Kaza ve kader bilgisini herkes anlayamaz
Koğacızâde Mehmed Efendi İstanbul evliyasından olup Fatih'in Sofular semtindeki Halvetî dergahının şeyhi idi. Mehmed Efendi bu tekkede yirmi yıl kadar irşad faaliyetinde bulunduktan sonra 1026'da (m. 1617) vefat etti. Bu mübarek zat, sohbetlerinde buyurdu ki:
Kaza ve kader bilgisini, çok kimseler anlayamamış, doğru yoldan ayrılmıştır. Bu bilgi üzerinde akıl yürütenler, vehim ve hayâllerine kapılmıştır. Bunlardan bir kısmı, insanların isteyerek yaptığı işlerinin cebir, zor ile olduğunu sanmış, çokları da, insanların her işi yaratarak yaptığını, isteyerek yapılan işlere, Allahü teâlânın karışmadığını söylemiştir. Ehl-i sünnet, kadere inanmış; kaderin hayırlısı, şerlisi, iyisi, kötüsü, tatlısı, acısı, hep Allahü teâlâdandır demiştir. Çünkü “Kader”, var etmek, yaratmak, demektir ve her şeyi yapan, yaratan, ancak Allahü teâlâdır. “Mu’tezile” yani Kaderiyye fırkası kaza ve kadere inanmadı, işlerin, yalnız kulun kudreti ile hâsıl olduğunu zannetti. Şerler, kötülükler, Allahü teâlânın kazası ile olsaydı, bunlar için azap yapmazdı. Bunlara azap yapması zulüm olur dedi. Böyle sözleri söylemek zulümdür. Câhilce sözdür. Çünkü, kaza ve kadere inanmakla, kulun ihtiyârı ve kudreti gitmez. “Kaza” demek, bir insanın, bir işi kendi ihtiyârı ile yapıp yapmayacağını, Allahü teâlânın, önceden bilmesi demektir ki, insanda ihtiyârın bulunduğunu göstermektedir.
Kazaya inanmak, irâdenin, ihtiyârın yok olmasına sebep olsaydı, Allahü teâlâ da, yaratmaya mecbur veya memnu’ olurdu. Çünkü ezelde, bir şeyin var olacağını bildi ise, onu yaratmaya mecbur olurdu. Yokluğunu bildi ise, yaratması memnu’ olurdu. Kazaya inanmak, kulda ihtiyârın bulunmasına inanmaya mâni olsaydı, Allahü teâlâ da irâde ve ihtiyârın bulunmasına inanmaya da mâni olurdu.
Allahü teâlânın yaratacağı şeyleri ezelde bilmesi, irâde sıfatını yok etmediği gibi, kullarının yapacağı şeyleri de ezelde bilmesi, kulların irâde ve ihtiyâr sahibi olmalarına mâni değildir. Evet, insanların kudreti azdır, işi yalnız insan kudreti yapar demek, pek akılsızlık olur ve düşüncesizliğin son derecesidir. Mu’tezilenin, burada da, doğru yoldan ayrılmış olduğunu, Mâverâünnehr âlimleri bildirmiş, bunların sözü, Mecûsîlerin (ateşe tapanların) sözünden daha fenâdır demişlerdir.
.
Korkutmaktan çok müjdeleyici olmalı
Azîzüddîn İsmâîl Mervezî hazretleri Hanefi fıkıh âlimidir. Hazret-i Hüseyin'in soyundandır. Türkistan’da Merv’de doğdu. Burada ve Buhara’da zamanın büyük âlimlerinden ilim tahsil etti ve çok talebe yetiştirdi. 626 (m. 1229)’de vefat etti. Buyurdu ki:
Hem oruç tutup hem de günah işleyen kimse, oruç tutmakla hâsıl olan büyük sevaba kavuşamaz, fakat âhirette, niçin oruç tutmadın diye hesaba çekilmez. Oruç borcunu ödemiş olur, hatta orucun bereketiyle diğer günahlardan da kaçma imkânı olur. Namazın dinimizdeki yeri, oruca göre daha önemliyse de, bir kimseye namaz kılmadığı için, (oruç da tutma) denmez. Aksine, (Namaz kılamıyorsan, orucu bari terk etme) denir. Namaz kılmamakla büyük bir günaha giren kimse, oruç tutmazsa günah miktarı daha da çok artar. Birkaç günaha müptela olan kimse, birinden vazgeçmek isterse ona, (Diğerlerini bırakmadığına göre, bu günaha da devam et) denmez. Günah miktarı ne kadar azaltılırsa, o kadar iyi olur. Allah’tan korkup bir günahtan vazgeçmek iman alametidir. Hadis-i şerifte, (Ömründe bir defa Allah’ı anan veya Ondan korkan Müslüman, Cehennemden çıkar) buyuruldu.
Günah işleyen, oruç tutuyor veya zekât veriyorsa, (Aman bunları bari bırakma) demelidir! Bu ibadetleri de yapmazsa, dinden tamamen uzaklaşabilir. Korkutmaktan çok, müjdeleyici olmak gerekir. Peygamber efendimiz, (Allah’ın rahmetinden ümit kestirip, dinden nefret ettirenlere lanet olsun! Kolaylaştırın, güçleştirmeyin) buyurdu.
Bir genç, Peygamber efendimize, (Şu üç günahı bırakamıyorum) dedi. O üç günah, yalan, zina ve içkidir. Resulullah efendimiz, (Bu üç günahtan yalanı benim için bırak) buyurdu. O genç, kabul edip gitti. Daha sonra, diğer iki günahı işlemek isteyince, (Bu günahları işleyip Resulullahın karşısına çıkınca, “Ben işlemedim” desem yalan söylemiş olurum. Eğer işlediğimi söylersem, beni cezalandırır) diye düşündü. Diğer iki günahtan da vazgeçti...
Kelime-i şehadeti dil ile söyleyip kalp ile de tasdik eden Müslümandır. Günah işleyen, Müslümanlıktan çıkmaz. Bir hadis-i şerifte buyuruldu ki:
(Cebrail aleyhisselam, “Ümmetine müjde ver ki, müşrik olarak ölmeyen Cennete girer” dedi. Ben, “Zina ve hırsızlık eden de mi Cennete girer” diye üç defa sordum. “Evet, zina ve hırsızlık eden de [Affa veya şefaate kavuştuktan sonra yahut sevapları günahlarından çoksa veyahut günahının cezasını çektikten sonra] Cennete girer” dedi. Daha sonra, “İçki içse de, yine sonunda Cennete girer” dedi.)
.
Güneş, mürşid-i kâmilin kalbidir
Tevfik Bosnevî Efendi İstanbul velîlerdendir. 1785 (H.1200)’de Bosna'da doğdu. 1866 (H.1283)’de İstanbul'da vefât etti. Kabri, Üsküdar'da Nalçacı Halîl Dergâhı bahçesindedir. İlk tahsilinden sonra İstanbul’a geldi. Burada Kuşadalı İbrâhim Halvetî’nin sohbetlerinde kemale geldi. Hocası vefât edince, yerine geçerek ölünceye kadar insanlara doğru yolu göstermeye çalıştı. Çok kerametleri görüldü. Muhyiddîn isimli bir zât şöyle anlatır:
"Bir kızım doğdu. Doğum olduğu gün elimde hiç para yoktu. Ebenin parasını dahî veremedik. Sıkıntılı bir hâlde Tevfik Efendi'nin yanına gittim. Tevfik Efendi bana dönerek; 'Sizin bugün bir ihtiyâcınız var. Sizin ihtiyâcınız, bizim ihtiyâcımızdır' dedi. Sonra elime bir miktar para koydu. Tevfik Efendi'nin verdiği o para, o gün bütün ihtiyâcımı karşıladı. Ayrıca yeni doğan kızıma da bir şeyler aldım."
Tevfîk Bosnevî Efendi, yazdığı bir mektupta buyuruyor ki: "Kur'ân-ı kerîmi, harflerin çıkış yerlerine, tecvîd kurallarına riâyet ederek ve elden geldiği kadar mânâ üzerinde düşünerek, her gün en az beş sayfa okumalıdır. Daha fazla olursa güzel olur. Kur'ân-ı kerîm okurken ağlamalıdır."
Tevfîk Bosnevî hazretleri, talebesi olan Erzurumlu Hüseyin Rûhî'ye yazdığı mektupta buyuruyor ki: "Allahü teâlânın dostu olan velîler bu makâmı şu dört şeyi yapmakla elde etmiştir. Dünyâyı terk, âhireti terk, varlığı terk ve kuru bilgiyi terk. Sülûk ilmi de dört esas üzere kurulmuştur: Birincisi Allahü teâlânın, kulu kendine çekmesidir. İkincisi, insanı doğru yola götürecek hocadır. Üçüncüsü, ilim ve irfândır. Dördüncüsü, nefis ile mücâdele etmektir. Mürşid-i kâmil, insanları Allahü teâlâya ulaştıran ve ilimde yüksek mertebelere yükselten kişidir. Ayın parlaması güneşten kaynaklanır. Gerçek ay, kalp ve rûhumuzdur. Güneş ise mürşid-i kâmilin kalbidir. Dünyâya çok rağbet ettiğimizden kalbimiz karardığı için, mürşid-i kâmili göremez olduk. Onlar bu âlemde her zaman vardır. Ey yavrum! Sen de bizim gibi durup dinlenmek bilmeyen bir yolculuğa koyulmuşsun. Bu dünyânın fâni ve basit hayâtı seni aldatıp azdırmasın. Mağrûr olma. Böyle yaparsan, hasret ve pişmanlık günü olan kıyâmet gününde mahzun, ürkek ve müflis olarak dolaşırsın."
.
Beni sâdık bir dost olarak bulacaksın
Ebû Abdullah Zeyleî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. 787 (m. 1385)’de vefât etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:
Ebû Hüreyre “radıyallahü anh” buyurdu ki: (Kur’ân okunan eve, bereket, iyilik gelir. Melekler oraya toplanır. Şeytânlar oradan kaçar.) Kur’ân-ı kerîmi dinlemek de çok sevaptır. Hadîs-i şerîfte, (İnsanın dinlediği bir âyet, kıyâmetde kendine nûr olur) buyuruldu.
Devamlı Kur’ân-ı kerîm okuyan mümine ölüm gelince, Kur’ân-ı kerîm onun yanına gelir ve baş ucunda durur. Bu sırada o yıkanmaktadır. Yıkanma işi bittikten sonra, göğsü ile kefeni arasına girer. Kabrine konduğu zaman, ona Münker ve Nekîr ismindeki iki suâl meleği gelir. O zaman Kur’ân-ı kerîm, meyyitin göğsü ile kefeni arasından çıkıp, meyyit ile Münker ve Nekîr isimli meleklerin arasına girer. Münker ve Nekîr, Kur’ân-ı kerîme; “Sen önümüzden çekil, biz ona suâl soracağız” derler. O zaman Kur’ân-ı kerîm onlara; “Vallahi ben ondan ayrılmam. Eğer onun hakkında bir şey ile emrolundu iseniz, siz bilirsiniz” der. Sonra meyyite bakar ve; “Beni tanıyor musun?” diye sorar. Meyyit; “Hayır” cevâbını verince, Kur’ân-ı kerîm ona; “Ben senin, okumak için gecelerini uykusuz, gündüzlerini susuz geçirdiğin, şehvetlerine uymadığın, gözlerini başka şeye bakmaktan, kulaklarını başka şeyleri dinlemekten menettiğin Kur’ân-ı kerîmim. Beni sâdık bir dost olarak bulacaksın. Seni müjdelerim. Sana Münker ve Nekîrin suâlinden sonra, artık bir düşünce ve hüzün yoktur” der.
Sonra Münker ve Nekîr isimli melekler meyyitin yanından çıkar. Kur’ân-ı kerîm ise, Rabbinin huzûruna varır. Allahü teâlâdan, döşek ve yaygı diler. Allahü teâlâ, Cennetten döşek, yaygı, kandil ve yasemin verilmesini emreder. Onları bin tane melek taşır. Kur’ân-ı kerîm, o meleklerden önce meyyitin yanına gelir. Ona; “Benden sonra yalnızlık duydun mu? Ben Rabbimin huzûrunda idim. Rabbim senin için Cennetten döşek, yaygı, bir kandil ve yasemin verilmesini emir buyurdu” der. Bu sırada melekler, onun yanına girerler. Getirdikleri döşeği altına sererler. Yaygıyı ayaklarının altına, yasemini de göğsünün üstüne koyarlar. Kandili de meyyitin sağ tarafına koyarlar. Kabri, Allahü teâlânın dilediği kadar genişletilir.”
.
Herkesin yükünü çekmek gerçek dervişliktir
İsâmüddîn İbrâhîm İsferâyînî hazretleri evliyanın büyüklerindendir. 873'te (1468) Horasan'ın Nîşâbur şehri yakınındaki İsferâyin'de doğdu. Medrese tahsilinden sonra Silsile-i aliyye büyüklerinden Ubeydullah-ı Ahrâr hazretlerinin sohbetlerine devam ederek Nakşibendî icazet aldı. Semerkant'ta 945 (m.1538) vefat etti ve şeyhin kabri yakınına defnedildi. Şöyle anlatır:
Üstadım Ubeydullah-ı Ahrâr hazretleri sohbetlerinde buyurdu ki: “İnsanların amelleri, işleri ve ahlâkı, cansız şeylere de tesir eder. Muhyiddîn-i Arabî hazretlerinin bu hususta çok keşfi vardır. Bu bakımdan, kötü işlerin işlendiği bir yerde yapılan ibâdet ile iyi işlerin işlendiği yerde yapılan ibâdet birbirinden kıymetçe farklıdır. Bunun içindir ki, Kâbe’de kılınan iki rekat, başka yerlerde kılınan namazın bin rekatına bedeldir.”
“Dervişlik; herkesin yükünü çekmek ve kimseye kendi yükünü çektirmemektir.”
“Allahü teâlâdan gelen belâlara sabırlı, hattâ şükredici olmak lâzımdır. Zîrâ, Allahü teâlânın birbirinden acı belâları çoktur.”
“İnsanın kıymeti; idrâkinin, zekâsının, bu yolun büyüklerinin hakîkatlerini anladığı kadardır.”
“Sizden hanginizin yirmi kerre, belki daha fazla tasarruf edildiği hâlde ve nisbet sahibi kılındığı hâlde, her dışarı çıktığında kaybetmemiş olsun? Size verilen veriliyor. Fakat siz onu muhafaza edemiyorsunuz. Eline bir nûr teslim edilen kişi, onu en kıymetli şeyi bilsin. Fâni varlığını tasfiye etsin, o nûr ile kendini karanlıkta aydınlatsın.”
“Benim birkaç günlük hayâtımı fırsat bilip Allahü teâlâya bağlanmayan sizler, ya benden sonra ne yapacaksınız? Bu fırsatı ganîmet bilin, bu nimet elden giderse pişman olursunuz. Son pişmanlığın faydası olmaz.”
“Zikir bir kazma gibidir ki, onunla gönülden yabancı duygu dikenleri temizlenir.”
“İbâdet; emirlere uyup, amel etmek, nehyedilen şeylerden sakınmaktan ibârettir. Ubûdiyyet, kulluk da bu şekilde Allahü teâlâya yönelmektir.”
“İnsanın yaratılmasından murâd, kulluk yapmasıdır. Kulluğun özü de, her halükârda Allahü teâlâyı unutmamaktır.”
“İlim iki çeşittir: Biri veraset ilmi, bin de ledün ilmidir. Veraset ilmi çalışarak elde edilir. Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem); Kim bildikleriyle amel ederse, Allahü teâlâ ona bilmediklerini öğretir” buyurdu. "İlm-i ledün ise Allahü teâlânın ihsânıdır. Çalışmadan elde edilir, ilâhî bir mevhibedir. Kullarından dilediğine verir.”
.
En üstün tazim şekli secdeye kapanmaktır
Şah Kelîmullâh Cihânâbâdî hazretleri Çeştiyye tarikatına mensup velilerdendir. 1060'ta (m. 1650) Hindistan’da Şahcihanâbâd'da doğdu. Şah Veliyyullah Dehlevî'nin amcası Ebü'r-Rızâ Muhammed'in sohbetlerinde kemale geldi. 1142 (m. 1729)’de Delhi’de vefat etti. Buyurdu ki:
Namaz şu üç şeyden ibârettir, 1- Allahü teâlânın azametini ve büyüklüğünü düşünerek kalbin hudû ve huşû hâlinde olması, 2- Dilin, Allahü teâlânın azamet ve kibriyâsını (büyüklüğünü) söylemesi. Kulun hudû ve huşû üzere olması, Allahü teâlânın azamet ve kibriyâsını, celâlini, ifâde etmesi hâlinde en yüksek şeklidir. 3- Âzâları, bu huşû ve hudû hâline göre bulundurmak, ona göre hareket etmek.
Allahü teâlâya tazim ifâde eden işlerden bazısı şunlardır: Allahü teâlânın huzûrunda yalvarıp yakarırcasına durmak. Bütün varlığı ile ona yönelmek. Bundan daha üstün tazim şekli ise, Allahü teâlânın huzurunda en aşağı ve muhtaç bu hâlde durmak, başını öne eğmektir. Çünkü başı yukarıya kaldırmak, tekebbür, kibirlenmek alâmetidir. Bu, insanların yaratılışında, tekebbürü ifâde eden bir harekettir. Başı yukarıya kaldırmamak yani başını önüne eğmek ise hudû ve itaat manasını ifâde eder. Bundan da daha üstün tazim şekli, insanın en şerefli âzâsı olan yüzünü yere sürmesi yani Allahü teâlâya secde etmesidir. En faziletli namaz bu üç tazim şekliyle kılınan namazdır.
Namaz, kulu Allahü teâlâya yaklaştıran amellerin en kıymetlisidir. Rükû ve secde de, tazim ifâde eden fiillerdendir. Bunlardan her biri diğerini takviye eder. Namaz müminin mirâcıdır. Mümini uhrevî tecellîlere hazırlar.
Namaz, Allahü teâlânın sevgisini, muhabbetini ve rahmetini kazanmaya büyük vesiledir. Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem); “Çok secde etmem lâzımdır” buyurdu.
Namaz kılmak lezzeti bir müminde yerleşince, artık o kimse Allahü teâlânın nûruna dalar. Namaz o kimsenin hatâ ve günahlarına keffâret olur. Çünkü iyilikler, kötülükleri yok eder. Allahü teâlâyı tanımak için namazdan daha faydalı bir şey yoktur. Bilhassa namaz, kalb huzuru ve ihlâsla kılınırsa çok kıymetli olur. Nefsin akl-ı selime itaat etmesi hususunda, namazdan daha faydalı bir şey yoktur.
.
Söz verdiğiniz zaman sözünüzde durun
Süleyman bin Mûsâ el-Kelâî hazretleri hadis âlimidir. 565'te (m. 1170) Endülüs'te (İspanya) Mürsiye (Murcia)’da doğdu. Belensiye'ye (Valencia) gitti ve orada hadis tahsiline başladı. Kelâî, düşmana karşı çarpışırken 634'te (m. 1237) Belensiye yakınlarındaki Enîşe'de (el-Puig) şehid oldu. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
“Benim için altı şeye kefalet edin, ben de sizin Cennete girmenize kefalet edeyim: Konuştuğunuz zaman yalan söylemeyin. Söz verdiğiniz zaman sözünüzde durun. İtimat edildiğiniz zaman emânete hıyânet etmeyin. Gözünüzü haramdan çekin. Edeb yerinizi koruyun. Elinizi haramdan çekin.”
“Dört haslet sende bulunduğu takdîrde, diğer ayıpların sana zarar vermez. Bunlar: Doğru konuşmak, emâneti korumak, güzel huy ve haramdan sakınmaktır.”
“Mûsâ aleyhisselâm Allahü teâlâya (Yâ Rabbi! Senin katında en azîz kulun kimdir?) diye sordu. Allahü teâlâ da, (İntikama gücü yeterken affeden kimsedir) buyurdu.”
“Beş vakit namazı kıldıktan sonra çalışıp helâl kazanmak, her Müslümana farzdır.”
“Cennette öyle köşkler vardır ki, içindeki dışındakini, dışındaki içindekini görür. Bunlar, sözü hoş, selâmı çok olana, yemeği çok yedirenlere, oruca devam edenlere ve gece namaz kılanlara verilir.”
“Allahü teâlâ sertliğe vermediklerini, yumuşaklığı verir. Bir kulunu sevdiği zaman, ona yumuşaklığı nasip eder. Yumuşaklıktan mahrum bir aile, Allah sevgisinden mahrûm demektir.”
“Bir kimse bir bidat çıkarsa veya bir bidati işlese, Allâhü teâlânın ve meleklerin ve bütün insanların laneti onun üzerine olsun. Onun ne farzları, ne de nafile ibâdetleri kabul olmaz.”
“Benim bildiğimi bilseydiniz, az güler çok ağlardınız.”
“Kim ki kalbinden sadakat ve ihlâs ile (Lâ ilahe illallah) derse, ona Cennet vâcib olur.”
“Deveni bağla, sonra tevekkül et.”
“Allahü teâlânın verdiği nimetlerin de düşmanları vardır. Bunlar da; Allahü teâlânın kendi fadlından verdiği kimselere haset eden, onları çekemeyenlerdir.”
“İnsanoğlunun üç dostu vardır. Bunlardan biri, ölünceye kadar kendisine arkadaş olur; ikincisi, mezara gidinceye kadar; üçüncüsü, mahşere kadar kendisinden ayrılmaz. Ölünceye kadar kendisine arkadaşlık eden servettir. Mezara kadar gelen aile efradı ve diğer ahbablarıdır. Mahşere kadar kendisine arkadaşlık edecek olan, amelidir.”
“İktisâd eden sıkıntı çekmez.”
.
Bilmemek özür değil günâh olur
Kemâhlı Hâcı Feyzullah Efendi Erzincan'ın Kemâh beldesindendir. Erzincan’da Terzi Baba diye meşhûr Hayyât Vehbî hazretlerinin sohbetlerinde yetişti. Terzi Baba, Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî’nin “kuddise sirruh” yolunu oralarda yaymakta idi. Feyzullah Efendi sonra medrese tahsilini tamamlayıp uzun seneler Aydın-Söke’de müderrislik yapmış, 1323 [m. 1905] de vefât etmişdir. Kemâhlı Hâcı Feyzullah Efendi birçok kitap yazdı. Bunlardan en meşhuru, “Ferâid-ül-fevâid”dir. Bu eseri, Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî hazretlerinin “İ’tikâdnâme” kitâbından tercüme etmiştir. Bu eserinde şöyle nakleder:
İslâm âlimleri buyurdu ki: (Mükellef) olan, yanî âkıl ve bâliğ olan, kadın, erkek her Müslümânın, [Allahü teâlâyı tanıması, bilmesi, yanî] Allahü teâlânın sıfât-ı zâtiyyesini ve sıfât-ı sübûtiyyesini, doğru bilmesi ve inanması lâzımdır. Herkese ilk farz olan şey budur. Bilmemek özür olmaz. Bilmemek günâh olur. Ahmed oğlu Hâlid-i Bağdâdî’nin bu kitâbı yazması, başkalarına üstünlük ve bilgi satmak ve şöhret sâhibi olmak için değildir. Bir yâdigâr, bir hizmet bırakmak içindir. Allahü teâlâ, bu âciz olan Hâlid’e ve bütün Müslümânlara kendi kuvveti ile ve Resûlünün mubârek rûhunun yardımı ile imdâd eylesin! Âmîn.
Allahü teâlânın (Sıfât-ı zâtiyyesi) altıdır. Bunlar: Vücûd, Kıdem, Bekâ, Vahdâniyyet, Muhâlefet-ün lil-havâdis ve Kıyâm-ü bi-nefsihî’dir. Vücûd, kendiliğinden var olmak demekdir. Kıdem, varlığının öncesi, başlangıcı olmamaktır. Bekâ, varlığı sonsuz olmaktır, hiç yok olmamaktır. Vahdâniyyet, hiçbir bakımdan şerîki, nazîri, benzeri olmamaktır. Muhâlefet-ün lil-havâdis, hiçbir şeyinde, hiçbir mahlûka, hiçbir bakımdan benzemez demektir. Kıyâm-ü bi-nefsihî, varlığı kendindendir, hep var olması için, hiçbir şeye muhtâç değildir, demektir. Bu altı sıfatın hiçbiri, mahlûkların hiçbirinde yoktur. Bunların, mahlûklara hiçbir sûrette teallukları, bağlantıları da yoktur. Bazı âlimler, Vahdâniyyet ve Muhâlefet-ün lil-havâdisin aynı olduklarını söyleyerek, (sıfât-ı zâtiyye beştir) demişlerdir.
Allahü teâlâdan başka olan her şeye, (Mâ-sivâ) veyâ (Âlem) denir. Âlemlerin hepsi yok idi. Hepsini Allahü teâlâ yarattı. Âlemlerin hepsi, mümkindir ve hâdisdir. Yani, yok iken var olabilir ve var iken yok olabilirler ve yok iken var olmuşlardır. (Allahü teâlâ var idi. Hiçbir şey yok idi) hadîs-i şerîfi, bunu bildirmektedir.
.
Bana nasıl namaz kılacağımı öğret
İbrâhîm el-Keccî hazretleri hadis hafızıdır. 192 (808)’de Basra'da doğdu. İlk tahsilinden sonra Bağdat'ta hadis ilmi üzerinde âlim oldu ve çok talebe yetiştirdi. 392 (m. 904)’de Bağdat'ta vefat etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) rivâyet etti: Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) mescide girdi. Bu sırada bir şahıs da mescide girip namaz kıldı. Sonra Resûlullaha selâm verdi. Resûlullah onun selâmını aldı. Sonra o şahsa; “Dön namazını kıl. Çünkü sen namaz kılmadın” diye buyurup, bunu üç defa tekrar etti. Bunun üzerine o şahıs; “Seni hak Peygamber olarak gönderen Allahü teâlâya yemîn ederim ki, bundan daha iyisini yapamıyorum. Bana nasıl kılacağımı öğret” deyince, Resûlullah namazı ona şöyle tarif buyurdular: “Namaz kılmak istediğin zaman tekbîr al. Sonra Kur’ân-ı kerîmden kolayına gelen (bildiğin) bir şeyi oku. Sonra rükû’a git. Âzâlarında hareketsizlik oluncaya kadar dur. Sonra rükû’dan kalk, ayakta dosdoğru dur. Sonra secdeye git. Secdede de tumânînet (âzâların hareketsizliği) hâsıl olsun. Sonra secdeden kalk, buradaki oturuşunda da tumânînet hâsıl olsun. Bütün namazlarını böyle kıl.”
Ebû Bekr-i Sıddîk (radıyallahü anh), Resûlullaha gelip; “Yâ Resûlallah, bana namazlarımdan sonra edeceğim bir duâ öğret” dedi. Resûlullah efendimiz ona şöyle duâ etmesini buyurdu:
“Allahım, ben kendime çok zulmettim. Günahları ancak sen af ve mağfiret edersin. Benim günahlarımı af ve mağfiret eyle. Bana merhamet eyle. Çünkü sen, Gafûr’sun ve Rahim’sin.”
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) rivâyet etti. Resûlullah; “Evimle minberim arasındaki saha, Cennet bahçelerinden bir bahçedir. Minberim de, (bana bahşedilen Kevser) havuzumun üzerindedir” buyurdu.
Âişe (radıyallahü anha) rivâyet etti: Resûlullah buyurdu ki: “Bir kadın kocasının evinden bir şeyi makul ölçüde infak ederse, o kadına infak ettiği şeyin ecri verilir. Kocası için de, o şeyi kazanmış olduğu için ecir vardır. Veren hizmetçi ise, ona da benzer ecir vardır. Birine verilen ecir sebebiyle, diğerlerinin ecrinde bir noksanlık olmaz.”
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) rivâyet etti: Resûlullah “Sizden biriniz, konuşmadan, namaz kıldığı yerde bulunduğu müddetçe, melekler kendisine; (Allahım onu af ve mağfiret eyle. Allahım ona rahmet eyle) diye duâ ederler” buyurdu.
.
Medîne görülünce salevat getirilir
Bedrüddîn Karâfî hazretleri Mâlikî fıkıh âlimidir. 939'da (m. 1533) Kahire'nin Karâfe semtinde doğdu. Zamanın büyük âlimlerinin derslerine devam ederek fıkıh âlimi oldu ve kadılık mesleğine girdi. Mısır'ın en meşhur kadılarındandır. 1008'de (m. 1600) vefat etti. Şöyle buyurdu:
Farz olan hac önce yapılmalı, sonra Medîne ziyâret edilmelidir. Medîne şehri uzaktan görülünce, salât ve selâm getirilir. Sonra, (Allahümme hâzâ harem-ü Nebiyyike ve mehbit-ü vahyike femnin aleyye biddühûl-i fîhi vec’alhü vikâyeten lî minennâr ve emânen minel azâb vec’alnî minelfâizîne bi-şefâ-atil-Mustafâ yevmelmeâb) denir.
Şehre veyâ mescide girmeden önce gusül abdesti alınır. Güzel koku sürünülür. Yeni, temiz elbise giyilir. O yerlerin kıymetini ve yüksekliğini düşünerek, boynu bükük, kalbi kırık olarak; (Bismillah ve alâ Milleti Resûlillah) der ve hicret gecesi gelmiş olan (İsrâ) sûresinin sekseninci âyetini ve namâzda okunan salevât-ı şerîfleri okuyarak ve (Vagfir lî-zünûbî veftah lî ebvâbe rahmetike ve fadlike) diyerek mescide gelir. Bâb-ı selâmdan veyâ bâb-ı Cibrîlden mescide girip, minber yanında iki rek’at (Tehıyyetül-mescid) namâzı kılar. Minberin direği sağ omuzu hizâsına gelmelidir. Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” burada kılardı. İki rek’at da şükür namâzı kılar.
Duâdan sonra, kalkıp edeple Hucre-i se’âdete gelir. Muvâcehe-i se’âdet dıvarına karşı, arkasını kıbleye dönerek, Resûlullahın mübârek yüzüne karşı edeple durur. Resûlullahın kendisini gördüğünü, selâmını, duâlarını işittiğini ve cevap verdiğini, âmîn dediğini düşünür. Emânet olan selâmları söyler. Sonra salevât okuyup, dilediği duâyı yapar. Sonra sağa gelip, (Esselâmü aleyke yâ halîfete Resûlillah...) diye başlayan duâyı okuyarak hazret-i Ebû Bekr’e (radıyallahü anh) selâm verir. Sonra, sağa gidip, hazret-i Ömer’e (radıyallahü anh) de duâyı okuyarak selâm verir. Sonra kendine ve ana babasına ve duâ etmesini istemiş olanlara ve bütün Müslümânlara duâ eder. Sonra yine Resûlullahın mübârek yüzü karşısına gelir. Dilediği duâları da yapar.
Sonra Ebû Lübâbe hazretlerinin kendini bağlayarak tövbe etmiş olduğu direğe gelir. Burada ve Ravza-i mutahharada nâfile, kazâ kılar. Tövbe ve duâ eder. Dilediği zamânlarda (Mescid-i Kubâ) ve (Mescid-i kıbleteyn), Uhud şehîdleri ve Bakî’deki mezârları ve birçok meşhur mübârek yerleri de ziyâret etmelidir.
.
Niyetsiz sevap yoktur
Muhyiddîn Karabâğî hazretleri Osmanlı fıkıh âlimidir. Azerbaycan'ın Karabağ bölgesinde doğdu. Orada ilk tahsilinden sonra İstanbul'a geldi. Burada medrese tahsilinin tamamladıktan sonra İznik'teki Süleyman Paşa Medresesi'ne tayin edildi. 942 (m.1535)’de orada vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:
Cünüp kimse, bir akarsuya veya büyük havuza serinlemek için girse yahut yağmur altında kalıp bütün uzuvları ıslanmış olsa, cünüplükten çıkar, temiz olur. Zira maksat, yıkanmış olmaktır. Maksadın hâsıl olmasında, kasıtlı veya kasıtsız yapılması arasında bir fark yoktur. Yağmur altında kalan veya bir ırmağa düşen kimsenin, bütün vücudu ıslanırsa, abdesti de, guslü de sahih olur. Eğer ağzı ve burnu ıslanmamışsa sadece, ağzına ve burnuna su vermesi kâfi gelir.
Cünüp olduğunu unutarak yıkananın cünüplüğü kalkmış olur. Havuzda, nehirde, denizde, yağmur altında ıslanan, ağzını ve burnunu da yıkasa, abdest almış ve gusletmiş olur. Cünüp, denize dalıp çıkınca, sonra su içerse temiz olur. Yani, su içmesi ağzını yıkamak olur. Ama (Niyet edilmese de, abdest ve gusül sahih oluyormuş) diyerek niyeti terk etmemeli. Abdeste, gusle sevap alabilmek için niyet gerekir. Çünkü fıkıh kitaplarında buyuruluyor ki:
Herhangi bir kimse, gusle niyet etmeden yıkansa, cünüplükten temizlenirse de, guslü için, sevap hâsıl olmaz. Cünüp, gusle niyet etmezse, cünüplükten temizlenmiş olursa da, farz olan gusül sevabına kavuşamaz. Çünkü niyetsiz sevap yoktur. Abdestte ve gusülde niyet, Hanefî'de sünnetse de, diğer üç mezhepte farzdır. Mâlikî veya Şâfiî mezhebini, namazla ilgili bir iş için taklit eden Hanefî’nin de, gusülde ve abdestte niyet etmesi farzdır.
Gusülde, örülmemiş saçların her tarafını da yıkamak farzdır. Saçın uzun olması özür değildir. Sadece kadınların saçları örgülü ise, gusülde örgüyü çözmeleri gerekmez, ama örgülü değilse saçlarının her tarafını yıkamaları farzdır. Erkeğin saçları uzun olsa ve örse de, örgüsünü açması lazımdır. Kadınların saçlarını kazımaları yasak olduğu için, örgüyü çözmeleri affedildi. Erkeklerde ise, bu zaruret yoktur. Bunun için, erkeklerin örgülü saçı açıp yıkamaları lazımdır. Kadınların örgülü saçlarını açmamaları, erkeklerin örgüsünü açmamasına sebep olmuyor. Çünkü birincisinde zaruret ve harac birlikte vardır. Erkek saçında da harac varsa da, zaruret yoktur.
.
Namaz kıyâmet günü nûr ve burhan olur
Kabîsa bin Züeyb hazretleri tabiînin hadis ve fıkıh âlimlerindendir. Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) hayatta iken 8 (m. 629) yılında Medine'de doğdu, fakat Resûlullah'ın vefatında yaşı küçük olduğu için sahâbî sayılmamıştır. Emevi halifesi Abdülmelik bin Mervân'ın davetiyle Şam’a gitti. 86 (m. 705)’de orada vefat etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) anlattı: Bir gün Resûlullaha (sallallahü aleyhi ve sellem); “Ey Allahın Resûlü, senin yanında iken, ihlâsımız artıyor, dünyâdan el etek çekerek âhırete yöneliyoruz” dedim. Bana; “Eğer benim yanımdan ayrıldıktan sonra da, yanımdayken olduğunuz gibi olsanız, o zaman melekler sizi ziyâret eder ve yolda sizinle müsâfeha ederler. Siz günah işlemezseniz, Allah, yaptıkları günahlar gökteki bulutlara kadar yükselen ve kendisinden af dileyen bir kavim yaratır. Onların işledikleri günahları affeder” buyurdu.
Zeyd bin Hâlid Cühenî (radıyallahü anh) haber veriyor. Resûlullah buyurdu ki: “Bir Müslüman, doğru olarak ve huşû ile iki rekat namaz kılınca, geçmiş günahları af olur.”
Abdullah bin Amr İbni Âs (radıyallahü anhüma) haber veriyor. Resûlullah buyurdu ki: “Bir kimse, namazı eda ederse, bu namaz kıyâmet günü nûr ve burhan olur ve Cehennemden kurtulmasına sebep olur. Namazı muhafaza etmezse, nûr ve burhan olmaz ve necât bulmaz. Karun, Firavun, Hâmân ve Übey bin Halef ile birlikte bulunur.”
Ömer bin Ebû Seleme (radıyallahü anh) rivâyet etti: Bir gün Resûlullahın beraberinde yemek yemekle şereflenmiştim. Ben, tabağın orasından burasından yemeye başladım. Bunun üzerine Resûlullah; “Önünden ye!” buyurdular.
Ebû Hüreyre “radıyallahü anh” diyor ki: (Bir gazâda, kâfirlerin yok olması için duâ buyurmasını söyledik. (Ben, lanet etmek için, insanların azâb çekmesi için gönderilmedim. Ben, herkese iyilik etmek için, insanların huzûra kavuşması için gönderildim) buyurdu."
Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte Resûlullah efendimiz; “Allahü teâlânın doksandokuz ismi vardır. Bu isimleri her kim (tamamen) sayarsa, Cennete girer” buyurdu.
Hazreti Ali (radıyallahü anh) şöyle anlattı: “Resûl-i ekrem bana, bir sıkıntı ve güç bir durumla karşılaşınca, (La ilahe illallah el-Halîm el-Kerîm Sûbhânallahi ve tebârekallâhü Rabb-ül-arşilazîm vel-hamdü lillâhi Rabbilâlemîn) dememi emretti.”
.
İslâmın beşinci şartı hacdır
İsmail Şehîd hazretleri Hindistan'da yaşamış olan âlim ve velîlerdedir. Asıl adı Şâh Muhammed İsmâîl Dehlevî olup 1193'te (m. 1779) Muzaffernagar bölgesinin Phulat beldesinde doğdu. Şah Veliyyullah-ı Dehlevî'nin torunudur. Hindistan’ı işgal eden İngilizlere karşı savaşırken 1246 (m.1831)’de Peşâver'de şehid oldu. Buyurdu ki:
Dedem Şah Veliyyullah-ı Dehlevî şöyle anlatmıştı: İslâmın beşinci şartı hacdır. Yani, ömründe bir kerre, Kâbe-i muazzamaya gitmek farzdır. İkinci ve daha sonra yapılan haclar, nâfile olur. Hac, lügatta, kasdetmek, yapmak, istemek demektir. İslâmiyyette, belli bir yeri, belli bir zamanda, belli şeyleri yaparak ziyaret etmek demektir. Bu belli şeylere (menâsik) denir. Menâsikten herbirine (nüsük) denir. Nüsük, ibâdet demektir. Hac ve umreye de nüsük denir. Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem”, hicretin onuncu yılında, Kusvâ adındaki devesine binerek hacca gitti...
Haccın hakîkati, Müslümanlardan büyük bir topluluğun bir araya gelmesidir. Onlar öyle bir vakitte bir araya gelirler ki, o vakitte peygamberler, sıddîklar, şehîdler ve sâlihler gibi, Allahü teâlânın nimetine kavuşmuş olanların hâllerini hatırlarlar. Onların toplandıkları bu yerler, Allahü teâlânın kudret ve azametinin, alâmet ve delîllerinin bulunduğu yerlerdir. Bütün din büyükleri buralara gelmişler, Allahü teâlâdan rahmetini istemişler, günahlarının bağışlanması için yalvarıp yakarmışlardır. Bütün himmet ve gayretler bu minval (şekil) üzere olunca, Allahü teâlânın rahmet ve mağfireti oraya iner. Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuşlardır:
“Şeytan Arefe gününde olduğu kadar, başka hiçbir günde daha küçük, daha hakîr ve daha kızgın görülmemiştir.”
Kâbe-i muazzamada, Allahü teâlânın kudret ve büyüklüğünü gösteren alâmet ve delîller vardır. Onu, Allahü teâlânın emri ile İbrâhim aleyhisselâm bina etti. Kâbe-i muazzamada çok yüksek hâllere şâhid olunmuştur. Müslümanlar, Kâbe-i muazzamaya çok kıymet vermişler ve hürmet etmişler, orada Allahü teâlâyı zikretmek suretiyle orayı mamur etmişlerdir. Hac ibâdetinin yapıldığı mukaddes yerler görülünce Allahü teâlâ hatırlanır. Hac zamanı, Müslümanlar birbirlerinden istifâde eder. Aynı zamanda hac meşakkatli bir yolculuk olduğu için, büyük bir gayreti icap ettirir. Nasıl yeni îmânla şereflenen bir kimsenin daha önceki günahları siliniyorsa, ihlâsla yapılan ve kabul olan hac da günahlar için keffârettir.
.
Özür, yalnız abdesti bozan şeylerdir
Ahmed bin İshâk el-Enbârî hazretleri Hanefî kadılarındandır. 231 (m. 845)’de Irak’ta Enbâr'da doğdu. Zamanın büyük âlimlerinden fıkıh tahsil ettikten sonra çeşitli şehirlerde kadılık, sonra da Baş Kadılık vazifesi yaptı. 318'de (m. 930) Bağdat'ta vefat etti. Buyurdu ki:
Edası farz olan herhangi bir namaz vakti içinde, namaz vaktinin başından sonuna kadar, abdest alıp, yalnız farzı kılacak kadar bir zaman, abdestli kalamayan kimse, özrü gördüğü andan itibaren, özür sâhibi olur. Meselâ, istihâda kanı, idrar ve başka akıntılar, iç sürmesi, yel kaçması, yaradan kan, irin ve memeden, göbekten, burundan, gözden, kulaktan kan veya ağrı ile herhangi bir sıvı, irin akması gibi, abdesti bozan şeylerden biri, hep mevcut olur, yani bir namaz vaktinin başından sonuna kadar, bir abdest alıp, farzı kılacak kadar, durdurulamazsa, o kimse, özür sâhibi olur.
Bir namaz vakti girdikten, farzı kılacak kadar zaman sonra özür başlasa, vaktin sonu yaklaşıncaya kadar bekler, hiç durmadı ise, vaktin sonunda abdest alıp, o vaktin namazını kılar. Namaz vakti çıktıktan sonra, sonraki namaz vakti içinde durursa, önceki namazını iade eder. İkinci namaz vaktinin başından sonuna kadar hiç kesilmezse, özür sâhibi olduğu anlaşılır ve kılmış olduğu önceki vaktin namazını iade etmez.
Özür sâhibinin özrü, sonraki her namaz vaktinde, bir kere, biraz akınca, özrü devam ediyor sayılır. Bir farz namazın vaktinde hiç gelmezse, yani namaz vakti başından sonuna kadar özürsüz geçerse, o kimse özür sâhibi olmaktan kurtulur.
Abdest alırken veya namaz kılarken, özrü kesilip, sonraki ikinci vaktin sonuna kadar hiç gelmezse, özürlü iken aldığı abdesti ve namazı iade eder. Namaz bittikten veya teşehhüd miktârı oturduktan sonra kesilirse, namazını iade etmez. Teyemmüm ederek namaz kıldıktan sonra, suyu gören kimse de, namazını iade etmez.
Bir ilâçla veya bağlamakla veya namazı oturarak ima ile kılmakla, özrü durdurmak vaciptir. Bir dirhem miktarı kan ve saire, yıkanınca, namaz kılıncaya kadar, tekrar bulaşmayacağı zan olunursa, yıkamak vâcibdir. Özür, yalnız abdesti bozan şeylerdir. Abdest veya gusül abdesti alamayan hasta, özürlü olmaz. Yerine göre, mesh ederek veya teyemmüm ederek, namazlarını sağlam kimse gibi kılar.
.
Talebenin riâyet etmesi gerekenler
İlmüddîn Ali Sehâvî hazretleri tefsir, hadîs ve fıkıh âlimlerindendir. 558 (m. 1163) senesinde Sehâ’da doğdu. 643 (m. 1245)’de Şam’da vefât etti. İlim tahsilini tamamladıktan sonra Şam'a gitti. Orada kırk seneden fazla ders verdi. Buyurdu ki:
Talebenin riâyet etmesi gereken âdâb: İlki; nefsi, kötü ahlâk ve huylardan temizlemektir. Çünkü ilim öğrenmek, kalbi imâr etmekle olur. Âzâların vazîfesi olan namaz, nasıl necâsetten temiz olmadan olmuyorsa, bâtınî ibâdet ve kalbin ilim ile tamiri de ancak kalbi her türlü kötü sıfat ve vasıflardan, fenâ huylardan temizledikten sonra olur. Bu temizlik, hem zâhirî hem de bâtınî temizliği içine almaktadır. Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîmde meâlen; “Müşrikler pistir” buyurdu (Tevbe-28). Demek ki, pislik ve temizlik, yalnız dışa bağlı değil, kalb ile de alâkalıdır. Çünkü müşrikler, yeni hamamdan çıkmış ve temiz elbise giymiş olması bakımından temiz olabilir. Fakat onların cevherleri, yani kalpleri şirk pisliği ile kirlenmiştir. Necâset, nefret edilen ve kendisinden uzaklaşılan bir şey olduğuna göre, şirk pisliklerinden kaçmak daha mühimdir. Çünkü bâtın pisliği, âhirette insanı helâke götürür.
İkincisi: Dünyâ meşgûliyetlerinden alâkayı kesmektir. Çünkü dünyâ meşgûliyetleri, insanı ilimden alıkoyar. İnsan, bir anda iki şeyle meşgul olamaz. Çünkü Allahü teâlâ, onda iki kalp yaratmamıştır. Düşünce dağılınca, hakîkatleri idrâk etmek zorlaşır.
Üçüncüsü: Hocaya karşı kibirli olmamak ve ona ukelâlık etmemektir. Bilhassa hastanın tabibe teslim olduğu gibi, hocaya teslim olmak lâzımdır. Sonra talebe hocasının yanında sükût ve teslimiyet üzere olmalıdır. Kısacası kendi görüşüne itibâr etmeyip, hocasının görüşüne bağlı kalmalıdır. Eğer bilinmeyen, anlaşılmayan bir şey sorulacaksa, hocanın izni ile sormalıdır. Fakat anlayamayacağı, kavrayamayacağı şeyleri sormamalıdır. Çünkü hoca, talebesinin durumunu ve anlatılacak şeyin zamanını daha iyi bilir.
Dördüncüsü: Daha ilmin başında, ister dünyevî ister uhrevî olsun, âlimlerin ihtilâflarına kulak asmamalıdır. Çünkü bu, zihni zorlar. Doğru düşünceden uzaklaştırır. Meseleleri idrâk edemez. Bunun için ilk iş, hocasının kabul ettiği doğru yolu iyice anlamak ve ondan sonra, diğer mezheb ve şüpheli şeyleri araştırmaktır. Eğer hocası Ehl-i sünnet bir mezhebe bağlı olmayıp, gelişigüzel her mezhebden ve aralarındaki ayrılıklardan bahsederse, ondan vazgeçsin. Çünkü onun sapıtması, doğru yolu göstermesinden çok olur!..
.
Resûlullahın kabr-i şerîfini ziyaret hakkında
Hayatî Ahmed Efendi Osmanlı fıkıh âlimidir. 1166 (m. 1753)’de Elbistan'da doğdu. Elbistan Müftüsü Seyyid Ahmed Efendi'nin oğludur. Tahsilini tamamladıktan sonra Elbistan'da on yıl kadar müftülük yaptı. İstanbul'a giderek Ayasofya Medresesi'nde müderris oldu. 1229 (m. 1814)’de İstanbul'da vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:
Resûlullahın (sallallahü aleyhi ve sellem) kabr-i şerîflerini ziyâretin müstehab olduğuna ve Müslümanların bu husustaki icmâına dâir âlimler buyurdular ki:
Kâdı Iyâd buyurdu ki: Resûlullahın kabr-i şerîfini ziyâret sünnettir. Müslümanlar bu hususta icmâ etti. Aynı zamanda bu, teşvik edilen faziletli bir iştir.”
Kâdı Ebü’t-Tayyib buyurdu ki: “Hac ve umreden sonra, Resûlullahı ziyâret etmek müstehabdır.”
Tecrid kitabında, Mahâmilî; “Hacının, Mekke-i mükerremede hac ile alâkalı vazîfeleri bitirdikten sonra, Resûlullah efendimizin kabr-i şerîflerini ziyâret etmesi müstehabdır” demektedir.
Ebû Abdullah Hüseyn bin Hasen Halimi, “Minhâc” adlı eserinde, îmânın şubelerini anlatırken, Resûlullah efendimizi tazim husûsunda şöyle demektedir: “Resûlullaha tazim, onu görüp yüksek sohbetlerinde bulunan Eshâb-ı kirâma nasip olan büyük bir nimettir. Bugün ise, Resûlullahın kabrini ziyâret, Ona tazimi ifâde eden hususlardandır.”
İmâm-ı Mâverdî, “Hâvi” adlı eserinde; “Resûlullahın kabr-i şerîflerini ziyârete gelince, emredilmiş bir husus olup, mendûbdur” demektedir. Ahkâm-ı Sultaniyye’sinde ise; “Hac işlerini yürütmekle görevli kimseler, hacılar hac farizasını yaptıktan sonra, memleketlerine dönecekleri zaman, onları Medîne-i münevvere yolundan götürürler. Böylece hac ile beraber, Resûlullahın kabr-i şerîflerini ziyâret ve O’na hürmet ve itaat hususu da yerine getirilmiş olur. Resûlullahın kabr-i şerîfini ziyâret, haccın farzlarından olmamakla beraber, dînen mendûb ve hacının müstehab ibâdetlerindendir” demektedir. Mühezzeb sahibi ise; “Resûlullahın kabr-i şerîflerini ziyâret etmek müstehabdır” demektedir.
Kâdı Hüseyn buyurdu ki: “Hac bitirildikten sonra, sünnet olan şeyler şunlardır: Hacının mültezemde durup duâ etmesi, zemzem suyundan içmesi, Medîne-i münevvereye gidip Resûlullahın kabr-i şerîflerini ziyâret etmesi.”
Rüyânî buyurdu ki: “Hac vazîfesi bitirildikten sonra, Resûlullahın kabr-i şerîfini ziyâret müstehabdır.”
Eshâb-ı kirâmın bu husustaki icmâı bilindiği için, onların bu mevzûdaki sözlerini bildirmeye ihtiyâç yoktur.
.
Gayrimüslim vatandaşın alışverişi hakkında
İbnü'l-Haddâd El-Mağribî hazretleri Maliki fıkıh ve kelâm âlîmidir. 209 (824)’te Tunus’ta Kayrevan'da doğdu ve burada büyüdü. 302'de (m. 915) aynı yerde vefat etti. Derslerinde şunları anlattı:
Köpeği ve diğer işe yarayan hayvanları, kuşları satmak câizdir. Zimmînin, yani gayrimüslim vatandaşın alışverişi, Müslümanlarınki gibidir. Yalnız onların şarap ve domuzu da alıp satması câizdir.
Müşteri, parayı vermeden ve malı almadan kaybolsa, o mal, başkasına satılır.
Bir kimse sattığı malın bedeli olarak bilmeyerek sahte para aldı ise, yanında ise, geri verip iyisini alır. Sahte parayı kullandı ise, iyisini isteyemez.
Bir bahçede kuş yavrulasa veya yumurtlasa veya sâhipsiz hayvan girse, bunlar alanın olup, bahçe sâhibinin olmaz. Bahçe sâhibi görüp, kapıyı kaparsa onun olur.
Bir yerde şeker veya para atılsa, kimin üstüne düşerse onun olur. Bir bahçeye arılar gelip bal yapsa veya ağaç çıksa veya sular kum getirip yığsa, bağçe sahibinin olur.
Hoca, talebesinden [imam veya müezzin, cemâatinden] hasır [veya bunlara vazîfelerinde lâzım olan başka bir şey] satın almak için para toplasa, toplanan paranın bir kısmı ile o şeyleri satın alsa, artan parayı kendisi kullanması câiz olur. Çünkü, topladığı paralar kendisine temlîk edilmiştir.
(Lukata) yerde bulunup, sâhibi belli olmayan maldır. Sâhibine vereceğinden emîn olanın, korumak için alması sünnettir. Yerde helâk olacak ise, alması farz olur. (Arayan olursa bana gönderin!) diyerek iki kimseyi şâhid yapar ve kalabalık bir yerde tarîf ederek sâhibini arar. Sâhibi çıkıncaya veya durmakla bozuluncaya kadar saklarken helâk olursa ödemez. Sâhibi çıkmayacağını veya bozulacağını anlarsa, artık aramaz. Beyt-ül-mâla verir. Beyt-ül-mâl yoksa, zengin ise, fakîr olan anasına, babasına, evlâdına ve zevcesine sadaka verir. Bunlar, kendisine hediye ederlerse, kendi de kullanabilir. Şâfi’îde, bunlara vermeden de kullanabilir. Fakîr ise, kendi kullanabilir. Sâhibi sonra çıkarsa, yâ kabul eder. Yahut, bulana veya fakîre tazmîn etdirir. Kabul eden veya tazmîn eden sevap kazanır. Para, şeker serpilince, kapan, yerden ve başkasının üstünden alan, buna mâlik olur. Umumi bir yerden çıkan, nalın veya kundurasının alınmış olduğunu görse, yerine bırakılanı kullanması câiz olmaz. Bunu götürüp sadaka verir, fakîr de, buna hediyye ederse, câiz olur.
Ağaçtan sokağa düşmüş meyveleri, köyde de, şehirde de, sâhibinin yasakladığı malum olmadıkça, herkesin alıp yemesi câizdir.
.
İman, ahlâk ile ölçülmektedir!
İbn-i Rezîn El-İsfahânî hazretleri kıraat ve nahiv âlimidir. Aslen İran’da İsfahanlı olup Rey'de doğdu. Meşhur yedi kıraat imamından Hamza bin Habîb'in önde gelen talebesi Süleym bin İsâ'dan kıraat dersleri aldı ve çok talebe yetiştirdi. 253'te (m. 867) vefat etti. El-Câmi' fi'l-kirâ'ât isimli eserinde şöyle buyuruyor:
Peygamberimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: (İyi huyları tamamlamak, iyi ahlâkı dünyaya yaymak için gönderildim.) Bir hadis-i şerifte, (İmanı yüksek olanınız, ahlâkı güzel olanınızdır) buyuruldu. İman bile, ahlâk ile ölçülmektedir.
Allahü teâlânın, kullarının nasıl olmasını istediği Kur'an-ı kerimde ne güzel açıklanmaktadır: Furkan sûresinin 63-69. âyet-i kerimelerinde meâlen, (Rahmânın [yani kullarına acıması çok olan Allahü teâlânın fazîletli] kulları, yeryüzünde gönül alçaklığı ve vakâr ile yürürler. Câhiller kendilerine sataştığı zaman onlara, (sağlık, esenlik size) gibi güzel sözler söyleyerek doğruluk ve tatlılıkla günahtan sakınırlar. Onlar, Rableri için, secde ve kıyâm ederek [yani namaz kılarak] gecelerler. [Ona hamd ederler. ] Onlar (Rabbimiz Cehennem azâbını bizden uzaklaştır. Doğrusu Onun azâbı devamlı ve acıdır, orası şüphesiz ne kötü bir yer ve ne kötü bir duraktır) derler. Onlar sarf ettikleri zaman, ne isrâf, ne de cimrilik ederler, ikisi ortası bir yol tutarlar ve kimsenin hakkını kesmezler. Onlar Allaha ortak koşmazlar. Allahın haram ettiği cana kıyıp, kimseyi öldürmezler. [Ancak suçluları cezâlandırırlar. ] Zinâ etmezler.) Ve 72-74. âyetlerinde, ([Allahü teâlânın sevdiği, fazîletli kullar], Yalan yere şehâdet etmezler. Faydasız ve zararlı işlerden kaçınırlar. Böyle faydasız veya güçle yapılan bir işe tesâdüfen karışacak olurlarsa, yüz çevirip vakârla uzaklaşırlar. Kendilerine Allahın âyetleri hâtırlatıldığı zaman, körler ve sağırlar gibi görmemezlik, dinlememezlik etmezler. Onlar, (Yâ Rabbî, bize zevcelerimizden ve çocuklarımızdan gözümüzü aydınlatacak sâlih kişiler ihsân et! Bizi, Allaha karşı gelmekten sakınanlara önder yap! diye yalvarırlar) buyurulmuştur.
Bundan başka, Sâf sûresinin ikinci ve üçüncü âyetlerinde meâlen, (Ey îman edenler! Yapmadığınız bir şeyi niçin söylersiniz? Yapamadığınız şeyi yaptık demeniz, Allah katında büyük öfkeye sebep olur) buyurulmuştur ki, bu da, bir insanın yapamayacağı bir şeyi vadetmesinin, onu Allah katında kötü kişi yapacağını göstermektedir.
.
Kur’ân-ı kerîmi Mushafa bakarak okumalıdır
Hisâlî Abdurrahman Çelebi Osmanlı fıkıh âlimidir. İstanbul’da doğdu. Tahsilini tamamladıktan sonra İstanbul Mihrimah Sultan Medresesinde müderris, Kayseri’de kadı olarak görev yaptı. 1087'de (m. 1676) Bursa'da vefat etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Kur’ân-ı kerîmi, Mushaf-ı şerîfe bakarak okumalıdır. Çünkü Selef-i sâlihîn, Mushaf-ı şerîfe bakarak okumayı müstehab gördüler. Süfyân-ı Sevrî hazretleri buyurdu ki: “İbâdetlerin en faziletlisi mushafa bakmaktır.”
Bir gün Hazreti Osman’ın (radıyallahü anh) huzûruna girildiğinde, onu, mushafa bakarak Kur’ân-ı kerîm okurken gördüler. Kur’ân-ı kerîm okuması bittikten sonra buyurdu ki: “Hiçbir günümün, Kur’ân-ı kerîme bakmadan geçmesini asla istemem. Kur’ân-ı kerîmi Mushaftan ve ezberden okumanın ayrı ayrı faydaları vardır. Yüzünden okumak, fazla ve eksik veya önce ve sonra okumak gibi herhangi bir yanlışlığa düşmeme hususunda daha sağlam bir yoldur. Ezberden okumak ise, ezberi kuvvetlendirir. Fakat birinci yol, tefekküre daha müsaittir. Evlâ olan, ikisinin arasını cem edip, bazen Mushaftan, bazen da ezberden okumaktır.”
Şöyle de denilmiştir “Mushaftan okumak daha faziletlidir. Çünkü bunda, Kur’ân-ı kerîmin ve Mushafın hakkını eda etmek vardır. Mushaftan bakarak okumakta, hem dil, hem de göz kırâata iştirâk etmiş olur. Fakat ezbere okunduğunda, kırâate sâdece dil iştirâk etmiş olur.”
Kur’ân-ı kerîmi ramazân-ı şerîfte çok okumalıdır. Zira ramazan ayı, Kur’ân-ı kerîm ayıdır. Allahü teâlâ, Bekâra sûresinin yüzseksenbeşinci âyet-i kerîmesinde meâlen; “O sayılı günler ramazan ayıdır ki, Kur’ân o ay içinde indirilmiştir. O Kur’ân, insanları hakka ulaştırır, helâl ile haramda ve dînî hükümlerde hakkı bâtıldan ayırır. Sizden her kim ramazan ayında hazır bulunursa, onu (orucunu) tutsun, kim de hasta olur, yahut seferde bulunursa, oruç tutmadığı günler sayısınca sıhhat ve ikâmet hâlinde orucunu kaza etsin. Allah size kolaylık diler, size güçlük dilemez. Hem buyuruyor ki: Kaza borcunuzu tamamlayasınız da, size hidâyet ettiği şekilde Allahı tekbir ile yüceltesiniz, gerek ki şükredersiniz” buyuruyor.
Yine Kadir sûresinin birinci âyet-i kerîmesinde meâlen; “Şüphesiz onu (Kur’ân-ı kerîmi), kadir gecesinde (Levh-i mahfûzdan aşağı semâya) biz indirdik” buyuruluyor. Ramazân-ı şerîfte oruçlu kimse, mâlâya’nî (lüzumsuz) şeylerden kendisini alıkoymakla vazîfelidir. Öyleyse oruçlu kimsenin, Allahü teâlâya O’nun kelâmıyla yaklaşması gerekir.
.
Dünyâya düşkün olan muradına kavuşamaz
Muhammed Bin Dâvûd Nişâbûrî hazretleri İran’da Nişâbûr’da yetişen hadîs âlimlerinden ve evliyânın büyüklerindendir. 342 (m. 935)’de vefât etti. Sûfîlerin ve zâhidlerin hâllerini bildiren bir eseri vardır. Bu eserinde şöyle anlatır:
Hasan-ı Basrî’nin Ömer bin Abdülazîz’e yazdığı bir mektûp şöyledir:
“Şüphesiz ki dünyâ, geçip gidilecek bir konaktır. Ebedî kalacak yer değildir. Dünyâda zenginlik ona, dalmamaktır. Üzerinde yaşayanlar her an birer birer ölmektedir. Onu üstün tutan zillete, toplayan fakîrliğe düşer. Dünyâ zehir gibidir. Onu bilmeyen yer, o da onu helak eder (öldürür). Dünyâda, yaralı olup da yarasını tedâvi ile uğraşan kimse gibi ol. Yaralı kimse yarasının azmasından korkarak perhiz yapar, daha şiddetli acıya düşmemek için çekdiği acıya sabreder. Tuzakları süsler altında gizlenmiş olan şu gaflet dünyâsından sakın. Ona dalma! Bitmeyen arzularla gönüller çeken sözlerle süslenmiş, nicelerini aldatıp, kendine meftun etmiştir. Süslenmiş gelin gibidir. Gözler ona bakmakta, kalpler ona hayran, nefisler ona âşık, o ise âşıklarını helak ediyor...
Yaşayanlar ölenlerden, sonrakiler öncekilerden ibret almıyor. Ârif olanlar bile bu hususta dalgındır. Ona düşkün olan, ondan dünyalık elde eder. Fakat aşırı giden aldanır, âhirete gideceğini, dönüşünü unutur. Kalbi dünyâya dalar ve ayağı kayar. Sonra da büyük bir pişmanlığa ve derin bir hasrete düşer.. Dünyâya düşkün olan, muradına kavuşamaz. Bir gün olsun rahat nefes alamaz. Her gün, ayrı bir düşünce, keder getirir. Derken dünyâya o kadar dalar ki, ömür biter de ecel bir gün onu yakalayıverir. Sonunda, azıksız âhiret yolculuğuna çıkmak zorunda kalır. İşte böyle bir duruma düşmekten sakın...
Ey müminlerin emîri! Dünyâdan kendini muhafaza edebildiğin müddetçe, sevinçli ol. Yoksa, ne kadar üzülsen yeridir. Dünyâ kimi sevindirirse, sonunda mutlaka beğenilmeyen bir şey vardır. Dünyâda sevinen aldanmıştır. Bugün faydalı görünen dünyâ yarın zarar verir. Dünyâda, ümit, belâ beraberdir. Dünyâda kalmanın sonu yok olmaya gider. Onun sevinci hüzün ile karışıktır. Dünyâda ne geleceği belli olmaz ki, beklenip tedbir alınsın. Dünyâdaki arzular, yalancıdır. Emelleri boştur. Onun iyiliği kederdir. Eğer iyi düşünürse, Âdemoğlu, onda her an tehlike ile karşı karşıyadır, insan, rahatlık hâlinde de, musîbet zamanında da, tehlikeli durumlara düşmemeye gayret göstermelidir.”
.
Üstünlük, ancak takvâ iledir
Ebû Mûsâ el-Medînî hazretleri Şafiî hadîs âlimlerindendir. Hadîs-i şerîfleri ezberlemekte ve bilmekte, asrının en büyük âlimi olup, “Şeyhülislâm” lakabı ile tanınırdı. 501 (m. 1108)’de İran’da İsfehan’da doğdu. 581 (m. 1185)’de aynı yerde vefât etti. Buyurdu ki:
Ebû Ümâme’nin rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Sağda bulunan melek, sol tarafta bulunan meleğin amiridir. Kul bir iyilik yaptığı zaman, sağ taraftaki melek sol taraftakine: O iyiliği bu kul için yaz, diye emir verir. O kul kötülük yaptığı zaman, sağ taraftaki melek sol taraftakine: O kötülüğü onun için hemen yazma, yedi saat bekle. Belki yaptığı kötülük için istiğfar eder (Allahü teâlâdan affını ister) der.”
İbn-i Ömer’in rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte; “Dünyâda garip bir kimse veya bir yolcu gibi ol” buyuruldu.
Abdullah İbni Abbâs bildiriyor ki: Resûlullah, namazda rükû’a eğildiği zaman mübârek sırtları dümdüz olurdu.
Câbir (radıyallahü anh) şöyle bildirdi:
Resûlullah efendimiz, Veda Haccı’nda iken teşrik günlerinde bize şöyle buyurdu: “Ey insanlar! Dikkat ediniz! Şüphesiz Rabbiniz birdir. Dikkat ediniz! Rabbiniz birdir. Bir Acem'in Arab'a, bir siyahın kırmızıya, bir kırmızının siyaha üstünlüğü yoktur. Üstünlük, ancak takvâ iledir, yani Allahtan korkup haramlardan sakınmak iledir. Sizin, Allah katında en üstününüz, takvâsı en çok olanınızdır. Dikkat ediniz, size tebliği mi yaptım mı?”
İbn-i Mes’ûd (radıyallahü anh) rivâyet etti:
Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Benim sözümü işitip muhafaza ettikten sonra, işittiği gibi başkalarına nakleden kimsenin, Allahü teâlâ yüzünü ağartsın. Kendisine bildirilen nice kimseler vardır ki, dinleyenlerden daha iyi anlayıp öğrenmiş olurlar.”
İmâm-ı Şafiî buyurdu ki: “Rızâya kavuşan ile affedilen bir değildir. Zîrâ affedilen bir kusurdan affedilmiştir. Rızâya kavuşan ise, bir faziletten rızâya kavuşmuştur.”
İbrâhim bin Edhem şöyle anlatır: “Âbidlerden biri hastalanmıştı. Bazı dostlarla onu ziyârete gittik. Âbid üzüntülü ve kederli idi. 'Allahü teâlâ sana merhamet etsin, niye üzülüyorsun' diye sorduğumda, 'Bu dünyâdan ayrılıp, kaybettiğim fırsatlardan dolayı âhırette gam, keder, üzüntü çekeceğime üzülüyorum. Üzüntüm, bu dünyâda gafletle uyuduğum gecelerime, oruç tutmadığım günlerime ve Allahü teâlânın zikrinden gâfil olduğum saatleredir' dedi.”
.
Rabbinize yalvararak ve gizlice duâ edin
Ebû Nasr Kâşânî hazretleri hadîs ve Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 454 (m. 1062)’de Türkistan’da Merv’in Kâşan köyünde doğdu. 529 (m. 1135)’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Âyet-i kerîmede meâlen buyuruldu ki: “Rabbinize yalvararak ve gizlice duâ edin. Muhakkak ki Allah, bağırıp çağırarak haddi aşanları sevmez” (A’râf-55).
Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) hadîs-i şerîflerde buyurdular ki:
“Duâ ibâdettir.”
“Allahü teâlâya duâdan daha sevgili birşey yoktur.” Duâ, Mabûd’un zikrini, O’na senayı (övmeyi), kulun O’na yöneldiğinde günahını (ve aczini) itirâfını ihtivâ etmelidir. Böylece, talep edilen ve vadedilen elde edilmiş olur. Duânın şartlarından bazıları şunlardır:
Kalbin huzur ve sükûn içinde olması, ellerin kaldırılması, avuç içlerinin semâya döndürülmesi, din ve dünyâ salâhı için duâ edilmesi, günah ve sıla-i rahmi terk ettirici şeylerle duâ edilmemesi...
Bir hadîs-i kudsîde buyuruldu ki: “Allahü teâlâ buyuruyor ki: Sabır senden (kulumdan), sevap vermek benden, duâ senden, duâyı kabul etmek bendendir.”
Buhârî’nin Hazreti Ömer’den rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Peygamber efendimiz “Ameller(in kıymeti), ancak niyetlere göredir. Herkesin niyet ettiği ne ise, eline geçecek olan ancak odur. Artık, nail olacağı bir dünyâ veya nikâh edeceği bir kadından dolayı hicret etmiş kimse varsa, hicreti (Allahın ve Resûlünün rızâsı için değil) hicret etmiş olduğu şey içindir” buyurdu. İmâm-ı Şafiî hazretleri buyurdu ki: “Bu hadîs-i şerîf, ilmin üçte biridir.”
Ebû Dâvûd Sicistânî ise ilim, şu dört hadîs-i şerîf üzerinedir: “Helâl bellidir. Haram bellidir.” “Ameller niyete göredir.” “Sizi neden nehyetmişsem, ondan sakınınız. Neyi emretmişsem, onu gücünüzün yettiği kadar yapınız.” “İslâmda zarar vermek ve zarara zarar ile mukâbelede bulunmak yoktur.”
Bu hadîs-i şerîfin râvîsi, Eshâb-ı kirâmın en üstünlerinden ve hak ile bâtılı ayırıcı (Fârûk) olan Hazreti Ömer’in annesi, Hantebe binti Hişâm bin Mugîre’dir. Hazreti Ömer’in babası, Hattâb bin Tufeyl bin Abdüluzzâ’dır. Peygamber efendimiz, Hazreti Ömer’i Cennetle müjdelemiş ve buyurmuştur ki: “Allahü teâlâ doğruyu, Ömer’in dili ve kalbi üzerine koymuştur.” Onun rızâsı izzet, kızması adâlet idi. Şeytan ondan kaçardı. Allahü teâlâ, onunla İslâmiyeti kuvvetlendirdi. Semâdaki melekler, onun Müslüman olduğunu birbirlerine müjdelediler.
.
İmansız gitmenin sebepleri
Muhammed bin Kutbüddîn İznîkî hazretleri Osmanlı âlimlerdendir. Kutbüddîn-i İznîkî’nin oğludur. Molla Fenârî’den, din ilimlerini ve zamanının fen bilgilerini okudu. 885 (m. 1480)’de Edirne’de vefât etti. “Miftâh-ül-cenne” kitabı meşhurdur. Seyyid Abdülhakîm Arvâsî hazretleri: “(Miftâh-ül-cenne) ilmihâlinin yazarı sâlih bir zât imiş. Okuyanlara faydalı olur” buyurdu. “Miftâh-ül-cenne” adındaki kitabında buyuruyor ki:
Ve dahî imansız gitmenin sebepleri, kırk kadar olup, şunlardır:
1. Bid’at sahibi olmak. Yani itikâdı bozuk olmak. 2. Zaîf (Şüpheli olan) îmân. 3. Dokuz azâsını doğru yoldan çıkarmak. 4. Büyük günah işlemeye devam etmek. 5. Nimet-i İslama şükrünü kesmek. 6. Âhirete imansız gitmekten korkmamak. 7. Haksız yere zulmetmek. 8. Sünnet üzere okunan ezân-ı Muhammedîyi dinlememek. 9. Anaya babaya âsî olmak. 10. Doğru olsa bile, çok yemîn etmek. 11. Namazda, beş yerde, tadîl-i erkânı terk etmek. 12. Namazı ehemmiyetsiz sanıp, öğrenmesine ve çoluk-çocuğuna öğretmeye önem vermemek ve namaz kılanlara mâni olmak. 13. Hamr (şarap) ve fazlası sarhoş eden her içkiyi az da olsa, içmek. 14. Müminlere eziyet etmek. 15. Yalan yere evliyâlık ve din bilgisi satmak. 16. Günâhını unutmak, küçük görmek. 17. Kibirli olmak, yani kendisini beğenmek. 18. Ucub, yani ilim ve amelim çoktur demek. 19. Münâfıklık, iki yüzlülük. 20. Hased etmek, din kardeşini çekememek. 21. Hükûmetin ve üstadının İslâmiyete muhalif olmayan sözünü yapmamak. 22. Bir kimseyi tecrübe etmeden, iyi demek. 23. Yalanda ısrar etmek. 24. Ulemâdan kaçmak. 25. Bıyıklarını fazla uzatmak. 26. Erkekler ipek giymek. 27. Gıybet etmekte ısrar etmek. 28. Kâfir de olsa, komşusuna eziyet etmek. 29. Dünyâ işleri için, çok gazâba gelmek, sinirlenmek. 30. Ribâ, faiz almak ve vermek. 31. Övünmek için elbisesinin kollarını ve eteklerini fazla uzatmak. 32. Sihirbazlık, büyü yapmak. 33. Allahü teâlânın sevdiği kimseyi sevmemek ve İslâmiyeti bozmak için uğraşanları sevmek. 34. Müslüman ve sâlih olan mahrem akrabayı ziyâreti terk etmek. 35. Mümin kardeşine üç günden fazla kin tutmak. 36. Zinâya devam etmek. 37. Livâtada bulunup tövbe etmemek. 38. Ezanı, fıkıh kitaplarının bildirdikleri vakitlerde ve sünnete uygun okumamak ve sünnete uygun okunan ezanı işitince, saygı göstermemek. 39. Münkeri (haram) işleyeni görüp de, gücü yettiği hâlde, tatlı dil ile nehyetmemek. 40. Karısının, kızının ve nasihat vermek hakkına sâhib olduğu kadınların giyimine dikkat etmemek, açık-saçık gezmelerine ve kötülerle görüşmesine râzı olmak.
.
Fransız kültürüyle yetişen Paşa
Muhammed Hânî hazretleri evliyânın büyüklerinden olup Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî’nin önde gelen talebelerindendir. 1213 (m. 1798)’de, Hama ve Haleb arasında bulunan Hân-ı Şeyhûn’da doğdu. 1279 (m. 1862)’de Şam’da vefât etti. Hocası Mevlânâ Hâlid-i Bağdadî hazretlerinin türbesine defnolundu. Kemâle geldikten sonra çok kerâmetleri görüldü. Şöyle anlatılır:
Bağdat Vâlisi Mehmed Reşîd Paşa, Şam’a Beşinci Ordu Komutanı olarak gelmişti. Mehmed Reşîd Paşa, Fransız kültürüyle yetişmiş, İslâmiyetin yüksekliğini ve kemâlini anlayamamış birisi idi. Şam’a gelince, bir arefe günü, askerin et ihtiyâcı için kurban pazarına gitmişti. Kurban pazarı, Muhammed Hânî’nin bulunduğu mescide yakın idi. Mehmed Reşîd Paşa, pazarda ihtiyâçlarını karşıladıktan sonra, kurbanların semiz olup olmadığına bakarken, elleri kirlendiğinden, abdest alınan yerde ellerini yıkamak için mescide geldi. Bu sırada Muhammed Hânî abdest alıyordu. Muhammed Hânî’nin üzerinde görülen vakar ve olgunluk alâmetleri, Mehmed Reşîd Paşa’nın dikkatini çektiğinden, içinden elini öpmek geçti. Ancak kendi kendine;
“Böyle bir Müslümanın elini nasıl öperim. Çünkü bunlar benim en kızdığım kimseler” dedi.
Bir müddet bu düşünceler içerisinde tereddüt gösterdikten sonra karar verdi ve Muhammed Hânî hazretlerinin yanına gidip elini öptü. Muhammed Hânî ona sâdece elini uzattı. O öptükten sonra elini çekti ve abdestine devam etti. Mehmed Reşîd Paşa da oradan ayrıldı. Fakat kalbi elini öptüğü zâtla meşgûldü...
Bir süre sonra Müşir Mehmed Nâmık Paşa ile karşılaştı. Ona biraz önce olanları anlattı. Mehmed Nâmık Paşa;
“O karşılaştığın zât, evliyâdan Muhammed Hânî hazretleridir. Hattâ onu ziyâret ettiğim için de sen beni ayıplıyordun” deyince, Mehmed Reşîd Paşa;
“Bu gibi zâtlar Müslümanların iftihar ettiği kimselerdir. Hamdolsun ben şu anda onun bereketi ve vesilesi ile İslâm dîninin yüceliğini, kemâlini ve hak bir din olduğunu anladım. Artık Müslümanları seviyorum. Allahü teâlâ onun vâsıtası ile bana hidâyet nasip eyledi” dedi...
Ondan sonra Mehmed Reşîd Paşa, Muhammed Hânî’yi ziyâret etmeye başladı. Hidâyete kavuşmasına vesile olduğu için Muhammed Hânî’ye hep teşekkür ediyordu...
.
İlim müminin dostu hilm ise veziridir
Şemseddîn Muhammed Halîlî hazretleri hadîs ve fıkıh âlimidir. Urfa’da doğdu. Doğum târihi bilinmemektedir. 1147 (m. 1734)’de Kudüs’de vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
Ebü’l-Meâlî bin Abdürrahmân, Osman bin Huneyf’den (radıyallahü anh) şöyle bildirdi: Bir âmâ Resûlullaha (sallallahü aleyhi ve sellem) gelerek; “Yâ Nebiyyallah! Gözümü kaybettim. Bana duâ et” dedi. O zaman Resûlullah o şahsa; “Abdest al, iki rek’at namaz kıl, sonra; (Allahümme innî es’elüke ve etevec-cehü ileyke bi-nebiyyike Muhammedin nebiyyir-rahmeti yâ Muhammed! İnnî esteşfiu bike fî reddi basarî Allahümme) de!” buyurdu. O şahıs buyurulanı yaptı. Allahü teâlâ ona gözünün görmesini tekrar ihsân etti. Resûlullah o şahsa; “Senin ihtiyâcın olursa, yine böyle yap” buyurdu.
Sa’d (radıyallahü anh), Resûlullahtan kapısını çalarak izin istediğinde, Resûlullah ona “(Kapıyı çalıp) izin istediğinde kapıya karşı durma! (Kapının sağ veya sol tarafında dur)” buyurdu.
Ebû Mûsâ buyurdu ki: Bir gece Medine’de bir ev yandı. Bu durum Resûlullaha haber verilince, “Ateş size düşmandır. Nerede uyursanız uyuyunuz, (yanan) ateşi söndürünüz” buyurdu.
Sâlim’in (radıyallahü anh) babasından rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah buyurdu ki: “Uyuyacağınız zaman, evinizde (yanar hâlde) ateş bırakmayınız.”
Câbir bin Sem’a (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Resûlullah sabah namazını kılınca, güneş doğuncaya kadar otururdu.”
Enes bin Mâlik buyurdu ki: “Resûlullah bir kimse ile müsâfeha edince, o kimse elini çekmedikçe, mübârek elini ondan ayırmazdı. O kimse yüzünü çevirmedikçe, mübârek yüzünü ondan çevirmezdi. Bir kimsenin yanında otururken, iki diz üzerinde oturur, ona hürmet için mübârek bacağını dikip oturmazdı.”
Abdurrahmân bin Sa’d’ın (radıyallahü anh) babasından rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “Yetip de az olan, çok olup da atılandan daha hayırlıdır.”
Diğer hadîs-i şerîflere buyuruldu ki: “İlim müminin dostu, hilm veziri, akıl delîli, amel hayra götürücüsü, yumuşaklık babası, incelik kardeşi, sabır askerlerinin komutanıdır.”
“Size bir şey haber vereyim mi? Onu yaptığınız zaman, birbirinizi seversiniz. Aranızda selâmı yayınız.”
“Bir kimse bildiği ilmi gizlerse, kıyâmet gününde ateşten bir gömlek giydirilir.”
.
Rabbinize istiğfar edin ki
Erzincanlı Hâcı Fehmi Efendi son devir velilerindendir. Erzincan’da yaşadı. Mevlânâ Hâlid-i Bağdadî hazretlerinin yolunun âdâb ve erkânını Erzincan’da yayan Terzi Baba’ya talebe oldu. Onun sohbetlerinde yetişip kemâle geldi. “93 Harbi” olarak bilinen 1877-78 Osmanlı-Rus harbinde Hâcı Fehmi Efendi de, yetmiş-seksen kişilik talebeleri ve sevenlerini toplayıp cepheye koştu. Büyük kahramanlıklar gösterdi. 1298 (m. 1890) senesinde Mekke-i mükerremede, hac esnasında hastalandı ve vefât etti. Hâcı Fehmi Efendi bir sohbetinde buyurdu ki:
Kur’an-ı kerim ve dua, şartları gözetilerek okunursa, fayda verir. Okuyanın ve hastanın buna inanması gerekir. Kur’ân-ı kerimin her harfi şifadır, dileklere devadır. Allahü teâlâ, (Kur’ân-ı kerim, müminler için şifa ve rahmettir) buyuruyor. Çocuğu olmayan, evlenmek isteyen veya herhangi bir dileği olan çok istiğfar okumalıdır. (Malım çok, ama çocuğum olmuyor. Ne yapayım?) diyen kişiye, bir sahabi istiğfara devam etmesini söyledi. O da günde 700 defa istiğfar okudu. Nihayet on çocuğu oldu.
Hasan-ı Basri hazretlerine, kıtlıktan, fakirlikten, çocuğunun olmadığından şikâyette bulunuldu. Hepsine de istiğfar etmesini söyledi. Sebebi sorulunca, Kur’ân-ı kerimden şu âyet-i kerimeyi okudu: (Çok affedici olan Rabbinize istiğfar edin ki, gökten bol yağmur indirsin; size, mal ve oğullarla yardım etsin, sizin için bahçeler, ırmaklar versin.) [Nuh 10–12]
Çocuklarını idarede sıkıntı çeken kişiye Peygamber efendimiz, (Neden istiğfar etmiyorsun? Ben günde yüz defa istiğfar ederim) buyurmuştur. İstiğfar edileceği zaman yüz defa (Estağfirullah min külli mâ kerihallah, Estagfirullahel’azîm ellezî lâ ilahe illâ hüvel hayyel kayyûme ve etûbü ileyh) demelidir.
Dileğine kavuşmak için, iki rekât namaz kılıp, sevabını Silsile-i aliyye denilen âlimlerin ruhuna hediye etmeli, bunların hürmeti için diye dua etmeli. Mesela, (Yâ Rabbi, hayırlı bir çocuk nasip eyle) diye dua edip, (Bu duamı Silsile-i aliyye büyükleri hürmetine kabul eyle) demelidir. Sabah ve yatsı namazından sonra Silsile-i aliyye’nin isimlerini, sonra Fatiha okuyarak ruhlarına gönderip, onları vesile ederek yapılan dua kabul olur. Tecrübe edilmiştir. Ayât-i hırz, usulüne uygun okunur ve yanında taşınırsa, murat hâsıl olur.
Adakta bulunmalı. Mesela, (Şununla evlenirsem veya şu işim olursa, sevabı Seyyidet Nefise hazretlerine olmak üzere, Allah için, üç Yasin okumak nezrim olsun) denince, bu dileğin kabul olduğu tecrübe edilmiştir.
.
Hakîki âlim, sadece Allahın rızâsını ister
Muhammed Temîmî hazretleri fıkıh âlimlerinin büyüklerindendir. 428 (m. 1036)’da Fas’ta doğdu. 505 (m. 1111)’de vefât etti. İlim sahibi zatların üstünlüklerini anlatırken buyurdu ki:
İlim sahibi, Kur’ân-ı kerîmi çok okur. Farza, vacibe, helâle ve harama çok dikkat eder ki, yaptığı ibâdetleri ahirette boşa gitmesin ve dünyâda da insanlar kendisini örnek alıp, iyi insan olsunlar.
Hakîki din âlimi, teşhisini iyi yapan ve ilâcını miktarınca hastasına veren, onu sıhhatine kavuşturmaya çalışan tabip gibidir. O, Allahü teâlânın rızâsını ister. O’nun emrini yapar. Din âlimi dâima Allahü teâlâya şükreder ve her zaman O’nu hatırlar. Allahtan başka kimseden korkmaz. O, Kur’ân-ı kerîm ve Sünnet-i seniyye ile âhlaklanmıştır. Dünyânın gösterişine, parasına, puluna itibar etmez. Yeryüzünde vakar ile ibret alarak yürür. Kalbi Allahü teâlâ ile meşguldür. Allahü teâlâ, Kur’ân-ı kerîmde meâlen şöyle buyurdu:
“... Çünkü Kur’ândan önce kendilerine Tevratla, ahir zaman Peygamberinin vasfına dâir ilim verilenlere karşı, Kur’ân okunduğu zaman yüzleri üstü secdeye kapanıyorlar (Allaha şükrediyorlar). Ve şöyle diyorlar: (Rabbimizi tenzih ederiz (vaadini yerine getirir). Gerçekten Rabbimizin vaadi yerine getirilmiş bulunuyor.) Hem ağlayarak yüzleri üstü secdeye kapanıyorlar, hem de bu Kur’ân-ı işitmek, onların huşûlarını (ilimlerini, yakînlerini, kalblerinin yumuşamasını) arttırıyor” (İsrâ: 107, 108, 109). Allahü teâlâ, burada âlimleri vasfetti ve onların yalnız kendisinden korkan, gözyaşı döken, itaat eden kişiler olduklarını beyân etti. Abdullah İbni Mes’ûd (radıyallahü anh) buyurdu:
“İki hırs sahibi vardır ki, bunlar doymaz. Biri ilim sahibi, diğeri dünyânın malına, mülküne, parasına bağlanmış kişi. Bunlardan ilim sahibi, Allahü teâlânın rızâsını kazanmak için gece-gündüz çalışır. Kendisi ve bütün insanların saadeti, huzûru için, her saniyesini kıymetlendirir. Allahü teâlânın şu âyeti meâlen “Allahtan, kulları içinde ancak (kudret ve azametini bilen) âlimler korkar” (Fâtır-28). Onları bildirir. Dünyalık toplayanın ise; mal, mülk ve para için yapmadığı taşkınlık ve azgınlık kalmaz. Gece-gündüz bu yolda yürür.
Allahü teâlâ, dünyâ peşinde koşanlar için, Kur’ân-ı kerîminde meâlen şöyle buyurdu: “Doğrusu (kâfir) insan azgınlık eder. Kendini (sâhip olduğu mal ile Allahtan) müstağni görmekle...” buyurdu (Alâk: 6-7)
.
Yalancılarla beraber olmaktan sakının
Ebû Hasin El-Vâdiî hazretleri fıkıh ve hadîs âlimlerindendir. Kûfe’de doğdu. Bağdâd’da hadîs-i şerîf öğrenip ilim tahsil ettikten sonra Kûfe’ye döndü. 296 (m. 909)’da vefât etti. Bir sohbetinde buyurdu ki:
Yalan söylemek, pek bayağı ve aşağı bir iştir. Dünyâda zilleti gerektiren şeylerin en büyüğüdür. Âhırette ise zelîl ve rüsvây olmayı icap ettiren pek fenâ bir şeydir. Yalan, münâfıklığın en büyük alâmetlerindendir. Ahlâkın düşüklüğünü gösteren kuvvetli bir delîldir. Yalancıya hiçbir zaman güvenilmez. Yalancı, konuştuğu zaman doğru konuşmaz. Hadîs-i şerîflerde buyuruldu ki: “Münafığın alâmetleri üçtür. Konuştuğunda yalan söyler. Bir vaatte bulunduğu zaman vaadinde durmaz, kendisine bir şey emânet edildiğinde hıyânet eder.”
Mûsâ aleyhisselâm, Allahü teâlâya niyazında; “Yâ Rabbî! Hangi kulunun ameli daha hayırlıdır?” diye suâl edince, Allahü teâlâ buyurdu ki: “Dili yalan konuşmayan, kalbi günah ile meşgul olmayan ve zinâ yapmayan.”
Ali bin Ebî Tâlib (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Allahü teâlânın katında en büyük hatâ, dilin yalan söylemesidir, en kötü pişmanlık da, kıyâmet günündeki pişmanlıktır.”
Lokman Hakim buyurdu ki: “Yalancılıkla tanınan kimsenin ilk cezası, konuştuğu zaman sözünün tasdik edilmemesidir.”
Yalancı kimse ile beraber olmaktan sakın. Eğer onunla birlikte bulunmak mecbûriyetinde kalırsan, söylediklerine inanma. Bununla beraber, kendisini yalancı kabul ettiğini de ona bildirme. Çünkü böyle yaparsan, sana biraz muhabbeti varsa onu da bırakır.
İnsanın yalan konuşmak hafifliğinde bulunmasının sebeplerinden bazıları şunlardır:
Bir menfaatin bulunması ve bir zararın giderilmesinin söz konusu olması, insanı aldatıp yalan konuşmasına sebep olabilir. Düşmanından intikam almak düşüncesi de yalan söylemeye sebep olabilir. Bu kısım, yalan çeşitlerinin en şiddetlilerindendir. Çünkü bunda taşkınlık vardır. Güzel konuşmuş olmak düşüncesi de yalan konuşmayı meydana getiren sebeplerdendir. Böyle yapmak mahlûku râzı etmiş olsa bile, mahlûkâtı yaratan Allahü teâlâyı gadablandırır. Böyle bir şeyi akıl kabul etmez, din buna müsâade etmez ve mürüvvet de bunu hoş karşılamaz.
.
Masum ve kusursuz olmak Peygamberlere mahsûstur
İzmirli Osman Nûri Efendi son devir Osmanlı âlimlerindendir. İzmir’de doğdu. İzmir, Manisa ve İstanbul’da, ilim sahiplerinin derslerine devam etti. Tahsilini tamamlayarak, hocalarından icâzet aldı. Mevlânâ Hâlid-i Bağdadî hazretlerinin halîfelerinden Abdülfettâh-ı Akrî hazretlerinin sohbeti ile şereflendi. 1900 yılı başlarında vefat etti. Bu mübarek zat bir sohbetinde talebelerine şunları anlattı:
Üstadımız Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî hazretleri, (Âdâb-ı tarîka-i aliyye) kitâbında buyuruyor ki: (Ehl-ullaha itirâz eden kimsenin küfür üzere öleceğini gösteren hadîs-i şerîfler vardır. Velînin masûm olması şart değildir. Eshâb-ı kirâm arasında had cezâsı verilen ve eli kesilen oldu. Hâlbuki, Sahâbenin en aşağı derecede olanı da velî idi. Hepsi, Sahâbî olmayan velîlerin hepsinden dahâ yüksek idiler. Velîlerin hepsi, günâha devam etmekden mahfûzdurlar. Hepsi tevbe ve istigfâr eder. Belki, bazen günâh işlediği için pişmânlıkları, ağlamaları, Allahü teâlâya yalvarmaları dahâ çok olur. Dereceleri artar. Bu sebeble, [Hikem-i Atâiyye]de, [Zillet ve inkisâra sebeb olan günâh, izzet-i nefse ve kibre sebeb olan tâatden dahâ hayrlıdır] denilmişdir. Amelleri ve sıfatları müsâvî olan iki velîden, tevbesi dahâ çok olanın, masûm olandan dahâ üstün olduğu bildirildi.)
(Buhârî)de diyor ki: (Eshâb-ı kirâmdan Abdüllah adında birine, şerâb içdiği için had cezâsı verildi. Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem”, buna lanet edildiğini işitince, "Ona la’net etmeyiniz! Çünki O, Allahı ve Resûlünü sevmekdedir" buyurdu.)
(Merec-ül-bahreyn)de, Ahmed Zerrûk'tan alarak diyor ki: (Masûm olmak, kusursuz olmak, Peygamberlere mahsûstur. Velînin masûm olması şart değildir. Isrâr ve devâm olmadan, büyük günâh işlemek, vilâyeti bozmaz. Velî, günâhından vazgeçer ve tevbe eder. Günâh işlemek, insanı helâk etmez. Günâha devâm etmek, tevbeyi terk etmek, helâk eder. Âdem aleyhisselâmın zellesi ile, İblîsin ısyânı, bundan dolayı farklı oldular.)
Eshâb-ı kirâmın hepsini sevmekle ve hepsine saygılı olmakla emrolunduk. Sevilmeleri az veyâ çok olabilir. Fekat, hiçbirine dil uzatmamız, kötü bilmemiz câiz değildir. Kendi kusûrlarımıza bakmamız, hiçbir Müslümânı gıybet etmememiz lâzımdır.
.
Papazlar, verecek cevap bulamadılar
Muhammed Taflâtî hazretleri hadîs ve Hanefî mezhebi fıkıh âlimidir. Fas’ta doğdu. 1191 (m. 1777)’de Kudüs’de vefât etti.
Taflâtî hazretleri, deniz yoluyla Mısır’a saldıran Fransızlar tarafından esîr edildi. Onu Malta adasına götürdüler. Orada papazların ileri gelenlerinden biri, Taflâtî’ye şöyle dedi:
“Ey Muhammedi! Îsâ’nın (aleyhisselam) hakîkati, ilâhın hakîkati ile birleşip tek bir hakîkat olmuştur.” Bunun üzerine Taflâtî;
“Eğer mesele dediğin gibi olsa idi, İlâh ve Îsâ’nın (aleyhisselam) hakîkatlerinin birleşmelerinden önce, şu üç ihtimalden birisinden başkası tasavvur edilemezdi. Ya ikisi de kadîm, yahut ikisi de hadîs (sonradan var olan) veya birisi kadîm diğeri hadîs olurdu. Hâlbuki bütün bu ihtimaller bâtıldır. O zaman bu ihtimallere göre düşünülen birleşme de hükümsüz olur. Meselâ birinci ihtimâle; yani hakîkatlerin birleşmesinden önce ikisinin de kadîm olmalarına gelince, böyle düşünmek kati olarak her ikisinin de hadîs olduklarına götürür. Çünkü birkaç şeyden meydana gelmek, sonradan var olanların temel husûsiyetlerindendir. Hadîs yani sonradan var olan şey ilâh olamaz, ikinci ihtimâlin, yani her ikisinin de hadîs olması da bâtıldır. Çünkü ilâhın hadîs olması muhaldir (mümkün değildir). Üçüncü ihtimâle gelince, bu da bâtıldır. Böyle düşünmek de imkânsızdır. Çünkü bu ihtimâlde, kadîm olan ilâhın terkibden sonra hadîs olması, hadîs olanın da kadîm olması lâzım gelir. Böyle bir durum ise hakîkatlerin değiştiklerini söylemek demek olur ki, böyle bir şey bâtıldır... Hem sonra bu üçüncü ihtimâlden iki zıd şeyin, ilâh ile ilâh olmayanın, ilâhın yarattığı bir şeyin birleşmesi hâli ortaya çıkar ki, böyle iki zıddın birleşmesini hiçbir akıl sahibi söylememiştir” dedi.
Papazlar bu sözler karşısında verecek cevap bulamayıp, şaşırıp kalınca, ileri gelenlerinden ve en bilgili olanı; “Bu pek ince ve derin bir mesele olup, bizim akıllarımız bunu anlayamaz” dedi. Bunun üzerine hazreti Taflâtî; “Bunlar bizde sonda değil başlangıçta öğrenilen bilgilerdir” dedikten sonra papazların ileri gelenine; “Doğru söyle! Îsâ aleyhisselâm puta (hâşâ) tapınır mıydı?” diye sorunca, papaz; “Hayır, Hazreti Îsâ haça tapmaz idi. Ancak haç, Hazreti Îsâ’dan sonra ortaya çıkmıştır. Fakat biz ilâhın benzerine tapıyoruz” dedi. Taflâtî; “Doğru söyle! Allahü teâlâ başkasına benzer mi?” diye sorunca, papaz; “Hayır benzemez” dedi. Bunun üzerine Taflâtî; “Öyleyse şu haçı katran ve ziftle yakmak gerekir” dedi.
.
Allah ile kul arasındaki işlere "diyânât" denir
Bayramzâde Yahyâ Efendi, Osmanlı Devleti'nin yirmiyedinci şeyhülislâmıdır. 961 (m. 1554)’de İstanbul’da doğdu. 1053 (m. 1644)’de aynı yerde vefât etti. Bir fetvasında buyurdu ki:
Bir kişinin haber vermesi ile mülk yok olmaz. Bir Müslümân, et satın alsa, sâlih bir Müslümân (bu eti, kitâpsız kâfir kesti) dese, bu et, satın alınan kimseye geri verilemez ve satın alanın, parasını ödemesi lâzım olur. Çünkü, etin leş olduğunu bilmeden satın alınca, mülkü olmuştur. Bir mülkü giderecek haberi iki erkeğin veyâ bir erkekle iki kadının bildirmeleri lâzımdır. Muâmelât üçe ayrılır:
Birincisi, ikisinin de yapmaya mecbur olmadığı muâmeledir. Vekîl, mudârib ve izinli olmak böyledir.
İkincisi, ikisinin de yapması lâzım olan işlerdir. Dava konusu olan haklar böyledir.
Üçüncüsü, birisinin yapması lâzım olur. Diğerinin lâzım olmaz. Vekîli azletmek, izni geri almak böyledir. Burada, vekîl ve me’zûn artık iş yapamazlar. Azleden ve izni geri alan ise, kendi hakkını kullanmakta serbesttir. İkincisinde, haber verende şâhidlik şartlarının bulunması lâzımdır. Üçüncüsünde, haber verenlerin sayılarına ve adâlet sâhibi olmalarına bakılır.
Allah ile kul arasında olan işlere (diyânât) denir. Diyânât'ta âdil ve bâliğ bir Müslümânın sözüne inanılır. Bir kadın da, bir erkek gibidir. Suyun pis olduğunu söylerse, bu su ile abdest alınmaz. Teyemmüm edilir. Fâsık veyâ hâli belli olmayan bir Müslümân söylerse, kendi araştırır. Gâlip zannına göre hareket eder. Kâfir veyâ çocuk, suya pis derse ve inanırsa, dökmeli, sonra teyemmüm etmelidir. Hediyede ve izin vermekte, bir çocuk sözü de kabul edilir. İçeri buyurun deyince girilir. Çocuğun satın almak için izinli olup olmadığı satanın çok zan ile anlamasına bağlıdır. Diyânât'ta da, mülkü giderecek haberi, iki Müslümân erkeğin veya bir erkekle iki kadının bildirmeleri lâzımdır. Meselâ, zevc ile zevcenin sütkardeşi olduklarını âdil bir Müslümân söylerse, kabul edilmez. Nikâhları bozulmaz.
Âdil bir kimse, bir etin leş olduğunu söylese, meselâ mürted kesti dese, bir başka âdil de, leş değil dese, meselâ Müslümân kesti dese, leş kabul edilir. Su ve her çeşit şerbet için ve taâm pis dese, öteki de pis değil dese, temiz kabul edilir. Haber verenler çok ise, sayısı fazla olanların dedikleri kabul edilir. Temiz ve pis kumaşlar karışmış ve temizleri az ise ve kaplar karışınca temizleri çok ise, temizlerini araştırıp, temiz zannettiklerini kullanır. Kapların temizleri eşit veyâ az ise, hepsi pis kabul edilir.
Allahü teâlâyı anlamaya kalkışmak caiz değildir
Osman Ukaylî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerinden ve evliyânın büyüklerindendir. 1135 (m. 1722)’de Haleb’de doğdu. 1193 (m. 1779)’da orada vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Ehl-i sünnet itikâdına göre: Her varlığın yaratanı, sahibi, hâkimi Allahü teâlâdır. O’nun hâkimi, âmiri, üstünü yoktur. Her üstünlük, her kemâl sıfat O’nundur. O’nda hiçbir kusur, hiçbir noksan sıfat yoktur. Dilediğini yapabilir. Yaptıkları, kendine veya başkasına faydalı olmak için değildir. Bir karşılık için yapmaz. Bununla beraber, her işinde, hikmetler, faydalar, lütuflar, ihsânlar vardır. Allahü teâlânın sıfât-ı zâtıyyesi ve sübûtiyyesi ezelîdir, ebedîdir. Yani sonsuz olarak vardırlar. Mukaddestirler. Mahlûkların sıfatları gibi değildirler. Akıl ile, zan ile ve dünyâdakilere benzetilerek anlaşılamazlar. Allahü teâlâyı insan anlayamaz, anlamaya kalkışmak da caiz değildir. Allahü teâlânın sekiz sıfât-ı sübûtiyyesi, zâtının aynı da değildir, gayrı da değildir. Yani sıfatları, kendisi değildir. Kendisinden başka da değildir. Allahü teâlâ, “Hay” diri, “Alîm” bilici, “Kadir” gücü yetici, “Mürîd” dileyici, “Semî” işitici, “Basîr” görücü, “Mütekellim” söyleyici, “Hâlik” yaratıcı olması gibi sonsuz kemâl sıfatlarına sahiptir.
Osman Ukaylî hazretleri, vefatından kısa bir zaman evvel kendi yerine halife tayin ettiği talebesine şu nasihatleri yaptı:
“1- Dâima kendini mücâhede ile meşgûl eyle. Boş kalmak, şeytana çalışma alanı açar. 2-Bizim yurdumuzda oruç tutmak, muvaffakiyetin yarısıdır. Geriye kalan diğer yarısı da; namaz kılmak ve hacca gitme ile kazanılır. 3- Kendini ve talebeni terbiye et. 4- Bütün günahlardan kaçın. 5- Başkalarını düzeltmeden önce, mümkün olan bütün gayretini, kendi hatalarını düzeltmeye sarfet 6-Benden ne duymuş isen, onu hatırla ve her tarafa yay. 7- İnzivâya çekileceksen, onu namazın cemâatle kılındığı câmide yap. 8- Nefsini istemez hâle getir. Dünyâyı yok ve ehemmiyetsiz olarak düşün. 9- Hırstan ve bütün dünyâ arzularından vazgeç. 10- Senin yalnızlığın veya inzivân, seni Allaha bağlılıkla meşgul etmelidir. Eğer böyle bir inzivâdan ve mücâhedelerden yorgun düşmüş isen, daha küçüklerini yap. 11- Eğer nefsinle bir meselen olursa, onu uyku ile memnun et. 12- Sana kim gelirse, ihsân ve inâyetini, teveccüh ve keremini onun üstüne yağdır.”
.
Allahü teâlâdan kork ve helâlinden ye
Muğlalı Mustafa Efendi Osmanlı evliyâsınındandır. 884 (m. 1479)’de Muğla’da doğdu. 968 (m. 1560)'da Semerkand’da Hâce Ubeydullah-i Ahrar zaviyesinde vazîfeli iken vefât etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:
“İnsanlara karşı dili korumak, gümüş ve altını korumaktan zordur.”
Çok az konuşmasına rağmen buyurdukları da hikmet doludur. Buyurdular ki: “Kur’ân-ı kerîm âriflerin bostanıdır. Ondan tattığınız lezzetlerin her birini ayrı bir letâfet içinde tadarsınız.”
“Cennette duran bir adamın ağlaması ne kadar garip ise, dünyâda henüz gireceği yeri bilmeyen kimsenin gülmesi de o nisbette şaşılacak şeydir!..”
Fudayl bin Iyâd hazretleri buyurdu ki: “İnsanlar, doğruluk ve helâl rızıktan daha faziletli bir şey ile süslenmemiştir.” Bunun üzerine oğlu “Babacığım, helâl kıymetlidir” deyince, “Ey oğlum, helâlin azı da Allahü teâlânın katında çoktur” dedi.
Utbe bin Yezîd, Hazreti Îsâ’nın şöyle dediğini rivâyet etti: “Ey zayıf olan Âdemoğlu! Nerede olursan ol, Allahü teâlâdan kork. Helâlinden ye, evini mescid edin. Dünyâda misâfir gibi ol! Kendini ağlamaya, kalbini tefekküre, bedenini sabra alıştır.”
İbn-i Şübrime buyurdu ki: “Hastalık korkusuyla yemekten perhiz edip de, Cehennem korkusuyla günahtan perhiz etmeyen kimseye çok şaşarım.”
Ebüdderdâ (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Bir saatlik tefekkür, bütün geceyi kâim olarak geçirmekten hayırlıdır.”
Yine buyurdu ki: “İyi kimseleri sevdiğiniz müddetçe hayırda bulunursunuz.”
“Sâdık ve hakiki mümin olmak için, Allahü teâlâdan korku ve ümidin beraber olması lâzımdır.”
“Dünyâda yalnız üç şeye heves ettim: Sapıtmaya doğru eğrildiğim vakit beni doğrultacak, ikaz edip, yola getirecek bir arkadaşa; helâl nafakaya; huzur içinde cemâat ile namaz kılmaya.”
“Kazancın temizliği bedenlerin de temizliği demektir. Allahü teâlâ, temiz giyip, temiz yedirene, rahmetiyle muâmele etsin.”
Mustafa Efendi, her sabah namazını kıldıktan sonra şeytanın şerrinden korunmak için şöyle duâ ederdi:
“Allahım, sen bize bir düşman (şeytan) musallat ettin ki, o ve maiyeti bizi ve kusurlarımızı görür, fakat biz onu göremeyiz. Allahım, onu rahmetinden mahrûm ettiğin gibi bizden de mahrûm et. Affından ümidini kestirdiğin gibi, bizden de ümidini kestir. Rahmetinle onun arasını uzaklaştırdığın gibi, bizimle de onun arasını uzaklaştır. Zira muhakkak ki, senin gücün her şeye yeter, sen her şeye kadirsin.”
.
Aza kanâat etmiyor, çokla doymuyorsun
Tâceddîn Kürdî hazretleri Osmanlı âlimlerinin ilklerinden olup, İznik Medresesi Müderrisidir. Şeyh Edebâlî hazretlerinin kayınpederidir. 751 (m. 1350)’de vefât etti. Şöyle anlatılır:
Orhan Gazi, yıllarca İznik’i muhasara etti. Komutanlarından Lala Şahin Paşa’ya, muhasaraya devam etmesi emrini verip; “Göreyim seni, bir an önce kaleyi fethedersen, ganîmetler senin olsun” dedi. Lala Şahin Paşa da gayret gösterip, kaleyi bir an önce fethetti. Elde edilen ganîmetlerin de hepsine sahip oldu...
Orhan Gazi, bunca malın devlet hazînesi dışına verilmesinde hatâ etmekten korktu. Tâcüddîn Kürdî hazretlerine müracaat edip, fetvâ sordu. Tâcüddîn Kürdî de ganîmetlerin devlet hazînesine kalmasını arzu ediyordu. Ancak Allahü teâlânın emri, verilen sözde durmayı icap ettiriyordu. Fetvâyı da o yönde verip, ganîmetlerin Lala Şahin Paşa’da kalması gerektiğini söyledi. Lala Şahin Paşa da, aldığı ganîmetleri, Orhan Gâzî’nin kullanacağı yerden başka yere harcamadı. Kirmastı kasabasında câmi, medrese, zaviye ve köprü yaptırdı. O da ganîmetleri, Allahü teâlânın dininin öğrenilmesi ve yayılması, Müslümanların refah ve saadeti için harcadı...
Tâceddîn Kürdî buyurdu ki: “Âhiret için yaratılıp, dünyânın kendisini âhiretten alıkoyduğu kul ne kötü bir kuldur. Halbuki dünyâ fânî âhiret ise bakîdir. Her gün ömrünün bir kısmı gitmekte, sen ise buna üzülmüyorsun. Her gün sana yetecek kadar rızık verilmekte, fakat sen, sana verilen şeyleri kâfi görmüyorsun ve seni azgınlaştıracak, Allahü teâlâdan uzaklaştıracak şeyi istiyorsun... Aza kanâat etmiyor, çokla doymuyorsun. Kendine ihsân edilen ve içinde bulunduğu nimetlere şükretmekten âciz iken, daha fazlasını istemek nasıl uygun olur? İsteğinin fazlalığı seni aldattı. Arzu ve istekleri dünyâ için olan bir kimse, âhiret için nasıl çalışabilir. Hayret edilir, ne kadar çok şaşılır şu kimseye ki, âhirete inanıyor ve dünyâ için çalışıp ona koşuyor.”
Bu mübarek zat, bir bayram günü eğlenen bir kalabalığa bakar ve oğlu Ubeydullah’a buyurur ki:
“Eskimeye mahkûm bir elbise ve bir müddet sonra böceklerin yiyeceği et olan şu insanları görüyor musun?.. Allahü teâlâ müminin kalbine bir kuvvet vermiştir ki, bu kuvveti âzâlarına vermemiştir... Şu ihtiyârı görüyor musunuz? İhtiyâr hâliyle geceleri nasıl ibâdet ediyor, gündüzleri oruç tutuyor. Gençler ise bunu yapmaktan âcizdirler!..”
.
Müminin dünyâdaki hediyesi yoksulluktur
İbn-i Hınnâ hazretleri Mısır’ın hadîs âlimlerindendir. 640 (m. 1243)’de doğdu. 707 (m. 1307)’de vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
Resûlullahın (sallallahü aleyhi ve sellem) oğlu İbrâhîm vefât ettiği zaman, mübârek gözleri yaşardı. Bu hâli gören eshab-ı kiram: “Siz bize ağlamayı menetmediniz mi?” dediklerinde, Resûlullah “Bu gözyaşı, bir merhamet ve acıma neticesidir. Allahü teâlâ kullarından merhametli olanlara rahmet eder” buyurdu.
Resûlullah bir zâta, “Nasıl sabahladın?” buyurdular. O zât da “Hayır üzereyim” dedi. Resûlullah aynı suâli üç defa tekrarladılar ve üçüncü de o zât “Allaha hamd-ü senalar olsun” deyince, Resûlullah “İşte senden bu cevâbı bekliyordum, bunun için bu soruyu tekrarladım” buyurdu.
Diğer hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
“Kim ki din ve dünyâsında rahat ve huzur içinde olmak isterse, vera bakımından kendisinden üstün ve servet bakımından kendisinden düşük olanlara baksın.”
“Muhakkak Kur’ân-ı kerîm bir zenginliktir ki, onun üstünde zenginlik olmadığı gibi, onunla beraber de fakîrlik yoktur.”
“Allahü teâlâ bir kuluna hayır murâd ettiği vakit, onun günahının cezasını acele ile dünyâda kendisine çektirir.”
“Yedirip şükreden, oruç tutup sabreden gibidir.”
“Allah korkusundan müminin kalbi ürperdiği vakit ağacın yaprakları düşer gibi günahları dökülür.”
“Herhangi bir mümin ki, Allah korkusundan sivrisineğin başı kadar da olsa gözünden bir damla yaş çıkar, sonra sıcaklığı yüzüne değerse, Allahü teâlâ onu Cehenneme haram kılar.”
“Fakîrlik, mümin için, atın yanağındaki dizgin ve alnındaki beyazdan daha süslüdür.”
“Müminin dünyâdaki hediyesi yoksulluktur.”
“Sizin her biriniz şükreden dile, şükreden kalbe sâhib olsun. Bir de âhireti husûsunda kendisine yardımcı olacak bir kadın elde etsin.”
“Azîz ve celîl olan Rabbim, Mekke vadisini altın yapıp emrime verilmesini bana bildirdi. Ben dedim ki: Ey Rabbim, bunu istemem. Bir gün aç, bir gün tok olarak yaşayayım, bu bana yeter. Acıktığım gün, sana tazarrû ve niyazda bulunurum. Doyduğum gün de sana hamd eder ve senada bulunurum.”
“Dört şey zorlukla elde edilir: Susmak ki, ibâdetin başlangıcıdır. Tevâzu, çok zikir ve az varlık ile yetinmektir.”
“Allahü teâlâya yönelen kimseye, Allahü teâlâ her husûsta yeter ve ummadığı yerden onu rızıklandırır. Fakat dünyâya yönelen kimseyi de, dünyâya havale eder.”
.
Kerâmeti inkâr edene hayret ediyorum
Ebû Zekeriyyâ Tikritî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 531 (m. 1136)’de Irak’ta Tikrit’te doğdu. 616 (m. 1219) senesinde Bağdad’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Kerâmetler haktır. Evliyânın kerâmetine inanmayan, bidat sahibi, sapık olur. Ben kerâmetleri inkâr edenlere çok hayret ediyorum. Onlar hakkında, Allahü teâlânın gazâbından korkuyorum. Kerâmetlerin varlığına dâir delîller:
1-Hiçbir câhil ve inatçı kimsenin inkâr edemeyeceği derecede âlim ve sâlih kimselere âit, yayılmış, duyulmuş olan ve Hazreti Ali’nin kahramanlığı, Hâtem-i Tâî’nin cömertliği derecesinde meşhûr olmuş olan kerâmetlerdir. Böyle kerâmetleri inkâr, en büyük kibir ve inatçılıktır. Çünkü bunlar, çok duyulmuştur. Böyle kerâmetleri inat ile kabul etmeyen kimsenin, maazallah kalbi bozulmuş ve değişmiştir.
2-Hazreti Meryem’in kıssasıdır. Kuru odun parçalarında, taze hurmalar meydana gelmiştir. Hazreti Meryem’in yanında, tabiî sebepler bulunmaksızın rızık hâsıl olmuştur. Nitekim Allahü teâlâ, bu durumu Âl-i İmrân sûresi otuzyedinci âyet-i kerîmesinde meâlen şöyle bildirmektedir: “Bunun üzerine Rabbi, Meryem’i güzel bir kabul buyurdu ve onu iyi bir şekilde yetiştirdi. (Eniştesi) Zekeriyyâ peygamberi de ona kefil (himâyesine memur) kıldı. Zekeriyyâ ne zaman Meryem’in bulunduğu mihraba girdiyse, onun yanında bir yiyecek buldu. 'Ey Meryem! Bu sana nereden geliyor?' dedi. O da; 'Bu, Allah tarafından gönderiliyor. Şüphe yok ki, Allah dilediğini hesapsız olarak rızıklandırır' dedi. Hâlbuki o, bir peygamber değildir. Bu husûs herkesçe kabul edilen bir husûstur."
3-Eshâb-ı Kehf’in kıssasıdır. Üç yüz seneden fazla canlı oldukları hâlde uyumaları, âfetlerden korunmuş olmaları, bu arada yemeden, içmeden, tabiî kuvvetlerinin devam etmesi, harikulade hâdiselerin cümlesindendir. Hâlbuki onlar, peygamber de değillerdi ki, onlardan zuhur eden bu hâllere mucize densin... Öyleyse bunlar, kerâmet olmaktadır.
Bir şiirin tercümesi şöyledir:
“İnsan, kavuşamayacağı nice emeller peşinde koşar da kavuşamaz. İnsan kendini hep emniyet içinde hisseder, ölmeyeceğim zanneder. Fakat ölüm onun peşinde, gelmek üzeredir. İnsanın tuttuğu nice yanlış yollar vardır ki, doğru ve kurtuluş zanneder, hâlbuki bu onu helak etmektedir."
.
Unutma ki her yaptığının hesabını vereceksin
Ebû Bekr Hemedânî hazretleri Şafiî âlimlerindendir. İran’da Hemedan’da 308 (m. 920) târihinde doğdu. 398 (m. 1007) de vefât etti. Vefatından kısa bir zaman önce oğluna şunları vasiyet etti:
Ameli, ibâdeti elden bırakma! Kalbe âit hâlleri ve bilgileri unutma! Yâni hareketlerin ilme, hâllerin de, tasavvufa uygun olsun! İyi bil ki, amelsiz ilim, insanı kurtaramaz. Bunu sana bir misâl ile anlatayım:
Bir kimse, dağda bir arslana rastlasa, yanında tüfeği ve kılıcı bulunsa ve bunları kullanmasını iyi bilse ve ne kadar cesûr olursa olsun, bu âletleri kullanmadıkça, arslandan kurtulabilir mi? Sen de bilirsin ki, kurtulamaz. İşte bunun gibi, bir kimse ne kadar ilim sahibi olursa olsun, bildiğine göre hareket etmezse, ilminin faydası olmaz...
Diğer bir misâl, bir tabîb hastalansa, hastalığını teşhis edip ilâcını da bilse ve bu ilaç hakîkaten o hastalığa çok iyi gelse, ilâcı kullanmadıkça, yalnız bilgisinin onu iyi edemiyeceğini pekâlâ bilirsin. Bir insan ne kadar ilim edinse, ne kadar kitap okusa, bildiklerini yapmadıkça faydası olmaz...
İyi bil ki, çalışmayınca, din yolunda yürümedikçe sevap kazanamazsın! Bir hadis-i kudsîde meâlen, (O kulum, alçaklığı ile, aşağılığı ile berâber bizden yüzünü çevirmiyor, biz de ihsân ve merhamet sahibi olduğumuzdan, elbette onu bırakmayız. Ey meleklerim! Şâhit olunuz, onu affettim) buyuruldu.
Ali Murtezâ (radıyallahü anh) buyurdu ki: Uğraşmadan, çalışmadan Cennete kavuşacağını zanneden kimse, hayâle kapılıyor. Çalışarak kavuşacağım diyenin de kendini yorması, ibâdet meşakkatlerini yüklenmesi lâzımdır. Hazret-i Alî’nin (radıyallahü anh) talebesinden Hasen-i Basrî diyor ki: İbâdet etmeden Allahü teâlâdan Cennet istemek, büyük günahtır.
Büyüklerden biri buyuruyor ki: (İlmi faydalı olan kimse, ibâdeti bırakmaz, ibâdetin sevabını düşünmeyi bırakır).
Peygamber efendimiz buyurdu ki: (Akıl sahibi, nefsini ezip, âhırette lâzım olan şeyler için çalışır. Ahmak, aptal olan da nefsinin arzuları peşinde koşup, Cennete götürmesi için de, Allaha duâ eder.)
Keyfine göre yaşa! Fakat bu yaşaman uzun sürmeyecek, bir gün elbette öleceksin. Gece gündüz düşündüğün, sımsıkı sarıldığın lezzetlerden elbette ayrılacaksın. Dünyanın nesini seversen sev, hepsine vedâ edeceksin! Elinden geleni yap! Fakat unutma ki, her yaptığının hesabını vereceksin!
.
İnsanların malına göz dikme ki!
Ahmed bin Abdülvâhid hazretleri hadîs ve fıkıh âlimlerindendir. 564 (m. 1168)’de Şam’da doğdu. 623 (m. 1226)’de vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
“Eshâb-ı Kehf, hazret-i Mehdî’nin yardımcıları olacaktır ve İsâ (aleyhisselâm) bunun zamânında gökten inecektir. İsâ (aleyhisselâm) Deccal ile harb ederken, hazret-i Mehdî, onunla berâber olacaktır. Bunun hükümdârlığı zamânında, her zamankinin aksine olarak ve hesâpların tersine olarak, Ramazân-ı şerîfin ondördüncü günü güneş tutulacaktır ve birinci gecesinde ay tutulacaktır.”
“Benî İsrâîl yetmişbir fırkaya ayrılmıştı. Bunlardan yetmişi cehenneme gidip, ancak bir fırkası kurtulmuştur. Nasârâ da yetmişiki fırkaya ayrılmıştı. Yetmişbiri cehenneme gitmiştir. Bir zamân sonra, benim ümmetim de yetmişüç kısma ayrılır. Bunlardan yetmişikisi cehenneme gidip, yalnız bir fırkası kurtulur." Eshâb-ı kirâm, bu bir fırkanın kimler olduğunu sorduğunda buyurdu ki: "Cehennemden kurtulan fırka, benim ve Eshâbımın gittiği yolda gidenlerdir.”
“Gizli yapılan günâhın tevbesini gizli yapınız! Âşikâre yapılan günâhın tevbesini âşikâre yapınız! Günâhınızı bilenlere, tevbenizi duyurunuz!”
“Benden sonra Müslümânlar arasında çok ayrılık olacaktır. O zamanda yaşayanlar benim yoluma ve Hulefâ-i Râşidînin (aleyhimürrıdvân) yoluna yapışsın! Sonradan meydâna çıkan, moda şeylerden kaçınsın! Çünkü, dînde yenilik, reform yapmak doğru yoldan çıkmaktır. Benden sonra, dînde yapılacak değişikliklerin hepsi dinsizlikdir.”
“Mesut o kimsedir ki, dünya onu terk etmezden önce, o dünyâyı terk etmiştir.”
“Arzûsu âhiret olup, âhiret için çalışana, Allâhü teâlâ dünyâyı hizmetçi yapar. Yalnız dünyâ için çalışana, yalnız kaderinde olan gelir. İşleri karışık, üzüntüsü çok olur.”
“Sizlerin fakîr olacağınızı düşünmüyor, bunun için üzülmüyorum. Sizden önce gelmiş olanlara olduğu gibi, dünyânın elinize bol bol geçerek, Allâhü teâlâya âsî ve birbirinize düşmân olmanızdan korkuyorum.”
“Mal ve şöhret hırsının insana zararı, koyun sürüsüne giren iki aç kurdun zararından daha çoktur.”
“Dünyâyı terk eyle ki Allahü teâlâ seni sevsin. İnsanların malına göz dikme ki, herkes seni sevsin!”
“İmânında veya ibâdetinde bidat, bozukluk bulunan bir kimseye, Allâh için sert bakanın kalbini, Allahü teâlâ îmânla doldurur ve kokudan korur.”
.
Sesli ve sessiz zikir hakkında
Mustafa Âsım Efendi yüzüncü Osmanlı Şeyhülislâmıdır. 1187 (m. 1773) senesinde İstanbul’da doğdu. 1262 (m. 1846) senesinde aynı yerde vefât etti. İkinci Mahmûd Hân ve Sultan Abdülmecîd Hân devrinde onyedi sene şeyhülislâmlık yaptı. Tarikatler hakkında şunları söyledi:
Tarîkatlerin çeşitli isimler alması, başka başka olduklarını göstermez. Aynı velînin talebeleri, birbirlerini tanımak ve üstâdları ile öğünmek için, bulundukları yola, üstâdlarının ismini vermişlerdir. Tarîkatler başlıca ikidir: (Zikr-i hafî), yani sessiz zikir yapan ve (Zikr-i cehrî), yani yüksek sesle zikir yapan tarîkatler. Birincisi hazret-i Ebû Bekr’den (radıyallahü anh) gelmiş olup, üstâdlarının adına göre, (Tayfûriyye), (Yeseviyye), (Medâriyye), (Bektâşiyye), (Ahrâriyye), (Ahmediyye-i müceddidiyye) ve (Hâlidiyye) gibi isimler almışlardır.
Zikr-i cehrî hazret-i Alî’den (radıyallahü anh) Oniki İmâm vâsıtası ile gelmiştir. Bunlardan sekizincisi olan imâm-ı Alî Rızâ’dan Ma’rûf-i Kerhî almış ve Cüneyd-i Bağdâdî’nin çeşitli halîfelerinin silsilelerinde bulunan meşhûr velîlerin ismi verilerek, kollara ayrılmıştır. Böylece Ebû Bekr-i Şiblî yolundan (Kâdirî) ile (Şâzilî), (Sa’dî) ve (Rıfâî), Ebû Alî Rodbârî yolundan Ahmed Gazâlî ve Ebû-Necîb-i Sühreverdî vâsıtaları ile (Kübrevî), meydâna gelmiştir. İmâm-ı Alî’den Hasen-i Basrî vâsıtası ile (Edhemî) ve bundan (Çeştî) hâsıl olmuştur. (Bedeviyye), Rıfâiyyeden hâsıl olmuştur. Sühreverdî’den bir kol da Rüknüddîn Sencâsî'ye gelmiş, bundan Şems-i Tebrîzî ile Rükneddîn İbrâhîm-i Zâhid feyz almışlardır. Birincisinden (Mevlevî) meydâna gelmiş, ikincisi ikiye ayrılmıştır. Birincisinden Safiyyeddîn Erdebîlî yolu ile (Bayrâmî) ve bundan da (Celvetî)ler hâsıl olmuş, ikincisinden Muhammed bin Nûr Halvetî yolu ile (Halvetî) ve (Zeyniyye) meydâna gelmiştir. Halvetîlerden Seyyid Yahyâ Şirvânî hâsıl olup, bunun bir talebesinden (Gülşenî) meydâna geldi. Şirvânî'nin diğer talebesi Pîr Muhammed Erzincânî ve bundan (Niyâzî Mısrî), (Ümmî Sinân) ve (Cerrâhî) tarîkatleri hâsıl oldu. Cerrâhî pîri olan Nûreddîn Cerrâhî, Karagümrük’te vefât etti.
Pîr Muhammed’in diğer halîfesi Çelebî halîfe Muhammed Cemâleddîn efendinin bir talebesinden (Şa’bâniyye) hâsıl oldu. İkinci talebesi Sünbül Sinân Yûsüf efendidir. Hâcı Bayram-ı Velînin talebesi Ömer Sekînî’nin talebesi Hızır Dede, Üftâde efendiye rûhsat verdi. Bunun talebesi de, Azîz Mahmûd Hüdâyî efendidir. (Uşâkî) yolunun reîsi Hasan Hüsâmeddîn efendidir. Buhârâ’da Seyyid Ahmed-i Semerkandî’den feyz aldı. (Ticânî) yolu, Afrika’nın batısında yayılmıştır.
.
Her kim Mevlâ'sına kavuşmak isterse
Seyyid Yahyâ Bin Sâbit hazretleri evliyânın büyüklerinden olup Seyyid Ahmed Rufai hazretlerinin dedesidir. 460 (m. 1068)’de Basra’da vefât etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:
“Talebenin dikkat etmesi gereken ve kendine lâzım olan şeyler şunlardır:
a) Kalbini ve niyetini kötülüklerden temizlemek, b) Farz ve sünnetleri yerine getirmeye çok hırslı olmak, c) Bid’atlerden ve fitnelerden uzak bulunmak, d) Tevâzu ehli olmak, e) Devamlı iyi düşüncelerle meşgûl olmak, f) Yemeye, içmeye ve giyime çok dikkat etmek, g) Dînin hudûdlarından bir zerre bile dışarı çıkmamak, h) Ahdine vefa etmek, asla yalan söylememek, i) Kendini beğenmişler taifesinden olmamak, k) İbâdet ve tâatinden dolayı gurûrlanmamak.”
“Her kim Mevlâ'sına kavuşmak isterse, yolunun üstünde kendisini bekleyen zahmet ve meşakkatlere sabredip, göğüs germelidir. Meselâ keten bitkisi, zahmet ve meşakkatlere sabredip göğüs gerer, sonunda da kâğıt olur, üzerine Allahü teâlânın ismi yazılır. Muazzez ve mükerrem olur. Allahü teâlânın isminin azîzliğini ve bereketini görmez misin ki; keten önce toprağın altına habsolunur. Sonra yeryüzüne çıkıp büyüdükten sonra koparılır, vatanından olur. Ayrıca gurbet acısı çeker. Sıcağa bırakılır, güneşin hararetinde kalır. Sonra dövülür ve posası ayrılır. Daha sonra daha temiz hâle gelmesi için tarağın dişlerinden geçirilir. Eğrilir, bükülür, en sonunda ibrişim olup, insan eliyle kumaş yapılır. Bütün bunlar oluncaya kadar, haddi ve hesabı olmayan eziyet çeker, meşakkatlere katlanır. Burada da kibirli olduğu sürede, o kibir gidinceye kadar sıkılır. Bu elemden parça parça olup, lüzumsuz oluncaya kadar kurtuluş yoktur. Lüzumsuz olunca da çöplüğe atılır. Ayaklar altında sürünür. Kâğıt imâl edicisi onu o hâlde yerlerde sürünürken görür ve kâğıt yapmak için alır. Temizce yıkadıktan sonra, yepyeni, bembeyaz, pırıl pırıl kâğıt yapar. Kâğıdın üzerine Allahü teâlânın ismi, Kur’ân-ı kerîm, hadîs-i şerîf ve meârif-i ledünnî yazılır, işte keten, öyle hadsiz ve hesapsız eziyet ve meşakkatler çeker ki, anlatmakla bitirilemez...
İşte bu böyle olduğu gibi, talebenin hocasına nisbeti de böyledir. Keten o kadar zahmet ve meşakkat yüzü gördükten sonra kâğıt olup, üzerine yazı yazılarak nasıl değeri artıp ellerde dolaşıyorsa, talebe de zahmet ve meşakkatler çekerek, o yollardan geçtikten sonra azîz olup, derecesi yükselir
.
Kabir üzerinde oturmak uyumak mekruhtur
Abdüsselâm Tenûhî hazretleri Mâlikî âlimlerinin büyüklerindendir. "Sehnûn" lakabı ile anılırdı. 160 (m. 776)’da Hicaz’da doğup, 240 (m. 854)’de Fas’ta vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Mevtâ, cuma günü kabrini ziyâret edeni tanır. Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” her sene Uhud dağındaki şehîdleri ziyâret edip, (Esselâmü aleyküm bi-mâ sabertüm fe-ni’me ukbeddâr) okurdu. Hâcılar burasını perşembe, sabâh erken ziyâret edip, öğle nemâzını (Mescid-i Nebî)de kılmalıdırlar. Uzak kabirleri ziyâretin mendûb olduğu buradan anlaşılmakdadır. Halîl-ür-rahmân, Seyyid Ahmed-i Bedevî gibi evliyâ bunun için ziyâret edilmektedir.
İmâm-ı Gazâlî hazretleri diyor ki: Hadîs-i şerîfte, (Üç mescidden başka mescidlere ziyâret için gidilmez) buyuruldu. Çünkü, başka mescidlerin fazîletleri birbiri gibidir. Fakat, evliyânın Allahü teâlâya kurbları hep bir değildir. Ziyâret edenler, her birinden başka başka faydalara kavuşurlar. Günâh işleyenler bulunsa da, "Kurbet"leri terk etmemeli, gitmeli, bid’at işleyenler görülürse, onlara mâni olmalıdır. Cenâzede bulunmak da böyledir.
Kabir ziyâret ederken, kabir üzerinde oturmak, uyumak mekruhtur. Mezarlıktaki yolu, kabirler üzerinde, sonradan yapılmış zanneden kimse, bu yoldan geçmez. Bir kabre Kur’ân-ı kerîm okumak için, yanındaki eski kabirlerin üstüne basmak ve oturmak îcâb ederse, mekruh olmaz. Yeni kabir üzerine, yine oturulmaz.
Mezârlıktaki yeşil otları, dalları koparmak da mekrûhtur. Kuru otları koparmak câizdir. Kabir üzerine çiçek ve ağaç dikmek meyyite faydalıdır, iyidir. Buna verilecek parayı, namaz kılan fakîre sadaka vermek daha iyidir. Kabristânda bulunan ağaç, orası kabristân yapılmadan evvel yetişmiş ise, toprak sâhibinin mülkü olur. Ağacı ve meyvelerini dilediğine verir. Sâhipsiz toprak olup, halk tarafından kabristân yapılmış ise, ağaçlar, meyveler ve toprak, önceden gelen âdete göre kullanılır. Ağaçlar, kabristân yapıldıktan sonra yetişmiş ise, bunları diken malûm ise, o kimsenin mülkü olurlar. Bunları ve meyvelerini fakîrlere sadaka verir. Ağaçlar, kendiliklerinden yetişmiş iseler, diken kimse bilinmiyorsa, hâkimin karârı ile amel olunur. İsterse, sattırıp, parasını kabristânın ihtiyâclarına sarf ettirir.
.
İbâdetlerin kabul olması helâl lokmaya bağlıdır
Sehl Bin Muhammed hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. Fıkıh ilminde imâm olup, meselede müctehid idi. İran’da Nişâbûr’da doğdu. 387 (m. 997)’de orada vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Bütün ibâdetlerin kabul olması, helâl lokmaya bağlıdır. Büyüklerden çoğu buyurdu ki, ibâdetler on kısmdır: Dokuz kısmı helâl kazanmaktır. Bir kısmı da bildiğimiz bütün ibâdetlerdir. O hâlde, müminler helâl kazanmaya çalışmalıdır. Harâmdan ve şübhelilerden kaçınmalıdır.
Ebû Hüreyre “radıyallahü anh” buyuruyor ki: Resûlullahtan “sallallahü aleyhi ve sellem” işittim. Buyurdu ki: (Allahü teâlâ güzeldir. Yalnız güzel yapılan ibâdetleri kabul eder. Allahü teâlâ, Peygamberlerine emrettiğini, müminlere de emretti ve buyurdu ki; ey Peygamberlerim! Helâl yiyiniz ve sâlih, iyi işler yapınız! Müminlere de emr etti ki; ey îmân edenler! Sizlere verdiğim rızıklardan helâl olanları yiyiniz!) Resûlullah sözüne devam ederek buyurdu ki:
(Uzak yoldan gelmiş, saçı sakalı dağılmış, yüzü gözü toz içinde bir kimse, ellerini göğe doğru uzatıp duâ ediyor. “Yâ Rabbî!” diye yalvarıyor. Hâlbuki yediği harâm, içtiği harâm, gıdâsı hep harâm. Bunun duâsı nasıl kabul olur?) Yanî harâm yiyenin duâsı kabul olmaz buyurdu. İşte harâmı, helâli, şüphelileri ve fâizi bilmeyen, bunları birbirinden ayıramayan, harâmdan kurtulamayıp, ibâdetleri boşuna gider.
Abdullah bin Mes’ûd “radıyallahü anh” buyuruyor ki: Alışveriş, yanî ticâret ilmini bilmeyen fâiz yer.
Abdullah bin Hanzala “radıyallahü anhümâ” dedi ki: Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” buyurdu ki: (Bile bile bir dirhem gümüş değerinde fâiz yemek, otuz zinâdan dahâ çok günâhtır.)
Ömer “radıyallahü anh” buyuruyor ki: (Çalışınız, kazanınız, Allahü teâlâ rızkımı çalışmadan gönderir, demeyiniz! Allahü teâlâ, gökten para yağdırmaz.)
Lokman hakîm hazretleri, oğluna nasîhat verirken, (Çalış, kazan! Çalışmayıp, herkese muhtaç kalanların dîni ve aklı noksan olur ve iyilik etmekten mahrum kalır ve herkesden hakâret görür) buyurdu. Büyüklerden birine sordular ki, özü sözü doğru olan tüccâr mı, yoksa geceleri namâz kılan, gündüzleri oruç tutan âbid mi yüksekdir? (Emîn olan tüccâr dahâ kıymetlidir. Çünkü, şeytânla her sâat cihâd etmektedir. Şeytân, alışta, verişte, tartmada onu aldatmaya uğraşmakta, o ise Allahü teâlânın emrini, rızâsını gözetmektedir) dedi.
.
Kur’ânın hatmedildiği yere rahmet yağar
Ya’kûb bin İshâk Hadramî hazretleri "On Kırâat İmamı"ndan dokuzuncusudur. Kur’ân-ı kerîmin kırâatini, okunuş şekillerini ve bununla ilgili usûlleri, kaideleri naklen bildiren kırâat imâmlarındandır. 205 (m. 820)’de 88 yaşında vefât etti. Buyurdu ki:
Hadîs-i şerîfde, (Kur’ân-ı kerîmi hatmedenin duâsı kabul olunur) buyuruldu. Kur’ân-ı kerîmin hatmedildiği yere rahmet yağar. Hatimden sonra duâ etmek müstehabdır. Kur’ân-ı kerîm hatmolunurken toplanmak müstehabdır.
Abdüllah ibni Abbâs hazretleri, hatim okuyan kimsenin yanında adamını bulundururdu. Hatim biteceği zamanı işitince, kendi de hâzır olurdu... Enes bin Mâlik hazretleri, hatmettiği zaman, çoluk çocuğunu toplayıp duâ yapardı.
Hatim bitince, ikincisine başlamak müstehabdır. Hadîs-i şerîflerde, (İbâdetlerin en iyisi, hatim okuyup, bitince yenisine başlamaktır), (Kur’ân-ı kerîmi hatmeden kimseye altmış bin melek hayır duâ eder) ve (Hatim duâsı yapılan yerde bulunan, ganîmet dağılırken bulunan kimse gibidir. Hatme başlanan yerde bulunan, cihâd eden kimse gibidir. İkisinde de bulunan, iki sevâba da kavuşur) buyuruldu.
Namâz kılmak, oruç tutmak ve Kur’ân-ı kerîm okumak ve zikretmek, yalnız bedenle yapılan ibâdet oldukları için bunları herkesin kendisi yapması lâzımdır. Başkasını vekîl edip yaptırmak câiz değildir. Bunun için Kur’ân-ı kerîmi Fâtihadan başlayıp Fil sûresine veyâ İhlâs sûresine kadar okuyup, sonra olan birkaç sûreyi başkasına emredip okutsa, o da birinciye vekil olarak kalan sûreleri okursa, Kur’ân-ı kerîmi başından beri okumuş olan, (Hatim) okumuş olmaz. Bunlardan birisini dinleyen kimseler, hatim dinlemiş olmazlar. Hiçbiri hatim sevâbına kavuşamazlar. Okumuş olanlar, sevâbını, meyyitlerin ruhlarına ayrı ayrı hediyye etseler veyâ birisi, hepsi için hediyye etse, yani hatim duâsı yapsa, okuyanlar da (Âmîn) deseler, âyetlerin sevaplarının toplamı, meyyitlere de verilir. Fekat, hatim için vaat olunan sevâba kavuşamazlar. Bir hatmi, yalnız bir kişinin okuması ve sevâbını, bunun bağışlaması lâzımdır. Meyyit için, çeşitli kimselerin sessiz olarak çeşidli cüz’ler okuyup, Kur’ân-ı kerîmi hatmetmeleri ve her birinin okuduğunun sevâbını ölünün rûhuna göndermeleri veya birinin hepsi için hediye etmesi, yani hatim duâsını yapması, okuyanların da (Âmîn) demeleri câiz olur ve çok faydalı olur. Fakat, bu sûretle hatim sevâbı hâsıl olmaz.
.
Kalplerin pasını istiğfar temizler
Ebü’l-Hakem Seyyâr hazretleri Tabiîn devrinde yetişen hadîs âlimlerinden ve evliyânın büyüklerindendir. Basra’da doğdu. 122 (m. 739)’da vefât etti. Rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden bazıları şunlardır:
“Kendisine fakîrlik verilen bir kimse, ihtiyâcını insanlara bildirip onlardan bir şey beklerse, fakîrliği devam eder. Şayet hâlini Allahü teâlâya arz edip O’ndan bir şey beklerse, ona ihtiyâcının karşılığını verir. Bu, ya âhirette vereceği bir ecir, sevâbdır. Veyahut da dünyâdaki zenginliktir.”
“Bir kimse hac yapıp, zinâ ve başka hiç günah işlemeden dönerse, anasından doğduğu günkü gibi günahlarından temizlenir.”
“Benden önceki Peygamberlerden hiçbirine verilmeyen beş şey, bana verildi: 1. Düşmanlarımı, bir aylık yoldan benim korkum kaplardı. 2. Yeryüzünün her tarafı bana mescid yapıldı ve temiz kılındı. Ümmetimden bir kişi, namaz vakti nerede girerse, orada namazını kılsın! 3. Düşmanla yapılan harbin sonunda ele geçen ganîmetler bana helâl kılındı. Benden önce kimseye helâl olmadı. 4. Bana şefaat etmem için izin verildi. 5. Diğer peygamberler, kendi kavimlerine peygamber olarak gönderilmişti. Ben ise bütün insanlara peygamber olarak gönderildim.”
“Hikmet kişinin şerefine şeref katar, köleyi yükselterek sultanlar meclisine oturtur.”
“Bir kimse Allahü teâlânın indinde kendisi için ne olduğunu anlamak isterse, kendisinde Allah için ne var ona baksın.”
“Cuma gününde bir saat vardır. Mümin kul o saatte bir şey isterse o kabul olur.” Eshâb-ı kiram o saatin hangi saat olduğunu sordu. Buyurdu ki: “İkindi ile akşam arasıdır.”
“Cennet ehlinin en aşağı derecede olanının baş ucunda 10.000 hadimin elinde farklı renkte altın ve gümüşten iki sahan vardır. En son yediğini de ilk iştahı ile yer.”
“Müminler bir bina gibidirler. Nasıl ki, bina, parçalarının birbirine destek olmasıyla kuvvet bulursa, müminler de birbirine destek olmak sûretiyle kuvvet bulurlar.”
“Eshâbım yıldızlar gibidir. Kim onlara uyarsa, doğru yol üzere bulunur.”
“Ümmetim yağmur gibidir. Evveli mi, yoksa sonu mu hayırlıdır bilinmez. Nerede bulunurlarsa fayda verirler. Yanî hepsi hayırlıdır.”
“Lâyık olduğunuz şekilde idâre olunursunuz. Size lâyık olduğunuz şey verilir.”
“Demirin pası gibi, kalplerin de pası vardır. Bu pas, istiğfarla giderilir.”
.
Abdestte kullanılan suya "müstamel su" denir
Yahyâ Bin Zekeriyya, İmâm-ı a’zam hazretlerinin talebelerinin ileri gelenlerinden fıkıh ve hadîs âlimidir. 120 (m. 738)’de Kûfe’de doğdu. 183 (m. 799) senesinde Medâin’de vefât etti. Bu mübarek zat buyurdu ki:
Abdestte, gusülde kullanılan suya (Müstamel su) denir. Bu su, İmâm-ı a’zama göre kaba necâsettir. Ebû Yûsüf’e göre, hafîf necâsettir. İmâm-ı Muhammede göre temizdir “rahmetullahi teâlâ aleyhimâ”. Bununla necâset temizlenir. Fakat, abdest alınmaz ve gusül edilmez. İçmek ve hamur yapmak mekrûhtur. Peştemala, elbiseye, kurnaya sıçrarsa ve necâset temizlemekte kullanılan her su, iğne ucu kadar sıçrarsa, kabı ve elbiseyi pisletmez.
Necâset temizlemekte kullanılmış sular, bir yerde birikirse, bu suya bulaşan şeyler, pis olur. Abdestsiz veyâ cünüb olan kimse veya hâyızlı kadın veya müşrik, kâfir, necâset bulaşmamış olan avucunu bir yere sokup su alsa veya kolunu sokup, içindeki tası alsa, o yerdeki pis olmaz. Necâset üzerinden akan suyun yarıdan fazlası necâsete temâs ederse, bu su pis olur. Azı değerse ve necâsetin üç sıfatı suda bulunmazsa, pis olmaz. Necâset yanınca, külü temiz olur. Tezek yakarak ısıtılan fırında, ekmek pişirilir.
Merkeb, domuz ve leş, tuz içine düşüp, tuz olsalar, temiz olurlar. Kuyuya düşen gübre, zamânla çamur hâline gelse, temiz olur. Necis boya ile boyanan kumaş ve beden, üç kerre yıkanınca temiz olur. Su renksiz akıncaya kadar yıkamak dahâ iyidir. Deriye, yaraya sürülen necis ilâcın ete karışan kısmı ve necis sürme çekilen göz yıkanmaz. Dışarıda kalan kısım ve yara üstündeki kurumuş kan, zarar vermeyecek şekilde yıkanıp giderilir. Zarar olursa yıkanmaz. Fakat üzerinde dirhem miktârı necâset bulunan kimse imâm olamaz.
Görülmeyen necâsetler ve idrâr bulaşan eşyâ, ayrı sular ile, temizlendiği zan edilinceye kadar yıkanır. Bir kere yıkamakla temizlenirse, kâfî olur. Yıkarken, su ve diğer eşyâ, necis olmazlar.
Vesvese, şüphe edenlerin üç kere yıkaması ve hepsinde sıkması lâzımdır. Herkesin, kendi kuvveti kadar sıkması kâfîdir. Çürük, ince veyâ büyük olduğu için sıkılmayan eşyâ, meselâ halı, beden, deri gibi necâseti emen şeyler, her üç yıkayışta, kurutulur. Yani, su damlaması kesilinceye kadar beklenir.
Testi, çanak ve bakır gibi necâseti emmeyen şeyleri ve denizde, derede yıkanan her şeyi sıkmak ve kurutmak lâzım değildir.
.
