 |
|
|
 |
|
| ABDULHAMİD HAN |
ABDÜLHAMİD HAN
Osmanlı padişahlarının 34'üncüsü olan Sultan II. Abdülhamid Han aklı, zekası ve ilmi fevkalade üstün olan bir zattı. Batılıların ve iç düşmanların asırlar boyunca devleti yok etmek için hazırladığı yıkıcı, sinsi planlarını sezip, önlerine aşılmaz bir set olarak dikildi. Hazırlayanları ve maşa olarak kullandıkları yerli işbirlikçilerini, sahte kahramanları işbaşından uzaklaştırdı.
İşte bu büyük zatın 10 şubat, 96. yıldönümü idi. Yıldönümü vesilesi ile Yıldız Üniversitesi ve İstanbul Medeniyet Üniversitesi işbirliği ile iki açık oturumdan oluşan etkinlik düzenlendi. İlk panel Abdülhamid'in sağlık politikasıyla ilgiliydi. Oturum başkanlığını yaptığım bu panelde konuşmacılar özet olarak şunları anlattılar:
Prof. Dr. Hüsrev Hatemi; Abdülhamid'in çok iyi niyetli, sağlam karakterli ve vefalı bir insan olduğunu söyledi. Kendisinden çok devleti düşünürdü. 33 sene zalimlik yapmadan devleti ustalıkla idare etmişti. Ona atılan iftiralardan biri de pinti olduğuna dairdi. Bu çok çirkin bir suçlama olduğunu ifade etti. Aristokrat havada, halktan uzak yaşamamıştı. Atatürk'ün Abdülhamid'i küçümseyici veya kötüleyici bir sözünün olmadığını da ekledi.
Prof. Dr. Nil Sarı ise Abdülhamid'in sağlık alanındaki eserlerinden söz etti ve bazılarının fotoğraflarını gösterdi. Abdülhamid 90 adet gureba hastanesi, 19 adet belediye hastanesi, 89 adet askeri hastane ayrıca eğitim hastaneleri, kadın hastaneleri, akıl hastaneleri açmıştı. Bu hastaneler ülkemizden Lübnan'a, Yemen'den İsrail'e, Makedonya'dan Suriye'ye, Yunanistan'dan Libya'ya, Suudi Arabistan'dan Irak'a pek çok yerleşim bölgesine yayılmıştı. Ayrıca eczaneler, hapishane, sağlık merkezleri, fakirler, acizler ve hacılar için misafirhane de pek çoktur. Müthiş bir sağlık hizmetidir bu. Maalesef tahttan düştükten sonra bu eserlerin isimleri değiştirilmiş, bazıları yıkılmış ve bir kısmı da başka alanlarda kullanılmaya başlanmıştır. Kısacası bu büyük insan unutturulmak istenmiştir. Kasımpaşa, Haydarpaşa, Gülhane ve Mektebi Tıbbiye-i Şahane adlı eğitim ve üniversite hastanelerini açan da Abdülhamid olmuştur.
Doç. Dr. Adem Ölmez ise Abdülhamid Han'ın özellikle eğitim, sağlık, ulaşım ve asayişe önem verdiğini anlattı. Zamanında yeni bulunan aşıları ülkeye getirmiş, aşı ve kuduz hastalığı üzerine merkezler kurmuş, Bimarhaneleri yani akıl hastanelerini ıslah etmiştir. Akıl hastalarına zincir kullanımını yasaklayarak bugün bile saldırgan hastalarda kullanılan gömleği yerine koymuştur.
Dr. Şerif Esendemir konuşmasına Necip Fazıl'ın, "Abdülhamid'i anlamak her şeyi anlamak olacaktır." sözleriyle başladı. Abdülhamid'in tren yolları, bakteriyolojihane, cami ve mektepler yaptırdığını, çağına uygun yaşlılık politikası izlediğini, habitat yani biyosferi merkezi alan ekolojik politikaya önem verdiğini anlattı.
Bunları dinlerken aklıma hep başbakanımız Recep Tayyip Erdoğan çağrışım yaptı. O da ülkeye duble yollar, hızlı trenler, Marmaray, üçüncü boğaz köprüsü, çok sayıda havaalanı gibi sayılamayacak eserler hediye etti. Sağlık alanında yeni hastaneleri hizmete açtı. Sağlık hizmetlerini halka yaydı. Eğitim alanını pek çok üniversite, sayısız derslik ve binlerce yeni öğretmenle destekledi güçlendirdi. Kısacası Abdülhamid'in çağdaş bir takipçisiyle karşı karşıyayız.
Abdülhamid Han'ı nasıl ki bir takım vicdansız, merhametsiz ve acımasız kişiler, iç ve dış düşmanların oyununa gelerek, maşası olarak bir saray darbesi ile düşürdülerse aynı komplo şu an başbakanımıza karşı düzenlenmektedirler. Bu ülkeye hizmet etmek bazılarının gözüne batmakta ve ellerinden geleni yapmaktadırlar.
Rabbim Başbakanımızı korusunu2026 |
|
|
|
|
 |
.
Salâhaddin Eyyûbî kimin kahramanıdır?
Ürdün'de iken Filistinli gençler arasında çok meşhur Yecib Salâhaddin (Salâhaddin lâzım) adlı bir marş dinlemiştim. Kasdedilen Salâhaddin Eyyûbî idi tabii. Hıristiyan Arapların bile, Kudüs'ü "menfur" Yahudilerden kurtaracak bir "Saladin" beklediklerini hayretle görmüştüm. Salâhaddin Eyyûbî, sadece İslâm âleminde değil, Avrupalılar tarafından da tanınan ve takdir edilen bir şahsiyettir. Hayatı filmlere mevzu olmuştur. Bunda mağluplarına gösterdiği ve Avrupalıların pek yabancı olduğu âlicenaplığın da rolü vardır elbette. MISIR'IN İKİNCİ FATİHİ Gerçek ismi Yusuf'tur. Doğum yeri olan Irak'ın kuzeyindeki Tikrit, şimdi Salâhaddin diye anılıyor. Saddam'ın da memleketidir. Zavallı, kendisini II. Salâhaddin ilan etmişti. Salâhaddin, ilme ve dine düşkün babası tarafından iyi yetiştirildi. Hâfız ve fakih idi. Selçukluların Tikrit muhafızı oldu. Harblerde dikkat çeken kahramanlığını Suriye Atabeyi Nureddin Zengî'ye anlattılar. O da kendisini yanına aldı. Mısır'da hüküm süren Şiî Fâtımîleri bertaraf etmek üzere gönderdi. Haçlılardan yardım alan Fâtımîler, herkesin geçilmez dediği Tîh çölünü aşan ve Nil'i yüzerek geçen Salâhaddin'in önünde duramadı. Salâhaddin, Fâtımîlerin veziri olup kaleyi içeriden fethetti. İslâm tarihinde çok uğursuz bir rol oynayan bu hanedanı devirip, Mısır'da tekrar Sünnî akideyi hâkim kıldı. 1171'de hutbeyi Abbasî halifesi adına okuttu. O da kendisini sultan ilan etti. Nureddin Zengî vefat edince, Salâhaddin, Suriye, Irak ve Güneydoğu Anadolusu'na da hâkim oldu. Müslümanları Haçlılara karşı birleştirdi. Eyyûbîler, tarihin kısa ömürlü, fakat en parlak devletlerindendir. Bu sayede arkadan gelen Memlûk Sultanı Baybars, hem Haçlıları, hem Moğolları yenerek, Salâhaddin'den de büyük bir iş başardı. PAPA KAHRINDAN ÖLDÜ Bu sırada Filistin ve Lübnan'da hüküm süren Haçlılar, anlaşmayı bozup Hazret-i Peygamber'in kabrini yıkarak na'şını kaçırmaya karar verdiler. Salâhaddin, süratle üzerlerine yürüdü. Hıttîn'de hepsini bozguna uğrattı. Akkâ, Beyrut, Sayda ve nihayet Kudüs düştü. 88 yıldır Haçlıların elinde olan Kudüs'ün düşüşü Avrupalıları şaşkına uğrattı. Papa kahrından öldü. Alman Kralı Friedrich Barbarossa, Fransız Kralı Philippe ve İngiliz Kralı Arslan Yürekli Richard, eli silah tutan kim varsa toplayıp Kudüs'ü kurtarmaya geldiler. 1189'da Akkâ kuşatıldı. Salâhaddin Eyyûbî, iki sene kaleyi müdafaa etti. Zaman zaman huruç hareketleri ile düşmana zâyiat verdirdi. Tarihe geçen bu emsalsiz mukavemet neticesinde Akkâ düştü ise de, Haçlılar elli bin zâyiat verdiler. Bunun intikamını halkı kılıçtan geçirerek aldılar. Halbuki Salâhaddin, Kudüs'ü aldığında, halkın 40 gün içinde serbestçe şehri terk etmelerine izin vermişti. Böylece III. Haçlı Seferi muvaffak olamadı. Kaleden çıkan bir avuç mücahidi gören Haçlılar çok şaşırdılar. "Bizi iki sene uğraştıran bunlar mıydı?" demekten kendilerini alamadılar. Şam'a çekilen Salâhaddin, Mescid-i Aksâ'yı tamir ettirdikten sonra hastalandı. Ölüm döşeğinde iken hazırlattığı kefenini bir mızrağın ucuna bağlatıp bir tellâlın eline vererek sokaklarda; "İşte Sultan Salâhaddin, şan ve şerefe kavuşmuş olduğu halde, dünyadan bu kefenle gidiyor!" diye bağırttırdı. 1193'te vefat etti. Geride mezarını kaldırmaya bile yetecek parası olmadığı görüldü. Tarihte ender yetişen şahsiyetlerdendir. Hayatı hep hizmetle geçti. Rahat yüzü görmedi. Basit bir mümin gibi yaşadı. Ahlâklı, eli açık, merhametli ve âdildi. Zamanı, İslâm tarihinin parlak bir sayfasıdır. İlmi himaye etti. Şam medreselerinde 600'den fazla fakih ders verirdi. Maiyetine arkadaş gibi davranırdı. Kendisini gören, sultanın huzurunda olduğunu anlamazdı. Akka müdâfaası sırasında, bir şikâyette bulunan kadıncağıza "Şimdi sırası mı?" diyecek oldu. "Mademki başımıza sultan olarak geçtiniz, işimizi halletmeye mecbursunuz" deyince kadının işini halletti. Böylece Salâhaddin (Dinin iyiliği) adını hakkıyla taşıdı. Alman imparatoru bu büyük kahraman için mermer bir lahit göndermiş; Sultan Hamid eskisinin yanına konulmasını emretmiştir. 1920'de Şam Fransızların eline düşünce, General Gouraut, Salâhaddin'in kabrine ayağıyla birkaç defa vurup, "Haçlı Seferi asıl şimdi bitti! Uyan Saladin! Biz döndük!" dediği meşhurdur. KÜRT MÜ, TÜRK MÜ? Salâhaddin Eyyûbî, ırk itibariyle ne Kürt ne de Türk'tür. Dedesinin babası Mervan, tarihçi İbni Haldun'a göre Himyer soyundan bir Arab'dır. Azerbaycan'ın Düvin şehrinde Revâdiye aşiretinin reisi idi. Sonra Selçuklu atabeyleri tarafından Kuzey Irak'taki Tikrit'e kale muhafızı tayin edildi. Revâdîler, Kafkasya'ya da sonradan gelmişlerdir. Asılları Yemen'den Basra'ya gelip yerleşen bir Arap aşiretidir. Zamanla Kürt Hizbânê cemaati arasında yaşayarak Kürtleşmiştir. İbni Hallikan, İbni Esîr ve Şerefhan da böyle söyler. Salâhaddin'in annesi Türk idi. Nitekim kardeşlerinin Turanşah, Tuğtekin, Tokuş, Böri gibi otantik Türk isimleri taşıması tesadüfî değildir. Eniştesi Erbil Emiri Muzaffereddin Gökbörî idi. Parlak Mevlid cemiyetleri tertiplemesiyle tanınmıştır. Zevcesi Nureddin Zengi'nin dulu idi. Salâhaddin, Kürtleşmiş bir Arab ailesinden gelmekle beraber, yaşadığı vasat itibariyle Türkçe konuşuyordu. Selçuklu Atabeylerinden vazife almıştır. Umumi kaidelere göre biyografisi verildiği zaman "Selçuklu devlet adamı" denilmektedir. İmparatorluklarda devlet adamlarının, hatta hükümdarların bile muayyen bir ırktan olması bahis mevzuu değildir. Bugün milliyetçi Kürtlerin çok sahip çıktığı Salâhaddin Eyyûbî, bu sebeplerden dolayı tarihî bakımdan Türk sayılıyor. Mısır ve Suriye'de kurduğu Eyyûbî Devleti ise tam bir Arap devleti karakterindedir. Bu yüksek şahsiyet, bütün Müslümanlar için iftihar kaynağı olduğu gibi, dünya tarihinde de parlak bir nâm ile anılmaktadır. Salâhaddin Eyyûbî'ye bu sual sorulsa idi, muhtemelen şaşırır, "Elhamdülillah Müslümanım" derdi.
04.01.2012
Fransa dostluğu Türklere uğur getirmedi
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
 Osmanlı Devleti asırlardır sürdürdüğü dışa kapalı hayat tarzını XIX. yüzyılın başlarında değiştirmek zorunda kaldı. Avrupalı tüccarlar Osmanlı ülkesine yayılıyordu. Peş peşe mağlubiyetler, askerî hususlarda üstünlük gösteren Avrupa ile temasa zorluyordu. NEDEN AVRUPA? NİÇİN FRANSA? Müesseselerin ıslahı için her zaman bir ilham kaynağına ihtiyaç vardır. Daha üstün olduğu düşünülen bir sistem örnek alınır. Osmanlılarda da böyle olmuştur. Avrupa daha iyi olduğu için değil, güçlü olduğu için örnek alınmıştır. Hayranlıktan değil, mecburiyetten taklit edilmiştir. Kaptan-ı Deryâ Halil Paşa'nın "Eğer Avrupa'yı taklitte acele etmezsek, Asya'ya çekilmeğe mecbur olacağız!" sözü bunu ifade eder. Tanzimatçılarının önünde örnek olarak Avrupa'nın en güçlü dört devleti vardı: İngiltere, Fransa, Avusturya ve Rusya. Bunlardan Fransa tercih edildi. Her şey tepeden tırnağa bu örneğe göre yeniden yapılandırıldı. Neden acaba farklı halkları bünyesinde barındıran imparatorluklar olmak itibariyle Osmanlı Devleti'ne daha çok benzeyen Avusturya, Rusya veya İngiltere değil de millî bir devlet olan Fransa tercih edildi? Fransa ile dostâne münasebetler çok eskiye dayanır. Osmanlı Devleti'nin de düşmanı olan Almanya'ya düşmandı. "Düşmanımın düşmanı dostumdur!" prensibi, iki ülke arasında yakınlık meydana getirdi. Sultan III. Selim, Fransa'nın askerî zaferlerine hayrandı. Daha şehzâdeliğinde Fransa Kralı ile mektuplaştığı söylenir. Hatta Avrupa'nın parçalanmış hâli işine geldiği için, ihtilâl hükümetini ilk tanıyan İstanbul oldu. Yeni kurulmaya çalışan Osmanlı ordusunu Avrupa usullerine göre yetiştirmek üzere Fransız subayları getirtildi. Hattâ Napoléon, bu askerî müşâvirler arasında yer almak için başvurmuş, ancak son anda kralcı isyanını bastırmak üzere geri kalmıştır. Fransa'nın Mısır'a asker çıkarması, yıllar sonra Mısır Vâlisini isyana teşvik etmesi bile bu dostluğu bozamadı. Napoléon'un otoriter merkeziyetçi reformlarıyla Fransa'yı dünyanın en güçlü devleti hâline getirmesi, İstanbul'un gözünü kamaştırdı. Bu hâliyle Fransa, ıslahatçıların gözünde en iyi örnekti. Fransızca lingua-franca olup her yere yayılmış; Fransızca konuşmak, hele Paris'i görmek yüksek bir irfan sayılarak evlere Fransız mürebbiyeler alınmıştır. Aklı başındalar, bu "Frengi illetine" dikkat çekmiş, ama söz dinletememiştir. Fransa, Jön Türklere kucak açmış, rejim aleyhdarı neşriyat Paris'i yurt tutmuştur. Fransa, Bâbıâli'ye karşı hep ikiyüzlü bir politika takip etmiştir. Orta Doğu'ya yerleşip tutunmak emeli için her şeyi göze almıştır. Bugün de böyledir.  Fransa'ya verilen kapitülasyon beratı.  Mehmed Ali Paşa Kötü bir kopyaSultan II. Mahmud, dışarıdan hoca getirmektense, Mısır Vâlisi Mehmed Ali Paşa'nın yaptığı gibi, Fransa'ya talebe göndermeyi tercih etti. 1827'den itibaren gönderilen talebeler, Fransız dilini, kültürünü iyice öğrendi, siyasî ve sosyal müesseselerini tanıdılar. Dönünce de tabiî olarak bu örneğe göre hareket ettiler. Fransız hükümeti de bunlara kolayca hulûl edebildi. Âli ve Fuad Paşaların Fransız hayranlığı dillere destandır. Reşid Paşa bile İngiliz hayranı olmakla beraber, icraatında Fransa'yı örnek almıştır. Kendi memleketinde laikliği kuran Fransa, Osmanlı Hıristiyanlarının hâmisi pozu takınmış; bu yolda Bâbıâli'ye baskılar yapmıştır. Böylece Osmanlı adliye, idare ve maarifi, Fransa'nın kötü bir kopyası hâline gelmiştir. Cumhuriyetçiler de bu yolda daha da ileri gitmiştir. İngilizler kültürlerini kimseye lâyık görmedikleri için, başkasına empoze derdleri de yoktur. Fransa, böyle değildir. Kendisini Batı medeniyetinin beşiği olarak lanse etmeye bayılır. Üstelik İngiltere, bizde fazla tanınmaz. İngiliz demokrasisi, memlekette kendi baskıcı idarelerini kuran bu bürokratların işine gelmemiştir. Merkeziyetçi bir imparatorluk olması bakımından belki en uygun örnek olan Avusturya'ya, biraz da eski düşmanlığın tesiri ile, uzak durulmuştur. Zaten Avusturya başbakanı Metternich, Bâbıâli'ye kimseyi örnek almadan, kendi millî bünyesine göre hareket etmesini tavsiye ediyordu. Modernleşmeye 150 sene evvel başlayan Rusya ise, Osmanlılar için kaba-saba bir doğuluydu.  Said Halim Paşa Seçim isabetli miydi?Fransız sistemi, kendi içinde pek mükemmel işlemekteydi. Ama Osmanlı Devleti, Fransa değildi. Fransa örnek alınarak yapılan reformlar bu sebeple hep problem doğurmuştur. Bizde siyaset, adliye, maliye, maarif hâlâ kötü birer Fransız taklididir. Şimdi bile yaşanan sıkıntıların arkasında bu vardır. Sadrâzam Prens Said Halim Paşa 1919 yılında diyor ki: "Sistemimizi ıslâh etmek için Fransa'yı esas aldık. Halbuki Fransız cemiyeti, bizimkine aslâ benzemeyen, aslı ve menşei, ruh hâli, âdetleri ve gelenekleri, irfânı ve medeniyet seviyesi ile bizden pek farklı olan, ihtiyaçları ise çok ve çeşitli bulunan bir cemiyetti. Fransız sistemi mükemmel oluşu ile bizi cezbetti. Bu da, bizce kabul olunması için kâfi görüldü. Halbuki kimse, Fransa'ya hiçbir şekilde benzemeyen bizimki gibi bir memleket için bu sistemin uygun olup olmadığını düşünmedi. Bu ıslâhatın bunca seneler çalıştıktan sonra hiç derecesinde neticeler vermesi şaşılacak bir şey değildir." Fransa, zaman içinde bu sistemi ıslâha tâbi tutarak yenilenen bünyesine uydurabilmişti. Bizde bu yapılamadı. Fransa, laiklik prensibini bile iyice yumuşatmıştır. Sarkozy, laikliğin insanlığa fayda getirmediğini, dinden ise zarar gelmeyeceğini bile açıkça söyleyebilmiştir. Bugün katolik mekteplerinde binlerce talebe okur; rahipler cüppelerini savura savura gezer. Fransa'yı örnek alanlar ise, demode olmuş prensiplere hırsla sarılmaktadır. Madem ıslâhat kaçınılmazdı, bir sistem örnek alınacaktı, Osmanlı sistemine yakınlığı sebebiyle, İngiltere modelinin tercih edilmesi, belki uzun vadeli bir fayda temin edebilirdi.
11.01.2012
Adanın tek adamı
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Rauf Denktaş, kendisi gibi Kıbrıs davasında mühim rol oynamış Baflı hâkim Raif Beyin oğludur. İngiliz lisesini bitirdikten sonra, İngiltere'de okudu. İngiliz hâkimiyeti zamanında adada avukatlık yaptı. 1948'den beni siyasî hayatın içinde ve Rum teröristlere karşı, mensupları Türkiye'de talim gören Türk Mukavemet Teşkilâtı'nın kurucularındandır. Menderes hükümetini adaya asker çıkarmaya ikna etti. 1960'da kurulan Kıbrıs Cumhuriyeti'nde Türk Cemaat Reisi sıfatıyla Fazıl Küçük'ten sonra adanın iki numaralı adamı oldu. 1963'teki Rum terörü üzerine Türkiye'yi adaya müdahaleye yönlendirdi. Bu sebeple adaya girişi yasaklandı. Ancak 1968'de affedilerek adaya dönebildi.DOĞRU BİLDİĞİNDEN ŞAŞMADI Financial Times'ın dediğine göre, tüm siyasî kariyeri boyunca kendi halkı için müstakil bir devlet istedi ve adanın birleştirilmesine karşı çıktı. 1960 öncesinde Rum EOKA hareketi İngiliz sömürgeciliğine karşı mücadele ettiği ve adanın Yunanistan'la birleşmesini sağlamaya çalıştığı halde; Kıbrıslı Türkler, İngiliz idaresinin devamından ya da eğer bu olmazsa, adanın Türkiye ile Yunanistan arasında bölünmesinden yana bir hareket başlattı. Adanın tek adamı oldu. Denktaş, Kıbrıslı Rumlarla pek uzlaşmaya varmak istemedi. Büyük nüfuza sahip Türk ordusu da dâhil olmak üzere Türk siyasetçilerini maniple etmekte ustalaştı. Bu bakımdan asrın en büyük liderlerinden birisi olarak tanındı. 2000 seçimlerinde halk desteğini kaybetti. Adanın birleşmesini öngören BM (Annan) Planının referandumda kabul edilmesi, Denktaş siyasetinin mağlubiyeti manasına geldiği için siyasî hayattan çekildi. Adanın Atatürk'ü olarak görülmüştür. Türkiye'deki Ergenekon hareketinin lideri olduğu bile söylenmiştir. Şakacılığı, fotoğraf ve yazarlık merakı itibarıyla renkli bir şahsiyete sahipti. Doğru bildiğinden şaşmadı. Allah taksiratını affetsin. ODTÜ mezunu gitarist oğlu Raif Denktaş'ın adı, Yunan komplosu olduğu iddia edilen bir esrar kaçaklığına karışmış, sonra da askerî bir kamyonun çarpması neticesi 1985'te şüpheli bir şekilde vefat etmişti. 'DİNDEN SOĞUTTUK' İTİRAFI Laik bir zihniyete sahip olmakla beraber, Fazıl Küçük gibi açıktan din aleyhtarı olmadı. Ancak adanın manevi kalkınması için bir şey yapmadığı söylendi. Bir mülâkatta şöyle bir itirafta bulunmuştur: "İngiliz sizi câmiye götürmek istiyor, sizi milli duygularınızdan arındırmak istiyor, sizi Atatürk aleyhdarı yapacak demek suretiyle çocuklarda ve gençlerde bir ürkeklik meydana getirdik.. Kıbrıs'ta, Kur'an okumayı Atatürk inkılâplarına karşı olma, manevî herhangi bir telkinde bulunmayı da gericilik telakki ettiğimiz için Kıbrıs'ta ne hoca, ne imam, ne din adamı yetiştiremedik. Büyük bir boşluk bıraktık. Biz anavatanın ekseriya takipçisi oluruz. Atatürkçülük dinsizliktir dendiği an, burada bunun en ucuna gitmek suretiyle din ile alay edildi. Din adamlarına küfürler savruldu ve din mevzusu açılamaz, konuşulamaz hâle geldi." Müftülük kaldırılınca, protokol patriğe kaldı Kıbrıs'ta dinî hayat Kıbrıs, 93 Harbi mağlubiyetinden asgarî zararla kurtulmak isteyen Osmanlı hükûmetine yardımcı olması şartıyla, geçici olarak İngiltere idaresine bırakılmıştı. İngiltere, 1914'te adayı ilhak etti. Lozan'da bu ilhak resmen tanındı. Adada İstanbul tarafından tayin edilen müftü ve kâdı vardı. Şer'î kanunlar ise varlığını devam ettirdi. İçinde Rauf Denktaş'ın babası Raif Bey'in de bulunduğu bir heyet, artık müftü istemediklerini bildirince, İngilizler müftülüğü kaldırdı. Müslüman cemaatinin reisi sıfatıyla Kıbrıs Müftüsü, vâliden sonra adanın protokolde en önde gelen şahsiyeti idi. Müftülük kaldırılınca, Ortodoks Patriği kendiliğinden bu mevkiyi almış oldu. Adadaki zengin vakıfların hâkimiyeti de böylece laik otoritelerin eline geçmiş oldu. Son medrese olan Lefkoşa Ayasofya Medresesi 1940'da kapandı. Batı Trakya'daki gibi, halk şer'î geleneklerin muhafaza edilip edilmemesi hususunda Evkafcı-Yenilikçi olmak üzere ikiye ayrıldı. Fazıl Küçük'ün başını çektiği Yenilikçiler gâlib geldi. Fazıl Küçük 1942'de, "Kıbrıs Türkü, İslâm sıfatını kabul ederse, ya anavatan Kıbrıs'tan, ya Kıbrıs anavatandan uzaklaşacaktır" dedi. Nitekim ada halkı açık fikirli bir topluluktu. Şapka ve Latin harfleri, Türkiye ile beraber adada da benimsenmiş; Arapça ezan yasaklanmıştır. 1943'de de hafta tatili Cuma'dan Pazar'a alındı. İçinde Rauf Denktaş'ın da bulunduğu Türk cemaat meclisi, artık İslâm kanunlarının tatbikine karşı çıktılar ve İngilizlere rapor sunarak Türkiye gibi laik kanunlar istediklerini beyan ettiler. Bunun üzerine kadılıklar lağvedildi ve ilk defa mahallî halkın arzusu üzerine bir İslâm memleketinde şeriat tamamen kaldırılmış oldu. Adada şimdi bile bir müftü ve imam-hatip mektebi yoktur. Kandillerin tatil oluşu da 1991'de kaldırılmıştır. Bugün merkezi Lefke'de bulunan ve Şeyh Nâzım Âdil'in liderlik ettiği The Cyprus Turkish Islam Society, manevî hayatın güçlendirilmesini hedefleyen çalışmalar yapmaktadır. Kıbrıs'ta neler olduydu? Jeopolitik vaziyeti sebebiyle Kıbrıs'ın tek bir devletin otoritesi altında olması İsrail'in işine gelmemiştir. Cumhurbaşkanı Makarios'un Sovyet Rusya ile yakınlık kurması, dolayısıyla Rusya'nın Akdeniz'e, hem de İsrail'in tam karşısına çöreklenmesi, ne Amerika'nın, ne de İsrail'in işine gelirdi. 1959'da Menderes hükümeti, İngiltere ve Yunanistan'a rağmen, Lozan'da bütün haklarından vazgeçtiği ada üzerinde, yeniden hâkimiyet elde etmeyi başardı. Adada federatif Kıbrıs Cumhuriyeti kuruldu. 1967'de Yunanistan'da iktidara gelen albaylar cuntası, hamasi bir hava meydana getirip içteki hoşnutsuzluğu kamufle edebilmek için Kıbrıs'ı ilhaka kalktı. Bunun için Nikos Sampson Kıbrıs'ta darbe yaptı. Darbe, görünüşte Amerika ve İsrail'in lehine, Türkiye ve Rusya'nın aleyhine idi. Bu arada Türklere karşı provokatif olduğu çok açık katliâmlar başladı. Ankara, 1959 Zürih ve Londra Anlaşması ile adada kendisine garantörlük tanınan üç devletten biri idi. Bu hakkını kullandı. Makarios, Türkiye sayesinde makamına döndü. Son zamanlarda söz dinlemez olan albaylar cuntasının devrilmesi Washington'u sevindirdi. Ankara'daki solcu hükûmeti Kıbrıs'a müdahaleye kışkırtan Rusya idi. Ancak Türkiye düzeni sağladıktan sonra geri çekilmedi. Ada, Denktaş ve ekibinin istediği gibi bölündü. İki halk, yer değiştirmek zorunda kaldı. Amerika, Ankara'ya ambargo koydu. Türkiye ekonomisi çökmeye yüz tuttu. Kahraman olmayı hedefleyen Amerika aleyhdarı CHP-MSP koalisyonu düşünce, Washington bu sefer Türkiye'nin adada kalışını teşvik etti. Böylece adayı üs olarak kullanabilecek, İsrail de rahat nefes alacaktı. Rusya bile, adada Türkiye'nin bulunmasını ehven-i şer gördü. Neticede kimsenin tanımadığı, Türkiye tarafından beslenen güdümlü bir devletçik kuruldu. Türkler için dünyadan tecrit edilmiş, millî geliri Rumların hayli altında ümitsiz bir hayat başladı. Türkiye'nin adadaki tek yatırımı kumarhaneler oldu. Rumlar, güneyde Türklere ait mülkiyet haklarına dokunmadığı halde, kuzeyde Rumlara ait mülkler talan edildi veya yerini sağlamlaştırmak isteyen politikacılar tarafından sağa sola peşkeş çekildi. Denktaş'ın telaffuzuna bile tahammül edemediği mülkiyet meselesi sebebiyle, Türkiye her sene Rumlara yüklü tazminatlar ödemektedir. Hâsılı bu iş, Kıbrıs meselesinden geçinen mutlu bir azınlık dışında kimseye bir hayır getirmemiştir.
18.01.2012
Hindistan'da parya olmak
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
 Parya tabiri dilimize girmiştir. Ama menşeini pek bilmeyiz. Sakarya şiirinde "Öz vatanında parya" şeklinde geçen bu tabir, Hindistan'daki garip kast sistemini hatıra getirmektedir. Hindistan'da önceleri Hâmî ırkına mensup kavimler yaşardı. Avcılık ve balıkçılıkla geçinen kısa boylu koyu esmer insanlardı. ME 2500-3000 senelerinde kuzeybatıdan gelen ve daha medeni olan Âriler kıtaya hâkim oldu. Yeni gelen ırkın rahipleri, halkı sınıflara ayırarak dinî bir aristokrasi idaresi kurdu. Hindistan'ın dini, Milattan yaklaşık iki bin yıl önce doğan Brahma dinidir. Bu dinde Brahma adında bir yüce yaratıcı yanında, bunun yarattığı ve muhtelif işlere bakan tanrılar vardır. Brahma dini, mabudlar için Sanskritçe yazılmış dünyevî şiirlerden doğmuştur. HERKES YERİNİ BİLECEK Rahipler cemiyeti her birine kast denen dört sınıfa ayırdı: 1-Mabedlere bakan ve Brahman denilen din adamları; 2-Kşatriya denilen idareci ve muhariplerden müteşekkil eşraf; 3-Vayşiya denilen ziraat ve ticaret ehli; 4-Sudra denilen ve oduncu, sucu gibi aşağı seviyedeki işlere bakanlar. İnanca göre, Brahmanlar Brahma'nın ağzından, kşatriyalar kollarından, vayşiyalar bacak ve sudralar da ayaklarından yaratılmıştır. Brahmanlar en evvel yaratılan sınıftır ve üstünlüğünü de buradan alır. Mukaddes kitapları Manu der ki: "Brahman saadet, kşatriya kudret, vayşiya servet ve sudra da itaati ifade eder." Hepsinin dışında ve aşağısında, hukukî sınıflandırmaya dâhil olmayan parya adında bir sınıf daha vardır. Paryalar köy ve kasabalarda oturamaz. Eşek ve köpekten başka hayvana mâlik olamaz. Ancak ölülerden kalma elbiseler giyebilir. Kendi sınıflarından kimse ile münasebet kuramaz, kimseye dokunamaz. İş için köy ve kasabalara geldiğinde geceleri dolaşamaz. Parya olduğunu gösteren bir işaret taşır. Kimsesiz ölüleri bunlar kaldırır. Bugün sayıları 180 milyonu bulan paryalar, Ârilerin hâkimiyet altına aldığı kıta yerlilerinin soyundandır. Brahmanlar, diğer ırkları hâkimiyetleri altına almak için böyle bir düzen kurmuşlar; sonra askerleri buna razı ederek kendi aralarında da vazife taksimi yapmışlardır. Bununla Hind kıtasındaki halkların asırlar boyu devam eden mücadele ve muharebelere son vermek istemiş, muvaffak da olmuşlardır. Hindistan, ilkçağlarda müzik ve matematikte ileri gitmiş; bu kültür Müslümanlar vasıtasıyla Avrupa'ya geçmişti. Ancak kast sistemi, Hind medeniyetini geriye götürmüş; onu yabancı tecavüzlerinden koruyamamıştır."SONRAKİ HAYATIMDA BELKİ!" Bu kastlar, başka cemiyetlerdeki sınıflara benzemez. Sınıflar arasında geçiş her zaman mümkündür ve bu sınıf mensupları kanun önünde eşittir. Şaşılacak şeydir ki, dinlerinin icabı olduğu için insanlar kast sisteminden razıdır. Sokaklarda yaşayan bir paryayı, farklı bir hayata ikna edemezsiniz. O, iyi işler yaparak, sonraki hayatında bir üst sınıftan olacağına inanır. Brahmanlar gençliğinde ömrünün 20 senesini dinî metinleri tetkikle geçirir. Sonra brahman ve kşatriya sınıfından gençlere muallimlik yapar. Ömrünün son kısmında bir kenara çekilerek zâhidâne yaşar. Böylece Brahmanların vazifesi okumak, okutmak, ilahlara kurban takdim etmek, başkaları tarafından kurban takdim edildiği zaman merasime riyaset etmek ve dinî işlerde bütün sınıflara rehberlik etmektir. Brahman fakir dahi olsa bütün sınıfların hürmet etmesi gerekir. Brahmanlar siyaset, ticaret ve ziraatla uğraşamaz. Ama cemiyetteki tesiri çok büyüktür. Kral seçimine iştirak ederler. Mahkemelerde hazır bulunurlar. Krallar, brahman müşavirler tayin eder; bunlara danışmadan kanun çıkaramaz. Şimdi Brahmanların bir kısmı din adamıdır. Krallar kşatriya sınıfındandır. Askerlerce seçilir, brahmalar tarafından da bu seçim tasdik olunur. Hâkimler ekseriya brahmadır. Bir sınıf üst sınıf hakkında şahitlik yapamaz. Hâkim sorgu esnasında sınıf farkına riayet eder ve şahit brahman ise nazikçe sorguya çeker. Üst sınıfın çalışması ayıptır Brahmanlar hediye, kşatriyalar fetih, diğerleri de emekleriyle mülk sahibi olabilir. Brahmanlar toprak satın alamaz. Hediye edilen toprağı da kendisi ekemez, başkasına kiralar. Kşatriya arazi satın alamaz, fetih ile eline geçeni de alt sınıfa işletir. Vayşiya arazi satın alabilir. Bu sebeple en zengin sınıftır. Sudra sadece menkul mal sahibi olabilir. Vayşiya ve sudra, üst sınıfa borç vermeye mecburdur. Ancak alacaklısını ödemeye zorlayamaz. Alacağını alamıyorsa açlık grevi yapar; ölürse üst sınıf çok ayıplanır. Alacaklılar birden fazla ise, üst sınıfın önceliği vardır. Kast sistemini ne Müslüman idareciler, ne İngilizler ortadan kaldırabildi. Hindistan anayasasının açıkça yasakladığı bu sistem, bugün bile cemiyet hayatında bilhassa evlilik ve yemek âdetleri bakımından izlerini sürdürür. Çok kimse başka kasttan biriyle evlenmemeye ve aşağı kastın dokunduğu yiyeceği yememeye dikkat eder. Servet sahibi olup, Hindistan'daki fabrikasında yüzlerce kişi çalıştıran bir paryanın hikâyesini geçenlerde New York Times yazdı.  Aşçı Brahman ise mesele yok Kastlar, birbirine karışamaz, evlenemez, aynı sofrada yemek yiyemez, beraber seyahat edemez. Üst sınıf alt sınıfın hazırladığı yiyecekleri yiyemez. Bu sebeple günümüzde zengin Hindliler, umumiyetle yemeğini herkesin yiyebildiği Brahman sınıfından aşçı tutarlar. Her kastın kendine has hukuku vardır. Üst veya kendi kastındaki birini öldüren kimsenin cezası idamdır. Ancak alt sınıftaki birini katleden kimse idam edilmez. Miktarı kâtilin sınıfı yükseldikçe artan diyet öder. Buna mukabil yüz kızartıcı olduğu için hırsızlıkta üst sınıfın ödeyeceği ceza daha fazladır. Çalan ve çalınanın kastı ile malın kime ait olduğu da cezalandırmada mühimdir. Zina, kastların karışmasına sebebiyet verebileceğinden, aynı kasttan kişilerin zinası cezalandırılmaz. Üst sınıftan biriyle zinada, erkek yakılır, kadın köpeklere parçalatılır. Brahmanlar dört, kşatriyalar üç, vayşiyalar üç ve sudralar da bir kadınla evlenebilir. Kastlar arası evlilik kişiyi kast dışı vaziyetine düşürür. Kadının, aşağı sınıftaki erkekten doğurduğu çocuk parya sayılır. Bu erkek ve kadın da cezalandırılır.
25.01.2012
Uygurların tahtında talihsiz bir Osmanlı Şehzâdesi
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
 Saltanatın kaldırılması ve hanedanın sürgün edilmesinden sonra, bazı şehzâdelerin yeni teşekkül edecek Müslüman devletlerinin başına geçirilmesi projelerine rastlanır. Daha saltanat devrinde Sultan Abdülhamid'in oğlu Burhaneddin Efendi'ye Arnavutluk ve daha sonra da Kuzey Irak tahtı teklif edilmiş; fakat Osmanlı tahtındaki hakkını kaybetmek istemeyen şehzâde bu teklifleri reddetmişti. Sonraki teşebbüsler arasında en enteresan ve bir o kadar da hazin olanı Şehzâde Abdülkerim Efendi'nin başına gelendir. ASYA'DA KURTLAR SAVAŞI Mehmed Abdülkerim Efendi (1906-1935), Sultan Hamid'in en büyük şehzâdesi Selim Efendi'nin yegâne oğludur. Galatasaray Sultanîsi mezunudur. Mekteb-i Harbiye talebesi iken sürgüne gitti. Babası ile Lübnan'daki Cünye'de yaşadı. Şubat 1930'da komşuları olan Marunî bir ailenin kızı ile evlendi. Kız, Müslüman olup Nimet adını aldı. Buna rağmen Selim Efendi, oğlunun evliliğini tasvip etmeyince, Abdülkerim Efendi Şam'a yerleşti. Ancak burada çok maddî sıkıntıya düştü. Tam bu esnada Ruslar, Şam'daki elçileri vasıtasıyla şehzâdeye müracaat ederek Uygurların yaşadığı Şarkî Türkistan ve Moğolistan'da kurulacak bir devletin hükümdarlığını teklif ettiler. Bu arada Japonya da aynı mealde haberler yaymaya başladı. Bunun üzerine şehzâde 1932'de Hindistan'a, oradan da Japonya'nın daveti üzerine Tokyo'ya gitti. Bu arada Çin ile savaşan Japonlar kendisini Şarkî Türkistan İmparatoru ilan etmek istiyordu. Amerika, Japonya'nın güçlenmesini istemediği için el altından Çin'i destekliyordu. Rusya da Japonya ile savaşmaktan çekiniyor; Şehzâde Şarkî Türkistan İmparatoru olursa, nüfuzunun kendi işgali altındaki Türkistan ülkelerine de sirâyet edeceğinden korkuyordu. İŞLER TERSİNE DÖNÜYOR Bu şartlar altında Hindistan'dan Tokyo'ya gidip Japon devlet ricâli ile görüşen Şehzâde, beklediği alâkayı göremeyince bizzat Şarkî Türkistan'a gelerek yerli halkı teşkilatlandırmaya girişti. Ancak kendi imkânlarıyla kurduğu derme çatma birlikler Çinliler karşısında yenilince canını zor kurtararak siyasî mülteci sıfatıyla Kaliforniya'ya, buradan da amcazâdesi Orhan Efendi ile New York'a geçti. Burada Carlyle Oteli'ne yerleşti. Bir gün amcazâdesi Orhan Efendi sigara almak üzere dışarı çıkıp geri döndüğünde Abdülkerim Efendi'nin tabanca ile vurulmak suretiyle vefat ettiğini gördü. Talihsiz şehzâdenin, Rus ajanları tarafından Amerika'nın bilgisi dâhilinde öldürüldüğü veya bu husustaki politikasını değiştiren Japonya'nın ajanları tarafından katledildiği zannedilmektedir. New York'taki Müslüman Gençler Cemiyeti kendisini kalabalık bir Müslüman cemaatin iştirak ettiği İslâmî merâsimle bu şehirde defnetmiştir. Mezarının yeri kaybolmuşken, yıllar sonra torunu tarafından tesbit edilmiştir.  Şam'dan İstanbul'a Selim Efendi, oğlunun vefatından sonra torunları Dündar ve Harun Efendiler ile alâkadar oldu. Dedelerinin iki sene sonra vefat etmesi üzerine, Beyrut'tan ayrılıp Şam'ın Muhâcirîn semtinde oturan aileye şehzâdenin arkadaşı Nizameddin Efendi arka çıktı. Suriye Evkaf İdaresi de yardım etti. Fedâkâr ve dindar bir hanım olan Nimet Hanım, sürgün kararı kaldırıldıktan sonra oğlu Harun Efendi ile İstanbul'a yerleşti. 1981'de burada vefat etti. Sürgünden sonra doğdukları halde, şehzâdelerin ikisi de güzel Türkçe konuşur ve İslâm kültürüyle yaşamaktadır. Şam'da askerî bir fabrikanın müdürlüğünden emekli Dündar Âliosman, hâlen Şam'dadır ve 82 yaş ile ailenin en yaşlı ikinci şehzâdesidir. Askeriyede muhasiplik yapan ve 1977'de ailesiyle İstanbul'a yerleşen Harun Osmanoğlu, geçenlerde 80'inci yaşgününü kutladı.  "Şamlıların Sultan Selim'i" Mehmed Selim Efendi (1870-1937), sürgüne çıkarken I. ferik (orgeneral) rütbesindeydi. Sürgünde Şam'a yerleşti. 1925 Şeyh Said kıyamında Diyarbekir Ulu Câmii'nde halife sıfatıyla adına hutbe okundu. İsyanın, Şehzâde'nin çok popüler olduğu Suriye'ye sıçramasını Fransa kanlı şekilde önledi. Mamafih hâdise ile şehzadenin bir alâkası yoktu. Suriye'de çok itibarlı olup halk tarafından Sultan Selim diye anılır; kaldığı eve de Kasrü'l-Melik (Hükümdar Evi) denirdi. Ankara hükûmetinin isteği üzerine Fransızlar tarafından Beyrut'un sayfiyesi Cünye'ye nakledildi. Yazları Âliye'de otururdu. Selim Efendi, hanedan mallarını kurtarabilmek için hanedan reisi Abdülmecid Efendi'nin de izniyle 1920-1924 arası Fransa Cumhurreisi olan avukat Etienne Millerand'a umumî vekâlet verdi. Millerand, Ankara'ya müracaat ederek hanedana emlâk-ı hümayundan [yani vaktiyle Sultan Hamid'in şahsî mülkü olup, hükûmetçe el konulan mallardan] sembolik bir yer verilmesini istedi. Buna istinaden La Haye Adalet Divanı'nda dava açarak Türkiye dışındaki arâzide hak iddia edeceğini bildirdi. Filistin'de 4000 km2 arazi ile Musul petrollerindeki padişah hissesi de bunlar arasında idi. Böylece sürgündeki hanedan perişan hâlinden bir nebze kurtulacak; petrol sebebiyle bu işten Türkiye de kazanacaktı. Ancak Ankara talebi reddetti. Bunun üzerine hanedanın bütün ümitleri mahvoldu. Şehzâde, Cünye'de vefat etti. Cenazesi Şam'a götürülerek Süleymaniyye Câmii hazîresine defnolundu. Şehzâde'nin Abdülkerim Efendi'den başka Emine Nemika Sultan adında bir de kızı vardı.
