti ifâde etti. (Ya’kûbî, II, 56)
Böylesine büyük fazîletler karşısında gönülleri yumuşayan Mekke halkı bir müddet sonra tamamen müslüman oldu.
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, Uhud Harbi’nde amcası Hazret-i Hamza’nın ciğerini hırsla dişleyen Hind’i bile, îmânı mukâbilinde Mekke Fethi’nde affetmiştir.
Hind, bey’at etmek isteyen diğer kadınlarla birlikte Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’in huzûr-i âlîlerine geldi. Tanınmamak için yüzünü peçelemiş, kılık-kıyâfetini değiştirmişti. Öldürülmekten korkuyor, Peygamber Efendimiz’den uzak duruyordu. Diğer kadınlar konuşmayınca Hind:
“–Yâ Rasûlallâh! Allâh’a hamd olsun ki, kendisi için seçip beğendiği dînini üstün kıldı. Muhakkak ki, Sen’in rahmetin bana da dokunacaktır! Ey Muhammed! Ben şimdi Allâh’a inanmış ve O’nu tasdik etmiş bir kadınım!” dedi. Sonra yüzünden peçeyi açıp:
“–Ben Hind bint-i Utbe’yim! Allah geçmiş günahları affeder. Sen beni bağışla ki, Allah da Sen’i bağışlasın!” dedi.
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- tebessüm etti, Hind’i yanına çağırdı ve:
“–Demek sen Hind bint-i Utbe’sin?!” buyurdu. Hind:
“–Evet!” dedi.
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“–Merhabâ, hoş geldin!” buyurdu. Hind:
“–Vallâhi yâ Rasûlallâh! Dün, yeryüzünde Sen’in hâne halkın ve taraftarların kadar zillete ve hakârete uğramasını istediğim başka bir kimse yoktu! Bugün sabaha çıktığımda ise, Sen’in hâne halkın ve taraftarların kadar izzet ve şerefe nâil olmasını istediğim başka biri yok!” dedi.
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“–Senin bu hâlin daha da artacaktır!” buyurdu. (Bkz. Vâkıdî, II, 850; Taberî, XXVIII, 99; Zemahşerî, VI, 107; Diyarbekrî, II, 89)
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, kelime-i tevhîdin şânı hürmetine Hind’i ve daha nicelerini bağışlamışlardır.
Diğer taraftan merhamet Peygamberi -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, fetihten sonra ne yapacağını merakla bekleyen Mekke halkına:
“–Ey Kureyş topluluğu! Şimdi benim, sizin hakkınızda ne yapacağımı sanırsınız?” diye sordu.
Kureyşliler:
“–Biz Sen’in hayır ve iyilik yapacağını umarak; «Hayır yapacaksın!» deriz. Sen, kerem ve iyilik sahibi bir kardeşsin! Kerem ve iyilik sahibi bir kardeş oğlusun!..” dediler.
Bunun üzerine Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“–Ben de Hazret-i Yûsuf’un kardeşlerine dediği gibi; «Size bugün hiçbir başa kakma ve ayıplama yok!» diyorum. Haydi gidiniz, artık serbestsiniz!” buyurdu.
Bir diğer hitâbında da:
“–Bugün merhamet günüdür. Bugün Allâh’ın, Kureyşlileri İslâmiyet’le güçlendirip üstün kılacağı bir gündür.” buyurdu. (Bkz. İbn-i Hişâm, IV, 32; Vâkıdî, II, 835; İbn-i Sa’d, II, 142-143)
Mekkeliler Peygamber Efendimiz’e İslâm üzerine bey’at ettiler. Güçleri yettiğince Allâh’ın ve Rasûlü’nün emirlerini dinleyip itaat edeceklerine dâir söz verdiler. Bu esnâda Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- amcası Hazret-i Abbâs’a:
“–Kardeşin Ebû Leheb’in iki oğlu Utbe ve Muattib nerede kaldılar? Onları göremedim?!”buyurdu.
Hazret-i Abbas -radıyallâhu anh-:
“–Herhalde Kureyş müşriklerinden uzaklara çekip gidenlerle birlikte onlar da gitmişlerdir.” dedi.
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“–Onları bulup bana getir!” buyurdu.
Abbas -radıyallâhu anh-, hayvanına binip onları aramaya gitti. Bulduğunda:
“–Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- sizi çağırıyor!” dedi. Onlar da derhâl hayvanlarına binip Hazret-i Abbas’la birlikte Allah Rasûlü’nün huzûruna geldiler.
Peygamber Efendimiz onları İslâm’a dâvet edince, hemen müslüman oldular. Fahr-i Kâinât Efendimiz onların İslâm’a girmesine çok sevindi. Ellerinden tutup Mültezem’e[46] götürdü ve onlar için bir müddet Allâh’a duâ etti. Sonra döndü. Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’in yüzünde büyük bir sürur müşâhede ediliyordu.
Hazret-i Abbas -radıyallâhu anh-:
“–Yâ Rasûlallâh! Allah Sen’i mesrur kılsın! Mübârek yüzünde büyük bir sevinç görüyorum.” dedi.
Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“–Evet! Rabbimden amcamın oğullarını benim için bağışlamasını niyâz ettim. O da bağışladı!”buyurdu. (İbn-i Sa’d, IV, 60, Süyûtî, Hasâisü’l-Kübrâ, II, 82; Halebî, İnsânu’l-Uyûn, III, 48)
Ebû Leheb, oğullarıyla birlikte Fahr-i Kâinât Efendimiz’in en azılı düşmanı idi. Yapmadığı işkence ve kötülük kalmamıştı. Ancak Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- kelime-i tevhîd hatırına onları da affetti. Ebû Leheb hayatta olup îmân etseydi, hiç şüphesiz Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- onu da affeder ve müslüman olduğu için büyük bir sürur duyardı. Lâkin kader-i ilâhî, bizim idrak sınırlarımızın üzerinde meçhul bir sırlar âlemidir.
Ebû Cehil’in oğlu İkrime de, sayılı İslâm düşmanlarındandı. Mekke’nin fethinden sonra Yemen’e kaçmıştı. Karısı, müslüman olarak onu Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in yanına getirdi. Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- İkrime’yi memnûniyetle karşılayarak:
“–Ey göçmen süvârî, hoş geldin!” buyurdular ve onun müslümanlara karşı yaptığı zulmü yüzüne vurmayıp affettiler. (Tirmizî, İsti’zân, 34/2735)
Hebbâr bin Esved de İslâm düşmanlarının önde gelenlerinden biriydi. Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in kızı Zeyneb -radıyallâhu anhâ- Mekke’den Medîne’ye deve üzerinde hicret ederken, ona kasden mızrağıyla vurarak onu deveden düşürmüştü. Hazret-i Zeyneb hâmile olduğundan çocuğunu düşürmüş ve ağır bir şekilde yaralanmıştı. Bu yara daha sonra vefâtına sebep olmuştu.
Hebbâr, bunun gibi daha birçok suç işlemişti. Mekke’nin fethinden sonra kaçtı ve ele geçirilemedi. Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Medîne’de ashâbıyla oturduğu bir esnâda huzûr-i saâdete gelerek müslüman olduğunu bildirdi. Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- onu da affetti. Ashâbına, ona hakâret etmeyi ve târizde bulunmayı dahî yasakladı. (Vâkıdî, II, 857-858)
Çünkü Kur’ân-ı Kerîm’de:
“(Ey Rasûlüm!) Sen af yolunu tut, bağışla; uygun olanı emret; câhillere aldırış etme!” (el-A’râf, 199) buyruluyordu.
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, ümmetini mağfiret eylemesi için Allâh’a çokça duâ ederdi. (İbn-i Mâce, Menâsik, 56; Ahmed, IV, 14)
*
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Kur’ân ahlâkının canlı bir misâli idi. Kendine karşı işlenen bütün suçları hiç tereddüt etmeden yürekten affederdi. Lâkin, umûma karşı işlenen suçlar için hakkı tutup kaldırıncaya ve hak sahibinin hakkını alıncaya kadar, O’nu kimse sâkinleştiremezdi.
Sahâbeden çok sevdiği Üsâme -radıyallâhu anh-, şöhretli bir âilenin hırsızlık yapan kızı için aracılık ederek af dilemişti. Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in üzüntüsünden dolayı rengi sapsarı oldu ve sert bir şekilde:
“Bu hırsızlığı kızım Fâtıma dahî yapsaydı, onun da elini keserdim!..” buyurdu. (Buhârî, Hudûd, 12)
*
Hayat kitabının öfke faslı, bir fâcia târihidir. Bu vahim tehlikeden kurtuluş çaresi, bu hoşa gitmeyen feveran karşısında kardeşlik ve sabır silâhını kullanmak, muvâzeneyi bozmadan sükûnete bürünmektir.
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in terbiyesinde istikâmetlenen ashâbın nefsine âit meselelerde kâ’bına varılmaz fedâkârlık ve affediciliği, her türlü takdîrin üzerindedir. Bunlardan tipik bir misâl Hazret-i Ali -radıyallâhu anh-’ın başından geçen şu hâdisedir.
Hazret-i Ali -radıyallâhu anh-, Allah yolunda bir gazâ esnâsında karşısına çıkan amansız, güçlü bir düşmanı alt ederek yere düşürmüştü. Tam son darbeyi indirecekken, ölümle burun buruna kalmış olan rakibi, o an can havliyle Hazret-i Ali’nin yüzüne tükürdü. Bu iğrenç davranış karşısında Hazret-i Ali -radıyallâhu anh- o düşmanını serbest bıraktı.
Ölümün pençesinden kurtulan düşman, rakibinin gösterdiği bu merhamet ve af karşısında dehşete kapıldı. Hazret-i Ali -radıyallâhu anh-’a kendince bir mânâ veremediği bu davranışın sebebini sordu.
Aralarında geçen konuşmayı Mevlânâ Hazretleri gönül diliyle şöyle anlatır:
“O kişi dedi ki:
«–Yâ Ali! Üzerime keskin kılıcını çekmiştin! Tam öldürecektin ki, bundan vazgeçip canımı bağışladın! Neden böyle yaptın? Ne gördün ki, o beni yere seren kudretli öfken sükûnet buldu?
Ey cenk meydanlarının yenilmez kahramanı! Lutfedip hâlinden bir parça anlat! Bu nice ahvâldir?
Yâ Ali! Şimdi anladım ki bu Hakk’ın sırlarındandır. Zîrâ kılıçsız adam öldürmek, ancak Rabbin kârıdır. Bu sırrı bana da anlat!»
Rakibinin bu sözleri üzerine Hazret-i Ali şöyle buyurdu:
«–Ey kişi! Bilesin ki ben, kılıcımı Hakk’ın rızâsı için kullanmaktayım. Çünkü ben, Hakk’ın kuluyum, nefsimin, hevâ ve hevesimin değil…
Ben nefsimi tanıdım. Senin tükürüğüne mağlûb olmak bana giran geldi. Nefsimin şerrinden korktuğum için kılıcımı kınına soktum. Bunun için Allâh’ın rızâsından gayrı her şeyden yüz çevirdim.
Ben, mücevherlerle süslenmiş bir kılıç gibi tevhîd incileriyle doluyum. Bu sebeple muhârebede insanları öldürmekten ziyâde onların dirilmeleri için gayret sarf ederim.
Bunun içindir ki, şu gazâda seninle dövüşürken tükürmen dolayısıyla nefsânî bir hâl zuhûr edince, kılıcı kınına koymayı münâsip gördüm. Tâ ki, Allah için seven ve Allah için buğzeden bahtiyarlardan olayım.
Nefs ve şehvetinin esiri olana gelince, o, köleden ve esirden daha beter bir durumdadır. Çünkü köle, efendisinin bir sözüyle âzâd olur ve hürriyetine kavuşur, ancak nefs ve şehvetin kulu olan, yaşadığı geçici lezzetlerle sarhoş olarak acı bir felâketin ebedî hüsrânında uyanır.
İşte bunun için ben nefsime tâbî olmayıp seni öldürmekten vazgeçtim.
Ey kişi! Bende Hakk’ın sıfatlarından gayrı sıfat yoktur. Eğer sen de bu hidâyet devletine erişmek istiyorsan beri gel ve bana yaklaş!
Beri gel; Allah, fazl u rahmeti ile seni de âzâd eylesin! Zîrâ O’nun rahmeti, gazabını geçmiştir.»”
Bu sözlerden sonra hidâyet nûruyla müşerref olan bahtiyar adama Hazret-i Ali, şöyle hitâb eyledi:
“İşte şimdi tehlikeden kurtuldun. Nefsini tanıdın. Şimdi hidâyet nûru sâyesinde ender bir mücevher hâline geldin.
Ey ilâhî nurla şereflenen kişi! Artık sen bensin, ben de senim. Yâni artık sen de bir Ali’sin. Hâl böyleyken ben Ali’yi nasıl bağrıma basmam?”
Rahmet Peygamberi’nin Cömertliği
İbn-i Abbas -radıyallâhu anh- Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in cömertliğini şöyle anlatır:
“Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- insanların en cömerdi idi. O’nun cömertliğinin coşup taştığı zamanlar da Ramazan’da Cebrâîl -aleyhisselâm-’ın, kendisi ile buluştuğu vakitlerdi. Cebrâîl -aleyhisselâm-, Ramazan’ın her gecesinde Peygamber Efendimiz ile buluşur, (karşılıklı) Kur’ân okurlardı. Bu sebeple Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Cebrâîl ile buluştuğunda, hiçbir engel tanımadan esen rahmet rüzgârlarından daha cömert davranırdı.” (Buhârî, Bed’ü’l-Vahy 5, 6, Savm 7; Müslim, Fedâil 48, 50)
İbn-i Abbas ve Âişe -radıyallâhu anhümâ- şöyle rivâyet ederler:
“Ramazan ayı girdiğinde Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- bütün esirleri serbest bırakır ve kendisinden bir şey isteyen herkese ihtiyâcını verirdi.” (İbn-i Sa’d, I, 377)
Hazret-i Câbir -radıyallâhu anh-’ın beyânı vechile:
“Kendisinden bir şey istendiğinde, «hayır» dediği vâkî değildi.” (Müslim, Fedâil, 56)
Peygamber Efendimiz’in ahlâkından biri de, isteyeni reddetmemek, hiçbir imkân yok ise, güler yüz ve güzel sözle onun gönlünü almaya çalışmaktır.
Şu misâl, Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in cömertliğini ne güzel sergilemektedir:
“Küçük bir çocuk Rasûlullâh’ın huzûruna geldi. Annesinin bir gömlek istediğini arz etti. O sırada Rasûlullâh’ın sırtındakinden başka gömleği yoktu. Çocuğa başka bir zaman gelmesini söyledi. Çocuk gitti. Tekrar gelip, annesinin Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in sırtındaki gömleği istediğini söyledi. Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- de Hücre-i Saâdet’e girdi ve sırtındaki gömleği çıkarıp çocuğa uzattı.
O sırada Bilâl -radıyallâhu anh- ezân okuyordu. Fakat Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, sırtına alacak bir şey bulamadığı için cemaate çıkamadı. Ashâbın bir kısmı, merak edip Hücre-i Saâdet’e girdiler ve Rasûlullâh’ı gömleksiz olarak buldular.” (Vâhidî, s. 294-295)
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, kendisini bir infak memuru olarak vasıflandırır, her şeyin asıl sahibinin Allah olduğunu ifâde ederdi.
Kureyş müşriklerinin ileri gelenlerinden Safvan bin Ümeyye, müslüman olmadığı hâlde Huneyn ve Tâif gazâlarında, Rasûl-i Ekrem -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’in yanında bulunmuştu.
Cîrâne’de toplanan ganimet mallarını gezerken Safvan’ın buradaki sürülerin bir kısmına büyük bir hayranlık içinde baktığını gören Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“–Pek mi hoşuna gitti?” diye sordu. “Evet.” cevabını alınca da:
“–Al hepsi senin olsun!” buyurdu.
Bunun üzerine Safvan kendisini tutamayarak:
“–Peygamber kalbinden başka hiçbir kalb bu derece cömert olamaz.” diyerek şehâdet getirdi ve müslüman oldu. (Vâkıdî, II, 854-855)
Kabilesine dönünce de:
“–Ey kavmim! (Koşun,) müslüman olun! Çünkü Muhammed, fakirlik ve ihtiyaç korkusu duymadan çok büyük ikram ve ihsanlarda bulunuyor.” dedi. (Müslim, Fedâil, 57-58; Ahmed, III, 107-108)
Yine birisi geldi. Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’den bir şey istedi. Peygamber Efendimiz’in o an ona verecek hiçbir şeyi yoktu. O kişiye, borçlanmasını söyleyip kendisinin o borcu ödeyeceğini taahhüd etti.[47]
Ceddi İbrâhim -aleyhisselâm- gibi hiçbir yemeği misafirsiz, yalnız başına yemezlerdi. Vefât edenlerin borçlarını ödettirir veya öderdi. Ödenmeden cenâze namazlarını kılmazlardı. Bir hadîs-i şerîfte:
“Cömert insan, Allâh’a, cennete ve insanlara yakın; cehennem ateşine uzaktır. Cimri ise, Allâh’a, cennete ve insanlara uzak; cehennem ateşine yakındır!” buyurmuşlardır. (Tirmizî, Birr, 40/1961)
Diğer bir hadîs-i şerîfte de şöyle buyurmuşlardır:
“Gerçek mü’minde şu iki haslet aslâ bulunmaz: Cimrilik ve kötü huy!..” (Tirmizî, Birr, 41/1962)
Kendisine düşen bir ganîmet hissesini dağıtıp bitirinceye kadar huzur ve sükûna ermezlerdi. Ebû Saîd -radıyallâhu anh- şöyle der:
“Ensâr’dan ihtiyaç sahibi bâzı insanlar Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’den bir şeyler isterlerdi. O da yanındaki mallar bitene kadar her isteyene ihtiyâcını verirdi. Yanındaki her şeyi kendi elleriyle infâk edip bitirince de şöyle buyururdu:
«Yanımda olan bir şeyi sizden kesinlikle gizlemem! Kim iffetli olmak isterse Allah onu iffetli kılar. Kim sabretmek isterse Allah ona sabrı kolaylaştırır. Kim müstağnî olmak isterse Allah onu müstağnî kılar, kendisine gönül zenginliği lutfeder. Size sabırdan daha hayırlı ve daha faydalı bir şey ihsân edilmemiştir.»” (Buhârî, Rikâk, 20)
Ashâbının Cömertliği
Sahâbe-i kirâm, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in üsve-i hasene olan ahlâkına yaklaşabilmek için âdeta yarış hâlinde bulunurlardı. Bütün ashâb, nebevî ahlâkta fânî olma gayreti içinde idi.
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in, her biri rızâ ve kanaatle gönül zengini olan ashâbı içinde ayrıca maddî bakımdan zengin olanlar da vardı. Onlar, mallarını, mülklerini ve canlarını Allah yolunda seferber ettikleri için Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in medh u senâsına nâil olmuşlardır. Ayrıca onları Cenâb-ı Hak:
“Allah, mü’minlerden mallarını ve canlarını kendilerine (verilecek) cennet karşılığında satın almıştır…” (et-Tevbe, 111) âyet-i kerîmesi ile müjdelemiştir.
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in en yakın arkadaşı olan, Kur’ân-ı Kerîm’de“ikinin ikincisi” diye vasfedilen ve Kureyş’in en büyük tüccar ve servet sahiplerinden birisi olmasına rağmen oldukça sâde ve mütevâzı bir hayat süren Hazret-i Ebû Bekir -radıyallâhu anh-, bunlardan biriydi. Mîras olarak geriye fazla bir şey bırakmamıştı. O, dünyâ malını en verimli bir şekilde kullanarak bütün varını-yoğunu Allah Rasûlü’ne âmâde kılmış, servetini Hak yolunda harcamış, bilhassa İslâm’ın ilk ve en sıkıntılı yıllarında eziyet gören müslüman köleleri satın alarak onları hürriyetine kavuşturup çeşitli işkencelerden kurtarmıştı.
Servetini bu şekilde harcamasından hoşlanmayan babası Ebû Kuhâfe birgün Hazret-i Ebû Bekir’e:
“–Oğlum, sen hep zayıf ve güçsüz köleleri satın alıp âzâd ediyorsun. Madem köle âzâd edeceksin, şöyle güçlü-kuvvetli köleler satın al da, tehlike ve kötülüklere karşı önünde durup seni korusunlar.” demişti.
Ebû Bekir -radıyallâhu anh- şu muhteşem cevâbı verdi:
“–Babacığım, benim böyle davranmakta yegâne maksadım, Allâh’ın rızâsını kazanmaktır. Ben onları âzâd etmekle ancak Allah katındaki mükâfâtı istiyorum!”
Hazret-i Ebû Bekir’in bu ve benzeri cömertliklerini medhetmek üzere şu âyet-i kerîmeler nâzil oldu:
“Malını Allah yolunda harcayıp O’na saygı duyarak haramlardan sakınan (takvâ sahibi olan ve), o en güzel kelimeyi (kelime-i tevhîdi) tasdîk eden kimseyi Biz de en kolay yola muvaffak kılarız.” (el-Leyl, 5-7)[48]
Onun servet sahibi olması, zühdüne mâni olmamış, aksine malını gerektiği gibi kullanarak, zenginlik içinde zühd hayâtının nasıl yaşanacağının en bâriz misâllerinden biri olmuştu. Bu sebeple Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“Ebû Bekir hâriç, her kimin bize bir iyiliği dokunmuşsa mutlaka kendisine karşılığını vermişizdir. Ancak bizim nezdimizde onun öyle bir iyiliği var ki, iyiliğinin karşılığını ona kıyâmet günü Allah Teâlâ verecektir. Hiç kimsenin malı, Ebû Bekir’in malı kadar beni faydalandırmamıştır. Birini dost edinecek olsaydım mutlaka Ebû Bekir’i edinirdim…” diyerek onu ve malını tekrîm etmiştir. (Tirmizî, Menâkıb, 15/3661)
Aşağıdaki şu misâller de sahâbenin fazîlet yarışını ne güzel aksettirir:
Hazret-i Ömer -radıyallâhu anh- anlatıyor:
“Birgün Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem- bize sadaka vermemizi emretti. O sırada yanımda malım da vardı. Kendi kendime; «Ebû Bekir -radıyallâhu anh-’ı geçersem işte bu gün geçerim.» dedim ve malımın yarısını Rasûlullâh’a getirdim.
Allah Rasûlü sordu:
«–Âilen için ne bıraktın?»
Cevâben:
«–Onlara da Siz’e getirdiklerim kadar bıraktım!» dedim.
Ebû Bekir -radıyallâhu anh- ise, malının tamamını getirdi.
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in:
«–Ey Ebû Bekir! Âilene ne bıraktın?» suâline de:
«–Onlara Allah ve Rasûlü’nü bıraktım!» diye cevap verdi.
Ebû Bekir -radıyallâhu anh-’ın bu cevâbı üzerine içimden:
«Hiçbir zaman ve hiçbir hususta, Ebû Bekir -radıyallâhu anh-’ı geçemem.» dedim.” (Ebû Dâvûd, Zekât, 40/1678; Tirmizî, Menâkıb, 16/3675)
Hazret-i Ömer’in yardımcısı Eslem anlatıyor:
Birgün Hattâb oğlu Ömer -radıyallâhu anh- ile birlikte pazara çıkmıştım. Genç bir kadın, arkadan Ömer -radıyallâhu anh-’a yetişti ve:
“–Ey Mü’minlerin Emîri! Kocam öldü, geride küçük çocuklarımız var. Vallâhi ellerinden hiçbir şey gelmiyor. Kendi hizmetlerini yapacak durumda değiller. Ne ekinleri var ne de sağmal hayvanları. Sırtlan gibi kıtlığın, yokluğun onları helâk etmesinden korkuyorum. Ben Hufâf bin İymâ el-Gıfârî’nin kızıyım, babam Hudeybiye Musâlahası’nda bulunmuştu…” dedi.
Ömer -radıyallâhu anh-, kadının bu sözlerini duyunca:
“–Ne büyük şeref!” dedi.
Sonra zekât hayvanlarının bulunduğu yere gitti. Orada bağlı bulunan güçlü, ağır yük taşıyabilecek bir devenin sırtına iki büyük çuval dolusu yiyecek yükletti. Ayrıca iki çuvalın arasına çeşitli yiyecekler ve elbiseler koyduktan sonra devenin yularını kadının eline verdi ve:
“–Deveyi çek, bunlar bitmeden muhakkak Allah size bir hayır kapısı açar.” diyerek duâ etti.
Yanındakilerden biri:
“–Ey Mü’minlerin Emîri! Kadına çok verdin!” dedi.
Hazret-i Ömer -radıyallâhu anh-:
“–Babası Hudeybiye’de Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- ile bulunmuştu. Allah -celle celâlühû-’ya yemin ederim ki, ben bu kadının kardeşi ile babasının uzun müddet bir kaleyi kuşatarak fethettiklerini görmüştüm. Onlar kaleyi alınca, biz de payımıza düşen ganimetleri almıştık.” dedi. (Buhârî, Meğâzî, 35)
Aşağıdaki hâdise de Hazret-i Ömer’in kalp yapısını aksettirmesi bakımından pek mânidardır:
Yine yardımcısı Eslem anlatıyor:
Ömer -radıyallâhu anh- ile birlikte bir gece Medîne’de Vâkım Tepeleri’nden birinde dolaşırken bir evde bir kadın gördük. Çocuklar etrâfında ağlaşıyorlardı. Ocakta su dolu bir tencere vardı.
Hazret-i Ömer -radıyallâhu anh- çocukların niçin ağladığını kadına sordu. Kadın:
“–Açlıktan!” diye cevap verdi.
Hazret-i Ömer -radıyallâhu anh-, üstelik tencerede çocukları avutmak için çorba yerine taş kaynadığını ve kadıncağızın, uyutana kadar yavrularını böyle oyaladığını öğrenince gözleri doldu. Derhâl zekât mallarının bulunduğu ambara gitti. Bir çuval un ve muhtelif gıdâ malzemeleri alarak sırtına yüklendi. Çuvalı ben sırtıma almak istedim. Fakat Hazret-i Ömer -radıyallâhu anh-:
“–Ey Eslem! Ben yükleneceğim! Çünkü çocukların hesâbı âhirette benden sorulacak!” dedi.
Kadının evine vardığımızda yemekleri pişirme işini de üzerine aldı. O, bir taraftan tencereyi karıştırıyor, bir taraftan da ateşe üflüyordu. Hattâ dumanların sakallarının arasından girip çıktığını görüyordum. Bu şekilde yemeği pişirdi. Sonra yemeği kendi elleriyle çocuklara yedirmeye başladı. Çocuklar doyunca geri çekilerek karşılarına oturdu. Bir aslan kadar heybetliydi. Bir şey söylemeye çekindim. Çocuklar oynaşıp gülüşünceye kadar bu şekilde durdu.
Sonra kalktı ve:
“–Ey Eslem! Onların karşılarında niçin oturdum, biliyor musun? Onları gördüğümde ağlıyorlardı. Güldüklerini görmeden ayrılmak içime sinmedi, onlar gülümsemeye başlayınca içim rahat etti…” dedi. (Ali el-Müttakî, XII, 648/35978)
İşte halîfelikleri esnâsında da aslâ dünyânın sefâhat ve şatafatına meyletmeyip yamalı elbiseler içinde yaşayarak İran ve Roma krallarının hayretini celbeden Ebû Bekir ve Ömer -radıyallâhu anhümâ-, Hazret-i Peygamber’in ne güzel tâkipçileridir.
Hiç şüphesiz onların bu güzel hâli, diğer ashâb-ı kirâmda da görülmekteydi. Birgün dilencinin biri Hazret-i Ali -radıyallâhu anh-’ın önünde durup bir şeyler istedi. Hazret-i Ali -radıyallâhu anh-, oğlu Hasan ve Hüseyin’e:
“–Annenize gidip evdeki altı dirhemi alıp getirin!” dedi.
Hasan ve Hüseyin gitti, altı dirhemin hepsini getirip babalarına teslîm ettiler. Hazret-i Ali de onları dilenciye verdi. Oysa o esnâda kendilerinin de ihtiyacı vardı. Hazret-i Fâtıma onunla un alacaktı.
Hazret-i Ali -radıyallâhu anh- evden içeri daha adımını atmamıştı ki, yanına devesini satmak isteyen bir kimse geldi. Ücretini sonra verirsin diyerek devesini Hazret-i Ali’ye yüz kırk dirheme sattı ve hayvanı kapıya bağlayıp gitti. Aradan fazla zaman geçmeden başka biri çıkageldi ve deveyi iki yüz dirheme satın aldı. Parasını da hemen ödeyip gitti.
Hazret-i Ali -radıyallâhu anh-, yüz kırk dirhemi, deveyi satın aldığı kimseye verdi, arta kalan altmış dirhemi de Hazret-i Fatıma’ya teslim etti ve şöyle dedi:
“–Bu, Allâh’ın; «Her kim bir hasene ile gelirse ona, o yaptığı iyiliğin on katı vardır…»[49]
buyurarak Hazret-i Peygamber vâsıtasıyla bize vaad buyurduğu ihsânıdır. (Biz o altı dirhemi verdik. Allah -celle celâlühû- da on misliyle mukâbelede bulundu!..)” dedi. (Ali el-Müttakî, VI, 572-573/16976)
Hazret-i Huzeyfe’nin anlattığı şu hâdise de, ashâbın diğergâmlığını tezâhür ettirmesi bakımından ne kadar câlib-i dikkattir:
Yermük Muhârebesi’ndeydik. Çarpışmanın şiddeti geçmiş, ok ve mızrak darbeleri ile yaralanan müslümanlar, düştükleri sıcak kumların üzerinde can vermeye başlamışlardı. Bu arada ben de binbir güçlükle kendimi toparlayarak, amcamın oğlunu aramaya başladım. Son anlarını yaşayan yaralıların arasında biraz dolaştıktan sonra, nihâyet aradığımı buldum. Fakat ne çâre, bir kan gölü içinde yatan amcamın oğlu, göz işâretleriyle dahî zor konuşabiliyordu. Daha evvel hazırladığım su kırbasını göstererek:
“–Su istiyor musun?” dedim.
Belli ki istiyordu, çünkü dudakları harâretten âdeta kavrulmuştu. Fakat cevap verecek mecâli yoktu. Göz işâreti ile de muzdarip hâlini îmâ eder gibiydi.
Ben kırbanın ağzını açtım, suyu kendisine doğru uzatırken biraz ötedeki yaralıların arasından bir “Âh!” sesi duyuldu.
Amcamın oğlu, bu acı feryâdı duyar duymaz, kendisinden vazgeçerek kaş ve göz işâretiyle suyu hemen ona götürmemi söyledi.
Kızgın kumların üzerinde yatan şehîdlerin aralarından koşa koşa ona yetiştim. Baktım ki o, Hişâm bin Âs imiş. Ona:
“–Su ister misin?” diye sordum. O da göz işâretiyle; “Evet!” dedi. Tam suyu içeceği esnâda bir başka yaralının; “Âh, âh!” diye inlediği duyuldu. Hişâm, suyu ona götürmemi işâret etti.
Onun yanına vardığımda şehîd olmuştu. Derhâl Hişâm’ın yanına geri döndüm, kırbayı uzatırken bir de ne göreyim; o da şehîd olmuş!
Bâri amcamın oğluna yetişeyim dedim. Koşa koşa ona gittim. Ne çâre ki, o da ateş gibi kumların üzerinde kavrula kavrula rûhunu teslîm eylemişti… Elimdeki kırba, dolu olarak üç şehîdin ortasında kaldı.[50]
Huzeyfe -radıyallâhu anh- o andaki hâlet-i rûhiyesini şöyle anlatır:
“Hayâtımda birçok hâdiseyle karşılaştım. Fakat hiçbiri beni bu kadar duygulandırıp heyecanlandırmadı. Aralarında akrabâlık gibi bir bağ bulunmadığı hâlde, bunların birbirlerine karşı bu derecedeki diğergâm, fedâkâr ve şefkatli hâlleri, (yâni son nefeslerini de hayatlarındaki gibi fazîlet içerisinde vermeleri ve; «…Ancak müslümanlar olarak ölünüz.» (Âl-i İmrân, 102) âyet-i kerîmesinin şuuru ile hayâta vedâ edebilmeleri), gıpta ile seyredip hayran olduğum büyük bir îman celâdeti olarak hâfızamda derin izler bıraktı…”
Rahmet Peygamberi’nde Samîmiyet, Doğruluk ve Dürüstlük
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, günâhı, sevâbı, emir ve nehiyleri bilmeyen insanların hâline çok üzülürdü. Kapı kapı dolaşıp Allâh’ın dînini teblîğ ederken, bâzen de kapılar yüzüne kapatılırdı. Ancak O, kendilerine yapılan bu kaba hareketlere değil, onların gaflet ve cehâletine müteessir olurdu.
Bu gibi insanlara:
“Buna mukâbil sizden bir ücret istemiyorum!..”[51] buyurarak, sırf Allah rızâsı için tebliğde bulunduğunu bildirirdi.
Doğruluk ve dürüstlükte de hiç kimse Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in kâ’bına erişemez. Kendisi yetim idi. Amcası Ebû Tâlib’in yanında ticârete başlamıştı. Dürüstlük ve alışverişteki adâleti ile herkes tarafından tanınmış, saygınlık ve îtibar kazanarak “el-Emîn” sıfatını almıştı. O’nu, fakir, zengin herkes “emîn” sıfatı ile anardı.
Mekke’nin şerefli kadını olan Hazret-i Hatice -radıyallâhu anhâ-, O’nun dürüstlüğüne hayran kalmış, kendisine evlenme teklîfinde bulunmuştu. İzdivaçtan sonra da Hatice vâlidemiz, Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in hayâtı boyunca en büyük desteği olmuştu. Nitekim ilk vahyin gelişinde büyük bir hayret içinde olan Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in kuvve-i mâneviyyesini takviye etmiş, tehlikeli anlarında da O’nu tesellî etmiştir.
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, tertemiz bir hayat sürmüştür. Peygamberliğini nefsânî sebeplerle kabûl etmeyenler dahî, vicdânen O’nu tasdîk etmeye mecbûr kalmışlardır.
İslâm’ın doğuşundan bugüne kadar, yani 1400 küsûr seneden beri, O’nun dürüstlüğünü vicdânen kabûl etmeyen hiçbir kimse yoktur. İslâm düşmanı yahudîler dahî kendi aralarında ihtilâfa düştükleri zaman O’na gelirlerdi. Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- de onların ihtilâflarını çözerdi. Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- yahudî ve hristiyanlara karşı da son derece âdil davranırdı.
Adâlet husûsunda Hazret-i Ali’ye:
“Sana iki hasım geldiğinde her iki tarafı dinlemeden karar verme! Doğru kararı ancak her iki tarafı dinledikten sonra verebilirsin!” tavsiyesinde bulunmuşlardı. (Ahmed, I, 90)
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Mekke’den hicret edeceği zaman, üzerindeki ziynet ve mücevherat gibi bütün emânetleri hak sahiplerine iâde etmek için Hazret-i Ali’ye teslim ederek O’nu kendisine vekil tâyin etmişti. Düşmanları bile, O’nun dürüstlüğüne hayran kalmışlardı.[52]
Rahmet Peygamberi’nde Hayâ
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- sahâbîlerin ifâdesine göre örtüsüne bürünen bir genç kızdan daha hayâlı idi. Hiçbir zaman yüksek sesle konuşmamışlardı. İnsanların yanından yavaşça ve tebessüm ederek geçerlerdi. Hoşlanmadıkları kaba bir söz işitince insanların yüzlerine karşı bir şey söylemezlerdi. Yüz ifâdeleri kendisinin hâlini yansıttığı için etrafındakiler, konuşmalarında ve hareketlerinde ihtiyatlı olurlardı. Yüksek hayâ duyguları sebebiyle, hiçbir zaman kahkaha ile gülmemişlerdi. Yalnız tebessüm hâlinde bulunurlardı. Hadîs-i şerîflerinde:
“Hayâ îmandandır ve hayâlı olan kimse cennettedir! Hayâsızlık ise kalbin katılığındandır; kalbi katı olan da cehennemdedir!..” buyurmuşlardır. (Buhârî, Îmân, 16)
Diğer hadîs-i şerîflerinde de:
“Hayâ ve îman bir aradadır; biri gittiğinde diğeri de gider!”[53]
diyerek hayânın ehemmiyetine dikkat çekmişler ve:
“Hayâ ancak hayır kazandırır.” (Buhârî, Edeb, 77)
“Hayânın hepsi hayırdır.” (Müslim, Îmân, 61)
“Bir işte kötülük ve çirkinliğin bulunması onu lekeler; bir işte hayâ duygusunun bulunması ise onu süsler.” buyurmuşlardır. (Tirmizî, Birr, 47/1974)
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- birgün izârsız olarak açık bir alanda gusleden bir kimse görmüş ve bunun üzerine minbere çıkarak, Allâh’a hamd ü senâda bulunduktan sonra:
“Allah -azze ve celle- çok hayâlı ve çok gizlidir. Bundan dolayı hayâyı ve örtünmeyi sever. O hâlde herhangi biriniz gusledeceği zaman örtünsün.” buyurmuştur. (Ebû Dâvûd, Hammâm, 1/4012)
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, kimsenin yüzüne dikkatle bakmazdı. Yere bakışı, semâya bakışından daha çoktu. Hayâ duygusu ve yüksek şahsiyeti sebebiyle kimsenin hatâsını yüzüne vurmazdı.
Gerçek hayâ, dünyâ sevgisini kalpten çıkarmaya vesîle olan “ölümü hatırlamak”la elde edilir. Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, ashâbına, dâimâ Allah’tan hakkıyla hayâ etmelerini emrederdi. Bir defâsında onların, Rablerine karşı devamlı bir hayâ ile hamd ettiklerini söylemeleri üzerine Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, gerçek hayânın; vücuttaki bütün uzuvları haramdan korumak ve ölümü hatırdan çıkarmamak olduğunu bildirdiler. Ardından, âhireti arzu eden kimsenin dünyâ sevgisini terk etmesi gerektiğini belirterek, ancak böyle yapanların Allah’tan hakkıyla hayâ etmiş olabileceğini ifâde buyurdular.[54]
Rahmet Peygamberi’nin İnsanların İyiliğini İstemede Hassâsiyeti
Hazret-i Muhammed -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, insanların çektiği ıztıraplardan elem duymakla kalmaz, onların muvaffakıyetleri husûsunda da hassâsiyet gösterirdi. Kur’ân-ı Kerîm’de O’nun bu özelliğinden şöyle bahsedilmektedir:
“Andolsun size kendinizden öyle bir Peygamber gelmiştir ki, sizin sıkıntıya uğramanız O’na çok ağır gelir. O, size çok düşkün, mü’minlere karşı çok şefkatli ve merhametlidir.” (et-Tevbe, 128)
Bu âyette Allah Teâlâ, Peygamberi’ni kendine has “Raûf ve Rahîm” isimleriyle taltîf ve takdîm etmektedir.
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- insanların dâimâ başarısını diler ve ne zaman onları, kendi fazîlet ve iyilikleri istikâmetinde fiiller işlerken görürse bundan dolayı huzur ve sürûra kavuşurdu.
{
O, herhangi bir lider gibi sadece bir iyilik temennîcisi değil, ümmetine bütün gücüyle destek olan bir rehber idi.
Bir sahâbî, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e hâlinin iyi veya kötü olduğunu nasıl bilebileceğini sordu. Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- de ona:
“Âhiret işlerinden birini arzu ettiğinde onu yapmak sana kolay geliyor ve dünyâ işlerinden birini arzu ettiğinde onu yapmak sana zor geliyorsa, bilmiş ol ki, muhakkak sen iyi bir hâl üzeresin! Şâyet âhiret işlerinden birini istediğin zaman onu yapmak sana zor geliyor ve dünyâ işlerinden birini istediğin zaman onu yapmak sana kolay geliyorsa, kötü bir hâldesin!..”buyurdular. (Abdullah bin Mübârek, Kitâbü’z-Zühd, s. 29; İbn-i Ebi’d-Dünyâ, Mevsû‘a, I, 48)
O, fiilleriyle, sözleriyle ve ahlâkî yaşayışıyla bütün insanlığı kuşatan bir rahmetti; yol göstericiydi. Hidâyet yolunda her türlü meşakkat ve çilenin en büyüğü O’nun sırtındaydı. Nitekim bir defâsında şöyle buyurmuştur:
“Allah yolunda hiç kimsenin korkutulmadığı kadar korkutuldum, Allah yolunda hiç kimsenin görmediği eziyetlere mâruz kaldım. Otuz gün geçerdi de Bilâl ile ikimizin yemeği, Bilâl’in koltuğunda taşıdığı bir parça yiyecek olurdu.” (Tirmizî, Kıyâmet, 34/2472)
O, aldığı ilâhî vazîfeyi, en mükemmel bir şekilde îfâ ediyordu. Bu hususta öyle bir sabır ve gayretin içindeydi ki, bâzen kendisini bu denli harâb etmemesi yönünde îkâz-ı ilâhî sâdır oluyordu.
İnsanların selâmeti için Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in gösterdiği bu yüksek fazîlet, Kur’ân-ı Kerîm’deki şu âyette ifâdesini bulur:
“(Rasûlüm!) Onlar îmân etmiyorlar diye neredeyse kendine kıyacaksın!..” (eş-Şuarâ, 3)
Efendimiz -aleyhissalâtü vesselâm- da bu hâlini şöyle ifâde buyurur:
“Benimle sizin durumunuz şuna benzer: Bir adam ateş yakar. Ateş etrafı aydınlatınca pervâneler (gece kelebekleri) ve aydınlığı seven bir kısım hayvanlar bu ateşe kendilerini atmaya başlarlar. Adamcağız onlara mânî olmaya çalışır. Ancak hayvanlar galebe çalarak pek çoğu ateşe düşerler. Ben, ateşe düşmemeniz için sizi belinizden yakalıyorum, ancak siz ateşe atılmak için koşuyorsunuz!”
(Buhârî, Rikâk, 26)
Bu âyet-i kerîme ve hadîs-i şerîf, Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in, dünyâda yaşayan her insanın Allâh’a inanmasını ve kendisini cehennem azâbından kurtarmasını, şefkat ve merhametinin gereği olarak arzuladığının çok açık bir delîlidir.
Ebû Cehil’in Rasûlullâh’a saldırdığını duyan Hazret-i Hamza, ırkî asabiyet duygusunun kabarmasıyla Ebû Cehil’e yayı ile vurmuştu. Sonra Rasûlullâh’a dönerek:
“–Muhammed, müsterîh ol! Çünkü Ebû Cehil’den öcünü aldım!..” dedi.
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- ise:
“–Benim öç almakla işim yok; fakat sen müslüman olursan, o zaman müsterîh olurum!”buyurdu.
Hazret-i Hamza bu cevaptaki inceliği kavradı ve tefekküre daldı.
Hamza -radıyallâhu anh- îmân etme husûsunda birçok tereddütler yaşayıp geceyi uykusuz geçirdikten sonra sabah erkenden Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in yanına geldi. Uykusunu kaçıran şüphe ve tereddütleri ona bir bir anlattı:
“–Ey kardeşimin oğlu! Ben öyle bir çâresizlik içine düştüm ki, çıkış yolu bulamıyorum. Ne olur bana bir şeyler söyle, bir çıkış yolu göster!” dedi.
Bunun üzerine Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- ona va’z u nasihatte bulundu. Âhiret azâbını ve nîmetlerini anlatarak onu azâb ile korkuttu ve cennet ile müjdeledi. Efendimiz’in bu nasihatleri neticesinde, Allâh’ın Arslanı Hazret-i Hamza îmân ile şereflendi.[55]
İslâm’a girmek, ebedî kurtuluşa ermenin temel şartı olduğundan, Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, her bir insanın müslüman olmasını, büyük bir iştiyakla arzular ve tek bir insanın dahî hidâyeti sebebiyle son derece sevinirdi. Tâif’te gördüğü hakaret ve zulme mukâbil, Addas isimli bir kölenin müslüman olması, Efendimiz’e bütün acılarını unutturdu. Tâif’ten Mekke-i Mükerreme’ye döndüğünde, uzaktan yakından pek çok kabîle câhiliye haccı için gelmişti. Efendimiz kabîlelerin konak yerlerine gider, onları İslâm’a dâvet ederdi. Peygamberliğini tasdîk etmelerini, Rabbinin kendisine verdiği risâlet vazîfesini îfâ etmede kendisine yardımcı olmalarını isterdi.[56] Onlara:
“−Ben Allâh’ın Rasûlü’yüm! Sizin yanınıza geldiğimde, Rabbimin emirlerini insanlara ulaştırıncaya, elçilik vazîfemi yerine getirinceye kadar beni korur musunuz? İçinizden hiç kimseyi zorlamayacağım!”[57] diyerek insanların hidâyete ermesi için büyük bir heyecan duyar ve bütün gücüyle gayret gösterirdi.
Hazret-i Ali -radıyallâhu anh-’a da:
“Allâh’a yemin ederim ki, Cenâb-ı Hakk’ın senin vâsıtanla bir tek kişiyi hidâyete kavuşturması, (en kıymetli dünyâ nîmeti sayılan) kızıl develere sahip olmandan (yâni bütün dünyâ nîmetlerinden) daha hayırlıdır.” buyurmuştu. (Buhârî, Ashâbu’n-Nebî, 9)
Ebû Zer,[58] Hâlid bin Zeyd,[59] Hubeyb bin Yesâf[60] ve Reyhâne bint-i Amr[61] gibi Allah’ın her bir kulu İslâm’a girip felâh bulduğunda, Peygamber Efendimiz’in yüzünde büyük bir sevinç, beşâret ve tebessüm görülürdü. Adiy bin Hâtim -radıyallâhu anh-, Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in bu huzur ve mutluluğunu:
“Müslüman olduğum zaman Rasûlullah Efendimiz’in yüzünün büyük bir sevinçle parladığını gördüm.” şeklinde ifâde etmiştir. (Ahmed, IV, 378)
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, en azılı düşmanları dahî kelime-i şehâdet getirip müslüman olduklarında onları affetmiş ve ashâbına da onların geçmişteki zâlimâne hâllerini hatırlatacak söz ve davranışlardan uzak durmalarını tembihlemiştir.[62] Kızı Hazret-i Zeyneb’i deveden düşürmek sûretiyle vefâtına sebep olan Hebbâr bin Esved, sevgili amcası Hazret-i Hamza’yı şehîd eden Vahşî ve müslümanlara senelerce her türlü zulmü revâ gören Ebû Cehil’in oğlu İkrime -radıyallâhu anhüm-, kelime-i şehâdetin hürmetine af kervanına katılanlardan sadece birkaçıdır.
O’nun asîl davranışları ve yüce ahlâkı, sıradan maddî sâik ve intikam duygularından uzak olduğu gibi, şahsı ile de ilgili hiçbir arzusu yoktu.
Rasûlullâh’ın hayâtında hiçbir zaman nefsi için intikam aldığını göremeyiz.
Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem- hiçbir sahâbînin yaptığı hatâlı bir işi yüzlerine karşı söylemezlerdi. Muhâtaplarının hatâsını onlara yakıştıramadığını hissettirmek maksadıyla:
“–Bana ne oluyor ki, sizleri böyle görüyorum!”[63] diyerek kendilerine galat-ı ru’yet (yanlış görme) izâfe ederlerdi.
Hazret-i Âişe vâlidemizin ifâdesiyle, kendisine birisinden hoşlanmadığı bir söz ulaştığında:
“Filâna ne oluyor ki şöyle şöyle söylüyor.” demez de, “Bâzı kimselere ne oluyor ki şöyle şöyle söylüyorlar.” buyururlardı. (Ebû Dâvûd, Edeb, 5/4788)
Nasîhat ederken bile muhâtaplarının üzülmemesi ve darılmaması için âdeta titreyen o şânı yüce Peygamber, merhamet âbidesiydi.
Bu özellikler O’nun hâl ve hareketlerinde görüldüğü gibi, konuşmalarında da kendini gösteriyordu. İşte O yüce ahlâk sahibinin bir hitâbı:
“Ey îmân edenler! Allah sizi emniyet içinde tutsun! Sizi gözetsin! Sizi kötülüklerden korusun! Size yardım etsin! Sizi yüceltsin! Size yol göstersin! Sizi kendi emniyeti içinde tutsun! Sizleri her tür tâlihsizlikten sakındırsın ve dîninizi sizler için korusun!..” (Taberânî, Evsat, IV, 208; Ebû Nuaym, Hilye, IV, 168)
Âlemlere rahmet olarak gönderilen Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, Allâh’ın “Gafûr”ve “Rahîm” isimlerinin tecellîsine mazhar olarak, inkârcılar hakkında da aşırı derecede üzülüyor, onların cehenneme gitmemesi için duâ ediyordu. Buna mukâbil yine ilâhî îkaz geldi:
“Demek ki bu söze (Kitâb’a) inanmazlarsa (ve bu yüzden helâk olurlarsa diye)arkalarından üzülerek neredeyse kendini mahvedeceksin!” (el-Kehf, 6)
Bu sebeptendir ki, Rasûlullâh’ın feyzinden, herkesten daha fazla nasîb alan ve merhametin şâhikasında olan Hazret-i Ebû Bekir -radıyallâhu anh- şöyle duâ etmiştir:
“Yâ Rabbî, kıyâmet günü benim vücûdumu o kadar büyüt, o kadar büyüt ki, cehennemde benden başkasına yer kalmasın!”
O’nun gül kokulu sohbetlerinde bulunan sahâbe-i kirâm hazarâtının aşk ve vecd ile aldıkları ilim, feyiz, fazîlet ve kalbî hayâtı, uzak mesâfeleri katederek bütün cihâna taşımaları, yine Rasûlullâh’ın onlara aşıladığı, “Yaratan’dan ötürü yaratılanlara merhamet” telâkkîsinin en bâriz bir misâlidir.
Herkes O’nun âlicenaplığından ve cömertliğinden payına düşeni almıştı. O’nun iyiliği ve sevgisi, yağdığında bütün tarlaları suya doyuran bereketli nisan yağmurları gibiydi. O’nun yanından kimse aç, susuz ve ilgisiz ayrılmazdı.
Rahmet Peygamberi’nde Vefâ
Verilen söze riâyet etmek peygamberlere, velîlere ve fazîlet sahibi kimselere âit bir vasıf olup münâfıklık alâmetlerinden kurtuluş vesîlesidir. Hayat onunla istikâmetlenir ve düzen bulur. O, insanlığın haysiyeti, fert ve milletlerde fazîletin miyârıdır. İnsanlar ona riâyet ettikleri nisbette vicdan huzûruna ererler.
Bu hususta Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem- bütün insanlığa vefâkârlığın zirvesinde numûne-i imtisâl olmuştur.
Rasûlullah -aleyhissalâtü vesselâm-, altı yaşlarında annesi ile birlikte Medîne’ye, babasının kabrini ziyârete gitmişti. Dönüşte, Ebvâ Köyü’nde annesi de vefât etti. Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- bu sûretle anneden de öksüz kalarak hizmetçileri Ümmü Eymen -radıyallâhu anhâ- ile birlikte Mekke’ye döndü.
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- hayâtı boyunca dadısı Ümmü Eymen’i sık sık ziyâret eder ve kendisine; “Anne!” diye hitâb ederdi. Onun için; “Annemden sonra annem! Bu, benim ev halkımdan sağ kalan tek kişidir!” diyerek iltifat eder, hürmet ve muhabbet gösterirdi. (Bkz. İbn-i Esîr, Üsdü’l-Gâbe, VII, 303-304; İbn-i Sa’d, VIII, 223)
Dedesi vefât ettikten sonra Peygamber Efendimiz’i amcası Ebû Tâlib himâye etmişti. Ebû Tâlib’in zevcesi Fâtıma Hâtun, son derece fazîletli ve iyi kalbli bir hanımdı. Fahr-i Kâinât Efendimiz, İslâm ile şereflenip Medîne’ye hicret eden bu mübârek hâtuna vefâ gösterir, kendisini sık sık ziyâret ederdi. (İbn-i Sa’d, VIII, 222)
Fâtıma Hâtun vefât ettiğinde, Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- mübârek gözlerinden inci tâneleri gibi gözyaşları dökmüş; “Bugün annem vefât etti!” buyurup gömleğini ona kefen yapmış, cenâze namazını kıldırıp, kabri içinde bir müddet uzanmıştır. Bu davranışının sebebini soranlara ise:
“–Ebû Tâlib’den sonra, bu kadıncağız kadar bana iyilik eden hiç kimse yoktur! Âhirette cennet elbiselerinden giymesi için ona gömleğimi kefen yaptım. Kabre ısınması için de oraya bir müddet uzandım!” buyurmuştur.
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- kendisinin bu kadar üzülmesine hayret edenlere:
“–O benim annemden sonra annemdi. Kendi çocukları aç durup surat asarlarken, o önce benim karnımı doyurur, saçımı tarar ve gül yağı sürerdi. O benim annemdi!” buyurmuştur. Sonra da onun için şöyle duâ etmiştir:
“Allah seni bağışlasın ve hayırla mükâfatlandırsın! Allah sana rahmet etsin anneciğim! Sen, benim annemden sonra annem oldun! Kendin aç durur, beni doyururdun! Kendin giymez, bana giydirirdin! En lezzetli nîmetleri bana tattırır, kendi nefsini mahrum ederdin! Bunu da ancak Allâh’ın rızâsını ve âhiret yurdunu umarak yapardın!..” (Hâkim, III, 116-117; Heysemî, IX, 256-257; Ya’kûbî, II, 14)
Hicret etmeden evvel düşmanları O’nu nasıl öldüreceklerini tasarlarken O, kendisine bırakılan emânetleri sahiplerine nasıl iâde edeceğini düşünüyordu. (İbn-i Hişâm, II, 95, 98)
Hazret-i Âişe -radıyallâhu anhâ- anlatıyor:
Bir keresinde Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e ziyâret maksadıyla yaşlı bir kadın gelmişti. Aralarında çok sıcak ve samîmî bir sohbet geçti. Yaşlı kadın ayrıldıktan sonra:
“–Yâ Rasûlallâh! Bu kadına çok alâka gösterdiniz! Kim olduğunu merak ettim?” diye sordum.
Buyurdular ki:
“–Hatice -radıyallâhu anhâ- hayatta iken bize gelip giderdi. (Biliniz ki:) «Vefâkârlık îmandandır.»” (Hâkim, I, 62/40. Ayrıca bkz. Buhârî, Edeb, 23)
Hazret-i Âişe vâlidemiz, Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in Hatice -radıyallâhu anhâ-’ya gösterdiği vefâkârlığı şöyle anlatır:
Peygamber Efendimiz’in hanımlarından, Hatice’ye gıpta ettiğim kadar hiç kimseye imrenmedim. Üstelik onu hiç görmedim. Fakat Rasûl-i Ekrem, onu sık sık yâd ederdi. Bir koyun kesip etini parçaladığında, çoğu zaman Hatice’nin dostlarına gönderirdi. Bâzen (dayanamayıp) Allah Rasûlü’ne:
“–Sanki dünyâda Hatice’den başka kadın kalmadı!” derdim.
Fahr-i Kâinât Efendimiz:
“–O, şöyle şöyleydi…” diye üstün husûsiyetlerini ve fazîletlerini sayar; “Çocuklarım ondan oldu.” derdi. (Buhârî, Menâkıbü’l-Ensâr, 20; Müslim, Fedâilu’s-Sahâbe, 74-76)
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, Uhud günü, şehidlerin defni sırasında Amr bin Cemûh ile Abdullah bin Amr bin Harâm -radıyallâhu anhümâ- hakkında:
“–Onlar, dünyâda bir safta omuz omuza idiler, çok samîmî arkadaştılar. Dünyâda birbirlerini çok seven bu iki şehîdi, aynı kabre, yanyana koyunuz!” buyurmak sûretiyle emsâli görülmemiş bir vefâ numûnesi sergilediler. (İbn-i Hişâm, III, 49; İbn-i Sa’d, III, 562)
Mescid-i Nebevî’yi temizleyen bir zenci vardı. Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- onu bir ara göremedi. Merak ederek nerede olduğunu sordu. Vefât ettiğini söylediler. Bunun üzerine vefâ âbidesi Efendimiz:
“–Bana haber vermeniz gerekmez miydi?” buyurdu. Daha sonra; “Bana kabrini gösterin!” dedi. Kabrine gidip cenâze namazı kıldı ve ona duâ etti. (Buhârî, Cenâiz, 67)
Muhammed bin Mesleme -radıyallâhu anh- şöyle anlatıyor:
“Birgün Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in yanında idik. Efendimiz, Hassân bin Sâbit’e:
“–Ey Hassân! Bize câhiliye şiirlerinden, Allâh’ın okunmasına müsâade ettiği bir kasîde okur musun?” buyurdu. O da A’şâ’nın Alkame bin Ülâse’yi hicveden bir şiirini okudu. Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“–Ey Hassân, bu şiiri benim meclisimde bir daha okuma!” buyurdu. Hassân:
“–Yâ Rasûlallâh! Beni, Kayser’in yanında bulunan müşrik birini hicvetmekten mi men ediyorsun?” diye hayretini ifâde edince Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“–Ey Hassân! İnsanlara en çok teşekkür eden kişi, aynı zamanda Allâh’a da en çok şükreden kimse olur. Kayser Ebû Süfyan’a beni sordu, o, hakkımda iyi şeyler söylemek istemedi. Alkame’ye sorduğunda ise, o benden güzel bir şekilde bahsetti.” buyurdu.
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, böylece büyük bir vefâkârlık sergileyerek, Alkame’ye olan şükranlarını ifâde etmiş oldu. (Ali el-Müttakî, III, 738-739/8621)
Huneyn vak’asından sonra Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e bir heyet geldi. Müslüman oldular ve esirlerinin serbest bırakılmasını istediler. İçlerinden biri:
“–Yâ Muhammed! Bizde Sen’in süt annelerin ve mürebbiyelerin var!” dedi.
Allah Rasûlü büyük bir vefâ hissiyle:
“–Kendime ve Abdülmuttalib oğullarına âit olan esirleri bağışlıyorum, serbesttirler.” buyurdu. Ashâbına da:
“–Sizden her kim, esirlerini bedelsiz, gönül rızâsı ile serbest bırakarak kardeşlerini memnûn etmekten hoşlanırsa, böyle yapsın! Her kim de kendi payına düşeni bedelsiz olarak vermek istemezse, bunu Allâh’ın ihsân edeceği ilk ganimetten öderiz. Dileyen de böyle yapsın!..”ricâsında bulundu. Ashâb-ı kirâm da büyük bir fazîlet örneği sergileyerek:
“–Bizler de esirlerimizi Allâh’ın Peygamberi’ne hibe ettik!” dediler. (Bkz. Buhârî, Meğâzî, 54; İbn-i Hişâm, IV, 134-135)
Böylece o gün Hevâzin’e binlerce harp esîri hiçbir karşılık alınmadan iâde edildi. Bu hâl, emdiği sütün hakkına mukâbil kâ’bına varılmaz bir vefâ tezâhürüdür. Beşer, izleri silinmiş iyilikleri hatırına bile getirmezken ve ekseriyetle “VEF” lügat kitapları içinde bir kelime olarak kalırken, Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in bu davranışı, zâlim bir millete ne güzel bir fazîlet dersidir.
Abdullah bin Übey, münâfıkların reîsi idi. Uhud günü kendisine tâbî olanlarla yarı yoldan dönerek en sıkıntılı bir anda Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e ihânet etmişti. Onun daha nice hâdisede Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e ve mü’minlere karşı hâince davranışları vardır.
Hikmet-i ilâhî, bu münâfık başının oğlu ise, babasının aksine samîmî bir mü’mindi. Abdullah bin Übey öldüğü zaman oğlu Abdullah, babasının vasiyeti üzerine Allah Rasûlü’ne gelip:
“–Yâ Rasûlallâh! Abdullah bin Übey öldü. Gömleğini ver de ona kefen yapayım. Cenâze namazını kıl ve onun için istiğfâr ediver!” dedi.
Peygamberimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem- de pek sevdiği bu sahâbînin hatırını kırmadı ve İfk hâdisesinde dahî parmağı olan, yâni mübârek zevcesi Hazret-i Âişe’ye iftirâ atan bu münâfık başına kefen olmak üzere gömleğini verdi, hazırlanınca da namazını kıldırdı. (Taberî, X, 261; Buhârî, Cenâiz, 23; İbn-i Mâce, Cenâiz, 31)
Acaba cihanda bundan daha büyük bir insanlık, iyilik ve vefâkârlık örneği görülmüş müdür?
Bâzı rivâyetlerde, Hazret-i Peygamber’in, ona, kefenlenmesi için gömleğini vermesinin sebebi şöyle açıklanır:
Hazret-i Abbas -radıyallâhu anh- Bedir’de esir edildiğinde gömleksiz olarak getirilmişti. Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- giydirilmesi için bir gömlek istedi. İri yapılı olması sebebiyle Abdullah bin Übey’in gömleği dışında ona giydirilecek bir gömlek bulunamadı.
Abdullah bin Übey, o gün Hazret-i Abbâs’a giydirilmek üzere gömleğini verdiği için, Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- amcasına yapılan bu iyiliğe mukâbele etti ve gömleğini Abdullah bin Übey’e kefen yapmaları için verdi. (Buhârî, Cenâiz, 23, 78; Cihâd, 142, Libâs, 8; Müslim, Münâfikîn, 2; Nesâî, Cenâiz, 40/1900; İbn-i Kesîr, Tefsîr, II, 394, [et-Tevbe, 84])
Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, vefâtına sebep olan hastalığında rahatsızlıkları çok arttığı bir anda ashâbıyla görüşmek için mescide gelip minbere çıkmış ve şöyle buyurmuştu:
“Ey insanlar! İnsanlar çoğalıyor ancak Ensâr azalıyor. Hattâ yemekteki tuz kadar azalacaklar. İçinizden her kim, bir kimseye zarar ya da fayda vermeye muktedir olabileceği bir işin başına gelirse, Ensâr’ın iyilerine iyilikle muâmele etsin, kötülük yapanlarını da affetsin!”(Buhârî, Menâkıbü’l-Ensâr, 11)
“Sizlere Ensâr’a iyi muâmele etmenizi tavsiye ederim. Onlar benim cemaatim, sırdaşlarım ve eminlerimdir. Üzerlerine düşen vazîfeleri hakkıyla yapmışlardır. Hizmetlerinin karşılığı ise henüz tam olarak ödenmemiştir. (Âhirette fazlasıyla ödenecektir.) Bu sebeple, onların iyilerini(n yaptığını) kabûl edin, kötülerinin yaptıklarından ise vazgeçiverin!” (Buhârî, Menâkıbü’l-Ensâr, 11)
Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in, Ensâr’ın yardımlarına mukâbil gösterdiği bu vefâsı, bizler için ne güzel bir örnektir. O’nun hayâtı daha nice vefâ tezâhürleriyle doludur.
Allah Rasûlü’nün erişilmez ahlâkı, kâbiliyet ve muhabbet derecelerine göre ashâb-ı kirâma da in’ikâs etmiştir. Hazret-i Osman -radıyallâhu anh- Hudeybiye’de Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- tarafından elçi olarak Mekke’ye gönderilmişti.
Sahâbîler:
“–Yâ Rasûlallâh! Osman Mekke’ye girip Beytullâh’a kavuştu, onu tavâf etti, ne mutlu ona!” dediler.
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“–Bizler tavaftan mahrum bırakılmışken, Osman’ın Beytullâh’ı bizsiz tavâf edeceğini hiç zannetmem!” buyurdu.
Ashâb-ı kirâm:
“–Yâ Rasûlallâh! Osman Beytullâh’a varıp kavuşmuş iken, Kureyşliler ona ne diye mânî olsunlar ki?” dediler.
Fahr-i Kâinât -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz:
“–Benim bu husustaki zannıma göre, Beytullâh’ı biz tavâf etmedikçe, Osman da tavâf etmez!”buyurdu. (Vâkıdî, II, 601-602; Ali el-Müttakî, X, 483)
Hazret-i Osman -radıyallâhu anh-, müşriklere varıp, niyetlerinin umre yapıp dönmek olduğunu anlattı. Müşrikler yine de izin vermediler. Hazret-i Osman’ı göz hapsinde tutarak:
“–İstiyorsan sâdece sen tavâf edebilirsin!..” dediler.
Fakat kendisini Allâh’a ve Rasûlü’ne adamış olan mübârek sahâbî Hazret-i Osman -radıyallâhu anh-:
“–Allah Rasûlü Kâbe’yi tavâf etmedikçe ben de edemem!.. Ben Beytullâh’ı, ancak O’nun arkasında ziyâret ederim…” diyerek Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e olan sadâkatini bildirdi. (Ahmed, IV, 324)
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, o sırada Hudeybiye’de ashâbın bey’atini kabûl ediyordu. Hazret-i Osman orada bulunamadığı için Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- de, bir eliyle diğer elini tutarak:
“Allâh’ım, bu bey’at da Osman içindir! Şüphesiz ki o, Sen’in ve Rasûl’ünün hizmetindedir.” buyurdular. (Buhârî, Ashâbu’n-Nebî, 7; Vâkıdî, II, 605)
Hazret-i Osman Mekke’den dönünce müslümanlar:
“–Ey Ebû Abdullah! Herhalde Beytullâh’ı tavâf edip hasretini gidermiş ve gönlünü ferahlatmışsındır?” dediler.
Hazret-i Osman -radıyallâhu anh-:
“–Siz benim hakkımda ne kadar kötü bir zanda bulunuyorsunuz! Varlığım kudret elinde bulunan Allâh’a yemin ederim ki, Mekke’de bir sene kalsaydım ve Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- de Hudeybiye’de dursaydı, Allâh’ın Rasûlü Kâbe’yi tavâf etmedikçe ben de tavâf etmezdim! Gerçi Kureyşliler Beytullâh’ı tavâf etme husûsunda beni serbest bırakmışlardı, fakat ben tavâf etmedim!” dedi.
