ehlisunnnetde - AKİDE-HALİS ECE

Cevap 1: İmam-ı Rabbani (k.s.) hazretlerinin bu husustaki açıklamaları:

"Kurb-i velâyet yolundan Hakk'a vâsıl olanların muktedâsı (kendisine uydukları), reîsleri, o büyüklerin feyiz kaynağı Hz. Aliyyü'l-Murtezâ kerramellâhü teâlâ vechehü'l-kerîm'dir. Bu şânı, şerefi, keyfiyeti büyük makam ve mevki ona bağlıdır. Bu makamda, Nebî sallallâhü aleyhi vesellem'in mübârek ayakları, âdeta Ali kerramellâhü vechehû'nün başı üzerinde gibidir. Hazret-i Fâtıma, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin (r.anhüm) de, bu makamda onunla ortaktırlar.

"O kanaatteyim ki; Hz. Ali (k.v.), maddî hayatın meydana gelmesinden evvel bu –kendisine müracaat olunacak ve sığınılacak– yüce makamın sahibi idi. Nitekim maddî hayatın başlamasından sonra da bu yoldan her kime bir feyz ve hidâyet ulaştı ise, onun vâsıtasıyla ulaşmıştır. Zira o, bu yolun son noktasındadır ve bu makamın merkezi ona bağlıdır.

"Ne zaman ki onun devri tamamlandı; şeref ve itibarı, rütbe ve derecesi çok büyük olan bu makamı, sırasiyle oğulları Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin'e (r.anhümâ) teslim etti. O ikisinden sonra da, tertip üzere ve düzenli bir şekilde on iki imamdan her birine geçti."

Bu demek oluyor ki; Ehl-i Sünnet inancında 12 İmam vardır, bunların tesbit ve tensibi de ilahidir. Öyle onun bunun seçmesi ve tanzimi değildir. Ezelî bir takdir iktizasıdır. Bir bakıma peygamberlerin (aleyhimüsselâm) gönderilmesinde olduğu gibidir.

“Kurb-i velâyet yolundan Hakk'a vâsıl olanların muktedâsı (kendisine uydukları), reîsleri, o büyüklerin feyiz kaynağı Hz. Aliyyü'l-Murtezâ'dır (keramellâhu vecheh).”

Anlamadığını söylediğin bu ifadeler, kaynak olarak da belirttiğimiz üzre, İmam-ı Rabbani hazretlerine aittir ve tasavvuf sahasındaki ilerleme / Hakk’a vâsıl olma-kavuşma yollarını anlatmaktadır. Bu da ikidir; birincisi nübüvvet, ikincisi de velayet yolu. Diğer bir ifadeyle; hafi (gizli) zikir, cehri (açık) zikir yolları. Yazıda her iki yol da oldukça geniş şekilde anlatılmıştır.

Ancak, sizin de ifade ettiğiniz gibi bunlar tasavvufi kavramlar… Ve takdir edersiniz ki tasavvuf, yaşanmadan kolayca anlaşılıp kavranabilecek bir saha değildir. O bakımdan tasavvufun bir ismi de, “ilm-i hâl”dir. Yani yaşanarak, bilfiil içinde olunarak elde edilebilecek bir ilim… Yine edebiyattan mülemma’ üslubiyle denilmiştir ki; “men lem yezuk bilmez yazık”. Kısaca şu demek: Tatmayan bilmez.

Velhasıl toparlamak gerekirse, adı üzerinde “manevi” olan bir şeyi, maddi vak’alarla / olgularla anlatmak, anlamaya çalışmak tabii ki zor.

Bu sözlerle anlatılmak istenen de (kasır aklımla anladığım kadarıyla); onun bu makama gelişi, ilahi proğramla-takdirle alakalı bir husustur, birilerinin seçimiyle-takdiriyle alakalı değildir. Bir başka ifadeyle; bu o gün kararlaşmış bir şey olmayıp ezeli takdir icabıdır. Yani maneviyat büyükleri, insanları irşad selahiyetiyle vazifeli Allah dostları, demokrasilerde olduğu gibi aşağıdan yukarıya halk tarafından değil, yukarıdan aşağıya Allah tarafından intihab edilir/seçilirler.

“12 imam” kavramı hem Ehl-i Sünnet ve’l-Cemaat’te hem de Şîa’da vardır. Her iki tarafın isim listesi-sıralaması da doğrudur. Bu durumda sizin deyiminizle, “fark ne?”

Şîa’nın 12 İmam’la kastettiği, onlara yüklediği husus, zahiri hilafet meselesidir, siyasi-idari yetkidir.

Ehl-i Sünnet ise 12 İmam’ın siyasette değil tasavvufta velayet yolunun / cehri-açık zikir yolunun imamları olduğuna inanır ve kabul ederler. İmam-ı Rabbani hazretlerinin beyan ettiği gibi…

Ayrıca Şîa, idari hilafeti de 12 İmam’a inhisar ederler. Oysa senin çeşitli kaynaklara istinaden aktardığın bilgiler de göstermektedir ki, Ehl-i Sünnet'in idari manadaki hilafet meselesine yüklediği anlam ve buna göre yaptıkları sıralamalar farklıdır. Ve deyim yerindeyse bahs-i diğerdir. Ayrıca Şîa, Ehl-i Sünnet’in ittifakla kabul ettiği ilk üç halifenin hilafetini kabul etmezler. Ki bunlar; peygamberlerden (aleyhimüsselam) sonra insanların en üstünü olan sırası ile Hz. Ebubekir, Hz. Ömer, Hz. Osman’dır (r.anhüm). Tabii ondan sonra da Hz. Ali’dir (r.a.). İşte aradaki fark ya da farklar bunlardır. Keza bir fark daha vardır ki; o da,Ehl-i Sünnet mensupları bu zatların gittikleri yola tam olarak ittiba ederler… Resûlüllah’ın (s.a.v.), dört halifenin sünnetine, sair ashabın ve onların izini takip edenlerin yoluna -moda deyimle- sözde değil öz'de uyarlar. Bid’atlerden de şiddetle kaçınırlar.

Rabbim cümlemizi, kurtuluş fırkası-zümresi olan Ehl-i Sünnet camiasından ayırmasın. Bid’atin her nev’inden uzak kılsın. Huzuruna kâmil bir imanla çıkabilmeyi nasip eylesin.

Burada sorduklarının hemen hepsinin cevabı yukarıda var... Aslında tekrar etmenin bir anlamı yok. Lütfen emek verip çözmeye çalıştığımız, pekçok insanımızın kördüğüm zannettiği, birbirine karıştırdığı meseleyi daha fazla dilimize-kalemimize pelesenk etmeyelim derim.

Şîiler'in mugalatalarına verdiğim cevap: "...Keza bir fark daha vardır ki; o da, Ehl-i Sünnet mensupları bu zatların gittikleri yola tam olarak ittiba ederler… Resûlüllah’ın (s.a.v.), dört halifenin sünnetine, sair ashabın ve onların izini takip edenlerin yoluna -meşhur deyimle- sözde değil öz'de uyarlar. Bid’atlerden de şiddetle kaçınırlar." Bu yeterli ve şumûllü bir cevaptır. İllâ da onların menfî durumlarını / tutumlarını sergileyerek mi serdetmemiz gerekirdi? Bence hayır. Bu mutlak ve direkt ifade daha yerinde ve münasip olanıdır.

Biz hem Kur'an'a hem de Ehl-i Beyt'e nasıl sahip çıkılması gerekiyorsa öylece sahip çıkıyor ve itaat ediyoruz. Kendi nefsimize-arzu ve isteklerimize göre değil. Rivayet-dirayet meseleleri de herkesin gözleri önünde... Demagojinin gereği yok. İmam-ı Rabbani hazretlerinin ifadeleriyle, eğer Alevilik Hz. Ali'yi (r.a.) sevmekse, biz onlardan daha çok seviyoruz ve onlardan daha çok Aleviyiz. Yukarda söylediğimiz gibi, bizimkisi sözde değil özde...

İmam-ı Azam (rh.) hazretleri de mürşide itaatın-bağlılığın-teslimiyetin ne olduğunu fırak-ı dâlleden öğrenecek değil. O bunu ifade sadedinde, "Levle's-senetaan, leheleke'n-Nu'maan" demiştir. Yani İmam Cafer-i Sadık'ı (r.a.) kastederek, onunla beraber olduğum iki yılım olmasaydı Numan helak olmuştu, buyurmuşlardır. İşte bu, kadr u kıymet bilmektir, itaattır, teslimiyettir. Ve bunun neticesi olarak da, Nakşi yolu A'zamiye kolunun reisi olmuşlardır.

Ancak, bulunduğu-yaşadığı devir itibariyle ona düşen vazife;akaidvefıkıhalanında faaliyet göstermek olduğu için o sahalarda vücut göstermiştir. Yoksa tasavvuf yönü de tam ve mükemmeldir.

Müçtehidin vazifesi elbette ki içtihat etmektir. O, sıradan bir mürid değildi ki tekkede oturup sadece kendi terakkisiyle meşgul olsun, münzevî bir hayat yaşasın. Tabii ki kapalı meseleler, mensus olmayan (hakkında nasslarda sarih hüküm bulunmayan meselelerle) hallerle ilgili kıyaslar-içtihatlar yapacaktı...

Ehl-i Sünnet dışı birtakım fırkaların tekrar tekrar ortaya attıkları mugalatalarına / demagojilerine ayıracak, onlara harcayıp israf edecek kadar bol vaktimiz yok.

Çünkü ortada yeni bir şey yok, cevabı alınmamış bir mevzu yok... Konuşulanların hemen hepsi asırlardır söylenegelmiş, cevapları da defalarca verilmiş meseleler...

Hz. Mehdî’nin gelmesi, Hz. İsa’nın nüzûlü (gökten yeryüzüne inişi), Deccâl’in zuhuru (çıkışı) kıyamet alâmetlerinin büyüklerindendir. Bunlara toptan inanmamak -Allah korusun- insanı küfre sokar.

1. Hz. Mehdî’yi (aleyhirrahmeti verrıdvân) inkâr eden, kıyamete yakın zuhur edeceğini kabul etmeyen dâl (sapıtmış, doğru yoldan ayrılmış, hataya düşmüş, günaha girmiş) olur. Zira bu mesele mânen mütevatır hadislerle sabittir.

2. Hz. İsa’yı (aleyhisselâm) inkâr eden, yani ahir zamanda yeryüzüne ineceğine inanmayan kâfir olur. Aşağıda açıklamaya çalışacağız, bu husus ayetle sabittir.

3. Deccâl’in (aleyhillâne) çıkacağını inkâr da yine insanı dalâlete sokar; çünkü bu mevzudaki hadisler de tevatür haddine ulaşmıştır.

Demek ki; İsa aleyhisselam yeryüzüne indikten sonra, efrâd-ı ümmetten bir ferd olarak İslâm’a hizmet edecek… Ve ölmeden önce ona inanmayan kimse kalmayacak... O da onlara ahirette şahitlik edecek.

(1) Nüzûl-i suğrâ (küçük iniş): Bu Nasrâniyetin (Hıristiyonlığın) yıkılmasıdır. Hakikatte Nasârâ yıkılmış ve Kilise sultasını/hâkimiyetini yitirmiştir.

(2) Nüzûl-i kübrâ: Bu daha çıkmadı. Lakin yakın zamanda zhuru eder; putları kırar, Deccâl’i yok eder ve cizyeyi kaldırıp, ‘Ya iman ya ölüm’diyerek bütün küffârı kılıçtan geçirir.

İmam Kevserî (rh.) de Hz. İsa’nın (a.s.) inişi ile ilgili görüşlerini şu şekilde bildirmiştir:

Müfessir İbn-i Kesir (rh.) ise, mevzu ile ilgili ayetlerin tefsirini yaptıktan ve ilgili hadisleri açıkladıktan sonra fikrini şöyle ifade etmektedir:

İslâm âlimleri Hz. İsa'nın gelişini, akîde mevzuu olarak değerlendirmektedirler.

Ehl-i Sünnet'in inanç mevzularını açıklayan hemen bütün eserlerde, Hz. İsa’nın kıyametten önce yeryüzüne ineceği, Deccâl ile mücadele edip onu öldüreceği, gerçek din ahlâkını dünyaya hâkim kılacağı yer almaktadır. İslâm âlimleri, Kur'an-ı Kerim'de yer alan delilleri ve hadislerde bildirilen haberleri bir arada değerlendirerek, Hz. İsa’nın dönüşüne inanmayı önemli bir inanç esası olarak kabul etmişler... Ve meseleyi şu şekilde açıklamışlardır:

Câbir İbn-i Abdullah'dan (r.anhuma) rivayet edilen "Mehdî'nin çıkışını inkâr eden, muhakkak Muhammed’e (s.a.v.) indirilene küfretmiştir. Meryem oğlu İsa'nın inişini inkâr eden de muhakkak kâfir olmuştur. Deccâl'in çıkacağını kabul etmeyen de muhakkak kafirdir" hadisi de İslâm âlimleri tarafından kullanılan bir diğer delildir.

Bu hadis, Şeyh Hâce Muhammed Pârsâ'nın Faslu’l-Hitâb, Şeyh Ebu Bekir el Kelabazî'nin Meani’l-Ahbar, İmam Süheylî'nin er-Ravzu’l-Ünüf, İmam Süyûtî'nin el-Arfu’l-Verdî fi Ahbâri’l-Mehdî gibi meşhur İslâmî kaynaklarda yer almaktadır. Ayrıca Şeyh Ebu Bekir, bu hadisin senedini de, "Bize Muhammed İbni Hasen, ona Ebu Abdillah el-Huseyn İbni Muhammed, ona İsmail İbni Üveys, ona Mâlik İbni Enes, ona Muhammed İbni Münkedir, ona da Cabir İbni Abdillah Hazretleri böylece bildirmişlerdir" diyerek açıklamıştır.

Müslümanların yılbaşı malum; 1 Muharrem... Onun da ihya (kutlama) usûlü dinimizin, din âlimlerimizin bize talim ve tarif ettiği ölçüler çerçevesindedir.

Ayrıca bilmemiz lazımdır ki, bu gibi özentilerle gayrimüslimleri hoşnut da edemeyiz. Elimize manevi-uhrevi husran ve pişmanlıktan başka bir şey geçmez!

Hâtemü’l-Enbiyâ ve’r-Rusül Fahr-i Âlem Rasûlullah (s.a.v.) Efendimiz de, "Kim bir kavme (topluluğa) benzemeye çalışırsa o, onlardandır." [Ebu Davud, libas 4] buyurdular.

Gayrimüslimlere benzemek ve onlarca kutsal sayılan, değer verilen gün ve gecelerde onlar gibi hareket etmek caiz değildir, dinimizce bid'at kabul edilmiştir.

Maalesef bazı gafillerin, İslâmî şuur ve idrâk yoksunu Müslümanların birçoğu Hıristiyanların en büyük bayramı olan Paskalya'da, Noel’de,Yılbaşı’nda kutlamalar yapmak, havai fişek gösterileri yapmak, ateş yakmak, hindiler alıp kızartmak, alkolli içkiler-kuruyemişler almak, mumvb. şeyler hazırlamak suretiyle onlara katılıp, yaptıklarını yapmaya özeniyorlar!..

Çok büyük bir yanlış! Fevkalade tehlikeli bir hareket! Sonucu itibariyle Cehennem ateşini istihkak eden bir benzeme ve benzeşme! Hakiki iman erbabının şiddetle kaçınması gereken bir davranış!

Bakınız âlemlere rahmet Rasûlullah (s.a.v.) Efendimiz buyuruyorlar ki; "Bizden başkasına benzemeye çalışan, bizden değildir." [Tirmizi, Sünen, İsti’zân, 7] Dolayısıyla Yahudi ve Hıristiyanlar bizden olmadıklarına, gayrimüslim bulunduklarına göre, kesinlikle onlara benzemeye özenmemeliyiz. Nitekim Ebu Hureyre'nin (r.a.) naklettiği bir hadis-i şeriflerinde Sevgili Peygamberimiz (s.a.v.), "Yahudi ve Hıristiyanlara benzemeye özenmeyiniz" [Tirmizi, Sünen, İsti’zân 7, edep 41] buyururlar.

.

İslâmî ölçülerle mü'min olmanın temel şartı imandır, inanmaktır.

İman, bilindiği üzere şahâdet kelimesiyle özetlenmektedir. Ancak bu sözle özetlenen imanın bazı temel umdeleri/prensipleri vardır.

Bu prensipler de "imanın şartları" diye bilinen altı temel esastır ki şunlardır:

Bu altı temel umde ise eskiden medreselerde, mahalle mekteplerinde, camilerde ve Kur'an kurslarında eğitimin başlangıç döneminde ezberletilen ve "Âmentü" diye bilinen Arapça metnin içinde sıralanmaktadır. O metni burada da zikredelim:

"Âmentü billâhi ve melâiketihî ve kütübihî ve rusülihî ve'l-yevmi'l-âhiri ve bi'l-kaderi hayrihî ve şerrihî minellâhi teala ve'l-ba'sü ba'de'l-mevti hakkun. Eşhedü en lâ ilâhe illallah ve eşhedü enne Muhammeden abdühû ve rasûlüh"

Manası: "Allah'a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine, ahiret gününe ve kadere iman ettim. İster iyi ister kötü olsun kaderde olanın hepsi Allah Teala’dandır. Ölümden sonra diriliş gerçektir. Şahitlik ederim ki Allah'tan başka ilah yoktur ve yine şahitlik ederim ki Muhammed (s.a.v.) O'nun kulu ve peygamberidir."

Bu sözler gerçekten imanın şartlarını aklımızda tutmamız için oldukça güzel bir âhenk içinde söylenmiş sözlerdir. Bu sözleri ezberimizde tutarsak, imanın şartlarını aklımızda tutmamız, yeri geldiğinde hatırlamamız da kolay olur. Bu yüzden hemen her Müslümanın bu sözleri mutlaka ezberlemesi gerekir.

Mü'min olmak için işte bu altı temel esasa/ilkeye inanmamız gerekir. Zaten bu altı temel prensibe "imanın şartları" denmesinin sebebi de budur. Bir kimse bu temel esaslardan herhangi birini inkar ederse, İslâm'a göre mü'min bir kişi sayılamaz. Dolayısıyla diğer beş umdeye/esasa/şarta inanması onu mü'min yapmaya yetmez.
"Âmentü" diye bilinen metinde imanın altı temel esası başlıklar halinde veriliyor. Fakat bu başlıkların bir de ayrıntıları var. Mesela:

"Allah'a inanıyoruz" ama, bizler Müslümanlar olarak nasıl bir Allah'a inanıyoruz? Bunu bilmemiz gerekir. Bunu bilmemiz için de Allah Teala’yı zâtî ve sübûtî sıfatlarıyla tanımaya ihtiyacımız var.

Yine meleklere inanıyoruz, ama melekler nasıl varlıklardır? Bunları bilmemiz lazım.

Peygamberler (aleyhimüsselâm) kimlerdir ve ne gibi özellikleri vardır?

Bütün bu hususları Ehl-i Sünnet âlimlerinin eserlerinden okuyup öğrenmemiz, ya da sağlam ve güvenilir ilim adamlarından dinleyip bellememiz gerekir.

a) İcmalî iman: Mücerret/sadece kelime-yi tevhidi söylemek ile olan imandır ki, bunun sahibinin âkıbetinden korkulur. Ölürken iman götürebilmesi fevkalade güçtür.

b) Tafsilî iman: Bu da kelime-yi tevhidi söyleyerek başlamak ve imanın bütün şubelerini mümkün mertebe işlemekle, yerine getirmekle olur; gerçek iman budur. Rasûlullah (s.a.v.) Efendimiz şöyle buyurdu:

Âlimlerimiz tarafından imanın kısımlarını/bölümlerini açıklayan müstakil kitaplar telif edilmiştir. Mesela İmam Beyhakî'nin (rh. v.458/1066)Şuabü'l-İman isimli eseri bunlardan birisidir. Beyhakî (rh.) da bu çalışmasında imanı, hafî iman ve celî iman diye iki kısımda inceler:

Hafî iman, Allah ve Rasûlünden gelenlere zihnen ve kalben inanmak, doğru olduğunu kabullenmektir.

Celî iman, beden ve uzuvlarla yerine getirilen ibâdet (kulluk) kısmıdır ki bu, mücerret imanın iktizasının/gereğinin dışa yansımasıdır. Mesela temizlik, abdest-namaz, zekat, oruç, hac, cihad vd...

Kitap ve Sünnet tedkik edildiğinde bazı ibareler görülür ki, bunlardan yola çıkarak imanın şubelerini/bölümlerini tesbit etmek mümkündür. Nitekim bazı ulemâ bunu yapmıştır… Merak edenler araştırıp bulabilirler. Bkz. http://www.halisece.com/akaid/814-imanin-subeleri.html

Son devir dersiâmlarından vâris-i Rasûl Süleyman Hilmi Tunahan Efendi (k.s.) hazretleri, “Tevhid’in iki manası vardır” buyurarak şöyle izah ederlermiş:

“1- Tevhîd-i sûrî: Bu iman bu tevhid, insanı Sırat köprüsünden değil, Galata köprüsünden bile geçiremez; çünki o sûrî’dir (görünüştedir, şeklidir) ve yalnız dildedir (kalbe inip kök salmamıştır).

2- Tevhîd-i hakikî: Bu iman kalpte tecelli eder ve insanı dünyada fenalıklardan korur, ahirette ise en ulvi makamlara kavuşturur. Buna ‘Tevhîd-i ihlâs’ da denir.”

Rabbim cümlemizi ve bilcümle Ümmet-i Muhammed’i icmâlî iman erbabı arasına ilhak buyursun.

1) İman eden kimse, zarûrât-ı diniyyeden olan hiç bir şeyi inkâr etmeyecek veya inkâra delalet eden bir emare-alamet onun üzerinde bulunmayacak.