01.02.2012
Konuşamayan çocukları getirip Sadrâzâma okuturlardı
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
 Sadrâzâm İlk Osmanlı veziri Orhan Gâzi'nin kardeşi Alâaddin Paşa'dır. Vezirlere paşa denme âdeti de buradan gelir. Sonradan diğer vezirlere üstünlüğünü tebârüz ettirmek maksadıyla vezirievvel veya veziriâzam denilmiş; XVI. asırdan sonra sadrâzâm tabiri kullanılmıştır. Padişahın mutlak vekili ve icrânın başıdır. YA MEKTEPLİ, YA ALAYLI Sadrâzâm, umumiyetle enderûndan yetişen, muayyen rütbeleri aşıp devlet hizmetinde liyâkat ve sadâkati ile temâyüz eden vezirlerden tayin olunur. Osmanlı bürokrasisinde yükselenler ya mekteplidir veya alaylıdır. Mektepliler de ya medreseden veya enderûndan yetişmedir. Ötekiler, ya bürokrasi kalemlerine şâkird (kâtip çırağı) olarak girip liyakatiyle yükselenlerdir veya bunun dışında kalan devlet memurlarından, meselâ saray ağalarından sivrilenlerdir. İlk vezirler ekseriya Anadolu Türklerindendir. Sultan Fâtih devrinden itibaren pençik (esir) veya devşirme asıllı olup Enderûn-ı Hümâyun'da (saray akademisinde) yetişmiş paşalar vezirlik makamına getirildi. Padişah, hânedanın yanında, başka güçlü âilelerin ve bir aristokrasi sınıfının doğmasını istememiştir. Hatta bu vezirler saraya dâmâd yapılarak, aralarında akrabalık kurmak suretiyle bir güç odağı olmalarının önüne geçilmeye çalışılmıştır. Hıristiyan asilzâdelerinden de ihtidâ ederek Osmanlı hizmetine geçen çok devlet adamı vardır. İçlerinden Mahmud Paşa, Hersekzâde Ahmed Paşa, Dukakinzâde Ahmed Paşa gibi sadrâzâmlar çıkmıştır. Bunlardan birincisi Bizans, ikincisi Hersek, üçüncüsü Arnavud kral âilesinden birer prens idi. MÜHR KİMDEYSE SADRÂZÂM ODUR Sadrâzâm, padişahın mührünü tevdi etmesiyle tayin edilir. Padişaha ait bütün salâhiyetleri kullanabilir. İcraatı, padişah fermânıyla ilân olunur. Ancak mühim meseleleri ve tayinleri telhis (üst yazı) şeklinde padişaha arz edip tasvibini alır. Padişahın doğrudan tayin ettiği kimseleri azledemez. Akçeli işlerde defterdara danışması mecburîdir. Vezirler de dâhil her türlü devlet memurunu sadrâzâm tayin eder. Yalnızca ilmiyye sınıfının tayinlerini şeyhülislâm yapar; sadrâzâm da bunu padişaha arzeder. Seferde salâhiyetleri daha geniştir. Padişah gibi fermân neşredebilir. Mühr-i hümâyunun geri istenmesi de azil mânâsına gelir. Sadrâzâm mührü yanından ayırmazlar. Hatta Âli Paşa'nın hamama bile mühr-i hümâyunla girdiği meşhurdur. Padişah, icraatında sadrâzâma müdahale etmez. Tasvip etmiyorsa, azledip yerine başkasını getirebilir. Kanunî Sultan Süleyman, ava gittiği Kâğıthâne'de eski bir suyoluna rastlamış; bunun tamir edilip şehre su getirilmesi için Nikola adında bir Rum mimar ile anlaşıp kendisiyle birkaç defa görüşmüştü. Bunu işiten Sadrâzâm Rüstem Paşa mimarı hapsetti. Padişah, sebebini sadrâzâma sorduğunda, kendisinin haberi olmadan padişahla görüşerek devlet hazînesine önceden planlanmamış bir masraf açtığı için hapsedildiğini söyledi. Bir başka deyişle kendi işine müdahale etmesinden dolayı padişaha serzenişte bulundu. Aynı padişah, Trablusgarb fâtihi Turgut Reis'e kaptan-ı deryâlık ve Cezâyir Beylerbeyiliği verilmesini istediği halde, rütbesinin bu terfiye müsait olmadığı gerekçesiyle Sadrâzâm Rüstem Paşa tayini yapmadı. Turgut Reis yıllar sonra Trablusgarb Beylerbeyi oldu, ama kaptan-ı deryâlığa ömrü yetmedi. Koçi Bey, sadrâzâmın işinde müstakil olması gerektiğini söyler. Böyle başbakanlara İngiltere'de bile ancak XIX. asır başlarında rastlanır. 7/24 mesai Sadrâzâm, Divan-ı Hümâyun toplantılarına riyâset eder. Salı ve Perşembe dışında her gün öğleden sonra kendi konağında divan kurup vazife sahasına giren işleri müzâkere eder. Buna İkindi Divanı denir. Kabine zamanla böyle teşekkül etmiştir. Cuma günü kazaskerlerle ve Çarşamba günü de İstanbul (Suriçi, Galata, Üsküdar ve Eyüb) kâdıları ile toplantı yapar. Sadrâzâmın huzurunda yapıldığı için bunlara Huzur Mürâfaası denir. Cuma Divanı'nda, kâdıların verdiği kararlar kontrol edilir. Burası bir nevi temyiz mahkemesidir. Belediye meclisi hüviyetindeki Çarşamba Divanı'nda ise İstanbul'un meseleleri görüşülür. Toplantıdan sonra kol gezilerek çarşı teftiş olunur. İstanbul'un vâlisi yoktur. İstanbul kâdısı aynı zamanda belediye reisidir. Sadrâzâmın kapı halkının (maiyetinin) başında kâhya bey bulunur. 1835'de Dâhiliye Nâzırı (İçişleri Bakanı) adını aldı. Sadrâzâm sefere çıktığında yerine sadâret kaymakamı vekâlet eder. Bugünkü başbakanlık müsteşarının yerindedir. Bâbıâli'de sayısı 300'ü aşkın memur çalışırdı. Her biri işinde fevkalâde mahirdir. Bir o kadar da sadrâzâmın kendisiyle gelip giden kapı halkı vardır.  Bâbıâli Nimet külfet karşılığıdır! Sadrâzâma mertebesiyle mütenâsip bir gelir tahsis edilmiştir. Güzel giyinişi, konuşması, yaşantısıyla, gelişmiş estetik zevkiyle bir Osmanlı eliti olması beklenir. Halkın, konuşmayan çocukları sadrâzâma getirip okutma âdeti, devletin sonuna kadar sürmüştür. Padişahtan sonra devletin bir numaralı şahsiyetidir. Bir sözü veya işi mühim bir icraat sayılır. En ufak bir hatası, devlet ve millet bakımından çok ağır neticeler doğurur. Hatta hayatına bile mâl olabilir. Siyaset meydanı kadar, harb meydanında da hayatını kaybeden çoktur. Tarih boyunca 215 sadrâzâm gelmiş; 292 defa sadrâzâm tayini yapılmıştır. İçlerinde mührü 22 sene taşıyan da vardır, birkaç saat taşıyan da... Sadrâzâmlar önceleri kendi konaklarında vazife yapardı. 1656'da Sadrâzam Derviş Paşa'ya, yerinde bugün İstanbul Vâliliği'nin bulunduğu konak, alt katı ofis ve üst katı mesken olarak tahsis edildi. Artık burası sadrâzâmlığın resmî merkezi oldu. Vezirkapısı, Paşakapısı, Bâb-ı Âsâfî ve nihayet Sultan II. Mahmud zamanında Bâbıâli (Yüce Kapı) denilen bu konağa, Avrupalılar Suplime Porte adını vermiş ve bununla Osmanlı hükûmetini kasdetmiştir.
08.02.2012
Tarihi sevdiren adam
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Eski zaman adamlarından şimdi hiç kalmadı. Eski zaman adamlarını görenler de birer birer aramızdan ayrılıyor. Bunlardan birisi de Yılmaz Öztuna idi. Kadirşinas Başvekil Tayyip Bey'in de iştirak ettiği bir merasimle uğurladık. Vefatının, memleketimizde doğru tanınmasına vesile olduğu Sultan Hamid'in vefat yıldönümüne denk gelişi, enteresan bir tesadüf olsa gerektir. ÜÇ AYRI İSİMDE YAZI YAZARDI Abdullah Tahsin Yılmaz Öztuna'yı, daha ilkmektep talebesi iken tanıdım. O zaman Hayat Tarih Mecmuası'nın editörü, yazarı, her şeyi idi. Her sayıda Yılmaz Öztuna, Tahsin Tunalı, Abdullah Tunaboylu gibi muhtelif isimlerle farklı muhtevada üç yazı yazardı. Ayrıca Tarih Postası'nı idare ederdi. O zaman berhayat bulunan İttihatçı kalıntıları ile inkılâp yobazlarının hakaretâmiz çığırışlarına buradan alayla karışık cevap verirdi. O zamana göre çok kaliteli basılan mecmua, bir tarih mecmuası için beklenmeyecek yüzbinlerce tiraja ulaştı ve 1965'ten 1983'e kadar uzun yaşadı ki, bu iki rekor münhasıran Yılmaz Öztuna'nın muvaffakiyeti idi. Mektup yazarak, telefon açarak veya bizzat sorduğum suallere, hep nezâketle cevap verirdi. Fikriyatımın teşekkülünde rol oynayan birkaç kişiden birisi olmuştur. Son yıllarda her Perşembe bir otelin salonunda sevenleriyle buluşup, kendi tabiriyle memleketi ve dünyayı kurtarırlardı. Bu toplantılara fırsat buldukça ben de iştirak ettim. HAYIRLI İŞLERE VESİLE OLDU 12 ciltlik Türkiye Tarihi sahasında emsalsiz bir eserdir. Her yaşta insana tarih şuuru ve bilgisi aşılamış, satış rekorları kırmıştır. Sultan Hamid'in ilk defa tarafsız anlatıldığı 12. cildi, inkılâp yobazlarını kızdırmış, Türk Tarih Kurumu âzâlığı geri alınmıştır. Zira o zaman Sultan Hamid'i sevmek, inkılâba düşman olmak demekti. Ancak kendi tabiriyle bu muvaffakiyeti Süleyman Demirel'in dikkatini çekerek, milletvekilliğinin önünü açmıştır. Bu esnada Ayasofya Hünkâr Mahfili'nin ibadete açılışı, Hırka-ı Saadet dairesinde tekrar Kur'an-ı kerim okunması, 1001 Temel Eser ve hanedanın sürgününün sona ermesi gibi hayırlı işlere vesile olmuştur. Eserlerini herkesin istifadesi için basit ve popüler üslupla yazmış; bu sebeple burnu büyüklerce istiskal edilmiştir. Vaktiyle ciddi bir mecmuaya ilmî bir yazı vermiştim. Benden akademik bir şahsiyet olmadığı gerekçesiyle Yılmaz Öztuna'ya yaptığım atıfları kaldırmamı istediler. Burada orijinal fikri olduğunu söyleyerek onları ikna edebildim. Bunu kendisine anlattığımda güldü. Kaynakları dipnot yerine, metin içinde vermenin de ilmî bir usul olduğunu söyledi. İç ve dış siyasî hâdiseleri onun kadar kısa, öz, fakat derin analiz edene rastlamadım. Bu, tarihçiliğinin getirdiği bir avantajdı. Bazen gerçekleri satır aralarına saklamak zorunda kalır; ne demek istediğini, anlayan anlardı. Gazetenin politika hassasiyetleriyle tam örtüşen ustaca yazılar kaleme alırdı. Bu bakımdan Türkiye Gazetesi için de, matbuat hayatı için de büyük bir kayıptır. Bundan dolayı teessür duyuyor; kendisini minnet ve rahmetle anıyoruz. TAHLİLCİ VE İZAHÇI Türkçeyi iyi kullanırdı Tarih tahsili görmemiş; fakat kendisini fevkalâde yetiştirmiş (otodidakt) bir şahsiyet idi. Zekâ ve hâfızasının da elbette bunda büyük yardımı olmuştur. İstanbul'da doğup büyümüş; eski devir adamlarıyla beraber olma şansını yakalamıştır. İlim ve edebiyat meclislerine iştirak etmiştir. Bu da şahsiyeti üzerinde mühim tesirler icra etmiştir. Türkçeyi iyi bilir, güzel kullanırdı. Uydurukçaya itibar etmezdi. Aynı hassasiyeti imlâda da gösterirdi. Meselâ kelimenin sonunun kaf olduğunu belli etmek için telakkıy yazardı. Hoşsohbeti, engin kültürü ve biraz ince alayla süslü şakacılığı kayda değerdir. İlk eserini 15 yaşında neşretmiş, boyunca ciddi eserleri olan bir tarihçiydi. Kim ne derse desin, bunlar büyük boşlukları doldurmuştur. Kuru nakilci değil, tahlilci ve izahçı idi. Son padişahların niçin bizzat sefere çıkmadığını, Sultan Hamid devrinde donanmanın niçin Haliç'e çekildiği gibi hususları güzel izah ederdi. Mukayeseler, istatistikî bilgiler ile yazılarını renklendirirdi. Bir yazısında, vaktiyle neşredilen Ankara Savaşı kitabında Yıldırım Sultan Bayezid'in intihar ettiği tezini savunduğunu, zaman içindeki araştırmalarıyla kanaatinin değiştiği, o eserin artık basılması mevzubahis olmadığı için, bu yanlışı burada tashih ettiğini yazmıştı. Hatadan dönme faziletini, değme ilim adamlarında görmek mümkün değildir. Eskilerin 'hezarfen' dediği türdendi Yılmaz Öztuna'nın dedeleri Tuna'da yıllarca sancakbeyilik yapmış, 93 Harbi münasebetiyle İstanbul'a göçmüştür. Dedesi, Sultan Hamid'in şeyhülislâmı Cemaleddin Efendi'ye mensuptu. Annesi ise uzun yıllar Suriye Vâliliği yapmış Azmzâdelerdendir. Ubeydullah Ahrar halifelerinden olup, Sultan II. Bayezid'in İstanbul'u imar için Türkistan'dan getirttiği, Nakkaştepe'ye ismini veren Baba Nakkaş'ın soyundandır. Padişahlara ve hanedana samimi bir hürmeti vardı. Bu da sadece dinî veya millî hamiyetinden değil, monarşist oluşundan geliyordu. Birçok eserinde meşrutî monarşiyi insanlar için daha faydalı gördüğünü açıkça ifade ederdi. Eskilerin hezarfen dediği türden bir şahsiyetti. Tarihten siyasete, musikiden ilm-i nesebe kadar geniş bilgisi vardı. Bizde bir benzeri olmayan, Devletler ve Hanedanlar adlı beş ciltlik eseri, ilm-i nesepteki maharetini göstermeye ve nasıl bir ilim adamı olduğunu anlatmaya kâfidir. Türk musikisi üstadı Hüseyin Sadeddin Arel ile beraberliğini vesikaya dökerek, ilk defa bir Türk Musikisi Ansiklopedisi meydana getirmiştir. İlahi besteleri vardır. Başta Reşid Paşa olmak üzere Tanzimat bürokratlarının, sevaplarından fazla hatalarını görmezden gelişi, bunlara gösterdiği hüsnü zannı meselâ Sokullu Mehmed Paşa'dan esirgemesi tenkit olunmuştur. Ona göre Tanzimat ricâli, muhteşem Osmanlı kültürünün yetiştirdiği son mükemmel idarecilerdi. Yine de merhum İsmail Hami Danişmend gibi ırkçılık saikiyle devşirme takıntısı yoktu. Nihal Atsız'ın din dışı milliyetçiliğini tenkit eder, Yahya Kemal tarzı bir fikir yapısına sahip olduğunu söylerdi. Mevlevî muhibbiydi. Hanefî-Mâtüridî mezhebine mensubiyetin Türk tarihinde oynadığı müspet rolü vurgular; Vehhabîlik modasına karşı çıkardı...  Cuma günü dualarla uğurladığımız Yılmaz Öztuna'nın eşi ve ailesi taziyeleri kabul etti. Yazarımız Ekrem Buğra Ekinci de cenazeye katılanlar arasındaydı.
15.02.2012
Bir iyi niyet eseri Fetih 1453
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
 Doğrusu sinema kritiğinden anlamam. Ama okuyuculardan yakında vizyona giren Fetih 1453 filmi hakkındaki kanaatlerimi soran çok sayıda mesaj aldığım için, cevap sadedinde bazı şeyler söylemek istiyorum. ÇOK EMEK VERİLMİŞ Evvelemirde dünya tarihi için böylesine mühim bir hâdiseyi anlatan filme emeği geçenleri tebrik etmek lâzım. Yıllardır söyleniyordu böyle bir film çekileceği, nihayet gerçekleşti. Eskiden hayal bile edilemeyen şeyleri bu filmde görme imkânı var. Bir kere iyi niyet eseri, filmin her safhasında seziliyor. Çok masraf edilmiş, çok emek verilmiş. Değmiş de... Teknik bakımdan -anladığımız kadarıyla- bir kusur bulmak mümkün değil. Büyük İskender veya Troya'ya benziyorsa da, normal. Sanat yönü, kostümler, mekânlar da iyi. Ancak kurgu ve senaryoya biraz daha emek verilseydi güzel olurdu. Elbette tarihî filmlerin, hâdiselerle birebir örtüşmesi beklenmez. Ancak tahrif etmemek gerekir. Filmde bu hassasiyet gösterilmeye çalışılmış. Ufak tefek hatalar görmezlikten gelinebilir. Meselâ Eyüp Sultan hazretlerinin kabri fetihten sonra bulundu. Fatih, imparator ile yüz yüze görüşmedi. Cenovalı Giustiniani, ölmedi, kaçtı. İstanbul, XIII. asırdaki Latin istilâsından beri perişandı. Saraydan, hipodromdan, ihtişamdan eser kalmamıştı vs... Fethin, sıradan bir askerî harekât olmadığı, manevî ciheti öne çıkarılmış. Ne hoş! Ancak dinî ve hamasî vurgu bazen dozunu aşıyor. Bizanslıları bu kadar küçük düşürmeye gerek yoktu. Neticede Konstantin, elinde kılıç çarpışırken ölen ve Fatih'in bile saygı duyduğu bir düşmandı. Şuuraltımızdaki Bizanslı, kötü, sefih, biraz da efeminedir. Tamam, aşksız filmi kimse seyretmez. Ama film sıradan iki karakterin aşkını mevzu edinseydi; Fatih gibi tarihî şahsiyetler ikinci planda gösterilseydi, belki daha iyi olurdu. Meselâ Finli yazar Mika Waltari'nin İstanbul'un fethini mevzu edinen Kara Melek romanı filme alınmaya çok yakışırdı doğrusu.Dokümanter mi? Senaryodaki diyaloglar bazen sanki bir kâğıttan okurcasına uzun, normal hayatta rastlanmayan bir üslupta geçiyor. "Ben, benden önceki padişahlara benzemem" tiradında olduğu gibi, karakterler biraz teatral, hatta didaktik tavırla konuşuyor. Bu da filme dokümanter havası veriyor. Hasan ile Giustiniani'nin kavgası gibi bazı sahneler lüzumundan fazla uzun. Öte yandan daha çok vurgulanması beklenen sahnelere zaman kalmamış. Fethin manevî mimarı Akşemseddin figürü bir felâket. Seyrek sakalı sebebiyle köse de denilen bir veliyi, gür sakallı, koca göbeğini sallayarak yürüyen, patır kütür konuşan, filozof ile oduncu karması biri olarak tasvir etmek olmamış. Jenerikte filmin tarih danışmanı Emecen hocanın soyadının sehven Emecan yazılması, belki de danışmaya verilen ehemmiyetin derecesini gösteriyor. Bazıları filmde padişah çocuğunu sevmiyor diye tenkit etmişler. Sevmiyor değil, sevdiğini belli etmiyor. Bu eski ağırbaşlılık geleneğinin icabıdır. Eskiden babalar, çocuklarını gece uyurken severdi. Büyük adamların her hissi, sevgisi ve nefreti de ölçülüdür. Film görmeye değer. Yapımcıları takdiri hak ediyor. Eksik ve kusurların zaman içinde telafisi umulur. Memlekette çok şey değişti. İnsanların dünya görüşü normale dönüyor. Maziye giden yollardaki mayınlar temizleniyor. Bu bakımdan her bir sahnesi sinema mevzuu tarihimizi tasvir eden daha nice böyle filmleri görmeyi temenni ediyoruz. Dünya, tarihini romanlarla filmlerden öğrenmiştir. Fetih 1453, umarız gişe bakımından da beklediğini elde eder de, hevesler kırılmaz.  Hoş bir padişah tasviriBaşrol oyuncusu, muvaffak olmakla beraber, Sultan Fatih'e pek benzemiyor. Hele padişahın neredeyse ağzını örten karakteristik kartal burnu nazara alınırsa... Filmde hem o, hem babası Sultan Murad ve hem de Bizans esaretindeki düzmece şehzâde Orhan, daha çok Kuzey Afrikalıyı andırıyor. Üstelik sıkıntılı zamanlarda yaptığı gösterilen, tesbih tanelerini çiğnemek gibi bazı garip hareketler, Sultan Fatih gibi oturaklı biri için tuhaf kaçmış. Yine de baş aktörün yakışıklı ve düzgün oluşu, Osmanlı büyüklerinin karikatürize edilmesine alışanlar için pek sevindirici doğrusu. Yersiz harem sahneleriyle sulandırılmamış. Zamane insanı Osmanlı geleneklerine o kadar uzak ki, ağır başlı görüntü vermek isterken, garip haller zuhur ediveriyor. Tarihî film artistleri, şimdikiler gibi konuşup, reaksiyon veriyor. Halbuki hızlı yürümek, yüksek söylemek, münakaşa edasıyla konuşmak, "teenni sahibi" eskiler için pek alışılmış şeyler değildi. Bir vezirin padişah huzurunda bağırması, sadrazama hakaret etmesi, söze "Saçma!" diye başlaması yadırganıyor. Sultan Murad'ın bir hafta kadar elbiseleriyle teneşir üzerinde yatması da tuhaf. Senaryo yazarı her halde ölüye hemen yapılması gerekli muamelelere şahit olmamış. Neyse şimdi zaten bunlara takılacak kimse nerede! Ancak tarihçilerin gözünü tırmalar. Şimdi bazı aklıevvellerin inkâr ettiği İstanbul'un fethine dair hadis-i şerif, gemilerin karadan yürütülmesi, Urbanus'un topunun infilâkı, Ulubatlı Hasan'ın surlara sancağı dikişi hep filmde yer almış. Bu bakımdan da tebrik etmek gerekir. Ulubatlı Hasan sahnesinde gözyaşlarını tutmak elde değil. Ama böyle fetihle bir anılan İslâm mücahidinin, gayrimeşru münasebeti hiç de hoş kaçmadı. Bari gizlice evlendirselerdi.
22.02.2012
Ama hangi incil?
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
 Geçenlerde emniyet deposunda bir kaçakçılık vakasında ele geçen ve on senedir saklanan 1500 yıllık İncil çıktı. Deri üzerine Aramice yazılmış. Barnabas İncili olduğu söylendi. 1983'te Hakkari civarında bir mağarada, ceylan derisine yazılmış Aramice bir İncil bulunmuş; bunun da Barnabas İncili olduğu söylenmişti. Şimdi askeriye elinde olduğu rivayet ediliyor. Demek nerede bir İncil bulunsa hemen akla Barnabas İncili geliyor. Acaba ikisi aynı mı? Vatikan tetkik talebinde bulunmuş. Bakalım ne çıkacak?MAKBULÜ VAR, SAHTESİ VAR! Orijinal İncil bugün elde değildir. Hazret-i İsa'ya, hem Yahudiler, hem de Romalılar karşı çıkmıştı. Üstelik inananı pek azdı. Bunlar entelektüel bir topluluk değildi. Devlet desteğinden de mahrumdu. Bu sebeple İncil'i koruyamadılar. Gerçek İncil, ilk bir-iki asır içinde kayboldu. Belki ezberlerde kaldı, hiç yazılmadı. Bu bakımdan ilk Hıristiyanların elinde mukaddes kitapları yoktu. Dinin tebliği sözlü geleneğe dayanan vaazlarla cereyan ediyordu. Vaizlerin işlerini kolaylaştırmak üzere küçük müracaat kitapları yazılması gerekti. Böylece Hazret-i İsa'nın hayatı ve sözlerini anlatan mecmualar kaleme alındı. İncil denilen kitaplar böyle meydana geldi. İslâm dünyasında Hazret-i Muhammed'in hayatını anlatan siyer kitaplarına benzer. Hazret-i İsa'ya atfedilen güzel nasihat ve menkıbeler yer alır. Ancak Hıristiyan ilahiyatının esasını bunlar değil, Paulus'un mektupları teşkil eder. 325 İznik Konsili'nde, İncil diye bilinen ve hepsi üçüncü şahısların ağzından bu çeşit 54 kitap arasından ifadesi basit olduğu için Matta, Markos, Luka ve Yuhanna adındaki dördü seçilerek diğerleri imha edildi. Kanonik (makbul) İnciller diye de bilinen bu dördü dışında kalan İnciller, apokrif (sahte) sayılır ve kilisece yasaklanmıştır. Bunların hiçbiri havarilerden kalma değildir. Asırlar sonrasına aittir. İşte bu sebeple bugün Hıristiyanlar, aslında İncil adında müstakil bir kitap bulunmadığını, İncil'den kastın bizzat Allah'ın kelâmı sayılan Hazret-i İsa olduğunu söyler. Paulus'un dediği gibi, İncil müelliflerinin bunları yazarken Ruhülkuds'ten ilham aldığına inanır. Hıristiyanların Kitab-ı Mukaddes (Holy Bible) dedikleri kitap, hem Eski Ahid adıyla Tevrat ile buna bağlı kitaplar, hem de Yeni Ahid adıyla dört İncil'den başka, havariler ve Paulus'un macera ve mektuplarından teşekkül eder. Asırlar boyu İncil üzerinde çok düzeltmeler, ekleme ve çıkarmalar yapılmış; nihaî metne XVII. asırda ulaşılmıştır. Hazret-i İsa'nın dili Aramice, İbranice'den çıkmadır ve Süryanice'nin atasıdır. Bugün sadece Şam yakınlarındaki Malula kasabası Hıristiyanları ile Kürdistan Yahudileri konuşur. İncil, Yunanca'ya, Latince'yle, sonra da mahallî lisanlara çevrilmiş; bu tercümeler sırasında orijinalinden çok şey kaybetmiştir. Hıristiyanlar, Tevrat okur; ama hükmünün neshedildiğine inanır. Katolik, Ortodoks ve Protestanların İncilleri de birbirinden az-çok farklıdır. EN ESKİ İNCİL NÜSHASI Bilinen en eski İncil nüshası, MS 130-140 yılından kalma, papirüse Yunanca yazılmış ve 1920'de Mısır pazarında bulunmuştur. Yuhanna'dan bir parçadır. Manchester John Rylands Üniversitesi Kütüphanesi'nde 1920'den beri muhafaza edilmektedir. Dublin'de, Oxford'da, Cenevre ve Barselona'da ekserisi Mısır'da mağaralarda bulunmuş veya pazarlardan satın alınmış 200'lerden kalma İncil parçaları vardır. Bugünkü İncil'in esası Vatikan ile Londra'da saklanan ve Vatikanus ile Sinaitikus diye bilinen IV. asırdan kalma iki Yunanca nüshaya dayanır. Vatikanus, XVI. asırda Erasmus tarafından keşfedilmiştir. Sinaitikus, 1844'te Sina Dağı'nda St. Catherine manastırında Rus bilgini Tischendorf tarafından bulunmuş; İngiliz hükûmetince 500 bin dolara satın alınmıştır. 1947 yılında Ürdün'de iki bedevi çoban, keçisini ararken girdiği mağarada bir tomar parşömene rastladı. Ölü Deniz kıyısındaki Kumran mağarasında ele geçen İbrani dilindeki parşömenlerin Tevrat metinleri olduğu ortaya çıktı. Kudüs Süryani Patriği'nin eline geçen ve Hıristiyan din adamlarınca muhtevası titizlikle saklanan bu vesikaları, Yahudiler uzun mücadelelerden sonra satın aldılar ve yakın bir zaman önce Kudüs Müzesi'ne koydular.  Barnabas İncili'nin macerası Havari Barnabas'ın yazdığı İncil, MS IV. asra kadar Şark kiliselerinde, meselâ İskenderiye'de okunurdu. Aziz Barnabas, Hıristiyan ilahiyatının kurucusu sayılan Paulus'a muhalif olduğu için, Kilise tarafından yasaklanmış ve kaybolmuştur. Rivayete göre, müellifin el yazısı bir nüsha 478'de Aziz Barnabas'ın Kıbrıs'taki mezarında bulunmuş. Kıbrıs piskoposu bunu göndermek karşılığında İstanbul'dan otonomi elde etmiş. İtalyanca bir nüshası Papa Sixtus'un eline geçmiş. 1589'da bir gün kendisiyle yemek yiyen Peder Marino, papanın uyumasından faydalanarak kitabı bulmuş; cüppesi altına saklayarak kaçırmış. Bu nüsha, kitap meraklısı meşhur Avusturyalı Prens Eugene'in eline geçmiş. Şimdi Viyana Kütüphanesi'ndedir (Hofbibliyothek). Bunun İngilizce tercümesi (1907), Washington Kongre Kütüphanesi'nden bir Pakistanlı tarafından çoğaltılarak yayılmıştır. Bunun orijinaline uygunluğunu bilmek mümkün değildir. Barnabas İncili de, ilahî kelâmı bildirmekten çok, Hazret-i İsa'nın hayat ve sözlerine yer vermek bakımından diğerlerinden pek farklı değildir. İçinde defalarca Hazret-i Muhammed'in ismi geçmesi sebebiyle, Hıristiyanlarca dinlerini takviye için İspanya Müslümanları tarafından yazılmış bir metin olarak görülür. Ancak Hıristiyanlık çalışmalarıyla tanınan Müslüman müellifler, asırlarca Barnabas İncili'nden haberdar bile değildi. Bambaşka bir HıristiyanlıkKilise'nin en çok karşı çıktığı metin Havari Thomas İncili, 1945'te Mısır'ın Nag Hammadi beldesinde iki kardeş köylü tarafından mühürlü bir küp içinde 12 kitap hâlinde bulundu. Kahire Müzesi bunları satın aldı. Kitaplar MS 200'lerden kalmadır. Diğer İnciller'den farklı olarak hikâye üslubuyla yazılmamıştır. Hazret-i İsa'nın 114 sözü anlatılır. Bir kısmı Yunanca, bir kısmı bunun Kopt (Kiptice) tercümesidir. Kopt, Mısır'ın mahallî lisanıdır. Yunan alfabesiyle yazılır ve şimdi Mısır Hıristiyanlarınca kullanılır. 1978'de Mısır Minye'de bir mağarada bulunan Yahuda İncili, 200'lerden kalma aslı 62 sayfalık Kopt dilindeki papirüslerden müteşekkildir. Zürihli bir antikacı tarafından satın alındı. İsviçre'de Maecenas Vakfı elindedir. Vakfın parayla anlaştığı National Geographic Society tarafından dünyaya tanıtıldı. Apokrif İncillerin en enteresanıdır. Burada Havari Yahuda'nın Hazret-i İsa'ya hıyanet değil, kendisini feda ettiği anlatılır. Thomas ve Yahuda İncilleri, bambaşka bir Hıristiyanlık inancını tasvir etmektedir. Bu sebeple Kilisenin en çok karşı çıktığı metinlerdir. 
29.02.2012Cemre düştü duydunuz mu?
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
1954 senesinde Tuna'dan gelen buz kütleleri sıkışarak İstanbul Boğazı'nı dondurmuştu. Eskilerin şaşmaz bir hava raporu vardır. Rumi takvimin çeşitli günlerine göre, havanın nasıl olacağını önceden tahmin ederler. Kararlı bir şekilde kocakarı soğukları, öküz soğukları, Ülker fırtınası, zemheri, karakış, eyyam-ı bahur, kırlangıç fırtınası vs. derken, pek de yanılmazlar. Öyle ki zaman zaman meteorolojiyi bile mahcub ederler. Bunlar asırların tecrübesi, moda tabirle yaşanmışlığı ile ortaya çıkan tesbitlerdir. KIŞ MEMLEKETİ Kim ne derse desin, memleketimiz kış memleketidir. Bazı yerlerde sekiz ay hükmünü sürdürür. Yollar kapanır. Köylerin, hatta kasabaların dışarıyla irtibatı kesilir. Adam boyu, hatta ev boyu kar yağar. İnsanlar elde kürek, evlerinden sokağa kadar bir ince yol açar. Mahalleli, sokak ve caddede de aynısını yapar. Yollar, açık hava dehlizleri gibi, labirent gibi bir hal alır. Bir yere gitmek gelmek ancak kızakla mümkün olur. Saçaklarda kol kadar buz sarkıtları vardır. Kazaya yol açmasın diye, herkes kendi önündekini uzun sopalarla düşürür. Hastalanan, doktor yüzü görmeden ölür. Hatta don olunca kazmak zor olacağı için, güzden birkaç mezar yeri bile hazırlanır. Yiyecek ve yakacak olarak, ambar ve odunlukta kalanlarla iktifa edilir. Mahalle bakkalında da mal azalır, bazıları biter. Sular donar. Evlerde su yoktur. Kar toplanıp, kazanlarda eritilir. Koca kar kitlesinden bir parmak su çıkar. İnsanlar, bez bebek gibi kat kat giyinir. Mecbur kalmadıkça dışarı çıkılmaz. Pencereler, soğuk girmesin diye yüksek ve küçük yapılır. Her odada ocak vardır. Dünya kadar odun yanar, ancak etrafını ısıtır. Soba keşfedilince herkes bayram eder. Yine de ancak iki odada soba yanar. Bunu yakmak, ateşi korumak da zahmetlidir. Kömür yoktur. Odun boldur. Ama odun yapmak zordur. Yazdan hazırlanır. KIŞIN SUYU MU ÇIKTI? Kar yağdı diye mektepler, dükkânlar tatil olmaz. Herkes işin başındadır. Ancak ticaret zayıflar. Köylük yerde kış istirahat zamanıdır. Yine de boş durulmaz. Yazın çeyiz işleyen kızlara kızılır. "Kışın suyu mu çıktı!" denir. Uzun kış gecelerinde kızlar el işi yapar. Komşular birbirine gidip sohbet eder, oyun oynar, kestane kavurur, boza içer. Yatsıya gitmek zor gelir. Câmi soğuktur. Her gece mahallede biri misafir odasını yakar. Mahalleli orada toplanıp yatsıyı kılar. Sonra sohbet eder. Kitap okunur. Çay-kahve içilir. Bunlar kışın neşeli taraflarıdır. Tabiattaki durgunluğa mukabil, canlı bir cemiyet hayatı vardır. Her taraf bembeyaz bir manzaradır. Kar berekettir, denir. İlk kar yağdığında herkes sevinir. Bu sevinç ve heyecan, zamanla yerini kaygı ve bıkkınlığa bırakır. Kış sonuna doğru insanlar patlayacak gibi olur. Bu sıkıntılı hal, ilk cemrenin düştüğü haberi ile kaybolur. Yerini neşe ve ümide bırakır. Bahar müjdesi!Şubat'ın 21, 28 ve Mart'ın 7'sinde, havaya, suya ve toprağa cemre düşüp, bunları ısıttığına inanılır. Birinci, ikinci ve üçüncü cemre denir. Cemre, ateş koru demektir. Hacıların Mina'da taşladığı ve şeytan adını da verdiği üç dikili taşın her birine cemre denir. Malum, şeytan, ateşten yaratılmıştır. Rivayete göre çok eskiden göçebeler, kış gelince hayvanlarıyla beraber barınmak üzere iç içe üç kıl çadır kurardı. Her birine de bir ateş yakardı. En içtekini büyükbaş, ikincisini küçükbaş hayvanlara, en dıştakini ise kendilerine tahsis ederlerdi. Şubat'ın 21. günü birinci çadırın ateşini söndürüp, büyükbaş hayvanları dışarı, sahraya çıkarırlardı. Şubat'ın 28. günü ikinci çadırın ateşini söndürüp küçükbaş hayvanları sahraya çıkarır; Mart'ın 7. günü de en son ateşi söndürüp kendileri de dışarı çıkarlardı. Bunlar Arap göçebeleri olsa gerektir. Arabistan'ın kuzeyinde, Mart 7'sinde dışarı çıkmak pek mümkün değildir. Nitekim cemre ve sukut-i cemerât (cemrelerin düşüşü) gibi tabirler Arapçadır. Astronomlara göre cemre, üç yıldızdır. Bunlara kırmızıya yakın görüntüleri sebebiyle cemre de denir. Birincisi tarf yıldızlarından re'sül-hayye, ikincisi hen'a yıldızlarından zirâü'ş-Şamî, üçüncüsü cebhe yıldızlarından kalbü'l-esed adındaki yıldızdır. İlki 21 Şubat'ta güneşin doğumundan öğleye kadar batmaya meyleder ve havada ısınma emarelerine rastlanır. İkincisi 28 Şubat sabahı batmaya başlayınca suda hararet eseri görülür. Üçüncüsü 7 Mart'ta burç vakti ortaya çıkarak toprakta ısınma zuhur eder. Bunlara cemretü'l-hevâ, cemretü'l-mâ ve cemretü't-türâb adı verilir. Yani sırasıyla suya, havaya ve toprağa cemre düştü denir. Takvimlerde Arapça-Farsça karışık, cemre-i ulâ behevâ, cemre-i sâniye beâb ve cemre-i sâlise behâk yazardı. Cemre düşüşü hakkında açık bir fennî kayıt yoktur. Mamafih şubat, bahara en yakın kış günlerini ihtiva eder. Güneşin devri değişir ve geceyle gündüzün uzunluğu birbirine yaklaşır. Güneş şualarının, yeryüzüne gelişi ve yansımasında yavaş yavaş bir düzgünlük hissedilir. Bazıları niye hemen hava değişmedi diye sabırsızlanır. Cemreviyye Osmanlı şairleri, bayramlar, mevsimler, mübarek günler ve millî hâdiseler hakkında manzumeler düzdüğü gibi, cemre düşüşü hakkında da şiirler yazarak devlet büyüklerine arz ederdi. Bunlardan şair Sâbit'in, Şeyhülislâm Ali Efendi'ye takdim eylediği cemreviyyeden birkaç beyit aşağıdadır: Dil âteş-i muhabbet ile feyzyâb olur, Derya gibi ki, cemre de pür âb ü türâb olur. Nîl-i hevâye düşdü bugün nokta cemreden, Şimden geru serâb-ı muhabbet şerâb olur. Yâh-beste mey ki pâre-i yakut-i surh idi, Tesir-i cemreden yine lâl-i müzâb olur. Dâvâ-yı imtizacına berf ile cemrenin, Ateşle pembe kıssası fasl-ı hitâb olur. Bir hamlesine tâbver olmaz erir gider, Dev-i sefîd-i berfe de cemre şihâb olur. Kalmaz şu feyz-i cemre ile nevbahara dek, Bir nahl-i köhne tâze vü şeyh şâb olur. Düşdükçe cemre, micmere-i gonce-i güle, Nükhet şemim ü amber ü şebnem gülâb olur. Cemre ile hâbgâhına ateş bırakdı gül, Bülbül döne döne ocağında kebâb olur. Âlemde lûtf-i cemreyi mürg-i çemen bilür, Ateş düşer derûnuna pür ıstırâb olur. Âlem ısındı, cemreye zira merâhimi, Eltâf-ı kutb-i âlem gibi bîhisâb olur.
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
İnsanların ilim ve sanat öğrenmeleri bir haktır. İslâm kültüründe, ilim ve sanat sahipleri övülür. Çocuğu terbiye etmek (eğitmek), âilesinin hakkıdır. Devletin ferdleri terbiye etme (eğitme) vazifesi ve hakkı yoktur. Antik Yunan şehirlerinden Isparta'da çocuklar küçük yaşta ailelerinden alınıp devlet için yetiştirilirdi. Nazi Almanya'sında, Mussolini İtalya'sında ve Sovyet Rusya'da da vaziyet böyledir. Ailelerin an'anevî ve manevî kültür aşılamasına fırsat bırakılmadan, çocuklar devletin ideolojisi istikametinde "eğitilir!". EĞİ(Tİ)LEN NESİL Eğitim, terbiye yerine kullanılıyor. Terbiye, Arapça pürüzlerini gidermek mânâsına gelir. Sonradan uydurulmuş eğitim kelimesinde ise insanı eğmek maksadı açıkça anlaşılıyor. Osmanlı Devleti'nde mekteplerin bağlı olduğu müessesenin adı milli eğitim değil, maarif (öğretim) nezareti idi. Maarif Nezâreti 1846 yılında kuruldu. Cumhuriyetten sonra Maarif Vekâleti oldu. Sonra ne akla hizmet bilinmez, 1946 yılında Milli Eğitim Bakanlığı adını alıverdi. 1950-60 arası gene Maarif Vekâleti dendi. "Milli eğitim" insan haklarına aykırıdır. Bu utanç verici iddiadan bir an evvel vazgeçmek, terbiyeyi aileye bırakmak; maarife odaklanmak gerekiyor. MEKTEPLERİ, DEVLET KURMAZ Osmanlı Devleti, ailenin çocuğunu terbiye hakkına ilişmeyi aklının ucundan geçirmemiştir. Herkes tahsil imkânlarını kendisi hâsıl etmekte hürdür. Devlet, bu hususta yardımcı olabilir; ancak ferdî teşebbüsü engelleyemez. Bu bakımdan Osmanlılarda klasik devirde devlet eliyle kurulan maarif müessesesine rastlanmaz. Mektep ve medreseleri ferdler kurar; vakıflar yoluyla işletir. Binâları kendisi yapar, hocaları kendisi bulur, talebeyi kendisi seçer ve müfredatı kendisi tesbit eder. Devlet de bunları destekler ve kontrol eder. Padişah, hânedan ve devlet ricâlinin yaptırdığı medreseler de böyledir. Hepsi şimdiki özel okullar gibidir. Meslekî tahsil, hatta doktorluk bile usta-çırak münasebetiyle olur. Bugün İngiltere'deki sistem de buna benzemektedir. Tanzimat'tan sonra devlet eliyle mektepler kurulmuşsa da, bu sistem değişikliği olmayıp, devletin memur ihtiyacını karşılamak içindir. Nitekim hususî maarif müesseseleri varlığını devam ettirmiş; devlet mektepleri de terbiye (eğitim) değil, maarif (öğretim) rolü üstlenmiştir. Kanun-ı Esasî'nin 15. maddesi Osmanlı vatandaşlarının umumî ve hususî tedrisatta serbest olduğu; 16. maddesi de mekteplerin devlet nezâretinde olduğu; ancak bunun çeşitli milletlerin dinlerini öğretmesine halel veremeyeceği esasını hükme bağlamıştır. Kim demiş Avrupa böyle diye? Mecburi tahsil hususunda Avrupa misal alınıyor. Ama laikliğin beşiği ve sistemimizin modeli Fransa'da bile dindar aileler çocuklarını kilise mekteplerine verebilir. Burada rahip veya laik kişiler hocalık yapar. Tedrisat çok kalitelidir. Elit aileler, uyuşturucu, fuhuş ve çeteye pek rastlanmayan bu mekteplere çocuklarını vermekte yarışır. Üstelik bu memleketlerde erkek ve kızlar için ayrı mektepler vardır. Çocuğunu mektebe göndermek istemeyen aile, evinde ders aldırır, umumi imtihanlara sokar. Devlet mekteplerinde isteyen başını örter. Yüzme gibi derslere girmeyebilir. Bizde türban yasağı aleyhine kıyameti koparanların, bu meseleyi görmezden gelmeleri şaşırtıcıdır. Zira üniversite tahsili mecburi değildir. Ama dindar bir aile, bulûğa ermiş mükellef çocuğunu, hem karışık tedrisat yapan mekteplere, hem de başı açık olarak göndermeye mecburdur. Millî demekle millî olunur mu? Devletin, bir an evvel aileye ait eğitim rolünden vazgeçip, öğretim işine bakması gerekiyor. Belki de devlet eliyle mektep kurup işletmek yerine, bu iş ferdlere bırakılsa, daha kolay olacak. Üstelik bir millî demekle millî olunmadığı da yakın geçmişte çok görüldü. Bu işe gönül verenler ne kadar iyi niyetli ve kabiliyetli olursa olsun, işin mahiyeti gereği devamlı çıkan pürüzler, onları engellemeye yetiyor. Osmanlılardan kalma rüşdiye (ortamektep) mezunu insanlar gördüm. Şimdiki üniversite mezunlarından daha kültürlü, en mühimi edep ve irfan sahibiydiler. Bir komşumuz vardı. Eski bir milletvekilinin kızıydı. Babası, kıskançlığından mı, dindarlığından mı bilmem, kızını hiç mektebe göndermemişti. Hayatımda o hanım kadar kültürlüsünü tanımadım. Şimdi sıkı tahsil görmüş gençlerin çoğu, ne dilinden haberdar, ne kültüründen... Gördüğü rüyayı anlatacak kelime bulamıyor. Üniversitede talebelerin kâğıtlarını görünce, ümitsizliğe kapılmamak elden gelmiyor. Koca koca mektepler, âdetâ gözleri ışıl ışıl, zekâ pırıltısıyla dolu gençleri, köreltmek üzere faaliyet görüyor. Evinden aldığı bir güzellik kaldıysa, ustaca yok ediyor. Çocuk, mekanizmanın sıradan dişlilerinden biri hâline getiriliyor. Ona rağmen bu sistem, ben başarılıyım diyebiliyorsa, varlığını sürdürmekte ısrarcı ise, ne mutlu ona! Milli Eğitim Bakanlığı denince nedense akla hep, Fransız şairi Voltaire'in, bugünki Avusturya ile etrafındaki bir avuç toprağa hükmeden Mukaddes Roma Cermen İmparatorluğu için söylediği söz geliyor: "Ne mukaddes, ne Roma, ne de imparatorluk!"
