“Dokuzuncu 0mam” Muhammed Cevâd Takî

Muhammed Cevâd Takî hazretleri, Resûlullah efendimizin torunu olup, hazret-i Ali ile hazret-i Fâtıma’nın (radıyallahü anhümâ) evlâdlarındandır. Hazret-i Hüseyin’in torunlarından olduğu için “Seyyid”dir... Muhammed Cevâd daha küçük yaşta, büyük ve derin bir âlim olmuştur. İmâmlığı on altı sene iki ay on dört gündür. Halîfe Me’mûn, kızı Ümmü Fadl’ı Muhammed Cevâd ile evlendirmiş, Medîne’ye göndermiştir. Ali Nakî ve Mûsâ isminde iki oğlu, Fâtıma ve Emmâme isminde iki de kızı vardı...

“İmâm-ı Ali Rızâ’nın oğluyum”
Şöyle anlatılır: Bir gün Halîfe Me’mûn ava çıkarken, çocukların oynadığı sokaktan geçti. O esnada, bütün çocuklar sokaktan kaçtı. Muhammed Cevâd da orada çocukların yanında duruyordu. Yalnız o olduğu yerden ayrılmadı. Bunun üzerine Halîfe Me’mûn ona yaklaşarak:-Ey çocuk! Bütün çocuklar kaçtığı halde, sen neden kaçmadın? diye sorunca, Muhammed Cevâd;
-Ey Emîr-ül-Müminîn, yol dar değil ki, kenara çekilip genişleteyim. Suçum yok ki, senden korkup kaçayım. Senin suçsuz kişileri incitmeyeceğine inanıyorum, diye cevap verdi. Bu güzel yüzün ve tatlı sözlerin sâhibi olan çocuk halifenin hoşuna gitti. Ona;
-Sen kimin oğlusun? diye sorunca,
-İmâm-ı Ali Rızâ’nın oğluyum, cevâbını verdi. Halîfe, İmâm-ı Ali Rızâ’yı rahmetle andı. Muhammed Cevad o sırada dokuz yaşındaydı.
İmâm-ı Takî, Halîfe Me’mûn vefât edince; “Bizim kurtuluşumuz otuz ay sonradır” buyurdu. Halîfe Me’mûn’un vefâtından otuz ay sonra zevcesinin amcası Halîfe Mu’tasım ile görüşmek için Bağdât’a gittiği sırada vefât etti.

Yemeğine zehir kattılar!..
Halife Mu’tasım, İmâm Muhammed Cevâd’a çok hürmet eder ve sık sık görüşürdü. Fakat bir defasında Halifeye, hazret-i İmam’ın kendisine karşı olanlarla münasebet kurduğunu ve ona karşı ayaklanma hazırlığı içinde olduklarını söylediler. Halbuki bunların aslı yoktu. Halife, Muhammed Cevad hazretlerini sarayına yemeğe davet etti. Hz. İmâm Muhammed’ül Cevâd, yemeği yediler ve zehirli olduğunu anladılar; hemen kalktılar. Oturmasını dileyen Mu’tasım’a, Hazret-i İmâm;
-Senin yanından çıkıp gitmem, sana daha hayırlıdır, buyurdular. Kaldıkları yere gittiler ve Muhammed Cevâd hazretleri o gece vefat etti.

.

Dokuzuncu 0mam” Muhammed Cevâd Takî

Muhammed Cevâd Takî hazretleri, Resûlullah efendimizin torunu olup, hazret-i Ali ile hazret-i Fâtıma’nın (radıyallahü anhümâ) evlâdlarındandır. Hazret-i Hüseyin’in torunlarından olduğu için “Seyyid”dir... Muhammed Cevâd daha küçük yaşta, büyük ve derin bir âlim olmuştur. İmâmlığı on altı sene iki ay on dört gündür. Halîfe Me’mûn, kızı Ümmü Fadl’ı Muhammed Cevâd ile evlendirmiş, Medîne’ye göndermiştir. Ali Nakî ve Mûsâ isminde iki oğlu, Fâtıma ve Emmâme isminde iki de kızı vardı...

“İmâm-ı Ali Rızâ’nın oğluyum”
Şöyle anlatılır: Bir gün Halîfe Me’mûn ava çıkarken, çocukların oynadığı sokaktan geçti. O esnada, bütün çocuklar sokaktan kaçtı. Muhammed Cevâd da orada çocukların yanında duruyordu. Yalnız o olduğu yerden ayrılmadı. Bunun üzerine Halîfe Me’mûn ona yaklaşarak:-Ey çocuk! Bütün çocuklar kaçtığı halde, sen neden kaçmadın? diye sorunca, Muhammed Cevâd;
-Ey Emîr-ül-Müminîn, yol dar değil ki, kenara çekilip genişleteyim. Suçum yok ki, senden korkup kaçayım. Senin suçsuz kişileri incitmeyeceğine inanıyorum, diye cevap verdi. Bu güzel yüzün ve tatlı sözlerin sâhibi olan çocuk halifenin hoşuna gitti. Ona;
-Sen kimin oğlusun? diye sorunca,
-İmâm-ı Ali Rızâ’nın oğluyum, cevâbını verdi. Halîfe, İmâm-ı Ali Rızâ’yı rahmetle andı. Muhammed Cevad o sırada dokuz yaşındaydı.
İmâm-ı Takî, Halîfe Me’mûn vefât edince; “Bizim kurtuluşumuz otuz ay sonradır” buyurdu. Halîfe Me’mûn’un vefâtından otuz ay sonra zevcesinin amcası Halîfe Mu’tasım ile görüşmek için Bağdât’a gittiği sırada vefât etti.

Yemeğine zehir kattılar!..
Halife Mu’tasım, İmâm Muhammed Cevâd’a çok hürmet eder ve sık sık görüşürdü. Fakat bir defasında Halifeye, hazret-i İmam’ın kendisine karşı olanlarla münasebet kurduğunu ve ona karşı ayaklanma hazırlığı içinde olduklarını söylediler. Halbuki bunların aslı yoktu. Halife, Muhammed Cevad hazretlerini sarayına yemeğe davet etti. Hz. İmâm Muhammed’ül Cevâd, yemeği yediler ve zehirli olduğunu anladılar; hemen kalktılar. Oturmasını dileyen Mu’tasım’a, Hazret-i İmâm;
-Senin yanından çıkıp gitmem, sana daha hayırlıdır, buyurdular. Kaldıkları yere gittiler ve Muhammed Cevâd hazretleri o gece vefat etti..

Büyük mütefekkir Seyyid Ahmed Arvasi

Seyyid Ahmed Arvasi, son devrin milliyetçi yazar ve mütefekkir, yani fikir adamlarındandır. 1932 yılında dünyaya geldi. Babası Gümrük Müdürlüğü’nden emekli Seyyid Abdülhakim Efendi, annesi Cevahir Hanım’dır. Ailece Van’ın Müküs (Bahçesaray) kasabasına bağlı Arvas (Doğanyayla) köyündendir. Arvasî Hoca, çeşitli eğitim enstitülerinde öğretmenlik yaptı... Derin fikir çileleri çeken Arvasi Hoca’nın anlatacak çok şeyi vardır dağarcığında ve onları temiz Anadolu gençliğine aktarmak için çırpınır yıllarca...

Seminerler, konferanslar, kitaplar...
Büyük mütefekkir emeklilik yıllarında çalışma dozunu artırır. Seminerler, konferanslar... Gazetemizde de günlük makaleler yazar, peş peşe kitap çıkarır. Evi gençlerle dolup taşar, onlara asr-ı saadet yıllarını, alperenleri, derviş gazileri anlatır...
Ve bir gün, hizmet aşkıyla yanan bu kalp duruverir... 31 Aralık 1988’de Erenköy’deki evinde ruhunu teslim etti ve Edirnekapı Kabristanına defnedildi.
Seyyid Ahmed Arvasi vefatına yakın günlerden birinde, gözleri uzaklara daldı ve ağzından şu sözler döküldü:
“Ey Kâinatın Efendisi! (sallallahü aleyhi ve selem) Seni çok özledik. Galiba, derin yaralarından kan sızarak şehadet şerbetini içmeye yaklaşan bir mücahidin, bir yudum serin suya iştiyakından daha fazla bir özlem içindeyiz.
Sen dünyamıza doğmadan önce, kızgın kumlara gömülen bebeklerin çığlıkları, vicdanları yakmıyordu. Burnu halkalı ve alnı damgalı köleler ümitsizdi. Kadınlar kocalarına, kocalar putlara tapınıyordu. Mazlumlar ve şerefli insanlar yerlerde sürünüyorlardı.

“Seni pek çok özledik!..”
Sen geldin, çığlıklar bitti, gözyaşları dindi... Güçsüzler senin meclisinde güçlendiler, kendilerinde güç vehmedenler “Hakk’ın karşısında” el bağladılar. Tebessümün, kimsesizlere cesaret verirken, mübarek alnında kabaran damarlar zalimlerin ödünü koparıyordu. Sen, ‘irtihalimden (vefatımdan) sonra, bana selam gönderin, onu bana ulaştırırlar” diye buyurmuştun. Sana “yağmur taneleri sayısınca”, “ağaçlardaki yapraklar miktarınca”, “denizlerdeki su damlaları kadar” selam sunuyoruz.
Sana, ne kadar muhtaç olduğumuzu biliyorsun. Sen “alemlere rahmet olarak” gönderilensin, bizi terk etme!
Sevgili Peygamberimiz, seni, çok, hem pek çok özledik!..

.

Özdemirğlu Osman Paşa

1527’de dünyaya gelen Özdemiroğlu, yaşı yirmiye gelmeden Mısır Sancak Beyleri sırasına geçmiş ve 1561’de de Mısır Emirhaclığına tayin edilmiştir. Daha sonra Habeş Beylerbeyi olup 1569’da Yemen eyâletinin Yemen ve Sana diye ikiye ayrılması üzerine Osman Paşa, Sana Beylerbeyi olmuştur. Bu sırada Zeydî imamlarından Topal Mutahhar’ın isyan ederek Yemen Beylerbeyi Murad Paşa’yı katletmesi üzerine her iki eyalet birleştirilerek Osman Paşa’ya verilmiştir...

On yedi kale fethetti...
Daha sonra İstanbul’a dönen Özdemiroğlu, bir müddet bazı sancak ve eyâlet valiliklerinde hizmet ettikten sonra Diyarbakır Beylerbeyi oldu ve İran Serdarı tayin edilen Lala Mustafa Paşanın maiyyetine verilmiş ve Şirvan’ın işgali üzerine vezirlikle Şirvan Beylerbeyi olmuştur. Özdemiroğlu Osman Paşa, burada iken İran kumandanlarından Oruç Han, İmamkulu Han ve Şehzade Hamza Mirza ile yaptığı müthiş muharebelerde az bir kuvvetle galip gelmiş ve o bölgede elde ettiği 17 kalenin anahtarlarını İstanbul’a göndermiştir.
Özdemiroğlu bundan sonra Şirvan’ı kuvvetlendirerek 1583’te Kuzey Kafkasya’dan Kuban, Kere Boğazı yoluyla İstanbul’a gelirken Kefe’de bulunduğu sırada muhalefete kalkan Kırım Hanı Mehmed Giray ile 37 gün harp ederek onu bertaraf etmeye muvaffak olduktan sonra Kılıç Ali Paşa’nın Kefe’ye getirdiği kadırgalara binerek İstanbul’a gelmiş ve “İkinci Vezir” makamına oturduktan sonra Siyavuş Paşa’nın yerine Vezir-i âzam olmuştur (1584).

“Serdarlığa Sinan Paşa layıktır”
Osman Paşa, vezir-i âzam oluşundan 1 ay sonra İran Seferine hareket ederek Çağalazade Sinan Paşa kumandasıyla sevk ettiği kuvvetlerle İranlılara karşı kazandığı muvaffakiyet üzerine Tebriz’i zabtedip iyice tahkim ile asker koymuş ve bir müddet sonra da devam etmekte olan hastalığı neticesinde Tebriz’de vefat etmiştir (993 Zilhicce 1585 Aralık). Ölümünde altmış yaşında idi. Osman Paşa İstanbul’da Yavuz Selim Mahallesinde bir medrese yaptırmış ve daha sonra Kösem Valide Sultan buraya bir minare ilâve ederek camiye çevirmiştir.
Özdemiroğlu vefat ederken; “Serdarlık vazifesine Çağalazade Sinan Paşa layıktır. Ona verimesini vasiyet ediyorum” demiş ve bu vasiyeti yerine getirilmiştir.

.

Hadîs hâfızlarından Abdullah-i Dârimî

Abdullah-i Dârimî hazretleri, Hicaz, Şam, Mısır, Irak, Horasan’da büyük âlimlerden hadîs-i şerîf dinlemiştir. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler, Sâhîh-i Müslim, Sünen-i Ebî Dâvûd ve Tirmizî’de mevcuttur...
“Müsned-i Dârimî”, “el-Câmi-üs-sahîh” (buna Sünen-i Dârimî de denir) ve “Sülâsiyyât” o mübarek zatın eserleridir...
Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden ba’zıları:
“Ümmetimin helaki, kötü âlim ve câhil âbiddendir. Kötü âlimler insanların en kötüsü, iyi âlimler de insanların en iyisidir.”

“Ne mutlu bu ümmete...”
“Allahü teâlâ, mahlûkâtı (yarattığı varlıkları) yaratmadan bin sene önce, Tâhâ ve Yâsîn’i okumuştur. Melekler Kur’ân-ı kerîmi duydukları zaman: “Ne mutlu bu Kur’ân-ı kerîm, kendilerine inen ümmete, ne mutlu bu Kur’ân-ı kerîmi taşıyan, içine alan boşluklara, ne mutlu bu Kur’ân-ı kerîmi okuyan dillere” demişlerdir.”
“Ey Muhacirler! Siz çoğalırsınız. Fakat Ensâr şimdiki durumlarından fazla çoğalmazlar. Ensâr, benim has vekillerim ve sırdaşlarımdır. Ben onların yanında kaldım. Onların ihsan sahibi olanlarına ikrâm edin. Kusurlarını da bağışlayın. Sonra bir kul, dünyâ ve Allahü teâlânın katında olanlar arasında serbest bırakıldı. O da Allahü teâlânın katında olanı tercih etti.” (Resûlullah efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) bu mübârek sözü ile kendisini kast ettiğini anlayan Hz. Ebû Bekir (radıyallahü anh ağlamaya başladı.) Bunun üzerine Resûlullah efendimiz, (sallallahü aleyhi ve sellem) “Dur, şu mescide açılan bütün kapıları kapayın, sadece Ebû Bekir’inki açık kalsın. Çünkü, ben Ebû Bekir’den daha üstün ve beraberliğe daha lâyık birisini bilmiyorum” buyurmuşlardır.

“Onlara müjde vereceğim”
“İnsanlar, diriltildikleri zaman, kabirden ilk kalkanları ben olacağım. Mahşere geldikleri zaman, önlerine düşüp onları ben getireceğim. Sustukları zaman onların hatibi ben olacağım. Hapsedildikleri zaman onlara ben şefâat edeceğim. Kerâmetten yanî af ve mağfiretten ümidlerini kestikleri zaman onlara ben müjde vereceğim. Anahtarlar, o gün benim elimde olacak. Ben Rabbime, Âdemoğullarının en kıymetlisiyim.”
Bu mübarek zatın, vefatından evvelki son sözleri şunlar oldu:
“Gün batıyor ve ben gidiyorum. Sevgiliye gitmek ne hoş! Beş şeye dikkat ediniz: Edeb, takva, zühd, hilm ve Resulullah efendimizin Sünnet-i seniyyesini yaymak.”

.

Muhammed bin Mensur Sem’ânî

Muhammed bin Mensur Sem’ânî, Irak’ta yaşamış olan Şafii mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 1073 (H.466) senesinde dünyaya geldi ve 1116 (H.510) senesinde vefat etti. Bilhassa Bağdad’da birçok âlimden ders aldı. Fıkıh, hadis ve edebiyat sahalarında söz sahibi oldu. Çok güzel yazı yazar ve şiirler söylerdi. Edebi ilimleri öğrendikten sonra fıkıh ve hadis üzerine çalıştı. Vaaz verirken o kadar fasih ve beliğ konuşurdu ki, dinleyenler hayran kalır, kimse itiraz edemezdi.

“Bunların hallerine çok şaşarım!”
Bu vaazlarında buyururlardı ki:
“Kibir sahipleri benim çok garibime gidiyor. Kendilerinin bir damladan meydana geldikleri, sonra da çürümüş, kokmuş leş olacaklarını bildikleri halde yine de kibirlenirler; bunlar neyine güvenirler?”
“Allahü teâlânın bütün yaratıklarını gözleri ile müşâhede ettikleri halde, öyle kimseler vardır ki Allahü teâlânın varlığı ile birliği hakkında şüpheye düşerler. Yoktan nasıl var edildiklerini gözleri ile gören pekçok insan var ki ölümden sonraki dirilmeyi inkâr ediyor. Bunlar gelip geçici dünyâya emek verip, ebedî olan âhireti unuturlar. Ben bunların bu hallerine çok şaşarım!”

“Hakîkî cömert odur ki!..”
“Allahü teâlâ, günâhlarına pişman olup, tövbe edenleri sever.”
“Hakîkî cömert; Allahü teâlâya itâat eden, kulların haklarını gözeten, yaptığı iyiliği Allah için yapıp, karşılığında insanlardan teşekkür beklemeyendir.”
“İnsanlar zarûret diyerek, yiyecek kazanma peşinde koşarlar. Halbuki esas zarûret günahlardan kaçınmaktır. Fakat çokları bundan kaçınmayıp, yiyecek peşinde koşarlar.”

“Yükümü hafifletmek istiyorum!”
Talebelerinden Hafız Ebu Sa’d, Muhammed bin Mensur Sem’âni hazretlerinin vefatını şöyle anlatır:
“Vefat etmeden önce son dersini veriyordu. Söze şu hadis-i şerifle başladı; (Önünüzde aşılması zor bir eşik vardır. Oradan yükü ağır olanlar geçemez. İşte ben bu eşiği geçebilmek için yükümü hafifletmek istiyorum) buyurduktan sonra hastalandı ve cuma günü vefat etti.

.

Kureyşli bir hanım ve Ahmed bin Ebü’l-Havârî

Şam’ın meşhur âlimlerinden Ahmed bin Ebü’l-Havârî, 780 (H.164)’de doğdu. Şam’da yaşadı. 844 (H.230) senesinde vefât etti. Otuz sene ilim tahsili yaptı. Ebû Süleymân Dârânî’nin talebesidir. Süfyân bin Uyeyne, Mervân bin Muâviye gibi zamânının âlimlerinin sohbetlerinde bulundu. Her birinden ilim ve edeb öğrendi. Ayrıca devrinin meşhûr âlimi ve Hanbelî mezhebinin imâmı Ahmed bin Hanbel ile görüşüp, sohbet etti.

Hanımı da evliyâ idi...
Bu mübarek zat, tasavvuf ilminin ve hâllerinin her konusunda kıymetli ve güzel sözler söylemiştir. Ayrıca hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Zamânında bir mesele olduğu zaman müşkülleri hallederdi. Muhammed bin Ebü’l-Havârî adında bir kardeşi vardı. Kardeşi de tasavvufta onunla aynı derecede kıymetli bir zâttı. Bütün âilesi verâ ehli ve takvâ sâhibi kimselerdi. Ayrıca hanımı Râbiat-üş-Şam adında evliyâ bir kadın olup, ismi ve hâlleri tabakât kitaplarında zikredilmiştir.
Zamânının meşhûr velîlerinden Cüneyd-i Bağdâdî hazretleri onu methetmiş ve hakkında “Ahmed bin Ebü’l-Havârî, Şam şehrinin güzel kokulu bir çiçeğidir” buyurmuştur.
Kendisi anlatır: Bir gün Şam’ın mezarlığına girdim. Orada kapısı olmayan bir kubbe vardı. Fakat bir açık yerini bularak oraya girdim. Bir süre sonra bir kadın kapı çalar gibi kubbeye vurdu. Ben de ona “Sen kimsin, böyle kubbeyi çalıyorsun?” deyince bana “Senden bir yol öğrenmek istiyorum” dedi. Ben de ona “Hangi yolu soruyorsun?” deyince “Ben senden kurtuluş yolunu soruyorum” dedi. Ben ona, “Kurtuluş yolu öyle bir yoldur ki, üzerinde cezalar, azaplar, engeller vardır. Kurtuluşa ancak iyi muamele ve dünyâ işlerini bırakıp âhiret işleriyle uğraşmakla ulaşılabilir” dedim.

“Hakiki şifaya kavuştu”
Kadın bunu duyunca çok şiddetli ağlamaya başladı. Bir süre sonra düşüp bayıldı. Bu anda oraya gelen kadınlara ona bakmalarını söyledim. Baktıklarında kadının ölmüş olduğunu anladılar. Onlara “Bu kadın kimdir?” dediğimde “Kureyşli bir hanımdır. Uzun süreden beri kendini yemek içmekten men etmiştir. Bundan dolayı çok hastalandı. Ona bir şey söylendiği zaman ‘beni tabibimle baş başa bırakın. O beni iyi eder, derdi’ dediler. Ben bunun üzerine “Hakîkaten tabîbi onu hakîki şifaya kavuşturdu” dedim.

.

Merzifonlu Kara Mustafa Paşa

Kara Mustafa Paşa, on yedinci yüzyıl Osmanlı sadrâzamlarındandır. 1634’te Merzifon yakınlarındaki Marince köyünde doğdu. Sultan Dördüncü Murâd Hanın Bağdat’ı fethinde (1639) şehid olan süvâri subaylarından Oruç Beyin oğludur. Dört yaşında yetim kalan Kara Mustafa, babasının dostu olan Köprülü Mehmed Paşanın himâyesinde ve kendisiyle yaşıt Fâzıl Ahmed (Paşa) ile berâber büyüdü. İyi bir tahsîl görüp, kıymetli bir asker olarak yetişti. Köprülü Mehmed Paşaya damat oldu.

Sadâret Kaymakamı oldu...
Köprülü Mehmed Paşa, Vezîriâzam olduktan bir buçuk sene sonra Silistre Beylerbeyi, ardından 1661’de Diyarbakır Vâlisi oldu. Fâzıl Ahmed Paşa, Vezîriâzam olunca, Kara Mustafa Paşa da 1661’de Kaptanpaşalığa tâyin oldu. Vezîriâzam Fâzıl Ahmed Paşa Avusturya Seferine “Serdâr-ı ekrem” tâyin edilince, Nisan 1663’te Kaptanpaşalık üzerinde kalmak üzere Sadâret Kaymakamı (Sadrazam Vekili) tâyin edildi. Bu vazîfeyi Vezîriâzamın 1665’te Girit Seferi ve daha sonraki Lehistan Seferi esnâsında da yürüttü. 1676’da Fâzıl Ahmed Paşanın vefâtı üzerine mühr-i hümâyûn, üçüncü vezir olan Kara Mustafa Paşaya verildi. Sadâret Kaymakamı sıfatıyla hükümet işlerini uzun seneler gördüğü için işlerde bir aksaklık olmadı. Onun ideali, devleti, Kânûnî devrindeki azâmet ve kudretli durumuna eriştirmekti.
Kara Mustafa Paşa, 1678’de Rus Seferine çıkarak, Çehrin’i aldı. 1683’de Avusturya Seferine çıktı. Viyana’yı şiddetli bir muhâsara altına aldı. Ancak kaleyi tam düşürmek üzereyken Kırım Hanının ihâneti netîcesinde Osmanlı ordusu mağlup oldu. “Viyana bozgunu”nu fırsat bilen muarızları, Belgrad’a gelen Mustafa Paşanın ve bazı devlet adamlarının, bu mağlubiyetten dolayı cezalarının verilmesini Padişaha arz ettiler.
? Mühr-ü Hümayun’u istiyorlardı...
Neticede, Sultan Mustafa Han, Belgrad’a Kapıcılar Kethüdası ve cellatları gönderdi. (25 Aralık 1683) Mühr-ü Hümayun’u istiyorlardı.
-Emir Padişahımındır, buyurun, ya bize ölüm var mı?
-Olmak gerek, Allahü teâlâ imandan ayırmasın.
Merzifonlu, imanlı, metanetli adamdı. Vakit öğle idi. Öğle namazını kıldı. Yanındakilere:
-Siz artık varın gidin, beni duadan unutmayın, dedikten sonra ilave etti:
-Gelsinler, şu halıyı da kaldırsınlar, devlet malıdır, kanım bulaşmasın!

.

Hadîs ve tefsîr âlimi Ebû Bekr-i Nakkâş

Büyük âlim Ebû Bekr-i Nakkâş hazretleri gençliğinde tavan ve duvarlara nakış işlediği için kendisine “Nakkâş” denilmiş ve bu ismi ile meşhur olmuştur. Bu mübarek zat da, ilim öğrenmek için; Mısır’dan, Maveraünnehr’e kadar olan yerlerdeki ilim merkezlerine; Kûfe, Basra, Mekke-i mükerreme, Mısır, Şam, Cezîre, Mûsul, Cibâl ve Horasan’a gitti. Buralarda meşhûr âlimlerin derslerinde ve sohbetlerinde bulundu. Muhammed bin Ali Saig, İshâk bin Süneyn Huttulî, Ebû Muslim Keccî, İbrâhîm bin Zâhir Havânî, Muhammed bin Abdullah, Hasen bin Süfyân ve daha birçok âlimden ilim tahsil edip hadîs-i şerîf rivâyet etti...

Kitaplarla dolu bir ev...
Ebû Bekr-i Nakkâş hazretleri, küçük yaşta Kur’ân-ı kerîm kırâatinde ileri bir seviyeye yükselerek, Hârûn bin Mûsâ Ahfeş, İbn-i Ebî Mihrân ve daha başka âlimlerden Kur’ân-ı kerîmin kırâatini öğrendi. Zamanında kırâat ve tefsîr ilminde Irak’ın en büyük âlimi oldu. Yüzbin hadîs-i şerîfi râvileriyle birlikte ezberleyerek hadîs ilminde hâfız oldu.
Bu mübarek zat, günahlardan çok sakınır, harâma düşmek korkusundan şüpheli olan şeylerden kaçındığı gibi, mubahların da birçoğunu terk ederdi. Sözü doğru, anlayışı çok, ilmi bol, ma’rifeti geniş bir zâttı. Çok kitap yazdı. Kitaplarla dolu bir evi vardı. Kendisinden, birçok âlim ilim öğrenip hadîs-i şerîf rivâyet etti. Ebû Bekr bin Mücâhid, Ca’fer bin Muhammed Huldî, Dare Kutnî, İbn-i Şahin, Ebû Ahmed Ferâdî, Ebû Ali bin Sazan ve daha pekçok âlim bunlar arasındaydı...

“Ni’mete kavuşmak için”
Kırâat ilminde Ebû Bekr Ahmed bin Hüseyn bin Mihrân ve Ebû Hüseyn Hammanî’yi yetiştirdi. Değişik kırâat usûllerini onlara öğretti. Bilhassa hocası Ahfeş’ten öğrendiği İbn-i Âmir’in kırâatini talîm ettirdi. Talebeleri de Allahü teâlânın rızâsını kazanmak için, hocalarından aldıkları ilimleri insanlara öğretmeye gayret ettiler...
Ebül-Hasen İbn-i Fadl-ı Kattân anlatır:
“Ebû Bekr-i Nakkâş, ölüm döşeğinde iken yanında idim. Vefât etmeden önce üç defa yüksek sesle, Saffât sûresi altmış birinci âyet-i kerîmesi olan, (Amel edenler, böyle ni’mete kavuşmak için amel etsinler) diyerek, rûhunu teslim etti.”

.

Mısır evliyasından Muhammed Şenâvî

Muhammed Şenâvî, çok yardımsever bir zat idi. Dâimâ halkın ihtiyaçlarını karşılamak için koşardı. Herkese, Allahü teâlâyı devamlı hatırlamaları için zikir telkini yapardı. Kimseden hediye almazdı. Muhammed Şenâvî’nin vaaz ve nasîhatleri, çoğunlukla uzun olurdu. Yatsı namazından sonra başlayan sohbet, sabaha kadar devâm ederdi.
Muhammed Şenâvî buyurdu ki: “Bu yol, baştan sona kadar iyi huydan ibârettir.”
Abdülvehhâb-ı Şa’rânî anlatır:

Zehirli bitkinin yasaklanması!
-Muhammed Şenâvî’nin bulunduğu beldenin devlete âit gelirlerini, İbn-i Yûsuf adında bir görevli topluyordu. Bu bölgede, “şâir” denilen zehirli bir bitki yetiştirilirdi. Bu bitkinin geliri ile devlet erkânının ve askerlerin geçimi sağlanırdı. Bu zehirli bitkiyi toplamaya mecbur edilen halktan ölenler olurdu. Muhammed Şenâvî, bu bitkinin ekilmesinin yasaklanması için İbn-i Yûsuf’a ne kadar söyledi ise kâr etmedi. Muhammed Şenâvî de, talebeleri ve halkla berâber şâir bitkisi toplardı. Bir gün İbn-i Yûsuf, Muhammed Şenâvî’yi talebeleriyle birlikte yemeğe dâvet etti. Önlerine zehirli yemek koydu. Muhammed Şenâvî sofraya oturduğu zaman, Allahü teâlânın izni ile yemek kurtlandı. Bu durumu gören Muhammed Şenâvî;
-Artık zamânı geldi. Şâir bitkisini ektirmeyeceğim, dedi.
Osmanlı Sultânına, bu bitkiyi toplamayı yasaklatması için gitmeye karar verdi. O gece Sultan rüyâsında Muhammed Şenâvî’yi gördü. Muhammed Şenâvî, Sultâna;
-Bu İbn-i Yûsuf emri ile ekilen şâir bitkisi toplama işini iptâl et, dedi.
Sultan uyandığı zaman, vezîrlerine, Mısır Vâlisine böyle bir şeyin olup olmadığını sormalarını emretti. Mısır Vâlisinden haberin doğruluğuna dâir bilgi gelince, Sultan, şâir bitkisinin ekilmesini yasaklattı...
Yine Abdülvehhâb-ı Şa’rânî anlatır:

“Bir daha buluşacağız!..”
-Muhammed Şenâvî ile, Muhammed bin Ebû Hamâil dergâhında vedâlaştım. O; “Bu son buluşmamız değildir. Bir daha buluşacağız” buyurdu. Aradan bir süre geçti. Ravh Mahallesine gittim. Muhammed Şenâvî’nin huzûruna girdim. Son anlarını yaşıyordu. Bana şöyle duâ etti: “Allahü teâlâ, seni gözetsin ve himâyesinden bir ân dahî ayırmasın. O’ndan bunu diliyorum. O’nun huzûruna vardığında, sana ayıplarını örtmekle muâmele eylesin...” Muhammed Şenâvî, o gece vefat etti.

.

Hadîs ve fıkıh âlimi Abdülvâhid bin Zeyd

Abdülvâhid bin Zeyd, meşhûr hadîs, fıkıh âlimi ve evliyânın büyüklerindendir. Tebe-i tâbiînden olup, Basra’da yaşamıştır. Künyesi “Ebû Beşr el-Basrî”dir. Doğum ve vefât târihleri kesin olarak bilinmemektedir. 793 (H. 177) veya 802 (H. 186)’de, bir rivayete göre de 805 (H. 189) senesinde vefât etmiştir.
Abdülvâhid bin Zeyd hazretleri, Tâbiîn devrinde meşhûr hadîs ve fıkıh âlimleri olan, Ebû İshâk, A’meş, Hasan-ı Basrî, Âsım’ül-Ahval, Sâlih bin Han, Amr bin Meymûn, Ebû İshak Şeybânî gibi âlimlerin sohbetlerinde bulundu. Onlardan hadîs ve fıkıh öğrenerek bu ilimlerde söz sâhibi oldu. Tebe-i tâbiîn devrinde Basra’da yetişen meşhûr hadîs ve fıkıh âlimlerinin ileri gelenleri arasında yer aldı.

Ya öğrenir ya da öğretirdi...
Bu mübarek, zamânını ilim öğrenmekle ve ibâdet yapmakla geçirdi. Senelerce sabah namazını yatsı namazı abdestiyle kılıp, geceleri uyumamıştır. Duâsı çok makbûldu. Hadîs ilminde sika, sağlam güvenilir bir râvi olduğunu birçok âlim ile Yahyâ bin Saîd bildirmektedir. Rivâyetleri “Kütüb-i Sitte’de” yer alır.
Abdülvâhid bin Zeyd hazretleri, öğrendiklerini insanlara öğretmeye çalışırdı. Cumâ namazından sonra evinin çevresi hadîs ve fıkıh öğrenmek isteyen talebelerle dolardı. Bıkıp, yorulmadan saatlerce ders verir ve onların yetişmelerini isterdi. Bir dakikasının boşa geçmesini istemez, ya öğrenir yâhut da öğretirdi. Derslerine sâdece namaz vakitlerinde ara verdiğini talebeleri anlatmışlardır.
Abdülvâhid bin Zeyd hazretleri çok talebe yetiştirdi. Hadîs ve fıkıh ilminde zamanlarının söz sâhibi olan Abdurrahmân bin Mehdî, Kays bin Havs, Yahyâ bin Yahyâ en-Nişâbûrî gibi âlimler onun ders ve sohbetleri sâyesinde yetiştiler.

“Bir hiç olarak sana geliyorum!”
Bu mübarek zat, vefatı sırasında şunları söyledi:
“Ey, asıl hüküm ve hikmet sahibi olan ve her şeyi hakkıyla bilen Allahım! (Muttakîler, Cennetler ve nimetler içindedir, Rablerinin kendilerine verdiği ile zevk içinde olarak...) buyuran Allahım! (Rableri, muttakîleri o çılgın azabdan korumuştur) buyuran Allahım! Bir hiç olarak sana geliyorum. Ulu ve yüce affedici ve mü’minleri kabul edip bir misafir gibi karşıladığın o mübarek kapına geliyorum. Bu fakiri Muhammed aleyhisselama bağışla! Sana sonsuz bir sevgiyle geliyorum...

.

Anadolu velîlerinden Abdurrahman Tâgî

Asîl ve temiz bir âileden gelen Abdurrahmân Tâgî’nin babası Molla Mahmûd Efendi sâlih bir kimse idi. Aslen hazret-i Hüseyin efendimizin soyundan gelen ve seyyide olan annesi Meyâsin Hanım da sâliha bir kadındı...
Kanâat sâhibi, gönlü tok bir kimse olan Abdurrahmân Tâgî dünyâ mal ve rütbelerine gönül vermezdi. Bu yüzden kendisine bulunduğu nâhiyenin müdürlüğü, kâdılığı ve müderrisliği verildiği hâlde bunlara iltifât etmedi. Çünkü o kendisini tasavvufta yükseltecek bir mânevî rehber arıyordu. Aradığını da buldu, Seyyid Sıbgatullah Arvâsî hazretlerinin önde gelen talebelerinden oldu. Tasavvufta yüksek derecelere kavuştu ve çok talebe yetiştirdi...

“İnsanlara hayret ediyorum!”
Abdurrahmân Tâgî hazretleri, sohbetin fazîleti ile ilgili olarak, buyurdu ki:
-Yolumuz sohbet yoludur. İnsanlara hayret ediyorum niçin sohbeti istemezler, niçin sohbet meclisine katılmazlar, niçin Allah adamlarının yanında bulunmazlar? Halbuki sohbet ehlinin ev sâhibi Allahü teâlâ, teşrîfâtçısı hazret-i Ali, sâkîsi yâni su dağıtanı Hızır aleyhisselâmdır...
Bu mübarek zat, hastalanmıştı. Bir ara kendisinden geçti. Kendine geldikten sonra şöyle dedi:
-İki meleğin rûhumu almaya geldiklerini gördüm. Onlara; “Ben çok sayıda âlime hizmet ettiğim için rûhumu âlimlere mahsûs meleklerin almasını istiyorum” dedim. Bir müddet sonra benim rûhumu almaya gelen meleklere Allahü teâlânın; “Onun rûhunu benim dostlarımın rûhunu alan alsın” buyurduğunu duydum. Bu emri duyunca; “O çabuk gelsin” dedim...

“Güzel sesinle Kur’ân-ı kerîm oku!”
Daha sonra talebelerinden Molla Abdülkahhâr’a dönerek;
-Güzel sesinle üzerime Kur’ân-ı kerîm oku, buyurdu. Talebeleri başından ayrılmayıp Kur’ân-ı kerîm okudular.
Gece yarısına doğru çok sevdiği bir âile ferdini çağırdı. Peygamber efendimizin sallallahü aleyhi ve sellem vefât etmek üzere iken hazret-i Âişe’ye çok yakınlık gösterdiğini, hattâ başını onun dizine koyarak, o halde vefât ettiğini bildiği için son anlarını aynı şekilde geçirmek istedi. Vücûdunu âilesinin koluna dayadı, elini eline koydu. Bir süre sonra elini çekerek sağ göğsünün altına gelecek şekilde tuttu. 1886 (H.1304) senesi aralık ayının yirmisine rastlayan perşembe günü kuşluk vaktine vefât etti...

.

Mezomorto” Hüseyin Paşa

Hüseyin Reis, cesur, gözünü budaktan esirgemeyen bir kimseydi. Venediklilerle yaptığı bir deniz muhârebesinde yaralanıp öldüğü sanılırken iyileşmesi üzerine, Venedikliler tarafından kendisine Mezomorto (yarı ölü) lakabı verilmiştir.
Mezomorto Hüseyin Paşa, Akdeniz’de İspanyol, İtalyan ve Venediklilerle çetin deniz muhârebeleri yaptı. 1674 yılından itibâren, ünü bütün Akdeniz’i sardı. Cezâyir’in en mümtaz simâlarından biri oldu. Cezâyir’i kuşattıklarında Fransız donanmasını perişan etti. Sultan Dördüncü Mehmed Han, onu Cezâyir Beylerbeyliğine getirdi.

Fransızları perişan etti...
Hüseyin Paşa, 1688’de Mareşal d’Estrees emrindeki Fransız filosunun Cezâyir’i topa tutması üzerine emrindeki kuvvetlerle Fransız sâhillerini ve ticâret gemilerini vurarak mukâbele etti. Fransızlar, yeni Osmanlı Sultânı İkinci Süleymân Hana mürâcaat ederek sulh akdine muvaffak oldular.
İkinci Süleymân Han, Mezomorto Hüseyin Paşayı gösterdiği muvaffakiyetlerden dolayı 1690’da Tuna Kaptanlığına tâyin etti. 1690’da Vidin’in kurtarılmasında büyük rol oynayan Paşa, Karadeniz Donanması Kaptanı oldu.
1694’te Sakız Adası Venedikliler tarafından işgâl edildi. İkinci Ahmed Han üzüntüden hastalandı. Ancak Mezomorto Hüseyin Paşa Venedik donanmasını perişan etti ve Sakız tekrar Osmanlıların eline geçti.
Mezomorto Hüseyin Paşa, İkinci Mustafa Han zamanında, Kaptân-ı Deryâlığa getirildi. 1695’te Sakız ve İstanköy’ü vurmak üzere gelen Venedik donanmasını Midilli Adasının Zeytinburnu karşısında mağlup etti...

Pâdişâh duâsı aldı...
Mezomorto Hüseyin Paşa, hayâtının sonlarına doğru son seferinden dönüşünde iki ay kadar hasta yattı (1701). Daha sonra Sultan İkinci Mustafa Hanın huzûruna çıkıp pâdişâh duâsı aldı. Hastalığının ilerlemesi üzerine etrâfına eski ve yeni leventleri toplanmıştı. Yaşlı bir levent ağlayarak Yâsîn-i şerîf okuyordu. Hüseyin Reis’in gözleri yaşlandı ve; “Leventlerim! Sanırsınız ki biz ölümden korkarız. Vallâhi Rabbim şâhidimdir. Ölümü nice zamanlar kendi arzûmla aradım. Beni yıkan, böyle kaba bir döşekte ölmektir” dedi ve Kelime-i şehâdet getirerek rûhunu teslim etti...

.

“Sultan Dîvânî” Mehmed Çelebi

Küçük yaşta ilim öğrenmeye başlayan “Sultan Dîvânî”, babasının yanında yetişti. Abapûş-i Velî zamânında Afyon’da şiddetli bir vebâ salgını hüküm sürdü ve yakınlarını birer birer kaybetti. Abapûş-i Velî’ye bir gün en çok sevdiği küçük oğlu Mehmed Çelebi’nin vefât haberi geldi. O zaman, Abapûş-i Velî; “Hakk’ın rahmetine mi kavuştu? Hayır yanlışınız var, uyuyor o. Bu sefer yanıldınız” dedikten sonra, hemen küçük oğlunun yattığı odaya sessizce girdi. Üzerindeki örtüyü kaldırarak; “Uyuyor musun Mehmed’im? Bu ne uykusu? Senin bu dünyâda hizmetin var. Uyan Mehmed’im uyan!” dedi.

Babasının yerine geçti...
Mehmed Çelebi, uykudan uyanırcasına, tatlı bir mahmurlukla gözlerini açtı ve babasına uzun uzun baktı.
Abapûş-i Velî hemen oğlunu dergâha götürerek, kırk günlük riyâzet ve uzlete soktu. Bu müddet içinde Sultan Dîvânî tasavvufta büyük dereceler elde etti. Babasının sağlığında, yerine geçerek talebe yetiştirmeye başladı.
Babası Abapûş-i Velî ile Sultan İkinci Bâyezîd-i Velî arasında nasıl yakınlık ve samimiyet var idiyse, Sultan Dîvânî ile de Yavuz Sultan Selîm Han arasında son derece yakınlık vardı. Yavuz Sultan Selim, ekseriyetle mühim ve müşkil zor meselelerde Sultan Dîvânî ile istişâre için mektuplaşırdı. Aldığı cevâba göre hareket etmesiyle o sıkıntısı gider, işleri hayırla netîcelenirdi...

“Yarın rahata kavuşuruz!..”
Sultan Dîvânî, ömrünün sonuna doğru ansızın vefât edeceğine dâir bâzı alâmetler gördü. Bir cumâ günü sohbetten sonra baş ağrıları başladı. Ağrılar günden güne arttı. Ziyâretine gelen sevenleri ilaç almasını söylediklerinde; “Benim bu baş ağrım, ölüm habercisidir. Ölümden başkası ile geçmez” buyurdu.
Hastalığının ikinci cumâsında ateşlendi. Rahatsızlığı sebebiyle, sevenlerinin üzülmesini görüp; “Yarın cumartesidir. O gün biz rahata kavuşuruz” buyurdu ve arkasından; “Yarın derd ve ilaç gâilesi düşüncesinden kurtulacağız” diye de ilave etti. Buyurduğu gibi, o cumartesi rûhunu teslim etti.

.

Doğu Türkistanlı lider İsa Yusuf Alptekin

İsa Yusuf Alptekin, 1901 yılında Doğu Türkistan’ın Kaşgar vilayetine bağlı Yenihisar kazasında dünyaya geldi. Öğrenimini Doğu Türkistan’da tamamladıktan sonra çeşitli memuriyet görevlerinde bulundu. 1926 yılında Batı Türkistan’a geçerek burada milli mücadele taraftarlarıyla irtibata geçti. 1931’de Hoca Niyaz tarafından başlatılan ayaklanma sırasında Doğu Türkistan’daki valilerin halka yaptıkları zulmü Çin hükümetine anlatarak, bu durumun önlenmesini, aksi takdirde ayaklanmanın yayılacağını, Rusya’nın işgalinin sözkonusu olacağını anlattı...

Türkiye’ye uzanan yolculuk...
Ayaklanma sırasında ve sonrasında milliyetçilik faaliyetlerini sürdürdü. 1936 yılında Çin Meclisi üyeliğine de seçildi. Mücadelesini daha çok siyasi alanda yoğunlaştırmıştı. 1944’te İli’de başlayan ayaklanma neticesi kurulan hükümete girmesini İlililer istemedi. Ancak 3 yıl sonra Doğu Türkistan Hükümeti’nin başkanlığı Türklere verildiğinde hükümetin “Genel Sekreter”liğine getirildi. Bir yıldan fazla kaldığı bu görev esnasında, milliyetçi, anti-emperyalist ve anti-komünist politikalar sebebiyle, Rusya’nın ve Çin’in tepkilerini üzerine çekti. 1949’da Çin’in Doğu Türkistan’ı işgali ile birlikte o günkü Hindistan’ın Keşmir eyaletine iltica etti.
1954’te Türkiye’ye gelen Alptekin, Doğu Türkistan Göçmenler Cemiyeti’ni kurarak, bundan sonraki faaliyetlerini Doğu Türkistan davasının dünya kamuoyuna anlatılmasında yoğunlaştırdı. Yabancı ülke yöneticileri nezdinde olduğu kadar Türkiye hükümetleri nezdinde de Doğu Türkistan davasının anlatılması için mücadele verdi. Parti liderleriyle, başbakan ve cumhurbaşkanlarıyla görüştü. O, diğer Türkistanlı liderlerden farklı olarak diplomat yönü ağır basan bir şahsiyet idi. Meselelerin şiddetten ziyade aklıselim ve uzun vadeli çalışmalarla halledileceğine inanırdı.

“Davayı sizlere emanet ediyorum...”
O, her zaman şunu söylerdi: “Gönül arzu eder ki, Türkistan meselesinin halledilmesi davasında öncülük şerefi, Türkiye’nin olsun...”
İsa Yusuf Alptekin’in bütün ömrü; mahrumiyetler içerisinde, esir Türkistan’ın hürriyet ve bekası için inanç ve azimle mücadele içinde geçti. Ve o “koca çınar”, 17 Aralık 1995’te 95 yaşında vefat etti. Vefat etmeden biraz önceki son sözleri şunlar oldu:
“Doğu Türkistan davasını sizlere emanet ediyorum...”

.

Anadolu velîlerinden İsmâil Ankaravî Rusûhî

İsmâil Ankaravî Rusûhî hazretleri, ilk tahsîlini doğum yeri olan Ankara’da yaptı. Aklî ve naklî ilimleri, zamânının âlimlerinden okudu. Arapça ve Farsça öğrendi. Din ve fen ilimlerini öğrendikten sonra tasavvufa yöneldi. Bayrâmiyye yoluna girip feyz aldı. Tasavvuf derecelerinde yükseldi. Hocası tarafından insanlara Allahü teâlânın dînini ve sevgili Peygamberimizin güzel ahlâkını anlatmakla vazîfelendirildi. Halvetiyye yolunda da icâzet alıp, insanlara ilim öğretti...

Sohbeti tercih ederdi...
İsmâil Ankaravî, ilmiyle âmil, fazîlet sâhibi bir zât idi. Allahü teâlânın emirlerine uyar ve yasaklarından titizlikle sakınırdı. Allahü teâlâya çok ibâdet eder, dünyâ malına kıymet vermezdi. Zamanındaki devlet adamları kendisini sever, ilmini takdir eder, hürmette kusûr etmezlerdi. İlim ehli ve sevenleri ile sohbetlerde bulunur, sohbeti, yalnızlığa tercih ederdi. İnsanlar arasına karışıp, Allahü teâlânın dînini anlatmayı, bir köşeye çekilip ibâdet ve tâatle meşgûl olmaktan üstün tutardı.
Zamânın sultânı Dördüncü Murâd Hana, tarîkat erbâbı kötülenmiş, onların bâzı işlerinin yasaklanması istenmişti. Sultan yalnız böyle söyleyenlerin sözleriyle hareket etmeyip, zamânın tasavvuf ehli âlim ve fazîletli kimselere de tarikatla ilgili hususları sorup cevap istemişti. Bunlar arasında İsmâil Ankaravî de vardı. O da üç gün içinde yirmi sayfalık bir risâle yazıp arz etti. Cevaplar, Şeyhülislâm Yahyâ Efendi ve diğer zamânın önde gelen âlimleri tarafından incelenip uygun görüldü ve pâdişâh tarafından da kabûl edildi. Böylece onların vesîlesi ile tasavvuf ehli, sıkıntıdan kurtuldu. Azîz Mahmûd Hüdâî onun bu cevaplarını beğenip onu medhetti.

“Bizim işimiz tamamlandı...”
Vefâtına yakın İsmâil Ankaravî şöyle dedi:
“Yazdığımız eserlerle yaptığımız hizmetler, bu yolda kalpleri zayıf olanların îtikâdlarını kuvvetlendirmiş ve muhâliflere karşı bir müdâfaa olmuştur. İşimiz tamamlandı...”
Bu sözleri ile vefâtlarının yakın oluşunu işâret etti. 1630 (H.1040) senesinde İstanbul’da vefât etti. Vasiyeti üzerine Galata Mevlevîhânesi bahçesine defnedildi...

.

Ermeni’nin imanına sebep olan zat

Ramazan-ı Şerîfte va’z u nasîhat için Erzurum’un bir köyüne davet edilen İbrahim Hakkı hazretlerini alıp köye getirmek üzere; kendisine hep böyle görevler verilen Ermeni bir hizmetçi ile bir at gönderilmişti. Adam, İbrahim Hakkı hazretlerine gitti ve durumu anlattı. Hemen yola çıktılar. Fakat binek hayvanı bir tane olduğundan İbrahim Hakkı hazretleri, Ömer radıyallâhü anhın Kudüs’e giderken kölesiyle beraber nöbetleşe deveye binmesi hususundaki ahlâk-ı hamîdeyi tatbik etti. Ermeni hizmetçi buna her ne kadar;

“Büyük hesaptan korkuyorum!”
-Aman efendim, köylüler bu durumu işitirlerse, beni azarlarlar; ücretimi de vermezler! diye itiraz etti ise de, İbrahim Hakkı hazretleri;
-Evladım, son nefeste hâlimizin ne olacağı meçhul! Sen köylülerin seni azarlamasından endişelisin, ben ise Allahü tealanın huzurunda verilecek olan büyük hesaptan korkuyorum, buyurup ata binme işini sıraya koydu.
Hikmet-i ilâhî tam köye girecekleri esnada aynen Hazret-i Ömer radıyallâhü anhın misâlinde olduğu gibi sıra Ermeni hizmetçiye geldi. Köylülerden korkan adamcağız, hakkından feragat ettiğini, ata kendisinin binmesini ısrarla istediyse de İbrahim Hakkı hazretleri;
-Sıra senindir, dedi ve atın önünde yürüyerek köye girdi.
Halk bu hâli görünce, hemen Ermeni hizmetçinin etrafını sardı ve;
-Vay densiz! Gençliğine bakmadan ata kurulmuş, ak sakallı şu ihtiyar üstadı yürütmektesin ha! Bu mu senin sadakatin? Biz böyle mi tembih ettik sana?!. şeklinde muhtelif ifadelerle azarlamaya başladılar.

“Hangi dîne davet ediyorsunuz?!.”
Durum bu minvâldeyken İbrahim Hakkı hazretlerinin mes’eleyi îzâh etmesi üzerine azardan vazgeçtiler. Bu esnada köylülerden biri Ermeni hizmetçiye seslendi:
-Be adam! Bu kadar fazileti gördün ve yaşadın! Bari Müslüman ol! dedi.
Ermeni hizmetçi, birkaç dakikalık sükuttan sonra oradakilere şu ibretli cümleyi söyledi:
-Eğer sizin yaşadığınız dîne davet ediyorsanız, aslâ! Ama şu mübârek zâtın dînine dâvet ediyorsanız, o dîne daha yoldayken îmân ettim bile!..
Bu sözleri söyledikten hemen sonra da Kelime-i şehadeti söyledi. Daha başka bir şey konuşmadı. Kısa bir zaman sonra da vefat etti...

.

Büyük müctehid İmâm-ı Ebû Yûsuf

İmâm-ı Ebû Yûsuf hazretleri, 731 (H.113) senesinde Kûfe’de doğdu. 798 (H.182) senesi Bağdât’ta vefât etti... Ebû Yûsuf hazretleri yetim olup fakir bir âilenin çocuğu olmasına rağmen, İmâm-ı A’zam’ın derslerine büyük bir gayretle devâm etti. İmâm-ı A’zam hazretleri, onun keskin zekâsını görüp derslere devâm etmesi için fakir olan âilesinin geçimini de kendi üzerine aldı. Ailesini rahatlıkla geçindirip ilme yönelmesi için ona devamlı yardımda bulundu.

İctihâd makamına yükseldi...
Ebû Yûsuf, İmâm-ı A’zam’ın derslerine on yedi sene aralıksız devâm edip, ilimde yüksek dereceye ulaştı ve müctehid oldu. İmâm-ı A’zam’ın fıkhını ve mezhebini yayan talebelerinin başında geldi. Bu hususta ilk kitap yazan da odur...
Talhâ bin Muhammed bin Câfer der ki: “İmâm-ı A’zam hazretlerinin ilmini yeryüzüne yayan Ebû Yûsuf’tur.”
Ebû Yûsuf, hakkında âyet-i kerîme ve hadîs-i şerîf (nass), bulunmayan bir meseleyi hükme bağlarken önce hocası İmâm-ı A’zam’ın ictihâdına bakar, bulursa ona göre hüküm verirdi, bulamazsa kıyas ve kendi reyi ile hareket ederdi. Bu hususta da hocasının koyduğu usûl ve kâidelere bakarak meseleyi hükme bağlardı.
Bir gün İmâm-ı Ebû Yûsuf hazretleri çok hasta olmuştu. Birisi gelip İmâm-ı A’zam’a Ebû Yûsuf’un öldüğünü söyledi. İmâm-ı A’zam; “O ölmedi” buyurdu. “Ölmediğini nereden bildiniz?” dediklerinde; “İlme çok hizmet etti, meyvelerini toplamadan ölmez” buyurdu. Hakîkaten ölüm haberinin doğru olmadığı anlaşıldı. İlmi, üstünlüğü ve talebeleri her tarafa yayılıp, meyvelerini topladı...

“Haram yemediğimi sen bilirsin...”
Muhammed bin Cemâe anlatır: Ebû Yûsuf hazretleri vefât etmezden az önce şöyle dua etti:
“Yâ Rabbî! Kullarının arasında bile bile hükümde zulüm ve adâletsizlik etmediğimi sen bilirsin? Senin kitâbına ve Resûlünün (sallallahü aleyhi ve sellem) sünnetine uygun ve muvafık olmak üzere ictihad hüküm eyledim (verdim). Bulamadığım şeyde seninle benim aramda vâsıta, vesîle Ebû Hanîfe hazretlerini kıldım. Çünkü o şeyi o meseleyi ondan daha iyi bilen olmadığını biliyorum...
Yâ Rabbî! Nâmahremle, yabancı kadınlarla bir arada bulunmadığımı ve bir gümüş bile olsa haram yemediğimi sen bilirsin...”

.

Büyük mutasavvıf Muhammed Pârisâ

Muhammed Pârisâ hazretlerinin tasavvufta hocası, evliyânın en büyüklerinden olan meşhûr İslâm âlimi Şâh-ı Nakşîbend Behâeddîn-i Buhârî’dir. Ona talebe olduktan sonra, sohbetlerine devâm edip, himmet ve teveccühüne kavuştu. Böylece tasavvufta yüksek derecelere ulaştı. Zâhir ve bâtın ilimlerinde zamânının bir tânesi oldu.

“Bizim varlığımızdan murâd”
Behâeddîn-i Buhârî hazretlerinin sohbetine devâm ettiği ilk sıralarda, bir gün gelip, hocasının kapısının önünde edeble beklerken, hizmetçilerden biri içeri girer. Behâeddîn Buhârî ona “kapıda kim var?” diye sorunca, o da; “Pârisâ bir genç vardır” der. Bunun üzerine dışarı çıkıp bakar ve; “Sen Pârisâ bir genç misin?” buyurur. Bundan sonra ismi; dünyâya düşkün olmayan, dindar, ârif, âlim, müttekî mânâlarına gelen “Pârisâ” olarak söylenmiştir...
Hocası Behâeddîn-i Buhârî hazretleri; “Bizim varlığımızdan murâd, Muhammed Pârisâ’nın yetişip ortaya çıkmasıdır” sözleriyle çok iltifatlar buyurmuştur...
Muhammed Pârisâ hazretleri, 1419 (H.822) senesi Muharrem ayında, hacca gitmek üzere Buhârâ’dan yola çıktı. Talebelerinden biri vedâ sırasında; “Siz daha önce hacca gittiniz” demişti. Bu talebesine; “Gittik ve gittik” buyurarak cevap verdi. Böylece, bu seferinde vefât edeceğine işâret etmişti...

Hazret-i Abbâs’ın yanında...
Hac kafilesi, yolda Câm şehrine de uğradılar Câm şehrinden hareket edip Nişâbur’a ulaştı. Bundan sonra Mekke-i mükerremeye gitmek üzere Nişâbûr’dan yola çıktılar. Sohbet ederek selâmetle ve âfiyet içinde Mekke’ye ulaştılar. Hac ibâdetini yaptılar. Bu sırada Muhammed Pârisâ hazretleri hastalandı. Vedâ tavâfını sedye üzerinde yaptı. Sonra Resûlullah efendimizin kabr-i şerîfini ziyâret etmek için Medîne-i Münevvereye doğru yola çıktılar. Yolda, uyku ile uyanıklık arasında Cüneyd-i Bağdâdî hazretlerini gördüğünü ve kendisine çok müjdeler verdiğini anlatmıştır. 1419 (H.822) senesinde 12 Aralık Çarşamba günü Medîne’ye vardılar. Resûlullah efendimizin kabr-i şerîfini ziyâret edip, müjdelere kavuştu. Ertesi günü vefât etti. Bu sırada meşhûr Osmanlı âlimi Molla Fenârî Medîne’de bulunuyordu. Cenâze namazını o kıldırdı. Cumâ gecesi Bakî kabristanında, hazret-i Abbâs’ın kabrinin yanına defnedildi...

.

“Arabzade” ve Kânûnî’nin duası

İtikadı bozuk bir âlim olan Arabzade, Kanuni’nin Başveziri Rüstem Paşa’ya tesir ederek Mısır Başmüderrisliğine tayinini çıkarttırır. Bu durumu öğrenen zamanın âlimleri Padişaha başvurarak Arabzade’nin itikadının bozuk olduğunu, bu haliyle de bir medreseye Başmüderris olarak tayin edilmesinin tehlikesini dile getirirler... Ancak Kanuni Sultan Süleyman Han, Mısır ulemasının ileri geri konuşmasına mahal vermemek için Arabzade’nin Mısır Başmüderrisliğine tayinini uygun bulduğunu söyler. Fakat onu Mısır’a gönderirken de şöyle dua eder: “Allah’tan dilerim ki, Arabzade Mısır’a ulaşamasın da bizi din büyüklerinin ithamından mahfuz kılsın!..”

Mısır’ın yolunu tutarlar...
Arabzade, yanında birçok yardımcıları da olduğu halde gemiye binerek Mısır’ın yolunu tutar... Gemi Girit adasına varır. Yolculara Girit’te bir müddet kalınacağı duyurularak zaruri ihtiyaçlarını temin edebilecekleri söylenir. Geminin yolcuları daha evvel ismini duydukları Giritli velî bir zatı ziyaret edip, hayır duasını almak için gemiden çıkarlar. Yolcuların o mübarek zatı ziyarete gittiklerini anlayan Arabzade, yanında bulunan hizmetçilerden birinin eline bir altın verir ve şöyle der:
-Git bunu o dedikleri zata ver, bizim için dua etsin de Mısır’a sağ salim varalım...
Hizmetçi parayı alır ve diğer yolcularla birlikte o velinin yanına varır. Herkes çıktıktan sonra Arabzade’nin verdiği altını minderin bir kenarına bırakarak, onun, Mısır’a sağsalim varabilmek için duada bulunmasını istediğini söyler.
Elinin tersiyle parayı geri iten veli; “Arabzade’nin ruhuna fatiha!” der.