Zarûrât-ı diniyye: Bir Müslüman için din yönünden bilinmesi gereken, Hz. Muhammed’in (s.a.v.) Allah (c.c.) tarafından tebliğ edip haber verdiği kesin olarak belli esas, hüküm ve haberler demektir. Bir başka ifadeyle, dine ait zarûretler yani dine ait olup bilinmesi ve inanılması gereken esaslar manasına gelir. Bunları kabul ve tasdik etmek her mü'min için farzdır. Bunlardan şüphe etmek mü'minin imanını zedeler. Başka bir ifadeyle;

2) Ve yine zarûrât-ı diniyyeden olan şeylerde muannit (inatçı-ısrarcı-inkârcı) olmayacak. Yani benim kafam dinin şu emrini almıyor veya beğenmiyorum gibi sözler kendisinden sadır olmayacak.

3) İmanı hal-i yeiste (ümidin kesildiği ölüm anında) kabul etmiş olmayacak. Çünki o hali gördükten sonra Firavun’un bile iman ettiğini, ama bu imanın kabul olmadığını Kur'an’ımız bize haber veriyor.

1. Kul, sadece Allah'tan korkacak, başka hiç bir şeyden asla korkmayacak [Bkz. Bakara sûresi 150, Ahzab sûresi 39]

2. Kul, kalbine Allah’tan başkasının sevgisini sokmayacak (orada hâkim kılmayacak).

(1) Gaybe inanmak: Kur'an’ın ve Peygamberimiz Hz Muhammed Mustafa’nın (s.a.v.) bildirdiklerine gözüyle görmüş gibi inanmak.

(2) Gaybı Allah'tan başkasının bilmediğine inanmak: Kâhinler, medyumlar, falcılar, sâhirler (sihirbazlar) rastgetirseler bile onların verdiği bilgilere asla inanmamak.

(3) Haramı haram, helali helal bilmek ve öyle inanmak. Dolayısıyla haramdan mümkün olduğu kadar kaçmak, helale yapışıp onunla yaşamaya-geçinmeye çalışmak.

Âlimlerimiz tarafından imanın kısımlarını/bölümlerini açıklayan müstakil kitaplar te’lif edilmiştir. Mesela İmam Beyhakî'nin (rh. v.458/1066) Şuabü'l-İman isimli eseri bunlardan birisidir. Beyhakî (rh.) da bu çalışmasında imanı, ‘hafî iman’ ve ‘celî iman’ diye iki kısımda inceler:

- Hafî iman, Allah ve Rasûlünden gelenlere zihnen ve kalben inanmak, doğru olduğunu kabullenmektir.

- Celî iman, beden ve uzuvlarla yerine getirilen ibâdet (kulluk) kısmıdır ki bu, mücerret imanın iktizasının/gereğinin dışa yansımasıdır. Mesela temizlik, abdest-namaz, zekat, oruç, hac, cihad vd...

Kitap ve Sünnet tedkik edildiğinde bazı ibareler görülür ki, bunlardan yola çıkarak imanın şubelerini / bölümlerini tesbit etmek mümkündür. Maddeler ve ana başlıklar hâlinde imanın şubeleri şunlardır:

İman esaslarına (inanılması gereken şeylere) topluca inanmak. Kelime-i Tevhîd denilen, “Lâ ilâhe illallah, Muhammedün Rasûlullah” (Allah'tan başka ilâh yoktur, Hz. Muhammed (s.a.v.) O'nun Rasûlüdür) diyen kişi, “icmalî iman” ile inanmış demektir.

Yahut da Kelime-i şehâdet denilen “Eşhedü en-lâ ilâhe illallah ve eşhedü enne Muhammed abdühû ve Rasûluh” (Ben, Allah'tan başka bir ilâh olmadığına ve Hz. Muhammed'in (s.a.v.) O'nun kulu ve Rasûlü olduğuna şahitlik ederim) diyen ve buna gönülden, bütün samimiyeti ile inanan kişi “icmalî iman” ile mü'min olmuş olur.

Kelime-i Tevhîd veya Kelime-i Şahâdeti (yahut da her ikisini birden) dili ile söyleyen ve kalbi ile de tasdik eden kişi, imanın şartları (Âmentü esasları) olarak bildiğimiz altı esasa da inanmış demektir. İşte bu imana “icmalî iman” denilir.

Bir kimsenin Müslüman olabilmesi için, ilk önce Kelime-i Tevhid ve Kelime-i Şahâdeti inanarak söylemesi gerekir. Çünkü bunlar, İslâm dininin temel direği sayılır. Gerçekten Allah Teala'nın birliğine ve Hz. Muhammed’in (s.a.v.) O'nun kulu ve Rasûlü olduğuna inanan bir kişi, hiç tereddütsüz diğer iman esaslarını da kabullenir. Zaten diğer iman esaslarını da, Yüce Rabbimiz Peygamber Efendimiz vasıtası ile bize bildirmiştir.

Buna göre, Allah'a ve Peygamberine inanıp da, peygamberinin getirdiği diğer esaslara inanmamak söz konusu olamaz. Kelime-i Tevhid veKelime-i Şahâdet, İslâm'ın anahtarı durumundadır. Bunları benimseyen yani icmalî îmanda bulunan kişi, eline anahtarı alıp İslâm'ın kapısını açmıştır. Nasıl ki binanın kapısından içeri giren kişinin daha sonra yapacağı iş, binayı tanımak olursa, İslâm'a icmalî imanla girmiş bir kişinin ondan sonra yapacağı iş de, gerek îmanın diğer esaslarını ve gerekse İslâm'ın şartlarını öğrenmek ve öğrendiği ile amel etmek olacaktır.

Mutlak iman'ın rükünleri ve temel esasları olduğu gibi, “Tafsilî İman”ın da rükünleri, temel esasları ve dereceleri vardır. Bunların her biri hakkındaki bilgiye ve tasdikin mahiyetine/niteliğine göre, Ehl-i Sünnet âlimleri, “Tafsilî İman”ın üç derecesi olduğunu söylemişler, herbirinin temel esaslarını ve özelliğini beyan etmişlerdir.

Tafsilî imanın birinci derecesi, şu üç büyük temel esasa inanmaktır:

1) Allah Teâlâ'nın varlığına-birliğine, eşi ve ortağı bulunmadığına, yegâne yaratıcı ve ibadete lâyık tek mâbud olduğuna, bütün kemâl sıfatlarla muttasıf, her türlü noksanlıklardan uzak ve münezzeh olduğuna…

2) Hz. Muhammed’in (s.a.v.) Allah Teala'nın kulu ve son peygamberi (Hâtemü'l-Enbiya) olduğuna, bütün milletlere ve topyekün insanlara ve cinlere hak peygamber olarak gönderildiğine…

3) Ölümden sonra dirilmenin (bâ'sü bâ'de'l-mevt), Ahiret’in, yani “ikinci hayat”ın, “Ahiret ahvâli” denilen Cennet ve nimetlerinin, Cehennem ve azabının ve âhiretteki diğer ilâhi hakikatlerın hak ve gerçek olduğuna yakînen (kesin olarak) inanmaktır.

Tafsilî imanın ikinci ve daha yüksek derecesi; “Âmentü”de ifadesini bulan ve her Müslümanın şeksiz-şüphesiz inanması gereken altı iman esasına inanmaktır. Bunlar; Allah'a, Meleklerine, Kitaplarına, Peygamberlerine, Ahiret gününe ve Kaza ve Kadere (hayır ve şerrin Allah'dan, O'nun yaratması ve takdiri ile olduğuna) kesin olarak inanmaktır. Bu esaslar; Kur'ân-ı Kerîm'de bir çok âyet-i kerimede bazen birkaçı, bazen hepsi bir arada beyan edilmiştir. “Ey iman edenler! Allah'a, peygamberine, peygamberine indirdiği Kitab'a ve daha önce indirdiği kitab'a iman edin. Kim; Allah'ı, meleklerini, kitaplarını, peygamberlerini ve ahiret gününü inkâr ederse, şüphesiz ki o, derin bir sapıklığa düşmüştür.” [Nisâ suresi, 136] Ayrıca bkz. Bakara suresi, 177, 185. Kaza ve kadere iman ise, Allah'a ve mukaddes sıfatlarına (özellikle hayat, ilim, irade, kudret, kelâm ve tekvin sıfatlarına) imanın tabii bir neticesidir. [Bkz. Kamer suresi, 49; Furkan suresi, 2; Fussilet suresi, 12; Hadid suresi, 22; Tevbe suresi, 51] Hz. Ömer’in (r.a) Peygamberimiz’den (s.a.v.) naklettiği meşhur “İman, İslâm ve İhsan “hakkındaki Cibrîl hadisinde, kaza ve kadere iman ayrıca zikredilmişti. Bu meşhur hadise göre “İman nedir?” sorusuna cevaben Peygamberimiz (s.a.v.) iman esaslarını; “Allah'a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine, ahiret gününe ve kadere; hayrın da, şerrin de Allah'dan olduğuna inanmaktır” diye açıklamıştır. Bu hadis, Sünen-i Ebî Dâvud hariç Kütübü Sitte'de (Buharî, Müslim, Tirmizî, Nesaî ve İbn Mâce)mevcut olup, hadis ilminde tevâtür derecesine ulaşmıştır. Bu bakımdan İslâm âlimlerince kaza ve kadere iman, iman esaslarından kabul edilmiş,Ehl-i Sünnet mezhebinin ana kitaplarında yer almıştır.

Kur'an'a, Sünnete göre ve İslâm âlimlerinin icmâına nazaran, İslâm'da iman esaslarının birincisi, Allah Teâlâ'ya imandır. Çünkü diğer esaslara iman, önce bu ana esasa inanmaya bağlıdır. Ancak, Allah'a iman etmek; yalnız Hak Teâlâ'nın yüce Zâtına inanmaktan ibaret olmayıp, aynı zamanda o ilâhî varlığın Zâtı hakkında vâcip (zarûrî) olan Kemâl Sıfatları ile, yüce Zâtının vasfedilmesi imkânsız olan noksan sıfâtları ve Zât-ı İlâhisi hakkında inanılması câiz olan sıfatları icmalî veya tafsilî olarak bilmek ve onlara inanmakla olur. “Allah Teâlâ'ya İman” sözünden maksat işte budur.

Semavî kitapların hepsine inanmak, iman esaslarındandır. Cenab-ı Hakk’ın insanlar arasından seçtiği “Nebî ve Rasûl” adı verilen, dilimizde “Peygamber” diye anılan mümtaz ve seçkin şahsiyetlere, yalnız kendi milletlerine veya bütün insanlara tebliğ etmek üzere Allah Teâlâ “İIâhî Kitaplar” indirmiştir. Bu kitaplar, lâfız ve mana bakımından Allah Kelâmı olup, her şeyden önce insanları her türlü dalâlet ve sapıklıktan, kötü ve karanlık yollardan çıkararak, onları doğru ve güzel yollara sevketmek suretiyle hakka ve ilâhi hidayet nuruna kavuşturmak için indirilmiştir. O halde “Mukaddes Kitapları” beşeriyete tebliğ etmek ve ilâhî hükümleri onlara bildirmek için peygamberlere, peygamberlik iddiasında olan bir zâtı Allah'ın Rasûlü olarak kabul edebilmek için de, kendine vahyedilen ya da kendinden önceki peygambere indirilen bir kitap veya suhufa ihtiyaç vardır. Bu sebepledir ki; mü'min bir Müslüman olabilmek için, Allah'a ve meleklerine imandan sonra, ilâhî kitaplara ve peygamberlere iman etmek şarttır. Peygamberlene niçin bir kitap veya suhuf verildiği şu ayet-i kerimede beyan edilmektedir: “...İnsanların ihtilâfa düştükleri şeyler hakkında hükmetmek için peygamberlerle beraber hak (ve gerçek) kitaplar da indirildi.” [Bakara suresi, 213]Kendisine müstakil bir kitap veya suhuf verilmeyen peygamberler ise, daha önce indirilen ilâhî kitap veya suhufa tabi olmuşlar, kendi milletlerine onun hükmünü talim ve telkin etmekle emredilmişlerdir. O bakımdan İslâm dini, yalnız Kur'an-ı Kerim’e değil, daha önce dünya milletlerine indirilen Mukaddes Kitaplar’ın hepsine (asıllarına) iman etmeyi emretmekte, bütün ilâhi kitap ve suhufa inanmayı, iman esaslarından saymaktadır. Ancak bu kitap ve suhufun tamamının isimleri ayrı-ayrı zikredilmediğinden, bunlardan, Kur'an'da isimleri zikredilen mukaddes kitaplara ayrı-ayrı inanmak, her birinin Allah kelâmı olduğunu kalp ile tasdik etmek lâzımdır. Bu kitaplar;

Musa aleyhisselâma indirilen Tevrat, Dâvud aleyhisselâma indirilen Zebur, İsâ aleyhisselâma verilen İncil ile, Peygamberimiz Hz. Muhammed ‘e (s.a.v.) indirilen en son ve en mükemmel ilâhi kitap Kur'an-ı Kerim'dir. Ayrıca yüz Suhuf, sahifeler halinde indirilmiştir. Sahih hadislere göre bunlardan 10 adedi Hz. Âdem'e, 10 adedi Hz. İbrahim'e, 50 adedi Hz. Şit'e ve 30 adedi de Hz. İdris aleyhimüsselâm'a verilmiştir. Bu sebeple, tafsilî olarak, bütün peygamberlere indirilen “İlâhi Kitaplar'ın ve Suhuf”un tamamına inanmak her Müslümana farzdır.

Bu esasa göre Müslümanların, Kur'an-ı Kerîm'de adları zikredilen peygamberlerin her birine ayrı-ayrı inanmaları, ayrıca adları bildirilmeyen diğer peygamberlere de toplu olarak iman etmeleri gerekir. Nitekim Allah Teâlâ: “Peygamberlerin bir kısmını bundan önce sana haber verdik, bir kısmını ise haber vermedik” [Nisâ suresi, 164; Mü'min suresi, 78] buyuruyor. Hz. Adem’den Peygamber Efendimize kadar bir rivayete göre 124 bin, diğer bir rivayete göre ise 224 bin peygamber gelmiştir. Kur'an-ı Kerîm'de bunlardan yalnız 28 peygamberin adı geçmektedir ki, her birine iman gereklidir. Bunlar; Âdem, İdris, Nûh, Hûd, Sâlih, Lût, İbrahim, İsmail, İshak, Yakub, Yusuf, Şuayb, Musa, Hârun, Dâvud, Süleyman, Eyyub, Zülkifl, Yunus, İlyas, İlyesa, Zekeryya, Yahya, İsâ, Üzeyir, Lokman, Zülkarneyn ve Hz. Muhammed Mustafa’dır (Salavâtallâhi ve selâmuhu aleyhim ecmaîn).

Ahiret'e, ikinci hayata, bâ'sü bâ'de'l-mevte ve Ahiret ahvaline yakînen iman, İslâm'da iman esasları arasında çok önemli bir rükündür.Ahiret; ölümden sonra başlayacak olan yeni ve sonsuz (ebedî) bir hayattır. Bu hayat, “Berzah hayatı” denilen kabir hayatı ile başlar. Yani kabir, Ahiretin ilk merhalesi ve ilk durağıdır. Sonra zamanı gelince, Allah Teâlâ'nın emir ve iradesiyle bu dünyadaki canlı ve cansız bütün varlıklar yok edilecek, “Kıyâmet” kopacak, yeni ve sonsuz bir âlem kurulacaktır. Bütün ölüler o gün ruh ve cesetleriyle birlikte diriltilecek ve “Mahser”de toplanarak Allah'a hesap vereceklerdir. Ameli iyi (salih) olanlar, “Sırat”ı geçerek “Cennet”e, kötü olanlar ise geçemeyerek “Cehennem”e gireceklerdir. Bütün bunlar ve din günündeki diğer hadiseler, Ahiret hayatını teşkil eder. Ahiretin bu safhası, ölümsüz ve sonsuz (ebed) bir hayattır. Dinî ıstılahta “Ahiret Günü” denince; “İsrâfil’in (a.s.) Allah Teâlâ'nın emriyle kıyâmeti ilan eden ‘Sûr’a üflediği ‘Birinci nefha’dan, ölülerin dirilmesini (Ba'su ba'del mevti) sağlayan ‘İkinci nefha’ya ve ‘Mahşer’de ‘Hesap ve Kitap’tan sonra, Cennet ehlinin Cennete, Cehennem ehlinin Cehenneme girmesine kadar geçecek olan zaman, diğer bir görüşe göre, İkinci nefha’dan başlayıp, sonsuz olarak devam edip giden zaman (ebedî hayat)” anlaşılır. O halde “Kıyâmet”, İsrafil (a.s.)'ın “Sûr'a üfürmesi”, bütün insanların yeniden (ruh ve cesetle) dirilmesi (bâ'sü bâ'de'l-mevt), “Mahşerde toplanması”, herkese “kitab”ının (yani dünyada yaptıkları iyi ve kötü işlere ait “amel defteri”nin) verilmesi, amellerinin ilâhî “Mizan”da tartılması, herkesin dünyada yaptıgı işlerden “Hesab”a çekilmesi, “Şefaat”, Sırat”, “Cennet” ve “Cehennem”... Bunların hepsi, Ahiret gününün hadiseleridir. Bunlara; “Ahiret ve Ahiret Ahvali” denir. İslâm akâidine göre, “Ahiret Günü”ne, yani dünya hayatının kıyametle son bulmasıyla kurulacak olan yeni “Ebed Âlem”e ve oradaki “İkinci Hayat”a kesin olarak (yakînen) inanmak, İslâm'da iman esasları arasında çok önemli bir rükündür. Nitekim Kur'an-ı Kerîm'de; “... Allah'a ve Ahiret gününe iman edip, salih (iyi ve güzel) amel işleyen kimselerin Rableri yanında büyük ecirleri vardır. Onlar için korku yoktur. Ondan mahzun da olmazlar” [Bakara suresi, 62]buyrulmakta; takva sahibi müminler, “Ahiret'e yakînen iman etmek” [Bakara suresi, 8] ile, yani şek ve şüpheden uzak, kesin bir iman ile inanmakla övülmektedirler. Gerçekte; yalnız naklî delillerle, yani Kur'an ayetleri ve sahih hadislerle bilinen ve gözümüzle görülmeyen yeni bir âlemin (gayb âleminin), yani “Ahiret hayatı”nın hak ve vâki olduğuna inanmak, büyük bir teslimiyet, kâmil bir iman ister. Bu bakımdan,Ahirete, yani ikinci hayata, onun ilâhî oluşumundan sayılan, “Berzah hayatı”na, ölümden sonra dirilmeye “Haşir ve Neşir”e, “Mahşer”e, “Sual ve Hesab”a, “Mizan ve Sırat”a, “Cennet ve Cehennem”e iman, fert ve cemiyet hayatındaki yapıcı tesirleri yönünden İslâm'da “İman Esasları” arasında çok önemli bir yer işgal eder. Bu sebeple Ahiret inancı olmayan hiçbir şeriat yoktur.

Tafsilî iman'ın üçüncü ve en yüksek derecesi; Hâtemü’l-Enbiya ve Seyyidü’l-Mürselin Hz. Muhammed Mustafa’nın (s.a.v.), Hak Teâlâ tarafından ahyedilen ve beşeriyete tebliğ ettiği kesin olarak bilinen ilâhî esas ve hükümlerin (emir ve yasakların) tamamına ve her birine ayrı-ayrı (murad-ı ilâhîye uygun olarak) iman etmektir.

Daha açık bir tabirle; Allah Kelâmı olduğu kesin olarak bilinen Kur'an ayetlerinde ve Rasûlullah’ın (s.a.v.) hadislerinde zikredilen namaz, oruç, zekât ve hac gibi farz ibadetleri… Adam öldürmek, ana-babaya isyan etmek, yalan söylemek, alkollü içki içmek, zina etmek ve kumar oynamak gibi haramları… Hulâsa her türlü ilâhî emir ve yasakları, iman, İslâm ve ahlâk esaslarını ve her biri ile ilgili din hükümleri ve delillerini gücü yettiğince öğrenerek bunların farz, vâcib, haram veya helâl olduklarını tasdik etmek ve hepsinin hak ve gerçek olduğuna ayrı-ayrı iman etmek; İslâm'da tafsilî iman derecelerinin en yükseğidir.

Ancak, imanın bu derecesine ulaşabilmek, çok geniş ve etraflı bir ilim sahibi olmayı, yani aslî (itikadî) ve fer'î (fıkhî-amelî) bütün dinî esas ve hükümleri ayrı-ayrı öğrenip, her birine irade ve ihtiyar ile yakînen inanmayı gerektirir. Bu ise ancak, bu mahiyette ilim ve iman sahibi olan âlimlere nasip olur.

O halde tafsilî imanın dereceleri, her Müslümanın imkân, bilgi, meslek ve ilmî ehliyet, istidat ve kabiliyetlerine göre değişir. Hakikatte her Müslüman, sahip olduğu ilim ve kabiliyet ile orantılı olarak mükellef ve Allah indinde mes'uldür.

Buraya kadar yapmaya çalıştığımız açıklamalardan sonra mevzuyu şöyle özetleyebiliriz

Allah Teâlâ'ya iman etmek demek; O'nun yüce varlığı hakkında vâcip ve zarûrî (zorunlu) olankemâl (mükemmel) sıfatlarıyla câiz sıfatları bilip onlarla tavsif ve öylece inanmak, zâtını noksan sıfatlardan tenzih etmek/yüce ve uzak tutmaktır. Allah (c.c.), şanına lâyık olan bütün kemâl sıfatlarıyla vasıflanmış ve noksan sıfatlardan münezzehtir.