14.03.2012Bir zamanlar hâkim olmak için üste para verilirdi
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Antik Roma'da bir memuriyet elde eden kimse hükümete para öderdi. Bu âdet Hıristiyanlık zamanında da devam etti. Simon Magnus adındaki Samiriyeli bir büyücü, havarilerden şifa verme hassasını kendisine satmasını istemiş; havariler reddetmişti. Resullerin İşleri'nde anlatılan bu hâdise sebebiyle bir makamın satılmasına simoni denir. Bu bir tayin harcı iken, zamanla yozlaşarak bir çeşit rüşvete dönüşmüştür. Mahsulün onda biri kiliseye Orta Çağ'da her şehirde bir piskopos; mahalle ve köylerde papaz vazife yapar. Papazları piskopos, piskoposu da papa veya patrik tayin eder. Her kilisenin köylülerce kira karşılığı ekilen bir arazisi vardır. Papazın maişeti ve âyinlerin masrafı bununla karşılanır. 800 yılında Mukaddes Roma-Germen İmparatoru olarak taç giyen Frank Kralı Büyük Karl (Şarlman), bütün halkına, Yahudilerdeki gibi, mahsullerinin onda birini (decima), kendi ruhanî dairelerinin papazına vermelerini emretti. Ama bu kâfi gelmeyince kilise, hayatını sürdürebilmek için dinî makamları, hatta mensuplarına af kâğıdını para karşılığı satmaya başladı. Bazı idealist din adamları ve imparatorlar bununla mücadele ettiyse de hakkından gelemedi. Meşhur Rodrigo Borgia bu yolla papa olmuş ve kendisi de büyük bir servet elde etmiştir. Kilisenin bu yolla zenginleşmesi kralların iştahını kabarttı. Onlar da başta hâkimlik olmak üzere bütün memuriyetleri para karşılığı vermeye başladılar. Bunun için ilki 1522'de Fransa'da kurulmuş resmî bürolar vasıtasıyla ihâle açılır; işe ehil olanlardan en yüksek parayı ödeyene memuriyet satılırdı. Fransa Kralı VIII. Charles, hâkimlerin vazifeye başlamadan evvel bu makamı satın almadığına ve satmayacağına yemin etmesini emretti. Böylece garip bir vaziyet doğdu. Hâkimlik gizlice alınıp satılmaya devam etti. Ama hâkimler daha vazifeye başlarken yalan yere yemin eder oldular. Satıyorum, sattım! 1567'de hâkimlere vazifesini başkasına devredebilme imkânı tanındı. IV. Henri devrinde daha da ileri gidilerek intikal vergisini ödemek şartıyla vârislere geçmeye başladı. Ölen bir hâkimin vârislerine para ödeyerek de hâkimlik elde edilebilir. Paris için bu fiyat 500 bin, taşrada 30-50 bin altın frank civarındadır. Bu usul, hâkimlere büyük bir serbestlik temin etmiş; icabında kralları karşılarında titretebilmişlerdir. Bu devirde halkın hâkimlere hediye vermesi âdettir. Bu hediyelere épices (baharat) adı verilir. Önceleri badem şekeri, baharat gibi ufak-tefek şeylerden ibaretken sonraları paraya dönüşmüştür. Bu hediyelerin verilmesi 1402 tarihli bir fermanla mecburi hale getirilmiştir. Hâkimlik için 80 bin altın frank ödemiş birinin yıllık geliri, ekseriya 2 bini geçmezdi. Bu sebeple hâkimler umumiyetle zengin arazi sahipleridir. Böylece hâkimliğin babadan oğula geçmesindeki mahzurlar, bu ailelerin namuslu ve bilge oluşu ile bir nebze giderilmiştir. 1537'de Paris Yüksek Mahkemesi reisi Michel de l'Hospital, sağlam karakteri ile tanınmış; 1560'da şansölye (başbakan) olup, sağlam kanunlar neşretmiştir. Daguesseau, hukuk yanında, Yunan-Latin kültürü, İbranice ve matematik üzerine eşsiz malumatı ile meşhurdur. 1789 ihtilâlinden sonra hâkimliğin parayla satılması ve hâkimlere hediye verme âdeti kaldırıldı. Bugün bile Fransız hâkimleri belli ailelerden, az maaşlı, fakat itibarlı kişilerdir. Hâkimlik nâehillere kalmasın! Kâdılık, İslâmiyette farz-ı kifâye hükmünde dinî bir vecibe olarak görüldüğü için, kâdılar eğer zengin iseler, fahrî olarak çalışır. Hâkimin taraflardan hediye alması, dâvetlerine gitmesi yasaktır. Ancak hediye ile rüşvet arasındaki sınırın pek açık olmadığı şark cemiyetlerinde, hâkimlere hediye geleneği -hele hâkimin geliri de az ise- adalete gölge düşürmüştür. Mamafih Hazret-i Ömer, Kâdı Şüreyh'i Basra kâdısı tayin ettiğinde kendisine aylık yüz dirhem ve kâfi miktarda buğday tahsis etmişti. Emevîler ve Abbasîler zamanında kâdılara giderek artan miktarda maaşlar verilirdi. Meselâ Halîfe Memun zamanında Mısır kâdısı olan İsa el-Münkedir'e aylık dörtbin dirhem (280 dinar, yani takriben 1400 gr altın) verilirdi. Abbâsîlerin son devrinde, Şiî Büveyhoğulları Bağdad'a hâkim oldukları zaman, Sünnî âlimler, kâdılık makamına tayin için yüklü meblağlar ödemek mecburiyetinde bırakıldı. Onlar da adaleti Şiîlerin eline bırakmamak için bu yüksek meblağları ödeyerek kâdılıkları elde ettiler. İlk defa 961 tarihinde Abdullah bin Hasen eş-Şevârib, senede 200 bin dirhem ödemek şartıyla Bağdad kâdısı oldu. Böylece kâdılıkların, hükûmete muayyen bir meblağ ödemek suretiyle deruhde edilmesi âdet oldu. Sonradan bu meblağları telâfi etmek üzere dâvânın taraflarının mahkeme harcı ödemeleri esası konuldu. Hediye ile rüşvet arasındaki sınır Osmanlılarda da resmî makamlara getirilen kimseler, hükûmete câize (pişkeş) adıyla bir meblağ öderdi. Her ne kadar rüşvetle kâdı olanın hükmünün sahih olmadığına fetvâ verilmişse de, buradaki rüşvet, başkalarına hükümdarın bilgisi dışında verilen para olarak tefsir edilmiş ve kâdı olmak üzere hükümdara verilen câizenin buna girmeyeceği ifade olunmuştur. Çünkü hükümdarın kâdı tayininde yalnızca parayı gözetmesi, o şahsın kâdılığa ehil olmadığını göz ardı etmesi düşünülemez. Gerçi hazine dara düştükçe, câizelere bel bağlanmış; memurlar da ödediklerini halktan çıkarmak istemiştir. Bu da suiistimale yol açarak, siyasî ve sosyal mekanizmayı bozmuştur. Mamafih tayinlerde câize alınmayan haller çoktur. Dolayısıyla bu âdeti umumileştirmek doğru olmaz. Yıldırım Sultan Bayezid zamanına kadar zengin ve itibarlı kimseler sırf şeref ve dinî bir vecibeyi yerine getirmek maksadıyla hâkimlik yapar, maaş almazdı. Böyle kimse bulunmaz olunca, hâkimlerin mahkeme harçlarıyla geçinmeleri esası getirildi. Yanındaki memurların maaşını da kâdı karşılardı. Bir bakıma adliyenin özelleştirilmesi mânâsına gelen ve hâkim istiklâli için çok elverişli olan bu usul, sonraları dâvâ sayısının azlığı ve başka sebeplerle kâdıların maddi sıkıntıya düşmelerine; rüşvet ve iltimasa yol açmıştı. Üstelik kâdılar vazifeye tayin edilirken hazineye câize ödedikleri için, vaziyetlerinin vahâmeti bir kat daha artmıştı. Bu sebeple Tanzimat'tan sonra kâdılara maaş bağlandı. Meselâ 1910 tarihinde Üsküdar kâdısı 35, müşâviri 15, başkâtibi 10, kâtibler 8, 6, 4, mübaşir 4 ve hademe 2 altın maaş alıyordu. (O zaman 7,2 gramlık bir Osmanlı altınının alım gücü şimdikinden çok fazla idi.)
Çin sarayını basan 40 yiğit
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Türk sözünü ilk defa resmî devlet adı olarak kullanan Göktürk Hakanlığı'dır. Göktürk veya Köktürk, Gök'ten türemiş gibi bir mânâya gelir. Göktürkler, Hun İmparatorluğu'nun mirasçısıdır. Doğu Sibirya'daki Yakut Türkleriyle, batıdaki Ogur (Bulgar) Türklerinin bir kısmı dışındaki Türk asıllı bütün kitleleri, kendi idarelerinde birleştirdi. ÖTÜKEN MERKEZ 552'de Avar (Juan-Juan) Devleti doğuda çökünce, Göktürklerin boy beyi Uluğ Yabgu'nun oğlu Bumin ve İstemi Kağanlar, Ötüken merkez olmak üzere devlet kurdular. Avar Hakanlığı'nı yıktılar. O zamanki töreye göre, Bumin Kağan, devletin doğu kısmında, İstemi Kağan da batı kısmında hükümdar oldu. Doğu Göktürkler siyasî bakımdan hep Çin'le karşı karşıya geldiler. 630 yılında yapılan savaşlardan birinde Göktürk hakanı esir düştü. Türkler, Çin hâkimiyetini tanımak zorunda kaldılar. Batı Göktürk Kağanlığı'nın ömrü de uzun sürmedi. Ülke tiginler (şehzâdeler) arasında taht kavgalarına sahne oldu. Nihayet Batı Göktürkleri de Çin hâkimiyeti altına girdi. AH ŞU FIRTINA! 630-680 arasındaki 50 yıllık zaman Göktürklerin istiklâllerini kaybettikleri bir matem devresi oldu. Her ne kadar Orta Asya'da millet olarak Türkler varlıklarını, dil, inanç ve geleneklerini muhafaza ettilerse de, müstakil bir devletten mahrumiyet, Göktürkler için haysiyet kırıcı bir ıstırap kaynağıydı. Bu arada bazı Türk prensleri zaman zaman ihtilâl teşebbüslerinde bulundularsa da hepsi kanlı bir biçimde bastırıldı. Bu hareketler arasında en hayret verici olanı, 639 yılında Göktürk Prensi Kürşad'ın ihtilâl teşebbüsüdür. T'ang imparatorunun saray muhafız kıt'ası subaylarından olan Kürşad, Göktürk Devletini ihyâ etmek için 39 arkadaşı ile, bazı geceler şehirde dolaşmaya çıkan imparatoru yakalayıp kaçırmak üzere gizlice anlaştı. İhtilâl muvaffak olursa, Kürşad hakan olmayacaktı. Böylece kimse onun siyasî emellerle harekete geçtiğini söyleyemeyecekti. Fakat planın tatbik edileceği gece ansızın patlayan fırtına yüzünden imparator saraydan çıkmadı. Kararın geciktirilmesini mahzurlu gören Kürşad ve arkadaşları bu defa doğruca saraya yürüdüler. 40 Göktürk genci, sarayı ele geçirip başşehre hâkim olmayı düşünüyorlardı. Yüzlerce Çinli muhafız tesirsiz hâle getirildiyse de, dışarıdan sevk edilen orduyla başa çıkılamadı. Bunun üzerine saray ahırlarından seçme atları alarak Vey Irmağı'na doğru çekildiler. Ancak fırtına ve sel, köprüleri de yıkıp götürmüştü. Irmak kenarında Çin ordusuyla savaşa tutuşan Kürşad ve arkadaşları birer birer öldürüldü. Halkına hesap veren hakan Kutluğ devrinin en mühim eseri Orhun Âbideleri'dir. Bunlar 725-735 seneleri arasında diktirilmiş üç taş sütundur. Orhun Nehri kenarındadır. Şimdi Moğolistan sınırları içindedir. Bugünkü Moğolistan, Türklerin anayurdudur. Moğolların anayurdu ise daha kuzeydoğudur. Dünyanın eski ve mükemmel alfabelerinden birisi olan ve sağdan sola yazılan 38 harfli Göktürk yazısı ile yazılmıştır. Burada, Bilge Kağan ile kardeşi başkumandan Kültigin'in ve Bilge Kağan'ın kayınpederi olan Vezir Bilge Tonyukuk'un bir ara Çin esâretine düşen Türk Devletini yeniden kalkındırmak için yaptıkları gayretler anlatılır ve gelecek Türk nesillerinin bu tecrübelerden istifadeleri istenir. Ayrıca istiklâl fikri verilir. Bu kitâbelerdeki ifadeler parlak bir millet şuurunun göstergesidir. Hakan, kendisini halktan birisi gibi görüp teb'asına hesap vermektedir. Ayrıca teb'asını hatalarından dolayı bir baba gibi ikaz etmektedir. İki dost kardeş Prens Kürşad liderliğindeki kırk yiğit başarısız kaldılarsa da, Türk milletinin kalbinde sönmez bir istiklâl ateşini tutuşturdular. Birkaç başarısız ihtilal teşebbüsünden sonra, nihayet 682 yılında Göktürk Prensi Kutluğ Şad, etrafına topladığı Türklerle istiklâlini ilan etti. Dağılmış boyları bir araya topladı. Bu sebeple İlteriş (Ülke Toplayan) unvanını aldı. Çinli bir prensesle değil, bir Türk kızıyla evlendi. Bilge Kağan ve Kültigin adında iki oğlu oldu. Bu ikisi birleşerek idareyi ele aldılar. Bilge Kağan, Kültigin ise ordu kumandanı oldu. Böylece Türk tarihinde ilk defa iki kardeş devlet idaresinde birlikte hareket etmiş ve hiçbir kıskançlık duymadan birbirlerine yardım etmiş oluyorlardı. Bilge Kağan ile Kültigin iç ve dış bütün tehlike ve tehditleri ortadan kaldırdılar. Doğu Roma İmparatoru Göktürklere elçiler gönderip iyi münasebetler kurmuştu. Bu devirde Göktürk Devleti, Asya'da büyük bir prestij elde etti. Öyle ki Kültigin'in vefatında tertiplenen muazzam cenaze alayına, Çin, Tibet ve İran'dan temsilciler katıldı. Çin İmparatoru, bu kahraman düşmanının hatırasına Çince büyük bir âbide diktirdi.
Son Mısır melikesine veda
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Fatma Neslişah Sultan'ı çocukluğumda 1950'li yıllara ait Hayat Mecmuası'ndaki resimlerinden tanıdım. Dünyanın en güzel kadınlarından birisi olarak tasvir ediliyordu. Yıllar sonra kendisini gördüğümde bu tarifin hiç de mübalağalı olmadığını gördüm; bunu kendisine de söyledim. Profilini dönerek, Osmanlı ailesinin karakteristik vasfı olan kemerli burnunu gösterip, "Bunu görmüyor musun?" der gibi güldü. Neslişah Sultan, her hareket ve sözüyle bir hükümdar torunu, aynı zamanda bir melike olduğunu isbat eden bir şahsiyet idi. Güzel konuşurdu. Kültürlüydü. Zarafeti, hem vakar, hem de tevazu ile çevrelenmişti. Saraydan sürgüne Neslişah Sultan, sürgünü yaşayan hanedanın hayattaki son ferdlerinden idi. Aile içi bir izdivacdan dünyaya gelmişti. Annesi Sultan Vahîdeddin'in dünya güzeli kızı Sabiha Sultan, babası son halife Abdülmecid Efendi'nin yakışıklı oğlu Ömer Faruk Efendi idi. Neslişah Sultan'ın güzellik ve zarafetini bu bakımdan yadırgamamak gerekir. Sabiha Sultan'a, Mustafa Kemal Paşa talib olmuş; böylece padişaha damat olarak istikbalde memleket idaresinde mühim rol oynamayı düşünmüştü. Ancak Sabiha Sultan'ın gönlü şehzâdede idi. Padişah da ikinci bir Enver Paşa tecrübesi yaşamamak için, kızının tercihini tasvib etmişti. İki genç, 1920'de evlendi. Şehzâdenin evi Rumelihisarı'nda bugün ikinci köprünün ayakları altında kalan Müşir Zeki Paşa yalısında; sultanın evi ise Nişantaşı'nda idi. Neslişah Sultan 4 Şubat 1921'de annesinin Nişantaşı'ndaki konağında dünyaya geldi. Sonra Rumelihisarı'nda oturdular. 3 yaşında ailesiyle sürgüne çıktı. "Etrafımdakilerin üzüntüsü ve kalfaların ağlaması sebebiyle kötü bir şey olduğunu hissettim. Fakat çocuk için gezme eğlenceli bir şey olduğu için pek üzülmedim. Seyahat uzayınca, fevkalâde bir şeyler olduğunu sezdim ve 'Eve dönmek istiyorum' diyerek ağladım" derdi. Mısır tahtı 1940'da Kavalalı ailesinden Hıdiv Abbas Hilmi Paşa'nın oğlu Prens Muhammed Abdülmünim (1899-1980) ile evlendi. Abdülmünim veliaht iken, babası İstanbul'a sadakati sebebiyle 1914'te İngilizlerce azledilip sürülmüş; yerine aynı aileden Prens Fuad Mısır meliki yapılmıştı. Bir defasında "Kendinizden bu kadar yaşlı birisiyle evlenmeye nasıl razı oldunuz?" diye sorduğumda, Neslişah Sultan "O zaman her şeyi büyükler kararlaştırır; evleneceklerin fikri alınmazdı" diye cevap vermişti. Mamafih Neslişah Sultan da evliliğinden şikâyetçi değildi. Enteresandır, düğünü, aynı aileden Prens Mehmed Ali İbrahim (1900-1977) ile evlenen küçük kız kardeşi Zehra Hanzâde Sultan'dan bir hafta sonra olmuştu. Çünkü Abbas Hilmi Paşa'nın müsaadeye dair cevabî mektubu harb sebebiyle gecikmişti. En küçük kızkardeşi Neclâ Hibetullah Sultan (1926-2006), 1943'de Prens Amr İbrahim (1903) ile evlenerek Neslişah Sultan ile elti oldu. Hanzâde Sultan'ın güzeller güzeli kızı Fâzıla, Irak meliki Faysal ile nişanlıydı. Faysal, Osmanlı günlerini tekrar geri getirmeyi hayal ediyordu. Ancak düğüne yakın ihtilâl oldu; Faysal ve diğer Hâşimîler katledildi. Yine sürgün yolunda Neslişah Sultan, Mısır'da hoş bir hayat yaşadıklarını; 1946'da ailece diplomatik çerçevede İstanbul'a gelebildiğini anlatırdı. 1952'de askerî darbe oldu. Fuad'ın oğlu Faruk tahttan düştü. Darbeciler üç kişilik bir niyâbet konseyi kurup Prens Abdülmünim'i de aldılar. Sonra Abdülmünim tek başına bir sene nâiblik yaptı. Yani bir nevi Mısır tahtına oturdu. Ertesi sene sosyalist Nâsır darbe yapınca, ailenin servetine el konuldu. Göz hapsine alındılar. Bunun üzerine memleketi terk edip İstanbul'da yaşamaya başladılar. Mısır reisicumhuru Enverü's-Sâdât malların intifa hakkını iade etti. Bir melike gibi yaşadı Sultan'ın, Abbas Hilmi (1941) ve İkbal (1944) adında iki çocuğu oldu. Abbas Bey, bankacıdır. Şimdi Mısır'da yaşıyor. Zaman zaman İstanbul'a gelir. Dinine ve ailesine bağlı hoş bir insandır. Zevcesi Mısırlı Mümtaz Hanımefendi'den Sabiha ve Davud adında iki çocuğu vardır. İkbal Hanım, İstanbul'da Mürsel Saviç ile evlidir. Neslişah Sultan, Ortaköy'deki evinde güzelliği ve vakarından hiçbir şey kaybetmeden sessiz sedasız yaşadı. Fazla kimseyle görüşmez; resim çektirmeyi sevmezdi. Oturduğu evin salonunun tavanı, değişik bir şekilde yüksekti. Dikkatimi çektiğini hissedince gülerek, "Yüksek tavanlı yerlerde yaşamaya alışmışım. Boyum da uzun. Onun için böyle bir yeri tercih ettim" demişti. Allah rahmet eylesin. Padişah türbesine defnedilmeyi istemedi Sultan Vahîdeddin'in kızı Rukiyye Sabiha Sultan (1894-1971), hanedanın en güzel kızlarındandı. Hanımların sürgününün kaldırıldığı 1952'de İstanbul'a döndü. Çengelköyü'nde vefat etti. Âşiyan kabristanındadır. Babası memlekete dönemediği için bir padişah türbesine defnedilmeyi istememişti. Halife oğlu, halife damadı Hanedanın en yakışıklı mensuplarından Şehzâde Ömer Faruk Efendi (1898-1969), Halife Abdülmecid Efendi'nin oğludur. Viyana Theresianum Koleji ve Berlin Harb Akademisi'ni bitirdi. Prusya hassa alayında üsteğmen rütbesiyle staj yaptı. 1920'de Sabiha Sultan ile evlendi. Neslişah, Hanzâde ve Hibetullah Sultan isminde üç kızı oldu. Yunan Harbi'nde askerî vazifesini ifa etmek üzere kayınpederi olan padişahtan habersiz bir geminin ambarında yolculuk yaparak Ankara'ya geçmek istediyse de, Mustafa Kemal Paşa kendisinin gelişinin millî birliği bozacağı ve nihaî zafere kadar İstanbul'da oturmasının daha uygun olacağını bildirerek geri dönmesini istedi. Şehzâde ısrar edince de, İnebolu'dan geri çevrildi. Bu hâdise, hanedanın Ankara hareketine karşı uyanmasına sebep oldu. Sürgüne binbaşı rütbesinde ve babasıyla beraber çıktı. İsviçre ve Nice'de yaşadı. 1925'te Arnavutluk hükümdarlığı mevzubahis oldu ise de, Ankara hükümeti, hükümdarlığı kendisi için düşünen başvekil Ahmed Zogu'yu kullanarak bunu engelledi. 1938'de geldiği Kahire'de vatan hasretiyle vefat etti. Kabri 1977'de Sultan II. Mahmud türbesine nakledildi. Zevk-i selim sahibi şehzâde, memlekette iken Fenerbahçe Spor Klübü'nün reisiydi. Dillere destan bir aşk ile evlendiği Sabiha Sultan ile aralarında gurbet acılarından doğan bir huzursuzluk yaşandı. 1948'de boşandılar. Şehzâde, aynı sene amcazâdesi Mihrişah Sultan ile evlendi.
Anadolu'nun has çiçeği: Lâle
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
KANI YERDE KALMADI Lâlenin bir de efsanesi vardır. Ferhat, âşık olduğu Şirin'in öldüğü haberini alır. Kendisini öldürür. Akan kan toprağa düşünce, bir çiçek hâlini alır. Kırmızı yapraklar Ferhat'ın ateşini, dibindeki siyah kısım ise yanarak kömür hâline geldiğini ifade eder... Çiçek seven bir millet idik. Bahçedekilerle iktifa etmez; evlere, cam önlerine dikerdik. Çocuğuna bakar gibi bakardı annelerimiz, ninelerimiz. Hatta kerli ferli adamların hobisiydi çiçek yetiştirmek. Elbiseler çiçek desenliydi. Sultan Fatih gibi ciddi bir şahsiyeti bile ressam elinde çiçek ile resmetmişti. Kızlara çiçek ismi verilirdi. Beyler, sarıklarına çiçek iliştirirdi. Hanımların mezar taşları çiçek motifliydi. Hâsılı çiçek hem etrafı süsler, hem de kalbleri yumuşatırdı. Osmanlı, bir çiçek medeniyetidir. LÂLE BİZİM SEMBOLÜMÜZDÜR Hele iki çiçek vardır ki, eskiler buna ruhaniyet atfetmiştir. Biri gül, diğeri lâledir. Gül, Hazret-i Peygamber'i, lâle ise Cenab-ı Allah'ı sembolize eder. Rivayete göre gül, Hazret-i Peygamber'in nurundan yaratılmıştır. O'nun gibi kokar. Lâle ise, Allah lafzının yazılışına benzer. Üstelik Osmanlıcada ikisi de aynı harflerle yazılır. Lâle, câmiyi andırır. Ortası kubbe, iki tarafındaki yapraklar ise minarelerdir. Ayrıca lâle, bir tek tohumdan yalnızca bir dal ve çiçek verdiği için Allah'ın birliğini temsil eder. Mazhar-ı ism-i celâl olmasa idi lâle, Bulamazdı bu kadar rütbe-i vâlâ lâle. Nasıl zambak Fransa'nın, deve dikeni İngiltere'nin, sedir ağacı Lübnan'ın sembolü ise, lâle de Osmanlı'nın sembolüdür. Şark dünyası bir semboller dünyasıdır. Kullanılan her sözün, her bakışın, her hareketin arkasında başka mânâ vardır. Şarkın hisleri inkişaf etmiştir. Şark kalbi ile düşünür. Meramını açıkça değil, dolaylı anlatmayı sever. Bunun için insanî münasebetler daha ileridir. Aşk ve edebiyat hayatı canlıdır. Tezyinat daha ihtişamlıdır. Sanat ile insan iç içedir. Bir vezir, aynı zamanda şairdir. Bir asker, aynı zamanda nakkaştır. Okuma yazma bilmeyen kadınlar, şiirle, meselle konuşur. Tabirlere, atasözlerine, mecaz ve teşbihe, hiçbir yerde bu kadar yer verilmemiştir. VAKTİ GELDİ LÂLEZARIN Lâlenin anavatanı Anadolu'dur. Kırlık yerlerde gelincik çiçeğine lâle derler. Lâleler adlı Azeri türküsünde de anlatılan gelincik çiçeğidir. Selçuklulardan beri lâle çok sevildi. Çinilerde, kumaşlarda, halı ve kilimlerde, mücevherlerde, câmi, saray, çeşme bezemelerinde kullanıldı. Padişah kaftanlarını, pabuçlarını lale desenleri süsledi. Tarihimizde Yahya Kemal'in tabiriyle "Lâle Devri" diye anılan bir devir bile vardır. BİR LÂLE SOĞANI 1000 ALTIN Lâleye düşkünlük, daha Kanuni Sultan Süleyman zamanında başladı. Bu küçük, yaprakları gayrı muntazam çiçekten, seçme ve melezleme yoluyla çiçeği badem, yaprakları hançer, uçları tığ şeklinde zarif bir çiçek yetiştirildi. Yüzlerce çeşidi üretildi. Bunlara Şuâ-ı Yakut (Yakut Işığı), Nûr-i Sefîd (Beyaz Nur), Rûy-i Mahbûb (Sevgilinin Yüzü-ala), Subh-i Bahar (Bahar Sabahı-beyaz), Goncaperver, Nâvek-i Gülşen (Gülbahçesinin oku) gibi tantanalı isimler verildi. Lâle müsabakaları tertiplendi. Şeyhülislâm Ebussuud Efendi'nin yetiştirdiği Nûr-i Adn (Adn cennetinin nuru) adlı lâle bir defasında mükâfat kazandı. Lâlezarlar (lâle bahçeleri) popüler oldu. Lâleyi tasvir eden şiirler, lâlenâmelerde toplandı. Lâle ile uğraşmak üzere bir Encümen-i Dâniş (akademi) bile kuruldu. İran'dan gelme Duhterî (Kızlık) adlı lâle soğanının tanesi 1000 altına satıldı. Lâle fiyatları giderek arttı. Öyle ki Sultan III. Ahmed narh koymak zorunda kaldı. 1725 tarihli narh defterine göre 306 çeşidinden en pahalısı, 200 kuruş ile Nîze-i Rummânî (nar mızrağı) adlı lâledir. Lâlenin Avrupa seyahati İlk lâle soğanını, 1562'de Alman diplomat Busbecq İstanbul'dan Viyana'ya götürdü. Avrupalılar bu çiçeğe hüsnü kabul gösterdiler. Adına da tulip dediler ki tülbentten gelir. Lâlenin seyahati Hollanda'ya uzandı. Çok renkli lâleler tutuldu. Amsterdam'da bir ev alabilecek paraya satıldı. İnsanların cemiyetteki yeri, bahçesindeki lâlelere göre tayin edilir oldu. Lâle borsası çöktüğünde, bir gecede zenginler fakir düştü. 1634-1637 yılları arasında tam bir tulipmania (lale çılgınlığı) yaşandı. Alexandre Dumas'nın Siyah Lâle romanı bu devri anlatır. Şimdi bile Hollanda lâleden, Türkiye'nin dış ticaret geliri kadar gelir elde ediyor. Kraliçe II. Elizabeth tarafından II. Cihan Harbi'ndeki yardımlarına bir şükran nişânesi olarak gönderilen lâle, şimdi Kanada şehirlerinde sokakları, bahçeleri süslemekte; festivaller tertiplenmektedir. Avrupa, hatta Amerika ve Japonya sahip çıkarken, anavatanı lâleyi unuttu. Hollanda'dan lâle ithaline kalkıştı. Bunlar kısırlaştırılmış soğanlar olduğu için, lâle sevdası pahalıya gelmeye başladı. Büsbütün vazgeçildi. Lâle kız ismi olarak kaldı. Son zamanlarda İstanbul belediyesinin lâleyi yeniden sahiplendiğini görmek memnuniyet vericidir.
Haleb orda ise arşın burada!
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
İngilizler, daracık meclisinden soldan trafiğine kadar her şeyde "elden ayrıksı" oldukları gibi, ölçüleri de başkalarınkine benzemez. Onlar gibi bir imparatorluk olduğu için, Osmanlıların da kendilerine has ölçüleri vardı. Eski fıkıh kitaplarında geçen bazı ölçüler ise çok eskilerden kalmadır. İngilizler kimseye benzemeyen bu ölçülerinden hiç gocunmazken, Türkiye, 1931 senesinde kaç asırlık geleneğine yüz çevirip, Avrupalıların kullandığı ölçüleri kabul ediverdi. Buna da Avrupa ile -esasında o zaman pek cılız olan- ticarî işlerde paralellik gerekçe gösterildi. Avrupa ile münasebetleri daha eski ve güçlü olan İngiltere ve Amerika'nın aklına böyle bir uyanıklık nedense hiç gelmemişti. UZUNLUK ÖLÇÜLERİ Arşın, parmak ucundan dirseğe kadar olan uzunluğu ifade eder. Farsça arş kol, in de bu demektir. Arş, eski Türkçede de adım manasına gelir. Arapların zra' adlı 48 santimetrelik mikyasına (ölçüsüne) yakındır. İki arşın vardı. Mimar arşını, mimarî işlerde yer ölçüsüdür. 75,8 santimetredir. Çarşı arşını, kumaş ölçmekte kullanılır. 68 santimetredir. Kumaş, elde tutulup dirseğe dolandırılarak ölçülür. Çünkü umumiyetle el ile dirsek arası bir zra'dır. İpekli kumaşları satarken, halka pahalı göstermemek için, bunlarda arşından biraz daha kısa olan endâze kullanılırdı. Farsça endaz (atan) kelimesinden gelir. 65,25 santimetredir. Arşının dörtte birine urub denir. Arapça dörtte bir demek olan rubu'dan bozmadır. "Ben Haleb'de iken şu kadar arşın atlardım" diye bol keseden atan birine "Haleb ordaysa, arşın burada" demişler. Bir halk türküsünde, sevdiğinin belinin ince olduğunu anlatmak için "Ölçelim de o güzelin ince belini/Bir gümüş endâze ile" mısraları kullanılmış. AĞIRLIK ÖLÇÜLERİ Dirhem, küçük ve hassas şeyleri ölçmekte kullanılırdı. Dirhem, bir okkanın dörtyüzde biridir. Tarih boyu farklı yerlerde farklı ölçülere gelmekte ise de, Osmanlılarda 3.148 grama tekabül eder. Bir dirhem, 70 arpa ağırlığında olup, 14 kırât idi. Süsünde hiçbir şeyi ihmal etmeyenlere "İki dirhem bir çekirdek" denirdi. Çekirdek, 5 santigratlık bir kuyumcu ölçüsüdür. 1,5 dirhem bir miskal; 400 dirhem 1 okka, 6 okka 1 batman, 44 okka 1 kantar, 4 kantar da 1 çeki gelir. Çeki takriben 250 kilodur. Okka, Arapça ukıyye kelimesinden gelir. Şehir ve kasabalara göre değişmekle beraber, umumiyetle 1282 gramdır. HACİM ÖLÇÜLERİ Kile, hububat ölçeğidir. Çeşitli şehirlere göre ölçüsü değişirdi. İstanbul kilesi zahîrenin cinsine göre 18-20 okka (ortalama 25 kilo) idi. Kilenin küsuratına kutu (god, kot, godik) denir. 8 kutu bir İstanbul kilesidir. Bir kutu 2,5 okka ve 3,21 kilodur. Bir İstanbul kilesi 4 şinik idi. Gemilerde de kile kullanılırdı. 36 kile bugünkü 1 tonilatodur. Fıkıh kitaplarında yer alan başka hacim ölçüleri de vardır. Bunların en meşhuru sa'dır. Sa', 1040 dirhem buğday veya arpa alan bir ölçektir. 4,2 litre sudur. Bu ölçü, Hanefî mezhebine göredir. Fıtra, yarım sa' buğdaydan verilir. 1 sa' dört müd mercimek alır. Bir müd, iki avuç dolusu mikdar olup, 2 rıtldır. Böylece 1 sa', 8 rıtl eder. 1 rıtl, 130 dirhemdir. Menn, batman demek olup, iki rıtldır. 1 farak, 36 rıtl, yani 4680 dirhemdir. 1 vesk, bir deve yükü demek olup, 60 sa' eder ki, 62400 dirhem veya 250 litredir. 1 habbe, 1 dirhemin kırksekizde biridir. 1 kırba, 50 men, yani 13000 dirhem veya 32 okiyye olup, bazı mahsullerin vergisinin tahsilinde kullanılırdı. Bir de kafîz vardı ki, hem 12 sa' mikdarında hacim, hem de 144 zra' murabba mikdarında mesâhâ ölçüsü olarak kullanılırdı. Bir cerîb, 10 kafîz idi. MESÂFE ÖLÇÜLERİ Bir konaklık, yani bir günde düz yolda yaya olarak gidilebilecek mesâfeye merhale denir. 6 fersah eder. Bir fersah üç mil eder. 1 mil, 4000 zrâ' eder. Bir zra' her biri 2 cm olan 24 parmak uzunluğundadır. Böylece 1 zra', 48 cm, 1 mîl, 1920 metre, 1 fersah 5760 metredir. 1 merhale, 34,560 km eder. Bir de berîd vardır ki, 4 fersah uzunluğundadır. Mukayese gerektiğinde "fersah fersah ileri" denir. MESÂHÂ ÖLÇÜLERİMesâhâ ölçüsünde zra'-ı mimarî kullanılırdı. Bu, mimar arşını diye de bilinirdi. 75,8 santimetre idi. Başka ölçüler de vardı. 1 parmak, 3,15 cm; 1 hat, 0,263 cm; 1 kadem (ayak) 1/2 zra'; 1 kulaç 5 kadem veya 2,5 zra' idi. Kulaç, daha ziyade hafriyatta kullanılırdı. 4 parmak 1 kabza; 6 zra'-ı mimarî 1 kasba idi. Uzunluğu ve genişliği birer kasba mikdarı yere aşir denirdi ki, 36 zra'-ı mimarî eder. 10 aşir, 1 kafîz idi. Bir çift öküz ile sürülüp ekilebilen yere 1 feddan denirdi. Anadolu'da arâziyi ölçmek için dönüm kullanılırdı. 1 dönüm, 1600 zra'-ı mimarî murabbaı (karesi) olup, 919 metrekaredir. Son zamanlarda takriben 1000 metrekare kabul edilirdi. Her dönüm, dört evlek idi. Bir dönümlük yer için, Şam'da hattâtî veya rummânî tabirleri de kullanılırdı. 1869 tarihli bir nizamnâme ile bütün ölçüler için vâhid-i kıyâsî (birim) tesbit edildi. Buna göre uzunluk ölçüsü olarak metre (veya zra'-ı âşârî) kabul edildi. 1 metre, 1 zra'-ı mimarî, 7 parmak, 7 hat ölçüsünde idi. Bin metreye, 1 miryametro (veya fersah-ı âşârî) denildi. Sonraları bir dönüm 1000 metrekare kabul olundu; 10000 metrekareye ise cerîb veya hektar adı verildi.
5'inci mevsim: Lâle Devri
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Osmanlı, sanayi inkılâbına girişiyor 1730'daki Patrona darbesine kadar devam eden 12 yıllık bu devirde padişah Sultan III. Ahmed idi. Tahttan indirilen ağabeyi Sultan II. Mustafa'nın yerine geçmişti. Yakışıklı, kültürlü ve zevk-i selim sahibi bir padişahtı. Hattat ve şairdi. Gerçi büyük bir asker, atak bir devlet adamı değildi. Ama günümüzün Avrupa hükümdarları gibi demokrattı. Değerli gördüğü vezirlere geniş salahiyet vermekten çekinmezdi. Köhnemiş müesseselerin ıslahını gaye edinmişti. Önce ağabeyini tahttan indiren darbeci zorbaları imha ederek işe başladı. Osmanlı ordusu, Prut'ta Rus Çarı Büyük Piyotr'u yendi; ama Petervaradin'de Avrupa'nın gelmiş geçmiş en büyük askerlerinden Prens Eugene'e yenildi. Padişahın damadı sadrâzam Ali Paşa alnından vurularak şehid düştü. 1718'de imzalanan Pasarofça Anlaşması ile memleket Avrupa'da uzun bir sulh devresine girdi. Padişah, Ali Paşa'dan dul kalan kızı Ayşe Sultan'ı verdiği Nevşehirli İbrahim Paşa'yı sadrâzam yaptı. O da küçük bir köy olan memleketi Muşkara'yı şehir hâline getirerek Nevşehir adını vermekle işe başladı. Nev, farsça yeni demektir. Sulhun tesiriyle memleket iç huzur ve refaha kavuştu. Memleket zenginleşti. Kâğıt, porselen, halı fabrikalarıyla, Avrupa'dan çok evvel sanayi inkılâbı başladı. İlk Müslüman matbaası bu zamanda açıldı. Gerçi gayrımüslimler asırlardır Osmanlı ülkesinde matbaa işletiyorlardı. Şeyhülislâm Abdullah Efendi, bunun çok faydalı bir buluş olduğunu ifade eden fetvâyı vermiştir. ESTETİĞİN ZİRVESİ Bu devirde mühendishane kuruldu. Dış ticaret arttı. Şiir ve edebiyat altın çağını yaşadı. Nâbi ve Nedim gibi şairler; Levnî gibi ressamlar; Ebubekir Ağa ve Tanburi Mustafa Çavuş gibi bestekârlar; Nâimâ gibi tarihçiler yetişti. İnsanlar okumaya, fikirler üretmeye, Avrupa'yı merak etmeye başladı. Lâle merakı memleketi sardı. Osmanlı zevki en rafine hâline bu devirde geldi. Şimdi bile Osmanlı usulü bir dekor kullanılmak gerektiğinde, bu devre ait çizgiler tercih edilmektedir. Eski Çırağan Sarayı, Üsküdar Yeni Câmi ve Sultan Ahmed Çeşmesi bu zevkin en güzel numuneleridir. Bunlar ve Sâdâbâd'da yaptırılan köşkler sayesinde inşaat sektörü gelişmiş; "tüketimin üretimi kamçılaması" hedeflenmiştir. Bu sulh devresindeki tek harb, Rusya'nın İran'a müdahalesi üzerine başladı. İran'daki karışıklıklardan istifadeyle Rusya'nın Kafkasya'yı ele geçirmesinin ne demek olduğunu bilen sadrâzam, sulhsever siyasetine rağmen İran ile harbe mecbur oldu. Nahçıvan, Erivan, Azerbaycan, Hemedan fethedildi. Bu arada Asya'nın en büyük askerlerinden Nâdir Şah, İran tahtına geçti ve Osmanlı ordusunun karşısına dikildi. Parlak devir uzun sürmedi Herkes hâlinden memnun değildi elbette. En iyi iktidarlar bile, uzadıkça halkı usandırmıştır. Üstelik İbrahim Paşa çok kıskanılıyordu. Ancak namuslu, âdil ve iyiliksever olduğu için kendisini seven çoktu. Ancak alt tabaka arasında menfi propaganda yaygındı. Haberi bile olmadan paşaya düşmanlık peyda eden din yobazlarından eski İstanbul kadısı Zülâlîzâde ile Ayasofya vâizi İspirîzâde, tahrikçilerin başında geliyordu. Sadrâzam, son Alman harbinde hâl-i perişanına şahid olduğu yeniçeri ocağının ıslahında kararlıydı. Üsküdar'da bir kışla kurarak, Fransa'dan getirttiği subaylar nezâretinde modern usulde talim yapan bir birlik kurdu. Bu da orduyu kendisine düşman etmeye yetti. Aşırı merhametli ve yumuşak tabiatı, sonunu hazırladı. Hükümetin, gümüşün değerini düşürerek paranın kıymetini artırma çabaları, Galata sarraflarının işine gelmedi. Darphaneye gümüş satmayı kesince, para basma işi aksadı. Ticarî hayat durma noktasına geldi. Hükümet imalatı arttırmaya çalışırken, ithalatı sınırlamak için tüccarlara ticaret vergisi koydu. Bu esnada İranlıların Tebriz'e girip katliâm yaptığı haberi İstanbul'a bomba gibi düştü. PATRONA HALİL Profesyonel isyancı Patrona (amiral) gemisinde tayfa olduğu için Patrona Halil diye anılan Arnavut bir sergerde, vaktiyle Venediklilerin tahrikiyle ayaklanmaya karışmış; gemi süvarisi Abdi Paşa tarafından idamdan kurtarılmıştı. Sonra Rumeli'ye geçerek yeniçeri olmuş; Vidin'de bir isyana katılmıştır. Mısır'a kaçmış; burada tefecilerin tahrikiyle tertiplediği isyan bastırılınca; profesyonel bir ihtilâlci hüviyeti kazanarak İstanbul'a kaçmıştır. Burada bir seyyar tablada iğne-iplik satmaya başlamıştır. Patrona Halil, şehirdeki huzursuzluğu fırsat bilip, sarrafların, esnafın ve menfaat icabı sadrâzama muhalif olan ricâlin tahrikiyle bir ihtilâl tertipledi. İran seferi gecikince, padişahın yeniçeri ocağını dağıtmak niyetinde olduğunu yaydı. Bugün yanlış olarak Patrona Hamamı diye bilinen Beyazıt'taki Sultan II. Bayezid Hamamı'nda elebaşlarıyla toplanıp isyan bayrağını kaldırdı. Ekserisi esnaf yeniçerilerden müteşekkil isyancılar kazandı. Sadrazamı ve damadı olan kaptan-ı deryayı linç ederek padişahı tahttan indirdiler. Padişah, yeğeni Şehzâde Mahmud'u önce alnından sonra elinden öperek tahtına oturttu. İstanbul'u süsleyen kasırlar, köşkler, bahçeler yok edildi. Osmanlı Devleti, sanayileşme yolunda büyük bir fırsatı kaçırmış oldu. Lâle Devri, Tanzimat'ın provasıdır; anlatıldığı gibi bir zevk ve sefa devri değildir. Sermayenin ajanı Patrona Halil'i, bir halk kahramanı sanmak da gülünçtür. Sultan I. Mahmud, kısa bir müddet sonra fırsatını kollayıp isyancıları sarayda tepeledi. Amcasının açtığı ıslahat yolunu devam ettirdi.