Bunun üzerine müslümanlar:
“–Vallâhi, Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- bizden daha iyi bilir ve bizden daha çok hüsnüzan sahibidir! (O, senin böyle davranacağını bize daha evvel söylemişti.)” dediler. (Vâkıdî, II, 602; Beyhakî, Delâilü’n-Nübüvve, IV, 134-135; Ali el-Müttakî, X, 483, İbn-i Kayyım, Zâdü’l-Meâd, II, 137)
Hâsılı hakîkî mü’min olabilmek, Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in gönül dokusundan lâyıkıyla hisse alabilmeye bağlıdır.
*
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- birçok mûcizelerle beraber, aynı zamanda insan şahsiyetini inşâ ederek kültür ve medeniyete, güzellik ve şeref verecek vasıflar kazandırmıştır. Bunlar, kültür ve medeniyetin zenginleşmesine vesîle olan güzel sözler, zarif davranışlar ve örnek fiillerdir ki, hepsi de, Hazret-i Muhammed Mustafâ -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in örnek şahsiyetinin ve yüce ahlâkının yansımaları mâhiyetindedir.
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in tâlim ve terbiyesi neticesinde insan şahsiyetinde gerçekleşen bu hârikulâde inkılâb, eşsiz bir mûcizedir.
O’nun, sadece Arabistan kıtasına münhasır kalmayıp zaman ve mekânda bütün sınırları aştığını müşâhede etmekteyiz. Görüşü, duyuşu ve hissedişi, maddî tekâmüllerin önünde gitmektedir. Yüzyılları, hattâ bin yılları aşmakta, bütün gelişmeleri, başarıları ve insanlık târihini içine almaktadır.
Hayâtın med-cezirleri arasında kurduğu dengede de, en küçük bir kusur ve eksiklik yoktur. Târihte böyle ikinci bir şahsiyet örneği daha bulabilmek mümkün değildir.
Toplumlarda hayâtın belli sahalarında mahâret ve üstünlüğü olan kahramanlara rastlanır. Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- ise, bütün üstün vasıfları kendisinde cem edebilmiş yegâne örnek şahsiyettir.
*
Ümmetine her bakımdan numûne-i imtisâl olan Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in beyan buyurduğu hayat düsturları ne kadar yüksek bir ahlâkın tezâhürüdür.
Muhaddisler O’nun yüce ahlâkını şu şekilde tasnif etmişlerdir:
1. Açıkta ve gizlide Allah -celle celâlühû-’dan korkmak.
2. Rızâ (hoşnutluk) ve gadap (kızgınlık) hâllerinde dahî adâletten ayrılmamak.
3. Zenginlikte ve fakîrlikte iktisâdı ve îtidâli elden bırakmamak.
4. Akrabâ, alâkasını kesse bile, onlarla alâkayı kesmemek.
5. Kendisini mahrum edene dahî ihsân etmek.
6. Kendisine zulmedene bile af ile muâmele etmek.
7. Sükûtunun tefekkür olması,
8. Konuşmasının zikir (Allâh’ı anmak) olması,
9. Nazarının ibret olması… (İbrahim Canan, Hadis Ansiklopedisi, XVI, 252/5838)
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in kılıcı üzerinde şu ibâreler yazılı idi:
“Sana zulmedeni affet, seninle ilgilenmeyen akrabâna yardım et, sana kötülük yapana iyilikle mukâbele et, aleyhine de olsa doğruyu söyle.”
Hazret-i Huzeyfe -radıyallâhu anh-’dan rivâyet edildiğine göre Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem- buyuruyorlar ki:
“«İnsanlar iyilik yaparsa biz de iyilik yaparız, şâyet zulmederlerse biz de zulmederiz.» diyerek her hususta başkalarını taklid eden şahsiyetsiz kişiler olmayınız! Lâkin kendinizi, insanlar iyilik yaparsa iyilik yapmaya, (zıddına sizlere) kötülük yaparlarsa mukâbele etmemeye alıştırınız!”(Tirmizî, Birr, 63/2007)
Yine buyururlar ki:
“Kardeşinin uğradığı felâketi sevinçle karşılama! Allah -celle celâlühû- onu rahmetiyle kurtarır da seni derde mübtelâ kılar.” (Tirmizî, Kıyâmet, 54/2506)
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in hayâtını tedkîk edenler göreceklerdir ki; O dâimâ bir rahmet ve merhamet peygamberi olmuş, kimseyi lânetlememiş, zâlim bir kavimden pek çok güzîde insanların yetişmesini sağlamıştır.
O, Tâif’te, sokak çocukları ve kölelerin taşlar ve alaylarla kendisine saldırmaları, hattâ yorulup oturdukça kalkmaya mecbûr etmeleri karşısında dahî muhâtapları için sadece hidâyet taleb etmiştir.
Mekke’yi fethettiği gün, on sene evvel zulümle çıkarıldığı vatanına büyük bir muzafferiyetle girerken, tevâzû ve müsâmahası o derecededir ki, Kâbe’nin anahtarlarını, önceden beri bu vazîfeyi yapan Osman bin Talha’dan almamış ve:
“Bugün iyilik ve ahde vefâ günüdür.” buyurmuştur. (İbn-i Hişâm, IV, 31-32; Vâkıdî, II, 837-838; İbn-i Sa’d, II, 137)
Hiç kimseyi veliahd tâyin etmeden vefât eden ve:
“Biz peygamberlerin mîrâsı paylaşılmaz, ne bırakırsak müslümanlara sadakadır.”[64]
buyurarak kendi âile ve zürriyetine hiçbir şey bırakmayan tek sultan, O’dur.
Şimdi O’nun ümmetine yegâne hediye ve mîrâsı, elbette ki “üsve-i hasene” olarak ifâde edilen, emsâlsiz örnek şahsiyetidir.
Velhâsıl buyrulmuştur ki:
“Mârifet (Allâh’ı kalpte tanıyabilmek) sermayem, akıl dînimin aslı, muhabbet esâsım, irâde ve azim bineğim, zikrullâh yakın arkadaşım, îtimad (güven) hazînem, hüzün yoldaşım, ilim silâhım, sabır gömleğim, rızâ ganîmetim, fakirlik medâr-ı iftihârım, zühd mesleğim, yakîn kuvvetim, doğruluk şefaatçim, Hakk’a itaat şerefim, cihâd yol ve metodum, gözümün nûru ise namazdır…”
Rahmet Peygamberi’nin İnsanlara Muâmelesi
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, yalnız sözleriyle değil, fiil ve hareketleriyle de delîl ve kendisine tâbî olunan güzel bir numûne-i imtisâldir. Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, hayâtın her kademesinde insanlığa örnek olup derecelerine göre fazîlet sahiplerine ihtirâm eylerdi. O’nun mahlûkâtı kuşatmış olan rahmeti hudutsuzdu. Ehl-i îmânın dışındakilere dahî rıfk ve lutf ile muâmelesini esirgemezdi.
Birgün Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in önünden bir cenâze geçti. Allah Rasûlü ayağa kalktı. Kendisine:
“–Yâ Rasûlallâh! O bir yahudî ölüsü idi!..” denildi.
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- de:
“–O da bir insan değil midir?” diye mukâbelede bulundu. (Buhârî, Cenâiz, 50; Müslim, Cenâiz, 81)
Yâlâ bin Mürre -radıyallâhu anh- şöyle der:
“Nebiyy-i Ekrem -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’in yanında pek çok defâ seferlere katıldım. Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, herhangi bir insan ölüsüne rastladığında, derhâl defnedilmesini emreder, onun müslüman mı, kâfir mi olduğunu sormazdı.” (Hâkim, I, 526/1374)
Zîrâ O, öyle bir ilâhî rahmetti ki, Allâh’ın bütün mahlûkâtına şâmil olan «Rahmân» isminin bir tecellîsi idi. Dâimâ Hâlık’tan ötürü mahlûkâta şefkat düstûru içerisinde yaşardı.
Birgün, müşriklerin şerlerinden iyice bunalan sahâbîlerden bir kısmı, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’den onları lânetlemesini istemişti. Buna mukâbil Varlık Nûru:
“Ben lânetçi olarak değil, âlemlere rahmet olarak gönderildim.” buyurdu. (Müslim, Birr, 87)
O’nun en azılı düşmanlarına dahî ettiği duâ şöyleydi:
“Allâh’ım! Bilmiyorlar; Sen onlara hidâyet nasîb eyle!” (Süyûtî, el-Câmî, no: 3559)
O merhametin en güzîde örneği, birgün arkasında namaz kılan bir bedevînin:
“–Yâ Rab! Muhammed’le bana rahmet et, başkasına etme!” dediğini duymuştu.
Selâm verince:
“–Genişi daraltıyorsun!” buyurarak onu îkâz etti. (Buhârî, Edeb, 27; Ebû Dâvûd, Tahâret, 136/380)
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, sadece yanındakilerin ve yaşadığı muhitin insanı değildi. O, kabîle taassubu, taraf tutma ve taş yürekliliğin hüküm sürdüğü bir muhiti ve diğer muhitleri îman ve İslâm’ın nûruyla yoğurarak bütün insanlığı muhabbet, merhamet ve kardeşlik duyguları ile birleştirici bir noktadaydı. Öyle ki O’nun bu istikâmette gösterdiği muvaffakıyet, beşer târihinin gözlerini kamaştıracak mükemmelliktedir.
O sonsuz Nûr:
“Beni Rabbim terbiye etti, ne güzel terbiye etti.” buyuruyordu. (Süyûtî, el-Câmî, I, 12/310)
Bu itibarla O, mazhar olduğu ilâhî terbiye bereketiyle bütün bir beşeriyetin en güzel terbiyecisi olmuştur. Bir zamanlar kız çocuklarını diri diri toprağa gömen nice zâlimler ve kölelerini insan yerine koymayan nice gaddarlar, O’nun rahmet kanatları altında hidâyet buldular. Öyle ki bu kimselerin her biri, yüksek ahlâk ve fazîlet husûsunda dünyânın en mümtaz insanları hâline geldiler.
*
Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem- hiçbir zaman makam, mevkî ayrımı gözetmeksizin herkese yardımcı olmaya gayret eder ve bunu da muhâtabını memnun bırakacak bir seviyede gerçekleştirirdi. O’nun bu husustaki hassâsiyetini aksettirmesi bakımından şu hâdise pek ibretlidir:
Birgün kendisine bir bedevî gelmiş ve yardım istemişti. O da, o esnâda elinde bulunanlardan verdikten sonra:
“–Bunlar seni memnûn eder mi?” diye sordu.
Görgüsü zayıf bedevî:
“–Hayır! İhsanda bulunmadın (bol vermedin)!” dedi.
Bunun üzerine bâzı sahâbîler kızdılar ve bedevîyi hırpalamak istediler. Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- ise, onları îkâz ederek bedevîye dokunmamalarını söyledi. Sonra bedevîyi de yanına alarak evine yöneldi. Bedevîye evinden de bir şeyler vererek sordu:
“–Şimdi seni memnun ettik mi?”
Bedevî bu defâ sürûr içinde:
“–Evet! Allah, âilem ve yakınlarım hesâbına Sana bol hayırlar lutfetsin!” dedi.
Böylece onu memnun eden Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, bedevîyle ashâbı arasındaki soğukluğu da gidermek maksadıyla:
“–Sen başlangıçta verdiklerimizi azımsayarak söylediklerini söyledin. Bunun için arkadaşlarımın kalbinde sana karşı bir kin meydana gelmiş olabilir. Yanlarına döndüğünde şu an bana söylediğin sözleri onların huzûrunda da ifâde et ki gönüllerindeki kin gitsin!” buyurdu.
Birlikte ashâb-ı kirâmın yanına geldiklerinde bedevî, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e dönerek:
“–Allah, âilem ve yakınlarım nâmına Sana bol hayırlar versin!” diye duâ etti.
Bedevî ayrıldıktan sonra Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- ashâbına:
“Benimle şu bedevînin hâli, şu kimsenin hâline benzer ki, onun bir devesi vardır ve evden kaçmıştır. Yakalamak için halk devenin peşine düşünce deve iyice ürker. Bunun üzerine devenin sahibi, halka; «Devemle aramızdan çekilin, ben ona daha iyi davranırım, onun huyunu daha iyi bilirim.» diyerek yalnız başına deveye doğru gider. Yere düşmüş hurma döküntülerinden alarak deveyi çağırır, deve de gelir. Adam deveye havutunu vurur ve üzerine binip gider. İşte bunun gibi ben, şu bedevî o sözleri söylediği vakit sizleri dinlemiş olsaydım, zavallı cehenneme gitmişti!” buyurdu. (Heysemî, IX, 15-16; Isfahânî, el-Emsâl fi’l-Hadîsi’n-Nebevî, s. 301)
Bu ifâdeler, insan terbiyesi husûsunda ihtivâ ettiği mesajlar bakımından son derece mühimdir. Öncelikle muhâtabın psikolojik yapısını göz önünde bulundurmak ve ona göre bir yol takip ederek kişinin kalb âlemine uzanan yolları tespit etmek ve bu yollardan ilerleyerek maksada ulaşmak zarûrîdir. Bunun aksi davranışlar, bir fayda temin etmeyeceği gibi muhâtabın menfîliğini iki katına çıkarır.
Bu rivâyetten çıkarılabilecek diğer bir hisse de şudur:
İnsan zayıf yaratıldığı için ihsân (iyilik) ve ikrâma mağlûptur. İhsân edilen kimse düşman ise düşmanlığı azalır; ne dost ne de düşman, yani ortada ise dostluğa yaklaşır; dost ise daha samîmî ve yakın hâle gelir. Ecdâdımızın:
“Bir fincan kahvenin kırk yıl hatırı vardır.” şeklinde ifâde ettiği gerçek de budur.
Rahmet Peygamberi’nin Fakirlere Karşı Nezâketi
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, maddî refah seviyesinin eksikliğini telâfî maksadıyla fakirlere çok daha müşfik davranırdı.
Ebû Saîd -radıyallâhu anh- anlatıyor:
“Muhâcirlerin fakirlerinden bir grupla birlikte oturmuştum. Bunlardan bir kısmı, (bütün vücûdunu örten bir elbisesi olmadığı için) diğerleri(nin karaltısından istifâde) ile iyice örtünmeye çalışıyorlardı. Bir kimse de bize Kur’ân okuyordu. Derken Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- çıkageldi ve yanımızda durdu. Allah Rasûlü’nün gelmesi üzerine Kur’ân okuyan kimse okumayı bıraktı. Peygamber Efendimiz selâm verdi ve:
«–Ne yapıyorsunuz?» diye sordu.
«–Ey Allâh’ın Rasûlü! O hocamızdır, bize Kur’ân okuyor. Biz de Allah Teâlâ’nın Kitâb’ını dinliyoruz.» dedik.
Bunun üzerine Fahr-i Kâinât -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
«–Ümmetim arasında, kendileriyle birlikte sabretmem emredilen kimseleri yaratan Allâh’a hamd olsun!» dedi.[65]
Sonra Allah Rasûlü, büyük bir tevâzû ile ortamıza oturdu. Eliyle işâret edip:
«–Şöyle (halka yapın!)» dedi.
Cemaat hemen etrâfında halka oldu ve yüzlerini O’na doğru çevirdi. Nihâyet Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- bizlere şu müjdeyi verdi:
«–Ey yoksul muhâcirler, müjdeler olsun! Sizlere kıyâmet gününde tam bir nûr müjdeliyorum. Sizler cennete, zenginlerden yarım gün önce gireceksiniz. Bu yarım gün, (dünyâ günleriyle) beş yüz sene eder.»” (Ebû Dâvûd, İlim, 13/3666)
Zîrâ fakirlerin malları ve mülkleri olmadığı için onların hesâbı daha çabuk bitecektir.
Kıyâmette, dünyâda sahip olunan mal ve mülkün mes’ûliyetinden hesap verileceği endişesinden dolayı Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem- sık sık:
“Ey Rabbim! Beni fakir bir insan olarak yaşat; bana fakir bir insan olarak ölüm nasîb et; beni fakirlerle birlikte dirilt!”[66]
şeklinde duâ ederlerdi.
Peygamberlerin hepsi cennetle teminat altında oldukları hâlde, onlar da kendilerine verilen nîmetlerden ve dîni teblîğ mes’ûliyetlerinden hesâba çekileceklerdir. A’râf Sûresi’nin 6. âyet-i kerîmesinde peygamberlerin dahî hesâba çekileceği şu şekilde bildirilir:
“Elbette kendilerine peygamber gönderilen kimseleri de, gönderilen peygamberleri de mutlakâ hesâba çekeceğiz!”
Nitekim Süleyman -aleyhisselâm-’ın, kendisine verilen muazzam dünyâ serveti ve tasarrufunun hesâbı sebebi ile diğer peygamberlerden daha geç cennete gireceği nakledilir.[67]
Bilmelidir ki, mütevâzı, cömert ve şükür ehli zenginlerle; sabırlı ve haysiyetli fakirler, insanlık şerefinde ve ilâhî rızâda beraberdirler. Cömertlik ve merhamet, fertleri dünyâ musîbetlerinden koruyarak âhiret saâdetine nâil eylediği gibi, sabrın acısını sînesine çekenleri de ilâhî müjdeler beklemektedir.
Şu hadîs-i şerîf, hayâtın acı-tatlı hâdiseleri karşısında kalbî tekâmül için îfâya mecbur olduğumuz şükür ve sabır hasletlerinin doğru tatbîkâtını ne güzel anlatmaktadır:
“Mü’minin durumu gıpta ve hayranlığa değer. Çünkü onun her hâli kendisi için bir hayır sebebidir. Böylesi bir husûsiyet sadece mü’minde vardır: Sevinecek olsa, şükreder; bu onun için hayır olur. Başına bir belâ gelecek olsa, sabreder; bu da onun için hayır olur.” (Müslim, Zühd, 64)
Birgün Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz, Medîne’de otururlarken ser-sefil bir kabîle çıkageldi. Ayaklarında giyecek yoktu, açlıktan ve harâretten derileri kemiklerine yapışmıştı. Bunu gören Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- çok müteessir oldu, mübârek yüzünün rengi değişti. Bilâl -radıyallâhu anh-’a ezân okutup ashâb-ı kirâmı topladı. Bu fakirlere yardım edilerek bolca ihsanda bulunuldu. (Müslim, Zekât, 69)
Toplumların iktisâdî yapısında fakir, zengin ve orta halli kimselerin bulunması tabiîdir. Gerek âyet-i kerîme ve hadîs-i şerîflerde, gerekse Cenâb-ı Hakk’ın hidâyet rehberi olarak gönderdiği peygamberlerin yaşayışlarında bu zümrelerin İslâmî ölçüler içinde nasıl yaşamaları gerektiği açıkça belirlenmiştir. “Fukarâ-i sâbirîn ve ağniyâ-yı şâkirîn” çokça senâ edilen iki zümredir.
Mü’minlere düşen, Allâh’ın verdiği nîmetleri yine O’nun yolunda infâk etmek, verilmeyen nîmet karşısında da sabr-ı cemîl göstermektir. Abdurrahman bin Avf, Hazret-i Ebû Bekir ve emsâlleri, şükür ehli zenginlerden; Ebû Zer el-Gıfârî, Ebu’d-Derdâ ve emsâlleri de sabreden fakirlerdendi. Her iki grubun da yaşayış hâlleri birbirlerine çok yakın olup, eşyâya bakış tarzları, «mülk Allâh’ındır» düstûru dâhilindeydi.
Bu sebeple İslâm, istikâmet üzere olan fakirlik ve zenginliği hor görmemiş, her iki hâlin de şükrünü îfâ edebilenleri, cennetle müjdelemiştir.
Allah Teâlâ, insanlara, zayıfların hatırına ve onların duâları berekâtıyla yardımda bulunur ve rızık bahşeder. Nitekim Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“Allah, bu ümmete, zayıfların duâsı, namazları ve ihlâsları sebebiyle yardım eder.”buyurmuşlardır. (Nesâî, Cihâd, 43)
Bu hakîkate mebnî olarak Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, harpleri fakir müslümanların duâlarıyla başlatır ve bununla fetih beklerdi. Suffe ehlinin muhtaç hâllerini gördüğünde:
“…Eğer Allah katında sizin için hazırlanmış olan nîmetleri bilseniz, ihtiyâcınızın daha da artmasını isterdiniz!..”[68] buyurmak sûretiyle, onların hâllerini medhederek fakirlere verdiği ehemmiyetin kâ’bına varılmaz tezâhürlerini sergilerdi…
Yine O’nun, belki biraz da müslümanların o anki iktisâdî durumunu göz önünde bulundurarak:
“Gölgelenecek bir ev, kişinin mahrem yerlerini örteceği bir elbise, yiyecek bir ekmek ve içeceği sudan fazlasına insanoğlunun hakkı yoktur.”[69]
buyurması, “havz-ı kevser”den ilk içecek insanların, muhâcirlerin fakirleri olduğunu belirtmesi[70] ve Allâh’ın, iffetli, fakir mü’min kullarını sevdiğini[71] açıklaması da, fakr u zarûretteki sabır ve tevekkülün kıymetini bildirmektedir.
Yine buyurmuşlardır ki:
“İçinizde saçı-başı dağınık, eski elbiseler içinde, garip görünümlü ve insanların îtibâr etmediği nice kimseler vardır ki, Allâh’a yemin etseler, Allah onların yeminlerini boşa çıkarmaz ve yeminlerinde hânis kılmaz.[72] (Yâni böyle kimseler, Cenâb-ı Hakk’a karşı -mâruf tâbiriyle- «naz ehli»dirler. Cenâb-ı Hak’tan bir şeyin vukûunu şiddetli bir şekilde niyaz ve ümîd ederek bunu halka yeminle söyleseler, Allah Teâlâ onların yüzünü kara çıkarmaz!) Berâ bin Mâlik de bunlardan birisidir.” (Tirmizî, Menâkıb, 54/3854)
Enes’in kardeşi olan Berâ’nın ne yiyecek bir şeyi ne de yatacak bir yeri vardı. Ölmeyecek miktarda bir azıkla yaşıyordu. İşte böyle kimseler, yâni fakirliği sabır ve tevekkülle karşılayanlar, yemin etseler, Rasûlullâh’ın diliyle, Allâh’ın onları yalancı çıkarmayacağı kimseler olarak tavsif edilmişlerdir. Nitekim Berâ -radıyallâhu anh-, Hazret-i Ömer zamanındaki İslâm harplerinden birinde, müslümanların sayıca çok az olup zor durumda bulunması sebebiyle ordu kumandanının, yukarıdaki hadîs-i şerîfe binâen, ısrarlı bir şekilde yemin talebi üzerine:
“Ey Rabbim, onlara karşı zafer ihsân etmen ve beni Nebiyy-i Ekrem Efendimiz’e kavuşturman için Sana yemin ediyorum!..” dedi.
Hakîkaten ertesi gün zafer nasîb oldu ve Hazret-i Berâ da şevkle arzuladığı şehâdet şerbetini tatma şerefiyle rahmet-i Rahmân’a kavuştu. Böylece yeni bir mûcize-i Muhammedî tahakkuk etmiş oldu. (Hâkim, III, 331/5274)
*
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in hayâtı, pek çok hârika, ibret verici, doğruluk, dürüstlük, sadâkat, şefkat, merhamet ve nezâket tezâhürleriyle doludur. Zevcesi Âişe -radıyallâhu anhâ-’ya:
“Ey Âişe! Yarım hurmayla da olsa fakirleri boş çevirme! Ey Âişe! Fakirleri sev ve onları kendine yaklaştır, tâ ki kıyamet günü Allah da seni kendisine yaklaştırsın.”
diye tavsiyede bulunurlardı. (Tirmizî, Zühd, 37/2352)
*
İslâm’da ilk önce suçun kaynağı araştırılır, suçlunun ıslâhı için gayret edilir. İslâm hukûkunda cezâ, bir anne ve babanın çocuğunu cezâlandırması gibidir. Gâye, onu ictimâî hayattan tard etmek değil, cemiyete yeniden kazandırmaktır.
Abbâd bin Şurahbil -radıyallâhu anh- anlatıyor:
Bir zamanlar fakir düşmüştüm. Bunun üzerine Medîne bahçelerinden birine girdim. Başak ovup hem yedim hem de torbama aldım. Derken bahçe sahibi gelip beni yakaladı, dövdü, torbamı elimden aldı ve Rasûlullâh’a götürüp şikâyet etti.
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- bahçe sahibine:
“−O câhil idi öğretmedin, karnı aç idi doyurmadın!” buyurdu.
Sonra bahçe sahibine, torbamı iâde etmesini söyledi.
Daha sonra Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- bana bir veya yarım sa’[73] kadar yiyecek verdi. (Ebû Dâvûd, Cihâd, 85/2620-2621; Nesâî, Kudât, 21)
Bu ifâdeler, hırsızı korumak için değil, bu suçun ortaya çıkmasına sebebiyet veren ictimâî noksanlığın telâfîsini temin etmek içindir. Yoksa Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, böyle bir suç işlediği takdirde kızı Fâtıma -radıyallâhu anhâ-’nın dahî elini kesmekten çekinmeyeceğini ifâde buyurmuşlardır.[74]
Rahmet Peygamberi’nin Kadınlara Muâmelesi
Câhiliye devrinde kadınlar, hanımlık haysiyetini rencide edici bir muâmele görüyorlardı. Fâhişe olurlar endişesiyle ve açlık korkusuyla kız çocukları merhametsizce diri diri toprağa gömülüyordu. Taşlaşmış vicdanlarla, büyük bir cehâlet eseri olarak bir musîbetten korunmak için daha kötü bir cinâyet işleniyordu. Nitekim Cenâb-ı Hak, Kur’ân-ı Kerîm’de onların hâllerini şu şekilde tasvîr eder:
“Onların birine kız (çocuğu) müjdelendiği zaman öfkelenmiş olarak yüzü kapkara kesilir!” (en-Nahl, 58)
Câriyeler, onur kırıcı biçimde bir eğlence âleti gibi görülerek aşağılanıyordu.
Cenâb-ı Hak şöyle buyurdu:
“…Kadınlarla iyi geçinin, onlara güzel muâmele edin!..” (en-Nisâ, 19)
Allah ve Rasûlü’nün emirleriyle hanımlara âit bir hukuk tesis edildi. Kadın, toplumda iffet ve fazîlet timsâli oldu. Annelik müessesesi, şeref buldu. “Cennet (sâliha) annelerin ayakları altındadır!”[75]
hadîs-i şerîfi ile de kadın, lâyık olduğu değere iltifât-ı Peygamberî sâyesinde kavuştu.
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in kadınlara olan nezâketine dâir şu misâl ne güzeldir:
Bir seyahatte Enceşe adlı bir köle, şarkı söyleyerek develeri hızlandırıyordu.[76] Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- de, hızlanan develer üstündeki hanımların zayıf vücutlarının incinebileceği ihtimâlini, zarif teşbîh ile ifâde ederek:
“–Yâ Enceşe! Dikkat et, camlar kırılmasın!” buyurdular. (Buhârî, Edeb, 95; Ahmed, III, 117)
Nitekim Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- diğer bir hadîs-i şerîflerinde de:
“Bana dünyânızdan, kadın ve güzel koku sevdirildi; namaz da gözümün nûru kılındı.”buyurmuşlardır.[77] (Nesâî, İşretü’n-Nisâ, 10; Ahmed, III, 128, 199)
Kadın ve güzel koku, dünyâ hayâtının mühim nîmetlerindendir. Kadının Allah Rasûlü’ne sevdirilmesi, gaflet nazarıyla değerlendirilmemelidir.[78] Bilmeli ki bu sevgi, Cenâb-ı Hakk’ın fıtrata koyduğu ve ancak aşk-ı ilâhîye vesîle olacak bir muhabbet basamağıdır. Dolayısıyla aslâ kadına karşı süflî bir düşkünlük değil, aksine onlara hak ettikleri ulvî değeri vermektir.
İnsanlık tarihinde kadın, ancak İslâm’ın ulvî iklîminde en yüce mevkiine nâil olmuştur. İslâm’ın dışında kadına değer verdiklerini iddiâ eden bütün sistemler, ona sadece vitrin malzemesi olarak kıymet vermekte, arka plânda ise kadını ancak ekonomik ve nefsânî bir metâ olarak kullanıp ezmekte ve tüketmektedir.
Âyet-i kerîmede buyrulur:
“İçinizden, kendileriyle huzûra kavuşacağınız eşler yaratıp aranızda sevgi ve merhamet peydâ etmesi de O’nun (varlığının) delillerindendir. Doğrusu bunda, iyi düşünen bir kavim için ibretler vardır.” (er-Rûm, 21)
Yâni birbirine sevgi ve merhametle yaklaşıp huzur kaynağı olan, birbirini hayırda destekleyen eşler, mes’ûd bir âilenin teşekkülünde, böyle mes’ûd âileler de sağlam ve huzurlu bir toplumun oluşmasında en mühim vazîfeyi icrâ etmiş olurlar.
Kadın ve erkek, ilk yaratıldığı andan itibâren birbirini tamamlayan iki engin âlemdir. Ancak bu tamamlamada kadına Hak tarafından daha tesirli bir rol verilmiştir. Öyle ki, toplumları berbat eden de, âbâd eden de kadındır. Bu itibarla İslâm nazarında toplumu âbâd eden kadını yetiştirmek, çok büyük bir ideal olmuştur.
Hadîs-i şerîfte şöyle buyrulur:
“Her kim üç kız çocuğunu veya kız kardeşlerini himâye edip büyütür, güzelce terbiye eder, evlendirir ve onlara lutuf ve iyiliklerini devâm ettirirse, o kimse cennetliktir.” (Ebû Dâvûd, Edeb, 120-121/5147; Tirmizî, Birr, 13/1912; Ahmed, III, 97)
Bir başka hadîs-i şerîfte de Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“Her kim iki kız çocuğunu yetişkinlik çağına gelinceye kadar büyütüp terbiye ederse, kıyâmet günü o kimseyle ben, şöyle yanyana bulunacağız.” buyurmuş ve parmaklarını bitiştirmiştir. (Müslim, Birr, 149; Tirmizî, Birr, 13/1914)
Sonra da sâliha kadının değerini şöyle vurgulamıştır:
“Dünyâ geçici bir faydadan ibârettir. Onun fayda sağlayan en hayırlı varlığı; dindar, sâliha bir kadındır.” (Müslim, Radâ, 64; Nesâî, Nikâh, 15; İbn-i Mâce, Nikâh, 5)
Umûmiyetle büyük insanların arkasında dâimâ sâliha bir kadın vardır. Meselâ Hazret-i Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in ilk tebliğinde kendisine ilk ve en büyük destek, Hazret-i Hatice vâlidemiz olmuş ve Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, onu ömür boyu unutamamıştır. Kezâ Hazret-i Ali’nin muvaffakıyetlerinde de Hazret-i Fâtıma annemizin rolü büyüktür.
Dünyâ hayâtının huzur ve saâdet içinde geçmesinde sâliha kadının ehemmiyeti âşikârdır: Malı muhâfaza eder, evi tanzîm eder, nesli ve nâmusu korur, âileyi rûhânî neş’elerle doldurur.
Yuvaların saâdet iklîmi, annenin tebessümü ile başlar. Yavruların her türlü sıkıntıları, onların şefkatli nazarları ile zâil olur. Evlâtlara hayat ve saâdet nağmeleri aksettirecek, ana kalbinden daha ince, daha derin ve daha duygulu bir mekân var mıdır?..
Analar, Hak Teâlâ’nın ilâhî merhametinden en fazla nasîb almış varlıklardır. Hanımların saâdet saltanatı, fazîletli birer anne olmaları ile başlamaktadır.
Hâl böyleyken kadını sadece bir zevk vâsıtası görmek, onu nefsânî arzu ve heveslerin metâı olarak telâkkî etmek ve onun sadece cismânî özelliğiyle alâkadar olmak, büyük bir sefâlettir. Allâh’ın kadına verdiği yüksek husûsiyetlere karşı körlük ve kadının mânevî şahsiyetine karşı nankörlüktür.
Bugün kadının, tüketim dünyâsında deşifre edilerek bir reklâm aracı olarak istismâr edilmesi, onun haysiyeti bakımından ne kadar acı ve onur kırıcı bir durumdur.
Oysa kadın, toplumun gerçek mimarı olarak görülmelidir. O; sâlihler, Fâtihler ve cengâverler yetiştiren bir semâvî kucak olmalıdır. Bizleri bir müddet karnında, sonra kollarında, ölünceye kadar da kalplerinde taşıyan annelere sevgi ve saygı husûsunda onlara denk olacak başka bir varlık yaratılmamıştır. Kendisini âilesine hasr ve hîbe eden vefâkâr anne; engin bir sevgiye, derin bir saygıya, ömürlük bir teşekküre lâyıktır.
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- kadınlarla ilgili bir hadîs-i şerîfte:
“Sizin en hayırlınız, âilelerine en güzel muâmelede bulunanınızdır!..” buyurmuştur. (İbn-i Mâce, Nikâh, 50; Dârimî, Nikâh, 55)
Diğer bâzı hadîs-i şerîflerinde de şöyle buyurmuşlardır:
“Kişinin, nefsine, âilesine, çocuğuna ve hizmetçisine yapmış olduğu harcamalar, sadakadır..”(İbn-i Mâce, Ticârât, 1)
“Bir kişi Allâh’ın rızâsını umarak âilesinin geçimini sağlarsa, harcadıkları onun için birer sadaka olur.” (Buhârî, Îmân 41, Megâzî 12, Nefekât 1; Müslim, Zekât 49)
O, bu hadîs-i şerîflerle, sağlıklı âilelerin, ancak muhabbet temeli üzerinde kurulabileceğini de ifâde buyurmuştur.
Yine Efendimiz -aleyhissalâtü vesselâm- hanımlar husûsunda sahâbîlerine nasihatte bulunur ve onlara karşı muhabbeti zedeleyecek davranışlardan uzak durmalarını tembihlerdi. Nitekim muhtelif zamanlarda şöyle buyurmuşlardır:
“Kadınları dövmeyiniz!.. Kadınlarını döven kimseler, sizin hayırlınız değildir.” (Ebû Dâvûd, Nikâh, 42; İbn-i Mâce, Nikâh, 51)
“Bir kimse karısına kin beslemesin. Onun bir huyunu beğenmezse, bir başka huyunu beğenir.”(Müslim, Radâ, 61)
Hazret-i Âişe vâlidemizin ifâdesiyle, kendisi de hayâtı boyunca hiçbir hanımına el kaldırmamış ve hiç kimseye eliyle vurmamıştır. (İbn-i Mâce, Nikâh, 51)
Bir sahâbî:
“–Yâ Rasûlallâh! Kadınlarımızın bizim üzerimizdeki hakkı nedir?” diye sorduğunda, şöyle buyurmuştur:
“–Yediğiniz ölçüde yedirmek, giydiğiniz seviyede giydirmek, (yaptıkları hatâlar karşısında onların haysiyetini rencide etmemek için) yüzlerine vurmamak, yaptıkları işin ve kendilerinin (sîmâ ve edep bakımından) çirkin olduğunu söylememek…” (Ebû Dâvûd, Radâ, 41; İbn-i Mâce, Nikâh, 3)
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in bu ifâdelerinde ne büyük bir nezâket, zarâfet ve hassâsiyet görülmektedir. Kadınlara İslâm’ın lutfettiği hakları ve insânî değeri verebilen başka bir sistem mevcut mudur?!.
Rahmet Peygamberi’nin Yetimlere Karşı Davranışı
Kur’ân-ı Kerîm’de yetimin muhâfazasına dâir pek çok âyet-i kerîme vardır. Allah Teâlâ, yetimlere karşı hassas olmayı şöyle telkîn eder:
“Yetime karşı kahretme! (Kötü muâmelede bulunma!)” (ed-Duhâ, 9)
“…Yetimlerin haklarını vermekte tam adâleti gözetin. Yaptığınız her iyiliği, Allah mutlaka bilir.” (en-Nisâ, 127)
Hayâta gözlerini yetim olarak açmış olan Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- de:
“Yetime karşı şefkatli bir baba gibi ol!”
tavsiyesinde bulunmuştur. (Heysemî, VIII, 163)
Diğer bâzı hadîs-i şerîflerde de şöyle buyrulur:
“Müslümanlar içinde en hayırlı ev; içinde yetime iyi davranılan evdir. Müslümanlar içinde en kötü ev de yetime kötü davranılan evdir.” (İbn-i Mâce, Edeb, 6)
“Bir kimse, müslümanların arasında bulunan bir yetimi alarak yedirip içirmek üzere evine götürürse, affedilmeyecek bir suç işlemediği takdirde, Allah Teâlâ onu mutlaka cennete koyar.”
(Tirmizî, Birr, 14/1917)
“Bir kimse sırf Allah rızâsı için bir yetimin başını okşarsa, elinin dokunduğu her saç teline karşılık ona sevap yazılır…”
(Ahmed, V, 250)
Rahmet Peygamberi Efendimiz -aleyhissalâtü vesselâm-, toplumdaki kırık kalplere karşı, gerekli ictimâî vazîfelerin yapılmasını ısrarla tavsiye ederlerdi.
Bir defâsında:
“Kim mes’ûliyeti altındaki kız veya erkek yetim çocuğuna iyi davranırsa; o ve ben cennette (şöylece) beraber bulunacağız.” buyurarak iki parmağını yanyana getirmişlerdi. (Buhârî, Edeb, 24)
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e birisi kalbinin katılığından şikâyet etti. Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- de o kişiye tedâvî olarak:
“Eğer kalbinin yumuşamasını istiyorsan fakiri doyur, yetimin başını okşa!” tavsiyesinde bulundu. (Ahmed, II, 263, 387)
Pek ulvî bir rûha sahip olan Fahr-i Kâinât Efendimiz, ümmetinin yetimleriyle bizzat meşgul olmuşlar ve insanlık âlemine şu güzel misâli hediye etmişlerdir:
“Ben, her mü’mine kendi nefsinden daha ileriyim, daha yakınım. Bir kimse ölürken mal bırakırsa o mal kendi yakınlarına âittir. Fakat borç veya yetimler bırakırsa, o borç bana âittir; yetimlere bakmak da benim vazîfemdir.”
(Müslim, Cuma, 43; İbn-i Mâce, Mukaddime, 7)
Enes -radıyallâhu anh- şöyle anlatır:
Vefâtı esnâsında Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in yanındaydık. Bize üç defâ:
“Namaz husûsunda Allah’tan korkun!” dedi. Sonra da şöyle buyurdu:
“Emriniz altındaki insanlar hakkında Allah’tan korkun, iki zayıf hakkında Allah’tan korkun: Dul kadın ve yetim çocuk. Namaz husûsunda Allah’tan korkun!”
Sonra, “namaz, namaz” diye tekrar etmeye başladı. (Mübârek lisanları söylemez olunca bile) rûh-i mübârekleri çıkıncaya kadar bunu içten içe tekrar edip durdular. (Beyhakî, Şuab, VII, 477)
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in, yetim olarak dünyâya gelmesi ile dünyâda ve âhirette yetimlik izzet ve şeref kazandı.
Şâir Mehmed Aslan, yetimlerin durumunu şu mısrâları ile ne güzel îzah eder:
Yetimin sâhibi Allâh;
Yetimi incitmek günâh…
Yetimi güçsüz zannetme;
Yetimin gözyaşı silâh!
Rahmet Peygamberi’nin Komşu Hakkı Husûsunda Tavsiyeleri
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- komşu hakkına çok îtinâ gösterilmesini arzu ederlerdi. Nitekim bir hadîs-i şerîflerinde:
“Cebrâîl bana komşuya iyilik etmeyi o kadar çok tavsiye etti ki, neredeyse komşuyu komşuya mîrasçı kılacak zannettim.” buyurmuşlardır. (Buhârî, Edeb, 28; Müslim, Birr, 140-141)
Diğer bir hadîs-i şerîfte de:
“Kâfir olan bir komşunun bir hakkı vardır. Müslüman komşunun iki hakkı vardır. Müslüman ve akrabâ olan komşunun üç hakkı vardır.” buyurmuşlardır. (İbn-i Hacer, Fethü’l-Bârî, X, 456; Süyûtî, el-Câmî, I, 146/3656)
Komşunun penceresine bakmamak, yemek kokusu ile ona eziyet etmemek, onun hoşlanmayacağı bir davranışta bulunmamak, komşu haklarındandır.
Sahâbenin fakirlerinden olan Ebû Zer el-Gıfârî -radıyallâhu anh- şöyle anlatır:
“Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- bana, yemek pişireceğim zaman suyunu fazla koymamı, ondan komşuma infâk etmemi emir buyurdular…” (İbn-i Mâce, Et’ime, 58)
Hâlbuki Ebû Zer -radıyallâhu anh-, sahâbenin fakirlerindendi. Elinde kifâyet miktarından fazla erzağı olmadığı için yemeğine ancak bir miktar su ilâve edebilirdi. Hadîs-i şerîften anlaşıldığına göre, komşu hakkını îfâya, yokluk dahî mâzeret teşkil etmemektedir.
İbn-i Ömer -radıyallâhu anh-’ın anlattığı şu hâdise de, ashâbın komşu hakkına riâyet husûsunda ne denli titiz olduklarına güzel bir numûnedir:
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in ashâbından bir zâta bir koyun kellesi hediye edilmişti. O sahâbî:
“–Filân kardeşim ve âilesi buna bizden daha muhtaçtır!” dedi ve kelleyi ona gönderdi. Aynı düşünceyle biri diğerine göndermek sûretiyle kelle tam yedi hâne dolaştı ve nihâyet ilk hediye edilen sahâbîye geri döndü. Bunun üzerine şu âyet-i kerîme nâzil oldu:
“Daha önceden Medîne’yi yurt edinmiş ve gönüllerine îmânı yerleştirmiş olan kimseler, kendilerine hicret edip gelenleri severler ve onlara verilenlerden dolayı içlerinde bir rahatsızlık hissetmezler. Kendileri ihtiyaç içinde bulunsalar bile onları kendilerine tercih ederler. Kim nefsinin cimriliğinden korunursa, işte onlar kurtuluşa erenlerdir.” (el-Haşr, 9) (Hâkim, II, 526/3799)
Rahmet Peygamberi’nin Hizmetçi ve Kölelere Muâmelesi
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- bilhassa hizmet eden insanlara ve kölelere (harp esirlerine) çok şefkatli idi. Ashâbına:
“Onlar sizin kardeşlerinizdir; yediğinizden yedirin, içtiğinizden içirin!” buyururdu. (Müslim, Eymân, 36-38)
Köle âzâd etmeyi teşvik ederek, bunun büyük bir ibâdet olduğunu söylerdi.
Birgün Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, Ebû Zer -radıyallâhu anh-’ın -gafleten- kölesine sert davrandığına şâhid oldu. Çok üzüldü ve:
“Yâ Ebâ Zer! Sen hâlâ câhiliye âdeti üzerinde misin?!” diye sordu. Devamla:
“Allâh’ın yarattığına zarar verme! Meşrebine uymuyorsa onu âzâd et; fazla yük yükleme; yüklediğinde ise ona yardımcı ol!” buyurdu. (Buhârî, Îmân, 22; Müslim, Eymân, 38; Ebû Dâvûd, Edeb, 123-124)
Bir kişi, kölesi ile câriyesini evlendirmişti. Daha sonra onların boşanmalarına teşebbüs etti. Köle, durumu Allah Rasûlü’ne arz etti. Bunun üzerine Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- minbere çıkarak:
“Ey insanlar, bâzılarına ne oluyor ki kölesini câriyesi ile evlendiriyor, sonra da onları ayırmak istiyor?! Şunu bilin ki, boşama hakkı kocaya âittir!” buyurdu.[79] (İbn-i Mâce, Talâk, 31; Taberânî, Kebîr, XI, 300)
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, ashâbından, kölelerin kusurlarını dâimâ affetmelerini isterdi. Öyle ki, ashâb-ı kiramdan kendisine gelerek:
“–Hizmetçimizin kusurlarını ne kadar affedelim?” diye soran sahâbîye:
“–Onu her gün yetmiş defâ affediniz!” cevâbını vermiştir. (Ebû Dâvûd, Edeb, 123-124/5164; Tirmizî, Birr, 31/1949)
Birgün Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- bir elbise dükkânına varıp sahibinden dört dirheme bir gömlek satın almıştı. Gömleği giyerek dışarı çıktı. O esnâda Ensâr’dan bir zât ile karşılaştı. O kişi:
“–Yâ Rasûlallâh! Bana bir gömlek giydir, Allah Sana cennet elbiseleri giydirsin!” dedi.
Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem- hemen üzerindeki gömleği çıkarıp o sahâbîye giydirdi. Dükkâna geri dönerek dört dirheme bir gömlek daha aldı. Yanında iki dirhemi kalmıştı.
Yolda giderken, ağlamakta olan bir câriye gördü ve:
“–Niçin ağlıyorsun?” diye sordu. Câriye:
“–Yâ Rasûlallâh! Yanlarında çalıştığım âile bana iki dirhem verip un almaya göndermişti, parayı kaybettim!” dedi.
Nebiyy-i Ekrem -sallâllâhu aleyhi ve sellem- kalan iki dirhemi de ona verdi. Dönüp giderken kızcağızın hâlâ ağlamakta olduğunu gördü. Yanına çağırıp:
“–Niçin ağlıyorsun, dirhemleri aldın?!” buyurdu. Kızcağız:
“–Geciktiğim için beni döverler diye korkuyorum!” dedi.
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- onunla birlikte, hizmet ettiği âilenin evine kadar gitti ve selâm verdi. Evdekiler, Efendimiz’in sesini tanıdılar, ancak cevap vermediler. Peygamberimiz ikinci kez selâm verdi, yine karşılık vermediler. Üçüncü selâmında; “ve aleyküm selâm” diyerek büyük bir sevinçle dışarı çıktılar. Fahr-i Kâinât Efendimiz:
“–İlk selâmı duydunuz mu?” buyurdu.
“–Evet, duyduk yâ Rasûlallâh, ancak bize çokça selâm verip bizi bereketlendirmenizi arzu ettik. Sizi buraya kadar getiren nedir, annelerimiz-babalarımız Sana fedâ olsun?!” dediler.
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“–Bu kızcağız sizin kendisini dövmenizden korktu.” buyurdu.
Câriyenin sahibi hemen:
“–Mâdem Siz onunla birlikte buraya kadar teşrîf ettiniz, mâdem Siz’in buraya gelmenize vesîle oldu, o artık Allah için hürdür!” dedi. Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- de onları hayırla ve cennetle müjdeledi. Sonra da şöyle buyurdu:
“–Allah on dirheme ne kadar da bereket lutfetti. Onunla Nebî’sine ve Ensâr’dan bir kuluna birer gömlek giydirdi ve bir köleyi de âzâd eyledi. Allâh’a hamd olsun! Bütün bunları kudretiyle bizlere lutfeden O’dur.” (Heysemî, IX, 13-14)[80]
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in gönlü, köle ve hizmetçilerin incinmesine aslâ râzı olmazdı. Buyurmuşlardır ki:
“Köle ve hizmetçilerine kötü muâmelede bulunan kimse cennete giremez.” (Tirmizî, Birr, 29/1946; Ahmed, I, 7)
“Onlara, evlâtlarınıza ikrâm ettiğiniz gibi iyilikte bulunun!” (İbn-i Mâce, Edeb, 10)
“Birinize hizmetçisi yemeğini getirince, onu beraber yemek üzere sofrasına oturtmayacaksa, hiç olmazsa bir iki lokma veya yiyecek bir iki şey versin. Zîrâ yemeğin harâretini ve zahmetini o çekmiştir.” (Buhârî, Et’ime, 55; Tirmizî, Et’ime, 44)
Allah Teâlâ, onları efendilerine hizmetçi ve köle tâyin etmiştir. Dileseydi, efendilerini onlara hizmetçi yapardı!..
Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in kölelere karşı merhameti o hadde varmıştı ki, bir kimsenin onlar hakkında; «kölem, câriyem» demesine dahî gönlü râzı olmaz, müslümanların İslâm ahlâkı çerçevesinde; «oğlum, kızım» diye hitâb etmelerini tavsiye ve emir buyururdu. (Müslim, Elfâz, 13-15; Ebû Dâvûd, Edeb, 83/4975, 4976)
Bizzat kendisi, köleler, hizmetçiler ve fakirlerin arasına girer, onlarla konuşur, dâvetlerine icâbet eder, hastalarını ziyâret eder ve cenâzelerine katılırdı.
Ümmü Seleme -radıyallâhu anhâ- vâlidemiz şöyle der:
“Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’in son vasiyetlerinden biri şu oldu:
“Aman namaza dikkat ediniz! Aman namaza dikkat ediniz! Emriniz altındaki kişilerin haklarına riâyet ediniz!”
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- bu sözleri o kadar tekrarladı ki, mübârek lisânı söyleyemeyecek hâle gelince, bunları içten içe tekrar etmeye başladı. (Ahmed, VI, 290, 315. Ayrıca bkz. Ebû Dâvûd, Edeb, 123-124/5156; İbn-i Mâce, Vasâyâ, 1; Beyhakî, Şuab, VII, 477)
*
Bu arada şu husûsu da belirtmek gerekir:
İslâm’da köleliğe âit hükümlerin mevcûdiyetinin bir hikmeti de, insanoğlu var oldukça ortadan kalkması imkânsız bulunan harpler ve bunların tabiî bir neticesi olarak mevcut olagelen harp esirleridir. İslâm nizâmının en belirgin vasfı, şefkat ve merhamet olduğu için, harp esirlerinin de hür insanlar seviyesine yükseltilmesini ister.
Nitekim Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, köleleri hürriyete kavuşturmaktan ve onların hayat seviyesini insanlık haysiyetine yaraşır bir duruma yükseltmekten büyük bir haz duyardı. Bunun en güzel örneği, Zeyd bin Hârise’ye olan muâmelesidir:
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, kendisine Hazret-i Hatice annemizin hediyesi olan Zeyd bin Hârise’yi âzâd eylemiş, ayrıca onu, babasını veya kendisini seçmekte serbest bırakmıştı. Zeyd de, Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in maddî kuvvet ve kudretinin olmadığı, henüz peygamberlikle de vazîfelendirilmediği bir devrede, kendisini almaya gelmiş olan babasına ve amcasına; “Sizler benim babam ve amcamsınız, lâkin ben O’ndan ayrılamam.” diyerek Peygamber Efendimiz’i tercih etmişti.
Daha sonra bu sahâbî, liyâkati sebebiyle sahâbe arasında pek mümtaz bir mevkiye sahip oldu. Öyle ki, Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem- onu, Bizans’a karşı yapılan Mûte Harbi’nde İslâm ordusunun baş kumandanı tâyin eyledi. Muhârebede baş kumandan olarak büyük fedâkârlıkla çarpışan Hazret-i Zeyd de, nihâyet şehâdet rütbesiyle müşerref olarak ardında, gökteki yıldızlar misâli parlak bir hayat bıraktı. Kısaca onun hayâtı, İslâm’ın bereketiyle Hazret-i Yûsuf gibi “kölelikten sultanlığa” şeklinde ifâde edebileceğimiz bir seyir göstermiştir.
İslâm, tekâmülcü bir sistemdir. Bunun için İslâm, bir müessesenin kendisinden evvelki müsbet yönlerini reddetmez; güzelliklerini geliştirir, menfîliklerini de ıslâha çalışır. O, ortaya koyduğu temel prensiplerle, eskinin müsbet mevcutlarını muhâfaza etmekte beis görmez. Bu ölçü dâhilinde ıslâha muhtaç olan bir müesseseyi kaldırıp atmak yerine, ihyâ etmeyi tercih eder.
Ancak kendinden ve dâvâsından emîn olanların başvurabileceği bir metod sebebiyledir ki, ictimâî nizâmı sarsacak ânî değişiklikler, yerine getirdiği prensipleri zamanın akışına yayar. Kitlenin hazım kâbiliyetini zorlamaz. Böylece muhtemel aksülamelleri bertaraf etmiş olur. Bu zihniyetin en tipik misâli, İslâm’ın kölelik müessesesindeki ıslâhıdır. İslâm, bir zulüm müessesesi hâline gelmiş bulunan köleliği, “ancak isimden ibâret” bırakarak, zamanla tabiî bir sûrette ortadan kalkmasını sağlayacak bir fazîletin içine yerleştirmiştir.
Sırf ismen ve belli bir müddet için muhâfaza etmesine bakarak, İslâm’ın köleliği kabullendiği yolundaki bir mütâlaa, cehâlet veya garezkârlıktan başka bir şey değildir. Zîrâ kölelere âit yeni ve İslâmî kâideler, onları asrımızın hür addolunan, fakat kapitalizm veya komünizmin acımasız pençesinde âdeta sömürülen “modern sanâyinin işçileri”nden daha hür, daha insânî ve daha vicdânî bir seviyenin saâdetine kavuşturmuştur.
İslâm, çeşitli suçların keffâreti olarak köle âzâd etmek usûlünün yanında, köleyi sahibi için bir istifâde unsuru olmaktan çıkarır. Ve kölenin hür insanlardan fazla bir farkı kalmaz. Nitekim Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, köleye yediğinden yedirmek, giydiğinden giydirmek gibi külfetlere ilk katlanan bu dînin en mükemmel tatbîkatçısı olmuştur. Bir zulüm müssesesi olan kölelik, İslâmî merhamet ve şefkatin bir bereketi olarak kul hakkı endişesiyle zaman içinde ehemmiyetini yitirmiştir. Birçok sahâbî, kul hakkından endişe ettikleri için kölelerini kısa zamanda âzâd etmişlerdir.
Şu hâdise, bunu gösteren güzel misallerden sadece biridir:
Bir adam Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in önüne oturdu ve şöyle dedi:
“–Ey Allâh’ın Rasûlü! Benim kölelerim var. Durmadan bana yalan söylüyor, ihânet ediyor ve baş kaldırıyorlar. Ben de onlara hakaret ediyor ve dövüyorum. Onlar yüzünden durumum ne olacak?”
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- şöyle buyurdu:
“–Onların sana karşı yaptıkları hıyânet, isyan ve yalanları ile senin onlara verdiğin cezâ hesaplanacak. Eğer senin verdiğin cezâ onların suçuna eşit olursa senin ne lehine ne de aleyhine bir şey yoktur. Eğer senin verdiğin cezâ onların suçundan az ise bu lehine fazîlet olacaktır. Eğer verdiğin cezâ onların suçunu aşarsa, o fazlalığı ödemek zorunda kalacaksın, ki bu senden kısas yoluyla alınacaktır.”
Adam bir kenara çekilerek hüngür hüngür ağlamaya başladı. Bunun üzerine Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- şöyle buyurdu:
“–Allah Teâlâ’nın, «Biz, kıyâmet günü için adâlet terâzileri kurarız. Artık kimseye, hiçbir şekilde haksızlık edilmez. (Yapılan iş,) bir hardal tanesi kadar dahî olsa, onu (adâlet terâzisine) getiririz. Hesap gören olarak Biz (herkese) yeteriz.»[81] kavl-i celîlini okumuyor musun?”
Adam bunun üzerine şöyle dedi:
“–Vallâhi yâ Rasûlallâh, hem kendim hem de onlar için birbirimizden ayrılmaktan başka hayırlı bir yol kalmadı. Şâhid olunuz, onların hepsi de hürdür.” (Tirmizî, Tefsîr, 21/3165)
Gerçekten de Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, sahiplerinden, harp esirlerine tahsillerini yaptırmalarını ve onları âzâd edip evlendirmelerini isterdi. Kölelerine kötü ve kaba muâmele edenlerin cennete giremeyeceklerini bildirirdi. Yâni köleye iyi muâmelede bereket, kötü muâmelede ise felâket vardır.
*
Ashâb-ı kirâm, câhiliye devrinde ırkî asabiyet, efendilik-kölelik, zenginlik-fakirlik gibi dünyevî takıntıların kıskacında çeşitli sınıflara bölünmüş olarak birbirlerinin kanlarını içmeye hazır kimseler idi. Fakat İslâm’la şereflendiklerinde, birbirleriyle dillere destan bir kardeşlik iklîmi içinde yaşadılar. Onlar, insanların, bir tarağın dişleri gibi eşit olduğuna ve aralarındaki farkın ancak takvâ yönüyle olduğuna gönülden îmân etmişlerdi.
Şöyle ki:
Mekke fethinden sonra Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, Roma’ya karşı ikinci defâ harp kararı alınca, âzatlı kölesi Zeyd’in oğlu Üsâme’yi ordunun başına getirmişti. Üsâme o sırada yirmi yaşındaydı. Ordu, Hazret-i Peygamber’in vefâtı dolayısıyla hareketini geciktirdiyse de halîfelik makâmına getirilen Hazret-i Ebû Bekir’in emriyle sefere çıktı. Sahâbenin nice büyükleri, Kureyş’in eşrâfı, henüz yirmi yaşında olan bu genç kumandanın arkasında yürüdüler. Hattâ Hazret-i Ebû Bekir -radıyallâhu anh- halîfe olmasına rağmen, genç kumandan Üsâme’yi bizzat Medîne dışına kadar geçirdi; hem de yaya yürüyerek… Her ne kadar Hazret-i Üsâme, attan inip Hazret-i Ebû Bekir’i ata bindirmek istediyse de O:
“–Ey Üsâme! Seni Allah Rasûlü tâyin etti. Bırak ayaklarım cihad yolunda biraz tozlansın!” buyurdular. (İbn-i Kesîr, el-Bidâye, VI, 297-298; Ali el-Müttakî, X, 578-579/30268)
Görüldüğü gibi Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in mübârek ellerinde yetişenler; köle, hür, fakir, zengin, efendi, hizmetçi, genç, yaşlı gibi ayrımlara tâbî tutulmuyor; herkes, ihlâs ve liyâkati nisbetinde en yüksek mevkîlere çıkabiliyordu.
Süveyd oğlu Mârûr anlatıyor:
“Ebû Zer -radıyallâhu anh-’ın üzerinde bir elbise gördüm. Kölesi de aynı elbiseyi giymişti. Bunun sebebini kendisine sordum. O da Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in:
«Köleler, Allâh’ın emrinize verdiği kardeşlerinizdir. Kimin emri altında bir kardeşi olursa, ona, yediğinden yedirsin, giydiğinden giydirsin. Onlara güçleri yetmeyecek işleri teklif etmeyin. Eğer ederseniz kendilerine yardım edin!» hadîs-i şerîfini nakletti.” (Buhârî, Îmân 22, Itk 15; Müslim, Eymân 40)
İslâm, bu hususta getirdiği hükümlerle insanlık târihine kâ’bına varılmaz bir fazîleti armağan etmiştir.
Rahmet Peygamberi’nin Hayvanlara Karşı Muâmelesi
Câhiliye devrinin insanları, hayvanlara da çok insafsız ve merhametsiz davranırlardı. Canlı iken hayvanların -acımasızca- et ve kuyruğunu kesip yerler, hayvan dövüştürme müsâbakaları tertib ederlerdi. Bu vicdan zedeleyici manzaralara Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- son verdi ve:
“Hayvan diri iken ondan kesilen parça, meyte (lâşe) hükmündedir, yenilmez.” buyurdu. (Tirmizî, Sayd, 12/1480)
Günümüzde de yapılmakta olan horoz dövüşleri, deve ve boğa güreşleri gibi merhameti zaafa uğratan âdetler, âdeta câhiliye devri kalıntılarıdır.
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, birgün yolda yüzü dağlanmış bir merkep gördü, üzüldü ve:
“Allâh’ın lâneti onu dağlayanların üzerine olsun!” buyurdu. (Müslim, Libâs, 107)
İşâret olarak yapılan dağlamayı, hayvanların acı vermeyecek yerlerine yapılmasını tavsiye etti.
Karnı sırtına yapışmış (böğürleri çökmüş) bir devenin yanından geçerken de:
“Konuşamayan bu hayvanlar hakkında Allah’tan korkun! Besili olarak binin, besili olarak kesip yiyin!” buyurdu. (Ebû Dâvûd, Cihâd, 44/2548)
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, birgün Ensâr’dan bir kimsenin bahçesine uğramıştı. Orada bulunan bir deve, Peygamber Efendimiz’i görünce inledi ve gözlerinden yaşlar aktı. Efendimiz, devenin yanına gitti, kulaklarının arkasını şefkatle okşadı. Deve sâkinleşti. Bunun üzerine Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“–Bu deve kimindir?” diye sordu. Medîneli bir delikanlı yaklaştı ve:
“–Bu deve benimdir ey Allâh’ın Rasûlü!” dedi. Fahr-i Kâinât Efendimiz:
“–Sana lutfettiği şu hayvan hakkında Allah’tan korkmuyor musun? O senin, kendisini aç bıraktığını ve çok yorduğunu bana şikâyet ediyor.” buyurdu. (Ebû Dâvûd, Cihâd, 44/2549)
Bir hadîs-i şerîflerinde Efendimiz -aleyhissalâtü vesselâm-:
“Size kimin cehennemden, cehennemin de o kimseden uzak olduğunu söyleyeyim mi?” diye suâl ettikten sonra şöyle buyurdular:
“O kimseler nâzik, müşfik, merhametli, cana yakın ve yumuşak olanlardır…” (Ahmed, I, 415)
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- yolda giderken bir grup insana rastlamıştı. Bunlar binek hayvanlarının üzerinde oldukları hâlde durmuş muhabbet ediyorlardı. Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- onlara şöyle buyurdu:
“Hayvanlarınıza, onları yormadan güzelce binin ve (kullanmadığınız zaman da) güzel bir şekilde bırakıp istirahat ettirin! Onları, yollardaki ve sokaklardaki konuşmalarınız için kürsü edinmeyin (sırtlarında durup muhabbet etmeyin). Nice binilen hayvan vardır ki, sırtına binenden daha hayırlıdır ve Allah -Tebâreke ve Teâlâ-’yı ondan daha çok zikretmektedir.” (Ahmed, III, 439)
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, koyunu kulağından çekerek kesmeye götüren bir kimseye rastlamıştı. Hemen müdâhale ederek:
“–Hayvanın kulağını bırak, boynunun kenarından tut!” buyurdu. (İbn-i Mâce, Zebâih, 3)
Yine Efendimiz, bıçakların iyice bilenmesini ve kesilecek hayvanlardan saklanmasını, onlara gösterilmemesini emretmiş ve:
“Biriniz hayvanı boğazlayınca bunu hızlı ve tam yapsın!” buyurmuştur. (İbn-i Mâce, Zebâih, 3)
Nitekim birgün Peygamber Efendimiz koyun kesen bir adam görmüştü. Adam, kesmek üzere koyunu yere yatırdıktan sonra bıçağını bilemeye çalışıyordu. Bu katı ve duygusuz davranış karşısında Rasûl-i Ekrem Efendimiz adamı şöyle îkâz etti:
“Hayvanı defâlarca mı öldürmek istiyorsun? Bıçağını, onu yere yatırmadan önce bilesen olmaz mıydı?” (Hâkim, IV, 257, 260/7570)
Bir defâsında Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Mekke’ye gitmek üzere ihramlı olarak Medîne’den çıkmıştı. Üsâye mevkiine geldi. Burası Ruveyse ile Arc arasında bir yer idi. Burada, gölgede kıvrılıp uyumakta olan bir ceylan gördü. Âlemlerin Efendisi, ashâbından bir şahsa, herkes geçinceye kadar ceylanın yanında bekleyip kimseye hayvanı tedirgin ve rahatsız ettirmemesini emretti. (Muvatta, Hacc, 79; Nesâî, Hacc, 78)
Allâh’ın mahlûkâtına gösterilen bu engin merhametin bir misâli de şöyle tezâhür etmiştir:
Âlemlerin Efendisi, on bin kişilik muhteşem ordusuyla Mekke’ye doğru ilerliyordu. Arc mevkiinden hareket edip Talûb’a doğru giderken, yolda yavrularının üzerine gerilmiş ve onları emzirmekte olan bir köpek gördü. Hemen ashâbından Cuayl bin Sürâka’yı yanına çağırarak onu bu hayvanların başına nöbetçi dikti. Anne köpeğin ve yavrularının İslâm ordusu tarafından ürkütülmemesi husûsunda tembihte bulundu. (Vâkıdî, II, 804)
{
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- merhametli ve merhametsiz kişilerin durumunu hadîs-i şerîflerinde şöyle açıklamışlardır:
“Günahkâr bir kadın, çölde susuzluktan dili ile kumları yalayan bir köpek görmüştü. Ona merhamet edip ayakkabısı ile kuyudan su alarak köpeğin susuzluğunu giderdi. Cenâb-ı Hak da, bu kadının günahlarını affetti.
Diğer bir kadın da, kedisini umursamayıp aç bırakmıştı. (Hattâ yerin haşerâtını yemesi için bile ona müsâade etmemişti. Nihâyet) kedi açlıktan öldü. O kadın da bu merhametsizliği dolayısıyla cehennem yolcusu oldu!” (Buhârî, Enbiyâ 54; Müslim, Selâm 151, 154, Birr 133; Nesâî, Küsûf 14)
Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, bu ölçülerle bir câhiliye toplumunu asr-ı saâdet toplumu hâline getiriyordu. Bir zamanlar, insanlara bile muâmelesi bozuk olan kimseler, hattâ kız çocuklarını diri diri toprağa gömenler, netîcede hayvanâta kadar uzanan bir merhamet ve şefkat kutbu oluyorlardı.
Zîrâ kendilerine üsve-i hasene olan Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, küçük bir serçenin hakkına dahî riâyet ediyor ve sahâbîsini târifsiz bir merhamet ve hassâsiyet ile yoğuruyordu.
