Kur'ân'-ı Kerim'i Okuma Âdâbı

Kur'an-ı Kerim, âlemlerin Rabbi Allah'ın (celle celâluhu) kullarına en büyük bir armağanıdır. Kur'an; insanları doğru yola ulaştıran, hak ile batılı birbirinden ayıran (Bakara, 2/185), müminler için rahmet ve şifa olan (İsra Suresi, 17/82), müminlerin öğüt ve nasihat almaları için indirilmiş bulunan (Kamer Suresi, 54/17), takva sahipleri için bir rehber (Bakara Suresi, 2/2), Rabbimizden bir öğüt, içimizdeki dertlere bir şifa, bize doğru yolu gösteren bir hidayet ve rahmettir. (Yunus Suresi, 10/57) Peygamber Efendimiz (sallallahû aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur: "Kur'an'ın üslubuyla konuşan, doğruyu konuşmuş olur. Onunla amel eden, mutlaka mükâfat görür. Kim onunla hüküm verirse, adaletle hükmeder. Kim ona çağrılırsa, doğru yola çağrılmış olur." (Tirmizî, Fedailü'l-Kur'ân, 14)Böylesine değerli, şerefli ve hikmetli bir Kitap'tan istifade etmenin ilk yolu onu okumaktır. Kur'an okumanın fazilet ve sevabı hakkında vârid olan birçok âyet-i kerime ve hadis-i şerif, onu tilavet etmeyi teşvik ederek, dünya ve ahirette insana kazandırdıkları üzerinde durmuştur. Gerek tilavet edilen Kur'an'dan en iyi şekilde istifade edebilmek gerekse Kur'an'a karşı tazim ve hürmetin bir gereği olarak, Kur'an okuyan kimsenin riayet etmesi gereken bazı usul ve âdap kuralları vardır. Şimdi sırasıyla bunları izah edelim:1- Kur'an'a tam bir teveccüh ve teslimiyet olmalıdırKur'an bütünüyle insanların düşünüp ibret almalarını ve böylece sırat-ı müstakim üzere bir hayat yaşamalarını temin etmek için gönderilmiş hikmet dolu bir kitaptır. İnsanlığın dünya ve ahiret saadeti Kur'an'ı anlayıp hayatlarına hayat kılmalarına bağlıdır. Ne var ki bu Yüce Kitap'tan hakkıyla istifade edebilmek için gönüllerin Ona karşı açık durması şarttır.Bundan dolayı Kur'an okumak isteyen kimse, Onu tilavete başlamadan önce kalbini bütün önyargı ve şüphelerden arındırmalı, Allah Kelam'ı olduğunu hatırda tutarak tam bir teslimiyet ve teveccühle Kur'an'a yönelmeli ve bir de dünya ve ahirette ihtiyacı olan hakikatleri Kur'an'da bulabileceği mülahazasıyla onu eline almalıdır.2- Abdest alınmalıdırCenab-ı Hak, âyet-i kerimede "Ona tertemiz (abdestli) olanlardan başkası dokunamaz" (Vakıa Suresi, 56/79) buyurmuştur. Bundan dolayı abdesti olmayan kimsenin ezberinden Kur'an okuması caiz olsa da ona dokunması caiz değildir. Abdestsiz Kur'an okumada kerahet olmasa da abdestli bulunmak müstehabtır.Cünüp olan kişinin veya adetli kadının Kur'an'a dokunmaları caiz olmadığı gibi, onu ezberden okumaları da caiz değildir. Çünkü Peygamber Efendimiz (sallallahû aleyhi ve sellem): "Ne hayızlı kadın ne de cünüp kimse Kur'an'dan bir şey okuyamaz" buyurmuştur. (Tirmizi, Taharet 98) Ancak bu durumdaki kimselerin Kur'an dinlemelerinde, Kur'an'a bakmalarında ve âyetlerin manalarını düşünmelerinde bir mahzur yoktur.3- Ağız temizliği yapılmalıdırAllah'ın kelamını temiz bir ağızla tilavet etmek için misvak veya diş fırçası kullanarak ağız temizliği yapılmalıdır. Hz. Ali Efendimiz şöyle buyurmuştur: "Muhakkak ki ağızlarınız Kur'an'ın yollarıdır, onları misvakla temizleyin"1Kur'an okumasını keserek bir süre sonra kıraatine devam eden kimsenin tekrar misvak kullanması müstehabdır. Ağzı temiz olmayan bir kimsenin Kur'an okuması mekruh olduğu için, böyle birinin ağız temizliği yaptıktan sonra Kur'an okuması gerekir.4- Edep ve vakara en uygun bir hal üzere bulunmalıdırKur'an okuyan kimse huşu ve hudu içerisinde bulunmalıdır. Tekebbür alameti sayılabilecek bacak bacak üstüne atma gibi oturuşlardan uzak durmalıdır. Talebenin hocasının önünde oturması gibi hatta Âlemlerin Rabbi olan Allah'ı görüyor olma şuuru içinde bulunmalıdır. Allah ile konuşuyor gibi okumalıdır. Çünkü o kimse Allah'ı görmese de Allah onu görmektedir. Kur'an okumanın en mükemmel şekli yukarıda ifade edilen halde okumaktır. Ancak saygı ve edep muhafaza edildikten sonra kişinin ayakta, yan yatarken veya yatağında Kur'an okuması da caizdir.2Güzel ve temiz elbiseleri giyilmelidir. Hatta Kur'an'a olan ta'zimden dolayı başı ve omuzları örten bir elbise giymek daha güzeldir. Ulemadan bazıları sarık ve cübbelerini giydikten sonra Kur'an okumuşlardır. Güzel koku sürünmesi ve imkânı olduğu takdirde bulunduğu yeri de en güzel kokularla tütsülemesi Kur'an okumanın edepleri arasındadır. Esnemesi gelen kimse, Kur'an okumayı kesmeli ve esnemesi kesilince devam etmelidir. Çünkü esnemek şeytandandır. Kur'an okuyan kimse onu göğsüne yakın tutmalı veya önündeki yüksekçe bir şeyin üzerine koymalıdır.5- Kur'an okunan yer ve zamanın önemiKur'an okunan mekân önemlidir. Nitekim mescidde okunan Kur'an mekânın şerefinden dolayı daha sevap olduğu gibi, hamam ve tuvalet gibi temiz olmayan yerlerde Kur'an okumak mekruhtur. Gaflet içinde Kur'an okumanın gafleti arttıracağına dair hassasiyet edalı beyanlarda bulunan âlimlerimiz de olmuştur. Dolayısıyla Rabbiyle baş başa kalabilmek için mümkün olduğu kadar sükûnetin hâkim olduğu yerlerde ve insanlardan tenha mekânlarda Kur'an okunmalıdır. Tabii bununla birlikte hüsnü misal ve teşvik amaçlı Yolda giderken farklı şeyler dinlemektense Kur'an dinlemek çok yerinde olur.Diğer yandan kişinin uyanık ve dinç bulunduğu bir zamanda Kur'an okuması da önemlidir. Peygamber Efendimiz (sallallahû aleyhi ve sellem): "Sizden biri geceleyin kalkınca Kur'ân diline dolaşıp ne dediğini anlamamaya başlayınca hemen yatsın" (Müslim, Müsâfirin 223) buyurarak bu hususa dikkat çekmiştir. Çünkü uykulu veya aşırı yorgun olan bir kimse, Kur'an'ı eksik veya yanlış okuyabilir ve okuduğu âyetlere yoğunlaşamaz.Bir de kalb, dünya meşgalelerinden azade bulunduğundan dolayı geceleyin Kur'an okumak daha faziletlidir. Allah Resûlü (sallallahû aleyhi ve sellem): "Kim geceleyin hizbini veya hizbinden bir kısmını okumadan uyursa bunu sabah namazı ile öğle namazı arasında tamamlasın. Bu takdirde, sanki gece (mûtad vaktinde) okumuş gibi aynı sevâba nail olur" (Müslim, Musâfirin 142) buyurmak suretiyle gece okunan Kur'an'ın faziletine dikkat çekmiştir.6- İstiâze ve Besmele ile başlamalıdır Kıraate başlamadan önce istiaze edilmelidir. Kur'an-ı Kerim'de: "Şimdi, Kur'ân okuyacağın zaman, o kovulmuş şeytandan Allah'a sığın" (Nahl Suresi, 16/98) buyrularak istiâze teşvik edilmiştir. İmam-ı Sevri ve Atâ gibi bazı fukahâ istiaze okumayı vacip görseler de cumhur-u fukahâya göre bunun hükmü müstehabtır.Seleften bazıları istiazeden sonra "رَبِّ أَعُوذُ بِكَ مِنْ هَمَزَاتِ الشَّيَاطِينِ وَأَعُوذُ بِكَ رَبِّ أَنْ يَحْضُرُونِ Ya Rabbî! Şeytanların vesveselerinden, onların yanımda bulunmalarından Sana sığınırım!" âyetiyle (Mü'minun Suresi, 23/97-98), Nas suresini okumayı güzel görmüşlerdir.7- Tertil üzere okunmalıdırTertil, Kur'an'ı teenni ile acele etmeden yavaş yavaş ve tane tane; kalp ve ruh ufku ile duyarak okumaktır. Kur'an'ın mana derinliklerine nüfuz edebilmek bir yönüyle O'nun tertil üzere okunmasına bağlıdır. Allah Teâlâ Hazretleri: "Kur'ân'ı tertîl ile düşünerek oku!" (Müzzemmil Suresi, 73/4), başka bir âyet-i kerimede de: "Biz onu senin kalbine iyice yerleştirmek için böyle yaptık (parça parça indirdik) ve onu tane tane (ayırarak) okuduk" (Furkan Suresi, 25/32) buyurmak suretiyle Kur'an'ın tertil üzere okunmasını emretmiştir.Bütün bunlarla beraber Kur'an'ı güzel okuyamayan kimse onu okumayı terk etmemeli ve bir taraftan Kur'an okumaya devam ederken bir taraftan da onu daha güzel okuyabilmenin gayreti içinde olmalıdır. Zira Peygamber Efendimiz (sallallahû aleyhi ve sellem): "Kur'ân'da mâhir olan (hıfzını ve okuyuşunu güzel yapan), Sefere denilen kerîm ve mutî meleklerle berâber olacaktır. Kur'ân'ı kekeleyerek zorlukla okuyana da iki kat sevap vardır" buyurmuştur. (Buhârî, Tevhid 52)8- Kur'an'ı Sesli veya Sessiz OkumakKur'an'ın sesli veya sessiz okunabileceğine dair rivayetler vardır. Nitekim Abdullah b. Ebî Kays Hz. Aişe Validemiz'e Allah Resûlü'nün Kur'an'ı sesli mi yoksa sessiz mi okuduğunu sormuş, Hz. Aişe de (radıyallahu anh): "Her iki şekilde de okurdu: Bazen gizli, bazen sesli" şeklinde cevap vermiştir. Soru soran sahabi bu cevap üzerine: "Bu işte genişlik yaratan Allah'a hamdolsun" demiştir. (Tirmizî, Salât 330) İnsanları rahatsız edecek şekilde okumamalıdır.