“Gönderdiğim parayı az gördü!”
Neye uğradığını anlayamayan hizmetçi gemiye döndüğü zaman durumu Arabzade’ye aynen nakleder. Bu duruma bıyık altından gülen Arabzade; “Gönderdiğim parayı az gördü de ruhumuza Fatiha okuyor” der.
Ve bu sözler, Arabzade’nin son sözleri olur. Hikmet-i hüda, o anda gökyüzünü bir bulut kaplar. Her taraf karanlık içinde kalır. Gökten boşanırcasına sağanak halinde bir yağmur başlar. O şiddetli fırtına ve karanlık hava bir müddet sonra açılır. Bir de bakarlar ki, Arabzade kayıplara karışmış!..
Herkes hayretler içinde gemiden başka bir kimsenin kayıp olup olmadığını araştırır. Fakat gemidekilerden Arabzade’den başka kimseye bir şey olmamıştır..

.

Hadîs ve fıkıh âlimi İmâm-ı Nesâî

İmâm-ı Nesâî hazretleri, Hadîs ilminde imâmdı. Yanî; üçyüzbinden fazla hadîs-i şerîfi râvileriyle birlikte ezbere bilirdi. Yazdığı “Sünen-i sagîr”i, Kütüb-i sitte adı verilen altı büyük hadîs kitabından biridir.
İlim tahsiline Horasan’da başlayan İmâm-ı Nesâî, Irak, Şam, Mısır, Hicaz (Mekke ve Medine) ve Cezîre’deki (Mezopotamya, Fırat ve Dicle havzasının kuzeyi) âlimlerden ders aldı. Mısır’da yerleşti. Hadîs ilminde zamanının bir tanesi, Mısır âlimlerinin en fakîhi idi. Haramlardan sakınmada ve ibâdetlere düşkünlükte eşi yoktu. Her yaptığı iş, her söylediği söz, Allahü teâlânın rızâsı içindi. İmâm-ı Nesâî’nin hadîs-i şerîf rivâyetinde râvilere koyduğu şartlar, Buhârî ve Müslim’den daha sıkıydı. Cerh ve ta’dîline (hadîs râvilerinin güvenilir olup olmamasındaki tesbitlerine) bütün âlimler i’tibâr ederlerdi.

Müslümanların baş tacı...
Kütüb-i Sitte’den olan Sünen-i sagîr’i yazdı. Bu kıymetli eser, altı meşhûr hadîs kitabından biri olarak Müslümanlara baş tacı oldu. Daha sonraları baskısı yapılarak istifâdesi kolaylaştırıldı...
İmâm-ı Nesâî hazretleri, ömrünün sonuna doğru Şam’a gitti. Orada Hz. Ali’yi kötüleyen Haricîlerden bazı kimseler gördü. Bunun üzerine Hz. Ali ve Ehl-i beyt-i Nebevî’yi övdüğü kitabını yazdı. “Kitâbül-hasâis fî fadl-i Ali bin Ebî Tâlib ve ehl-i beyt” adını verdiği bu eserinde hadîs-i şerîflerin çoğunu Ahmed bin Hanbel hazretlerinin rivâyetlerinden aldı. Bu kitabını niçin yazdığını bilmeyen bazı kimseler, “Şeyhayn’ın (Hz. Ebû Bekr ve Hz. Ömer; üstünlüklerini niçin yazmadın?” dediler. O mübârek zât da bunun üzerine “Fedâil-üs-Sahâbe” adlı Eshâb-ı kirâmın üstünlük ve fazîletlerini anlatan kitabını yazdı. Müsned-i Ali, Müsned-i Mâlik ve Duâfâ ve’l-metrûkîn onun pek kıymetli eserleri arasındadır...

“Beni Mekke’ye götürün!”
Eserlerini tamamlamak için çok seyahat etmek zorunda kalan İmâm-ı Nesâî, Hz. Ali ve Ehl-i beyt-i Nebevî’yi övdüğü “Kitâbül-hasâis fî fadl-i Ali bin Ebî Tâlib ve ehl-i beyt” kitabı sebebiyle Haricilerin eziyetlerine maruz kaldığında öleceğini anlamış ve şöyle vasiyet etmiştir:
“Beni Mekke’ye götürün ve orada defnedin!”
Rivayet olunur ki, İmâm-ı Nesai’nin bu vasiyeti yerine getirilmiş ve naaşı Mekke’ye nakledilerek Safa ve Merve arasına defnedilmiştir...

Vali oğlu vali Tahir bin Hüseyin

Abbasiler devrinde Horasan Valisi olan Tahir bin Hüseyin, yine kendisi gibi vali olan oğlu Abdullah bin Tahir’e son vasiyetini şöyle yapmıştır:
“Ey oğul! Allahü teâlâdan kork. Daima Onun korkusu içinde bulun. Her an Onu murakabe eyle! Hep Onu düşün. Onun gadabından sakın.
Şunu iyi bil ki, Allahü teâlâ emrettiği şeylerden seni hesaba çekecek ve yaptığın işlerin; mükâfat veya ceza olarak, karşılığını verecektir. O halde aklınla, zihninle, basiretinle, her şeyinle, Hak teâlâya vereceğin hesaba hazırlanmaya yönel. Hiçbir meşguliyet bu mühim farzı terk etmene ve gevşeklik göstermene sebep olmasın. Çünkü bu, her şeyin başıdır.

En mühim ibâdet!..
Üzerinde en fazla dikkat ve hassâsiyet göstereceğin, önemle duracağın en mühim şey; Allahü teâlânın sana farz kıldığı beş vakit namaza devam etmektir. Ayrıca, namazlarını, Hak teâlâyı hatırlayarak, güzel abdest alarak, müstehap olan vakitlerinde, bütün âdâb ve erkanına riayet ederek cemaatle kılmaktır. Bundan başka, namazda okuduğun âyet-i kerimeleri, acele etmeden, edeple oku. Namazın rüku, secde ve diğer erkanını, tam bir samimiyet, ihlas ve teslimiyet ile ifa et. Yapılan bütün iyi işlerin, hatta diğer bütün ibadetlerin; namazı güzel ve düzgün kılabilmek için olduğunu unutma. Bu hususta en ufak bir gevşeklik, tembellik gösterme ve asla ihmalkâr davranma. Bil ki, bütün işlerin düzenli olması namaza bağlıdır. Namaza bu şekilde devam eden, her kötülükten uzaklaşır. Çünkü Allahü teâlâ mealen; (Doğru kılınan namaz, insanı fahşadan ve münkerden muhakkak uzaklaştırır) buyurdu. (Ankebut 45) Beraber olduğun kimseleri de namaza teşvik et!

Namaz vakti gelince...
Ey oğul! Âlimler buyuruyor ki, beş şeyi yapmayan, beş şeyden mahrûm olur: Malının zekâtını vermeyen, malının hayrını görmez. Uşrunu vermeyenin, tarlasında, kazancında bereket kalmaz. Sadaka vermeyenin, vücûdunda sıhhat kalmaz. Duâ etmeyen, arzûsuna kavuşamaz. Namaz vakti gelince, kılmak istemeyen, son nefeste Kelime-i şehâdet getiremez.”

.

Nasipli amca Ebû Talib

Kureyş’in ileri gelenleri, hasta olan Ebû Talib’e ziyarete gelmişlerdir... Müşrikler adına her zaman olduğu gibi küfrün yaman aktörü Ebû Cehil konuşmaktadır:
-Geçmiş olsun ya Eba Talib! Sen bizim ulumuzsun. Ölüm döşeğinde bulunman cümlemizi korkulara sevk ediyor. İstikbalden ürküyoruz. Yeğeninle aramızdaki ihtilaf malum. Ölmeden evvel bu meseleyi çözmelisin. O’nu da buraya çağır; hakem ol; aramızı bul!

“Putlardan vazgeçeceksiniz!”
Ebû Talib, Sevgili Peygamberimizi çağırttı. Resûlullah efendimiz, içeri girip amcasının yanıbaşına oturdu ve barış şartı olan tek maddeyi açıkladı:
-La ilahe illallah, diyerek; Allah’a ibadet edecek, putlardan vazgeçeceksiniz...
Müşriklerin başından kaynar sular dökülmüş gibi oldu:
-Ey Muhammed! Sen şu kadar tanrıyı bir tek ilah mı yapacaksın? Şaşılacak şey, dediler.
Ebu Talib, bir süre sustu ve sonra Peygamberimize hitap etti:
-Şartın hak ve hakikate uygun. Kabulü mümkün şeyler söyledin...
Amcasının bu konuşması Peygamber aleyhisselamı sevindirdi.
-Amcacığım öyleyse sen “La ilahe illallah Muhammedün Resulullah” de!
-Eğer ‘Yaşlandı da bunayarak Müslüman oldu’ veya ‘Ölümden korktuğu için Müslüman oldu’ demeseler dinine girerdim!
Ebû Cehil ve Abdullah bin Ebu Umeyye telaşlandılar:
-Ey Ebû Talib! Yoksa milletinin dininden vaz mı geçeceksin?
Ebu Talib yeğeni ile müşrikleri bir el hareketi ile susturdu ve nihai kararını açıkladı:
-Boşuna yorulmayın! Ben eski dinim üzre öleceğim. Kureyş kadınlarının “elinde büyüttüğü birine tabi oldu” diye arkamdan gülmelerinden korkarım!.. Şu var ki seni ne kadar sevdiğimi bilirsin. Bunlar, benden sonra sana eziyeti arttırabilirler. Taif’e, dayın Neccaroğulları’na git!
-Ey amca! Şunu iyi bil ki, Allah tarafından men olununcaya kadar affın için dua edeceğim...

Resulullaha ikram olarak!..
Az sonra Ebu Talib, bir şeyler mırıldanarak öldü. O, mırıldanırken Abbas kulağını kardeşinin ağzına götürmüş ve Sevgili Peygamberimiz’e “dediğin kelimeyi söyledi” haberini vermişti... Ancak, Resulullah bunu “ben işitmedim” diyerek reddetti. Üstelik Abbas henüz Müslüman olmadığı için şahitliği makbul değildi...
(Evet, Ebu Talib iman etmeden öldü, ancak, Allahü teala, Resulullaha bir ikram olarak, o mahzun olmasın diye, kendisini hep gözeten ve koruyan amcasını daha sonra diriltti ve iman ederek tekrar vefat etti.)

Anadolu velîlerinden Harputlu İshak Efendi

Harputlu İshak Efendi, ilk tahsîlini Harput’ta yaptıktan sonra, ilim öğrenmek için İstanbul’a gitti. Fâtih Câmii etrâfındaki “Sahn-ı Semân Medreseleri”nde ders gördü. İstanbul’da uzun bir tahsîl hayâtından sonra icâzet, diploma aldı ve Harput’a döndü. Harput Meydan Câmii Medresesinde ders verdi ve çok sayıda talebe yetiştirdi. Talebeleri üzerine çok titreyen Harputlu İshak Efendi; “Talebe, solmayan güle ve konuşan bülbüle benzer” buyururdu...

Sultanın “huzur hocası”ydı...
Harputlu İshak Efendi, Harput’ta iki sene kaldıktan sonra İstanbul’a giderek ilim öğrendiği medresede ders vermeye başladı. Sohbetlerinin tatlılığı ve ilminin yüksekliği ile kısa zamanda meşhur oldu. Zamânın Sultânı Abdülazîz Han tarafından saraya dâvet edildi. Sultan ona “huzur hocalığı”nı verdi. Sultan Abdülhamîd Han zamânında “İstanbul pâyeliği” rütbesi verildi ve Evkaf Nezâretinde büyük bir komisyona üye oldu. 1855’te ise Dârülmaârif hocalığına getirildi.
Diyâ-ül-Kulûb isimli eserinde, Hristiyanların; “İslâmiyet kılıç zoruyla yayıldı ve kabûl ettirildi” iddiâlarını değişik delillerle çürüten Harputlu İshak Efendi; “Bu yüce din, saldırmakla, öldürmekle yayılmadı. Bu devletleri ayakta tutan, yaşatan büyük ve başlıca kuvvet; îmân, adâlet, doğruluk ve fedakârlık kudretiydi. Ruslar, yüz yıldan beri istilâ ettikleri Özbekistan, Kırım, Dağıstan ve Türkistan’da bulunan Müslümanların küçük çocuklarından, en ihtiyarına kadar her ferd için senede birer altın almışlardır. Ayrıca askerlik yapmak, mekteplerde Türkçe konuşturmayıp, zorla Rusça öğretmek gibi çeşitli işkence ve zorlamalara rağmen bu kadar senedir Rusya’daki Müslümanlardan kaç kişi Hristiyan olmuştur” buyurdu.

“Ölüm mümine hediyedir”
Harputlu İshak Efendi, hastalanıp yatağa düşünce, talebeleri ve ziyâretine gelenler çok üzüldüler. Onlara;
-Neden üzülüyorsunuz dostlarım? Gören de sizi hiçbir şey bilmez sanır. Ölüm mümine hediyedir. Ölüm Hakk’a kavuşmaktır. Ölüm, fânî âlemden göç etmektir. Ölüm yok olmak değildir. Bırakınız üzülmeyi ve ağlamayı. Ben seviniyorum, çünkü asıl vatanıma gidiyorum” buyurdu.
Bu mübarek zat, 1891 (H.1309) senesinde İstanbul’da vefât etti. Fâtih Câmiinin kıble tarafındaki bahçeye defnedildi...

.

Filistinli velî Muhammed Cisr

Muhammed Cisr, Trablus’ta yetişen büyük velîlerdendir. 1792 (H.1207) senesinde Trablusşam’da doğdu. Babasının terbiyesinde yetişen Muhammed Cisr, küçük yaşta Kur’ân-ı kerîmi ve yazı yazmayı öğrendi. Babası ile birlikte evliyânın büyüklerinden Şeyh Abdullah Debbâ’nın sohbetlerinde bulundu. On sekiz yaşına gelince, ilim tahsîline devâm etmek için Mısır’a gitti. Mısır’da iken babası vefât etti. Burada Şeyh Muhammed Ketbî ve Şeyh Ahmed Savî’den icâzet, diploma aldı. Sonra memleketine döndü. İnsanlara, Allahü teâlâya kavuşturan doğru yolu anlatmaya çalıştı...

Takvâ sâhibi bir zâttı...
Muhammed Cisr, ilmiyle âmil, zühd, verâ, takvâ sâhibi bir zâttı. Doğruyu söylemekten hiç çekinmezdi. Vakitlerini, devamlı Allahü teâlâya ibâdet veya talebe yetiştirmekle geçirirdi.
Muhammed Cisr bir ara İstanbul’a geldi. İstanbul’dayken Mekke Şerîfi Abdülmuttalib kendisini üzmüştü. O gece rüyasında Şerîf Abdülmuttalib Peygamber efendimizi Muhammed Cisr’in elinden tutmuş olarak gördü. Bu esnâda Şerîf Abdülmuttalib onlara doğru yöneldi. Fakat Peygamber efendimiz mübârek yüzünü ondan çevirdi. Şerîf Abdülmuttalib;
-Yâ Resûlallah! Mübârek yüzünü benden niçin çeviriyorsunuz? diye arz etti. Peygamber efendimiz, Muhammed Cisr’i işâret ederek;
-Bunu niçin üzüyorsun? Sen benim evlâdım isen, bu da benim evlâdımdır, buyurdu.
Şerîf Abdülmuttalib korku ile rüyâdan uyandı. Sabah olunca, hemen Muhammed Cisr’in yanına gitti ve ona gördüğü rüyâyı anlattı. Ondan af diledi. (Peygamber efendimizin mübârek soyundan olduğu kat’î belli olmamakla berâber bu hâdise Muhammed Cisr’in Peygamber efendimizin neslinden olduğuna delil gösterilir.)

Vefâtı yaklaştığında...
Muhammed Cisr hazretleri, vefâtı yaklaştığında defnedileceği yeri bildirdi. Bir gün talebelerinden birine;
-Benim falanca yerde bir evim var, dedi. O talebe kendi kendine; “Acabâ hocam bununla ne demek istiyor” diye düşündü. Muhammed Cisr kısa bir süre sonra vefât etti ve söylediği yere defnedilince, o talebe vefâtından önce hocasının söylediği sözün hikmetini o zaman anladı. 1846 (H.1262) senesinde Filistin’de Led köyünde vefât etti ve buraya defnedildi. Kabri meşhur olup bereketlenmek için ziyâret edilir.

.

Mutasavvıf ve müfessir İsmail Hakkı Bursevî

İsmail Hakkı Bursevî, Hicri 1060 senesi Zilkade başlarında Miladi 14 Eylül 1652 yılında İstanbul’da dünyaya geldi. Daha sonra göç ederek, otuz seneden fazla ikamet ettiği Bursa’da yaşadığı için ve aynı zaman da Mesnevi şarihlerinden İsmail Ankaravi’den ayırmak maksadıyla “Bursevî” nisbesiyle anılmıştır. İslami ilimlerde derin bilgiye sahip bulunması ve çok sayıda eser vermiş olması yanında tasavvuf sahasında şöhret bulmuş Celvetiye tarikati meşayıhındandır. Ruh’ül-Beyan Tefsiri müellifi olarak İslam âleminde tanınmıştır. Âlim, mutasavvıf, şair, hafız ve hattat olarak birçok vasfıyla ilim camiasında bilinir...

Muradına nail olmuştur...
İsmail Hakkı Bursevî, Celveti meşayıhından Atpazarlı Osman Efendi diye şöhret bulan Şumnulu Osman Efendi’ye intisab etmiştir. Önce Osman Efendinin Halifelerinden Abdülbaki Efendi’den okumağa başlamış, tahsili bir hayli ilerlemiş, İstanbul’a gitmesinden sonra dayanamayarak o da bir müddet sonra arkasından gelmiş, huzura dahil ve muradına nail olmuştur...
İsmail Hakkı, Osman Fazlı hazretlerinin terbiyesi altında, tasavvuf yolunda sür’at ile feyiz ve kemal kazanmış ve birçok faziletli insanlar yetiştirmiştir...

“Artık irtihal vaktimiz geldi!”
Bu mübarek zatın hanımı hep, “Acaba hangimiz daha evvel âhirete irtihal edeceğiz?” diye merak edermiş. Bir gece; “Aman efendim! Bu kadar kitaplar yazıyorsunuz bir kelam-ı kadim yazıp da bu cariyenize inayet buyursanız” diye ricada bulunmuş. “Bir müddet çilehanemize girme de, yazalım” buyurmuşlar. İki gece sonra kadıncağız merak edip gizlice gelir kapıyı açar. Görür ki kırk kadar İsmail Hakkı aynı anda yazı yazıyor. Hayrette kalır. Bunun üzerine İsmail Hakkı hazretleri,
“Artık sırrımız ortaya çıktı, irtihal etme vaktimiz geldi” buyurur ve kısa bir müddet sonra, 75 yaşlarında 14 Zilkade 1137 tarihinde vefat eder ve inşa ettirdikleri Mescid ve Dergah-ı Şerifin mihrabı önünde defnedilir. Türbe Bursa’nın tarihî bölgesinin ortasında Tuzpazarı civarındadır.

Muhabbet denince... Şems-i Tebrîzî

Şems-i Tebrîzî hazretleri manevi bir işaret üzerine tam bir doğruluk ve büyük bir aşkla memleketi Tebriz’den Anadolu’ya hareket etti. Uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 1244 senesi Ekim ayında Konya’ya geldi.
Mevlânâ’nın oğlu Sultan Veled, şöyle anlatır:
“Ansızın Şems-i Tebrîzî hazretleri gelip babam ile görüştü. Babamın gölgesi, onun nûrunda yok oldu. Onlar birbirlerine öyle muhabbet gösterdiler ki, etraflarında kendilerinden başkasını görmüyorlardı...”

“Hakkımda sû-i zan ediyorlar!”
Şems-i Tebrîzî hazretleri, Mevlânâ’yı velîlik makamlarının en yüksek derecelerine çıkarmak için elinden gelen bütün tedbirlere başvuruyor, her türlü riyâzet ve mücâhedeyi yaptırıyordu...
Günler bu şekilde devâm ederken, halk, Mevlânâ’nın hiç görünmemesinden dolayı hazreti Şems’e kızmaya başladı...
Bir gün bu söylenenleri Şems-i Tebrîzî işitince, Sultan Veled’e; “Ey Veled! Hakkımda yine sû-i zan etmeye başladılar. Beni Mevlânâ’dan ayırmak için, söz birliği etmişler. Bu seferki ayrılığımın acısı çok derin olacak!” dedi...
1247 senesi Aralık ayının beşine rastlayan Perşembe gecesiydi. Mevlâna ile Şems hazretleri yine odalarında sohbet ediyorlar. Allahü teâlânın muhabbetinden ve çeşitli velîlik makamlarından anlatıyorlardı... Bir ara kapı çalındı ve Şems hazretlerini dışarı çağırdılar. Şems-i Tebrîzî, Mevlânâ’ya; “Beni katletmek için çağırıyorlar” dedi ve dışarı çıktı...
Dışarda bir grup kimse, bir anda üzerine hücûm ettiler. Şems-i Tebrîzî hazretlerinin “Allah!” diyen sesi duyuldu. Mevlânâ hazretleri hemen dışarı çıktı, fakat hiç kimse yoktu. Yerde kan lekeleri vardı. Derhal oğlu Sultan Veled’i uyandırıp, durumun tetkîkini istedi. Yapılan bütün araştırmalarda Şems-i Tebrîzî hazretlerinin cesedini bulamadılar...

Kuyudaki cesedi buldular!
Bu cinâyeti işleyenler yedi kişi idi. Yedisi de kısa bir süre sonra çeşitli belâlara yakalanarak öldüler...
Bir gece Sultan Veled, rüyâsında Şems-i Tebrîzî’nin cesedinin bir kuyuya atıldığını gördü. Şems-i Tebrîzî hazretleri ona; “Ben falan yerdeki kuyudayım. Beni buradan alıp defneyleyin” buyurdu.
Sultan Veled uyanınca, yanına en yakın dostlarından birkaçını alarak, gördüğü kuyuya gittiler. Cesed hiç bozulmamıştı. Bulunduğu yerden alıp cenâze hizmetlerini gördüler...

Şükrü Paşa ve Mülazım Sadık Bey

1912 senesi... Osmanlı tarihinin en karanlık sayfalarından biri olan Balkan Savaşı günleri... Aralık ayı başları idi. Edirne Müstahkem Mevkii Kumandanı Şükrü Paşa:
-Son kurşunu atmadan şehri düşmana teslim etmem, diyordu.
Bulgarlar tarafından kuşatılmış bulunan Edirne dışında bulunan ve şehirdeki karargah ile irtibatı kesilmiş olan bir birliğe yeni bir talimat göndermek ihtiyacını duydu. Bu kolay bir iş değildi. Talimatı götürecek bir veya birkaç kişi, kuşatma hattını geçerken ölümle karşı karşıya gelebilirdi. Bu işe en uygun, Teğmen Sadık’tı...

Tehlikeli ve şerefli bir vazife!..
Şükrü Paşa, Mülazım Sadık’ı makamına çağırdı ve bir baba şefkati ile elini omzuna koydu:
-Oğlum, dedi, sana tehlikeli, fakat çok şerefli bir vazife vermek istiyorum. Senin gibi bir Türk evladının cesaret ve kahramanlığını arttıracak sözleri de fazla buluyorum. Ne dersin?
Sadık hazırol vaziyetinde duruyor, gözünü kırpmıyordu. Yalnız, bakışları o kadar tatlıydı ki, kendisine gösterilen güven ve teveccühten çok sevindiği derhal belli oluyordu.
-Her tehlikeli vazife bana şeref verir Paşam. Hata bu, hayatım pahasına bile olsa!..
Paşa sordu:
-Hayatım pahasına mı dediniz?
-Evet Paşa hazretleri, hayatım pahasına bile olsa...
Şükrü Paşa teğmenin bu mertçe sözlerden duygulanmış ve gözleri dolmuştu.
-Öyle ise, dedi, kurmay başkanını gör, ondan lüzumlu talimatları al. Bu akşam hava karardıktan sonra yola çıkarsın. Allah yardımcın olsun Sadık.

Görevini başarmıştı, ancak...
Teğmen Sadık topuklarını birbirine vurdu.
-Başüstüne Paşam, diyerek geriye döndü, sert adımlarla kumandanın odasından çıktı...
Kısa bir zaman sonra Şükrü Paşa, yanında kurmay başkanı olduğu halde topçu mevzilerini teftiş ettikten sonra karargâha dönmüştü. Kendisine bir kurmay yüzbaşı yaklaştı ve acı haberi verdi:
-Teğmen Sadık şehit oldu Paşam!
Teğmen Sadık görevini başarmış, fakat geri dönerken düşmanın bir yaylım ateşine maruz kalarak vurulmuştu...

“Emîrü’l-Kulûb” Ebü’l-Hüseyin Nûrî

Ebü’l-Hüseyin Nûrî, Bağdât’ın büyük velîlerindendir. Onuncu yüzyılda yaşadı. Doğum târihi bilinmemektedir. 908 senesinde Bağdat’ta vefât etti...
Bu mübarek zat, karanlık gecede söz söylese ağzından nûr çıkar ve oda aydınlanırdı. Dişlerinin arasından nûr çıktığı, firâset nûrunun fazlalığı sebebiyle bâtın hallerinden haberler verdiği için, “Nûrî” nisbesiyle şöhret buldu. Sonra gelen âlim ve velîler onun üstünlüğünü kabûl ettikleri için Emîrü’l-Kulûb (kalplerin pâdişâhı) lakabı verildi...

Yüksek derecelere kavuştu
Ebü’l-Hüseyin Nûrî, küçük yaşlardan îtibâren ilim tahsîline başlayıp zamânının âlimlerinden aklî ve naklî ilimleri tahsil etti. Birçok zâtlardan hadîs-i şerîf dinledi. Zünnûn-i Mısrî, Ahmed bin Ebi’l-Havârî, Muhammed bin Ali Kassâb gibi velîlerin sohbetlerinde bulundu. Büyük velî Sırrî-yi Sekatî hazretlerinin uzun müddet sohbetlerinde ve hizmetinde yetişip tasavvuf yolunda yüksek derecelere kavuştu. Zâhirî ilimlerde derin bir âlim, tasavvufta yüksek bir velî oldu. İbrâhim-i Havvâs, Hayru’n-Nessâc, Cüneyd-i Bağdâdî hazretleri gibi velîlerle aynı zamanda yaşayıp onlarla sohbette bulundu. Ebû Bekir Kettânî, Vâsıtî, Ebû Saîd bin Arabî gibi zâtlar da onun sohbetinde bulunup ondan ilim öğrenip feyz aldılar.
Ebü’l-Hüseyin Nûrî hazretleri Bağdât’ta yaptığı nasihatlerle insanların dünyâ ve âhirette saâdete kavuşmaları için çalıştı. Sonra Mısır’a gitti. Mısır’a varınca, kendisinden nasîhat etmesini istediklerinde; “Kim yaptığı işlerde Allahü teâlânın rızâsını gözetmezse, hallerinde Allahü teâlâyı göremez. Kim Allahü teâlânın kendisini dâimâ bildiğini ve gördüğünü düşünmezse, Allahü teâlâ da ona rahmet nazarıyla bakmaz” buyurdu...

“Öyle bir menzile eriştim ki!..”
Ebu Hatim Sicistani, Ebu Nasır Serrac’tan şunu rivayet etti: Ebü’l Hüseyin Nûrî’nin ölüm sebebi şu beyiti duymasıdır:
“Seni seve seve, öyle bir menzile eriştim ki/Akıllar bu menzile vardıklarında hayrete düşmüşlerdir!”
Ebü’l Hüseyin Nûrî bu beyiti duyunca, kendinden geçti ve sahrada şaşkın bir halde dolaşmaya başladı. Dolaşırken bir kamışlığa uğradı. Kamışların üst tarafları kesildiği için ayaklarını kesti. Ve sabaha kadar kan kaybı sebebiyle kendinden geçmiş olarak vefat etti...

Mevlana’nın talebesi Sipehsalar Feridun

Sipehsalar (Serasker) Feridun bin Ahmed, Mevlana Celaleddin-i Rumi hazretlerinin kırk yıl talebeliğinde bulunmuş bahtiyar insanlardan biridir. Hazreti Mevlana’nın şahsiyetine, velâyet gücüne ve menkıbelerine bizzat şahitlik etmiş ve yanında bulunduğu süre içinde görüp işittiklerini Farsça olarak kaleme aldığı “Risale-i Sipehsalar be Menakib-i Hüdavendigâr” adlı kitabında bir araya toplar. (Mevlana hazretleri hakkında en önemli kaynaklardan olan bu risale, 1912 yılında Mesnevi gibi Arabi’nin Füsusu’l Hikem’ini de Osmanlıca’ya aktarıp şerh eden şair, bestekâr ve hukukçu Ahmed Avni (Konuk) Bey tarafından Osmanlıcaya çevrilerek yeniden değer kazanır. Sipehsalar Risalesi, Mevlana’yı, tasavvufu, aşkı ve vecdi anlamak isteyen herkes için sağlam bir kaynak teşkil ediyor.)

O bir seraskerdir...
Sipehsalar Feridun, ataları gibi bir Selçuklu devletinin askerlerinden biri olup, cesur, cömert, zarif ve güzel ahlaklı bir komutandı. Gençliğinde Mevlana hazretlerinin meclisine gider, sohbetine doymak bilmezdi. Babası öldükten sonra Alaaddin Keykûbat tarafından komutan olarak atandı. Bir gün yine meclisine katıldığı Mevlana hazretleri tarafından şu sözlerle taltif edildi:
-Ey Feridun, bir müddet cihad-ı asgarın kumandanı oldun, bundan sonra da ebrar askerinin kumandanı ol!
Hadis-i şerifte işaret edildiği gibi, savaşı küçük cihad olarak değerlendiren Mevlana hazretleri, Feridun bin Ahmed’e nefsiyle mücahede edenlerin önderliğini teklif etti. O da bu davete uydu, talebesi oldu. İşte Sipehsalar Risalesi de bu şekilde ortaya çıktı. Savaşa gideceği zaman manevi desteğini almak üzere el öpmeye gelen Sipehsalar Feridun, pekçok savaşın hikâyesini yaşanmış gibi önceden Mevlana hazretlerinden dinliyordu. Bu görüşmeler esnasında onun pekçok üstün özelliğine şahit oluyor, yakınlarını da tanıma imkânı buluyordu...

Hocasının ayak ucunda...
Sipehsalar Feridun miladi 1301 yılında vefat etmeden önce de, “Devletsiz başımız o hakikat sultanının ayaklarındaydı, vefatımdan sonra da öyle olmak münasiptir” sözleriyle vasiyette bulunduğundan, Sultan’ül Ulema’nın kabrinin ayak ucuna defnedildi...

Büyük hadis âlimi İmam Ebul-Vakt

İmam Ebul-Vakt hazretleri, Hicri 457’de doğdu. Zamanındaki çok sayıda büyük muhaddislerden hadis dersi aldı. Hadis rivayetini çok severdi...
İmâm-ı Rabbânî hazretleri asırlar sonra onun hakkında ve onun gibiler için buyuruyor ki:
“Ebul-Vakt’in vakitleri değişmez. Halleri değişmez. Vakit onlara değil, onlar vakte hâkimdirler. Onlar zamanla değil, zaman onlarla bereketlenmiştir...”
Bu mübarek zat, bir sene hacca niyet etti. Hazırlıklarını tamamladı ancak ömrü vefâ etmedi ve o sene vefat etti.

“Girince taam, çıkar kelam!”
İmam Ebul-Vakt hazretleri çok talebe yetiştirmiştir. En sevdiği talebelerinden olan Yusuf ibni Ahmed Es-Şirazi, kitabı Erbain-ul-Buldan’da mübarek hocası hakkında şunları anlatır:
“Son hastalığında hocamı ziyarete gittim. Abdül-baki ibni Abdül-Cebbar El-Herevi’ye tatlı getirmesini söyledi. Dedim ki:
-Efendim, Ebul-Cehm’in cüzünden size okumam bana tatlı yemekten daha sevimlidir.
Gülümsedi ve dedi ki:
-Girince taam, çıkar kelam!
Sonra tatlı takdim edildi ve yedik. Arkasından cüzü çıkardım. Aslını rica ettim ve getirdi. Cüzü ona okudum. Bu beni çok sevindirdi. Ondan Sahih’i ve başka rivayetleri de dinlemek nasib oldu. 6 Zilkade 553’te Salı gecesi, Bağdad’da vefat edene kadar sohbetine ve hizmetine devam ettim. Şunuziye Mezarlığına defnettik. Kendisi;
-Beni Şunuziye’de hocalarımın ayakları dibine defnediniz, diye vasiyet etmişti.
Son anları yaklaştığında hocam Ebul-Vakt’i göğsüme yaslamışım. Kendisi durmaksızın zikrediyordu. İçeri Muhammed ibn-il-Kasım El-Sufi girdi. Hocama doğru eğildi ve dedi ki:

“İkrama mazhar olanlardan...”
-Efendim, Resulullah Efendimiz buyuruyor ki: (Kimin son sözü La
ilahe illallah olursa cennete girer.)
Hocam Ebul-Vakt yüzünü kaldırdı ve şu âyet-i kerîmeyi okudu:
- “Keşke kavmim Rabbimin beni bağışladığını ve ikrama mazhar olanlardan kıldığını bileydi” (Yasin 26-27)
Muhammed ibn-il-Kasım ve oradakiler hayret ettiler. Sureyi sonuna kadar okudu. Sonra ‘Allah, Allah, Allah’ dedi ve seccade üzerinde vefat etti...

.

Fas evliyâsından Abdüsselâm bin Meşiş

Evliyânın büyüklerinden olan Abdüsselâm bin Meşiş, Hazret-i Hasan’ın soyundandır. Bu sebeple kendisine “Hasenî” denmiştir. Doğum târihi bilinmemektedir. 1228 (H. 625) senesinde vefat etti...
Abdüsselâm bin Meşiş hazretlerinde, henüz yedi yaşında iken mânevî hâller görülmesinden sonra kendini ilme ve ibâdete verdi. On altı yıl dolaştı. Bu sırada bir mağarada kalırken, yanına, evliyâdan Abdurrahmân bin Zeyyât geldi. Yedi yaşından beri mânevî terbiyesi ile meşgûl olduğunu, kavuştuğu hâlleri tek tek söyleyince ona intisâb etti, bağlanıp talebe oldu. Evliyâlıkta yüksek derecelere kavuştu.

“Zamânın büyüğünü arıyorum”
Talebelerinin büyüklerinden olan Ebü’l-Hasan eş-Şazilî şöyle anlatır:
-Irak’a vardığım zaman, sâlih bir zât olan Ebü’l-Feth el-Vâsıtî hazretlerinin huzûruna gittim. Çünkü, Irak’ta birçok âlim olmasına rağmen, onun gibisi yoktu. Ben, zamânın büyüğünü arıyordum. Yanına girince bana; “Sen, Irak’ta zamânın kutbunu, büyüğünü arıyorsun. Hâlbuki o, senin memleketindedir. Onu orada bulabilirsin” dedi. Bunun üzerine hemen memleketime döndüm ve evliyânın büyüğü Ârif-i billâh el-Kutb el-Gavs Ebû Muhammed Abdüsselâm bin Meşîş hazretlerinin bulunduğu yere vardım. Bir dağ eteğinde, bir dergâhda ikâmet ediyordu. Huzûruna çıkmadan önce gusül abdesti aldım. Sonra niyetimi hâlis kılıp; bilgim, amelim her neyim varsa kalbimi tamâmen boş bulundurup, istifâde niyetiyle huzûruna yöneldim.

“Ben O’na gidiyorum...”
Bulunduğu yere çıkarken onunla karşılaştım. Bana; “Merhabâ, hoş geldin ey Ali bin Abdullah bin Abdülcebbâr” buyurup, Resûlullah efendimize kadar ulaşan ceddimi (dedelerimi) saydı ve; “Ey Ali! Gönlünü boş bulundurup, her şeyini terk edip bize geldin. Biz de, dünyâ ve âhiret ile ilgili ne zenginlik varsa sana verdik” dedi. O anda beni bir dehşet kapladı. Allahü teâlâ, kalb gözümü açıncaya kadar orada kaldım. Hocamdan, târifi imkânsız kerâmetler gördüm.
Bu mübarek zatın son sözü şu oldu:
“Tek hakikat Allahü teâlâdır. Ben de Ona gidiyorum. Ne mutlu, Onun rızası ile Ona gidenlere!..”

Molla Câmî ve bir Arabî...

Mevlânâ Abdurrahmân Câmî henüz beş yaşında iken Muhammed Pârisâ hazretlerinin huzûruna götürülüp, teveccühe kavuştu... Kısa zamanda aklî ve naklî ilimleri öğrendi. Hattâ, Herat’ta meşhûr beş âlimden birisi oldu. O öyle bir zat idi ki, sohbetinde bulunanlar, gam ve kederlerini unuturlar, neşe ve ferahlık duyarlardı. Sultanlara, vezirlere, vâlilere ve devlet büyüklerine yazdığı mektuplarda; onlara dâimâ iyiliği, hayrı, adâleti, halka şefkatle muâmeleyi tavsiye ederdi.
Hindistan’da Timûroğulları devletinin kurucusu olan Bâbûr Şah, Molla Câmî hakkında; “Onun övülmeye ihtiyâcı yoktur. Ancak adını anmak, bizim için kurtuluş vesîlesidir” derdi.

Hac için yola çıktılar...
Mevlânâ Abdurrahmân Câmî, 1472 (H.877) senesinde Hicaz’a gitmek için yola çıktı. Her geçtiği şehirdeki âlimler onu karşılayarak, ziyâret edip, hayır duâsını aldılar. Bilmedikleri müşkillerini sorarak, verdiği cevaplara hayran kaldılar. Bağdât’ta Eshâb-ı kirâm düşmanları ile yaptığı münâzaralarda hep gâlip geldi. Bâzı insaflı olanların tövbe etmesine sebeb oldu. Uğradığı yerlerde, sultanlardan, emîrlerden ve halktan pekçok hürmet, izzet ve ikrâm gördü. Daha önce vefât etmiş büyüklerin kabirlerini ziyâret etti. Medîne-i münevvereye geldiğinde, Peygamber efendimize olan muhabbetini dile getiren kasîdeler söyledi.
Mevlânâ Abdurrahmân Câmî, Hicaz seferi esnâsında bir Arabî (Çölde yaşayan göçebe Arap) ile karşılaştı. Molla Câmî’nin güzel bir devesi vardı. O deve Arabî’nin hoşuna gitti. Arabî, kendi kafasına göre bir fiyat biçerek o deveyi satın almak istedi. Molla Câmî, Arabî’nin ısrârına dayanamayarak verilen fiyata devesini sattı. Arabî, kendi yükünü yükledi ve deveyi alıp gitti...

“Bana hasta deveyi sattın!”
Aradan on gün kadar bir zaman geçtikten sonra, o deve çölde kum fırtınasına tutulup öldü. Arabî, Mevlânâ Câmî’ye gelip;
-Bana hasta bir deveyi sattın, diyerek, küstahça sözler söyledi. Molla Câmî, adama parasını geri vererek;
-Deve nerede öldü? buyurdu. O da;
-Falan yerde, istersen gidip görelim, dedi. Molla Câmî, devenin öldüğü yere gitmeyi kabûl etti. Yola çıkmadan evvel, yakınlarından bir kimseye buyurdu ki:
-Bu Arabî’nin ölümü yaklaştı!..
Arabî, Mevlânâ Câmî hazretlerinin buyurduğu gibi, tam devenin kum fırtınasına tutulduğu yere getirince düşüp can verdi...

Van’dan doğan güneş Abdülhakîm Arvâsî

Büyük âlim, Mürşid-i kâmil Abdülhakîm Arvâsî hazretleri, İmâm-ı Ali Rızâ bin Mûsâ Kâzım soyundan olup seyyiddir. Hazret-i Ali’ye kadar bütün babaları âlim ve velî idi. Birinci Dünya Savaşı başında Van’da Ermenilerin başlattığı katliamlar üzerine buradan hicret ederek, meşakkatli yolculuklardan sonra İstanbul’a geldi. Burada Süleymaniye Medresesi Tasavvuf Müderrisliği (Ordinaryüs Profesörlüğü) vazifesine tayin edildi. Daha sonra çeşitli camilerde vazifelendirildi.

Otuz sene îmânı anlattım!”
Dört mezheb ilimlerinde mütehassıs, büyük âlim, Seyyid Abdülhakîm-i Arvâsî “rahmetullahi aleyh”, vefâtına yakın, şöyle buyurdu: “İstanbul câmilerinde, otuz sene, yalnız Ehl-i sünnet âlimlerinin kitâblarında yazılı olan îmânı, yanî Ehl-i sünnet i’tikâdını ve İslâmın güzel ahlâkını anlatmağa çalıştım. Ehl-i sünnet âlimleri, bu bilgileri, Eshâb-ı kirâmdan, Onlar da, Resûlullahtan öğrendiler...”
Eyyûb Sultan, Fâtih, Bâyezîd, Bakırköy, Kadıköy ve Beyoğlu Ağa Câmii kürsîlerindeki konuşmaları; dîni dünyâ çıkarlarına âlet eden “din câhilleri”nin ve “yobaz”ların iftirâlarına sebeb oldu. Bunların tahriki ile Eylül 1943’te tutuklanarak İstanbul’dan İzmir’e götürüldü. Bir müddet Meserret Otelinde sonra bir evde polis nezaretinde kaldı. Yakınları, kendilerinin Bursa’ya nakli veya İstanbul’a iâdesi için birkaç defâ teşebbüse geçtilerse de her defâsında red cevâbını aldılar. Nihâyet Ankara’ya nakline müsaade çıktı. Bu karar üzerine Ankara’da Hacı Bayrâm-ı Velî civârında, biraderinin oğlu Seyyid Faruk Işık’ın evine geldiler. Bu sırada hasta olduklarından Faruk Işık Bey’in evinde on sekiz gün hasta yattıktan sonra 27 Kasım 1943’te vefât etti. Vefât ânında hafif bir zelzele oldu.

“Senin dostlarını sevdim...”
Vefat etmeden önce yatağında hafif doğruldu ve şöyle dua etti:
“Yâ Rabbi! Sana layık hiçbir ibadetim yok. Fakat senin dostlarını sevdim ve düşmanlarına düşmanlık ettim. Beni bu muhabbet ve düşmanlığıma bağışla!..” Sonra da:
“Arş-ı âlâyı görüyorum, ne güzel, ne güzel” diyerek ruhunu teslim etti.

İbrâhim bin Edhem hazretlerinin oğlu

İbrahim’in babası Edhem, Belh diyarının hükümdarıydı. Kendisi Şehzâde olup, her türlü imkâna sâhip, her istediğini yer, her istediğini giyer, her emri hemen yapılırdı. Fakat bir gün Allah aşkı ile yandı tövbekâr oldu. Evini barkını terk etti. Memleketi Belh’ten ayrıldığında geride süt emen bir oğlu kalmıştı. Çocuk büyüdü. Zengin oldu ve bir gün vâlidesine;
-Anneciğim, ben gidip, babamı bulmaya çalışacağım ve hizmetinde bulunacağım, dedi.

Dört bin kişilik kafile...
Genç adam, her tarafa haber gönderip, bu sene hacca gitmek isteyenlerin kendisine gelmelerini, masraflarını kendisinin karşılayacağını bildirdi. Bunun üzerine kendisine dört bin kişi geldi. Hepsinin masraflarını karşılayıp, hem haccetme, hem de babasına kavuşmak arzusuyla yola çıktı...
Kâbe-i muazzamaya varınca, orada hırka giymiş, yamalı elbiseli kimseler gördü ve onlara babasını sordu. Onlar;
-O bizim hocamızdır, Mekke dışından, sırtında odun getirip, satar, parası ile de ekmek alıp bize verir, dediler. Genç, sahraya çıktı. Bir ihtiyarın ağır odun yüklenmiş olarak geldiğini gördü. Kendisini tâkib etti. O, pazara gidip odunları sattı. Parası ile ekmek alıp dostlarına ikrâm etti. Onlar ekmek yerken, o da namaz kılıyordu. Dostlarıyla birlikte tavaf yaparlarken, güzel yüzlü bir genç karşısına gelip durdu. İbrâhim bin Edhem ona bakıyordu. Genç, babasını görünce kendinden geçecek şekilde ağladı...
Kendine geldiğinde selâm verdi. Babası selâmını alıp, bağrına bastı ve; “Hangi dindensin?” diye sordu. Genç; “İslâm dînindenim” dedi. İbrâhim bin Edhem; “Elhamdülillah! Kur’ân-ı kerîmi de biliyorsun. Peki ilim de tahsil ettin mi?” buyurdu. Oğlu; “Evet!” deyince, o yine hamdetti.

“Bu, dostluğa sığar mı?”
Fakat o anda enteresan bir hadise yaşandı! Oğlunu yanına alıp ellerini açtı ve “Yâ Rabbî! İmdâdıma yetiş!” diye yalvarmaya başladı. Bunu gören yakınları; “Yâ İbrâhim, ne oldu, niçin yalvarıyorsun?” diye sordular. Onlara;
-Oğlumu bağrıma basınca şefkati ve sevgisi kalbimde kaynadı. Bunun üzerine bir nidâ geldi: “Yâ İbrâhim! Beni sevdiğini iddiâ ediyorsun. Fakat dostluğumuza ortak katıyorsun. Bir kalpte iki sevgi olur mu? Bu dostluğa sığar mı?” Bunu işitince duâ edip; “İzzet, ikrâm sâhibi olan Allah’ım! İmdâdıma yetiş! Eğer oğlumun muhabbeti, beni, senin sevginden alıkoyacaksa, ya benim, yâhut da onun canını al, diye duâ ettim. Duâm hemen kabûl oldu, dedi...
Orada bulunanlar o anda oğlunun, babasının kucağında can verdiğine şahit oldular...

Hazreti Ahrem ve Resûlullahın develeri

Peygamber efendimizin develerini Medîne’de otlağa götürme vazifesini bir çobanla birlikte Peygamberimizin hizmetçisi Rebâh üzerine almıştı. Hazreti Seleme etrafın düşman kabîlelerle dolu olduğu bir zamanda, develerin hücuma uğrayabileceğini düşünerek Rebâh’la birlikte gitti. Gâbe Dağının yokuşuna vardığı zaman Abdurrahman bin Avf’ın hizmetçisine rastladılar. Hizmetçi çok heyecanlı idi. Hazreti Seleme ona sordu:
- Allah iyiliğini versin, ne oldu sana böyle?
- Peygamber efendimizin develerini götürdüler.
- Kim götürdü?
- Gatafan ve Fezârî kabîleleri.

Böylece durumu öğrenen Seleme hemen Rebâh’ı Medîne’ye haber vermek için gönderdi. Kendisi de gelecek yardım kuvvetini beklemeden tek başına eşkıyânın ardına düştü. Yaya idi, ama çok hızlı koşuyordu. Nihayet onlara yetişti. Seleme bin Ekvâ’nın kılıcı ve yayı yanında bulunuyordu. Hemen onlara ok yağdırmaya başladı. Bu durumu Seleme kendisi şöyle anlatır:
-Onlara yetiştim, durmadan ok atıyordum. Onlardan bana yönelip de, öldürmediğim hiçbir atlı yoktu. Dağ yolu darlaşıp müşrikler, boğazın dar, ok yetişmez yerine girdikleri zaman, ben de, dağın üzerine çıktım ve onlara taş atmaya başladım. Resûlullah efendimize ait bulunan develeri ellerinden kurtarıp geriye alıncaya kadar onları ok ve taşa tutmaktan geri durmadım. Sonra da peşlerini bırakmadım. Onlara ok ve taş yağdırmaya devam ettim. Müşrikler benimle baş edemeyeceklerini anlayınca kaçmak mecburiyetinde kaldılar...
Bu arada, bana yardıma gelen süvârîleri görünceye kadar bulunduğum yerden ayrılmadım. Süvârîler, ağaçların arasına girmeye başlamışlardı. Onların ilki, Ahrem Muhriz el-Esedî idi. Onun arkasında Resûlullah efendimizin süvârîsi Ebû Katâde ve Mikdâd bin Esved vardı. Ben de, hemen dağdan inip Ahrem’in önünü kestim ve atının gemini tutup dedim ki:

“Benimle şehîdlik arasına girme!”
-Ey Ahrem! Şu kavimden sakın! Resûlullah efendimizin sahâbîleri gelip kavuşuncaya kadar onların seni kalbinden vurup şehîd etmeyeceklerinden emîn değilim!
Ahrem bana cevaben dedi ki:
-Ey Seleme! Eğer sen, Allaha ve âhiret gününe inanıyor, Cenneti ve Cehennemi de, hak ve gerçek tanıyorsan, benimle şehîdlik arasına girme!
Bunun üzerine atının gemini bıraktım. Sonra Ahrem atını haydutların üzerine pervasızca sürdü ve müşriklerin attığı oklarla şehîd düştü...

Bir kıraat üstadı ve talebesi

Bir kıraat üstadının, bir gecede Kur’an-ı kerimi hatmeden çok genç bir talebesi varmış. Sabahlara kadar uykusuz kalan bu delikanlının benzi soluk, hastalıklı gibi olmuş. Bunu fark eden yakınları, hocasına gidip durumu bildirmişler. Bunun üzerine hocası gence sormuş:
-Oğlum, haber aldım ki, sen bir gecede Kur’anı hatmediyormuşsun. Bütün gece zarfında Kur’an okurken beni önünde farz et ve namazda bana Kur’an okuyormuş gibi yap, fakat beni hiç hâtırından çıkarma, demiş.
Genç talebe “peki” demiş ve sabah olunca aralarında şu konuşma geçmiş:

Dediğimi yaptın mı evladım?
- Evet efendim.
-Kur’anı hatmedebildin mi?
- Hayır, yarısından fazlasını okuyamadım.
- Oğlum, o halde bu gece, Peygamber efendimizden Kur’anı dinlemiş olan herhangi bir sahâbîyi düşünerek oku. Dikkatli ol, çünkü sahâbîler Kur’anı bizzat Resûlullahtan dinlemiştir. Bu sebeble okurken sakın hatâ işleme.
Delikanlı “peki” dedikten sonra, o gece yine Kur’an okumuş, fakat bu sefer ancak dörtte birini okuyabildiğini hocasına söylemiş. Ertesi gece için de hocası onun bu sefer bizzat Resûlullah efendimizi düşünerek okumasını tavsiye etmiş, genç adam da öyle yapmış, fakat Kur’anın sadece bir cüz’ünü okuyabildiğini fark etmiş...
Nihayet, hocası ona;
- Evladım, bu gece de Allah’a tövbe et ve kendini hazırla... Ve Allah’ın huzurunda Kur’an okuduğunu düşün, demiş.
Ertesi gün, hoca, talebesinin gelmesini beklemiş, fakat gelen olmamış. Durumu öğrenmek üzere gönderdiği bir talebesi, gencin hasta yattığı haberini getirince, üstad bizzat giderek talebesini ziyaret etmiş ve onu ağlarken bulmuş. Genç talebe hocasına şöyle demiş:

“Ancak sana ibâdet ederiz”
-Hocam, şimdiye kadar Kur’anı yalan yanlış okuduğumu, ancak bu son gece fark ettim. Çünkü Fâtiha sûresini açıp okumak istediğim zaman “Ancak sana ibâdet ederiz” âyetine gelince, kendi nefsime bir baktım ve Cenâb-ı Hakk’ı bu âyetle tasdik ettiğimi göremedim. Bu sebeble de “Ancak sana ibâdet ederiz” (İyyâke na’büdü) demekten, (yani bu âyeti okumaktan) utandım... Mütemâdiyen (Mâliki yevmiddîn) âyetine kadar gelip bir türlü (İyyâke na’büdü) âyetini okuyamadım... Böylece rükûa vardığım zaman, artık tan yeri ağarmıştı...”
Delikanlı bunları söyledikten sonra da rûhunu teslim etmiş. Bir müddet sonra da üstadı, bu gencin kabrini ziyârete gittiği zaman, mezardan şöyle bir nida işitmiş:
-Ey üstâdım, ben diri (olan Allah’ın) indinde diriyim. Allah beni herhangi bir bakımdan hesâba çekmedi...

.

Ebu Said Harraz ve güzel yüzlü genç...

Bağdât’ın büyük velîlerinden Ebu Said Harraz, dokuzuncu asırda yaşadı. İsmi Ahmed, babasının adı Îsâ’dır. Künyesi “Ebû Saîd” olup, “Harrâz” lakabıyla meşhûr olmuştur. Tasavvufta ona tâbi olanların mensûb olduğu yola Harrâziye denmiştir. Bu mübarek zat Bağdat’ta doğmuş ve 890 (H. 277) senesinde orada vefât etmiştir...
Zamânında yaşayan evliyânın imâmı sayılan Ebû Saîd-i Harrâz hazretleri; Zünnûn-i Mısrî, Sırrî-i Sekatî, Cüneyd-i Bağdâdî, Nebâcî, Ebû Ubeyd Busrî gibi büyük velîlerin sohbetinde bulunup tasavvuf yolunda yetişti.

Yüksek derecelere kavuştu...
Tasavvuf yolunda yüksek dereceye kavuşmuş bir velî olan Ebû Saîd-i Harrâz, verâ yâni haram ve şüphelilerden sakınmak ve riyâzette yâni nefsin isteklerini yapmamakta gâyet ileriydi. Allahü teâlânın rızâsını kazanmak için çok çalışırdı. “Allahü tealâya yönelen ve O’ndan başka her şeyi unutan bir kula, ‘sen neredensin, murâdın nedir’ diye sorulsa, şüphe yok ki, Allah der ve bundan daha güzel vereceği hiçbir cevap yoktur” buyururdu.
Ebû Saîd-i Harrâz hazretleri Allahü teâlânın ismini çok anar, O’nun rızâsına kavuşmak için çok zikretmek gerektiğini bildirirdi. Bu hususta; “Kulun bu yolda gıdâsı, Allahü teâlânın zikri, yatağı da toprak olmadıkça şeref sâhibi olamaz” buyururdu.
Ebû Saîd-i Harrâz hazretleri ihlâs sâhibi olup, yaptığı her işi Allahü teâlânın rızâsına uygun yapardı. Başkalarına da ihlâslı olmayı tavsiye ederdi.
Cüneyd-i Bağdâdî rahmetullahi aleyh şöyle demiştir: “Eğer Allahü teâlâ bizden Ebû Saîd-i Harrâz’ın yaptığının hakîkatini taleb etse, muhakkak ki hepimiz helâk olurduk.”
Başka bir âlim ise “Ebû Saîd-i Harrâz ömrü boyunca ayakkabı dikiciliği yaptı. Fakat iki dikiş arasında aslâ Allahü teâlâyı unutmadı” dedi.

“Âşıklar ölseler de diridirler!..”
Ebû Saîd-i Harrâz anlatıyor: Mekke’de Beni Şeybe kapısında güzel yüzlü bir gencin vefat ettiğini gördüm. Yüzüne bakınca bana tebessüm etti ve “Ey Ebû Saîd! Bilir misin ki âşıklar ölmez, ölseler bile diridirler, sadece bir yerden öbür yere intikal ederler, işte o kadar!” dedi.

Hz. Ebû Bekr’in torunu Abdülkâdir Sıddîkî

Hazreti Ebû Bekir’in torunlarından ve Hanefî mezhebi fıkıh âlimi olan Abdülkâdir Sıddîkîn’nin doğum târihi ve yeri bilinmemektedir. Nisbetinden Bağdadlı olduğu anlaşılmaktadır.
Abdülkâdir Sıddîkî, devrinin büyük âlimlerinin ders ve sohbetlerinde bulunarak yetişti. Zamânındaki âlim ve velîlerin önde gelenlerinden oldu. Fazîletler sahibi, âlim, ârif, âbid ve velî bir zât idi. İnsanlara İslamiyeti doğru şekilde öğretmek için çırpınırdı. Keşf ve kerâmet sahibi idi. Kudüs’e yerleşti.
Talebesi Seyyid Muhamed bin Îsâ içinden çıkılmaz bir mesele ile karşılaşınca, Abdülkâdir Sıddîkî hazretlerine sual ederdi. O da başını eğer, bir müddet düşündükten sonra;

Niçin kesin söylemiyorsunuz!”
-Ümid olunur ki bu suâlin cevâbı şöyledir, diyerek talebesinin kalbini rahatlatırdı.
-Efendim! Mademki bu suâlin cevâbı böyledir. O halde niçin kat’î, kesin olarak değil de, ümid olunur ki diye tahminî bir ifâde kullanıyorsunuz? diye sorunca talebesine;
-Allahü teala kibirlenmekten muhafaza buyursun. “Çok biliyorum” durumuna düşmemek, böbürlenmemek için öyle söylüyorum, cevâbını verirdi...
Bu mübarek zatın, Şeyh Abdülganî Nablüsî hazretlerinin kasîdesine şerhi, vahdet-i vücûd hakkında bir risâlesi ve başka risâleleri de vardır...
Bir gün Abülkâdir Sıddîkî, talebesi Seyyid Muhammed bin Îsâ’ya;
-Bana amcamın oğlu Seyyid Mustafa Sıddîkî’yi çağır! dedi. Seyyid Mustafa gelince, orada bulunan bir sandığın anahtarını ona vererek buyurdu ki;

Vasiyeti yerine getirildi...
-Ey amcamoğlu! Allahü teâlâ bilir ama benim âhirete gitme vaktim yaklaştı. Vefâtımdan sonra beni en güzel şekilde techiz et. Seyyid Îsâ’nın (talebesinin babası) yanına defnet. Çünkü onun rûhâniyeti şu anda burada bulunuyor ve benim kabrimin onun kabrine yakın olacağını haber veriyor. Vefâtımı bugünün akşamında bekleyin, dedi.
Bildirdiği gibi o gün akşam vefât etti. Vefât tarihi 1735 (H.1148)’dir. Amcasının oğlu da vasiyetlerini aynen yerine getirdi.

Büyük mutasavv1f Bedî’uddîn Sehârenpûrî

Hindistan’da yetişen velîlerden Bedî’uddîn Sehârenpûrî hazretleri, akli ve nakli ilimlerde âlim idi. Dünyaya hiç meyletmez, haramlara düşmek korkusuyla şüphelilerden sakınırdı.
İmam-ı Rabbânî hazretlerin hizmet ve sohbetinde uzun zaman bulundu ve çok hallere ve yüksek derecelere kavuştu. Hilafet-i mutlaka ile tedrise mezun olup, çok talebesini tasavvufta yüksek derecelere eriştirdi...

Talebe olmadan önce...
Bedî’uddîn Sehârenpûrî, İmâm-ı Rabbânî hazretlerine talebe olmadan önce memurluk yapıyordu. Zaman zaman hazret-i İmâm’ın yâni İmâm-ı Rabbânî’nin sohbetlerini dinlemeye giderdi. Bedî’uddîn Sehârenpûrî, İmâm-ı Rabbânî hazretlerine memuriyeti bırakıp, hep hizmetinizle şerefleneyim diye arz ettiğinde;
-Bu sefer bırakma, buyurdu. Ne kadar ayrılmayı söylediyse râzı olmadılar...
Bir ara senelik izne ayrılmıştı. Saltanat merkezi Ekberâbâd’dan ayrıldığı ilk gün, Burhânpûr’a gidinceye kadar, her gün sabahtan akşama kadar, hocası hazret-i İmâm’ı yanında görürdü... Gelirler, insanlar arasında onun elini tutup kenara çekerler ve terbiye ederlerdi. Bu günlerde hiçbir gün ve hiçbir zaman ondan ayrılmadılar...
Bedî’uddîn Sehârenpûrî, bir gün Allahü teâlânın ismini anarken bir anda kendini Resûl-i ekremin sohbetinde gördü. Birisi; “Yâ Resûlallah! Siz kuşluk namazını kılar mısınız, yoksa, kılmaz mısınız?” diye suâl etti. Resûlullah efendimiz cevap vermediler. Bedî’uddîn Sehârenpûrî arz etti ki: “Yâ Resûlallah! Hocam İmâm-ı Rabbânî hazretleri bu namazı kılıyor. Onun hâli öyledir ki, sizin yapmış olduğunuz her ameli yapar...”
Resûl-i ekrem efendimiz biraz murâkabeden sonra, mübârek başlarını kaldırıp; “Senin hocanın yaptığı her amel haktır, doğrudur ve bizim amelimizin aynıdır. Biz de bu namazı kılıyoruz” buyurdular.