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Adnan Menderes zamanında Karaköy'den Kınalıada'ya nakledilmek üzere sökülen ve şimdi nerede olduğu bilinmeyen fevkalade zarif Tahtalı Cami. 1935'te yıktırılan Heybeliada Camii. Askerî koğuş olarak kullanılan bir cami. 1950'den evvel İstanbul suriçinde sadece üç câmi açıktı: Süleymaniye, Bayezid ve Fatih. Diğerleri başka maksatlarla kullanılırdı. Sultanahmed Câmii, başka yer kalmamış gibi, asker yollama merkezi idi. Askere buradan sevk edilen Beylerbeyi Câmii imamı Hâfız Mustafa Efendi, yoklama için bekleyen bazı askerlerin, dışarı çıkmalarına izin verilmediği için câmi köşelerine siğdiğini anlatırdı. Yeni Câmi'ye katanalar bağlanırdı. Nusretiye Câmii kütük deposuydu. Hatta, kütüğün biri uzun geldiği için câmiin son cemaat yerinin yıktırıldığını, bizzat Refi Cevat Ulunay yazdı. Bütün şehirler böyle idi. Mesela Konya'da sadece Kapı Câmii, Ankara'da Hacıbayram Câmii açıktı. Açık olanlara da iki ayağı çukurda ihtiyarlardan başka giden yoktu. Çünkü namaz kılanlara iyi gözle bakılmayan bir devirde, câmiye gitmek cesaret işiydi. ASKERÎ MEKTEPTE CÂMİ Mİ OLUR? 1927'den itibaren câmiler tasnif edilmeye başlandı. 1928'de bunun için bir nizamname bile çıkarıldı. Buna göre 500 metre dâhilindeki câmilerden birden fazlası ile cemaati bulunmadığı tesbit edilenler tasnif dışı bırakılacaktı. Tasnif dışı kalan yüzlerce câmiden bir kısmı kapatıldı; bir kısmı din dışı başka işlere tahsis edildi; bir kısmı da yıktırılıp enkazı satılarak Halkevlerine verildi. Memurlar ikindi vaktinin sonu gibi cemaatin bulunmadığı zamanlarda câmileri teftişe gelir; cemaati olmadığı gerekçesiyle câmiyi mühürleyip kapatırdı. Akşam gelen cemaat, câmilerini kapanmış bulurdu. Bu kıyımdan Ayasofya bile kurtulamadı. Câmi bakanlar kurulu kararıyla 1935'te müze hâline getirildi. Vakıflar Kanunu'nun "mimarî kıymeti olan câmilerin satılamayacağı" hükmüne aldıran olmadı. Bunun için o zaman kültür bakanlığının işini gören Maarif Vekâleti'nden alınması gereken raporların, istenilen şekilde tanzim edildiği görüldü. Muş'taki tarihî Murad Paşa Câmii'nin minaresinin dinamitle havaya uçurulduğunu eski müftülerden Mehmed Çağlayan gözyaşları içinde anlatırdı. 1935'te "Askerî mektepte câmi olur mu?" denerek Heybeliada Câmii yıktırıldı. Sadece İstanbul'da 1000'in üzerinde câmi yıktırıldı. Böylece 1937'ye gelindiğinde Türkiye'deki câmilerin takriben % 60'ının kadro dışı kaldığı görüldü. Mesela Bursa'da 64 câmiden 40, Anteb'de 39 câmiden 22 tanesi bırakıldı. Bunların hepsi resmî arşivlerdeki malumata dayanır. HER KESEYE GÖRE CÂMİMİZ VAR! 1927'den itibaren tasnif dışı bırakılan yüzlerce câmi, ihale ile belediyeye veya hususî şahıslara satıldı. İstim sonradan geldi. 1935 senesinde çıkarılan vakıflar kanunu bu işi tanzim ediyordu. İlk satılan câmi 623 lira 90 kuruş ile Sivas'da Hacı İzzet Paşa Câmii ve 4996 lira 45 kuruş ile Fatih'de Hadice Sultan Câmii oldu. En ucuza satılan câmi 2,5 lirayla Eskişehir Servihisar semtindeki Melikşah Mescidi (1940); en yüksek fiyata satılanı ise Kayseri'de 57 bin liraya Hacet Mescidi (1968) oldu. Satış muameleleri 1972'ye kadar sürdü. Satılan 3900 câminin % 84'ü 1927-1949 arasında satıldı. Bazı hayırseverler sırf muhafaza etmek maksadıyla bunları satın aldı; işler düzelince tekrar câmiye çevrilmek imkânı hâsıl oldu. 1950'den sonra yıkılan câmiler, daha ziyade yola, köprüye kurban gitti. Vatan Caddesi ve Boğaz Köprüsü çok tarihî câmiyi yuttu. Hatta bazıları Adnan Menderes'in bunun narına yandığını söyler. Depo yapılan da var, gazino da! Eminönü'nde Sultan II. Mahmud yapısı Hidayet Câmii, ticaret bankası deposu; Küçüksu Mescidi, CHP ocak merkezi; Balıkesir Yıldırım Câmii, Halkevi; İzmit Sâdık Mescidi, meteoroloji binası; Şehzadebaşı Câmii'ne yakın olduğu halde, emsalsiz burmalı minaresi sayesinde kazmadan kurtulan Burmalı Mescid marangozhane olarak kullanıldı. Müze yapılmayan câmilerin ekserisi CHP, askeriye ve toprak mahsulleri ofisi tarafından işgal edildi. Bazıları belediyeden satın alan hususî şahıslar tarafından dükkân, ev, hatta yazlık sinema olarak kullanıldı. Selânik'te sinema salonu yapılan câmiye ağıt düzenlerin, bundan nedense hiç haberi olmadı! Kapalı câmilerden kalan haylisi Demokrat Parti devrinde ibadete açıldı. Çok eski değil, ben doktora yaparken bile meselâ Sirkeci Garı arkasındaki Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Câmii, Anadolu Saz Gazinosu idi. Cağaloğlu'ndaki Cezerî Kasım Paşa Câmii, defterdarlık deposu idi. 1980'lerin sonunda mahkeme yoluyla geri alınıp ihya edildi. Bayezid'de üniversite yanındaki Kaptan-ı Derya Câmii, kütüphane deposu idi. Su bastı. Kitapları taşıdılar. Hayırseverler de câmiyi ihya etti. O günlerde reisicumhur Kenan Evren, mektepten çok câmi olmasından yakınıyor; "vazifeşinas" gazeteler "câmi furyası"na dikkat çekiyordu. Hâfızayı güçlendiren ilaç var mı? Tek parti devrinde sadece câmiler değil; medreseler, sıbyan mektepleri, kabristanlar, hatta türbeler bile satış mevzuu oldu. Din hizmetlilerinin vazifesine son verildi. Kalanların maaşları düşürüldü. Bunlar başka bir yazıda inşallah ele alınır. Şimdi bazılarının hâfızası zayıflamış olabilir. Ama bu o günleri görenler hâlâ yaşıyor. Gördüklerini de net bir şekilde hatırlıyorlar. Şair ne demiş: Sen herkesi kör, âlemi sersem mi sanırsın? 1918'de ağababası İttihat ve Terakki'nin yaptığı gibi, Halk Partisi de 1950'de kendi kendini feshetmek büyüklüğünü gösterebilseydi; hem demokrasi muhalifliği, darbe bezirgânlığı, insan hakları ihlalciliği, faşistlik, din düşmanlığı gibi ithamlarla karşı karşıya gelmekten kurtulur; hem de memlekette hakiki bir sosyal demokrat teşekküle imkân verilerek demokrasinin önü açılmış olurdu.
Mihrümah Sultan Câmiinin sırrı
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Mihrümah Sultan, Kanunî Sultan Süleyman'ın sevgili hanımı Hürrem Sultan'dan dünyaya geldi. Beş oğlanın da biricik kızkardeşidir. Gerçi padişahın bir kızı daha vardı: Tasasız Râziye Sultan. Dünyadan yüz çevirmiş bu hanım, aynı zamanda süt amcası olan meşhur veli Yahya Efendi'ye bağlıydı. Genç yaşta vefat etti. Türbenin hemen girişinde medfundur.OSMANLILARIN "HALA SULTAN"I Mihr ü mah, Farsça, güneş ve ay demektir. Fakat Mihrimah dile daha kolay gelmiştir. Annesinin dizi dibinde, iyi bir tahsil ve terbiye gördüğü, yazdığı mektuplardan anlaşılmaktadır. Kültürlü, güzel konuşur ve yazardı. Evlenecek çağa gelince kendisine namzet olarak Diyarbekr Beylerbeyi Rüstem Paşa seçildi. Sultanın göz kamaştırıcı düğünü, 1539'da kardeşleri Bayezid ve Cihangir'in sünnet düğünü ile beraber oldu. Babası tarafından çok sevilen ve fikirlerine kıymet verilen Mihrümah Sultan, 1558'de annesinin vefatından sonra babasının müşaviri oldu. Âdeta valide sultan sıfatıyla hareket etti. Babasını Malta Seferi'ne teşvik etti. Hatta kendi servetinden 400 kadırga yaptırıp donanmaya hediye etti. Lehistan Kralı'na gönderdiği tebrik mektubu Polonya arşivindedir. Kardeşi Sultan II. Selim ve yeğeni Sultan III. Murad zamanında yaşadı ve "Hala Sultan" adıyla itibar gördü. 1578 yılında İstanbul'da vefat etti. Kendi yaptırdığı câmilere değil de, Süleymaniye'deki babasının türbesine defnedildi. Şair Bâki'nin sultana yazdığı mersiye pek meşhurdur. Güzel değildi; ama çok zeki ve iyi huylu idi. Kıskançlığı ile meşhur Rüstem Paşa ile iyi geçinmesi buna delildir. Evlendikten hemen sonra rahatsızlandı ve hayatı hastalık sıkıntıları ile geçti. Annesi gibi dindarlığı ve hayırseverliği ile tanındı. Asrının en zengin kadınıydı. Sık sık hazineye borç verdi. Servetini hayır hasenata harcadı. Hayatını bu işe tahsis etti. Mimar Sinan'a Üsküdar ve Edirnekapı'da iki câmi yaptırdı. Mekke-i mükerremedeki Ayn-ı Zübeyde adlı su kaynağını tamir etti. Donanmaya 192 kantar işlenmiş demir temin eden bir vakıf kurdu. Bir sadrazam eşi üç sadrazam annesi Mihrümah Sultan, bir oğlan ve bir kız doğurdu. Sultanzâde Osman Bey, annesinden iki sene evvel vefat etti. Kızı Ayşe Hümâşah Hanımsultan, sırasıyla Semiz Ali Paşa, Nişancı Feridun Bey ve nihayet şeyhi Aziz Mahmud Hüdâî ile evlendi. Hacca giden nâdir hanedan mensuplarındandır. Kendi yaptırdığı Üsküdar Aziz Mahmud Hüdâî Câmii haziresinde medfundur. Böylece Rüstem Paşa bir yana, Mihrümah Sultan'ın soyundan üç sadrazam daha gelmiştir. Mimar Sinan, Mihrümah Sultan'a âşık mıydı? Mihrimâh Sultan, şehrin iki girişinde, Üsküdar iskelesinde ve İstanbul'un yedi tepesinden en yükseği olan Edirnekapı'da iki câmi yaptırdı. Üsküdar'daki câmi, medrese, imâret, tabhâne ve sıbyan mektebiyle bir külliye idi. Tek parti devrinde çoğu yıktırıldı. İki minareli câmiden başka sıbyan mektebi kütüphane, medrese de poliklinik olarak faaliyettedir. Edirnekapı'daki câmi, çeşme, medrese ve hamamdan ibaret bir külliyedir. Tek minarelidir. 1714, 1894 ve 1999 zelzelelerinde zarar gördü. Tamir olundu. Bu meyanda son zamanlarda bir de hikâye dillerde dolaşıyor: Gûyâ Mimar Sinan, babası tarafından Karaboğdan Seferi'ne götürülen Mihrümah Sultanı görüp âşık olmuş. Onun gözüne girebilmek için Prut Nehri üzerine 13 günde bir köprü yapmış. İstemiş, vermemişler. O da aşkını sanatına dökmüş. Üsküdar Mihrümah Sultan Câmii'ne etekleri yerleri süpüren bir kadın silüeti vermiş. Edirnekapı Mihrümah Sultan Câmii'nin içerisindeki sarkıt ve minare işlemelerinde de saçları topuklarını döven bir kadın hayali tasvir etmiş. Sultan'ın doğum günü olan 21 Mart'ta Edirnekapı'daki câmiin tek minaresi ardından tepsi gibi kıpkırmızı güneş batarken, Üsküdar'daki câmiin ardından ay doğmaktadır: Mihr ü Mah. Bu hoş hikâye, bir hayal mahsulüdür. Yakın zamanda yazılan bir romandan çıkmıştır. Bu hususta tarihî bir bilgi, hatta dedikodu bile yoktur. Orduda istihkâm zâbiti olan elli yaşında evli barklı Mimar Sinan'ın, sultanı görüp beğenmesi olacak iş değildir. Kaldı ki hanedan hanımlarının sefere götürülmesi vâki değildir. Üstelik sultanın doğum yılı bile belli değildir, nerede kaldı ayı ve günü belli olsun. Harab Mâbed Yakın devirde yaşamış şairlerden en sevdiğim Rıza Tevfik Bölükbaşı, Cihan Harbi sırasında Edirnekapı Mihrümah Câmiini gezmiş; zelzele sebebiyle harabiyetine üzülüp bir şiir yazmıştır. Çok alâka uyandıran bu şiir sayesinde câmi tamir ettirilmiştir. Şairin en güzel eserlerindendir. HARAB MÂBED Vardım eşiğine yüzümü sürdüm, Etrafını bütün dikenler almış, Ulu mihrâbında yazılar gördüm Kim bilir ne mutlu zamandan kalmış. Batan güneşlerin ölgün nigâhı, Karartıp bırakmış o kıblegâhı. Mazlum bir ümmetin baht-ı siyâhı Viran kubbesinde gölgeler salmış. İslâm'ın bahtiyar bir zamanında Âb-ı hayat varmış şadırvanında Şimdi harab olan sâyebânında Dem çeken kuşların ömrü azalmış. Âyât-ı hikmet var kitâbesinde Bir ders-i ibret var hitâbesinde Bağ-ı cennet olan harâbesinde Tekbir sedâları artık bunalmış. Hey Rızâ secdeye baş koy da dinle Taşlar dile gelsin senin derdinle Efsâne söyleyim, ağla hem dinle O şerefli mâzi meğer masalmış. Tarihi değiştiren bit Enderun'dan yetişme Hırvat asıllı Rüstem Paşa, sultandan yaşlıydı, yakışıklı değildi. Fakat fevkalâde zeki ve kabiliyetli idi. Bu sebeple hasmı çoktu. Bunlar evliliği engelleyebilmek için paşanın cüzzamlı olduğu dedikodusunu yaydılar. Bunun üzerine bir saray tabibi gizlice Diyarbekr'e gidip paşanın çamaşırına bit koydu. Bit yaşadı. Cüzzamlının çamaşırında bit yaşamadığı için, bu paşanın sıhhatine hamledildi. Zamanın bir şairi bunun için: "Olacak bir kişinin bahtı kavî, tâlihi yâr/Kehlesi (biti) dahi mahallinde işe yarar" demekten kendisini alamamıştır. Hatta hiç umulmayan bir şekilde yükselmeye vesile olan şeye "kehle-i ikbâl" (ikbal biti) demek tâbir olmuştur. Damat olduktan sonra kayınpeder ve kayınvâlidesinin gözüne giren Rüstem Paşa, kısa zaman sonra 44 yaşında sadrazam oldu. İki ayrı devrede 14 sene ile en uzun müddet makamda kalan sadrazamlardandır. Zekâsı, çalışkanlığı ve nizam bilmesi sebebiyle kendisini gösterdi. Demokratik ülkelerin başbakanları gibi müstakil çalıştı. Padişah bile kendisine müdahale etmezdi. Bu teveccühü çekemeyenler, Şehzâde Mustafa'nın idamını kendisinden bildiler. Böylece hasmı çoğaldı. Hep menfi bir şöhretle anıldı. Rüstem Paşa, Osmanlı tarihinin en zengin şahsiyetlerindendir. Sadece servetinin sayıldığı koca bir defter Topkapı Sarayı'ndadır. Köle olduğu için bu koca servet hazineye kalmıştır. Sayısız hayratı vardır. Hele Eminönü'ndeki Rüstem Paşa Câmii, dünyanın en güzel çinilerine sahiptir. İlme meraklıydı. Osmanlı tarihi yazmıştır. 5000 yazmadan müteşekkil zengin bir kütüphanesi vardı. Şiiri sevmez, şairleri kollamazdı. Bu sebeple çok hicvedilmiştir. İktisatlılığı eli sıkılık olarak değerlendirilmiştir. Hanımı, hatta kayınpederinin sağlığında 1561'de vefat etti. Şehzâde Câmii'ndeki türbesinde medfundur. Beşiktaş'ta câmisi bulunan Kaptan-ı Derya Sinan Paşa kardeşidir.
Demokrasi de çeşit çeşit...
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
İnsanın bulduğu en iyi hükümet sisteminin demokrasi olduğu münakaşa kabul etmez bir hakikattir. Demos+kratos=halkın hâkimiyeti demektir. Halkın topluca rey vererek idareye katıldığı doğrudan demokrasi bugün yalnızca İsviçre'de tatbik ediliyor. Artık halkın temsilcilerinin devleti idare ettiği temsilî demokrasi yaygındır. Temsilî demokrasinin de nasıl işleyeceği sualine dört ayrı cevap verilmiştir: PARLAMENTER SİSTEM Kuvvetler ayrılığını yumuşak bir şekilde alan ve meclise biraz üstünlük tanıyan sistemdir. İngiltere'de doğmuştur. Parlamento ve buradan çıkmış güçlü bir kabine vardır. Kabinenin elinde meclisi fesh, meclisin elinde ise gensoru kozu bulunur. Seçimde en çok oyu alan parti, devlet başkanı tarafından hükümeti kurmakla vazifelendirilir. Hükümet, meclisten güvenoyu alırsa vazifeye devam eder. Sistem, kralın salahiyetlerini kısmak, halkın idaresini temin etmek maksadına matuftur. İngiltere'de iyi işlediğini görenler, kendilerine de tatbik etmişlerdir. Bunu yaparken kralın yerine salahiyetsiz ve bundan dolayı mesuliyetsiz bir cumhurbaşkanı oturtmuşlardır. Sonra da "Cumhurbaşkanı devleti, başbakan hükümeti temsil eder" demişlerdir. Bu abes bir sözdür. Devlet ve hükümet ayrı şeyler değildir. Evet, sembolik mevkideki hükümdar, farklı halkları birleştirici bir rol oynar; köklü gelenekleri temsil eder. Kralı atmak yerine, onun bu rolünden faydalanmak faydalı görülmüştür. Kralın olmadığı yerde cumhurbaşkanı bunları yerine getirebilir mi? Otoritede iki başlılıktan başka bir şeye yaramayan lüzumsuz bir makamdır. 6. Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk için "Çankaya Noteri" denirdi. İşler, başbakanın elindedir. Meclis bile, çoğunluk partisine mensup başbakanın ofisi gibi çalışır. MECLİS?HÜKÜMETİ?SİSTEMİ İsviçre'de tatbik edilmektedir. Burada meclis her şeydir. Hükümet, meclisten çıkar ve her işi meclisin tasvibiyle yapar. 1920-1960 arası Türkiye'deki rejim de kâğıt üzerinde böyleydi. Ulusalcıların "Atatürk meclise sormadan bir iş yapmazdı" demelerinin hikmeti budur. Ama yine Atatürk'ün tabiriyle meclis "kız gibi" olursa, üst otorite ne derse onu yapar. Cumhuriyeti kuranlar, tek başlılığa reaksiyon olarak meclis hükümetini esas almış; bu sefer yüzlerce baş ortaya çıkınca, birkaç sene içinde bünye tekrar kendisini göstererek, işler eskisinden de ileri bir hâle gelmiştir. Başkanlık sisteminin canlı müzesi Beyaz Saray... Demokrasinin beşiği İngiliz parlamentosunda Kraliçe açılış konuşması yaparken... Bir işi oylarıyla karara bağlamak üzere meydanda toplanmış İsviçreliler... Yarı başkanlık sisteminin kâşifi, General De?Gaulle. YARI BAŞKANLIK SiSTEMi Fransa'da ortaya çıkmış ucube bir sistemdir. Parlamenter ve başkanlık sisteminin karmasıdır. Bir yanda seçilmiş cumhurbaşkanı ve öte yanda seçilmiş başbakan vardır. Salahiyetler bölüşülmüştür. II. Cihan Harbi sonrası komünist veya faşist cereyanların eline geçmesin diye bir fren sistemi olarak düşünülmüştür. General De Gaulle'ün buluşudur. Devekuşu misalidir. Cumhurbaşkanı ve başbakan aynı partiden ise mesele yoktur. Ama Mitterand ile Chirac gibi farklı partiden oldukları zaman, iş çatallaşır. Şimdi Rusya'da bu sistem caridir. Ama Putin demir yumruğu ile istikrarı sağlıyor. Bizde 1982 anayasası bunun daha vahimini kurmuştur: Geniş salahiyetli, ama halkın oyuyla gelmeyen ve sorumsuz cumhurbaşkanı; yanında seçimle gelen ve sorumlu başbakan. Şimdi cumhurbaşkanı halkoyu ile seçileceğine göre bu sistem biraz yumuşamış ve Fransa'dakine yaklaşmış demektir. Şimdi başkanlık sisteminden korkanların "Bari yarı başkanlık olsun" demeleri çok yanlıştır. Bu, bambaşka bir sistemdir. BAŞKANLIK SİSTEMİ Başkanlık sistemi, parlamenter sistemin aksine, kuvvetler ayrılığını sert biçimde tatbik eden ve icraya belli bir üstünlük tanıyan sistemdir. Başkanlık sisteminde, parlamenter sistemin aksine kuvvetler ayrılığı katıdır. Müesseseler arasında bir denge ve fren usulü kurulmuştur. Bir tarafta Kongre (parlamento) vardır. Karşısında seçimle gelen bir başkan bulunur. Eski hükümdarların haşmetini andıran ve diktatörleri kıskandıran salahiyetleri vardır. Şöyle derler: "İngiltere kralı saltanat sürer, hükümet etmez; Amerikan başkanı saltanat sürmez, hükümet eder." Sistemin üçüncü ayağı federal mahkemedir. Azalarını kayd-ı hayat şartıyla başkan seçer. Normal mahkeme işlerinden başka, kanunları tefsir eder. Bu bakımdan gücü büyüktür. [Asıl mevzumuz buydu. Başka bir yazıda inşallah tafsilat veririz.]
Ne menem şey şu başkanlık sistemi?
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Amerikan İstiklâl Beyannâmesi imzalanırken. (1776) Birleşik Amerika'yı kuranlar, bir kralın heybeti ile bir başbakanın gücünü tek kişide birleştirmek istediler. Bir başka deyişle halk tarafından seçilen güçlü bir iktidar arzuladılar. Başkanlık sistemi böylece doğdu. Dünyanın en eski anayasası olan ABD anayasası 1787 tarihli kısa bir anayasadır. Defalarca "düzeltilmiştir", ama sistemin ve hürriyetlerin sıkı bir teminatıdır. Amerikan anayasası 1787.DENGE-FREN SİSTEMİ Başkanlık sistemi, parlamenter sistemin aksine, kuvvetler ayrılığını sert biçimde tatbik eden ve icraya belli bir üstünlük tanıyan sistemdir. Başkanlık sisteminde, parlamenter sistemin aksine kuvvetler ayrılığı katıdır. Müesseseler arasında bir denge ve fren usulü kurulmuştur. Kongre (parlamento) başkanlık sisteminin birinci ayağıdır. Temsilciler meclisi ve senato olmak üzere iki kanatlıdır. Senatoda 50 eyaletin seçilmiş ikişer temsilcisi vardır. İki yılda bir üçte biri yenilenir. Temsilciler meclisinin 435 azası 2 yılda bir dar bölge sistemiyle nüfusa göre seçilir. Kanun yapmak, borçlanmak, vergi koymak, anlaşmaların tasdiki, harb ilanı ve bütçe hazırlamak kongreye aittir. Başkan 4 sene için iki dereceli seçimle gelir. Ordunun başkumandanıdır. Dış siyaseti tesbit eder. Kanunları veto edebilir. Kongreye karşı mesul değildir. Vatana hıyanet dışında vazifeden alınamaz. Ama kongreyi fesh de edemez. Kanun teklif edemez, ama kongreye mesaj gönderir; partilileri vasıtasıyla kanun çıkarttırabilir. Azalarını kayd-ı hayat şartıyla başkanın seçtiği federal mahkeme, kanunları tefsir eder. Bu bakımdan gücü büyüktür. Bizdeki anayasa mahkemesine benzer. Mahkeme reisi, protokolde başkandan sonra gelir. Azaları yaşlılıkları sebebiyle muhafazakâr görünür; ama zenci haklarında olduğu gibi icabında ileri işlere imza atar. Siyasî temayüllerini ikinci planda tutmaya itina ederler. Bu sebeple cemiyette büyük itibarları vardır. UZUN SOLUKLU BİR SEÇİM Başkan 35 yaşını geçmiş, Amerikan vatandaşı olarak doğmuş ve 14 senedir Amerika'da oturmuş kişilerden seçilir. Başkan seçimleri aylarca süren uzun bir prosedürdür. 538 tane 2. seçicinin mutlak ekseriyeti ile başkan seçilemezse, temsilciler meclisi işe karışır ve başkanı seçer. Bu da sadece 1801 ve 1825'de olmuştur. Bu bakımdan başkan ülkedeki seçmenlerin ekseriyetinin reyini almasa bile, seçiciler sayesinde başkan olabilir. Eskiden 2. seçicileri her eyaletin kongresi seçerdi. Şimdi halk doğrudan seçmektedir. Başkan üst üste sadece iki defa seçilebilir. GECE OFİSİ Başkanlık sisteminde, başkan bir partinin en güçlü adamıdır. Merasimlerde alkışlanan, ziyafet sofralarında nutuk söyleyen sıradan reisicumhurlara benzemez. Bunların hepsini gündüz yerine getirir; ama esas işine ancak akşamdan sonra vakit bulur. On tane bakan, meclis dışından ve başkanın emrinde teknokratlardır. Kongreye giderlerse, gazeteci ve seyircilerin yanında otururlar. Başkan Lincoln'ün bir teklifine kabine karşı çıkmış, oylama neticesinde başkan "Evetler 1, hayırlar 7; evetler kazanmıştır" demiştir. Başkanın kadrosu kendisiyle gelir, kendisiyle gider. Dilediği zaman vazifeden alabilir. Başkanın yaptığı tayinleri senato tasdik eder. Başkan ile beraber seçilen başkan yardımcısı senatoya riyaset eder. Çok salahiyeti yoktur; ama başkan ölür veya vazifeden alınırsa, seçime kadar başkan odur. EŞİTLER ARASINDA BİRİNCİ Hukuken bütün organlar eşittir, ama siyasî bakımdan kongrenin rolü zayıftır. Devletin resmî teşkilatını gösteren kitapta kongreye 30, başkanlığa ise 500 sayfa ayrıldığını söylemek bunu isbata kâfidir. Amerika'nın dünya siyasetinde nüfuzu arttıkça, başkanın mevkii de güçlenmiştir. Truman, 631 kanunu veto etmiştir. Kongre, başkana karşı, ancak bütçe hazırlanmasında dişini gösterebilir.
Başkanlık sisteminin fayda ve mahzurları
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
İlk devirlerde Amerikan seçimlerini tasvir eden resim (1885).Başkanlık sisteminde iktidar, bölünmediği için güçlü ve hızlıdır. İdarede istikrar vardır. Salahiyet ve mesuliyet sahibinin kim olduğu bellidir. Dar bölgeli seçim sistemi seçileceklerde kaliteyi arttırır. Halkın demokrasi kültürüne sadakati, anayasaya bağlılığı, ferdî haklara hürmetkârlığı ABD rejiminin sigortasıdır. Başkanlık sisteminin işlemesini kolaylaştıran bazı âmiller vardır: İki partililik, ülkenin coğrafî ve iktisadî yapısı, federalizm, lobi ve seçim sistemi. ABD için biçilmiş kaftan 1.Başkanlık ve iki dereceli seçim sistemi sebebiyle Amerika'da iki parti var olagelmiştir. Yanki Cumhuriyetçi Parti, ilk zamanlar radikal taraftarları olan bir partiydi. Güneyli Demokrat Parti ise muhafazakârdı. Meselâ birincisi köleliğe karşı, ikincisi taraftardı. Şimdi işler tersine dönmüştür. Cumhuriyetçiler, Protestan, yaşlı, zengin ve muhafazakârların; öteki ise farklı ırk ve mezheptekilerin, radikallerin partisidir. Meselâ birincisi kürtaja ve gay evliliğine karşı, diğeri taraftardır. Bununla beraber Amerika'da namzede rey verildiğinden, particilik zayıftır. Bu defa cumhuriyetçi namzete veren, gelecek seçimde demokrata verebilir. İki partinin programı birbirine yakındır. Amerikalı, ideolojik çekişmeden hoşlanmaz. 2.Amerika, kıtalardan okyanusla ayrılmıştır. İşgal tehlikesi yaşamamıştır. Maden bakımından zengindir. Harb, Amerikalılar için bir varlık değil, hâkimiyet vesilesi olmuştur. 3.Federal yapısı, başkanın diktatörlük temayüllerini frenler. Bir yazar "Washington'u ele geçiren, neye hâkim olabilir ki?" demiştir. 4.Eski parlamenterler, meclis koridorlarında (lobisinde) gezerek işleri kulis faaliyetiyle hallederler. Buna üçüncü meclis de denir. 5.Seçimlerde dar bölge sistemi caridir. Memleket bir kişinin mebus seçileceği mıntıkalara ayrılmıştır. Burada en çok oyu alan seçilir. Bu bakımdan halk namzetleri tanır ve partiden ziyade bunlara rey verir. Partiler de kaliteli kişileri namzet yapmaya çalışır. Şili Devlet Başkanı Pinochet Diktatörlüğe yol açar mı? Başkanlık sisteminde başkanın çok güçlü olması, diktatörlüğe yol açar mı? Nitekim Latin Amerika'da şöyle olmuştur. Derler ki bu ülkelerin başşehirlerinde meydana bir tahta konmuş; üzerine "Darbe yapacaklar sıraya girsin" yazılmıştır. Bolivya'da kuruluşundan bu yana seneye iki darbe düşer. Uruguay'da bütün resmî güçleri darbe yapmasın diye yok etmiş; bir tek yangın tehlikesine karşı itfaiyeyi bırakmışlar. Bu sefer o darbe yapmış. El Salvador'da toprak sahibi dört aile, devletin de sahibidir. Ekvador'da arkasını orduya veren devlet başkanı, sözünü dinlemeyen meclise göz yaşartıcı bomba attırmış; hâkimleri mahkemeye sokmamıştı. Halbuki buradaki sistemle, ABD'deki sistem aynı mekanizmaya sahip değildir. Bazısında parlamenter sistem gibi iki başlı idare vardır. Kimisinde başkana meclisi fesh hakkı verilmiştir. Çoğu anayasalarını sık sık değiştirir. Latin Amerika partileri kuzeydekilere benzemez. Karizmatik bir adamın etrafında toplanmış ve kendisini ona hizmete adamış kabileler gibidir. Kongre başkana bağlı ve bağımlıdır. Çünkü başkan, aynı zamanda ordu mensubudur. Hepsinde birbiriyle savaşmak üzere hazırlanmış güçlü ordular vardır. Latinler şatafata ve üniformaya düşkündür. Böylece başkanı iktidara getiren ordu, işine gelmediği zaman yenisini getirir. Amerika'da ise başkan, partinin adamıdır; parti, başkanın değil. Ordu ise başkanın mutlak emrinde ve her zaman ikinci plandadır. Diktatörlüğe dönüşmek veya darbelere yol açmak tehlikesi, parlamenter sistem için de bahis mevzuudur. Bu iddiada çok memleket vardır ki aslında tipik birer diktatörlüktür. Sui misal, emsal olmaz Latin Amerika halkı fakir, okumamış bir halktır. Sömürgeci hususiyetinden kurtulamamıştır. Bir avuç beyaz, kalabalık Kızılderili ve melezi idare eder. Burada seçimlerin bir ehemmiyeti yoktur. İktidar partisi hep güçlüdür. Başkan seçimle veya darbeyle gelir, ama hep darbeyle gider. Siyaset bilginleri "Burada dikta olmasa, anarşi olur" denmiştir. Sadece burada değil, demokrasiyi kültür olarak benimsememiş nice devlette, orduyu arkasına alıp kendisini tanrılaştıran diktatörlere rastlamak mümkündür. Bir yerde, devletin temeli, herhangi bir ideolojiye değil, insan hakları ve demokrasiye dayandırılıyorsa; ordu ve mahkemeler gibi seçimle gelmeyen müesseselerin siyasî ve sosyal hayata müdahalesi asgariye indirilmişse, daha doğrusu herkes yalnızca işini yapıyorsa, başkanlık olsun, parlamenter olsun her sistem iyi yürür. Ancak yukarıda sayılan bazı hususlarda başkanlık sistemi, parlamenter sisteme açık bir üstünlük gösterir.
Tarihte çocuk düşürme ve kürtaj
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Seneler evvel Finlandiya'ya gitmiştim. Her yerde kucağında güzel bir çocuk tutan anne afişi asılıydı. Mama veya pudra reklamına benziyordu. Sordum, memleketin nüfusu azalıp yaşlanmaktaymış. Hükûmet nüfus artışını teşvik etmek için böyle faaliyetler yürütüyormuş. Şaşırdım, zira bizde o zamanlar herkes nüfus artışından şikâyet ediyordu. İNANANIN ÇOĞU MAKBUL Babanın çocuğunu doğmadan veya doğduktan sonra serbestçe öldürebildiği Yunan ve Roma'daki tatbikatın aksine, semavî dinler, inananlarının fazlalığını ister. Çocuk düşürmeye cevaz vermez. Tevrat, doğum kontrolü yapanları lanetler. Tevrat'a göre çocuk düşüren, babaya tazminat öder. Kilise doğum kontrolü ve kürtaja şiddetle karşıdır. Bilerek kürtaja sebebiyet vermek, aforoz sebebidir. Hindularda çocuk düşüren kadın, kast dışına çıkarılır. Buna rağmen Hindistan'da kız çocuk kürtajı inanılmaz ölçüdedir. Bundan dolayı ultrasonla cinsiyet öğrenmek yasaktır. 1981'den beri Çin'de tek çocuk mecburiyeti sebebiyle çok sayıda kürtaj yapılmaktadır. Kürtaj, Amerika ve Avrupa'da sağ ve sol partilerin mücadelesinde hâlâ güçlü bir argümandır. Latince kür, temizlemek demektir. Kürdan dişi, kürtaj rahmi temizlemek mânâsına geliyor. Kürtajı ilk serbest bırakan 1920'de Sovyet Rusya olmuştur. ABD, Kanada, Güney Afrika, Çin, Hindistan ve Avrupa'da serbesttir. Yalnızca Katolikliğin güçlü olduğu Malta, Polonya ve İrlanda'da, ayrıca Latin Amerika, Afrika, Japonya ve Müslüman ülkelerde tecavüz ile annenin sıhhatini tehdid eden hallerde cevaz vardır. Şili, Nikaragua ve El Salvador ile Avustralya'nın 6 eyâletinde yasaktır. Müslüman ülkelerden yalnızca Tunus ve Türkiye'de serbesttir. ÇOCUK DÜŞÜRENE CEZA İslâmiyet müminlerin çoğalmasını tavsiye eder. Mamafih keyfiyetin, kemiyetten daha mühim olduğu, vasıflı bir çoğalmanın arzu edildiğini söylemeye hacet yoktur. Kürtaj yasaklanmıştır. Nitekim Kur'an-ı kerim "Fakirlik korkusuyla çocuklarınızı öldürmeyiniz. Ben, onlara da size de rızık veririm. Şüphesiz onları öldürmek büyük cinayettir" der (İsrâ suresi, 31). Annenin sıhhati, terbiye verememe korkusu gibi meşru sebeplerle ilk 120 gün içinde doğum kontrolüne izin verilmiştir. Hazret-i Peygamber "Ruh, ana karnındaki çocuk 120 günlük iken üflenir" buyurmuştur. Mâlikîlerde bu müddet 40 gündür. Kadın istemezse, aldırmaya zorlanamaz. Mamafih âlimler arasında buna hiç cevaz vermeyenler vardır. Kâdıhan der ki: "Hacda ihramlı iken avlanmak kabahattir. Bir avın yumurtasını kırmak da bu hükümdedir. Zira yumurta avın aslıdır. Bu ceza ile karşılaştığına göre, en azından özürsüz düşürürse kadına günah yazılır". 1998'de Mısır'da verilen fetvâ ve Cezayir'de çıkarılan mahkeme kararı ile tecavüzden hâmile kadınların çocuk aldırması suç sayılmamıştır. Şahsiyet doğumla başlar. Ana rahmindeki çocuk, darbe, kürtaj gibi bir dış müdahale ile ölü olarak dünyaya gelmişse hükmen doğmuş, yani sağ dünyaya gelip, ölmüş sayılır. Iskat-ı cenîn (çocuk düşürme) suçtur. Hâmile kadına kasıtlı-kasıtsız vurarak veya ilaç ile çocuğunu düşüren, normal insan diyetinin yirmide birini ceza olarak öder. Buna gurre denir. Gurre 500 dirhem gümüştür. Düşürülen çocuğun uzuvları henüz belli değilse, gurre gerekmez. Ama fâil ta'zîr cezasına çarptırılabilir. Kocasından izinsiz olarak çocuğunu düşüren veya aldıran kadın da çocuğun vârislerine (meselâ babaya) gurre öder. Çocuk doğduktan sonra ölürse tam diyet ödenir. Şâfiî ve Hanbelî mezhebinde kâtilin kefâret vermesi, yani bir köle azatlaması, bu mümkün değilse 60 gün oruç tutması da şarttır. Mâlikîlere göre çocuk kasıtla düşürülmüşse kısasa bile hükmedilebilir. Memleketin imarı nüfus iledir Osmanlı Devleti'nde harb ve sâri hastalıkların yol açtığı nüfus darlığının felâket getireceği düşünülmüş; zaman zaman çocuk düşürmenin yasaklığı hatırlatılmıştır. 1838 tarihli bir fermanda "Memleketin imarı ve emniyeti nüfusun artmasına bağlıdır. Çocuk düşürme, ilahî iradeye karşı gelmektir. Annenin sağlığını da tehlikeye atmaktadır" diyor. Bu işe doktor, eczacı ve ebelerden başka umumiyetle kıyıda köşede bazı Yahudi kadınları yardımcı olur; iptidai şartlarda yapılan müdahaleler neticesinde çoğu zaman anne hayatını kaybederdi. "Kanlı ebe" diye tanınan bu tip ebeler yakalanıp sürgün edilirdi. Bunun yanında beşten fazla çocuğu ve bir batında üçüz çocuğu olanlar mahalle imamı tarafından hükümete bildirilir; bu ailelere yardım yapılırdı. Çocuk hastalıklarının önlenmesi için çalışılır; çocuk kaçıranlara ağır cezalar verilir. 1858 tarihli Osmanlı Ceza Kanunu, ne zaman olursa olsun, annenin rızası bulunsun bulunmasın çocuk düşürenlerin diyet ödedikten başka eğer kasıtlı iseler küreğe konulacağını söyler. Türk Ceza Kanunu çocuk düşürmeyi ciddi suç sayar. Annenin rızası olmadan çocuk düşürenlere 5-10 yıl hapis cezası verir. Zamanla iş tersine dönmüş; 12 Eylül ihtilâlcileri, nüfus planlaması çerçevesinde annenin rızası ile 10 haftaya kadar kürtaja izin vermiştir. Tecavüzden hamile kalan kadın 20 haftaya kadar çocuk düşürebilir...
Türkiye için başkanlık sistemi
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Başkanlık sistemi ABD'de mükemmel bir şekilde tatbik olunmaktadır. 1848 Fransız anayasası başkanlık sistemini kabul etmişti. 1851'de hükümet darbesiyle neticelendi. İmparator Napoléon'un yeğeni olan başkan Louis Napoléon Bonaparte başkan seçildiği için değil, ismi sebebiyle darbe yaptı. Latin Amerika ülkelerinde bunun kötü birer taklidine rastlanır. Bu bakımdan başkanlık sistemi denince akla ABD gelir. Hatta "Başkanlık sistemi ABD'ye hastır; başka memleketlerde tatbik olunamaz" deniyor. Halbuki dünyada demokrasinin gidişi başkanlık sistemine doğrudur. SEÇİLMİŞ?KRALLARParlamenter sistemde hiçbir parti ekseriyeti elde edemezse sistem tıkanır. Koalisyon kurulur. Başbakan ile meclisin uyumlu çalışması zorlaşır. Hatta Belçika'da olduğu gibi aylarca hükümet kurulamayabilir. Başkanlıkta sistemin tıkanması çok zordur. Başkan ile meclisteki çoğunluk aynı partiden değilse, başkan istediği kanunları çıkartamaz. Hükümetin icraatı sekteye uğrayabilir. Başkanın kudreti "yağmurda eriyen tuz yığınına" döner. Fakat tarih boyu Amerika'da böyle bir şey vuku bulmamıştır. Parlamentolar, tarih boyunca yürütmeden bir şeyler kemirerek teşekkül etmiştir. Ama artık zaman eskisi gibi değildir. Teknoloji, yürütmenin güçlü ve çabuk olmasını gerektirmiştir. Parlamentolar, eskiden kralların düştüğü hale düşmüştür. Birinci Cihan Harbi, parlamenter hükümet devrini kapatmış, icranın güçlü olduğu bir devri açmıştır. Kıta Avrupası'nın Amerika karşısında gerilemesi, güçsüz hükümetler ve koalisyonlarla izah edilmiştir. Bugün parti disiplini sayesinde, iktidar şahsîleşmiştir. Parlamenter sistemlerdeki başbakanlar için, "seçilmiş krallar" veya "diktatörün dik âlâsı" tabirleri kullanılmaktadır. Hele meclis ekseriyetine de sahipse, memleketin tek hâkimi odur. Akıntıyı tersine döndürmek mümkün gözükmediğine göre, bunun adını koymak, bir başka deyişle başkanlık sistemini kabul etmek yerinde görülebilir. 12 Eylül ihtilâlinde ihtiyar bir ahbabımız "Şimdi ne oldu?" diye havadis sorduğunda, damadı "Eskiden 450 kişi karar veriyordu, şimdi beş kişi verecek" diye hülasa etmişti. Bu sefer amcamız gülerek "Beş çok efendim, bir kişi karar vermelidir" dedi. Bu söz, bizdeki lider telâkkisinin bir ifadesidir. İslâm kültüründe halifenin seçimle başa gelmesi idealdir. Başa geldikten sonra istişare eder; ama kararı yalnızca o verir. Tenkit edilebilir; ama kararları yerine getirilir. Hukuka aykırı veya keyfî davranmışsa, karşısında mahkemeyi bulur. Yasama salahiyeti esas itibariyle yoktur. Şer'î hukuk her şeyi tanzim etmiştir. Ölüm, istifa, vazifesini yapamayacak şekilde sakatlık ve dinden dönme dışında makamından alınamaz. Türk devlet geleneğinde, "Bir kişinin eli kalkar, bir kişinin eli iner!" Bizde fiilî başkanlık devreleri Osmanlı Devleti 1908'den itibaren parlamenter demokratik monarşi idi. 1925'te demokrasi askıya alındı. Kâğıt üzerinde meclis hükümeti sayılmakla beraber, fiilen Latin Amerika modelinde de olsa ebedî/millî şeflik=başkanlık sistemi kuruldu. [Cumhurbaşkanı G. M. Kemal, ordudan 1927'de emekli oldu.] 50'lerde Adnan Menderes, 60'larda Süleyman Demirel, 80'lerde Turgut Özal ve hâlihazırda Tayyip Erdoğan gibi karizmatik liderlerin devri, fiilen başkanlık sistemini andırır. Lider karizmasını kaybettiği zaman, meselâ 70'ler ve 90'larda, memleket kaosa sürüklenmiştir. Başkanlık sistemi bizde 1960'dan beri tartışılır. Turgut Özal, Süleyman Demirel ve şimdi de Tayyip Erdoğan tekrar dile getirdi. Başkan ekseriyetle seçildiği için, ülke çapında rey nisbetleri düşünüldüğünde, bu sistemden en çok rahatsız görünen sol partilerdir. Kenan Evren zamanında fiilen başkanlık sistemi yaşandı. Sonrasında ise Turgut Özal ile uyumlu çalışmaları sebebiyle parlamenter sistemde pek aksaklık yaşanmadı. Ama daha sonra güçlü cumhurbaşkanı ve seçilmiş başbakan arasında sistem devamlı kilitlendi. Cumhurbaşkanının anayasa mahkemesi gibi aslında demokrasiye bir ayar vermek için güçlendirildiği anlaşıldı.
AVRUPA toleransı Şark'tan öğrensin!
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Belçika'da yüzünü örten Müslüman bir kadına polisin müdahale etmesiyle başlayan gerginlik, marjinal bir İslâmcı teşkilâtın iki polisi bıçaklamasıyla arttı. Bunun üzerine 100 kişi Kraliyet Sarayı önünde toplanarak Müslümanlar ve İslâmiyet aleyhine sloganlar attı. Bunlardan birisi "Bize benzemeyen Müslümanlar dışarı" şeklindeydi. Üstelik Halk Partisi lideri Modrikamen, "Belçika'ya gelen, bizim değerlerimizi kabullenmeli. Bu sebeple şeriata karşıyız. Bu ülkenin değerlerine saygı göstermeyen gönderilsin. Bugüne kadar biz İslamcılardan korkuyorsak, artık onlar bizden korkmalı" dedi. Bu çağda bu zihniyete vah vah! Osmanlı gayrımüslimleri (1873)... 1. Ermeni gelin 2. Yahudi kadın 3. Genç bir Rum kızı Kudüs'te bir Yahudi ailesi. Kudüs'te Rum milletinin mukaddes çarşamba ayini. BERABER YAŞAMA GELENEĞİ Gelin bakın, İslâmî kaynaklar "beraber yaşamak" hususunda neler söylüyor: Bir devletin dâru'l-İslâm, yani İslâm Devleti kabul edilmesi için lâzım gelen şartlardan biri de gayrımüslimlerin din hürriyetinin teminat altına alınmasıdır. Hazret-i Peygamber tarafından verilen bu teminat, yalnızca Ehl-i kitab denilen Yahudi ve Hıristiyanlara mahsus değildir. İslâm Devleti, sınırları içerisinde bulunanların Zerdüşt, Putperest veya Dehri (ateist) olmalarına karışmaz. Onlara da zımmî (vatandaş) statüsü tanır. İnanç esasları, Müslüman olmayanların ebedî cehennemlik olduğunu söylediği halde, Müslümanların dünyevî hayat bakımından fevkalâde toleranslı davrandığı açıktır. Bu da yine İslâm dininin prensiplerindendir. İslâm Devletinde, gayrımüslimlerin dinlerini yaşamaları, öğretmeleri veya mâbedlerinde ibâdet etmeleri yasaklanamaz. Müslümanlarla gayrımüslimler, dinen değil, ama kanun önünde eşittir. Farklı düşünen ve yaşayanlar devlet ve cemiyet düzenini fiilen değiştirmeye kalkmadıkları müddetçe rahatça yaşar ve kendilerini ifade edebilirler. Gayrımüslimlere karşı işlenen suçlar, Müslümanlara karşı işlenenlerle aynı cezaya tâbidir. Hatta kendi dinlerine bırakıldığı için gayrımüslimler, İslâm dininin prensiplerine uymak zorunda olan Müslümanlardan daha serbest vaziyettedir. Mesela bir gayrımüslim şarap içebilir, satabilir. Hatta bir Rum'un şarabını döken Müslüman bunu öder. YAHUDİ ÇOCUĞA AYRI YEMEK İslâm tarihinde hem dinî hem de siyasî hayatta fikir ayrılıklarının mevcudiyeti malumdur. Bunlardan ilki Hâricîlerdir. Hâricîler, aynı zamanda İslâm dünyasının ilk teröristlerini yetiştiren fırkadır. Son devir âlimlerinin meşhurlarından İbn-i Âbidin bunları, "Ehl-i sünnetin kanlarını, mallarını almayı; çocuklarını ve kadınlarını esir etmeyi helâl gören; Eshab-ı kirâmı küfre nisbet eden, asker ve kuvvet sahibi" bir taife olarak tarif eder. Tüm bunlara rağmen, "Biz Ehl-i sünnet, Hâricîleri küfre nisbet etmeyiz. Çünkü her ne kadar te'villeri bâtıl ise de, kendilerince doğrudur" diyerek bu taifeyi din dairesinin içinde tutmuştur. İslâm/Osmanlı Devleti'nde gayrımüslimler kendi hukukuna tâbidir. Kendi mahkemeleri vardır. Sultan Abdülmecid, Mekteb-i Tıbbıye'de okuyan Yahudi çocukları için kendi dinlerinin koşer kaidelerine göre yemek pişiren bir mutfak kurulmasını ve mukaddes günü olan Şabat'ın (Cumartesi) tatil olmasını emretmiştir. Osmanlı donanması, Noel, Paskalya, Hamursuz gibi günlerde gayrımüslim zâbit ve erler evlerine gidebilsin diye demir atardı. Hiçbir zaman "bize entegre olmayana hayat hakkı yoktur" denmemiştir. YA VAFTİZ, YA ÖLÜM! Bu, kendinden olmayana gösterilen toleransın tezâhürüdür. Avrupa tarihinde buna misal bulmak kolay değildir. Endülüs'ün zaptı ile buradaki Yahudi ve Müslümanlara ya vaftiz ya ölüm alternatifi sunulmuştu. Buna şaşılır mı ki, yıllarca süren mezhep harbleri ile dindaşlarını boğazlamış, inanç farklılığı ithamıyla binlercesi ateşte yakılmıştır. Aradan yaklaşık beş yüz sene geçmesine rağmen herkese humanity (insanlık) dersi veren Avrupa'nın, farklı din ve düşüncedeki insanlara tahammülü öğrenememiş olması gariptir. Avrupa'yı anlamak zor değil. Sömürgeciliğin de tesiriyle bir hayli insan hayat ve geçim kaygısıyla Avrupa'ya akın etti. Kendi dindaşlarıyla yaşamaktan âciz bu insanların Hıristiyanlarla yaşaması olacak iş değildi. Bunların çoğu dinlerinden habersizdi. Ayırımcılığa tâbi tutulunca, kendilerinde bir dinî taassubun içine saklandılar. Avrupa'nın kendisinden olmayanla yaşama tecrübesi hiç yoktu. Üstelik çok dinli, çok dilli, çok kültürlü topluluklara sahip imparatorluklar yıkılmıştır. Bunlar ulus-devlet ucubesine göre çok daha insanî, çok daha demokratik bir çerçeve sunar. Farklılıklar yadırganmaz, hatta hoş karşılanır. Hükümetler aykırı düşünen ve yaşayanlara tolerans gösterir. Onları çoğunluğa benzetmeye çalışmaz. Asırlarca ayakta kalmaları da bu sebepledir. AKLIN YOLU BİR Roma bir Akdeniz imparatorluğudur. İnsanî değerleri Şark'tan, bilhassa Hıristiyanlığın tesiriyle alıp benimsemiştir. İslâm/Osmanlı imparatorluğunda hâkim unsur dışındakilerin hukukî statüsü bellidir. Asimilasyon şöyle dursun, herkesin kendi kendine benzemesi istenir. Kimse bunu yadırgamaz. Çin İmparatorluğu böyleydi. Habsburg Avusturyası böyleydi. Hatta Rus Çarlığı bile böyleydi; üzerinden komünizm silindiri geçti. İngiliz İmparatorluğu bunun son ve yaşayan misalidir. Hâlâ da komplekse düşmeksizin imparatorluk mirasına sahip çıkan tek devlet odur. Avrupa'nın iki adım ötesindeki İngiltere, işe moda tabirle "çözüm odaklı" bakmaktadır. Müslümanlara kendi mekteplerini, hatta mahkemelerini kurma hürriyetini tanımıştır. "Sadece bize benzeyenin hayat hakkı var" şeklindeki bir düşünce, Avrupa'nın intiharı demek olur. Toleransı Şark'tan öğrenmeye Avrupa'nın gururu el vermiyorsa, bari İngiltere'ye baksın! Şark da kaybettiği imparatorluğa ağıt yaksın! Osmanlı Devleti zamanında Kayseri Ermenileri. Belçika Halk Partisi Lideri Modrikamen.