İmam Gazzâli, Kur'an'ı Kerim'i sesli veya sessiz okumanın faziletine dair hadisleri naklettikten sonra bu farklı rivâyetleri şu şekilde te'lif etmiştir: "Kur'an'ı sessiz okumak riyâ ve gösterişten daha uzaktır. Dolayısıyla riyâ korkusu olan bir kimsenin tilavetini sessiz yapması daha faziletlidir. Böyle bir korku olmazsa ve namaz kılan bir kimseyi şaşırtma da söz konusu değilse, kıraatin sesli yapılması daha faziletlidir. Çünkü sesli okuyan kimse daha fazla külfete girdiği gibi, okuduğu Kur'an'dan sadece kendi değil başkaları da istifade eder. Aynı zamanda sesli okumak, kalbi uyandırır; kârinin kulağını başka şeyleri dinlemekten men ettiği için, onun Kur'an'ı tefekkür üzerine yoğunlaşmasını temin eder ve uykuyu kaçırır. Sesli okuyuş kıraat için kişinin aşk u şevkini arttırdığı gibi tembelliği de azaltır. Bir de sesli Kur'an okuyan bir kimseyi tembel ve gafil bir adam görerek gayrete gelebilir veya uykuda olan bir kimse uyanarak geceyi ihya edebilir."9- Kur'an Tatlı ve Hoş Bir Sada İle OkunmalıdırKur'an okuyan kimsenin dikkat etmesi gereken bir diğer husus da Kur'an'ı mümkün olduğunca güzel bir sesle okumaya gayret etmesidir. Bir hadis-i şeriflerinde: "Kur'an okumayı sesinizle güzelleştirin" (Ebu Davud, Salât 355) buyuran Allah Resûlü, başka bir hadislerinde de şöyle buyurur: "Allah (celle celâluhu) güzel sesli bir Peygamberin sesini güzelleştirerek okuduğu Kur'an'ı dinlediği kadar hiçbir şeyi dinlemedi." (Buhâri, Fedailü'l-Kur'an 19)Buna göre güzel bir sesle ve üslubuna uygun olarak okumak suretiyle Kur'an'ın bu güzelliğini ortaya çıkarmak müstehab görülmüştür. Çünkü Kur'an'ı güzel bir sesle okumak, kalbi rikkate getirir, dinleyenlerde ona karşı saygı uyarır ve daha tesirli olduğu için Kur'an'a karşı iştiyakı arttırır. Ancak burada aşırıya kaçılmamalı yani Kur'an'ı güzel okuyacağım diye tecvid kuralları ihmal edilmemelidir. Böyle yapıldığı takdirde müstehablık hükmü kerahete dönüşür.10- Kur'an'ı Halis Bir Niyetle OkumalıdırKur'an okumak çok faziletli bir ameldir. Efendimiz (sallallahû aleyhi ve sellem) bir hadislerinde "Ümmetimin en faziletli ibadeti Kur'ân okumaktır" (Münavi, Feyzu'l-Kadir, 2/44) buyurmuştur. Allah Resûlü (sallallahû aleyhi ve sellem) başka bir hadis-i şerifte de Kur'ân'ı başından sonuna kadar okuduktan sonra tekrar başlamayı Allah'ın en çok sevdiği amel olarak bildirmiştir. (Tirmizî, Kur'ân, 11) Nitekim selef âlimlerinden bazıları Kur'an okumayı nafile ibadetten daha faziletli görmüşlerdir. Bütün ibadetlerde olduğu gibi Kur'an'dan istifadenin de birinci şartı halis bir niyetle işe başlamaktır. Efendimiz (sallallahû aleyhi ve sellem): "Ameller (başka değil) ancak niyetlere göredir ve kişinin niyeti ne idiyse, karşılık olarak onu bulur" (Buhârî, Bed'ü'l-vahy 1) buyurmak suretiyle, yapılan amellere değer kazandıran unsurun niyet olduğunu ifade etmiştir.Bundan dolayı kendimizi aradan çıkararak sadece tilavet ettiğimiz Kur'an'ı duyurmaya çalışmalıyız. Süslediğimiz ses ve nağmelerimizle başkalarını tesir altında bırakmak gibi bir hedefin kurbanı olmamalıyız. Yoksa yapılan amel ruhsuz bir fiil olmaktan öteye geçmeyecektir. Peygamber Efendimiz (sallallahû aleyhi ve sellem) Allah'ın ahirette ilim öğrenip başkalarına öğreten ve Kur'an okuyan bir kimsenin hesaba çekilmesini anlatır. Cenab-ı Hak bu kişiye ihsan ettiği nimetlerini sayıp döktükten sonra, bu nimetler ile ne yaptığını sorar. O da ilim öğrendim, öğrettim ve Senin uğrunda Kur'an okudum der. Cenab-ı Hak ona: "Yalan söylüyorsun. Sen ilmi, alimdir denilsin diye öğrendin; Kur'an'ı da, güzel Kur'an okuyor desinler diye okudun. Ve nitekim bunlar senin hakkında söylendi" buyurur ve o kişi yüzüstü sürünerek cehenneme atılır. (Müslim, İmara 27)11- Kur'an Göz Yaşlarıyla ve Hüzünle Tilavet EdilmelidirKur'an okuyan kimsenin ağlaması müstehabtır. Kur'an-ı Kerim'de kendilerine ilim verilen kimselerin Allah'ın âyetlerini okudukları esnadaki halleri şu sözlerle anlatılır: "Ağlayarak yüzüstü secdeye kapanırlar. İşte Kur'ân, onların saygısını böyle artırır." (İsra Suresi, 17/109) Peygamber Efendimiz de (sallallahû aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur: "Şüphesiz bu Kur'an, hüzünle inmiştir. Artık onu okuduğunuz zaman ağlayınız. Ağlayamazsanız kendinizi ağlamaya zorlayınız." (İbni Mâce, İkâme, 176) Sahabe, Efendimiz'in (sallallahû aleyhi ve sellem) namazda ağlamaktan dolayı göğsünden tencerenin kaynarken çıkardığı uğultu gibi bir ses çıkardığını rivayet etmişlerdir. (Ebû Dâvûd, Salât 156)Salih el-Merrî rüyasında Peygamber Efendimiz'in (sallallahû aleyhi ve sellem) yanında Kur'an okuduğunu, Efendimiz'in (sallallahû aleyhi ve sellem) de kendisine; "Salih, Kur'an'ı kıraat etmen güzel ama bunun ağlaması nerede!" dediğini rivayet etmiştir. Esma (radıyallahu anh), selefin Kur'an okumasını şu sözleriyle anlatmıştır: "Selef-i sâlihîn Kur'an okurken ağlarlar ve ürperirlerdi. Sonra bedenleri ve kalpleri zikrullah için yumuşardı." (Kütüb-ü Sitte Tercümesi, c. 4, s. 448) İmam-ı Nevevi de seleften bazı kimselerin Kur'an okurken bayıldıklarını bazılarının ise vefat ettiklerini nakletmiştir.Eğer kişi Kur'an okurken ağlayamıyorsa, Kur'an'da geçen tehdid, vaîd ve azap âyetlerini veya kıyamet ve cehennem sahnelerini inceden inceye düşündükten sonra, Allah'ın emir ve yasaklarındaki eksikliklerini düşünmeli ve bu suretle kalbinde bir hüzün hâsıl olmasını temin etmelidir. Efendimiz (sallallahû aleyhi ve sellem) başka bir hadislerinde de: "İnsanların en güzel Kur'ân okuyanı, Kur'ân okurken ciddî bir hüzün içinde olandır" (Münâvi, Feyzu'l-kadir, 2/529) buyurarak Kur'an okurken bulunulması lazım gelen hale dikkatlerimizi çekmiştir.12- Kur'an'ın Mana ve Muhtevası Tefekkür EdilmelidirKur'ân-ı Kerim'in lafız ve ibarelerini okumak kişiye çok sevap kazandırsa da, asıl olan onun mana ve muhtevasını anlamak suretiyle Kur'an'ı hayatımıza hayat kılmaktır. Bu hakikati dile getiren İbn Mes'ud (radıyallahu anh) şöyle demiştir: "Tertil üzere ve tefekkür ederek Bakara ve Ali İmran surelerini okumam, bana hızlıca bütün Kur'an'ı hatmetmemden daha sevimlidir." Hz. Ali de tedebbür ile okunmayan Kur'an'da hayır olmadığını söylemiştir.Kur'an'da geçen birçok âyeti kerime bizi Kur'an'ı tefekkür, tedebbür ve teemmül etmeye çağırmaktadır. Bunlardan birkaçı şu şekildedir: " "Kur'ân'ı gereği gibi düşünmeyecekler mi?" (Nisa Suersi, 4/82); "Biz sana feyizli ve bereketli bir kitap indirdik ki insanlar onun âyetlerini iyice düşünsünler ve aklı yerinde olanlar ders ve ibret alsınlar." (Sa'd Suresi, 38/29)13- Kur'an Mümkün Olduğunca Yüzünden OkunmalıdırMushaf'a bakarak Kur'an okumak ezbere okumaktan daha faziletlidir. Çünkü yüzünden Kur'an okuyan bir kimse Mushaf'a bakarak okuduğu için ezbere okuyan kimseye nispetle daha fazla amelde bulunur. Aynı zamanda Kur'an'a bakmak da bir ibadettir.Peygamber Efendimiz (sallallahû aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur: "Gözlerinize ibadetten payını veriniz. Sahabenin: Ya Rasûlallah onların ibadetteki payı nedir? diye sormaları üzerine Efendimiz (sallallahû aleyhi ve sellem): "Mushaf'a bakmaları, onu tefekkür etmeleri ve hayrete sevkeden hakikatlerinden ibret almalarıdır" diye cevap vermiştir. (Kurtubi, 1/27)Hz. Osman çok okumaktan dolayı iki Mushaf eskitmiştir. Sahabeden birçokları Kur'an'ı yüzünden okumuşlar ve Kur'an'a hiç bakmadan bir gün geçirmeyi hoş bulmamışlardır. İmam-ı Şafii hakkında anlatılan bir hadise de şu şekildedir: Mısır fakihlerinden bazıları seher vaktinde onun yanına girdiklerinde, önünde Mushaf'ın açık olduğunu görmüşlerdir. Bunun üzerine İmam Şafii şöyle demiştir: "Fıkıhla meşgul olmak sizi Kur'an okumaktan engelliyor. Ben yatsı namazını kıldıktan sonra Mushaf'ı önüme açarım ve sabah namazına kadar kapatmam." (Gazzâli, İhya, 1/279)14- Okunan Âyete Göre Bir Hal AlmalıdırKur'an okuyan kimse, dış dünyadan soyutlanarak adeta okuduğu âyetlerle içli dışlı olmalıdır. Rahmet âyetleri geçtiğinde Cenab-ı Hak'dan kendisine ve ümmet-i Muhammed'e rahmet etmesini istemeli, azap âyetleri geçince hüzün ve gözyaşlarıyla onlardan Allah'a sığınmalı; Allah'ı noksan sıfatlardan tenzih eden âyetleri okuduğunda da, tesbih ve tekbir getirmek suretiyle Allah'ın azamet ve kibriyasını dile getirmelidir. Dua âyetlerini okuduğunda ise onları kalb ve gönlünün sesi olarak Allah'a arz etmelidir.Bir de Ehl-i Kitab'ın veya müşriklerin Allah hakkında ki uygunsuz beyanları okunurken sesin kısılması güzel görülmüştür.Diğer yandan secde âyetlerini okuduğunda -her ne kadar daha sonra da yapılabiliyorsa da- hemen kalkıp secdeye kapanmalı veya okumasını bitirdiğinde tilavet secdesini eda etmelidir.15- Her Gün Bir Miktar Okumaya Gayret EtmelidirPeygamber Efendimiz (sallallahû aleyhi ve sellem), Kur'an'ı başından sonuna kadar okuduktan sonra, tekrar başından başlayarak okumasına devam eden kimsenin amelinin Allah'a en sevgili amel olduğunu ifade ederek bizi devamlı Kur'an okumaya teşvik etmiştir. (Tirmizî, Kırâat 4) Bununla birlikte Kur'an'ın kaç günde bir hatmedileceğine dair kesin bir nas yoktur. Selef arasında Kur'an'ı her gün, üç günde bir, haftada bir veya ayda bir hatmedenler olmuştur.Abdullah b. Amr'ın her gece Kur'an'ı hatmettiğini haber alan Peygamber Efendimiz (sallallahû aleyhi ve sellem) ona Kur'an'ı bir ayda okumasını, daha fazla okumak isteyince yirmi günde ardından on beş günde ve en son Kur'ân'ı yedi günde bir hatmetmesini ve bundan daha kısa zamanda hatime kalkışmamasını tavsiye etmiştir. (Buhârî, Savm 58) Efendimiz (sallallahû aleyhi ve sellem) başka bir hadislerinde de: "Kur'ân'ı üç günden daha az bir zamanda okuyan onu anlayamaz" buyurmuştur. (Tirmizî, Kur'ân 11) Kur'ân'ın kısa zamanda hatmedilmesi onun süratli okunmasını gerektireceği için tam olarak manasına vukûfiyet hâsıl olamaz.Bu konuda daha başka rivayetler de vardır. Ancak muhakkikînin tercihlerine göre önemli olan herkesin kendi durumuna ve meşguliyetine göre hareket etmesidir. Çünkü güç ve kuvvet, yeterli zamana sahip olma, okuduğunu tefekkür etme vb. gibi yönlerden insanlar muhteliftir. Buna göre herkes kendi durumunu gözden geçirerek muhakkak her gün bir miktar Kur'an okumaya ve okuduğu âyetlerin manasını tefekkür etmeye gayret etmelidir. Ebu'l-Leys daha fazlasına güç yetiremeyen kimsenin hiç olmazsa senede iki hatim indirmesi gerektiğini söylemiştir. Hasan b. Ziyad'dan rivayet edildiğine göre, Ebu Hanife de, senede iki defa Kur'an'ı hatmeden kimsenin Kur'an'ın hakkını yerine getirmiş olacağını ifade etmiş ve buna delil olarak da Peygamber Efendimiz (sallallahû aleyhi ve sellem)'in son arzında Cibril'e Kur'an'ı iki kez okuduğunu göstermiştir.16- Okumaya Son VerildiğindeKur'an tilavetine son veren kişinin صَدَقَ اللهُ الْعَظِيمُ (Yüce Allah doğru buyurdu) demesi de Kur'an okumanın adâbındandır. Ayrıca, okuyup bitirdikten sonra Mushaf'ı açık bırakmamalı ve onun üzerine bir şey koymamalıdır. Çünkü Kur'an-ı Kerim her zaman diğer kitaplardan yüksekte olmalıdır. Kur'an okumayı bitiren kimsenin dua etmesi de güzel görülmüştür.