Abdurrahmân İbn-i Abdullah, babası Abdurrahman -radıyallâhu anh-’ın şöyle dediğini rivâyet eder:
“Biz bir seferde Rasûlullah -âleyhissalâtü vesselâm- ile beraber idik. Allah Rasûlü bir ara bir ihtiyacı için yanımızdan ayrıldı. O sırada Hummara denilen bir kuş gördük, iki tane de yavrusu vardı. (Kuş kaçtı) yavrularını aldık. Kuşcağız etrafımıza yaklaşıp çırpınmaya, kanatlarını çırpıp havada inip çıkmaya başladı. Rasûlullah -âleyhissalâtü vesselâm- Efendimiz gelince:
«–Kim bu zavallının yavrusunu alıp ona ıztırap veriyor? Yavrusunu geri verin!» diye emretti.
Bir ara, ateşe verdiğimiz bir karınca yuvası gördü. (Bu hâli kabullenemedi; karıncaların yanık yuvası, ona derin bir muammâ oldu ve büyük bir teessürle):
«–Kim yaktı bunu?» diye sordu.
«–Biz!» dedik.
«–Ateşle azap vermek sadece ateşin Rabbine mahsustur.» buyurdu.”
(Ebû Dâvûd, Cihâd 112/2675, Edeb163-164/5268)
Avlanmak şer’an câizdir. Lâkin Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem- 1400 sene evvel ekolojik dengenin korunmasını emrederek yavrulama zamanına dikkat edilmesini işâret buyurmuştur. Gelişigüzel avlanmak; anneyi vurup yavruları mahzun etmek veya yavruları alıp anneyi mahzun bırakmak, şefkat ve merhamet hislerini zedelemektedir.
Bu nebevî düsturların ortaya koyduğu bir hakîkat de şudur ki, kâmil bir mü’minin merhameti, vahşî hayvanları bile içine alacak derecede geniş ve derin olmalıdır. Zîrâ İslâm’da yılan ve akrep gibi zararlı hayvanların bile fazla azap çekmemeleri için bir vuruşta öldürülmeleri emir buyrulmaktadır:
“Kim keleri ilk darbede öldürürse ona yüz sevap yazılır. İkinci vuruşta öldürürse daha az yazılır. Üçüncü vuruşta ise bundan da az sevap kazanır.” (Müslim, Selâm, 147; Ebû Dâvûd, Edeb, 162-163/5263; Tirmizî, Sayd, 14/1482)
Zararlı hayvanların öldürülmesinde dahî merhamet tavsiye edilmesi, kâ’bına varılmaz bir şefkat numûnesi değil midir?
Efendimiz -aleyhissalâtü vesselâm-, hayvanlara müşfik davranmayı emretmenin yanısıra, onlara bedduâ edilmesini de hiç hoş karşılamazlardı. Nitekim Batn-ı Buvât Gazvesi’ne giderken Ensâr’dan bir adam, deveye binme sırası kendisine geldiğinde, yavaş giden deveye lânet etmişti. Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“–Kim o devesine lânet eden?” diye sordu. Sahâbî:
“–Ben ey Allâh’ın Rasûlü!” deyince, Efendimiz:
“–İn o deveden!
Artık lânetli deveyle bize yoldaşlık yapma! Sakın kendinize bedduâ etmeyin; çocuklarınıza ve mallarınıza da bedduâ etmeyin!
Zîrâ dileklerin kabûl edildiği zamana denk gelir de Allah bedduânızı kabûl ediverir.”
buyurdu. (Müslim, Zühd, 74)
Bu hadîs-i şerîf de, İslâm’daki merhamet ufkunun sonsuzluğunu ifâde etmektedir.[82]
Rasûlullâh’ın
ahlâkıyla ahlâklanarak “sultânu’l-ârifîn” lakabıyla meşhûr olan Bâyezîd-i Bistâmî, ilâhî muhabbetten o kadar hassaslaşır ve incelirdi ki, Yaratan’dan ötürü yaratılanların ıztırâbını sînesinde hissederdi:
Birgün, önünde bir merkebi öyle dövdüler ki, hayvanın arkasından kan boşandı. O anda Bâyezîd-i Bistâmî Hazretleri’nin de baldırlarından kan sızmaya başladı.
Yine Bâyezid-i Bistâmî’nin merhamet ve şefkatte fânî olmasını gösteren şu hâdise de çok ibretlidir:
Bâyezîd-i Bistâmî -kuddise sirruh-, yolculuk esnâsında bir ağacın altında biraz istirahat ettikten sonra yoluna devâm etti.
Yolda torbaların üzerinde, dinlendiği yerden geçen birkaç karıncanın gezindiğini gördü. Onları yurtlarından mahrum etmemek ve onlara gurbet hayâtı yaşatmamak için geri döndü. Dinlendiği yere geldi; karıncaları eski yerlerine bıraktı.
Bu hâl, Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in ahlâkında fânî olmayı gösteren güzel bir numûnedir.
Zîrâ Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in beyanları bu hususta îkaz ve irşâd edici nice ifâdelerle doludur. Nitekim O Rahmet Peygamberi:
“Rıfktan (yumuşaklık ve güzel muâmeleden) mahrum olan, her türlü hayırdan mahrumdur…”buyurmuştur. (Müslim, Birr, 76)
Bir müslümanın en belirgin vasfı merhamettir. Her zaman bir işe başlarken çektiğimiz besmelede, Allah Teâlâ bize kendisinin merhamet sahibi olduğunu telkîn eder. Merhamet, müslümanın şahsiyet özelliğidir.
İslâmda hayvanâta karşı bile bu denli merhamet ve hassâsiyet telkîn edilmesi, mü’minlerin, mahlûkâtın en şereflisi olan insana bakış tarzında müstesnâ bir gönül kıvâmına ermelerine vesîle olmuştur.
Allah dostlarından Fudayl bin Iyâz’ın şu hâli, kâmil bir mü’minin gönül kıvâmına ne güzel bir misâldir:
Kendisini ağlarken gördüler:
“–Niçin ağlıyorsun?” dediler. O da:
“–Bana zulmeden bir zavallı müslümana üzüldüğümden ağlıyorum! Bütün kederim, onun kıyâmette rezîl olmasındandır…” buyurdu.
Bütün bu hâller, Muhammedî bir kalp terbiyesinin, ne ince ve zarîf tezâhürleridir.
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“Yeryüzündekilere merhamet edin ki, gökyüzündekiler de sizlere merhamet etsin!”buyurmuşlardır. (Tirmizî, Birr, 16/1924)
Rahmet Peygamberi’nin Düşman ve Kâfirlere Karşı Davranışı
Ebû Basra el-Gıfârî -radıyallâhu anh- müslüman olmadan önceki hâlini şöyle anlatır:
Hicret ettiğimde Nebiyy-i Ekrem -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’e geldim. Bu hâdise, müslüman olmamdan önceydi. Efendimiz, âilesinin günlük gıdâsını temin ettiği küçük bir koyunu benim için sağıverdi. Sütün tamamını içip bitirdim. Sabah olunca İslâm’a girdim. Nebî -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in hâne halkı:
“–Geçen gece olduğu gibi bu gece de aç uyuyabiliriz.” dediler. Bunun üzerine Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- koyunu benim için tekrar sağdı. Bu sefer ondan birazcık içince kandım. Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“–Doydun mu?” buyurdu.
“–Yâ Rasûlallâh! Önceki gün daha çok süt içtiğim hâlde doymamıştım, ancak bugün azıcık sütle doydum!” dedim. Nebî -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“–Kâfir yedi bağırsağıyla yer, mü’min ise bir bağırsağıyla yer.” buyurdu. (Ahmed, VI, 397)
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, bir müşriğin yaptığı bu kabalık ve bencillik karşısında hiçbir şey söylemedi. Âile efrâdıyla birlikte aç olarak yattılar, hiçbir hoşnutsuzluk ve kırgınlık alâmeti göstermediler. Bu yüksek ahlâk karşısında müşrik de insâfa gelip müslüman oldu…
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, âlemlere rahmet olarak gönderildiği için O’nun sevgi ve merhameti her canlıyı ihâta eder. Birgün kendisinden müşriklere lânet etmesini istediler. O ise:
“Ben lânetçi olarak değil, âlemlere rahmet olarak gönderildim.” buyurdu. (Müslim, Birr, 87)
Müslümanlığı teblîğ etmek için Tâif’e gittiği zaman, câhil, putperest ve egoist Tâif halkı kendisini taşlamışlardı. Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- geri dönmüş, derin kederler içinde yürürken Cenâb-ı Hak, Cebrâîl -aleyhisselâm- ile Dağlar Meleği’ni gönderdi. Melek, ne isterse yapacağını, isterse oradaki iki dağı Tâiflilerin başına geçireceğini bildirdi. Âlemlere Rahmet Efendimiz ise:
“–Hayır, ben Cenâb-ı Hakk’ın onların neslinden sadece Allâh’a ibâdet edecek ve O’na hiçbir şeyi ortak koşmayacak kimseler çıkarmasını dilerim.” buyurdu. (Buhârî, Bed’ü’l-Halk, 7; Müslim, Cihâd, 111)
Tâif halkı, hicrî 9’uncu seneye kadar inançsızlıkta şiddetle direnip müslümanlara pek çok zâyiât verdirdi. Nihâyet müslümanlar:
“–Yâ Rasûlallâh! Sakîf Kabîlesi’nin okları ve mızrakları bizi yaktı, perişan etti. Onlara bedduâ ediniz!” dediğinde:
“–Yâ Rabbî! Sakîf Kabîlesi’ne hidâyet nasîb eyle! Onları bize gönder!” diye niyâz etti. Duâsı neticesinde bir müddet sonra Tâif halkı, müslüman olmak üzere Medîne-i Münevvere’ye geldi. (İbn-i Hişâm, IV, 134; Tirmizî, Menâkıb, 73/3942)
*
Muhterem okuyucularımız!
Biz buraya kadar anlattıklarımızla insan mefhûmunda en yüce zirveyi teşkil eden bir şahsiyet hakkında ne söylemeye çalıştıksa, sözlerimizin, O’nun mutlak hakîkatinden fersah fersah uzakta kaldığının idrâki içindeyiz. O’nu şânına lâyık bir sûrette anlatmış olmak iddiâsından teeddüb ederiz. Belki bu husustaki aczimizi sergileyen sözlerimizle biz, bir niyet ve gayretin şerefinden başka bir şeye tâlip değiliz. O, kendisine muhabbetteki şiddet ve samîmiyet nisbetinde nüfûz edilen bir sonsuzluk âlemidir.
Allah Teâlâ, bu âlemin semâlarında kanat açmayı hepimize nasîb buyursun!..
Âmîn!..
HİLYE-İ ŞERÎFE
Hilye, lügatte süs, ziynet, yüz ve ruh güzelliği demektir. Istılahta ise, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’in, beşer kelâmının imkânları nisbetinde kelimelerle çizilmiş resmidir.
18’inci asır Osmanlı âlim ve şâirlerinden Süleyman Nahîfî şöyle der:
“Şu muhakkaktır ki, bir kimse, hilye-i şerîfe yazsa ve ona çok nazar eylese, Allah Teâlâ o kimseyi hastalıktan, sıkıntılardan ve ânî ölümden muhâfaza eyler. Şâyet bir yere sefer ettiğinde berâberinde götürürse, o seferinde dâimâ Hak -celle celâlühû-’nun muhâfazasında olur.”
Birçok İslâm müellifi, hilye-i şerîfenin sayısız fazîletleri hakkında düşüncelerini ortaya koymuşlardır. Hattâ Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’i rüyâda görmek için de hilye-i şerîfeyi teberrüken ezberleme an’anesi, birçok İslâm ülkesinde hâlâ mevcuttur.
İnsanın gönlü, fıtratı îcâbı dâimâ güzelliğe doğru meyleder, onunla berâber olmak ister. Bu câzibe sebebiyle zihin dâimâ onunla meşgul olur. Gönülde rûh ve ahlâk bakımından mahbûbuna benzeme arzusu doğar. Netîcede sevdiği şahsı örnek alarak onun hâliyle hâllenmeye başlar. Bu fıtrî temâyül sebebiyle hilye-i şerîfenin, Peygamber Efendimiz’e olan iştiyak, muhabbet ve ittibâyı artırmaya vesîle olacağı muhakkaktır.
Nitekim Hazret-i Hasan -radıyallâhu anh-, üvey dayısı Hind bin Ebî Hâle’ye Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in hilyesini sorarken, içinde bulunduğu hâlet-i rûhiyeyi şu sözleriyle dile getirmiştir:
“Dayım Hind bin Ebî Hâle, Allah Rasûlü’nün hilyesini çok güzel anlatırdı. Kalbimin O’na bağlı kalması ve O’nun izinden gidebilmem için, dayımın Allah Rasûlü’nden bir şeyler anlatması, benim çok hoşuma giderdi.” (Tirmizî, Şemâil, s. 10)
Habîb-i Ekrem Efendimiz’in kelimelerle resmini çizmeye çalışan hilye-i şerîfeler, saâdet devrine eremeyen ve hasretle yanan gönülleri bir nebze olsun teskin ve tesellî etmektedir. Hilye’ler vâsıtasıyla katredeki ummânı görmeye çalışan mü’minler, Âlemlerin Efendisi’ne olan muhabbetlerini artırarak O’nun üsve-i hasenesinden istifâde etmeye, şemâil ve ahlâkı ile mütehallî olmaya gayret göstermişlerdir.
Bununla birlikte, Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in “nûrun alâ nûr” yâni nûr üstüne nûr olan mübârek sîmâsını sözle tasvîr ederken kelimelerin kifâyetsizliği ile beşerin O’nun hakîkatini kavramaktaki mutlak aczi hesâba katılmalıdır. Bunun târihte meşhur bir misâli vardır.
Hazret-i Mevlânâ’nın mürîdesi Gürcü Hâtun’un paşa olan beyi, Kayseri’ye tâyin olur. Gürcü Hatun, Selçuklu sarayının meşhur ressam ve nakkâşı Aynü’d-Devle’yi, gizlice resmini çizip kendisine getirmesi için Hazret-i Mevlânâ’ya gönderir. Ressam, gâfilâne huzûra çıkıp vaziyeti Hazret-i Mevlânâ’ya anlatır. O da mütebessim bir şekilde:
“–Sana emredileni arzu ettiğin şekilde yerine getir!” der.
Ressam çizmeye başlar. Fakat, netîcede karşısındaki sîmânın çizdiği resimle alâkasız başka bir muhtevâya büründüğünü fark edip yeniden çizmeye başlar. Böylece Hazret-i Mevlânâ’nın, resmi çizilirken yirmi kere şekil değiştirdiğine şâhid olur. Sonunda aczini anlar ve bu işten vazgeçmek mecbûriyetinde kalır. Hazret-i Mevlânâ’nın ellerine kapanır. Zîrâ sanatı, kendi çizgilerinin içinde kaybolmuştur.[83]
Bu hâdise, ressamın gönlünü uyandırır; hayret, dehşet ve ürperiş içinde derin düşüncelere daldırır ve enfüsî âlemin seyyâhı eyler. Bu hâl içerisinde ressam kendi kendine:
“Bir dînin velîsi böyle olursa, kim bilir nebîsi nasıl olur?” der.
Artık gönül âleminde bambaşka bir pencereden Allah Rasûlü’nün tahayyülüne dalar.
Acabâ yazılan şemâil-i şerîfeler, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in hakîkatinin kaçta kaçını ifâde edebilir?! Muhakkak ki şemâil-i şerîfeyi, herkes gönlündeki muhabbet nisbetinde ve kelimelerin sınırlı mânâları çerçevesi içinde resmedebilir.
Biz de aczimize rağmen rivâyetlerden gönlümüze akseden şebnemler nisbetinde hilye-i şerîfeyi teberrüken nakletmeyi uygun bulduk…
Mübârek Şemâil-i Şerîfeleri
Muhtelif rivâyetlerde hulâsaten şöyle buyrulmaktadır:
Rasûl-i Ekrem -sallâllâhu aleyhi ve sellem- uzuna yakın, orta boylu idi.
Yaratılışı fevkalâde dengeli olup mütenâsip bir vücûda sahipti.
Göğsü geniş, iki omuzlarının arası açıktı. İki kürek kemiği arasında nübüvvet mührü vardı.
Kemikleri ve eklemleri irice idi.
Teni gül gibi pembemsi beyaz, nûrânî ve parlak, ipekten yumuşaktı.
Mübârek vücûdu dâimâ temiz idi ve râyihası ferahlık verirdi. Koku sürünsün veya sürünmesin, teni ve teri, en güzel kokulardan daha ayrı bir letâfette idi. Bir kimse O’nunla musâfaha etse, bütün gün O’nun latîf kokusunun hazzını duyardı. Sanki gül, kokusunu O’ndan almıştı. Mübârek elleriyle bir çocuğun başını okşasalar, o çocuk, güzel kokusuyla diğer çocuklardan ayırt edilirdi.
Ebû Cuheyfe -radıyallâhu anh- şöyle anlatır:
“Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- öğle sıcağında Bathâ Vâdisi’ne gitti. Abdest aldı, (seferde olduğu için) öğleyi ve ikindiyi ikişer rekât kıldı… Namazdan sonra insanlar kalktılar ve Allah Rasûlü’nün elini tutup yüzlerine sürmeye başladılar. Ben de O’nun elini tuttum ve yüzüme koydum. Bir de ne göreyim, O’nun mübârek eli kardan daha serin ve kokusu miskten daha güzel!” (Ahmed, IV, 309)
Varlık Nûru, terlediği zaman mübârek teni, gül yaprakları üzerindeki şebnemleri andırırdı.
Sakalı gür idi. Uzattığı zaman, bir tutamdan fazla uzatmazdı. Vefât ettiklerinde, saçlarında ve sakallarında yirmi kadar beyaz vardı.
Kaşları hilâl gibi olup iki kaşı arası birbirinden uzakça ve açık idi.
İki kaşı arasında bir damar bulunuyordu ki, Hak için öfkelendiği zaman kabarırdı.
Dişleri inci gibi olup dâimâ misvak kullanır ve sık sık kullanılmasını tavsiye ederlerdi.
Kirpikleri uzun ve siyah idi. Gözleri büyükçe, siyahı tam siyah, beyazı tam beyaz idi. Sanki gözlerinde kudret eliyle ezelde çekilmiş bir sürme vardı.
Müstesnâ rûhî yapısının kemâli gibi, vücut yapısının cemâli de eşsizdi.[84]
Sîmâsı, geceleyin ayın on dördü gibi parlardı.
Hazret-i Âişe -radıyallâhu anhâ- buyururlar ki:
“Rasûlullâh’ın yüzü o kadar nûr saçardı ki, gece karanlığında ipliği, iğneye O’nun yüzünün aydınlığında geçirirdim.”
İki kürek kemiği arasında nübüvvetine dâir ilâhî bir nişan vardı. Birçok sahâbî, onu öpebilmenin hasretiyle yaşardı. Vefâtı sırasında bu mührün gayb âlemine gitmesi, irtihâlinin tasdîki oldu. (Tirmizî, Şemâil, s. 15; İbn-i Sa’d, II, 272; İbn-i Kesîr, el-Bidâye, V, 231)
Mübârek ve nûrânî vücûdu vefâtından sonra hiçbir değişikliğe uğramamıştı. Hazret-i Ebû Bekir -radıyallâhu anh-, mahzun, müteessir, mağmum, gözü ve gönlü yaşlı bir şekilde “Varlık Nûru”na nazar ederek:
“Hayâtın gibi vefâtın da ne güzel yâ Rasûlallâh!..” dedi ve mübârek alınlarına dudaklarını değdirdi. (İbn-i Sa’d, II, 265; İbn-i Ebî Şeybe, Musannef, III, 57)
Yüksek Hâl ve Davranışlarından Bâzıları
Allah Rasûlü’nün mübârek yüzü, yüzlerin en güzel ve temizi idi. Yahudî âlimlerinden Abdullah ibn-i Selâm, hicrette merakla Allah Rasûlü’nü sormuş, vech-i mübâreklerine bakınca da:
“Bu yüz yalan söylemez!” diyerek müslüman olmuştu. (Tirmizî, Kıyâmet, 42/2485; İbn-i Mâce, Et’ime, 1; İkâmet, 174)
Hâris bin Amr şöyle anlatır:
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Minâ’da veya Arafat’tayken yanına vardım. İnsanlar etrâfını sarmışlardı. O esnâda bedevîler geliyor ve Efendimiz’in mübârek yüzünü görünce:
“–Bu mübârek bir yüzdür!” demekten kendilerini alamıyorlardı. (Buhârî, el-Edebü’l-Müfred, no: 1148)
Çünkü O’ndaki güzellik, heybet, nûrâniyet ve letâfet o derecede idi ki, Allâh’ın Peygamberi olduğuna dâir, ayrıca bir mûcize, delil ve bürhâna ihtiyaç yoktu.
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, bir şeyi arzu etmediği zaman, derhâl sîmâlarından fark edilir, bir şeyi beğenince de memnûniyeti hissedilirdi.
İlk yaratılan nûr, O’nun nûrudur. Cism-i nazîfânelerinde zindelik, kuvvetli hayâ ve müthiş bir azim, bir arada idi. Örtüsüne bürünmüş bâkire bir genç kızdan daha edepli idi.
Rikkat-i kalbiyesinin derinliğini lâyıkıyla îzâh edebilmek mümkün değildir.
Yüzünde nûr-i melâhat, sözlerinde selâset, hareketlerinde letâfet, lisânında talâkat, kelimelerinde fesâhat, beyânında fevkalâde belâğat vardı.
Fuzûlî söz söylemeyip her kelâmı hikmet ve nasîhat idi. Lügatinde aslâ dedikodu ve mâlâyâni yoktu. Herkesin akıl ve idrâkine göre söz söylerdi.
Mülâyim ve mütevâzı idi. Gülmesinde kahkaha gibi aşırılık olmazdı. Dâimâ mütebessimdi.
O’nu ansızın gören kimseyi haşyet sarardı. O’nunla ülfet ve sohbet eden kimse, O’na cân u gönülden âşık ve muhib olurdu.
Derecelerine göre fazîlet erbâbına ihtirâm eylerdi. Akrabâsına da ziyâdesiyle ikrâm ederdi. Ehl-i beytine ve ashâbına hüsn-i muâmele ettiği gibi, diğer insanlara da rıfk ve lutf ile muâmele ederdi.
Hizmetkârlarını pek hoş tutardı. Kendisi ne yer ve ne giyerse, onlara da onu yedirir ve onu giydirirdi. Cömert, ikram sahibi, şefkatli ve merhametli, cesur ve halîm idi.
Ahid ve vaadinde sâbit, kavlinde sâdık idi. Ahlâk güzelliği, akıl ve zekâ seviyesi bakımından bütün insanlardan üstün ve her türlü medh u senâya lâyık idi.
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in hüznü dâimî, tefekkürü aralıksız idi. Zarûret olmaksızın konuşmazdı. Sükûnet hâli uzun sürerdi. Bir söze başlayınca, yarım bırakmadan tamamlayarak bitirirdi. Birçok mânâları birkaç kelimede toplar, öyle söylerdi. Sözleri tane tane idi. Ne lüzûmundan fazla ne de az idi. Yaratılış olarak yumuşak olmasına rağmen gâyet salâbetli ve heybetli idi.
Öfkelendiği zaman yerinden kalkmazdı. Hakk’a îtiraz edilmesinin, hakkın çiğnenmesinin hâricinde öfkelenmezdi. Kimsenin farkına varmadığı bir hak çiğnendiği zaman öfkelenir, hak yerini buluncaya kadar öfkesi devâm ederdi. Ancak hakkı tevzî ettikten sonra sükûnete bürünürdü. Aslâ kendisi için öfkelenmezdi. Şahsî meselelerde kendisini müdâfaa etmez, kimseyle münâkaşaya girmezdi.
O, kimsenin hânesine izin almadıkça adım atmazdı. Evine geldiği zaman da evde kalacağı müddeti üçe bölerdi. Birini Allâh’a ibâdete, birini âilesine, diğerini de şahsına ayırırdı. Kendisine ayırdığı zamanını avâm-havâs insanların hepsine tahsis eder, onlardan kimseyi mahrum bırakmazdı. Hepsinin gönlünü fethederdi.
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in her hâl ve hareketi, zikir ile idi. Belli bir yerinde oturmanın âdet edinilmesini önlemek için mescidlerin her yerinde oturduğu olurdu. Yerlere ve makamlara kudsiyet izâfe edilmesini ve meclislerde kibirlenmeye sebep olacak bir tavır takınılmasını istemezdi.
Bir meclise girince, neresi boş kalmışsa, oraya oturur, herkesin de böyle yapmasını arzu ederdi.
Kim O’ndan herhangi bir ihtiyâcını gidermek için bir şey istese, ister ehemmiyetli, ister ehemmiyetsiz olsun, onu yerine getirmeden huzur bulamaz, ihtiyâcı halletmesi mümkün olmadığı takdirde hiç olmazsa güzel bir söz ile muhâtabının gönlünü almaktan geri kalmazdı. O, herkesin dert ortağı idi.
Hangi makam ve mevkîde olurlarsa olsunlar, zengin-fakir, âlim-câhil bütün insanlar O’nun yanında insan olmak haysiyetiyle eşit bir muâmeleye nâil olurlardı. Bütün meclisleri ilim, hilim, hayâ, sabır, tevekkül ve emânet gibi fazîletlerin hâkim olduğu bir mahaldi.
Ayıp ve kusurlarından dolayı kimseyi kınamaz, îkâz ihtiyâcı belirdiğinde bunu, karşısındakini rencide etmeyecek bir şekilde, zarif bir îmâ ile yaparlardı. Hiç kimsenin zâhire çıkmamış ayıp ve kusuruyla meşgûl olmadığı gibi, bu tür hâllerin araştırılmasını da şiddetle men ederlerdi. Esâsen başkaları hakkında zan ve tecessüs, ilâhî emirlerle men olunmuştu.
Sevâbını umduğu meseleler hâricinde konuşmazdı. Sohbet meclisleri vecd içinde idi. O konuşurken etrâfı öyle büyülenir ve can kulağıyla dinlerdi ki, Hazret-i Ömer’in ifâdesi vechile, başlarına bir kuş konmuş olsa, uçmadan saatlerce durabilirdi. O’ndan ashâbına akseden edep ve hayâ o derecede idi ki, ashâbı, kendisine suâl sormayı bile -çoğu kere- cür’et telâkkî eder ve çölden bir bedevî gelerek Hazret-i Peygamber’le sohbete vesîle olsa da, O’nun feyz ve rûhâniyetinden istifâde etsek diye beklerlerdi.[85]
Elhâsıl sûreti güzel, sîreti mükemmel, misli yaratılmamış bir vücûd-i mübârek idi.
Emsâlsiz Cesâret ve Şecâati
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’den daha büyük bir kahraman tasavvur etmek mümkün değildir.
Korku ve dehşet O’nda ömrünü tüketmişti. Olağanüstü hâller karşısında sabır ve sebat gösterir, korku ve telâşa düşüp uygunsuz hareket etmezdi.
Kendisini öldürmeye gelenlerin arasından “Yâsîn Sûresi”nin baş kısmındaki şu âyetleri okuyarak korkusuzca geçmişti:
“Biz, onların boyunlarına halkalar geçirdik. O halkalar çenelere kadar dayanmaktadır. Bu yüzden kafaları yukarı kalkıktır. Önlerinden bir set ve arkalarından bir set çektik de onları kapattık; artık göremezler.” (Yâsîn, 8-9)
Hazret-i Ali -radıyallâhu anh- buyurur:
“Bedir’de savaş bütün şiddetiyle devâm ederken, bâzen biz Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in arkasına sığınıyorduk. Düşman saflarına en yakın yerde O bulunurdu. O, insanların en cesur ve metânetli olanı idi.” (Ahmed, I, 86)
O, îlâ-yı kelimetullâh için dâimâ en önde savaşırdı. Huneyn Gazâsı’nda, başlangıçta İslâm ordusunda meydana gelen çözülme karşısında, O, metânetini hiç bozmayarak kendisini düşman saflarının ortasına atmış, bindiği hayvanını mütemâdiyen ileri sürerek ashâbının şecâatini artırmış ve nihâyet te’yîd-i ilâhî ile de zafer nasîb olmuştur. (Müslim, Cihâd, 76-81; Ahmed, III, 157, V, 286; İbn-i Hişâm, IV, 72; Vâkıdî, III, 897-899)
Şöyle buyurmuşlardı:
“Ümmetime ağır gelmeyecek olsaydı, hiçbir seriyyeden (askerî hareketten) geri kalmaz, hepsine katılırdım. Allah yolunda şehîd olmak, sonra diriltilip tekrar şehîd olmak, yine diriltilip tekrar şehîd olmak isterdim.” (Buhârî, Îmân, 26; Müslim, İmâre, 103, 107)
*
Burada kelimelerin mahdûd imkânlarıyla hulâsa etmeye çalıştığımız bu yüksek yaratılıştaki husûsiyetler, O’ndan idrâkimize damlayan şebnemlerden ibârettir. Vâsıl-ı ilâllâh olabilmenin sırrı, Allâh’ın Kitâb’ına ve Varlık Nûru’nun Sünnet-i Seniyye’sine ihlâs, samîmiyet ve gayretle tâbî olmak, Allah ve Rasûlü’nün sevdiklerine muhabbet duyup, sevmediklerinden de nefret etmektir. Her ikisinin arasındaki fark, a’lâ-yı illiyyîn ile esfel-i sâfilîn[86] arasındaki fark kadar sonsuzdur. Allah Rasûlü’nün hissiyâtından istifâde edebilmenin temel şartı, O’na muhabbet ve O’nun sevmediklerine nefrettir.
DÂSİTÂNÎ MUHABBETİNİN YANIK TERENNÜMLERİ
Hakîkat-i Muhammediyye’ye yakınlaşabilmek, akıldan ziyâde muhabbet ve aşkla mümkündür. O’na tâbî olmanın şeref, haz ve lezzetini tatmak için, kendisine ümmet olmak isteyen peygamberler bile çıkmıştır.[87]
O’nun nûr cemâli, âşıklarının nazarında bütün varlığı gölge hâlinde bırakmış, gönüller O’nun en ufak bir arzusuna:
“Anam, babam Sana fedâ olsun yâ Rasûlallâh!” diye cevap vermiştir.
O’nun bu âleme şeref verdiği Rabîulevvel ayının mübârek gün ve geceleri, mü’minlere rahmet ve gufrân olarak açılmıştır.
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, âşıklarının kıyâmete kadar devâm edeceğini şöyle beyan buyurmuştur:
“Ümmetim içinde beni en çok sevenlerin bir kısmı benden sonra gelenler arasından çıkacaktır. Onlar beni görebilmek için mallarını ve âilelerini fedâ etmeye can atarlar.” (Müslim, Cennet, 12; Hâkim, IV, 95/6991)
Rabbimiz biz âcizleri, bu hadîs-i şerîfin muhtevâsına dâhil eylesin! Âmîn!..
*
Önceleri bir hristiyan olduğu hâlde hakîkat-i Muhammediyye’yi idrâkin hazzına ulaşınca, gözü yaşlı bir mü’min ve yanık bir Peygamber âşığı hâline gelerek Yaman Dede adını alan, yakın zamanların içli şâirinin şu mısrâları ne güzeldir:
Susuz kalsam, yanan çöllerde can versem elem duymam,
Yanardağlar yanar bağrımda, ummanlarda nem duymam,
Alevler yağsa göklerden ve ben messeylesem duymam,
Cemâlinle ferâh-nâk et ki yandım yâ Rasûlallâh!..
Ne devlettir yumup aşkınla göz, râhında can vermek,
Nasîb olmaz mı sultânım haremgâhında can vermek?
Sönerken gözlerim âsân olur âhında can vermek,
Cemâlinle ferâh-nâk et ki yandım yâ Rasûlallâh!..
Boyun büktüm, perîşânım, bu derdin sende tedbîri,
Lebim kavruldu âteşten döner pâyinde tezkîri,
Ne dem gönlün murâd eylerse taltîf eyle KITMÎR’i,
Cemâlinle ferâh-nâk et ki yandım yâ Rasûlallâh!..
Bu na’tin şâirindeki Peygamber muhabbetinin seviyesini gösteren bir hâtırayı, talebelerinden biri şöyle nakleder:
“Birgün dersler bitti, okuldan çıktık. Öğle vakti, Taksim’e doğru gidiyordum. Alman Sefâreti civârında bir mescid vardı. İşte oradan yukarı doğru tek başıma gidiyordum. Bir de baktım ki Yaman Dede. Mescidin duvarına yaslanmış, sanki son nefesini veriyor gibi bir hâli var. Hâlsiz, mecâlsiz, başı hafif sağ öne doğru düşmüş, boynu bükülmüş, öylece duruyor.
Hemen koşarak yanına gittim ve:
«–Hocam, hayırdır, geçmiş olsun, neyiniz var, hasta mısınız?» dedim.
Baktım hoca ağlıyor. Bu sefer:
«–Hocam niçin ağlıyorsunuz, başınıza bir şey mi geldi?» dedim.
Yaman Dede ise çok ince ve titrek bir sesle:
«–Hayır yavrum, hayır! Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz aklıma geldiği zaman, kendimi kaybediyorum, ayakta duracak mecâlim kalmıyor. Ya bir yere dayanmam gerekiyor, ya da oturmam îcâb ediyor.» dedi.”[88]
*
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- kendisini ashâbına o kadar sevdirmişti ki, bu sevginin derinliğini îzah etmek mümkün değildir. Böyle bir sevgi, ancak ilâhî muhabbet ve feyz ile gerçekleşebilir; aksi hâlde imkânsızdır.
Uhud günü Medîne bir haberle çalkalanmıştı. “Muhammed -sallâllâhu aleyhi ve sellem- öldürüldü!” denilince şehirde çığlıklar kopmuş, feryatlar Arş’a yükselmişti. Herkes yollara düşerek gelenlerden bir haber almaya çalışıyordu. Ensâr’dan Sümeyrâ Hâtun’a iki oğlu, babası, kocası ve kardeşinin şehîd olduğu haber verildiği hâlde, o mübârek hanım bunlara hiç aldırmıyor, kendisini asıl kaygılandıran husûsu, yâni Allah Rasûlü’nün hâlini sorarak:
“–O’na bir şey oldu mu?” deyip duruyordu.
Sahâbe-i kirâm cevâben:
“–Allâh’a hamd olsun ki durumu iyidir. O, senin arzu ettiğin gibi hayattadır!” dediler.
Sümeyrâ Hâtun:
“–Onu görmeden gönlüm huzur bulmayacak, bana Allah Rasûlü’nü gösteriniz.” dedi.
Gösterdiklerinde derhâl gidip elbisesinin ucundan tuttu ve:
“–Anam-babam Sana fedâ olsun yâ Rasûlallâh! Sen sağ olduktan sonra gayrı hiçbir şeye endişelenmem!” dedi. (Vâkıdî, I, 292; Heysemî, VI, 115)
Ashâbın bu coşkun muhabbetini, onların hadîs-i şerîf rivâyet edişlerinde de açıkça görmekteyiz. Sahâbe-i kirâm, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’den bir hadîs-i şerîf rivâyet ederken, bilmeyerek yanlış bir şey söylememek için ve o hadîs-i şerîfi Allah Rasûlü’ne nisbet etmenin mânevî ağırlığının endişesiyle dizleri titrer, yüzleri sararırdı.
Meselâ Abdullah ibn-i Mes’ûd’u; “Kâle Rasûlullah!: Rasûlullah buyurdu ki”
derken, müthiş bir titreme alırdı. Ve birçok sahâbî, bütün beşerî nisyan zaaflarını dikkate alarak, bir sözü Allah Rasûlü’ne izâfe ederken;
“Böyle veya bunun gibi, buna yakın, şu şekilde buyurdu…” gibi lâfızları bilhassa ifâde ederlerdi.
Amr bin Meymûn şöyle anlatıyor:
“Ben, İbn-i Mes’ûd -radıyallâhu anh-’ın perşembe akşamları gerçekleştirdiği sohbetlerini hiç aksatmazdım. Bu sohbetlerde, onun herhangi bir şey husûsunda (hassâsiyetinden dolayı); «Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- buyurdular ki…» dediğini hiç duymadım. Lâkin bu akşamların birinde, «Rasûlullah Efendimiz buyurdular ki…» diyerek (söze başladı, fakat arkasını getiremeyip) başını öne eğdi. (Biraz bekledikten sonra) kendisine baktım. Gömleğinin ilikleri çözülmüş, gözlerinden yaşlar boşanmış, avurtları şişmiş vaziyette ayakta duruyordu. (Bir müddet bu vaziyette kaldıktan sonra) sözünü şöyle tamamladı:
«Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- öyle veya ona yakın ya da ona benzer bir şey söylemişti.»” (İbn-i Mâce, Mukaddime, 3)
Çünkü O, öyle büyük bir peygamberdi ki, üzerinde hutbe okuduğu hurma kütüğü bile, O’nun hicrânı ile yanarak ağladı. Susuz kalan ümmetine parmaklarından mûcizevî musluklar aktı. Abdest aldığı su kabından yudumlayan hastalar, şifâ buldu. Sofrasında bulunanlar, lokmaların tesbîhini duydu.[89] O’ndan hâtıra kalan saç ve sakalının mübârek telleri, câmi minberlerinde saklanarak “sakal-ı şerîf” adıyla asırlardan beri ümmete bereket vesîlesi oldu.
Kıyâmette mahşer imâmı O;
Mücrimlerin şefâatçisi O;
Ümmeti için “ümmetî ümmetî” diye sızlanan O, -sallâllâhu aleyhi ve sellem-…
Livâü’l-Hamd[90] O’nun elinde…
Bütün peygamberler O’nun gölgesinde…
Cennetin kapılarını açacak ilk el, yine O’nun eli…
Şeyh Gâlib, bu manzarayı ne güzel dile getirir:
Hutben okunur minber-i iklîm-i bekâda,
Hükmün tutulur mahkeme-i rûz-i cezâda,
Gülbang-i kudûmün çekilir arş-ı Hudâ’da,
Esmâ-i şerîfin anılır arz u semâda,
Sen Ahmed ü Mahmûd u Muhammed’sin Efendim!
Hak’tan bize sultân-ı müeyyedsin Efendim!..
Ucu kıyâmete kadar sürecek olan aşk kâfileleri, O’nun muhabbet ve heyecânı ile akıyor ve akacak!.. Dünyâ ve âhiretin saâdet ve selâmeti, O’na muhabbet sermâyesiyle mümkündür.
Rûhî tekâmül için muhabbet şarttır. Fakat koca bir dağa benzeyen bu esâsın, bir de aynı çapta uçurumu vardır. O da nefret… Ve ikisi bir arada… Muhabbeti lâyıkına, nefreti müstahakkına yöneltmemiz lâzımdır. Biz nefret ettiğimiz şeyin mukâbiline muhabbet göstermek yerine, asıl muhabbet ettiğimizin zıddına nefret duymakla mükellefiz. Çünkü muhabbet öncedir ve sağ kanadı teşkil eder. Nefret ise, sonradır ve sol kanattır. Müslüman da, işte bu iki kanatla uçan kişidir. Ancak bu uçuşta evvelâ muhabbet kanadını hareketlendirmek gerekmektedir.
Muhabbet veya nefret ettiğimiz kimselerin belki maddî beden yapısı bakımından aralarında pek fark olmayabilir. Fakat birinin nûr, öbürünün zift odağı olması bakımından aralarındaki mânevî fark, nâmütenâhîdir.
Varlık Nûru’na muhabbetimiz ve O’nun zıtlarına olan nefretimiz, bunun açık bir işâretidir.
Eskiden mühürlere bir vecîze veya beyit hakkettirmek âdetti. Bezm-i Âlem
Vâlide Sultan, Cenâb-ı Hakk’ın bu âlemi nûr-i Muhammedî’ye olan muhabbeti sebebiyle halkettiğini ifâde etmek üzere mührüne:
Muhabbetten Muhammed oldu hâsıl,
Muhammed’siz muhabbetten ne hâsıl?!
Zuhûrundan Bezm-i Âlem oldu vâsıl…
mısrâlarını hakkettirmiştir.
Son devrin büyük meşâyıhından Menemen şehîdi M. Es’ad Erbilî Hazretleri, Rasûlullâh’a duyduğu aşkın kavurucu ateşi içinde yanışını ne güzel ifâde eder:
Tecellâ-yı cemâlinden habîbim nev-bahâr âteş!
Gül âteş, bülbül âteş, sünbül âteş, hâk ü hâr âteş!
“Habîbim, Sen’in güzelliğinin tecellî ederek ortaya çıkmasından (dolayı, sana âşık olan) ilkbahar ateş, gül ateş, bülbül ateş, sünbül ateş, toprak ve diken ateş!..”
Şuâ-yı âfitâbındır yakan bil-cümle uşşâkı;
Dil âteş, sîne âteş, hem dü çeşm-i eşk-bâr âteş!
“Bütün âşıkları yakan, (o mübârek yüzünün) güneş (gibi parlak) nûrudur. (Bu sebeple) gönül ateş, sîne ateş, (aşkınla) ağlayan (şu) iki göz dahî ateş!..”
Ne mümkün bunca âteşle şehîd-i ışkı gasletmek?
Cesed âteş, kefen âteş, hem âb-ı hoş-güvâr âteş
“Bu kadar ateşle aşk şehîdini yıkamak ne mümkün?! Cesed ateş, kefen ateş, şehidi yıkayacak tatlı su dahî ateş!..”
Fuzûlî ise, meşhur Su Kasîdesi’nde, bu hasret dolu gönül yangınını şöyle ifâde eder:
Saçma ey göz eşkden gönlümdeki odlâre su
Kim bu denlû dûtuşan odlâre kılmaz çâre su
“Ey göz (Allâh’ın yüce Rasûlü’nün muhabbetiyle) gönlümde (tutuşup alevlenmiş) ateşlere gözyaşından su dökme! Çünkü bu (son) derece (aşk harâretiyle) tutuşmuş olan ateşlere su (dökmek) çâre değildir. (Bu aşk ateşi sönmez!)”
Âb-gûndur günbed-i devvâr rengi bilmezem
Yâ muhît olmuş gözümden günbed-i devvâre su
“(Fakat yine de gözlerim O’nun aşkından, o kadar ağlamakta ki, şu) dönen gök kubbe (baştanbaşa) su renginde midir; yoksa gözümden (dökülen) su(lar mı, bütün) gök kubbeyi kuşatmıştır (doğrusu bilemiyorum; şaşkın bir hâldeyim).”
Suya virsün bağbân gül-zârı zahmet çekmesün
Bir gül açılmaz yüzün tek virse bin gül-zâre su
“Bahçıvan gül bahçesini sulamak için (boş yere) zahmet çekmesin! (Zîrâ), bin tane gül bahçesi sulasa, (yâ Rasûlallâh, yine de) Sen’in yüzün gibi bir gül (hiçbir zaman) açılmaz!..”
Dest-bûsu ârzûsuyla ölürsem dostlar
Kûze eylen toprağum sunun anunla yâre su
“Ey dostlar! Şâyet ben Hazret-i Peygamber’in elini öpme arzusuyla ölürsem, toprağımdan bir testi yapın (ve) onunla (O Yüce) Sevgili’ye su ikrâm edin! (Belki böylece O’nun elini öpmek ve şefâatine vâsıl olmak nasîb olur.)”
Hâk-i pâyine yetem dir ömrlerdir muttasıl
Başını daşdan daşa urup gezer âvâre su
“(O rahmet Peygamberi’nin) ayağının (değdiği, gezip dolaştığı, mübârek) toprağına ulaşayım diye, su(lar), hiç durmadan ömürler boyu baş(lar)ını taştan taşa vurarak âvâre (ve meclûb bir şekilde) akmaktadır…”
*
İslâm târihinin sahâbe devrinden sonra en ihtişamlı safhasını teşkil eden Osmanlı Devleti, pâdişâhından çobanına kadar bütün halkının Peygamber muhabbetiyle temeyyüz ettiği bir devlettir. Peygamber -aleyhissalâtü vesselâm-’a, her adı anıldığında salât ü selâm getirmekten öteye bir de ihtirâm ile elini kalbine koymak, O’nun menâkıbı okunurken doğum ânını ifâde eden kısımları topyekûn ayakta dinlemek gibi sayısız ihtiram tezâhürünün en mükemmel örneklerini bu yüce devletin zirvesindeki pâdişahlar, bir örf hâline getirerek ortaya koymuşlardır. Medîne-i Münevvere postası geldiği zaman abdestini tazelemeden, oradan gelen kâğıtları öpüp gözüne sürmeden ve ayağa kalkmadan okutturan bir tek Osmanlı pâdişâhı yoktur.
Ayrıca Mescid-i Nebevî’nin tamirinde her taşı, büyük ve küçük abdestli olarak ve besmele ile yerine koyan Osmanlılar’ın bu tamir esnâsında çekiçlerine keçe bağlayarak rûhâniyet-i Rasûlullâh’ı tedirgin kılmaktan teeddüb etmeleri, misli görülmemiş birer edep ve ihtiram numûnesidir.
Yine Osmanlılar devrinde Medîne-i Münevvere’ye gönderilen Surre Alayı, şehre girmeden, yakın bir yerde konaklar, kendilerini Medîne’nin mânevî havasına hazırlayıp istihâreden sonra mânevî işâretle huzûr-i Rasûlullâh’a yaklaşırlar, ziyâretlerini îfâ ederlerdi. Dönüşlerinde de memleketlerine şifâ ve teberrük maksadıyla Medîne’nin mübârek toprağını götürürlerdi.
Yine Medîne-i Münevvere’nin muhâfazası ile vazîfeli Osmanlı paşaları, arabalarını Mescid-i Nebevî’nin uzağında durdururlar, edeple huzûr-i Rasûlullâh’a yürüyerek gelirlerdi.
Osmanlı pâdişahlarının, zamanının portreleri demek olan minyatürlerinde, sarıklarının ucundaki sorgucun bir süpürge maskotu olduğunu acabâ kim bilir? Bununla Harameyn-i Şerîfeyn’in süpürgecisi olduklarını telâkkî ederler ve Harameyn’in süpürgecilerinin maaşlarını, kendi servetleri içinden verirlerdi.
Bu edebin sayısız misâllerinden biri de şudur:
Sultan I. Ahmed Han, Peygamber -aleyhissalâtü vesselâm-’ın “kadem-i şerîf”lerini kavuğunun üstüne resmettirerek, tedâîsinden feyz almaya çalışmış ve:
N’ola tâcum gibi başumda götürsem dâim,
Kadem-i pâkini ol Hazret-i Şâh-ı Rusül’ün…
Gül-i gülzâr-ı nübüvvet o kadem sâhibidür,
Ahmedâ durma yüzün sür kademine O Gül’ün!..
mısrâlarını söylemiştir.
Cihan pâdişâhı Yavuz Sultan Selim Han ise, kendisini Rasûlullâh’ın hakîkatine eriştirecek bir peygamber vârisi velîyi, dünyâdaki bütün nîmetlerden aziz bilmiş ve:
Pâdişâh-ı âlem olmak bir kuru kavgâ imiş;
Bir velîye bende olmak cümleden a’lâ imiş!..
diyerek, Allah ve Rasûlullah dostuna yakın olabilmenin kıymet ve hasretini belirtmiştir.
Azîz Mahmûd Hüdâyî Hazretleri de bu muhabbeti şöyle dile getirir:
Kudûmun rahmet ü zevk u safâdır yâ Rasûlallâh!
Zuhûrun derd-i uşşâka devâdır yâ Rasûlallâh!
Hüdâyî’ye şefâat kıl eğer zâhir eğer bâtın,
Kapına intisâb etmiş gedâdır yâ Rasûlallâh!
Hazret-i Âişe -radıyallâhu anhâ-, Rasûlullâh’ın nûrlu sîmâsını şu şekilde târif ederdi:
وَلَوْ سَمِعَ أَهْلُ مِصْرَ أَوْصَافَ حَدِّه۪
لَمَا بَذَلوُا فِى سَوْمِ يُوسُفَ مِنْ نَقْدٍ
لَوَائِمُ زُلَيْحَا لَوْ رَأَيْنَ جَبِينَهُ
َلاٰثَرْنَ بِالْقَطْعِ الْقُلُوبَ عَلَى اْلأَيْدِ
“Mısır ahâlisi, Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in yüzünün güzelliğini işitmiş olsalardı, Yûsuf -aleyhisselâm-’ın pazarlığında bir kuruş dahî harcamazlardı. Züleyhâ’yı kötüleyen kadınlar, Rasûl-i Ekrem’in nûr gibi parlayan alnını görselerdi, elleri yerinekalblerini keserlerdi.”
Hadîs âlimi, müctehid, İmâm Nevevî Hazretleri, Rasûlullah ile o kadar aynîleşmişti ki; O’nun, karpuzu kırarak mı, keserek mi yediğini bilmediği için, nazarında karpuzun bütün lezzeti kaybolmuştu.
Orta Asya’dan Balkanlar’a kadar İslâm’ın nûrunu ve feyzini gönüllerde yeşerten büyük velîSeyyid Ahmed-i Yesevî
Hazretleri, 63 yaşında vefât eden Rasûlullâh’a duyduğu engin aşk ve muhabbet sebebiyle bu yaştan sonraki ömründe yeryüzünde dolaşmaya vedâ etmiş, vefât edinceye kadar on yıl, mezar gibi bir mahzende irşad hayâtına devâm etmiştir.
İmâm Mâlik -rahmetullâhi aleyh-, Rasûlullâh’ın bastığı toprağa hürmeten, Medîne-i Münevvere’de hayvan üstüne binmedi. Ayakkabı giymedi. Kendisine hadîs-i şerîften suâl soracak bir misâfir geldiği vakit, önce abdestini tazeler, sarık sarar, güzel koku sürünür, yüksek bir yere oturur, ondan sonra kabûl ederdi. Kendini Allah Rasûlü’nün rûhâniyetine hazırlar, O’nun mübârek kelâmını nakledeceği için edebe son derece îtinâ gösterirdi. Ravza’da imâm iken hep kısık sesle konuşurdu. Devrin halîfesi Ebû Câfer Mansur, birgün huzûr-i saâdette yüksek sesle konuşunca İmâm Mâlik Hazretleri:
“Yâ Halîfe! Bu mekânda sesini kıs! Allâh’ın, Peygamber huzûrunda yüksek sesle konuşulmaması husûsundaki ihtârı, senden daha çok fazîletli olduğu muhakkak olan ashâb için vâkî oldu!..” buyurdu.
Yine İmâm Mâlik Hazretleri, kendisine zulmeden Medîne vâlîsine hakkını helâl etmiş:
“Rasûlullâh’ın torunu olan bir zâta mahşerde dâvâcı olmaktan hayâ ederim!..” buyurmuştur.
Şâir Nâbî, hac yolculuğunda, kâfile Medîne-i Münevvere’ye yaklaşırken, bir paşanın gafleten ayağını Ravza-i Mutahhara’ya doğru uzatmasına çok üzülür. Büyük bir teessür içinde aşağıdaki mısrâları yazarak Rasûlullâh’a olan tâzîmini ifâde eder:
Sakın terk-i edebden kûy-i mahbûb-i Hudâ’dır bu!
Nazargâh-ı ilâhîdir, makâm-ı Mustafâ’dır bu!
“Cenâb-ı Hakk’ın nazargâhı ve O’nun sevgili Peygamberi Hazret-i Muhammed Mustafâ’nın makâmı ve beldesi olan bu yerde edebe riâyetsizlikten sakın!”
Murâât-ı edeb şartıyla gir Nâbî bu dergâha;
Metâf-ı kudsiyândır, bûsegâh-ı enbiyâdır bu!..
“Ey Nâbî! Bu dergâha, edeb kâidelerine uyarak gir! Burası, meleklerin etrâfında pervâne kesildiği ve peygamberlerin (eşiğini) öptüğü mübârek bir makamdır!..”
Bu, yürekten dökülen samîmî iştiyak karşısında, Rasûlullâh’ın mûcizevî tembihâtıyla Ravza müezzinleri, sabah namazı vakti, bu na’ti minârelerden okurlar. Rasûlullâh’ın bu iltifâtı, Nâbî’yi çok duygulandırır; yaşlı gözlerle Ravza’ya girer…
*
Cemâdât (cansız diye bilinen eşyâ) dahî, O’na muhabbet duymuş ve âşık olmuştur. Hazret-i Ali -radıyallâhu anh- der ki:
“Peygamber Efendimiz ile birlikte Mekke’de idim. Beraberce Mekke’nin bâzı bölgelerine gittik. Dağların ve ağaçların arasından geçiyorduk. Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in karşılaştığı bütün dağlar ve ağaçlar; «es-Selâmu aleyke yâ Rasûlallâh!» diyordu.” (Tirmizî, Menâkıb, 6/3626)
Süleyman Çelebi de:
“Bir acep nûr kim güneş pervânesi!..” diyerek, güneşin dahî O’nun etrâfında pervâne olduğunu ifâde eder.
Rasûlullâh’ın, Mîrâc’ından dolayı semâvî âlemlerdeki varlıkların şevk ve heyecânını, şâir Kemâl Edib Kürkçüoğlu mısrâlarında ne güzel ifâde eder:
Şeb-i mîrâcda sîmâsını seyretti diye,
Kapanır yerlere gök secde-i şükrân olarak…
“Mîrac gecesinde Rasûlullâh’ın sîmâsını seyredebildiği için gökyüzü, şükür secdesi olarak yerlere kapanır!”
Can atar her gece Rûhu’l-Kudüs ihrâma girip,
Harem-i muhterem-i kûyuna mihmân olarak…
“Hazret-i Cebrâîl, Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in yaşadığı şehrin mukaddes topraklarına misâfir olarak girebilmek için her gece heyecanla ihrâma girer!..”
Bir gören bir daha görsem diye, Allah Allâh!
Şaşırır aklını ruhsârına hayrân olarak…
“Hazret-i Peygamber’i bir kere gören, O’nun gül yüzüne hayrân olarak aklını kaybeder! «Allah Allâh!.» nidâlarıyla bir kere daha görmenin heyecanına kapılır…”
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, yaratılıştaki mecâzî muhabbetleri tekâmül ettirerek ulvîleştiren ilâhî muhabbetin tecellî merkezidir. Muhakkak ki mü’min, Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- karşısında ilâhî ürperişlerini ve bediî duygularını hissettiği, rûhunu nefsâniyete âit bütün çizgi ve görüntülerden boşalttığı vakit, O’nun muhabbetinden bir hisse alma ve O’nunla aynîleşme yolundadır.
Hazret-i Mevlânâ -kuddise sirruh- ne güzel buyurur:
“İki dünyâ bir gönül için yaratılmıştır! «Sen olmasaydın, Sen olmasaydın bu kâinâtı yaratmazdım!..» ifâdesinin mânâsını iyi düşün!..”
HULÂSA
Bütün bu anlatılanlardan çıkan umûmî ve nihâî netice şudur ki, Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’e veya O’nu en cüz’î miktarda bile hatırlatmaya vesîle olan her şeye karşı ne kadar ihtirâm edilse azdır! Zîrâ o yüce Peygamber, “Müteâl” olan, yâni hayâl ve idrâkine imkân bulunmayan Allah Teâlâ tarafından; “Habîbim” hitâb-ı ilâhîsine mazhar olmuştur. O’na Kâinât’ın yüce Hâlık’ının; «Şüphesiz ki Allah ve melekleri, Peygamber’e çok salevât getirirler. Ey mü’minler! Siz de O’na salevât getirin ve tam bir teslîmiyetle selâm verin!» (el-Ahzâb, 56)
buyurarak sayısız melekleriyle birlikte “salât ve selâm” ettiği Kur’ânî gerçeği karşısında, bu yüce Peygamber’in fazl u kemâline yaklaşmak, O’nu idrâk ve ihâtaya sığdırmak, kelimelerin mahdûd imkânlarıyla mümkün değildir. Bu bahsi, sükûtun sonsuzluğunda noktalamaktan başka bir çâre yoktur!.. O’nu tasvîrde lisanlar katbekat âciz iken, bizim lisânımızdaki ifâdesi de okyanustan bir damla kabîlindendir…
O’nun aslî vasfını tam mânâsıyla tavsîf etmeye hiçbir fânî muvaffak olamadı. Yüksek ahlâkı ve yaratılışı lâyıkıyla kavranamadı. Âlimler, mütefekkirler, gönül sultanları ve Cebrâîl -aleyhisselâm- dahî, O’nun yolunda bulunmayı “izzet”; kapısında bir sâil olmayı “devlet” bildiler.
Bu hâli Mevlid şâiri Süleyman Çelebi ne güzel hulâsa eder:
Ümmetin olduğumuz devlet yeter!
Hizmetin kıldığımız izzet yeter!..
*
Ne mutlu o mü’minlere ki; Allah ve Rasûlü’nün muhabbetinden başkasına gönül vermezler, yabânî bahçelerin sahte çiçeklerine aldanmazlar!..
Her zerremizle o Rahmet Peygamberi’nin rûhâniyetini teneffüs ederek Rabbimize dönelim…
O’nun muhabbetini hüccet alarak Rabbimize yalvaralım…
O, mâzîdeki, hâldeki ve istikbâldeki bütün varlıklara;
Mübârek olsun!
Bereket olsun!
Rahmet olsun!
Ol Seyyidü’l-Kevneyn Muhammed Mustafâ’ya salevât!..
Ol Rasûlü’s-Sekaleyn Muhammed Mustafâ’ya salevât!..
Ol İmâmu’l-Harameyn Muhammed Mustafâ’ya salevât!..
Ol Ceddü’l-Haseneyn Muhammed Mustafâ’ya salevât!..
اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلٰى مُحَمَّدٍ وَ عَلٰى آلِه۪ وَ صَحْبِه۪ وَ باَرِكْ وَ سَلِّمْ
O’nun yâdıyla dolsun günler ve geceler!
Konsun yine pervazlara,
Güvercinler!
“Hû hû”lara karışsın,
Âmînler!
Mübârek akşamdır;
Gelin ey Fâtiha’lar, Yâsîn’ler!..[91]
Yâ Rab, bizi mahşerde bu ikrâr ile haşret!..
Âmîn!..
PEYGAMBERLERİN MÛCİZELERİ ve KUR’ÂN-I KERÎM
Cenâb-ı Hak, kullarını hidâyete ulaştırmak için onlara lutfettiği birtakım üstün vasıflara ilâveten, bir de aralarından müstesnâ yaratılışlı sâlih insanları rehber olarak vazîfelendirmiştir. Böyle sâlih kimselerin vahiyle ikrâm edilmiş olanları, peygamberlerdir.
Rabbimizin insanlığa müstesnâ bir yardımını ifâde eden peygamber gönderme keyfiyeti, bütün insanlığı şümûlüne alabilmesi için Hazret-i Âdem -aleyhisselâm- ile başlamıştır. Hazret-i Âdem, hem ilk insan hem de ilk peygamberdir.
Zamanla insanlar tarafından bozulan ilâhî vahyin muhtevâsını, yeni bir peygamber gönderip ictimâî gelişmeye uygun birtakım hükümlerin ilâvesiyle tekrar teblîğ etmek, Cenâb-ı Hakk’ın âdetidir. Bu keyfiyet, Âdem -aleyhisselâm-’dan son peygamber Hazret-i Muhammed Mustafâ -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e kadar hep bu minvâl üzere devâm etmiştir.
Cenâb-ı Hak, sâlih kulları arasından bir peygamber gönderdiğinde, insanlar ona:
“–Sen mâdem peygamber olduğunu iddiâ ediyorsun, o hâlde bize insanüstü, fevkalâde bir hâdise (mûcize)[92] göster?” derler.
O gelen peygamber de yaşadığı zamanın en revaçta olan sahasında, insan tâkatinin üzerinde hârikulâde bir hâdise gösterir. Kalbini tamamen gaflet bürümemiş olan bahtiyar insanlar:
“–Evet, sen bir peygambersin!” diyerek îmân ederler. Buna mukâbil kalp âlemi nefsânî arzu ve temâyüllerle büsbütün kararmış olanlar da onu sihirle ithâm eder ve düşmanlık yolunu tutarlar.
Her peygamberin, devrinin îcâbına göre birçok mûcizeler gösterdiği, târihî bir hakîkattir.
Hazret-i Îsâ’nın zamanında en makbûl ilim, tıp ilmiydi. Hürmet edilip üstad sayılan en gözde insanlar da, hastaları iyi eden tabiplerdi. Bundan dolayı Hazret-i Îsâ’ya, tabipleri bile âciz bırakan mûcizeler verildi: Âmâları görür hâle getirmek, ölüleri diriltmek gibi…
Hazret-i Mûsâ’ya, yaşadığı devirde sihir sahasında çok ileri gidildiği için sihirbazları susturacak bir mûcize verilmesi de aynı hikmete binâendir.
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- zamanında ise belâğat, fesâhat, talâkat ve edebiyat son derece revaçta idi. En imrenilen ve takdîr edilen insan, bu hususta şöhret sahibi olan kişiydi. Bu sebeple, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e, bütün diğer mûcizelerine ilâveten ve bunlardan daha üstün olarak, insanların kıyâmete kadar bir benzerini getirmekten âciz kalacakları Kur’ân-ı Kerîm mûcizesi lutfedilmiştir. Zîrâ mûcizelerin gâyesi, kitleleri tesir altına alarak şok tesiri icrâ etmek ve onların peygamberlere itaatini sağlamaktır.
İlâhî olan ve ebedî bir meş’ale gibi Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- vâsıtasıyla beşeriyete sunulan Kur’ân-ı Kerîm’in i’câzı, belâğat ve fesâhatten anlayan “Asr-ı Saâdet” insanının Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e itaatini sağlayan en tesirli mûcize olmuştur. Hazret-i Ömer’in, Allah Rasûlü’nü öldürmek gibi en çirkin bir gâye ile yola çıkmışken, tesâdüfen dinlediği birkaç Kur’ân-ı Kerîm âyeti sâyesinde, küfür karanlıklarından hidâyet nûruna ulaşması, bunun tipik bir misâlidir.
Şunu da ilâve edelim ki, Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’den evvel gelen peygamberlerin gösterdiği mûcizeler, kendi zamanlarına âittir. Hazret-i Peygamber -aleyhissalâtü vesselâm-’ın nübüvveti ise, kıyâmete kadar bütün zaman ve mekânlara şâmil olduğundan, O, önceki peygamberlerin tümündeki salâhiyet, kuvvet ve mûcizelere sahip ve bütün bunların daha ötesindedir. Zîrâ O’nun mûcizelerinin kıyâmete kadar gelecek olan bütün insanlar tarafından görülmesi lâzımdır. Dolayısıyla O’na en büyük mûcize olarak, kıyâmete kadar devâm edecek olan Kur’ân-ı Kerîm lutfedilmiştir.
Bu husus, âyet-i kerîme ile de te’yîd edilerek şöyle ifâde buyrulmaktadır:
“«O’na Rabbinden mûcizeler indirilseydi ya!» dediler. De ki: «Mûcizeler ancak Allah katındadır, ben ise sadece açık bir uyarıcıyım.» Kendilerine okunup duran kitabı Sana indirmiş olmamız onlara (mûcize olarak) yetmez mi? Elbette îmân eden bir kavim için onda rahmet ve ibret vardır.” (el-Ankebût, 50-51)
Bu âyet-i kerîmeler, vahiy gibi fevkalâde bir durumla ilk kez karşılaşan Arapların dehşet ve şaşkınlık içinde Peygamber Efendimiz’den delil istemeleri üzerine nâzil olmuş, Cenâb-ı Hak en büyük delil ve mûcizenin, Kur’ân-ı Kerîm olduğunu beyân etmiştir.
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz de şöyle buyurmuştur:
“Gönderilen her peygambere, insanların hidâyetine vesîle olacak bir mûcize muhakkak verilmiştir. Bana verilen de Allâh’ın bana vahyettiği kelâm nev’inden olan Kur’ân-ı Kerîm’dir. Bu sebeple kıyâmet günü ümmetimin diğer ümmetlerden sayıca daha çok olmasını ümîd ediyorum.” (Buhârî, İ’tisam 1, Fedâilü’l-Kur’ân 1; Müslim, Îmân, 279)
Kur’ân’ın mûcizeliği, basîretle anlaşılan mûcize nev’indendir. Onun içindir ki, Kur’ân’a tâbî olanlar daha fazla olacaktır. (Süyûtî, el-İtkân,
IV, 3)
Diğer taraftan, insanı diğer canlılardan ayıran başlıca vasıflar, akıl ve beyân olduğu için, en son ve en mütekâmil kitap olan Kur’ân’ın i’câzı da daha çok akıl ve beyan sahasında tahakkuk etmiştir. Nitekim âyette şöyle buyrulur:
“Rahmân, Kur’ân’ı tâlim buyurdu. İnsanı yarattı, ona beyânı öğretti.” (er-Rahmân, 1-4)
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in, kıyâmete kadar devâm edecek olan Kur’ân mûcizesinin yanında, önceki peygamberler gibi zaman ve mekânla kayıtlı pek çok mûcizesi de mevcuttur. Bu mûcizeler hakkında ciltlerle eser kaleme alınmıştır. Peygamber Efendimiz’in mûcizelerine birkaç misâl vermek gerekirse:
–Mekke’de Kureyş’in kendisinden bir mûcize istemesi üzerine Peygamber Efendimiz’in bir işâretiyle ayı ikiye bölmesi,[93]
–Az bir yiyecekle çok sayıdaki insanı doyurması,[94]
–Parmaklarından suların akması ve susuz olan büyük bir ordunun kanıncaya kadar bundan içip bütün ihtiyaçlarını gidermesi,[95]
–Yerden alıp düşman tarafına attığı bir avuç toprağın düşman askerlerinin tamamına isâbet ederek gözlerini doldurması ve geri dönüp kaçmalarına sebep olması,[96]
–Daha önceleri kendisine yaslanıp hutbe okuduğu kuru bir hurma direğinin, minber yapıldığında Hazret-i Peygamber’den ayrı kaldığı için hasretle inlemesi,[97]
–Önünü gördüğü gibi aynı anda arkasını da görebilmesi,[98]
–Gündüz ışıkta gördüğü gibi gece karanlıkta da görmesi,[99]
–Ne Güneş ne de Ay ışığında yürürken gölgesinin görülmemesi…[100] gibi pek çok mûcize zikredilebilir.