Ferâseti devamlı olan makbûldür
Fenârîzâde Muhyiddîn Çelebi Osmanlı şeyhülislâmlarının onüçüncüsüdür. 851 (m. 1447) senesinde Bursa’da doğdu. 954 (m. 1548) senesinde İstanbul’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Bazı sâlih kimseler, bir hâdisenin nasıl neticeleneceğini ferâsetle söyler. Bu hâdisenin neticesini Allahü teâlâ ona müşâhede ettirir, gösterir. Bu müşâhede, o kimsede devamlıdır. Bazı kimseler de vardır ki, bu müşâhede onda bazen olur, devamlı olmaz. O, onu Allahü teâlânın aşkının sarhoşluğu içinde iken söyler veya o söz dilinden çıkar da, söylediği hakîkat olur. Ama, onun bu hâlden haberi bile yoktur. İşte bu iki hâlin birinci olanı, yani ferâseti devamlı olanı makbûldür. Ferâseti devamlı olanlara “Velâyet ehli” denir. Bu işler, “Abdal”, “Ebrar” ve “Zühhâd” da olur. Ferâseti ve müşâhedesi bazen olanlar da “Muhakkik”lerdir. Muhakkiklerde hâdiseler, bazen kapalı, bazen de açık olur. Eğer şaka ile söyleseler, Allahü teâlâ onları kırmaz, hakîkat eder. Eğer gaflet ile söylerse, cenâb-ı Hak yine dediğini vâki eder. Onlar, Allahü teâlânın sevgili kullarıdır.”
Hâce Abdullah-i Ensârî “rahmetullahi aleyh”, (Menâzil-üs-sâyirin) kitabında buyuruyor ki:
“Ferâset iki türlüdür: Birincisi, ma’rifet sahiblerinin ferâseti olup, talebenin istidâdını keşfetmek, Allahü teâlânın evliyâsını tanımaktır. İkincisi, riyâzet çeken, açlıkla nefslerini parlatanların ferâseti olup, mahlûklara âit gizli şeyleri bilmektir. İnsanların çoğu, Allahü teâlâyı hatırlamayıp gece-gündüz dünyâyı düşündüğünden, dünyâ işlerinden ele geçirmek istedikleri şeylerden haber verenleri arıyor. Bunları büyük biliyor. Hattâ, bunları evliyâ, Allahü teâlâya yakın sanıyorlar. Evliyânın me’ârifine, doğru, ince bilgilerine dönüp de bakmıyorlar. Belki, bunlara dil uzatıp, bunlar Allahın sevgili kulu olsaydı, gaybolan şeylerimizi, gizli düşüncelerimizi bilirlerdi. Bizim hâlimizden haberi olmayan bir kimse, mahlûkların üstündeki ince bilgileri hiç anlayamaz diyerek, evliyânın ferâsetine, Zâtı ilâhiye ve sıfatlarına olan bilgilerine inanmıyorlar. Böyle, yanlış ölçüleri sebebi ile, o büyüklerin doğru ilim ve me’ârifinden mahrûm kalıyorlar. Bilmiyorlar ki, Allahü teâlâ, o büyükleri, câhillerin gözünden saklamış, kendine mahsûs kılmıştır. Evliyâsını dünyâ işleri ile meşgûl etmeyip, kendisi ile meşgûl etmiştir. Evliyâ, insanların hâllerine, işlerine bağlansalardı, Allahü teâlânın huzûruna lâyık olmazlardı”.
.
Saadet, huzur isteyen onun gibi olmalıdır
Ebû Zekeriyyâ Şâvî hazretleri fıkıh, kelâm, tefsîr ve nahiv âlimidir. 1030 (m. 1621)’de Fas’ta Milyân’da doğdu. 1096 (m. 1685)’de hacca giderken gemide vefât etti. Bu mübarek zat, bir dersinde, “Edeb” hakkında şunları anlattı:
-Ebû Osman Hayrî şöyle buyurdu: “Allahü teâlâya karşı edeb, ondan devamlı korku üzere bulunmak ve O’nu murâkabe üzere olmaktır. Resûlullaha karşı edeb, sünnet-i seniyyeye yapışmakla, evliyâya karşı edeb; ona hürmet etmek, hizmetlerinde bulunmakla, çoluk-çocuğa karşı edeb; onlara güzel ahlâk ile muâmele etmekle, arkadaş ve dostlarına karşı edeb; onlara güler yüzlü olmakla, câhillere karşı edeb; onlara duâ etmek ve merhamet göstermekle olur.”
-Ebû Ubeyd Kâsım bin Sellem anlatır: “Mekke-i mükerremeye girdim. Bazen Kâbe-i muazzamanın hizasında oturur, bazen sırtüstü yatar, ayaklarımı uzatırdım... Yine böyle bir hâlde iken, birisi gelip bana; 'Senin ilim ehlinden olduğun söylenir. Sana bir tavsiyem var. Edeble otur, yoksa ismin Allahü teâlânın hâs kulları arasından silinir' dedi.”
-Ebû Saîd-i Hudrî (radıyallahü anh) hazretleri, tevazunun nasıl olması îcâb ettiğini anlatırken buyurdu ki:
“Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) hayvana ot verirdi. Deveyi bağlardı. Evini süpürürdü. Koyunun sütünü sağardı. Ayakkabısının söküğünü dikerdi. Çamaşırını yamardı. Hizmetçisi ile birlikte yerdi. Hizmetçisi el değirmeni çekerken yorulunca ona yardım ederdi. Pazardan öteberi alıp, torba içinde eve getirirdi. Fakirle, zenginle, büyükle, küçükle karşılaşınca, önce selâm verirdi. Bunlarla musâfeha etmek için mübârek elini önce uzatırdı. Köleyi, efendiyi, beyi, siyahı ve beyazı bir tutardı. Her kim olursa olsun, çağırılan yere giderdi, önüne konulan şeyi az olsa da, hafif, aşağı görmezdi. Akşamdan sabaha ve sabahdan akşama yemek bırakmazdı Güzel huylu idi. İyilik etmesini sever idi. Herkesle iyi geçinirdi. Güler yüzlü, tatlı sözlü idi. Söylerken gülmezdi. Üzüntülü görünürdü. Fakat çatık kaşlı değildi. Aşağı gönüllü idi. Fakat alçak tabiatlı değildi. Heybetli idi. Yani saygı ve korku hâsıl ederdi. Fakat kaba değildi. Nâzik idi. Cömert idi. Fakat isrâf etmez, faydasız yere bir şey vermezdi. Herkese acır idi. Mübârek başı hep önüne eğik idi. Kimseden bir şey beklemezdi.Saadet, huzur isteyen, Onun gibi olmalıdır...”
.
Yüz şehit sevabına kavuşanlar
Yahyâ Mezûrî hazretleri Mevlânâ Hâlid-i Bağdadî’nin talebelerinin büyüklerindendir. Hicrî onüçüncü asrın yarısında yüz yaşlarında iken Bağdat’ta vefât etti. Mevlânâ Hâlid-i Bağdadî hazretleri, yüksek halîfesi Yahyâ Mezûrî ile mektuplaşırlar, ona nasihatlerde bulunurlardı. Bu mektuplarından birinde buyurdular ki:
Her türlü hamd, sonsuz nimetler sahibi olan Allahü teâlâya mahsûstur. Peygamberlerinin en yücesi olan ve hiçbirinin uğramadığı eziyetlere uğrayan, Hazreti Muhammed’e (sallallahü aleyhi ve sellem) ve O’nun yüce Âl, Eshâb, Ezvâc-ı tâhirat ve Ahbabına salât ve selâm olsun...
Muhterem efendim, senedim ve dayanağım, Allahü teâlânın yolunu neşreden derin âlim Molla Yahyâ’nın ihsân ederek gönderdiği mektup ile şereflendik. Cenâb-ı Hak, karşılığında bereketli sevaplar ihsân eylesin. Mektûbunuzu okuduk, tam bir ihlâs ve hasretle yazıldığını mübârek hâl ve güzel ahlâkınızı yansıttığını gördük. Beraberinde, malum şeyhin mektubu da geldi. Kerîm ve raûf olan Rabbimiz teâlâ hazretleri ona hüsn-i hatime ihsân eylesin! Bu vesile ile sizlere asıl vasiyetimi bildiriyorum:
Uzun zamandır bu diyarda unutulmuş gibi olan tarîkat-i aliyye’yi öğretmekte ve yaymakta takatiniz miktârınca çalışınız. Müslümanların bu yola girmeleri ve uymaları için, anlayacakları delîller ile onları aydınlatıp teşvik ediniz. Şurası kesin olarak anlaşılmıştır ki, büyüklerimizin gönlünde yer tutabilmeleri mübârek İslâm bilgilerini yani Ehl-i sünnet itikâdını ve fıkıh, ilmihâl bilgilerini yaymaları ve bu yolda çalışanlara destek olmaları miktarıncadır...
İşittiğimize göre vaktiyle İmâdiye şehrinin çoğu köylerinde cemâat ile namaz kılınmak ve zikr-i ilâhî yapılmakla ma’mûr mescidler varmış. Fakat acaba şimdi vaziyet nedir? Belki bu ma’mûrluk kalkmış, câmiler garip kalmıştır. Artık bu mescidlere gidip gelen kalmamıştır! Bizleri seven Ziver Paşa’ya bizim adımıza, câmileri bu gariplikten kurtarmaya çalışmasını söylerseniz, pek büyük bir ecre, sevâba kavuşursunuz. Nitekim, Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte;
“Ümmetimin fesada uğradığı zamanda, bir sünnetimi öğretene yüz şehit sevabı verilir” buyurulmuştur. Allahü teâlânın selâmı, rahmeti ve bereketi üzerinizde olsun.
.
Bana nasihat et ey genç
Sinânüddîn Yegânî Çelebi Osmanlı devri din ve fen âlimidir. Molla Yegân’ın torunudur. Bursa’da doğdu. 945 (m. 1538) senesinde aynı yerde vefât etti. Derslerinde şunları anlattı:
Ömer bin Abdülazîz halîfe olunca, memleketin her tarafından heyetler gelmişti. Hicaz’dan gelen bir heyet, Ömer bin Abdülazîz’in yanına girince, heyette bulunan genç birisi konuşmaya başladı. Ömer bin Abdülazîz;
“Sen dur, yaşlı olanınız konuşsun” diyerek genci ikaz etmek istedi. Genç;
“Ey mü’minlerin emîri! İş yaşa göre ise, Müslümanların içinde senden daha yaşlı olanları yok mu?” deyince, Ömer bin Abdülazîz; “Konuş bakalım” diyerek gence söz verdi. Genç;
“Biz, senden bir şey isteyen ve senden korkan bir heyet değiliz. Biz, bir şey de talep etmiyoruz. Çünkü lütuf ve ihsânınız o kadar çok ki, bize kadar ulaşmıştır. Senden korkmuyoruz, çünkü adâletin bizi korkmaktan emîn kılmıştır” dedi. Ömer bin Abdülazîz; “Siz kimsiniz?” diye sorunca, genç;
“Teşekkür heyetiyiz. Teşekkür edip geri dönmek için geldik” dedi. Ömer bin Adülazîz; “Ey genç! Bana nasihat et!” deyince, genç;
“Allahü teâlâ hâllerini râzı olduğu şekilde ıslâh etsin. İnsanlar, Allahü teâlânın onlar üzerindeki merhametine, Tûl-i emellerine, insanların kendilerini medhetmelerine aldanmakta, böylece ayakları kayarak ateşe (Cehenneme) düşmektedirler. Ey Emîr-ül-mü’minîn! Allahü teâlânın üzerindeki merhameti, Tûl-i emel, insanların seni çok övmesi seni aldatmasın. Eğer aldanırsan ateşe düşen aldananlara dâhil olursun. Eğer aldanmazsan, Allahü teâlâ seni bu ümmetin sâlihleri ile beraber bulundurur” dedi ve sustu. Ömer bin Abdülazîz, gence yaşını sorduğunda, genç; “Onbir” dedi. Nesebini sorunca, Hüseyn bin Ali bin Ebî Tâlib’in oğlu olduğunu söyledi.
Bir gün Ömer bin Hattâb (radıyallahü anh), Ka’b-ül-Ahbâr’a (radıyallahü anh), “Bize nasihat et” dedi. Ka’b-ül-Ahbâr, “Elinizde Allahü teâlânın kitabı, Resûlullahın sünneti yok mu? Bu ikisi size yetmiyor mu?” dedi. Hazreti Ömer “Evet var. Fakat sen ayrıca bize nasihat et” diye üsteleyince, Ka’b-ül-Ahbâr; “Ey Emîr-ül-mü’minîn! Korkan bir kimsenin amelini yap. Kıyâmet günü yetmiş (70) peygamberin yaptığı amel ile gelsen, orada gördüklerinden dolayı amelini yine az görürdün” buyurdu. Bunları işiten Ömer bin Abdülazîz, düşüp bayıldı.
.
Zikir, Allahü teâlâyı hâtırlamak demektir
Kâdı Sirâcüddîn-i Ermenekî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 644 (m. 1246)’da, Mısır’da bulunan Ermenek’te doğdu. 725 (m. 1325) senesinde İran’da Kûs kadısı iken vefât etti. Bu mübarek zat, bir dersinde şunları anlattı:
İmânı, itikâdı düzelttikten ve İslâmiyete uygun ibâdetleri yaptıktan sonra, vakitleri, kalbi temizlemek ile mamûr etmek lâzımdır. Allahü teâlâyı hâtırlamadan, bir ân geçirmemelidir. Vücûd, eller, ayaklar dünyâ işleri ile uğraşırken, kalp hep Allahü teâlâ ile olmalı, Onu hâtırlamakla lezzet duymalıdır. Bu devlet, büyüklerimizin gösterdiği yolda, herkese, az zamânda nasîb oluyor. Elhamdülillah siz, böyle olduğunu biliyorsunuz. Belki de, çok az olsa bile, bir şey hâsıl olmuştur...
Ele geçeni bırakmamak ve şükretmek lâzımdır ve artmasına çalışmalıdır. Herkesin, sonradan kavuşabildiği şeyler, bu yolda, başlangıçta ele geçer. O hâlde, kazançlarının azı da, pek çoktur. Çünkü, dahâ başlangıçta nihâyetten haberleri olur. Fakat, ele geçen, ne kadar çok olsa da, az görmelidir. Ama şükretmeyi elden bırakmamalıdır. Hem şükretmeli, hem de daha artmasını istemelidir...
Kalbin temiz olmasından maksat, Ondan başkasının sevgisini kalpten çıkarmaktır. Kalbin hasta olması, işte bu çeşitli bağlılıklardır. Bu bağlılıklar kesilip atılmadıkça, hakîkî îmân nasip olmaz. İslâmiyyetin emirlerini ve yasaklarını yerine getirmek kolay ve rahat olmaz. Her gün ve her gece yüz kerre (Sübhânallahi ve bi-hamdihi sübhânallahil’azîm) demelidir. Çok sevâbdır. Her sabâh bir kerre (Allahümme mâ esbaha bî min ni’metin ev bi-ehadin min halkıke, fe minke vahdeke, lâ şerîke leke, fe lekel hamdü ve lekeşşükr) demeli ve her akşam (Mâ esbaha) yerine (Mâ emsâ) diyerek, hepsini aynen okumalıdır.
Peygamberimiz “sallallahü aleyhi ve sellem” buyurdu ki: (Bu duâyı gündüz okuyan, o günün şükrünü yapmış olur. Gece okuyunca, o gecenin şükrünü îfâ etmiş olur). Abdestli okumak şart değildir. Her gün ve her gece okumalıdır.
Zikredince, kalp temizlenir. Yanî kalpten dünyâ sevgisi çıkar. Allah sevgisi yerleşir. Birçok kimselerin, bir araya toplanarak; oynaması, dönmesi, zikir değildir. Zikir, Allahü teâlâyı hâtırlamak demektir. Bu da, kalp ile olur.
.
Lâzım olmayanı alırsan lâzım olanı satarsın
Ebû Musa Sadefî hazretleri Şafiî fıkıh ve kırâat âlimlerinin büyüklerindendir. 170 (m. 786) senesinde doğup, 264 (m. 877) senesinde Mısır’da Sadef kasabasında vefât etti. İmâm-ı Şafiî hazretlerinin talebelerindendir. Onun yanından ayrılmazdı. Kendisinden çok hadîs-i şerîf rivâyet etti. İmâm-ı Şafiî hazretlerinin kıymetli sözlerini bildirmiştir. Bunlardan bazıları şunlardır:
“Kendi tırnağından başkası, senin vücûdunu iyi kaşıyamaz. Bütün işlerini kendin gör. Bir ihtiyâcın için, senin kıymetini bilen birisine git.”
“İnsanları memnun etmek, ulaşılması çok güç bir yüksekliktir (çok zordur). Dînin ve dünyân için sana faydalı olan şeyleri ara, onlara sarıl.”
“Dünyâ işlerinde bir darlığa ve sıkıntıya düşen kimse, ibâdete yönelmelidir.”
“Gururlanıp böbürlenmek, âdi ve bayağı kimselerin vasfıdır.”
“Hizmet edene, hizmet edilir.”
“Dostlar ile yapılan sohbetten sevimli bir hareket yoktur. Dostların ayrılığı kadar da gam ve keder veren şey yoktur.”
“İlmi sevmeyende hayır yoktur. Böyle kimselerle dostluk ve bağlılığını kes. Çünkü, ilim kalplerin hayâtı, gözlerin aydınlığıdır.”
“Sâdık dost ve hâlis kimyâ/Az bulunur, hiç arama!”
“Bütün düşmanlıkların aslı, kötü kimseler ile dostluk etmek ve onlara iyilik yapmaktır.”
“İlim öğrenmek, nâfile ibâdetten üstündür.”
“Kendini bilmeyene ilim öğreten, ilmin hakkını zâyi etmiş olur. Lâyık olandan ilmi esirgeyen de, zulmetmiş olur.”
“Resûlullah'tan (sallallahü aleyhi ve sellem) sonra insanların en üstünü hazret-i Ebû Bekir, sonra hazret-i Ömer, sonra hazret-i Osman, sonra hazret-i Ali'dir. (radıyallahü anhüm)"
“İlim öğrenmek için üç şart vardır: Hocanın mahâretli, talebenin zekî olması ve uzun bir zaman lazımdır...”
“İlim iki kısımdır; birincisi ilm-i edyân (naklî ilimler), din bilgileri. İkincisi ilm-i ebdân (aklî ilimler), fen bilgileridir.”
“Kimin düşüncesi, arzusu, maksadı yemek içmek (dünyâ) ise; kıymeti, barsaklarından çıkardığı kazûrat kadardır.”
“Dünyâda en huzursuz kimse, kalbinde haset ve kin taşıyanlardır.”
“Başkalarını senin yanında çekiştiren, senin bulunmadığın yerde de seni çekiştirir.”
“Kanâatkâr olmak, rahatlığa kavuşturur.”
“Sırrını saklamasını bilen, işinin hâkimidir.”
“Sana lâzım olmayan şeyi satın alırsan, lâzım olanı satarsın. Onun için lâzım olmayan şeyi satın alma.”
.
Dertlerden kurtulmak için çok istigfâr söyle
bn-i Saffâr hazretleri fıkıh ve hadîs âlimidir. 338 (m. 949)’da Endülüs’te (İspanya) Kurtuba’da (Cordoba) doğdu. Orada 429 (m. 1038)’de vefât etti. “Kitâb-üt-teheccüd” isimli esrinde şöyle yazmaktadır:
Teheccüd namâzını zarûret olmadıkça, elden kaçırmamalıdır. Teheccüd, gecenin üçte ikisi geçtikden sonra, kılınan namâza denir, imsâk vaktinden önce kılınır. Teheccüd, uykuyu terk etmek demektir. Peygamberimiz “sallallahü aleyhi ve sellem” muhârebelerde bile, teheccüd kılardı.
Teheccüd ve diğer nâfile namâzların nasıl kılınacakları fıkıh kitâplarında yazılıdır. Gece uyanmak güç olursa, hanımına, hizmetçisine tembih etmelidir! Birkaç gece kalkınca, artık âdet olur, devamlı, kendiliğinden uyanılır.
Teheccüd ve sabâh namâzlarına uyanmak isteyen, yatsıyı kılınca hemen yatmalıdır ve gece, boş şeylerle uykusuz kalmamalıdır. Teheccüd zamânında tevbe, istigfâr etmek, Allahü teâlâya ilticâ etmek, yalvarmak, günâhlarını düşünmek, ayıplarını, kusurlarını hâtırlamak, kıyâmetteki azâpları düşünüp korkmak, Cehennemin sonsuz acılarından titremek lâzımdır. Af ve mağfiret için çok yalvarmalıdır. O zamân ve her zamân yüz kerre (Estagfirullâhel’azîm ellezî lâ ilâhe illâ hüvel hayyel kayyûme ve etûbü ileyh) demeli ve manâsını düşünerek söylemelidir. [Azîm, zâtı ve sıfatları kemâlde demektir. Kebîr, zâtı kemâlde, celîl, sıfatları kemâlde demekdir.] Bunu ikindi namâzından sonra [tesbîhlerden ve duâdan sonra] yüz defa okumalıdır. Abdestsiz okunabilir.
Hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: (Kıyâmette, sayfasında çok istigfâr bulunanlara, müjdeler olsun!) Belâlardan, sıkıntılardan kurtulmak için, istigfâr okumak çok faydalıdır ve tecrübe edilmiştir. Ölümden başka, her dertten kurtarır. Eceli gelenin de, ağrısız, sıkıntısız ölümüne yardım eder. Her sıkıntıdan kurtaracağı ve rızkı arttıracağı, hadîs-i şerîfte bildirildi. İstiğfârı ve bütün duâları, manalarını düşünmeden, temiz kalb ile söylemezse, yalnız ağız ile söylerse, hiç faydası olmaz. Ağız ile üç kerre söyleyince, temiz kalb de söylemeye başlar. Günâh işlemekle kararmış olan kalbin söylemesi için, ağız ile çok söylemek lâzımdır. Namâz kılmayanın ve harâm lokma yiyenin kalbi simsiyâh olur. Böyle kalbler de söylemeye başlaması için, ağız ile en az yetmiş kerre söylemelidir.
.
Nefsini cezalandırmak isteyen sünnete uyar
Molla Muslihuddîn Efendi, Kanunî Sultan Süleymân Hân zamanı âlimlerindendir. Aslen, Ispartalıdır. 977 (m. 1569) senesinde Dimetoka’da vefât etti. Derslerinde evliyanın kıymetli nasihatlerini naklederdi. Buyurdu ki:
Ebû Bekir-i Tirmîzî buyurdu ki: “Himmetin sıfatlarını, muhabbet ehli tamamladı. Onlar da himmeti, sünnete uyup, bidatlerden kaçarak elde ettiler.”
Ebü’l-Hasen Verrak buyurdu ki: “Kişi, Allaha ancak O’nun ve Peygamberinin emirlerine uymakla ulaşabilir. Kim Allah adamlarına uymadan Allahü teâlâya ulaşmaya kalkarsa, sapıtır.”
Ebû Muhammed bin Abdülvehhâb es-Sekafî şöyle buyurdu: “Allahü teâlâ, amellerden ancak doğru olanı, doğru olanlardan hâlis olanı, hâlis olanlardan da ancak sünnete uygun olanı kabul eder.”
Ebû Bekr bin Sa’dan buyurdu ki: “Allahü teâlâya ulaşmak; gafletten, günahtan, bidatten, sapıklıktan ve sapıklıklardan sakınmakla olur.”
Ebû Amr ez-zücâcî şöyle buyurdu: “İnsanlar, câhiliyye devrinde akıllarının ve arzularının güzel gördüğüne tâbi oluyorlardı. Peygamber efendimiz geldi ve onları tek tek İslâmiyete tâbi kıldı. Doğru akıl; İslâmiyetin güzel gördüğü, kötü akıl; İslâmiyetin kötü gördüğü akıldır.”
Bâyezîd-i Bistâmî buyurdu ki: “Otuz sene mücâhede ile uğraştım, ilimden ve ilme uymaktan daha lüzumlu bir şeye rastlamadım.”
Yine Bâyezîd-i Bistâmî şöyle buyurdu: “Siz havada uçan birisini gördüğünüz zaman, hemen o kimsenin faziletli, kerâmet sahibi birisi olduğuna hüküm vermeyin. Hatâ edebilirsiniz. O kimsenin hakîkaten fazilet ve kerâmet sahibi olduğunu anlamak için, İslâmiyetin emirlerine uymaktaki hassasiyetine, Peygamber efendimizin ahlâkı ile ahlâklanmasına ve sünnet-i seniyyeye uymasına, hakîkî İslâm âlimlerine olan muhabbet ve bağlılığına bakın. Bunlar tam ise, o kimse fazilet ve kerâmet sahibidir. Bunlara uymakta en ufak bir gevşeklik ve zayıflık bulunursa, o kimse için fazilet ve kerâmet sahibidir demek mümkün olmaz.”
Sehl-i Tüsterî buyurdu ki: “Kişinin sünnet-i seniyyeye tâbi olmadan yaptığı her iş, nefsini sevindirir. Arzu ve isteklerine uymuş olur. Eğer sünnet-i seniyyeye uyarsa, nefsini cezalandırmış olur. Zira İslâmiyette nefse uymak yoktur ve kötülenmiştir. Herkesin arzusu, elbet sünnet-i seniyyeye uymak olmalıdır.”
Ebû Hafs el-Haddâd şöyle buyurdu: “Amellerini ve hâlini, her zaman Kitâb ve Sünnetin emirlerine uydurmayan, aklını mükemmel gören, büyüklerin emrine giremez.”
.
Hiçbir iyiliği hor görme
Yezîd bin Es’am hazretleri Tabiînden büyük bir hadîs âlimidir. 103 (m. 721) senesinde vefât etti. Rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden bazıları:
Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Açlığını gidermek (doyurmak), bir sıkıntısını gidermek gibi bir yolla, Müslüman kardeşini sevindirmek, mağfirete sebep olan şeylerdendir.”
Câbir bin Süleym anlattı: Ben Resûlullahın huzurlarına ilk defa gitmiştim. Resûlullah Eshâbı arasında bulunuyordu. “Hanginiz Allahın Resûlüdür?” dedim. Resûlullah efendimiz, mübârek elleriyle kendilerini işâret buyurdular. “Bazı şeylerden sıkıntı duyuyorum. Bana bir şeyler öğret” dedim. Bunun üzerine Resûlullah şöyle buyurdu: “Allahü teâlâdan kork. Müslüman kardeşine güler yüzle konuşmak, kabındaki suyu, senden su isteyenin kabına boşaltmak şeklinde bile olsa, hiçbir iyiliği hor görme. Kibirden sakın. Çünkü Allahü teâlâ, kibri sevmez.”
Enes bin Mâlik’in (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah buyurdu ki: “Kıyâmet günü olunca, Allahü teâlâ, Cennet ve Cehennem ehlini saflar hâlinde bir araya toplar. Bu sırada Cehennemliklerin saflarından birisi, Cennetliklerin saflarında birini görür. 'Ey falanca! Hatırlar mısın? Hani sana dünyâda iken bir iyilik yapmıştım' der. Cennetlik şahıs onu eliyle tutup, 'Yâ Rabbi! Bu bana, dünyâda iken iyilik yapmıştı' der. Bunun üzerine kendisine 'Onu rahmetimle Cennete götür' denilir.”
Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah buyurdu ki: “Kim Müslüman kardeşinin bir sıkıntısını giderirse, Allahü teâlâ da onun kıyâmetteki sıkıntılarından birini giderir.”
Resûlullah bir kerre de şöyle buyurdu: “Allahü teâlâ, sizin sûretlerinize, mallarınıza bakmaz. Ancak kalblerinize ve amellerinize bakar.”
Yine buyurdu ki: “Allahü teâlâ şöyle buyurdu: Kulum, bana duâ ettiği zaman, onunla beraber olurum.”
Yezîd Bin Es’am hazretleri buyurdu ki: Câhiliye devrinde birisi vardı. İçki içip, sarhoş oldu. Sonra kumara başladı. Yine içkili bir hâlde iken, kumara devam edeceğini, onu bırakmayacağını söyledi, yüzünü gözünü yırttı. Kendisini perişan etti. Bu hâlde uyuyakaldı. Uyanıp, kendisine gelince, “Bana böyle ne oldu” dedi. Sonra kendi kendine, "içkinin yüzünden bu hâle geldim. Vallahi bir daha içmeyeceğim" dedi.
.
Feyizler, Resûlullahın kalbinden yayılmakta
Muhyüddîn İbn-ül-Cevzî hazretleri fıkıh ve usûl âlimlerindendir. 580 (m. 1185)’de Bağdad’da doğdu. 656 (m. 1258) senesinde vefât etti. Bir dersinde şunları anlattı:
Hadîs-i kudsîde (Bir velî kuluma düşmanlık eden, benimle harp etmiş olur. Kulumu bana yaklaştıran şeyler arasında, en sevdiğim, ona farz ettiğim şeydir. Nâfile ibâdet [de] yaparak, bana yaklaşan kulumu çok severim. Çok sevdiğim kulumun işiten kulağı, gören gözü, tutan eli, yürüyen ayağı olurum. İstediğini elbette veririm. Bana sığındığı zaman, elbette korurum) buyuruldu.
Farzlarla hâsıl olan kurb, yanî Allahü teâlâya yaklaşmak, nâfilelerle hâsıl olandan, elbette daha çoktur. Fakat, ihlâs ile yapılan farzlar kurb hâsıl eder. İhlâs, ibâdetleri, Allahü teâlâ emrettiği için yapmaktır. Ehl-i sünnet olan her müminde biraz ihlâs vardır. Takvâ ile ve ibâdet yapmakla, kendisine (feyz) denilen kalb nûrları gelir. Bir velînin kalbinden saçılan bu feyizlerden alırsa, ihlâsı çabuk ve çok artar. (Takvâ), harâmlardan nefret etmek, harâm işlemeği hâtıra bile getirmemekdir. Allahü teâlâya yaklaşmak, Onun rızâsına, sevmesine kavuşmak demektir. Allahü teâlânın müminlerin kalblerine gönderdiği nûrlar, feyizler, ibâdetleri ve takvâsı çok olanlara, gelmektedir. Yanî, bunların feyiz almak istidâtları, kâbiliyetleri artar.
Feyizler, Resûlullahın (sallallahü aleyhi ve sellem) mubârek kalbinden yayılmaktadır. Gelen feyizleri almak için, Resûlullahı sevmek lâzımdır. Sevmek de, Onun ilmini, güzel ahlâkını, mucizelerini, kemâlâtını öğrenmekle hâsıl olur. Resûlullah da, onu görüp severse, feyiz alması çoğalır. Bunun için, sohbetinde bulunup, güzel yüzünü görenler, tatlı sözlerini işitenler, dahâ çok feyiz aldılar. Eshâb-ı kirâm, bunun için, çok feyiz alıp, kalpleri dünyâ sevgisinden temizlenerek, ihlâs sâhibi oldular. Kavuştukları nûrlar, feyizler, evliyânın kalplerinden dolaşarak, zamanımıza kadar geldi.
Bir kimse, kendi zamanında bulunan bir velîyi tanıyıp, çok sever ve sohbetinde bulunarak, kendini sevdirirse, Resûlullahın mübârek kalbinden velînin kalbine gelmiş olan nurlar, bunun kalbine de akarak kalbi temizlenir. Sohbetine kavuşamazsa, onu düşünmesi, yani velînin şeklini, yüzünü hâtırına getirmesi de, sohbetinde bulunmuş gibi olur. Yani, mürşidi sevmek, onun kalbinden saçılan feyizleri almaya sebep olur.
.
Hakîkî muhabbet artmaz ve eksilmez
Ebü’l-Haccâc El-Kuraşî hazretleri evliyânın meşhurlarındandır. Mısır’da Aksûr’da doğdu 642 (m. 1244) senesinde orada vefât etti. Ebü’l-Haccâc hazretleri, başından geçen bir hâdiseyi şöyle anlatmıştır:
“İlk günlerimde hep (La ilahe illallah) derdim ve bundan hiç gâfil olmazdım. Bir gün nefsim bana dedi ki: 'Senin Rabbin kim?' Ben de; 'Benim Rabbim Allahü teâlâdır' dedim. Bunun üzerine nefsim bana dedi ki: 'Senin Rabbin benim, çünkü sen, bana kulluk yapıyorsun. Kimin emrine tâbi oluyorsan, ona kulluk yapıyorsun. Sana, beni doyur diyorum, yiyorsun. Uyu diyorum, uyuyorsun. Yürü diyorum, yürüyorsun. Benim emrettiğimi dinliyorsun. Al dediğimi, alıyorsun. Sen benim her emrimi yerine getiriyorsun. Öyleyse sen bana kulluk ediyorsun, benim emirlerime tâbi oluyorsun...' Bunun üzerine bir müddet iyice düşündüm. Sonra basiretim açıldı ve bana denildi ki: (Allahü teâlânın emirlerine uy, nefse karşı muhalefet et. Uyu derse; Allahü teâlâ, sâlih amel işleyenler için meâlen; [Onlar, geceden pek az bir zaman uyuyorlardı] buyurdu. (Zâriyât-17). Ben de böyle yapan sâlih kullardan olacağım de! Nefsin sana ye derse, Allahü teâlâ meâlen; [Yiyiniz, içiniz, isrâf etmeyiniz] (A’râf-31) buyurdu de! Sana yürü diyerek, gurûr ve kibirle yürümeni isterse, Allahü teâlâ meâlen; [Yeryüzünde kibirle ve böbürlenerek yürüme...] (İsrâ-37) buyurdu de! Nefsin bir şeyi almanı isteyince de, ona de ki: Allahü teâlâ meâlen; [Elini boynuna bağlı kılma 'cimri olma' ve büsbütün de onu açıp isrâf etme...] buyurdu.) [İsrâ-29]
'Bunları yapınca neye kavuşurum?' dedim. Denildi ki: (Müttekîlerden, âriflerden ve sıddîklardan, Rabbine kulluğunu tam yapanlardan olursun.)
Bu mübarek zatın kıymetli nasihatleri vardır. Buyurdu ki:
“İyilik gördüğü zaman artmayan, kötülük gördüğü zaman eksilmeyen muhabbet, hakîkî muhabbettir.”
“Allahü teâlânın emri ile ne kadar meşgul oluyorsan, kendi işin için, halktan o kadar alâka bekle.”
“Gâfillerden, câhillerden ve yaltakçılardan uzak dur.”
“Bir kimse, hocasının hareket ve davranışlarından istifâde edemiyorsa, sözlerinden hiç istifâde edemez.”
“Açlık nûrdur. Tokluk ateştir. Şehvet odundur. Şehvet ve tokluk bir araya gelince ateş yanmaya başlar. Sahibini yakıp bitirir.”
“İlmi ile âmil olan âlimler, Müslümanlara analarından babalarından daha şefkatli, daha merhametlidirler. Çünkü onlar, insanın âhiretini kurtarıp, Cehenneme girmemelerini temin ederler. Ana-baba ise, insanı ancak dünyâ ateşinden ve felâketinden koruyabilir.”
.
Yaptığın kötülüğe pişman ol kaçırdığın iyiliklere ise üzül
Cemâleddîn Kürânî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. İran’da Küran’da doğdu. 768 (m. 1367)’de Mısır’da vefât etti. Hikmetli sözleri çoktur. Buyurdu ki:
“O esnada Allahü teâlâ ile huzûrda olmasan da, zikri terk etme! Çünkü zikir ettiğin hâlde O’ndan gâfil olman, zikir etmediğin zamanki gafletinden daha azdır. Umulur ki, böyle zikir, seni gafletten uyandırır ve huzûra kavuşturur.”
“Kalbin ölü olmasının alâmetlerinden biri, insanın kaçırdığı iyiliklere üzülmemesi ve yaptığı kötülüklere pişman olmamasıdır.”
“Eğer adâletle muâmele olunursan, küçük günahlardan bile helak olursun. Allahü teâlâ ihsân ile muâmele ederse, büyük günâhın da olsa kurtulursun.”
“Zulmet nefsin askeri, ordusu olduğu gibi, nûr da kalblerin askeridir. Allahü teâlâ bir kuluna yardım etmek isteyince, nûr askerleri ile imdâd edip, zulmetten onu uzak eder.”
“İbâdetine, senden meydana geldi diye sevinme, Allahü teâlânın lütfu ile, ibâdetin sende meydana geldiğine sevin. 'Bunlar, Allahü teâlânın ihsânı ve rahmeti iledir' de.”
“Nimetlere şükretmeyen, elden çıkmalarına çalışmış olur. Nimetlere şükreden, onları en kuvvetli bağlarla bağlamış olur.”
“Onun yolunda kötülük üzere olduğun hâlde, sana ihsânları devam ediyorsa, bunların istidrâc, yani seni felâkete götüren şeyler olmasından kork. A’râf sûresi yüzseksenikinci âyet-i kerîmesi, meâlen; (Onları, bilemeyecekleri yönden azar azar helake yaklaştırırız) bunu haber vermektedir.”
“İşlemediğin amelin karşılığını isteme! Amelin makbul ise, karşılık olarak sana yeter.”
“İnsanlar, sende var sandıkları şey için seni medhederler. O hâlde, sen de nefsine, onu bildiğin gibi (hâline uygun) muâmele et.”
“Mümin, kendinde görmediği bir sıfatla medhedildiği zaman, Allahü teâlâdan hayâ eder.”
“İnsanların en câhili, yakînen bildiği şeyi, başkalarının zannî olan işlerine uyup bırakandır.”
“Her kusurdan münezzeh olan Rabbim! Dostlarını, evliyânı öyle yaptın ki, onları bulan sana kavuşuyor ve sana kavuşmayan, onları tanımıyor.”
“İki iş arasında durakladığın, iki şey arasını ayıramadığın zaman, hangisinin nefse daha ağır geldiğine dikkat et ve onu yap. Çünkü nefse ağır gelen, ancak doğru, hak olandır.”
“Nefsin hevâsına, isteklerine uymanın alâmetlerinden biri de, nafile cinsinden olan iyilikleri çok yapıp, emirleri yapmakta gevşek davranmaktır.”
“Şehveti kalbden, kökünden söküp koparan Allah korkusu, yahut kalbden taşacak kadar O’na olan sevgidir.”
.
Dâima azîz olmak istersen
Yûnus Şeybânî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. 619 (m. 1222)’de Mardin’de vefât etti. Hikmetli sözleri vardır. Buyurdu ki:
“Her günah, dalgınlık ve şehvetin aslı, nefsini beğenmektir. Her tâat, uyanıklık ve iffetin esası, nefsini beğenmemektir.”
“Kendinde bulunan gizli ayıpları araştırman, bilmediğin gâib şeyleri araştırmandan daha iyidir.”
“Bazılarını, Allahü teâlâ hizmetinde bulundurur. Bazılarına kendi muhabbetini verir. Her ikisine de imdâd-ı ilâhî gelmiştir. Bunlar, Rabbinin ihsânıdır. İsrâ sûresi yirminci âyet-i kerîmesinde meâlen; (Rabbinin ihsânı, hiç kimseden menedilmiş değildir) buyuruldu."
“Her sorulana cevap verenin, açıkça görülen her şeyi yorumlayanın, karşısındakilerin hâlini hesap etmeden her ilmi açıklayanın bu hareketleri, câhil olduğunu gösterir.”
“Âhıret, mümin kullara mükâfat verme yeri olarak yapılmıştır. Çünkü bu dünyâ, onlara yapılacak ihsânlara müsait değildir. Çünkü mümin kulların değeri, mükâfatlarının fâni olan bir yerde verilmesinden üstündür!”
“Amelinin semeresini dünyâda görmek, âhırette makbul olmaya işârettir.”
“Allahü teâlâ katındaki kadrini, değerini bilmek istersen, seni hangi işlerde bulundurduğuna dikkat et!”
“İhtiyâcı olmadığı hâlde bir kimseye tâati nasip eden Allahü teâlânın, bedene ve bâtına âit nimetlerde hiç eksiklik yapmayacağını bilmek lâzımdır.”
“Âriflerin Allahü teâlâdan dileği, O’na hakîki kulluk yapabilmek ve Allahü teâlânın emirlerini yerine getirebilmektir.”
“Dâima azîz olmak istersen, sakın geçici izzet ile gurûrlanma!”
“Âriflere sevinç hâli gelince, darlık, sıkıntı hâlinden daha çok korkarlar. Çünkü sevinç hâlinde, edebin hududunu gözetmek çok az mümkün olur.”
“Sevinç hâlinden, nefs de haz alır. Çünkü sevinç ve neşe içinde olur. Sıkıntı hâlinden ise nefsin payı yoktur.”
“Âlemin dışı güzel, içi ibrettir. Nefs, dışının güzelliğine, kalp, içinin ibretlerine bakar.”
“Umduğu bir şeye kavuşmak, zararına olan bir şeyden kurtulmak için Allahü teâlâya ibâdet eden, yahut azâba düçâr olmamak için ibâdet yapan, Allahü teâlânın kemâl sıfatlarının hakkını vermemiş olur.”
“İhtiyâcını sakın O’ndan başkasından isteme! Sana gelen, O’ndan gelir. O’ndan başkasından nasıl istenir ki? O’ndan başkası kendi ihtiyâcını gideremezken, kendisinden isteyenin ihtiyâcını nasıl görsün, istediğini versin?”
.
Azaptan kurtulmak için sağlam bir tutamak
Abdurrahmân Hadramî hazretleri Şafiî mezhebi müftîsidir. 945 (m. 1538)’de, Yemen’in Terim şehrinde doğdu. 1014 (m. 1605)’de Terîm’de vefât etti. Namazın hikmetleri hakkında buyurdu ki:
Eğer namaz tamamıyla eda edilirse, azaptan kurtulmak için sağlam bir tutamak hâsıl olmuş olur. Namazın dünyadaki mertebesi, âhirette, rüyetin [yani, Allahü teâlâyı görmenin] mertebesi gibidir. Namazı büyük bir emir bilmek ve müstehab olan önce vaktinde cemaat ile ve diğer şartlarına ve müstehablarına ve tadil-i erkâna riayet ederek, sükûn ve vakar ile eda etmek lazımdır. Resulullah “sallallahü aleyhi ve sellem” buyurdu ki: (Amellerin en efdali vaktinin evvelinde kılınan namazdır.) (Kul namaza kalktığı zaman, Cennet kapıları kendisine açılır. Kendisi ile Rabbi arasındaki perdeler kalkar. Cennette olan huriler kendisini karşılar.)
Kıyamda ve diğer rükünlerde olduğu gibi hep secde yerine bakmak ve okunan Kur’ân-ı kerimi dikkatlice dinlemek ve eğer okunanın manasını anlıyorsa, onun esrar ve manasını tefekkür etmek, eğer okunanın manasını anlamıyorsa, Hak celle ve âlânın kelamı olduğunu düşünmektir. (Bu, Allahü teâlânın zatına teveccühtür. Çünkü Allahü teâlânın zatını düşünmek, isim ve sıfatlarını anlamaktan yüksektir). Zatını düşünmek, Allahü teâlâya vâsıl olmuş âriflerin işidir. Onların muamelesi ayrıdır. Özellikle namazı kıldığı vakitte onun ruhu, keyfiyetsiz olarak o en yüksek makama ulaşır ve zahirden kesilir.
Namazda lezzet ve cemiyet hâsıl olması için çalışmak lazımdır. Çünkü namazda ve hususiyle farz namazlarında hâsıl olan lezzet, sona varmanın alametlerindendir. Cemaatle kılsın veya yalnız kılsın, namazın erkânıyla mukayyet olması ve onun adab ve sünnetine riayette kusur etmemesi lazımdır. Kıyamet gününde en önce hesaba çekilme namazdan olacaktır. Eğer namazın hesabı kolay geçerse, diğer ibadetlerin dahi, Allahü teâlânın inayetiyle hesabı kolaylıkla geçer. Namaz kılanda, namaz kılarken korku, dehşet ve heybet hâsıl olması icab eder.
Herkes namaz emrine uymak için, namaza hazırlıkta bulunurlar. Huzur ehli vaktinden önce, kazanç ehli ise, vakit girdikten sonra hazırlanırlar. Camilere giderler. İkamet başlar. Şafii’de ikamet, ezanın yarısıdır. Yani "Hayye ales salâh; Hayye alel felâh" birer kere olup, "Kad kametissalah" iki defadır. Manası, (işte kılınıyor) demektir.
..
Allahın Resûlüne, eziyet etmeniz doğru olmaz
Paşmakçızâde Seyyid Abdullah Efendi Ellidokuzuncu Osmanlı Şeyhülislamıdır. 1091 (m. 1680)’de İstanbul’da doğdu. 1145 (m. 1732)’de Konya’da vefât etti. Buyurdu ki:
Resûlullah efendimize (sallallahü aleyhi ve sellem), hayatında olduğu gibi vefatından sonra da edebe riayet her Müslümana lazımdır. Muhammed bin Ubeyb şöyle nakletti:
“Birisi; 'Eğer Resûlullah vefât etse, Resûlullahın falanca hanımı ile evlenirdim' deyince, şu meâldeki âyet-i kerîme nâzil oldu: (Ey imân edenler! Yemek vaktini gözetmeksizin size izin verilip de davetli olduğunuz vakitten başka zamanlarda Peygamberin evlerine girmeyin. Fakat çağırıldığınız zaman girin. Yemeği yediğinizde de hemen [yanından] dağılın. Konuşmak, sohbet etmek için de izinsiz girmeyin. Çünkü bu, Peygambere eziyet veriyor. [Çıkın veya girmeyin demeğe] sizden utanıyor, fakat Allah, gerçeği açıklamayı terk etmez. Bir [Peygamberin] zevcelerine gerekli bir şey soracağınız vakit de, perde arkasından sorun. Böyle yapmanız, hem sizin kalbleriniz, hem de onların kalbleri için daha temizdir. Allahın Resûlüne, sizin eziyet etmeniz doğru olmaz. Arkasından [vefâtından sonra] zevcelerini nikâh eylemeniz de hiçbir zaman caiz olmaz. Bu [Peygambere eziyet etmek ve arkasından zevcelerini nikâhlamak], Allah katında çok büyük bir günahtır.” (Ahzâb-53)
Burada, Allahü teâlânın, gerek hayatta iken, gerekse vefâtlarından sonra Resûlullaha eziyet verecek şeylerden nasıl muhafaza buyurduğunu iyi anlamalıdır. Bu husus, dinde zaruri olarak bilinen ve âyet-i kerîmenin, Resûlullahın vefâtından sonra zevceleri ile evlenmenin ona eziyet olacağını bildirmesi ile anlaşılmaktadır. Öyleyse Müslüman bir kimsenin, Resûlullaha karşı çok edebli olması lâzımdır. Bu mevzûda çok dikkatli olmalıdır. Aksi takdîrde, insanın maazallah ayağı kayar, dünyâ ve âhirette hüsrana uğrar.
Allahü teâlâdan, îmânımız hususunda bizi muhafaza buyurmasını, kalan ömrümüzde bizi, affı ve mağfireti ile örtmesini dileriz. Söylediklerimizi, bizim lehimize hüccet kılmasını, yine söylediklerimizi, önümüzde bize ışık olacak bir nûr kılmasını, bizi Resûlullah efendimizin zümresi arasında ve O’nun livâ-ül-hamd sancağı altında haşretmesini, bizi O’nun şefaati ve rızâsı ile rızıklandırmasını, bizi, O’na ve O’nun sünnet-i seniyyesine uyanlardan eylemesini dileriz.
.
Allahtan başka ilâh yoktur ve mülk O’nundur
Ebü’l-Hattâb İbn-i Dıhye hazretleri Endülüs’te yetişen hadîs âlimlerindendir. Eshâb-ı kirâmdan Dıhye-i Kelbî’nin (radıyallahü anh) soyundan olup, 544 (m. 1149)’da Endülüs’te doğdu, önce burada ilim tahsil etti. Sonra Mısır’a gelip oraya yerleşti. “Sahîh-i Müslim"i ezberleyen hafızlardandır. 633 (m. 1235)’de Kâhire’de vefât etti. Naklettiği hadîs-i şerîflerden bazıları:
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) rivâyet etti: Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Bir insan öldüğünde, amelinin sevâbı kesilir. Amel defteri kapanır. Yalnız; sadaka-i câriyesi (çeşme, câmi yapmak, ağaç dikmek gibi), ilmî bir eseri, kendisine duâ eden hayırlı bir evlâdı olan kimsenin amel defteri kapanmaz.”
Enes bin Mâlik (radıyallahü anh) rivâyet etti: Peygamberimiz buyurdu ki: “İlim öğrenmek için sefere çıkan kimse, evine dönünceye kadar Allahü teâlânın yolundadır.”
Ebû Mûsâ el-Eş’arî (radıyallahü anh) rivâyet etti: Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Bir kulun çocuğu öldüğü zaman, cenâb-ı Hak meleklerine şöyle buyurur: 'Siz kulumun çocuğunu (ruhunu) kabzettiniz değil mi?' Melekler de; 'Evet' derler. Cenâb-ı Hak; 'Siz onun kalbinin meyvesini kabzettiniz?' buyurunca, melekler; 'Evet' derler. Allahü teâlâ; 'Kulum ne dedi. biliyor musunuz?' buyurur. Melekler de; 'Sana hamdetti. Ve (İnnâ lillâh ve innâ ileyhi râciûn) dedi' cevâbını verirler. Cenâb-ı Hak; 'Öyle ise kulum için Cennette bir ev inşâ edin. Ona (Beyt-ül-hamd) adını veriniz' buyurur.”
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) rivâyet etti: Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Her kim günde yüz defa (Allahtan başka ilâh yoktur. Yalnız Allah vardır. O’nun eşi ve ortağı yoktur. Mülk O’nundur. Hamd O’na mahsûstur. O, her şeye kadirdir) meâlindeki (La ilahe illallahü vahdehû lâ şerike leh. Lehül mülkü ve lehül hamdü ve hüve alâ külli-şey’in kadîr) duâsını tekrar ederse, bu duâ o kimse için on köle azâd etmenin sevâbına muâdil olur. Ve ona yüz sevâb yazılır. Ondan yüz günah silinir ve o kimse için o gün akşama kadar şeytanın şerrine karşı bir sığınak olur. Ve hiçbir kimse onun bu duâyı okumasından daha faziletli bir duâ getiremez. Meğer ki, o kimse, bu duâ ve tehlili daha çok okumuş olsun.” Ve yine buyurdu ki:
“Her kim günde yüz defa (Sübhânallahi ve bihamdihi) derse, günahları denizin köpükleri kadar çok olsa bile affolunur.”
.
Yedi kat göklerin ve yerin taşıyamadıkları emanet
Hasen bin İbrâhim Fârikî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 433 (m. 1041) senesinde Diyâr-ı Bekr civarında bulunan ve bugün Silvan diye bilinen Meyyâfârikîn şehrinde doğdu. Buraya nisbetle "Fârikî" denilmiştir. Bağdad’a gidip meşhur âlimlerden fıkıh ilmi okudu. Vâsıt şehrinde talebe yetiştirdi. 528 (m. 1133) senesinde orada vefât etti. Bu mübarek zat, bir dersinde şunları anlattı:
Namazda huşu ve hudu: Bütün âzâların hareketsiz kalıp tevâzu hâlinde bulunması ve kalbin de Allahü teâlâdan korku üzere olması demektir. Peygamberimiz (sallallaü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Kalbin hazır olmadığı namaza Allahü teâlâ bakmaz.”
Hazreti Ali (radıyallahü anh) namaz için kalktığı zaman, vücudunu bir titreme alır, yüzünün rengi değişirdi ve “Yedi kat göklere ve yere arz edilen ve onların taşıyamadıkları emanetin zamanı geldi” derdi.
Süfyân-ı Sevrî de, “Namazı huşû ile kılmayanın, namazı doğru olmaz” derdi. Bunun için namazda tumâninete ve ta’dil-i erkana dikkat etmelidir. Peygamber efendimiz “En büyük hırsız, kendi namazından çalan kimsedir” buyurdu. "Ya Resûlallah! Bir kimse, kendi namazından nasıl çalar?” diye sordular. “Namazın rüku’unu ve secdelerini tam yapmamakla” buyurdu. Bir defa da buyurdu ki: “Rükû’da ve secdelerde, belini yerine yerleştirip biraz durmayan kimsenin namazını, Allahü teâlâ kabul etmez.”
Peygamberimiz bir kimseyi namaz kılarken, rükû’unu ve secdelerini tam yapmadığını görüp, “Sen namazlarını böyle kıldığın için, Muhammed’in dîninden başka bir dinde olarak ölmekten korkmuyor musun?” buyurdu. Yine buyurdu ki: “Sizlerden biriniz, namaz kılarken, rükû’dan sonra tam kalkıp, dik durmadıkça ve ayakta, her uzuv yerine yerleşip durmadıkça namazı tamam olmaz.” Bir kere de buyurdu ki: “İki secde arasında dik oturmadıkça, namazınız tamam olmaz.”
Bir gün Peygamberimiz birini namaz kılarken, rükû’dan kalkınca dikilip durmadığını ve iki secde arasında oturmadığını görüp, buyurdu ki: “Eğer namazlarını böyle kılarak ölürsen, kıyâmet günü sana, benim ümmetimden demezler.”
Bir kere de buyurdu ki: “Altmış sene, bütün namazlarını kılıp da, hiçbir namazı kabul olmayan kimse, rükû ve secdelerini tamam yapmayan kimsedir.”
Zeyd İbni Vehb, birini namaz kılarken rükû ve secdelerini tam yapmadığını gördü. Yanına çağırıp, “Ne kadar zamandır böyle namaz kılıyorsun?” dedi. “Kırk sene” deyince, “Sen kırk senedir namaz kılmamışsın. Ölürsen, Muhammed Resûlullahın dini (yani İslâmiyet) üzere ölmezsin” dedi.
.
Kötülüklerin anahtarı kibir hayırların anahtarı tevâzudur
Ebû Ya’kûb Râzî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. İran’da Rey şehrinde yaşadı. Zünnûn-i Mısrî hazretlerine talebe oldu. Cüneyd-i Bağdadî hazretleri ile mektuplaşmaları meşhurdur. Bu mübarek zat buyurdu ki:
“Yapmacık olarak, riya ile yapılmış çok az bir amelle Allahü teâlânın huzuruna çıkacağıma, günâh yükü ile çıkmayı tercih ederim.”
“Allah yolunda yürümek arzusunda bulunan bir tâlib, azîmeti bırakıp ruhsatla amel ederse, artık ondan hayır gelmez, ilerleyemez.”
“Nefsin aldatmasına, dünyânın yalancı ve geçici tadına kapılan, hayrın tadını alamaz. Yabancılarla beraber olmak, bu yolda yürüyenler için felâkettir.”
“Allahü teâlânın kendilerini her an görmekte olduğunu bilen insanlar, O’nun kendilerini görmekte olduğunu düşünerek, O’ndan ve emirlerinden başka şeye iltifât etmekten hayâ ederler.”
“Kim, Allahü teâlâyı hakkıyla zikrederse, O’ndan başka her şeyi unutur. O’nun zikri ile O’ndan başka her şeyi unutan kimseyi, Allahü teâlâ her şeyden muhafaza eder.”
“Dünyâda en kıymetli şey, ihlâstır.”
“Allah yolunda yürümek isteyen bir kimse için, en büyük tehlike; bu yolda olmayan kimselerle beraber olmaktır.”
“Saadete kavuşmak istersen, edeble ilim öğren, edeble ilim öğrenen onunla iyi amel eder. İyi amel eden, hikmet sahibi olur. Hikmet elde edilince, insan zühd sahibi olur. Zühd sahibi olunca, kalbinde, insanı Allahü teâlâdan uzaklaştıran şeylerin sevgisi kaybolur. Bu sevgi kaybolunca, insan âhirete rağbet eder. Hep âhireti düşünen ve ona hazırlanmakla uğraşan kimse, Allahü teâlânın rızâsına kavuşmuş demektir.”
“Bütün hayırların hepsi, bir ev gibidir. Anahtarı da tevâzudur. Bütün kötülüklerin hepsi de, bir ev gibidir. Onun anahtarı da kibirlenmektir. Nitekim, Âdem aleyhisselâmın zellesinden dolayı tevâzu etmesi ile affa ve ikrama kavuşması ve İblîs’in kibirlenmesi, kendisine hiçbir şeyin fayda vermeyip zelîl olması buna delîldir.”
“Aklın zâhiri, sevgili Peygamberimize tam tâbi olmaktır. Aklın bâtını, hâlini gizlemek ve aklın aslı ise, sükût etmektir.”
Ebû Ya’kûb Râzî hazretleri 304 (m. 915)’de vefât etti. Vefât ederken, “Yâ Rabbi! Gücüm yettiği kadar insanları sana davet ettim. Kusurlarımı bağışla” dedi ve vefât etti. Vefâtından sonra kendisini rüyâda görüp, “Hâlin nasıldır?” diyenlere, “Allahü teâlâ, vefât ederken söylediğim sözü tekrar söylememi emretti. Ben de söyledim. Sonra bana 'Seni sana bağışladım' buyurdu” dedi.
.
Dergâhımızda âb-ı hayat gibi su var.
Ziyâüddîn Yûsuf Hüseynî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. 890 (m. 1485)’de Azerbaycan’da Şirvan’da vefât etti. Şöyle nakledilir:
“Yûsuf Hüseynî’nin dergâhında çok talebe bulunduğundan, su yetmiyordu. Bunun için bir yerden su getirilmesi gerekiyordu. Bu durum Yûsuf Mahdûm’a arz edilince; 'Dergâhımızda âb-ı hayat gibi su varken, uzaktan su getirmeye ne lüzum var?' buyurup, ellerinde bulunan âsâsı ile dergâhın avlusunda münâsip bir yeri işâret etti. Orası kazıldığında, fazla derine inmeden, çok tatlı ve güzel bir su çıktı. Yûsuf Mahdûm, sonra şöyle buyurdu: 'Talebeler belki her zaman su çekecek bir kap bulamazlar, bu sebeple zahmet çekebilirler. Ey su! Kuyunun ağzına yüksel!' buyurdu. Su, Allahü teâlânın izni ile tam kuyunun ağzına kadar geldi. Fakat bir damla bile taşmadı. Hâlen kuyu, su dolu hâldedir. Kullanmakla hiç eksilmeyip, Şirvan halkının itibâr ettiği ve kıymet verdiği bir sudur."
Bu mübarek zat buyurdu ki:
“Tasavvuf büyükleri, Ehl-i sünnet âlimlerinin büyükleridir. Bunlar, Kitâb ve Sünnet ile amel ederler. Hak üzere olmanın iki şahidi vardır. Biri sûrî, diğeri manevîdir. Sûrî olan; emir ve yasakları yerine getirmek sûretiyle İslâm dînine uymak, Resûlullahın (sallallahü aleyhi ve sellem) ahlâkına uymak sûretiyle ahlâkını güzelleştirmektir. Manevî kısmı ise; hocanın, talebeyi sûrî mertebesine çıkardıktan sonra, Resûl-i ekreme teslim etmektir. Hoca, talebesini bazen rûhanî bazen cismânî terbiye eder.”
İbn-i Abbâs (radıyallahü anhüma), “Hâlbuki sen (Ey Resûlüm) onların içinde iken Allah onlara azap verecek değildi, istiğfar ettikleri hâlde de Allah onlara azap edecek değil” (Enfâl-33) meâlindeki âyet-i kerîmeyi tefsîr ederken şöyle buyurmuştur: “İslâmiyetin mevcut olması, Resûlullahın mevcut olması mesabesindedir. Nasıl ki Resûlullah hayatta iken azap kaldırılmış, insanlara azap gelmemişse, İslâmiyetin bir yerde mevcut olması ile de (İslâmiyete uymak sebebi ile de) azap kalkar, istiğfar etmek sebebi ile de azap inmez, istiğfar, azâbın gelmesine mâni olur. Bir yandan Allahü teâlânın emirlerine uymayıp, bir yandan da (Estağfirullah, Estağfirullah...) demek, istiğfar değildir, istiğfarın manası; Allahü teâlânın emirlerine uymak, yasak ettiği şeylerden sakınmaktır. Allahü teâlânın rahmetine ve mağfiretine yol açacak sebeplere yapışmak lâzımdır. Zulüm ve isyan olan işleri yapmaktan sakınmalıdır.”
.
Ben oğlumdan râzı değilim yâ Resûlallah
Abdülmü’min Bağdâdî hazretleri hazretleri hadîs, fıkıh ve fen âlimidir. 658 (m. 1260)’da Bağdad’da doğdu. 739 (m. 1338)’de orada vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden biri:
“Peygamber Efendimiz “sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem” zamanında Alkame adında bir genç vardı. Hep tâat üzere olup, yaz-kış oruç tutar, geceleri sabaha kadar ibâdet ederdi... Bir gün hasta yatağında fenâlık geçirdi. Dili tutuldu. Peygamber Efendimize “sallallahü aleyhi ve sellem” haber verdiler. Hazreti Ali ve Ammâr bin Yâser hazretlerini Alkame’ye gönderdi. Kelime-i şehâdeti söyletmek için çalıştılar ise de, dili dönmedi.
Hazreti Ali efendimiz, Hazreti Bilâl-i Habeşî’yi Resûlullah efendimize gönderdi. Durumu bildirdi. Peygamber Efendimiz; “Alkame’nin anası, babası var mı?” buyurdu. Orada bulunanlar “Yaşlı bir annesi var” dediler. “Annesini buraya getirin” buyurdu. Annesini getirdiler. Ona, Peygamber Efendimiz; “Alkame’ye ne oldu, anlat! Seninle geçinmesi nasıldır?” buyurdu. Annesi şöyle anlattı:
“Yâ Resûlallah! Alkame çok iyidir. Hep ibâdet, itaat üzeredir. Ama ben ondan râzı değilim. Çünkü o, hanımının rızâsını, benim rızâmdan önde tutmaktadır.”
Peygamber Efendimiz; “Dilinin tutulması bu yüzdendir. Ona hakkını helâl et de, dili açılsın” buyurdu. Annesi; “Ey Allahın Resûlü! O, benim hakkıma riâyet etmedi. Hakkımı helâl etmem” dedi. Bunun üzerine Peygamber Efendimiz;
“Ey Bilâl! Eshâbımı topla. Etrâftan odun toplasınlar, Alkame’yi yakacağız. Çünkü annesi ondan râzı değildir” buyurdu. Annesi;
“Yâ Resûlallah! Benim oğlumu, benim gözümün önünde mi yakacaksınız? Kalbim buna nasıl dayanabilir?” Peygamber Efendimiz;
“Cehennem ateşi, dünyâ ateşinden çok daha kızgın ve yakıcıdır. Sen ondan râzı olmadıkça, onun hiçbir itaati makbul değildir” buyurdu. O zaman Alkame’nin annesi;
“Yâ Resûlallah! Ben ondan râzı oldum. Hakkımı ona helâl ettim” dedi ve eve gitti. Eve vardığında Alkame’nin sesini duydu. Kelime-i şehâdet söylüyordu. Dili açılmıştı. Aynı gün vefât etti. Cenâze namazını Peygamber Efendimiz “sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem” kıldırdı. Defin işleri bittikten sonra, Server-i âlem, Eshâb-ı kirâma dönerek;
“Ey Eshâbım, ey Muhacir ve ey Ensâr! Hanımını annesinden üstün tutana, Allahü teâlâ ve melekler lanet ederler. Onun farz ve nafile ibâdetleri kabul edilmez” buyurdu.
.
Mucize ve kerâmet harikulade hâllerdir
Kirmastılı Yûsuf Efendi Osmanlı müderris ve kadılarından olup Hanefî mezhebi fıkıh âlimidir. Bursa’ya bağlı Kirmastî (Mustafakemalpaşa) kasabasında doğdu. İstanbul’da 900 (m. 1494)’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Mucize ve kerâmet, ikisi de harikulade hâllerdir. Ancak mucizede, Peygamber olan zâtın, Peygamberliğini iddia etmesi vardır. Aklın caiz ve mümkün kıldığı şeyler, normal âdetteki bilgilerle kıyâs edilerek reddedilemez. Eşyanın, kerâmet ile değişikliğe uğraması, aklın caiz kıldığı bir şey olup, bu asla reddedilemez. Kerâmetin çeşitleri vardır. Bunlardan bazıları:
Ebû Ubeyd Busrî bineği ile beraber gazâya gitmişti. Gazâda bineği öldü. O da, Allahü teâlâdan onu diriltmesini istedi. Duâsı kabul olup, bineği dirildi. Gazâ bitip memleketi olan Busr’a gelince, hizmetçisine, semeri bineğin sırtından indirmesini söyledi. Hizmetçisi semeri alınca, binek, ölü olarak yere düştü.
Müferric Demâmî Sa’îd denilen beldenin evliyâsındandır. Onun yanına kızartılmış kuşlar getirilmişti. Bu sırada Müferric Demâmî onlara; “Uçunuz” diye seslenince, onlar Allahü teâlânın izni ile canlı olarak uçtular.
Tasavvuf büyüklerinden Ehdel’in bir kedisi vardı. Hizmetçisi kediyi dövüp öldürdü. Sonra onu bir harabeye attı. İki veya üç gün sonra, Ehdel hazretleri kedinin ne olduğunu sordu. Hizmetçi; “Bilmiyorum” dedi. Bunun üzerine Ehdel hazretleri kediye seslenince, kedi yürüyerek geldi. Abdülkâdir-i Geylânî, yediği tavuk kemiklerinin üzerine elini koyup; “Çürümüş kemikleri dirilten Allahü teâlânın izni ile kalk” dedi. Tavuk, her tarafı büsbütün, sağlam olarak kalktı. Bu, meşhur bir hikâyedir...
Yine tasavvuf büyüklerinden Ebû Yûsuf Dûhmânî’nin bir arkadaşı vefât etmişti. Bu duruma çoluk-çocuğu çok üzülmüşlerdi. Onların bu derece ağlayıp sızlanmalarını gören Ebû Yûsuf Dûhmânî, vefât etmiş olan arkadaşına; “Allahü teâlânın izni ile kalk” dedi vefât etmiş olan arkadaşı, kalktı ve bundan sonra uzun müddet, yaşadı.
Birisi alay etmek için, evliyânın büyüklerinden Îsâ Hıtâr el-Yemenî’ye iki kab dolusu şarap gönderdi, Îsâ Hıtâr, bu iki kabın birini, diğerine boşalttı. Besmele çektikten sonra, oradakilere yiyiniz dedi. Şarap, yağa dönüşmüştü. Şarabın ne rengi, ne de kokusu kalmamıştı.
Evliyâdan birisi, Tarsus Câmii’nde idi. Harem-i şerîfi ziyâret etmek istemişti. Başını cübbesinin içine soktu. Sonra çıkardığında kendisini Harem-i şerîfte buldu. Bu husûstaki haberler çok meşhûrdur...
.
İlim öğrenmek her Müslümana farzdır
Osman Bin Sa’îd Dârimî hazretleri büyük hadîs âlimlerindendir. 200 (m. 815)’de Afganistan’da Herat’ta doğup, 280 (m. 894)’de orada vefât etti. Bozuk bir itikâda sahip olan “Cehmiyye”ye karşı reddiye olarak yazdığı “en-Nakd Âlâ Bişr el-Müreysî” kitabında bildirdiği bazı hadîs-i şerîfler:
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) rivâyet etti: Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdular ki: “Hava sıcak olduğu zaman, Allahü teâlâ yerde ve göktekileri dinler. Bir kişi, “Lâ ilahe illallah. Bugün ne kadar da sıcak! Allahım! Beni Cehennemin hararetinden muhafaza buyur” der. Bunun üzerine Allahü teâlâ Cehenneme “Kullarımdan birisi, benim, onu senin hararetinden muhafaza etmemi istiyor. Şâhid ol, ben o kulumu senin hararetinden muhafaza ettim” buyurur. Hava soğuk olduğu zaman, Allahü teâlâ, kullarını dinler. Birisi, “Lâ ilahe illallah! Bugün hava ne kadar soğuk. Allahım! Beni Cehennemin zemherîrinden muhafaza eyle” dediği zaman, Allahü teâlâ Cehenneme “Kullarımdan birisi zemherîrinden kurtarmamı istiyor. Şâhid ol, ben onu kurtaracağım” buyurur. "Cehennemin zemherîri nedir? Yâ Resûlallah!" diye sordular. Resûlullah “Orası, Allahü teâlânın kâfirleri attığı soğuk bir yerdir” buyurdu.
Diğer hadis-i şeriflerde buyuruldu ki: “Eshâbıma dil uzatmaktan sakınınız.”
“Kim Eshâbıma dil uzatırsa, Allahü teâlânın laneti onun üzerine olsun.”
“Eshâbım hakkında Allahü teâlâdan korkun.”
“İlim öğrenmek her Müslümana farzdır.”
“Melekler, talep ettiği şeyden hoşnut olduklarından, ilim öğrenmek isteyen kimse için kanatlarını gererler.”
“İlim öğrenmek için yola çıkan kimseye, Allahü teâlâ Cennete giden yolu kolaylaştırır.”
Aynı kitabında geçen bazı âlimlerin sözleri:
İbn-i Mübârek: “Biz ilim talep ettik. Ondan bir şeyler öğrendik. Fakat, edeb öğrenmek istediğimiz zaman, ehlinin kalmamış olduğunu gördük.”
Şa’bî: “İlmin süsü, ilim ehlinin hilmi, yani yumuşaklığıdır.”
Hasen-i Basrî: “Gerçek âlim, dünyâya düşkün olmayıp, âhirete ise çok ehemmiyet verir.”
Osman bin Sa’îd ed-Dârimî der ki: “Sâlih ve takvâ sahibi âlimler, âlimlerde bulunması gereken vera, çok ibâdet ve edep gibi hususlara çok dikkat etmişler, bu hasletlerin kendilerinde bulunmamasından çok korkmuşlardır. Onlar ilimde Allahü teâlânın rızâsını gözetmişlerdir.”
.
İnsan aklı, O’nun hiçbir şeyini anlayamaz
Sedîdüddîn Tizmentî hazretleri Mısır’da yetişen fıkıh âlimlerinden, müderris ve kadıdır. 605 (m. 1208)’de Mısır’da Tizment’te doğdu. 674 (m. 1276)’da, Kâhire’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Âlemlerin yaratıcısı Allahü teâlâdır. O birdir. “Hay” diri, “Alîm” bilici, “Kâdir” gücü yetici, “Mürîd” dileyici, “Semî’” işitici, “Basîr” görücü ve “Mütekellim” söyleyici, “Hâlık” yaratıcıdır. Dünyâ âleminde ve âhiret âleminde bulunan her şeyi, maddesiz, zamansız ve benzersiz olarak yoktan var eden, ancak Allahü teâlâdır, diye kesin inanmaktır. Her varlığın yaratanı, sahibi, hâkimi O’dur. O’nun hâkimi, âmiri, üstünü yoktur, diyerek inanmak lâzımdır. Her üstünlük, her kemâl sıfat O’nundur. O’nda, hiçbir kusur, hiçbir noksan sıfat yoktur. Dilediğini yapabilir. Yaptıkları, kendine veya başkasına faydalı olmak için değildir. Bir karşılık için yapmaz. Bununla beraber, her işinde, hikmetler, faydalar, lütuflar, ihsânlar vardır. Hiçbir şey onun ilminden ve kudretinden dışarı çıkamaz. Allahü teâlâ üzerinden, gece, gündüz ve zaman geçmesi düşünülemez. Allahü teâlâda, hiçbir bakımdan, hiçbir değişiklik olmayacağı için, geçmişte, gelecekte şöyledir, böyledir denemez. Allahü teâlâ hiçbir şeye hulul etmez. Hiçbir şeyle birleşmez. Allahü teâlâ, zâtında ve sıfatlarında birdir. O’nda hiçbir değişiklik, başkalaşmak olmaz.
Allahü teâlâyı dünyâda baş gözü ile görmek caizdir. Fakat kimse görmemiştir. Kıyâmet gününde, mahşer yerinde, kâfirlere ve günahı olan müminlere, kahr ve celâl ile, sâlih olan müminlere ise lütuf ve cemâl ile görünecektir. Müminler, Cennette, cemâl sıfatı ile görecektir. Kâfirler, bundan mahrum kalacaklardır. Allahü teâlânın görüleceğine inanmalı, nasıl görüleceği düşünülmemelidir.
Allahü teâlânın ciheti, karşıda bulunması yoktur. Allahü teâlâ madde değildir. Cisim değildir. Sayılı değildir, ölçülmez. Hesap edilmez. O’nda değişiklik olmaz. Mekânlı değildir, öncesi, sonrası, önü, arkası, altı, üstü, sağı, solu yoktur. Bunun için insan düşüncesi, insan bilgisi, insan aklı, O’nun hiçbir şeyini anlayamaz. O’nun nasıl görüleceğini de kavrayamaz. El, ayak, cihet, yer ve bunlar gibi, Allahü teâlâya lâyık olmayan kelimelerin âyet-i kerîmelerde ve hadîs-i şerîflerde bulunması, bizim anladığımız ve öğrendiğimiz, bugün kullanılan manada değildir...
.
İhsânda bulunduğun kimseyi mahcup etme
Ebü’l-Kâsım Nüveyrî hazretleri Şafii âlimidir. 801 (m. 1399)’da Mısır’da doğdu. 898 (m. 1493)’de Mekke-i mükerremede vefât etti. “Târih-ül-Hulefâ” kitabında şunları anlatmaktadır:
Sûre-i Bekaranın sonunda meâl-i şerîfi (Mallarını Allah yolunda infâk edenler, dağıtanlar...) olan 262. âyet-i kerîmesi, hazret-i Osmân bin Affân ve hazret-i Abdürrahmân bin Avf “radıyallahü anhümâ” hakkında nâzil olmuştur...
Abdürrahmân bin Avf, Resûlullahın “sallallahü aleyhi ve sellem” huzûruna dört bin dirhem getirdi, koydu. Dedi ki: Yanımda sekiz bin dirhem var idi. Dört bin dirhemi kendime ve âileme alıkoydum. Dört bin dirhemi Rabbime ödünç verdim. Resûl-i ekrem ona buyurdu ki: (Evinde bıraktığına ve borç verdiğine, Allahü teâlâ bereket versin!) Fakat Osmân “radıyallahü anh” Müslümânları Tebûk gazâsında techîz etti. Ticâret develerini, hevedleri ve çulları ile berâber verdi. O iki serverin hakkında bu âyet-i kerîme nâzil oldu.
Abdürrahmân bin Sümre “radıyallahü anh” dedi ki: Tebük gazâsında hazret-i Osmân, bin dinâr ile geldi. Hazret-i Resûlullahın kucağına altınları döktü. Ben gördüm. Resûlullah mübârek elini altınlar arasına dâhil kılıp, karıştırdı. Buyurdu ki: (Osmân'a bundan sonra yaptıkları zarar vermez.)
Allahü teâlâ hazretleri meâl-i şerîfi, (Allah yolunda mallarını sarf eden kimseler, dağıttıkları şeyler ile karşısındakileri ezâda ve minnette bırakmazlar. Onların ecrini onların Rabbi verir. Onlar için korku ve üzüntü yoktur) olan âyet-i kerîmeyi gönderdi.
Minnet, ihsânda ve ikrâmda bulunduğu kimsenin, ben sana şunları verdim, bu kadar şey verdim, diye verdiği nimeti onun başına kakmak, onu üzmektir. Ezâ, nimet verdiği, ihsânda bulunduğu kimseyi mahcup etmek, utandırmaktır. Veyâ ikrâmda bulunduğu kimseyi, hiç bilmesi icap etmeyen birisi yanında ikrâm ettiğini söyleyerek utandırmaktır.
Süfyân demiştir ki: "Minnet ve ezâ demek, sana verdim, sen şükretmedin, demektir."
Abdürrahmân bin Zeyd bin Eslem dedi ki: Benim babam der ki; bir şahıs bir şeyi, bir kimseye bağışlasın. Sonra baksın ki, senin selâmın onun üzerine ağır gelir. Selâmını o kimseden önce verme. Allahü teâlâ kullarına ihsân ve iyilik ettikten sonra, başa kakmağı harâm kılmıştır. Kullarına her çeşit nimeti verip, onların başına kakmamayı kendi zât-i pâkine mahsûs sıfat kılmıştır.
.
İyilik de kötülük de Allahın takdiri iledir
Ali bin Abdürrahmân Kâhirî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 746 (m. 1345)’de Kahire’de doğdu. 842 (m. 1438)’de orada vefât etti. Bir dersinde, Ehl-i sünnet itikadını şöyle anlattı:
Allahü teâlânın bütün sıfatlarının ezelî ve ebedî olduğuna inanmalıdır. İşleri Allahü teâlânın irâde ve takdîri ile bilmeli, kulluk vazîfelerinden el çekmemelidir. Ne kadar iyi olunursa olunsun, Allahü teâlâdan korkmalı, ne kadar günahkâr olunursa olunsun, Allahü teâlâdan ümit kesmemelidir. Bunların yanı sıra şu on şeye inanmak, Ehl-i sünnet olmanın şartlarıdır:
1. Kur’ân-ı kerîmin Allahü teâlânın kelâmı olduğuna inanmalıdır. 2. Kendi imânında şüphe etmemelidir. 3. Resûlullahın (sallallahü aleyhi ve sellem) Eshâbından hiçbirine dil uzatmamalı ve kötülememelidir. Peygamber efendimizden sonra Ebû Bekr-i Sıddîk’i (radıyallahü anh) hak halîfe bilmelidir. Ondan sonra Ömer-ül-Fârûk’u (radıyallahü anh), sonra Osmân-ı Zinnûreyn’i (radıyallahü anh), sonra Ali bin Ebî Tâlib’i (radıyallahü anh) sırası ile hak halîfe bilmelidir. Eshâb-ı kirâmdan hiçbirine düşman olmamalı ve saygısızlıkta bulunmamalıdır. Çünkü onlara düşmanlık edenin îmânlarının gitme tehlikesi vardır. Nitekim Ebû Ali Dekkak buyurdu ki:
“Her insanın üçyüzaltmış damarı vardır. Eğer üçyüzellidokuz damarı Peygamber efendimizin, Eshâb-ı kirâmına (radıyallahü anhüm) muhabbet, bir tanesi Peygamber efendimizin Eshâbından birine düşmanlık, sevgisizlik üzere bulunsa, ölüm zamanında emir gelir ve canını o bir damardan alırlar. Bunun bozukluğu sebebiyle dünyâdan imansız gider.” Allahü teâlâ bizi bundan korusun. O hâlde Eshâb-ı Kirâma düşman olmaktan çok sakınmak lâzımdır. 4. Müminlerin âhırette Allahü teâlâyı göreceklerine inanmalıdır. 5. Devlet reîsine isyan etmemeli, onun veya tayin ettiği kimsenin arkasında cuma namazı kılmanın hak olduğunu bilmeli ve devlet başkanına duâ etmelidir. 6. Her Müslümanın arkasında namaz kılmalıdır. (Ancak Ehl-i sünnet itikâdında olmayan, haramlardan sakınmayan, bozuk itikâdlı, istincâ ve istibrâya dikkat etmeyen, bunun gibi îmâna, gusle, abdeste âit husûslarda akâid ve fıkıh âlimlerine uymayan birisine, namazda uymak doğru değildir.) 7. Müslümanın cenâze namazının kılınacağını hak bilmelidir. 8. Bir Müslümana günah işlemekle kâfir oldu dememelidir. 9. Mest üzerine meshin dinden olduğunu kabul etmelidir. 10. İyilik ve kötülüğün, Allahü teâlânın takdîri ile olduğuna inanmalıdır...
.
Görülen ve görülmeyen mahluklar
Abdurrahmân Abdeliyyânî hazretleri fıkıh ve tefsir âlimlerindendir. 624 (m. 1227)’de doğup, 684 (m. 1285)’de Basra’da vefât etti. Tefsirinde buyuruyor ki:
Cin, cinnet, cinân, cennet, cenân ve cenîn gibi Cim ve Nun harflerinden meydâna gelen kelimeler (örtülü) demektir. Mahlûklar, görülen, görülmeyen diye iki kısmdır. Ayrıca, mekânsız, madde olmayan mahlûklar da vardır. Ateş; alev, ışık ve dumandır. Mâric denilen, alev kısmından yaratılan cinnîlerin müminleri, kâfirleri, fâsıkları vardır. Cinnîler, havadan ve nârdan [yanî ateşten] meydâna gelmişdir. Bunun için, cin de görünmez.
Alev iki kısımdır: Biri zulmânî [görünmeyen], ikincisi nûrânî [bu da görünmez]. Zulmânî olandan cin, nûrânî olandan ise melekler yaratılmıştır. İnsanlar, toprak maddelerinden yaratıldığı hâlde, Allahü teâlâ, bu maddeleri organik ve organize hâle, et ve kemiğe çevirdiği gibi, meleklerde ve cinde alev şekli değişerek, onlara mahsûs latîf, her şekle dönebilen bir hâle gelmiştir.
Cinnin tarifi şöyledir: Cin, ateşin alev kısmından yapılmış cisimler olup, her şekle girebilirler. Melekler ise, nûrânî cisimlerdir. Muhtelif şekillere girebilirler. Melek ile cin, yaratılış bakımından birbirine yakındır. Melekler, muhteremdir, kıymetlidir. Cin, hakîrdir, kıymetsizdir. Melekte, nûr [ışık] kısmı, cinde ise, alev maddesi fazladır. Elbette nûr, zulmetten efdaldir. Meleklerin, cinnîlere yakınlığı, insanın hayvana yakınlığı gibidir. İnsanların üstün olanları, melekten kıymetli, cin de hayvandan kıymetlidir. Meleklerin varlığına inanmayan kâfir olur. Cinnin varlığına da inanmayan kâfir olur. Cinnin var olması, akla uymayan bir şey değildir. Yani aklın reddedeceği bir şey değildir. Çünkü, Allahü teâlânın kudretinin yapamayacağı bir şey değildir.
Kur’ân-ı kerîmde bildirilen şeylere, kelimenin açık ve meşhur manalarını vermek lâzımdır. Şeyh-i ekber [Muhyiddîn-i Arabî] “kuddise sirruh”, cinnin var olduğunu, şu âyet-i kerîmeler ile gösteriyor:
1- Zâriyât sûresinin ellialtıncı âyetinde meâlen, (İnsanları ve cinnîleri ancak, beni bilip itaat, ibâdet etmeleri için yarattım) buyruluyor.
2 -Errahman sûresi, yetmişdördüncü âyetinde, cinnin cennete gireceği bildiriliyor.
3 -Errahman sûresinin otuzbirinci âyetinde (Sekalân) buyuruyor ki, (Ey insanlar ve cinnîler!) demektir.
.
Allahü teâlâ hiçbir şeye benzemez
Şeyh Nûr Muhammed Pütnî hazretleri İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin talebelerindendir. Şöyle Rivâyet edilir:
Şeyh Nûr Muhammed’in tasavvuf yoluna girişinin ilk zamanlarında, İmâm-ı Rabbânî hazretleri Delhî’ye teşrîf etmişlerdi. Sohbette “Avârif-ül-me’ârif” kitabından okumaya başladılar. Mevlana Tâhir Lâhorî ve Şeyh Nûr Muhammed de dinleyenler arasında idiler. Ders esnasında bu ikisinin kalbine şöyle bir düşünce geldi: “Hazret-i İmâm, dinleyenlerden bazılarının hâllerine dikkat etmeden anlatıyor. Okunanları zâten biliyoruz.” İmâm-ı Rabbânî hazretleri, onların düşüncelerini kerâmetiyle anladı ve böyle düşünmelerine üzülüp “Şu iki kişiyi meclisimizden çıkarın!” dedi. Bu ikisi günlerce dışarılarda dolaştılar. Nihâyet Hâce Hüsâmeddîn Ahmed, İmâm-ı Rabbânî hazretlerine “Efendim! Fîrûzâbâd Mescidi’nin bazı hücre ve odaları pislik içerisindedir. Eğer emrederseniz, ikisi gelsin oraları temizlesinler” diye arz etti.
İmâm-ı Rabbânî hazretleri de izin verdi, bu iki genç geldiler ve temizlik işini yaptılar. Hazret-i İmâm bunlara lütuf ve şefkatle muâmele etti. Onların eski hâlleri kalmadı. Nûr Muhammed, tam bir zevk, şevk, acz ve itaatle İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin huzûrunda bulundu. Nûr Muhammed, çok nasipli ve pek bahtiyar idi. Çünkü yaratılışında bulunan temizlik ve yükseklik sebebiyle, hazret-i İmâm’ın huzurunda husûsi hizmette bulunanlar arasına girdi. Abdest suyunu ve misvakı hazırlamak gibi hizmetlerle şereflendi.
İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin Şeyh Nûr Muhammed’e yazdıkları bir mektup:
“Allahü teâlâya hamd olsun. O’nun seçtiği kullarına selâm olsun! Şerefli mektûbunuz geldi. Hâllerinizin hep değişmekte olduğunu yazıyorsunuz. Biliniz ki, Allahü teâlâ, âlemin içinde olmadığı gibi, âlemin dışında da değildir. Âlemden ayrı olmadığı gibi âlem ile bitişik de değildir. Allahü teâlâ vardır. Fakat, içeride, dışarıda, bitişik ve ayrı değildir. Allahü teâlâyı böyle bilmeli, böyle aramalı ve böyle bulmalıdır. Eğer, pek az da olsa, böyle bir şey anlaşılırsa, zıllere, görüntülere saplanıldığı anlaşılır. Allahü teâlâyı; hiçbir şeye benzemez, hiç anlaşılamaz olarak aramalıdır. O makama, hiç anlaşılamayacak bir şekilde kavuşmaya çalışmalıdır. Bu büyük nimete ancak büyük âlimin sohbeti ile kavuşulabilir. Söylemekle, yazmakla anlatılamaz ve anlaşılamaz. Vazifenizi yapmaya çalışınız! Buluşmamıza kadar hâllerinizi yazınız! Selâm ederim.”
.
Rabbinizin huzurunda hesaplaşacaksınız
Nişancızâde Ahmed Efendi Kanunî ve İkinci Selîm zamanı Osmanlı âlim ve kadılarındandır. 934 (m. 1527)’de İstanbul’da doğdu. 986 (m. 1578)’de hacdan dönerken, Şam’da vefât etti. “Beydâvî tefsîrine ta’lîkât” isimli eserinde şöyle yazmaktadır:
Kâdî Beydâvî hazretleri, tefsîrinde, Zümer sûresi, otuzuncu âyet-i kerîmesinde meâlen, (Sen öleceksin. O kâfirler de ölecekler. Sonra, kıyâmet günü, Rabbinizin huzurunda hesaplaşacaksınız. Senin haklı olduğun, müşriklerin, bâtıl, bozuk olduğu meydâna çıkacak) buyuruldu. (Tefsîr-i Hüseynî)de ve (Mevâkib) tefsîrinde, (Mekke kâfirleri, Muhammed “sallallahü aleyhi ve sellem” ölecek, ondan kurtulacağız diyorlardı. Allahü teâlâ da, evet, sen öleceksin. Fakat, o müşrikler de, elbette ölecekler. Kendileri elbet ölecek olan kimselerin, başkasının ölümünü beklemeleri, açık bir câhilliktir) diyor. Zümer sûresinin kırkdördüncü âyet-i kerîmesinde, (Kureyş kâfirleri, putların kendilerine şefâat edeceklerini söylüyor. Onlara söyle ki; Allahü teâlânın izni olmadan, hiç kimse şefâat edemez) olarak tefsîr edilmektedir. Putların, heykellerin şefâat edemeyeceklerini bildiren âyet-i kerîmeyi, Resûlullah şefâat edemez diye açıklamak çok yanlıştır. Resûlullaha şefâat etmesi için izin verilecek. O da, dilediği müminlere şefâat edecektir. Bekara sûresindeki Âyet-el Kürsînin tefsîri de, böyle olduğunu bildirmektedir.
Müddessir sûresinin kırksekizinci âyet-i kerîmesi de, (Şefâat etmelerine izin verilenler, kâfirlere şefâat ederlerse, şefâatleri onlara fayda vermez) demektedir. Görülüyor ki, âyet-i kerîmelerin hepsi, şefâat etmek için, müminlere yardım etmek için izin verileceğini, kâfirlere şefâat edilmeyeceğini bildirmektedir. Resûlullahın müminlere şefâat edeceğini bildiren çeşitli hadîs-i şerîfler vardır:
Hatîb-i Bağdâdî'nin bildirdiği hadîs-i şerîfte, (Ümmetimden, Ehl-i beytimi sevenlere şefâat edeceğim) buyurulmaktadır.
İmâm-ı Ahmedin “rahmetullahi aleyh” (Müsned) kitâbında bildirilen hadîs-i şerîfte, (Ümmetimden, büyük günâh işleyenlere şefâat edeceğim) buyurulmakdadır.
Deylemî'nin “rahmetullahi aleyh” (Müsned)inde bildirilen hadîs-i şerîfte, (Eshâbıma dil uzatanlardan başka, herkese şefâat edebilirim) buyurulmakdadır. Yine Deylemî'nin bildirdiği hadîs-i şerîfte, (Ümmetimden, nefsine zulmedenlere, nefislerine aldananlara şefaat edeceğim) buyurulmaktadır.
.
İlmihâli öğrenmek farz-ı ayndır
Niksârîzâde Mehmed Efendi, Osmanlı devri âlim ve şâirlerindendir. 945 (m. 1538)’de babası Bağdat kadısı iken orada doğdu. 1025 (m. 1616)’da İstanbul’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
İmâm-ı Azam hazretlerinin talebesi İmâm-ı Muhammed Şeybânî’ye sordular: “Efendim! Mütehassıs olduğunuz tasavvuf bilgisinde bir kitap yazdınız mı?” Cevap olarak buyurdu ki: “Zühd ve takvâ, dünyâya meyletmemek, haram ve şüphelilerden kaçmak; ancak bütün işlerde dînin emirlerini yapıp, yasaklarından kaçınmakla, doğru bir alışveriş, bâtıl, fâsid ve mekrûh sözleşmelerden sakınmakla elde edilebilir. Bunlar da, fıkıh kitaplarından öğrenilir. Alışveriş ve başka sözleşmeler yapacak kimsenin, bunların sahîh ve helâl olması şartlarını öğrenmesi lâzımdır. Bunun için, bu işlerin ilmihâlini öğrenmek, her mükellefe farz-ı ayndır. Bu farzın yerine getirilmesi için, bey’ ve şirâ kitabını yazdım.”
Satıştaki ve ödünç vermedeki faizi iyi anlamak için, şunlari iyi öğrenmek lazımdır:
Ağaçtaki meyveyi, kopmuş aynı meyveye satmak faiz olur. Ağaçtaki meyveyi, ağaçtaki aynı meyve ile satmak faiz olur. Buğdayı, buğday ununa ve kavrulmuş buğdaya, aynı hacimde dahî satmak faiz olur. Çünkü, buğdaydan, aynı hacimde un hâsıl olmaz. Unu ve buğdayı, ekmeğe satmak faiz olmaz. Çünkü ekmek, başka cinsten olmuştur ve sayı ile ölçülür. Menşeleri veya kullanış yerleri aynı olmayan veya insanlar tarafından sıfatları değiştirilen şeyler, aynı cinsten değildir. Meselâ hurma sirkesi ile üzüm sirkesi ve koyun eti ile sığır eti ve sütleri ve koyun yünü ile keçi kılı ve buğday ile ekmek aynı cinsten değildirler. Keçi ve koyun eti ve sütleri, faiz bakımından aynı cinstendir.
İmâm-ı Muhammed’e göre, ekmeği adet ile ve vezn ile ödünç vermek faiz olmaz, İmâm-ı Ebû Yûsuf’a göre yalnız tartı ile faiz olmaz. Susam, zeytin, ceviz, gibi, yağ çıkarılan cisimler, kendi yağları ile satıldığı zaman, yağ, cisimdeki yağ miktarından ziyâde ise caizdir ve yağın aynı miktarı yağ karşılığı olup, ziyâdesi posa karşılığı olur. Ziyâde değilse, az veya müsâvî ise veya belli değilse faiz olur.
Üzümü, şırası karşılığı ve koyunu yünü karşılığı ve meyveli ağacı aynı meyve karşılığı ve ekilmiş toprağı, çıplak toprak karşılığı ve başakta yetişmiş buğdayı, yetişmemiş buğday karşılığı, taşlı küpeyi taşsız küpe karşılığı, altınlı kılıcı veya kemeri altınsız aynı kılıç ve kemer karşılığı ve kabuklu pirinci kabuksuz pirinç ile satmak da, müsâvî veya az ise faiz olur.
.
Mezârlarından yüzü kara olarak kalkarlar
Kara Ya’kûb hazretleri Osmanlı fıkıh âlimi ve müfessirdir. 789 (m. 1387)’de Niğde’de doğdu. 833 (m. 1429)’da Karaman’da vefât etti. Mâide sûresinin tefsirinde buyuruyor ki:
“Allahü teâlânın, Mâide sûresi 90 ve 91. Âyetlerinde meâlen; “Ey müminler! Şarap (içki) içmek, kumar oynamak, ibâdet için dikilen putlar, fal okları, hep şeytanın işinden pis birer şeydir. Onun için bunlardan sakınınız. Muhakkak şeytan, şarabda ve kumarda aranıza düşmanlık ve kin düşürmek, sizi Allahı anmaktan ve namaz kılmaktan alıkoymak ister. Artık böyle olunca, siz bunlardan sakınmaz mısınız?” buyurduğu âyet-i kerîmelerde, şarabın ve alkollü içkilerin haram olduğunu on şekilde izah etmektedir. Bunlar:
"1. İçkiyi kumarla bildirmektedir. Kumar ise haramdır. O hâlde içki de haramdır. 2. İçki içmeyi puta tapmakla bildirdi. Puta tapmak haramdır, yasaktır. O hâlde içki içmek de haramdır. 3. İçki içmeyi fala yakın bildirdi. Fal haramdır. O hâlde içki içmek de haramdır. 4. İçkiye pelîd, yanî murdar, necis (pis) buyurmaktadır. 5. İçkiye ve diğerlerine şeytanın işi buyurulmaktadır. 6. Bu beyândan sonra, o hâlde bundan sakınınız, kaçınınız buyurdu. 7. Ondan sakınmayı kurtuluş sözü olarak bildirdi. Kurtuluş ancak haramlardan sakınmakla olabilir. 8. Düşmanlık ve kin sebebi olur buyurdu. Elbette haram olmuş olur. 9. Allahü teâlâyı anmaktan ve namazdan insanı alıkoyar, buyurdu. Allahü teâlâyı anmaktan ve namazı kılmaktan insanı alıkoyan şey, elbette haramdır. 10. İçki içmekten sakınmayı emretti. Bir şeyi işlemeyi terk etmenin emrolunması, o şeyin haram olduğunu gösterir.”
Hadîs-i şerîfte, (Çok içildiği zamân sarhoş eden şeyin, az içilmesi de harâmdır) buyuruldu. Diğer bir hadîs-i şerîfde buyuruldu ki: (Şarap içen ile arkadaşlık etmeyiniz! Cenâzesine gitmeyiniz! Buna kız vermeyiniz ve onun kızı ile evlenmeyiniz! Muhakkak biliniz ki, şarap içen, kıyâmet günü, mezârdan yüzü kara, gözleri mâvi olarak kalkar. Dili sarkmış, pis kokulu olur. Herkes, bunun pis kokusundan kaçar.) Bir hadîs-i şerîfde de, (Şarap içen Cennete girmez) buyuruldu. Ehl-i sünnet mezhebine göre, büyük günâh işleyen kâfir olmaz. Îmânı gitmez. Bu hadîs-i şerîflerin manası, helâl diyen veya kalbi, bunu kötü bilmeyen kimse demektir.
.
Allahü teâlâdan yardım istemek
Şemseddîn Nevâcî hazretleri şâir, edîb ve Şafiî mezhebi âlimlerindendir. 785 (m. 1383)’de Kâhire’de doğdu. 859 (m. 1455)’de orada vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Tevessül, Resûlullahtan (sallallahü aleyhi ve sellem) maksûd olan şeyin talep edilmesidir. Yani Resûlullah, ümmetinden bir kimsenin dileğini Allahü teâlâdan istemek sûretiyle, o kimse için vâsıta ve şefaatçi olabilir. Bu kısım, ifâdeleri değişik olsa bile, manâca ikinci kısma dâhildir. Bu hususta pekçok haber gelmiştir, insanlar Resûlullahtan bu kabil şeyleri istemekle, Resûlullahtan bu husûsta kendilerine vâsıta ve şefaatçi olmasından başka bir şey kasdetmemektedir.
Osman bin Ebi’l-Âs anlatır: “Resûlullaha Kur’ân-ı kerîmi ezberlememin iyi olmadığından şikâyet etmiştim. O zaman Resûlullah bunun şeytandan olduğunu bildirdikten sonra; 'Ey Osman! Bana yaklaş' buyurdu. Sonra mübârek elini göğsüme koydu. Bu sırada mübârek elinin serinliğini iki omuzlarım arasında hissettim. Eli göğsümde iken; 'Ey Şeytan! Osman’ın göğsünden çık!' buyurdu. O andan sonra, ne duydu isem ezberledim.”
Resûlullah efendimiz Allahü teâlânın izni, yaratması ve işi kolaylaştırması ile olduğunu bilerek şeytana “Çık!” diye emretmiştir. Hiçbir Müslüman, Peygamber efendimizin işlerinde, Allahü teâlânın yardımına muhtaç olmadığını asla söylemez ve böyle şeyi düşünemez. Fakat Resûlullahtan bir şey isterken, yardım isterken, Resûlullahı Allahü teâlâ indinde şefaatçi ve vesile yapmaya mâni olmak, dinde Allahü teâlânın bir olduğuna îmân eden Müslümanlar arasında fitne çıkarmaktır. Tevessül, kabir âleminde de olur. A’meş şöyle rivâyet etti: Hazreti Ömer zamanında kıtlık oldu. Eshâb-ı kirâmdan birisi, Resûlullahın kabr-i şerîfine gitti ve; “Yâ Resûlallah! Ümmetin için Allahü teâlâdan yağmur iste! Yoksa onlar helak olacaklar” dedi. Bunun üzerine Resûl-i ekrem, rüyâsında o Sahâbîye; “Ömer’e git, selâmımı söyle. Ona yağmur yağacağını haber ver” buyurdu. O Sahâbî gördüğü rüyâyı Hazreti Ömer’e haber verdi. Hazreti Ömer ağlayarak; “Yâ Rabbî! Âciz olduklarım hâriç, elimden gelen her şeyi yaptım!” dedi.
İstigâse, yardım istemek demektir. Allahü teâlâdan yardım istemek, bir şeyi yaratmasını istemektir. Allahü teâlâ, Enfâl sûresinin dokuzuncu âyet-i kerîmesinde meâlen; “O vakit Rabbinizden yardım ve zafer istiyordunuz da, O size; 'Gerçekten ben arka arkaya bin melâike ile yardım ediyorum' diyerek duânızı kabul buyurmuştu” buyurmaktadır.
.
Sâlih amel, sırf Allah için olandır
Bâbâ Nimetullah Nahcivânî hazretleri Osmanlı Nakşibendiyye velîlerindendir. Azerbaycan’da Nahcivan’da doğdu. 920 (m. 1514)’de, Akşehir’de vefât etti. Bir sohbetinde buyurdu ki:
Sâlih kimselere benzemek ve onlar arasında sayılmak pek güzeldir. Çünkü bu, Allahü teâlânın o kulunu sevmesine sebep olur. Sâlihlere benzemek, Allahü teâlâ ve Resûlüne (sallallahü aleyhi ve sellem) imân etmekle beraber, sâlih amelleri yapmakla olur. Fakat bu işlerin aynı zamanda, sırf Allahü teâlâ için yapılmış olması gerekir. Sâlih amel, sırf Allah için olandır. Resûl-i ekrem; “Şüphesiz Allahü tealâ, sırf kendisi için olanı kabûl eder” buyuruyor.
Bir kimse, sâlih kimselere benzediği, onların ahlâkı ile ahlâklandığı zaman, birçok faydalar elde eder. Bunlardan bazıları şunlardır:
1- Allahü teâlâ o kimseden râzı olur. 2- Allahü teâlânın rahmetine kavuşur. 3- O kimsenin, bizzat kendisi, çoluk-çocuğu, akrabâları ve komşuları muhafaza olunur. 4- Allahü teâlâ o kimseyi, kendisine itaat etmesi husûsunda muvaffak kılar. 5- Sâlih evlad sebebiyle ana-babaları ve akrabâları kabirlerinde sevindirilir. Çünkü hayatta olanların amelleri, kabirde bulunan, vefât etmiş olan akrabâlarına arz edilir. 6- Kıyâmet, sâlih kimseler üzerine kopmaz. Allahü teâlâ onlara kabirde ve sıratta yardımcı olur. Kabirde iken Cennet bahçelerinden bir bahçede olurlar. Kabir fitnesinden muhafaza olunurlar. Dünyâda iken işledikleri sâlih ameller, onları kabirde müdâfaa eder. 7- Sâlih kimseler, dünyâda Allahü teâlâyı tanımak, âhirette ise Allahü teâlânın cemâlini, hiçbir gözün görmediği hiçbir kulağın işitmediği ve hiçbir kalbe gelmeyen şeyleri görmekle mükâfatlandırılırlar. 8- Sâlih kimselere benzemek, onların yaptıklarını yapmak, kişiye, dünyâda da, âhirette de şeref ve kıymet kazandırır. 9- Sâlihlere benzeyen kimse, Cennette kendilerine benzediği o sâlih kimselerle beraber olur. 10- Sâlih kimselerin üzerinde bulunduğu, ikâmet ettiği, oturup dolaştığı yerler, onlarla iftihar eder, övünür. Onlar vefât ettiklerinde bu yerler çok üzülürler. 11-Allahü teâlâ, sâlih kimselerin sevgisini insanların kalbine koyar. 12-Allahü teâlâ sâlih kimselere dünyâda iyi işler yapmak nasip eder. Âhırette ise onları Cennetine koyar. 13- Sâlih kimseler; Firdevs Cennetine, yüksek derecelere ve tûbâ ağacına çıkarılırlar. 14- Sâlih kimselerin duâsı kabûl olur.
.
Bir baba, çocuklarının parasını kullanabilir mi?
Seyyid Murtazâ Efendi, Osmanlı şeyhülislâmlarının altmışdokuzuncusudur. Şeyhülislâm Feyzullah Efendi’nin oğludur. 1106 (m. 1694) senesinde İstanbul’da doğdu. 1171 (m. 1757) senesinde aynı yerde vefât etti. Fetvalarından bazıları şöyledir:
“Üç türlü vakıf vardır: Yalnız fakirler için olur. Önce zenginler, sonra fakirler için olur. Hem zenginler, hem de fakirler için olur. Mektepler, hanlar, hastaneler, kabristanlar, câmiler ve çeşmeler hem fakirler, hem de zenginler için vakfedilmişlerdir.”
“Mehr-i mu’accel, çeyiz masrafı olarak düğünden önce verilir. Mangır (yani fülûs) rayiç (geçer akçe) iken, mehir olarak şu kadar bin mangır diyerek nikâh yaptıktan sonra, mangır kâsid (geçmez) olsa, zevce vefât etse, vârislerine kesâd günü olan kıymetleri kadar altın, gümüş kıymetleri verilir. Mangır adedince gümüş verilmez. (Kâğıd lira da, fülûs demektir.) Zevc (erkek) nikâhdan sonra gönderdiği eşya için, mehir idi dese, zevce de, hediyye idi dese, şahitleri yok ise, zevcin sözü kabul edilir.”
“Zevci zengin olan kadın, oğlundan nafaka isteyemez. Baliğ ise de, farz olan ilimleri tahsil ettiği için, fakir olana, zengin olan babası bakar.”
“Bir baba, küçük çocuklarının paralarını, ihtiyâcı yok iken, kendisi için kullansa, çocuklar baliğ olunca, bunu tazmin etmesini isteyebelirler. Baba muhtaç olsaydı, kullanması caiz olurdu.”
“Kadın kendi malından zevcine (kocasına) verip; 'Bunu sat, semeni (parası) ile nafaka al' dese, zevcini (kocasını) onu satmaya vekîl etmiş ve semeni ona âriyet (ödünç) vermiş olur. Âriyet olarak verilen misli mal, karz (borç) olur.”
“Zeyd kendi arsasında kendi malzemesi ile eni, boyu ve yüksekliği belli bir oda yapması için bir usta ile, belli ücretle sözleşme ve ücretini peşin verse, odayı yaptıktan sonra, ustanın daha para istemesi caiz olmaz. Usta kendi malzemesi ile yapsaydı, (yani istisna [ısmarlama] sözleşmesi olsaydı) caiz olurdu. Bir kimsenin, kendi arsası üzerinde, istisna yolu ile ev yaptırmasının caiz olduğu bu misâlden anlaşılmaktadır.”
“Beyde (satışta) olduğu gibi, icâre (kiralama) de, lâzım olmayan şart ile fâsid olur. Meselâ, değeri malum olan malını gemi ile belli iskeleye götürmesi için, belli ücret ile sözleşirken, gemicinin malın gümrüğünü kendi malından vermesini şart etmek fâsid olur. Fâsid icârelerde, sözleşilen ücret değil, ecr-i misil verilir. Beyde olduğu gibi, icâreyi de ikâle ve feshetmek caizdir.”
.
Evlâdın ana-babası üzerindeki hakları
Ebû Abdullah Bâlisî hazretleri Şâfiî fıkıh ve hadîs âlimidir. 660 (m. 1262)’de Mısır’da doğdu, 729 (m. 1328)’de vefât etti. Çocuğa Kur’ân-ı kerîm öğretmenin fazileti hakkında buyurdu ki:
Enes bin Mâlik’in rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte Resûl-i ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Kim çocuğa Kur’ân-ı kerîm öğretirse, Allahü teâlâ ona nûrdan bir gerdanlık takar. Öncekiler ve sonrakiler buna hayran kalırlar.”
Yine başka bir hadîs-i şerîfte “Bir kimse Kur’ân-ı kerîm okur ve onunla amel ederse, Allahü teâlâ o kimsenin babasına kıyâmet gününde öyle bir taç giydirir ki, onun ziyası dünyâdaki güneşin ziyasından daha güzeldir.”
Âlimler buyurdu ki: “Evlâdın ana-babası üzerinde üç hakkı vardır. Bunlar: 1- Doğunca ona güzel bir isim koymak. 2- Ona Kur’ân-ı kerîm, edeb ve ilim öğretmek. 3- Onu sünnet ettirmektir.”
Resûl-i ekrem buyurdu ki: “Çok Müslüman evlâdı, babaları yüzünden Veyl ismindeki Cehenneme gideceklerdir. Çünkü bunların babaları, yalnız para kazanmak ve keyif sürmek hırsına düşüp ve yalnız dünya işleri arkasında koşup, evlâdlarına Müslümanlığı ve Kur’ân-ı kerîmi öğretmediler. Ben böyle babalardan uzağım. Onlar da, benden uzaktır. Çocuklarına dinlerini öğretmeyenler, Cehenneme gideceklerdir.”
Huzeyfe bin Yemân ve Ebû Sa’îd-i Hudrî hazretlerinin bildirdiği hadîs-i şerîfte Resûl-i ekrem efendimiz şöyle buyurdu: “Allahü teâlâ, sabilerinden birisinin mektebde; Elhamdü-lillahi Rabbil-âlemîn demesi sebebiyle, azâbı hak etmiş olan bir kavimden kırk sene azâbı kaldırır.”
İbn-i Abbâs (radıyallahü anhüma), Resûlullahtan şöyle rivâyet etti: “İçinde Kur’ân-ı kerîmden bir şey bulunmayan kimse, harap olmuş bir ev gibidir.”
Muâz bin Cebel (radıyallahü anh) şöyle rivâyet etti: “Ben, Resûlullah ile beraber bir seferde bulunuyordum. Bu sırada; 'Yâ Resûlallah! Bize faydalanabileceğimiz bir şey anlatın” dedim. O zaman Resûlullah efendimiz şöyle buyurdu: Eğer sa’îdler gibi yaşamayı, şehîdler gibi ölmeyi, haşir gününde kurtulanlardan olmayı, kıyâmet gününün dehşetli sıcağından Arş'ın gölgesinde gölgelenmeyi, dalâletten kurtulup hidâyet üzere olmayı istiyorsanız, Kur’ân-ı kerîm okumaya devam ediniz. Çünkü Kur’ân-ı kerîm; Rahmânın kelâmı, şeytana karşı sağlam bir kale, mizanda sevâbın ağır gelmesine vesiledir.”
.
Şeytanın, kendisinden ümidini kestiği kimse
Necmeddîn-i Râzî hazretleri Necmeddîn-i Kübrâ hazretlerinin yetiştirdiği evliyânın büyüklerindendir. Cengiz istilâsının meydana çıkacağı sırada, hocası Necmeddîn-i Kübrâ hazretlerinin işâreti ile Anadolu’ya gelerek Konya’da Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî ve Sadreddîn-i Konevî ile görüştü. 654 (m. 1256)’da Bağdad’da vefât etti.
Bu mübarek zat, sohbetlerinde buyurdu ki:
“Îmân ve İslâm da yedi kale içerisinde muhafaza edilir. Bunların birincisi yakîn, ikincisi ihlâs, üçüncüsü farzları eda etmek, dördüncüsü haramları terk etmek, beşincisi vâcibleri yapmak, altıncısı sünnetleri yapmak, yedincisi edepleri terk etmemektir. Bir kimse edepleri yerine getirdiği müddetçe, şeytan ona istediğini yaptırmak hususunda ümitli olmaz. Çünkü bir kimse ibâdetlerdeki edepleri terk edince, şeytan ona sünnetleri terk ettirmek husûsunda ümitli olur. Bir kimse sünnetleri terk edince, şeytan ona vâcibleri terk ettirmek. Vâcibleri terk edince şeytan o kimseye haramları yaptırmak hususunda ümitli olur. Şeytan bunda da muvaffak olunca farzları terk ettirir. Sonra ihlâsı, sonra da yakîni onun elinden alır. Neticede şeytan, o kimsenin imansız olup sû-i hatime ile can vermesine ümit besler.”
“Evliyânın büyüklerinden olan âlimler buyurdular ki: Edepleri terk etme hastalığına yakalanan bir kimse, sünnetleri terk eder. Sünnetleri terk etme hastalığına tutulan bir kimse, vâcibleri terk eder. Vâcibleri terk eden bir kimse, haram işler. Haramları işleyen farzları terk eder. Farzları terk eden bir kimse, dînin emirlerine ehemmiyet vermemeye başlar. Böyle bir hastalığa yakalanan kimse küfre düşer. Bu sebeple bütün işlerde güç yettiği kadar edepleri muhafaza etmek lâzımdır.”
“Kabir her gün beş defa; 'Ben, yalnızlık yeriyim. Bana gelecek kişi, Kur’ân-ı kerîm okuyarak kendine arkadaş edinsin. Ben, karanlık yeriyim, bana gelecek kişi, namaz kılarak beni aydınlatsın. Ben, altı üstü toprak olan bir yerim, bana gelen, sâlih amel ile gelip yatağını hazırlasın. Ben, yılanı ve çıyanı içimde barındıran bir yerim. Bana gelen tiryak ile gelsin. O tiryak da; Besmele-i şerîf ve çok gözyaşı dökmektir. Ben, Münker ve Nekir adındaki suâl meleklerinin suâl soracakları bir yerim. Bana gelen, (La ilahe illallah Muhammedün Resûlullah) güzel kelimesini, onlara cevap verebilmek için çok söylesin' diye seslenir.”
.
Kişinin, nefsi ve hevâsı ile cihâdı
Nâzillili Mehmed Efendi, evliyânın büyüklerindendir. Nâzilli’de doğdu. 1300 (m. 1883)’de Mekke-i mükerremede vefât etti. “Hazînet-ül-esrâr” adlı eserinden bazı bölümler:
Amellerin yedi mertebe üzerine olduğu, bunların, îmânın etrâfında koruyucu kaleler olduğuna dâirdir:
İslâmiyet, Allahü teâlânın katından olan kıymetli bir cevher, O’nun nezdinden olan büyük sırlardır. Allahü teâlâ onu, onunla şereflendirmek için mümin erkek ve kadınların kalblerine koydu. Sonra, Allahü teâlâ bu îmân cevherine, düşman zarar vermemesi ve ona bir zarar gelmemesi için, onun etrâfına muhkem ve sağlam bir kale koydu. Bu kale, farzları eda etmektir. Sonra Allahü teâlâ ikinci olarak, bu birinci kalenin etrâfına sur yaptı. Bu sur, haramları terk etmektir. Sonra bu ikincinin etrâfına üçüncü bir sur yaptı. Bu, vâcibleri eda etmektir. Üçüncünün etrâfına dördüncü olarak bir sur yaptı. Bu da sünnetleri eda etmektir. Sonra bu döndüncü surun etrâfına beşinci bir sur koydu. O da müstehâbları eda etmektir. Sonra bunun etrâfına altıncı olarak bir sur yaptı. Bu ise mendubları eda etmektir. Sonra bunun etrâfına yedinci bir sur yaptı. Bu ise mekrûhları terk etmektir.
Şeytan; mekrûhlarda ısrar etmemizi, mendubları, müstehâbları, sünnetleri ve vâcibleri terk etmeye aldırış etmemeyi, haramları işlemeyi, farzları yapmamayı, her ibâdeti zamanında yapmamayı, ibâdetleri yaparken eksik olarak yapmayı, tembellikle, gafletle, riya ve gösterişle yapmayı, ibâdetlerde huşû ve hudûu terk etmeyi, ibâdet ve tâatları dünyevî düşüncelerle yapmayı vesvese ederek, insanları Allahü teâlânın rızâsından uzaklaştırmaktadır.
Şeytan ve onun yardımcıları ve hizmetçileri, ibâdetleri terk ettirmek, günahları işlemek husûsunda dâima bizimle muharebe etmektedir. Biz de Allahü teâlânın emirlerini yapmak, yasaklarından sakınmak husûsunda onlarla muharebe etmekteyiz. Bu muharebe (nefisle mücâdele), silâhla yapılan muharebeden daha üstündür. Nitekim Resûl-i ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem); “En üstün cihâd, kişinin nefsi ve hevâsı ile olan cihâddır” buyurmuştur.
Bahsettiğimiz yedi kısım ibâdetler, dînimizde amelleri teşkil eder. Bu ibâdetler, fıkıh kıtablarında bildirildiği şekilde yapılır. Ancak böyle olursa, bu ameller kâmil bir şekilde yapılmış olur
.
Her şey Allahü teâlânın kudreti ile olmaktadır
Afifüddîn Nâşirî hazretleri Yemen’de yetişen Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 804 (m. 1401)’de doğdu. 848 (m. 1445)’de İbbe şehrinde vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Kabirde, hem ruha, hem de bedene nimet ve azap vardır. Buna böylece inanmak lâzımdır. Gayba îmân etmek lâzımdır. Buna inanmamak, kıyâmet günü olan “Ba’s”a yani, mezardan kalkmaya inanmamaya yol açar. Çünkü, ikisi de, Allahü teâlânın kudreti ile olmaktadır. Birine inananın ötekine inanması akla uygundur.
İnsan kabir azâbını, diri iken anlayamıyor ise de, âyet-i kerîmeler, hadîs-i şerîfler ve bu ümmetin önce gelenleri, kabir azâbı olacağını haber vermişlerdir. Bazıları dirilerin hareket ettiklerini, iş yaptıklarını görerek, bunlardan yardım, şefaat isteyenlerin bunların kendilerinden istediklerini sanıyorlar. Hâlbuki, dirilerden istemek de, bunların, Allahü teâlânın yaratmasına sebep olmalarını istemektir. Her şeyi yaratan, yapan, yalnız Allahü teâlâdır. Diri de, ölü de, canlı da, cansız da O’nun yaratmasına sebep olmaktadır. O’nun yaratmasına, mahlûkların sebep olmalarını, yine O dilemiştir. Âlemin nizamlı, düzenli olması için birçok şeyi, sebep ile yaratmak istemiştir. Dilediği birçok şeyi de, sebepsiz yaratmaktadır.
Peygamberler ve evliyâ, mezarlarında, kabir hayatı denilen, bilmediğimiz bir hayat ile diridirler. Kendiliklerinden bir şey yapamazlar. Allahü teâlâ, onlara sebep olacak kadar kuvvet ve kıymet vermiştir. Onları sevdiği için, onlara, âdeti dışında olarak ikram, ihsân yapmaktadır. Onların hürmeti için, istenileni yaratır, istenilenin yaratılmasına sebep olmaları onlardan istenir.
Müslümanlar arasında, kabir hayâtına, kabirde nimet ve azaplar olduğuna inanıp da, peygamberlerin ve evliyânın, öldükten sonra, Allahü teâlânın yaratmasına sebep olacaklarına inanmayanlar var. Yâhut; “Allahü teâlânın yaratmasını düşünmeden yalnız onlardan isteniliyor, onlardan şefaat istenmesi, dileklerin onlar vâsıtası ile elde edilmesi, İslâmiyette bildirilmemiştir” diyenler de var. Böyle söyleyenler, kabir hayâtına inanmayanlar kadar zararlı değildir. Bunlar, Kur’ân-ı kerîmi ve hadîs-i şerîfleri bilmedikleri için yâhut inat ederek böyle söylüyorlar. Müslümanların inatçı olmaması, doğru sözü kabul etmesi lâzımdır.
.
Sadık dost, hüzün ve sevinçte ortak olandır
İbn-İ Ebî Hâfız hazretleri Şafiî mezhebi hadîs ve fıkıh âlimlerindendir. 407 (m. 1016) senesinde doğdu, 490 (m. 1096) senesinde Dımeşk’te vefât etti. “Menâkıb-ül-İmâm-ı Şafiî” kitabında şöyle yazmaktadır:
İmâm-ı Şâfiî hazretlerinin hikmetli sözlerinden bazılarını bildiriyorum:
Biri İmâm-ı Şâfiî'den nasîhat isteyince buyurdu ki: "Senden daha çok malı ve parası olan kimseyi kıskanma. O malına ve parasına hasretle ölür. İbâdeti ve tâatı çok olan kimselere gıpta et. Yaşayanlar da sonunda ölecekleri için, onların dünyâlıklarına özenmeye değmez."
“Hiçbir kimse yoktur ki, dostu ve düşmanı olmasın. Mâdem ki böyledir, o hâlde Allahü teâlâya itâat edenlerle berâber bulun, onları sev.”
“İlim, ezber edilen şey değil, ezber edilen şeyden temin edilen faydadır.”
“Resûlullah'ın ve Eshâbının yolunda olmayanı havada uçar görsem, yine doğruluğunu kabul etmem.”
“Herkese akıllı denmez. Akıllı kimse, kendisini her türlü kötülükten koruyandır.”
“Dünyâda zâhit ol, dünyâ malına bağlanma! Âhireti isteyici ol, onun için çalış! Her işinde Allahü teâlâyı hatırla. Böyle yaparsan, kurtulmuşlardan olursun. Ruhsat ve teviller ile uğraşan âlimlerden fayda gelmez."
"Kalbine ilâhî bir nûr penceresinin açılmasını isteyen şu dört şeyi yapsın: 1) Günün belli bir vaktinde yalnız kalsın ve huzûra dalsın. 2) Mîdesini pek fazla doldurmasın. 3) Sefih kimselerle düşüp kalkmayı bıraksın, kötü kimselerle düşüp kalkmasın. 4) İlimleriyle yalnız dünyâlık arzu eden kimselere yaklaşmasın."
"Hiçbir vakit yoktur ki, ilim mütâlaası, hüzün ve kederi yok etmesin. İlmî mütâlaa, kalbin en ince ve en gizli noktalarını harekete geçirir, insanda yüce duygular uyandırır."
"Sâdık dost, arkadaşının hüzün ve sevinçte ortağı olandır."
"İki kişinin, darıldıktan sonra birbirinin ayıplarını ortaya çıkarması, münâfıklık alâmetidir."
"Haksız sözleri tasdik eden, dalkavuk ve ikiyüzlüdür."
"Sâdık dost, arkadaşının ayıplarını görünce ihtar eder, ifşâ etmez."
"İbret almak istersen, hatâ sâhibi kişilerin âkıbetlerine bak da kalbini topla."
"Kendisine faydası olmayanın, başkasına da faydası yoktur."
"Dünyâ sevgisi ile Allah sevgisini bir arada toplarım iddiâsında bulunmak, yalandır."
"Âlimlerin güzelliği, nefslerini ıslah etmeleridir. İlmin süsü, şüpheli şeylerden sakınmak, yumuşak olup, sertlik göstermemektir."
.
Kâfirler cennete hiç giremeyecek
Ebü’l-Feth Missîsî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 448 (m. 1056)’da Adana’nın Misis (Bugünki adı Yakapınar) kasabasında doğdu. 542 (m. 1147)’de Şam’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Müslüman, îmanın yok olmasına sebep olacağı söz birliği ile bildirilmiş olan şeyleri istekle söyler veya yaparsa (Mürted) olur. Îmanının gitmesine sebep olan şeyden tövbe etmedikçe, yalnız (Kelime-i şehâdet) söylemekle veya namaz kılmakla, Müslüman olmaz. Mürted olacak şeyi yaptığını inkâr etmesi de tövbe olur. Tövbe etmeden ölürse, Cehennem ateşinde ebedî olarak azap görür. Bunun için, küfürden çok korkmalı, az konuşmalıdır. Hadis-i şerifte, (Hep hayırlı, faydalı konuşunuz. Yâhut susunuz!) buyuruldu.
Ciddî olmalı, latîfeci, oyuncu olmamalıdır. Dîne, akla, insanlığa uygun olmayan şeyler yapmamalıdır. Kendisini küfürden muhâfaza etmesi için, Allahü teâlâya çok duâ etmelidir. Hadis-i şerifte, (Şirkten sakınınız. Şirk, karıncanın ayak sesinden daha gizlidir) buyuruldu. Bu hadis-i şerifteki şirk, küfür demektir. Bu kadar gizli olan şeyden korunmak nasıl olur denildiğinde, (Allahümme innâ ne'ûzü bike en-nüşrike-bike şey'en na'lemühu ve nes-tagfirüke limâ lâ-na'lemühu, duâsını okuyunuz!) buyuruldu. Bu duâyı sabah ve akşam çok okumalıdır.
Kâfirlerin, Cehennem ateşinde sonsuz azap görecekleri, Cennete hiç girmeyecekleri söz birliği ile bildirilmiştir. Kâfir, dünyada sonsuz yaşasaydı, sonsuz kâfir kalmak niyetinde olduğu için, cezâsı da sonsuz azaptırır. Allahü teâlâ, her şeyin hâlikı, sahibidir. Mülkünde dilediğini yapması hakkıdır. Ona, niçin böyle yaptın demeye kimsenin hakkı yoktur. Bir şeyin sahibinin, o şeyi dilediği gibi kullanmasına zulüm denmez. Allahü teâlâ, Kur'an-ı kerimde, zâlim olmadığını, hiçbir mahlûkuna zulüm yapmadığını bildirmektedir.
Allahü teâlânın (Esmâ-i hüsnâ)sı vardır. Bu isimleri de, kendi varlığı gibi ezelîdir. Bu doksandokuz isminin arasında bulunan (Müntekim) ve (Şedîd-ül-ikâb) gibi isimlerinden dolayı yedi Cehennemi yarattı. (Rahman) ve (Rahîm) ve (Gaffâr) ve (Latîf) ve (Raûf) gibi isimlerinden dolayı, sekiz Cenneti yarattı. Cehenneme ve Cennete gitmeye sebep olacak şeyleri ezelde ayırdetti. Çok merhametli olduğu için, bunları kullarına bildirdi. (Cehenneme girmeye sebep olan şeyleri yapmayınız! Onun ateşi çok şiddetlidir. Dayanamazsınız!) diyerek, kullarına tekrar tekrar haber verdi.
.
Onlar, mucize görseler yüz çevirirler
Burhâneddîn Nasr bin Muhammed hazretleri hadîs âlimlerinin büyüklerindendir. 536 (m. 1142)’de doğup, 619 (m. 1222)’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Peygamber efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem), Kur’ân-ı kerîmden başka pekçok mucizeleri vardır. Bunlardan birisi de, Ay’ın ikiye ayrılmasıdır.
Enes bin Mâlik (radıyallahü anh) anlattı: “Mekkeli müşrikler, Resûlullahtan kendilerine mucize göstermesini istediler. Bunun üzerine Ay’ın iki kısma bölünüşünü (mucize olarak) onlara gösterdi. Nihâyet Hira Dağı'nı, bölünen o iki kısım arasında gördüler. Müşrikler, “Muhammed sizi büyüledi!...” dediler. Müşriklerden birisi, “Şayet Muhammed Ay’ı büyüledi ise, yaptığı büyü bütün yeryüzünü saramaz ki, öyle ise diğer memleketlerden gelenlere soralım bakalım, onlar da bunu görmüşler mi?” dediler. Sonra diğer ülkelerden gelenlere sordular. Onlar da, “Evet, biz de Ay’ın ikiye bölündüğünü gördük” deyince, Mekkeli müşrikler, “Anlaşılan bu müstemir, arkası kesilmeyen devamlı bir büyüdür” dediler.
Allahü teâlâ, Kamer sûresi 1 ve 2. âyetlerinde meâlen; "Saat yaklaştı. Ay (ikiye) ayrıldı. Onlar, bir mucize görseler yüz çevirirler ve 'Müstemir bir büyüdür' derler” buyurdu.
Peygamber efendimizin mucizelerinden birisi de, güneş batmışken, tekrar geriye çevrilmesi hadîsesidir. Esma binti Umeys (radıyallahü anhâ) anlattı:
“Resûlullah efendimizin mübârek başı Hazreti Ali’nin kucağında iken, kendisine vahiy geldi. Ali (radıyallahü anh) ikindiyi, güneş batıncaya kadar kılamamıştı. Resûlullah efendimizden vahiy hâli geçtikten sonra buyurdu ki:
-Yâ Ali, ikindiyi kıldın mı?
Hazreti Ali;
-Hayır kılamadım yâ Resûlallah! dedi. Bunun üzerine Pegamber efendimiz şöyle duâ buyurdular:
“Yâ Rabbî! O, şüphesiz senin ve Resûlünün tâatindeydi. Güneşi ona geri çevir!”
Esma (radıyallahü anhâ) dedi ki: “Onu gördüm, battıktan sonra tekrar doğdu. Dağların ve yerin üzerinde durdu. Bu, Hayber’in es-Sahbâ semtinde idi.”
İbn-i Mes’ûd (radıyallahü anh) rivâyet etti ki: “Biz Resûlullah efendimizle beraberdik. Suyumuz yoktu. Resûlullah;
-Yanında fazla suyu olandan isteyin, buyurdular. Bunun üzerine Peygamber efendimize su getirildi. Onu bir kaba döktü. Sonra mübârek avucunu onun içine koydu. Baktık ki, Resûlullahın mübârek parmakları arasından su fışkırmaya başladı.”
.
Ebedi olan şeyler için endişe etmeli
Mahmûd Nasîruddîn Çırağ hazretleri Hindistan’da yetişen Çeştiyye evliyâsının büyüklerinden olup, Nizâmüddîn Evliyâ’dan gelen Çeştiyye yolunun son halîfesidir. Hindistan’ın Uttar Pradeş eyaletindeki Bara Banki’de doğdu. 757 (m. 1356)’da vefât etti.
Nasîruddîn Mahmûd’a, “Dervişlerin hâli nedendir ve nasıldır?” diye sorulunca, buyurdu ki: “Hâl, doğru amellerin neticesindendir. Amel iki kısımdır. Biri beden ile olan amel olup; herkesin malûmudur. Diğeri kalbin amelidir. Buna murâkabe derler. Murâkabe, kalbinde Allahü teâlânın seni gördüğü ve sana baktığı düşüncesini dâima bulundurmandır. Önce nûrlar, rûhlara inerler. Sonra onun eseri kalblerde, ondan sonra bedende zâhir olur. Beden, kalbe tâbidir. Kalb harekete gelince, beden de hareketlenir. Eğer derviş aç uyur, gece yarısında kalkar ibâdetle meşgul olur ve kalbi hiçbir şeye bağlamaz ise, nûrların rûhlara inişini müşâhede eder. İsterse şimdi bir kimse gitsin kalbinden bütün düşünceleri çıkarsın, mücâhedeyi seçsin bu hâller ona hâsıl olur. Bunda şüphe yoktur.” Sonra şu beyti okudu: “Eğer kusur varsa, oluyor gözden./Yoksa, yârim gizli değil kimseden.”
Sultânın memurlarından olan bir talebesine buyurdu ki: “Bilmelisin ki, evindeki atların, hizmetçilerin, dinarların ve dirhemlerin bir gün senden alınacak. O hâlde, ilâhî irâde ile elinden alınacak şeyler için niye endişe ediyorsun? Onlar için endişe etmek faydasız değil mi? Ebedi olan şeyler için endişe etmelisin. Gözlerimizin önünden kimlerin geçtiğini ve onlardan kaç tanesinin göçüp gittiğini iyice düşünmelisin. Onlar bizden öndeydiler ve bizden önden gittiler.”
Bu mübarek zat buyurdu ki: “Tâlib, Hak yoluna girdiği zaman, kollarını sıvamalı, paçalarını kıvırmalı ve saçını tıraş etmelidir. Kollarını sıvaması, Allahü teâlâdan başka kimseden yardım istememesi için kollarını kesmesi demektir. Paçalarını kıvırması, kötü ve kötülük tehlikesi olan yerlere gitmemesi için ayaklarını kesmesi manasına gelir. Başını tıraş etmesi ise ilâhî aşk yolunda ondan İslâm dinine karşı hiçbir şey çıkmaması demektir.”
Mahmûd Nasîruddîn hazretlerinin vefâtı yaklaştığı sırada, talebeleri, kendi yerine manevî bir halef tayin edilmesi zarûretini arz ettiler. “Korkarım ki, hiçbiriniz diğerinin yükünü omuzlarında taşıyamazsınız” buyurdu. Bu açıkça, halife tayin etmeyeceğini bildirmekti. Daha sonra, hocasından kendisine geçen bu yolun emânetlerini de kendisi ile gömülmesini istedi.
.
Doyduktan sonra yemek, içmek
Seyyid Muhammed Hamza hazretleri tefsîr, hadîs ve Hanefî mezhebi fıkıh âlimidir. 1024 (m. 1615)’de Şam’da doğdu. 1085 (m. 1674)’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Allahü teâlânın, insanlara olan nîmetlerinin, ihsânlarının en büyüğü, Peygamberler göndermesidir. [Peygamberler göndererek, râzı olduğu ve râzı olmadığı şeyleri bildirmiştir. Peygamberler, fen bilgilerini öğretmediler. Bunları akıl ile araştırınız, bulunuz, faydalı işlerde kullanınız dediler. Kendileri de, kendi zamanlarında bilinen fen vâsıtalarını yaptılar ve kullandılar. Daha fazlasını ve yenilerini yapmakla uğraşmadılar. Bunları yapmayı başkalarına bıraktılar. Kendileri, Allahü teâlânın bildirdiği dinleri yaymaya, öğretmeye uğraştılar.]
(Din), inanılacak şeyleri, beden ve kalp temizliğini, Allahü teâlâya kulluk vazîfesini, kulların birbirlerine karşı haklarını ve vazîfelerini bildirir. İnanılacak şeylere (Akâid) denir. İbâdetlere ve muamelat ve hukuk bilgilerine (Fıkıh) denir. İbâdetler, namaz, oruç, zekât, hac ve cihâd olmak üzere beştir.
Bir ibâdetin farzlarından biri terk edilirse, o ibâdet sahih olmaz. Bilmeyerek terk edilince de, sahih olmaz. Bilerek terk edince, günah da olur.
Sünneti yapmanın sevabı, farzın sevabından azdır. Sünneti bilerek terk etmek günah olmaz. Azap yapılmaz. Azarlanır. Gayri müekked sünnete, müstehab ve mendûb da denir. Bunu yapmak, sevap olur. Yâni, Cennet nîmetine kavuşur. Bilerek yapmamak, günah olmaz.
Nâfile ibâdet, yâni emrolunmamış bir ibâdeti yapmak, müstehabdır. Mübâh, yapması veya yapmaması, sevap veya günah olmayan şeydir. Yemesi haram olmayan şeyleri, doyuncaya kadar yemek, içmek mübâhtır. Doyduktan sonra yemek, içmek haramdır. Haramdan kaçınmak farzı yapmaktan da çok sevaptır. Mekruh işlemek de günahtır. Harama helâl diyen kâfir olur. Mekruha helâl diyen kâfir olmaz.
Midye, istridye, istakoz yemek, abdestte ve gusülde suyu isrâf etmek mekruhtur. Sünnet deyince, müekked sünnet anlaşılır. Mekruh deyince, tahrîmi olan mekruh anlaşılır.
Ödünç istemek, mübâhtır. Ödünc vermek, müstehabdır. Borç ödemek farzdır. Borçlu fakiri sıkıştırmamak vâcibdir.
Lâzım olan din bilgilerini öğrenmek, kadınlara da farzdır. Başkalarına öğretecek kadar fazla öğrenmek, farz-ı kifâyedir. Daha çok öğrenmek mendûbdur. İlmi ile öğünmek, mekruhtur.
.
İlim öğrenmek için yollara düşenler
Ebü’l-Hattâb İbn-i Dıhye hazretleri Endülüs’te yetişen hadîs âlimlerindendir. Eshâb-ı kirâmdan Dıhye-i Kelbî’nin (radıyallahü anh) soyundan olup, 544 (m. 1149)’da Endülüs’te doğdu, önce burada ilim tahsil etti. Sonra Mısır’a gelip oraya yerleşti. “Sahîh-i Müslim"i ezberleyen hafızlardandır. 633 (m. 1235)’de Kâhire’de vefât etti. Naklettiği hadîs-i şerîflerden bazıları:
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) rivâyet etti: Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Bir insan öldüğünde, amelinin sevâbı kesilir. Amel defteri kapanır. Yalnız; sadaka-i câriyesi (çeşme, câmi yapmak, ağaç dikmek gibi), ilmî bir eseri, kendisine duâ eden hayırlı bir evlâdı olan kimsenin amel defteri kapanmaz.”
Enes bin Mâlik (radıyallahü anh) rivâyet etti: Peygamberimiz buyurdu ki: “İlim öğrenmek için sefere çıkan kimse, evine dönünceye kadar Allahü teâlânın yolundadır.”
Ebû Mûsâ el-Eş’arî (radıyallahü anh) rivâyet etti: Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Bir kulun çocuğu öldüğü zaman, cenâb-ı Hak meleklerine şöyle buyurur: 'Siz kulumun çocuğunu (ruhunu) kabzettiniz değil mi?' Melekler de; 'Evet' derler. Cenâb-ı Hak; 'Siz onun kalbinin meyvesini kabzettiniz?' buyurunca, melekler; 'Evet' derler. Allahü teâlâ; 'Kulum ne dedi, biliyor musunuz?' buyurur. Melekler de; 'Sana hamdetti. Ve (İnnâ lillâh ve innâ ileyhi râciûn) dedi' cevâbını verirler. Cenâb-ı Hak; 'Öyle ise kulum için Cennette bir ev inşâ edin. Ona Beyt-ül-hamd adını veriniz' buyurur.”
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) rivâyet etti: Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Her kim günde yüz defa (Allahtan başka ilâh yoktur. Yalnız Allah vardır. O’nun eşi ve ortağı yoktur. Mülk O’nundur. Hamd O’na mahsûstur. O, her şeye kadirdir) meâlindeki (La ilahe illallahü vahdehû lâ şerike leh. Lehül mülkü ve lehül hamdü ve hüve alâ külli-şey’in kadîr) duâsını tekrar ederse, bu duâ o kimse için on köle azâd etmenin sevâbına muâdil olur. Ve ona yüz sevâb yazılır. Ondan yüz günah silinir ve o kimse için o gün akşama kadar şeytanın şerrine karşı bir sığınak olur. Ve hiçbir kimse onun bu duâyı okumasından daha faziletli bir duâ getiremez. Meğer ki, o kimse, bu duâ ve tehlili daha çok okumuş olsun.” Ve yine buyurdu ki: “Her kim günde yüz defa (Sübhânallahi ve bihamdihi) derse, günahları denizin köpükleri kadar çok olsa bile affolunur.”
.
Boş söz söylemekten beni muhafaza eyle
Ebû Mu’temir Bin Müşemric hazretleri Tabiînin büyüklerinden bir hadîs âlimidir. Basra’da doğdu. 105 (m. 723) târihinde Bağdad’da vefât etti. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bazıları:
Eb’ul-Ahves’ten rivâyet etti. Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdular ki: “Cemâatle kılınan namaz, yalnız olarak kılınan namazdan yirmi beş derece (Bir rivâyette ise yirmi yedi derece) daha üstündür.”
Hazreti Ömer (radıyallahü anh) buyurdu ki: Peygamberimizden işittim şöyle buyurdular: “Ben bir kelime biliyorum ki, kul, hakkıyla onu söylerse (manasına inanırsa), Cehennem ona haram olur. O kelime Lâ ilahe illallah’tır.”
Himrân (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Hazreti Osman su istedi ve iki elini yıkadı, sonra ağzına ve burnuna su verdi. Sonra üç defa yüzünü ve kollarını yıkadı. Başını mesh etti sonra ayaklarını yıkadı. Sonra güldü ve buyurdu ki: “Niçin güldüğümü sormuyor musunuz?” biz, “Sizi güldüren şey nedir yâ Emîr-el-mü’minîn!” dedik. Buyurdu ki:
Peygamberimiz burada su istedi ve benim abdest aldığım yerde abdest aldı ve sonra güldü. “Beni güldüren şeyi sormuyor musunuz?” diye sordu, işte bunu hatırladım da buna güldüm. Biz Resûlullaha “Sizi ne güldürdü Yâ Resûlullah?” diye sorduk. Peygamberimiz buyurdu ki: “Bir (mümin) kul (abdest alırken) yüzünü yıkadığı zaman; yüzüne isâbet eden bütün günahlarını Allahü teâlâ affeder. Kollarını yıkadığı zaman kollarıyla, başını mesh ettiği zaman başıyla, ayaklarını yıkadığı zaman ayaklarıyla işlediği günahları böylece affeder, işte bu beni güldürdü” buyurdular.
Ubâdet-ebni Sâmit (radıyallahü anh) buyurdu ki: "Peygamberimiz altını altınla, gümüşü gümüşle, buğdayı buğdayla, arpayı arpayla, hurmayı hurmayla, tuzu tuzla (ziyâde) satmaktan menetti. Ancak eşit olarak, misli misline, her ikisi de peşin olarak izin verdi. Kim arttırırsa veya birisi arttırmasını isterse, bu faiz olur.”
Ebû Mu’temir hazretlerinin kıymetli sözlerinden bazıları:
“Susmayı yirmi senede öğrendim. Kızdığım zaman, bu hâlim geçtikten sonra, pişman olacağım bir şeyi söylemedim.”
Bir gün, yanındakilere; “Allahü teâlâya, bir dileğim için yirmi sene yalvardım. Fakat, bu dileğime kavuşamadım. Ancak ümidimi de kesmedim” dedi. Orada bulunanlar, “Senin dileğin ne idi?” diye sorunca, “Mâlâya’nî (boş ve lüzumsuz) sözü söylemekten beni muhafaza buyurması için yalvarmıştım” cevâbını verdi.
.
İrâde-i cüz’iyye kulda bir hâldir
Müftîzâde Ahmed Efendi Seksensekizinci Osmanlı Şeyhülislâmıdır. 1206 (m. 1791)’de İstanbul’da vefât etti. Nüktedân ve hazırcevap idi.
Bir defasında Fas Sultanı 3. Muhammed, Osmanlı âlimlerini imtihan etmek için dört mesele sorup cevap istemişti. Müftîzâde Ahmed Efendi de, suâllere ikna edici ve faydalı cevaplar yazmak sûretiyle, Osmanlı âlimlerinin ilmî üstünlüğünü isbatlamıştı. Bir dersinde buyurdu ki:
Dehr sûresindeki, (Siz, ancak Allahü teâlânın dilediğini arzu edersiniz!) meâlindeki âyet-i kerîmeden, Ebül-Hasen-i Eş’arî imâmımız “rahmetullahi teâlâ aleyh” (Allahü teâlâ, sizin istemenizi dilemedikce, bir şey isteyemezsiniz!) manasını anlamıştır. Yani, Allahü teâlâ dilemedikçe, kul, irâde-i cüz’iyyesini kullanamaz demiştir. Eş’arî mezhebine göre, kullar, irâde-i cüz’iyyelerini kullanmakta mecbur oluyor. Çünkü, Allahü teâlâ, bir kimsenin bir şey yapmaya irâde-i cüz’iyyesini kullanmasını dileyince, o kimse irâde etmeye, istemeye mecbur olur. İrâde-i cüz’iyye, mevcut ve mahluk oluyor. Böyle olunca, şeytân, insana: Ey kul! Niçin zahmet çekersin? Allahü teâlâ bir işini istemezse, sen o işi irâde edemezsin! derse, şeytâna cevap verilemez. Kul fâil-i muhtâr olmaz. İbâdetlerine sevap, kötülüklerine azap vermeye sebep bulunmaz. Kul, Allahü teâlânın dilediğini dilemekte, o işin yapılmasına, âlet olmaktadır.
Ebû Mensûr-i Mâtürîdî “rahmetullahi teâlâ aleyh” İmâm-ı a’zam Ebû Hanîfe’nin “rahmetullahi teâlâ aleyh” anladığını açıklayarak buyurdu ki: (İrâde-i cüz’iyye, bir varlık değildir. Var olmayan şey, yaratılmış olmaz. İrâde-i cüz’iyye, kullarda bir hâldir. Kuvveti, bir şeyi yapmak ve yapmamakta kullanmaktır. Kullar, irâde-i cüz’iyyelerini kullanmakta serbesttir. Mecbûr değildir.) Bu mezhebe göre şeytâna; "İrâde, bende bir hâldir. İyiliğe kullanırsam, Allahü teâlâ iyiliği yaratır. Kötülüğe sarf edersem, onu yaratır. Eğer sarf etmezsem, ikisini de yaratmaz" diye cevap verilir. Allahü teâlânın, kul irâde etmeden de, yaratması câiz ise de, ihtiyârî olan işleri yaratmaya, kulların kalplerinin ihtiyâr ve irâde etmesini sebep kılmıştır. İrâde-i cüz’iyyemizin sebep olması da, Allahü teâlânın irâdesi iledir. Kul, bir iş yapmayı ihtiyâr ve irâde edince, yani tercîh edip dileyince, Allahü teâlâ da, o işi irâde ederse o işi yaratır. Kul ihtiyâr ve irâde etmezse, ihtiyârî olan o işi yaratmaz.
Şu hâlde, kul irâde-i cüz’iyyesini ibâdete sarf ederse, Allahü teâlâ, ibâdeti yaratır. Eğer günâhlara sarf ederse, günâhları yaratır.
.