Kıraatler ve Kıraatlerin Kur'ân'ı Anlamaya Etkisi

Kıraat İlmi ve Yedi Harf Meselesi
Kıraat, Kur’ân-ı Kerîm lâfızlarının bir kısmında bulunan farklı okunuş versiyonlarıdır. Bu okunuş farklılıkları, âyetlerin nüzûlü esnasında bizzat Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) tarafından ashabına müşâfehe yolu ile aktarılmış ve vahiy kâtiplerince de kaydedilmiştir. Sahabe-i Kirâm Resûlüllah’tan (sallallahu aleyhi ve sellem) Kur’ân-ı Kerîm’i talim ederken, onun telâffuz keyfiyetini ve kıraatleri de öğreniyor, akabinde âyetleri ezberliyorlardı. Sayıları yüzü geçen bir sahabe grubunun Kur’ân-ı Kerîm’in tamamını ezberlediği nakledilmektedir.1

Âyetlerde hareke ve nokta olmadığı dönemde, yanlış okuma riskinin önüne geçmek için kıraatlerin öngörüldüğünü iddia etmek ve sadece o gerekçeye hasretmek, âyetlerin ihtiva ettiği mesaj ve hükümleri sebeb-i nüzûlüne konu olan hâdiseyle sınırlandıran iddia ile aynı mantığı taşır ki, bu da haksız bir iddiadır. Çünkü, kıraatlerin Kur’ân lâfızlarını şekil yönünden kontrol ve muhafaza görevinin dışında da hikmetleri vardır ve lafzî i‘câz’ın bir vechidir. 

Kur’ân-ı Kerîm’in “yedi harf” üzere indirildiğini beyan eden mütevâtir Hadîs-i Şerifler2 Kıraat İlmi’nin menşei olarak kabul edilir. 

Zaman içersinde Kıraat, Kur’ân-ı Kerîm lâfızlarını edâ yönüyle ele alarak, bu husustaki ittifak ve ihtilâfları belirten rivâyetleri, nakledenlerine isnâd ederek inceleyen bir ilim dalı olarak ortaya çıktı.3 Böylece, âdeta Kur’ân lâfızlarını koruma görevini üstlenerek, tahrif ve zayi olma tehlikesinin önüne geçmiş oldu.

“Yedi Harf” konusu, müstakil olarak ele alınması ve araştırılması gereken teknik bir konudur. Nitekim âlimler, “yedi harf” ruhsatı üzerinde önemle durmuşlar ve öteden beri bu konuyu araştırmış, anlamaya çalışmışlardır. Bu çalışmalara son noktanın konulduğunu söylemek de mümkün değildir. Biz, mevcut görüşlerin ışığında, sadece bir-iki mülâhazayı arz etmekle yetineceğiz.

Kıraatlerin mahiyetini bilmek, “Yedi Harf” ile ilgili söylenenleri daha iyi tahlil edebilmemiz için önemlidir. 

Kıraat ehli, “Kıraat İlmi” konularını iki grup altında değerlendirmişlerdir: Usûl ve Ferşü’l-Hurûf
Usûl: Her kıraat imamının ve râvilerinin diğerleri ile ittifak veya ihtilâf ettikleri telâffuz keyfiyetine dâir konulardır. Tecvid kuralları ve lehçe farklılıkları bu başlık altında detaylandırılır. Kelime yapısındaki değişiklikler ise buraya dâhil edilmez. (الصلوة) kelimesinde (ل) harfinin taglîz veya terkîk ile okunması gibi. (موسى) ve (النارِ) örnekleriyle benzer formatta olan kelimelerin imâle, taklîl ve feth ile okunmaları gibi.

Ferşü’l-Hurûf: Kelimede hareke veya harf değişikliği ile veya kelimenin yanındakiler ile yer değiştirmesi (takdîm-te’hîr) şeklinde oluşabilecek farklılıkları ihtiva eder.

“Yedi harf” olgusuna delil gösterilen Ha­dîs-i Şerîflerden bazılarına baktığımızda, özetle şu tespitleri yapabiliriz:

Yedi Harf’ten bahsedilmeye başlanması hicretin dokuzuncu yılından itibaren Medine dönemine rastlamaktadır. Daha önceki dönemde bu konuda bir açıklamanın elimizde olmayışı, Hişâm b. Hakîm’in Mekke’nin fethi günü İslam’a girmesi gibi bilgiler bu durumu teyit etmektedir.4

Ahruf-i Seb’a (yedi harf) meselesi ile ilgili hadîslerde geçen hâdiseleri, kıraatlerin sebeb-i nüzûlü değil, bilakis kıraat realitesini gün yüzüne çıkaran hâdiseler olarak görmek mümkündür.

Gerek Hz. Ömer ve Hişâm b. Hakîm ara­sında geçen hâdise ve gerekse Übeyy b. Ka’b ile adı zikredilmeyen iki kişi arasındaki olayda, münakaşaya konu olan hususun, ne hangi âyet veya kelimede olduğu, ne de nasıl bir ihtilâf çeşidi mevzubahis olduğuna dair açıklayıcı bir bilgiye rastlayamamaktayız. Şüphesiz ki, meselenin gizemli kalmasında bu tutumun payı büyük olmuştur. Hâlbuki cereyan eden hâdiselerden anlaşılacağı gibi, “yedi harf”in mahiyetinin Peygamberimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) tarafından net bir şekilde bilindiği ve O’nun Sahabe-i Kirâm’ı da (radıyallahü anhüm) bilgilendirdiği görülmektedir. Gerek bu durumları yaşayan taraflar, gerek aktaranlar ve gerekse hakemliğine müracaat edilen Peygamberimiz’in (sallallahü aleyhi ve sellem) onay ifade eden sözlerinde mesele biraz açılmış olsaydı, belki bugün “yedi harf” ile ilgili daha çok şey biliyor olacaktık. İlgili Hadîs-i Şerîflerde geçen
(اِقْرَأْ يَا هِشَامُ), (اِقْرَأْ يَا عُمَرُ)5, (إِنَّ اللّٰهَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى يَأْمُرُكَ أَنْ تَقْرَئَ أُمَّتُكَ الْقُرْآنَ عَلَى سَبْعَةِ أَحْرُفٍ)6,
ifadeleri, “yedi harf” ruhsatının Kur’ân’ın okuma keyfiyeti ile alâkalı olduğu kanaatini pekiştirmektedir.

Medine döneminde İslâm coğrafyasının genişlemeye başlamasıyla, farklı dil ve lehçelere mensup insanların yaşlısı, genci, hizmetlisi, cariyesi kısaca her türlü kültür seviyesinden insanın Kur’ân öğrenme ihtiyacı ve talebi artarken beraberinde birtakım yeni durumlar da zuhur etmeye başlamıştı. Bunlar, farklı yöre ve kabileye mensup insanların Kur’ân âyetlerini, kelimeleri ve bazı harfleri telâffuzda ve edâ etmede yaşadıkları sıkıntılar cinsindendi. Zaten Peygamberimiz’in (sallallahü aleyhi ve sellem) ruhsat talebi de bu durumun akabinde gelmişti. Görülmektedir ki, Cebrail (aleyhisselam) vasıtası ile gelen “bir harf” üzere okuma, her defasında şefkat ve merhamet Peygamberi’nin (sallallahü aleyhi ve sellem) ricalarıyla “yedi harf”e kadar çıkarılmıştır. Bu ruhsatı, Miraç’ta önce elli vakit olarak öngörülen namazın, yine ricalarıyla beş vakte kadar hafifletilmesi esprisi ile yan yana koyabiliriz.

Anlaşılan odur ki, “yedi harf” ruhsatı lehçe farklılıklarını kapsadığı gibi, yazımdaki farklılıklarla ifade edilen ve ilâhî onay alan kıraat çeşitlerini de kapsamaktadır.

Bu kıraatlerin Hz. Osman’ın (radıyallahu anhu) istinsah ettirdiği Mushaflarda yer alış keyfiyetine gelince;

Her farklı kıraat için ayrı ayrı Mushaf yazılmamış, farklılığı aynı kelime veya ilgili bölümde gösterme ve ifade edebilme imkânı yoksa, ikinci bir nüsha istinsah ettirilerek ilgili bölgeye, o kıraati temsil edecek ve öğretecek bir görevli ile birlikte gönderilmiştir. Mushaf sayısını dörtten başlayarak yediye kadar çıkaran değişik rivâyetlerin içinde, altı nüsha yazıldığına dair olan rivâyet ekseriyet tarafından tercih edilmiştir.7 

Kur’ân metninin Hz. Osman (ra) cem’iyle toplayıcı ve kapsayıcı bir yazım formatına kavuşturulmasıyla problemler bertaraf edilmiş oldu ve “yedi harf” kimilerine göre “bir”, kimilerine göre “iki” veya en çok “üç” harf ile ifade edilebilecek bir durum aldı.8 

İttifak edilen husus şudur ki; değişik vecihleri ihtivâ eden bir Kur’ân lâfzında tevâtürün onayladığı her okuyuş “yedi harf” mefhumu içerisinde yerini almıştır.

“Resm-i Osmânî” yazımında temsil edilen, tevâtürü icma ile kabul görerek usûlü ve sistemi belirlenen bu okuyuşlar, zamanla isnad halkasından meşhur bir zâtın adı ile tanınmıştır. Âsım Kıraatı, Hafs Rivâyeti, Zer‘an Tarîki gibi.

“Yedi kıraat” ve “on kıraat” olarak tezâhür eden bu kıraatler, bugün kısmen de olsa İslâm coğrafyasında temsil edilmekte ve farklı metotlarla bunların eğitim ve öğretimi devam etmektedir. 

Kıraatler ve Tefsir Münasebeti
Mânâ ve tefsir ile ilgili, kıraatlerin katkısı ve rolü, bazı müstakil çalışmalarda ele alınmıştır. Ortak kanaat şudur ki, kıraat farklılıklarında ortaya çıkan durum Kur’ân’da tenakuz meydana getirebilecek bir tefsire götürmemektedir.

Kıraat ihtilaflarının kategorik olarak “usûl” ve “ferşü’l-hurûf” başlıkları altında mütalâa edildiğini söylemiştik.

Usûl kapsamına giren ve yukarıda birkaç örneğini verdiğimiz, “Tecvid kuralları ve lehçe farklılıkları da mânâya tesir eder mi? Müfessirlerin âyete bakışlarında farklı bir espri yakalamalarına vesile olur mu?” şeklinde sorular hatıra gelebilir.

Her dilde olduğu gibi Arapçada da ses tonlamalarının, verilmek istenen mesajdaki rolü önemlidir. Seslerin uzatılması, kısaltılması, kalınlaştırılması, inceltilmesi, üstünlünün esreliye doğru yönlendirilmesi, ses perdesinin kısılması, bazı harflerin birbirilerine katılması gibi usulleri, uygulanagelen bu yöntemin kıraat usûlünde tezâhür etmiş örnekleri olarak sayabiliriz.

Furkan Sûresi, âyet 69’da, (وَيَخْلُدْ فِيهِ مُهَاناً) kısmında, (فِيهِ) kelimesindeki (هـ) harfi, İbn Kesîr kıraatında ve Hafs rivâyetinde iki hareke miktarı uzatılarak okunur. İbn-i Kesîr’in bütün Kur’ân’da uygulaması böyle iken, Hafs sadece bu yerde ona iştirak etmiştir. Müfessir Elmalılı Hamdi Yazır, âyeti tefsir ederken: “Hafs rivâyetinde bu zamirin kaide-i hilâfına meddi, hulûdun imtidâdına işâreten mânâ cânibine riayet için olsa gerektir”9 yorumunu yaparak, usûle ait bir kıraatin mânâya etkisine güzel bir örnek vermiş oluyor. 