En Büyük Mûcize: KUR’ÂN-I KERÎM
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, kendisinin Allâh’ın Rasûlü olduğunu ve Allah katından gelen vahye muhâtap olduğunu insanlara ilân edip herkesi İslâm’a dâvet etmeye başlayınca, Mekkeli putperestler O’na karşı, şiddeti giderek artan bir muhâlefet başlattılar. Allâh’ın hiçbir şey indirmediğini,[101] Kur’ân’ın -hâşâ- Allah kelâmı değil, bir beşer sözü olduğunu, onu Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in uydurup Allâh’a izâfe ettiğini söylediler.[102] Allah Rasûlü’nü muhtelif zamanlarda; mecnun, şâir, kâhin, sihirbaz ve büyüye tutulmuş biri olmakla ithâm ettiler.[103]
Bunun üzerine Cenâb-ı Hak, inkârcıların iddiâlarının bâtıl olduğunu ortaya koydu[104] ve Kur’ân’ın Cebrâîl vâsıtasıyla yeri ve gökleri yaratan Âlemlerin Rabbi tarafından indirildiğini beyân etti.[105]
İnkârcılar, Kur’ân ve onun kaynağı hakkında ileri sürdükleri iddiâlarında ne büyük tenâkuzlara düştüklerini gördükçe başka yollar aramaya başladılar. Kur’ân’da eski kavimlere âit kıssaların anlatıldığını duyunca, onu, Hazret-i Peygamber’in uydurduğu bir yalan ve kendisine dikte edilen eski milletlerin efsâneleri diye karalamaya çalıştılar.[106] Kur’ân’ı Hazret-i Peygamber’e bir yabancının öğrettiğini iddiâ ettiler. Cenâb-ı Hak, Kur’ân-ı Kerîm gibi apaçık bir Arapça ile nâzil olan bir kitabı, ana dili Arapça olmayan bir kişinin yazdırmasının ne kadar mantıksız olduğunu hatırlatarak bu iddiâları bertarâf etti.[107]
Hazret-i Peygamber ve Kur’ân hakkında söyledikleri bu sözlerden kendileri dahî tatmin olmayan inkârcılar, devamlı fikir değiştirip[108] birbirini tutmayan farklı iddiâlar ortaya attılar.
İşte bu inkârcılara, Kur’ân’ın gerçekten Allah’tan gelen bir kitap olduğunu ispat etmek için bâzı mûcizelere ihtiyaç vardı. Dolayısıyla Cenâb-ı Hak, Kur’ân-ı Kerîm’in bizzat kendisini, muhtelif yönleriyle mûcize kıldı ve böylece Kur’ân, hem kendi muhtevâsının hem de Peygamber Efendimiz’in doğruluğunun delili oldu.
Kur’ân-ı Kerîm, yüce bir makâma sahip olduğu için; belâğati, kanun koyma (teşrî‘) husûsiyetleri ve bildirdiği gaybî haberler gibi muhtelif yönleriyle insanları, kendisine benzer bir söz söylemekten âciz bırakmıştır. İşte bu yönüyle o, muhteşem bir mûcize husûsiyeti sergilemektedir.[109]
İnkârcılar, Kur’ân-ı Kerîm’in Peygamber Efendimiz tarafından uydurulmuş olduğu yönünde tamamen mesnetsiz iddiâlarda bulunmakla ancak kendi hüsranlarını artırdılar. Aslında onlar da vicdânen çok iyi biliyorlardı ki bu mûcize kitap, Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e indirilen vahy-i ilâhîden başka bir şey değildi. Zîrâ O yetim ve ümmî Peygamber, insanlardan ders almadı. Zulüm ve cehâlet karanlığından kurtarmak için gönderildiği beşeriyete, gayb âleminin tercümanı ve Hak mektebinin hocası olarak geldi.
O’nun kırkıncı yaşı, insanlık için en büyük dönüm noktalarından biri oldu.
Kırk yıl câhil bir toplum içinde yaşadı. Sonradan ortaya koyacağı mükemmelliklerin çoğu, halkının henüz meçhûlü idi. Bir devlet adamı, bir vâiz, bir hatîb olarak bilinmiyordu.
Geçmiş milletlerin ve peygamberlerin târihinden, kıyâmet gününden, cennet ve cehennemden bahsettiği duyulmamıştı. Yalnız kendi şahsına münhasır ulvî bir hayâtın ve yüksek bir ahlâkın içinde idi. Lâkin ilâhî bir tâlimât ile Hirâ Mağarası’ndan döndüğünde, tamâmen değişmişti.
Tebliğe başlayınca, bütün Arabistan korku ve şaşkınlık içinde kaldı. Hârika belâgat ve hitâbeti, onları âdeta teshîr etti. Şiir, edebiyat, belâgat ve fesâhat yarışmaları âniden sıfırlandı. Bundan sonra artık hiçbir şâir, yarışma kazanan şiirini Kâbe’nin duvarına asamaz oldu. Böylece asırlardan beri devâm edegelen bir an’ane tarihe karıştı.
*
Medeniyetten uzak, câhil bir toplum içinde dünyâya gelen ümmî bir insan, ortaya koyduğu ilim ve hikmet muhtevâsıyla devrinin insanlarını âciz bıraktığı gibi, kıyâmete kadar da ulaşılamayacak bir mûcize deryâsıyla ortaya çıkmıştı. Bu, şununla da sâbittir ki Kur’ân-ı Kerîm, geçmişteki tarihî vak’alardan istikbalde zuhûr edecek hâdiselere kadar birçok ilmî ve fennî meseleye temâs ettiği hâlde, 1400 yıldan beri hiçbir keşif O’nu tekzîb edememiştir. Hâlbuki, bugün bile dünyânın en meşhur ansiklopedileri, zaman zaman ek ciltler çıkarıp, kendilerini tashih ve yenilemek mecbûriyetiyle karşı karşıya kalmaktadır.
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, kendisinin yeryüzünde Hakk’ın halîfesi olduğu gerçeğini bütün insanlığa fiilen tâlim etti.
En güzîde ilim adamlarının bile ancak ömür boyu süren araştırmalarından, insan ve eşyâ üzerindeki geniş müşâhede ve tecrübelerinden sonra gerçek hikmetini idrâk edebilecekleri sosyal, kültürel, iktisâdî, idârî ve hukûkî kâidelerin en mükemmel şeklini O getirdi. Muhakkak insanlık, teorik bilgi ve pratik tecrübe açısından geliştikçe, hakîkat-i Muhammediyye daha iyi kavranacaktır.
I. KUR’ÂN’IN MEYDAN OKUMASI (TEHADDÎ)
Cenâb-ı Hak, Kur’ân’ın mûcize bir kitap olduğunu, inkârcılara meydan okuyup onları müsâbakaya çağırmak (tehaddî) sûretiyle ispat etmiştir.
Kur’ân’ın meydan okuması; inkârcıları birdenbire şaşırtmamak, onlara kendi imkân ve kuvvetlerini yeterince kullanabilecekleri bir mühlet vermek için dört safhada gerçekleşmiştir. Böylece onların Kur’ân’a benzer bir söz getirmeye güç yetiremeyecekleri kesin olarak ispat edilmiş olmaktadır.
1.
Birinci safhada, müşriklerden Kur’ân’ın tamamına benzer bir kitap getirmeleri talep edilmiştir:
“(Rasûlüm!) De ki: Eğer doğru sözlüler iseniz, Allah katından bu ikisinden (bana ve Mûsâ’ya inen kitaplardan) daha doğru bir kitap getirin de ben ona tâbî olayım!” (el-Kasas, 49)
“De ki: Andolsun, bu Kur’ân’ın bir benzerini ortaya koymak üzere insanlar ve cinler bir araya gelseler, birbirlerine destek de olsalar, onun benzerini meydana getiremezler.” (el-İsrâ, 88)
“Eğer doğru iseler onun benzeri bir söz getirsinler.” (et-Tûr, 34)
2. Müşrikler, Kur’ân’ın benzeri bir kitap getirmekten âciz kalınca, ikinci safhada saha biraz daha daraltıldı. İnkârcıların işleri kolaylaştırılarak Kur’ân sûrelerine benzer on sûre getirmeleri talep edildi. Mekke’de nâzil olan Hûd Sûresi’nde şöyle buyrulmaktadır:
“Yoksa, «onu (Kur’ân’ı) kendisi uydurdu» mu diyorlar? De ki: Eğer doğru iseniz Allah’tan başka çağırabildiklerinizi (yardıma) çağırın da siz de onun gibi uydurulmuş on sûre getirin!” (Hûd, 13)
Fakat inkâr edenler, bu dâvete de herhangi bir mukâbelede bulunamadılar.
3. Üçüncü safhada Kur’ân’ın herhangi bir kimse tarafından uydurulmuş bir söz olmadığı, Âlemlerin Rabbi olan Allah Teâlâ’dan geldiğinde şüphe bulunmadığı te’yîd edildi ve inkâr edenlerden Kur’ân’ın sadece bir sûresinin benzerini getirmeleri istendi:
“Yoksa, «onu (Muhammed) uydurdu» mu diyorlar? De ki: Eğer sizler doğru iseniz Allah’tan başka, gücünüzün yettiklerini çağırın da (hep birlikte) onun benzeri bir sûre getirin!” (Yûnus, 38)
4. İnkârcılar buna da cevap veremeyince, dördüncü safhada Kur’ân onları, tam misli olmasa da kısmen kendisine benzeyen bir söz söylemeye dâvet etti:
“Eğer kulumuza indirdiklerimizden herhangi bir şüpheye düşüyorsanız, haydi onun sûrelerinden birine (herhangi bir yönden) benzer bir sûre getirin, eğer iddiânızda doğru iseniz Allah’tan gayri şâhitlerinizi (yardımcılarınızı) da çağırın!”[110] (el-Bakara, 23)
Müşriklere ilk önce Kur’ân’ın bir benzerini getirmeleri teklif edilmişti. Meydan okuma husûsunda en son nâzil olan bu âyette ise, Kur’ân’a herhangi bir yönden birazcık olsun benzeyen bir söz getirmeleri (yâni tahdîdî değil, takrîbî/yaklaşık bir nazîrede bulunmaları) istenmiştir. (Draz, en-Nebe’, s. 84)
Son meydan okumanın devamındaki âyet-i kerîmede[111] ise inkârcılar îkaz edilerek hiçbir zaman Kur’ân’a benzer bir söz getiremeyecekleri, dolayısıyla isyandan vazgeçerek ilâhî azaptan kurtulmalarının kendileri için daha hayırlı olduğu haber verilmiştir. Bu âyetteki “وَلَنْ تَفْعَلُوا: ki asla yapamayacaksınız” ibâresi öyle bir eminlik ve kat’îlik hissini ifâde etmektedir ki, böylesi bir hüküm, ancak ilmi ve kudreti sınırsız, tam ve kusursuz olan bir zât, yani Allah tarafından verilebilirdi. Hakîkaten Allah’tan başka hiç kimse, beşer açısından gayb, yani belirsiz ve kapalı olan istikbâle dâir böylesi bir kesinlikte hüküm veremez ve kat’î ifâdeler kullanamaz.
İnkârcılar, acziyetlerini ilân eden bu ilâhî sözleri duydular ve bu sözler, içlerine oturdu; hırslarını iyice artırdı. Lâkin bir şey yapamadılar. İlâhî beyan, her tarafa yayıldı ve böylece Kur’ân’a benzer bir söz söylenemeyeceği, iyice anlaşılmış oldu. Bu âyet, onların âcizliklerini dilden dile dolaştırıp ufuktan ufuğa taşıdı, zaafiyetlerini tescil etti ve dillerini âdeta mühürledi. (Râfi’î, İ’câz,s. 142)
Şâyet bu âyetlere muhâtap olan kimseler, Kur’ân’a cevap vermeye güç yetirebilselerdi, Hazret-i Peygamber’in nübüvvet dâvâsını iptal etme husûsundaki aşırı hırsları sebebiyle, ellerinden gelen her şeyi yapar, ne pahasına olursa olsun, bunu gerçekleştirme yollarını ararlardı. (Sâbûnî,Mâturîdiyye Akâidi, s. 47, 113)
Lâkin edebiyat fuarlarında birbirleriyle kıyasıya yarışan bu kudretli şâirler ve edipler, bir araya gelip Kur’ân’a benzer bir söz söyleme, bir benzerini vücûda getirme cür’etini gösteremediler. Kur’ân’ın hak olduğunu vicdânen kabûl ettikleri hâlde, nefsâniyetleri sebebiyle reddettiler.
Müşrikler, Kur’ân’ın meydan okumasına cevap veremedikleri için onun yerine; yalanlama, kışkırtma, hakâret ve iftirâ gibi saldırganca tavırlar takındılar:
“Bu ancak nakledilegelen bir sihirdir”[112],
“…Süregelen bir sihirdir”[113],
“Bizzat kendisinin uydurduğu bir yalandır…”[114],
“…Öncekilerin masallarıdır…”[115] gibi hakîkate uymayan, âcizliklerini ifâde eden, ayrıca kendi kararsızlık ve tenâkuzlarını gösteren birtakım asılsız iftirâlarla meşgul oldular. Nihâyet:
“Bu Kur’ân’ı dinlemeyin! Okunurken gürültü yapın, belki gâlip gelirsiniz!”[116]diyerek, her ne kadar inkâr etseler de aslında ilâhî kudret karşısında tamamen mağlûb olduklarını ortaya koymuş oldular.
Kur’ân’ın meydan okuması, zamanımıza kadar bütün münkirlerin hüsrânı ve âciz kalmaları ile neticelenmiş, onun sûrelerine benzer bir sûre vücûda getirilememiştir. 1400 seneden beri bu dâvete bir cevap gelmediği gibi, kıyâmete kadar da gelmeyecektir. Böylece Kur’ân’ın lisandaki mûcizesi ebediyyen devâm edecektir.
Kur’ân’ın, tesirinden hiçbir şey kaybetmeden günümüze kadar gelen mûcizevî bir kitap olduğunda hiç şüphe yoktur. İlmî keşiflerin artmasıyla onun mûcizevî yönü daha açık bir şekilde ortaya çıkmaktadır. İlk nâzil olmaya başladığı günden zamanımıza kadar, Kur’ân’ın bir sûresini bile taklit edebilen bir kimse çıkmamıştır. Bunu tecrübe etmek isteyenler ise bütün insanlığın huzurunda rezil olup fevkalâde gülünç duruma düşmüşlerdir. Yazdıkları da insanları güldüren hezeyan yığınlarından öteye geçememiş, sadece ahmaklıklarını ortaya koymuştur. Neticede kıyamete kadar kendilerinden ayrılmayacak bir utanç yüklenmişlerdir.[117]
*
Kur’ân’ın meydan okumasındaki bir yön de şudur:
Birtakım sûrelerin evvelinde; “Elif, Lâm, Mîm; Elif, Lâm, Râ; Hâ, Mîm; Yâ-Sîn” gibi “Hurûf-i Mukattaa: Kesik kesik harfler” vardır ki, bunlardan bir kısmı, bulundukları sûrenin birer âyetini teşkîl eder. Müteşâbih[118] de denilen bu tür âyetlerin mânâsını ancak Allah Teâlâ bilir. Bu hususta söz sahibi bâzı âlimler, Hurûf-i Mukattaa ile alâkalı şu açıklamaları yapmışlardır:
1. Allah Teâlâ, bu harflerle ins ve cin âlemine âdeta şöyle bir meydan okumaktadır:
“İşte elinizdeki Kur’ân’ın kelimeleri bu harflerden teşekkül etmiştir. Buyurun, gücünüz yetiyorsa, siz de bu harfleri yan yana dizin ve Kur’ân’ın bir benzerini meydana getirin!..”
2. Bu harfler, kendilerinden sonra gelecek olan mevzûlara hazırlık açısından dikkatleri toplamak üzere yapılmış bir edebî sanattır. Zîrâ, bâzen söze üstü kapalı olarak başlamak ve meseleyi sır dolu bir îmâdan sonra îzah etmek, daha fazla alâka uyandırır.
3. Bunlar, öğrenmenin harflerle başladığına işâret etmektedir. Zîrâ Araplar, o güne kadar harflerin bu şekilde münferit okunuşlarını bilmiyorlardı. Bunu onlara, ilk olarak Kur’ân-ı Kerîm öğretmiştir.
Hulâsa Hurûf-i Mukattaa, esrârı Cenâb-ı Hakk’a âit olan ve bütün beşeriyeti âciz bırakan Kur’ân’ın bir i’câzıdır.
II. KUR’ÂN’IN BEŞERÎ MÜDÂHALEDEN MÜNEZZEH OLMASI
Kur’ân-ı Kerîm’e Hazret-i Paygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- tarafından aslâ bir müdâhale olmamıştır. Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in hayâtında bu husûsu ispat edecek pek çok önemli hâdise mevcuttur. Bunlardan bir kısmına kısaca temas edelim:
A. Kur’ân Vahiy Mahsûlüdür
Vahiy; Allah Teâlâ’nın, hidâyet yolunu gösteren emir ve yasaklarını, peygamberleri vâsıtasıyla insanlara esrarlı bir yolla bildirmesidir. İnsanlar, mahdut olan akıllarıyla ilâhî ve uhrevî hakîkatleri idrakten âciz olduklarından bu hakîkatler, Allah tarafından peygamberlere vahyedilerek bildirilmiştir. Bu itibarla Kur’ân-ı Kerîm, ilâhî ve uhrevî hakîkatlerin en şümûllü bir şekilde ifâde edildiği bir mûcizeler mecmûasıdır.
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, kendisine vahyin gelişi esnâsında normal beşerî durumundan çıkarak bir nevi meleklerin tabiatına yükseldiği için, hâliyle O’nda bir kısım hârikulâdelikler zuhûr ederdi:
Mübârek bedeni fazlasıyla ağırlaşırdı. Meselâ devesinin üzerinde bulunsa, o çökmeye mecbur kalır, ayakta durmak isterse bacakları eğilir, neredeyse kırılacağından endişe edilirdi.
Zeyd bin Sâbit -radıyallâhu anh- diyor ki:
“Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in yanında oturuyordum. Bu esnâda Allah Rasûlü’ne vahiy hâli geldi. Dizi benim dizimin üzerindeydi. Vallâhi o anda Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in dizinden daha ağır bir şey hissetmemiştim. Neredeyse dizim ezilecek sandım.” (Ahmed, V, 190-191)
Bâzen de Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, vahiy esnâsında şuurunu kaybetmeksizin istiğrâk hâline girer, derûnundan sesler yükselir, etrâfında arı uğultusuna benzer sesler işitilir, soğuk bir gün bile olsa, mübârek alınlarından terler boşanırdı.
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’de görülen bu hâller ile sara hastalığıarasında irtibat kurmak isteyen müsteşrikler ve gayr-i müslimler çıkmıştır. Oysa vahiy esnâsında müşâhede edilen bu hâllerin sara hastalığına benzeyen hiçbir yönü yoktur. Şöyle ki:
a. Sara hastası, kendine gelen nöbetten sonra büyük bir bitkinlik ve ağrı hissederek, son derece acı bir ıztırap içerisinde kıvranır ve hâlet-i rûhiyesi alt-üst olur. Böyle bir şeyi tekrar yaşamayı asla istemez. Hâlbuki Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, bahsedilen sıkıntıları yaşamadığı gibi, iki vahyin arasındaki devreyi âdeta bir fetret kabûl ederek vahyin gelmesini iştiyakla bekler, onun gelişiyle târifi imkânsız bir sürûra gark olurdu.
b. Vahiy esnâsında vukû bulan bu hâller, her vahiy gelişinde görülmez, bâzen Hazret-i Peygamber’in normal hâli devâm ederdi.
c. Tıbben de mâlum olduğu üzere sara nöbetine tutulan kimse, düşünme ve idrâk etme istîdâdını tamamen yitirerek, etrafında olup biteni fark etmediği ve böylece şuuru bütünüyle kesintiye uğradığı hâlde, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, aldığı vahiyle beşeriyete hukuk, ahlâk, ibâdet, kıssa, mev’iza gibi pek çok husûsun en mükemmel numûnelerini ihtivâ eden Kur’ân âyetlerini tebliğ etmekteydi.
O hâlde düşünmek gerekir ki; en küçük sûresinin bile bir benzerini ortaya koymaktan ins ve cin âlemini âciz bırakan bir kelâm, hiç sara nöbetine tutulmuş bir hastanın eseri olabilir mi?
d. Sara hastası şiddetle titrediği hâlde, bunun vahiy esnâsında görülmemesi, yapılan ithâmın ne kadar boş bir iddiâ olduğunu açıkça göstermektedir.
e. Ayrıca sara hastasının, nöbet esnâsında saçma sapan sözler sarf etmesi, ancak Hazret-i Peygamber’de böyle bir durumun hiç müşâhede edilmemiş olması ve getirdiği Kur’ân’ın bütün beşeriyeti acz içinde bırakan bir mükemmellikte olması, muârızların iddiâlarını boşa çıkaran delillerden bir diğeridir.
f. Bununla birlikte hiçbir vücûdun, altı bin küsur âyetin nüzûlünü mümkün kılacak kadar uzun bir süre sara kasılmasına dayanamayacağı da, tıbben açıklanmış olan bir gerçektir.
Nitekim 1848 senesinde papazın biri, bir nevî mahkemelerdeki tespit dâvâsı gibi, Fransız Millî Tıp Akademisi’ne mürâcaat ederek, oradan Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e gelenin -hâşâ- vahiy olmayıp bir nevî sara nöbeti olduğu yolunda bir rapor elde etmek istemiştir. Lâkin Fransız Millî Tıp Akademisi’nin ilim adamları, uzun araştırmalar sonunda insaflı davranıp bu hâlin bir sara nöbeti olamayacağı, zîrâ altı bin küsur âyetin inzâlini îcâb ettirecek kadar bir sara kasılmasına hiçbir vücûdun dayanma ihtimâlinin olmadığı yolunda ilmî delillere dayalı bir rapor vererek o papazın açtığı dâvâyı reddetmişlerdir.[119]
Şurası bilinen bir gerçektir ki, bırakın sara hastalarını, dünyânın en büyük ilim adamları; feylesof, psikolog, pedagog ve sosyologları arasında bile, Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- gibi, kıyâmete kadar kâinâta hükmedecek ve beşerin bütün ihtiyaçlarını karşılayıp onları huzur içinde yaşatacak böylesine mükemmel bir hayat nizâmı kurabilen tek bir şahsiyet yoktur.
Bütün bu kasıtlı iddiâlar, Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in hakîkatini idrâk edememenin bir netîcesidir ve hiçbir mantıkî tarafı yoktur.
Vahiy, tamamen ilâhî menşeli ve fevkalâde bir vâkıadır. Beşerî hâl ve davranışların dışında ve ötesindedir. O, sun’îsi aslâ mümkün olmayan ilâhî bir hâdisedir.
*
Vahyin başlangıcında Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- nâzil olan âyetleri unutmamak için acele acele tekrar eder, dudaklarını kıpırdatırdı. Şâyet Kur’ân, O’nun kendi varlığından kaynaklanmış olsaydı, böyle bir harekete ihtiyaç hisseder miydi? Allah Teâlâ şu âyetlerle, Rasûl’ünü bu davranıştan men etmiş, vahyi koruma işini bizzat üstlenerek garanti altına aldığını beyan buyurmuştur:
“(Rasûlüm!) onu (vahyi) çarçabuk almak için dilini kıpırdatma! Şüphesiz onu toplamak (Sen’in kalbine yerleştirmek) ve onu okutmak Biz’e âittir.
O hâlde, Biz onu okuduğumuz zaman, Sen onun okunuşunu tâkip et.
Sonra şüphen olmasın ki, onu açıklamak da Biz’e âittir. (el-Kıyâme, 16-19)
“…Sana vahyedilmesi tamamlanmadan Kur’ân’ı acele okumaya kalkma! «Yâ Rabbî, ilmimi artır!» de!”
(Tâhâ, 114)
Bu âyetler de Kur’ân’ın, Peygamber Efendimiz’den sâdır olmayıp ilâhî bir kaynaktan geldiğinin delilidir.
*
Kur’ân’ın vahiy mahsûlü olduğunu gösteren bir delil de, âyetlerde hitâb eden zâtın devamlı sûrette Allah Teâlâ olmasıdır. Yüce Rabbimiz; buyuran, emreden, yasaklayan, peygamberine ne diyeceğini öğreten, seven, gazap eden, râzı olan veya olmayan zât olarak sözü dâimâ elinde tutmaktadır. Kur’ân-ı Kerîm’de yüzlerce defâ tekrar edilen «قُلْ: De ki» ve «قُولُوا: Deyiniz»tarzındaki ifadeler de bu gerçeğin en açık tezâhürlerindendir.
Bunların hâricinde Cenâb-ı Hakk’ın kullarından yapmalarını istediği hususları bildiren binlerce emir bulunmaktadır. Hattâ dikkat edilecek olursa, Kur’ân’ın ilk âyeti, emirle başlamaktadır. Böylece Cenâb-ı Hak, muhâtabına daha işin başında mahlûku olarak hitâb etmekte ve her şeyin yaratıcısının kendisi olduğunu bildirmektedir. Dolayısıyla da kulluk edilmeye lâyık yegâne Rabb’in yine kendisi olduğunu bu hitaplarıyla hissettirmektedir.
Kur’ân’ın bu emredici üslûbu, şunu bir kere daha ispat eder ki; vahiy, Hazret-i Peygamber’in kendi benliğinden doğan, kendi içinde oluşan bir hâdise değil, onun kalbine hâriçten ve ilâhî tecellîlerle indirilen bir vâkıadır. Onun, firâset ve sezgiyi kullanan “şuurdışı” yollarla alâkası yoktur.[120] Aynı şekilde mantıkî deliller ve zamanla olgunlaşan düşüncelerle meçhûlün bilinmeyen yönlerini ortaya çıkaran “zâhirî duygu ölçüleri”ne de uymaz. Vahiyde bir konuşan, emreden ve veren zât vardır, bir de muhâtap olan, emirleri yerine getiren ve alan zât vardır.
Nitekim Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem- vahyin kalbine indirilişini şu şekilde târif eder:
“Vahiy bâzen bana çıngırak sesine benzer bir sesle gelir. Bana en şiddetliolanı budur. Söylediğini kavradıktan sonra, o benden ayrılır. Bâzen de melek bana bir insan sûretinde görünür ve benimle konuşur. Ben de ne söylediğini iyice idrâk ederim.” (Buhârî, Bed’ü’l-Vahy, 1/6)
Her iki durumda da, Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- kendisine gelen vahyi iyice anlamak için son derece dikkatli olduğunu ifâde etmektedir. Yine gelen vahiy kendisi için ister ağır, ister hafif olsun, o esnâda şuurunun tam yerinde olduğunu, tebliğ edilen vahyi tamamen uyanık bir şekilde aldığını ve tam olarak anladığını ifâde etmektedir. Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, bu kuvvetli şuur hâli sâyesinde, emir alan kendi beşerî şahsiyeti ile vahyi gönderen, yüce ve emredici Hâlık’ı hiçbir zaman birbirine karıştırmamıştır. Hazret-i Peygamber, Allâh’ın huzurunda dâimâ zayıf bir insan olduğunun şuuru içinde bulunmuş, mütevâzı bir kul olarak yaşamayı tercih etmiştir.[121] Duâlarında sık sık:
“Ey kalpleri hâlden hâle çeviren Allâh’ım! Benim kalbimi dîninde sâbit kıl!” diye niyâz etmiştir. (Tirmizî, Kader 7/2140, Deavât 90, 124; Ahmed, IV, 182, VI, 91, 251, 315)
Rasûlullâh’ı Allâh’ın huzûrunda, O’ndan yardım isteyen, hidâyete kavuşturulmasını ve affedilmesini taleb eden, emrolunduğu şeye bütün gücüyle sarılan ve bâzen şiddetli itâba mâruz kalan bir kul olarak tasvir eden Kur’ân âyetlerini okuyan kişi, Yaratan ile yaratılanın sıfat, zât ve üslupları arasındaki nihâyetsiz farkı derhâl görecektir. Zîrâ Peygamber Efendimiz’in Kur’ân’da anlatılan tavrı; Rabbinin emirlerine muhâlefet söz konusu olduğu zaman O’nun azâbından korkan, emirlerine uyup rahmetini dileyen ve Allâh’ın Kitâb’ından tek bir harfi bile değiştirmesinin mümkün olmadığını îlân eden, itaatkâr bir kulun tavrıdır.[122] Hazret-i Peygamber’in diğer insanlar gibi bir insan olduğu, sadece tebliğ etmekle mükellef bulunduğu, Allâh’ın hazinelerine sahip olmayıp gaybı bilmediği, hiçbir şüphe ve tereddüde mahal vermeyecek bir açıklıkla beyân edilmektedir. O, hiçbir zaman beşeriyetin ve yaratılmışlığın sınırlarını aşan bir hâkimiyet sıfatına sahip olduğunu iddiâ etmemiştir.[123]
Âyet-i kerîmede şöyle buyrulur:
“De ki: Ben peygamberlerin ilki değilim. Bana ve size ne yapılacağını da bilemem. Ben sâdece bana vahyedilene tâbî olurum. Ben sadece apaçık bir uyarıcıyım.” (el-Ahkâf, 9)
Cebrâîl -aleyhisselâm-’ın insan sûretinde gelip:
“–Kıyâmet ne zaman kopacak?” diye sorması üzerine, Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“–Kendisine sual sorulan, bu hususta sorandan daha fazla bir şey bilmiyor.” buyurmuştur. (Müslim, Îmân, 1, 5; Buhârî, Îmân, 37)
Osman bin Maz’ûn -radıyallâhu anh-, Medîne’de Ümmü’l-Alâ isminde bir kadının evinde vefât etmişti. Bu kadın:
“–Ey Osman, şehâdet ederim ki şu anda Allah Teâlâ sana ikrâm etmektedir.” dedi.
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- müdâhale ederek:
“–Allâh’ın ona ikrâm ettiğini nereden biliyorsun?” buyurdu.
Kadın:
“–Bilmiyorum vallâhi!” dedi.
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- şöyle buyurdu:
“–Bakın, Osman vefât etmiştir. Ben şahsen onun için Allah’tan hayır ümid etmekteyim.Fakat ben, peygamber olduğum hâlde, bana ve size ne yapılacağını (yâni başımdan ne gibi hâller geçeceğini) bilmiyorum.” (Buhârî, Tâbîr, 27)
Görüyoruz ki Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, acz ve teslîmiyet duyguları içerisinde ve duâ hâlinde bulunuyordu. Hâlbuki kendi ifâdelerini güçlendirmek isteyen kişi kat’î konuşur. Buradan anlaşılıyor ki, gaybı bilmediğini açıkça bildiren Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in, sayısız gaybî haberler ihtivâ eden Kur’ân-ı Kerîm’i kendiliğinden yazdırmış olması, akıl, idrak ve iz‘an dışıdır.
Ayrıca Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- kendisine vahyedilen âyetler ile, Allah’tan gelen ilhamla söylediği hadislerini, tam bir şuurla ve açıkça ayırt ediyordu. Yine O, âyetlerle hadislerin birbirine karıştırılmaması için, vahyin inmeye başladığı ilk günlerde, Kur’ân’dan başka bir sözün yazılmasını yasaklamıştı.[124] Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, her bir veya birkaç âyet indiğinde, hemen vahiy kâtiplerinden birini çağırır ve inen vahyi yazdırırdı.[125]Bunlara benzer daha pek çok delil; vahyin, Hazret-i Peygamber’in rûhî ve psikolojik hâllerinden tamamen bağımsız olduğunu açıkça ortaya koymaktadır.[126]
Zâten Kur’ân’ın üslûbu, Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in hadîs-i şerîflerindeki üslûptan çok farklıdır. Şâyet Kur’ân, Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’in sözü olsaydı, her yönüyle O’nun hadislerine benzemesi gerekirdi. Böyle bir benzerlik mümkün ve mevcut değildir. Zîrâ ilâhî kelâmla beşer kelâmı arasındaki farkın, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- tarafından, “Hâlık’la mahlûk arasındaki fark” kadar büyük olduğu ifâde edilmiştir.[127]
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in hadîs-i şerîfleri, beşer kelâmının en üst noktasında olmasına rağmen, belâğat ve fesâhat bakımından ilâhî kelâmla mukâyese edilemez.
Şeyh Abdülaziz ed-Debbağ Hazretleri’nin el-İbrîz isimli eserinde ifâde edildiğine göre:
“Kur’ân, hadîs-i kudsî ve hadîs-i şerîflerin üçünün de kendine has farklı bir nûru vardır. Beşer sözlerinde ise herhangi bir nûr yoktur. İnsan, kışın soğuk havada nefes alıp verdiğinde nasıl ağzından buhar çıkarsa, Kur’ân ve hadis okununca da öyle bir nûr çıkar ve bunlar ehli tarafından kolayca birbirinden ayırt edilebilir.
Allâh’ın kelâmı gizli-saklı değildir. Akıllı olan herkes, önce Kur’ân’a kulak verip dinledikten sonra bir de başka bir söze kulak verirse, aradaki farkı rahatlıkla anlar. Diyebilirim ki sahâbe-i kirâm, insanların en akıllıları idiler. Atalarının dinlerini ancak, Cenâb-ı Hakk’ın kelâmını açık bir şekilde görüp bildikten sonra terk ettiler. Eğer Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’e Kur’ân değil de hadîs-i kudsîlere benzer sözler indirilseydi, insanlardan hiç kimse îmân etmezdi. Lâkin O’na boyunları eğdiren, Rabbimiz Teâlâ Hazretleri’nin kelâmı olan Kur’ân-ı Azîz oldu.” (Ahmed bin Mübârek, el-İbrîz, Beyrut 2004, s. 58-61)
Yalnızca bunları düşünmek ve tespit etmek bile, Kur’ân-ı Kerîm’in Allah’tan gelmiş olduğunu ve herhangi bir beşerî müdâhalede bulunulmadığını idrâk etmeye yeterlidir.
B. Vahyin Gecikmesi
Peygamberliğin başlangıcında vukû bulan fetret döneminde ve daha sonraki muhtelif hâdiseler sebebiyle Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- vahyin gelmesini çok arzu etmiştir. Lâkin Cebrâîl -aleyhisselâm- O’nun arzusuna göre hareket etmemiş, Allah Teâlâ ne zaman emrettiyse, vahyi o zaman getirmiştir.
Aynı şekilde, Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem- gerek müşriklerle olan çetin mücâdeleleri ve tebliğ faâliyetleri esnâsında, gerekse ilâhî hakîkatler karşısında inatla direnen ehl-i kitâbı İslâm’a dâvet ederken, kalbini rahatlatmak için vahyin gelmesini çok arzu ederdi.[128] Ancak vahiy, Allâh’ın takdir ettiği vakitte ve miktarda nâzil olurdu. Peygamber Efendimiz, bu durum karşısında sadece bir muhâtap mevkiinde kalmıştır. Gelen vahyi tebliğ etmeme gibi bir hakkı ve düşüncesi de söz konusu olmamıştır. Allah Teâlâ:
“O (Peygamber), gayb (vahiy bilgilerini size bildirme) konusunda cimri değildir.”
(et-Tekvîr, 24) âyetiyle O’nun bu husustaki hassâsiyetini ortaya koymuştur.
İbn-i Abbas -radıyallâhu anh-’ın şu rivâyeti de bu hususta güzel bir misâldir:
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Hazret-i Cibrîl’e:
“–Niçin yanıma daha fazla gelmiyorsun?” diye sormuştu. Bunun üzerine:
“Biz ancak Rabbinin emri ile ineriz. Önümüzde, arkamızda ve bunlar arasında olan her şey O’na âittir. Sen’in Rabbin unutmaktan münezzehtir.”[129] âyeti nâzil oldu. (Buhârî, Tefsir 19/2, Bed’ü’l-Halk 6, Tevhid 28; Tirmizî, Tefsir, 19/3157; Kurtubî, XI, 128-129)
*
Bâzen öyle hâdiseler oluyordu ki, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, o anda cevap vermek mecbûriyetinde olmasına rağmen, vahyin gelişi tehir ediliyordu. Meselâ Kureyş müşrikleri, Nadr bin Hâris ve Ukbe bin Ebî Muayt’ı temsilci olarak Medîne’de bulunan yahudî hahamlarına gönderdiler ve:
“–Yahudî hahamlarına Muhammed’i sorun; vasıflarını onlara söyleyin ve sözlerini nakledin. Onlar, önceki ilâhî kitapların sahibidir. Bizde olmayan peygamber haberleri onlarda vardır.” dediler…
Yahudî hahamları bu gelenlere şöyle akıl verdiler:
“–Şimdi size söyleyeceğimiz üç şeyi O’na sorun! Eğer bunları bilirse, iyi bilin ki O, Allah tarafından gönderilmiş bir peygamberdir. Bilemezse, bir sahtekârdır ve söylediği şeyleri kendi kendine uyduruyordur. Bu durumda O’na istediğinizi yapabilirsiniz.
Evvelâ O’na çok eski zamanlarda yaşamış olan gençleri (Ashâb-ı Kehf’i) sorun. Onların gerçekten garip, şaşırtıcı haberleri vardır. Sonra, çok dolaşan ve yeryüzünün doğularına, batılarına kadar giderek oraları fetheden zâtı (Zülkarneyn -aleyhisselâm-’ı) sorun? Bir de rûhu sorun?..”
Kureyşliler Hazret-i Peygamber’e gelerek bunları sordular. Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- de “inşâallâh” demeyi unutarak:
“–Sorduklarınızın cevabını size yarın haber vereceğim.” buyurdu.
Bunun üzerine Kureyşliler yanından ayrıldılar. Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- on beş gün (bir rivâyete göre kırk gün) bekledi. Fakat bu zaman zarfında Allah Teâlâ kendisine bu konularla ilgili ne bir vahiy indirdi ne de Cebrâîl -aleyhisselâm-’ı gönderdi. Nihâyet Mekkeliler:
“–Muhammed bize yarın haber vereceğim diye vaadde bulundu. Bugün on beş gün oldu, hâlâ sorduklarımızdan hiçbiri hakkında bize bilgi vermedi.” demeye başladılar. Vahyin gelmemesi elbette Hazret-i Peygamber’i çok üzdü. Mekkelilerin bu konuşmaları O’nu bir hayli incitti. Sonunda Cebrâîl -aleyhisselâm- geldi. Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“–Ey Cibrîl, o kadar geciktin ki senin hakkında (artık gelmeyeceksin diye) sû-i zanda bulundum ve aynı zamanda seni özledim!” buyurdu.
Cebrâîl -aleyhisselâm-:
“–Ben Sen’i daha çok özledim, fakat ben vazîfeli bir memurum, gönderildiğimde inerim, gönderilmediğimde gelemem!” dedi.
Cebrâîl -aleyhisselâm-, Allah Teâlâ’dan Kehf Sûresi’ni getirmişti. Bu sûrede inkârcıların sorduğu Ashâb-ı Kehf ile Zülkarneyn -aleyhisselâm-’ın haberi vardı. O esnâda bir de:
“Sana ruhtan soruyorlar. De ki: Ruh, Rabbimin emrindendir ve size ancak az bir ilim verilmiştir.” (el-İsrâ, 85) âyeti nâzil oldu. (Bkz. Taberî, XV, 238-239, [el-İsrâ, 85]; Râzî, XXI, 204, [Meryem, 64])
*
Aynı şekilde “kıble”nin Kudüs’ten Kâbe cihetine döndürülmesi husûsundaki vahiy de, Allâh’ın dilediği zaman inmiştir. Hâlbuki Hazret-i Peygamber, bu arzusunu ifâde etmek için uzun zamandır yüzünü sık sık semâya çevirip bir emr-i ilâhî gelmesini bekliyordu. Çünkü Kâbe, İbrahim -aleyhisselâm-’ın kıblesiydi ve Arapları, îmân etmeye daha fazla teşvik ederdi. Üstelik Araplar Kâbe ile iftihar ediyor, onu ziyaret ederek tavâf ediyorlardı. Bir de, Kâbe’ye dönmek sûretiyle, yahudîlere benzemekten kurtulacaklardı.[130]
Ancak on altı ya da on yedi ay gibi uzun bir süre bekledikten sonra kıble, pek çok hikmete mebnî olarak Kâbe istikâmetine çevrildi. Cenâb-ı Hak şöyle buyurdu:
“(Ey Rasûlüm!) Biz Sen’in yüzünün göğe doğru çevrilip durduğunu (gökten haber beklediğini) görüyoruz. (Merak etme!) Elbette Sen’i, hoşlanacağın bir kıbleye döndüreceğiz. (Bundan böyle) yüzünü Mescid-i Harâm tarafına çevir! Nerede olursanız, (namazda) yüzlerinizi o yöne çevirin!..” (el-Bakara, 144) (Buhârî, Îman 30, Tefsir 2/12, 18, Salât 31; Müslim, Mesâcid, 11; Nesâî, Kıble 1, Salât 22; İbn-i Sa’d, I, 241-242)
*
Hazret-i Âişe vâlidemize iftirâ atıldığı günlerde (İfk Hadisesi), bir aya yakın bir süre sıkıntı içinde beklenilmesine ve hâdiseyi aydınlatıcı bir beyâna şiddetle ihtiyaç duyulmasına rağmen, vahiy -her zaman olduğu gibi yine- Allâh’ın dilediği zamanda gelmiştir.
Benî Mustalık Gazvesi’nden dönerken münâfıklar Hazret-i Âişe vâlidemize nâmus iftirâsı atmışlardı. Bunun dedikodusu sel gibi yayılarak yürekler ağza gelmişti. O esnâda Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, hayâtının en sıkıntılı zamanlarını yaşıyordu. Âilesine, iffet ve nâmusuna iftirâ edilmişti. Bu zor durumdan bir an evvel kurtulmak istiyordu. Ancak vahiy Allâh’ın irâdesine bağlı olduğu için, Peygamber Efendimiz’in istediği zamanda gelmedi. Böylece sahâbe de ağır bir imtihâna tâbî tutuldu.
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- ise, çekingen ve ihtiyatlı bir hâlde:
“Ben onun hakkında iyilikten başka bir duruma şâhid değilim!” demekten öte bir şey yapamıyordu.
İşi tedkik ve tahkik ettikten ve ashâbıyla gerekli istişâreleri yaptıktan sonra, en nihâyet Hazret-i Âişe’ye:
“Bak Âişe! Senin hakkında şöyle şöyle bir söz işittim. Şâyet mâsum isen Allah seni temize çıkaracaktır. Yok eğer günâha teşebbüs ettiysen, Allah’tan af dile!” buyurdu.
Bu, gaybı bilmeyen bir beşer ifâdesidir. Ancak Allah Teâlâ bildirdiği zaman bilecektir. Nihâyet bir ay sonra bu konudaki şüpheleri tamamen bertaraf edip gerçekleri açıkça ortaya koyan Nûr Sûresi’nin âyetleri nâzil oldu. Hazret-i Âişe vâlidemizin mâsumiyeti ortaya çıktı.[131]
Şâyet Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, Kur’ân-ı Kerîm’e müdâhalede bulunmuş olsaydı, hiç beklemeden kendi sözlerini vahye izâfe ederek, hissiyâtına göre hareket edebilirdi. Ancak, kâinâtta cereyân eden tüm vâkıa ve hâdiseler, ilâhî irâdeye râm olarak devâm eder. Bir sonbahar yaprağının dalından düşmesi dahî ilâhî irâdeye bağlıdır. Aksi hâlde kâinâtta anarşi olurdu. Peygamberlerin de bütün fiilleri, Allâh’ın irâdesiyledir. Âyet-i kerîmede buyrulur:
“O, hevâsına göre konuşmaz! O(nun konuşması, kendisine) vahyedilenden başkası değildir.” (en-Necm, 3-4)
Peygamberlerin hayatları müddetince kendilerine gelen kitaplarda hiçbir zaman beşerî bir müdâhalenin olduğunu söylemek mümkün değildir. Tahrif edilmiş olan bütün semâvî kitaplardaki beşerî müdâhaleler, peygamberlerinin vefatlarından sonradır.
Cenâb-ı Hak, Kur’ân dışındaki kitaplar için bir teminat vermemiştir. Yalnız Kur’ân-ı Kerîm hakkında:
“O Kur’ân’ı Biz indirdik, onun koruyucusu da elbette Biz’iz!” (el-Hicr, 9) buyurmuş, böylece onu kıyâmete kadar teminat altına alarak beşerî müdâhalelerden muhâfaza etmiştir.
Allah Teâlâ, Kur’ân-ı Kerîm’e beşerî bir müdâhalenin olmadığını şu şekilde bildirmektedir:
“Eğer O (Hazret-i Peygamber),
bâzı sözler uydurup Biz’e iftirâ etseydi, elbette O’ndan sağ elini (gücünü ve kuvvetini) alırdık, sonra O’nun can damarını keserdik, sizden hiç kimse de buna mânî olamazdı.” (el-Hâkka, 44-47)
Peygamber Efendimiz beşer olmakla birlikte ilâhî te’yîde mazhardı. Dolayısıyla peygamberlik vazifesini en güzel şekilde yerine getirmişti. Bu âyet-i kerîme, Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in, karşılaştığı bütün sıkıntı ve iptilâlar karşısında ilâhî irâdeye itaat ve teslîmiyet gösterip en ufak bir tâviz vermeden Kur’ân’ı tam olarak tebliğ ettiğine işâret etmektedir.
C. İtâb Âyetleri
Bâzen vahiy, Allah Rasûlü’nün arzu etmediği bir tarzda geliyordu. Kur’ân, bâzen O’nun görüşünün hatâlı olduğunu bildiriyordu. Bâzen de O’nun meyletmediği bir şeyi emrediyor, bir miktar oyalanacak olsa, hemen ardından şiddetli bir itâb (azarlama) geliyordu.
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, Zeyd bin Hârise’nin hanımı olan, halasının kızı Zeyneb bint-i Cahş’ın sonradan kendisinin zevcesi olacağını vahiyle bildiği hâlde, bunu toplumun sû-i zannından korkması sebebiyle gizlemiş, bunun üzerine:
“(Rasûlüm!) Hani Allâh’ın nîmet verdiği, Sen’in de kendisine iyilik ettiğin kimseye; «Eşini yanında tut, Allah’tan kork!» diyordun. Allâh’ın açığa vuracağı şeyi, insanlardan çekinerek içinde gizliyordun. Oysa asıl korkmana lâyık olan Allah’tır. Zeyd o kadından ilişiğini kesince Biz onu Sana nikâhladık ki evlâtlıkları, karılarıyla ilişkilerini kestiklerinde (o kadınlarla evlenmek isterlerse) mü’minlere bir güçlük olmasın.[132] Allâh’ın emri yerine getirilmiştir.” (el-Ahzâb, 37) buyrularak, murâd-ı ilâhîyi gizlemesinin hatâlı olduğu bildirilmiş ve onu açığa çıkarması emredilmiştir.[133]
Hazret-i Âişe vâlidemiz de:
“Eğer Allah Rasûlü kendisine inen vahiyden bir şey gizleseydi, şu âyeti gizlerdi.” diyerek yukarıdaki âyeti zikretmiştir.[134]
*
Bir keresinde Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, Zeyneb bint-i Cahş’ın yanında biraz fazlaca kalmış ve orada bal şerbeti içmişti. Hazret-i Âişe vâlidemiz, Allah Rasûlü’ne olan hassâsiyeti sebebiyle bu hâle gıpta etti ve Hazret-i Hafsa ile anlaşarak Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- yanlarına geldiğinde; “Sende meşe ağacı zamkının kokusu var, ondan mı yedin?” demeye karar verdiler. Hazret-i Peygamber onlardan birisinin yanına girdiğinde böyle söylediler ve Hazret-i Peygamber de:
“–Hayır, Zeyneb bint-i Cahş’ın yanında bal şerbeti içtim, bir daha asla içmeyeceğim.” buyurdu. Bunun üzerine:
“Ey Peygamber! Eşlerinin rızâsını gözeterek Allâh’ın Sana helâl kıldığı şeyi niçin kendine harâm ediyorsun? Allah çok bağışlayan, çok esirgeyendir.” (et-Tahrîm, 1) âyet-i kerîmesi nazil oldu. (Buhârî, Talâk, 8; Müslim, Talâk, 20)
Şâyet Kur’ân’da beşerî bir müdâhale olsaydı, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, arzusunun hilâfına olan bu âyet-i kerîmeyi hissiyâtına göre ifâde edebilirdi.
*
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, keyfî ve basit bahânelerle Tebük Seferi’ne iştirâk etmeyen seksen kişinin mâzeretlerini kabûl edip onlara izin vermesi sebebiyle şu âyet-i kerîme inmiştir:
“Allah Sen’i affetti. Fakat doğru söyleyenler Sana iyice belli olup, Sen yalancıları bilinceye kadar onlara niçin izin verdin?!” (et-Tevbe, 43) (Süyûtî, Lübâbü’n-Nükûl, s. 126)
*
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, amcası Ebû Tâlib için Allah’tan mağfiret dilemek isteyince:
“(Kâfir olarak ölüp) cehennem ehli oldukları onlara açıkça belli olduktan sonra, akrabâ dahî olsalar, (Allâh’a) ortak koşanlar için af dilemek ne Peygamber’e yaraşır ne de inananlara.” (et-Tevbe, 113) âyeti nâzil olmuştur. (Buhârî, Tefsîr, 9/16; Vâhidî, s. 266-267)
Yine Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, münâfıkların reîsi Abdullah bin Übey bin Selûl’ün, sâlih ve sâdık oğlu Abdullâh’ın ısrârı üzerine cenâze namazını kıldırınca, şu âyet-i kerîme nâzil olmuştur:
“Onlardan ölmüş olan hiçbirine aslâ namaz kılma; onun kabri başında da durma! Çünkü onlar Allah ve Rasûlü’nü inkâr ettiler ve fâsık olarak öldüler.” (et-Tevbe, 84) (Buhârî, Tefsîr, 9/12-13; Müslim, Münâfıkîn, 3; Tirmizî, Tefsîr, 9/3097-8; Nesâî, Cenâiz, 40, 69)
Bu âyet-i kerîmeler, Kur’ân-ı Kerîm üzerinde Peygamber Efendimiz’in en ufak bir beşerî müdâhalesinin olmadığını açıkça göstermektedir.
*
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, Kureyş’in bâzı ileri gelenlerine İslâm’ı anlatmakta iken, yanına gelen ve daha önce müslüman olmuş bulunan âmâ sahâbî Abdullah bin Ümm-i Mektûm O’ndan kendisini irşâd etmesini taleb etti. Fakat muhâtaplarını gücendirmek istemeyen Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, onunla ilgilenemedi. İbn-i Ümm-i Mektûm’un talebini ısrarla tekrarından dolayı da ona karşı yüzünü biraz ekşitti. Bu sebeple şöyle bir itâb-ı ilâhîye mâruz kaldı:
“Kendisini (Sana) muhtaç görmeyene gelince, Sen ona yöneliyorsun. Oysaki onun temizlenip arınmasından Sen mes’ûl değilsin. Fakat koşarak ve (Allah’tan)korkarak Sana gelenle ilgilenmiyorsun! Hayır (olmaz öyle şey); bu Kur’ân bir öğüttür, dileyen düşünüp öğüt alır.”[135]
(Abese, 5-12) (Bkz. Tirmizî, Tefsir, 80/3331; Muvatta, Kur’ân,
Kur’ân-ı Kerîm, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in sözleri olsaydı, kendisi hakkında bu kadar şiddetli ve acı ifâdeler kullanmazdı. Bu tür konularda hiç olmazsa sükût ederek kusûrunu örtmek isterdi.
Yukarıdaki rivâyetlerden anlaşıldığı üzere vahiy tamamen Allâh’ın irâdesiyle tecellî etmiş, bâzı ahvâlde Hazret-i Peygamber’in beklediği zaman ve muhtevâda gelmemiştir. Bâzen de Allah Rasûlü’nü azarlayıcı ve îkâz edici mâhiyette inmiştir. Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz de kendisine gelen vahiyden bir tek harfi bile gizlemeden olduğu gibi insanlığa nakletmiştir. İşte bu durum, Kur’ân’ın ilâhî menşe’li olduğunu ve beşerin ortaya koyduğu eserler ile hiçbir alâkasının bulunmadığını göstermektedir. Zîrâ insanların eserlerinde kendileri ile alâkalı bu tür hitap ve itâbları bulmak mümkün değildir.
D. Vahyin Mücmel Olması
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e emirler bâzen mücmel[136] olarak gelirdi. Allah Teâlâ tarafından açıklayıcı bir bilgi gelmediği sürece Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, mücmel mevzûlarda kendiliğinden bir îzahta bulunamazdı. Misâl olarak şu âyet-i kerîmeyi zikredebiliriz:
“Göklerde ve yerde olanların hepsi Allâh’ındır; içinizdekini açıklasanız da gizleseniz de Allah, sizi onunla hesâba çeker…” (el-Bakara, 284)
Bu âyet-i kerîme nâzil olunca, gayr-i irâdî olarak kalplerinden geçenlerden de mes’ûl tutulacaklarını zanneden ashâb-ı kirâm, o zamana kadar hissetmedikleri bir duygu ve korku hissettiler. Bu âyet onlara çok ağır geldi. Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in yanına gidip diz çökerek:
“–Ey Allâh’ın elçisi, biz şimdiye kadar gücümüzün yettiği amellerle; namaz, oruç, cihâd, sadaka ile mükellef kılınmıştık. Şimdi ise Size bu âyet nâzil oldu ki bizim ona gücümüz yetmez. Biz içimizden geçirdiklerimiz sebebiyle de cezâlandırılırsak mahvolduk!” dediler.
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“–Siz de sizden önceki yahudî ve hristiyanlar gibi; «İşittik fakat isyan ettik» mi demek istiyorsunuz? Siz onların aksine; «İşittik ve itaat ettik. Bizi bağışla, dönüş Sana’dır.» deyin!”buyurdu.
Ashâb-ı kirâm bunu tekrar etmeye başladılar ve dilleri böyle söylemeye alıştı. Bunun üzerine Allah Teâlâ kalplerindeki îmânı kuvvetlendirdi.
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, âyetin mânâsı mücmel olduğu için, acz içinde kalarak mevzûya bir açıklık getiremediler. Sahâbeden, Allâh’a teslîm olup tevekkül etmelerini talep buyurdular. Bir müddet sonra aşağıdaki âyet-i kerîmeler nâzil olarak, kapalı olan mânâ şöylece îzâha kavuştu:
“Peygamber, Rabbinden kendisine indirilene îmân etti, mü’minler de (îmân ettiler). Her biri Allâh’a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine îmân ettiler. «Allâh’ın peygamberlerinden hiçbiri arasında ayırım yapmayız. İşittik ve itaat ettik. Ey Rabbimiz, affına sığındık! Dönüş Sanadır.» dediler. Allah, kimseye gücünün üstünde bir şey yüklemez. Herkesin kazandığı iyilik kendi yararına, kötülük de kendi zararınadır. (Siz şöyle duâ ediniz:) Rabbimiz! Unutur ya da yanılırsak bizi muâheze etme (mes’ûl tutma)! Rabbimiz! Bize, bizden öncekilere yüklediğin gibi ağır yük yükleme! Rabbimiz! Bize gücümüzün yetmediği şeyler yükleme! Bizi affet, bizi bağışla, bize merhamet eyle! Mevlâmız Sen’sin. Kâfirlere karşı da bize yardım eyle!” (el-Bakara, 285-286) (Bkz. Müslim, Îmân, 199-200; Tirmizî, Tefsîr, 2/2992; Ahmed, I, 233; II, 412; Vâhidî, s. 97)
Ashâb, bu âyetle kalbî havâtır husûsunda «güçleri yettiği nisbette» mes’ûl olacaklarını anladılar.
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in, âyet mücmel iken açıklayıcı bir nas gelinceye kadar hiçbir îzahta bulunmaması, bir nübüvvet hakîkati olup Kur’ân-ı Kerîm’in ilâhî kaynaklı oluşunun îtiraza mahal bırakmayan bir delilidir. Aksi takdirde ya böyle bir bilgi verilmez veya verilen bilgiye indî bir açıklama getirilebilirdi. Böyle bir hâlin meydana gelmemesi, Kurân-ı Kerîm’in i‘câzının ayrı bir ispatıdır.
*
Hicretin altıncı yılında hakkın bâtıla üstün gelmesinin bütün sebepleri tahakkuk etmiş, henüz müşriklerin elinde bulunan Mekke’ye gidilerek Kâbe’nin tavâf edilmesine karar verilmişti. Mekke yakınlarındaki Hudeybiye’ye doğru ilerlerken Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in devesi Kasvâ çöktü. Ashâb, onu Harem’e doğru yöneltmek istedi ise de bir türlü gitmedi. Bunun üzerine:
“–Kasvâ çöküp kaldı, Kasvâ çöküp kaldı.” dediler.
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“–Kasvâ çöküp kalmaz. Onun böyle bir huyu yoktur, fakat Ebrehe’nin filini men eden (Cenâb-ı Hak), Kasvâ’yı da men etti.” buyurdular.
Bu, Cenâb-ı Hak’tan Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e gelen bir işâretti. Yâni Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
«Ebrehe’nin filini nasıl Allah Teâlâ durdurmuş ise, bu deveyi de durduran Allah Teâlâ’dır!»demek istiyordu. Mekke’ye ister taarruz, ister müdâfaa tarzında olsun, muhârebe ederek girmelerine izin verilmediği, Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in kalb-i pâkine kesin olarak mâlum olmuştu.
O an, meselenin hakîkatine vâkıf olamadıkları için sahâbe arasında bir infiâl meydana geldi. Mekke’ye gitmeme kararı, zâhiren müslümanların aleyhine idi. Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- hikmetini bilmediği ilâhî işârete uyarak ashâbını Mekke üzerine devâm ettirmedi.
Hezîmet gibi görünen bu vâkıada Hazret-i Ömer’in, emr-i nebevîye rağmen fikir beyan etmesine Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“Ben Allâh’ın elçisiyim, O’na isyan edemem. Yardımcım O’dur!” buyurdu. (Buhârî, Meğâzî, 35; Müslim, Cihâd, 90-97)
Yine o anda müşriklerle yapılan Hudeybiye Musâlahası’nda alınan kararlar da görünüşte müslümanların aleyhine idi. Tâ ki, Fetih Sûresi nâzil oldu. Bu işteki yüksek hikmetler ve müjdeler bildirildi. Sonradan anlaşıldı ki, ilk nazarda mağlûbiyet ve kahır zannedilen bu geri dönüş, açık bir zafer ve fütûhât imiş…
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in başlangıçta îzahtan âciz kaldığı bu mücmel hâdise, ancak iki sene zarfında açıklığa kavuştu. Nitekim bu musâlaha ile oluşan sulh ortamında birçok kimse İslâm’la şereflenmiş, iki sene zarfında müslüman olanların sayısı, o zamana kadar îmân edenlerin kat kat fazlasına ulaşmıştır.
Bu antlaşma ile İslâm’ın varlığı resmen tanınmıştı. Arap kabîlelerinden isteyenler müslümanların himâyesine geçebilecekti. Bu ise Kureyş’in nüfûzunu kaybetmesi ve İslâm dâvetinin rahatça yapılabilmesi demekti.
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in bu sulhu tercih sebeplerinden biri de Mekke’de o sırada müslüman olmuş, fakat bunu maslahat gereği açığa vuramamış birçok kimsenin bulunmasıydı. Şâyet müşriklerle aralarında bir muhârebe zuhûr etseydi, bunları bilmeden öldürüp sonra da üzüleceklerdi.[137]
Kur’ân-ı Kerîm’de buna benzer misâller pek çoktur. Kur’ân mûcizesini hulâsa olarak ifâde etmeye çalıştığımız için, teferruâta girmiyoruz. Çünkü Kur’ân’ın her bir mûcizesi, bir kitap hacmini aşacak muhtevâ zenginliğine sahiptir.
*
Buraya kadar verdiğimiz misaller, Kur’ân’ın beşerî müdâhaleden münezzeh bulunduğunu ve Allah tarafından vahyedilen ilâhî bir kitap olduğunu kesin bir şekilde ispat etmektedir. Artık insaf sahibi her insanın bu hükmü tasdik etmesi zarûrîdir. Nitekim Yeni Katolik Ansiklopedisi’nin “Kur’ân” maddesi altındaki bir yazıda şu dikkat çekici ifadelere yer verilir:
“Kur’ân’ın kaynağı hakkında asırlardır birçok teori öne sürüldü. Bugün, aklı başında olan hiçbir insan o teorilerden herhangi birini kabûl etmez.”
Katolik kilisesi, elbette ki Kur’ân’ın vahiy kaynaklı olmadığına dâir bir delil getirmekten hoşlanır, lâkin bunu yapamıyor ve mâkul bir îzah da getiremiyor. Fakat en azından araştırmalarında biraz da olsa insaflı davranarak, eskiden beri devâm eden ve ispatlanması mümkün olmayan iftirâları reddetmiştir.[138]
III. KUR’ÂN’IN MÛCİZEVÎ YÖNLERİ
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in beşeriyete ilâhî bir hediye olarak getirdiği Kur’ân-ı Kerîm, sayısız mûcizelerle dolu olduğunu pek çok yönden ortaya koymaktadır. Kur’ân-ı Kerîm’in, kıyâmete kadar devâm edecek olan pek çok mûcizevî yönlerinden bilhassa dört husûsun üzerinde durmak istiyoruz:
a. Lisânî i‘câzı
b. Gaybî haberler vermesi
c. İlmî i‘câzı
d. Teşrîdeki i‘câzı
A. LİSÂNÎ İ’CÂZI
1. Muhteşem Üslûbu
Kur’ân-ı Kerîm, ne şiir ne de nesirdir. Bilâkis hem şiirin hem de nesrin meziyetlerini bir araya getiren emsâlsiz bir üslûba sahiptir. Bu üslûba hâkim olan müthiş bir âhenk ve ilâhî bir mûsikîsi vardır. İnsan ne zaman Kur’ân okusa, bu ilâhî mûsikînin tesirini rûhunun derinliklerinde hisseder.
Kur’ân’ın ne şiirde ne de mûsikîde bulunmayan bir güzelliği vardır. Onu tekrar tekrar okurken veya dinlerken bir monotonluk hissedilmez, devamlı sûrette değişen ve tâzelenen seslerden insan hislerinin her biri aynı derecede nasibini alır. (Drâz, en-Nebeü’l-Azîm, s. 102)
Kur’ân-ı Kerîm, mevcut edebî türlerden farklı ve kendine has bir üslûba sahip olmakla birlikte, aynı zamanda bütün bu edebî türleri en mükemmel şekilde kullanır. Kıssa, mev’iza, târih, teşrî, cedel, münâzara, âhiret, cennet ve cehennem gibi mevzûları, korkutucu ve müjdeleyici âyetleri, mânâlarının şiddetine göre ayrı ayrı bir üslûp bütünlüğü içinde fesâhat ve belâğati en yüksek seviyede tutarak ifâdelendirir. Bu da, onun ilâhî bir kelâm olmasının gereğidir.
a. Kelime Seçimindeki Hassâsiyeti
Kur’ân, dilin sahip olduğu müterâdif (aynı mânâya gelen) kelimelerden delâleti en hassas, tasvir gücü en fazla ve fesâhati en kuvvetli olanını seçer. (Bûtî, Ravâi’, s. 140)
Kur’ân’ın nazmında en ufak bir takdim-tehir veya herhangi bir değişiklik yapmak, âhengi derhâl bozar. Bu hususta İbn-i Atiyye şöyle demiştir:
“Kur’ân öyle bir kitaptır ki, ondan bir kelime çıkarılsa, sonra bütün Arap lisânı altüst edilse, bundan daha münâsip bir kelime bulmak mümkün değildir.”[139]
Günümüz İslâm ulemâsından muhterem Muhammed Hamîdullah, Kur’ânî âhenkle alâkalı olarak şöyle bir hâtıra nakleder:
“Müslüman olmuş Fransız bir mûsikîşinas, bir görüşmemizde bana, Nasr Sûresi’nin kıraatinde;
«وَرَاَيْتَ النَّاسَ يَدْخُلُونَ ف۪ى د۪ينِ اللّٰهِ اَفْوَاجًا ﴿2﴾ فَسَبِّحْ»
diye iki âyet arasında durarak okumanın mûsikî bakımından hoş olmadığını ifâde etti. Ona,«اَفْوَاجًا» kelimesi üzerinde durulmayacağını, bilâkis devâm edip «فَسَبِّحْ» kelimesine geçilmesi gerektiğini îzah ettim. Bu mûsikîşinas kardeşimiz büsbütün hayret ve şaşkınlık içinde kaldı ve:
«–Yâ! Hakîkaten böyle mi?! Gerçekten senin okuduğun gibi ise işte şimdi tamam oldu; şimdi îmânımı tazelemeliyim, Allah beni affetsin!..» dedi.”[140]
Fransız mûsikîşinas, bu îzah sâyesinde artık mûsikî bakımından da Kur’ân-ı Kerîm’e hiçbir itirâzının olamayacağını idrâk etmiştir. Hakîkaten Kur’ân’ın insicâmı, beşerî vasıfların üzerinde bir ölçüye sahiptir. O, âdeta bir âhenk ihtişâmı sergilemektedir. Böyle mükemmel bir Kitâb’ın yerine alelâde beşerî bir şeyin ikâme edilmesini kim düşünebilir?!
b. Gönüllere Tesir Edişi
Kur’ân-ı Kerîm, insanların gönüllerinde fevkalâde güçlü bir tesir uyandırmış, Araplar, onu Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in fem-i saâdetlerinden dinleyerek fevc fevc, akın akın îmâna gelmişlerdir. Bütün müşrikler, bir benzerini ortaya koyamamaları sebebiyle Kur’ân’ın fesâhat ve belâğatini vicdânen kabûl etmişlerdir. Onlar Kur’ân’ı, sadece nefsâniyetlerini bir yetîme tâbî kılmak ağır geldiği için reddetmişlerdir.