(Dünya ne güzel binektir)
Her fânî gibi bu mübarek zat da, Hicri onbirinci asrın sonlarında vefat etti. Vefatı sırasında buyurdu ki:
-Kardeşlerim, Allahü teâlânın beğendiği işleri yapmak, dünya ve ahiret kazançlarının toplamıdır. Dünyayı binek yapın, âhireti baş tacı. Resûl-i Ekrem Efendimiz bir hadis-i şeriflerinde buyurdular ki: (Dünya ne güzel binektir. Ona binin, sizi ahirete ulaştırır.)
.

Hasan-ı Basrî ve Mecûsî komşusu

Hasan-ı Basrî hazretlerinin Şem’ûn adlı mecûsi komşusu hastalanmıştı. Onun, bu hastalıktan kurtulamayacağını anlayan Hasan-ı Basrî hazretleri yanına gitti ve ona Kelime-i tevhîdi telkîn ederek buyurdu ki:
-Ey Şem’ûn! Uzun yıllar ateşe taptın, gece ve gündüz yaratıcı sanarak ona secde eyledin. Bu sebeple yerin ateş olacaktır. Ancak şimdi ölmeden ‘Lâ ilâhe illallah Muhammedün Resûlullah’ deyip, Hakkın dergâhına vardığında kendine Cennet’i mekân bulasın!..

“Azâba uğramak istemiyorsan!”
Mecûsî bâzı bahâneler ileri sürerek îmân etmek istemedi. Hasan-ı Basrî hazretleri buyurdu ki:
-Îmânla şereflenenler Cehennem ateşine girseler bile elîm azâba uğramazlar. Hattâ Cehennem ateşi bile îmânı kuvvetli bu kişilere pek tesir etmez. Cehennem müminlere şöyle hitâb eder: ‘Günâha müptelâ olanlara günâhları kadar azâb olursa da sonra çok sevaplara kavuşurlar. Ama kâfirler ebedî, sonsuz azâb içinde nice bin türlü eziyete düçar olacaklardır.’
-Ey Şem’ûn, Hak teâlâ müminleri dünyâda da kerâmet ehli kılıp, hakîkati göstermek için peygamberlerin vârisleri olarak onları kuvvetlendirmiştir. Eğer diğer ateşe tapanlar gibi acıklı bir azâba uğramak istemiyorsan, gel ikimiz elbiselerimizi çıkarıp yanan fırına girelim. Bakalım hangimizin bedenini ateşin alevleri yakmayacak!..
Hasan-ı Basrî orada yanan bir ateşin içine kollarını sıvayıp soktu ve;
-Ey Şem’ûn! Ateş dünyâ ve âhiret mahlûkudur ve Hakk’ın emriyle yakar. Allah’ın emriyle ateşin mizâcı su gibi, suyun mizâcı ateş gibi olur” buyurarak kor hâlindeki ateşten kollarını çekti. Fakat ellerinde en ufak bir yanma alâmeti görülmedi.

“Affa lâyık olur muyum?..”
Bu hal karşısında kalbi yumuşayan mecûsî, İslâma meyletti ve;
-Ey Hasan! Bu kadar telef edilmiş ömürden ve işlediğim kötülüklerden sonra, Kelîme-i tevhîdi söylemekle affa ve merhâmete lâyık olur muyum? dedi. Hasan-ı Basrî hazretleri; “Evet” buyurdu. Mecûsî;
-Eğer bir ahitnâme yazıp bana kefil olursan, îmâna gelirim. Yoksa korkarım, dedi.
Hasan-ı Basrî gereken teminâtı vererek onun Kelîme-i tevhîd ile îmân etmesine vesîle oldu. Şem’ûn Hakk’ın affına kavuştu. Sonra da vefât etti. İsteği üzerine ahidnâme ile birlikte mezârına koyup defnettiler

.

“Hünkâr Şeyhi” Vânî Mehmed Efendi

Vânî Seyyid Mehmed Efendi Van’da doğmuş olup, doğum târihi bilinmemektedir. Babasından dolayı “Vânîzâde”, kendisi Van’da doğduğu için de “Vânî” nisbetleri ile meşhûr oldu... 1685 (H.1096) târihinde Bursa yakınlarında Kestel’de vefât etti...
Vânî Seyyid Mehmed Efendi, ilk tahsîline Van’da başladı. Doğunun belli başlı ilim merkezlerini dolaştı. Gence, Karabağ ve Tebriz gibi bâzı beldelerde ilim tahsîl etti. Bilgisi ve hitâbetiyle, herkesin hayranlığına mazhar olan Mehmed Efendi, Erzurum beylerbeyi Köprülüzâde Fâzıl Ahmed Paşa ile sohbet edip, nasîhatlerde bulundu. Fâzıl Ahmed Paşanın babasının vefâtı üzerine sadrâzam tâyin olunarak İstanbul’a çağrılmasından sonra, Mehmed Efendinin nâmı İstanbul’da da duyulmaya başladı. Pâdişâh Dördüncü Mehmed Hanın emriyle İstanbul’a çağrıldı. Pâdişâh hocası “Hünkâr şeyhi” ve Yeni Câmi’de ilk kürsü vâizi oldu. Şehzâde Mustafa’nın da hocalığını yaptı. Yeni Câmi kürsüsünden ettiği vaaz ve nasîhatleri pek tesirli idi...

Viyana Seferine katıldı...
Vânî Mehmed Efendi 1683 senesinde Sadrâzam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa komutasındaki İkinci Viyana Seferine “Ordu Şeyhi” olarak katıldı. Seferden sonra Bursa yakınlarındaki Kestel köyüne gönderildi. İstanbul’da Boğaz’da kendi adıyla anılan Vânîköy’de bir câmi ve medrese yaptırdığı gibi, Kestel’de de büyük bir câmi ve mektep yaptırdı. Ömrünü orada tamamladı.
Vânî Mehmed Efendinin vefat etmeden önceki vasiyeti özetle şöyledir:
“Hamdü senâ Allahü teâlâya mahsustur. O’nun Resûlü’ne salât ve selâm ederim. Cenâb-ı Hak insanı şu fânî dünyâda, bâkî ve ebedî olan âhirete azık toplamak için yarattı. Dünyâda yarattığı cevher ve mâdenleri ve mallarını da, Cennet’in yüksek makamlarını onlarla elde etmek için bu hikmetle yarattı. Dünyânın yokluğa gidişi ve âhiretin bâkî ve ebediyete mazhâr olduğu, Kur’ân-ı kerîmde bildirildi. Sonra âhiret için azık tedârik etmek ve muhtâc olanlara yardım husûsunda teşvikte bulunuldu.
Ey Rabbim! Kulunu bu mübârek binâların inşâsına muvaffak kıldığın gibi, bunların güzelce kabûlünü ve bereketini de ihsân eyle. Rızâna yakın olarak dîninin ihyâsına sebep kıl.”

Türklerin Hakanı Oğuz Kağan

Nuh aleyhisselâmın oğlu Yâfes’in büyük oğlu Türk, doğuda yerleşmişti. Bunun ülkesine Türkistan denildi. Türklerin ilk atası olan Türk’ün oğullarından büyüğü Kara Han, doğan oğluna bir yaşında iken ad koyacağı sırada, bu çocuk; “Benim adım Oğuz olsun” deyince, herkes şaşırmıştı. Allah’ın varlığına ve birliğine inanan Oğuz, putperest annesinin sütünü emmedi. Babası, Oğuz’u evlenme çağına gelince, o zamandaki hak dine inanan bir kız ile evlendirdi. Bundan, Gün-Han, Ay-Han, Yıldız-Han isimli oğulları oldu. Diğer bir hanımından da Gök-Han, Dağ-Han, Deniz-Han isimli oğulları dünyaya geldi...

Savaşmadan itâat ettiler...
Oğuz Han, Türklerin başına geçince, dünyânın dört yönüne ferman yazdı. Elçilere verip gönderdi. Bu fermanlarda şöyle deniyordu:
“Ben Türklerin kağanıyım. Sizlerden itâatinizi istiyorum. Kim benim buyruğuma baş eğerse, kendisini dost sayarım. Her kim de baş eğmezse, onu hemen yok ederim!..”
Fermanı alan Çin Kağanı, elçisini gönderip, itâatini bildirdi. Urum Kağan, itâat etmedi ancak Oğuz Han, onu kılıcıyla itaat altına aldı. Afgan ve Hind ülkelerini fetheden Oğuz Han, sonra, İran üzerine Horasan’a yürüdü. Dağıstan’daki Tarku ve Derbend bölgelerini fethederek oradan Şirvan, Aran, Mugan ve Gürcistan ülkeleri üzerine gelip buraları da feth eyledi...
Oğuz Türkleri, (Hicret’ten bin üç yüz sene önce) Oğuz Han’ın kumandasında, Anadolu ve Irak üzerine yürüdü. Buraların uluları, savaşmadan itâat ettiler...

“Ok, yaya tabidir!..”
Elli yılda bütün dünyâyı hakimiyeti altına alan Oğuz Han bir gün, oğullarını toplayıp, onlardan avlanmalarını istedi. Büyükler doğuya, küçükler batıya doğru ava çıktılar. Gün, Ay, Yıldız yolda bir Altın-Yay; Gök, Dağ, Deniz de yolları üzerinde üç Gümüş-Ok bularak dönüp babalarına getirdiler. Buna çok sevinen Oğuz Han, okların her birini küçük oğullarının birisine verdi: “Ok, yaya tabidir, onu atarken de öyle olunuz” dedi. Sonra dönüp, Altın-Yay’ı üçe bölerek, her parçasını büyük oğullarından birisine verdi: Bunlara, Boz-Oklar dedi. Sonra Oğuz Han oğullarını tekrar çağırdı ve:
“Ben artık ömrümü tamamladım. Hak dinden ayrılmayasınız ve adalet üzere bulunasınız. Şimdi memleketi aranızda pay ediyorum. Aranıza düşmanlık girmesin, birlik ve beraberlikten ayrılmayın” dedi ve ülkesini altı oğlu arasında bölüştürdü. Sonra da rûhunu teslim etti...

Tabiînin büyüklerinden Bekr bin Abdullah

Bekr bin Abdullah el-Müzenî; Enes bin Mâlik, İbn-i Abbâs, İbn-i Ömer, Mugîre bin Şû’be, Ebû Râfî es-Sâığ, Hasan el-Basrî, Hamza, Urve bin Mugîre bin Şû’be, Ebû Temîme el-Huceymî ve diğer Eshâb-ı kirâmın sohbetlerinde yetişti. Dünyâya düşkün olmayan, haram ve şüphelilerden çok sakınan bu mübarek zat, yaşlı birini görünce, “Bu benden daha hayırlı, daha iyidir. Çünkü o, yaşça benden büyüktür. Bu sebeple, daha fazla ibâdet yapmıştır” derdi. Bir genci gördüğü zaman ise, “Ben ondan daha fazla günâh işledim. O ise, yaşı küçük olması sebebiyle, daha az günâh işlemiştir” derdi...

“Ben hâkimlik yapamam!”
İlminin çokluğundan dolayı Bekr bin Abdullah el-Müzenî; kadılık, hâkimlik makâmına getirilmek istendi. O zaman şöyle buyurdu:
“Ben size bir şey söyleyeyim. Kendisinden başka ilâh olmayan Allahü teâlâya yemin ederim ki, ben hâkimlik yapamam. Eğer, bu sözüm doğru ise, sizin beni bu iş için görevlendirmeniz, uygun değildir. Eğer sözüm yalan ise, yalancı birisini bu vazîfeye tâyin etmeniz doğru olmaz!..”
Bir Cumâ günü vaaza gittiği câmide cemâat oldukça kalabalıktı. Bekr bin Abdullah el-Müzenî, vaazında bir ara buyurdu ki:
-Bana, câmide bulunanların en hayırlısı ve iyisi sorulsaydı, insanlara en çok nasîhat eden, emr-i bil-mâruf ve nehy-i anil münker yapan, iyiliği emredip, kötülükten nehyedeni, alıkoyanı arar bulur ve onu gösterirdim. Yine, bana; insanların en şerlisi, kötüsü kimdir? diye sorulsaydı, insanları en çok aldatanı bulur, onu gösterirdim...

“Bize temiz rızk ihsan et!”
Sonra da şöyle dua etti: “Ya Rabbi! Bize rahmet hazinelerinden birini aç! Rahmetinden sonra bize dünyada ve ahirette hiç azab etme! O geniş ihsanlarından bize helal ve temiz rızk ihsan et! Rızk verdikten sonra bizi, senden başkasına muhtaç eyleme! Ya Rabbi! Merhametine ve ihsan ettiğin helal rızka, ihsanına karşı şükrümüzü arttır! Biz sana muhtacız. Başkasından, ancak senin yardımın ve ihsanın ile müstağni oluruz...”
Daha sonra ruhunu teslim etti. Vefatı anında yanındakilere buyurdu ki: “Nefsini Allahü teâlâya taat için çalıştırana, isyan etmemesi için onu zorlayana Allah merhamet etsin!”

Buhârâlı velî Hâce Dehkân-ı Kılletî

Hâce Dehkân-ı Kılletî hazretleri, aslen Buhârâlıdır. On üçüncü asrın ortalarında vefât etmiş olup, kabri Buhârâ yakınlarında Hakrîz Hisârında Ayyâr Burcu yakınındadır.
Hace Evliyâ’nın önceki hocası, onu Abdülhâlık-ı Goncdüvânî’nin sohbetlerinden vazgeçirmeye, bu yolda ilerlemesine mâni olmaya çalıştı ise de başaramadı. Bunun için her gördüğü yerde kendisine hakâret ediyor, ayıplıyor, dil uzatıyor ve ağır sözler söylüyordu. Hâce Evliyâ ise hiç cevap vermeyip sabrediyordu...

Eski hocası tövbe etti!..
Bu mübarek zat bir gece, kendisine hakâretlerde bulunan bu eski hocasının, çirkin bir günâh işlediğini, keşif yoluyla gördü. Ertesi gün karşılaştıklarında, o hoca yine ağır sözler söylemeye başladı. Bunun üzerine Hâce Evliyâ, o hocaya hitâben;
-Ey üstâd! Utanmaz mısın ki, gece şu çirkin günâhı işlersin, gündüz olunca da bizi hak yolundan döndürmeye çalışırsın! dedi.
O kimse, mahcûb oldu, utandı, kızardı, hiçbir şey söyleyemedi. Hâce Evliyâ’nın, Abdülhâlık-ı Goncdüvânî hazretlerinin sohbetinde bulunmakla, bu keşif ve kerâmet hâline kavuştuğunu, kendisinin, buna mâni olmaya çalışmakla çok büyük hatâ ettiğini anladı. Hâline tövbe etti ve hemen, Abdülhâlık Goncdüvânî hazretlerinin sohbetlerine koştu. Eski hâline pişmân olup, gayretle, sohbet ve hizmete devâm ederek evliyâlık hallerine kavuştu.
Hâce Evliyâ-i Kebîr, Hâce Abdülhâlık-ı Goncdüvânî hazretlerinin huzûrunda, sohbet ve hizmetinde bulunmakla çok yüksek derecelere kavuştu. Onun, Ahmed Sıddîk’tan sonra ikinci halîfesi oldu. Pekçok talebe yetiştirdi.

Dört güzîde talebeden biri...
Vefâtına yakın, kendisine halîfe olarak talebelerinden dört tânesini seçerek bildirdi. Bunların isimleri; Hâce Dehkân-ı Kılletî, Hâce Zekî Hudâbâdî, Hâce Sukümânî ve Hâce Garîb’dir
Hâce Dehkân-ı Kılletî ölüm halinde bulunduğu için Hâce Evliyâ-i Kebîr hazretleri kendisini ziyarete ve hatırını sormaya gittiler. Hâce Dehkân-ı Kılletî Buyurdu ki:
-Allahü tealadan dilemiştim ki, ölümüme ya?kın, dostlarından birini bana göndersin ve o dost göçeceğim zaman elimden tutsun...
Bu mübarek zat, bunları söyledikten sonra vefat etti...
 

Allahü teala, Kifl’in günahlarını affetti!..”

Zengin bir adam olan Kifl, ahlâkî değerlere önem vermeyen biriydi. Bütün servetini de faizden elde etmişti. Dara düşen kimse kendisine geliyor, o da yüksek bir faizle onlara para veriyordu...
Bir gün, bu Kifl’in kapısına borç için bir kadıncağız geldi. Bu kadın yakın zamanda kocasını kaybetmiş, namuslu, kendisini çocuklarına adamış bir anneydi. Bir süre, kocasından kalan şeylerle evini idare etmeye çalışmıştı. Ancak artık evde para kalmamıştı. O gün aklına evde dokuma yapıp onları yakın bir arkadaşı vasıtasıyla satmak geldi. Ancak bunun için bir dokuma tezgâhına ihtiyacı olacaktı. Tezgâhı alabilmek için de borç arayışına girdi. Yakın dost ve akrabalarından istedi; ama kimsede para yoktu. Çaresiz kalınca mecburen Kifl’e gitmeye karar verdi...

Çocuklar açlıktan ağlıyordu!..
Kadıncağız, Kifl’den borç para istedi. Kifl, kadının dul olduğunu da anlayınca ona ahlâksız bir teklifte bulundu. Aksi halde kendisine para vermeyeceğini söyledi. Bu teklifi kadın şiddetle reddetti ve geri döndü...
Aradan birkaç gün daha geçmişti. Evde hiçbir şey kalmamıştı. Çocuklar açlıktan ağlıyordu. Zavallı kadın kendisini, Kifl’in iğrenç teklifini kabul etmeye mecbur hissetti ve doğru onun yanına gitti. Kifl’in yüzü gülüyordu. Ancak kadın hem hıçkıra hıçkıra ağlıyor, hem de tir tir titriyordu. Kifl, kadına bu halinin sebebini sordu. Kadın;
- Daha önce böyle bir günah işlemedim. Onun için Allah’tan çok utanıyorum ve korkuyorum. Beni bu günaha sürükleyen fakirliğimdir, dedi.
Kifl, duyduklarına çok şaşırmıştı. O kaskatı kalbi bir anda yumuşayıverdi. O anda ağzından şu ifadeler döküldü:

“Yazıklar olsun bana!..”
- Sen fakirliğin sebebiyle mecbur kaldığın bir günah işleyeceğinden dolayı ağlıyorsun. Halbuki Allah bana bu kadar servet vermişken, ben günah işlemekten çekinmiyorum. Yazıklar olsun bana!..
Kifl, pişmanlık hisleri içinde, yapacağı iğrenç işten vazgeçti ve kadına da ihtiyacı olan parayı verip gönderdi...
Kifl, o güne kadar yapmış olduğu bütün günahlar için tövbe ediyordu. Sabaha kadar Rabbine dua edip affını diledi ve o gece vefat etti...
Sabah olmuştu. Evinden çıkmadığını gören yakınları kapıyı açtıklarında Kifl’i ölü olarak buldular. Bu sırada kapısında herkesin okuyabileceği şekilde şöyle bir yazı vardı: “Allahü teala, Kifl’in günahlarını affetti!..”

Hanbelî fıkıh âlimi Abdülazîz Hallâl

Abdülazîz bin Ca’fer hazretleri; Muhammed bin Osman bin Ebî Şeybe, Mûsâ bin Hârûn, Muhammed bin Fadl el-Vâati, Sa’îd bin Aceb el-Enbârî, Ebû Halîfe Fadl bin Hab-bâb, Ali bin Taygûr, Ca’fer el-Feryâbî, Ahmed bin Muhammed Ca’d, İbrâhîm bin Muhammed bin Heysem, Kâsım bin Zekeriyyâ el-Mutnz, Hüseyn bin Abdullah, Ebü’l-Kâsım el-Begâvî, Abdullah bin Ahmed, Ebû Bekr bin Ebû Dâvûd gibi pek çok değerli âlimden hadîs-i şerîf öğrenmiş, rivâyetlerde bulunmuştur.
Kuvvetli bir zekâya sahip olan Abdülazîz Hallâl; çok güç, anlaşılması zor olan meseleleri hemen anlardı. Hadîs âlimleri, onun sağlam, güvenilir bir râvi olduğunu bildirmişlerdir.

Müttekî bir zât idi...
O, son derece ibâdete düşkün, Allahü teâlânın emirlerine uyan, dünyâya kıymet vermeyen, harâm ve şüpheli olan şeyleri terk etmekle beraber, mubahların çoğunu da terk etmiş, arif, âlim ve müttekî bir zât idi.
Hanbelî mezhebindeki fıkhî beyânları pek çoktur. Bununla beraber, Ehl-i sünnet vel-cemâat i’tikâdına hizmetleri de büyük oldu. Zamanının sultanı ve devlet adamları yanında da büyük bir kıymeti vardı.
Ehl-i sünnet olmayan kimselerle konuşur, onlara doğruyu anlatırdı. Çok zekî ve büyük âlim olduğundan, onların delillerinin hepsini çürütür, söyleyecek bir şey bulamazlardı...

“Cuma gününe kadar aranızdayım”
Ebû Bekr Abdülazîz Hallâl son hastalığında buyurdu, ki: “Ben cuma gününe kadar aranızdayım.”
Bunun üzerine “Allahü teâlâ sana afiyet versin” dediler. Bu sözü söyleyenlere:
“Ebû Bekr Mervezî’nin şöyle dediğini işittim: “Ahmed bin Hanbel yetmiş sekiz sene yaşadı ve cuma günü vefât etti. Cuma namazından sonra defnedildi.”
Ebû Bekr Hallâl da yetmiş sekiz sene yaşadı. 363 (m. 974) Şevval ayının yirmiüçüncü cuma günü vefât etti ve aynı gün defnedildi. Bu, onun kerâmetlerinden birisidir. Cenâzesinde o güne kadar hiç görülmemiş kalabalık bir cemâat bulundu.
Onun kabri geceleri nûr ile dolup, bu nurun, kabrinden semâya doğru yükseldiği herkes tarafından görülürdü...

Büyük fıkıh âlimi Mekhûl eş-Şâmî

Mekhûl eş-Şâmî, zamânında, Şam’ın en büyük fakîhi (İslâm hukûku âlimi) idi. Resûlullah efendimizin hadîs-i şerîflerini öğrenmek için çok memleket dolaştı. Irak ve Medîne’ye gitti. Enes bin Mâlik, Ebû Umâme, Mahmûd bin Rebî’, Ubeydullah bin Muhayrız, Anbese bin Ebî Süfyân, Süleymân bin Yesâr, Tâvûs bin Keysân gibi zatlardan hadîs-i şerîf rivâyet etti. Hadîs ilminde sika (güvenilir) bir âlimdir.

“Dört büyük âlim yetişti”
Mekhûl eş-Şâmî hazretleri, kendisine sorulan suâllerin hepsine cevap vermezdi. Zührî der ki: “Şu dört yerde, dört büyük âlim yetişmiştir; Saîd bin Müseyyib Medîne’de, Şa’bî Kûfe’de, Hasan el-Basrî Basra’da, Mekhûl Şam’da... Şam’da, Mekhûl zamânında, fetvâ vermekte ondan daha yetkili kimse yoktu. ‘Lâ havle ve lâ kuvvete illâ billâh’ demeden fetvâ vermezdi. ‘Ben bu kadar anlıyabildim. Bu fetvâm, hatâlı da olabilir doğru da’ derdi” diye bildirdi...
Mekhûl eş-Şâmî buyurdu ki:
“Bir ümmet içerisinde, her gün, yirmi beş kişi Allahü teâlâya, yirmi beş defâ istiğfâr ederse (bağışlanmalarını dilerse), umûma âit azabla Allahü teâlâ, onları cezâlandırmaz.”
Bu mübarek zat bir cenâze görünce; “Siz sabahleyin gidiyorsanız, biz de akşamleyin geleceğiz. Şu cenâze açık bir öğüt ve ibret alınacak bir şey. Fakat, gaflet çok. Öncekiler geçip gidecekler, fakat arkadakiler hiç aldırış etmezler” buyururdu.
Mekhûl eş-Şâmî bir gün de şöyle buyurdu: ıÜü”Sâlih bir zâtı seven, dolayısıyla, Allahü teâlâyı sevmiş olur. İlim öğrenmeye giden kimse, dönünceye kadar, Cennet yolunda sayılır.”

“Allah sana afiyet versin”
Ölüm hastalığında iken Mekhûl eş-Şâmî’nin huzuruna birisi girdi. “Allahü teâlâ sana afiyet versin Yâ Ebâ Abdullah” dedi. Mekhûl hazretleri de “Affı umulan Allahü teâlâ ile olmak, kötülüğünden emin olunmayan kimse ile beraber olmaktan daha hayırlı ve iyidir” buyurdu ve bir müddet sonra da vefat etti...

Anadolu velîlerinden Muhammed Kadri Hazîn

Muhammed Kadri Hazîn ilk derslerini, âlim ve sâlihlerden olan babası ve dedesinden aldı. Ancak, küçük yaşlarda anne ve babasını kaybetti. O sırada evlerine Gavs-ı Geylânî’nin geldiğini gördü. Ona; “Oğlum üzülme! Baban, Rabbi’nin dâvetini kabûl ederek gitti. İşte her hususta babanım. Maddî ve mânevî hiçbir şeyden endişe etme” buyurdu.
Seyyid Muhammed Kadri Hazîn, zâhirî ilimleri Molla Abdurrahmân’dan öğrendi. Sonraları Şeyh Muhammed Said’in sohbetlerine devâm etti. Bağekun’da oturan Şeyh Muhammed Said’i dört defâ ziyâret etti. Bu ziyâretleri sırasında vilâyet makâmının en üst derecelerine kavuştu.

“Hiç kimse hicret etmesin!”
Hocasından icâzet alan Muhammed Kadri Hazîn, Cizre’de talebe yetiştirmeye ve insanlara Allahü teâlâya kavuşturan yolu anlatmaya başladı. Birinci Dünyâ Harbi sırasında Musul, Kerkük, Süleymâniye bölgelerini muhârebesiz alarak ele geçiren İngilizler, Cizre’ye 50 km uzaklıktaki Zaha kasabasına kadar geldi. İngiliz komutanı birkaç gün sonra Cizre’ye de geleceğini bildirdi. Bunun üzerine Cizre halkının bir kısmı silâha sarıldı, bir kısmı ise düşman esâretine girmemek için göç hazırlıklarına başladı. Bunun üzerine Muhammed Hazîn; “Hiç kimse endişe ve hicret etmesin. Hiçbir yabancı Cizre’ye giremeyecektir. Herkes emin olsun” buyurdu. Fakat sabah olunca, İngiliz ordusu Cizre’ye hareket etti. O sırada Londra’dan gelen yıldırım bir telgrafla; “Hudud, Hizil Irmağıdır. Irmağı geçmişsen de ilerlemeden hemen dön!” emri geldi. İngiliz komutanı Cizre’ye girmeden geri döndü...

“Bu son görüşmemizdir!”
Muhammed Hazîn, ömrünün sonlarına doğru rahatsızlandı. Kendisini uzak yerlerden ziyârete gelen talebelerine; “Bu son görüşmemizdir. Allahü teâlânın velî kulları âhirete intikal edince, sermâyelerini de berâberlerinde götürürler. Kalbinizdeki nûr ve zikre sebeb biziz. Onun için fazla çalışırsanız, kalbinizin mânevî sermâyesi artar” buyurdu.
Bu mübarek zat, 1961 senesi Kasım ayının on ikinci günü 63 yaşındayken vefât etti. Kalabalık bir cemâat tarafından kılınan namazdan sonra Cizre’de “Nûh aleyhisselâmın makâmı” denilen türbenin ayak tarafına defnedildi...

Sultân-ül-ulemâ Behâeddîn Veled

Muhammed Behâeddîn Veled hazretleri, Resûlullah efendimizin birinci halîfesi olan hazret-i Ebû Bekr-i Sıddîk’in soyundandır. Belh şehrinde Hatîboğulları sülâlesindendir. İsmi Muhammed Behâeddîn’dir. Babası Hüseyin Hatîbî, dedesinin ismi de Ahmed Hatîbî’dir. 1151 (H.545)’te doğdu. 1228 (H.625) veya 1231 (H.628)’de Konya’da vefât etti. Annesi, Harezmşah Sultanlarından Alâüddîn Muhammed Harezmşah’ın kızıdır.

“Âlimlerin Sultânı” denildi...
Muhammed Behâeddîn hazretleri, zâhirî ve bâtınî ilimlerde öyle yüksek derecelere vâsıl oldu ki, iki cihânın güneşi, hürmetine yaratıldığımız Server-i âlem Sevgili Peygamberimiz ona rüyâsında “Sultân-ül-ulemâ=Âlimlerin Sultânı” lakabını verdi.
Behâeddîn Veled, sabah namazından sonra ikindi vaktine kadar talebelerine ilim öğretir, ikindiden sonra medresesine gelenlere mârifetullahtan, Allahü teâlâyı tanımakdan bahsederek insanları aydınlatırdı. Nasîhatlerinde Ehl-i sünnet îtikâdını anlatır, bozuk fırkaların inanışlarını îzâh ederdi. İnsanların, dalâlet ve sapıklık yollarına düşmemeleri, Cehennem’de yanmamaları için çok gayret sarfederdi.

Ve bir gün hastalanır...
Sultân-ül-ulemâ Muhammed Behâeddîn Veled hazretleri, bir gün hastalandı. Alâeddîn-i Keykûbâd ziyâretine gelip;
-Efendim! İnşâallah tez zamanda sıhhate kavuşursunuz da zât-ı âlinizin hizmetiyle şereflenip, her ne murâd ederseniz, bütün gücümüzle size yardımcı olmaya çalışırız. Böylece Rabbimizin ihsân edeceği nice ikrâmlara ve gizli sırların keşfine nâil oluruz inşâallah, deyince, Sultân-ül-ulemâ;
-Biz artık bu hastalık sebebiyle bu fânî dünyâdan hakîkî âleme göç ederiz. Fakat arkamızdan kısa zaman sonra, siz de bize kavuşursunuz. İşte orada sizinle berâber oluruz, dedi.
Bundan sonra helâlleştiler. Üç gün sonra bir Cuma günü, (11 Kasım 1312’de) öğleye doğru Kelime-i şehâdet getirerek çok sevdiği hakîkî âleme kavuştu.

Süveyd Sincârî ve bir günahkârın affı

Büyük velîlerden Süveyd Sincârî hazretleri, Diyarbakır’da doğdu. Doğum târihi bilinmemektedir. Musul’un yetmiş kilometre batısında bir kaza merkezi olan Sincar’da vefât etti. Kabr-i şerîfi orada olup, ziyâret mahallidir.
Süveyd Sincârî hazretleri, Allahü teâlânın, kulları arasından seçtiği ve dilinde hikmetli sözler söylettiği ve hârikulâde hallere kavuşturduğu velî bir kuluydu. Herkes tarafından sevilip saygı ve hürmet gördü. İlim, amel, ihlâs, zühd sâhibi olup, dünyâ ve dünyâlık olan şeylerden uzak durmakta emsalsizdi. Ömrünün çoğunu Sincar ve civârında geçirdi. Çok talebe yetiştirdi. Şeyh Hasan Telaiferî, Osman bin Âşûr Sincârî ve başka âlimler ona severek talebe olmuşlar ve sohbeti ile şereflenmişlerdir. Seyyid Abdülkâdir Geylânî hazretleri de sık sık Süveyd Sincârî’yi anıp, medhederdi.

Âlimleri kötüleyen adam!
Süveyd Sincârî hazretleri hikmetli sözleriyle güzel hal ve kerâmetleriyle tanınıp meşhur oldu.
Ebü’l-Mecd Sâlim anlatır:
Sincarlı bir adam durmadan velî ve âlimleri kötülerdi. Bir ara hastalandı. Ölüm halleri görülmeye başladı. Ona; “Kelime-i şehâdeti söyle!” dediklerinde; “Söyleyemiyorum” dedi. Hemen Süveyd Sincârî hazretlerine koşup durumunu anlattılar. O da merhamet edip yanına geldi. Bir müddet düşündükten sonra başını kaldırıp; “Şimdi söyle!” buyurdu. Adamın dili çözüldü ve rahatça Kelime-i şehâdeti söyledi.

“Evliyâm râzı olursa!..”
Sonra Sincârî hazretleri; “Bu kişi Allahü teâlânın sevgili kullarına dil uzattığı, onları kötülediği için böyle bir âkıbete mâruz kaldı. Biz de Rabbimize onun hakkında şefâatte bulunduk. Bana ilham edilip; ‘Evliyâm râzı olursa şefâatini kabûl eder, affederim’ denildi. Bunun üzerine Ma’rûf-i Kerhî, Sırrî-yi Sekâtî, Cüneyd-i Bağdâdî, Şiblî ve Bâyezîd-i Bistâmî hazretlerine onu arz edip bağışlamalarını ricâ ettim. Hepsi affettiler. Ancak, ondan sonra dili çözülüp şehâdet kelimesini söyleyebildi” buyurdu.

Sadâkat denilince... Emîr Hüsrev Dehlevî

Emîr Hüsrev Dehlevî hazretleri, Hindistan’da yetişen büyük velîlerdendir. 1253 (H. 651)’de doğdu. KıÜüüçük yaşta ilim öğrenmeye ve şiir söylemeye başlayan bu mübarek zatın hâfızası fevkalâde kuvvetli, zekâsı ve anlayışı pek keskin, şiir söyleme kâbiliyeti de fazla idi. O zaman Hindistan’da bulunan evliyânın en büyüklerinden olan Sultan-ül-meşâyıh Hâce Nizâmüddîn-i Evliyâ hazretlerine talebe oldu. Hocasına olan muhabbet ve bağlılığı, sadâkati pekçok idi. Tam bir teslimiyet ile hocasının sohbetlerinde bulunur ve ziyâdesiyle istifâde ederdi. Hocası kendisini çok sever ve ona ayrıca husûsen teveccüh eder, yakınında bulundururdu. Diğer talebeler içinde, hocalarına en yakın olan bu idi...

Yıldırım çarpmış gibi oldu!
Emîr Hüsrev Dehlevî, her gece yatsı namazından sonra hocasının odasına girer, orada husûsî sohbette bulunurdu. Talebe arkadaşlarından birinin bir arzusu olursa; arz ederdi.
Hazret-i Hâce Nizâmüddîn-i Evliyâ, cennet yolcusu olduğu zaman, Emîr Hüsrev orada yoktu. Tuğluk Şâh ile Luknov taraflarına gitmişti. O yolculuktan dönüp acı haberi öğrenince, şaşkına döndü. Üzerine yıldırım düşmüş gibi oldu. Yanıyor, yanıyordu. Ayakta duramıyordu.
“Sübhânallah! Güneş batmış. Hüsrev hayatta!” diye haykırdı. Mal mülk nâmına nesi varsa, sevâbı hocasının rûhuna olmak üzere hepsini fakirlere sadaka olarak verdi. Çok ağlıyordu. Bir defâsında;

“Hocamdan sonra çok yaşamam”
“Ben kendim için ağlıyorum. Hocamdan sonra çok yaşayamam” dedi. Hâce hazretleri, 1325 (H.725) senesi Rebîulâhir ayının 18. günü vefât etmişti. Emîr Hüsrev de, altı ay sonra 1325 (H.725) senesi Şevval ayının 18. günü vefât edip sevdiklerine kavuştu. Çok derin bir aşkla sevdiği hocasının ayak ucu tarafına defnedildi.
Hâce Nizâmüddîn bir gün, Emîr Hüsrev’e; “Bana duâ et! Seni benim yan tarafıma defnederler” buyurdu. Bu söz, daha sonra bir çok defâ kendisine hatırlatılmış, o da; “İnşâallah öyle olacaktır” demiş ve hikmet-i Hüda aynen gerçekleşmiştir.

Büyük f1k1h âlimi Abîde bin Amr

Abîde bin Amr hazretleri Yemenli olup, mensûb olduğu kabilenin reisi idi. Peygamberimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) hayatta iken, Mekke’nin fethedildiği günlerde Müslüman olmakla şereflendi. Fakat Peygamber efendimizi göremediği için sahâbî olamadı. Hz. Ömer’in halifeliği zamanında Medine’ye gelerek yerleşti. Eshâb-ı kirâmdan Hz. Ömer’den, Hz. Ali’den İbn-i Mes’ûd ve İbn-i Zübeyr’den (radıyallahü anhüm) hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir.

Eshâb-ı kirâmdan öğrendi
Bu mübarek zat, Hz. Ali’nin sohbetlerinde devamlı bulunmakla meşhûr olmuştur. Hadîs ve fıkıh ilmini Eshâb-ı kirâmdan öğrendi. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler Kütüb-i sitte’de yer almıştır. Kendisinden; Abdullah bin Seleme, İbrâhîm Nehaî, Ebû İshâk es-Sebîî, Muhammed bin Sîrîn, Ebû Hussân el-A’rac, Eb’ul-Buhterî, Âmir eş-Şa’bî ve diğer birçok âlim hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir...
Abîde bin Amr, fıkıh ilmini Abdullah İbn-i Mes’ûd’dan öğrendi. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden biri:
Bir gün Resûlullah sallallahü aleyhi ve sellem efendimiz Abdullah bin Mes’ûd’a:
(Nisâ sûresini oku dinleyelim) buyurdu. İbn-i Mes’ûd “Yâ Resûlallah! Kur’ân-ı kerîm size indi. Biz O’nu sizden okuduk ve sizden öğrendik” dedi. Resûl-i Ekrem (Evet öyledir. Fakat ben Kur’ân-ı kerîmi başkasından dinlemeyi severim) buyurdu ve İbn-i Mes’ûd okumaya başladı. “Halleri ne olacak! Her ümmetten bir şâhit getireceğimiz zaman...” (Nisa, 41) âyetine gelince, Resûlullah’ın mübârek gözlerinden yaşlar boşandı.

(İnsanların en hayırlısı)
Yine İbn-i Mes’ûd’dan rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, (İnsanların en hayırlısı benim asrımda bulunanlardır. Sonra en hayırlısı onlardan sonra gelenler, sonra en hayırlısı onlardan sonra gelenlerdir) buyurulmuştur.
Muhammed İbn-i Sîrîn der ki:
-Abîde’ye: “Senden dinlediklerimi yazayım mı?” diye sordum. “Hayır!” dedi.
İbrahim Nehâî de Abîde ile ilgili olarak şunu anlatır: “Abîde’nin yanında dinlediklerimi yazıyordum, müdâhale etti: “Benden herhangi bir kitap ebedîleştirmeyin!”
Ebu Yezîd el-Murâdî de der ki: “Abîde vefat edeceği vakit beni çağırdı ve; “Kitaplarımı imha edin” buyurdu, sonra da ruhunu teslim etti...

Ebû Amr ve Hevazin Kabilesi

Hevazin Kabilesi, Müslümanların zafer rahatlığı içinde olduğu bir sırada 20 bin asker topladılar. Müslümanları hazırlıksız yakalamak istediler. Bunu duyan Peygamber efendimiz Mekke’de bir vekil bırakarak 12 bin kişilik ordusu ile Hevazin üzerine yürüdü. Hevazin ordusu, bir boğazda ani baskın yaptıkları İslâm ordusunu sıkıştırdı. Bu beklenmedik saldırı müminleri şaşırttı. Mekke’nin fethi gibi büyük bir zaferin verdiği rahatlık, işi gevşek tutmalarına sebep oldu. Hazreti Halid bin Velid’in kumandasındaki birliğin bozulması da, morallerini iyice bozdu. Bu şaşkınlıkla gelen bozgun karşısında İslâm Ordusu dağılmaya başladı. Ancak Peygamber efendimiz sahabilerine seslenerek etrafında toplanmalarını istedi. Düşmanın üzerine hücum edip askerin moralini düzeltti. Savaşta da en üstün kendisinin olduğunu gösterdi. Bozulan İslâm askerleri yeni bir hamleyle düşmanı hezimete uğrattı. Hevazin Ordusu bütün varlığını savaş meydanında bırakarak kaçtı. Müslümanların kovalaması ile iyice perişan oldular.

Eşsiz bir fazilet örneği...
Hevazin kabilesi, savaşta kaçmayı önlemek için kadın, çocuk, mal, servet neleri varsa yanlarında getirmişti. İslâmın zaferi karşısında bunlar da fayda etmedi. Müminlerin dört şehîdine karşılık 70 ölü, 6 bin esir, 24 bin deve, 40 bin koyun ve 4 bin okka gümüş ganimet bırakarak kaçtılar...
Esirler arasında Peygamberimizin süt kız kardeşi Şeymâ da vardı. Resûlullah efendimiz kendisine ikramlarda bulundu. Birçok mal vererek memleketine gitmek üzere serbest bıraktı. Bu durumdan ümitlenen Hevazin kabilesi ileri gelenleri de ricada bulundular. Böylece altı bin esir serbest bırakıldı. Eşine rastlanmayan bir fazilet örneği gösterildi...

Oruçlu bir mücahid...
Bu harpte şehid olan Müslümanlardan biri de, İslam kumandanlarından Ebu Amr hazretleri idi. Muhammed bin Hanefiyye anlatıyor:
-Ebu Amr, Akabe’de, Uhud’da ve Bedir’de bulunmuş bir zattı. O gün onun oruçlu olmasına ve susuzluktan kıvranmasına rağmen, kölesine şöyle dediğini duydum: “Haydi ne duruyorsun, kalkanını bana siper et!”
Kölesi kalkanını siper etti. Sadağından güçlükle ok alıp peş peşe üç ok savurdu. Sonra: “Resulullah’ın şöyle dediğini duydum: (Kim Allah yolunda bir ok atarsa, ok hedefine ulaşmasa da, o ok kıyamet günü, o kimsenin önünü aydınlatır) dedi.
Ebu Amr radıyallahü anh akşama kadar savaştı ve güneş batmadan da şehid oldu...

Saadet güneşi Seyyid Fehim-i Arvâsî

Osmanlı Devletinin son devirlerinde yaşayan Seyyid Fehim-i Arvâsî hazretleri, 1825 (H.1241) senesinde Van’ın Bahçesaray (Müküs) ilçesine bağlı Arvas (Doğanyayla) köyünde doğdu. 1895 (H.1313) senesinde aynı köyde vefât etti.
Seyyid Fehim hazretleri hocası Seyyid Tâhâ hazretlerinin vefâtından sonra onun emir ve tavsiyelerine sıkı sıkıya uydu. Senede iki defâ Van’a teşrif ederek halka İslâmiyetin emir ve yasaklarını anlattı. Onların dünyâda ve âhirette saâdete, mutluluğa kavuşmaları için çalıştı. Vaaz ve sohbetleriyle Van halkının İslâmiyete bağlılığı ve bu husustaki şöhreti arttı. “Dünyâda Van, âhirette îmân” sözü insanlar arasında yaygın olarak söylenmeye başlandı...

Millî birliğe çok hizmet etti
Seyyid Fehim hazretlerinin Van’a gelişlerinde büyük bir kalabalık ve izdiham olurdu. Zamânın vâlisi, askerî ve mülkî erkânı onu ziyâret ederek, sohbetlerinden istifâde ederler, varsa müşkil meselelerini sorup cevaplarını alırlardı. Maddî ve mânevî bütün emirleri yerine getirilir, herkes ona saygı ve hürmette kusur etmezdi.
Bu mübarek zat, Doğu Anadolu halkının Sünnî kalmasını, mezheb ayrılığının yöreye girmemesini temin ederek, millî birliğe çok hizmet etti. Doksanüç Harbinde Ruslara karşı Doğu Bâyezîd Cephesine gidip büyük kahramanlıklar ve muvaffakiyetler gösterdiler...
Vefât ettiği günün ikindi namazını oturarak kılan Seyyid Fehim hazretlerinin mübârek vücudları secdeden mübârek başını kaldırmayacak derecede zayıflamıştı. Oğlu Seyyid Muhammed Emin Efendinin yardımıyla başını secdeden kaldırabiliyordu...

İyileşme haberini bekliyorlardı...
Bu sırada hüzün ve üzüntü Arvas ve etrâfını kaplamış, evin etrâfında yüzlerce seveni ve talebesi onun iyileşmesi haberini bekliyordu. O sırada renk renk, çeşit çeşit kuşlar geldiler, havada sıra sıra durarak herkesin hissettiği şekilde hüzünlerini izhâr ettiler. Yüzbinlerce kuş, Arvas üzerinde şemsiye gibi gölge ettiler. O arada gaybdan bir ses; “Yâ eyyetühennefsü’l-mutmeinneh...” âyet-i kerîmesini sonuna kadar okudu. Secdeden başını kaldırıp “Er-Refîku’l-a’lâ” dedi ve sesli bir Kelime-i tevhidden sonra 1895 (H.1313) senesi Şevval ayının on beşinci Salı günü rûhunu teslim etti...
 

Büyük mutasavvıf Abdullah bin Mürteiş

Büyük mutasavvıf Abdullah bin Muhammed Mürteiş, aslen Nişâbur’un Hîre nâmıyla meşhûr mahallesinden olup Bağdâd’a yerleşmişti. Şunûziyye Mescidinde sohbetine devam edenlere Allahü teâlânın emir ve yasaklarını anlatır, dünyanın zevk ve eğlencelerinin geçici, âhiretin ise ebedi olduğunu bildirirdi.
Bu mübarek zat, Ebû Hafs-ı Haddâd’ın talebelerindendir. Ayrıca Cüneyd-i Bağdâdî, Ebû Osman Mağribî ve diğer büyük zâtlarla görüşüp sohbet etti. Kısa zamanda yetişip Irak’ta zamânının bir tânesi oldu. Dünyâya düşkün olmaması, haram ve şüphelilerden çok sakınması belli başlı vasıflarıydı.

Tasavvuf güzel ahlâktır”
Hocası Ebû Hafs-ı Haddâd, Abdullah Mürteiş’e ilim öğrenmesi için seyâhat etmesini söylemişti. Hocasının bu emrine uyarak, ilim öğrenmek için her sene kilometrelerce yol yürür, uğradığı bir şehirde on günden fazla kalmazdı.
Bu büyük zat bir gün buyurdu ki:
“Tasavvuf güzel ahlâktır. Bu da üç kısımdır: Birincisi, Hak ile beraber olmak yâni Allahü teâlânın emirlerine uymak ve bu hususta gösterişten uzak durmaktır.
İkincisi halk ile beraber olmak. Bu da büyüklere karşı saygı ve edeb, küçüklere karşı şefkat, emsallere ise insaflı ve âdil davranmakla olur.
Üçüncüsü nefse sâhib olmak. Bu ise nefsin boş isteklerine, hevâ, hevese ve şeytana uymamakla olur. Kim bu üç husûsu nefsinde doğru bir şekilde tatbik ederse güzel huylulardan olur...”
Abdullah bin Muhammed Mürteiş, 939 (H. 328) senesinde Bağdâd’da Şunûziyye Mescidinde vefât etti.
Hastalığı artıp vefâtı yaklaştığı sırada huzûrunda bulunan sevenlerine borcu olduğunu, elbisesini satmalarını ve borcunu ödemelerini söyledi. Sonra buyurdu ki:

“Aranızda sevmediğim kimse yok”
-Allahü teâlâya duâ edip bana üç şeyi nasîb etmesini istedim. Birincisi pekçok dost ve büyük zâtlarla görüşüp sohbet ettiğim Şunûziyye Câmiinde vefât etmek. İkincisi vefât edip, dünyadan ayrılırken dünyalık bir şeyimin olmamasını istedim. Şu altımda serili olan hırkamdan başka bir şeyim yok! Ben vefat edince onu da altımdan alıp satın. Parasıyla bir şeyler alın ve fakirlere verin...
Üçüncü isteğim de şu idi: Ben vefât ederken yanımda sevmediğim kimse bulunmasın. Burada bulunanların hepsini seviyorum. Şu anda aranızda sevmediğim kimse yok. Elhamdülillah bu arzumun üçü de oldu.

Hanefi fıkıh âlimi Alâüddin Haskefî

Alâüddin Haskefî, Suriye’de yaşamış olan Hanefi fıkıh âlimidir. Hanefi mezhebi fıkıh kitaplarının en kıymetlilerinden olan “Dürr-ül-Muhtar” kitabının müellifidir. 1612 (H.1021) senesinde Diyarbakır vilayetine bağlı Hasankehf kazasında dünyaya geldi.
ıÜü(Burada yeri gelmişken belirtelim ki, “Dürrü’l-Muhtar” Hanefi fıkıh kitabı olan “Tenvîru’-Ebsar” kitabının şerhidir. Alâüddin Haskefî tarafından “ed-Dürrü’l-Muhtâr fî Şerhi Tenvîrü’l-Ebsâr” adıyla şerhedilmiş. Bu şerhe İbni Abidin hazretleri tarafından “Reddü’l-Muhtâr ale’d-Dürrü’l-Muhtâr” adıyla bir hâşiye yazılmıştı, ki bu hâşiye “İbni Abidin” adıyla medreselerde uzun süre okutulmuştu.
Seyyid Ahmet Tahtavî tarafından “Hâşiye ale’d-Dürrü’l-Muhtar Şerhu Tenvîru’-Ebsar” adıyla dört cilt olarak genişletilmiş. Bu hâşiye Ayntablı Abdürrahim Efendi tarafından Türkçe’ye çevrilmiş. Dürrü’l-Muhtar’ın bir hâşiyesi de İbrahim Halebî tarafından “Tuhfetu’l-Ahyâr ale’d-Dürrü’l-Muhtar” adıyla yapılmıştır. Molla Miskin Şerhi de vardır.)

İlk ilim tahsilini babasından aldı
Alâüddin Haskefî hazretleri, ilk ilim tahsilini babasından aldı. Daha sonra Şam’a giderek burada meşhur âlimlerden hadis dersleri aldı. Buradan Remle şehrine gitti ve fıkıh tahsil etti. Sonra Kudüs’e giderek burada tahsiline devam etti. Nihayet Medine-i Münevvere’ye gitti ve tahsilni orada tamamladı. Buradan tekrar Anadolu’ya geçti ve Osmanlı devlet adamlarının iltifatlarına kavuştu. Nihayet Şam Kadılığına tayin edildi. Bir ara İstanbul’a geldi ve Sadrazam Fazıl Ahmed Paşa ile Girit Seferine katıldı. Sonra tekrar Şam’a döndü.

“Benim maksadım şudur ki!..”
Alâüddin Haskefî hazretleri, 1676 (H.1088) senesi Şevval ayının onikinci günü Şam’da vefat etti. Vefat ettiği gün camide Buhari-i Şerif okuyor, burada şefaat ile ilgi hadis-i şerifleri mütalaa ediyorlardı. Ders tamamlandığında şöyle buyurdu:
“Ey Allah’ın kulları, Allah’dan korkunuz! Lâ ilâhe illallah kelime-i tayyibesini çok söyleyiniz. Ben bunu sizlerden istiyorum. Yoksa benim şan ve şöhretimi yaymanızı istemiyorum. Benim maksadım, bu mübarek kelimeyi söylemenizi teşvik etmektir...”
Bunu söyledikten sonra evine gitti ve kısa bir müddet sonra ruhunu teslim etti.

Taif şehitlerinden Abdullah bin Ebî Bekr

Abdullah bin Ebî Bekr-i Siddîk, Hazret-i Ebû Bekr-i Sıddîk’ın oğludur. Babası Ebû Bekr-i Sıddîk’in davetiyle, küçük yaşta Müslüman oldu. Peygamber efendimiz ile babası Mekke’den Medîne’ye hicretlerinde, Sevr Mağarasına geldiklerinde, habercilik vazifesini yaptı... Zekî ve kabiliyetli bir genç olduğundan, babasının emir ve direktiflerini harfiyen yerine getirirdi. Gündüzleri Mekke’de Kureyşliler arasında bulunup, onların Peygamberimiz ve Hazreti Ebû Bekir hakkında söylediklerini, akşam vakti Sevr Mağarasına gelerek haber verirdi. Geceyi orada geçirip, tanyeri ağarmadan Mekke’ye dönerdi. Bu şanlı hizmeti, onun adını İslâm tarihine geçirdi.

Cenaze namazını babası kıldırdı
Hazreti Abdullah bin Ebî Bekr-i Sıddîk; hicret-i Nebevî’den sonra, Mekke’den Medîne’ye geldi. Resûlullah ile hicretin 8. senesinde Mekke’nin fethinde bulundu. Atike binti Zeyd bin Amr ile evliydi. Mekke’nin fethinden sonra Huneyn Gazvesine katıldı. Huneyn’den kaçan Sakif ve Hevâzinlilerin toplanmalarına mâni olmak için, onların sığınıp, saklandıkları Tâif Kalesini muhâsara etti. Muhâsarada ok isâbet edip, yaralandı. Medîne’ye yaralı olarak döndü. Babasının hilafetinin başlangıcında, hicretin onbirinci yılının Şevval ayında; daha önce Taif’te aldığı yaranın iyileşmemesi sebebiyle vefat etti. Cenaze namazını bizzat babası Hazreti Ebu Bekir kıldırdı. Kabrine ise Hazreti Ömer, Talha ve kardeşi Abdurrahman (radıyallahü anhüm) indirdiler. Taif şehidlerinden sayılmaktadır...

Resûlullah için hazırlanan kefen!
Hazreti Abdullah bin Ebî Bekr-i Siddîk, Peygamber efendimiz için hazırlanan elbiseyi yedi altına satın almıştı. Sonra Resûlullahın tekfînine uygun görülmeyince, teberrüken kendine kefen için saklamıştı.
Rûhunu teslim edeceği sırada, “Bunda, hayır ve bereket olsa idi, Resûlullah efendimiz tekfîn olunurdu” deyip, kendisine bunu kefen yaptırmadı.
Vefat ederken son sözü; “Allah yolunda öldürülenlere ölüler demeyiniz. Onlar diridir. Rableri katında rızıklandırılırlar” âyet-i kerimesi oldu...

Tefsîr ve kelâm âlimi Muhammed bin Eslem

Muhammed bin Eslem Tûsî, Horasan taraflarında yaşayan büyük velîlerden, tefsîr, kelâm ve hadîs âlimidir. 856 (H.242) senesinde Nişâbur’da vefât etti.
Zamânındaki hadîs âlimleri onun “sikâ”, güvenilir bir zât olduğu husûsunda görüş birliğine vardılar.
Ebû Abdullah isminde bir zât şöyle anlatıyor:
“Vefâtından dört gün önce Muhammed bin Eslem’in yanına girdim. Bana dedi ki:

Artık ölümüm yaklaştı!..”
Ey Ebû Abdullah, Allahü teâlânın bana yaptığı iyiliği sana müjdeleyeyim mi? Artık ölümüm yaklaştı. Allahü teâlâ hesâba tahammül edemeyecek derecede zayıf olduğumu bildiği için, üzerimde hesâbını vereceğim bir şey bırakmadı. Vefât ettiğimde yıkayıp, kefenlendikten sonra, üstünde yattığım yaygıyı altıma serin. Seccâdemi üstüme örtün. Bunları, elbiselerimi ve abdest aldığım su kabını, namazını kılan bir fakire verin. Bu kesenin içinde otuz dirhem var, oğluma hediye ettim. Helâl paradır. Bunları verdikten sonra geride bir şeyim kalmıyor. Kapıyı kapat. Ben vefât edinceye kadar içeriye kimse girmesin. Yalnız olmak istiyorum. Ben babamın sülbünde, annemin karnında yalnızdım. Dünyâya yalnız başıma geldim. Rûhum yalnız olarak çıkacak.
Kabre yapayalnız konulacağım. Yalnız iken Münker ve Nekir gelip suâl soracaklar. Hayra da şerre de uğrasam, tek başımayım. Cennete veya Cehenneme de gönderilsem, tek başıma yollanacağım. Kimse yanımda olmayacak. Orada beni yalnız bırakacak olan bu insanlarla, burada berâber olmamın ne faydası var?” buyurdu...

Dünyânın aldatamadığı zât!
Muhammed bin Eslem, bu sözleri söyledikten dört gün sonra Nişâbûr’da vefât etti. Cenâzesi götürülürken insanlar birbirlerine; “Ey insanlar! İşte bu, mirâsı yanında olarak dünyâdan çıkan âlimdir. Bu, karınlarının kölesi gibi olan diğer insanlar gibi değildir. Muhammed bin Eslem (rahmetullahi aleyh), dünyânın kendisini aldatamadığı, kandıramadığı çok yüksek bir zât idi” dediler.

Silsile-i aliyye’den Muhammed Bâkî-Billah

Muhammed Bâkî-Billah hazretleri, evliyânın büyüklerindendir. İnsanları Hakk’a dâvet eden, doğru yolu göstererek saâdete kavuşturan ve kendilerine Silsile-i aliyye denilen büyük âlim ve velîlerin yirmi ikincisidir. İkinci bin yılının müceddidi ve İslâm âlimlerinin gözbebeği olan İmâm-ı Rabbânî Ahmed-i Fârûkî Serhendî hazretlerinin hocasıdır. 1563 (H.971) senesinde Kâbil şehrinde doğdu.

“Eğer ölmek bu ise!..”
Muhammed Bâkî-billah hazretleri 1603 (H.1012) senesinde bir hastalığa tutuldu ve şöyle buyurdu: Hâce Ubeydullah-ı Ahrâr’ı rüyâda gördüm ve bana; “Gömlek giyiniz” buyurdu. Bu rüyâyı anlattıktan sonra, tebessüm etti ve; “Eğer yaşarsam öyle yaparım, yaşamazsam, gömleğim kefenimdir” buyurdu.
O günlerde sefere çıkmak isteyen muhlis talebelerinden birine de; “Birkaç gün bir yere gitmeyiniz, son günlerimi yaşıyorum” dedi. Sâdık talebelerinden birçokları gelmişlerdi. Zâfiyetinin, hastalığının çok olduğu zamanlar, derin ilimler beyân eyleyip, çok yüksek hakîkatlerden bahsetti. Bir gece, hastalık ve zâfiyet o hâle geldi ki, gören can vermekte olduğunu sanırdı. Bir müddet sonra kendine gelip; “Eğer ölmek bu ise, ne büyük bir nîmettir. Bu hâlden kurtulmak istemiyorum” buyurdu...
Cemâzilâhir ayının yirmi beşinde cumartesi günü, hazırlık ve ayrılık eserleri görünmeğe başladı. Bütün dostlarına bakışları ile vedâ ederken, talebeleri, eshâbı ve dostları ağlamağa başladılar.

“Siz nasıl dervişlersiniz?”
Muhammed Bâkî-Billah ise tebessüm buyurup onlara hayretle bakıyor ve sanki; “Siz nasıl dervişlersiniz, kazâya rızâ dâiresinden çıkıp ağlarsınız” diye söylemek istiyordu. Bu sırada talebelerinden biri: “Yâ İlâh-el-âlemîn” mübârek kelimesini söyledi. Süratle onun tarafına bakıp, mübârek yüzünü onun tarafına çevirdi. Orada olanlardan biri “Onların bu hareket ve teveccühü hakîkî mahbûbun ismini duyma şevkindendir” buyurunca, bu sözün tesiri ile mübârek gözleri yaş ile doldu...
İkindi vakti yaklaşmıştı. Sesli olarak Allahü teâlânın ismini zikretmekle meşgûl olup böylece; “Allah, Allah...” diye rûhunu teslim eyledi..

Mâlikî fıkıh âlimi Ebû Midyen Mağribî

Ebû Midyen Mağribî, Kuzey Afrika’da yetişen büyük velîlerden ve Mâlikî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. On ikinci asırda yaşadı. Bugün İspanya’da bulunan Sevilla (İşbiliyye) şehri civârındaki Katniyon kasabasında doğdu. Doğum târihi bilinmemektedir. 1197 (H.594) senesinde Cezâyir şehirlerinden Tlemsan yakınındaki Ribâtu’l-Ubbâd kasabasında vefât etti. Kabri orada olup ziyâret edilmektedir.