“Ferşü’l-hurûf” kapsamına giren farklılıkların tefsire etkisine örnek vermeden önce, kıraat ilmi ıstılahında “ferş formu” olarak mütalâa edilen ve farklı okumalara müsait bir kelime iskeleti üzerinde kıraatlerin işlevini daha iyi görebilmek için meselâ (نشر) fiili üzerinde bir uygulama yapalım. (نشر) kelimesinin gövdesi veya bir diğer deyişle iskeletini ele alarak, kelimeyi ilk dönemlerde olduğu gibi nokta ve harekesiz düşünelim.
Aynı kalıbı paylaşabilecek beş harfi (ب، ت، ث، ن، ي) birinci harf olarak varsayabiliriz. ikinci harfi (س، ش) olarak, üçüncü harfi de (ر، ز) olarak varsayabiliriz.

Bu durumda kelimenin, yirmi (5×2×2=20) farklı formda yazılabilme ihtimali ortaya çıkar. Her formu ayrıca farklı harekelerle düşündüğümüzde yüzlerce kelime ile karşılaşabiliriz. Bu matematikî olarak böyledir. Pratikte ise bu ihtimallerin çoğu kullanım dışı kalacak, sadece dilin kabul ettiği ve ehlinin tanıdığı birkaç versiyonla sınırlı kalacaktır.

Dilin müsaade ettiği bu versiyonlar içinden de âyette yerini alabilecekler sınırlıdır. İşte bu aşamada kıraat ilmi, bu formlardan hangisinin veya hangilerinin onaylandığını ve okunmasına ruhsat verildiğini bildirir. Zaten bu ihtimallerin olmadığı bir yerde “ferşü’l-hurûf”a ilişkin bir kıraat de yoktur. Meselâ, bahsi geçen (نشر) kalıbından türetilmiş (النشور) kelimesini noktasız varsaydığımızda ne olur diye baksak; bu kalıbı âyetteki yerinde gören bir Arab’ın (وَإِلَيْهِ النُّشُورُ), “Diriliş O’nadır.” mânâsındaki ifadeyi, başka bir şekilde okuması zaten mümkün değildir.

Ama böyle bir ihtimale müsait olan bir kelime kalıbında da görüyoruz ki, İlâhî irâdenin tayin ettiği sadece iki form, kıraat olarak onay almıştır.

“Hele o kemiklere bak, onları nasıl birbirinin üzerine kaldırıyoruz. Sonra onlara nasıl et giydiriyoruz.”10 mealindeki (وَانْظُرْ إِلَى الْعِظَامِ كَيْفَ نُنْشِزُهَا ثُمَّ نَكْسُوهَا لَحْمًا) 11 âyetinde, (نُنْشِزُهَا) ve (نُنْشِرُهَا) şeklinde iki kıraat vardır.

“Çıkarıp birbirine bindiriyoruz ve yerli yerine koyuyoruz”12 mânâsındaki (نُنْشِزُهَا) kıraati, İbn ‘Âmir (ö. 118/736), ‘Âsım (ö. 127/744), Hamza (ö. 156/772), el-Kisâî (ö. 189/804), Ya‘kûb (ö. 205/820) ve Halefü’l-‘Âşir (ö. 229/843) tarafından temsil edilmektedir.

“O kemikleri hayata nasıl atıyoruz”13 mânâ­sındaki (نُنْشِرُهَا) kıraati ise, Nâfi‘ (ö.159/775), İbn-i Kesîr (ö. 120/737), Ebû ‘Amr (ö.154/770), Ebû Ca‘fer (ö. 130/747) ve Ya‘kûb (ö. 205/820) tarafından temsil edilmektedir.

Ferşü’l-hurûf’a konu olan kelimelerdeki ihtilafların -çok az istisnası ile- en önemli karakteristik özelliği, aynı yapı iskeletini paylaşmalarıdır. Bu durumun mümkün olmadığı az sayıdaki ihtilâfa örnek olarak şu âyeti gösterebiliriz: 

Tevbe Sûresi’nde bulunan “Allah, onlara öyle cennetler hazırlamıştır ki, altlarından ırmaklar akar durur.”14 (Tevbe, 100) mealindeki âyetin (وَأَعَدَّ لَهُمْ جَنَّـٰتٍ تَجْرِى تَحْتَهَا ٱلأَنْهَـٰرُ) kısmında “ferşü’l-hurûf”a konu olan iki mütevatir kıraat bulunmaktadır. Dikkat edilirse, benzer âyetlerden farklı olarak burada (تَجْرِى) ile (تَحْتَهَا) kelimeleri arasında (مِنْ) yoktur. İbn-i Kesîr kıraatinin dışındaki bütün kıraat imamları tarafından böyle okunmaktadır ve Mushaflarında da yazım bu şekildedir. Buna göre mânâ: “(yön cihetiyle) aşağısından akan”15 demektir.

İbn-i Kesîr ise, (مِنْ) ilâvesiyle ve (تَحْتِهَا) kelimesindeki ikinci (تِ) harfinin esresiyle, okumaktadır. Hz. Osman’ın (ra) Mekke ehli için istinsah ettirdiği nüshada yazım, bu şekilde (مِنْ) ilâvesiyledir.16 İbn-i Kesîr kıraatı, yazımda bu nüshayı esas alır. Bu durumda (مِنْ) “ibtidâ-i gâye” içindir ve mânâsı; “Akışı cennetlerin aşağısından başlayan”17 demek olur.

Kıraatlerin, okumaya sağladığı kolaylığın verâ­sın­da, tefsir âlimlerimizin de gözlemlediği bir gerçek de şudur ki: Aynı metin üzerinde, mesajın zenginleştirilerek ve çeşnilendirilerek sunulacağı durumlarda, bazen bu işlevin kıraatlerle temin edildiğini görüyoruz. Bir başka ifade ile taşıması murâd edilen mânâ ve mesajları yüklenebilmesi için, kıraatler ile lâfza âdeta bir esneklik kazandırılmıştır. Yine bir başka örnekte:

“Şüphesiz ki bunda âlimler için âyetler vardır.”18 mealindeki إِنَّ فِى ذلِكَ َلآيَاتٍ لِلْعَالِمِينَ) 19) âyet-i kerîmesinde (للعالمين) kelimesi, üçüncü (ل) harfinin hareke farkıyla iki şekilde okunur. İlki, yukarıdaki gibi, yani esreli okunuştur. Bu şekilde okuyan sadece İmam ‘Asım’ın râvisi Hafs’tır. Bugün, ülkemizde de dâhil olmak üzere Müslümanların ekseriyeti bu rivayete göre Kur’ân-ı Kerîm okumaktadır. Buna göre; ilgili âyette zikredilen, “göklerin ve yerin yaratılmasında, konuştuğumuz dillerin ve şîvelerin farklılığında âlim ve bilgin kullara hikmet ve ibretler vardır.” mânâsı anlaşılmaktadır. 

İkincisi, (لِلْعَالَمِينَ) şeklinde, fethalı okuyuştur ki, Hafs’ın dışında kalan bütün imam ve râviler böyle okurlar. Âlem kelimesinin çoğulunu ifade eden bu okuyuşa göre de, âlimler de dâhil olmak üzere bütün akıl sahibi varlıklara hikmet ve ibretler vardır, şeklinde bir mânâ çıkmaktadır.20

Bir diğer örnek: “Ve O, O Allah’tır ki, Rah­metinin önünde rüzgârları müjdeci yollar”21 mealindeki 22(وَهُوَ الَّذِى يُرْسِلُ الرِّيَاحَ بُشْرًا بَيْنَ يَدَىْ رَحْمَتِهِ)âyette (بُشْرًا) kelimesini;

Nafi‘, İbn-i Kesîr, Ebû ‘Amr, Ebû Ca‘fer ve Ya‘kub'un oluşturduğu Kıraat imamları grubu, ötreli bâ (بُ) harfi yerine ötreli nûn (نُ) ve cezimli şîn (شْ) harfi yerine de ötreli şîn (شُ) okumaktadırlar. (نُشُرًا) şeklinde.
İbn-i ‘Âmir, ötreli nûn (نُ) ve cezimli şîn (شْ) harfi ile, (نُشْرًا) olarak,

Hamza, Kisâî ve Halef’ül-‘Âşir ise, üstünlü nûn (نَ) ve cezimli şîn (شْ) ile (نَشْرًا) şeklinde okurken, sadece ‘Âsım (بُشْرًا) olarak yani ötreli bâ (بُ) ve cezimli şîn (شْ) ile okumaktadır. Böylece mütevatir olarak dört ayrı şekilde kıraat olunmaktadır.

Cenâb-ı Hakk yağmur yağdıracağı, nimet ve hayat neşredeceği zaman durgun havayı harekete geçirir ve sevkedilen rüzgâr bu işin yayıcılığını, öncülüğünü yapar. İlk üç kıraat bu mânâ etrafındadır. (بُشْرًا) şeklindeki Âsım kıraatında ise, bu rüzgârların rahmet ve yağmurun müjdecisi olma vasfının öne çıktığını görürüz. 23

Tefsirle birlikte, Kur’ân kaynaklı diğer bütün ilimler de ilgili konularda kıraat ilmine danışmak durumundadır. Ele alacakları Kur’ân lâfzının, ihtiva edebileceği farklı formlar, belki onlara yeni ilhamlar kazandıracaktır.

Değişik kıraatleri ihtiva eden Kur’ân lâfızları, her bir vechi ile, ışığı yansıtan kristal misali, bünyesindeki değişik renkleri ve mânâ cilvelerini, nüzulünden beri, başta tefsir âlimleri olmak üzere ilgili ilim erbabının ufkuna sunmaktadır.

Kıraatlerde ümmete okuyuşta kolaylık sağlama gayesinin yanında, Kur’ân lâfzının kontrol altına alınması ve böylece korunması esprisi de öne çıkmaktadır.

Bu konudaki hadîslerin delâletine göre kıraatlerin talimi bizzat Rasûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) tarafından yaptırılmıştır. Eğer bu durum böyle olmayıp belirsiz kalsaydı, o zaman ilgili kelimeler üzerinde içtihatlar veya başka niyetli yaklaşımlar devreye girecek ve Kur’ân lâfzını korumak bir problem haline gelecekti.

İlâhî ruhsatın, okuyuş formlarını netleştirmesinden sonra, muhakkik kıraat âlimleri tarafından rivâyetlerin kendi içerisinde sistematiği belirlenmiş, sahih olmayan şâz okuyuşlar ayıklanmıştır. Artık herkes öğrendiğini okuyacak, farklı okumak isterse, bileninden onu öğrenecektir. 

* Marmara Üniv. İlâhiyat Fak. Öğretim Üyesi
mustafa.akdemir@yeniumit.com.tr

BİBLİYOGRAFYA
Şâhîn, ‘Abdussabûr, Târih’ul-Kur’ân, Ma‘hedu’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, Mısır, 1410/1990.
Buhârî, Ebû ‘Abdillah Muhammed b. İsmail b. İbrahim el-Buhârî (256/869), el-Câmi‘u’s-sahîh, I-VIII, Çağrı Yayınları, İstanbul 1402/1982.
İbnü’l-Cezerî, Ebu’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed (833/1429), Müncidü’l-mukriîn ve mürşidü’t-tâlibîn, Dâru’l-Kütübi’l-‘Ilmiyye, Beyrut, 1400/1980.
İbn-i Ebî Meryem, Nasr b. ‘Ali b. Muhammed ebî ‘Abdillah eş-Şîrâzî el-Fârisî el-Fesevî en-Nahvî (H. 6. yüzyıl), el-Mûdah, el-Kitâbu’l-Mûdah fî vücûhi’l-Kıraâti ve ‘Ilelihâ, Th. Dr. ‘Omer
Hamdân el-Kubeysî, I-III, el-Cemâ‘atü’l-Hayriyyeti li Tah­fî­zı’l-Kur’ân-i’l- Kerîm, Cidde 1414/1993.
el-Kâdî, ‘Abdülfettâh b. ‘Abdülganî (1402/1981), el-Büdûru’z-zâhira fi’l-kırââti’l-‘aşri’l-mütevâtira min tarîkayi’ş-şâtıbiyyeti ve’d-dürrati, Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâduhû, Mısır 1375/1955.
Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır (1361/1942), Hak Dini Kur’ân Dili, Eser Kitabevi, İstanbul, ts.
Kur’ân-ı Kerîm, Türkiye Diyanet Vakfı, Meteksan Matbaası, 1405/1985. 
Mekkî, Ebû Muhammed Mekkî bin Ebî Talib el-Kaysî (437/1045), el- Keşf, Kitâbü’l-Keşfi ‘an vücûhi’l-Kıraâti’s-Seb‘ı ve ‘Ilelihâ ve Hıcecihâ, Th. Muhyiddîn Ramadan, I-II, Matbû‘ât Mecme‘ı’l-Lügati’l-‘Arabiyye, Şâm 1394/1974.
Muhaysın, Dr. Muhammed Salim, fî Rihâbi’l- Kur’âni’l-Kerîm, Mektebetu’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye 1400/1980
Müslim, Ebu’l-Hüseyin Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî (261/874), el-Câmi‘u’s-sahîh, I-III, Çağrı Yayınları, İstanbul 1401/1981.
Nesâî, ‘Abdurrahman b. Şu‘ayb en-Nesâî (303/915), es-Sünen, bi şerhi’l-hâfız Celâleddîn es-Süyûtî ve hâşiyeti’l-imâm es-Sindî, I-VIII, Çağrı Yayınları, İstanbul 1401/1981.
Demirci, Prof. Muhsin, Tefsir Usulü ve Tarihi, M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı, İstanbul 2003.
Karaçam, İsmail, Kıraat ilminin Kur’ân tefsirindeki yeri ve mütevâtir kıraatlerin yorum farklılıklarına etkisi, M.Ü.İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, Nr. 128, İstanbul 1996.
ez-Zerkânî, Muhammed ‘Abdu’l-‘Azîm, Menâhilü’l-‘Irfân fî ulûmi’l-Kur’ân, I-II, Matba‘atü ‘Îyse’l-Bâbî el-Halebî ve Şerikâhu, Mısır, ts.