Halkı Kur’ân’ı dinlemekten alıkoyan azılı müşriklerden Ebû Süfyan, Ebû Cehil ve Ahnes bin Şerik, birbirlerinden habersiz olarak ve gizlice, geceleyin Kâbe’de Kur’ân okuyan Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’i dinlemeye gelmişler, birbirleriyle tesâdüfen karşılaşınca da kendilerini ayıplamışlardır. Bu hâdise üç gece böylece devâm etmiş, nihâyetinde birbirlerine:
“Aman kimse fark etmesin! Halk bizim bu durumumuzdan haberdâr olursa, andolsun ki, son derece rezîl oluruz. Bundan sonra da hiç kimseye bu hususta söz geçiremeyiz!..” diyerek yaptıklarını kınadıktan sonra bir daha böyle bir davranışta bulunmayacaklarına dâir aralarında ahitleşmişlerdir. (İbn-i Hişâm, I, 337-338)
Kur’ân üslûbunun son derece tesirli olmasından dolayı müşrikler, insanların Kur’ân sesi işitmemesi için gürültü yapıyor veya onu okumalarını yasaklıyorlardı. (İbn-i Hişâm, 395-396)
Zîrâ Kur’ân’ın nağmesi kulağa eriştiğinde kalb bütün sâfiyetiyle ona yönelir, ondan büyük bir haz ve lezzet duyar. Biraz ilerleyince ise mehâbet ve haşyete gark olur. Bâzı âyetler kulaklara ulaştığı anda insana sevinç ve haz verir, kalbi yumuşatır, gönlü ferahlatır ve îmânı artırır; bâzı âyetler de korku ve dehşetle ürpertir, kalpleri titretir. Bunu müslümanların yanında inkârcı ve inançsız pek çok insan da îtirafa mecbur kalmıştır. (Abdülkâdir Atâ, Azametü’l-Kur’ân, s. 87)
Birçok insan, Kur’ân’ın bu tesiri sâyesinde müslüman olmuştur:
Cübeyr bin Mut’im, Tûr Sûresi’ni Rasûl-i Ekrem’den dinleyince hissettiği tesiri, “Sanki kalbim çatlayacak sandım.”[141], “Kalbim heyecandan neredeyse kanatlanıp uçacaktı.”[142] şeklinde ifâde etmiştir.
Habeş Necâşîsi Ashama’nın Kur’ân’ı dinleyince büyük bir tesir altında kalması[143], son derece sert tabiatlı biri olan Hazret-i Ömer’in dinlediği âyetlerin tesiriyle kalbi yumuşayıp İslâm’a ısınması ve müslüman olması[144], şâir Tufeyl bin Amr ed-Devsî’nin Hazret-i Peygamber’e İslâm’ı anlattırıp ondan Kur’ân dinledikten sonra; “Vallâhi ben hiçbir zaman Kur’ân’dan daha güzel bir söz, İslâm’dan daha güzel bir dîn işitmedim!” diyerek îmân etmesi ve İslâm’ı tebliğ gâyesiyle kabîlesinin yanına dönmesi[145], Mekkelilerin, çocuklarına ve kölelerine tesir edeceğinden korkarak Hazret-i Ebû Bekir’in Kur’ân okumasına yasak koymaları[146], Kur’ân’ı dinleyen bir grup cinin:
“Şüphesiz biz, hayret verici bir Kur’ân dinledik. O Kur’ân rüşde erdiriyor, biz de ona îmân ettik. Rabbimize hiçbir şeyi ortak koşmayacağız.”[147]
demeleri[148] ve buna benzer pek çok hâdise, bu hükmü te’yîd etmektedir.
Kur’ân-ı Kerîm’in tesiri mevzuunda John Davenport[149] şöyle der:
“Edebî nokta-i nazardan Kur’ân, şarkın en şâirâne eseridir. Kur’ân-ı Kerîm’in Arap lisânı için hüccet olduğunda şek ve şüphe yoktur. Goethe’nin[150] dediği gibi Kur’ân, okuyucularının kalplerini, sahip olduğu füsûnu ve güzelliği ile teshîr eder.”[151]
Kur’ân’ın ifâdesindeki bu âhenk, mûsikî ve tesir, ondaki ses nizâmından, yâni kelimelerin, harflerin, sükûn ve harekelerin, uzun ve kısa hecelerin en uygun tarzda diziliş üslûbundan kaynaklanmaktadır. Kur’ân-ı Kerîm, bitmek ve tükenmek bilmeyen bir âhenkle doludur. Ekseriyâ bir sesten diğerine geçilerek oluşan âhengiyle kalbleri tahrîk eder. Mânâsını anlamayanlar bile bu eşsiz sadâ karşısında mütelezziz olurlar.
c. Lâfız-Mânâ Âhengi
Kur’ân üslûbunda mânâ ve lâfız dengesi vardır. O, anlatmak istediği her mânâyı, en güzel ve güçlü bir şekilde ifâde edebilecek lâfzı, değiştirilemeyecek bir kudretle kullanır. Böylece lâfız ve mânâ arasındaki dengeyi, “kelâm” sıfatının mutlak sahibine has tarzıyla tesis eder. Bu hususta, en güçlü edebiyatçılar bile sonsuz bir acziyet içindedirler.
Zîrâ mânâ ile lâfız birbirinden uzak iki uç gibi olup ikisinin de aynı anda hakkını vermek, neredeyse imkânsızdır. Merâmını veciz bir şekilde anlatmak için lâfzı az kullanan bir kişi, az veya çok mânânın hakkını zâyi etmek durumunda kalır. Bunun aksine mânânın hakkını verip bütün incelikleriyle göstermek isteyen edip de, lâfzın güzellik ve letâfetini bozarak sözü uzatmaya mecbur olur. Edipler ancak ilimlerinin genişliği ve o andaki ilhamlarının sevkine göre nisbî bir mükemmelliğe ulaşabilirler. Bunun en sağlam delili, bir edibin zaman içinde önceki sözlerini tekrar ele aldığında, bâzı çıkarma veya ilavelerde bulunması, takdim-tehir yapması, eserini değiştirip olgunlaştırmasıdır. Öyle ki, en güzel eserini yetmiş defâ bile gözden geçirse her defâsında yapacağı bir değişiklik bulur, tashih etme, değiştirme ve geliştirme ihtiyacı hisseder. Kur’ân ise, üzerinden asırlar geçse dahî, lâfız ve mânâlarında hiçbir değişikliğe ihtiyaç duyulmaz.[152]
Kur’ân’ın dil ve üslûbunda üstün olan taraf, hangi sahada söz söylerse söylesin, dâimâ en güzel malzemeyi ve kastedilen mânâya en uygun terkibi seçmesi, en ufak bir harfi dahî yerli yerine koyarak maksadı hiçbir eksik ve fazla olmaksızın anlatmasıdır. Kısa ve özlü anlatımın tercih edildiği yerlerde mânâ ihmâl edilmediği gibi, muhtevânın ayrıntısına girilmesi gereken yerlerde de söz isrâfı yapılmaz.
d. Farklı Seviyelere Hitâb Etmesi
Kur’ân-ı Kerîm aynı anda, değişik zamanlarda ve mekânlarda yaşayan, ilmî seviyeleri çok farklı olan bütün insanlara, seviyelerine göre hitâb eder. Değişik seviyeden pek çok kişinin bulunduğu bir mecliste Kur’ân âyetleri okunduğunda, orada bulunanların her biri, kendi idrâkine göre, onun mânâsından bir şeyler anlar. Bir eserde bu husûsiyeti sağlamak, kulun tâkat ve gücünün üzerindedir.
Hattâ Kur’ân’ın mânâlarından, gelecek nesillere de yeni anlayışlar kalabilir. Farklı anlayışlara imkân veren bir âyeti, ilk nesiller kendi durumlarına göre, daha sonraki nesiller de ulaştıkları ilmî seviyelere göre îzah ederler. Zîrâ Kur’ân-ı Kerîm, her devirde, insanların sahip olabileceğinden daha fazla bilgi ihtivâ eder. Çünkü o, göklerde ve yerdeki sırları bilen Allah Teâlâ tarafından indirilmiştir.[153] Kur’ân âyetleri, Allâh’ın ilminin bize açılan pencereleridir. Kalbî bakışımız ve idrâkimiz ne kadar keskinse, âyetlerden alacağımız ilim de o kadar fazladır.
Bu hususta büyük Arap edîbi Mustafa Sâdık er-Râfiî şöyle der:
“Kur’ân-ı Kerîm’in mûcizelerinden biri de, her zaman bilinemeyen bâzı hakikatleri, dâimâ bilinen kelimeler içerisinde saklaması ve bunları vakti geldikçe izhâr edip ortaya koymasıdır.” (M. Sâdık er-Râfiî, Vahyü’l-Kalem, II, 66)
Yine edebiyat üstadlarından Abbas Mahmud Akkâd da şöyle demektedir:
“Kur’ân’ın hitâbı sâdece ümmî Araplara veya yirminci asrın insanına has kılınmış değildir. Lâkin o, bütün asırlar ve bütün mekânlar için mutlak bir umûmiyet ifade eder. Çünkü insanın, bütün asırlarda aynı şekilde bir tefekkür ufkuna sahip olacağını düşünmek, akla uygun değildir.” (A. Mahmud Akkâd, Mevsûa, IV, 203)
Diğer taraftan, Kur’ân üslûbu hem akla, hem de kalbe dengeli olarak hitâb ettiği için her okuyana huzur ve neş’e verir.
e. Tekrarlardaki Hikmet
Kur’ân üslûbunda birtakım tekrarlar vardır ki, bunlarla vurgulanmak istenen hakîkatler, zihinlere ve kalblere iyice nakşolur. Kur’ân’da tekrarlar; te’kîd, tâlim, tehdit, günah işlemekten ve Allâh’a karşı gelmekten sakındırma, insanın düşünüp ibret almasını sağlama[154], mevzûyu tasvir ederek zihinlere kolayca yerleştirme gibi maksatlarla belâğat kâideleri dâhilinde gerektiği yerde ve lüzûmu kadar yer almıştır. Yani bu tekrarlar, birtakım belâgat nüktelerini ihtivâ etmektedir.
Kur’ân-ı Kerîm’de tekrarlar aynen gelmez. Aynı mânâ, muhtelif kalıp ve tâbirlerle, bâzen tafsîlâtıyla bâzen de kısaca takdîm edilerek kelâmın muhtelif şekillerinde getirilir. Dînî hakîkatler, üslûbun muhtelif şekil ve sûretleriyle nefislere iyice yerleştirilir. Âyet-i kerîmede şöyle buyrulur:
“(Rasûlüm!) Biz onu böylece Arapça bir Kur’ân olarak indirdik ve onda îkazları(farklı üslûplarla) tekrar tekrar açıkladık. Umulur ki insanlar (bu sâyede günahtan)korunurlar yâhut da o (Kur’ân) kendileri için bir ibret ortaya koyar.” (Tâhâ, 113)
Yâni Kur’ân-ı Kerîm, uzun zaman geçmesi sebebiyle birinci îkâzın unutulmasını önlemek ve mânâyı iyice yerleştirmek için, lâfzın bizzat kendisini veya aynı maksadı ifâde eden bir başka şeklini tekrar eder. Bu, Kur’ân’ın benimsediği bir terbiye metodudur.
Kur’ân-ı Kerîm’de tekrar edilen mevzûların her birini okudukça yeni bir haber okuduğumuzu zanneder ve heyecanlanırız. İnsanın, uzun ve kısa olmak üzere her iki üslûp şekline de ihtiyâcı vardır. Zîrâ kimisi kısa ve özlü anlatımla tatmin olurken, kimisi de tafsîlâta ihtiyaç duyar. Kur’ân-ı Kerîm, bütün insanlara hitâb ettiği için muhtelif usûl ve üslûplarla mühim mânâları tekrar etmiş ve bütün insanlığı kuşatmıştır. (Bûtî, Ravâi‘, s. 118-120)
Taşköprülüzâde[155] bu hususta şöyle der:
“Kur’ân’da lâfız bakımından tekrar görünüyorsa da aslında mânâ olarak tekrar yoktur. Zîrâ iki müterâdif sözün bir araya gelmesiyle öyle bir mânâ ortaya çıkar ki, ayrıldıkları zaman o mânâ elde edilemez.”[156]
Günümüzde yapılan ilmî keşifler de, Kur’ân’ın tâkip ettiği usûlün çok faydalı bir metod olduğunu ortaya koymuştur. İlmî tecrübeler, tatlı bir üslûpla yapılan tekrarların insanda âşinâlık hissi uyandırdığını, aynı üslûpla ve haddinden fazla yapılan tekrarların ise ters bir tesire sebep olarak bıkkınlık verdiğini göstermiştir.
İnsanlar, Kur’ân-ı Kerîm’in neden bâzı kıssaları farklı üslûplarda tekrar ettiğini ve bunun ehemmiyetini asırlar boyunca tam olarak idrâk edemediler. Hattâ bâzı inkârcılar, bunu bir eksiklik olarak göstermeye gayret etiler. Ancak 20. asırda ilmin vardığı nokta, Kur’ân’ın 1400 sene evvel gerçekleştirdiği usûl oldu. Kullarının fıtratını ve husûsiyetlerini Allah’tan daha iyi kim bilebilir ki?..
“Hiç Yaratan bilmez mi? O, en ince işleri görüp bilmektedir ve her şeyden haberdardır.” (el-Mülk, 14)
f. Az Sözle Çok Mânâlar İfâde Etmesi
Kur’ân-ı Kerîm, az kelime ile en geniş ve en zengin mânâları ifâde eder.
Tefsirlerimizde nakledildiğine göre, Arapların ilk filozofu olan meşhur Kindî’ye talebeleri:
“–Ey filozof, bize şu Kur’ân’ın bir dengini yapıver.” demişler. O da:
“–Peki, hepsinin değil ama bir kısmının benzerini yapayım.” demiş. Bir kenara çekilip günlerce çalışmış, sonra da çıkıp şöyle demiş:
“–Vallâhi buna ne bizim kudretimiz yetecek ne de başka birinin! Mushaf’ı açtım, karşıma Mâide Sûresi çıktı, baktım ahde vefâyı emretmiş, sözden dönmeyi yasaklamış, bir umûmî tahlilde bulunmuş, sonra bir istisnâ yapmış, sonra da kudret ve hikmetinden haber vermiş ve bütün bunları iki satıra sığdırmış, bunu ise hiç kimse ciltlerle yazı yazmadan ifâde edemez!” (Ebû Hayyân, el-Bahru’l-Muhît, III, 411; Elmalılı M. Hamdi, III, 1546, [el-Mâide, 1])
g. Âyet ve Sûreler Arasındaki Tenâsüp
Kur’ân-ı Kerîm’in âyet ve sûreleri arasında muhteşem bir tenâsüp mevcuttur. Kur’ân, farklı mekân ve zamanlarda kısım kısım nâzil olmasına ve pek çok farklı mevzûdan bahsetmesine rağmen, metin içindeki birlik ve insicâmı son derece güzel ve sanatlı bir şekilde sağlamıştır. Bütün bölümleri arasında bir üslûp benzerliği ve mantık bütünlüğü görülür. Kur’ân-ı Kerîm, ihtivâ ettiği kısımların birbirine bağlılığı itibâriyle tek bir sûre gibidir, hattâ tek bir âyet gibi mütenâsip ve uyumludur.[157] Daha da ötesi, Kur’ân’ın tamamı tek bir kelime gibi mütenâsiptir.[158]
Kur’ân cümlelerinin unsurları öylesine yerli yerindedir ki bu unsurların birbirleriyle olan uyumu sâyesinde muhkem bir vahdet ortaya çıkar. (Drâz, en-Nebeü’l-Azîm, s. 142)
Said Nursî bu konuyu şöyle hulâsa eder:
“Kur’ân-ı Kerîm, yirmi üç senede ihtiyâca göre kısım kısım indiği hâlde, öyle bir tenâsübe sahiptir ki, sanki bir defâda nâzil olmuş gibi bir kemâl gösterir. Bu zaman zarfında muhtelif ve birbirinden uzak sebeplerle nâzil olduğu hâlde, tek bir sebeple inmiş gibi bütünlük arz eder. Farklı farklı ve mükerrer suâllerin cevâbı olarak geldiği hâlde, bütün insanların müşterek ihtiyaç ve arzularını tatmin edecek bir birliğe sahiptir. Pek çok farklı hâdisenin hükmünü beyân etmek için nâzil olduğu hâlde, sâdece bir hâdisenin açıklaması imiş gibi mükemmel bir intizam ihtivâ eder. Birbirine zıt ve çok farklı hâllerde sayısız muhâtabın anlayışına münâsip üslûplarda nâzil olduğu hâlde, öyle güzel bir selâset gösterir ki, sanki aynı durumdaki ve aynı anlayış seviyesindeki insanlara hitâb ediyormuş gibi herkes onu kendi zâviyesinden kolayca anlayabilir. Hattâ her bir sınıf, asıl muhâtabın yalnızca kendisi olduğunu zanneder.” (Nursî, Külliyât (25. Söz), I, 187)
Bu hususta Elmalılı Muhammed Hamdi Efendi de şöyle der:
“Kur’ân’ın sûreleri ve âyetleri rastgele bir tesâdüfün veya sadece şâirâne bir duygunun gücü ile ortaya çıkıvermiş karışık bir dîvan değil, baştan başa بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ gibi geniş anlamlı tek bir cümle ve belki fasih bir kelime nizâmında metîn bir insicam ve çok hikmetli bir beyan ve üslûb ile nazil olmuş ilâhî bir sözdür.” (M. Hamdi Yazır, I, 47 [Besmele tefsîrinde])
2. Fesâhat ve Belâğati
Kur’ân’ın mûcize oluşunun en mühim tarafını fesâhat ve belâğati teşkil eder. Belâğat; muhtevâya, maksada, mevzûya ve muhâtaba göre, yâni hâlin gerektirdiği şekilde en uygun sözü söylemektir. Kur’ân’ı Kerîm, ele aldığı bütün hususlarda bunu en güzel bir tarzda gerçekleştirmiştir.
Kur’ân-ı Kerîm, fesâhat bakımından da şâheserdir. Seçtiği kelimelerde, kurduğu cümlelerde ve bunların ifâde ettiği mânâlarda en ufak bir eksiklik bulmak mümkün değildir.
Çöl insanları arasında dil tekâmül ederek gelmiş, âdeta Efendimiz’in mûcizesine hazırlık yapılmıştır. İslâm öncesinde edebiyat fuarları yapılır, yüz civârında şâir bunlara iştirâk ederdi. İlk yediye girenler, birinci derece şâir olarak îlân edilir ve şiirleri Kâbe duvarına asılırdı. Fakat Kur’ân âyetleri inmeye başlayınca edebiyat fuarları sıfırlandı. Meşhur şâir İmriü’l-Kays’ın kız kardeşi şiirden çok iyi anlıyordu. O:
“(Nihâyet) «Ey yer, suyunu yut! Ve ey gök (suyunu) tut!» denildi. Su çekildi; iş bitirildi; (gemi de) Cûdî (Dağı’nın) üzerine yerleşti. Ve; «O zâlimler topluluğunun canı cehenneme!» denildi.”[159]
âyet-i celîlesini işitince:
“–Artık kimsenin bir diyeceği kalmadı. Kardeşimin şiiri dahî bundan sonra iftihar mevkiinde duramaz!..” diyerek gitti ve İmriü’l-Kays’ın en başta duran kasîdesini Kâbe’nin duvarından indirdi. Seviye olarak onun altında bulunan diğer şiirlere (Muallakât’a) hiçbir diyecek kalmadığından, onlar da birer birer indirildi.[160]
Şâirlerin reisi olan meşhur Velîd bin Muğîre:
“Allah; adâleti,
ihsânı ve muhtaç oldukları şeyleri yakınlara vermeyi emreder. Hayâsızlığı, çirkin işleri, zulüm ve haddi aşmayı yasaklar. Düşünüp tutasınız diye size öğüt verir.”(en-Nahl, 90) âyetini işittiğinde, Kur’ân’daki ilâhî esrârı idrâk edip hakîkati îtirâf etmek zorunda kalmış ve şöyle demiştir:
“Vallâhi, az önce Muhammed’den öyle bir kelâm dinledim ki, insan sözü desem değil, cin sözü desem değil! Öyle bir halâveti, öyle bir talâveti var ki sormayın! Öyle bir kelâm ki; üstü meyveli, altı verimli, bereketli! O muhakkak üstün gelir, ona üstün gelinemez.” (Hâkim, II, 506-507/3872; Süyutî, el-İtkân, IV, 5)
Yine Velîd bin Muğîre:
“Kureyş’in büyüğü ve efendisi olarak ben ve Sakîf’in efendisi Ebû Mes’ûd dururken Muhammed’e mi vahiy indirilecek?! Hâlbuki biz bu iki şehrin büyüğüyüz!” demiş, bunun üzerine Cenâb-ı Hak:
“«Bu Kur’ân iki şehirden birinin büyüğüne indirilmeli değil miydi?» dediler.” (ez-Zuhruf, 31) âyetini inzâl buyurmuştur. (İbn-i Hişâm, I, 385)
Yâni Velîd, Kur’ân’ın hak olduğunu vicdânen kabûl etti; lâkin nefsâniyeti ve iblis gibi kibri gâlip gelerek Allâh’ın irâdesine yanlışlık izâfe edecek kadar alçakça bir duruma düştü.
Cenâb-ı Hak bu gibilere ne güzel cevap verir:
“Rabbinin rahmetini onlar mı taksim ediyorlar?!.”(ez-Zuhruf, 32)
Belâğatin en yüksek derecesi Kur’ân’da mevcuttur. Bu bakımdan Kur’ân’ın hem Arapların hem de Arap olmayanların benzerini ortaya koyamayacakları bir i‘câz husûsiyeti vardır. (Rummânî,en-Nüket, s. 69-70)
Bir insan, kendisine ne kadar kudret verilirse verilsin, belâğatin zirvesine çıkmaya güç yetiremez. İnsanın, belâğati hakkıyla gerçekleştirebilmesi için, Arapça’nın bütün lâfızlarını müterâdifleriyle, yâni aynı mânâya gelen diğer kelimeleriyle birlikte gözden geçirmesi ve onların içinden kastedilen mânâya ve hayal edilen sûrete en münâsip olanını seçmesi lâzımdır. Zîrâ söz; zihindeki mânâ, ona delâlet eden lâfız ve muhayyilede mânâ için oluşturulan sûretin hassas âhenk ve tenâsübü nisbetinde beliğ sayılır. İnsan ise bu kadar zor bir işi tam olarak yapamaz. Ancak kâbiliyeti nisbetinde bir kısmına muvaffak olabilir. Bunun iki sebebi vardır:
1) Mânâlar, fikirler ve tasavvurlar insan nefsinin ve rûhunun derinliklerinden zuhûr eder. Lâfızlar ve tâbirler ise insana hâriçten gelir. Bu sebeple de lâfızlar sınırlı ve kısıtlıdır. Dolayısıyla üzerinde ittifak edilen husus şudur ki: Bir dil ne kadar geniş olursa olsun, mânâ ve duyguların çok cüz’î bir kısmını ifade edebilir. Meselâ “elem” ve “güzel” kelimelerini pek çok şuur, his ve mâna çeşidine karşılık olarak kullanmaktayız. Bu çeşitleri tefrik ederek her biri için en uygun lâfzı kullanamıyoruz. Bunun gibi kelimelerin ekserisi birbirinden farklı birçok mânâlar için kullanılmakta, aralarındaki müşterek nokta da sathî alâkalardan öteye geçmemektedir. Bir insan bu girift mânâları tam ifâde edebilmek için uğraştığında buna tâkatinin yetmeyeceğini anlar.
2) Her şeye rağmen, Kur’ân dili olan Arapça, lisanlar içinde mümtaz bir mevkîye sahiptir. Arapça, büyük bir kelime ve lâfız deryâsıdır. Bu kelimelerin büyük çoğunluğu da müterâdifler, yâni yaklaşık olarak aynı mânâya gelen farklı kelimelerdir. Bir edip ne kadar belâğat sahibi olursa olsun, zihninde ne kadar çok kelime bulunursa bulunsun, kelimelerin tamamını bütün müterâdifleriyle ve bütün açıklığı ile bilmesi mümkün değildir. Bu sebeple her zaman, içinden geçen mânâ ve hislere en yakın olan kelimeyi seçip kullanması neredeyse imkânsızdır. Ancak konuşmak ve yazmak istediğinde hızlı bir şekilde düşünür ve ilk aklına gelen kelimeyi alıp kullanır. Kullanması gereken kelime üzerinde biraz daha düşünse, mânâya daha uygun olan bir başkasını bulabilir. Ancak bunu sürekli bir şekilde devâm ettiremez. Bâzı yerlerde muvaffak olsa, çoğu yerde bunu başaramaz. Maksadını daha açık bir şekilde ifâde edecek kelime ve müterâdifler, her zaman için mevcut olmaya devâm eder. (Bkz. Bûtî, Ravâi’, s. 136-137; Taşköprülüzade, Mevzuâtü’l-Ulûm, II, 849)
Bâzen, hissedilen mânâyı ifâde edebilmek için, en uygun kelimeleri seçmek de kâfî gelmeyebilir. Kelimelerin dizilişi, cümlelerin teşekkülü, metnin siyak ve sibâkı da mânâ ve hislerin ifâde aracıdır. Kur’ân-ı Kerîm, müterâdifler arasında delâlet itibâriyle en uygun, tasvir açısından en mükemmel olan kelimeyi almaktadır. Dilin imkânları tükenip geride dil sınırlarının ötesinde bâzı mânâ ve tasavvurlar kaldığında, Kur’ânî kelimeler onları nazım, ses, vezin ve ölçü yoluyla ifâde yoluna gitmektedir. Bunlar da okuyucunun, kelimeleri birbirine kaynaştırmak sûretiyle tilâvet ettiği veya dinlediği esnâda hissettiği ve Kur’ân’ın bütünlüğü içinde mevcut olan mânâlardır. (Bûtî, Ravâi’, s. 140)
Kur’ân’ın, en güzel kelimeleri seçerek onları en münâsip yerlerde muhteşem bir fesâhat ve belâğatle kullandığını gösteren şu misâl ne kadar ibretlidir:
Abese Sûresi’nde şöyle buyrulur:
فَاِذَا جَاۤءَتِ الصَّاۤخَّةُ ﴿33﴾ يَوْمَيَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ اَخ۪يهِ﴿43﴾ وَاُمِّه۪ وَاَب۪يهِ ﴿53﴾ وَصَاحِبَتِه۪ وَبَن۪يهِ ﴿63﴾ لِكُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ يَوْمَئِذٍ شَاْنٌ يُغْن۪يهِ﴿73﴾
“Kulakları sağır eden o kıyâmet sayhası geldiği zaman! İşte o gün kişi kardeşinden, annesinden, babasından, hanımından ve evlâtlarından kaçar. O gün onlardan her birinin başından aşkın derdi ve tasası vardır.” (Abese, 33-37)
Meâric Sûresi’nde ise şöyle buyrulur:
يُبَصَّرُونَهُمْ يَوَدُّ الْمُجْرِمُ لَوْيَفْتَد۪ى مِنْعَذَابِ يَوْمِئِذٍ بِبَن۪يهِ ﴿11﴾
وَصَاحِبَتِه۪ وَاَخ۪يهِ ﴿21﴾ وَفَص۪يلَتِهِ الَّت۪ى تُئـْو۪يهِ﴿31﴾وَمَنْ فِى الْاَرْضِ جَم۪يعًا ثُمَّ يُنْج۪يهِ ﴿41﴾ كَلَّا اِنَّهَا لَظٰى﴿51﴾
“(Candan dost olanlar o gün) birbirlerine gösterilirler (fakat herkes kendi derdindedir.)Her mücrim o günkü azaptan kurtulmak için fidye olarak oğullarını, hanımını, kardeşini, kendisini barındıran sülâlesini, hattâ yeryüzündeki kimselerin tamamını verip de kurtulmak ister. Lâkin ne mümkün! O cehennem, alev alev yanan bir ateştir.” (el-Meâric, 11-15)
Abese Sûresi’ndeki âyetlerde evvelâ kardeş zikredilmiş, onu anne, baba, hanım ve çocuklar takip etmiştir. Meâric Sûresi’nde ise bunun aksine çocuklardan başlanmış, hanım, kardeş, kabîle ve yeryüzündeki diğer insanlar sayılmıştır. Bu tanzim rasgele olmayıp pek çok hikmete mebnîdir. Bunların bir kısmından şöylece bahsetmek mümkündür:
Abese Sûresi’nin âyetlerinde mevzu, “kaçma” üzerinedir. İnsan önce uzak olandan kaçar, en son kendisine yakın olan kimseden kaçar. Burada zikredilenler içinde insana en uzak olan kardeş, en yakın olan da zevce ve çocuklardır. Çocuklar, hanımdan da yakındır. Zîrâ bir insan hanımından ayrılabilir, lâkin çocuklarından hiçbir zaman ayrılamaz. Onları koruyup kollamak ister, üzerlerine titrer.
Âyette anne, babadan önce zikredilmiştir. Çünkü baba yardım etme, zararlardan koruma husûsunda, anneye göre daha güçlü ve kuvvetlidir. İnsan ise o anda korku ve kaçma hâlindedir ve kuvvetli kimselerin yardımına muhtaç durumdadır. Zevceden kaçış da babadan sonraya bırakılmıştır. Çünkü insanın kalbi ona daha çok bağlıdır. Hanımı bir kimsenin sır ortağı ve hayat arkadaşıdır. Abese Sûresi’nde siyak, tanıdıklardan ve yakınlardan kaçış ve kendi başına kalmak isteyiştir. Çünkü o gün herkes kendini kurtarma derdindedir ve en yakınlarına dahî bakma fırsatı yoktur. Hattâ onların hak iddiâ etmelerinden korkmaktadır.
Diğer bir incelik de, bu kaçış manzarasının, kaçmaya dâir mevzûlara sıkça temâs edilen Abese Sûresi’nde yer almasıdır.
Meâric Sûresi’ndeki görüntü ise tâkat getirilemeyecek bir azap sahnesidir. Mücrim, alevlenmiş ve kızışmış olan cehennem ateşine atılmak için getirilmiştir. Bu mücrim, bütün yolları deneyerek ve her şeyini fedâ ederek kurtulmak istemektedir. Bu da onu en yakını olan çocuklarından başlamaya ve biricik yavrusunu, cehennemin azgın alevleri içine atmaya sevk etmektedir. Durumun vahâmeti ve korkunçluğu îcâbı, burada kalbe en yakın olandan başlanmıştır.
Şuna da dikkat etmek lâzımdır ki, burada söz konusu olan kimse, normal birisi değil, mücrimdir. Mücrim, kendi kurtuluşu için her şeyi yapmaya hazırdır. Hattâ menfaatine bir an evvel kavuşmak için en yakınını dahî ateşe atabilir. O, kendi işlediği cürüm sebebiyle insanların tamâmını fedâ eder ve onların cehennemde yanmasına hiç aldırmaz.
Bu manzaradan önce, on ve onbirinci âyetlerde konuyla alakalı olarak; “Birbirlerine gösterildikleri hâlde hiçbir candan dost, dostunun hâlini sormaz” buyrulurken sonrasında da insanın çok hırslı, sabırsız, başı derde düştüğünde sızlanıp duran bir yapıya sahip olduğu söylenir. Böylece siyak ve sibak uyumu gerçekleşmiş olur.
İnsanın kendisine en yakın olan kimseleri dahî fedâ etmesi de gösteriyor ki, o azap, bütün tasavvurların üstünde ve onun korkusu hayâlin ötesindedir. Bu sahnenin azaptan bahsederek başlayan bir sûreye konulması, işlenen konular arasında muazzam bir âhenk olduğunu göstermektedir. Bu durum, Kur’ân-ı Kerîm’in ilâhî üslûbundaki azamete delâlet eden yönlerden sadece biridir.[161]
Bu ve benzeri misallerde açıkça görüldüğü üzere Kur’ân’da fesâhat sırrı hiçbir zaman bozulmamıştır. Onda, mûcizevî nazmının dışına çıkan bir kelime dahî yoktur. Sırf câmid isimlerin serdedildiği âyetleri okusanız, onlardaki nazmın dahî müthiş bir i‘câz ihtivâ ettiğini görürsünüz. Harflerinin yapısına ve cümledeki söyleniş husûsiyetine göre veya başka bir nükte sebebiyle yapılan takdim-tehirler insanı hayrette bırakır. (Bkz. Râfiî, İ’câzü’l-Kur’ân, s. 192-193)
B. GAYBÎ HABERLER VERMESİ
Kur’ân-ı Kerîm, gaybî haberler vermektedir. Bu haberler de onun açık bir mûcize olduğunu gösterir.
Kur’ân-ı Kerîm, mâzîye âit ihtivâ ettiği bilgileri gerçeğe uygun bir şekilde anlatır. Bu bilgiler husûsunda mîlâdî yedinci asrın Mekke’sinde ilim nâmına bir müessese veya umûmî kültüre sahip bir tek insan yoktu. Bütün târihî bilgiler, tüccarların tezatlı bir efsâne hâlinde getirdiği birkaç mahallî Pers hikâyesinden öteye geçmiyordu. Hâlbuki Kur’ân-ı Kerîm’deki mâzîye âit bilgiler, büyük bir tutarlılık ve bütünlük arz etmekte olup, hiçbir insanın, aklı ve keskin firâseti sâyesinde yazabileceği türden bilgiler değildir.
O hâlde akıllı bir insan düşünmelidir ki: Medeniyetten uzak ve câhil bir toplum içinden çıkan ümmî bir insan, ilâhî bir kaynaktan almadan Kur’ân’ın mânâlarına kaynaklık edebilir mi? Tâbiî ki aslâ!.. Bu da göstermektedir ki, Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in bildirdiği bütün haberler, Allah katından vahyedilmiştir.
Âyet-i kerîmelerde buyrulur:
“Bu, Sana vahyettiğimiz gayb haberlerindendir. Meryem’i hangisi yetiştirecek diye kur’a çekerlerken, Sen onların yanında değildin, bu hususta ihtilâf ederlerken de orada bulunmuş değildin.” (Âl-i İmrân, 44)
“Sana böylece vahyettiklerimiz, gayba âit haberlerdir. Onlar elbirliği edip düzen kurdukları zaman Sen yanlarında değildin.” (Yûsuf, 102)
“Sen daha önce ne bir kitap okumuş ne de elinle yazmıştın; öyle olsaydı, inkârcılar şüpheye düşebilirlerdi.” (el-Ankebût, 48)
“Biz bu Kur’ân’ı Sana vahyederek, hâdiseleri Sana en güzel şekilde anlatıyoruz. Oysa daha önce bunlardan habersizdin.” (Yûsuf, 3)
Hakîkaten o zamanlar Âd ve Semûd kavimlerinin helâki ve Nûh tûfânı hakkında birtakım bilgi kırıntıları, ancak efsâne hâlinde mevcuttu. Fakat Kur’ân-ı Kerîm, bunları günümüz târih ilmi ve târih felsefesinin de tasdîk ettiği bir tarzda insanlığa takdîm etmiştir.
Ehl-i Kitâb’a göre Ashâb-ı Kehf, mağaralarında üç yüz güneş yılı kalmışlardır. Kur’ân-ı Kerîm, onların mağarada üç yüz yıl kaldıklarını, buna dokuz senenin de ilâve edildiğini bildirmektedir. Bu dokuz yıl, şemsî ve kamerî yıl arasındaki zaman farkından ibârettir. Âyet-i kerîmede:
“Onlar mağaralarında üç yüz yıl ve buna ilâveten dokuz yıl kalmışlardır.” (el-Kehf, 25) buyrulmaktadır.
Yedinci asırda Mekke’de fesâhat ve belâğat hâricindeki ilim dallarında cehâlet had safhada idi. Meselâ matematikte toplama ve çıkarma diye bir şey yoktu. Sayıları alt alta yazdıran rakam mefhûmu ve sıfır rakamı bilinmiyordu. Rakamlar sadece, kelimelerle ifâde ediliyor ve yazılıyordu. Bu âyet indiği zaman Mekke, aritmetikte de büyük bir cehâlet içinde bulunduğuna göre, yazıyı ve aritmetiği bilmeyen ümmî bir toplum ve içlerinden çıkan ümmî bir Peygamber, bu kadar ince bir hesâbı nereden bilebilirdi?
Bunun gibi, Kur’ân’da zekâ ve muhâkeme ile elde edilemeyen sırf naklî bilgiler büyük bir yekûn tutar. Bunlar câhil bir toplumdan ve ümmî bir insandan nasıl sâdır olabilir?
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in muallimi, bizzat Allah -celle celâlühû-’dur. Ayrıca emr-i ilâhî muvâcehesinde Rûhu’l-Emîn (Cebrâîl -aleyhisselâm-) da Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e hocalık yapmakta idi. Vazîfesi, Allah Teâlâ’dan aldığı bilgileri harfi harfine O’na getirmekti.
{
Kur’ân-ı Kerîm, istikbâle âit gaybî haberler vermiş, bunlar da zamanı geldikçe onun bildirdiği şekilde vukû bulmuş ve bulmaya devâm etmektedir. Yâni Kur’ân’ın hükmü hiçbir zaman iptâl olmayacaktır. O, dâimâ ilmin ve fennin önünde gitmektedir. Âyet-i kerîmede buyrulur:
“…Hâlbuki Kur’ân pek değerli bir kitaptır. Bâtıl ona ne önünden ne de ardından yol bulamaz. (Ne geçmişte ne de gelecekte onu iptâl edecek yoktur.) O, mutlak hikmet sahibi, her durumda övülmeye lâyık olan Allah katından indirilmiştir.” (Fussılet, 41-42)
Târihte bir varlık ortaya koyduğu hâlde yeryüzünden silinip gitmiş nice medeniyetler vardır. Târihin sayfaları, katledilmiş peygamberlerle, kaybolmuş, noksanlaştırılmış ve tahrîf edilmiş kutsal kitaplarla doludur. Ancak Allah Teâlâ, yalnız Kur’ân metninin muhâfaza edilip eksiksiz bir şekilde intikâl edeceğini haber vererek:
“Doğrusu Kur’ân’ı Biz indirdik; onun koruyucusu da Biz’iz!” (el-Hicr, 9) buyurmuştur. Böylece Kur’ân-ı Kerîm’in hiçbir kitaba nasîb olmayan ilâhî bir sıyânet ve himâye ile ilelebed pâyidâr olacağını bildirmiştir.
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, kendisine vahiy gelmeden önce, peygamber olacağını hayâlinden bile geçirmemişti. Bu hakîkati Allah Teâlâ şöyle beyân eder:
“Sen, Sana Kitâb’ın verileceğini ummazdın! O, ancak Rabbinin bir rahmetidir…”(el-Kasas, 86)
Dîni koruma husûsunda yegâne kefil, Allah Teâlâ’dır:
“Hakîkaten, Biz dilersek Sana vahyettiğimizi ortadan kaldırırız; sonra bu durumda Sen de Biz’e karşı hiçbir koruyucu bulamazsın. Ancak Rabbinin rahmeti(sâyesinde Kur’ân bâkî kalmıştır.) Çünkü O’nun Sana lutufkârlığı çok büyüktür.” (el-İsrâ, 86-87)
Âyet-i kerîmenin sarâhatle ifâde ettiği üzere, Kur’ân’ın tahrîf olmamasının tek sebebi, “ilâhî inâyet elinin onu muhâfaza etmesi”dir.
{
Rumlarla mecûsîler arasında bir harp vukû bulmuş ve mecûsîler gâlip gelmişti. Bundan istifâde etmek isteyen müşrikler, müslümanlara:
“Kitâb sâyesinde üstün geleceğinizi sanıyordunuz. İşte mecûsîler, Kitâb ehli olan Rumları yendiler.” diyerek onların îman ve azimlerini kırmaya çalıştılar. Bunun üzerine Allah Teâlâ, müşriklere hüzün, mü’minlere sürûr verecek olan şu âyetleri inzâl buyurdu:
“Elif. Lâm. Mîm. Rumlar yenildi; en yakın yerde. Onlar bu yenilgilerinden sonra gâlip geleceklerdir, birkaç yıl içinde (3 ile 9 yıl arasında). İşler önceden de sonradan da Allâh’a âittir. O gün mü’minler Allâh’ın yardımıyla sevinirler. O mutlak gâliptir, merhamet ve ihsân sahibidir.” (er-Rûm, 1-5)
O sırada Bizans, öyle zayıf düşmüştü ki, hiç kimse Rumların belini kıran bu mağlûbiyetin ardından tekrar gâlip gelebileceklerine ihtimâl vermiyordu. Ancak Kur’ân-ı Kerîm, kuvvetli bir te’kîdle şöyle buyuruyordu:
“Bu, Allâh’ın vaad ettiğidir. Allah vaadinden caymaz; fakat insanların çoğu bilmezler.” (er-Rûm, 6)
Nihâyet yüce Allah, vaadini gerçekleştirdi. Târihçilerin ittifâkıyla dokuz seneden az bir zaman içinde Rumlar Fârisîlere gâlip geldiler. O gâlibiyetin nasîb ve müyesser olduğu gün, müslümanlar da Bedir Gazvesi’nde müşriklere karşı zafer kazanıp sevinmişlerdir. (Bkz. Tirmizî, Tefsîr, 30/3191-3194; Ahmed, I, 276; Kurtubî, XIV, 3)
{
Mekke’de zulüm artınca Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, zâlimlerin üzerine Yûsuf -aleyhisselâm-’ın zamanında olduğu gibi kıtlık gelmesi için bedduâ etti. Bunun üzerine:
“Göğün aşikâr bir duman getireceği günü gözetle! O duman insanları kaplar. Bu, acı bir azaptır.” (ed-Duhân, 10-11) buyruldu.
Öyle bir kuraklık ve kıtlığa uğradılar ki onlardan birisi göğe baktığında çektiği sıkıntı ve zorluğun şiddetinden, gökle kendisi arasında bir duman varmış gibi görüyordu. (Buhârî, Tefsîr, 12, 30, 44; Müslim, Münâfikîn, 40; Ahmed, I, 431, 441)
Âyetin devâmında:
“Biz azâbı birazcık kaldıracağız, ama siz yine (eski hâlinize) döneceksiniz. Fakat o müthiş yakalama ile çarpacağımız gün (işte o gün) biz intikam alırız.” (ed-Duhân, 15-16) buyrulur.
Burada üç gaybî haber bildirilmektedir:
1. Sıkıntıların hafifletileceği bildirilmiştir. Nitekim müşrikler, kıtlıkta yağmur talebi ile Peygamber Efendimiz’e gelip duâ istedikten sonra Cenâb-ı Hakk’a el açıp:
“Ey Rabbimiz! Bizden azâbı kaldır. Doğrusu biz artık inanıyoruz!” (ed-Duhân, 12) diye yalvarmışlar ve Allah Teâlâ da onlara biraz yağmur vermiştir.
2. Tekrar hîle ve tuzak hazırlayacakları haber verilmiştir. Nitekim müşrikler, îmân edeceklerine dâir verdikleri sözden caymışlar, tekrar eski hâllerine dönerek, müslümanları mağlûb etmek için Bedir Harbi’ne hazırlanmışlardır.
3. Bunlardan sonra müşriklerden intikam alınacağı bildirilmiştir. Nitekim Bedir zaferi günü ilâhî azap, onları müthiş bir şekilde yakalayıp perişan etmiştir. O gün müşriklerin ileri gelenlerinden yetmiş kişi öldürülmüş; yetmiş kadarı da esir edilmiştir.
Yine Bedir Gazvesi’nden bir müddet önce, küfrün elebaşılarından Velîd bin Muğîre hakkında:
“Kendisine âyetlerimiz okunduğu zaman, «Eskilerin masalları bu!» dedi. Biz onu burnuna damga vurmak sûretiyle işâretleyeceğiz.” (el-Kalem, 15-16) âyet-i kerîmeleri nâzil olmuştu.
Bedir günü, Velîd’in burnu sakatlandı. Hayâtı müddetince bu yara, kendisine ilâhî bir damga oldu. (Beydâvî, V, 144; Kurtubî, XVIII, 236-237)
Ayrıca o gün, Kamer Sûresi’nin 45. âyet-i kerîmesinde bildirilen şu ilâhî vaad gerçekleşti:
“O topluluk hezîmete uğratılacak ve geriye dönüp kaçacaklar!”
Hazret-i Ömer -radıyallâhu anh-, buradaki hakîkatle alâkalı olarak şöyle der:
“Bu âyet Mekke’de nâzil olduğu zaman kendi kendime; «Acabâ hangi cemaat bozguna uğratılacak? Kime galebe çalınacak?» demiştim. Bedir günü gelip de Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in bu âyeti okuduğunu duyunca, hezîmete uğrayacağı bildirilen topluluğun Kureyş müşrikleri olduğunu anladım. Âyetin tefsîrini o gün öğrendim.” (İbn-i Sa’d, II, 25; İbn-i Kesîr,el-Bidâye, III, 312)
{
Mü’minler, önceleri muhtemel tehlikelerden muhâfaza için Allah Rasûlü’nün yanında nöbet tutarlardı. Ancak Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“…Allah Sen’i insanlardan (insanların şerrinden) koruyacaktır!..”[162] âyeti nâzil olunca, bu nöbetleri iptâl etti. Şevk ve muhabbet içerisinde kendisini muhâfaza için sabahlara kadar uyumayan fedâkâr ashâbına:
“Artık gidebilirsiniz. Çünkü Allah beni korumayı deruhte etti.” buyurdu. (Tirmizî, Tefsîr, 5/4)
Zâtürrikâ Gazvesi’nde Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem- bir ağacın altında konaklamıştı. Kılıcını da ağaca asarak istirahate çekilmişti. Bu sırada oraya gelen müşriklerden biri, Rasûlullâh’ı yalnız ve uyku hâlinde görünce, hemen ağaçtaki kılıcı alarak karşısına çıktı. Bu esnâda uyanan ve hiçbir telâş emâresi göstermeyen Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e:
“–Benden korkmuyor musun?!.” dedi.
Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“–Hayır!..” diyerek cevap verince, bu sefer müşrik:
“–Şimdi elimden Sen’i kim kurtaracak?” diye sordu.
Efendimiz -aleyhissalâtü vesselâm- yerinden doğrularak:
“–Allah kurtaracak; bırak kılıcı!” buyurdu.
O’nun bu metânet ve heybeti karşısında titreyen adam, büyük bir şaşkınlık içinde kılıcını bıraktı. (Bkz. Buhârî, Cihâd 84, 87, Megâzî 31, 32; Müslim, Fedâil 13, Müsâfirîn 311)
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz, canına kasteden bu bedevîyi cezâlandırma yoluna da gitmedi, bilâkis onu İslâm’a dâvet etti. Bu ulvî davranış karşısında âdeta eriyen bedevî, kavminin yanına döndüğünde:
“Ben insanların en hayırlısının yanından geliyorum.” demekten kendini alamadı. (Hâkim, III, 31/4322)
İşte Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, böyle en korkulu durumlarda dahî son derece emin ve mütevekkil oluyordu.
Buna benzer bir hâdise de Huneyn’de vukû buldu. O gün müslüman askerlerden yükü hafif olan öncüler ile zırh taşımayanlar, Hevâzin’in bir kanadına yürüdüler. Hâlbuki buradakiler okçu kimselerdi, onları çekirge sürüsü gibi hep birden ok yağmuruna tuttular. Bunun üzerine dağılmak zorunda kaldılar. Böylece düşman, Rasûlullâh’a yöneldi. Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- bineğini durmadan ileri sürüyor, düşmanlarına doğru ilerliyordu. Efendimiz -aleyhissalâtü vesselâm-’ı durdurmak için İbn-i Abbas bineğinin yularını, Ebû Süfyân İbnü’l-Hâris de üzengisini tutuyorlardı. Bir müddet sonra Efendimiz katırından indi, duâ etti, (Allah’tan) yardım talep etti. Şöyle diyordu:
“–Ben peygamberim, yalan değil! Ben Abdülmuttalib’in oğluyum! Allâh’ım! Yardımını indir!”
Sonra askerleri düzene koydu.
Hâdiseyi nakleden Berâ -radıyallâhu anh- der ki:
“Vallâhi biz savaş kızıştı mı Rasûlullah -aleyhissalâtü vesselâm-’a sığınırdık. Bizim en cesur olanımız, Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’le aynı hizâda durabilendi.” (Bkz. Müslim, Cihâd 76, 79; Buhârî, Meğâzî 54, Cihâd 52, 61, 97, 167)
O’nun bu eşsiz cesâret ve şecâati karşısında büyük bir şaşkınlığa düşen düşmanlar, kendisine bir şey yapamayıp hiçbir zarar veremediler. Allah, yüce Rasûlü’nü yine görünmez ordularıyla desteklemiş, düşmanlarını kendi eliyle defetmişti.
{
Hicretten sonra Ensâr, Muhâcirîn’i bağrına basmış, buna mukâbil bütün müşrik Araplar tek bir yumruk hâline gelmişti. Sahâbî silâhsız yatamıyor, silâhsız kalkamıyordu. Kendi aralarında:
“Allah’tan başkasından korkmayacağımız bir gün gelir mi?” diyorlardı. Bunun üzerine şu âyet-i kerîmeler nâzil oldu:
“Allah, sizden îmân edip sâlih ameller işleyenlere, onlardan öncekileri nasıl hükümran kıldıysa onları da hükümran kılacağına ve kendileri için seçip beğendiği dîni temelli yerleştireceğine ve korkularının ardından kendilerini tam bir güvene erdireceğine söz vermiştir…” (en-Nûr, 55)
“Andolsun Zikir’den sonra Zebûr’da da; «Yeryüzüne sâlih kullarım vâris olacaktır!» diye yazdık.” (el-Enbiyâ, 105)
Nitekim kısa bir müddet sonra İslâm orduları, “îlâ-yı kelimetullâh”ı bütün cihâna ulaştırmak azmi yolunda ilerleyerek, devrin en güçlü devletlerinden olan Bizans’ı dize getirmiş, Pers İmparatorluğu’nu târihe gömmüştür. (Vahidî, s. 338)
{
Kızıldeniz’in girdaplarında boğulmak üzere iken mecbur kalarak îman halkasına tutunmak isteyen Firavun’a Allah Teâlâ:
“Şimdi mi (îmân ediyorsun)?! Hâlbuki sen, bundan evvel (ömrün boyunca) isyân etmiş, dâimâ fesatçılardan olmuştun!” (Yûnus, 91) Yâni “Bir belâ gelince uslanmış, sâlim kalınca da tekrar eski isyânına devâm etmiştin! Şimdi de böyle yapacağın için artık senin îmâna yönelişin geçersizdir!” buyurarak onun yeis hâlindeki îmânını kabûl etmemiş ve şöyle devâm etmiştir:
“(Ey Firavun!) Biz de bugün seni (cansız bir) beden olarak (karada yüksek bir yere atıp bozulmaktan) kurtaracağız ki, arkandan geleceklere bir ibret olasın! (Bununla berâber) insanlardan birçoğu, Biz’im âyetlerimizden cidden gâfildirler.” (Yûnus, 92)
Zemahşerî, bu âyet-i kerîmeyi şöyle tefsîr eder:
“Seni deniz kenarında bir köşeye atacağız. Cesedini tam ve noksansız, bozulmamış bir hâlde, çıplak ve elbisesiz olarak, senden asırlar sonra geleceklere bir ibret olarak koruyacağız.” (Zemahşerî, III, 24)
Yakın bir zaman önce yapılan araştırmalarda Firavun’un cesedi, sâhilde secdeye kapanmış bir vaziyette bulunmuştur. Bu, onun ölümden önceki son hâlidir. Son dakikada karşılaştığı dehşet sahnelerinin tesiriyle îmân etmek istemiş, ancak yeis hâlinde olduğu için onun îmânı kabûl edilmemiştir. İşte o vaziyette, takrîben binlerce yıldır cesedi çürümeden kalmış ve âyet-i kerîmede beyân edildiği gibi insanlığa bir ibret manzarası sergilemek üzere bugün ortaya çıkmış bulunmaktadır. Şu an bu cesed, Kahire Müzesi’ndeki Kral Mumyaları Salonu’ndadır ve ziyaretçilere açıktır. Bu hakîkat, Cenâb-ı Hakk’ın Kur’ân-ı Kerîm’de bildirdiği, kıyâmete kadar devâm edecek mûcizelerden sâdece biridir.
Bunların hâricinde, müslümanların Mescid-i Harâm’a emniyet içinde gireceği[163], insanların kitleler hâlinde İslâm’ı kabûl edeceği[164], İslâm dîninin diğer bütün dinlere üstün geleceği[165], müslümanların muzaffer olup Mekke’yi fethedeceği[166], Kur’ân’ın bir benzerinin getirilemeyeceği[167] ve Kur’ân metninin muhâfaza edileceği[168] gibi birçok hâdise de Kur’ân’ın istikbâle dâir verdiği gayb haberlerindendir. Hazret-i Peygamber’in, kendisi açısından gayb alanına giren bu tür haberleri vahye istinâd etmeden, önceden haber vermesi imkânsızdır. Bu konuda şu âyetler de zikredilebilir:
“De ki: Eğer Allah katında âhiret yurdu (cennet) bütün insanlar içinde yalnız size âit ise ve bu iddiânızda samîmî iseniz haydi ölümü istesenize! Fakat elleriyle yaptıkları işler ortada iken, ölümü asla istemezler. Allah o zâlimleri pek iyi bilir.”(el-Bakara, 94-95)
“Hem kendilerine binesiniz hem de ziynet olsun diye atları, katırları ve merkepleri yarattı. Ve şu anda bilemeyeceğiniz daha nice şeyler yaratacak.” (en-Nahl,
Kezâ yahudîler hakkındaki şu haberler de gaybî haberler cümlesindendir:
“…Bununla beraber, Biz onların aralarına, kıyâmete kadar sürüp gidecek bir kin ve nefret bıraktık. Her ne zaman onlar savaş çıkarmak için bir yangın tutuşturdularsa Allah onu söndürdü. Sırf fesat çıkarmak için dünyânın her tarafında koşup dururlar. Allah müfsitleri sevmez.”
(el-Mâide, 64)
“Rabbin, elbette kıyâmet gününe kadar onlara en kötü eziyeti yapacak kimseler göndereceğini îlân etti. Şüphesiz Rabbin cezâyı çabuk verendir. Ve O, çok bağışlayan, pek esirgeyendir. Onları (yahudîleri) parça parça topluluklar hâlinde yeryüzüne dağıttık. Onlardan iyi kimseler vardır, yine onlardan bundan aşağıda olanları da vardır. (Kötülüklerinden) belki dönerler diye onları gâh nîmetlerle gâh musîbetlerle imtihan ettik.” (el-A’râf, 167-168)
Kevnî ve tabiî kanunlar hakkındaki kesin beyanlar da gaybî haberlerdendir:
“Onlardan hayatta bıraktığımız kimsenin ise, hilkatini tersyüz ederiz. Hâlâ akıllanmazlar mı?” (Yâsîn, 68)
“Nerede olursanız olun, sağlam kaleler içinde bulunsanız bile, ölüm size yetişecektir…” (en-Nisâ, 78)
“Biz gökten belirlediğimiz bir ölçüye göre su indirir ve onu yerde dinlendiririz. Ama dilersek onu yerden gidermeye de kâdiriz.” (el-Mü’minûn, 18)
“Bir de Sana rûh hakkında soru sorarlar. De ki: «Rûh Rabbimin emrindendir(O’nun bileceği işlerdendir). Size sadece az bir ilim verilmiştir».” (el-İsrâ, 85)
“…Hâlbuki bu dünyâ hayâtında onların maîşetlerini aralarında taksim eden, bir kısmının diğer kısmını çalıştırması için, kiminin derecesini kimine üstün kılan Biz’iz. Sen’in Rabbinin rahmeti ise, onların topladıkları bütün şeylerden daha hayırlıdır.” (ez-Zuhruf, 32)
Zaman ve mekân kayıtlarından âzâde ve kesin bir üslûba sahip olan bu hükümlerin, yarının ne getireceğini ve ilmin neleri keşfedeceğini bilmeyen bir insan tarafından söylenmesi mümkün değildir.
Allah Teâlâ şöyle buyurur:
“Onun (Kur’ân’ın) haberlerinin doğru olduğunu bir müddet sonra mutlakâ öğreneceksiniz.” (Sâd, 88)
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’in de gaybden haber veren mûcizevî hadisleri mevcuttur. Bunlardan ikisi şöyledir:
“Pek yakında Fırat Nehri’nin suyu çekilerek aktığı yatakta bir altın hazinesi meydana çıkacaktır. O günü gören kimse, o hazineden kesinlikle bir şey almasın!” (Buhârî, Fiten, 24; Müslim, Fiten, 29-32; Ebû Dâvûd, Melâhim, 13; Tirmizî, Sıfatü’l-Cenne, 26)
“Fırat Nehri’nin suyu çekilip, aktığı yatakta bulunan bir altın dağı meydana çıkmadıkça ve kurtulup kazanan ben olayım diye birbiriyle çarpışan her yüz kişiden doksan dokuzu ölmedikçe kıyâmet kopmaz.” (Buhârî, Fiten, 24; Müslim, Fiten, 29)
28 Eylül 2002 tarihli Yeni Şafak Gazetesi’nin birinci sayfasında, bu hadîs-i şerîfleri tasdîk eder mâhiyette şu haber yayımlandı:
“İngiliz ve Amerikan uydularının uzaydan çektikleri fotoğraflarda Fırat Nehri’nin (Euphrates River) derinliklerinde bol altın rezervlerinin bulunduğu tespit edildi. ABD’nin Irak’a muhtemel saldırısının maksadının da, Ortadoğu petrolünü kontrol altına almakla birlikte Fırat Nehri’nde gizli olan bu altın rezervlerine ulaşmak olduğu kaydedildi.”
Hâsılı Kur’ân, gaybden verdiği haberler açısından da mûcizedir. Çünkü onun haber verdiği şeyler doğru olarak tahakkuk etmektedir. Bu tür haberlerden bahseden başka kitaplar da bulunabilir, ancak onların hiçbiri Kur’ân’a yaklaşabilecek vasıf ve kıymette değildir. Tarihin şehâdetiyle sâbittir ki, hiçbir kitaptaki gayb haberleri, Kur’ân-ı Kerîm’dekiler kadar objektif bir kesinlik derecesinde doğrulanmamıştır.
C. İLMÎ İ’CÂZI
Kur’ân-ı Kerîm’de ilmî terakkî ve keşiflere ışık tutan pek çok âyet-i kerîme bulunmaktadır. Bunlar da Kur’ân’ın istikbâle âit bir i’câzıdır. Yani Kur’ân-ı Kerîm dâimâ önde gidiyor, ilim ise ardından geliyor.
Ancak Kur’ân-ı Kerîm’in esas gâyesi, tevhîdi kalplere yerleştirip insanlara hidâyet rehberi olmaktır. Nitekim ele aldığı bütün mevzûları bu aslî gâyeye mebnî olarak takdîm eder. Bununla birlikte, tabiî ilimlerin sahasına giren konularda insanlara bir ibret olarak verdiği bilgiler de tamâmıyla hakîkate mutâbıktır. Bu, Kur’ân-ı Kerîm’in kıyâmete kadar bütün zaman ve mekânlarda devâm edecek ayrı bir i’câzıdır. Kur’ân-ı Kerîm’in ihtişâmını, yeniden ispat etmektedir. Nitekim sürekli artarak devâm eden ilmî gelişmeler, bu bilgileri devamlı te’yîd ve tasdik etmektedir. Misâl kabîlinden şunları zikredebiliriz:
1. Biyoloji
a. İnsanın Yaratılışı
İnsanın üremesi ve embriyonun teşekkülü husûsunda Kur’ân-ı Kerîm, modern ilmin henüz yeni keşfedebildiği birtakım orijinal bilgiler vermektedir. Bunlar, özellikle Hac Sûresi’nin 5. ve Mü’minûn Sûresi’nin 11-13. âyetlerinde tafsîlâtlı bir şekilde anlatılır:
“Ey insanlar! Eğer yeniden dirilmekten şüphede iseniz, şunu bilin ki, Biz sizi topraktan, sonra nutfeden, sonra alekadan (aşılanmış yumurtadan),
sonra uzuvları belli
belirsiz canlı bir çiğnem et parçasından (uzuvları zamanla oluşan ceninden) yarattık ki, size (kudretimizi) gösterelim! Biz dilediğimizi, belirlenmiş bir süreye kadar rahimlerde bekletiriz; sonra sizi bir bebek olarak dışarı çıkarırız. Sonra güçlü çağınıza ulaşmanız için (sizi büyütürüz).
İçinizden kimi vefât eder; yine içinizden kimi de ömrün en verimsiz çağına kadar götürülür; tâ ki bilen bir kimse olduktan sonra bir şey bilmez hâle gelsin! Sen, yeryüzünü de kupkuru ve ölü bir hâlde görürsün; fakat Biz, üzerine yağmur indirdiğimizde o, kıpırdanır, kabarır ve her çeşitten (veya çiftten) iç açıcı bitkiler verir.” (el-Hacc, 5)
“Andolsun Biz insanı, çamurdan (süzülüp çıkarılmış) bir özden yarattık. Sonra onu sağlam bir karargâhta nutfe hâline getirdik. Sonra nutfeyi aleka (aşılanmış yumurta)yaptık. Peşinden alekayı, bir parçacık et hâline soktuk; bu bir çiğnem eti kemiklere (iskelete) çevirdik; bu kemikleri etle kapladık. Sonra onu başka bir yaratışla insan hâline getirdik. Yapıp-yaratanların en güzeli Allah pek yücedir.”(el-Mü’minûn, 12-14)
İnsanın rûhânî yapısı, Cenâb-ı Hakk’a vâsıl olabilecek bir istîdat ve kâbiliyette yaratılmıştır. Diğer taraftan fizikî yapısı da yüce Allâh’ın muazzam ve muhteşem bir sanat hârikasıdır. Cenâb-ı Hak bu âyetlerde, bu muazzam sanatına dikkat çekmektedir. Âyetin diğer bir hikmeti de, insanın şekilsizlikten en güzel bir şekle girmesidir.
Yaratılışla alâkalı âyetleri îzah sadedinde Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- de şöyle buyurur:
“Her birinizin yaratılış mayası, ana rahminde nutfe olarak kırk gün derlenip toplanır. Sonra yine (kırk gün içinde) aleka hâline gelir. Sonra yine öyle (bir kırk gün daha) et parçası (mudğa) hâlindedir. Bundan sonra bir melek gönderilir. (Melek, Allâh’ın emriyle) ona rûh üfler ve rızkını, ecelini, amelini, şakî veya saîd (kötü veya iyi) olacağını yazar.” (Buhârî, Kader, 1; Müslim, Kader, 1; Ebû Dâvûd, Sünnet, 16/4708)
Bebeğin ana rahminde geçirdiği ilk kırk gün, hadîs-i şerîfte nutfe safhası olarak ifâde edilmiştir. Bu zamana kadar, pek çok uzvun ilk emâreleri belirdiğinden Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in buyurduğu “derlenip toplanır” tâbiri, hakîkatle tam bir uygunluk arz etmektedir.
Kırk ile sekseninci günler arası aleka safhası, seksen ile yüz yirminci günler de ceninin mudğa dönemidir. Yüz yirminci günde, yâni aşılanmadan sonraki dördüncü ayın başında, yavruya bir melek gönderilerek rûh üflenecektir.[169]
Kur’ân-ı Kerîm ve hadîs-i şerîfin verdiği bu bilgilerle, modern biyolojinin bu husustaki tespitleri karşılaştırıldığında, aralarında tam bir mutâbakat müşâhede edilir. Hâlbuki Kur’ân’ın verdiği bu bilgiler, on dokuzuncu asırdan önce yeryüzünün hiçbir yerinde mâlûm değildi. O, insanın üremesiyle alâkalı keşiflerdeki yüzyılların geçmesini gerektiren hakîkatleri, on dört asır önce sâde bir üslûpla ve net bir şekilde açıklamıştır. Nitekim bu hakîkati öğrendiğinde Kur’ân’ı tasdîk eden gayr-i müslim embriyoloji uzmanları pek çoktur. Bunlardan biri de Kanada’nın Toronto Üniversitesi’nde Embriyoloji profesörü olan Prof. Dr. Keith L. Moore’dur.[170]
Prof. Dr. Keith L. Moore, embriyoloji sahasında yazdığı eserinde, insanın ana rahmindeki safhalarını îzâh ettikten sonra bu bilgileri âyet-i kerîmelerle karşılaştırıp, ilmin Kur’ân-ı Kerîm’le mütâbakat hâlinde olduğunu, hattâ Kur’ân’ın, verdiği misâl ve târiflerle tıp ilminin önünde gittiğini îtirâf eder.