Zindandan Cumhurbaşkanlığı Sarayına: Müslüman Kardeşler
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Bir asra yaklaşan zorlu bir mücadelenin ardından, İhvân-ı Müslimîn (Müslüman Kardeşler) artık Mısır'ın başında... İşte 1928'de İsmailiye'de Hasan el-Benna tarafından kurulan ve İslâm dünyasındaki aksiyona da model olan teşkilâtın hikâyesi... Mısır, bir Osmanlı toprağı iken 1881'de İngilizlerce işgal ve 1914'te de ilhak olundu. Yeni efendiler, 1804'ten beri imtiyazlı vâli statüsündeki Kavalalı ailesini melik (kral) sıfatıyla başta bıraktı. 1936'da 16 yaşında tahta geçen Faruk iyi niyetli, fakat zayıf şahsiyetliydi. Kralın ve etrafındakilerin sefahate varan israfı, bitmek bilmeyen skandallar, öte yandan İngilizlerin baskısı, sefalet içinde yaşayan halkı bezdirdi. İslâmî hayat zayıflamış; son Osmanlıların tabiriyle "Mısır, çoktan Frenkleşmişti". İşte İhvân-ı Müslimîn hareketi tam bu vasatta doğup yeşerdi. Zaman içinde bütün İslâm âlemine kol attı. İhvân 1928'de İsmailiye'de kuruldu. Kurucusu köylü çocuğu bir muallim olan Hasan el-Bennâ (1904-1949) idi. Süveyş Şirketi'nde çalışan işçilerin sefâleti, Bennâ'yı sosyalist fikirlere sevk etmişti. Abduh ve Reşid Rızâ'nın "İslâm birliği" sloganından da tesir gördü. Adını, Bennâ'nın çıkardığı İhvânü'l-Müslimîn mecmuasından alan cemiyet, 1932'de Kahire'ye nakletti. Ezher ulemâsından Tantâvî Cevherî'nin himayesiyle yayıldı. Yerli-yabancı idarecilere İslâmî kaidelere uyulması hususunda nasihat mektupları yazarak şöhret kazandı. Harekete çok rağbet eden halktan para toplandı. Gençlerden milis kuvvetleri teşkil edildi. İhvân, 1941 seçimlerine katıldı; meclise giremedi. Legal ve illegal mücadeleyi paralel yürüttü. 1944'te teşkilat fesh ve malları müsâdere olundu. 1948 Filistin Harbine katıldı. Bir yandan da İngilizlerle çete harbleri yaptı. Aynı sene İngiliz yanlısı Başbakan Fehmi Nukraşî'nin öldürülmesini üstlendi. 20 gün sonra Hasan el-Bennâ öldürüldü. Cemiyet, suikastten Melik'i mesul tuttu. Ama işin içinde muhtemelen İngilizler vardı. 1950'de Anayasa Mahkemesi İhvân kararının yanlışlığını ilan etti. Cemiyete serbesti tanındı. Ama İhvân, darbe faaliyeti içindeki Hür Subaylar ile ittifak kurmuştu. Dünya görüşleri çok farklı bu iki hareket, sosyalizmde uzlaşmıştı. Subayların, iktidara gelince bir İslâm devleti kurma sözüyle kandırılan İhvân halkı ikna etti. Faruk 1952'de devrildi. Melik sonradan; "Beni devirenler İhvân-i Müslimîn idi. Subaylar, onların elinde bir maşadan ibaretti" diyecekti. İhvân, darbenin lideri Nâsır'dan sözünü tutmasını istedi. Nâsır'ın hiç böyle bir niyeti yoktu. 1954'te İngilizlerle anlaşma imzalayınca aradaki ipler koptu. İhvân halkı sokağa döktü. Suikastten kurtulan Nâsır, İhvân lideri Abdülkadir Udeh'e rica ederek isyanı bastırttı. "Kim zâlime yardım ederse, Allah onu ona musallat eder" hadisi tecelli etti. Hemen ardından hareket mensuplarından 10 bin kişiyi tevkif edip işkencelere tâbi tuttu. Mısır anayasasının hazırlanmasında vazife alan ve yazdığı meşhur İslâm Ceza Hukuku kitabıyla Melik Fuad mükâfatını kazanan aklı başında bir âlim hukukçu Udeh'i de beş arkadaşı ile beraber astırdı. Politik tecrübe ve basiretten mahrum İhvân, sosyalist zâlimleri iktidara taşımak suretiyle affedilmez hatasını yapmış oldu. Bütün menfiliklerine rağmen monarşi, hürriyetler bakımından Mısır için en uygun rejim; İngiliz hâkimiyeti ise Sovyet Rusya'ya karşı bir emniyet sübabı idi. Hapse atılanlar arasında Seyyid Kutub (1906-1966) adında bir pedagog da vardı. Gençliğinde Garb kültürüne hayran olan Kutub, Pakistanlı Cemaat-i İslâmiyye kurucusu Mevdudî'nin tesiriyle İslâmî harekete yöneldi. Arab dünyasında o zamanlar, İsrail'i destekleyen Amerika'ya reaksiyon olarak Rusya ve sosyalizmin popülaritesi vardı. Kutub da dinî kültürü zayıf olduğu için bu cereyana kapılmıştı. Sosyoloji okumak üzere gittiği Amerika'nın düşmanı olarak dönmüş ve 1950'de İhvân'a katılmıştı. Gazetelerde ateşli yazılar yazıyordu. Ona göre bütün problemleri çözmek, İslâmiyeti ilk asırdaki saflığına döndürmekle olabilirdi. Kutub 15 yıl hapse mahkûm oldu. Bu, kendisini daha da marjinalliğe itti. Rejimle anlaşma yolları arayan İhvân ile ters düştü. 1966'da iki arkadaşı ile beraber asıldı. Hapiste yazdığı ve "Câhiliye" olarak vasıflandırdığı modern düzenden kurtulmak için her ne şekilde olursa olsun cihadı tavsiye eden kitapları, bütün dünyaya yayıldı. Nâsır öldükten sonra (1970) nefes alan İhvân'a, Enver es-Sâdât, sol grupları tasfiye etmek isteyen Amerika'nın da tesiriyle hürriyet tanıdı. Şiddetten uzak durmak kaydıyla siyasî faaliyetine izin verdi. Bunun üzerine Kutub taraftarları, cemiyeti hıyanetle suçlayarak Tekfir, İslâmî Cihad gibi başta radikal teşekküllere yöneldi. Sâdât, 1981'de İslâmî Cihad tarafından öldürülünce yerine geçen Hüsni Mübarek, cemiyetle iyi geçinmeye çalıştı. Ancak politik muvaffakiyetlerini görünce telaşlandı. Amerikan taraftarlığına karşı çıkan radikal grupların terör faaliyetleri bahanesiyle, hükümet yüzlerce İhvâncıyı tevkif etti. Cemiyet, komünizmin çöküşüyle daha liberal ve demokrat bir çizgiye geldi. Bu, itibarlarını ve düşmanlarını arttırdı. Şimdi Mısır'ın başında İhvân var. Askerî konsey, ne pahasına buna göz yumdu bilinmez. Ama 12 Eylül sonrasında Turgut Özal'ın çıkışıyla bir benzerlik de yok değil. Udeh (1907-1954-en sağda), Nasır ile bir sofrada. UDEH, NÂSIR'I İSYANDAN?KURTARMIŞTI1952'de Faruk'un devrilmesinden sonra İhvân, darbenin lideri Nâsır'dan sözünü tutmasını istedi. Ancak Nâsır, 1954'te İngilizlerle anlaşma imzaladı.Nâsır'a suikast düzenlendi. Suikasttan kurtulan Nâsır, İhvân lideri Abdülkadir Udeh'e rica ederek isyanı bastırttı. 'Hepimiz İhvânız!' Mısır'dan başka, başta Suriye olmak üzere bütün Arab memleketlerinde organik bağları olmasa bile İhvânül-Müslimîn hareketi teşekkül etti. Bunlardan daha muhafazakâr ve Sünnî çizgiye daha yakın oluşuyla tanınan Suriye'deki cemiyet, 1981 senesindeki ihtilâl teşebbüsü üzerine Esed tarafından âdeta buharlaştırıldı. Suriye sınırında yardımcı olmaları için memurlara "Hepimiz Müslüman kardeşiyiz" diyen bir zavallının İhvân'a mensup diye içeri tıkıldığı anlatılır. Türkiye'de MSP, İhvân paralelinde bir hareket olarak görüldü. "Aşağıdan yukarıya" (önce Müslüman bir cemiyet kurmak) veya "Yukarıdan aşağıya" (önce Müslüman bir hükümet kurmak) şeklinde ikiye taksim edilen dine hizmet anlayışında ikinci grubu tercih etti.
Kim kimin önünde duracak?
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Protokol, büyük devletler için mühim bir meseledir. Aynı zamanda memleket siyasetinin, başka bir tabirle demokrasinin ne ayarda olduğunun da aynasıdır. OSMANLILARDA; milli savunma bakanına bağlı olan genelkurmay başkanı, 12 Eylül'den sonra eş-başbakan gibi bir mevkiye getirildi ve protokolde öne çekildi. Şimdilerde demokratikleşme faaliyetleri çerçevesinde devlet protokolü de elden geçiriliyor. Yüksek mahkeme reisleri, genelkurmaydan geride olmaya itiraz etmişler. Genelkurmay başkanının ön sıralarda bulunması demokratik bir memleket için oldukça şaşırtıcı bir şey. Genelkurmay başkanı kimdir? Ordunun kumandanı mı? Hayır. Ordunun kumandanı monarşilerde hükümdar; cumhuriyette cumhurreisidir. Osmanlı Devletinin son zamanlarında bir Harbiye Nâzırı vardır. Bugünki Milli Savunma Bakanı'na muadildir. Bu asker menşeli bile olsa, politik/bürokratik bir şahsiyettir. Askerî işlerden anlaması beklenmez. Bu işlere bakan bir yardımcısı/müşaviri vardır. Buna Erkân-ı Harbiye Reisi denir. Şimdi Genelkurmay Başkanı deniyor. Hatta II. Meşrutiyet devrinde Harbiye Nâzırı Enver Paşa iken, Erkân-ı Harbiye Reisi Alman General von Schellendorf idi. Görülüyor ki Osmanlılarda; modern demokrasilere uygun olarak genelkurmay başkanı milli savunma bakanına bağlı gerçek bir asker/teknokrattır. Harbiye Nâzırı hükümetin askerî siyasetini yürütür. Erkân-ı Harbiye Reisi, bizâtihi askerî işlerde nâzıra yardımcı olur. 12 Eylül darbecileri, ordu tahakkümünü ilânihaye sürdürmeyi hedefledikleri için genelkurmay başkanını, eş-başbakan gibi bir mevkiye getirmişler, protokolde de öne çekmişlerdir. İngiltere'de Protokol Sıralaması Şimdi müsaadeniz olursa, dünyanın en eski ve gelişmiş demokrasilerinden İngiltere'deki protokol sıralamasını takdim etmek istiyorum. Kumandanların protokoldeki yerine dikkatinizi çekerim. 1-Hükümdar, 2-Hükümdarın eşi, 3-Veliahd (Galler Prensi) ve eşi, 4-Hükümdarın yaş sırasıyla çocukları ve eşleri, 5-Hükümdarın yaş sırasıyla torunları ve eşleri, 6-Hükümdarın kardeş çocuk ve torunları ile eşleri, 7-Hükümdarın amca çocuk, torun ve eşleri, 8-Canterbury Başpiskoposu, 9-Lord of Chancellor (Lordlar Kamarası Başkanı), 10-York Başpiskoposu, 11-Başbakan, 12-Avam Kamarası Başkanı, 13-Mühr-i Hâs Lordu (hükümdar sekreteri), 14-Yabancı devletlerin Londra büyük elçileri, 15-Dükler, 16-Yabancı devletlerin Londra orta elçileri, 17-Markiler, 18-Düklerin büyük oğulları, 19-Kontlar, 20-Düklerin diğer oğulları, 21-Vikontlar, 22-Kontların büyük oğulları, 23-Markilerin diğer oğulları, 24-Piskoposlar, 25-Baronlar, 26-Lord of Chamberlain (hükümdar mabeyncisi), 27-Hükümdar Muhasebecisi, 28-İkinci mabeynci, 29-Bakanlar, 30-Vikontların büyük oğulları, 31-Kontların diğer oğulları, 32-Baronların büyük oğulları, 33-Dizbağı Nişanı şövalyeleri, 34-Meclis-i Hâs âzâları (hükümdar müşavirleri), 35-Chancellor of the Exchequer (maliye mahkemesi reisi), 36-Chancellor of the Duchy Lancaster (Lancaster Düklüğü şansölyesi), 36-Lord Chief Justice (Yargıtay ceza dairesi başkanı), 37-Master of the Rolls (Yargıtay hukuk dairesi başkanı), 38-President of the Family Division (Yargıtay aile dairesi başkanı), 39-Müsteşarlar, 40-Lord Justices of Appeal (Yargıtay hâkimleri), 41-Ağır ceza hâkimleri, 42-Vice Chancellor of County (kontluk şövalyeleri), 43-Palatine of Lancaster, 44-Vikontların diğer oğulları, 45-Baronların diğer oğulları, 46-İrsî olmayan lordların oğulları, 47-Baronetler, 48-Sir'ler (şövalyeler), 49-Grand Cross of the Bath nişanı şövalyeleri, 50-Order of Merit nişanı taşıyanlar, 51-Star of India nişanı şövalyeleri, 52-St. Michael ve St. George nişanı şövalyeleri, 53-Indian Empire nişanını grand commander rütbesinde taşıyanlar, 54-Royal Victorian nişanının büyük haç rütbesini taşıyan şövalyeler, 55-British Empire nişanını grand commander rütbesinde taşıyanlar, 56-Hanedan âzâlarının nedim ve nedimeleri ile refakatçileri, 57-Diğer bütün nişanların şövalye rütbesini taşıyanlar, 58-Rütbelerine göre diğer hâkimler, 59-Büyük asillerin nedim ve nedimeleri ile refakatçileri, 60-Baronetlerin büyük oğulları, 61-Şövalyelerin büyük oğulları, 62-Baronetlerin küçük oğulları, 64-Şövalyelerin küçük oğulları, 65-kara, deniz ve hava kuvvetleri kumandanları... ALMAN BİR GENELKURMAY BAŞKANI Osmanlı Devletinin son döneminde askerî siyaseti yürüten Harbiye Nâzırı vardı. Bugünkü Milli Savunma Bakanı'na muadildir. Askerî işlerden Erkân-ı Harbiye Reisi anlardı. II. Meşrutiyet devrinde Harbiye Nâzırı Enver Paşa iken, Erkân-ı Harbiye Reisi Alman General von Shellendorf idi. Sultan Abdülmecid devrinde bir bayram alayı. BÜTÜN MEMURLAR ASKERÎ VE İLMÎ RÜTBE TAŞIRDI Osmanlılarda protokol Osmanlı Devleti'nde protokole teşrifat adı verilir. En mühim hususlardan birisidir. Teşrifat hatası affedilmez. Her memur, evvelâ teşrifatı öğrenir. Zira Türk-İslâm töresinde büyüklere hürmet esastır. Bütün devlet memurları mülkî, askerî ve ilmî rütbeler taşır. Protokoldeki sıralamaları da vazifelerine değil, rütbelerine göredir. Bâlâ, ûlâ, ûlâ sânisi, mütemâyiz, sâniye, sâlise, râbia, hâcegân bürokrasi memurlarının taşıdığı rütbelerdir. Müşir (mareşal), birinci ferik (orgeneral), ferik (korgeneral), mirliva (tümgeneral), miralay (albay), kaymakam (yarbay), binbaşı, alay emini, kolağası (önyüzbaşı), yüzbaşı, mülâzımı evvel (üsteğmen), mülâzımı sâni (teğmen) askerî rütbelerdir. Rumeli beylerbeyi, sancakbeyi, mîrimîrân, mîrülümerâ, kapıcıbaşı gibi klasik devirde mevcut olan memuriyetler, Tanzimat'tan sonra bazı taşra ileri gelenlerine taltif için verilen rütbelere dönüşmüştür. Şeyhülislâm, kazasker, İstanbul, Harameyn, Hamse, Mahrec, Kibar-ı Müderrisîn ve Müderris ise ilmiye rütbeleridir. Her rakamın karşısındaki mülkî, askerî ve ilmî rütbeler protokolde birbirinin dengidir. Rütbesi olmayan kimse yoktur. Meselâ patrik vezir rütbesindedir ve protokole bu rütbede iştirak eder. Başharemağası da böyledir. Harbiye ve Bahriye nâzırları sıradan birer bakan olarak kabinede yer alır. 1-Padişah; 2-Veliahd ve şehzâdeler; 3-Sadrazam; 4-Şeyhülislam; 5-Klasik devirde Kırım Hanı, Erdel Kralı, Eflak-Boğdan Voyvodaları; 6-Vezirler (Bakanlar), Müşirler, Kazaskerler; 7-Bâlâ ve Birinci Ferik rütbeliler; 8-Ûlâ, Ferik, Rumeli Beylerbeyi ve İstanbul pâyeliler; 9-Ûlâ Sânisi, Mirlivâ, Mîrimîrân, Sancakbeyi ve Haremeyn rütbeliler; 10-Mütemâyiz, Miralay, Hamse rütbeleri; 11-Sâniye, Mîriümerâ, Kaymakam, Mahrec, Istabl-ı Âmire Rütbeleri; 12-Sâlise, Kapıcıbaşı, Binbaşı, Kibar-ı Müderrisîn, Alay Emini rütbeleri; 13-Râbia, Kolağası, Müderris rütbeleri; 14-Hâmise, Yüzbaşı, Hâcegân rütbeleri; 15-Mülâzım rütbesi; 16-Başçavuş rütbesi.
04.07.2012
İnkılâp tarihi bilmemek mazeret mi?
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Geçenlerde iştirak ettiğim akademik toplantıda konuşan bir meslektaşım, şimdilerde başörtüsüne gösterilen müsamahayı tenkit etti; devrim kanunlarının ihlâlinden yakındı. Devrimciliği kimseye bırakmayan meslektaşımın bu sözüne doğrusu çok şaşırdım. Günümüzde olup bitenleri anlamak için inkılâp tarihi bilmenin faydası bir yana, bu meslektaşım gibi kafası karışanlara, bir sömestir değil, her sene tekrar tekrar inkılâp tarihi okutulmasının lüzumuna kanaat getirdim. İnkılâp kanunları, Büyük Önder'in talimatıyla Türk cemiyetini Garblı bir karaktere büründürmek ve laikliği yerleştirmek üzere çıkarılan birtakım kanunlardır. Halkın ve bazı siyaset adamlarının (Demokrat Parti elbette) muhalefetine reaksiyon olarak, bunlardan 8 tanesi 1961 ve 1982 anayasaları ile teminat altına alınmıştır. 1961'de devrim kanunları iken, 12 Eylül'den sonra devrim, solculuğu çağrıştırdığı için terk edildi; inkılâba dönüldü. 1982 anayasası (madde 174): "Bu anayasanın hiçbir hükmü, Türk toplumunun çağdaş uygarlık seviyesine erişmesi ve Türkiye Cumhuriyetinin lâiklik niteliğini koruma amacını güden aşağıda gösterilen inkılâp kanunlarının anayasaya aykırı olduğu şeklinde anlaşılamaz ve yorumlanamaz" diyerek âdetâ şeytanı dürtmüştür. 1.Tevhid-i Tedrisat (Öğretimin Birleştirilmesi) Kanunu. 3 Mart 1340 (1924) tarihli ve 430 sayılıdır. Bütün mektepleri Maarif Vekâleti'ne bağlayan kanundur. Bir seneye kadar medreseler hariç hepsi iade edilmiş; medreseler kapatılarak İslâm dininin öğretilmesi ve öğrenilmesi yasaklanmıştır. Yasak bugün de mevcuttur. İmam-Hatib ve İlahiyatlar laik prensiplere göre din öğreten kontrollü teknik mekteplerdir; serbest dinî tahsil veren otonom müesseseler değildir. 2.Şapka İktisâsı (Giyilmesi) Hakkında Kanun 25 Teşrinisâni 1341 (Kasım 1925) tarihli ve 671 sayılıdır. Herkesin, an'anevî ve dinî serpuşlar olan fes ve sarık giymesini yasaklar; "uygar uluslar" gibi şapka giymeyi mecbur eder. Aksine hareket edenler için hapis ve para cezası getirilmiştir. 3.Tekke ve Zâviyelerle Türbelerin Seddine (Kapatılmasına) ve Türbedarlıklar ile Bir Takım Unvanların Men ve İlgâsına Dair Kanun. 30 Teşrinisâni 1341 (Kasım 1925) tarihli ve 677 sayılıdır. Altı okun halkçılık prensibi gereği, bütün sivil cemiyetler meyanında, tarikatlar da kapatılmış; tasavvuf yasaklanarak, yeraltına inen mensuplarına ciddi takip getirilmiştir. Padişah türbeleri bile kapatılarak harabiyete terk edilmiştir. 4.Medenî nikâh maddesi. 17 Şubat 1926 tarihli ve 743 sayılı medenî kanunun, evlenme akdinin evlendirme memuru önünde yapılacağına dair 110. maddesidir. Buna göre öteden beri hâkimden izin alarak imam, papaz ve hahamların nikâh kıyması usulü kaldırılmış; belediye kaydından evvel dinî nikâh kıymaya yeltenen çiftlere ve imamlara hapis ve para cezaları getirilmiştir. Magazin dünyasının bazı meşhurları, boş bulunup "Sevgilimle imam nikâhı yaptık" diyorlar. Vazifeşinas savcılar tabiî hemen kendilerini ifadeye çağırıyor. Uyanık avukatlarının ikazıyla "Yanlış anlaşıldık; düzeyli bir birlikteliğimiz var" diyerek paçayı yırtıyorlar. Nikâhsız yaşamak düzeyli birliktelik; dinî nikâh ile yaşamak ağır suçtur. 5.Beynelmilel Erkamın Kabulü Hakkında Kanun. 20 Mayıs 1928 tarihli ve 1288 sayılıdır. Beynelmilel erkam, milletlerarası rakamlar demek ise de, burada kasdedilen Avrupa'nın kullandığı rakamlardır. Bunların aslında Arap rakamları olduğu bilinseydi, belki Romen rakamları tercih edilirdi. Çünkü kanunların maksadı uygar uluslar gibi olmaktır. 6.Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkında Kanun. 1 Teşrinisani (Kasım) 1928 tarihli ve 1353 sayılıdır. Türk harfleri denilen, Göktürk veya Uygur alfabesi değil, düpedüz Latin harfleridir. Türklerin Müslümanlıkla beraber kabul ettiği bin senelik Arab alfabesi kaldırılmış; Osmanlıca kitap, gazete, dergi, ilan, tabela neşri yasaklanmıştır. Kraldan çok kralcılar, kütüphanelerle şahısların ellerindeki Osmanlıca eserleri imha etmek suretiyle coşkularını göstermiştir. 7.Efendi, Bey, Paşa Gibi Lakap ve Unvanların Kaldırıldığına Dair Kanun 26 Teşrinisani (Kasım) 1934 tarihli ve 2590 sayılıdır. Her yurttaş artık eşit olduğu için, ismin önünde "Mösyö/Madam" karşılığı Moğolca "Bay ve Bayan" unvanlarını, sonunda da soyadını kullanılacaktır. Ne yazık ki bu kanun, Evren Paşa gibi idealist birisi tarafından delinmiştir. 8.Bazı Kisvelerin Giyilemeyeceğine Dair Kanun. 3 Kânunuevvel (Aralık) 1934 tarihli ve 2596 sayılıdır. Esas itibariyle din adamlarının, dinî kisve ile dolaşmaları yasaklanmış; Diyânet İşleri Reisi ile Rum ve Ortodoks Patriği ve Hahambaşı istisnâ edilmiştir. Kanunların ekserisi kışlık kanunlardır. 4 tanesi Kasım ayına aittir. İhlâlinde verilecek cezalar, ceza kanununa konmuştur. Şüphesiz inkılâp kanunları bunlardan ibaret değildir. Meselâ soyadı kanunu alınmamıştır. Ama başörtüsünü yasaklayan bir kanun da mevcut değildir. Büyük Önder'in, çevresinde eşarplı hanım görmekten hoşlanmadığı bilinmektedir. Ama böyle bir kanun çıkarmaktan kaçınmıştır. Mamafih bazı işgüzar memurlar zaman zaman ellerine makas alıp sokakta kadınların çarşaflarını kesmeye kalkmışlar; ilerici hanımlarca "çarşafla mücadele haftaları" tertiplenmiştir. Bu kanunlar sayesinde, Türkiye ve Türk cemiyetinin, asırların kendisine biçtiği hüviyetten sıyrılmıştır. Ama çağdaşlıkta geldiği seviye doğrusu ölçülmeye değerdir. Uygar ulusların serpuşunu giyerek uygarlaşan Anadolu köylüleri. Harf İnkılâbı Ankara Palas'ta tertiplenen bir Cumhuriyet Balosu (1929). Devrimci kadınların kara çarşaf yırtma gösterisi.
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Çocuklukta dinlediğim bir masal vardı. Bir padişah üç kızına beni ne kadar seviyorsunuz diye sormuş. Hepsi bir şey söylemiş. Üçüncü kız tuz kadar seviyorum demiş. Padişah da kızmış. Kızını kovmuş. Nihayet bir av dönüşü bilmeden bu kızına uğramış. Kızı babasına tuzsuz yemek ikram etmiş. Padişah yiyememiş. O zaman kız kendini bildirmiş. Babası da tuzun ehemmiyetini anlamış. Rivayet odur ki, Âdem aleyhisselâm yeryüzünde iken bir gün elindeki et parçası yere düşmüş. Alıp yemiş. Çok beğenmiş. Meğerse orası tuzlu bir zeminmiş... Biz "Tuz hakkı"nın ciddiye alındığı bir devirde yetiştik. Bir işe erinenlere "Sırtında tuz yükü mü var?" denirdi. Kız çocuk yetiştirmenin mesuliyeti hakkında "Kız yükü, tuz yükü" derlerdi. Tuz, ağır çeker malum. "Yaraya tuz basmak", meseleyi ağırlaştırmak demekti. Çare diye tutunulan şey bozuksa, "Tuz kokmuş" denirdi. Kırılan şey "Tuzla buz olurdu". Çabuk biten şey "tuz gibi erirdi". Saklanacak yiyecekler "tuzlanırdı". Karagöz oyununda konuşması tat vermeyen karaktere Tuzsuz Deli Bekir derlerdi. Bir de tuz yüklü eşek ile sünger yüklü eşeğin sudan geçme hikâyesi vardı. Biri diğeri ile dalga geçerken, yükü yavaş yavaş eriyen birincisi hafifliyor, yükü ağırlaşan diğeri suya gidiyordu. Develerle, eşeklerle tuz ticareti asırlarca kârlı bir işti. Şimdilerde tuz, üç beyaz zehirden biri kabul ediliyor. Hele tansiyon hastalarının ağzının tadı kalmadı dense yeridir. Doktor rahmetli teyzeme "tuz dökmeyeceğine" yemin ettirmişti de, yeminini bozmamak için tuzu bana döktürürdü. "Atın ölümü arpadan olsun" diyenler, tuzdan vazgeçmezdi. Kemah ilçesinde yer alan kömür tuzlası devlet tarafından işletilir ve civar köylere de nüfus sayısına göre belirli bir miktarda tuz verilirdi. Tuzda rekabet yok! Tuz eskiden şimdiki gibi fabrikasyon ambalajda satılan bir nesne değildi. Muayyen yerlerde etrafını besleyen tuzlalar vardı. Arabçası memlahadır. Milh, tuz demektir. Meselâ Erzincanlılar, Kemah'ın tuzunu kullanırdı. Bu tuz meşhurdu. Kemah'ın Kömür, Marik ve Tımısı köylerinde tuzla vardı. Ama Kömür tuzu daha kaliteli idi. "Kömür'ün tuzu, Marik'in buzu, Hezerik'in kızı" sözü meşhurdu. Bunu "Kemah'ın tuzu, Erzincan'ın bezi, Bayburt'un kızı" diye de söylerler. Marik'te köylülerin yazdan peynirlerini sakladıkları buz mağaraları vardı. Erzincan'ın da bez dokumaları meşhurdu. Vaktiyle bazı malların alım ve satımı, devlet eliyle yürütülürdü. Bunların başında da halkın en temel ihtiyaçlarından olan tuz gelirdi. Devlet, mâliyet farklarından dolayı tuzlaların rekâbetine mâni olmak maksadıyla, tuz alım ve satımını bizzat idare ederdi. Devlet mâdenlere el koyabilir mi? Hanefî mezhebine göre mâden arazinin sahibine aittir; devlete umumiyetle beşte bir nisbetinde vergi verir. Mâdenler sahibine fevkalâde bir güç sağlamaya müsait olduğundan, bu da devletin dirlik ve milletin birliğini tehdit edebileceğinden, Mâlikîler, hükümdara maslahata göre mâden vergisinin nisbetini arttırmak, hatta tamamına el koymak ve uygun gördüğü şekilde harcamak hususunda geniş salâhiyet tanımıştır. Osmanlılarda adını koymadan bu kavle göre hareket edilmiştir. Mâdenler, ezcümle tuzlalar devlet bütçesinin kaynakları arasında mütâlaa edilmiştir. Yok mu arttıran? Osmanlılarda bütçe kaynakları dört usulde tahsil edilirdi: Dirlik veya tımar denilen birincisinde, mîrî (yani devlete ait) arazi sipahiye tahsis edilir; sipahi bunu köylülere kiralar; kirayı toplar; karşılığında asker besler; kirâ da maaş sayılır. İkinci usul iltizâm veya mukâtaa denilen usuldür. Mâden ocakları, tuzlalar, gümrükler, dalyanlar, darphâneler, umumiyetle mezat yoluyla taliplerinden en yüksek meblâğı ödeyene ihâle olunur. İhâleyi alanlar (mültezim) devlete bir mikdar peşin verir; kalan kısmını kefil göstererek taksitle öder. Kazandığı ile yatırdığı arasındaki miktar, mültezimin kârıdır. Tımar kaldırıldıktan sonra, mîrî arâzi kirâları da böyle toplanırdı. XVII. asırdan itibaren bitmeyen harbler sebebiyle masraflar artınca, iltizâm ömür boyu verildi. Mültezim ölünce, işe yarar oğlu varsa, tercih olunurdu. Buna mâlikâne usulü denir. Üçüncü usul emânet usûlüdür. Bu usulde kaynak, devlet tarafından vazifelendirilen emin adlı maaşlı biri tarafından idare olunur. Devlet, bu usulü her zaman iltizâma tercih etmiştir. Tuzlalar emânet yoluyla işletilirdi. Umumiyetle köylülerden tuzcular tayin edilirdi. Bunlar tuzu elde edip taşırdı. Kendilerine bunun karşılığında da bazı muafiyetler tanınırdı. 1839'dan sonra bu usulden vazgeçildi. Tuzlalar, iltizâma verilmeye başlandı. Ekseri üç seneliğine mezata çıkarılır, devlete en yüksek meblağı ödeyene ihale edilirdi. İhaleye verilemeyen köyleri devlet işletirdi. Sadece insanlar için değil Tuzlalarda, dağdan tuzlu bir su gelirdi. Tuzlada havuzlar yapılıp bu tuz küreklerle ayrılırdı. Yağmur olmayan aylarda hava açık iken satılırdı. Bembeyaz, yemeği kokutmayan, hoş rayihalı, acı olmayan bir tuzdu. Buna kaynak tuzu denirdi. Bir de kaya tuzu vardı. Kömür gibi dağlardan kazmayla çıkarılırdı. Denizden ve tuz göllerinden elde edileni de vardır. Kemah'ın Kömür tuzlasını cumhuriyet devrinde devlet işletirdi. Civar köylerin tuz hakkı vardı. Nüfus ve hayvan sayısına göre bu miktar tesbit olunurdu. Köyden birisi her sene tuz getirmeyi üzerine alırdı. Kağnıyla, arabayla, merkeple tuzlaya gidip günlerce beklendiği olurdu. Meselâ 20 haneli bir köyün hakkı 1800 kilo idi. 100 kilo da getirene bahşiş verilirdi. 100 kilosu 6 lira idi. Tuz sadece insanlar için değildi. O zamanlar köyler mal ve davar doluydu. Bazı köyler halkından aldığı tuzu satanlar olurdu. Tuzla mevsimi Uzun zaman Kömür tuzlası müdürlüğü yapan Hamid Bey akrabamızdı. Çocukluğumun bir yaz tatilinde meraktan köylülerle Kömür tuzlasına gidip bir gece beklediğimizi hatırlıyorum. Tuzla, çeşitli köylerden gelenlerle âdetâ bayram yeri gibiydi. Yıldızlı semânın altında arabaların yanında uyunurdu. Bembeyaz tuzların ayrıldığı havuzlarıyla tuzlanın manzarası hakikaten seyre değerdi. Köylüler, muayyen zamanlarda toplanıp veya içlerinden birini ücretle vazifelendirip tuzlaya giderlerdi. Tuzlaya giden yol üzerindeki köyler, bu gidiş gelişlerden bîzardı. Bazıları yol üzerindeki köylerdeki bostanlara dalar, talan ederdi. Bunun için tuzla mevsimi bostanda yatılırdı. Artık ne tuzla kaldı, ne tuzlaya gidenler. Köylüler tuzu çarşıdan alıyor. Onun için yemeklerde eski lezzetler hayal oldu. Tuzlaya tuza gitmek de mazinin tatlı hatıralarına karıştı. Şimdilerde tuzla tuzu daha sıhhatli bulunduğu için, pazarlarda, hatta lüks marketlerde satılıyor. Bir nebze eskiyi yâd etmeye vesile oluyor.
Bir başka idi ramazan ayının havası
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
"On bir ayın sultanı" namı verilen ramazan ayı, gündüzleri tutulan oruç ve geceleri kılınan teravih namazlarıyla diğer aylardan farklılık gösterir. Yıl on iki aydır. Ama bu aylardan bir tanesi, diğerlerinin mazhar olmadığı bir alâkaya sahiptir. Bu vesileyle "On bir ayın sultanı" namı verilen Ramazan ayı, gündüzleri tutulan oruç ve geceleri kılınan teravih namazlarıyla diğer aylardan farklılık gösterir. Üç otuzunda! Ramazan, güneşin hararetinin kum ve taşa şiddetle tesir etmesi demektir. Aylara isim verilirken o sene o ay hangi mevsimde ise bununla isimlendirilmişti. Eskiden bu aya Nâtık denirdi. O sene şiddetli sıcaklara rast geldiği için bu ismi aldı. Oruç ayı olduğu için, oruçlunun günahlarını yakıp yok ettiğinden dolayı da mecâzen bu isim uygun düşmektedir. Kur'an-ı kerîmin inmeye başladığı aydır. Kadir Gecesi bu aydadır. Ramadânü'l-Mübârek diye anılırdı. Halk ağzında Ramazan olmuştur. İslâm âleminde kullanılan Hicrî takvim ayın hareketlerine göre hesaplandığı için, Ramazan ve Bayram günleri, her sene, güneş takvimine göre 11 gün evvel olduğundan, hep aynı mevsime rast gelmez. 33 senede bir kamerî takvim ile şemsî takvim (güneş takvimi) aynı günde buluşur. Onun için 70'inden yaşlı birisi için üç otuzunda denir. Yani Ramazan ayını ömründe üç defa aynı mevsimde görmüş demektir. Ayın başlaması hilâlin görülmesiyle olduğu için, birkaç gece öncesinden hilâl gözetlenir; görülürse top atılarak Ramazan ayı ilân edilirdi. Görülmezse Şaban ayı otuza tamamlanıp, ertesi günü oruca başlanırdı. Bu iş için hususî vazifeliler vardı. Dünyanın bir yerinde hilâl görülünce orada oruca başlamak lâzım olduğundan, dünyanın farklı yerlerinde bir gün evvel veya sonra oruca başlandığı olabilirdi. Sahur ve iftar saatleri ise mahalle davulcuları tarafından mâniler söylenerek ilan edilirdi. Selâmlığa mı çıkacak? Osmanlılarda Ramazan ayı öncesinde hazırlıklar başlardı. Camiler temizlenir; mesai saatleri oruca göre tanzim olunurdu. Mektep ve medreseler tatil edilirdi. Halk işi gücü biraz rölantiye alır; iftara yakın çarşılarda açılan ramazan sergileri dolaşılırdı. Bu sergilerde tesbihten kitaba envai çeşit mal satılırdı. Tiryakilerin işi her zamanki gibi zordu. Rivayet odur ki, Sultan II. Mahmud, musahibi Said Efendiyle, iftara yakın Sirkeci'de babasının türbesini ziyarete gitmiş. Tiryaki olduğunu bildiği türbedara takılmak istemiş. Babasının sarığını beğenmediğini, tekrar sarmasını söylemiş. Türbedar sarmış. Yine beğenmemiş. Tekrar sarmış. Yine beğenmeyince, oruç kafasına vuran tiryaki türbedar; "A hünkârım, babanız yarın Cuma selâmlığına mı çıkacak, varsın böyle kalsın" demiş. Türbedarın çıkışına padişah pek gülmüş; "Maksadım latifeydi" deyip bahşiş vererek türbeden ayrılmışlar. Saraydan en küçük eve kadar iftar davetleri verilirdi. Paşa konakları ve zengin köşklerinde üst katta davetlilere, alt katta gelip geçenlere sofralar kurulur, millet iftar vermekte yarışırdı. Herkesin sofrası, her zamankinden biraz daha parlak olurdu. Ramazan sofrasının hususiyetlerinden birisi de hurma ile güllaçtır. Hele güllaç, sanki Ramazana mahsus bir tatlıdır. Bereketinden olsa gerek, Ramazan, fukaranın daha çok gözetildiği bir aydır. Zenginler, bu ay başlamadan fakir evlerine bir aylık erzak göndermeyi âdet edinmişti. Oruç tutmayanlar, hatta gayrımüslimler aleni oruç yemeyerek oruç tutanlara hürmet gösterirdi. Enderûn usulü terâvih Ramazan gecelerinin ziyneti terâvih namazlarıdır. Hazret-i Peygamber'in sünneti olarak sonraki asırlara intikal eden bu namaz yatsıdan ayrı 20 rek'attir. Namaz aralarında ilahiler okunur, salevatlar getirilir. Cemaatle kılmak sünnettir. Genç-yaşlı, büyük-küçük, erkek-kadın müsait olan bütün Müslümanlar bu gecelerde câmiye koşup yalnız kılınması zor olan bu namazı kılmaya çalışırdı. Büyük câmilerde saraydan gelme enderûn usulü denilen terâvih namazı kılınırdı. Bunun farkı, güzel sesli müezzinlerin okuduğu ilahilerin makam ve mânâ bakımından birbiriyle tenasüp içinde olmasıdır. Ayrıca namazda okunan âyet ve sureler rastgele seçilmezdi. Rahmet, tesbih ve Resulullahı öven âyet-i kerimeler okunurdu. Selef zamanında Ramazan gelince Mescid-i Nebi'deki bütün kandiller yakılırdı. 1500'lerde Sultan II. Selim zamanından itibaren minareler arasına mahya denilen kandiller germek âdet olmuştu. Ayın ilk yarısında âyet-i kerimeler, hadis-i şerifler, dinî ve ahlakî nasihatler yazılır; yarısından sonra kayık, gemi, çiçek, Kızkulesi, köşk, fıskiye, câmi, top arabası, ay-yıldız gibi resimler yapılırdı. Hareketli mahyalar bile vardı. Sakal-ı şerif ziyareti de bu ayın hususiyetlerindendir. Hazret-i Peygamber'in Veysel Karanî'ye hediye ettiği meşhur Hırka-ı Şerif, bu âilenin torunları tarafından halka gösterilir. Sultan Abdülmecid, bunun için Fatih semti civarında Hırka-ı Şerif Câmii'ni yaptırmıştı. Gündüz camilerde daha çok vaaz ve mevlid cemiyetleri olur; halk câmileri doldururdu. Ekseri ikindiden ve sahurdan sonra mukabele okunurdu. Yani hoca Kur'an-ı kerimi sırasıyla okur, cemaat takib eder; ay sonunda topluca hatim duası yapılırdı. Bilhassa kadınlar türbelere koşardı. Normal zamanlarda yatsıdan sonra ortalıkta in-cin top atarken, Ramazan'da geç vakte kadar çarşılar, kahvehaneler açık kalır; terâvihten çıkanlar buralara akın ederdi. Meddah, orta oyunu ve hayal oyunu (Karagöz) seyredilirdi. Sonraları dram kumpanyaları tiyatro oynamaya başladı. Direklerarası denilen Şehzâdebaşı eğlenceleri, İstanbul'da serbestliğin baş gösterdiği son yıllara ait bir keyfiyettir. OLMAZSA OLMAZ Herkesin sofrası, her zamankinden biraz daha parlak olurdu. Ramazan sofrasının hususiyetlerinden birisi de hurma ile güllaçtır. Hele güllaç, sanki Ramazana mahsus bir tatlıdır.