Dipnotlar
1. Muhaysin, Fî Rihâbi’l-Kur’âni’l-Kerîm, I, 267. 
2. bk., Buhârî, Fedâili’l-Kur’ân, 5; Müslim, Salâtü’l-Müsâfirîne ve Kasrihâ, 48; Nesâî, İftitah, 37’deki Hadîs-i Şerifler gibi.
3. bk., İbnü’l-Cezerî, Müncid, s. 3; el-Kâdî, el-Büdûr, s. 5.
4. Şâhîn, Tarih’ul-Kur’ân, 52-53
5. bk., Buhârî, Fedâili’l-Kur’ân, 5
6. bk., Müslim, Salâtü’l-Müsâfirîne ve Kasrihâ, 48.
7. Zerkânî, Menâhilu’l-İrfân, 1, 403.
8. Şâhîn, age, 59.
9. Elmalılı, Hak Dini Kur’ân Dili, 5, 3614.
10. Elmalılı, a.g.e, 2, 873.
11. Bakara 2/259.
12. bk. Elmalılı, a.g.e., 2, 886.
13. bk. a.g.e. ve yer.
14. a.g.e., 4, 2606.
15. İbn-i Ebî Meryem, el-Mûdah, 2, 603.
16. Mekkî, el- Keşf, 1, 505.
17. İbn-i Ebî Meryem, a.g.e. ve yer.
18. bk. Elmalılı, a.g.e., 6, 3810.
19. Rûm 30/22.
20. Karaçam, Kıraat İlminin Kur’ân Tefsirindeki Yeri, 207-208.
21. Elmalılı, a.g.e., 3, 2171.
22. A‘râf 7/57.
23. bk. Elmalılı, a.g.e., 3, 2196-2197.

.

Kur'an Okumanın Önemi ve İnsana Kazandırdıkları

Yaratılan binlerce canlı içerisinde akıl ve şuur sahibi olan ve aynı zamanda Hz. Allah'ın (c.c.) yeryüzünde halifesi olma şerefini üzerinde taşıyan yalnızca insandır. İnsana, başta herhangi bir iradi fonksiyonu olmaksızın bu şerefi kazandıran Cenab-ı Hakk, onu her dönemde kendisine muhatap kabul etmiş, bu önemli görev ve pâyeyi değişik zamanlarda hatırlatmış ve bunun insanlara ulaştırılması için de farklı zaman ve mekânlarda peygamberlere "sahifeler" ve "kitaplar" inzal buyurmuştur. Gönderilen bütün ilâhi beyanlardaki temel gâye, insana mevhibe-i ilâhi olarak verilen bu şerefin asla unutulmaması, yaratılıştaki sırrın farkında olunması ve netice olarak da dünya-âhiret mutluluğunun yakalanmasıdır. İnsanlığın başlangıcından günümüze bazı temel prensiplerin dışında, hayat şartları ve ihtiyaçlar farklı olduğu gibi, bu ihtiyaçlara her dönemde verilen ilâhi beyandaki (tali) prensiplerde de zaman zaman değişiklikler olmuştur. Hz. Âdem'e o dönemin ihtiyaçlarına göre "sahife"ler şeklinde verilen ilâhi beyan, kendisini takip eden Hz. İdris, Hz. Nûh ve Hz. İbrâhim gibi peygamberlere sayfası ve muhtevası daha geniş "sahife"ler şeklinde devam etmiş, Hz. Mûsa ve Hz. İsa'ya "kitap" olarak nâzil olmuş, son olarak da Hz. Muhammed'e (s.a.s), bütün kitapları özetleyen, doğrulayan, bütün zaman ve mekânlara yetecek ölçülere sahip olan özellikleriyle Kur'ân nâzil olmuştur. 

Kur'ân, kâinat kitabının bir tercümesidir. Cenab-ı Hakk'ın hem tekvînî hem de teşrîî âyetlerini okuyan bir tercümanıdır. Görünmeyen ve görünen âlemin açıklayıcısıdır. Allâh'ın isim, sıfat ve fiillerine ait özellikleri anlatan bir rehberdir. Meydana gelmiş ve gelecek olayları haber verendir. İnsanlığın terbiyecisidir. İnsanlığı mutluluğa götüren hakîki mürşiddir. Özetle, bütün insanlığın her türlü manevî ve fikrî ihtiyaçlarına kaynak olacak kitapları ihtiva eden kutlu bir kitaptır.

Resûlullah'ın tarifleriyle Kur'ân; öyle bir kitaptır ki: "O'nda, sizden önceki (milletlerin ahvaliyle ilgili) haber, sizden sonra (kıyamete kadar) gelecek fitneler ve kıyamet ahvali ile ilgili haberler.. ayrıca sizin aranızda, (iman-küfür, taat-isyan, haram-helâl vs. nevinden) cereyan edecek ahvâlle alâkalı da hükümler vardır. O, hak ile batılı ayırdeden tek ölçüdür ve O'nda her şey ciddidir. Kim bir zalimden korkarak ondan kopar ve onunla amel etmezse, işte o zaman Allah da onu helâk eder. Kim O'nun dışında bir hidayet ararsa, Allah o kimseyi saptırır. Zira o, Allah'ın en sağlam ipi (hablu'l-metin)dir. O, hikmet edalı hatırlatan bir beyan.. ve Hakk'a ulaştıran bir yoldur. O, kendisine uyanları (değişik arzulara takılıp) kaymaktan, kendisini (kıraat eden) dilleri de iltibastan korur. Âlimler hiçbir zaman ona doyamaz.. Onu çokça tekrar okuyana o, usanç vermez ve tadını eksiltmez. Onun insanlarda hayret uyaran yanlarının sonu gelmez. O öyle bir kitaptır ki, cinler onu işittikleri zaman, şöyle demekten kendilerini alamamışlardır: 

"Biz, doğru yolu gösteren harika ve hiç duyulmadık bir Kur'ân dinledik. Biz onun (Allah kelamı olduğuna) inandık." (Cin, 72/1) O'nun üslubuyla konuşan, doğruyu konuşmuş olur. O'nunla amel eden, mutlaka mükâfat görür. Kim onunla hüküm verirse, adaletle hükmeder. Kim ona çağrılırsa, doğru yola çağrılmış olur." (Tirmizî, Fedailü'l-Kur'ân, 14; Müsned, 1/91) 

Kur'ân, gerek yaşantıda, gerekse vicdanlarda yerleştirdiği prensiplerle, hayatın bütün yönlerini içine alacak şekilde gayet açık bir metod ortaya koymuştur. Öyle orijinal bir metod ki, insanlık daha önce onun benzerini görmemiştir. O, insanlığa, madde ve manâda daha önce hiç bir sistemin vermediğini vermiştir. Aynı zamanda, geçici ve bölgesel peygamberlik devri onunla sona ermiş, herkesi içine alan zaman-mekân bakımından evrensel peygamberlik müessesesi onunla başlamış ve onunla kıyâmete kadar devam edecektir. 

Kur'ân'ı okumakla insan, Yaratıcısına muhatap olma gibi elde edilecek makamların en üstününü yakalamış olur. Böyle bir konumun şuurunda olana insan ise, okuduğu Kur'ân'la Rabbini dinler ve Rabbiyle konuşur.

Bu yazıda, yukarıda sadece bazı hususlarına vurgu yaptığımız Kur'ân'ın, okunup anlaşılmasıyla insanların dünya ve âhirette elde edecekleri kazançlar ve Kur'ân okurken dikkat edilmesi gereken hususlar üzerinde durulacaktır.

A. KUR'ÂN OKUMANIN DÜNYADA KAZANDIRDIKLARI

Kur'ân, Nasihat, Dertlere Şifa, Hidayet ve Rahmettir. 

Kur'ân, yalnızca insanların ölüm ötesi hayatlarını ilgilendiren hususları açıklayan, ibadetler hakkında bilgi veren ve Yaratıcı'nın birliği ve varlığını ortaya koyan delilleri değil, aynı zamanda o, insanların dünyadaki mutluluklarını temin hususunda da yol gösterendir. Kur'ân, insanlar için güzel bir nasihatçı, yol gösterici ve kalplerin şifa kaynağıdır. Bu konuda Hz. Peygamber (s.a.s.), bir doktor, doktorun elindeki reçete de Kur'ân'dır. Bu husus, Yüce Beyan'da şöyle ifade edilir: 

يَاأَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَتْكُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَشِفَاءٌ لِمَا فِي الصُّدُورِ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ

"Ey insanlar! İşte size, Rabbinizden bir öğüt, gönüllerdeki dertlere bir şifa, müminlere doğru yolu gösteren bir hidayet ve rahmet geldi." (Yûnus 10/57) 
Kur'ân, bu âyette insanlara dört merhaledeki müdahalesini ifade etmektedir. Öncelikle, insanların maddi-manevî bünyelerine zarar verecek olan bazı zararlı unsurlara karşı uyarı yapılıyor, belki bu anlamda bazı sınırlamalar koyuluyor ve böylece ilk müdahale yapılmış oluyor. İşte bu durum, âyette "mev'iza" (öğüt) olarak belirtiliyor. Bu merhaleden sonra şifaya ulaştırmaya geçiliyor. Bu da, doktorun hastasına, hastalığa sebep olan bozuk şeyleri içerisinden atacak ilaçları içirmesine benzemektedir. Kur'ân da, insanlara sakıncalı şeyleri yasaklamakla onları tertemiz hale getiriyor ve bu durumu kazanmaları için de insanların bazı gayretlerde bulunmasını tavsiye ediyor. Nitekim şu âyet, bu husus için verilecek pek çok misalden yalnızca birisidir: 

إِنَّ اللهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَاْلإِحْسَانِ وَإِيتَاءِ ذِي الْقُرْبَى وَيَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنكَرِ وَالْبَغْيِ يَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ

"Allah, adaleti, hattâ adaletten de fazla olarak ihsanı (en güzel davranışı), muhtaç oldukları şeyleri yakınlara vermeyi emreder. Hayasızlığı, çirkin işleri, zulüm ve tecavüzü yasaklar. Düşünüp tutasınız diye size öğüt verir." (Nahl 16/90) İnsanlar, tavsiye edilen emir ve yasakları tam anlamıyla yerine getirince de dertlerden kurtulur, gönüller güven ve emniyete ulaşır ve neticede Yüce Yaratıcının:

يَاأَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِي إِلَى رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً فَادْخُلِي فِي عِبَادِي وَادْخُلِي جَنَّتِي

"Ey gönül huzuruna ermiş ruh! Sen Rabbinden razı, O senden razı olarak dön Rabbine! Sen de katıl has kullarım içine, gir Cennetime!" (Fecr 89/27-30) beyanındaki sırrı yakalamış olur. Bu sırla da İlahî rahmeti yakalar ki, âyetin sonunda belirtilen "Kur'ân'nın rahmet olması" ifadesi buna işaret etmektedir.