Kalbin mühürlenmesi ne demektir
Şeyh Müftî hazretleri Osmanlı âlim ve velîlerdendir. Asıl adı Abdülkerîm Kâdirî’dir. Bursa’nın Kirmasti kasabasında (Bugünkü adı Mustafakemalpaşa) doğdu. 951 (m. 1544) senesinde orada vefât etti.
İlminin çokluğunu, zamanın Pâdişâhı Kanunî Sultan Süleymân Hân duyunca, ona maaş bağladı. Şeyhülislâm gibi halka fetvâ vermesi için ona ruhsat verildi. Câmilerde ve meclislerde halka vaaz ve nasîhat verirdi. Çok şiddetli riyâzet ve mücâhede yaptı. Hâli, “Ölmeden önce ölünüz” hadîs-i şerîfinin manasına uygun idi...
Bu mübarek zat, mezar gibi bir çukur kazdırmıştı. Bu çukura girer, kırk gün tamam oluncaya kadar beş vakit namazı o çukurda kılardı. O çukurda çok riyâzetler yapar, devamlı nefsine muhalefet ederdi. Kırk günlük halveti bitince o çukurdan çıkar, gelecek seneye kadar halka vaaz ve nasihat ederdi. Taşköprüzâde anlatır:
“Bir gün Şeyh Abdülkerîm Kâdirî’ye unutkanlığımdan şikâyet ettim. Bana, unutkanlığımın gitmesi ve hafızamın kuvvetlenmesi için duâ etti. O zâtın duâsı bereketiyle, o hâlden kurtuldum. Unutkanlığım kaybolup gitti.”
Şeyh Müftî hazretleri sohbetlerinde buyurdu ki:
“İnsana vesvese veren şeytan, insan Rabbini zikredince kaçar gider. Kalb gaflete dalınca yine vesvese vermeye başlar, insan Rabbini zikredince kaçar, gaflete dalınca musallat olur. Karanlıkla aydınlığın çarpışması gibi çarpışır durur.”
“Kişi evlâdının iyiliği ile mezarında müjdelenir.”
“Bir kimse, ayakta iken, yatarken, yerine göre kalbinde veya dilinde Allah zikri olmazsa, Allahı çok anan zümreden sayılmaz.”
“Resûl-i ekremden (sallallahü aleyhi ve sellem) başka herkes, bu âlemde söylediği bütün sözlerinden kıyâmet günü sigaya (hesaba) çekilecek.”
“Kıyâmet günü, bir mümin için Cehenneme atılmasına emir verilir. O mümin kul, bu hâl içinde şöyle söylenir: 'Yâ Rabbi, sen daha iyi bilirsin. Ama ben senin hakkında böyle düşünmüyordum...' Bunun üzerine 'Yolunu açın, doğruca Cennete girsin' emri gelir.”
"Affedilmek istediğin husûslarda affedici ol. Nasıl muâmele görmek istersen, başkalarına öyle muâmele et. Suçlu olarak yakalanıp da affedilen kimsenin ameli gibi amel et.”
“Ağzından çıkan her söz yazılır. Âhırette ona göre ceza veya mükâfat görülür.”
“Din kardeşinin gıybetini yapmanın keffâreti, onu övmek ve ona hayır duâ etmektir.”
“Kalb açık bir el gibidir. Kul her günah işledikçe bir parmak kapanır. Nihâyet elin bütün parmaklarının kapandığı gibi kalb üzerine perde çekilir. İşte kalbin kapanıp, mühürlenmesi böyledir.”
.
Kalbin gıdası ilim ve hikmet iledir
Abdürrahmân Mürşidî hazretleri Hicaz’da yetişen âlimlerin büyüklerindendir. 975 (m. 1567)’de Mekke-i mükerremede doğdu. 1037 (m. 1627)’de orada vefât etti. Derslerinde buyurdu ki:
İlim öğrenmenin fazileti ve bunun, naklî ve aklî delilleri:
Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîmde meâlen; “Eğer bilmiyorsanız, zikr ehlinden (âlimlerden) sorunuz” buyuruyor (Nahl-43). Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) hadîs-i şerîflerde şöyle buyuruyor:
“İlim öğrenmek, her Müslümana farzdır.” “Bir saat ilim öğrenmek, yüz rekat nafile namaz kılmaktan hayırlıdır.”
Allahü teâlâ, bilmeyenin, bilenden sormasını emretti. Âlime de, câhile güzel bir şekilde cevap vermesini emretti ve şöyle buyurdu: “İsteyeni de azarlama!” (Duhâ-10).
Resûl-i ekrem bir hadîs-i şerîfte; “Allahü teâlâ kıyâmet günü, bildiği hâlde sustuğu için, âlime azâb eder. Câhile de, câhil olduğu hâlde sorarak cehlini gidermediği, sorup öğrenmediği için azâb eder” buyuruyor.
Hazreti Ebû Zer’in rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Peygamber efendimiz “İlim meclisine gelmek, bin rekat nafile namaz kılmaktan, bin hastayı ziyâret etmekten, bin cenâzede bulunmaktan daha hayırlıdır” buyurunca, Eshâb-ı kirâm “Yâ Resûlallah! Kur’ân-ı kerîm okumaktan da mı daha hayırlıdır?” diye sordular. Bunun üzerine Resûl-i ekrem; “Kur’ân-ı kerîm, ancak ilim ile fayda verir” buyurdu.
Feth-el-Mûsulî “Hasta bir kimse, yemekten, içmekten ve ilâçtan menedildiği zaman ölür, değil mi?” diye sorunca, yanındakiler “Evet” dediler. Bunun üzerine o şöyle dedi: “Kalp, üç gün ilim ve hikmetten alıkonulunca ölür.”
Kalbin gıdası ilim ve hikmet iledir. Kalp bunlarla canlı kalır, ilimden nasibini almayan kalp hasta olur. Fakat insan bunun farkına varamaz. Çünkü, o dünyâyı sevdiği ve onunla meşgul olduğu için, ilimden nasîbini almayı düşünecek fırsatı bile bulamaz. Nitekim, harb zamanında fazla heyecan, korku ve endişeden dolayı, yaranın acısı duyulamaz. İnsanlar, ölüm gelince her şeyi anlayacaklar, pişman olacaklar. Fakat bu pişmanlık fayda vermeyecektir. İnsanlar uykudadırlar, öldükleri zaman uyanırlar.
Ebüdderdâ (radıyallahü anh) “Ya âlim ol, ya talebe, yahut dinleyici ol! Bunların hâricinde olma! Yoksa helak olursun” buyurmuştur.
Hazreti Ömer buyurdu ki: “Gecelerini ibâdetle, gündüzlerini oruçla geçiren bin âbidin ölümü, bir âlimin ölümünden daha hafif kalır.”
.
Kalp iyi olursa bütün azalar iyi olur
Ebü’l-Alâ Gülâbâdî hazretleri Hanefî mezhebi fıkıh ve tasavvuf âlimlerindendir. 644 (m. 1246)’da Buhârâ’da doğdu. 767 (m. 1366)’da Mısır’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Kalb bütün âzâların başıdır. O iyi olursa bütün âzâlar iyi olur. Allahü teâlâ; “Yâ eyyühellezîne âmenû” buyurdu. “Yâ” ile kalbe, “Eyyû” ile rûha. “Ha” ile nefse buyurur. Sanki; “Ey kalb huzûra gel, ey rûh rü’yete gel, ey nefs hizmete gel” buyurur.
Kalb hastalıklarından biri riyadır. Riya, âhıret amellerini yaparak, âhıret yolunda olduğunu göstererek, dünyâ arzularına kavuşmak demektir. Bunun üstünde küfür ve itikâdda bidat vardır. Bunlar diğer kalb âfetlerinin en kötüleridir. Onun için riyaya şirk-i asgar (küçük şirk) denilmiştir.
Bilhassa ücret karşılığı Kur’ân-ı kerîm okumaktan çok sakınmalıdır. Aldığı ücret haram olduğu gibi, dünyâ için okuduğu için de âsi, günahkâr olur. Riya sahibi, ameli ile halkın meylini kendisine çekmeye çalışır. “Oruç bizi zayıflattı”, “Çok az yemek yedim” gibi sözlerle, dünyâya meyletmediğini, ibâdete düşkün olup, zühd ve takvâ sahibi olduğunu söylemeye çalışır. “Sofi” desinler diye, onların giydiği kalın elbiselerden giyer, kısa, yamalı ve eski elbise giyer. Başkalarının onu bu hâliyle sevmelerini ister. Bazıları da, başkasına gösteriş için güzel elbiseler giyer, evinde giydiği elbise ile başkalarının yanına çıkmaz. Vaaz edenler, Kur’ân-ı kerîm okuyanlar, seslerini insanlara beğendirmek için ince ve hazîn bir şekilde çıkarırlar. “Kur’ân ezberledim” demek ve başkalarının doğru sözünü reddetmek de riyadır.
Kalb hastalıklarından biri de haseddir. Hased; kıskanmak, çekememek demektir. Allahü teâlânın ihsân ettiği nimetin bir kimseden çıkmasını istemektir. Bu; sıhhat, mal, evlâd, ilim, reîslik, makam ve mansıp gibi şeylerde olur. Faydası olmayan, zararlı olan bir şeyin, din kardeşinden ayrılmasını istemek hased olmaz, gayret olur. İlmini, mal-mevki ele geçirmek, günah işlemek için kullanan din adamından, ilmin gitmesini istemek gayret olur. Malını haram işlemek zulmetmek, İslâmiyeti yıkmak için, bidati ve günahları yaymak için kullananın malının yok olmasını istemek de hased olmaz, din gayreti olur. Din kardeşindeki nimetlerin onda olduğu gibi kendisinde de olmasını istemek hased olmaz, gıpta, imrenmek olur.
Umarım ki, sen onlardan olursun
Ebü’l-Hakem Bin Sa’îd hazretleri fıkıh, hadîs ve nahiv âlimidir. 265 (m. 878)’de Endülüs’te (İspanya) Beledü’l-velîd’de (Valladolid) doğdu. 355 (m. 966)’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Evliyânın rûhâniyetleri, cismâniyetlerinden daha kuvvetlidir. Bunun için aynı zamanda çeşitli yerlerde bulunmaktadırlar. Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) bir hadîs-i şerîfte; “Cennete her kapıdan girecekler vardır. Her kapı bunları kendisine çağıracaktır” buyurduğunda, Hazreti Ebû Bekr-i Sıddîk; “Sekiz kapının hepsinden birden giren olur mu yâ Resûlallah?” dedi. Resûlullah efendimiz; “Umarım ki, sen onlardan olursun” buyurdu. Çünkü, insanın rûhu “âlem-i emr”deki asıl mertebesine gidip gelme gücünü kazanınca, insan bir anda çeşitli yerlerde görünebilir, insan ölünce, rûhunun dünyâ ile ilgisi azalacağından, daha kuvvetli olur. Bir anda çeşitli yerlerde görülmesi kolay olur.
Velîlerin öldükten sonra, sayılamayacak kadar çok kerâmetleri görülmüştür. Âlimler bunları, söz birliği ile bildirmişlerdir. Meselâ, “Rûh-ül-kuds” kitabında, Ebû Abdullah İşbilî’nin kerâmetleri yazılıdır. Bir gece, Ebü’l-Kâsım bin Hamdin ismindeki kimsenin İmâm-ı Gazâlî’yi reddeden, kötüleyen bir kitabı okurken, gözleri kör oldu. Hemen secde edip yalvardı. Bu kitabı hiç okumayacağına yemîn etti. Allahü teâlâ kabul buyurup görmek ihsân eyledi. Bu da, İmâm-ı Gazâlî’nin öldükten sonra olan bir kerâmetini göstermektedir.
(Buhârî) kitabında diyor ki: Eshâb-ı Kirâmdan Âsım (radıyallahü anh) hiçbir müşrike dokunmamak için ve hiçbir müşrikin de kendisine dokunmaması için, Allahü teâlâya söz vermiş idi. Kâfirler kendisini şehîd edince, yanına yaklaşmak istediler. Cenâb-ı Hak, arılar göndererek hazreti Âsım’ı korudu. Arılar o kadar çoktu ki, yanına yaklaşamadılar. Bu, Hazreti Âsım’a ölümünden sonra ihsân edilen kerâmet idi.
Eshâb-ı kirâmdan Habîb’i (radıyallahü anh), kâfirler yakaladı. "Muhammed yalancıdır dersen seni bırakırız. Böyle söylemezsen öldürürüz" dediler. “Muhammed aleyhisselâmın mübârek ayağına bir diken batmaması için, canımı feda ederim” buyurdu. Şehîd ettiler. Birkaç sahâbi gece gelip, şehidin ipini kestiler. Yere düştü. Yerde göremediler. Nereye gittiğini anlayamadılar.
Hanzala ismindeki sahâbî, Resûlullah ile gazâya gitmek için acele etti. Gusül abdesti almaya vakit bulamadı. Şehîd oldu. Kendisini melekler yıkadı. Bunun için, “Gasîl-ül-Melâike” adı ile meşhur oldu.
.
Allahü teâlâ, herkese tevekkülü emretti
Müeyyedzâde Abdürrahman Efendi Fatih Sultan Mehmed, İkinci Bâyezîd ve Yavuz Sultan Selim zamanında yaşamış, tefsir, kelam ve fıkıh âlimlerinin büyüklerindendir. Aslen Amasyalıdır. 860 (m. 1456)’da doğdu. 922 (m. 1516)’da vefat etti. “Kelam ilmine dair risale” isimli eserinde buyuruyor ki:
Allahü teâlâ, herkese, tevekkülü emreylemiştir. (Tevekkül imanın şartıdır) meâlindeki âyet-i kerîme, bu emirlerden biridir. Sûre-i Mâide’de, (Eğer imanınız varsa, Allahü teâlâya tevekkül ediniz!), sûre-i Âl-i İmrân’da, (Allahü teâlâ, tevekkül edenleri elbette sever), sûre-i Talâk’ta, (Bir kimse, Allahü teâlâya tevekkül ederse, Allahü teâlâ, ona kâfidir), sûre-i Zümer’de, (Allahü teâlâ, kuluna kâfi değil midir?) meallerinde daha nice âyet-i kerîme vardır. Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” buyuruyor ki, (Ümmetimden bir kısmını, bana gösterdiler. Dağları, sahraları doldurmuşlardı. Böyle çok olduklarına şaştım ve sevindim. Sevindin mi, dediler, evet dedim. Bunlardan ancak yetmiş bin adedi hesapsız cennete girer dediler. Bunlar hangileridir diye sordum. İşlerine sihir, büyü, dağlamak, fal karıştırmayıp, Allahü teâlâdan başkasına, tevekkül ve itimat etmeyenlerdir buyuruldu). Dinleyenler arasında Ukaşe “radıyallahü anh”, ayağa kalkıp, (Ya Resûlallah! Dua buyur da, onlardan olayım) deyince, (Ya Rabbi! Bunu onlardan eyle!) buyurdu. Biri kalkıp, aynı duayı isteyince, (Ukaşe senden çabuk davrandı) buyurdu. Bir hadis-i şerifte, (Allahü teâlâya tam tevekkül etseydiniz, kuşların rızkını verdiği gibi, size de gönderirdi. Kuşlar, sabah mideleri boş, aç gider. Akşam mideleri dolmuş, doymuş olarak döner) buyurdu. Bir hadîs-i şerîfte, (Bir kimse, Allahü teâlâya sığınırsa, Allahü teâlâ, onun her işine yetişir. Hiç ummadığı yerden, ona rızık verir. Her kim, dünyaya güvenirse, onu dünyada bırakır) buyurdu. İbrahim aleyhisselâmı mancınığa koyup, ateşe atarlarken (Hasbiyallah ve ni’melvekîl), yani (Bana Allahım yetişir. O iyi vekil, yardımcıdır) dedi. Ateşe düşerken, Cebrail “aleyhisselâm” gelip, (Bir dileğin var mı?) deyince, (Var, amma sana değil) dedi. Böylece (Hasbiyallah) sözünün eri olduğunu gösterdi. Bunun için Necm sûresinde, (Sözünün eri olan İbrahim) mealindeki âyet-i kerîme ile methedildi. Allahü teâlâ, Davud aleyhisselâma, (Bir kimse, her şeyden ümit kesip, yalnız bana güvenirse, yerde ve göklerde bulunanların hepsi, ona zarar yapmaya, aldatmaya uğraşsalar, onu elbette kurtarırım) mealindeki âyet-i kerîme ile vahiy gönderdi.
.
Siz de ona salat edin gönülden teslim olun
Amasyalı Abdülvehhâb Efendi, Osmanlı âlimlerindendir. Müeyyed-zâde diye bilinir. 920 (m. 1514)de Amasya’da doğdu. 970 (m. 1563)’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Resûlullahın (sallallahü aleyhi ve sellem) mübarek isimleri geçtikçe salât ve selâm getirmek Resûlullaha ta’zimdendir. Allahü teâlâ, Ahzâb sûresinin elli altıncı âyet-i kerimesinde mealen; “Gerçekten Allah ve melekleri, Peygambere salat ederler. Ey iman edenler! Siz de ona salat edin (Allahümme salli ala Muhammed, deyin) ve gönülden teslim olun.” Resûlullah efendimizin mübarek sözlerinden ve işlerinden bildirilen, bir şey onun şanını hafife alacak bir şey ile mukabele etmemek de ona ta’zimdendir. İnsanlar arasında aşağılık ve düşük bir mertebe için kullanılan kelimelerle Resûlullahı vasfetmemek de ona ta’zimdendir. Resûlullah falanca şeyi severdi denince, hâlbuki ben onu sevmem dememek de ona ta’zimdendir. Resûl-i ekremin “Ben bir şeye yaslanarak, dayanarak yemem” buyurmasına; “Ben bir şeye dayanarak yerim” deyip, sonra yaslanarak yemek gibi bir mukabelede bulunmamaktır. Bunlara riayet etmek de Resûlullaha olan ta’zime dâhildir. Bunlara kasıtlı olarak ehemmiyet vermeme niyetiyle riayetsizlik, küfür kapılarına yol açar.
Resûlullah efendimizin ehl-i beytine, Ensâr ve Muhacirlerin çocuklarına ta’zim ve hürmette bulunmak da, Resûlullaha hürmettendir. Haberde şöyle gelmiştir: “Kureyş’i takdir ediniz. Onların önüne geçmeyiniz.” Bu, Resûlullah efendimiz Kureyş’ten olduğu içindir. Kureyş’i takdir etmek vacip olunca, Hâşimoğullarını takdir etmek gerektiği kolayca anlaşılır. Buna bağlı olarak, Araplara (akidesi doğru, Resûlullahın yolunda giden Araplara) hürmet etmek de Resûlullah efendimize ta’zim cümlesindendir. Çünkü Resûlullah efendimiz de Arap idi. (Arap; lügatta, güzel demektir. Meselâ, lisân-i Arab, güzel dil demektir. Istılah manası ise, yani coğrafyada Arap demek, Arabistan ismindeki yarımadada doğup büyüyen, oranın iklimi, havası, suyu ve gıdası ile yetişen ve onların kanından olan kimse demektir. Anadolu’daki kandan gelenlere Türk, Acemistan’da doğup büyüyenlere Acem dedikleri gibi, Resûlullah da Arabistan yarımadasında doğduğu için Arap’tır. Araplar beyaz, buğday benizli olur. Bilhassa Peygamberimizin sülâlesi beyaz ve çok güzel idi.
.
Evliyânın ruhları feyizlerin kaynağıdır
Mücellâ Mahzûmî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. Suriye’de Urşuf’ta doğdu. 550 (m. 1155) yılında Mısır’da vefât etti. Kabir ziyareti hakkında şunları söyledi:
Hadîs-i şerîfte, (Bir mümin, tanıdığı bir müminin kabrine gelip selâm verince, onu tanır ve cevâp verir) buyuruldu. Büyük bir zâtın kabrini ziyâret eden kimse, ona râbıta ederse, yani dünyâ işlerini hiç düşünmeyip, kalbine hiçbir şey getirmeyip, o zâtın rûhunu, his organları ile anlaşılamayan bir nûr farz ederek, bunu kalbinde bulundurursa, o rûhtan, kendi kalbine bir şeyler akmaya başlar. O zâtın feyizlerinden bir feyiz ve hâllerinden bir hâl, kendinde hâsıl oluncaya kadar, bu nûru kalbinde saklamalıdır. Çünkü, evliyânın rûhları, feyizlerin kaynağıdır. Kaynağı kalbine koyan, bunun feyzine, nimetine, bilinmeyen ihsânlarına elbette kavuşur. Rûhu kuvvetlenir, olgunlaşır.
Kabir yanına gelince, önce selâm verilir. Mezârın sağ yanına, yanî kıble tarafına, ayak ucuna yakın durur. Tanıdığı gibi, şeklini, sûretini hâtırına getirir. Eûzü ve besmele ile bir Fâtiha ve onbir İhlâs okur. Sevâbını Resûlullah efendimizin ve bütün Peygamberlerin “aleyhimüsselâm” ve Eshâb-ı kirâmın ve Evliyâ-i izâmın “aleyhimürrıdvân” rûhlarına ve bu zâtın rûhuna hediye eder. Sonra oturur. Onun rûhunu, gönlünde bulundurur. Kalbinde bir şey hâsıl oluncıya kadar durur. Gelen kimse almasını bilir ise, o zât da vermeye ehil, olgun bir velî ise ve şartları gözeterek beklerse, elbette bir şey ele geçer. Bu şartlar, o zâtın kendisini tanıdığına, selâmını işitip cevâb verdiğine, rûhunun, kâmil, olgun olduğuna, rûhunun bir zamâna ve yere bağlı olmadığına, nerede hâtırlarsa, orada imiş gibi feyiz vereceğine, Allahü teâlâ, feyzini, rûhun gıdâsını, onun rûhu ile gönderdiğine inanmaktır.
Kalbin gıdâsını, rûhun temizliğini isteyen, Evliyânın “kaddesallahü teâlâ esrârehümül’azîz” kalbine, rûhuna başvurur. Allahü teâlâ, bu nimetlerini, Evliyânın kalbinden göndermekdedir. Her şeyi yaratan, gönderen, yalnız Allahü teâlâdır. Fakat, her şeyi belli bir sebeple göndermek, Onun âdetidir. Onun nimetine kavuşmak isteyenin, Onun âdetine uyması, sebebi arayıp, bulup, öğrenip, Onun sebebine yapışması lâzımdır. Sebepleri aramak ve öğrenmek istememek, Allahü teâlânın âdetini bozmak olur. Bir kabirden feyiz almak için, o zâta karşı diri imiş gibi, edep ve saygı göstermek lâzımdır.
.
Ahmak kimselerle münâkaşa etme
İmam-ı Mücâhid hazretleri Tabiînin en meşhûr âlimlerindendir. 24 (m. 645) senesinde doğdu. 104 (m. 723)’de Mekke’de vefât etti. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bazıları:
“Lâ ilahe illallah diyen bir kimsenin üzerine kıyâmet kopmaz.”
“İnsanlarla, Lâ ilahe illallah deyinceye kadar savaşmakla emrolundum.”
“Cebrâil (aleyhisselam) bana komşuluk hakkından o kadar bahsetti ki, komşunun komşuya vâris olacağını zannettim.”
“Dünya metâının (nimetlerinin) en hayırlısı sâliha bir hanımdır.”
“Kıyâmet günü insana dört şey sorulur; ömrünü nerede tükettiğinden, ilmiyle nasıl amel ettiğinden, bedenini nerede yıprattığından ve malını nereden kazanıp nereye harcadığından.”
İmam-ı Mücâhid hazretlerinin kıymetli sözlerinden bazıları:
''Allah için birbirlerini seven Müslümanlar bir araya gelip, güleryüz ve tatlı sözle konuştukları zaman, ağaçların kuruyan yapraklarının rüzgârda döküldüğü gibi günahları dökülür.”
“Cehennemlikler, Cehennemde öyle şiddetli uyuz hastalığına yakalanırlar ki, bütün etleri kemiklerinden sıyrılır. Bunlara bu hastalıktan rahatsız oluyor musunuz diye sorulunca, evet derler. İşte bu azâb dünyâda müminlere yaptığınız eziyetin ve verdiğiniz sıkıntının cezasıdır, denilir.”
Abdullah İbn-i Abbâs’tan naklettiği bir nasîhat şöyledir: “Sana lâzım olmayan ve faydası dokunmayan şeyleri konuşma, çünkü bu boş bir iştir. Üstelik zararından da emîn değilsin. Yeri gelmedikçe lüzumlu olan sözü de söyleme. Çok kerre faydalı söz yerini bulmaz da boşa söylenmiş olur. Ne yumuşak huylu kimseyle, ne nefsine uyan kimseyle, ne de ahmakla münâkaşa etme. Münâkaşa edersen, yumuşak huylu kimse sana kalbinden buğzeder. Ahmak âdi kimselerle münâkaşa edersen, onlar da sana dil ile eziyet ederler. Tanıdığın bir kimse yanından ayrılınca seni nasıl anmasını istersen, sen onu öyle an.”
“Bir mümin kalbini Allahü teâlâya bağlarsa, Allahü teâlâ insanları ona yardımcı eder.”
“Her sabah ve akşam tövbe etmeyen kimse, kendine zulmeder.”
“Evinden çıkan bir kimse 'Bismillah' dediği zaman bir melek hidâyete ulaştın der. 'Tevekkeltü alellah' dediği zaman, Allahü teâlâ 'Ben sana yeterim' buyurur. 'Lâ havle velâ kuvvete illâ billah' dediği zaman bir melek her tehlikeden kurtulmuş oldun der. Bunun üzerine şeytanlar; hidâyete ulaşan, Allah’ın yardımına kavuşan ve himâyesine giren kimseye daha ne zarar yapılabilir diyerek yanından uzaklaşırlar.”
.
Kadınlar cenâzede bulunmaz
Ebû Bekr Haffâf hazretleri hadîs ve Hanbelî mezhebi fıkıh âlimidir. 495 (m. 1101)’de Bağdad’da doğdu. 543 (m. 1148)’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Cenâze taşımakta önce ön tarafta, meyyitin sağ tarafı, sağ omuza alınıp, on adım taşınır. Sonra, arka sağ bacak tarafı sağ omuzda, on adım taşınır. Sonra meyyitin sol tarafına, yani arkadan bakıldığına göre, tabutun sağ tarafına geçip, sol omuzda, on adım önde, on adım arkada taşınır. Hepsi kırk adım eder. Hadîs-i şerîfde buyuruldu ki: (Cenâzeyi kırk adım taşıyanın kırk büyük günâhı afv olur.) Cenâze taşındğını gören Müslümânlar, bir cenâze görünce, gidip hiç olmazsa kırk adım taşımalı ve biraz arkasından yürümeli, rûhuna Fâtiha ve düâ okumalıdır. Cenâzeyi görünce, olduğu yerde ona karşı dikilip beklemek tahrîmen mekrûhtur. Cenâzeyi taşıdıktan sonra, arkasından yürümelidir. Peygamberimiz “sallallahü aleyhi ve sellem”, Sa’d bin Mu’âzın “radıyallahü anh” cenâzesini taşıdı. Ne büyük bahtiyârlık!
Cenâzeyi (Beynel’amûdeyn) taşımak, yani sedye gibi, biri önde, biri arkada olmak mekrûhtur. (Terbî’) şeklinde, yani omuzda, kolundan el ile tutarak dört kişinin taşıması sünnettir. Omuz, kolu altına geçirilmez. Tabutun kolu el ile tutulup omuz üstüne alınır. Cenâzeyi sırtta ve hayvân üstünde taşımak câiz değildir. Süt çocuğunu ve birâz büyüğünü, bir kişi iki eli üzerinde götürür. Bu kişi, hayvân üzerinde de olabilir. Büyük çocuklar, tabut ile götürülür.
Cenâzeyi, meyyiti sarsmayacak kadar, hızlı götürmelidir. Cemâat çok olsun diye Cuma namâzından sonraya bırakmak mekrûhtur. Cenâzeyi gömerken, Cuma namâzını kaçırmak tehlikesi olursa, bu zamân cenâze namâzı, Cuma namâzından sonraya bırakılabilir. Bayram namâzı cenâze namâzından önce, hâzır olan cenâzenin namâzı da bayram hutbesinden önce kılınır. Musallâda cenâze namâzı için bekleyenler, cenâze yere konmadan önce ayağa kalkmazlar. Musallâda oturanlar, cenâze gelince, ayağa kalkmamalıdır. Cenâzede bulunanlar, arkasında ve ona yakın yürümelidir.
Cenâzede bulunmak sünnet-i müekkededir. Şâfi’î mezhebinde cenâzenin önünde gidilir. Kadınlar cenâzede bulunmaz. Sessiz götürülür. Yüksek sesle tekbîr, tehlîl, ilâhîler okumak bid’at ve günâhtır. Cenâzenin ön ve yan taraflarında yürümek câiz ise de, arkasında gitmek dahâ iyidir.
.
Ey insanlar, gölgeye gidiniz
Ali Muzafferüddîn Şîrâzî hazretleri Şafiî mezhebi âlimlerinden ve evliyânın büyüklerindendir. İran’da, Şîrâz’da doğdu. 922 (m. 1516)’da orada vefât etti. Bir dersinde, “Kıyâmet gününün dehşeti” hakkında şunları anlattı:
Allahü teâlâ, kıyâmet günü bütün mahlûkâtını diriltir ve Mahşer yerinde toplar. Güneş başları üzerine yaklaştırılır. Çok dehşetli, sıcak bir gündür. Bir ses duyulur: “Ey insanlar, gölgeye gidiniz!” Üç grup olarak giderler. Bunlar müminler, münâfıklar, kâfirler olmak üzere üç sınıftır. Bunlar gittiklerinde, gölge; hararet, duman ve nûr olmak üzere üç kısma ayrılır. Hararet, münâfıkların başı üzerinde durur. Çünkü onlar dünyâda iken, Allahü teâlânın kendilerine haber verdiği Cehennemden sakınmadılar. Duman da kâfirlerin başı üzerinde durur. Çünkü onlar dünyâda iken, her türlü kötü istekleri peşinde koştular ve aydınlık içinde yaşadılar. Âhıret için bir şey yapmayıp, âhıretleri karanlık oldu. Nûr bulutu ise, müminlerin başı üzerinde durur. Onlar nûr içinde kalırlar. Çünkü müminler dünyâda iken, her türlü sıkıntı, zulmet ile karşı karşıya olmalarına rağmen, Îmânlarını korudular ve âhıretlerini mamûr edip nûrlandırdılar. Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîmde, müminler hakkında meâlen buyurdu ki:
''(Hatırla) o günü ki, mümin erkeklerle mümin kadınların nûrları, önlerinden ve sağlarından koşuyor kendilerini göreceksin. (Melekler onlara şöyle derler): 'Bugün size, müjde olsun! O Cennetler ki, altlarından ırmaklar akıyor; içlerinde ebedî olarak kalacaksınız. İşte en büyük kurtuluş budur.' O gün, münâfık erkeklerle münâfık kadınlar, îmân edenlere şöyle diyecekler:
'Bize bakın (yâhûd bizi bekleyin), nûrunuzdan bir parça ışık alalım.' (Mü’minler tarafından onlara şöyle) denilecek: 'Arkanıza (dünyâya) dönün de bir nûr arayın.' Derken aralarına bir kapısı bulunan bir sûr çekilmiştir; (müminler içeride, kâfirler ise dışarıda kalmıştır). Sûrun içi rahmet doludur, dış yanında azâb... Münâfıklar müminlere şöyle bağırırlar: 'Bizler sizinle beraber (dünyâda ibâdet eder) değil miydik?' Müminler 'Evet bizimle beraberdiniz; fakat siz, kendinizi nifaka düşürüp helak ettiniz. Müminlere felâket beklediniz. Şüphelendiniz ve uzun ömür hülyası, sizi aldattı; tâ Allahın emri (ölüm) gelinceye kadar...' Bir de, Allaha karşı, sizi, aldatıcı şeytan aldattı. (Ey münâfıklar), artık bugün ne sizden, ne de o kâfir olanlardan (kurtulmanız için) bir karşılık, bedel kabûl edilmez. Sığınacağınız yer ateştir; size yaraşan odur. O, ne kötü bir gidiş yeridir!” (Hadîd: 12-15)
.
Sakın gelen fakirleri boş çevirme
Ahmed Ticânî hazretleri meşhur âlim ve velilerindendir. 150 (m. 1737) senesinde Cezayir’de Ayn-ı Mâdî denilen yerde doğdu. Orada tahsilini tamamladıktan sonra Kâhire’ye gitti. Evliyânın büyüklerinden Ahmed bin İdrîs’le görüştü. Ondan ilim öğrenip feyz aldı. Hilâfeti ile şereflendi.1230 (m. 1815) senesinde Fas’ta vefât etti. Oğluna şöyle nasihat etti:
Ey Oğul! Ana-baba hakkını anlatıp, onların sevgisini, şevkini kalblere sal. Vaktiyle onların bize gösterdikleri şefkat nedir, onları bir düşün. Bizi beslediler. Her ne söyledilerse ancak bizim faydamız için söylediler. Hiçbir ana-baba evlâdının kötülüğünü istemez. Kötü bir şey de düşünmez. Onların rızâsını kazanan kimse, Allahü teâlânın rızâsını kazanmış olur.
Ey Oğul! Sen de annene saygı göster. Bu yolla Cennet-i a’lâya kavuşursun. Ana-babanı adları ile çağırmayasın. Yiyecek ve içeceklerini ver. Senden bir işi yapmanı istedikleri vakit koşarak yap. İslâm dînine uygun isteklerini sakın geri çevirme. Onları kıracak söz söyleme. Ana-babaya el kaldırma. Anasına ve babasına el kaldıran yedi kere Kâbe’yi yıkmış olur. Bu fâni dünyâda ne yapsa işi ters gider. Başından yoksulluk ve belâ eksik olmaz. Anan-baban kâfir bile olsa onu kiliseden al gel. Takati yoksa sırtında taşı. Gece-gündüz onlara hizmet et. Asla onları incitme. Sana yaptıkları büyük hizmeti unutma. Senin yüzünden çekmiş oldukları eziyeti hiç hatırından çıkarma. Anan seni tam üç sene kucakta besledi. Pisliğini ve kirini temizledi. Gece tatlı uykulardan mahrum kalmıştı. Sen de şimdi onların kıymetini bil, incinmemeleri için gayret et.
Ey Oğul! Sakın kapına gelen fakirleri boş çevirme. Varsa bir şeyin, gizleyip yok deme. Verdiğin sadakayı da öğünme vâsıtası yapma. Sağ elinin verdiği sadakayı sol elin bilmesin. Cömertlik tacını giymek istiyorsan, Allahü teâlânın aç ve muhtaç kullarını kollamalısın. İnd-i ilâhîde makbûl olmak istersen, herkes için hayır dile, insanları şefkatle sev. Kimsenin işliyeceği hayra mâni olma. Ne kadar iyilik etsen, yaptıklarını sayma. En küçük hayır da, şer de, amel defterine yazılır. İçtenlikle ve riyadan uzak işlediğin bir amelin olsa, Allahü teâlâ onu amel defterine dağlar kadar büyük olarak geçirtir, iyilik ettiğin kimseye yaptığını başa kakıcı olma. İyilik ettiğin kimseden sana mihnet beslemesini istersen, yaptığın iyiliğin bir kıymeti kalmaz. Bana iyi desinler diye yapılan iyilikler riya eseridir.
.
Nimeti verenden gâfil olmak asla yakışmaz
Yarhisârlı Mustafa Efendi Osmanlı âlimlerindendir. Bilecik’e bağlı Yarhisar’da doğdu. 911 (m. 1505)’de İstanbul kadısı iken vefât etti. Tövbe hakkında buyurdu ki:
Günahlarından dolayı tövbe etmek, her Müslümana farzdır. Günah işleyip de tövbeyi geciktirmek caiz değildir. Müslüman günah olan işlerden uzak durmalı, günaha girerse pişman olup, Allahü teâlâdan affını ve mağfiretini dilemelidir.
Kulun mutlaka tövbeyi gerektirecek bir hâli bulunur. Hattâ âlimler, Allahü teâlânın kulları üzerinde sayısız hakları bulunduğunu ve bu hakların gözetilmesi gerektiğini, bu yüzden Allahü teâlânın bu kadar haklarına karşılık, O’ndan gâfil olunduğu zaman tövbe etmek lâzım geldiğini söylemişlerdir. Şöyle ki:
Allahü teâlâya şükretmek, O’nu anmak ve hatırlamak, O’ndan korkmak her Müslümana lâzımdır. Çünkü Allahü teâlâ, her an nimetlerini ve ihsânını yenilemekte ve tazelemektedir. (Meselâ; Allahü teâlâ, kısa bir müddet için nefes alıp verme nimetini insanlardan almış olsa idi. Hepsi ölü olarak yere serilirdi.) Öyleyse, nimete kavuşan kimseye, o nimeti verenden gâfil ve habersiz olması asla yakışmaz. Nimete kavuşan, o nimeti verenden başkası ile meşgul olursa, onun yapacağı şey, nimet sahibini unuttuğu için pişman olmak, nimet sahibinden özür dilemek, O’nun beğendiği işlere devam etmek ve tekrar O’nu anıp, hatırlamaktır.
Allahü teâlâ, beş vakit namazı farz kıldı. Kullar, beş vakit namazla Allahü teâlâyı andılar ve O’na kulluk vazîfelerini yerine getirdiler. Allahü teâlâ, kullarının namazlarda kendisini anmalarını, ibâdet etmelerini, beş vakit namazın dışında kendisinden gaflette bulunup, unutmalarına keffâret yaptı. Kullar namaz kılarken, kalblerini başka şeylerle meşgul ederlerse, bu gaflet hâllerinden dolayı özür dilemeleri ve Allahü teâlâdan affolunmalarını dilemeleri icâb eder. Çünkü onlar Allahü teâlâyı anacakları vakit, kalbleri başka şeylerle meşgul olmuştur.
Abdurrahmân bin Ebû Ömer buyurdu ki: Her sabah, görevli iki melek “Ey hayır isteyenler! Geliniz (hayırlı işler yapınız)! Ey kötülük yapanlar! Kötülüklerinizi azaltın!” diye seslenirler.
Aişe (radıyallahü anhâ) buyurdu ki: “Amel defterinde çok istiğfar bulunan kimseye ne mutlu.”
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) şöyle buyurdu: “Kim üç defa (Estağfirullah ellezi lâ ilahe illâ hüvel hayyelkayyûme ve etûbü ileyh) derse, Allahü teâlâ onun günahlarını affeder.”
.
Otuz dokuzu gam, biri ferahlık denizi
Ali Musannifek hazretleri Hanefî âlimlerinden ve Fahreddîn-i Râzî’nin torunlarındandır. 803 (m. 1401)’de İran’ın Bistâm kasabasında doğdu. 875 (m. 1470)’de İstanbul’da vefât etti. Bir dersinde şunları anlattı:
Allahü teâlâ, Âdem aleyhisselâmı yaratmak istediği zaman Cebrail aleyhisselâma;
"Gidip yerden bir miktar toprak getir!" diye emretti. Cebrail aleyhisselâm yere geldi. Toprak alacağı sırada, yer feryâd edip;
"Allahü teâlânın büyüklüğüne sığınırım. Bugün benden bir şey alma. Zîrâ yarın Cehenneme girerler" dedi ve çok yemin verdirdi. Cebrail aleyhisselâm yerin bu hâline acıyıp toprak almadı. Boş el ile Hak teâlâya döndü. Cenâb-ı Hak;
"Niçin boş geldin?" diye hitab edince;
"Yâ Rabbî! sana malûmdur ki, emrini yapmamaya niyet etmedim. Keremine güvenerek yerin ağlayıp sızlamasına acıdım. Onun için toprak almadım" dedi.
Sonra toprak almakla Mikâil aleyhisselâm görevlendirildi. O da yere şefkatinden dolayı eli boş döndü. Sonra İsrafil aleyhisselâm bu işle görevlendirildi. O da toprak almadan döndü. Daha sonra Azrail aleyhisselâm yerden toprak almakla görevlendirildi. Azrail aleyhisselâm yere indi. Her kıtadan bir miktar toprak aldı. Bunları Mekke ile Tâif arasına koydu. Kırk arşın yüksekliğinde bir yığın oldu. Bir rivayette Azrail aleyhisselâm toprağı alacağı zaman yer feryâd etti. Bu sırada Allahü teâlâdan şöyle bir nidâ geldi:
“Ey zemin, üzülme! Senden aldığımı güzel bir şekilde sana iade edeceğim. Cansız toprak alıp, ârif-i billah gönderirim. Siyah toprak aldım. Ay yüzlü, beyaz âzâlı olarak iade ederim.”
Sonunda dünyânın her yerinden toprak alındı. Çeşitli renkleri vardı. Onun için insanoğlu da çeşitli renk ve şekillerde, çeşitli tabiat ve huylarda halk olundu.
Sonra bu toprak yığınının üzerine bir parça bulut gönderdi. Kırk gün yağmur yağdırdı. Bir rivâyette kırk sene yağdı. Otuz dokuzu gam denizlerinden, biri ferahlık denizinden yağdı. Onun için insanoğlunun üzüntüsü çok, sevinci azdır.
Sonra kırk sabah Âdem aleyhisselâmın çamurunu kudretiyle yoğurdu. Bir rivâyette, Hak teâlâ yetmiş bin meleğe emretti. Cennetten su getirdiler, o toprağa döktüler. Sonra bir parça buluta emrolundu. Kırk yıl yağmur yağdırdı. Siyah renkli bir çamur oldu. Bir rivâyette, sonra kudret güneşi ile o çamuru kuruttu. Bir rivâyette o çamur kurumadan, vücûd âzâları yapıldı, sonra kurudu. O kadar kurudu ki, vurulduğu zaman testi gibi ses verirdi. Sonra âzâsı şekillendi.
.
Zikrin hayırlısı hafi rızkın hayırlısı kâfi
Abdürrahîm Efendi, Otuzbirinci Osmanlı Şeyhülislâmıdır. Adana’da doğdu. 1066 (m. 1656) senesinde Belgrad’da vefât etti. Buyurdu ki:
Allahü teâlâ emrettiği için çalışan, rızkını helal yoldan arayan, ezeldeki rızkına kavuşur. Rızkı da bereketli olur. Bu çalışmaları için de sevap kazanır. Eğer, rızkını haram yoldan ararsa, yine ezelde ayrılmış olan rızka kavuşur. Fakat, bu rızk ona hayırsız, bereketsiz olur, kazandığı günahlar da, onu felaketlere sürükler.
Her canlının rızkı tükenmeyince eceli gelmez, ölmez. Kimse kimsenin rızkını yiyemez. Allahü teâlânın 99 isminden biri Rezzak’tır, her varlığın rızkını vericidir. Allahü teâlâ, (Herkesin rızkı bana aittir) buyuruyor. Rızık için Allahü teâlânın verdiği söze güvenmelidir!
Kur’ân-ı kerimde mealen buyuruluyor ki: (Yeryüzündeki her canlının rızkı, Allah’a aittir.) [Hud 6]
(Nice canlı vardır, rızkını kendi elde edemez. Sizin de, onların da rızkını Allah verir.) [Ankebut 60]
(Rabbin, rızkı dilediğine bol verir, dilediğine daraltır.) [İsra 30]
Hadis-i şeriflerde de buyuruldu ki:
(Rızık için üzülmeyiniz, ezelde ayrılan rızık sizi bulur.)
(Eceliniz sizi nasıl takip ederse, rızkınız da öylece takip eder.)
(Rızkı genişleten, daraltan, gönderen yalnız Allahü teâlâdır.)
(Allahü teâlâdan kork, rızkını güzel yoldan ara, helali al, haramı terk et!)
(Rızkını gecikmiş sayma! Hiç kimse, rızkına kavuşmadıkça ölmez.)
(Hiç kimse, nasibinden fazla rızka kavuşamaz. Rızkına kavuşup yemedikçe de ölmez. İstemese de rızkı kendisine verilir.)
(Allahü teâlâya tam tevekkül etseydiniz, sabah aç kalkıp, akşam tok dönen kuşlar gibi sizi de rızıklandırırdı.)
(Hak teâlâ, Hazret-i Âdem’e bin çeşit sanat öğretip buyurdu ki: Neslin, bu sanatlardan biri ile rızkını arasın! Sakın dini geçim vasıtası yapmasın!)
(Zikrin hayırlısı hafi [gizli] olanı, rızkın hayırlısı ise kâfi olanıdır.)
(Allahü teâlâ sevdiğine, rızkını kâfi [yetecek kadar] verir.)
(Allahü teâlânın verdiği rızka kanaat eden mümin kurtulmuştur.)
(Helal kazanmak için sıkıntı çekene, Cennet vacip olur.)
(En güzel rızık, helale, harama dikkat edilerek kazanılandır.)
Peygamber efendimiz, (Eğer Allah korkusunu kendinize sermaye edinirseniz, rızkınız, ticaretsiz ve sermayesiz gelir) buyurup şu mealdeki âyeti okudu:
(Kim Allah’tan korkarsa, Allah ona bir çıkış yolu ihsan eder ve rızkını ummadığı yerden gönderir.) [Talak 2, 3]
.
Cehennem ateşinden uzaklaşmak için
Ebü’l-Feyz Murtaza Zebidî hazretleri hadîs ve Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerinin büyüklerindendir. Hadîs ilminde söz sahibi idi. 1145 (m. 1732)’de, Hindistan’da Bekerâm şehrinde doğdu. 1205 (m. 1791)’de Mısır’da vefât etti. Peygamber efendimize (sallallahü aleyhi ve sellem) salevat okumanın fazileti hakkında naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları şunlardır:
“Toprak, Peygamberlerin vücudunu çürütmez. Bir mümin salevat okuyunca, bir melek bana haber verir, 'Falan oğlu filan, sana selam söyledi' der.”
“Bana bir salevat getirene, Allah ve melekleri 70 salât getirir.”
“Şefaatime en layık olan, bana en çok salevat okuyandır.”
“Kıyamette bana en yakın olan, en çok salevat getirendir.”
“Cuma günleri bana 80 salevat okuyanın 80 yıllık günahı affolur.”
“Cuma günü ve gecesi çok salevat getirene şefaat ederim.”
“Günde yüz salevat okuyan, kıyamette şehidlerle beraber olur.”
“Günde bin salevat okuyan, Cennetteki yerini görmeden ölmez.”
“Bana salevat okuyana, melekler salât okur. Salevata devam edene, melekler de ona salât okumaya devam eder. Artık isteyen az, isteyen çok salevat okusun!”
“Dua perdelidir. Bana salevat getirilince, perdeler yırtılır, dua kabul olur.”
“Bana çok salevat getirenin dertleri gider, günahları affolur.”
“Söyleyeceğini unutan, hatırlamak için bana salât-ü selam getirsin!”
“Bana bir salevat getirene Allahü teâlâ, on rahmet ihsan eder, on günahını yok eder ve derecesini on kat yükseltir.”
“İsmim anılınca, bana salevat getirmeyen, zelil olsun!”
“İsmim anılınca, salevat okumayan, cimrilerin cimrisidir.”
“Kim, kitabına ismimi yazdıktan sonra, bana salât ve selam da yazarsa, ismim o kitapta kaldığı müddetçe, melaike, o kimse için istiğfar eder.”
“Beni sözünüzün başında, ortasında ve sonunda anın!”
“Allah’ı zikretmeden ve Resulüne salevat getirmeden, toplanıp dağılmak, leşten dağılmak gibidir.”
“Salevat sizin için zekâttır.”
“Cuma günleri bana çok salevat okuyun! Bunlar, bana bildirilir.”
“Her gün yüz defa salevat getiren, münafıklıktan ve Cehennem ateşinden uzaklaşır ve kıyamette şehitlerle beraber olur.”
.
İçinden misk kokusu gelen kabir
Seyyid Hüseyin Murâdî hazretleri Hanefî mezhebi fıkıh âlimi ve evliyânın büyüklerindendir. 1138 (m. 1725)’de Şam’da doğdu. 1188 (m. 1774)’de aynı yerde vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Mugîre bin Habîb anlatır: “Abdullah bin Gâlib vefât etmişti. Defnedilirken, kabrinden misk kokusu duyuldu. Yakınlarından birisi, o zâtı rüyâsında görünce, ona, kabrinde duydukları misk kokusunun ne olduğunu sordu. O da; 'O koku, Kur’ân-ı kerîmi çok okumamdan dolayı hasıl olan kokudur' dedi."
Ebü’l-Ferec İbni Cevzî anlattı: “Şerîf Ebû Ca’fer bin Ebû Mûsâ, İmâm-ı Ahmed bin Hanbel’in kabrinin bitişiğine defnediliyordu. Bu sırada Ahmed bin Hanbel’in kefeni görüldü, hâlbuki, Ahmed bin Hanbel yüz sene önce vefât etmişti.” Allahü teâlâ, bazı sâlih kimselere lütuf ve ihsân ederek, onlara, civarlarında bulunan mevtalara şefaat ettirir. Civarında bulunanlar, o sâlih kişi ile komşuluklarından dolayı fayda görürler...
Abdullah bin Nâfi’ Medînî şöyle anlatır: “Medîneli bir kişi vefât etti ve defnedildi. Birisi onu rüyâsında gördü. Sanki onun, Cehennem ehlinden imiş gibi bir hâli vardı. Bu sebeple, onu rüyâsında gören şahıs çok üzüldü... Aradan yedi veya sekiz gün geçince, onu rüyâsında tekrar gördü. Bu sefer Cennet ehlinden olduğu anlaşılan bir, hâli vardı. Ona şimdiki bu iyi hâle nasıl kavuştuğu sorulunca, vefât etmiş olan şahıs ona şöyle cevap verdi: Yanımıza sâlihlerden bir zât defnedildi. Civarında bulunan komşularından kırk kişiye şefaatçi oldu. Ben de onların arasında idim.”
İbn-i Ebiddünyâ anlattı: “Âsım el Cuhderî’nin ailesinden birisi, Âsım el-Cuhderî’yi vefâtından altmış gün sonra rüyâsında gördü. Ona; 'Sen vefât etmedin mi?' diye sordu. Âsım el-Cuhderî; 'Evet' dedi ve şunlara söyledi: 'Vallahi ben, Cennet bahçelerinden bir bahçedeyim. Ben ve arkadaşlarımdan bir cemâat, her cuma gecesi ve sabahı, Ebû Bekr bin Abdullah’ın yanında toplanıyoruz.' O zaman akrabası olan zât ona; 'Rûhlarınız mı, yoksa bedenleriniz mi toplanıyor?' diye sorunca, o; 'Bedenlerimiz çürüdü, rûhlarımız toplanıyor' dedi. Yine Âsım el-Cuhderî’nin akrabası ona; 'Bizim sizi ziyâret ettiğimizi biliyor musunuz?' diye sorunca, o; 'Bütün cuma günü ve akşamı, cumartesi günü güneş doğuncaya kadar biliyoruz' dedi. Akrabası, Âsım el-Cuhderî’ye; 'Niçin diğer günlerde bilmiyorsunuz?' diye sorunca, Âsım el-Cuhderî; 'Cuma gününün fazileti ve şânının, kıymetinin büyüklüğünden dolayı' dedi."
.
Tövbe etmeden ölenlerin hâli
Niksârlı Muhyiddîn Efendi Osmanlı âlimlerindendir. Tokat’ın Niksar ilçesinde doğdu ve tahsilini burada tamamladı. Sultan İkinci Bâyezîd Hân tahta geçtiğinde İstanbul’a davet etti. Ayasofya’daki tefsîr derslerinde Sultan da hâzır bulunurdu. Bir dersinde şunları anlattı:
Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) Nebe’ sûresi onsekizinci âyet-i kerîmesi hakkında meâlen; “Sûra üfürüleceği o gün, (mezarlardan kalkıp mahşere) bölük bölük gelirsiniz” suâl edildiğinde ağladılar. Hattâ mübârek gözlerinden akan gözyaşları toprağa damladı ve buyurdular ki: “Ey bu suâli soran kişi, çok büyük bir işten sordun. Kıyâmet günü ümmetim on iki sınıf olarak haşrolunur ve mahşer yerine gelirler. Bir bölük insanlar, hayvan sûreti üzere kabirlerinden haşrolunurlar. Kendileri için bir ses gelir. Bunlar, namazlarında gevşek davrananlardır. Tövbe etmeden öldüler. Bu hâlleri, kendilerine verilen bir cezadır. Cehenneme atılacaklardır. Allahü teâlânın Kur’ân-ı kerîmde şöyle buyurduğu kimselerden olurlar:
“Onlar, namazlarından gâfildirler” (Mâun-5).
Ümmetimden bir bölüğü de, yüzleri ay gibi parlak bir hâlde haşrolurlar. Sıratı şimşek gibi geçerler. Allahü teâlâ katından bir münâdî şöyle der:
“Bunlar sâlih amel işleyip, günahlardan kaçınanlardır. Beş vakit namazı vaktinde ve şartlarına uygun olarak cemâatle kılarlar. Bunlar, tövbe edip öyle vefât ettiler. Allahü teâlâ, kendilerine saadet nasip etti. Onlar, Cennete gireceklerdir. Allahü teâlâ kendilerinden râzıdır. Onlar da Allahü teâlâdan râzıdırlar. Allahü teâlâ, Kur’ân-ı kerîmde meâlen bunları şöyle bildirdi:
“Gerçekten “Rabbimiz Allahü teâlâdır” deyip de sonra amellerini ihlâs ile, yapanlara (ölüm ânında) melekler inecekler de şöyle diyecekler: (Gelecekten) Korkmayın ve (geçene) mahzun olmayın! Size vadolunan Cennetle müjdelendiniz.”
Muhyiddîn Efendi, Ayasofya Câmii'nde Kur’ân-ı kerîmin tefsîrini tamamlayınca, talebelerine ve cemâate dönüp şöyle buyurdu:
“Allahü teâlâdan Kur’ân-ı kerîmin tefsîrini okutma işini tamamlamam için bana mühlet vermesini niyaz etmiştim. Allahü teâlâya hamdü senalar olsun ki, duâm kabul oldu, dersimi tamamladım. Şimdi duâm odur ki, ömrüm îmân ile son bulsun. Son nefesimde Kelime-i şehâdeti söyleyerek rûhumu teslim edeyim..."
Sonra gönülden duâda bulundu. Orada bulunanlar hep bir ağızdan "âmin" dediler. Muhyiddîn Niksârî hazretleri, evine varınca hastalandı. Çok geçmeden de 901 (m. 1460)’da İstanbul’da vefât etti...
.
Harama bir şeye helal demenin cezası
İbn-i Nasrullah hazretleri Hanbelî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 765 (m. 1364)’de Bağdad’da doğdu. 844 (m. 1440)’da Kâhire’de vefât etti. Buyurdu ki:
Haram: Allahü teâlânın, “Yapmayınız” diye açıkça men ve yasak ettiği şeylerdir. Haramı işleyen Cehennem azâbına lâyıktır. Harama helal diyen imansız olur. Haksız yere adam öldürmek, zinâ etmek ve köpek artığını yemek-içmek gibi. Köpek artığı necistir, zarûret hâli müstesnadır.
Mekrûh: Resûlullah efendimizin beğenmediği ve ibâdetlerin sevâbını gideren şeylere denir. Onu işleyen azâba müstahak olmaz. Helâl diyen kâfir olmaz. Lâkin itaba, yani azarlanmaya ve şefaatten mahrûmiyete lâyık olur. At etini yemek gibi. Bazı âlimler, bunun tenzîhen mekruh olduğunu söylediler, sahih olanı da budur. Peygamberimizden (sallallahü aleyhi ve sellem); “At etini yemek bizim için caiz midir?” diye suâl edildi. “Caizdir ve temizdir” buyurdu. Bu esnada Müslümanların yiyeceğe ihtiyâçları vardı. Daha sonra bir gazâda tekrar suâl edildi, at etini yemeye izin vermediler. Bu sırada yiyeceğe ihtiyâçları yok idi. Önceki hadîs-i şerîfi İmâm-ı Şafiî, sonraki hadîs-i şerîfi Ebû Hanîfe delîl aldı. Evlâ olan yememektir. Müstehâb: Resûlullahın ömründe bir iki kere veya daha fazla işlemiş olduğu, fakat çok kere terk eylediği şeylere denir, işlemeyene ıtâb (azarlama), azâb ve şefaatten mahrumiyet yoktur, işleyene ise, sevap çoktur. Nafile namaz kılmak, nafile sadaka vermek, nafile oruç tutmak gibi. Müstehâb da iki çeşittir. Biri Resûlullah efendimizin ümmetine öğretmek için bazı kere işlediği şeylerdir. İkincisi ulemânın müstehâb gördüğü şeylerdir. Hutbenin sonunda; “İnnallahe ye’müru bil-adli..." âyetini okumak ve cuma gününde zuhr-i âhır namazı kılmak gibi. Zuhr-i âhır namazını Resûlullah ve Eshâbı kılmamış, sonra gelen ulemâ kılmışlardır. İmâm-ı Yûsuf, zuhr-i âhırdan sonra iki rekat namaz daha kılmıştır.
Peygamberimizin doğduğu günün yıl dönümünde sevinmek, mevlid okumak müstehâbdır, bunlara sevâb vardır. Sekiz rek’at teheccüd namazı, altı rekat evvâbin namazı, iki rekat abdestten sonra kılınan şükr-i vüdû’ namazı, dört rekat tesbih namazı, iki rekat husuf (ay ve güneş tutulması) namazı, Kur’ân-ı kerîmi ezberlemek için kılınan iki rekat namaz, nikâh etmek için kılınan iki rek’at namaz, iki rek’at tövbe namazı, rüzgârın defi ve kar çokluğuna karşı kılınan iki rekat namaz gibi, bunları kılmak müstehâbdır.
.
Fenalıkların başı fena arkadaştır
Bedreddin Bûrinî hazretleri Osmanlılar zamanında Şam’da yaşamış olan Şafiî fıkıh âlimlerindendir. 963'te (m. 1556) Filistin'in Saffûriye şehrinde doğdu. Sonra Şam’a gitti ve Ömeriyye Medresesi'nde okudu. Emeviye Camii'nde Şafiî fıkhı okutmaya ve birçok medresede ders vermeye başladı. 1024'te (m. 1615) Şam’da vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:
Din-i İslam’ın temeli, imanı, farzları ve haramları öğrenmek ve öğretmektir. Allahü teâlâ, Peygamberleri “aleyhimüssalevâtü vetteslîmât” bunun için göndermiştir. Gençlere bunlar öğretilmediği zaman İslamiyet yıkılır, yok olur. Allahü teâlâ, "Müslümanlara, emr-i ma’rûf ve nehy-i anilmünker yapınız, yani benim emirlerimi, bildiriniz, öğretiniz ve yasak ettiğim haramları bildiriniz ve yapılmasına razı olmayınız" buyuruyor. Peygamber Efendimiz de “sallallahü aleyhi ve sellem” buyuruyor ki: (Birbirinize Müslümanlığı öğretiniz. Emr-i ma’rûfu bırakır iseniz, Allahü teâlâ, en kötünüzü başınıza musallat eder ve dualarınızı kabul etmez). Yine buyurdu ki: (Bütün ibadetlere verilen sevap, Allah yolunda gazaya verilen sevaba göre, deniz yanında bir damla su gibidir. Gazanın sevabı da, emr-i ma’rûf ve nehy-i anilmünker sevabı yanında, denize nazaran bir damla su gibidir.)
Evlat, ana baba elinde bir emanettir. Çocukların temiz kalpleri kıymetli bir cevher gibidir. Mum gibi, her şekli alabilir. Küçük iken, hiçbir şekle girmemiştir. Temiz bir toprak gibidir. Temiz toprağa hangi tohum ekilirse, onun meyvesi hâsıl olur. Çocuklara iman, Kur’ân ve Allahü teâlânın emirleri öğretilir ve yapmaya alıştırılırsa, din ve dünya saadetine ererler. Bu saadette anaları, babaları ve hocaları da ortak olur. Eğer bunlar öğretilmez ve alıştırılmaz ise, bedbaht olurlar. Yapacakları her fenalığın günahı, ana, baba ve hocalarına da verilir. Tahrîm sûresinde altıncı âyet-i kerîmenin meâl-i şerîfi, (Kendinizi ve evlerinizde ve emirlerinizde olanları ateşten koruyunuz!)dur.
Bir babanın, evlâdını Cehennem ateşinden koruması, dünya ateşinden korumasından daha mühimdir. Cehennem ateşinden korumak da, imanı ve farzları ve haramları öğretmekle ve ibadete alıştırmakla ve dinsiz, ahlâksız arkadaşlardan korumakla olur. Bütün fenalıkların başı, fena arkadaştır.
.
Dinleyeni sıkacak kadar uzun konuşmamalıdır
Şemsüddîn Megûşî hazretleri Mâlikî mezhebi fıkıh ve hadîs âlimidir. Tunus’ta doğdu. Kanunî Sultan Süleymân Hân onu İstanbul’a davet etti. İstanbul’daki âlimler arasında meşhur oldu. Daha sonra, Mısır’a gitmek için izin istedi. 947 (m. 1540)’da Kâhire’de vefât etti. Bu mübarek zat, bir dersinde buyurdu ki:
Nasihat eden bir âlimin, isyan eden birini itaat eder hâle çevirmesi, Allahü teâlâya insanların ve cinnîlerin ibâdetlerinden sevgili gelir. Zira Allahü teâlânın bir kimseye onun sebebi ile hidâyet etmesi, Güneş ve Ay’ın üzerine doğduğu şeyden, yani dünyâdan hayırlıdır. Nasihat verici din hocasının alameti, Hak teâlâdan hayâ ederek halktan tamahı kesip, öğretmede fakirlere daha yakın ve daha yumuşak davranması, talebeye tevâzu ve şefkat üzere olmasıdır.
Hoca talebesine önce dünyâda ve âhırette en çok ihtiyâcı olacak şeyleri öğretmelidir. Çünkü ilim, hikmet, cevherlerden kıymetlidir, ilmi ve hikmeti kötü görenler, domuzdan daha zararlıdır, ilmi ehlinden saklamak da zulümdür. Âlim her sınıf insan ile, onların akıllarının erdiği, zihinlerinin idrâk ettiği şekilde konuşmalıdır. Âlimin, hakîkati hakkıyla anlatması lâzımdır. Karşısındakinin anlıyacağı gibi anlatmazsa inatçı olan bunu hemen yalanlar, zeki olmayan da gevşeklik gösterir veya yanlış anlar. O zamanda büyük bir fitne meydana gelmiş olur.
Bu sebeple âlim, karşısındakilere, onların akıllarında kalacak şekilde ve mühim şeyleri anlatmalıdır. Mağrur câhillere ruhsatlardan bahsetmemeli, dini, zorlaştıracak şekilde de anlatmamalıdır. Çünkü o zaman yeise, ümidsizliğe düşerler. Hazreti Ali’nin rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte “İnsanlara Allahü teâlânın rahmetinden ümid kestiren ve azâbından emîn kılan fakîh, gerçek fakîh değildir” buyuruldu. Vaazlarda sözü genişletmemeli, çeşitli yönlere saparak sözü sağa, sola götürmemelidir. Hadîs-i şerîfte “Sözü çok edebiyat yaparak söylemek şeytandandır” buyuruldu.
Dinleyicileri sıkacak kadar çok uzun konuşmamalıdır. Zira Resûl-i ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem) konuşmalarında Eshâbın sıkılmamasına riâyet ederdi. Dinleyicilerin sıkıldığını hissedince hemen sözü kesmelidir. Dinî bilgileri, ahkâmı, duyduğu şekilde arttırmadan ve azaltmadan bildirmelidir. Zira bu dinî bilgiler, Allahü teâlâdan indirilmiş vahiylerin naklidir.
.
Allahü teâlânın rahmetini ummalı
Celâleddîn Muhammed Tâzifî hazretleri fıkıh âlimi ve kadıdır. 899 (m. 1494)’de Haleb’de doğdu. 963 (m. 1556)’da aynı yerde vefât etti. Kalâid-ül-Cevâhir adlı eserinin mukaddimesinde, özetle şöyle dedi:
“Kusur ve günahlarını itirâf edip, Rabbinin lütfundan af ümîd eden bu muhtaç kul, Muhammed bin Yahyâ’nın, Allahü teâlâ günahlarını affeylesin. Hayırlarını çoğaltsın. Evliyâsına (sevgili kullarına) doğru yolu gösteren Allahü teâlâya hamd ederim. Onlar eliyle, bütün hayırları ve iyilikleri akıttı. Onları, her türlü kötülüklerden, çirkin işlerden korudu. Kim bunlara uyar, dediklerini tutarsa kazanır. Saadete erer. Kim onların yolundan ayrılırsa sapıtır. Felâkete düşer. Kim de onlara sığınırsa, kurtulur, doğru yola girer. Kim de onları beğenmeyip kötülerse, sonsuz felâkete uğrar, helak olur. Sığınılacak, ancak Allahü teâlâ olduğunu bilen kimsenin hamdetmesi gibi hamd olsun. Hayır ve şerrin, ancak Allahü teâlâdan olduğuna îmân etmiş kimsenin şükretmesi gibi şükür olsun. Allahü teâlânın nimetleri, ihsânları sayısınca Muhammed aleyhisselâma ve O’nun yakınlarına, salât ve selâm ederim.”
Müminler, dâima Allahü teâlânın rahmetini ummalıdırlar. Ne kadar âsî ve günahkâr olursa olsun, Allahü teâlâdan ümidini kesmemelidir. Nitekim hadîs-i kudsîde Allahü teâlâ; “Ey Âdemoğlu! Sen duâ edip rahmetimi umduğun müddetçe, senden olan şey üzerine senin için mağfiret etmekten kaçınmam. Ey Âdemoğlu! Sen yeri doldurmaya yakın hatâ ile bana gelsen, şirk koşmuş olmadığın müddetçe, ben de sana yer dolmaya yakın mağfiret ve ihsân ederim. Ey Âdemoğlu! Senin günâhın semânın safhasına yetişse, bundan sonra benden mağfiret talep etsen, mağfiret ederim” buyurdu.
Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Eğer müminler, Hak teâlânın gadabının ne kadar olduğunu bilselerdi, Cennete girmekten kati olarak ümit keserlerdi. Eğer kâfirler, Hak teâlânın rahmetinin miktarını bilselerdi, Cennete girmeye tamah ederlerdi” buyurdu.
Allahü teâlâ birçok şeyi saklayıp gizledi. Rahmetini tâat içinde, gazabını günahlar içinde, evliyâyı kulları içinde gizleyerek, kullarının beyn-el-havf ver-recâ içinde olmalarını istedi.
Beyn-el-havf ver-recâ: “Mahşer ehlinden biri ehl-i Cehennemdir” deseler; “Acaba o ben miyim?” diye düşünmektir. Yine; “Mahşer ehlinden biri ehl-i Cennettir” deseler yine; “Acaba ben miyim?” diyerek, kişinin kalbinin sakin olmaması, ümîd ve korku içinde olması demektir
.
Gidiniz, siz de Müslüman olunuz
Ebû Abdullah Tâvüdî hazretleri Fas’ta yetişen âlimlerin büyüklerindendir. 1128 (m. 1716)’da Fas’ın Fes şehrinde doğdu. 1207 (m. 1793)’de orada vefât etti. Peygamber efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) üstün hasletlerinden bazıların şöyle anlattı:
Peygamber efendimizin cömertliği dillere destan idi. Bu güzel huyda da Peygamberimize kimse yetişemez. Eshâbından Câbir bin Abdullah (radıyallahü anh) buyurdu ki:
“Hayâtında, kendisinden istenen bir şey için hayır veremem dememiştir.” İbn-i Abbâs (radıyallahü anhüma); “Resûlullah efendimiz iyilik yapmak bakımından insanların en cömerdi idi. Ramazân-ı şerîfte ve Cebrâil aleyhisselâm ile buluştukları zaman, sabah rüzgârından daha cömert olurdu” demiştir.
Enes bin Mâlik (radıyallahü anh) anlattı: Bir kimse Peygamber efendimizden mal istedi. Ona, iki dağ arasını dolduracak kadar koyun verdi. Adam memleketine gittiğinde “Gidiniz siz de Müslüman olunuz. Çünkü Muhammed aleyhisselâm, fakirlikten hiç endişe duymuyor. Elinde olanı herkese bol bol dağıtıyor” dedi...
İbn-i Ömer (radıyallahü anhüma) bildirdi: “Bir kimse geldi. Peygamberimizden bir dilekte bulununca, Resûlullah efendimiz; “Sana şu ânda verecek bir şeyim yok. Lâkin benim nâmıma satın al. Bize bir şey gelince hemen onu öderiz” buyurdular.
Peygamber efendimiz şecaat ve necdet sahibi idi. Çok güç durumlarda, silâhça, sayıca üstün düşman karşısında katiyyen yerinden kıpırdamamış, bir santim bile yerinden geri gitmemiştir.
Hazreti Ali, “Biz harp kızıştığı zaman, gözler öfkeden kıpkırmızı olduğu bir ânda, Resûlullah efendimizle korunurduk. Çünkü düşmana O’ndan daha yakın kimse olmazdı. Bedir gazâsında, hepimizden çok O düşmanla çarpışıyordu. Büyük düşmanla karşılaştığımız zaman, ilk hücum eden Allahın Resûlü olurdu” buyurdu.
Müşriklerden Ubey bin Halef, Bedir gazâsında fidye ile kurtulduktan sonra Peygamberimize, “Yanımda bir atım var, onu her gün arpa ile besliyorum. Ona binerek bir gün seni öldüreceğim!” dedi. Peygamber efendimiz de “İnşâallah ben seni öldürürüm” buyurdular. Uhud gazâsında Ubey, “Nerede Muhammed! O’nu öldüreceğim" diyordu. Peygamberimizi görünce atını O’na doğru sürdü. Eshâb-ı kirâm (radıyallahü anhüm) hemen araya girdiler. Fakat Resûlullah efendimiz, “Aradan çekiliniz. Onu benimle baş başa bırakınız” buyurdular. Peygamber efendimiz, Ubey’e doğru yaklaşıp ona öyle bir darbe indirdi ki, adam atından vere düştü, kaburgaları kırıldı..
.
Rabbin kimdir dînin nedir
Muhammed Şâh Fenârî Efendi, Osmanlı âlimlerinden olup Molla Fenârî’nin faziletiyle tanınmış oğludur. 830 (m. 1426) senesinde Bursa’da vefât etti. Bir dersinde, kabir suâllerini şöyle anlattı:
Kabirde, kâfirlere ve âsi Müslümanlara azâb edecek melekler ve suâl soracak melekler vardır. Suâl meleklerine (Münker ve Nekir) denir. Bu iki melek, “Rabbin kimdir? Dînin nedir? Peygamberin kimdir? Kıblen neresidir?” diye suâl ederler. Allahü teâlânın sevdiği kimseler, (Sizi bana kim gönderdi ise Rabbim O’dur. Yani Allahü teâlâdır. Peygamberim Muhammed aleyhisselâm, dinim İslâm dînidir. Kıblem de Kâbe’dir” der. O zaman bunlar da, “Doğru söyledi. Bizim elimizden kurtuldu” derler.
Bundan sonra onun üzerine, kabrini büyük kubbe gibi kılarlar. Onun için sağ tarafına iki kapı açarlar. Sonra da kabrini güzel kokulu fesleğenlerle döşerler ki, Cennet kokuları onun üzerine gelir. Dünyâda işlediği güzel ameli, en sevgili ahbabı sûretinde gelip onu eğlendirir ve ona güzel haberler söyler. Kabri nûr ile dolar. Dünyânın sonu oluncaya kadar, kabrinde sürûr ve ferah üzere olur.
İlmi ve ameli az olan ve ilimden ve melekût (ruhlar ve melekler âlemi) esrârından haberi olmayan müminlerin derecesi bundan aşağı olur ki, onun yanına Rûman adlı melekten sonra güzel sûrette ve güzel kokulu ve güzel elbiseli olarak ameli gelir. “Beni bilmez misin” der. O da, “Sen kimsin ki, Allahü teâlâ seni, benim garipliğim zamanında bana ihsân eyledi?” der. Oda, “Ben senin sâlih işlerinim, korkma mahzûn olma" derler.
Bundan biraz vakit geçtikten sonra, Münker ve Nekîr melekleri gelirler. Bildirildiği gibi onu sıkıştırırlar. Otururlar ve ona, (Men Rabbüke) yani “Rabbin kimdir?” derler ve diğer suâlleri sorarlar. O da, “Rabbim Allah, Peygamberim Muhammed (sallallahü aleyhi ve sellem), imamım Kur’ân-ı kerîm, kıblem Kâbe-i şerîf ve İbrâhim aleyhisselâmın milleti benim milletimdir” der. Onun dili hiç tutulmaz. Onlar da, “Doğru söyledin” derler. Ve daha önceki gibi muâmele ederler. Lâkin onun için sol tarafında nârdan bir kapı açarlar. Nârın yılan, akrep, sıcak suyu ve zakkumu görünür. O kimse onun üzerine çok feryâd eder. Ona, “Buranın dehşeti sana zarar vermez. Burası senin nârdan olan yerindir ki, Allahü teâlâ bunu, senin Cennette olan yerinle değiştirdi. Uyu, sen sâidsin” derler. Sonra onun üzerine nâr kapısı kapanır. Kendi üzerine aylardan senelerden geçen zamanı bilmez, öylece kalır.
.
O, kabilesinin en kötüsüdür
Takıyyüddîn Sellâmî hazretleri hadîs ve târih âlimlerindendir. 704 (m. 1305)’de Mısır’da doğdu. Yüz binden ziyâde hadîs-i şerîfi, râvîleri ve metinleri ile birlikte ezberleyip, bu ilimde hafızlık payesine erişmişti. Târih ilminde de büyük bir âlimdir. 774 (m. 1372)’de Şam’da vefât etti. Naklettği hadis-i şeriflerden bazıları:
Âişe (radıyallahü anha)nın bildirdiği hadîs-i şerîfte, “Şiir, iyisi iyi olan, çirkini çirkin olan sözdür” buyuruldu.
Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem)’e biri geldi. Onu uzaktan görünce, “Kabilesinin en kötüsüdür” buyurdu. Odaya girince; gülerek karşılayıp iltifât eyledi. Gidince; Hazreti Âişe (radıyallahü anha) sebebini sordu, “İnsanların en kötüsü, zararından kurtulmak için yanına yaklaşılmayan kimsedir” buyurdu.
O, Müslümanların başında bulunan bir münâfık idi. Müslümanları onun şerrinden korumak için müdârâ buyurdu.
Hazreti Âişe (radıyallahü anhâ), “Peygamber efendiminiz Cehennemin fitnesinden ve azâbından, kabrin fitnesinden ve azâbından, zenginlik ve fakîrlik fitnesinin şerrinden ve Deccal’in fitnesinden Allahü teâlâya sığınırdı” buyurdu.
Enes bin Mâlik’in (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerite, Resûlullah efendimiz “Meyyit mezara konup, mezar başındakiler dağılırken, onların ayak seslerini işitir” buyurmuştur.
Yine Ebû, Hüreyre’nin (radıyallahü anh) bildirdiği bir hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “Ümmetimin bozulduğu zamanda, sünnetime yapışan için yüz şehîd sevâbı vardır.”
Câbir bin Abdullah (radıyallahü anh) haber veriyor. Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Yabancı kadının evinde gecelemeyiniz!”
Akabe bin Âmir (radıyallahü anh) haber veriyor. Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Yabancı kadın ile bir odada yalnız kalmayınız. Kadın, zevcinin birâderi veya bunun oğlu ile yalnız kalırsa, ölüme kadar sürüklenir.”
Abdullah İbni Mes’ûd (radıyallahü anh) haber veriyor. Resûlullah buyurdu ki; “Kadının bedeni avrettir. (Yani örtülmesi lâzımdır) Kadın sokağa çıkınca şeytan hep ona bakar.”
Büreyde (radıyallahü anh) haber veriyor. Resûlullah efendimiz hazret-i Ali’ye dedi ki: “Yâ Ali! Bir kadını görürsen, yüzünü ondan ayır. Ona tekrar bakma! Ansızın görmek, günah olmaz ise de, tekrar bakmak günah olur.” Bu hadîs-i şerîfi Ebû Dâvûd ve Dârimî bildirdiler.
.
Ölüm hâlindeki bir kimsenin dili tutulur
Şemsüddîn Muhammed Rûcî hazretleri evliyânın büyüklerinden olup, Sa’düddîn Kaşgâri hazretlerinin önde gelen talebelerindendir. 820 (m. 1417)’de doğdu. 904 (m. 1498)’de Afganistan’da Herat’ta vefât etti. Bir sohbetinde talebelerine, ölüm hâllerini anlatırken şunları buyurdu:
Ölüm hâlinde kişinin dili tutulur. Başına sıra ile dört melek gelir. Birincisi der ki: “Esselâmü aleyküm! Ben, senin rızkın için Allahü teâlânın vazîfelendirdiği meleğim, şu anda yeryüzünde aradım, taradım, senin için takdîr edilen rızıktan bir lokma bile bulamadım. O sebeple haber vermek için geldim. Sonra ikinci melek gelir ve “Ben de, su ve diğer içecek şeylerin için vazîfeli meleğim. Yeryüzünde senin için bir damla bile bir şey kalmadı” der. Sonra üçüncü melek de selâm vererek yanına gelir ve o da “Ben de teneffüs ettiğin hava için vazîfeli meleğim. Senin için teneffüs edeceğin fazla bir hava kalmadı” der. Sonra dördüncü melek gelir ve o da “Esselâmü aleyküm! Ben de, ömrün için vazîfeli meleğim. Senin için artık yaşanacak fazla bir zaman yoktur” der.
Daha sonra sağından ve solundan kirâmen kâtibîn melekleri gelir. Sağından gelen, “Ben senin iyiliklerini yazdım” der ve bembeyaz bir, sayfa gösterir ve “Buna bak yaptığın sâlih, iyi işleri gör” der. O kişi bu zaman çok sevinir neşelenir.
Soldan gelen melek de selâm vererek, “Ben de ömrün boyu işlediğin günahlarını yazdım” der ve simsiyah bir sayfa çıkararak gösterir. “Bak yaptıklarını oku” der. O zaman vücûdundan ter boşanır. Korku ile sağına ve soluna bakar.
Daha sonra Azrail aleyhisselâm, sağında rahmet melekleri, solunda azâb melekleri ile gelir. Eğer o kişi doğru imân sahibi ise, rahmet meleklerine seslenir. Onlar da yanına gelirler. Azrail aleyhisselâm kolaylıkla rûhunu alır...
Melekler, saadet sahibi o kişinin rûhunu alıp yükselirler. Kabir azâbından kurtulmak isteyenin, dört şeyi dikkatle yapması, dört şeyden de kesinlikle sakınması îcâb eder: Dikkatle yapması îcâb ettiği dört şey: Beş vakit namazını, farzına, vacibine, sünnetine dikkat ederek devam üzere kılması, zekât ve sadakasını vermesi, Kur’ân-ı kerîmi tecvîd üzere devamlı okuması ve Allahü teâlâyı çok hatırlamasıdır.
Kaçınması îcâb ettikleri ise; yalan, hıyânet, söz taşıma, beden ve çamaşırına bevl sıçratmaktır. Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Bevlden sakınınız. Muhakkak kabir azâbının çoğu bundandır.”
.
Musibetlere sabır hakkında
İbn-i Fentûrî hazretleri Mâlikî mezhebinin büyük hadîs ve fıkıh âlimlerindendir. 314 (m. 926) yılında Endülüs’ün (İspanya’nın) Kurtuba (Cordoba) şehrinde doğdu. 380 (m. 990)’da vefât etti. Bir dersinde, “Musibetlere sabır” hakkında buyurdu ki:
Resûlullahın (sallallahü aleyhi ve sellem) Mâriye’den (radıyallahü anha) dünyâya gelen oğlu İbrâhim, hicretin sekizinci senesinde birbuçuk yaşında iken vefât etti. Hasta iken, Resûlullah kucağına aldı ve mübârek gözlerinden yaş aktı. İbrâhim vefât edince de, “Yâ İbrâhim, ölümüne çok üzüldük. Gözlerimiz ağlıyor. Kalbimiz sızlıyor. Fakat Rabbimizi gücendirecek bir şey söylemeyiz” buyurdu.
İbn-i Abbâs’ın (radıyallahü anhüma) rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Allahü teâlânın emri ile kalemin levh-i mahfûzda ilk yazdığı şey şudur: 'Ben Allahım. Allahtan başka ilâh yoktur. Muhammed (aleyhisselâm) benim kulum ve Peygamberimdir. Kim benim, kaza ve kaderime rızâ gösterir, belâlara sabreder, nimetlerime şükrederse, onu sıddîk olarak yazarım ve sıddîklarla birlikte kıyâmet gününde onu haşreder ve Cennetime koyarım. Kim kaza ve kaderime inanmaz, belâlara sabretmez, gönderdiğim nimetlerime şükretmezse, benim mülkümden çıksın, kendisine benden başka bir Rab arasın.”
Fakîh Ebülleys hazretleri “Belâlara sabretmek ve musibetler karşısında Allahü teâlâyı hatırlamak insana lâzımdır. Çünkü, insan bu sabrı ve zikri gösterirse, Allahü teâlânın kazâ ve kaderine rızâ göstermiş ve şeytanı kovmuş olur. Vefât eden bir kişi arkasından, feryâd figân etmek, üst baş yırtmak haramdır. Sessiz ağlamakta bir mahzur yoktur. En güzeli, en efdali sabretmektir” buyurdu.
Hazreti Ali (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Sabır üç kısımdır: İbâdet ve tâatlarda sabır, günahlara karşı sabır, musibet ve sıkıntılara karşı sabırdır. Kim ibâdet ve tâatlarda, Allahü teâlânın emirlerini yapmada, beş vakit namazı muntazaman vaktinde kılmada sabır gösterirse, kendisine yüz derece verilir. Her bir derece, gökle yer arası kadardır. Kim günahlara düşmemek için, haram işlememek için sabrederse, Allahü teâlâ kendisine kıyâmet günü altıyüz derece ihsân eder. Kim de musibetlere, başına gelen sıkıntı ve eziyetlere sabır gösterirse, ona da Allahü teâlâ hesapsız dereceler ihsân eder.”
.
İlim öğrenmek, her Müslümana farzdır
Sa’îd Murâdî hazretleri Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 1150 (m. 1737) senesinde Şam’da doğdu. 1180 (m. 1766) senesinde orada vefât etti. Zamanın büyük âlimlerinden; fıkıh, tefsîr, nahiv, mantık okudu ve ilimde üstün bir dereceye yükseldi. Çok talebe yetiştirdi. Buyurdu ki:
İlim öğrenmenin fazileti ve bunun, naklî ve aklî delîlleri: Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîmde meâlen; “Eğer bilmiyorsanız, zikir ehlinden (âlimlerden) sorunuz” buyuruyor (Nahl-43). Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) hadîs-i şerîflerde şöyle buyuruyor: “İlim öğrenmek, her Müslümana farzdır”, “Bir saat ilim öğrenmek, yüz rekat nafile namaz kılmaktan hayırlıdır.”
Farz-ı kifâye olan ilimler: Bunlar, esas itibârıyla dînî ilimler ve dînî olmayan ilimler diye ikiye ayrılır. Dînî ilimler, yalnız Peygamberlerden öğrenilen ilimlerdir. Dînî ilimler; usûl, fürû’, mukaddimât ve mütemmimât olmak üzere dörde ayrılır. Usûl; Edille-i Şer’iyye (Dörd dînî delîl, kaynak), Fürû’ ise, bu asıllardan çıkarılan ilimlerdir. Bu, iki kısımdır. Birisi, dünyâ işlerinin tanzimi ile alâkalı ilimlerdir. Fıkıh ilmi bunları anlatır. Bu ilimle uğraşanlara “Fakîh” denir. Diğeri, âhıret işlerinin tanzimi ile alâkalı ilimlerdir. Bunlarda kalbin, iyi ahlâk, kötü ahlâk ve Allahü teâlâ katında sevilen ve sevilmeyen hâllerini bildiren ilimlerdir. Mukaddimât ise, ilimleri elde etmeye yarayan âlet kabilindendir. Lügat ve nahiv ilmi gibi ilimlerdir. Bunlar, Kur’ân-ı kerîmi ve sünnet-i seniyyeyi bilmeye vesiledir. Mütemmimât da bu saydığımız üç kısmı tamamlayan ilimlerdir. Mütemmimât da üçe ayrılır, ilki, Kur’ân-ı kerîmin okuma şeklini, harflerin okunuş ve çıkış yerlerini bildiren ilimdir, ikincisi, Kur’ân-ı kerîmin manâsını anlamakla alâkalı ilimlerdir, tefsîr gibi. Üçüncüsü, Kur’ân-ı kerîmin ahkâmıyla alâkalı ilimlerdir. Nâsih, mensûh, hâss, nass, zâhir gibi hususlar ve bunların bazıları ile amel edip, bazıları ile amel etmemek keyfiyyeti beyânında olan ilimlerdir. Bunları anlatan ilme Usûl-i fıkıh denir. Bunların hepsi övülmüş olan ilimlerdir.
Kötülenmiş ilimler: İlim, ilim olması bakımından kötülenmemiştir. Bazı sebeplerle, insanlar hakkında zemmedilmiştir. Sihir, tılsımât, şu’beze (gözbağcılık) vs. gibi.
Mübah olan ilimler: Şiir, târih, tıb, hesab, hendese, nücum (astronomi) gibi ilimlerdir. Fakat bu ilimlerle uğraşanların bir kısmı doğru yoldan ayrılıp; ilmin emretmediği şeylerle uğraşıp dalâlete düştüler. Küçük çocuk, nehre düşmesinden korkulduğu için nasıl nehir kenarında korunuyorsa, zayıf kimse de bu ilimlerle uğraşırken dalâlete düşmekten korunmalıdır.
.
Kureyş'ten ilim öğreniniz
Ebû Âsım Abbâdî hazretleri Şafiî âlimlerindendir. 375 (m. 985)’de Afganistan’da Herât şehrinde doğdu. Hadîs ve fıkıh ilminde büyük bir âlim olarak yetişti. 485 (m. 1066)’da orada vefât etti. Abbâdî, “Tabakât-ül-fukahâ-iş-Şâfiiyye” adındaki eserinin mukaddimesinde buyuruyor ki:
Selefin (daha önceki âlimlerin), Eshâb-ı kirâmın tabakalarını, her birinin üstünlüklerini bildirmeye gayret ettiklerini gördüm. Çünkü onlara uymak ve gittikleri yolda yürümek, dînimizin emridir. Sahabeyi görmekle şereflenen Tabiîni ve onların yolunda bulunan seçilmiş yüksek âlimlerin tabakalarını da bildirdiler. Çünkü bunlar da, Eshâb-ı kirâm ile bizim aramızda vâsıta olmuşlar ve fıkıh, ahkâm ve hudûd, meânî ve çeşitli ilim yollarını yerine getirmişlerdir. Onlardan sonra, çeşitli memleketlerde yetişen ve herkes tarafından bilinen “Eshâb-ı fetâvâ”dan olan fıkıh âlimleri meşhûr oldu.
İmâm-ı a’zam Ebû Hanîfe’nin mezhebinde olan âlimlerin de, onun eshâbının ve ona tâbi olanların, meselâ, Ebû Yûsuf, Ya’kûb bin İbrâhim, Muhammed bin Hasen eş-Şeybânî, Züfer, Hasen bin Zeyyâd, Hasen bin Ebî Melek, Esed bin Amr, Seddâd bin Hakim, Abdullah bin Mübârek ve İmâm-ı a’zam Ebû Hanîfe’den rivâyette bulunan daha nice âlimlerin yollarını medhettiklerini, övdüklerini gördüm. Ben de İmâ’m-ı Şafiî’nin eshâbından, onun mezhebindekilerden, zamanındaki yardımcılarından ve ondan rivâyet edenlerden tanıdıklarımın isimlerini yazmaya karar verdim, önce, İmâm-ı Şafiî’nin nesebini yazmaya başladım:
İmâm-ı Şâfiî’nin ismi ve nesebi; Muhammed bin İdrîs bin Abbâs bin Osman bin Şafiî bin Saîb bin Ubeyd bin Abd-i Yezîd bin Hâşim bin Muttalib bin Abd-i Menâf'tır. Künyesi Ebû Abdullah’tır. Âlimlerden birçoğu, Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) efendimizden bildirilen sahih, doğru olan haberleri delîl kabul ederek, onun mezhebini seçtiler ve herkesi bu haberlere ve manasına tâbi olmayı bildirdiler. Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki:
“İmâmlar, Kureyş'tendir.”
“Kureyş'ten ilim öğreniniz. Onlara ilim öğretmeyiniz!”
“Kureyş’i önde tutunuz.”
“Kureyş’te olan bir kişinin reyi, Kureyşî olmayan iki kişinin reyinden daha faziletlidir.”
“Kureyş’e sövmeyiniz. Zîra Kureyşli bir âlim, yeryüzünü ilimle doldurur.”
.
Bilmez misin, her işin hayırlısı ortasıdır
Ahmed Mürşidî Efendi Osmanlı âlim ve velilerindendir. Diyarbakır’da doğdu. 1174 (m. 1760) senesinde Diyarbakır’da vefât etti. Birecikli Ebû Bekr Efendi’nin talebesi olup, ondan çok istifâde etti. Sonunda hilâfet aldı. Yazmış olduğu "Ahmediyye" isimli eser çok meşhûrdur. Ahmediyye’den bazı bölümler:
Yâ Rabbî! Senden niyazım şudur: Bize dünyâyı sevdirme. Sana yakın olmak zevkinden bizi mahrum etme. Azapların en şiddetlisi senden uzak kalma azabıdır.
Ey Ahmed! Şu fânî mülkün durumunu anlat. Mal ve mülk denilen o zehirli yılandan bahset. Bu dünyâda birçok kimseler mal ve mülkleri ile mağrur oldular. Bu yüzden de Hak teâlânın yolundan ayrıldılar. Bu geçici âleme aldanan, tûl-i emel sahibi olarak Allahü teâlâdan uzak kalanların sonlarını düşündün mü? O kadar gayret gösterip biriktirdikleri mallar ne oldu?
Ey insanoğlu! Bil ki, o sakladığın mallar senin değil, hepsi emânettir. Bir gün sen öbür dünyâya göçersin onlar burada kalır. Oraya bir kefenden başka bir şey götüremezsin. Bir gün biriktirmiş olduğun malları mirasçılarına bırakıp gidersin. Bütün mal ve mülkün elinden gidip, o benim malım dediğin şeyler, yeni sahiplerinin eline geçer. Her topladığın malın hesabını yarın kıyâmet gününde vereceksin. Bu hâlinle kıyâmet günü hâlin nice ola? Sana söylenecek en tesirli söz şu olsa gerek: “Sen bu geçici dünyâyı bakî mi sandın? Hâlbuki bunların hepsi fâni idi. Çok mal toplayanlar yarın kıyâmet gününde hepsinin hesabını vereceklerdir. Birçok soru ve suâlden sonra malının helâl olduğu anlaşılan kimse kurtulur. Haram ise, elbette azap ederler. Helâl malın zekâtı sorulur. Eğer hesabı kolay verirsen kurtulursun.”
Ey Ahmed! Asla dünyâ malına meyletme. Ancak kimseye el açmayacak kadar malın olsun yeter. Bilmez misin her işin hayırlısı ortasıdır. Dünyâ âhiretin tarlasıdır. Sen bu âleme para ve mal toplamak için gelmedin. İyi ameller yapmak için geldin. Kimseye el açmayacak ve yetecek kadar mal kazandıktan sonra, vaktini Hak teâlâya ibâdet ederek geçir. Ondan sonra yat ve istirahat et. Unutma, nefsinin de sende hakkı vardır. Topladığın o mal ve mülk senin değil mirasçılarınındır. Senin rızkın, ancak âlemlerin rızık vericisi olan Allahü teâlâ tarafından sana yemen içmen için verilenden ibârettir.
.
Sana faydası olmayan sözü terk et
Seyyid İbrâhim Hamza hazretleri hadîs ve nahiv âlimidir. 1054 (m. 1644)’de Şam’da doğdu. 1120 (m. 1708)’de vefât etti. Naklettiği hadis-i şerfilerden bazıları:
“Allahü teâlâ buyurdu ki: Hastalık benim kemendim, tuzağımdır ve fakîrlik zindânımdır. Bunlara sevdiklerimi sokarım.”
“Her gün yirmi kere ölümü düşünen kimse, şehîdlerin derecesini bulur.”
“Allahü teâlâ, harâm olan şeylerde size şifâ yaratmamıştır.”
“Elinin emeği, alnının teri ile ye, dînini satıp yeme!”
“Helâle, harama dikkat ederek çalışıp kazanan kimseyi, Allahü teâlâ çok sever.”
“Bir dirhem gümüş kıymetinde haram alan kimseyi, yirmi beş bin sene Cehennemde bırakacaklardır.”
“Allah sevgisinin alâmeti, Onu çok zikretmektir.”
“Kabrimi ziyâret edene şefaatim vâcib oldu.”
“Bir kimse beni ziyâret etmek için gelse ve başka bir şey için niyeti olmasa, kıyâmet günü, ona şefaat etmemi hak etmiş olur.”
“Hac edip kabrimi ziyâret eden kimse, beni diri iken ziyâret etmiş gibi olur.”
“Hac edip de, beni ziyâret etmeyen kimse, beni incitmiş olur.”
“Bir kimse bana selâm verince, Allahü teâlâ, ruhumu geri verir. Onun selâmına cevap veririm.”
Peygamber efendimize (sallallahü aleyhi ve sellem), en faziletli amel sorulunca; “Farzları eda etmek, haramlardan sakınmak” buyurdu.
Peygamber efendimiz bir gün Ebû Hüreyre’ye (radıyallahü anh); “Kalemin senin hakkında günah yazmamasını ister misin?” diye sordular. O da, “Evet, yâ Resûlallah” dedi. Bunun üzerine Peygamber efendimiz; “Allahü teâlânın farz kıldığı şeyleri yap, haram kıldıklarından sakın, sana faydası olmayan sözü terk et, konuşma” buyurdu.
“Kıyâmet gününde; Âlimlerin mürekkebi, şehîdlerin kanı ile beraber tartılır.”
“Beş şeye bakmak ibâdettir. Ana-babaya, Kur’ân-ı kerîme, Kâbe-i muazzamaya zemzeme ve âlime.”
“Yeryüzünde en üstün ve kıymetli ev beş tânedir. Kâbe-i muazzama, benim mescidim (Mescid-i Nebî), Mescid-i Aksa, diğer mescidler ve âlimin kaldığı ev.”
“Mal ve şöhret hırsının insana zararı, koyun sürüsüne giren iki aç kurdun zararından daha çoktur.”
“Dünyâyı terk eyle ki, Allahü teâlâ seni sevsin. İnsanların malına göz dikme ki, herkes seni sevsin!”
“Dünyâ, geçilecek bir köprü gibidir. Bu köprüyü tamir etmekle uğraşmayın. Hemen geçip gidin!”
.
Kurtuluşun alâmeti nefse muhâlefettir
Halîlefendizâde Mehmed Sa’îd Efendi Altmışsekizinci Osmanlı Şeyhülislâmıdır. İstanbul’da doğdu. 1168 (m. 1754)’de Bursa’da vefât etti. “Nefse muhâlefet” hakkında büyüklerden şunları nakletti:
Hüseyn bin Muhammed şöyle anlatmıştır: Bir adam Şeybân bin Ali Mısrî’ye gelip “Yeniden bir hac daha yapmak istiyorum” dedi. Bunun üzerine “Önce kalbini yenile, şehvetlerden temizle, nefsini hevâsından uzaklaştır. Dilini boş konuşmaktan koru, sonra da dilediğin yere git” buyurdu.
Büyüklerden bir kısmı da; “Şehvetler şeytanın yularıdır. Kim onun yularını takınırsa, dünyâda kaldığı müddetçe şeytanın bineği olur” buyurdu.
Ebû Sa’îd Makberî, “Kurtuluşun anahtarı gayzı, kızgınlığı yenmektir. Zaferin anahtarı ise, nefsin isteklerini terk etmektir” buyurdu.
Yahyâ bin Muâz’a denildi ki; “Kurtuluşun alâmeti nedir?” “Nefse muhâlefettir” dedi. “Nefse muhalefetin alâmeti nedir?” denildi. “Onun isteklerini (şehvetlerini) terk etmekdir” dedi. “Günaha sebep olan şey nedir?” denildi. “Nefsin şehvetleridir” buyurdu.
Cüneyd-i Bağdadî hazretlerine denildi ki: “Allahü teâlânın rızâsına nasıl kavuşulur?” “Dünyâya düşkün olmayı terk et kavuşursun. Nefsin hevâsına uyma, ulaşırsın” buyurdu.
Denildi ki: İşini, nefsin hevâ ve hevesine bırakma, seni zulmete sürükler. Çünkü o zulmetten yaratıldı. Büyükler buyurdu ki: “Mümin, nefsini şehvetlerinden koruyup ıslah edince, nûru melekût âleminde kandil içindeki lâmba gibi parlar.”
Tûl-i emel, bitmek bilmeyen istekler, nefsin şehvetlerine dalmaya sebep olur. Bu da şüphelilere dalmaya, şüpheliler de, harama düşmeye sebep olur. Haramlar ise, insanın Cehenneme gitmesine sebeb olur.”
İbn-i Atâ buyurdu ki: “Bir kimsenin kalbinde, kendisini nefsin isteklerinden, kötülüklerden koruyacak kadar âhıret düşüncesi yoksa, bunları terk etmeye güç bulamaz.”
Ka’b-ül-Ahbâr hazretleri buyurdu ki: Biz eski kitaplarda şöyle yazılı olduğunu gördük: “Şüphesiz ki, altına-gümüşe, şehvetlerine, dünyâya ve dünyâda olan şeylere düşkün olan, tapan kimse, Allahü teâlâdan çok uzaktır.”
Hazreti Ali (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Kurtuluş üç şeydedir. Hûda (hidâyette olmak), takvâ üzere olmak ve bir de hevâyı (nefsin isteklerini) terk etmektedir.”
İbrâhim Havvas hazretleri “Kim nefsin isteklerini terk eder de, bunun neticesini kalbinde hissetmezse, henüz terk edememiştir. O yalancıdır” buyurdu.
.
İyiler de kötüler de pişman olacaklar
Ebü’l-Kâsım Gırnâtî hazretleri Mâlikî mezhebi fıkıh, kelâm, hadîs, tefsîr ve usûl âlimlerindendir. 693 (m. 1294)’da Endülüs’te ((İspanya) Gırnâta’da (Granada) doğdu. 741 (m, 1340)’da Las Palmas adasında, Tarifa’da şehîd oldu. Şöyle nakletti:
Hazreti Âişe (radıyallahü anhâ) vâlidemizden rivâyet edildi ki:
Bir gün evde oturuyordum. O esnada Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) teşrîf buyurdular. Ben hemen, öteden beri gösterdiğim saygı üzerine ayağa kalkmak istediğimde, Resûlullah “Ben de yanına oturayım yâ Âişe” buyurup oturdular. Daha sonra, mübârek başını kucağıma koyup uyudular. Mübârek sakal-ı şerîfindeki beyazlanmış olan dokuz adet kılı gördüm. O zaman kendi kendime; Muhammed aleyhisselâm benden önce dünyâdan gidecek. Ümmeti, Peygambersiz kalacak diye düşünürken ağladım, gözlerimden yaşlar boşandı. Bir damlası kucağımdaki Resûlullahın mübârek yüzüne düştü. Onu hemen uykusundan uyandırdı. Resûlullah;
“Ey Âişe! Seni ağlatan şey nedir?” diye buyurdu. Ben de düşündüklerimi anlattım. Bunun üzerine Resûlullah, “Hangi hâl ölüye daha şiddetlidir?” buyurdu. Ben “Siz söyleyin yâ Resûlallah” deyince, “Sen söyle” buyurdu. Ben de “Meyyitin evinden çıktığı hâl çok üzüntülü olur. Çoluğu çocuğu çok üzülür ve vah babamız vah annemiz deyip feryâd ederler” dedim.
Resûlullah, “Doğru, ondan daha şiddetlisi hangisidir?” buyurunca ben de “Kabre konması, üzerinin örtülmesi ve yakınlarının, dostlarının kendisini dünyâdaki ameliyle baş başa bırakmaları hâlidir. O zaman Münker ve Nekir ona gelir” dedim. Resûlullah, “Ey Âişe, meyyite ondan daha şiddetlisi nedir?” buyurunca, Allahü teâlâ ve Resûlü daha iyi bilir dedim. Resûlullah şöyle buyurdu:
“Ey Âişe, meyyitin en zor durumu, gasilin (yıkayıcının) evine gelip, onu yıkamaya başladığı vakittir. Parmağından yüzüğü çıkarmakla işe başlar. Elbisesini, dünyalık ne rütbesi varsa çıkarır. O zaman meyyitin rûhu, kendi çıplak bedenini görür ve öyle nida eder ki, insan ve cinden başka her mahlûk işitir."
Resûlullah buyurdu ki: “Öldükten sonra pişman olmayan hiçbir kimse yoktur.”
“Yâ Resûlallah, insanın pişmanlığı nedir?” denildiğinde buyurdu ki: “Eğer insan iyi amel işlemişse, neden daha çok yapmadım diye pişman olur. Eğer günahkâr ise, günahlardan sakınmadığı için pişman olur.”
.
Çok istiğfar eden kimseye ne mutlu
Celâleddîn Kazvînî hazretleri fıkıh, hadîs ve edebiyat âlimidir. 666 (m. 1268)’de Musul’da doğdu. 739 (m. 1338)’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Günahlarından dolayı tövbe etmek, her Müslümana farzdır. Günah işleyip de tövbeyi geciktirmek caiz değildir. Müslüman günah olan işlerden uzak durmalı, günaha girerse pişman olup, Allahü teâlâdan affını ve mağfiretini dilemelidir. Kulun mutlaka tövbeyi gerektirecek bir hâli bulunur. Hattâ âlimler, Allahü teâlânın kulları üzerinde sayısız hakları bulunduğunu ve bu hakların gözetilmesi gerektiğini, bu yüzden Allahü teâlânın bu kadar haklarına karşılık, O’ndan gâfil olunduğu zaman tövbe etmek lâzım geldiğini söylemişlerdir. Şöyle ki:
Allahü teâlâya şükretmek, O’nu anmak ve hatırlamak, O’ndan korkmak her Müslümana lâzımdır. Çünkü Allahü teâlâ, her an nimetlerini ve ihsânını yenilemekte ve tazelemektedir. (Meselâ; Allahü teâlâ, kısa bir müddet için nefes alıp verme nimetini insanlardan almış olsa idi. Hepsi ölü olarak yere serilirdi.) öyleyse, nimete kavuşan kimseye, o nimeti verenden gâfil ve habersiz olması asla yakışmaz. Nimete kavuşan, o nimeti verenden başkası ile meşgûl olursa, onun yapacağı şey, nimet sahibini unuttuğu için pişman olmak, nimet sahibinden özür dilemek, O’nun beğendiği işlere devam etmek ve tekrar O’nu anıp, hatırlamaktır.
Allahü teâlâ, beş vakit namazı farz kıldı. Kullar, beş vakit namazla Allahü teâlâyı andılar ve O’na kulluk vazîfelerini yerine getirdiler. Allahü teâlâ, kullarının namazlarda kendisini anmalarını, ibâdet etmelerini, beş vakit namazın dışında kendisinden gaflette bulunup, unutmalarına keffâret yaptı. (Yani gaflet suçunu affetti.)
Kullar namaz kılarken, kalplerini başka şeylerle meşgul ederlerse, bu gaflet hâllerinden dolayı özür dilemeleri ve Allahü teâlâdan affolunmalarını dilemeleri icap eder. Çünkü onlar Allahü teâlâyı anacakları vakit, kalpleri başka şeylerle meşgul olmuştur.
Abdurrahmân bin Ebû Ömer buyurdu ki:
Her sabah, görevli iki melek “Ey hayır isteyenler! Geliniz (hayırlı işler yapınız)! Ey kötülük yapanlar! Kötülüklerinizi azaltın!” diye seslenirler.
Aişe (radıyallahü anhâ) buyurdu ki: “Amel defterinde çok istiğfar bulunan kimseye ne mutlu.”
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) şöyle buyurdu:
“Kim üç defa (Estağfirullah ellezi lâ ilahe illâ hüvel hayyelkayyûme ve etûbü ileyh) derse, Allahü teâlâ onun günahlarını affeder.”
.
Kendini başkasından üstün görme
Ebû Ca’fer Cüzâmî hazretleri kelam ve fıkıh âlimlerindendir. İspanya’da Gırnata’da doğdu. 538 (m. 1143)’de Fas’ın Fes şehrinde vefât etti. Bir sohbetinde buyurdu ki:
Kibir, kendisini başkasından üstün görmektir. Kendini ondan üstün görmekle, kalbi rahat eder. (Ucub) da kendini ondan üstün bilmektir. Burada başkasını düşünmez. Kendini ve ibâdetlerini beğenir. Kibir; kötü huydur. Haramdır. Hâlıkını, Rabbini unutmanın alâmetidir. Çok din adamı, bu kötü hastalığa yakalanmıştır. Hadis-i şerifte, (Kalbinde zerre kadar kibir bulunan kimse Cennete girmez) buyuruldu. Diğer bir hadis-i şerifte, (Kıyâmet günü, dünyadaki kibir sahipleri küçük karınca gibi zelîl ve hakîr olarak kabirden çıkarılacaktır. Karınca gibi, fakat insan şeklinde olacaklardır. Herkes bunları hakîr göreceklerdir. Cehennemin en derin ve azâbı en şiddetli olan Bolis çukuruna sokulacaklardır. Buraya girenler kurtulmaktan me'yûs oldukları için Bolis denilmiştir. Ateş içinde kaybolacaklardır. Su istediklerinde kendilerine Cehennemdekilerin irinleri verilecektir) buyuruldu.
Medîne vâlîsi olan Ebû Hüreyre, odun demeti taşıyordu. Muhammed bin Ziyâd, bunu tanıyarak, yanındakilere, yol verin, emîr geliyor dedi. Gençler vâlînin böyle tevâzuuna hayret ettiler. Hadis-i şerifte, (Önceki ümmetlerde kibir sahibi birisi, eteklerini yerde sürüyerek yürürdü. Gayret-i ilâhiyyeye dokunarak, yer bunu yuttu) ve (Merkebe binmek, yün elbise giymek ve koyunun sütünü sağmak, kibirsizlik alâmetidir) buyuruldu.
Tekebbür edene, yâni kibir sahibi olana karşı tekebbür etmek câizdir. Allahü teâlâ, kullarına karşı mütekebbirdir. Allahü teâlâ, kibriyâ sahibidir. Kibir sahibine tekebbür etmek, sadaka vermek gibi sevaptır. Kibir sahibine karşı tevâzu eden kimse, kendisine zulmetmiş olur.
Bid'at sahiplerine ve zenginlere karşı da tekebbür etmek câizdir. Bu tekebbür kendini yüksek göstermek için değildir. Onlara ders vermek, gafletten uyandırmak içindir.
Harbde düşmana karşı tekebbür etmek sevaptır. Bu tekebbüre (Huyelâ) denir. Sadaka verirken, neşe ve sevinç ile karışık tekebbür etmek lâzımdır. Sadaka verenin tekebbür etmesi, fakire karşı değildir. Verdiği mâlı küçültmektir. Mala kıymet vermediğini gösterir. Hadis-i şerifte, (Veren el, alandan yüksektir) buyuruldu.
Riyâ, gösteriş yapanlara karşı da tekebbür etmek câizdir
.
Kur’ân-ı kerîmden gâfil olma
Muhammed Harranî hazretleri hadîs ve târih âlimi olup, Harran’da doğdu. 334 (m. 946)’da Rakka’da vefât etti. Yüz bin hadîs-i şerîfi râvileriyle birlikte ezberleyerek, hadîs ilminde hafız oldu. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
Enes bin Mâlik’in (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Ey oğlum! Lâ ilahe illallah kelimesini çok söyle! Çünkü o, yedi kat gök, yerler ve onların içinde bulunanlardan daha hayırlıdır.
Ey oğlum! Kur’ân-ı kerîm okumaktan gâfil olma! Çünkü Kur’ân-ı kerîm, ölü kalbi diriltir. Kötü sözden, işten ve taşkınlıktan alıkor. Kur’ân-ı kerîm, dağları yürütür.
Ey oğlum! ölümü çok hatırla! Çünkü ölümü çok hatırlarsan, dünyâya düşkün olmazsın. Ahırete çok rağbet eder, istekli olursun. Âhıret hakîkî yerleşme yeridir. Dünyâ ise, ehli için aldatıcı bir yurttur.”
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) anlattı: Resûlullah buyurdu ki: “Dula ve yoksula yardımcı olan, ihtiyaçlarını gideren kimse, Allah yolunda cihâd eden veya gecelerini ibâdetle, gündüzlerini oruçla geçiren kimse gibidir. Yetime kefil olan kimse, Allahü teâlâdan da ittikâ ederse, (haram ettiklerinden sakınırsa), (şehâdet ve orta parmaklarını işâret ederek) ben ve o, Cennette şu ikisi gibiyiz” buyurdu.
Câbir bin Abdullah’ın (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Sizden biriniz, rızkını tamamlamadıkça ölmeyecektir. O hâlde, Allahü teâlâdan korkun. Ey insanlar! Talebi güzel yapın. Helâl olanı alınız. Allahü teâlânın haram kıldıklarını gözetiniz (onları almayınız).”
Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Allahü teâlâ tayyibdir. Ancak tayyib olanı (temiz olanı) kabul eder. Allahü teâlâ resûllerine tayyibi (temiz ve helâl olanı) emrettiği gibi, müminlere de bunu emretti.”
Allahü teâlâ meâlen şöyle buyurdu: “Ey Resûller! Helâl şeylerden yiyiniz ve sâlih amel işleyiniz. Çünkü ben, ne yaparsanız hep bilirim.” (Mü’minûn-51) ve “Ey müminler! Size verdiğim rızıkların temiz ve helâlinden yiyin ve Allaha şükredin, eğer hakîkaten ona kulluk ediyorsanız” (Bekâra-172) meâlindeki âyet-i kerîmeleri okudular. Sonra “Yüzü gözü toza bulanmış, saçı dağınık olduğu hâlde uzun bir sefere çıkıp, sonra elini semâya kaldırıp, yâ Rabbî, diye yalvaran, fakat yediği haram, giydiği haram, içtiği haram ve haram gıda ile beslenmiş böyle birisinin duâsı nasıl kabul olunur?” buyurdular.
.
Yemin ederim ki sen yalancısın
Ebü’l-Mekârim Hafnâvî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. Mısır’da doğdu. 1181 (m. 1767) senesinde aynı yerde vefât etti. Üstün hâllerinden ve kerâmetlerinden bazıları şunlardır:
Hafnâvî hazretleri bir gün âlim bir zâtla yolda giderken, karşılarına kendisinin velî olduğunu iddia eden birisi çıktı ve; “Siz ikiniz önümüzdeki Cuma gününde vefât edersiniz” dedi. O zaman Hafnâvî; “Yemin ederim ki sen yalancısın” buyurdu. Yanındaki âlim, o adamın sözleri tesîrinde kalıp ölümden korktu ve; “Efendim ona yalancı demeyiniz, doğru olabilir” dedi. Hafnâvî o zaman; “Bu Cuma geçtiği gibi sonraki Cumalar da geçecek. Hâlâ bu adamın söylediğine inanıyor musun?” dedi. Hakîkaten Cumalar gelip geçti.
Şeyh Ali Miyehî anlatır: “Seyyid Abdürrahmân Ayderûsî, Kâhire’ye geldiğinde, Muhammed Hafnâvî’yi ziyâret etti. Ayderûsî’nin evime teşrîflerini çok arzu ederdim. Fakat kendimi çok aşağı gördüğümden, benim gibi aşağı bir kimsenin evine böyle mübârek bir zâtı davet etmekten hayâ ediyordum. Nihâyet bu arzumu Hafnâvî’ye arz ettim. Buyurdu ki: “İnşallah o sana gelecek. Arzu ederse fakirler yemeği olan serîd (tirid)den yer. Onu çağırma, kendine de fazla ikramda bulunma.” Ben de sözüne uydum. Hicaz’a sefer arzumdan da vazgeçtim. Çok geçmeden Ayderûsî evimi teşrîf etti. Ona; “Efendim size sâdece serîd (tirid) hazırlayacağım” dedim. “Olur” buyurup bizimle sohbete başladı. Üstâd Hafnâvî’nin faziletlerinden bahsetti. Ayderûsî bir ara; “Şimdi onun Malta adasındaki çok garip bir hâdisesini anlatayım” deyip şunları anlattı:
“Malta’daki Müslümanlardan bir esîr orada bir mescide uğradı. İçerideki zikri işitip, onlara; 'Hangi zâtın bildirdiği vazîfeleri okuyorsunuz?' dedi. Onlar da; 'Şeyh Hafnâvî’nin' dediler. O kişi o zaman; 'Yâ Rabbî! Bu zât için senden istiyorum. Eğer bu zât evliyâ ise esîrlikten kurtulmamı nasîb et' diye yalvardı. Akşam olduğunda esîri yine zindana kapadılar. Esîr o gece bir rüyâ gördü. Rüyâsında bir zât kendisine eğerli ve sefere hazır bir at getirdi. 'Buna bin ve sür' buyurdu. O da ona binip sürdü. Deniz kenarına kadar geldi. İskenderiyye’ye gitmek üzere bir gemi bulup, atı ile birlikte ona bindi. Gemi, İskenderiyye limanına vardı. Adadaki esîr zât karaya çıktı. O esnada uykudan uyandı ve kendisini İskenderiyye’de buldu. Boynunda zindanda taktıkları zincir bukağı yoktu. Doğruca Şeyh Muhammed Hafnâvî’nin huzûruna gidip, başından geçenleri haber verdi.''
.
Ey nefsinin kurtuluşunu isteyen kimse
Şemseddîn Gazzî hazretleri Şafiî mezhebi âlimlerindendir. Büyük âlim ve velî Abdülganî Nablüsî hazretlerinin dâmâdı idi. 1096 (m. 1685)’de, Şam’da dünyâya geldi. 1167 (m. 1753)’de evvel vefât etti. “Dîvân-ül-İslâm” isimli eserinde, âlimleri, meşhur şahsiyetleri ve sultanları topladı. Bu eserinde, Muhyiddîn-i Arabî hazretlerini anlatırken, onun bir talebesine nasîhatini nakleder:
"Ey nefsinin kurtuluşunu isteyen kimse! Her şeyden önce sana; kendi ayıp ve kusurlarını gösterecek, seni nefsine itâattan kurtaracak bir üstâd, hoca lâzımdır. Şâyet böyle bir zâtı aramak için uzak memleketlere gideceksen, sana bâzı nasîhatlerde bulunayım...
O zâtı bulduğun zaman, huzurunda, yıkayıcının elindeki meyyit, ölü gibi ol. Çünkü meyyit, yıkayıcının irâdesine göre hareket eder. Yıkayıcı onu istediği tarafa çevirir. Meyyit, yıkayıcıya aslâ itirâz etmez. Sakın hatırına o zâta karşı itirâz gelmesin. Hâlini ondan gizleme ve onun yerine oturma. Elbisesini giyme. Onun huzurunda, kölenin, efendisinin huzurunda oturuşu gibi otur. Sana emrettiği şeyi yap. Sana emrettiği şeyi iyice anla ve iyi öğrenmeden o işin peşinde koşma. Ona bir rüyânı veya başka bir hâlini arz ettiğin zaman, ona cevâbını sorma, ona düşman olandan Allah için uzak dur. O düşman ile berâber olma. Arkadaşlık etme...
Hocanı seveni sev ve ona yardımcı ol. O zâta, hiçbir işinde itiraz etme. Bunu niçin böyle yaptın? deme. Sana ne iş vermişse yap. Oturduğunda onun senin oturuşundan haberdâr olduğunu unutma. Edebi aslâ terk etme. Yolda giderken onun önünde yürüme. Devamlı ona bakma. Çünkü böyle yapmak, hayâyı azaltır, ona karşı hürmeti kalpten çıkarır. Ona olan sevgini, onun emirlerine uyup, yasak ettiklerinden sakınmak suretiyle göster.
O zâta yemek ve yiyecek takdîm ettiğin zaman, diğer lâzım olan şeyler ile berâber önüne bırak, kapının yanında edeble dur. Eğer sana seslenirse cevap ver. Yoksa yemeğini yiyinceye kadar bekle. Yemeğini yiyip sana sofrayı kaldırmanı söylediği zaman hemen kaldır. Sofrada bir şeyler kalıp, senin yemeni emrettiği zaman, îtiraz etmeden ye. Başkasına verme.
O zâtın denemesinden çok sakın ve kork. Çünkü bâzen onlar, talebelerini denerler. Onunla berâber olduğunda pek dikkatli ol. Eğer senden o zâta karşı edebe uymayan bir husus meydana gelip, onun bundan haberi olduğu hâlde, sana müsâmaha gösterdiğini, seni cezâlandırmadığını görürsen, bilki o seni denemektedir."
.
Şimdi kabrinde kimsesiz olarak kaldın
Muhammed Kazvînî hazretleri İslâm âlimlerinin büyüklerindendir. İran’da Kazvin’de doğdu. 580 (m. 1184)’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Herkes, eceli gelince ölür. A'râf sûresi otuzüçüncü âyetinde meâlen, (Ecelleri geldiği zaman, onu az zaman ileri ve geri alamazlar) buyuruldu. Kişi doğmadan önce, ne kadar yaşayacağı takdîr edilmiştir. Nitekim, Lokman sûresi son âyetinde buna işaret vardır. Mü’minin rûhunun bedenden ayrılması, esîrin hapisten kurtulması gibidir. Dünyânın iyiliği gitti. Kederleri kaldı. Bundan dolayı ölüm, her Müslümân için hediyedir.
İnsan ölüp, cenazesi gasilhâneye konduğunda, “Ey Ademoğlu! Nerede o kuvvetli, güçlü bedenin, seni niye zayıflattı? Nerede bülbül gibi konuşan dilin, seni niye susturdu? Nerede o dostların, şimdi seni yalnız bıraktılar?” diye üç nidâ gelir.
Kişi kefenlendiğinde, “Ey Âdemoğlu! Azıksız uzun bir yolculuğa gidiyorsun! Dönmemek üzere evinden ayrılıyorsun! Hiç binmediğin tahta bir ata (tabuta) biniyorsun ve korkulu bir yer olan bir eve, kabre konacaksın!” diye üç nidâ gelir.
Tabuta konulurken “Ey Âdemoğlu! İmân sahibi bir kimse isen, Allahü teâlâya, Peygamberlerine bildirdiği şekilde inanmış isen, sana müjdeler olsun. Sâlih amel sahibi, her işini Allahü teâlânın rızâsı için yapmış bir kişi isen ne mutlu sana. Allahü teâlâyı gücendirmiş, O’na imân etmemiş, dediğini tutmamış biri isen, yazıklar olsun, eyvahlar olsun” diye üç nidâ gelir.
Musallaya konduğunda, “Ey Âdemoğlu! Dünyâda her ne amel yaptı isen onun karşılığını göreceksin. Yaptığın hayır ise, karşılık olarak hayır ve iyilik görecek, eğer şer yaptı isen, azâbını göreceksin” diye üç nidâ gelir.
Cenâze kabir kenarına konduğunda “Ey Âdemoğlu! Bu harap yer için dünyâda iken azık olarak ne biriktirdin? Bu karanlık yeri aydınlatacak bir nûr, bir ışık olarak neyin var? Hiçbir şeyin olmadığı bu kabre, dünyâdaki zenginliğinden ne getirdin?” diye üç nidâ gelir.
Mezara konduğunda, “Ey Âdemoğlu! Dünyâda iken benim üzerimde gülüyordun, şimdi içimde ağlar oldun. Üzerimde sevinç ve neşe içerisinde idin. Şimdi içimde üzgünsün. Benim üzerimde bülbül gibi konuşup, herkese nutuklar atıyordun. Şimdi içime girince sesin çıkmaz oldu” diye üç nidâ gelir.
İnsanlar geri dönüp giderlerken Allahü teâlâ buyurur ki: “Ey kulum, şimdi kabrinde kimsesiz olarak kaldın. Seni kabir karanlığına terk ettiler.”
.
Bir kimse hikmetli söz söylemekle azîz olmaz
Cemâleddîn Zebîdî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 945 (m. 1539)’da Yemen’de Zebîd’de doğdu. 991 (m. 1583)’de orada vefât etti. Bir talebesine buyurdu ki:
Bil ki, her iki dünyâda (dünyâ ve âhırette), soyu ile, çok ilim sahibi olmakla, çok şeyler rivâyet edip, hikmetli sözler söylemekle, kişi şerefli ve azîz olmaz! Kişi, ancak (zâhiri ile beraber) bâtının da (kalbinin de) manevi kirlerden ve kötülüklerden arınması ile, himmetinin yüksekliği ile bu şerefe ve izzete sahip olur.
Allahü teâlâ, Dâvud aleyhisselâma; “Ben hakîm olan kişinin hikmetli sözlerine değil onun kalbine ve himmetine bakarım” diye vahyetti.
Zâhirî ilim ehline göre, insanlar iki kısımdır: Âlim ve müteâllim (talebe). Âlim, kendisine tâbi olunan, müteallim ise, tâbi olandır.
Bâtın ehline göre de, insanlar iki kısımdır: Mürid ve Murâd, Murâd, sıddîkdır. Mürîd ise sâdıkdır. Sâdık olan mürîdde görülen her şey, sıddîk denilen ve kendisine tâbi olunan zâta tâbi olmanın neticesi ve meyvesidir. Sıddîk ve murâd olan zât, Ârif-i billah’dır (Allahü teâlâyı tanıyan âhıret âlimidir). Bu zât, marifetler hazinesidir. Bu âlim, zâhirî ilimlerle meşgul olup, sayfalardan nakiller yapan âlimler gibi değildir. Birisi, Ebû Ya’kûb Nehrecûrî’ye; “Allahü teâlâya nasıl kavuşulur? Bu yola nasıl girilir?” diye sorduğunda; “Âlimlerle beraber olur, câhillerden uzak durur, amele ve zikre devam edersen, Allahü teâlâya kavuşursun” buyurdu.
Mekke-i mükerremede bir zât, Nehrecûrî’ye gelip; “Kalbimde bir kasvet (katılık) var. Bunun için, falan falan zât ile istişâre ettim. Onlardan biri, bana oruç tutmamı tavsiye etti. Dediği gibi yaptım, fakat bu durumdan kurtulamadım. Diğeri ile istişâre ettim, o da yolculuk yaparsam bu hâlin benden gideceğini söyledi. Onun dediği gibi de yaptım, fakat yine bu hâlimden kurtulamadım” deyince, Ebû Ya’kûb Nehrecûrî hazretleri; “Onların tavsiyeleri hatalıdır. Sen, insanlar uyuduğu zaman Mültezem’e (Hacer-ül-esved ile Kâbe-i muazzamanın kapısı arası) git. Orada, Allahü teâlâya bu hâlinin geçmesi için yalvar” dedi. O kimse de dediği gibi yaptıktan sonra, “O kasvet hâli benden geçti” dedi.
Mekke-i mükerremede, Mültezem’de bulunmayan kimse için de, her yerde Hakk'ın rahmet kapısı açıktır. Hakkın rahmet kapısı dâima Ehl-i İslâmın mültezemidir. Dâvûd aleyhisselâm buna işâret ederek; “İlâhî! Senin tabiplerine gittim. Hepsi de bana senin kapını gösterdiler” buyurmuştur.
.
Muhammed olmasaydı seni yaratmazdım
Ebû Abdullah Cezerî hazretleri tefsîr, nahiv ve fıkıh âlimidir. 637 (m. 1239)’da Cizre’de doğdu. 711 (m. 1312)’de Mısır’da vefât etti. Bir sohbetinde şunları anlattı:
Abdürrahmân bin Kâsım’ın yanında, Resûlullah efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) mübârek isimleri anılıp yüzüne bakıldığında, yüzünden kanın çekilmiş, ağzında dilinin kurumuş olduğu görülürdü. Abdullah bin Âmir Zübeyr’in yanında, Resûllullah anıldığı zaman, gözlerinden artık yaş gelmeyinceye kadar ağlardı. Zührî’yi de gördüm. Çok nezîh bir yaşayışı vardı. Yanında Resûlullah anılınca, öyle bir hâl alırdı ki, onun o hâlini gören hiçbir kimse, “Bu Zührî’dir” diyemezdi. Şu iyi bilinmelidir ki, Resûlullah, hem hayatta iken ve hem de âhıreti teşrîflerinden sonra, hem söz ve hem fiilleriyle güzel bir nümunedir. O’nun bütün hâlleri O’na bakanlar için ibret, basiret sahipleri için bir müjdedir. Çünkü, Allahü teâlânın indinde ondan daha üstün birisi yoktur. O Allahü teâlânın habîbi, resûlü, nebîsidir.
Ömer bin Hattâb’dan (radıyallahü anh) rivâyet edildi. Resûlullah şöyle buyurdu:
Âdem aleyhisselâm zelleyi itirâf edince; “Yâ Rabbî! Muhammed aleyhisselâmın hakkı için beni bağışla” dedi. Allahü teâlâ; “Ey Âdem! Sen Muhammed aleyhisselâmı nereden biliyorsun? Ben henüz onu yaratmadım” buyurdu. Bunun üzerine Âdem aleyhisselâm; “Şuradan biliyorum ki, sen beni yed-i kudretinle yaratıp bana rûh üflediğin zaman, başımı kaldırıp, Arş üzerinde (La ilahe illallah Muhammedün Resûlullah) yazılmış olduğunu gördüm. Bildim ki, sen, şerefli ismini hiç kimseye bağışlamazsın. Ancak halkın en sevgilisi olan bir kimsenin ismine bağışlarsın” dedi. Bunun üzerine Allahü teâlâ; “Ey Âdem! Doğru söyledin. O, bana halkın en sevgilisidir. Mademki, onun hürmetine benden mağfiret istedin, gerçek olarak ben de seni affettim. Eğer Muhammed olmasaydı, seni yaratmazdım” buyurdu...
Irbâz bin Sâriye “radıyallahü teâlâ anh” şöyle rivâyet etmişdir: Hazret-i Resûl-i ekrem buyurdu ki: Âdem aleyhisselâmın cesedi toprak hâlinde ve henüz rûh verilmemiş hâlde iken, Allahü teâlâ katında benim adım “Hâtemünnebiyyîn” diye yazılmıştı. İbrâhîm aleyhisselâm şöyle duâ etmişdir: [Bekara sûresi 129.cu âyetinde meâlen] (Yâ Rabbî! Onlara senin âyetlerini okuyacak bir resûl gönder.) Îsâ aleyhisselâm da şöyle müjde vermiştir: [Saf sûresi 6.cı âyetinde meâlen] (Ey İsrâîl oğulları! Ben size Allahın peygamberiyim. Tevrâtın tasdîkçisi ve benden sonra gelecek bir peygamberin müjdecisi olarak geldim ki, o peygamberin ismi “Ahmed”dir...)
.
Resûlullaha çok salevat getirirdim
Bedreddîn Bülkînî hazretleri, tefsîr, hadîs, nahiv ve Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 821 (m. 1418)’de doğdu. 890 (m. 1485)’de Mısır’da vefât etti. Resûlullah efendimize (sallallahü aleyhi ve sellem) salât-ü selâm söylemenin faziletlerini şöyle anlattı:
Abdullah Kavarîrî anlattı: Kâtiblik yapan bir komşumuz vardı. Vefâtından sonra onu rüyâda görüp, “Allahü teâlâ sana ne muâmele eyledi?” diye sordum. Bana; “Allahü teâlâ, beni af ve mağfiret etti” dedi. “Ne yaptın da Allahü teâlâ seni af ve mağfiret etti?” deyince de; “Ben Resûlullahın ismini yazdığım zaman, (sallallahü aleyhi ve sellem) diye de ilâve eder, O’na salât-ü selâm yazardım. Allahü teâlâ, beni bu yüzden af ve mağfiret buyurdu” dedi.
Sâlihlerden birisi, Hasen bin Resîk’i vefâtından sonra çok güzel bir hâlde gördü. Kendisine; “Bu hâle nasıl kavuştun?” diye sorulunca; Resûlullaha çok salât-ü selâm getirirdim, onun için” dedi.
Ebû Hüseyn Yahyâ bin Hüseyn, Berşânî İsfehânî’den şöyle nakleder: Rüyâmda Resûlullahı gördüm. “Yâ Resûlallah! Amcamın oğlu Muhammed bin İdrîs’e (İmâm-ı Şafiî) bir yardımınız, oldu mu?” diye sordum. Resûlullah; “Evet oldu. Allahü teâlâdan onu hesaba çekmemesini diledim” buyurdu. “Niçin yâ Resûlallah?” deyince, “Çünkü o, bana çok güzel salât okuyordu” buyurdu. “O salât hangisidir?” diye sordum. “Allahümme salli alâ Muhammedin küllemâ zekerehüz-zâkirûn ve salli alâ Muhammedin küllemâ gafele an zikrihil-gâfilîn” buyurdu...
Allahü teâlâya Resûlullahı vesile eden kimse, huşû ve hudû üzere olmalı. Allahü teâlânın Kur’ân-ı kerîmde emrettiği şekilde Resûlullaha hayatta imiş de yüksek huzûrlarında bulunuyormuş gibi edeb üzere bulunmalıdır. Sekinet ve vekarı terk etmemelidir. Çünkü Selef-i sâlihîn böyle bildirmiştir.
Mâlik bin Enes’in yanında, Resûlullah anıldığı zaman rengi değişir, iki büklüm olurdu. Yanında bulunanlar onun bu hâlini görüp sordukları zaman, onlara şöyle derdi:
“Keşke siz benim gördüğümü görseydiniz. O zaman benim bu hâlime hak verirdiniz.” Kendisine ne gördüğü sorulunca, onlara şöyle anlattı:
“Muhammed bin Münkedir’i gördüm. O seyyid-ül-kurrâ idi. Kimse ona Resûlullah efendimizin bir hadîs-i şerîfini sormaya cesâret edemezdi. Çünkü o, Resûlullah efendimiz yanında anılınca, pek çok ağlardı. Onun için yanında bulunanlar, ona merhametlerinden böyle bir şeyi soramazlardı."
.
O elmayı kulumun rûhuna göster
Bitlisli Molla Ebü’l-Fadl hazretleri Osmanlı âlimlerinin büyüklerindendir. İdrîs-i Bitlisî’nin oğludur. "Defterdar" adı ile meşhur oldu. 982 (m. 1574)’de Eyüp’te vefât etti. Eyüp semtinde Defterdar Camii'ni yaptırdı. Kabri bu caminin avlusundadır. Bir dersinde buyurdu ki:
Herkes eceli gelince ölür. Hak teâlâ A’râf sûresi, otuzüçüncü âyetinin meâl-i şerîfinde şöyle buyurur: “Ecelleri geldiği zaman, onu bir saat ileri ve geri alamazlar.”
Kişi doğmazdan önce, ne kadar yaşayacağı takdîr edilmiştir. Allahü teâlâ ölümü yarattı. Allahü teâlâ emrini nerede hükmettiyse, o kişi, malını, evlâdını ve ıyâlini, hepsini bırakıp kabre gider, ölümü hangi memlekette ise, orada tecelli eder. Doğuda ölmesi takdîr edilmiş olana, batıya giden yollar kapanır.
Şöyle anlatılır: Azrail aleyhisselâm Süleymân aleyhisselâmın yanına, gelince, oturanlardan birine dikkat ile baktı. Adam, meleğin böyle sert bakışından korktu. Azrail aleyhisselâm gidince, Süleymân aleyhisselâma yalvarıp, rüzgâra emretmesini, rüzgârın kendisini garp memleketlerinden birine götürüp, Azrail aleyhisselâmdan kurtulmasını istedi. Azrâil aleyhisselâm tekrar gelince, Süleymân aleyhisselâm, o adamın yüzüne niçin sert baktığını sordu. Azrail aleyhisselâm, “Bir saat sonra garptaki şehirlerden birinde, o kimsenin canını almak için emrolunmuştum. Onu senin yanında görünce, hayretimden dikkat ile baktım; Emre uyup garba gidince, onu orada görüp canını aldım” dedi.
Cenâb-ı Hak; bir kuluna hidâyet ve îmânda sebat murâd ederse, o kimseye rahmet-i ilâhiyye gelir. Azrail aleyhisselâm bir müminin rûhunu almak istediğinde o rûh, “Sen bununla mı emrolundun? Sana itaat edemeyeceğim” der. O zaman Azrail aleyhisselâm “Evet, ben bununla vazîfelendirildim” buyurduğunda, rûh kendisinden delîl, alâmet ister. Ve der ki; “Allahü teâlâ beni yarattı ve şu cesedime koydu. Bu zaman sen orada yoktun. Şimdi beni almak istiyorsun.” Allahü teâlâ buyurur ki; “Kulumun rûhunu, canını aldın mı?” Azrail aleyhisselâm, “Yâ Rabbî, kulun şöyle şöyle demekte, alabileceğime dâir benden delîl (burhan) istemektedir” diye arzedince, Allahü teâlâ buyurur ki; “Kulumun rûhu doğru söylemektedir. Ey Azrail! Şimdi Cennete git. Oradan bir elma al, delîl ve burhanındır. Onu kulumun rûhuna göster.” Azrail aleyhisselâm buyurulanı yapar. Cennete gider, elmayı alır. Üzerinde “Bismilâhirrahmânirrahim yazılmıştır. Onu mü’minin rûhuna gösterince, rûhu neş’e, sürûr ve sevinç ile o bedenden çıkar.
.
Rükü ve secdeleri tam yapmayanlar
Ebû Abdullah Şatibî hazretleri hadîs, tefsîr ve fıkıh âlimidir. 496 (m. 1103)’de Endülüs’te (İspanya) Mürsiye’de (Murcia) doğdu. 565 (m. 1170)’da Şatibe’de (Jativa) vefât etti.
Bu mübarek zat, bir dersinde buyurdu ki:
Bu zamanda insanların çoğu namaz kılmakta gevşek davranıyor. Tumânînete ve ta’dîl-i erkâna ehemmiyet vermiyorlar. Bunun için, bu noktayı belirtmeye mecbur oldum.
İyi dinleyiniz! Resûlullah efendimiz “sallallahü aleyhi ve sellem” (En büyük hırsız, kendi namazından çalan kimsedir) buyurdu. Yâ Resûlallah! Bir kimse, kendi namâzından nasıl çalar? diye sordular. (Namâzın rükü’unu ve secdelerini tam yapmamakla) buyurdu.
Bir defa da buyurdu ki: (Rüküda ve secdelerde, belini yerine yerleştirip biraz durmayan kimsenin namazını Allahü teâlâ kabul etmez.)
Resûlullah efendimiz bir kimseyi namaz kılarken, rüküunu ve secdelerini tam yapmadığını görüp, (Sen namazlarını böyle kıldığın için, Muhammedin “aleyhissalâtü vesselâm” dîninden başka bir dinde olarak ölmekten korkmuyor musun?) buyurdu.
Yine buyurdu ki: (Sizlerden biriniz, namaz kılarken, rüküdan sonra tam kalkıp, dik durmadıkça ve ayakta, her uzuv yerine yerleşip durmadıkça namazı tamam olmaz.)
Bir kere de buyurdu ki: (İki secde arasında dik oturmadıkça, namazınız tamam olmaz.)
Bir gün Resûlullah efendimiz birini namaz kılarken, namazın ahkâm ve erkânına riâyet etmediğini, rüküdan kalkınca, dikilip durmadığını ve iki secde arasında oturmadığını görüp, buyurdu ki: (Eğer namazlarını böyle kılarak ölürsen, kıyâmet günü, sana benim ümmetimden demezler.) Bir başka yerde de buyurdu ki: (Bu hâl üzere ölürsen, Muhammedin “aleyhisselâm” dîninde olarak ölmemiş olursun.)
Ebû Hüreyre “radıyallahü anh” buyurdu ki: (Altmış sene, bütün namazlarını kılıp da, hiçbir namazı kabul olmayan kimse, rükü ve secdelerini tam yapmayan kimsedir.)
Zeyd ibni Vehb “rahmetullahi teâlâ aleyh” birini namaz kılarken rükü ve secdelerini tam yapmadığını gördü. Yanına çağırıp, ne kadar zamandır böyle namaz kılıyorsun, dedi. Kırk sene deyince, sen kırk senedir namaz kılmamışsın. Ölürsen Resûlullah efendimizin sünneti [yanî dîni] üzere ölmezsin, dedi.
.
Haset, ibâdetlerin sevabını giderir
Şemseddîn Mehmed Konevî hazretleri Hanefî fıkıh âlimlerindendir. 716 (m. 1316)’da Konya’da doğdu. 788 (m. 1386)’da Şam’da veba salgınından vefât etti. Bu mübarek zat, bir dersinde buyurdu ki:
Haset, kıskanmak, çekememektir. Allahü teâlânın ihsân ettiği nimetim ondan çıkmasını istemektir. Faydalı olmayan, zararlı olan bir şeyin ondan ayrılmasını istemek, haset olmaz, (Gayret) olur. İlmini, mal, mevki ele geçirmek, günah işlemek için kullanan din adamından ilmin gitmesini istemek gayret olur. Malını haramda, zulümde, İslâmiyeti yıkmakta, bidatleri ve günahları yaymakta kullananın malının yok olmasını istemek de, haset olmaz, din gayreti olur.
Bir kimsenin kalbinde haset bulunur, kendisi buna üzülür, bunu istemezse, bu günah olmaz. Kalbde bulunan hâtıra, düşünce, günah sayılmaz. Hâtıranın kalbe gelmesi insanın elinde değildir. Kalbinde haset bulunmasından üzülmezse veya arzusu ile haset ederse, günah olur, haram olur. Bu hasedini sözleri ile, hareketleri ile belli ederse, günahı daha çok olur. Hadis-i şerifte, (İnsan, üç şeyden kurtulamaz: Suizan, tayere, haset. Su'i zan edince, buna uygun harekette bulunmayınız. Uğursuz zannettiğiniz şeyi, Allaha tevekkül ederek yapınız. Haset ettiğiniz kimseyi incitmeyiniz!) buyuruldu.
Tayere, uğursuzluğa inanmaktır. Suizan, bir kimseyi kötü zannetmektir. Bu hadis-i şeriften anlaşılıyor ki, kalbde haset hâsıl olması, haram değildir. Bundan râzı olmak, devamını istemek, haram olur. Hadis-i şerifte, (Kalbe gelen kötü şey söylenmedikçe ve buna uygun hareket edilmedikçe affolur) buyuruldu.
İnsanın kalbine, küfür veya bid'at îtikadı olan bir düşünce gelince, bundan üzülür ve hemen reddederse, bu kısa düşünce, küfür olmaz. Fakat, senelerce sonra kâfir olmaya karar verirse, hattâ bunu bir şarta bağlarsa dahi, karar verdiği anda kâfir olur. Senelerce sonra bir kâfir ile evlenmeye niyet eden kadın da böyledir.
Haset, ibâdetlerin sevabını giderir. Hadis-i şerifte, (Haset etmekten sakınınız. Biliniz ki, ateş odunu yok ettiği gibi, haset de hasenatı yok eder!) buyuruldu. Haset eden, onu gıybet eder, çekiştirir. Onun mâlına, canına saldırır. Kıyâmet günü, bu zulmlerinin karşılığı olarak, hasenâtı alınarak ona verilir.
Haset edilendeki nimetleri görünce, dünyası azap içinde geçer. Uykuları kaçar. Hayır, hasenât işleyenlere, on kat sevap verilir. Haset bunların dokuzunu yok eder, birisi kalır
.
Yeryüzünde âlim kalmayınca
İbn-ül-Hızâ hazretleri Mâlikî mezhebi âlimlerindendir. 348 (m. 948)’de, Endülüs’te (İspanya) Kurtuba (Cordoba) şehrinde doğdu. İşbiliyye (Sevilla), sonra Serakusta (Saragosta) kadılığına tayin edildi. Bu vazîfede iken, 416 (m. 1025)’de vefât etti. Hadîs ilminde çok yükseldi. Şöyle anlattı:
Abdullah bin Amr bin As (radıyallahü anh) rivâyet etmiştir: Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Allahü teâlâ, ilmi âlimlerden çekip almaz. Ancak âlimi, ilmiyle beraber çekip alır. Yeryüzünde âlim kalmayınca insanlar câhilleri önder edinirler. Onlara sorarlar onlar da ilimsiz olarak fetvâ verirler. Dalâlete düşerler ve başkalarını da saptırırlar.”
Abdullah bin Amr (radıyallahü anhüma), bir gece rüyâsında, bir parmağını balda, bir parmağını da yağda görür. Ertesi gün Resûlullah efendimize bu rüyâsını sordu. Resûl-i ekrem, “Bal, Kur’ân-ı kerîm, yağ ise Tevrat’tır. Sen her ikisini de okuyacaksın” buyurdu. Bu hadîs-i şerîf, onu ilim talebine teşvik etmiştir.
Hazreti Ömer (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Her kim kavmini ilme, fıkha yöneltirse, onlara hayat kazandırır. Kim onları fıkhın dışına götürürse, onların helâkına sebep olur.”
Ziyâd bin Cübeyr’e “İslâmı yıkan bir şey biliyor musun?” dendiğinde, “Hayır” dedi. Soran şahıs dedi ki: “Âlimin zellesi (yanılması) münâfıkların Kur’ân-ı kerîmin hükümlerine karşı gelmesi, sapık din adamlarının hüküm vermesidir.”
Mugîre bin Şu’be (radıyallahü anh) rivâyet etmiştir: Resûlullah buyurdu ki: “Allahü teâlâ size annelere isyanı, kız çocuklarını diri diri gömmeyi, verilecek borcun verilmemesini, verilmeyen bir şeyin alınmasını haram kıldı. Yine Allah sizin için çok suâl sormayı, çok konuşmayı, malı sebepsiz ve lüzumsuz yere harcamayı kerih gördü.” Bu hadîs-i şerîfte anne-baba hakkına riâyetten bahsedilmekte ve onların hakkına riâyet etmemenin büyük günahlardan olduğu bildirilmektedir.
Hadîs-i şerîfte sâdece annelerin hakkı zikredilmesi, anne hakkı daha büyük olduğu içindir. Anneler zikredilerek, babalar da kasdedilmiştir. Yine bu hadîs-i şerîfte, kendine lâzım olmayan şeyleri sormayı, onlarla meşgul olmayı yasaklamaktadır. Yine bu hadîs-i şerîf, malı günah olan yerlere sarf etmeyi de yasaklamaktadır. Denildi ki: “Bu hadîs-i şerîf, fayda gelmeyecek yerlere harcetmeyi yasaklamaktadır.”
.