Allah Teâlâ'nın sıfatlarının hepsi ezelî ve ebedî sıfatlardır. O'nun sıfatlarının başlangıcı ve sonu yoktur. Allah'ın sıfatları, mahlûkatın/yaratıkların sıfatlarına benzemez. Her ne kadar isimlendirmede bir benzerlik varsa da Allah'ın ilmi, iradesi, hayatı, kelâmı; bizim, ilim, irade, hayat ve kelâmımıza benzemez. Biz, Allah'ın zâtını ve mahiyetini bilemediğimiz ve kavrayamadığımız için O'nu, isim ve sıfatlarıyla tanırız. Kur'ân-ı Kerîm, "Onu gözler idrâk edemez (göremez). Fakat O, gözleri idrâk eder/görür. O latîf’dir (bütün incelikleri bilen ve nüfûz eden, eşyayı pek iyi bilendir), her şeyden hakkıyla haberdar olandır." [En‘âm suresi, 103] buyurarak, Allah'ın zâtını idrak etmenin, mahiyetini bilmenin imkânsız olduğunu açıklamıştır.

Sıfât-ı Zâtiyye, Allah Teala’nın zâtı için vâcib ve zarûri/zorunlu olan sıfatlar. Bunlara ‘sıfât-ı nefsiyye’ de denir. Allah Teala’nın varlığını-birliğini anlayıp kavramada kullara yardım eden sıfatlar bunlardır. Bu sıfatlar sayesinde Allah Teâlâ'yı bilir, varlığını-birliğini O'na yaraşır bir tarzda anlayıp, imanımızı o nisbette kuvvetlendiririz. Bunlardan bir kısmına "Zatî sıfatlar", bir kısmına da "Sübûtî sıfatlar" denir.

Zâtî Sıfatlar, sadece Allah Teâlâ'nın zâtına mahsus olan, yaratıklarından herhangi birine verilmesi câiz ve mümkün olmayan sıfatlardır. Zâtî sıfatların zıtları Allah (c.c.) hakkında düşünülemez. O bakımdan noksanlık, sonluluk ve eksiklik ifade eden bu özelliklerden O'nun tenzih edilmesi gerektiğinden, bu sıfatlara ‘tenzîhî sıfatlar’ ve ‘selbî sıfatlar’ da denilmiştir.

1. Vücûd: “Var olmak” demektir. Allah vardır, varlığı başkasından değil, zâtının gereğidir, varlığı zorunludur. Vücûdun zıddı olan yokluk Allah hakkında düşünülemez.

2. Kıdem: “Ezelî olmak, başlangıcı olmamak” demektir. Hiçbir zaman düşünülemez ki, bu zamanda Allah henüz var olmamış olsun. Çünkü zaman denilen şeyi de O yaratmıştır. Ne kadar geriye gidersek gidelim O'nun var olmadığı bir zaman düşünülemez, bulunamaz. Allah sonradan meydana gelmiş varlık değildir. Ezelî (kadîm) varlıktır. Kıdem sıfatının zıddı olan sonradan olma (hudûs) Allah hakkında düşünülemez.

5. Muhâlefetün li'l-havâdis: “Sonradan olan şeylere benzememek” demektir. Allah'tan başka her varlık sonradan olmuştur. Allah, sonradan olan şeylerin hiçbirisine hiçbir yönden benzemez. Allah, kendisi hakkında bizim hatıra getirdiklerimizin de ötesinde bir varlıktır. Bu sıfatın zıddı olan, sonradan olana benzemek ve denklik (müşâbehet ve mümâselet) Allah hak hak kında düşünülemez. Kur'an'da şöyle buyurulur:"...O'nun (benzeri olmak şöyle dursun) benzeri gibisi (dahi) yoktur..." (eş-Şûrâ 42/11).

Varlığı zarûrî olan ve kemal ifade eden sıfatlardır. Bu sıfatlar "Allah diridir, irade edendir, güç yetirendir..., hayat, irade ve kudret... sıfatları vardır" gibi müsbet (olumlu) ifadelerle Allah'ı tanıttığı için ‘sübûtî sıfatlar’ adını almışlardır. Sübûtî sıfatların zıtları olan özellikler Allah Teala hakkında düşünülemez. Bu sıfatlar ezelî ve ebedî olup, yaratıkların sıfatları gibi sonradan meydana gelmiş değildir. İster hayy (diri), alîm (bilen), kadîr (güç sahibi) gibi dil kaideleri açısından sıfat kelimeler olsun, ister hayat, ilim, kudret gibi masdar kalıbındaki isimler olsun bütün sübûtî sıfatlar Allah'a verilebilir. İsimlendirmede bir benzerlik olsa da sübûtî sıfatlar hiçbir şekilde yaratıkların sıfatlarına benzememektedir. Çünkü Allah'ın ilmi, kudreti, iradesi... sonsuz, mutlak, ezelî ve ebedîdir; kemâl (mükemmellik) ifade eder. Kullarınki ise sonlu, kayıtlı, sınırlı, sonradan yaratılmış, eksik ve yetersiz sıfatlardır.

3. Semi‘: “İşitmek” demektir. Allah Teala her şeyi hakkıyla-kemâliyle-tamamiyle, eksiksiz-noksansız işiticidir… Gizli-açık, fısıltı halinde-yavaş sesle veya yüksek sesle ne söylenirse Allah işitir, duyar. Bir şeyi duyması, o anda ikinci bir şeyi işitmesine engel değildir. İşitmemek ve sağırlık Cenab-ı Mevlamız hakkında düşünülemez.

6. İrade: “Dilemek” demektir. Allah Teala dileyicidir. Allah (c.c.) varlıkların konumlarını, durumlarını ve özelliklerini belirleyendir. Allah'ın dilediği olur, dilemediği olmaz. İrade sıfatının zıddı olan iradesizlik ve mecbur kalmak/zorunda olmak Allah Teala hakkında düşünülemez. Meşîet de irade manasına gelen bir kelimedir. Kur'an'daki "De ki: Mülkün gerçek sahibi olan Allahım, sen mülkü dilediğine verirsin ve mülkü dilediğinden alırsın. Dilediğini yüceltir, dilediğini de alçaltırsın..." [Âl-i İmrân suresi, 26], "Göklerin ve yerin mülkü Allah'ındır. O, dilediğini yaratır..." [Şûrâ suresi, 49] âyetleri irade sıfatının naklî delillerindendir.

8. Tekvîn: “Yaratmak, yok olanı yokluktan varlığa çıkarmak” demektir. Allah Teala yegâne yaratıcıdır. O, ezelî ilmiyle bilip dilediği her şeyi sonsuz güç ve kudretiyle yaratmıştır. Yaratmak, şekil vermek, rızıklandırmak, diriltmek, öldürmek, nimet vermek, azap etmek ‘tekvîn’ sıfatının sonuçlarıdır. Bir âyet-i celilede, "Allah her şeyin yaratıcısıdır. O, her şeye vekildir" [Zümer suresi, 62] buyurulmuştur.

“Selb”, Arapça isimdir. 1. kapma, zorla alma demektir. 2. Kaldırma, giderme, yani iptâl, izâle’dir. 3. Menfîleştirme, olumsuzlaştırma’dır. 4.İnkâr etme manalarınadır.

“Selbî” kelimesi sıfattır, menfîlikle/olumsuzlukla ilgili demektir.

“Selbî Sıfatlar” ya da Fârisî terkiple “Sıfât-ı Selbiye” ise, Allah Teala’da olmayan, olmasının düşünülmesi dahi muhâl/imkânsız olan menfî sıfatlar manasındadır.

Aşağıda sayacağımız hususlarda, dalâlet fırkaları/sapkın gruplar hariç, bütün Ehl-i Sünnet âlimleri ittifak etmişlerdir. Bunları şöyle sıralayabiliriz:

• Cevher değildir. (Öz, esas, maya anlamlarında bir varlık olmayıp, vücudu/varlığı bir başka şeye muhataç değildir.)

1. Vücûd: “Var olmak” demektir. Allah vardır, varlığı başkasından değil, zâtının gereğidir, varlığı zorunludur. Vücûdun zıddı olan yokluk Allah hakkında düşünülemez.

“Selb”, Arapça isimdir. 1. kapma, zorla alma demektir. 2. Kaldırma, giderme, yani iptâl, izâle’dir. 3. Menfîleştirme, olumsuzlaştırma’dır. 4.İnkâr etme manalarınadır.

“Selbî” kelimesi sıfattır, menfîlikle/olumsuzlukla ilgili demektir.

“Selbî Sıfatlar” ya da Fârisî terkiple “Sıfât-ı Selbiye” ise, Allah Teala’da olmayan, olmasının düşünülmesi dahi muhâl/imkânsız olan menfî sıfatlar manasındadır.

Aşağıda sayacağımız hususlarda, dalâlet fırkaları/sapkın gruplar hariç, bütün Ehl-i Sünnet âlimleri ittifak etmişlerdir. Bunları şöyle sıralayabiliriz:

• Cevher değildir. (Öz, esas, maya anlamlarında bir varlık olmayıp, vücudu/varlığı bir başka şeye muhataç değildir.)

Fitnenin her yanı sardığı bu asırda, yegâne kurtuluş kapısı; 1400 küsür yıldır açık duran ve kıyamet sabahına kadar da kapanmayacak olan muhteşem Ehl-i Sünnet ve’l-Cemaat köşkünün kapısıdır. Bütün mesele, o kapıdan girip oranın mukimleri olan mümtaz topluluğun arasında yerini alıp sabit kalabilmektir.

“Aziz kardeşim, bilmelisin ki; ebedî kurtuluşa erişmek için üç şeyin tedâriki insan için elbette ki lâzımdır, kaçınılmazdır. Bu üç şey; ilim, amel ve ihlâstır.

Bir kısım vardır ki, bundan maksat ameldir. Bu ilmin açıklamasını fıkıh ilmi üstlenmiştir.

Diğer bir kısım vardır ki, bundan maksat da sadece kalbî yakin (kesin kanaat) ve inançtır. Bu kısım Fırka-yi Nâciye’yi temsil eden Ehl-i Sünnet ve’l-Cemaat âlimlerinin görüşleri doğrultusunda kelâm ilminde bütün tafsilatıyla açıklanmaktadır. Ehl-i Sünnet büyüklerinin yoluna uymadıkça kimsenin kurtuluş beklemeye dahi hakkı yoktur. Eğer kıl kadar bunlara aykırılık söz konusu olursa iş tehlikede demektir. Bu tesbit, güvenilir keşif ve açık ilham açısından da kesinlik kazanmıştır. Bunun aksi olma ihtimâli yoktur. Ehl-i Sünnet büyüklerinin yoluna tâbi olmaya ve onları taklid etmeye muvaffak olana ne mutlu! Bunlara aykırı olanlara da yazıklar olsun! Onların yolundan ayrılan ve ana esaslarını reddederek bunların cemaatından ayrılan kimse, hem kendi sapmıştır hem de başkalarını saptırmıştır.

Sahabenin hallerini en iyi bilen biri olarak İmam Şâfiî (rh.) der ki; ‘İnsanlar Rasûlullah’tan (s.a.v.) sonra zora düştü ve gök kubbenin altında Ebu Bekir’den (r.a.) daha hayırlı birisini bulamadılar. Onu başlarına halife seçtiler.’ İmam Şâfiî’nin bu sözü açıkça işaret etmektedir ki, sahabe Ebu Bekir’in (r.a.) en üstün olduğu hususunda ittifak etmiştir. Bu da onun sahabenin en üstünü olduğu hususunda icma’ olduğunu gösterir. Dolayısiyle Ebu Bekir’in (r.a.) en üstün olduğu hükmü kesin olup inkârı mümkün değildir.

Şu da bilinmelidir ki; onların birini(nin kadr u kıymetini/menevi değerini kabul etmeyip) inkâr etmek, hepsini inkâr etmek gibidir. Zira onlarRasûlullah (s.a.v.) ile beraber olma nimetinde ortaktırlar. Nebî (s.a.v.) ile beraber olma fazileti ise, bütün fazilet ve kemâlatın üstündedir. Bu sebeple Tâbîn’in en hayırlısı olan Üveys el-Karanî, Peygamberimizle beraber olanların en aşağı derecesinde olan kimsenin bile seviyesine erişememiştir. Ne olursa olsun, Peygamberle birlikte olma şerefine denk hiçbir şey yoktur. Nitekim onların imanı, Efendimiz Aleyhissalâtu vesselâmla beraberlikleri ve vahyin inişine şahit olmaları vesilesiyle (gaybî değil) şuhûdîdir. (Yani bizzat görerek, müşâhede ederek bilmek ve inanmaktır.) Sahabeden sonra imanın bu derecesi hiç kimseye nasip olmamıştır. Ameller ise imanın dalları mesabesindedir. Bu bakımdan amllerin kemâli (olgunluğu) imanın olgunluğuna bağlıdır.

Hasılı; ilim ve amel şeriatten alınır. İlim ve amele nisbetle ruh mesabesinde olan ihlâsın tedariki ise, sûfîlerin yollarına girmeye bağlıdır. Sâlik, seyr-i ilallah mesafelerini kat’etmedikçe ve seyr-i fillah mertebesine varmadıkça ihlâsın hakikatından uzak, bu işin ehli olanların sahip olduğu ihlâsın kemâlatından (olgunluğundan) da mahrumdur.

Şurası muhakkak ki; umumiyetle bütün mü’minler, gayret göstermeleri durumunda kısmen de olsa bazı amellerde ihlâs gösterebilirler. Fakat burada söz konusu ettiğimiz ihlâs, bütün fiil, söz, hareket ve tavırlarımızda zorlamadan, çalışıp çabalamadan, uğraşmadan kendiliğinden gerçekleşen ihlâstır. Bu ihlâs, afakî ve enfüsî ilahların yok edilmesine bağlıdır. Bu da fena, beka ve velayet-i hâssa makamlarına vardıktan sonra ele geçer. Ayrıca çalışıp çabaladıktan sonra zorla ele geçen ihlâs, sürekli değildir. Hakku’l-yakîn makamı olan ihlâsın sürekli olması için, bunun hiç zorlanmadan kendiliğinden ele geçmesi gerekir.

“Aklen ve şer’an/dinen sabittir ki, nimete eren kişinin o nimeti kendisine verene şükretmesi vaciptir, ona karşı teşekkür borçludur. Şükrün vücubunun/gerekliliğinin nimetin büyüklüğü nisbetinde olacağı malumdur. Nimet ne kadar çok (ne kadar büyük) olursa, şükür de o nisbette vacip olur….

Nimetleri ihsan eden Allah Teala ve Tekaddes hazretlerine şükretmek, ancak şu esaslarla olur:

“Bilmek gerekir ki; dünya ve ahiret saadetinin temini, Peygamberlerin Efendisine (s.a.v.) Ehl-i Sünnet âlimlerinin açkıladığı şekilde tâbi olmaya bağlıdır. Allah (c.c.) o âlimlerin bu yoldaki gayret ve çabalarını makbul buyursun. Bu da öncelikle bu büyük insanların görüşleri istikametinde akîdeyi/inancı düzeltmek; helâl-haram, farz-vacip, sünnet-mendup-mubah ve şüpheli olanın ilmini öğrenmek ve mutlaka bu öğrenilen ile amel etmekle mümkündür.

Bu itikadî ve amelî iki kanada sahip olduktan sonra şayet ebedî saadet için, İlahî inâyet takdir olunmuş ise ulvî âleme doğru yükseliş mümkün olur. Aksi takdirde hedefe ulaşmak ‘hartu’l-katâd’dır; sert ve dikenli olan ağacın dalını elle soymak ve sıyırmaktır. (Yani bu işi gerçekleştirmek hakikaten zor ve çetindir, hatta imkânsızdır; nafile çaba harcamaya gerek yok demektir. Bu tabirin karşılığı Türkçemizde “Boşa kürek çekmek” deyimiyle ifade edilmiştir.)…

“Yetmiş üç fırkadan her biri şerîata tâbi olduğunu iddia eder ve kurtuluşa erenlerden olduklarına kesin olarak inanır. ‘Her fırka kendi yanında bulunanla sevinmektedir’ [Mü’munûn suresi, 53] ayet-i kerimesi onların hallerini anlatır durumlarını açıklar.

Burada Sahib-i Şerîat (s.a.v.) Efendimizin sadece kendini zikretmesi yeterli olduğu halde ashabını da zikretmesi, ‘Benim yolum ashabımın yoludur ve kurtuluş yolu yalnızca onların yoluna ittibâ etmekten geçer’ manasında bir ilan için olabilir. Nitekim Allah Teala buyurmuştur ki: ‘Kim Rasûle itaat ederse Allah’a itaat etmiş olur.’ [Nisa suresi, 80] Rasûle itaat Allah’a itaatın ta kendisidir. Ona itaat etmemek ise Allah Teala ve Tekaddes hazretlerine isyan etmektir.

Ashabın yoluna tâbi olmaksızın Nebî’ye (s.a.v.) ittibâ iddiası bâtıl bir iddiadır. Hatta bu iddia bilfiil Allah Rasûlüne (s.a.v.) isyandır, karşı gelmedir. Böyle bir yolla kurtuluşa ulaşmak ne mümkündür?! ‘Kendilerinin bir şey üzerinde bulunduklarını, (doğru yolda olduklarını)sanacaklardır. İyi bilin ki, onlar yalancılardır’ [Mücadele suresi, 18] ayet-i kerimesi onların haline uymaktadır.

… Ashaba dil uzatmak, hakikatte Allah Rasûlüne dil uzatmaktır. Ashaba saygı göstermeyen, Allah Rasûlüne iman etmemiştir. Çünkü onların kötü olması, onların arkadaşının da kötü olması sonucuna varır ki, bu denli çirkin bir itikaddan Allah’a sığınırız.

Bu arada, Kur’an ve hadisler yoluyla bize ulaşan şeriat hükümleri, ancak sahabe vasıtasıyla bize ulaşmıştır. Şayet sahabe ayıplanırsa, onların yapmış olduğu nakillerin de ayıplı ve kusurlu olması gerekir. Bu nakil işi de sahabenin bir kısmına hâs değildir. Bilakis sahabenin hepsi adâlette, doğrulukta ve tebliğ işinde eşittir. Onlardan hangisi olursa olsun birisine dahi dil uzatmak, dine ta’ne etmek demektir ki, bu denli çirkin bir durumdan Allah’a sığınırız.

- ‘Aslında biz de sahabeye tâbiyiz ama sahabeye tâbi olmak hepsine tâbi olmayı gerektirmez. Hatta sahabenin görüşleri ve mezhepleri muhtelif olduğu için hepsine tâbi olmak zaten mümkün de değildir’ derse, şöyle cevap veririz:

- Sahâbenin bazısına tâbi olmak, ancak diğerlerini inkâr etmedikçe faydalıdır. Diğerleri inkâr edildiği zaman ötekilere mütâbaat da gerçekleşmez. Nitekim Hz. Ali (kerramallâhu vechehu) üç halifeye de saygı ve ihtiram gösterirdi. Onlara uymayı hak gördüğü için bîat etmiştir. O halde diğer sahabeleri inkâr ederek Hz. Ali’ye (r.a.) tâbi olduğunu iddia etmek katıksız bir yalandır, iftiradır, kuru iddiadan öte bir şey değildir.

O sahabeleri inkâr etmek gerçekte Hz. Ali (r.a.) efendimizi inkâr etmektir, onun sözlerini ve davranışlarını açık bir şekilde reddetmektir.

Farz-ı muhâl, Allah’ın Aslan’ı için takıyyeyi caiz görsek bile, Allah Rasûlü (s.a.v.) Efendimizin üç halife ile ilgili tazimi ve başından sonuna kadar bütün hayatı boyunca onlara değer vermesi hususunda ne diyecekler?

Bu makamda takıyyenin yeri olmaz; çünkü doğru olanı tebliğ etmek Rasûl (s.a.v.) üzerine vaciptir. Bu hususta takıyyeyi caiz görmenin varacağı nokta zındıklıktır. Allah Teala şöyle buyurmuştur: “Ey Rasûl! Rabbinden sana indirileni tebliğ et/duyur; eğer bunu yapmazsan, O’nun Rasûllüğünü yapmamış (tebliğini-mesajını duyurmamış) olursun...” [Maide suresi, 67]

Kâfirler, ‘Muhammed, gelen vahiy içinden kendisine uyanı (işine geleni) açıklıyor, uymayanı ise gizliyor’ diyorlardı. Kesin olan bir şey var ki o da Nebî’nin (s.a.v.) hata üzerinde sabit olması (bir hatayı sürdürmesi) caiz değildir. Aksi halde getirmiş olduğu şeriate halel gelir. O halde üç halifeyi tazim ve medh etmesinin tersine, Efendimizden (s.a.v.) bir şey sadır olmayıp onlara verdiği değeri ortadan kaldıracak bir şey de bulunmadığına göre bilinir ki, Efendimizin (s.a.v.) üç halifeyi tazimi ve onlara değer vermesi hatadan ve geçersiz olmaktan korunmamıştır.

Esas meseleye dönersek onların yukarıda temas edilen itirazının yani şüphesinin cevabını öncekinden daha açık ve daha net bir şekilde izah edelim:

Dinin asıllarında sahâbenin hepsine tâbi olmak vaciptir; çünkü rinî asıllarda sahâbe arasında ihtilaf yoktur, onların ihtilafı sadece fürû’da (ayrıntılarda)dır.

Yukarıda da temas ettiğimiz üzere, şeriatı bize ulaştıran, ashabın bütünüdür. Çünkü ashabın hepsi adalet sahibidir ve her biri bize şeriattan bir şey ulaştırmıştır. Aynı şekilde Kur’an da her birinden bir veya daha fazla ayet alınarak öğrenilmiştir. O halde onların bazısını inkâr etmekKur’an’ı ulaştıranları inkâr etmek demektir. Böyle olunca (sahabeden bazıların) inkâr eden kimsenin şeriatın bütün hükümlerini yerine getirmesi mümkün olmaz. Bu durumda felah ve kurtuluş nasıl mümkün olabilir ki?!

Bununla birlikte deriz ki; Kur’an’ı cem’eden (toplayan) Hz. Osman’dır, hatta Hz. Ebu Bekir Sıddık ve Hz. Ömer’dir (r.anhum). Hz. Ali’nin (r.a.) topladığı ve onun muhteviyatı, Kur’an’ın dışında bir şeydir.