Kur'ân, rehberdir.
Kur'ân, bütün insanlık için rehberdir. İnsan ne kadar ilerlerse ilerlesin, maddî olarak hangi seviyeye ulaşırsa ulaşsın, Kur'ân'ın ona gösterdiği prensiplerden asla müstağni kalması düşünülemez. Bu hidayet, toplumun sadece belirli bir kısmını değil, herkesi ilgilendiren, her seviyedeki insanın muhtaç olduğu, ilerlemiş medeniyetlerin de sonsuza dek yükselmesinin teminatı olarak inmiş bir hidayettir. Bu hidayetle insan, dünyada öğrenmesi gerekli şeyleri öğrenecek, bununla birlikte asıl maksadı da unutmayacaktır. 

Kur'ân'ın rehber olması Kudsî beyanda üzerinde önemle durulan bir meseledir. Mealini vereceğimiz şu iki âyet de bu durumu ifade etmektedir: 
ذَلِكَ الْكِتَابُ لاَ رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِلْمُتَّقِينَ
"İşte Kitap! Şüphe yoktur onda. Rehberdir muttakilere." (Bakara, 2/2) 

قُلْ هُوَ لِلَّذِينَ آمَنُوا هُدًى وَشِفَاءٌ "..De ki: "O iman edenler için hidayet ve şifadır." (Fussilet, 41/44) 

Kur'an, En Doğru Yola İletir
Kur'ân, insanları yolların en doğrusuna götürür. Gerek insanların kendileriyle olan münasebetlerinde, gerek insanların birbirleriyle olan münasebetlerinde ve gerekse devletlerarası münasebetlerde Kur'ân, en ideal ve mükemmel yolu gösterir. Çünkü Kur'ân, "Alîm" (her şeyi en ince detaylarına kadar bilen) ve "Habîr" (her şeyden haberdar olan) sıfatlarına sahip Allah'ın kelâmıdır. İnsanların ortaya koyduğu, beşerî duygu ve düşüncenin içerisinde bulunduğu her şeyde bir eksikliğin olması en tabiîdir. Bu, insan olmanın gereğidir. İnsanlığın, her dönemde yeni arayışlara girmesi de bunun en güzel bir göstergesidir. İşte bu anlamda Kur'ân, yolların en sağlamını, prensiplerin en uygununu ve içinde hiçbir eksikliğin olmadığı hükümleri ihtiva etme özelliğini tam ve eksiksiz olarak taşıyan biricik İlâhi Kitap'tır. Onun bu yönü şöyle ifade edilmiştir: 

إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ يَهْدِي لِلَّتِي هِيَ أَقْوَمُ وَيُبَشِّرُ الْمُؤْمِنِينَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْرًا كَبِيرًا 

"Gerçekten bu Kur'ân, insanları en doğru yola, en isabetli tutuma yöneltir.." (İsrâ, 17/9)

Kur'ân Okunan Yere Melekler, Rahmet ve Sekîne İner
İlâhî kelâm, öyle büyük bir te'sire sahiptir ki, okunmasıyla sadece insanlar değil, melekler de etkilenir ve onu dinlemek için gelir, okunan yer bir rahmet ve sekînet (huzur-güven) ortamına döner. Bütün toplumun Kur'ân'la içli-dışlı olduğu düşünülürse, böyle bir toplum, emniyet ve güvene, meleklerin korumasına lâyık bir kıvama gelmiş demektir. Hz. Peygamber (s.a.s), bu hususu şöyle ifade buyurur: "Bir topluluk Kur'ân'ı okuyup, onu aralarında müzakere etmek üzere Allah'ın evlerinden birinde bir araya toplandıklarında, mutlaka üzerlerine sekinet iner ve onları Allah'ın rahmeti bürür. Melekler de onları kanatlarıyla sararlar. Allah Teâlâ da, onları huzurunda bulunan yüce topluluğa (meleklere) anar." (Ebu Davud, Salât, 349; Müslim, Zikir, 38) 
Hz. Peygamberin yukarıda anlattığı durum, sahabeden Üseyd ibn Hudayr tarafından da bizzat yaşanmıştır. Bu husustaki rivayet şöyledir: Hz. Üseyd, geceleyin (hurma harmanında iken) Kur'ân'dan Bakara sûresini okuyordu. Hemen yakınında ise atı bağlıydı. Birden bire atı şahlandı. Bunun üzerine Kur'ân okumaya ara verdi. At da sakinleşti. Üseyd tekrar okumaya başlayınca, at tekrar şahlandı. Üseyd yine okumaya ara verince at yine sakinleşti. Biraz sonra yeniden okumaya başlayınca at yeniden şahlandı. Oğlu Yahya ata yakın bir yerdeydi. Ona bir zarar vermemesi için atın yanından uzaklaştırmaya gitti. Başını semaya doğru kaldırınca bir de ne görsün! Gökte şemsiye gibi bir şey ve içerisinde kandilimsi nesneler var. Sabahleyin hemen Resûlullah'ın yanına gelerek başından geçenleri anlattı. Hz. Peygamber de kendisine şöyle dedi: "O gördüklerin neydi bilir misin?" O da, "hayır" cevabını verdi. Bunun üzerine: "Onlar meleklerdi. Senin sesine gelmişlerdi. Şayet sen okumaya devam etseydin, onlar seni sabaha kadar dinleyeceklerdi. Öyle ki, sabahleyin herkes onları seyredebilecekti ve onlar halktan gizlenmeyecekti." buyurdu. (Buharî, Fedailü'l-Kur'ân, 11; Müslim, Müsafirûn, 40) Başka bir rivayette ise, Kur'ân okunurken inen şeyin "sekîne" olduğu belirtilir. (a.y.)

En Kıymetli Hâne
Kur'ân, okunduğu yere huzur, mutluluk ve bereket getirir. Okuyan kimselere sevinç verir. Gam ve tasalarını dağıtır, ümitsizliklerini siler, onları canlı ve aktif bir hale getirir. Her türlü vesvesenin o insanlardan ve okunan yerlerden kaçmasını sağlar. Cinnî ve insi şeytanlara karşı onları korur. Allah Resûlü Kur'ân'ın bu yönünü şu benzetmeyle anlatır:
"Kur'ân okunan evin hayrı artar; oturanları sıkmaz. Böyle evlere melekler toplanır, şeytanlar uzaklaşır. İçinde Kur'ân okunmayan ev oturanlara dar gelir; böyle evlerin hayır ve bereketi az olur; melekler uzaklaşır; şeytanlar üşüşür. İçinde Kur'ân okunan, anlam ve yorumuyla meşgul olunan ev, yıldızların yeryüzünü aydınlattığı gibi, sema ehli için aydınlatılır." (Darimî, Sünen, 2/429-430; Heysemî, Mecma'üz-Zevaid, 7/171)

Görev Vermede Tercih Sebebi
Kur'ân'ı okuyan ve içindekileri yaşayan kimseler, insanların hak ve hukûkuna riâyet etme, kendi görev ve sorumluluklarını muhakkak yerine getirme, hüküm ve davranışlarında adaletten ayrılmama gibi çok önemli hasletlere sahip olacaklarından dolayı Hz. Peygamber birtakım görevlendirmeler yapacağı zaman bu hususu bir ölçü olarak kabul etmiş ve böylelikle Kur'ân'ı bilmeye dikkatleri çekmiştir.

Bu konuyla ilgili pek çok örnek bulmak mümkündür. Meselâ, imamlık gibi son derece önemli bir görevde, Kur'ân'ı en çok bilenin tercih edilmesini tavsiye buyurmuş, (Müslim, Mesacid, 289-291; Tirmizî, Salât, 60) Allah Resûlü'nün Yemen'e gönderdiği heyetin başına yaşça en küçük olmasına rağmen Kur'ân'ı iyi bilen birini başkan seçmiş (Heysemî, 7/161) ve değişik görevlendirmelerde aynı yolu takip etmiştir. (İ. Hacer el-Askalânî, Metalibü'l-Âliye, 2/208-209) Bütün bu uygulamalar, Kur'ân okumanın ve incelikleriyle onu bilmenin önemini gösteren hususlardır. 

Kur'ân'ı İyi Bilenin Mezarda Ön Tarafa Konulması
Kur'ân'ın okunma, anlaşılma ve yaşanması o kadar önemlidir ki, defnedilirken dahi bu hususa dikkat edilmiş, kim daha çok Kur'ân biliyorsa ön tarafa o konmuştur. Uhud'daki bu uygulamasıyla Resûlullah, Kur'ân'ın önemine dikkatleri çekmiş ve Kur'ân'a gösterilmesi gereken ihtimamın hangi boyutlara kadar varacağına işaret buyurmuştur.

Buraya kadar olan kısımda Kur'ân okuma ve bilmenin dünyada insanlara sağladığı faydalar ve üstünlükler üzerinde duruldu. Bundan sonraki bölümde ise, âhiretteki faydaları üzerinde durulacaktır.

B. KUR'ÂN OKUMANIN ÂHİRETTE KAZANDIRDIKLARI

En Hayırlı Kişi
İnsanlara göre üstünlük ölçüleri farklıdır. Kimine göre zenginlik, kimine göre soy-sop, kimine göre ırk, kimine göre makam-mevki vs.. Ancak Cenab-ı Allah'a (c.c.) göre hayırlı ve üstün olma, Kur'ân'ı öğrenme ve öğretme meselesine bağlanmıştır. Bu önemlidir, çünkü Kur'ân okunup anlaşılmadan üstün olmanın yolları bilinemez, hayırlı olmaya götüren ve hayırlı olmayı engelleyen hususlar tespit edilemez. Bu meselelerin aynı zamanda başkalarına aktarılması da istenmiştir ki, iyiler ve iyilikler çoğalsın, kötüler ve kötülükler Kur'ân'ın altın ikliminde yok olup gitsinler. Bu hususu Hz. Peygamber (s.a.s), şu vecîz ifadeleriyle anlatmaktadır: "Sizin en hayırlınız, Kur'ân'ı öğrenen ve öğretendir." (Buharî, Fedailü'l-Kur’ân, 21; Tirmizî, Fedailü'l-Kur’ân, 15)

Kur'ân-ı Kerim 
"..Şunu unutmayın ki, Allah'ın nazarında en üstün olanınız, içinizden takvada (Allah'ı sayıp haramlardan sakınmada) en ileri olanınızdır..." (Hucurât 49/13) beyanıyla, Allah katında insanların değer kazanma ölçüsünü bildirmiştir. Belirtilen bu takva sahibi olma hususu ise, ancak Kur'ân'ı okuma ve anlamadan geçer. Demek ki bu okuma ve anlama işi yapıldığında takva yakalanılıyor, takvayla da insan en hayırlılar kervanına katılmış oluyor.