Burma'daki Müslümanların farkına herkes yeni vardı
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Bundan 20 sene evvel kurduğu kitabevinde Arapça ve Farsça dinî neşriyat yaparak dünyaya parasız gönderen bir ahbabım, bana bir mektup göstermişti. Mektup, Burmalı bir müderristen geliyordu. Hükümetin baskısı ile memleketlerini terk ederek Malezya'ya yerleşmelerini, çektikleri acıları anlatan mektup sayesinde, Burmalı Müslümanların çektiği sıkıntılardan haberdar olabilmiştim. Burma veya Birmanya, havalideki en kalabalık etnik grup olan Çin-Tibet asıllı Bamar'dan gelen Garb lisanlarında bir isimdir. Bamarlar Ülkesi demektir. Burmalılar, 1989'da devletin ismini yerli dilindeki orijinaline uyarak Myanmar olarak değiştirdiler. Burma, çok eski medeniyetlere ev sahipliği yaptı. Budizm yayılıp ülke kültürüne hâkim oldu. Bugün terk edilmiş bir şehir olan Pagan'da büyük ve güçlü bir imparatorluk kuruldu. Moğol istilâları ile ülkenin siyasî birliği bozuldu. İrili ufaklı krallıklar teşekkül etti. 1820'de İngiliz hâkimiyetindeki Hindistan'ın doğu vilâyetlerine saldırıp Bengal'e yönelen Burmalı General Maha Bandula İngilizler tarafından mağlup edildi. Burma, tedricen İngiliz müstemlekesi hâline geldi. İngiliz hâkimiyeti devrinde Güneydoğu Asya'sının en zengin ikinci ülkesi idi. Bu devri en iyi anlatan George Orwell'in Birmanya Günleri adlı romanıdır. 1948'de müstakil oldu. 1962'de askerî darbe ile sosyalist rejim kuruldu. Sığır kâtilleri! Gerek İngilizlere karşı giriştiği istiklâl harbi, gerekse sonrasında kurulan sosyalist idare, memleketi sefalete sürükledi. Öteden beri Müslümanlar ve Hıristiyanlar başta gelmek üzere Budist olmayanlara yapılan baskı had safhaya ulaştı. Bugün Myanmar, dünyanın en fakir ülkelerindendir. Ama insan ticareti, angarya, çocuk çalıştırma, seks köleliği gibi hususlarda ön sıralardadır. Resmî istatistiklere göre Myanmar nüfusunun %4'ü müslümandır. Nisbetin %20 olabileceği ifade edilmektedir. Hind, Çin, Malay asıllı Müslümanlar yanında; Arab, Fars, Türk ve Moğollarla yerlilerin karışmasından teşekkül eden Müslümanlar ülkenin farklı yerlerinde yaşar. Ekserisi Şâfiî, Hind asıllı olanları ise Hanefîdir. 1941 Hind-Burma Göç Anlaşması sebebiyle çok sayıda Müslüman Hindistan'a göçmüştür. Budistler, her asıldan Müslümanları öteden beri "Kala" (siyah) veya "Sığır Katilleri" diyerek aşağılar. Batı sahillerindeki Arakan mıntıkasında yaşayan Müslümanlar Rohingya halkı diye anılır. Hükümet, bunların Arakan'a Alt Hindistan'dan geldiğini söyleyerek vatandaşlık vermeyi reddetmekte ve sınır dışı edilmesini istemektedir. Burma Burmalılarındır! Burma'ya İslâmiyet IX. asırda Arab tacirler tarafından getirildi. Batan gemilerinden yüzerek kıyıya çıkan ve fevkalâde güçleri sebebiyle krala korku salarak tahtını kaybetmesine sebep olan iki Arab kardeş tüccarın efsanesi hâlâ anlatılır. XIII. asırda Arakan'da bile üç Müslüman sultanlık vardı. Müslümanlar denizaşırı ticaret sayesinde zenginleşmişti. Payitahtı Mandalay olan Burma Kralları, ırkdaşlarına güvenmedikleri için Müslüman askerler istihdam eder; Müslüman teb'anın hak ve hürriyetlerini tanırdı. Müslümanların kadı ve müftüleri vardı. Çok sayıda câmi yapılmış; Müslümanlar rahatça hacca gidebilmiştir. Arada bir kurban ve hayvan kesiminin yasaklanması sebebiyle Müslümanlarla Budistler arasında gerginlik yaşanmış, bu vesileyle Müslümanlar zarar görmüşse de, ekseriya iş tatlıya bağlanmış; hatta XVIII. asır sonlarında, kral bir defasında kurban kestiği için cezalandırdığı Müslümanlardan özür dilemiştir. İngiliz-Burma Harbleri sırasında Müslümanlar İngilizlere karşı savaştı. 1885'de ülkenin tamamında hâkimiyetlerini pekiştiren İngilizler, Müslümanların önceki statüsünü aynen benimsedi. Bu devir Burma Müslümanlarının rahat yaşadığı bir devirdi. Ancak İngilizlerin idarî işlerde memur olarak kullanmak üzere getirdikleri Hindliler, yerli halk tarafından istenmediği için zaman zaman gerginlik doğdu. 1930'da bu Hindlilere karşı girişilen Budist isyanı, Müslüman aleyhdarı bir harekete dönüştü. "Burma, Burmalılarındır" sloganıyla çıkan hareketlerde yüzlerce Müslüman öldürüldü. Ev ve dükkânları yakıldı. Câmiler hasar gördü. Bunun üzerine İngilizler, Burma idaresinde Müslümanlara da yer verdiler. Parlamentoya Müslüman milletvekilleri girdi. Müslümanlar da boş durmayarak Burma Müslüman Komitesi kuruldu. İstiklâl felaketi Düzen bozulunca... İngilizler, her gittikleri yerde asayiş ve refahı temin etmekle beraber, yerleşik düzeni sarstıkları için, çekildikleri zaman kargaşaya yol açtılar. Hindistan, Filistin, Arabistan ve Kıbrıs'ta yaşananlar, Burma'da da yaşandı. An'aneler çerçevesinde hüküm süren kralların yerini, silahlı güçler aldı. Bu da Müslüman ve Hıristiyanların felâketi oldu. Müstakil Burma kurulduktan sonra hükümetin, Budizm'in devletin resmî dini olduğunu ilan etmesi, istiklâl hareketine destek vermiş olan Müslümanları hayal kırıklığına uğrattı. 1962'deki sosyalist darbeden sonra basit zabıta vak'alarının ateşlediği Budistler, katliâma girişti. Câmiler yakıldı. 1997 ve 2001 hâdiseleri çok kanlı oldu. 2012 Haziran ayında Arakan Müslümanlarının sınır dışı edilmesi gerektiğine dair Myanmar Devlet Başkanı'nın talihsiz beyanı hâdiseleri alevlendirdi. Her şey bir cinayeti bahane eden Budistlerin Müslüman köylerini ateşe vermesi, halkı koruması gereken askerlerin de masum Müslümanlar üzerine ateş açmasıyla başladı. Arakanlıların protestosu, şiddetle karşılandı. Binlercesi canını kurtarabilmek üzere Bangladeş'e sığındı. Bangladeş, kendi emniyeti sebebiyle sınırı kapattı. Arada kalanlar mahvın eşiğine geldiler. II. BAHADIR ŞAH TÜRBESİ Hindistan'daki Babür İmparatorluğu'nun son hükümdarı II. Bahadır Şah'ın türbesi, Burma'nın şimdiki merkezi Rangun'dadır. İngilizler kendisini tahttan indirdikten sonra ailesi ve maiyetiyle buraya sürmüşlerdi. 1862'de vefat ettikten sonra türbesi, Müslümanlar tarafından ziyaretgâh muamelesi görmüştür. Thayet Myo Şehitliği Burma'da 1916'dan kalma bir de Osmanlı şehitliği vardır. I. Cihan Harbi'nde Irak, Suriye, Filistin ve Arabistan cephesinde İngilizlerin eline düşüp burada tutulan 12 bin Osmanlı askerinden, ekserisi malarya hastalığından vefat eden 5 bin kadarı burada yatmaktadır. Bu askerlerden bazısı evlenip Burma'da kalmıştır. Bugün dedesinin Osmanlı olduğunu söyleyenlere rastlanır.
İstanbul'u süsleyen Mukaddes Emanetler
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Topkapı Sarayı, sadece asırlarca bir cihan imparatorluğunun idare edildiği yer değil. Bâbüssaade denilen kapıdan girilen üçüncü avlusunun bir köşesinde, dünya Müslümanları için çok kıymet arzeden bazı emanetleri misafir ediyor. Emânât-ı Mukaddese (Mukaddes Emanetler) denilen ve peygamberlerle din büyüklerine ve mukaddes yerlere ait bu hatıralar saraya ayrı bir kıymet veriyor. Nasıl toplandılar? Mukaddes Emanetler'in İstanbul'a gelişi çeşitli vesilelerle olmuştur. İstanbul'u kuran Bizans İmparatoru Constantinos'un annesi 330'da ölen İmparatoriçe Helena, İsâ aleyhisselâma iman etmişti. Çok dindar bir kadın olan imparatoriçe, ziyaret maksadıyla Kudüs'e gittiğinde, Hazret-i İsâ ve müminlerine ait eşyayı İstanbul'a getirdi. Rivayete göre Çemberlitaş'ın altında bunlar için hususî bir mekân yaptırdı. Bunların bir kısmının uydurma olduğu açıkça söylenmekle beraber, hepsi için aynı şey kati şekilde iddia edilemez. Hazret-i Yahya'nın kol ve kafatasına ait kemik parçalarının bu vesileyle geldiği rivayet olunur. Yahuda Kralı Herodes'in şehit ettiği Hazret-i Yahya'nın parçalanmış vücudu sevenleri tarafından saklandı. Başı Şam'da Emevî Câmii'ndedir. Mukaddes Emânetler'in mühim bir kısmı Yavuz Sultan Selim'in Mısır seferinden sonrasına tarihlenir. O zaman Kahire'de sembolik bir Abbasî halifesi vardı. Halifelik tabiatıyla Osmanlılara geçince, halife ve sultanın nezdinde bulunan bazı mukaddes emânetler de Osmanlılara intikal etti. Bu arada Mekke Şerifi Ebu Nümeyy Berekât, Kâbe-i Muazzama'nın anahtarıyla beraber kendisinde bulunan bazı mukaddes eşyayı da Sultan Selim'e gönderdi. Sonraki padişahlar zamanında da saraya gelen hatıralar vardır. Daha sonra çeşitli yerlerde rastlanan bu gibi hatıralar devlet büyükleri tarafından satın alınmak veya sahipleri tarafından hediye edilmek suretiyle saraya geldi. Nihayet Osmanlı ordusunun bozulmasından sonra Medine Muhafızı Fahreddin Paşa, İngilizlerin eline geçmemesi için ötekiler kadar ehemmiyeti olmayan bazı mukaddes eşyaları 1918'de Hicaz'dan gelen son trenle İstanbul'a gönderdi. İbadet değil, bereket Hazret-i Peygamber'in eşyası, hatta kestiği tırnak ve saçlar, arkadaşları tarafından teberrük edilmek üzere toplanırdı. Nitekim Hazret-i Peygamber'in sakalından Amr bin Âs'ın nezdinde saklanan birkaç taneyi vefatında gözlerinin üzerine konmasını vasiyet etmişti. Kur'an-ı kerimde, Hazret-i Yakub'un görmeyen gözlerinin, Hazret-i Yusuf'un gömleği sürülerek açılması hâdisesine kıyasen, Müslümanlar Hazret-i Peygamber'in eşyasına şifa ve sair maksatlarla müracaat etmiştir. Hastalananlar, Hazret-i Ayşe'deki gömleği öper; Ümmü selemedeki bir tutam saçın konduğu suyu içerdi. Hâlid bin Velid, bütün muvaffakiyetlerinin başında taşıdığı bir sakal-ı şerîf sâyesinde olduğunu söylemiştir. Her asırdaki Müslümanlar, bu eşyayı ibâdet edilecek değil, teberrük olunacak, yani bereketlenecek ve peygamberi hatırlatacak vesileler olarak görmüştür. Bu sayede Hazret-i Peygamber'e ait eşya titizlikle saklanarak sonraki nesillere intikal etmiştir. Bunlardan bilhassa hırka, minber, sancak gibileri halifelik alâmeti olarak görülmüştür. Ekserisi de Emevî halifeleri tarafından büyük gayretle toplanmıştır. Hırka-ı Saadet'e Hazret-i Muaviye 20 bin dirhem ödemişti. Ömer bin Abdilaziz, nezdindeki eşyayı, halka ziyaret ettirirdi. Bu eşya, Emevîleri deviren Abbasîlerin eline geçmiştir. Moğolların 1258'de Bağdad'ı işgalinden kurtulan aile mensupları, bu eşyayı Kahire'ye götürdü. Memlûk Sultanı Kansu Gavri'nin, Osmanlılara yenilmesi hâlinde gemilere yüklenip Fas'a kaçırılmak üzere İskenderiye Kalesi'nde sakladığı hazinenin içinde bu eşya da vardı. Sultan Selim, bunları ziyaret edip Şefaat Ya Resulallah diyerek yüzüne gözüne sürdü; tekrar mühürletti; üzerine Hâzâ Muhallefâtü Resulillah (Bunlar Resulullah'ın bıraktıklarıdır) yazılarak gemiyle İstanbul'a gönderildi. Bu emânetler içinde neler olduğunu da inşallah başka bir yazıda ele alırız...
Hırka-ı Saadet Dairesi bir tarih hazinesi
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Ta Bizans devrinden itibaren İstanbul'da toplanan mukaddes eşyanın en kıymetlileri Yavuz Sultan Selim'in Mısır'ı fethinin ardından buraya getirilmiştir. Sonraki yıllarda çeşitli yollardan saraya intikal eden mukaddes eşya da az değildir. Emânât-ı Mukaddese arasındaki en mühim eşya, yazdığı meşhur kaside sebebiyle Kâb bin Züheyr'e Hazret-i Peygamber'in hediye ettiği Hırka-ı Saadet'tir ve emanetlerin saklandığı daireye adını vermiştir. Her Kadir gecesi padişah maiyetindekilerle bu hırkayı merasimle ziyaret eder; hırkayı öpmek üzere üzerine konulan destmaller, ziyaretçilere dağıtılırdı. Veysel Karanî'ye ait olup, Fâtih'te aynı adı taşıyan câmide Ramazan ayında ziyaret edilen Hırka-ı Şerif başkadır. Hırka-ı Saadet dairesinde ayrıca şu eşyalar mevcuttur: Hazret-i Peygamber'e ait olup Osmanlı ordularının sefere beraberinde götürdüğü ve bugün çok yıprandığı için kutuda muhafaza edilen sancak-ı şerif; Mısır Vâlisi Mukavkıs'a, Ahsâ Vâlisi Münzir'e, yalancı peygamber Müseyleme'ye, Gassânî Emiri Hâris'e yazılan mektuplar; mushaflar; Hazret-i Peygamber'in Uhud'da kırılan dişi (murassa mahfazasını Sultan Vahideddin yaptırdı); sakal-ı şerifler; Hazret-i Peygamber'in yayı (gümüş mahfazasını Sultan I. Ahmed yaptırdı), âsâ ve kılıçları; ayakkabısı; ayak izi; üzerinde üç satır hâlinde Muhammed Resul Allah yazan akik mührün kopyası; üzeri gümüşle kaplanmış su tası. Hazret-i Fâtıma'nın sonradan üzerine tılsım yazılmış olan gömleği, deve tüyü renkli mavi astarlı göğsü örme düğmeli, yakasız, geniş kollu yünlü hırkası; Hazret-i Hüseyn'in beyaz yakasız kısa kollu gömleği ve üzeri kanlı elbise parçası. Hazret-i Musa'nın 122 cm uzunluğunda âsâsı; bazı padişahların cülûs merasimlerinde giydiği Hazret-i Yusuf'un kahverengi külah üzerine beyaz sarığı; Hazret-i İbrahim'in granit tenceresi; Hazret-i Yahya'nın altın mahfaza içinde kol ve kafatasına ait kemik parçaları. İkisi Hazret-i Peygamber'e, biri Hazret-i Davud'a, biri Hazret-i Ebû Bekr'e, üçü Hazret-i Ömer'e, beşi Hazret-i Osman'a, biri Hazret-i Ali'ye, dördü Hâlid bin Velîd'e, ikisi Muâz bin Cebel'e, biri Ammâr bin Yâsir'e, biri Ca'fer Tayyar'a, biri Zübeyr bin Avvam'a, biri Sa'd bin Ubâde'ye, biri Dırar bin Ezver'e, ikisi ismi bilinmeyen sahabilere, biri de Zeynelâbidîn'e nisbet edilen kılıçlar (süyûf-i mübareke). Dairede mübarek yerlere ait hatıralar da vardır. Kâbe kilit ve anahtarları; Hacerülesved mahfazaları; bâbüttevbe kanadı; Kâbe olukları; Kâbe kapısı, Ravza-i Mutahhara ve minber örtüleri; Kabr-i Nebevî ile Hazret-i Ebu Bekr, Ömer ve Fâtıma'ya ait kabir örtüleri; Hazret-i Fâtıma'ya nisbet edilen seccade ve duvak; Vey?sel Karanî'nin külâhı ve İmâm-ı Azam'ın cübbesiyle başka birçok eşya. Günümüzde bu eşyanın ekseriyeti (takriben 600 parça) Topkapı Sarayı'nın Mukaddes Emanetler Dairesi'nde, bir kısmı da hazine, silah, kumaş ve kütüphane kısımlarında teşhir edilmektedir. Önceleri Hazine-i Hümâyun'da muhafaza olunur; hizmetine Enderun Mektebi'nin bu işle vazifeli hususi talebe ve ağaları tarafından bakılırdı. Sultan II. Mahmud bunları Has Oda'ya nakletti. Padişahın da içlerinde bulunduğu kırk hasodalı bunların temizlenmesi, muhafazası ve burada buhur yakmakla vazifeliydi. Mukaddes Emanetler bombalanma korkusundan I. Cihan Harbi'nde Konya'ya, II. Cihan Harbi'nde ise Niğde'ye götürüldü. Tahta çıkan padişaha biat, irsâl-i lihye denilen yeni padişahın sakal bırakma merasimi ve duası, padişah kızlarının nikâhı bu daire önünde yapılır; sefere buradan çıkılır; ölen padişah ve şehzâdelerin cenazeleri burada yıkanıp, pencere önünde tevessül ve dua edilirdi. Süpürüldüğünde çıkan tozlar hususî kuyuda saklanırdı. Hırka-ı Saadet dairesi anahtarı padişahta durur; Kadir Geceleri merasimle ziyaret olunurdu. Burada Yavuz Sultan Selim'den beri kırk hafız devamlı Kur'an-ı kerim okurdu. Cumhuriyet devrinde ara verilen bu gelenek sonraları tekrar canlandırılmıştır.
Az kalsın Halife olacaktı
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Şehzâde Abdürrahim Hayri Efendi, Sultan II. Abdülhamid'in en sevdiği çocuklarından biriydi. Tahttan indirildiği zaman babasıyla beraber Selânik'e gitti. Sonra yine beraber İstanbul'a döndü. Böylece diğer şehzâdelere nasib olmayacak şekilde babasıyla fazla vakit geçirme imkânı buldu. Enver Paşa'nın intikamı Mekteb-i Harbiye'yi bitirdi. Almanya'da Kayzer II. Wilhelm'in hassa alayında topçu üsteğmeni olarak staj gördü. Birinci Cihan Harbi'nde miralay ve alay kumandanı olarak vazife gördü. Askerliğe meftun idi. Çanakkale, Galiçya ve Filistin cephesinde topçu alayı kumandanı olarak savaştı. Bu vazifelerindeki muvaffakiyeti ile herkesi hayran bıraktı. İstikbal va'deden bir şehzâde olarak görüldü. 1922'de Ankara Hükûmeti'nin saltanatı kaldırması ve Sultan Vahîdeddin'in İstanbul'u terki üzerine yapılan halife seçimlerinde namzet olmadığı halde iki rey aldı. Enver Paşa'dan hiç hoşlanmadığı için Mustafa Kemal Paşa tarafından tutuluyordu. Saltanat devam etseydi, Mustafa Kemal Paşa'nın yüksek meziyetli, ama munis tabiatlı Abdürrahim Efendi'yi tahta geçirme niyeti olduğu söylenir. Enver Paşa'dan hoşlanmama sebebi şu idi: Abdürrahim Efendi, amcasının kızı Naciye Sultan ile nişanlı idi. Nişan, o devirde iktidarı elinde tutan Enver Paşa tarafından o tarihe kadar görülmemiş şekilde bozduruldu. Sultanla Enver Paşa evlendi. Enver Paşa, daha evvel Abdürrahim Efendi'nin kız kardeşleri Şâdiye ve Refia Sultanlara sırasıyla talip olmuştu. Sultanlar, babalarını tahttan indiren bir maceraperest olarak gördükleri Enver Paşa'yı reddetmişlerdi. Enver Paşa böylece intikam almış oluyordu. Avusturyalılar şaştı Bunun üzerine Şehzâde, 1919'da Kavalalı Abbas Halim Paşa'nın kızı Nebile Emine Hanımefendi (1899-1979) ile evlendi. Bu hanımın kızkardeşi Kerime Hanımefendi de ertesi sene Şehzâde Osman Fuad Efendi ile evlenmiştir. Selânik dönüşü Yıldız Sarayı'ndaki dairesinde, sonra şimdi yerinde Narmanlı Apartmanı olan Nişantaşı'ndaki konağında ve Çamlıca'daki sayfiyesinde oturdu. Mısır hıdiv ailesine mensup hanımlar, umumiyetle güzellik ve zenginliklerine mağrur olduklarından, hanedanla yaptıkları evlilikler pek saadet getirmemiştir. Abdürrahim Efendi de evliliğinde mesud olmadı. Zaten fevkalâde hassas tabiatlı idi. Halifeliğin kaldırılıp hanedanın sürülmesinden az evvel memleketin sıkıntılı vaziyetine, zevcesi ile anlaşmazlık da ilâve olununca asabî bir buhran geçirerek bir sabah intihara teşebbüs etti. Ancak sıktığı kurşun beynine isabet etmeyip kafatasını sıyırarak kurtuldu. Abdürrahim Efendi, iyi Almanca ve Fransızca bilirdi. Musiki ilmine vâkıftı. 1918'de Viyana'da kendisine gösterilen bir çalgının ismini ve bunun yalnızca Wagner'in Rienzi operasında kullanıldığını söylediği zaman, Avusturyalılar fevkalâde şaşırmıştı. Dayanacak gücüm kalmadı 1924'de hanedan sürgün edilince önce annesi ile beraber Roma'ya gitti. Sonra Paris ve Kahire'de oturdu. Peyveste Hanımefendi, kocası öldüğü için sürgüne çıkması gerekmediği halde, oğluyla çıkmaya mecbur kaldı. 1944'de Paris'te vefat etti. Şehzâde, 1933'de zevcesinden boşandı. Kayınvâlidesinin verdiği para ile aldıkları evi boşaltarak otele taşındı. Bir daha da evlenmedi. Hiçbir geliri yoktu. İstanbul'daki emlâkinden de bir şey gelmiyordu. Bunların satılması için uğraşıyor ve buradan gelecek paraya güvenerek borçlanıyordu. Mısır'da evli bulunan kızı, babasına mütevazı meblağda para gönderiyordu. 1952 senesine gelindiğinde Mısır'da sosyalist ihtilâl olmuş; kendisi de müşkil vaziyette kalan kızı artık para gönderemedi. Otelden otele taşınan şehzâde bu sırada Saint-Honore adlı basit bir otelde kalıyordu. Kız kardeşi Şâdiye Sultan da bu sırada yanına gelip bitişik odayı tutmuştu. Şâdiye Sultan anlatıyor: "Bir gün şehzâde odama geldi. Üstü başı perişandı. Hâlinde bir fevkalâdelik olduğu âşikârdı. Yanında getirdiği file içindeki birkaç konserve, bir elbise fırçası ile yarım şişe kolonyayı bana hediye edip savuştu. Sonra odasına giren Şehzâde Orhan Efendi, kendisini ölü buldu. Sürgün acılarına dayanamayıp düştüğü ağır ruhî buhran neticesinde, kaldığı otel odasında aşırı morfin alarak intihar etmişti. Geride bıraktığı son parası olan 200 franktan otel ve cenâze masrafının karşılanmasını, arkasından Kur'an-ı kerim okutulmasını vasıyet etti..." Annesiyle otelde görüşürdü
Renkli kıta Hindistan'dan garip âdetler
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Yedi kocalı Hürmüz Eskiden Hindistan'da bir kadının birden fazla kocası olabilirdi. Erkek kardeşler, umumiyetle aynı kadınla evlenirdi. Bu âdet Seylan'da 1858'den sonraki İngiliz işgaline kadar sürdü. Hindistan'ın kuzeyindeki Tibet'te hâlâ rastlanmaktadır. İlle oğlan çocuk Evlilikten maksat soyunu devam ettirecek ve atalara ibadeti idare edecek bir oğul yetiştirmektir. Bu sebeple çocuğu olmayan erkeğe evlat edinmek veya karısını kendi kan akrabasından birine çocuk kazanması için göndermek düşer. Oğlu olmayan erkek, kızını evlendirirken doğacak olan çocuğunun kendi oğlu olacağını şart koşabilir. Bu takdirde o torun, dedesinin oğlu yerine geçer. Aileye yük ve utanç olarak görüldüğü için kız çocukları öldürülür. Bu bilhassa üst sınıf Hindliler arasında yaygındır. Bugün bile gebeliğin sonlandırılmasıyla devam eden ve nüfusta kadın/erkek dengesizliği meydana getiren âdet sebebiyle, Hindistan'da ultrasonla çocuğun cinsiyetini öğrenmek yasaklanmıştır. Diri diri yakılan kadınlar Evli kadının, öldükten sonra da kocasını mutlu etmesi ve onun günahlarından arınmasına yardımcı olması gerekir. Bu sebeple dul kadınlar intiharı seçer veya seçmesi beklenir. Umumiyetle de ölü kocalarıyla beraber yakılır. Yakma âdetinin bulunmadığı bazı Hindu cemiyetlerinde ölüyle gömülür. Bu âdete sati veya devanagari denir. Yakılanın sadece dul olması gerekmez; kadın, erkek, hizmetkâr, arkadaş herkes, sadakatlerini böyle gösterebilir. Japonya'daki seppuku âdetine benzer. Babürlü hükümdarları sati ile mücadele etti. Hümayun, vergi getirdi; Ekber Şah, kadına düşünme müddeti tanıdı; Şah Cihan çocuklu dullar için sati'yi yasakladı. Evrengzib Şah ise 1663'te memurlarına sati engelleme emri verdi. Fakat tatbikat gizliden gizliye sürdü. İngiliz sömürge hükümeti 1829'da kanun dışı ilan etti. Jaypur'da 1846'da yasaklandı. Nepal'de XX. asra kadar sürdü. Bali'de 1905'e kadar asiller tarafından tatbik edildi. 1987 tarihli kanuna rağmen, Racastan'da hâlâ rastlanır. Geçenlerde kocasıyla beraber yakılmayı isteyen bir kadının haberi medyaya aksetti. 1859 senesinde Çovdhari-Chowdhary-Novbet Rama namındaki racanın vefatında, Brahmanlar (din adamları) cennette kocasıyla olsun diye karısı Kirami'nin yakılmasına karar verdi. Kadına esrar ve afyon gibi his iptal edici şeyler verip bayılttıktan sonra, sedye ile ateşe götürürken, İngiliz memurları haber alıp kurtardılar. Brahmanlar, kadın gayet günahkâr olduğu için, bu dünyada biraz daha günah kazansın diye beyaz şapkalı şeytanlar vasıtasıyla alıkonduğuna hükmettiler. Masumsan ateşe atla! Vaktiyle Hind mahkemelerinde delil yoksa adlî tecrübelere müracaat edilirdi. En meşhurları şunlardı: Zanlı tartılır; ikisinde de aynı gelirse masumdur. Zanlının eline kızgın demir verilir; tutabilirse masumdur. Zanlıya zehirli ot yedirilir, ölmezse masumdur. Mâbedlerdeki putların yıkandığı sular zanlıya içirilir; üç hafta zarfında hastalanmazsa masumdur. Ölümlerden ölüm beğen! Hindistan'da intihar suç ve günah değil, beğenilen bir iştir. İntihar etmek isteyen, üç gün oruç tutar. Sonra ölünceye kadar aç kalmak, karlara gömülmek, ateşe veya su kuyusuna atılmak, timsahlara atlamak, kendini hançerlemek suretiyle intihar gerçekleşir. İhtiyarların kayıkla Ganj nehrine açılarak kendisini suya atması yaygındır. İhtiyar veya hasta, güzel elbiseleri giydirilip med-cezir sebebiyle suyun çekildiği yere götürülüp bırakılır. Sular yükselince, onu alıp götürür. Aklı başına gelip kaçarsa, şerefini kaybetmiş sayılacağından kimse kendisini kabul etmez. Bir köşede açlık ve pislik içinde hayatını tamamlar. İngilizler bu âdeti de şiddetle yasaklamıştır. Cennete akan nehir Ganj nehrinin cennete aktığına inanılır. Kıyısındaki Benares, bir hac şehridir. Her yerden gelen Hindular, güneş doğarken burada Ganj'a girip yıkanarak günahlarından temizlendiğine inanır. Hindular ölülerini yakarak küllerini Ganj nehrine atar. Fakirler, kâfi mikdarda odun bulamadığı için ölülerin ancak bir kısmını yakabilir. Sonra bu hâliyle nehre atar. Bu da akbaba ve timsahlar için bir ziyafet demektir. Şimdi belediye bunlara odun temin etmektedir. Herkes ölüsünü Ganj'a götüremez. Şimdi ölüler şehirlerdeki krematoryumlarda yakılmaktadır. Hindistan'da mezarcı veya mermerci yerine, adım başı kül için vazo yapıp satan dükkânlara rastlanır. GÜNAHLARI TEMİZLEYEN NEHİR: GANJ Ganj nehrinin cennete aktığına inanılır. Her yerden gelen Hindular, güneş doğarken burada Ganj'a girip yıkanarak günahlarından temizlendiğine inanır. Hindular ölülerini yakarak küllerini Ganj nehrine atar. Hindistan'da evli kadının, öldükten sonra da kocasını mutlu etmesi gerekir. Bu sebeple dul kadınlar intiharı seçer veya seçmesi beklenir. Umumiyetle de ölü kocalarıyla beraber yakılır. Bu âdete sati denir. Öküz değil inek Krişna adını verdikleri tanrının avatarı (yeniden bedene gelmiş hâli) olduğu için Hindular ineği mukaddes bilir. Yemin ederken bu hayvanın kuyruğunu tutar. Sokaklarda rahatça gezer. Etini yemezler. Bazıları inek idrarı ile temizlenir; dışkısını alnına sürer. İnek, bir pazarcının sebzelerini yese kızmak şöyle dursun memnun olur. Bir kimse, kazara bir ineği öldürse, altı aydan bir seneye kadar yıkanmaz, sakalını ve tırnağını kesmez, bina içinde yatamaz, işine gidemez, giyinmez. Ceza bitince, kavak ağacına benzer mukaddes pipal ağacı altında Brahmanlarla hısım akrabasına ziyafet vererek, çok mikdarda tereyağını o ağacın yapraklarıyla yakarak kırklandıktan sonra temizlenip eski hâline dönmesine müsaade olunur.
Ömer Hayyam: Şarap şairi mi ilmin yüz akı mı?
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Ömer Hayyam, 18 Mayıs 1048 tarihinde Nişabur'da dünyaya geldi. 4 Aralık 1131 tarihinde burada vefat etti. Babası hayyâm (çadırcı) olduğu için böyle tanınmıştır. Nişabur'da Nizâmiyye Medresesi'nde tahsil gördü. Muvaffaküddin Abdüllatif bin Lübad'a talebe oldu. Vefatına kadar da hocasından ayrılmadı. Selçuklu Veziri Nizamülmülk ve meşhur Bâtınî Şeyhi Hasan Sabbah'ın mektep arkadaşı olduğu söylenir. Matematiğin babasıÖmer Hayyam tarihin en büyük matematikçilerinden idi. 'Binom Açılımını ilk kez kendisi kullanmıştır. Mekteplerde Pascal Üçgeni olarak öğretilen matematik kaidesi, aslında Ömer Hayyam tarafından oluşturulmuştur. Astronomide dünyanın önde gelen ilim adamlarındandır. Aynı zamanda dünya bilim tarihi için de önemli bir yerdedir. Dünyanın ilk modern rasathanesini kurmuştur. Aynı zamanda meşhur bir takvim mütehassısı idi. Emsallerinin çoğunun hilafına doğum tarihinin günü gününe bilinir olması bu ihtisasından kaynaklanmaktadır. Selçuklu Sultanı Celaleddin Melikşah tarafından hazırlatılan Celâlî Takvimi'nin mimarıdır. Sadece malî hususlarda kullanılmak üzere bir güneş takvimi hazırlanmış; ancak yıllar yine hicret esasına göre hesab edilmiştir. Celâlî Takvim, Gregoryen Takvimi'nden daha hassastır. Dünyaya metelik vermeyenlerin lideri! Ömer Hayyam felsefeye hakkıyla vâkıf idi. Felsefecilerin teorilerine karşı durabilmek için bu metodlarla kâinatın esrarını tefekkür etmiş; bu hususta İslâmiyete aykırı bir söz söylemediği halde, sırf âzâde yaşantısı sebebiyle Bâtınî veya Mutezile olmakla itham edilmiştir. Nitekim rubailerinde, dünya, varoluş, Allah, devlet ve sosyal teşekküller gibi mevzulardaki tasavvurlarını serbestçe açığa vurmaktadır. Devrini aşan, çok yüksek bir kültüre sahip olması sebebiyle, gelenekler ve cemiyetin prensipleri ile bağlı addetmeksizin yaptığı bu tasavvurları, kendisine dünyada üniversel bir ün kazandırmıştır. Evet, Ömer Hayyam akıl yürütmelere düşkünlüğü ile tanınmıştır ama Bâtınî veya Mutezilî olduğuna dair en ufak bir delil yoktur. Bu serbest tavrı, mevcut otoriteye baş eğmek istemeyenler tarafından ilham kaynağı olarak görülmüş; Ömer Hayyam dünyaya metelik vermeyenlerin lideri olarak lanse edilmiştir. Ömer Hayyam'ın 18 tanesinin ismi bilinen çok sayıda eseri vardır. Bunlar arasında astronomi ve takvim, geometri, cebir ve denklemler, ontoloji, fizik, felsefe, üç meseleye cevap mahiyetinde âlemde zıtlığın zarurî olduğu, meskûn yerlerin iklimi ve hava değişiklikleri, aritmetik, altın ve gümüşten yapılmış bir cisimdeki altın ve gümüş miktarının anlaşılması, pırlantalı eşyaların taşlarını çıkarmadan kıymetini bulmak gibi hususlarda eserler vardır. Öklid'in bir probleminin çözülmesi metoduna dair eseri, Fransızca'ya çevirmiştir. Arkadaşı Selçuklu veziri Nizamülmülk'ün biyografisini yazmıştır. Bütün bu eserleri çok yönlülüğünü göstermektedir. Allah'ın âlemleri yaratmasının ve insanları ibadetle mükellef kılmasının hikmetini anlatan eseri, imanına delâlet eder. PASCAL ÜÇGENİNİ OLUŞTURAN KİŞİ Ömer Hayyam, hem şair hem astronom hem de tarihin en önemli matematikçilerinden biriydi. Mekteplerde Pascal Üçgeni olarak öğretilen matematik kaidesi, aslında Ömer Hayyam tarafından oluşturulmuştur. Hayyam'ın İran'daki heykeli ve türbesi.Hepsi onun mu? Ömer Hayyam, aynı zamanda kudretli bir şairdir. Daha çok da bu yönüyle tanınmıştır. Şu rubaisi (dörtlüğü) pek meşhurdur: Paramız yok ki bir güzel sevelim; Şarap da yok ki, içip de haykıralım. Demek günaha girmenin yolu yok, Çaresiz kalkalım namaz kılalım. Rubailerinde göze çarpan eğlence, şarap, aşk gibi temalar sebebiyle de haksız ithamlara uğramıştır. Şark edebiyatında şarap, meyhane, sâki ve eğlence gibi temaların sembolik mânâlar ihtiva ettiğini bilenler, bu ithamlara inanmamaktadır. Ham sofu kuru yobazları tenkit etmesi de insanları yanıltmaktadır. Ömer Hayyam'ın şiirlerinde dine karşı bir ifade yoktur. Başkalarına ait rubailer de kendisine mal edilmektedir. Bu sebeple rubailerinin sayısı binleri bulmaktadır. Bunlar hayatında iken yazılmış değildir. Ölümünden dört asır sonra derlenmeye başlamıştır. Zamanla yüzlerceyi bulmuştur. Nüshalar arasında bile esaslı farklar vardır. Rus müellif Zhukovski, ancak 83 rubainin Hayyam'a ait olduğunu söylüyor. Garb lisanlarına da tercüme edilen rubailerin Türkçeye tercümeleri, umumiyetle Farsça orijinalinden değil, Garb lisanlarındandır. Üstelik bazıları, kendi ideolojileri istikametinde rubailerde değişiklik bile yapmış; Hayyam'ı ayyaş veya Marksist ve ateist bir şair olarak tasvir etmişlerdir.
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
İnsanlar arasında huzursuzluk umumiyetle mal yüzünden çıkıyor. Miras yüzünden birbirine düşman olan kardeşler az değildir. Bu nizaları önlemek için tarih boyunca bütün hukuk sistemleri teferruatlı miras taksimleri tanzim etmiştir. Kur'an-ı kerîmde de en açık ve geniş bildirilen husus budur. Buna ferâiz de denir. "Ümmetimden ilk unutulacak ferâizdir" hadîsi meşhurdur. İslâm miras sistemi çok orijinaldir. Burada mallar vârislere geçmeden bazı muameleler yapılır. Ölenin mallarından evvelâ cenaze masrafları karşılanır. Sonra borçları ödenir. Sonra vasiyetleri yerine getirilir. Vasiyet malın üçte birinden fazla veya vârislerden birine yapılmışsa, diğer vârislerin izniyle yerine getirilir. Hiç vârisi yoksa tamamını vasiyet edebilir. Nihayet mal vârisler arasında paylaştırılır. Mal doğrudan vârislere geçmediği için, vârisler borçlardan mesul değildir. Bu sebeple mirasın reddi de mevzubahis değildir. Vârisler henüz taksim edilmemiş mirastan hisseleri kadar yiyebilirler. Mirası aralarında rızayla taksim edebilir. Biri az veya fazla alabilir. Anlaşamazlarsa ya da aralarında gâib, akıl hastası, küçük çocuk varsa, taksimi mahkeme ferâize göre yapar. Osmanlılarda, devlet adamlarının malları mutlaka mahkeme tarafından taksim olunurdu. Bugün de vârisler kendi aralarında ferâize göre veya başka şekilde rızâen taksim edebilir. Ancak anlaşamazlar ve iş mahkemeye düşerse, miras medenî kanuna göre bölüştürülür. Ölü, sağlığında veya vasıyet yoluyla vârisini vârislikten atamaz. Yani "evlâtlıktan red" diye bir şey yoktur. Ancak sağlığında malını dilediğine, hatta vârisine verebilir. Vâris ölenin sağlığında hissesinden vazgeçse bile, sonradan miras alabilir. Evlatlık miras alamaz. Buna vasiyet edilebilir. Ölüden evvel vefat eden vâris, miras alamaz. Bunun çocukları da baba veya annelerinin yerine geçip miras alamaz. Halk arasında dede yetimi denilen çocuğa, dedesi vasiyetle mal bırakabilir. Ölüm zamanında anne rahminde bulunan cenin, sağ doğmak şartıyla vâris olur. Ölü ile aynı dinden olmayan; vârisi olduğu kimseyi öldüren; köle ve veled-i zinâ miras alamaz. Önce, eshâb-ı ferâiz (farz sahipleri) denilen oniki kişiye, Kur'an-ı kerîmde bildirilen hisseleri verilir. Bunlar ölenin kızları, oğlunun kızları, babası, annesi, nenesi, eşi ve kız kardeşleridir. Artan, asabe denilen oğul, amca, kardeş gibi akrabadan ölüye en yakın akrabaya verilir. Yoksa ölü azatlı köle ise, efendisine miras gider. Bu da yoksa, miras eş dışındaki eshâb-ı ferâize hisseleri nisbetinde dağıtılır. Sonra sıra zevü'l-erhâm denilen ve kızın oğlu, kızkardeş oğlu gibi ölüyle kadın cihetinden akrabalara gelir. Bu yoksa ölenin kardeşlik akdi yaptığı kişiye verilir. Nihayet miras beytülmâle, yani devlet hazinesine kalır. Beytülmâl yoksa, miras fakirlerindir. >> Kadının hissesi ne kadar? Miras bölünürken, erkek çocuklara kız çocukların iki katı verilmesi, bazı kimselerin yanlış düşünmesine sebep olmaktadır. Hatta Ziya Gökalp, "Âile" adındaki şiirinde der ki: Kadın tamam olmadıkça, eksik kalır bu hayat! Âilenin adle uygun olmak için binâsı, Nikâh, talâk, mîrâs: Bu üç işte gerek müsâvât! Bir kız, irsde yarım erkek, izdivaçta dörtte bir, Bulundukça, ne âile, ne memleket yükselir. İslâmiyetten önceki hukuk sistemlerinde kadına miras hissesi verilmemiş, hatta kadına hukukî tasarruf ehliyeti bile tanınmamıştı. 1912'ye kadar İsviçre'de erkeğe kızın iki misli miras verilirdi. İngiltere'de, arazide kızlara hiç hisse verilmez; kızı olup oğlu olmayanların arazisi en yakın erkek akrabasına kalırdı. İslâm hukukunda, kadının iktisadî vaziyeti teminat altına alınarak, miras hissesine muhtaç bırakılmamıştır. Bütün ihtiyaçlarını, kocası, babası, kardeş ve amca gibi mahrem yakınları karşılamakla mükelleftir. Erkek, kadına bakmaya mecbur; kadının ise, kendine bile bakması lâzım olmadığı halde; bundan dolayı erkek kardeşlerin, mirasın hepsini almaları lâzım gelirken, kadınlara iltimas edilerek, erkeğe verilenin yarısı onlara verilmiştir. Kıza oğlan kardeşinin yarısı kadar hisse verilmesinin pek çok sebeplerinden birisi âkıle, mehir ve nafaka sistemi çerçevesinde erkeğin mükellefiyetinin ağırlığıdır. Kız, babasından çeyiz ve yarım miras hissesi, kocasından da mehir ve nafaka aldığı halde; erkek evlendiği zaman mehir ve nafaka verir. Ayrıca erkek babasının ve kız kardeşlerinin diyetini öder. Halbuki kadın, ne kocası ve çocuklarına bir şey öder; ne de erkek kardeşlerinin diyetini üstlenir. Erkek ayrıca cihad ile mükelleftir. Bu uğurda icabında hayatını verebilir. Kadın cihadla mükellef değildir. Hazret-i Peygamber'in zevcelerinden Ümmü Seleme, "Ey Allah'ın Resûlü! Erkekler cihada çıkıyorlar, kadınlar cihad yapmıyor. Buna rağmen biz kadınlara mirastan da yarım veriliyor" diyerek hayretini göstermekten kendisini alamamıştır. Kadının, erkeğin yarısı kadar hisse alması mutlak bir prensip değildir. Öyle olsaydı, annenin, babanın hissesi olan 1/6'nın yarısını alması lâzımdı. Halbuki baba gibi o da 1/6 alır. Anne-bir kardeşler mirasçı olduklarında eşit hisse alır. Oğlun oğlu da halasıyla beraber bulunduğunda böyledir.
Taksim'de bir câmi vardı...
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
> Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci Bazı binâlar vardır, asırlarca yaşar. Bazısının ise ömrü kısadır. Ya bir âfete uğrar, ya da kazmaların hışmına... Taksim Kışlası da bu yapılardan biridir. Ömrü bir asrı bile bulmamıştır. Daha yakınlarda ortadan kaldırılmış olmasına rağmen, hakkında çok az malumat vardır. Soğan kubbeli kışla Sultan I. Mahmud'un şehre su getirtirken yaptırdığı maksem sebebiyle suların taksim edildiği yer mânâsına Taksim adını alan semtte vaktiyle büyük bir kışla vardı. Sultan III. Selim topçu askerleri için yaptırmıştı. Meydanın Harbiye'ye bakan tarafındaydı. Kabakçı isyanında harab olduğu için, Sultan II. Mahmud tarafından 1812'de yenilendi. İki katlıydı. Hind ve Rus stilinde soğan kubbeleri vardı. Köşeler üç katlı ve dışarı taşkın olduğundan çok ihtişamlı görünürdü. Yüzü arabesk motiflerle bezeliydi. İçinde büyük bir avlusu, avlunun ortasında ise ampir üslubunda zarif bir câmisi vardı. İtalyan yazarı Edmondo de Amicis, kışlanın Mağrib üslubunda olduğunu söyler ki İstanbul için orijinal bir hususiyettir. Sultan Mecid ve Sultan Aziz zamanında en parlak devrini yaşadı. Bu kışla, Tophane'deki eski kışladan daha büyük ve fonksiyonel idi. Önündeki geniş meydanda da talim yapıldığı için buraya Talimhâne denirdi. 1894 zelzelesinden sonra kışlanın yıldızı söndü. İstanbul'un ilk stadyumu1918'den sonra mütareke devrinde İstanbul işgal edilince, buraya Fransız kuvvetlerine mensup Senegalli askerler yerleştirildi. Adına da MacMahon Kışlası dediler. Fransızlar çekilince, kışla Bolşeviklerden kaçıp İstanbul'a sığınan Beyaz Ruslar'ın mekânı oldu. Onlar burada at yarışları tertiplediler. Futbol modası yeni yeni yayılırken, Talimhâne'de maçlar yapılırdı. Spor Âlemi mecmuasını çıkaran Said Çelebi, 1921'de büyük masraflar ederek Taksim Kışlası'nı stadyum hâline getirdi. Ancak bazı spor kulüpleri kendisini boykot edince, Bork adında bir Maltalı'ya kiraladı. Bork da kışlanın kapısına büyük bir Yunan bayrağı asarak futbol kulüplerine kiralamaya başladı. Osmanlı takımları ile İngiliz ve Fransız askerî takımlarının maçları büyük alâka uyandırdı. İstanbul'un işgali sona erince Bork şehri terk etti; stadyumu da Said Bey'e bıraktı. Said Bey de kışlanın işletilmesini Menâzırzâde Aziz Bey isminde bir manifaturacıya devretti. Bundan sonra kışlaya Taksim Stadyumu denildi. Türk millî takımının 26 Ekim 1923'te Romanya ile oynadığı ve 2-2 berabere biten meşhur maça ev sahipliği yaptı. Balkan Güreş Şampiyonası; Balkan Atletizm Şampiyonası, milletlerarası bisiklet müsabakaları hep burada yapıldı. Ana caddeye bakan kısmında iki ahşap tribünü, ortasında şeref balkonu; Harbiye ve Taksim tarafında kale arkası; Mete Caddesine bakan kısmında da 8000 kişilik açık tribünü vardı. Prost "günah keçisi"1940'ta İstanbul vâli ve belediye reisi Lütfi Kırdar, Taksim Meydanı'na dikilen heykelin daha ihtişamlı görünmesi için İnönü'nün emriyle kışlayı yıktırdı. O devirde İstanbul'un Osmanlı havasından kurtarılması hedefleniyordu. Bunun için Fransa'dan Henri Prost adında bir de şehircilik mütehassısı getirtilmişti. Prost, hükümetin arzuları istikametinde şehir planı çizdi. Osmanlı'dan kalan perişan izlerden büyük bir kısmı da böylece ortadan kaldırıldı. Bazı insaf ehli, kışlanın yıkılmayarak tamir edilmesi için yalvardılarsa da, tamir için gereken paranın bulunmadığı gerekçesiyle kulak asan olmadı. Tamir için bulunamayan para, sanat değeri olmayan heykeller için harcandı. Taksim Kışlası'nın yanı başındaki Taşkışla, belki de câmisi olmadığı için yıkımdan kurtuldu. Şimdi teknik üniversitedir. Bazıları, "Bizim zâlimimiz iyidir" psikolojisi içinde, bu işin yegâne mesulü olarak Prost'u görür. Halbuki Prost, profesyonel olarak kendisinden istenileni yapmıştır. Taksim Kışlası'nın yerine İnönü Gezisi adı verilen park yapıldı. O zamanın imkânları içinde çiçek ve ağaçlarla, mermer merdivenlerle gayet güzel tanzim edildi. Prost'un burayı park olarak tanzim etmesi büyük bir şanstır. Çirkin binalar da yapılabilirdi. Taksim Meydanı'na bakan kısmına İnönü'nün at üzerinde heykeli için kaide yaptırıldı ise de heykel dikilemedi. İnönü düştükten sonra adı Taksim Gezisi oldu. İnönü heykeli de Maçka Parkı'na dikildi. Taksim Gezisi'nin kuzeyinde 1870'lerden kalma Taksim Bahçesi ve Cumhuriyetin ilk devirlerinde baloların yapıldığı Belediye Gazinosu vardı. Burada şimdi Sheraton Oteli yükselmektedir. Gezinin alt kısmında dükkânların bulundu set üzerine Beyoğlu Evlendirme Dairesi yapılmıştır. TEK ŞEREFELİ MİNARESİ VARDIKışlanın câmisi hakkındaki malumat kışlanınkinden de azdır. Ampir üslubundaki tuğla câmi fırtınadan hasar gördüğü için 1847'de kâgir olarak yeniden yaptırılmış; Sultan Hamid tarafından 1893'te tamir ettirilmişti. Mete Caddesi tarafında ve tek şerefeli zarif bir minaresi vardı. Kışla boşaltılınca, câmi suyu kesilmiş hamama döndü. Kışla yıkılırken, o da yıkıldı.