İyi düşünmek gerekir. Çünkü bu büyük sahabe)leri inkâr, hakikatte Kur’an’ı inkâra götürür ki, bundan Allah sübhânehuye sığınırız. Birisi birŞîî müçtehide şöyle bir soru sordu:

Aynı şekilde aklı başında olan kişi, Allah Rasûlü’nün (s.a.v.) irtihalinin üzerinden henüz bir gün bile geçmeden, sahabe-i kiramın bâtıl bir durum üzerinde birleşmesini mümkün görmez. Şu sabittir ki; Rasûlullah’ın vefat ettiği gün, sahabelerin sayısı otuz üç bin kadardı, hepsi de gönül rızasıyla ve kendi tercihleriyle Sıddîk-ı Ekber’e (Hz. Ebu Bekir’e r.a.) bîat etmişti. Böyle bir durumda Allah Rasûlü’nün bütün ashabının dalâlet üzere birleşmeleri muhâl kabilindendir (imkânsızdır).

Üstelik sahabe arasında vuku bulan bu ihtilafın dayanağı içtihattır ve doğruyu açığa çıkartarak yüceltme çabasıdır. Hata edene Allah indinde bir derece, isabet edene ise on derece vardır. O halde dili onlara eza ve cefa etmekten korumak (dil uzatmamak) ve hepsini hayır ile yâdetmek gerekir.

İmam Şâfiî (rh.) yine şöyle demiştir: ‘Iztarra’n-nâsü ba’de Rasûlillahi (s.a.v.) felem yecidû tahte edîmi’s-semâi hayran min Ebî Bekrin, fe-vellûhu rikâbehum: Rasûlullah’tan (s.a.v.) sonra insanlar zor durumda kaldı. Gökkubbe altında Hz. Ebu Bekir’den (r.a.) daha hayırlı birini bulamadılar ve kendilerine onu velî (idareci-yönetici-emîr) tayin ettiler’.

“…Derinlemesine düşünmek gerekir; bahar (nisan) yağmuru gibi akıp gelen bu ilimler ve marifetler nereden edilip elde edilir?

Sorularınız her ne kadar ilk başta ağır geldiyse de, sonunda bu bilgilerin ve marifetlerin açığa çıkmasına sebep olduğu için iyi oldu. Şiir:

‘Ve mâ min kubhin leyse fîhi melâhatün / Elem tera sinne’z-zenci ke’ş-şühübi fi’d-dücâ’.

Meali: Hiçbir çirkinlik yoktur ki güzel bir yanı olmasın! Görmüyor musun? Zencinin dişleri, karanlıktaki yıldızlar gibidir!

Doğrusu hayret etmek gerekir; önceki mektubunuzda büyük bir ihlâs ve samimiyet gösterip ardı ardına gerçekleşen iki vâkı’anın buna sebep olduğunu iddia etmiştiniz. Bu iki vâkıa’nın tesirinin uyanıkken de sürdüğünü ve sizi eski halinizden tamamiyle pişmanlık duyup tevbe etmeye, ders almaya ve iman tazelemeye götürdüğünü yazmıştınız. Bunun üzerinden bir ay bile geçmeden bu durumunuzda bir değişiklik sezilmekte ve geri adım atarak tekrar o eski hale döndüğünüz görülmektedir. Hatta o iki vâkıa’nın yorumunun en başında oldun ki, bu da ovâkıa’ların Şeytan’ın atıp karıştırması ya da keşif hatası oldukları sonucunu doğurur. Önceki durum neydi, şimdi bu nedir?! Şiir:

“Bilesin ki, mükelleflere (âkıl ve bâliğ olan her erkek ve kadın Müslümana) vâcip olan amellerden ilk yapılması gereken; akîdelerini Ehl-i Sünnet ve’l-Cemaat âlimlerinin görüşlerine uygun olarak düzeltmeleridir. Allah Teala bu âlimlerimizin gayretlerini mükâfatlandırsın. Zira ahirette kurtuluş, bu büyük zatların görüşlerine tâbi olmakla mümkündür. Kurtuluşa erecek (Fırka-i Nâciye) olanlar, ancak bu zatlar ve bunlara tâbi olanlardır. Çünkü bunlar Peygamber’in (s.a.v.) ve onun ashabının yolundan gitmektedirler. Kur’an-ı Kerim ve Sünnet-i Nebeviyye’den elde edilen bilgiler içinde, ancak bu büyük zatların anladıkları ve ortaya koydukları bilgiler muteberdir. Zira her bid’atçi ve sapık, eğri anlayışını, bozuk itikadını Kur’an ve Sünnet’e dayandırmaktadır.

İnancı düzelttikten sonra helâli-haramı, vacibi-sünneti, mendubu-mekruhu ve fıkıh ilminin bahsettiği diğer mevzuları da bilmek gerekir. Bu ilmin gereği ile amel etmek de zaruridir / zorunludur. Bu talebeye Farsça yazılmış olan Mecmûatü’l-Hânî ve Umdetü’l-İslâm gibi bazı fıkıh kitaplarını okumalarını da tavsiye etmek gerekir.

Allah korusun inanç meselelerinden birinde bir eğrilik mevzuu bahis olursa, ahirette kurtuluştan ebediyyen mahrumiyet söz konusu olur.İbadet meseleleri ise böyle değildir, bir kusur söz konusu olursa tevbe edilmese dahi affedilmesi ve bağışlanması muhtemeldir. Bu kusurdan dolayı kişi hesaba çekilse dahi nihayetinde kurtulacağı kesindir. Bu itibarla asıl mesele inancı düzeltmektedir.

“Gayet net bir şekilde görülen ve satırlara dökülmüş olan vâkıa açığa çıkmış oldu. Şimdi ümitvâr olman ve can havli ile sana emredilmiş olan şeyleri yerine getirmeye gayret etmen, şeriatın çizmiş olduğu sınırları kıl kadar bile aşmaman, gerçek Ehl-i Sünnet ve’l-Cemaat inanışına bürünmen gerekmektedir.

Bilmelisin ki; Ehl-i Sünnet ve’l-Cemaat âlimlerinin Kitap, Sünnet ve Selef’in sözlerinden çıkardığı sağlam itikat, sâlikin yoldaki en zarurî ihtiyaçlarındandır.

Zâhirî manalardan vahdet-i vücud, ihâta, sereyân, kurb ve zâtî beraberlik anlaşılan ayet ve hadislere gelince; Hak Ehli âlimler, bu ayet ve hadislerden bu manaları anlamamışlardır. Şayet sâlike yolculuğu sırasında bu manalar açılırsa yani bir mevcud’un dışında bir şey göremezse ya da Allah Teala’nın zatını kuşattığını anlarsa veya Onu zatına yakın bulursa bu noktada sâlik, hâlin baskınlığı ve vaktin sekri sebebiyle her ne kadar mazur ise de ona yakışan, Allah Teala’ya iltica etmek, bu çıkmazdan kendisini kurtarması, Hak Ehli âlimlerin görüşlerine uygun olan işleri kendisine açması ve kıl kadar bile olsa onların hak olan itikatlarına ters düşen şeyler göstermemesi için sürekli yalvarmaktır.

Bilinmelidir ki; ‘en son’a yani sülûk menzillerini tamamlayıp velayet derecelerinin en uç noktasına ulaştıktan sonraya ilişkin sûfilerin inançları,Hak Ehli’nin inançlarının aynısıdır. Bir farkla ki; âlimler bu inançlara nakil ve delillendirme yoluyla ulaşmış, sûfiler ise keşif ve ilhamla varmışlardır.

Evet, sanki çok önemli ve kesin bir emirmiş gibi, maalesef insanların pek çoğu ölen sevdiklerinin arkasından yapacakları hatimler, hayır ve dualar için; yedinci, kırkıncı, elli ikinci günleri beklemektedirler... Hatta, yukarıda da ifade etmeye çalıştığım üzere, elli ikinci geceye mahsus bir dua bile ihdas etmişler... Güya ölünün kemikleri etlerinden elli ikinci gecede ayrılırmış ve bu esnada müthiş bir azap duyarmış da, bu azabı duymaması için, belirlenen o dua okunurmuş... Oysa bütün bunlar bid'attir, dinimizde yeri yoktur.

Ölen bir din kardeşimizin arkasından okumak, dua etmek ve hayır yapmak için; ne yedinci, ne kırkıncı gün, ne de elli ikinci gece diye hususi bir zaman tayin edilmez. Bilakis böyle günleri beklemek, manasız olmaktan öteye; yapılacak hayrın geciktirilmesi açısından mahzurludur da...

Ölenin ruhu için yapılan hayırlar, verilen sadakalar, her an kabrinde kendisine erişir ve o kişi, suda boğulmak üzere olan kimsenin kurtulmak için yardım gözlediği gibi orada, çocuklarından, dost ve ahbaplarından gelecek hediyeleri bekler. Gönderilen sadaka, hayır, istiğfar, Kur'an veduaların sevabını bir melek kendisine arz eder ve o esnada mevta öyle sevinir ki, tıpkı hayattakilerin bekledikleri bir hediyeye sevindikleri gibi…

Halbuki ölenler için o geceleri tayin ederek Kur'an okumak, istiğfar ve dua etmek, yukarıda da ifade ettiğimiz üzere bid’attir, günahtır. Dinimizde böyle bir şey yani ölene dua etmek için belli günler tayin ve tesbit etmek yoktur. Bid’atin her türlüsünden olduğu gibi, bu ve bezeri nev’inden de kaçınmak gerekir.

Aslında sayısal değerlere bağlı kalmadan evlerde böyle cemiyetler düzenlenmesinde, dualar edilmesinde hiçbir mahzur yoktur... Mahzur, bu işlerin böylesine uydurma günlere hasredilmesi, yeni-yeni hurafelerin ortaya çıkması ve bu ameliyenin vecibe halini almış olmasıdır.

Yazımızın bu noktasında meşhur bir hikâyeyi sizlerle paylaşmak isterim. Hikâyenin başlığı;

Müslümanlar kabirlerden geçerken Fatihalar, İhlâslar vakit müsaitse-fırsat varsa Yâsîn suresi okurlar, mezardakilerin ruhlarına hediye ederler.

Bunlar, tıpkı sağlığında verilen hediyeler gibi ölüleri sevindirir, onlara fayda verir.

Nitekim salihlerden biri bir akşam, misafir olmak istediği köyün mezarlığına kadar gelmiş; ancak köyde bir tanıdığı bulunmadığından, mezarlığın tenha bir yerinde sabahlamaya karar vermiş.

Bütün kabir halkı ayakta, sevinçle bir şeyler paylaşıyorlarmış… Merak edip sormuş:

— Ey kabristan sakinleri, ne paylaşıyorsunuz böyle sevinçle? Biri cevap vermiş:

— Ne diyorsun sen! Ateşe düşen bir adamın, ateşin yakmadığı bir gömleği giymesi ne kadar mühimse, sevap da bizim için öyle önemli. Çünkü bizler de, sizin gibi hayatta iken bazı günahlar işlemişiz. Bu günahlardan dolayı burada ateş gibi sıcakların İçinde yatıyoruz. Ancak bize sevap hediye edilirse, onları sırtımızda sıcaklık geçirmeyen gömlek gibi hissediyoruz. Sıcaklığın te'siri azalıyor. Azabımız hafifliyor. Uyuyan zat tekrar sormuş:

Misafir yolcu, bundan sonra gördüğü her mezarlıktan okumadan geçmemiş. Mutlaka bildiği dualardan okuyup hediye ederek, mevtaların sevap paylaşmalarına vesile olmaya gayret etmiş…

Biz de her daim fırsat kollamaya çalışalım, ölmüşlerimize ve diğer ölmüş bütün mü'minlere hediyeler göndermekten geri kalmayalım… Hatta hayatta olan kardeşerimizi de dualarımızdan eksik etmeyelim.

Hasılı; 7’nci, 40’ıncı, 52. gece gibi merasimler-törenler İslâm’a sonradan sokuşturulmuş uydurma âdetlerdir, bid’attir! Yine bunun gibi;

- Ölüye telkın verilirken can gelir, kalkmak ister, başını tahtaya çarpar ve o zaman, "eyvah ben ölmüşüm" der, sözü de…

- Ölen bir kişinin etleri ölümünden 40 - 52 gece sonra kemiklerinden ayrılır. Ölünün etleri kemiklerden kolay ayrılsın diye o gece evinde dua edilir, saçmalığı da…

Binaenaleyh ölenin ruhuna hediye olmak üzere yapacağımız hayırlar-hasenatlar, hatimler, dualar için belli günleri beklememeli, her an her zaman onları hatırımızdan çıkartmamalıyız.

Ruhlarını; Tevhid, İstiğfar, İhlâs ve Kur’an… hatimleriyle devamlı olarak şâd etmeye gayret etmeliyiz. Nitekim ölen mü’min için İhlâs-ı şerif hatminin önemini belirten Rasûlullah Efendimiz (s.a.v.) şöyle buyurmuşlardır:

"Sevdiğiniz ölmüş bir kişinin ardından, eğer 1000 defa Kul huvallhu ahad (İhlâs-ı şerif) suresini okursanız, o kişinin ruhunu azaptan kurtarmış olursunuz". Diğer hatimlerle alakalı da muhtelif rivayetler vardır. Dileyen, ihtiyaç hisseden kardeşlerimiz, dini eserlerin mevzu ile ilgili bölümlerine bakabilir.

Rabbim (.c.c.), hayatımızla da mematımızla da ilgili bütün alanlarda bid’atlerden uzak, sünnet-i Rasûlüllah’a ittiba üzere bulunmayı cümlemize ve bilcümle Ümmet-i Muhammed’e nasip ve müyesser eylesin. Amin…

.

“Velâyet-i hâssa[6] erbâbı bile, müctehidlere uymakta, avam mü’minlerle aynı durumdadır. Keşif ve ilham, başkaları üzerine bu hususta onlara bir meziyet getiremeyeceği gibi, onları tebaiyyet bağından (yani müctehidlere uymak zarûret ve lüzûmundan) da kurtaramaz. Zünnûn, Bestâmî, Cüneyd, Şiblî (k. esrârahüm) müctehidleri taklitte, avam mü’minlerden olan Zeyd, Amr, Bekir, Hâlid vd. ile müsâvidirler.

“Evet, bu büyüklerin meziyetleri vardır; ama başka hususlardadır. Bu zâtlar, keşif ve müşâhede[7] ehlidir; aynı zamanda, tecellî[8] ve zuhûrât[9] erbâbıdır. Hakîki mahbûbun muhabbet istilâsı dolayısiyle Allah’tan gayrı her şeyi terk etmişler... Gayr’ı görmekten ve gayriyeti idrâkten a’zâd olmuşlardır.... Onların ilk adımları mâsivâyı unutmaktır. İkinci adımlarını nasıl anlatayım ki; o, âfâkın ve enfüsün[10] dışındadır.

“Zâhirî âlimler, dünya işlerindeki gaybe dâir haberleri peygamberelere (aleyhimü’s-salevâtü ve’t-teslîmât) tahsis ederler, onlara mahsustur derler. Bu haberlere-bilgilere, onlardan başkalarını ortak etmezler. Halbuki böyle bir mânâ, verâset hükmüne aykırıdır... Dîn-i metînle alâkası olan pek çok ilim ve sahih ma’rifetleri de kaldırıp atmaktır. [Binâenaleyh Peygamber’in (s.a.v.) zâhir ve bâtınına tam ve kâmil mânâda vâris olan âlimler, ârifler ve evliyâullahın dahi bu bilgilerden verâset yoluyla nasipleri vardır, onlardan haberdârdırlar.]

... “İlham öyle sırları, incelikleri meydana çıkarır ki, pek çok kimsenin anlayışı, onları idrâk edemez, kavrayamaz. İctihad ile ilham arasında açık bir fark olsa da vaziyet budur.”[11]

[1] Sünnet, Peygamber Efendimizin sözleri, davranış ve takrirleri yani tasvipleridir.

[2] Kıyâs, bilinen iki şeyden birinin nassla yani âyet veya hadisle sâbit olan hükmünü, aralarındaki müşterek illetten dolayı müctehidin, diğerinde de ictihad ile ortaya koymasıdır.

[3] İcma‘, Peygamberimiz’in vefâtından sonra, herhangi bir asırda İslâm müctehidlerinin, amelî bir meselenin hükmü üzerinde ittifak etmeleridir.

[4] İlham, bildirmek, haber vermektir. Akâid ilminde, belli bilgi vâsıtalarına başvurmadan insanın kalbine Allah tarafından indirilen mânâ diye târif edilir. Ehl-i Sünnet inancına göre ilham, bilgi edinme yollarından biri olarak kabul edilmiştir. Tasavvuf lisânında ise ilham, feyz yoluyla kalbe gelen mânâ; kalbte meydana gelen, delilsiz olarak anlaşılan ve insanı amel etmeye götüren ilimdir. İlhamın kaynağı ya Allah Teâlâ veya melektir.

[5] Keşf; gizli bir şeyi bulma, açığa çıkarma, sezme, tahmin etme mânâlarına gelir. Tasavvufta ise kalb gözüyle görmek, Allah tarafından gelen ilhamla idrâk etmek, his ve akılla idrâk edilemeyen şeyleri gönül gözüyle görüp kavramak, müşâhede etmektir. Bir sırrın veya hâlin Allah tarafından kulun kalbine açılması veya gösterilmesi sonucu ortaya çıkan bu ilme, keşif veya mükâşefe denir.

[6] Velâyet-i hâssa; çok husûsi bir velâyet, tâbir câizse çok özel bir dostluk. Bu mânâda sadece Allah Teâlâ’nın mustafâ-müctebâ (süzülmüş ve seçkin) kulları onun velîleri, dostlarıdır. Bunların en açık ve belirleyici iki vasıfları vardır: İlhâma mazhar olurlar ve kerâmet sahibidirler.

[7] Müşâhede lûgatte; görme, perdenin açılması ve seyr etme gibi mânâlara gelir. Tasavvufta ise, Hakk’ın gönüllerde hâzır olmasıdır. Kısaca, mânâ âleminde görülen ve bu âlemle ilgisi bulunan ulvî ve rûhî hallere müşâhede denilir.

[8] Tecellî; âşikâr olmak, açığa çıkmak, görünmek demektir. Tasvvufta, görünmeyenin kalplerde görünür hâle gelmesidir. Her İlâhî ismin, tecellî ettiği yere ve yöne göre çeşit çeşit şekilleri vardır.

[9] Zuhûrât, açığa çıkma, meydana gelme mânâlarında kullanılan zuhûr kelimesinin cem‘isidir. Tasavvufta zuhûrat, müşâhede yoluyla maddeden mücerred olarak görülüp seyr edilen Hakk’ın nûrlarıdır.

[10] Âfak, ufuk kelimesinin cem‘îsidir, ufuklar demek. Maddî âlem, dünya, yani insanı kuşatan dış âlem mânâsında kullanılır. Mânâ ve gönül âlemine ise, enfüs tâbir edilir. Nitekim Kur’an’da, “İnsanlara, âfâkta ve enfüste (hâriçte ve bedenlerinde, objektif ve sübjektif olarak) âyetleremizi göstereceğiz...” (Fussılet sûresi, 53) buyurulmuştur. Âyet-i kerime, mutasavvıfların âlem-i kebîr ve âlem-i sağîr yani büyük ve küçük âlem dedikleri bu iki âlemi ifade etmektedir.

Mehdî kelime olarak; doğru yolu bulmak, hidayet yoluna girmek, yol göstermek ve yol târif etmek mânâlarına gelen “hidâyet” masdarından meydana gelmiştir.

Bir başka ifadeyle Mehdî, hidâyete eren, doğru yolu bulan kimse demektir.

Kelime mânâsı itibariyle mehdî, “kendisine rehberlik edilen” demek olduğu halde, hidâyetin Allah’tan olması sebebiyle daha husûsi bir mânâ kazanmış ve “Allâh’ın hidâyetine nâil olan, O’nun tarafından yol gösterilen kimse” için kullanılır olmuştur.

İslâmî ilimler ıstılâhında Mehdî, kıyâmet kopmadan önce gelecek ve kendisinden evvel zulümle dolmuş olan dünyayı adâletle dolduracak olan Ehl-i Beyt’ten bir zâttır.

***

Mehdî, kıyâmetin büyük alâmetlerindendir

Bir gün bir kimse, Hz. Ali’nin oğlu Muhammed Hanefiyye’nin (r. anhüm) yanına geldi ve “es-Selâmü aleyke yâ Mehdî!” diye selâm verdi. Muhammed Hanefiyye hazretleri o zâta, biraz da lâtîfeli bir tarzda buyurdu ki:

“Doğru söylüyorsun. Ben insanları hidâyete, hayra/iyiliğe dâvet etmek ve doğru yolu göstermek bakımından Mehdî’yim. Lâkin, âhir zamanda gelecek olan Mehdî değilim. Öyle anlaşılmaması için, bana selâm vereceğiniz vakit, ismimle veya künyemle hitab ediniz.”

Mehdî ile alâkalı hadislerin bir kısmı, bizzat Resûlüllah Efendimiz’in (s.a.v.) mübârek ağızlarından, bir kısmı da Hz. Ali’den (k.v.) nakledilmektedir. Bu hadislerde Mehdî’nin, Ehl-i Beyt’ten, Hz. Fâtıma’nın (r.anhâ) çocuklarından olacağı, yani nesebinin hem Hz. Hasan hem de Hz. Hüseyin’e (r.anhümâ) dayanıp seyyid ve şerif ünvanlarına sahip bulunacağı, ahlâken de aynen Resûlüllah Efendimiz’e benzeyeceği bildirilmektedir.