Hiçbir engel dinlemedi
Küçük yaştan îtibâren zârûrî olan temel îmân ve ibâdet bilgilerini öğrenen ve Kur’ân-ı kerîmi ezberleyen Ebû Midyen Mağribî, dokumacılık sanatını öğrendi. Bir müddet bu sanat ile meşgul oldu. Fakat ilme ve âlimlere karşı aşırı sevgisinden, bu yola girmeyi arzu etti. Fakir bir âileye mensûb olması sebebiyle bâzı maddî engellerle karşılaştı. Fakat ilim yolunda hiçbir engeli dinlemeyen ve memleketini terk eden Ebû Midyen, adlarını ve şöhretlerini duyduğu müderrislerden ilim öğrenmek üzere Fas’a gitti. Murâbıtlar Hânedânının sonunda veya Muvahhidler Hânedânının ilk zamanlarında Fas’a giden Ebû Midyen Mağribî, buranın ileri gelen âlimlerinden aklî ve naklî ilimleri tahsîl etti.

Bizim sultanla işimiz yok!
Becâye’de ikâmet eden, insanlara Allahü teâlânın emir ve yasaklarını anlatarak onların dünyâ ve âhirette kurtuluşa ermeleri için çırpınan Ebû Midyen Mağribî’yi, fitneciler ve çekemeyenler rahat bırakmadılar. Şöhretinin her geçen gün biraz daha arttığını, talebeleri ile sevenlerinin çoğaldığını gören hasedciler, onu Merrâkeş’te bulunan Muvahhidî Sultanı Ebû Yûsuf Yakub el-Mansûr’a şikâyet ettiler. Sultan, Ebû Midyen Mağribî’nin sorgulanmak üzere Merrâkeş’e gönderilmesini emretti. Sultânın emri üzerine Merrâkeş’e götürülürken, Tlemsan yakınındaki Ribâtü’l-Ubbâd denilen yere gelince; “Bizim sultanla işimiz yok. Bu gece müminleri ziyâret etmek isteriz” dedi. Bineğinden indi. Yanında bulunanlara, vefât edince, Ribâtü’l-Ubbâd denilen yere defnedilmesini vasiyet etti. Kıbleye döndü. Sonra Kelime-i şehâdet getirdi. “İşte geldim, işte geldim” dedi. Sonra da; “Rabbim sana acele geldim, tâ ki râzı olasın” meâlindeki Tâhâ sûresi seksen dördüncü âyet-i kerîmesini okudu. Sonra; “Allah el-Hak” deyip rûhunu teslim etti...

Ebü’l Mecd Hakîm Senâî

Ebü’l Mecd Hakîm Senâî hazretleri büyük velîlerdendir. İsmi Mecdûd bin Âdem, künyesi Ebü’l-Mecd Hakîm Senâî’dir. 1071 (H.464) senesi Gazne’de doğdu. Başka târihlerde doğduğunu söyleyenler de vardır. 1140 (H.535) senesi Gazne’de vefât etti. Kabri ziyâret mahallidir.
Hakîm Senâî, memleketi olan Gazne’de, iyi bir tahsil gördü. Zamânının âlimlerinden okuyup üstün bir dereceye yükseldi. Şâirlik kâbiliyeti sebebiyle çeşitli dillerde şiirler söyledi. Bir ara sultanın hizmetinde bulundu. Şöhreti kısa zamanda her yere yayıldı. Birçok yerler dolaştı. Neticede Gazne’den Horasan’a geldiğinde evliyânın büyüklerinden Yûsuf-ı Hemedânî hazretlerinin sohbetlerine katılıp talebesi olmakla şereflendi. Mânevî olgunluklara ve velîlik makamlarına kavuştu.

“Senâî’nin izinde yürüdük”
Ferîdüddîn-i Attâr, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, Sa’dî Şîrâzî ve Hâfız gibi kendisinden sonra gelenler şiirlerinden istifâde edip nazireler yazdılar. Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî hazretleri kendini Senâî’nin tâbilerinden saydı ve; “Attâr ruh, Senâî de onun iki gözü idi. Biz Attâr’ın ve Senâî’nin izinde yürüdük” demiştir.
Daha başka şâirler de Senâî’nin tesirinde kalmışlardır. Hâkânî, Nizâmî, Emir Hüsrev Dehlevî ve Mevlânâ Câmî hazretleri onun Hadîka ismindeki mesnevîsini okuyup şiirlerine nazîreler yazdılar.
Hikmet dolu şiirlerinin birinde; “Ey tavır ve hareketleri güzel olan âşıklar. Durmadan ilâhî hakîkatleri arayın. Kalk! Zulüm ve haksızlıkla yoğrulmuş olan dünyânın toprak yığınından kalkan tozları gözyaşlarımızla bastıralım. Bu dönen künbedin insanların gözlerini aldatan yıldızların (Lâ) süpürgesiyle silip süpürelim. Mülk kimindir? Bir ve Kahhâr olan Allahü teâlânındır sözü kendiliğinden duyulsun” buyurdu.
Vefat ederken şu şiiri söylüyordu;
“Bu vakte kadar ne dedim ise hepsinden vazgeçtim.
Zira sözde mana ve manada söz yokmuş.
Sözü bir tarafa bıraktım ve Yaradan’a döndüm.
Ki ondan başka sözde mana ve manada söz yok.”
Bunu duyan bir büyük de şöyle söyledi:
“Ne gariptir ki, sözden vazgeçtiği halde yine de söz ile meşgul.”

Tasavvufta ilk “sofî” Ebu Haşim Sofî

Ebu Haşim hazretleri, tasavvufta ilk defa “Sofî” nâmıyla anılan meşhur velîdir. Ebû Hâşim Sofî künyesi ile tanınmış olup, doğum târihi bilinmemektedir. Aslen Kûfelidir. Bağdât’ta ikâmet etmiştir. 777 (H.161) senesinde vefât etti. Ebû Hâşim hazretleri, evliyânın büyüklerinden Süfyân-ı Sevrî’nin hocasıdır. Reml’de bir dergâhda ikâmet ederdi.
Ebû Haşim Sofî, Suriye’de Remle şehrinde ilk zaviyeyi kurmuştur. Nefehat’ın ifadesine göre zamanın emîri, bu taifeden iki kişinin birbirleriyle buluşup kaynaştıklarını, bir yere oturup, yanlarında mevcut yiyeceği birlikte yiyerek, kardeşçe ayrıldıklarını görüp hoşlanmış, birini çağırarak bu dostluklarının sebebini sormuş; o zat da bunun kendilerine has bir tarik olduğunu anlatmıştır. Bu sözlerden de ayrıca mütehassis olan emîr bunları bir araya getirecek bir mahallin olmadığını öğrenince, Reml şehrinde Ebû Haşim zaviyesini inşa ettirmiştir.

Kibir ve gururu atmak
Ebû Haşim, kalbden kibir ve gururu atmanın, dağları delmekten daha zor olacağını söylerdi.
Ebû Haşim zamanın kadısı Yahya Halid’i gördüğünde ağlar ve;
“Ya Rabbi! Fayda vermeyen ilimden sana sığınırım” derdi. Bu bize, o devirde dahi ilmi ile amil olmayan fukahanın mevcudiyetini ve tasavvufun zuhûru sebeblerinden birinin de bu olduğunu göstermektedir.
Mansûr Ammar Dımeşkî, Ebû Haşim’in ölüm döşeğinde iken, belanın ve büyüklüğünün muhabbet nuruyla küçülüp kaybolacağını söylediğini rivayet eder.

Kendini nasıl buluyorsun
Mansûr İmâr-ı Dımaşkî onu şöyle anlatır: “Ebû Hâşim Sofî’ye ölüm hastalığında, kendini nasıl buluyorsun?” dedim. “Muhabbet ve aşk, belâdan çoktur, yâni gerçi belâ büyüktür, fakat muhabbet yanında küçük kalır” buyurdu.
Mânevî ilimlerde mütehassıs olan Ebû Hâşim Sofî hazretleri hep “Yâ Rabbî! Faydası olmayan ilimden sana sığınırım” buyururdu...

Fıkıh ve kırâat âlimi Yûsuf bin Esbât

Yûsuf bin Esbât, hazretleri, Âmir bin Şüreyh, Süfyân-ı Sevrî, Yâsîn ez-Zeyyât gibi büyük zâtlardan hadîs-i şerîf rivâyet etti. Kendisinden; Ebü’l-Ahvas, Mahmûd bin Mûsâ, Müseyyib bin Vâhid ve Abdullah bin Habîb el-Antakî gibi âlimler rivâyette bulundular. Hadîs-i şerîf ilminde “sika” yani, güvenilir bir zât olup, zamânının en üstünlerindendir...

“Dünyâ çöplük gibidir!”
Bu mübarek, haram ve şüphelilerden çok sakınır, çok ibâdet ederdi. Kendi hâlinde yaşar, hâlini belli etmezdi. Kalbinde dünyâ sevgisine yer yoktu. Nefsinin isteklerine hiç uymaz, her an Allahü teâlâyı hatırlardı. Helâlden lokma bulabilirse yer, bulamazsa sabrederdi. “Allahü teâlânın rızâsının onda dokuzu helâl rızıktadır” buyururdu. Dokumacılık yaparak nafakasını temin etmeye çalışırdı. Dünyâ malına ve lezzetlerine hiç iltifat etmezdi. Kırk sene müddetle iki gömlekle idâre etti. Birini yıkar, diğerini giyerdi. Âhiretteki sonsuz nîmetleri terk edip de, dünyânın geçici, yalancı ve aldatıcı zevklerini tercih edenlerin zavallılıklarını, gafletlerini ve yakalandıkları bu hastalığın tehlikesini bildirmek için, hazret-i Ali’nin; “Dünyâ çöplük gibidir. Kim ona tâlib olursa sıkıntılarına katlanmaya hazır olsun” sözünü sık sık tekrâr ederdi...
Hastalandığında kendisinin haberi olmadan, sultanın doktorlarından birini çağırdılar. Doktor muâyene edip gideceği zaman, Yûsuf bin Esbât hazretleri oradakilere sordu: “Doktor muâyene ettiği hastalardan, âdet olarak ne alır?” Onlar da; “Altın alır” dediler. Bir kese çıkardı ve; “Bunu ona veriniz” diyerek yanındakilere uzattı. Baktılar, kesenin içinde on beş altın var. “Bu çok fazladır” dediler. Bunun üzerine, “Olsun, ona verin. Böyle yapmaktaki maksadım, fakirlerin, sultandan daha mürüvvetli olduğunu bildirmektir” buyurdu.

“Şu sâlih adama bakın!”
Yûsuf bin El-Esbât ölüm döşeğinde yattığı vakit, hazreti Huzeyfe ziyâretine gitti ve onu fazla ıstırap içinde gördü. “Şimdi feryâdü figan zamanı mı dır?” deyince, Yûsuf, “Ne yapayım, vallahi yapmış olduğum amelleri sıdku ihlâs ile yapıp yapmadığımı bilemiyorum, ona ağlarım” dedi. Hazreti Huzeyfe; “Şu sâlih adama bakın, amelindeki ihlâsından korkuyor” diyerek çok gözyaşı döktü...

“Beşinci İmam” Muhammed Bâkır

Muhammed Bâkır hazretleri 676 (H.57) senesinde Medîne-i münevverede doğdu. 731 (H.113) senesinde aynı yerde vefât etti. Cennetü’l-Bakî Kabristanında babasının yanına defnedildi.
Bu mübarek zat, Peygamber efendimizin Eshâb-ı kirâmını görenlerin zamanında yetişen en büyük velîlerdendir. Hazret-i Câbir ve hazret-i Enes bin Mâlik ile görüşüp onlardan ve Tâbiînden olan büyük zâtlardan ilim öğrenip hadîs-i şerîf rivâyet eden Muhammed Bâkır hazretleri Medîne’nin büyük fıkıh âlimlerinden oldu. Zamânında bütün dünyâdaki evliyânın feyz kaynağı oldu. Evliyâlık yolunda olanlara feyzler onun vâsıtasıyla geldi. İmâmlığı on dokuz sene sürdü.

Medine’nin en büyük âlimi
Muhammed Bâkır hazretleri Medine’nin en büyük fıkıh âlimlerindendir. Eshabı Kiramdan Cabir ve Enes (radıyallahü anhüma) ile görüşüp onlardan hadis-i şerifler rivayet etti. Hazret-i Ebû Bekir ve hazret-i Ömer’i çok severdi. Zamânında bâzı kimselerin bunlara düşmanlıkta bulunduklarını ve bunu da Ehl-i beyte olan sevgilerinden yaptıklarını iddiâ ettiklerini duyunca, çok üzüldü: -Ben hazret-i Ebû Bekir’le hazret-i Ömer’e düşmanlık eden kimselerden uzağım. Onlar da benden uzaktır, buyurdu.
Zamanında, bütün dünyadaki evliyanın feyz kaynağı olup, evliyalık yolunda olanlara feyz, onun vasıtasıyla verildi. İmamlığı on dokuz sene sürdü. Bütün ilimlere vakıf olduğu için kendisine, ilimde ve fazilette üstün manasına “Bâkır” denildi.

“Vasiyetlerini çabuk yap!”
Oğlu İmam Cafer-i Sadık anlatır:
“Babam beni yanına çağırıp vasiyetini söylemeye başladı. Ben, “Aman efendim, bizi korkutmayınız. Allahü teâlâ gecinden versin, sıhhatiniz yerindendir” deyince, buyurdu ki:
-Bir saat evvel babam Zeynel Âbidin’in sesini işittim. Bana, “Evladım, vasiyetlerini çabuk yap, çünkü bize kavuşmana çok az zaman kaldı” buyurdu, dedi. Bunları söyledikten bir saat sonra da vefat etti.

Zeynel Âbidin Ali bin Hüseyin

Zeynel Âbidin Ali bin Hüseyin hazretleri, Hicretin otuzüçüncü senesinde Medîne’de doğdu. Annesi Şehr-i Bânû o devrin Acem Pâdişâhının kızıdır ve Nûş-i Revân-ı âdilin evlâdındandır. [Son Sâsânî hükümdârı Yezdecerd’in kızıdır.] İmâm-ı Zeynel Âbidîn’in vefâtı, hicretin doksandördüncü senesinde Muharrem ayının onsekizindedir...

“Kimin huzûruna çıkıyorum?”
İmamlığı, yâni tasavvufta insanlara feyz vermesi, doğru yola kavuşturması otuz dört sene sürmüştür. Hadîs, fıkıh ve tasavvuf ilminde âlimdi. Eshâb-ı kirâmdan çoğunu görmüştür. Hazret-i Abdullah ibni Abbâs, hazret-i Ebû Hüreyre, hazret-i Âişe, babası hazret-i Hüseyin, amcası hazret-i Hasan, hazret-i Ümmi Seleme ve diğerlerinden hadîs-i şerîfler işitip rivâyet etmiştir. Rivâyet ettiği bâzı hadîs-i şerîfler, “Kütüb-i Sitte” adı verilen altı hadîs kitabında yazılıdır.
Hazret-i Ömer’in hilâfeti zamanında Eshâb-ı kirâmın ordusu İran’a gidip, Yezdicürd’ün memleketini fethettiler. Oradan çok ganimet ile köle getirdiler. Kölelerin arasında Pâdişâhın üç kızı da vardı. Medîne-i münevvereye geldiklerinde hepsini halîfe Ömer’e teslim ettiler. Hazret-i Ali bu kızlardan Şehr-i Bânû Gazele’yi oğlu hazret-i Hüseyin’e nikâh etti (Zeynel Âbidîn bundan oldu). Birisini hazret-i Abdullah bin Ömer’e, diğerini de hazret-i Muhammed bin Ebû Bekir’e nikâh ederek verdi.
Bu mübarek zat, her abdest aldığında benzi sararır, vücûdu titremeğe başlardı. Bu hâlin sebebini sorduklarında; “Kimin huzûruna çıkacağımı biliyor musunuz?” buyururdu...
Bir gün evinde namâz kılarken, evi yanmağa başladı. Secdede idi. “Ey Resûlullahın torunu, yangın çıktı, yangın çıktı!” diye bağrıştılar. Başını secdeden hiç kaldırmadı. Sonunda ateş söndü. “Sizin bu ateşe aldırmamanızın sebebi ve onu size fark ettirmeyen şey nedir?” diye sordular. “Âhiret ateşini, Cehennem ateşini düşünmektir” buyurdu.

Vefât edeceği gece...
Bu mübareğin sevenleri çok olduğu gibi, hasetçileri de çoktu. Medine valisinin emriyle zehirleyerek şehit ettiler.
İmâm-ı Zeynel Âbidîn vefât edeceği gece, oğlu Muhammed Bâkır’dan abdest almak için su istedi. Suyu getirdiler.
“Bu suyun içinde hayvan ölmüştür” dedi. Mum ışığında dikkatle baktılar. Suyun içinde bir fâre ölüsü vardı. Tekrâr su getirdiler. Abdest aldı; “Artık vefâtım yakındır” buyurarak, vasiyetini yaptı ve şehâdet şerbetini içti

Büyük hadîs âlimi İmâm-ı Buhârî

İmâm-ı Buhârî, 810 (H.194) senesi Şevval ayının yirmi yedinci Cumâ günü Buhâra’da doğdu ve Buhârî nisbesiyle şöhret buldu. Hadîs-i şerîf ilminde en yüksek dereceye yükseldi. Kur’ân-ı kerîmden sonra İslâm dîninin en kıymetli kitabı olan Buhârî-yi Şerîf adıyla meşhur hadîs kitabını yazdı. 870 (H.256) senesi Ramazan bayramı gecesi Semerkand’ın bir kasabası olan Hartenk’te vefât etti. Cenâze namazı bayram namazından sonra kılınıp defnedildi.

Kıskananlar her zaman vardır!..
İmâm-ı Buhârî hazretleri ömrünün son yıllarında, Nişâbûr’a döndüğünde, ilimdeki üstünlüğünü bilenler etrafında toplanmıştı. İlim meclisine devâm edenlerin çokluğu ve gördüğü îtibar, bâzı kimselerin kıskanmasına ve iyi olmayan tutum içine girmelerine yol açtı. Bundan dolayı Nişâbûr’dan ayrılıp, Buhâra’ya gitti. Buhâra’ya varınca vâli Hâlid bin Ahmed, İmâm-ı Buhârî’ye haber gönderip, eserlerini alıp, yanına gelmesini, onları bizzat kendisinden dinlemek istediğini bildirdi. Ayrıca kendi çocukları için husûsî hadîs-i şerîf dersi vermesini istedi. Bunun üzerine İmâm-ı Buhârî;
-Ben ilmi, emîrin kapısına götürüp zelîl etmem. Eğer ilmi istiyorsan, mescidde, yâhut evimdeki ilim meclisinde hazır bulun. Bu sözümü kabûl etmezsen, beni kürsüde ders vermekten men et de Allah katında mâzur olayım. Halbuki ben, Peygamber efendimizin; “Her kime bir ilimden sorulur, o da onu gizlerse, kıyâmet günü ateşten bir gem vurulur” hadîs-i şerîfi gereğince, ilmi gizleyemem, dedi.

“Yâ Rabbî! Beni tarafına al!”
Bunun üzerine vâli, İmâm’ın Buhârâ’dan çıkması emrini verdi. İmâm-ı Buhârî, vâliyi Allahü teâlâya havâle edip, Buhâra’dan çıktı.
İmâm-ı Buhârî hazretlerinin Buhâra’dan çıkış haberi üzerine, Semerkandlılar kendisini dâvet ettiler. Giderken yolda Semerkandlı bir topluluğun kendisini isteyip, bir kısmının istemediği haberini alınca, Hartenk’te akrabâlarının yanında kaldı. İnsanların bu hâlinden kalbi daraldı ve canı sıkıldı. Teheccüd namazından sonra ellerini açıp;
“Yâ Rabbî! Yeryüzü bu genişlikle bana dar oldu. Beni tarafına al!” diye duâ etti. O ay, orada hastalandı ve Ramazan bayramı gecesi vefât etti. Allahü teala şefaatine nail eylesin.

Ubâde İbni Sâmit (radıyallahü anh)

Eshâb-ı kirâmın büyüklerinden Hazreti Ubâde, 34 (m. 655) yılında yetmişiki yaşlarında iken Remle’de hastalandı. Vefât edeceğini anlayınca dedi ki:
-Ne kadar akrabam, azatlı, hizmetli ve komşularım varsa; toplayıp getirin!
Hepsi gelince, onlara;
-Sanıyorum bugün; dünyadaki son günüm, âhiretteki ilk gecem olacaktır. Bazılarınızı, elimle veya dilimle incitmiş olabilirim. İşte şimdi bana, kısas yapın. Çünkü bu dünyada kısas yapmazsanız, yemin ederim ki öbür dünyada, hakkınızı benden alacaksınız, dedi.

“Şu garip Ubâde’ye duâ edin”
Etrafındakilerle helâlleşti. Sonra son vasiyetini yaptı:
-Rûhumu teslim eder etmez, hepiniz kalkıp güzelce abdest alın. İkişer rek’at namaz kılıp; hem kendinize, hem de şu garip Ubâde’ye duâ edin. Çünkü cenâbı Hak, yüce Kitâbında (Sabır ve namazla, Allaha sığının!) buyurmuştur. Daha sonra hiç bekletmeden, beni kabrime götürün.
Ubade bin Sâmit’in ölüm anı geldiğinde dedi ki:
-Yatağımı salona çıkarın, hizmetçilerimi, kölelerimi ve komşularımı ve bana gelip gidenleri toplayın...
Arzuladığı gibi hepsi bir araya geldiler. Onlara dedi ki:
-İçinde bulunduğum şu günü ancak dünyadaki son günüm ahiretteki ilk gecem olarak görüyorum. Bilemiyorum belki sizlere karşı elimle yahut dilimle bir haksızlık yapmışımdır. Ubade’nin nefsini elinde tutana yemin olsun ki, kıyamet günü kısas vardır. Her şey karşılığını bulur. Canım çıkmadan önce bu hususta kendi hesabına bir hakkı olanın kısasla benden onu almasını kesinlikle istiyorum. Dediler ki:
-Hayır sen bizim için bir babaydın. Bizi yetiştiren sendin. Ravi, Ubade’nin hiçbir hizmetçiye kötü bir söz söylemediğini belirtir.

“Mezarıma çabuk götürün...”
Ubade (radıyallahü anh) dedi ki:
-Bununla ilgili herhangi bir durum varsa beni bağışladınız mı? “Evet” dediler. Bunun üzerine:
-Allahım sen şahit ol, dedi ve devamla:
-Şu halde vasiyetimi iyi belleyin. Hiçbir kimsenin arkamdan ağlamasını kesinlikle istemiyor bundan sakındırıyorum. Ruhumu teslim ettiğimde her biriniz güzelce bir abdest alsın. Mescide gidip namaz kılsın, sonra da Ubade için ve kendi için Allah’tan bağışlanma dilesin. Zira Allahü teala: Sabır ve namazla yardım isteyin buyuruyor. Sonra beni mezarıma çabuk götürün...
Bu mübarek sahabeyi dediği gibi defnettiler.

Ümmü Mihcen (Radıyallahü anha)

Ümmü Mihcen, Asr-ı saadette yaşamış bir mübarek kadın sahabedir. Bir gün kendi kendine; “Mademki yüce Allah benim kalbimi imansızlıktan temizledi, ben de onun evini temiz tutayım” diyerek her gün mescidi temizlemeye karar verdi. Bunun için Peygamberimiz onu çok seviyordu...
Gün geldi, Ümmü Mihcen hastalandı. Günlerce ne Peygamber Efendimizin mescidini temizleyebildi ne de O’nun mübarek yüzünü görebildi. Onun için üzüntüsünden sürekli ağlıyordu.

“O hasta, yâ Resûlallah!”
Peygamber Efendimiz onu birkaç gün göremeyince sordu. Komşuları:
- Hastadır Yâ Resûlallah, dediler.
Bu cevap üzerine Peygamber Efendimiz Ümmü Mihcen’in evine teşrif ettiler. Dua buyurdular... Artık ölse de gam yemezdi. Bundan sonra Sevgili Peygamberimiz, sürekli Ümmü Mihcen’in nasıl olduğunu komşularına soruyor, onun sağlık durumu hakkında bilgi alıyordu. Nihayet bir gün komşularına;
- Ümmü Mihcen vefat ederse haberim olmadan onu defnetmeyin, buyurdu.
Nihayet bir akşam üzeri Ümmü Mihcen, o tertemiz ruhunu teslim etti.
Komşuları vakit geçirmeden onu yıkayıp, kefenlediler. Hazırlık tamam olunca yola çıktılar. Ona namaz kıldırması için Peygamber Efendimiz’in evine doğru ilerlemeye başladılar. Ancak yatsı namazı kılınmış, Peygamber Efendimiz uyumuştu.
Bu haber gelenleri üzdü. Kendi aralarında:
- Demek nasibi bu kadarmış.
- Ne de iyi bir kadındı.
- Acaba Peygamberimizi uyandırsak mı?!.
Bu tür endişelerden dolayı Ümmü Mihcen, Peygamberimize haber verilmeden kabristana götürüldü... Cenaze namazı kılındı ve toprağa verildi.
Sabahleyin Peygamber Efendimiz onu sorduğunda:
- Yâ Resulallah! O vefat etti, biz de onu defnettik. Size geldik, fakat uyuyordunuz. Rahatsız etmek istemedik, dediler.

Bakî Kabristanına gittiler...
Peygamberimiz çok üzüldü.
- Yürüyün o halde benimle, buyurdu.
Arkadaşlarıyla birlikte Bakî Kabristanına doğru gittiler. Komşuları Ümmü Mihcen’in mezarını gösterdiler. Peygamber Efendimiz ve arkadaşları Ümmü Mihcen için tekrar cenaze namazı kıldılar.
Böylece Peygamberimiz, onun yanına hem hayatta iken hem de vefat ettiğinde gelmiş, onu ziyaret etmiş oldu. Ümmü Mihcen bu güzel mükafatı, Peygamberimizin mescidini temizlemesi karşılığında elde etmişti.
Ne mutlu Ümmü Mihcen’e...

Hâce Kutbüddîn-i Bahtiyâr Kâkî

Hâce Kutbüddîn-i Bahtiyâr hazretleri, çok âbid bir zat idi. Bir ân Allahü teâlâdan gâfil olmazdı. Devamlı namaz kılardı. Her gece, Resûlullah efendimize üç bin salevât-ı şerîfe okurdu. Zamânın sultânı dâhil, birçok kimse, kendisine her türlü maddî imkânı sağlamak için sâdece bir işâretini bekledikleri hâlde, Hâce hazretleri fakirlik içinde yaşamayı tercih ederdi. Bir şey veren olursa, onunla iktifâ ederlerdi. Zor durumda kalınca, hanımı, komşuları olan bakkalın hanımından borç ister, bununla yiyecek bir şeyler alırdı.

“Sana borç vermesem!..”
Bir gün bakkalın hanımı, Hâce hazretlerinin hanımına;
-Eğer ben sana borç vermeyecek olsam, sen ve evinizde bulunanlar açlıktan ölürsünüz, diyerek övündü. Başka bâzı kadınlardan da buna benzer sözler işiten mübârek hâtun dayanamayıp, durumu Hâce hazretlerine arz etti. O da üzüldü. Kendi hâllerine değil, insanların dünyâlık için bir Müslüman kardeşini nasıl üzebildiğine ve olmadık sözleri nasıl söyleyebildiklerine üzülüyordu. Hanımına, başkalarından bir şey istememesini, yiyecek bir şeye ihtiyâcı olunca, (odanın bir köşesini işâret ederek) Besmele-i şerîfe söyleyerek oraya gitmesini, orada ihtiyâcı kadar kâk, yani (elma, armut kurusu) bulacağını, onu alarak açlıklarını gidermelerini buyurdu. Hanımı; “Peki efendim” diyerek bildirilen şekilde yaptı. Kendisini komşu kadınlarına mahcûb olmaktan kurtardığı için Allahü teâlâya şükrediyor, buna sebeb olan efendisine de çok teşekkür ediyordu. Hâce hazretlerinin isminde bulunan “Kâkî” lakabı, bu hâdiseye nisbetle verilmiştir.

“Aşkın kokusunu duyuyorum!”
Hâce hazretleri, vefâtından birkaç hafta evvel, bayram namazından dönerken bir yerden geçiyordu. Orada durdu ve yanındakilere şöyle buyurdu:
-Burada aşkın kokusunu duyuyorum. Buradan muhabbet kokusu geliyor...
Hemen arâzinin sâhibi çağrılarak bu arâzi kendisinden satın alındı. Hâce hazretlerinin kabr-i şerîfinin orada hazırlanması için çalışmalara başlandı. Vefât ettiğinde oraya defnolundu. Daha sonra kabri üzerine mükemmel bir türbe yapıldı. Ziyâret edenler, mübârek rûhundan feyz almakta, nûr saçılan kabrinden istifâde etmektedirler.

Hindistanlı velî Abdülehad

Abdülehad hazretleri, Hindistan’da yaşamış olan evliyânın büyüklerindendir. 1520 (H.927) senesinde doğdu. Müceddid-i elf-i sânî İmâm-ı Rabbânî hazretleri, Abdülehad’ın yedi oğlundan dördüncüsüdür...
Abdülehad genç yaşta Hindistan’ın büyük âlimi Abdulkuddûs’un ilim meclisinde ve sohbetlerinde bulunup, tasavvufta mânevî dereceler kazandı.

Serhend’de vefât etti...
Abdülehad hazretleri, ilim ve mârifette yükselmek için yaptığı seyahatler sırasında, pekçok ilim ve mârifet sâhibinin sohbetinde bulundu. Sonra memleketine dönüp, vefâtına kadar Serhend’de kaldı. Ömrü insanlara faydalı olmakla geçti. Geceleri tâat ve ibâdetle geçirir, Allah için ağlar, gözyaşı dökerdi. Çok talebesi ve sevenleri vardı. Tevâzûsundan dolayı kendini hiç kimseden farklı görmez ve hiçbirinin kendisine hizmet etmesini kabûl etmezdi. Ekseriyâ, evinin ihtiyaçlarını pazardan kendisi taşır, kimsenin taşımasına müsâade etmezdi. Ömrünü Resûl-i ekreme öyle bir bağlılık ile geçirdi ki, bir sünneti bile terk etmezdi. Sünnet olan tâatları ve duâları yapar, tasavvuf ehlinin, azîmetle, en iyi olduğu bildirilenle amel etmesi husûsuna da dikkat ederdi.
Bu mübarek zat, 1598 (H.1007) senesinde Serhend’de vefât etti. Kabri şehrin dışında kuzey tarafındadır.
İmam-ı Rabbânî hazretleri anlatır:
“Babamın vefatı esnasında yanındaydım. Can verme ve dalgınlık anında aniden:
-Söz büyük üstadın buyurduğu gibidir, dedi. Büyük üstad sözünden Muhyiddin Arabi’yi anladım ve dedim ki:
-Şeyh İbn-i Arabi mi, yoksa Şeyh Abdülkuddûs mü söyledi?

“Bana bir iş emrediniz”
Bir müddet sonra buyurdu ki:
-O söz şudur; Allahü teâlânın hakikati mutlak varlıktır, ama perde arkasında kalmış olanlara varlık perdesi mani olmakta, onları uzak ve nasibsiz bırakmaktadır.
Sonra dedim ki:
-Bana bir iş emrediniz, daima onu yapayım. Bana döndü ve;
-Sana bu söz üzere olmanı vasiyet ederim, buyurdu, kısa bir müddet sonra ruhunu teslim etti.”

“Şehit İmam” Gazi Muhammed

1793 yılında Gimri’de doğan İmam Gazi Muhammed, Medresede İslami ilimleri tahsil etti. Küralı Muhammed ve Şeyh Cemaleddin’den feyz aldı. Bütün halkın iştirakiyle başkaldırmanın başarısına inanan Gazi Muhammed, 1829’da 36 yaşındayken neşrettiği “İkamet’ül Burhan Ala İrtidadi Ürefa-i Dağıstan” adlı eseriyle büyük ilgi gördü. 1829 yılında “İmam” seçildi. Gazi Muhammed’in İmamlığı 1829-1832 yılları arasında 3 yıl sürdü. Daha sonra yerine İmam olarak Hamzat Bek, ondan sonra da Şeyh Şamil geçti...

Koysu Irmağı’na dikilen direk!
İmam Gazi Muhammed 1831’de doğrudan Ruslarla çarpışmaya başladı. Bornaya Venizagnoya Kalesinde Ruslara öldürücü darbeler indirdi. 17 Ekim 1832’de her taraftan kuşatılan Gimri’nin bütün imkansızlığına rağmen direnmeye devam etti. Beraberindeki 15 mücahit ile birlikte şehit oldu. Ağır yaralı olarak kurtulan bir kişi vardı: İmam Şamil.
İmam Gazi Muhammed, Gimri’de hayata gözlerini kapatırken başucunda bulunan ve yaralı durumdaki önde gelen müridi Şamil’e şunları söyler:
-Şamil! Rüyamda halkın Dağıstan’ın Koysu Irmağı’na bir direk diktiğini gördüm. “Bu direk nedir?” diye sorunca “İmam Gazi Muhammed’dir” dediler. Bu direk su akıntısına bir süre direndikten sonra devrilerek akıntıya kapıldı. Halk yine bir direk dikti ve “Bu da İmam Hamzat’tır” dediler. Ancak bu ikinci direk daha kısa bir sürede devrildi. Halk üçüncü bir direk daha dikti. Bu sonuncu direk akıntılara çok uzun süre direndi. “Bu kim?” diye sorunca “O Şamil’dir” cevabını aldım. Bu rüyam gösteriyor ki bana yolculuk görünmüştür. Yerime geçecek olan Hamzat da kısa bir süre sonra beni takip edecektir. Dağıstan’ın geleceği sana emanettir, bütün ümit sendedir. Allah yardımcın olsun...”

Kabri Gimri’ye nakledildi...
Oracıkta şehid olan İmam Gazi Muhammed, Gimri’den alınıp köy köy dolaştırıldıktan sonra Tarku’da toprağa verilmiş daha sonra da kabri vasiyetine uygun olarak Şeyh Şamil’in İmamlık döneminde Gimri’ye nakledilmiştir...

Türkistanlı velî Seyyid Atâ

Seyyid Atâ hazretleri küçük yaşından îtibâren ilim öğrenmeye başladı. Buhârâ medreselerinde zamânın âlimlerinden ilim tahsîl etti. Aklî ve naklî ilimlerde yükseldi.
Buhârâ medreselerinde okurken gönlüne bir ateş düşüp, ilim ve amelde ihlâs elde etmek ve îmân-ı kâmil sâhibi olmak iştiyâkıyla üç arkadaşıyla berâber bir tasavvuf âlimine teslim olmaya karar verdiler. Taşkent yakınlarında bulunan Zengî Atâ’nın, kendilerine yol gösterebileceğini öğrendiler. Onun tedrisinde kısa zamanda yüksek derecelere vasıl oldular...

Hakîm Atâ’ya duyulan sevgi
Bir gün Seyyid Atâ’nın yanında, Hakîm Atâ’nın hâl ve şiirlerinin toplandığı Hakîm Atâ Kitabı okundu. Seyyid Atâ’da, Hakîm Atâ’ya karşı kuvvetli bir iştiyâk doğdu. Harezm taraflarına gidip, Hakîm Atâ türbesinin yanına vardı. Hakîm Atâ’nın kabrini su basıp, kırk yıl üstünde sular akmıştı. Sonra, rüyâsında aldığı bir işâretle, Celâl Hoca nâmında bir mübârek kişi, kabri bularak, üstüne türbe ve imâret inşâ etmiş, kendisi de orada yerleşmişti. Seyyid Atâ, Celâl Hoca’dan orada yerleşmek için müsâade istedi. Vefatına kadar burada kaldı...

“Kâbe tarafına mı götürelim”
1302 (H.702) sensesinde, Seyyid Atâ’nın vefât zamânı yaklaşınca talebeleri ona; “Sizi Kâbe tarafına mı götürelim, yoksa buraya mı defnedelim?” dediler. O da; “Tâbutumu büyük bir arabaya koyarak, yönünü Kâbe tarafına çevirip bırakın. O gece hayvanlarınızı iyi bağlayın, gürültü etmeyin. Evinizde oturun, sakın dışarı çıkmayın. Seher vakti gidip bakın, araba nerede durmuşsa beni oraya defnedersiniz” dedi.
Vefât edince, dediği gibi yaptılar. Geceleyin müthiş bir gürültü oldu. Kimse dışarı çıkmadı. Tan yeri ağarınca, ortalık sâkinleşti. Çıkıp baktıklarında, cenâze koydukları arabanın Hakîm Atâ türbesi yanında durduğunu gördüler. Bunun üzerine Hakîm Atâ türbesi yanına defnettiler. Türbenin bulunduğu yer, Harezm’de Ceyhûn (Amuderyâ) Irmağına üç dört kilometre mesâfede Hakîm Atâ denilen beldededir.

Haleb Kadısı İbn-i Zemlikânî

İbn-i Zemlikânî, Şafii mezhebi fıkıh alimlerindendir. 1292 (H.667) senesi Şevval ayının 8. Pazartesi günü Şam’da dünyaya geldi. Babası ve dedesi de âlim ve meşhûr idiler. Soylarının, Eshâb-ı kirâmdan Ebû Dücâne Semmâk bin Hareşe hazretlerine dayandığı, buna nisbetle Semmâkî denildiği rivâyet edilmiştir...

Şafii fıkhını öğrendi...
İlk tahsilini Şam’da yapan İbn-i Zemlikânî, burada büyük âlimlerin derslerine devam ederek Şafii fıkhı öğrendi. Daha sonra hadis, usûl, tasavvuf, münazara, edebiyat, nazm ve nesr tahsil etti...
Çeşitli medreselerde başmüderrislik (rektörlük) vazfelerinde bulunan bu mübarek zat, daha sonra Haleb kadılığına getirildi. Bundan sonra Kahire’ye davet edildi. Fakat yolda iken hastalanarak 1327 (H.727) senesi Ramazan ayının 16. günü vefat etti. Cenazesi Kahire’ye getirilerek Karafe Kabristanına defnedildi...
İbn-i Zemlikânî hazretleri vefat edeceği zaman oğluna şunları söyledi:

“Vallahi ben öleceğim!”
“Oğlum! Vallahi ben öleceğim. Mısır’a veya başka bir yere vali olmayı istemiyorum. Haleb’den başka bir yerde vazife yapmayacağım. Bir zamanlar salihlerden bir zat Şam’a gelmişti. Kendisine gelip giderdim ve hizmetinde bulunurdum. Kendisine talebe olmayı arzu ettim. Bana bir müddet oruç tutmamı söyledi. Ben bu halde iken bir gece evime geldi. İbadetle meşguldüm. Selam verdikten sonra yerle gök arasında bir kubbe gördüm. Üzerinde çeşitli merdivenler vardı. İnsanlar bunlardan yukarı doğru tırmanmaya çalışıyorlardı. Ben de onlarla birlikte bu basamakları tırmanmaya başladım. Her basamakta, tayin edildiğim devlet makamları vardı. En son Haleb kadılığına gelince daha yukarı çıkamadım. O salih zat bana; ‘Gecen nasıldı?’ diye sorunca, gördüklerimi anlattım. Bana; ‘O gördüğün dünyadır. Basamaklar da dünyadaki rütbelerdir’ buyurdu. İşte oğlum, ben dünyada kavuşabileceğim bütün rütbelere kavuştum. Sonuncusu Haleb kadılığı idi. O da elimden alındığına göre ömrüm sona erdi...”
Bunları söyledikten biraz sonra ruhunu teslim etti...




.

Sekizinci İmâm” İmâm Ali Rızâ

İmâm Ali Rızâ, “Oniki İmam”ın sekizincisidir. İmam Musa Kazım’ın oğlu, Muhammed Cevad Taki’nin babasıdır. 770 (H. 153) senesi Rebiülahir ayının onbirinde Medine-i münevvere’de dünyaya geldi. 818 (H. 203) senesi ramazan ayının yirmibirinde İran’da Meşhed (Tus) şehrinde vefat etti. Namazını Halîfe Me’mûn kıldırdı...

Muhtaçların sığınağı idi...
İbrâhim ibni Abbâs diyor ki: “İmâm-ı Ali Rızâ öyle büyük âlim idi ki, hangi ilimden olursa olsun, sorulan her meseleye çok güzel cevaplar verirdi. Halîfe Me’mûn, kendisine çok suâl sorar, verdiği cevaplara hayrân kalırdı. Hazret-i İmâm, az uyur, çok namaz kılar ve çok oruç tutardı. Muhtaçları arayıp bulur, onlara yardım ederdi. Bir hasır üzerinde oturur, yatacağı zaman da o hasır üzerinde yatardı. Her işinde Allahü teâlâya karşı tam bir teslimiyet ve tevekkül üzere idi. Yüzüğünün taşında; “Hasbiyallah=Allahü teâlâ bana kâfidir” yazılı idi...
Halîfe Me’mûn, İmâm-ı Ali Rızâ hazretlerini çok sever ve sayardı. Kızını nikâh edip, İmâmı kendine dâmâd yaptı. Yerine halîfe olmasını emir ve îlân edip, paralara ismini yazdırdı. Fakat, İmâm önce vefât etti. Bâyezîd-i Bistâmî ve Ma’rûf-i Kerhî hazretleri İmâmın sohbeti ile şereflenip kemâle gelip, yüksek derecelere ulaştılar.
İmâmlığı, tasavvufta rehberliği yâni Kur’ân-ı kerîmin mânevî hükümlerine kavuşturma vazîfesi, bunu kalplere yerleştirmek, tasavvuf hâllerine ve derecelerine ulaştırma vazîfesi vefâtına kadar sürdü

“Halife Me’mun da görür!
”Ebüssalt anlatır:
“Vefatına yakın bana buyurdu ki: Yakında burada bana bir kabir kazacaklar. Kabrimi derin kazın ve lahd yapın. Allahü teala kabri dilediği kadar genişletir. Sonra bir yaşlık görülür. O zaman sen kabre bakarak, sana şu söyleyeceğim sözleri söyle. Bunu üzerine bir su çıkar, kabir su ile dolar. Ufak balıklar görünür. Şu ekmeği al. Ufak ufak doğrayıp balıklara at. Onlar bu ekmeğin hepsini yerler. Sonra bir balık çıkar ve küçük balıkları yiyip kaybolur. O zaman cesedimi su içine koyun. O esnada, sana söyleyeceğim sözleri söyleyince su azalır ve hiç kalmaz. Halife Me’mun da bunu görür.”

“Otuz Beş Yaş” ve Cahit Sıtkı Tarancı

Cahit Sıtkı Tarancı, 4 Ekim 1910’da Diyarbakır’da doğdu. Son dönemin önemli şairlerindendir. İstanbul’da Galatasaray Lisesi’ni bitirdikten sonra öğrenim için Paris’e gitti. İkinci Dünya Savaşı çıkınca geri döndü. Yakalandığı ağır hastalığın tedavisi için Viyana’ya götürüldüyse de kurtarılamadı, 1956 yılında Viyana’da öldü. Ankara’da toprağa verildi...
Şiir yazmaya lise yıllarında başlayan Cahit Sıtkı Tarancı, Otuz Beş Yaş şiirinin 1946 Şiir Yarışması’nda birincilik kazanmasıyla ününe ün kattı...

Şair, meşhur “Otuz Beş Yaş” şiirinde;
Yaş otuz beş! Yolun yarısı eder, demiş ancak 46 yaşında hayata gözlerini yummuştur. Aynı şiirin sonunu ise şu veciz mısralarla tamamlar:
Kim bilir nerde, nasıl, kaç yaşında?
Bir namazlık saltanatın olacak.
Taht misali o musalla taşında...
“Sanat için sanat” ilkesine bağlı kalan şaire göre şiir, kelimelerle güzel şekiller kurma sanatıdır. O, vezin ve kafiyeden kopmamış; ama ölçülü veya serbest, her türlü şiirin güzel olabileceği inancını taşımıştır. Açık ve sade bir üslubu vardır. Çoğu gerçeğe bağlı olan mecazları, derin, karışık ve şaşırtıcı değildir. Uzak çağrışımlara ve hayal oyunlarına pek itibar etmemiştir.
Cahit Sıtkı Tarancı, şiirlerinde en çok yaşama sevinci ve ölüm temalarına yer vermiştir. Ayrıca kayıp ve mutlu sevdalar, yalnızlık, yaşadığı bohem (tasasız, derbeder) bir hayatın buruklukları, çocukluk özlemi de şiirlerine konu olmuştur.

“Cenazemiz yerde kalmasın”
Şiirlerinde yaşamanın ve sevginin güzelliğini ören, ölümün gerçekliğini vurgulayan şair, anlatım gücüyle dikkat çeker. Şiir kitapları ve arkadaşı Ziya Osman Saba’ya gönderdiği mektupların toplandığı, “Ziya’ya Mektuplar” adlı kitabının yanında, bir de ölümünden sonra gazetelerde yayınlanan hikâyelerinin, makalelerinin ve konuşmalarının toplandığı “Yazılar, Makaleler, Konuşmalar” adlı kitabı vardır.
Cahit Sıtkı Tarancı, ölümüne yakın şu beyiti söyledi:
Gün gelince biz değil miyiz ölen?
Cenazemiz yerde kalmasın dostlar!

Tâbiînin büyüklerinden Ebû Abdurrahman Sülemî

Ebû Abdurrahman Sülemî hazretleri, hiçbir zorluk karşısında Kur’ân-ı kerîm okumayı ve kırâat derslerini ihmâl etmezdi. Yatsı namazını kıldıktan sonra sabah namazına kadar namaza devâm ederdi. Sabahlara kadar namaz kıldığı hâlde sabah namazı vakti girince “henüz namaz kılmaya yeni başlıyoruz” gibi şevkli ve istekli oluyorum derdi. Pek cömert idi. Çok zaman yanına aldığı azığını yolda rastladığı fakir ve garîb kimselere verir, o gün aç dururdu...

“Âlimlerin sohbetini kaçırma”
Ebû Abdurrahman Sülemî hazretleri buyurdu ki: “Hakîkî bir Müslüman, kötü arkadaşlardan sakınır. Âlimlerin sohbetlerini kaçırmaz. Kendisinden daha fakir olanlarla oturup kalkar ve bunu kendisi için bir aşağılık olarak düşünmez. Allahü teâlâdan korkar, ümîdini kesmez ve kadere rızâ gösterir. Verdiği sözü yerine getirir. Yaptığı iyiliği başa kakmaz. Fitne çıkarmaktan şiddetle kaçar. Kulağını kötü söz işitmekten, dilini de kötü söz söylemekten korur. Yâni bunlara riâyet edilmeyen yerlerde bulunmaz. Malı ve mevkii ile Müslümanlara elinden gelen her iyiliği yapar. Peygamber efendimiz; (Birbirinize selâm veriniz! Birbirinize yiyecek ikrâm ediniz! Akrabânızın haklarını gözetiniz! Gece, herkes uyurken namaz kılınız! Bunları yaparak, selâmetle Cennet’e giriniz!) buyurdular.”

“Rabbimden öyle umuyorum ki!..”
Bir gün de buyurdu ki: “Namaza başlarken elleri kulaklara kaldırıp tekbîr almak; Allah’tan başka her şeyi arkaya atıp iki dünyâyı bıraktım, yüzümü senin cemâline çevirdim demektir.”
Bu mübarek zatın ömrünün son zamanlarında gözleri görmez oldu. Bu hâliyle ders vermeyi ihmâl etmedi. Vefât etmeden önce şöyle buyurdu: “Tam seksen sene ramazan ayında oruç tuttum. Rabbimin bana rahmetle muâmele edeceğini umuyorum...”

“Çırağ-ı Dehli” Nasîruddîn Mahmud

“Çırağ-ı Dehli” Hindistan’da yetişen Çeştiyye yolunun büyüklerindendir. Asıl adı Nasîruddîn Mahmud’dur... Kendisine “Çırağ” lakabının verilmesi şöyle anlatılır: Nizâmüddîn Evliyâ’nın dergâhının su ihtiyâcını karşılayacak bir sarnıç inşâ edilmekte idi. Gece yapılan bu işi aksatmak için, Sultan Gıyâsüddîn Tuğluk, yağ gönderilmesini durdurdu. Bunun üzerine Nizâmüddîn Evliyâ’nın emri ile Nasîruddîn Mahmûd dereden su getirip, kandillere koydu. Su, yağ gibi yandı. Bundan sonra ona “Çırağ” lakabı verildi...

Hep fakirlik içinde yaşardı...
Nasîruddîn Mahmûd, fakirlik içinde yaşardı. Üst üste hiçbir şey yemeden, iki gün oruç tuttuğu olurdu. Kendisini ziyârete gelen olursa; hocasının kıymetli cübbesini giyer, onları öyle karşılardı. Onlar gidince cübbeyi çıkarır, eski elbiselerini tekrar giyerdi. Hâli vakti iyi olduğu zamanlarda, kendisi her gün oruçlu olur, müsâfirleri ile talebelerine lezzetli yemekler ikrâm ederdi. Müsâfirlerine bizzât hizmet etmekten zevk duyar ve onlar yerken tatlı tatlı anlatırdı...
Bu mübarek zatın vefâtı yaklaştığı sırada, en sevdiği talebesi Mevlânâ Zeynüddîn Ali, hocasının yerine mânevî bir halef tâyin edilmesi zarûretini hissederek, hocasına şu şekilde arz etti:
-Efendim! Talebeleriniz arasında kıymetliler vardır. Onlardan birini mânevî halîfeniz olarak tâyin ederseniz, bu yolun eski âdet ve gelenekleri, şimdiye kadar olduğu gibi, devâm etmiş olur...

“Emânet”i kimseye vermedi!
Bu teklif üzerine Nasîruddîn Mahmûd, Mevlânâ Zeynüddîn’den bu vazîfe için uygun bulduğu talebelerin listesini kendisine getirmesini söyledi. Mevlânâ Zeynüddîn Ali, talebeleri birinci, ikinci ve üçüncü derece olarak üç sınıf hâlinde seçerek hazırladığı listeyi hocasına arz etti. Bu isimleri gözden geçirdikten sonra, Nasîrüddîn Mahmûd;
-Şüphesiz bunlar, dînini sevenlerdir. Fakat korkarım ki, hiçbirisi diğerinin yükünü omuzlarında taşıyamazlar, buyurdu.
Bu açıkça, verilen listeye “hayır” mânâsında bir cevaptı. Gerçekten de öyle oldu. Hocasından kendisine geçen bu yolun emânetlerini kimseye vermedi ve kendisinde götürdü...
Nasîruddîn Mahmûd Çırağ, 1356 (H.757) senesi Ramazan-ı şerîf ayının on sekizinde vefât etti. Büyük bir kalabalık tarafından kılınan cenâze namazından sonra Dehli dışına defnedildi. Kabri üzerine türbe yapıldı.

Dertlilerin sığınağı Bennân el Hammâl

Bennân-ı Hammâl hazretleri, Mısır’da yaşamış olan velilerdendir. Ebu İmran-ı Kebir’in talebesidir. Cüneyd-i Bağdâdî ile sohbetleri oldu. İbrahim Havvas ile görüşürdü. Ebü’l-Hüseyn Nuri’nin hocasıdır. Birkaç defa yürüyerek hacca gitti. Kerametleri bütün Mısır’a yayıldı. Birçok kimse onun duasını almak ve derdine deva aramak için ona koştular. Bilhassa hastalar, onun mübarek nefesinden şifa bulurlardı.

“O’na ibâdet ve itâat ederler”
Bennân-ı Hammâl hazretleri buyurdu ki:
“Allahü teâlâ semâyı yedi kat yarattı. Her katta mahlûklar ve melekler yarattı. Bunlar O’na ibâdet ve itâat ederler. Birinci kat, yâni dünyâ semâsında bulunanların ibâdeti korku ve ümid üzere bulunmaktır. İkinci semâda bulunanların ibâdeti, muhabbet ve hüzün üzere bulunmaktır. Üçüncü semâda bulunanların ibâdeti, minnet ve hayâ üzere bulunmaktır. Dördüncü semâda bulunanların ibâdeti, şevk ve heybet üzere bulunmaktır. Beşinci semâda bulunanların ibâdeti, münâcaat ve iclâl, saygı üzere bulunmaktır. Altıncı semâda bulunanların ibâdeti, inâbet, tövbe ve tâzim, saygı gösterme üzere bulunmaktır. Yedinci semâda bulunanların ibâdeti ise, mürüvvet, cömertlik ve kurb, yakınlık üzere bulunmaktır.”
Tövbe iki çeşittir. Biri avâmın tövbesi, biri de seçilmişlerin tövbesidir. Avâmın tövbesi günâhlardan tövbedir. Seçilmişlerin tövbesi gafletten tövbedir. Avâm ile havâsın, seçilmişlerin tövbelerinde fark vardır. Avâm, günahlardan ve kötülüklerden tövbe eder. Havâs ise bunları zâten işlemez. Fakat onların tövbesi yanılmaktan, gaflete düşmekten ve yaptığı ibâdet ve tâatı sebebiyle kendini beğenme korkusundan tövbedir.

“Bütün günahlarımla geliyorum”
Bennân-ı Hammâl hazretleri 928 (H. 316) senesi ramazan ayında vefat etti. O sırada Kur’ân-ı kerim okuyordu. Ruhunu teslim edeceği sırada buyurdu ki:
“Allahım! Bütün günahlarımla sana geliyorum. Bütün rahmetinle bana geldiğini de yaşıyorum. Beni Resulullah efendimize bağışla!”

“Mısır’ın fakihi” Abdullah ibni Vehb

Abdullah ibni Vehb, küçük yaşta ilim tahsîline başladı. İlim öğrendiği hocalarının sayısı üç yüz yetmiş civarındadır. Bunların en meşhurları İmâm-ı Mâlik, Havye bin Şüreyh, Saîd bin Ebî Eyyûb, Leys bin Sa’d, Süleymân bin Bilâl, İbn-i Cüreyc, Süfyân-ı Sevrî ve Süfyân bin Uyeyne hazretleri gibi büyüklerdir. İmâm-ı Mâlik hazretlerinin derslerinde kemâle gelip olgunlaştı. İmâm-ı Mâlik hazretleri, Abdullah bin Vehb’e yazdığı mektuplarda; “Mısır’ın fakihi (fıkıh âlimi) Ebû Muhammed Müftî” diye hitâb ederdi.

“Niçin kabûl etmiyorsunuz?”
Hazret-i Abdullah bin Vehb, fıkıh ilminde de çok yüksek idi. Bu yüzden, kendisi için; “Hadîs ilmi ile fıkıh ilmini cem eden zat” buyuruldu. Bir defâsında, İmâm-ı Mâlik’in huzurunda, İbn-i Kâsım ile İbn-i Vehb’den bahsediliyordu. İmâm-ı Mâlik hazretleri; “İbn-i Vehb bütün ilimlerde âlimdir. İbn-i Kâsım ise sadece fakîhdir” buyurdu. Medîne ahâlisi bir meselede ihtilaf ettikleri vakit, İbn-i Vehb’in gelmesini beklerler, geldiği zaman ihtilaf ettikleri meseleyi kendisine arz edip verdiği fetvâyı kabûl ederlerdi.
Zamanın halîfesi, kendisine mektup yazıp, kâdı olması için teklifte bulundu ise de, mesûliyetinin çok ağır olması sebebiyle kabûl etmedi. “Niçin kabûl etmiyorsunuz? Allahü teâlânın kitâbı, Resûlullah’ın (sallallahü aleyhi ve sellem) sünneti ile hüküm verirsiniz” diyenlere; “Bilmiyor musunuz? Kıyâmet günü âlimler peygamberler ile ve kâdılar sultanlar ile berâber haşr olunacaklar, berâber diriltilecekler” buyurdu.

Kıyâmet halleri okunurken...
Bir gün huzurunda kendisinin telif ettiği Kitabu Ahvâl-il Kıyâme isimli eserinden, kıyâmet hallerine ait mevzular okunuyordu. Kitap bittiğinde, benzi sararmış, yüzünün kanı çekilmişti. Bundan sonra hiç konuşamadı ve birkaç gün sonra vefât etti.
Abdullah ibni Vehb’in son sohbetindeki nasîhati şöyle oldu:
“Kişinin beğendiği şeyi başkası için de beğenmesi güzel olur. Kendisine faydası olmayanın başkasına faydası olmaz.”

Fıkıh ve hadîs âlimi Mesrûk bin el-Ecdâ

Mesrûk bin Ecda el-Kûfî hazretleri, aslen Yemenlidir. Hazret-i Ebû Bekir zamânında Medîne-i münevvereye geldi. Daha sonra Kûfe’ye yerleşti. Kadisiye Savaşına katıldı. Geçimini Fırat Nehrinden su getirip satmakla temin ederdi. Hazret-i Ömer ona “İsmin nedir?” diye sordu. “Mesrûk bin el-Ecdâ” diye cevap verdi. Hazret-i Ömer; “Ecdâ” şeytandır. Sen Mesrûk bin Abdurrahmân’sın buyurdu. Bundan sonra bu isimle tanındı. Ecdâ lügatta, çekişip, kötü söz söyleyen mânâsına gelmektedir.

“O, Kûfe ehlinin en âbidi”
Mesrûk bin Abdurrahmân, Ebu Bekir’in arkasında namaz kıldı. Hazreti Ömer ve Hazreti Osman’ı gördü. Üç kardeşiyle beraber Kadisiye’de bulundu, onlar şehid oldular. Kendisi yaralanarak çolak kaldı. Kadı oldu. Çoluk çocuk sahibiydi, ihtiyacı olduğu halde kadılıktan ücret almıyordu. Kanaatkârdı, zahiddi. Bir gün hanımı gelerek “Bugün çocukların yiyeceği yoktur” dedi. Tebessüm ederek “Allah onların rızkını muhakkak verecektir” dedi. Çok geçmeden bol rızka kavuştular.
Rivâyet etmiş olduğu hadîs-i şerîfler sahîh olup, Kütüb-i Sitte denilen meşhûr altı hadîs kitabında yer almıştır. İbn-i Hibbân, onun sika (güvenilir, sağlam) râvilerden olduğunu zikredip; “Mesrûk, Kûfe ehlinin en çok ibâdet edenlerindendi” demiştir. Hanımı diyor ki: “O kadar uzun namaz kılardı ki, ayakları şişerdi. Allahü teâlâya yemin ederim ki, fırsat bulup onun arkasına oturduğum zaman hâline acır ve ağlardım.”

“Size dünyayı göstereyim mi?”
Ramazanda imâm olduğunda bir rekatta Ankebût sûresini baştan sona okurdu. Hacca gittiği zaman secdeden başka bir şey için başını yere koymamış, hiç uyumamış hep ibâdetle meşgûl olmuştur.
Bir gün talebelerinden bir kısmıyla çıkıp, onları Kufe’nin çöplüğüne götürerek “Size dünyayı göstereyim mi? İşte bu çöplük dünyadır, onu yediler yok ettiler, onu giydiler eskittiler, ona bindiler zayıflattılar, orada birbirlerinin kanlarını döktüler, orada haramları helal saydılar, orada akrabalar birbirleriyle akrabalık bağlarını kestiler” dedi.
Vefatında son sözü şu oldu:
“Ne altınım ne gümüşüm var. Kılıcımdakiler hariç. Onu satarak beni kefenleyin.”

Mütevazı şair Yenişehirli Avni

Avni, on dokuzuncu yüzyıl divan şairidir. 1826’da, bugün Yunanistan sınırlarında kalan Yenişehir’de (Larissa) doğdu. Asıl adı Hüseyin’dir. Fenarlı Sıdkı Ebu Bekr Paşanın oğludur. Arabi, Farisi ve Rumcayı çok iyi biliyordu. Vidin Valiliği sırasında Abdurrahman Sami Paşaya katiplik yaptı (1853). Daha sonra İstanbul’a geldi. Beşiktaş Mevlevihanesi Şeyhi Nazif Dede’ye damad oldu. Mustafa Nuri Paşanın Bağdat Valiliği ve Irak Müşirliği sırasında onunla birlikteydi...