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Arma âdeti, Haçlı Seferleri sırasında başladı. Şövalyeler, kendi müfrezelerini ayırabilmek için muayyen bir arma altında bulundururdu. Zamanla devlet, hükümdar, asil aile, şehir, hatta tarikat, üniversite, kulüp, meslek ve loncalara ait alâmet-i fârika hâline geldi. Arma, evvelâ bayraklarda, sonra kalkanlarda kullanıldı. Arma, zaten silah demektir. Sonradan elbise, miğfer, eşya, hatta ev duvarlarına işlendi. Miras olarak intikal etmeye başladı. İngiltere'de 13. asırdan beri arma kitapları neşredilegelmiştir. İlk zamanlar herkes alabilirdi. Sonradan krallar bağışlamaya başladı. Hatta 1484'te Kral III. Richard, Londra'da bir arma mektebi kurdu. Zamanla armalarla alâkalı heraldik adında bir ilim şubesi teşekkül etti. XIV. asırda Bartolus de Sascoferrato adında bir İtalyan hukukçusu, armaların hukuku ve sanatına dair şümullü bir eser kaleme aldı. İngiltere'de sadece arma ihtilaflarına bakan bir mahkeme bugün bile faaliyettedir. Eski Türklerde armaya ongun veya damga denir. Her aşiretin bir ongunu; her beyin de hususî mühür makamında bir tuğrası vardır. Bu ongun, Avrupa Hunlarında kuş, Selçuklularda çift başlı kartaldır. Kayı boyunun damgası iki ok ve bir yaydır. Osmanlı arması, Windsor'da 1854 tarihli Kırım Harbi'nde İngiltere, Fransa ve Sardinya, Osmanlıların müttefiki olarak Ruslarla harbetmişti. Bu vesileyle Fransa, Sultan Abdülmecid'e Legion d'Honneur nişanı verdi. Fransa'dan geri kalmak istemeyen İngiltere de, padişaha Dizbağı Nişanı verdi. Böylece Sultan Mecid, yabancı nişan kabul eden ilk hükümdar oldu. 1346'da Kral III. Edward ihdas ettiğinden beri, kendisine nişan verilen kişilerin armasının, Windsor Sarayı'ndaki St. George Kilisesi duvarına asılması âdettir. Bu vesileyle Kraliçe Victoria, Charles Young isminde bir arma ressamını İstanbul'a gönderip, padişah için bir arma yaptırttı. Etienne Pisani adlı bir tercüman yardımıyla faaliyetlerini yürüten ressam, saltanat kavuğu, sorguç, tuğra ve ay-yıldızdan müteşekkil bir arma hazırlayıp Londra'daki Osmanlı sefiri Kostaki Efendi'ye teslim etti. Sultan Mecid, kendisine gönderilen arma müsveddesini beğendi ve kraliçeye gönderdi. Arma, yerine asıldı. Sultan II. Abdülhamid tahta çıkınca, babasından kalma bu armayı gözden geçirtti. Terazi ve silahlar eklenerek arma son hâlini aldı. 17 Nisan 1882 tarihli irade ile resmî arma olarak kabul edildi. Osmanlı armasındaki semboller Avrupa'da armaların çoğunda Latince vecizeler yazar. Osmanlı armasında hilâlin içinde el-Müstenedü bi-Tevfîkâti'r-Rabbâniyye ed-Devletü'l-Aliyyeti'l-Osmâniyye (Rabbânî muvaffakiyetlere dayanan Yüce Osmanlı Devleti) yazılıdır. ABD dolarının üzerindeki In God We Trust (Allah'a güveniriz) sözü ile benzerlik dikkat çekicidir. Armanın sağında kırmızı Türk bayrağı; solunda yeşil hilâfet sancağı yer alır. Bazı yeni tasvirlerde üç hilâl gözükmektedir. Halbuki orijinali ay-yıldızlıdır. Bayrakların ortasındaki eliptik şekil ve kavuk, saltanat ve hilâfeti; soldaki çiçekler, müsamahayı; soldaki terazi, adaleti; soldaki kitap, Kur'an-ı kerimi; sağ ve soldaki silahlar, orduyu; güneş, devletin büyüklüğünü; güneşin ortasındaki yeşil yuvarlak ve içindeki tuğra, en büyük Müslüman Türk hanedanını; tuğranın altındaki ay, dünyadaki bütün Müslümanların hâmisi oluşunu; madalyonların asılı olduğu aksam, köklü Osmanlı kültürünü; en altta asılı madalyonlar, çeşitli milletlerden Osmanlı halkını ifade eder. >>> Osmanlı Devleti armasında 30 ayrı sembol bulunuyor 1- Tuğranın etrafındaki güneş motifi, padişahın güneşe benzetilmesinden ileri gelir. 2- Sultan II. Abdülhamid'in tuğrası. 3- Sorguçlu kavuk: Osman Gazi'yi ve tahtı temsil eder. 4- Yeşil Hilafet sancağı. 5- Süngülü tüfek: Osmanlı ordusunun aslî silâhı. 6- Çift taraflı teber. 7- Toplu tabanca. 8- Terazi: Şeşper ve asaya asılıdır, adaleti temsil eder. 9- (Üstte) Kur'an-ı kerim. (Altta) Kanunnameler. 10- Nişan-ı Âli-i İmtiyaz. 11-Nişân-ı Osmânî. 12-Asâ ve şeşper. 13-Çapa: Donanmayı temsil eder. 14-Bereket boynuzu. 15-Nîşân-ı İftihâr. 16-Yay. 17-Nişan-ı Mecidî. 18-Borazan. 19-Şefkat Nişânı. 20-Top gülleleri. 21-Kılıç. 22-Top. 23-El siperlikli merâsim kılıcı. 24-Mızrak. 25- Çift taraflı teber. 26-Tek taraflı teber. 27-Bayrak. 28-Osmanlı sancağı. 29-Mızrak. 30- Kalkan, ortasında stilize edilmiş güneş motifi ve 12 yıldız... >>> Bir armam bile yok! 1925'de TC Maarif Vekâleti bir müsabaka açtı. Jürinin beşi Güzel Sanatlar Akademisi, beşi de Maarif Vekâleti'ndendi. Bir altının 8,5 lira olduğu bir zamanda birinciye 1000, ikinciye 500, üçüncüye 300 lira mükâfat va'dedildi. Osmanlı armasından farklı olması için İslâmiyet öncesi geleneklerin nazara alınması gerektiği işaret edildi. Bunlardan numune üzerinde istenen tadilatı yapmak suretiyle Namık İsmail birinci oldu. Armada, buğday başakları ile meşe yapraklarının içinde üstünde meşale yanan bir kalkan içinde ay-yıldız ile altında bir kurt resmedilmişti. Arma, 6/I/1927 tarihinde neşredildi. Ama resmen hiç kullanılmadı. Günümüzde devletin resmî bir arması yoktur. Çeşitli ay-yıldızlı şekiller bu yolda kullanılmaktadır.
Kuzu paşa mı, kurt paşa mı?
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Mareşal Fevzi Çakmak, Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk genelkurmay başkanıdır. Rumelikavaklı Mustafa Fevzi, Babası Limnili Sırrı Bey de topçu miralayı idi. Arnavut asıllı olduğu söylenir. 1876'lı olduğuna göre Mustafa Kemal'den 5 yaş kadar büyük ve kıdemlidir. İttihad ve Terakki Cemiyeti'nin Mitroviça şubesinde faaliyet göstererek yükselmiştir. Cesur ve itaatkâr bir asker olarak tanınmış; muhtelif cephelerde vazife yapmıştır. Mütâreke devrinde Harbiye Nâzırı olmuştur. ATATÜRK'ÜN DANIŞTIĞI TEK İSİM Fevzi Çakmak ve İsmet İnönü, Atatürk inkılâplarının yerleşmesinde iki anahtar şahsiyetti. Toplantılarda Atatürk yalnızca Çakmak'ın görüşünü alırdı. Fotoğrafta İsmet İnönü, Sabiha Gökçen, Fevzi Çakmak ve M. Kemal görülüyor. Tevkif etmeye gelmişti Bu devirde Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşlarına, padişaha itaat için nasihat vermek, dinlemezlerse tevkif etmek üzere Sivas'a geldi. Burada Kâzım Karabekir'le görüşüp, ibrenin ne tarafta olduğunu iyi anlayarak geri döndü. Sonra 1920'de İstanbul'un işgali üzerine Sultan Vahîdeddin'in arzusuyla Anadolu'ya geçerek Ankara hareketinin içinde yer aldı. Mustafa Kemal Paşa, önce Fevzi Paşa'nın geldiği yere geri gönderilmesini istedi. Ama sonra İstanbul hükûmetinin Harbiye Nâzırı'nın kendisine katılmasının getireceği itibarı düşünerek emrini geri aldı. Kozan milletvekili olarak meclise girdi. İstanbul'da padişahla yaptığı mülâkatı ve padişahın Ankara harekâtı hakkındaki müsbet görüşlerini mecliste anlattı. Albay İsmet İnönü'nün Eskişehir ve Kütahya'da yenilmesi ve Yunan ordusunun Ankara'ya yaklaşması üzerine kumandayı bizzat eline aldı. Başbakan, milli savunma bakanı ve genelkurmay başkanı sıfatını uhdesinde birleştirdi. Ric'at emri veren M. Kemal'i ikna ederek ve düşmanın Afyon üzerinden saldıracağını hesaplayarak Sakarya Muharebesi'nin kazanılmasını sağladı. Elinde Kur'an-ı kerim ile dolaşarak askeri yüreklendirdi. Bunun ardından verdiği kanun teklifi ile kendisinden kıdemsiz olan M. Kemal Paşa'nın gâzi ve mareşal unvanı almasını sağladı. Böylece kendisi de Dumlupınar Muharebesi vesilesiyle mareşal olabildi. M. Kemal Paşa hariç tutulursa TC'nin yegâne mareşalidir. Mareşal, meydan muharebesi kazanan generallere verilen unvandır.ATATÜRK YERİNE ONU İSTİYORDU Çakmak, zaferden sonra bütün icraatlarında Ulu Önder'i destekledi. Onun planladığı inkılâpların icrasını nasıl İnönü yürüttüyse, Çakmak da elinde tuttuğu ordu gücü ile destek verdi. Bu ikisi, Atatürk inkılâplarının yerleşmesinde iki anahtar şahsiyettir. Toplantılarda Atatürk yalnızca kendisinin görüşünü alırdı. Emsalsiz sadakati sebebiyle Kuzu Paşa diye tanındı. Eski harflerle Fevzi ile kuzu kelimesinin yazılışı arasında bir nokta farkı vardır. Bununla da yetinmeyen mebuslar kendisini Öküz Paşa diye andılar. Reisicumhura çektiği ve 12 Eylül 1929 tarihli Milliyet'te neşredilen telgrafı şöyledir: "Yüksek dehâlarının ve mucizeler yaratan isabetli ve kuvvetli irade ve idarelerinin hârikanümâ bir yâdigârı olan zafer bayramını bütün silâh arkadaşlarım nâmına tebrike müsâreat eder, Cumhuriyet Ordusu'nun lâyezal merbutiyet ve tâzimatlarını arz ederim efendim." Rivayete göre Atatürk, vefat ederken yerine Çakmak'ın geçmesini istiyordu. İsmet İnönü, Fevzi Çakmak ve M. Kemal bir merasim sırasında. ASKERLERE DİN KİTABI DAĞITMIŞTI Namaz kılan paşa Nakşî Şeyhi Küçük Hüseyin'e bağlılığıyla bilinen Çakmak, bütün cumhuriyet kabinelerinde yer alıp, önüne gelen kararı tereddütsüz imzâlamıştı. Babacan ve kalender tavırları, namuslu ve perhizkâr hâli müspet bir imaj çizmiş; dindarlığı ile göz doldurmuştur. Dinî terbiyesini annebabası Varnalı müftü Hacı Bekir Efendi'den almıştır. Dayısı kızı Fitnat Hanım ile yaptığı evlilikten Nigâr ve Muazzez adında iki kızı olmuş; soyu, Nigâr Hanım'ın Amerika'da yaşayan torunları Erika Leyla ve Lisa Ayla ile devam etmiştir. Uzun, esmer, toplu, simaca sevimli idi. Az konuşur; sadece işiyle meşgul olur; çok üşür; kılık kıyafetine pek dikkat etmez; traş olmaya, hatta saçını bile taramaya üşenirdi. Dostu da düşmanı da azdı. Mareşalin, Nakşî Şeyhi Küçük Hüseyin'e bağlılığı bilinir. Askerlere "Benim Dinim" adıyla manzum dinî kitaplar onun emriyle dağıtılmıştır. Asrîlik hareketine verdiği destek nazara alınarak, Çakmak'ın dindarlığındaki samimiyeti zaman zaman şüpheyle karşılanmıştır. Anlaşılıyor ki, siyasete ilişmedikçe, bu kadarcık dindarlığa tahammül edilmiştir. Yıllar evvel Antepli bir harb gâzisinden şu sözleri işitmiştim: "Çakmak, sadece namaz kılan bir paşaydı, o kadar! Anteb'e geldiğinde, bütün hoca efendiler etrafına toplanıp o günlerde dindarların yaşadığı sıkıntıları şikâyet ettiler. Not aldı. Sonradan o hocalar zamanın hükûmeti tarafından tek tek cezalandırıldı." Bu sözler, Çakmak'ın dindarlığının halk arasında pek de samimi görülmediği intibaını veriyor. Şurası unutulmamalıdır ki, Çakmak öncelikle bir askerdi. Verilen emri her şeyin üzerinde tutardı. Bu sebepledir ki, bütün cumhuriyet kabinelerinde yer alıp, önüne gelen kararı tereddütsüz imzâlamış; Ankara'ya karşı çıkan isyanlarda ve bilhassa Şark harekâtında insanların başına suçlu-masum ayırmadan bomba yağdırmakta tereddüt etmemiştir.
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Mustafa Kemal Paşa, 1918'de Suriye cephesinin çökmesi üzerine ordusunu bırakıp İstanbul'a geldiğinde Divan-ı Harb'e çıkarılarak kurşuna dizilecekken, bunu Harbiye Nâzırı Fevzi Paşa engellemiş; M. Kemal'in Enver Paşa aleyhdarlığını bilen İttihadcı düşmanı padişah da arka çıkmıştır. Buna benzer bir hâdise Sakarya Harbi öncesinde, ordusu mağlup olan İsmet İnönü için bahis mevzuu olmuş; Ankara Meclisi, İnönü'nün hâin sayılarak kurşuna dizilmesini istediğinde, Çakmak, engellemiştir ki, İnönü'nün Çakmak'a teveccühünün bir sebebi budur. Başka sebepler de vardır. Cumhuriyetin ilânında karşılaştığı güçlüklerden ürken M. Kemal Paşa, Çakmak'a cumhurbaşkanlığı teklif etmişti. Denendiğini düşünen Çakmak teklifi zekice geri çevirmiş; "Senin cumhurbaşkanlığını bütün varlığımla desteklemeye hazırım" diyerek M. Kemal'in önünü açmıştır. Birkaç sene sonra M. Kemal'in icraatlarını diktatörce bulan Karabekir ve arkadaşları, Çakmak'a gelerek bir hükümet darbesi yapıp kendisini cumhurbaşkanlığına getirmeyi teklif etmişler; Çakmak bunu da reddetmiş ve teklifi M. Kemal'e bildirmiştir. M. Kemal'in milletvekilliğinden ayrılma teklifini hemen yerine getirmiştir. Bu hâdiseler, Çakmak'a olan itimadı perçinlemiştir. Atatürk'ün ölümünde, imkânı olduğu halde cumhurbaşkanı olma tekliflerini geri çevirmiş; "Ordu emrinizdedir Paşam!" diyerek İnönü'yü cumhurbaşkanı yapmıştır. Mareşal ne der? Cumhuriyet devrinde hep çekinilen birisi olmuş; herkeste "Mareşal ne der?" korkusu bulunmuştur. Atatürk bile, bir iş yaparken "Şimdi sıra mareşali iknâya geldi" derdi. Emniyet hususunda evham derecesinde zaafı vardı. Rus çıkarmasından korkarak, asırlardır dış ticaret merkezlerinden birisi olan işlek Trabzon limanını kapattırmıştır. Rus işgalinde kolayca kullanılır diye kara ve demiryolu yapılmasına karşı çıkmıştır. Antalya Vâlisi Haşim İşcan, "Finike yolunu Mareşalden gizli yaptım. İşitirse, İtalyan çıkarmasına kolaylık olur diye engelleyeceğinden korkuyorum" demiştir. Rumlar o zaman fazla olduğu için İstanbul'da radyo anteni kullanılmasına izin vermemiş; Rusya korkusundan demir-çelik sanayinin Karabük, silah sanayinin Kırıkkale'ye sürülmesini temin etmiştir. Kırık dökük birkaç geminin de toplarını söktürerek İzmit körfezine yerleştirmiştir. Tayyare ve tankı hep küçümsemiş; ordunun teknik teçhizatına ehemmiyet vermemiştir. İktidar dalkavuklarından Falih Rıfkı bile, "Allah vere de Çakmak devrinde bir harbe girmesek" demekten kendisini alamamıştır. FEVZİ ÇAKMAK ATATÜRK'Ü İYİ TEŞHİS ETMİŞ Favzi Çakmak, Atatürk'ü iyi teşhis etmiş ve onda kimseye karşı göstermediği bir itimat uyandırmayı başarmıştır. Bunun sebebi hemşerilik değildir elbette. Hatta her ikisinin İttihadcı mazisi de kâfi bir sebep sayılamaz. Çünkü nice İttihadcılar vardır ki, cumhuriyetin ilk yıllarında sert bir şekilde tasfiye edilmiştir. Bu yakınlığın arkasında, denenmiş bir sadakat yatar. Galeyana getiren oyun havaları Radyonun Çakmak'ın ölümü sonrasında matem neşriyatına girişmeyip oyun havaları çalması, milleti galeyana getirmiş ve bu durum iktidarın gözünü korkutmuş... Rivayete göre, 1939'da veremden vefat eden kızının defninden dönerken uğradığı Kaşgarî Tekkesi'nde damadı Burhan Toprak'ın muhibbi olduğu Şeyh Abdülhakîm Arvasî ile görüşmüş; Arvasî, büyük bir cesaretle kendisine "İnönü hiçbir şey değilken, kendisini reisicumhur yaptınız. Korkarım bunun mesuliyeti size râcidir" demiş; bu söz, İnönü'ye karşı soğumasına sebebiyet vermiştir. Yaş haddine girdiği halde, vazife müddetini uzatmak elinde iken İnönü kendisini 1944'te tekaüde sevk etti. Böylece fasılasız 23 sene Genel Kurmay Başkanlığı yaptı. Makam arabası elinden alındı; kömür tahsis edilmedi; hatta Atatürk'ün verdiği tapulu evini bile boşaltması istendi. Hastayken kaldırıldığı Teşvikiye Sağlık Yurdu'nda kendisini ziyaret etmek isteyen İnönü'yü kabul etmedi. Ama ertesi gün Anadolu Ajansı, Milli Şefin Mareşali hastanede ziyaret edip sağlık dileklerini bildirdiği haberini geçti. 1945'te demokrasiye geçiş üzerine, Çakmak muhalifler arasında yer aldı. Bunun üzerine inkılâplara ve İnönü'ye aleyhdar bir zümre tarafından bayraklaştırıldı. 1946 seçimlerinde Demokrat Parti listesinden müstakil İstanbul milletvekili seçildi. Bayar'ın İnönü'den demokrasi için icazet alırken verdiği tavizi ifade eden "Devr-i sâbık yapmayacağız" (yani eskilerden hesap sormayacağız) sözü üzerine kendisini danışıklı dövüş içinde görerek istifa etti. Millet Partisi'ni kurdu. 10 Nisan 1950 tarihinde öldü ve vasiyeti üzerine Eyüb'e kızı ve dedesinin yakınına gömüldü. Ailesi naaşının sonradan Devlet Mezarlığı'na nakline karşı çıktı. Muhaliflerince öldürüldüğü rivayeti de vardır. Radyonun matem neşriyatına girişmeyip oyun havaları çalması, milleti galeyana getirmiş; cenâzesi on binlerce gencin katıldığı siyasî bir mitinge dönüşmüştür. Böylece kalabalıkların sırtında Eyüb'e götürülen cenaze, iktidarın gözünü korkutmuş; Demokrat Parti'nin iktidarının da bir habercisi olmuştur.
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Devlet, hazine sayesinde ayakta durur. Hazineyi hem dolu tutmak, hem de bunları yerince sarf etmek ince bir sanattır. Buna dair kitaplardan günümüze gelen en eskileri İslâm dünyasında yazılmıştır. İmam Ebû Hanife'nin gözde talebesi Ebû Yusuf'un halife Harun Reşid'in arzusu üzerine yazdığı Kitabü'l-Harac buna misaldir. Beytülmâl de denilen İslâm devletinin hazinesi dört kısımdır: 1-Zekâtlar, Kur'an-ı kerîmde sayılan 8 sınıf insana verilir. 2-Ganîmet, maden ve define vergisi, fakir, yetim ve parasız yolcularındır. 3-Gayrımüslimlerden alınan vergiler, memur maaşlarına ve millî müdâfaaya gider. 4-Sahipsiz miras ve buluntu mallar, bakıma muhtaç insanlara harcanır. Yetmezse, ayrıca vergi toplanabilir. Ancak işini bilen hükûmetler, halkın kendisinden hoşnud olmasını ve daha gönülden itaat etmesini sağlamak için, bunlarla iktifa eder. Beytülmâl gelirleri sağlıklı bir şekilde toplanıp yerli yerince sarf edilirse, halktan ayrıca vergi toplamaya veya borç almaya gerek kalmaz. Osmanlılar beytülmâl yerine hazine tabirini tercih etmiş; bu tabir, vâris bırakmadan ölenlerin miraslarıyla meşgul olan merkezdeki Beytülmâl Müdürlüğü'nde yaşamıştır. Tâ Hunlardan gelen geleneğe uygun olarak, Osmanlılarda devlete ve hükümdara ait olmak üzere iki çeşit hazine vardır. Birincisine Bîrûn Hazînesi (dış hazîne), ikincisine Enderûn Hazînesi (iç hazîne) denir. Sultan II. Mahmud'dan sonra birincisine Hazine-i Âmire, ikincisine Hazine-i Hâssa denmiştir. Özelleştirmenin tarihi eski İslâm devleti ekonomik hayata karışmaz. Ticaret ve sanayi ile uğraşmaz. Bunları ferdler yapar. Bu bakımdan komünizme yer yoktur. Devletin yegâne işi içte ve dışta emniyeti temindir. Bu vazifesini yerine getirmek için beytülmâli kullanır. Maarif ve sağlık hizmetlerini vakıflar yapar. İmar işlerine, o hizmetlerden faydalananlar bedenen veya mâlen iştirak eder. Mahkemelerin masrafları bile buraya mürâcaat edenlerden karşılanır. Geriye askerî masraflar kalır. Osmanlılar, devlet arazilerini halka kiraya vererek, buradan alınacak ücret karşılığında sipahi denilen vazifelilere asker besletmiştir. İslâm devleti, cemiyette düzenin sağlanması ve sürmesi için gereken tedbirleri alır. Bunun için elverişli şartları hazırlar ve ferdler arasında bir çeşit koordinasyon vazifesi yapar. Ekonomik düzen, sosyal adalet üzerine kurulmuştur. Özel teşebbüse, herkesin meşru dairede dilediği işi yapmasına imkân vermiştir. Alın teri ile elde edilen bir kazanca kimse müdahale edemez. Mülk edinme ve tasarruf hürriyeti tamdır. Bu ekonomik sistem, hür dünya ülkelerinde tatbik edilen liberal sisteme yakındır. Ancak narh koymak, zekât, cizye gibi hazine gelirlerini toplamak ve sarf etmek devletin elinde olduğu için başıboş bir liberalizm de değildir. Üretimde mümkün olduğunca hususi teşebbüsü; millî gelirin ferdlere taksiminde de sosyal adaleti esas almaktadır. Memurun haksız kazancı elinden alınırdı Hususî mülkiyet dokunulmazdır. Yol inşaı gibi umumun menfaati gerektirdiğinde, şahsî malları hükûmet satın alabilir. Devlet memurlarının haksız kazançları müsâdere edilerek ellerinden alınır ve tekrar hazineye konur. > Ticaret serbesttir. Ancak gerektiğinde ekmek, et gibi birtakım ihtiyaç mallarına narh (kâr haddi) konulabilir. > Esnaflık, gedik usulüne tâbidir. Kalite ve arz-talep dengesini muhafaza endişesiyle, her beldede muayyen sayıda esnaf tutulur. Usta olmadan ve o işi yapan bir dükkân boşalmadan yeni dükkân açılmasına izin verilmez. > Hükûmet, kıtlığa yol açmamak maksadıyla, hububat başta olmak üzere bazı mühim maddelerin kazâların dışına çıkarılmasını yasaklayabilir. Pamuk, sahtiyan, tiftik gibi bazı stratejik maddelerin de yurt dışına ihrâcını menedebilir. > Yed-i vâhid (tekel) usulü vardır. Bazı malların alım ve satımı devlet eliyle yürütülür. Maliyet farklarından dolayı halkın zarara uğramaması veya stratejik malların dolaşımını kontrol etmek içindir. Tuz, tütün, afyon, palamut, ipek, zeytinyağı, pamuk, tiftik, yapağı zaman zaman yed-i vâhide bağlanmıştı. Bu usul Tanzimat'tan sonra kaldırılmıştır. > Amme hizmetleri vakıflar yoluyla yerine getirilir. Devlet, mâbed, hastane, çeşme, köprü, imâret, mektep gibi hizmetlerin yapılmasını şahıslara bırakmıştır. Bunların yaptırdığı vakıfları da arazi ve gelir tahsis ederek destekler. > Eyaletler, kendi harcamalarını kendi gelirlerinden karşılar. Artanı merkeze gönderilir. Onun için bazı yerler daha mamurdur. > Ecnebi tüccarın faaliyetlerine müsaade olunmuştur. > Devlet para basmış; ama başka devletlere ait paralar da dolaşmıştır. Altın ve gümüş paranın üzerinde kimin resmi bulunduğu kıymeti bakımından mühim değildir.
Her yiğidin bir yoğurt yiyişi vardır
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Bir Alman profesör "Türklerin medeniyete hiç katkısı olmasa, yoğurdu bulmaları yeter" demiş. Efsaneye göre yoğurt yapmayı ilk defa bir melek Hazret-i İbrahim'e öğretmiş. İlmî tedkikler yoğurdun Türk buluşu olduğunu söyler. İsmi bile yoğurmak menşeindendir. Sütün, yoğrulmuş hâlidir. Dünya lisanlarına da bu isimle geçmiştir. Katık da derler. Turfan vadisinde Uygurlara ait bulunan X. asra ait vesikalarda ilahî yemekler arasında zikredilir. Asya ve Afrika'da yayılışı, Türk göçleri vesilesiyledir. MetchnIkoff: Ömrü uzatıyor Yoğurdun Avrupa'da çok rağbet görmesinin başka bir sebebi daha var. Pasteur Enstitüsü'nden Nobel mükâfatlı (1908) Rus bakteriyolog Dr. Metchnikoff, yoğurdun bağırsaklardaki kokutucu bakterileri tesirsiz hâle getirerek ömrü uzattığını söyledi. Ebedi Hayatın Sütü Avrupa, yoğurtla XVI. asırda Türkler sayesinde tanıştı. Fransa Kralı I. François ateşli ishale tutuldu. Tabibler âciz kaldı. Kralın annesi Sultan Kanuni'den yardım istedi. İstanbul'dan gemi ile gönderilen tabib, yanında götürdüğü keçinin sütünü yoğurt yapıp hastaya yedirdi. Kral iyileşti. Yoğurda "Ebedî Hayatın Sütü" ismi verildi ve tıp literatürüne ilaç olarak girdi. Kebab, lokum, kahve gibi, yoğurda da sahip çıkamadık. Avrupa'da yoğurda daha ziyade Bulgar Sütü denir. Sebebi 1905'te Dr. Grigorov adlı bir Bulgarın, yoğurdun mayalanmasında iş gören lactobacillus bulgaricus adlı bakteriyi keşfetmesidir. Çok yaşamanın sırrı Yoğurt, laktik asit fermantasyonuna uğramış bir süt mamulüdür. Güçlü bir bağırsak antiseptiğidir. Çok hastalığın hazımsızlıktan neşet ettiği düşünülürse, ehemmiyeti daha iyi anlaşılır. Sütteki protein mideye ağırlık vermeden vücuda güç temin eder. Süt yağı, sinirler ve beyin için lüzumlu lesitin maddesini ihtiva eder. Göz için mühim A, gelişmeye yarayan E, sinir ve kalbe faydalı B2 ve kemikleri geliştirilen D vitaminleri bolca bulunur. Ayrıca kalsiyum da boldur. Bazıları süt içemez, peynir yiyemez. Ama yoğurdun seveni daha çoktur. Yoğurdun Avrupa'da çok rağbet görmesinin başka sebebi daha var. Pasteur Enstitüsü'nden Nobel mükâfatlı (1908) Rus bakteriyolog Dr. Metchnikoff, yoğurdun bağırsaklardaki kokutucu bakterileri tesirsiz hâle getirerek ömrü uzattığını söyledi. Yüzü deviren Kafkasyalıların bunu yoğurda borçlu olduklarını söylemeleri boşuna değildir. Avrupa'da böyle tutulunca, Amerika'ya götürüldü. 1932 senesinde Dr. Russell kliniğinde yoğurt kültürü üretti. Hollywood artistlerinin beslenme mütehassısı Dr. Houser, sağlık, güzellik ve gençliğin muhafazası için yoğurdu tavsiye etti. Böylece yoğurt Amerika'da da revaç buldu. ZEHİRLENENE YOĞURT VERİLİR Panzehir Yoğurt, kızgın yağdaki zehre panzehirdir, kızartmalara dökülür. Yanan yere sürülür. Bir tek balıkla yenmez. Süt mamulleri ile balık uyuşamaz. Eskiden yoğurt sofranın vazgeçilmeziydi. Bakla, ıspanak, yeşil fasulye, biber-kabak-patlıcan kızartması yoğurtsuz yenmez. İçine ekmek doğranır, ayaküstü besleyici bir yemek olur. İçine bal, pekmez, reçel, ya da şeker katılır; hafif bir tatlı olur. Kış mutfağının gediklisi tarhana yoğurttan yapılır. Kızgın yağdaki zehre panzehirdir, kızartmalara dökülür. Zehirlenene yoğurt yedirilir. Yanan yere yoğurt sürülür. Bir tek balık yanında yenmez. Süt mamulleri ile balık uyuşamaz. Biraz sulandırıldı mı, içmeye doyulmaz ayran olur. Kebaba, etli pideye, kıymalı böreğe pek yakışır. Şark'ta bazıları çayı bile yoğurtla içer. Atasözü ve mânilerde de yer tutmuştur. "Her yiğidin bir yoğurt yiyişi vardır". "Sütten ağzı yanan, yoğurdu üfleyerek yer". "Yoğurt koydum dolaba/Yârin başı kalaba". "Yoğurt çaldım ye de git/Kalbindekin de de git". "Kalaylı tas yoğurdu/Seni kimler doğurdu?". Sırtındaki sırığın iki ucuna asılmış bakraçta veya tepesindeki tepside yoğurt satan yoğurtçular mahalle arasından eksik olmazdı. Hemen herkes yoğurt mayalar; sütü olmayan dışarıdan alırdı. Bıçakla kesilen bembeyaz pırıl pırıl yoğurtların seyrine bile doyulmazdı. Ne çare, eskisi kadar yoğurt yemiyoruz. Modern sofralardan yavaş yavaş çekildi. Ama iyi olmadı. Ellere bakıp, yoğurda iade-i itibar etmek lâzım. Yüzün ak olsun! Adam yüz koyununu çobana katmış. Yaz sonu çoban elinde bir bakraç yoğurtla gelip raporunu takdim etmiş: "Baştan atladı baş toklu; ardı sıra beş toklu. Yağmur yağdı, gök çatladı; sekseninin ödü patladı. Hırsız çaldı onunu; alamadım sonunu. Kurt kaptı birisini; getirdim derisini. İkisi gitti kasaba; birini katma hesaba. Sağdıydım yemeden onu; işte bir okka yoğurdu. Pöstekideki hakkımı bağışladım sana. Yoğurdun yarısını verirsin bana". Yüz koyunun acısı yüreğine oturan adam yoğurt bakracını çobanın başına geçirmiş. Bembeyaz yoğurt başından aşağı akarken, huzur içinde mırıldanmış: "Çok şükür, hesabını doğru verenin, yüzü böyle ak olur!" Munzur Baba'nın yoğurdu Efsaneye göre Münzir adında Allah dostu bir çobanın elinden yoğurt bakracı devrilmiş. Döküldüğü yerden Munzur Çayı doğmuş. Su, kayaların arasında birbirine yakın dokuz gözeden bembeyaz halde çıkmaktadır. Munzur Baba havalinin büyük velisi kabul edilir. Suya ve dağlara adını vermiştir. Her sene Eylül'de köylüler, yoğurtlarını muhtemelen içinde yoğurt bakterisi bulunan bu sudan mayalayarak tazeler.
Bayram, hesapla mı hilâli görmekle mi?
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Mukaddes günler, oruç, hac ve kurban, hicrî takvime göre, yani ayın hareketleri esas alınmak suretiyle tayin edilir. Yıl on iki ay, her ay 29.5 gündür. Aylar, hilâlin doğmasıyla değil, dünyadan görülebilmesiyle başlar. Ulemânın ekseriyeti "Allah hilâli vakit ölçüsü kıldı. Hilâli görünce oruç tutun; hilâli görünce bayram edin! Görülmezse, önceki ayı otuza tamamlayın!" hadîsini nazara almış ve hesaba itibar etmemiştir. Hesap ile ancak hilâlin görülebileceği tarih tesbit edilebilir. Bu tarihte hilâlin gözetlenmesi farz-ı kifâyedir. Görülürse, o geceden itibaren yeni ay başlar. Görülmezse, tekmîl-i selâsin yapılır, yani önceki ay otuza tamamlanır. Hilâli gören iki kişi hâkim huzurunda şâhidlik edince bu hüküm ilan edilir ve herkesi bağlar. Şer'î hâkim olmayan yerlerde, herkes kendi gördüğü ile amel edebilir. Hilâlin çıplak gözle görülebilmesi de, birtakım fizikî şartlara bağlıdır. Hilâlin ne zaman ve nereden görülebileceğini iyi bilmek lâzımdır. Ufku açık olmayan (tepeler, yüksek binalar bulunan veya seması bulutlarla kaplı) şehirlerde, hava kirliliği, rutubet ve şehir ışıkları da eklenince rü'yet mümkün olamaz. Ay, dünya ile güneş arasına geldiği zamana ictima' (Yeni Ay, New Moon) denir. Ancak karanlık yeri dünyaya dönük olduğu için görülemez. Bu zaman 3 gündür. Ay harekete geçip bu çizgiden 8 derece ayrılınca, yani 16 saat sonra, dünyada güneş nerede batıyorsa o yerlerde garb ufkunda güneşin solunda uçları semâya doğru görülebilir. Fakat hilâl ufka 5 derece yaklaşmışsa görülemez. Ayın, güneşten takriben en az 25 dakika sonra batması da görülebilmesi için şarttır. Aksi halde güneşten ufka akseden ışıklar hilâlin görülmesini engeller. Sonraki saat veya gecede, bunların garbındaki memleketlerde de, güneşin batışından sonra görülebilir. Hesaba itibar Bu sebeple zamanımızda hiç değilse hilâlin görünebilir olması kâfi sayılmıştır. Nitekim Hanefîlerden Muhammed bin Mukâtil Râzî, Kâdı Abdülcebbar, İbnü Kuteybe, İbnü Dakîki'l-Iyd, Şeyh Bahît ile Şâfiîlerden Sübkî, Kaffâl, İbnü Süreyc, Ebü't-Tayyib Taberî gibi meşhur âlimler, hilâlin görülebileceği zamanı tesbit eden hesaba itibar etmişlerdir. Türkiye'de ve dünyanın hemen her yerinde bir zamandan beri bu kavle uygun olarak kamerî aylar rasathâne tarafından bir cedvel hâlinde tayin edilmektedir. Bundan evvel hilâl tepe ve kulelerde hususî memurlarca gözetlenir; görülürse hükümet tarafından ilan edilirdi. Sultan Hamid, Çamlıca, Keşiş ve Erciyes tepelerinde rüyet istasyonu kurmuştu. Kandilli Rasathanesi, 1925-1974 arasında hilâlin Fas'tan görülebilir olmasını esas aldı. Ramazan hilâli, dünyanın herhangi bir yerine görülürse, başka yerdekiler oruca başlar. Yani ihtilâf-ı metâli'a (hilâlin farklı yerlerde doğuşuna) itibar edilmez. Ama namaz vakitleri ile hac ve kurban böyle değildir. Bunlarda hilâlin, her beldede ayrı ayrı görülebilmesi esastır. Reddü'l-Muhtar gibi muteber fıkıh kitaplarında böyle yazıyor. Bayramın bir beldede diğerinden bir gün sonra olması, dine aykırı düşmüyor. Şimdi dünyanın bir yerinde görülünce, takvimler Zilhicce ayını başlatıyor. Problem de bundan doğuyor. Bu sebeple ihtiyatlılar, Zilhicce hilâli, takvimlerde yazdığı gün Hicaz'da görünmemişse, ertesi gün tekrar Arafat'a çıkıyor; kurbanları ikinci gün kesiyor. Mamafih ulemâ, sıradan insanlar bu incelikleri bilemeyeceği için kurban ve haclarının olduğuna fetvâ vermiştir. Bazı Arab memleketlerinde rü'yete itibar edildiği söylenmekte ise de, usuller ciddiyetten uzaktır. Vaktiyle Suudi Arabistan'da hilâli gözetleme heyetinin reisi, iki gözü âmâ Abdülaziz bin Bâz idi. Hilâl daha doğmadan rü'yetin ilan edildiği çok olmuştur. Bu sebeple 1978'de Müslüman ülkeler İstanbul'da bir araya gelip, ayların başlangıcında hilâlin dünyanın herhangi bir yerinde görülebilir olması kriterini kabul etmişlerdir. Zilhicce için muteber olmayan bu kıstasa, bu sene bir tek Türkiye uymuştur. >>> Kiminki doğru? Bu sene 15 Ekim 2012 Pazartesi günü Greenwich saatiyle 12:03'de ictimâ, 16 Ekim 2012 Salı günü 01:20'de de rü'yet (hilâlin görülmesi) vâki oldu. Hilâl ilk defa Güney Amerika'nın güney doğu sahillerinden itibaren görülmeye başlandı. İctimâ günü olan 15 Ekim 2012 Pazartesi günü ay güneşten Ankara'da 15 dakika, Mekke'de ise 8 dakika önce battı. Güneş battığı anda hilâl Ankara'da 2o 30', Mekke'de ise 1o 41' ufkun altında bulunduğundan görülemezdi. Dolayısıyla 10 Zilhicce 1433 günü olan 25 Ekim 2012 Perşembe, takvime göre Kurban Bayramı'nın birinci günüdür. 16 Ekim 2012 Salı günü ay güneşten; Ankara'da 29 dakika sonra Mekke'de ise 43 dakika sonra battı. Güneş battığı anda hilâl Ankara' da 4o 16', Mekke' de ise 8o 27' ufkun üstündeydi. Bu sebeple hilâl, Ankara'dan görülemezken, Mekke'den görülebilir haldeydi. Zilhicce hilâlinin her yerde ayrı ayrı görülmesi prensibinden dolayı, fıkhî bakımdan Hicaz ve Türkiye için Zilkade'nin otuza tamamlanması; bayramın da 26 Ekim 2012 Cuma olması daha doğruydu.
Osmanlı pasaportunun itibarlı olduğu günler!
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Günümüzde Osmanlı Devleti'nde halkın teb'a olduğunu söylemek moda oldu. Teb'a ile modern vatandaşlık arasında mühim farklılıklar varmış. Cumhuriyetten sonra teb'alıktan vatandaşlığa geçilmiş. Halbuki tâbiyet ile vatandaşlık arasında fark yoktur. Teb'a ile vatandaş da aynı mânâya gelir. Vatandaş, bir devletin kanunlarına uyma sözü veren; mukabilinde temel hak ve hürriyetleri üstün otorite tarafından korunan kimsedir. Teb'a=VatandaşVatandaşlıktan kasıt, seçme, seçilme ve hükûmeti kontrol ise, bu demokrasi demektir. Ayrı bir mevzudur. İmparatorluklarda tâbiyet kriterleri, bir ırkın hâkim, diğerlerinin azınlık görüldüğü ulus-devlete benzemez. Hangi ırk ve dine mensup olursa olsun, halk hükümdarın çocukları sayılır. Nasıl bir baba çocukları arasında ayırım yapmazsa, imparatorluk vatandaşları da kanun önünde eşittir. Osmanlı Devleti, ulus-devlet değil; imparatorluktur. Vatandaş telâkkisi, azınlık hakları bakımından çağdaşlarından daha ileridir. Osmanlı vatandaşları çeşitli dinlere mensup olmakla beraber, hukuken eşittir. Sadece gayrımüslimlerin amme hizmetine girme imkânı Tanzimat'tan sonra genişletilmiştir. O devirde dünyanın hiçbir yerinde hâkim unsur dışındakilere bu hak tanınmamıştır. Ne olursan ol gel! Müslüman veya gayrımüslim, Osmanlı Devleti'nin hâkimiyetini kabul eden herkes vatandaş statüsündedir. Devletten din, vatan ve milleti koruma vazifesini bekler. Modern telâkkiye uygun olarak devlet ile teb'a arasında hukukî münâsebet bahis mevzuudur. Başka ülkelerde yaşayan Müslümanlar da Osmanlı ülkesine hicret etmek istedikleri zaman, dârülislâm olmak hasebiyle, devlet, kendisini, sınırlarını açmak ve gelenlere vatandaşlık vermek mecburiyetinde hissetmiştir. Hangi ülkede yaşarsa yaşasın, dünya Müslümanlarına Osmanlı vatandaşı muamelesi yapılmıştır. Hatta Osmanlı ülkesine sığınan gayrımüslim mültecilere de karşılıksız teb'a statüsü tanınmıştır. 1848 ihtilâlinden sonra giriştikleri istiklâl mücâdelesinden mağlup çıkan Macar ve Leh vatanseverleri, Avusturya ve Rusya'nın elinden kaçıp Osmanlı ülkesine sığındı. Bâbıâli, kendisini çok kritik siyasî vaziyete düşüren bu mültecileri her ne pahasına olursa olsun iâdeye yanaşmadı. Bu hâdise, İngiltere ve Fransa gibi hürriyete düşkün ülkelerde çok müsbet karşılandı. Hatta Londralı gençler, Osmanlı sefirinin arabasının atlarını çözüp kendileri çekerek tezahürat gösterdi. Bu mülteciler, Müslüman olarak Osmanlı hizmetine girdi. 18. asırda Rus Çarı Deli Piyotr'un sakal yasağına karşı çıktıkları için Osmanlı ülkesine sığınan Hıristiyan Kazaklar, Manyas'a yerleştirildi. Bazı inançlarında Ortodoks Ruslardan ayrılan Molokanlar Kars'ı yurt tutmuştu. Kazaklar ve Molokanlar, cumhuriyetten sonra Anadolu'yu terk etmek zorunda kaldı. Rumlar, Ermeniler, Yahudiler, Levantenler de birer birer hayattan sıyrıldı. Ulus-devletin, farklı renklere tahammülü yoktur. Rusya, XIX. asırda Anadolu'dan göçen her Hıristiyan'a para ve toprak verdiği halde, Rusya'ya göçenler, Rusya'dan Anadolu'ya gidenlerin yanında çok ehemmiyetsiz sayıda kalmıştır. Başka Endülüs olmak üzere Avrupa'dan kaçıp Osmanlı ülkesine sığınan yüzbinlerce Yahudi de hatırlanmalıdır. KARS'I YURT EDİNEN RUSLAR İnançları sebebiyle Rusya'dan kaçan Molokanlar, Kars'ı yurt edinmişti. Cumhuriyetten hemen sonrasına kadar burada yaşadılar. 1918 yılına ait Osmanlı pasaportu 1912'de Singapur'dan verilen Osmanlı pasaportu Yafa'dan verilen mürur tezkeresi YAŞLI ARAPLAR ESKİ GÜNLERİNİ ARIYOR Şimdi yüzümüze bakan yok! Eskiden Osmanlı ülkesine gelenlere Osmanlı hükümeti sınırda pasaport yerine geçen bir mürur tezkeresi verirdi. XIX. asırda bu usul değişti. Pasaportu, yolcunun kendi devleti verir oldu. 1838 tarihinde yurt dışına çıkacak olan Osmanlı vatandaşlarına Hâriciye Nezâreti tarafından Avrupa'daki teamüle uyarak pasaport verilmeye başlandı. Osmanlı ülkesine girecek ecnebiler de Avrupa şehirlerindeki Osmanlı konsolosluklarından vize alacaktı. Osmanlı vatandaşı olmak itibarlıydı. Yaşlı Arablardan, "Eskiden Osmanlı pasaportunu görünce ecnebiler selâma dururdu. Şimdi yüzümüze bakan yok" sözünü çok işittim. 1869 tarihinde de Osmanlı Tâbiyet Kanunu çıkarıldı. Artık reâyâ, zimmî, müstemen, harbî yerine, Teb'a-yı Devlet-i Aliyye (Osmanlı vatandaşı) ve Ecnebi tabirleri kullanılmaya başlandı. Babası Osmanlı teb'ası iken dünyaya gelen çocuklar, Osmanlı teb'asındandır. Anne ve babası ecnebi olduğu halde, Osmanlı ülkesinde doğan çocuklar, reşid olduktan sonra üç sene içinde Osmanlı tâbiyetini talep edebilir. Reşid olduktan sonra fâsılasız beş sene Osmanlı ülkesinde oturan ecnebiler de Hâriciye Nezâreti'ne istidâ verip Osmanlı tâbiyetini talep edebilir. Osmanlı teb'ası iken, izinle ecnebi tâbiyete geçenler, bu tarihten itibaren ecnebi sayılır. İzinsiz terk edenlerin yeni tâbiyeti hükümsüzdür. Osmanlı ülkesinde ikamet edenler, aksini isbat etmedikçe Osmanlı vatandaşı sayılır.