En büyük mucize Kur'ân-ı kerimdir
Nasiruddîn bin Ya’kûb hazretleri kelam âlimlerdendir. 700 (m. 1300)’de Haleb’de doğdu. 763 (m. 1362)’de Şam’da vefât etti. Bu mübarek zat, bir dersinde buyurdu ki:
Allahü teâlâ, Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) efendimize en büyük mucize olarak (Kur'ân-ı kerimi) vahyetmiştir. Kur'ân-ı kerim, mucize olduğu muhakkak olan en büyük kitaptır. Hâlbuki Arablar, Muhammed aleyhisselâmdan, semadan bir kitap indirilmesini veya bir dağı altına çevirmesini istiyorlardı. Kur'ân-ı kerim, bu hususu ne güzel beyan buyurmaktadır. Ankebût sûresinin elli ve ellibirinci âyetlerinde meâlen;
(Müşrikler, ne olur Rabb'inden [Muhammed aleyhisselâmın nübüvvetine delâlet eden İsâ aleyhisselâmın sofrası, Mûsâ aleyhisselâmın asâsı gibi] mucizeler indirilmiş olsaydı dediler. [Ey habîbim] Sen onlara de ki: Mucizeler Allahü teâlânın kudreti ve irâdesi ile olur. [Ne zaman ve nasıl isterse öyle yaratır. Bunları yapmak benim elimde değildir.] Doğrusu ben ancak Onun azâbını size tebliğ edici, haber vericiyim. Kur'ân gibi bir kitabı sana indirmiş olmamız, onlara [mucize olarak] yetmez mi? Bunda, inanan kavim için, rahmet ve nasihat vardır) buyurulmuştur.
O hâlde, Muhammed aleyhisselâmın en büyük mucizesi, Kur'an-ı kerimdir. (Bu Allah kitabı değildir, onu Muhammed yazmıştır) diyebileceklere karşı da, Allahü teâlâ, yukarıda meâl-i şerifini bildirdiğimiz, Ankebût sûresinin kırksekizinci âyetinde cevap vermiştir. Böyle şüphelere mahal bırakmamıştır.
Allahü teâlâ, Muhammed sallallahü aleyhi ve sellemin böyle bir kitabı yazacak bir kudrette olmadığını ve Kur'ân-ı kerimin kendisi tarafından vahyedildiğini teyîd etmektedir. Esasen Muhammed aleyhisselâmı Peygamber olarak seçerken, Onun bilhâssa ümmî, yani okuma yazma öğrenmemiş olmasını ve bu sebepten Kur'ân-ı kerimin ancak Allahü teâlâ tarafından vahyedilebileceğinin anlaşılmasını istemiştir. Allahü teâlâ, Nisâ sûresinin 82. âyetinde meâlen;
(Kur'an-ı kerimin manasını düşünmiyorlar mı? Eğer Allahtan başkasından gelmiş olsaydı, içinde pek çok ihtilâf bulunurdu) buyurulmuştur ki, bu ne kadar doğrudu
.
Kulum beni zikrederse ben de onu zikrederim
Ebû Ca’fer Münâdî hazretleri hadîs âlimlerindendir. 171 (m.787)’de doğdu. 272 (m. 885)’de Bağdâd’da vefât etti. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bazıları şöyledir:
Enes bin Mâlik (radıyallahü anh) şöyle bildiriyor: “Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) Ubey bin Ka’b’a (radıyallahü anh) “Allahü teâlâ, sana Kur’ân-ı kerîm okumanı, yahut okutmanı emrediyor” buyurdular. Ubey bin Ka’b (radıyallahü anh) da “Size ismimle mi bildirdi?” dedi. Resûlullah “Evet” buyurdular. Ubey bin Ka’b (radıyallahü anh) “Rabb-ül-âlemînin yanında zikredildim mi?” diye sordu. Resûlullah “Evet” buyurdular. Bunun üzerine Ubey bin Ka’b’ın iki gözünden yaş boşandı.”
Enes bin Mâlik (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Resûlullah Medine’ye geldiğinde, Ensârın çocuklarına selâm verir, başlarını okşardı.”
Abdullah bin Ömer’in (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “Üç şey iyiliğin hazinesidir: Hastalığı gizlemek, musibeti gizlemek, sadakayı gizlemek. Allahü teâlâ buyurur ki: (Kulumu bir belâ ve hastalığa düçâr ettiğimde, sabreder ve ziyâretçilerine şikâyet etmezse, ona, iyileştiğinde etinden iyi et, kanından iyi kan veririm. Böylece ya onu hastalık kaydından azâd eder, günahsız kılarım, veya ölürse, rahmetime sahip ederim).”
Süfyân bin Abdullah (radıyallahü anh), bir gün Resûlullah efendimize “Yâ Resûlallah! Bana İslâmdan öyle bir kelime söyleyiniz ki, sizden sonra onu kimseye sormayayım” dedi. Resûlullah efendimiz; “Allahü teâlâya inandım de! Sonra dosdoğru ol!” buyurdu.
Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “Ben sizi terk edersem, beni terk ediniz. Ancak, sizden öncekilerin helak olmalarının sebebi, çok soru sormaları ve peygamberlerine muhalefet etmeleri idi. Sizi hangi şeyden nehyetmiş isem, o şeyden uzaklaşınız. Hangi şeyi yapmanızı emretmişsem, onu gücünüz yettiği kadar yapınız.”
Câbir bin Abdullah’ın (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah; “Duânın en efdali elhamdülillah, zikrin en efdali Lâ ilahe illallah’tır” buyurdu.
Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i kudsîde buyuruldu ki: “Ben, kulumun beni zannettiği gibiyim ve kulum beni andığında, onunla beraberim. Kulum beni zikrederse, ben de onu zikrederim. Eğer beni bir toplulukta zikrederse, ben de onu, o topluluktan hayırlı bir toplulukta zikrederim. Bana bir karış yaklaşırsa, ben ona bir zira (bir kulaç) yaklaşırım. Bana yürüyerek gelirse, ben de ona koşarak gelirim.”
.
Müslümana nasihat etmek husûsunda
İbn-i Kayserânî hazretleri hadîs ve târih âlimidir. İsmi, Muhammed bin Ali bin Ahmed’dir. 448 (m. 1056)’da Filistin’de doğdu. 507 (m. 1113) yılında Bağdad’da vefât etti. İbni Kayserânî’nin, “Safvet-üt-tasavvuf” adlı kitabının başında, eseri ne için yazdığı şöyle açıklanmaktadır:
“Tasavvuf ehlinin yolunu inkâr edenlerin hâlini uzun uzun düşündüm ve anladım ki; sûfîlerin yolunu inkâr edenler, iki grupta toplanmaktadırlar. Birinci gruptakiler, câhillerdir. Câhile verilecek cevap, duâdan başka bir şey değildir. Diğer grup ise, ilim ehli olup da, dînin sünnetleri ve âdabları hakkında bilgileri az olanlar ve bu bilgilerin asıllarını araştırmaya, usûllerini öğrenmeye ihtiyâç duymayanlardır. Bu gibi yarım âlimler, din ilimlerinden fıkıh ve kelâma, rey, kıyâs ve tefekküre âit bilgileri öğrenmeye ihtiyâç duymama cahilliğini gösterenlerdir. Selef-i sâlihîn, bu ilimleri öğrendiler ve kendilerinden sonrakilere bildirdiler. Onlardan da bizden öncekiler aldılar. Bunların bütün maksadı; “Ehl-i Suffa”ya, Resûlullahın (sallallahü aleyhi ve sellem) sünneti, ahlâkı, efâli (işleri) ve âdabı (edebleri) ile benzemek idi. Şayet tasavvuf ehlini inkâr edenler bunları bilselerdi, onların maksadının Selef-i sâlihînin maksadı olduğunu anlarlardı. Böylece de, o mübârek insanlara dil uzatmaktan sakınırlardı. Ehl-i tasavvufa dil uzatanların uygunsuz hâl ve sözlerini gördükten sonra, sûfîlerin hâl, hareket ve edeblerine hadîs-i şerîflerden delîl getirerek bu kitabıma yazdım.”
Bu eserinde yazdığı hadîs-i şerîflerden bazısı şunlardır:
Temîm-i Dârî’nin rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte; “Din nasihattir, din nasihattir, din nasihattir” buyuruldu. Eshâb-ı Kirâm (radıyallahü anhüm), “Kimin için yâ Resûlallah?” diye sordular. Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) “Allah için, Kitabı için, Resûlü için, ümerâ için ve bütün Müslümanlar için” buyurdu.
Cerîr bin Abdullah (radıyallahü anh) “Biz, Resûlullaha, O’nu dinleyip itaat etmek, namazı dosdoğru kılmak, zekâtı vermek ve her Müslümana nasihat etmek husûsunda biat ettik” buyurdu.
Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “Nefsim yed-i kudretinde olan Allahü teâlâya yemîn ederim ki, îmân etmedikçe Cennete giremezsiniz. Birbirinizi sevmedikçe, (kâmil) îmân etmiş olmazsınız. Size bir şey bildireyim mi? Onu yaptığınız zaman birbirinizi seversiniz. Aranızda selâmı yayınız.”
.
İbadeti terk edenin vay hâline
Mehmed Efendizade Hamîd Efendi Osmanlı Devleti’nin onbeşinci şeyhülislâmıdır. Konya’da 900 (m. 1494) senesinde doğdu. 995 (m. 1587) senesinde İstanbul’da vefât etti. Hâmid Efendi’nin, “Fetâvâ-i Hâmidiyye” adında dört cildlik bir eseri vardır. Bu eseri, senelerce medreselerde okunmuştur. Bu eserinde buyuruyor ki:
Peygamberimiz “aleyhissalatü vesselam buyurdu ki: (Bir kimse, bir vakit namazı kasten terk ederse, onun cezası Cehennemde seksen hukbe miktarı yanmaktır.) Bir kavle göre, bir hukbe seksen senedir ki, altı bin dört yüz sene eder. Bir kavle göre de bir hukbe seksen bin senedir. Her bir vaktin terki için, bu kadar zaman Cehennemde ateşten saclar üzerinde, kazaya kalmış namazlarını kılsa gerektir.
Namazı terk eden melundur. Hangi şehir, köy, mahalle ve hanede bulunursa, o namaz kılmayana buğz etmezlerse, cümlesine zarar gelir. Bunlara Allahü teâlâdan rahmet ve yardım gelmez. İbadetleri ve duaları kabul olmaz. Ancak namazsıza ne şekilde mümkünse buğz ederlerse, şerrinden kurtulurlar. Namaz kılmayana kız vermek ve namaz kılmayan kızı almak, namaz kılmayanın işinde bulunmak, hasta olsa hâlini sormak, cenazesine gitmek ve taşımak, komşuluk etmek, bir mahallede durmak, severek onunla görüşmek, onu sevmek caiz değildir.
İsa aleyhisselam, bir yola giderken, güzel, mamur bir yere uğramış. Kendisine ikram ve tazim etmişler. Geriye dönüşünde oraya gelmiş. O memleket yıkılmış. İnsanları helak olmuş. Suları, çeşmeleri kurumuş. Bağ ve bahçeleri harap olmuş. Orada kimse yok. Allahü teâlâya niyaz edip, (Ya Rabbi! Bu beldenin ahalisi sana asi mi oldu? Yoksa nazar mı isabet etti?) diye arz etmiş. Allahü teâlânın cevaben, (Bu beldeye ibadeti terk eden biri gelip, ellerini çeşmelerinden yıkadı. Bunlar bu ibadeti terk edene buğz etmeyip, nehy etmediklerinden dolayı,onları helak eyledim) buyurdu.
Namazı terk eden, namaz kılmamakla bütün Müslümanlara zulmetmiş bulunuyor. Çünkü her namazda (Esselamü aleynâ ve alâ ibâdillahissâlihîn) diye Müslümanlara yapılması gereken duayı yapmıyor. Her gün 5 vakit namazda 20 defa tekrarlanan bu duadan, ibadet eden Müslümanları mahrum bırakıyor. Yani hakları olan bu duayı terk ediyor. Kıyamet günü bütün müminler, bu haklarını namaz kılmayanlardan alsalar gerektir.
.
İlimden iman ve tâat doğar
Ebû Abdullah Muhammed bin Ahmed hazretleri İslam âlimi ve evliyânın büyüklerindendir. 1310 (H.710) senesinde Cezayir’de Tlemsân şehrinde doğdu. Tunus'a tahsîle gitti. Orada İbn-i Abdüsselâm'dan tasavvuf, Ebû Zeyd bin Yâkub'dan Kur'ân-ı kerîm dersleri aldı. Tasavvuf ilminde Allahü teâlânın zâtı ve sıfatlarına âit mârifet bilgilerinde âdetâ bir derya gibi oldu. Akılları hayrete düşürecek derecede ilimlere sahip bir âlim olarak memleketine döndü. 1370 (H.771) senesinde vefat etti. Buyurdu ki:
Allahü teâlâ ilmi, zulmetin temizlenmesine, cehli de günah işlemesine sebep yaptı. İlimden îmân ve tâat doğmakta, cehâletten de küfür ve günah hâsıl olmaktadır. Tâat, çok küçük olsa da, kaçırılmamalı. Günah pek küçük görünse de yaklaşmamalıdır. İslâm âlimleri dedi ki; üç şey, üç şeye sebeptir: Tâat, Allahü teâlânın rızâsını kazanmaya sebeptir. Günah işlemek, Allahü teâlânın gazabına sebeptir. Îmân etmek, şeref ve değer sâhibi olmaya sebeptir. Bunun için, küçük günah işlemekten de çok sakınmalıdır. Allahü teâlânın gazabı, bu günahta olabilir.
Her mümini kendinden iyi bilmelidir. Allahü teâlânın çok sevdiği kulu olabilir. Herkes için ezelde yapılmış olan takdîr hiç değiştirilemez. Hep günah işleyip, hiç taat yapmamış olanı, dilerse affeder. Melekler; "Yâ Rabbî! Yeryüzünde fesâd çıkaracak ve kan dökecek insanları niçin yaratıyorsun?" dediklerinde, "Onlar fesâd çıkarmazlar" demedi. "Sizin bilmediklerinizi ben bilirim" buyurdu. "Lâyık olmayanları lâyık yaparım. Uzak kalanları yaklaştırırım. Zelîl olanları azîz ederim" buyurdu. "Siz onların işlerine bakarsınız. Ben kalplerine bakarım. Siz, günahsız olduğunuza bakıyorsunuz. Onlar benim rahmetime sığınırlar. Sizin günahsız olduğunuzu beğendiğim gibi, onların günahlarını affetmeyi de severim. Benim bildiğimi sizler bilemezsiniz. Onları, ezelî olan lütfuma kavuşturur, ebedî olan lütfum ile hepsini okşarım" buyurdu.
Bir kimse "Efendim! Mârifeti bana anlatır mısınız?" dedi. O da; "Bir gönül ki, Allahü teâlânın muhabbetiyle yanıp, onunla hayat buluyorsa, bu mârifettir" buyurdu. Soruyu soran; "Peki ben ne yaparsam bu mârifeti elde edebilirim?" diye tekrar sordu. "Bedeni terk ederek. Çünkü Allahü teâlâ ile kul arasındaki perde, kişinin bedenidir. Allahü teâlâya vâsıl olmasına mâni olacak şey dört tânedir: 1) Şehvet. 2) Çok yemek. 3) Mal ve makam. 4) Ucub ve gurur... İşte bu dört şey, kulun cenâb-ı Hakk'a ulaşmasına mânidir" buyurdu.
Ömrün uzamasına sebep olan hususlar
Fenârî Veliyyüddîn Efendi Osmanlı Hanefî mezhebi âlimlerindendir. Zamanının ulemâsından aklî ve naklî ilimleri tahsil ettikten sonra, çeşitli medreselerde müderrislik yaptı. Hac için gittiği Mekke-i mükerremede yedi sene kaldı. Muhammed Ma’sûm-i Fârûkî hazretlerinin talebelerinden olan Ahmed-i Yekdest hazretlerinin sohbetleriyle şereflendi. O büyük zâttan icazet alarak İstanbul’a döndü. Fâtih civarında bir medrese ve bir kütüphâne yaptırdı. 1151 (m. 1738) senesinde İstanbul’da vefât etti. Buyurdu ki:
Fakirliğe sebep olan hususlar:
1. Yalan söylemek. 2. Ayakta bevl etmek. 3. Cünüb iken yemek yemek. 4. Çıplak olarak yatakta yatmak. 5. Bir yere yaslanarak yemek. 6. Ekmek ufağını hor görüp basmak. 7. Soğan ve sarımsak kabuklarını ateşe atmak. 8. Gece vakti ev süpürmek ve süprüntüleri evde bırakmak. 9. Yaşlı insanların önünde yürümek. 10. Ana-babayı adı ile çağırmak. 11. Eline geçirdiği ağaç ve süpürge çöpü ile dişini karıştırmak. 12. Kapı eşiğinde oturmak. 13. Elbisesini üzerinde dikmek. 14. Evde örümcek yuvası bırakmak. 15. Elini balçıkla yıkamak. 16. Bevl ettiği yerde abdest almak. 17. Çanağı ve çömleği yıkamadan yemek koymak. 18. Aç iken soğan yemek. 19. Sabah namazını kılınca mescidden acele ile çıkmak. 20. Pazara erken gidip, geç dönmek. 21. Yoksul kimseden ekmek satın almak. 22. Babaya ve anaya kötü duâda bulunmak. 23. Kap kacağı örtüsüz bırakmak. 24. Çırayı ve mumu üflemek. 25. Her işe Besmelesiz başlamak. 26. Pantalonu ayakta giymek.
Zenginliğe sebep olan husûslar:
1. Sadaka vermek. 2. İşe erken başlamak. 3. Güler yüzlü olmak. 4. Hoş sözlü olmak. 5. Evin etrâfını süpürmek. 6. Namazını, büyük saygı ve korku ile, Allahü teâlâya karşı boyun eğerek, ta’dîl-i erkânına riâyet ederek, vâciblerini, sünnetlerini, âdabını yerine getirerek kılmaktır. 7. Kuşluk namazını kılmak. 8. Ezandan önce mescidde bulunmak. 9. Devamlı abdestli dolaşmak. 10. Sabah namazının sünneti ile, vitir namazını evde kılmak. 11. Dünyâ ve din için faydası bulunmayan boş sözler konuşmamak. 12. Sabah namazından sonra yetmiş kere “Estağfirullah” demek. 13. “La havle velâ kuvvete illâ billâhil-aliyyil-azîm” sözünü çok tekrarlamak. 14. Her cuma günü yetmiş kere “Allahümme agninî bihalâlike an harâmike ve ekfinî bifadlike ammen sivâke” duâsını okumak.
Ömrün uzamasına sebep olan hususlar:
1. Başkalarına devamlı iyilikte bulunmak. 2. İnsanlara eziyet etmeyi terk etmek. 3. Yaşlılara karşı saygılı olmak. 4. Akrabaya karşı iyilikte bulunmak ve onları ziyâret etmek. 5. Zarûret olmadıkça yaş ağaçları kesmekten sakınmak. 6. Abdesti sünnete uygun ve âdabı ile almak. 7. Namazları ta’dîl-i erkânına uygun kılmak. 8. Büyük bir saygı ile Kur’ân-ı kerîm okumak. 9. Sıhhat kaidelerine riâyet ederek kendini zararlı şeylerden korumak.
.
Dünyâda, saâdetin anahtarına kavuşanlar
Hâce Şerefüddîn Ahmed Münîrî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. 1263 (H.661) senesinde Hindistan’da Bihar'ın Münîr kasabasında doğdu. 1380 (H.782) senesinde vefât etti. Nizâmüddîn Evliyâ hazretlerinin halifelerinden Necîbeddîn Firdevsî’nin sohbetlerinde yetişti. İcazet verilerek talebe yetiştirdi.
Hâce Şerefüddîn Ahmed Münîrî hazretleri yetmiş altıncı mektubunda buyuruyor ki:
"Saâdet" Cennetlik olmak demektir. "Şekâvet", Cehennemlik olmak demektir. Saâdet ve şekâvet, Allahü teâlânın iki hazînesi gibidir. Birinci hazînenin anahtarı, tâat ve ibâdettir. İkinci hazînenin anahtarı, ma'siyyet yâni günahlardır.
Allahü teâlâ, her insanın saîd veya şakî olduğunu ezelde takdîr etmiştir. (Buna alın yazısı denir.) Ezelde saîd denilen kimsenin eline dünyâda saâdetin anahtarı verilir. Bu insan, Allahü teâlâya itâat eder. Ezelde şakî olanın eline de, dünyâda şekâvetin anahtarı verilir. Bu kimse, hep günah işler. Dünyâda herkes, eline verilmiş olan anahtara bakıp, saîd veya şakî olduğunu anlayabilir. Âhireti düşünen din âlimleri, herkesin saîd veya şakî olduğunu böylece anlar. Dünyâya dalmış din adamı ise, bunu bilmez.
Her izzet ve her nîmet, Allahü teâlâya itâat ve ibâdet etmekle ele geçer. Her kötülük ve sıkıntı da, günah işlemekten hâsıl olur. Herkese derd ve belâ, günah yolundan gelir. Rahat ve huzur da, itâat yolundan gelmektedir. (Allahü teâlânın âdeti böyledir. Bunu kimse değiştiremez. Nefse kolay ve tatlı gelen şeyi saâdet zannetmemeli. Nefse güç ve acı gelenleri de şekâvet ve felâket sanmamalıdır.) Kudüs'te Mescid-i Aksâ'da senelerce tesbih ve ibâdet ile ömrünü geçiren kimse, bir secdeyi terk ettiği için öyle yuvarlandı ki, bir daha kalkamadı. Eshâb-ı Kehf'in köpeği ise, pis olduğu hâlde, sıddîkların arkasında birkaç adım yürüdüğü için, öyle yükseldi ki, hiç düşmedi. Bu hâl, insanı hayrete düşürmektedir. Asırlar boyunca, ilim adamları bu bilmeceyi çözememiştir. İnsanın aklı, bunun hikmetini anlayamadı.
Âdem aleyhisselâma buğdaydan yeme dedi ve yemesini diledi. Şeytanın Âdem aleyhisselâma secde etmesini emreyledi ve secde etmemesini diledi. Beni arayınız buyurdu. Fakat kavuşmayı dilemedi. İlâhî yolun yolcuları, "Hiç anlayamadık" demekten başka bir şey söyleyemediler. Bizlere ne demek düşer. O'nun, insanların îmân etmelerine, ibâdet yapmalarına ihtiyâcı yoktur. Kâfir olmalarının ve günah işlemelerinin O'na hiç zararı olmaz. Mahlûklarına O'nun hiç ihtiyâcı yoktur.
.
Mümin, din kardeşini kendine tercih eder
Vâ’iz Muhammed Hocendî hazretleri fıkıh âlimlerindendir. Mâverâünnehir’de Hocend’de doğdu. Sonra İsfehân’a yerleşti. 483 (m. 1090) senesinde vefât etti. Bir vaazında şunları anlattı:
İyi bir Müslüman, kardeşlik ettiği kimseye, güler yüzlü, tatlı sözlü, açık gönüllü, açık elli, sabırlı, kibirsiz muâmele eder. Saygıya devam edip, yalan veya doğru olsun özrünü kabul eder. Onunla görüşmeden bir gün geçirmez. Karşılaşınca, sevgi ve saygı gösterip: “Benden sonra nasılsınız?” der. Resûlullahın Eshâbı, birbiri ile karşılaşınca, birbirlerini güler yüzle karşılar müsâfeha ederlerdi. Ayrıldıkları zaman da müsâfeha ederler, bu zamanda Allahü teâlâya hamd ve istiğfar ederlerdi. Bir günde birkaç defa karşılaşıp, ayrılsalar da böyle yaparlardı.
İyi bir Müslüman, yapılan iyiliği gizlemez, yayar. Daha önce de bildirildiği gibi, kişinin Müslüman kardeşi için en iyi hediyesi hikmetli sözdür. Çünkü hikmet müminin kaybettiği malıdır ve dîni için bütün dünya mallarından hayırlıdır. Yiyecek ve giyecekten eline geçtiğinde, Allah için olan kardeşini, kendine tercih eder. Eshâb-ı kirâmdan biri diğerine bir koyun başı hediye etti. Yedi evi dolaştı. Yine hediye olarak sahibine geldi!..
Kişi, kendisine iyilik edenin bedduasından korkar. Çünkü iyilik edenin, iyilik ettiği kimseye ettiği beddua kabul olur.
İyi bir Müslüman, Müslüman kardeşini gün aşırı ziyâret eder. Din kardeşini her gün ziyâret ettiğinde sıkılacağından korkarsa böyle yapar. Yoksa her gün ziyâret eder. Din kardeşini ziyâretinden dolayı Allahü teâlâdan sevap umar.
Müslüman kardeşinin kapısına varınca içeri girmek için izin ister, kapının karşısında durmaz. Kapının sağında veya solunda durur. Kapı aralığından içeri bakmaz. Kapıyı üç sefer çalar. Abdest alan kimsenin abdestini bitirinceye veya dört rekatlık namaz kılacak kadar bekler. Kendisine izin verilirse girer, verilmezse, hiçbir kin, hased ve düşmanlık beslemeden geri döner.
İyi bir Müslüman, ziyâretine gelene ikram eder. Ziyâret edenin de, kendine yapılan ikramı reddetmemesi, hizmeti beğenmezlik etmemesi lâzımdır. Çünkü ikramı ret, Müslümanın hakkını gözetmeme ve onu aşağılamak olur. Hadîs-i şerîfte “Üç şey reddedilmez: Minder, güzel koku ve süt” buyuruldu. Ancak ziyâret eden kimse, Allah için alçak gönüllülük yapıp yerde oturursa, mahzuru yoktur.
.
Sır açıklamak insanı küçük düşürür
Ebû Ca’fer Tusî hazretleri evliyanın büyüklerindendir. 254 (m. 864) senesinde vefât etti. Ma’rûf-i Kerhî ve diğer büyük zâtların da sohbetinde bulundu. Rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîf şöyledir:
Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki:
“Lâ ilahe illallah diyen müminlerden bir kısmı, günahları sebebiyle Cehenneme girerler. Bunu gören müşrikler onlara, 'Lâ ilahe illallah demeniz size fayda vermedi. Siz de bizimle beraber Cehennemde yanıyorsunuz' derler. (Onların bu sözünden) Allahü teâlâ merhamet buyurur ve 'Lâ ilahe illallah deyip de Cehennemde yanan müminleri Cehennemden çıkarır. Onları hayat nehrine atar. Yanıkları iyileşir. Sonra Cennete girerler..."
Resûlullah efendimizin mübârek hanımlarından Hazreti Ümmü Seleme vâlidemiz şöyle bildirdi. Resûlullah buyurdu ki:
“Yeryüzünde kötülükler ortaya çıktığı zaman, Allahü teâlâ, yeryüzündekilere azâbını gönderir.” Bunun üzerine ben “Yâ Resûlallah! Onların arasında sâlih kimseler olsa da, Allahü teâlâ yine azâbını gönderir mi?” dedim. Resûlullah, “Evet, İnsanlara isâbet eden azap onlara da, onlara da isâbet eder...” buyurdu.
Ebû Ca’fer Tusî hazretlerinin kıymetli sözlerinden bazıları:
“Kalbde yakîn, dinde verâ, dünyâ için zühdü, hayâ ve ilmin olması, insanın saadetine ve akıbetinin iyi olacağına alâmettir.”
“Şu altı şey kendisinde bulunan kimsenin câhil olduğu anlaşılır: Birincisi, sebepsiz yere kızmak; ikincisi, faydasız yere konuşmak; üçüncüsü, yersiz nasîhatte bulunmak; dördüncüsü, sırrını herkese söylemek; beşincisi, herkese güvenmek; altıncısı, dostunu, düşmanından ayıramamak.”
“Müminin dört alâmeti vardır. Sözü Allahü teâlâyı hatırlatır. Susması tefekkür, bakışı ibret, ilmi hayırdır.”
Bir gün eline bol miktarda mal, servet geçmişti. Dediler ki; “Bunu, oğlun için mi alıkoyuyorsun?” Onlara buyurdu ki:
“Hayır, servetimi kendim için alıkoyacağım. Yani Allah rızası için dağıtacağım. Oğlumu da Allahü teâlâya emanet edeceğim.”
Adamın biri gelip, “Sakın evlâdını refaha, bolluğa kavuşturarak, onun felâketine, kötülüğe düşmesine sebep olma!” deyince, elindeki yüz bin dirhem gümüşü fakirlere sadaka olarak dağıttı.
Bir gün sordular: “Hangi huylar mümini alçaltır?” Buyurdu ki: “Çok konuşmak, kendisinde sır olarak bulunanları açıklamak ve herkesin sözünü kabul etmek insanı küçük düşürür.”
.
Efendisinden kölesine yazılmış mektup gibi
Ebü’l-Feth Nişâbûrî hazretleri tefsîr âlimidir. 522 (m. 1128)’de doğdu. İran’da Nişâbûr’da doğdu. 599 (m. 1203)’de Mısır’da vefât etti. Tefsirinden bazı bölümler:
Zuhruf sûresi, 8. “Yoksa sanıyorlar mı ki, biz onların sırlarını, gizli sözlerini işitmiyoruz? Evet, işitiyoruz. Hem onların yanında elçilerimiz vardır. Onları yazıyorlar” âyet-i kerîmesinin nüzûl sebebini şöyle anlatmıştır:
“Kâbe-i muazzama ile örtüleri arasında oturup, konuşan iki Kureyşli ile bir Sakafî veya iki Sakafî ile bir Kureyşli arasında bir konuşma geçmiş, bunlardan biri demiş ki; 'Allahü teâlâ bizim sözlerimizi işitir mi? sanırsınız?' Diğeri de 'Açık söylerseniz işitir ve gizli söylerseniz işitmez' deyince bu âyet-i kerîme nâzil olmuştur."
En’am sûresi 19. “Şu Kur’ân-ı kerîm, sizi ve kime erişirse onları inzar etmem, korkutmam için bana vahy olundu” âyet-i kerîmesinin tefsîrinde şöyle buyurdu:
“Kur’ân-ı kerîm kime okunuyorsa, Allahü teâlâ kendisiyle konuşuyor gibidir.” Bunu böyle kabul eden kimse, Kur’ân-ı kerîmi efendisinden kölesine yazılmış bir mektup veya âmirden memura yazılmış bir emir gibi okur. Yani yalnız düzgün okumayı bir vazîfe saymaz. Belki ne emrettiğini, neler istediğini ve nelerden de menettiğini (yasaklandığını) anlamak için düşünerek okur ve gereğini yapar."
Yine Bekâra sûresi 201. “Ey Rabbimiz, bize dünyâda bir hasene iyilik ver” âyet-i kerîmesindeki “hasene”den muradın, (sâliha, iyi, temiz bir kadın) olduğunu tefsîr etti. Nitekim Resûl-i Ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem) efendimiz, “Sizler şükreden kalbe, zikreden lisana ve âhiret husûsunda sizlere yardımcı olacak sâliha, mümin bir kadına sahip olmaya çalışın!” buyurmuştur.
Mü’minûn sûresi 99-100. “Nihâyet onlardan her birine ölüm gelip çatınca, tekrar tekrar şöyle diyeceklerdir: Ey Rabbim! Beni dünyâya geri gönder. Tâ ki boşuna harcadığım ömrüm karşılığında iyi amelde, ibâdet ve işlerde bulunayım!” âyet-i kerîmelerinin tefsîrinde de, şöyle bildirdi:
“Allahü teâlâ bu adama (Ne istiyorsun, neye heves ediyorsun? Servet edinmek, sular akıtıp bağ ve bahçeler yetiştirmek arzusunda mısın?) diye sorar. Adam ise, (Hayır, sâlih, iyi olan işler yapmak isterim) der. Allahü teâlâ, (Hayır ondan artık iş geçti. Bu ölüm anında herkesin söyleyeceği sözdür) buyurur.”
.
Vesvese şeytandandır ve günahtır
Ebû Muhammed el-Buhârî eş-Şâfiî hazretleri Şâfiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. Bağdâd’da yaşamıştır. 398 (m. 1007) senesinde vefât etti. Fıkıh ilminde zamanının en meşhur âlimi idi. Buyurdu ki:
Abdest almakta, necâset temizlemekte, niyet etmekte ve namaz kılmakta (vesvese) etmemelidir. Vesvese, zararlı olan şüphe, kuruntu demektir. Hadis-i şerifte, (Vesvese şeytandandır. Abdest alırken, guslederken ve necâset temizlerken, şeytanın vesvesesinden sakınınız!) buyuruldu. Vesvese etmek günahtır. Vesvese, suyu isrâf etmeye sebep olur. İsrâf ise haramdır. Vesvese, namazı geciktirmeye, cemaati, hattâ namaz vaktini kaçırmaya sebep olur.
Abdestin, tahâretin ve namazın şartlarını, sünnetlerini, mekruhlarını bilmeyen, vesvese hastalığına yakalanır. Bunları bilip, yerine getirince, şüpheye düşmemeli, iyi ve tamam yaptığına inanmalıdır. Böyle inanmak, ihtiyât olur. Şüpheye düşmek vesvese olur. Vesvese sahibi, ruhsat ile amel etmelidir. Sokaklar, topraklar temizdir. Üzerinde necâset görülmeyen her şey temizdir. Şüphe etmekle necis olmaz. Çok zannedilirse, kullanmak sahih, câiz ise de, tenzîhen mekruh olur.
Kâfirin, fâsıkın kullanmış olduğu donu, tabakları ve pis sokak böyledir. Ehl-i kitabın kestiklerini, incelemeden yemek helâldir. Kalbi, kötü ahlâktan temizlemekte, kul haklarını gözetmekte ve haramlardan sakınmakta, çok dikkat etmek, vesvese olmaz. Verâ ve takvâ olur.
Sünnet ile farz arasında konuşursa veya duâ, zikir okursa, sünnet sâkıt olmaz. Fakat, sünnetin sevabı azalır. Sünnetten sonra yalnız, (Allahümme entesselâm... ikrâm) denir. Fazla bir şey okunursa, sünnet namazı, sünnet olan yerinde kılınmamış olur. Bazı âlimler, sünnet sâkıt olur, tekrar kılınması lâzım olur dedi.
Farzdan sonra olan sünneti (Allahümme entesselâm....) dedikten sonra geciktirmek mekruh olur. Müslimin ve Tirmüzînin, Hazreti Âişe'den haber verdiklerine göre, Resûlullah farzdan sonra, (Allahümme entesselâm...) diyecek kadar oturup, hemen son sünnete başlardı. Hadis-i şeriflerde, namazlardan sonra okunmaları bildirilen (Evrâd)ın son sünnetlerinden evvel okunacaklarını gösteren bir işaret yoktur. Hattâ, bunların son sünnetlerden sonra okunmaları anlaşılmaktadır. Çünkü sünnet namazlar, farzların devamıdır. Bunun için son sünnetlerden sonra okumaya, farzdan sonra okumak denilir. Bunun için, (Resûlullah her farz namazdan sonra Tesbîh, Tahmîd, Tekbîr ve Tehlîl okurdu) haberinden, son sünnetlerden sonra okurdu anlaşılmıştır.
.
Kur’ân-ı kerîm bir değil binlerce mucizedir
İbn-i Muhallid hazretleri hadîs, fıkıh ve târih âlimidir. 233 (m. 848)’de Bağdâd’da doğdu. 331 (m. 943) senesinde aynı yerde vefât etti. Şöyle nakleder:
Resûlullahın “sallallahü aleyhi ve sellem” en büyük mucizesi Kur’ân-ı kerîmdir. Kıyâmete kadar bâkî kalacaktır. İnsanların dilinde okunacak ve sayfalarda yazılı duracaktır. Hattâ Kur’ân-ı kerîm bir değil binlerce mucizedir. Onun en kısa bir sûresinde, meselâ Kevser sûresinde sayısız mucizeler vardır. Bütün insanlar birleşseler, Arabların beliğleri bir araya gelip yardımlaşsalar, bir âyet-i kerîmesini söylemekten âcizdirler. Kur’ân-ı kerîm, fesâhat ve belâgatta o kadar yüksektir ki, Arab kabîlelerinin bütün fasîhleri ve belîğleri onun benzerini söylemeğe güç yetiremezler. Kur’ân-ı kerîmin şaşırtıcı nazmı ve hayrete düşürücü üslûbu Arabların bütün üslûp ve terkîplerinden mümtâzdır. Hiçbiri ona benzemez. Arabların sözleri arasında ona benzer bir söz ne nâzil olmadan önce, ne de nâzil olduktan sonra aslâ vâki olmamıştır.
Resûlullah efendimiz bir gün Kur’ân-ı kerîm okuyordu. Arabların fasîhlerinden olan Velîd bin Mugîre işitti ve rikkate geldi. Ebû Cehil onun bu hâlini görünce sitem etti. Bunun üzerine Velîd bin Mugîre şöyle dedi: Vallahi sizden hiçbiriniz Arabların sözlerini ve şiirlerini benden iyi bilmezsiniz. Muhammed'in okuduğu hiçbirine benzemez!
Arabların merâsimlerinden birinde, Arab kabîleleri toplanmışlardı. Velîd bin Mugîre onlara Muhammed “aleyhisselâm” hakkında söyleyeceğiniz bir söz üzerinde birleşin. Söyledikleriniz birbirinizi yalanlamasın. Böylece Arab kabîlelerini Ondan soğutalım ve sakındıralım, dedi. Bir kısmı Ona kâhin diyelim dediler. Velîd bin Mugîre, yok vallahi o kâhin değildir. Çünkü Onun sözlerinde kâhinlerin sözlerindeki seciyeye benzer bir söz yoktur, dedi. Mecnûndur diyelim diye teklîf ettiler. Velîd bin Mugîre, o da olmaz, zîrâ Onda hiç cünûn ve vesvese yoktur. Şâirdir diyelim, dediklerinde ise, ben şiirin her çeşidini gâyet iyi bilirim. Onun sözleri şiire hiç benzemiyor, dedi. Sihirbâz diyelim, dediler. Velîd bin Mugîre, hâyır sihirbâz da değildir. Çünkü onda sihirbâzlar gibi üfürmek ve düğüm yapmak yoktur. Bunun üzerine Kureyş müşrikleri bunların hiçbiri olmaz diyorsun, o hâlde ne diyelim, dediler. Velîd bin Mugîre, “Muhammed “aleyhisselâm” karı ile koca arasını, kardeşlerin ve akrabâların arasını açan bir sihirbâzdır diyelim” dedi.
.
O, namazlarını hep geciktirirdi
Ebû Abdullah Zâgûlî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh ve hadîs âlimlerindendir. 472 (m. 1079)’da Türkistan’da Merv’de doğdu. 559 (m. 1164) senesinde vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
İbn-i Abbâs’ın (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadis-i şerîfte, Resûl-i ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem) efendimiz; “Bevlden (idrar) çok sakınınız. Muhakkak kabir azâbının çoğu bundandır” buyurdu.
Enes bin Mâlik’in (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Peygamber efendimiz; “Kabir azâbı şu üç şeydendir: Gıybet, koğuculuk ve bevl” buyurdu.
Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Peygamber efendimiz “Kabir ya Cennet bahçelerinden bir bahçe veya Cehennem çukurlarından bir çukurdur” buyurdu.
Abdullah bin Ömer (radıyallahü anhümâ), babasının şöyle anlattığını bildirdi: “Müşrik kabirlerinden birisine uğramıştım. Bu sırada kabirden, ateşler içerisinde ve boynunda ateşten zincir bulunan bir kişinin çıktığını gördüm. Yanımda bir su kabı vardı. O kişi beni görünce; 'Ne olur bana su ver, üzerime su dök' diyordu. Bu sırada kabirden bir kişi daha çıktı ve; 'Ona su verme, Çünkü o kâfirdir' dedi. Boynundaki zinciri alıp, onu çekerek kabre götürdü.
Sür’atle ben Resûlullahın yanına geldim. Durumu kendilerine arz ettim. Resûl-i ekrem; (O gördüğün Ebû Cehil’dir. Kıyâmete kadar böyle azap çeker) buyurdu.
Amr bir Dînâr şöyle anlatır: “Bir kişinin kız kardeşi vefât etmişti. Yıkanıp, namazı kılındıktan sonra, kabre götürülüp defnedildi. Vefât eden kadının erkek kardeşi eve gelince, para kesesini kabirde unuttuğunu hatırladı. Arkadaşlarından birisini alarak, kabrin yanına gitti. Biraz aradıktan sonra keseyi buldu. Bu sırada arkadaşına;
-Sen biraz bana müsâade et, ötede beni biraz bekle. Ben, kız kardeşimin ne hâlde olduğuna, kabrinde herhangi bir şeyin olup olmadığına bir bakayım, dedi.
Kabrinin üzerindeki toprağın bir kısmını aldı. Bir de ne görsün, kabir tutuşmuş yanmakta! Hemen üzerini tekrar kapatıp, düzeltti ve annesinin yanına, gitti. Kız kardeşinin, dünyâda iken herhangi kötü bir hâlinin olup olmadığını sordu. Annesi ona şöyle dedi:
-O, namazlarını hep sonraya bırakır, geciktirirdi. Yani namaza ehemmiyet vermezdi!..”
Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Server-i alem buyurdu ki: “Muhakkak ki mümin, kabrinde yeşil bir bahçededir. Kabri ona, enine ve boyuna olmak üzere yetmiş arşın genişletilir. Ayın ondördü gibi kabri ona aydınlatılır.”
.
Mümine cahillik yakışmaz
Muhammed El-Beclî hazretleri evliyânın meşhurlarındandır. Doğum târihi bilinmemekte olup, 621 (m. 1224) senesinde vefât etti. İlim öğrenmenin fazileti hakkında buyurdu ki:
"Melekler, ilim öğreneni çok severler ve kanatlarını gererler. Onu medh ederler. Yeryüzünde yaş ve kuru ne varsa, hattâ yırtıcı hayvanlar, denizdeki balıklar, gökyüzü, ay, güneş ve yıldızlar, onun için Allahü teâlâdan af dilerler.
İlim, kararmış ve körleşmiş kalplere hayat, neşe ve huzur verir. Karanlıklarda gözlerin nûrudur. Bedene kuvvet ve zindelik onunla gelir. Makam ve derecelere onunla kavuşulur. Allahü teâlâyı ve O’nun kudretini düşünmek büyük ibâdettir. Onunla, Allahü teâlânın emirleri ve yasakları bilinir. Onunla, Allahü teâlâya itaat, Resûlüne itaat olur. Onunla ibâdet olur. İlim, amelden önce gelir. İlimsiz amel kabul olmaz. Müslüman, önce ilim öğrenir, sonra öğrendiğiyle amel eder.
İlim kalblerin neşe ve huzûrudur.”
Ebüdderdâ’nın (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki:
“Âlim için her şey, hattâ denizdeki balıklar bile istiğfar eder.”
“Bir kimse evinden ilim öğrenmek için çıksa o dönünceye kadar Allah yolundadır.”
Kur’ân-ı kerîmde meâlen “Ey Rabbimiz, bize dünyâda iyi hâl ver ve âhirette merhamet ihsân et ve bizi Cehennem azâbından koru” âyet-i kerîmesindeki “Haseneten” kelimesinden murâd; “Dünyâda ilim ve ibâdet ihsân et, ahirette de Cennetini nasip et, demektir” buyuruldu.
Muhammed bin Hüseyin der ki: “Âlimler, fazîlet ve bereket sahibidirler. Onlar nerede bulunursa bulunsun, fazîlet de oradadır. Onlardan ilim öğrenen faziletli olur. Allahü teâlâ hayır ve bereketi onlarla beraber eyledi. Allahü teâlâ bizi ve onları, ilimle rızıklandırdı.”
İbn-i Abbas (radıyallahü anhüma) buyurdu ki: “Hayrı öğreten ve öğrenen kişi için, her şey istiğfar eder, hattâ denizdeki balık bile.”
Allahü teâlâ, kullarından kendisine îmân etmelerini, sonra da ibâdet etmelerini istedi. İbâdet de ancak ilimle haramı ve helâli bilmekle olur. Bu sebeple, şüphesiz bilgi sahibi olmak farzdır. Mümine cahillik yakışmaz. İlim öğrenmekle cahillik gider. İnsan, nefsinin istediği şekilde değil de, Allahü teâlânın emrettiği gibi ibâdet etmeli. Farzı, vacibi ve sünneti öğrenmelidir. İlim öğrenirken, Allah için öğrenmelidir.
.
İlim öğretmenin fazileti büyüktür
Ebû Ali Hâşimî hazretleri Hanbelî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 345 (m. 957)’de doğdu. 428 (m. 1037)’de Bağdad’da vefât etti. Birçok kitap yazdı. Kitâb-ül-i’tikâd adlı eserinden bazı bölümler:
“Allahü teâlâ seni doğru itikâd edenlerden ve ona yardımcı olanlardan eylesin. Âmin. İtikâdî mevzularda konuşmak, konuşanın hem dinine, hem de dünyasına zarar verir. Dünyâdaki zararına gelince; kin ve tehlikelere sebep olur. Gömülüp, gitmiş bazı fitneleri ortaya çıkarır. Dinî yönden zararına gelince; bu mevzulara dalan kimse, hevâsına (nefsinin arzu ve isteklerine) uymaktan, Ehl-i sünnet itikâdına ters düşen itikâdlara düşmekten emîn olamazlar.”
“Allahü teâlânın günahları ve sevapları tartacağı terazisi vardır.”
“Peygamberler kabirlerinde diridirler. Namaz kılarlar, ölü, cuma günü güneş doğmadan önce ve doğduktan sonra ziyâretçisini tanır.”
“İcma ve tevâtüre muhalefet eden doğru yoldan sapmıştır.”
“Hazreti Ali, hem hilâfette, hem de fazilette dört halifenin dördüncüsüdür.”
“Kul için birtakım melekler vardır ki, Allahü teâlânın emriyle onu muhafaza ederler.”
“Nasihat, sâlih amellerin en faziletlisi ve dinde asıldır.”
“Süfyân-ı Sevrî hazretleri buyurdu ki: İnsanlara ilim öğretmekten daha faziletli bir ibâdet bilmiyorum.”
“Ehl-i kıbleden, ister büyük, ister küçük günah işleyen olsun, böyle bir kimse küfür ile itham edilemez.”
“Tövbe; hakkıyla Allahü teâlâdan korkanların işidir.”
“Meymun bir Mihrân buyurdu ki: Üç şey ile kendini imtihan etme. Birincisi, kendisine Allahü teâlâya itaati emrederim gayesiyle bile olsa, sultânın huzuruna girme, ikincisi, kendisine Kur’ân-ı kerîmi öğretmek niyetiyle bile olsa, yabancı kadının yanına girme. Üçüncüsü, hevâ sahibinin (nefsinin arzusuna uyanın) sözünü dinleme. Çünkü sen, kalbine ondan ne bağlandığını bilemezsin.”
“Âlimlerden bir cemâat, akâid konusunu inceleyip, lâzım olanlar hakkında bildirilmesi lâzım olanları bildirdiler.”
Ebû Ali hazretlerine, Allahü teâlâya îmândan sorulduğunda, şöyle cevap verdi:
“Allahü teâlânın birliğini kalp ile tasdik, dil ile ikrârdır. Allahü teâlânın birliği ezelî ve ebedîdir. O görür ve işitir. Sıfatları da zatı gibidir. Benzeri bir varlık yoktur. Eğer Allahü teâlâ, (Ey kullarım! Sizleri günahlardan arındırdım) deseydi, kul hiçbir zaman günah işlemezdi.”
.
Sadaka, Rabb'in gadabını söndürür
İbrâhim bin Ya’kûb El-Cürcânî hazretleri hadîs âlimlerindendir. Horasan yakınlarında, Belh şehrine bağlı Cürcân köyünde doğdu. 259 (m. 873)’de Şam’da vefât etti. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerde Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdular ki:
“İlk Peygamberlik sözünden insanların duydukları: Eğer utanmıyorsan istediğini yap.”
“Canlı sûret bulunan eve melekler girmez.”
“Hak ve adalet üzere bir gün hâkimlik yapmayı, bir sene devamlı gazâ etmekten daha çok severim”
“Ümmetimin iki kötü huya yakalanmalarından çok korkuyorum. Bunlar, nefse uymak ve ölümü unutup, dünya arkasında koşmaktır.” (Nefse uymak, İslâmiyete uymaya mâni olur. Ölümü unutmak, nefse uymaya sebep olur.)
“Sizden biriniz, mazlûm bir kişinin dövüldüğü yerde durmasın. Çünkü Allahü teâlânın laneti, o mazlumu müdâfaa etmedikleri için, orada hazır bulunanların üzerine iner.”
“Allahü teâlâ, bidat sâhibinin orucunu, haccını, umresini, cihâdını, adâletini kabul etmez. Hamurdan kılın çıkması gibi, İslâmdan çıkar.”
“Yabancı kadına şehvetle elini süren kimsenin kıyâmet günü eli boynuna bağlanacaktır. Onu öperse, dudakları Cehennem ateşinde yanacaktır.”
“Yabancı bir kızla zinâ etmek büyük bir günahtır. Evli kadınla yapmak, daha büyük günahtır. Mahrem akrabâsı ile zinâ yapmak hepsinden büyük günahtır. Dul kadının zinâ yapması, kızın yapmasından daha büyük günahtır. Yaşlı adamın yapması, gençlerin yapmasından daha büyük günahtır. Âlimin zinâsı, câhilin zinâsından daha büyük günahtır.”
Abdullah İbni Abbâs (radıyallahü anhüma) şöyle rivâyet etti:
Resulullah Efendimiz buyurdu ki: “Hoca çocuğa, Besmele okur, çocuk da söyleyince, Allahü teâlâ, çocuğun, anasının, babasının ve hocasının Cehenneme girmemesi için senet yazdırır.”
“Sadaka, Rabbin gadabını söndürür.”
“Bir hurma parçası ile de olsa, (sadaka vererek) Cehennemden korununuz.”
“Gece ve gündüz sadaka veren kimseyi, Allahü teâlâ, yılan sokması sebebiyle ölmekten veya evin yıkılması sebebiyle ansızın ölmekten muhafaza eder.”
“Bir kimse, yeni bir elbise giydiği zamân, (Elhamdü lillâhillezî kesânî hâzessevb ve rezekanîhi min gayri havlin minnî velâ kuvveh) derse, geçmiş ve gelecek günahlarından çoğu affolunur.”
“Allahü teâlâ her hastalığın ilâcını yaratmıştır. Yalnız, ölüme çâre yokdur.”
.
Hoş geldin ey ölüm hoş geldin
Seyyid Mehmed Sa’deddîn Efendi, yüz yedinci Osmanlı şeyhülislâmıdır. 1213 (m. 1798)’de İstanbul’da doğdu. 1283 (m. 1866)’da vefât etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:
Hazreti Ebû Bekr’in, (radıyallahü anh) İbn-i Ebû Süfyân’a yaptığı tavsiyelerden bazıları şöyledir:
“Ey İbn-i Ebû Süfyân, Allahü teâlâdan kork. Muhakkak O, senin dışını gördüğü gibi, aynı şekilde içini de görür. Allahü teâlâya en yakın olan kişi, insanlar arasında O’nu herkesten çok dost edinendir. Hak teâlâya en yakın kişi, tâatıyla O’na en çok yaklaşandır. Ben sana Hâlid’in görevini veriyorum. Câhiliyet devrinin taassubuna kapılmaktan çok sakın. Zîrâ Allahü teâlâ, cahiliyet devrine ve o devrin halkına buğzeder...
Askerlerin yanına gittiğin zaman, onlarla sohbette bulun. Onlara hayır vadet. Onlara nasihat ettiğin zaman, sözünü kısa kes. Zîrâ fazla konuşmanın bir kısmı, diğerini unutturur, önce kendini terbiye et ki, emrindekiler de terbiyeli olsun...
Namazlarını ta’dîl-i erkâna uygun olarak ve vaktinde kıl. Düşmanların gönderdikleri elçilere ikramda bulun, onların, ordugâhında kısa bir süre kalmalarını sağla. Onlar, senin yanından hiçbir şey bilmeden ayrılsınlar. Onlara hiçbir şey göstermemeye çalış. Aksi takdîrde senin zayıf taraflarını görür ve senin bilmediklerini bilirler. Onları misâfir ettiğin zaman, yanındakilerin onlarla konuşmalarına mâni ol. Gizli şeyler hakkında konuşma. Birisinden fikir sorduğun zaman sen doğru konuş ki, o sana samimî olarak fikrini söyleyebilsin.”
Muâz bin Cebel (radıyallahü anh) ölüm döşeğindeyken yanındakilere; “Bakın bakalım sabah oldu mu?” dedi. “Henüz olmadı” diye cevap verdiler. Biraz sonra tekrar “Sabah oldu mu?” diye sordu. “Henüz olmadı” dediler. Daha sonra da sabah olduğunu söylediler. Bunun üzerine Muâz (radıyallahü anh) şöyle duâ etti:
"Sabahında Cehenneme gideceğim geceden Allaha sığınırım. Hoş geldin ey ölüm, hoş geldin! Sevgilisini arayan ziyâretçi, ansızın gelen sevgili. Allahım, dün sana kavuşmaktan korkuyordum, bugün ise kavuşmayı arzu ediyorum. Allahım, sen de biliyorsun ki, ne dünyâyı ne de dünyâdan nehirler akıtmak, ağaçlar dikmek için uzun müddet yaşamayı isterim. Fakat ben, ilmî susuzluğumu gidermek, güçlüklere göğüs germek, ilim meclislerinde dizlerim şişinceye kadar âlimlerle oturmak için uzun ömür istiyorum.”
.
Nefsin isteklerini terk edemeyenler
Mûytâb Bedâyûnî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. Hindistan’ın Bedâyûn şehrinde on ikinci asrın sonları ile on üçüncü asrın başlarında yaşadı. Kâdı Hamîdüddîn Nâgûrî'nin derslerinde yetişti. Buyurdu ki:
“Güzel ahlâk, başkalarına eziyet etmemek ve güçlüklere katlanmaktır.”
“Gözünü harama bakmaktan, nefsini isteklerinden koruyup, kalbini devamlı murâkabe, bedenini sünnete uygun amellerle mâmur edenin, firâsetinde hiç hatâ olmaz.”
“Sabrın alâmeti üçtür: Samîmî bir rızâ, şikâyeti terk, kaderin tecellîsini gönül hoşluğuyla kabûllenme.”
“Tövbe etmiş olmak için dünyâyı, murâda ermek için de nefsinin arzu ve isteklerini terk et.”
“Takvânın alâmeti verâ; verânın alâmeti, helâl olduğu şüpheli olan şeylerden geri durmaktır.”
“Yalan söylemekten, gıybet etmekten ve hıyânette bulunmaktan uzak durunuz.”
"Rabbini tanıyan O'ndan başka her şeyi unutur. O'nu tanımayan O'ndan başka her şeye tutulur."
"Allahü teâlâ, hayvanların yaşamaları, üremeleri için muhtaç oldukları şeyleri her tarafta, bol bol yaratmış, bunlara kolayca kavuşmalarını ve bulduklarını kolayca kullanabilmelerini ihsân etmiştir. Allahü teâlâ, insanlarda da şehvet ve gadab kuvvetlerini yaratmış ise de, insanların muhtaç oldukları şeylere kavuşmaları, bulduklarını kullanabilmeleri ve korktuklarına karşı savunabilmeleri için, bu kolaylığı ihsân etmemiştir. Yalnız, en lüzumlu olan havayı her yerde yaratmış, ciğerlerine kadar kolayca girmesini insanlara da ihsân etmiş, ikinci derecede lüzumlu olan suyu, her yerde bulmalarını ve kolayca içmelerini ihsân etmiştir. Bu iki nimetten daha az lüzumlu olan ihtiyaç maddelerini elde etmeleri ve elde ettiklerini kullanabilecekleri hâle çevirmeleri için, insanları çalışmaya mecbur kılmıştır. İnsanlar çalışmazlarsa, muhtaç oldukları, gıdâ, elbise, mesken, silah, ilaç gibi şeylere kavuşamazlar. Yaşamaları, üremeleri çok güç olur. Bir insan, muhtaç olduğu bu çeşitli maddeleri yalnız başına yapamayacağı için, birlikte yaşamaya, iş bölümü yapmaya mecbur olmuşlardır. Allahü teâlâ, merhamet ederek, seve seve çalışabilmeleri, çalışmaktan usanmamaları için, insanlarda üçüncü bir kuvvet daha yarattı. Bu kuvvet, Nefs-i emmâre kuvvetidir. Bu kuvvet, şehvetlere kavuşmak ve gazap edilenlerle döğüşmek için insanı zorlar."
.
Bu, Allahü teâlânın Resûlüdür
Şâh Muhammed Çelebi Osmanlı âlimlerindendir. Afyonkarahisar’da doğdu. Zamanının âlimlerinden aklî ve naklî ilimleri tahsil etti. Pekçok medresede müderrislik yaptıktan sonra Edirne ve İstanbul kadılıklarını yürüttü. 1570 (H.978) senesinde İstanbul’da vefât etti. Buyurdu ki:
Ebû Remse-i Teymî’den nakledilmiştir: "Hazret-i Resûlün (sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem) yanına vardım. Mubârek cemâlini bana gösterdiler. Dedim ki: Bu, Allahü teâlânın şeksiz ve şübhesiz Resûlüdür."
Câmi bin Şeddâd “radıyallahü anh” anlatır: Bizden Târık adlı birisi dedi ki: Resûlullahı (sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem), Medîne-i münevvereye teşrîflerinde gördüm. Fakat, onu tanımıyordum. Bana sordu, hiç satılık bir şeyin var mıdır? Dedim ki: Vardır; işte bu deveyi satarım. Dedi ki: Kaç paraya satarsın? Dedim ki: Şu kadar vesk hurmaya satarım. Hemen devemin yularını tutup, götürdü. O gidince, biz birbirimiz ile konuşup, dedik ki: Biz devemizi bir kimseye verdik ki, kim olduğunu bilmiyoruz. Bir hâtun bizim ile berâber idi. Dedi ki: Ben devenize kefîlim. Bir kimse ki, ayın ondördü gibi olsun, size hıyânet etmez. [Yani hıyânet etmesi mümkün değildir.] Sabâh oldu. Bir kişi bir mikdâr hurma getirdi. Dedi ki: Ben Allahın Resûlünün (sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem) elçisiyim. Beni size gönderdi ve buyurdu ki: Bu hurmadan yiyesiniz ve gelip devenizin bahâsını ölçüp alasınız.
Bazı âlimler buyurmuşlardır ki: Allahü teâlâ, meâl-i şerîfi, (... Mubârek bir zeytin ağacının yağından tutuşturulur. Bu öyle saf bir yağdır ki, nerede ise, ateş dokunmasa da aydınlık verecek. Bu aydınlık nûr üstüne nûrdur. (Allahü teâlânın müminleri hidâyeti îmân nûru üstüne bir nûrdur). Allahü teâlâ dilediği kimseyi nûruna kavuşdurur. Allahü teâlâ insanlara böyle misâller verir ki, ibret alıp, îmân etsinler. Allahü teâlâ herşeyi bilir) olan [Nûr sûresi 35.] âyet-i kerîmede buyurup, misâl vermesi, Resûlü “sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem” içindir.
Bu bir misâldir ki, Allahü teâlânın Resûlünün hakkında vârid olmuştur. Yani buyurmuşdur ki: Kur’ân-ı kerîm okunup bildirilmese bile, onun mubârek yüzü, nübüvvetine ve yüksek derecelerine delâlet eder. Nitekim, Abdüllah bin Revahâ “radıyallahü anh” demiştir ki: Beyt:
Şâyet olmasa idi, onda apaçık deliller.
Güzel görünüşü de sana hayr ile verirdi haber.
.
Ölü yardım yapamaz" diyenler
Ali Behçet Efendi Osmanlı âlim ve evliyasındandır. 1860 (H.1277) senesinde İstanbul’da doğdu. Babası Şeyh Feyzullah Efendî'dir. Bir taraftan babasının sohbetlerinde bulunuyor, bir taraftan da ilim tahsîline devam ediyordu. Vefatından sonra babasının yerine şeyhlik makâmına oturarak, talebe yetiştirmekle meşgûl oldu. 1901 (H.1319) senesinde İstanbul’da vefât etti. Buyurdu ki:
"Çok kimse kabir ehlinden istifâde edildiğine inanmıyor. 'Ölü yardım yapamaz' diyenlerin, ne demek istediklerini anlayamıyorum. Duâ eden, Allahü teâlâdan istemektedir. Duâsının kabul olması için, Allahü teâlânın sevdiği bir kulunu vâsıta yapmaktadır. 'Yâ Rabbî! Kendisine bol bol ihsânda bulunduğun bu sevgili kulunun hâtırı ve hürmeti için bana da ver' demektedir. Yâhut, Allahü teâlânın çok sevdiğine inandığı bir kuluna seslenerek; 'Ey Allahın velîsi, bana şefâat et! Benim için duâ et! Allahü teâlânın dileğimi ihsân etmesi için vâsıta ol' demektedir. Dileği veren ve kendisinden istenilen, yalnız Allahü teâlâdır. Velî, yalnız vesîledir, sebeptir. O da fânîdir, hiçbir şey yapamaz. Tasarrufa gücü, kuvveti yoktur.
Böyle söylemek, böyle inanmak şirk olsaydı, Allah'tan başkasına güvenmek olsaydı, diriden de duâ istemek, bir şey istemek yasak olurdu. Diriden duâ istemek, bir şey istemek dînimizde yasak edilmemiştir. Hattâ müstehâb olduğu bildirilmiştir. Her zaman yapılmıştır. Buna inanmayanlar, öldükten sonra kerâmet kalmaz diyorlarsa, bu sözlerini isbât etmeleri lâzımdır.
Evet, evliyânın bir kısmı öldükten sonra, âlem-i kudse yükseltilir. Huzûr-i ilâhîde her şeyi unuturlar. Dünyâdan ve dünyâda olanlardan haberleri olmaz. Duâları duymazlar. Bir şeye vâsıta, sebep olmazlar. Dünyâda olan, diri olan evliyâ arasında da böyle meczûblar bulunur.
Bir kimse, kerâmete hiç inanmıyor ise, hiç ehemmiyeti yoktur. Sözlerini ispat edemez. Kur'ân-ı kerîm, hadîs-i şerîfler ve asırlarca görülen, bilinen olaylar, onu haksız çıkarmaktadır. Evet bir câhil, bir ahmak, dileğini Allahü teâlânın kudretinden beklemeyip, velî yaratır, yapar derse, bu düşünce ile ondan isterse, bunu elbet yasak etmeli, cezâ da vermelidir. Fakat bunu ileri sürerek, İslâm âlimlerine, âriflere dil uzatılmaz. Çünkü, Resûlullah efendimiz kabir ziyâret ederken, mevtâya selâm verirdi. Mevtâdan bir şey istemeyi hiç yasak etmedi. Ziyâret edenin ve ziyâret olunanın hâllerine göre, kimine duâ edilir, kiminden yardım istenir. Peygamberlerin kabirde diri olduklarını her Müslüman bilir ve inanır."
.
Ben, Allaha ve Resûlüne îmân ettim
Ebû Bişr Dülâbi hazretleri hadis âlimlerindendir. 224'te (m. 839) İran'da Rey yakınlarındaki Dûlâb köyünde doğdu. Zamanın büyük âlimlerden hadis okudu. Sonra Mısır'a gitti ve orada talebe yetiştirdi. 310 (m. 923)’de Hac dönüşünde Mekke ile Medine arasındaki Arc mevkiinde vefat etti. Buyurdu ki:
Ebû Ümâme (radıyallahü anh) anlatır: “Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) İslama davet için beni kendi kavmime gönderdi. Beni görünce; 'Hoş geldin yâ Ebâ Ümâme! Duyduk ki, sen de Muhammed’in dînine girmişsin?' dediler. Ben onlara; 'Ben Allaha ve Resûlüne îmân ettim. Resûl-i ekrem beni, size İslâmiyeti anlatmak için gönderdi' dedim.
Sonra onlar, orada bir çanak yemek getirip, yemeğe başladılar. Bana da; 'Buyur ye' dediler. Ben de; 'Yazıklar olsun size! Ben size bu yediğinizi haram kılanın yanından geldim. Ancak bu, size, Allahü teâlânın emrettiği şekilde kesildiği zaman helâldir' dedim. 'Onun söylediği nedir?' diye sorduklarında, onlara; 'Size şunlar haram kılındı: (Eti yenen hayvanlardan boğazlanmaksızın ölen) ölü hayvan, akmış kan, domuz eti, Allahtan başkası adına boğazlanan hayvan, bir de henüz ölmemiş iken yetişip kesmediğiniz boğulmuş, vurulmuş, yuvarlanmış, başka bir hayvan tarafından boynuzlanmış, canavar tarafından parçalanmış hayvanlar, dikili taşlar üzerinde (câhiliyet devrinde taşlar için) kesilenler, fal okları ile kısmet aramanız. İşte bunlar yoldan çıkıştır. Bugün kâfirler, dîninizi söndürebilmekten ümitlerini kestiler. Artık onlardan korkmayın. Yalnız benden korkun. Bugün sizin için dîninizi kemâle erdirdim, üzerinizdeki nimetimi tamamladım ve size din olarak İslâmı ihtiyâr ettim. Her kim son derece açlık hâlinde çaresiz kalırsa, günâha meyil kastı olmaksızın, canını kurtaracak kadar haram etlerden yiyebilir. Çünkü Allah çok bağışlayıcıdır, çok merhametlidir' meâlindeki, Mâide sûresi üçüncü âyet-i kerîmesini okudum ve onlara İslâm dînini anlatmaya başladım. Onlar kabul etmediler. Ben de onlara; 'Yazıklar olsun size! Bari bana içecek az bir su verin. Çok susadım' dedim. Onlar bana su vermeyerek; 'Seni susuzluktan ölüme terk edeceğiz' dediler. Başımda bulunan sarığı katlayıp, yastık yaptım. Başımın altına koyup, kızgın kumlar üzerinde yatıp uyudum. Uykumda birisi bana, cam kâse içinde, insanların tatmadığı bir şerbet getirdi. Onu bana verdi. O şerbeti içtim, içer içmez de uyandım. O andan sonra ne susadım, ne de susuzluk diye bir şey hissettim...”
.
Ey Allahın kulları! Allahtan korkun
Vankuli Mehmed Efendi Osmanlı fıkıh ve lügat âlimidir. Aslen Vanlıdır. 1000 (m. 1591)’de Medîne-i münevverede vefât etti. Pek kıymetli eserler yazdı. Bunlardan, Molla Hüsrev’in “Dürer-ül-hukkâm” adlı eserine yazdığı “Nakd-üd-dürer” adlı haşiyede buyuruyor ki:
Saîd bin Müseyyib (radıyallahü anh) şöyle anlatıyor:
Hazreti Ömer (radıyallahü anh) halife seçildiği zaman, Peygamber, efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) minberine çıkıp bir hutbe okudu. Allahü teâlâya hamd-ü sena ve Resûlullaha salât-ü selâmdan sonra buyurdu ki:
“Ey insanlar! Benim heybetli, sert ve vakûr hâlimin farkında olduğunuzu biliyorum. Resûlullahın yanında iken de bu hasletlerim vardı. Onun hizmetçisi idim. Müminlere karşı şefkatli ve merhametli idim. Resûlullah rûhunu teslim edinceye kadar böyle devam ettim. O benden râzı olarak Rabbine kavuştu. Bunun için Allahü teâlâya binlerce hamd olsun. Çok bahtiyarım. Onun halifesi olan Hazreti Ebû Bekir’in de yardımcısı idim ve onun yanında bulunduğum zamanlar da aynı hasletlerim vardı. O da benden râzı olarak ruhunu teslim etti. Bunun için de çok bahtiyarım. Allahü teâlâya binlerce hamd olsun. Bugün ise işleriniz bana emânet edildi, içinizden, 'Bundan çekeceğimiz var. Keşke başımıza başka birisi gelseydi' diyen çıkabilir. Şunu biliniz ki, Resûlullahın sünnetini iyi biliyorum. 'Keşke bu meselenin nasıl olacağını Resûlullah efendimizden sorup öğrenseydik' diye karşılaşabileceğimiz her şeyi kendilerinden sordum. Başınızda bulunduğum müddetçe, zâlimden, başkalarının haklarına tecâvüz eden kimseden, kuvvetlilerden zayıfların haklarını aldığım zaman, sertliğim kat kat artacak ve bunlara tâviz verilmeyecektir. Bu sertliğime rağmen, edepli, çekingen olan, hakkı (doğruyu) kabul ve teslim etmekten hiçbir şeyden çekinmeyen kimselerin başım üzere yerleri vardır. İçinizden biri ile benim aramda ihtilaflı bir mesele olursa, onun halledilmesinde, istediğiniz birinin huzûrunda muhakeme edilmekten çekinmem. Benden bir şikâyetiniz olursa kadıya bildirirsiniz. Ben de ona hesap veririm...
Ey Allahın kulları! Allahtan korkun. Bütün işlerimizde Resûlullahın sünnetine, yoluna tam uyabilmemiz için, aleyhinize de olsa bana yardımcı olunuz. Benim aleyhimde olan işlerde de, emr-i ma’rûf ve nehy-i münker etmek suretiyle bana yardımcı olunuz. Her hâlimizde
.
Sâlih komşu, geniş bir ev ve iyi bir binek
Tâcüddîn Erdebîlî hazretleri hadîs, tefsîr ve fıkıh âlimidir. 677 (m. 1278)’de Azerbaycan’ın Erdebîl şehrinde doğdu. 746 (m. 1345)’de Kâhire’de vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
Hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “Benî İsrâîl, yetmişbir fırkaya ayrılmıştı. Nasârâ da yetmişiki fırkaya ayrılmıştı. Yetmişbiri Cehenneme gitmiştir. Bir zaman sonra, benim ümmetim de yetmişüç kısma ayrılır. Bunlardan yetmişikisi Cehenneme gidip, yalnız bir fırkası kurtulur.” Eshâb-ı kirâm, bu bir fırkanın kimler olduğunu sorduklarında, Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem); “Cehennemden kurtulan fırka, benim ve Eshâbımın yolunda olan Ehl-i sünnet ve cemâattir” buyurdu.
“Ölüm meleği bir adamın canını almağa gitti. Kalbini yokladı, kalbinde bir şey bulamadı. Çenesini ayırdı baktı ki, dili bir kenarda Kelime-i tevhîd getiriyor. Bu Kelime-i ihlâs sayesinde günahları mağfiret edildi.”
“Ana ve babasının veya bunlardan birinin mezarını her cuma günü ziyâret eden kimse, mağfiret edilip iyilerden yazılır.”
“Ölülerinizi ancak iyilikle yâd ediniz. Şayet onlar Cennetlik ise, onlar hakkında kötü söylemekle günahkâr olursunuz. Cehennemlik iseler, zâten bulundukları hâl kendilerine yeter.”
“Ben, kıyâmet gününde yerdeki ağaç ve kum sayılarından daha çok şefaat ederim.”
“Bir kişinin kendi hânesi, ailesi, çocukları, hizmetçileri hususunda sarf ettiği şey, kendisi için bir sadakadır.”
“Eğer en aşağı derecedeki bir cennet ehlinin bezek, süs ve zînetleri, bütün dünyânın zînetleri ile karşılaştırılsa, azîz ve celîl olan Allahü teâlânın mümin kuluna âhiretteki bu ihsânı, bütün dünya süs ve zînetterinden üstün gelirdi.”
“Allahü teâlâ kıyâmet günü, Âdem aleyhisselâmı bir milyar insana şefaatçi kılar.”
“Günahın keffâreti, pişmanlıktır.”
“Günahların öyleleri var ki, onları ancak geçim husûsunda çekilen sıkıntılar yok eder.”
“Üç haslet vardır ki, Müslüman olan kimsenin dünyâda saadeti cümlesindendir. Bunlar da: Sâlih komşu, geniş ev, kolayca binilir hayvandır.”
“Şüphe yok ki, Allahü teâlâ, sâlih Müslüman sebebiyle, komşularında olan yüz belâyı defeder.”
"Size bir şey emrettiğimde onu yapınız, bir şeyden nehyettiğimde ise ondan elinizden geldiği kadar kaçınınız.”
“Her mümin günahı ile eskimiş ve tövbe ile yamanmıştır. Bunların hayırlısı, tövbe hâlinde ölenidir.”
.
Günah pek küçük görünse de yaklaşma
Şeyh Ayderûsî hazretleri fıkıh, hadîs âlimi ve evliyânın büyüklerindendir. 993 (m. 1585)’de Yemen’in Terim şehrinde doğdu. 1041 (m. 1632)’de Hindistan’da Devletâbâd’da vefât etti. Buyurdu ki:
Her izzet ve her nimet, Allahü teâlâya itaat ve ibâdet etmektedir. Her kötülük ve sıkıntı da, günah işlemekten hâsıl olur. Herkese dert ve belâ, günah yolundan gelir. Rahat ve huzur da, itaat yolundan gelmektedir. (Allahü teâlânın âdeti böyledir. Bunu kimse değiştiremez. Nefse kolay ve tatlı gelen şeyi saadet zannetmemeli. Nefse güç ve acı gelenleri de şekavet ve felâket sanmamalıdır.) Kudüs’te Mescid-i Aksâ’da senelerce tesbih ve ibâdet ile ömrünü geçiren kimse, bir secdeyi terk etdiği için öyle yuvarlandı ki, bir daha kalkamadı. Eshâb-ı Kehf'in köpeği ise, pis olduğu hâlde, sıddîkların arkasında birkaç adım yürüdüğü için, öyle yükseldi ki, hiç düşmedi. Bu hâl, insanı hayrete düşürmektedir. Asırlar boyunca, ilim adamları bu bilmeceyi çözememiştir. İnsanın aklı, bunun hikmetini anlıyamadı.
Âdem aleyhisselâma buğdaydan yeme dedi ve yemesini diledi. Şeytanın, Âdem aleyhisselâma secde etmesini emreyledi ve secde etmemesini diledi. Beni arayınız buyurdu. Fakat kavuşmayı dilemedi. İlâhî yolun yolcuları, “Hiç anlayamadık” demekten başka bir şey söyleyemediler. Bizlere ne demek düşer!..
O’nun, insanların îmân etmelerine, ibâdet yapmalarına ihtiyâcı yoktur. Kâfir olmalarının ve günah işlemelerinin O’na hiç zararı olmaz. Mahlûklarına O’nun hiç ihtiyâcı yoktur, ilmi, zulmetin temizlenmesine, cehli de günah işlemesine sebep yaptı. İlimden îmân ve tâat doğmakta, cehilden de küfür ve günah hâsıl olmaktadır. Tâat, çok küçük olsa da, kaçırılmamalı. Günah pek küçük görünse de yaklaşmamalıdır. İslâm âlimleri dedi ki: Üç şey, üç şeye sebeptir: Tâat, Allahü teâlânın rızâsını kazanmaya sebeptir. Günah işlemek, Allahü teâlânın gazabına sebeptir, îmân etmek, şeref ve değer sahibi olmaya sebeptir. Bunun için, küçük günah işlemekten de çok sakınmalıdır. Allahü teâlânın gadabı, bu günahta olabilir. Her mümini kendinden iyi bilmelidir. Allahü teâlânın çok sevdiği kulu olabilir. Herkes için ezelde yapılmış olan takdîr hiç değiştirilemez. Hep günah işleyip, hiç tâat yapmamış olanı, dilerse affeder. Melekler; “Yâ Rabbî! Yeryüzünde fesâd çıkaracak ve kan dökecek olan insanları niçin yaratıyorsun?” dediklerinde, “Onlar fesâd çıkarmazlar” demedi. “Sizin bilmediklerinizi ben bilirim” buyurdu.
.
Müslümanları tahkir edip, aşağı görenler
Atiyyetullah Echûrî hazretleri fıkıh, hadîs, tefsîr ve nahiv âlimidir. Mısır’da bulunan Echûr köyündendir. 1190 (m. 1776)’da Kâhire’de vefât etti. “İrşâd-ür-Rahmân li esbâb-in-nüzûl ven-nesh vel-müteşâbih minel-Kur’ân” isimli tefsir kitabında buyuruyor ki:
Âl-i İmrân sûresi yüzkırkdokuzuncu âyet-i kerîmede meâlen buyuruluyor ki: (Ey benim sevgili Peygamberime “sallallahü aleyhi ve sellem” inananlar! Eğer, kâfirlerin sözlerine aldanıp da, Resûlümün yolundan ayrılırsanız, kendilerine Müslümân süsü veren din düşmanlarının uydurma ve yaldızlı sözlerine kapılarak, îmânınızı çaldırırsanız, dünyâda ve âhırette ziyân edersiniz.) Bu âyet-i kerimede, kâfirlere kıymet verenlerin ve küfre tâbi olanların aldandıklarını ve pişman olacaklarını beyân buyuruyor. Allahü teâlâ, kâfirlerin, kendi düşmanı ve Peygamberinin düşmanı olduklarını bildiriyor.
Allahü teâlânın düşmanlarını sevmek ve onlarla kaynaşmak, insanı Allahü teâlâya ve Onun Peygamberine düşman olmaya sürükler. Bir kimse, kendini Müslümân zanneder. Kelime-i tevhîdi söyleyip, inanıyorum der. Namaz kılar ve her ibâdeti yapar. Hâlbuki, bilmez ki, böyle çirkin hareketleri, onun îmânını ve İslâmını temelinden götürür.
İki cihân saâdetine kavuşmak, ancak ve yalnız, dünyâ ve âhiretin efendisi olan, Muhammed aleyhisselâma tâbi olmaya bağlıdır. Ona tâbi olmak için, îmân etmek ve ahkâm-ı islâmiyyeyi öğrenmek ve yapmak lâzımdır. Kalpte doğru îmânın bulunmasına alâmet, kâfirleri düşman bilip, onlara mahsus olan ve kâfirlik alâmeti olan şeyleri yapmamakdır. Çünkü İslâm ile küfür, birbirinin aksidir, zıddıdır. Birinin bulunduğu yerde, diğeri bulunamaz, gider. Bu iki zıt şey, bir arada bulunamaz. Bunlardan birisine kıymet vermek, diğerini hakâret ve kötülemek olur.
Allahü teâlâ, sevgilisi olan Muhammed aleyhisselâma, huluk-ı azîm sâhibi olan, çok merhametli olan Peygamberine, İslâm düşmanları ile cihâd ve muhârebe etmeyi ve onlara sertlik göstermeyi emrediyor. Demek ki, islâm düşmanlarına sert davranmak huluk-ı azîmdendir. İslâmiyetin izzeti ve şerefi, küfrün ve kâfirlerin hakîr ve zelîl olmasındadır. Kâfirlere izzet veren, hurmet eden, Müslümânları tahkîr etmiş, alçaltmış olur. Kâfirler, yani Resûlullahın bildirdiği İslâm dînini beğenmeyenler, Müslümânlarla ve Müslümânlıkla, açıkça ve alçakça alay ediyor, Müslümânları aşağı görüyorlar.
.
Tasavvuf ehlinin kalbinde kir ve kötülük olmaz
Şeyh Abdüsselâm hazretleri Hindistan’da yetişen evliyânın büyüklerindendir. 907 (m. 1501)’de doğdu. Şah Nizâm Nârnûlî’den hilâfet aldı. 1033 (m. 1623)’de vefât etti. Bir sohbetinde talebelerine şunları anlattı:
Tasavvuf yoluna girmek için önce tövbe lazımdır. Altı çeşit tövbe vardır:
1. Kalb ile tövbe: Kalben bütün kötü arzularını firenler ve önler. Kıskançlığı ve nefsin diğer arzularını öldürür. Kul ile Allahü teâlâ arasındaki perdelerin kalkmasına yardım eder.
2. Dil ile tövbe: Kötü sözler söylemekten dili alıkoymak ve onu devamlı Allahü teâlâyı zikre ve Kur’ân-ı kerîm okumaya alıştırmak demektir. Muhabbet yolunda sâdece diline hâkim olabilen ve onu zikirde kullananlar muvaffak olurlar. Tek başına kalb ile tövbe, Allahü teâlâya kavuşmak için yeterli değildir. Kulaklar, gözler, eller ve nefis kalbin kölesidirler. Bu yüzden bunlar, dil ile yapılan tövbe ile kontrol edilebilirler.
3. Göz ile tövbe: Harama bakmamak ve başkalarının kusurlarını görmemektir.
4. Kulak ile tövbe: Sûfîlerin kulağı, Allahü teâlânın zikrinden başka bir şey duymamalıdır.
5. Ayak ile tövbe: Ayakları haramlardan ve kötülüklere gitmekten korumaktır.
6. Nefis ile tövbe: Nefsin arzularını firenleyerek yapılan tövbedir. Bu tövbelerin dışında; tövbe-i hâl, tövbe-i mazi ve tövbe-i müstakbel olmak üzere üç tövbe daha vardır.
Tövbe-i hâl: Yeni işlediği günahlara tövbe etmek ve ileride işlememeye yemîn etmektir.
Tövbe-i mazi: Geçmişte yapmış olduğu günahlar için tövbe etmektir.
Tövbe-i müstakbel: Gelecekte hiç günah işlememek için Allahü teâlâya yalvarmaktır...
Sûfî’nin, kalbinde hiçbir kir ve kötülük olmaz. Tasavvuf, Allahü teâlâ ile yakın dostluk demektir. Sûfîler, mutlak suskunluk içindedirler ve ilâhi nûrun etkisi altında şaşkın bir vaziyettedirler. Bir sûfide şu vasıflar bulunmalıdır:
1- Allahü teâlâya muhabbet ve bağlılığından dolayı, kendini ve dünyâyı unutmalıdır.
2- Ne kadar ciddi olursa olsun, başkalarının kusurlarını görmezden gelmelidir.
3- Harama gözlerini kapamalıdır.
4- Bütün istenmeyen şeyleri duymamalı, kötü şeylere karşı sağır olmalıdır.
5- Dilsiz olmalı, söylenmeyecek sözleri söylememelidir.
6- Seni, her an arzulanmayan yerlere sürüklemeye çalışan alçak nefsinin peşinden koşmamalısın.
Eğer bu sıfatlar bir sûfîde yoksa, o düpedüz bir yalancı sahtekârdır. Dünyâ malına ve şerefine sâhip olmayı arzulayan bir sûfi, sûfî değildir. O, sûfilere kötülük getiren bir aldatıcıdır.
.
Duânın kabul olması için
Seyyid Alizâde Ya’kûb Efendi Osmanlı âlimlerindendir. 931 (m. 1524) senesi hac dönüşü, Mısır’da vefât etti. Rükn-ül-İslâm Muhammed İbni Ebû Bekr’in “Şir’at-ül-İslâm” adındaki eserine güzel bir şerh yazdı. “Mefâtîh-ül-Cinân ve mesâbîh-ül-Cenân” isimli bu eserden bazı bölümler:
Hadîs-i şerîfte; “Duâ etmek ibâdettir” buyuruldu. Kabul olmazsa da sevap hâsıl olur. Duânın kabul olması için şartlar vardır. Helâl yemelidir. Haram lokma yiyenin duâsı, kırk gün kabul olmaz. Duâ; ihtiyâcı gideren, saadete kavuşturan kapının anahtarıdır. Bu anahtarın dişleri, helâl lokmadır. Giydiği de helâlden olmalıdır. Hazer olmayan, menedilmiş olmayan mala helâl denir. Şüpheli olmayan mala tayyib denir.
Duâ ederken, kalb uyanık olmalı, kabul edileceğine inanmalıdır. Söylediğinden haberi olmayan gâfilin duâsı kabul olmaz. Duâdan evvel, tövbe ve istiğfar etmelidir. Duânın kabulü için acele etmemelidir. Duâya devam etmeli, usanmamalıdır. Allahü teâlâ duâ etmeyi ve duâ edeni sever. Kabul ettiği hâlde, istenileni vermeyi geciktirerek, duânın ve sevâbın çok olmasını ister. Duâyı, hiç olmazsa, yedi kerre tekrar etmelidir. Rahat ve huzur zamanlarında çok duâ edenin, dert ve belâ zamanlarındaki duâları çabuk kabul olur.
Duâdan evvel, Allahü teâlâya hamd ve Resûlullaha salât ve selâm söylemelidir. Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem), duâya başlarken; “Sübhâne Rabbiyel aliyyil a’lel-Vehhâb” derdi. Evvelâ, günahlarına tövbe etmeli, sonra bütün müminlerin sıhhat ve selâmetleri için duâ etmeli ve her dileğini söyleyip, vermesini cân-ı gönülden istemelidir. Kalbine gelen hayırlı şeyi istemelidir. Duâ, bir temenni olmamalı, istediği şeye kavuşturacak sebeplere yapışmalıdır. Meselâ, önce tâat ve ibâdetlere sarılmalı, sonra Allahü teâlânın rızâsına kavuşmak için duâ etmelidir. Tâatler ve ibâdetler, rızânın ve muhabbetin sebepleridir. Sebeplere yapışmadan yapılan dua, kabul olmaz. Buna dua denmez. Faydasız temenni denir. (Ümit edilmeyen şeyi istemeye, temenni denir. Ümit edilen şeyi istemeye recâ denir.) Allahü teâlâdan istenilen şeyin sebeplerine kavuşmayı dilemelidir. Hadîs-i şerîfte “Çalışmadan duâ eden, silahsız harbe giden gibidir” buyuruldu.
Abdest alıp, diz üstüne kıbleye karşı oturup, elleri göğüs hizasından ileri uzatıp, avuçlarını semâya karşı açıp, Peygamberlere ve evliyâya tevessül ederek, onların hatırları ve hürmetleri için istemeli, sonunda “Âmin” demelidir.
.
Kerâmet ile sihir arasındaki fark
Ebû Muhammed El-Hâşimî hazretleri hadîs ve fıkıh âlimlerindendir. 228 (m. 843)’de Bağdâd’da doğdu. 318 (m. 930) senesinde Kûfe’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Allahü teâlânın yardımı ile derim ki, evliyâda kerâmetlerin zuhuru, meydana gelmesi, aklen caiz ve naklen vâkidir. Aklen caiz olması: Allahü teâlâ her şeye kadirdir, kerâmetler de, mucizeler kabilinden mümkün olan şeylerdir. Ehl-i sünnet ve cemaat âlimleri böyle der ve eserleri de böyle söyler. Bu, şarkta, garbda, Arab diyârı olsun, Acem diyârı olsun, her tarafta böyledir. Zarûret hâlinde velînin kerâmet göstermesi şöyle olur: Birisi, evliyâdan bir zâta; “Ya bana harikulade bir şey gösterirsin veya seni öldürürüm” demesi üzerine, o da ona bazı harikulade hâller gösterdi ve yakınlarında bulunan deveye nazar edince, deve altın oldu. Boş testiyi alıp havaya atınca, testi kırılmadan ve su dolu olarak düştü. Sultanlardan birisi, evliyâdan bir zâtı imtihan etmek istemişti. İki çeşit et yemeği hazırlattı. Birisi dîne uygun olarak kesilmiş etten, diğeri ise leş eti idi. Her birini bir kaba koydurdu ve hazırlanan sofraya getirtti. O zâtı ve talebelerini davet etti. Hepsi hazır olunca, sultan onlara etlerden yemelerini söyledi. Bu sırada velî zât talebelerine; “Bugün ben sizin hizmetçinizim” dedi ve iki eti birbirinden ayırdı. Dîne uygun olarak kesilmiş etleri talebelerinin önüne, leş olanını da sultanın adamlarının önüne koydu. Sonra; Temiz ve helâl olan, temiz olanındır” dedi.
İlmiyle âmil olan âlimlerden birisi, bir eserinde şöyle anlattı: “Birisi, Ebû Abbâs Mürsî’yi, acaba yiyecek mi, yoksa bilip yemeyecek mi diye imtihan etmek istedi. Onu evine davet ederek, önüne bir kap yemek koydu. Ebü’l-Hasen Mürsî şöyle dedi: 'Yemek helâl olmadığı zaman Hâris-i Muhâsibî’nin bir damarı hareket eder ve o yemeği yemezdi. Yemek helâl olmadığı zaman, benim elimde ise, altmış damar hareket eder.' Bunun üzerine yemek sahibi, bu yaptığından dolayı tövbe ve istiğfarda bulundu.”
Kerâmet ile sihir arasındaki fark: Sihir ve benzeri şeyler, bazı şeylerin sebeplerini yaparak, o şeylerin meydana gelmelerini sağlamaktır. Bazen da mevcut olmayan şeyi, varmış gibi göstermektir ki, zâhirde yok olduğu hâlde vehmde ve hayâlde var görünür. Bunlar hârika değildir. Sihir ancak kâfirler, zındıklar ve fâsıklarda görülür. Kerâmet, onların hiçbirinden zuhur etmez. İmâm-ül-Harameyn buyurdu ki: “Bu, ulemânın icmâ’ı ile sabittir.”
.
Fitneler, bidatler yayıldığı zaman
Ebû Zekeriyyâ El-Anberî hazretleri tefsîr ve hadîs âlimlerindendir. 268 (m. 881)’de doğdu. 344 (m. 955) senesinde vefât etti. Kitabında naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
Bidatin kötülüğü hakkında:
1- “Bir kimse, dinde olmayan bir şey meydana çıkarırsa, bu şey reddolunur.” Bu hadîs-i şerîfi âlimler, İslâmın üçte biri olarak saymışlardır. Çünkü bu hadîs-i şerîfte Resûlullahın emrine muhalif olan bütün yollar kasdedilmiştir. Bu hususta, bidat ve masiyet olan şeyler eşittir.
2- Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) bir hutbelerinde; “En hayırlı söz, Allahü teâlânın kitabıdır. En doğru yol, Muhammed aleyhisselâmın yoludur. İşlerin en kötüsü, sonradan ortaya çıkarılan bidatlerdir. Her bidat, dalâlettir” buyurdu.
3- “Bir kimse İslâmda sünnet-i hasene yaparsa, bunun sevâbına ve bunu yapanların sevâblarına kavuşur. Bir kimse İslâmda bir sünnet-i seyyie (bidat) çığrı açarsa, bunun günâhı ve bunu yapanların günâhları kendisine verilir.”
4- “Bir zaman sonra, benim ümmetim de yetmişüç kısma ayrılır. Bunlardan yetmişikisi Cehenneme gidip, yalnız bir fırkası kurtulur. Cehennemden kurtulan fırka, benim ve Eshâbımın gittiği yolda gidenlerdir.”
5- “Bidat sahipleri ile birlikte bulunmayınız! Onların kötülükleri, uyuz hastalığı gibi bulaşıcıdır.”
6- “Fitneler, bidatler yayıldığı ve Eshâbım kötülendiği zaman, hakîkati bilen, bildiğini bildirsin! Bildiğini bildirmeyenlere, Allahü teâlâ ve melekler ve bütün insanlar lanet eylesin! Allahü teâlâ bunların ibâdetlerini ve hiçbir iyiliklerini kabûl etmez.”
7- “Bidat sahibini gördüğünüz zaman, ona karşı sert davranın! Allahü teâlâ, bidat sahiblerinin hepsine düşmandır. Onlardan hiçbiri sırat köprüsünden geçemiyecek, Cehennem ateşine düşeceklerdir.”
Diğer hadis-i şeriflerde de buyuruldu ki:
“İnsanlara merhamet etmeyene, Allahü teâlâ merhamet etmez.”
“Zulme mâni olarak, zâlime de mazluma da yardım ediniz.”
“Satın alınan bir gömleğe verilen paranın onda dokuzu helâl ve onda biri haram para ise, bu gömlekle kılınan namazı Allahü teâlâ kabul etmez.”
“Müslüman, Müslümanın kardeşidir. Ona zulmetmez. Onun yardımına koşar. Onu küçük ve kendinden aşağı görmez. Onun kanına, malına, ırzına, namusuna zarar vermesi haramdır.”
“Allahü teâlâya yemîn ederim ki, bir kimse kendisine yapılmasını sevdiğini, din kardeşi için de sevmedikçe, îmânı tamam olmaz.”
.
Zevcelerinizi dövmeyiniz! Onlar, sizin köleniz değildir
Yahyâ Bin Ya’mer hazretleri Tabiînin meşhûr nahv ve hadîs âlimidir. Bazı rivâyetlere göre, Kur’ân-ı kerîmin benzer harflerini birbirinden ayırmak için noktaladı. Basra’da kadılık yaptı. 129 (m. 746) senesinde orada vefât etti. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden ba’zıları:
Abdullah bin Abbâs’ın (radıyallahü anhüma) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem): “Allahım! Ancak sana teslim oldum, sana îmân ettim, sana tevekkül eyledim ve ancak seninle düşmana karşı mücâdele ettim. Allahım! Beni dalalete düşürmenden, senin izzetine sığınırım. Senden başka hiçbir ilâh yoktur. Ölmeyen, diri olan ancak sensin; Cinlerle insanlar (bu dünyâda) fânidirler” buyurdu.
Hazreti Ömer (radıyallahü anh) rivâyet etti. Resûlullah “Herhangi bir Müslümanı dört mümin hayır ile över ve şahitlik ederse cenâb-ı Hak o Müslümanı Cennetine koyar” buyurdular. Eshâb-ı Kirâm (radıyallahü anhüm) da “Yâ Resûlallah! Üç kişi de şehâdet ederse de böyle midir?” diye sordular. Resûl-i ekrem “Üç kişi şehâdet ederse de böyledir” buyurdu. Sonra “İki kişi şehâdet ederse de böyle midir?” diye sordular. Resûl-i ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem) “İki kişi şehâdet ederse de böyledir” buyurdular.
Peygamber efendimiz Ebû Hüreyre’ye (radıyallahü anh) “İyi huylu ol” buyurdu. “İyi huy nedir?” deyince; “Senden uzaklaşana yaklaşıp nasihat et ve sana zulmedeni affet. Malını, ilmini, yardımını senden esirgeyene, bunları bol bol ver!” buyurdu.
İki kişi mescide gelip namaz kıldılar. Kendilerine bir şey ikram edildi. Oruçlu olduklarını söylediler. Bir süre konuştuktan sonra kalkıp giderlerken, Resûl-i ekrem bunlara; “Namazlarınızı tekrar kılınız ve oruçlarınızı tekrar tutunuz. Çünkü konuşurken bir kimseyi gıybet ettiniz. Gıybet etmek, ibâdetlerin sevâbını giderir” buyurdu.
Diğer hadis-i şeriflerde de buyuruldu ki: “Allahü teâlâ, dünyâda güzel sûret ve iyi huy ihsân ettiği kulunu, âhırette Cehenneme sokmaz.” “Kibirden, hıyânetten ve borçtan temiz olarak ölen kimsenin gideceği yer Cennettir.”
“Zevcelerinizi dövmeyiniz! Onlar, sizin köleniz değildir.”
“Allah indinde en iyiniz, zevcesine karşı en iyi olanınızdır. Zevcesine karşı en iyi olanınız benim.”
“İmânı üstün olanınız, huyu daha güzel ve zevcesine daha yumuşak olanınızdır.”
.
Güzel ahlâkı yalnız sevdiklerine verdi
İbn-i Sellâm El-Basrî hazretleri Tebe-i tabiîn devrinde yetişen tefsîr, fıkıh, hadîs ve lügat âlimlerindendir. 124 (m. 742)’de Kûfe’de doğdu. Ömrünün sonuna doğru hacca gitti. Hacdan dönüşünde, 200 (m. 810)’da Mısır’da vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
“Gece kıyamına (namazına) devam edin; zîrâ bu sizden önceki sâlihlerin ibâdeti, Allaha yakınlık ve günahlara kefaret olup, insanı bedenî hastalıklardan korur ve günahlardan uzaklaştırır.”
“Yemekten evvel elleri yıkamak yoksulluğu, yemekten sonra yıkamak ise, günahları giderir.”
“Üç haslet kendisinde bulunmadıkça kişinin imânı kemâl bulmaz: Kızdığı vakit hiddeti kendisini haktan ayırmamak, memnuniyeti vaktinde bâtıla girmemek, gücü yettiği vakit hakkı olmayan şeyi almamaktır.”
“Kim ki, bir iyiliği niyet eder de, sonra herhangi bir mâni sebebiyle onu yapamazsa, ona tam bir sevâb yazılır.”
“Riyanın en küçüğü dahi şirktir.”
“Çok yaşayıp, ameli güzel olan kimseye müjdeler olsun.”
“Allah’ın yarattıkları üzerinde düşünün, zâtı hakkında düşünmeyin. Zira siz O’nun kadrini takdîr edemez, O’nu anlamaya güç yetiremezsiniz.”
“Müminin hediyesi ölümdür.”
“İhtiyarlara saygı gösteren ve yardım eden ihtiyârlayınca, Allah ona da yardımcılar nasip eder.”
“Allahın sevdiği ev, yetim bulundurulan ve ona iyilik yapılan evdir.”
“Yanında birini gıybet edeni susturan kimseye, Allahü teâlâ dünyâda ve âhirette yardım eder. Gücü yeterken susturmazsa, Allahü teâlâ onu dünyâda ve âhırette cezalandırır.”
“Din kardeşinin ayıbını, utanç verici hâlini görüp de bunu örten gizleyen kimse, İslâmiyetten önce Arabların yaptıkları gibi, diri gömülen kızı mezardan çıkarmış, ölümden kurtarmış gibidir.”
“İki arkadaştan Allah indinde daha iyi olanı, arkadaşına iyiliği daha çok olanıdır.”
“Birinin iyi veya kötü olduğu, komşularının onu beğenip beğenmemesi ile anlaşılır.”
“Çok namaz kılan, çok oruç tutan, çok sadaka veren, fakat dili ile komşularını incitenin gideceği yer Cehennemdir. Namazı, orucu sadakası az olup, dili ile komşularını incitmeyenin yeri Cennettir.”
“Allah dünyalığı, dostlarına da, düşmanlarına da vermiştir. Güzel ahlâkı ise, yalnız sevdiklerine vermiştir.”
“Bir kimsenin ırzına, malına saldıranın sevapları, kıyâmet günü o kimseye verilir, ibâdetleri, iyilikleri yoksa, o kimsenin günahları buna verilir.
.
Ondan daha üstün birisini yaratmadım
Ebû Muhammed Ezdî hazretleri hadîs ve fıkıh âlimlerindendir. 208 (m. 823) senesinde doğdu. 298 (m. 910) senesinde Bağdâd’da vefât etti. Rivayet ettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
Enes bin Mâlik’ten (radıyallahü anh) şöyle nakletti: Resûl-i ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Allahü teâlâ, Mûsâ aleyhisselâma şöyle vahy etti: Kim Ahmed’i inkâr ettiği hâlde bana kavuşursa, onu Cehenneme atarım.” Mûsâ aleyhisselâm; “Yâ Rabbî, Ahmed kimdir?” diye sordu. Allahü teâlâ; “O’ndan daha üstün birisini yaratmadım. Gökleri ve yeri yaratmadan önce, Arş’a O’nun ismini, ismimle beraber yazdım. O ve ümmeti girmedikçe, bütün mahlûkâtıma Cenneti haram kıldım” buyurdu. Mûsâ aleyhisselâm; “O’nun ümmeti kimdir?” diye sorunca, Allahü teâlâ; “Onlar her hâllerinde Allahü teâlâya çok hamd ederler. Etrâflarını temizlerler. Gündüz oruç tutarlar, geceleyin ibâdetle meşgul olurlar. Onlardan az bir şeyi de kabul ederim. Kelime-i şehâdeti söylemeleri ile onları Cennete koyarım” buyurdu. Bunun üzerine Mûsâ aleyhisselâm; “(Yâ Rabbî!) Beni o ümmetin peygamberi kıl” dedi. O zaman Allahü teâlâ; “Peygamberleri onlardandır” buyurdu. Mûsâ aleyhisselâm; “O zaman beni O peygamberin ümmetinden kıl” dedi. Allahü teâlâ; “Sen önce, O sonra getirildi. Fakat âhırette sizi bir araya getireceğim” buyurdu.
İkrime (radıyallahü anh) ile birlikte Yemen’de mürtedlere karşı savaşan, Eshâb-ı kiramdan Garafe bin Haris (radıyallahü anh) anlatır:
Mısır’da Mendukûn adında bir Hıristiyanı İslâmiyete davet ettim. Fakat adam, Resûlullah hakkında kötü sözler söyledi. Ben de onu bir güzel dövdüm. Vâli Amr bin Âs (radıyallahü anh) hâdiseyi duyunca beni çağırıp “Biz onlarla andlaşma yapıp, emniyette olduklarını bildirmedik mi?” dedi. Ben de “Onlara, herhâlde Resûlullah hakkında kötü sözler söylesinler diye eman verilmedi. Benim bildiğim, kiliselerine dokunmayacağımıza, ibâdetlerine karışmayacağımıza altından kalkamayacakları mükellefiyetler yüklemiyeceğimize, onlara düşman saldırdığında koruyacağımıza, kendi aralarında diledikleri gibi karar verebileceklerine, bizim kanunlarımıza uymak isteyenler hakkında Allah ve Resûlünün emrettiği gibi hüküm vereceğimize, arzu etmezlerse mecbur etmeyeceğimize söz verdik” dedim. Amr İbni Âs (radıyallahü anh) da “Evet doğru söyledin” dedi.
.
Ey gençler! Fırsatı ganimet biliniz
Yûsuf Bin Esbat hazretleri Tebe-i tabiînin büyüklerindendir. Hadîs, fıkıh ve kırâat âlimidir. Haleb ile Antakya arasında bir köyde doğdu. 195 (m. 810)’de Antakya’da vefât etti. Âhiretteki sonsuz nimetleri terk edip de, dünyânın geçici, yalancı ve aldatıcı zevklerini tercih edenlerin zavallılıklarını, gafletlerini ve yakalandıkları bu hastalığın tehlikesini bildirmek için, Hazreti Ali’nin şu sözünü sık sık söylerdi.
“Dünyâ çöplük gibidir. Kim ona tâlip olursa sıkıntılarına katlanmaya hazır olsun.” Hastalandığında kendisinin haberi olmadan, sultanın doktorlarından birini çağırdılar. Doktor muayene edip gideceği zaman, Yûsuf bin Esbât oradakilere sordu, “Doktor muayene ettiği hastalardan, âdet olarak ne alır?” Onlar da “Altın alır” dediler. Bir kese çıkardı ve “Bunu ona veriniz” diyerek yanındakilere verdi. Baktılar, kesenin içinde onbeş altın var, “Bu çok fazladır” dediler. Bunun üzerine, “Olsun, ona verin. Böyle yapmaktaki maksadım, fakirlerin, sultandan daha mürüvvetli olduğunu bildirmektir” buyurdu.
Huzeyfet-ül-Mer’aşî’ye yazdığı bir mektubunda şöyle nasihat etti: “Allahtan korkup takva üzere ol. Haramlardan sakın, öğrendiğin ilimle amel et. Kendi hâlinle meşgul olup, her an Allahü teâlâyı hatırla, ama bu hâlini Allahü teâlâdan başka kimse bilmesin. Her canlının mutlaka tadacağı ve kimsenin çâre bulamadığı ölüme şimdiden hazırlıklı ol. Çünkü ölüm geldikten sonra artık âh etmekten, pişman olmaktan başka bir şey yoktur. Vesselâm.”
Yûsuf bin Esbât hazretlerine sordular “Zühdün gayesi nedir?” O da “Sana ihsân olunan nimete şımarmamak, nasip olmayan şeye de (niye nasip olmadı) diye üzülmemekdir” buyurdu. “Tevazunun gayesi nedir?” diye sordular. “Evinden çıktığın zaman karşılaştığın herkesi kendinden üstün bilmendir” buyurdu.
Bir gün etrafındaki gençlere, “Ey gençler! Fırsatı ganimet biliniz. Sizlere hastalık ve ihtiyârlık gelmeden önce sıhhatinizin kıymetini biliniz. Allahü teâlânın ihsânı olan bu zamanı, Allahü teâlâya ibâdette kullanın. Ben şimdi yaşlandım. Sıhhatim gitti. Onun için namazımın rükû’ ve secdelerini âdabına uygun olarak yapamıyorum. Çünkü bunları tam yapabilmek için uygun olan gençlik ve sıhhat, artık benden geçti. Namazının rükû’ ve secdelerini tam yapıp bütün edeblerine, riâyet eden kimselere imreniyor, onlar gibi olmak istiyorum.”
.
Ömründen bereket ve hayır kalkar
Hamîdîzâde Mustafa Efendi Doksanbirinci Osmanlı Şeyhülislâmıdır. Mısır Kadısı Hamîdî Mehmed Efendi’nin oğludur. Doğum yeri bilinmemektedir. 1144 (m. 1731) senesinde doğdu. 1208 (m. 1793) senesinde Manisa’da vefât etti. Kabri Manisa’dadır. Namazın ehemmiyeti hakkında şunları söyledi:
Namaz kılmayan, her şeyden önce bütün müminlere zulmetmiş olur; çünkü her namazda (Esselamü aleyna ve ala ibadillahissalihin) demekle bütün müminlere dua ediliyor. Namaz kılmayan, her gün beş vakit namazda sünnetlerle beraber 21 kere tekrarlanan bu duadan Müslümanları mahrum bırakıyor. Kıyamette bütün müminler bu haklarını namaz kılmayanlardan alacaktır. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(Kasten [mazeretsiz] namaz kılmayanın diğer amellerini Allahü teâlâ kabul etmez. Tevbe edinceye kadar da Allah’ın himayesinden uzak olur.)
(Beş vakit namazı terk eden, Allahü teâlânın hıfz ve emanından mahrum olur.)
(Namaz kılmayanın Müslümanlığı, abdest almayanın namazı yoktur.)
Namazı önemsemeyip, hafif tutanlar, daha dünyada iken türlü cezaya uğrarlar. Ömründen bereket kalkar. Yani ömründen hayır ve menfaat görmez. Ömrünü çeşitli hastalıklar, rezaletler, hakaretler ve zilletler içerisinde geçirir. Çeşitli hürmetsizlik ve mahrumiyetlere müptela olur. Sıhhatinden hiçbir hayır ve menfaat görmez. Salih kimselerin görünüşü yüzünden kaldırılır. Cenab-ı Hakk’ın hizmetinde bulunmaya yarar kimselerin simalarında kendi yaratılışlarındaki güzellikten başka bir güzellik vardır ki, namaza önem vermeyenler her ne kadar süslenmeye riayet etseler de, her gün defalarca hamama girip çıksalar da, çok çeşit mükemmel ve süslü elbiseler giyseler de, yine bu güzelliği edinemez. Çeşit çeşit güzel kokularla kokulansalar da, kendilerinde hâsıl olan, 'Yahudi kokusu'na benzeyen kokuyu erbabından gizleyemezler. Ehline bu koku malum ve açıktır. Salih kimselerin çehresi, ancak namaza devam edenlerde bulunur ki, ehli bunu anlar. Yine ehli olanlar, geçirilen namazın hangi vaktin namazı olduğunu da bilirler. Namazı devamlı kılanlar, uzun zaman yıkanmasalar da, hayli zaman, çamaşır değiştirmeseler de, vücutları, elbise ve çamaşırları, kılmayanlar gibi kirlenmez. Namazı terk edenler, bilakis sık sık hamama gitseler, çamaşır değiştirseler de, o zarafete sahip olamazlar.
.
Göz görmeyince gönülden de uzak olur
Yâr Muhammed Kadîm Talkânî hazretleri İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin yüksek talebelerindendir. Hicri onbirinci asrın sonlarında vefât etti. Yâr Muhammed Kadîm, İmâm-ı Rabbânî hazretlerine çok hizmet ederek teveccühlerine kavuştu. Yüzü çok güzel olup, görenler hayran kalırdı.
Bir gün arkadaşı Hâşim-i Keşmî hazretlerine; “Yüzümün güzelliği ve sakalımın düzgünlüğü için şükrediyorum. Sahralarda gezdiğim zamanlar, halktan kim beni görürse hemen salevât-ı şerîfe okur” dedi.
Yâr Muhammed Kadîm, hocasından izin alarak tam bir fakirlik ve gariplik içerisinde Haremeyn-i şerîfeyni ziyârete gitti. Bu bereketli seferden dönüşte Hâşim-i Keşmî’ye; “Kâbe-i muazzamanın Rükn-i yemâni tarafında Resûlullah efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) mübârek nûrunu gördüm. O’nun lezzet ve tatlılığından kendimden geçtim. Kendime geldiğimde tuhaf bir hâlde idim. İnsanlar etrâfıma toplanmışlar hayretle bana bakıyorlar, bir taraftan da; 'Bu kimse herhâlde mecnûndur' diyorlardı. Benim lisân-ı hâlim, senin şu beytine uygun idi: Bin Leylâ çadırdan çıkarsa eğer,/Dağ ve sahralar mecnûn olsa, değer.”
İmâm-ı Rabbânî hazretleri Yâr Muhammed Kadîm’e icâzet vererek, tedrise mezun etti. Mektûbât’ın birinci cildinde 117 ve 211. mektûplarını ona yazdı. Birinci cild, yüzonyedinci mektûp şöyledir:
“Mevlânâ Yâr Muhammed bizi unutmamış. Kalp, çok zaman his organlarına bağlıdır. Duygu organlarından uzak olanlar, kalpten de uzak olur. Hadîs-i şerîfte; (Göz görmeyince, gönülden de uzak olur) buyuruldu. Bu hadîs-i şerîf, kalbin duygu organlarına bağlı bulunduğu mertebeyi göstermektedir. Tasavvuf yolunun nihâyetine varılınca, kalbin his organlarına bağlılığı kalmaz. Histen uzak olmak, kalbin yakın olmasını bozmaz. Bunun içindir ki, bu yolun büyükleri, başlangıçta ve yolda olanların, olgun bir rehberin yanından ayrılmalarına izin vermemişlerdir. 'Bir şeyin hepsi yapılmazsa, hepsini de elden kaçırmamalıdır!' Bu söze uyarak, bulunduğunuz yolu değiştirmeyiniz! Uygunsuz kimselerle arkadaşlık etmekten, elden geldiği kadar sakınınız! Meyan şeyh Müzzemmil’in yanınıza gelmesini, saadete kavuşmanızın başlangıcı biliniz! Onun sohbetinde, yanında bulunmayı büyük nimet biliniz! Vakitlerinizin çoğunu onun yanında geçiriniz! Çünkü, kendisi, ele az geçen nimetlerdendir. Vesselâm.”
.
Bizler de yakında sizlere kavuşacağız
Malkaralı Yahyâ Efendi Osmanlı döneminde, Hanefî mezhebi fıkıh âlimidir. Tekirdağ-Malkara’da doğdu. 1013 (m. 1604)’de Mekke-i mükerremeden İstanbul’a deniz yoluyla dönerken, haçlı korsanları tarafından şehîd edildi. Cenâzesi denize bırakıldı. Bir dersinde buyurdu ki:
Allahü teâlâ, Kur’ân-ı kerîmde hilm sahiplerini övdü. Hazreti Ali (radıyallahü anh) Sıffîn’den Kûfe’ye dönerken, şehrin girişinde bir kabir gördü. “Bu kimin kabridir?” diye sordu. Oradakiler, “Habbâb bin Eret’in kabridir” dediler. Hazreti Ali, kabrin başında durdu ve “Allahü teâlâ, Habbâb bin Eret’e rahmet etsin, isteyerek Müslüman oldu. Yaya olarak hicret etti. Mücâhid olarak yaşadı. Bedenini bu yolda harcadı. Allahü teâlâ, güzel amel işleyenlerin ecrini zayi etmez” dedi.
Bunları söyledikten sonra, Hazreti Ali yürümeye başladı. Bir de baktı ki, kabir de arkasından geliyordu. Bunun üzerine Hazreti Ali, kabrin önünde durdu ve “Ey yalnızlık ve ıssızlık ehli. Allahü teâlânın selâmı, üzerinize olsun. Sizler bizim selefimizsiniz (önde gelenlerimizsiniz). Bizler, sizlerin takipçileriyiz. Yakında sizlere kavuşacağız. Yâ Rabbî, bizleri ve onları bağışla. Bizlerden ve onlardan azâbını uzaklaştır, öleceğini dâima hatırlayana ve hesâb için hazırlanana, aza kanâat edene ve Allahü teâlânın takdîrine râzı olanlara müjdeler olsun” dedi.
Hazreti Ali sözlerine devam ederek “Mallar taksim edildi. Bizim katımızda bulunan haber bu. Sizin katınızda bulunan haber nedir?” buyurdu.
Hazreti Ali bundan sonra, arkadaşlarına döndü ve “Eğer kabir ehli konuşacak olsaydı. (Âhırete götürülecek en hayırlı azık takvâdır) derlerdi” buyurdu.
Halîfe Ebû Ca’fer Mensûr, hacca geldiğinde Süfyân-ı Sevrî’yi huzûruna çağırdı. Onunla birçok meseleyi istişâre etmek istiyordu. Ebû Mensûr Süfyân’a; “Niçin yanımıza gelmiyorsunuz? Seninle istişârede bulunur, şunu yapın dediklerinizi yapar, yapmayın dediklerinizi yapmayız” dedi. Süfyân-ı Sevrî ona; “Bu hac seferi için ne kadar para harcadınız?” diye sordu. Ebû Mensûr, “Bilmiyorum, vekîllerim ve vezirlerim bilir” deyince, Süfyân-ı Sevrî; “Yarın Allahü teâlânın huzûruna çıktığında bundan sorulunca ne mazeret bulacaksın? Hâlbuki Ömer bin Hattâb hac yaptığında kölesine; 'Bu seferimizde ne kadar harcadık?' diye sordu. Köle; 'Ey müminlerin emîri onsekiz dînâr' dedi. Bunun üzerine Hazreti Ömer; 'Yazıklar olsun bize' buyurdu” dedi.
.
Yemeği sıcak yemenin zararı
Ebû Sa’d Hulvânî hazretleri Irak’ta yetişmiş Şafiî fıkıh âlimlerindendir. 450 (m. 1059)’da doğdu. Semerkand’da, 520 (m. 1126)’da vefât etti. Bir dersinde yemek yemenin edebleri hakkında buyurdu ki:
Yemek yemenin farzı; yenecek şeyin helâl, tayyib (temiz) ve insana yetecek kadar olmasıdır. Yemeğin helâl ve tayyib olması; sünnete ve ver’a uygun şekilde kazanılmış olmasıdır. Helâl ve tayyib lokmayı ancak, bilgili, uyanık, akıllı, ilmi ve ameli ile büyük gayret gösterenler ister.
Yeme içme ilmi, ibâdet ilminden önce gelmektedir. Çünkü ibâdet, yeme içme ile mümkün olur. Selâm vermeyen kimseyi yemeğe sofraya çağırmamalıdır. Yemeği, Allahü teâlâya ibâdette kuvvet kazanmak için yemeli, lezzet için, zevk için yememelidir.
Acıkmadan yemeyen ve doymadan sofradan kalkan kimselerin doktorlara ihtiyâcı olmaz. Sofrada çok hayret verici bir şey olmadan gülmemelidir. Tıka basa doyuncaya kadar yememelidir. Yemeği sıcak yememeli, soğumasını beklemelidir. Sıcak yemeğin mideye, bağırsaklara ve dişlere zararlı olduğu, tıp kitaplarında yazılıdır. Yemek soğuyuncaya kadar üstü örtülü olmalıdır. Böyle yapmakta büyük bereket vardır.
Az da olsa, akşam yemeği yemeli, terk etmemelidir. Öğleden sonra yenen yemeğe, akşam yemeği denir. Bunu terk eden kimselerde, zayıflama ve çabuk ihtiyârlama görülür. Yemekten önce el yıkamak, yemeğin sünnetlerindendir. Fakirliği giderir. Dînî vazîfeleri yapmağa kuvvet kazanmak niyyeti ile yemek yemek ibâdettir. Yemekten sonra elleri yıkamakta da, küçük günahların yok olması ve gözlerin sıhhat kazanması vardır. Yemekten evvel önce gençler, yemekten sonrada önce yaşlılar el yıkamalıdır. Yemekten önce eller yıkandığında kurulanmaz.
Yemeğe başlarken Besmele çekmelidir. Besmeleyi, yemek yiyenlerin hepsinin duyması için, yüksek sesle söylemelidir. Yemeğe tuz ile başlamalıdır. Zîrâ tuz, birçok hastalıklara şifâdır. Resûl-i ekremin (sallallahü aleyhi ve sellem); “Yâ Ali! Yemeğe tuz ile başla. Çünkü tuz, yetmiş çeşit hastalığa şifâdır. Bu hastalıklar arasında cinnet, cüzzam, baras, mide ağrısı ve diş ağrısı da vardır” buyurduğu “Avârif’ kitabında yazılıdır.
Sağ el ile yemeli ve içmelidir. Sol el ile yiyip içmemelidir. Ebû Hüreyre (radıyallahü anh), Resûlullah efendimizin; “Sağ eliniz ile yiyip, sağ elinizle içiniz. Sağ elinizle alıp, sağ elinizle veriniz. Çünkü şeytan; sol eli ile yer, sol eli ile içer, sol eli ile alır, sol eli ile verir” buyurduğunu rivâyet etmiştir.
.
Namazda yanlış okumanın hükmü
Zahîruddîn Hârezmî hazretleri Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 601 (m. 1204) senesinde Harezm’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Namazı bozan şeylerden biri de Zellet-ül-kâri, yani yanlış okumaktır. Hatâ, dört şekilde olabilir:
Birinci şekil i’râbda hatâdır. Yani harekelerde ve sükûnda olabilir. Meselâ şeddeyi hafîf okur veyâ medleri [uzunları] kısa okur veyâ bunların aksini yapar.
İkinci şekilde, harflerde olur: Harfin yerini değiştirir veya harf ilâve eder, yâhut azaltır. Veyâhut harfi ileri geri alır.
Üçüncü hatâ, kelimelerde ve cümlelerde olur.
Nihâyet, vakf ve vaslde hatâ olur. Yani duracak yerde durmaz, geçer. Geçecek yerde durur. Bu dördüncü şekil hatâda, mana değişse de, bozulmaz. İlk üç şekilde, manayı değiştirip, küfre sebep olacak mana hâsıl olursa, namazı bozar. Yalnız, cümlenin yerini değiştirdiği zaman, arada durursa, bozmaz. Hâsıl olan manâ küfre sebep olmazsa, Kur’ân-ı kerîmde benzeri yoksa, namaz yine bozulur. Gurâb yerine gubâr demek ve Rabbinnâs yerine Rabinâs demek ve zallelnâ yerine zalelnâ demek ve emmâretün yerine emâretün demek ve (amile sâlihan ve kefere fe lehüm ecrühüm) diyerek (ve kefere) kelimesini eklemek ve mesânî yerine mesânîne demek ve essırâtallezîne demek ve bir kavle göre, iyyâ kena’büdü demek [yani bir kelimeyi ayırıp, ikinci kelimeye birleştirmek], [ve mâ halekazzekere] derken [ve]yi unutmak, hepsi bozar. Manasız olur ve Kur’ân-ı kerîmde benzeri bulunmazsa, yine bozar. Benzeri bulunursa da, mana başka ise, imâm-ı Ebû Yûsüf bozulmaz dedi. Tarafeyn [yani, İmâm-ı a’zam ile imâm-ı Muhammed] ise, bozulur dedi. Fetvâ da böyledir. Benzeri bulunmaz, manası değişmezse, aksini söylediler. Fetvâ, Tarafeynin sözünedir.
Ehad yerine ehat deyince bozulur. Sonradan gelen âlimler, i’râb hatâsı, hiçbir zaman bozmaz dedi. Birincisi ihtiyât, ikincisi ruhsat yoludur. Bir harfi, başka harf okumakta, harfler çok farklı ise, bozar. Harflerin farkı az ise, çok âlimler, mana değişirse, eğer bilerek okudu ise, bozulur. Ağzından kaçtı ise, bozulmaz dediler. Dat yerine zı demek, sin yerine sat, te yerine tı demek gibi. Fetvâ böyle ise de, ihtiyâtlı olmak lâzımdır.
Dâllîn yerine zâllîn okumak böyledir. Kelime ilâve edince, mana değişmez ve bu kelime Kur’ân-ı kerîmde bulunursa, bozulmaz. Meselâ, (ve bilvâlideyni ihsânen ve berren) gibi. Bu kelime, Kur’ân-ı kerîmde bulunmazsa da, bozulmaz. Meselâ (ve nahlün ve tüffâhun ve rumman) gibi. Fakat, Ebû Yûsüf “rahmetullahi teâlâ aleyh” bozulur dedi
.
İnsanın hakîkî sahibi Allahü teâlâdır
Şihâbüddîn Arûsî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 1133 (m. 1721)’de Mısır’da doğdu. 1208 (m. 1793)’de Mısır’da vefât etti. “Şerhu alâ nazm-it-tenvîr fî iskât-it-tedbîr” isimli eserinde şöyle yazmaktadır:
En'âm sûresinin elliyedinci âyetinde ve Yûsüf sûresinde, bir âyette meâlen, (Hüküm, ancak Allah'ındır), yâni hâkim yalnız Allahü teâlâdır, buyuruldu.
Nisâ sûresinin Altmışdördüncü âyetinde meâlen, (Aralarındaki anlaşmazlıklarda, seni hâkim yapmadıkça, îman etmiş olmazlar) buyurulmuştur. Birinci âyet-i kerime, hakîkî hâkimin, yalnız Allahü teâlâ olduğunu bildiriyor. İkinci âyet-i kerime ise, insana da, mecâz olarak hâkim denileceğini bildiriyor. Her Müslüman, diriltenin ve öldürenin, yalnız Allahü teâlâ olduğunu bilmektedir. Çünkü, Yûnüs sûresinin ellialtıncı âyetinde meâlen, (Dirilten ve öldüren, yalnız Odur) ve Zümer sûresinin kırkikinci âyetinde meâlen, (Ölüm zamanında insanı, Allahü teâlâ öldürüyor) buyuruldu. Secde sûresinin onbirinci âyet-i kerimesinde ise, meâlen, mecâz olarak, (Öldürmek için vekîl yapılmış olan melek sizi öldürüyor) buyuruldu.
Hastalara şifâ veren yalnız Allahü teâlâdır. Çünkü, Şü'arâ sûresinin sekseninci âyetinde meâlen, (Hasta olduğum zaman, bana ancak O şifâ verir) buyuruldu. İmrân sûresinin kırkdokuzuncu âyetinde ise meâlen, Îsâ aleyhisselâmın, (Âmânın gözünü açarım ve Baras illetini iyi ederim ve Allahü teâlânın izni ile, ölüleri diriltirim) dediğini bildirmektedir. İnsana evlat veren, hakîkatte Allahü teâlâdır. Cebrâîl aleyhisselâmın ise, mecâz olarak, (Sana, temiz bir oğul veririm) dediğini, Meryem sûresinin onsekizinci âyeti bildirmektedir.
İnsanın hakîkî sahibi Allahü teâlâdır. Bekara sûresinin ikiyüzelliyedinci âyetinin meâl-i şerifi, (Allahü teâlâ, îman edenlerin velîsidir) bunu açıkça bildiriyor. Mâide sûresinin ellialtıncı âyetinde meâlen, (Sizin velîniz, Allah'tır ve Onun Resûlüdür) ve Ahzâb sûresinin altıncı âyetinde meâlen, (Peygamber, müminlere, kendilerinden daha çok sahiptir!) buyurarak, kulun da mecâz olarak velî olduğu bildirilmektedir. Nûr sûresinin otuzikinci âyetinde meâlen, (Evli olmayan kadınlarınızı ve kullarınızdan ve câriyelerinizden sâlih olanları evlendiriniz!) buyuruldu.
.
Hangi hükümleri inkâr edenler imansız olur?
Ahmed Bin Yahyâ Halebî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. Suriye’nin Haleb şehrinde doğdu. 738 (m. 1337)’de vefât etti. Ehl-i sünnet itikadına dair yazdığı eseri, Tâcüddîn Sübkî tarafından çok medhedilmiştir. Ahmed bin Yahyâ, bu eserinde; “Eshâb-ı kirâmın âdet-i şerîfleri, sâdece takvâya tâbi olmaya ve hayır işleri işlemeye teşvik idi. Fakat bidat sahipleri ortaya çıktığı zaman, onlara gereken cevabı vermişlerdir” demektedir. Yine bu eserinde “Küfür” bahsinde şunları yazmaktadır:
Dinde küfür: Resûlullahın (sallallahü aleyhi ve sellem) getirdiği açıkça bilinen şeylerden birisini inkâr etmektir. Çünkü bir kimse, Resûl-i ekremin getirdiği açıkça bilinen şeylerin hepsini tasdik ederse mümin olur. Bir kimse Resûl-i ekremin getirdiklerinin bir kısmını veya hepsini tasdik etmezse, o kimse imansızdır. İctihâdî ve tevâtür olarak bildirilmeyen hükümleri inkâr eden imansız olmaz. Tevâtür ile Resûlullah efendimizin getirdiği ve dinden olduğu bilinen şeyleri inkâr eden imansız olur. Allahü teâlânın varlığını, O’nun alîm, kadir, muhtâr olduğunu veya Resûlullah efendimizin Peygamberliğini, Kur’ân-ı kerîmin sıhhatini, namazın, orucun, zekâtın, haccın, farz olması, zinânın ve içkinin haramlığı gibi, dinden olduğu açıkça bilinen hususları inkâr eden kimse imansızdır. Çünkü bu kimse, dinden olduğu zarurî olarak ve açıkça bilinen bir şeyde Resûl-i ekremi tasdik etmemiştir.
Suâl: Zünnar kuşanmak (ve benzerlerini yapmak) ile Allahü teâlânın emirlerini yapmamak ve yasak ettiği şeyleri yapmak, onlardan sakınmamak arasındaki fark nedir ki, birincisini yapan imansız oluyor, ikincisinde ise kâfir olmuyor, sâdece günahkâr oluyor?
Cevap: Zünnar kuşanmak (ve benzerleri) kâfirlere mahsûs bir şekil ve görünüştür. Mümin bunları kullanmaya cesâret edemez. Fakat emirleri yapmamak, nehyedilen şeyleri yapmak böyle değildir. Çünkü bunlar, dînen mahzurlu görülen şeylerdir. Ancak insanın yaratılışında nefs-i emmâresine uymak, nefsinin arzu ve isteklerinin aklına galip gelmesi bulunduğu için, müminden, bazen nefsine uyması, hevasının galip gelmesi sebebiyle dînen mahzurlu şeyler meydana gelebilir. Bunlar dinde tekzîb ve imansızlık alâmeti sayılmamıştır.
Bunlar yapıldığı zaman küfür ile hüküm olunmamıştır. Fakat birincisinde, yanî zünnâr kuşanmak ve benzerlerini kullanmak ise, dinde itikâd bozukluğu olarak sayılmış, dinde tekzîb (inkâr) alâmeti olarak kabul edilmiş, onu yapanın imansız olduğuna hükmolunmuştur.
.
Düşmanından çok sakın ve dikkatli ol
Muhammed Bin Ömer Vâkıdî hazretleri târih, fıkıh, hadîs, kırâat, tefsîr ve edebiyat âlimdiri. 130 (m. 747)’de Medine’de doğan Vâkdî, 207 (m. 822)’de Bağdâd’da vefât etti. Vâkıdî târihinde, Hazreti Ebû Bekir’in (radıyallahü anh) Amr bin Âs’ı (radıyallahü anh) harbe gönderirken yaptığı nasîhati şöyle anlatılmaktadır:
“Gizlide ve açıkta Allahü teâlâdan kork. Yalnız olduğun zamanlarda da Allahü teâlâdan hayâ et. Çünkü sen O’nu görmüyorsan da, O seni ve yaptıklarını görüyor. Âhıret için çalışanlardan ol. Yaptığını sırf Allahü teâlânın rızâsı için yap. Yanındakilere, emrin altında bulunanlara baba gibi ol. Yolculuğunda onlara yumuşak ve müsamahakâr ol. Belki onlar arasında zayıf durumda olanlar vardır. Müşrikler istemeseler de, Allahü teâlâ dînini bütün dinlere karşı üstün kılmak için, Müslümanların yardımcısıdır. Sakın, İbn-i Ebû Kuhâfe (Ebû Bekir) (radıyallahü anh) beni az bir kuvvetle düşmana ezdirecek, deme.
Ey Amr! Sen de gördün, biz çok yerlerde bulunduk. Bizden katbekat fazla düşmanlarla muharebe ettik. Sonra sen Huneyn’de Allahü teâlânın müslümanlara nasıl yardımda bulunduğunu da biliyorsun.
Ey Amr, senin yanında Bedir’de savaşmış olan Muhacir ve Ensârdan olanlar var. Onlara çok ikramda bulun. Onların hakkını gözet. Onlar üzerinde hüküm ve otoriten ile büyüklük ve üstünlük gösterme. Şeytanın vesvesesi sana karışıp da, 'Ben onlardan daha üstün olduğum için, Ebû Bekir beni onların başına seçti' demeyesin. Şeytanın hilesinden çok sakın. Sanki onlardan biri gibi ol. İşlerinde onlarla istişâre et. Namaza çok sarıl. Vakit girince ezan okut. Namazları ezânsız kılma. Ezanı bütün asker işitsin. Seninle beraber namaz kılmayı arzu edenlere namaz kıldır. Bu en fazîletli olanıdır. Fakat, yalnız başına namaz kılanın da namazı olur.
Düşmanından çok sakın. Dikkatli ol. Arkadaşlarına söyle, onlar da çok dikkatli olsunlar. Sen maiyetinde bulunanların ahvâlini iyi bil. Onların arasında bulun. Onlarla beraber otur.
İnsanların gizli şeylerini açma. Düşmanla karşılaştığın zaman düşmandan değil, Allahü teâlâdan kork. Arkadaşlarına nasîhatte bulunduğun zaman, kısa ve öz söyle. Önce kendini düzelt ki, emrin altında olanlar da sana karşı iyi olsunlar. İmâm (işin başında bulunan) kimsenin bildiğini ve emri altındakiler hakkında yapacağını, Allahü teâlâdan başkası bilmesin.
Ben seni Araplardan muhtelif kabilelerin başına geçirdim. Sen onların her birisine kendi durumlarına uygun olan neyse, ona göre muâmele et!"
.
Herkese karşı hürmetkâr ol
Hasan Ünsî Efendi, evliyânın büyüklerindendir. 1055 (m. 1645)’de Kastamonu-Taşköprü’de doğdu. 1136 (m. 1723)’de İstanbul’da vefât etti. Sarayda görev yapan bir talebesine şöyle nasihat etti:
Sultân'ın yanında çok konuşma, ilim ehlinden tanımadığın birisi varken, Sultân'ın yanına girme. Belki senin durumun ondan aşağı olur da, sen ona üstünlüğünü göstermek istersin. Bu ise sana zarar verir. Eğer sen ondan üstün isen, ilmini göstermen sebebiyle belki sana kızılabilir. Böylece insanların nazarında kıymetin düşer...
Sultan sana bir işini arz ederse, o işin bilgine muvafık olduğunu bilmeden kabul etme...
Ticâret ve dünyâ işinden, ilimle alâkalı ise konuş, yoksa, insanları dünyâya ve mala teşvik etmiş gibi olursun. Bu ise, insanların senin hakkında sû-i zan etmelerine ve kendilerinden bir şey istediğini zannetmelerine sebep olur...
Halkın arasında gülme. Fazla çarşıya çıkma. Çocuklar ile konuşup, onların başlarını okşamakta bir mahzur yoktur. Yolun ortasında halktan yaşlılarla yürüme. Eğer onlardan geride yürürsen ilmin şerefini ihmâl etmiş olursun. Yaşlılardan önde yürürsen, onlara hürmetsizlik etmiş olursun. Hâlbuki Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem); “Büyüğümüze hürmet, küçüğümüze merhamet etmeyen bizden değildir” buyurdu...
Yol ortasında oturma. Oturmak istersen, mescidde otur. Mağazalarda oturma. Çarşıda ve mescidde bir şey yeme...
İpek elbise giyme. Ailenin bütün ihtiyâçlarını yerine getirmeye gücün yeteceğini iyice bilmeden evlenme. Önce ilim öğren. Sonra helâlinden mal kazan, ilim öğrenme zamanında mal kazanmak için uğraşırsan, ilim elde etmekten mahrûm kalırsın, ilimden önce evlenirsen, çoluk çocuğun olur, onların ihtiyâçlarını temin etmek zorunda kalırsın. İlim elde etmeye ve helâlinden mal kazanmaya fırsat bulamazsın. İşinin azlığında, kalbin boş, zihnin meşgul değilken, ilimle meşgul ol. Allahü teâlâdan çok kork, takvâya sarıl. Emânete riâyet et. Herkese nasihat eyle. İnsanları aşağı görme. Hem kendine, hem de başkalarına hürmetkâr ol. Onların seninle olan işlerinin dışında, insanlarla fazla beraber olma. Sana bir mesele sormak isteyenlerin suâllerinin dışında, başka meselelere girme. Sonra, suâlinin cevâbında zihinleri karışabilir.
.
Allah en çok, ahlâkı en güzel olanı sever
Talha Bin Musarrıf hazretleri Tabiînden tanınmış bir hadîs ve kırâat âlimidir. 112 (m. 730) senesinde Kûfe’de vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
O, Ebû Sâlih’ten, o da Ebû Hüreyre’den (radıyallahü anh) rivâyet etti. Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) şöyle buyurdu:
Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) ile beraber bir yolculukta bulunuyorduk. Cemaatin azıkları tükenmişti. Hattâ Resûlullah efendimiz onların yük develerinden bazılarını boğazlamayı düşündüler. Bunun üzerine Ömer (radıyallahü anh) “Yâ Resûlallah! Cemâatin yiyeceklerinden kalanını toplayıp, onların üzerine duâ buyursanız” dedi. Resûlullah efendimiz de öyle yaptı. Buğdayı olan buğdayını, hurması olan hurmasını getirdi. Hazreti Talha diyor ki: “Çekirdeği olan çekirdeğini getirdi” dedi. Ben "bu çekirdekleri ne yapıyorlardı?" dedim. “Onları emiyorlar üzerine de su içiyorlardı” dedi. Ebû Hüreyre dedi ki: Sonra Resûlullah efendimiz toplanan şeyler üzerine duâ etti. Sonunda, cemâat yemek kaplarını doldurdular. O zaman, Resûlullah efendimiz buyurdular ki: “Allahü teâlâdan başka ilâh olmadığına, kendimin, Allahü teâlânın Resûlü olduğuma şehâdet ederim (Gözümle görmüş gibi bilir ve inanırım). Bir kul, bu iki şehâdet husûsunda asla şüpheye düşmeden, bunlarla Allahü teâlâya kavuşursa, mutlaka Cennete gider?” buyurdu.
Abdullah İbni Abbâs (radıyallahü anhüma) anlatır:
Peygamber efendimize Eshâbından biri gelerek “Ya Resûlallah! Seni o kadar çok seviyorum ki, aklıma gelince sizi hemen gelip görmezsem, canım çıkacak gibi oluyor. Gelip seni görüyorum. Fakat ben âhirette ne yapacağım? Eğer Cennete girersem, muhakkak senden aşağı mertebelerde olacağım. Senden ayrılmak ise, bana çok zor gelecek Ben Cennette de seninle olmak istiyorum” dedi. Resûlullah efendimiz hiçbir cevap vermedi. Daha sonra bu husûsta Allahü teâlâ Nisa sûresi altmışdokuzuncu âyet-i kerîmesini nâzil edip meâlen şöyle buyurdu: “Kim Allahü teâlâ ve Peygamberine itaat ederse, işte onlar, Allah’ın kendilerine nimetler verdiği peygamberlerle, sıddîklarla, şehîdlerle, iyilerle beraberdirler. Onlar ne iyi arkadaştır” buyurdu. Resûlullah efendimiz hemen o zâtı çağırarak, bu âyet-i kerîmeyi okuyarak müjdeledi.
Usâme bin Şerik anlatır: Bir gün Resûlullahın yanında oturuyorduk. Herkesin sessizce oturduğu sırada birkaç kişi gelip, Resûlullaha (sallallahü aleyhi ve sellem) “Allahü teâlâ en çok kimi sever?” diye sordular. Resûlullah da, “Ahlâkı en güzel olanı” buyurdu.
.
Müsâfeha ederken muhabbet geçer
Ebü’l-Berekât Akûlî hazretleri hadîs ve Hanbelî mezhebi fıkıh âlimidir. 432 (m. 1040) yılında Bağdad civârında Akûl denilen yerde doğdu. 512 (m. 1118) yılında Bağdad’da vefât etti. Fetvalarında buyurdu ki:
“Müslümanların, birbiri ile karşılaştıkları zaman, müsâfeha etmeleri sünnettir. Nitekim Süleymân Ebû Dâvûd Sicistânî’nin bildirdiği Hadîs-i şerîfte, Ebû Zer Gıfârî (radıyallahü anh) buyuruyor ki:
“Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) ile her karşılaşdığımda, benimle müsâfeha ederdi.”
Müsâfeha; iki kişinin, sağ elin avuç içleri birbirine yapıştırıp, iki başparmağın yanlarını birbirine değdirmesidir. Sünnet olan ise, karşılaşınca, selâm söyleşirken, sağ el dört parmak içlerini, çıplak olarak (eldivensiz, örtüsüz, karşısındakinin sağ eli dışına başparmağı tarafına) yapıştırmaktır. Başparmakta bulunan damardan muhabbet yayılır. Müsâfeha ederken, birbirine muhabbet geçer.”
“Tutulmamış oruçların fidye vererek iskât edilmesi için nass vardır. Namaz, oruçtan daha mühim olduğundan, şer’î bir özür ile kılınamamış ve kaza etmek istediği hâlde, ölüm hastalığına yakalanmış bir kimsenin, kaza edemediği namazları için de, oruçta yaptığı gibi iskât yapılması için, bütün âlimlerin söz birliği vardır. Namazın iskâtı olmaz diyen kimse, câhildir. Çünkü, mezheblerin söz birliğine karşı gelmektedir. Hadîs-i şerîfte; (Bir kimse, başkası yerine oruç tutamaz ve namaz kılamaz. Fakat, onun orucu ve namazı için fakiri doyurur) buyuruldu."
“Başta ve gövdedeki yaraya konulan ilâcın, sıvı olsun, katı olsun, beyne ve hazım yoluna gittiği bilinirse, oruç bozulur. İçeri gittiği iyi bilinmezse, ilâç sıvı ise, İmâm-ı a’zam bozulur dedi. İki İmâm ise, içeri gittiği iyi bilinmeyince bozulmaz dedi. İçeri sızdığı iyi bilinmeyen ilâç kan ise, üç İmâm da, bozulmaz dedi.”
“Sabah namazının farzından sonra, güneş doğuncaya kadar nafile namaz kılmak, tahrîmen mekrûhtur. Sabah namazının sünnetini önceden kılmamış ise, bunu kılmak da bu yasağın içindedir. Çünkü bu vakit, yalnız farz kılmak için ayrılmıştır. Yani farzdan sonra güneş doğuncaya kadar namaz kılmayan, hep farz kılmış sayılmaktadır. Bu ise, sabah sünneti bile olsa, nafile kılmaktan daha efdaldir. Fakat, bu zaman içinde kaza kılmak mekrûh olmaz. Çünkü hükmen farz kılmış sayılmak, sünnetten efdaldir. Kazâ kılmak ise, hakîkî farz kılmak olup, bundan daha çok efdaldir.”
.
Arş’ın gölgesinde gölgelenenler.
Muhammed Takî Fâsî hazretleri hadîs, târih ve Mâlikî mezhebi âlimlerindendir. Aslen Faslıdır. 755 (m. 1373) senesinde Mekke’de doğdu. 832 (m. 1429)’da aynı yerde vefât etti. Kitabında şöyle nakleder:
Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki:
“Yedi sınıf insan vardır ki: Arş-ı ilâhînin gölgesinden başka hiçbir gölgenin bulunmadığı kıyâmet gününde, Allahü teâlâ (o yedi sınıf kimseyi) Arş’ının gölgesinde gölgelendirir. (Bunlar) Âdil devlet reîsi, Allahü teâlâya ibâdet ederek yetişen genç, kalbi mescidlere (muhabbetle) bağlı olan kimse, Allah için birbirini seven, bu muhabbetle bir araya gelip, bu muhabbetle ayrılan iki kişi, güzel ve içtimâi mevkii yüksek bir kadın tarafından davet edilip de, (buna karşı); 'Ben Allahü teâlâdan korkarım' diyen kimse, sağ elinin verdiği sadakayı sol eli duymayacak şekilde gizli sadaka veren zengin ve tenhâda Allahü teâlâyı zikredip gözyaşı döken kimse.”
Takî Fâsî hazretleri bu hadîs-i şerîfi tefsîr ederken, hadîs-i şerîfte geçen yedi sınıf kimseyi şöyle açıklıyor: “Adâletli devlet reîsi: O, Allahü teâlânın kullarına adâletle muâmele etmiş, mazlûmu adâletin gölgesinde barındırmıştır.
Allahü teâlâya ibâdet ederek büyüyen genç: Bu genç, dünyâda nefsin isteklerinden vazgeçerek, yüz çevirerek, Allahü teâlânın emirlerini yapıp, yasaklarından kaçınarak rızâsına kavuşmayı istemiş ve O’na sığınmıştır.
Kalbi mescidlere bağlı kişi: Bu kimse, Allahü teâlâya ibâdeti tercih etmiş ve cenâb-ı Hakkın rızâsı, sevgisi ona galip gelmiştir. Bunun için kalbi mescide yönelik olmuştur. Ondan ayrı kalmayı asla istemez. Çünkü mescidde, Allahü teâlâya yakınlığın tadını duyar.
Allah için birbirini seven iki kimse: Bu iki kimse, Allahü teâlâyı sevdikleri için, Allahü teâlânın sevdiklerini de severler. Cenâb-ı Hakkın rızâsından dolayı birbirlerini severler. Güzel ve mevki sahibi bir kadının, gayrimeşru bir işe davet ettiği erkek: O erkek, Mevlâsından korktuğu için, nefsinin arzularını yapmayarak ona muhalefet eder. Allahü teâlâdan korktuğundan, yine Allahü teâlâya sığınır.
Tasadduk eden kimseye gelince: O, cenâb-ı Hakkın rızâsını, nefsine ve onun isteklerine tercih etmiştir. Bunun için dünyalığı Allah yolunda harcamıştır. Nefis, dünyâyı sever ve başkasına bir şey vermemeyi ister. Onun için, dünyalığı ancak Allahü teâlânın rızâsını tercih edenler, âhıreti düşünenler Allah için verirler.
.
Kim, fıskı beğenirse onu yapanlardan olur
Seyyid Takıyyüddîn Hısnî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerinden ve evliyânın büyüklerindendir. 752 (m. 1351)’de Batman’a bağlı Hasankeyf’te doğdu. 829 (m. 1426)’da Şam’da vefât etti.