***

Mihmendâr-ı Resûl Ebû Eyyûbi’l-Ensârî (r.a.) anlatıyor:

Resûlüllah sallallâhü aleyhi vesellem [Efendimiz, bir gün kızı] Fâtıma radıyallâhü anhâ’ya şöyle buyurdu:

“Nebîmiz nebîlerin hayırlısıdır. O, babandır. Şehidimiz, şehitlerin hayırlısıdır. O, babanın amcası Hamza’dır. İki kanadıyla cennette dilediği yerde uçan bizdendir. O, babanın amcasının oğlu Ca‘fer’dir. Ve bu ümmetin torunları Hasan ve Hüseyin bizdendir. Onlar senin oğlundur. Mehdî de bizdendir.”[1]

Hadîs-i şerifte Peygamberimiz’in, (s.a.v.) Uhud Harbi’nde şehit düşen amcası Hz. Hamza’nın (r.a.)... Mûte Harbi’nde şehit olan amcasının oğlu Hz. Ca‘fer’in (r.a.)... Torunları Hz. Hasan ve Hüseyin’in (r.anhümâ) faziletine dikkat çekildikten sonra... Hz. Mehdî’nin (aleyhirrahmeti verrıdvân) de Ehl-i Beyt’ten olduğu hatırlatılmaktadır.

***

Nakşibendî yolu Müceddidîn kolu silsilesi kendisiyle ikmâl ve tamamlanmış bulunan, bu zincirin 33. ve son halkasını teşkil eden Süleyman Hilmi Tunahan (k.s.) hazretleri, bir sohbetlerinde bu hususta şu îzahatta bulunurlar:

“Hz. Mehdî (aleyhirrıdvân) hakkında vâki hadîs-i şeriflerde, Fahr-i Âlem Efendimiz’den (s.a.v) sırran haber sâdır olmuştur; ancak, anahtarı kimde ise o açar ve işin hakikatini o anlar, başkası anlayamaz. Herkes anlasa sır zâhir olur, usûle muhâlif gelir. Yani zamanın sâhibi, Rasûlüllâh’ın vârisi perdeyi kime açarsa, ancak o anlar. Nüzûl-i İsa aleyhisselâm’daki (Hz. İsa’nın yeryüzüne inişindeki) sır da böyle... Allah dostlarının rütbesindeki büyüklükleri nisbetinde halleri ve sırları kapalıdır.”[2]

***

İkinci bin yılın müceddidi, Silsile-i Aliyye-i Nakşibendiye’nin 23. halkası İmâm-ı Rabbânî (k.s.) hazretleri de Mektubat’ında, Hz. Mehdî(aleyhirrıdvân) ile alâkalı şu açıklamalara yer vermektedir:

"Haberde şöyle bildirildi: Geleceği va‘d edilen Hz. Mehdî aleyhirrahmeti ve'r-rıdvân, saltanâtı zamanında dînin tervîcini (kıymet ve itibârını artırmayı) ve sünnetin ihyâsını murâd ettiğinde, bid‘at ile ameli âdet edinen ve onları güzel zannedip bu zannı sebebiyle dîne ilhak eden Medîne âlimi, hayretle şöyle diyecektir: ‘Şüphe yok ki bu şahıs, dinimizi ortadan kaldırmak ve şerîatimizi yok etmek istiyor!’ Bunun üzerine Hz. Mehdîaleyhirrıdvân, onun öldürülmesini (bid‘atlerinin ortadan kaldırılmasını) emreder. Böylece onun, güzel sandığı fiillerin kötü yani birer bid‘at olduğu da görülmüş olur. ‘Bu Allâh’ın fazlıdır, onu dilediğine verir. Allah en büyük fazlın (lûtuf, ihsan ve inâyetin) sahibidir."[3] "Öyle zannediyorum/o kanaatteyim ki, ekmel-i velâyet (tam ev kâmil manada bir velilik)le geleceği va‘dedilen Mehdî (aleyhirrıdvân), bu nisbet (yani kendisinin mensûbu bulunduğu Tarîkat-ı Aliyye-i Nakşibediyye-i Müceddidîn kolu) üzere olacak ve bu Silsile-i Aliyye’yi tamamlayıp ikmâl edecektir. (Bu zincirin son halkası o olacaktır.) Zira bütün velâyetler bu yüksek nisbetin (mensubiyetin/bağın-bağlılığın) altındadır. Çünkü diğer velâyetlerin, nübüvvet mertebesinin kemâlatından payları azdır. Bu velâyetin ise Hz. Sıddîk'a (r.a.) bağlılığı vasıtasıyla çok büyük bir nasîbi/payı vardır ondan (nübüvvet kemâlâtından)... Mısra': "Ve şettâne mâ beyne't-tarîkayni: Ne kadar (büyük) fark vardır bu iki yol arasında!" [4]

İmam-ı Rabbani (k.s.) hazretleri, adı geçen Mektuplarını ve diğer pek çok telifatını kaleme alış sebebini açıklarken, aşağıdaki dikkat çekici cümleye de yer veriyorlar:

"Bize, bütün yazılarımızı âhir zamanda geleceği va‘d edilen Mehdî’nin (aleyhirrahmeti vettahiyyeti verrıdvân) okuyacağı ve hepsini makbul bulacağı bildirildi. Bu kadar yazı yazmamızın sebebi budur." [5]

Mazanne-i hayr/mazanne-i kirâmdan dinleyip işittiğimize göre Süleyman Hilmi Tunahan (k.s.) hazretleri bir gün buyuruyorlar ki (mealen): ‘İmam-ı Rabbani hazretlerinden Allah razı olsun, bu mektupları yazmışlar, hepsi de makbulümüzdür. Eğer o yazmamış olsaydı, bunları da bizim yazmamız icap edecekti’.

Son söz; Allâhu a’lem…

Her şeyin olduğu gibi “Mehdî” meselesinin de en iyisini, en doğrusunu bilen Allah Teala’dır.

DİPNOTLAR
[1] Taberânî, Mu‘cemü’s-Sağîr (Terc.), 1, H. no: 66.
[2] Erol, Ali, Hatıratım, s. 31.
[3] el-Mektûbât, 1, 255; K.K., Cum‘â sûresi, 4.
[4] el-Mektûbât, 1, 251.
[5] Hocazade Ahmed Hilmi, Hadîkatü’l-Evliya; Muhammed Haşim-i Keşmî, Berekât.

Bu makale Ankebut’ta yayımlandığında gelen itirazlara verdiğimiz iki cevap:

1) Düğümlenme nerede, hangi noktada?

Yukardaki çalışmamızda, "Mehdi"nin şahsiyetiyle/kimliğiyle alakalı İmam-ı Rabbani (k.s.) hazretlerinin ifadeleri gayet açık. Diyor ki ikinci bin yılın müceddidi:

“Öyle zannediyorum/o kanaatteyim ki, ekmel-i ...velâyetle geleceği va‘dedilen Mehdî (aleyhirrıdvân), bu nisbet (yani kendisinin mensûbu bulunduğu Tarîkat-ı Aliyye-i Nakşibediyye-i Müceddidîn kolu) üzere olacak ve bu Silsile-i Aliyye’yi tamamlayıp ikmâl edecektir. [Bu zincirin son halkası o olacaktır.]"

Peki tereddüt nerede, sıkıntı hangi noktada, çözülmesi gereken düğüm nedir?

Görülen o ki, tabir caizse, meselenin bam teli gelip Nakşi yolu silsilesini hangi zevat-ı aliyyenin teşkil ettiğinde düğümleniyor. Umumiyetle mevcut bütün Nakşi kollarında silsilenin 28. halkası bulunan Abdullah-i Dehlevi (k.s.) hazretlerine kadar hemen hemen bütün isimler aynı tertiple devam edip geliyor... Değişiklik ondan sonra başlıyor, dolayısiyle oradaki farklı ilikleme son halkaya kadar sürüyor.

Peki bu durum ya da bu karışıklık/farklılık nereden kaynaklanıyor?

Bunu, tasavvuftaki iki farklı kavramla izah edebiliriz;

- Verâset,

- Hilâfet...

* Verâset, mürşid-i kâmil u mükemmil'in tam ve kâmil manada varisi demektir ve tektir; iki-üç vs. olmaz. Halifeler dahil bütün müntesiplerin/mürîdânın da ona bîat etmeleri gerekir.

* Hilâfet ise tasavvufta, mürşid-i kâmil adına belli yerlerde belli miktarlardaki mürîdana/müntesiplere hizmet veren, onları idare ve terbiye eden vazifeli kişi demektir... Ve bunların adedi sınırlı değildir, bir'den çok olabilirler.

Mesela Ahmed Yeseviî hazretleri, büyük velilerden, meşâyih-i Nakşibendiyyedendir. Fakat silsile-i Nakşibendiyye'nin 8. halkasını teşkil eden Yûsuf-i Hemedânî hazretlerinin vârisi değil sadece bir halifesidir. Onun vârisi Abdülhalık-ı Gocdüvânî hazretleridir. Silsile-i Sadat-ı Nakşibendiye'nin her birinin tek vârisi olur, iki veya daha fazla olmaz.

Keza Altun silsilenin 28. halkası olan Abdullah-i Dehlevî hazretlerinin vârisi eş-Şeyh Hâfız Ebû Said Sahib hazretleridir, Halid-i Bağdadi hazretleri değil. Evet o da büyük evliyaullahtandır, çok büyük hizmetleri vardır, ama vâris değil halîfedir. Nitekim Halid-i Bağdadi hazretleri de Ebû Said Sahib hazretlerine bîat etmişlerdir. Binaenaleyh İmam-ı Rabbani hazretleri bu nisbet üzere tamamlanan zincirin son halkasının Hz. Mehdi olması gerektiğine inandığını tasrih etmişlerdir. Mesele bu kadar net. Adeta kuşluk vaktindeki güneş gibi âşikâr!

Bundan daha fazlasını anlatmaya bilmem gerek var mı? Var diyenler, ihtiyaç hissedenler bu mübarek zincirin diğer halkalarını sahih kaynaklardan tesbit edip sağlıklı neticeye varabilirler.

Vesselâm...

2) Hüseyin Coşgun bey'in soruları ve cevabımız:

“Nakşibendî yolu Müceddidîn kolu silsilesi kendisiyle ikmâl ve tamamlanmış bulunan, bu zincirin 33. ve son halkasını teşkil eden Süleyman Hilmi Tunahan (k.s.) hazretleri,
yazınızdaki ifadelerinizi biraz açarmısınız.....”

“Öyle zannediyorum/o kanaatteyim ki, ekmel-i velâyetle geleceği va‘dedilen Mehdî (aleyhirrıdvân), bu nisbet (yani kendisinin mensûbu bulunduğu Tarîkat-ı Aliyye-i Nakşibediyye-i Müceddidîn kolu) üzere olacak ve bu Silsile-i Aliyye’yi tamamlayıp ikmâl edecektir. [Bu zincirin son halkası o olacaktır.]
kaçıncı mektup olduğunu yazabilirmisiniz....selam ve dua ile....

***

Sevgili kardeşim;
1. Söz konusu yazı ve ifadeler sarih/açık; o bakımdan açılacak-açıklanacak bir yanını göremiyorum. Bu silsilenin gerçek listesini görmek istersen, sitemizdeki "Silsile nedir, tasavvufta silsile neye denir?" başlıklı makalemize bakabilirsiniz.

2. Kaçıncı mektup olduğu da, asıl makalemizin dipnotlarında belirtilmiştir. Zannederim siz asıl makaleye göz atamadınız. Oysa meseleyi daha iyi anlamak ve kavramak açısından öncelikle onu okumanız faydalı olurdu.

İlginize teşekkürle bilgilerinizi rica ederim.

Mukabil selam ve dualar...

Halis ECE

Ehl-i Sünnet itikâdını nazım olarak anlatan ünlü ve önemli eserlerden biri kuşkusuz Emâlîkasidesidir.

Bu kasideyi Türkistan’da, Fergana şehrinin müftüsü Sirâceddin Ali bin Osman Ûşî (v. 1180) hazretleri kaleme almıştır. Kaside, altmış yedi beyitten meydana gelmiş, asıl ismi Bed’ü’l-Emâlî’dir.

Emâlî, lûgatte “imla’” kelimesinin cem’îsi (çoğulu)dir ve yazmak mânâsınadır. Kitaba bakmaksızın kalpten-gönülden yazmak demektir.

Müellif merhum, Tevhid’le alakalı bu eserini, altıncı asrın sonlarında yazmıştır.

Kitapta; imana-îtikâda dair meseleler tamamen Ehl-i Sünnet çerçevesinde ele alınmıştır.

Bilindiği üzere Sevgili Peygamberimiz, ümmetinin yetmiş üç fırkaya ayrılacağını, bunlardan yalnızca birinin fırka-i nâciye/kurtuluş fırkası olacağını bildirmiştir.

İşte Emâlî kasidesi, “Ehl-i Sünnet ve’l-Cemâat” diye adlandırılan bu güzide fırkanın inançlarını gayet açık ve çok güzel bir şekilde hulasa etmiştir.

Bu kasidenin çeşitli dillerde şerhleri vardır. Aliyyü’l-Kaarî’nin Şerhu’l-Emâli’si ve Muhammed b. Süleyman el-Halebî er-Rihavî'ninNuhbetü'l-Leâlî Şerh Bed’u’l-Emâlî isimli şerhleri Arapça olanlar arasında bunların en kıymetlilerindendir.

Emâli eskiden medreselerde okunur, her din âlimi bu kasideyi ezbere bilirdi. Yaklaşık dokuz asırdan beri Müslümanlar tarafından okunup ezberlenmiş, yararlanılmış olan bu eser, hamdolsun, halen de belli çevrelerce okunup ezberlenmeye devam edilmektedir. Emâlî ve Ehl-i Sünnet itikadı ile ilgili bir çalışmanın linki: http://www.ilafdergi.hitit.edu.tr/Makaleler/1083096862_7.8.1.pdf

***

KASİDE NEDİR?

Dilerseniz “kaside”yle ilgili biraz bilgi vermeye çalışalım.

Kaside, edebiyatta nazım şekillerinden biridir.

Kasideler, umumiyetle birini medih/övmek ve zemmetmek/yermek maksadıyla yazılan şiirlerdir. Daha çok da din ve devlet büyüklerini övmek gayesiyle tanzim edilen divan edebiyatı şiirlerdir.

Kaside çeşitleri, mevzularına göre Tevhid, Münâcât, Na’t, Medhiye, Mersiye, Hicviye gibi kısımlara ayrılır.

Kaside şairlerine kaside-gû (kaside söyleyen), kaside-sera ya da kaside-perdaz (kaside yazan) denir.

Türk edebiyatında 13. yüzyılda kullanılmaya başlanmıştır.

Kasidenin nazım birimi beyittir.

Beyit sayısı 33-99 arasında değişir.

Kasidenin ilk beyitine matla’ adı verilir.

Şair kasidesi içinde matla’ı tekrar ederse tecdid-i matla’ denir. Matla’ı birden çok tekrar ederse bu zâtü’l-metali’ veya zü’l-metali’dir.

Kasidenin son beyitine makta’, şairin mahlasının bulunduğu beyite tâç beyit denir.

Kasidenin en güzel beyiti, beytü’l-kasid olarak isimlendirilir.

Kaside, Arap edebiyatında ilk dönemlerden beri kullanılan çok önemli ve yaygın bir nazım şeklidir.

Kaside kelimesinin anlamı “kastetmek, yönelmek” demektir.

Kısacası edebiyatımızda, din ve devlet büyüklerini övmek kastıyla, belirli kurallar içinde yazılan uzun şiirlere kaside denilmiştir.

***

EMÂLİ’DEKİ “RU’YETULLAH” İLE İLGİLİ BEYİTLER VE AÇIKLAMALARI

Yukarıdan beri anlatmaya çalıştığımız bu güzel Emâlî kasidesinin 20 ve 21’inci beyitlerinde “Ru’yetullah” meselesi şöyle dile getirilmektedir:

"Yerâhü’l-mü’minûne bi-ğayri keyfin * Ve idrâkin ve darbin min misâlin"

Manası: Mü’minler Allah Teala’yı görecekler (cennette)... Ancak nasıl olduğu bilinemez (elbette)... Bir misâl yani suret ve hey’et ile de idrâk ve ihata edilemez.

Burada “yerâhü”deki zamir, manada da görüldüğü üzere, Allah Teala’ya râcidir.

Ehl-i cennet için ru’yetullah mekân, cihet ve suretten münezzeh olduğu (bunlara ihtiyaçları bulunmadığı) halde inkişaf edecek, açığa çıkacaktır.

Hasılı, ehl-i cennet için ru’yetüllah haktır/gerçektir.

Evet mü’minler cennette Allah Teala’nın Cemâlini görecekler. Buna delilimiz, "Yüzler vardır ki o gün ışıl ışıl parıldayacaktır. (Onlar)Rablerine bakacaklar, (O'nu göreceklerdir)" (1) ayetleriyle, “İyi iş, güzel amel yapanlara daha güzeli ve daha fazlasıyla karşılık vardır…” (2) ayetidir. Bunlar, Cemâlullah'ın doya doya seyredileceğine delildir. Müfessirler, bu ayetteki “hüsnâ”dan yani daha güzelden murad cennet, “ziyade-fazla”dan murad da Cemâl-i İlahi’dir demişlerdir.

Sevgili Peygamberimiz (s.a.v.) bir hadis-i şeriflerinde şöyle buyurmuşlardır:

“Gökteki Dolunayı nasıl (birbirinize sıkıntı vermeden rahat ve net olarak) görüyorsanız, (siz mü'minler cennette) Rabbinizi, böyle açıkça göreceksiniz.” (3)

***

RU’YETİ KABUL ETMEYENLERLE KÂFİRLERİN DURUMU

Ru’yetullah’ı kabul etmeyen gruplarla kâfirlere gelince…

Kâfirler malum; zaten cennete giremeyecekleri için, Cemâlulah’ı görmeleri de söz konusu değildir. Mü’min oldukları halde ru’yetullah’a inanmayıp inkâr edenler ise, onlar da Cemâlullah’ı göremekten mahrum olacaklardır. Nitekim ayet-i celilede bunlar hakkında, “Hayır! Onlar şüphesiz o gün Rablerinden (O'nu görmekten) mahrumdurlar.” (4) buyrulmuştur.

***

RU’YETULLAH İLE İLGİLİ GÖRÜŞLER / MEZHEPLER

Mu’tezile Allah görülemez diyor ve ru’yeti inkâr ediyor. Neccariye, görülür fakat kalp gözüyle diyor. Kerramiye, cisim olarak görülecektir inancında… Oysa Cenab-ı Hak Kur’an-ı Kerimde, -yukarıda geçtiği üzere- Kıyâme suresinde, “(O mü’minler) Rablerine bakacaklar (Onu görecekler)dır.” (ayet: 23) buyuruyordu. Devamındaki ayet-i kerimede de, “Yüzler de vardır ki, o gün buruşacaktır” buyrulmakta… Bir diğer ayette ise buyruluyor ki, “Gözler Ona erişemez; halbuki O, gözleri görür; O eşyayı pek iyi bilen, her şeyden haberdar olandır.” (5)

Emâli sahibi de bu hususu şöyle dile getirmektedir:

"Fe-yensevne’n-Naîme izâ ra’evhü * Feyâ husrâne ehle’l-İ’tizâli" (6)

Manası: Onu gören mü’minler, (cennet) nîmetlerini unuturlar. Yazık Mu’tezile’ye; (onlar Ru’yetullah’ı inkâr ettiler, inkâr eden de mahrûmdur o saadetten).

Evet; musannıf hazretleri, ru’yet-i İlahi’ye nisbetle diğer nimetlerin pek küçük, hatta hardal danesinden bile küçük olduğuna işaret için, mü’minler ru’yet zamanında her şeyi, Onun dışındaki bütün nimetleri unutacaklardır, diyor.

***

CEMÂL VE CEMÂLULLAH

Cemâl lûgatte güzel olmak, güzel şekil ve sûret demektir. Ayrıca, herkesin bildiği renk güzelliği ve yumuşaklık manalarına geldiği gibi, her uzvun mizaç ve yaratılışına uygun olan hüküm üzere olması anlamına da gelir.

Cemâl, aynı zamanda iç ve dış güzelliğinin adıdır. Allah hakkında kullanıldığında; O' nun rahmeti, lûtfu ve bereketi ile tecelli etmesi… Rahmeti-merhameti, afvı, gafûr/bağışlayıcı olması düşünülür.

Cemâl, Allah'ın rızası/hoşnutluğu ve lûtfu, yahut bunlarla ilgili sıfatlardır. Bir bakıma Cenâb-ı Hakk'ın zatına, sıfatlarına ve güzel isimlerine; hususiyle lûtuf, rıza, rahmet, nimet, ilim, afv ve ihsanla alakalı sıfatlarına cemâl adı verilir.

Cemâlullah; cemâl-i hakiki, cemâl-i mutlak, cemâl-i hak ve cemâl-i ahadiyet şeklinde de ifade edilmiştir.

Velhasıl; Allah'ın vahdaniyetine iman edip, güzelliğine gönlünü bağlayan mü’minler cennet'te Allah'ın cemâlini doyasıya seyredeceklerdir. Bu husustaki deliller yukarıda geçti.

Cemâlullah'a kavuşma, onunla şereflenme; Allah'ın emir ve yasaklarına tam anlamıyla uyarak tevhîd akidesine sımsıkı sarılmakla mümkündür.

Allah'ın cemâli; celâlinden sonra gelir. Onun için mü’minler, Allah'ın muhabbetini kalplerine yerleştirmekle nefislerini tezkiye eder/kötülüklerden arındırır ve Allah sevgisi dışında kalan her şeyi kalplerinden uzaklaştırırlar.

İşte o zaman Cemâlullah'a kavuşmaları mümkün olur.

Allah Teala cemâlini görmeyi, sevenlerine ihsan eder.

Görüldüğü üzere Cemâlullah'a kavuşmak; tevhidi tam ve kâmil manada idrak etmeye, bilip kavramaya ve mâsivâya yani Allah’tan başka her şeye hayır diyebilmeye bağlıdır. Tabii ki bütün bunların ötesinde, Allah Teala’nın mü’min kullarına bir lûtfudur, ihsanıdır.

***

İşin özü;

Ehl-i Sünnet ve’l-Cemaat akidesine göre müminler, cennette Cemâlullah'ı göreceklerdir.