İstanbul’da vefat etti...
Avni, İstanbul’a döndükten sonra, bir ara Gelibolu’ya gitti. Tekrar İstanbul’a döndü. Ömrünün son zamanlarını Üsküdar Bidayet Mahkemesi azası olarak geçirdi. Eşi ve oğlunun arka arkaya ölmeleri üzerine maddi ve manevi yönden çok sarsıldı ve ömrünün son zamanlarını sıkıntı içinde geçirdi. 7 Ekim 1883’te İstanbul’da vefat etti. Vasiyeti üzerine Eyüp’te defnedildi.
Mevlevi yolunda olan Avni, derviş bir hayat yaşayıp şöhretten kaçmıştır. Bu sebepten eserlerini sağlığında yayınlamamıştır.
Avni Beyin kıymetli bir şair olduğu çeşitli yazarlar tarafından bildirilmiştir. Türkçe şiirleri yanında Farisi şiirleri de başarılıdır. Ancak mütevazı bir hayat yaşadığından şairler arasında layık olduğu yeri alamamıştır. On dokuzuncu asırda batı şiirine özenen şairler, divan şiirine ve divan şairlerine gereken önemi vermemişler ve cephe almışlardır. Bu kutuplaşma içinde Yenişehirli Avni eski şiirimizi devam ettirenler grubunda olup, Encümen-i Şuara arasında yer almıştır.

“Mecbur gelip cihana...”
Avni Bey’in son günlerde söylediği bir rubai:
Bu deyr-i fenadan ki mükedder gitdim
Dil-haste vü dil-figar u muğber gitdim
Bu amed ü şüdde ihtiyarım yokdur
Mecbur gelip cihana muztar gitdim
(Bu geçici dünyadan kederli, gönlü hasta ve yaralı gittim. Bu geliş-gidiş benim elimde olmadığından, cihana gelişim mecburi olduğu gibi, ayrılışım da sıkıntı iledir.)
 

Nurlu Dede” Ömer Rûşenî

Güzelhisar’da doğup yetişen Ömer Rûşenî, ilim tahsîli için Bursa’ya geldi. Yeşil Câmi imâretinde bulunan medreseye yerleşti. Orada bir müddet zâhirî ilimleri tahsîl ettikten sonra, içinde tasavvuf yoluna girme arzusu çoğalıp, Bursa’dan ayrılarak Karaman beldesine gitti. Seyyid Yahyâ Şirvânî hazretlerinin büyük kardeşi Alâeddîn Ali Aydınî’nin talebeleri arasına girdi. Daha sonra Bakü’ye giderek, Seyyid Yahyâ Şirvânî hazretlerinin sohbet ve hizmetine girdi. Kısa zamanda yükselerek hocasının önde gelen talebelerinden ve halîfelerinden oldu...

İlim ve feyz kaynağı oldu
Ömer Rûşenî, hocasının vefâtından sonra onun yerine irşâd, insanlara doğru yolu anlatma vazîfesi yaptı. Bir müddet Karabağ, Gence ve Tebriz civârında insanlara rehberlik yaptı. Akkoyunlu sultanlarının dâveti üzerine Tebriz’e gitti. Orada kendisi için yaptırılan zâviyeye yerleşti. Vefâtına kadar orada hizmet etti. İlim ve feyz kaynağı oldu. Talebelerinin en yükseklerinden birisi, Halvetiyye yolunun kollarından olan “Gülşeniyye” kolunun kurucusu olan ve “Gülşenî” diye tanınan İbrâhim bin Muhammed hazretleridir...
Dede Ömer Rûşenî, vefâtından on beş gün önce, Sultan Hasan onu dâvet etti. Meşhur âlimleri ve velîleri de çağırmıştı. Sultan bir ara âlimleri göstererek, şikâyette bulundu. Bunun üzerine Dede Ömer Rûşenî sultana şöyle nasihat etti:
“Âlimler, peygamberlerin vârisleridir. Dînin direkleridir. Onların kalplerinde Allahü teâlânın kelâmı Kur’ân-ı kerîm, O’nun mübârek isimleri ve ilmi vardır. Onların bereketli nefeslerini koklayıp, Cennet kokularına kavuşasın.

“Âlimlerin etleri zehirlidir!”
Âlimlere hürmet husûsunda âyet-i kerîmeler vardır. Bu hususta hadîs-i şerîfler de çoktur. Dolayısıyla âlimlere hürmet mutlaka lâzımdır. Âlimleri kim zemmedip kötülerse, onların etlerini yemiş gibi olur. Resûlullah sallallahü aleyhi ve sellem; “Âlimlerin etleri zehirlidir. Kim koklarsa hastalanır. Kim yerse ölür!” buyurdu.
Sonra müsâfeha edip vedâlaştı. Bu vedâdan sonra artık sohbet etmedi. Vefâtına kadar talebesi İbrâhim Gülşenî hizmetinde bulundu.
Kabri, Tebriz’de kendi adına Selçuk Hâtun tarafından yapılan dergâhdadır...

İmâm Efendi” Osman Bedreddin

Osman Bedreddin (İmâm Efendi), Mahmud-ı Saminî hazretlerinin talebesidir. Onun huzurunda kısa zamanda kemâle erdi ve on sekiz gün gibi kısa bir zamanda icâzet aldı. Bu mübarek zat da hocası gibi, hayâtı boyunca dâimâ insanları saâdete kavuşturmak için çalıştı. Vaaz ve nasîhat etti...
Osman Bedreddin hazretleri vefâtından birkaç gün evvel vasiyetini yazdı. Vefât ettiğinde, halk arasında çok sevildiğinden, cenâzesinde büyük bir kalabalık toplandı. Harput’ta Meteris Kabristanına defnedildi...

“Şâhitlik etmenizi istiyorum”
Osman Bedreddin hazretleri, âilesine, akrabâlarına ve sevenlerine şöyle vasiyet etti:
“Ey benim evlâd, birâder ve akrabâlarım! İslâmiyette ve doğru yolda bulunan kardeşlerim! Lütuf ve ihsânına karşı Allahü teâlâya hamd ederim. Şâyet ömrüm tamam olup, Allahü teâlânın emri üzerine âhirete göçüp, ilâhî rahmete nâil olursam, son nefesimde düşmanımız olan nefis ve şeytan tarafından şaşırtılmak istenirsem, inşâallah ben onları dinlemem. Ancak, İslâm dîninde olduğumu şimdiden işitip, kıyâmet gününde Müslümanlığıma şâhitlik etmenizi istiyorum.
Allahü teâlânın birliğine inanıyorum, elhamdülillah. Allahü teâlâdan başka ilâh yoktur. Muhammed aleyhisselâm O’nun kulu ve resûlüdür. Yalnız Allahü teâlâ vardır. O’nun ortağı yoktur. Mülk O’nundur. Hamd O’na mahsustur. O, her şeye kâdirdir...
Ben âciz ve günahkâr bir kulum. “Allahü teâlânın rahmetinden ümidinizi kesmeyin. Çünkü Allahü teâlâ (Şirkten tövbe ve îmân etmek sûretiyle) bütün günahları affeder.” (Zümer sûresi: 53) meâlindeki âyet-i kerîmesini kendime delil edinip tövbe ederek, Rabbimin rahmetine sığınıyor, Peygamber efendimizin şefâatine kavuşmayı ümid ederek gidiyorum...

“Hüsn-i hatîme nasîb eylesin!”
Evliyâullahın, Allahü teâlânın sevdiği kullarının ve Nakşibendiyye büyüklerinin bu günahkâr kula mânevî yardımlarını ümid ederim. Bilhassa Şeyh Abdülkâdir-i Geylânî, Muhammed Behâeddîn Buhârî, pîrim Mevlânâ Hâlid, Şeyh Ali Sebtî, hocam Mahmûd Sâminî ve babamın mânevî yardımlarını ve Allahü teâlânın katında bu fakîre şefâatçi olmalarını ihsân ve ikrâmlarından ümîd ederim...
Vefât ettiğimde üzerime Kur’ân-ı kerîm okuyunuz. Allahü teâlâ bu âcize ve bütün din kardeşlerime îmân ve hüsn-i hatîme nasîb eylesin! Âmin.

İstanbul velîlerinden Sünbül Sinân Efendi

Sünbül Sinân Efendi, bülûğ çağına kadar Isparta’nın Borlu kasabasında ilim tahsîl etti. Oradan İstanbul’a geldi. Fâtih Sultan Mehmed Hân ve Sultan İkinci Bâyezîd Hân devrinin meşhûr âlim ve velîlerinden olan Efdalzâde Hamîdüddîn Efendi’den ders aldı. Ayrıca “Çelebi Halîfe” ismi ile şöhret bulan Muhammed Cemâleddîn Efendinin de derslerine katıldı. Çelebi Halîfe onu sık sık odasına çağırır, baş başa sohbetlerde bulunurdu. Sünbül Sinân’a bol bol teveccüh eder, kalbinde bulunan feyzleri, onun kalbine akıtırdı...

Hocası Mısır’a gönderdi...
Çelebi Halîfe, zâhirî ilimlerde de bildiği ne varsa, hepsini Sünbül Sinân’a öğreterek, halîfesi olacak şekilde yetiştirdi ve bu bilgileri pekiştirmesi için onu Mısır’a gönderdi...
Sünbül Sinân Efendi, Mısır halkına Ehl-i Sünnet îtikâdını bildirmek, Allahü teâlânın emir ve yasaklarını öğretmek üzere emredilen yere gitti. Daha sonra hocasının vasiyeti üzerine tekrar İstanbul’a geldi. Daha önce giden hacılar tarafından, Çelebi Halîfe’nin vefât ettiği ve Sünbül Sinân Efendi’yi yerine halîfe bıraktığı haberi İstanbul’a gelmişti...
İstanbullular, Sünbül Sinân Efendi’yi büyük bir kalabalık hâlinde karşıladılar. Kocamustafapaşa’daki dergâhta bulunan talebeler de, yeni hocaları Sünbül Sinân hazretlerine büyük bir hürmetle bağlandılar. Osmanlı Devletinin en büyük Şeyh’ül-islâmlarından Ahmed ibni Kemâlpaşa, Sünbül Sinân’a büyük bir hürmet gösterir, geldiği zaman, kendisini en üst tarafa oturturdu...

“Taşradan ilk gelen dost!..
Sünbül Sinân hazretleri 1529 (H. 936) da hastalandı. Vefâtından önce talebeleri;
-Efendim! Sizden sonra kime tâbi olalım? diye sordular. Onlara;
-Taşradan ilk gelecek dostumuz yerimize geçecek, buyurdu.
Sünbül Sinân Efendi’nin vefâtından sonra, talebeler, merakla taşradan gelecek olan “dost”u beklediler. Bu sırada Manisa’da bulunan talebesi ve damadı “Merkez Efendi”nin gönlüne bir kor düşüp yollara düştü. Hocasının vefâtından on gün sonra İstanbul’a geldi. Beklenen “dost”un kim olduğu o zaman anlaşıldı...

Ali Gâlib Vasfî Efendi

Asîl ve âlim bir âileye mensûb olan Ali Gâlib Vasfî Efendi, zamânının usûlüne göre birçok hocalardan ilim tahsîl etti. Aklî ve naklî ilimlerde yüksek dereceye ulaştı. Ayrıca, babasından tasavvuf dersleri alıp yetişti. Okuduğu hocalardan icâzet, diploma ve babasından hilâfet alan Ali Gâlib Vasfî Efendi, Nâzilli’de uzun seneler İslâm dîninin emir ve yasaklarını insanlara anlattı. Onların dünyâda ve âhirette saâdete kavuşmaları için gayret etti.

“Hacca gitmeye niyet ettik!”
Ali Gâlib Vasfî Efendi, kırk dört sene müftülük vazîfesinde bulunup İslâmiyetin hükümlerini insanlara bildirdi. Fetvâları önce Resûlullah efendimize mâneviyât âleminde arz edip, Peygamber efendimizden aldıkları müsaade ve emir üzerine verdiğini söylerdi.
Bir gün oğluna;
-Eşyâmızı hazırlayınız. Hicaz’a gitmeye niyet ettik, buyurdu.
Memleketinin geleneklerine göre hacca gidecekleri îlân edildi. Şehrin dışında bir yerde halka ziyâfet verdi. Herkesle vedâlaştıktan sonra tam yola çıkmak üzereyken oğluna;
-Oğlum eşyamızı topla. Hicaz’a gitmeyeceğiz, kasabaya döneceğiz, buyurdu. Oğlu Tevfik Efendi;
-Aman babacığım nasıl olur. Kasaba halkına karşı bu şekilde yapmanız uygun olmaz, deyince;
-Oğlum hayvanın yönünü kasabaya çevir. Halkın edeceği dedikoduya bakma, Zîrâ Resûlullah’ın emr-i şerîfleri bu yöndedir, buyurdu.
Hep birlikte kasabaya geri döndüler. Çünkü Peygamber efendimizle mânevî olarak görüşmesinde cenâb-ı Hakk’a kavuşma zamânının geldiğini öğrenmişti.

Nâzilli’de vefât etti...
Ali Gâlib Vasfî Efendi, 1801 (H.1216) senesinde Nâzilli’de vefât etti. Orada defnedildi.
Ali Gâlib Vasfî Efendinin vefât ettiğinden haberi olmayan bir talebesi onu ziyâret için Nâzilli’ye geliyordu. Yoldan geçerken kasaba mezarlığının ortasında hocasının oturduğunu gördü. Yanına giderek elini öptü. Kabristandan ayrılıp kasabadaki dergâha uğradığı zaman durumdan haberdâr oldu...

Buhârâ’dan Erzurum’a... Seyyid Ahmed Merâmî

Buhârâ’dan gelip Erzurum’a yerleşen Seyyid Ahmed Merâmî hazretleri, hoşsohbet bir zat idi. Herkes tarafından çok sevilip, sayıldı. İlmi ve şöhreti kısa zamanda bütün çevreye yayıldı... İşte tam o günlerde, yana yana kendisine rehberlik edecek birini arayan İmâm Efendi (Hafız Osman Bedreddin), o zâtın ismini ve medhini duyunca, huzûruna kavuşmak için derhâl yola çıktı...

Aradığı zâtı bulmuştu!..
Hafız Osman, Bevelkâsım köyüne varınca, aradığı zâtı bir namaz vaktinde câmide buldu. O, câmiye girer girmez, Ahmed Merâmî bu gencin, kendisine yetiştirmesi için işâret edilen buralara gelmesine sebep olan genç olduğunu anladı. Namazdan sonra; “Merhaba, hoşgeldin Hâfız Osman Bedreddîn!” dedi. Osman Bedreddîn hayretler içinde yaklaşıp elini öptü ve talebeliğe kabul edildi...
Seyyid Ahmed Merami, Osman Bedreddîn’i güzel yetiştirdi. Ona en son şu nasihati yaptı:
“Canım yavrum Hafız! En başta güzel ahlâk ve dürüstlük gelir. Bundan zerre kadar ayrılma, ilminle amel et. İlmi yaymakta cömert ol. Erzurum ulemâsına selâm söyle, ilim meclisini terk etme. Bilirsiniz ki, ilim, uçsuz bucaksız bir saray gibidir. Siz gittikçe o da gider, neticede Allahü teâlâya kavuşturur.
Molla Hafız! İlim, koyu gölgeli bir ağaca benzer, gölgesinde oturanlar, gölgelenir. Meyvesi bol ve lezzetlidir. Tadanlar bilir. Bu ağacın kökü bir, dalları çatallı budaklıdır. Binbir tomurcuğu vardır. Her budağın ve her tomurcuğun istidâd ve kabiliyetlerine göre yaprağı vardır. Bakarsınız yaprağın biri hastadır. Sararır düşer. Meyvesinin biri yaralıdır, olgunlaşmadan yere düşer. Ona bakan bulunmaz. İnsanlar da böyledir. Kimisi görünüşü ile dili ile herkesi memnun eder. Fakat onun içi, kalbi hastadır. Bu, elinde lâmba tutan bir şahıs gibidir. Başkalarını aydınlatır, fakat kendisi karanlıktadır. Bu misâl ilmiyle amel etmeyenlerin hâlini gösterir. Bir başkası görünüşü ile hoş görünmez amma, sakın ona suizan etme, haramdır...

“İlmini sarf et, artırırsın!”
Hafız! Bizi Unutma! İlmini sarf et, artırırsın. Hakk’ı zikret, bulursun. Ahlâk beline kemerdir. Bir insan halkı sevmekle Hakk’a erer. Huzurla kemâl bulunur. Mürşidsiz kemâlin zevali vardır. Her işinde Allahü teâlâ sana yardım ihsan etsin. Sana emeğim helâl ve faydalı olsun oğlum!”
Bundan sonra oradan ayrıldı ve kısa bir zaman sonra vefat etti...

Harput velîlerinden Beyzâde Efendi

Beyzâde Efendi tahsîl çağına geldiğinde, ilk olarak “Şeyh’ül-ulemâ” diye tanınan Hacı Ali Efendi’den ders almaya başladı. Daha sonra Dağıstanlı Hâfız Mehmed Efendinin derslerine devâm etti. Genç yaşına rağmen tahsil döneminde zekâ ve dirâyetiyle kendini herkese sevdirip, durup dinlenmeden çalışarak yüksek derecelere kavuştu...

Edep ve hayâ timsali...
Beyzâde Efendi, edep ve hayâ timsali bir zattı. Kendisini tamamen ilme ve tasavvufa verdiği için dünya malıyla hiç ilgilenmemiştir. Harput’taki tek katlı evini kendisi hac ziyaretine gittiği sırada oğlu yıktırarak iki kata çıkarınca, oldukça üzülmüş, çocuklarına iki sebepten sitem etmiştir. Birincisi: “Beni şimdiden sonra dünyaya mı bağlayacaksınız?” İkincisi de: “Komşuların evinden yüksek oldu, onların yüzüne nasıl bakarım?” demiştir.

Çok talebe yetiştirdi...
Seksen seneye yakın bir süre İbrâhim Paşa Medresesinde müderrislik yaparak, çok talebe yetiştiren Beyzâde Efendi, ömrünün sonlarına doğru müderrislik vazîfesini oğlu Müftü Hacı Mehmed Nûri Efendiye bırakarak, kendisi bir köşeye çekildi, ibâdetle meşgûl oldu.
Bu mübarek zat, ömrünün sonlarına doğru rahatsızlandı. Artık son günlerini yaşıyordu. Hasta olmasına ve ateşler içinde yanmasına rağmen yine diz çöküp oturduğunu ve ayaklarını uzatmadığını gören oğlu dayanamayıp, sebebini sordu. Oğlunun bu suâline hafif gülümsedikten sonra kaşlarını çatıp;

“Ayaklarımı uzatayım öyle mi?”
-Heey oğul, güzel oğul!.. Demek ayaklarımı uzatayım öyle mi? Uzatayım lâkin kime karşı uzatayım dersin? Söyle kime karşı? cevâbını verdi ve bir müddet sonra da vefat eyledi. (1904)
Beyzâde Efendi’nin cenazesini, muazzam bir kalabalık Harput’un Meteris Mezarlığına götürerek defnettler. Beyzade Hacı Ali Rıza Efendi’nin vasiyeti üzerine kendisine türbe yapılmamıştır...

Garip göçmen Abdullah Dağıstanî

Abdullah Dağıstani’nin doğduğu günlerde Dağıstan, Rus işgal ordularının korkunç zulümleri altındaydı. Köyün manevi lideri olan dayısı ve ünlü bir hekim olan babası, Türkiye’ye hicret etmeği düşünmeğe başlamışlardı. Bu hicretin manevi açıdan o zaman uygun olup olmadığı konusunda Abdullah’ın fikrini sormuşlar, o da “Türkiye’ye göçelim” diye fikrini beyan etmişti. Hemen yola koyuldular ve Ruslar, Türkiye tarafına geçinceye kadar, hiçbirini fark edemediler, sağ salim Türkiye’ye ulaştılar. Daha sonra Şam’a yerleşen Abdullah Dağıstanî orada vefat etmiştir.

Ameliyata kadar gelme”
Abdullah Dağıstanî, bir gün şöyle söyledi:
-Peygamber efendimiz beni çağırıyor. Gidip O’na kavuşmalıyım. Ancak “Gözlerinden ameliyat oluncaya kadar bana gelme” dedi...
Bu sözleriyle sol gözündeki ileri derecedeki miyopi kusurunu kastediyordu. Göz ameliyatı gerçekleştikten sonra, yemek yemeyi tamamen kesti. Bir şeyler yemesi için ısrar edenlere:
-Ben nihai halvetimdeyim, zira Peygamber efendimiz beni çağırıyor, diye ricaları reddetti. Sadece suya batırarak kuru ekmek yiyordu. Bir talebesi son günlerini şöyle anlatmıştır:
-Bir gün Abdullah Dağıstani “Artık gidip Peygamberim’e kavuşmak istiyorum. Allahü teala ve Resûlü beni çağırıyor” dedi. Sonra vasiyetnamesini yazdı ve şöyle dedi: “Her şeyin doğrusunu Allahü teala bilir. Bana öyle geliyor ki, önümüzdeki pazar günü dünyadan göçüp gideceğim...” (Bu tarih 30 Eylül 1973, Ramazanın 4. günüydü. Hicri 1393 yılıydı.)

“Hayatımın son saniyeleri”
Vefatına şahit olan bir talebesi o günü şöyle anlatıyor:
-Dünyadan göçeceğini söylediği pazar günü saat 10.00’da bizimle beraber odasında oturuyordu. Bana, “Nabzımı say” dedi. Nabzını saydım. Kalbi çok çarpıyor, nabzı dakikada yüz ellinin üzerinde atıyordu. Sonra, “Ey oğlum, hayatımın son saniyelerini yaşıyorum ve yanımda ailemden başka kimsenin bulunmasını istemiyorum. Herkes buradan çıkıp, toplantı salonuna gitsin” dedi.
Zaten odanın içinde on kişi idik. O anda iki doktor geldi, biri benim kardeşim, diğeri de onun bir arkadaşıydı. Hep birlikte dışarı çıktık. Beklemeğe başladık. Az sonra kızının içeride “Babam öldü, babam öldü!” diye ağladığını işittik...

Kutlu talebe İmâm-ı Züfer

İmâm-ı Züfer hazretleri, 728 (H.110) senesinde doğdu. 775 (H.158) senesinde henüz 48 yaşında iken Basra’da vefât etti. Aslen İsfehanlı olmasına rağmen Basra’da yaşayan Züfer bin Hüzeyl, orada ilim tahsîl etti. Önce zamânının âlimlerinden hadîs ilmini öğrendi. Sonra Kûfe’ye gidip İmâm-ı A’zam Ebû Hanîfe hazretlerinin derslerine devâm etti. Ondan fıkıh ilmini tahsîl ederek zamânının meşhûr fakîhlerinden oldu. İmâm-ı A’zam; “Talebelerimin en mükemmelidir” buyurarak, onu medhetti. İctihâd derecesine yükselip İmâm-ı A’zam Ebû Hanîfe hazretlerinin koyduğu usûl ve kâidelere göre ictihâdda bulundu. Hanefî mezhebinde fukahânın ikinci tabakasından yâni mezhepte müctehidlerden oldu...

Dünyâya hiç meyletmedi...
İmâm-ı Züfer hazretleri, ilimdeki yüksek derecesi yanında, güzel ahlâk ve fazîlette de örnek insan oldu. Ömrünü ilme ve ibâdete verip dünyâya ve dünyâ malına hiç meyletmedi.
İmâm-ı Züfer, İmâm-ı A’zamın usûlü üzerine ictihâd ederdi. Çok ibâdet eden, doğru sözlü ve ilimde sağlam bir âlimdi.
Hocası İmâm-ı A’zamı düğününe dâvet etmişti. İmâm-ı A’zam, düğün töreninde yaptığı konuşmasında; “Züfer, Müslümanların imâmlarındandır. Şeref, haseb, neseb bakımından en tanınmışlardandır” diye talebesini övmüştür.
İmâm Züfer hazretleri; hocasının vefâtından sonra, 8 yıl gibi kısa bir müddet yaşadı. Bütün hayatı boyunca, onun mezhebini yaymaya çalıştı. Hocasına gerek hayatında, gerek vefâtından sonra; hiç muhâlefet etmemiştir.

Vefâtı yaklaştığı zaman...
Bu mübarek zatın vefâtı yaklaştığı zaman, dostları kendisinden vasiyette bulunmasını istediler. O da buyurdu ki:
“Şu malım, hanımımındır. Şunlar da, kardeşimin oğlunundur!”
Orada bulunanlar mübareğin bu sözlerine şaşırdılar! Çünkü kardeşi varken, kardeş oğluna mal düşmezdi! Vefâtından sonra kardeşi, onun zevcesini aldı. Bir oğlu oldu. Malları o oğluna kalınca; İmâm Züfer hazretlerinin kerâmeti anlaşıldı!..

Şeyh’ül-islâm Molla Gürânî

Molla Gürânî; heybetli, vakûr, sarsılmaz bir ilim haysiyetine ve ahlâkına sâhip bir zat idi. Fâtih Sultan Mehmed Han’ın yetişmesinde, büyük emeği geçmiştir. Fâtih, şehzâdeliğinden beri hocasını çok sever, saygı ve hürmette kusur etmezdi...
Bu mübarek zat, 1488 (H.893) senesinin bahar mevsiminde bir bahçe satın aldı. Kışa kadar o bahçede kaldı. Vezîrler haftada bir bu bahçede ziyâretine gelirlerdi. Kış geldiğinde iyice hâlsizleşti...

Hâfızların toplanmasını istedi
O günlerde bir sabah namazını kıldıktan sonra, kendisine bir yatak hazırlanmasını istedi. Yatak hazırlandı. Kuşluk namazını kıldıktan sonra kıbleye dönerek, sağ yanı üzerine yattı. O gün, kendisinden Kur’ân-ı kerîmi, kırâat ilmini öğrenen hâfızların yanında toplanmasını istedi. Bu arzusu üzerine, talebelerine haber gönderildi. Onlar da yanına toplandılar. Talebelerine; “Üstünüzde olan hakkımı ödeme zamânı bugündür. İkindi vaktine kadar benim üzerime Kur’ân-ı kerîm okumaya devâm ediniz, ikindiden fazla uzamaz” dedi.
Hâfız talebeleri, Kur’ân-ı kerîm okumaya başladılar. Vezîrler durumu öğrenince, yanına geldiler. Vezîrler arasındaki Dâvûd Paşa, Molla Gürânî hazretlerini çok sevdiği için, hâlini görünce dayanamayıp, ağlamaya başladı. Molla Gürânî onun ağladığını görüp;
-Niye ağlar durursun ey Dâvûd? dedi. Dâvûd Paşa;
-Sizi böyle zayıf görünce kendimi tutamadım, dedi. Bunun üzerine;
-Ey Dâvûd, sen, kendi hâline ağla! Ben dünyâda rahat ve huzûr içinde yaşadım. Allahü teâlâdan ümîdim odur ki, ömrümün sonunda da, son nefeste de selâmet üzere olurum, dedi. Sonra vezîrlere dönüp;

“Namazımı Bâyezîd kıldırsın”
-Benden Bâyezîd’e (İkinci Bâyezîd Han) selâm söyleyin ve deyin ki; adâlet üzere olsun, kulları himâye, beldeleri muhâfaza etsin. Namazımı bizzat kendisi kıldırsın ve borçlarımı, defnimden önce ödesin, dedi.
Son anlarını yaşayan mübarek zat, öğle namazını îmâ ile kıldı. Sonra; “İkindi ezânı ne zaman okunacak?” diye sordu. İkindi vakti gelince, müezzinin ezân okumasını bekledi. Müezzin, Allahüekber diye ezân okumaya başlayınca, Molla Gürânî hazretleri;
“Lâ ilâhe illallah” diyerek vefât etti.
 

Ferîdüddîn-i Attâr

Ferîdüddîn-i Attâr hazretleri, 1119 (H.513) senesinde Nişâbûr’da doğdu. Babası attâr idi, yâni ilâç, esans, parfüm satardı. Ferîdüddîn-i Attâr, zühd ve takvâ sâhibi olup haramlardan sakınıp ibâdetle uğraşırdı.
Ferîdüddîn-i Attâr hazretleri, küçüklüğünde Şadbah kasabasında bir yandan babasının yanında attârlık mesleğini öğreniyor, bir yandan da Kutbüddîn Haydar isimli büyük bir zâtın sohbetlerine devâm ediyordu. Babasının vefâtı üzerine onun yerine geçip, attârlık mesleğini bir süre devâm ettirdi. Attârlıkla uğraşırken, bir taraftan da kıymetli dînî kitapları, velîlerin hayatlarını ve menkıbelerini okuyordu.

“Kendini hesâba çek!”
Ferîdüddîn-i Attâr bir nasihatinde şöyle buyurur:
“Ey gâfil insan! Sen nefs sâhibisin. Bu dünyâda kendini hesâba çek. Kalbindeki pislikleri temizlemek için mücâhede et. Büyükleri de kendine kıyas etme. Zîrâ bir velî, zehir de yese o zehir bal olur...”
Ferîdüddîn-i Attâr, 1229 (H.627) senesinde Moğol istilâsında, bir askerin eline esir düştü. O asker onu öldürmek istediğinde, askere halk; “Bu ihtiyarı öldürmekten vazgeçersen, kanına bedel olarak bin altın akçe veririz” dediler. Moğol askeri onu bu fiyata satmak istedi. Fakat Ferîdüddîn-i Attâr ona;
-Sakın beni bu fiyata satma. Çünkü sana kanım için daha fazla fiat verirler, deyince, asker satmaktan vazgeçti.

Şehâdet şerbetini içti...
Bir süre sonra başka bir şahıs gelerek askere;
-Bu yaşlı zâtı öldürmekten vazgeç. Onun kanına karşılık sana bir torba saman vereyim, deyince, Ferîdüddîn-i Attâr;
-İşte beni şimdi sat. Çünkü esas fiyatımı ve kanımın değerini buldum. Bundan fazla para etmem, dedi.

Bunun üzerine sinirlenen Moğol askeri onu şehîd etti...
Şehâdet şerbetini içen Ferîdüddîn-i Attâr, kesik başını elleri arasına alarak yarım fersahlık (3 km’lik) bir mesâfeyi koşarak katetti. Şimdi türbesinin bulunduğu yere varınca, rûhunu teslim etti ve oraya düştü.

.

"Şeyhül-meşayıh" İbn-i Hafîf

Muhammed İbn-i Hafîf hazretleri, hadis ilminde büyük âlimdi. Kendisinden birçok muhaddis, hadis-i şerif rivayet etmiştir. Çok ibadet ederdi. Çok zaman sabahtan akşama kadar bin rekat namaz kılardı... Bu mübarek zatın gıdâsı her gece sâdece yedi adet kuru üzümdü. Hizmetçisi yedi tane üzüm hazırlar ve onu yerdi. Bedenen “hafîf”, rûhen “yüksek” bir hâle sâhipti. Hizmetçisi bir gece sekiz üzüm verdi. Farkına varmadan bu sekiz kuru üzümü yedi. Kendinde önceki ibâdet zevkini bulamayınca, hizmetçisine sorup yedi yerine sekiz üzüm verdiğini öğrenince;

“Sen benim dostum değilsin!”
-Bundan sonra sen benim dostum değilsin! Dost olsaydın bunu yapmazdın! diyerek, yanından uzaklaştırdı. Bu vazîfeyi başka bir talebesine verdi...Bir gün iki kişi, İbn-i Hafif’i ziyaret için, dergâhına gelmişlerdi. Orada bulamayınca, nerede olduğunu sordular. Sultanın sarayına gittiğini öğrendiler. “Böyle bir evliyanın, sultanın sarayında ne işi var?” diye düşündüler ve dergâhtan ayrıldılar. Çarşıya çıkıp, yırtık elbiselerini diktirmek için bir terziye uğradılar. O arada terzinin makası kayboldu. Terzi, “Siz çaldınız” diye onları suçladı. Daha sonra da onları zabıtaya teslim etti. Zanlıları, hükümdarın sarayına götürdüler. Sultan duruma muttali olunca, onların cezalandırılmaları için emir verdi. Fakat o sırada sarayda bulunan İbn-i Hafif hazretleri;
- Bunlar, bu işi yapmamışlardır, diyerek onlara kefil oldu ve cezadan kurtardı.
Daha sonra, o iki kimseye dönerek;
- İşte benim saraya gelmem, bu gibi işler içindir. Ya bir zulme engel olmak veya bir Müslüman’a faydamız dokunmak için, zaman zaman, burada oluruz, dedi.
O kimseler, su-i zanlarından tövbe ettiler ve o mübareğin talebeleri arasına katıldılar...

“Boynuma zincir vur!”
İbn-i Hafif hazretleri, vefatı anında hizmetçisine;
-Ben âsi bir kul idim. Boynuma zincir vur, ayağımı da bağla. Böylece yüzümü kıbleye çevir. Belki Allahü teâlâ affeder, dedi.
Biraz sonra da ruhunu teslim etti. Hizmetçisi bu vasiyeti yerine getirmek isteyince “Ey gafil adam! Bizim aziz kıldığımız bir zatı sen zelil mi kılmak istiyorsun? Sakın böyle bir şey yapma!” diye bir nidâ işitildi...

Ebü'l-Hasan-ı Harkânî

Ebü’l-Hasan-ı Harkânî hazretleri, uzun boylu, güzel yüzlü, geniş alınlı, iri gözlü ve kumral bir zat idi. Hazret-i Ömer’e benzerdi. Büyük İslâm âlimi Bâyezîd-i Bistâmî’nin rûhâniyetinden istifâde ederek kemâle gelmiş, yükselmişti. Zamânının kutbu idi.
Ebü’l-Hasan-ı Harkânî hazretleri, on iki sene Harkân’dan Bistâm’a, hocasının kabrini ziyâret için gitti. Bu ziyârete giderken, yolda Kur’ân-ı kerîmi hatmederdi. Her gittiğinde ziyâret ile ilgili vazîfelerini yaptıktan sonra;

“Bu kuluna da ihsân eyle!”
“Yâ Rabbî! Bâyezîd’e ihsân ettiğin sana âit ilimlerden, büyüklüğünün hakkı için, Ebü’l-Hasan kuluna da ihsân eyle!” diye yalvarırdı.
Geri dönerken, hiçbir zaman Bâyezîd hazretlerinin türbesine arkasını dönmezdi. On iki sene sonra, Allahü teâlânın lütfu ile Bâyezîd-i Bistâmî’nin rûhâniyetinden istifâde edip olgunlaştı. Allahü teâlâyı tanıtan kalb ilimlerinde ve diğer ilimlerde talebe yetiştirmeye başladı. Pekçok talebesi vardı. Kerâmetleri pekçoktur. Böyle büyük zâtların halleri, sözleri, yaşayışları hep kerâmetlerle doludur. Sevenleri onlarda her an kerâmetler görmekte, bağlılıkları artmaktadır. Onlar Allahü teâlânın sevgilisidir. Sevgiliye her ikrâm yapılır. Kör, güneşi göremiyorsa güneşin kabahati olmaz...
Son günlerinde bir sohbetinde buyurdu ki:
“Ömrüme bakınca, yetmiş üç yıllık ibâdetlerimin hepsini, bir saatlik kadar kısa, günahlara bakınca da, Nûh aleyhisselâmın ömrü kadar uzun gördüm.”

“Kabrimi derin kazın!”
Ebü’l-Hasan-ı Harkânî hazretleri vefâtları yaklaştığında;
-Kabrimi derin kazın. Yatacağım yer, hocam Bâyezîd hazretlerinin mezarından aşağıda bulunsun, diye vasiyet etti. Bu vasiyetini yaptığı gece 1034 (H.425) senesinde Harkân’da vefât etti. Kabri Harkân’dadır.
Toprağa verildiği günün akşamı, çok kar yağdı. Ertesi gün baş ucuna, büyük ve beyaz bir taşın dikildiğini gördüler. Mezarın çevresinde, bir arslanın ayak izleri vardı...

Sâlim Mevla Ebû Huzeyfe (radıyallahü anh

Sâlim Mevla Ebû Huzeyfe hazretleri, aslen Horasanlıdır. Asıl ismi bilinmemektedir. “Salim” ismi ona Arabistan’da verilmiştir. “Salim Mevla Ebû Huzeyfe=Ebu Huzeyfe’nin azadlısı Salim” ismiyle meşhur olmuştur...
Sâlim Mevla Ebû Huzeyfe (radıyallahü anh), Bedir, Uhud, Hendek ve diğer bütün gazalara katıldı. Hazreti Ebû Bekir zamanında “Yalancı Peygamber” Müseylemet-ül-Kezzâb’a karşı yapılan Yemâme Gazasında şehîd düştü...

Muhacirlerin sancaktarı idi...
Yemâme’de Muhacirlerin sancaktarı hazreti Sâlim idi. Sâlim Mevla Ebû Huzeyfe radıyallahü anhın sancağı taşıması dolayısıyla tehlikeye hedef olacağını gören Eshâbı kiram;
-Senin başına bir zarar gelmesinden korkarız, dediler. Fakat o;
-Eğer ben sancağı taşımayacak olursam Kur’ân-ı kerîm ehlinin en bedbahtı olurum, buyurdu.
Harp sırasında Benî Hanife kabilesi sancağı düşürebilmek için sancağın bulunduğu yere ve sancaktar hazreti Sâlim’e çok şiddetli bir hücum yaptılar. Sâlim hazretlerinin sancak tutan kolunu azılı kâfirlerden birisi çok şiddetli bir kılıç darbesiyle kesti. Sâlim radıyallahü anh “Allah” diye öyle bir nara attı ki, harp meydanı inledi. Sancağı yere düşürmeden diğer eliyle tuttu. Bir kılıç darbesiyle diğer kolu da kesildi. Fakat, İslâm sancağı yine yere düşmedi. Çünkü Sâlim radıyallahü anh, vücudu ve kesik kolları ile sancağa sarılmıştı. Kâfirlerin bütün şiddetli darbelerine rağmen sancağı bir türlü yere bırakmadı.
Sanki Sâlim Mevla Ebû Huzeyfe hazretlerine vurulan her kılıç darbesi onun sancağa biraz daha sıkı yapışmasını ve durduğu yerde daha kuvvetle dik durmasını sağlıyordu. Ne zaman ki İslâm askeri yetişti ve sancağı aldılar, o zaman yere düştü.

“Beni onun yanına götürün!”
Sâlim radıyallahü anh, kâfirlerin en şiddetli kılıç darbeleri altında ve şehîd düşerken;
“Ve mâ Muhammedün illâ rasûl...” (Âl-i İmrân suresinin 144’üncü âyet-i kerîmesini) okuyordu.
Eshâb-ı kirâm ona yetiştikleri zaman bu âyeti okuduğunu işittiler. Yere düşünce eski efendisi Ebû Huzeyfe’yi sordu. Şehid olduğunu öğrenince;
-Beni de onun gibilerin yanına götürün, buyurdu.
Vasiyyetini yaptı ve şehâdet mertebesine erişti. Ebû Huzeyfe ile beraber birinin başı diğerinin ayağının yanında olduğu halde defnettiler.

Ferîdüddîn Genc-i Şeker

Ferîdüddîn Genc-i Şeker, Hindistan’da yetişen Çeştiyye büyüklerindendir. Adı Ferîdüddîn Mes’ûd’dur. Ferrûh Şâh Kâbilî neslinden, Celâleddîn Süleymân’ın oğludur. Baba ve annesi şerefli, asîl âilelerden olup, nesebi hazreti Ömer’e ulaşır. 1174 (H.569) yılında Hindistan’da Delhi’de doğdu. Bu mübarek zat, bu dünyâya, Allahü teâlâya muhabbet ve bağlılık içinde geldi ve o halde vefât etti. Çok kerametleri görülmüştür.

“Allah Kâfî, Allah Şâfî”
Bir gün, Nizâmüddîn Evliyâ iyileşmez bir hastalık sâhibine Genc-i Şeker’e gitmesini tavsiye etti. O kişi Ferîdüddîn Şeker’e gitti. O mübarek de bir kâğıda; “Allah Kâfî, Allah Şâfî” yazıp, gelen kişiye vererek boynuna takmasını söyledi. O kişi bu yazılı kâğıdı takar takmaz, uzun zaman geçmeyen hastalıktan kurtuldu...
Vefâtından birkaç gün önce, talebelerinden olan Şems Dâbîr, Nizâmî’nin meşhûr Farsça mesnevîsinden Ferîdüddîn Genc-i Şeker’e bir beyit okudu. Bu beyt, Genc-i Şeker’i kendinden geçirdi. Kendine gelince gömleğini Şems Dâbîr’e verdi. Büyük velî, sonraki günlerde tam bir suskunluğa büründü. Sâdece Kur’ân-ı kerîm okumak ve namaz kılmak için konuşurdu. Talebeleri hastalandı zannettiler. Çağırılan doktoru kabûl etmedi ve Emîr Hüsrev’in şu beytini tekrarladı:
“Ey câhil hekim! Yatağımdan git! Aşk kurbanları için sevgiliye kavuşmaktan başka ilâç yoktur...”

İlle namaz, ille namaz...Ferîdüddîn Genc-i Şeker’in, Muharrem ayının beşinde durumu ağırlaştı. Yatsı namazından sonra şuûrunu kaybetti. Tekrar kendine geldiğinde, orada bulunanlara; “Yatsı namazını kıldım mı?” diye sordu. Oradakiler kıldığını söylediler. O tekrar abdest alıp; “Belki bir daha namaz kılmaya fırsat bulamam” diyerek nâfile namaz kıldı. Sonra tekrar sekerât hâline geçti. Bir süre bu hâlde kaldıktan sonra, tekrar kendine geldi. Yine abdest alıp nâfile namaz kılmak için namaza durdu. Secdedeyken, duyulacak şekilde; “Yâ Hayyû, yâ Kayyûm” dedi ve 1265 (H.664) senesinde rûhunu teslim etti...
O anda şöyle bir nidâ duyuldu:
“Dost, dosta kavuştu...”
Ferîdüddîn Genc-i Şeker’in vefât haberi bütün Hindistan’a yayıldı. Cenâzesi çok kalabalık oldu...

Yavuz Sultan Selim Han

Sultan Selim Han, 1470 yılında Amasya’da doğdu ve 1520 yılında vefât etdi. Osmanlı Devleti’nin topraklarını iki buçuk mislinden fazla genişletti. Babasından devraldığı 2.373.000 kilometre karelik olan ülke toprakları onun zamanında 6.557.000 kilometre kareye çıktı. On altıncı yüzyılda Osmanlı kara ordusu, dünyânın en büyük ordusuydu. Kara askerine verdiği önemi donanmaya da verdi.

“Niyetim Feth-i Efrenciye’dir”
Yavuz Selim Han, bir gün, devrin büyük âlimi Kemâl Paşazâde’ye niyetinin “Feth-i Efrenciye”, yâni Avrupa olduğunu bildirmişti. Ancak yüce Hakan’ın yine Eyyûb Sultan Hazretlerinin türbesini ziyâretle başladığı bu seferine yakalandığı amansız şirpençe (bir çeşit kan çıbanı) hastalığı mâni oldu.
Selim Han, Çorlu’da başhekim nezâretinde tedâvi gördü. İki ay hasta yatıp, 22 Eylül 1520 târihinde Cumâ akşamı Osmanlı karargâhının bulunduğu Çorlu’nun Sırt köyünde vefât etti. Vefât etmeden bir müddet önce yanında bulunan; can yoldaşı müsahibi (sohbet arkadaşı) Hasan Can;
-Sultanım şimdi Allah’ı hatırlamak zamânıdır, deyince Yavuz Sultan Selim Han;
-Lala, Lala! Bunca zamandan beri sen bizi kiminle biliyordun? Cenâb-ı Hakk’a teveccühümüzde bir kusur mu gördün? buyurmuş ve Yâsin-i şerîf okumasını istemişti. Kendisi de onunla birlikte okurken rûhunu teslim etmiştir...
Cenâzesi İstanbul’a getirilip inşaatını başlattığı Sultan Selim Câmii yanına defnedildi. Yerine Osmanlı Sultanı olan oğlu Sultan Süleyman Han (Kanûnî) tarafından câmi tamamlanıp, kabri üstüne türbe de yapıldı.

“Bu, benim için bir şereftir!..”
Sultan Selim Hanın sandukasının üstünde çamurlu kaftan örtülüdür. Meşhur rivâyete göre bu kaftan hadisesi şöyle anlatılır:
Sultan Selim Han Mısır Seferini tamamlayıp, Kahire’den Şam’a dönerken, yolda, o sırada Anadolu Kâdıaskerliği vazifesini yapan Ahmed ibni Kemâl Paşazâde’yi yanına çağırdı. Sohbet ederek giderlerken, İbn-i Kemâl’in atı birdenbire bir su çukuruna bastığı için Padişahın üstü başı ıslanıp, kaftanı çamur oldu. İbn-i Kemâl Paşa telâşa düşünce, Sultan Selim Han onu rahatlatmak için şöyle der: “Bir âlimin atının ayağından sıçrayan çamur, benim için şereftir. Öldüğüm zaman bu kaftanı böylece sandukanın üstüne koysunlar!..”
.

Ebû Ali Rodbârî

Ebû Ali Rodbârî, Bağdât’ta ve Mısır’da yaşamış evliyânın büyüklerindendir. Doğum târihi bilinmemektedir. Bağdât’ta doğdu. 933 (H.321) senesinde Mısır’da vefât etti. Kabri, Karafe Kabristanında Zünnûn-ı Mısrî’nin kabri yakınındadır...
Ebû Ali Rodbârî hazretleri, çok ibâdet ve tâatta bulunan, Allahü teâlâyı hatırlamaktan bir an gâfil olmayan bir zat idi. Nefsinin isteklerine karşı çıkar, riyâzet ve mücâhedede bulunurdu. Bu hususta buyurdu ki:

İbret nazarıyla bakmak!..
“Kalp, rûh ve nefs dışarıdan gelen kötü tesirlerden emin olunca, kalpten hikmet, nefsten hizmet ve ruhtan mükâşefe yâni gizli sırların açılması zuhur eder. Bu üç şeyden sonra da Allahü teâlânın sıfatlarının tecellilerini görme, mânevî sırlarını mütâlaa etme ve O’na âit hakîkatleri anlamak nasîb olur. ‘Söylediklerinizin alâmeti nedir?’ denilecek olursa deriz ki; sağa sola bakmamak, Allahü teâlâyı hatırlamaya mâni olan şeylerden kaçınmaktır. Nefsine bir defâ olsun lâyık olduğundan fazla kıymet vererek bakan kimse, kâinâttaki eşyânın hiçbirine ibret nazarıyla bakamaz!..”
Bu büyük mutasavvıf buyurdu ki: Tasavvuf, kalbi temizlemektir...
Ömrünü İslâm dînini öğrenmek, öğretmek, insanlara anlatıp onların dünyâda ve âhirette kurtuluşa, saâdete ermeleri için çalışan Ebû Ali Rodbârî, Mısır’da bulunduğu sırada rahatsızlandı. Hastalığı sırasında başını kız kardeşi Fâtıma’nın dizine koydu. Ölüm hâli yaklaşmıştı. Gözlerini açtı ve;

“En yüksek rütbeye ulaştırdık”
“İşte semâların, göklerin kapıları açıldı. Cennetler de süslenmiş. Birisi de şöyle diyor: ‘Ey Ebû Ali! Her ne kadar senin muradın değil idiyse de, işte biz seni en yüksek ve en son rütbeye ulaştırmış bulunuyoruz’ buyurdu.”
Sonra da şu meâldeki şiiri okudu:
“Ulûhiyyetine yemin ederek söylüyorum. Seni temâşâ edene kadar hiçbir şeye severek bakmadım...”
Bu sözlerden sonra Kelime-i tevhîdi söyleyerek rûhunu teslim etti ve hakîkî sevgilisine kavuştu...

Abdülkâdir Deştûtî

Memlûk Sultanı Kayıtbay, gazâlarında zor durumda kaldıkça zamanın büyüğü ve çok sevdiği Abdülkâdir Deştûtî hazretlerinden imdâd isterdi. O mübarek de, Allahü teâlânın izni ile askerin arasında görülür, düşmana hücûm ederdi. Böylece, diğer askerlerin şevki artar, coşarak hamle yaparlar, nihayet zafer elde edilirdi. Araştırdıklarında, Deştûtî’nin memleketinde bulunduğunu öğrenirler, harp meydanında aralarında bulunmasının, onun bir kerâmeti olduğunu anlarlardı.

“Dünya sultanlığına güvenme!”
Abdülkâdir Deştûtî, bir gün Sultan Kayıtbay ile birlikte otururken, elbisesine sinekler kondu. Latîfe yoluyla Sultâna dedi ki:
-Şu sineklere söyle de, benim üzerimden gitsinler! Kayıtbay;
-Efendim! Sinekler benim sözümden ne anlarlar. Ben onlara nasıl anlatabilirim? dedi.
Bunun üzerine Abdülkâdir Deştûtî hazretleri buyurdu ki:
-Sen nasıl Sultansın ki, sineklere dahi sözün geçmiyor? (Yânî, bunu söylerken nükte yolu ile; “Dünya sultanlığına güvenme. Bu her ne kadar yüksek görünüyor ise de, sineklerin bile kendisine itâat etmediği bu sultanlığa sultanlık denir mi? Buna aldanıp gururlanmamak lâzımdır” demek istedi.)

“Üzerimden ayrılın ey sinekler!”
Bundan sonra;
-Ey sinekler, üzerimden ayrılınız! dedi.
Bu söz üzerine sinekler üzerinden çekilip gittiler. Bu hâdiseden çok ibret alan Sultan Kayıtbay, hakîkî sultanların bu büyükler olduğunu, onlara tâbi olmakla şereflenen bir çöpçünün, o büyükleri tanımak nasîb olmayan sultanlardan kat kat kıymetli olduğunu daha iyi anladı...
? “İşini yapmakta acele et!”
Abdülkâdir Deştûtî hazretlerinin vefâtı yaklaştığında, ağlaması, ağlayıp sızlayarak Allahü teâlâya yalvarması çok arttı. Kabirleri kazıp hazırlayan kimseye;

-İşini yapmakta acele et. Zîrâ vakit çok yaklaştı, buyurdu ve ertesi gün 1524 (H.931) senesinde Kahire’de vefat etti. Bab-üş-Şa’riyye’nin dış kısmına defnedildi...

.

Deli Birâder" Mehmed bin Durmuş

Muhammed bin Durmuş, Fârisî lisânını çok güzel konuşur, “tûtî dilli” dedikleri kimselerin onun yanında dilleri tutulurdu. İkinci Bâyezîd Han’ın oğlu Şehzâde Korkut, Manisa Sancakbeyi iken onunla sohbet arkadaşı oldu. Berâber oturup kalkarlar, berâberce yer içerlerdi. Şehzâde Korkut ile birlikte Mısır’a gitti. Yine onunla tekrar Anadolu’ya döndü. Şehzâdenin vefâtına kadar ondan hiç ayrılmadı. Şehzâde Korkut vefât edince, Yavuz Sultan Selîm Han tarafından Bursa’daki Geyikli Baba Zâviyesinde vazîfelendirildi. Burada bir müddet ibâdet, tâat ve Allahü teâlâyı zikirle meşgul oldu. Talebelere dersler verdi...

Herkesle iyi geçinirdi...
Muhammed bin Durmuş hazretleri, güzel ahlâk ile donatılmış, serbest tabiatlı, yâni bir yerde uzun müddet kalmayıp, hareket ve değişikliği seven halîm selîm bir zâttı. Temiz kalpli ve doğru îtikâdlı, zarîf bir kimse idi. Merâsimli işlerden ve yapmacık davranışlardan hiç hoşlanmaz, herkesle iyi geçinirdi. İnsanlarla konuşurken, nükteli ve latîf kelimeler kullanırdı...
Şiir söylemeye kâbiliyetli olan Muhammed bin Durmuş, şiirlerinde “Gazâlî” mahlasını kullanırdı. Bâzı halleri ve söylediği şu beyit üzerine kendisine “Deli Birâder” lakabı verildi ve bununla meşhûr oldu.
“Mecnûn ki fenâ deştini geşt itdi serâser
Gamhâneme geldi, dedi: Hâlin ne birâder?”

> “Sohbetle geldik sohbetle gittik”
1534 senesinde, bir gün dostlarını dâvet etti. Onlara çeşitli ikrâmlarda bulundu. Bir müddet sonra rahatsızlanıp, dostlarından müsâade istedi. “Müsâdenizle azıcık uyuyayım, rahatsızlığım geçer” dedi. Bir müddet sonra uyanıp gözlerini açtı. “Ey ahbablarım! Elhamdülillah sohbetle geldik sohbetle gittik, ülfetle geldik ülfetle gittik” deyip, tövbe ve istiğfâr eyledi. Arkasından Kelîme-i şehâdet söyleyerek rûhunu Hakk’a teslim eyledi. Mekke-i mükerremede yaptırdığı mescidin avlusuna defnedildi

Siz de bu genç gibi olurdunuz

Zünnûn-i Mısrî hazretleri Mısır’da yetişen büyük velîlerdendir. 772 târihinde doğdu. 859 târihinde Mısır’da vefât etti. Eshâb-ı kirâmdan Amr bin Âs hazretlerinin yanına defnedildi...
Zünnûn-i Mısrî hazretlerinin hocası, Mâlikî mezhebinin imâmı, Mâlik bin Enes hazretleridir. Muvattâ’yı bizzat kendisinden okudu ve fıkıh ilmini ondan öğrendi. Mânevî ilimleri Şeyh İsrâfil hazretlerinden öğrenip kemâle ulaştı. Fakat hâlini bilmeyen pekçok kimse, ona düşman oldu ve vefâtına kadar değerini anlayamadı.

Darda kalanların dostuydu...
Mısır’da tasavvuf ilmini ilk defâ o açıkladı. Yüksek din ilimlerinin sekizincisi olan tasavvuf, ahlâk ilmi, onun açıklamasından ve izahlarından sonra Mısır’da yayıldı ve nice kimselerin dünyâ ve âhiret saâdetine kavuşmasına sebeb oldu.
Zünnûn-i Mısrî hazretleri, cenâb-ı Hakk’ın âşığıydı. O’nun sevgisi ile deli divâne olurdu. Darda kalanların dostu, dehşet içinde olanların tesellisi ve hasrette kalanların arzusuydu.
Yûsuf bin Hüseyin şöyle anlatır:
-Bir gün Zünnûn-i Mısrî’nin yanına gittim. Bana; “Bir zaman Mısır’ın bir köyüne gidiyordum. Yolda uyudum. Bir müddet sonra uyandığımda, yer yarıldı ve içinden iki tabak çıktı. Birisinde semsem adı verilen bir yemek, diğerinde ise gül suyu vardı. Bana; ‘Ey Zünnûn bunlardan ye ve bundan iç!’ dediler. Ben bir müddet tereddüd ettim. Sonra kalbime onları yememek isteği geldi. Onlar âniden kayboldu. Gâibden bir ses geldi ve dedi ki: Ey Zünnûn bu senin için büyük bir imtihandı. Sen imtihanını çok iyi verdin!” diye anlattı...

 “Allah!” diyerek vefat etti...
Ebû Câfer anlatır:
-Bir gün Zünnûn-i Mısrî hazretlerinin yanındaydım. Eşyâların evliyâya itâatinden bahsediyordu. “Meselâ şu sandalyeye odanın dört köşesini dön desem, döner ve eski yerine gelir” buyurdu. Sonra sandalyeye odanın dört köşesini dön dedi. Sandalye odanın dört köşesini döndü ve eski yerine geldi. Orada bulunan bir genç ağlamaya başladı ve; “Allah!” diyerek vefat etti... Bana dönerek; “Ey Ebû Câfer, eğer bize itâat eden her şeyi size gösterseydik, siz de bu genç gibi olurdunuz” buyurdu...

.

Adnan Menderes

Adnan Menderes... 1899’da Aydın’ın Koçarlı ilçesi Çakırbeyli köyünde doğdu... Ankara Hukuk Fakültesi’ni bitiren Adnan Menderes, Birinci Dünya Savaşı sırasında yedeksubay olarak askerliğini yaptı. Söke’de Piyade Alay Yaveri olarak savaşa katıldı. Savaştan sonra İstiklal Madalyası aldı. Ali Fethi Okyar tarafından 1930 senesinde kurulan ancak kısa sürede kapatılan Serbest Fırka’nın Aydın teşkilatını kurarak başkanı oldu. Bu parti kapatılınca CHP’ye girdi ve 1931 yılında bu partiden Aydın milletvekili seçildi...

Demokrat Parti’yi kurdu...
CHP’den ayrılan Adnan Menderes ve arkadaşları 7 Ocak 1946’da “Yeter, Söz Milletin” diyerek Demokrat Parti’yi kurdular. 1946 seçimlerinde Kütahya milletvekili olarak meclise girdi. Celal Bayar’dan sonra ikinci adam durumuna geldi. 14 Mayıs 1950 seçimlerinde DP oyların 53.5’ini alarak iktidar oldu. On senelik DP iktidarının tek başbakanı oldu ve o döneme damgasını vurdu. Bu on senelik zaman içinde Türkiye’nin iç ve dış siyasetinde büyük gelişmeler oldu. Sanayileşme ve şehirleşme hamlesi başladı, köye makine girdi, ulaşım, enerji, eğitim, sağlık, sigorta ve bankacılık yeniden başladı. Türkiye kalkınma kavramıyla tanıştı...
... Ve 27 Mayıs 1960 tarihinde yapılan askerî darbeyle iktidardan indirildi. DP üyeleri Yassıada’da yargılandılar. Dava sonunda “Anayasa’yı ihlal” suçundan; Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Başbakan Adnan Menderes, Maliye Bakanı Hasan Polatkan ve Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu idama mahkum edildiler. Celal Bayar’ın cezası yaş haddi nedeniyle mühebbed hapse çevrildi. Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan 16 Eylül 1961, Adnan Menderes ise 17 Eylül 1961’de İmralı Adası’nda idam edildi...

> Son anlarında bile...
Menderes’in de, Zorlu ve Polatkan gibi darağacına götürülürken, bilekleri arkadan bağlanmıştı. O anda bile vatanını ve milletini düşünüyordu. Son sözleri şunlar oldu:
“Dünyadan ayrıldığım şu anda, ailemi ve çocuklarımı şefkatle andığımı kendilerine bildirin. Vatanı ve milleti Allah refah içinde bıraksın...”
Fatin Rüştü Zorlu, Hasan Polatkan ve Adnan Menderes’in mezarı, 17 Eylül 1990’da “Devlet töreni” ile İstanbul’da yaptırılan “Anıtmezar”a nakledildi...

.

Yûnus Emre

Yûnus Emre’nin, Eskişehir’in Mihalıççık kazâsına bağlı Yûnus Emre köyünde, 1320 (H.720) senesinde 80 yaşında vefât ettiği ve buraya defnedildiği kaynakların tetkikinden anlaşılmaktadır. (Vefâtı için başka târihler ve başka yerler de bildirilmektedir...)
Çocukluğu hakkında bilgi olmayan Yûnus Emre, bir işâret üzerine genç yaşta büyük mutasavvıf Tapduk Emre’nin dergahına gitti. Otuz seneden fazla onun hizmetinde bulundu ve ondan feyz aldı. Hattâ bâzı kaynaklar, Tapduk Emre’nin kızını Yûnus Emre’ye verdiğini, hem talebesi, hem de dâmâdı olduğunu kaydetmektedir...