Bu mübarek zat, din ilimleriyle uğraşanların, ilimlerini dünyâ kazancına vesîle kılmalarını istemezdi. Herkese bunu anlatırdı. Bu husûsta “Sizden biriniz Kur’ân-ı kerîm okumayı öğrenir ve ilim tahsil eder. Bu ilimleri öğrenir ve dünyâyı kalbine yerleştirir, dünyâya koşar. Dünyâyı (taç gibi) başına geçirir. Bunu görenler 'Bu kimse bizden daha âlim. Eğer dünyâyı istemekte bir fayda görmeseydi böyle yapmazdı' derler, sonra dünyâya rağbet ederler, onu toplamaya başlarlar. Buna sebep olan ilim sahipleri şu âyet-i kerîmede bildirilenlerden olurlar: (Kıyâmet günü kendi günahlarını tamamen yüklendikten başka, saptırdıkları insanların günâhlarından bir kısmını da yükleneceklerdir.)" [Nahl-25]
Seyyid Takıyyüddîn hazretleri, fâsıklara muhabbet etmez, fıskı hoş karşılamazdı. Buyurdu ki:
“Kim, fısktan günahtan râzı olur beğenirse, onu yapanlardan olur. Kim de Allaha isyan edenleri beğenirse, râzı olursa, Allahü teâlâ onun ibâdetlerini kabul etmez.”
Sohbetlerinde buyurdu ki:
“Şaşılır şu kimseye ki, kalbi âhırete bağlı iken kendisine ufak bir şey tesir etse veya pire ısırsa, âhıreti hemen unutuverir.”
“Şu iki insan dünyâda azap içindedir: Dünya nimetleri kendisine verilmiş, fakat bunları kâfi görmeyip dünyâ ile devamlı meşgul olan insan. İkincisi ise; dünya nimetlerinden mahrum olduğu hâlde devamlı onların hasret ve üzüntüsüyle ve ona kavuşma arzusuyla dolu insan.”
“Allaha yemin ederim ki, bedenlerimiz sizi Allahü teâlâya yaklaştıran bineklerdir. O bedenlerinizi Allahü teâlâya itaatte kullanınız ki, Allahü teâlâ o bedenlerinizi mübârek kılsın.”
“Allahü teâlânın; baktığı şeyden ibret alan bir göz, fasîh bir lisan, hayrı anlayan, inanan ve amel eden bir kalp verdiği kimseler felah bulur kurtulurlar.”
"İnsanlar üç kısımdır: Birincileri hayırlı amel işleyen, ona devam eden ve ona devam ettiği hâlde ölenler. İşte bunlar mukarreblerdir. İkincileri; ömürlerini günah ve uzun bir gafletle geçirip, sonra tövbe etmiş olanlar. İşte bunlar Eshâb-ı yemîndirler (Cennet ehlidirler). Üçüncüsü ise; ömürlerini Allahü teâlânın menettiği şeylerle geçiren, harama günaha devam eden ve o hâliyle dünyâdan ayrılanlar. İşte bunlar Eshâb-ı şimâldirler (Cehennemlikdirler.)"
.
İhlâsla karz-ı hasen verecek kimdir?
Azîzzâde Mehmed Behâî Efendi Otuzikinci Osmanlı Şeyhülislâmıdır. Nesebi, Yavuz Sultan Selim Hân'ın nedimi Hasan Can’a ulaşmaktadır. O da, Şah-ı Nakşibend Behaeddin-i Buhari hazretlerinin neslindendir. Bu sebeple “Behâî” denilmiştir. 1004 (m. 1595)’de İstanbul’da doğdu. 1064 (m. 1654)’de İstanbul’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Karz-ı hasen; Allah rızâsı için, hiçbir dünyâ karşılığı beklemeksizin, ihtiyâç sahiplerine borç vermektir. Bekâra sûresi ikiyüzkırbeşinci âyet-i kerimesinde buyuruluyor ki: “Allahü teâlâya, ihlâsla karz-ı hasen verecek kimdir? (Yani, başa kakmadan muhtaç kullara kim sadaka verecek?)
Şöyle rivâyet ederler: Yukarıdaki karz âyet-i kerîmesi gelince, Ebû Dahdah (radıyallahü anh), Resûlullaha (sallallahü aleyhi ve sellem) gelip “Yâ Resûlallah, babam ve anam sana fedâ olsun! Allahü teâlâ, bizden karz (borç) istiyor, hâlbuki O’nun, borca ihtiyâcı yoktur” dedi. Resûlullah da “Allahü teâlâ, bununla sizi Cennete sokmak istiyor” buyurdu. “Eğer ben Rabbime borç verirsem, yani O’nun rızâsı için sadaka verirsem, bunun karşılığının Cennette bana verileceğini üzerinize alır mısınız?” dedikte, Resûlullah “Evet, sadakayı tasadduk eden herkese, karşılığı Cennette verilir” buyurdu.
Ebû Dahdah, “Hanımım Ümm-i Dahdah benimle olur mu?” dedi. “Olur” buyurdu. “Oğlum Dahdah da benimle olur mu?” dedi. “Olur” buyurdu. “Yâ Resûlallah! Mübârek elini bana ver” dedi. Resûlullah elini uzattı. Elini tutup "Benim iki hurma bahçem vardır. Biri aşağıda, diğeri yukarıdadır. Allahü teâlâya yemîn ederim ki, bu iki bahçeden başka bir şeye mâlik değilim. Her iki bahçeyi de Rabbime karz (borç) verdim” dedi.
Resûlullah “Bahçenin birini Allah için ver, birini çoluk çocuğun için sen sakla” buyurdu. Ebû Dahdah, “Yâ Resûlallah, şâhid ol ki, iyi olan bahçemi Rabbime borç verdim. Etrafı duvarla çevrilidir, içinde altıyüz hurma ağacı vardır” dedi. Resûlullah “Allahü teâlâ, buna karşılık, sana Cenneti versin” buyurdu.
Sonra Ebû Dahdâh o bahçeye gitti. Hanımı Ümm-i Dahdâh’ın yanına vardı. Çocukları da orada idiler. Hurma ağaçlarının etrâfında dolaşıyorlardı. “Bu bahçeden çıkın, ben bunu Rabbime borç verdim” dedi. Ümm-i Dahdâh, “Kârlısın, Allahü teâlâ satışını bereketli eylesin!” dedi. Sonra Ümm-i Dahdâh, çocuklarının yanına gidip, ağızlarındaki yemekte oldukları hurmaları, ağızlarından çıkardı. Kucaklarında, ceplerinde olanları da bıraktırdı ve diğer bahçeye gittiler...
.
Bizim ile münâfıklar arasındaki fark
Muhammed Ebherî hazretleri hadîs, kırâat, nahiv ve Mâlikî fıkıh âlimidir. İran’da Kazvin’de 289 (m. 902)’de doğdu. 375 (m. 986)’da Bağdâd’da vefât etti. Cemaatle namaz hakkında buyurdu ki:
Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve selem) buyurdu ki: “Cemâatle kılınan namaz, yalnız kılınan namazdan yirmiyedi derece daha üstündür.”
“Bizim ile münâfıklar arasındaki fark, yatsı ve sabah namazlarında bulunmaktır. Onlar bu iki namazda bulunmazlar.” Şöyle rivâyet edilir: “Selef-i sâlihîn, cemâatle tekbîri kaçırdıkları zaman, birbirlerine üç gün taziyede bulunurlardı. Cemâati kaçırdıkları zaman ise, yedi gün taziyede bulunurlardı.”
Ka’b-ül-Ahbâr (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Dört kimse için mazeret yoktur. Birincisi, Mekke-i mükerremeye gidecek kadar imkânı olup da hacca gitmeyen, ikincisi, önüne konulmuş yemek olduğu hâlde, kapıda duran fakiri eli boş olarak geri çeviren. Üçüncüsü, emr-i ma’rûf ve nehy-i münkere (iyiliği yapıp, kötülükten menetmeye) gücü yettiği hâlde bunu terk eden. Dördüncüsü, ezanı duyup da ona icabet etmeyen kimse.”
Ebû Sa’îd-i Hudrî (radıyallahü anh) şöyle anlattı:
Biz, yedi kişi bir yerde bulunuyorduk. Yanımıza Resûl-i ekrem geldi ve “Rabbiniz ne buyuruyor biliyor musunuz?” dedi. Biz, “Allah ve Resûlü bilir” dedik. Bunun üzerine Server-i âlem; “Rabbiniz buyuruyor ki; kim evinde abdest alır, sonra ibadet etmek için câmiye gelirse, onun için benim katımda, kendisine azap etmeyeceğime dâir bir ahd olur” buyurdu.
Resûl-i ekrem efendimiz bir hadîs-i şerîfte; “Kırk gün, iftitah tekbirini kaçırmamak şartıyla, beş vakit namazı cemaat ile kılan kimseye; Allahü teâlâ, biri nifaktan, diğeri de Cehennemden azâd olmak üzere iki berât yazar” buyurdu.
Denildi ki: “Kıyâmet günü bir kavim, yüzleri parlak yıldızlar gibi olduğu hâlde haşrolunacaktır. Melekler “Siz ne amel işlediniz ki, yüzünüz böyle parlak?” diye sorarlar. Onlar “Ezanı duyunca başka hiçbir şeye bakmaz, hemen abdest alır, cemaata giderdik” derler. Sonra başka bir topluluk getirilir. Bunların yüzleri ise ay gibi parlamaktadır. Melekler onlara da amellerini sorunca, onlar da; “Biz dünyâda iken, vakit girmeden abdest alırdık” derler. Daha sonra başka bir topluluk getirirler. Onların ise yüzleri güneş gibi parlamaktadır. Onlara da amelleri sorulunca, “Biz ezanı mescidde dinlerdik” derler.
.
Halife Hârûn Reşîd'i ağlatan mübarek zat
Şakîk-i Belhî hazretleri evliyanın büyüklerindendir. İbrahîm Edhem’in talebesi, Hâtim-i Esâm’ın hocasıdır. 174 (m. 790) senesinde vefât etti. Ticâretle uğraşırdı. İbrâhim Edhem hazretlerinin sohbetlerine başladı. Ondan feyiz alarak olgunlaştı.
Bu mübarek zat, bir sene hacca gitmek üzere yola çıktı. Bağdâd’a vardığında Halîfe Hârûn Reşîd nasîhat isteyince şöyle buyurdu:
“Allahü teâlânın Cehennem diye bilinen bir yeri vardır ve seni de oraya bekçi yaptı. Eline üç şey verdi ki bunlar mal, kılıç ve kırbaçtır. İnsanları bu üç şeyle Cehennemden uzaklaştır. Muhtaç biri gelirse ona mal ver. Allahü teâlânın emirlerine aykırı davrananları bu kırbaçla edeblendir, yola getir. Başkalarına haksızlık edenlerin, haksız yere adam öldürenlerin karşısına bu kılıçla sen çık. Eğer bunları yapmazsan Cehenneme ilk gidecek olan sen olursun.”
Halîfe biraz daha nasîhat istedi. Şakîk hazretleri buyurdu ki: “Sen suyun menbaı (kaynağı) gibisin. Senin vâlilerin, kumandanların da bu suyun kolları gibidir. Suyun menbaı saf, temiz, berrak olursa, suyun kolları da berrak olur. Suyun menbaı temiz olup, kollarda hafif bulanıklık olursa da zararı olmaz. Ama menbaı bulanık olursa, artık suyun kollarının saf ve berrak olmasını ümid etmek mümkün olmaz.”
Hârûn Reşîd “Biraz daha anlat” dedi. Şakîk hazretleri buyurdu ki:
-Düşün ki çölün ortasında kaldın, susuzluktan ölmek üzeresin. Birisi getirip bir içim su satsa bu suyu kaça alırsın? O da "Ne kadar istiyorsa onu verir, suyu satın alırım" dedi. “Elinde su bulunan kimse, bu suya mukabil senden servetinin yarısını istese, yine râzı olur musun?” Hârûn Reşîd, “Evet râzı olurum” dedi. Şakîk hazretleri buyurdu ki: “Düşün ki servetinin yarısını verip satın aldığın suyu içtin. Bir zaman geçince bu suyu dışarı atmak ihtiyâcını duydun, fakat idrar yapamadın. Öyle ki ölecek hâle geldin. Birisi çıkıp dese ki, 'ben senin bu sıkıntından kurtulmana sebeb olurum, lâkin buna mukâbil olarak mülkünün öbür yarısını isterim' dese ne yaparsın?” Hârûn Reşîd, “Elbette râzı olurum. Ben o sıkıntıda iken servetimin ne manası var?” dedi. Bunun üzerine Şakîk hazretleri buyurdu ki:
“O hâlde önce içtiğin sonra idrar yoluyla dışarıya attığın bir içim su kıymetinde bile olmayan şu servetine sakın güvenme. Bir kimseye karşı bununla öğünme.”
Bu nasîhatlerden sonra Hârûn Reşîd çok ağladı. Şakîk-i Belhî hazretlerini çok hürmet ve saygı ile uğurladı.
.
Bu ümmetin en önce unutacağı ilim
Ebû Tâhir bin Tayfun Secâvendî hazretleri Hanefî mezhebi fıkıh âlimidir. 596 (m. 1200)’de vefât etti. Müfessir, fakîh ve miras taksiminden bahseden ferâiz ilminde mütehassıs idi. Es-Sirâciyye fil-ferâiz adlı eserinden bazı bölümler:
“Âlemlerin Rabbi olan Allahü teâlâya, şükredenlerin hamdi gibi hamd ederim. İnsanların en hayırlısı en üstünü olan Muhammed aleyhisselâma salât-ü selâm ve O’nun Ehl-i beytine, Eshâb-ı kirâmına iyi duâlar olsun... Vefât eden kimsenin bıraktığı malın kimlere verileceğini ve nasıl dağıtılacağını öğreten ilme, (İlm-i ferâiz) denir. Allahü teâlânın Kur’ân-ı kerîmde, en açık ve en geniş bildirdiği şey, meyyitten kalan mîrâsın nasıl dağıtılacağıdır. Burada yapılacak işlerin çoğu farz olarak emrolunduğu için, hepsine (Ferâiz ilmi) denilmişdir.
İbni Mâce ve Dâre Kutnînin “rahmetullahi teâlâ aleyhim ecmain" bildirdikleri hadîs-i şerîfte, (Ferâiz ilmini öğrenmeye çalışınız! Bu ilmi gençlere öğretiniz! Ferâiz ilmi, din bilgisinin yarısı demektir. Ümmetimin en önce unutacağı, bırakacağı şey, bu ilim olacaktır) buyuruldu.
Âlimlerimiz buyurdu ki: “Ölen bir kişinin geriye bıraktığı mala, sırayla dört hak tealluk eder. Önce, o maldan isrâf ve cimrilik yapılmadan; ölenin yıkama, kefenleme, defin masrafları verilir. İkinci olarak, kul borçları ayrılıp ödenir. Üçüncüsü, geriye kalan mal ve mülk, piyasaya göre değerlendirilip üçe bölünür. Bir kısmı ile, dînin emirlerine uygun olan vasiyetleri yerine getirilir. Dördüncüsü, diğer iki kısım, eşyanın değerlerine göre kendileri veya satılıp paraları vârislere, Kur’ân-ı kerîmde, hadîs-i şerîflerde ve icmâ-i ümmette bildirildiği şekilde dağıtılır.”
Gaib olan kimse, hükmen öldü sayılır. Ana rahminde öldürülüp diyeti verilen cenîn, takdîren ölü sayılır. Bu ikisinin de malları vârislerine taksîm edilir. Ölüm zamânında ana rahminde bulunan vâris, takdîren diri sayılır. Bu cenîn, bir oğlan veyâ bir kız imiş gibi iki türlü ferâiz hesâbı yapılıp, ikisinden hissesi çok olanı ayrılıp, geri kalan, diğer vârislere taksîm edilir. Bu cenîn iki seneden önce, diri olarak doğarsa, hemen ölse bile vâris olur ve ölünce mîrâs bırakır. İki kardeşten biri Çin’de, diğeri Endülüs’te, aynı gün, güneş doğarken ölseler, Endülüs’te ölen, diğerine vâris olur. Çünkü, yerküresi garbdan şarka doğru döndüğü için, güneş şarkta daha önce doğmaktadır.
.
Mikaîl’i gülerken hiç görmedim
Hâkem-ül-Kebîr hazretleri hadîs ve fıkıh âlimlerindendir. İsmi, Muhammed Kerâbîsî’dir. 285 (m. 898) senesinde doğdu. 378 (m. 988)’de İran’da Nişâbûr’da vefât etti. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerde Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) şöyle buyuruyorlar:
“Kim Allahü teâlâya bir kimseyi ortak koşarsa, o kimse kendini Cehennem ateşine düşmekten kurtaramaz.”
Resûlullah efendimiz Cebrâil aleyhisselâma “Mikaîl’i gülerken hiç görmedim” dedi. Cebrâil (aleyhisselam) “Hazreti Mikâil, Cehennem yaratıldığından beri gülmemektedir” buyurdu.
Enes bin Mâlik (radıyallahü anh) rivâyet etti. Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Her Peygamberin ümmeti hakkında yaptığı bir duâ vardır. Ben ise, duâmı, kıyâmet günü Ümmetime şefaat için sakladım.”
“Şefaatim, ümmetimden, büyük günahı olanlar içindir.”
“(İnanarak) Lâ ilahe illallah diyen ve kalbinde zerre miktarı hayır bulunan kimse, Cehennemden çıkarılır.”
Ebû Sa’îd-il-Hudrî (radıyallahü anh) rivâyet etti: Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Ümmetim arasında birçok kimseler vardır ki, onlardan bir kişi, insanlardan bir topluluğa şefaat eder. O topluluk onun şefaati sebebiyle Cennete girerler. Yine o kişilerden birisi, kendi aile ve çoluk çocuğuna şefaat eder de, onlar, onun şefaatiyle Cennete girerler.”
Usâme bin Zeyd şöyle anlatmaktadır: Cüheyne kabilesinin bir parçası olan Hurfe üzerine hücum ettik. Onların içerisinde birisi vardı ki, bize pek şiddetli saldırıyor, kaçanları ise himâye ediyordu. Ensârdan birisi ile onun etrâfını sardık. Başka yapacağı bir şeyi kalmadığını görünce “Lâ ilahe illallah” dedi. O böyle söyleyince, Ensârdan olan zât onu öldürmekten vazgeçti. Fakat ben onu öldürdüm. Sonra Resûlullahın yanına geldik. Olanları anlattık. Resûlullah “Yâ Üsâme, kime güvenip de Lâ ilahe illallah diyen birini öldürdün?” diye sorunca ben “Yâ Resûlallah! Ölümden kurtulmak için öyle söyledi” dedim. Tekrar Resûlullah “Yâ Usâme! Kime güvenip de, Lâ ilahe illallah diyen birini öldürdün?” diye sordu. Bunun üzerine Usâme bin Zeyd “Resûlullahı Hak dinle yönlendiren Allahü teâlâya yemîn ederim ki, Resûlullah her soruyu tekrarladıkça ben, keşke o güne kadar Müslüman olmayıp, o gün Müslüman olmuş olsaydım ve onu öldürmeseydim” dedim. Sonra, “Bundan sonra vallahi, Lâ ilahe illallah diyeni öldürmeyeceğim" diye söz verdim. Resûlullah “Benden sonra mı yâ Usâme?” dedi. “Evet, senden sonra” dedim.
.
Bu dükkânı hemen boşalt
Muhammed Urre hazretleri Şam’da yetişen Şafiî mezhebi âlimlerinden ve evliyânın büyüklerindendir. 999 (m. 1590)’da vefât etti. Kerâmetleri pek çoktur:
Bir gün câmisinde zikir ile meşgûl olurken, Allahü teâlânın aşkı ve kendisini kaplayan tasavvufî hâl sebebiyle kendinden geçerek ve elinde olmayarak “Allah” diye bir sayha etti. Câminin hemen yakınında bir yerde de, bazı kimseler toplanmışlar, sohbet ediyorlardı. Bu kimseler arasında, Anadolu’dan gelmiş olan biri de bulunuyordu. O toplulukta bulunanlar, Muhammed Urre’nin sayhasını işittiler. Birisi dedi ki; “Bu sayha kimindir?” Başka birisi de; “Muhammed Urre’nindir” dedi. Anadolu’dan gelen zât, bu ismi duyunca hayretle; “Muhammed Urre bu beldeden midir?” diye sordu. Diğerleri “Evet” dediler. Anadolulu; “Allahü teâlâ ona uzun ömürler versin” dedi. Bu sefer diğerleri hayret edip; “Sen onu nereden tanıyorsun?” dediler. Bunun üzerine o kimse yemin ederek; “Ben onu Rodos vakasından tanıyorum. Rodos’un fethi sırasında, Muhammed Urre’yi Kanunî Sultan Süleymân Hân’ın önünde, işte bu gözlerim ile görmüştüm. Şimdi bu sırada acaba nerededir? Yerini bilseydik gidip kendisini ziyâret ederdik” dedi. Onlar da; “İşte şu yakındaki câmidedir” dediler. Anadolu’dan gelen zât, hemen o câmiye gidip Muhammed Urre’nin elini öptü. Duâsını aldı.
Muhammed Urre’nin talebelerinden, sevdiklerinden birisinin, çarşıda bir dükkânı var idi. Muhammed Urre, bu talebesini sever, ara sıra dükkânına uğrardı. Bir gün bu talebesine buyurdu ki:
“Bu dükkânı boşalt. Buradan hemen çık. Burada bir şey olacak. Burası birkaç gün içinde yıkılacak.”
O talebe, hocasının bu emir ve ikâzına uyarak derhâl dükkânı boşalttı. Bundan boşalan dükkâna da başka bir kimse girdi. Aradan birkaç gün geçmiş idi ki, Muhammed Urre yine o dükkânın bulunduğu yere uğramış idi. O dükkân herkesin gözü önünde çöktü...
Muhammed Urre’yi sevenlerden bir kimse, bir yolculuğa çıkmıştı. Geçeceği yollar gayet tehlikeli idi. Bu kimse kendi kendine niyet edip, eğer sağ sâlim Şam’a geri dönersem, Muhammed Urre hazretlerine Allah rızâsı için elbise vereceğim diye nezretti. Fakat bu niyetini kimseye söylememiş idi. Nihâyet, hiçbir sıkıntıya uğramadan Şam’a döndü. Sabah olduğunda, Muhammed Urre o kimsenin kapısını çaldı ve; “Haydi nezrini yerine getir” dedi. O da hemen nezrettiği şeyi ona verdi. Niyetini kimseye söylemediği hâlde, o büyük zâtın, kerâmet olarak bunu bildiğini anladı.
.
Zâlimler için hiçbir yardımcı yoktur
Ebü’l-Hasen Muhammed hazretleri Tefsîr âlimi ve evliyânın büyüklerindendir. 899 (m. 1493)’de Kâhire’de doğdu. 952 (m. 1545)’de Kâhire’de vefât etti. Tefsirinde şöyle buyuruyor:
Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) “Cehennem ehline bir ağlama hâli arız olur. Gözlerinden kan akıncaya kadar ağlarlar, yüzlerinde yarıklar meydana gelir. Öyle ki, gözyaşları ırmaklar gibi olup, üzerlerinde gemiler bile yürütülür” buyurdu. Cehennemlikler, böyle ağlayıp sızlayıp, feryat ve figân ettikleri ve “Vay halimize!” deyip yardım diledikleri sürece kendileri için bir ferahlık vardır. Fakat bundan da menedilirler. Muhammed bin Ka’b hazretleri buyuruyor ki:
“Cehennemliklerin beş duâsı vardır. Allahü teâlâ dördüne icabet eder. Beşincisinde, artık konuşamazlar. Birincide, Mü’min sûresi onbirinci âyetinde bildirilen “Ey Rabbimiz, bizi iki defa öldürdün. İki defa da dirilttin, işte günahlarımızı itiraf ettik. Fakat şöyle bir çıkmaya yol var mı?” diye yalvardıklarında, Allahü teâlâ cevap olarak 12. âyet-i kerîmede, “Bunun sebebi şudur: Yalnız Allah’a duâ edildiği vakit, siz küfrettiniz. Eğer O’na bir eş ortak katılırsa, tasdîk ediyordunuz. Artık hüküm, O çok yüce, büyük olan Allah’ındır” buyurur. İkinci defa, Secde sûresi 12. âyetinde bildirilen “Ey Rabbimiz, gördük, işittik. Şimdi bizi dünyâya geri çevir de, güzel amelde bulunalım!” deyince, kendilerine cevap olarak, İbrâhîm sûresi 44. âyetinde “Hâlbuki daha evvel siz dünyâda kendinize, hiçbir zeval yoktur diye yemîn etmediniz miydi?” buyurur. Üçüncü defa; Fâtır sûresi 37. âyetinde bildirilen “Ey Rabbimiz, bizi çıkar! Yaptıklarımızdan bambaşka bir amel yapacağız” deyince, Allahü teâlâ cevap olarak, “Size iyice düşünecek kimsenin düşünebileceği, öğüt kabul edebileceği kadar ömür vermedik mi? Size azâb ile korkutan bir Peygamber de gelmişti. Şimdi, tadın o azâbı! Artık zâlimler için hiçbir yardımcı yoktur” buyurur.
Dördüncü defa, Mü’minûn sûresi 106-107. âyetlerinde bildirilen “Ey Rabbimiz, bedbahtlığımız bize galebe çalmıştı. Biz, doğru yoldan sapanlar güruhu idik. Ey Rabbimiz, bizi buradan çıkar. Eğer yine küfre dönersek, artık hiç şüphesiz ki, biz zâlimlerdeniz” diye yalvarınca, Allahü teâlâ da verdiği cevapta, Mü’minûn sûresi 108. âyetinde “Yıkılıp gidin içerisine! Bana söylemeyin” buyurur. Artık bundan sonra, konuşamayacaklar ki, bu en şiddetli azaptır.
.
Süs için, gösteriş için öğrenmeyiniz
Şemseddîn Muhammed Acemî hazretleri Şafiî mezhebi âlimlerinden ve evliyânın büyüklerindendir. Acem beldelerinden İyc’de doğup yetişti. 985 (m. 1577)’de Şam’da vefât etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:
“İlim öğreniniz. Onu iyice öğrenip onunla amel ediniz. İlmi süs için, gösteriş için öğrenmeyiniz. Zîrâ gösteriş için ilim öğrenip bununla övünenin kıymeti, elbisesiyle övünen kişi gibidir.”
“Şeytan, bir kişi ile beraber, iki kişiden uzaktır.”
“Kim İslâm âlimlerinin güzel ahlâkıyla ahlâklanırsa, o kişi Allahü teâlânın sevgili kulu olur.”
“İslâmiyet beş şey üzerine bina edilmiştir. Bunlar Kelime-i şehâdet getirmek, namaz kılmak, zekât vermek, oruç tutmak, hacca gitmektir. İmân altmış küsur veya yetmiş küsur parçadır. En efdali Kelime-i şehâdet getirmektir. En aşağı derecesi, yoldan eziyet veren şeyi kaldırmaktır. Hayâ da imândan bir şubedir.”
“Allahü teâlâ fadlı ve ihsânı ile Kur’ân-ı kerîmde bildiriyor ki; geçmiş ümmetlerden Yahudiler, Hıristiyanlar dinlerinde tefrikaya düştükleri için helak oldular. Mevlâmız, doğru yoldan fırkalara ayrılmanın, bâtıla meyletmenin helâka sebep olduğunu bize öğretiyor ve bizi bundan nehyediyor. Doğru yoldan ayrılmak ancak hased ve buğuz yüzünden olur. Kendilerinin bildiğini, başkalarının bilmesini istemezler. Allahü teâlâ buğuz ve hasedin fırkalara ayrılmaya sebep olduğunu beyân buyurarak, Bekâra sûresi ikiyüzonüçüncü âyet-i kerîmesinde meâlen; (İnsanlar imân üzere bulunan tek bir ümmet idi. Sonra kimi imân etmek, kimi küfre varmak sûretiyle ayrılığa düştüler. Bunun üzerine Allah, rahmetinin müjdecileri ve azâbının habercileri olmak üzere peygamberler gönderdi. İnsanlar aralarında ayrılığa düştükleri şeyde hak üzere hükmetmek için, o peygamberlere kitap gönderdi. Hâlbuki kendilerine açık delîller geldikten sonra, aralarındaki zulüm ve hasedlerinden ötürü ihtilâfa düşenler, o kitab verilenlerden başkası değildir. Onların hak husûsunda ayrılığa düştükleri şeyde, Allah kendi izni ile peygamberlere imân edenleri doğru yolda hidâyet buyurdu. Allah dilediğini doğru yola iletir) buyuruldu. Ve yine buyuruldu ki:
“Allahü teâlâ bize, kendilerine ilim verilenlerden bazılarının, başkalarına hased ettiklerini, düşmanlıkta bulunduklarını ve böylece helak olduklarını ve fırkalara bölündüklerini bildirmektedir.”
.
Sabredenlere lütuf ve ihsânlarımı müjdele
Ebû İshâk Salebi hazretleri tefsîr ve Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 427 (m. 1035) senesinde Nişâbûr’da vefât etti. Zamanındaki birçok âlimden ilim alıp, hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Salebî, Bekâra sûresi ikiyüzseksenaltıncı “Ey Rabbimiz, bizden öncekilere yüklediğin musîbetler gibi bize ağır yük yükleme” meâlindeki âyetin tefsîrinde diyor ki:
Eyyûb aleyhisselâma, "bu uzun belâ içerisinde, sana en zor ne geldi?" diye sorduklarında “Düşmanların serzenişi (başa kakması) her şeyden daha zordur” buyurdu. Bu konuda başka tefsîrlerde yazıyor ki:
Yûsuf aleyhisselâmı, kardeşleri kuyuya attıkları zaman, kuyunun dibinde taş vardı. Mübârek dizi o taşa geldi O kadar canı yandı ki, kardeşlerinin cefasından ve babasının ayrılığından daha zor oldu. Bütün gece, onun ağrısından inledi. Seher vakti olunca, Allahü teâlâ acısını durdurdu. Cebrâil aleyhisselâm gelip; “Ey Yûsuf! Rabbin sana selâm gönderiyor ve 'Bu derin kuyunun dibinde, bu elem ve acı ile nasılsın?' diye soruyor” dedi. Bundan sonra Cebrâil aleyhisselâm “Ey Yûsuf! Duâ et, ne arzu ediyorsan dile, Rabbin sana verecek” dedi. "Ey Cebrâil, benim için sen duâ et" dedi. Cebrâil aleyhisselâm onun için duâ etti ve o da âmin dedi. Sonra, "Ey Cebrâil, ben duâ edeyim, sen âmin söyle" dedi. Ellerini kaldırıp, duâ etti. Ve Cebrâil (aleyhisselâm) âmin dedi. "Yâ Rabbî, bu seher vaktinde bana şifâ gönderdiğin gibi, dünyânın sonuna kadar, bütün hastalara, seher vaktinde şifa gönder” dedi. Allahü teâlâ, duâsını kabûl buyurdu. Bunun için, bir hasta ne kadar hasta olsa da, seher vaktinde rahatlar. Bu, Yûsuf aleyhisselâmın duâsı bereketi iledir.
Allahü teâlâ, Bekâra sûresi yüzellibeşinci âyet-i kerîmesinde meâlen, “Ey mü’minler! (İtaatkârı, asi olandan ayırt etmek için) sizi biraz korku, biraz açlık, biraz da mallardan, canlardan ve mahsûllerden yana eksiltmekle, and olsun imtihan edeceğiz. Ey Habîbim! Sabredenlere (lütuf ve ihsânlarımı) müjdele!” buyurmaktadır. Bu âyet-i kerîmenin tefsîrinde; Salebi, imâm-ı Şafiî’den rivâyetle buyurdu ki:
“Bu âyet-i kerîmedeki korku; Allah korkusu, açlık; Ramazân-ı şerîf orucu, mal noksanlığı; zekât ve sadaka vermek, can ise; hastalık, hayvan ve çocuğun ölmesidir." Sonra Bekâra sûresi yüzellialtıncı âyet-i kerîmesinde meâlen; “Sabredenler, o kimselerdir ki, kendilerine bir belâ geldiği zaman teslimiyet göstererek: 'Biz Allahın kuluyuz ve (öldükten sonra da) yine Ona döneceğiz' derler” buyuruyor
.
Yalan söylemek çok büyük günahtır
İbn-i Nakîb hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 702 (m. 1302) senesinde Mısır’da doğdu. 769 (m. 1368) senesinde Kâhire’de vefât etti. Çeşitli ilimlerde üstün bir âlim olarak yetişti. Fıkıh, kırâat, usûl, nahiv ve edebiyat ilimlerinde mütehassıs bir âlim idi. Bir dersinde şunları anlattı:
Yalan söylemek haramdır, çok büyük günahtır. Ölmemek için leş yemek caiz olduğu gibi, ölümden kurtulmak için yalan söylemek de caizdir. Hazreti Sevban buyurdu ki: (Her yalan günahtır. Ancak bir Müslümana faydası dokunan veya bir Müslümanın zararını kaldıran yalan bundan hariçtir.)
Yalanın caiz olduğu yerlerden bazıları şunlardır:
1- Savaşta: Hazreti Ali (radıyallahü anh) otururken düşmanın biri, aniden karşısına kılıçla çıkıp, (Şimdi seni benim elimden kim kurtarabilir?) der. Hazreti Ali de, parmağı ile adamın arkasını gösterip (Peki dövüşelim; fakat iki kişiyle mi?) der. Düşman, arkamdaki kim diye bakınca, Ali, kılıcını çekip, düşmanını zararsız hâle getirir. Düşman, oturan insana yaptığı kendi hilesini görmeden (Bana hile yaptın?) der. Ali de, (Ama asıl sen beni gafil avlayacaktın ya) der ve şu hadis-i şerifi bildirir: (Harb hiledir.)
2- İki Müslümanı barıştırmak için: Üç günden sonra dargın durmak günahtır. Dargın olan iki Müslümanı barıştırmak için aralarını bulucu yalan söylemek caizdir.
3- İki Müslümanın aralarının açılmasını önlemek için: Araları bozulmak üzere olan iki Müslümanın aralarının açılmasını önlemek için yalan söylemek caiz olur. İyiliğe vesile olan yalan, fitneye sebep olan doğrudan makbuldür.
4- Eşi ile iyi geçinmek için: Eşler birbirini idare etmek için yalan söyleyebilir.
5- Zâlimden, bir Müslümanın bulunduğu yeri gizlemek için...
6- Müslümanın malını zalimlerden korumak için:
7- Müslümanı memnun etmek için...
8- Müslümanın günahını, sırrını ve ayıbını gizlemek için...
9- Fakire ikram için...
10- Haklı iken, karşısındakine sen haklısın demek: Eşin biri diğerine sen haklısın derse geçim olur. İkisi de ben haklıyım derse geçim olmaz.
Mesela Muaz ibni Cebel (radıyallahü anh) hazretleri, vazifesinden dönünce, hanımı (Bu kadar çalıştın, zekât topladın, bize ne getirdin?) dedi. O da, (Beni gözeten vardı, bir şey getiremedim) dedi. O, gözetenden Allahü teâlâyı kastetti. Hanımı ise, Hazreti Ömer’in (radıyallahü anh) onu kontrol eden birini gönderdiğini sandı. Hanımı, Hazreti Ömer’in evine gidip, (Muaz, Resulullahın ve Ebu Bekr-i Sıddık’ın yanında emin idi. Siz niçin onun peşine adam takıyorsunuz?) dedi. Hazreti Ömer, Hazreti Muaz’dan işin aslını öğrenince, hanımına bir miktar hediye gönderdi.
.
Göz beni fitne tuzaklarına düşürdü
Zâhirüddîn Muhammed Ruzrâverî hazretleri hadîs, fıkıh ilimlerinde âlim, edîb ve şâirdir. 437 (m. 1045)’de İran’da Ehvaz’da doğdu. 487 (m. 1094) senesinde Medîne-i münevverede vefât etti.
Bu mübarek zat, evinde ilmî çalışmalar yapar, Kur’ân-ı kerîm okur, sonra dışarı çıkardı. Ayrıca, zengin olup, çok sadaka dağıtırdı. Bir defasında soğuk bir günde, kendisine bir kâğıt parçası verilmişti. Kâğıtta, bir yer tarîf edilerek, falan yerde bir ev vardır. Bu evde bir kadın, dört yetim çocuğu ile aç ve elbisesiz oturmaktadır. Yardıma çok muhtaçdır, yazılı idi. Bunu okuyunca bir arkadaşını çağırdı, yiyecek ve giyecek verip: “Onlara yiyecek ve giyecek götür. Yedir ve giydir” dedi. Paltosunu çıkardı ve yemîn ederek, “Onları doyurup giydirmedikten sonra giymeyeceğim” dedi. Arkadaşı gidip, onlara yiyecek ve giyecek verdi. Sonra gelip verdiğini ona bildirdi. Soğuktan titrediği hâlde, o gelinceye kadar paltosunu giymedi. Çok hayır ve iyilik yapan bir zât idi. Şiirlerinden bazı beyitlerin tercümesi şöyledir:
“Gözün ağlayıp sızlamasına, kanlı yaşlar akıtmasına bakmadan ona ceza vereceğim.”
“Göz harama bakmayı terk edinceye kadar, onun tatlı uykusunu kaçıracağım.”
“Göz beni fitne tuzaklarına düşürdü. Eğer o harama bakmasaydı, ben sâlim olacaktım.”
“Beni ağlattı, ben de onu ağlatacağım. O baktı ve zâlim oldu.”
“Ey göz, kalb zâlim olmadı. Yaptıklarında haddi de aşamadı.”
“Sen ona hevâ ve hevesin acılarını tattırmadın. Şimdi kalb, gözyaşıyla senin yüz karanı yıkayıp temizleyecek.”
“Ey göz! Senin bana yaptıklarından, harama baktığından dolayı kalbimde sana bir düşmanlık var.”
“Ey dostlarım, ömrün büyük bir kısmı sizden ayrı mı geçecek? Bu çok zor. Eğer vefasız zaman elverir de size kavuşursam, işte o zaman mesut olurum.”
Vefât edeceği gün, Peygamber efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) kabrine gidip ziyâret etti. Ağlayarak “Yâ Resûlallah! Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîmde meâlen; (Eğer onlar, nefslerine zulmettikleri zaman sana gelseler de günahlarına Allahtan mağfiret dileseler, Peygamber de af isteseydi, elbette Allahı, tövbeleri ziyâde kabul edici, çok bağışlayıcı bulacaklardı) [Nisâ-64] buyuruyor. Ben de günahımı, cürmümü itirâf ederek huzuruna geldim. Şefaatini umarım yâ Resûlallah” diyerek çok ağladı. Sonra oradan ayrıldı ve o gün vefât etti.
.
Mümin Allahü teâlâya kavuşmak ister
Muhammed bin Hüseyn El-Ezdî hazretleri Musul’da yetişen hadîs âlimlerindendir. Hadîs ilimlerine âit birçok eserler yazdı. 374 (m. 984)’de Musul’da vefât etti. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerde Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki:
“Gıybet etmenin kefâreti, gıybet ettiğin kimse için istiğfar etmendir. Onun için, (Ey Allahım! Bizi de, onu da mağfiret eyle!) diye duâ etmelisin!”
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) şöyle anlattı: “Resûl-i ekrem buyurdu ki: “Biliyor musunuz, (Her kim benim zikrimden yüz çevirirse, ona maişetten bir dank vardır ve onu kıyâmet günü, kör olarak haşrederiz) [meâlindeki] Tâhâ sûresinin yüzyirmidördüncü âyet-i kerîmesi niçin indirildi biliyormusunuz? Maişetten dank nedir?” Eshâb-ı Kirâm; “Allah ve Resûlü daha iyi bilir” dediler. Resûl-i ekrem “Maişetten dank, kâfirin kabirde azap görmesidir. Nefsim yed-i kudretinde olan Allahü teâlâya yemîn ederim ki, kâfirin mezardaki azâbı, doksandokuz ejderha iledir. Ejderhanın ne olduğunu bilir misiniz? Her birinin doksandokuz başı olan, doksandokuz yılandır. Onu sokarlar, emerler ve üflerler. Kıyâmete kadar böyle devam eder” buyurdu.
Ebû Sa’îd-i Hudrî’nin rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte ise, Resûl-i ekrem “Kâfire kabrinde doksandokuz yılan musallat kılınır. Bunlar, onu kıyâmet kopuncaya kadar sokarlar. Eğer bu yılanlardan birisi, yeryüzüne üfürse idi yeşil birşey bitmezdi” buyurdu.
Ubâde bin Sâmit’in rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Server-i âlem “Kim Allahü teâlâya kavuşmak isterse, Allahü teâlâ da ona kavuşmak ister. Kim bunu istemezse, Allahü teâlâ da onu istemez” buyurdu. Bunun üzerine biz; “Yâ Resûlallah! Hepimiz ölümü istemeyiz” dedik. Resûl-i ekrem şöyle cevap verdi: “Bu, ölümü istememek değildir. Mümin dünyâdan ayrılacağı zaman, akıbetinin iyi olacağına dâir müjdeler kendisine verilir. Böylece Allahü teâlâya kavuşmak ister. Bu kavuşma, onun en çok istediği şeydir. Fakat kâfir ve fâcir, son nefesinde, sonunun iyi olmadığını görür ve cenâb-ı Hakka kavuşmayı istemez. Allahü teâlâ da ona kavuşmayı istemez.”
Berâ bin Âzib şöyle anlattı: “Resûlullah ile beraber Ensârdan birisinin cenâzesine gittik. Meyyit kabre konup üzeri toprakla kapatılınca, Resûlullah oturdu. Biz de etrâfına oturduk. Sanki başlarımızın üzerinde kuş vardı. (O derece sessiz, saygılı ve dikkatli dinliyorduk.) Resûl-i ekremin elinde bir çubuk vardı. Onunla yeri kazıyordu. Sonra mübârek başını kaldırıp; iki veya üç defa (Kabir azâbından Allahü teâlâya sığınırız) buyurdu.
.
Cömertlik ve cesâret şerefli maksatlardır
Radıyyüddîn Kazvînî hazretleri evliyanın büyüklerindendir. 512 (m. 1118)’de, İran’da Kazvin’de doğdu. 590 (m. 1194)’de vefât etti. İlim öğrenmeye küçük yaşta başladı. Babasından ve başka birçok âlimden ilim öğrendi. Sohbetlerinde buyurdu ki:
“Zenginliklerin en hayırlısı, Allahü teâlâ ile iktifa etmektir. Allahtan başkasıyle yetinmek, en büyük fakirlik ve şakiliktir.”
“İlmin sonu yoktur. Her ilimden, güzel olanını alınız.”
“Cömertlik ve cesâret, şerefli maksatlar olup, Allahü teâlâ hazretleri bunları sevdiği ve denediği kişilere ihsân eder.”
“Korkaklık, ihtirâs ve cimrilik, Allaha karşı kötü zannın bir araya getirdiği kötü arkadaşlardır.”
“Sıkıntıya karşı sabretmek, bolluk anındaki afiyetten daha efdaldir.”
“Akıl, nimetlerin en büyüğü, dünyâ ve âhirette şereflerin en yücesidir.”
“Şerefli insan, azarlandığı vakit kızar, yumuşak davranıldığı vakit yumuşar. Şerefsiz insan ise yumuşak davranışa sert çıkar ve sert davranana karşı da yumuşar.”
“Sükût, sana vakar kazandırır ve seni özür dileme zahmetinden kurtarır.”
“İhtirâs, gâfillerin kalbinde şeytanların sultânıdır.”
“Hikmet, her müminin kaybettiğidir, onu münâfıkların ağzında olsa dahi alınız.”
“İnsandaki cahillik, vücûdu yiyen haşereden daha tehlikelidir (zararlıdır).”
“Said kimse, azaptan korkarak inanır ve sevap niyaz eder.”
“Hasedcilerin en ehveni, haset ettiği kişinin elindeki nimetlerin yok olmasını ister.”
“İlim, insanı Allahın emrettiği şeylere götürür, zühd ise o şeylere erişilmesini kolaylaştırır.”
“Mal, dünyâda sahibine ikramda bulunan bir dost gibi olsa da, Allah huzûrunda ona ihânet eder.”
“Mal, harcandığı kadar sahibine ikramda bulunur. Kişinin yaptığı cimrilik kadar ona ihânet eder.”
“Fakîh öyle biridir ki, insanları Allahın rahmetinden ümitsizliğe düşürmez ve onları Allahın rahmetinden yüz çevirtmez.”
“Âlim, öyle biridir ki, insânları Allahın rahmetinden dolayı ümit kapısından menetmez ve Allahın mekrinden emîn olmamalarını sağlar.”
“Mal ve çocuklar, dünya hayatının zînetidirler. Sâlih amel de, dünyâdan âhirete götürülen mahsûldür.”
“Cömertlik, güzel medhiyeyi, mal sevgisi üzerine tercih etmektir.”
“Allah için seven bir kardeş, en yakından daha yakın, anne ve babalardan daha merhametlidir.”
“Amel eden câhil kişi, yoldan başka yerde yürüyen gibidir. Bu yürüyüşü ona, ihtiyâcından uzaklaşmaktan başka bir şey kazandırmaz.”
.
Âlimin konuşması karanlıkları yok eder
Muhammed Bercülânî hazretleri Hanbelî mezhebi âlimlerindendir. 238 (m. 852)’de Bağdâd’da vefât etti. Onun en meşhûr eseri “Kitâb-üz-Zühd ve’r-Rekâik”dir. Bu kitabında “Âlimlerin Üstünlüğü” bahsinde buyuruyor ki:
Muhammed bin Hüseyn der ki:
“Allahü teâlânın, Kur’ân-ı kerîmde âlimleri övmesi, onların fazîletli, üstün ve kıymetli olduklarını gösterir. Allahü teâlâ onları, insanlara yol gösterici kıldı. Kendilerine uyulması icâb eden kişilerdir.”
İmam-ı Mücâhid, Kur’ân-ı kerîmde meâlen “Kime ki hikmet verilmişse” âyeti için, “Buradaki hikmetten murâd; ilimdir, fıkıh ilmidir” buyurmuştur. Yine Kur’ân-ı kerîmde meâlen (Doğrusu Lokman’a “Allaha şükret” diye ilim ve anlayış verdik) âyeti için, “Burada ilim ve anlayıştan murâd, fıkıh ilmi demektir” buyurdu.
Yine Kur’ân-ı kerîmde meâlen “Sizden ülilemr olanlara” âyetindeki “Ulilemr’den murâd, “Fukahâ ve âlimlerdir” buyurdu. Ebüdderdâ’nın (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerde Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Âlimin, âbid üzerine üstünlüğü, ayın onbeşinci gecesindeki dolunayın, diğer yıldızlar üzerine olan üstünlüğü gibidir.”
“Âlimler Peygamberlerin vârisleridir.”
“Şeytana karşı bir din âlimi, bin âbidden çetindir.”
“Allahü teâlâ bir kimseye iyilik etmek isterse, onu dinde âlim yapar ve ona doğru yolu ihsân eder.”
“Kıyâmet gününde üç kısım kimseler şefaat ederler: Peygamberler, sonra âlimler, sonra şehîdler.”
“Göklerde ve yerde olanlar, âlim için istiğfar ederler.”
Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Allahü teâlâ, sizden ilmi almak için, ilmi ile âmil olan âlimleri kaldırır. Câhiller kalır. Dinden suâl edenlere, kendi akılları ile cevâp verip, insanları doğru yoldan ayırırlar.”
Ali bin Ebî Tâlib (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Âlimin konuşması karanlıkları yok eder (Küfür ve zulmeti ortadan kaldırır). Âlimin susmasında nice hikmetler vardır. Onların susması hikmettir. Güneşin ortaya çıkışıyla karanlıklar yok olduğu gibi, âlimin bir yerde bulunmasıyla orası nûr ile dolar. İnsanlar din ve dünyâlarını öğrenir, rahat ve huzûr bulurlar.”
Muâz bin Cebel (radıyallahü anh) şöyle buyurdu: “İlim öğreniniz, Allah için ilim öğrenmiş kişi, Allahtan korkar. İlim öğrenmeyi istemek ve bu yolda çalışmak ibâdettir. Onunla meşgul olmak cihâddır. İlmi, bilmiyene öğretmek sadakadır. Onu ehline öğretmek kurbettir.
.
Hizmet edene hizmet edilir
Ebü’l-Hasen Âbürî hazretleri Şafiî mezhebi âlimlerindendir. 283 (m. 977)’de İran’da Sicistan’ın Âbür köyünde doğdu. 363 (m. 974)’de orada vefât etti. “Menâkıb-ı İmâm-ı Şafiî” kitabında buyuruyor ki:
Mısır'ın ileri gelenlerinden birinin hanımı, bir münâkaşada kocasına; "Ey Cehennemlik!" dedi. Bu cevap karşısında bu şahıs, hanımına; "Ben Cehennemliksem, seni boşadım" dedi, fakat hanımını da çok seviyordu. Âlimleri toplayıp bu meseleyi sordu. Kimse cevap veremedi. "Senin Cehennemlik olup olmadığını Allah bilir." dediler.
Âlimler arasından henüz daha genç yaşta olan İmâm-ı Şâfiî hazretleri kalkıp; "Ben senin meseleni çözerim" dedi. Oradakiler şaşırdılar. Bu kadar âlimin cevap veremediğine, nasıl cevap verecek diye merak ettiler. İmâm-ı Şâfiî dedi ki:
"Önce sen benim sorularıma cevap ver!" Ve devâm etti:
"Bir günah işleyeceğin vakit, Allah korkusundan bu günahı terk ettiğin oldu mu?" dedi.
"Allahü teâlâya yemîn ederim ki çok oldu."
"Bu hâlinle Cennetlik olduğun anlaşılmaktadır" buyurdu. Orada bulunan âlimler, hangi delîl ile bu hükmü verdiğini sordular:
"Kur'ân-ı kerîmde; (Bir kimse Allah korkusundan nefsini günahlardan menederse, onun yeri elbette Cennet'tir) buyurulmaktadır. Hükmümü bu âyet-i kerîmeye göre verdim" buyurdu. Oradakiler susup kaldılar.
***
Bu mübarek zat, talebeleriyle ve sevenleriyle olan çeşitli sohbetleri sırasında buyurdu ki:
“Dünya işlerinde bir darlığa ve sıkıntıya düşen kimse, ibâdete yönelmelidir.”
“Gururlanıp böbürlenmek, âdi ve bayağı kimselerin vasfıdır.”
“Hizmet edene, hizmet edilir.”
“Dostlar ile yapılan sohbetten sevimli bir hareket yoktur. Dostların ayrılığı kadar da gam ve keder veren şey yoktur.”
“İlmi sevmeyende hayır yoktur. Böyle kimselerle dostluk ve bağlılığını kes. Çünkü, ilim kalplerin hayâtı, gözlerin aydınlığıdır.”
“Sâdık dost ve hâlis kimyâ/Az bulunur, hiç arama!”
“Bütün düşmanlıkların aslı, kötü kimseler ile dostluk etmek ve onlara iyilik yapmaktır.”
“İlim öğrenmek, nâfile ibâdetten üstündür.”
“Kendini bilmeyene ilim öğreten, ilmin hakkını zâyi etmiş olur. Lâyık olandan ilmi esirgeyen de, zulmetmiş olur.”
“Kimin düşüncesi, arzusu, maksadı yemek içmek (dünyâ) ise; kıymeti, barsaklarından çıkardığı kazûrat kadardır.”
“Dünyâda en huzursuz kimse, kalbinde hased ve kin taşıyanlardır.”
“Başkalarını senin yanında çekiştiren, senin bulunmadığın yerde de seni çekiştirir.”
.
Yemek için misafiri fazla bekletmemeli
Ebû Abdullah Râzânî hazretleri kırâat, Arabî ilimler ve Hanbelî fıkıh âlimidir. 426 (m. 1035)’de Irak’ta Râzân’da doğdu. 494 (m. 1101)’de Evâne’de vefât etti. “Yemek Âdâbı” hakkında şunları anlattı:
“Yemek için misafiri fazla bekletmemelidir. Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) bir hadîs-i şerîfte; (Acele şeytandandır. Fakat şu beş şeyde acele etmek müstesnadır. Bunlar; misâfiri yedirmek, cenâzeyi defnetmek, bekârı evlendirmek, borcunu ödemek, günaha tövbe etmektir) buyurdu.
Yemekleri sıra ile takdim etmelidir. Et yemeğini önce getirmek, misâfire iyi bir ikramdır. Sofrada bakla bulundurmalıdır. Peygamber efendimiz (Melekler bakla bulunan sofraya gelirler) buyurdu. Ev sahibi, misâfirden önce elini yemekten çekmemelidir. Onlardan sonra sofradan kalkmalıdır. Büyük zâtlardan bazısı, yemeğe davet ettiği kimseleri yemekle baş başa bırakıp, yemeği bitirmelerine yakın onların yanına gelir, sofraya oturur ve Besmele ile yemeğe başlardı. Misâfirlerine 'Haydi siz de bana yardım edin' derdi. Böylece onların doymalarına yardım ederdi. Yemeği, yetecek miktarda ikram etmelidir. Yemeği az getirmek, mürüvvetin noksanlığını, fazla getirmek ise, işin yapmacık olduğunu gösterir. Fakat, ev halkının da hakkını ayırmak lâzımdır. Çünkü misâfirden bir şey artmayabilir. Bundan dolayı da evdekileri zor duruma sokmamalıdır...”
Biri, Ebû Abdullah Râzânî’yi hac esnasında Arafât’ta gördü. Hâlbuki, Ebû Abdullah o sene hacca gitmemişti. Hacdan dönüşünde Ebû Abdullah’ı görünce, “Hanımımın nikâhı üzerine yemîn ederim ki, seni hacda gördüm” dedi. Ebû Abdullah kerâmetinin açığa çıkmasının üzüntüsüyle başını önüne eğdi. Gerçeği söylemese adamcağızın nikâhı hakkında sû-i zanna sebeb olacaktı. Çünkü herkes onun bu yıl hacca gitmediğini biliyordu. Adama “Senin nikâhın bozulmadı” dedikten sonra başını kaldırdı ve şöyle ilâve etti: “Bu ümmet, Allahü teâlânın düşmanı olan şeytanın, mümin erkekler ve kadınlar arasında fitne çıkarmak için, bir anda şarktan garba gidebileceğinde icmâ (söz birliği, ittifâk) etti. Allahü teâlâya ibâdet ederek kulluk eden bir kimsenin de, Allahü teâlânın izniyle bir gecede Mekke’ye gidip geri dönebileceğini kimse inkâr etmedi.” Sonra yemîn eden adama döndü ve “Rahat ol! Zevcen sana helâldir” buyurdu.
.
Merhametli ve sabırlı kimselerin fazileti
Muhammed El-Ahvâl hazretleri hadîs ilminde ve Arap edebiyatında büyük bir âlimdir. 250 (m. 864) senesinde vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) bir hadîs-i şerîfte; “Ümmetimin iyilerinden bir cemâat var ki, ilâhî rahmetin genişliğinden açıkta gülerler, azâbının korkusundan da gizli yerlerde ağlarlar. Bedenleri yerde, gönülleri göklerdedir. Rûhları dünyâda, akılları ise âhirettedir. Yürümeleri vekar iledir” buyurdu.
Resûl-i ekreme “Biri var, yakîni güzel, fakat günahı çok, diğeri ibâdette pek gayretli, fakat yakîni az” diye anlatılınca, Resûlullah efendimiz “Âdemoğlunun günâhı bulunur. Fakat onun tabiatı akıl, seciyyesi yakîn olursa, günahları ona zarar vermez. Çünkü o, ne zaman günah işlese tövbe ve istiğfar eder. İşlediği günahına pişmanlık duyar. Allahü teâlâ onun fadlını devam ettirir ve bununla Cennete girer” buyurdu.
Ebû Bekr’in (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah buyurdu ki: “Allahü teâlâ buyurdu ki: Eğer benim rahmetimi istiyorsanız, mahlûkuma merhamet ediniz.”
Üsâme bin Şureyk’in bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah buyurdu ki: “İnsanlara teşekkür etmeyen, Allahü teâlâya şükretmiş olmaz.”
Ebû Bekr el-Verrâk’ın bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah “Her ân seni görmekte olan Allahü teâlâdan gâfil olma. Şükrünü, itaat ve tevâzuunu, hiçbir zaman mülkünden çıkamadığın Allahü teâlâya yap” buyurdu.
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) bildirdi: Resûlullaha “Ey Allahın Resûlü! Acaba Cennete hesapsız girecek kimse var mıdır?” diye sorduklarında Resûlullah “Evet, her merhametli ve sabırlı kimse” buyurdu.
Sehl bin Sa’d es-Sa’îdî’nin (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah Abdullah bin Abbâs’a; “Ey küçük! Sana bazı şeyler öğreteyim, onlardan faydalanırsın” buyurdu. Abdullah bin Abbâs (radıyallahü anh), “Buyur yâ Resûlallah” dedi. Resûlullah şöyle buyurdu: “Allahü teâlânın senin için yazmadığı bir şeyi ile insanlar sana fayda vermek için çalışsalar, buna onların gücü yetmez. Yine kullar, Allahü teâlânın ezelde senin için yazmadığı şeyler ile zarar vermeye çalışsalar, onlar buna güç yetiremezler. Eğer sıdk ile yakîn içerisinde Allahü teâlâ için amel yapmaya gücün yeterse, yap. Gücün yetmezse, şüphesiz istemediğin şeylere sabretmekte pekçok hayır vardır. Bil ki, nasr (yardım) sabır ile beraberdir. Ferahlık sıkıntı ile beraberdir.”
.
Âhiret âlimleri simalarından bilinir
Esnaî hazretleri fıkıh, usûl, kelâm âlimlerindendir. İsmi, Muhammed bin Hasen eş-Şâfiî’dir. 695 (m. 1295)’de Mısır’da Esna’da doğdu. 764 (m. 1362)’de Kâhire’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Zamanımızda çok âlim var. Fakat hakiki İslam âlimi bulmak zorlaştı. Bunların bazı vasıflarını bildiriyorum: Onlar, yakîni kuvvetlendirmek için çok gayret gösterirler. Çünkü yakîn, dînin sermâyesidir. Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) bir hadîs-i şerîfte; “Yakîni, öğreniniz” buyuruyor. Dâima mahzûn, başı önüne eğik ve sükût hâlinde bulunurlar. Allahü teâlâdan korktuğunu; kıyâfetinde, ahlâkında, işinde, duruşunda, konuşmasında ve sükûtunda belli ederler. Kim ona bakarsa, Allahü teâlâyı hatırlar, görünüşleri ilimlerine şehâdet eder. Âhiret âlimleri; vakûr olmalarıyla, alçak gönüllükleriyle, insanlara, güleryüzlü muâmele etmeleriyle, simalarından bilinirler. Hazreti Ömer buyurdu ki: “Allahü teâlâ ilim verdiği kuluna, bununla beraber; hilm, tevâzu, güzel ahlâk ve rıfk da verir, işte bu, faydalı ilimdir.”
Onlar, sahip oldukları ilimle önce kendileri amel ederler. Çünkü kendisi amel etmezse, nasihatinin kimseye faydası olmaz. Allahü teâlâ İsâ aleyhisselâma, “Ey Meryem’in oğlu, önce kendine nasihat et! Eğer kendin nasihat kabul ediyorsan, insanlara da nasihat et! Eğer kendin söylediğini yapmıyorsan, kendi nasihatini kendin yerine getirmiyorsan, benden utan” buyurmuştur.
Resûl-i ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem) bir hadîs-i şerîfte “Mirâc gecesinde bir kavme uğradım, dudakları ateşten makaslarla kesiliyordu. 'Siz kimsiniz?' diye sorunca onlar, 'Biz hayrı emreder, fakat kendimiz yapmazdık, fenâlıktan meneder, hâlbuki kendimiz yapardık' diye cevap verdiler” buyurdu.
İbn-i Semmâk dedi ki: “Nice Allahü teâlâyı anan kimse vardır ki, Allahü teâlâdan gâfildir. Nice Allahü teâlâdan korkan kimse vardır ki, Allahü teâlâya cür’ette bulunur. Nice Allahü teâlâya yakın görünen kimse vardır ki, Allahü teâlâdan uzaktır. Nice Allahü teâlânın rızâsına, O’nun emirlerine uyup, yasaklarından sakınmaya davet eden kimse vardır ki, Allahü teâlânın rızâsına kavuşmaktan kaçar.”
İbrâhim bin Edhem şöyle anlattı: Bir taşın yanından geçiyordum. Taşın üzerinde, “Bana gel, ibret alırsın” yazılı idi. Yanına gittim. Onu çevirdim. Şöyle bir yazı vardı: “Sen, bildiğin ile amel etmiyorsun. Amel etmeyeceğin şeyi bilmeyi niçin istiyorsun?”
.
O müminler için âhiret saadeti vardır
Hasan Fehmî Efendi Yüzonuncu Osmanlı Şeyhülislâmıdır. 1210 (m. 1795)’de Konya’nın Ilgın kazasında doğdu. 1298 (m. 1881)’de Medîne-i münevverede vefât etti. “Sabır” hakkında şunları anlattı:
Sabrın çeşitleri ve her birinin mükâfâtı husûsunda Kur'ân-ı kerimde nâzil olmuş birçok âyet-i kerimeler vardır. Bekara sûresinin yüzyetmişyedinci âyetinde meâlen (Yüzünüzü doğu ve batı taraflarına çevirmeniz hayır ve tâat değildir. Hayır ve tâat, Allahü teâlâya ve âhirete ve meleklere ve Allahü teâlânın indirdiği kitaplara ve Peygamberlere îman etmektir. Ve Allahü teâlânın [rızası için] muhabbet ile malını; fakir akrabâsına, fakir yetîmlere ve muhtaçlara, yolda kalmışlara, isteyen fakirlere ve sahibi ile anlaşıp belli bir ücret ödeyince hür olacak kölelere ve esîrlere [azâd etmek için] vermektir. Ve [farz] namazları dosdoğru kılmak ve zekâtını vermek, sözleşmelerinde ahdine vefâ etmek, fakirlikte, ihtiyaç ve sıkıntı hâllerinde, cihâdda sabretmektir. Ve bu vasıfları taşıyanlara uymakta sâdık olmaktır. İşte onlar, takvâ sahibi olan Müslümanlardır) buyurulmuştur.
Âl-i İmrân sûresinin ikiyüzüncü âyetinde ise meâlen (Ey îman edenler! [Din düşmanlarının eziyetlerine] sabrediniz. Düşmanlarınızla olan cihâdda üstün gelmek için, sabır yarışı yapın. Sınır boylarında kâfirlere karşı cihâd için nöbet bekleyin ve Allahü teâlâdan korkun ki, felâha [kurtuluşa] eresiniz) buyurulmuştur.
Nahl sûresinin doksanaltıncı âyetinde meâlen (Sabredenlerin ecirlerini [karşılıklarını] Allahü teâlâ, yaptıkları amelin karşılığı olan sevaptan daha fazla ve daha güzel olarak elbette verir) buyurulmuştur.
Zümer sûresinin onuncu âyetinde meâlen (Sabreden müminler [kıyâmet gününde] hesapsız mükâfâtlara kavuşurlar) buyurulmuştur.
Bekara sûresinin yüzelliüçüncü âyetinde meâlen (Ey îman edenler! Sabır ve salât [namaz] ile Allahü teâlâdan yardım isteyiniz. Muhakkak Allahü teâlâ[nın yardımı] sabreden müminlerle berâberdir) buyurulmuştur.
Ra'd sûresinin yirmiikinci âyetinde meâlen (Onlar, şu kimselerdir ki, Rablerinin rızasını kazanmak için sabrederler. Namazlarını dosdoğru kılarlar. Kendilerine verdiğimiz rızıktan gizli ve âşikâr infâk eder, verirler. Kendilerine kötülük yapanlara, iyilik ederler. O müminler için [amellerine karşılık] âhiret saadeti ve rahat vardır) buyurulmuştur.
.
Her insanın huyu sonradan değişebilir
Kınalızâde Ali Efendi Osmanlı âlimlerinin en meşhurlarındandır. 916 (m. 1516) senesinde Isparta’da doğdu. İstanbul’a giderek, medrese tahsilini mükemmel bir şekilde tamamladıktan sonra, Anadolu ve Rumeli’nin çeşitli şehirlerinde kadı ve kadıasker olarak vazîfe yaptı. 979 (m. 1571) senesinde Edirne’de vefât etti. Çok kitap yazdıysa da, daha çok “Ahlâk-ı A’lâî” adlı eseriyle tanınmıştır. Bu kitabında şöyle anlatır:
Huy değişir mi? İnsanın huyunu bırakıp, başka huylu olması mümkün müdür? Bu konu üzerinde çeşitli sözler, birbirine uymayan fikirler varsa da, âlimlerin çoğuna göre, herkesin huyu değişebilir. Hiçbir kimsenin huyu, yaratılıştaki gibi kalmaz. Sonradan değişebilir. Huylar değişmeseydi, Peygamberlerin “aleyhimüsselâm” getirdikleri dinler boş ve lüzumsuz olurdu. Âlimlerin söz birliği ile koymuş oldukları terbiye ve ceza usûlleri abes olurdu. Bütün ilim adamları, çocuklarına ilim ve edeb vermiş ve terbiyenin fayda sağladığı her zaman görülmüştür...
O hâlde, huyun değiştiği güneş gibi meydandadır. Şu kadar var ki, bazı huylar pek yerleşmiş, rûhun hâssası gibi olmuştur. Böyle huyları değiştirmek, yok etmek pek güç olur. Böyle ahlâk, ençok, câhil, kötü kimselerde bulunur. Bunu değiştirmek için ağır riyâzet ve çok mücâhede lâzımdır. Nefsin isteklerini yapmamak için çalışmaya “riyâzet” denir. Nefsin istemediği şeyleri yapmaya “mücâhede” denir. Cahiller, ahmaklar, huy değişmez diyerek, nefisle mücâhede ve riyâzet etmiyorlar. Kötü huylarını temizlemiyorlar. Böyle kabul edip de, herkes kendi havasına bırakılırsa, suçlulara ceza verilmezse, insanlık kötülüğe gider.
Bunun için, Allahü teâlâ kullarına acıyarak, onları terbiye etmek, iyi ve kötü huyları öğretmek için Peygamberler “aleyhimüsselâm” gönderdi. Bu muallimlerin en yükseği olarak, habîbi olan Muhammed aleyhisselâmı seçti. O’nun dîni ile, önce göndermiş olduğu bütün dinleri değiştirdi. O’nun dîni, bütün dinlerin sonuncusu oldu. Böylece iyiliklerin hepsi, terbiye usûllerinin cümlesi O’nun parlak dîninde yer almıştır. Aklı olanların, iyiyi kötüden ayırabilenlerin, bu dinden elde edilmiş olan ahlâk kitaplarını okuyarak, öğrenerek ve işlerini buna göre düzenleyerek, dünyâda ve âhirette rahata ve huzura, saadete, kurtuluşa kavuşması ve böylece aile ve cemiyet hayâtının düzenine yardım etmiş olması lâzımdır, insanın birinci vazîfesi de budur.
.
Necaset, namaz kılmaya engeldir
Yûsuf Bin Yahyâ El-Buveytî hazretleri İmâm-ı Şafiî’nin en kıymetli arkadaşlarından ve Şafiî mezhebinin en büyük âlimlerindendir. 231 (m. 845)’de Mu’tezile fırkasındaki bozuk inançlı kimseler tarafından, Bağdâd’da şehîd edildi. Bir dersinde şunları anlattı:
Şafii’de necasetten taharet hakkında bilgi vereceğim. Taharet temizlik demektir. Taharet iki çeşittir; hadesten taharet, necasetten taharet. “Hadesten taharet”, namaz kılmaya engel olan abdestsizlik ve cünüplüğü kaldırmaktır. Yani abdesti olmayan kimsenin abdest alması ve cünüp olanın da gusletmesi, demektir. Yine hayız veya nifas kanı kesilen kadının gusletmesi de hadesten taharettir. “Necasetten taharet”; vücuda, elbiseye veya namaz kılınacak yere, necaset bulaşmış ise, onu temizlemektir. Necaset, namaz kılmaya engeldir. Vücudunda, elbisesinde veya namaz kıldığı yerde az da olsa necaset bulunan kimsenin namazı, sahih yani geçerli değildir. Necis olan maddelerden bazıları şunlardır: 1- Şarap ve sarhoş eden her türlü sıvılar. 2- İnsanın ve her çeşit hayvanın idrarı. 3- İnsanın ve her çeşit hayvanın dışkısı. 4- Kan ve irin. 5- Kusmuk ve mideden gelen her şey. 6- Geviş, yani hayvanın, midesinden çıkarıp tekrar çiğnediği şey. 7- Eşek gibi eti yenmeyen hayvanın sütü. 8- Dine uygun olarak kesilmemiş her çeşit hayvanın ölüsü...
Necaset nasıl temizlenir?
Evvela necasetin maddesini izale etmek (gidermek); sonra da üzerinden suyu akıtarak yıkamak gerekir. Bundan sonra eğer necasetin; tadı veya rengi veya kokusu kalırsa, üç defa parmak uçlarıyla ovalayıp çitileyerek yıkamak lazımdır. Bununla beraber yalnız renk veya sadece koku kalırsa ve bunu çıkarmak “müteassir” ise, artık temiz kabul edilir ve sabun gibi bir şey kullanmak gerekmez. “Müteassir”in ölçüsü, üç kere ovalanıp çitileyerek yıkandığı hâlde bunların çıkmamasıdır. Şayet üç defa parmak uçlarıyla ovalanıp çitilenerek yıkandığı hâlde; sadece tat veya hem renk hem de koku kalırsa, onları izale etmek için sabun veya benzeri bir şeyi de kullanmak gerekir. Sabun ve benzeri bir şey kullanıldığı hâlde bunlar çıkmazsa ve bunları çıkarmak “müteazzir” ise, artık necis olduğu halde affedilir. “Müteazzir”in ölçüsü de, orayı kesmeden necasetin çıkmamasıdır.
.
Cömert cennete, cimri cehenneme yakındır!
Ebû Abdullah bin Abdülmelik hazretleri hadîs ve fıkıh âlimidir. Hadîs hafızı, yani yüz bin hadis-i şerifi ezbere bilirdi. 252 (m. 866)’da Endülüs’te (İspanya) Kurtuba’da (Cordoba) doğmuştur. 330 (m. 942)’de vefât etmiştir. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
Muâz bin Cebel’in (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Cennet ehli dünyâda, Allahü teâlâyı anmadan geçirdikleri bir âna bile üzülürler.”
Sehl bin Sa’d anlattı: Resûlullaha birisi geldi. “Ey Allahın Resûlü! Bana öyle bir amel öğret ki, onu yapınca Allahü teâlâ ve insanlar beni sevsin” dedi. Resûlullah buyurdu ki: “Dünyâya rağbet etmezsen (Allahü teâlânın haram kıldıklarından sakınır, şüphelilerden uzak durursan), seni Allahü teâlâ sever. İnsanların elindekilere rağbet etmezsen, o zaman seni insanlar sever.”
Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah buyurdu ki: “Kabirleri ziyâret ediniz. Çünkü kabirleri ziyâret ölümü hatırlatır.”
Âişe vâlidemizin (radıyallahü anhâ) bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah: “Allahü teâlânın velî kulu, cömert olarak yaratılmıştır” buyurdu.
Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah buyurdu ki: “Cömert kimse, Allahü teâlâya, insanlara ve Cennete yakındır, Cehennemden uzaktır. Cimri kimse, Allahü teâlâdan, insanlardan ve Cennetten uzak, Cehenneme yakındır. Câhil fakat cömert olan kimse, âbid fakat cimri olan kimseden daha sevimlidir. En büyük hastalık, cimriliktir.”
Abdullah bin Ömer’in (radıyallahü anhümâ) bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah buyurdu: “İki ahlâk vardır ki, Allahü teâlâ bu ikisini sever. Bunlar; cömertlik ve semâhattir (vermesi lâzım ve vâcib olmayan şeyleri seve seve vermektir). Yine iki ahlâk daha vardır ki, Allahü teâlâ onlardan dolayı gazâb eder. Bunlar; kötü ahlâk ile cimriliktir. Allahü teâlâ bir kulu hakkında hayır murâd edince, onu insanların ihtiyâçlarını gidermeye vâsıta yapar.”
Âişe vâlidemizin (radıyallahü anhâ) bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah buyurdu ki: “Misvak, ağzı temizleyici ve Rabbin rızâsını kazanmaya vesiledir.”
Ebû Sa’îd’in (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah buyurdu ki: “İhtiyâçlarınızı, merhamet sahiplerinden isteyiniz.”
.
O gün mahşer yerine bölük bölük gelirsiniz!
Niksârlı Muhyiddîn Efendi Osmanlı âlimlerindendir. Tokat’ın Niksar ilçesinde doğdu ve tahsilini burada tamamladı. Sultan İkinci Bâyezîd Hân tahta geçtiğinde İstanbul’a davet etti. Ayasofya’daki tefsîr derslerinde Sultan da hâzır bulunurdu. Bir dersinde şunları anlattı:
Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) Nebe’ sûresi onsekizinci âyet-i kerîmesi hakkında meâlen; “Sûra üfürüleceği o gün, (mezarlardan kalkıp mahşere) bölük bölük gelirsiniz” suâl edildiğinde ağladılar. Hattâ mübârek gözlerinden akan gözyaşları toprağa damladı ve buyurdular ki: “Ey bu suâli soran kişi, çok büyük bir işten sordun. Kıyâmet günü ümmetim oniki sınıf olarak haşrolunur ve mahşer yerine gelirler. Bir bölük insanlar, hayvan sûreti üzere kabirlerinden haşrolunurlar. Kendileri için bir ses gelir. Bunlar, namazlarında gevşek davrananlardır. Tövbe etmeden öldüler. Bu hâlleri, kendilerine verilen bir cezadır. Cehenneme atılacaklardır. Allahü teâlânın Kur’ân-ı kerîmde şöyle buyurduğu kimselerden olurlar: “Onlar, namazlarından gâfildirler” (Mâun-5). Ümmetimden bir bölüğü de, yüzleri ay gibi parlak bir hâlde haşrolurlar. Sıratı şimşek gibi geçerler. Allahü teâlâ katından bir münâdî şöyle der: “Bunlar sâlih amel işleyip, günahlardan kaçınanlardır. Beş vakit namazı vaktinde ve şartlarına uygun olarak cemâatle kılarlar. Bunlar, tövbe edip öyle vefât ettiler. Allahü teâlâ, kendilerine saadet nasîb etti. Onlar, Cennete gireceklerdir. Allahü teâlâ kendilerinden râzıdır. Onlar da Allahü teâlâdan râzıdırlar. Allahü teâlâ, Kur’ân-ı kerîmde meâlen bunları şöyle bildirdi: Gerçekten 'Rabbimiz Allahü teâlâdır' deyip de sonra amellerini ihlâs ile, yapanlara (ölüm ânında) melekler inecekler de şöyle diyecekler: (Gelecekten) Korkmayın ve (geçene) mahzûn olmayın! Size vaat olunan Cennetle müjdelendiniz.”
Muhyiddîn Efendi, Ayasofya Câmii'nde Kur’ân-ı kerîmin tefsîrini tamamlayınca, talebelerine ve cemâate dönüp şöyle buyurdu:
“Allahü teâlâdan Kur’ân-ı kerîmin tefsîrini okutma işini tamamlamam için bana mühlet vermesini niyaz etmiştim. Allahü teâlâya hamdü senalar olsun ki, duâm kabul oldu, dersimi tamamladım. Şimdi duâm odur ki, ömrüm îmân ile son bulsun. Son nefesimde Kelime-i şehâdeti söyleyerek rûhumu teslim edeyim." Sonra gönülden duâda bulundu. Orada bulunanlar hep bir ağızdan 'âmin' dediler. Muhyiddîn Niksârî, evine varınca hastalandı. Çok geçmeden de 901 (m. 1460)’da İstanbul’da vefât etti.
.
Cennetten cehenneme açılan pencere
Ebû Bekr el-Ensârî hazretleri hadîs ve Hanbelî mezhebi fıkıh âlimidir. Ebû Bekr el-Ensârî’nin rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bazıları:
Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Bir kimse kasdî olarak bana izafeten yalan söylerse, Cehennemdeki yerine hazırlansın.”
“İnsanlar İslâmiyet gelmeden önce büyük bir gaflet uykusunda idiler, İslâmiyet gelince Müslüman olanlar bu gaflet uykusundan uyandılar. Malları ile canları ile gece gündüz kendilerini Allahü teâlânın rızâsına kavuşturacak vesilelere (sebeplere) yapıştılar ve saadete kavuştular.”
“Kim dünyâda Allahü teâlânın emirlerine itaat ederse, âhirette Allahü teâlânın ihsânı ile seçilenlerden olur.”
“Cennette, Cehennemi gösteren bir pencere vardır. Cennet ehli bu pencereden Cehennemdekilerin bazısını görür ve onlara der ki:
-Sizin bu hâliniz nedir? Biz sizin söylediğiniz İslâm bilgilerine uyarak Cennete girdik!
Cehennemde olanlar da diyecekler ki:
-Biz size yapın dediklerimizi kendimiz yapmaz, yapmayın dediklerimizi ise kendimiz yapardık. Biz de bu sebeple buraya girdik, derler.”
“Kurban etini yiyiniz veya bekletiniz. Onu satmayınız.”
Cebrâil (aleyhisselam) Resûlullahın huzûruna geldi ve dedi ki: “Ey Muhammed! Allahü teâlâ, Muâviye’yi kendine kâtip yapmanı diliyor. Çünkü, senin kâtip olarak alacaklarının en hayırlısı, kuvvetli ve emîn olanıdır.”
Câbir bin Abdullah (radıyallahü anh) anlattı: “Resûlullah bir kimsenin bir yere yaslanarak bir ayağını diğer ayağının üstüne atmasını menetti.”
“Müminin firâsetinden sakınınız. Çünkü o, Allahü teâlânın nûru ile bakar.”
“Ümmetimden hak üzere bulunan bir taife kıyâmete kadar bulunacaktır.”
“Kıyâmet günü insanların en büyük hatada olanları, dünyâda en çok bâtıla dalanlardır.”
Ebû Bekr el-Ensârî’nin vefatından önce söylediği bir şiirin tercümesi şöyledir:
“Benim için bir ecel zamanı vardır. O zamana muhakkak ulaşacağım. Ecel geldiğinde, onun keskin kılıcı ile ömrüm biter, dünyâ hayatım son bulur. Et arayan aslanlar, yemek için üzerime gelseler, ecel vaktim gelmediği müddetçe bana zarar veremezler. Sözde, ben doğduğum zaman müneccimler, ömrümün elliiki sene olacağında söz birliği etmişler. Allahü teâlânın izniyle işte ben, doksan yaşımı geçmiş olduğum hâlde dimdik ayaktayım.”
.
Dâvûd Paşa'yı idamdan kurtaran fetva!
Molla Vildân hazretleri Osmanlı kadıaskeri olup, Hanefî mezhebi fıkıh âlimidir. 893 (m. 1488) senesinde vefât etti. Molla Vildân’ın, Fâtih Sultan Mehmed Hân zamanında Dâvûd Paşa ile ilgili bir fetvâsı meşhûrdur. Fetvâya sebep olan hâdise ve neticesi, “Şakâyık-ı Nu’mâniyye”de şöyle anlatılır:
Rumeli Beylerbeyi olan Dâvûd Paşa, yaptığı bir işten dolayı Edirne Kadısına şikâyet edilir. Kâdı Efendi de, Dâvûd Paşa’ya adam gönderip, yapmakta olduğu o işten vazgeçmesi hususundaki hükmünü bildirir. Dâvûd Paşa, hiç aldırış etmez. Kâdı Efendi, bizzat kendisi Dâvûd Paşa’ya gider. O işten vazgeçmesini ihtar eder. Aralarında tartışma çıkınca, Dâvûd Paşa, Kadı Efendiye birkaç defa vurur. Durum Fâtih Sultan Mehmed Hân’a arz edilince, Hakân-ı a’zam Sultân-ı muazzam Fâtih Sultan Mehmed Hân şöyle emir verdi: “Şeri’atın hizmetçisi olan kadıyı döven, dîni tahkir etmiş olur. O hâlde onun katli lâzımdır!..”
Emrin acele yerine getirilmesini istedi. Paşalar, beyler, kim varsa Dâvûd Paşa’ya şefaatçi oldular. Böyle bir kumandanın öldürülmesini uygun görmediler. Pâdişâh vazgeçmedi. Sonunda gidip, Kadıasker Vildân Efendi’yi buldular. Durumu söyleyip fetvâ istediler. Kadıasker Vildân Efendi “Eğer ki, Kadı Efendi'yi kadılık makamında dövse idi; katli lâzım olurdu. Amma, kadı efendi yerinden kalkıp, Dâvûd Paşa’nın mekânına gitmiş olduğu için katli lâzım değildir” diye fetvâ verdi.
Fâtih Sultan Mehmed Hân, Dâvûd Paşa’nın katlinden vazgeçip, bizzat kendisi değnekle dövdü. Dâvûd Paşa, tam dört ay yataktan kalkamadı. Dâvûd Paşa, tövbe edip, pişman oldu. Allahü teâlânın emir ve yasaklarına riâyette kusur etmeyeceğine söz verdi. O günden sonra Pâdişâhla aralarında ünsiyet peyda olup, vezirlik payesine kadar yükseldi. İkinci Bâyezîd Hân zamanında da Vezîr-i azam oldu. Molla Vildân, bir sohbetinde şöyle buyurdu:
Kendi ayıbını görmeli, başkalarının ayıplarını araştırmamalıdır. Mümine en uygun olanı, kendi ayıpları ile meşgul olup, onları mümkün olduğu kadar gidermeye çalışmaktır. Çünkü bir kimse, kendi ayıbı ve günâhı ile Allahü teâlâya karşı edepsizlik ettiğini ve cenâb-ı Hakkın yarattıklarındaki hikmetleri düşünse, sekerât-ül-mevt (ölüm hâli), kabir, kıyâmet ve hesap hâllerini hatırlasa, başkalarının ayıbına bakmaz. Nitekim Resûlullah (sallallahü aleyhi ve selem); “Kim mümin kardeşinin ayıbını dünyâda gizlerse, Allahü teâlâ da dünyâda ve âhirette onun ayıbını gizler” buyurdu.
.
Son nefeste imân selâmeti ver Allahım
Abdullah Pervîz Efendi, Kanunî Sultan Süleymân ve İkinci Selîm Han zamanı âlim ve kadılarındandır. 987 (m. 1579)’da Mekke-i mükerremede vefât etti. Bir sohbetinde buyurdu ki:
Bütün günahlarına vakit geçirmeden tövbe etmelidir. Resûlullah (sallallahü aleyhi ve selem); “Tövbe eden hiç günah işlememiş gibi olur” buyurdu. Tövbe; haram işledikten sonra pişman olup, Allahü teâlâdan korkmak, bir daha yapmamaya azmetmek, karar vermektir. Yani tövbe etmeye sebep, yalnız Allah korkusu olmalıdır. Dünyâda zarar hâsıl olmasından korkarak pişman olmak tövbe olmaz. Kazası ve istihlâli (helâlleşmesi) lâzım olmayanlarda tövbe, kalb ile pişman olup, bir daha işlememek için tövbe etmek ve dil ile istiğfar etmekle olur. Eğer üzerinde kul hakkı varsa sahibi veya vârisi ile helâlleşmelidir. Eğer hiçbir şekilde hak sahibini bulup hakkını ödeyemezse ve hak sahibi mümin ise, ona hayır duâ etmeli, onun günahlarının affı için Allahü teâlâdan mağfiret dilemeli, onun için sadaka vermelidir. Sevaplarını hak sahibine bağışlamalı, âhirete borçlu gitmemeye çalışmalıdır. Eğer Allahü teâlâ ile ilgili ise; kazası lâzım olan ibâdetleri kaza etmeli, keffâreti lâzım olanların keffâretini yerine getirmelidir. Meselâ oruç keffâretinde, kaza için bir gün keffâret için altmış gün oruç tutmalıdır.
Allahü teâlâ sevdiği kulunu derde müptela eder. Çektiği eziyet ve sıkıntılar, günahlarının affolmasına ve derecesinin yükselmesine vesile olur. Başkalarının da ibret almasına sebep olur.
Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Kâmil tövbe yedi şeyden yedi şeye dönmektir. Biri, cehâletten ilme dönmektir. Yani ilm-i hâlini öğrenmektir. İkincisi, günah işlemekten tâate dönmektir. Üçüncüsü, haramdan helâle dönmektir. Dördüncünü, yalandan doğruya dönmektir. Beşincisi, riyadan ihlâsa dönmektir. Altıncısı, kibirlenmekten alçak gönüllülüğe dönmektir. Yedincisi, bütün gece uyumaktan bir miktar namaz kılmaya dönmektir.”
Abdullah Pervîz Efendi, vefatından kısa bir zaman evvel şöyle dua etti:
“Ey varlığının evveli olmayan! Ey dâima var olan, varlığı lâzım olan ve ey hiç yok olmayan Allahım! Sen kerem ve ihsân sahibisin. Küçük ve büyük işlerimizi, her zaman kendi inâyetinle doğruluktan ayırma. Son nefesimizde imân selâmeti verip, bizi gaflette bırakma. Ey kerîm olan Allahım! Gerçi günahlarımız çoktur. Fakat senin lütfundan ümit kesmiyoruz. Kendi kereminle bizi dergâhına kabul et.”
.
Hak teâlânın kudreti her şeyde görülüyor
Molla Muhterem hazretleri Türkistan’da yetişip, Osmanlı ülkesinde ilim neşreden âlimlerdendir. Taşkend’de doğdu. 980 (m. 1572) senesinde İstanbul’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Sahîh-i Müslimde Ebû Hüreyre “radıyallahü anh” nakl eder: Resûlullah “sallallahü aleyhi ve selem” buyurdu ki: “Bir kimse günde yüz kere (Lâ ilâhe illallahü vahdehü lâ şerîke leh lehül mülkü ve lehül hamdü ve hüve alâ külli şey’in kadîr) dese Allahü teâlâ ona on köle âzâd ile yüz sevap iyilik yazar ve yüz günâhını affeder. O gün akşama kadar şeytandan emîn olur ve bundan fazîletli iş olmaz.”
Sa’d bin Ebî Vakkas (radıyallahü anh) anlatır: Resûl-i ekremin yanında oturuyorduk. Buyurdu ki: “Siz, her gün bin sevap kazanmaktan âciz misiniz?” Orada bulunanlardan birisi; “Yâ Resûlallah! Bin sevâb nasıl kazanılır?” diye sordu. Resûl-i ekrem buyurdu ki: “Yüz kerre (Sübhânallah) diyene bin sevâb yazılır veya bin günâhı affolunur.” Her gün ve her gece Allahü teâlâyı zikreden mümine müjdeler olsun.
***
Gölgesi ağaca dedi ki: “Biz ikimiz arkadaşız. Beraber dünyâya geldik. Beraber büyüdük. Dâima güneşle aramızda perde olup, onun yüzünü görmeme mâni olmak sana yakışır mı? Ne zaman ki güneş benim tarafıma meyletse, sen aramıza giriyorsun. Niçin böyle yapıyorsun?”
Bunun üzerine ağaç şöyle dedi: “Hayır, hayır! Ben sana mâni değilim. Benim güneşi görmem, gece-gündüz kıyamda olup Allahü teâlâyı zikretmem sebebiyledir. Sen ise, dâima yan gelip yatarsın. Bu hâlinle güneşi nasıl görürsün?”
Ebû Mûsâ el-Eş’arî (radıyallahü anh) şöyle rivâyet etti: “Bir gün Resûl-i ekrem bana buyurdu ki: “Sana Cennet hazînelerinden bir hazîne bildireyim mi?” Ben de; “Evet yâ Resûlallah!” deyince; “La havle velâ kuvvete illâ billâh” demeye devam eden kimse, fakirlik görmez ve dünyâ belâlarından emîn olur” buyurdu.
Ey Ârif! Gözünü aç, Hak teâlânın kudreti her şeyde görülüyor. Dilini ve kulağını kötü şeylerden koru ki, Allahü teâlâya yakın olasın. Ne mutlu o kimseye ki, ömür sermâyesini zayi etmeyip, sayılı olan nefeslerini, Allahü teâlâya hamd etmek ve O’nu zikretmekte sarf eyleye. “Lâ havle ve lâ kuvvete illâ billâh” demenin manası, Allahü teâlânın izni ve irâdesi olmadan hiç kimse ve hiçbir şey hareket edemez. Hareket ve hareketsizlik, hiç bir mahlûkun elinde değildir. Bütün fiiller, nimetler, sıhhat, hastalık, fayda ve zarar, hayır ve şer Allahü teâlânın yaratması ile olur.
.
Faydalı ilim, sâlih amel ve güzel ahlâk
Karaçelebizâde Abdülazîz Efendi Otuzüçüncü Osmanlı Şeyhülislâmıdır. 1000 (m. 1591) senesinde İstanbul’da doğdu. 1068 (m. 1658) senesinde Bursa’da vefât etti. Buyurdu ki:
İlmihâlini öğrenmek herkese farz-ı ayndır. Çalışıp bunları öğrenmelidir. Öğrendikleri ile amel etmelidir. Ehl-i sünnet mezhebini ve itikâd bilgilerini ehlinden öğrenip itikâd etmek, imânı olan herkese farzdır. Bu ilmi öğrenmelidir. Câhil kalmamalıdır. Çünkü dînin emirlerine uymayan itikâdın zararı büyüktür. Özellikle zamanımızda bid’atler yayıldı. Ehl-i sünnet i’tikâdını bilenler azaldı. Cahillik bütün dünyayı kapladı. Ehl-i sünnete uygun i’tikâd ettikten sonra, kötü huy ve ahlâklardan sakınacak kadar ilmi, güzel ahlâk ile ahlâklanacak kadar bilgisi olmak, erkek olsun kadın olsun bütün müminlere farzdır.
İlim kadar büyük bir şey yoktur, öğrenmesi ve öğretmesi kadar büyük ibâdet yoktur. Çalışıp, faydalı ilim, sâlih amel ve güzel ahlâk sahibi olmalıdır. Tirmizî, İbn-i Abbâs’dan bildirdi ki: Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) bir kimseye nasihat edip buyurdu ki: “Beş şeyden önce beş şeyin kıymetini bil. İhtiyârlık gelmeden önce gençliğin kıymetini bil.” Zîrâ her kemâl gençlikte elde edilir, ilim ve amel gibi. Bedenin kuvveti kemâlde iken, tâat ve ilim kazanılır, ihtiyârlık zamanında zayıflık, hastalık ve dermansızlık bulunduğundan ibâdet için kudreti olmaz, pişmanlıktan başka elinden bir şey gelmez. “Hastalıktan önce sıhhatinin kıymetini bil.” Sıhhat ve afiyet zamanını nimet bilip, ilmi ve ameli çok yap. Çünkü hastalık bunlara mâni olur. “Fakirlikten önce zenginliğin kıymetini bil.” Malın ile iyilik edip, mal ile ibâdet eyle. Böylece âhırette çok sevap ve ecir bulursun. “Meşgûliyetten önce, boş vaktinin kıymetini bil.” Boş vakitlerinde din ilimlerini öğrenmeye ve sâlih ameller etmeye uğraş. Çoluk-çocuk ve diğer işler seni meşgul etmeden önce, marifet ve kemâle ve sâlih amelleri işlemeğe gayret et. Hadîs-i şerîfte; “İki büyük nimet vardır ki, onlarda çok kimseler aldanmıştır. O nimetlerin kıymetini bilmezler. Biri beden sıhhati, diğeri boş vakti olduğu zamandır” buyuruldu. Bu iki nimet elden çıkınca, bunları ilme ve amele vermediklerine pişman olurlar. Nitekim diğer bir hadîs-i şerîfte; “Cennette bulunanlar, dünyâda iken, ibâdet ve hayırlı bir iş yapmadıkları zamandan başkasına acımazlar” buyuruldu.
.
Takvadan faziletli bir şey yoktur
Ebû İshâk Ezdî hazretleri büyük hadîs âlimlerinden ve Mâlikî mezhebinin en büyük fakîhlerindendir. 179 (m. 795)’de Basra’da doğdu 282 (m. 895)’de Mekke-i mükerremede vefât etmiştir. Buyurdu ki:
Takvâ sahibi olmalı, Allahü teâlâdan çok korkmalıdır. Bütün evlâdıma ve din kardeşlerime vasiyetim, takvâya sıkı sarılmalarıdır. Çünkü, ondan faziletli bir şey yoktur. Allah indinde insanların en iyisi, takvâsı en fazla olanıdır.
Kur’ân-ı kerîmde Allahü teâlâ takvâ sahiblerini medhettiği kadar, hiçbir şeyi medhetmedi. Başka ameller, takvâsız kabul olmaz. Nitekim Mâide sûresi 27. âyet-i kerîmesinde meâlen; “Allahü teâlâ ancak, takvâ sahiplerinin kurbanını kabul eder” buyuruldu. Kabulden murâd sevâbı noksan olur, sâlih amel için söz verilmiş olan mertebeye, dereceye kavuşamaz, bu derecelere ancak takvâ ile kavuşulur demektir. Yoksa sahih olmaz demek değildir.
Takvâ sahibi olmayanların amelleri bâtıl ve fâsid olmaz ve kazası lâzım gelmediği gibi, terk eden için bildirilen azâba da müstahak olmaz. Ancak, yapılan amelin karşılığı olan sevap, müttekîlere verilen gibi olmaz. Takvâ, Allahü teâlâdan korkarak günahlardan kati olarak kaçınmaya denir. Takvâ sahibi olabilmek için; büyük ve küçük bütün günahlardan sakınmak, kalbini ve uzuvlarını takvâyı yok edici şeylerden korumak lâzımdır. Kalp, göz, kulak, dil, el, ayak, karın gibi uzuvları Allahü teâlânın yasaklamış olduğu şeylerden korumalı, emirleri ile süslemelidir.
Hazreti Ali bir gazâda, kâfirlerden biri ile vuruşup onu alta düşürdü, göğsüne bastı, öldüreceği sırada, kâfir yattığı yerden Hazreti Ali’nin mübârek yüzüne tükürdü. Hazreti Ali onu katletmekten vazgeçip ayağa kalktı. Kâfiri serbest bıraktı. Adam bu işe hayret etti. “Yâ Ali! Beni katletmeye yatırdın. Yüzüne tükürdüğüm için, bana daha çok eziyet ederek öldüreceğin yerde, beni serbest bıraktın. Sebebi nedir?” dedi. Hazreti Ali; “Seni katletmeye azmettiğimde, azmim Allah rızâsı içindi. Yüzüme tükürünce kalbime gadab geldi, sana kızdım. Derhal hatırıma; gadabını def edip yutanlar için Allahü teâlânın Cennet vadeylediği geldi. Bu yüzden seni salıverdim” buyurdu. Kâfir, bu hâlden ibret alıp îmânla şereflendi...
Şimdi ey mümin kardeşim! Kalbini güzel ahlâkla donatmak böyle olur. Yoksa bir kimseden bir miktar sıkıntı görünce, mukâbele edip, ona iki misli kötülük etmek, güzel ahlâk sahibinin husûsiyeti değildir. Böyle yapmak kötülenmiştir
.
Namazda âzâlar hareketsiz olmalı
İsmâil bin Hammâd bin Ebû Hanîfe hazretleri Hanefî mezhebinin büyük âlimlerindendir. İmâm-ı a’zam hazretlerinin torunudur. Genç yaşta 212 (m. 827) senesinde vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Namazın rükünlerini (farzlarını) lâyık olduğu şekilde eda etmeli, vâcib ve sünnetlerini tam yapmalıdır.
İftitâh tekbirinde, ayakta düz durmalıdır. İftitâh tekbiri ânında, Allahü teâlânın zikri ile kalbi hazır olmalı, O’nun büyüklüğünü düşünmeli, tazimde bulunmalıdır. Amelini, Allah rızâsı için tam bir ihlâs ile şuurlu olarak yapmalı, geçmiş günahları için tövbe etmelidir. Farzı yerine getirmek için, kalbini din ve dünyâ işlerinden kurtarmalıdır. Sanki son namazı kılıyormuş gibi, kalbi huşû içinde ve bedeni hudû içinde olmalıdır. Namazda sağa sola iltifât etmemelidir. Allahü teâlâyı görüyormuş gibi namaz kılmalı veya Allahü teâlânın onun bütün tavırlarını, hayır ve şer bütün hâllerini görüp bildiğini düşünmelidir. Allahü teâlânın kendisinin bütün hâllerini müşâhede ettiğini düşününce huşûu artar ve tazimi kendiliğinden olur.
Namazda âzâların hareketsiz olmasına dikkat etmelidir. Bir sağa, bir sola meyletmemelidir. Namazda sekine, vakar, hudû ve inkisar üzere olmalıdır. İnkisar, boyun eğmeye delâlet ettiği için omuzları indirmeli namazda özürsüz öksürmemelidir. Namaza başlarken sümkürmemeli ve etrâfına bakmamalıdır. Esnememeli, eğer çok bastırırsa önlemeye çalışmalıdır.
Namazda gözünü semâya doğru kaldırmamalı, işâret de etmemeli, secde yerine bakmalı, sağ eli sol el üzerine koymalıdır. Namazda ayakta iken, ayaklardan biri üzerinde dinlenmemelidir. Ayakları çok fazla açmamalı, iyice de birbirine bitiştirmemelidir. Kıyâmda başı çok eğmemelidir.
Kur’ân-ı kerîmi çok yüksek ve çok alçak sesle okumamalıdır. Kırâat ile rükû arasında, sübhânallah diyecek kadar durmalıdır. Rükûda, düzgün durmalı, kıyâm ve son oturuşu haddinden fazla uzatmamalıdır. Rükûdan başını kaldırdıktan sonra, bütün uzuvlar yerine gelecek şekilde dik durmalıdır. Secdede, avuç içleri yere değerken, dirsekler yerden, karın uyluklardan ayrı durmalıdır. Kendini çok serbest bırakmamalı, yerden uzak olmaya, kollarını yanlarından ayrı tutmaya çalışmalıdır. Secde, yedi uzuv üzere olmalıdır. Bunlar, alnı, iki eli, iki dizi ve iki ayağının parmaklarıdır. Secdelerde bütün kalbi ile önemli hacetleri için duâ etmelidir. Çünkü secde yakınlık makamıdır.
.
Bütün kötülüklerden sana sığınırız Allahım
Ebû İshak İbrâhim Masmûdî hazretleri Cezayir’deki Tilmsân’da yetişen âlim ve velîlerin büyüklerindendir. 805 (m. 1402) senesinde vefât etti. Bir vaazında cemaatte şöyle seslendi:
“Ey gaflet uykusuna dalmışlar! Artık uykudan uyanınız. Şimdi uyuyacak zaman değildir. Ey kerîm olan Allahü teâlâdan yüz çevirenler! Siz O’ndan yüz çevirip haddi aşıyorsunuz. Allahü teâlânın sayısız nîmetleri içindesiniz. Dünyânın parasına, malına, mülküne kalbinizi bağlamayın. Bir gün gelip, her şey yok olup, elinizden çıkacak. Ancak Allahü teâlâ ve O’nun sevdiği, beğendiği ameller kalacaktır. Ovalara ve çöllere sığmayan orduları olan nerede o azgın, taşkın Firavunlar? Nerede o gelmiş geçmiş krallar, hükümdarlar? Nerede onların medhedicileri? Nerede onların siyah bayrakları ve sancakları? Nerede o dünyanın doğusuna ve batısına sâhip olan İskender? Nerede ilim irfân sâhipleri? Nerede vefâlı dostlar, kardeşler, yakınlar? Onların yaşadıkları yerleri gez gör ve onlardan haber sor. Netîcede hepsinin öldükleri haberini alırsın. Ümmetlerden nicesi toprak altında olup, kalpleri de hasret ile doludur. Onlar himâye, koruma altında idi. Onlar ve yaşadıkları vakitler de ölüp gitti. Zaman, esef ederek onlar için ağlamakta ve yaşlar dökmektedir. Dün onların hepsi evlerinde yaşamakta idi. Bugün ise, toprak altında kemik ve toz yığını hâlindedirler...
Allahım! Katı yürekli olmaktan, gafletten, darlıktan, zillet ve miskînlikten, hakîr olmaktan ve fakîrlikten sana sığınırım. Küfür, yoksulluk, aşikâre isyan ve haktan ayrılmaktan, nifak, riya ve gösterişten, kötü huy ve dar geçimden şöhret ve riyadan sana sığınırım. Sağırlık, dilsizlik, körlük, cinnet, cüzzam, alalık ve benzeri kötü hastalıklardan sana sığınırım. Allahım! Verdiğin nimetin yok olmasından, verdiğin sıhhatin bozulmasından, ani olarak gelecek musîbet ve felaketten, gazâbını mûcib olacak bütün hareketlerden sana sığınırım. Allahım! Cehennemin fitne ve azâbından, kabrin fitne ve azâbından, fitne uyandıran zenginliğin ve fakîrliğin şerrinden, Deccâl'ın uyandırdığı fitnenin şerrinden ve bütün kusur, günah ve isyanlardan sana sığınırım. Allahım! İyilikleri toplayan, evveli ve âhiri iyilik olan her şeyi senden ister; kötülükleri toplayan, evveli ve âhiri kötülük olan her şeyden sana sığınırız. Allahım! Ağır borçtan, düşmanımın bana galip gelip sevinmesinden sana sığınırım. Muhammed aleyhisselâma ve bütün iyilere salât ve selâm olsun.”
.
Salât" rahmet istiğfar ve duâdır
Muhammed bin Nâsır es-Selâmî hazretleri Hanbelî mezhebi âlimlerindendir. Hafız (yüzbin hadîs-i şerîfi senetleriyle bilen), sağlam, güvenilir bir zât idi. 467 (m. 1074)’de doğdu. 550 (m. 1155)’de Bağdad’da vefât etti. Babası aslen Türk idi. Bir dersinde buyurdu ki:
Abdurrahmân bin Avf (radıyallahü anh) şöyle rivâyet ediyor:
Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) mescidden çıktılar. Ben de arkasından O’na tâbi oldum. O yürüyor, ben de yürüyordum. Sonra bir hurmalığa girdiler. Kıbleye yöneldiler ve secdeye kapandılar. Secdeleri o kadar uzadı ki, Resûlullahın mübârek rûhunun kabz edildiğinden korktum. Bakmak için yaklaştım ve oturdum. Mübârek başlarını secdeden kaldırdılar ve “Kim o?” diye sordular. Ben de, “Abdurrahmân bin Avf" dedim. “Ne oldu?” diye sorduklarında “Yâ Resûlallah! Secdeniz o kadar çok uzadı ki, Allahü teâlânın rûhunuzu kabz ettiğini zannettim” dedim. O zaman Resûl-i ekrem; “Cebrâil geldi ve beni müjdeledi ve Allahü teâlânın şöyle buyurduğunu bildirdi: (Kim, sana salât getirirse, ben de ona rahmet ederim. Kim sana selâm getirirse, ben de ona eman veririm.) Bunun için şükür secdesi yaptım” buyurdu.
Bu hadîs-i şerîfi rivâyet eden Abdurrahmân bin Avf (radıyallahü anh), Fil vak’asından on sene sonra doğdu. Hicretin otuzikinci senesinde, Hazreti Osman’ın hilâfeti zamanında, yetmişbeş yaşında iken vefât etti. Hazreti Osman onu, Bakî’ kabristanına defnetti. Abdurrahmân bin Avf, sağlığında bir günde otuz köle birden azâd ederdi. Aşere-i mübeşşereden ve Hazreti Osman’ı halîfe seçen altı kişiden biri idi.
Bu hadîs-i şerîften anlaşıldığına göre, Resûlullah efendimize salât ve selâm getirmek, en efdal amellerden ve en üstün zikirlerdendir. Peygamber efendimiz buyurdu ki:
“Kim bana bir defa salât ve selâm getirirse, Allahü teâlâ ona on rahmet eder.”
Diğer bir rivâyette ise, “Duâ, semâ ile yer arasında mevkuf kalır. Ancak bana salât ve selâm getirilirse tekrar yükselir” buyuruldu.
Diğer bir hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “Dört şey kötülüktür (cefâdır). Ayakta bevl etmek, namazdan ayrılmadan alnını silmek, müezzinle beraber ezan okumamak, yanında ismim zikredildiğinde, bana salât ve selâm getirmemek.”
Salât; Allahtan rahmet, meleklerden istiğfar, insanlardan duâdır.
.
Yüzleri siyah ve gök gözlü iki melek
Ebû Tâhir Ziyâdî hazretleri Şafiî âlimlerindendir. 317 (m. 929)’da İran’da Nişâbûr’da doğdu. 410 (m. 1019)’da vefât etti. Hadîs ilminde büyük bir âlimdir. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bazıları:
Berâ bin Âzib’in (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûl-i ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem) “Kâfire, 'Rabbin kim?' diye suâl olunur. O da; 'Bilmiyorum' der. O zaman kâfire demir bir topuz ile vurulur. Eğer bununla bir dağa vurulmuş olsa idi, o dağ toprak olurdu. Kâfir, o topuz ile vurulunca öyle bir bağırır ki sesini insan ve cinden başka her şey işitir” buyurdu.
Diğer bir hadîs-i şerîfte; “Ölü kabre konulunca, yanına iki melek gelir. Onu tutarlar. 'Rabbin kimdir?' diye suâl ederler. Ölü; 'Rabbim Allahü teâlâdır' der. 'Size gönderilen o zât kimdir?' diye suâl ederler. Ölü; 'O, Allahü teâlânın Resûlüdür' der. 'Bunu nereden biliyorsun?' derler. Ölü; 'Allahü teâlânın kitabı Kur’ân-ı kerîmde okudum. Ona îmân ettim ve Onu tasdik ettim' der.”
Enes bin Mâlik’in (radıyallahü anh) rivâyet ettiği diğer bir hadîs-i şerîfte, Resûl-i ekrem “Ölü kabre konulunca, yanına yüzleri siyah ve gök gözlü iki melek gelir. Birine Nekir, diğerine Münker denir. O kimseye; 'Muhammed hakkında ne dersin?' dediklerinde, eğer mümin ise, bu iki meleğin suâllerine cevap olarak; 'Muhammed, Allahü teâlânın kulu ve Resûlüdür. Eşhedü en lâ ilahe illallah ve eşhedü enne Muhammeden abdühû ve Resûlühü' der. Bu iki melek; 'Biz elbette biliyoruz ki, sen dünyâda da böyle derdin' derler. Sonra o kimsenin kabri her tarafından kırkar metre genişler ve aydınlanır. Bundan sonra o kimseye uyu denildiğinde, o kimse; 'Beni bırakın, çoluk çocuğuma gidip bu hâli haber vereyim' der. Melekler ona; 'Kendisini ancak, çok sevdiği hanımı uyandıran yeni dâmâd gibi rahat uyu' derler. Böylece, Allahü teâlâ onu yattığı yerden uyandırıncaya kadar, rahat ve huzûr içerisinde uyur... O kimse kâfir ise, bu iki meleğe cevap olarak; 'Ben bilmem, insanlardan işitirdim, bir şeyler söylerlerdi, ben de onu söylerdim' der. Bu iki melek; 'Biz elbette biliyoruz ki, sen öyle derdin' derler. Sonra toprağa; 'Sıkış!' diye emrolunur. Toprak o kimse üzerine sıkışır, kaburga kemiklerini birbiri üzerine geçirir ve Allahü teâlâ onu bu yattığı yerden kaldırıncaya kadar, dâima azâbda bulunur' buyurdu."
.
Yumuşak davranmayan hayır yapmamış olur.
Ebü’l-Hasen el-Cüzâmî, hazretleri tefsîr, hadîs ve kelâm âlimlerindendir. Endülüs’te Meriyye şehrinde 440 (m. 1048) senesinde doğdu. Lizbon kadısı Ebû Ömer bin Abdülberr’in icâzet verdiği büyük âlimlerdendir. Tefsîr, hadîs ve usûl-i din (kelâm) ilimlerinde kıymetli eserler yazdı. 532 (m. 1137) senesinde vefât etti. Buyurdu ki:
Yumuşak huylu olmayı bildiren pekçok hadis-i şerif vardır. Bunlardan bazılarını bildiriyorum:
Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: (Allahü teâlâ refîktir. Yumuşaklığı sever. Sertlik edenlere vermediği şeyleri ve başka hiçbir şeye vermediğini, yumuşak davranana ihsân eder.)
(Yumuşak davran! Sertlikten ve çirkin şeyden sakın! Yumuşaklık insanı süsler. Çirkinliğini giderir.)
(Yumuşak davranmayan, hayır yapmamış olur.)
(İçinizde en sevdiğim kimse, huyu en güzel olanınızdır.)
(Kendisine yumuşaklık verilen [müslüman] kimseye dünya ve âhiret iyilikleri verilmiştir.)
(Hayâ, imandandır. İmanı olan Cennettedir. Fuhuş, kötülüktür. Kötüler Cehennemdedir.)
(Cehenneme girmesi haram olan ve Cehennemin de onu yakması haram olan kimseyi bildiriyorum. Dikkat ediniz! Bu kimse, insanlara kolaylık, yumuşaklık gösteren [bir müslüman]dir.)
(Yumuşak olanlar ve kolaylık gösterenler, burnuna yuları takılmış deve gibidir. Yürütmek istenirse, hayvan ona uyar. Taşın üzerine oturtmak istenirse, hayvan oraya oturur.)
(Kızdığı zaman istediğini yapabilecek [müslüman] bir kimse, kızmazsa, Allahü teâlâ kıyâmet günü onu herkesin arasından çağırır. Cennette istediğin yere git der.)
Bir kimse Resûlullahdan nasihat isteyince, (Kızma, sinirlenme!) buyurdu. Birkaç kere sordu ve hepsinde de (Kızma, sinirlenme!) buyurdu.
(Cennete gidecek olanları haber veriyorum, dinleyiniz! Zayıftırlar, güçleri yetmez. Bir şey yapmak için yemin ederlerse, Allahü teâlâ, bunların [Müslüman] yeminlerini, muhakkak yerine getirir. Cehenneme gidecek olanları bildiriyorum, dinleyiniz! Sertlik gösterirler. Acele ederler. Kendilerini üstün görürler.)
(Bir kimse ayakta iken kızarsa, otursun. Oturmakla geçmezse yatsın!)
(Sarı sabır maddesi balı bozduğu gibi, kızgınlık da imanı bozar.)
(Allah için aşağı gönüllü olanı, Allahü teâlâ yükseltir. Bu, kendini küçük görür. Fakat, insanların gözünde büyüktür. Bir kimse, kendini başkalarından üstün tutarsa, Allahü teâlâ onu alçaltır. Herkesin gözünde küçük olur. Kendini yalnız kendisi büyük görür. Hattâ köpekten, domuzdan daha aşağı görünür.)
.
Sünnet-i hüda ve sünnet-i zevaid
Takıyyüddîn ibn-i Rezîn hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh, tefsîr ve hadîs âlimidir. 603 (m. 1206)’da Suriye’de Hama’da doğdu. 680 (m. 1281)’de Kâhire’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Peygamber efendimizin kendiliğinden emrettiği veya yaptığı ibadetlere (sünnet) denir. Sünnet ikiye ayrılır: 1- Sünnet-i hüda 2- Sünnet-i zevaid.
1- Sünnet-i hüda: Buna sünnet-i müekkede de denir. İslam dininin şiarıdır, başka dinlerde yoktur. Peygamber efendimiz bunları devamlı yapmış, nadiren terk etmiş ve terk edenlere de bir şey dememiştir. Ara sıra terk ettiği sünnetlere de (gayri müekkede) denir. Müekked sünneti, özürsüz [mazeretsiz] devamlı terk etmek mekruhtur, küçük günah olur. Namaz içindeki müekked sünnetleri terk etmek ise tahrimen mekruhtur. Dinimizin bütün hükümleri Kur'ân-ı kerimden çıkmaktadır. Bu hükümler üç kısımdır: a- Manaları açık olan ve ilim ehli tarafından bildirilen hükümlerdir. [Allah birdir gibi] b- Müctehidler tarafından ictihadla çıkarılan hükümlerdir. [Abdestin farzının, Hanefi’de dört, Hanbeli’de on olması gibi.] c- Bir kısmı ise çok gizlidir. Allahü teâlâ bildirmedikçe anlaşılamaz. Bunlar sadece Peygamber efendimize bildirilmiştir. Bu hükümler de Kur'ân-ı kerimden çıkartılıyor ise de, Peygamber efendimiz tarafından açıklandığı için bunlara (Sünnet) denir. Ezan okumak, cemaatle namaz kılmak gibi sünnetler (Sünnet-i hüda)dır.
2- Sünnet-i zevaid: Peygamber efendimizin, ibadet olarak değil de âdet olarak devamlı yaptığı şeylere denir. Zevaid sünnetleri terk etmek mekruh değildir. Peygamber efendimizin giyiniş şekli, iyi şeyleri yapmaya sağdan başlaması gibi şeyleri sünnet-i zevaiddir. Hadis-i şerifte buyuruldu ki:
(Farza bağlı olan ve olmayan sünnet vardır. Farzdaki sünnetin aslı Allah’ın kitabındadır. Bu sünneti, [sünnet-i hüda’yı] almak hidayet, terki ise dalalettir. Diğer sünneti [sünnet-i zaide’yi] almak fazilet, terki ise günah değildir.) Peygamber efendimizin böyle âdet olarak yaptığı şeyleri yapmamak bid'at değildir. Bunları yapıp yapmamak, ülkelerin ve insanların âdetlerine bağlı olup, dini hükümler değildir. Her ülkenin âdeti başka başkadır. Hatta bir ülkenin âdeti zamanla değişir. Bununla beraber, âdete bağlı şeylerde de [Bir mazeret yoksa] Resulullaha tâbi olmak, dünya ve ahirette insana çok şey kazandırır ve çeşitli saadetlere yol açar.
.
Onlara, Allah'ın sevgisi içirilmiştir
Muhammed bin Ömer Zevkî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. 782 (m. 1380)’de Mekke-i mükerremede vefât etti. Büyük velîlerin ibretli hallerinden anlatırdı. Bir sohbetinde buyurdu ki:
Zünnûn-i Mısrî hazretleri anlattı: “Bir gün erken bir vakitte Abdullah bin Mâlik’in kabrine gittim. Kabristanda yüzü örtülü bir kişi gördüm. Çukur bir kabre rastlayınca orada duruyordu. Biraz sonra o şahsın Sa’dûn olduğunu gördüm. Ona:
-Ey Sa’dûn, gel birlikte şu bedenlerimiz için ağlayalım, dedim. Bana;
-Allahü teâlânın huzûruna nasıl ve ne yüzle gideceğimize ağlamak, bedenlerimiz için ağlamaktan daha lâyıktır. Keşke bu bedenler kabirde kendi hâline çürümeye bırakılsaydı da, hesap vermek için diriltilmeseydi. Eğer sen Cehenneme girersen, başkasının Cennete girmesi sana fâide vermeyecektir. Eğer Cennete girersen, başkasının Cehenneme girmesi de sana bir zarar temin etmeyecektir. Ey Zünnûn! Kıyâmet günü amel defterleri açıldığı zaman, O’na nasıl cevap vereceğiz?
O, bunu söylerken 'Yardım et yâ Rabbî!' diye bağırdı. Ben de bayıldım. Ayıldığım zaman, onun, elbisesinin kolu ile yüzümü sildiğini gördüm...”
Abdülazîz bin Tahhân hazretleri anlattı: Ebû Abbâs bin Atâ’ya meâlen “Bana gerçekten hastalık isâbet etti. Sen merhamet edenlerin en merhametlisisin” (Enbiyâ-83) âyet-i kerîmesi hakkında sorulunca şöyle dedi:
Kurt, Eyyûb’un (aleyhisselam) vücûduna musallat olup, sıra kalbine gelince, Hazreti Eyyûb’un kalbine doğru yürüdü. Bu sırada Eyyûb aleyhisselam, “Yâ Rabbî! Sen bana bütün belâ ve musibeti versen, fakat kalbimi seni anmaktan mahrûm etmesen, verdiğin belâ ve musibetin acısını asla duymam” dedi.
Sehl hazretleri buyurdu ki: “İnsanlar üç sınıftır. Bir kısmı, Allahü teâlânın sevgi ve muhabbeti ile doludurlar, bunlar kerâmet beklerler. Bir kısmı, tövbe edip, niçin hatâ ve isyanda bulunduklarının pişmanlığı içerisindedirler. Bunlar Allahü teâlânın affını ümid ederler. Diğer bir kısmı da, gaflete dalıp, şehvetlerinin peşinde koşarlar ki, bunlar da cezalarını beklerler.”
Zünnûn-i Mısrî, Allahü teâlânın sevgisiyle dolu olanları şöyle anlattı:
“Onlara, Allahü teâlânın sevgisi içirilmiştir. Kalplerindeki nefsin arzu ve istekleri, günahların kötü akıbetlerinin korkusu ile ölmüştür. Onların kalpleri, Allahü teâlânın rızâsına kavuşma gayretindedir.”
.
On beş yaşında fetvâ veren âlim
Ebû Zür’a Sekafî hazretleri Şafiî mezhebinin büyük âlimlerinden ve onu yayanlardandır. 302 (m. 914)’de Şam’da vefât etti. Ebû Zür’a, Şam’da Şafiî mezhebini öğretip yaydıktan sonra, Mısır ve Şam’da bu mezheb yerleşip bir daha unutulmadı. Mısır’a gittiğinde İmâm-ı Şâfiî hazretlerinden bahsederek şunları anlattı:
İmâm-ı Şâfiî hazretleri ilim, zühd, mârifet, zekâ, hâfıza ve neseb bakımlarından zamanındaki âlimlerin en üstünü idi. On üç yaşında iken, Harem-i şerîfte; "Bana istediğinizi sorunuz?" derdi. On beş yaşında iken fetvâ verirdi. Zamanının en büyük âlimi olan ve üç yüz bin hadîs-i şerîfi ezbere bilen İmâm-ı Ahmed bin Hanbel, ondan ders almaya gelirdi. Çok kimse, İmâm-ı Ahmed'e; "Böyle büyük bir âlim iken, kendi çocuğun gibi bir genç karşısında nasıl oturuyorsun?" dediklerinde; "Bizim ezberlediklerimizin mânâlarını o biliyor. Eğer onu görmeseydim, ilmin kapısında kalacaktım. O, dünyâyı aydınlatan bir güneştir, ruhlara gıdâdır" derdi.
Bir kere de; "Fıkıh kapısı kapanmıştı. Allahü teâlâ, bu kapıyı, kullarına İmâm-ı Şafiî ile tekrar açtı" dedi.
Bir kerre de; "İslâmiyete, şimdi Şâfiî'den daha çok hizmet eden birini bilmiyorum" dedi.
İmâm-ı Ahmed, yine buyurdu ki: "Allahü teâlâ her yüzyılda bir âlim yaratır, benim dînimi, herkese onun ile öğretir" hadîs-i şerîfinde bildirilen âlim, İmâm-ı Şâfiî'dir.
Hadîs-i şerîfte; "Kureyş'e sövmeyiniz. Zîrâ Kureyşli bir âlim, yeryüzünü ilimle doldurur" buyuruldu. İslâm âlimleri bu hadîs-i şerîf, İmâm-ı Şâfiî'nin geleceğini bildirmiştir, demişlerdir.
İmâm-ı Şâfiî'nin simâsı, gâyet güzel ve sevimli idi. Üstün bir zekâya ve kâbiliyete sâhipti. Peygamber efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) sünnetine son derece riâyet ederdi. İlmi, tevâzusu, heybet ve vekarı ile kalplere tesir ederdi. Kur'ân-ı kerîm okurken dinleyenler kendinden geçerdi. Orta hâlli giyinirdi. Heybetli bir görünüşü vardı. O bakarken, yanındakiler su dahi içemezlerdi. Yüzüğünde, (el-bereketü fîl-kanâ'ati=Bereket, kanâat etmektedir) yazılı idi.
Bir kere ders verirken, ders esnasında on defâ ayağa kalktı. Sebebini sorduklarında, buyurdu ki: "Seyyidlerden bir çocuk, kapının önünde oynuyor. Kapının önüne gelip, kendisini gördüğüm zaman, ona hürmeten ayağa kalkıyorum. Resûlullah'ın torunu ayakta dururken oturmak revâ değildir.
.
Velîler, günâha devam etmekten mahfuzdurlar
Abdülfettâh-ı Bağdadî Akrî hazretleri İstanbul’daki âlim ve evliyânın en büyüklerindendir. 192 (m. 1778) senesinde Bağdad’da doğdu. Mevlânâ Hâlid-i Bağdadî hazretlerinin talebesidir. Tasavvufta pek yüksek derecelerin sahibi ve fıkıh ilminde büyük âlim idi. İstanbul halkı senelerce onun feyz ve bereketlerinden istifâde etti. 1281 (m. 1864) senesinde Üsküdar'da vefât etti. Ebû Eyyûb-el-Ensârî ve diğer Eshâb-ı kirâmdan sonra, İstanbul’un en yüksek üç evliyâsından biri de Abdülfettâh-ı Akrî hazretleridir. Bu mübarek zat buyurdu ki:
Bir sahâbîye hattâ herhangi bir Müslümana dil uzatmak câiz olmaz. Her Müslümanı ve Eshâb-ı kirâmın hepsini iyilikle yâd etmemiz emrolundu. Üstadım Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî, (Âdâb-ı tarîka-i aliyye) kitâbında buyuruyor ki: (Ehlullaha itirâz eden kimsenin kâfirlik üzere öleceğini gösteren hadîs-i şerîfler vardır. Velînin masum olması şart değildir. Eshâb-ı kirâm arasında had cezâsı verilen ve eli kesilen oldu. Hâlbuki, sahâbenin en aşağı derecede olanı da velî idi. Hepsi, sahâbî olmayan velîlerin hepsinden daha yüksek idiler. Velîlerin hepsi, günâha devam etmekten mahfûzdurlar. Hepsi tövbe ve istiğfâr eder. Belki, bazen günâh işlediği için pişmanlıkları, ağlamaları, Allahü teâlâya yalvarmaları daha çok olur. Dereceleri artar. Bu sebeple, (Hikem-i Atâiyye)de, (Zillet ve inkisâra sebep olan günâh, izzet-i nefse ve kibre sebep olan tâatten daha hayırlıdır) denilmiştir. Amelleri ve sıfatları müsâvi olan iki velîden, tövbesi daha çok olanın, masûm olandan daha üstün olduğu bildirildi.)
(Buhârî)de diyor ki: (Eshâb-ı kirâmdan Abdullah adında birine, şarap içtiği için had cezâsı verildi. Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” buna lanet edildiğini işitince, (Ona lanet etmeyiniz! Çünkü O, Allahı ve Resûlünü sevmektedir) buyurdu.
(Merec-ül-bahreyn)de, Ahmed Zerrûk’tan alarak diyor ki: (Masûm olmak, kusursuz olmak, Peygamberlere mahsustur. Velînin masûm olması şart değildir. Isrâr ve devam olmadan, büyük günâh işlemek, vilâyeti [evliyalığı] bozmaz. Velî, günâhından vazgeçer ve tövbe eder. Günâh işlemek, insanı helâk etmez. Günâha devam etmek, tövbeyi terk etmek, helâk eder. Âdem aleyhisselâmın zellesi ile, İblîs’in ısyânı, bundan dolayı farklı oldular.) Eshâb-ı kirâmın hepsini sevmekle ve hepsine saygılı olmakla emrolunduk. Sevilmeleri az veya çok olabilir. Fakat, hiçbirine dil uzatmamız, kötü bilmemiz câiz değildir. Kendi kusurlarımıza bakmamız, hiçbir Müslümanı gıybet etmememiz lâzımdır.
.
Bu kulumu cehenneme atın
Muhammed bin Ebî Şeybe hazretleri hadîs ilminde hafız idi. 297 (m. 910)’da Bağdâd’da vefât etti. Naklettiği bir hadis-i şerif şöyledir:
Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem), şöyle buyurdu:
-Az önce, dostum Cebrâil yanımdan ayrıldı. Bana söyle dedi: “Yâ Muhammed! Seni peygamber olarak gönderenin hakkı için söylüyorum. Allahın kullarından biri, beş yüz yıldan beri bir dağ başındadır. O dağ, enine boyuna, otuz zırâ’dır. Çevresini her yandan dörtbin fersahlık deniz kuşatmıştır. Allahü teâlâ, o kula parmak genişliğinde, tatlı bir su akıtmaktadır ki, bu su, dağın alt kısmındadır. Orada bir de nar ağacı vardır. Her gün bir nar olur. Her akşam o kul, abdest almaya iner. Narı alır, yer. Sonra namaza durur. Rabbinden secdede rûhunu teslim etmek, cesedine hiçbir şey yol bulup gelmemek, dirilinceye kadar böyle kalmak için, temennide bulunur. Allahü teâlâ, onun her dileğini yerine getirdi." Cebrâil (aleyhisselam) şöyle devam etti:
“Biz yere inip onun yanına gittik ve gördük. Çıktığımızda hâlâ secdede idi. Allahü teâlâ onu böyle yapmıştı. Allahü teâlâ onu, kıyâmet günü diriltir, huzûruna alır ve şöyle emreder:
-Bu kulumu rahmetimle Cennete koyunuz.
O kul der ki:
-Bu Cennet, amelimin karşılığıdır.
Allahü teâlâ meleklerine şu emri verir:
-Kulumun hesabına bakın; nimetimle amelini karşılaştırın.
Bu hesap sonunda şu netice alınır:
“Onun beş yüz senelik ibâdeti, görme nimetinin (gözün) karşılığıdır. Kendindeki diğer nimetler karşılıksız kalır."
Bunun üzerine Allahü teâlâ şu emri verir:
“Bu kulumu cehenneme atın!” Cehenneme yürütülürken o kul şöyle der:
“Yâ Rabbî! Beni rahmetinle Cennetine gönder. Allahü teâlâ emreder:
“Onu geri getirin!”
Kul geri getirilir. Ona şöyle sorulur:
“Kulum, sen hiçbir şey değilken, seni kim yarattı?"
“Yâ Rabbî, sen yarattın!”
Yine Allahü teâlâ sorar:
“Bu senin amelinle mi oldu, yoksa rahmetimle mi?”
“Rahmetinle yâ Rabbî!”
“Beş yüz sene sana ibâdet kuvvetini kim verdi?”
“Sen verdin, yâ Rabbî!”
“Seni o dağın ortasında kim yerleştirdi? Tuzlu denizden sana kim tatlı suyu çıkardı. Her gece sana bir tane nar veren kim? Ve sen, bu sırada, rûhunu secde hâlinde almamı istedin. Ben bunu senin için yaptım. Sana göre kim yaptı?”
“Sen, yâ Rabbî”
“Evet, bütün bunlar benim rahmetimle oldu. Şimdi seni, rahmetimle Cennetime koyuyorum.”
Cebrâil aleyhisselâm şöyle dedi: “Her şey Allahın rahmeti ile olmaktadır.”
.
Öfkelenince hemen abdest almalıdır.
Ebû Abdullah Mervezî hazretleri büyük fıkıh âlimlerindendir. 202 (m. 817)’de Bağdâd’da doğup, 294 (m. 906) târihinde vefat etmiştir. Babası, Mervli’dir. Bir dersinde buyurdu ki:
İyi bir Müslüman kendisine kötülük edene iyilik eder. Kendisini ziyâret etmeyen dostunu ziyâret eder, kendisine vermeyene verir ve insanlara iyi zanda bulunur. Çünkü kötü zan, düşüncenin en kötülerindendir. Allahü teâlânın verdiği nimetten dolayı kimseye haset etmez, kimsenin malının, parasının elinden çıkmasını dilemez ve elinden çıkması için hileli yollara başvurmaz. Verdiği sözü yerine getirmelidir. Çünkü verilen söz bir bağış ve bir borçtur. Sözünden dönmek nifak alâmetidir. Kimsenin ayıp, kusur ve gizli şeylerini araştırmaz, aksine örter. Bir kimseyi, onda gördüğü ayıbından dolayı ayıplamaz ve ona sitem etmez. Çünkü çoğu zaman aynı kusuru kendisi işler. Din kardeşinin hatâsına mazeret olarak yetmiş özür arar. Hiçbir özür bulamazsa, ben iyi göremedim deyip, din kardeşinin yaptığını iyiye yormaya uğraşır. Bizden önceki sâlihlerin âdeti böyle idi.
Bir mümin kardeşine veya zımmî gibi bir başkasına bir şey vadederken, söz verirken inşâallah demeli ve içinden onu yerine getirmeye niyet etmelidir. Bu durumda dediğini yerine getirmezse, önceki sözünden dolayı günah işlemiş olur. Müslüman kardeşinin tahakkümünü hüsn-i kabul ile karşılayıp, ihtiyâcını görür. Tahakküm, hüküm vererek istemektir.
Mümin kızgınlık ânında kendini tutar. Çünkü bu, dinde kuvvetli olmanın alâmetidir. Kızınca hemen abdest almalıdır. Kızdığı zaman ayakta ise oturmalıdır. Oturmakla kızgınlığı geçer. Oturmakla geçmezse yatmalıdır.
Müslüman, kardeşinin yaptığı kötülük ve kusurlarına katlanır eziyetlerine sabreder. Ayrılıp gitmesini, din kardeşinin mürüvvetsizliğine değil, kendi işlediği günahtan ve suçtan dolayı olduğuna hükmeder. Herkese hâline göre davranır. Mümin, yaşlı Müslümanlardan hayâ eder ve onlara, Resûlullahın asrına daha yakın olduğu için saygı gösterir. Allahü teâlâyı tanıtmakta önde olmaları ve tâatlerinin çokluğu sebebiyle hürmet eder. Hadîs-i şerîfte “Güçsüzlere, hastalara, yaşlılara ve küçüklere merhamet edilir” buyuruldu.
Yaşına hürmetten, ziyârete büyükten; ihsân, iyilik, bir şey vermeye ise küçükten başlanır. Çünkü küçük yaştakilerin sabrı az, feryâd ve sızlanması çok olur.
.
Mümin, herkese iyilikte bulunur
İbn-i Nakkaş hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh, hadîs, tefsîr, âlimidir. İsmi, Muhammed bin Abdülvâhid’dir. 725 (m. 1325)’de Fas’ta doğdu. 763 (m. 1361)’de Kâhire’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
İnsanlara nasihat etmek ve şefkat ile davranmak sünnettir. Bu şekilde insanlar arasında bulunmak insanlardan ayrılıp nafile ibâdetle meşgul olmaktan daha iyidir. Sohbete katılmak, hakkını vermek büyük iş olup, sevâbı da çoktur, insanlarla birlikte bulunmanın hakları çoktur. Biri, bedeni ve ameli ile insanlarla olmak, kalbi ve dini bakımdan ise onlardan ayrı bulunmaktır. Biri de, kendisi için sevdiğini insanlar için de sevmek, dinin zâhir ve kalbe âit işlerinde, onlara nasihat etmektir. Çünkü nasihat, dînin temel direklerindendir. Görünüşlerinde ve amellerinde bulunan eziyet verici şeyleri onlardan gidermeye uğraşır. Uygunsuz işlerden onları meneder. İnsanlara merhamet ve şefkatle muâmele eder. Hiç kimseyi, beğenmediği şeyle anmaz. Çünkü kula müvekkel bir melek vardır. Arkadaşı için söylediğini, ona iade eder.
Kim olursa olsun, bir kimsenin kötülüğünü istememelidir. Mümin; iyi kötü, ehil, nâ ehil herkese iyilikte, ihsânda bulunur. Biri de, insanların eziyet ve sıkıntılarına katlanmaktır. Kendisini döven, söven, eziyet edeni affedip, hakkını helâl eder. Onların eziyetlerinden kurtulmaya çalışmaz. Çünkü bundan kurtulmak imkânsızdır, insanların ağırlıklarına, zahmetlerine, istemeyerek değil, isteyerek ve Allahü teâlânın nimetlerine şükrederek katlanır, insanların ihtiyâçlarını görür, işlerini görmeye çalışır. Hadîs-i şerîfte “Bir Müslüman kardeşinin faydalı ve iyi bir husustaki ihtiyâcını görüp onu sevindiren kimse, Allahü teâlânın rızâsı için bin sene hizmet etmiş, bu zaman zarfında bir ân günah işlememiş gibidir” buyuruldu.
Mümin, daralmış, zor ve güç hâlde olana kolaylık gösterir. Sıkıntıda olanın sıkıntısını giderir. Gamlının, kederlinin, gamını kederini almaya uğraşır. Çünkü kul, Müslüman kardeşine yardımda olduğu müddetçe, Allahü teâlânın yardımındadır. Bir hadîs-i şerîfte “Mağfiret sebeplerinden biri, Müslüman kardeşinin kalbini sevindirmendir” buyuruldu.
Mümin iki kişinin arasını bulur. Bir kelime ilâvesiyle de olsa bunu yapar. Çünkü bu sadakanın efdalindendir. Din kardeşinin ırzını korur. Yani canını ve namusunu korur ve aşağılanmasına karşı onu himâye eder...
.
Uyanık ol, kendine dost ara
Muhammed bin Nadr hazretleri Tebe-i tabiînden olup her yerde hakkı konuşarak, emr-i bi’l-ma’rûf ve nehyi ani’l-münkeri bildirirdi. Kûfe’de yaşadığı ve orada vefât ettiği bilinmektedir.
Bu mübarek zatın, Müslim isminde birinden alacağı vardı. Haber gönderip “Falan gün geleceğim, alacağımı hazırla” dedi. O da hazırlığını yaptı. Söylediği gün Müslim’e “Benim sendeki alacağımı hediye etmem, teslim almamdan daha hayırlıdır. Sana onu hediye ettim” buyurdu.
Bir talebesine buyurdu ki: “İlmin evveli sükûttur. Sonra onunla uğraşmaktır. Sonra ezberlemek, sonra onunla amel etmek, sonra da başkalarına öğretmektir.”
Allahü teâlâ, Hazreti Musa’ya (aleyhisselam) “Uyanık ol, kendine dost ara, sevincine katılarak seninle neşelenmeyen bir dostu yanından uzaklaştır. Onunla arkadaşlık yapma, çünkü böyle dost kalbine sıkıntı verir. O, senin dostun değil, düşmanındır. Beni çok an ki, bana şükretmiş olasın ve ben de nimetimi arttırmış olayım” diye vahyetti.
Duâ ederken, “Yazıklar olsun bana! İnsanlara emîn oldum da, Rabbime karşı ihânet ettim. Ne olurdu, insanlar bana 'O adam hâindir!' deselerdi de, Allahü teâlânın emânetlerine hıyânet etmeseydim” derdi.
Çok ibâdet etmesine rağmen hepsini az görür, devamlı tövbe ve istiğfar ederdi.
İbâd bin Kuleyb anlatır: Muhammed bin Nadr, Abdullah bin Mübârek ve Fudayl bin Iyâd’la birlikte uzun zaman yemek yaptık, yedik, içtik. Muhammed bin Nadr’ın bize hiç itiraz edip, muhalefet ettiğini görmedik. Abdullah bin Mübârek sebebini sorunca buyurdu ki: “Yâ Abdullah! Bir insan iyi kimselerle beraber olduğu zaman onlara muhalefet etmekten hayâ eder ve kerem sahibi olur.” Abdullah bin Mübârek, “O, sizsiniz” deyince, “Hayır ben değilim. Fakat iyi insanlar 'evet' derlerse ben de 'evet' derim. 'Hayır' derlerse ben de 'hayır' derim” buyurdu.
Hasan bin Rebiî anlatır: Bir zaman Zübeyroğullarından bir şahıs Kûfe’ye gelip Muhammed bin Nadr’ın yanında misâfir kaldı. Kûfe’den ayrılışında, o şahısla yol arkadaşlığı yaptık. O’ndan Muhammed bin Nadr hazretlerinin ne konuştuğunu sorduk. O da “Ben epeyce yanında kaldım. Fakat, ağzından tek kelime çıktığını görmedim. Hep ibâdet eder veya zikrederdi” dedi. “Hiçbir ihtiyâcı olmaz mıydı?” diye sordum. O da, “Evet ihtiyâçları olurdu. Bir ihtiyâcı olduğu zaman oğluna bakar, o da hemen kalkıp, gider babasının ihtiyâcını görürdü” dedi.
.
Konuşmanın edepleri ve incelikleri
Şemseddîn Zeynî hazretleri Hanbelî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 662 (m. 1263)’de doğdu. 726 (m. 1326)’da Medîne-i münevverede vefât etti. İlim öğrenirken dikkat edilecek hususları anlatırken buyurdu ki:
Konuşurken, konuşmanın edeplerini, inceliklerini gözetmelidir. Nitekim Peygamberimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) huzurunda bir kimse, “Allahü teâlâya ve Resûlüne itaat eden doğru yoldadır. Onlara isyan eden hata eder, yani fâsıktır” dedi. Peygamber efendimiz böyle diyene, “Allahü teâlâya ve Resûlüne isyan edene söyle buyurdu. Konuşan sözünü bitirmeden, dinleyenin konuşmaması ve soru sormaması sünnettir. Bitirdiği zaman, anlamadığı bir yer veya şüpheli bir durum varsa, onu incelemek ve araştırmakta bir mahzur yoktur. Konuşurken söze karışmamak ve suâl sormamak, vakar ve hürmete daha yakındır. Nitekim Eshâb-ı Kirâm (aleyhimürrıdvân), ekseriya Resûlullah efendimizden bir şey sormazlardı. Hattâ incelikleri anlamaktan, ahlâk-ı hamîdeyi bilmekten uzak, şehir dışından bir bedevi gelip, suâl sorar, Eshâb-ı kirâm, muhtaç oldukları bilgileri, o esnada öğrenirlerdi. Sahâbe-i Kirâmın bazısı suâl soracakları zaman dizi üzerine otururlar ve “Anam babam sana feda olsun yâ Resûlallah! Bu nedir? Bu nasıldır?” derlerdi.
Suâl sormada evlâ olanı, oturmak için izin istemek, büyüklere yakın olmak, sonra sormak için izin almaktır. Büyüklere bir şey sorarken veya onlarla konuşurken sesi alçaltmalıdır. Çünkü Hazreti Ebû Bekr-i Sıddîk ve Hazreti Ömer-ül-Fâruk; “Ey imân edenler, seslerinizi Peygamberin sesinden yüksek çıkarmayın ve birbirinize bağırır gibi O’na bağırmayın. Haberiniz olmadan amelleriniz boşa gidiverir” meâlindeki Hucurât sûresi ikinci âyeti indikten sonra, Resûlullaha bir şey söylediklerinde gayet sessiz söylerdi.
Hoca, imtihan için talebesine bir şey sorarsa, cevâbı, Peygamber efendimizin Eshâbının verdikleri cevap gibi olmalıdır. Resûlullahın suâlinin cevâbını bilseler veya bilmeseler, “Allah ve Resûlü daha iyi bilir” derlerdi.
Suâl soran, zor suâller sorsa da, âlim kızmamalıdır. Bedevîler, Peygamber efendimize (sallallahü aleyhi ve sellem) getirdiği İslâm dîni esaslarında, yemîn ettirirlerdi. Resûl-i ekrem de yemîn ederdi ve hiç kızmazdı.
.
Ameller imandan parça değildir
Ebû Abdullah Muhammed Tâî hazretleri kelâm ve Mâlikî fıkıh âlimidir. 370 (m. 980)’de Bağdâd’da vefât etti. Bir dersinde “İman” hakkında şunları anlattı:
(İman), Muhammed aleyhisselâmın Allahü teâlâ tarafından getirdiği bilgilere kalbin inanması ve inandığını dil ile söylemesi demektir. Bu bilgilerin her birini araştırmak ve anlamak lâzım değildir. Mu'tezile fırkası, herbirini anlayıp inanmak lâzımdır dedi. İbâdetin vazîfe olduğuna inanmak imandandır. İnanmak başkadır. Yapmak başkadır. Bunları birbirlerine karıştırmamalıdır. İnandığı hâlde, tembellikle yapmayan kâfir olmaz. Farz olan ibâdetler, îmandan sayılmaz. İmâm-ı a'zam Ebû Hanîfe, ameller imandan parça değildir buyurdu. İman, inanmak demektir. İnanmakta azlık çokluk olmaz. İbâdetler, iman olsaydı, iman azalıp çoğalırdı.
Gözden perde kalkıp azâb görüldükten sonra olan iman kabul olmaz. O ânda, iman ile gidenlerin imanları ancak kalb iledir. İbâdetler yapılamaz. Âyet-i kerimede buna iman denildi. Âyet-i kerimelerde, imanı olanlara, ibâdet yapmaları emrediliyor. Bundan da, imanın ibâdetten başka olduğu anlaşılmaktadır. Bunlardan başka, Kur'ân-ı kerimde, (İman edenler ve sâlih işler yapanlar) buyuruldu. Bu da, ibâdetlerin imandan başka olduklarını gösteriyor. (Mümin iken, sâlih amel işleyenler) âyet-i kerimesi, amellerin imandan ayrı olduklarını açıkça göstermektedir. Çünkü, şartın meşrûttan başka olması lâzımdır. İman edip, hiç ibâdet yapamadan, hemen ölenin, mümin olduğu söz birliği ile bildirilmiştir. Cibrîl hadisinde de imanın yalnız inanmak olduğu bildirilmiştir.
İmâm-ı Ahmed ve İmam-ı Şâfi'î ve hadis âlimlerinden birçoğu ve Eş'arîler ve Mu'tezile, ibâdetler imanın parçasıdır. İman azalıp çoğalır dediler. İman ile amel, başka olursa, günah işleyenlerin imanları ile, Peygamberlerin imanları bir olurdu dediler. (Onlara âyetlerim okunduğu zaman, imanları artar) âyeti ve (İman artarak, sahibini Cennete götürür. Azalarak da, Cehenneme sürükler) hadisi, imanın azalıp çoğaldığını bildiriyor dediler. İmâm-ı Azam Ebû Hanîfe, bunlara cevap teşkîl eden bilgileri önceden anlatmış, "imanın artması, devam etmesi, çok zaman sürmesi demektir" demiştir. İmâm-ı Mâlik de böyle dedi.
İmanın çok olması, inanılacak şeylerin çoğalması demektir. Meselâ, Eshâb-ı kirâm, önce az şeylere inanırlardı. Yeni emirler gelince, imanları çoğalırdı. İmanın artması demek, kalbde nûrunun artması demektir.
.
Kendisine cennetten kapı açılan kimse
İbn-ül-Hall hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. İsmi Muhammed bin Mübârek’tir. 475 (m. 1082)’de doğdu. 552 (m. 1157)’de Bağdad’da vefât etti. Bir dersinde şunları anlattı:
Buhârî’nin, Talhâ bin Ubeydullah’dan rivâyeti şöyledir: “Necd ehlinden, saçı darmadağın olmuş fakir birisi, Resûlullahın huzûruna geldi. Uzaktan sesini işitiyor, fakat ne söylediğini anlamıyorduk. Nihâyet yaklaştı. Meğer İslâmın ne olduğunu soruyormuş. Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem); “(Îmân ettikten sonra) bir gün bir gece içinde beş vakit namazdır” buyurdu. O kişi, “Üzerimde bu namazlardan başkası da olacak mı?” diye sorunca, Resûlullah efendimiz; “Hayır! Ancak tatavvu’ edersin (nafile namaz kılarsın)” buyurdu.