Bir bakıma Allah'ı görmek kişinin ma’rifetiyle mütenasiptir, yani O'nu bilmesi ile doğru orantılıdır.

Evet, mü'minler cennette Cenâb-ı Hakk'ı müşahede edeceklerdir. Bunda bizim kuşkumuz yok. Rasûlüllah Efendimiz (s.a.v.) bizlere, Onu görme keyfiyetini bile anlatmış... Misallendirirken de, Ay’ın ondördünde ve bulutsuz bir gecede, Ay'ı görür gibi buyurarak açıklamıştır.

Elbette ki bu görme, Cenâb-ı Hakk'a bir mekân izafesi manasına gelmez. Çünkü, “mü'minler, cennette Allah Teala’yı göreceklerdir” demek, Cenâb-ı Hak, mekân itibariyle cennette olacak anlamına gelmez. O, zaman ve mekân kayıtlarından münezzehtir, mukaddestir, berîdir-uzaktır-yücedir.

İşte bu en büyük nimet, yani Allah’ın cemâlini görme, her mü'mine ma’rifetullah’taki derecesi nisbetinde lutfedilecektir.

Kim Rabb’ini ne kadar biliyorsa, marifet-i İlâhî'de ne kadar mesafe almışsa, Cemâl-i İlahi ile şereflenmesi de o nisbette olacaktır.

O bakımdan peygamberlerin, velilerin/Allah dostlarının ve sıradan diğer mü’minlerin orada müşahedeleri mutlaka farklı-farklı olacaktır. Hele ki insanlığın bir numarası olan, topyekün enbiya u mürselînin imamı, yegâne varlık sebebimiz iki cihan serveri Efendimizin(s.a.v.) ru’yeti hiç birisiyle mukayese edilemez.

Bu sebeple ma’rifetullah çok-çok önemlidir. Ma’rifetin de, mutlaka bedeni-mali ibadet ve taatlerle, kalbi rabıta ve zikirlerle, ahlâk-ı hamideyle beslenmesi, takviye edilmesi gerekir.

Rabıta ve zikr-i kalbi marifete apayrı bir derinlik kazandırır, hatimler ve diğer ibadetler de onu, mü’minin tabiatı hâline dönüştürür.

Kim dünyada ma’rifetullahta ne kadar derinleşmişse cennette de, Cemâlullah'ı müşahede de o derece büyük nasiplere kavuşur, o nisbette zevk ve lezzetlere gark olur.

Bir hadis-i şerifte buyrulmuştur ki (mealen): “Allah nezdinde en mes’udunuz/mutlunuz onlardır ki, sabah-akşam Allah’ın cemâlini görürler, bu öyle bir zevktir ki bütün bedenî zevklere nisbeti bahr-i muhitin (büyük deniz, okyanus) bir damlaya nisbeti gibidir.”

***

CEMÂLULLAH'A MECCÂNEN/KARŞILIKSIZ OLARAK KAVUŞMAYI İSTEMEK

Yazımızı Nakşi yolu silsilesinden iki büyük zatın müşterek dualarıyla noktalamak istiyorum.

Şah-ı küll Muhammed Bahauddin (k.s.) hazretleri şöyle dua ediyorlar:

“Allâhümme halaktenî meccânen ve razaktenî meccânen, fağfirlî meccânen…”

Bu silsilenin son halkasını teşkil ve bu nisbeti ikmâl ve itmâm eden Süleyman Hilmi Silistrevi (k.s.) hazretleri de bu güzel duayı,

“Ve şerrifnâ bi-Cemâlike meccânen yâ Rebbe’l-âlemîn” iltica ve niyazlarıyla tamamlıyorlar.

DİPNOTLAR
(1) Kıyâme suresi, 75/22-23.
(2) Yunus suresi, 10/26.
(3) Buhari, Müslim, İbn Mace, Tirmizi, Ebu Davud, Nesai, Müsned-i İmam Ahmed, İbn Huzeyme, İbn Hibban.
(4) Mutaffifîn suresi, 83/ 15.
(5) En’âm suresi, 6/103.
(6) Aliyyü’l-Kari, Şerhu’l-Emâli, Fazilet Neşriyat, İstanbul, yyy., s. 13-15.

.

Halis ECE

M e z h e p l e r

MEZHEP NE DEMEKTİR?

Kelime olarak mezhep, takip edilen, gidilen yol demektir. Mecazen de şahsî/ferdî (kişisel)görüş, inanç ve doktrin manalarında kullanılmaktadır.

Din açısından ise müctehidin, dinin fürûatına/ayrıntılarına ilişkin, kendine mahsus kural ve yöntemlerle oluşturduğu inanç ve hukuk sistemini ifade eder. Bir başka ifadeyle; müctehid sıfatını kazanmış bir İslam aliminin, hüküm bakımından kapalı veya kesin olmayan (zannî) ayet ve hadisleri İslâm’ın temel esaslarına aykırı olmayacak şekide yorumlayarak getirdiği çözümler topluluğuna mezhep adı verilir. İslâm tarihinde mezhep kelimesi genel olarak itikadî, fıkhî, siyasî görüşlerin hemen hepsi için kullanılmıştır.

Mezhepler tarihi ile meşgul olan alimler, İslâm mezheplerini Peygamberimizden (s.a.v.) rivayet olunan bir hadise göre tasnif etmişlerdir. Bu hadiste; Yahudilerin yetmiş bir, Hıristiyanların yetmiş iki fırkaya ayrıldığı, İslâm ümmetinin ise yetmiş üç fırkaya ayrılacağı; cehennemden kurtulacak Müslümanların, Rasûlüllah’ı ve ashabının yolunu takip eden fırka –başka bir rivayette de, birlik ve beraberlikten ayrılmayan cemaat- olduğu belirtilmektedir.(1)

MEZHEPLERİN ÇIKIŞ SEBEPLERİ

İslâm dünyasında mezheplerin oluşumunu, ortaya çıkmasını etkileyen pek çok sebep saymak mümkün. Ancak meseleyi uzatmadan şöyle özetleyebiliriz:

Sevgili Peygamberimiz (s.a.v.) hayatta iken sahabiler arasında herhangi bir ihtilaf söz konusu değildi. Dinden gerek inanç, gerek ibadet ve muamele ve gerekse âdap ve ahlâka dair anlayamadıkları/anlaşamadıkları bir mesele çıkarsa, Rasûlüllah’a (s.a.v.) sorarlar, o da açıklardı. Râşit halîfeler döneminde de bu hususlarda herhangi bir sıkıntı olmamıştı. Sahabe ve tâbiîn devirlerinde ise, akaid ve amele dair bir mesele ortaya çıkarsa, hemen güvenilir alimlere müracaat edilir, cevabı alınır, karışıklık çıkmasına fırsat verilmezdi. Ancak daha sonraki devirlerde, kendilerine güvenilir zatların yavaş yavaş azalmaları sebebiyle, Müslüman halkın sıkıntılarını gören bazı alim ve müctehidler, akaid ve fıkıh alanındaki görüşlerini açıklayıp yaymaya başladılar. Nitekim hicrî birinci asrın sonlarından itibaren mezheplerin kurucuları, gerek akaid ve gerekse fıkıh sâhasındaki çalışmalarını yoğunlaştırdılar. Onların bu görüşlerini dinleyen, okuyup yazan insanlar da, bunlara uyarlardı. Böylece bu zatların görüş ve ictihatları, halkın anlayışında bir mezhep olarak yerleşti. Bununla birlikte hemen ifade etmeliyiz ki, bu büyük alim ve imamlardan hiçbirisi, 'Ben bir mezhep kuruyorum, bana uyunuz!' diye, halkı kendi görüşlerine tâbi olmaya çağırmamışlardır. Devlet adamlarının, makam-mevki ve nüfuz sahibi kimselerin davet ya da emirleriyle de bir mezhep kurmaya yeltenmemişlerdir.

Bilindiği üzere insanların anlayış-kavrayış ve idrak seviyeleri farklıdır, istek ve ihtiyaçları çeşitlilidir. Dolayısiyle dinin esasına uygun olmak kayıt ve şartıyla fıkhî ihtilafların/farklılıkların da caiz olması bir kenara, ümmet için bir rahmettir, kolaylıktır. Onun içindir ki Peygamber Efendimiz (s.a.v.), müctehid ictihadında isabet ederse iki sevap, iyi niyetle Allah rızası için yaptığı bu ictihadında hata ederse bir sevap alacağını söylemiştir.(2)

KAÇ ÇEŞİT MEZHEP VARDIR?

İslâm’da ki türlü mezhep vardır:

1. İtikadi Mezhepler: İmanla-inançla ilgili konulardaki görüşler.

2. Ameli Mezhepler: İbadet ve muamelelerle ilgili konulardaki görüşler.

İTİKADİ MEZHEPLER

İman esaslarını kabul etme konusunda bir çok görüş ve mezhep vardır. Bunlar da iki gruba ayrılır:

a) Hak Mezhepler veya Ehl-i Sünnet Mezhepleri.

b) Batıl Mezhepler ya da Ehl-i Bid’at Mezhepleri.

Ehl-i Hak veya Elh-i Sünnet, dinî yorumlarda Peygamber Efendimizin (s.a.v.) ve sahabenin (r.anhüm) yolunu takip edip onları örnek alan, sahabe arasında ayrım yapmadan onları bütün olarak seven ve kabul eden mezheplerin adıdır.

Ehl-i bid’at ise, yorumlarını daha ziyade kendi görüş ve fikirlerine dayandıran, ashaptan bazılarını sevgide aşırıya kaçan, bazılarına karşı da nefret duyan mezheplerin adıdır.

HAK MEZHEPLER (Ehl-i Sünnet Mezhepleri)

İtikatta Ehl-i Sünnet Mezhepleri ikidir:

1. Eş’arî mezhebi

Mezhebin kurucusu İmam Eş’arî’dir (rh.). İsmi, Ali bin İsmail’dir. Künyesi, Ebu’l-Hasen’dir. Hicrî 260 miladi 873-74 senesinde Basra’da doğdu, 324/936-37 yılında Bağdat’ta vefat etti. Basra kapısı ile Kerh arasındaki kabristana defnedildi.

Soyu, ashab-ı kiramdan büyük bir sahabeye dayanmakta olup, şeceresi şöyledir: Ali bin İsmail bin İshak bin Sâlim bin İsmail bin Abdullah bin Musa bin Bilal bin Ebi Bürde bin Ebu Müsel-Eşari’dir (r.anhum).

İmanla ilgili mevzularda ayet ve hadisleri temel almakla birlikle bunların anlaşılmasında akla da yer veren bir mezhep anlayışıdır. Şâfiîler, Malikiler genelde Eş’ari mezhebindendir. Mezhep, Kuzey Afrika, Endonezya ve Hicaz’da yaygındır.

2. Maturîdî mezhebi

Mâtüridilik, imanla ilgili mevzularda ayet ve hadisleri temel almakla birlikte dinin anlaşılması mevzuunda aklı temel kabul etmiş bir mezheptir.

Mâtürîdî akaidinin temelini İmam-ı Azam Ebû Hanife’nin (rh. 80/699 - 150/767) içtihatları-görüşleri, bilhassa onun Fıkhu’l-Ekber isimli eseri teşkil eder.

Mâtürîdîler fıkıhta İmam-ı Azam Ebû Hanife’nin (rh.) yolunu takip etmiştir. Hanefilerin büyük çoğunluğu Mâtüridî mezhebine bağlıdır.

Mezhep, Türkiye, Balkanlar, Orta Asya, Hindistan, Pakistan’da yaygındır.

Çoğunlukla Türkler fıkıhta Hanefi, itikatta ise Mâtüridi mezhebindendir.

***

İtikatta bu iki hak mezhebe üçüncü olarak “Selefiye”yi ilave edenler olsa da buna gerek yoktur. Çünkü Ehl-i Sünnet’in tuttuğu, takip ettiği yol zaten selefin yoludur. Kaldı ki sonraları “Selefilik”, selefin yolu ve görüşleri olmaktan çok İbn Teymiye ve Muhammed b. Abdülvahhab’ın mugalatalarını/demagojilerini yansıtır hale gelmiştir.

Selefîler, ilk olarak Hicri 4. yüzyılda ortaya çıkmışlardır. Bunlar, amelde Hanbelî mezhebine mensuplardı. Görüşlerinin, Selefiye inancını canlandıran ve bu inanca ters düşen görüşlere karşı mücadele eden İmam Ahmed İbn Hanbel´e (rh.) ait olduğunu söylüyorlardı. Ancak Hanbeli mezhebinden olan bazı zatlar; onların bu görüşlerinin, Ahmed İbn Hanbel´e (rh.) ait olduğu hususundaki sözlerine katılmamışlardır.

Selefiye inancı Hicrî 7. yüzyılda tekrar ortaya çıkmış ve bu defa bu görüş, İbn Teymiyye tarafından ihya edilmeye çalışılmıştır. İbn Teymiyye, Müslümanları yoğun bir şekilde bu görüşü kabul etmeye davet etmiş ve kendine göre, zamanının gerektirdiği bazı düşünceleri (!) de Selefiye görüşüne ilave etmiştir.

Daha sonra Selefiye inancı Hicrî 12. yüzyılda Muhammed b. Abdülvahhab tarafından Arap yarımadasında yeniden ortaya çıkarılmıştır. Günümüzde de Vehhabîler, Müslümanları bu Ehl-i Sünnet dışı görüşe davet etmekte ve bu görüşleri şiddetle savunmaktadırlar.

Hanbelî mezhebinde olduklarını iddia eden bu insanlar, bazı çok temel mevzularda Ehl-i Sünnet çizgisinden ayrı görüş ve inançlara sahiptirler. Mesela tevhid inancı yani Allah’ın birliği meselesi, şefaat, tevessül, rabıta, kabir ziyaretleri… gibi hususlarda işi, Sünnîleri tekfire kadar götürmüşlerdir. Bu akım Hicri 4. yüzyılda ortaya çıkmış ve bu görüşü benimseyenler, görüşlerinin, Ahmed İbn Hanbel´e ait olduğunu söylemişlerdir. Ancak Hanbeli mezhebinden olan bazı zatlar bu görüşlerin, Ahmed İbn Hanbel´e ait olduğu hususunda bunlara katılmamışlardır.

BÂTIL MEZHEPLER (Ehl-i Bid’at Mezhepleri)

Ehl-i bid‘at mezhepleri de ikiye ayrılır:

a) Küfre düşmeyenler,

b) Küfre düşenler.

Küfre düşen bid‘at mezheplerinin temeli, İslam’ın ana esası olan âyet ve hadislerin görüşlerine uymayan, genellikle kişilerin kendi arzu ve hevesleri doğrultusunda uydurdukları iddialardır ki, bunların sayıları çoktur.

AMELDE HAK MEZHEPLER

Fıkıhtaki (ibadet ve amele dair olan konularda) ihtilaflar, akaitteki ihtilaflar gibi insanı bid‘at ve dalâlete götürmez. Nitekim fıkhî meselelerde ictihatların farklılığı ümmet için rahmet sayılmıştır. Böylece zaman ve mekânlara göre Müslümanlara genişlik-rahatlık ve kolaylıklar sağlanmıştır.

Amelde hak olan dört mezhep sırasiyle şunlardır:

1. Hanefî mezhebi

Mezhebin kurucusu İmam-ı A‘zam Ebû Hanîfe’dir (rh.). Hicri 80 (M. 699) yılında Kûfe’de doğmuş, 150’de (M. 767) Bağdat’ta vefat etmiştir. Aslen varlıklı bir aileden gelen İmâm-ı A‘zam hazretleri, ilim öğrenme ve öğretmenin yanında ticaretle de meşgul olmuştur. Ticari hayatı, günlük meseleleri iyi bilmesine, ihtiyaçları yakından tanıyıp problemleri kolay ve isabetli çözmesine yardımcı olmuştur.

İmam-ı Azam Ebû Hanife (rh.) ictihatlarında daima insanların ihtiyaçlarını, dinin inanç ve ameldeki maksadını, temel kriterleri dikkate alarak hareket etmiştir. Mezhebin en önemli özelliği, ayet ve hadislerin hükmü ile aklın yorumu arasında makul bir dengenin oluşudur. Dört ana şer‘î delilin yanında örf ve âdet gibi fer’î delilleri, kamu yararını daima göz önünde bulundurmuş, kişi hak ve hürriyetlerinin korunmasını düstur (ilke) edinmiştir.

Kaynaklarda, İmâm-ı Azam’ın (rh.) dört bine yakın talebesinin olduğu ifade edilir. Bunlardan kırk tanesi ictihad yapabilecek seviyeye gelmiştir. İmam Ebû Yusuf ve İmam Muhammed (İmameyn) rahımehümallah en meşhur iki talebesidir. Ebû Hanîfe (rh.), Ehl-i Irak fıkhının temsilcisidir. Mezhep ekseriyetle Türkiye, Balkanlar, Türkistan, Hindistan, Pakistan’da yaygındır.

2. Mâlikî mezhebi

Mezhebin kurucusu İmam Malik’tir (rh.). Hicri 93 (M. 711) yılında Medine’de doğmuş, 179 (M. 795) yılında yine Medîne’de vefat etmiştir. Mezhebin en önemli özelliği, İmam Mâlik’in, o günün ilim merkezi durumunda olan Medine halkının uygulamasına büyük ehemmiyet vermesidir. Ona göre, Medinelilerin ameli, mütevatir sünnet (en kuvvetli sünnet) hükmündedir. Mezheb genellikle Mısır ve Kuzey Afrika’da yaygındır. İmam Mâlik, Ehl-i Hadis veya Ehl-i Hicaz fıkhının temsilcisidir.

3. Şâfiî mezhebi

Mezhebin kurucusu İmam Şâfiî’dir. Hicri 150 tarihinde (M. 767) Filistin’in Gazze şehrinde doğmuş, 204’te (M. 819) de Mısır’da vefat etmiştir (rh.). İmam Mâlik’ten Hicaz fıkhını, Ebû Hanîfe’nin talebesi olan İmam Muhammed’den de Irak fıkhını öğrendi. Mezhebinin en önemli özelliği, âdeta Hanefî ile Mâlikî fıkhının terkibi/sentezi (birleşimi) niteliğinde olmasıdır. Şâfiî mezhebi genellikle Mısır, Suriye, Irak, Horasan’da yaygındır. Ayrıca Türkiye’nin Doğu ve Güney Doğu bölgelerinde de epeyce mensubu bulunmaktadır.

4. Hanbelî mezhebi

Mezhebin kurucusu İmam Ahmed b. Hanbel’dir (rh.). Hicri 164’te (M. 780) Bağdat’da doğmuş, 204’te (855) de yine Bağdat’ta vefat etmiştir. İmam Ahmed b. Hanbel ibadet ve muamelat konularında iki ayrı usûl benimsedi. İbadetle ilgili hususlarda ayet ve hadislere çok sıkı sarılmakla birlikte, muamelat(3) konularında (günlük hayatın icapları) bir şeyin haram olduğuna dair ayet ve hadislerde açık bir delil yoksa, onun mubah olduğuna hükmederek daha serbest bir anlayış geliştirdi. Mezheb genellikle Hicaz, Filistin, Mısır gibi ülkelerde yaygındır.

Bu dört hak mezhepten başka daha otuza yakın amelde hak mezhebin olduğu bilinmektedir. Ancak bunların bağlıları kalmadığı için kitaplarda sadece isimleri vardır.

HAK BİR MEZHEBE UYMAK GEREKİR Mİ?

Müctehid olmayan Müslümanlara, müctehidleri taklid eden anlamında mukallid denir. Mukallid durumunda olan her Müslümanın, Hak mezheplerden birine, mutlaka bağlı kalması gerekir. Yani dört hak mezhepten birini tercih etmesi/seçmesi caiz, tercih ettiği mezhebe uyması ise vaciptir. Onun için en emin, en güvenli yol budur.

İmâm-ı Rabbânî (k.s.) hazretleri buyuruyorlar ki:

“Kitap ve Sünnet’in îcabına göre inanmak (Müslüman olabilmek için) nasıl zarûri ise, müctehid imamların onlardan istinbat ve istihraç ettiği (Kur’an ve hadislerden çıkartıp ortaya koyduğu) hükümlerin gereğince amel etmek de zarûridir. Hâl böyle olunca; helâl-haram, farz-vâcib, sünnet-müstehab gibi hükümleri bilmek de aynı şekilde zarûri olmaktadır.

“Müctehidlere uymak durumunda olan (mukallid) bir kimsenin, Kur’an ve hadisten, müctehidin görüşüne aykırı olarak hükümler çıkartıp alması ve onunla amel etmesi câiz değildir. (Mukallid bir Müslüman için) gereken; kendisinin, tâbi olarak taklid ettiği mezhebinin müctehidi tarafından ihtiyar edilen kavil (seçilip alınan hüküm) ile amel etmeyi tercih etmektir.” (4)

Meselâ, ülkemizde yaşayan Müslümanların çoğunluğu Hanefî mezhebine mensuptur. Bu mezhebe göre namazları cem etme ameli (iki vakti birarada kılmak), sadece hac esnasında tatbik edilir.

O da Arafat’ta cem‘-i takdim yapılarak, öğle vaktinde öğle ile ikindi namazları birleştirilir; önce öğle sonra da ikindi namazı birbiri ardınca kılınır.

Müzdelife’de ise, akşam namazı te’hir edilerek yatsı ile birleştirilir ki, buna da cem‘-i te’hir denir. Bunların dışında –ister hac sırasında, ister haccın hâricinde– hiçbir zaman ve mekânda, şartlar ne olursa olsun, iki vaktin namazını birleştirmek Hanefî mezhebine göre câiz değildir.

Ashâb-ı kirâmdan Abdullah b. Mes‘ûd, Sa‘d b. Vakkas ve Abdullah b. Ömer (r.anhüm) gibi bazılarından da bu görüş rivâyet edilmiştir.

Hasan-ı Basrî, İbn Sîrîn, İbrahim Nehâî, Esved (rahımehümüllah) gibi bir kısım selef-i sâlihîn de bu görüştedir. Bir rivâyette İmâm Mâlik’in (rh.) tercihi de bu yöndedir.