Üzüntüsünden dağlara çıktı!
Hazreti Yunus, Tapduk Emre’nin hizmetinde bulunurken, mânevî âleminde bir ilerleme olmadığını zannederek, üzüntüsünden dağlara, kırlara düştü. Yolculuğunda bir gün iki kimseye rastladı. Onlarla arkadaş oldu. Her öğün bunlardan biri duâ eder, duâlarının bereketi ile bir sofra yemek gelirdi. Duâ sırası Yûnus Emre’ye geldi. O da duâ etti. Duâda, “Yâ Rabbî benim yüzümü kara çıkarma! Arkadaşlarım kimin hürmetine duâ ettiyse, onun hürmetine duâmı kabûl et!” dedi. Duâ bitince, iki sofra yemek geldi. Arkadaşları; “Kimin yüzü suyu hürmetine duâ ettin?” diye sordular. Yûnus Emre; “Önce siz söyleyin” dedi. Arkadaşları da; “Biz, Tapduk Emre’nin kapısında hizmet eden Yûnus’un hürmetine diye duâ ettik” dediler. Bunun üzerine Yûnus Emre durumunu anlayıp, tekrar Tapduk Emre’nin dergahına döndü...

Bir garip ölmüş diyeler...
Hazreti Yunus, Tapduk Emre’nin kapısının önüne yattı. Tapduk Emre’nin gözleri görmüyordu. Kapının önüne varıp, ayağı bir şeye takılınca; “Bu bizim Yûnus değil mi?” diye sordu ve onu kabûl etti. O andan îtibâren Yûnus Emre, halkın dillerinden düşüremediği ilâhileri söylemeye başladı. Senelerce hocasına dağdan odun taşıdı. Getirdiği odunlar ip gibi düzgün idi. Hocası; “Ey Yûnus, bu ne iştir? Hiç eğri odun getirmiyormuşsun” buyurunca; “Efendim, bu kapıya eğri odun yakışmaz” cevâbını verdi.
Ölümü hiçbir zaman unutmayan bu mübarek zat, vefatından önce şu mısraları söyledi:
Bir garip ölmüş diyeler,
Üç günden sonra duyalar,
Soğuk su ile yuyalar,
Şöyle garip bencileyin...

.

Âdem Askalânî

Tebe-i tâbiînden olan Âdem Askalânî (Âdem bin Ebî İyâs) hazretleri, 132 (m. 749)’de Horasan’da Merv şehrinde doğup 221 (m. 835)’de, Abbasî halifelerinden Mu’tasım Billâh’ın halifeliği zamanında Askalân’da vefât etti...

Âdem Askalânî, Bağdâd’da yetişmiştir. Orada birçok zâttan ilim tahsil etti. Daha sonra, seyahate çıkıp, her birisi birer ilim ve irfan merkezi olan, Kûfe, Basra, Hicaz, Mısır ve Şam’a gitti. Buralarda büyük âlimler ile görüşüp onlardan ilim öğrendi ve birçok hadîs-i şerîf rivâyet etti. Daha sonra Askalân’a dönüp orada yerleşti. Bu sebeble kendisine Âdem-i Askalânî denir...

“Emin ve muteber bir zâttı”

Hadîs kitaplarında, bu zâttan başka “Âdem bin Ebî İyâs” nâmında başka kimse yoktur. Kendisi, Şu’be bin Haccâc, İbn-i Yûnus, İbn-i Ebî Zi’b, Hammâd bin Seleme, Leys bin Sa’d gibi âlimlerden rivâyetlerde bulundu. Kendisinden de, İmâm-ı Buhârî, İmâm-ı Nesâî, Ebû Dâvûd, İbn-i Mâce, Taberânî, Dârimî, Ebû Zûr’a, Ebû Hatim gibi zâtlar rivâyetlerde bulunmuşlardır.

Ebû Hatim diyor ki:

“Âdem bin Ebî İyâs, Allahü teâlânın hayırlı kullarından biri olup, sika (güvenilir) emin ve muteber bir zâttı.”

İmâm-ı Ahmed bin Hanbel buyuruyor ki:

“Şu’be bin Haccâc’ın huzurunda, dâima hadîs-i şerîf zabtı (dinlediği hadîs-i şerîfleri yazmak) ile meşgul olan altı zâttan birisi de Âdem bir Ebî İyâs’tır.”

Kendisine “Verrâk” denirdi

Âdem bin Ebî İyâs öğrendiği hadîs-i şerîfleri yazmak suretiyle toplar, buna çok itinâ gösterirdi. Ve bunun için de kendisine (Verrâk) denirdi. Kendisi şöyle diyor:

“Ben Seri-ul-Hat idim. Ya’nî çok süratli yazı yazardım. Şu’be Bin Haccâc’dan işittiklerimi hemen yazardım ve insanlar da benim yazdıklarımdan alırlardı.”

Bu mübarek zatın, vefat etmeden önceki son sözleri şunlar oldu:

“Mülk ve Melekûtun sahibiyle güzelleştim. İzzet ve Azamet sahibiyle terbiye oldum. Uyumayan, gafil olmayan bir ‘Diri’ye tevekkül ettim. Öleceğim için gayet mesudum...”

.

Süfyân-ı Sevrî

Süfyân-ı Sevrî hazretleri, zamânındaki büyük âlimlerden ilim ve edeb öğrendi. Hadîs ve fıkıh ilminde müctehîd oldu. Mekke-i mükerremeye gittiği zaman halk başına toplanır, bilmedikleri ve anlayamadıkları hususları sorarlardı. Hepsine teker teker cevap verir, müşkillerini hallederdi. Hâfızası çok kuvvetli ve fevkalâde idi. “Hâfızam, kendisine tevdi ettiğim hiçbir şeyde bana ihânet etmedi” buyurdu. Yâni öğrendiğim hiçbir şeyi unutmadım demek istedi. Yirmi yıl geceleri uyumadı ve hiç abdestsiz gezmedi...

“Ölüm gelmeden ona hazırlan!”
Bu mübarek zat, ölümü hatırladığında kendinden geçerdi. Kime rastlasa; “Ölüm gelmeden önce ona hazırlan!” derdi...
Süfyân-ı Sevrî hazretlerinin genç yaşta beli bükülmüştü. Sebebini soranlara;
-Kendisinden ilim tahsil ettiğim bir hocam vardı. Vefatı esnâsında ona telkînde bulunduğum hâlde Kelîme-i tevhîdi getiremedi. Bu hâli görmek, benim belimi büktü, cevabını vermiştir.
Süfyân-ı Sevrî hazretleri, vefâtı yaklaştığında Abdullah bin Mehdî’ye;
-Beni yatağımdan indirip, yüzümü yere koyunuz. Çünkü vakit tamam oldu, buyurdu.
Abdullah bin Mehdî, mübareğin yüzünü toprağa koyup, dostlara haber vereyim, diye dışarı çıktığında, herkesi hazırlanmış olarak gördü.
-Size kim haber verdi? diye sorunca, hepsi de;
-Rüyâda “Haydi kalkın, Süfyân’ın cenâze namazına hazırlanın” diye bir nidâ işittik, dediler...
Bâzıları içeri girdiler. Süfyân hazretleri son anlarını yaşıyordu. Yastığının altından içinde bin altın bulunan bir kese çıkardı.
-Bunu sadaka olarak dağıtın, buyurdu.
Orada bulunanlar hayret edip, “Allah Allah! Bu zât, dünyâ malına kıymet vermez, yanında dünyâlık bulundurmaz, hattâ dünyâlık olan hediyeleri de kabûl etmezdi. Bu kadar para biriktirmesinin hikmeti nedir?” diye birbirlerine sordular. Konuşulanları duyunca, buyurdu ki:

“Bu para ile dînimi korudum!”
-Bu para ile dînimi ve bedenimi korudum. Şeytan “Elbisen ve yiyecek şeylerin yok, bunlar için dünyâlık kazan” diye ne kadar vesvese vermiş ise de, her defâsında “İşte altın” diyerek bu altınları göstererek onu başımdan kovdum. Bu altınları ona karşı silâh olarak kullandım...
Bundan sonra Kelime-i şehâdeti söyledi ve rûhunu teslim etti. Vefât ettiği gece;
“Verâ ve dinde hassasiyet sâhibi olan Süfyân vefât etti” diye bir nidâ duyuldu...

.

Hayrünnessâc

Hayrünnessâc hazretleri, Sırrî-yi Sekâtî’nin talebesi, Cüneyd-i Bağdâdî ve Ebü’l-Hüseyin Nûrî’nin akrânı idi. Ebû Hamza Bağdâdî ve başka zâtlarla görüşüp sohbet etti. Ebü’l-Abbâs ibni Atâ, Ebû Muhammed Cerîrî ve başka zâtlar kendisinden ilim öğrendiler. İbrâhim-i Havvâs, Ebû Bekr Şiblî ve başka birçok zâtlar, bunun meclisinde tövbe etti. Ebû Bekr Şiblî’yi; lüzumlu ilimleri öğretmesi için Cüneyd-i Bağdâdî’ye gönderdi, o yetiştirdi...

Güler yüzlü ve tatlı sözlü idi...
Hayrünnessâc, insanlara vaaz ve nasîhat ederdi. Allahü teâlânın emir ve yasaklarını anlatırdı. Güler yüzlü ve tatlı sözlü idi. Güzel ahlâkı ile herkesin kalbine tesir ederdi. Hilmi, yumuşaklığı, haram ve şüphelilerden sakınması, nefsinin arzularına muhâlefet etmesi, âlimlere ve evliyâya olan muhabbet ve bağlılığı, hep onlardan anlatması mükemmeldi. Sözleri çok tesirliydi. Kerâmetleri, nasîhatleri, hikmetli sözleri meşhûrdur.
Nafakasını temin etmek için bâzan dokumacılık yapardı. Sık sık da Dicle Nehri sâhiline gidip, sâkin bir yerde ibâdet ve tâatle meşgûl olurdu. Orada kendisine bez dokutanlardan bir kadın şöyle sordu:
-Bunun ücretini getirdiğimde, sizi bulamazsam ne yapayım?
O da, kadına şöyle cevap verdi:
-Dicleye atıver?

120 yaşında vefât etti...
Kadın bildirdiği günde borcu olan parayı getirdi, kendisini orada bulamadı, önceki emir üzerine, getirdiği parayı nehre attı. Bir müddet sonra Hayrünnessâc hazretleri geldiğinde, balıklar ağızlarında kadının attığı paralarla çıkıp kendisine teslim ettiler...
Bu mübarek zat, 933 (H.322) senesinde 120 yaşında vefât etti. Vefat edeceği gün, akşam namazını kılmak için kalktığında Azrail aleyhisselam gelerek, selam verdi. Ona şöyle dedi:
“Ey Azrail! Ya Rabbimin emrini yerine getir, ya da ben onun emrini yerine getireyim. Hak teâlâ sana; “Hayrünnessâc’ın canını al” buyurdu. Bana da “Namazını kıl” diye emretti!..

Ubâde İbni Sâmit (radıyallahü anh)

Ubâde İbni Sâmit hazretleri, “Akabe biatı”nda kavminin temsilcisi idi. Kendisi şöyle anlatır: -Ben Birinci Akabe’de hazır bulunanlar içindeydim. Oniki kişi idik. Res-lullah efendimiz ile şunun üzerine bî’at ettik ki:
Allahü teâlâya hiçbir şeyi ortak koşmayalım, hırsızlık etmiyelim, zinâ yapmayalım, çocuklarımızı öldürmeyelim, dillerimizle yalan söyleyerek iftirâ etmeyelim, herhangi bir iyilik hus-sunda O’na âsi olmayalım. Bundan sonra, Peygamberimiz buyurdu ki:
- Eğer ahdinizde, sözünüzde durursanız sizin için Cennet vardır. Eğer onlardan bir şeyi örtbas ederseniz sizin işiniz Allahü teâlâya âittir, dilerse azâb eder, dilerse affeder...

Vefât edeceğini anlamıştı!..
Ubâde İbni Sâmit hazretleri, yetmişiki yaşlarında iken Remle’de hastalandı. Vefât edeceğini anlayınca dedi ki:
-Ne kadar akrabam, azatlı, hizmetli ve komşularım varsa; toplayıp getirin!
Hepsi gelince, onlara buyurdu ki:
-İçinde bulunduğum şu günü ancak dünyadaki son günüm ahiretteki ilk gecem olarak görüyorum. Bilemiyorum belki sizlere karşı elimle yahut dilimle bir haksızlık yapmışımdır. Ubade’nin nefsini elinde tutana yemin olsun ki, kıyamet günü kısas vardır. Her şey karşılığını bulur. Canım çıkmadan önce bu hususta kendi hesabına bir hakkı olanın kısasla benden onu almasını kesinlikle istiyorum. Dediler ki:

“Vasiyetimi iyi belleyin!”
-Hayır sen bizim için bir babaydın. Bizi yetiştiren sendin.
-Bununla ilgili herhangi bir durum varsa beni bağışladınız mı?
-Evet, dediler. Bunun üzerine:
-Allahım sen şahit ol, dedi ve devamla:
-Şu halde vasiyetimi iyi belleyin. Hiçbir kimsenin arkamdan ağlamasını kesinlikle istemiyor bundan sakındırıyorum. Mescide gidip namaz kılsın, sonra da Ubade için ve kendi için Allah’tan bağışlanma dilesin. Zira Allahü teala: Sabır ve namazla yardım isteyin buyuruyor. Sonra beni mezarıma çabuk götürün...

Antep kahramanı Şahin Bey

İstiklâl Savaşı’nın büyük kahramanlarından Şahin Bey, 1877 yılında Gaziantep’de doğdu. Asıl adı Mehmed Said’dir. Yemen’e er olarak giden Şahin Bey, büyük kahramanlıklar göstermiş ve rütbesi teğmenliğe kadar yükselmişti. Ancak 1918 yılında İngilizlerle Sina cephesinde cereyan eden şiddetli bir muharebe neticesinde esir düştü. Mısır’daki İngiliz esir kampında 1919 Aralık ayı başlarına kadar kalan Şahin Bey, ateşkesden sonra serbest bırakıldı...

“Düşman buradan geçerse!..”
Şahin Bey, esaretten dönünce vatanının işgal altında olduğunu görmüş, çoluğunu çocuğunu bırakarak tekrar dağlara düşmüş, Antep ve Kilis’teki Fransız birliklerine karşı cephe kurmuştur. O, kaputunu askerlerine giydirecek kadar şefkatli bir kumandandı. Fakat düşmana karşı yamandı. Fransız kıtalarını Kilis civarında ric’ate, geri çekilmeye mecbur etmişti. Telgraf hatlarını kesiyor, yolu tahrip ediyor, kuş uçurtmuyordu. Elli kişilik müfrezesi ile Fransız garnizonunu bozguna uğratmıştı.
Ve bir gün Kilis’ten bin kişilik top ve makineli ile mücehhez bir Fransız birliği harekete geçti. On saatlik bir yoldu. Fakat Fransızlar dört günde ancak alabildiler. Zira karşılarında Şahin Bey vardı. O Şahin Bey ki kendisine geri çekilmeyi tavsiye edenlere “Düşman buradan geçerse ben milletin içine ne yüzle dönerim. Düşman ancak benim cesedimi çiğnedikten sonra Antep’e girebilir” demişti.

“Allah’ım, vatanımı kurtar!..”
Şahin Bey gece gündüz uyumuyor, çatışma esnasında her tarafa yetişerek kendilerini vatan için feda eden silah arkadaşlarının manevîyatını yükseltmeye çalışıyordu. O, her hareketiyle örnek olmaktaydı.
Evet, gerçekten son köprü başında Şahin Bey, bir şahin gibi birkaç arkadaşı ile direniyordu. Kelimenin tam manası ile son kurşununa kadar.
Nitekim son kurşunu bitince, son sözünü söyledi:
“Allah’ım, vatanımı ve Antep’i sen kurtar!.. Alçak düşman, sen de gel beni süngüle!..”

Ca'fer-i Sadık

Ca’fer-i Sadık hazretleri, hem Peygamber efendimizin nesl-i pâkinden, hem de Hazreti Ebu Bekir’in neslindendir. 702 yılında Medine’de doğdu... Bütün maddi ve manevi ilimlerle meşgul idi. Tasavvufda her iki dedesinin yolunu da o devam ettirdi. Hem Hz. Ali hem de Hz. Ebu Bekir’den gelen feyzleri taliplerine aktardı. Hadis ilminde zamanının en yüksek âlimi idi. Kimya, fizik ve cebir ilimlerinde en öndeydi. Cebir ilminin kurucusu sayılan Câbir, onun talebesi ve bu ilimde ondan çok şeyler öğrendiği nakledilir...

“Oğlum vasiyetimi iyi dinle!”

765 yılında vefat eden Ca’fer-i Sadık, Cennetü’l-Baki Kabristanı’nda babası Muhammed Bakır ve dedesi Ali Zeynelabidin ile dedesinin amcası Hz. Hasan bin Ali’nin kabirleri yanına defnedildi...

Ca’fer-i Sadık hazretleri, vefatına yakın oğlu Musa Kazım’a şu vasiyeti yaptı:

Oğlum vasiyetimi iyi dinle, söylediklerime dikkat et! Eğer söylediklerime dikkat edecek olursan, rahat yaşar, hamd ile ölürsün.

Oğlum, Allah, kendisinin taksimine kanaat getireni başkalarına muhtaç bırakmaz. Başkasının elindekine göz diken ise fakir olarak ölür. Taksim-i ilahiyyeye razı olmayan, Allah’a hükmü konusunda töhmet etmiş olur. Kendi günahını küçük gören, başkasının küçük günahını büyük görür. Başkasının günahını küçük görenin gözünde kendi günahı büyük görünür. Başkalarına isyanla kılıç çeken kılıçla öldürülür. Başkasının kuyusunu kazan kazdığı kuyuya düşer. Beyinsiz adî insanlarla düşüp kalkan kıymetten düşer ve hakarete uğrar. Âlimlerle düşüp kalkan saygı görür. Kötü yerlere girip çıkan töhmete uğrar. Lehinde de olsa aleyhinde de olsa, daima hakkı söyle. Koğuculuk yapmaktan sakın; çünkü koğuculuk, insanların kalplerine kin ve intikam tohumları eker...”

Ehl-i Beyt’in şefaati

Oğlu Musa Kazım şöyle buyurur:

“Babam, vefat edeceği anda bana şöyle buyurdu: “Ey oğulcağızım! Biz Ehl-i Beyt’in şefaati, namazı hafife alan kimseye ulaşmayacaktır...”

Selahaddin Eyyûbi

Selahaddin Eyyûbi, Eyyûbi Devleti’ni kurarak İslâm tarihindeki müstesna yerini almıştır... Öğrenimini Baalbek’te tamamlayan Selahaddin Eyyûbi bilhassa İslâmî ilimler ve edebiyatta üstün başarılar göstermiştir. Daha sonra Musul Atabeyi olan Emir Nureddin ile Mısır Seferine katılmış, Hristiyan Kudüs Kralı’na karşı zafer kazanıp, Kudüs’ü fethetmiştir. Filistin, Mısır, Suriye, Hicaz ve Yemen’in tek hakimi durumuna gelmiştir...

Haçlılar Kudüs’ü istilâ etmişlerdi... Pekçok Müslümanı kadın, çocuk ve ihtiyar demeden kılıçtan geçirdiler. Bu arada Mescid-i Aksa’yı yağmalayıp, tepelerine haçlar diktiler. İçerisine heykeller koyarak kiliseye çevirdiler. Sultan Selâhaddin “Kudüs işgal altındayken, ben nasıl gülebilirim ki?..” diyerek günlerce mahzun olarak yaşadı... Bu büyük mücahit komutan 1187 (H.583) senesinde Kudüs’ü Haçlılardan kurtarıp Mescid-i Aksa’dan haçları ve putları kaldırttı. Eski hâline getirip yeni bir mihrâb yaptırdı. Kudüs halkına çok iyi davrandı. Vergileri indirdiği gibi, Haçlıların kilise hâline çevirdikleri câmileri eski durumlarına getirdi...
Selahaddin Eyyubi’nin ilme ve sanata karşı çok büyük bir sevgisi vardı. Önceleri bir hükümdar olmayı değil de, bir ilim adamı olmayı düşünmüştü. Alçak gönüllü, iyilik ve yardımsever, dürüst ve mert bir Müslümandı. Kısa zamanda kurduğu muazzam devlete ve zaferlere rağmen aslâ gurura kapılmadı. “Ben, Allah yolunun bir hizmetçisiyim” diyerek güzel bir ömür sürdü...
Selahaddin Eyyûbi, henüz 57 yaşında iken Şam’da vefat etmiştir.

> Vefat edeceğini anlayınca...
Hastalığı ağırlaşıp vefat edeceğini anlayınca, adamlarına kefenini vererek, bir mızrağın ucuna geçirmesini ve sokaklarda dolaştırarak şöyle bağırmalarını emretti:
“Ey ahali!.. Şarkın hakimi Sultan Selahaddin ölmek üzeredir ve ahirete ancak şu bez parçasını götürebilecektir.”
Sınırları kısa sürede Mısır, Suriye, Güneydoğu Anadolu ve Arabistan’ın güneyine kadar genişleyen Eyyûbî Devleti, Selahattin Eyyûbî’nin ölümü üzerine hanedan üyeleri tarafından paylaşıldı (1193). Mısır’daki asıl kol, ordu komutanlarından Aybeg tarafından yıkıldı ve yerine Memlûkler devleti kuruldu (1250).

.

Babazâde Efendi

Babazâde Efendi, zamânýn âlimlerinden ilim tahsîl ettikten sonra, çeþitli yerlerde müderrislik yaptý. Allahü teâlânýn rýzâsý için öðrendiði güzel ilimleri, yine O’nun rýzâsý için tâliplerine öðretmeye baþladý. Ayasofya ve Eyyûb Sultan medreselerinde müderrislik yaptý. Ýlmi, zühd ve takvâsý, Allahü teâlânýn emir ve yasaklarýna uymaktaki gayreti, Resûl-i ekremin (sallallahü aleyhi ve sellem) sünnet-i þerîfine riâyette sebâtý ile meþhûr oldu...

Tâdil-i erkâna dikkat ederdi
Babazâde, Allahü teâlânýn kullarýna emr-i mâruf yapar, Ýslâm dînini, Selef-i sâlihînin, sahâbe ve onlara tâbi olanlarýn doðru yolundan kýl ucu kadar ayrýlmayan din âlimlerinden öðrenmelerini nasîhat ederdi. Beþ vakit namazý, hep Eyyûb Sultan Câmii’nde cemâatle kýlardý. Namazda tâdil-i erkâna çok uyar ve talebelerine de sýký sýkýya tembih ederdi. Bilhassa nâfile namazlarda tesbihleri çok uzatýrdý...
Haram ve þüpheli þeylerden çok sakýnan Babazâde, mubahlarýn birçoðunu da terk ederdi. Kâfir, bid’at sâhibi ve fâsýklara yaklaþmanýn, Müslümanlarýn nûrunu azaltacaðýný söylerdi.
Bu hususta talebelerine bir sohbetinde de þöyle buyurmuþtur:
“Ýyi biliniz ki Peygamber efendimiz ve arkadaþlarýnýn zamânýnda olmayan bir þeyi sonra ibâdet olarak yapan bid’at sâhibi ile oturmak, konuþmak, kâfirlerle arkadaþlýk etmekten kat kat daha fenâdýr. Bid’at sâhiplerinin en kötüsü Peygamber efendimizin eshâbýna düþmanlýk edenlerdir. Bunlara deðer vermemeli, aþaðý görmelidir. Bunlara kýymet veren Ýslâmiyet’i aþaðýlamýþ ona deðer vermemiþ sayýlýr. Çok dikkatli olunuz.”

“Dostun kim ise ona kavuþursun”
Ömrü, Ýslâmiyeti yaymak ve insanlara doðru yolu göstermekle geçen Babazâde Efendi, 1582 (H.990) yýlýnda vefât etti. Vasiyeti üzerine Eyyûb Sultan yakýnlarýndaki türbeye defnedildi.
Babazâde, vefatý sýrasýnda buyurdu ki:
“Ýhsanlarýn en hayýrlýsý akýl, musibetlerin en þerlisi de cehalettir. Cahilliðin en kötüsüne gelince, Hakk’ý bilmemektir. Ölüm dostu dosta kavuþturur. Dostun kim ise ona kavuþursun...”

Beni Muhammed'in Rabbi öldürdü!.."

Müşriklerden bilhassa beş kişi, sevgili Peygamberimiz Muhammed aleyhisselâmı çok üzmekte ve alay etmekte idiler. Bunlar arasında , Âs bin Vail , Esved bin Muttalib, Esved bin Abdi Yagves, Velid bin Mugire ve Haris bin Kays vardı. Bir defasında Peygamberimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) Kâbe’nin yanında oturmakta iken, Cebrâil aleyhisselâm da gelmişti. Müşriklerden bu beş kişi önlerinden geçerken Cebrâil aleyhisselâm, Âs bin Vâil’in ayağının tabanına, Esved bin Muttalib’in gözüne, Esved bin Yagves’in başına, Velîd’in inciğine, Hâris’in de karnına birer işaret koydu ve;

“Onlar helâk olacaklar!..”

(Yâ Muhammed! Allahü teâlâ bunların şerrinden seni halâs eyledi. Yakında bunların her biri bir belâya müptelâ olarak helâk olacaklardır) dedi.

Bu beş müşrikten Âs bin Vâil bir gün merkebe binmişti, Mekke’nin dışında bir yerde merkebinden inince ayağına diken battı. Dikenin battığı yer şişti, ne kadar ilâç yaptılarsa da çare bulamadılar. Nihayet ayağı deve boynu gibi şişip “Muhammed’in Rabbi beni öldürdü” diye feryat ede ede öldü...

Esved bin Muttalib, Mekke’nin dışında bir ağaç altında otururken birdenbire gözleri kör oldu. Cebrâil aleyhisselâm da başını tutup altına oturduğu ağaca çarparak helâk etti...

Esved bin Abdi Yagves de Mekke’den çıkıp Bad-ı semûm denilen yere gitmişti. Burada iken yüzü ve gövdesi simsiyah oldu. Evine gelip kapısını çalınca çoluk çocuğu onu tanıyamadılar ve içeri almadılar. Kahrından başını evinin kapısına vura vura öldü...

Kötülerin kötülüğü, iyilerinse...

Hâris bin Kays da tuzlu balık yemişti. Öyle bir hararete tutuldu ki ne kadar su içtiyse kanmadı. Su içe içe çatlayıp öldü...

Velîd bin Mugîre’nin ise baldırına bir silah dükkânının önünden geçerken ok parçası battı. Baldırı yara olup, çok kan kaybetti ve “Muhammed’in Rabbi beni öldürdü” diye feryat ederek öldü...
O mu? O güzeller güzeli, bütün bunlara rağmen tebliğine devam etti... İşte netice ortada... Kötülerin kötülüğü anlatılıyor, iyilerin ise iyiliği.

.

i'r-i Mâune şehitleri

Hicret’in dördüncü yılında Uhud Savaşından dört ay sonra Necd Reisi Ebû Berâ’ Medine’ye geldi. Peygamber efendimizden kendi kavmini irşad etmeleri için rehber öğretmenler istedi. Resûlullah efendimiz durumdan şüphelenmişti. Ona;
-Göndereceğim kişiler hakkında Necd halkından endişe ederim, buyurdu. Ebû Berâ’;
-Onları ben himayeme aldıktan sonra Necdlilerden hiçbiri dokunamaz, diye teminat verdi...

Hepsi de “Eshab-ı suffe”den...
Bunun üzerine Resulullah efendimiz, Ebû Berâ’nın yeğeni Âmir bin Tufeyl’e bir mektup yazdı. Amir, amcası adına kavmini idare ediyordu. Daha sonra Resulullah efendimiz, Münzir bin Amr başkanlığında Eshabından yetmiş kişilik bir heyet gönderdi. Bunlar “Eshab-ı suffe”den olup kurra idiler...
Heyet, Bi’r-i Mâune’ye varınca korkunç bir ihanetle karşılaştılar! Amir bin Tufeyl, Resulullah efendimizin göndermiş olduğu mektubu bile okumadan öğretmenlerin etrafını büyük bir ordu ile kuşatmıştı. Kendi kabîlesi, Ebî Berâ’nın himayesine aldığı o rehberleri öldürmek istemediğinden, başka kabîlelerden kuvvet toplamıştı...
Tuzağa düşen Müslümanlar kuşatıldıklarını anlayınca kılıçlarına sarıldılar ve:
-Biz, Resulullahın gönderdiği rehberleriz. Sizinle hiçbir ilgimiz yok, dedilerse de söz anlatamadılar. O mübarek zatların hepsi de;
“Allah’ım! Resulü’ne durumumuzu haber verecek senden başkasını bulamıyoruz, selamımızı ona sen ulaştır. Allah’ım! Resulün vasıtasıyla kavmimize haber ver ki; biz Rabbimiz’e kavuştuk. Rabbimiz bizden hoşnud oldu ve bizi de hoşnud kıldı” diyerek hallerini Allahü tealaya arz etmişler ve insafsız düşman kılıçlarıyla Rablerine kavuşmuşlardır...

“Hiçbiri sağ bırakılmadı!”
Allahü teala bu sevgili kullarının isteklerini yerine getirerek Hazreti Cebrail’i Peygamber efendimize göndermiştir. Cebrail aleyhisselam:
“Onlar Rablerine kavuştu. Rableri onlardan hoşnut oldu ve kendilerini de hoşnut kıldı” diye durumu Resûlullaha bildirmiştir.
Resûlullah efendimiz durumdan haberdar olunca çok üzüldü. Hemen bir hutbe irad buyurarak hadiseyi Eshabı kirâmına şöyle bildirdi:
“Kardeşleriniz müşrikler tarafından kuşatılıp şehit edildiler. Hiçbiri sağ bırakılmadı. Onlar Allahü tealadan hoşnut oldular, Allahü teala da onlardan hoşnut oldu...”

.

Abdülkadir Cezayirî

Fransızlar, 1830 Temmuzunda Cezayir’i işgâl ederek ülkedeki üç yüz yıllık Türk idâresine son verdiler. Vehrân ve Müstefânem bölgelerindeki halk düşmana karşı ayaklanarak Şeyh Muhyiddîn’i kendilerine “Emir” seçtiler. Ancak o oğlu Abdülkâdir’i bu işe daha lâyık gördü ve Emirliği ona devretti...

Fransızları bozguna uğrattı...
Emir Abdülkâdir, askerî bir lider olarak kendini kabûl ettirdi. Kuvvetli bir ordu kurarak Fransızları üst üste bozguna uğrattı. Bu zaferlerini siyâsî sâhada da sürdürerek birçok bölgeleri de bu yolla ele geçirdi. Fas Kralı Abdurrahmân’ı kendi tarafına çekmeyi başardı. Büyük bir güçle bütün Batı Cezâyir’e sâhib oldu...
Fransızlar 26 Şubat 1834 antlaşmasıyla Abdülkâdir-i Cezayirî’nin Batı Cezayir üzerindeki otoritesini tanıdılar. Ancak ertesi yıl bölgedeki Fransız komutanı General Trezel, Emir’in kendisine bağlı saydığı aşîretleri himâyesi altına aldığını bildirdi. Amacı, mücâhidleri bölmek ve parçalamaktı. Onun bu kararı üzerine Abdülkâdir-i Cezâyirî tekrar harekete geçti. Makta’da yapılan çarpışmada Trezel Alayını müthiş bir bozguna uğrattı (1835). Ancak Abdülkâdir’in az fakat disiplinli ordusu karşısında üst üste mağlubiyetin ezikliği içerisindeki düşman çareyi; kadın, çocuk ve ihtiyarları zalimce katletmek, ekili araziyi yakıp yıkmak gibi yollarda buldu. Böylece yüz bini aşan Fransız ordusu yirmi bin kişilik ve dağınık vaziyetteki mücahidleri açlık ve sefalete düşürerek mağlub etmek gibi bayağı yollara başvuruyordu...

Teslim olmak zorunda kaldı...
Onların bu şekildeki davranışları ve sinsi faaliyetleri, Emir Abdülkâdir’in ordusunda tefrika ve anlaşmazlıkların doğmasına sebeb oldu. Bu arada Fas Kralı Abdurrahmân da Fransızların şartlarını kabul ederek cihad meydanından çekildi. Bu durumda Emir Abdülkâdir General Lamoriciere’ye teslim olmak zorunda kaldı...
Beş yıl Fransa’da hapis kalan Abdülkadir Cezayirî, daha sonra Napolyon’un müsâadesiyle İstanbul’a gönderildi. Sultan Abdülmecîd Han’ın fevkalâde izzet ve ikrâmını gördü. Daha sonra Şam’da ömrünü ilim ve ibâdetle geçiren Emir Abdülkâdir 1883’te vefat etti.
Vefatı anında Âl-i İmran suresini okuyordu. “Ey Resûlüm! Onlara de ki; Doğrusu fazilet ve ihsan Allahü teâlânın elindendir. Onu dilediği kimseye verir” mealindeki yetmişüçüncü ayet-i kerimeyi okurken ruhunu teslim etti. Muhyiddîn Arabî türbesine defnedildi.

Sultan I. Ahmed Han

Birinci Ahmed Han, ondört yaşında padişah oldu ve ondört sene hüküm sürdü. Aziz Mahmud Hüdayi hazretlerine talebe oldu. Çok zeki idi. Tahta çıktığında Avusturya ile savaşlar devam ediyordu. Doğuda İran, Osmanlı sınırlarına saldırıyordu. Sultan Ahmed Han, Avusturya Savaşının sona ermesi ve İran cephesinde olayların durgunluk devresine girmesinden sonra iç meselelerin halli için harekete geçti...

Akdeniz’in güvenliği için...
Anadolu’da ortalığı birbirine katan “Celali” eşkıyalarına karşı, Sadrazam Kuyucu Murad Paşa ile Tiryaki Hasan Paşayı vazifelendirdi. Murad Paşa uyguladığı siyaset neticesinde, eşkıyaları birbirine düşürerek teker teker ortadan kaldırmayı başardı...
Sultan Birinci Ahmed Han donanmanın güçlenmesine de önem verdi. Yeni kadırgalar yaptırarak donanmanın mevcudunu arttırdı. Kaptan-ı derya Halil Paşa, Akdeniz’in güvenliği için Malta ve Floransa korsanlarına karşı başarılı savaşlar verdi.
Dinine çok bağlı olan Sultan Birinci Ahmed’in Sevgili Peygamberimize (sallallahü aleyhi ve sellem) olan bağlılığı o kadar ileri idi ki, onun ayak izlerinin resmi içine bir şiir yazmış ve o şiiri kavuğunda ölünceye kadar taşımıştır. O şiir şudur:
N’ola tacım gibi başımda götürsem daim
Kadem-i resmini ol Hazreti Şahı Rusülün
Gül-i Gülzarı Nübüvvet, o kadem sahibidir
Ahmeda durma yüzün sür kademine ol gülün...

“Toprak taşımaya giderim”
1617 senesinde ateşli bir hastalığa yakalanan Ahmed Han, artık vefatının yaklaştığını düşünüyordu. Sultan Ahmed Camii’nden ezan okunmaya başlandı. Ayağa kalkmaya davrandı. Başında bekleyen muallim-i sultani Mustafa efendi telaşla sordu:
-Devletlüm, ne oluyor?
-Toprak taşımaya giderim hocam, dedi ve ruhunu teslim etti...
Sultan Ahmed Han vefat ettiğinde daha yirmi sekiz yaşındaydı. Cenazesinin yıkanması için hocası Aziz Mahmud Hüdai hazretleri davet edildi. Ancak o; “Sultanımı çok severdim. Şimdi dayanamam. İhtiyarlığım sebebiyle beni mazur görün” buyurdu. Talebelerinden Şaban Dede’yi gönderdi.
Genç Padişahın cenazesi; inşasında bizzat kendi elleriyle taş taşıdığı Sultan Ahmed Camii’nin yanındaki türbeye defnedildi..

Sâlim Benânî

Sâlim Benânî hazretleri Basralıdır. Kırk sene Enes bin Mâlik’in “radıyallahü anh” sohbetinde bulunmuştur. Hz. Enes bin Mâlik, Peygamber efendimizin uzun seneler hizmetinde bulunması sebebiyle Kur’ân-ı kerîmin tefsirini çok iyi öğrenmişti. Âyetlerin tefsirine dair bildirdiği rivâyetler tefsir kitaplarını süslemektedir.

Hz. Enes’in sohbetlerinde...
Hz. Enes, Sahâbe-i kirâm arasında, Peygamber efendimizin hallerini, sözlerini ahlâkını, işlerini bildirme bakımından en önde gelenlerinden idi. Dokuz yaşında Resûlullah’ın hizmetine başladı. Resûlullah’ın vefâtına kadar yanlarından hiç ayrılmadı. Peygamber efendimizden 2230 hadîs-i şerîf bildirdi. Hadîs rivâyetinde çok titiz davranırdı. Bu durumu talebelerine de ısrarla tavsiye ederdi. Bu bakımdan hadîs ilmine hizmeti büyüktür. Hadîs ilminin yayılmasında önde gelenlerdendir. İşte Sâlim Benânî hazretleri de bu sohbetlerde yetişmiştir.

“Bu kuluna ihsân eyle!”
Sâlim Benânî hazretleri, devâmlı oruç tutardı. Her gece ve gündüz de bir hatim okurdu. Bir seher vaktinde, onun kabrini ziyâret eden bir grup kimse, “kabrinden Kur’ân-ı kerîm okunduğunu işittik” demişlerdir... Sâlim Benânî “rahmetullahi aleyh”, bir gün Hamîd-i Tâvîl’den “Peygamberlerden başka bir kimsenin kabrinde namaz kıldığını duydun mu?” diye sordu. O da “Hâyır duymadım” deyince, şöyle duâ etti:
“Yâ Rabbî, eğer bir kimseye kabrinde nemâz kılmayı ihsân edersen, Sâlim kuluna bunu ihsân eyle!”

“Onun ameli ne idi?”
Sözüne güvenilir bir zât şöyle anlatmıştır:
“Kendisinden başka ilâh olmayan Allahü teâlâya yemîn ederim ki, Sâlim Benânî’yi kabrine koydum. Hamîd-i Tâvîl de yanımda idi. Lahd üzerine kerpiçleri yerleşdirdik. Kerpiçlerden biri kabrin içine düştü. Sâlim Benânî’nin kabirde nemâz kılmakta olduğunu gördük. Hamîd-i Tâvîl’e ‘görüyor musun?’ dedim. Bana ‘sus, görüyorum’ dedi. Defnini temâmlayınca kızının yanına gidip, ‘onun ameli ne idi, neler gördün?’ diye sorduk. Dedi ki: ‘Elli senedir geceleri namâz kılarak ihyâ ederdi. Vefat edeceği zaman: “Allahım! Eğer kullarından bir kimseye kabrinde namaz kılmayı ihsân ettiysen, bana da nasîb et” diye duâ ederdi” dedi

Ahmed bin Cübbâb

Ahmed bin Cübbâb hazretleri, Kurtubalı (Endülüs) olduğu için “Kurtubî”, Mâlikî âlimi olduğu için de kendisine “Mâlikî” denilirdi. Cübbe satan babasına verilen “Cübbâb” lakabından dolayı, “İbn-i Cübbâb” diye tanındı. 246 (m. 860) yılında Kurtuba’da doğdu. 322 (m. 933) yılında vefât etti...

Kıymetli eserler yazdı...
İlim tahsili için Endülüs’ten (İspanya) başka, kuzey Afrika, Mısır, Hicaz ve Yemen bölgelerini dolaşan İbn-i Cübbâb, birçok âlimden ilim öğrendi. Muhammed bin Veddâh, Balayy bin Mahled, İshâk ed-Deberî, Ali bin Abdülazîz, Kâsım bin Muhammed el-Huşenî, İbn-i Ziyâd, İbrâhîm bin Kâsım, Karâtisî, Yahyâ bin Ömer; Muhammed bin Ali bin Dâig, Ahmed bin Ömer Mâlikî gibi âlimlerden ders alıp ilim tahsil etti. Hammâd bin Zeyd’den de ders aldı. Bunların birçoğundan hadîs-i şerîf rivâyet etti. Yüzbinden fazla hadîs-i şerîf ezberleyerek “hâfız” oldu. Sâhib olduğu ilimleri, gittiği yerlerde yaydı. Pek kıymetli eserler yazıp, mümtaz talebeler yetiştirdi. Endülüs’te Mâlikîlerin imâmı oldu...

İbâdet ve tâatte en öndeydi
Ahmed bin Cübbâb hazretleri, fıkıh ve hadîs ilminde ibâdet ve tâatte en öndeydi. Mecbur kalmadıkça evinden çıkmaz, vaktini talebelerine ders vermek, kitap yazmak ve ibâdet etmekle geçirirdi. Her işinde Allah rızâsını düşünürdü. Başta oğlu Muhammed olmak üzere; Muhammed bin Ahmed bin Ebî Deylem, Abdullah bin Muhammed bin Muhammed bin Ali Bâcî ve o devirde Kurtuba’da ilim tahsil edenler, kendisinden ders aldılar.

“Gitmeye hazırlanıyoruz!..”
Bu mübareğin son sözleri şunlar oldu:
“Allahü teâlâ, Allah yolunda öldürülenleri Cennetine koyar. Cennetleri vasfetmeye gerek de yoktur, çünkü Allahü teâlâ o Cennetleri onlara defalarca tanıtmış ve pek çok defa tasvif etmiştir. İnşallah biz de tanıdığımız o diyara gitmeye hazırlanıyoruz...”

.

Dâvûd-i Tâî

Dâvûd-i Tâî hazretleri, Tayy kabîlesine mensûb olduğu için “Tâî” ve Kûfe’de doğduğu için “Kûfî” nisbeleriyle meşhurdur. Aslen Horasanlıdır. Doğum târihi bilinmemektedir. 781 (H.165) senesinde Bağdat’ta vefât etti. Kabri oradadır...
Gençliğinde ilim tahsîliyle meşgûl olan Dâvûd-i Tâî’nin kalbinde dünyâya karşı sevgi de vardı. Bir gün ölen bir kimsenin arkasından birinin şu beyiti okuduğunu duydu:
Hangi güzel yüz ki toprak olmadı,
Hangi ceylan göz ki yere akmadı!..

Kalbine bir ateş düştü!..
O andan itibaren dünyâya karşı sevgisi azaldı. Kalbine bir ateş düştü ve İmâm-ı A’zam Ebû Hanîfe hazretlerinin derslerine devâm etti. Başta fıkıh olmak üzere bütün aklî ve naklî ilimleri tahsîl eden Dâvûd-i Tâî, yüksek bir âlim oldu. Fıkıhta ictihâd derecesine ulaştı, hem de zamânındaki tasavvuf ehli velî zâtların sohbetlerinde bulundu. Ayrıca; “Silsile-i aliyye” adı verilen ve insanlara İslâm dîninin emir ve yasaklarını anlatıp onların dünyâ ve âhirette saâdete, kurtuluşa ermelerine vesîle olan büyük velîler zincirinin dördüncüsü olan Câfer-i Sâdık hazretlerinin sohbetinde de bulundu...
Dâvûd-i Tâî’yi vefâtından bir gün önce ziyâret eden zât şöyle anlatmıştır:
“Hazret-i Dâvûd’un hastalandığını duydum ve ziyâretine gittim. Hava çok sıcaktı. Evine geldim, yastık olarak kullandığı bir kerpicin üzerine başını koymuş, hem çok ıstırap çekiyor, hem de Kur’ân-ı kerîmden, Cehennem ateşi geçen bir âyet-i kerîmeyi okuyor, onu durmadan tekrar ediyordu.
-Açık havaya çıkarayım ister misin? dedim. Cevâben;
-Hayâtımda nefsim, bana hiçbir isteğini kabûl ettirememiştir. Nefs için, böyle bir şey istemekten Allahü teâlâya sığınırım. Ben ölünce, şu duvarın arkasına gömünüz ki beni kimse görmesin. Sağlığımda uzlet ve yalnızlıkta idim, ölünce de öyle, kimsenin görmediği bir yerde yatayım... Sana da hakkımı helal ettim, dedi...

Rûhunu secdede teslim etti!
Bu mübarek zat, vefât ettiği gece sabaha kadar Kur’ân-ı kerîm okumuş, duâ ve zikirde bulunmuş, uzun uzun ağlamıştı. Namaz kılarken uzun rükû ve secdeler yapmıştı. Uzun müddet başını seccadeden kaldırmadığını gören annesi merak edip yanına vardığında, rûhunu Hakk’a secdede teslim etmiş olduğunu gördü...

.

Zileli Abdurrahmân Efendi

Zileli olan Abdurrahmân Efendi, Kastamonu’ya gelerek Şeyh Şâbân-ı Velî tekkesinde Mustafa Çelebi Efendiden dersler aldı. 1660’da Şeyh Mustafa Çelebi’nin vefâtı üzerine Şâbân-ı Velî tekkesinde irşâd makâmına oturdu. Bir taraftan talebe yetiştiriyor, diğer taraftan halka vaaz ve nasîhatler vererek Allahü teâlânın emir ve yasaklarını bildirmeye devâm ediyordu.
Abdurrahmân Efendi, sabah namazını kılar, kuşluk vaktine kadar talebelere ders verirdi. Sonra evine gider, öğle namazı vaktinde tekrar gelip namazı kıldırırdı. Namazı kılınca bir saat halka vaaz ve nasîhat eder sonra talebelerine ders vermeye devâm ederdi.

“Size dahî mâlum olsun ki!..”
Abdurrahmân Efendi 13 sene Şeyh Şâbân-ı Velî tekkesinde insanlara doğru yolu göstermekle meşgûl oldu. 1673 senesi içerisinde vasiyetnâmesini yazarak Amasya’da bulunan ve orada halkı irşâd etmekte olan Şeyh İbrâhim Efendiye gönderdi. Vasiyetnâmenin özeti şu şekildedir:
“Ey benim aziz kardeşim Hâfız İbrâhim Efendi! Size dahî mâlum olsun ki biz zâhirî olarak hacca gitmeye niyet edip onun tedâriki ile meşgûl iken, bir seher vaktinde gaipten bir sedâ geldi. ‘Hazır ol mânevî hacca gitsen gerektir’ denildi. Biz cenâb-ı Hakk’ın emrini beklemekte iken Recep ayının yirmi yedinci gecesi ki Mîrâc Gecesi ruhlar âleminde geziyorduk. Resûl-i ekrem Mîrâca giderken bindiği Burak’a binmiş olarak geldiler. Bizi de terkisine aldılar ve gittik. Levh-i mahfûzun yanına varınca; ‘Siz burada eğlenin, bundan öte izin yoktur’ buyurdular. Levh-i mahfûza nazar eyledik, baktık ki kendimizin Şâban ayında dünyâ evinden âhirete gideceğimizi, sizin de Şâban Efendi Tekkesinde şeyh olacağınızı gördük...

“Bu fakîre duâ eyle!..”
Ey benim kardeşim! Hemen fakîre duâ eyle ve duâdan unutmayıp tekkede meşgâle ve mücâhede Allahü teâlânın dînini yaymakla meşgûl olup gayret kemerini yedi yerden kuşanıp ve benim evlatlarımı dahi gözden ve gönülden çıkarmayınız. Bize lâzım olan hakkı tebliğ eylemektir...”
Şeyh Abdurrahmân Efendi bu vasiyetnâmeyi İbrâhim Efendiye gönderdikten sonra yazdığı gibi Şâban ayında hayâta gözlerini kapadı. Kastamonu’daki Şâbân-ı Velî hazretlerinin türbesine defnolundu.

.

Ahnef bin Kays

Ahnef bin Kays hazretleri Basra’da doğdu... Babası, Kays Ebû Mâlik’tir. Annesi, Amr bin Sa’lebe’nin kızıdır... Bu mübarek zat, Resûlullah efendimizin zamânında Müslüman olduğu hâlde, mübârek yüzlerini göremediği, gönüllere şifâ olan sözlerini işitemediği için sahâbî olmakla şereflenemedi. Kavminin önde geleni idi. Kabilesinin Müslüman olmasına sebeb oldu. Çok hilm sâhibi idi. “Hilm, yumuşaklık bana insanlardan daha çok yardımcıdır” buyurmuştur.

“Ondan fazîletlisini görmedim”
Hasan-ı Basrî hazretleri onun hakkında şöyle demiştir:
-Ahnef bin Kays şerefli bir kimse olup, kavmi arasında ondan daha fazîletli bir kimse görmedim...
Ahnef bin Kays; Hazret-i Ömer’den hazret-i Osman’dan hazret-i Ali’den, Sa’d ibni Mes’ûd’dan, Ebû Zer-i Gıfârî’den ve diğer sahâbîlerden hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir.
Hazret-i Ömer, Ahnef bin Kays’a karşı olan sevgi ve muhabbetinden dolayı, bir süre yanında kalmasını istedi. O mübarek de bu istek üzerine bir sene Medîne-i münevverede kaldı. Sonra izin alıp Basra’ya döndü. Hazret-i Ömer, Ebû Mûsâ el-Eş’arî’ye yazdığı mektubunda; “Ahnef bin Kays’ı kendine yakın tut. İşlerinde ona da danış ve sözlerine kulak ver” buyurmuştu...
Ahnef bin Kays buyurdu ki: “Şu üç hususa tahammül etmek, arkadaşlık haklarındandır: Kızıldığında, azarlandığında ve dil sürçmelerinde.”

“Ben zaten buna layığım!..”
Ahnef bin Kays, 686 (H.67) senesinde Kûfe’de vefât etti. Cenâze namazını Mus’ab bin Zübeyr kıldırdı. Kûfe sırtlarındaki Seviyye semtine Ziyâd bin Ebîh’in kabri yanına defnedildi. Defin esnâsında orada bulunan Abdurrahmân bin Ukbe şöyle anlatır:
-Ahnef bin Kays’ın Kûfe’deki cenâzesinde bulundum. Kabre ben de indim. Kabri düzelttiğim zaman, alabildiğine genişlediğini gördüm. Bu durumu arkadaşlarıma haber verdim. Fakat onlar benim gördüğümü görmediler...
Bu mübarek zatın, vefat etmeden önceki son sözleri şunlar oldu:
“Yâ Rabbi! Eğer beni affedersen, sen buna layıksın. Eğer azab edersen, ben de zaten buna layığım!..”

Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey

Selçuk Bey’in vefatı ve amcası Arslan Bey’in Gazneli Mahmut tarafından esir edilmesi üzerine 1025’te Selçuklu hanedanının başına geçen Tuğrul Bey’in ilk yılları yurt aramakla geçti... 1034’te Şah Melik’e karşı ilk mağlubiyetini aldı ve 7-8 bin askerini kaybetti. 1035’te ilk büyük zaferini Gazne hükümdarı Mesud’a karşı elde etti. Bu savaş Selçukluları mültecilikten kurtarıp ülke sahibi bir devlet haline getirdi...

Nişabur’dan Rey’e taşındı...
Tuğrul Bey, Nişabur’u payitaht seçip 1038’de ilk kez adına hutbe okuttu. Daha sonra Gaznelilerle çeşitli tarihlerde savaşan Selçuklular, Tuğrul Bey’in en önemli zaferi olan Dandanakan Meydan Muharebesi’yle yıkılma tehlikesini iyice bertaraf ettiler. Payitaht 1043’te Nişabur’dan Çağrı Bey’in komutanlarından İbrahim Yınal tarafından fethedilen Rey’e taşındı. 1058’de Abbasi Halifesi “Cenab-ı Hakk’ın kendisine tevdi ettiği tüm ülkeleri Tuğrul Bey’e naklettiğini” bildirdi.
Tuğrul Bey Erciş ve Bergri Kalelerini fethederek Anadolu’nun kilidi olan Malazgirt önünde ordugah kurdu. Fakat Malazgirt’in fethi ona nasip olmadı.
Tuğrul Bey âdil, vakur, cömert, samimi, iyi ve yumuşak huylu bir şahsiyet, halkı tarafından sevilen bir hükümdar ve ordusunca tam bağlanılan kuvvetli bir kumandandı. “Kendime bir saray yapıp da yanında bir câmi inşâ etmezsem, Allahü teâlâdan utanırım” sözü, Tuğrul Bey’in nasıl bir insan olduğunu çok güzel ifâde etmektedir...

Yeğeni Alparslan tahta geçti...
Tuğrul Bey yakalandığı bir hastalık sonucu 5 Eylül 1063 tarihinde vefat etti ve Selçuklu tahtına, yeğeni Alparslan geçti.
Tuğrul Bey, vefatından hemen önce yanındakilere şunları söyledi:
“Benim durumum o koyuna benzer ki, yünleri kırkılmak için ayakları bağlanınca kesileceğini zannederek korkar, serbest bırakılınca sevinir... Kesilmek için ayakları bağlanınca da, yününü kırkmak için bağlandığını zanneder ve serbest bırakılacağını düşünerek sevinir, neticede kesilir... Yakalandığım hastalık, kesilmek üzere bağlanan koyunun haline benzer...”

Adil hükümdar Nuşirevan

Peygamber Efendimizin dünyaya geldiği yıllarda İran Sasani İmparatorluğunun başında hükümdar olarak Nuşirevan vardır. Asıl ismi “Hüsrev”dir. Bu zat adaletiyle ün yapmıştır. Sadece İranlılar değil komşu ülke insanları dahi onun adaletine hayran kalmışlardır. Kırk sekiz sene hükümdarlık yapmıştır...

Göktürkler’den kız aldı
Nuşirevan, o yıllarda hayli güçlü olan Göktürk Hakanı’nın kızıyla evlenmiştir. Bu evlilikten peş peşe üç kız dünyaya gelir ki, İslam tarihinin en önemli şahsiyetlerinden olurlar. Hazreti Ömer döneminde yıkılan Sasani İmparatorluğu’na mensup önemli kişiler esir olarak Medine’ye getirilir. Aralarında Nuşirevan’ın kızları da vardır. Anneleri Türk Hakanı’nın kızı, babaları da İran hükümdarı olan bu narin kızlara Hazreti Ömer kıyamaz. Eshabı kiramdan üç ünlü zatın çocuklarıyla evlendirir...
Hükümdar Nuşirevan, hastalanmış, ölüm döşeğine yatmıştı. Evlâtlarını toplayıp onlara vasiyetlerini söylemeye başladığında, içlerinden biri:
-Baba, senin derdine hiçbir çare bulunmaz mı? dedi. Nuşirevan:
-Olmaz olur mu? Her derdin bir çaresi vardır. Benim derdimin devası ise, viranede öten baykuşun etidir. Eğer ülkemde bir harabede öten baykuş bulur, bana getirirseniz derdimin çaresi bulunmuştur, diye esrarlı bir cevap verdi.

Bir virane bulamazlar!..
Hükümdarın oğulları bu işe sevindiler. Dört yoldan İran’ın her yanında virane aramaya başladılar. Fakat ne kadar aradılarsa bulamadılar. Çünkü hükümdar milletine o kadar hizmet etmişti ki, ülkenin hiçbir yerinde, kendi haline terk edilmiş bir virane bulmak imkânsız hale gelmişti.
Hükümdarın çocukları, babalarına üzülerek bir virane bulamadıklarını söylediler. Nuşirevan, zaten bulamayacaklarını daha önceden biliyordu. Onların haline gülümseyerek 579 senesinde son nefesini verdi...
Peygamber efendimiz; Ben, âdil sultan zamânında dünyâya geldim buyurarak onun adâletini övmüştür. Fakat ne yazık ki, Resûlullah efendimizin İslâmiyeti tebliğinden önce öldüğünden, adaletiyle meşhur bu hükümdara iman nasip olmamıştır. Resûlullah Efendimiz imansız gittiklerine üzüldüğü isimler arasında Nuşirevan’ı da saymışlardır

.

Çoban Baba'nın kuzucukları...

Erzurum’un Ruslar tarafından kuşatıldığı ve dadaşların aslanlar gibi çarpıştığı yıllar... Bir garip çoban, sürüsünü almış, otlata otlata dağa doğru çıkıyordu. Kendi kendisiyle söyleşe halleşe hayli yol almış, hayli de yorulmuştu.
Birden susadığını hissetti Çoban Baba!.. Gözünün önüne kara topraktan fışkırmış kol kol billur sular geldi. Fakat o yana baktı, bu yana baktı su bulamadı. Etrafta ne bir pınar, ne bir su birikintisi vardı.

Bir türlü su bulamıyordu
Çoban Baba, yürümeye, koyunları da kendisiyle birlikte gelmeye devam ediyordu, fakat aradığı suyu bir türlü bulamıyordu.
Çoban’ın susuzluğu gittikçe arttı. Ciğeri göz göz dağlandı. O arada baktı ki, oğlaklar, kuzular dilleri dışarıda meleşiyor. Koyunların başları önlerine düşmüş. Koçlar huysuz ve öfkeli. Gün akşama dönünceye kadar, bütün sürü su arıyor Köpekler ayaklarıyla yeri deşiyor, çoban o çalının dibinden ötekine koşuyor, ama nafile!
Çoban Baba sonunda yorgun ve takatsiz düştü... Mis gibi kokulu bir mersin kümesinin dibinde toprağa çöktü. Başını secdeye koydu:
“Rabbim” dedi: “Güzel Rabbim! Sürüm de ben de susuzluktan öleceğiz. Ben susuzluktan ölsem bir şey lazım gelmez, ama bu hayvancıkların meleşmeleri beni kahrediyor!.. Sen her şeye kadirsin Allahım...”
Çoban hem söylüyor, hem ağlıyordu. O kadar çok ağlıyordu ki, gözünün yaşı toprağı yıkıyordu. Başı hâlâ o toprakta secdedeydi. Birden dudaklarına bir serinlik geldi... Önce ne olduğunu anlayamadı. Başını kaldırdı ve hayretle gördü ki, yerden bir pınar fışkırmış, gürül gürül... Serin, tatlı, ışıl ışıl...

Duası kabul olmuştu...
Şimdi Çoban Baba daha çok ağlıyordu. Çünkü, Rabbi duasını kabul etmişti. Bu sevinçle, az evvelki adağını unutacak değildi ya. Çoban Baba’nın son sözleri şunlar oldu:
“Artık ölebilirim güzel Allah’ım!.. Artık ölebilirim... Değil mi ki sürüm susuzluktan kurtulacak, değil mi ki duamı hemen kabul ettin, artık bu can bana lâzım değil!..”
Çoban Baba oracıkta ruhunu teslim etti. Sürüdeki hayvanlar, gidenden, gelenden habersiz pınara baş uzatmış, kana kana içiyorlardı.

.

Sıbgatullah Hizânî

Sıbgatullah Hizânî hazretleri, Peygamber efendimizin neslinden olup seyyiddir. Babası, Seyyid Lütfullah Efendi, dedesi Seyyid Abdurrahmân Kutub’dur. Doğum târihi bilinmemektedir. 1870 (H.1287) senesinde vefât etti. Kabri, Hizân’ın Gayda köyündedir.
Seyyid Tâhâ hazretlerinin (Abdurrahmân Nîgûnam=Abdurrahmân iyi isimli, yüce şanlıdır), yâhut “Kutb-ı Arvâsî” buyurarak medhettiği Abdurrahmân Kutub’un torunu olan Sıbgatullah Arvâsî, küçük yaştan îtibâren ilim tahsîline başladı. Çok zekî olan Seyyid Sıbgatullah, kısa zamanda kelâm, tefsîr, hadîs, fıkıh gibi zâhirî ilimleri tahsil etti. Zamânının fen bilgilerinde de mütehassıs oldu...

Hz. Hızır ile sohbet ederdi...
Seyyid Tâhâ hazretleri, Resûlullah efendimizden mürşidleri vâsıtası ile gelen feyz ve bereketleri, Seyyid Sıbgatullah’ın kalbine akıttı. Kalb gözü açılıp yüksek makamlara kavuştu. Öyle ki, Hızır aleyhisselâm ile görüşür, sohbet ederdi...
Mürşidi Seyyid Tâhâ hazretleri vefât edince, onun yerine geçen Seyyid Sâlih hazretlerinin sohbetine devâm etti. Seyyid Tâhâ’nın huzûrunda kemâl ve ikmâl mertebelerine ulaşan Seyyid Sıbgatullah, Hizân ve Gayda’da halkı irşad eyledi ve insanlara İslâmiyetin emir ve yasaklarını anlattı...
Ölüm hastalığı sırasında yanına giren Abdurrahmân Tâgî ve Molla Abdurrahmân Meczûb, sessizce “Yâsîn” sûre-i şerîfini okudular. “Beni doğrultun” buyurdu. Doğrulttular. Tekrar; “Beni yatağıma uzatın” buyurdu. Birkaç defâ doğrulttular ve tekrar yatağa uzattılar...