Keith, Kur’ân’daki nutfe, aleka ve mudğa tâbirlerinin, yâni bu üç safhanın husûsiyetlerinin hepsinin de ilmî hakîkatlerle uygunluğu yanında tıp âlemine büyük bir ışık tutmakta olduğunu da ifâde eder. Nutfe hâli olarak ifâde edilen safha, ilmî araştırmaların bütün muhteviyâtına şâmildir. Aleka safhası, asılı ve donuk bir kan vaziyetindedir. Ceninin bütün hayat özellikleri, bu pıhtı hâlindeki kanda depolanmıştır. Mudğa ise, çiğnenmiş et demektir. Şekline bakıldığında, onun sanki çiğnenmiş bir et parçası hâlinde olduğu görülür. Âdeta üzerinde diş izleri vardır. Bu araştırmalar neticesinde Keith, Kur’ân ve Hazret-i Peygamber hakkında büyük bir hayranlık duyar ve Kur’ân’ın 1400 sene evvelki bu mûcizesini büyük bir itmi’nân hâli içinde tasdîk eder. Kur’ân’dan öğrendiği bilgileri, Before We Are Born (Biz Doğmadan Önce) isimli kitabının ikinci baskısına ilâve eder.
Kendisine:
“–Bu bilgilerin Kur’ân’da bulunmasını nasıl îzah edersin?” diye sorulunca:
“–O Kur’ân, Allah tarafından indirilen vahiyden başka bir şey değildir.” cevâbını vermiştir. (Gary Miller, The Amazing Qur’an, s. 34-39)
Bu ve benzeri tasdikleri, Kur’ân-ı Kerîm mûcizevî olarak şöyle bildirmektedir:
“(Habîbim!) Gerçek ilim erbâbı, Rabbinden Sana indirilen ilâhî vahyin tamâmen hakîkatten ibâret olduğunu ve Hamîd olan Allâh’ın yoluna ilettiğini elbette görür ve bilirler!” (es-Sebe’, 6)
Ayrıca Keith, verdiği bir konferansta da Kur’ân-ı Kerîm’in embriyoloji ile ilgili hakîkatleri karşısında şöyle bir îtirafta bulunur:
“Kur’ân ve Sünnet’in getirdiği mûcizeler üzerinde size bir konferans takdîm ettiğim için çok mutluyum! Asrımızın ilim ve teknolojisinin daha yeni keşfettiği gerçeklerin, bundan 14 asır önce ümmî bir insan tarafından dile getirilmesi, beni büyük bir şaşkınlık ve hayrete düşürmüş, yaptığım bütün araştırmalar da, beni Kur’ân’ın şeksiz şüphesiz vahiy mahsûlü olduğu husûsunda kesin bir kanaate sevk etmiştir.”
Yaratılışla alâkalı olarak zikredilen âyet-i kerîmelere ilâveten insanın ana karnında oluşması esnâsındaki safhaların üç ayrı mekânda gerçekleştiği, Zümer Sûresi’nin 6. âyetinde şöyle bildirilir:
“…(Allah) sizi de annelerinizin karınlarında üç katlı karanlık içinde çeşitli safhalardan geçirerek yaratıyor…”
Biyolojik açıdan bu üç karanlık bölgenin, embriyonun gelişirken birinden diğerine intikal ettiği üç bölge olduğu ifâde edilmektedir.
*
Amerika’da anatomi ana bilim dalı başkanı Prof. Dr. Marshall Johnson’ı da Kur’ân’daki yaratılış safhaları hayrete düşürmüş ve “mudğa”nın ihtivâ ettiği hakîkatler son derece dikkatini çekmiştir:
Bir çiğnemlik et… Tam dişlerin dizilişine göre şekillenmiş durumda. Sanki çiğnenmiş bir etin üzerinde kalan diş izleri görüntüsü… Tamamı bir santimetre (âdeta bir lokma kadar).
Mudğa’da insanın bütün husûsiyetleri mevcut. Ancak kimi faal, kimisi henüz faâliyete geçmemiş! Tıp, bu durumu anlatabilecek bir tâbir bulamıyor. Organlar iş yapıyor dese, yapmayanlar var; yapmıyor dese yapanlar var. Oysa Kur’ân, bunu “belli belirsiz bir çiğnem et” diye tavsîf ederek onun bütün bilgilerini ihtivâ eden bir tâbirle düğümü 1400 küsûr sene evvelinden çözmüş bile…
İşte Kur’ânî bilgileri önce peşînen reddedip sonra da tamâmen kabûl etmek zorunda kalan, hattâ bu arada birçok yeni hakîkatler de öğrenen Prof. Dr. Marshall, sonunda ısrarlı bir şekilde şöyle demekten kendini alamadı:
“–Evet, ilim ehline ışık tutan bu Kur’ân, Allah tarafından indirilmiştir. Zamanı geldikçe onun hakîkatleri böyle tek tek açılacak ve ortaya çıkacaktır. Allâh’ın buyurduğu:
«(Sayısız hakîkatler meşheri olan Kur’ân’ın bildirdiği) her haberin (ve ulvî bilgilerin)tahakkuk edeceği bir zaman (ve mekân) vardır. Yakında siz de gerçeği bileceksiniz!» (el-En’âm, 67) âyeti tecellî edecektir.”
*
Müsbet ilim, 17. yüzyılda henüz mikroskop keşfedilmeden önce, spermin ana rahmine tam bir insan şeklinde geçtiğini müdâfaa ediyor, insanın safha safha yaratılışını bilmiyordu. Bu görüş, 18. yüzyılda da devâm etti. Hattâ 19. asrın yarısına kadar ilim adamları, insanın safha safha yaratıldığı hakîkatine ulaşamadılar. Ancak son zamanlarda teknik imkânların iyice artması sebebiyle bu hususta yeterli araştırmaları yapabildiler ve nihâyet Kur’ân’ın 1400 sene evvel ifâde buyurduğu hakîkatin eşiğine varabildiler.
Buradan yola çıkarak denilebilir ki, bütün ilmî çalışmalar, doğru bir şekilde noktalandığında ve kâmilen nihâyete erdirildiğinde ortaya çıkan hakîkat, Kur’ân’ın tasdîkinden başka bir şey değildir. Nasıl ki Kur’ân; “Güneş dönüyor.” derken, bir zamanlar onun dönmediğini iddiâ eden ilim, bugün doğruyu tespit edip “Evet, Güneş dönüyormuş!” deme noktasına gelmişse, diğer bütün hakîkatlerde de imkânları ilerlediği nisbette aynı netîceye gelecektir.
Hakîkate îtibâr eden bütün insanlık Kur’ân-ı Kerîm’e râm olmaya mecbur kalacaktır.
İşte Kur’ân-ı Kerîm, gittikçe tekâmül eden biyolojik bir mûcize sırrı içinde henüz öğrenebildiğimiz bu ilmî hakîkatleri ve tanzîm-i ilâhîyi, hiçbir biyoloji gerçeğinin bilinmediği on dört asır öncesinden haber vermiştir. Bu, Kur’ân’ın azamet ve ihtişâmını gösteren delillerden sadece biridir.
b. Her Şey Sudan Yaratılmıştır
Cenâb-ı Hak, âyet-i kerîmelerde şöyle buyurur:
“İnkâr edenler görmediler mi ki göklerle yer bitişik idi, Biz onları ayırdık ve her canlı şeyi sudan meydana getirdik. Hâlâ inanmıyorlar mı?” (el-Enbiyâ, 30)
“Allah, her canlıyı sudan yarattı…” (en-Nûr, 45)
Buradan, her canlı varlığın temel maddesi itibâriyle, sudan yaratıldığı mânâsı çıktığı kadar, her canlı varlığın kaynağında suyun bulunduğu mânâsı da çıkabilir. Mümkün olan bu mânâların hepsi, ilmî gerçeklere tamamen uygun düşmektedir. Hayat, sudan kaynaklandığı gibi, canlı her hücrenin ana unsuru da sudur. Susuz hiçbir hayat mümkün değildir.
14 asır evvel, insan vücûdunun büyük nisbette sudan ibâret olduğu söylenseydi, buna kimse inanmazdı. Ancak, mikroskop îcâd edilip, sitoplâzmanın, yani hücrenin en küçük parçasının yüzde seksen nisbetinde sudan yaratılmış olduğu keşfedilince, yukarıdaki âyetler daha kolay anlaşılmaya başladı.
Âyette geçen “her canlı şey” ifâdesinin içine bitkiler ve ağaçlar da dâhildir. Çünkü bunların hayâtı da suya bağlıdır. Bunlardaki nem, tomurcuk ve meyveler, sudandır.
Yine bugünkü uzay araştırmalarının neticelerine göre, Dünyâ dışındaki hiçbir gezegende su buharı olmadığı için oralarda canlı varlık da yoktur. Bu da suyun hayat ve canlılıkla ne kadar sıkı bir alâkasının bulunduğunu göstermektedir.
Bu açıklamalardan şu neticeye ulaşabiliriz ki, Enbiyâ Sûresi’ndeki âyet, hayâtın ve canlılığın menşeinin su olduğunu, bütün canlı varlıkların ilk olarak sudan neş’et ettiğini açıklarken, Nûr Sûresi’ndeki âyet de akıllı-akılsız bütün canlıların[171] kendilerine has birer sudan (nutfeden) yaratıldıklarını ifâde etmektedir. Bu açıklamalar ise günümüzdeki ilmî tespitlerle uyum hâlindedir.
Diyebiliriz ki, hayat su ile başlamış ve su ile devâm etmektedir. Kim bilir belki de suyun yok olmasıyla her şey son bulacaktır. Nitekim kıyâmet hâdiseleri anlatılırken:
“Denizler ateşlendiği vakit.” (et-Tekvîr, 6) buyrulmaktadır.
Denizlerin ne şekilde ateşleneceği bugün meçhuldür. Ancak bu âyet-i kerîme bizlere, suyun terkibinde bulunan maddelerden hidrojenin yanıcı, oksijenin de yakıcı olduğunu hatırlatmaktadır. İşte Cenâb-ı Hak, ikisi de tahrip edici olan bu maddelerden hayat veren bir terkip meydana getirmiştir. Zamanı geldiğinde ise bu terkibin bozulacağı zannedilmektedir.
Verdiğimiz misallerde görüldüğü gibi Kur’ân-ı Kerîm, hem nâzil olduğu devirdeki insanları tatmin etmiş, hem de ilmî keşiflerin hızla ilerlediği bir devirde yaşayan bugünkü insanları tatmin etmektedir.
c. Sütün Teşekkülü
Sütü oluşturan unsurların hayvan vücûdunda meydana geldiği yer hakkında, Kur’ân-ı Kerîm’in verdiği bilgi, günümüzde ulaşılan ilmî netîcelere ayniyle uygundur. Mevzû ile alâkalı âyet-i kerîmede şöyle buyrulur:
“Muhakkak ki, davarlarınızda da sizin alacağınız bir (ibret) ders(i) vardır: Onların(bedenlerinin) içinde bulunan ve bağırsak muhteviyâtıyla kan arasındaki birleşmeden çıkan ve onu içenlere içimi kolay olan saf bir sütü, Biz size içecek olarak veriyoruz.” (en-Nahl, 66)
Âyette geçen “bağırsak muhteviyâtı” ve “kan” ibârelerinin hakîkati, kimya ilminin ve sindirim fizyolojisinin elde ettiği ilerlemelerle günümüzde henüz yeni anlaşılabilmiştir. Bu bilgiler, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- zamanında müsbet ilim açısından tamamen meçhûl idi. Bunlar, ancak yirmi birinci asrın eşiğinde bulunabilmiştir. Kan dolaşımı ise, Harvey tarafından keşfedilmiş olup, Kur’ân’dan yaklaşık on asır sonraki bir zamana âittir.
Peygamber Efendimiz’in zamanında kanın, sindirilmiş gıdalardan ayrışmış besinleri süt salgı bezlerine taşıdığı, bu salgı bezlerinin de kendilerine ulaşan ham maddeleri işleyerek süt ürettiği bilinmemekteydi. Zîrâ ihtisas gerektiren böyle bir bilginin, Kur’ân’ın indirildiği dönemde insanlar tarafından bilinmesinin mümkün olmadığı, son derece açıktır.
Bu bilgilere işâret eden bir âyet-i kerîmenin Kur’ân-ı Kerîm’de bulunması, bildirilmiş olduğu zaman hesâba katılacak olursa, hiçbir sûrette beşerî bir kaynakla îzâh edilemez.
d. Anne Sütü
Burada anne sütü ile alâkalı bir hakîkate de yer vermek isâbetli olacaktır. Kur’ân-ı Kerîm’de:
“Emzirmenin tamamlanmasını isteyen kimse için anneler çocuklarını iki tam yıl emzirirler…” (el-Bakara, 233)
“Biz insana, ana-babasına iyi davranmasını tavsiye etmişizdir. Çünkü annesi onu nice sıkıntılara katlanarak taşımıştır. Sütten ayrılması da iki yıl içinde olur…”(Lokman, 14)
buyrularak çocukların iki tam yıl emzirilmeleri tavsiye edilmiştir.
Bugün gelişen tıp ilmi de, annenin çocuğunu emzirmesinin, hem kendi sağlığı hem de bebeğin sağlığı açısından fevkalâde önemli olduğunu ispat etmiştir.
Anne sütü, ilâhî kudret akışları ile dolu bir mükemmellik arz eder. Onda, çocuğun hayâtî ihtiyaç duyduğu vitaminler, hormonlar, koruyucu maddeler ve mikroplarla mücâdele eden enzimler; mânen de annenin karakterini çocukta teşekkül ettirecek unsurlar mevcuttur.
Anne sütünde, insanın beslenmesi açısından temel unsur olan protein, şeker, yağ, fosfor ve vitaminlerin tümü, bebeğin bünyesine uygun gelecek şekilde çok âhenkli bir nisbet ve ölçüde mevcuttur. Bunlar ilâhî olarak tanzîm edilmiştir.
Anne sütünde, bebeği ilk altı ayda tüm mikrop ve hastalıklardan koruyan bağışıklık maddeleri vardır. Bu ve diğer başka sebeplerle bebeğin özellikle ilk altı ayda sadece sütle beslenmesi, biyolojik bir zarûrettir.
Gelişen tıp ilmine göre de, emzirme süresi iki tam yıldır. Çünkü karaciğerin kan yapması dolayısıyla çok yüklü oluşu ve diğer organların gelişim hâlinde olması sebebiyle anne sütüne olan mecbûrî ihtiyaç, iki yıl devâm etmektedir. Ayrıca çocuğa âit gelişmenin en önemli safhasında da gerçek biyolojik maddelere olan ihtiyaç süresi iki yıldır. Zîrâ tıp, bebeğin ilk iki yılda gerçekleştireceği gelişmenin en mühim devre olduğunu mutlak bir sûrette kabûl etmektedir.
Yine tıp, bebeğini 1-2 yıl emziren annelerde biyolojik bir yenilenmenin meydana geldiğini, bu sebeple onlarda göğüs kanserinin çok az görüldüğünü, çocuğuna süt vermeyen annelerin ise, sıhhat bakımından tehlike altında bulunduğunu ifâde etmektedir.
Bütün bu faydaların kâmil mânâda gerçekleşmesi için emzirmenin iki yıl olması îcâb eder ki, bu da büyük bir Kur’ân mûcizesidir.
Diğer taraftan Nisâ Sûresi’nin 23. âyetinde evlenilmesi haram olan kadınlar arasında “süt bacılar” da sayılmaktadır.
İslâm fıkhına göre, çocukluğun ilk iki yılı içerisinde vukû bulan emzirmelerle süt kardeşliği meydana gelir. İki yıldan sonraki emzirmelerde bu kardeşlik mevzubahis değildir. Demek ki, iki yıl sonra anne sütü, taşıdığı aslî özelliğini büyük ölçüde yitirmektedir.
Anne sütü, çocuğun rahimde meydana gelmesiyle oluşur. Bir başka çocuk, iki seneye kadar bu sütten çok az bir şey dahî emse, süt kardeşliği tahakkuk eder. Bu süt, çocuğun oluşmasıyla meydana geldiği için, onu emen diğer çocuğa da aynı karakter intikal eder. Yani ortak vasıflara hâiz bir kardeşlik karakteri gerçekleşir. Bu sebeple İslâm’da, zikri geçen âyet-i kerîme ile süt kardeşlerinin evlenmesi haram kılınmıştır. Normal batın kardeşliği gibi süt kardeşliği de aynı mahremiyet ölçülerine tâbîdir.
Bu haram kılmanın, bilinen ve bugün için henüz meçhûl olan pek çok hikmetlerinin bulunduğu muhakkaktır.
e. Kanın Haram Kılınması
Cenâb-ı Hak, Kur’ân-ı Kerîm’de “kan”ın yenilmesini haram kılmıştır:
“Allah size ancak ölüyü (leşi), kanı, domuz etini ve Allah’tan başkası adına kesileni haram kıldı. Her kim bunlardan yemeye mecbur kalırsa, başkasının hakkına saldırmadan ve haddi aşmadan bir miktar yemesinde günah yoktur. Şüphe yok ki Allah çokça bağışlayan, çokça esirgeyendir.” (el-Bakara, 173. Ayrıca bkz. el-Mâide, 3; en-Nahl, 115)
İnsanlar, bu yasağın ehemmiyetinden gâfil bulunmaktaydılar. Ancak, kan üzerinde yapılan tahliller, bu ilâhî nehyin insan sıhhati açısından ne kadar mühim olduğunu gösterdi. Tespitlere göre kan, büyük miktarda idrar asidi (Urik Acid) ihtivâ etmektedir. Bu da gıda olarak kullanıldığında, sıhhate zarar veren zehirli bir maddedir. İslâm’ın, hayvan keserken tâbî olunmasını emrettiği husûsî şeklin sırrı da budur. Yüce dînimiz, hayvanın cisminden bütün kanların çıkması için, onun belli bir usulle kesilmesini emreder. (Vahidüddin Han, İslâm Meydan Okuyor, s. 249)
Tabiî ki, kanın haram kılınmasında başka sebep ve hikmetler de bulunabilir. Zamanın ilerlemesiyle onlar da tespit edilip gün yüzüne çıkarılacaktır.
2. Daktiloskopi
Parmak izlerini inceleyen bu ilim dalı, parmak uçlarının ömür boyunca hiç değişmeden aynı kaldığını; hiçbir insanın parmak ucunun bir başkasınınkine benzemediğini ortaya koymuştur. Bu sebeple emniyet ve hukukta en güvenilir hüviyet tespiti, parmak ucu iziyle yapılmaktadır. Bu hakîkat, 19. asrın sonlarında keşfedilip kendisinden istifâde edilmeye başlanmıştır. Oysa Kur’ân-ı Kerîm:
“İnsan, Biz’im, kendisinin kemiklerini bir araya toplayamayacağımızı mı sanıyor? Evet toplarız; onun parmak uçlarını (بَنَانَهُ) bile bütün incelikleriyle yeniden düzenlemeye gücümüz yeter!” (el-Kıyâme, 3-4)
buyurmak sûretiyle, parmak uçlarının bu hassâsiyetine asırlar öncesinden dikkat çekmiştir.
Hiçbir insanın yüz şekli diğerine benzemediği gibi, parmak uçlarındaki izler de tamâmen değişik desen ve şekillerde işlenmiştir. Bu kadar küçük ve dar bir sahada böylesine hassas ve hârika nakışların işlenmesi, nihâyetsiz bir kudret ve ilim sahibi olan ve en büyüğünden en küçüğüne kadar her şeyi kolay bir şekilde yaratıp bütün mahlûkâtın üzerinde mükemmel bir intizam ve sanat icrâ eden yüce Zât’ın eseridir.
Kâinattaki ilâhî azamet tecellîlerine bakın ki, mevcûdât içinde maddî ve mânevî bakımdan ikiz bir varlık yoktur!
Birgün birisi Hazret-i Ömer’in yanında:
“–Şu satranca taaccüb ederim. Satranç tahtasının uzunluk ve genişliği birer arşından ibâret iken, insan onun üzerinde milyon kere oyun oynasa, bir oynadığı mutlaka diğerinden farklı olur, hiçbir oyun diğerine benzemez!” dedi.
Hazret-i Ömer -radıyallâhu anh- o zâta şunları söyledi:
“–Bundan daha hayrete şâyân olanı vardır. O da şudur ki, insanın uzunluk ve genişlik itibâriyle birer karıştan ibâret bulunan yüzünde kaşlar, gözler, burun, ağız gibi âzânın yerleri kat’iyyen değişmediği hâlde, şarkta ve garpta yüzleri birbirine tamâmen benzeyen iki kişi bulamazsın. Şu ufacık bir deri parçasında bu haddi-hudûdu olmayan sonsuz farklılıkları gösteren Allâh’ın kudret ve hikmeti ne kadar büyüktür!” (Râzî, IV, 179-180, [el-Bakara, 164])
3. Dermatoloji
Tayland, Cayn-Mayn Üniversitesi Tıp Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Tajaket Tajason’a bir tıp konferansında Kur’ân-ı Kerîm’deki ilmî hakîkatlerden bahsedildiğinde, önce bunları kayda değer bulmamış ve:
“–Buna benzer bilgiler, bizim oralardaki Buda dîninin kutsal kitaplarında da var.” demişti.
Ancak, bunun ispatının istenmesi üzerine yaptığı araştırmalarda iddiâ ettiği bilgilerin hiçbirine rastlayamadı. Tekrar Kur’ân-ı Kerîm’deki açıklamaları inceledi ve önceki sözlerinden pişman oldu. Bu hususta tartıştığı müslüman ilim adamlarından özür dilemek zorunda kaldı.
Daha evvel azapla alâkalı bir çalışma yapan Tajason, şu neticelere ulaşmıştı:
Azâbın uzun müddet devâm edebilmesi için, deriler ateşte yanıp hissiyat yok olduğunda, onlara yeniden aynı kâbiliyeti kazandırmak gerekir. Çünkü azap, deriler üzerinde gerçekleştiği için, deriler yana yana içindeki sinirler tahriş olur ve devre dışı kalır ki bu, azâbın artık hissedilmemesi demektir. Zîrâ beyin, idâre ettiği hissetme işini deri vâsıtasıyla yapmaktadır. Diğer bir ifâdeyle deri, sinirlerin vazîfesini icrâ ettiği bir alandır. Dolayısıyla deriler yanarak kömürleştiğinde, sinirlerin vazîfe yapması artık mümkün değildir. Yeni bir deri giydirilmesi zarûrîdir. Yâni azâbı tadacak sistem, ancak yeni bir deri yaratılıp vücûda giydirildiğinde tekrar kurulmuş olur.
Bu ilmî neticelere varan Tajason’a şu âyet gösterildi:
“Şüphesiz âyetlerimizi inkâr edenleri gün gelecek ateşe sokacağız! Onların derileri yanıp acı duymaz hâle geldikçe de, derilerini yenisiyle değiştiririz ki, azâbı iyice tatsınlar! Allah dâimâ üstün ve Hakîm’dir.” (en-Nisâ, 56)
Âyet-i kerîme, Tajason’a şok tesiri yaptı. Kur’ân-ı Kerîm’in bir beşer kelâmı olamayacağını îtirâf etti. Memleketine döndüğünde yaptığı ilk konferansında talebelerinden beş kişi îmân etti. Nihâyet kendisi de Riyad’da yapılan sekizinci tıp kongresinde kelime-i şehâdet getirdikten sonra sevinçle; “Ben de müslüman oldum!” diye haykırdı ve bundan sonraki ömrünü Kur’ân’a adadı.
4. Botanik
“Ne yücedir o Allah ki, toprağın bitirdiklerinden, kendilerinden (insanlardan) ve daha bilmedikleri nice şeylerden olan bütün çiftleri O yaratmıştır.” (Yâsîn, 36)
âyeti bütün varlıkların çift yaratıldığını; bunların bir kısmının şimdiye kadar bilindiğini, fakat bilinmeyen pek çoğunun da bulunduğunu haber vermektedir.
Nitekim günümüzde, gerek canlı âlemde gerek cansız âlemde, bir yandan son derece büyük (makro), öbür yandan son derece küçük (mikro) sistemlerde, ikili yapıların veya ikili fonksiyonların farkına varılmıştır. Hâsılı Kur’ân’ın bildirdiği gerçeklerle günümüz ilmi arasında hiçbir uyuşmazlık bulunmamaktadır.
Hulâsa Cenâb-ı Hak, tekliği yalnız kendisine has kıldığı için, cemâdât, nebâtât, hayvanât, cin ve insan ne varsa hepsini çift halketmiştir. Meselâ artı elektrik eksi elektriğe akar, ışık yanar; artı bulut eksi buluta akar, yağmur yağar. Bu sünnetullâh ve ilâhî kânun, bütün mahlûkâta şâmildir.
Kur’ân-ı Kerîm, bitkilerin çift çift yaratıldıklarını bildirir. “…Orada (yeryüzünde) bütün meyvelerden çifter çifter yaratan O’dur…” (er-Ra‘d, 3) âyeti bu husûsu açıklamaktadır. Dolayısıyla bütün bitkilerin çiçeklerinde erkek ve dişi çifti bulunmakta ve erkeğin dişiyi aşılamasıyla meyveler meydana gelmektedir. Yalnız bu döllenme ve aşılanma, rüzgârlar vâsıtasıyladır. Henüz günümüzde ulaşılan bu hakîkati, Kur’ân-ı Kerîm, on dört asır önce şöyle haber verir:
“Biz, rüzgârları aşılayıcı olarak gönderdik ve gökten bir su indirdik de onunla su ihtiyacınızı karşıladık…” (el-Hicr, 22)
Rüzgârlar bitkileri aşıladıkları gibi bulutları da aşılamaktadırlar. Bu konularda günümüze kadar yapılan ilmî çalışmalarda şu neticelere ulaşılmıştır:
Atmosferde tonlarca ağırlığa sahip olan devâsa yağmur bulutlarını sürükleyen rüzgâr, onların hava ile sürtünmesini temin ederek negatif ve pozitif elektrik yüküyle aşılanmalarına sebep olur. Su buharından meydana gelen bulutları rüzgârlar birbirine çarpıştırır. Bu çarpışmadan, bulutlarda pozitif-negatif elektron geçişmesi olur; şimşek meydana gelir. Rüzgârlar bulutlara elektriği aşılar. Aynı zamanda bulutları yükselterek, onların soğuyup yoğunlaşmasını ve içlerindeki su buharının yağışa dönüşmesini sağlar. Zîrâ yağmurun yağması için bulutları meydana getiren su buharının soğuması gerekir. Bu da, bulutların sıcak denizlerden yatay bir şekilde soğuk kara içlerine taşınması veya yukarılara yükselmesi ile mümkündür.
Diğer bir îzah şekli de şudur:
Denizlerin ve diğer suların üzerinde köpüklenme nedeniyle hava kabarcıkları oluşmaktadır. Bunlar rüzgârların karadan sürüklediği tozlarla karışarak atmosferin üst tabakalarına doğru havalanır. Rüzgârların yükselttiği bu parçacıklar su buharı ile birleşir, su buharı bu parçacıkların etrafında yoğunlaşır. Yani bulutların teşekkülü, rüzgârların, havada serbest şekilde bulunan su buharını, taşıdıkları parçacıklarla aşılamaları neticesinde olmaktadır. Rüzgârın vazifesi burada bitmez. Tonlarca ağırlığa sahip olan bulutların atmosferde Allâh’ın dilediği yere taşınması da rüzgâr sâyesinde gerçekleşir. Rüzgârlar olmasaydı bulutlar meydana gelmezdi; geldiğini farz etsek bile, o zaman bulutlar buharlaştıkları okyanusların ve denizlerin üzerine yağacak, yeryüzündeki insanlar, bitkiler ve hayvanlar yağmurdan mahrum kalacak, dolayısıyla hayat da mümkün olmayacaktı. Cenâb-ı Hak, her şeyi olduğu gibi, bunu da mükemmel bir şekilde tanzim etmiştir.
Sonuç olarak diyebiliriz ki, Kur’ân-ı Kerîm, bir taraftan Allâh’ın insanlara olan nîmetlerini sayarak onları Allâh’a kulluğa dâvet ederken, diğer taraftan da biyoloji, botanik, coğrafya gibi bilimlerin araştırma konuları arasına giren bir ilmî hakîkate, kullandığı husûsî bir kelime olan“لَوَاقِحَ : aşılayıcı” ile işaret etmektedir. Bu kelimenin ifade ettiği mânâlardan hareketle, çok önceleri rüzgârların bulutları ve ağaçları aşıladığı söylenmişse de, bunların ilmî îzahları ancak 18. asırdan sonra yapılmaya başlanmıştır.
Kur’ân’ın işaret ettiği mânâ ile bugün konuyla ilgili ilimlerin yaptığı açıklamalar arasında güzel bir uyum bulunmaktadır. Şu kadar var ki, Kur’ân-ı Kerîm kendi maksadı açısından en uygun olacak bir tarzda konuya temâs etmiş, müsbet ilimler de kendi maksat ve durumlarına göre açıklamalarda bulunmuştur.
5. Astronomi
Kur’ân-ı Kerîm, duygu derinliğine varabilmemiz ve Allâh’ın azamet-i ilâhiyyesinin kalplerimizde bir şuur hâline gelmesi için sık sık semâdan misaller verir. Mülk Sûresi’nde şöyle buyurur:
“…Rahmân olan Allâh’ın yaratışında hiçbir uygunsuzluk göremezsin. Gözünü çevir de bir bak, bir bozukluk görebiliyor musun? Sonra gözünü, tekrar tekrar çevir bak; göz (hiçbir nizamsızlık ve bozukluk tespit edemeden) âciz ve bitkin hâlde sana dönecektir.” (el-Mülk, 3-4)
Yâni Rabbimiz âdeta; gökyüzünde bir trafik kazası, bir infilâk görüyor musunuz, hiç yıldızların birbirine vurup düştüğüne şâhit oldunuz mu, diye sorar. Bunların hepsi muhteşem bir ilâhî tanzimdir.
Cenâb-ı Hak, Güneş’ten, Ay’dan misaller verir. Güneş’in ekseni etrafında döndüğüne işâret eder. Hâlbuki ilim, yakın zamana kadar bu hakîkati tespit edememişti. Bu sebeple insanlar, 16-17. asırlarda, Dünyâ sâbit midir, değil midir; yuvarlak mıdır, düz müdür; Güneş mi dönüyor, yoksa Dünyâ mı dönüyor, diye tartışıyorlardı.[172]
a. Göklerin ve Yer’in Yaratılışı
Kâinâtın ilk maddesinin ne olduğu ve yaratılışının nasıl gerçekleştiği husûsunda öteden beri bir kısım nazariyeler ileri sürülmüştür. Yâni insanlar, semâ hakkında farklı görüşleri tartışmaktadırlar. Şu kadar var ki, geliştirilen bu nazariyelerle, Kur’ân-ı Kerîm’in mevzû ile alâkalı hakîkat ve i’câzı daha iyi anlaşılabilmektedir.
Âyet-i kerîmelerde şöyle buyrulur:
“İnkârcılar bilmezler mi ki, göklerle yer birbirine bitişik idi; onları Biz ayırdık ve her canlı şeyi sudan yarattık. (Bilip de) hâla îmân etmezler mi?” (el-Enbiyâ, 30)
“Sonra (Allâh’ın irâdesi) göğe yöneldi; o zaman gök duman hâlinde idi.
Ona ve yerküreye; «İsteyerek veya istemeyerek, gelin!» buyurdu. İkisi de; «İsteyerek geldik.» dediler.” (Fussılet, 11)
Günümüzde astro-fizikçilerin bu konuda sahip oldukları kanaat da, bu âyetlerin çizdiği tabloya uygun düşmektedir.
Tokyo İlmî Araştırmalar Merkezi Müdürü Prof. Dr. Yuşili Kozayn’a yerin oluşumu hakkında Kur’ânî bilgiler sunulduğunda sordu:
“–Bu kitap ne zaman indi?”
“–1400 sene evvel.”
Şok oldu ve büyük bir şaşkınlık içinde şöyle dedi:
“–Hiç şüphe yok ki bu kitap, kâinâta tepeden bakıyor. Baksanıza; ne var ne yok her şeyi bütün ayrıntılarına kadar görmüş ve hem de gücüne erişilemeyecek bir mükemmellikle tasvîr etmiş!.. O’na gizli kalabilen hiçbir şey yok!”
Prof. Dr. Yuşili, bir konferansında yerin ve gökteki diğer cisimlerin oluşumları hakkında bugün ilmin gâyet net tespitler yaptığını söylemekte ve bunların sâbit gaz kütlesi hâlinde iken patlama sonucu oluştuklarını anlatmaktaydı. İşte kendisini hayrete düşüren Kur’ânî bilgiyi de bu sırada öğrenmişti. Kur’ân, bu oluşum hâlindeki varlığa “duhan” diyordu ve bu tâbir profesöre idrâkini eritecek kadar tesir etti. Çünkü o âna kadar ilim, gaz kütlesinin patlaması neticesinde belirmeye başlayan şekli “sis” kelimesiyle ifâde etmekteydi. Oysa sis, bünyesinde bulunan soğukluk ve su gibi özellikleriyle bu hakîkati îzahtan çok uzaktı. Kur’ân-ı Kerîm ise “duhân, yâni sıcak duman” demekle, hem gerçek târifi yapmış, hem de mevcut reaksiyona ışık tutarak patlamadaki harârete de değinmiş bulunuyordu. Dolayısıyla Kur’ân-ı Kerîm, ilmin tıkandığı bir kapıyı daha 1400 sene öncesinden aralayarak insanlığa -onların yeni fark ettiği- mükemmel bir hakîkat bilgisi kazandırmıştı.
Prof. Dr. Yuşili’ye, müsbet ilim ancak bâzı hakîkat kırıntılarını tespit ve keşfedebildiği hâlde, Kur’ân’ın, bunları daha dakîk bir şekilde önceden nasıl haber verdiği soruldu. Şöyle dedi:
“–Bu bilgilerin bir insan sözü olması mümkün değil! Çünkü biz ilim erbâbı, ancak bir mevzû üzerinde derinleşebiliyoruz. Oysa Kur’ân, bütün bir kâinat sahasındaki bilgileri, hattâ daha ötelerini en mükemmel bir şekilde ihtivâ ediyor ve îzah ediyor! Bu kadar geniş bir sahayı içine alan en doğru ve en mükemmel bir ilmî kudreti hiçbir beşer gösteremez! Bundan sonra ilmî hayâtımın rotası Kur’ân-ı Kerîm olacak! Önceki dar çerçevemi Kur’ân’la genişleteceğim!..”
b. Atmosfer
Yakın zamana kadar ısı derecesi müsâit olan her gezegende hayat olabileceği kanaati vardı. Araştırmalar gösterdi ki, bir gezegen için en zor hâdise, atmosfere sahip olmaktır. Zîrâ gezegenler ile atmosfer arasında akıl almaz bir zıtlık vardır. Atmosfer, yakın semâda gaz hâlinde bulunan atomlar demektir. Bu atomlar, büyük gezegenlerin yüzeyleri tarafından emilir, küçük gezegenlerin câzibesi (yerçekimi gücü) ise bu atomları çekmeye yetmez. Dolayısıyla bu gazlar uzaya fırlar ve uçup gider. Yani gezegen ile atmosferin kendiliğinden bir araya gelmesi mümkün değildir. İşte:
“…Semâya ve arza; «İsteyerek veya istemeyerek, gelin!» buyurdu. İkisi de; «İsteyerek geldik.» dediler.” (Fussılet, 11) âyeti, aynı zamanda bu hakîkate de işâret etmektedir.
Atmosferin oluşması için, moleküllerin kaçış hareketleriyle yerçekimi kuvveti denge hâlinde olmalıdır. Diğer taraftan atmosfer mekânının ısısı ile arzın çekim kuvveti de dengede olmalı ve uzaydaki muhtelif enerjiler bu âhengi bozmamalıdır. Bu ise imkânsız denecek kadar zordur. Belki de kâinattaki gezegenler için bu şans, milyarda birden de azdır. Cenâb-ı Hak, insanlar için husûsî bir emirle târifi imkânsız bir denge kurmuş ve kullarına Dünya üzerinde güzel bir hayat imkânı bahşetmiştir.
c. Dünyâ’nın Yuvarlak Oluşu ve Dönüşü
Kur’ân-ı Kerîm’de Dünyâ’nın yuvarlak olduğuna işâret eden pek çok âyet-i kerîme vardır. Bunların birinde:
“…Allah, geceyi gündüze, gündüzü de geceye doluyor!..” (ez-Zümer, 5) buyrulmaktadır.
Bu âyette geçen tekvîr (يُكَوِّرُ) kelimesi, baş gibi kürevî bir cismin etrafında bir şeyi, meselâ sarığı döndürerek sarmak, daha açık bir tâbirle “dolamak” demektir.
Bu tekvîr tâbiri, yeryüzünde görülen bir gerçeği tasvir eder: Kendi mihveri etrafında dönen yerkürenin Güneş’e bakan kısmı aydınlık, yani gündüz olur. Ancak, yerküre döndüğünden dolayı bu aydınlık kısım aynen devâm etmez. Hareket ettikçe aydınlık olan kısımlar karanlığa; karanlık olan kısımlar da aydınlığa bürünür. Yâni devamlı bir şekilde gece gündüzün, gündüz de gecenin üzerine dolanır. Bu da, yeryüzü sathının yuvarlak olduğunu gösterir. İşte âyette kullanılan tekvîr tâbiri, yeryüzünün kürevî şekilde olduğunu ve döndüğünü ifâde etmektedir.
Âlimler; “Sen dağları görür, onları hareketsiz, sâbit sanırsın. Hâlbuki onlar, bulutların yürümesi gibi yürümektedirler!..” (en-Neml, 88)
âyetini de, Dünyâ’nın döndüğüne işâret eden âyetlerden kabûl ederler.
Onların beyânına göre, âyet-i kerîme Dünyâ’nın döndüğünü, dönüş istikâmetiyle birlikte haber vermektedir. Yeryüzünün takrîben üç buçuk-dört km. üzerinde bulunan ana bulut kümelerinin dönüş istikâmeti, hava şartlarından bağımsız olarak dâimâ aynı istikâmettedir: Batı’dan Doğu’ya doğru… Dünyâ da aynı istikâmette dönmektedir.
Âyet-i kerîme başka bir hakîkate daha işâret etmektedir: Yeryüzündeki kıtalar, Dünyâ’nın ilk devirlerinde bir arada iken, her sene 1-5 cm. civarında farklı yönlerde sürüklenerek birbirlerinden ayrılmaktadır. 20. asrın başlarında Alfred Wegener’in yaptığı bu keşif, başta ciddiye alınmamış, ancak 1980’lerden sonra jeolojik bir hakikat olarak kabûl edilmiştir.[173]
Ay ve Güneş’in durumlarıyla ilgili olarak da Yâsîn Sûresi’nde şöyle buyrulur:
“Güneş, kendisi için belirlenen yerde akar (döner). İşte bu, Azîz ve Alîm olan Allâh’ın takdîridir. Ay için de birtakım menziller (yörüngeler) tâyin ettik. Nihâyet o, eğri hurma dalı gibi (hilâl) olur da geri döner. Ne Güneş Ay’a yetişebilir ne de gece gündüzü geçebilir! Her biri (belli) bir yörüngede yüzerler.” (Yâsîn, 38-40)
Mîlâdî yedinci asırda Ay ve Güneş’in belli bir yörüngede sürdürdükleri dâirevî hareketlerini düşünmek bile mümkün değildi. Onların hareketleri hakkında bâtıl fikirler çoktu. Hattâ Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in oğlu İbrâhim vefât ettiği zaman Güneş tutulmuştu. Halk:
“–Hazret-i Peygamber’in oğlu vefât ettiği için Güneş tutuldu.” dedi.
Bunun üzerine Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:
“–Ay ile Güneş, Allâh’ın varlığını (azametini ve kudretini) gösteren âyetlerdendir. Hiçbir kimsenin ne ölümünden ne de hayâtından ötürü tutulurlar. Böyle bir durum gördüğünüz zaman, Ay ve Güneş açılıncaya kadar namaz kılın[174], duâ edin!” buyurdular. (Buhârî, Küsûf, 15)
d. Güneş ve Ay’ın Yapısı
Kur’ân-ı Kerîm, Güneş ve Ay’ın farklı yapıda cisimler olduğunu da belirtmektedir:
“Görmediniz mi, Allah yedi göğü birbirleriyle âhenkli olarak nasıl yaratmış? Bunların içinde Ay’ı bir nûr, Güneş’i de bir kandil yapmış!” (Nûh, 15-16)
“Üstünüzde yedi sağlam gök binâ ettik. (Oraya) parıl parıl parlayan, yanıp tutuşan bir lamba astık.” (en-Nebe’, 12-13)
Âyet-i kerîmede Ay, “münîr (aydınlatıcı) cisim” olarak vasıflandırılmakta olup, yine Ay aydınlığı hakkında kullanılan nûr kökünden gelmektedir. Güneş ise, bir kandile (sirâc) veya parıl parıl parlayan, yanıp tutuşan bir lambaya (vehhâc) benzetilmiştir.
Burada bir husûsa dikkat çekmek gerekir:
Muharref Tevrât, Güneş ve Ay’ı “ışıklar” olarak nitelendirmekte, yalnız bunlardan birine “büyük” ötekine “küçük” sıfatını vermektedir. Hâlbuki Kur’ân-ı Kerîm, Ay ve Güneş’in farklı yapı ve husûsiyetlerde olduğunu bildirmektedir. Ayrıca onların aynı mâhiyette ışıklar olmadığını açıkça belirtmektedir.
Bugünkü bilim, uzayda ısı ve ışık kaynağı olan gök cisimlerine “yıldız”, bağlı bulunduğu yıldızdan aldığı ısı ve ışığı yansıtan gök cisimlerine de “gezegen” demektedir. Buna göre Güneş, Samanyolu Galaksisi içinde yer alan bir yıldız; Dünyâ, Güneş sistemi içinde bir gezegen; Ay da Dünyâ etrafında dönen bir uydudur. Yani Dünyâ ve Ay’daki ısı ve ışığın kaynağı Güneş’tir; onlar ise sadece bir yansıtıcıdır.
Diğer taraftan Ay, hareketlerindeki safhalarla zaman tespiti için insanlığın istifâdesine sunulmuştur:
“…Yılların sayısını ve (vakitlerin) hesâbı(nı) bilmeniz için Ay’a birtakım menziller takdîr eden O’dur. Allah bunları (boş yere değil), ancak bir gerçeğe (ve bir hikmete)binâen yaratmıştır. (Allah), âyetlerini bilen kimseler için açıklamaktadır.” (Yûnus, 5)
e. Kara Delikler
1400 sene evvel yıldızlarla sadece fal bakılıyor, bir de yol bulmada istifâde ediliyordu. Fakat Cenâb-ı Hak Vâkıa Sûresi’nin 75 ve 76. âyetlerinde azamet-i ilâhiyyesini bildiriyor, kudret tecellîsini gösteriyor ve:
“Hayır! Yıldızların yerlerine yemin ederim ki, bilirseniz, gerçekten bu, büyük bir yemindir.” buyuruyor.
Âyet-i kerîme, büyük bir yeminle yıldızların mevkîlerine dikkat çekiyor. Günümüz fizik ve astrofizik uzmanları, “yıldızların mevkîleri”nden maksadın, onların doğduğu “beyaz delikler” ve ölüp kaybolduğu “kara delikler” olduğunu ifâde ederler.
Beyaz delikler, akıl almaz bir enerji deposudur. Bünyelerinde milyarlarca yıldız doğuracak kadar enerji mevcuttur. Bunlar, âdeta galaksilerin tohumlarıdır.
Kara delikler ise, esrârengiz bir yıldız mezarlığıdır. Bunlar da civarlarında bulunan maddî bütün varlıkları ve zamanı, kendi bilinmezliğinde yok ederler.
1950’lerden sonra keşfedilen kara delikler, enerjisi tükenen bir yıldızın kendi içine doğru büzülmesi ve neticede “0” hacim ve sonsuz yoğunlukta çok büyük bir çekim alanının teşekkül etmesi demektir. Bu esrarengiz teşekküllerin kütle çekimi o kadar kuvvetlidir ki, ne ışık, ne madde, ne de herhangi bir şey onun tesirinden kurtulamaz. Bu yüzden teleskopla görülemez ve sadece kara bir delik olarak tezâhür ederler. Ancak çevrelerinde meydana getirdikleri tesir ile varlıkları anlaşılabilir.
Ayrıca, “Yıldızlar söndürüldüğü zaman.” (el-Mürselât, âyetinde işaret edildiği üzere, kara delik, yıldız değil, sönmüş bir yıldızın yeri ve mevkiidir. Bu hakîkat, Kur’ân’da geçen kelimelerin ne kadar hassas ve doğru seçildiğini göstermektedir.
Kara deliklerin dikkat çeken diğer bir husûsiyeti de, büyük kütleli diğer yıldızlar gibi uzayda bükülmeye sebep olmayışları ve uzayı delip geçmeleridir. Buna da şu âyetlerde işâret edilir:
“Semâya ve «Târık»a yemin ederim. Târık’ın ne olduğunu nereden bileceksin? (O,)delip geçen bir yıldızdır.” (et-Târık, 1-3)
Bu tür âyetlerden Cenâb-ı Hakk’ın kudretinin sonsuzluğu da anlaşılmaktadır. Bugün ilim, gökyüzündeki mesâfeleri ancak ışık yıllarıyla ölçebiliyor ki, bu da insan idrâkinin dışında bir meseledir. 1 rakamının sağına bütün dünyâyı kaplayacak kadar sıfırlar koysak, yine de o yıldızlar arasındaki mesâfeyi okumamız mümkün değildir. Bu da Kur’ân-ı Kerîm’in, semâdaki azamet, kudret ve hikmet tecellîlerini gösteren mûcizevî bir yönüdür.
Vâkıa Sûresi’ndeki âyet-i kerîmenin büyük bir yeminle temâs ettiği bu mevzu, asrımızın bilgileri ışığında ancak bu kadar anlaşılabilmiştir. Şüphesiz ki âyet-i kerîme, daha açıklanması gereken nice hikmetleri ihtivâ etmektedir.
f. Yıldızlar Yol Gösterir
Semâya serpiştirilen yıldızların bir hikmeti de, insanlara kılavuzluk yapmalarıdır:
“(Allah) O’dur ki, karanın ve denizin karanlıklarında yolu bulmanız için yıldızları yarattı. Gerçekten, bilen kimseler için âyetleri iyice açıkladık.” (el-En’âm, 97)
“(Yol bulmak için yararlanılacak) işâretler de (yarattı.
İnsanlar), yıldız(lar)la da yol bulurlar.” (en-Nahl, 16)
Meselâ Kutup Yıldızı dâimâ kuzeyi gösterir.
Kâinâttaki bütün cisimlerde ilâhî bir sanat ve tanzim vardır. Bunun içindir ki aralarında hiçbir trafik kazâsı da olmamaktadır. Hareketlerinde bir anlık gecikme ve hızlanma söz konusu değildir. Hep aynı ilâhî denge içinde akıp giderler. Kimse, “Bugün yıldızlar geç ortaya çıkar veya erken kaybolur mu?” şeklinde bir endişe duymaz. Bu da, âyet-i kerîmede işaret buyrulan ayrı bir azamet tecellîsidir.
g. Zamanın İzâfîliği
Bu muazzam sistemin yaratılışı, sonsuz kudret ve azamet sahibi Yaratıcı’mız için hiç de zor değildir. Âyet-i kerîmede buyrulur:
“Andolsun ki Biz, gökleri, yeri ve ikisinin arasında bulunanları altı günde
yarattık. Bize hiçbir yorgunluk dokunmadı.” (Kâf, 38)
Bâzı tefsirciler, altı günden maksadın, altı zaman dilimine yayılan altı dönem olduğunu belirtmektedirler. Bugünkü modern ilim de Kur’ân-ı Kerîm’deki bu ifâdeyi tasdîk etmektedir.
Muharref Tevrât ise, bu altı günü normal yirmi dört saatlik bir gün olarak görür ve; “Yedinci gün olan cumartesi günü Allah dinlendi.” der. (Tekvin, Bâb 1:31) Bu îzah tarzı, Tevrât’ın bugünkü hâliyle ilmî hakîkatlerden ne kadar uzak, Kur’ân’ın ise bütün âyetleriyle her zaman ve mekânda ne büyük bir mûcize olduğunu açıkça göstermektedir.
Burada bahsedilen gün, husûsî bir zaman aralığıdır. Beşer boyutları içinde bir zaman ifâdesi olarak anlaşılmamalıdır. Müddeti ancak Allah tarafından bilinir. Allah Teâlâ şöyle buyurur:
“Allah, gökten yere kadar her işi düzenleyip yönetir. Sonra (bütün bu işler) sizin sayageldiklerinize göre bin yıl tutan bir günde O’nun nezdine çıkar.” (es-Secde, 5)
“Melekler ve Rûh (Cebrâîl), oraya, miktârı (dünyâ senesi ile) elli bin yıl olan bir günde yükselip çıkar.” (el-Meâric, 4)
Secde Sûresi’nin 5. âyetinde kâinâtın tedvîriyle ilgili bir zaman, Meâric Sûresi’nin 4. âyetinde de, melekler ve Cebrâîl -aleyhisselâm- için mevzubahis olan bir mesâfeyi ihtivâ eden farklı bir zaman bildirilmektedir. Yâni her iki zamanın da mevzûları farklıdır ve aralarında bir tenâkuz yoktur.
Bu itibarla denilebilir ki, Allah katındaki zaman mefhûmu, beşerin idrâk ettiği zaman anlayışından çok farklıdır. Bâzı müfessirlere göre bu ifâdeler, birer kinâyedir ve sürenin uzunluğunu belirtmek içindir. Fakat bu süre, mahlûkat için geçerli bir süredir. Hak Teâlâ için ise, hiçbir zaman mefhûmu geçerli değildir. Bilâkis bu zaman elbisesini varlığın üzerine giydiren, Allah Teâlâ’dır. Yoksa O, milyarlarca zamana sığmayacak bir hâdise olan Mîrâcı, “Habîb-i Edîb”ine elbette ki bir sâniyeden çok daha az bir zaman içerisinde ikrâm eden, hayâl ve idrâkin kavrayamayacağı bir kudrete sahiptir. Bütün zaman ve mekân kayıtlarından münezzeh bir Sübhân’dır!..
İlim adamları, bu âyetlerden, son zamanlarda keşfedilen “zamanın izâfîliği” husûsuna da bir işâret çıkarmaktadırlar.
Zamanın izâfîliği şununla da sâbittir ki; Dünyâ kendi ekseni etrafındaki bir turunu 24 saatte tamamlar ve bir gün oluşur. Ay ise kendi ekseni etrâfındaki turunu 29-30 günde tamamlar. Bu sebeple Ay’da 14-15 gün gündüz, 14-15 gün de gece yaşanır ve Dünyâ’dan bakıldığında Ay’ın hep aynı yüzü görülür. Aynı şekilde diğer gök cisimlerinin de eksenleri etrafındaki dönüş süreleri ve gün mefhumları farklı farklıdır.
h. Kâinâtın Genişlemesi
Cenâb-ı Hak şöyle buyurur:
“Semâyı kendi ellerimizle (kuvvetle) Biz binâ ettik ve Biz (onu) elbette genişletmekteyiz.” (ez-Zâriyât, 47)
Bu âyet nâzil olduğunda Dünyâ, Güneş ve kâinat hakkında sıhhatli hiçbir bilgi yoktu. Asrımızdaki gelişmelerle âyet-i kerîme daha iyi anlaşılmaya başladı.
Âyetteki “semâ” kelimesi, Dünyâ’nın dışındaki kâinâtı ifâde etmek için kullanılmıştır. Bu durumda Cenâb-ı Hak, kâinâtı genişlettiğini haber vermektedir.
“لَمُوسِعُونَ: genişleticiyiz, genişletmekteyiz” kelimesinin başındaki “Le” edatı, kelimeye “çok fazla” mânâsı kazandırmaktadır. Nitekim buna uygun olarak 20. asrın başından beri ilmî keşifler de kâinâtın büyük bir hızla genişlediği neticesine varmıştır.[175]
Yaratıldığı günden beri büyük bir hızla genişlemekte olan kâinat, kütlesi belli bir miktara ulaşınca çekim kuvvetleri sebebiyle duracak ve kendi içine doğru çökmeye başlayacaktır. Stanford Üniversitesi’nden Fizik Profesörü Renata Kallosh ve Adrei Linde şöyle der:
“Kâinat bir küçülmeye ve yok olmaya doğru gidiyor. Gördüğümüz ve göremediğimiz bütün cisimler bir protondan bile daha küçük boyutlarda küçülecek. Sanki bir kara deliğin içindeymiş gibi…”
İlmî keşiflerin yeni yeni ulaşmaya başladığı bu neticeye 14 asır evvel Kur’ân-ı Kerîm’de şöyle işâret edilmiştir:
“(Düşün o) günü ki, yazılı kâğıtların tomarını dürer gibi gökyüzünü toplayıp düreriz. Tıpkı ilk yaratmaya başladığımız gibi onu tekrar o hâle getiririz. (Bu,)üzerimize aldığımız bir vaad oldu. Biz, (vaad ettiğimiz şeyi) yaparız.” (el-Enbiyâ, 104)
“Onlar Allâh’ı hakkıyla tanıyıp bilemediler. Kıyâmet günü bütün yeryüzü O’nun tasarrufundadır. Gökler O’nun kudret eliyle dürülmüş olacaktır. O, müşriklerin ortak koşmalarından yüce ve münezzehtir.” (ez-Zümer, 67)
ı. Azamet-i İlâhiyyeyi Tefekkür
Kur’ân-ı Kerîm, kâinâtın yaratılışı ile ilgili olarak, göklerin ve yerin başlangıçta birbirine bitişik olup sonra ayrıldıkları,[176] göklerin ve yerin yaratılışının altı gün (dönem, devir)de tamamlandığı,[177] göklerin, görülebilecek direkler olmaksızın, câzibe kanununa bağlı olarak yükseltildiği,[178] göklerin birbiriyle uyumlu yedi kat olduğu,[179] Ay, Güneş ve yıldızların kendilerine has yörüngelerde döndüğü,[180] yüksek yerlere doğru çıktıkça hava basıncının düşüp, oksijenin azaldığı[181] gibi pek çok husûsu haber vermekte ve bu mevzûlarla ilgili yapılan ilmî keşifler de bu bilgileri doğrulamaktadır.
Cenâb-ı Hak kullarına sık sık:
“Düşün, akıl erdir, tefekkür et!” buyuruyor.
Bilinenlerden çok bilinmeyeni olan bir âlem içindeyiz. Meselâ bir atoma bakalım: Elektronlar ve çekirdek… Elektronlar çekirdeğin etrâfında sâniyede 2000 kilometre gibi muazzam bir hızla dönüyor, fakat hiçbir zaman çarpışma söz konusu değil. Farkında değiliz. Okuyup geçiyoruz. Her zerrede yaşanan bu mâcerâyı bilmekten âciziz. Fizik ilmiyle ancak Cenâb-ı Hakk’ın koyduğu kâideleri bir miktar öğrenebiliyoruz. Bu demektir ki mânevî ilimler ve irfân ile Cenâb-ı Hakk’a kalben yaklaşıp ezelî ve ebedî hikmeti görmek gerekir.
Bir atomu sonsuz kere büyüttüğümüzde karşımıza sonsuz bir gökyüzü çıkar. Trilyonlarca yıldız… Hepsi döner hâlde, hiçbiri diğerine çarpmıyor[182], semâdaki sayısız kütleler arasında bir trafik kazası olmuyor, hepsinin vazifesi ayrı…
Aynı şekilde gökyüzü âlemini küçültsek, bir atom meydana gelir. Cenâb-ı Hak bu ilâhî sanat hârikasıyla:
“Düşünmez misiniz, idrâk etmez misiniz, ey akıl sahipleri!..” diye akıllarımıza, vicdanlarımıza hitâb ediyor. Hikmetleriyle kalbimizi ve aklımızı irşâd ediyor. Kâinattaki küçücük zerrelerden muazzam kütlelere kadar her şey, bize hâl lisânıyla konuşuyor. Yeter ki kalbimiz, kâinâtın bu sessiz hikmet lisânından anlayabilsin! Bunun için gafletten sıyrılmak lâzım. Zîrâ insan gaflete düşünce nefsâniyetin zebûnu oluyor ve sâdece ten plânında süflî bir hayat yaşıyor.
*
Nasa Uzay Araştırmaları Merkezi başkanı Prof. Dr. Armes Thom, kendisine yöneltilen:
“–Atmosferde bir boşluk var mı?” sorusuna şöyle cevap verdi:
“–Hayır, atmosferde boşluk olması mümkün değildir. Şâyet böyle bir şey olsaydı, kâinâtın dengesi bozulur ve semâdaki bütün ayarlar alt-üst olurdu. Netice olarak fezâda birçok trafik kazası yaşanırdı.”
Bu sözleri üzerine ona şu âyet-i kerîme okundu:
“Üstlerindeki göğe bakmazlar mı ki, onu nasıl binâ etmiş ve nasıl donatmışız! (İyi bakın ve Yaratan’ın yüceliğini idrâk edin) onda hiçbir çatlak da yoktur!” (Kâf, 6)
Gönül gözlerini açmak ve ibret almaya sevk etmek için indirilen bu âyet, profesörü hayrete düşürdü. Profesöre bir suâl daha tevcih edildi:
“–Kâinâtın son noktasına ulaşabildiniz mi?..”
Büyük bir gönül yorgunluğu ile cevapladı:
“–Uzun zamandır buna çalışıyoruz. Eldeki teleskoplarımız yetersiz kaldı. Sürekli önümüze sis tabakaları hâlinde çeşitli katmanlar çıkıyor. Bunun üzerine uzaktan kumandalı teleskoplar geliştirdik ve uzaya gönderdik. Netice, yine aynı… Ben, kâinâtın son noktasına varabileceğimizi sanmıyorum. Çünkü onun sonsuz olduğu kanaatindeyim…”
Bu durumun da Kur’ân’da bildirilmiş olduğu yine âyet-i kerîmelerle kendisine aktarıldı:
“…Gözünü çevir de (göklere) bir bak; bir bozukluk (ve bir son) görebiliyor musun?.. Sonra gözünü tekrar çevir bak; (her defâsında da göreceksin ki) göz, âciz ve bitkin bir hâlde sana dönecektir!” (el-Mülk, 3-4)
Âyet-i kerîmeler okunduktan sonra, insaflı bir ilim erbâbı için en küçük îtirâza bile tâkat bırakmayan bu hakîkatler karşısında Prof. Dr. Armes Thom, hak ve hakîkati teslîm etme mecbûriyetinin takdîre şâyan hissiyâtı içinde şöyle dedi:
“–Ben başlangıçtan beri düşünüyorum. Kur’ân hakkında bir değerlendirme yapmak çok zor! Hakîkaten şaşkınım! Bu kadar yıl öncelere âit bir kitap, nasıl oluyor da en dikkat çekici astronomi bilgilerini mükemmel bir şekilde doğru olarak, hattâ acze düşürerek takdîm edebiliyor!.. 1400 sene öncesinin insanı neler yapabiliyordu, tam bir mâlumâtım yok, ama bunlar, kayda değer pek müstesnâ bilgilerdir.”
Bir müddet daha düşündükten sonra, bütün beşerî eserlerin tecrübe veya hayâlle yazıldığını ve mutlakâ noksan tarafları bulunduğunu bilen profesör, sözlerini şöyle tamamladı:
“–Bu aslâ bir beşer tecrübesinin ifâdesi değildir. Öyle anlaşılıyor ki, biz ilim ve dînin barıştığı yeni bir asra giriyoruz. Artık ilim ve dînin verdiği bilgilerin kucaklaştığı bir zamanda olduğumuzu hissediyorum…”
Tabiî ki bu ilim, gerçek olan ilim; dîn de, Allah tarafından geldiği husûsunda hiçbir şüphe bulunmayan İslâm’dır.
6. Jeoloji
a. Dağların Fonksiyonu
Günümüzde jeoloji ilmi, dağların yer üstündeki kısmı miktarınca yer altında da temelinin bulunduğunu keşfetmiştir.
“Yeryüzünü bir yatak (gibi) yapmadık mı? Dağları da kazıklar (gibi çakılı) yapmadık mı?” (en-Nebe, 6-7) âyetlerinde de dağlar kazıklara benzetilmiştir.
Şu bilinmektedir ki, çadır kazığının yarısına yakın bir kısmı yere çakılmaktadır. Bunun gibi:
“(Allah) dağları da
sapasağlam çaktı!” (en-Naziât, 32) âyetiyle dağların yere çakılı olduğu belirtilmiştir.
Bugünkü jeoloji ilminin ifâdelerine göre dağların iç yapısı kazık görünümündedir. Aşağısında âdeta onları tutan bir kök tabaka vardır.
Dünyâ, tıpkı bir yumurtanın sarısı, akı ve kabuğu gibi üç tabakadan meydana gelmektedir. En içte çekirdek, onu saran manto ve en üstte yer kabuğu mevcuttur. Yer kabuğu yumurtada olduğu gibi sert, kabuğun altındaki mağma kızgın ve akıcıdır. Yer kabuğunun kalınlığı okyanus tabanlarında ince (8-10 km.), yüksek dağların olduğu kısımlarda kalındır (30-40 km.).
Yine dağların, mağma üzerinde yüzen kıta bloklarının dengesini sağlamada mühim bir unsur olduğu, ancak asrımızda anlaşılmıştır. Kur’ân-ı Kerîm ise bu gerçeği on dört asır önce pek çok âyetinde ifâde etmiştir. Bu âyetlerden birinde şöyle buyrulur:
“…Sizi sarsmasın diye yeryüzüne de sâbit dağlar attı…” (Lokman, 10)
Jeo-fizikte, “sıcak noktalar” denilen ve Dünyâ’da 110 kadar olduğu belirlenen büyük dağ kitleleri vardır. Bunlar yer kabuğunun hareketini engellemekte olup yerin çok derinliklerinden yükselen ve yer kabuğunu deldikten sonra yüzeyde katılaşarak âdeta bir perçin şeklinde kabuğu sâbit tutan ve muvâzeneyi sağlayan büyük mağma kitleleridir. Âyetlerin verdiği bilgilerle bugünkü ilmî gelişmeler arasında tam bir uyumluluk olduğu müşâhede edilmektedir.
b. Kömür ve Petrolün Teşekkülü
Cenâb-ı Hak, Kur’ân-ı Kerîm’de şöyle buyurur:
“O Rabbin ki, otlakları çıkardı, sonra da onları karamsı bir sel köpüğüne çevirdi.”(el-A‘lâ, 4-5)
Bu âyetin tefsîrinde Hamdi Efendi şöyle der:
“Cenâb-ı Hak önceleri otlak, yayla, bahçe ve ormanlardaki her türlü ağacı yetiştirdi ve daha sonra da bunları kapkara bir gübre ve kömür hâline getirdi.” (Elmalılı, VIII, 5747)
Âyetteki “ahvâ” kelimesi; karamsı, esmer, koyu yeşil, isli, duru renklere verilen bir isimdir. Burada siyah, esmer ve yeşil mânâlarıyla tefsir edilmiştir. (Bkz. Elmalılı, VIII, 5748)
Jeoloji âlimleri, yeryüzünün ilk devirlerde geniş bitki örtüsü ile kaplı olduğunu söylemektedirler. O zamanın bugünküne nazaran daha sıcak ve bol yağışlı ikliminde yetişen dev cüsseli ağaçlar, yer hareketleri neticesinde toprağın altında kalmış ve fosilleşmiştir. Neticede bugünkü kömür yatakları teşekkül etmiştir.
Bu âyetin aynı zamanda petrolün meydana gelişine de işaret ettiği düşünülmektedir. Nitekim âyette bitkilerin siyahımsı ve koyu yeşil bir sel suyuna çevrildiği haber verilmektedir. Yıllardır yapılan ilmî araştırmalar neticesinde de petrolün, yerin tabakaları arasında bir dere gibi aktığı tespit edilmiştir. İşte âyet-i kerîmenin, kömür ve petrolün oluşumuyla birlikte, bilim dilinde “Petrol Göçü” denilen bu hâdiseye de işâret ettiği düşünülmektedir.
7. Coğrafya
Coğrafya, insan ve onun tabiî çevresiyle olan münâsebetlerini inceleyen bir bilimdir. Tabiat hâdiselerinin oluş ve dağılışlarını sebepleriyle birlikte anlatırken, aynı zamanda insana olan tesirlerini de îzah eder.
Ra’d Sûresi’nde, coğrafya ilminin bir kısım mevzûlarına temâs edilerek, Cenâb-ı Hakk’ın lutfu bildirilmiş ve her şeyi kullarına âmâde kıldığı hatırlatılmıştır:
“Görmekte olduğunuz gökleri direksiz olarak yükselten, sonra Arş’a istivâ eden, Güneş’i ve Ay’ı emrine boyun eğdiren Allah’tır. (Bunların) her biri belirli bir vakte kadar akıp gitmektedir. O, Rabbinize kavuşacağınıza kesin olarak inanmanız için her işi düzenleyip âyetleri açıklamaktadır.
Yeri döşeyen, onda oturaklı dağlar ve ırmaklar yaratan ve orada bütün meyvelerden çifter çifter yaratan O’dur. Geceyi de gündüzün üzerine O örtüyor. Şüphesiz bütün bunlarda düşünen bir toplum için ibretler vardır.