Bu durumda, Hanefî mezhebine mensup olan bir Müslüman’ın, yukarıda belirtilen zaman ve mekânların dışında, hiçbir hâl ve şartı bahane edip iki vaktin namazını bir vakitte birleştirerek kılması câiz olmaz. Diğer meseleler de aynen bunun gibidir.

İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin açıkladığı üzere, mukallid durumundaki Müslümanların, mensubu bulundukları mezhebin görüşlerine göre amel etmeleri şarttır, zarûridir. Şuurlu bir Müslüman, aksi yöndeki iddialara kulak vermez.

Bizim dinimizde, sıradan herkesin kendi kafasına göre âyet ve hadislerden hüküm çıkarma ve keyfine göre amel etme gibi bir saçmalığa yer yoktur.

Hatta, değil İlâhi bir dinde, hiçbir beşerî sistemde bile kanunları her önüne gelenin kendi kafasına göre yorumlaması, ictihad etmesi gibi bir karmaşaya izin verilmez.

Çünkü böyle bir uygulamanın sonucu, toplumda rahatlık ve huzur değil, aksine anarşidir, terördür. Bu da, aklı başında hiçbir fert ve toplumun kabul ve tasvip edebileceği bir durum değildir.

Ayrıca belirtmek gerekirse, dinî meselelerde ihtiyaç yeni ictihadlara değil, tefekküredir; fikir plânında yapılacak çalışmalaradır. Bunlar da hiçbir sûrette kat‘î nasslarda ve hakkında icma‘ bulunan mevzûlarda olmamalıdır. Zira bu noktalarda değil “düşünce üretmek”, hakiki bir müctehidin ictihad etmesi dahi câiz değildir. Meselâ namazın, orucun, zekâtın, haccın farziyeti; onların rükünleri, vakitleri hususunda ictihâda asla yer yoktur. İslâm’ın fıkıh usûlü bunu böyle ortaya koymuştur. Nitekim Mecelle’de de bu husus, “Mevrid-i nassda ictihâda mesağ yoktur” kâidesiyle belirtilmiştir.

Ama üzülerek ifade edelim ki günümüzde, namazda olduğu gibi, haccın, kurbanın da vakitlerinin değiştirilerek yılın 12 ayına yayılabileceği, yani senenin her mevsiminde yapılabileceği icitihâd(!)ında bulunma cür’etini bile gösteren sözde müctehidlere rastlamak mümkün. Hem de isimlerinin önünde kocaman kocaman ünvanlarıyla... Ve bunu da “bilimsellik!” adına yaptıklarını söylüyorlar ki, Allah’tan –şayet kabilse, istidatları varsa– hidâyetlerini istemekten başka ne dileyebiliriz!

Peki, günümüzde bir Müslümanın mutlaka bu dört mezhepten birine bağlı kalması şart mıdır?

Bu sorunun cevabı ve bu husustaki daha pek çok meselenin halli için, dilerseniz Prof. Dr. Faruk Beşer Bey’e kulak verelim. O, “Bir Mezhebe Bağlanma” başlığı altındaki yazısında dikkat çekici şu açıklamalarda bulunmaktadır:

“İslâm’ın asıl kaynağı Kur’ân-ı Kerim ve onun açıklayıcısı olan hadîs-i şeriflerdir. İcma, kıyas ve diğer şer’î deliller de aslında Kur’ân’a tabi olduklarından, aslolan yine Kur’an’dır ve bu anlamda Kur’an İslâm’ın tek ve yegâne kaynağıdır. Her müslüman fert için asıl olan da Kur'ân’a göre yaşamaktır.

“İslâm bütün insanlara ve geldiği andan itibaren bütün zamanlar için gönderilmiştir. Bu süre içinde olacak olanlar sürekli ve sonsuzdur. Oysa, Kur’ân-ı Kerim’in ifade ettiği hükümler; bu hükümlerin esası olan ve bizim telaffuz ettiğimiz kelimeler itibariyle, sınırlıdır. Sınırlı olan hükümler sınırsız olayları anlatamayacağına göre, yenilenen olaylara paralel hüküm üreten bir kaynağın bulunması gerekir ki, bu da içtihat’tır. İçtihat, İslâmî hükmü belli olmayan bir olayın hükmünü Kur’ân’a uygun olarak ortaya koyma çabası olduğuna göre, içtihat yapacak şahsın, esas kaynak olan Kur’ân-ı Kerim’i, onun açıklaması olan sünneti ve bu ikisinin onayladığı icmaı yeterince bilmesi gerekir. Ta ki asıl kaynaklarda belirtilen bir hükümden habersizce ve kendi görüşü ile, asıl olana zıt bir hüküm ortaya koymasın ve olaylar arasındaki ilgiyi görerek isabetli hüküm verebilsin.....

“... Allah Rasûlü (s.a.v.) hayatta iken vahiy devam ettiği için, yeni yeni ortaya çıkan meselelerin hükmünü öğrenmek problem değildi. Rasûlüllah’ın vefatından sonra ve ona yetişen arkadaşlarının (sahabe) varolduğu sürede ortaya çıkan meselelerin hükmü, onlara soruldu ve onların müçtehit olanları, ayetler ve hadisler ışığında görüşlerini açıkladılar. Arkasından onları izleyenler (tâbiûn) geldi. Meseleler de çoğaldıkça çoğaldı. Bu meseleleri de tabiûnun müçtehitleri cevaplandırdılar, bunlar hakkındaki görüşlerini, yani mezheplerini açıkladılar ki, işte İmam Ebû Hanife ve İmam Malik bunlardandır ve o dönemde onlar gibi daha yüzlerce müçtehit vardır. Meselesi olan vatandaş, gidip onlardan herhangi birisine sordu ve davranışını ona göre ayarladı. O dönem bu açıdan çok zengin bir dönem oldu ve bu dönemin müçtehitleri on binlerce meselenin hükmünü tesbit etme başarısını gösterdiler.

“Büyük imamlar olan Ebû Hanîfe, Malik, Şâfiî ve Ahmed b. Hanbel (Allah onlardan razı olsun) hem birçok meziyetleriyle halk tarafından benimsendikleri, hem de daha çok mesele hallettikleri için onların görüşlerine, yani mezheplerine daha çok başvurulur oldu ve onların görüşleri yazılıp tesbit edilebildi. Diğerlerinin görüşleri ya unutulup gitti veya başkalarının ağzından çok sıhhatli olmayan yollarla ve tek tük aktarılabildi. Dolayısı ile içtihat adına en önemli dönem olan o dönemden bize bütünüyle sağlıklı olarak sadece bu ‘Dört İmam’ın ve arkadaşlarının görüşleri aktarılabildi.

“Onlardan sonra da yüzlerce müçtehit gelmiş olmakla beraber, henüz onlar kadar kapsamlı müçtehitler çıkmadığı kabul edilir. Çünkü onlar işin kaynağına yakın idiler, hadislerin sahih olan ve olmayan yollarını tanıyor, kendilerinden önceki sahabenin ittifak ettikleri noktaları iyi biliyorlardı. Sonradan zorunlu olarak ortaya çıkan bir sürü hadis ilmine ihtiyaçları yoktu. Arapça’nın henüz bozulmadığı bir dönemde yaşıyorlardı ve Kur’an’ı anlamak için çok önemli olan Arapça’yı, bir çaba göstermeksizin iyi biliyorlardı. Ve belki de bütün bunlardan ve daha benzeri meziyetlerden ötürü Allah Rasûlü Efendimiz (s.a.v.), onların da ‘hayırlı asır’da bulunduklarını haber vermişti.. Oysa, daha sonra gelen müçtehitlerin sözünü ettiğim konularda ilave ve fazla bilgiye ihtiyaçları oldu. İşleri arttığından ötürü seviyeleri de öncekilere göre küçük kaldı, içtihat etmelerine rağmen onlar kadar kapsamlı olamadılar. Ve o ‘dört imam’ hep zirvede kalmaya, tabir caizse rekoru ellerinde tutmaya devam ettiler.

“Böyle bir özetten sonra başlıkla ilgili soruya dönelim: Madem ki, esas olan Kur’ân-ı Kerim ve onu açıklayan sünnet-i seniyyedir; öyleyse bir müslümanın ille de ‘dört imam’dan birini taklit etmesi ve ‘Kitab’a ve ‘sünnet’e değil de onun görüşlerine uyması şart mıdır? Hatta bu uygun olur mu?

“Böyle bir soruya cevap olarak söyleyeceğimiz ilk şey, onlara uymanın Kitap ve Sünnete uymaktan başka bir şey olduğu izlenimini vermenin, yanılgı ya da yanıltmaca olduğudur. Çünkü onlara uymak ve onları taklit etmek, Kitap ve Sünnet karşısında, onların görüşlerini benimsemek demek değil, Kitap ve Sünnete onların yorumu ve anlayışı ile bağlanmak demektir. Tabi olunan/uyulan, yine Kitap ve Sünnettir. Herkesin Kitap ve Sünneti yeterince bilip kavraması zor (imkansız değil) olduğundan, herhangi bir büyük imamı (müçtehit) taklit etmek, pratik anlamda vacip, yani gerekli görülmüştür.

“Ancak bu gerekliliği, dinî anlamda ‘farz’ görme yanılgısına da dikkat çekmek gerekir. Çünkü bir şeyin farz ya da haram olduğuna hüküm verme hakkı, sadece Allah’a ve Onun kendi adına hüküm koyma yetkisi verdiği Rasûlüne aittir....

“Öyleyse [bir müslümanın] Kitabı ve Sünneti yaşamada bir mezhep imamını rehber edinmesi gereklidir ve bunun dört mezhepten biri olması konusunda da âdeta icma vardır. Çünkü belli bir dönemden bize sıhhatli olarak aktarılan içtihatlar onların içtihatlarıdır. Bu, onların özellikle ibadet ve akide ile ilgili herhangi bir meselede bu dört görüş mecmuasının dışında bir görüşün olamayacağında ittifak yani icma etmeleri anlamına gelir ki, fıkıh usûlünde ‘mürekkep icma’ diye tabir edilir. İcma ise genel kabul gören görüşe göre bağlayıcı bir delildir....

“... Şunu da itiraf etmeliyiz ki, herkesi rehbersiz olarak Kitabı ve Sünneti yorumlama hatasına düşüren sebeplerden biri de, hiçbir mezhebin ve mezhep imamının kabul etmediği ‘mezhep taassubu’ olur....

“Mezheplerin kolay taraflarını araştırmak ve ihtiyaç yokken sırf nefsinin arzusuyla işine gelenleri almak... caiz değildir. Çünkü bu dine değil nefse uymaktır. Delilsiz hareket etmektir. Bizi, kabul edilmeyen toplamacılığa/telfike ve ‘mürekkep icma’ ile caiz olmadığında ittifak edilen sonuçlara götürür....

“[Hâsılı], mezhep, Kur’an’da ve Sünnette bulunup açık olmayan ya da hiç bulunmayan konular hakkında görüş demek olduğuna göre, ‘Dört mezhep de nereden çıktı?’ deyip herkesi güya Kur’ân’a ve Sünnete göndermek, aslında dört değil, dörtyüz milyon mezhep kabul etmek demektir. Çünkü her şey Kur’ân’da açıkça bulunsaydı zaten mesele olmazdı. Bu yüzden, yukarıda da işaret ettiğimiz gibi, meselâ Hanefî mezhebine bağlı yaşamak, Kur’ân’ı ve Sünneti bırakıp Ebû Hanîfe’ye uymak değil, belki Kur’ân’ı ve Sünneti onun anlayışı ile kabullenmek, yani Kur’ân’a ve Sünnete Ebû Hanîfe penceresinden bakmak demektir.”(5)

MEZHEPSİZLİK NEREYE GÖTÜRÜR?

Büyük âlim Muhammed Zâhid el-Kevserî rahmetullâhi aleyh, mezhep tanımama, kabul etmeme tehlikesi ile ilgili olarak, “Mezhepsizlik dinsizliğe köprüdür”(6) başlıklı makalesinde bakınız neler söylüyor:

“Mezhepler sağlam temeller üzerine oturtulmuştur... Peki son zamanlarda liderlik sevdasıyla biri ortaya çakır da müctehidlerin ictihadlarının yerine kendi görüşünü ikâme edip, insanları, mezhepleri bırakmaya çağırır; mezheplerin mensuplarını şaşkınlık içerisinde bırakmaktan ve gösteriş budalalığından öte bir esasa dayanmayan kendi imamlığını (müctehidliğini) mezhepsizlik üzerine oturtmaya çalışırsa eğer, siz kendisini böyle bir vesvese ve kuruntuya kaptıran birine ne dersiniz?..

“Böyle birine, ya deli teşhisi konulmamış fakat tımarhâneye götürülmemekle hata edilmiş bir mecnûn dersiniz; yahut da böyle bir adamın delilerin akıllılarından mı, yoksa akıllıların delilerinden mi olduğunu kestiremezsiniz her halde...

“Bir müddetten beri bazılarından buna benzer nâralar duymaya başladık. Ki bunlar, akıllarınca müctehid imamların ictihadlarını ortadan kaldırmaya yönelik olarak şer‘î sâhalarda ictihâda yelteniyorlar... Bu kuruntularına kulak asmadan önce, bana kalırsa, bunların akıllarından bir zorlarının olup olmadığı hususunda bir tıp doktoruna muâyene ettirilmeleri gerekir. Kendilerinde birazcık akıl bulunduğu tesbit edildiği takdirde, bunların, İslâm ümmetini din ve dünya işlerinde parçalamaya yönelik hedefler peşinde koştukları ve üzerlerine İslâm güneşi doğduğundan beri aralarında devam eden uzunca bir kardeşlik döneminden sonra bu ümmeti birbirleriyle didişmeye ve boğazlaşmaya sevk edecek mel‘unca gâyeler güttükleri ve kesinlikle bu dinin düşmanlarından oldukları ortaya çıkar.

“Basîretli ve akl-ı selim sahibi bir Müslüman bu gibi propagandalara kanmaz. Evet, böyle bir Müslüman, tâbiûn devrinden beri bu dînin usûl ve furûunu Efendimiz’den (s.a.v.) tevârüs ettikleri gibi koruyan müctehid imamların etrafından ayrılmaya çağıran bir nâra işittiğinde, yahut kulağına mezheplerden birine yönelik bir böğürtü çalındığında, mutlaka bu meş‘ûm (uğursuz) sesin çıkış yerini aramalı, bu fitne yuvasını muhakkak keşfetmelidir.

“İslâmî ilimleri hakkıyla okuyan samimi bir Müslüman’dan böyle bir ses duyulmaz. Bu ses, olsa olsa İslâmî ilimleri üstünkörü, başlıklar hâlinde ve kendi emellerine hizmet edecek kadar öğrenip, İslâm âlimleri arasında gizlenmiş sahte bir Müslüman’dan duyulabilir. Akl-ı selim sâhibi bir Müslüman, kendisinde mevcut basîret nûruyla araştırdığında, bu nâranın çıkış yerinde, Müslümanlar’ın dertleriyle sadece gösteriş olsun diye dertlenen birine rastlayacaktır. Öte yandan bu adamın, Müslümanlar’ın dert ve sıkıntılarına aldırış etmeyen bir takım kimselerle sarmaş dolaş olduğunu, ancak fazilet güneşinin batış yerinden (Batı’dan) gelen eskiler hâriç, önüne gelen her eskiye düşman kesilen bir kimse olduğunu görecektir.

“İmam Ebû İshak el-İsferâyinî’nin buyurduğu gibi, ‘Bu işin önü safsata, sonu zındıklıktır...’

“Bu meş‘um dâvet, yalnızca dinsizliğe uzanan bir köprüdür. Böyle bir dâvetin istilâ ettiği diğer ülkeler, küfür bataklığına saplanarak mahv olmuşlardır.

“Mü’min, parmağını bir delikten iki kere ısırttırmaz...

“Akıllı o kimsedir ki, başkasının uğradığı musîbetlerden ders alır.

“Doğruyu Allah söyler (ve söyletir), doğru yolu gösteren de odur.”

DİPNOTLAR
1) Tirmizî, Sünen, İman, 18; Ebû Dâvud, Sünen, Sünnet, 1; İbn Mâce, Sünen, Fiten, 17; Dârimîmî, Sünen, Siyer, 75.
2) Buhârî, Sahîh, İ‘tisâm, 21; Müslim, Sahîh, Akdiye, 6;
3) Muamelat: Muameleler, işlemler demektir. Fıkıhta fert ve aile hukuku, aynî haklar, mîras, ticaret, borçlar ve iş hukukuyla ilgili konular.
4) el-Mektûbât, 1, 286.
5) Prof. Dr. Faruk Beşer, Sorular ve Cevaplarla Günlük Hayatımız, Bilge Yayıncılık, İstanbul 2003, s. 15-21
6) Said Ramazan el-Bûtî, Mezhepsizlik İslâm Şerîatını Tehdit Eden En Tehlikeli Bid‘attir.

.

Ehl-i Sünnet inancına göre, büyük günah sahipleri hakkında peygamberlerin (aleyhimüsselâm) ve hayırlı mü’minlerin şefaatta bulunma selahiyetleri/yetkileri vardır. Bu husus meşhur hadislerle sabittir. (1)

Kur’an-ı Kerim’de de, “(Ey Rasûlüm!) Hem kendinin hem de mü’min erkeklerin ve mü’min kadınların günahının bağışlanmasını dile.” (2) buyrulmuştur. Şefaati inkâr edenlere sormak lazım: Rasûlüllah Efendimizin (s.a.v.) mü’minler için af dilemesinin faydası olmayacaksa bu ayetin manası nedir? Keza buyrulmuştur ki, “Artık şefaatçıların şefaati onlara (kâfirlere) fayda vermez.” (3) Bu ayetin üslubundan ve ifade tarzından da anlaşılmaktadır ki şefaat vardır. Yani; ey kâfirler, siz öyle kötü ve zor durumdasınız ki, herkese faydası olan şefaatin bile size yararı olmaz, denilmek istenmiştir. (4)

İmâm-ı A’zam Ebû Hanîfe (rh.) hazretlerinin ifadeleriyle, başta Resûlüllah Efendimiz olmak üzere bütün peygamberlerin (aleyhi ve aleyhimü’s-salavâtü ve’t-teslîmât ve alâ Nebiyyinâ hâssa) ve Allâh’ın izniyle sâlih kulların, evliyâullâhın (k.esrârahüm), şehitlerin bazı günahkâr mü’minlere, cezayı hak eden büyük günah sahibi kişilere şefâat edecekleri haktır, âyet ve hadislerle sâbittir. Bu görüş, hiç şüphesizEhl-i Sünnet ve’l-Cemaat mensuplarının görüşünü temsil etmektedir.

Mü’minler, günahlarının affı, makamlarının-rütbelerinin, derece ve mevkilerinin yükselmesi ve daha bazı iyilik ve güzellikler için peygamberlerinden, Allah dostlarından, hayırlı ve sâlih zâtlardan şefaat talep edebilirler. Ancak müşrikler-kâfirler ve şefaati inkâr edenler için şefaat bahis mevzuu değildir. Kur’ân-ı Kerim’de buyrulmuştur ki, ’Onlara şefaatçilerin şefaati fayda vermez. Böyle iken bunlara ne oluyor ki, âdeta arslandan ürküp kaçan yaban eşekleri gibi hâlâ nasihatten-öğütten yüz çeviriyorlar?’(5)

Bu mevzûda İmâm-ı Rabbânî (k.s.) hazretleri ise şu açıklamalarda bulunur:

’Sâlih ve hayırlı zâtların; Allah Teâlâ’nın izni ile kıyâmet günü, âsîler ve günahkârlar hakkında şefaat etmeleri haktır, gerçektir. Resûlüllah Efendimiz (s.a.v.) bu mânâda şöyle buyurdu:

‘Şefâatim, ümmetimden büyük günah sahipleri içindir.’(6)

Hz. Cabir’in (r.a.) naklettiği bu hadis-i şerifi rivayet eden Tirmizî şu ziyadeyi kaydeder: “Büyük günah sahibi olmayanın şefaate ne ihtiyacı var!”

Kısacası bu mübarek sözleriyle Sevgili Peygamberimiz (s.a.v.), büyük günah işlemeleri sebebiyle azap görmeleri gereken kimselerin, şefaat sayesinde cehenneme girmekten kurtulacaklarını… Zerre miktarı da olsa iman sahibi bulunanlardan, günahları dolayısıyla cehenneme girmiş olanların da yine şefaat vesilesiyle oradan çıkacaklarını ifade etmektedir. Bu meşhur bir hadistir, hatta bu mevzudaki hadisler mana yönünden mütevatirdir. (7) Tîbî rahımehullah ise bu hadisi, ‘Helâk olanları kurtaracak şefaatim, büyük günah işleyenlere mahsustur’ diye anlamıştır.
***

KAÇ TÜRLÜ ŞEFAAT VARDIR?

Şefaat mevzuunu kısaca beş kısımda toparlayabiliriz.

1. Sevgili Peygamberimizin (s.a.v.) zâtına mahsus olan şefâattir… Şefâatin en büyüğü ve en önemlisi de budur; şefât-i uzmâ...

2. Rasûlüllah Efendimizin (s.a.v.) hayatta iken mü’minler için Allah katında şefaatçi olması…

3. Diğer peygamberlerin, velîlerin, sâlihlerin, şehitlerin vs. şefâat etmeye izinli olanların şefâatleri.

4. Mü’minin kendi güzel amellerinin icabı-iktizası olan şefâat... Yani işlediği iyi amelleri kendisi için şefaatçi kılması…

5. Bir mü’minin, diğer bir mü’minin iyiliği için dua etmesi ki, bu da bir nevi şefaattir.

Mü’minlerin, bilhassa iki cihan serveri Efendimizin (s.a.v.) şefâat-i uzmâsı’ndan mahrum kalmamaya gayret göstermeleri lâzımdır. Bunun için de sünnetlerine dört elle sırılmak gerek.