Bundan sonra Resûlullah; “Bir de ramazan orucudur” buyurdu. O kişi yine, “Üzerime bundan başkası da olacak mı?” diye sordu. Resûlullah “Hayır! Ancak nafile oruç tutarsın” buyurdu. Resûlullah ona zekâtı da söyledi. O kişi yine, “Üzerimde bundan başkası da olacak mı?” diye sorunca, Resûlullah efendimiz “Hayır! Ancak nafile olarak sadaka verirsin” buyurdu. Bunun üzerine o kişi, “Vallahi bundan ne fazla, ne de eksik bir şey yapacak değilim” diyerek ve arkasını dönerek gitti. Resûlullah efendimiz “Eğer doğru söylüyorsa, felah buldu” buyurdu.
Peygamber efendimiz bir gün iki kabir yanından geçiyordu. “Şu iki kimse azâbdadırlar. Bunların azâbları, büyük günahlardan ötürü değildir. Biri bevlden (idrardan) sakınmazdı. Diğeri ise insanlar arasında söz taşır, koğuculuk ederdi. Onun için azâb olunurlar” buyurdu.
Başka, bir hadîs-i şerîfte de; “Mümin olan meyyit için, kulum doğru söyledi sesi işitilir. Kabre Cennetten yaygı serilir. Cennet elbiseleri giydirilir. Meyyit için Cennetten bir kapı açılır. Kabre Cennet kokuları yayılır. Güzel yüzlü, güzel elbiseli, güzel kokular saçan birisi gelir. Buna 'Sen kimsin? Senin o hayırlı yüzün nedir?' diye sorar. Bunun üzerine 'Ben, senin sâlih amelinim' der. Bunu işitince, 'Yâ Rabbi! Kıyâmet çabuk kopsa! Yâ Rabbi, kıyâmet çabuk kopsa da, çoluk-çocuğuma ve mallarıma kavuşsam der' buyurulmuştur. Eshâb-ı kirâmdan (radıyallahü anhüm) bazısı Resûlullaha fakirlik, giyecek bulamama ve bazı şeylerinin az olmasından sitem ettikleri zaman, Resûlullah “Muhakkak ki, ben sizin hakkınızda, eşyanızın az olmasından değil, çok olmasından korkuyorum” buyurdu.
.
Allahtan başka ilâh yoktur
Hayâtîzâde Mehmed Emîn Efendi Altmışbeşinci Osmanlı Şeyhülislâmıdır. İstanbul’da doğdu. 1160 (m. 1748)’da Şam’da vefât etti. Bir dersinde şunları anlattı:
Allahü teâlânın vahdâniyyetini [birliğini] isbât hususundaki deliller:
Enbiyâ sûresinin yirmi ikinci âyetinde meâlen: (Eğer yer ile gökte, Allahtan başka ilâhlar olsaydı, bunlardaki nizâm bozulur, karmakarışık olurdu) buyurulmuştur. Bu âyet-i kerimenin işareti (Burhân-ı temânü')dür. Yâni âlemin hâlıkının [yaratıcısının] iki olduğu farz edilse, bu iki yaratıcının fiilleri, birbirinden, yâ farklı veya aynı olur. Birbirinden farklı olursa, âlemin fesadı lâzım olur. Yâni semavât ve arzın bu husûsî nizâmından [düzeninden] çıkmasını ve yok olmasını veya birbirine zıd şeylerin aynı anda bir araya cem edilmesini icab ettirir. Meselâ, iki ilâhdan birisi, Zeyd ismindeki insanın hareketini, diğeri de o anda hareket etmeyip sükûnunu irâde etse [dilese], ilâh oldukları için kudretleri Zeyd'e tesîr edince, cem-i zıddeyni icab ettirir. İki ilâhın fiilleri, yek-diğerinin aynı olursa, aralarında muhâlefetin bulunması, yâ mümkün olur veya olmaz. Muhâlefet mümkün olamaz. Çünki ikisi, aynı şeyi irâde etmektedirler. İkinci şekilde yâni muhâlefetin mümkün olması ise, ikisinden birisinin âcizliğini icap ettirir. Âcizlik ise, mahlukluk, sonradan olma, yâni yaratılma alâmetidir. Bu ise, ilâhlığın şânına yakışmaz. Sonradan yaratılan ilâh olamaz.
Âlemin yaratıcısının [hâşâ] iki olduğu farz olunsa, ikisinden biri, tedbîrinde yani dilediğini yapmakta yâ kâfî olur veya olmaz. İki ilâhdan birincisi, yaratıcı olarak, dilediğini yapmakta kâfî ise, ikinci ilâhın zâyi ve zâid yâni lüzûmsuz ve fazla olması icap eder. Bu ise, noksanlıktır. Noksan olan ise, yaratıcı, yâni hâlık olamaz.
Eğer ikinci ilâh, dilediğini yapmakta kâfî gelirse, birinci ilâhın yok ve âtıl olması icap eder. Âlemin yaratıcısının [hâşâ] iki olduğu farz olunsa, kudretlerin [mahlûklara] tesîrinde, yâ birbirlerine muhtaçtırlar veya değildirler. Yâhut, biri diğerine muhtaç olup, diğeri ona muhtaç değildir. Birinci sûrette, ikisi birbirine muhtaç olduğundan, noksan olmaları lâzım gelir. Noksan olan ise, ilâh olamaz. İkinci sûrette, yâni ikisi de birbirine muhtaç değilse, ikisinin de ilâh olmaması lâzım gelir. [Çünkü her biri, diğerine göre, fazla ve lüzumsuz olması icap eder. Bu da, ilâhlık vasfına zıddır.]
.
Gıybet ve iftira hakkında
Zeynüddîn Hemedânî hazretleri hadîs ve fıkıh âlimlerindendir. 548 (m. 1153)’de İran’da Hemedan’da doğdu. 584 (m. 1188)’de vefât etti. Hadîs ilminde hafız (yüzbin hadîs-i şerîfi senetleriyle ezbere bilen) derecesinde âlimdir. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bazıları:
Ebû Bekr’in (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Allahü teâlâ, günahlardan dilediğini kıyâmet gününe bırakır. Fakat ana ve babaya âsi olmak böyle değil. Allahü teâlâ, âsi kimse ölmeden önce dünyada da onun cezasını verir.”
Abdullah bin Amr bin As’ın (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah buyurdu ki: “Kişinin kendi ana-babasına sövmesi büyük günahlardandır.” Eshâb-ı Kirâm, “Ey Allahın Resûlü! Kişi hiç ana-babasına söver mi?” dediklerinde, “Evet, o başkasının babasına söver, o da onun babasına söver. O başkasının annesine söver, o da onun annesine söver” buyurdu.
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) anlattı: “Resûlullahın yanından birisi kalktı. Kalkmasında acziyet görüldü. Orada bulunanlar, “Falanca da ne kadar âcizmiş” dediler. Bunun üzerine Resûlullah; “Kardeşinizin etini yediniz. Çünkü onu gıybet ettiniz” buyurdu.”
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) bildirdi: Birisi, “Ey Allahın Resûlü! Gıybet nedir?” diye sorunca: “Senin Müslüman kardeşini, onun hoşlanmadığı şeyle anmandır” buyurdu. “Eğer söylediğim şey, kardeşimde varsa” diye sorunca, “Eğer varsa, onu gıybet etmiş olursun. Eğer söylediğin şey onda yoksa, ona iftira etmiş olursun” buyurdu.
Ebû Sa’îd-i Hudrî’nin (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah, “Gıybet, zinâdan daha şiddetlidir” buyurdu. Bunun üzerine “O nasıl olur?” diye sorulunca, “Çünkü, zinâ eden kimse tövbe eder ve Allahü teâlâ da onun tövbesini kabul eder, fakat, gıybeti yapılan kimse af etmedikçe, Allahü teâlâ gıybet eden kimseyi affetmez” buyurdu.
Ebû Sa’îd-i Hudrî’nin (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah; “Yollarda oturmaktan sakınınız” buyurdu. Bunun üzerine Eshâb-ı kirâm (radıyallahü anhüm), “Ey Allahın Resûlü! Oturmamız icâb ediyor. Biz oralarda (lüzumlu şeyleri) konuşuyoruz” dediler. Resûlullah “Mademki oturuyorsunuz, (bari) yolun hakkını veriniz” buyurdu. Eshâb-ı kirâm, “Ey Allahın Resûlü! Yolun hakkı nedir?” dediler. Resûlullah “Haram şeylere bakmamak, geçene eziyet vermemek, verilen selâmı almak, iyiliği emredip, kötülükten alıkoymak” buyurdu.
.
Cömertlik ve güzel huy üzere yaratılanlar
İbn-i Mûsâ Cemâleddîn hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 789 (m. 1387)’de Mekke’de doğdu. 823 (m. 1420)’de orada vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Dünyâdan yani haram, mekrûh ve şüpheli şeylerden yüz çevirmelidir. Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem); “Dünyâ melundur ve içinde olanlar da melundur. Yalnız Allahü teâlânın zikrine tâbi olan, ilim öğreten ve ilim tahsil eden hâriçtir” buyurdu.
Bir gün İsâ aleyhisselâm, üç kişi ile beraber giderken yolda iki kerpiç altın gördüler. İsâ aleyhisselâm; “Bırakın gidelim. Bu fitnedir” buyurdu. Fakat onlar tamah edip aldılar, İsâ aleyhisselâm, onlardan ayrılıp gitti. Onlar da arkadaşlarından birini; “Balta getir de, bu altın kerpiçleri parçalayıp pay edelim ve hem de yiyecek getir, yiyelim” diyerek pazara gönderdiler. O kimse pazara varınca yiyeceğin içine zehir koydu. Onları öldürüp altınların hepsine sahip olmayı düşündü. Onlar da, onu pazardan gelince, öldürüp altını aralarında paylaşmayı plânladılar. Arkadaşları pazardan gelince, onu öldürdüler. Malı aralarında pay ettiler. Sonra da arkadaşlarının getirdiği yiyecekleri yediler. O ikisi de, zehirlenip öldüler. İsâ aleyhisselâm, işini bitirip tekrar oraya gelince, üç adamın da ölmüş olduğunu, altın kerpicin de, çamur kerpiçler arasında durduğunu gördü, İsâ aleyhisselâm, o altına ayağı ile vurup yuvarladı ve; “İnsanlar, birbirlerini senin yüzünden katlederler” buyurdu.
Maişeti düşük de olsa, kanâat etmelidir. Resûlullah efendimiz (aleyhisselâm); “Allahü teâlânın başkasına muhtaç olmaktan kurtulacak kadar şeyle rızıklandırdığı ve Allahü teâlânın verdiği şeye kanâat etmeyi ihsân ettiği kimse, muhakkak kurtuluşa erdi” buyurdu.
Cömert olmalıdır. Cömertliğin en yüksek derecesi, kendisi muhtaç iken malını başkasına vermektir. Resûlullah; “Allahü teâlânın velî kulları, cömertlik ve güzel huy üzere yaratıldılar” buyurdu.
Cömertlik dört türlüdür: Birincisi can cömertliği olup, şehîdliktir. İkincisi ten cömertliğidir ki, âşıklara mahsûstur. Onlar güç ve kuvvetlerini Allah yolunda harcarlar. Üçüncüsü, cömertlere mahsus olan mal cömertliğidir. Dördüncüsü, zâhidlere mahsûs olan gönül cömertliğidir. Zâhidler, dünyâda hiçbir şeye bağlanmazlar, hep âhiret ile meşgul olurlar
.
İlimde, önemli olan öne alınmalıdır
Turûd (Türüt) Efendi Kanunî Sultan Süleymân zamanının âlimlerindendir. Konya-Beyşehir’de doğdu. 975 (m. 1568)’de İstanbul’da vefât etti. İlim öğrenmek hakkında buyurdu ki:
İlim öğrenirken ameli geciktirmemelidir, ilim öğrenmeyi mühim göstererek amelde noksanlık veya gecikme olması, şeytanın aldatması ve hîlesidir. Çok kere ecel, ilmin tamamını öğrenmeden gelip çatar da, öğrendiği ile amel etme imkânını bulamaz. Böylece hüsrana uğrayanlardan, amelinde noksan olanlardan olup Cehenneme gider, ilmin aslının hükümlerini öğrenmeden, ilmin garipliklerine tâbi olmamalıdır. İlmin aslı ma’rifetullahdır, Allahü teâlâyı tanımaktır. Selef-i sâlihîn ölüm gelmeden önce ölüme hazırlanırlar, lüzumlu bilgileri öğrenirler, bunlarla amel ederlerdi. Zira Allahü teâlânın, kullarına fazla maldan soracağı gibi, fazla ilimden de soracağını düşünürlerdi. Mümin, insanlar arasında güzel ahlâkı ile tanınmalıdır. İlim, hilm, vakar, muhabbet, kerem, hayır ehli, cömert ve işlerinde ihtiyatlı olmalıdır. Şeytan, ilim ile konuşan, hilm ile susan âlimlerden çok çekinir. Allahü teâlâ katında ilmini hilm ile süsleyen âlimden efdal kimse yoktur. Âlemin ayakta durması, ilmi ile âmil, hilm ile hikmet sahibi âlimler iledir. Hilm ve hikmet sahibi âlimlere ise çok az rastlanır.
İlim öğrenirken ehemmiyetli olan öne alınmalıdır. Fıkıh, tefsîr, hadîs ilimleri din ilimlerinin mühim olanlarıdır. Her fenden, her ilimden yeteri kadar istifâde etmelidir, ihtiyâç olduğu kadar öğrenmeli, fazla veya azdan kaçınmalıdır. Bir kimse Allahü teâlâyı yalnız kelâm ilmi ile talep ederse, zındık olur. Allahü teâlâyı yalnız zühd ile talep eden, bid’at sahibidir. Allahü teâlâyı yalnız fıkıh ile talep eden, fâsık olur. Çeşitli ilimleri ve fen ilimlerinden lüzumu kadarını öğrenen kimse, zındık olmaktan, bid’at sahibi olmaktan, fâsık olmaktan kurtulur, içindekileri yakîn ile bilmeden, iyice vâkıf olmadan ilim kitaplarını çoğaltmak, kütüphânesini doldurmak, kıyâmet alâmetlerindendir.
İlim öğrenmek isteyen, önce ilimden sünneti meydana çıkaracak, bid’atleri yıkacak şeyleri öğrenmelidir. Hadîs-i şerîfte “Ümmetime, bir sünneti meydana çıkaran veya bir bid’ati yıkan hadîsi ulaştıran kimseye Cennet vâcib olur” buyuruldu.
İlimden ve ilim öğrenmekten, o ilmin kalbe tesîri olmasa bile vazgeçmemelidir. Çünkü ilimler kulağına gire gire bir gün olur, bunların faydasını görür.
.
İhtiyâcı olan ilmi öğrenmek farzdır
Şemsüddîn Mûsulî hazretleri fıkıh, lügat ve nahiv âlimidir. 699 (m. 1300)’de Lübnan’da Ba’lbek’te doğdu. 774 (m. 1372)’de Trablusşâm’da vefât etti. Buyurdu ki:
Herkesin ihtiyâcı olduğu kadar ilim öğrenmesi, farz-ı ayndır. İnsan lüzumlu imân, ibâdet ve ahlâk bilgilerini öğrenmekle marifetullaha, Rabbini tanımaya yönelmiş olur. Açık alâmetler ve nâtık şâhidlerden Allahü teâlâyı tanıtan delîller bulur. Allahü teâlânın insanlara, nefslerinde, mallarında, gece ve gündüzde emrettiği farzlar öğrenilir. Allahü teâlânın emrettiği farzları yaparken, Resûlullahın (sallallahü aleyhi ve sellem) sünnetlerini de öğrenmek ve yapmak gerekir. Farzlar, en adâletli yolda ve en iyi istikâmette yapılmalıdır. Bu da ancak Allahü teâlânın en güzel edeble edeblendirdiği, en temiz ahlâklı sevgili Peygamberinin sünnetine uymakla olur. İnsanın ihtiyâcı olduğu din ilimlerinin en mühimi fıkıh ilmidir. Buna ilm-i yakîn, ihlâs, zühd, tevâzu, nasihat ve ahlâk ilimleri de dâhildir. Caiz olma, fâsid olma, helâl, haram, mekrûh, müstehab gibi ahkâm-ı şer’iyye de dâhildir. Yine bunlara iffet, rıfk, vakar, hayâ da dâhildir. Cömertlik, güzel tedbir almak, din işlerini düşünerek yapmak ve ciddi olarak başlayıp devam ettirmek, düşmanları yumuşaklıkla idâre etmek, halkın eziyetlerine katlanmak, akrabayı ziyâret etmek de din ilimlerine dâhildir. Herkese iyilik etmek, geçimi dar olanlara yardımda bulunmak, zalimi bağışlamak, kendisine kötülük yapanlara da iyilik etmek din ilimlerinden ve gereklerindendir. Başkalarına el ile, dil ile ve kalp ile eziyet etmekten çok sakınmalıdır.
Allahü teâlâdan başkası için ilim öğrenmek haramdır, bâtıldır. Resûl-i ekrem bir hadîs-i şerîfte “İnsanlar arasında kabul görmek için ilim öğrenen kimseyi, Allahü teâlâ Cehenneme koyar” buyurmuştur. Amel edilmeksizin öğrenilen ilim zayi olur. Bir hadîs-i şerîfte Resûl-i ekrem buyurdu ki: “Faydasız ilim, kimseye bir şey verilmeyen hazine gibidir. İlmin faydası, ibâdetleri en doğru, en makbul şekilde yapmakta görülür. Haramlardan sakındırmayan ve zühdü artırmayan ilim, ancak Allahü teâlânın gadabını arttırır.” Resûl-i ekrem faydasız ilimden Allahü teâlâya sığınırdı. Hadîs-i şerîf’te “İlim ikidir. Birisi kalpte olan ilimdir ki, sahibine faydalı olan ilim budur. Diğer ilim, yalnız dilde olur. Bu ilim, Allahü teâlânın insanoğluna karşı hücceti, delîlidir” buyuruldu.
.
Ondan daha sevgili hiç kimse yaratmadım
Yahyâ bin Abdürrahmân Acîsî hazretleri Mâlikî mezhebi fıkıh âlimidir. 777 (m. 1375) senesinde Fas’ta doğdu. 862 (m. 1457) senesinde Kâhire’de vefât etti. İlim öğrenmek için memleketinden ayrılıp, Mısır’da büyük âlimlerin derslerine devam etti. İcazet alıp talebe yetiştirdi. Bir dersinde buyurdu ki:
İslâm âlimleri, her zaman Resûlullahı (sallallahü aleyhi ve sellem) vesîle ederek, Allahü teâlâdan lütuf ve merhamet dilemişlerdir. İnsanların babası yer yüzüne indirildiği vakit, (Yâ Rabbî! Beni, Muhammed aleyhisselâm hurmetine affeyle!) demişti. Allahü teâlâ, bu duâyı kabul buyurmuştu ve (Sen, sevgili Peygamberim olan Muhammed aleyhisselâmı nereden biliyorsun? Ben Onu daha yaratmadım!) buyurunca, (Beni yarattığın zaman, başımı kaldırır kaldırmaz, Arş-ı ilâhînin kenârlarında "Lâ ilâhe illallah, Muhammedün resûlullah" yazılı olduğunu görüp, Muhammed aleyhisselâmın yaratılmışların en üstünü olduğunu anladım. Muhammed aleyhisselâmı herkesten çok sevmemiş olsaydın, Onun ismini, kendi adının yanına yazmazdın) dedi. Allahü teâlâ da, (Ey Âdem! Doğru söyledin. Muhammed aleyhisselâmı çok severim. Ondan daha sevgili, hiç kimse yaratmadım. Onu yaratmak istemeseydim, seni yaratmazdım. Onun hurmeti için af dileyince, duânı kabul edip, seni affettim) cevabını verdi.
Osman bin Hanîf, ayrıca diyor ki: Osman bin Affân (radıyallahü anh) halîfe iken, büyük sıkıntısı olan bir kimse, Halîfenin karşısına çıkmaya utandığı için, bana dert yanmıştı. Ben de, hemen abdest al! Mescid-i saadete git! Şu duâyı oku diyerek, yukarıda bahsedilen kimsenin okuyarak gözlerinin açıldığı duâyı okumasını söyledim. Adamcağız, duâyı okuduktan sonra, Halîfenin bulunduğu yere gider. Halîfeye çıkarılır. Halîfe, bunu seccâdesi üstüne oturtup, derdini dinler ve kabul eder. Adamcağız, işinin birdenbire yapıldığını görünce sevinerek, Osman bin Hanîf'i bulup, (Allahü teâlâ senden râzı olsun! Halîfeye sen söylemeseydin, sıkıntıdan kurtulamıyacaktım) der. Osman bin Hanîf ise, (Ben Halîfeyi görmedim, işinin çabuk yapılması, sana öğrettiğim duâdandır. Resûlullah, o duâyı bir âmâya öğretirken işitmiştim. Vallahi âmânın, Resûlullahdan ayrılmadan önce, gözleri açılmıştı) dedi.
.
İmân etmeyenlerin hiçbir kıymeti yoktur
İbn-i Enbârî hazretleri hadîs ve nahiv âlimlerindendir. 271 (m. 884)’de doğdu. 328 (m. 940)’de vefât etti.
Bu mübarek zat, bir gün hastalanmıştı. Dostları ziyâretine gittiler. Babasının pek üzgün ve endişeli olduğunu gördüler. Bu kadar endişe etme, üzülme dediler. Babası şöyle cevap verdi: “Nasıl üzülüp endişelenmeyeyim. O, şu gördüğünüz kitapların hepsini ezbere biliyor” diyerek kitaplarını gösterdi. Kendisi de, onüç sandık dolusu kitap ezberlediğini söylemiştir. İbn-i Enbârî buyurdu ki:
“Ey Allahım! Bütün mahlûkâtı, ilminle, irâde ve kudretinle yarattın. Onlar arasından hâlis kullarını seçtin. Bu kullarını, vahyini kendilerine teslim etmek için emîn (güvenilir) ve emirlerine uyan kimseler olarak kıldın. Onları beğendiğin ve râzı olduğun bir din olan Müslümanlığa davet eden, onu insanlara anlatan kimseler kıldın, İslâmiyeti insanlara bildirmek için vahiy gönderdin. Bütün insanları ve cinleri O’na davet ettin. Müslümanlığa yapışanları muhafaza eyledin. Müslümanlıktan başka bir din, senin katında makbul değildir. Senin yanında Müslümanın, imân sahiplerinin ameli kıymetlidir. İmân etmeyenlerin amelinin hiçbir kıymeti yoktur. (Çünkü amel, imân varsa Allahü teâlânın katında kıymet bulur.)
Yâ Rabbi! Gönderdiğin Peygamberler (aleyhimüsselam) senin emirlerini insanlara ulaştırdılar. Kendileri de senin emirlerine itaat eylediler. Habîbin Hazreti Muhammed’i (sallallahü aleyhi ve sellem) göndermek sûretiyle Peygamberlik kapısını kapadın. Artık ondan sonra Peygamber (aleyhimüsselam) gelmeyeceğini bildirdin. En büyük ikramını ve ihsânını Hazreti Muhammed'e yaptın. Ona husûsi ihsânlarda bulundun. Onu vahyin hakkında emîn (güvenilir) kıldın. Onu açık bir yol olan İslâmiyet ile gönderdin. İslâmiyet, Allahü teâlâdan başka ilâh olmadığına, Hazreti Muhammed’in (sallallahü aleyhi ve sellem) Allahü teâlânın kulu ve Peygamberi olduğuna inanmayı emreder. Namaz kılmayı, zamanında kılmayı ve namaz kılmakta gevşeklik yapmamayı ister, İslâmiyet oruç tutmayı, zengin ise Müslümanın zekât vermesini, gücü yetiyorsa hacca gitmesini emreder, İslâmiyet, cumayı ve cemâatle namazı emreder, İslâmiyet, emr-i ma’rûf ve nehy-i münkeri (iyiliği emredip, kötülükten alıkoymayı) emreder, İslâmiyet, insanların güçsüzlere ve fakîrlere yardım etmesini, merhametli ve şefkatli olmasını emreder.
.
Ruh, madde değildir ve Allah'ın izni ile iş yapar
Muhyiddîn Acemî Efendi Osmanlılar zamanında yetişen âlimlerindendir. Sultan İkinci Bâyezîd devrinde yaşamış ve Edirne’de vefât etmiştir. Molla Gürânî’den aklî ve naklî ilimleri tahsil edip, ilmî olgunluğa sahip olduktan sonra, bazı medreselerde müderris olarak vazîfe yaptı. Daha sonra Sahn-ı semân medreselerinden birisine müderris olarak tayin olundu. Bir dersinde buyurdu ki:
Ruh, madde değildir. Bunun için, melekler gibi, Allahü teâlânın emri ve izni ile, dünyada iş yaparlar. Meleklerin, Allahü teâlânın izni ile, bu dünyada, iş yaptıkları, yok ettikleri, diriltmek, öldürmek gibi işlerin yapılmasına vâsıta oldukları, Kur'ân-ı kerimin çeşidli yerlerinde bildirilmiştir. Cin ve şeytanlar da, güç şeyleri kolayca yapıyorlar. Süleymân aleyhisselâma, cinnin hizmetlerini Kur'ân-ı kerim haber veriyor. Meselâ Sebe sûresinin onüçüncü âyetinde meâlen, (Cin, Onun her istediğini, kal'a, resim, büyük kazanlar ve yerinden kaldırılamayan çanaklar yaparlardı) buyuruyor.
Cin, melekler ve ruhlar kadar olgun ve kuvvetli olmadığı hâlde, büyük işler yapıyor. Bu dünyada, göremediğimiz çok şey var ki, insan gücünün yetişemediği işleri yapmaktadırlar. Meselâ, çok hafîf olan ve göremediğimiz hava, fırtına, kasırga şeklinde eserek, ağaçları devirmekte, binâları yıkmaktadır... Nazar değmesi, sihir yâni büyü ve benzerleri kuvvetleri göremiyoruz. Hâlbuki, korkunç tesirlerini işitmeyen yoktur... Bütün bunların yaptıklarının yapıcısı, hiç şüphesiz, Allahü teâlâdır. Bunlar, Allahü teâlânın yapmasına, yaratmasına sebep oldukları için, bunlar yaptı sanıyoruz ve bunlar yaptı diyoruz. Bunların yaptığını söylemek, küfür, şirk olmuyor da, evliyânın ruhları yapıyor demek niçin şirk olsun? Onlar, Allahü teâlânın izin vermesi ile ve yaratması ile yaptıkları gibi, evliyânın ruhları da, Allahü teâlânın izin vermesi ile ve yaratması ile yapmaktadır. Onların yaptıklarını söylemek de, şirk olur denirse, Kur'ân-ı kerime karşı gelinmiş olur.
Bu kimse, (Cinnin, şeytanların ve havanın ve sihrin tesîr ettiklerini, Kur'ân-ı kerim haber veriyor. Bunun için, onlar yapıyor demek câiz olur. Evliyânın ruhlarının bir şey yaptıklarını Kur'ân-ı kerim bildirmediği için, ruhlardan bir şey istemek şirk olur) derse, (En-nâzi'ât) sûresinin beşinci âyet-i kerimesini unuttun mu deriz?..
.
Kabir ziyaretleri âhireti hatırlatır
Ebû Ca’fer Muhammed Mûsulî hazretleri hadîs âlimlerindendir. 162 (m. 778)’de doğdu. 242 (m. 856)’da vefât etti. Hadîs ilminde hafız olup, yüz bin hadîs-i şerîfi senetleriyle birlikte ezberlemiştir. "Musul Şeyhi" lakabıyla meşhûrdur. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bazıları şöyledir:
Enes bin Mâlik (radıyallahü anh) anlattı: Resûlullah (sallallahü aleyhi ve selem) ölüm hâlinde bulunan bir gencin yanına teşrîf buyurdular. “Kendini nasıl buluyorsun?” buyurunca, genç: “Ey Allahın Resûlü! Allahü teâlâdan ümitliyim, fakat günahlarımdan korkuyorum” dedi. Resûlullah “Bir müminin kalbinde bu ikisi bulununca, Allahü teâlâ ona umduğunu verir, korktuğundan kurtarır” buyurdu.
Ubeyd bin Verd’in (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah buyurdu ki: “Firdevs Cennetinin sevgisi ve Cehennem korkusu, günah işlememe husûsunda sabır meydana getirir, kulu, dünyâ rahatından uzaklaştırırlar.”
İbn-i Ömer (radıyallahü anhüma) rivâyet etti. Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Eshâbıma dil uzatana, Allahü teâlâ lanet eylesin!”
Âîşe vâlidemizin (radıyallahü anhâ) bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah buyurdu ki: “Ey Fâtıma! Allahü teâlâdan kork. Kocana itaat et. Böyle yaparsan, selâmetle Cennete girersin.”
Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz “Hiçbir kimsenin bir kimseye secde etmesi lâyık değildir. Eğer bir kimsenin diğer birisine secde etmesini isteseydim, kadının kocasına secde etmesini emrederdim” buyurdu.
Yezîd bin Enes’in bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah buyurdu ki: “Kadın, beş vakit namazını kıldığı, ramazân-ı şerîf orucunu tuttuğu, namusunu koruduğu ve kocasına itaat ettiği zaman, Cennetin istediği kapısından girer.”
Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah buyurdu ki: “Müslüman, diğer Müslüman kardeşini Allah için ziyâret ederse, Allahü teâlâ 'Sen de, yolculuğun da iyidir. Cennetten bir menzile oturdun' buyurur."
Abdullah bin Büreyde babasından nakletti: Onun babası bir mecliste idi. “O mecliste Resûlullah da bulunuyordu. Resûlullah efendimiz burada “Ben sizi kabirleri ziyâretten menetmiştim. Artık (bundan sonra) ziyâret edebilirsiniz” buyurdu.
Yine o, babasından nakleder: Resûlullah buyurdu ki: “Kim kabirleri ziyâret etmek isterse, onları ziyâret etsin. Çünkü kabirleri ziyâret, âhireti hatırlatır.”
.
Eshâbım, yemekteki tuz gibidir
Ebû Bekr Şafiî hazretleri hadîs âlimlerindendir. 260 (m. 874)’de Irak’ta Cibâl’de doğdu. İlim tahsil etmek için Cizre ve Mısır’a gitti. Bağdâd'a yerleşti. 354 (m. 965)’de vefât etti. Eshâb-ı kiramın üstünlükleri hakkında şu hadis-i şerifleri nakletti:
Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Kim benim Eshâbımın (radıyallahü anhüm) hepsini sever, onlara dost olur, onlar için Allahü teâlâdan af ve mağfiret dilerse, Allahü teâlâ, o kimseyi kıyâmet gününde Cennette onlarla beraber kılar.”
Abdürrahmân İbni Sâlim (radıyallahü anh) rivâyet etti. Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Allahü teâlâ beni seçti. Benim için de Eshâbımı seçti. Onları bana yardımcı ve akraba kıldı. Kim ki onlara kötü söz söylerse; Allahın, meleklerin ve bütün insanların laneti onun üzerine olsun. Kıyâmette Allahü teâlâ, böyle kimselerin ne farz ve ne de nafile ibâdetlerini kabul etmeyecektir.”
Ebû Sa’îd (radıyallahü anh) rivâyet etti. Resûlullah buyurdu ki: “Eshâbımın hiçbirine dil uzatmayınız, lekelemeye uğraşmayınız! Onun kudreti ile yaşamakta olduğum Allaha yemîn ederim ki, sizlerden biri Uhud Dağı kadar altın sadaka verse, Eshâbımdan birinin bir müd arpa sadakasının sevâbını bulamaz.”
Abdullah bin Mugaffel Müzenî (radıyallahü anh) rivâyet etti. Resûlullah buyurdu ki: “Eshâbıma dil uzatmakta Allahü teâlâdan korkunuz! Benden sonra onları kötü niyetlerinize hedef tutmayınız! Nefsinize uyup, kin bağlamayınız! Onları sevenler, beni sevdikleri için severler, onları sevmeyenler, beni sevmedikleri için sevmezler. Onlara el ile, dil ile eziyet edenler, gücendirenler, Allahü teâlâya eziyet etmiş olurlar ki, bunun da muâhazesi, ibret cezası gecikmez, verilir.”
Enes bin Mâlik (radıyallahü anh) rivâyet etti. Resûlullah buyurdu ki: “Allahü teâlâ, beni bütün insanlar arasından ayırıp seçti. Bana eshâb ve akraba olarak en iyi insanları seçti. Bunlardan sonra, birçok kimse gelir ki, Eshâbıma ve akrabama dil uzatırlar. Onlara yakışmayan iftiralar söyleyerek, kötülemeğe uğraşırlar. Böyle kimselerle oturmayınız! Birlikte yiyip içmeyiniz! Bunlardan kız alıp vermeyiniz!”
Hazreti Hasen (radıyallahü anh) rivâyet etti. Resûlullah buyurdu ki: “Eshâbım, yemekteki tuz gibidir.”
Enes bin Mâlik (radıyallahü anh) rivâyet etti: Resûlullahtan insanların en hayırlısının kimler olduğu soruldu. “Ben ve benim ile beraber olanlar, benim ve Eshâbımın yolunda bulunanlardır” buyurdu.
.
Cennetin kapısını çalmaya devam et
Ebü’l-Hasen El-Kerecî hazretleri fıkıh ve hadîs âlimlerindendir. 458 (m. 1066)’de doğdu. 532 (m. 1137)’de vefât etti. Orucun fazileti hakkında şu hadis-i şerifleri nakletti:
Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem); “Oruç sabrın yarısıdır”, “Sabır imânın yarısıdır?" buyurduğuna göre, oruç imânın dörtte biridir. Sonra oruç, diğer rükünler arasında Allahü teâlâya has olmakla seçkin bir yeri vardır. Hadîs-i kudsîde Allahü teâlâ buyuruyor ki: “Her iyiliğin mükâfatı, on mislinden yediyüz katına kadardır. Yalnız oruç bana mahsustur, onun mükâfatını da ancak ben veririm.”
Allahü teâlâ, Zümer sûresinin onuncu âyet-i kerîmesinde meâlen; “(Allah yolunda) sabredenlere, mükafatları hesapsız verilecektir” buyuruyor. Orucun sevâbı, takdîr ve hesap sınırını aşmıştır. Sâdece onun faziletini bilmek yeterlidir.
Peygamber efendimiz bir hadîs-i şerîfte; “Nefsim elinde olan Allahü teâlâya yemîn ederim ki, oruçlunun ağız kokusu, Allah katında misk kokusundan daha hoştur. Allahü teâlâ, oruçlu kimseye orucunun mükâfatını vereceğini ve duâsını kabul edeceğini vadetmiştir” buyurdu.
Peygamber efendimiz hadîs-i şerîflerde orucun faziletini şöyle belirtiyor:
“Oruçlu iken iki sevinç vardır. Birisi iftar zamanındaki sevinç, diğeri Allahü teâlâya kavuştuğu zamanki sevincidir.”
“Her şeyin bir kapısı vardır. İbâdetin kapısı da oruçtur.”
“Cennet, dört kimseyi iştiyâkla ister: Kur’ân-ı kerîmi okuyanı, açları doyuranı, dilini muhafaza edeni, ramazân-ı şerîfte oruç tutanı.”
Enes bin Mâlik’in (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte: “Eğer Allahü teâlâ, göklerin ve yerin konuşmalarına izin vermiş olsaydı, muhakkak onlar, ramazân-ı şerîf orucunu tutan kimseyi Cennetle müjdelerlerdi” buyuruldu.
İbn-i Mes’ûd’un (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte: “Eğer kullar, ramazân-ı şerîfte olanları bilmiş olsaydılar, bütün senenin ramazan olmasını temenni ederlerdi” buyuruldu.
Oruç, şeytanı kahır ve perişan eder. Çünkü şeytanın aldatma vâsıtası şehvetlerdir. Şehvetler, yeme ve içme ile kuvvet bulur. Bu sebeple, Resûl-i ekrem bir hadîs-i şerîfte; “Şeytan kanın damarda dolaştığı gibi, insanoğlunun içinde dolaşır. Oruç ile onun yolunu daraltınız” buyurdu.
Yine Resûlullah efendimiz Âişe vâlidemize (radıyallahü anhâ); “Yâ Âişe! Cennetin kapısını çalmaya devam et” buyurdu. Aişe vâlidemiz (radıyallahü anhâ), “O ne ile ve nasıl olur yâ Resûlallah?” diye sorunca, Resûl-i ekrem “Oruçla” diye cevap verdi.
.
Müminin korkusu ile ümidi eşit olmalı
Düğmecizâde Mehmed Efendi Osmanlı Devleti’nde yetişen ulemânın büyüklerindendir. Aslen İranlı olup, babası ile birlikte İstanbul’a geldi. 998 (m. 1590)’da İstanbul’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Mutarrif bin Abdullah buyurdu ki: “Sağlam ve çok dakik bir terazi getirilip, müminin korkusu ile ümidi tartılsaydı, ikisi birbirine eşit gelirdi. Mümin, Allahü teâlânın rahmetini hatırlar, ümitli olur, Allahü teâlânın azâbını hatırlar, korkar.”
Lokman Hakîm hazretleri oğluna şöyle nasihatte bulundu:
“Oğlum! Allahü teâlâdan öyle kork ki, bu korku seninle ümidin arasına girsin, senin ümidini tamamen kessin. Fakat Allahü teâlâdan öyle ümit et ki, senin ile korkun arasına girip, sendeki korkudan hiçbir şey bırakmasın.” Bunun üzerine oğlu; “Ey Babacağım! Benim bir kalbim var. Kalbimi korku ile doldurursam, bu, benim ümidime mâni olur. Kalbimi ümit ile doldurursam, bu ümidim, hiçbir korkuya kalbimde yer vermez” dedi. Lokman Hakim; “Ey oğul! Müminin öyle bir kalbi vardır ki, sanki o iki kalp gibidir. Birisi Allahü teâlânın rahmetini umar, diğeri ile Allahü teâlânın azâbından korkar, (Yani, mümin ümit ile korku arasında olacaktır. Ne sâdece ümit edip, azaptan emin olacak, ne de korkuya düşüp, Allahü teâlânın rahmetinden ümit kesecek.) Hazreti Ali (radıyallahu anh) anlattı:
-Ben Kâbe-i muazzamada tavaf ederken birisi ile karşılaştım. Kâbe’nin örtüsüne yapışmış, “Ey her şeyi işiten, her isteyenin istediğini bilen, ey ısrar edenlerin ısrarından rahatsız olmayan Allahım! Beni affın ile, rahmetinin tatlılığı ile rızıklandır” diye duâ ediyordu. Hazreti Ali “Ey Allahın kulu! Sözünü bana bir defa daha tekrar eder misin?” dedi. O zât, “Sen benim söylediğimi işittin mi?” deyince, Hazreti Ali “Hızır’ın nefsi yed-i kudretinde olan Allahü teâlâya yemîn ederim ki, herhangi bir kul, bu sözleri her farz namazın peşinden söylerse, onun günahları af ve mağfiret olunur” dedi. Bu zâtın Hızır aleyhisselâm olduğunu keşfen anlamıştı.
İbrâhim-i Havvâs hazretleri buyuruyor ki: "Kalbin ilâcı beştir: Kur’ân-ı kerîm okumak ve Kur’ân-ı kerîme bakmak, mideyi boş tutmak, gece kalkıp ibâdet etmek, seher vaktinde ağlayıp sızlamak ve iyilerle beraber bulunmaktır.”
Şah Şücâ-i Kirmânî şöyle buyuruyor: "Gözünü harama bakmaktan, nefsini isteklerinden koruyup, kalbini devamlı murâkabe, bedenini sünnete uygun amellerle mamûr edenin firâsetinde hiç hatâ olmaz.”
.
Bozuk itikâdlardan sana sığınırım
Molla Miskin hazretleri hadîs âlimlerindendir. Afganistan’da Herat’ta doğdu. 954 (m. 1547)’de vefât etti. “Meâric-ün-nübüvve fî medâric-il-fütüvve” eseri çok meşhurdur. Bu eserden bazı bölümler:
Âlimlerimiz söz birliği ile buyurmuşlardır ki: Kıymetli işleri yapmaya başlarken hamd etmek müstehabdır. Ebû Hüreyre’nin (radıyallahu anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “İki kelime vardır ki, lisanda hafif, terazide ağır, Allahü teâlânın yanında çok sevgilidir. Bu iki kelime (Sûbhanallahi ve bi-hamdihi, Sübhânallahil’azîm)dir.”
Allahü teâlâya böyle işlerde hamd edildiği gibi, her zaman da hamd edilir ve çok sevaptır. Bu iki kelimeyi her mümin her zaman söylemeli ve manasını kalbinde saklamalıdır. Çünkü bu iki kelimenin içinde mübârek ilimler ve derin manalar vardır. Sübhânallah demenin manâsı şudur: “Ey Allahım! Sen bütün ayıplardan, bütün noksan sıfatlardan münezzehsin, berisin. Sende hiçbir ayıp, kusur ve noksanlık yoktur. Bozuk itikâdlardan ve itikâdı bozuk olanların itikâdından sana sığınırım” demektir. Böylece bütün selbî sıfatları söylemiş olur. “Ve bi-hamdihi” demekle, dünyâdaki bütün nimetleri yaratıp gönderen Allahü teâlânın, noksan sıfatlardan beri olduğu gibi, bütün kâmil sıfatlarla muttasıf olduğu söylenmiş olur. Ebû Mûsâ el-Eş’arî’nin (radıyallahu anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Abdest imânın yarısıdır. (Elhamdülillah) demenin sevâbı, mizanın sevap kefesini doldurur. (Sûbhânallahi vel hamdulillahi) demenin sevâbı ise, yer ile gök arasını doldurur.” O hâlde, ne mutlu o kimseye ki, dâima abdestli olmaya gayret eder ve bu mübârek kelimeleri dilinden düşürmez.
Hazreti Cüveyriyye (radıyallahu anha) anlatır: “Bir sabah namazından sonra Peygamber efendimiz yanımdan çıktılar. Biraz sonra geri geldiler. Ben sabah namazını kıldığım yerde oturuyordum. Buyurdular ki:
-Senden ayrıldıktan sonra hep bu hâlde misin? Ben de “Evet” dedim. Bunun üzerine buyurdu ki:
-Ben senden sonra dört kelime söyledim. Eğer, bu dört kelimeyi, senin bu zamana kadar söylediklerinle tartsalar ağır gelir. (Dört kelime şu sözlerdir) Sûbhânallahi ve bi-hamdihi adede halkıhi ve rıdâe nefsihi ve zînete arşihi ve midâde kelimâtihi."
Şimdi Müslümanların bu tesbihi dillerinden düşürmeyip çok sevap kazanmaları lâzımdır.
.
Hazreti Ali’nin ilimdeki yüksekliği
Kerîm Ali Efendi Osmanlı âlimlerinden olup aslen Afrika’nın Zengibâr memleketindendir. Devşirme olarak gelmiş idi. Müslüman olmakla şereflendi, ilim ile meşgul oldu. "Molla Kerîm" diye tanınır. 1033 (m. 1624)’de İstanbul’da vefât etti. Bir dersinde şunları anlattı:
Dört halîfenin sonuncusu Hazreti Ali’dir. Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) Müslümanlara, onların yoluna sarılmayı emretmiştir. Hazreti Ali, Nebilerden, Resûllerden ve kendisinden önceki üç halîfeden sonra, mahlûkâtın en üstünüdür. Hazreti Ali, Resûlullaha soyca pek yakın idi. İlmi çoktu. Çok cesurdu. Resûlullah onu pekçok severdi. Onu, Hazreti Fâtıma vâlidemiz ile evlendirdi. O, Cennet gençlerinin efendileri olan Hazreti Hasan ile Hazreti Hüseyin’in (radıyallahu anhümâ) babasıdır. Resûlullah efendimizin pak ve şerefli soyu Hazreti Hasan ve Hazreti Hüseyin ile devam etmiştir. Hazreti Ali’nin zühdü ve veraı pekçok idi. O, Resûlullahın amcasının oğludur. İbn-i Abbâs (radıyallahu anhümâ) “Resûlullah ile ilk önce namaz kılan Hazreti Ali’dir" dedi. Sa’îd bin Müseyyib, Hazreti Ali’den başka Sahâbiden (radıyallahü anhüm) hiç kimse, “Bana sorunuz” dememiştir” derdi. Hazreti Ali’nin ilimdeki yüksekliğine Resûlullah efendimiz şehâdet edip, “Sizin kazayı en iyi bileniniz Ali’dir” buyurmuştur.
Hazreti Ali’nin (radıyallahü anh) şecâat ve kahramanlığı da, meşhurdur. Harp meydanında, karşısına çıkan kimselerin hepsine galip geldi. Tebük harbine, Resûlullah efendimizin bulunduğu diğer bütün gazâlara katıldı. Uhud’da, Müslümanların müşrikler tarafından sıkıştırıldığı sırada, müşriklerin ileri gelen cengâverlerini öldürdü. Müslümanların sancağını taşıdı. Onun hakkında Üseyd bin İyâs; “Kureyş müşrikleri onu öldürmek için teşvikte bulunuyorlar, onun kendilerine galebe çalmasından dolayı kendilerini ayıplıyorlardı” demiştir.
Câbir bin Abdullah anlatır: “Biz Cuhfe denilen yerde idik. Bu sırada Resûlullah yanımıza geldi. Ali’nin (radıyallahu anh) elini tutup;
-Ben kimin mevlâsı isem, Ali de onun mevlâsıdır, buyurdu. Resûlullah Hayber’in fethinde;
-Bu bayrağı, Allah ve Resûlünün sevdiği birisine vereceğim, buyurup, Hazreti Ali’ye verdi. Yine Resûlullah Hazreti Ali için;
-Mûsâ’nın yanında Hârûn nasıl idi ise, sen de benim yanımda öylesin. Yalnız, şu fark var ki, benden sonra Peygamber gelmeyecektir, buyurdu.
Ancak, burada bildirilen husus, İslâma hizmet ve Müslümanlara daha faydalı olmakla alâkalıdır."
.
İbâdet, imanı olanlara emrediliyor
Nakkaşzade Hüseyn Efendi Osmanlılar zamanında yetişen Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. İran’ın Tebrîz şehrinde doğdu. Doğum târihi bilinmemektedir. 964 (m. 1556) senesinde İstanbul’da vefât etti. Tebrîz’de aklî ve naklî ilimleri tahsil edip, Osmanlı Sultanı İkinci Bâyezîd Hân zamanında İstanbul’a geldi. Bir dersinde buyurdu ki:
İbâdetin vazîfe olduğuna inanmak imandandır. İnanmak başkadır, yapmak başkadır. Bunları birbirlerine karıştırmamalıdır. İnandığı hâlde, tembellikle yapmayan kâfir olmaz. Meşhur (Emâlî kasîdesi) kırküçüncü beyitinde diyor ki: (Farz olan ibâdetler, imandan sayılmaz.) İman, inanmak demektir. İnanmakta azlık çokluk olmaz. İbâdetler, iman olsaydı, iman azalıp çoğalırdı. Gözden perde kalkıp azap görüldükten sonra olan iman kabul olmaz. O anda, iman ile gidenlerin imanları ancak kalp iledir. İbâdetler yapılamaz. Âyet-i kerimede buna iman denildi. Âyet-i kerimelerde, imanı olanlara, ibâdet yapmaları emrediliyor. Bundan da, imanın ibâdetten başka olduğu anlaşılmaktadır. Bunlardan başka, Kur'ân-ı kerimde, (İman edenler ve sâlih işler yapanlar) buyuruldu. Bu da, ibâdetlerin imandan başka olduklarını gösteriyor. (Mümin iken, sâlih amel işleyenler) âyet-i kerimesi, amellerin imandan ayrı olduklarını açıkça göstermektedir. Çünkü, şartın meşruttan başka olması lâzımdır. İman edip, hiç ibâdet yapamadan, hemen ölenin, mümin olduğu söz birliği ile bildirilmiştir. Cibrîl hadisinde de imanın yalnız inanmak olduğu bildirilmiştir.
İmâm-ı Ahmed ve İmam-ı Şâfi'î ve hadis âlimlerinden birçoğu ve Eş'arîler ve Mu'tezile, ibâdetler imanın parçasıdır. İman azalıp çoğalır dediler. İman ile amel, başka olursa, günah işleyenlerin îmanları ile, Peygamberlerin imanları bir olurdu dediler. (Onlara âyetlerim okunduğu zaman, imanları artar) âyeti ve (İman artarak, sahibini Cennete götürür. Azalarak da, Cehenneme sürükler) hadisi, imanın azalıp çoğaldığını bildiriyor dediler.
İmâm-ı a'zam Ebû Hanîfe, bunlara cevap teşkil eden bilgileri önceden anlatmış, imanın artması, devam etmesi, çok zaman sürmesi demektir demiştir. İmâm-ı Mâlik de böyle dedi. İmanın çok olması, inanılacak şeylerin çoğalması demektir. Meselâ, Eshâb-ı kirâm, önce az şeylere inanırlardı. Yeni emirler gelince, İmanları çoğalırdı. İmanın artması demek, kalpte nurunun artması demektir. Bu parlaklık, ibâdet ile artar. Günah işlemekle azalır.
.
Kalbinde zerre kadar kibir varsa!
Şemseddîn Efendi Osmanlı Şeyhülislâmlarının onaltıncısıdır. "Kâdızâde" diye tanınır. 918 (m. 1512)’de dünyâya geldi. 988 (m. 1580)’de İstanbul’da, Fâtih’te vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Kalbin hastalıklarından biri de, hak sözü kabul etmemekte inat etmektir. Hakkı bildiği hâlde inkâr etmek ve doğruyu kabul etmekten ar eylemek kibir alâmetidir. Resûlullah efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) “Kalbinde zerre kadar kibir bulunan kimse Cennete girmez” buyurdu.
Hiçbir kıymeti olmayan dünyalık şeylere karşı haris olmaktan, yani başkasının elinde olan malda gözü olmaktan sakınmalıdır. Tamah ve bahilden de (cimrilikten de) sakınmak lâzımdır. Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem); “Dikkat ediniz! Allahü teâlânın Cennetine koymayı vadettiği ve benim de kefil olduğum kimseler cömertlerdir. Allahü teâlânın Cehennemine koyacağını bildirdiği kimseler cimrilerdir” buyurunca, Eshâb-ı kirâm (radıyallahu anhüm); “Cömert ve bahil kimdir?” diye suâl ettiler. Resûlullah efendimiz; “Cömert, malında bulunan Allahü teâlânın hakkında cömertlik edendir. Bahil, Allahü teâlânın hakkını menedendir ve Rabbine cimrilik edendir. Haramdan kazandığını isrâf ederek dağıtmak cömertlik değildir” buyurdular.
Tamah sahibi, ağzında kemik bulunan köpeğe benzer ki, bu köpek bir su üzerine varınca, suda görünen kendi şeklini başka bir köpek zanneder. Onun ağzındaki kemiği alacağım derken kendi ağzındaki kemiği de kaybeder.
Hazreti Âdem (aleyhisselâm) bir kimse gördü. “Sen kimsin?” dedi. “Ben akılım” dedi. Hazreti Âdem; “Makamın nerededir?” dedi. “Makamım dimağdır” dedi. Sonra güzel bir kimse daha gördü. “Sen kimsin?” dedi. “Ben hayâyım” dedi. Hazreti Âdem; “Makamın nerededir?” dedi. “Makamım gözdür” dedi. Sonra pis suratlı bir kimse daha gördü. “Sen kimsin?” dedi. “Ben İblis'in oğluyum” dedi. Hazreti Âdem; “Makamın nerededir?” dedi. “Makamım dimağdır” dedi. Âdem (aleyhisselâm); “Dimağ aklın makamıdır” dedi. “Ben varınca akıl çıkar” dedi. Sonra bir kimse daha gördü. “Sen kimsin?” dedi. “Ben 'hışım’ım” dedi. “Makamın nerdedir?” dedi. “Makamım gözdür” dedi. Âdem (aleyhisselâm); “Göz hayânın makamıdır” dedi. “Ben varınca o çıkar” dedi. Bir kimse gadaba gelse, şeytan beynine, hışım gözüne girer, Allah korusun belki selâmet bulmaz.
.
La ilahe illallah sağlam bir kal’adır
Ebû Mensûr Muhammed bin Hamşâd hazretleri kelâm, hadîs ve Şafiî fıkıh âlimidir. 316 (m. 929) yılında Nişâbûr’da doğdu ve 388’de (m. 998) orada vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Bir hadîs-i kudsîde Allahü teâlâ şöyle buyurdu: “La ilahe illallah, benim kal’amdır. Kim benim kal’ama girerse, azâbımdan emîn olur.”
“La ilahe illallah” sözü, en büyük kal’adır. Allahü teâlânın birliğini bildiren yüce bir sözdür. Kim onu kendisine kal’a edinirse, ebedî saadeti ve nimetleri elde eder. Kim de bu mübârek kelimeyi kendisine kal’a edinmezse, ebedî azâba düçâr olur. Bu kelime, kalp dairesini kuşatan bir kal’a olmazsa, bu kelimenin rûhu ve manası kalbe tam sinmezse, kalbe hâkim olup nefsin, hevânın ve şeytanın buraya girmesine mâni olan bir muhafız olmazsa, insan bu kal’anın dışında kalır. Bu kelimeden nasîbin dil ile olmasın. Bu kelimeden nasîbin, onun rûhu ve manası olsun. Bu kelimeyi rûhuna sindir. Çünkü Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) ve diğer peygamberler böyle yapmıştır. Kelime-i tevhîdden nasîbin böyle olursa, dünyâ ve âhiretin sermâyesini, iki dünyânın saadetini kazanmış, Allahü teâlânın velî kullarının zümresine katılmış olursun. Eğer bu sözden nasîbin dil ile söylemekten ibâret kalırsa, bu, münâfıkların başı Abdullah bin Übey ve diğer binlerce kalbinden imân etmeyen münâfıkların nasîbidir. Eğer Kelime-i tevhîdden nasîbin böyle olursa, dünyâ ve âhirette hüsrana uğrarsın.
La ilahe illallah sağlam bir kal’adır. Fakat onun üzerine tekzîb mancınığı diktiler, tahrip taşları ile taşladılar, muhalefet ve nifak çekiçleri ile onun yıkılmasına yardımcı oldular. Sonra insanların kalplerine düşman girdi. İnsanlar, "Lâ ilahe illallah" kelimesinin maanasından uzaklaştılar. Onlarda sâdece dilin Kelime-i tevhîdi söylemesi kaldı. Böyle insanlar, sâdece kal’ayı söylemiş oldular. Nasıl ki ateşin ismini söylemek, insanı yakmadığı, suyun ismi insanı boğmadığı, ekmeğin ismi insanı doyurmadığı, kılıcın ismi insanı kesmediği gibi, kal’anın ismi de insanı düşmandan korumaz... Bunlar gibi, Kelime-i tevhîdin sâdece lafzını söyleyip, manasından haberdâr olmamak da, insanı âhiret azâbından korumaz. Bu hadîs-i kudsî, pek derin manalar taşımaktadır. Bir kimsenin dili, ateş kelimesini söylemekle yanmaz. Yine bir kimse, bin dinar sözünü söylemekle zengin olmaz. Bu bakımdan, söz bir kabuktur, manası ise özünü teşkil eder.
.
Satıcı, malındaki kusuru alıcıya söylemelidir
Şemseddîn Muhammed Gazzî hazretleri Şafiî fıkıh âlimlerindendir. 716 (m. 1316)’de Filistin’de Gazze’de doğdu. 770 (m. 1368)’de Şam’da vefât etti. Ticârette adâlet ve zulüm hakkında şunları anlattı:
Ticâret yapan kimsenin, ticârette zulmü bırakması, adâletle muâmele etmesi lâzımdır. Ticârette zulüm yapılınca, bundan başkası zarar görür. Ticâretteki zulüm birkaç kısma ayrılır.
Birisi, zararı umûmî olan zulüm ki, bu da iki kısma ayrılır: Birincisi karaborsacılıktır. Herkesin ihtiyâcı olan yiyeceklerde olur. Satıcı elindeki yiyecekleri satmak için fiyatların yükselmesini bekler. Bu umûmu ilgilendiren bir zulümdür. Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) bir hadîs-i şerîfte;
“Bir kimse yiyecek maddesini kırk gün hapsettikten sonra onu tasadduk etse (sadaka olarak verse) yine de ihtikârının (karaborsacılığının) günâhına keffâret olmaz” buyurdu.
İkincisi; piyasaya sahte para sürmektir. Paranın sahte olduğunu bilmeyerek alan zulme uğramış olur. Kendisine sahte para verilen kimse, derhal o parayı imha etmelidir. Ticâretle uğraşan kimseler, sahte parayı tanımalıdır.
Üçüncü kısım; zararı yalnız muâmele ettiği kimseye dokunandır. Alışveriş ettiği herkesin, kendisinden zarar gördüğü kimse zâlimdir. Adâlet ise, Müslüman kardeşine zarar vermemekle olur. Satıcı, övmek sûreti ile ve yemîn ile malını satmamalıdır. Malında bir kusur varsa, alıcıya onu söylemelidir. Şakîk-i Belhî şöyle anlattı:
-Ebû Hanîfe’nin (radıyallahü anh) bir ticâret ortağı vardı. İsmi Bişr idi. İmâm-ı a’zam ona yetmiş elbise gönderdi. Ayrıca bir mektup yazarak, bu elbiselerin içerisinde kusurlu elbise vardır. Kusurları şunlar şunlar, diye ona bildirdi ve onu satarken müşteriye kusurunu da bildirmesini istedi. Ancak Bişr, onu kusurunu söylemeden sattı. Ebû Hanîfe hazretleri geri dönen Bişr’e, “O elbiseyi dediğim gibi sattın mı?” diye sordu. Ortağı da, “Söylemeyi unuttum” dedi. Bunun üzerine İmâm-ı a’zam, kendisine verilen paranın hepsini sadaka olarak dağıttı. “Mademki ona şüphe karıştı, benim öyle paraya ihtiyâcım yoktur” dedi. O elbiselerden İmâm-ı a’zam hazretlerinin eline, otuz bin dirhem geçmişti.
.
İslâm âleminde görülen kötülüklerin sebebi
Şeyh Abdurrahmân Ebü'l-Vefâ hazretleri evliyânın büyüklerindendir. 1837 (H.1253) senesinde doğdu. Babası tarafından yetiştirilen Şeyh Abdurrahmân Ebü'l-Vefâ, zâhirî ve manevî ilimlerde yüksek derece sâhibi oldu. Babasının vefâtından sonra, ilmini artırmak için Bağdat'a gitti. 1868 (H.1285) senesinde orada vefât etti. Buyurdu ki:
"Birisinden yardım istenirken, yalnız ona güvenilirse, onun, Allahü teâlânın yardımına mazhar olduğu, kavuştuğu düşünülmezse haramdır. Yalnız Allahü teâlâya güvenilip, o kulun Allah'ın yardımına mazhar olduğu, Allahü teâlânın her şeyi sebep ile yarattığı, o kulun da bir sebep olduğu düşünülürse câiz olur. Peygamberler ve evliyâ da, böyle düşünerek başkasından yardım istemişlerdir. Böyle düşünerek birisinden yardım istemek, Allahü teâlâdan istemek olur."
"İslâm âleminde görülen kötülüklerin başlıca sebebi nedir?" denildiğinde; "İslâm âleminde görülen kötülüklerin başlıca sebebi Müslümanların İslâmiyetten uzaklaşmalarıdır" buyurdu. Kurtuluşun nerede olduğu sorulduğunda ise; "İslâma uymak, bid'atleri terk etmekte" buyurdu.
"Allahü teâlâ, hayvanların yaşamaları, üremeleri için muhtaç oldukları şeyleri her tarafta, bol bol yaratmış, bunlara kolayca kavuşmalarını ve bulduklarını kolayca kullanabilmelerini ihsân etmiştir. Allahü teâlâ, insanlarda da şehvet ve gadab kuvvetlerini yaratmış ise de, insanların muhtaç oldukları şeylere kavuşmaları, bulduklarını kullanabilmeleri ve korktuklarına karşı savunabilmeleri için, bu kolaylığı ihsân etmemiştir. Yalnız, en lüzumlu olan havayı her yerde yaratmış, ciğerlerine kadar kolayca girmesini insanlara da ihsân etmiş, ikinci derecede lüzumlu olan suyu, her yerde bulmalarını ve kolayca içmelerini ihsân etmiştir. Bu iki nimetten daha az lüzumlu olan ihtiyaç maddelerini elde etmeleri ve elde ettiklerini kullanabilecekleri hâle çevirmeleri için, insanları çalışmaya mecbur kılmıştır. İnsanlar çalışmazlarsa, muhtaç oldukları, gıda, elbise, mesken, silah, ilaç gibi şeylere kavuşamazlar. Yaşamaları, üremeleri çok güç olur. Bir insan, muhtaç olduğu bu çeşitli maddeleri yalnız başına yapamayacağı için, birlikte yaşamaya, iş bölümü yapmaya mecbur olmuşlardır. Allahü teâlâ, merhamet ederek, seve seve çalışabilmeleri, çalışmaktan usanmamaları için, insanlarda üçüncü bir kuvvet daha yarattı. Bu kuvvet, Nefs-i emmâre kuvvetidir. Bu kuvvet, şehvetlere kavuşmak ve gadab edilenlerle dövüşmek için insanı zorlar."
.
İlim için yola çıkana verilen müjdeler
İbn-ül-Murabıt hazretleri fıkıh ve hadîs âlimidir. Aslen Endülüslüdür. Meriyye (Merida) şehrinde kadılık yaptı. 485 (m. 1092) yılında Medine’de vefât etti. Derslerinde buyurdu ki:
İslâm âlimlerinden bir zât vaaz ederken şöyle dedi: “Ey Müslümanlar! Eğer lüzumsuz olan şeyleri bırakırsanız, Allahü teâlâya kavuşursunuz. Yani, kim dünyâda ihtiyâcı olmayan şeyler üzerinde durmaz (Allahü teâlânın rızâsını kazanmakla meşgul olursa), bu hâli onu Allahü teâlânın rızâsına kavuşturur. Eğer insan dünyâda kendisine lâzım olacak şeyleri kazanmak için ve muhtaçlara yardım için çalışır ise, bunun için yapacağı gayret ve çalışma kötülenmemiştir. Böyle çalışma makbuldür. Böyle bir faaliyet ve çalışma, Allahü teâlânın, oyun, eğlence, süs ve mal çokluğu ile övünme buyurarak kötülediği dünyaya dâhil değildir. Fakat esas olan, insanın kazancında haramlardan, Allahü teâlânın yasak kıldığı husûslardan uzak kalması ve bunları helâl yoldan elde etmesidir. Böyle yapmazsa yine kötülenen dünyâya dâhil olur.
Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) bir hadîs-i şerîfte buyurdular ki: “Helâl de belli, haram da bellidir. Bu ikisinin arasında şüpheliler vardır. Bunları çok kimse bilmez. Şüpheli şeylerden kim sakınırsa, ırzını (yani şerefini ve namusunu), dînini muhafaza etmiş olur. Her kim şüpheli şeylere düşerse, harama düştü demektir. Böyle bir kimse, yasaklanmış olan korunun etrafında sürüsünü otlatan bir çobana benzer ki, o çobanın o koruya girmesi pek yakındır. Dikkat ediniz! Her melîkin böyle bir korusu vardır. Allahü teâlânın yeryüzündeki koruları haram kıldığı şeylerdir.”
Bir zât “Ey Ebüdderdâ! Sana herhangi bir maddî ihtiyâç için gelmedim. Fakat Medîne-i münevvereden buraya kadar senin Resûlullah efendimizden bildirdiğin bir hadîs-i şerîfi öğrenmek için geldim” dedi. Bunun üzerine Ebüdderdâ (radıyallahü anh), Resûlullahtan duydum. Buyurdu ki: “İlim elde etmek için yola çıkan kimse, Cennet yollarından bir yola girmiş olur. Melekler, ilim elde etmek için yola çıkan kimseden hoşnut oldukları için kanatlarını gererler. Göklerde ve yerde bulunanlar, suyun içindeki balıklar, âlim için Allahü teâlâdan mağfiret dilerler.”
Peygamber efendimiz buyurdular ki: “Âlimin âbide üstünlüğü, dolunay hâlinde bulunan Ay'ın, diğer yıldızlara olan üstünlüğü gibidir.”
.
Erkeklerin yüzük takmaları hakkında
Mehmed Zeynî Efendi Altmışaltıncı Osmanlı Şeyhülislâmıdır. 1078 (m. 1667) senesinde İstanbul’da doğdu. Zamanının âlimlerinden çeşitli ilimleri tahsil edip, yüksek ilmî dereceye ulaştıktan sonra, müderrislik diplomasını aldı. Çeşitli vazifelerden sonra Şeyhülislâm Hayâtî-zâde Mehmed Emîn Efendi’nin yerine Şeyhülislâmlık makamına tayin edildi. 1164 (m. 1751) senesinde İstanbul’da vefât etti. Buyurdu ki:
Erkeklerin altın yüzük takmaları, dört mezhebde de câiz değildir Nu’mân bin Beşîr, Resûlullahın “sallallahü aleyhi ve sellem” yanına geldi. Parmağında altın yüzük vardı. (Cennete girmeden önce, niçin Cennet zînetini kullanmışsın?) buyurdu. Demir yüzük kullanmağa başladı. Bunu görünce, (Niçin Cehennem eşyâsı taşıyorsun?) buyurdu. Bunu da çıkardı. Tunçtan yüzük takdı. Bunu görünce, (Niçin sende put kokusu duyuyorum?) buyurdu. Nasıl yüzük kullanayım, yâ Resûlallah dedi. (Gümüş yüzük takabilirsin. Ağırlığı da bir miskâli geçmesin ve sağ eline tak!) buyurdu.
Amr ibni Şu’âyb diyor ki: "Resûlullah Efendimiz, altın ve demir yüzükleri çıkartır, gümüş yüzüklere mâni olmazdı."
Peygamberimizin yüzük taşında üç satır yazılı idi. Birinci satırda (Muhammed), ikincisinde (Resûl), üçüncüsünde (Allah) idi. Vefât edince, bunu hazret-i Ebû Bekr, bundan sonra hazret-i Ömer kullandı. Sonra Osmân “radıyallahü teâlâ anhüm” kullanırken, (Erîs) kuyusuna düşürdü. Çok para sarf etti ise de, bulunamadı. Bu iş fitne çıkmasına sebeb oldu.
Hazret-i Ebû Bekr’in yüzüğünde, (Ni’mel kâdir Allah) yazılı idi. Hazret-i Ömer’in (Kefâ bil-mevt vâ’ızan yâ Ömer), hazret-i Osmân’ın (Le-nasbirenne), hazret-i Alî’nin (El-mülkü lillah) yazılı idi.
Hazret-i Hasen’in yüzüğünde, (El-izzetü lillah) yazılı idi “radıyallahü teâlâ anhüm”...
Hazret-i Mu’âviye’nin yüzüğünde (Rabbigfir-lî), İbni Ebî Leylâ’nın (Ed-dünyâ garûrün), İmâm-ı a’zam Ebû Hanîfe’nin (Kul-il-hayr ve illâ fesküt), İmâm-ı Ebû Yûsüf’ün (Men amile bi-re’yihî nedime), İmâm-ı Muhammed’in (Men sabere zafire), İmâm-ı Şâfi’înin (El-Bereketü fil kanâ’a) yazılı idi.
Yüzüklerini mühür olarak kullanırlardı. Osmânlı pâdişâhlarının mühürlerine, (Tuğra) denir. Tuğraları yüzüklerinde değildi. Tuğrayı, buna mahsûs vezîr taşır. Her tuğrada pâdişâhın adı, bunun üstünde babasının adı, dahâ yukarıda (El-muzaffer dâimâ) yazılıdır.
.
Vaktini boş şeylerle geçirme kardeşim
İbn-i Mu’temed İsferâînî hazretleri Kelâm ve tasavvuf âlimlerindendir. 474 (m. 1081)’de doğdu. 538 (m. 1143) senesinde İran’da Bistam’da vefât etti. Bâyezîd-i Bistâmî hazretlerinin kabri yanına defnedildi. Sohbetlerinde buyurdu ki:
Yahyâ bin Muaz buyurdu ki: “Bu insanlar ne tuhaftır! Aralarında bir mümin, zengin olmuşsa onu övüyorlar, fakîr düşmüşse onu hakîr görüyorlar.”
Fudayl bin Iyâd’ın yanında bir adamdan sitayişle bahsettiler. Dediler ki: “O zât, ağzına helva almaz!” Fudayl onlara dedi ki: “Helva yemeyi bırakmak bir mürüvvet mi sanki? Siz onun akrabasını gözetip gözetmediğine, öfkesini yenip yenmediğine, komşularına, dul kalmış kadınlara ve yetimlere karşı nasıl davrandığına bakınız. Din kardeşlerine ve arkadaşlarına karşı huy ve edebi nedir? İşte hükmünü verirken asıl bunlara dikkat edin!”
Fudayl bin Iyâd buyurdu ki: “Allah’ın öyle kulları vardır ki, Allahın azametinden kalpleri parça parça olur, sonra biter; yine paralanıp tekrar biter. Ve bu hâl yaşadıkları müddetçe devam eder. Kulun, azameti ilâhiye karşısındaki korku ve saygısı, ilâhi marifetten nasîbi miktarında olur!”
“Üç şey kalbi öldürür. Bunlar: 1- Çok yemek. 2- Çok uyumak. 3- Çok konuşmak.”
“Bugün yumuşak elbiselere, lezzetli ve nefis yemeklere fazla rağbet etmeyiniz. Zîrâ yarın ne giyecekleri ne de bu yemekleri bulamayacaksınız.”
Cüneyd-i Bağdadîye “Tevâzu nedir?” diye sordular. Cevâbında buyurdu ki: “Şefkat ve merhamet kanatlarını (ana kuşun yavrularını koruyabilmek için üzerlerine kanatlarını germesi misâli) mahlûklar üzerine germen ve herkese karşı yumuşak davranmandır.”
“İbâdet etmek bakımından dünyânın bir saati, kıyâmetin bin senesinden daha iyidir. Zîrâ bu bir saatte, sâlih faydalı amel işlenebilir. Halbuki kıyâmetin o bin senesinde bir şey yapılamaz. O hâlde, ey mümin kardeşim! Vaktini boş şeylerle geçirme! Zamanının kıymetini bil ve en iyi şeyler için kullan! Namazlarını vaktinde kıl ki, kıyâmet günü pişman olmayasın! Çok büyük sevâba kavuşasın!”
Kendisine gelip duâ talep edenlere Cüneyd-i Bağdadî hazretleri şöyle duâda bulunurdu:
“Cenâb-ı Hak, kendisine kavuşturan şeylere kavuştursun! Cenâb-ı Hak zenginliğini kalbine koysun! Seni bütün kötülüklerden alıp, kendisiyle meşgul kılsın! Sana büyük edep ihsân etsin! Kalbinden râzı olmayacağı şeyi çıkarıp rızâsını koysun. Seni kendine varan en güzel ve doğru yola iletsin.”
.
Azîzim! Gençlik en büyük nîmettir
Rûşenî Alâeddîn Efendi Osmanlı evliyasındandır. Tire’nin Rûşen köyünde doğdu. Şirvan'a gidip, orada Seyyid Yahyâ hazretlerine talebe olmakla şereflendi. Hocasının emriyle Anadolu'ya döndü. Edirne'de Fâtih Sultan Mehmed Han ile görüştü. Sultan Fâtih ve vezirleri ona talebe oldular. Sonra Karaman’a giderek talebe yetiştirdi. 1462 (H.867) senesinde Karaman'da vefât etti.Bu mübarek zat buyurdu ki:
"Evvelkiler çok amel etselerdi, az kabul ederlerdi. Şimdikiler az bir şey yapsalar, çok kabul ediyorlar. Bir gümüş verseler, bir altın verdik diyorlar. Çünkü şimdi bid'atler çoğaldı, nefsin arzuları her yerde mevcut, zulmet dalgaları ise, birbiri ardınca gelmektedir. Heybetinden öncekilerin ve sonrakilerin titrediği, cinlerin, insanların ve hayvanların dehşetinden şaşırdığı büyük korku geldi. Haşir ve neşir günü çok yaklaştı. Bir bölük Cennet'e, bir bölük Cehennem'e gitsin denecek gün geldi çattı. İşte bunları düşünüp uyanmalı, hakîkatleri gören gözleri açmalıdır. Akıllı gençlere, düşünen yaşlılara yazıklar olsun ki, gaflet pamuğunu kulaklarından çıkarmıyorlar ve gurur perdesini basîret gözlerinden uzaklaştırmıyorlar. Azîzim! Gençlik en büyük nîmettir. Elden geldiği kadar en iyi vakitleri, en iyi işlere sarf etmelidir. Kıymetli cevherleri, çocuklar gibi oyuncaklarla değişmemelidir. İstîdâd toprağınız temiz ve yüksektir. Sakın onu boş koymayın. Yâhut bozuk tohum ekmeyin." Böyle şeylere aldanıp gönül vermeyiniz. Böyle şeyler riyâzetle de meydana gelebilir. Kemâl ehli böyle şeylerle meşgul olmamalıdır."
"Kelime-i tevhîdle Lâ ilâhe illallâh Muhammedün Resûlullah diyerek kudret miktarınca meşgul olmak lâzımdır."
"İki kalbin yok ki, biri ile Allahü teâlâya, diğeri ile Allahü teâlâdan başkalarına yönelesin."
"Tasavvuf yoluna yeni gelmiş bir talebe, nefsini emmâre olmaktan kurtaramamış ise, bir şeye öfkelendiği zaman şeytan ona yaklaşabilir. Şâyet nefsi mutmainne derecesine çıkmış ise, o kimsede öfkelenmek yerine, gayret hâsıl olur. Her ne zaman gayret etse, şeytan ondan kaçar. Bu kadar sıfat o kimseye kâfidir. Yeter ki, Hakk'a yönelsin. Allahü teâlânın kitâbına ve Resûlünün sünnetine sarılsın. Bu iki nûr arasında tasavvuf yolunda yürüsün."
"Her kim farzları eda ettikten sonra duâ ederse, duâsı kabûl olur."
.
Bütün kötülüklerin anası içkidir!
Ebû Mensûr Muhammed Hafede hazretleri Şafiî mezhebi âlimlerindendir. 476 (m. 1083)’de İran’da Tûs’ta doğdu. 573 (m. 1177)’de Tebrîz’de vefât etti. İçki içmenin kötülüğünü şöyle anlatmaktadır:
Zücâc (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Allahü teâlâ şu şeyleri şiddetle kötüledi. Bunlar; içki içmek, kumar oynamak, puta tapmak ve fala bakmaktır. Bir de câhiliye zamanında Araplar bir iş yapacağı zaman (evlenmek, yolculuğa çıkmak gibi) üç kâğıt yazarlardı. Birinci kâğıda “Bu işi yapmayı bana Rabbim emretti” yazarlardı. İkinci kâğıda “Bu işi yapmaktan Rabbim beni nehyetti” yazarlardı. Üçüncü kâğıdı boş bırakırlar ve bu üç kâğıdı bir örtünün altına koyup, herhangi bir kimseye, örtünün altındaki kâğıtlardan birini almasını söylerlerdi. Şayet birinci kâğıt çıkarsa, bu işi yapmalı, ikinci kâğıt çıkarsa yapmamalı, üçüncü kâğıt çıkarsa tekrar çekmelidir diye inanırlardı. Allahü teâlâ, 'ezlâm' denilen bu işi yasak etti. Ve meâlen; “Bu ezlâm (fal bakış) şeytanın pis işlerindendir” (Mâide-91) buyurdu.
Allahü teâlâ içkinin haramlığını, putperestliğin haramlığına, yasaklığına yakın olarak bildirdi. Bu da içkinin içilmesindeki haramlığın şiddetini, yasaklığının büyüklüğünü bildirmek içindir. Bunun içindir ki, müfessirlerin şahı Abdullah İbni Abbâs (radıyallahü anhüma) “Allahü teâlâ içkiyi yasak, haram ettiği zaman, Eshâb-ı kirâm (radıyallahü anhüm) birbirlerine, (içki haram edildi ve şirk ile beraber oldu) derlerdi” buyurdu. Câbir bin Abdullah’ın (radıyallahü anh) haber verdiği hadîs-i şerîfte; “Çok içildiği zaman sarhoş eden şeyin, az içilmesi de haramdır” buyuruldu.
Ammâre bin Hurrem’in (radıyallahü anh) şu rivâyetinde: Abdullah bin Amr bin Âs’tan (radıyallahü anh) duydum. Mekke’de idi. Kendisine içki içmek hakkında soruldu. Eli ile sakalını tutup şöyle anlattı: “Büyük olan Allahü teâlâya yemîn ederim ve şu ihtiyâr hâlim ile duyduklarımı değişik olarak anlatmaktan, yalan söylemekten O’na sığınırım. Ben burada bu taşın yanındaydım. Resûlullah da (sallallahü aleyhi ve sellem) şurada idi. Birisi bana gelip içki içmeyi sordu. “Resûlullah şuradadır. O’na gidip sor. Cevâbı alınca, benim yanıma gel ve ne buyurduğunu bana da söyle” dedim. O kimse gidip biraz sonra geldi ve bu hususta Resûlullahın şöyle buyurduğunu söyledi:
“İçki içmek, büyük günahların en büyüğüdür. Bütün kötülüklerin anasıdır, başıdır. İçki içen, namazı terk eder. Anası ile teyzesi ile ve halası ile zinâ eder.”
.
Biriniz bir hata yapmış olmasın
Şerîfzâde Mehmed Efendi Osmanlı âlimlerindendir. 1553 (H.960) yılında Isparta-Eğirdir'de doğdu. İstanbul’da medrese tahsilini tamamladı. Çeşitli medreselerde müderrislik, Nakîbü'l-eşrâflık ve Rumeli Kâdıaskerliği yaptıktan sonra emekli oldu. 1630 (H.1040) da İstanbul'da vefât etti. Şerîfzâde hazretleri Menâkıb-ı Evliyâ isimli eserinde, Allah dostları olan velîler hakkında şöyle demektedir:
Zamanımızdaki kutupların, velîlerin de hazır bulunduğu gazâlara, vefât etmiş bulunan ricâl-i gayb, evliyâullah da katılarak yardımcı olur. Bu îtibarla devlet adamları, pâdişâhlar bu nîmetin kadrini bilip adâlete meylederek, zulüm ve haksızlıkların define ve zâlimlerin kökünü kazımaya gayret sarf etmelidir. Aksi hâlde zaman zaman devlet ileri gelenlerinin fukarâ ve zayıflara ettikleri pekçok zulüm ve haksızlık, ayrıca bizim kötü işlerimiz ve günahlarımız sebebiyle, zafer ve nusret diğer tarafa döner. Her ne kadar evliyâullahın İslâm askerini kırması söz konusu olmasa da, Allahü teâlânın irâdesi diğer tarafın kazanması yönünde olunca, ricâl-i gayb bunlara yardım etmediği gibi, bazen; "Ey kâfirler! Şu fâcirleri, âsileri, günahkârları öldürün" diye hitap etmişlerdir. Pekçok zulüm ve isyanları sebebiyle ehl-i İslâma olan gadab-ı ilâhîyi bildirmek için kâfirlere böyle hitap edip Müslümanlardan nice kimseye de işittirmişlerdir. Tâ ki bâzı gâfiller bu sırra şâhit olup uyansınlar, ibret alsınlar. Muteber tasavvuf kitaplarında bu mânâda pekçok söz ve menkıbe vardır. Nitekim Hazreti Ömer efendimizle ilgili bir menkıbe şu şekildedir:
Hazreti Ömer zamanında Şam şehri civârında bir kale muhasara edildi. Öğleye kadar fethedilemedi. Hazret-i Ömer gadaba geldi. İslâm askerlerini huzuruna çağırdı. "Kale henüz fethedilemedi. Kâfirler, İslâm askeri karşısında bu kadar dayanamazdı. Aranızda birisi bir hata yapmış olmasın!" buyurdu. Askerler hayret edip, tövbe ve istiğfâr etmeye başladılar. O sırada bir kişi ağlayarak Hazreti Ömer'in huzuruna geldi. "Yâ Emîrü'l-müminîn! Bu gece teheccüde kalktığım zaman karanlık olduğu için misvâkımı arayıp bulamadım. Misvaksız namaz kıldım. Sizin aradığınız hatâ budur" dedi. Hazreti Ömer; "Tövbe ve istiğfâr etmeye devâm et!" buyurdu... Bir saat sonra kale fetholundu.
.
Sofradan, doymadan evvel kalkmalıdır
Muhammed Bâcûk Bakkâlî hazretleri Hanefî mezhebi fıkıh ve tefsîr âlimidir. 523 (m. 1129)’de Harezm’de vefât etti. Yemek yeme âdabı hakkında buyurdu ki:
Yemeği yemeden önceki âdâb: Yiyeceğin helâl olması lâzımdır. Allahü teâlâ helâl yenmesini emrediyor. Elleri yıkamalıdır. Hadîs-i şerîfte “Yemekten önce elleri yıkamak, yoksulluğu, yemekten sonra yıkamak ise, günahları giderir” buyuruldu. Yemek, yere serilen yaygı üzerine konulmalıdır. Çünkü bu, tevâzu hâline daha yakındır. Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem), yemeği yaygı üzerinde yerdi.
Sofraya edebli bir şekilde oturmalıdır. Sağ ayağı dikip, sol ayak üzerine oturmak sünnettir. Yemeği ibâdet ve tâatlara kuvvet bulmak niyetiyle yemelidir. Yoksa yemek, lezzet almak, keyiflenmek için yenmez. Yemeği fazla yememeli, az yemelidir. Yemeği ibâdete kuvvet kazanmak niyetiyle yemenin doğruluğu, doymadan önce yemeği bırakmakla anlaşılır. Çünkü doymak, ibâdete mâni olur. Doymadan sofradan kalkmak, ibâdete yardımcı olur. Acıkmadan yemek yememeli, doymadan önce kalkmalıdır. Böyle yapan kimsenin tabibe ihtiyâcı olmaz.
Yemeği yalnız yememelidir. Hadîs-i şerîfte “İnsanların en şerlisi, yalnız yiyen, başkasına vermeyen, yardım etmeyen ve kölesini dövendir” buyuruldu.
Sofra başındaki âdâb: Yemeğin evvelinde Besmele çekmek, sonunda Elhamdülillah demek. Bunlar seslice söylenir ki, başkalarının da hatırlayıp söylemesine sebep olur. Sağ el ile ve önünden yemektir. Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) bir keresinde, “Önünden ye” buyurdu. Fakat meyve bundan müstesnadır. Çeşitli meyveler bulunan tabağın ortasından almak caizdir.
Yemeğe tuzla başlayıp, tuzla bitirmelidir. Çünkü bunda şifâ vardır. Böyle yapmak sünnettir. Lokmayı küçük almalı ve iyice çiğnemelidir. Ağzındaki lokmayı yutmadıkça, diğer lokmayı almamalıdır. Ağzında lokma varken, diğer lokmayı alırsa, yemekte acele etmek olur. Tabağın ve ekmeğin ortasından yememelidir. Her ikisinin de bir kenarından başlayıp, öylece yemeğe devam etmelidir.
Hiçbir yemeği kötülememeli, yemek hoşuna giderse yemeli, hoşuna gitmezse yememelidir.
Sıcak yemeğe üflememelidir. Yenilebilecek derecede soğuyuncaya kadar beklemelidir. Doymadan evvel sofradan kalkmalıdır. Yemek yerken fazla su içmemelidir.
.
Cuma günü kabir azabı durdurulur
Şemseddîn Ba’lî hazretleri hadîs ve fıkıh âlimidir. 645 (m. 1247)’de Lübnan’da Ba’lbek’te doğdu. 709 (m. 1309)’da Kâhire’de vefât etti. Derslerinde anlattığı bazı fıkhî meseleler:
“Kur’ân-ı kerîmden namazın sahih olacağı miktardan fazlasını öğrenmek, nafile namaz kılmaktan daha çok sevabdır. Zaten namaz için Kur’ân-ı kerîm ezberlemek, Müslümanlara emirdir.”
“Üzerinde zekât borcu olup da hiçbir malı bulunmayan hasta, hemen vermeye gücü yetince ödemeye niyet eder, borç istemez. Çünkü, o da ayrı bir borcu olur.”
“Âlim ile avamdan olan iki Müslüman esir düşseler ve birini esâretten kurtarmak mümkün olsa, âlimi bırakıp, avam olan Müslümanı kurtarmak daha uygundur. Çünkü avam, herhangi bir sıkıntı ile karşılaşınca dininden vazgeçebilir. Halbuki âlim, ancak çok sıkıştırılınca konuşur. Onun kalbi, imânda daha kavidir. Dininden hemen dönmez. Halbuki âlim ile avamdan birisi, avret yerleri açılmak durumunda kalan bir yerde bulunsalar ve ancak bir kişinin örtünebileceği bir elbise bulunsa, bunu âlim olan kimseye vermek daha uygundur. Çünkü avamdan olanın avret yeri açık olsa bile, âlim ona bakmaz.”
“Hacca giden fakîr, Mekke'ye gidinceye kadar nâfile ibâdet yapmaktadır. Nâfile sevab almaktadır. Mekke şehrine girince, haccetmesi farz olur. Zengin ise, memleketinden hac için çıktığı ânda farz sevâbı kazanmaktadır. Farzın sevâbı, nâfilenin sevâbından daha çoktur. Fakîr, memleketinde ihrâma girerek yola çıkarsa, yolda da farz sevâbı kazanarak, zenginin sevâbına kavuşur. Anası veya babası kendisine muhtaç olmayan bir kimse, onlardan izinsiz farz olan hacca gidebilir. Fakat nâfile olan hacca iznsiz gidemez. Câmi, Kur’ân-ı kerîm kursu ve benzeri, İslâma faydası olan şeyleri yapmak, nâfile hacdan ve umreden daha sevaptır. Nâfile hac ve umre yaparken sarf edilen paralar, Müslümânların muhtaçlarına veriliyorsa, nâfile hac ve umre yapmak, kendi memleketinde sadaka vermekten daha efdal olur. Çünkü, hem mal ile, hem beden ile ibâdet yapılmaktadır.”
“Yalnız cuma günleri oruç tutmak ve yalnız cuma geceleri teheccüd kılmak mekrûhtur. Güneş tepede iken her namazı kılmak haramdır. Bu zamanda, her namazı kılmanın, cuma günleri de haram olduğu sözü daha kuvvetlidir.”
“Cuma günü, rûhlar toplanır ve birbirleri ile tanışırlar. Kabirler ziyâret edilir. Bugün kabir azapları durdurulur. Bazı âlimlere göre, müminin azabı artık başlamaz."
.
Osmanlı Devleti'ni tasfiye etmek için!
Ârif Hikmet Bey yüzbeşinci Osmanlı Şeyhülislâmıdır. 1201 (m. 1786) senesinde İstanbul’da doğdu. Yüksek tahsilini tamamlayıp çeşitli devlet kademelerinde çalıştıktan sonra, “Meclis-i Vâlây-i Ahkâm-ı Adliye” (Yargıtay) üyeliğine seçildi. Sonra Dâr-ı Şûrây-ı Askerî (Askerî Şûra) üyeliğine getirildi. 1262 (m. 1845) senesinde Şeyhülislâmlık makamına getirildi. 1275 (m. 1858) senesinde İstanbul’da Üsküdar’da vefât etti. Buyurdu ki:
Türk devletlerini ve milletlerini, ayakta tutan, yaşatan, büyük ve başlıca kuvvet, imândır ve İslâm dîninde, çok kuvvetli bulunan adâlet, iyilik ve doğruluk ve fedakârlık kudretidir.
Osmânlı devletinde uzun seneler Rusya büyükelçiliği yapan İgnatiyef, hâtıralarında, Sultân ikinci Mahmûd Hân zamânında, 1237 [m. 1821] Rum isyânının plânlanladığı için, Fener Patrikhânesinin kapısında asılan Patrik Gregoryos’un Rus Çarı Aleksandr’a yazdığı mektubu açıklamaktadır. Mektup ibret vericidir:
“Türkleri maddeten ezmek ve yıkmak gayr-i mümkündür. Çünkü Türkler, Müslümân oldukları için çok sabırlı ve mukâvemetli insanlardır. Gâyet mağrûrdurlar ve izzet-i imân sâhibidirler. Bu hasletleri, dinlerine bağlılıklarından, kadere rızâ göstermelerinden, ananelerinin kuvvetinden, pâdişâhlarına, büyüklerine olan itâat duygularından gelmektedir.
Türkler zekîdirler ve kendilerini müsbet yolda sevk-u idâre edecek reislere sâhip oldukları müddetçe de çalışkandırlar. Gâyet kanâatkârdırlar. Onların bütün meziyetleri, hattâ kahramanlık ve şecâat duyguları da ananelerine olan merbûtiyyetlerinden (bağlılıklarından), ahlâklarının salâbetinden gelmektedir.
Türklerde evvelâ itâat duygusunu kırmak ve manevî râbıtalarını (bağlarını) kesretmek (parçalamak), dînî metânetlerini (sağlamlığını) zaafa uğratmak (zayıflatmak) icâb eder. Bunun da en kısa yolu, ananât-i millîyye (millî geleneklerine) ve maneviyyelerine uymayan hâricî fikirler ve hareketlere alıştırmaktır.
Maneviyâtları sarsıldığı gün, Türklerin kendilerinden şeklen çok kudretli kalabalık ve zâhiren hâkim kuvvetler önünde zafere götüren asıl kudretleri sarsılacak ve maddî vâsıtaların üstünlüğü ile yıkmak mümkün olabilecektir. Bu sebeple Osmânlı Devletini tasfiye için mücerred olarak harp meydânlarındaki zaferler kâfî değildir. Hattâ sâdece bu yolda yürümek, Türklerin haysiyyet ve vakârını tahrîk edeceğinden, hakîkatlerine nüfûz edebileceklerine sebep olabilir. Yapılacak olan, Türklere bir şey hissettirmeden, bünyelerindeki tahrîbatı tamamlamaktır.”
.
Ey Allahın kulları kardeş olunuz
Hamdeveyh Belhî hazretleri hadîs âlimlerindendir. İsmi, Muhammed bin Ebân Belhî’dir. Hadîs hafızlarından Vekî bin Cerrâh’ın kâtipliğini yapmıştır. 244 (m. 808)’de Türkistan’da Belh şehrinde vefât etti. Kitaplarında naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları şunlardır:
Enes bin Mâlik’ten (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Birbirinize kin gütmeyiniz. Birbirinize hased etmeyiniz. Birbirinize sırt çevirmeyiniz. Ey Allahın kulları geliniz kardeş olunuz. Bir Müslümanın din kardeşiyle üç gün ayrı durması (küs durması) helâl değildir.”
“Ümmetimin hayırlısı, dinde keskin ve titiz davranandır.”
“Kızdığın vakit, sükût et.”
“Çok yaşayıp, ameli güzel olan kimseye müjdeler olsun.”
“Allah’ın yarattıkları üzerinde düşünün, zâtı hakkında düşünmeyin. Zira siz O’nun kadrini takdîr edemez, O’nu anlamaya güç yetiremezsiniz.”
“Müminin hediyesi ölümdür.”
“Allahü teâlâ ehl-i bid’atı (Peygamberimizin ve O’nun dört halifesi zamanında bulunmayıp da, dinde sonradan meydana çıkarılan, uydurulan sözlere, yazılara, usûllere ve işlere ibâdet olarak inanıp, yapan ve yaptıranları) sevmez.”
Birisi Resûl-i Ekrem’e gelip, cihad için müsâade istemişti. Resûl-i Ekrem sordu: “Senin ebeveynin (annen, baban) hayatta mı?” Gelen adam “Evet” dedi. Resûl-i Ekrem emretti: “Dön ve onlara bak.”
“Kul hakkından başka şehîdin bütün günahları affolur.”
“Müslüman, insanların elinden ve dilinden emîn oldukları kimsedir.”
Mus’ab bin Umeyr’in (radıyallahü anh) kardeşi Ebû Azîz bin Umeyr (radıyallahü anh) anlatır:
Bedir Savaşında müşriklerin yanındaydım. Savaş neticesinde Resûlullahın Eshâbı tarafından esir edildim. Ben, Medîneli Ensârdan bir grubun muhafazasındaydım. Onlar, sabah ve akşam yemeklerinde Resûlullahın emrine uyarak, kendileri yalnız hurmayla yetinirler, bana ise kendi ihtiyâçları olan ekmeği verirlerdi. Çünkü Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) “Esirlere iyi muâmele edin” buyurmuştu.
Bir gün Peygamberimiz Cebrail aleyhisselâma sordu. "Cebrail kardeşim, dünya ile Âhiret arasındaki mesafe ne kadardır?" Cebrail aleyhisselâm cevaben, "Yâ Rasûlallah göz açıp kapayıncaya kadar yakındır" buyurdu.
.
Şeytana itaatten çok sakın!
Zâhirî hazretleri meşhûr fıkıh âlimlerindendir. İsmi, Muhammed bin Dâvûd İsfehânî’dir. Ailesi, İsfehânlıdır. Kendisi, 255 (m. 869) yılında Bağdâd’da doğdu. Orada fetvâ verirdi. 297 (m. 910)’da vefât etti. Namazı ta’dili erkan ile kılmak hakkında şunları anlattı:
Namazı ta’dili erkana uyarak, huşû içerisinde, kulluğun ve acziyetinin idrâkinde olarak kıl. Allahü ekber diye tekbîr alınca, kalbinin dilini yalanlamaması lazımdır. Allahü teâlâ senin yalancı olduğunu bilir. Nitekim Allahü teâlâ, münâfıkların içlerinden tasdik etmedikleri hâlde dilleriyle “Muhammed (sallallahü aleyhi ve sellem) Allahın Resûlüdür” sözlerinin de yalan olduğunu bilmektedir. Eğer hevân, (arzu ve isteklerin) sana Allahü teâlânın emrinden daha galip ise, sen hevana, Allahü teâlâdan daha çok itaat ediyorsun demektir.
E’ûzü’yü okuyunca, şeytanın senin düşmanın olduğunu, senin, Allahü teâlâya yalvarıp yakarmanı, Allahü teâlâya secde etmeni, hasedinden dolayı kalbini Allahü teâlâdan çevirmek için fırsat kolladığını, kibrinden dolayı Âdem’e (aleyhisselam) secde etmemesi yüzünden lanete uğradığını bil. Şeytana itaat etmekten çok sakın. Çünkü şeytana itaat büyük günahtır.
Kırâatleri (Fâtiha ve zamm-ı sûreyi) okuyunca, okuduklarının manasını bil. Allahü teâlânın o okuduklarında sana olan emrini ve yasaklarını bil. Rükû yaptığın zaman, Rabbinin azamet ve kibriyâsını çok yüce, kendi nefsini ise hor ve hakîr olarak gör. Allahü teâlâ her büyükten daha büyüktür. Bu manayı kalbine ve diline yerleştirmek için, Rabbini tesbihi tekrarla. (Yani “Sübhâne Rabbiyel-azîm” de!) Secde ettiğin zaman, en şerefli âzân olan yüzünü, ayak altında çiğnenen toprak üzerine koy. Çünkü, sen topraktan yaratıldın ve yine oraya döneceksin. Bu anda Allahü teâlânın büyüklüğünü hatırlayarak, “Sübhâne Rabbiyel-a’lâ” de ve bunu tekrar ile bu inancını kuvvetlendir.
Teşehhüdde otururken, Allahü teâlânın huzûrunda olduğunu düşünerek edepli bir şekilde otur ve “Ettehiyyâtü” duâsını, manasını bilerek oku. Selâm verdiğin zaman, hazırda bulunanlara ve meleklere selâm vermeyi ve namazın sona erdiğini niyet etmelisin.
Allahü teâlânın fadlı ve keremi ile bu ibadeti yapmaya muvaffak olduğunu bilerek O’na şükretmeyi ve bu namazı, son namazın olduğunu ve belki gelecek namaz vaktine kavuşamayacağını hatırlayarak, gizli ve aşikâr kusurlarından dolayı Allahü teâlâdan kork ve hayâ et!
.
Beni geçmek isteyen bu kadın kimdir?
Muhammed bin Ca’fer El-Harâtî hazretleri hadîs âlimidir. 240 (m. 854)’de Irak’ta Samarrâ’da doğmuştur. 327 (m. 938)’de Filistin’de vefât etmiştir. "Mekarim-ül-ahlâk" kitabında rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerde, Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdular ki:
“Her kimin kız çocuğu olur da, onu terbiye eder ve terbiyesini güzel eder, gıda verir ve gıdalarını güzel verir ve Allahü teâlânın kendisine verdiği nimetlerden ona da bolluk gösterirse, o kız çocuğu onun için bereket ve Cehennemden kurtarıp Cennete girmesi için bir kolaylık vesîlesi olur.”
“Üç kızı ve üç kız kardeşi olup da, onların geçim sıkıntılarına ve zararlarına katlanan kimseyi, (onlara merhametinden dolayı) Allahü teâlâ Cennete kor.”
“Allahü teâlâ, benden önce Cennete girmeyi bütün insanlara haram etmiştir. Fakat sağımda beni geçmeye çalışan bir kadın görürüm ve 'Beni geçmek isteyen bu kadın kimdir?' derim. Denilir ki: 'Yâ Muhammed! Bu, genç yaşında kocası ölen güzel bir kadındır ki; yanındaki yetim çocuklarının, (bütün sıkıntılara katlanarak namus ve iffetiyle) başını bekledi ve onları büyüttü. İşte mükâfat olarak Allahü teâlâ ona bu mertebeyi verdi.”
“Hangi bir Müslüman ki, din kardeşini müdâfaa ederse, Allahü teâlâ onu kıyâmet gününde Cehennem ateşinden korur.”
“Kardeşinin bir ihtiyâcını gideren bir kimse, ömrü boyunca Allaha kulluk etmiş gibidir.”
“Bir kimsenin sıkıntı ve kederini gideren veya bir mazluma yardım eden kimseyi, Allahü teâlâ yetmişüç kere mağfiret eder.”
“Komşu hakkının nelerden ibâret olduğunu bilir misiniz? Yardım dilerse yardımına koşmak, ödünç isterse ödünç vermek, muhtaç olursa ihtiyâcını gidermek, hastalanırsa geçmiş olsuna gitmek, ölürse cenâzesinde bulunmak, sevinçli günlerinde göz aydınlığına gitmek ve felâketli günlerinde taziyesine koşmaktır. Müsâadesini almadan, havasını kesecek şekilde evini onun evinden daha yüksek yapma. Komşuna eziyet etme. Satın aldığın meyveden ona da ver. Veremeyeceksen gösterme. Çocuğun, onun çocuklarına karşı bu meyveleri sokak ortasında yemesin. Tencerende pişen yemeğin râyihası (kokusu) ile onu incitme. (Sonra devamla): Komşu hakkının ne demek olduğunu biliyor musunuz? Varlığımı yed-i kudretinde bulunduran Allaha yemîn ederim ki, komşu hakkını, Allahü teâlânın rahmetine mazhar olan kimseler ödeyebilir.”
.
Zekât, gazâb-ı ilâhîyi söndürür
Veliyyullah Ahmed Sâhib-i Dehlevî hazretleri Hanefî mezhebi fıkıh âlimi ve evliyânın büyüklerindendir. (H.1114) senesinde Hindistan’ın Delhi şehrinde doğdu. 1762 (H.1176) senesinde orada vefât etti. Zamanın meşhur fıkıh ve tefsir âlimlerinden ilim tahsil ederek icazet aldı. Delhi’deki büyük medresede ilim öğretti. Bu sırada Mazhar-ı Cân-ı Cânân hazretlerinin sohbetlerine devam ederek tasavvufta da kemale geldi. Bu mübarek zat buyurdu ki:
“Zekât, bereketi çoğaltır. Gazâb-ı ilâhîyi söndürür. Feyiz ve bereketin gelmesine sebep olur. Âhirette cimriliğin sebep olduğu azâbı defeder.”
“Mal sevgisi ve cimrilik, insana zararlı olur. Asıl maksattan uzaklaştırır. Bu ise insanı sıkıntıya düşürür, mânen rahatsız eder. İnsanın mal sevgisinden ve cimrilikten kurtulması ancak yanındaki çok sevdiği şeyleri fakirlere vermeye kendini alıştırmakla olur."
“Bir gün bir fakir benden bir şey istemişti. O fakir zarûret içinde kıvranıyordu. Kalbime gelen ilhâm bana, o fakire ihtiyâcı olan şeyi vermemi emrediyor, dünyâ ve âhirette pekçok ecir ve mükâfâtı müjdeliyordu... Nihâyet o fakire istediği şeyi verdim. İlhâm yoluyla bana vâdedilen şeye gerçekten şâhid oldum. O gün yaptığım bu iyiliğin karşılığını gördüm.”
“İnsan, şehvetini oruç tutmak sûretiyle kırar. Oruç insanın kötü isteklerini zayıflatır. Rûhun parlaması, şehvetin ve kötü arzuların kırılmasında oruçtan daha tesirli bir çâre yoktur. Kişi oruç tutmak sûretiyle şehvet ve kötü arzularından ne kadar sıyrılabilmişse, oruç o derece günahlarına keffâret olur. Melekler oruç tutan kimseyi severler.”
“Oruç tutan cemiyetlere şeytan tesir etmez. Çünkü o cemiyette oruç tutulduğu için şeytanlar bağlanmışlardır. Onlar için Cennet’in kapıları açık, Cehennem’in kapıları da kapalıdır.”
“Haccın hakîkati Müslümanlardan büyük bir topluluğun bir araya gelmesidir. Öyle bir vakitte bir araya gelirler ki, o vakitte peygamberler, sıddıklar, şehîdler ve sâlihler gibi Allahü teâlânın nîmetlerine kavuşmuş olanların hâllerini hatırlarlar. Hac ibâdetinin yapıldığı mukaddes yerler görülünce, Allahü teâlâ hatırlanır. Hac zamanı, Müslümanlar birbirlerinden istifâde ederler. Aynı zamanda hac meşakkatli bir yolculuk olduğu için, büyük bir gayret icap ettirir. Nasıl yeni îmânla şereflenen bir kimsenin daha önceki günahları siliniyorsa, ihlâsla yapılan ve kabul olan hac da günahlar için keffârettir.”
.
Kur’ân-ı kerîmi okuma adabı
İmâm-ı Şu’le hazretleri Hanbelî mezhebi kırâat ve fıkıh âlimlerinden olup 623 (m. 1226)’da 656 (m. 1258)’de Musul’da vefât etti. Bir dersinde “Kur’ân-ı kerîmi okuma adabı” hakkında şunları anlattı:
Kur’ân-ı kerîm okuyan kimse abdestli olmalı, kıbleye karşı yönelmeli, bağdaş kurarak oturmamalı, bir yere yaslanmamalı, kibirli bulunmamalı, başı öne eğmeli, namazda oturuyormuş gibi oturmalıdır. En faziletli olan Kur’ân-ı kerîm okunması, namazda ve mescidde okunan Kur’ân-ı kerîmdir. Hazreti Ali (radıyallahü teâlâ anh) buyurdu ki:
“Kim Kur’ân-ı kerîmi namazda ayakta olarak okursa, her harfine elli sevap verilir. Kim namazın dışında abdestli olarak okursa, yirmibeş sevap, kim de ezbere fakat abdestsiz okursa, on sevap verilir.”
Kur’ân-ı kerîmi hatmederken riâyet edilecek en güzel düstûr, Peygamber efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) düstûrudur. Resûl-i ekrem bir hadîs-i şerîfte; “Kim, Kur’ân-ı kerîmi üç günden daha az zamanda okursa, o, Kur’ân-ı kerîmi anlamaz” buyurdu. Çünkü üç günden evvel hatim yapılırsa, Kur’ân-ı kerîmin tertîli (tecvîd üzere okunması) kaybolur. Bu sebeble, Eshâb-ı kirâmın bir kısmı, Kur’ân-ı kerîmi bir haftada hatmederlerdi. Hazreti Osman, Zeyd bin Sabit, İbn-i Mes’ûd, Übey bin Ka’b bu Sahâbilerdendir. Bunlar, Kur’ân-ı kerîmi yedi bölüme ayırmışlardır. Birinci bölüm; Bekâra’dan En’âm’a kadar, ikinci bölüm; En’âm’dan Yûsuf sûresine kadar, üçüncü bölüm; Yûsuf sûresinden Tâhâ sûresine kadar, dördüncü bölüm; Tâhâ sûresinden Ankebût sûresine kadar, beşinci bölüm; Ankebût’tan Zümer sûresine kadar, altıncı bölüm; Zümer’den Vâkıa sûresine kadar, yedinci bölüm de, Vâkıa’dan Kur’ân-ı kerîmin sonuna kadar idi.
Onlar, Kur’ân-ı kerîme cuma gecesi başlar, perşembe gecesi bitirirlerdi. Kur’ân-ı kerîmi tertîl ile yavaş ve güzel, (tecvîde uygun) okumalıdır. Bu, tefekküre vesîledir. Tefekkür ise, tazim ve hürmete vesile olur. İbn-i Abbâs (radıyallahü teâlâ anhüma) buyurdu ki: “Bekâra ve Âl-i İmrân sûrelerini, tertil ile ve düşünerek okumam, tertîle riâyet etmeden bütün Kur’ân-ı kerîmi okumamdan daha hayırlıdır.”
Kur’ân-ı kerîmi ağlayarak okumalıdır. Böyle okumak müstehabdır. Resûlullah efendimiz bir hadîs-i şerîfte; “Kur’ân-ı kerîmi okuyunuz ve ağlayınız. Eğer ağlayamazsanız, ağlamaya çalışınız” buyurdu.
Sâlih el-Mürrî şöyle anlattı: “Bir gece rüyâmda, Resûlullahın huzûrunda Kur’ân-ı kerîmi hatim ettim. Resûlullah bana, “Ey Sâlih! Kur’ân-ı kerîmi okudun, fakat gözyaşın hani?” buyurdular.
.
Duâ, ibâdetin ta kendisidir
Kâdı Şihâbüddîn hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerinden ve Şam’ın meşhûr kadılarındandır. 626 (m. 1229)’da Şam’da doğdu.693 (m. 1294)’de aynı yerde vefât etti. Bir dersinde şunları anlattı:
Allahü teâlâ, Kur’ân-ı kerîmde şu âyet-i kerîmelerde meâlen buyuruyor ki:
“Bana duâ edin, ben de size karşılığını vereyim...” (Mü’min-60).
“(Ey Resûlüm), Kullarım sana benden sorarlarsa, muhakkak ki ben çok yakınımdır. Bana duâ edince, duâ edenin duâsını kabul ederim. O hâlde, onlar da benim davetime koşsunlar ve bana hakkıyla îmân etsinler ki, doğru yola ulaşmış olsunlar.” (Bekâra-186)
Nu’man bin Beşir’in rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûl-i ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem) “Duâ, ibâdetin ta kendisidir” buyurdu. Peygamber efendimiz duânın fazileti hakkında buyurdu ki: “Duâ ibâdetin özüdür.”
“Allahü teâlânın fadlından isteyin. Allah kendisinden istenmesini sever.”
“Kul, duâsında üç şeyden birine kavuşur. Ya duâ sayesinde günahı bağışlanır, ya peşin bir mükâfat alır veya âhirette karşılığını bulur.”
Hazreti Ebû Bekir’in (radıyallahü teâlâ anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte de Peygamber efendimiz, “Bir kul günah işler, sonra güzelce abdest alır. Sonra da, iki rek’at namaz kılar. Allahü teâlâdan affını dilerse, Allahü teâlâ onu af ve mağfiret eder” buyurdu.
Âhıreti kazanmak isteyen kimsenin, sabah ve akşam namazlarının sonunda, okunması bildirilen duâlarla meşgul olması gerekir. Akşam ve sabah ezanını işitince okunacak duâlar vardır. Bir meclisten ayrılırken, günahlara keffâret olacak duâlar vardır. Yeni elbiseler giyildiği zaman da okunacak duâlar vardır. Şunu iyi bilmelidir ki, her işi yaparken, önceden okunması gereken duâlar vardır.
Duânın edebleri vardır. Bunlardan bazıları şunlardır: Duâ için şerefli ve kıymetli vakitleri seçmelidir. Sene içerisinde Arefe günü, aylardan Ramazân-ı şerîf ayı, hafta içerisinde Cuma günü, saatler içerisinde seher vakti, duâ için kıymetli vakitlerdir.
Resûlullah efendimiz bir hadîs-i şerîfte buyurdu ki: “Gecenin üçte biri kalınca Allahü teâlâ birinci kat semâya tecellî ederek: 'Yok mu istiğfar eden, onu mağfiret edeyim. Yok mu isteyen, dilediğini vereyim. Yok mu duâ eden, duâsını kabûl edeyim' buyurur.”
Duâ için, kıymetli vakitleri ganîmet ve fırsat bilmelidir. Düşmana hücum edeceği vakit, beş vakit namazın akabinde, ezan ile ikâmet arasında, yağmur yağarken ve iftar vaktinde duâyı fırsat bilmelidir.
.
Allahın rahmetinden ümitli olmanın alâmeti
Mehmed Es’ad Efendi Yirmialtıncı Osmanlı Şeyhülislâmı'dır. 978 (m. 1570)’de İstanbul’da doğdu. 1034 (m. 1625)’de aynı yerde vefât etti. Azîz Mahmûd Hüdâyî Efendi’ye talebe olup, ondan manevî feyiz aldı. Bir defasında dedi ki:
“Şakîk-i Belhî buyurdu ki: Allahü teâlânın azâbından korkmanın alâmeti, haramları terk etmektir. Allahü teâlânın rahmetinden ümitli olmanın alâmeti de çok ibâdet etmektir.”
“Yûsuf bin Esbât buyurdu ki: Alçak gönüllü olmanın alâmetleri şunlardır: Söyleyen kim olursa olsun, hak sözü kabul etmek. Fakîr, garip olan kimselere de yumuşaklıkla muâmele etmek. Rütbe itibârıyla küçük olanlara şefkatli olmak. Kendisine karşı yapılan hatâ ve kusurlara tahammül edip, öfkelenince sabretmek, her ân Allahü teâlâyı hatırlamak. Zenginlere karşı vakarlı olmak ve cenâb-ı Haktan gelen her şeye rızâ göstermektir.”
“Abdullah bin Hubeyk buyurdu ki: En faydalı korku, insanı, günahlardan ve kötülüklerden alıkoyanıdır, insana, boşuna geçen ömrü için üzülmek yaraşır. Kalan ömrünü de iyi kıymetlendirmesi lâzımdır.”
“Ahmed bin Âsım Antâkî buyurdu ki: Kalbin manevî hastalıklardan muhafazası için şunlara dikkat etmek lâzımdır: Ahlâkı güzel olanlarla oturmak. Kur’ân-ı kerîm okumaya devam etmek. Fazla yemek yememek. Gece namazlarına devam etmek. Seher vaktinde Allahü teâlâya yalvarmak, istiğfar etmek (Allahü teâlâdan af ve mağfiretini istemek).”
“Muhammed bin Vasi buyurdu ki: Sâdık ve hakîkî mümin olmak için, Allahü teâlâdan korku ve ümidin beraber olması lâzımdır.”
“Rabi’a-i Adviyye şöyle duâ ederdi: Yâ Rabbî, dünyâda, bana neyi takdîr etmiş isen, onların hepsini düşmanlarına ver. Âhirette benim için hangi nimetleri ihsân etmeyi takdîr etmiş isen, onları da dostlarına ver. Ben, sâdece seni istiyorum. Yâ Rabbî, eğer sana ibâdet etmem Cehennem korkusu ile ise, beni Cehenneme at. Eğer Cennete girmek ümîdi ile ibâdet ediyor isem, Cennetini bana yasak eyle. Eğer, sırf senin rızân için ibâdet ediyor isem, o hâlde bakî olan cemâlin ile müşerref eyle.”
“Süfyân-ı Sevrî buyurdu ki: Büyük bir kalabalık, bir yere toplansa ve biri; 'İçinizden akşama kadar kim yaşayacak bilsin' dense, kimse bilemez, işin şaşılacak tarafı şurasıdır ki, eğer o kimselere; 'Öyleyse, ölüm için gerekli hazırlığı yapan ayağa kalksın' dense, kimse ayağa kalkmaz. Bu gafletten kurtulmağa çalışmalıdır.”
.
İnsanlar başıboş yaratılmamıştır
Muhammed Ma’sûm Ömerî hazretleri evliyânın büyüklerinden olup İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin torunlarındandır. 1846 (H.1263) senesinde Delhi’de doğdu. İngilizler Hindistan’ı işgâl edince, Medîne-i münevvereye hicret etti. İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin, Mebde’ ve Me’âd kitabını Arabiye tercüme etti ve çok kitap yazdı. 1922 (H.1341) senesinde Mekke-i mükerremede vefât etti. Buyurdu ki:
İmam-ı Muhammed Ma’sûm hazretleri İkinci Cild, 11. Mektûbda buyuruyorlar ki: Allahü teâlâ, insanları başıboş bırakmadı. Her istediklerini yapmaya izin vermedi. Nefslerinin arzularına ve tabii, hayvânî zevklerine, taşkın ve şaşkın olarak tâbi olmalarını, böylece felaketlere sürüklenmelerini dilemedi. Rahat ve huzur içinde yaşamaları ve sonsuz saadete kavuşmaları için arzularını ve zevklerini kullanma yollarını gösterdi ve dünya ve âhiret saadetine sebep olan faydalı şeyleri yapmalarını emretti. Zararlı şeyleri yapmalarını yasak etti. Bu emirlere ve yasaklara (Şeriat) denildi. Saadete kavuşmak isteyen, şeriate uymaya mecburdur. Nefsinin ve tabiatinin, şeriate uymayan arzularını terk etmesi lâzımdır. Şeriate uymazsa, sahibinin, yaratanının gadabına, azâbına düçâr olur. Şeriate uyan kul, mesut, rahat olur. Sahibi onu sever.
Dünya ziraat yeridir. Tarlayı ekmeyip, tohumları yiyerek zevk ve sefâ süren, mahsul almaktan mahrum kalacağı gibi, dünya hayatını, geçici zevkleri, nefsin arzularını taşkın ve şaşkın olarak yapmakla geçiren de, ebedî nîmetlerden, sonsuz zevklerden mahrum olur. Bu hâl, aklı başında olanın kabul edeceği bir şey değildir. Sonsuz lezzetleri kaçırmaya sebep olan, geçici lezzetleri zararlı şekilde yapmayı tercih etmez. [Allahü teâlâ, dünya zevklerinden, geçici lezzetlerinden, nefse tatlı gelen şeylerden hiçbirini, menetmedi, yasak etmedi. Bunları, şeriate uygun, zararsız olarak kullanmaya izin verdi.]
Şeriate uymak için, evvelâ (Ehl-i sünnet) âlimlerinin, Eshâb-ı kirâmdan öğrenip ve Kur'an-ı kerimden ve hadis-i şeriflerden anlayıp bildirdikleri (Akâid)e uygun îman etmek, sonra haram, yasak edilmiş olanları öğrenip bunlardan sakınmak ve yapması emrolunan farzları öğrenip yapmak lâzımdır. Bunları yapmaya (İbâdet) etmek denir. Haramlardan sakınmaya (Takvâ) denir. Niyet ederek şeriate uymaya (İbâdet etmek) denir. Allahü teâlânın emirlerine ve yasaklarına (Şeriat) ve (Ahkâm-ı ilâhiyye) denir. Emredilenlere (Farz), yasak edilenlere (Haram) denir.
.
Melekler, işlenen günahı hemen yazmazlar
Raûf Ahmed Müceddidi hazretleri evliyânın büyüklerinden olup İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin torunlarındandır. 1786 (H.1201) senesinde Delhi’de doğdu. 1837 (H.1253)de hacca giderken Yemen’de denizde şehîd oldu. Yemen’de medfûndur. Abdullah-ı Dehlevî hazretlerinin meşhûr talebelerindendir. Hocası Abdullah-ı Dehlevî’nin sohbetlerini ihtivâ eden, "Dürr-ül-Me’ârif" isminde çok kıymetli bir eser yazdı. Bu eserinde hocasından naklen buyurdu ki:
"İnsan dâimâ Allahü teâlâya yönelmelidir. Her an ve zamanda, her ibâdet ve işte kendisine gelen feyiz ve nûrları düşünmeli, nasıl bir berekete kavuştuğunu anlamalıdır. Meselâ; namaza durduğunda gelen nûrlar ve bereketlerin nasıl olduğunu, kırâat ile berâber bu feyiz ve bereketlerin ne hâle döndüğünü, Allahü teâlâya hamdü senâdaki feyzi, dil ve Kelime-i tevhîd söylemekteki bereketi, hadîs-i şerîfleri okurken ihsân buyurulan sırları incelemeli ve bu sûretle günahlardan hâsıl olan mânevî zararları gözleyip, anlamalıdır. Meselâ; haram ve şüpheli lokmadan kalbe nasıl bir zulmet geliyor ve gıybet etmek insanın bâtınına nasıl zarar veriyor, yalan söylemek kalbde nasıl bir leke bırakıyor anlaşılır. Böylece, bütün haram, mekrûh ve günahların zehir, zarar ve ziyân olduğu vicdânen bizzat fark edilir. Yâni her hâlinde, her iş ve sözünü inceleyip, İslâmiyete uygun olup olmadığını dikkat ile takip etmelidir. Eğer işi ve sözü İslâmiyete uygun ise, bunun şükrünü yerine getirmelidir. Eğer, Allahü teâlâ muhâfaza buyursun, O’na aykırı ve uymuyor ise hemen tövbe etmeli, istigfârda bulunmalıdır. Âşikâre işlenen günahın tövbesi âşikâre yapılmalı, gizli günahınki de gizli yapılmalıdır. Tövbeyi geciktirmemelidir. Çünkü Kirâmen kâtibîn melekleri, işlenen günahı hemen yazmazlar, müminin tövbe etmesini beklerler. Tövbe edince bu günahı hiç yazmazlar.”
Hocası Abdullah-ı Dehlevî, bir mektubunda Raûf Ahmed’e şöyle demektedir:
“Hocanızı duâdan unutmayınız. Tefsîr, hadîs, Mektûbât-ı Şerîf, Avârif, Te’arruf, Nefehât-ül-Üns ve fıkıh kitapları meclisinizde okunsun. Bâzı zamanlar Allahü teâlânın sevgisinden secdeye kapanıp yalvarın, yakarın, ağlayın, inleyin. Yalnız olduğunuz zamanlar bizi hatırlayın ve hayır duâ edin. Risâlenizi çok beğendim. Allahü teâlâ size ve talebelerinize en güzel iyilikler ihsân eylesin. Hakk’ı arayanları da kendi yoluna, dînine kavuştursun. Baba ve dedelerinize ihsân ettiği iyilikleri size de versin. Size ve yanınızdakilere selâm ederim.”
.
Cennete merhametli olanlar girecektir
Râzi Devlâbî hazretleri hadîs âlimlerindendir. 320 (m. 932)’de Mekke ile Medine arasında Arci denilen yerde vefât etti. Hadîs ilminde hafız derecesinde âlim idi. Yani, yüz bin hadîs-i şerîfi senetleriyle birlikte ezbere bilirdi. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
Enes bin Mâlik’in (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte “Eğer Allahü teâlâ, göklerin ve yerin konuşmalarına izin vermiş olsaydı, muhakkak onlar, Ramazân-ı şerîf orucunu tutan kimseyi Cennetle müjdelerlerdi” buyuruldu.
İbn-i Mes’ûd’un (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte “Eğer kullar, Ramazân-ı şerîfte olanları bilmiş olsaydılar, bütün senenin ramazan olmasını temenni ederlerdi” buyuruldu.
Oruç, şeytanı kahr ve perişan eder. Çünkü şeytanın aldatma vâsıtası şehvetlerdir. Şehvetler, yeme ve içme ile kuvvet bulur. Bu sebeple, Resûl-i ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem) bir hadîs-i şerîfte; “Şeytan kanın damarda dolaştığı gibi, insanoğlunun içinde dolaşır. Oruç ile onun yolunu daraltınız” buyurdu.
Yine Resûlullah efendimiz Âişe vâlidemize (radıyallahü anhâ); “Yâ Âişe! Cennetin kapısını çalmaya devam et” buyurdu. Aişe vâlidemiz (radıyallahü anhâ), “O ne ile ve nasıl olur yâ Resûlallah?” diye sorunca, Resûl-i ekrem “Oruçla” diye cevap verdi.
Câbir bin Abdullah’ın (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “İnsanlara merhamet etmeyene, Allahü teâlâ da merhamet etmez.”
Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah buyurdu ki: “Sizden öncekiler arasında bulunan birisi, yolda atılmış bir dikene rastladı. Kendi kendine; 'vallahi Müslümanlara eziyet vermemesi için bu dikeni yoldan alacağım' dedi. Allahü teâlâ bu yüzden onu af ve mağfiret etti.”
İbn-i Ömer’in (radıyallahü anhüma) bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah buyurdu ki: “Bir kadın, bir kedi yüzünden azâba uğradı. O kadın kediyi bağladı, ölünceye kadar aç bıraktı. O kedinin yüzünden Cehenneme girdi.”
Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Cennete merhametli kimseden başkası girmiyecektir.”
Ka’b-ül-Ahbâr anlattı. Allahü teâlâ, Mûsâ aleyhisselâma buyurdu ki: “Ey Mûsâ! Küçüklere, oğluna olan şefkatin gibi şefkat göster. Kendinden büyük olanlara senden küçük olanlara yaptığın merhamet gibi merhamet göster. Sıhhat ve afiyette olana, mübtelâya gösterdiğin merhameti göster. Fakire gösterdiğin merhamet gibi zengine de göster.”
.
Cehennem azâbına lâyık olanlar
Muhammed bin Ahmed hazretleri tefsîr, hadîs, nahiv ve Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 796 (m. 1393)’de doğdu. 854 (m. 1451)’de Kâhire’de vefât etti. Bir dersinde şunları anlattı:
Allahü teâlânın Kur’ân-ı kerîmde yapılmasını açıkça emrettiği şeylere farz denir. Farz üç kısma ayrılır: Bunlar da farzdan evvel farz, farz içinde farz, farzdan sonra farzdır.
Farzdan evvel farz: Allahü teâlâyı bilmek, farz olan şeylerin ilmini bilmek, yani ilmihâlini bilmektir.
Farz içinde farz: Bildikleri ile amel ederken ihlâs sahibi olmaktır.
Farzdan sonra farz: Şirkten sakınmaktır. Bunları böyle bilmek ve inanmak herkese farz-ı ayndır.
Farzı ehemmiyet vermediği için veya hafife aldığı için terk etmemişse imansız olmaz. Fakat Cehennem azâbına lâyık olur. İnanmayan, ehemmiyet vermeyerek ve hafife alarak terk eden imansız olur. Bu farzlardan biri îmândır. İmânın altı şartına kalb ile inanıp, dil ile söylemek, âkil ve baliğ olan herkes üzerine farzdır. Bu altı şarttan birini inkâr eylese veya şüphe etse veya tereddüt eylese veya hâli-i zihn olsa (inanmak veya inanmamaktan birini bile düşünmese) mümin olmaz.
Abdest almak, cünüblükten gusletmek, beş vakit namaz kılmak, ramazan orucunu tutmak, zenginlerin zekât vermeleri ve Kâbe-i muazzamayı haccetmeleri gibi hususlar da, Allahü teâlânın kullarına farz kıldığı hususlardandır.
Vâcib oldur ki, onu Allahü teâlâ buyurmuş ola, buyurduğu şüpheli delil ile belli olmuş ola. Yani o delilin delâleti kati olmaz ve başka bir şeye delâlet etmesi ihtimâli olması. Vacibi işlemeyen, fâsık ve azâba müstahak olur. Allahü teâlânın muradı başka bir şey olmak ihtimâli olduğu için vâcib olduğuna inanmayan imansız olmaz. Vitir namazı, zenginlerin Kurban Bayramında kurban kesmeleri ve Ramazan Bayramında fıtra vermek gibi...
Mübâh, işlenmesinde sevap ve günah olmayan şeylerdir. Helâlliği sabit, nehyi de olmayan sevap ve ceza beyân olunmayan şeylerdir. Oturmak, yatmak ve yürümek gibi. Eğer niyetsiz olursa mübah olur. Zira amel cisim gibi, niyet rûh gibidir. Ameller aynı olsa da niyetler değişik olur. Eğer yatmaktan maksat; “Vücûdumda olan yorgunluk gitsin de ibâdete kuvvet kazanayım, yahut teheccüd namazı kılmak için akşamdan uyuyayım, yahut dilimden müminler eziyet çekmesinler” olursa ibâdettir, sevaptır.
.
Haccın zâhirî edebleri
Takıyyüddîn Sübkî hazretleri Şafiî âlimlerindendir. Kâhire’de 745 (m. 1344) senesinde doğup, 764 (m. 1362)’de vefât etti. Haccın zâhirî edeblerini şöyle anlattı:
İslam’ın 5. şartı hacdır. Yani gücü yetenin ömründe bir kere, Kâbe-i Muazzama’ya gidip, oraya mahsus ibadetleri yapması farzdır. Kabul olan hac; namaz, oruç ve zekât borçlarının affına sebep olmaz. Bunları geciktirme günahlarının affına sebep olur. Kul borçları verilmezse veya helâlleşilmezse ödenmiş olmaz. Kul ve Hak borçlarından başka günahlar affedilir. Hadis-i şerifte (Arafat’ta vakfeye durup da günahlarının affedilmediğini zanneden, büyük günaha girmiş olur) buyuruldu.
Hac, ıstılahta, belli bir yeri, belli bir zamanda, belli şeyleri yaparak ziyaret etmek demektir. Bu belli şeylere Menâsik denir. Menâsikten her birine Nüsük denir. Nüsük, ibadet demektir. 1- Hac yolculuğu için dinine, ilmine güvenilir salih kimselerle istişare etmeli. 2- Bilhassa hac yolculuğu esnasında gösterişten sakınmaya çalışmalı. 3- Varsa, kul borcunu ve kul hakkını ödeyerek onlarla helalleşmeli. 4- Tanıdıkları ile, arkadaşları ile helalleşip onların dualarını talep etmeli. 5- Dargın olduğu Müslüman varsa, barışmalı. 6- Bir şeyi başkası görsün, başkası işitsin diye yapmaktan, övünmekten sakınmalı. 7- Şüpheli olmayan tam helal para ile hacca gitmeli. 8- Hacca giderken, din ve dünya işlerinde yardımcı olacak arkadaşlar bulmalı. 9- Aile fertlerinin nafakasını noksansız temin edip gitmeli. 10- Bilhassa hac yolunda Allahü teâlâdan daha fazla korkmalı. 11- Allahü teâlânın ismini çok zikretmeli. 12- Öfkelenmemeye dikkat etmeli, vakarlı olmaya çalışmalı. 13- Lüzumsuz konuşmayı ve boş şeyleri terk etmeye çalışmalı. 14- Hacla ilgili hususları iyi öğrenmeli. 15- Hac esnasında alışveriş ve ticaret yapmaktan uzak kalmaya çalışmalı. 16- Perşembe günü çıkamazsa, pazartesi günü yola çıkmalı. 17- Hep abdestli durmaya gayret etmeli. 18- Evinden çıkmadan önce iki rekat nafile namaz kılmalı. 19- Hac veya umreden dönünce, iki rekat nafile namaz kılmalı.
Âlimlerimiz buyuruyor ki: 1- Harem-i şerife girerken sadaka verilmeli. (Mümkün olur ise her görülen fakire) 2- Sâfa ve Merve tepelerinin ortasına kadar çıkılmalı. 3- Resulullah sallallahü aleyhi ve sellem efendimize selam sırası şöyle olmalı: Esselâmü aleyke, ya Resulallah Esselâmü aleyke, ya Nebiyallah Esselâmü aleyke, ya Habiballah.
.
Kim şabandan bir gün oruç tutarsa
Hopalı Osman Efendi (Osman Hopavî), Osmanlı âlimlerindendir. Artvin-Hopa’da doğdu. Of Medresesi'nde tahsil gördükten sonra Karadeniz’in çeşitli kasabalarında vaizlik yaptı. 1241 [m. 1825]de vefât etti. (Dürretün-nâsıhîn) kitabı meşhurdur. Bu kitabında buyuruyor ki:
Şabân-ı şerif ayı çok faziletlidir. Şabân ayı ile ilgili hadis-i şerifte buyuruldu ki: "Şâban benim ayımdır. Kim Şâban ayına değer verirse muhakkak ki benim emrime önem vermiş olur. Benim emrimi büyük tutana ise ben kıyamet günü öncü bir kurtarıcı ve iyi bir hazırlık olurum."
Şâban'a bu ismin verilmesi kendisinde ramazana ait birçok hayır bulunup yayıldığındandır. Ramazan ise günahları yaktığından bu ismi almıştır. Bu ayda bu hediyeler Allahü tealadan kullarına bahşedilir. Dolayısıyla bu ay, hayır kapılarının açıldığı bereketlerin saçıldığı, hataların bırakıldığı günahların örtüldüğü ve mahlukatın en hayırlısı Muhammed aleyhisselama salevatın çokça yapıldığı bir aydır. Artık her akıllı mümine gereken bu ayı gafletle geçirmeyip geçmiş günahlarına tevbe ile temizlenerek ramazanı karşılamaya hazırlanmaktır. Üsame ibni Zeyd (radıyallahü anhüma) şöyle anlatmıştır:
Bir kere ben; "Ya Resulallah şâbanda oruç tuttuğunuz kadar hiçbir ayda oruç tuttuğunuzu görmedim" dediğimde O; "Recep ve ramazan arasında kalmış büyük bir aydır ki insanlar onun ululuğundan gafildir. O, kendisinde amellerin, âlemlerin Rabbine (huzuru maneviyesine) yükseltildiği bir aydır. Ben de amelimin oruçluyken yükseltilmesini seviyorum (onun için bu ayda çok oruç tutuyorum" buyurmuştur.
Resulullah (sallâllahü aleyhi vesellem) şöyle buyurmuştur: "Kim şabandan bir gün oruç tutarsa Allahü teala onun cesedini cehenneme haram kılar."
Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
"Şaban cehennemden bir kalkandır. Bana kavuşmak isteyen üç gün de olsa onda oruç tutsun."
"Herhangi bir kul şâban ayında üç gün oruç tutsa iftarından önce de bana defalarca salatü selam okusa mutlaka Allahü teala onun geçmiş günahlarını bağışlar."
Yine Resulullah Efendimiz şöyle buyurmuştur: "Her kim şâbanın başında ortasında ve sonunda üç gün oruç tutarsa Allahü teala ona yetmiş peygamber sevabı yazar. Yetmiş sene ibadet etmiş gibi olur, o sene ölürse şehid olarak ölür."
Hazreti Ali (radıyallahu anh) şöyle buyurmuştur: "Onüçüncü günün orucu üç bin sene orucu gibidir, ondördüncü günün orucu onbin sene gibidir, onbeşinci günün orucu ise onüçbin seneye denktir
.
Hiçbir zaman Allahü teâlâdan gâfil olma
Muhammed Bercî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. 1170 (m. 1756)’da Cezayir’de Berç köyünde doğdu. 1233 (m. 1818)’de orada vefât etti. Kavât-ül-mürîd manzûmesinden bazı bölümler:
Talebeyi maksûduna kavuşturan yolu kesen şeylerin en kötüsü şunlardır: Amellerini muteber görmesi, uzun emel sahibi olması, kendini evliyâdan ve Resûlullaha (sallallahü aleyhi ve selem) vâris olan âlimlerden görmesi, rüyâda hâsıl olan hâllerde kanâat etmesi, insanların kendisine iltifât etmesini istemesi. Ey yavrum! Gaflet ve aldanma içerisinde olanlardan sakın! Edebe sarıl. Tasavvuf yolunda bulunanların dikkat etmesi lâzım gelen edebler dörttür. Berâberindekilere insafla, adâletle muâmele etmek. Nefse hiç fırsat vermemek. Büyüklere hürmet etmek. Küçüklere şefkat göstermek.
Yine tasavvuf yoluna mensup olan kimseye şunlar da lâzımdır: Zâlimden sakınmak, ondan uzak durmak, ilmi ile amel edeni kendisine tercih etmek. Muhtaçlara yardım etmek. Vaktini Allahü teâlâyı anmadan geçirmemek.
Ey yavrum! Dâima Allahü teâlânın seni gördüğünü unutma. Dünyâda garip olduğunu, vefât ettiğin zaman yere düşüp kalacağını, mezarda yapayalnız olacağını, orada hesaba çekileceğini unutma.
Ey yavrum! Şu beş temel hususu yerine getir: 1- Açıkta ve gizlide takvâ sahibi ol, yani haramlardan kaç.
2- Sözünde işinde ve davranışlarında asla tâviz vermeden Resûl-i ekremin (sallallahü aleyhi ve selem) sünnet-i seniyyesine uy.
3- İster sana sırt çevirsinler, ister sana teveccüh etsinler mahlûktan bir şey bekleme. Çünkü hakîki yardımcı Allahü teâlâdır.
4- Az veya çok, Allahü teâlânın sana verdiğine, senin hakkındaki taksimine râzı ol.
5- Gizlide ve açıkta, hiçbir zaman Allahü teâlâdan gâfil olma.
Bu mübarek zat, vefatına yakın şöyle dua etti:
"Yâ Rabbî! Hayatta olduğumuz müddetçe sana duâ etmekten, sana yalvarmaktan, yüz suyu dökmekten el çekemeyiz. Ne zaman ki ömrümüz tamam olur ölürüz. O zaman da bizi, cemâl-i ilâhîni görmekten mahrûm eyleme! İlâhî! Senin aşkının ateşi ile yanmış kalpler hürmetine, muhabbet şerbetinden içerek, müşâhede-i cemâlin nûru ile aydınlanan kalpler hürmetine, geceleri gaflet uykusunda olmayıp, seher vaktinde zikreden iştiyâklı kalpler hürmetine, bu dalâlet vadisinde, âhir zaman fitnesinden koru! Cehâlet zulmetinden, nefsin ve şeytanın saptırmasından bizi muhafaza eyle! Âmin...
.
Rûme Kuyusu'nu kim satın alırsa
Germiyânlı Kâsım Efendi Osmanlı âlimlerindendir. "Molla Izârî" diye meşhurdur. Kütahyalıdır. 901 (m. 1495)’de İstanbul’da vefât etti. Bir dersinde, Hazreti Osman’ın (radıyallahu anh) faziletlerini şöyle anlattı:
Peygamberimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) Medine’ye hicret ettiği ilk günlerde, şehirde su sıkıntısı çekiliyordu. Rûme Kuyusu'ndan başka da kuyu yoktu. Bu kuyu ise bir Yahudi'ye âit olup suyunu satardı. Resûlullah “Rûme Kuyusu'nu kim satın alıp, kendi kovasını Müslümanların kovası ile beraber tutarsa, Cennetteki kovası bundan hayırlı olur” buyurdular.
Hazreti Osman (radıyallahu anh) kuyuya varıp, Yahudi ile pazarlık etti. Yahudi kuyunun hepsini satmadı. Hazreti Osman da, nöbetleşe, bir gün kendisinin, bir gün Yahudi'nin olmak üzere yarısını satın aldı. Hazreti Osman, kendi nöbet gününde kuyuyu Müslümanlara serbest bırakırdı. Yahudi, nöbetinde suyu para ile satardı. Müslümanlar, Hazreti Osman’ın nöbetinde iki günlük sularını alır, Yahudi'nin nöbetinde kuyunun yanına bile uğramazlardı. Yahudi'nin işi böylece bozuldu. Yahudi, işi bozulunca, yarısını onikibin dirheme sattığı kuyunun diğer yarısını sekizbin dirheme satmayı teklif etti. Hazreti Osman, diğer yarısını da alıp, kuyunun Müslümanlara her gün hizmet vermesini temin etti. Resûlullah efendimiz; “Kıyâmete kadar, Rûme Kuyusu'ndan içen her kimsenin her içimine karşılık, Osman için bir köle azâd etmiş sevâbı vardır” buyurdu.
Resûlullah hayatta iken mevcut olan hususiyetlerinden biri de, Hazreti Osman’ın, Resûlullahın iki mübârek kerîmeleriyle evlenmiş olmasıdır. Böyle bir üstünlük, ondan önce ve sonra kimseye nasip olmamıştır. Bu sebeple Hazreti Osman, Zinnûreyn (iki nûr sahibi) olarak isimlendirilmiştir.
Resûlullahın âhirete teşrîflerinden sonraki durum ise: Hazreti Osman’ın (radıyallahu anh) pekçok gayr-i müslim memleketi fethetmesidir. Bu sebeble pekçok insan Müslüman olmuştur. Hazreti Osman, fetihleri sebebi ile Müslüman olanların sevapları kadar sevaba sahiptir.
Hazreti Osman (radıyallahu anh), Kur’ân-ı kerîmi meşhur kırâatler üzerine cem etmek suretiyle, Müslümanlar arasındaki okuyuş farklılıklarını gidermiş oldu. Böyle büyük bir işin sevâbına da kavuştu. Hazreti Osman (radıyallahu anh), şehîd edilmek istendiği zaman, buna sabretti. Arkadaşlarını, muhaliflerle muharebeye girmekten menetti.
.
Elbette sen her şeye kadirsin yâ Rabbi
İshak Sindî hazretleri Sind’de (şimdiki Pakistan’da) yetişen büyük velîlerdendir. Hicri onbirinci asrın ortalarında vefât etti. İmâm-ı Rabbânî hazretlerine, büyük bir şevk, ihlâs ve yalvarmakla dolu bir mektup yazarak, kavuştuğu ihsânları, hâlleri bildirdi. Yazdığı mektuba ayrıca bir vâkasını da ilâve etmiş olup, yazdığı vâka aynen şöyle idi:
“Allahü teâlânın rahmetinden ümitli olan, bu kıymetsiz, değersiz fakir, Mûsâ oğlu İshak, arz ederim ki; hâlim Şeyh Kerîmüddîn’in yüksek nazarları inâyetiyle, başka bir hâle dönünce, aynı hâl esnasında vâki olan, kalpteki tasavvurda hidâyet rehberi devranın kutbu, efendilerin efendisi, üstadların üstadı, mürşidlerin mürşidi, Şeyh Ahmed-i Serhendî hazır oldular. Bu murâkabe esnasında kalemi aldılar. Yazdılar ve şu birkaç kelimeyi bu fakirin eline verdiler. Çok yüksek teveccüh buyurdular.” İshak Sindî yazdığı mektûbu hazret-i İmâm’a gönderdi, İmâm-ı Rabbânî hazretleri de İshak Sindî’nin bu mektubuna cevap olarak şu mektubu yazdılar:
“Allahü teâlâya hamd olsun. Sevdiği, seçtiği kullarına selâmlar olsun. Rahmi Ali ile gönderdiğiniz mektup geldi. Zevk ve şevkle ilgili yazılar olduğu için, sevinmemize sebep oldu. Ayrı bir kâğıtta yazılı olan vakayı okuyunca, yine sevindim. Böyle vakalar müjdecidirler. Çalışmak lâzımdır ki, böyle vakalar, duymaktan, işitmekten çıkıp, hâl ve fiil hâlini alsınlar. Bugün kusurları düzeltmek mümkündür. Fırsatı ganîmet bilmeli ve tehir etmemeli, sonraya bırakmamalıdır. Hazret-i Hâce Ubeydüllah-i Ahrâr (kuddise sirruh) buyurdular ki:
-Dervişlerle bir arada oturuyorduk. Cuma gününde duâların reddolunmadığı saatten konuşuluyordu ve diyorlardı ki: 'Eğer bu saat bilinse, bu saatte Allahü teâlâdan ne isterdiniz?' Herkes bir şeyler söyledi. Sıra bana gelince; (Cemiyyet sahiplerinin [evliyânın] sohbetini istemek en iyisidir, çünkü, bütün saadetler bundadır) dedim. Mektuplarımızdan bir kısmını talebelerim istinsah edip (çoğaltıp) Rahmi Ali’ye verdiler. Allahü teâlâ, onlardan faydalanmanızı nasip etsin! Şeyh Kerîmüddîn geleli epey zaman oldu. Herhâlde kendisi size mektup yazar. Vaziyetimiz iyidir. Dostlardan duâ etmelerini istiyoruz. Yâ Rabbi! Nûrumuzu tamamla ve bizi mağfiret eyle. Elbette sen her şeye kadirsin. Allah yolunda gidenlere ve Peygamberimize (sallallahü aleyhi ve sellem) uyanlara selâmlar olsun.
.
Onları kanatları ile kuşatırlar
Hatibzâde Muhyiddin Efendi Osmanlı fıkıh âlimlerindendir. 864 (m. 1460)’da Amasya'da doğdu. Tefsir, hadis, fıkıh, kıraat ilmi tahsil etti. Amasya ve Bursa'da çeşitli medreselerde müderrislik yaptı; sonra İstanbul'a çağırıldı. Ayasofya Camii Medresesinin ilk müderrisi oldu. 940 (m. 1534)’de vefat etti. Buyurdu ki:
Kul duâ edince, Allahü teâlâ onun dileğini bu dünyada aynı ile veya dileğinin yerine ondan daha güzelini karşılık olarak verir. Yahut büyük bir belâyı ondan def etmek suretiyle verir. Bu isteği ya hemen verir veya geciktirerek verir. Yahut Allahü teâlâ onun duâsını âhirete saklar. Yani onun duâsına âhırette bol karşılık verir veya onun günahlarından bir kısmını, o duâsı sebebiyle af ve mağfiret buyurur. Allahü teâlâ, hadîs-i kudsîde şöyle buyuruyor:
“Ben, kulumun beni zannına göreyim.” Yani "kulum, benim onu affedeceğimi ümit ederse onu affederim."
Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) “Âdemoğlunu, Allahü teâlâyı anmaktan daha çok, Allahü teâlânın azâbından kurtaran bir amel yoktur” buyurunca, Eshâb-ı Kirâm; “Allah yolunda cihâd da mı, Allahü teâlânın azâbından ondan daha kurtarıcı değildir?” diye sordular. Resûlullah efendimiz; “Evet, Allah yolunda cihâd da... Fakat parçalanıncaya kadar kılıç ile dinsizlere karşı cihâd ederse müstesna” buyurdular.