Yeryüzünde birbirine komşu kıtalar, üzüm bağları, ekinler, bir kökten ve çeşitli köklerden dallanmış hurma ağaçları vardır. Bunların hepsi bir su ile sulanır.(Böyle iken) yemişlerinde onların bir kısmını bir kısmına üstün kılarız. İşte bunlarda akıllarını kullanan bir toplum için ibretler vardır.” (er-Ra‘d, 2-4)
Âyet-i kerîmeler, Allâh’ın azametini gözler önüne sererek çevremizdeki ilâhî sanat hârikalarından ibret almamızı istemektedir. Cenâb-ı Hak, gerek burada bahsedilen büyük nîmetleri, gerekse bahsedilmeyenleri biz kullarının hizmetine âmâde kılmıştır. Nitekim âyet-i kerîmede şöyle buyrulur:
“O, göklerde ve yerde ne varsa hepsini, kendi katından (bir lutfu olmak üzere) size âmâde kılmıştır. Elbette bunda düşünen bir toplum için ibretler vardır.” (el-Câsiye, 13)
Siyâsî coğrafya ile alâkalı bâzı mevzûlara temas eden diğer bir âyette ise şöyle buyrulur:
“Andolsun Biz, peygamberlerimizi açık delillerle gönderdik ve insanların adâleti yerine getirmeleri için beraberlerinde Kitâb’ı ve mîzânı indirdik. Biz demiri de indirdik ki onda büyük bir kuvvet ve insanlar için faydalar vardır. Bu, Allâh’ın, dînine ve peygamberlerine gayba inanarak yardım edenleri ortaya çıkarması içindir. Şüphesiz Allah kuvvetlidir, dâimâ üstündür.” (el-Hadîd, 25)
Âyette zikredilen Kitâb’ı, ilim; mîzânı, adâlet; demiri de teknoloji olarak düşündüğümüzde, ilim, adâlet ve teknolojiye sâhip olan milletlerin güç ve kuvveti ele geçirdikleri ve insanlar arasında hükmetmeye başladıkları görülür. Demek ki âyet-i kerîme, aynı zamanda müslümanlara terakkiyâtın yollarını da göstermektedir.
a. En Alçak Bölge
Yapılan son araştırmalarda, deniz seviyesinden aşağıda bulunan Dünyâ karalarının en derininin şu âyette buyrulan yer olduğu tespit edilmiştir:
“Elif. Lâm. Mîm. Rumlar, (Arapların bulunduğu bölgeye) en yakın ve seviyesi en düşük bir yerde yenilgiye uğradılar…” (er-Rûm, 1-3)
Lût Gölü’nün bulunduğu bu mekân, ahlâksızlıklarından ötürü helâk edilen Sodom-Gomore’nin yerin dibine geçtiği yerdir. Deniz seviyesinden yaklaşık 400 metre daha aşağıdadır. Lût Gölü’nün en derin kesimi de 300 metre civârındadır. Buna göre göl tabanı, deniz seviyesinden yaklaşık 700 metre daha aşağıdadır.
On dört asır evvel, daha Dünyâ coğrafyası tam olarak tespit edilememişken Kur’ân-ı Kerîm’in bu mekândan “seviyesi en düşük yer” olarak bahsetmesi, ayrı bir Kur’ân mûcizesidir.
Jeoloji uzmanı Prof. Dr. Balmar,
bir seminerinde araştırmacı Abdülmecîd ez-Zindânî’den mevzû ile alâkalı âyeti duyduğunda baştan îtirâz etmiş, daha sonra yaptığı ilmî tetkiklerin ardından şöyle demiştir:
“Hayret! Hayret! Bu Kitap, hem mâzîyi hem hâli hem de istikbâli anlatıyor!.. Buna hiçbir beşerin gücü yetemez!”
Daha sonra bu Profesör, Mısır’da «Jeoloji Alanında Kur’ân’ın İ’câzı» adlı bir teblîğ sundu. Son olarak şöyle dedi:
“–Ben Hazret-i Peygamber’in yaşadığı asrın hayat husûsiyetlerini bilmiyorum! Ancak sâde bir hayat yaşadığı husûsunda bilgim var! Bir bu duruma ve bir de içindeki erişilmez bilgilere bakınca anlıyorum ki, Kur’ân’ın o döneme âit bir kültürün eseri olabileceğini düşünmek çok yanlış! Bu kitap, semâvî bir eserdir!..”
İşte görülüyor ki akl-ı selîm, ilimle birleştiği zaman ilâhî hakîkatleri kabûl etmekten başka çâre bulamaz. Dolayısıyla onlara bu gerçekleri aksettirecek parlak ilim aynalarına ihtiyaç vardır. Elbette kıyâmete kadar bütün zamanlarda birçok yeni keşifler olacak ve Kur’ân mûcizeleri, ilim adamlarını hayretler içinde bırakacaktır.
b. İklim Değişiklikleri
Bir jeoloji konferansında Prof. Dr. Couner, Arabistan yarımadasının daha önceleri yeşil bir bölge olduğunu, ileride tekrar tahakkuk edecek büyük bir iklim değişikliğiyle yeniden yeşil bir alana dönüşeceğini söyleyince, oturuma katılan Prof. Dr. Abdülmecîd ez-Zindânî şu hadîs-i şerîfi okudu:
“Arabistan bölgesi yeniden yeşillik olup nehirler akan bir yere dönmeden kıyâmet kopmayacaktır!” (Müslim, Zekât, 60; Ahmed, II, 370, 417)
Prof. Dr. Couner, bir müddet şaşkınlık geçirdi. Sonra:
“–Bu, ancak Hazret-i Muhammed’e ilâhî kudret tarafından söylenmiştir.” dedi. Böylece Hazret-i Peygamber’in hak olduğunu kabûl etmiş olarak şu beyânatta bulundu:
“–İnanıyorum ki, bütün ilmî tespitlere ışık tutacak bir kudretle buluştum. Ben bu bilgilerin 1400 sene evvel Allah’tan geldiğine inanıyorum. Zîrâ bu sözleri ilim ve tekniğin yok denecek kadar silik olduğu bir asırda, ümmî, okuma-yazma dahî bilmeyen bir beşerin söylemesi mümkün değildir.”
İlim adamları, jeolojik devirler içindeki birinci zamanda bugünkünden çok sıcak ve bol yağışlı iklimlerin vukû bulması neticesinde dev cüsseli ağaçların yetiştiğini ve bunların fosilleşmesiyle bugünkü kömür yataklarının oluştuğunu ifâde ederler. Dördüncü jeolojik zamanın başında ise buzul çağı yaşanmıştır. Deniz seviyesi bugünkünden 100 m. kadar daha düşük olmuştur. Bunlardan anlaşıldığına göre, iklim gelecekte de değişebilir.
c. Denizlerdeki Karanlıklar
Kur’ân-ı Kerîm’in insanların bilemediği veya sâdece ihtisas sahiplerinin bildiği hususları, yakînen gören bir göz gibi tasvîr etmesi, onun, sâdece Allâh’a mahsus olabilecek azametli ifâdeler ihtivâ ettiğini göstermektedir. Bunun bir şâhidi şudur:
Gary Miller’in nakline göre, birkaç sene evvel müslümanlardan biri Toronto şehrinden marina (yat limanı) ticâreti yapan ve hayâtını denizlerde geçiren bir kimseye, okuması için bir Kur’ân-ı Kerîm tercümesi hediye etmişti. Bu denizci, İslâm tarihi hakkında hiçbir bilgiye sahip değildi. Fakat Kur’ân’ı okuyunca onun son derece tesiri altında kaldı. Kur’ân’ı kendisine hediye eden müslümana:
“–Muhammed bir denizci miydi?” diye sordu. Zîrâ bu zât, Kur’ân’ın tasvirlerinden son derece etkilenmişti. Çünkü kendisi denizdeki fırtınaları yaşayan biriydi ve denizdeki fırtınayı yazıya döken kimsenin de aynı şekilde bu fırtınayı yaşaması gerektiğine inanıyordu. Şu âyetteki tasvir ise, bir kişinin denizdeki fırtınayı sırf zihninde tasarlayarak yazabileceği bir şey değildir:
“Yâhut o kâfirlerin duygu, düşünce ve davranışları derin bir denizdeki yoğun karanlıklara benzer. Öyle bir deniz ki onu, dalga üstüne dalga kaplıyor… Üstünde de koyu bulut. Üst üste binmiş karanlıklar… İçinde bulunan insan, elini uzatsa neredeyse kendi elini bile göremiyor. Öyle ya, Allah birine nûr vermezse artık onun hiçbir nûru olamaz!” (en-Nûr, 40)
Bu tasvir, ancak denizdeki fırtınanın nasıl olduğunu gayet iyi bilen biri tarafından yazılmış olmalıdır. Bu sebeple:
“–Hayır, Muhammed bütün hayâtını çöl iklîminde geçirmiş olan bir insandır.” denildiğinde şaşkınlığı iyice arttı. Ömrünü denizlerde geçirmemiş bir kimsenin bilemeyeceği tasvirler, en güzel şekilde Kur’ân’da mevcuttu. O hâlde Kur’ân, her şeyi bilen bir kudret tarafından vahyedilmiş olmalıydı. Bu düşüncelerle vakit kaybetmeden İslâm’ı kabûl etti. (Gary Miller, The Amazing Qur’an, s. 22-23)
8. Târih
a. Hâmân Ne Zaman Yaşamıştır?
Kur’ân-ı Kerîm, ezelî ve ebedî olan Allâh’ın kelâmı olduğu için, onun verdiği târihî bilgiler de hakikatin tam kendisidir. Beşer müdâhalesine mâruz kalan kitaplarda ise pek çok yanlışlıklar bulunur. Bunun misallerinden biri
de “Hâmân”dır.
Kur’ân-ı Kerîm’de Hâmân’ın adı Firavun’la birlikte geçmektedir. Hâmân, Kur’ân’da 6 defâ, Firavun’un en yakın adamlarından biri olarak zikredilir. Buna mukâbil, yahudîlerin yazılı kutsal metinleri olan Ahd-i Atik’te ise, Nebiim (Nebiler) bölümünde yer alan “Ester” kitabında geçer (3-7. bâblar). Burada Hâmân, İsrâiloğulları’na kötülük yapan Pers kralının yardımcısı olarak zikredilir. Dolayısıyla Ahd-i Atik’e göre Hâmân, Hazret-i Mûsâ’dan sonraki dönemlerde yaşamıştır.[183]
Bundan hareketle müsteşrikler, Kur’ân’da hatâ olduğunu iddiâ etmişlerdir. Ancak bu iddiâlarının bâtıl olduğu, Mısır hiyeroglif yazısının çözülüp, eski Mısır kitâbelerinde “Hâmân” isminin bulunmasıyla bir kez daha ispat edilmiştir.
Eski Mısır dilinde yazılmış hiyeroglif kitâbeler, 18’inci yüzyıla kadar okunamıyordu. Çünkü hristiyanlığın bölgede yayılmasıyla Mısır’ın eski inancı da, dili de unutulmuştu. Hiyeroglif yazısının kullanıldığı bilinen en son târih, mîlattan sonra 394 yılına âit bir kitâbedir. Bundan sonra bu dil unutuldu, tâ ki 1799 yılına kadar. Yazının sırrı, “Rosetta Stone” adı verilen ve mîlattan önce 196 târihine âit bir kitâbenin bulunmasıyla çözüldü. Bu tabletin husûsiyeti, üç farklı yazıyla yazılmış olmasıydı: Hiyeroglif, Demotik (Hiyeroglif’in el yazısı şekli) ve Yunanca. Yunanca metnin yardımıyla tabletteki eski Mısır yazısı Jean-Françoise Champollion isimli bir Fransız tarafından tamamen çözüldü.
Hiyeroglif’in çözümüyle çok önemli bir bilgiye daha erişilmiş oldu: “Hâmân” ismi, gerçekten de Mısır kitâbelerinde Hazret-i Mûsâ -aleyhisselâm- döneminde geçiyordu. Viyana’daki Hof Müzesi’nde bulunan bir târihî eserin üzerinde bu isimden söz ediliyordu. Aynı kitâbede Hâmân’ın Firavun’a olan yakınlığı da vurgulanıyordu.[184]
Bütün kitâbelere dayanılarak hazırlanan “Yeni Krallıktaki Kişiler” sözlüğünde ise, Hâmân’dan “Taş ocaklarında çalışanların başı” olarak bahsediliyordu.[185]
Bu arkeolojik tespitler, Kur’ân-ı Kerîm ile mutâbakat hâlindedir:
“Firavun: «Ey ileri gelenler! Sizin benden başka bir tanrınız olduğunu bilmiyorum. Ey Hâmân! Benim için, toprak üzerine bir ateş yak, tuğla hazırlayıp bana bir kule yap; belki çıkıp Mûsâ’nın tanrısını görürüm. Doğrusu onun yalancılardan olduğunu sanıyorum.» dedi.”
(el-Kasas, 38)
Eski Mısır kitâbelerinde Hâmân’ın adının bulunması, Kur’ân aleyhindeki iftirâları boşa çıkarmakla kalmayıp, onun Allah katından olduğunu bir kez daha ortaya koymaktadır. Zîrâ Kur’ân, indiği devirde ulaşılması ve çözülmesi mümkün olmayan bir târihî bilgiyi, mûcizevî bir şekilde bizlere takdîm etmektedir.[186]
b. İrem Şehri
Kur’ân-ı Kerîm’de İrem adlı, sütunları ile şöhret bulmuş olan bir beldeden bahsedilir:
“Görmedin mi, Rabbin ne yaptı Âd Kavmi’ne; direkleri (yüksek binaları) olan ve ülkelerde benzeri yaratılmamış İrem şehrine.” (el-Fecr, 6-8)
Bu şehir, târihçilerin bilmediği bir şehirdi. 1978 senesinin Aralık ayında National Geographic’in eki, dikkat çekici bir bilgi ortaya çıkardı. Bu ekte zikredildiğine göre 1973 yılında Sûriye’de yapılan bir kazı neticesinde “Ebla” diye bir şehir ortaya çıkarılmıştı. Bu şehrin 43 asırlık bir tarihe sahip olduğu tespit edilmişti. Fakat işin asıl şaşırtıcı tarafı burası değildi. Araştırmacılar, Ebla şehrinin kütüphanesinde Ebla’nın ticâret yaptığı bütün şehirlerin kaydını da bulmuşlardı. Ve o listede “İrem” şehrinin ismi de yer alıyordu. Evet, Ebla toplumu, İrem halkıyla ticâret yapmıştı. (Gary Miller, The Amazing Qur’an, s. 80)
9. Fizik
a. Yükseldikçe Hava Basıncının Düşmesi
Bugünkü bilgi ve tecrübelerimize göre normal atmosfer basıncı 1013 milibardır. Deniz seviyesinden itibaren göğe doğru yükseldikçe ortalama her 10,5 metrede basınç 1 milibar azalır. Sıcaklık ise yükseldikçe ortalama her 100 metrede 0,5 derece düşer. Aynı şekilde, yerden yükseldikçe atmosfer yoğunluğu ve tozların, dolayısıyla oksijen yoğunluğunun da azaldığı görülür. Bu sebeple, yükseldikçe nefes darlığı, konuşma ve görme zorlukları, baygınlık hâlleri meydana gelir. Hattâ 20.000 metreyi geçince özel cihaz kullanılmadığı takdirde nefes alınamadığından ölüm söz konusu olmaktadır. Bu sebeple yüksek uçuşlarda oksijen tüpü kullanılır. Henüz yeni keşfedilmiş sayılabilecek bu gerçeğe Kur’ân-ı Kerîm on dört asır önce:
“Allah, kimi doğru yola iletmek isterse onun göğsünü İslâm’a açar; kimi de saptırmak isterse onun göğsünü, o kimse gökte yükseliyormuş gibi dar ve tıkanık yapar!..” (el-En’âm, 125) âyetiyle işâret eder.
b. İki Deniz Arasındaki Perde
Rahmân Sûresi’nin 19 ve 20. âyetlerinde:
“İki denizi birbirine kavuşmak üzere salıvermiştir. (Fakat) aralarında bir engel vardır; birbirine geçip karışmazlar! (Kendi yapılarını muhâfaza ederler.)” buyrulmuştur.
Bu âyetlerde bildirilen hakîkat, asrımızda anlaşılan bir Kur’ân mûcizesidir. Son keşiflerde iki denizin birleştiği yerde, sanki suların birbirine karışmasına mânî olan meçhul bir set, görünmeyen bir perde olduğu tespit edilmiştir. Böylece Akdeniz’in suyu ile Atlas Okyanusu’nun suyu birbirine karışmamakta, her iki taraf da aslî karakterlerini muhâfaza etmektedir. Sanki Cebel-i Târık Boğazı’nda ilâhî kudreti sergileyen mûcizevî bir perde vardır.
Missisipi ve Yang-Çe gibi yüksek debili nehirler de aynı özelliği gösterirler. Onların tatlı suyu ile denizin tuzlu suyunun karışması bâzen deniz kıyısından çok içeride meydana gelir. Bu bir ilâhî kudret tecellîsi olup bugün tespit edilen büyük bir mûcizedir.
Bu hususta İstanbul ve Çanakkale boğazlarındaki çift yönlü akıntıyı da misâl olarak verebiliriz. Akdeniz’in daha yoğun ve tuzlu (binde 36) olan suları, dip akıntısıyla Karadeniz’e doğru; Karadeniz’in daha az tuzlu (binde 18) olan suları da üst akıntıyla Akdeniz’e doğru akar.
Medeniyetten uzak, câhil bir toplumun ve o toplum içindeki ümmî bir insanın o zaman bu gerçekleri kendiliğinden bilip söylemesi mümkün müdür?
Amerikalı deniz uzmanı Prof. Dr. Heyy de, yaptığı uzun ilmî tedkikler netîcesinde şu hakîkatlere ulaşmıştır:
Engin suların arasına çekilen ilâhî bir kudret perdesi vardır. Bu perde, iki denizin birbirine karışmasını engelliyor. Bununla beraber, iki deniz suyunun birbirine geçmesine mânî olmuyor. Ancak bu akışı, her iki tarafın sularının geçtiği tarafın taşıdığı kimyevî muhtevâya göre ayarladıktan sonra gerçekleştiriyor. Yâni bu perde, geçmesi gerekeni geçiren, geçmemesi gerekeni engelleyen çift taraflı bir süzgeç gibidir. Çünkü bütün deniz ve okyanus sularının husûsiyetleri ayrıdır. Öyle ki, sıcaklık ve tuzluluk oranlarından, bünyelerinde yaşayan canlıların farklılığına kadar her biri ayrı bir âlemi ifâde eder.
Prof. Dr. Heyy’e bu husustaki Kur’ânî bilgiler gösterilince, onun da birçok insaflı ilim adamı gibi hayret ve dehşet içinde dilinden şu cümleler dökülmüştür:
“–Doğrusu ben, bu bilgileri Kur’ân’da görmekle çok şaşırdım! Bunların aslâ bir beşer sözü olamayacağı kanaatindeyim! Bu bilgiler, mutlakâ Allah tarafından bildirilmiş olmalı!..”
Bundan sonra Prof. Dr. Heyy, Kur’ân’ı ve hadîs-i şerîfleri büyük bir dikkatle inceledi. Kur’ân’ın vahiy mahsûlü olması yanında birçok mûcizelerle dolu olduğunu da görünce şu hadîs-i şerîfteki hakîkatin de bir mûcize olarak tahakkuk ettiğini ifâde etti:
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- buyururlar:
“Gönderilen her peygambere, insanların hidâyetine vesîle olacak bir mûcize muhakkak verilmiştir. Bana verilen de Allâh’ın bana vahyettiği kelâm nev’inden olan Kur’ân-ı Kerîm’dir. Bu sebeple kıyâmet günü ümmetimin diğer ümmetlerden sayıca çok olmasını ümit ediyorum.”(Buhârî, İ’tisam, 1; Fedâilü’l-Kur’ân, 1; Müslim, Îmân, 279)
Fizik ilmiyle meşgul olan ve Kur’ân’ı da anlamaya çalışan âlimler şöyle demişlerdir:
“Fiziğin bütün can alıcı esasları, noksansız bir şekilde Kur’ân’da yer almıştır. Elbette bizden sonra da nice hikmetler kâinattan bilinip öğrenilecektir.”
10. Genetik
Âyet-i kerîmede buyrulur:
“Rabbin, Âdemoğullarından, onların sulblerinden (bellerinden) zürriyetlerini almış ve onları kendilerine şâhit tutarak: «Ben sizin Rabbiniz değil miyim?» (demişti).«Evet, buna şâhidiz.» dediler. Kıyâmet günü, biz bundan habersizdik demeyesiniz!” (el-A’râf, 172)
Bu âyet, insan genlerinin özelliğine dikkat çekmektedir. Nitekim bugünkü ilim, genlerin, yâni insanın bütün hayâtını içine alan bir kataloğu durumunda olan ırsiyeti nakleden hücrelerin, âdeta bir kayıt defteri durumunda olduğunu ve insanlar daha sulblerde hücreler hâlinde iken onların bütün husûsiyetlerinin o genlerde fihristlendiğini (DNA’yı) bildirmektedir. Üstelik üç milyar insanın kaydını muhâfaza eden ve onların bütün husûsiyetlerini ihtivâ eden genlerin, hacim itibâriyle bir santimetre küpü geçmediğini, yani bir dikiş yüksüğü kadar küçük bir yere sığdığını ifâde etmektedir.
Böyle bir ilmî gerçeğe, yâni âdeta mûcizevî bir bilgisayar olan DNA’ya, bundan on dört asır önce ümmî bir insanın kendiliğinden işâret edebilmesini hangi idrâk kabûl edebilir?
11. Hıfz-ı Sıhha (Koruyucu Hekimlik)
Kur’ân-ı Kerîm’de, pek çok açıdan olduğu gibi hıfz-ı sıhha açısından da önemli olan; örtünme, elbise temizliği, yeteri derecede istirahat etmek, iyi ve ölçülü bir şekilde beslenmek, kötü ve bozulmuş yiyecekleri yememek gibi konulara dikkat çekilmiştir.
Bilhassa nebâtî yiyeceklerden ve bunların faydalarından bahsedilmekte, iyi ve kötü içecekler hakkında bilgi verilmekte ve sarhoşluk veren içkiler yasaklanmaktadır. Beslenme ile tedâvî ve genel sağlık kâidelerinden biri olan ölülerin defnedilmesi[187] de, Kur’ân-ı Kerîm’in zikrettiği konular arasındadır.
Ölülerin gömülmesi husûsundaki Kur’ânî işâretlere en güzel şekilde riâyet eden Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’in şu hâli ne kadar ibretlidir:
Yâlâ bin Mürre -radıyallâhu anh- şöyle der:
“Nebiyy-i Ekrem -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’in yanında pek çok defâ seferlere katıldım. Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- herhangi bir insan ölüsüne rastladığında, derhâl defnedilmesini emreder, onun müslüman mı, kâfir mi olduğunu sormazdı.” (Hâkim, I, 526/1374)
O devirdeki müşrikler ise Bedir’de ve Uhud’da kendi ölülerini bile defnetmeden, olduğu gibi bırakıp gitmişlerdi. Efendimiz, onları da defnettirdi.
Uhud’da müşrikler, müslümanların şehidlerine işkence etmiş, onları parçalamışlardı. Buna karşılık ellerindeki müşrik cesetlerine de aynı şeyi yapmak isteyen sahâbîlere Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz:
“–Sabredin ve sevâbını Allah’tan bekleyin!..” buyurarak mânî olmuştur. (Vâkıdî, I, 290)
Yeme-içmede ifrat ve tefritten uzak durmayı, îtidâl üzere bulunmayı emreden Kur’ân-ı Kerîm[188], tıbbın yarısını hulâsa etmiş; zinâyı yasaklamakla zührevî hastalıkların önünü kesip, nesillerin maddî ve mânevî bakımdan güzel bir şekilde korunmasını sağlamıştır.
Hadîs-i şerîfte buyrulur:
“Fuhuş (diğer bir ifâdeyle âilevî ihânet ile başkalarına yönelik cinsî sapmalar ve azgınlıklar), bir toplum içerisinde gözle görülür bir şekilde alenî olarak işlenmeye başladığında, yâni iyice yaygınlaştığında, ortalığı tâûn (hastalığı gibi bulaşıcı ve perişan edici hastalıklar) sarar. Ve daha önce hiç görülmeyen hastalıklar zuhûr eder.” (İbn-i Mâce, Fiten, 22; Hâkim, IV, 583/8623)
Bu hadîs-i şerîften çok etkilenen Amerikalı deniz uzmanı Prof. Dr. Heyy, mevzu üzerinde uzun bir çalışma yaparak şu beyânatta bulunur:
“–Bugünkü ilmî tespitler de nihâyet bu noktaya gelmiştir. İşte AIDS!.. Hıyânet ve cinsî sapmaların neticesi… Gerçekten Avrupa, zinâyı ve cinsî serbestliği îlân ettiği an, birçok bulaşıcı hastalık etrâfı sardı ve ismi bile bilinmeyen türlü türlü mikroplar ortalığı kasıp kavurdu. İnsanları âciz bırakan nice dertler zuhûr etti. Elbette bu, fuhuş ile hastalık arasında, hadîs-i şerîfin bildirdiği ibret dolu bir irtibâtın müthiş bir tezâhürüdür.
Artık ben, Hazret-i Peygamber’in son derece doğru değerlendirmelerde bulunup kendisinden asırlar sonra meydana gelecek hâdiseleri haber vermesini aslâ bir tesâdüf eseri olarak kabûl edemem! Bir de O’nun ümmîliği hesâba katılırsa, bu bilgileri kendiliğinden haber verebilmesi aslâ mümkün değildir! Ben de dostum üstad Keith gibi düşünüyor ve bunların ilâhî kaynaklı mâlûmatlar olduğunu kabûl ediyorum!.. Bu derin hakîkatler, öyle beşer gayreti ile elde edilecek şeyler olamaz! İşte ben, bunca yıldır çalışıp çabalıyorum, ancak yapabildiklerim ortada… Şu dev hakîkatler karşısında kocaman bir hiç!..”
*
Kur’ân-ı Kerîm, leş, kan ve domuz etinin yenmesini de yasaklamıştır ki, tıbben bunların zararları, artık îzahtan vârestedir. Beden ve ağız temizliğinin, abdest, namaz ve orucun, rûhî olduğu kadar bedenî faydalarını da inkâr etmek mümkün değildir.
Bunlar, örnek kabîlinden zikrettiğimiz hususlardır. Yoksa Kur’ân-ı Kerîm’de nice sırlı konulara ışık tutan yüzlerce âyet vardır. Bunların mânâları, zamanla, ilim ve fen geliştikçe kısmen de olsa öğrenilmektedir. Bu sebeple, “Kur’ân’ın en büyük müfessirinin zaman olduğu” söylenmektedir.
Böyle, son derece belîğ ve fasîh bir üslûba sahip, içinde hiçbir tenâkuz ve şüphe bulunmayan, kıyâmete kadar vukûa gelecek nice hakîkatleri haber veren, bütün ins ve cin âlemine meydan okumasına rağmen hiçbir sûrette benzeri, hattâ en küçük bir sûresinin bile benzeri getirilemeyen ve getirilemeyecek olan bir Kitâb’ın, câhil bir toplumun içinde yetişmiş ümmî bir beşerin sözü olması, akıl, idrâk ve iz’ânın kabûl edeceği bir durum değildir.
Kur’ân ve Sünnet, her devirde ilim ve fenne öncülük etmektedir. Kur’ân ve Sünnet’in kat’î olarak haber verdiği bâzı şeyleri, ilim, henüz o seviyeye erişemediği için “ihtimâl” olarak görmektedir. Zaman içinde bu ihtimaller kat’î hakîkatlere dönüşerek Kur’ân’ın azametini ortaya koymaktadır. Daha evvel âyetlerden birçok misâl verdiğimiz için, bir de hadîs-i şerîften misâl verelim:
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- şöyle buyurur:
“Birinizin kabına sinek düştüğünde, (önce) onu batırıp sonra çıkarsın! Zîrâ sineğin bir kanadında hastalık, diğerinde ise bunun ilâç ve tedâvîsi vardır.” (Buhârî, Bed’ü’l-Halk 16, Tıb 58; Ebû Dâvûd, Et‘ime, 48-49/3844; İbn-i Mâce, Tıb, 31; Ahmed, II, 229, 246)
Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, zarûret karşısında kaptaki yemek veya suyun zâyî edilmeyip istifâde edilmesini tavsiye buyurmaktadır. Yakın bir zamana kadar sineğin, tamamen mikrop taşıyan bir hayvan olduğu sanılmakta ve kendisinde panzehir olduğu bilinmemekteydi. Lâkin bugün hakîkat, bir mûcize-i nebevî olarak tecellî etmiş bulunmaktadır.
Nitekim 2002 senesinde Avustralyalı bilim adamları, her türlü şartlarda var olabilen sinek ve benzerlerinden antibiyotik ürettiklerini açıklamışlardır. Sydney’deki Macquarie Üniversitesi’nden Prof. Andy Beattie önderliğindeki ekip câlib-i dikkat bir araştırmaya imza attı. Sinekler, böcekler ve her türlü haşerenin çürüyen et ve gübre dâhil her pisliğe karşı dayanıklı olduğunu dikkate alan bilim adamları; “Bu tür canlıların enfeksiyonlara karşı kuvvetli bir mukâvemeti olması îcâb eder, aksi hâlde sağ kalamazlardı. Onlardan antibiyotik yapma teşebbüslerimiz müsbet neticeler verdi.” dediler.
Sinekle ilgili bu hadîs-i şerîf, Sahîh-i Buhârî başta olmak üzere diğer mühim hadis kitaplarımızda yer aldığı için müslümanlar ona inanmakta tereddüt etmediler. Her şeyi akılla ve müspet ilimle açıklamaya çalışanlar ise, bu hadis ve râvîsi Ebû Hüreyre Hazretleri hakkında ileri-geri konuştular. Lâkin ilmî keşifler, Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’i ve O’na samimî olarak inanan mü’minleri bir defâ daha tasdik etti.
Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, bir diğer hadîs-i şerîflerinde de şöyle buyurmaktadırlar:
“Şâyet bir köpek, ağzını bir kaba daldıracak olursa, insanlar tarafından bu kap kullanılmadan evvel, hattâ ilki ince temiz toprak ile olmak üzere yedi defâ su ile ovulup çalkalanması lâzımdır.” (Müslim, Tahâret, 91; Buhârî, Vudû‘, 33)
Bu hadîs-i şerîfte köpeğin ağzının pis olduğu ve bu pisliğin temizlenmesinde, ince-temiz toprağın rolü anlatılmaktadır.
İlmin yeni tespit ettiği bu hakîkatleri Sünnet, bin dört yüz sene evvelden haber vermektedir.
Fennin ve ilmin tevzî mecmûaları olan ansiklopediler, her sene ek nüsha çıkarmak sûretiyle, değişen ilmî gerçekleri yeniden yayınlayarak eskisini tashîh ederler. Kur’ân ve Sünnet ise, bin dört yüz seneden beri bu tür bir tashîhe bir harf için bile ihtiyaç hissetmemiş olarak kıyâmete kadar devâm edecektir. Çünkü Allah Teâlâ yüce Kitâb’ında şöyle buyurmaktadır:
“…Hâlbuki Kur’ân pek değerli bir kitaptır. Bâtıl ona ne önünden ne de ardından yol bulamaz. (Ne geçmişte ne de gelecekte onu iptâl edecek yoktur.) O, mutlak hikmet sahibi, her durumda övülmeye lâyık olan Allah katından indirilmiştir.” (Fussılet, 41-42)
12. Kâinattaki İlâhî Âhenk ve Kudret Akışları
Cenâb-ı Hak şöyle buyurur:
“İnsanlara ufuklarda ve kendi nefislerinde âyetlerimizi göstereceğiz ki, onun(Kur’ân’ın) gerçek olduğu kendilerine iyice belli olsun! Rabbinin her şeye şâhid olması yetmez mi?” (Fussılet, 53)
Târih boyunca bu âyet-i kerîmeyi tasdîk eden pek çok hâdise yaşanmıştır. Bunlardan birini Hint âlimlerinden Doktor İnâyetullâh el-Maşrikî şöyle anlatır:
1909 yılında yağmurlu bir Pazar günü Cambridge Üniversitesi profesörlerinden meşhur astronomi âlimi Sir James Jones’i gördüm. İncil ve şemsiyesi koltuğunun altında olduğu hâlde kiliseye gidiyordu. Ona yaklaşarak selâm verdim, cevap vermedi. Tekrar selâm verince:
“–Benden ne istiyorsun?” dedi.
“–İki şey istiyorum beyefendi! Birincisi, yağmurun bu şiddetine rağmen şemsiyeniz neden koltuğunuzun altında duruyor?” dedim. Gülümseyerek derhâl şemsiyesini açtı. Devamla dedim ki:
“–İkincisi de, sizin gibi dünyâ çapında söz sahibi olan bir âlimi kiliseye gitmeye sevk eden şey ne olabilir?”
Sir James, bu suâlim karşısında kısa bir duraklamadan sonra:
“–Bugün bize gel de akşam çayını birlikte içelim!” dedi.
Akşam evine gittiğimde, bana semâvî cisimlerin yaratılışından, onlardaki müthiş sistemlerden, aralarındaki korkunç uzaklık ve farklardan, bu cisimlerin mâcerâlarından, mihverlerinden, çekimlerinden, akıllara durgunluk veren ışık tufanlarından vs. bahseden bir konferans vermeye başladı ki, o anda kalbimin Allâh’ın azamet ve heybetinden titrediğini hissediyordum. Sir James’in ise Allah korkusuyla saçları diken diken olmuş, gözlerinden yaşlar boşanmış ve elleri tir tir titriyordu. Bir ara durdu ve sözlerine şöyle devâm etti:
“–İnâyetullâh, dostum! Allâh’ın yaratmış olduğu bütün bu güzelliklere bir göz attığımda, Allâh’ın celâlinden vücûdum titremeye başlar. Allâh’ın huzûrunda eğilerek O’na; «Allâh’ım Sen büyüksün!» diye seslendiğim zaman da, benim şu varlığımın her bir parçasının, bu duâda beni desteklediğini görürüm. İşte o zaman ben, büyük bir huzur ve saâdet hissederim ve benim bu saâdetimin, diğerlerinin saâdetinden bin defâ daha üstün olduğunu bilirim.”
Bunun üzerine ben de kendisine, o anda hatırıma gelen şu âyet-i kerîmeyi okudum:
“…Kulları içinden ancak âlimler, Allah’tan (gereğince) korkar…” (Fâtır, 28)
Sir James, âyet-i kerîmeyi işitince birdenbire haykırdı:
“–Ne diyorsun, «Kulları içinden ancak âlimler, Allah’tan (gereğince) korkar.» öyle mi? Bu çok müthiş, aynı zamanda çok garip ve cidden acâyip!.. Benim elli yıldır devâm eden uzun araştırma ve tecrübelerim neticesinde keşfettiğim şey, Hazret-i Muhammed’in önceden haber verdiği şeyler arasında mı? Bu âyet hakîkaten Kur’ân’da var mı? Eğer öyleyse, Kur’ân-ı Kerîm’in Allah tarafından vahyedilmiş bir kitap olduğuna şâhitlik ettiğimi yaz!..
Hazret-i Muhammed ümmî idi, okuma-yazma bilmiyordu. Bu yüzden O’nun bu sırrı kendi kendine keşfetmesi mümkün değildir. O hâlde bu sırrı O’na bildiren Cenâb-ı Allah’tır.” (Vahidüddin Han, İslâm Meydan Okuyor, s. 251-253)
{
Rabbimiz, yarattığı varlıklar âlemini tefekkür adımlarıyla gezmemizi istiyor. Çünkü bu âlemde ne varsa, küçücük bir zerreden muazzam kütlelere kadar her şey, ilâhî bir sanat hârikası… Her yer, ilâhî kudret ve sanat eserlerinin sergilendiği bir müze âdeta… Her şey ilâhî bir sanat hârikası… Rabbimiz, kalbimizin bu ilâhî sergide derin derin düşünerek, tefekküre dalarak dolaşmasını istiyor. Akıl ve idrak sahibi mü’minleri anlatırken:
“…Onlar yerin ve göğün yaratılışını (inceden inceye, derinden derine) düşünürler…”(Âl-i İmrân, 191) buyuruyor.
Yeryüzünü bir tefekkür edelim. İncecik bir toprak tabakası, trilyonlarca varlığı besliyor. Hayvanâtı besliyor, milyarlarca insanı besliyor. Her varlık kendine faydalı olanı yiyor, zararlı olanı bırakıyor. Kimi otla, kimi etle, kimi leşle gıdâlanıyor. Birine zehir olan, diğerine gıdâ ve şifâ oluyor. Her varlığa ilâhî bir sofra hazırlanıyor. Rabbimiz ne güzel buyuruyor:
“…Biz senden rızık istemiyoruz; (aksine) seni Biz rızıklandırıyoruz. Güzel âkıbet, takvâ sahiplerinindir.” (Tâhâ, 132)
“Nice canlı var ki, rızkını (yanında) taşımıyor. Onlara da size de rızık veren Allah’tır. O, her şeyi işitir ve bilir.” (el-Ankebût, 60)
Sağlam bir kuş bile hasta bir kuşun rızkını taşıyor…
Ne müthiş bir intizam!
Ne müthiş bir ilâhî program!
Ne kusursuz bir ekolojik denge!..
Her şey bu denge içerisinde… Şâyet Âdem -aleyhisselâm-’dan âhirete kadar gelecek bütün filler, bir anda gelseydi, bütün dünyâyı filler doldururdu. Bütün balinalar bir anda gelseydi, denizleri, okyanusları sadece balinalar kaplardı. Bütün yılanlar-çıyanlar bir anda gelse, ayak basacak yer bulamazdık. Dünyâ yaşanmaz olurdu.
Aynı şekilde Âdem -aleyhisselâm-’dan son insana kadar bütün insanlar da bir anda gelseydi, yine dünyâda ayak basacak yer kalmazdı. Fakat Cenâb-ı Hak mükemmel bir denge içerisinde bütün varlıkları sırasıyla öyle devir-dâim ettiriyor ki, hiçbir şey tıkanmıyor. Her şey birbirini tamamlıyor.
Bir ormana bakalım: En mûnis hayvandan, en vahşîsine kadar hepsi bir arada, beraber yaşıyor. Hiçbirinin nesli tükenmiyor.
Meselâ bir balina, günde takrîben bir ton balık yiyor, yine de o yediği balıkların nesli tükenmiyor.
Ekvatorda yaşayan hayvanlar var, tutup onları kutuplara götürsen ölür. Kutuplarda yaşayanlar var, onları da alıp ekvatora götürsen, onlar da orada yaşayamaz.
Yine düşünmeliyiz ki; üzerine bastığımız toprak, Âdem -aleyhisselâm-’dan bugüne kadar gelmiş geçmiş milyarlarca insanın cesedini eriterek kendi terkibi içine katmış durumda… Sanki milyarlarca gölgenin üst üste çakışması gibi… O hâlde toprak üstünün nefsânî saltanatına aldanmayalım ki, toprak altının horluğuna düşmeyelim…
Hâsılı bütün her şey, Cenâb-ı Hakk’ın kudret ve azametinin sonsuzluğunu sergiliyor. Bu sayısız hikmet tecellîleri, Hakk’a yaklaşan kullara dâimâ ilâhî azameti telkin etmektedir. Bunun içindir ki tefekkür, pek büyük bir ibâdettir.
Âyet-i kerîmede buyrulur:
“…Siz takvâ sahibi olun ki, Allah size (bilmediklerinizi) öğretiyor…” (el-Bakara, 282)
Hakîkaten Allah Teâlâ, takvâ sahibi kullarına mârifetullâhtan nasipler ihsân ediyor ve onları kâinattaki hikmet, ibret ve sırlara âşinâ kılıyor.
a. Hassas Denge
Bütün yıldız ve gezegenleriyle şu kâinâtın ne kadar ince bir âhenk ve uyum içinde olduğu, gün geçtikçe daha iyi anlaşılmaktadır. Öyle ki, kâinattaki ölçü ve nisbetlerden herhangi birinde meydana gelecek en ufak bir değişiklik bile sadece Dünyâ’yı değil, bütünüyle hayâtı mahvetmeye kâfîdir. Dünyâ’nın hacmi, kütlesi, Güneş’ten uzaklığı, Güneş’in kütlesi, ısı derecesi, Dünyâ’nın kendi ekseni üzerindeki ölçülü eğikliği, hem kendi yörüngesindeki hem de Güneş etrafındaki seyir hızı, Ay’ın Dünyâ’dan uzaklığı, hacmi ve kütlesi, karaların ve denizlerin Dünyâ üzerindeki dağılımı ve daha binlerce ölçü ve nisbetler, kâinatta muazzam bir ilâhî nizam ve dengenin varlığını açık bir şekilde ifâde etmektedir.
Cenâb-ı Hak şöyle buyurur:
“Biz, her şeyi bir ölçüyle yarattık.” (el-Kamer, 49)
“…O’nun katında her şey ölçü iledir.” (er-Ra‘d,
Havada % 21 nisbetinde olan oksijen, birazcık fazla olsaydı, Dünyâ’daki her şey ilk kıvılcım ile tutuşurdu. Dünyâ ile Güneş arasındaki mesafe birazcık artsa veya eksilseydi bütün canlılar donarak veya yanarak yok olurlardı.
Normal bir yağmur damlası 1500-3000 metre yükseklikteki buluttan inse, yere fevkalâde sert bir iniş yapar. Lâkin yağmur damlası, buluttan itibâren ufak zerreciklerden oluşa oluşa büyümekte; tam yere yaklaşırken paraşüt açmış gibi havanın kaldırma kuvvetine yakın bir hızla inmektedir.
Eğer yer çekimi kuvveti bir trilyon kat daha güçlü olsaydı, o zaman kâinât çok daha küçük bir yer olurdu ve ömrü de çok kısa sürerdi. Ortalama bir yıldızın kütlesi, şu anki Güneş’imizden bir trilyon kat daha küçük olurdu ve ömrü de bir yıl kadar olabilirdi. Diğer taraftan, yer çekimi kuvveti birazcık zayıf olsaydı, hiçbir yıldız ya da galaksi asla teşekkül edemezdi.
Aynı şekilde, diğer kuvvetler arasındaki dengeler de son derece hassastır.
Dünyâ’nın kendi etrafında dönme hızı biraz yavaş olsa, gece-gündüz arasındaki ısı farkları çok yüksek olurdu. Daha hızlı olsaydı, atmosfer rüzgârları çok çok büyük hızlara ulaşır, kasırgalar ve tufanlar hayâtı imkânsız kılardı.
Yer kabuğu, yâni toprak tabakası, şimdikinden biraz daha kalın olsaydı, canlıların hayâtı için elzem olan oksijen bulunmayacaktı. Kalın toprak takabası, mevcut oksijeni emecek ve hayat imkânsız hâle gelecekti.
Kezâ, denizler, bugünkü hâllerinden bir miktar daha derin olsaydı, bu fazla sular karbondioksit ve oksijeni çekeceğinden, yeryüzünde hayat olmayacak, bitki bile yetişmeyecekti.
Dünyâ’nın etrafındaki hava tabakası, biraz daha ince olsaydı, meteorlar her gün Dünyâ’mızın kabuğunu delip geçecek, her tarafı yakacak, kasıp kavuracaktı.
Canlı varlıkların hayâtı, oksijen, hidrojen, karbondioksit ve muhtelif şekilleriyle diğer karbon gazlarının birbirleriyle kurdukları âhenkli terkiplere dayanır. Bu gazların, istenilen nisbette ve hayat için elverişli bütün husûsiyetleriyle belli bir gezegende tesâdüfen birleşmeleri için on milyonda bir de olsa ihtimal yoktur.
Fezâda çakan her şimşek, nitrojene muayyen miktarda oksijen katar ve bundan meydana gelen nitrojen terkibi, yıldırımdan sonra yağan yağmurlar vâsıtasıyla tarlalara düşer. Böylece tarlaların bu terkipten her sene kolaylıkla elde ettikleri miktar, toprağa kimyevî gübreler vâsıtasıyla verilen nitrat sodyumun 60 misline eşittir.[189]
İçtiğimiz suyun birtakım husûsiyetleri incelendiğinde, onun insan için özel bir rızık olarak yaratıldığı görülür. Kimyevî bir madde olması bakımından suyun oldukça câlib-i dikkat husûsiyetleri vardır. Bunlardan bâzıları şöyledir:
a. Suya en yakın bileşik olan hidrojen sülfür (H2S), sudan iki kat ağır olmasına rağmen, oda sıcaklığında gaz hâlindedir. Ayrıca pis kokulu ve zehirli bir gazdır.
b. Suyun en yoğun olduğu hâl, benzeri kimyevî bileşiklerin aksine katı, yâni buz hâli değil, +4 derecedeki sıvı hâlidir. Bu şekilde denizlerde, göllerde ve nehirlerde su dipten yukarı değil, yüzeyden aşağı doğru donar. Bu da suda yaşayan canlıların suyun üstünde oluşan buz tabakasıyla donmaktan korunmasını sağlar.
c. Suyun donma ve kaynama noktaları da organik canlılık için en uygun sıcaklıklardır.
d. Suyun, polaritesi dolayısıyla birçok organik ve inorganik maddeyi kolayca çözebilme husûsiyeti vardır.
Suyun, burada zikredilenlerden başka daha birçok husûsiyeti vardır ki, bütün bunlar, onun insan hayâtı için sanki önceden tasarlanmış bir madde olduğunu düşündürmektedir.
“O (Allah) gökleri ve yeri altı günde (devrede) yarattı.
Arş’ı su üstünde idi. (Bu kâinâtı yaratması) hanginizin daha güzel ameller işleyeceğini imtihan etmek içindir…” (Hûd, 7) âyetinde göklerin ve yerin yaratılışından ve sudan bahsedildikten sonra; “Hanginizin daha güzel ameller işleyeceğini imtihan etmek içindir.” buyrulması, bunların yaratılmasının, bir mânâda insanın yaratılması için olduğu bildirilmektedir.[190]
Hâsılı kâinattaki her harekete çok ince ve tam yerinde bir ölçü konulmuştur. Bu ölçülerde en ufak bir artma veya eksilme olsa, şu gördüğümüz nizam ve âhenk hemen bozuluverir.
Cenâb-ı Hak, bu nizâmı insanın hizmetine vermiştir. Âyet-i kerîmede şöyle buyrulur:
“O, göklerde ve yerde ne varsa hepsini, kendi katından (bir lutfu olmak üzere) size âmâde kılmıştır. Elbette bunda düşünen bir toplum için ibretler vardır.” (el-Câsiye, 13. Ayrıca bkz. Lokmân, 20)
Âyetten, göklerde ve yerde var olan her şeyin insanın hizmetine tahsis edildiği anlaşılmaktadır. Son yıllarda kozmolojide “Antropik Prensibi” çerçevesinde yapılan çalışmalarda varılan netice de bu hükmü desteklemektedir. Şöyle ki: Bütün kâinâtın, içindeki tüm galaksileri ve yıldızlarıyla, bu büyüklükte ve bu yaşta bulunması; Güneş Sistemi gibi bir sistemde, Dünyâ gibi bir gezegende, insan gibi şuurlu bir varlığın ortaya çıkması ve yaşayabilmesi için zarûrîdir.[191]
Hakikaten, çevremize baktığımızda insanın canlı-cansız bütün varlıklardan istifâde ettiğini görmekteyiz. Bugün bakteriler bile ilâç üretiminde -bir organik kimya reaktörü gibi- kullanılabilmektedir.[192]
Kâinattaki bu muhteşem âhenk ve gâyelilik, her şeyi muazzam bir ölçüyle yaratan Cenâb-ı Hakk’ın ilâhî sanat hârikasıdır. Bunu tesâdüfle îzah etmek mümkün değildir.
Prof. Dr. Edwin Conqlin şöyle der:
“Hayâtın, tesâdüf eseri meydana geldiğini iddiâ etmek, bir matbaada rasgele vâkî olan bir patlama neticesinde muazzam bir ansiklopedinin ortaya çıktığını iddiâ etmek gibidir.” (The Evidence of God, P. 174; Vahidüddin Han, İslâm Meydan Okuyor, s. 129)
On adet kuruş alarak üzerlerine sırayla birden ona kadar bir rakam yazsak, sonra bunları cebimize atarak iyice karıştırsak, sonra da rakamların sırasına göre birden ona kadar birer birer çıkarmaya çalışsak, cebimizden çıkaracağımız her kuruşu tekrar içeri koymak şartıyla üzerinde 1 yazan kuruşu ilk teşebbüste çıkarma ihtimâli onda birdir. Üzerinde 1 ve 2 yazan kuruşları sırayla çıkarmak yüzde bir ihtimaldir. Fakat 1, 2, 3, 4 numaralı kuruşları sırayla, ardı ardına çıkarma ihtimâli on binde birdir. Bütün kuruşları 1’den 10’a kadar sırasıyla ardı ardına çıkarma ihtimali ise on milyarda birdir.
Bu misâli veren Amerikalı meşhur âlim Gressy Morrison, sözlerine şöyle devâm eder:
“Böylesine basit bir misâli tercih etmemdeki hedef, gerçeklerin tesâdüf karşısında ne derece imkânsız hâle geldiğini îzah etmekten başka bir şey değildir.” (Vahidüddin Han, İslâm Meydan Okuyor, s. 130-131)
Tek bir protein molekülünün tesâdüf neticesinde meydana gelebilmesi için, bütün kâinatta şu anda mevcut olan maddeden bir milyar kat daha fazla maddenin bulunması îcâb ederdi. Ancak bu şekilde maddenin harekete geçirilmesi ve sevki mümkün olurdu ki, bunun için lâzım olan uzun seneleri ifade etmek için 10 rakamının sonuna 243 adet sıfır koymak gerekmektedir.
Şuna da dikkat etmek lâzımdır ki, bu şartlar sağlandığında bir protein molekülünün meydana gelmesi yine de sadece muhtemeldir, muhakkak değildir. Bu faâliyetin ebediyete kadar devâm etmesi neticesinde hiçbir şeyin ortaya çıkmaması da mümkündür.
Ruh sahibi olmayan alelâde bir maddenin tesâdüfen meydana gelebilmesi için onun milyar katına ve milyarlarca seneye ihtiyaç duyulduğu anlaşıldıktan sonra, şöyle bir düşünelim:
Dünyâ’nın yaşı, aşağı yukarı tahmin edilebilmektedir; takrîben 4,5-5 milyar yıldır. O hâlde, bu kadar bir zamanda milyonlarca hayvan türleri, 200.000’den fazla bitki çeşidi en mükemmel şekilde nasıl meydana gelmiştir? “İnsan” adı verilen muhteşem varlık, bu kadar çok canlı türleri arasında nasıl ortaya çıkmıştır?.. Her gün gözümüzün önünde mükemmel bir sûrette doğan bebekler ve yavrular, nasıl bir kudretin eseridir?[193]
Aslında Cenâb-ı Hakk’ın en mükemmel bir varlığı yaratması için bile zamana ihtiyacı yoktur. “Ol” dediği anda her şey derhâl oluverir.[194] Ancak kâinâta koyduğu tedrîc (derece derece yapma) kânûnunu kullarına göstermek için varlıkları belli sürelerde yaratmaktadır.
*
İnsanın yapmış olduğu en gelişmiş âletler ve tasarladığı en girift sistemler bile kâinâttaki müthiş sistem karşısında hiçbir ehemmiyet ifâde etmez. Bu sebeple, uzun zamandır tabiattaki muhteşem sanatı taklit etmek, ilimde husûsî bir mevzû hâlini almış ve bunun için “Bionics” ismiyle yeni bir ilim dalı meydana gelmiştir.
İlâhî sanat hârikalarının taklidiyle elde edilen âletlere bir misal vermek gerekirse, fotoğraf makinesinden bahsedebiliriz. Fotoğraf makineleri, insan gözünün mekanik taklidinden başka bir şey değildir. Kameranın objektifi (lens), gözün dış tabakası gibidir. Makinenin sed perdesi (diaphragm) da göz bebeği (iris) yerinedir. Işıktan tesir alan film ise gözün perdesine benzer ki, orada mahrûtî[195] hatlar ve şekiller vardır ve eşyâyı ters görür.
Bugün hiç kimse fotoğraf makinesinin kendi kendine meydana geldiğini iddiâya cür’et edemezken, bâzı âlim geçinen maksatlı insanlar, gözün bir tesâdüf eseri meydana geldiğini söyleyebilmektedirler.
İnsanların ilâhî sanat hârikalarını taklid ederek îcâd ettiği daha pek çok âlet ve edevat mevcuttur.[196]
13. Kur’ân, İlme Önderlik Yapıyor
Amerikalı Prof. Dr. Joly Senton’ın îtirâfı çok mühimdir. Senton, hristiyanlığın muharref kitabındaki saçmalıklar sebebiyle dînden soğumuştu. O, sadece batıdaki dînin perişanlığından haberdâr olduğu için Kur’ânî mâlumâta da başlangıçta böyle yaklaşmak istemiş, ancak îtiraz edemeyeceği kadar açık ve net hakîkatlerle karşılaşınca da müthiş bir şaşkınlıkla şöyle demiştir:
“Bu dîn (İslâm), ilme önderlik yapıp çok başarılı neticelere ulaştırabilir! İlmî bir inkılâp gerçekleştirebilir!”
Nitekim bitmez-tükenmez bir mûcize menbaı olan Kur’ân-ı Kerîm’in ihtivâ ettiği mânâların sonsuzluğunu ifâde etmek üzere âyet-i kerîmelerde şöyle buyrulur:
“De ki: Rabbimin sözleri için deryâ mürekkep olsa ve bir o kadar da ilâve getirsek dahî, Rabbimin sözleri bitmeden önce deniz tükenecektir.” (el-Kehf, 109)
“Şâyet yeryüzündeki ağaçlar kalem, deniz de arkasından yedi deniz katılarak(mürekkep olsa) yine Allâh’ın sözleri (yazmakla) tükenmez. Şüphe yok ki Allah mutlak gâlip ve hikmet sahibidir.” (Lokman, 27)
Şâir Ziyâ Paşa da:
İdrâk-i meâlî bu küçük akla gerekmez,
Zîrâ bu terâzî bu kadar sıkleti çekmez!..
diyerek ister kevnî ister kelâmî olsun, ilâhî sanatın karşısında hissettiği hayret ve şaşkınlığı dile getirir. Ayrıca Cenâb-ı Hakk’ı, büyük bir acziyet içinde şöylece tenzîh ve tesbîh eder:
سُبْحَانَ مَنْ تَحَيَّرَ فِى صُنْعِهِ الْعُقُولُ
سُبْحَانَ مَنْ بِقُدْرَتِه۪ يَعْجُزُ الْفُحُولُ
“Muazzam sanatı karşısında akılların hayrete düştüğü Allâh’ı bütün noksan sıfatlardan tenzîh ve tesbîh ederim!
Sonsuz kudreti ile en yüksek idrakleri bile âciz bırakan Allâh’ı bütün noksan sıfatlardan tenzîh ve tesbîh ederim!”
D. TEŞRÎDEKİ (HÜKÜM KOYMADAKİ) İ’CÂZI
İlâhî teblîğattaki gelişme, son Peygamber Muhammed Mustafâ -sallâllâhu aleyhi ve sellem- ile nihâyete erdiği ve bundan sonraki bütün zaman ve mekânlar O’na âit olduğu için, kendisine indirilen Kur’ân-ı Kerîm’in, dünyâ var oldukça zuhûr edecek her türlü îcap ve maslahata cevap verecek kâideleri ihtivâ etmesi zarûrîdir. İşte Kur’ân-ı Kerîm’in mûcizevî yönlerinden biri de, teşrî alanındaki emsalsiz ihtişâmıdır.
Kur’ân-ı Kerîm’de, hukukçuların müstağnî kalamayacakları köklü bir kânun koyma usûlü ile birlikte, insanların maslahatı için zarûrî olan mühim hükümler mevcuttur. Kur’ân’ın bu husûsiyeti, asırların geçmesiyle birlikte kuvvetlenerek devâm etmektedir.
Kur’ân’ın teşrîdeki i’câzı, beşerî kânunların aksine, ihtivâ ettiği hükümlerin, zamanın ilerlemesine rağmen her devrin ihtiyaçlarına cevap verebilmesinde, insaf ehli tarafından tenkid edilecek hiçbir noksanlığının bulunmamasında, diğer kânunlar tarafından halli çok müşkil olan meseleleri kolayca çözmesinde, koyduğu hükümlerin büyük hikmetler ihtivâ etmesinde ve bu muhteşem nizâmı diğerlerine göre çok kısa bir sürede zirveye ulaştırmış olmasında tecellî eder.
Kur’ân’ın getirdiği hukuk sistemiyle İslâm, insanın hayal ve havsalası dâhilinde akla gelebilen her suâle cevap verir ve bunları kendi içinde tezada düşmeden mantıkî bir teselsül hâlinde, sistemli ve âhenkli bir şekilde ortaya koyar.
Kur’ân-ı Kerîm, kıyâmete kadar gelecek bütün asırlara hitâb eden bir hukuk sistemi getirmiş olmakla birlikte, aynı zamanda bu nizâmı çok kısa sürede teşekkül ettirmiştir. Hâlbuki toplumların hayâtında kânun ilk başta tam mânâsıyla tekâmül etmez. Hiçbir cemiyet ilk önce ve başlangıçta, son derece gelişmiş bir hukuk sistemi tesis edip daha sonra yükselerek medeniyet seviyesine çıkmaz. Kültür ve medeniyet seviyesi yavaş yavaş yükseldikçe toplumun kânunî yapısı da oturmaya ve gelişmeye başlar. Sosyoloji âlimleri ve hukukçular, bu konuda ittifak hâlindedirler. Ancak Arap Yarımadası’nda durum, bu görüşün aksine olmuştur. İlim, medeniyet ve kültürden nasipleri olmayan ümmî bir kavim arasından birdenbire mükemmel bir nizam zuhûr etmiş ve medenî hukûku, ahvâl-i şahsiyeyi, devletler arası hukûku, harp ve barış ahkâmını vs. en güzel ve en sağlam bir şekilde ortaya koymuştur.
Târihin şehâdetiyle sâbittir ki hiçbir teşrîî hüküm ve açıklama, Kur’ân’dakiler kadar tesirli, geçerli, gündemde ve insanlık için hayırlarla dolu olamamıştır. Bu hususta inceleme yapan hristiyan ve yahudî müsteşrikler, böyle mûcizevî bir durumu îzah edebilmek için ilim ve mantık dışı muhtelif yollara başvurmuşlar, İslâmî hükümlerin Roma hukukundan iktibas edildiğini iddiâ etmişlerdir. Böyle bir faraziye ile o zamanki Arap Yarımadası’nın durumu arasında hiçbir alâkanın olmadığını görünce, bu sefer yahudî şeriatından alındığını söylemişler, bunu da inandırıcı bulmayınca; “Hammurabi kânunlarından alınmış olabilir.” demişlerdir. Bütün bunlar hakikati kabûl etmekten kaçmanın ve hakîkat karşısındaki âcizliğin tezâhürleridir. (Bûtî, Ravâi’,s. 153-155)
Hâlbuki yahudîlik, ırkî bir dîn hâline getirilmiştir. Yahudîler, İsrâiloğulları’ndan olmayan birini Mûsevî şeriatına kabûl etmezler. Bu yönüyle de yahudîlik, İslâm’ın mükemmel hukûkunu ortaya çıkaracak bir istîdat ve kudrete sahip değildir.
Hammurabi’ye gelince, o ve diğer meşhur hukukçular, İslâm’ın yetiştirdiği İmâm-ı Âzam gibi büyük hukukçulara ancak çırak olabilirler.
Hakikat şudur ki Kur’ân-ı Kerîm, o tarihe kadar hiçbir dînin, hiçbir medenî teşekkülün ortaya koyamadığı adâlet ve medeniyet esaslarını tebliğ etmiştir. En bedevî ve ibtidâî bir muhitte, İslâm gibi yüksek bir medeniyetin ilk olarak ve kısa sürede ortaya konulması, hiç şüphesiz ki bir mûcizedir. Bu muhteşem medeniyetin, tahsil görmemiş ve okuma yazma bilmeyen ümmî biri tarafından ortaya konulması ise daha büyük bir mûcizedir. Nitekim müfessir Kâsımî, Kur’ân’ın bu mûcizevî yönünü ifâde sadedinde şöyle demiştir:
“Allah Teâlâ, Arap ümmetini tedrîcî olarak yirmi üç senede terbiye edip yetiştirmiştir. Bu seviyede bir gelişme normal şartlarda diğer toplumlar için, ictimâî âmiller vâsıtasıyla ancak birkaç asırda tamamlanabilir…”[197]
Bu sebeple Kur’ân’ın i’câzı, aynı zamanda, yirmi üç sene gibi kısa bir sürede, gerek fertleri gerekse toplumları muhteşem bir fazîletler medeniyeti seviyesine çıkarmasında tezâhür etmiştir.
Kur’ân’daki hükümler bir beşere âit olsaydı, diğer beşerî sistemler gibi zayıf olur, çok uzun zamanda teşekkül eder ve bir müddet sonra da yetersiz kalarak insanların hayâtından çekilmeye mahkûm olurdu. Hâlbuki Kur’ân’a Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in hiçbir müdâhalesi olmamıştır. Bu hususta Cenâb-ı Hak şöyle buyurur:
“Onlara âyetlerimiz açık açık okunduğu zaman, (öldükten sonra) Biz’e kavuşmayı beklemeyenler: «Ya bundan başka bir Kur’ân getir veya bunu değiştir!» dediler. De ki: «Onu kendiliğimden değiştirmem benim için olacak şey değildir. Ben, bana vahyolunandan başkasına uymam. Çünkü Rabbime isyân edersem elbette büyük günün azâbından korkarım.»” (Yûnus, 15)
Allah Rasûlü’nün Sünnet ve hadisleri ise Kur’ân-ı Kerîm’i şerh ve îzahtan ibârettir.
Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, Kur’ân ahkâmıyla öyle fazîletli bir toplum oluşturdu ki, dillere destân oldu:
Asr-ı Saâdet Toplumu
Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in Kur’ân-ı Kerîm ile gerçekleştirdiği yüksek ahlâk o kadar tesirliydi ki, daha evvel yarı vahşî, çoğu insanlıktan habersiz bir câhiliye toplumu, çok kısa bir sürede insanlık târihinin hâlâ gıpta ettiği “sahâbe” hüviyetiyle, hayâl ötesi bir fazîletler medeniyeti meydana getirdi. Câhil ve cânî insanlar, kültürlü; vahşî kimseler, medenî; mücrim ve süflî karakterli kişiler, müttakî, yâni Allah sevgisi ve korkusu ile yaşayan fevkalâde sâlih ve rikkat-i kalbiyye sahibi kimseler hâline geldi.
Bir insan düşünün ki, kız çocuğunu diri diri toprağa gömebilecek kadar kalbi taşlaşmış ve vahşî tabiatlı… Sahip olduğu köleyi, herhangi bir maddî eşyâ gibi basit bir mal olarak telâkkî edip ona insanlık dışı muâmeleleri revâ görecek kadar zâlim!.. Bu kaba ve câhil insan, İslâm’a girip hidâyet bulduktan sonra, ilimde, ahlâkta, edepte, insanlıkta bir fazîletler medeniyeti meydana getirdi. Câhiliye devrindeyken insanlık ve medeniyet seviyesi bakımından dibe vurmuş olan bu insan, İslâm ahkâmıyla yaşamaya başlayınca âdeta Everest Tepesi’nin zirvesi hâline geldi.
Asırlar boyu kayda değer bir tek adam yetiştirememiş olan câhiliye toplumu, Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in irşad ve rûhâniyeti sâyesinde, ulvî vasıflarla bezenmiş, insanlığa örnek olabilecek çapta pek çok âbide insan çıkardı. Ve onlar, Kur’ân ve Sünnet’ten aldıkları feyzi, birer îman, ilim ve irfan meş’alesi hâlinde dünyânın dört bir bucağına taşıdılar. Çöle İnen Nûr, sonsuzluğu rahmet kanatları altına alarak bütün insanlığa hak ve adâlet tevzî etti.
İnsanlık âlemi için en mükemmel bir örnek olan Allah Rasûlü’nün terbiyesinde yetişen Asr-ı Saâdet insanları, bir mârifet toplumu idi. O devir, derin bir tefekkür devri, Cenâb-ı Hakk’ı ve Rasûlü’nü yakından tanıma devri idi.
Sahâbe-i kirâm, düşüncenin ve idealin merkezine tevhîd dâvâsını yerleştirdi. Dünyevî menfaatleri, nefsânî ihtirasları, kalplerde yer eden hevâ ve heves ilâhlarını bertaraf etmeye muvaffak oldu. Mal ve can, gâye olmaktan çıkıp vâsıta hükmüne girdi. Îmânın lezzeti tadıldı. Merhamet enginleşti. Hizmet, hayat tarzı oldu. Büyük bir gayret ve fedâkârlıkla İslâm şahsiyeti sergilendi. Bir hadîs almak için sahâbî bir aylık yol gitti ve döndü. Atını kandıran râvînin hadîsini almadı.
Onlar cömertti, merhametliydi, hizmet ehliydi, fedâkârdı, diğergâmdı, îsar ehliydi, ibâdet iştiyâkıyla doluydu…
Ashâb-ı kirâmda Allah, kâinât ve nefs üzerinde yeni bir anlayış meydana geldi. Güneşin, küçük bir aynaya aksetmesi gibi, Allah Rasûlü’nün hâliyle hâllenmek, gâyeleri oldu. Bu sâyede onların hayâtında hayır ve hak bütün güzelliği ile, şer ve bâtıl da bütün çirkinliği ile netleşti.
Sahâbe-i kirâm Mekke’de bir îman imtihânı yaşadı. Îmânına engel teşkil edecek bütün mânîleri bertarâf etti. An geldi malını, yeri geldi canını fedâ etti. Mekke’de yaşanan îmânın vecd ve heyecanı, Medîne’deki emsâlsiz bir medeniyetin rûhânî dokusunu hazırladı.