***

ŞEFAATİN MERTEBELERİ

Merâtib-i şefaat yedidir:

1. Afv-ı İlahi için.

2. Nâr-ı Cahîm'den (Cehennem ateşinden) kurtulmak için.

3. Nâr-ı Cahîm'den mertebe-i dıyk'da (sıkıntıda) olanı kurtarmak için.

4. Nâr-ı Cahîm'de azabı ağır olanın halini tahfif için.

5. Nihayet tabaka-i ulyâ-yı nârdan (Cehennemin en üst tabakasından) usât-ı ehl-i tevhidi (günahkâr mü'minleri) çıkarmak için.

6. Cennet'te terfî-i derece (makam-mevki ve rütbelerin yükselmesi) için.

7. Cennet'te Cemâl-i İlahi'ye nâil olmak (Allah Teâla'yı görebilme şerefine kavuşabilmek) için.

[Süleyman Hilmi TUNAHAN (k.s.) hazretleri]

***

“MAKAM-I MAHMÛD”

Ebu Hureyre (r.a.) anlatıyor:
‘Rasûlüllah’a (s.a.v.), “... Rabb’inin seni, Makam- Mahmûd'a (övgüye değer bir makama) göndereceğini ümit edebilirsin.’ (8) ayetinde zikredilen ‘Makam-ı Mahmûd’dan sual edildi. Rasûlüllah (s.a.v.), ‘Bu sefaat'tir’ diye cevap verdi.” (9)

İbn Ömer’den (r.anhüma) gelen rivayetse şöyledir: "Rasûlüllah (s.a.v.) buyurdular ki: ‘İnsanlar kıyamet günü cemaatler halinde olacaklar. Her ümmet kendi peygamberini takip edip, ‘Ey falan! Bize sefaat et, ey falan bize sefaat et!’ diyecekler. Sonunda sefaat etme işi bana kalacak. İste Makam-ı Mahmûd budur." (10)

Hasılı ‘Makam-ı Mahmûd’dan murad cumhura/ekseriyete/çoğunluğa göre, Sevgili Peygamberimizin (s.a.v.) kıyamet gününde sahip olacağı şefaat makamıdır. Orada öncekiler de sonrakiler de kendisine minnettar olacaklar, yani herkes kendisini manevi bakımdan ona borçlu hissedecektir.

Yahut da Celâleyn, Medârik, Beyzâvi, Râzi tefsirlerinde anlatıldığı üzere ‘Makam-ı Mahmûd’, Sevgili Peygamberimize (s.a.v.) ‘Livâü’l-hamd’ denilen sancağın verileceği makamdır.

İmam Ahmed’in, İbn Mes’ud’dan (r.a.) rivayet ettiği hadis-i şerif şöyledir:

"Rasûlüllah’a (s.a.v.), ‘Makam-ı Mahmûd’ nedir? diye sorulmuştu. Buyurdu ki: ‘Cenab-ı Hakk’ın kürsüsünden ineceği gündür.’ Resûl-i Ekrem (s.a.v.), o gün herkesin çırılçıplak, yalın-ayak getirileceğini, evvela İbrahim aleyhisselama, sonra da kendisine cennet elbiseleri giydirileceğini açıkladıktan sonra sözlerine şunu ilave etmiştir: ‘Sonra Allah’ın sağında bir makamda dikileceğim de, orada bana evvelîn ve ahirîn (öncekiler ve sonrakiler) hep imrenecek". İmam Vahidî bu hadisin, Allah’a cisim isnat etmek esasına dayandığı için fasit olduğunu birçok delillerle isbata çalışmışsa da, buna karşı Dâri Kutnî şu mısralarıyla cevap vermiştir:

‘Hadîsü’ş-şefaati an Ahmede ilâ Ahmede’l-Mustafâ nüsnidühû
Ve câe’l-hadîsü bi-ık’aadihî ale’l-Arşi eyzan velâ nechadühû.’

Şu demek: Şefaat hadisini İmam ahmed b. Hanbel’den ta Ahmed Mustafa’ya (s.a.v.) isnat (senetleriyle isbat) ediyoruz. Onun yalnız Allah’ın sağında dikileceği hakkında değil, Arş üzerinde oturtulacağına dair de hadis varit olmuştur. Bunu inkâr etmiyoruz ya.’

Bu ve benzerleri müteşabihattandır, bunlar hakkında alimler iki kısma ayrılmışlardır:

1. Allah’ın noksan sıfatlardan münezzeh olduğunu kesin ifadeyle birlikte, onlara olduğu gibi iman ve te’vilini Cenab-ı Hakk’a havale edenler ki, bunlar Selef ve Mütekaddimîn alimleridir.

2. Onları münasip şekilde te’vil edenler… Bunlar da Müteahhirîn alimleridir.

İkinci kısım alimler mesela, Buhari’de Ebu Hüreyre’den (r.a.) rivayet olunan "Gecenin son üçte biri kaldığı zaman Allah dönya göğüne iner." mealindeki hadiste görülen ‘iner’ kelimesine, ‘Allah’ın emri iner’, ‘Kürsi’ye de ‘Allah’ın ilmi’ ve saire gibi te’villi manalar vermişlerdir.

Şu hususlarda, sapkın fırkalar hariç olmak üzere, bütün Ehl-i Sünnet ittifak halindedir:

‘Allah cisim değildir. Cevher değildir. Araz değildir. Şekil ve suret sahibi değildir. Mahdut (sınırlı) değildir. Ma’dud (sayılı) değildir. Ba’z (kısım) değildir. Cüz’ (parça) değildir. Zaman ve mekânla mukayyet/kayıtlı değildir.’ Bunlara ‘Selbî sıfatlar’ denir. (11)
***

“EVET, EY RABBİM! RÂZI OLDUM”

Elmalılı merhum, Duhâ suresinin “Pek yakında Rabbin sana verecek de sen hoşnut olacaksın” (12) ayet-i kerimesinin tefsirinde der ki:

“Bu lütuf ve ihsanın muzari (gelecek zaman) kipiyle ifade edilmesine göre kemal ve ahiretle ilgili değerli bir vaad olduğunda şüphe yoksa da, başlangıcı itibariyle dünyadaki nefsi feyizler, öncekilerin ve sonrakilerin ilimlerini bilme, emrin zuhuru, fetihler ile dini yüceltmek, hak ve hayrı yaymak için yapılan mücadelelerde başarılı olma gibi gerek Peygamber (s.a.v) devrinde (asr-ı saadette) ve gerek daha sonraları meydana gelen ve gelecek olan lütufları dahi kapsar. Nitekim hicretle başlayan ilâhî yardım ve zaferler, Mekke'nin fethi ve diğer başarılar ile İslâm'ın yayılması bundan sonra olmuştur. Bununla beraber ‘Ahiret yurdu işte gerçek hayat odur.’ (13) ‘Ahiret yurdu, Allah'tan korkanlar için daha hayırlıdır.’ (14) ‘Kıyamet günü, yaptıklarınızın karşılığı ödenecek.’ (15) olduğu için asıl hoşnutluk ahiret hayatında olacağından, vaad ve lütfun asıl önemi de oradadır.

“İbn Ebu Hatim Hasen'in ‘o şefaattir’ dediğini rivayet etmiştir. İbn Merduye ve Ebu Nuaym ‘Hilye’de Harb b. Şüreyh'in şöyle dediğini rivayet etmişlerdir: Ebu Cafer Muhammed b. Ali Hüseyin hazretlerine, ‘Ne dersin, dedim, Iraklı'ların bahsettikleri şefaat hakları mıdır?’ ‘Evet’ dedi ve şöyle devam etti: Muhammed b. Hanefiyye'nin Hz. Ali kanalıyla bana naklettiğine göre Rasûlüllah (s.a.v) şöyle buyurmuştur:

“Ben, Rabb'im bana ‘Razı oldun mu Ey Muhammed?’ deyinceye kadar ümmetime şefaat edeceğim. O vakit, ‘Evet, ey Rabbim! Razı oldum.’ diyeceğim. Sonra bana yönelip şöyle dedi:

- Ey Iraklılar! Siz Allah'ın kitabında en ümit verici âyet, ‘De ki: Ey günah işlemekte haddi aşarak nefislerine karşı cinayet işlemiş kullarım! Allah'ın rahmetinden ümit kesmeyin. Kuşkusuz Allah bütün günahları bağışlayıcıdır.’ (16) âyeti dersiniz.

- ‘Evet, biz öyle deriz’ dedim.

- ‘Fakat, dedi, biz Ehl-i beyt de hep deriz ki, Allah'ın kitabında en ümit verici âyet, ‘Rabb'in sana, sen razı oluncaya kadar verecek.’ âyetidir ve o şefaattir’ dedi.

“İbn Cerir İbn Abbas'ın (r.anhüma) bu âyet hakkında şöyle dediğini tesbit etmiştir: ‘Muhammed’in (s.a.v.) rızasından birisi de Ehl-i Beyt'inden birinin ateşe girmemesidir.’

“Hatib el-Bağdadî'nin ‘Telhîsu'l-Müteşabih’ adlı eserinde, İbn Abbas'tan gelen diğer bir rivayette, ‘Onun rızası, ümmetinin hepsinin cennete girmesidir.’ denilmektedir. Sevgili Peygamberimizin (s.a.v.) ümmetine karşı duyduğu büyük şefkat de bunu gerektirmektedir. Çünkü o ümmetinin üzerine titremekte olup müminlere karşı son derece merhametli ve şefkatlidir.

“Alûsî'de ‘Dürr-i Mensur’dan naklen zikredildiği üzere Müslim, İbn Ömer hazretlerinin şöyle rivayet ettiğini tesbit etmiştir:

“Rasûlüllah (s.a.v.) İbrahim (a.s.) hakkındaki ‘Kim benim peşimden gelirse o bendendir.’ (17) İsa (a.s.) hakkındaki ‘Onlara azap edersen, kuşku yok ki onlar senin kullarındır...’ (18) âyetlerini okudu. İki elini kaldırdı da, ‘Allah'ım! Ümmetim, Ümmetim!’ dedi ve ağladı. Allah Teala da şöyle buyurdu: ‘Ey Cebrail! Git Muhammed'e söyle: Biz seni ümmetin hakkında razı edeceğiz ve seni utandırmayacağız.’

“Bu güzel vaad ve müjdeyi dinlerken şunu da unutmamak gerekir ki peygamberin rızası Allah'ın rızasındadır. Allah'ın rızası olmayan bir şeye peygamberin razı olması düşünülemez. Yoksa peygamber, Allah'ın kendisinden razı olduğu kul olmamış olur.

“Allah'ın izni olmayınca da kimsenin şefaat etmesine ihtimal yoktur. ‘Allah'ın izni olmadan onun huzurunda kim şefaat edebilir?..’ (19)

“Allah’ın küfre rızası yoktur. ‘Kulları hesabına küfre razı olmaz.’ (20) ‘Lakin Allah size imanı sevdirdi ve onu kalbinizde süsledi. İnkârı, fasıklığı ve isyanı size kötü gösterdi. İşte onlar hak yolda dosdoğru gidenlerdir.’ (21)

“Peygamberin ümmeti hakkındaki rızası ve şefaatı da iman ve onun peşinden gitmekle uygundur. ‘Benim şefaatim ümmetimden büyük günah işleyenleredir.’ hadisi de, büyük günahlara teşvik için değil, ‘Ümmetî’ yani ‘benim ümmetim’ denilmekle iman eden ve onun peşinden gidenlerden olmanın kıymetini tesbit içindir.

“Bu büyük günahlara Allah'ı inkâr dahil değildir. Gerçi Hz. Muhammed’e (s.a.v.) verilen lûtfun faydalarından, dünyada kâfirlerin dahi istifade ettiğinde kuşku yoksa da, bu istifade iman bulunmadıkça dünyada kalır. Ahiret içinse büyük zarar ve korkunç azap olur.

“Buna karşı, ‘Madem ki Allah, razı oluncaya kadar Peygamber'e lütufta bulunacağını vaad etmiştir. Bu vaadi alan peygamber, mümin ve kâfir bir bütün olarak herkes hakkında bir ‘genel af’ ilanını istemeli ve cehennemi tamamiyle kapattırmadan razı olmamalıydı. Muhammed’in (s.a.v) yaratılmışlara gösterdiği musamaha ve şefkat bunu gerektirirdi.’ demeye kadar gitmemeli, bu şekilde küfrü, zulmü, şirk ve kötülükleri, fasıklık ve isyanı desteklemek; ilâhî adaleti çalıştırmamak, hürriyet, merhamet ve şefkati kötüye kullanmakla iyi şeyleri kötü şeylere feda etmeyi insanlık ve halk namına hayır sanmamalı, Allah'ın rızasını kötülere yöneltmekle ahiretin mutluluk ve safasını dünya gibi bulandırmamalıdır. Bunlara ne Allah razı olur, ne de kul. Allah Teala, kulları hesabına fasıklık, küfür ve isyana razı olmadığı halde peygamberde bunun aksine bir izin ve rıza bulunduğunu varsaymak onu ‘rıza makamı’ndan düşürmeye kalkışmak olur.

“O gün ruh ve melekler saf saf kıyama duracaklar. Rahmân olan Allah'ın izin verdiklerinden başkası bir kelime söyleyemez. O da doğruyu söyler.’ (22) âyeti gereğince hak ve doğru söylemeyenlerin Rahmân'ın huzurunda konuşmaya hak ve selahiyetleri yoktur.

“Bununla beraber, ‘De ki: Ey günah işlemekte haddi aşarak nefislerine karşı suç işlemiş kullarım! Allah'ın rahmetinden ümit kesmeyin. Kuşkusuz Allah bütün günahları bağışlayıcıdır. O çok bağışlayıcı, çok merhamet edicidir.’ (23) âyet-i kerimesi, mümkün olan genel affın en genişini ilan etmiştir.

“Kuşku yok ki ‘bütün günahlar’ sözü, küfür ve şirki de içine alır. Fakat gafil olmamak gerekir ki; bu genel af âyeti, arkasındaki onun için ümit kesmeyin de, ‘Rabb'inizin rahmetine sığının ve ona teslim olun.’ (24) hitabıyla Allah'a sığınma ve teslim olmaya yani Allah'a dönmek ve onun merhamet ve himayesine sığınmak suretiyle imana ve boyun eğmeye davet içindir.

“Geçmişteki günahlarının büyüklüğünden dolayı asla affedilip bağışlanamaz zanniyle ümitsizliğe düşenlerin, Allah'a sığınıp teslim olarak bağışlanmaya erebileceklerini… yani ‘İslâm daha önce olanları keser atar’ yeni doğmuş gibi tertemiz eder olduğunu ilan ederek, iman ve İslâm'a ve günahlardan tevbeye teşviktir. Yoksa günahlara ve kötülüklere teşvik için değildir.

“Allah ve peygamber tanımayan, ilâhî rahmet ve mağfiretle ilgisi olmayan, azabı görünceye kadar bunları arayıp bulma yolunda bir tevbe ve sığınma adımı atmayan, küfürde israr eden inatçı azgınların, o genel aftan ne hisseleri olabilir ki, Peygamber (s.a.v.) onu istesin!.. Allah'ın onlar için hazırladığı ve onların kendi elleriyle, kazançlarıyla körükledikleri cehennem ateşinin söndürülmesine Allah ve Peygamber razı olsun!

“Bunlar hakkında bir önceki sûrede ‘Her kim cimrilik eder, kendini ihtiyacı yok sayarsa ve en güzeli yalanlarsa, onu da en zor olana hazırlayacağız.’ (25) ve ‘Ben size bir ateş haber verdim ki, alevlendikçe alevlenir. Ona ancak en azgın olan girer. O ki, yalanlamış ve yüz çevirmiştir.’ (26) buyurulmuştur. Bu sûrede de ‘Senin için daha hayırlıdır’ denilerek hayrın Peygamber'e (s.a.v.) tahsis edilmesiyle, onların, bu hayrın dışında bırakıldığına işaret edilmiştir. ‘Benim ardımdan/peşimden gelen bendendir.’ (27) manasınca, Peygamber'in (s.a.v.) ardından giden de ondandır.

“Özetle, bu hayırlı olmada, bu Hz. Muhammed Mustafa’ya (s.a.v.) verilen lûtufta, ümmete şefaat meselesi pek önemli bir asıldır. Bundan ümmetin hissesi de peygambere (s.a.v.) uymasıyla uygunluk arzetmektedir.” (28)
***

NERELERDE ŞEFAAT OLACAK?

Mahşerde, arasatta, sıratta şefâat olduğu gibi, cehennemden çıkıp cennete girmek, hatta cennette derecelerin-mertebelerin, makam ve mevkilerin yükselmesi ve Allâh’ın cemâlini görebilmek için de şefâat vardır.
***

Dilerseniz mevzumuzu Sevgili Peygamberimizin (s.a.v.), Kur’an-ı Kerim'in şefaatiyle alakalı birkaç hadîs-i şerifi ile noktalayalım.

Ebû Üsâme el-Bahilî (r.a.), ben Resûlüllah’ı (s.a.v.) şöyle buyururken işittim demiştir:

’Kur’ân-ı Kerim’i okuyun! Çünkü Kur’an, onu okuyanlara kıyâmet günü şefâatçi olarak gelecektir. Zehraveyn’i (Bakara ve Âl-i İmrân sûreleri) okuyun; zira onlar, kıyâmet gününde iki bulut yahut iki gölge veya saf bağlamış iki fırka kuş gibi gelecek ve okuyucularını müdâfaa edeceklerdir. Bakara sûresini okuyun; çünkü onu okumak berekettir, terk etmek ise pişmanlıktır. Onu(n bereketini) elde etmeye ‘battallar (sihirbazlar)’ muktedir olamazlar.’ (29)

Ebu Hureyre (r.a.) anlatıyor: “Rasûlüllah (s.a.v.) buyurdular ki, ‘Kur'an-ı Kerim'de otuz ayetlik (şanı yüce) bir sure vardır. Bu sure(kendisini okuyan) kimseye (kıyamet günü) şefaat eder ve Allah'ın onu affetmesini sağlar. Bu sure Tebarekellezi bi-Yedihi'l-Mülk'dür.” (30) Ebu Davud'daki rivayette: “(Okumak suretiyle) arkadaşlığını kazanan kimseye sure şefaat eder’” denilmiştir.

Tirmizi'de, İbn Abbas'tan (r.anhüma) gelen bir diğer rivayette, İbn Abbas Rasûlüllah’ın (s.a.v.) şöyle dediğini belirtir: “Bu sure (kabir azabına, veya kabir azabına sebep olan gunahlara karşı) engeldir, bu sure kurtuluş sebebidir, kişiyi kabir azabından kurtarır.’ (31) Bu rivayette Rezin’in ilavesi şöyledir: “İbn Şihab demistir ki, ‘Humeyd İbn Abdurrahman'ın bana haber verdiğine göre, Rasûlüllah şöyle buyurmustur: ‘Mülk suresi, kabirde, arkadaşı yerine mücadele eder (ve onu azaptan korur).”

DİPNOTLAR
(1) Taftazanî, Şerhu’l-Akaid, 53.
(2) Muhammed suresi, 19/47.
(3) Müddessir suresi, 74/48.
(4) Taftazani, a.g.e., 53.
(5) Müddessir suresi, 74/48-51.
(6) el-Mektûbat, İmâm-ı Rabbânî, 3. 17; Tirmizî, Sünen, Kıyamet, 12; İbn Mâce, Sünen,
(7) Taftazani, a.g.e., 53.
(8) İsra suresi, 17/79.
(9) Tirmizi, Sünen, Tefsir, Isra, H. No: 3136.
(10) Buhari, Sahih, Tefsir, Benû İsrail, 11, Zekat 52.
(11) Şah Veliyyullah ed-Dihlevî Huccetullahi’l-Bâliğa Terceme ve Şerhi’nden naklen Çantay, Hasan Basri, Kur’an-ı Hakim ve Meal-i Kerim, 2, 523, dipnot.
(12) Duhâ sûresi 93/5.
(13) Ankebut suresi, 29/64.
(14) A'râf suresi, 7/169.
(15) Âl-i İmran suresi, 3/185.
(16) Zümer suresi, 39/53.
(17) İbrahim suresi, 14/36.
(18) Mâide suresi, 5/118.
(19) Bakara suresi, 2/255.
(20) Zümer, 39/7.
(21) Hucurat suresi, 49/7.
(22) Nebe' suresi, 78/38.
(23) Zümer suresi, 39/53.
(24) Zümer suresi, 39/51.
(25) Leyl suresi, 92/8-10.
(26) Leyl suresi, 92/14-16.
(27) İbrahim suresi, 14/36.
(28) Elmalılı, Hak Dini Kur’an Dili, Eser Kitabevi, İstanbul, yyy., 8, 5892-96
(29) Müslim, Sahîh, Müsâfirûn, 252.
(30) Ebu Davud, Sünen, Salat 327, Ramazan 10; Tirmizi, Sünen, Sevabu'l-Kur'an, 9.
(31) Tirmizi, Sünen, Sevabu'l-Kur'an 9.

Ehl-i Sünnet Akîdesi

Kıyamet alâmetleri: Hz. Mehdî, Hz. İsâ ve Deccâl

Yılbaşı kutlamaları(!)

İmanın şartları, tevhîd-i sûrî - tevhîd-i hakîkî ve korunması

İmanın şubeleri

İcmâlî ve tafsîlî iman

Allah Teâlâ’nın Sıfatları

Allah Teâlâ’nın Sıfatları

İtikat, amel ve ihlâsta Ehl-i Sünnet’e uymanın önemi

Ölenin ardından yapılan yedinci, kırkıncı, elli ikinci gece merasimleri

"Mehdî" ne demektir ve âhir zamanda geleceği bildirilen Mehdî kimdir?

Ehl-i Sünnet'e göre Ru'yetullah meselesi ve Emâlî

İtikadî ve amelî mezhepler

Şefaat nedir, kaç türlüdür, nerelerde kimler tarafından yapılacaktır?