Yine buyurdu ki: “Allahü teâlâ bir kulunun Cehenneme gitmesini emretti. Cehennemin kenarına kadar gelip durunca, o kul döndü ve; 'Vallahi yâ Rabbî! Benim senin hakkındaki zannım gerçekten iyi idi' dedi." (Bunun üzerine) Allahü teâlâ; “Onu geri çeviriniz. Muhakkak ki ben, kulumun beni zannına göreyim.”
“Rabbini anan ile anmayan kimsenin durumu, diri ile ölünün durumu gibidir.”
“Kimi, şiddetli sıkıntı zamanlarında, Allahü teâlânın duâsını kabul etmesi sevindirirse, genişlik zamanında çok duâ etsin.”
“Allahü teâlâyı zikirden daha üstün bir sadaka yoktur.”
“Allahü teâlânın yollarda dolaşan melekleri vardır. Bunlar, Allahü teâlâyı zikredenleri ararlar. Allahü teâlâyı zikreden (anan) bir topluluğu görünce, birbirlerine seslenirler. 'Geliniz, işte aradığınız burada' derler. Onları, dünyâ semâsına kadar kanatları ile kuşatırlar.”
“Allahü teâlâyı zikreden bir topluluk oturduğu zaman, melekler onları kuşatırlar. Onları rahmet bürür. Onların üzerine sekînet iner. Allahü teâlâ onları, indinde bulunanlar arasında zikreder.”
.
Fakirleri sev, onlarla beraber ol
Ebû İshâk İbrâhîm el-Ferrâ hazretleri büyük hadîs âlimlerindendir. 230 (m. 844)’de vefât etti. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerde Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdular ki:
Peygamber efendimiz Ebû Zerr’e (radıyallahü anh) “Sakın çok gülme. Zira çok gülmek kalbi öldürür, yüzünün nûrunu söndürür. Çok konuşmamaya çalış çünkü bu, şeytanın senden uzaklaşması için bir vesîle, dînini koruman hususunda bir yardımcıdır. Fakirleri sev, onlarla beraber ol. (Zenginlik yönünden) Senden aşağıdakilere bak, senden üstünlerine bakma. Bu, Allah’ın sana verdiği nimetleri küçümsememen için en uygun yoldur. Acı da olsa gerçeği söyle. Kendi ayıpların başkalarının ayıplarını araştırmana mâni olsun. İnsanlara kusurları sebebiyle kızma. Başkalarının hakkında bildiklerin şeyler yüzünden ayıp ve kusurları sebebiyle onlara kızman, ayıp olarak sana kâfidir" buyurdu. Sonra da eli ile göğsüne vurarak "Ey Ebû Zerr! Akıl gibi tedbir, günahlardan sakınmak gibi takva, güzel ahlak gibi asâlet yoktur” buyurdu.
Peygamber efendimize “Kadın üzerinde hakkı ençok olan kimdir?” diye sorulunca, Resûlullah; “Kadının hocasıdır” buyurdu. Diğer hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
“Cuma gününden daha faziletli bir gün üzerine, güneş doğmadı ve batmadı. O günde öyle bir saat vardır ki, o ânda müminin yaptığı duâyı Allahü teâlâ kabul eder.”
“Müslüman kardeşini sevindirmek, Allahü teâlânın af ve mağfiretine sebep olur.”
“Hastaları ziyâret ediniz. Cenâzeleri takip ediniz. Size âhıreti hatırlatır.”
“Kim sahifesinin kendisini sevindirmesini isterse, çok istiğfar etsin.”
“Kendisine yumuşaklık verilen kimseye, dünya ve âhiret iyilikleri verilmiştir.”
“Kendisine yumuşaklık verilen kimseye, hayır verilmiş olur. Yumuşaklıktan mahrum olan, hayırdan da mahrûmdur.”
“Allahü teâlâ refîktir. Yumuşaklığı sever.”
“En faziletli sadaka, insanların arasını ıslâh etmektir.”
“Kişi sevdiği ile beraberdir.”
“Hiç kimse, kendi kazandığından daha hayırlı bir yiyecek yememiştir.”
“Doğru ve emîn tacir, Peygamberler, sıddîkler ve şehîdlerle beraberdir.”
“Her göz kıyâmet günü ağlayacaktır. Şu üç göz bunlardan müstesnadır: Haramlara bakmayan göz, Allah yolunda uyumayan göz, Allah korkusundan sinek başı kadar bile olsa yaş akan göz.”
.
Kalem, onun faziletini yazmaktan âcizdir
Ahmed Muîd Efendi Otuzuncu Osmanlı Şeyhülislâmıdır. Tokat’ta Kazova köylerinden birinde doğdu. 1057 (m. 1647) senesinde İstanbul’da vefât etti. Bir dersinde şunları anlattı:
Besmele-i şerîfenin faziletleri: Besmele yazılı kâğıdı yerden kaldıranı, Allahü teâlâ sıddîklardan eyler. Nitekim Lokman Hakîm böyle bir ameli işlediği için hikmet ve nasîhate kavuştu. Cennette; bal, süt, su ve sâir içeceklerin ırmakları, büyük bir inciden yapılmış kubbenin içinde yazılı olan Besmelenin bir “he” ve üç “mim” harfinden akar. Besmele okuyan kimselerin o ırmaklardan içeceği bildirilmiştir.
Beypazarî buyurdu ki: Allahü teâlânın üçbin ism-i şerîfi vardır. Binini melekler bilir, binini Peygamberler (aleyhisselâm) bilir, başkaları bilmez. Üçyüzü Tevrat’ta, üçyüzü İncîl’de, üçyüzü Zebur’da, doksandokuzu Kur’ân-ı azîmüşşândadır. Bir ismini, Allahü teâlâdan başka kimse bilmez. Bu üçbin esmâ-i şerîfenin mana-yı latifesi, Besmelede zikrolunan üç esmâ-i latifenin içine yerleştirilmiştir. Bir kimse bu Besmele-i şerîfeyi yerli yerince okusa, Allahü teâlâyı bütün isimleri ile zikretmiş gibi olur.
Hazreti Ali’nin evlâdlarından nakledildi ki: Allahü teâlâ kalemi yaratınca “Bismillah” yazmasını emreyledi. Kalem, Allahü teâlânın ism-i şerîfini işitince mütehayyir (hayrette kalıp) olup iki parça oldu. Parçalanmış hâlde başını Levh üzerine koyup bin yıl yattı. Sonra Allahü teâlâ, kaleme; “Rahmânirrahîm” ism-i şerîfini işittirdi. Hemen iki parça bir araya gelip eski hâlini aldı.
Besmele-i şerîfe hakkında daha birçok faziletler vardır. Lisanlar onların hepsini anlatmaktan ve kalemler onları yazmaktan âcizdir.
Bu faziletlerinden biri şudur. İsâ (aleyhisselâm) bir gün, bir kabrin yanından geçerken, azâb meleklerinin kabirdeki ölüye azâb ettiklerini gördü. Geçip işine gitti. İşinden dönerken yine o kabrin yanından geçti. Kabirdeki meyyitin başında rahmet meleklerinin toplandığını ve ona çeşitli nimetleri ikram ettiklerini gördü, iki rek’at namaz kılıp, Allahü teâlâya bu işin sırrından suâl eyledi. Allahü teâlâ; “O meyyit âsî idi. Azâbımda mahbûs idi. Hayatta olan oğlancığı bugün hocaya başlayıp; (Bismillâhirrahmânirrahîm) dedi. Ben de, çocuğu dünyâda benim ismimi zikrederken, kabirde babasına azâb etmeyi keremime lâyık görmedim. Ona azap etmekten hayâ edip, azâbımı kaldırarak rahmet ve ihsânım ile muâmele eyledim” buyurdu.
.
Vesvese ederek dinde haddi aşanlar
İvaz Efendi Kanunî, İkinci Selîm ve Üçüncü Murâd devri âlimlerindendir. Aslen Alanya’dandır. 994 (m. 1585)’de, Rumeli kadıaskeri iken İstanbul’da vefât etti. Bir dersinde şunları anlattı:
Vesvese, şeytanın verdiği zararlı olan şüphedir. Vesvese etmek günahtır. Günah işlememek için vesveseye hiç itibar etmemelidir. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(Vesvese şeytandandır. Abdest alırken, guslederken ve necaset temizlerken, şeytanın vesvesesinden sakının.)
(Bir zaman gelecek, insanlar temizlikte fazla titiz hareket edecek, [vesvese ederek] dinde haddi aşacaklardır.)
Vesvese, suyu israf etmeye, namazı geciktirmeye, cemaati, hatta namaz vaktini kaçırmaya, vakti, ömrü zayi etmeye sebep olur. Başkalarının elbisesinin, yemeğinin necis olmasından şüphe eder ki, Müslümanlara su-i zan haramdır. Üstelik kendini ihtiyatlı sanıp, kibirli olur. O işin uzmanı bir kimse bile ona nasihat etse, asla kabul etmez. Kendi yaptığının daha doğru olduğunu kabul eder. Başkalarını küçümser. Vesvese, ibadetleri mekruh olmakla bırakmaz, ruhî bunalımlara yol açar.
Guslün, abdestin, taharetin ve namazın şartlarını, sünnetlerini, mekruhlarını bilmeyen, vesvese hastalığına yakalanır. Önce vesvese edilen yerlerin doğrusunu öğrenmeli. Bunları bilip, yerine getirince, şüphe kalmaz. Doğru yaptım diye inanmak ihtiyat, şüpheye düşmek vesvese olur.
Vesvese sahibi, azimetle değil, ruhsat ile amel etmelidir! Haramlardan, şüpheli şeylerden, hatta mubahların fazlasından kaçmak azimettir. Günah olmayan, caiz olan işleri yapmak ruhsattır. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(Allahü teâlânın verdiği kolaylıklardan, ruhsatlardan faydalanın!)
(Ruhsatlardan faydalanmayan, Arafat Dağı kadar günah işlemiş olur.)
(Allahü teâlâ, azimeti sevdiği gibi, ruhsatla amel edilmesini de sever.)
Dinimiz, kolaylık dinidir. Mesela, abdest aldığını bilip sonra bozulduğunda şüphe etse de, abdesti var demektir. Abdest aldıktan sonra, kuru yer kalmıştır zannıyla yeniden abdest alınmaz, alınırsa mekruh olur. Abdest aldıktan sonra, iç çamaşırında yaşlık görüp, idrar mı, su mu diye şüphe eden, abdestten önce çamaşırına su serpmeli! Sonra orada bir yaşlık görürse, (Bu benim serptiğim su) demeli. Hatta o yaşlık idrar bile olsa, onun idrar olduğu kesin olarak bilinmediği için yıkamak gerekmez.
.
Hızır ne söylemiş ise o hakîkattir
Kâfzâde Feyzî Efendi Osmanlı âlimlerindendir. 950 (m. 1543) senesinde İstanbul’da doğdu. 1020 (m. 1611) senesinde aynı yerde vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
İbrâhim Temî anlattı: “Bir gün Kâbe-i muazzamanın yanında oturuyordum. Cenâb-ı Hakkı zikir ile meşguldüm. Yanıma bir kimse geldi. Selâm verdi ve sağ tarafıma oturdu. Dedim ki:
-Ey Allahü teâlânın kulu! Kimsiniz? Bana;
-Sana selâm vermek ve seninle cenâb-ı Hakkın muhabbeti hakkında konuşmak üzere geldim. Yanımda da bir hediyem var. İster misin onu sana vereyim? dedi. Ben de;
-O hediye nedir? diye sordum.
-Bu müsebbiât’tır ki, her gün güneş doğmadan ve batmadan evvel okumalısın. Onlar; Fâtiha, Âyet-el-Kürsî, Kâfirûn, İhlâs, Felâk ve Nâs sûreleridir. Arkasından da; (Sübhânallahi velhamdülillahi velâ ilahe illallahü vallahü ekber, Allahümme salli ve sellim alâ Muhammedin ve alâ âlihi ve eshâbihi ve alâ sâir-il-enbiyâi vel-mürselîn. Allahüm-magfir lî ve li-vâlideyye veli-cemî’ıl-mü’minîne vel-mü’minât vel-müslimîne vel-müslimât el-ehyâi minhüm vel-emvât, bi-rahmetike yâ Erhamerrâhimîn, Allahümme-f’al bî ve bihim, acilen ve acilen fid-dünyâ ved-dîn vel-âhıreti, mâ ente lehü ehlün velâ tef’al bina ve bihim yâ Mevlânâ mâ nahnü lehü ehlün inneke Gafûrun Halîm, Cevâdün Kerîm, Raûfün Rahim.) Bunların her birini yedi defa okumalısın.
Ona sordum:
-Bu hediyeyi sana kim verdi? O da;
-Muhammed aleyhisselâm verdi, dedi. Ben tekrar;
-Bunun sevâbından ve faziletinden bana haber ver, dedim. Dedi ki:
-Sen, Muhammed aleyhisselâm ile görüştüğün zaman O sana haber verir!
Onun Hızır aleyhisselâm olduğunu anladım. Artık bu anlatılanlara uyarak, her gün okumaya başladım.
Bir gece rüyâda Peygamber efendimizi (sallallahü aleyhi ve sellem) gördüm, bana selâm verdi ve müsâfeha etti. Ben de;
-Yâ Resûlallah! Bu hadîs-i şerîfinizi, bana Hızır aleyhisselâm senden işittim, diye haber verdi, dedim. Peygamberimiz üç defa;
-Hızır doğru söylemiştir. Hızır ne söylemiş ise o hakîkattir. Çünkü o, yeryüzünün en âlimi, ebdâl denilen evliyâ taifesinin reîsi ve Hak teâlânın ordusunda bir neferdir, buyurdu.
Bunun üzerine;
-Yâ Resûlallah! Bu fiili yapan herkese her şey verilir mi? diye suâl eyledim. Buyurdu ki:
-Allahü teâlâ onun büyük günahlarını affeder. Gazabını ondan kaldırır. Sol omuzunda bulunan meleklere, bir yıl onun günahlarını yazmamalarını emreder.”
.
Dertlerin, belaların gitmesi için
Molla Ca’fer hazretleri Osmanlı âlimlerindendir. 925 (m. 1519)’da Çorum-İskilip’te doğdu. 978 (m. 1571)’de İstanbul’da vefât etti. Bir dersinde şunları anlattı:
Günah işleyince, hemen [kalb ile] tövbe ve [dil ile] istiğfar etmelidir! Kalbe gelen her sıkıntı ve karartı; tevbe, istiğfar ve pişmanlık ile ve Allahü teâlâya sığınarak kolayca giderilebilir. Fakat, bu alçak dünya için gelen karartı, leke, kalbi büsbütün karartır. Bunu temizlemek çok güç olur. (Dünyaya düşkün olmak, günahların başıdır) hadis-i şerifi bunu göstermektedir.
Hazret-i Ali (radıyallahu anh) buyuruyor ki: Ebu Bekir “radıyallahü anh” doğru sözlüdür. Ondan işittim ki, Resulullah “sallallahü aleyhi ve sellem” (Günah işleyen biri, pişman olur, abdest alıp namaz kılar ve günahı için istiğfar ederse, Allahü teâlâ, o günahı elbette affeder. Çünkü Allahü teâlâ, Nisa sûresi yüz onuncu âyetinde, “Biri günah işler veya kendine zulmeder, sonra pişman olup, Allahü teâlâya istiğfar ederse, Allahü teâlâyı çok merhametli ve af ve mağfiret edici bulur” buyurmaktadır) dedi.
Dertlerin, belaların gitmesi için, istiğfar okumak çok faydalıdır. Çok tecrübe edilmiştir. Beyheki'nin bildirdiği hadis-i şerifte, (İstiğfara devam edeni, çok okuyanı, Allahü teâlâ, dertlerden, sıkıntılardan kurtarır. Onu, hiç ummadığı yerden rızıklandırır) buyuruldu.
İstiğfar, insanı her murada, afiyete kavuşturur. Şifa için; tövbe etmeli, istiğfarı çok okumalı. Bütün dertlere, sıkıntılara karşı faydalıdır. Çünkü Allahü teâlâ, istiğfar okuyanların imdadına yetişir. İstiğfar, günahın affını istemek, Estağfirullah demektir. Estağfirullah, günahlarımı affet Allah’ım, demektir.
İstiğfar etmek, günahların affına sebep olan iyilikleri yapmaktır. Mesela Kur'an-ı kerim okumak, sadaka vermek ve diğer hayır hasenatta bulunmaktır. Tövbe, haram işledikten sonra, pişman olup, Allahü teâlâdan korkmak, bir daha yapmamaya azmetmek, karar vermektir. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(Tevbe, günahtan sonra o günahı bir daha yapmamaktır.)
(Sükutu tefekkür, bakışı ibret olup çok istiğfar eden kurtuldu.)
(Rızka kavuşan çok hamd etsin! Rızkı azalan istiğfar etsin!)
(Günahınız çok olup göklere ulaşsa, tevbe edince, Allahü teâlâ tevbenizi kabul eder.)
(Günah kalbde bir iz bırakır, tövbe ve istiğfar edilince, o leke kaybolur, kalb cilalanır.)
.
Başkaları, bu ihsana layık değildir
Atâî Ahmed Efendi, Osmanlı fıkıh âlimlerinden ve tasavvuf büyüklerindendir. "Molla Atâullah Ahmed" diye tanınır. İzmir’e bağlı Ödemiş kazasının Birgi kasabasındandır. 979 (m. 1571)’da İstanbul’da vefât etti. Cenâze namazını, Süleymâniye Câmii’nde Şeyhülislâm Ebüssü’ûd Efendi kıldırdı. Bu mübarek zat, bir dersinde buyurdu ki:
Dertlerin, belaların gelmesine sebep, günah işlemektir. Fakat, belalar, sıkıntılar, günahların affedilmesine sebep olur. O hâlde, dostlara, belalar, sıkıntılar çok gelirse günahları kalmaz. [Ama tevbe, istiğfar edince de, günahlar affolur. Dert ve bela gelmesine lüzum kalmaz. O hâlde, dert ve beladan kurtulmak için, çok istiğfar okumalı.] Dostların günahını, düşmanların günahları gibi sanmamalı. (İyilerin, iyilik sandıkları şeyleri, dostlar, günah bilir) buyuruldu. Bunların günah ve kusurları olsa da, başkalarının günahları gibi değildir. Yanılmak ve unutmak gibidir. Niyet ederek, karar vererek yapılmış değildir. Taha suresinin, (Âdem'e önce söyledik. Fakat unuttu. Azm ile, karar ile yapmadı) mealindeki 115. âyet-i kerime bunu bildiriyor. O hâlde, dostlara gelen dertlerin, belaların, çok olması, günahların çok olduğunu göstermez, günahların çok affedildiğini gösterir. Dostlarına çok bela vererek, günahlarını affeder, temizler. Böylece bunları, ahiret sıkıntılarından korur.
Cehennemdeki çok şiddetli azapların, birkaç günlük sıkıntı ile giderilmesi ve günahların temizlenmesi için dünyada sebepler gönderilmesi ne büyük nimettir. Dostlara bu muamele yapılırken, başkalarının günahlarının hesabını ahirete bırakıyorlar. O hâlde dostlara, dünyada çok dert ve bela vermesi lazımdır. Başkaları, bu ihsana layık değildir. Çünkü, büyük günah işlerler, yalvarmaz, boyun bükmez, ağlamaz ve Ona sığınmazlar. Günahları sıkılmadan ve kasten işlerler. Hatta inat edercesine işlerler. Hatta, Allahü teâlânın âyetleri ile alay edecek, inanmayacak kadar ileri giderler. Ceza, suçun büyüklüğüne göre değişir. Günah küçük olur ve suçlu boynunu büküp yalvarırsa, bu suç, dünya dertleri ile affolunabilir. Fakat, günah büyük, ağır olur ve suçlu inatçı, saygısız olursa, bunun cezası ahirette sonsuz ve çok acı olmak lazım gelir. (Allahü teâlâ, onlara zulmetmez. Onlar, kendi kendilerine zulmedip, ağır cezaları hak ettiler) buyuruldu. (Nahl 33)
.
.
Küfre düşmekten çok korkmalı, az konuşmalı
Molla Abdürraûf hazretleri Osmanlı âlimlerinin meşhûrlarından olup, büyük âlim Molla Arâb hazretlerinin oğludur. 932 (m. 1525)’de Bursa’da doğdu. 1009 (m. 1600)’de İstanbul’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Bir kimse, imanım var dese, fakat küfürden teberri etmese [uzaklaşmasa] mürted olur. Buna münafık gözü ile bakılır. Kalbde iman bulunması için, küfürden teberri gerekir. Bu teberrinin en aşağı derecesi kalb ile teberridir. En iyi derecesi de, kalbdeki ayrılığı söz ile, hareket ile belli etmektir.
Mürtedin önceki ibadetlerinin sevapları yok olur. Tekrar imana gelirse, zengin ise, yeniden haccetmesi gerekir. Malları kendisine geri verilir. Namazlarını, oruçlarını, zekâtlarını kaza etmesi gerekmez. Mürted olmadan önce, kazaya bırakmış olduklarını kaza etmesi gerekir. Çünkü mürted olunca, önceki günahlar yok olmaz. Mürted, imana gelirse, mürted iken kılmadığı namazlarını kaza etmez. Çünkü kâfirler dinin emir ve yasaklarıyla mükellef değildir.
Mürted, "La ilahe illallah" demekle, namaz kılmakla, oruç tutmakla, hacca gitmekle, hayrat ve hasenat yapmakla Müslüman olmaz. Bunların ahirette hiç faydası olmaz. İnkârından, yani inanmadığı şeyden tevbe etmesi, pişman olması gerekir. Mürted olacak şeyi yaptığını inkâr etmesi tevbe olur.
Mürted, tevbe etmeden ölürse, Cehennemde ebedi olarak azap görür. Bunun için, küfürden çok korkmalı, az konuşmalıdır! Hadis-i şerifte;
(Hep hayırlı, faydalı konuşun veya susun) buyuruldu.
Ahirette Allahü teâlânın rahmetine kavuşabilmek için, iman ile ölmek gerekir. Kur'ân-ı kerimde ve hadis-i şeriflerde açık bildirilenlere uygun imanı olmayan ve haramlardan sakınmaya ve İslamın beş şartını yapmaya önem vermeyen, kulluk vazifeleri olduklarına inanmayan, beğenmeyen kimsenin imanı gider. Mürted olur. Duaları kabul olmaz.
Ehl-i sünnet itikadında olmayana (Bid'at ehli) denir. Bunun yaptığı ibadetleri sahih olup borçtan, azabından kurtulur ise de, vadedilmiş olan sevaplarına kavuşamaz. Ahirette, dünyada yapmış olduğu iyiliklerin, hayrat ve hasenatının karşılığına kavuşamayacaktır. Dünyadaki iyiliklerinin karşılıklarına kavuşmak isteyenin, hemen tevbe etmesi, imanını düzeltmesi gerekir.
.
Sen benden, duâ istemeyecek misin?
Tâcüddînzade Abdülvehhâb Efendi Osmanlı âlimlerindendir. "Molla Abdülvehhâb" diye tanınır. 950 (m. 1543)’de doğdu. 1014 (m. 1605)’de İstanbul’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Ahmed bin Hanbel’in komşuları arasında, günâhı ve kötülükleri ile meşhûr bir kimse vardı. Bir gün, Ahmed bin Hanbel’in meclisine gelip selâm verdi. Orada bulunan herkes, o kimsenin, o meclise gelmesine hayret etti. Bunun üzerine o şahıs; “Niçin hayret ediyorsunuz? Ben, dün gece bir rüya gördüm. Sonra da sizin bildiğiniz bütün kötülüklerime tövbe ettim!” dedi. “Neyi gördün?” diye sordular. “Resûlullah efendimizi (sallallahü aleyhi ve sellem) rüyamda gördüm. Sanki Resûlullah efendimiz yüksek bir yerde, kalabalık bir topluluk da orada oturuyordu. Onlar tek tek kalkıp; “Yâ Resûlallah! Bana duâ buyur” diyorlar. Resûlullah efendimiz de onlara duâ ediyorlardı. Orada bulunan herkes, Resûlullahtan duâ istedi. Yalnız ben kaldım. Bunun üzerine Resûlullah bana; “Ey falanca! Benden, sen duâ istemeyecek misin?” buyurdu. Ben de; “Yâ Resûlallah! Bugüne kadar çok günah işledim. İşlerimin kötülüğü yüzünden, sizden duâ istemeye hayâ ettim. Benim gibi günahkâr bir kimsenin sizden duâ istemesi uygun olur mu?” dedim. Bunun üzerine! “Mademki, sen günahların sebebiyle benden hayâ ettin, kalk sen de benden iste, sana da duâ edeyim. Bundan sonra, Eshâbımdan (radıyallahu anhüm) kimseye dil uzatma!” buyurdu... Ben de kalktım selâm verip duâ istedim. Resûlullah efendimiz bana da duâ buyurdu. Sonra uyanmışım. Kalkıp hemen tövbe ettim. Allahü teâlâ, Resûlullahın duâsı hürmetine, günah ve kötülüklerden beni uzaklaştırdı” dedi.
Ahmed bin Hanbel hazretleri, komşusunun tövbe etmesine çok sevinip, onu, ilim öğretmek için talebeleri arasına kabûl etti. O günden sonra o şahıs gelince ayağa kalkar, talebelerine onun hikâyesini unutmamalarını, o hâdiseden ders almalarını tembih ederdi.
Abdullah İbni Abbâs anlattı: “Ömer bin Hattâb (radıyallahu anh) kuraklık senesi yağmur için Resûlullahın amcası Abbâs’ı (radıyallahu anh) vesile ederek; 'Allahım! Bunlar senin kulların, sana geldiler, Habîbinin amcası Abbâs’ı (radıyallahu anh) senin yanında vesile ediniyorlar. Bize faydalı yağmur ihsân eyle! Allahım senden, Habîbinin amcası Abbâs (radıyallahu anh) hürmetine yağmur, istiyoruz!' diye duâ edince, Allahü teâlâ yağmur ihsân eyledi.”
.
Güzel suret ve iyi huylu olanlar
Abdülvehhâb-ı Iclî hazretleri tefsîr, hadîs ve fıkıh âlimlerindendir. Basra’da doğdu. 204 (m. 819) yılında Bağdâd’da vefât etti. Zamanındaki pekçok âlimden rivâyette bulundu. Onlardan ilim aldı. O’nun rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler, Kütüb-i sitte adı ile meşhûr "altı hadîs kitabı"nın dört Sünen’inde, Sahîh-i Müslim’de ve hadîs kitaplarında yer almaktadır. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bazıları şunlardır:
“Benim bu mescidimde kılınan bir namaz, Mescid-i Haram’ın dışında kılınan bin namazdan daha hayırlıdır.”
Hazreti Âişe şöyle bildiriyor. “Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem), sabah namazının iki rek’at sünnetini kılar ve o kadar hafif tutardı ki, ben (kendi kendime), 'acaba bu iki rek’atta Ümmü’l-Kur’ân’ı (Fâtiha’yı) okudu mu?' derdim.”
Peygamberimiz buyurdular ki: “Bu ümmetin içinde, öyle bir kavim türeyecek ki, onların namazlarına bakarak, siz kendi namazınızı küçümseyeceksiniz. Kur’ân-ı kerîmi okuyacaklar. Fakat boğazlarını geçmeyecek. Okun avı delip geçtiği gibi dinden çıkacaklar..”
Bir gün Peygamber efendimiz, amcası Hazreti Abbâs’a (radıyallahü anh) “Yarın pazartesi günüdür. Sen ve çocukların bana geliniz. Size duâ edeceğim” buyurdu. Sabah olunca, Hazreti Abbâs ve çocukları beraberce Resûlullahın huzûruna geldiler. Kendisinin husûsi yakınları olduğunu ve hepsinin bir kişi olduğunu, Allahü teâlânın da rahmetini üzerlerine eşit miktarlarda yaymasına işâret buyurarak, kendi abasını üzerlerine örttü. Sonra: “Ey Allahım! Abbâs ve oğullarını mağfiret eyle, bağışla! Öyle ki, hiç günahları kalmasın. Yâ Rabbî! Onu, oğulları arasında meydana gelecek âfet ve belâlardan koru!” diye duâ etti.
"Hased etmeyiniz! Ateş odunu yok ettiği gibi, hased de insanın sevaplarını giderir.” Hased, kıskanmak, çekememek demektir. Yani Allahın birisine vermiş olduğu nimetin, ondan gitmesini istemek demektir. Ondan gitmesini istemeyip de, kendisinde de olmasını istemek, hased olmaz. Buna gıpta etmek, imrenmek denir. Birisinde bulunan kötü, zararlı şeyin gitmesini istemek “gayret” ve “hamiyyet” olur.
“İyi huylu, dünyâda ve âhirette iyiliklere kavuşacaktır.”
“Allah, dünyâda güzel sûret ve iyi huy ihsân ettiği kulunu âhirette Cehenneme sokmaz.”
Ebû Hüreyre’ye (radıyallahü anh) “İyi huylu ol!” buyuruldu. "İyi huy nedir?" deyince, “Senden uzaklaşana yaklaşıp nasihat et ve sana zulmedeni affet ve malını, ilmini, yardımını senden esirgeyene bunları bol bol ver” buyurdu.
.
Kur'ân-ı kerim okurken lâzım olan edepler
Necmüddîn el-Esfûnî hazretleri Şâfiî mezhebi fıkıh âlimidir. 677 (m. 1278) senesinde Mısır’da Esfûn beldesinde doğdu. 750 (m. 1350) senesi Mekke’de vefât etti. Fıkıh ilmini Şeyh Behâüddîn el-Kıftî’den öğrendi. Kırâat ilmine de vâkıf idi. Kavs denilen yerde ders verdi. Buyurdu ki:
Kur'ân-ı kerim okurken on edep lâzımdır:
1- Adestli ve kıbleye karşı hurmetle okumalı.
2- Ağır ağır ve mânâsını düşünerek okumalı. Mânâsını bilmeyen de ağır okumalıdır.
3- Ağlayarak okumalıdır.
4- Her âyetin hakkını vermeli, yâni azâb âyetini okurken, korkarak, rahmet âyetlerini heveslenerek, tenzîh âyetlerini tesbîh ederek okumalı. Kur'ân-ı kerim okumaya başlarken E'ûzü ve Besmele çekmelidir.
5- Kendisinde riyâ, yâni gösteriş uyanırsa veya namaz kılana mâni oluyorsa, yavaş sesle okumalıdır. Hâfızların Mushaf'a bakarak okumaları, ezber okumaktan daha çok sevaptır. Çünkü, gözler de ibâdet etmiş olur.
6- Kur'ân-ı kerimi güzel sesle ve tecvîd üzere okumalıdır. Harfleri, kelimeleri bozarak tegannî etmek haramdır. Harfler bozulmazsa, mekruh olur.
7- Kur'ân-ı kerim Allahü teâlânın kelâmıdır, sıfatıdır, kadîmdir. İnsanların çoğu, Kur'ân-ı kerimden yalnız ses duyarlar ve Kur'ân, harf ve sesten başka bir şey değildir zannederler. Nasıl her insanın bir ruhu vardır ve ruhu, insanın şekline benzemez ise, bu harfler de, insan gibi şekildir. Harflerin mânâları ise, insanın ruhu gibidir. İnsanın şerefi, kıymeti, ruh ile olduğu gibi, harflerin şerefi de mânâları iledir.
8- Kur'ân-ı kerimi okumadan evvel, bunu söyleyen Allahü teâlânın büyüklüğünü düşünmelidir. Kimin sözü söyleniyor, ne tehlikeli iş yapılıyor düşünmelidir. Kur'ân-ı kerime dokunmak için, temiz el lâzım olduğu gibi, onu okumak için de, temiz kalp lâzımdır. Allahü teâlânın büyüklüğünü bilmeyen, Kur'ân-ı kerimin büyüklüğünü anlayamaz. Allahü teâlânın büyüklüğünü anlamak için de, Onun sıfatlarını ve yarattıklarını düşünmek lâzımdır. Bütün mahlûkatın sahibi, hâkimi olan bir zâtın kelâmı olduğunu düşünerek okumalıdır.
9- Okurken başka şeyler düşünmemelidir. Bir kimse, bir bahçeyi dolaşırken, gördüklerini düşünmezse, o bahçeyi dolaşmış olmaz. Kur'ân-ı kerim de, müminlerin kalplerinin dolaşacağı yerdir. Onu okuyan, ondaki acâyiplikleri ve hikmetleri düşünmelidir.
10- Her kelimeyi okurken mânâsını düşünmeli ve anlayıncaya kadar tekrar etmelidir. Lezzet bulunca da, tekrar etmelidir. Peygamberimiz, bir gece sabaha kadar “İn-tüazzibhüm” âyetinin tamamını tekrar buyurmuştur.
.
Bu vazîfeyi yapacak kuvvete sahip değilim
İbrâhim bin Ebî Abele hazretleri hadîs âlimlerindendir. Tabiînden olup, 152 (m. 769) senesinde vefât etmiştir. Kendisi şöyle anlatmıştır:
-Hişâm bin Abdülmelik bana haberci gönderip yanına çağırarak, “Biz senin küçüklüğünü, büyüklüğünü ve her hâlini biliriz. Seni işlerimde kendime yardımcı yapacağım. Bu sebeble Mısır’ın haracı üzerine seni tayin ettim” dedi. Ben de “Bu vazîfeyi yapacak güç ve kuvvet sahibi değilim, size faydalı olamam” deyip vazîfeyi almak istemediğimi bildirdim. Hişâm bin Abdülmelik pek kızdı, yüzü değişti, “İster istemez kabul edeceksin” dedi. Ben bir müddet sustum, kızgınlığı yatıştıktan sonra, “Konuşmama izin var mı?” dedim. “Evet” dedi. Dedim ki: “Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîmde (Biz emâneti göklere, arza ve dağlara teklif ettik de onlar bunu yüklenmekten çekindiler) buyuruyor. Onlar kabul etmeyince Allahü teâlâ gadaplanmadı. Ben bu vazîfeyi kabul etmediğim için bu hususta bana kızmayın” dedim. Bunun üzerine öyle güldü ki, dişleri gözüktü, sonra da, “İlimde ısrar ettin. Senden râzıyız ve seni affettik” dedi. Kendisinin şöyle dediği nakledilmiştir:
“Halife Velîd bana çanak dolusu altın verirdi. Ben de Mescid-i Aksâ’nın kurralarına dağıtırdım.”
Bu mübarek zatın, rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden bazıları:
Peygamberimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdular ki: “Bir adama parmakla işâret edilmek, günah cihetinden kâfidir.” Eshâb-ı kiram, “Yâ Resûlallah, hayır olsa da mı?” diye sorunca “Hayır olsa da bu onun için şerdir. Ancak Allahü teâlânın merhamet ettiği müstesna. Eğer şer (kötülük) ise o zaten şerdir.”
“Kabirde insanın ilk kokacak yeri karnıdır. Karınlarınıza ancak temiz (helâl) olanlar girsin.”
Ukbe bin Âmir (radıyallahü anh) hazretlerinin rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîfte; “Sadaka, sahibinin kabir ateşini söndürür" buyuruldu.
Hazret-i Ali’den rivâyet edilmiştir. Resûlullah bir düğün yemeğine davet edildiğinde buyurdu ki: “Kalk yâ Ali! Eve gidelim. Orada birkaç parça bir şeyler yiyelim ki, düğünevine vardığımızda, insanlarla yediğimiz yemek güzel olsun.” (Yani çok iştahlı bir şekilde yemeyelim.) Bundan sonra Abdullah Hafîf şöyle dedi: “Ben de sofrayı, alarak o şahsa verdim. Üç yufka (ekmek) ve yanına katık getirdi onları yedik ve ayrıldık.”
.
Mümine lanet etmek onu öldürmek gibidir
İzzeddîn bin Naîm hazretleri evliyânın büyüklerindendir. 675 (m. 1276)’da Suriye’de Hama şehri yakınındaki Sıla köyünde vefât etti. Bir sohbetinde buyurdu ki:
Fuhuş söz söylemek ve sövmek dinimizde yasaktır. Şöyle anlatılır:
İsâ aleyhisselâm önünden geçmekte olan bir hınzıra “Selâmetle geç” buyurmuştur. Yanında bulunanlar: “Ey Allahın Peygamberi, bu hayvana da böyle söylenir mi?” dediklerinde, “Dilimi kötü söze alıştırmamaya çalışıyorum” buyurdu.
Mâlik bin Dinar anlatır: “İsâ aleyhisselâm, yanında havarileri olduğu hâlde, bir köpek leşinin yanından geçerken, beraberindekiler hoşa gitmeyen bir söz yani 'ne pis kokuyor' diye söylediler. İsâ aleyhisselâm ise, “Beyaz dişleri ne güzeldir!” buyurdu.
Allahü teâlânın mahlûklarından hiçbirine lanet etmemelidir. Laneti âdet hâline getirmemelidir. Mümine lanet etmek, onu öldürmek gibi günahtır. Çok lanet eden, kalbinde merhamet olmadığı için, din kardeşlerine şefaatçi olamaz. Çok kere lanet döner ve lanet edene gelir. Mümin, zinâ ve şarap içmek gibi günahları işleyene de lanet etmeyip, Allahü teâlâya onu bağışlaması için duâ eder. Allahü teâlânın mahlûklarından bir şeye lanet eden, ona rahmet ve duâ ile bu lanetinden kurtulmak istemeli ve “Yâ Rabbî, o laneti ona rahmet ve kurbet eyle” demelidir.
Allahü teâlâya, çok yemîn etmemelidir. Zîrâ çok yemîn eden, Allahü teâlânın ismini küçümsemiş, O’na tazimde gevşeklik göstermiş olur. Yalan yere yemîne gelince: Peygamber efendimiz (sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem) yalan yere yemîni, keffâreti olmayan büyük günahlardan saymıştır. Bir hadîs-i şerîfte “İçinde, sivrisineğin kanadı kadar yalan ihtimâli bulunan bir yemîn edenin kalbinde, kıyâmete kadar bir nokta hâsıl olur” buyuruldu. "Vallahi, Allahü teâlâ böyle yapacaktır" diye yemîn ve hüküm etmemelidir. Ama Allahü teâlânın evliyâ kullarından biri, böyle yemîn ederse, Allahü teâlâ onun yemînini doğru çıkarır, yemîni bozmuş olmaktan onu korur. Evliyânın yemîninde vâki olduğunu düşünüp de, böyle yemîn etmeye kimse cesâret etmemelidir. Zira çoğu zaman, yemîni doğrulanmaz ve bundan ötürü günah işlemiş olur.
Doğru olarak yemîn etmek isteyen, ya Allahü teâlâya yemîn etsin yahut sussun. Çünkü Allahü teâlâdan başkasına yemîn gizli şirktendir.
.
Yalan söyleyenden melekler uzaklaşır
Ebü’l-Fazl Mûsâ İznikî hazretleri Osmanlı evliyâ ve ulemâsındandır. İznik’te doğumuş olup, doğum târihi bilinmemektedir. 838 (m. 1434) senesinde vefât etmiştir. Bir sohbetinde buyurdu ki:
Yalan, günahların en çirkini, ayıpların en fenâsı, kalpleri karartan bütün kötülüklerin başıdır. Yalan, Peygamber efendimizin (sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem) en sevmediği huydur. Melek, yalan söyleyenden, yalanı sebebi ile çıkan pis koku sebebiyle yanından bir mil uzaklaşır.
Çocuğa “Sus, sana şunu alacağım” dememelidir. Almazsan, bu sözün aleyhine yalan diye yazılır. Bir şey anlatır, haber verirken, aksırmayı fırsat ve nimet bilmelidir. Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) bir hadîs-i şerîfte “Konuşurken aksırmak, konuştuğunun doğru olduğunu gösteren en âdil şâhiddir” buyurdu.
Kişinin üç yerde yalan söylemesine izin verilmiştir. Birincisi, harpte yalan söylemektir. Zira harp bir hiledir, ikincisi, iki kişinin arasını bulmak, iki mümini barıştırmak için yalan söylemektir. Üçüncüsü, erkeğin hanımını memnun etmek için gerektiği yerde yalan söylemesidir.
Gıybet, Müslüman kardeşini, beğenmediği bir şeyle anmaktır. Bir kimse, bir din kardeşinin arkasından açık, kapalı ve işâretle, yahut bir başkasını onun ayıplarını anlatmağa teşvikle, yahut gıybet eden kimseye hayranlık duymakla gıybet etmiş olur. Gıybet, zinâdan daha şiddetlidir ve sevapları ateşin odunu yediği gibi yer. Gıybet edeni de dinlememelidir. Çünkü gıybeti dinleyen de, gıybet günâhında gıybet edene ortaktır. Dinde sahih olan bir maksatla, niyetle, başkalarının beğenilmeyen iş ve sözlerini anlatmak ve onu bildirmek gerekiyorsa, bu durumda gıybet günâhı kalkmış olur. Bunu İmâm-ı Gazâlî hazretleri beş kısma ayırmıştır. Birincisi; Müslümanı, kötülükten, günahtan menetmektir, ikincisi; zulme uğramaktır. Üçüncüsü; günâha mâni olmak ve isyan edeni doğru yola çevirmek için, yaptıklarını söylemede fayda düşünmektir. Dördüncüsü; aşikâre günah işleyen, fısk meclisi kuran, yaptığı kötülük ve çirkin işleri dile getirmekten kaçınmayan kimsenin yaptıklarını söylemek gıybet olmaz. Beşincisi; kör, topal gibi kusurunun bilindiği bir lakabla tanınan kimse için, bu isimleri kullanmak günah olmaz. Gıybet etmenin keffâreti, gıybet ettiği kimse için istiğfar etmektir.
.
Kıyâmet günü Kur’ân ehli çağırılır
İsmâil Mehâsinî hazretleri Hanefî mezhebi âlimlerindendir. Şam’daki Emeviyye Câmii’nin imâmı ve hatîbi idi. 1020 (m. 1611)’de Şam’da doğdu. 1102 (m. 1691)’de orada vefât etti. Bu mübarek zat, bir vaazında buyurdu ki:
Kur’ân-ı kerîmin yüceliği, yüksekliği, faziletleri sayıya gelmez. Sonu, sınırı yoktur. Çünkü Allahü teâlânın kadîm kelâmıdır. Onun üstünlüğü, Allahü teâlânın mahlûklarına üstünlüğü gibidir. Muâz bin Cebel’in (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte buyuruldu ki:
“Kıyâmet günü Kur’ân ehli çağırılır. Her birine taç takılır. Her tacın yetmiş bin rüknü vardır. Her bir rükünde kırmızı yakut vardır. Günlerce gidilecek uzak mesafelere ışık verir. Sonra ona (Razı oldun mu?) denir. 'Evet' der. Dâima onunla olan Kirâmen kâtibîn melekleri (Yâ Rabbî! Daha ver) derler. Allahü teâlâ, (Ona kerâmet elbisesini giydirin) buyurur. Giydirirler. Sonra yine (Razı oldun mu?) denir. 'Evet' der. Kirâmen kâtibîn melekleri yine, (Yâ Rabbî! Ziyâde et) derler. Kur’ân ehline 'Sağ elini aç' derler. Allahü teâlânın Rıdvan’ından doldurulur. Sol elini aç denir. Ona Huld’dan doldurulur. Sonra (Razı oldun mu?) denir. 'Evet' der. Yine Kirâmen kâtibîn melekleri, (Yâ Rabbî! Daha fazla ver) derler. Hak teâlâ (Ona Rıdvânı’mı ve Huld’ümü verdim) buyurur. Sonra ona güneş gibi nûr verilir. Yetmiş bin melek onu Cennete uğurlarlar. Kur’ân ehli, Rabbini tenzih ve tesbih eder. Cennete götürürler. Her harf için bir hasene, her hasene için bir derece verilir, iki derece arası yüz senelik mesafedir. Sonra Kur’ân-ı kerîm ehline, (Dünyâda okuduğun gibi tertîl ve rikkat üzere oku! Ve yüksel! Menzilin, okuyacağın son âyetin yanındadır) denir. Okur ve yükselir. Nihâyet Kur’ân-ı kerîm, onu inciden yapılmış bir odaya götürür. Birinci kapıdan yetmiş bin melek girer. Hepsi güzel yüzlüdür, güzel kokuludurlar. Hepsinin elinde birer hediye vardır. Her biri, (Allahü teâlânın sana selâmı vardır. Bu hediyeyi de sana gönderdi) derler ve (Sabrınıza karşı size selâm olsun...) âyet-i kerîmesini okurlar. Sonra ikinci kapıdan yüzkırk bin melek girer. Her birinde Rablerinin birer hediyesi vardır. Evvelki kapıdan girenlerin söylediği gibi söylerler. Sonra üçüncü kapıdan ikiyüzseksen bin melek girer. Böylece her kapıdan, bir evvelki kapıdan giren meleğin iki katı kadar girer. Sonra bu Kur’ân-ı kerîm ehlinin ebeveyni getirilir. Bunlara, oğulları sebebiyle çok ikram olunur. Bunlar, (Bize bu ikram neden oluyor?) diye sorarlar. (Çocuğunuza Kur’ân-ı kerîmi öğrettiğiniz için) diye cevap verilir, buyuruldu."
Şeytanın zenginleri aldatma yolları
Ebü’l-Hayr Katfetî hazretleri kırâat, hadis ve Hanbelî mezhebi fıkıh âlimidir. 593 (m. 1197) senesinde Bağdad’da doğup, 676 (m. 1277) senesinde aynı yerde vefât etti. Zamanındaki âlimlerin meclislerinde, ciltlerle kitaplar dinledi. Bunlardan bazısı kendisine umûmî, bazısı husûsi olarak icâzet vermiştir. Bir dersinde buyurdu ki:
Şeytanın zenginleri aldatma yolları: İlki, malı kazanma yönündendir. Malı kazanırken, haramdan mı, helâlden mi, ehemmiyet vermezler. Alışveriş bilgisinden habersiz olarak kazanırlar. Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte, Peygamber efendimiz (sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem ) buyurdu ki: “Öyle bir zaman gelir ki, kişi kazandığı malın helâlden mi, haramdan mı olduğunu bilmez.”
İkincisi, o malda cimrilik etme yönündendir. Bu sebeple zekâtını vermezler veya bir kısmını verirler. Kötü malı, iyi gösterip satarlar. Şeytan kendilerini böyle yapmaları için aldatır. İbn-i Abbâs (radıyallahü anh) buyurdu ki: “İlk basılan parayı şeytan aldı. Onu öptü ve gözlerine, göbeğine sürdü. Sonra da, 'Ben seninle insanları azdırır, seninle küfre sokarım, insanoğlunun paraya sevgisi ile bana ibâdet edişini çok severim' dedi.”
İbn-i Şakîk ve İbn-i Abdullah da buyurdular ki: “Şeytan, bütün arzu ve istekleriyle gelerek insanı aldatmaya çalışır. Yorulduğu zaman onun malının üzerine oturur ve onun malıyla hayır yapmasına mâni olur.”
Üçüncüsü, çok zenginlik yüzünden olup, zengin şeytana uyarak kendini fakirlerden hayırlı görür. Bu ise cahilliktir. Fazilet mal zenginliği ile değildir.
Dördüncüsü, malı dağıtma ve hayır yapma yönündendir. Şeytan, insanı kandırarak malını isrâf etmesi, hayır olmayan işlerde harcamasını sağlar. Bazen de sadaka vermesini hayır yapmasını isteyerek, onun böbürlenmesini ve büyüklenmesini sağlar. Bunun sonucu, insan kibir sahibi olur. Kibir, Allahü teâlânın kötülediği bir özelliktir.
Göçebe yaşayan topluluklar, eğer yün giyerler ve süt içmekle yetinirlerse, onları kınamayınız. Zîrâ bedenlerinin bineği olan nefisleri bunu taşır. Şehir halkı da yün giyer ve salça yerlerse, aynı şekilde onları da kınamayın ve bunlar hakkında, “Nefslerinin isteklerini yerine getiren” demeyiniz. Çünkü bu topluluğun tabii âdetidir. Beden, nimetler içinde büyümüş ise, biz sahibini, ona eza verecek şeyi yüklemesinden menederiz. Zâhidâne yaşar ve şehvetlerini terk etmeyi tercih ederse, onun için ne iyidir. Fakat bunu yapmazsa, nefsi taşkınlık yapar. Bu da uyku ve tembelliği arttırır.
.
Sâlih bir Müslüman olan Nasrânî
İsmâil el-Bermâvî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 749 (m. 1348)’de Kâhire’de Bermâ kasabasında doğdu. 870 (m. 1465)’de vefât etti. Büyük âlimlerden Sirâcüddîn Bülkînî hazretlerinden ders okudu.
Bu mübarek zat, geçimini temin etmek için esnaflık yapardı. El işi olarak yaptığı bazı şeyleri satarak geçimlerini sağlardı... Bir gün Nasrânî (Hıristiyan) birisi gelip, sattığı şeylerden aldı. Aralarında yazılı bir anlaşma yaptılar. O anlaşma metni sonuna; bu, Allahü teâlânın falan fakir kuludur diye yazdı. Hıristiyan bunu görünce; “Şimdi hatâ ettiniz. Ehl-i kitaptan olan bir kişi için fakir demeniz doğru değildir. Biz zengin kişileriz, malımız-mülkümüz vardır. Siz fakir olan kişilersiniz. Hâliniz malûm” dedi. O Nasrânî, avâmdan biri olup, İsmâil bin Ebü’l-Hasen’in yazdığı sözün manasını anlayacak durumda değildi.
İsmâil bin Ebü’l-Hasen anlatır:
Ondan ayrılıp eve geldim. O gece rüyâmda Îsâ aleyhisselâmı gördüm. Semâdan yere indi. Üzerinde beyaz bir elbise vardı. Kendi kendime; “Eğer üzerindeki elbise Cennet elbisesi ise dikişsiz olması lâzım” dedim. Elimle elbiseye dokundum. Ona; “Siz, Nasârânın 'Allahın oğludur' dedikleri İsâ aleyhisselâm mısınız?” diye sordum. Cevaben buyurdu ki: “Sen Kur’ân-ı kerîmi okumadın mı? Allahü teâlâ Mâide sûresi onyedinci âyet-i kerîmesinde meâlen buyurdu ki: And olsun ki, (Allah, o, Meryem’in oğlu Mesîh’dir) diyenler şüphesiz kâfir olmuştur. Yetmişikinci âyetinde meâlen; Şüphesiz ki, (Allah, Meryem’in oğlu Mesîh’dir) diyenler küfr etmiştir. Hâlbuki Mesih (Hazreti İsâ) şöyle demişti:
-Ey İsrâiloğulları! Benim de Rabbim, sizin de Rabbiniz olan Allaha ibâdet edin. Kim Allaha ortak koşarsa, ona Allah Cennetini haram etmiştir; ve barınacağı yer de Cehennemdir. Zâlimlerin hiçbir yardımcısı yoktur.
Tevbe sûresi otuzuncu âyet-i kerîmesinde meâlen; Hıristiyanlar da; (Mesih aleyhisselâm Allahın oğludur) dediler. Bu, onların ağızlarıyla uydurdukları sözleridir ki, daha önce küfredenlerin (melekler, Allahın kızlarıdır diyenlerin) sözlerine benziyor. Allah, onları kahretsin. Haktan bâtıla nasıl çevriliyorlar, buyuruluyor.”
Sonra uyandım. Sabahleyin o Nasrânî geldi ve; “Allahü teâlâdan başka ilâh yoktur. Muhammed (sallallahü aleyhi ve sellem) O’nun kulu ve Resûlüdür” diye Kelime-i şehâdet getirdi. Sâlih bir Müslüman oldu. Onun neden, niçin böyle olduğunu bilmiyorum. Ancak, o gece rüyâmda gördüğüm İsâ aleyhisselâmın bereketi ile olduğunu anladım.
.
Her adımına yetmiş sevap verilenler
İshâk bin Yûsuf el-Ezrâk hazretleri Tebe-i tâbiîndendir. Tabiînden hadîs-i şerîfler rivâyet etti. 117 (m. 735)’de Vâsıt şehrinde doğdu. 195 (m. 810)’da orada vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
“Azîz ve celîl olan Rabbim, Mekke vadisini altın yapıp emrime verilmesini bana bildirdi. Ben dedim ki: Ey Rabbim, bunu istemem. Bir gün aç, bir gün tok olarak yaşayayım, bu bana yeter. Acıktığım gün, sana tazarrû’ ve niyazda bulunurum. Doyduğum gün de sana hamd eder ve senada bulunurum.”
“Dört şey zorlukla elde edilir: Susmak ki, ibâdetin başlangıcıdır. Tevâzu, çok zikir ve az varlık ile yetinmektir.”
“İyi amel işlemeye, olanca gücünüzle gayret ediniz. Gafletinizden dolayı amelde kusur ederseniz, günah işlemekten sakınınız.”
“Bir amele devam ederken, hastalık bu amele mâni olursa, mümine Allahü teâlâ bir meleği vekîl bırakır. O da, amel etmiş sevâbını yazar.”
“Ümmetim için en çok korktuğum şey, açık riya ve gizli şehvettir.”
“Kıyâmet gününde azâbı en şiddetli olanlar, kendilerinde hayır olmadığı hâlde o süsü verenlerdir.”
"Birinizin kabına köpek ağzını soktuğu zaman, o kabı yedi sefer su ile ve bir sefer toprak ile temizlesin."
"Yaptığınız işler, kabirde olan yakınlarınıza ve tanıdıklarınıza bildirilir. İyi işlerinizi görünce sevinirler. Böyle olmayan işleriniz için, yâ Rabbî! Bizi doğru yola kavuşturduğun gibi, bu kardeşimizi de kavuştur. Ondan sonra, ruhunu al! derler."
"Ey insanlar! Ben Ebû Bekir'den razıyım. Bunu ona bildirin. Ey insanlar! Ben, Ömer, Ali, Osman, Talha, Zübeyr, Sa'd, Sa'îd, Abdurrahmân bin Avf'dan râzıyım. Bunu onlara bildirin. Ey insanlar! Eshâbım, bilhassa kayınpederlerim ve dâmâdlarım hakkında bana riâyet ediniz. Hiçbiriniz onlardan hak talep etmesin. Çünkü o haklar öyle haklardır ki, yarın kıyâmet günü bağışlanmazlar."
“Bir mümin kardeşinin ihtiyacını karşılamak için giden kimseye, her adımı için yetmiş sevap verilir ve yetmiş günahı affolunur. Onu sıkıntıdan kurtarınca, anadan doğmuş gibi günahlarından kurtarılır. Bu yardımı yaparken ölürse, hesapsız olarak Cennete girer.”
“Bir din kardeşinin sıkıntısını gidermek için, onunla hükûmete [mahkemeye] giderse, sırat köprüsünü ayağı kaymadan geçenlerden olur.”
“Mümin önce düşünür, sonra konuşur. Münafık, düşünmeden konuşur.”
.
Dünyada ve âhirette saadete kavuşurlar
Ebû Hâmid Erbilî hazretleri Şafiî âlimlerinin meşhûrlarındandir. 535 (m. 1140)’da Erbil’de doğdu. 608 (m. 1211)’de Musul’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Her gün beş kere namaz kılmak, Kur'ân-ı kerimde ve hadis-i şeriflerde emredilmiştir. Ahzâb sûresinin yetmişikinci (72) âyet-i kerimesinde meâlen, (Şüphe yok ki, biz, emâneti göklere ve yere ve dağlara sunduk. Onlar bunu yüklenmekten çekindiler. Ondan korkup titrediler. Onu insan yüklenerek, nefislerine zulmettiler. Sonunu bilemediler) buyuruldu. Bu âyet-i kerime, önceki âyette vadedilen saadetin büyüklüğünü bildiriyor. Önceki âyette meâlen, (Allahü teâlânın emirlerine ve yasaklarına uyanlar, dünyada ve âhırette saadete kavuşurlar) buyuruldu. Bu emirler ve yasaklar, emânete benzetiliyor. Emâneti yerine vermek lâzım olduğundan, ibâdetleri yapmanın lüzûmu bildirilmiş olmaktadır. Âlimler arasında, bu emânet, akıldır ve İslâmiyettir, diyenler oldu. Çünkü, aklı olan kimse, İslâmiyete uyar. Bu emânete ister akıl densin, ister ruh denilsin, âyet-i kerime, ibâdetleri yapmanın, beş vakit namaz kılmanın önemini bildirmektedir.
Nisâ sûresinin ellisekizinci âyetinde meâlen, (Ey îman edenler! Allahü teâlâya ve Onun Resûlüne itaat ediniz!) buyuruldu. Allahın Resûlü, âyet-i kerimedeki emânet kelimesini, ibâdet olarak anlamış, onun için, beş vakit namaz kılmayı emretmiştir. Allahın Resûlüne itaat etmek isteyenlerin, beş vakit namaz kılmaları lâzımdır. Namaz kılmak istemeyenler, ne derse desinler, Müslümanlar beş vakit namaza çok önem vermelidir.
Tefsîrin kitaplarında diyor ki: (Abdüllah ibni Abbâs 'radıyallahü anhüma' hazretlerine sordular: Beş vakit namazı emreden âyet-i kerime, Kur'ân-ı kerimin neresindedir? Cevabında: Rûm sûresinin onyedinci ve onsekizinci âyetlerini oku, dedi. Bu iki âyet-i kerimede meâlen, 'Akşam ve sabah vakitlerinde, Allahı tesbîh edin. Göklerde ve yer yüzünde olanların yaptıkları ve ikindi ve öğle vakitlerinde yapılan hamdler, Allahü teâlâ içindir' buyuruldu. Akşam yapılan tesbîh, akşam ve yatsı namazlarıdır. Sabah yapılan tesbîh, sabah namazıdır. İkindi ve öğle vakitlerinde yapılan hamdler, ikindi ve öğle namazlarıdır. Âyet-i kerimeler, beş vakit namazı emretmektedir, dedi.)
.
Azamet ve kibriyâ bana mahsustur
İmâdüddîn İsfehânî hazretleri İslâm âlimlerinin büyüklerindendir. 519 (m. 1125)’de İran’da İsfehan’da doğdu. 597 (m. 1201)’de Şam’da vefât etti. “Kibir” hakkında buyurdu ki:
Allahü teâlâ, kullarına gönderdiği kitapların hepsinde, kibri ve gururlanmayı kötülemiş ve yasak etmiştir. Meselâ, Kur'an-ı kerimde, Nahl sûresinin yirmiüçüncü âyetinde meâlen, (Allahü teâlâ, kibirli olanları elbette sevmez!) buyurmaktadır. İncîlde bildiriyor ki, havârîler, İsâ aleyhisselâma sordu: Ey Allahın Peygamberi! İçimizde, hangimiz büyük, hangimiz küçüktür? Bu sorularına karşılık olarak, İsâ aleyhisselâm: (En büyüğünüz, en küçüktür. En küçüğünüz de, en büyüktür) buyurdu. Böylece, kendini büyük gören küçüktür. Kendini küçük gören büyüktür demiş oldu. Bir hadis-i şerifte, (Allah rızası için tevâzu edeni, yâni kendini Müslümanlardan üstün görmeyeni, Allahü teâlâ yükseltir) buyurmuştur.
Ehl-i sünnet âlimleri buyuruyor ki: Allahü teâlâ ilim gibi, kudret gibi bütün sıfatlarından kullarına biraz ihsân buyurmuştur. Fakat, yalnız üç sıfatı kendine mahsustur. Bu üç sıfattan hiçbir mahlûkuna vermemiştir. Bu üç sıfatı, kibriyâ, ganî olmak ve yaratmak sıfatlarıdır.
Kibriyâ, büyüklük, üstünlük demektir. Ganî olmak, başkalarına muhtaç olmamak, her şey Ona muhtaç olmak demektir. Buna karşılık olarak kullanılan üç aşağı, alçak sıfat vermiştir. Bunlar da, zül ve inkisâr, yâni aşağılık, kırıklık ile ihtiyaç ve fâni olmak, yok olmaktır. Bunun için kibirlenmek, Allahü teâlânın sıfatına, hakkına tecâvüz etmek olur. Kullara kibirlenmek yakışmaz. En büyük günahtır. Hadis-i kudsîde, (Azamet ve kibriyâ bana mahsustur. Bu iki sıfatta, bana ortak olmak isteyenlere, çok acı azâb ederim) buyuruldu. Bunun içindir ki, din âlimleri, tasavvuf büyükleri, her zaman, Müslümanlara tevâzu, alçak gönüllü olmayı emir buyurmuştur.
Seyyid Abdülkâdir-i Geylânî hazretleri, yanında Seyyid Ahmed Rıfâ'î ve birçok talebesi olduğu hâlde, bir gün Dicle Nehri kenârında oturmuşlardı. Konuşurlarken kendisinden hâsıl olan kerâmetler, dinleyicileri hayran bırakıyordu. Bunlardan birisi şaşkınlıkla, medh edici bir söz kaçırınca, Abdülkâdir-i Geylânî hazretleri nefsini kırmak için, (Dünyada, benden aşağı bir Müslüman bulunacağını sanmam) buyurarak, oradakileri gaflet uykusundan uyandırmışlardır.
.
Dört türlü zekât malı vardır
Ebû İshâk İbrâhim hazretleri Şafiî fıkıh âlimidir. 597 (m. 1200)’de Suriye’deki Ca’ber kalesinde doğdu. 687 (m. 1288)’de Kâhire’de vefât etti. Bir dersinde, zekât mevzuunda, şunları anlattı:
Ehl-i sünnetin dört mezhebi, söz birliği ile bildiriyor ki: (Zekât) demek, (Bir Müslümanın tam mülkü olan Zekât malı)nın yâni helâl yoldan mâlik olduğu, elindeki zekât malının belli bir kısmını, Kur'ân-ı kerimde bildirilen sekiz sınıf Müslümandan yedisine temlîk, teslim etmesi, vermesi demektir. Hanefî mezhebinde, bunlardan yalnız birine de verilebilir. Bu yedi kimse, fakir, miskin, âmil, yâni hayvan zekâtını ve uşur denilen toprak mahsûlleri zekâtını toplayan kimse, hac ve gazâda olan kimse, evinden ve malından uzak kalmış olan ve borçlu olan ve âzâd olacak köledir. Sekizinci sınıf, (Müellefe-i kulûb) denilen kimseler olup, kalblerine îman yerleştirilmesi istenilen veya kötülükleri önlenmek istenilen bazı kâfirler ve yeni îman etmiş olan bazı zayıf Müslümanlar idi. Resûlullah, bunların üçüne de zekât verirdi. Fakat, Hazret-i Ebû Bekir (radıyallahü anh) zamanında, Beyt-ül-mâl emîni olan Hazret-i Ömer (radıyallahü anh), zekâtla ilgili âyet-i kerimeyi ve (Kütüb-i sitte)nin hepsinde bulunduğunu haber verdiği, Mu'âz hadisini okuyarak, "Müellefe-i kulûb olanlara zekât verilmesini Resûlullah nesh eylemiştir" dedi. Halîfe ve Eshâb-ı kirâmın hepsi, bunu kabul ederek, nesh edilmiş olduğuna ve artık bunlara zekât verilmemesi için icmâ hâsıl oldu. (Nesh), Resûlullah hayatta iken olur. (İcmâ') ise, vefâtından sonra olur. Bu inceliği anlamayanlar, bunu Hazret-i Ömer’in (radıyallahü anh) nesh ettiğini sanıyorlar.
Dört türlü (Zekât malı) vardır: Altın ve gümüş, ticâret eşyası, dört ayaklı kasap hayvanları, toprak mahsulleri...
Toprakta yetişen maddelerin zekâtına (Uşur) denir. Ebu Bekir ve Ömer (radıyallahü anhüma) zamanında zenginlerden her çeşit zekâtı devlet topluyordu. Halîfe Osman (radıyallahü anh) altın ile gümüş ve ticâret eşyası zekâtlarının verilmesini sahiplerine bıraktı. Zekât toplayan memurların millete zulmetmemeleri ve kul borcu olanın malından zekât almamaları için böyle yaptı. Borçluları da hapse girmekten kurtardı. Eshâb-ı kirâmın hepsi böyle yaparak, icmâ hâsıl oldu. Bu malların zekâtını sahibi verince, hükûmet isteyemez. İsterse, icmâ'a karşı gelmiş olur.
.
Fâsık kimsenin yüzüne gülme
İbrâhim bin Usayfir hazretleri evliyânın büyüklerindendir. Kâhire’de doğdu. 942 (m. 1535) senesinde aynı yerde vefât etti. Buyurdu ki:
"Allahü teâlâ, Tahrîm sûresi 6. âyet-i kerîmesinde meâlen buyuruyor ki: (Ey îmân edenler! Kendilerinizi ve evlerinizde olanları Cehennem ateşinden koruyunuz. O ateşin odunları insanlar ve taşlardır. Orada görevli, sert ve acımasız kızgın melekler vardır. Onlar, Allahın emirlerine isyan etmezler. Ne ile emrolundularsa onu yaparlar.) İşte bu âyet-i kerîme, din sahiplerine bildirilen bir emirdir. Allahü teâlâ, bu nasihati kabule bizi muvaffak eylesin. Bu nasihati kabul edene, kendisine her yönüyle yaklaştıracak faziletleri ihsân buyursun.”
“Her şeyin bir zekâtı vardır. Aklın zekâtı da uzun uzadıya hüzünlenmek (ve derin düşünmektir). Bu yüzdendir ki, Resûlullahın (sallallahü aleyhi ve sellem) hüznü aralıksız ve kesintisizdi.”
“Fâsık (açıktan günah işleyen) kimsenin yüzüne gülen bir kimse, Müslümanlığı tahrip etmek için çabalamıştır.”
“Sâlih kimselerin kabirlerini ziyâret, hem ibret almak, hem de bereketlenmek için makbuldür. Hayatlarında olduğu gibi, vefâtlarından sonra da sâlih kimselerin bereketinden istifâde edilmesi mümkündür. Sâlih kimselerin kabirlerinin yanında duâ etmek ve onların şefaatini istemek, âlimlerce de tatbik edilmiştir.”
“Kula lâyık olan, amelini sırf Allah için yapmasıdır. Riya; yapılan bir işin, insanlar tarafından medhedilmesini veya o iş sebebiyle, insanlar arasında kendisi için bir mertebe ve bir itibar sahibi olmayı istemektir.”
“Arkadaşlarımıza karşı vazîfelerimiz şunlardır: Onlara güleryüzlü olmalı, iyilikte bulunmalı, kusurlarını örtmelidir. Onların yaptığı az bir iyiliği çok, bizim onlara yaptığımız iyilikleri ise az görmelidir. Onlara kin beslemekten, hasedden, taşkınlık ve sıkıntı vermekten, kısaca onların hoşlanmayacağı her işten ve hareketten sakınmalıdır.”
"Bir kimsenin, nefsinin istek ve arzuları gâlip gelirse, aklı gizli kalır."
"Dürüst olmayan birinden doğruluk bekleme, edepsiz birinden edepli olmasını isteme."
Bir talebesi kendisinden nasîhat istedi. Ona; "Doğru söz, doğru ve samîmi amel, doğru ve samîmi sevgi ve emânete sadâkatten ayrılma" buyurdu.
"Allahü teâlâ, amellerden iyi olanını, iyi olanının da ihlâslı, samîmî olanını, samîmî olanının da, sâdece sünnete uygun olanını kabul eder.
.
Allahü teâlâ ile kul arasındaki sır
Ebû İshâk bin Şeybân hazretleri evliyânın büyüklerindendir. İran’da, Kazvinlidir. 337 (m. 949)’de vefât etti. Hac için Mekke-i mükerremeye giderken, önce Medîne-i münevvereye uğrayıp, Peygamber efendimizin kabr-i şerîfini ziyâret ederek, “Esselâmü aleyke yâ Resûlallah” diye selâm verir, kabr-i şerîften “Ve aleyküm selâm ey İbn-i Şeybân” sesini duyardı. Kendisi anlattı:
“Nefsime muhalefet etmek için, doyasıya çorba içmeyeceğime söz vermiştim. Şam’da bulunuyordum. Bir gün, bir tabak çorba getirdiler. Çorbayı içtim ve çarşıya çıktım. Bir dükkânın önünde içki küpleri gördüm. Dükkân sahibi, 'Bu içki küplerine niçin bakıyorsunuz?' deyince, ona nasîhat vermeye karar verdim. Önce küplerden içkiyi yere boşaltmaya başladım. Beni, devletin bu işle vazîfeli memuru sandığı için bir şey diyemedi. Nasîhat vermeye başlayınca beni tanıdı. Elindeki değnekle vurmaya başladı. O sırada, oradan geçmekte olan Abdullah Magribî hazretleri aramıza girip, o kimseyi teskin etti. Bana dönerek 'Niçin sana vurdu?' diye sordu. Ben de, 'Doyasıya yediğim bir tabak mercimek çorbasına karşılık, yirmi kadar sopa vurdu' deyince, 'Geçmiş olsun, yine ucuz kurtuldun' dedi."
Ebû İshâk bin Şeybân buyurdu ki: “Allahü teâlâ, Müslümanlara âhirette vereceklerine karşılık olmak üzere, dünyada iki şeyi ihsân etmiştir. Bunlardan birincisi; Cennete bedel olması için câmilerde bulunmak. İkincisi; Allahü teâlânın dîdârına karşılık, müminlerin yüzlerine muhabbetle bakmak.”
Oğluna nasîhatinde buyurdu ki: “Helal yemek ye, fakîrlere ve gariplere, hizmet etme imkânı bulduğun herkese hizmette fark gözetme. Bu hususta herkesi kendinden üstün bil.”
“Allahü teâlâdan başkasından kurtulmak isteyen, Rabbine ihlâsla ibâdet etsin.”
“Allahü teâlâ, insanlara ihlâsı anlatıp, kendisi tatbik etmeyen kimsenin perdesini, herkesin arasında yırtar ve onun içyüzünü meydana çıkarır.”
“Sefîl (aşağılık) kimse, Allahtan korkmayan ve O’na âsi olandır. Yine en sefil kimse, her şeyi bedel ile, karşılık ile veren, verdiği her şeyden menfaat bekleyen ve verdiğini başa kakan kimsedir.”
“Tevâzu edenler şeref sahibi olmakta, takvâ ehli de izzet sahibi olmaktadır.”
“Allah korkusu bir kalbe yerleşince, dünyâ düşünceleri orada durmaz.”
“Tevekkül, Allahü teâlâ ile kul arasında bir sırdır ki, başkalarına bildirmemek lâzımdır.”
.
Ebedî saadete kavuşmak için
Kâdı’l-kudât Sadeddîn Hârisî hazretleri Hanbelî mezhebi âlimlerindendir. 652 (m. 1254)’de Bağdad’ın Hârisiyye köyünde doğdu. 711 (m. 1311) senesinde Kâhire’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Bir kimsenin itikâdı doğru olunca, büyük günah işlemekle kâfir olmaz. Eğer işlediği günâhın cezasını dünyâda çekerse, işlediği günah için keffâret olur. Ancak tövbe etmeden vefât ederse, onun işi Allahü teâlâya kalmıştır. Onu Allahü teâlâ, Resûlullahın (sallallahü aleyhi ve sellem) veya sâlihlerden birinin şefaatiyle veya bir iyiliğinden dolayı af ve mağfiret eder. Yahut, günahı kadar azap ettikten sonra, onu yine Cennete kor, imânı olduğu için Cehennemde ebedî kalmaz. Çünkü Cehennemde ebedî kalmak küfrün cezasıdır ve yalnız kâfirlere mahsûstur.
Peygamberimiz bir hadîs-i şerîflerinde buyurdu ki: “Benî İsrâil, yetmiş bir fırkaya ayrılmıştı. Bunlardan yetmişi Cehenneme gidip, ancak bir fırkası kurtulmuştur. Nasârâ da, yetmişiki fırkaya ayrılmıştı. Yetmiş biri Cehenneme gitmiştir. Bir zaman sonra, benim ümmetim de yetmiş üç kısma ayrılır. Bunlardan yetmiş ikisi Cehenneme gidip, yalnız bir fırkası kurtulur.” Eshâb-ı kirâm, bu bir fırkanın kimler olduğunu sorunca, “Cehennemden kurtulan fırka, benim ve Eshâbımın gittiği yolda gidenlerdir” buyurdu.
Resûlullahın ve Eshâb-ı kirâmın gitmiş olduğu bu doğru yoldan kıl payı ayrılmak; dünyâ ve âhirette helak olmaya, felâkete sebep olur. Kimin fırka-i nâciye’den olduğunu tesbitte en sağlam ölçü, böyle olduklarını söyleyenlerin akidelerinin; mihenk taşı olan Eshâb-ı kirâmın (radıyallahü anhüm) icmâına, Selef-i sâlihînin ve dört mezheb imamının bildirdiklerine uyup uymadığına bakılmasıdır. Hadîs-i şerîfte bildirilen ümmeti Muhammedin yetmiş üç fırka olması, itikâddaki ayrılığı olup, fer’î ve amelî meselelerde değildir. İtikâdın ve amelin düzgün olması, doğrusunu öğrenip bilmekle mümkündür. Zâten ilim öğrenmek, her Müslüman erkek ve kadına farzdır. Allahü teâlânın kitabı Kur’ân-ı kerîm, baştan başa ilimdir. Allahü teâlâ onda kullarına hitap buyurup, emir ve yasaklarını beyân eyledi. Kulların Kur’ân-ı kerîmde bildirilen emirleri yapıp, yasaklardan kaçınması lâzımdır. Yine Allahü teâlâ, Peygamberlerini (aleyhimüsselam), kullarına kendisinin ve insanların birbirlerine karşı haklarını öğretmek, böylece ebedî saadete kavuşmalarını temin etmek için gönderdi.
.
Yâ Resûlallah! Ben şehîd değil miyim?
Takıyyüddîn Makdisî hazretleri hadis ve Hanbelî mezhebi fıkıh âlimidir. 679 (m. 1280) yılında Filistin’de vefât etti. Genç yaşında, hadîs ve fıkıh ilimleri gibi, yüksek ilimleri ve yardımcı ilimleri öğrenen Takıyyüddîn Makdisî hazretleri zamanın meşhur âlimlerinden hadîs öğrendi. Naklettiği hadis-i şeriflerden:
Bedir gazâsında Ubeyde (radıyallahü anh) ile müşriklerden Utbe birbirlerine karşılıklı hamle yaptılar. Birbirlerine galip gelemediler. Hazreti Hamza ile Hazreti Ali rakiblerini öldürdükten sonra Ubeyde’yi (radıyallahü anh) yaralayan Utbe’ye hücum ettiler. Onu öldürüp Hazreti Ubeyde’yi Resûlullah efendimizin (sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem) huzuruna getirdiler. Ubeyde’nin (radıyallahü anh) bacağı kesilmiş, kemiğinin iliği akıyordu. Peygamber efendimize, “Yâ Resûlallah! Ben şehîd değil miyim?” diye sordu. “Evet, şehidsin” buyurdular. Bunun üzerine Hazreti Ubeyde, “Resûlullahı korumak için onun etrâfında, oğullarımızı, hanımlarımızı ve canımızı feda ederek öldürülmedikçe kimseye teslim etmeyiz diye Ebû Talib'e söz vermiştik. Sağ olsaydı sözümüzde durduğumuzu görürdü” dedi.
İbn-i Ebî Amr (radıyallahü anh) anlattı: Talhâ bin Ubeydullah’ın (radıyallahü anh) yanında oturuyorduk, içeriye bir kimse girerek, “Ey Ebû Muhammed! Anlayamıyorum, Ebû Hüreyre mi (radıyallahü anh), yoksa siz mi Resûlullah efendimizin hadîs-i şerîflerini daha iyi bilirsiniz?” dedi. Talhâ (radıyallahü anh) “Vallahi bizim Resûlullahtan işitmediğimizi onun işittiğinden ve bilmediklerimizi bildiğinden şüphe etmiyoruz. Çünkü bizim geçindirmekle mesul olduğumuz ailemiz, çocuklarımız var. Bunun için Resûlullahın yanına ancak sabah ve akşamları gidebiliyoruz. Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) ise, sabahtan akşama kadar Resûlullahın yanında bulunmaktadır. Ondan hiç ayrılmaz. Peygamber efendimiz nereye giderse, o da oraya gider. Bunun için o bizim bilmediklerimizi bilir, işitmediklerimizi işitir. Aramızda hiç kimse de onu, Resûlullahın söylemediği bir şeyi uydurmakla itham edemez. Bundan şüphen olmasın” dedi.
Muâz bin Cebel (radıyallahü anh) anlattı: Peygamber efendimize, “Yâ Resûlallah! Allahü teâlânın indinde en makbul olan amel hangisidir?” diye sordum. Buyurdular ki: “Son nefesine kadar Allahın zikrini dilinden düşürmemendir.”
.
Onlar işitirler, fakat cevap veremezler
Mer’î bin Yûsuf Makdîsî hazretleri hadîs, târih ve Hanbelî mezhebi fıkıh âlimidir. Filistin’de Nablus’ta doğdu. H. 1033 (m. 1623)’de Kâhire’de vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
Ebû Zer (radıyallahü anh) bir gün Resûlullah efendimize (sallallahü aleyhi ve sellem); “Yâ Resûlallah! Yolum mevtaların olduğu yerden geçiyor. Acaba onlara bir şey söyleyecek miyim?” diye sordu. Bunun üzerine Resûl-i ekrem efendimiz şöyle söylemesini buyurdu: “Esselâmü aleyküm! Yâ ehlelkubûr min-el-müslimine vel-mü’minîn entüm lenâ selefün ve nahnü leküm tebeün ve innâ inşâallah biküm lâhikûn.” Ebû Zer (radıyallahü anh); “Yâ Resûlallah! Onlar işitirler mi?” diye sorunca, Server-i âlem; “Onlar işitirler, fakat cevap veremezler” buyurdu.
Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte; “Bir kimse, tanıdığının mezarı başına gidip, selâm verince meyyit onu tanır ve selâmına cevap verir. Tanımadığı kimsenin kabrine gidip, selâm verince, meyyit selâmına cevap verir” buyuruldu.
Ebû Saîd-i Hudrî’nin rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîfte, “Şüphesiz meyyit, kendisini yıkayanı, taşıyanı ve kabre indireni bilir” buyuruldu.
Hadîs âlimi Abdürrezzâk’ın bildirdiği hadîs-i şerîfte; “Yaptığınız işler, kabirde olan yakınlarınıza ve tanıdıklarınıza bildirilir. İyi işlerinizi görünce sevinirler. Böyle olmayan işleriniz için; 'Yâ Rabbi! Bizi doğru yola kavuşturduğun gibi, bu kardeşimizi de kavuştur. Ondan sonra rûhunu al!' derler” buyuruldu.
Resûl-i ekrem bir hadîs-i şerîfte: “İnsanlar arasında kabul görmek için ilim öğrenen kimseyi, Allahü teâlâ Cehenneme koyar” buyurmuştur. Amel edilmeksizin öğrenilen ilim zayi olur.
Bir hadîs-i şerîfte Resûl-i ekrem buyurdu ki: “Faydasız ilim, kimseye bir şey verilmeyen hazine gibidir. İlmin faydası, ibâdetleri en doğru, en makbul şekilde yapmakta görülür. Haramlardan kaçınmayı ve zühdü artırmayan ilim, ancak Allahü teâlânın gadabını arttırır.”
Resûl-i ekrem faydasız ilimden Allahü teâlâya sığınırdı. Hadîs-i şerîf’te: “İlim ikidir. Birisi kalbde olan ilimdir ki, sahibine faydalı olan ilim budur. Diğer ilim, yalnız dilde olur. Bu ilim, Allahü teâlânın insanoğluna karşı hucceti, delîlidir” buyuruldu.
Diğer bir hadîs-i şerîfte “İlmi kendisine fayda vermeyen kimsenin, bu cehâleti ona zarar verir” buyuruldu.
.
Niçin bizden ibret almadın
Mekkî bin Ebî Tâlib hazretleri büyük kırâat ve tefsîr âlimidir. 355 (m. 966)’da Tunus’ta Kayrevan’da dünyâya geldi. 437 (m. 1045)’de Endülüs’te (İspanya) Kurtuba’da (Cordoba) vefât etti. Mülk sûresinin fazileti hakkında buyurdu ki:
Meyyit kabre konduğu zaman, amelleri onun etrafını sararlar. Allahü teâlâ, o amelleri konuşturur. Ve şöyle derler: "Ey bu kabirde yapayalnız kalan kul! Dostların, çoluk-çocuğun senden ayrılıp gittiler. Bugün senin benden başka bir arkadaşın ve yakının yok.”
Kur’ân-ı kerîmin, kendisini okuyana şefaat edeceğine, kabir azâbını ondan def edeceğine dâir haberler gelmiştir. Bu husûsta Mülk sûresi (Tebareke) bildirilmiştir. İbn-i Mes’ûd (radıyallahü anh) şöyle buyurdu:
“Kim Mülk sûresini her gece okursa, Allahü teâlâ o kimseyi kabir azâbından korur. Biz Resûl-i ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem) zamanında bu sûreye 'Mania: Kabir azâbından koruyan' derdik”
İbn-i Abbâs (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Mülk sûresini okuyun ve ezberleyin. Onu, ailenize, Çoluk-çocuğunuza ve komşularınıza öğretin. O kendisini ezberleyen kimse için Allahü teâlâdan, onu kabir azâbından kurtarmasını diler. Allahü teâlâ, onun hürmetine, onu ezberlemiş olanı kabir azâbından kurtarır.”
Muhammed bin Semmâk şöyle anlatır: “Bir kimse kabre konulup azap edilmeye başlanınca, komşuları bağırıp; 'Ey kötü kişi, sen bizden geç kaldın. Biz buraya daha önce geldik. Niçin bizden ibret almadın. Bizim gittiğimizi ve amellerimizin kesildiğini görmedin mi? Sen daha bir müddet yaşadın. Bizim kaçırdığımızı kendin için niye tedârik etmedin?..' Bunun gibi, yeryüzünün her köşesindekiler feryâd edip der ki: Ey dünyâya aldananlar niçin bizden önce gidenlerden ve sizin gibi dünyâya aldananlardan ibret almazsınız!”
İbn-i Abbâs (radıyallahü anh) şöyle anlattı: “Eshâb-ı kirâmdan birisi, bir yere çadır kurmuştu. O, orasının kabir olduğunu bilmiyordu. Burada Mülk sûresini (Tebâreke) okuyan birisi ile karşılaştı. Daha sonra Resûl-i ekremin yanına geldi. 'Yâ Resûlallah! Bir yere çadır kurmuştum. Orasının kabir olduğunu bilmiyordum. Bu sırada Mülk sûresini okuyan birisine rastladım. Bu sûreyi sonuna kadar okudu' dedi. Bunun üzerine Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem); (Mülk sûresi, onu kabir azâbından korur) buyurdu."
.
Bu nizâmı yaratan Allahü teâlâdır
Ebu Hâmid Muhammed Remlî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 819 (m. 1416)’da Filistin’de Remle’de doğdu. 888 (m. 1483)’de Kâhire’de vefât etti. Bir dersinde, Sünnet-i seniyyeye uygun itikâdı şöyle anlattı:
“Resûlullah efendimizden (sallallahü aleyhi ve sellem) sonra insanların en üstünü ve en hayırlısı, Hazreti Ebû Bekir’dir. Sonra Ömer-ül-Fârûk, sonra Osmân-ı Zinnûreyn ve sonra Aliy-yül-mürtezâ’dır (radıyallahü anhüm). Bu dört büyük zât, insanları hidâyete götüren Hulefâ-i râşidîn olup, zamanındaki müminler tarafından her birine halife olarak bîat edilmiştir. Bîat edildiği günde halifeliğe onlardan daha lâyık bir kimse yoktu. Resûlullah on kişinin Cennetlik olduğunu haber verdi. Bunlar Ebû Bekir, Ömer, Osman, Ali, Talhâ bin Ubeydullah, Zübeyr bin Avvâm, Abdurrahmân bin Avf, Sa’d bin Ebî Vakkâs, Sa’d bin Zeyd ve Ebû Ubeyde bin Cerrâh’tır (radıyallahü anhüm).
Hazreti Ebû Bekr’in kızı Âişe-i Sıddîka, Resûlullahın mübârek hanımıdır. O, bütün kirlerden uzak ve her türlü şüpheden temizdir. Resûlullahın bütün hanımları, müminlerin tertemiz olan anneleridir. Hazreti Mu’âviye bin Ebî Süfyân, Allahtan gelen vahyin kâtibi ve O’nun emîn saydığı bir kimsedir.
Bu nizâmı yaratan Allahü teâlâ, (Hayy) diri, (Âlim) bilici, (Kadir) gücü yetici, (Mürid) dileyici, (Semî’) işitici, (Basîr) görücü, (Mütekellim) söyleyici ve (Hâlık) yaratıcıdır, ölmek, câhil olmak, gücü yetmemek, sağırlık ve körlük, söyleyememek birer kusurdur ve utanılacak şeylerdir. Bu kâinatı, bu düzen üzere yaratanda ve yok olmaktan koruyanda böyle kusurlu sıfatların bulunması olacak şey değildir. Allahü teâlâyı müminler âhırette, cihetsiz olarak ve karşında bulunmayarak ve nasıl olduğu anlaşılmayarak ve ihâtasız, yani bir şekilde olmayarak görecektir. Nitekim Peygamerimiz “Kıyâmet günü Rabbinizi, ondördüncü ayı gördüğünüz gibi görürsünüz” buyurdu.
Allahü teâlâ da, Kıyâmet sûresinin 22 ve 23. âyet-i kerîmelerinde meâlen; “Kıyâmet gününde (Peygamberlerin, evliyânın ve müminlerin) yüzleri parıldayıp ışık saçarlar. (Onlar) Rablerini (perdesiz) görücüdürler. (Cennet ehli, dâima hûrîler ve gılmânlar ile nimet, rahat ve huzur içinde olup, sabah ve akşam Allahü teâlânın cemâlini görmekle zevklenip, neşelenirler. O seçilmişlerin zikirleri; “Ey Allahım! Ben, senden, kerîm olan zâtını görmeyi istiyorum” diye yalvarmaktır)” buyurmaktadır.
.
Bilmemek özür değil günah olur
Magnisavîzâde Mehmed Efendi, Fâtih Sultan Mehmed Hân devrinin büyük âlimlerindendir. Aslen Magnisa (Manisa)lıdır. 888 (m. 1483) senesinde vefât etti. Bir dersinde şunları anlattı:
İslâm âlimleri buyurdu ki:
Mükellef olan, yani âkil baliğ olan, kadın, erkek her Müslümanın, Allahü teâlânın sıfât-ı zâtıyyesini ve sıfât-ı sübûtiyyesini, doğru bilmesi ve inanması lâzımdır. Herkese ilk farz olan şey budur. Bilmemek özür olmaz. Bilmemek günah olur. Allahü teâlâdan başka olan her şeye, “Mâsivâ” veya “Âlem” denir. Âlemlerin hepsi yok idi. Hepsini Allahü teâlâ yarattı. Âlemlerin hepsi mümkündür ve hâdisdir. Yani, yok iken var olmuştur. (Allahü teâlâ var idi. Hiçbir şey yok idi) hadîs-i şerîfi, böyle olduğunu bildiriyor. Bu nizâmı yaratanın; “Hay” diri, “Âlim” bilici, “Kadir” gücü yetici, “Mürid” dileyici, “Semi” işitici, “Basîr” görücü ve “Mütekellim” söyleyici, “Hâlık” yaratıcı olması lâzımdır, Çünkü, “Ölmek”, “Câhil olmak”, “Gücü yetmemek”, “Zorla yapmak”, “Sağırlık”, “Körlük” ve “Söyleyememek” birer kusurdur, utanılacak şeylerdir. Bu kâinatı, bu âlemi, bu nizâm üzere yaratanda ve yok olmaktan koruyanda böyle kusurlu sıfatların bulunması olacak şey değildir.
Allahü teâlânın “Sıfât-ı zâtıyye”si altıdır. (Bunlar yukarıda bildirilmiştir.) “Sıfât-ı sübûtiyye”si, “Mâtürîdiyye” mezhebinde sekizdir. Eş’arîlerde ise yedidir. Bu sıfatları da, zâtı gibi ezelîdir, ebedîdir. Yani sonsuz olarak vardırlar. Mukaddestirler. Mahlûkların sıfatları gibi değildirler. Akıl ile, zan ile ve dünyâdakilere benzetilerek anlaşılamazlar. Allahü teâlâ, bu sıfatlarından birer örnek, insanlara ihsân buyurmuştur. Bunları görerek, Allahü teâlânın sıfatları biraz anlaşılabilir.
İnsan, Allahü teâlâyı anlayamayacağı için, Allahü teâlâyı düşünmek, anlamağa kalkışmak caiz değildir. Allahü teâlânın sekiz sıfât-ı sübûtiyyesi, zâtının aynı da değildir gayrı da değildir. Yani sıfatları, kendisi değildir. Kendisinden başka da değildir. Bu sekiz sıfat: Hayât, ilm, sem’, basar, irâde, kudret, kelâm ve tekvîn’dir. Eş’ariyye mezhebinde, tekvin sıfatı, kudret sıfatı ile birdir. Meşiyyet de, irâde demektir. Allahü teâlânın sekiz sıfatından her biri basittir, bir hâldedir. Hiçbirinde, hiçbir değişiklik olmaz.
Magnisavîzâde, bir ramazan iftar sofrasının başında, tam ezan okunduğu bir sırada, henüz iftarını açmadan kendisine bir fenâlık geldi. Oruçlu bir hâlde âhırete göç etti.
.
Onlar, kâfirlere karşı çok şiddetlidirler
Muhammed Kastalânî hazretleri hadîs ve fıkıh âlimlerindendir. 614 (m. 1218)’de Mısır’da doğdu. 686 (m. 1287)’de vefât etti. Bir dersinde Eshâb-ı kirâmın üstünlüğü hakkında şunları anlattı:
Muhammed aleyhisselâmın ümmetinin en üstünü Eshâb-ı kirâmdır (radıyallahü anhüm). Nitekim Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîmde meâlen buyurdu ki: “Allah ve Resûlüne îmân edenler, vatanlarından hicret edenler ve Allah yolunda cihâd edenler (var ya!) İşte onlar, Allahın rahmetini umarlar. Allahü teâlâ, (hatâ ile ihtiyâtsızlıkla işlenen günahları) mağfiret eder, Rahmetiyle kullarını Cennete kor.” (Bekâra-218)
“Fakat Resûlullah ve O’nunla birlikte olan müminler, (Allahü teâlânın yolunda) mallarıyla ve canlarıyla cihâd ettiler. Onlar için dünyâda nusret ve ganîmet, âhırette Cennet ve saadet vardır. Umduklarına erenler de bunlardır.” (Tevbe-88)
“(Hudeybiye’de) ağaç altında sana bîat eden müminlerden Allahü teâlâ râzıdır.” (Feth-18)
“Muhammed, Allahü teâlânın insanlara gönderdiği Peygamberidir. O’nunla birlikte olanlar, kâfirlere karşı çok şiddetlidirler. Fakat, birbirlerine karşı merhametli, yumuşaktırlar. Bunları çok zaman rükûda ve secdede görürsünüz. Herkese, dünyâda ve âhırette her iyiliği, üstünlüğü, Allahü teâlâdan isterler. Çok secde ettikleri, yüzlerinden belli olur. Onların hâlleri ve şerefleri, böylece Tevrat’ta ve İncîl’de bildirilmiştir, İncîl’de de bildirildiği gibi, onlar ekine benzer. İnce bir filiz yerden çıkıp kalınlaştığı, yükseldiği gibi, az ve kuvvetsiz oldukları hâlde, az zamanda etrâfa yayıldılar. Her tarafı îmân nûru ile doldurdular. Herkes filizin hâlini görüp, az zamanda nasıl büyüdü diyerek şaşırdıkları gibi, hâl ve şanları dünyâya yayılıp, görenler hayret etti ve kâfirler kızdılar.” (Feth-29)
“O (Benî Nadr Yahudilerinden alınan ganîmetler) yurtlarından ve mallarından çıkarılan muhacirlerin fakirleri içindir ki, onlar ancak Allahü teâlânın fadl ve rızâsını aramışlar, Allahü teâlâya ve Resûlüne (canları ve malları ile) yardım etmişlerdi. İşte onlar, îmânlarında sâdık olanlardır.” (Haşr-8)
Eshâb-ı Kirâmın (aleyhimürrıdvan) üstünlükleriyle ilgili olarak İmrân bin Hasîn’in (radıyallahü anh) bildirdiği bir hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “Ümmetimin en hayırlıları, en üstünleri, zamanımda bulunanlardır. Onlardan sonra en hayırlıları, onlardan sonra gelenlerdir. Onlardan sonra en hayırlıları, onlardan sonra gelenlerdir.
.
Ümmetim! Yâ Rabbî! Ümmetim
Kâdızâde Kutbeddîn Efendi Osmanlı âlimlerdendir. Bursa’da doğdu. 957 (m. 1550)’de İstanbul’da vefât etti. Bir dersinde, bu ümmetin üstünlüğünü anlatırken buyurdu ki:
Allahü teâlâ, Muhammed aleyhisselâmın ümmeti için Âl-i İmrân sûresinin 110. âyet-i kerîmesinde meâlen; “Siz, insanlar için hayırlı bir ümmetsiniz! İyi şeyleri emreder, fenâ şeyleri menedersiniz” buyurdu. Bu âyet-i kerîmeyi tefsîr eden müfessirlerden biri de, bu âyet-i kerîmeyi; “Siz, insanlar içinde en hayırlı ümmetsiniz. Çünkü siz, iyiliği emrediyor, kötülükten menediyorsunuz. İnsanları İslâm’a da’vet ederek, onların Cehenneme girmeyip, Cennete girmelerine vesile oluyorsunuz” şeklinde tefsîr etti.
Sa’lebî tefsîrinde, İbn-i Abbâs’tan (radıyallahü anh) şöyle nakletmektedir. Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Mûsâ aleyhisselâm; (Yâ Rabbî! Benim ümmetimden daha üstün bir ümmet yarattın mı?) diye suâl eyledi. O zaman Allahü teâlâ; (Ey Mûsâ! Muhammed aleyhisselâmın ümmetinin diğer mahlûklara üstünlüğü, benim, yarattıklarıma olan üstünlüğüm, gibidir) buyurdu. Mûsâ aleyhisselâm; (Yâ Rabbî! Keşke, ben Muhammed aleyhisselâmın ümmetini görseydim) der. Allahü teâlâ da (Sen onları göremeyeceksin. Keşke onların sözlerini işitmeyi isteseydin) buyurur. Bunun üzerine Mûsâ aleyhisselâm; (Onların sözlerini işitmek istiyorum) deyince, Allahü teâlâ; (Ey Ümmet-i Muhammed!) diye hitâb buyurdu. Biz de, babalarımızın sulbünden, analarımızın rahminden 'Lebbeyk Allahümme lebbeyk, lâ şerike leke lebbeyk, innelhamde ven-ni’mete leke vel-mülk lâ şerike lek' diye cevap verdik. Yine Allahü teâlâ; (Ey Muhammed ümmeti! Benim rahmetim gazâbımı, affım cezamı geçmiştir. Ben, size istemeden verdim. Kim bana kıyâmet gününde, Allahü teâlâdan başka ilâh olmadığına, Muhammed’in benim peygamberim ve kulum olduğuna şehâdet ederek gelirse, onun yerini Cennet yaparım. Günahları deniz köpükleri kadar çok olsa bile) buyurdu."
Yine Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiği şefaat hadîs-i şerîfinde, Resûlullah buyurdu ki: “Ben başımı kaldırırım. (Ümmetim! Yâ Rabbî! Ümmetim! Yâ Rabbî! Ümmetim!) derim. Bunun üzerine (Yâ Muhammed! Ümmetinden üzerlerine hesap olmayanları, Cennetin sağ kapısından içeri koy, onlar, Cennetin diğer kapılarında da insanlara ortaktırlar) denilir. Nefsim yed-i kudretinde olan Allahü teâlâya yemîn ederim ki, Cennet kapılarının iki kanadı arası, Mekke-i mükerreme ile Himyer veya Mekke-i mükerreme ile Busrâ arası kadardır.”
.
Hepiniz bir sürünün çobanı gibisiniz
Kâsım bin Sellâm hazretleri fıkıh, tefsîr ve hadîs âlimidir. 154 (m. 770)’de Afganistan’da Herat’ta doğdu. İlim tahsilinden sonra o devirde büyük bir İslam beldesi olan Tarsus’a giderek kadılık yaptı. 224 (m. 839)’da Medine’de vefât etti. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bazıları:
Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdular ki: “Hepiniz bir sürünün çobanı gibisiniz. Çoban sürüsünü koruduğu gibi, siz de evlerinizde ve emirleriniz altında olanları Cehennemden korumalısınız. Onlara Müslümanlığı öğretmelisiniz, öğretmez iseniz mesul olacaksınız.”
Elinde iki altın bilezik ile Yemenli bir kadın, kızı ile birlikte Resûlullaha geldi. Resûlullah buyurdu ki: “Bunların zekâtını veriyor musun?” Kadın “Hayır” cevâbını verince Resûlullah “İster misin ki, bu iki bilezikten dolayı Allahü teâlâ seni, ateşten iki bilezikle cezalandırsın.”
“Fakîre sadaka vermek, sadaka hakkını ödemektir. Onu akrabaya vermek ise, sadaka hakkı ile sıla-i rahm hakkı olmak üzere iki hakkı ödemektir.”
Kâsım bin Sellâm buyurdu ki: “Zekât vaktinden evvel verilebilir. Verilince sahibini mesuliyetten kurtarır. Halbuki namaz, ancak vakit girdikten sonra eda edilebilir.”
“Ramazan ayında unutarak yemek yiyen kimse orucu kaza etmez. Namazı unutan kimse, hatırladığı zaman namazı kaza eder.”
“Namaz, Allahü teâlâya âit bir hak olarak, kullar ile Allah arasında olan bir farzdır. Zekât ise, Allahü teâlânın, fakirlerin bir hakkı olarak, zenginlerin mallarında farz kıldığı bir vecibedir.”
“Sadaka-ı fıtır husûsunda kişi serbesttir, isterse buğday, hurma, arpa ve kuru üzüm verebilir.”
“Kişinin nafakasından sorumlu olduğu kimseler; aile ve çocuklarıdır, ihtiyâç içinde olurlarsa, anne ve baba da bunlara dâhildir.”
“Sünnete yapışan, ateşi avuçlayan gibidir. Sünnete yapışmak, zamanımızda Allah yolunda kılıç sallamaktan daha efdaldir.”
“İnsanlarla görüştüm. Kelâm ehli ile konuştum. Râfizîlerden daha ahmak, daha kötü ve câhil kimse görmedim.”
“Hiçbir âlim yoktur ki, bana kapısını açması için çalmış olayım. Ancak kapısını açıncaya kadar sabrettim. Allahü teâlânın şu âyetinin tevîline istinaden bunu böyle yaptım: “Eğer onlar sen kendilerine çıkıncaya kadar sabretselerdi, muhakkak ki, haklarında hayırlı olurdu. Bununla beraber Allah gafûrdur, merhameti boldur. Rahimdir, merhameti geniştir.” (Hucurât-5) [Bu âyet-i kerîme, bedeviler, Peygamber efendimizin kapısını çalıp gürültü edip, Resûlullahı rahatsız etmeleri üzerine nâzil olmuştur.]
.
İslâmiyet üç kısımdır: İlim, amel ve ihlâs
Kadı Hüseyn Merverrûzî hazretleri Şafiî fıkıh âlimidir. Horasan’da Merverrûz’da doğdu. Nîşâbur'da büyük âlimlerden fıkıh ilmi tahsil etti. Memleketine dönderek kadılığa tayin edildi. 462 (m. 1069)’de Merverrûz'da vefat etti. Buyurdu ki:
Küçük olsun, büyük olsun, şirkten yâni küfürden başka günah işleyip, tevbe etmeden ölen bir mümin, şefaat olunmakla, yahut hiçbir sebep olmadan, yalnız Allahü teâlânın merhamet etmesi ile, affolunabilir. Küçük günah, affedilmezse, Cehennemde azap çekilecektir. Kul hakkı da bulunan günahların affı güçtür ve azapları daha şiddetli olacaktır. Zevcesinin mehrini vermemek ve insanların hak dîni öğrenmelerine mâni olmak, kul haklarının en büyüğüdür. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(Bir zaman gelir ki, insan kazancının helâlden mi, haramdan mı olduğunu düşünmez.)
(Bir zaman gelir ki, İslâmiyete yapışmak, elinde ateş tutmak gibi güç olur.)
Bunun için, haramların hepsinden ve tahrîmî mekruhlardan sakınmak takvâ olur. Farzları ve vâcibleri terk etmek haramdır. Müekked sünnetleri özürsüz terk etmek tahrîmen mekruh olur denildi.
İtikatta ve ahlakta ve amelde emrolunanları terk edene azap yapılacaktır. Azaba sebep olan şeyleri terk etmek lâzımdır. Bir günahı terk etmek, meselâ beş vakit namazı her gün kılmak çok lâzımdır.
Yapılmaması lâzım olan şeyler, ya belli bir uzuv ile yapılır, yahut bütün beden ile yapılır. Günah işlenen uzuvlardan sekiz uzuv meşhurdur. Bu uzvlar, kalp, kulak, göz, dil, el, mide, ferc ve ayaklardır. Kalp, insanın göğsünde, sol tarafında bulunan yürek denilen et parçasına nefh olunmuş ruhanî bir latîfedir. Ruh gibi, mücerred olan bir varlıktır. Günah işleyen, bu uzuvların kendileri değildir. Bunlarda bulunan his kuvvetleridir. Dünyada ve âhirette saadete kavuşmak, rahat etmek isteyen kimse, bu uzuvların günah işlemelerine mâni olmalıdır.
Günah işlememek, kalbinde meleke, tabîat, hâlini almalıdır. Bunu başarabilen kimseye müttekî ve sâlih denir. Allahü teâlânın rızasına, sevmesine kavuşarak, velîsi olur. Kalpte tabîat hâlini almadan, kendini zorlayarak günahlardan sakınmak da, takvâ olur ise de, velî olmak için, günah işlememek tabîat, huy hâlini almalıdır. Bunun için de, kalbin temizlenmesi lâzımdır. Kalbin temizlenmesi, İslâmiyete uymakla olur. İslâmiyet üç kısımdır: İlim, amel, ihlâs. Emirleri ve yasakları öğrenmek, öğrendiklerine tâbi olmak, bunları yalnız Allah rızası için yapmak lâzımdır.
.
Kimse bu kelâmın sahibine âsi olmasın
Mehmed Tâhir Efendi, Osmanlı târihinde “Vak’a-i Hayriyye” diye bilinen yeniçeri ocağının kaldırılmasına dâir fetvâyı veren Yüzdördüncü Osmanlı şeyhülislâmıdır. “Kâdı-zâde” diye şöhret bulmuştur. 1160 (m. 1747)’de Tokat’ta doğdu. 1254 (m. 1838)’de İstanbul’da vefât etti. Eyyûb Sultan civarında, Bostan İskelesi yakınına defnedildi. Bir dersinde şunları anlattı:
Abdullah bin Zeyd (radıyallahü anh) şöyle anlatmıştır: "Bir gemiyle yolculuğa çıkmıştık. Gemi rüzgâra kapılıp bir adaya doğru sürüklendi. Adaya yaklaşınca, yanaşıp indik. Adada puta tapan bir adam gördüm. 'Neden bu puta tapıyorsun? Bu put, ne fayda sağlar, ne de zarar' dedim. 'Siz kime taparsınız?' dedi. 'Her şeyi yaratan, her şeye mâlik olan ve her şeye gücü yeten Allahü teâlâya ibâdet ederiz' dedim. 'Bunu size kim bildirdi?' dedi. 'Allahü teâlâ bize kerîm bir peygamber gönderdi. Onun vasıtasıyla bize bildirdi' dedim. 'O peygamber nerededir?' dedi. 'Bize Allahü teâlânın gönderdiği dîni bildirip tebliğ vazîfesini tamamladıktan sonra vefât etti. Allahü teâlâya kavuştu' deyince; 'Ondan size hiçbir alâmet kaldı mı?' dedi. 'Evet, O, Allahü teâlâdan bir kitab getirdi. Şimdi o Kitâb (Kur’ân-ı kerîm) bizim yanımızdadır' dedim. 'Bana gösterin' dedi. Kur’ân-ı kerîmi ona gösterdim. 'Ben bunu okumasını bilmiyorum' dedi. Kur’ân-ı kerîmi açıp ona bir sûre okudum. Ben okudum, o ağladı. Sûreyi okuyup bitirince; 'Lâyık olan odur ki, kimse bu kelâmın sahibine âsi olmasın' dedi ve hemen Müslüman oldu.
Kur’ân-ı kerîmden birkaç sûreyi okumayı ve kendisine yetecek kadar din bilgisi öğrendi. O gece yatsı namazını kıldıktan sonra yatma zamanı geldi. O yatmayıp sabaha kadar ibâdet etti. Talebelerime dedim ki:
-Bu yeni Müslüman oldu. Buna aramızda biraz para toplayıp verelim ki, sıkıntı çekmesin.
Parayı toplayıp götürdüğümüzde; 'Bu nedir?' dedi. 'Bunu al, kendine nafaka yap ki sıkıntı çekmeyesin' dedim. 'La ilahe illallah. Ben daha önce bu adada iken puta tapardım. Allahü teâlâyı bilmezdim, fakat O beni zayi etmedi, korudu. Şimdi ise Onu tanıyorum. Beni hiç zayi eder mi?' dedi. Üç gün sonra bir haber aldım ki, o yeni Müslüman olan kimse hastalanıp yatağa düşmüş. Hemen yanına koştum. 'Bir isteğin bir hacetin var mıdır?' dedim. 'Benim ihtiyâcımı, her ihtiyâcı gideren Allahü teâlâ karşıladı' dedi. Bundan bir gün sonra da vefât etti."
.
Resûlullah efendimizi vesîle ederek istemek
Ebû Abdullah Tlemsânî hazretleri tasavvuf büyüklerinden ve Mâlikî mezhebi fıkıh âlimidir. 607 (m. 1210)’da Cezayir’deki Tlemsan şehrinde doğdu. 683 (m. 1284) yılında Kâhire’de vefât etti. “Misbâh-üz-zulâm” adlı eserinin mukaddimesinde şöyle buyurmaktadır:
Resûlullah efendimizi (sallallahü aleyhi ve sellem) vesîle ederek, Allahü teâlâdan bir şey istemek, Resûlullahla istigâse mevzûunda bir şeyler yazmayı arz edip, bunun için istihâre ettim. Bu arzum için Allahü teâlâdan hayır diledim. Bir müddet sonra, şöyle bir hâdise başımdan geçti: 637 (m. 1239) senesinde seçkin bir cemâatle yolculuğa çıktık. Bir müddet gittikten sonra, ihtiyâcımı görmek için kafileden uzaklaştım. Bu sırada müthiş bir şekilde uykum geldi. Nasıl olsa giderken beni uyandırırlar deyip, başımı yere koydum. Uyandığımda kendimi çölün ortasında yapayalnız buldum. Arkadaşlarım beni unutup gitmişlerdi. Yalnızlıktan büyük bir korkuya kapıldım. Çölde sağa sola yürümeye başladım. Nerede bulunduğumu, nereye gideceğimi bilemiyordum. Her taraf dümdüz kumdu. Az sonra hava karardı. Korkum daha da şiddetlendi... Bir müddet gittikten sonra, çok susamış ve yorulmuş bir hâlde yere düştüm. Susuzluk ve yorgunluktan hayâtımdan ümidimi kesmiştim. Gece karanlığında “Yâ Muhammed! Yetiş! Senden Allahü teâlânın izniyle yardım etmeni istiyorum?” diye inledim.
Sözümü bitirir bitirmez, birinin bana seslendiğini duydum. Sesin geldiği tarafa baktığımda; gece karanlığında, etrâfına ışıklar saçan, bembeyaz elbiseler giyinmiş, o zamana kadar hiç görmediğim bir kimsenin beni çağırdığını gördüm. Bana yaklaşıp, elimi tuttu. O ânda bütün yorgunluğum ve susuzluğum kayboldu. Yeniden doğmuş gibi oldum. Ona canım birden ısınıverdi. El ele bir müddet yürüdük. Hayâtımın en tatlı anlarından birini yaşadığımı hissettim. Bir kum tepeciğini aşınca, beraber yolculuk yaptığım kâfilenin ışıklarını görüp, arkadaşlarımın seslerini duydum. Onların yanlarına doğru yaklaştık. Benim bindiğim hayvan en arkada onları takip ediyordu. Birden gelip önümde durdu. Bineğimi önümde görünce, sevinç çığlıkları attım. Ben bağırınca, benimle gelen zât elini elimden çekti. Daha sonra elimden tutup bineğime bindirdi ve sonra da “Bizden bir şey isteyeni ve yardım talebinde bulunan kimseyi biz boş çevirmeyiz” diyerek geri dönüp gitti. O zaman onun Resûlullah efendimiz olduğunu anladım.
.
Ben hidâyet üzereyim siz dalâlettesiniz
Şerefüddîn Menkellâtî hazretleri Mâlikî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 664 (m. 1266)’de Endülüs’te (İspanya) bulunan Züvvâre’de (Sujar) doğdu. 743 (m. 1342)’de Kâhire’de vefât etti. Talebelerine buyurdu ki:
Müminlerin hepsi, ma’rifet, yakîn, tevekkül, muhabbet, rızâ, havf, recâ ve îmân sahibidirler, îmânın, kuvvetinde başkalarından farklı olabilirler. Meselâ bir memlekette iki sâlih kimse olsa, bunlardan biri yakîn bakımından diğerinden ileri olsa, birincisinin diğerine uyması gerekir. Çünkü sâlihler, yakînde eşit olmazlar. Fakat İslâmiyet ve akla âit şeylerde eşit olurlar.
Ey kardeşim! Bu dünyâda doğru yolda olmak, dünyâdan îmân ile çıkmak ve kıyâmet günü Cennete girmek istiyorsan, Allahü teâlânın ve Peygamber efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) sözlerine uy. Allahü teâlâ, Sebe sûresi otuzdördüncü âyetinde meâlen; “De ki, ya biz, ya siz hidayet üzere, yahut açık dalâletteyiz” buyuruyor. Bu âyet-i kerîmenin açıklaması şöyledir: "Ey Habîbim, sen onlara de ki, birimiz hidâyet üzere, diğeri dalâlettedir. Yani ben hidâyet üzereyim, siz dalâlettesiniz." Bu âyet-i kerîme, bir kimsenin arkadaşını kastedip, ikimizden birimiz yalan söylüyoruz, demesi gibidir. Âyet-i kerîmede takdim (öne alma) ve tehir (sona alma) vardır; açıklaması: Ben hidâyet üzereyim, siz açık dalâlettesiniz demektir dediler. Nitekim âyet-i kerîmelerde meâlen buyuruldu ki:
“Benden size hidâyet (yani Peygamber, kitâb ve dîn) gelince, bu hidâyete uyanlarınız sapıtmaz ve şaki olmaz. Zikrimden yüz çevirirseniz, geçiminiz dünyâda dar olur. Onu, kıyâmet günü kör olarak haşrederiz. Der ki: Yâ Rabbî! Benim gözlerim görürdü, beni niçin kör olarak haşreyledin?” Allahü teâlâ der ki: Sen de böyle yaptın, sana gelen âyetlerimizi unuttun. Bugün de sen unutulursun” (Tâhâ: 123-126). Âyetleri unuttun demek; gözünü onlardan yumdun, onları görmedin, onları bakmadan terk ettin, bugün sen de, rahmet ve mağfiretimizden unutulursun, demektir.
Peygamber efendimiz buyurdu ki: “Size iki şey bıraktım. Onlara yapışırsanız, doğru yoldan sapmazsınız. Biri Allahü teâlânın kitabı, diğeri benim sünnetimdir.”
İşleriniz ve sözleriniz Allahü teâlânın kitabına ve Resûlünün sünnetine uygun olursa, hidâyet ve tevfîke kavuşanlardan olursunuz. Böyle olmazsanız, sapık ve şakî olursunuz.
.
Kur’ân-ı kerîm mahlûk değildir
Alâüddîn Merdâvî hazretleri Hanbelî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 818 (m. 1414)’de Filistin’de Merdâ köyünde doğdu. 885 (m. 1480)’de Şam’da vefât etti. Bir dersinde şöyle anlattı:
Mükellef olan kimse, kısaca; Allahü teâlâya, meleklerine, kitaplarına, Peygamberlerine (aleyhimüsselam), Allahü teâlânın kaza ve kaderine, önce ve sonra gelenlerin diriltildiği âhiret gününe, haşre ve neşre, Cennet ve Cehenneme ve diğer bildirilen şeylere inanması lâzımdır.
Kur’ân-ı kerîm Allahü teâlânın kelâmıdır. Mahlûk değildir. Kader, Allahü teâlânın mahlûkları hakkındaki sırrıdır. Muhammed aleyhisselâmın bildirdikleri haktır ve gerçektir. O’ndan tevâtür yolu ile bildirilenler, sanki Resûlullah efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) bizzat kendisinden duyulmuş gibidir. Tevâtür; Müslüman âlimlerin, bir şeyin varlığı hakkında ittifâk etmesidir. Havz-ı Kevser, Şefaat, Sırat, Mîzân, Münker ve Nekir’in kabirde suâl sorması, Mirâc yanî Resûlullah efendimiz uyanık olarak beden ve rûhen semâlara götürülmesi, kıyâmet gününde Cennetliklerin nasıl olduğu bilinmeyen bir şekilde Allahü teâlâyı görmesi haktır. Bunların hak olduğu hakkında İslâm âlimleri ittifâk etmişler, icmâ hâsıl olmuştur. Muhammed aleyhisselâmın ümmetinin icmâı haktır ve doğrudur. Resûlullah efendimizden sonra insanların en üstünü, Ebû Bekr-i Sıddîk, sonra Ömer bin Hattâb, sonra Osman bin Affân, sonra Ali bin Ebî Tâlib, sonra Eshâb-ı Kirâmın (radıyallahü anhüm) seçkin ve önde gelenleridir.
Kitâb ve sünnete uymayan her şey bâtıldır, hükümsüzdür. “La ilahe illallah” mübârek sözünün hakları pek çoktur. Başlıca iki kısma ayrılır. Birinci kısmı; farz ve vâcib olan amelleri eda etmek, yapmak, ikinci kısmı da; haram olanı terk etmektir. Farz amellerden bir kısmı: İlki beş vakit namazdır. Beş vakit namaz, erkek ve kadın her Müslümana farzdır. Ramazân-ı şerîfte oruç tutmak, şartlarını taşıyan kimselerin zekât vermesi ve hacca gitmesi farzdır. Bu mübârek kelimenin haklarından biri de, haramlardan kaçınmaktır. Kâfirlik alâmeti olan şeyleri yapmak, zünnâr kuşanmak, haksız yere adam öldürmek, zinâ etmek, livâta yapmak, içki içmek, iffetli kadına iftira etmek, erkeğin altın kullanması, ipek giymesi gibi haram olan şeylerden vesâir günah olan şeylerden uzak kalmak, bunları terk etmek Kelime-i tevhîdin haklarındandır.
.
Yâ Rabbî, bizi iyi kullarınla haşret
Ebü’l-Hasen bin İsmail hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. Cizre’de doğdu. Remle’de yaşadı; sonra Mısır’a yerleşti. 306 (m. 918)’de Mısır’da vefât etti. “El-Hidâye” gibi kıymetli eserleri ve şiirleri vardır. Şiirlerinden bir kısmının tercümesi şöyledir:
“Kendisinin çalışmasıyla; doyacak kadar ekmek, başını sokacak bir ev ve giyeceği bir elbisesi olan kimse, niçin kibir ve gurûr sahibi kimselere el açar. Niçin bayağı ve düşük kimselere boyun eğer, tenezzül eder?”
“İnsanların kötülüklerinden kendisini muhafaza etmek isteyen, onlardan mümkün mertebe uzak olmaya çalışsın. Böyle yapmak, derin bir denizde, gemiye binip, boğulmaktan kurtulmak gibidir. Ben sana nasîhatimi yaptım. Artık sen bilirsin.” “Nemmam (koğuculuk yapan) kimselere karşı kendimi muhafaza etmeye bir çârem var, fakat yalancılara karşı bir çârem yok. İftira eden kimselere ise çâre bulmak zor.”
“Eğer günahımın çokluğu olmasaydı, bir an önce ölmek için can atardım. Fakat öyle insanlar arasındayım ki, onlara yakın olmam, bana hayatı zehir ediyor.”
“Herkes yaşamayı medhettikleri zaman ben onlara; hayır, ölümü çok hatırlayınız. Çünkü onun pek çok faydası vardır diyerek onu şöyle anlatıyordum: Bunlardan birisi; insan ölümü hatırlamak sûretiyle, ölüm ve sonrası (âhıret) için hazırlık yaparak, sâlih ameller işlemeye başlar, birisi de; kendisini kötü kimselerden uzak tutar.”
“Yardımlaşma genişlikte değil, darlık zamanında güzel olur...”
Bu mübarek zat, vefatından kısa bir zaman evvel şöyle dua etti:
“Yâ Rabbî! İlminden ve fadlından bize anlamak nasip eyle. Bize devamlı yardımda bulun! Yâ Rabbî! Sana şükredenlerden, seni zikredenlerden, senden korkanlardan, sana itaat edenlerden, sana tevâzu gösterenlerden, sana bağlı olan ve sana dönen kullarından kıl! Yâ Rabbî! Tövbelerimizi kabul eyle, günahlarımızı affeyle. Kalblerimizden; kini, kuruntuları, gizli düşmanlıkları, öfkeyi ve bütün kötülükleri yok eyle! Yâ Rabbî! Ansızın ölmekten, güçlüklerden, günahlardan, ateşte yanmaktan, doğru yoldan sapıtmaktan, gururdan, kinden, gafletten ve zararlı bütün işlerden sana sığınırız. Yâ Rabbî! Korkundan öyle bir hisse ver ki, bizimle günahlarımız arasına girsin. Tâatinden öyle bir hisse ver ki, bizleri Cennetine götürsün. Bizi iyi ve sâlih kullarınla haşret. Hayatta kalağımız müddetçe kulaklarımızı, gözlerimizi, kuvvetimizi bize faydalı hâle getir!"
.
Ömrüm uzadıkça günahlarım çoğalıyor
Mensûr bin Ammâr hazretleri evliyânın büyüklerindendir. Aslen Mervli olup, Basra’da yaşamıştır. 225 (m. 839)’da vefât etmiştir. Şöyle anlatılır:
Bir genç fesad ve içki meclisi kurup, eğlenirdi. Kölesine dört dirhem (gümüş) verip, meze almasını söyledi. Köle yolda giderken Mensûr bin Ammâr’ın meclisine uğradı. “Biraz oturup ne söylediğini anlayayım” diye düşündü. Mensûr, bir fakîr için bir şey istiyor ve kim dört dirhem verirse, ona dört duâ edeceğim diyordu. Köle, "bu dört dirhemi ondan daha iyi bir yere veremem" deyip, elindekinin hepsini Mensûr’a verdi. Mensûr hazretleri "nasıl duâ istersin?" deyince, köle "Birincisi; âzâd olmayı, ikincisi; Allahü teâlânın efendime tövbe nasip etmesini, üçüncüsü; dört dirhemin karşılığında dörtyüz dirhem vermesini, dördüncüsü; bana, efendime, sana ve bu mecliste bulunanlara rahmet etmesini istiyorum” dedi. Mensûr hazretleri duâ etti. Köle evine döndü...
Efendisi “Nerede kaldın ve ne getirdin?” diye sorunca, köle de “Mensûr bin Ammâr’ın meclisinde idim. Verdiğin dört dirhemle dört duâ satın aldım" dedi. Efendisi "nasıl duâlar?" deyince, köle durumu efendisine anlattı. Efendisi de "Seni âzâd ettim, bir daha içki içmeyeceğime Allahü teâlâya söz verip tövbe ettim, dört dirhem yerine sana dörtyüz dirhem bağışladım. Dördüncü duân bana âit değildir. Ben elimden geleni yaptım" dedi.
Efendi, gece rüyâsında bir ses işitti: “Sen elinde olanı, kendi eksikliğin ile yaptın, bana havale ettiğini ise, eksiksiz yaptım: Sana, köleye, Mensûr’a ve mecliste bulunanlara merhamet ettim...”
Mensûr bin Ammâr, Kûfe’de bir gece bir âbidin Allahü teâlâya karşı şöyle duâ ettiğini bildirir:
“Ey Rabbim! İzzet ve celâlin hakkı için, günah işlerken sana muhalefeti kasdetmedim. Nefsim beni aldattı. Şehvetim de buna yardımcı oldu. Seni, benim kusurlarımı gizlemen beni aldattı ve cehâletim sebebiyle sana isyan ettim ve hareketlerimle muhalefette bulundum. Şimdi senin azâbından beni, kim kurtaracak? Rahmetine nail olamazsam bana kim yardım edecek? Kıyâmet gününde günahı olmayanlara 'geçin', günahı olanlara 'durunuz' dendiği vakit, hangi yüzle senin huzûruna çıkacağım. Acaba şu iki fırkadan hangisi ile beraber olacağım? Yazıklar olsun bana ki, ömrüm uzadıkça günahlarım çoğalıyor. Bizlere tövbe etmeyi nasip eyle yâ Rabbi!”
.
Kabir azâbından Allaha sığınırız
Ebü’l-Kâsım Mekkî el-Makdisî hazretleri Kudüs’te yetişen büyük hadîs âlimlerindendir. 432 (m. 1040)’da doğdu. 492 (m. 1099) senesinde, Kudüs’te Haçlılar tarafından şehid edildi. Şöyle nakleder:
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) şöyle anlattı:
Resûl-i ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Biliyor musunuz, 'Her kim benim zikrimden yüz çevirirse, ona maişetten bir dank vardır ve onu kıyâmet günü, kör olarak haşrederiz' (meâlindeki) Tâhâ sûresinin yüzyirmidördüncü âyet-i kerîmesi niçin indirildi? Maişetten dank nedir?” Eshâb-ı Kirâm; “Allah ve Resûlü daha iyi bilir” dediler. Resûl-i ekrem; “Maişetten dank, kâfirin kabirde azap görmesidir. Nefsim yed-i kudretinde olan Allahü teâlâya yemîn ederim ki, kâfirin mezardaki azâbı, doksandokuz ejderha iledir. Ejderhanın ne olduğunu bilir misiniz? Her birinin doksandokuz başı olan, doksandokuz yılandır. Onu sokarlar, emerler ve üflerler. Kıyâmete kadar böyle devam eder” buyurdu.
Ebû Sa’îd-i Hudrî’nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte ise, Resûl-i ekrem; “Kâfire kabrinde doksandokuz yılan musallat kılınır. Bunlar, kâfiri kıyâmet kopuncaya kadar sokarlar. Eğer bu yılanlardan birisi, yeryüzüne üfürse idi. Yeryüzünde yeşil bir şey bitmezdi” buyurdu.
Ubâde bin Sâmit’in (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Server-i âlem; “Kim Allahü teâlâya kavuşmak isterse, Allahü teâlâ da ona kavuşmak ister. Kim bunu istemezse, Allahü teâlâ da onu istemez” buyurdu. Bunun üzerine biz; “Yâ Resûlallah! Hepimiz ölümü istemeyiz” dedik. Resûl-i ekrem şöyle cevap verdi: “Bu, ölümü istememek değildir. Mümin dünyâdan ayrılacağı zaman, akıbetinin iyi olacağına dâir müjdeler kendisine verilir. Böylece Allahü teâlâya kavuşmak ister. Bu kavuşma, onun en çok istediği şeydir. Fakat kâfir ve fâcir, son nefesinde, sonunun iyi olmadığını görür ve cenâb-ı Hakka kavuşmayı istemez. Allahü teâlâ da ona kavuşmayı istemez.”
Berâ bin Âzib (radıyallahü anh) şöyle anlattı: “Resûlullah ile beraber Ensârdan birisinin cenâzesine gittik. Meyyit kabre konup üzeri toprakla kapatılınca, Resûlullah oturdu. Biz de etrâfına oturduk. Sanki başlarımızın üzerinde kuş vardı. (O derece sessiz, saygılı ve dikkatli dinliyorduk.) Resûl-i ekremin elinde bir çubuk vardı. Onunla yeri kazıyordu. Sonra mübârek başını kaldırıp; 'Kabir azâbından Allahü teâlâya sığınırız' diye iki veya üç sefer buyurdu."
.
Cennetten ümitli ol cehennemden kork
Seyyid Mehmed Nûri Efendi İstanbulda yetişen evliyânın büyüklerindendir. Seyyid Abdülkâdir-i Geylânî’nin onbeşinci bâtından torunudur. 1216 (m. 1801)’de İstanbul’da doğdu. 1282 (m. 1866)’de aynı yerde vefât etti. Bir sohbetinde buyurdu ki:
Hazreti Ebû Bekir’in, Hazreti Ömer’e (radıyallahü anhüma) yaptığı tavsiyeler:
“Ey Ömer! Allahü teâlânın, gündüz yerine getirilmesi gereken birtakım hakları vardır. Onları gece kabul etmez. Geceleyin yerine getirilmesi gereken birtakım hakları vardır. Onları da gündüz kabul etmez. Allahü teâlâ, farz yerine getirilmediği müddetçe, hiçbir nafileyi kabul etmez. Dikkatini çekmedi mi yâ Ömer? Kıyâmet gününde terazileri ağır gelenler, O’na tâbi olanlar ve O’nun kendilerine yüklediği mesuliyetleri taşıyanlardır. Yarın haktan başka hiçbir şeyin konulmadığı bir terazinin ağır gelmesi, elbette ki bir haktır. Yâ Ömer! Kıyâmet gününde bâtıl şeylerin konduğu bir terazinin hafif gelmesi de hakkın ta kendisidir. Yâ Ömer, rahat ve huzur âyeti azap âyeti ile birlikte, azap âyeti de rahat ve huzur âyeti ile birlikte inmiştir. Böylece müminin Allahü teâlânın Cennetinden ümitli, Cehenneminden ise korkması sağlanmıştır. Yâ Ömer! Benim tavsiyelerime iyice kulak vermişsen, gâib hiçbir şey, hazır olan ölümden senin için daha sevimli olmamalıdır. Zâten sen ona karşı hiçbir şey de yapamazsın.”
Hazreti Ali’nin (radıyallahü anh) halîfe olunca mescidde okuduğu hutbe şöyledir:
“Allahü teâlâ, kullarına doğru yolu gösteren, her türlü hayrı ve şerri açıklayan bir kitap indirmiştir. Sizler bu kitapta yazılı olan hayırları alınız ve zikredilen kötülüklerden uzak durunuz. Allahü teâlânın size farz kılmış olduğu emirleri yerine getiriniz ki, onlar sizi Cennete götürsün. Müslüman, Müslümanların elinden ve dilinden sâlim olduğu kimsedir. İnsanların haklarına ve hukuklarına dikkat ediniz. Özellikle ölümü iyi hatırlayınız, insanlar sizin önünüzde duruyor. Fakat arkanızda sizi tehdit eden bir kıyâmet saati vardır. Şu dünyâda, cenâb-ı Hakk'ın kullarının hakları konusunda cenâb-ı Hakk'tan korkunuz. Yarın kıyâmet gününde, her türlü ufak şeylerden, hayvanlara karşı olan hareketlerinizden bile sorumlu olacaksınız. Ey insanlar! Her konuda Allahü teâlâya itaat ediniz. O’na isyan etmeyiniz. Bir yerde hayır gördüğünüz zaman onu mutlaka alınız, şer gördüğünüz zaman da ondan uzak olmaya çalışınız.
.
Ona sirkeden başka bir şey şifa vermez
Ebû Abdullah Muhammed Tilmsânî hazretleri tefsîr ve Mâlikî mezhebi fıkıh âlimidir. Cezayir’de Tilmsân’da doğdu. 759 (m. 1358)’de Fas’ta vefât edip, Tilmsân’da defnedildi. “En-Nûr-ül-bedri fit-ta’rîf bil-fakîh el-makkârî” isimli eserde şunlar anlatılır:
Bağdad âlimlerinden Ebü’l-Kâsım bin Muhammed Yemânî anlattı. İbrâhim aleyhisselâmın Urfa’daki makamında ikâmet eden Şeyh Sâlih’ten şunları duydum: “Bir gün bize Fas’tan bir misâfir geldi. Bizim yanımızda hastalandı. Uzun zaman bu hastalığından kurtulamadı. Biz de hastalığın tedâvisine güç yetiremedik. Çok sıkıntı çekiyordu. Bir gün elimi açıp onun için duâ ettim. 'Yâ Rabbî, ya iyileştir veya hayırla rûhunu teslim al' diye yalvardım. O gece rüyâmda Resûlullah efendimizi (sallallahü aleyhi ve sellem) gördüm. 'Hastaya keskeson yedir' buyurdular. Ben de hastaya keskeson yemeği yapıp yedirdim. Başka hiçbir ilâç kullanmadan hasta ayağa kalktı. Keskeson yemeği, Fas taraflarında meşhurdur. Faslılar çok severler, sık sık ondan yerler."
Nûhbe bin Katrâl’dan nakledilir: Bir Yahudi, “Sirke ne güzel katıktır” hadîs-i şerîfini duyunca, bunu inkâr edip, “Böyle şey mi olurmuş?” demek cüretini göstermeye kalkıştı. Onun bu hâlini haber alan bir âlim, şehrin vâlisine müracaat etti. Vâli de, o Yahudi'ye bir sene müddetle, sirke ve sirke yapılabilecek şeylerden mahrûmiyet cezası verdi. Daha bir yıl geçmeden, Yahudi ve ailesi cüzzâm hastalığına yakalandı. Tabipler, sirkeden başka bir şeyin ona şifâ vermeyeceğini söylediler. Sirkeden mahrûmiyet cezası kaldırıldı. Sirke içerek hastalıktan kurtuldular. Yahudi ve ailesi, yaptıklarına tövbe edip Müslüman oldular.”
Yine Ebû Abdullah Nûhbe bin Katrâl anlatır: “Bir gün Medîne-i münevverede, Mescid-i Nebevî’de ibâdetle meşguldüm. Eshâb-ı kirâm düşmanı bir Râfizî gelip, mescidin duvarına; 'Kendisini yaratanın Allah olduğuna inanan kimse, Ebû Bekir’le Ömer’i sevmesin' diye yazıp gitti. Resûlullah efendimizin huzûrunda başka bir edepsizlik yapmasına vesile olmayayım diye onun gitmesini bekledim. O gittikten sonra hemen gittim, 'Sevmesin' kelimesini silip, 'Sövmesin' yazdım. Yani 'Kendisini yaratanın Allahü teâlâ olduğuna inanan kimse, Ebû Bekir’le Ömer’e sövmesin' yazılmış oldu. Biraz sonra Râfizî geri dönüp geldi. Yazının değişmiş olduğunu gördü. Acaba kim değiştirmiş olabilir diye düşünüp, araştırdı. Ben de onu seyrettim, işin içinden çıkamadı. En sonunda düşünceli bir şekilde ayrılıp gitti
.
Küfr-i inadi ve küfr-i cehli nedir
Alâüddîn Zâhid Buhârî hazretleri tefsîr, kelâm, usûl ve Hanefî mezhebi fıkıh âlimi, vâizdir. 546 (m. 1151)’de Buhârâ’da vefât etti. Söylendiği zaman, küfre düşüren sözleri şöyle anlattı:
Erkek veya kadın, bir Müslüman, âlimlerin söz birliği ile küfre sebep olacağını bildirdikleri bir sözün veya işin küfre sebep olduğunu bilerek, amden [yani tehdit edilmeden, istekle] veya başkalarını güldürmek için söyler, yaparsa, manasını düşünmese dahi, imanı gider. Mürted olur. Buna Küfr-i inadi denir. Eğer bunun küfre sebep olduğunu bilmeyip, amden söyler, yaparsa, yine mürted olur. Buna Küfr-i cehli denir. Çünkü, her Müslümanın, bilmesi gereken şeyleri öğrenmesi farzdır. Bilmemesi özür değil, büyük günahtır.
İslâmiyetin tâzîmini emrettiği şeyi tahkîr etmek, kötülemek böyledir. Bunun için, Allahü teâlâya lâyık olmayan şey söyleyen kâfir olur. Meselâ, Allah, Arş'tan veya gökten bize bakıyor demek, sen bana zulmettiğin gibi, Allah da sana zulmediyor demek, filan Müslüman benim gözümde Yahudi gibidir demek, yalan bir söze, Allah biliyor ki, doğrudur demek ve melekleri küçültücü şeyler söylemek ve Kur'ân-ı kerimi, hattâ bir harfini küçültücü söz söylemek, bir harfine bile inanmamak, çalgı çalarak Kur'an okumak, hakîkî olan Tevrât'a ve İncîl'e inanmamak, bunları kötülemek, Kur'ân-ı kerimi şâz olan harflerle okuyup Kur'ân budur demek, küfür olur.
Peygamberleri küçültücü şeyler söylemek, Kur'ân-ı kerimde ismleri bildirilen yirmi beş Peygamberden birine inanmamak, meşhûr sünnetlerden birini beğenmemek, çok iyilik yapan birisi için, Peygamberden daha iyidir demek küfürdür. Peygamberler muhtaç idi demek küfür olur. Çünkü, onların fakirlikleri kendi istekleri ile idi. Birisi, peygamber olduğunu söylese, buna inananlar da kâfir olur. (Kabrim ile minberim arası, Cennet bahçelerinden bir bahçedir) hadis-i şerifini işitince, ben minber, hasır ve kabirden başka bir şey görmüyorum demek küfür olur. Âhirette olacak şeylerle alay etmek küfürdür.
Kabirdeki ve kıyâmetteki azâblara inanmamak, Cennette Allahü teâlâyı görmeye inanmamak, ben Cenneti istemem, Allahı görmeyi isterim demek küfür olur. İslâmiyete inanmamak alâmeti olan sözler, namaz kılsam da, kılmasam da, berâberdir demek, zekât vermem demek, fâiz helâl olsaydı, zulmetmek helâl olsaydı demek, haramdan olan mâlı fakire verip sevap beklemek, fakir, verilen paranın haram olduğunu bilerek, verene hayır duâ etmek, imam-ı a'zam Ebû Hanîfenin kıyâsı hak değildir demek küfürdür.
.
Allahü teâlânın rahmeti yetişmezse
Seyyidî Hamîdî hazretleri Osmanlılar devrinde yetişen büyük âlimlerdendir. Isparta’da doğdu. 913 (m. 1507)’de İstanbul kadısı iken vefât etti. Bir dersinde talebelerine şunları söyledi:
Allahü teâlânın emrettiği, beğendiği iyi şeyleri yaparak onun merhametini kazanmaz iseniz, rahmetine kavuşamazsınız. Bir âyet-i kerimede meâlen, (İnsan yalnız çalışmakla ve ibâdet yapmakla saadete kavuşur) buyuruldu. Bir âyet-i kerimede meâlen, (Allahın rahmetine kavuşmak isteyenler, emirlerini yapsınlar) buyuruldu. Bir âyet-i kerimede meâlen, (Dünyada yapılanların karşılıklarını göreceklerdir) ve bir âyet-i kerimede de meâlen, (İman edip, ibâdet yapanlar ve haramlardan kaçanlar, elbette Cennetlere girecek, nîmetlere kavuşacaklardır) ve bir âyet-i kerimede meâlen, (Cennet yalnız îman edip, ibâdet edenler içindir) ve bir âyet-i kerimede meâlen, (Allahü teâlâya ve Onun Peygamberlerine itaat edenler, âhırette Peygamberlere ve sıddîklara ve şehitlere ve sâlihlere verilen nimetlere ortak olacaklardır) buyuruldu.
Peygamber efendimiz hadis-i şerifte buyurdu ki: (Müslümanlık beş şey üzerine kurulmuştur: Birincisi, Allahü teâlâya ve Muhammed aleyhisselâmın Onun Peygamberi olduğuna inanmak, ikincisi her gün beş vakit namaz kılmak, üçüncüsü, senede bir kere malının kırkta birini Müslüman olan fakirlere zekât vermek, dördüncüsü, Ramazan-ı şerif ayında her gün oruç tutmak, beşincisi, Mekke-i mükerremeye giderek, ömründe bir kere hac etmek.) Başka bir hadis-i şerifte de (Îman, altı şeye kalp ile inanmak ve inandığını dili ile söylemek ve Allahü teâlânın emirlerini beğenmektir) buyurdu.
İnanmakla ve söylemekle iman hâsıl oluyor, ibâdet etmekle kemâle gelip cilâlanıyor. Ehl-i sünnetin reisi, dîn-i islâmın en büyük âlimi imam-ı a'zam Ebû Hanîfe vasıyetnâmesinde buyuruyor ki: "Îman, dil ile söylemek ve kalp ile inanmaktır."
İnsan Allahın lütfu, ihsânı ile Cennete girecektir. Fakat itaat ve ibâdet yaparak rahmete kavuşmaya hazırlanmaz ve lâyık olmazsa Allahın lütfu ve rahmeti ona gelmez. Nitekim bir âyet-i kerimede meâlen, (Rahmetim, muhsinler için, yani emirlerimi kabul edip yapanlar içindir) buyuruldu. Allahü teâlânın rahmeti yetişmezse, kimse Cennete giremez. Cennete yalnız iman ile girilecektir, denilirse, evet öyledir, lâkin birçok tehlikeleri atlattıktan sonra girilecektir. İman ile gitmeyen, Cennete giremeyecektir. Cennete girmek için âhirete iman ile gitmek ve diğer tehlikeleri de atlatmak lâzımdır.
.
Kâfirlerle dost, arkadaş olmayınız!
Kara Çelebi hazretleri Osmanlılar zamanında Bursa’da yetişen Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 965 (m. 1557) senesinde vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Âl-i İmrân sûresinin 28. âyetinde meâlen, (Müminler müminlerden başka, kâfirleri sevmesinler. Onları seven, Allahü teâlâyı sevmiş olmaz. Dârülharbde, zarûret olunca, onlara dostluk göstermek câiz olur) buyuruldu. Tefsîr-i kebîr sahibi bu âyet-i kerimeyi güzel açıklamıştır. (Bu âyet, kâfirleri sevmeyi haram etti) demiştir.
Âl-i İmrân sûresinin 118. âyet-i kerimesi meâlen, (Ey müminler! Mümin olmayan kâfirlerle dost, arkadaş olmayınız!) ve Mücâdele sûresinin 2. âyet-i kerimesi meâlen, (Allahü teâlâya ve âhiret gününe inanan, Allahın ve Resûlünün düşmanlarını sevmez) ve Mâide sûresinin 54. âyet-i kerimesi meâlen, (Ey îman edenler! Yahudileri ve Hıristiyanları sevmeyiniz!) ve Mümtehine suresinin birinci âyeti meâlen, (Ey îman edenler! Benim ve sizin düşmanlarımızı sevmeyiniz) ve Tevbe sûresinin 72. âyeti meâlen, (Müminlerin erkekleri ve kadınları birbirlerini severler)dir. Bu âyet-i kerimeler de, kâfirleri sevmeyi haram etmektedir.
Müminin kâfiri sevmesi üç türlü olur: Birincisi, onun küfrünü beğenir. Bunun için sever. Bu muhabbet yasaktır. Çünkü, onun dîninden razı olmuştur. Böyle muhabbet, imanı giderir. İkincisi, herkesle iyi geçinmek için, kâfire dost görünmektedir. Bu muhabbet memnû değildir. Üçüncüsü, ikisi ortasıdır. Onlara meyleder, yardım eder. Bu muhabbet küfre sebep olmaz ise de, câiz değildir. Çünkü bu muhabbet, zamanla dînini beğenmeye sebep olur. Müseylemetül-kezzâbın adamları iki sahâbîyi yakaladı. Birisine, (Muhammed'in peygamber olduğuna inanıyor musun?) dedi. Evet dedi. (Benim de peygamber olduğuma inanıyor musun?) dedi. Buna da evet dedi. Müseyleme, kendisinin Benî Hanîfe kabîlesine peygamber olduğuna, Muhammed aleyhisselâmın Kureyş kabîlesine peygamber olduğuna inanıyordu. Bunu serbest bıraktı. Diğerini getirdiler. Buna da sordu. Birinci suâle evet, ikincisine, ben sağırım dedi. Bunu öldürdü. Resûlullah haber alınca, (İkincisi, îmanı üzere şehit oldu. Birincisi, Allahü teâlânın verdiği izne tâbi oldu) buyurdu.
Nahl sûresinin 106. âyet-i kerimesi meâlen, (İkrâh ile [korkutularak] kalbi iman ile dolu iken küfür söyleyen affolur) olup, ikrâh olunca, küfre izin vermektedir.
.
Elemlerin, kederlerin yok olması için
Ahmed Şihâbüddîn Kalyûbî hazretleri Şafiî mezhebi âlimidir. Mısır’ın Kalyûb şehrinde dünyâya geldi. 1069 (m. 1659)’da vefât etti. “Tuhfet-ür-râgıb” kitabının son sözünde buyuruyor ki:
“Selef-i sâlihîn ve bu ümmetin büyükleri (radıyallahü anhüm), Sultân-ül-mürselîn aleyhi salevât-ül-melik-il-mu’în olan efendimiz Muhammed aleyhisselâma ve O’nun tertemiz olan âl-i evlâdına (çoluk-çocuğuna) tevessül ederek duâ ederler ve kabul edildiğini görüp, üzüntü ve kederlerinden kurtulurlardı. Kederli ve sıkıntıda olan bir kimse, güzelce abdest alıp, Peygamber efendimize salevât-ı şerîfe getirdikten ve Ehl-i Beyt’ten rivâyet edilen şu duâyı okuduktan sonra, Hak teâlâ o kimseye ferahlık ve afiyet ihsân eder: Allahümme lekelhamdü alâ mâ lem ezel, insarefe fihi min selâmeti bedenî ilâ âhır..."
Kutb-ül-ârifîn Şeyh Aliyy-ül-Mülcî talebelerine diyordu ki: “Size bir keder ve sıkıntı eriştiğinde veyahut memleketinizde tâûn (veba) hastalığı ortaya çıktığında, istiğfar ile birlikte çok salevât-ı şerîfe okuyun ve şöyle duâ ediniz: (Allahümme innâ nes’elüke bi-hakk-ıl-Hüseyni ve ahîhî ve ceddihî ve ebîhî ve ümmihî ve benîhî ve zürriyyetihî ve muhıbbihî ve itratihî ve âlihî. Ferric annâ ve anil-müslimîne mâ nahnü fîhî yâ erhamer-râhimîn.) Böyle yaparsanız elemleriniz ve kederleriniz yok olur. Allahü teâlâ, sizleri tâûn belâsından korur. Sâlih zâtlardan birçokları bunu tecrübe ettiler ve bereketini gördüler.”