Medîne’de kurulan ve yaklaşık dört yüz âileden müteşekkil küçük İslâmî site devletinin hudutları on senede Irak’a ve Filistin’e ulaştı. Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in vefâtı esnâsında Bizans ve İran’la harp hâli yaşanıyordu. Lâkin ashâbın on sene evvelki hâli, tavrı, yaşayış tarzı, refah seviyesi ve evlerinin hendesesi değişmemişti. Riyâzat hâlinde yaşamaya devâm ediyorlardı. Aşırı tüketim, oburluk, lüks ve gösteriş, sahâbe toplumunun tanımadığı bir hayat tarzıydı. Onlar dâimâ; “Yarın bu nefsin konağı mezar olacaktır.” idrâki içinde idiler. Bu sebeple dünyâ nîmetlerini kendi nefislerine tahsis etmekten ve haddinden fazla kullanmaktan dâimâ kaçındılar. Îmânın lezzet ve heyecânı ile bu nîmetleri insanlığın hidâyet ve saâdeti için vâsıta olarak kullandılar. Hayatlarını Allâh’ın rızâsını kazanma istikâmetinde şekillendirdiler.
Nitekim İslâm’ın mazlum, ezilmiş, itilmiş ve sömürülmüş insan toplulukları arasında sabâhın fecri gibi sür’atle ve berrak bir şekilde yayılmasının başlıca sebeplerinden biri de, ashâbın, ulaştığı her yerde mükemmel bir İslâm kimliği sergilemesi idi. Zîrâ Allah Rasûlü’nün has talebeleri olan ashâb-ı kirâm, Allâh’ın kullarına Hakk’ın şefkat ve merhamet nazarı ile bakan, diğergâm, dürüst, âdil, ganî gönüllü, risâlet nûru ile dolu müstesnâ mü’minlerdi.
Onlar dostluğun merkezine Allah ve Rasûlü’nü yerleştirmişlerdi. Böylece okuma yazma bilmeyen bir toplum, medeniyette zirveleşmişti. Bütün kalbler: “Allah bizden ne ister, Rasûlullah bizi nasıl görmek ister?” düşüncesinin ulvî heyecânı içindeydi.
Onlar, nefs-i emmârenin şerrinden kurtulup nefislerini sorgulayan bir mü’min hâline geldiler. Nefsânî duyguları körelttiler. Fıtrattan gelen ulvî istîdatları tekâmül ettirmek sûretiyle “vuslat”ta mesâfe aldılar. Vahşî ve bedevî insanlar, melekler misâli lâtif bir hâle büründüler. İslâm’dan önceki katı yürekli Ömer, İslâm’dan sonra rakik kalpli Hazret-i Ömer oldu.
Kız çocuğunu annesinin yüreğinden kopararak diri diri gömmeye götüren vahşî insan, İslâm’dan sonra gözü yaşlı, gönlü rakîk bir şefkat meleği oldu. Gönüller bir dergâh hâline geldi. Yorgun sineler huzur ve tesellî buldu. Kalpler, dullara, yetimlere ve kimsesizlere sığınak ve barınak oldu.
Zulüm ve cehâlet bakımından, tâbiri câiz ise Hind Okyanusu’nun en dibindeki insan, Allah Rasûlü’nün kalbî dokusundan hisse alınca, hak ve adâlet duygusunda, fazîlet hissinde, Yaratan’dan ötürü yaratılana şefkat ve merhamette zirveleşti.
Onlar Kur’ân mûcizesinin canlı birer misâli idiler. Yine onlar firâset, dirâyet ve insanî değerleri temsilde zirveye ulaşmış, insanlığın fazîlet zirvesi olmuşlardı.
O devirde, mü’mini kemâle erdiren akıl ve kalp fonksiyonları, büyük bir âhenk içinde ve müştereken kullanıldı. Mü’minde heyecan ve aşk unsuru canlı tutularak tefekkür derinleşti. İnsanlar bu cihânın bir imtihan dershânesi olduğunun idrâki içinde yaşadılar. Kalpleri, ilâhî azamet ve kudret akışlarına âşinâ oldu. Emr bi’l-mârûf ve nehy ani’l-münker için Çin’e,Semerkand’a yaptıkları yolculuklarında yorulmadılar ve usanmadılar. Ebû Eyyûb el-Ensârî -radıyallâhu anh-, hidâyetlere vesîle olma arzusuyla ve Allah yolunda hizmet husûsunda en ufak bir gevşeklik göstermeme hassâsiyetiyle, 80 küsur yaşında iki defâ İstanbul seferine iştirâk etti. Zîrâ Cenâb-ı Hakk’ın; “…Kendi elinizle kendinizi tehlikeye atmayın!..” (el-Bakara, 195) fermân-ı ilâhîsindeki büyük ihtar, dâimâ yüreğini titretiyordu. Arkasından gelen emsalleri deEndülüs’e kadar hidâyet tevzî ettiler. Onlardan asırlar sonra gelen ve 400 atlıyla temelleri atılan Osmanlı Devleti’nin ilk üç asrı ise, âdeta sahâbe devrinin zaman zaman tekrarlanan bir misâli idi.
Önceleri koyu karanlıklar içinde yaşayan bir câhiliye toplumu, Efendimiz’in irşâdıyla “gerçek bilenler” hâline geldi. Tefekkürler inkişâf etti. İnsan vücûdunun bir damla sudan, kuşun basit bir yumurtadan, ağacın ve meyvelerin yok denilecek kadar küçük bir çekirdekten meydana gelişi ve benzeri hikmet dolu hâdiseler üzerinde derin tefekkürler başladı… Hayat, Allah rızâsına endekslendi. Merhamet, şefkat ve hakkı tevzîdeki derinlik zirveleşti.
Ashâb-ı kirâm, güzel bir İslâm şahsiyeti sergiledi. Her türlü fedâkârlığa katlanarak her nefeste ve her davranışta Allâh’ın rızâsını aradı. Böyle bir gönül kıvâmı içinde, iyiyi, güzeli, hayrı ve doğruyu tavsiye edip, kötülükten, çirkin davranışlardan, ahlâksızlıktan sakındırdılar. Onlar için hayâtın en zevkli ve mânâlı anları, insanlara tevhîd mesajını ilettikleri zamanlar oldu. Îdâm edilmek üzere iken kendisine üç dakîka zaman tanıyan nasipsiz bedbahta, sahâbî teşekkür etti ve:
“−Demek ki tebliğ için üç dakîkalık vaktim var.” dedi.
Velhâsıl ashâb-ı kirâm, Kur’ân ile beraber ve Kur’ân için yaşadılar ve hayatlarını Kur’ân’a adadılar. Onlar târihte görülmemiş bir gayret ve hizmet sergilediler. İşkenceye, baskıya, zulme mâruz kaldılar, lâkin inandıkları değerlerden asla tâviz vermediler. Allâh’ın gönderdiği âyetleri yaşayabilmek için mallarını, mülklerini, yurtlarını bırakarak hicret ettiler, bu uğurda her şeylerini fedâ ettiler.
Her bir âyeti gereği gibi öğrenme ve onu yaşama gayreti içinde oldular. Onlar en tehlikeli anlarda bile Kur’ân’dan ayrılmadılar.
Peygamber Efendimiz’in bir sefer esnâsında nöbetçi bıraktığı Abbâd -radıyallâhu anh-, namaza durmuştu. Düşman ok atmaya başladı. Abbâd -radıyallâhu anh- ancak iki-üç ok yedikten sonra nöbetçi arkadaşı Hazret-i Ammâr’a haber verdi. Ammâr:
“–İlk vurulduğunda niçin haber vermedin?” deyince:
“–Bir sûre okuyordum, onu bitirmeden namazımı bozmak istemedim. Ama oklar peş peşe gelince, okumayı kesip rükûya vardım. Allâh’a yemin ederim ki, Allah Rasûlü’nün korunmasını emrettiği bu gediği kaybetme endişesi olmasaydı, sûreyi yarıda bırakıp namazı kesmektense ölmeyi tercih ederdim.” cevâbını verdi. (Ebû Dâvûd, Tahâret, 78/198; Ahmed, III, 344; İbn-i Hişâm, III, 219; Vâkıdî, I, 397)
Ashâb-ı kirâm, Kur’ân muhtevâsında bir hayat yaşıyordu. Dînin her rüknü onlar için doyumsuz bir lezzet idi. Nâzil olan her âyet, onlar için sanki gökten inen bir ziyâfet sofrası gibiydi. Bütün gayretler; Kur’ân’ı telâkkî edebilmek, yaşamak ve güzel bir numûne olabilmek içindi.
Nikâh esnâsında bir sahâbî hanımın, kocasının kendisine Kur’ân’dan bildiği kısımları öğretmesini mehir bedeli olarak istemesi, onların nasıl bir îman heyecânı taşıdıklarını gösteren muhteşem bir fazîlet tablosudur.[198]
O sahâbîler gece kalkıp namaz kılmayı, seherlerde evrâd ve ezkâr ile meşgul olmayı ve Kur’ân okumayı, sıcak yataklarına tercih ediyorlardı. Hattâ gece karanlığında evlerinin yakınından geçenler, arı uğultusu gibi zikir ve Kur’ân nağmeleri işitiyordu. Peygamber Efendimiz onlara en zor şartlarda dahî Kur’ân’ı tâlim ediyordu.
Ebû Talha -radıyallâhu anh- birgün Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in ayakta durmuş Ashâb-ı Suffe’ye Kur’ân öğrettiğini gördü. O Rasûller Sultânı, açlıktan iki büklüm olan belini doğrultmak için karnına taş bağlamıştı. (Ebû Nuaym, Hilye, I, 342)
İşte onların en mühim meşgûliyeti, Allâh’ın kitâbını anlamak, öğrenmek ve hikmet tecellîlerine nâil olabilmek ve muktezâsınca amel etmekti. Hayâtın lezzetini Kur’ân’ı tekrar tekrar okumak, dinlemek ve yaşamakta buluyorlardı.
Sahâbe-i kirâm, Allah Rasûlü’nü örnek aldılar, nihâyetinde Medîne-i Münevvere hâfız ve âlimlerle doldu.
Sahâbeyi Kur’ân-ı Kerîm’e yönlendiren faktörler nelerdi?
–Onlar ümmî olup hiçbir kültürün tesiri altında kalmamışlardı. Daha sonra bütün zihnî ve kalbî güçlerini Kur’ân-ı Kerîm’e teksîf ettiler. Böylece zirve bir kültür meydana geldi. Bu kültür, zulüm ve haksızlığın önünü kesti, bütün mahlûkâta huzurlu bir hayat hakkı tanıdı.
–Kur’ân âyetlerinin peyderpey nâzil olması, ezberlenmesini ve tatbikâtını kolaylaştırdı, tedrîcî bir eğitim oldu.
–Namazda Kur’ân okumanın zarûrî kılınması, kendilerine dâimî bir Kur’ân telkini oldu ve böylece Kur’ân ile ünsiyet arttı.
–Verdikleri hükümlerin ve yaptıkları amellerin isâbetli olması için Kur’ân kıssalarından ibret aldılar.
İşte Kur’ân’ın kısa bir sürede ortaya çıkardığı Asr-ı Saâdet, böyle bir devir idi. Bütün dünyâ o asrın güzîde toplumunu hayranlık içinde seyretti, bugün de hâlâ hayranlığını izhâr etmektedir.
Acaba 21. asırda dünyâdaki bütün psikologlar, sosyologlar, pedagoglar, sosyal-antropologlar, toplum mühendisleri, filozoflar ve emsalleri bir araya gelseler, Asr-ı Saâdet toplumunun kâ’bına varabilecek kıvamda yüce hasletlerle donanmış birkaç insan terbiye edebilirler mi?
İslâm hukûku metodolojisinin en mühim sîmâlarından olan Karâfî (v. 684):
“Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in, başka hiçbir mûcizesi olmasaydı, yetiştirmiş olduğu ashâb-ı kirâm dahî, O’nun peygamberliğini ispat etmeye kâfî gelirdi.” demiştir.
Asr-ı Saâdet’i meydana getiren Kur’ân-ı Kerîm, bugün de hâlâ tâzeliğini, tesirini ve geçerliliğini devâm ettirmektedir. Kur’ân’a sarılan toplumlar her zaman için âbâd olmakta, onu ihmâl ve terk edenler ise perişan olup gitmektedir. Nitekim Kur’ân’ın adâlet ve hürriyet prensiplerini inceleyen La Fayette (v. 1834), Peygamber Efendimiz’i kastederek:
“Ey şanlı Arap! Sen ne kadar takdîr edilsen azdır! Zîrâ Sen, adâletin ta kendisini bulmuşsun!” diye hayranlığını dile getirmiştir. (Miras, Tecrîd-i Sarîh Tercemesi, IX, 289)
Buna mukâbil, akılları vahiy ile terbiye edilmemiş feylesofların, ictimâî huzur ve sükûn ile ahlâk nâmına ortaya koydukları -müsbet veya menfî- fikirler ise, umûmiyetle kütüphânelerin tozlu raflarındaki kitaplarda kalmış, hayâta intikâl edenlerinin de ömürleri çok kısa sürmüştür. Zaten bu feylesoflar, söylediklerini ne kendi hayatlarında ne de fikirlerini tâkip eden insanlar üzerinde örneklendirebilmişlerdir. Onların fikirleri, sırf bir nazariye olarak kalmıştır.
Meselâ Aristo, ahlâk felsefesinin birtakım kânun ve kâidelerinin temelini atmış olmasına rağmen, ilâhî vahiyden uzak olduğu için, onun felsefesine inanıp hayâtına tatbîk ederek saâdete kavuşmuş, tek bir kişi bile göremeyiz. Yine Fârâbî’nin hayâlinde canlandırdığı “güzellik şehri ve ideal toplum”a dâir fikirlerini ihtivâ eden en mühim eseri “el-Medînetü’l-Fâdıla: Fazîletler Şehri” bile, hiçbir tatbik imkânı bulamamıştır. İhtivâ ettiği fikirler, kitap satırlarından dışarıya çıkamamış, ancak kağıt kemiren güvelerin midelerinde yem olarak kalmıştır. Çünkü bunlar, yaşanılarak söylenmiş ve murâd-ı ilâhîye muvâfık düşen ilâhî kaynaklı şeyler değildir.
E. GÖNDERİLİŞ ZAMANI İTİBÂRİYLE MÛCİZE OLUŞU
İçinde bulunduğumuz ilim ve teknoloji asrında çok daha iyi anlaşılmıştır ki, Kur’ân’ın en mühim mûcizelerinden biri de, onun gönderiliş zamanının en mükemmel bir şekilde ayarlanmış olmasıdır.
Kur’ân-ı Kerîm ve Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- öyle bir zamanda gönderilmişlerdir ki, bi’set daha önce gerçekleşmiş olsaydı, idrâklerin Kur’ân ufkuna hiç yetmediği bir âna denk gelecekti. Diğer taraftan sonraki bir zamanda tahakkuk etseydi, mûcizelerinin -hâşâ- beşerî bir eserden alınmış veya bir ilim adamı grubundan telâkkî edilmiş olabileceği intibâının zihinlerde oluşmasına zemin hazırlanmış olacaktı. Ancak bu böyle olmayıp sonsuz ilim ve hikmet sahibi olan Allah Teâlâ tarafından yalnızca kendi Zât-ı İlâhî’sine has bir kudret ve dirâyetle son derece isâbetli bir vakit ayarı yapılmıştır. Hak Teâlâ, onları en uygun bir zamanda insanlığa armağan olarak takdîm etmiştir.
Bunun içindir ki Kur’ân, kıyâmete kadar dâimî bir mûcizedir.
O, 1400 sene evvelki bir bedevîye onun arayıp istediğini vererek tatmîn ediyor, hayâtını en güzel bir şekilde düzenliyordu. Bugün de, en üst seviyedeki ilim erbâbını bile kuşatacak bilgileri vakti geldikçe bir plan dâhilinde ortaya koymak sûretiyle herkesi hayret ve dehşette bırakarak kendisine râm etmektedir! Çünkü O, kıyâmete kadar olmuş ve olacak bütün ilmî terakkîlere öncülük edecek en mükemmel bilgilerle doludur. Dolayısıyla, bundan sonra yapılacak bütün keşiflerin, Kur’ân’daki işâretini muhakkak göreceğiz.
Hattâ Kur’ân’daki mûcizevî bilgilere, yapılan ilmî keşiflerle daha çok yaklaşılabileceği de, âyetlerde belirtilen bir mûcize olarak Cenâb-ı Hakk’ın vaadidir. Kur’ân’daki bu hârikulâde hâller, yüce hakîkatlerin ilâhî vaad çerçevesinde zamanı geldikçe tahakkuk etmesidir. Allah Teâlâ buyurur:
“İnsanlara ufuklarda ve kendi nefislerinde âyetlerimizi göstereceğiz ki, onun(Kur’ân’ın) gerçek olduğu kendilerine iyice belli olsun! Rabbinin her şeye şâhid olması yetmez mi?” (Fussılet, 53)
Âyetteki «ufuklar» kelimesinden insanı çevreleyen dış âlemi; «kendi nefisleri» ifâdesinden de insanın kendi biyolojik ve rûhî yapısını anlamak mümkündür. Bu takdirde âyetin mânâsı:
“Biz, insana gerek kendisini çevreleyen dış âlemde, gerekse bizzat kendi maddî ve rûhî yapısında bulunan ve Biz’im varlığımızı ve kudretimizin mükemmelliğini ispatlayan delilleri yeri ve zamanı geldikçe göstereceğiz!» demek olur.
Esmâ-yı ilâhiyyenin fiilî bir tecellîsi olan kâinâta büyük âlem (âlem-i kübrâ), esmâ tecellîlerinin kendisinde cem edildiği bir îcâd bedîası olan insana da küçük âlem (âlem-i suğrâ) denir. Bu iki âlemle alâkalı olarak ilmin tespit ettiği, akıllara ve iz’anlara durgunluk veren maddî ve mânevî bilgiler, insana kendi aczini telkîn ederek; “مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ فَقَدْ عَرَفَ رَبَّهُ :
Nefsini tanıyan, Rabbini tanır!” hakîkatinin tecellîsini ortaya çıkarmaktadır. Hak âşığı Yûnus, ne güzel söyler:
“İlmin başlangıcı da, sonu da kendini bilmektir!..”
Vücûdumuzdaki her mekanizmanın, her şûbenin ve her âzânın ayrı ayrı, fakat birbiriyle muhteşem bir âhenk içinde çalışması, Cenâb-ı Hakk’ın ilâhî sanatının açık bir tezâhürüdür. Bunların çalıştırılması bizim irâdemize bırakılsaydı, her gün ve her an ne kadar ârıza yaptırırdık acaba?! Bu hususta başarılı olsak bile, uykuya yenik düştüğümüzde hayâtımızı kaybeder giderdik…
Cenâb-ı Hak buyurur:
“«Ona Rabbinden mûcizeler indirilseydi ya!» dediler. De ki: «Mûcizeler ancak Allah katındadır, ben ise sadece açık bir uyarıcıyım.» Kendilerine okunup duran Kitâb’ı Sana indirmiş olmamız onlara (mûcize olarak) yetmez mi? Elbette îmân eden bir kavim için onda rahmet ve ibret vardır.” (el-Ankebût, 50-51)
“Onlar Kur’ân üzerinde tefekkür etmiyorlar mı? Yoksa kalplerinin üzerinde üst üste kilitler mi var?” (Muhammed, 24)
İlâhî azamet ve saltanat karşısında insanın kendi acziyet, hiçlik ve zavallılığını hissedebilmesi, muhakkak ki ona mârifetullâhtan bir ufuk açar, vâsıl-ı ilâllâh olmaya yönlendirir.
Aslâ unutmamak gerekir ki, Kur’ân’ın bildirdiği hakîkatlerin, zamanı geldikçe bütün insanlığın gözleri önünde tek tek zuhûr edip gerçekleştiği ve idrâkleri hayrette bıraktığı gibi, onun, ölümden sonraki hayâta dâir verdiği haberler de mutlakâ zuhûr edecektir. Elbette ki haşr, mahşer, hesap, mîzan, sırat, cennet, cehennem ve diğer âhiret ahvâli de hak ve hakîkattir.
Ne mutlu, bu fânî âlemden gereği gibi ibret alarak kalbî hayâtını Kur’ân ve Sünnet’in feyiz ve rûhâniyetiyle zenginleştirebilenlere…
Ne mutlu, ebedî hayâta güzelce hazırlanıp Cenâb-ı Hakk’a kalb-i selîm götürebilenlere!..
SON SÖZ
İslâm cihânşümûl bir dünyâ görüşü olması sebebiyle, onun fikir manzûmesinde beşerî davranışları tanzîm eden, hukuk, ahlâk, iktisat gibi bütün sahalara dâir kâidelerin bulunması tabiîdir. Bu kâidelerin, en basitinden en mükemmeline, en müşahhasından en mücerredine kadar her meseleyi ihtivâ etmesi zarûrîdir. Bunlardan bir kısmı, herkesi alâkadar eden basit ve dünyevî meseleler olduğu hâlde, bâzıları da seviyeli idrâkleri bile acziyet içinde bırakan ulvî derinlikler ve sır âlemine âit gerçeklerdir. İşte böyle meseleleri ele alıp incelemekteki güçlük, îzâha ihtiyaç hissettirmeyecek kadar açıktır. Hele bu, meçhûl muhâtaplara mektup yazmak demek olan kitap telifi şeklinde olursa, zorluk daha da artar.
Bu iş, bir bakıma yamaçlara tırmanmayı ve yokuşlarda susamayı göze almak demektir. Muhakkak ki bu girift ve mücerred gerçekleri, akıl, ilim ve lisânın mahdut imkânları dâhilinde ortaya koymaya çalışmak, pek çok insanın vazgeçemediği bir meşgale olmuşsa da, bunda kâmil mânâsıyla bir muvaffakıyet elde etmek de mümkün değildir.
Diğer taraftan, bu meseleler beşer tâkatini aştığı için; “Bir şeyin tamamı elde edilemiyor diye, elde edilebilen kısmını da terk etmek gerekmez.” İslâmî kâidesine riâyetle hareket edilmelidir. Muhterem okuyucularımızdan, bizi de buna riâyet etmiş telâkkî ederek, idrak ve îzahtaki noksanlıklarımızı mâzur görmelerini istirhâm ederiz.
Ayrıca şunu da ifâde edelim ki, beşerî idrak ve muhâkeme, bu âlemden aldığımız intibâlarla cereyân eder. Bu itibarla, müşâhedesi imkânsız olan mücerred hakîkatler için yanılmamak veya onları fire vermeden îzah edebilmek mümkün değildir. Tıpkı bunun gibi, bir yaratılış hârikası olan Fahr-i Kâinât Efendimiz’in hakîkatinin ve O’nun kıyâmete kadar devâm edecek en büyük mûcize olarak getirdiği Kur’ân-ı Kerîm’in, beşer tâkati ile bütün esrârına vâkıf olunabilmesi ve bunların kâmil mânâda îzâh edilebilmesi mümkün değildir.
Nitekim cennet, cehennem ve emsâli tasvirler, aslı ancak Hak Teâlâ’nın ilminde olan bir keyfiyetin bizim idrâkimize göre ifâde olunmasından ibârettir. Dînin bütün metafizik hakîkatleri husûsunda akıl ve kalb-i selîm ile yapılan değerlendirmeler, doğrudur, lâkin eksiktir. Doğrudur; bu âlemden alınan intibâlara göre îzâhı ve idrâki ancak bu kadar mümkündür. Eksiktir; çünkü bu âlemde müşâhede edilen benzer keyfiyetlerle, onları mukâyese zemîninde kullanarak kavrayabildiğimizi sandığımız keyfiyetlerin arasındaki fark, sonsuz kere sonsuzdur. Bu gibi gerçekler için, başka idrak, iz’ân ve imkân ile müsâit vâsıtalara ihtiyaç vardır. Meselâ “ru’yet-i cemâlullâh: Allâh’ın cemâlini seyretmek”… Acaba âhirette mü’minler için vâkî olacak bu keyfiyetin, “ru’yet” kelimesiyle ifâde edilmesi nâkıs değil midir? Çâresiz nâkıstır, lâkin bu kelimeyle îzâhı, beşer idrâkine göre ifâde etme zarûretinin bir îcâbıdır.
Bunun içindir ki, hakîkat bir okyanus kadar geniş olsa da, insanların ona daldırdıkları kabın hacminden fazla bir şey alabilmeleri mümkün değildir! Bir bardağa bir deryâyı sığdırmanın mümkün olmadığı gibi… Lisân da bir kap, beyin de bir kap, görmek husûsunda göz de bir kap… Hepsi de ilâhî kudret ve azametin tam mânâsıyla idrâki husûsunda acziyete mahkûm!..
Nitekim Cenâb-ı Hak âyet-i kerîmede beşer idrâki ile kavranması mümkün olmayan azametini şöyle tasvîr etmektedir:
“Şâyet yeryüzündeki bütün ağaçlar kalem, deniz de arkasından yedi deniz ilâve edilerek (mürekkep olsa) yine Allâh’ın sözleri (yazmakla) tükenmez. Şüphe yok ki Allah mutlak gâlip ve hikmet sahibidir.” (Lokman, 27)
Düşünmek lâzımdır ki; sonsuz kere sonsuz ilâhî saltanat ve azamet deryâsı karşısında beşerin kabının hacmi ne kadardır?
Öte yandan idrak ve îzahların zaafiyetlerinin hatırı için hakîkat tahdîde uğrayacak değil ya!..
Öyleyse hakîkati istiâb husûsunda en geniş imkâna sahip olan sükûta dönerek sözü burada noktalamak mecbûriyetindeyiz…
Fahr-i Kâinât -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in rûhâniyetine bürünmekten başka çâremiz yoktur! Bütün çâresizlerin yegâne çâresi Allah Teâlâ’dır.
Acziyet okyanusunda “imdat yâ Rabbî!..”
Dahîlek yâ Rasûlallâh!..
DİPNOTLAR
[1]. Sâve, Hemdân ile Kum arasında, Tahran’ın 125 km. güneybatısında bir göldür. Suyu çekilince yerine Sâve şehri kurulmuştur.
[2]. Bkz. İbn-i Kesîr, el-Bidâye, II, 273.
[3]. Buhârî, Menâkıbü’l-Ensâr, 20; Müslim, Fedâilü’s-Sahâbe, 74-76.
[4]. Deylemî, II, 165/2828.
[5]. Bkz. et-Tevbe, 40.
[6]. Bu hususta tafsîlâtlı bilgi için bkz. Osman Nûri TOPBAŞ, Hazret-i Muhammed Mustafâ, c. I, sf. 130-140.
[7]. Ârif Nihat Asya, Duâlar ve Âminler, İstanbul 1973, s. 122.
[8]. Dolunay üzerimize doğdu.
[9]. Bkz. Buhârî, Büyû, 1.
[10]. Bkz. Buhârî, Meğâzî, 11.
[11]. Bkz. İbn-i Mâce, Cenâiz, 28.
[12]. Rebâiye: Ön dişleriyle azı dişi arasındaki diş.
[13]. Bkz. İbn-i Hişâm, III, 26-27.
[14]. Nûh, 26.
[15]. Müslim, Cihâd, 83; Vâkıdî, I, 48-49; İbn-i Hişâm, II, 253-254.
[16]. Buhârî, Cihâd, 71; Müslim, Hacc, 504.
[17]. Bkz. Ahmed, IV, 303; İbn-i Sa’d, IV, 83, 84.
[18]. Nefha: Nefes, üfürme, esinti. İsrâfil -aleyhisselâm- kıyâmetin kopmasından sonra bir nefha ile, yâni Sûr’a bir defâ üflemeyle bütün ölüleri tekrar dirilttiği gibi Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- de peygamberlik nefhasıyla zulüm ve cehâlet karanlıklarında mânen ölmüş bulunan insanları ihyâ etmiştir.
[19]. Allah bütün eşyânın ismini Hazret-i Âdem -aleyhisselâm-’a öğretmez ve eşyânın isimleri insana meçhûl kalırdı. (Bkz. el-Bakara, 31)
[20]. Yâr-ı Gâr: Mağara dostu mânâsına gelir ve Varlık Nûru Efendimiz ile Hazret-i Ebû Bekir’in Sevr Mağarası’ndaki arkadaşlıklarını ifâde eder. Zamanla samîmî dostluklar için de kullanılır olmuştur.
[21]. Bkz. Buhârî, Meğâzî, 83.
[22]. Bkz. Buhârî, Zekât, 57; Büyû, 4; Müslim, Zekât, 161, 164; Ahmed, I, 200.
[23]. İbn-i Ebî Kebşe (Ebû Kebşe’nin Oğlu): Daha önceleri, Huzâa Kabîlesi’nden Ebû Kebşe isminde bir zât, putlara ibâdet husûsunda kavmine muhâlefet etmişti. Müşrikler, Peygamber Efendimiz’i ona benzeterek, kendisine İbn-i Ebî Kebşe derlerdi. Ebû Kebşe’nin, Allah Rasûlü’nün baba veya ana tarafından dedelerinden birinin, yahut süt babasının künyesi olduğu da söylenmiştir.
[24]. Bkz. Kastalânî, Mevâhib-i Ledünniye, İstanbul 1984, I, 24; İsmail Hakkı Bursevî, Rûhu’l-Beyân, VIII, 430, (Duhân, 54); M. Sâmi Ramazanoğlu, Musâhabe, IV, 9.
[25]. Bkz. Tirmizî, Menâkıb, 1/3616; Dârimî, Mukaddime, 8; Ahmed, VI, 241; Heysemî, IX, 29.
[26]. Bkz. Müslim, Îmân, 278; Nesâî, Salât, 1/448.
[27]. el-A’râf, 143. Mûsâ -aleyhisselâm-, Tûr-i Sînâ’da Allah Teâlâ ile mükâleme (konuşma) için bir hazırlık safhasına tâbî tutuldu. Kendisine otuz gün oruç tutturuldu, buna on gün daha ilâve edilerek kırka tamamlandı. Bu hâl, nefsânî hayattan tecerrüd ettirilerek Allâh ile yapılacak mükâlemeye bir hazırlık idi. Cenâb-ı Hak, Mûsâ -aleyhisselâm- ile dil veya ses gibi maddî bir vâsıtayla değil, ezeldeki kelâm sıfatı ile konuştu. Hazret-i Mûsâ’nın yanında şâhit olarak getirilen yetmiş kişi ve Cebrâîl -aleyhisselâm-, bu ilâhî kelâmı duymadılar ve hissetmediler. Mûsâ -aleyhisselâm-, bu ilâhî tecellînin karşısında kendisinden geçti. Dünyâda mı, âhirette mi olduğunu unutarak âdeta zaman ve mekânın dışına çıktı. Büyük bir aşk, vecd ve istiğrak ile kendisinde Cenâb-ı Hakk’ın zâtını görmeye dâir şiddetli bir arzu uyandı. Buna mukâbil Cenâb-ı Hak’tan;“Len terânî” fermân-ı ilâhîsi tecellî etti. Mûsâ -aleyhisselâm-, Zât-ı İlâhî’yi müşâhede için gayr-i irâdî olarak ısrârına devâm edince, Cenâb-ı Hak, dağa nazar etmesini, şâyet dağ yerinde durabilirse, zâtını müşâhede edebileceğini bildirdi. Rivâyetlere göre sayısız hicapların arkasından Cenâb-ı Hakk’ın zâtından bir nûr, sızıntı hâlinde dağa aksedince dağ infilâk etti. Bu dehşetli manzara karşısında Mûsâ -aleyhisselâm- bayıldı. Ayıldığında haddi aştığı için Cenâb-ı Hakk’ı tesbîh ederek istiğfarda bulundu.
Bu Kur’ânî kıssadan şu netîceleri çıkarabiliriz: Bu kâinatta Allâh’ın zât tecellîsine tahammül edebilecek bir mekân mevcut değildir. Bu keyfiyet, dağın, zerrenin zerresi bir tecellîye tahammül edemeyerek berhavâ olmasıyla sâbittir. Cenâb-ı Hak, zâtı bakımından gâibdir. O ancak sıfat tecellîleri ve fiilleri itibârıyla bilinebilir. Bu sebepledir ki, Kur’ân-ı Kerîm’de mü’minler vasfedilirken; “Onlar gayba îmân ederler….” (el-Bakara, 3) beyân-ı ilâhîsi vârid olmuştur.
Diğer bir hakîkat ise Cenâb-ı Hakk’ın zât tecellîsini telâkkîye insan idrâkinin tahammül edemeyeceğidir. Bu hakikat de Mûsâ -aleyhisselâm-’ın düşüp bayılmasıyla sâbittir. Buna göre âlemimizde “zât tecellîsi” yoktur. Bu gerçek, zât tecellîsinin zuhûrundaki şiddet ve insanlarla cinlerin idrâkindeki kifâyetsizlik sebebiyledir.
[28]. en-Necm, 9. Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Mîrac gecesi, Cebrâîl -aleyhisselâm- dâhil, hiçbir mahlûkun hudûdunu aşamadığı Sidre-i Müntehâ’nın ötesine geçirildi. Cenâb-ı Hak ile arasında, kullarca telâkkîsi muhâl ve mahrem olan bir vuslat meydana geldi.
Bunlar, Hazret-i Mûsâ -aleyhisselâm- ile Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in muhâtab oldukları iki büyük tecellînin bizim idrâk seviyemize indirilmiş bir ifâdesinden ibârettir.
[29]. Kırat: Beş adet orta arpa ağırlığında bir ağırlık ölçüsü. Yaklaşık 0.2125 grama tekâbül eder.
[30]. Bkz. Buhârî, Zekât, 18, 50; Nafakât, 2; Müslim, Zekât, 94-97, 107, 124.
[31]. Bkz. Buhârî, Cihâd, 89; Büyû, 14.
[32]. Tirmizî, Zühd, 47/2380; İbn-i Mâce, Et’ime, 50.
[33]. el-Hicr, 98-99.
[34]. Bkz. İbnü’l-Cevzî, Sıfatü’s-Safve, II, 203-204.
[35]. Bkz. Buhârî, Büyû’, 5.
[36]. Bkz. Buhârî, Megâzî, 29; Rikâk, 17; Tirmizî, Zühd, 39/2371; İbn-i Sa’d, I, 400.
[37]. Dârimî, Mukaddime, 8. Ayrıca bkz. Tirmizî, Menâkıb, 1/3616.
[38]. Rekûsî: Sâbiî ve hristiyan karması bir din anlayışı.
[39]. Bkz. İbn-i Hişâm, IV, 246-249; İbn-i Kesîr, el-Bidâye, V, 62; İbn-i Abdilber, el-İstîâb, III, 1057; İbn-i Esîr, Üsdü’l-Gâbe, IV, 9.
[40]. Burada aynı zamanda ashâb-ı kirâmın tevâzû hâline dâir bir misâli görmekteyiz. Diğer rivâyetlerden öğrendiğimize göre aslında Peygamber Efendimiz’in ayakkabısına bağ takan kişi, hadîsi riâyet eden sahâbînin kendisidir. Ancak yüksek tevâzû ve mahviyeti sebebiyle burada meçhul bir ifâde kullanmaktadır. Sahâbe-i kirâma âit bu nevî tevâzû misallerine, rivâyetlerde sıkça rastlamak mümkündür.
[41]. Tirmizî, Edeb, 46/2810.
[42]. Ebû Dâvûd, Libâs, 1/4020; Tirmizî, Libâs, 29/1767.
[43]. Buhârî, Edeb, 18; Müslim, Fezâil, 64.
[44]. Buhârî, Ezân, 65.
[45]. Bkz. İbn-i Sa’d, II, 197; Buhârî, Tıbb, 47, 49; Müslim, Selâm, 43; Nesâî, Tahrîm, 20; Ahmed, IV, 367, VI, 57; Aynî, XXI, 282.
[46]. Mültezem: Kâbe’nin kapısı ile Hacer-i Esved arasında kalan kısma denir. Peygamber Efendimiz Mültezem’de durup sadrını, yüzünü, kollarını ve avuçlarını Kâbe’nin duvarına koymuş, kollarını ve ellerini iyice açarak duâ etmiştir. (Ebû Dâvûd, Menâsik, 54/1899) Bir hadîs-i şerîfinde de: “Hacer-i Esved ile Makam-ı İbrâhim arası Mültezem’dir. Burada duâ eden hastalar şifâ bulur.” buyurmuştur. (Heysemî, III, 246)
[47]. Heysemî, X, 242. Ayrıca bkz. Ebû Dâvûd, Harâc, 33-35/3055; İbn-i Hibbân, Sahîh, XIV, 262-264.
[48]. İbn-i Hişâm, Sîretü’n-Nebî, Beyrut 1937, Dâru’l-Fikr, I, 341; Taberî, Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân, Beyrut 1995, XXX, 279 [el-Leyl, 5-7 tefsirinde]; Süyûtî, Lübâbu’n-Nukûl,Beyrut 2006, s. 257-258.
[49]. el-En‘âm, 160.
[50]. Bkz. Kurtubî, XVII, 28; Zeylaî, Nasbu’r-Râye, II, 318; Hâkim, III, 270/5058.
[51]. Sâd, 86.
[52]. İbn-i Hişâm, II, 95, 98.
[53]. Taberânî, Evsat, VIII, 174; Beyhakî, Şuab, VI, 140; Süyûtî, el-Câmiu’s-Sağîr, I, 53/1963.
[54]. Tirmizî, Kıyâmet, 24/2458.
[55]. Bkz. İbn-i Hişâm, I, 312-313; Hâkim, III, 213; İbn-i Kesîr, el-Bidâye, III, 84.
[56]. Bkz. İbn-i Sa’d, I, 216-217; Ahmed, III, 322, 492; İbn-i Kesîr, III, 183-190.
[57]. İbn-i Hişâm, II, 33-34; İbn-i Kesîr, el-Bidâye, III, 184; İbn-i Hacer, el-İsâbe, IV, 353. Ayrıca bkz. Ebû Dâvûd, Sünnet, 19-20/4734.
[58]. Hâkim, Müstedrek, III, 385/5459.
[59]. İbn-i Kesîr, Bidâye, III, 83.
[60]. Vâkıdî, Meğâzî, I, 47.
[61]. İbn-i Kesîr, Bidâye, IV, 128.
[62]. Vâkıdî, II, 857-858.
[63]. Buhârî, Menâkıb 25, Eymân 3; Müslim, Salât, 119; İbn-i Hibbân,
IV, 534.
[64]. Buhârî, Fardu’l-Humus, 1.
[65]. Peygamber Efendimiz bu sözüyle:
“Sabah-akşam Rablerine, O’nun rızâsını dileyerek duâ edenlerle birlikte candan sabret. Dünyâ hayâtının süsünü isteyerek gözlerini onlardan ayırma. Kalbini Biz’i anmaktan gâfil kıldığımız, kötü arzularına uymuş ve işi-gücü aşırılık olan kimseye boyun eğme!” (el-Kehf, 28) âyetine işarette bulunmaktadır.
Burada Allah Teâlâ, Rasûl-i Ekrem -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e, İslâm’a ilk önce giren fakir ve düşkünlerle birlikte başlarına gelebilecek sıkıntılara sabretmesini ve onlara muâmelesinde oldukça hassas davranmasını emretmiştir.
[66]. Tirmizî, Zühd, 37/2352; İbn-i Mâce, Zühd, 7.
[67]. Bkz. Taberânî, el-Mu‘cemü’l-Kebîr, XII, 94-95.
[68]. Tirmizî, Zühd, 39/2368.
[69]. Tirmizî, Zühd, 30/2341; Ahmed, I, 62.
[70]. Tirmizî, Kıyâmet, 15/2444.
[71]. İbn-i Mâce, Zühd, 5.
[72]. Hânis kılmaz: Yemininin yerine gelmemesi gibi bir neticeye dûçâr etmez.
[73]. Sa’: 3,328 kgr.’lık bir ağırlık ölçüsü.
[74]. Bkz. Buhârî, Enbiyâ 54, Megâzî 53, Hudûd 11, 12; Müslim, Hudûd, 8, 9.
[75]. Nesâî, Cihâd, 6; Ahmed, III, 429; Süyûtî, I, 125.
[76]. Develer, güzel ses ve tegannîye meftundurlar. Deve çobanları da, sürülerini hızlandırmak için tegannîde bulunurlar. Buna “Hidâ” denir.
[77]. Hadîs-i şerîfte geçen “güzel kokular” rûhları incelik ve derinliklerle dalgalandıran ferahlıklardır. Latîf varlıklar olan meleklerin de hoşlandığı ve tâlip olduğu bir zevk-i bediîdir. Ayrıca güzel koku, temizlik nişânesidir. Çünkü temiz olan güzel kokar. Nitekim Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in mübârek tenleri de her zaman gül kokusuyla ıtırlanmış hâldeydi. Âdeta gül, O’ndan damlayan mübârek terlerden meydana gelmişti. O güller şâhı, bir çocuğun başını okşasa, uzun müddet o yavrucağın başı misk kokardı.
“Namaz” da, kulun Rabbi ile olan mülâkâtı olup Rabbânî bir vuslat ve Allâh’ı görürcesine yapılan bir ibâdettir. Rûhun Mîrâca yükselmesidir. Bu itibarla da göz nûrudur.
[78]. Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in evliliklerinin hiçbirinde nefsânî bir temayül ve düşkünlük görmek mümkün değildir. O hiçbir kıza gençliğinde de tâlip olmamış ve kendisine tâlip olan 40 yaşında, çocuklu, dul bir hanım olan Hazret-i Hatice ile evlenmeyi kabûl etmiş, ömrünün en zinde yıllarını onunla yaşamıştır. Ondan sonraki evlilikleri hep yaşlılık dönemine denk gelir. (54 yaşından sonra.)
Bunların hepsi de kendi arzusuyla değil, ilâhî emirle gerçekleşmiş ve pek çok hikmetinin yanında, bilhassa dînin, hanımlara onlar vâsıtasıyla öğretilmesi maslahatı gözetilmiştir. Üstelik bu evliliklere mazhar olan annelerimizin çoğu yaşlı, çocuklu ve çâresiz kimselerdir.
Hâsılı Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in birden fazla evlilik devresinin hem yaşlılık zamanına hem de dînin uzak bölgelere ulaştırıldığı devreye rastlaması, bu evliliklerin ilâhî tâyinle ve İslâm’ı daha geniş kitlelere rahatça ulaştırma gâyesiyle gerçekleştiğini açıkça ortaya koymaktadır.
Daha geniş bilgi için bkz. Osman Nûri TOPBAŞ, Hazret-i Muhammed Mustafâ, c. I, sf. 130-140.
[79]. İslâm hukûkuna göre, eğer kadın, nikâh esnâsında kendisine talâk (boşama) hakkı tanınmasını teklif eder ve o şartla nikâhlanırsa, kadın da boşama hakkına sahip olur. Mizaç veya diğer husûsiyetlerdeki uyuşmazlıklar sebebiyle âilenin devâmına imkân yoksa, İslâm hukûkunun öngördüğü mâzeretlerden dolayı, hâkim, infisah (nikâhı feshetme) kararı verebilir.
[80]. Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem- ve ashâb-ı kirâm, bu güzel ahlâkı en güzel şekilde yaşamış ve gelecek îmanlı nesillere de örnek olmuşlardır. Hâlık’ın şefkat ve merhamet nazarıyla mahlûkâta bakış tarzının İslâm târihinde sayısız tezâhürleri görülmüştür. Bunun nâdide misâllerinden biri de şudur:
II. Mahmûd’un âilesi Bezmiâlem Vâlide Sultan, Şam’da bir vakıf tesis etmiştir ki, vakfiyesinin bir maddesi de; çalışan hizmetkârların yanlışlıkla kırdıkları eşyâları veya bilmeyerek verdikleri zâyiâtı tazmin etmektir. Gâye, onların hakârete mâruz kalıp da kalplerinin kırılmaması, haysiyetlerinin rencide edilmemesidir.
[81]. el-Enbiyâ, 47.
[82]. Mahlûkâta merhamet ve şefkati emreden İslâm ahlâkının toplumdaki rûhânî netîcesi, batılı bir gözlemci olan Claud Farer tarafından şöyle ifâde edilmiştir:
“İstanbul’da uğradığınız meskûn bir mahallenin, müslüman veya gayr-i müslim mahallesi olduğunu, yöre kedi ve köpeklerinin size karşı aldığı tavırdan anlayabilirsiniz. Eğer kedi ve köpekler, sizinle şakalaşıyor ve çevrenizde sempati sergiliyorsa, bilin ki orası müslüman mahallesi; şayet savunma durumuna geçiyor ve size karşı tavır alıyorlarsa, gayr-i müslim bölgesidir.”
Hristiyan bir seyyâhın tespit ettiği bu manzara; “Yaratan’dan ötürü yaratılanlara merhamet, şefkat ve sevgi” hissiyâtının Osmanlı toplumunda nasıl bir enginlikte yaşandığının çok açık bir tezâhürüdür.
[83]. Çizilen bu resimler, hâlen Mevlânâ müzesinde bulunmaktadır.
[84]. Bkz. Hâkim, III, 10; Ahmed, I, 89, 96, 117, 127; IV, 309; İbn-i Sa’d, I, 376, 412, 420-423; II, 272; İbn-i Kesîr, el-Bidâye, VI, 31-33; Tirmizî, Şemâil, s. 15.
[85]. İbn-i Sa’d, I, 121, 365, 422-425; Heysemî, IX, 13.
[86]. A’lâ-yı illiyyîn: Yücelerin en yücesi. Esfel-i sâfilîn: Aşağıların en aşağısı.
[87]. Bkz. Taberî, IX, 87-88; İbn-i Kesîr, II, 259, (A‘râf, 154 tefsîrinde).
[88]. Mustafa Özdamar, Yaman Dede, s. 191-192, Mârifet Yayınları, İstanbul 1994.
[89]. Efendimiz’in bu nevî mûcizeleri için bkz. Buhârî, Menâkıb, 25.
[90]. Livâü’l-Hamd: Hamd sancağı; ümmet-i Muhammed’in mahşer günü altında toplanacağı sancak.
[91]. Ârif Nihat Asya, Duâlar ve Âminler, İstanbul 1973, s. 122.
[92]. “İ’câz”, bir kimseyi âciz bırakmak, geri bırakmak ve yarışta öne geçmek gibi mânâlara gelir. İ’câzın tahakkuk ettiği hârikulâde hâdiseye de “mûcize” denir. (İbn-i Manzûr, Lisânü’l-Arab, “عجز” md., V, 369)
[93]. el-Kamer, 1-3; Buhârî, Menâkıb 27, Menâkıbu’l-Ensâr 38, Tefsîr 54/1; Müslim, Münâfıkîn, 43, 47, 48; Ahmed, I, 377, 413.
[94]. Buhârî, Megâzî 29, Menâkıb 25, Et’ime 6; Müslim, Eşribe, 141, 142; Tirmizî, Menâkıb, 6;Muvatta, Sıfatü’n-Nebî, 19.
[95]. Buhârî, Menâkıb 25, Şurût 15, Cihad 132; Müslim, Fezâil, 6; Tirmizî, Menâkıb, 6.
[96]. Müslim, Cihâd, 81.
[97]. Buhârî, Menâkıb, 25; Tirmizî, Cum’a 10, Menâkıb 6; Nesâî, Cum’a, 17; İbn-i Mâce, İkâme, 199; Dârimî, Mukaddime 6, Salât 202; Ahmed, I, 249, 267, 315, 363.
[98]. Buhârî, Ezân, 88.
[99]. Beyhakî, Delâilü’n-Nübüvve, VI, 75.
[100]. Süyûtî, el-Hasâisu’l-Kübrâ, trc. Naim Erdoğan, İstanbul 2003, s. 186.
[101]. Bkz. el-Mülk, 9.
[102]. Bkz. el-Mü’minûn, 38; el-Müddessir, 24-25.
[103]. Bkz. Yûnus, 2; el-Hicr, 6; el-İsrâ, 47; el-Furkân, 8; es-Sâffât, 36; Sâd, 4; ed-Duhân, 14; et-Tûr, 29-30; el-Kalem, 51.
[104]. Bkz. el-Hâkka, 41-42; et-Tekvîr, 25; eş-Şuarâ, 210-211.
[105]. Bkz. el-Bakara, 97; eş-Şuarâ, 192-194; Tâhâ, 4; es-Secde, 2; el-Vâkıa, 80.
[106]. Bkz. el-Furkân, 4-5.
[107]. Bkz. en-Nahl, 103, eş-Şuarâ, 210-212.
[108]. Bkz. el-Enbiyâ, 5; Suat Yıldırım, “Kur’ân” md., Diyânet İslâm Ansiklopedisi, XXVI, 393.
[109]. Muhammed Said Ramazan el-Bûtî, Min Ravâi’ı’l-Kur’ân, Beyrut 1996, s. 125.
[110]. Dikkat edilirse Cenâb-ı Hak her defâsında, diledikleri bütün mahlûkattan yardım alabileceklerini de ifade etmek sûretiyle Kur’ân’ın beşer kelâmı olmadığını çok kesin bir şekilde îlân etmiş olmaktadır.
[111]. el-Bakara, 24.
[112]. el-Müddessir, 24.
[113]. el-Kamer, 2.
[114]. el-Furkân, 4.
[115]. el-En’âm, 25; el-Enfâl, 31 vb.
[116]. Fussılet, 26.
[117]. Bkz. Bûtî, Ravâi’, s. 126, 129, 130; İsmâil Karaçam, Sonsuz Mûcize Kur’ân, İstanbul 1987, s. 159-175; Nasrullâh Hacımüftüoğlu, Kur’ân’ın Belâğatı ve İ’câzı Üzerine, Erzurum 2001, s. 58-62, 90.
[118]. Müteşâbih: Kur’ân-ı Kerîm’de mânâsı kapalı, birçok mânâya gelebilen, tefsîrinde güçlük çekilen âyet veya kelimelerdir. Bunlara müteşâbihât denir. Hangi mânâya geldikleri, hâricî bir delil olmadan hakkıyla anlaşılamaz.
[119]. Hâdisenin tafsîlâtı için Prof. Dr. Feridun Nâfiz Uzluk tarafından tercüme edilip “Rapor” ismiyle yayınlanan esere bakılabilir. Bu eser, 1996 senesinde Sebil Yayınevi tarafından İstanbul’da basılmıştır.
[120]. Tafsîlât için bkz. Muhsin Demirci, Vahiy Gerçeği, İstanbul 1996, s. 69-71.
[121]. Bkz. Ahmed, II, 231; Heysemî, IX, 18, 20, 21.
[122]. Bkz. Yûnus, 15-16.
[123]. Bkz. el-Kehf, 110; el-A’râf, 118; el-En’âm, 50.
[124]. Bkz. Müslim, Zühd, 72.
[125]. Bkz. Ebû Dâvûd, Salât, 120-121/786; Tirmizî, Tefsir, 9/3086; Ahmed, IV, 218; Ali el-Müttakî, Kenz, II, 16/2960.
[126]. Subhi Sâlih, Mebâhis, s. 27-33.
[127]. Tirmizî, Fedâilü’l-Kur’ân, 25/2926; Dârimî, Fedâilü’l-Kur’ân, 6.
[128]. Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz, sadece sıkıntılı zamanlarında değil, her zaman vahyin inmesiyle çok sevinir, Cenâb-ı Hak’la bir bağlantısı olduğu için mesrûr olurdu. (Bkz. Buhârî, Tefsir, 19/2; Tirmizî, Tefsir, 19/3157; Zerkânî, Menâhil, I, 53) Hattâ ashâb-ı kirâm da vahyin gelmesi ile büyük bir sevinç duyarlardı. (Müslim, Fedâilu’s-Sahâbe, 103)
[129]. Meryem, 64.
[130]. Ebu’s-Suûd, I, 174, (el-Bakara, 144).
[131]. Bkz. en-Nûr, 11-21; Buhârî, Şehâdât 15, 30, Hibe 15, Cihâd 64, Megâzi 11, 34, Tefsir 12/3, 24/6, 11, Eymân 18, İ’tisan 28, Tevhîd 35, 52; Müslim, Tevbe, 56.
[132]. Cenâb-ı Hakk’ın, bu evliliği emretmesinde pek çok sebep ve hikmet vardır. Bunlardan biri şudur: Evlât edinme, bir câhiliye âdeti idi. Bu âyet-i kerîme ile Allah Rasûlü’nün, evlâtlığı olan Zeyd bin Hârise’nin boşadığı hanımını alması emredilerek, İslâm hukûkunda “Tebennî: Evlât edinme” hukûku iptal edilmiş oldu.
Cenâb-ı Hak şöyle buyurur:
“…Allah, evlâtlıklarınızı öz çocuklarınız (gibi) kılmamıştır. Bu, sizin ağızlarınızla söylediğiniz (fakat hakikati olmayan) sözünüzdür. Allah ise hakikati söyler ve doğru yola iletir.” (el-Ahzâb, 4)
[133]. Bkz. Buhârî, Tefsîr, 33/6; Tirmizî, Tefsîr, 33/3212-3.
[134]. Bkz. Tirmizî, Tefsîr, 33/9.
Yine Hazret-i Âişe -radıyallâhu anhâ- şöyle demiştir:
“Kim Rasûlullâh’ın Allâh’ın kitâbından bir şeyi gizlediği zannına kapılırsa Allâh’a en büyük iftirâyı atmış olur. Çünkü Allah Teâlâ şöyle buyurmaktadır:
«Ey Rasûl! Rabbinden Sana inen vahiyleri tebliğ et. Eğer bunu yapmazsan Rabbinin elçiliğini yerine getirmiş olmazsın! Allah Sen’i insanlardan koruyacaktır. Emin ol ki Allah, kâfirleri murâdlarına erdirmeyecektir!» (el-Mâide, 67)” (Müslim, Îmân, 287)
[135]. Bu âyet-i kerîmelerdeki itâb ve tenkit, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e âit bir zelle sebebiyledir. Zelle, peygamberlerin işlediği gayr-i irâdî hatâdır. Bu zelleler peygamberlere murâd-ı ilâhî ile şu gâyelere mâtuf olarak yaptırılır:
1. Cennete girmeleri teminat altında olan peygamberlere âcizliklerini idrâk ettirmek,
2. Kendilerinin lutf-i ilâhîye müstağrak olduklarını bilerek vazîfelerine ihtimam göstermelerini sağlamak,
3. İşlenen zelleyi ümmete irşad vesilesi kılmak,
4. Seçkin kulların, böyle îkazlar karşısında rikkat-i kalbiyye sahibi olup bu ve benzeri fiillerden kaçınarak Kur’ân ahlâkına kavuşmalarını temin etmek,
5. Peygamberlerin de beşer olduğunu gösterip, insanların hristiyanlıkta olduğu gibi onlara ulûhiyet izâfe etmelerine mânî olmak.
[136]. Mücmel, mânâsı özlü ve kapalı olup îzah edilmedikçe maksadı tam olarak anlaşılamayan ifâdelerdir.
[137]. Bkz. el-Feth, 24-25.
[138]. Gary Miller (Abdülahad Ömer), The Amazing Qur’an/Eşsiz Mûcize Kur’ân, (trc. Dr. Erdoğan Baş), İstanbul 2007, s. 61.
[139]. İbn-i Atiyye, el-Muharraru’l-Vecîz fî Tefsiri’l-Kitâbi’l-Azîz, Beyrut 1413, I, 52.
[140]. Hâdisenin tafsîlâtı için bkz. Muhammed Hamîdullah, Kur’ân-ı Kerîm Târihi, İstanbul 1993, s. 94-95.
[141]. Ahmed,
IV, 83, 85.
[142]. Buhârî, Tefsîr, 52.
[143]. Taberî, VII, 4, (el-Mâide, 83).
[144]. Ahmed, II, 17; İbn-i Hişâm, I, 369-371; Heysemî, IX, 62.
[145]. İbn-i Hişâm, I, 407-408; İbn-i Sa’d, IV, 237-238.
[146]. İbn-i Hişâm, I, 395-396.
[147]. el-Cin, 1-2.
[148]. Hattâbî, Beyân, s. 64-65.
[149]. Lord John Davenport: 19. yüzyılın sonunda yaşamış İngiliz şarkiyatçı.
[150]. Johann Wolfgang von Goethe: 1749-1832 yılları arasında yaşamış, dünyâca ünlü roman, tiyatro yazarı, Alman şâir.
[151]. John Davenport, An Apology for Mohammed and Koran, London, 1869, s. 66.
[152]. Bkz. Drâz, en-Nebeü’l-Azîm, s. 92.
[153]. Bkz. el-Furkân, 6.
[154]. Bkz. Tâhâ, 113; el-Kasas, 51.
[155]. Taşköprülüzâde Ahmed Efendi, 1495-1561 yılları arasında yaşamış büyük Osmanlı âlimlerindendir. Babası, Yavuz Sultan Selim’in hocalarındandır. Kendisi Kânûnî devri ulemâsından olup başta Bursa, Edirne ve İstanbul olmak üzere muhtelif şehirlerde müderrislik yapmış, Bursa ve İstanbul kadılıklarında bulunmuş ve birçok eser vermiştir.
[156]. Taşköprülüzâde, Mevzuâtü’l-Ulûm, sad: Mümin Çevik, İstanbul 1975, I, 412; Şakir Kocabaş, Kur’ân’da Yaratılış, s. 47.
[157]. Bkz. Kurtubî, XIX, 271, (el-İnşikâk, 5); Süyûtî, İtkân, III, 369; Samerrâî, et-Ta’bîru’l-Kur’ânî, s. 19.
[158]. Râzî, II, 147, (el-Bakara, 30); Süyûtî, İtkân, III, 369; M. Hamdi Yazır, I, 47 (Besmele tefsîrinde).
[159]. Hûd, 44.
[160]. Ahmed Cevdet Paşa, Kısas-ı Enbiyâ ve Tevârih-i Hulefâ, İstanbul 1976, I, 83.
[161]. Fâdıl Sâlih Samerrâî, Lemesâtün Beyâniyye, Amman 2003, s. 193-197.
[162]. el-Mâide, 67.
[163]. Bkz. el-Feth, 27.
[164]. Bkz. en-Nasr, 2.
[165]. Bkz. et-Tevbe, 33; el-Feth, 28; es-Saff, 9.
[166]. Bkz. el-Feth, 16, 27.
[167]. Bkz. el-Bakara, 23-24.
[168]. Bkz. el-Hicr, 10.
[169]. İnsanda iki rûh vardır. Cenin, rahimde ilk olarak halk âleminden gelen rûhla nebâtî bir şekilde hayâtiyetini devâm ettirir. Halk âleminden gelen bu rûh, bedenin vefâtıyla son bulur. İkinci rûh ise, emir âlemindendir. Cenâb-ı Hakk’ın Kur’ân-ı Kerîm’de: “Ona (insana) şekil verdiğim ve rûhumdan üfürdüğüm zaman…” (el-Hicr, 29) şeklinde ifâde buyurduğu bir keyfiyettir. Ebedîlik vasfı vardır, ölümü yoktur. Kıyâmet günü kendisine yeniden beden giydirilecektir. Bu rûh, hadîs-i şerîfte buyrulduğu üzere bir melek tarafından yüz yirminci gün cesede ilkâ edilir. Yüz yirminci güne kadar, gelişen ceset, nebâtî bir büyüme hâlindedir. Yüz yirminci gün Cenâb-ı Hak’tan gelen rûh üflendikten sonra insânî ve rûhânî vasıflar teşekkül eder.
[170]. Eserimizdeki yabancı ilim adamlarının Kur’ân-ı Kerîm karşısındaki hayret ve hayranlıklarını bildiren ifâdeler ve onlarla yapılan mülâkâtlar, umûmiyetle Abdülmecid ez-Zindânî’nin ilmî konferanslarındaki derlemelerinden alınmıştır.
[171]. İnsanlarla birlikte bütün hayvanların. Çünkü “dâbbe” kelimesi kullanılıyor. Buna bitkiler ve ağaçlar dâhil değildir.
[172]. 16. asırda Galileo, Dünyâ’nın döndüğünü ifade ettiği için Engizisyon Mahkemesi’ne verilmişti. Hristiyanlık dînine aykırı görüş beyan ettiği için îdâmına karar verildi. Galileo, kurtulmak için; “Yanıldım, Dünyâ dönmüyor.” dedi. Bu şekilde canını kurtardı. Mahkemeden çıkarken arkadaşlarına; “Ben dönüyor desem de dönmüyor desem de Dünyâ dönüyor.” dedi.
Galileo, bu bilgileri Abbâsî devrindeki müslümanların keşiflerinden öğrenmişti. O zamanlar Mûsâ kardeşler Sincar mıntıkasında yaptıkları çalışmalar neticesinde, bir meridyen yayının 360 derece ve bir dereceye tekâbül eden mesafenin 106-2/3 km. olduğunu, ayrıca Dünyâ’nın çevresinin 8000 fersah (yaklaşık 39.000 km) olduğunu tespit etmişlerdi. Bugünkü modem âletlerle yapılan hesaplamalarda Dünyâ’nın çevresi 40.000 km. bulundu. Bu rakamlar arasındaki çok az fark, onların ilimdeki yüksek derecesini göstermektedir. (Bkz. Mahmut Kaya, “Beytü’l-Hikme”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1992, VI, 89; İsmail Hakkı İzmirli,İslâm Mütefekkirleri ile Garb Mütefekkirleri Arasında Mukâyese, (Notlar İlavesi ile Sadeleştiren: Süleyman Hayri Bolay), Ankara 1977, s.16; Şemsettin Sami, Kâmusu’l-Âlâm,(Tıpkıbasım), Kaşgar Neşriyat, Ankara 1996, VI, 4194)
[173]. Power of Nature, National Geogrophic Socitey, Washington D.C. 1978, s. 12-13.
[174]. Husûf (Ay tutulması) ve Küsûf (Güneş tutulması) namazları sünnet-i seniyyedir. Çünkü bunlar azamet-i ilâhiyyenin tezâhürleridir. Güneş ve Ay’ın ilâhî kudret akışları içinde devâm edip gittiğini göstermektedir. Kılınan namaz ise, Cenâb-ı Hakk’a sığınma ve O’na şükretmenin bir nişânesidir. İnsan tefekkür etmelidir ki, Ay ve Güneş olmasa, gecemiz ve gündüzümüz karanlıklar içinde kalır, Cenâb-ı Hakk’ın onlarda yarattığı nîmetlerden istifâde edemezdik.
[175]. Tafsîlât için bkz. Vahidüddin Han, İslâm Meydan Okuyor, trc. Cihad H. Reşad, İstanbul 1996, s. 107.
[176]. el-Enbiyâ, 21/30.
[177]. Hûd, 11/7.
[178]. Bkz. er-Ra’d, 13/2; Lokman, 31/10; el-Hacc, 22/65.
[179]. Bir kısım âyetler için bkz. el-Bakara, 2/29; el-İsrâ, 17/44; el-Mülk, 67/3.
[180]. Yâsîn, 36/38-40.
[181]. el-En’âm, 6/125.
[182]. Kâinattaki bütün gök cisimleri, saat ibresinin tersi istikâmetinde hareket etmekte, hepsi de dönmektedir. Fakat her birinin farklı yörüngesi ve dönüş süresi olduğundan, birbirleriyle çarpışmazlar.
[183]. Yahudîlerin yazılı kutsal kitabı olan Ahd-i Atik üç bölümden oluşur. İlk kısmı Tevrat’tır ve yaratılıştan Hazret-i Mûsâ’nın vefâtına kadarki hâdiselerden bahseder. Eski Ahid’in ikinci kısmı “Nebîler”, üçüncü kısmı ise “Kitaplar”dır. Bu iki kısım, Hazret-i Mûsâ’dan sonra meydana gelen hâdiselerden, bir nevî İsrâiloğulları’nın Hazret-i Mûsâ’dan sonraki târihinden bahseder.
[184]. Walter Wreszinski, Ägyptische Inschriften aus dem K.K. Hof Museum in Wien, 1906, J. C. Hinrich’sche Buchhandlung.
[185]. Hermann Ranke, Die Ägyptischen Personennaman, Verzeichnis der Namen, Verlag Von J. J. Augustin in Glückstadt, Band I, 1935, Band II, 1952.
[186]. Bkz. Maurice Bucaille, Mûsâ ve Firavun, trc. Ayşe Meral, İstanbul 2002, s. 144-152; Zaman Gazetesi, 1 Ekim 2007 Pazartesi; http://www.zaman.com.tr/webapp-tr/haber.do?haberno=595189
[187]. el-Mâide, 31.
[188]. el-A’râf, 31.
[189]. Bu hususta insana hayranlık veren pek çok misâl mevcuttur. Bunların bir kısmı için bkz. Vahidüddin Han, İslâm Meydan Okuyor, s. 113-138.
[190]. Bkz. Şâkir Kocabaş, Kur’ân’da Yaratılış, s. 157.
[191]. Şâkir Kocabaş, Kur’ân’da Yaratılış, s. 104. Bkz. Barrow, J.D. ve Tipler, F. The Anthropic Cosmological Principle, Oxford University Pres, 1996, s. 5.
[192]. Şâkir Kocabaş, Kur’ân’da Yaratılış, s. 149.
[193]. Bkz. Vahidüddin Han, İslâm Meydan Okuyor, s. 132-133, 136.
[194]. Bkz. el-Bakara, 117; Âl-i İmrân, 47; en-Nahl, 77; Yâsîn, 53.
[195]. Mahrut: Tabanı dâire şeklinde, üst kısmı sivri hendesî (geometrik) şekil, koni.
[196]. Bkz. Vahidüddin Han, İslâm Meydan Okuyor, s. 111-112.
[197]. Muhammed Cemâlüddîn Kâsımî, Mehâsinü’t-Te’vîl, Kahire ts., II, 219.
[198]. Bkz. Buhârî, Nikâh 6, 32, 35, Fedâilü’l-Kur’ân 21, 22; Müslim, Nikâh, 76.
|
|
|
|
|
|
|
Bugün 55 ziyaretçi (144 klik) kişi burdaydı!
|
|
|
|
|
| Bugün 793 ziyaretçi (2013 klik) kişi burdaydı! |
|
 |
|
|