Hazret-i Peygamberin Türbesindeki tek kişilik kabir yeri kime ayrıldı?
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Hazret-i Peygamber'in kabri, iç içe iki duvarla çevrili ve üzeri örtülü bir türbenin içindedir. Kapısı yoktur. İçeri girilmesi mümkün değildir. Resmi de yoktur. Eski kaynaklarda anlatıldığına göre, etrafı taş dizili toprak kabirdir. Yapıldığında hafif bombeli ise de, zaman içinde düzleşmiştir. Üç dost bir arada İslâm tarihinde ilk yapılan türbe, Hazret-i Peygamber'in medfun olduğu ve Hücre-i Muattara da denilen türbedir. Hazret-i Peygamber, çok sevdiği zevcesi Âişe'nin odasında vefat etti. "Peygamberler vefat ettiği yere defnolunur" buyurduğu için buraya gömüldü. Hazret-i Âişe, babası Hazret-i Ebu Bekr'i buraya defnettirdi. Hazret-i Ömer vefat ederken buraya gömülmek için Âişe'den izin istedi. "Ömer'i kendime tercih ederim" diyerek izin verdi. O gömülünce, nâamahrem olduğu için araya perde çekerek 57 senesindeki vefatına kadar burada yaşadı. Vefat ettiğinde, buraya defnedilemedi. Zira odada tek kişilik bir kabir yeri vardı. Burası da "İsa Mesih yeryüzüne indikten sonra vefat ettiği zaman, benim yanıma gömülür" hadis-i şerifi gereği İsa Peygamber'e ayrılmıştır. Bu oda, 3 metre yüksekliğinde, kerpiçle hurma dallarından yapılmıştı. Biri Garb, öteki Şimal tarafında iki kapısı vardı. Garb kapısı, bugün Ravda-i Mutahhara tarafındadır. Halife Hazret-i Ömer, hicretin 17. senesinde, Mescid-i Nebevî'yi genişletirken, Hücre-i Saadet'in etrafına kısa bir taş duvar çevirdi. 73 senesinde vefat eden Halife Abdullah bin Zübeyr, teyzesinin odası etrafındaki bu duvarı yıkıp, siyah taş ile yeniden sağlam yaptırdı. Bu duvarın üstü açıktı. Şimal tarafında bir kapısı vardı. Hazret-i Hasen, 49 senesinde vefat edince, vasiyeti gereğince, Hazret-i Hüseyn, kardeşinin cenazesini [bugün Eyüp Sultan türbesinde yapıldığı gibi] Hücre-i Saadet kapısına getirip, dua ve istigâse edeceği zaman, buraya defn edeceklerini sanarak, içeri sokmasını istemeyenler oldu. Gürültüyü önlemek için, içeri sokulmayıp, Cennetü'l-Bakî'a defnedildi. İleride böyle haller olmaması için, duvarın ve odanın bu kapısını duvarla örüp kapattılar. Emevî Halifesi Velîd, daha evvel Medine vâlisi iken, duvarı yükseltti ve üzerini küçük bir kubbe ile örttü. Üç kabir, dışarıdan görülemez ve içeri girilemez oldu. Ömer bin Abdülaziz, Medine vâlisi iken, 88 senesinde, Halife Velîd'in emri ile Mescid-i Saadet'i genişletirken, zevcât-ı tâhirâtın odalarını yıktırdı. Kabrin etrafına ikinci bir duvar yaptırdı. Bu duvar beş köşeli idi. Hiç kapısı yoktu. Irak'ta Zengîlerin idare ettiği Atabekler devletinin veziri ve Salâhaddin Eyyûbî'nin amcazâdesi Cemaleddin İsfehânî, 584/1189 senesinde, Hücre-i Saadet'in dış duvarı etrafına sandal ve abanoz ağaçlarından bir parmaklık yaptırdı. Parmaklık, mescidin tavanına kadar yüksekti. O sene Mısır'dan gönderilen, üzerinde kırmızı ipekle Yasîn sûresi yazılı beyaz ipek settâre (perde), şebeke etrafına asıldı. Fakat şebeke yangında yandı. 688/1289'da demirden yapılıp yeşile boyandı. Bu parmaklığa Şebeke-i Saadet denir. Bunun kıble tarafına Muvâcehe-i Saadet, Şark tarafına Kadem-i Saadet, Garb tarafına Ravda-i Mutahhara ve Şimâl tarafına Hücre-i Fâtıma denir. Mescid-i Nebevî'nin ortasında, yani Ravda-i Mutahhara'da, kıbleye dönen kimsenin sol tarafında Hücre-i Saadet, sağ omuzu tarafında ise, Minber-i Şerîf bulunur. İSLAM TARİHİNİN İLK TÜRBESİ İslâm tarihinde ilk yapılan türbe, Hazret-i Peygamber'in medfun olduğu ve Hücre-i Muattara da denilen türbedir. Hazret-i Osman'ın kabri, Peygamberin kabri de böyledir. Peygamberimize ait olduğu iddia edilen kabirleden biri Osman Gazi'ye (solda), diğeri ise Mevlana Celâleddin Rumî'ye aittir (sağda). Yeşil kubbe Sultan II. Mahmud'un emriyle yeşile boyandı 232/847'de Şebeke-i Saadet'in bulunduğu yer ile dış duvarlarının arasına ve bu yerin dışına mermer döşendi. Mermerler, zaman zaman değiştirildi. Son olarak Sultan Abdülmecid döşetti. Haçlılar, bir ara Hazret-i Peygamber'in na'şını kaçırmak için tünel kazdıklarından, Nureddin Zengî, kabrin etrafına hendek kazdırıp kurşun döktürttü. Hücre-i Saadet'in beş köşeli duvarları yapılırken üzerlerine bir de küçük kubbe yapılmıştı. Bu kubbeye Kubbetü'n-Nûr denir. Osmanlı padişahlarının gönderdikleri Kisve-i Şerîfe, bu kubbe üzerine örtülürdü. Kubbetü'n-Nûr üzerine gelen, Mescid-i Saadet'in büyük yeşil ikinci kubbesine Kubbetü'l-Hadrâ denir. Mısır Memlûk Sultanı Salih Kalavûn tarafından 678/1279 senesinde kurşundan yaptırılmıştır. Şebeke-i Saadet denilen parmaklığın dış tarafına örtülen kisve, Kubbe-i Hadrâ altındaki kemerlere asılırdı. Şebeke-i Saadet'in şark, garb, şimal taraflarında birer kapısı vardır. Şebeke-i Saadet içine harem-i şerîf ağalarından başka kimse giremezdi. Duvarların içine ise, hiç kimse giremez. Çünki kapıları ve pencereleri yoktur. Yalnız kubbe ortasında ufak bir delik olup, tel kafes ile kapalıdır. Bu deliğin hizasında olarak, Kubbe-i Hadrâ'ya da bir delik açılmıştır. Bu kubbe 1253/1837 senesine kadar kurşun renginde idi. Sultan II. Mahmud'un emri ile yeşile boyandı. Ağalar, belli zamanlarda hücreyi süpürüp yıkar; suları âşıklar içer, çıkan tozlar da teberrüken dağıtılırdı. Şebeke içinde, 70 kandilden başka, Hazret-i Peygamber'in başında büyük, diğer dostlarının başında iki küçük altın yanardı. Ziyaret, şebeke önünden yapılır. Mescid-i Nebevî'nin son binâsı, Mısır Memlûk Sultanı Eşref Kayıtbay tarafından 888/1483 senesinde yaptırıldı. Osmanlı Sultanları tarafından tamir ve tezyîn edildi. Bugünkü bina Sultan Abdülmecid'den kalmadır (1861).
İdam cezası geri mi geliyor?
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Osmanlı hukukunda aslolan, bedenî cezadır. Çünkü bedenî ceza, ırkı, cinsiyeti, serveti, sosyal pozisyonu ne olursa olsun, herkeste aynı elemi hâsıl ettiğinden, adaletin tecellisine daha elverişli görülmüştür. İdam, ademe (yokluğa) gönderme mânâsına gelir. Hukuk ilminde, suçlunun mahkeme kararıyla öldürülmesini ifade eder. Cellatlık ciddi bir meslekti. Klasik devirde cellatbaşı (sağda) ve cellat. İdamlık 4 suç Şer'î hukukta idam cezası çok istisnaî hallerde tatbik olunur. Bunların başında kasden adam öldürme gelir. Şartları tahakkuk eder ve ölenin yakınları da isterse, katil kısas edilir. Bunlardan biri bile affedebilir veya diyet ödemesi şartıyla kısastan vazgeçebilir. Bu takdirde kâtil idam edilmez; hükümet uygun bir ceza verebilir. Aldıkları diyetle vârisler mahrum kaldıkları desteği bir nebze telâfi edebilir. Adam öldürme suçuyla, maktulün, vârislerinin, cemiyetin ve Allah'ın hakkı olmak üzere dört hak ihlal edilmiştir. Kâtilin idamı, vârislerin ve cemiyetin hakkıdır. Tövbe edince, Allah hakkı yerine gelir. Maktulün hakkı âhirete kalır. Eşkıyalık da idam sebebidir. Ama şehirlerarası yollarda yol keserek adam öldüren ve mal alanlar, idam edilirler. Yakalanmadan teslim olurlarsa, idamdan kurtulurlar. Evli bir Müslüman, başkalarının yanında zina ederse, bu suç mahkemede sabit olursa, idam edilir. Erkek veya kadın fark etmez. Ancak bu suçun gerçekleşmesi ve mahkemede sâbit olması çok zordur. Bu sebeple tarihte tatbikine neredeyse rastlanmaz. XVIII. asırda bir defa İstanbul'da tatbik edilmiş; alışılmadık olduğu için padişah bile infazı seyretmek için saraydan Sultanahmed Meydanı'na çıkmıştı. İrtidad suçunun cezası da idamdır. Müslümanlıktan çıkan kimseye tövbe teklif edilir. Ederse, kurtulur. Tarihte ferdî irtidad suçuna fazla rastlanılmaz. Çünki dinden döndüğünü açıklayan, öldürüleceğini bilir. Bu sebeple ya bunu ifşâ etmez; yahud pişmanlık bildirip kurtulmayı tercih eder. Bu sebeple, az sayıda da olsa irtidad edenler, umumiyetle dârülharbe intikali tercih etmiştir. "KISAS DIŞINDA İDAMA KARŞIYIM" Bu sayılanlarda idamın tatbik edilmeme ihtimali fazladır. Bunların hâricinde idam cezâsının tatbiki nâdirdir. Ermeni tehcirindeki faaliyetinden dolayı mahkûm olan Yozgat Vali Vekili Ali Kemal'in idam cezası imzalanmak üzere önüne getirildiğinde, Sultan Vahîdeddin'in "Ben kısas dışında idam cezasına karşıyım" dediği meşhurdur. Sultan Hamid de kısas dışındaki idam cezalarını küreğe çevirirdi. Meşrutiyet ve Cumhuriyet devrindeki menfi tatbikata bakarak, idam cezasına sıcak bakmak insanın içinden gelmiyor. İllâ getirilecekse, hiç değilse, kasden adam öldürme suçlarına inhisar ettirilmesi yerinde olacaktır. İdam telâfisi imkânsız bir cezadır; ama amme vicdanının tatminine elverişlidir. Muayyen hallerde kadı veya hükümdar, ta'zîr olarak idam cezası verebilir. Buna siyaseten katl denir. Hırsızlık, gasp ve adam öldürmeyi âdet haline getirenler, halktan kanunsuz vergi toplayanlar, livâta yapanlar, büyücüler, sapkın görüşlerin propagandasını yapanlar ve isyancılar idam edilebilir. Siyaseten katl, ekseri devletin dirliği ve milletin birliğini bozdukları gerekçesiyle yüksek rütbeli devlet adamlarına tatbik edilmiş; halka pek şâmil tutulmamıştır. Suça göre idam İdam cezası verilen suçlar cemiyetten cemiyete farklılık gösterir. Antik Mısır'da mabede karşı suç işleyen idam edilirken; mülkiyete çok kıymet veren Sümerlerde mala karşı işlenen suçların cezası idamdır. Eski Yunan'da devlete karşı işlenen suçlar idama tâbidir. Sosyal fesad içindeki Asur'da ahlakî suçlara idam cezası verilir. Orta Çağ'da Franklar, idam cezasını sadece büyücülük ve zehirleme vakalarında tatbik etmiştir. Mısır'da ME VIII. asırda istilacı Habeş Firavun Sabacos, idam cezasını kaldırarak, yerine kürek cezasını getirdi. Hitit İmparatoru III. Hattusilis (ME 1290) idam cezasını kaldırmıştır. Roma'da İmparatorluk devrinde idam cezasına mahkûm olanların köle yapılması kabul edilmiştir. Avrupa'nın yakın zamanda vazgeçtiği idam, Amerika ve Japonya'da hâlâ caridir. Kendi bulduğu aletle idam edildi Kırk katır mı, kırk satır mı? İdam cezalarının infaz şekli de çeşit çeşittir. Yakılarak, asılarak, çarmıha gerilerek, taşlanarak, vahşi hayvanlara atılarak, suda boğarak, fillere ezdirilerek, zehirlenerek, başı kesilerek, dört yana koşan atlara bağlanarak parçalanma gibi şekilleri vardır. Orta Çağ'da Germenlerde idam cezaları, ilaha kurban olarak görülür. Nitekim tekerlekleme (suçlunun tekerleğe bağlanarak kemiklerinin kırılması) güneş ilahına; asarak öldürme de rüzgâr ilahına kurban sayılır. Eski Türklerde kanı yere düşmesi dinen uygun görülmediği için, hanedan mensupları boğularak idam edilir. Bu gelenek Osmanlılarda da devam etmiştir. Orta Çağ boyunca idam cezaları şerefli kimseler için başı kesilerek, diğerleri için asılarak, din suçlularında ise yakılarak infaz edilmiştir. Fransa'da 1792'den itibaren ölüm cezaları Dr. Guillotin'in bulduğu ve idamı mümkün mertebe ızdırapsız hâle getiren giyotinle infaz edilmeye başlandı. Tesadüfe bakın ki, Dr. Guillotin, ihtilâl kurbanlarından olarak, kendi bulduğu aletle idam edilmiştir. İslâm hukukunda idam, öldürmesi en süratli silâh (kılıç, kurşun vs.) ile yapılır. Asarak idam, çirkin ve insanlık haysiyetiyle bağdaşmadığı için caiz görülmemiştir. Yalnızca mal alınıp adam öldürülen eşkıyalık suçunun cezası ibret için asarak idamdır. Vârislerin hepsi hazır olmadıkça, kâtil idam edilmez. Bunlardan birinin kalben rikkate gelip, kâtili affedebileceği umulmuştur. İngiltere Kraliçesi Anne Boleyn'in infazı 1536. Giyotin, idamı ızdırapsız hale getirdi.
Halifeliğin kaldırılmasının arka planı
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
1922'de saltanatın kaldırılması, siyasî hâkimiyeti tek elden Ankara'nın kullanması içindi. Mustafa Kemal, İslâm dünyasındaki prestijini iyi bildiği için, halifeliği muhafaza taraftarıydı. Bu, dünya siyasetinde Türkiye'nin elini güçlendirecek bir kozdu. Gayrı Türk unsurları merkeze bağlayacak bir bağdı. Esir Müslümanlar Yunan Harbi sırasında Ankara'ya para akıtmış; İş Bankası bile bu paralarla kurulmuştu. Önce kendisi siyasî ve manevî nüfuzu haiz bir halife olmayı düşündü. Çizilen dindar imajın sebebi budur. (Nitekim 1924'ten sonra değişmiştir.) O zamanın gazetelerine göz atanlar, dünya Müslümanlarının, "emperyalistlere karşı zafer kazanmış bir kahraman" gördükleri Kemal Paşa'ya biata hazır olduğunu düşünür. Bunun mümkün olmadığını anlayınca, hanedandan Abdürrahim Efendi gibi uyumlu bir şehzadeyi halife yapmak istedi. Halifeliğin kaldırılması, Müslüman sömürgelere sahip İngiltere'nin öteden beri arzusuydu. Bu sebeple, halifelerin Kureyş'ten olması gerektiği propagandasını yaptı. Arab ulemâsı buna karşı çıktı. Bu arada Seyyid Bey adında medrese çıkışlı bir milletvekili, Hilâfetin Şer'î Mahiyeti adında, halifeliğin İslâmî bir müessese olmadığını, devlet reisliğinden ibaret bulunduğunu müdafaa eden tebliğini, mecliste alkışlar ve şaşkınlıklar arasında okudu. Lozan'da İngiltere'nin koştuğu ve müzâkerelerin kesilmesine sebep olan üç şarttan biri halifeliğin kaldırılması idi (Diğerleri Bolşevikliğin yasaklanması ve Musul'a girilmemesi idi.) İsmet Paşa Türkiye'ye dönüp, olup biteni Eskişehir'de trende buluştuğu Mustafa Kemal'e anlattı. Ankara şartları kabule yanaştı. Tam bu sırada İngiltere'nin adamı olduğunda şüphe bulunmayan İsmailî mezhebinin imamı Ağa Han, sanki Sünnî halifeyi metbu tanıyormuş gibi, Ankara'ya mektup yazdı ve halifenin siyasî gücünün arttırılmasını istedi. Mektup İstanbul gazetelerinde neşredildi. Ankara'nın bahanesi bu oldu. Lozan, Temmuz 1923'te imzalandı. Ankara, 3 Mart 1924 tarihli kanunla halifeliği kaldırdı. Halkın reaksiyonundan çekinerek hanedanı topyekûn sürgün etti. İngiliz parlamentosu, ancak bundan sonra Lozan'ı tasdik etti. Ekim 1923'e kadar da İstanbul'u boşaltmadı. İslâm dünyasında büyük infialle karşılanan bu hâdise üzerine, Mısır Meliki Fuad ve Mekke Şerifi Hüseyn halifeliği kendi şahıslarında ihya etmek istediyse de, gerek Müslümanların hüsnü kabul göstermemesi, gerekse İngiltere'nin engellemeleri sebebiyle bir şey elde edemedi. Dünya Müslümanları tarafından birkaç defa toplanan Hilâfet Şûrâsı'nda da netice çıkmadı. Böylece İslâm tarihinin bu en eski müessesesi tarihe karışmış oldu. Mustafa Kemal, halifeliği muhafaza taraftarıydı. "Siz isterseniz, halifeliği bile geri getirirsiniz" 1955'te merkez yoklamasına reaksiyon olarak 19 vilâyette ara seçimleri kaybeden DP grubunda milletvekilleri hükümeti sıkıştırdı. Adnan Menderes grubun meclisteki gücünü ima ederek "Siz isterseniz halifeliği bile geri getirirsiniz" mealindeki tarihî sözünü söyleyerek ortalığı yumuşatmıştı. Bu söze, sonraki yıllarda çeşitli kesimlerce farklı manalar yüklendi. Hatta Atatürk'ün son günlerinde bu yolda hazırladığı ve Ziraat Bankası'nda saklı bir vasiyeti olduğu, Menderes'in bunu gördüğü için böyle konuştuğu söylendi. Kanun maddesi şöyledir: "Halife hal' edilmiştir. Hilâfet, hükümet ve cumhuriyet mana ve mefhumunda esasen mündemiç olduğundan, hilâfet makamı mülgâdır." Madem ki hilafet meclisin manevî şahsiyetinde mündemiçtir, o halde meclis isterse halifeliği geri getirmeye de salâhiyetlidir. Halbuki kanunun mânâsı, devleti hükümet idare eder; halifeye lüzum yoktur demektir. 1924, henüz Türkiye Cumhuriyeti'nin bir İslâm devleti olduğu yıldır. Halife, İslâm devletinin reisidir; papa veya patrik gibi ruhanî lider değildir. Klasik ifadeye göre "Bir elinde kılıç, diğerinde Kur'an-ı kerim tutar." Ahkâm-ı İslâmiye'yi Hazret-i Peygamber'e vekâleten yerine getirir. Dolayısıyla laik devletin reisi, gerçek bir halife olamaz. Meclis, elinden gelirse anayasayı değiştirerek halifeliği geri getirebilir. Bunun için kanunda geçen o ibareye ihtiyaç yoktur. "Saltanatı, halifeliği kaldıran, cumhuriyeti ilan eden kanunlar birer anayasa değişikliğidir. Bunun için meclisin üçte ikisinin kabul etmesi lâzımdır. Halbuki böyle olmamıştır, dolayısıyla kanun baştan itibaren geçersizdir" bile diyebilir. Bill Clinton, Türkiye ziyaretinde yaptığı bir konuşmada İslâm dünyasının bir halifesinin olmamasının getirdiği mahzurlar üzerinde durdu ve bu müessesenin Türkiye üzerinde yeniden kurulması hususunda imalarda bulundu. İngiltere ve ABD gizli servisleri, amme efkârını yoklamak adına böyle projeleri zaman zaman medyaya sızdırmaktadır. Mezkûr vasiyet bile her şeyi Atatürk'e refere etmeye alışmış kitleleri teskin için uydurulmuş olabilir. Büyük Ortadoğu Projesi'nin de bir parçası olan bu teşebbüs, Türkiye'de bütün İslâm dünyasında sembolik, hatta diplomatik nüfuza sahip, geniş kabul görecek karizmada, Sünnî, hilafet geleneğine uygun bir namzedin çıkarılmasını gerektirir. Süper güçlerin istediği, dünya barışına hizmet edecek (yani İslâm dünyasını kontrol altında tutmaya yarayacak) sembolik bir halifeliktir. İster hanedandan biri olsun, isterse Tayyip Bey gibi Müslüman âleminde prestij kazanmış bir şahsiyet olsun, bu koca geleneğin kıyısından köşesinden ihyasının, İslâm dünyasında bir itimat ve ümit hâsıl etmesi; dünya barışına yardımcı olması bekleniyor.
İsveç tahtında sıradan bir Fransız!
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Bir hükümdar öldüğü zaman yerine kim geçer? Elbette hükümdarın veliahdı geçer. Veliahd, hükümdar ailesinden tahta geçme sırasındaki ilk erkek veya kadındır. Bu sıra memleketten memlekete değişir. Bazen taht iddia edenler arasında iç savaş çıkar. Galip gelen tahta çıkar. İki asır evvel İsveç, bu problemi tarihte benzerine rastlanmayan bir şekilde çözmüştür. En eski krallıklardan biri İsveç, dünyanın en eski devletlerinden ve Avrupa'nın en eski krallıklarındandır. Hâlâ da böyle idare olunur. İstiklâlini hiç kaybetmemiştir. İki cihan harbine de girmemiştir. Sömürgeci değildir. Ama Norveç, Finlandiya ve Kuzey Almanya, zaman zaman İsveç toprağı olmuştur. Demokrasi ve sanâyii erken keşfetmiş, bu sayede refaha kavuşmuştur. 1523'ten beri başta bulunan Vasa hanedanının son temsilcisi İsveç Kralı XIII. Karl'ın çocuğu yoktu. Kardeşinin oğlu, önceki kral Gustaf, Finlandiya'yı kaybettiği için bir darbe ile devrilmiş ve İsviçre'ye sürgüne gönderilmişti. Kral, Danimarka kraliyet hanedanından ve bu ülkenin Norveç Vâlisi 41 yaşındaki Prens Kristian August'u evlat edindi. İsveç, böylece Finlandiya'ya karşılık Norveç'i kazanabilecekti. Ama prens ertesi yıl (1810) attan düşerek öldü. Eski kral Gustaf taraftarlarınca zehirlendiği de söylenir. İsveç, iyi münasebet kurmak istediği Fransa İmparatoru Napoléon'dan bir vâris istedi; imparator mühimsemedi. Bunun üzerine İsveç Devlet Konseyi (Riksdag), Napoléon'un generallerinden Jean Baptiste Bernadotte'a veliahdlık teklif etti. Norveç'i kazandırdı General Bernadotte, bir avukatın oğlu olarak 1763'te Güney Fransa'daki Pau şehrinde doğmuştu. Fransız ihtilâline katılmış; sonra Napoléon'un gözde mareşallerinden olarak cepheden cepheye koşmuştu. Daha mühim bir hususiyeti, Napoléon'un önceki nişanlısı Désirée ile evlenmesidir. Napoléon, küçük bir subayken, Marsilyalı ipek tüccarının kızı ve ağabeyi Joseph Bonaparte'ın baldızı Désirée Clary ile nişanlanmış; sonra Paris'te tanıştığı Kontes Josephine ile evlenmenin ikbaline yardımcı olacağını düşünerek nişanlısını terk etmişti. Napoléon imparator olunca, Bernadotte'u Ponte Corvo Prensi yapmış; ama araları hep soğuk kalmıştır. Nihayet 9. kolordu kumandanlığından azledilince, İsveçlilerin teklifini kabul etmiştir. Askerî mahareti, Hanover ve Hansa vâliliğindeki insanî hareketi ve Almanya'daki İsveç esirlerine iyi muamelesinden dolayı İsveç'te çok popüler olan Bernadotte, imparatorun tasvibiyle teklifi kabul etti. Katoliklikten Luteryen mezhebine geçerek İsveç'e yerleşti. Kral, zayıf olduğu için idareyi ele aldı. Norveç'i ilhak için Napoléon'un düşmanlarıyla ittifak kurdu. Böylece eski dostunu arkadan vurdu. Napoléon 1814'te yenilince de Norveç'i alarak büyük bir itibar kazandı. 1818'de Kral ölünce, XIV. Karl Johan adıyla taç giydi. Johan, Jean'ın İsveççe karşılığıdır. Barışçı ve liberal bir idare kurdu. İyi İsveççe konuşamadığı halde, sevilen bir kral oldu. Ziraat ve deniz ticaretini geliştirdi. Böylece nüfus hızla arttı. Ama matbuat üzerinde baskı kurdu. İsveç-Norveç Kralı olarak 1844'te öldü. Soyu, bugün de İsveç tahtındadır. Şimdiki kral XVI. Karl Gustaf, General Bernadotte'un 6. kuşak torunudur. İsveçlilerin, önceki kralla hiçbir kan bağlı olmayan sıradan bir Fransız'ı tahta geçirmesi, tarihin en şaşırtıcı hâdiselerindendir. >>> Osmanlı ile akraba Bernadotte'un karısı Désirée'yi (1777-1860) herkes, Danimarkalı Anne-Marie Selinko'nun 1951'de satış rekoru kıran aynı adlı romanı ile tanıdı. 1954'te Jean Simmons/Marlon Brando'lu filmi çekildi. Désirée, dilini bilmediği soğuk ve sönük İsveç'e alışamadı. Kraliyet ailesi kendisini basit buldu. Bu sebeple kocası ve oğlunu Stockholm'de bırakarak senelerce sosyal hayatı canlı Paris'te yaşadı. "Stockholm sözü bile beni üşütüyor" derdi. Yıllar sonra İsveç'e dönerek, Desideria (=İstenen) adıyla taç giydi. Böylece Fransa tahtı yerine; istemediği halde daha sağlam bir tahta oturdu. Ama hiç İsveççe öğrenemedi. 1799'da doğan tek çocuğu Oskar'ın adını vaftiz babası Napoléon koymuştu. İleride İsveç kralı olacağını bilmişçesine çocuğa bir İskandinav ismi vermesi enteresandır. Oskar, Napoléon'un karısı İmparatoriçe Josephine'in torunu Josefina ile evlendi. İmparatoriçe, Sultan II. Mahmud'un annesi Nakşidil Sultan'ın veya analığının teyzezâdesidir. Böylece İsveç ile Osmanlı hanedanı arasında bir akrabalık vardır. Sultan Aziz'in Avrupa seyahatinde bu dile getirilmiş; hatta Şehzâde Murad Efendi'nin bir Avrupa prensesi ile evlenmesi konuşulmuştu. İsveç ile Türkler tarihte hiç savaşmamış; hatta 1709'da Ruslara yenilen İsveç Kralı Demirbaş Karl, yurduna dönemediği için senelerce Osmanlı ülkesinde misafir olarak kalmıştır.
Sultandan evliya olur mu?
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Belh padişahı İbrahim Edhem, evliyalık uğruna tahtını bırakmasıyla meşhurdur. Necib Fâzıl, hocası Abdülhakîm Arvasî'ye "Sultandan veli olur mu?" diye sormuş. "Olmaz" cevabını almış. Ama Abdülhakîm Arvasî'den "İbrahim Edhem bana gelseydi, ben onu tahtını terk etmeden biiznillah evliya yapardım" sözü de nakledilir. Öyleyse dünya sultanlığı ile âhiret sultanlığı bir arada yürüyebiliyor demektir. Abdülhakîm Efendi, sultanın tekke açıp şeyhlik yapamayacağını kastetse gerektir. Şeyh Edebâlî ile Osman Gazi kıssası, Osmanlı Devleti'nin kuruluşunda aşkın rolünü gösterir. Padişahlardan her biri, aynı zamanda tasavvufla meşguldür. Sultan Ahmed gibi sıkı mürid olanları da vardır. Muhiblik, yani bir veliyi sevmekle iktifa edenler de vardır. En çok padişahın mensubu olduğu tarikat Halvetî, sonra Nakşî, sonra Mevlevîliktir. Tasavvuf, devletin kuruluşunda maya vazifesi görmüştür. Osmanlı saray terbiyesi ve kültürünün de esasını teşkil etmiştir. FETHİN MİMARLARI İstanbul'u alan Fatih Sultan Mehmed Han, Hacı Bayram'ın halifesi ve İstanbul'un fethinin ma-nevî mimarı Akşemseddin'e bağlıydı. Sultan Ahmed de, hocası Aziz Mahmud Hüdai'nin peşi sıra yürürken görülen film karesi. Padişahlar, tarikatlar ve şeyhler Osman Gazi, kayınpederi ve Vefâiyye tarikatından âhi şeyhi Edebâlî'ye bağlıdır. Oğulları Orhan Gazi ve Alâaddin Paşa da öyledir. Sultan I. Murad'ın, Şeyh Postinpûş adıyla bilinen Tebrizli Seyyid Mehmed Hammârî'ye bağlı olduğu söylenir. Şeyhi için Bursa Yenişehir'de tekke yaptırmıştır. Yıldırım Sultan Bayezid'in, damadı Nurbahşiyye Şeyhi Emir Sultan'a hüsnü zannı vardı. Çelebi Sultan Mehmed, muhtemelen Zeyniyye şeyhi Molla Fenari'nin muhibbiydi. Bayramiyye tarikatından Şeyhî ile sohbet ederdi. Sultan II. Murad, Mevlevî Emir Âdil Çelebi'nin müridiydi. Hayatında sıkı bir derviş gibi yaşamıştır. Tahttan üstelik iki defa feragat eden tek padişahtır. Rahmet-i ilahiyenin yağması için kabrinin üzerinin açık olmasını vasiyet etmiştir. Fatih Sultan Mehmed, Bayramî idi. Hacı Bayram halifesi ve İstanbul'un fethinin manevî mimarı Akşemseddin'e bağlıydı. Sultan II. Bayezid, tasavvufa en düşkün padişahlardandır. Velî diye meşhurdur. Hal ve kerâmetleri anlatılır. Şehzadeliğinde Halvetî şeyhi Çelebi Halife'ye mürid olmuştu. Ebussuud Efendi'nin babası ve Halvetî şeyhi Muhammed İskilibî (Şeyh Yavsî) ve Bayramî şeyhi Baba Yusuf Seferhisârî ile de sohbet ederdi. Yavuz Sultan Selim, Zeyniyye şeyhi Halimî Çelebi'ye mensuptu. Babası gibi hal ve kerâmetleri çokça anlatılır. Fevkalâde mütevazı ve sâde yaşantısı ile tam bir derviş idi. Kanuni Sultan Süleyman, sütkardeşi Üveysî şeyhi Yahya Efendi ile irtibatlıydı. Ama gençliğinde Emir Buhârî halifelerinden Abdüllatif Mahdumî veya Mehmed Nurullah (Yorgancı Emir) Efendi'ye bağlanmıştır. Ubeydullah Ahrâr halifesi Eyüplü Baba Haydar Semerkandî ve Halvetî şeyhi Nureddinzâde ile sohbeti vardır. İlk Nakşî padişahtır. Sultan II. Selim, 1574'de vefat eden Halvetî şeyhi Diyarbekirli Süleymân Âmidî'nin müridiydi. Sultan III. Murad, önceleri Halvetî şeyhi Hüsameddin Uşşâkî'nin muhibbiydi. Sonra Mâverâünnehr'den İstanbul'a gelen Nakşibendî şeyhi ve Hâcegî Emkenegî'nin halifesi Hâce Ahmed Sâdık Kâbilî'ye intisap etti. Sultan III. Mehmed, Halvetiyye'den Abdülmecid Sivâsî'ye mensuptu. Sonra Halvetiyye-i Celvetiyye'den Aziz Mahmud Hüdâî'nin de sohbetlerinde bulundu. Öyle ki Hüdâî, hanedanın şeyhi oldu. Sultan I. Ahmed, muhtemelen Sultan I. Mustafa, Sultan II. Osman, Sultan IV. Murad ve muhtemelen Sultan İbrahim kendisine mensuptu. Sultan Mustafa'nın müridlikte ileri giderek cezbeye kapıldığı ve bu halde kaldığı rivayet olunur. Sultan IV. Mehmed, Halvetî idi. Bir rüya üzerine Kilitbahir'e giderek Ahmed Câhidî'ye intisap etti. Onun için bir tekke yaptırdı. Abdülehad Nurî ve Karabaş Velî'den de istifade etmiş; Mevlevî Receb Enis Dede'nin sohbetinden zevk almıştır. Sultan II. Süleyman, Halvetiyye'den Atpazarlı Osman Fazlî Efendi'nin müridiydi. Sultan II. Ahmed, Sultan II. Mustafa ve Sultan III. Ahmed, Mevlevî Şeyhi Receb Enis Dede'ye mensup idiler. Sultan I. Mahmud ve kardeşi Sultan III. Osman, 1755'de vefat eden Nakşibendî şeyhi Seyyid Muhammed Murâdî'ye intisaplıydı. Sultan III. Mustafa da, Nakşî şeyhi Beyzâde Mustafa Efendi'den feyz almıştır. Sultan I. Abdülhamid, Sa'diyye tarikatından Mehmed Ziyâd Efendi'nin müridiydi. Sultan III. Selim, Mevlevî şeyhi Mehmed Emin Çelebi'ye intisap etmişti. Şeyh Gâlib ile de sohbetleri çoktur. Sultan IV. Mustafa'nın Nakşibendî şeyhi Molla Murad Efendi'den feyz aldığı rivayet olunur. Sultan II. Mahmud, Nakşibendî'dir. Yahya Efendi tekkesi şeyhi Mehmed Nuri Efendi'ye bağlıydı. Sultan Abdülmecid de babası gibi Nakşibendî idi. Babasının şeyhine hüsnü zannı vardı. Hatta başı Nuri Efendi'nin dizinde, kelime-i tevhid söyleyerek can vermişti. Sultan Selim Câmii avlusundaki türbesinde, Yanyalı İsmet Efendi tekkesi müridlerinin her Cuma gecesi hatm-i hâcegân yapmalarını vasiyet etmişti. Sultan Abdülaziz, Mevlevî idi ve Sadreddin Çelebi'ye mensuptu. Sultan II. Abdülhamid, önceleri Nakşibendiyye'den Ahmed Ziyaeddin Gümüşhanevî'nin sohbetlerinde bulundu. Sonra Şâzelî şeyhi Zâfir Efendi'ye mürid oldu. Bunun vefatından sonra Kâdiriyye'den Yahya Efendi postnişini Abdullah Efendi ve Ebulhüdâ Rifâî'den de feyz aldı. Sultan Reşad, Mevlevî idi. Yenikapı Mevlevihanesi şeyhi Salâhaddin Dede'ye bağlıydı. Sultan V. Murad için de böyle bir rivâyet vardır. Hatta oğluna şeyhinin ismini vermişti. Sultan Vahîdeddin, baba ve dedesi gibi Nakşibendî idi. Gümüşhanevî tekkesi şeyhi Ziyaeddin Dağıstanî'nin muhibbiydi. Şeyhin vefatında asasını hatıra olarak almıştır.
Hazret-i İsa ne zaman doğdu?
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
24-25 Aralık gecesi, Noel, yani Hazreti İsa'nın doğum günü kabul edilir. Bu, Papa Gregorius'un tertiplediği Gregoryen takvimine itibar eden Katolik, Protestan, Süryânî ve Rumlara göredir. Rus, Balkan ve Ermeni kiliseleri Noel'i 6-7 Ocak gecesi kutlar. Çünki onlar Julius Caesar'a ait Julyen takvimini kullanır. İki takvim arasında 13 gün fark vardır. Kutlamalar 24 gün (Ermenilerde 50 gün) evvel başlar. Bu günlerde perhiz yapılır. Mitra'dan Noel'e Eski Romalılar, kışları güneşin kendilerini terk etmesine üzülür; günler uzamaya başladığı 25 Aralık'ta ise güneşin esaretten kurtulması şerefine büyük ve ahlâksızca eğlenceler yapardı. Bu, Işık Tanrısı Mitra'nın doğum günüdür. Bu alışkanlıkla, ilk Hıristiyanlar, o gün kiliseye bile girerken güneşi selâmlardı. Roma imparatoru Konstantin zamanında 25 Aralık Hazreti İsa'nın doğumu olarak kutlanıldı. 354 senesinde Roma piskoposu Liberius'un kararıyla bu kutlama resmiyet kazandı. Böylece eski bir pagan âdeti daha, "İsa bizim güneşimizdir" sloganıyla Hıristiyanlaştırılmış oldu. Üstelik insanların ekserisinin çiftçi veya balıkçı olduğu düşünülürse, Noel'in kışın kutlanması daha mantıklıdır. Bu geceye Christmas/Noel adı verilmesi 597 yılındadır. Christ, Hazreti İsa'nın ismidir. Yunanca kurtarıcı manasında Hıristos'tan gelir. Mass ise bedene girmek demektir. Fransızca Noel ise, Latince doğum mânâsına nativitatis/natalis kelimesinden gelir. 525 senesinde Papa Dionysus, Hazret-i İsa'nın o zamana kadar belli olmayan mîlâdını, yani doğum yılını, 754. Roma yılı olarak tesbit etti. Bu ise MS 1 senesine tekabül eder. Sıfır yılı, saygısızlık olmasın diye (veya o zaman Avrupa'da sıfır bilinmediği için) atlanmıştır. Şimdiki Papa, Kepler teorisi nazara alınırsa bunun 6-7 yıl daha önce olabileceğini söyledi. İncil'e göre, gökte büyük bir yıldızın doğduğunu gören ve bunu büyük bir insanın doğuşuna bağlayan İranlı müneccimler Kudüs'e gelmiş; Hazreti İsa'yı beşikte görmüştü. Milattan 6-7 yıl önce 25 Mart'ta Jüpiter ve Satürn gezegenleri zodyak kuşağında buluşmuştu. Müneccimlerin gördüğü bu olsa gerekti. Hazreti İsa'nın doğum günü hakkında kati malumat yoktur. Luka İncili'ne göre (2/4-8) Hazreti İsa'nın doğduğu zaman, gündüz geceleri çobanlar kırlarda sürü otlatmaktadır. Halbuki kışın bu mümkün değildir. MS 6-7. yılda İmparator Augustus, nüfus sayımı yapılmasını emretti (Luka, 2/1-3). Herkes bunun için memleketine gitti. Hazreti Meryem de nişanlısı Yusuf ile Nâsıra'dan 150 km uzaktaki Betlehem'e gitti. Kış günü hâmile bir kadının bu yolculuğu yapması bir yana, mahallî idareye karışmayan bir imparatorun, her an isyana hazır Yahudilerin kış günü nüfus sayımı için uzun yolculuk yapmasını istemesi akla uygun değildir. Rivayete göre Hazreti Yahya fısh bayramında (15 Nisan) ve teyzezadesi İsa'dan altı ay evvel doğmuştur. Kur'an-ı kerim, Hazreti Meryem'in taze hurma zamanı doğurduğunu söyler (Meryem: 22-25). Bütün bunlardan da anlaşılıyor ki, Hazreti İsa, Ekim ayında Sukkot Bayramı esnasında dünyaya gelmiştir. Yalnızca günü mü meçhul? Hazreti İsa'nın yalnızca doğum günü değil, yılı bile belli değildir. ME 4 yılında ölen Roma vâlisi Herodes zamanında (Matta, 2/1) ve Augustus'un MS 6 yılında yaptırdığı nüfus sayımı sırasında (Luka, 2/1-3) doğmuştur. Ancak birkaç Herodes ve Augustus vardır. Nüfus sayımı ise birkaç defa yapılmıştır. Her hâdiseyi en ince teferruatına kadar anlatan Roma tarihlerinin o devre ait olanları, buna dair en ufak bir ipucu vermez. Hazreti İsa'ya benzer bir zâttan ilk bahseden Tacitus'tur (MS 55-120). 1947 yılında Ürdün'de Ölü Deniz kıyısındaki Kumran mağarasında ele geçen İbrânîce vesikaların Mukaddes Kitap metinleri olduğu ortaya çıktı ve bu vesikalardaki tarih ve tariflere göre Hazreti İsa'ya çok benzeyen bir şahsın, milattan bir buçuk asır kadar önce yaşamış olduğu görüldü. Kudüs Süryanî Patriği'nin eline geçen ve muhtevası titizlikle saklanan bu vesikaları, İsrailliler uzun mücadeleden sonra satın aldılar ve yakın bir zaman önce Kudüs Müzesi'ne koydular. Bunların Romalıların zulmünden kaçarak burada yerleşen Essenîlerden kalma olduğu anlaşılmıştır. İslâm müellifleri, Hazret-i İsa ile Hazreti Muhammed arasındaki zamanı farklı verirler. Selman, İbni Abbas, Mukatil, Katâde ve İbni İshak'dan 600; Muammer, Kelbî ve Mücâhid'den 540; Dahhâk'tan 440 yıl rivayetleri vardır. Bazı tarihlerde Hazreti İsa'nın Büyük İskender'in Darius'u yenmesinden 65 sene sonra dünyaya geldiği yazmaktadır. Bu harb ME. 334 senesindedir. Mevâhib-i Ledünniyye kitabında der ki: İbni Asâkir'in, Şa'bî'den haber verdiğine göre, Hazreti İsa ile Hazreti Muhammed arasında, 963 sene fark vardır. İmam Gazâlî, iki peygamber arasındaki zamanın bin seneden az olmadığını söyler. Çünki hadîs-i şerife göre, her ulü'l-azm peygamberin arası bin yıldır. İmam Rabbânî der ki: Eflâtun'a Filistin'de İsa peygamberin zuhur ettiği bildirilince "Biz temiz insanlarız; bizi temizleyecek kimseye hâcet yoktur, dediği meşhurdur. Buna göre Hazreti İsa, ME 347 senesinde ölen Eflâtun (Platon) zamanında yaşamıştır. Yunan filozofunun dersleri meşhur olduğundan, ölüm zamanına inanılırsa da, İsa Peygamber, gizli dünyaya gelip ve dünyada az kalıp, göğe çıkarıldığından, kendisine fazla kişi iman etmediğinden, İsevîler az ve asırlarca gizli yaşadıklarından, Noel tarihinin doğru anlaşılamadığı düşünülebilir. Ne zamana denk gelirse gelsin, Hazret-i İsa'nın velâdeti tebrike şâyândır.
|
| Bugün 729 ziyaretçi (1842 klik) kişi burdaydı! |
|
 |
|
|