Nevâdir-ül-âlem ismindeki eserinden: “Bir kadın vardı. Her söze ve işe başlarken Besmele çekerdi. O kadının münâfık bir kocası vardı. Besmele çekmesine çok kızardı. Hanımını bir işte mahcup etmeye karar verdi. Hanımına bir gün içerisinde para bulunan bir kese verdi. 'Bunu sakla, sonra senden isterim' dedi. Hanımı keseyi bir yere koyup üzerini örttü. Kocası, hanımının haberi olmadan gidip keseyi yerinden aldı. Onu bahçedeki kör kuyuya attı. Sonra gelip hanımından keseyi vermesini istedi. Kadın keseyi koyduğu yere gelip, Besmele çekti. Allahü teâlâ o anda Cebrâil aleyhisselâma, yeryüzüne inip keseyi yerine koymasını emretti. Cebrâil aleyhisselâm keseyi kuyudan alıp yerine koydu. Kadın keseyi almak için elini uzatınca keseyi orada buldu. Hiçbir şeyden habersizce onu alıp kocasına verdi. Bu durum karşısında hayretler içinde kalan kocası, hemen tövbe etti ve bir işe başlarken, bir şey yaparken Besmele çekmeye başladı.”
.
Zaruret olmadan dilenmek haramdır
Ali bin Muhammed Kalsâdî hazretleri Mâlikî mezhebi fıkıh ve hadîs âlimlerindendir. 815 (m. 1412)’de Endülüs’te (İspanya) Besta (Baeza) şehrinde doğdu. 891 (m. 1486)’de Cezayir’de Becâye şehrinde vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Bir günlük yiyeceği olmayanın, bunu istemesi câiz olduğuna fetvâ verilmiştir. Takvâ ve azîmet ise, hiç istememektir. Ölüm ve hastalık tehlikesi gibi zarûret hâlinde, mubâh olur. Elbisesi olmayanın, bu şartlarda, giyecek istemesi mubâh olur. Çalışıp kazanabilen kimsenin dilenmesi câiz değildir. Çalışamayan hastanın, bir günlük yiyecek dilenmesi câizdir. Fazlası câiz değildir.
Nâfile namaz ve nâfile oruç sebebi ile çalışmaya vakit bulamayanın zekât ve sadaka istemesi câiz değildir. Bunun için, başkasının sadaka istemesi câiz olur. Sadaka istemekte üç zarar vardır: Allahü teâlânın, nimeti az gönderdiğini haber vermektir ki, haramdır. Kendini zelîl etmektir. Müminin Allah'tan başkasına boyun bükmesi câiz değildir. İstenilen kimseye de eziyyet etmektir. Zarûret olmadıkca, bu da haramdır. Bunun için, takvâ sahipleri, kimseden bir şey istememişlerdir.
Bişr-i Hâfî, Sırr-î Sekatî’den başka kimseden bir şey istemezdi. (Onun mal verince, sevineceğini biliyorum, onu sevindirmek için istiyorum) derdi. Bişr buyurdu ki: "Üç nevi fakir vardır: İstemez, verince de almaz. Bunlar, İlliyyînde melekler iledirler. İstemez, verince alır. Bunlar, Cennetlerde mukarreblerledir. İhtiyâcı olunca ister. Bunlar, sâdıklar olup, Eshâb-ı yemin iledirler."
Netice olarak deriz ki: Zarûret olmadan dilenmek haramdır ve çirkindir. Zarûret ve ihtiyaç hâlinde mubâh olur. Lâkin derecenin azalmasına sebep olur. Ölüm hâlinde vâcib olur. İstemeyip ölürse, günaha girerek ölür. Resûlullah, Hazreti Ömer'e hediye gönderdi. Ömer, almayıp geri gönderdi. Karşılaştıkları vakit, (Niçin almadın?) buyurdu. Yâ Resûlallah, (En hayırlınız, kimseden bir şey almayandır) buyurmuştunuz. (O sözüm, isteyip de almak içindi. İstemeden gelen şey, Allahü teâlânın gönderdiği rızıktır) buyurdu. Hazreti Ömer, cevap vererek, (Allahü teâlâya yemin ederim ki, kimseden bir şey istemeyeceğim ve istemeden gelen her şeyi alacağım) dedi.
Bir hadis-i şerifte, (Aç olan veya bir şeye muhtaç olan, kimseden istemeyip, Allahü teâlâdan beklerse, Allahü teâlâ, ona bir senelik rızık kapıları açar) buyuruldu.
.
Çocuk kokusu cennet kokusudur
Kâfzâde Fâizî Efendi Osmanlı âlimlerinden ve şâirlerindendir. 998 (m. 1589)’de İstanbul’da doğdu. 1031 (m. 1622)’de aynı yerde vefât etti. Çeşitli derslerinde buyurdu ki:
Evladın, ana-baba üzerinde hakları vardır. Bazıları şöyledir:
1- İleride, çocuk annesiyle kötülenmemesi için, evladına anne olacak kızı, iyi yerden seçmelidir. Saliha olmasına dikkat etmelidir!
2- Çocuğa iyi isim koymalıdır! Hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Çocuğa güzel bir ad koymak, evladın baba üzerindeki haklarındandır.) [Beyheki] Ahmed, Muhammed, Mahmud gibi Peygamber efendimizin isimlerini koymalıdır! Allahü teâlâ, (Habibimin isminde olan Müslümana azap etmeye hayâ ederim) buyurdu. Resulü de, (Üç oğlu olup da, birine benim adımı vermeyen, cahillik etmiş olur) buyurdu. (Taberani)
3- Çocuğu güzel terbiye etmelidir! Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki: (Çocuğu güzel terbiye, evladın babasındaki haklarındandır.) [Beyheki]
(Evladınıza ikram edin, onları edepli, terbiyeli yetiştirin!) [İbni Mace]
(Çocuğu terbiye etmek torunlara sadaka vermekten daha sevaptır.) [Tirmizi]
4- Çocuğa karşı şefkatli davranmalıdır! Peygamber efendimiz aleyhisselam, torununu öperken biri görüp, "Ya Resulallah, benim on çocuğum var, hiçbirini öpmem" dedi. Ona, (Merhamet etmeyen merhamet bulamaz) buyurdu. (Buhari)
Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki: (Çocuklarınızı çok öpün, her öpmenizde Cennetteki dereceniz yükselir.) [Buhari]
(Çocuk kokusu Cennet kokusudur.) [Taberani]
5- Çocuklara beddua etmemelidir. İbni Mübarek hazretleri, çocuğunu şikâyet edene, (Çocuğa beddua ettin mi?) dedi. O da, evet deyince, (Çocuğun ahlakını sen bozdun) buyurdu.
6- Çocuklara iyilik etmelidir! Hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Evladınıza ikram edin, ana-babanın sizde hakkı olduğu gibi, evladınızın da sizde hakkı vardır.) [Taberani]
7- Çocuğu helal gıda ile beslemelidir! Haram gıdanın etkisi çocuğun özüne işler, çocukta uygunsuz işlerin meydana gelmesine sebep olur. Hadis-i şerifte (Yiyip içtikleriniz helal, temiz olsun! Çocuklarınız, bunlardan hasıl olur) buyuruldu. (R.Nasıhin)
8- Çocuk akıl baliğ olup evlendikten sonra ona şöyle demelidir: (Evladım, seni terbiye ettim. Okutup, evlendirdim. Dünyada bir felakete, ahirette azaba uğramaktan Allahü teâlâya sığınırım. Aklını başına topla, buna göre çalış!) [İ.Hibban]
Belalardan ve nazardan korunmak için
Muhyiddîn Kâfiyecî hazretleri Hanefî mezhebi fıkıh âlimidir. 788 (m. 1386)’de İzmir’e bağlı Bergama’da doğdu. 879 (m. 1474)’de Kâhire’de vefât etti. Bir dersinde şunları anlattı:
Kendisine nazar değen kimse, şu duaların birini veya tamamını okumalıdır:
1- Fatiha, Âyet-el kürsi ve dört kul [Kâfirun, İhlas, Felak, Nas sureleri] yedişer defa okunup hastaya üflenirse, büyü, nazar ve her dert için iyi gelir. Tuza okunup, suda eritilerek içmek de olur. Bir hadis-i şerifte de, (Fatiha ile Âyet-el kürsiyi okuyana, o gün nazar değmez) buyuruldu.
2- Bir hadis-i şerifte, (Sabah akşam, [Besmele ile] 3 defa “Bismillâhillezi lâ yedurru me’asmihi şey’ün fil Erdı ve lâ fissemâi ve hüvessemi’ul alim” okuyan, büyü ve nazardan korunur) buyuruldu.
3- Âyet-el-kürsi, Fatiha, iki Kul euzü ve Kalem suresinin sonunu okumak çok iyi gelir.
4- Peygamber efendimiz, iki Kul euzüyü okuyup buyurdu ki: (Bu iki sure ile [belalardan, nazardan] korunun! Hiç kimse, bu iki sure ile korunduğu gibi, başka şeyle korunamaz.)
5- (Euzü bi-kelimâtillahittâmmeti min şerri külli şeytânin ve hâmmetin ve min şerri külli aynin lâmmetin) tavizini, sabah akşam 3 defa okunup kendine veya hastaya üflenirse, nazardan, cin, şeytan ve hayvanların zararından korur.
6- Peygamber efendimiz nazar için (Allahümme barik fihi ve la tedarruhü) okurdu.
7- Nazarı değen kimse veya herkes, beğendiği bir şeyi görünce Mâşâallah demeli, ondan sonra o şeyi söylemelidir. Önce Mâşâallah deyince, nazar değmez. Hadis-i şerifte, (Hoşa giden bir şeyi görünce, “Mâşâallah la kuvvete illa billah” denirse o şeye nazar değemez) buyurdu. Ukbe-tübni Amir radıyallahü anh anlatır: Resulullah efendimiz, (Kendisine Allah’ın nimet verdiği kimse, bu nimetin devamını isterse çok “La havle vela kuvvete illa billah” desin) buyurdu. Sonra “Bahçene girdiğin zaman mâşâallah la kuvvete illa billah demeliydin değil mi?” [mealindeki] Kehf suresinin 39. âyetini okudu. Bir hadis-i şerifte de buyuruldu ki: (Kendisine Allahü teâlânın rızık verdiği kimse, çok "Elhamdülillah” desin. Rızkı azalan da çok “İstiğfar” etsin. Bir şey de kendisine üzüntü, sıkıntı verirse “la havle vela kuvvete illa billah” desin.)
8- Nazardan korunmak için âyât-i hırz denilen âyetleri okumalı ve üzerinde taşımalıdır.
.
Ölümü çok hatırlayan kimse az konuşur
Ahmed Kâdir-billâh hazretleri Yirmibeşinci Abbasî Halifesi olup, kelâm, hadîs ve Şafiî mezhebi fıkıh âlimi idi. 336 (m. 947)’de doğdu. 381 (m. 991)’de hilâfete geçti. Kırkbir sene üç ay hilâfet makâmında kalıp, 422 (m. 1031) yılında vefât etti. Birçok talebe yetiştirip, kıymetli kitaplar yazdı.
Bu eserlerinden “El-Usûl” kitabını her cuma günü Mehdî Câmii’nde toplanan hadîs ehline okuturdu. Bu kitabında, Emevî halîfesi ve "İkinci Ömer" diye meşhur olan Ömer bin Abdülazîz’in faziletleri ve Mutezile firkasının sapıklıklarından da bahsetmekte idi. Bu kitaptan bazı bölümler:
Ömer bin Abdülazîz hazretleri Evzâî’ye yazdığı bir mektubunda; “Biliniz ki, ölümü çok hatırlayan kimse, az bir dünyalık ile iktifâ eder, konuştuğu kelimelerin hesâbını vereceğini düşünen çok az konuşur, ancak lüzumlu sözleri söyler” buyurdu. Yine buyurdu ki: “Kendimi överim korkusu ile birçok sözleri söylemekten kaçınırım.”
Ömer bin Abdülazîz hazretlerinin yanına birisi gelerek; “Falanca kimse, sizin için şöyle, şöyle söylüyor” dedi. Ömer bin Abdülazîz; “İstersen bu işi araştıralım. Eğer yalancı isen, Hucurât sûresinin altıncı âyet-i kerîmesinin hükmüne göre; söylediğin yanlış ise, Kalem sûresi on birinci âyet-i kerîmesinin hükmüne göre mesûl olursun. Her iki hâlde de mesul olursun. İstersen üçüncü hâli tercih edip, seni affedelim ve bu meseleyi kapatalım” dedi. Bunun üzerine o kimse tövbe edip, bir daha böyle bir şey yapmam dedi.
Ömer bin Abdülazîz hazretleri bir gece namaz kıldı. Namazda; “Boyunlarında demirden halkalar ve zincirler bulunduğu zaman, bu vaziyette sıcak suyun içinde sürüklenecekler, sonra ateşte yakılacaklar" meâlindeki (Mü’min sûresi: 71-72) âyet-i kerîmelerini okudu. Namazdan sonra bu âyet-i kerîmeyi tekrar tekrar okudu ve çok ağladı.
Ömer bin Abdülazîz, Şam’da, bir mimber üzerinde hutbe okudu. Allahü teâlâya hamd ve senâdan sonra üç şey söyledi. “Ey insanlar! İçinizi, kalblerinizi düzeltirseniz, zâhiriniz, dışınız da iyi olur. Âzâlarınız, gözünüz, kulağınız, elleriniz, ayaklarınız, hayır işler, Allahü teâlânın beğendiği şeylerle meşgul olur. Âhiretiniz için sâlih ameller işleyiniz. Böylece dünyanızı da korumuş olursunuz. Hazret-i Âdem’den itibâren, kendisine kadar bütün dedeleri ölüp gitmiş olan kimse de bir gün ölecektir.”
.
Yetmiş iki sıddîk sevabı alan genç
Zeynüddîn Sübkî hazretleri hadîs ve Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 659 (m. 1261)’de Mısır’da Sübk-il-abîd denilen yerde doğdu. 735 (m. 1334)’de Mısır’da Mahılle denilen yerde vefât etti. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerde, Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki:
“Kim bir hastanın yanında yedi kere (Es’elüllahelazîme Rabbel-Arşil-azîm en yeşfiyeke) derse, o hasta sıhhat ve afiyet bulur.”
Hazreti Ömer’in (radıyallahü anh) rivâyet ettiği, hadîs-i şerîfte; Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Bir genç, dünyâ lezzetini ve oyununu bırakır, gençliğine rağmen Allahü teâlâya tâate (beğendiği şeylere) yönelirse, Allahü teâlâ, ona yetmiş iki sıddîk sevabı verir. Sonra şöyle buyurur: (Ey şehvetini [nefsinin arzu ve isteklerini] benim rızam için terk edip, gençliğini benim beğendiğim işlerde harcayan genç! Sen, benim yanımda meleklerimden birisi gibisin.)”
Hazreti Ömer’in (radıyallahü anh) rivâyet ettiği, hadîs-i şerîfte, “Resûlullah efendimiz buyurdular ki: “Ey Âişe! Dinlerini parça parça edip, doğru yoldan ayrılanlar, bid’at ve heva (nefsinin arzu ve istekleri) sahipleri, bu ümmetin sapıklarıdır. Yâ Âişe, her günah sahibi için tevbe vardır. Ancak, bidat ve heva sahipleri, benden uzaktır, ben de onlardan uzağım.”
Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Cennette yüz derece vardır ki, Allahü teâlâ onları Allah yolunda cihâd edenler için hazırlamıştır, iki derece arası, gökle yer arası kadardır. Allahü teâlâdan Firdevs’i isteyiniz. Çünkü Firdevs, Cennetin en ortası, en yükseği ve onun üstünde Rahmânın Arş’ı vardır. Cennetin nehirleri ondan fışkırır.”
“Allah yolunda cihâd eden kimsenin hâli, gündüzleri oruçlu olup gecelerini ibâdetle geçiren, Allahü teâlânın âyetlerine itaat eden, namaz ve oruçtan dolayı hiçbir gevşeklik hissetmeyen kimsenin hâli gibidir ki, yine Allah yolunda cihâd eden üstündür.”
Ebû Saîd-i Hudrî (radıyallahü anh) şöyle rivâyet etti: Birisi Resûlullaha gelerek, “İnsanların hangisi daha üstündür?” dedi. Resûlullah efendimiz “Canıyla ve malıyla Allah yolunda cihâd eden mümindir” buyurdu. O kimse “Sonra kimdir?” diye sorunca “Kavminden ayrılıp Rabbine ibâdet eden ve insanların da onun kötülüğünden emîn olduğu kimsedir” buyurdu.
.
İnsan, kulluk yapması için yaratılmıştır!.
Kâdı Muhammed Zâhid hazretleri “Silsile-i âliyye” denilen büyük âlim ve velîlerin ondokuzuncusudur. Semerkand’da doğdu. Ya’kûb-ı Çerhî hazretlerinin torunudur. Ubeydüllah-i Ahrâr’a talebe oldu. Onun vefâtından sonra halîfesi oldu. 936 (m. 1529)’da Semerkand’da Vahş köyünde vefât etti. “Mesmûât” adlı eserinde, hocası Ubeydüllah-i Ahrâr hazretlerinin sohbetlerinde dinlediklerini toplamıştır. Bu eserinden bazı bölümler:
“İnsanın yaratılmasından maksat, kulluk yapmasıdır. Kulluğun aslı ve özü ise, her halükârda Allahü teâlâyı unutmamak, gâfil olmamak, tazarru (yalvarma) ve huşû (korku) içinde bulunmaktır.”
“İbâdet ile ubudiyet (kulluk) arasındaki fark; ibâdet, dinin emrettiği vazîfeleri yapmak; ubudiyet ise, kalbin gafletten uzak ve dâima Rabbini tazim eder hâlde olmasıdır.”
“Temkin makamına kavuşmak için, zarûretsiz söz söylememek lâzımdır. Çok gülmek ve çok konuşmak kalbi öldürür. Temkin makamı, huzûr ve agâh (gafletten uzak) olmaktan ibârettir ki, bu hâl, gözdeki görme, kulaktaki işitme vasfı gibi hiç kaybolmamalıdır. Kendisini Allahü teâlânın her ân gördüğünü bilmelidir. Böyle bir hâle gelen kimsenin konuşması gerekir. Bu hâle kavuştuktan sonra, (insanları irşâd için) konuşmaması gaflettir. Gaflet ise, kalbin ölmesi demektir. Kalbin gafletten uzak olması, huzûr ve agâh olmasıyladır. Bu nisbetin sahibi çok çalışmalı, ihtimâm göstermeli ve bu nisbet zamanını iyi muhafaza etmelidir.”
“Gençlik zamanı fırsat ve ganimettir. Bu kıymetli zamanı ve nefesleri saadet vesilesi yapmayana yazıklar olsun. Saadet arayan kimse, Resûlullahın (sallallahü aleyhi ve sellem) ahlâkı ile ahlâklanmalıdır. Hilm (yumuşaklık), kerem, cömertlik, tevâzu, Îsâr ve diğer ahlâk-ı hamide olan şeylerle ahlâklanmalıdır. Husûsen kalbde Allahtan başka hiçbir şeye bağlılık kalmamasına (mâsivânın terkine) çok çalışmak lâzımdır. Kalbden mâsivâ silinip atıldığı zaman, kalbde Allah sevgisinden başka hiçbir şey kalmaz, buyurmuşlardır.”
“Akıllı kimse, bir işi bir haftada veya bir ayda bitiren, dünyâya âit faydaları kısa zamanda elde eden kimse değildir. Akıllı o kimse ki, bütün çalışmasını ve gayretini dinin emirlerine uymaya sarf eden, işlerini âhirette fayda verecek şekilde yapandır. Bundan daha akıllı kimse ise, bütün gayretini sarf ederek, Allahü teâlâdan başka her şeyden yüz çeviren, onları kalbinden çıkarandır. Böyle yapan kimse, Allahü teâlânın rızâsına kavuşur.”
.
Sabrederek ferahlığı beklemek ibâdettir
Nasr bin Abdürrezzâk hazretleri Seyyid Abdülkâdir-i Geylânî hazretlerinin torunudur. Hanbelî mezhebinde ilk Kâdı’l-kudâtdır. 564 (m. 1169)’da doğdu. 633 (m. 1236)’da vefât etti. Bir sohbetinde şunları anlattı:
Sabır, takvâ sahiplerinin mertebelerinin en üstünü, müminlerin derecelerinin en yükseğidir. Kendisine yapışanları hayırlı işlere götürür. Zararlı işlerden çevirir. Nefsin arzu ve isteklerine uymanın neticesi kötü işler olduğu gibi, sabra sarılmanın neticesi de hayırlı işlerdir.
Sabır, Allahü teâlânın sıfatlarındandır. Akıllı kimse, Allahü teâlânın haram kıldığı şeyleri yapmama hususunda sabır göstermeyi zor görmez. Çünkü haramlarda bulunan lezzet, helâl edilmiş olan mübahlarda fazlasıyla mevcuttur. Buna rağmen bazı kimseler haramların görünüşlerine aldanarak, onlarda lezzet var sanmakta, haramlara ve şüphelilere dalarak hakîkî lezzetten uzaklaşmaktadır. İnsanın başına gelen sıkıntılara sabretmesi, imânının kemâlini gösterir. Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Allahü teâlâ buyurdu ki: Ben bir kulumun bedenine veya malına veya çocuğuna bir musibet veririm ve o kul da buna sabrederse, kıyâmet gününde onu hesaba çekmekten hayâ ederim.”
Sabır izzet kapısı, sabırsızlık illet kapısıdır. Büyüklerden birisi buyurdu ki: “Sana bir musibet geldiği zaman sabretsen de, sabretmesen de Allahü teâlânın takdîri yerine gelir. Eğer sabredersen, Allahü teâlânın takdîri yerine gelir ve sen sevap kazanırsın. Şayet sabretmezsen, Allahü teâlânın takdîri yine yerine gelir. Fakat sen hem kendini üzmüş, hem de sevaptan mahrum kalmış olursun. O hâlde sen her zaman sabret ki, her durumda kârlı çıkasın.”
Hadîs-i şerîflerde buyuruldu ki: “İstemediğiniz durumlara sabretmedikçe, istediklerinize ulaşamazsınız. Arzu ettiğiniz şeyleri terk etmedikçe, umduklarınıza erişemezsiniz.”
“Amellerin en üstünü, nefsin istemediği şeylerdir. Bu da Allahü teâlânın haram kıldığı, yasak ettiği şeyleri yapmamak için sabır göstermektir.”
“Sabrederek ferahlığı beklemek ibâdettir.”
Büyüklerden birisi buyurdu ki: “Sana gelen bir musibete sabırsızlık göstermen, gelen o musibetten daha ağırdır. Sabırsız kimse, dünyâda kendisini helak eder. Âhırette ise ecrini kaybeder.”
İbn-i Semmâk buyurdu ki: “İnsana bir musibet gelir, o da sızlanmaya, sabırsızlanmaya başlarsa, musibeti iki tane olur.”
.
Her şey O’nun hürmetine yaratıldı
İbn-i Şühbe hazretleri fıkıh âlimidir. 798 (m. 1395)’de Şam’da doğdu. 874 (m. 1470)’da orada vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
“Allahü teâlâ, sevgili Peygamber efendimizi (sallallahü aleyhi ve sellem) her bakımdan en güzel yaratmıştır. Her şeyi O’nun hürmetine yarattığını bildirmiştir. Allahü teâlâ, kalplerimizi nurlandırsın, Habîbinin sevgisi ile doldursun. Allahü teâlâ, bütün güzel vasıfları Peygamber efendimizde cem etmiştir. Şimdi O’nun mübârek hilye-i se’âdetlerini (görünüşlerini) anlatmakla şereflenelim:
Fahr-i kâinatın mübârek yüzü ve bütün âzâ-i şerîfesi ve mübârek sesi, bütün insanların yüzlerinden ve âzâlarından ve seslerinden güzel idi. Mübârek yüzü bir miktar yuvarlak idi. Neşeli olduğu zamanda, mübârek yüzü ay gibi nurlanırdı. Sevindiği mübârek alnından belli olurdu. Resûlullah efendimiz gündüz nasıl görürse, gece dahî öyle görürdü, önünde olanları gördüğü gibi, arkasında olanları dahî görürdü. Bunu ispat eden yüzlerce hâdise kitaplarda yazılıdır. Gözde görmek halk eden Allahü teâlâ, diğer uzuvda dahî halk etmeye kâdirdir. Yana ve geriye bakacağı zaman, bütün bedeni ile dönüp bakardı. Yeryüzüne nazarı, semâya bakmasından ziyâde idi. Mübârek gözleri büyük idi. Mübârek kirpikleri uzun idi. Mübârek gözlerinde bir miktar kırmızılık vardı. Mübârek gözlerinin karası gayet siyah idi. Fahr-i âlem efendimizin alnı açık idi. Mübârek kaşları ince idi. Kaşları arası açık idi. İki kaşı arasında olan damar, hiddetlenince kabarır idi. Mübârek burnu gayet güzel olup orta yeri bir miktar yüksek idi. Mübârek başı büyük idi. Mübârek ağzı küçük değildi. Mübârek dişleri beyaz idi. Mübârek ön dişleri seyrek idi. Söz söylediği zamanda, sanki dişleri arasından nûr çıkardı.
Allahü teâlânın kulları arasında O’ndan daha fasîh, tatlı sözlü kimse görülmedi. Mübârek sözleri gayet kolay anlaşılır, gönülleri alırdı ve rûhları cezbederdi. Söz söylediği zaman, kelimeleri inci gibi dizilirdi. Bir kimse saymak isterse, kelimeleri sayılmak mümkün idi. Bazen iyi anlaşılması için üç kere tekrar ederdi. Cennette Muhammed aleyhisselâm gibi konuşulacaktır.
Mübârek sesi, kimsenin yetişemediği yere yetişirdi. Fahr-i âlem efendimiz güler yüzlü idi. Tebessüm ederek gülerdi. Gülerken mübârek ön dişleri görünürdü. Güldüğü zaman nûru duvarlar üzerine ziya verirdi. Ağlaması da gülmesi gibi hafif idi...
.
Allah, seni insanlardan koruyacaktır
Kâdı Iyâd hazretleri Mâlikî mezhebi fıkıh, tefsîr, hadîs âlimlerinin büyüklerindendir. 476 (m. 1083)’de Fas’ın Sebte şehrinde doğdu. 544 (m. 1150)’de Merrâkeş’te vefât etti. Kâdı Iyâd hazretlerinin “Şifâ-i şerîf” isimli eserinde buyuruluyor ki:
Rabbimiz, Peygamber efendimize (sallallahü aleyhi ve sellem) Kur’ân-ı kerîmde meâlen buyuruyor ki:
“Allah, seni insanlardan koruyacaktır.” (Mâide-67)
“Hani bir zaman o küfredenler, seni tutup bağlamaları, ya öldürmeleri, yahut (yurdundan) zorla çıkarmaları için sana tuzak kuruyorlardı. Onlar bu tuzağı kurarlarken, Allah da onun karşılığını yapıyordu. Allah, tuzak kuranlara mukâbele edenlerin en hayırlısıdır.” (Enfâl-30)
“Eğer siz O’na (Resûlüme) yardım etmezseniz, Allahü teâlâ vaktiyle O’na yardım ettiği gibi yine eder. Kâfirler O’nu (Mekke’den) çıkardıkları zaman, bizzat Allahü teâlâ O’na yardım etmişti.” (Tövbe-40) Bu âyet-i kerîmelerde, Rabbimizin Peygamber efendimize yardımları anlatılmaktadır. O’na karşı bir araya gelip, O’nu öldürmek ve yurdundan çıkarmak istedikleri zaman, O’nu nasıl kurtardığını, mağarada gizlediğini, müşriklerin O’nu nasıl göremediklerini, bununla ilgili mucizelerini, hadîs ehlinin bize anlattığı mağaradaki durumunu ve Allahü teâlânın verdiği sükûneti, âyet-i kerîmelerde Hak teâlâ bildirmektedir.
Allahü teâlâ, Kevser sûresinde meâlen buyuruyor ki:
“Şüphe yok ki, biz sana Kevser’i verdik. Öyleyse Rabbin için namaz kıl, kurban kes. Sana buğz eden kişi, Ebter’in tâ kendisidir.” Bu sûrede, Peygamber efendimize verilen nimetler anlatılmakta ve Allahü teâlâ, O’nun düşmanına, Habîbinin nâmına cevap vermiş, asıl ebter (zürriyetsiz) olan kişinin, düşmanı olduğunu bildirmiştir. Senin düşmanın, sana hakaret eden, buğz eden kimse, ebterin zelîl ve hakîrin birisidir. Onda hayır yoktur ve ismi dahî unutulacaktır. Fakat senin şanın ve nâmın ilelebed devam edecektir. Habîbim, bunun için üzülme, demek istemiştir.
Peygamber efendimizin kadrini, kıymetini şânını ve büyüklüğünü bildiren âyet-i kerîmelerde Rabbimiz meâlen buyuruyor ki:
“Ey Resûlüm, sana da Kur’ânı indirdik ki, kendilerine indirileni insanlara anlatasın; olur ki, iyice düşünürler.” (Nahl-44)
“(Habîbim) de ki: Ey insanlar, şüphesiz ben göklerin ve yerin mülküne (tasarrufuna) mâlik olan, kendisinden başka hiçbir ilâh olmayan, öldüren ve dirilten Allahın size, hepinize gönderdiği Peygamberim.” (A’râf-158)
“Peygamber, müminlere (her husûsta) nefislerinden evladır.” (Ahzâb-6)
.
Kelâm ilmi hakkında konuşmanın tehlikesi
Hasen bin Mensûr Fergânî hazretleri Hanefî mezhebi âlimlerindendir. “Kâdı Hân” ismi ile meşhûr oldu. Horasan’da Fergana’da doğdu. 592 (m. 1196)’da vefât etti. “Fetâvâ-i Kâdı Hân” ve “Hâniyye” isminde bir fetvâ kitabı meşhûrdur. Kâdı Hân, “Fetâvâ”sının “Hazar ve İbâha” kısmında diyor ki:
“Kelâm ilmi, dîni akidelerin isbâtı için gerekli delîl ve hüccetlerin bildirilmesi ve şüphelerin giderilmesini anlatan bir ilimdir, ihtiyâcından çok kelâm ilmini öğrenmek, kelâmda görüş ortaya atmak ve münâzara etmek yasak edilmiştir. Zira İmâm-ı a’zam Ebû Hanîfe’nin oğlu Hammâd’dan rivâyet edilir ki. O: Kelâm meseleleri hakkında konuşmaktan, babam beni menederdi. Bunun üzerine babama 'Babacığım, ben sizi kelâmdan konuşurken gördüm. Acaba siz beni niçin bundan menediyorsunuz?' diye sordum. Babam 'Ey yavrum! Biz gerçi kelâmdan konuşurduk. Ama, sanki başımızın üstünde kuş vardı' cevabını verdi. (Yani başına kuş konmuş bir kimsenin, onu uçurmamak için gösterdiği dikkat ve uyanıklığı gösterirdik.)
Yine “Fetâvâ-i Kâdı Hân”da diyor ki: “İslam âlimleri de, geceden niyetli orucunu bir mazeretsiz kasten bozan kimsenin kefaret olarak, varsa bir köle azat etmesini, yoksa peş peşe 60 gün oruç tutmasını, oruç da tutamazsa, 60 fakiri doyurmasını bildirmişlerdir. Oruç kefareti için peş peşe, 60 gün oruç tutar. 60 gün sonra, tutmadığı her gün için, birer gün daha tutar.”
“Namazı cemâatle kılmak ve 'Tumânînet' ile kılmak, rükû’dan sonra 'Kavme' yapmak ve iki secde arasında 'Celse' yapmak Resûlullah efendimiz tarafından bildirilmiştir. Kavmenin ve celsenin farz olduğunu bildiren âlimler vardır. Bu ikisinin vâcib olduğunu, ikisinden birisini unutunca, Secde-i Sehv (yanılma secdesi) yapmak vâcib olduğunu ve bilerek yapmayanın namazı tekrar kılmasını âlimlerimiz bildirmiştir.”
“Birisine her şeyde vekîlimsin dese, yalnız malını korumak için vekîl yapmış olur. Her şeyde vekîlimsin, emrin caizdir dese, bey’ ve şirâ (alışveriş), hîbe (hediye etmek) ve sadaka gibi bütün alışverişte vekîl yapmış olur.”
“Necâset bulaşmış hasır (büyük yaygı), üç defa yıkanır. Başka şeye gerek kalmaz.”
“Nemmâm, yani koğuculuk yapanın, şarkı söyleyenin, tegannî edenin, vakfelere riâyet etmeyenin imamlığı mekrûhtur.”
“Vakfe; Kur’ân-ı kerîm okunurken durulması lâzım gelen yerlerde durmaktır. Vakfe yerlerinde durmayıp, başka yerlerde duran kimse imâm olursa, buna uymak mekrûhtur.
.
Hilm, sabrın en yüksek derecesidir
Ebü’l-Feth Harrânî hazretleri Hanbelî mezhebindeki hadîs ve fıkıh âlimlerindendir. Urfa-Harran’da doğdu. 476 (m. 1083)’de Harran’da şehîd edildi. Bir dersinde buyurdu ki:
Hilm, rûhun sakin olması, kızmamasıdır. Yumuşak huylu olmaktır. Yüksek bir haslettir. Allahü teâlânın, insana büyük bir ihsânıdır. Hilm kimde bulunursa, onu hem dünyada ve hem de âhirette yüksek mertebelere kavuşturur. Resûlullaha (sallallahü aleyhi ve sellem); “Hilm nedir?” diye suâl edildiği zaman; “Sabırdır” buyurdular. Allahü teâlânın beğendiği işleri yapmak, güzel ahlâktan olan sabır ile ele geçmektedir. Hilm ise, sabrın en yüksek derecesidir.
Hilm, Allahü teâlânın sıfatlarındandır. Allahü teâlâ, kendisine karşı gelenlerin azgınlığını, kötülük yapanların kötülüğünü ve zâlimlerin zulmünü gördüğü, onlardan intikam almaya kadir olduğu hâlde, intikam almakta acele etmiyor. Pişman olup tövbe edenlerin, boyun bükenlerin hatalarını affediyor. Kendisine sığınanları boş çevirmiyor. Çünkü O, çok ihsân ve iyilik sahibidir. Nahl Sûresi 61. âyet-i kerîmesinde meâlen; “Eğer Allahü teâlâ, zulümleri (günahları) sebebiyle insanları (hemen) hesaba çekiverseydi, yeryüzünde kımıldayan tek bir canlı bırakmazdı” buyuruldu.
Allahü teâlâ, Peygamberlerini (aleyhimüsselâm) hilm sahibi olmakla övmüştür. Hilm sâhibi olmak, kızmamak, yumuşak davranmak, az kimselerde bulunan çok yüksek bir haslettir.
Birisi, Resûlullah efendimize gelerek; “Yâ Resûlallah! Bana nasihatte bulunun” deyince, Peygamber efendimiz; “Kızma” buyurdu. O kimse ikinci defa nasihat istedi. Yine; “Kızma” buyurdu. Üçüncü defa nasihat isteyince, bu defa da; “Kızma” buyurdu.
Bir hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “Mümin bir kimse, hilmi ile, gündüzleri oruç tutup, geceleri namaz kılan kimsenin derecesine ulaşır.”
Esmâî; “İnsanların en hazırcevaplısı, kızmayan kimsedir” demiştir.
Ali bin Ebî Tâlib (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Hayır; malı, çoluğu-çocuğu çoğaltmakta değil, hilmi ve ilmi çoğaltmaktadır.”
İsâ bin Hammâd’ın bildirdiğine göre, Leys bin Sa’d ilim öğrenmek isteyenlere, ilim ile meşgul olanlara; “İlimden önce hilmi öğreniniz. Hiçbir şey, ilim ile hilmin beraber bulunması kadar güzel değildir” buyururdu.
Lokman Hakîm buyurdu ki: “Üç şey, üç şey ile beraber bulunduğu zaman anlaşılır. Hilm, kızgınlık zamanında; kahramanlık, harb zamanında; doğruluk, ihtiyâç zamanında anlaşılır.”
.
Benden kullarıma bildir
İmâdüddîn bin Kâdı Ebî Hâzim hazretleri hadîs, usûl ve Hanbelî mezhebi fıkıh âlimidir. Ebû Ya’lâ Sagîr ismiyle meşhur olup, 494 (m. 1101)’de Bağdad’da doğdu. 560 (m. 1165)’de orada vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Kelâm ilminin âlimlerine göre, Allahü teâlânın, (Seni şu yerlerdeki insanlara veya bütün insanlara gönderdim), yâhut, (Benden kullarıma bildir!) veya bunlar gibi dediği kimseye (Nebî), yani (Peygamber) denir.
Peygamber olmak için, insanda riyâzet ve mücâhede gibi, bazı şartların bulunması veya buna elverişli olarak doğmuş olmak lâzım değildir. Allahü teâlâ, dilediğini seçerek, bunu ihsân eder. O, her şeyi bilir ve en iyisini yapar. İrâde ettiğini yapar. Her şeyi yapmaya kâdirdir. Kelâm âlimlerine göre, Peygamberin (Mucize) göstermesi de şart değildir. (Mucize), peygamber olduğunu söyleyen kimsenin, doğru söylediğini bildiren şeydir. Mucizenin şartları vardır:
1- Allahın, mu'tâd sebepler olmadan yapmasıdır. Çünkü, Onun Peygamberini tasdik ettirecektir. 2- Hârikulâde olmalıdır. Âdet olan şeyler, mesela Güneş'in her gün şarktan doğması, ilkbaharda çiçeklerin açması, mucize olmaz. 3- Bunu, başkalarının yapamaması lâzımdır. 4- Peygamber olduğunu bildiren kimsenin istediği zaman hâsıl olmalıdır. 5- İstediğine uygun olmalıdır. Meselâ şu ölüyü dirilteceğim, deyince, başka hârika hâsıl olursa, meselâ dağ ikiye ayrılırsa, mucize olmaz. 6- İsteyip de hâsıl olan mucize, kendisini yalanlamamalıdır. Meselâ, şu hayvan ile konuşacağım, deyince, hayvan (Bu yalancıdır) derse, mucize olmaz. 7- Mucize, peygamber olduğunu söylemeden önce hâsıl olmamalıdır. İsâ aleyhisselâmın beşikte konuşması, kuru ağaçtan taze hurma isteyince, eline hurma gelmesi, Muhammed aleyhisselâm çocuk iken, göğsünün yarılıp, kalbinin yıkanıp temizlenmesi, başının üstünde bulut bulunması, ağaçların, taşların kendisine selâm vermeleri gibi, önceden hâsıl olan hârikalar, mucize değildi. Kerâmet idiler. Bunlara (İrhâs) denir. Peygamberliği kuvvetlendirmek içindirler. Bu kerâmetlerin evliyâda da hâsıl olmaları câizdir.
Peygamberler, peygamberlikleri kendilerine bildirilmeden önce, evliyâ derecesinden aşağıda değildirler. Kerâmetleri görülür. Mucize, peygamber olduğunu bildirdikten az zaman sonra hâsıl olabilir. Meselâ, bir ay sonra şöyle olur deyince, hâsıl olduğu zaman mucize olur. Fakat, hâsıl olmadan önce, onun peygamber olduğuna inanmak lâzım olmaz.
.
İslâmiyetin ahkâmı ilhâm ile anlaşılmaz
Takıyyüddîn İbrâhim Sarîfînî hazretleri Hanbelî mezhebi fıkıh ve hadîs âlimlerindendir. 581 (m. 1185)’de Bağdad köylerinden Sarîfîn’de doğdu. 641 (m. 1243)’de Şam’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Zamanımızdaki bazı câhil tekke şeyhleri, yalancı, sahte tasavvufcular, İslâmiyete uymayan hareketlerinden dolayı, kendilerine itiraz edilince, (Bunlar, ilm-i zâhirde haramdır. Biz, ilm-i bâtın sahipleriyiz. Bizim için helâldirler) diyor. Böyle söylemek küfürdür. Bu zındıklar, (Siz ilmi kitaplardan öğreniyorsunuz. Biz ise, sahibinden, yâni doğruca Muhammed aleyhisselâmdan alıyoruz. Buna kanaat etmez, râzı olmaz isek, Allahtan sorup öğreniyoruz. Kitap okumaya, üstâddan öğrenmeye ihtiyacımız yok. Allaha kavuşmak için, ilm-i zâhiri terk etmek ve İslâmiyeti öğrenmemek lâzımdır. Bizim yolumuz bâtıl olsaydı, böyle yüksek hâllere, kerâmetlere kavuşabilir mi idik? Nûrları ve Peygamberlerin ruhlarını görebilir mi idik? Bir günah yaparsak, rüyâda bize bildiriliyor. Sizin haram dediğiniz şeyi yapmamız için Allah bize rüyâda izin veriyor. Bunun bize helâl olduğunu anlıyoruz) diyorlar.
İslâmiyeti yıkıcı, yok edici böyle sözler ilhâddır. Yâni, Kitabın ve Sünnet'in açık manalarını değiştirmektir. Dalâlettir. Yani, müminlerin yolundan ayrılmaktır. İslâmiyet ile alay etmektir. Böyle bozuk sözlere inanmamalıdır. Bunların bozukluğunda şüphe etmek bile küfür olur. Bunları söyleyene ve inanana (Zındık) denir. Zındık, Allaha ve âhiret gününe inanmayan sahte Müslüman demektir.
İslâmiyetin ahkâmı ilhâm ile anlaşılmaz. Evliyânın ilhâmı başkalarına hüccet, senet olamaz. (İlhâm), Allah tarafından kalbe gelen bilgi demektir. Evet, Ehlullahın ilhâmları doğru olur. Bunların doğruluğu, İslâmiyet bilgilerine uygun olmalarından anlaşılır. Fakat Ehlullah, yâni velî olmak için, İslâmiyet bilgilerini öğrenmek ve bunlara uymak şarttır. (Takvâ sahiplerine Allahü teâlâ ilim ihsân eder) meâlindeki âyet-i kerime bunu isbât etmektedir.
Sünnete, yani İslâmiyete sarılmayan, bid'atten sakınmayan kimsenin kalbine ilhâm gelmez. Bunun söyledikleri, nefsten ve şeytandan gelen bozuk şeylerdir. Mûsâ aleyhisselâm ile Hazreti Hızır'ın konuşmaları, bu bildirdiklerimize uymuyor denilemez. Çünkü Hızır aleyhisselâm, bazı âlimlere göre, Mûsâ aleyhisselâmın ümmeti değildi. Ona uyması emrolunmamıştı. Muhammed aleyhisselâm ise, dünyanın her yerinde kıyâmete kadar gelecek olan bütün insanların ve cinnin Peygamberidir.
..
Bid'at-i seyyie ve bid'at-i hasene
Ebû İshâk el-Irâkî hazretleri Mısır’da yetişen Şafiî fıkıh âlimlerindendir. 510 (m. 1116)’de doğdu, 596 (m. 1200)’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Bid'at sözünün iki manası vardır. Birincisi, lügat manası olup umumidir. Lügat manası ile, âdette olsun, ibâdette olsun, her türlü yeniliğe bid'at denir. Âdet, karşılığında sevap beklenilmeyen işler demektir. Bunlar dünya menfaati için yapılır. İbâdet ise âhirette sevap kazanmak için yapılır. Lügatte bid'at demek, (Sadr-ül-evvel)den sonra ortaya çıkarılan her çeşit yenilikler demektir. Sadr-ül-evvel (Selef-i sâlihîn)in, yani Eshâb-ı kirâmın ve Tâbiîn ve Tebe'i tâbiîn zamanlarıdır. Bunların zamanında âdet olarak veya ibâdet olarak ortaya çıkan şeyler bid'at değildir.
Bid'at kelimesinin ikinci mânası, Sadr-ul-evvelden, yâni Eshâb-ı kirâmın ve Tâbiînin ve Tebe'i tâbiînin zamanlarından sonra dinde meydana çıkan yeniliklerdir. Bu değiştirmeler itikatta veya ibâdette olur. Yeni bir ibâdet meydana çıkarmak veya mevcut bir ibâdette ziyâdelik veya noksanlık yapmak (İbâdette bid'at) olur. Bunlardan dînin sahibinin, yâni Muhammed aleyhisselâmın, sözle veya iş ile, sarîh veya işaret ederek, izni olmadan ortaya çıkarılanlara (Bid'at-i seyyie) denir.
Âdette bid'atlerin hiçbirine bid'at-i seyyie denilmez. Çünkü bunlar ibâdet için değil, dünya menfaati için yapılırlar. Yemekte, içmekte, giyinmekte, binâlarda yapılan yenilikler âdette bid'attir. İtikatta olan bid'atlerin hepsi (Bid'at-i seyyie)dir. Yetmişiki dalâlet fırkasının itikatları, bid'at-i seyyiedir.
Dört mezhebin ibâdetlerde olan yenilikleri bid'at değildir. Çünkü bunlar, kendi akılları ile çıkarılmış olmayıp, (Edille-i şer'ıyye)den çıkarılmışlardır. İbâdette olan bid'atte, dînin sahibinin, sarîh veya işaret ile, izni varsa, bunlara (Bid'at-i hasene) denir. Bid'at-i haseneler, müstehab veya vâcib olur. Câmilere minâre yapmak, müstehabdır. Bunları yapmak sevap olup, terk etmesi günah olmaz. Minâreye (Me'zene) de denir.
Zeyd bin Sâbitin annesi diyor ki: (Medînede, Mescid-i Nebînin etrâfındaki evlerin en yükseği benim evim idi. Bilâl-i Habeşî, önceleri, evimin damına çıkıp ezan okurdu. Resûlullahın mescidi yapılınca, mescid üzerinde müezzin için yapılan yüksek yere çıkarak okudu.)
.
İhtiyaç hâlinde sual vâcib olur
İsmâil Ağa Osmanlı Şeyhülislâmlarının ellialtıncısıdır. 1055 (m. 1643)’de İstanbul’da doğdu. 1137 (m. 1724)’de aynı yerde vefât etti. Fatih-Çarşamba’da yaptırdığı İsmâil Ağa Câmii’nin bahçesinde defnedildi. Bir dersinde, âkil ve baliğ kimselere itikâdın temellerini öğrenmenin farz olduğunu anlattıktan sonra, fıkıh meselelerini sormayı teşvik konusunda şöyle demektedir:
“Bu mevzûda Nahl sûresinin kırküçüncü âyeti vardır. Bu âyet-i kerîmede Allahü teâlâ meâlen şöyle buyurmaktadır: (Bilmiyorsanız, zikir ehline sorunuz!) İhtiyaç hâlinde ve hâdise vukuunda suâl vâcib olur. Eğer sormaz, kendi bildiğine göre yapar da, hata veya isâbet ederse, onun fiili (işi), Allahü teâlânın emrine yapışmak olmaz. Bunun kendisiyle cenâb-ı Hakka yaklaşılan bir ibâdet olması caiz değildir. Bunun için Allahü teâlâ suâl sormayı emretmiş, Enbiyâ sûresi, 7. âyet-i kerîmesinde meâlen şöyle buyurmuştur: (Bilmiyorsanız zikir ehline sorunuz.) Bu, Müslümanların üzerinde, ittifâk ettikleri şu meselede olduğu gibidir:
Bir âmâ, kıbleyi sorar, sonra ona doğru namaz kılarsa, kıble yanlış olsa bile, sorduğu için namazı sahîh olur. Sormadan kılarsa, isâbet etse bile bu namazı sahih olmaz ve iade etmek vâcib olur.
Bu, şuna benzer; avamdan bir kişi, kendi kafasına, göre amel etmesi veya sual ehlinden olmayan kimseye sorması hâlinde, ibâdetinde isâbet etse bile, bu ibâdeti muteber olmaz ve üzerine iade vâcib olur. Bu durum, Ehl-i sünnetin ekserisinin sözlerine göre ibâdetlerde olur. Fakat akidlerde (yani insanlar arasındaki muâmelelerde) böyle değildir. Şeriat hükümlerinde, taklîd ehlinin (ictihâd sahibi olmayıp da bir hak mezhebe tâbi olması icâb edenin) yaptığı her şeyi sorması vâcib olur. Herkese sorması da caiz olmaz. Bu caiz olsaydı, kendisine göre hareket etmesi de caiz olurdu. Zira, o şahıs ile müctehidlerin sıfatlarını taşımayan kimse arasında fark yoktur. Bunun için Allahü teâlâ meâlen buyurdu ki: (Bilmiyorsanız zikir ehlinden sorunuz.) Resûlullah da (sallallahü aleyhi ve sellem) (Bu ilim dîninizdir. Dîninizi kimden aldığınıza bakınız) buyurmuştur.”
Müminler masiyet (günah işlemek) sebebiyle kâfir olmaz ve îmândan çıkmazlar. Allahü teâlâ Kehf sûresinin otuzuncu âyet-i kerîmesinde meâlen; “Gerçekten îmân edip sâlih ameller işleyenlere gelince; şüphe yok ki, biz, öyle güzel bir amel işleyenin mükâfatını zayi etmeyiz” buyurmuştur.
.
Misvak kullanmanın bazı faydaları
İmâdüddîn Murtazâ hazretleri fıkıh âlimidir. Doğum târihi ve yeri bilinmemektedir. 749 (m. 1348)’de Kâhire’de vefât etti. Et-Tenbîh isimli eserinde buyuruyor ki:
Abdestin edeblerinden biri de, ağzı yıkarken dişleri misvak ile temizlemektir.
Misvak, Arabistan’da bulunan Erak ağacının dalından, bir karış uzunlukta kesilen parçadır. Erak dalı bulunmazsa, zeytin veya başka dallardan da olabilir. Nar ağacı olmaz. Çünkü acıdır.
Ağzı yıkarken, dişleri (Misvâk) ile temizlemelidir. Sağ el parmakları uzatılıp, baş parmakla küçük parmak misvâkın altından, diğer üç parmak da üstünden tutarak, üç kerre sağ, üç kerre de sol yandaki dişler üzerine hafîfçe sürülür. Kuvvetle sürmemeli, dişleri bozar. Hafîf sürülünce dişleri ve diş etlerini kuvvetlendirir. Misvâk bulunmazsa, fırça da kullanılabilir. Bu da yoksa, sağ elin baş parmağını sağ yandaki dişler üzerine, ikinci küçük parmağını sol dişler üzerine üç kerre sürerek temizlemelidir.
Birinin misvâkini, tarağını, bunun izni ile, başkasının kullanması şer’an mekrûh değildir. Tab’an mekrûhdur. Sigara içmek de şer’an değil, tab’an mekrûhdur.
Müslimdeki hadîs-i şerîfte buyuruluyor ki: (On şey sünnettir: Bıyığı kısaltmak, sakalı uzatmak, misvâk kullanmak, mazmaza, istinşak, tırnak kesmek, ayak parmaklarını yıkamak, koltuk altını temizlemek, kasıkları temizlemek, su ile istincâ buyuruldu.)
“Misvak kullanmanın faydalarından bazıları şunlardır:
Birincisi, ağız temiz olur. İkincisi, Allahü teâlâ kullanandan râzı olur. Üçüncüsü, melekler kendisinden hoşnud olur. Zira ağız kokusundan melekler incinir. Dördüncüsü, şeytan gamlanır. Beşincisi, hayrı ve hasenatı (iyiliği) çok olur. Altıncısı, gözleri nurlanır. Yedincisi, saçları kuvvetlenir. Sekizincisi, diş etlerini kuvvetlendirir. Dokuzuncusu, balgamı giderir.
Onuncusu, fasîh-ül-lisân olur ve konuşması düzgün olur. Onbirincisi, zekâyı kuvvetlendirir. Onikincisi, baş damarlarını kuvvetlendirir. Onüçüncüsü, rızkı bol olur. Ondördüncüsü, dişlerin sarılığını ve ağzın pis kokusunu giderir.
Onbeşincisi ve en önemlisi, son nefeste imân ile gitmeye sebep olur.
.
Allahü teâlâ onlara istediklerini verir.
Kâdı Şemseddîn hazretleri Hanbelî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 610 (m. 1213)’de Urfa’da-Harran’da doğdu. 675 (m. 1276)’da Şam’da vefât etti. Bir dersinde, haccın fazileti hakkında şunları anlattı:
Allahü teâlâ, Kur’ân-ı kerîmde meâlen; “... Azık ve binek bakımından yoluna gücü yeten her kimsenin, o Beyti haccetmesi, insanlar üzerine Allahın hakkıdır, farzdır...” buyurdu (Âl-i İmrân-97).
Peygamber efendimiz de (sallallahü aleyhi ve sellem), bir hadîs-i şerîfte; “Evinden hac veya umre yapmak niyetiyle çıkan kimse, eğer (yolda) ölürse, kıyâmete kadar hac ve umre sevâbı ona verilir” buyurdu.
Ehl-i Beyt’in rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûl-i ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem); “İnsanların günahı en büyük olanı, Arafat’ta vakfe yapıp, Allahü teâlânın kendisini af ve mağfiret etmeyeceğini zanneden kimsedir” buyurdu.
Yine Resûlullah efendimiz; “Hacılar ve umre yapan kimseler, Allahü teâlâya gelen topluluklardır ve O’nun ziyâretçileridir. Onlar eğer Allahü teâlâdan bir şey isterlerse, Allahü teâlâ istediklerini onlara verir. Eğer kendilerinin af ve mağfiret olunmasını isterlerse, onları af ve mağfiret eder. Duâ ederlerse, duâlarını kabul eder. Şefaat olunmalarını isterlerse, şefâat olunurlar” buyurdu.
Ali bin Muvaffak şöyle anlattı: “Bir sene hacca gitmiştim. Arefe gecesi olunca, Minâ’da Hîf mescidinde uyudum. Rüyâmda; semâdan üzerlerinde yeşil elbiseler bulunan iki meleğin indiğini gördüm. Birisi diğerine, 'Bu sene, Kâbe-i muazzamayı altıyüzbin kişi ziyârette bulundu. Altı kişinin haccı kabul oldu' dedi. Sonra, her iki melek havaya doğru yükselip, kayboldular. Ben korku ile uyanıp çok üzüldüm. Altı kişinin haccı kabul olunca, benim bu altı kişi arasında olmam pek zor, diye düşündüm. Arafat’tan ayrılıp Meş’ar-i harama geldim. Geceyi orada geçirdim. İnsanların çok olmasına rağmen pek azının haccının kabul olmasının üzerinde düşünmeye başladım. Bu düşünce ile uyuyakaldım, önceki gördüğüm iki melek, yine aynı sûretleri üzere geldiler. Biri diğerine, 'Bu gece Allahü teâlânın nasıl ve ne ile hükmettiğini biliyor musun?' dedi. Diğeri, 'Bilmiyorum' dedi. Bunun üzerine soruyu soran, 'Allahü teâlâ altı kişiden her birine, yüzbin kişi verdi. Onların haccını, bu altı kişinin yüzüsuyu hürmetine kabûl etti' dedi. O sırada ben sevinçle uyandım.”
.
Yemeği azaltınca kalp parlak olur
Ebü’l-Ferec Dârimî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 358 (m. 969) senesinde Bağdad’da doğdu. 449 (m. 1057)’de Şam’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Oruç altı şey ile tamam olur: Birincisi: Bütün kötülenen ve mekrûh olan şeylerden gözü sakındırmaktır. İkincisi: Dili; gıybet, yalan, koğuculuk, ağız bozukluğu, kaba söz ve mücâdeleden korumak, zikir, tesbih ve Kur’ân-ı kerîm okumakla meşgul etmektir. Dilin orucu budur. Üçüncüsü: Kulağı, dînen dinlenmesi haram olan her şeyden muhafaza etmektir. Konuşulması yasak olan her şeyin, dinlenmesi de haramdır. Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) bir hadîs-i şerîfte; “Gıybet eden ve dinleyen, günahta ortaktırlar” buyurdu.
Dördüncüsü: El ve ayak gibi diğer uzuvlarını, günah ve kötü şeylerden, midesini iftar vakti şüpheli şeyleri yemekten korumaktır. Yoksa, günah olan şeylerden sakınmadıktan sonra, orucun hiçbir sevabı kalmaz. Çünkü oruç, zâten helâl olan şeylerden belirli bir müddet içerisinde sakınmaktır. Oruçlu iken, helâl olan şeylerden bile sakındıktan sonra, oruçlu bir kimsenin haram olanlarla meşgul olması ne demektir?
Beşincisi: İftar vakti, karnını şişirinceye kadar yememelidir. Çünkü, orucun ruhu ve onun sırrı, kötülüklere düşmekte şeytanın yardımcısı olan kuvveti zayıflatmaktır. Bu ise, ancak yemeği azaltmakla mümkündür. Yemeği azaltınca, kalp saf ve parlak olur.
Altıncısı: İftardan sonra, kalbinin ümit ile korku arasında olmasıdır. Bilinmelidir ki, fıkıh âlimleri, orucun sahih olması için birtakım zâhirî şartlar bildirmişlerdir. Âhiret âlimleri ise, orucun sahih olması ile, orucun fıkıh kitaplarında bildirilen zâhirî şartları yanında orucun Allahü teâlânın indinde kabul olmasını, orucun kabul olması ile de maksuda erişmeyi kasdediyorlar. Bu ise, şehvetlerden sakınmakla meleklere benzemektir. Çünkü melekler, şehvetlerden münezzehtirler.
İnsanın mertebesi, hayvanların mertebesinden yüksektir. Çünkü insanlar, akıl nûru ile şehvetlerini kırmak gücüne sahiptirler. Fakat insanlar, meleklerin mertebesinden aşağıdadır. Çünkü insanlarda şehvet vardır. İnsanlar, şehvetleriyle mücâdele etme durumundadırlar. Şehvetlerine düşkün oldukları zaman, esfel-i sâfilîne (en aşağı derecelere) düşerler, hayvanlar sınıfına dâhil olurlar. Şehvetlerini kırdıkları zaman, a’lâ-i illiyyîne (en yüksek derecelere) çıkarlar. Meleklerin ufkuna katılırlar.
.
Günahlarına tövbe edip daha kötüsünü yapanlar
İbn-i Devâlîbî hazretleri Hanbelî mezhebi hadîs âlimlerindendir. İsmi, Muhammed bin Abdülmuhsin’dir. 634 (m. 1236)’da doğdu. Hadîs ilminde büyük bir âlim olarak yetişti. 728 (m. 1327)’de Bağdad’da vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
Peygamberimiz (sallallahü aleyhi ve sellem); “En büyük hırsız, kendi namazından çalan kimsedir” buyurdu. “Yâ Resûlallah! Bir kimse kendi namazından nasıl çalar?” diye sordular. “Namazın rükû’unu ve secdelerini tamam yapmamakla” buyurdu. “Safları, doğru ve düzgün yapmak, namazın güzelliğindendir.”
Birisi Resûlullaha (sallallahü aleyhi ve sellem), “En faziletli amel hangisidir?” diye suâl etti. “Allahü teâlâya îmândır” buyurdu. “Sonra hangisidir?” dedi. “Allah yolunda cihâddır” buyurdu. Soran kimse, “Sonra hangisidir?” diye suâl edince, “Hacc-ı mebrûrdur (kabul olunmuş hacdır)” buyurdu.
“Zekâtını ödemeyen her büyük mal sahibi zengin kişi, elbette kıyâmet günü kendisi ile sahip olduğu mal, artmış olarak getirilecektir. O hazine levhalar hâline getirilip ateşte kızdırılacak ve sahibinin alın, sırt ve yanları bununla yakılacaktır. Bu azap gün boyunca ve Allahın kulları arasında hükmüne kadar sürecektir. Levhalar soğudukça tekrar kızdırılır. Daha sonra da bu kimse Cennet veya Cehenneme giden yolu görecektir.”
“Allahü teâlâdan başka ilâh olmadığını söyleyinceye kadar insanlarla savaşmaya emrolundum. Kim ki, Allahü teâlâdan başka ilâh yoktur derse, İslâm hakkı hariç, benden malını ve nefsini korumuş olur. Hesabı da Allahü teâlâya âittir.”
“Kim bana bir salevât-ı şerîfe okursa, Allahü teâlâ ona on rahmet eder.”
“Kur’ân-ı kerîmi, kendi görüşü ile açıklayan, doğru olsa dahi, hatâ etmiştir.”
“Gariplere ne mutlu, gariplere ne mutlu.” "Ey Allahın Resûlü! Garipler kimlerdir?" denildi. O zaman “Kalabalık ve kötü kimseler arasında bulunan, az ve sâlih kimselerdir. Onlara buğzedenler, sevenlerden daha çoktur.”
“Allahü teâlâ, sünnet-i seniyyeye yapışan kulunu Cennete sokar.”
“Her kötülük sahibi için tövbe vardır. Fakat kötü ahlâk sahibi bundan müstesna. Çünkü o, bir günahtan tövbe eder, sonra ondan daha kötüsünü yapar.”
“Rükû ve secdeleri tam yapınız. Vallahi ben sizi ön tarafımdan gördüğüm gibi, arkadan da görürüm.”
“Sizden birisi uykusundan kalkınca, üç kere yıkamadıkça elini su kabına sokmasın. Çünkü eli geceleyin nerede idi, o bunu bilemez.”
.
Namazda, kalbi hazır etmenin ilâcı
Ebü’l-Fedâil Şehrezûrî hazretleri fıkıh ve hadîs âlimlerinin büyüklerindendir. 461 (m. 1068)’de Kuzey Irak’ta Şehrizûr’da doğdu. 572 (m. 1176)’da Şam’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîmde meâlen; “Muhakkak müminler felah buldular (yani, Cennette ebedî kalmakla saadete kavuştular.) Onlar namazlarında Allahü teâlâdan korkarlar (O’na tezellül ve tevâzu gösterirler. Öyle ki, sağlarında ve sollarında olan kimseleri bilmezler)” [Mü’minûn-1, 2] buyuruyor. Allahü teâlâ bu âyet-i kerîmede, müminleri imânlarından sonra, huşû’ ile kıldıkları namazları sebebi ile medh buyurdu. Sonra kurtulanların vasıflarını saydıktan sonra meâlen; “Onlar ki, namazlarını gereği üzere devamlı kılarlar” (Mü’minûn-9) buyurdu. Sonra bu sıfatların semeresi hakkında da meâlen; “İşte bu vasıfları toplayanlar, vâris olanlardır ki, onlar, Firdevs Cennetine vâris olacaklardır” (Mü’minûn-10, 11) buyurup, âyet-i kerîmenin evvelinde, onları felaha, sonunda ise Firdevs Cennetine vâris olmakla vasfetti.
Âyet-i kerîmedeki medhe kavuşabilmek için, namazı, Resûl-i ekremin (sallallahü aleyhi ve sellem) işâret buyurdukları gibi kılmak lâzımdır. Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) bir hadîs-i şerîfte “Namaz kıldığın zaman (nefsine, hevâsına ve ömrüne) veda eden (ve mevlâsına teveccüh eden) gibi namaz kıl” buyurmuştur. Yine Resûl-i ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem) hadîs-i şerîflerde buyurdu ki:
“Sahibini fenâlıktan alıkoymayan namaz, Allahtan uzak olmaktan başka bir şeyi arttırmaz.”
“Allahü teâlâ, bedeni ile beraber kalbi hazır olmayan kimsenin namazına bakmaz (değer vermez).”
Namazda, kalbi hazır etmenin ilâcı, hatıra gelen düşünceleri atmaktır. Hatıra düşüncelerin gelişi, ya insanın dışındaki bir sebepten dolayıdır veya namaz kılanın içindeki bir sebepten dolayıdır. Haricî sebepler şöyle söylenebilir:
Kulağa gelen sesler ve gürültüler, göze çarpan şekiller. Bunlar namaz kılan kimseye süratle tesir ederek, insanı meşgul etmeye başlar. Sonra zihin onlar vasıtasıyla başka düşüncelere dalar. Böylece, düşünceler zincirleme olarak birbirini takip eder. Gözler ve kulaklar, çeşitli düşüncelere sebeb olur. Fakat, derecesi ve himmeti yüksek olan kimselerin, duyu organlarına gelenler, onları namazlarından alıkoymaz. Onlara tesir edemez. Onlar huşû ve kalp huzuru ile namazlarına devam ederler.
.
Melekût kapısını açlık ile çalın!
Muhammed Mürşidî hazretleri evliyânın büyüklerinden olup fıkıh ve kırâat âlimidir. 738 (m. 1337)’de Mısır’da Münye’de vefât etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:
Hadîs-i şerîfte; “Açlık nûr, tokluk zulmettir” buyurulmuştur. Yine hadîs-i şerîfte; “Melekût kapısını açlık ile çalın. Çünkü bu kapının anahtarı açlıktır” buyuruldu. Bir şiirde şöyle denilmiştir:
“Eğer bedenini beslersen fil olursun./Rûhunu beslersen melek gibi olursun.”
Acıkmadıkça yememeli, yiyince helâlinden yemelidir. Az yemelidir. Yemeğe Besmele ile başlamalı, yemekten sonra Allahü teâlâya hamdetmelidir. Yemeği, vücudun sağlık, sıhhat, afiyet sahibi olup, ibâdet ve tâat için kuvvet kazanmak niyeti ile yemelidir. Ancak böyle yapılırsa, kemâl mertebesine ulaşılabilir.
Zünnûn-i Mısrî hazretleri buyurdu ki: “Ne zaman doyuncaya kadar yemek yesem, ya bir günah işlerdim veya bir günâha kastederdim.”
Nefse, ancak açlıkla boyun eğdirilir. Çok yemek öyle kötü bir mertebedir ki, Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîmde meâlen; “Kâfir olanlar ise (dünyâda) zevklenmeye bakarlar. Hayvanlar gibi yerler, içerler. Hâlbuki ateş, (âhirette) onların yeridir” buyurmuştur (Muhammed-12)
Abdullah İbni Abbâs buyurdu ki: “Mümin olan herkesin rızkını Allahü teâlâ ezelde helâlden takdîr etmiştir. Kul sabrederse, bu rızkına helâlden kavuşur. Şayet sabretmez, sabırsız davranırsa, bu defa harama dalar. Allahü teâlâ da onun haramdan yediği kadar helâl rızkından eksiltir.”
Yine buyurdu ki: “Allahü teâlânın size vazîfe olarak emrettiği farzları yapınız. Bu hususu kolaylaştırmasını Allahü teâlâdan dileyiniz. Allahü teâlâ kulunun niyetinin hakîkatini bilir. O, dilediğini yapar.”
Bilâl bin Sa’d buyurdu ki: “Zikir ikidir. Birisi dil ile zikirdir ve güzeldir, ikincisi, hâl ile zikirdir. Bu ise en güzeldir.”
Muhammed Mürşidî hazretleri, vefatından önce şöyle dua etti:
"Ey hiçbir şeye benzemeyen Sultan! Ey hareket ve durmaktan münezzeh ilâh! Zâtın, cihetten ve taraftan beridir. Sıfatın, noksanlıktan âridir. Ebrârın (iyilerin) nefislerini günah eserlerinden temizleyen sensin. Zikredenlerin kalpleri, ancak zikrin ile sükûnet bulur. Âriflerin sineleri, senin ma’rifetin ile genişler. Ey kalplere nûr veren! Ey kederleri gideren! Duâ ile kullarının kalplerini genişletirsin. Her şeye gâlip olan kuvvetinle, evliyâ kullarının rûhlarına kuvvet verirsin."
.
Allah düşmanlarını sevmek, imanı yok eder
Hâmidî Abdülkâdir Çelebi Osmanlı Şeyhulislâmlarının Onikincisidir. Isparta’da doğdu. Bursa’da medrese tahsili yaptıktan sonra çeşitli yerlerde kadılıklarda bulundu. Sonra Anadolu Kadıaskerliği'ne, nihayet Şeyhülislâmlığa getirildi. 955 (m. 1548) senesinde, Bursa’da 70 yaşını geçmiş olarak vefât etti. Buyurdu ki:
Allahü teâlâ, Mûsâ aleyhisselâma sordu: (Yâ Mûsâ! Benim için ne amel yaptın?) "Yâ Rabbî! Senin için namaz kıldım ve oruç tuttum ve zekât verdim ve ismini çok zikrettim" deyince, Allahü teâlâ, (Namaz kılmak, senin için burhândır. Oruç, seni Cehennemden koruyan kalkandır. Zekât, mahşer günü, herkes sıcaktan yanarken, sana gölge yapacaktır. Zikir de, o gün, karanlıkta, sana nûr olacaktır. Benim için ne yaptın?) buyurdu. Mûsâ aleyhisselâm, "Yâ Rabbî! Senin için olan amel nedir?" dedi. Allahü teâlâ, (Sevdiğim kulumu, benim için sevdin mi ve düşmanımı düşman bildin mi?) buyurdu. Mûsâ aleyhisselâm, Allahü teâlânın sevdiği amelin, Onun dostlarını sevmek ve düşmanlarını sevmemek olduğunu anladı.
Görülüyor ki, sevgilinin sevdiklerini sevmek ve düşmanlarına düşman olmak, sevginin alâmetidir. Bu dostluk ve düşmanlık, seven kimsenin elinde değildir. Kendiliğinden hâsıl olur. Hâlbuki, başka ibâdetleri yapmak için, arzu ve niyet etmek lâzımdır. Dostun sevdiği kimseler, insâna güzel görünür. Düşmanlar da, çirkin görünür. Dünyadaki sevgilerin de, böyle olduğunu herkes bilir. Bir kimse, birisini seviyorum deyince, onun düşmanlarını düşman bilmedikce, buna inanılmaz. Münâfık olduğu anlaşılır.
Şeyh-ul-islâm Abdüllah-i Ensârî diyor ki: (Ebül-Hüseyn bin Sem'ûn, bir gün hocam Muhammed Husrî'yi incitmişti. O günden beri onu sevmiyorum. Bir kimse, üstâdını incitir, sen de o kimseye darılmaz isen, köpekten aşağı olursun.)
Allahü teâlâ, Mümtehine sûresinde buyuruyor ki: (İbrâhîm aleyhisselâm ve Eshâbı, kâfirlere, biz sizden ve putlarınızdan uzağız. Size inanmıyoruz. Sizin, bir olan Allaha inandığınızı anlayıncaya kadar, aramızda düşmanlık olacaktır dediler. Bunların bu güzel hâlleri, size nümune olmalıdır.) Sonraki âyet-i kerimede, (Allahü teâlâya ve âhiret gününe inananlara, burada güzel nümune vardır) buyurmaktadır. Bu âyet-i kerimeler gösteriyor ki, iman sahibi olmak için, bu düşmanlık şarttır ve Allahü teâlânın düşmanlarını sevmek, imanı yok eder. Demek ki, sevgilinin düşmanlarını sevmemek lâzımdır.
.
Ey Âdemoğlu! Benden uzaklaşma
Ebû İyâs Muâviye bin Kurre hazretleri Tabiînin büyüklerinden tanınmış bir hadîs âlimidir. 113 (m. 731)’de vefât etti. Eshâb-ı kiramdan birçoğu ile görüşerek hadîs-i şerîf rivâyet etti. Bunlar meşhûr Kütüb-i sittede yer almıştır. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bazıları:
Enes bin Mâlik’den (radıyallahü anh) rivâyet etti. Resûlullah (sallallahü aleyhi ve selem) buyurdu ki: “Allahım! Hakiki hayat, âhiret hayâtıdır. Ensâr ve Muhacirleri iyi eyle.”
Resûlullah efendimiz namazı kılıp bitirince, sağ eliyle alnını siler ve “Bismillâhillezi lâ ilahe illâ huverrahmânirrahîm. Ey Allahım. Benden üzüntü ve kederi gider” derdi.
Ma’kıl bin Yesâr’dan rivâyet etti. Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Rabbiniz şöyle buyurur: Ey Âdemoğlu! Bana çok ibâdet ediniz, kalbinizi zenginlik, elinizi rızıkla doldururum. Ey Âdemoğlu! Benden uzaklaşma. Yoksa kalbini fakîrlik, elini meşguliyetle doldururum.”
“İnsanoğlu üzerine gelen her gün, şöyle seslenir: Ey Âdemoğlu! Her yaptığın iş için yarın senin hakkında şâhid olacağım. Onun için, iyi ve hayırlı işler yap. Ben geçip gittiğim zaman, daha beni göremezsin. Gece de aynı şekilde söyler.”
Muâviye bin Kurre’nin kıymetli sözleri: “Biz Hasan-ı Basrî hazretlerinin yanında, hangi amelin daha üstün olduğu hakkında konuşuyorduk. Hepsi, geceyi ibâdetle geçirmek üzerinde birleştiler. Ben de, en hayırlı amelin haramları terk etmek olduğunu söyledim. Hasan-ı Basrî hazretleri de, benim dediğimi, tasdîk etti.”
“Allahım! Sen sâlih kullarını ıslah ettin ve onları rızıklandırdın. Onlar senin beğendiğin işi yapıyorlar. Sen de onlardan râzısın. Allahım! Bizi beğendiğin işleri yapmakla rızıklandır. Bizden râzı ol.”
Müslim denen bir zât, bir yerden alışverişten geliyordu. Yolda Muâviye bin Kurre ile karşılaştı. Ona “Nereden geliyorsun?” dedi. “Ev için bazı şeyler aldım” dedi. Muâviye hazretleri, “Helâlden mi?” dedi. O da “Evet” diye cevap verdi. Bunun üzerine, Muâviye hazretleri, “Her gün helâlinden alışveriş yapmam, geceleri ibâdet, gündüzleri oruçla geçirmemden bana daha sevimlidir” buyurdu.
“Aklı başında, olgun ve ağırbaşlı insanlarla oturup kalkınız. Çünkü, onlarla oturmak hem dünyâ hem de âhiret bakımından fayda temin eder.”
“Kalbin ağlaması, gözün ağlamasından daha üstündür.”
.
Allahü teâlâ, iyilerin hürmetine bağışlar
Muallâ bin Mensûr hazretleri büyük fıkıh âlimlerindendir. Doğum târihi bilinmemektedir. 211 (m. 826) senesinde Bağdâd’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Hadîs-i şerîfte bildirildi ki: “Sâlihlerin anıldığı yere rahmet-i ilâhi iner.”
Ahmed bin Mihrân diyor ki: Ebû Mes’ûd er-Râzî ile İsfehan çarşısında yürüyorduk. Aramızda, Süfyân-ı Sevrî’nin faziletlerinden bahsediyorduk. Ebû Mes’ûd dedi ki: “Umarım ki, Allahü teâlâ, Süfyân-ı Sevrî’nin faziletlerinden bahsetmemiz sebebiyle bizleri mağfiret eder.” Fakîr (Ebû Mes’ûd) der ki: “Allahü teâlâ, bu kitapta büyüklerden, seçilmişlerden, âbidlerden, ebrârdan zikredilenlerin hürmetine bizi bağışlar. Bazı ilim ehli, bana Selef-i sâlihînin hâllerini muhtasar bir kitapta toplamamı teklif etti. Bizden önce de bu konularda kitaplar yazılmıştı. Bazıları kitaplarına “Târih-ül-muhaddisîn”, bazıları “Târih-üs-sûfiyye”, bazıları da “Târih-üs-sûfiyye vel-ârifîn”, kimisi de “Târih-i tabakât-ı ehl-il-ilm” isimlerini vermişlerdir. Ben de bu kitabı tasnif ettim ve “Kitâbü Siyer-is-selef’ ismini verdim. Kitabıma Sahabenin meşhûrlarından başladım. Kitabımı harf sırasına göre yaptım. Ancak Aşere-i mübeşşereyi öne aldım. Sonra Tabiînden zühd ve verâ ile meşhûr olanları zikrettim. Sonra, onlardan sonra gelenleri anlattım.
Ebü’l-Aliyye anlatır: Bir kimse Ubeyy bin Ka’b’a gelip, “Bana nasihat et!” dedi. Ubeyy bin Ka’b da buyurdu ki: “Allahın kitabına îmân ederek hepsini kabul et! Ondan hâdî ve hakîm olarak râzı ol. Peygamberimizin size bıraktığı Kur’ân-ı kerîm, kıyâmette şefaatçi ve itham olunmamış bir şâhiddir. Onda sizin hâliniz, sizden öncekilerin haberleri, sizin ve aranızda olan şeylerin haberi, sizden sonrakilerin haberleri, sizin ve aranızda olan şeylerin haberi, sizden sonrakilerin hâlleri vardır.”
Yine buyurdu ki: Kul, dört şey arasındadır: “Belâya düçâr olsa sabreder, bir nimete kavuşursa şükreder, eğer konuşursa doğru söyler, hüküm verirse adâlet gösterir.”
Ebû Zer-i Gıfârî buyurdu ki: “Ben size nasihat ediciyim. Kabir vahşetinden kurtulmak istiyorsanız, gece namazı kılınız. Kıyâmet gününün şiddetinden korkuyorsanız, sıcak yaz günleri oruç tutunuz. Sonsuz bir felâketten kurtulmak için sadaka veriniz.”
Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve selem), Ebû Zer hazretleri hakkında buyurdu ki: “İsâ aleyhisselâmın tevâzusuna bakmak kimi sevindiriyorsa, Ebû Zer’e baksın!”
Diğer bir hadîs-i şerîfte de “İnsanların zühd ve ibâdette, İsâ aleyhisselâma en çok benzeyeni Ebû Zer’dir” buyuruldu.
.
Peygamberlere itaat etmek farzdır
İbn-i Tarâr hazretleri fıkıh âlimlerinin büyüklerindendir. 303 (m. 915) târihinde doğup, 390 (m. 1000) senesinde vefât etmiştir. Bir dersinde buyurdu ki:
Allahü teâlâ bütün kullarına, peygamberlerine itaat etmeyi farz kıldı. Peygamberleri, kulları üzerinde kendisinin delîli kıldı. Nihâyet onların sonuncusu Muhammed aleyhisselâm oldu ve bütün kullarına da, O’na itaat etmeyi farz eyledi. Resûlullah (sallallahü aleyhi ve selem) de daha dünyâdan ayrılmadan evvel, Eshâbına, âlimlere tâbi olmayı bildirdi ve ümmetine de emretti. Bu kimseler, O’nun kendileriyle istişâre ettiği ve ümmetine de onlara itaat etmelerini emrettiği Sahâbîleridir. Sahabenin her biri, kendisinden sonra diğer Sahabelere tâbi olunmasını işâret ve tavsiye etmeden ölmemiştir. Onların bazısı diğer bazısına uyulmasını tavsiye ederlerdi. Eshâb-ı kirâmdan sonra gelen Tabiîn ve onlardan sonra gelen Tebe-i tabiîn de böyle yapmışlardı. Sahabeden İbn-i Abbâs, İbn-i Ömer, İbn-i Zübeyr ve bunların benzerleri. Tabiînin büyüklerinden Sa’îd bin Müseyyib, Alkame, Esved, Mesrûk ve benzerleri ile Tâvûs, Mücâhid, Atâ, Şa’bî, Hasen-i Basrî, İbn-i Sîrîn ve benzerleri, hep böyle kendilerine uyulması işâret edilen seçilmiş kimselerden olmuşlardır. Peygamber efendimiz Eshâbına, Sahâbe-i kirâm da Tabiînden olan büyüklere, onlar da kendilerinden sonra gelen Tebe-i tabiînin büyüklerine uyulmasını, onlara tâbi olunmasını işâret ve tavsiye ettiler. Böylece önce gelen, sonrakine işâret ve tavsiye ediyor, sonraki de, evvelkinin yoluna tâbi oluyordu. Kıyâmet kopuncaya kadar hep böyle olur. Hadîs-i şerîfte; “Ümmetimden, hak üzere olan âlimler, kıyâmete kadar bulunacaktır. Kıyâmete kadar, muhalefet edenlerin onlara hiçbir zararı dokunmaz” buyuruldu.
Âdem aleyhisselâmdan, Muhammed aleyhisselâma gelinceye kadar hep böyle, önce gelen Peygamber kendisinden sonra gelecek Peygamberi işâret etmiş ve ona uyulmasını tavsiye etmiştir. Peygamberimiz Eshâbını, onlar da Tabiîni ve onlar da kendilerinden sonra gelenlere işâret edip uyulmasını tavsiye ettiler. Allahü teâlânın dini, hiç değişikliğe uğramadan bu zamana kadar ulaşmış oldu. Hatta böylece kıyâmete kadar, öncekiler sonra gelenleri işâret ve tavsiye ederek ve sonrakiler de, öncekilerin gösterdiği yola uyarak ve bazısı da, diğer bazısını tasdik ederek, sağlam ve apaçık bir din olarak devam edip gidecektir.
.
Yeryüzü hazinelerine vâkıf mübarek zat
Fevrî Ahmed Molla Osmanlı âlimlerinin büyüklerindendir. Arnavut asıllı bir Hristiyan iken sonradan Müslüman oldu. 978 (m. 1570)’de Şam’da müftî iken vefât etti. Hızır aleyhisselâm ile ilgili olarak buyurdu ki:
Hızır aleyhisselâm, İbrâhim aleyhisselâmdan sonra yaşamış bir nebi veya velîdir. Zülkarneyn askerinin reîsi idi. Mûsâ aleyhisselâm ile yolculuk etti. Ümmet-i Muhammed’den değildir. Fakat rûhu bazı velîlere feyiz vermiştir, öldükten sonra, rûhu insan şeklinde görünüp, gariplere yardım etmektedir.
Hızır aleyhisselâm, güzel ahlâk sahibi, cömert ve insanlara çok şefkatlidir. Allahü teâlânın izni ile kerâmet ehli ve kimya ilmini bilicidir. Hak teâlânın bildirmesiyle, yeryüzündeki hazinelere muttalîdir. Allahü teâlânın emri ile, ihtiyâç sahiplerinin işini görmeyi üzerine alır.
Hazreti Hızır’ın asıl ismi, Bukyâ bin Melkan’dır. O, bir miktar kuru otun üzerine oturdu. Akabinde oturduğu kuru otlar yeşerdi. Ebû Hüreyre’nin (radıyallahu anh) Peygamber efendimizden (sallallahü aleyhi ve sellem) işittiği hadîs-i şerîfte; “O, her nerede namaz kılsa, orası baştan başa yeşillik olur” buyuruldu. Bundan dolayı ona Hızır denildi. Hızır lafzı onun lakabıdır.
Hızır lafzında üç lügat (okunuş) vardır. Bunlar Hazır, Hızr ve Hazr’dır. Ebü’d-Derdâ (radıyallahu anh) bir gün Mekke-i mükerremede bir dağın üzerine çıktı. Orada, üzerinde sâlihlere âit alâmetler bulunan bir zât gördü. Sonra onun yanına giderek; “Bana nasihat et” dedi. O da; “Nasihat olarak ölüm sana kâfidir” dedi. Ebü’d-Derdâ (radıyallahu anh); “Daha fazla nasihat et” dedi. O da; “Gam (tasa) bakımından kabri düşünmek kâfidir...” “Daha fazla nasihat et” deyince, o zât; “İkindi güneşi Arş-ı a’lâ üzerinde ne kadar kalır?” dedi. Bunun üzerine Ebü’d-Derdâ (radıyallahu anh), Resûlullah efendimizin huzûruna gelip, bu hâli haber verdi. Peygamber efendimiz; “O zât, kardeşim Hızır’dır” buyurdular.
Sevgili Peygamberimiz (sallallahü aleyhi ve sellem), Eshâb-ı kirâm (radıyallahu anhüm) ile Tebük Harbi'ni yaparken, ikindi namazını kıldıktan sonra iki beyit işittiler. Fakat şiiri söyleyeni göremediler. Resûlullah efendimiz; “Bu iki beytin söyleyicisi kardeşim Hızır’dır. Sizi övüyor” buyurdu.
Hızır aleyhisselam birçok zâtın tasavvufta yetişmesine rehberlik etmiş, feyiz vermiştir. Hızır aleyhisselamın tasavvufta yetiştirdiği en meşhur âlim ve velîlerden biri Abdülhâlık Goncdüvânî hazretleridir.
.
Onlar, adâletleri ile örnek oldular
Molla Cürcân hazretleri Osmanlı devrinde yetişen fıkıh, kelâm ve fen âlimi olup, Sakarya’da Akyazı kasabasında doğdu. 969 (m. 1562)’de Amasya’da vefât etti. Hazreti Ebû Bekir ve Ömer’in (radıyallahu anhüma) faziletleri hakkında buyurdu ki:
Osman bin Affân’ın (radıyallahu anh) azâdlı kölelerinden biri şöyle anlatır:
“Bir yaz günü, Aliye denen yerde, Osman bin Affân’la (radıyallahu anh) beraber bir evdeydik. Uzaktan, iki deveyi çekip gelen birisini gördük. Hava çok sıcaktı. Hazreti Osman;
-Keşke onları ortalık serinleyince götürse idi, dedi. Yanımıza yaklaşınca, onun Hazreti Ömer olduğunu gördük. O zaman Hazreti Osman, kalkıp başını kapıdan dışarı çıkardı, tekrar içeri çekildi. Hararetin fazlalığından hâli değişti. Hazreti Ömer hizâlarına gelince, Hazreti Osman;
-Ey müiminlerin emîri bu saatte niçin dışarı çıktınız? dedi. Hazreti Ömer;
-Bunlar, zekât develeridir. Geride kalmışlardı, onları götürüyorum. Kaybolurlarsa, yarın huzûr-i ilâhîde Allahü teâlâ, onları benden sorar, dedi. Bunun üzerine Hazreti Osman;
-Ey müminlerin emîri! Şurada gölgede biraz dinlenip su içseniz, biz onları götürürüz, dedi. Fakat Hazreti Ömer, dinlenmeden yoluna devam etti. Hazreti Ömer gidince, Osman (radıyallahu anh),
-Kuvvetli ve emîn bir kimseye bakmak isteyen, Hazreti Ömer’e baksın, buyurdu."
Hazreti Ali buyurdu ki: “Resûlullahtan sonra bu ümmetin en hayırlısı, Ebû Bekir ile Ömer’dir.”
Allahü teâlâ, Ebû Bekir ile Ömer’e (radıyallahu anhümâ), güzel ve yüksek bir hayat ve ömür nasip etmiştir. Gerek Resûlullahın hayâtında ve gerekse âhirete teşrîflerinden sonra dîne hizmette; Hicaz, Şam, Yemen, Irak, Horasan ve fethedilen diğer yerlerde İslâmın galip gelmesine onları vesile kılmıştır. Adâletleri ile örnek olduklarından, onların izinden gidenlerin sevaplarına da kavuşmaktadırlar. İnsanlar arasında örnek olan Hazreti Ebû Bekir ile Hazreti Ömer’in İslâmı yaşayışları ve adâletleri her tarafa yayılmış ve meşhûr olmuştur. Hattâ darb-ı mesel olmuş, “Âdil bir hayat (yaşayış) için Ömereyn’in sîreti (gidişatı)” denilmiştir. Burada Ömereyn’den maksat, Hazreti Ebû Bekir ile Hazreti Ömer’dir. Anne baba için ebeveyn dendiği gibi, Ömer ismi teleffuzda hafif olduğu için Ömereyn denmiştir. Hazreti Ebû Bekir ile Ömer (radıyallahu anhüma), Resûlullahtan (sallallahü aleyhi ve sellem) sonra, onun sîreti üzere yürümüşler, adâletli yolunu tutmuşlardı.
.
Bu ümmetin en hayırlısı
Mis’ar bin Kedam hazretleri büyük hadîs âlimlerindendir. Rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerde çok güvenilir olduğu için kendisine “Mushaf” da denir. Doğum târihi bilinmemektedir. 155 (m. 772)’de Mekke-i mükerremede vefât etti. Mis’ar hazretlerinin rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden bazıları:
Peygamber Efendimiz “sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem”, Ebû Hüreyre’ye (radıyallahü anh) buyurdu ki: (Hastanın hâlini sormak için bir mil git, küs olan kimseleri barıştırmak için iki mil yürü, üç mil de, bir din kardeşini ziyâret etmek için git, bu kadar da, ilim adamından bir mesele öğrenmek için git!)
Yine Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) “Kim, namaz kılanlardan ise, Namaz kapısından çağrılır. Mücahidlerden olan, cihâd kapısından çağırılır. Oruç tutanlar reyyân kapısından çağrılır” buyurunca; Ebû Bekr (radıyallahü anh), “Yâ Resûlallah! Bu kapıların hepsinden birden çağrılacak olan kimse olmayacak mı?” deyince, “Evet (çağrılacak) ümid ederim ki sen onlardan olacaksın” buyurdu.
Yine Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “Benden sonra ümmetimin en hayırlısı Ebû Bekr-i Sıddîk’tır.”
Enes’in (radıyallahü anh) rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “(Mi’râc gecesi) Beni semâya isrâ ettiği (çıkardığı) vakit Cebrâil’e, 'Ey Cebrâil! Ümmetime hesap var mıdır?' dedim. Cebrâil aleyhisselâm, 'Ümmetine hesap var, fakat Ebû Bekr bundan müstesnadır' dedi."
Hazreti Ali’nin rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “(Mirac gecesi) Yedinci kat semâya götürüldüğüm zaman, Cebrâil aleyhisselâma; 'Ey Cebrâil! Rabbimi ziyâret ettiğimi Kureyş’e haber ver!' dedim. O da, 'Evet haber vereceğim' dedi. Sonra ben, 'Kureyş beni yalanlıyor' deyince, Cebrâil, 'Yâ Muhammed! Onlar arasında Ebû Bekr vardır. O Allahü teâlâ indinde Sıddîk diye yazılıdır. O seni tasdik eder. Yâ Muhammed! Ömer’e de benden selâm söyle!' dedi.”
Hazreti Ebû Bekr ile Ebüdderdâ (radıyallahü anh) beraber bir yolda giderken, dar bir yere geldiler. Hazreti Ebüdderdâ önde. Hazreti Ebû Bekr arkada yürürlerdi. O sırada, karşıdan Resûl-i ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem) parlak ay gibi göründü. Hazreti Ebüdderdâ’ya hitaben: “Ey Ebüdderdâ! Senden daha hayırlı olanın önünden yürüme! Ebû Bekr, Resûller ve nebiler müstesna, üzerine güneş doğup batan kimselerin hepsinden daha hayırlıdır” buyurdu.
.
Bu mescidde sesini yükseltme
Muslihuddîn Mustafa Efendi Osmanlı müderris ve kadısıdır. Mimârzâde namıyla meşhur oldu. 971 (m. 1565)’de vefât etti. Resûlullah efendimizi (sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem) vesîle ederek, Allahü teâlâdan bir şey istemek mevzuunda şunları anlattı:
Şerîf Münhessir Kâsımî, Hücre-i saadetin Şam tarafındaki teheccüd mihrabı önünde uyumuştu. Ansızın kalkıp. Hücre-i saadetin önüne geldi. Gülerek geri gitti. Mescid-i Nebî hizmetçilerinin müdürü olan Şemseddîn Savâb, mihrabın yanında idi. Niçin güldüğünü sordu. “Birkaç günden beri evimde yiyecek bir şey yoktu. Hazreti Fâtıma’nın makamında, yâ Resûlallah! Aç kaldım deyip, buraya gelerek uyumuştum. Rüyâda, Yüce Ceddim bir kâse süt verdi. İçtim. Uyandığımda kâse elimde idi. Teşekkür için, Hücre-i tâhire önüne geldim. Oradaki zevkten, lezzetten güldüm, işte kâse!” dedi.
Abbasî halîfesi Ebû Ca’fer Mensûr ile İmâm-ı Mâlik, Medîne-i münevverede Resûlullah efendimizin mescidinde bulunuyorlardı. Ebû Ca’fer Mensûr, yüksek sesle bir şeyler söyledi. Bunun üzerine İmâm-ı Mâlik; “Ey müminlerin emîri! Bu mescidde sesini yükseltme! Çünkü Allahü teâlâ, Hucurât sûresi ikinci âyet-i kerîmede meâlen; (Ey îmân etmekle şereflenenler! Sesinizi, Nebiyyullahın sesinden yukarı çıkarmayınız. O’na karşı, birbirinize bağırdığınız gibi seslenmeyiniz! O’na saygısızlık gösterenin ibâdetleri yok olur) buyurarak, bir kavmi terbiye eyledi.
Yine Hucurât sûresi üçüncü âyet-i kerîmede meâlen; “Resûlullahın yanında (nehye muhalefetten sakınarak, edebe riâyet eyleyerek) seslerini yavaşlatanlar o kimselerdir ki, Allahü teâlâ kalblerini takvâ için imtihan etmiştir. Onlar için mağfiret ve pek büyük ecir vardır” buyurarak da, bir kavmi medh buyurdu. İmâm-ı Mâlik hazretleri “Vefât ettikten sonra da Resûlullaha hürmet, hayatlarındaki hürmet gibidir” buyurdu. İmâm-ı Mâlik’in bu nasihatlerini dinleyen halîfe Ebû Ca’fer Mensûr, sesini yavaşlattı ve; “Yâ İmâm! Resûlullahın huzûrunda duâ ederken kıbleye mi döneyim, yoksa Resûlullaha yönelerek mi duâ edeyim?” diye sordu. İmâm-ı Mâlik; “Ey müminlerin emîri! Yüzünü Resûlullah efendimizden başka tarafa çevirme! Çünkü Resûlullah Allahü teâlâ katında dileklerimiz için vesîlemizdir. Bundan dolayı da, yüzünü Resûlullaha dönmeli, O’nun şefaatini istemelisin. O zaman Allahü teâlâ, O’nu sana şefaatçi kılar” buyurdu.
.
Muhtaç olanlara yardım edebilirsin
Kâdızâde Kâsım Efendi Osmanlı âlimlerdendir. Kastamonu’da doğdu, 899 (m. 1494)’de Bursa kadısı iken vefât etti. Resûlullah efendimizi (sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem) vesile ederek, Allahü teâlâdan bir şey istemek mevzûunda şunları anlattı:
Muhammed bin Münkedir anlatır: “Bir adam, babama seksen altın emanet edip, Allahü teâlânın rızâsı için cihâda çıkan orduya iştirâk etti. Adam; 'Bunları sakla. Çok muhtaç olana da yardım edebilirsin' diye söylemişti... Medine’de kıtlık oldu. Babam, altınların hepsini açlıktan bunalanlara dağıttı... Altınların sahibi cihâddan dönünce, gelip istedi. Babam; 'Bir gece sonra gel' dedi. O gece Resûlullahın mescidine, Hücre-i saadete gidip sabaha kadar Resûlullahı vesile ederek yalvardı. Gece yarısı bir adam geldi. 'Uzat elini' deyip, eline bir kese altın koyarak uzaklaştı. O adamı ondan önce ve daha sonra hiç görmemişti... Babam, eve geldiğinde keseyi açıp, içindeki altınları saydı. Tam seksen tane olduğunu gördük. Çok sevinip Allahü teâlâya şükrederek götürüp sahihine teslim etti.”
İbn-i Celâh anlatır: “Medîne-i münevvereye Resûlullah efendimizi (sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem) ziyâret edip, orada ibâdet etmekle şereflenmek için gittim. Çok fakir düştüm. Yiyecek bir şey bulamadım. Açlıktan kıpırdayamaz hâle geldim. Binbir güçlükle Hücre-i saadete gelip; 'Yâ Resûlallâh! (sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem) Bugün sana misâfir geldim. Karnım da çok açtır' dedim. Bir kenara çekilip uyudum. Resûlullah efendimiz rüyâda görünüp, elime büyük bir ekmek verdi. Çok aç olduğum için hemen yemeye başladım. Ekmeği yarıya kadar yedim. Uyanınca kalan yarısını elimde buldum.”
Ebü’l-Hayr Akta hazretleri anlatır: “Medine’ye gittim. Beş gün hiçbir şey yemeden durdum. Takatim kesildi. Hücre-i saadetin yanına gelip, Resûlullah efendimize selâm verdim. Aç olduğumu arz ettim. Bir kenara çekilip uyudum. Rüyada; sağında Ebû Bekr-i Sıddîk, solunda Ömer-ül-Fârûk ve önünde Aliyyül-Mürtezâ (radıyallahu anhüm) olduğu hâlde, Resûlullahın geldiğini gördüm. Hazreti Ali gelip; 'Yâ Ebe’l-Hayr! Kalk, ne yatıyorsun? Resûlullah geliyor' buyurdu. Hemen kalktım. Resûlullah efendimiz gelip, büyükçe bir ekmek verdi. Hemen yemeye başladım. Tam yarısında uyandım. Kalanını ise elimde buldum.”
.
Helâlin hesabı haramın ise azabı vardır
Behâüddîn bin Şeyh Lütfullah hazretleri Hacı Bayram-ı Velî hazretlerinin önde gelen talebelerinden ve halîfelerinden olan Lütfullah Efendi’nin oğludur. 895 (m. 1490) senesinde Edirne’de vefât etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:
“Kibir, gurur ve övünme gibi duygular, insanın içinde çuvaldız gibi saplıdırlar. İnsanın kibirlenmesi, kendinde gördüğü faziletlerden ileri gelir. Ancak bir kimse, Hak yolundan bir yola intisâb ettiği takdîrde, bütün bu faziletlerin, kesinlikle ve gerçek olarak Allahü teâlâda bulunduğunu anlar. Kendisinde bulunan her şeyin, Allah tarafından emânet olarak verildiğini görür.”
“Zulüm ve eza gören din kardeşinin kalbini, sabır tavsiye ederek güçlendiren bir kimse, ona yardım etmiş sayılır.”
Muhammed bin İbrâhim, babasından şöyle nakletti: Ali bin Ebî Tâlib’e (radıyallahu anh) dünyâdan soruldu. Hazreti Ali; “Uzun mu, yoksa kısa mı anlatayım?” buyurunca, “Kısa olarak, ey müminlerin emîri” dendi. O zaman Hazreti Ali; “Dünyânın helâli hakkında hesap, haramı hakkında azap vardır” buyurdu.
Hasen-i Basrî hazretleri buyurdu ki: “Üç kimse vardır ki, Allahü teâlâ kıyâmet günü onlara nazar etmez ve onları tezkiye de etmez. Onlar için acı bir azap vardır. Bunlar; zâlim devlet başkanı, cimri olan zengin, kibirli olan fakirdir.”
Hazreti Ömer (radıyallahu anh), vâlilerinden birine buyurdu ki: “Mazlûmun âhını almaktan kork. Çünkü mazlûmun duâsı kabul olunur.”
İmâm-ı Rükneddîn, iffeti ve alçak gönüllülüğü bir eserinde şöyle tarif ediyor: “Şüphesiz ki alçak gönüllülük, Allahü teâlâya yakın kimselerin hasletlerindendir. Allahü teâlâdan korkan kişi, bununla yükseklere çıkar. Allahü teâlâ katında iyilerden mi, yoksa kötülerden mi olduğunu veya son nefesini küfür üzere mi, yoksa imân üzere mi vereceğini veya vefât ettiği zaman ruhunun yükseklerde mi, yoksa alçaklarda mı olacağını bilmediği hâlde, gururlanan ne ahmaktır. Kibriya, Rabbimizin sıfatıdır. O’na mahsustur. Sen kibirden sakın!”
Rivâyet olunur ki, Mevlânâ Behâüddîn hazretleri, Edirne’de bir gün evliyâ zâtlardan birisine rastladı. O zât Mevlânâ’ya; “Yolculuk zamanı yaklaştı. Âhirete göç etmek zamanı geldi. Devamlı olarak âhiret hazırlığında bulunmalı değil mi?” diye hitâb etti. Mevlânâ tebessüm ederek; “Evet” manasına başını salladı. Bu konuşmadan sonra evine gelen Mevlânâ, vasiyetini yaptı. Yedi gün hasta yattıktan sonra vefât etti...
.
Eshâb-ı kiramın en üstünleri hakkında
Ebû Sa’îd İsmâil Bûşencî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 461 (m. 1069)’da Afganistan’da Hirat’ta doğdu. 536 (m. 1142)’de orada vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Hulefâ-i râşidîn hak üzere idiler. Eshâb-ı kiram, muhikk (hakkı gözeten, adil) mümin, ihlâslı ve sâdık idiler. Hulefâ-i râşidînin takdim ettiklerini Eshâb-ı kirâm da takdim ederler, onların kararlaştırdıklarını onlar da hak ve sıdk (doğru) olarak kararlaştırırlardı. Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem), Eshâbının en üstünleri olan Ebû Bekir ve Ömer (radıyallahu anhüm) hakkında şöyle buyurdu: “Benden sonra iki kişiye, Ebû Bekir ve Ömer’e uyunuz.”
Hazreti Osman’a (radıyallahu anh) dâir de şöyle buyurdu; “Kendisinden meleklerin hayâ ettikleri kişiden ben hayâ etmeyeyim mi?”
Hazreti Ali (radıyallahu anh) hakkında ise, “Sizin en üstün kadı olanınız (hükümleri en iyi bilip halledeniniz) Ali’dir” buyurdu.
Hazreti Hasan ve Hazreti Hüseyin (radıyallahu anhüm) hakkında, “O ikisi, Cennet ehli gençlerin seyyidleridir (üstünleridir)”, Ebû Bekir ve Ömer (radıyallahu anhüm) hakkında yine, “O ikisi, Cennet ehlinin kâhillerinin (otuz ile elli yaş arasındaki olgun kişilerin) seyyidleridir (efendileridir) Fâtımatü’z-Zehrâ (radıyallahu anhâ) hakkında “Âlemlerin kadınlarının seyyidesi (üstünleri) dört kadındır. Fâtıma, Hadîce, Âsiye ve Meryem binti İmrân”, Hazreti Âişe (radıyallahu anhâ) hakkında “Âişe’nin diğer kadınlara üstünlüğü, tirid yemeğinin diğer yemeklere üstünlüğü gibidir” buyurdu. (Bu hadîs-i şerîfi, Arabların tiridi, üstün görmedeki âdetlerine göre buyurmuştur.)
Diğer bir hadîs-i şerîfte; “Dîninizin üçte birini Âişe’den (radıyallahu anhâ) öğreniniz” buyurdu. Yine onun hakkında; “O, fakîhedir (fıkıh âlimidir)” buyurdu.
Fâtıma (radıyallahu anhâ) hakkında şöyle buyurdu; “Fâtıma benden bir parçadır, onu sevindiren şey beni sevindirir, onu üzen şey beni üzer.”
Eshâb-ı kirâmın hepsi hakkında ise şöyle buyurdu: “Eshâbım, yıldızlar gibidir. Hangisine uyarsanız hidâyete erersiniz.”
İbn-i Mes’ûd (radıyallahu anh) hakkında “Ümmetim içinden İbn-i Ümm-i Abd’in râzı olduğuna ben de râzı oldum” buyurdu.
Ebû Ubeyde İbn-ül-Cerrâh (radıyallahu anh) hakkında; “Ebû Ubeyde ümmetimin emînidir” buyurdu.
Zübeyr (radıyallahu anh) hakkında “Her peygamberin bir havarisi vardır. Benim de ümmetimden havarim Zübeyr’dir” buyurdu.
.
Asıl kahramanlık öfkesini yenmektir
Ebû Osman Sâbûnî hazretleri Horasan’da yetişen meşhûr hadîs, tefsîr ve Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 373 (m. 983)’de İran’da Nişâbûr’da doğdu. Birçok âlim, kendisinden hadîs-i şerîf rivâyet etti. 449 (m. 1057)’de Nişâbûr’da vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
“Kızdığı zaman öfkesini yenerek yumuşak davranan kimseyi, Allahü teâlâ sever.”
“Kuvvetli olmak, başkasını yenmek demek değildir. Kuvvetli olmak, kahraman olmak, kendi öfkesini yenmek demektir.”
“Cennetin yüksek derecelerine kavuşmak isteyen, saygısızlık yapana yumuşak davransın! Zulmedeni affetsin! Malını esirgeyene ihsânda bulunsun! Kendisini aramayan, sormayan ahbabını, akrabasını gözetsin.”
“Selâm verirken güler yüzlü olana, sadaka verenlerin kavuştukları sevaplar verilir.”
“Cebrâil (aleyhisselam), Peygamber efendimize falanca saatte geleceğim diye söz verdi. Fakat o saat geldiği hâlde o görünmedi. O sırada bir de ne görsün, sedirin altında köpek vardı. Peygamber efendimiz bu köpek ne zaman girdi diye Hazreti Âişe’ye sordu. O da bilmiyorum dedi. Peygamber efendimizin emri ile köpek dışarı çıkarıldı. Biraz sonra Cebrâil aleyhisselâm geldi. Resûlullah (sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem) hazretleri, 'Yâ Cebrâil! Seni bekledim gelmedin. Halbuki filanca saatte geleceğim, diye söz vermiştin!' diye sordu. Cebrâil aleyhisselâm, 'Çünkü evinde köpek vardı. Onun için gelemedim. Zira biz köpek ve resim bulunan eve girmeyiz' buyurdu.
“İnsanlar, ezan okumanın ve (cemâatle namaz kılarken) ilk safta bulunmanın ne kadar sevap olduğunu bilseler, bunun için birbirleriyle mücâdele etseler, sonra kura çekmekten başka çâre bulmasalar, kura çekerlerdi. Namazı ilk vaktinde kılmanın ne kadar sevap olduğunu bilselerdi, ona koşarlardı. Sabah ve yatsı namazını cemâatle kılmanın ne kadar sevap olduğunu bilselerdi, dizleri üstünde emekleyerek de olsa gelir, cemâatle kılarlardı.”
“Kim namazı hakkıyla kılar, zekât verir, Kâbe'yi ziyâret eder, ramazan orucunu tutar, misâfire ikram ederse, Cennete girer.”
“Bir kul, komşusu zararından emîn olmadıkça kâmil mümin olamaz. Kim Allahü teâlâya ve âhiret gününe inanıyorsa, misâfirine ikram etsin. Kim Allahü teâlâya inanıyorsa, ya hayır söylesin veya sussun. Allah, yumuşak huylu, tok gözlü zengini sever. Çirkin konuşan, günah işleyen ve ısrarla dilenen kişiyi sevmez.”
“Kim, darda kalmış kimseye kolaylık gösterirse, Allahü teâlâ da ona, dünya ve âhirette kolaylık gösterir.”
.
Kâmil bir mümin olmak için
İsmâil Semmûye hazretleri büyük hadîs ve fıkıh âlimlerindendir. İran’da İsfehân’da doğdu. 267 (m. 880)’de aynı yerde vefât etti. Hadîste, hafızlık derecesine ulaşmıştı. Yani yüz bin hadîs-i şerîfi sened ve râvileriyle ezbere bilir ve okurdu. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
İbni Mende şöyle rivâyet etti: Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem), Eshâbını sadaka vermeye teşvik ettiği zaman, herkes gücü yettiği kadar, sadaka olarak bir şeyler getirdiler. Eshâb-ı kirâmdan Utbe bin Zeyd "Allahım! Sadaka olarak vereceğim hiç malım yok. Ben de sadaka olarak, kullarından şeref ve haysiyetime tecâvüzde bulunanları affediyorum" dedi. Peygamber efendimiz Eshâbına, "Kendisine yapılan tecâvüzleri dün akşam bağışlayan nerede?" diye sordu. Bunun üzerine Utbe bin Zeyd ayağa kalktı. Resûlullah efendimiz "Sadakası kabul olundu" buyurdu.
Sa'd İbnu Ebi Vakkas radıyallahu anh anlatıyor:
Sanki Mudar kabilesine mensup uzun boylu bir kadın ayağa kalkıp "Ey Allah'ın Resûlü! Biz kadınlar babalarımız ve evlatlarımız ve kocalarımız üzerine yüküz. Onların mallarında emirleri dışında, tasarrufu bize helal olan nedir?" diye sualde bulundu. Resûlullah efendimiz "Size helal olan 'taze'dir. Ondan hem yiyin, hem de hediye edin!" buyurdular. [Ebu Davud der ki: "Tazeden maksat ekmek, sebze ve taze meyve gibi fazla kalınca bozulan yiyeceklerdir.]
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) rivâyet etti. Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Nefsim yed-i kudretinde olan Allaha yemîn ederim ki, siz Müslüman olmadıkça Cennete giremezsiniz. Birbirinizi sevmedikçe, kâmil Müslüman olamazsınız. Selâmı aranızda yayın ki, birbirinizi sevesiniz. Kin beslemekten sakının. Çünkü o, tıraş edip kazıyıcıdır. Size saçları tıraş eder, demiyorum. Fakat o, dîni kazıyıp siler.”
Sevban radıyallahu anh dedi ki: "Ey Allah'ın Resulü! Onları bize tavsif et, durumlarını açıkla da, bilmeyerek biz de onlardan olmayalım!" Resûlullah efendimiz açıkladılar: "Onlar sizin din kardeşlerinizdir. Sizin cinsinizden insanlardır. Sizin aldığınız gibi onlar da gece (ibadetin)den nasiplerini alırlar. Ancak onlar, Allah'ın yasaklarıyla tenhâda baş başa kalınca o yasakları ihlâl ederler, çiğnerler."
.
Kıyâmetin yaklaştığına deliller çoktur
Niğdeli Kara Yakûb hazretleri Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerinin büyüklerindendir. 789 (m. 1387)’de Niğde’de doğdu. 883 (m. 1478)’de Karaman’da vefât etti. Derslerinde buyurdu ki:
Bil ki, Allahü teâlâ beş şeyi beş şeyde gizledi: 1- İnsanların, belki rastlarım ümidi ile bütün tâatları yapmaları için Allahü teâlâ rızâsını, tâatlardan bir tâat içerisinde gizledi. 2- İnsanların günâha düşmekten sakınması ve korunması için, gazâbını günahlardan bir günahın içerisinde gizledi. 3- İnsanların tesadüf ederiz ümidi ile bütün gecelerini ihyâ etmeleri için, Kadir gecesini Ramazân-ı şerîf ayında gizledi. 4- İnsanların karşılaştıkları kimselere, belki Allahü teâlânın velî bir kuludur deyip, onların duâlarına kavuşmak gayreti içerisinde olmaları ve hiç kimseyi aşağı görmemeleri için, velî kullarını insanlar arasında gizledi. 5- İnsanlar cuma günü duâda gayretli olmaları için, Allahü teâlâ cuma günü duânın kabul edileceği zamanı gizledi...
Allahü teâlâ Enbiyâ sûresinin 1. âyet-i kerîmesinde meâlen buyuruyor ki: “İnsanların hesapları yaklaştı, hâlbuki onlar gaflet içinde olduğundan nasihat ve tâatten kaçınıyorlar.”
İmâm-ı Buhârî İbn-i Ömer’den “radıyallahü anhümâ” bildirir. Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Geçmiş ümmetlerin zamanlarına kıyas ile sizin zamanınız, ikindi vaktinden akşama kadar olan vakit gibidir.”
Kıyâmetin yaklaştığına delîl çoktur. Bazıları şunlardır: Cahillik çok olup, ilim az olmak. Cahiller başa geçip, cahillikleri ile insanlara hükmetmek. Kadılık, müderrislik ve müftîlik gibi emânetler sahiblerine verilmemek. Âlimlerde zulüm ve fısk olup, ibâdet edenler cahil olmak. Zararından kurtulmak için, insanlara ikram olunmak. Erkek, karısına uyup, anasına-babasına muhalefet ve isyan etmek. Sonra gelenler, önce gelmiş olanlara cahil ve bir şey bilmezlerdi, demek. Emîn, güvenilecek kimseler azalıp, filân mahallede bir emîn kimse var imiş diye söylemek. Filân kimse akıllı ve nâzik kimsedir dediklerinde, aslında o kimsede zerre kadar îmân bulunmamak. Bidatler çıkıp, sünnet terk olunmak, insanlarda sevgi kalmamak. Doğru söyleyene insanlar kızıp, onu başlarından kovmaya, işinden ayırmaya çalışmak. Gençler fâsık olup, kadınlar işi azıtmak. Emr-i ma’rûf ve nehy-i münker terk olunup, günahla emir olunup, iyilikten nehyolunmak. Dîne âit işler ayıp sayılıp terk olunmak. Günah olan şeyler yapılıp âdet olmak. Âlimleri bırakıp, cahillere uymak.
.
Amelleri sâlih, niyetleri iyilik olsun
Şemseddîn Kirmânî hazretleri fıkıh, hadîs, tefsîr ve kelâm âlimidir. 717 (m. 1317)’de İran’da Kirman’da doğdu. 786 (m. 1384)’de hacdan dönerken Bağdad’da vefât etti. Çocuk terbiyesi hakkında buyurdu ki:
Çocuklarını küçükten ilim meclisine, sâlihlerin sohbetine, cömertliğe ve diğer güzel ahlâklara, sâlih amellere alıştırmalıdır. Böylece daha küçükken huy edinirler, alışırlar ve büyüdükleri zaman da, dünyâda Müslümanlar tarafından övülür, Allahü teâlâ katında makbul olup âhirette saîd ve sıddîklarla bulunurlar. Çocuklarını nazlamamalı, şımartmamalı, yüz vermemelidir. Ara sıra azarlamalıdır. Çünkü anne ve baba çocuklarına çok yakınlık gösterirse, her sözlerini kabul, her istediklerini verirse, büyüyünce küstah, bencil ve kibirli olur. Her yerden zevkini elde etmeye çalışır.
Küçük çocuklara süslü elbiseler ve ziynet eşyası ile süs yapmamalıdır. Çünkü büyüdüğü zaman süslü ve kıymetli elbise bulamazsa aza kanâat etmek güçlerine gidip, Allahü teâlânın ihsân ettiği nimete aşağılık gözü ile bakar, küfrân-ı nimet etmiş olur.
Çocuklarını küçükten hocaya verip, hocanın azarlamasını, sıkıştırmasını, çocuğu için nimet ve fayda bilmelidir. Ara sıra azarlamalı ve böylece çocuğun tabiatında bulunan haşinlik, küstaklık ve diğer kötü huyları gidermeye gayret etmelidir. Ancak bu yolla tabiatları latif, huyları güzel, sözleri tatlı, hareketleri hoş, amelleri sâlih ve niyetleri iyilik olur. Dünyâ ve âhirette, şeref ve izzet, letâfet ve saadet nimetlerine kavuşurlar. Ana-baba terbiyesinin çocuklara etkisi büyüktür.
Çocuklar bülûğa erişince evlendirmelidir. Hadîs-i şerîfte; “Sizin kötünüz, bekâr olup evlenmeyeninizdir” buyuruldu.
Ne olursa olsun, çocukları dinin emirlerine uygun terbiye etmelidir. Bunun gibi muallim, talebesini oğulları gibi terbiye etmeli, korumalıdır. Çünkü onlar da manevî oğullarıdır. Abdullah bin Abbâs (radıyallahü anümâ) buyurdu ki: “İnsanlardan en çok sevdiklerim talebelerimdir. İnsanlar arasından gelip, dersimde bulunup, benden ilim öğrenirler. Elimden gelse üzerlerine sinek kondurmazdım.”
Talebesine kibirlenmeden dâima yumuşaklıkla muâmele etmelidir. Bir hadîs-i şerîfte, “Rıfk ile öğretiniz. Sert ve şiddet göstermeyiniz. Rıfk ile öğreten, sert yapandan hayırlıdır” buyuruldu. Bunun gibi, kendinden ilim öğrenenlere dâima nasihat etmeli, dünyâdan soğutup, âhiret saadetine yol göstermelidir.
.
Annene babana daima dua et
Ebû Amr Şeybânî hazretleri hadîs ve nahiv âlimlerindendir. Abbasî halifesi Hârûn Reşîd’in çocuklarına da muallimlik yapmıştır. 205 (m. 820)’de Bağdâd’da vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
İki gözü kör bir kimse, gözlerinin açılması için Peygamber efendimizden (sallallahü aleyhi ve sellem) duâ istedi. Resûlullah da (İstersen duâ ederim. Fakat, sabredip katlanırsan, senin için daha iyi olur) buyurdu. (Sabretmeye gücüm kalmadı. Duâ etmeniz için yalvarırım) dedi. (Öyle ise, abdest alıp şu duâyı oku!) buyurdu. O kimse, o duâyı okuyunca gözleri açıldı.
Ka’b-ül-Ahbâr buyurdu ki: “Allahü teâlâ, kul, ana ve babasına âsi olduğu zaman, onu helak etmekte acele eder Kul, anne ve babasına iyilik ve ihsânda bulunduğu müddetçe, ömrü uzun olur. Onlara iyilik etmek, bir şeye ihtiyâç duyduklarında onlara infakta bulunmaktır.
Birisi Resûl-i ekremin yanına geldi ve; “Yâ Resûlallah! Babam malımı elimden almak istiyor” dedi. Bunun üzerine Resûl-i ekrem ona; “Sen de, malın da onundur” buyurdu.
“İnsanlarla alay eden kimseler var ya, kıyamette onlardan birine cennetten bir kapı açılır. 'Haydi gel' denilir. O kişi, kapının önüne varınca, kapı yüzüne kapanır. Sonra başka bir kapı açılır. 'Haydi gel!' denilir. O kapıya da ümitle koşar. Fakat yanına varınca, o kapı da yüzüne kapanır. Ve böylece, kapı açılıp kapanma durumu sürüp gider. Nihayet, kişiye cennetten gerçek bir kapı açılır. 'Haydi gel, bu sefer gir!' denilir. Ama adam, yine suratıma kapatılır endişesiyle, bu açık kapıya yanaşmaz.” (Alaycılığın cezasını, bu şekilde alaya alınarak bulur.)
“Kişinin parmakla gösterilir olması, kötülük olarak ona yeter.”
“Allah kadınlarınız hakkında hayırlı olmanızı tavsiye eder. Çünkü onlar, anneleriniz, kızlarınız teyzelerinizdir.”
“Kişi, hanımının ve çocuklarının rızkını karşılamak için çalışmaya çıkarsa, Allah yolundadır. Yaşlı anne ve babasının bakımını sağlamak için yola çıkarsa, Allah yolundadır. Nefsini harama karşı korumak niyetiyle çalışmaya çıkarsa, Allah yolundadır. Eğer insanlara gösteriş ve başkalarına övünmek için yola çıkarsa, Allah yolunda değil, şeytanın yönlendirdiği yoldadır.”
“Yumuşaklıktan nasîbi olan kimsenin, hayırdan da nasîbi vardır.”
Peygamber Efendimize bir kişi geldi ve dedi ki: "Yâ Resûlallah! Benim anam-babam ölmüştür. Onlar için ne yapmam lâzımdır?" Peygamberimiz buyurdu ki: "Onlara daima dua eyle! Onlar için Kur'ân-ı kerim oku ve istigfâr et!"
.
Senden önce birçok peygamber gönderdik
Ebû Ya’kûb Karrâb hazretleri Hadîs, târih ve fıkıh âlimidir. 352 (m. 963)’de Afganistan’da Herat’ta doğdu. 429 (m. 1038) yılında vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Allahü teâlâ Peygamberler gönderdi, kitaplar indirdi, emir ve nehiyler verdi, sevap ve ıkâbı (ceza) beyân edip, Peygamberlerini (aleyhimüsselam) kendilerinin doğruluğuna delâlet eden mucizelerle teyit etti (kuvvetlendirdi). Bunu kitabında bazı âyet-i kerîmelerde topluca, bazı âyet-i kerîmelerde tafsilâtıyla beyan etmiştir. Nisa sûresinin yüzaltmışüçüncü âyet-i kerîmesinde meâlen şöyle buyurmuştur: “Nûh’a ve ondan sonraki Peygamberlere vahyettiğimiz gibi (Habîbim) sana da vahyettik ve yine İbrâhim’e, İsmâil’e, İshâk’a, Yakûb’a, Yakûb’un çocuklarına, İsâ’ya, Eyyûb’e, Yûnus’a, Hârûn’a Süleymân’a da vahyettik ve Davud’a Zebur’u verdik.”
Mufassal (ayrıntılı) olarak da şu âyet-i celîlelerde bildirilmiştir. Allahü teâlâ A’râf sûresinin ellidokuzuncu âyet-i kerîmesinde meâlen; “And olsun, biz Nûh’u Peygamber olarak kavmine gönderdik de, o şöyle dedi: Ey kavmim! Allaha ibâdet ve itaat edin, sizin için ondan başka bir ilâh yoktur. Ben üzerinize gelecek çok büyük bir günün azâbından hakîkaten korkuyorum.”
Hûd sûresinin yirmibeşinci âyet-i kerîmesinde meâlen; “Gerçekten biz Nûh’u, şöyle desin diye kavmine gönderdik: Haberiniz olsun, ben size azâbın sebeblerini ve kurtuluşun yolunu açıklayan bir korkutucuyum.”
Gâfir (Mü’min) sûresinin otuzdördüncü âyet-i kerîmesinde meâlen; “Doğrusu Mûsâ’dan önce Yûsuf da size mucizeler getirmişti. O vakit de onun size getirdiği şeyler hakkında şüphe edip durmuştunuz. Nihâyet vefât ettiğinde de “Bundan sonra Allah asla Peygamber göndermez” dediniz. İşte Allah (dîninde) haddi aşan şüpheciyi böyle saptırır.”
Yûnus sûresinin yetmiş beşinci âyet-i kerîmesinde ise, meâlen; “Bu Peygamberlerden sonra, Mûsâ ile Hârûn’u Fir’avn ve cemâatine mucizelerimizle gönderdik. Kibirlenerek îmân etmediler ve günahkâr bir kavim oldular” buyurmuştur.
Nisa sûresinin yüzaltmışdördüncü âyetinde meâlen; “Gönderdiğimiz öyle peygamberler vardır ki, onları bundan (bu sûreden) önce sana beyân ettik, öyle peygamberler de vardır ki, sana onların kıssalarını bildirmedik...” buyurmuş.
Gâfir (Mü’min) sûresinin yetmişsekizinci âyet-i kerîmesinde ise meâlen; “(Ey Resûlüm) gerçekten biz senden önce birçok peygamberler gönderdik, onlardan kimini sana haber verdik, kimini de sana haber verip anlatmadık...” buyurmuştur.
.
Misvakta, din ve beden için faydalar vardır
İshâk el-Medînî hazretleri hadîs âlimlerindendir. Hicaz’da Bezû’an köyünde doğup büyüdü. 256 (m. 870) senesinde hayatta idi. Vefât târihi kesin olarak bilinmemektedir. Onun en meşhur eseri (Kitâb-ül-münîr)’dir. Bu eserinde, rivâyet ettiği ve Müslim’de bulunan hadîs-i şeriflerden bazıları şunlardır:
“Bir kimse, yatsı namazını cemâat ile kılarsa, gecenin yarısını namaz kılarak geçirmiş gibi olur. Kim de, sabah namazını cemâat ile kılarsa, bütün gece namaz kılmış gibi olur.”
“Birinizin lokması düştüğü vakit, hemen onu alsın ve üzerindeki zarar veren bulaşığı gidererek onu yesin, onu şeytana bırakmasın! Parmaklarını yalamadıkça elini mendile silmesin! Çünkü o, bereketin yemeğinin hangi lokmasında olduğunu bilmez.”
“Sol elinle yemek yeme! Daracık elbise ile örtünme!”
“Köpek ve resim bulunan eve melekler girmez.”
“Sözün Allaha en sevimli olanı dörttür: Bunlar; (Sübhânallah), (Elhamdülillah), (Lâ ilahe illallah) ve (Allahü ekber)dir. Hangisinden başlarsan sana zarar etmez.”
“Bulunduğun yerde tâûn hastalığı meydana çıkarsa, artık oradan ayrılma! O hastalığın bir yerde olduğunu öğrenince de, oraya girme!”
“Hediye ettiği şeyi geri isteyen kimse, kusup da sonra kusmuğuna dönerek, onu yiyen köpek gibidir.”
“İlimsiz zühd, kirişsiz yaya benzer.”
“Her kim kendinde bulunan ilmi gizlerse, Allahü teâlâ ona Cehennem gemlerinden bir gem takar.”
“Abdest imânın, misvak da abdestin yarısıdır.”
“Kişinin misvak ile kıldığı iki rek’at namaz, misvâksız kıldığı yetmiş rek’at namazdan daha efdaldır.”
“Misvak kullanınız. Zira misvak kullanmakta on fayda vardır: Ağız kokusunu ve kirini temizler. Rabbin rızâsına kavuşturur. Melekleri ferahlandırır. Gözleri cilâlandırır. Dişleri parlatır. Diş etlerini kuvvetlendirir. Yemeği hazmettirir. Balgamı söker. Namazın sevâbını kat kat arttırır. Kur’ânın yolu olan ağzı temizleyip, ağız kokusunu güzelleştirir.”
Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem), Hazreti Ali’ye; “Yâ Ali! Misvak kullan! Zira misvakta, din ve beden için yirmidört fayda vardır” buyurdu.
Resûlullah efendimiz, “Cehennem, yumuşak ve nefret ettirici olmayan, iyi huylu kimseye haramdır” buyurmaktadır.
“İlim öğrenmeye çalışan, evine dönünceye kadar, Allah yolundadır.”
“Üç kişi yolculuğa çıktığında, içlerinden birini emîr (başkan) seçsinler.”
Bidat sahiplerini üstün tutma
İsâ el-Kürdî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. Hâller ve kerâmetler sahibi bir zât idi. Lazkiye şehrinde talebe yetiştirdiği bir dergâhı vardı. 666 (m. 1267)’de vefât etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:
Ömer bin Hâttâb (radıyallahü anh) Kâbe'yi tavaf ederken şöyle duâ etti: "Allahım! Eğer beni mesut yazdınsa, öyle devam ettir. Eğer beni bedbahd yazdınsa onu sil, mesut yaz. Çünkü sen dilediğini siler, dilediğini olduğu gibi bırakırsın. Levh-il-mahfûz senin indindedir.”
Fudayl bin Iyâd buyurdu ki: "Üç şey kalbi öldürür. Bunlar; 1. Çok konuşmak. 2. Çok uyumak. 3. Çok yemek.”
“Bir kimse bir meclise nasîhat etmek için oturursa, bunun için de üç hâl vardır. Onun sözlerinin başlangıcı vaaz ve nasîhat, ortası hak ve hakîkate delâlet, sonu ise berekettir.”
“Hakîkatler zuhur etmeye başladığı zaman, fehmin (anlayışın) ve ilimlerin eserleri silinir.”
"Allahü teâlâyı ibâdetler içinde en çok râzı eden ibâdet, zayıf ve mazlûmları sevindirmek ve rahatlatmaktır. İhtiyaç sâhibini hayal kırıklığına uğratmayan kimse, hakîkî derviştir. Cehennem ateşinin söndürülmesinin en iyi yolu, açı doyurmak, susuz olanın susuzluğunu gidermek, ihtiyaç sâhibinin ihtiyâcını görmek ve sefâlet içinde bulunanla dostluk kurmaktır."
"Sabır, şikâyet etmeksizin üzüntüye katlanmak ve sıkıntılara göğüs germektir."
"Dört hususa yani gözüne, diline, kalbine ve nefsinin isteklerine dikkat et! Gözün ile harama bakma, kalbinde olandan başka bir şeyi konuşma. Kalbinde Müslümanlara karşı kin, hased gibi kötü hisler bulundurma. Nefsinin hevâsına yani isteklerine uyma."
“Farzları yaptıktan sonra, insanı Allahü teâlâya yaklaştıran amellerin en üstünü ilim öğrenmektir.”
“Bidat sahibini üstün tutan, dînin yıkılmasına yardım etmiş olur. Kim bidat ehline güler yüz gösterirse, dîni hafife almış olur. Bidat ehlinin kızını alan, akrabalık bağlarını kesmiş olur. Bidat ehlinin cenâzesine katılan, ayrılıncaya kadar Allahü teâlânın gazâbından kurtulamaz. Gayrimüslim ile yemek yerim, fakat bidat ehliyle sofraya oturmam. Bidat ehli ile aramda demirden bir kale olması, bana çok sevimli gelir. Bidat sahibine buğzeden kimsenin ameli az da olsa, Allahü teâlâ onu affeder... Bid’at ehlinden yüzünü çevirenin kalbini, Allahü teâlâ îmân ile doldurur. Bidat ehlini hakîr gören kimsenin, Allahü teâlâ Cennette derecesini yüz derece yükseltir. Ebediyyen bidat sahibi olma!”
.
İhtiyacı olana ödünç verilir
Şerefüddîn İsâ el-Gazzî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 740 (m. 1339)’da Gazze’de doğdu, 799 (m. 1397’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Şu üç durumda ödünç istemek caiz olur: 1- Nafaka almak için. Lüzumlu gıda gibi, lüzumlu çamaşır da nafakaya dâhildir. 2- Ev almak, kirada oturmak, soğuktan korunmak maksadıyla elbise almak veya tedavi ücreti gibi ihtiyaçlar için. 3- Mevkii, görevi sebebiyle, âdete uygun giyinmek için. Yalnız bunlara ödünç verilir. Zalimlere, fâsıklara, ihtiyacı olmayana, malını lüzumsuz yere, harama harcayana ödünç verilmez. Başkasına ödünç vererek, kendini sıkıntıya düşürmek doğru değildir. Bu üç maddede bildirilen hususlar dışında ödünç istemek caiz olmaz. Mesela, parası olmayan kimsenin baklava yemek ve pahalı kumaşlardan elbise almak, komşunun var diye ihtiyaç olmayan bir şeyi almak için ödünç istemesi doğru değildir. Kısacası makam ve vazifesi gereği değilse, lüks sayılan yiyecek, içecek ve giyecek için ödünç alınmaz.
İhtiyacı olana ödünç verilir. İhtiyacı olmayana, malını lüzumsuz yerlere, harama harcayana verilmez. Başkasına ödünç vererek, kendini sıkıntıya düşürmek doğru değildir. Nisaba malik olmayan kimsenin, kurban kesmek için ödünç istemesi caiz değildir. Ödemek niyetiyle ödünç alana Allahü teâlâ yardım eder, ödünç verene de çok sevap verir. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(Sadaka için on sevap, ödünç için ise on sekiz sevap vardır.)
(Allah rızası için ödünç verene, her gün için sadaka sevabı verilir. Fakirden alacağını çabuk istemeyene, her gün için malın hepsini sadaka vermiş gibi sevap verilir.)
Borçlanmamaya çok dikkat etmelidir! Hazret-i Lokman Hakîm, (Borç yükü altında ezilmektense, taş taşımayı tercih ederim) buyuruyor. Çünkü borçlanmak, insanı küfre kadar sürükler. Peygamber efendimiz buyuruyor ki:
(Ya Rabbi, küfre düşmekten ve borca girmekten sana sığınırım.)
(Borçsuz olan hür yaşar.)
(Huzur içinde iken, borçlanarak korku içinde yaşamayın!)
(Borçtan sakının! Borç, gece gamma, gündüz zillete sebep olur.)
Ödünç alınan borçları ilk fırsatta ödemeye çalışmalıdır! Ödemeyi geciktirmek günahtır. İbrahim Edhem hazretleri, (Borcu olan kimse, yağlı ve sirkeli yemek yememeli) buyuruyor. Borcu olan, borcunu ödemeden sadaka bile vermemelidir! Hadis-i şerifte buyuruldu ki:
(Kendi veya çoluk çocuğu muhtaç veya borçlu olanın verdiği sadaka kabul olmaz.)
.
Başkasının malına zarar verenler
İbrâhim Nazîra Efendi Osmanlı kadılarındandır. Edirne’de doğdu. 1188 (m. 1774)’de aynı yerde vefât etti. Fetvalarında buyurdu ki:
Kendi malı sanarak, başkasının malını telef eden öder.
Başkasının elbisesini çekip de yırtan, temam kıymetini öder. Elbiseyi tutup, sâhibi çekmekle yırtılsa, yarısını öder.
Çocuk, birinin malını telef etse, çocuğun malından ödenir. Malı yoksa, malı oluncaya kadar beklenir. Velîsi ödemez.
Birinin binâsını yıksa, sâhibi dilerse, enkâzı ona bırakıp binânın kıymetini alır. Yâhud enkâzı ve değer farkını birlikde alır. Ağaçlarını kesmek de böyledir.
Yangını durdurmak için bir evi, hükûmetin emri ile yıkan ödemez. Kendiliğinden yıkan öder.
Mazlûm olanın, başkasına zulmetmeye hakkı yokdur. Her ikisi de öder. Meselâ sahte para alan, bunu başkasına veremez.
Birinin malının telef olmasına sebep olan, öder. Ahırın kapısını açıp hayvan kaçarak zâyi olsa, öder. Hayvanı ürkütüp kaçıran da böyledir.
Yolda kuyu kazıp, birinin hayvanı düşerek ölse, öder. Kendi mülkünde kazmış ise, ödemez.
Yoldan geçene zarar veren, öder.
Hükûmetin izni olmadan yolda oturup satış yapılamaz.
Duvârı yıkılıp, birinin malına zarar verirse, önceden, duvârın yıkılacak, tamir et gibi îkâz yapılmış ise, öder.
Başıboş bırakılmamış bir hayvanın kendiliğinden yaptığı zararı sâhibi ödemez. Sâhibi görüp, menetmezse veya hayvanın tehlikelidir çâresine bak denilmiş ise, öder.
Yolda hayvanı bağlamaya, aracını park yapmaya kimsenin hakkı yoktur. Park yerlerinde durdurabilirler.
Bir binâya ortak olarak mâlik olan kimselere, (Hisse-i şâyı’a sâhibi) denir. Bir binânın yarısı Ahmet’in, üçte biri Ömer’in, altıda biri Ali’nin olsa, Ahmet hisse-i şâyı’asını satsa, Ömer ve Ali almak isteseler, yarısını Ömer, yarısını da Ali alır. Ömer, hissesine göre iki misli alamaz.
Karşılıksız hediye ve vasiyet gibi karşılıksız temlîklerde şüf’a hakkı olmaz.
Şüf’â hakkı bulunan kimsenin, satış yapıldığını işitince, hemen hakkını istemesi, iki şâhit yanında tekrar söylemesi ve bir ay içinde mahkemeye başvurması lâzımdır.
Müşterinin teslim etmesi ile veya hâkimin karar vermesi ile şüf’a sâhibi satılan binaya mâlik olur.
.
Zâlim bile olsa, kardeşine yardım et
Burhâneddîn bin Muzaffer hazretleri hadîs âlimlerindendir. 546 (m. 1151)’da doğdu. 620 (m. 1223)’de Musul’da vefât etti. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerde Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdular ki:
Enes bin Mâlik “radıyallahü teâlâ anh” rivâyet eder:
Bir gün gördüm ki Server-i Enbiyâ, hazret-i Ebû Bekr-i Sıddîk “radıyallahü anh” ile musâfahâ edip, buyurdu ki: "Müjdeler olsun sana yâ Ebâ Bekir. Hak Sübhânehü ve teâlâ, bütün mahluklara, umûmi olarak, tecellî eder. Ammâ, sana husûsi olarak tecellî eder."
Abdüllah bin Ömer “radıyallahü teâlâ anhümâ” hazretleri rivâyet eyler. Resûlullah buyurdu ki:
"Muhakkak Allahü tebâreke ve teâlâ hazretleri, sizin üzerinize namazı, orucu, haccı ve zekâtı farz etti ise, Ebû Bekir, Ömer ve Osmân ve Alî (radıyallahü teâlâ anhüm) hazretlerinin sevgilerini farz etti. Her kimse bu dördünden birine buğzederse, onun ne namazını, ne orucunu, ne zekâtını ve ne de haccını kabul eder! Kıyâmet günü kabrinden Cehenneme gitmek üzere haşr olunur."
İbn-i Ömer “radıyallahü teâlâ anhüma” şöyle rivâyet etti: Hazreti Ömer, Umre için Resûlullahtan izin isteyince, Resûlullah “Yâ ahî (Ey kardeşim) duânda bizi de unutma!” buyurdu.
Alî ibni Ebî Tâlib “radıyallahü teâlâ anh” dedi ki: Resûlullah’tan işittim, buyurdu ki: Semâya yükseldiğim gece [Mirâc gecesi], Rabbim azze ve celle bana Ebû Bekir’in sesi ile hitap buyurdu. Benim gönlümden geçti ki, bu ses Ebû Bekir’indir. Hak sübhânehü ve teâlâ kalbimden geçen endîşeyi bilip, buyurdu ki: “Yâ Ahmed! Mûsâ bin İmrân ile konuşurken, onun gönlünü gördüm ki, kavminin hepsinden Hârûn’u daha çok sever. Ona Hârûn'un sesi ile hitap ettim. Senin gönlünü gördüm ki, Ebû Bekir’i çok seversin. Sana Ebû Bekir’in sesi ile hitap ettim.”
Ali bin Sehl’in rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resulullah Efendimiz Hazreti Enes bin Mâlik’e (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Zâlim de olsa, mazlum da olsa, kardeşine yardım et!”
Enes bin Mâlik (radıyallahü anh) “Yâ Resûlallah! Kardeşim mazlûm ise yardım ederim de, zâlim ise ona nasıl yardım edebilirim?” diye sordu. Resulullah Efendimiz buyurdu ki:
“Onu zulümden vaz geçirmen, senden ona yardımdır.”
.
Eshâbımın ismini işitince, susunuz
Ebû Mes’ûd-i Dımeşkî hazretleri Şam’da yetişen hadîs âlimlerindendir. “Kitâb-ül-etrâf ales-Sahîhayn” isminde meşhûr bir eseri vardır. 400 (m. 1010)’da, 30 yaşında Bağdâd’da vefât etti. Eshâb-ı kiramın fazileti hakkında naklettiği hadis-i şeriflerde, Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki:
“Eshâbımın hiçbirine dil uzatmayınız! Onların şânlarına yakışmayan bir şey söylemeyiniz! Nefsim yed-i kudretinde olan Allahü teâlâya yemin ederim ki, sizden biriniz Uhud dağı kadar altın sadaka verse, Eshâbımdan birinin bir müd (çok az) arpası kadar sevap alamaz.”
“Eshâbımın her biri, gökteki yıldızlar gibidir. Hangisine uyarsanız, Allahü teâlânın sevgisine kavuşursunuz.”
“Eshâbıma dil uzatmakta, Allahtan korkunuz! Benden sonra onları kötü niyetlerinize hedef tutmayınız! Nefsinize uyup, kin bağlamayınız! Onları sevenler, beni sevdikleri için severler. Onları sevmeyenler, beni sevmedikleri için sevmezler. Onlara el ile, dil ile eziyet edenler, gücendirenler, Allahü teâlâya eziyet etmiş olurlar ki, bunun da muahezesi, ibret cezası gecikmez, verilir.”
“Beni gören veya beni görenleri gören bir Müslümanı Cehennem ateşi yakmaz.”
“Zamanlar, asırlar ahâlisinin en hayırlısı, en iyisi, benim asrımın ahâlisidir. (Yani Sahâbe-i kirâmın hepsi) Ondan sonra ikinci asrın, ondan sonra üçüncü asrın müminleridir.”
“Allahü teâlâ, beni insanların en asilzâdesi olan Kureyş kabilesinden seçti ve bana insanlar arasından en iyileri arkadaş, sâhib olarak ayırdı. Bunlardan birkaçını bana vezirler olarak ve dîn-i İslâmı insanlara bildirmekte yardımcı olarak seçti. Bunlardan bazılarını da eshâr, yani zevce tarafından akraba olarak ayırdı. Bunları sebbedenlere, iftira edip söğenlere, Allahü teâlânın ve bütün meleklerin ve insanların laneti olsun! Allahü teâlâ kıyâmet günü, bunların farzlarını ve sünnetlerini kabul etmez.”
“Eshâbımın ve akrabamın ve bana yardım eden, gösterdiğim yolda gidenlerin sevgisinde benim hakkımı koruyunuz! Onları sevmek suretiyle benim Peygamberlik hakkımı koruyanları Allahü teâlâ, dünyada ve âhirette belâlardan, zararlardan korur. Benim Peygamberlik hakkımı düşünmeyerek, onları incitenleri, Allahü teâlâ sevmez. Allahü teâlânın sevmediği kimselere azap etmesi pek yakındır.”
“Eshâbımın ismini işitince, susunuz! Şânlarına yakışmayan sözleri söylemeyiniz.”
.
Namaz dînin direğidir
Tophânelizade Mahmûd Efendi Elliüçüncü Osmanlı Şeyhülislâmıdır. Sultan İkinci Mustafa Hân’ın imamlığını yaptığı için, “İmâm-ı Şehriyârî” diye meşhûr olmuştur. İstanbul’da doğdu. 1130 (m. 1717)’de aynı yerde vefât etti. Bir fetvasında namaz hakkında buyurdu ki:
Nisâ sûresinin yüzikinci (102) âyetinde meâlen, (Belli zamanlarda namaz kılmak, müminlere farz oldu) buyuruldu. (Riyâdun-nâsıhîn) ve (Hulâsatüd-delâil) kitaplarındaki hadis-i şerifte, (Kâbe kapısının yanında idim. Cebrâîl iki kere yanıma geldi. Güneş tepeden ayrılırken, benimle öğle namazı kıldı) buyuruldu.
(Feth-ul kadîr)de yazılı hadis-i şerifte, Peygamberimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: (Cebrâîl Kâbe kapısı yanında, bana iki gün namaz kıldırdı. Birinci gün, fecr-i sânî [beyazlık] doğarken sabah namazını ve güneş tepeden ayrılırken öğle namazını ve her şeyin gölgesi kendi boyu olunca ikindi namazını ve güneş batarken akşam namazını ve şafak kaybolunca yatsı namazını kıldık. İkinci günü de, tan yeri ağarınca sabahı ve her şeyin gölgesi kendi kadar uzayınca öğleyi ve her şeyin gölgesi kendi boyunun iki katı uzayınca ikindiyi ve oruç bozarken akşamı ve gecenin üçte biri geçince yatsıyı kıldık. Sonra; Yâ Muhammed! Senin ve geçmiş Peygamberlerin ve ümmetinin namaz vakitleri işte bunlardır, dedi).
(Müslim) kitabında, Süleymân bin Berîde, babasından haber veriyor ki: Biri; Resûlullahtan namaz vakitlerini sordu. (İki gün benimle birlikte namaz kıl!) buyurdu. Güneş tepeden ayrılınca, Bilâl-i Habeşî'ye ezan okumasını emretti. Öğle namazını kıldık. Bir hadis-i şerifte, (İkindi namazı, güneş batmadan önce kılınır) buyuruldu.
Câbir bin Abdüllah’ın bildirdiği hadis-i şerifte, (Kapınızın önünden akan bir suda her gün beş kere yıkanınca, üzerinizde kir kalmayacağı gibi, beş vakit namaz kılanların hatâlarını da, Allahü teâlâ affeder) buyuruldu.
Bir hadis-i şerifte, (Namaz dînin direğidir. Namaz kılan, dînini sağlamlamış olur. Namaz kılmayan, dînini yıkmış olur) buyuruldu.
(Buhârî) ve (Müslim) kitaplarında yazılı meşhur olan hadis-i şerifte, (İslâmın temeli beştir. Birincisi, şehâdet kelimesini söylemektir. İkincisi, namaz kılmaktır) buyuruldu.
Ebû Dâvüd'ün bildirdiği hadis-i şerifte, (Allahü teâlâ, her gün beş namaz kılmayı emretti. Güzel abdest alıp, bu beş namazı vakitlerinde kılan ve rükû' ve secdelerini iyi yapanları, Allahü teâlâ, af ve mağfiret eder) buyuruldu.
.
|