Kıyâmette Şefâat
En küçük bir iyiliği dahi karşılıksız bırakmayan Cenab-ı Hakk (c.c.), insanın bu dünyada değer verip meşgul olduğu Kur'ân'ı, kişinin ona sahip çıkması ve onunla samimi bir alâka kurması oranında insana şefaatçi yapar. Bununla insan, belki de en muhtaç olduğu bâdirelerden kolaylıkla kurtulmuş olur. Hz. Peygamber'in bu hususla ilgili beyanları oldukça dikkat çekicidir. O (s.a.s.), şöyle buyurur: 

"Kişi kabrinden kalkınca Kur'ân, o kimseyi, rengi değişmiş ve zayıflamış bir halde karşılar ve: 'Beni tanıyor musun?' der. O da: 'Hayır' cevabını verir. O zaman: 'Ben senin arkadaşın olan ve seni şiddetli sıcaklarda susuz, geceleri uykusuz bırakan Kur'ân'ım' der. Sonra o şahsa vakar tacı, anne-babasına da iki değerli elbise giydirilir. Anne-baba bunun sebebini sorunca, çocuklarının Kur'ân'la olan meşguliyeti gösterilir." (İbn Mace, "Edeb", 52: Darimî, Sünen, 2/451) Diğer bir hadislerinde de Allah Resûlü şöyle buyurmuşlardır: "Kur'ân okuyun! Zira Kur'ân, kıyamet günü okuyana şefaatçi olarak gelir." (Müslim, Müsafirûn, 252) 

Kıyâmette Nûr
Kur'ân'ın isimlerinden birisi de "Nûr"dur. Nurun anlamlarından biri de, etrafı aydınlatan ve görmeye yardım eden ışıktır. (İbn Faris, Mu'cem Mekâyis Fi'l-Luğa, 368; Rağıb, Müfredât, 508) Kur'ân, insana maddi-manevî bir ışıktır. Ona yol gösteren bir lambadır. Bu dünyada içinden çıkamayacağı konularda bir rehberdir. Nitekim 

يَاأَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَتْكُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَشِفَاءٌ لِمَا فِي الصُّدُورِ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ
"Ey insanlar! İşte size Rabbinizden bir delil geldi, size açık bir Nûr indirdik." (Nisâ 4/174) âyeti de bunu vurgulamaktadır. 
Kur'ân'ın aydınlatması ve insana yol göstermesi sadece bu dünya ile sınırlı olmayıp, âhirette de devam edecektir. Hz. Peygamber (s.a.s.), Kur'ân'ın ahirette insanlara bir Nûr olarak gelmesini şöyle ifade buyurmuştur: "Her kim Allah'ın kitabından bir âyet öğrenirse, o öğrendiği kıyâmet günü kendisine bir nur olacaktır." (Darimî, 2/444) 

Kur'ân'la Yükselme
Kur'ân-ı Kerim'de Cennet'ten bahsedilirken, her zaman tek bir cennetten bahsedilmez. Özellikle Cennet'in farklı derece ve mertebelerine vurgu için çoğul sıygasıyla "cennât" (cennetler) olarak ifade edilir. Yani nasıl dünyada insanlar sahip oldukları imkânlar açısından aynı seviyede değillerse, ahirette de bunun benzeri olacaktır. Burada yaptıkları işler, kazandıkları sevaplar ölçüsünde orada farklı bir konum, farklı bir mertebe kazanmış olacaklardır. Kur'ân'a sahip çıkma, onu okuma, anlama ve yaşama ölçüsünde Cennet'teki makam ve dereceler de farklılaşacaktır. Resûlullah (s.a.s), Kur'ân'ın insana kazandıracağı bu yönü şöyle ifade buyurmuşlardır:

"Kur'ân'ı okuyup ona sahip çıkan kimseye (âhirette): "Oku ve (Cennet'in derecelerine) yüksel, dünyada nasıl ağır ağır okuyor idiysen öyle oku. Zira makamın, okuduğun en son âyetin seviyesindedir." denir. (Ebu Davud, Vitr, 20; Tirmizî, Sevabü'l-Kur’ân, 18) 

Bitmeyen Ticaret
Kur'ân'a sahip çıkıp onu vird haline getiren ve onunla amel eden kimseler anlatılırken, onların, batması, tükenmesi ve iflası mümkün olmayan bir ticaret kazancına sahip oldukları ifade edilir. Tükenmeyen zengin bir ticaret nitelemesinde bulunma, verenin, her şeyin sahibi ve mâliki Allah (c.c.) olmasındandır. Bu husus, Kur'ân'da şöyle belirtilmektedir: 
إِنَّ الَّذِينَ يَتْلُونَ كِتَابَ اللهِ وَأَقَامُوا الصَّلَوةَ وَأَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَعَلاَنِيَةً يَرْجُونَ تِجَارَةً لَنْ تَبُورَ
"Allah'ın Kitabını okuyup ona uyanlar, namazı hakkıyla ifa edenler ve kendilerine nasip ettiğimiz imkânlardan gizli ve âşikâr olarak hayır yolunda harcayanlar, ziyan ihtimali olmayan bir ticaret umarlar." (Fâtır 35/29)


Zorlanana İki Sevap

Kur'ân, İlâhi bir hazinedir. O, her yönüyle bir hayır deryasıdır. Şânına yaraşır bir şekilde okunduğunda, meleklere denk bir makama ulaşılır. Tam manâsıyla eda edilemediği, okunmasında veyahut da öğrenilmesinde zorlanıldığında ise verilen derece iki katıdır. Özellikle yeni başlayanlar veya belli bir yaştan sonra okumaya başlayıp zorlananlar için Allah Resûlü'nün bu husustaki müjdesi şöyledir:
"Kur'ân-ı Kerim'i maharetle okuyan bir insan, Kirâmen Kâtibin melekleri seviyesinde olur. Onu o seviyede beceremeyen fakat halis bir niyet ile okumağa çalışan, okurken de kem küm edip dili dolaşan ve Kur'ân'ı okumak ona zor geldiği halde okuyan insana da iki sevap vardır." (Buharî, Tevnid, 52; Müslim, Müsafirûn, 244)

Her Harfine On Sevap

Rahmeti sonsuz Yüce Yaratıcı (c.c.), insanlara verdiği sayısız nimetler yanında, ayrıca yaptıkları iyi işlere de kat kat sevap ve mükâfat vermektedir. Kötülükler bir misliyle karşılık gördüğü halde, iyiliklerin karşılığı on, yüz veya daha fazla katını bulabilmektedir. Nitekim 
مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا وَمَنْ جَاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَلاَ يُجْزَى إلاَّ مِثْلَهَا وَهُمْ لاَ يُظْلَمُونَ
"Kim Allah'a güzel bir işle gelirse, iyilik işlerse, ona on misli verilir; kim de bir kötülükle gelirse, sadece kötülüğüne denk bir ceza görür ve hiç kimseye haksızlık edilmez." (En'âm 6/160) âyeti bu gerçeği ifade etmektedir. Şüphesiz ki işlerin en hayırlısı ve değerlisi, Cenab-ı Hakk'ın Kelâm sıfatından gelen Kur'ân-ı Kerim'in okunup anlaşılması ve yaşanmasıdır. Onun her bir cümlesi, kelimesi, hattâ harfi Allah Teâla katında ayrı bir kıymeti haizdir ve karşılığı en üst seviyeden verilecektir. Bu hususu Allah Resûlü şu açık beyanlarıyla ifade etmişlerdir:

"Kur'ân-ı Kerim'den tek bir harf okuyana bile bir sevap vardır. Her hasene on misliyle değerlendirilir. Ben "Elif lâm Mîm" bir harf demiyorum. Aksine "Elif" bir harf, "Lâm" bir harf, "Mîm" de bir harftir." (Tirmizî, Sevabü'l-Kur’ân, 16) 

C. KUR'ÂN'DAN UZAKLAŞMANIN SONU


Kıyâmette Pişmanlık ve Hz. Peygamber'in Şikâyeti

İnsanın dünyaya gelişi bir defadır. Öldükten sonra yeniden dünyaya dönüş imkânsızdır. Dünyada iken gerekli hazırlıkları yapmayan insanlar, ölümle karşılaştıklarında büyük bir pişmanlık içerisinde bulunacak ve Cenab-ı Hakk'tan yeniden dünyaya döndürülmeyi talep edeceklerdir. Ancak bu talepleri kabul edilmeyecektir. حَتَّى إِذَا جَاءَ أَحَدَهُمْ الْمَوْتُ قَالَ رَبِّ ارْجِعُونِي لَعَلِّي أَعْمَلُ صَالِحًا فِيمَا تَرَكْتُ كَلاَّ إِنَّهَا كَلِمَةٌ هُوَ قَائِلُهَا وَمِنْ وَرَائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ
"Âhireti inkâr edenlerden birine ölüm gelip çatınca, işte o zaman: "Ya Rabbi, ne olur beni dünyaya geri gönderin, ta ki zâyi ettiğim ömrümü telafi edip iyi işler yapayım." der. Hayır hayır, bu, onun söylediği manâsız bir sözdür. Çünkü dünyadan ayrılanların önünde artık diriltilecekleri güne kadar bir berzah vardır." (Mü'minûn 23/99-100)
Başka bir âyette de insanın, Kur'ân'dan uzaklaşmaya vesile oldukları için bazı kimselerin arkadaşlığından pişmanlık duyacağı belirtilmektedir: 
وَيَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَى يَدَيْهِ يَقُولُ يَالَيْتَنِي اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِيلاً يَاوَيْلَتَي لَيْتَنِي لَمْ أَتَّخِذْ فُلاَنًا خَلِيلاً لَقَدْ أَضَلَّنِي عَنِ الذِّكْرِ بَعْدَ إِذْ جَاءَنِي وَكَانَ الشَّيْطَانُ ِلْلإِنسَانِ خَذُولاً 
"O gün zâlim, parmaklarını ısırır, 'Eyvah'! der, keşke o Peygamber'le birlikte bir yol tutaydım. Eyvah! Keşke falanı dost edinmeyeydim! Vallahi bana gelen Zikir'den beni o uzaklaştırdı. Zaten şeytan, insanı işte böyle uçuruma sürükleyip sonra da yüzüstü, yalnız bırakır." (Furkân 25/27-29)
Resûlullah da (s.a.s.) ümmetinin Kur'ân'dan uzaklaşmalarını, onunla olan bağlarını koparmalarını ve ona gerekli ilgiyi göstermeyişlerini Cenab-ı Hakk'ka şikayet edecektir: وَقَالَ الرَّسُولُ يَا رَبِّ إنَّ قَوْمِي اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورًا
"O gün Peygamber: 'Ya Rabbi, halkım bu Kur'ân'ı terkedip ondan uzaklaştılar!' der." (Furkân 25/30)
Âyette "mehcûr" ifadesiyle ilgili şu anlamlar muhtemeldir: Mehcur, terkedip uzak durmak, onunla amel etmemektir. Zira bir hadis-i şerifte şöyle buyurulmuştur: "Kim Kur'ân'ı öğrenir ve kendisine ilgi duymaksızın ve içindekileri tefekkür etmeksizin onu bir mushaf olarak başucuna asarsa, kıyâmet günü o Kur'ân onun yakasına yapışır ve: 'Ey Âlemlerin Rabbi, bu kulun beni mehcûr (terkedilmiş-unutulmuş) kıldı. Benimle onun arasında bugün hükmü sen ver' der." (Kurtubî, el-Cami' li Ahkâmi'l-Kur'ân, 13/27) Mehcûrun diğer anlamı ise; "Kur'ân hakkında saçma sapan konuştular, evvelkilerin uydurma masalları dediler" demektir. Resûlullah'ın (s.a.s) bu şekilde şikayetinden bahsetmesi büyük bir uyarı anlamına gelir. (Râzî, Fahruddin, Mefâtîhu'l-Gayb, 24/67).

Unutmanın Büyük Vebal Olması

İslam'a göre iyi bir işi bir defa fazlaca yapmaktansa, onu hayatın bütün zamanlarına yayıp az da olsa sürekli yapmak (Buharî, Rikak, 18) daha faziletlidir. Teneffüs ettiğimiz hava, içtiğimiz su, yediğimiz yemek nasıl sürekli olan bir ihtiyaçtan kaynaklanıyorsa, manevi hayatımızın havası, suyu ve gıdası olan Kur'ân'ın hayat boyu okunması ve yaşanması da zaruri bir ihtiyaçtır. Dolayısıyla Kur'ân'ı öğrenip okuduktan sonra bir kenara koyup unutmak, içindekilerden ilgiyi kesmek veya ona sırt çevirmek, büyük bir günah olarak karşımıza çıkmaktadır. 
Bu konuda Hz. Peygamber'den (s.a.s) rivayet edilen hadisler oldukça ağır ifadeler taşımaktadır. Resûlullah (s.a.s) şöyle buyurmuşlardır: "Ümmetime verilen ücretler bana arzedildi. Bunlar arasında bir kimsenin mescidden kaldırıp attığı bir çöp için verilmiş olanı da vardı. Keza ümmetimin işlediği günahlar da bana arzedildi. Bunlar arasında, bir kimsenin İlahî bir lütuf olarak öğrenip de sonradan unuttuğu bir sûre veya âyet sebebiyle kazandığı günahtan daha büyüğünü görmedim." (Ebu Davud, Salât, 16; Tirmizî, Sevabü'l-Kur’ân, 19) Diğer bir rivayette ise şöyle buyurmuştur: "Kur'ân-ı Kerim'i okuyan kimse sonradan (terkeder veya okumayı) unutursa, kıyâmet günü cüzzamlı olarak Allah'a kavuşur." (Ebu Davud, Vitr, 21) 

Burada özellikle "cüzzam"lı ifadesinin kullanılması manidardır. Zira cüzzam hastalığında kulaklar, burun içi, önkol bölgeleri ve apış aralarında şişlikler olur. Yüz şişer, gözler göz çukurlarına kaçar. Dil, gırtlak ve boğazda yaralar oluşur. Bu yaralardan sonra aynı yerlerde sert kabuklar meydana gelir ve bu organların şekilleri değişir. Vücut ve kalçalarda erimeler görülür. Vücut derisi hissizleşir ve soluklaşır. Şiddetli çürümeler ve yaralar ortaya çıkar. El ve ayaklarda kangrenleşmeler başlar. (Saygılı, Sefa, Aile Sağlığı Ansiklopedisi, 1/172-173). Bunu, "Cüzzam hastalığında insanın kendi derdine düşüp, organlarını kaybettiğinden konuşamaması, derdini dile getirememesi gibi, Kur'ân'ı unutan kimse de, Allah karşısında konuşamayacak, kusurlarını affettiremeyecek ve mazeret beyanında bulunamayacaktır." şeklinde anlamak mümkündür.