“Böyle olsun bakalım”
Ölüm hastalığının ıstırabı fazlalaşınca, Abdurrahmân Tâgî’ye bakarak; “Böyle olsun bakalım” dedi ve ölümü tercih ettiğini belirtti. Kendisini yatağına koymalarını isteyince, kollarından tuttular. Lâkin yatağa kadar yürüyerek gitti. Yüksekliği bir dirsek boyu olan sedirine kendisi çıktı. Sağ yanına yaslandıktan sonra tebessüm eder bir vaziyette Kelime-i şehâdet getirerek rûhunu teslim etti. O anda odanın içine bir güzel koku yayıldı. Bu kokuyu odanın dışındaki diğer talebeleri de duydular. Bu koku defin esnâsına kadar devâm etti...

Fatih Sultan Mehmet Han

İkinci Mehmed Han, 21 yaşında tahta çıktı. Genç hakan, daha ilk günlerde devleti ve ordusunu daha büyük hamleler yapacak bir kudrete ulaştırdı. Şehzadeliğinden beri bir an önce İstanbul’u fethetmek ve Peygamber Efendimizin hadis-i şerîflerinde “Konstantiniyye (İstanbul) muhakkak fethedilecektir. Bu fethi yapacak hükümdar ne güzel hükümdar ve onun askerleri ne güzel askerdir” müjdesine mazhar olmak istiyordu. Bu gaye ile askerî tarihin kaydettiği ilk büyük ateşli silahlar ve toplar ile ordusunu dayanılmaz bir kudret haline getirdi.

Orta Çağ’a son verdi...
Mehmed Han, 1000 yıllık tarihi boyunca aşılamayan Bizans surlarını aşmak için seyyar kuleler kurdu. Nihayet 6 Nisan’da başlayan kuşatma, 22 Nisan’da Fatih’in donanmayı Beşiktaş’tan Haliç’e indirmesiyle çok şiddetli bir duruma girdi. 29 Mayıs 1453’te yapılan son taarruzla şehri alarak Orta Çağ’a son verdi.
Fatih Sultan Mehmet Han, bundan sonra, Osmanlı Devleti’ni bir Cihan İmparatorluğu haline getirme ve İslamiyet’i bütün dünyaya yayma mücadelesine girişti. O; “Dünyada tek bir din, tek bir devlet, tek bir padişah ve İstanbul da cihanın payitahtı olmalıdır” diyordu. Nitekim bu gaye ile kısa zamanda Anadolu’da İsfendiyar, Trabzon, Karaman ve Akkoyunlu memleketlerini ilhak etti. Dulkadir Beyliği ile Kırım Hanlığını tabiiyeti altına aldı. Yunanistan, Arnavutluk, Bosna-Hersek, Sırbistan (Belgrad hariç), Eflak-Boğdan gibi ülkeleri fethetti. Birçok krallık, imparatorluk, hanlık ve beylik ortadan kaldırıldı ve Osmanlı toprakları Tuna’dan Fırat’a kadar yayıldı. Anadolu’da milli birlik tesis edildi...

“Neden bana kıydılar!..”
Bu büyük Türk Sultanı 1481 senesi ilkbaharında üç yüz bin kişilik bir ordunun başında olarak yeni bir sefere çıktı. Ancak, “Hünkar Çayırı” denilen mevkide hastalandı ve çok geçmeden 3 Mayıs 1481’de vefat etti. Venedikli bir Yahudi dönmesi olan özel doktoru Yakup (Jakop Maestro) Paşa tarafından zehirlendiğinde ittifak vardır. Naaşı, adına yaptırdığı caminin bahçesine defnedildi. Sonra üzerine türbe yapıldı.
Fatih’in vefatından önce şöyle söylediği kaydedilmiştir:
“Tabipler neden bana kıydılar, neden ciğerlerimi, canımı kana boyadılar.”

Muallim Naci

Muallim Naci, 1850 yılında İstanbul’da doğdu. Son devir Osmanlı müelliflerindendir. Asıl adı Ömer’dir. Babasının ölümü üzerine dayısının yanına Varna’ya gitti. Orada medrese öğrenimi gördü. Varna Rüştiyesi’nde öğretmenlik yaptı. Sait Paşa’nın özel kâtibi olarak Rumeli ve Anadolu’nun birçok kentini dolaştı. İstanbul’a geldi. Memuriyetten istifa etti. Tercüman-ı Hakikat gazetesinde edebiyat sayfasını yönetmeye başladı. Başka gazetelerde çalıştı. Galatasaray Lisesi ve Mekteb-i Hukuk’ta edebiyat öğretmeni olarak çalıştı...

Klasik edebiyatı savundu...
Yaşadığı dönemde, Recaizade Ekrem ekolüne karşı klasik edebiyatı savunan Muallim Naci, aruzu ustalıkla kullandı. Servet-i Fünûncuları etkiledi. Şiirinin yanında edebiyat tarihi ve sözlük çalışmalarıyla da ilgi çekti. Yazdığı “Lügat-ı Naci” isimli eser, Türk edebiyatının temel taşlarındandır. Ertuğrul Gazi için yazdığı şiiri Sultan Abdülhamid Han çok beğenmiş ve onu taltif etmiştir.
Naci’nin ismi, Türk edebiyatında, 1880’den sonra duyulmuş ve kısa zamanda üne ulaşmıştır. Bu hızlı ve yaygın ünde, şiirdeki eski-yeni mücadelesinin en şiddetli safhasına -eski edebiyat taraftarlarının lideri olarak- adının geniş gürültülerle karışmış olmasının da payı büyüktür. Eski nazmın tekniğini iyi bilen ve ona kuvvetle hâkim olan Naci’nin bu teknikle yazdığı şiirlerin sayısı, Batı’nın tesirinde yazdığı şiirlerin sayısından çoktur...

Fransızca’dan tercümeler yaptı
Muallim Naci, Fransız edebiyatını tanıdıktan sonra Fransızca’dan tercümeler yapmış ve bir de piyes yazmıştır. Türk edebiyatının kökten değil, kısmî bir şekilde modernleştirilmesine taraftar olduğunu söyleyen Naci, bu düşünce ile batılı tarzda da şiir denemeleri yapmış ve başarılı örnekler de vermiştir...
II. Abdülhamid’in vakanüvisliğinde de bulunan Muallim Naci, 11 Nisan 1893’te, İstanbul’da vefat etti. Muallim Naci, son nefesinde şunları söylemiştir:
“Hakperestim, arz-ı ihlas ettiğim dergah bir
Bir nefes tevhidden ayrılmadım Allah bir...

Seyyid Yahyâ Şirvânî

Seyyid Yahyâ Şirvânî hazretleri, küçüklüğünde fevkalâde edep ve ahlâk sâhibi bir çocuktu. Bir gün arkadaşları ile oyun oynarken, evliyânın büyüklerinden İzzeddîn Halvetî’nin oğlu ile Sadreddîn Halvetî’nin dâmâdı olan Pîrzâde hazretleri onu gördüler. Çocuğu bir müddet seyrettikten sonra, birbirlerine;
-Allahü teâlâ bu çocuğa, dedelerinin edebini, olgunluğunu ve güzel huyunu ihsân etmiş. Duâ edelim de, Halvetî yolunun feyz ve mârifetlerine de kavuşsun, dediler. El açıp cenâb-ı Hakk’a yalvarıp, uzun uzun duâlar ettiler...

“Evladım sen Sadreddîn’e git!”
O gece Seyyid Yahyâ, rüyâsında Resûlullah efendimizi gördü. Sevgili Peygamberimiz;
-Evlâdım Yahyâ! Halvetî yolunun büyüklerinden olan Sadreddîn’e git. Onun sohbeti ve hizmetiyle şereflen! buyurdu.
Sabah olunca, yaşının küçüklüğüne bakmadan, Sadreddîn Halvetî’nin huzûruna koştu. Onun terbiyesi altında ilim öğrenmeye başladı. Kısa zamanda hocasının feyz ve bereketleri ile, ilimde ve tasavvuf yolunda pek yüksek derecelere kavuştu.
Seyyid Yahyâ hazretleri çok sıcak aylarda azıksız ve susuz sahralara çıkar, oralarda günlerce kalır, ibâdetle meşgûl olurdu. Halvet, yalnız olarak tenhâ bir yerde kalmak ve ibâdet yapmak değişmez husûsiyetlerindendi...

Yemeğin kokusu ile yetindi...
Seyyid Yahyâ Şirvânî hazretleri, ömrünün sonlarında devamlı Allahü teâlâya ibâdet ederdi. Oğlu Emîrgûne bir gün yemek pişirip getirdi. İftâr etmelerini ricâ etti. Seyyid Yahyâ hazretleri oradaki talebelerini çağırttı. “Bismillâh deyip başlayın” buyurdu. Kendisi bir kaşık aldı, kokladı ve yemeği geri koydu. Kaşık elinde bekledi. Talebeleri yemeği bitirdi. Yemek bitince; “Elhamdülillah” deyip, kaşığı bıraktı. Talebelerine;
-Lokman Hakîm nice seneler bir yemeğin kokusu ile yetinmişti. Ben de bu bir lokma yemeğin kokusu ile yetinsem yeridir, buyurdu. Bundan kısa bir zaman sonra da vefat etti...

Abdülfettâh-ı Bağdâdî Akrî

Abdülfettâh-ı Bağdâdî Akrî hazretleri, 1778 (H.1192) senesinde doğdu. Kendilerine Silsile-i aliyye adı verilen âlim ve evliyânın en meşhurlarından olan Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî hazretlerinin sohbetlerinde yetişip olgunlaştı. Onun emriyle İstanbul’a gelip senelerce insanlara hak yolu öğretmek vazîfesiyle meşgul oldu. 1865 (H.1281) senesi Muharrem ayının dokuzuncu Cumâ günü vefât etti. Kabr-i şerîfi Üsküdar’da Eski Vâlide Câmiinden Karacaahmed Mezarlığına çıkan yol ile Selimiye Bağlarbaşı Caddesinin kesiştiği köşedeki Şeyhül-islâm Ârif Hikmet Beyin kabristanındadır.

Sıkıntıları gülerek karşılardı
Abdülfettâh Efendi, dertlere, sıkıntılara, meşakkatlere çok dayanıklı idi. Gelen sıkıntıları gülerek karşılar, verenin Allahü teâlâ olduğunu düşünerek sevinirdi. Hattâ, dert ve belâ gelmediği zaman; “Rabbimin husûsî ihsânına kavuşamadım” diye üzülürdü.
Mevlânâ Hâlid hazretleri, Hak âşıklarının yanan rûhlarını serinletmek için Abdülfettâh-ı Bağdâdî’yi İstanbul’a gönderdi. Abdülfettâh hazretleri, Üsküdar’da Karacaahmed Kabristanı ile Bağlarbaşı arasında, Nûh Kuyusu mevkiindeki dergâha yerleşti. Bunu işitenler yanına akın ettiler. Kısa zamanda, devlet erkânından vezîrler, komutanlar, paşalar, âlimler, velîler onun talebesi olmak için etrâfını doldurdular...

Sevdikleri ile helâllaştı ve...
Abdülfettâh-ı Bağdâdî Akrî hazretleri, ömrünün son senelerinde, Allahü teâlâya ve otuz dokuz sene önce vefât eden mübârek hocası, Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî’ye kavuşmak arzusu ile yanmaya başladı. 1865 (H.1281) senesinde Muharrem ayının ortalarında talebeleri ve tanıdıkları ile helâllaştı, vedâlaştı. Vasiyetini bildirdi. Muharrem’in on dokuzunda Cumâ günü talebelerinin başında okudukları Kur’ân-ı kerîmi dinleyerek son nefesini verdi.
Bütün âlimler ve evliyâlar söz birliği ile; Hâlid bin Zeyd Ebû Eyyûb el-Ensârî ve diğer Eshâb-ı kirâm hâriç, İstanbul’un en yüksek üç velîsinden birinin Abdülfettâh-ı Akrî hazretleri olduğunu bildirdiler. Diğer ikisi ise; Edirnekapı-Eyüp arasındaki Murâd-ı Münzâvî ile Zeyrek’teki Mehmed Emîn Tokâdî hazretleridir...

Koca Yusuf

Asırlardır harp meydanlarında gayr-i müslimlerle karşılaşmış yiğitlerimiz, ilk defa 19. asırda, sulh zamanında “diyar-ı Frengistan”da gayri müslim pehlivanlarla güreş tutmuşlardır. Avrupa ve Amerika’da güreşerek dünyaya nam salan pehlivanlarımızın en meşhuru Koca Yusuf’tur... Koca Yusuf pehlivan, ulemâların; Müslümanların maddeten de güçlü olduklarını isbat etmenin bir cihad olduğu yolunda fetvalarını ve dualarını alarak Avrupa ve Amerika’ya gitmiş oralardaki bütün meşhur pehlivanların sırtını yere vurarak “Cihan Pehlivanı” unvanını almıştır.

Batı macerası başlıyor...
Türk dünyasının en kuvvetli adamı kabul edilen Koca Yusuf’un Batı macerası şöyle başlar: Pehlivanımız, Fransız sirk cambazı Doublier’in dikkatini çeker! Doublier, Yusuf’u Avrupa’ya götürerek güreştirmek bu sayede para kazanmak ister...
Meseleyi Koca Yusuf’a açtığında ilk başlarda kabul etmeyen pehlivanımız, bilahare parayı pulu aklına getirmeden, sadece Müslümanların bu sahada da üstün olduklarını isbatlamak için Avrupa’ya gitmeğe razı olur.
Koca Yusuf artık Avrupa’dadır... Fransa’daki ve civardan gelen bütün meşhur güreşçileri yener ve kendisine yapılan teklifi kabul ederek oradan da Amerika’ya gider.
Amerika’da yaptığı bütün karşılaşmalarda da, milletinin şânını düşünen Yusuf, her güreşinde galip gelir. Batılılar kendisine “Yenilmez Türk” unvanını takmışlardır.
Yusuf’un gözünde kazandığı paraların ehemmiyeti yoktur. O artık vatanını, ailesini özlemiştir... Kalan ömrünün iki çocuğu ve ailesiyle birlikte, Eyüb Sultan civarında alacağı bahçeli bir evde geçirmek istemektedir...

Vatan hasretiyle yanmaktadır
Vatan hasretine dayanamayan Yusuf pehlivan, New York’tan 21 Mayıs 1898’de Fransız bandıralı da Bourgogne Transatlantiği’ne binerek yola çıkar. Ancak, bindiği gemi sis yüzünden İrlanda bandıralı Crmartyshire gemisiyle çarpışır. Yusuf, hemen iki rekat namaz kılar ve bir filikaya binmek üzere denize atlar. Ne var ki can telaşına düşen tayfalar ve yolcular Yusuf’un ağırlığıyla filikanın batacağından korkarak onu engellerler. Yusuf’un mengene gibi kayığın kenarına yapışan elini kürek darbeleriyle sökemeyince balta ile bileklerini keserler. Bunun üzerine Yusuf pehlivan, 5 Haziran 1898’de boğularak ruhunu teslim eder..

Barbaros Hayreddin Paşa

Barbaros Hayreddin Paşa, Büyük Osmanlı Kaptan-ı deryasıdır (amirali). 1466 yılında doğdu. Asıl adı Hızır’dı. Din ve devlet yolunda yaptığı büyük işlerden dolayı Yavuz Sultan Selim Han tarafından, “dine hayrı dokunan” manasına gelen “Hayreddin” ismi verildi.
Barbaros Hayreddin Paşa, âlim ve cesur bir komutandı. İri yapılı ve kumral tenliydi. Saçı, sakalı, kaşları ve kirpikleri çok gürdü. Doğu Akdeniz kıyılarındaki milletler tarafından; havuç rengine çalan kırmızı sakalından dolayı “kızıl sakallı” manasına gelen “Barbarossa” diye tanınmaktadır...

Denizci bir aile...
Barbaros Hayreddin Paşa, denizciliğe korsanlık ile başladı. Osmanlı Cihan Devleti’nin Kaptan-ı Deryalığı’na kadar yükseldi. Kardeşleri Oruç ve İlyas Reisler de denizci idi. Venediklilerin korkulu rüyasıydı. Preveze’de Andrea Dorya’yı kati olarak yendi. Hatıralarını yazdırdı. Bu hatırat, Osmanlı edebiyat ve tarihinin hazinelerinden birisidir.
Barbaros Hayreddin Paşa, Kuzey Afrika’yı fethetti ve Osmanlı Devleti’ne kattı. Endülüs Müslümanlarının imdadına yetişti. Osmanlı Kaptan-ı Deryalığı’na tayini için Halep’teki Sadrazam ile buluşmaya gitti. Makbul İbrahim Paşa’ya “Amerika’ya gitmeyi teklif etti”. Fakat kabul ettiremedi.
Barbaros Hayreddin Paşa, 1544’te İstanbul’a döndü. İstanbul’da iki sene yaşadıktan sonra 1546’da Beşiktaş’taki sahil sarayında vefat etti. Beşiktaş’ta deniz kenarındaki türbesine defnedildi. Ölümüne ebced hesabı ile “Mate reis-ül-bahr” (Denizin Reisi vefat etti. H. 953) tarihi düşürülmüştür.


Ölüm döşeğinde bile...
Son anlarında, ölüm döşeğinde bile gözü denizlerde idi. Havayı kontrol ediyor,
“Ben denizde olsam yelkenleri indirirdim” gibi şeyler söylüyordu. Nihayet, vasiyet etti:
“Ben öldüğüm zaman beni deniz sesi işitilecek bir yere defnediniz...”
Nitekim öyle oldu, Beşiktaş’taki türbesinde o her sene Türk denizcileri ve kadr-ü kıymetini bilenler tarafından ziyaret edilir...

Orhan Gazi

Orhan Gazi, son derece dindar, adaletli ve tebaasına kendisini sevdirmesini çok iyi bilen bir Padişahtı. Bizzat halk içine girer, onlarla yemek yer ve dertleşirdi. Hareketlerinde çok hesaplı davranır ve hiç telâş etmezdi. İznik’i fethettiği zaman Hristiyanlara göstermiş olduğu insanca muamele, dillere destan olmuştu.
Orhan Gazi’nin her yönden büyük bir insan olduğunu sadece Türkler değil, birçok yabancı tarihçiler dahi tasdik etmişlerdir.

Toprakları altı kat artırdı
Orhan Gazi daha 15 yaşında iken harplere iştirak etmiş ve hayatının büyük bir kısmı harp meydanlarında geçmiştir. Babasından 16.000 kilometrekare olarak teslim aldığı toprakları altı misline çıkararak 95.000 kilometrekare yapmıştır.
Orhan Gazi bir devlet reisi sıfatı ile harplerde bizzat ordularının başında daima bulunmuştur. Orhan Gazi devletin muntazam bir idare sistemine bağlanması lüzumunu görmüş ve teşkilât işini ise, Alâeddin Paşa ile Şeyh Edebali’nin bacanağı Çandarlı Kara Halil Paşa’ya havale etmişti.
Orhan Bey’in büyük oğlu Süleyman Paşa, kendisinden önce vefat etmiştir. Kendi sağlığında iken başkumandanlık vazifesini ikinci oğlu Murad Hüdavendigâr’a devretmiştir.
Orhan Gazi, ecelinin yaklaştığını anlamıştı... 1359’da oğlu Murad Hân’a şöyle vasiyet etti:

“Âhiret yolculuğuna çıkıyorum”
“Ey oğul! Benim için ah, vah edip ağlama! Seni dünyada her türlü kötülüklerden koruyup âhirette sonsuz saâdete kavuşturacak olan yüce dinimizin emirlerine sımsıkı sarıl! Bütün söz ve işlerinde, adâletten ayrılma! Dâima, halkın yanında ve hizmetinde ol! Onların hak ve hukukunu koru! Bunu yaparken Cenâb-ı Hakkın emirleri, rehberin olsun! İnsanlığı huzur ve saâdete kavuşturacak olan İslâm sancağını dalgalandırmaya devam et! Devletin başı oldum diye, sakın gururlanma! Bunlar gelip geçici şeylerdir. Senden önce daha nice beylerin, hâkanların gelip geçmiş olduğunu bir an aklından çıkarma! Ne kadar ömrün olsa, sonunda ölüm var. Artık benim ömrüm bitmek üzere. Âhiret yolculuğuna çıkıyorum. Bana duâ et! Senden yegâne isteğim budur. Devletimin ve milletimin huzur ve güvenliği için çalış.”
 

"Bedeli" Çanakkale'de "Bedeni" Gazze'de!..

Teğmen Muzaffer’in alayında kamyon ve otomobil lastiği ile diğer birtakım malzemelere ihtiyaç vardı. Bunlar ise ancak İstanbul’dan sağlanabilirdi. Muzaffer Teğmen, becerikli bir İstanbul çocuğu olduğundan, karagâh, gerekli malzemenin temin ve mübâyaasına onu memur etti...
Muzaffer Teğmen, hemen yola çıktı ve aradı, uğraştı, nihayet Karaköy’de bir Yahûdi’de istediklerini buldu. Malzemeyi bulmuştu, fakat para yoktu. Eli boş dönemezdi, bir çaresini bulmak lâzımdı. Tüccar Yahûdi’ye dedi ki:

Yahudi, malları hazırlatmıştı!
-Yarın öğleden evvel vapurum Çanakkale’ye kalkıyor, yetişmem lâzım. Onun için, sabah ezanında geleceğim. Malları mutlaka hazır edin...
Ertesi sabah Teğmen Muzaffer, ezan vakti Yahûdi’nin kapısındaydı. Tüccar, malları hazırlatmıştı. Muzaffer, yüz liralık kâğıt para verdi ve hızla oradan ayrıldı...
Üç gün sonra Yahûdi, elindeki parayı bozdurmak üzere Osmanlı Bankası’na gitti. Bozmadılar, zira elindeki para sahte idi!..
Teğmen Muzaffer evrâk-ı nakdiyenin basımında kullanılan kâğıdın aynısını Karaköy kırtasiyecilerinden tedarik etmiş, bütün gece oturmuş, çini mürekkebi ve boya ile, gerçeğinden bir bakışta ayırt edilemeyecek nefâsette taklit para yapmıştı. O devrin hakiki paralarının üzerinde yazılar arasında bir de şöyle ibâre bulunurdu: “Bedeli Dersaâdette altın olarak tesviye olunacaktır.” Teğmen Muzaffer yaptığı taklit parada bu ibâreyi şöyle yazmıştır: “Bedeli Çanakkale’de altın olarak tesviye olunacaktır!”
Onun burada “altın” dediği Çanakkale’de Mehmetçiğin akıttığı, altından daha kıymetli kanı idi.
Sahte paraya gelince... Bu hadise Şehzade Halim Efendi’nin kulağına kadar gitti. Şehzade hemen Yahudi tüccarı buldurdu. Yüzlük taklit evrak-ı nakdiyeyi bedelini altın olarak ödeyip aldı...

Sina cephesine gitti...
Muzaffer Teğmen, Çanakkale’den sonra birliğiyle beraber Sina cephesine gitti. Burada (Gazze’de) şehid düştü. Şehadetinden biraz önce arkadaşı Faik Bey’e yazdığı mektubunda şunları söylüyordu:
“Son muharebede kolumdan yaralandım. Bundan dolayı madalya ile mükafatlandıracaklar. Fakat kol ve bacaklarını harp meydanlarında bırakanları madalya ile mükafatlandırmaları ne kadar yerindeyse, benim gibi hafif bir yara alanı madalyaya layık görmeleri o kadar yersizdir. Birazdan tekrar muharebeye gireceğiz. Tek arzum, bütün madalyalardan daha kıymetli rütbe olan şehadet ile mükafatlandırılmamdır.”

.

Pîr Muhammed ve yedi şehîd talebe

Muhammed Erzincânî hazretleri bir yaz günü sabah namazından çıkınca, talebelerine; -Erzincan’a inmek dileriz. Sevdiklerimizden arzu eden bizimle gelsin, buyurdular. Kırk talebesiyle hareket edip, Erzincan’a geldi. Doğruca Câmi-i Kebîre gidip halvete girdiler ve câmide kırk gün ibâdetle meşgûl olmak istediler. Talebeleri onun bu hâline şaşıp;
-Efendim, şimdi hasat mevsimidir. Erbaîne ve halvete girmek için münâsip midir? diye arz ettiler.

“Yakında zelzele olacak!”
Bunun üzerine Muhammed Erzincânî hazretleri;
-Doğru söylersiniz. Lâkin Allahü teâlâ bu beldeye yakında bir zelzele takdir etmiştir. Bu belânın geri çevrilmesi için bizlerin münâcat etmesi, yalvarması lâzımdır. Umulur ki, içimizden birinin duâsı kabûl olur da halk kurtulur, buyurdular.
Sonra Câmi-i Kebîrde ibâdetlerine devâm ettiler. Bir ara yanındakilere dönüp;
-Bize ilhâm edildi ki: “Ey Pîr Muhammed! Eğer bu belânın geri çevrilmesini istersen bizim yanımıza gelmelisin!” Şimdi kim bizimle berâber şehâdet şerbetini içmek isterse burada kalsın. Bir miktar daha dünyâ hayâtını yaşamak arzu edenler ise dışarı çıkabilir” buyurdu.
Bunun üzerine talebelerinden yedi kişi hâriç diğerleri câmiden dışarı çıktılar. O gece kuvvetli bir zelzele oldu. Câmi-i Kebîr yıkıldı. Yedi talebesi ile birlikte Muhammed Erzincânî hazretleri şehâdet şerbetini içtiler. Câmiden başka hiçbir yerde bir zarar olmadı. Şehir ahâlisi durumu öğrenince büyük bir üzüntü duydular. Allahü teâlânın hikmeti deyip, Muhammed Erzincânî ve yedi talebesini defnettiler...

Onun büyüklüğünü anladılar...
Pîr Muhammed hazretlerinin mübârek cesedlerinin gasli esnâsında orada bulunan bâzıları ileri geri konuştu ve; “Velî olsaydı böyle ölmezdi” dediler.
O zaman Muhammed Erzincânî hazretleri, Allahü teâlânın kudretiyle dile gelip;
“Ey benim hâlimi bilen Rabbim! Sana güveniyor, sana sığınıyorum” diye yüksek sesle konuştu. Bunu işiten gâfiller hayretler içinde kaldı ve tövbe istigfâr edip onun büyüklüğünü anladılar...

Dimitrofçalı Muslihuddîn Efendi

Dimitrofçalı Muslihuddîn Efendi, ilim tahsîlinden sonra, memleketinde sanat ile meşgûl oldu. İnsanlara bildiklerini öğretir, yanlışlıkları düzeltir, garip ve kimsesizlere yardımda bulunur, herkese iyilik ederdi...
Muslihuddîn Efendinin birçok talebesi vardı. İcâzet verdikleri bu mübârek kimseler, Timeşvar ve Belgrat gibi serhat boylarında gâzilere yardım ederler, ahâlinin Müslüman olması için gayret gösterirlerdi. Onlardan birinin asker arasında mevcudiyetinin hissedilmesi, gâzilerin mâneviyatlarını yükseltir, zaferin kazanılmasına sebep olurdu.

Küle Kalesi kuşatılmıştı...
Kânûnî Sultan Süleymân Han, Zigetvar Seferi esnâsında kaleyi kuşatınca, Pertev Paşa da Küle Kalesini kuşatıp, topa tuttu. Zafer müyesser olmadı. Muslihuddîn Efendi, Dimitrofça’dan talebelerini toplayıp, Küle’ye doğru yola çıktı. Muslihuddîn Efendinin oraya ulaştığı gün, asker arasında zafer haberi yayıldı. Askerler, daha kale alınmadan birbirlerini tebrik ediyorlardı. Kısa süre sonra İslâm ordusu kaleyi fethetti...
Bir gün Muslihuddîn Efendinin huzûruna gâzi-levend kılığında bir kimse geldi. Bir mikdâr sohbetten sonra gitti. Muslihuddîn Efendi talebelerine; “Levendi gördünüz mü? O ebdallardandı (seçilmişlerden)” dedi. Muslihuddîn Efendinin de ebdalların reisi olduğu söylenirdi. Pâdişâhlar, paşalar, uç beyleri ondan istimdâd eyler, yardım beklerdi. O da, gönlü cihâd aşkıyla yanan gâzilerin yardımına koşardı...

Ve bir arefe günü...
Muslihuddîn Efendi, her sene Kurban bayramından önce yetimleri, öksüzleri toplar, kimisine ayakkabı, kimisine elbise alıverir, onları gözetirdi. Vefât ettiği senenin Zilhicce ayının sekizinci günü, öksüzlere alacaklarını alıp, topluca hamama götürdü. Hamamda, “Üstâd Oruç” nâmında bir tellak vardı. Aynı zamanda berberlik yapardı. Muslihuddîn Efendi;
-Üstâd Oruç, şu oğlancıkların da gönüllerini hoş et ki, son bir işimizi daha görmüş olasın, dedi.
Üstâd Oruç, söylenenlerden bir mana çıkaramadı. Muslihuddîn Efendi, çocukların tıraş işi bitince, hepsini yanına alıp gitti. Ertesi gün arefe idi. Sabah namazını kıldıktan sonra, gün doğarken Hakk’ın rahmetine kavuştu...

.

İlyâs ve Elyesa (aleyhimesselâm)

İlyâs aleyhisselâm, İsrâiloğullarını Allahü teâlâya imâna ve ibâdete çağırdı. Onu dinlemediler, hattâ memleketlerinden kovdular. Ba’l adındaki puta tapmaya ısrarla devâm ettiler. Bu isyânları ve azgınlıkları sebebiyle, Allahü teâlâ onlar üzerine belâ ve musibet gönderdi. Çeşitli sıkıntılarla cezâlandırıldılar. Memleketlerinden bereket kaldırıldı. Yağmur yağmaz oldu, kıtlık başgösterdi. Sonunda İlyâs aleyhisselâmı bulup, nasihatini dinlediler. İmân ettikleri için, üzerlerinde belâlar ve musibetler kaldırıldı.

Hz. Elyesa’nın evinde...
İsrâiloğulları bir müddet sonra, tekrar dinden dönüp puta tapmaya ve çeşitli günahları işlemeye başladılar. Küfürde ısrâr edip, imân etmeye bir türlü yanaşmadılar.
İlyâs aleyhisselâm, Allahü teâlânın izniyle Ba’lbek’te yaşayan bu kabile arasından ayrılıp gitti. Başka beldelerde yaşayanları, Allahü teâlâya imân ve ibâdet etmeye dâvet etti. Bu sırada ihtiyar bir kadının evinde misâfir olmuştu. Bu kadın Elyesa aleyhisselâmın annesiydi. Elyesa aleyhisselâm, o sırada genç olup hastaydı. Annesi, İlyâs aleyhisselâmdan, oğlunun sıhhate kavuşması için duâ istedi. İlyâs aleyhisselâm da duâ etti. Elyesa aleyhisselâm hastalıktan kurtulup sıhhate kavuştu. Bundan sonra İlyâs aleyhisselâmın yanından hiç ayrılmadı. Ondan Tevrât’ı öğrendi...
İlyâs aleyhisselâmdan sonra Elyesa aleyhisselâm, Allahü teâlâ tarafından peygamber olarak görevlendirildi...

Zelil ve perişan oldular!..
Elyesa aleyhisselâm, İsrâiloğullarının ıslâhı için uğraştı, tebliğ vazifesi yaptı. Azgınlık ve taşkınlıklarını günden güne arttıran bu kavim, Allahü teâlânın kendilerine gönderdiği kitâbın gösterdiği yoldan ayrıldı. Kabileler, devletin başına geçmek yarışına girdi. Aralarındaki ayrılık ve başka memleket meseleleri yüzünden birbirilerine düştüler. İsrâiloğulları arasındaki fitnenin kavga ve çekişmelerin sonu gelmez oldu. Nihâyet Allahü teâla üzerlerine Asûr devletini musallat etti. Esir olup zelil ve perişan bir hayat sürmeye başladılar...
Elyesa aleyhisselâm vefâtına yakın yeğeni Zülkifl aleyhisselâmı yanına çağırıp: “Benden sonra seni yerime halife tâyin ettim” buyurdu, sonra da vefat etti...

Çelebi Hüsâmeddîn

Mevlânâ Celâleddîn Rûmî hazretlerinin, Çelebi Hüsâmeddîn’e karşı îtibârı fevkalâde çok idi. Çelebi Hüsâmeddîn, Mevlânâ hazretleri derse gelmediği zamanlar talebelere ders verirdi...
Bir gün Çelebi Hüsâmeddîn dostlarıyla birlikte bağa gitmişti. Orada dostlarına nasîhat ederken bir kimse gelip;
-Efendim! Mevlânâ hazretlerinin türbesinin üzerindeki alem düştü. Bir türlü yerine konulamadı, dedi.
Bunu işiten Çelebi Hüsâmeddîn çok üzüldü. Yüzlerinin rengi bembeyaz oldu. Onun fevkalâde üzüldüğünü gören dostları, bunun sebebini sordular. O da;

“Büyük birisi vefât edecek”
-Mübârek hocamız Mevlânâ’nın yakınlarından biri vefât edeceği zaman bu gibi işâretler meydana gelmektedir. Şimdi ise kubbenin üzerindeki alem yıkılmış. Bundan, yakınlarından büyük birinin vefât edeceği anlaşılmaktadır. Hesaplayınız, hocamız vefât edeli kaç sene oldu? diye sordu. Onlar da;
-On yıl oldu, dediler. Bunun üzerine;
-Beni eve götürünüz. Vefât edecek olan bu fakîr olsa gerektir. Galiba bu dünyadaki ömrümüz bitmiştir, dedi.
Çelebi Hüsâmeddîn’i hemen eve götürdüler. Alemin yerine konmasını emretti. Birkaç gün hasta yattı. Hasta olduğu günler Mevlânâ’nın oğlu Sultan Veled sık sık ziyâretine gelirdi. Bir gün üzüntüsünü bildiren şu sözleri söyledi:
-Babamın vefâtından sonra, hepimizi kanatlarınız altına aldınız. Sizin zamânınızda hiçbir dert ve keder çekmeden huzûr içinde yaşayıp gidiyorduk. Sizden sonra hepimiz büyük bir ıstırâba düşeceğiz. Sizi kaybedince, biz kiminle dostluk kurup, kiminle görüşürüz?

“Bana tevessül ediniz!”
Sonra kendini tutamayıp ağlamaya başladı. Çelebi Hüsâmeddîn bu hâle dayanamayıp buyurdu ki:
-Ey mübârek hocamın oğlu Sultan Veled! Benim vefâtımdan sonra bir müşkilât ile karşılaşırsanız, bana tevessül ediniz! Eğer beni vâsıta yaparsanız, ben de Allahü teâlâya yalvarır, müşkilâtınızın halli için duâ ederim. Biiznillah duâmız reddolunmaz...
Mevlânâ hazretlerinin türbesinin aleminin yerine konulduğunu 1284 (H. 683) senesi Kasım ayının üçüne rastlayan Cumâ günü kendisine haber verdiler. Hüsâmeddîn Çelebi buna çok sevindi ve Kelime-i şehâdet getirerek rûhunu teslîm etti. Hocasının türbesine defnedildi...

Ahmed Mürşidî Efendi

Ahmed Mürşidî Efendi, Diyarbakır’da çok talebe yetiştirdi ve insanlara doğru yolu göstermek için vaaz ve nasihatlerde bulundu. Bir gün vaazında şöyle buyurdu:
“Ey insanoğlu! Bil ki o sakladığın mallar senin değil hepsi emânettir. Bir gün sen âhirete göçersin onlar burada kalır. Oraya bir kefenden başka bir şey götüremezsin. Bir gün biriktirdiğin malları mîrasçılarına bırakıp gidersin. Bütün mal ve mülkün elinden gidip, o benim malım mülküm dediğin şeyler, yeni sâhiplerinin eline geçer. Her topladığın malın hesâbını yarın kıyâmet gününde vereceksin. Bu hâlinle kıyâmet günü hâlin ne olacak?

“Gelen gider, konan göçer”
Sana söylenecek en tesirli söz şu olsa gerek: ‘Sen bu geçici dünyâyı bâkî mi sandın? Hâlbuki bunların hepsi fânî idi. Çok mal toplayanlar yarın kıyâmet gününde hepsinin hesâbını vereceklerdir. Birçok soru ve suâlden sonra malının helâl olduğu anlaşılan kimse kurtulur. Haram ise, elbette azâb ederler. Helâl malın zekâtı sorulur. Eğer hesâbı kolay verirsen kurtulursun.’
Ey bu fânî mülkün rağbetlisi olan insan! Kalbini durmadan, uzun uzun, bitmez tükenmez emellerle dolduruyorsun. Aklın varsa ihtiyâcından fazlasına heveslenme. Bu fânî âlemde kimse bâkî kalmaz. Bu dünyânın değişmez âdeti şudur: “Gelen gider konan ise göçer. Çünkü yakında sen de bu dünyâdan gideceksin. Kim, bu yer benim dedi ise, sonunda o yer onu yedi.”
Ahmed Mürşidî Efendi, 1760 (H.1174) senesinde Diyarbakır’da vefât etti. Şehre bir saat uzaklıktaki Ali Pınarı köyü ile şehir arasına defnedildi. Vefatından önce şöyle dua etti:

“Umut kapına geldim yâ Rabbî!”
“Yâ Rabbî! Bizi kötü huylardan koru. Bize, işlerimizi ihlâs ile yapmayı nasîb eyle. Yâ Rabbî! Sen ayıplarımızı gizleyicisin, kulların günahlarını bağışlayacak da sensin. Çeşitli suçları ile Ahmed kapına geldi. Bütün sevâbı, senin vahdâniyetini, birliğini bilmesinden ibârettir. O senin sevgili Habîbinin sallallahü aleyhi ve sellem ümmetindendir. Bütün gece ve gündüz isteği rahmetinle Cennet’indir. Ettiğim isyanlara pişman olarak sana sığınıp umut kapına geldim. Ey yüceler yücesi Rabbim! Sen bizi kapından ayırma... “

Seyyid Burhaneddin

Seyyid Burhaneddin aslen Maveraünnehir’deki Tirmiz şehrindendir. Oradan çıkarak ilim öğrenmek için birçok memleket gezdi. Sonunda Behaeddin Veled hazretlerine kavuştu ve onun halifesi oldu. Bir ara Tebriz şehrine gitmişti. Burada iken hocasının vefat edeceği ilham olundu. Hocası ona rüyada, oğlu Celaleddin’in terbiyesini kendisine verdiğini söyleyince hemen Konya’ya gitti. Mevlana Celaledin-i Rûmi hazretlerinin en büyük hocası oldu.

Samimiyetle teslim oldu...
Seyyid Burhaneddin, ta çocukluk yıllarında bir lala gibi omuzlarda taşıdığı Mevlana’ya dedi ki:
“Baban manevi makam sahibiydi, sen de onu ara, kalden (sözden) geç. Onun sözlerini iki elinle kavramışsın; fakat benim gibi onun haliyle de sarhoş ol. Böylece de ona tam mirasçı kesil; cihana ışık saçmada güneşe benze. Sen zahiren babanın mirasçısısın; ama özü ben almışım; bu dosta bak, bana uy!..” Mevlana babasının halifesinden bu sözleri duyunca samimiyetle onun terbiyesine teslim oldu...
Konya’da bir müddet kalan Seyyid Burhaneddin, daha sonra Kayseri’ye gitmek üzere oradan ayrılmaya karar verdi. Mevlana hazretleri çok ısrar ettiyse de; “Öyle anlıyorum ki, buraya Şems-i Tebrizi gelecek. Senin yükselmen onun vasıtasıyla olacak” dedi ve Kayseri’ye geldi. Orada insanları irşâd eyledi ve Hicri yedinci asrın ortalarında vefat etti...

“Cenazem için su hazırla!”
Seyyid Burhaneddin hazretleri, vefat edeceği gün gusül abdesti aldı. Hizmetçisine; “Ecel şerbeti bardağa konulmuş, bana verilmek üzeredir. Beni yıkamaları için sıcak su hazırla. Dışarı çık ve ‘Seyyid Burhaneddin vefat etti’ diye seslen ki, cenazemde hazır bulunsunlar” buyurdu. Sonra da Allahü teâlâya yalvarmaya başladı: “Ey hâzır ve nâzır olan Allahım! Bana bir emanet verdin. Nihayet o emaneti geri alacaksın” dedikten sonra “İnşaallah beni sabredenlerden bulacaksın” mealindeki Sâffat suresi 102. ayet-i kerîmesini okudu. Sonra; “Yâ Rabbi! Seni ve Resulünü çok seviyorum, sana kavuşma arzum son haddine ulaştı. Beni bu sevgiye ve arzuma bağışla” diyerek ruhunu teslim etti...

Çerkez Hasan Bey

Çerkez Hasan Bey’in ablası Neşerek Kadınefendi, Sultan Abdülaziz Han’ın hanımı idi. Padişah tahttan indirildiği gün Dolmabahçe Sarayı’ndan Topkapı Sarayı’na nakledilirken mücevher sakladığı şüphesiyle omuzundaki şal, Hüseyin Avni Paşa tarafından çekilip alınarak hakârete uğramıştı. Kadınefendi, omuzları açık bir şekilde Boğaz’dan getirilmiş ve hastalanmıştı. Sultan Abdülaziz Han’ın vefatı üzerine ise şok geçirerek 11 Haziran 1876 günü vefat etmiş idi...

Ona haddini bildirecekti!
Çerkez Hasan Bey, Hüseyin Avni Paşa’ya haddini bildirmeye karar verdi! Abdülaziz Han’ı şehid ettiren paşalar, başarılarının zevki içinde bazı meseleleri görüşmek için 15 Haziran gecesi Midhat Paşa’nın Bayezıt’taki konağında toplanmışlardı. Hasan Bey, Midhat Paşa’nın konağına rahatlıkla girdi. Elinde tabancalarından biri olduğu halde kabinenin toplantı yaptığı salona daldı. Aynı zamanda tabancasını ateşleyerek Hüseyin Avni Paşa’yı vurdu. Orada bulunan diğer paşalar korku içinde bitişik odaya sığınırlarken, Avni Paşa’yı öldürdükten sonra salona dönen Hasan Bey, Hariciye Nazırı Raşid Paşa’yı da öldürdü. Midhat ve Ahmed Paşaları da öldürmek için sığındıkları odanın kapısını omuzladı. Bu sırada Hasan Bey, karakoldan gelen askerler tarafından yaralı olarak yakalandı. Bahriye Kolağası Şükrü Bey tarafından ağır şekilde tahkir olunması üzerine, çizmesinde sakladığı küçük tabancasını çıkarıp onu da öldürdü...
Çerkez Hasan bu vakada beş kişiyi öldürdü. Yakalandıktan sonra Süleymaniye Kışlası’na götürüldü. Kısa süren duruşmadan sonra, idama mahkum edildi. Sorgusu sırasında;
“Nefsim için bu işi yapmadım, millet için yaptım. Gayem; bundan sonra kimse Padişah hal etmek falan gibi şeylere cesaret edemesin” demiştir.

Edirnekapı’ya defnedildi...
Çerkez Hasan Bey, ertesi gün Bayezıt Meydanında idam edildi. “Kinim dînimdir!” diyecek kadar kindâr olan Hüseyin Avni Paşa’nın ölümü halk arasında sevinçle karşılanırken, Çerkez Hasan Bey’e o nisbetle acı duyuldu.
Edirnekapı’ya defnedilen Çerkez Hasan Bey’in mezâr taşında şunlar yazıyor:
“Ümerâ ve guzât-ı çerâkiseden İsmâil Beyin oğlu olup, Harb Okulunu bitirip, kıdemli yüzbaşı rütbesindeyken genç yaşında velînîmeti uğrunda fedâ-yı cân eden Çerkez Hasan Beyin kabridir.”

Selçuklu Sultanı Alparslan

Sultan Alparslan, Selçuklu Devletinin kurulmasında önemli rolü olan Horasan Valisi Çağrı Bey’in oğludur. 20 Ocak 1029’da doğdu. İyi bir tahsil gördü, sayısız zafer kazanarak mertliği ve iyi kumandanlığı ile ün saldı. Babasının ölümünden sonra Horasan Valisi oldu. Amcası Tuğrul Bey, 4 Eylül 1063’te öldüğü zaman, vasiyeti üzerine, Selçuklu tahtına Alparslan’ın ağabeyi Süleyman getirildi, fakat Türk beyleri buna itirazda bulundular ve Alparslan’ı hükümdar tanıdılar. Alparslan 27 Nisan 1064’te büyük bir törenle tahta çıktı...

Anadolu kapılarını açtı...
Sultan Alparslan, yaptığı fetihlerle devletin sınırlarını batıya doğru genişletti. Bizans İmparatoru Romanos Diogenes ile 26 Ağustos 1071’de Malazgirt’te yaptığı savaşı kazanarak Anadolu kapılarını Türklere açtı. Türk tarihinin dönüm noktası kabul edilen bu zafer, Alparslan’ı Türk tarihin en büyük hükümdarlarından biri yaptı.
Sultan Alparslan, Malazgirt Zaferinden sonra 1072 senesinde çok sayıda atlı ile Maveraünnehr’e doğru sefere çıktı. Türkleri bir bayrak altında toplamak istiyordu. Ordunun başında Buhara’ya yaklaştı. Amuderya Nehri üzerinde bulunan Hana Kalesini muhasara etti. Kale komutanı, Batınî bozuk fırkasına mensup Yusuf el-Harezmi, kalenin fazla dayanamayacağını anladı ve teslim olacağını bildirdi. Hain Yusuf, Alparslan’ın huzuruna çıkarıldığı sırada hücum edip, hançer ile yaraladı. Yusuf’un cezasını anında verdiler. Fakat Sultan Alparslan da aldığı yaralardan kurtulamadı...

Rey şehrinde defnedildi...
Yaralanmasının dördüncü günü, 25 Ekim 1072 tarihinde; “Her ne zaman düşman üzerine azmetsem, Allahü tealaya sığınır, O’ndan yardım isterdim. Dün bir tepe üzerine çıktığımda, askerimin çokluğundan, ordumun büyüklüğünden bana, ayağımın altındaki dağ sallanıyor gibi geldi. ‘Ben, dünyanın hükümdarıyım. Bana kim galip gelebilir?’ diye düşündüm. İşte bunun neticesi olarak, cenab-ı Hak, aciz bir kulu ile beni cezalandırdı. Kalbimden geçen bu düşünceden ve daha önce işlemiş olduğum hata ve kusurlarımdan dolayı Allahü tealadan af diliyor, tövbe ediyorum. La ilahe illallah Muhammedün resulullah” diyerek şehid oldu.
Sultan Alparslan, Tahran yakınlarındaki Rey şehrinde defnedildi..

Ahmed Behlül

Ahmed Behlül hazretleri, Mısır evliyâsındandır. Doğum târihi ve yeri belli değildir. 1521 (H.928) senesinde Kahire’de vefât etti. Hayâtı hakkında fazla bir bilgi yoktur... Küçük yaşta ilim öğrenmeye başlayan Ahmed Behlül hazretleri, zamânında Mısır’da bulunan büyük âlimlerin derslerine devâm ederek yetişti. Devrinin ileri gelen âlimlerinden oldu. Kendisinden meşhur âlim Abdülvehhâb-ı Şa’râni ilim öğrenmiştir.

Olgun ve yüksek bir zâttı...
Ahmed Behlül hazretleri, kerâmetler sâhibi, olgun ve yüksek bir zâttı. Abdülvehhâb-ı Şa’rânî, Ahmed Behlül’ün huzûrunda bir kitabı okuyup ezberliyordu. Bir gün Ahmed Behlül talebesine Minhâc kitabını okuyup ezberlemesini söyledi ve; “Minhâc kitabı sana kâfi gelir. Diğeri ile uğraşmana gerek yok, izin de yok” buyurdu. Bundan sonra Abdülvehhâb-ı Şa’rânî Minhac’ı okudu. Daha önce okuduğu kitabı okumak istedi ise de bir kelime bile ezberleyemedi.
Kalbinde dünyâ düşünceleri bulunmayan, devamlı ibâdet ve tâat ile meşgul olan Ahmed Behlül, tanınmaktan, meşhur olup parmak ile gösterilmekten hoşlanmaz, böyle şeyleri istemezdi. Vefâtından biraz önce şunları söyledi:

“Kabrimin üstüne türbe yapmayın”
“Beni, Karafe Kabristanının yakınındaki yola defnedin. Kabrimin üstüne sanduka ve türbe yapmayın. Bırakın kabrim sâde olsun.”
O sırada orada bulunan talebelerinden biri; “Efendim! Sizin için Bâtiha Câmii avlusunda bir kabir hazırladık. Oraya defnedeceğiz” deyince Ahmed Behlül hazretleri;
“Cenâzemi oraya taşımaya gücünüz yeterse, öyle yapın” buyurdu.

Tabutu hareket ettiremiyorlardı!
Cenazesini defnetmeye götürmek istediklerinde, tabutu Bâtiha Câmii’ne doğru götüremediler. O tarafa doğru gitmek istediklerinde, tabut çok ağırlaşıyor, hareket ettiremiyorlardı. Kendisinin daha önce bildirdiği şekilde Karafe Kabristanının yakınındaki yola doğru götürmek istediklerinde tabut hafifledi ve rahatça götürdüler. Bu hâlin onun bir kerâmeti olduğu anlaşıldı.

Seyyid Bilâl

Emevi Halifesi Ömer bin Abdülazîz hazretlerinin komutanlarından Seyyid Bilâl Türk gönüllü savaşçılar birliği ile Karadeniz kıyısından Bizans’a doğru hareket etmişti. Niyetleri en kestirme yol olan denizden İstanbul önlerine varmaktı. Ancak yola çıktıktan birkaç gün sonra şiddetli bir yağmur ve fırtınaya yakalandılar. Seyyid Bilâl hazretleri ve gâziler güçlükle Sinop limanına sığındılar...

Kesik başını eline aldı!..
Seyyid Bilâl, şehrin vâlisi olan tekfurla görüştü. Kendilerine, belli bir vergi karşılığında müsâade edilmesini istedi. Bir kese altın karşılığı tekfurla anlaşan ve her türlü emniyet ve güvenleri için söz verilmesinden sonra saraydan ayrılan Seyyid Bilâl ve berâberindekiler, kendilerine tahsis edilen alana döndüler. Ancak, tekfur, müsâade vermiş olmasına rağmen gece yarısından sonra Müslümanlara baskın yaptı.
Seyyid Bilâl hazretleri ve askerleri, neye uğradıklarını bile anlayamadılar. Çıkan çatışmada bütün mücâhidler şehîd oldu. Saatlerce çarpışan Seyyid Bilâl hazretleri ise tekfur tarafından şehîd edildi...
Tekfur kılıcıyla Seyyid Bilâl’in başını gövdesinden ayırdı. Ancak o anda mübârek, başını alıp koltuğunun altına kıstırdı ve bu hâliyle tekfura yöneldi. Tekfur, gördüklerine bir süre inanamadı. Sonra da müthiş bir korku içerisinde kaçmaya başladı. Seyyid Bilâl hazretleri birkaç adım daha yürüyüp yere düştü...
Aradan aylar geçmesine rağmen tekfur, günlerce bu olayın tesirinde kalıp, azâp içinde kıvrandı durdu... Bu duruma daha fazla dayanamadı ve bir gün sarayında din adamlarıyla bir toplantı yaparak hâdisenin yorumunu istedi. Cevâbında kendisine; “Allah’ın sevdiği bir kulun öldürüldüğü, onun kerâmet ehli bir kişi olduğu” söylenince de, Seyyid Bilâl hazretlerinin mezarının üstüne bir çatı örtülmesini emretti ve bir müddet sonra da öldü.

Vasiyeti yerine getirildi...
Tekfur, ölmeden önce emrindekilere, onun kapı eşiğine gömülmesini, bu sûretle onu ziyârete gelenlerin çiğneyerek üzerinden geçmelerini istedi.
Vasiyeti yerine getirildi. Tekfur, şehîd Seyyid Bilâl hazretlerinin kabr-i şerîfinin yanına gömüldü...
Bu olaydan 539 yıl sonra, M.S. 1214 yılında Sinop kesin olarak Türklerin yönetimine geçtiğinde, türbe Selçuklu mimarisine göre yeniden yapılmıştır. Seyyid Bilal’in askerleriyle konakladığı yere ise Selçuklu Türkleri “Alâeddin Camii”ni yapmışlardır...

Mâlik bin Dînâr

Mâlik bin Dînâr hazretleri, mal mülk sâhibi zengin bir genç idi. Hasan-ı Basrî hazretlerine talebe olunca, bütün mallarını ve parasını, fakir talebelere harcadı. Kalbinden Allahü teâlânın aşkından başka her şeyin sevgisini çıkardı; zahidlerden oldu. Uzun zaman Basra’da Hasan-ı Basrî hazretlerinin sohbetlerini dinledi. Bir ara hocasıyla birlikte Şam’a gittiler. Şam’da bütün vakit namazlarını Câmi-i Kebîrde cemâatle birlikte kıldı. Bu vesîle ile o beldenin hikmet sâhibi kişileri ile tanışıp sohbet etti. Şam halkı onun izzet ve kemâlini, olgunluğunu her geçen gün görmekteydi. Gündüzlerini oruçla, gecelerini namaz ve niyazla geçirirdi...

“Allahü teâlâdan kork!..”
Bütün bunlara rağmen Mâlik bin Dînâr’ın yaşaması için gerekli olan rızka gönlünde az bir meyil kalmıştı. Bir gece rüyâsında kendisine şöyle buyuruldu: “Ey Mâlik! Sen bir mahlûksun. Allahü teâlâdan kork! Mâsivâyı, Allahü teâlâdan başkasının sevgisini terk edip bize dön. Yoksa helâk olursun!..”
O, sabahleyin erkenden hocası Hasan-ı Basrî hazretlerine giderek rüyâsını anlattı. Hocası da bunun doğru olduğunu bildirdi. Mâlik hazretleri bundan sonra ömrünün sonuna kadar kalbi, Allahü teâlânın sevgisi ile dolu yaşadı. Kimseden bir şey kabûl etmedi. Hattatlık yaptı ve kazandığı ile ihtiyaçlarını karşıladı.
Mâlik bin Dînâr hazretleri kalan ömrünü Basra’da geçirdi. Güzel halleri ve çok kerâmetleri görüldü. Nefsini hesâba çeker, bir an onu boş bırakmazdı...
Mâlik bin Dînâr hazretleri sâlih kimseleri sevmeyi anlatır ve onlara düşman olmaktan sakındırırdı. Bu hususta; “İnsan, kendisi sâlih olmadığı halde sâlihlerin şeref ve haysiyetine dil uzatacak olursa, başka günahı olmasa bile bu ona yeter” buyurdu.

“Hüsn-i zannım için affetti”
Mâlik bin Dînâr hazretleri, ömrünü Allahü teâlânın emir ve yasaklarına uyarak, insanlara nasîhat ederek geçirdi. Vefât ettiği gece rüyâda görüldü. Semâ kapıları açılıp birinin; “Dikkat edin Mâlik bin Dînâr Cennet’te iskân edileceklerden oldu” dediği işitildi.
Sevdikleri, Mâlik bin Dînâr hazretlerini rüyâda gördü ve ona; “Allahü teâlâ sana nasıl muâmele etti?” diye sordular. O; “Rabbimin huzûruna pek çok günâh ile çıktım. Hakkında beslediğim hüsn-i zan sebebiyle hepsini affetti” buyurdu...

Nezahat Onbaşı

Nezahat Onbaşı’nın hikâyesi Çanakkale Savaşı günlerine kadar uzanıyor... Savaş yıllarında annesi Hadiye Hanım daha 24 yaşındayken veremden ölür. O günlerde İstanbul işgal altındadır, küçük kızın babası Albay Hafız Halit Bey ise cepheden cepheye koşmaktadır. Hafız Halit Bey bir müddet sonra komutasındaki 70. Alay ile Anadolu’daki Milli Mücadele saflarına katılma kararı alır. Tabii kızını da yanında götürmek zorunda kalır...

Ümitlerin tükendiği anda!..
Türk askeri, Yunan saldırıları karşısında zor anlar yaşamaktadır. Yaklaşık 600 kişilik alayı ile en zor imtihanı veren Hafız Halit, umutların tükendiği noktada atıyla askerlerin önünü kesen küçük kızı Nezahat’i bulur. Minik, ama vatan sevgisiyle dolu yürek zor durumdaki askerlerin karşısına duvar gibi dikilir ve ağzından şu sözler dökülür: “Ben babamın yanına ölmeye gidiyorum, siz nereye isterseniz gidin!”
Küçük kızın bu sözleri askerleri öyle etkiler ki, düşmana aslanlar gibi saldırırlar ve çoğu cephede şehit düşer. Ancak Gediz Muharebesi kaybedilse de Yunan askerinin Anadolu’nun içlerine kolay sızması geciktirilir. Küçük Nezahat de, artık 70. Alay’ın Nezahat Onbaşısı’dır.
Çerkez Ethem, Nezahat Onbaşısı ile cephede karşılaşır ve çatışmalarda ele geçen bir Yunan filintasını ona verir. 70. Alay’ın adı o günden sonra ‘Kızlı Alay’ diye anılmaya başlar...
İstiklal Harbi sona ermiştir... Nezahat Onbaşı babasıyla birlikte İstanbul’a yerleşir. Okuma sevgisi ve asker olma isteği yüreğinden hiç çıkmaz. İstiklal Harbi’nin kahramanlarından Yüzbaşı Rıfat ile 1931’de evlenir. Evliliğinin yedinci yılında ilk kızı İnci, daha sonra Oya dünyaya gelir. Evinin kadını ve iyi bir anne olur. Çocuklarını Kurtuluş Savaşı’nın hikâyelerini anlatarak büyütür...

Kızının ağzından ölüm ânı!..
Annesinin son günlerinde yeniden Milli Mücadele günlerini yaşamaya başladığını söyleyen büyük kızı İnci Üçok (Baysel), Nezahat Onbaşı’nın ölüm ânını şöyle anlatıyor:
“Çok rahatsızlanmıştı. Gülhane Askerî Tıp Akademisi’ne kaldırdık. Hastanede, ‘Bak gördün mü Alay geldi. Karşıda askerler. Bak kızım babam beni almaya geldi. Alayın hepsi burada’ diyordu... Bunlar annemin son sözleri oldu.”

Ali bin Sehl İsfehanî

Ali bin Sehl İsfehanî hazretleri, Remle’de otururdu. 261 (m. 874)’de vefât etti. Hadîs-i şerîf ilminde sika (güvenilir) bir râvi idi. Velîd bin Müslim, Haccâc bin Muhammed, Zeyd bin Ebiz-Zerkâ, Damra bin Rebîa, Şebâbe bin Sevvâr Müemmil bin İsmâil ve başka zâtlardan rivâyetlerde bulundu. Kendisinden de, Ebû Dâvûd, Nesâî, İbn-i Huzeyme, İbn-i Cerîr, Muhammed bin Hârûn er-Re’yânî, Ebû Zür’a, Ebû Hâtem ve başka zatlar rivâyette bulunmuşlardır.