Kur'ân'ın Kıyamet'te Şikayetçi ve Aleyhte Delil Olması

Kıyâmet günü bir adam getirilir. Kur'ân, bu insanın karşısına bir insan kılığında çıkar. Getirilen bu adam, Kur'ân'ın farzlarını zayi etmiş, yasaklarımı çiğnemiş, yap dediklerini yapmamış, yapma dediklerini yapmış biridir. Kur'ân, bu kişiyi Allah'a şöyle şikayet eder: "Ya Rabbi, benim âyetlerimi ne kötü ezberledi, sınırlarımı çiğnedi, farzlarımı yapmadı, bana uymayı terketti, günah saydığım şeyleri işledi." Kur'ân, ortaya deliller koyarak davasını sürdürür. Bunun üzerine Yüce Allah: "Al bu adamı, ne hali varsa görsün" buyurur. Kur’ân, onu elinden yakalar ve yüzüstü Cehennem'e atıncaya kadar peşini bırakmaz. (Heysemî, 7/160) Başka rivayetlerde de, Kur'ân'ın kıyamet gününde insanların leh ve aleyhlerinde delil olacağı belirtilmiştir. (Müslim, Taharet, 1; Tirmizî, Deavât, 85) 

Emanete Hıyânet Cezası

İnsana verilen ve kendisine ait olmayan her şey emanet hükmündedir. El, ayak, akıl, evlât, mal vs. bu emanetlerden yalnızca bazılarıdır. Bu emanetleri insana veren Zât, vakti geldiğinde bunları teslim edilen kişilerden geri alacak ve tam olarak geri iade edemeyen veya bunlara gereği gibi ihtimam göstermeyen kişilerden de hesap soracaktır. Emanete sahip çıkma İslâm'da o kadar önem arzetmektedir ki, Hz. Peygamber münafıkların özelliklerini sayarken, bunlardan birinin de "emanete hıyanet" olduğunu ifade buyurmuşlardır. (Buharî, İman, 24; Müslim, İman, 107) Bu anlamda insanlara verilen emanetlere baktığımızda, bunların başında Yüce Kur'ân gelmektedir. Sahiplenilmesi, okunması, anlaşılması ve yaşanması için insana emanet olarak verilen Kur'ân'la ilgili olarak, günü geldiğinde gönderilen kimselerden hakkıyla sahip çıkılıp-çıkılmadığı noktasında hesap sorulacaktır. Sahip çıkmayanlar, hıyanetle cezalandırılacaktır. 

Sıkıntılı Bir Hayat ve Âhiret'te Kör Olarak Haşrolma

Allah'ın dininden yüz çeviren, Kur'ân'a sırt çeviren ve onunla amel etmeyi terkedenler, maddî-mânevî sıkıntılar içinde bocalayıp durdukları gibi, Mahşer Günü'nde de kör olarak haşrolacaklardır. Bu durum, Kur'ân-ı Kerim'de şöyle beyan edilir: 
وَمَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنْكًا وَنَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْمَى قَالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِي أَعْمَى وَقَدْ كُنتُ بَصِيرًا قَالَ كَذَلِكَ أَتَتْكَ آيَاتُنَا فَنَسِيتَهَا وَكَذَلِكَ الْيَوْمَ تُنْسَى وَكَذَلِكَ نَجْزِي مَنْ أَسْرَفَ وَلَمْ يُؤْمِنْ بِآيَاتِ رَبِّهِ وَلَعَذَابُ اْلآخِرَةِ أَشَدُّ وَأَبْقَى
"Ama kim Benim zikrimden yüz çevirirse, Kitabımı dinlemez ve Beni anmaktan gaflet ederse, ona dar bir geçim vardır ve Biz onu kıyâmet günü kör olarak diriltir, duruşmaya getiririz. 'Ya Rabbi', der, 'ben gözleri gören biri olduğum halde neden beni kör olarak haşrettin?' Buyurur ki: 'Bu böyledir. Nasıl âyetlerimiz sana geldiğinde sen onları unuttuysan, bu gün de sen öyle unutulur, bir kenara atılırsın.' İşte inkârda ve günahta hadlerini aşanları ve Rabbilerinin âyetlerine inanmayanları böyle cezalandırırız. Ahiret azabı ise, elbette daha şiddetli ve daha devamlı olacaktır." (Tâ Hâ 20/124-127) 
Âyette geçen "maîşeten dankâ", sıkıntılı hayat demektir. Müfessirler, bu hayatın dünya veya kabirde olabileceğini söylemişlerdir. Dünyada olması şöyle yorumlanmıştır: Allah Teâlâ ile bağını koparan, O'nun engin rahmetiyle ilgisini kesen kimsenin hayatı ne kadar bolluk ve eğlence içerisinde geçerse geçsin, sıkıntılarla doludur ve darlıktır. Her şeyden önce, Allah'a bağlanıp O'na güvenini yitirmenin sıkıntısını çeker. Kararsızlıkların, kuşkuların ve dengesizliklerin girdabındadır. Elindeki şeylere büyük bir hırsla sarılır. Onları kaybetmekten endişe duyar. Arzu ve heveslerin arkasında koşar, kaybettiği her şeye yanarak ve tutuşarak sıkıntıya düşer. Ve bir kalp ancak Allah'ın huzurunda güven duyar, huzur bulur. Şüphesiz ki imanın verdiği huzur, insan hayatını kat kat uzatır, genişletir, rahatlatır, derinleştirir, engin hale getirir. İmandan mahrumiyet ise, öyle bir bahtsızlıktır ki, yeryüzünde hiçbir ihtiyaç ve mahrumiyet ona denk olamaz. (Seyyid Kutub, Fî Zılâli'l-Kur’ân, 4/2355) Kur'ân'dan uzak olan, dünyaya düşkün olduğu ve devamlı olarak daha fazlasını istediği için, onun hayatı dar ve sıkıntılı, geleceği karanlıktır. 

Bu sıkıntılı hayatın kabirde olması ise, kabir azabı olarak yorumlanmıştır. Zira Allah Resûlü (s.a.s.), bir hadislerinde şöyle buyurmuşlardır: "Kabir azabı kâfirleredir. O, hayatım elinde olan Zat'a, Allah'a yemin ederim ki, şunu iyi biliniz: Kâfire kabirde 99 ejderha musallat edilir." (Tirmizî, Kıyame, 26; Müsned, 3/38) 
Kur'ân'dan uzaklaşanların kıyâmet günü kör olarak haşredilmeleri ise, dünyada yaptıkları fiillerin cinsiyle cezalandırılmaları demektir. Onlar nasıl dünyada iken Kur'ân'ı tanımazlıktan geldiler, onun âyetlerine gözlerini kapadılar, gerçekleri görmediler ise, Cenab-ı Hakk da âhirette onlara Cennet'e giden yolları göstermeyecek ve onları kurtuluş delillerinden mahrum bırakacaktır. Nitekim başka bir âyette bu durum şöyle tasvir edilir: 
وَمَنْ يَهْدِ اللهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِي وَمَنْ يُضْلِلْ فَلَنْ تَجِدَ لَهُمْ أَوْلِيَاءَ مِنْ دُونِهِ وَنَحْشُرُهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَلَى وَجُوهِهِمْ عُمْيًا وَبُكْمًا وَصُمًّا مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ كُلَّمَا خَبَتْ زِدْنَاهُمْ سَعِيرًا
"Allah kimi doğru yola iletirse, işte odur doğru yolda olan; kimi de şaşırtırsa, artık Allah'tan başka ona hâmi ve yardımcı bulamazsın. Kıyâmet günü onları kör, sağır ve dilsiz olarak yüzükoyun haşrederiz. Onların varacakları yer Cehennem'dir. Onun ateşi zayıfladıkça, onlara çılgın alevi artırırız." (İsrâ 17/97) 

En Değersiz Kişi

Mekânların değeri, o mekânlarda varolan varlıkların derecesine göre kıymet kazanır. Öyle mekânlar vardır ki, o mekânlara kıymet kazandıran varlıklar oradan ayrıldıklarında, oralar hiçbir anlam ifade etmez ve normal bir yer haline gelir. Ancak o değerler yeniden oraya avdet edince, oralar yeniden kıymet kazanır, canlanır ve herkesin nazarında kudsî bir konuma yükselir. Herhalde "Şerefü'l-mekân bi'l-mekîn" (yerlerin kıymeti orada iskan edenlere göredir) darb-ı meseli de bunu ifade etmektedir. İnsanlara Cenab-ı Hakk nazarında değer kazandıran şeyler vardır. İnsan bunlara sahip olduğu ölçüde Yaratıcısının nazarında kıymet kazanır. Bu anlamda insana değer kazandıran şeylerin başında Kur'ân gelir. Kur'ân'la hemhâl olan, onu okuyan ve yaşayanlar, hiçbir gücün kazandıramayacağı makama ulaşırlar. Onu okumayan, anlamayan ve ondan uzaklaşanlar ise, karanlıklarda kalmaya aday konuma gelmişler demektir. İnsanları aydınlık iklimlere ulaştıran Kur'ân'ın nûrundan mahrum gönüller, maddeten doysalar ve rahat olsalar da, kalpleri her zaman endişeli, gelecekleri karanlık ve tatminsizdir. Kur'ân: "İyi bilin ki gönüller, ancak Allah'ı anmakla huzur bulur." (Ra'd 13/28) ifadesiyle bu hususa dikkatleri çekmektedir.
Allah Resûlü (s.a.s), Kur'ân'la ilgisi olmayan, ondan az da olsa bir bölüm bilmeyen kimseleri şu manidar sözleriyle bildirmiştir: "Kur'ân, Allah'ın, (insanlara ikram ettiği İlâhî bir) sofrasıdır. Gücünüz yettiğince ondan almağa çalışın. Şüphesiz ben, içinde Allah'ın Kitabı'ndan bir şey bulunmayan bir evden daha küçüğünü (sıkıcısını) bilmiyorum. Allah'ın Kitabı'ndan içinde bir şey bulunmayan kalp de, içinde kimsenin oturmadığı harabe bir ev gibidir." (Darimî, 2/429) Başka bir hadislerinde de: "İçinde Kur'ân'dan bir şey olmayan kişi, harap bir eve benzer." (Tirmizî, Fedailü'l-Kur’ân, 18) buyurmuşlardır.

Söz söyleme yönüyle oldukça belîğ olan Resûlullah (s.a.s), şüphesiz bu benzetmeyle önemli bir hususa dikkatleri çekmiştir. Yani içinde kimsenin oturmadığı, yıllarca terkedilen ve hiçbir güvenliğin olmadığı vîrâne yapılar, nasıl her türlü tehlikeye karşı açık, hırsızların, sarhoşların ve kaçakların mekânları ise, içinde Kur'ân'ın olmadığı kalpler de böyle harâbe mekânlar gibidir. Bu gibi kimseler emniyetten mahrum, huzurdan uzak, her ân bir endişe içerisinde ve mutsuzdurlar. 

NETİCE

Netice itibariyle, Yüce Yaratıcı'nın rahmet vesilesi olarak gönderdiği İlâhî Kelâm, okumamız ve anlamamız gerekli olan bir konuma sahiptir. O, hem dünya hem de âhiretimiz açısından kurtuluş vesilemizdir. Dünyada bizler için önemli bir nasihat, dertlerimize şifa, hidayet kaynağı ve rahmettir. İnsanlığın dertlerine reçete olup, onları en doğru yola iletir. Kur'ân'ın okunduğu yeri melekler ziyaret eder ve orada huzur olur. Kur'ân'ın okunup anlaşılması, Allah katında insanlara üstünlük kazandırır. Kur'ân, kabirde bir nûr olur. Zorlanarak öğrenip okuyanın mükâfatı iki kat verilir. Okunan her harfi için, en az on sevap vardır. Kur'ân'dan uzaklaşılınca, o, âhirette uzaklaşanlardan şikayetçi olur. Onu unutma büyük bir vebal olup, emanete sahip çıkmama anlamına gelir. Kur'ân, insana ve topluma huzur ve güven getirir.


.