Şaşılacak hâllere sahipti!
Bu mübarek zat, Cüneyd-i Bağdâdî ile mektûblaşırlardı. Allahü teâlânın takdirine razı olmak ve nefsinin arzularına muhalefet etmekte, herkesin beğenip takdir ettiği, fevkalâde üstün ve şaşılacak bir hâle sahip idi. Bazen yirmi gün bir şey yemeden durduğu olurdu. Az sözle çok şeyi anlatan, hoş bir ifâdesi vardı.
Bir gün, Amr bin Osman, kendisini ziyâret için İsfehân’a geldi. Ali bin Sehl, Amr bin Osman’ın otuzbin altın olan borcunu ödeyip, onu sıkıntıdan kurtardı. Buyurdu ki:
-Siz zannediyor musunuz ki benim ölümüm başkalarının ölümü gibi olacak! Herkes gibi hasta olacağımı herkesin ziyâretime geleceğini mi zannediyorsunuz? Hiç öyle olmayacak. Beni davet edecekler ve ben de kabul edeceğim...
Bir gün yolda giderken “Lebbeyk” (Buyur! Emre amadeyim) deyip yere çöktü. Bunu gören Ebû Hasan Müzeyyin şöyle anlatıyor:

“Hemen yanına koştum!..”
“Ali bin Sehl yerde yatar vaziyette iken hemen yanına koştum, (Lâ ilâhe illallah) demesini söyledim. Tebessüm edip; “Sen, Kelime-i tevhid söylememi istiyorsun. Allahü teâlânın izzetine yemin ederim ki, onunla benim aramda yalnız izzet perdesi var” buyurdu ve ruhunu teslim etti. Bundan sonra kendi kendime “Benim gibi birisi Allahü teâlânın velîsi olan bir zâta nasıl Kelime-i tevhid telkin edebilir! Vah vah vah” diye mahcûb oldum...”
Ali bin Sehl’in kabri İsfehân’da “Topçu Kabristanı”ndadır...

.

Amr bin Utbe

Amr bin Utbe hazretleri, Abdullah bin Mes’ûd ve Sübeyât-ül-Eslem gibi büyük zatlardan hadîs öğrendi. Şa’bî ve başka muhaddisler ondan hadîs rivâyetinde bulundular.
Amr bin Utbe, dostluk için hizmeti şart koşar, arkadaşlarının her türlü hizmetini görür, hayvanlarını otlatıp, tımar ederdi. Şüpheli olmak korkusu ile mubah şeylerin çoğundan sakınır dünyâdan ve dünyâlık olan şeylerden uzak durur, zühd hayâtı yaşardı. Devamlı gazâlara katılır, cenâb-ı Hak’tan şehîdlik rütbesi isterdi.

“İnşâallah ona da kavuşurum”
O; “Rabbimden üç şey istedim. Birincisi dünyâya rağbet etmeyeyim. Dünyâlıktan elde ettiğime de elde edemediğime de önem vermeyeyim. İkincisi, Allahü teâlâ çok namaz kılmayı nasîb etsin. Üçüncüsü, şehîdlik rütbesine kavuşayım. Allahü teâlâ bana ilk iki isteğimi nasip etti. Üçüncüsünü bekliyorum. İnşâallah ona da kavuşurum” demiş ve her üçüne de kavuşmuştur.
Bu mübarek zat, bir gün dört bin dirhem vererek çok soylu bir at satın aldı. Tanıdıkları; “Bu ata bu kadar para verilir mi?” dediler. Bunun üzerine onlara; “Bu atın, Allahü teâlânın yolunda attığı her bir adım, benim gözümde dört bin dirhemden daha kıymetlidir” cevâbını verdi.
Kölesi anlatır: “Amr bin Utbe bir gazâya çıkmıştı. Bir nöbet esnâsında namaza durdu. Bu sırada bir arslan kükremesi işitildi. Herkes telâşa kapılıp, sağa sola kaçmaya başladı. Amr bin Utbe, kendinden geçmiş bir vaziyette namazına devâm etti. Arslan, etrâfında dolaşıp bir şey yapmadı. Sonra arkadaşları; “Arslandan korkmadın mı?” dediler. O; “Allahü teâlânın dışında başka bir şeyden korkmaktan Allahü teâlâya karşı hayâ eder, utanırım” diye cevap verdi.

Şehîdlik makâmına kavuştu...
Amr bin Utbe hazretleri, babasının kumandasında katıldığı bir gazâda beyaz bir elbise çıkarıp onu giydi ve; “Kanımın bunun üzerine akmasını istiyorum” dedi. Daha sonra harp başladı. Mâseyzân denilen mevkide yapılan bu şiddetli muhârebede atılan iri bir taş ile yaralandı ve sonra vefât etti. Böylece uzun zamandır arzu ettiği şehîdlik makâmına kavuştu. Şehîd olduğu yere giydiği elbise ile defnedildi..

Ebu Said Ebu'l Hayr

Ebu Said Ebu’l Hayr hazretleri, 967 (H.357) senesinde Horasan bölgesinde Serahs ile Ebyurd arasında yer alan Meyhene (Mihene) şehrinde doğdu. 1049 (H.440) senesinde aynı yerde vefât etti...
Şeyh Ebu Said hazretleri, henüz küçükken babası onu cuma namazına götürmekte idi. Yolda zamanın manevi sultanı Şeyh Ebu’l Kasım Bişr hazretlerine rastladılar. Ebu’l Kasım hazretleri;
- Bu çocuk kimindir? diye sordu. Ebu’l Hayr da:
- Bizimdir ya Şeyh! dedi.

“Dünyadan gitme zamanı...”
Şeyh Ebu’l Kasım hazretleri onların yüzüne, bakarak gözleri yaşardı. Sonra da Ebu’l Hayra;
- Ya Ebu’l Hayr, bizim dünyadan gitme zamanımız gelmiştir, fakat makamı boş görerek üzülmüştüm. Şimdi senin çocuktan öyle anlıyorum ki, Müslümanların istifade edeceği derecede manevi kabiliyeti var. Cuma namazından sonra bu çocuğu bizim eve getir, dedi.
Namazdan sonra Ebu’l Hayr, Ebu Said’i alarak Ebu’l Kasım’ın evine getirdi. Şeyhin dergahına girdiler... Dergahta kışlık yiyeceklerin konduğu yüksekçe bir yer vardı. Ebu’l Kasım oraya bir ekmek koymuştu. Çocuğun babasına:
- Oğlunu omuzuna al da o yukarıdaki ekmeği indirsin, buyurdu. Babası, oğlu Said’i omuzuna alıp kaldırdı. Daha küçük yaşta olan Ebu Said hazretleri elini uzatıp 30 yıllık ekmeği aldı ve yere inip Şeyhe verdi. Ekmek sıcacıktı. Ebu’l Kasım hazretleri ekmeği aldığı zaman gözlerinden yaşlar akmaya başlamıştı. Ağlayarak ekmeği ikiye böldü, bir parçasını o anda henüz çocuk olan Ebu Said’e verdi, bir parçasını da kendisi yedi. Ona da yemesini emretti. Babasına hiç vermedi. Ebu’l Hayr;

“Bize nasip olmayacak mı?”
- Ya Şeyh, bu teberrükten bir parça da (arpa ekmeği) bize nasip olmayacak mı? dediğinde, Şeyh Ebu’l Kasım hazretleri şöyle buyurdu:
- Ya Ebu’l Hayr! Otuz senedir, bu ekmek bu makamda durmakta idi. Bana bu ekmek kimin elinden sıcak olarak gelirse ondan âlemin istifade edeceği vadedildi. Bu vaadin tamamı senin oğlunda olsa gerektir. O zatın senin oğlun olması şeref olarak sana yetmez mi?
Böylece Ebu’l Kasım hazretleri kendi yerine nasbedeceği büyük velîyi bulmuş oldu. Şeyh hazretleri bunları söyledikten sonra fazla yaşamadı ve kısa bir zaman sonra vefat etti...

Bir Çanakkale şehîdi Ali Çavuş

Çanakkale Savaşları’nın, bir Türk Destanı olduğu doğrudur. Çünkü, bu savaş, Türk tarihinin gurur veren bir mücadelesidir. Dünya tarihindeki en ünlü savunma savaşlarından biri kabul edilir ve Avrupa ile dünya tarihinde önemli bir yer teşkil eder...
Düşman donanmasının Gelibolu ve Anadolu sahillerinde yeri göğü inlettiği günlerdir... Çanakkale muharebelerinde kumandanlık etmiş, yaralanmış emekli bir subay o günleri, hatıratında şöyle anlatıyor:

Top seslerini bastıran naralar!..
“Çanakkale Harbi’nin devam ettiği günlerden birindeyiz. O gün akşama kadar süren savaş, üstünlüklerine rağmen yine zaferimiz ile neticelenmek üzereydi. Gözetleme yerinde muharebenin son safhasını heyecanla takip ediyordum. Mehmetçiklerin ‘Allah Allah’ nidaları ufku titretiyor, bu müthiş haykırışlar, top seslerini bile bastırıyor gibiydi...
Bir aralık yanımda bir ayak sesi duyar oldum. Geriye dönünce Ali Çavuş ile karşılaştım. Sapsarı olmuş yüzünde müthiş bir ıstırap okunuyordu. Daha neyin var demeye kalmadan, o her şeyi anlatmaya yetecek olan kolunu bana gösterdi. Dehşetle ürpermiştim. Sol kolu bileğinin dört parmak kadar yukarısından aldığı bir isabetle hemen hemen tamamen kopacak hale gelmişti ve elini yere düşmekten ancak zayıf bir deri parçası alıkoymakta idi...

“Kolumu kes kumandanım!”
Ali Çavuş dişlerini sıkarak ıstırabını yenmeye çalışıyordu. Sağ elindeki çakıyı bana uzattı:
-Şunu kesiver kumandanım! dedi.
Bu üç kelimelik cümle, öyle müthiş bir istek, öyle bir mecburiyet ifade ediyordu ki, gayri ihtiyari çakıyı aldım ve derinin ucunda sallanan eli koldan ayırdım. Bu tüyler ürperten vazifeyi yaparken de;
-Üzülme Ali Çavuş, Allah sağlık versin! diye moral vermeye çalışıyordum...
Çok geçmeden Ali Çavuş, yalnız elini değil, vatan uğruna fani vücudunu da feda etti. Gözlerini hayata yumarken de;
‘Vatan sağ olsun! Allah imandan ayırmasın!.. Canım vatana feda olsun!..’ cümlelerini tekrarlayarak son nefesini vermiş, etrafı küçük bir kan gölü haline gelmişti...

Muhyiddîn-i Arabî

Muhyiddîn-i Arabî hazretlerinin ailesi meşhûr Tayy kabîlesine mensuptur. Cömertliği dillere destan olan Adiy bin Hâtem’in kardeşi Abdullah bin Hâtem’in neslindendir. 1165 (H.560) senesinde Endülüs’teki Mürsiyye kasabasında doğdu. 1240 (H.638) senesinde Şam’da vefât etti. Kabri Şam’da olup sevenleri tarafından ziyâret edilmektedir...
Küçük yaşında ilim tahsîl etmeye başlayan Muhyiddîn-i Arabî hazretleri, sekiz yaşındayken babasıyla birlikte İşbiliyye’ye gitti. Pekçok âlimin ilim meclislerinde bulunup, ilim öğrendi. Keskin zekâsı, kuvvetli hâfızası ile dikkatleri çekti.

Fen ve din ilimlerinde yetişti
Muhyiddîn-i Arabî hazretleri, gittiği yerlerde büyük âlimler ile görüşüp, onlardan ilim öğrenmek sûretiyle, fen ve din ilimlerinde en iyi şekilde yetişti... Tefsîr, hadîs, fıkıh, kırâat gibi pekçok ilimlerde büyük âlim oldu. Tasavvufta, Ebû Midyen Magribî, Cemâleddîn Yûnus bin Yahyâ, Ebû Abdullah Temim, Ebü’l-Hasan ve Seyyid Abdülkâdir-i Geylânî hazretlerinin rûhâniyetinden feyz aldı, yüksek derecelere kavuşup, meşhûr oldu. Mekke’de bulunduğu sırada “Fütûhât-ı Mekkiyye” adlı eserini yazdı...
Muhyiddîn-i Arabî hazretleri, Şam’da, kalbi para sevgisiyle dolu bir grup kimseye; “Sizin taptığınız, benim ayağımın altındadır” dedi. Orada bulunanlar bu sözü anlayamadılar. 1240 (H.638) Rabî’ul-âhir ayının 28. Cumâ günü, yetmiş sekiz yaşında iken Şam’da fânî dünyâdan âhirete irtihâl etti. Vefat etmeden hemen önce “Sin, Şın’a gelince, Muhyiddîn’in kabri meydana çıkar” buyurdu.

Büyüklüğünü anlayamadılar...
Bu mübarek zat Sâlihiyye’de defnolundu. Şam halkı, onun büyüklüğünü anlayamadıkları için kabrinin üzerine çöp döktüler. Osmanlı Sultânı Yavuz Sultan Selîm Hân Şam’a geldiğinde; “Sin, Şın’a gelince, Muhyiddîn’in kabri meydana çıkar” sözünün ne demek olduğunu anladı. Kabrini araştırıp buldurdu. Çöpleri temizleterek, kabrin üzerine güzel bir türbe, yanına bir câmi ve imâret yaptırdı. Ayrıca Muhyiddîn-i Arâbî’nin vefâtından önce ayağını yere vurarak, “Sizin taptığınız, benim ayağımın altındadır” buyurduğu yeri tesbit ettirip, orayı kazdırdı. Orada küp içinde altın çıktı. Bundan, “Siz, Allahü teâlâya değil de, paraya, mala mülke tapıyorsunuz” demek istediği anlaşıldı...

Emir Sultan

Emir Sultan hazretleri, 17-18 yaşlarına geldiğinde babası vefât etti. Babasının vefâtından sonra bir müddet Buhâra’da kaldı. Sonra Mekke’ye gitti. Hac farîzasını yerine getirdikten sonra Medine’ye geçti. Emir Sultan hazretleri, Medine-i Münevvere’ye yerleşmek ve ömürlerinin sonuna kadar orada kalmak niyetinde iken, aldığı manevî bir işaret ile Anadolu’ya gelerek Bursa’ya yerleşti. Burada Osmanlı Padişahı Yıldırım Bayezid’in kızı ile evlendi. Bir dergah kurarak talipleri yetiştirdi...

Mübârek duâsını alırlardı...
Ledünnî ilme sâhip olan Emîr Sultan hazretlerinin çok kerâmeti görülmüştür. Bu sebeple “Kerâmetler Sultânı” diye anılmıştır. Zamânındaki Osmanlı Sultanları kendisine hürmet eder, sefere çıkacaklarında huzûruna gelip, mübârek duâsını alırlardı. Onun eliyle kılıç kuşanırlardı. Emir Sultan hayâtı boyunca din ve vatan için yapılan gazâları teşvik etti. Talebelerine bu işlerin kudsiyetini devamlı anlatırdı. Vefâtından sonra bile mânevî yardımlarının serhat boylarındaki gâziler tarafından görüldüğü devamlı anlatıla gelmiştir.
Emir Sultan 1430 (H.833) senesinde Bursa’da veba hastalığından vefât etti. Vefât ettiğinde 63 yaşındaydı. Bu mübarek zat, vefat edeceği zaman yanındaki muhipleri irşâd için makamlarına birini tavsiye veya tayin etmesini söylediler. Bunun üzerine Emir Sultan hazretleri buyurdular ki:
“Öldüğüm zaman sırra vakıf olan filan kimseyi bulursunuz...”

“Cenazemi Hacı Bayrâm yıkasın!”
Bunun üzerine mübareğin tarif ettiği şahsı bulup, arzularını söylerler, kabul etmesi için ricada bulunurlar. Önce bunu reddeden Hasan Baba ismindeki bu zat, Emir Sultan’ın vasiyetini söylediklerinde kabul eder...
Emir Sultan hazretleri vefât ederken;
-Cenazemizi Hacı Bayrâm yıkayıp, namazımızı kıldırsın, buyurdu.
Vefât ettiği gece Hacı Bayrâm-ı Velî, mânevî bir işâret ile Bursa’ya geldi. Gasil ve tekfin işlerini yaptı ve cenâze namazını kıldırdı...

Mazhar-ı Cân-ı Cânân

Mazhar-ı Cân-ı Cânân’ın asıl adı Şemseddîn Habîbullah’tır. Babası Mirzâ Cân’dır. Onun ismine izâfeten “Cân-ı Cânân” denilmiştir. 1699 (H.1111) senesinde Ramazân-ı şerîfin on birinde Cumâ günü doğdu. 1781 (H.1195) senesinde şehîd edildi. Hazret-i Ali’nin neslinden olup, seyyiddir...
Mazhar-ı Cân-ı Cânân hazretleri, vefâtının yaklaştığı günlerde kavuştuğu nîmetleri dile getirerek ve şükrederek şöyle buyurdu:

“Şehitlik derecesine kavuşamadım”
“Kalbimden her ne geçtiyse ve her ne nîmete kavuşmak istediysem, Allahü teâlâ onları bana ihsân etti. Beni İslâm-ı hakîkî ile şereflendirdi ve çok ilim ihsân etti. Sâlih amel üzere istikâmet verdi. Büyüklerin tasavvuf yolunda bildirdiği şeylerin hepsini verip keşif, tasarruf ve kerâmet ihsân etti. Beni dünyâya düşkün olmaktan ve dünyâya düşkün olanlardan da uzak eyledi. Ancak Allahü teâlâya yaklaşmakta, yüksek derece olan şehitlik derecesine kavuşamadım. Hocalarımın çoğu şehitlik şerbetini içmekle şereflendiler. Şu anda ben yaşlandım, vücûdum zayıf düştü. Cihâd edecek ve böylece şehitliğe kavuşacak gücüm, tâkatim kalmadı...”
Mazhar-ı Cân-ı Cânân hazretleri bu sözlerle, şehitlik derecesine kavuşmayı çok arzu ettiğini dile getirmişti...
Ömrünün son günlerini yaşadığı sıralarda huzûruna gelip gidenler iyice artmıştı. Kapısının önünde pekçok kimse toplanmıştı. Bunlar arasından üç kişi ısrarla içeri girmek istiyorlardı. Nihâyet izin alıp içeri girdiler.

Hançerini peş peşe vurdu!..
Bunlar Moğol ve Mecûsî idiler. Huzûruna girince, “Mazhar-ı Cân-ı Cânân sen misin?” dediler. O mübarek de; “Evet benim” buyurdu. Meğer bunlar kendisini öldürmek üzere gelmişlerdi. İçlerinden biri üzerine hücum edip hançerini peş peşe vurmaya başladı. Vurulan hançer darbeleri kalbine yakın bir yere isâbet etmiş, ağır yaralanmış ve yere yıkılmıştı.
Mübarek, bu yaralı hâliyle üç gün daha yaşadı. Üçüncü gün, öğle vakti ellerini açıp Fâtiha-i şerîfi okudu. İkindi vaktinde; “Günün bitmesine kaç saat vardır?” buyurdu. Dört saat vardır dediler. O gün hem Cumâ, hem de Aşûre Günü idi. Akşam olunca üç defâ derin nefes aldı ve şehîd olarak vefât etti...
 

Celâl Tehâniserî

Büyük âlim Celâl Tehâniserî hazretleri, küçük yaşta ilim tahsiline başladı. Yedi yaşında Kur’ân-ı kerîmi ezberledi. On yedi yaşına geldiğinde bütün ilimleri öğrenip ders ve fetvâ vermeye başladı. Bir gün hoş bir ses ile okunan gazel duydu. O anda kendisini Allahü teâlânın aşkı kapladığından düşüp bayıldı. Ayıldığında tasavvuf yolunu öğrenmek için Abdülkuddûs hazretlerinin sohbetlerine devâm etti. Kısa zamanda kemâle gelerek icâzet, diploma aldı...

Sekerât hâli çok uzadı...
Celâl Tehâniserî, ilmi ile âmil idi. Ömrünü ibâdet, tâat, ders vermek ve insanlara vaaz ve nasîhat etmekle geçirdi. Edepleri gözetmeye, farzlardan başka nâfileleri yapmaya, gece gündüz Allahü teâlâyı zikretmeye ve vakitlerini değerlendirmeye çok dikkat ederdi. Çoğunlukla Allahü teâlânın aşkı ile kendinden geçmiş bir hâlde olurdu. Namaz vakti gelince talebeleri; “Allahü ekber, Allahü ekber” dediğinde kendine gelir, namazı kılmak için kalkardı.
Hikmet-i Hüda, Celâl Tehâniserî’nin ölüm hastalığı, sekerât hâli günlerce uzadı. Bu sebepten bir şaşkınlık ve ıstırap hâsıl oldu. On altı gün sonra kendine gelince, talebelerinin büyüklerinden olan Şeyh Nizâm bu hâle üzüldüğü için; “Efendim, bu ne hâldir?” diye sorunca, Celâl Tehâniserî coşarak şu beyti okudu:
Vücûdundan fânî olan kimseler,
Harften sûretten, mânâya geçerler...
Bu mübarek zat, vefatından önce talebelerine şöyle buyurdu:

“Ölmeden evvel öl!..”
“Âşıklar, keşf ve kerâmet konaklarında durmak istemesinler. Daha yukarılara çıksınlar. Hiçbir şeye bağlı kalmasınlar. Her şeyden kesilerek ve uzaklaşarak, can çıkarcasına ilerlesinler. Bu da şöyle olur; ibâdetlere, zühde; dünyâya düşkün olmamaya ve riyâzete, nefsin isteklerine uymamaya dikkat etsinler. Bunları vesîle bilsinler. Az yemek yesinler, hattâ can çıkıncaya kadar uğraşsınlar. Ölmeden evvel ölüp, nefslerini tam ıslâh edip, Hakka kavuşsunlar. Kendini tasavvuf yolunda sananlar ve câhil sûfîler (câhil tarîkatçılar) bu hususta hatâya düşüyor ve doğru yoldan çıkıyorlar. Bundan Allahü teâlâya sığınırız. Selef-i sâlihînden (radıyallahü anhüm ecmâîn) rivâyet edildi ki: ‘Usûlsüz vüsûl, kavuşma olmaz. Usûl; dînin emirlerine ve tasavvufta bulunduğu yola uymaktır.’ Kur’ân-ı kerîm okumak ve din ilimleriyle meşgûl olmak en iyi iştir...”

Trablus'ta kurulan İtalyan mahkemesi!

Yıl, 1911... Ramazan Bayramı’nın 3. günü... Libya sahillerine çıkan Müstevli İtalyan askerleri, bulabildikleri herkesi öldürdüler. Teslim olanlara da acımadılar... Trablus’ta kurdukları Divanı Harp’te, grup grup getirilen esirlerin yargılanmaları 3’er dakika sürerdi. Karar hemen binanın arkasında duvarın önünde infaz edilirdi...
Bir gün elleri kelepçeli; bir yaşlı, bir orta yaşlı, bir de delikanlı, çöl kıyafeti içinde üç kişi mahkemenin önüne çıkarılır. Başkan Albay Carlo Torelli, bu zavallıları yargılamak için tercümana der ki:
- Sor bakalım, bunlar kimlerdir?

“Ben Osmanlı subayıyım”
Elleri kelepçeli orta yaşlı olanı, gayet iyi bir İtalyanca ile cevap verir:
- Tercüman istemez. Ben Osmanlı ordusundan Albay Ahmet Alaaddin’im. Bu yaşlı zat emekli Paşa Mehmet benim babamdır. Savaş için görev istedi. Bu delikanlı ise benim oğlumdur. Gönüllü olarak askere gitmiştir.
Hakim donup kalır.
- Yalan söylüyorsun, bu söylediklerin için belgen var mı?
Ahmet Albay koynundan, kelepçeli elleri ile bir buruşuk kağıt çıkartıp fırlatır.
İtalyan albayı şaşırmıştır. Zira salona, başlarında siyah şapka, boyunlarında asılı fotoğraf makineleri ile; biri İngiliz, biri Fransız 2 gazeteci girer. Hakim sözlerini tarta tarta konuşmaya mecbur kalır:
- Siz 26 Ekim 1912 günü bizim askerlerimizi arkadan vurdunuz. Bize bağlı kalacağınıza söz verdiğiniz hâlde bunu neden yaptınız?
- Osmanlı sizin gibi kalleş değildir! Hiçbir zaman arkadan vurmaz! Asıl siz bu topraklarda ne arıyorsunuz? Bu Avrupalıların bir haydutluğudur. O harekâtı bizzat idâre ettim.
- Suçlu, suçunu itiraf etmiştir. Kurşuna dizilmelerine karar verilmiştir.

Eşiğine tükürülen mahkeme!
Bu üç kişi hemen dışarı çıkartılırken, 2 yabancı gazeteci ayağa kalkıp, bu mahkûmların önlerinde şapkalarını çıkartarak saygıyla selâmlarlar...
Biraz sonra binanın arkasından, bir manga askerin silah sesleri geldiğinde, gazeteciler, mahkeme heyetine arkalarını dönüp dışarı çıkarken; mahkemenin eşiğine tükürmüşlerdir... 

.

"Kandiye Kahramanı" Bodrumlu Fedai Musa

Sene 1669... Veziriazam Köprülüzade Fazıl Ahmed Paşa, Girit’te aylardır alınamayan Kandiye Kalesi önlerindedir... Kaleyi kuşatan Osmanlı askerinin mühimmat ve yiyecek ikmali, Hanya’dan gemilerle getiriliyor ve Kandiye önlerindeki Çanak limanına indiriliyordu. Venedikliler, Osmanlı askerinin Çanak Limanından ikmal yaptıklarını öğrenince 12 gemilik bir filo ile orasını abluka altına aldılar.

Durak Reis’in kadırgası...
Fazıl Ahmed Paşa, hemen Memizade Mehmed Paşa kumandasında 12 gemiden müteşekkil bir filoyu oraya göndererek kuşatmayı kırmak istedi. Fakat bunu haber alan Venedikliler, Çanak Limanına takviye olarak 20 gemi daha gönderdiler. Bundan Memizade Mehmed Paşanın haberi yoktu.
Gece yarısı, 12 parçalık Osmanlı filosu Venedik gemilerine saldırdı. Levendlerin yeri göğü inleten naraları, düşmanın çığlıklarına karışıyor ve bozgun belirtileri başlıyordu. Tam bu sırada gizli tutulan 20 düşman gemisi savaşa girdi. Memizade, gemisine saldıran üç gemiden ikisini batırdı, diğer bir tanesi ise selameti kaçmakta buldu. Onu ise Durak Reis’in kadırgası yakaladı...
Bu gemide Akdeniz’i karış karış dolaşmış, gençliğinin en güzel günlerini dalgalar üzerinde geçirmiş bir levent vardı: Bodrumlu Fedai Musa...
Üstün kuvvetler karşısındaki bu mücadele saatlerce devam etti. Durak Reis, leventleriyle birlikte kahramanca çarpışarak şehid oldu. Fedai Musa, reisinin şehid düştüğünü görünce derhal ortadan kayboldu. Bomboş kalan Durak Reis’in “Zafer Aslanı” adlı teknesi düşman eline geçmiş, savaş ganimeti olarak İstendiye Limanı’na doğru yol alıyordu... Diğer tarafta ise bu mağlubiyeti bir türlü hazmedemeyen Fedai Musa, derhal geminin cephaneliğine girip saklanmıştı.

“Zafer Aslanı” İstendiye’de
“Zafer Aslanı” İstendiye Limanı’na getirildiğinde düşman askerleri sevinçten ne yapacaklarını şaşırmış, limanı dolduran yüzlerce asker ve sivil bir anda gemiye doluvermişti.
Evet, Fedai Musa’nın beklediği an gelmişti. Saklandığı yerden çıkarak güverteye fırladı ve hemen ambara koştu, kavlı çakmağını çakıp cephaneliği ateşleyiverdi... Arkasından müthiş bir gürültü ve patlama duyuldu. Sonra da “Zafer Aslanı” içindekiler ve aziz şehidi ile birlikte sulara gömüldü.
Kısa bir müddet sonra da Fazıl Ahmed Paşa, Kandiye Kalesi’ni fethederek Girit adasının tamamını Osmanlı topraklarına kattı...

Aşçı Yahya Baba...

Yahya Baba, II. Bâyezîd Hân zamanında, Edirne Bâyezid Külliyesi’nin aşçılarından biridir... Arkadaşları hoşaf, kebap sebze, bakliyat pişirir. Ama onun ihtisası pilavdır. Mübârek işe girişti mi, ibadet ettiğini sanırsınız. Pirinçleri salevat getire getire ayıklar, yağını tekbirlerle eritir. Tuzunu Besmele ile, suyunu Fatihalarla salar. Zaman zaman gözünü yumar, enbiyayı, evliyayı aracı yapar, Allah’tan bereket arzular...
Onun pilavı herkese yeter, hatta artar. Ancak o tek pirinç tanesine bile kıyamaz; artanı Tunca Nehrine atar. Balıklar onun geleceği saati bilir, köprü başında toplanırlar.

“Bu bir keramettir!”
Kilerci, bakar pilav artıyor; pirinci aşçıya az vermeye başlar. Ama Yahya Baba bir kere bile “Bu prinç yeter mi?” demez. Kilerci şaşkındır. Her gün pirinç miktarını biraz daha kısar ama pilav azalmaz, aksine çoğalır. Yine herkes doyar, Tunca’nın balıkları bile nasibini alırlar. Kilerci, bunu izah edecek tek kelime bilir: “Bu bir keramet!”
Çok dener ve emin olunca Pâdişaha çıkar. “Bu Yahya Baba boş bir adam değil Sultanım der, halbuki biz ona amele muamelesi yapıyoruz.”
Bâyezîd-i Velî gönül ehlidir ve aşçı ile tanışmak ister. Kilerci ile bir plan yaparlar. O gün Yahya Baba’ya çok az, hatta gülünç denilecek kadar az pirinç verilir. O her zamanki gibi okur, âlemlerin Rabbi’nden Halil İbrahim bereketi diler. Pilavı çok lezzetli olur, üstelik kazanlara sığmaz. Yahya Baba artanları yine yüklenir, Tunca’nın yolunu tutar. Tam kepçeyi daldırıp balıklara atarken Padişah ortaya çıkar:
-Ne oluyor bre, der! Yoksa devlet malını israf mı edersin?

Artık sırrı ifşa olmuştur...
Yahya Baba tutulur kalır. Ancak balıklar kafalarını sudan çıkarıp;
-Ayıp olmuyor mu Sultanım, derler. Koca devletin artığını bize çok mu görüyorsun?
Yahya Baba öylesine mahçup olur ki, anlatılamaz. Utancından secdeye kapanır, Allah’a sığınır. Bâyezîd-i Velî onun kalkmasını bekler, ama geçmiş ola. Çünkü sırrı ifşa olmuştur...
Mübarek çoktan rûhunu teslim edip kavuşmuştur rahmet-i Rahmana

İbrâhim-i Havvâs

İbrâhim-i Havvâs hazretleri, yüksek makam ve kerâmetler sâhibiydi. Aslen Bağdâtlıdır. 903 (H.291) yılında Rey Câmii’nde vefât etti. Gasil ve tekfînini Yûsuf bin el-Hüseyin yaptı. “Havvâs”, hurma yaprağından zembil yapan kimse, demektir. Herkes tarafından medhedilmiş, kendisine “tevekkül edenlerin reisi” denilmiştir. Konuşmaları hep hikmet doluydu. Seferleri meşhurdur. Defâlarca Mekke’ye gitti...

Allahü teâlânın azîz ettikleri...
İbrâhim-i Havvâs hazretlerinin hikmetli sözleri pek çoktur. İşte onlardan bazıları:
“Kalbin ilâcı beştir: Kur’ân-ı kerîm okumak ve Kur’ân-ı kerîme bakmak, mîdeyi boş tutmak, gece kalkıp ibâdet etmek, seher vaktinde ağlayıp sızlamak ve iyilerle berâber bulunmaktır.”
“Bir Müslüman, Allahü teâlânın emir ve yasaklarına ne kadar dikkat edip tatbik ediyorsa, Allahü teâlâ da onu o derece azîz eder. Diğer Müslümanların kalbine de onun sevgisini verir.”
“Sâdık kimseyi ya üzerine farz olan bir ibâdeti yaparken veya nâfile bir ibâdetle meşgûl olurken görürsün. Bunun dışında başka bir halde görmezsin.”
“İlmin tamamı iki şeyden ibârettir: 1) Allahü teâlânın, ezelde, senin için takdir ettiği rızık için endişe etme. 2) Allahü teâlânın emir ve yasaklarına riâyet eyle.”
“Başkasına el açacak duruma düşmek, Müslümana yakışmaz.”
“Bir kimse, baş olma sevdâsına kapılırsa, artık ibâdetten, ihlâstan sıyrıldı demektir.”
Bu mübarek zat, hastalanmıştı. İshale yakalanmıştı. Üstü çok fazla kirleniyordu. Temiz olarak ölmek istiyordu. Bunun için her abdesti bozulduğunda gusül abdesti alıyor, iki rekat namaz kılıyor tekrar abdesti bozuluyordu. O gün altmış defâ gusül abdesti aldı. En sonunda gusül yaparken vefât etti.

“Huzûrumuza temiz olarak geldin”
Vefâtından sonra onu rüyâda görenler; “Allahü teâlâ sana nasıl muâmele eyledi?” dediler. O da; “Yaptığım ibâdetler ve gösterdiğim tevekkül, bana verilen nîmetlere karşı yetmedi. Ancak dünyâdan göçeceğim sıralarda gusül abdesti alarak temizlenmem, Allahü teâlânın katında makbûle geçmiş. Bu temizlik sebebiyle Cennette en yüksek makamlara çıkardılar ve şöyle bir nida geldi: “Ey İbrâhim! Sana yapılan bu ikrâm, huzûrumuza temiz olarak geldiğindendir. Burada temizler için, fevkalâde büyük mertebeler, makamlar vardır...”

Başmakçılı Ahmed Dede

Selçuklu Sultanı Alparslan’ın 1071 yılında Malazgirt Savaşında Bizanslıları yenmesiyle birlikte Anadolu’nun kapıları sonuna kadar Oğuz boylarına açılmıştır. Bunun sonucu olarak Türk boyları Anadolu’nun çeşitli bölgelerine dağıldılar ve oraları yurt edindiler. Sarıkeçili Aşireti’nin Başmakçı kolu da Azerbaycan’ın güneyinden Anadolu’ya girdiler. Bir kısmı kuzeye, diğer bir kısmı da batı yönüne doğru yollarına devam ettiler. Kuzeye gidenler Çorum civarına, Batı yönüne giden grup ise şu andaki Başmakçı ilçesinin olduğu yere yerleştiler. Bundan böyle buranın adı Başmakçı olarak anılmaya başlandı...
 

Beldenin manevi koruyucusu!
Başmakçı’da çok evliya türbesi bulunmaktadır. Beldenin manevi koruyucusu Abdurrahman Sultan, en meşhurlarındandır, ancak biz bugün size Ahmed Dede’den bahsetmek istiyoruz...
Afyonkarahisar-Başmakçı’da türbesi bulunan Ahmed Dede’nin hangi asırda yaşadığı bilinmemekle beraber, Anadolu Selçuklu Devleti zamânında yaşadığı tahmin edilmektedir.
İnsanlara Allahü teâlânın emir ve yasaklarını anlatmakla ömrünü geçiren Ahmed Dede, sağlığında cumâ günleri, cumâ namazını Kâbe-i şerifte kılardı. Bir sohbet esnâsında Başmakçı’nın ileri gelenleri, Ahmed Dede’ye;
-Efendi, seni cumâ namazında göremiyoruz. Cumâya gelmiyorsun. Müslüman cumâ namazına gelmez mi? diye suçlamada bulundular. Ahmed Dede;
-Biz hiçbir namazımızı geçirmeyiz. Cumâyı da mübarek yerlerde kılıyoruz, diyerek, durumunu anlatmaya çalıştı ise de, oradakilerden kimse anlamadı. Suçlamada o derece ileri gittiler ki, kaba sözlerle mübârek zâtı itham etme derecesine vardılar.
Bu duruma çok üzülen ve incinen Ahmed Dede; “Allah” dedikten sonra mübârek rûhunu teslim etti...

Yangın büyümeden söndü!
Ahmed Dede’nin vefâtından asırlar sonra Başmakçı’nın Hilâl Mahallesindeki harman yerinde bütün çiftçiler samanlarını tınaz yığınları haline getirmişlerdi. Küçük bir kıvılcımdan çıkan yangında tınazlar yanmaya başladı. Hafif rüzgârın tesiriyle de yangın yayılıyordu. Bu sırada Ahmed Dede’nin türbesi tarafından bir kuş sürüsü yangın bölgesine gelip, alevlerin etrâfında dönmeye başladı. O sırada, esen rüzgâr kesildi. Alevler söndü. Yangın sönünce kuşlar bölgeyi terk etti. Allahü teâlânın izni ile yangın büyümeden sönmüş oldu...

Süfyan-ı Sevrî ve salevat okuyan adam

Süfyan-ı Sevrî hazretleri, hacda, Harem-i Şerifi tavaf ederken her adım başında Peygamberimize (Sallallahü aleyhi ve sellem) salâtü selâm getiren bir adam görür. Mübarek, hadiseyi şöyle anlatır:
-Behey adam! Sen tesbih ve tehlili bırakmışsın, kendini tamamen Peygamberimize salât-ü selâm getirmeye vermişsin, bu husûsta bir bildiğin mi var? dedim.
Bana “Allah günahını bağışlasın, sen kimsin?” diye sordu, ona “Süfyan-ı Sevrî’yim” diye cevap verdim. Bunun üzerine bana şunları söyledi:
 

“Babamın yüzü ağarıverdi!”
“Eğer sen zamanının en büyük zahidi olmasaydın sana durumumu anlatmaz, seni sırrıma ortak etmezdim. Şimdi dinle: Babamla birlikte hac için yola çıkmıştık, konak yerlerinden birinde babam hastalandı, yolculuktan geri kalarak onun durumu ile ilgilendim. Fakat sonunda öldü, ruhu çıkınca yüzü kapkara kesildi. Ben dehşete kapılarak ‘İnnâ lillâhi ve innâ ileyhi raciun’ dedim ve yüzünü örttüm.
Bu sırada göz kapaklarım ağırlaştı, üzgün bir ruh hali içinde uykuya daldım. Rüyada, bu kadar güzel yüzlüsünü, bu kadar temiz kılıklısını ve bu derecede hoş kokulusunu hayatta görmediğim birini gördüm. Ağır adımlarla yürüyerek babamın yanına sokuldu, kefeni yüzünden kaldırarak avucunu çehresinin üzerinden geçirir geçirmez, babamın yüzü ağarıverdi. Sonra, yerinden kalkmış, gidiyordu, elbisesinin ucundan tutarak ‘Ey Allahın kulu! Kimsin sen ki bu gurbet elinde Allah seni babama ihsan buyurduğu nimete vâsıta kılmıştır’ diye sordum. Bana şöyle cevap verdi:

“Beni tanımadın mı?”
‘Beni tanımadın mı? Ben Abdullah oğlu Muhammed’im. (sallallahü aleyhi ve sellem) Baban günahkâr bir kimse idi, fakat bana çok salât-ü selâm getirirdi. Ölürken başına bu hal gelince benden imdad istedi, ben ise üzerime salât-ü selâm getirenlerin imdadına hemen yetişirim.’
Bu sırada uyandım, bir de baktım ki, babamın yüzü gerçekten bembeyaz oldu...

Muhammed Arîzî

Seyyid Muhammed Arîzî, Ebü’l-Vefâ hazretlerinin babası olup, zamânının büyük velîlerinden idi. Yaşadığı beldenin hâkimi, seyyidlere çok eziyet vermeye başlayınca, orayı terk ederek Benî-Nercis kabîlesinin yaşadığı köye yerleşti. Bu kabîlede yaşayanlar, dînî yönden çok zayıf idiler. Seyyid Muhammed Arîzî, akşam, yatsı ve sabah ezânlarını okuyarak, namaz kıldı. Ezân sesini duyan oradaki halkın, cenâb-ı Hakk’ın izniyle, kalbleri yumuşadı ve hepsi namaz kılmaya başladı. Oranın halkı Seyyid Muhammed Arîzî hazretlerini göndermeyerek, beldelerinde yerleşmesini sağladılar.

“Doğru yoldan ayrılmayın!”
Benî-Nercis kabîlesinin reîsi Ömer bin Şirküve bin Ebî Ammâr Nercî’nin Fâtıma isimli bir kızı vardı. Seyyid Muhammed Arîzî bununla evlendi.
Bir süre sonra Seyyid Muhammed Arîzî hastalandı. Bu hastalığının ölüm hastalığı olduğunu anladı. Bulunduğu beldenin halkını çağırarak onlara şöyle vasiyette bulundu:
“Doğru yoldan ayrılmayın. Size gösterdiğim yol üzere olun ve bu yolda ilerleyin!”
Hanımına buyurdu ki:
-Ey hâtun! Erkek bir çocuk dünyâya getirsen gerektir. Bu çocuk, büyüyünce yüce bir zât olur. Çok kerâmetleri görülür ve pekçok kimselere doğru yolu gösterir ve kerâmetlerinin bâzıları daha doğmadan görülür. Bunları bilesin ve bundan gâfil olmayasın!
Muhammed Arîzî, bunları söyledikten hemen sonra vefat etti. O mübareğin vefatından sonra belde halkı oradan göç etti. Bu göç esnâsında, yolları bir bostan kenarından geçti. Kâfileden birkaç kişi, bostandan izinsiz kavun aldılar. Kesip kervandakilere dağıttılar. Bir parça da Seyyid Muhammed Arîzî’nin hamile hanımına verdiler. Kadıncağız da, kavunun sâhibinden izinsiz alındığından habersiz olduğu için verileni yedi ve o anda karnında bir ağrı meydana geldi. Yediklerini çıkarmak için istifrâ etti. Bu durum kabîlenin ileri gelenlerine anlatılınca, Seyyid Muhammed Arîzî hazretlerinin söylemiş olduğu, doğum öncesi kerâmetlerinin görüldüğünü anladılar...

Ebü’l-Vefâ dünyâya geldi...
Bir süre sonra kâfileyi eşkıyâlar bastı ve bütün eşyâlarını aldılar. Kâfiledekiler çâresiz, üzüntülü bir şekilde dururlarken, Allahü teâlânın izniyle, eşkıyâların karşısına arslanlar ve yırtıcı hayvanlar çıktı. Onlara saldırmaya başladı. Eşkıyâlar, canlarını kurtarmak için, aldıkları bütün eşyâları bırakıp kaçtılar. İşte bu hadiselerden iki ay sonra da Ebü’l-Vefâ dünyâya geldi...

Ali Müttekî el-Hindî

Ali Müttekî hazretlerinin tam adı “Ali bin Abdülmelik Hüsâmeddîn bin Kâdı Hân el-Kâdirî eş-Şâzilî”dir. Lakabı, “Alâüddîn”dir. Müttekî diye meşhûrdur.
Bu mübarek zat 1566 (H.974) senesinde Hindistan’dan Mekke-i mükerremeye gitti. Sıhhati yerinde idi. Kendisini ziyârete gelenlere buyurdu ki:
-Şöyle bir kimse düşünün: Ölümü tatmış, ölümden sonraki şeyleri, başa gelecekleri görmüş, sonra Allahü teâlâ tekrar onu ikinci defâ dünyâya göndermeyi dilemiş ve göndermiş. Böyle bir kimse hiç ölümden gâfil olur mu? Ölümü hiç unutur mu? İşte bu fakîr de o kimse gibi ölümden gâfil ve unutmuş değilim...

“Gözlerim görmedi senden güzeli”
Bir süre sonra rahatsızlanan Ali Müttekî yanındakilere buyurdu ki:
-Ölüm ânında bende görülen sekerât, şuuru kaybetme ve şiddetli haller, kutubluğumun îcâbıdır. Bu haller, derecenin yükseltilmesi içindir. Şâyet vefât ânımda bende sekerât ve şiddet halleri görürseniz, hakkımdaki iyi îtikâdınız, inancınız azalmasın. Şehâdet parmağımızı zikir hareketine muvâfık olarak hareket ettiğini gördüğünüz zaman biliniz ki, rûhumuz henüz bedenimizdedir. Hareket kesilince rûhumuzun kabzolunduğunu biliniz!..
Vefâtına yakın, buyurduğu gibi onda cezbe, kendinden geçme halleri, hareketlerinde ve davranışlarında değişiklikler görüldü. Başı Abdülhak-ı Dehlevî’nin dizinde idi. Abdülhak Dehlevî’ye “Şâirin şiirini oku!” dedi. O mübarek de, onun hangi şiiri istediğini anlayıp; “Gözlerim hiç görmedi aslâ senden güzeli/Ne güneşi, ne ayı, ne periyi ne hûrîyi...” beyitini okudu.

İlâhî muhabbet sözleri!..
Bu sırada Ali Müttekî’yi bir hâl kapladı. Yüksek sesle; “Oku, oku!” buyurdu. Abdülhak Dehlevî birkaç defâ okudu. Ondan sevgi ve ilâhî muhabbet sözleri geliyordu. Vefâtı yaklaştığı vakit, yalnız şehâdet parmağı zikreder şekilde hareket ediyordu. Vücudunun diğer organlarında his ve hareket yoktu. 1567 (H.975) senesi bir seher vakti vefât etti. Mekke’deki Cennet-ül-Muallâ kabristanına defnedildi..

Abdullah bin Abdülaziz

Abdullah bin Abdülaziz, Hicaz’ın en büyük hadis âlimlerindendir. “Ömerî” ismiyle de tanınmıştır. 800 (H.184) senesinde Medîne-i münevverede vefât etti. Babasından ve diğer âlimlerden hadîs-i şerîf rivâyet etti. Kendisinden ise Süleymân bin Muhammed bin Yahyâ bin Urve bin Zübeyr, İbn-i Uyeyne, İbn-i Mübârek, Mûsâ bin İbrâhim gibi âlimler hadîs-i şerîf bildirmişlerdir. Rivayet ettiği Hadis-i şerifler, başta Kütüb-i Sitte olmak üzere, birçok hadis kitaplarında yer aldı. Bilhassa İmam-ı Nesai onun rivayetlerini çok makbul tutardı...

Kitap okumayı çok severdi!
Abdullah Ömerî hazretleri, dâimâ kitaplarıyla beraberdi. Onları yanından hiç ayırmazdı. Mutlakâ yanında bakacağı bir kitap bulunurdu. Ona;
-Niçin kitapları bu kadar seviyorsun? Diye sordular. O, şu sözlerle cevap verdi:
-İnsana kabirden daha ibret verici ve daha çok nasîhat eden bir şey yoktur. Yalnızlıktan daha emin bir şey yoktur. Kitap ise, insana yakın ve samîmî bir arkadaştır...
Abdullah bin Abdülaziz, çok takva ehliydi. Cehennem korkusundan, gözyaşarı içinde secdeye kapanır ve şöyle dua ederdi:
“Yâ Rabbi, sana secde eden yüzümüzü Cehennemde ateş ile örtme!”

“Tövbelerimizi doğru kıl!..”
Bu mübarek zat, vefatı sırasında yanında bulunanlara şöyle buyurdu:
-Size emr-i ma’ruf ve nehy-i anil münkeri vasiyet ediyorum. Peygamber Efendimiz şöyle buyurdular: (Allahü teâlâya yalvarıp dua etmeden önce emr-i ma’ruf ve nehy-i nünker yapınız.) Günahınıza pişman olup Allahü teâlâdan afv ve mağfiret dilemeden önce O, sizin dualarınızı kabul etmeyecek. O zaman afv ve mağfiret olunmayacaksınız. Yahudi ve Hristiyan din adamları emr-i ma’ruf ve nehy-i münkeri terk ettikleri için Allahü teâlâ onları, kendi Peygamberlerinin lisanı üzerine lânetleyip umumi bela vermiştir.
Yâ Rabbi! Büyüğümüz, küçüğümüz sana tövbe ederiz. Tövbelerimizi doğru kıl. Bizi tövbesine uymayanlardan eyleme Allahım!..

Abdülehad Nûrî

Abdülehad Nûrî Efendi çocukluk yıllarını Sivas’ta geçirdi. İlk tahsile Kur’an-ı kerim okuyarak burada başladı. Daha üç yaşında iken dedesinin kardeşi olan Şemseddin-i Sivâsî hazretleri onun ileride büyük bir şahsiyet olacağını haber verdi.
Küçük yaşta babasını kaybeden Abdülehad Nûrî hazretlerini, Sultan III. Mehmed’in daveti üzerine İstanbul’a giden dayısı, hocası ve mürşidi Abdülmecid Sivasî himayesine alır. Annesi Safâ Hatun ve kardeşi Abdüssamed Efendi ve Kâmil Ağa ile birlikte İstanbul’a götürür.

Bir vaaz esnâsında...
Burada devrin önde gelen ulemasından zâhirî ilimleri, dayısından ise bâtınî ilimleri tahsil eder. Daha küçük yaşlarda iken bu ilimlerde temayüz eder ve henüz yirmi yaşlarında iken, her kesimden herkesin istifade ettiği yirmiyi aşkın eser meydana getirir...
Abdülehad Nûrî Efendi, bir vaaz esnâsında, vefâtının yaklaştığına işâret etti. 1650 senesinde bütün derslerine son vererek vaaz verme işini de talebelerine bıraktı. Kendisini tamâmen ibâdet ve tâata verdi. Aynı senenin Muharrem ayının sonunda biraz rahatsız oldu. Hastalıkları artınca, Padişah, Vâlide Sultan, vezîr-i âzam, şeyhülislâm ve diğer sevenleri tarafından gönderilen tabipler bir olup, ilaç vermek istediler, fakat kabûl etmedi. “Zamânın Lokman Hakîmi” diye meşhûr olan Fergânîzâde Süleymân Ağa;
-Efendim, ilâcı bıraktık. Bâri mübârek, başınıza sarığınızı giyin. İnşâallah ilâca muhtaç olmazsınız, deyince, Abdülehad Efendi;
-Süleymân Ağa! Siz bizim ahvâlimize vâkıfsınız. Biz dâvet olunduk. Bizi bekliyorlar. Biz âlemlerin Rabbinin huzûrunu tercih ettik, dedi.

Bir cumâ günü vefât etti...
Hastalığı ağırlaştı ve 1651 (H.1061) senesi Safer ayının ilk Cumâ günü ikindi vaktine yakın vefât etti. Gaslini, dergâhının câmi imâmı Tatar Ali Efendi yaptı. Ali Efendi ne tarafa çevirmek istediyse Abdülehad Efendinin bedeni kendiliğinden o tarafa döndü. Cenâze namazı Azîzzâde Şeyh Abdülbâkî Efendi tarafından kıldırılıp Eyüp Nişancası’nda, mürşidi Abdülmecîd Sivâsî hazretlerinin türbeleri karşısına defnedildi. Sevenlerinden Yûsuf Ağazâde Mustafa Efendi, kabrinin üzerine bir türbe yaptırdı...

Ebû Bekr Vâsıtî

Ebû Bekr Vâsıtî, Maveraünnehir âlimlerindendir. Aslen Fergânelidir. Doğum târihi bilinmemektedir. Gençliğini Irak’ta geçirdi. Sonra Horasan beldelerinden Merv’e yerleşti. 932’de vefât etti. Merv şehrindeki türbesi ziyâret edilmektedir. Evliyânın büyüğü Cüneyd-i Bağdâdî ve Ebü’l-Hüseyin Nûrî hazretlerinin sohbetlerinde yetişti. Birçok velî ile görüştü. Sözleri çok derin mânâlar taşırdı.

İnsanlara rehber oldu...
Ebû Bekr Vâsıtî, Horasan beldelerinden Merv’de çok talebe yetiştirdi. Zamânındaki insanların rehberi oldu. Hakîkat ve mârifete dâir ondan güzel konuşanı görülmedi.
Bu mübarek zat, vakitlerini ibâdetle geçirirdi. Zaman zaman kendinden bahseder: “Ebû Bekr Vâsıtî bülûğ çağına erdiğinden beri kimse gündüzleri yediğine ve hiçbir gece de uyku uyuduğuna şâhid olmamıştır. İbâdeti korumak, onu yapmaktan daha zordur. O, tıpkı çabuk kırılan cam eşyâ gibidir. Ona, riyâ, gurur, ucub, kibir dokunsa ve değse, kırar” buyururdu.
Ebû Bekr Vâsıtî, insanları Allahü teâlânın emir ve yasaklarını yerine getirmeye teşvik ederdi. Bu hususta; “Yüzünü nefsine döndüren, sırtını dîne döndürmüş olur. Yüzünü dîne döndüren sırtını nefsine döndürmüş olur. Nefsinin istediği işlere değil, nefse aykırı olan işlere gönül ver” buyurur ve; “En büyük ibâdet, vaktini boş yere harcamamaktır” derdi.

“Bize vasiyette bulun!”
Ebû Bekr Vâsıtî hazretlerine velînin mânevî hâlinden sordular. O; “Allahü teâlâ; evliyâsını başlangıç hâlinde ibâdeti, olgunluğunda lütufları ile örterek terbiye eder. Sonra onu kendisi için takdir edilen mânevî sıfatlara garkeder. Daha sonra vakitlerini Allahü teâlâ için geçirmenin zevkini tattırır” buyurdu.
Bir gün de buyurdu ki: “Yaptığı ibâdetine güvenmek, Allahü teâlânın ihsânını unutmaktandır.”
Ebû Bekir el-Vâsıtî hazretlerinin son hastalığında, “Bize vasiyette bulun” diyenlere, “Allahü teâlânın sizden istediği hakkına, riâyet edin” dedi.

Muhammed bin Münkedir

Muhammed bin Münkedir hazretleri kıraat ilminde otorite kabul edilen bir âlimdir. Kendisine “Reis-ül-Kurra” denilirdi. Birçok hadis-i şerif rivayet etmişti. Ravileriyle birlikte yüzbin hadis-i şerifi ezberleyerek “Hafız” makamına ulaştı. Kendisinden bir hadis-i şerif sorulduğunda ağlayarak cevap verirdi. Fıkıh ilminde de büyük bir dereceye çıkmıştı.
Muhammed bin Münkedir hazretleri, çeşit çeşit kumaş satardı. Kimisinin metresi beş altın, kimisinin, on altın idi...

Beş altınlık kumaş on altına!..
Bir gün, kendisi yok iken, çırağı, bir köylüye, beş altınlık kumaşı, on altına satmış. Kendi gelip, haber alınca, akşama kadar köylüyü aradı. Köylüyü bulunca;
-Bu kumaş beş altından fazla etmez, dedi. Adam,
-Ben bunu, seve seve aldım, deyince;
-Ben kendime uygun görmediğimi din kardeşime de uygun görmem. Ya satıştan vazgeç, ya beş altını geri al, yahut gel, on altınlık kumaştan vereyim, buyurdu. Köylü beş altını geri aldı ve;
-Bu mert zat kimdir? diye sorunca;
-O, Muhammed bin Münkedir’dir dediler.
Adam bu ismi duyunca;
-Sübhânallah! Bu, öyle kimsedir ki, çölde susuz kalınca yağmur duasına çıkıp, onun adını söylediğimiz zaman rahmet yağar, dedi...

Ölüm döşeğinde gözyaşı!..
Muhammed bin Münkedir gâzîlerden bir grup ile yolculuk yapıyordu. Onlardan biri, “canım tâze peynir istiyor” dedi. Muhammed bin Münkedir “Allahü teâlâya dua ediniz. O bu yolda size tâze peynir vermeğe kâdirdir” dedi. Hepsi dua etdiler. Biraz gittikten sonra, ağzı kapalı bir zembil gördüler. İçi tâze peynir doluydu. İçlerinden birisi “Bu peynirin yanında bal olmalı ki, peynirle yiyelim” dedi. Muhammed bin Münkedir “Peyniri veren balı da vermeğe kâdirdir” buyurdu. Sonra hep birlikde duâ ettiler. Biraz yürüdüler. Yolun kavşağında bir kap gördüler. İçi bal ile dolu idi. Bineklerinden indiler, peynirle balı birlikte yediler.
İşte böyle mübarek bir zat olan İbni Münkedir hazretleri ölüm döşeğinde ağlıyordu. Çok taaccüp edip sebebini sorduklarında şu cevabı aldılar:
“Kasten büyük bir günah işlemedim. Önem vermediğim küçük bir günah, Allahın gazabına sebep olduysa diye korktuğum için ağlıyorum!..”

brahim bin Edhem

İbrahim bin Edhem’in babası Belh Padişahı idi. Kendisi Şehzade olup tahtta oturur, avlanmayı severdi. Bir gece tahtı üzerinde uyuya kalmıştı. Gece bir gürültü ile uyandı. Tavanda birisi vardı.
-Kim o? diye seslendi. Tavandaki;
-Devemi kaybettim, onu arıyorum, dedi.
-Hey şaşkın, damda deve mi aranır?
Damdaki kimse şöyle seslendi:

“Damda deve aranır mı?”
-Ey gafil, sen Allahü teâlâyı altın tahtta arıyorsun. Damda deve aramak bundan daha mı acaip?
Bu sözler üzerine kalbi Allah aşkıyla yanmaya başladı ve sarayı terk edip kendini zühd ve takvaya verdi...
İbrahim Edhem hazretleri, yaya olarak hacca gitmek üzere yola çıkmıştı. Bir müddet gittikten sonra, arkadan bir atlı yetişti. Adam, ıssız çöllerde yalnız başına yola giden ihtiyarın kim olduğunu bilmiyordu. “Nereye böyle ey ihtiyar?” diye seslendi. İbrahim Edhem:
-Hacca gidiyorum.
-Yanına ne bir binek ne bir yiyecek almışsın, kaç senede varacaksın böyle?
-Sen yoluna devam et evlât. Benim bir değil hem de birkaç tane bineğim var, deyince, adam şaşkın şaşkınlıkla sordu:
-Ne bineceğinden bahsediyorsun. Baksana yaya olarak yoluna devam ediyorsun, dedi.
İbrahim Edhem hazretleri şöyle cevap verdi:
-Benim bineklerimi merak ediyorsun. Bana belâ isabet etse, sabır benim bineğimdir, bir nimet gelse bineğim şükür atı olur. Bir kaza isabet etse, rıza atına binerim. Eğer nefsim beni aldatmak isterse, bilirim ki, geçen ömrüm kalanından daha çoktur. Nefsimin isteğinden vazgeçerim. Bunlardan daha iyi bir emniyet olur mu ey yolcu?
Adam, karşısındakinin bir Allah adamı olduğunu anladı ve;
-Meğer, asıl yaya olan sen değil benmişim, deyip dua isteyip yoluna devam etti...

“Salihler zümresine kat!”
Bir gün yatsı namazını kılıp uzun uzun dua etti ve;
“Yâ Rabbi! Bana Müslüman olarak ölmeyi nasib et! Salihler zümresine kat!” diye dua etti. Bu sırada karşısında bembeyaz elbiseli bir genç belirdi.
-Sen kimsin? diye sordu.
-Ben Melek-ül-mevt’im. Ölüm vakti gelenlerin ruhlarını kabzederim, dedi. İbrahim bin Edhem hazretleri:
“Allahü teâlâ iyi kullarının ruhunu alması için Azrail aleyhisselamı güzel suretli bir genç şeklinde gönderir. Yâ Rabbi sana şükürler olsun” dedi ve ruhunu teslim etti.

İbn-ül-Lebbân

Âriflerin ve evliyânın büyüklerinden ve meşhûrlarından olan Yâkût-i Arşî hazretleri Ebü’l-Abbâs-ı Mürsî hazretlerinin talebelerinin büyüğü olup, Habeşistanlıdır. 1307 (H. 707) senesinde Mısır’da İskenderiyye şehrinde vefât etti. Yâkût-i Arşî, insanlara olduğu gibi, hayvanlara karşı da çok merhamet sâhibi bir zât idi...

Nîmetlendirilmiş bir köle!
Bir defâsında zamânın sultânı bu zâtı ziyârete gelmişti. Geldiğinde, Yâkût-i Arşî hazretlerini, Habeşli siyâhî bir kimse olarak görüp, kalbinden; “Bu siyah bir köledir. Bu kimse büyük bir zât olabilir mi?” diye geçirdi. Yâkût hazretleri, kerâmet olarak sultânın bu düşüncelerini anlayarak, onun yanına yaklaştı. Başına yedi defâ dokundu; “Ama bu, nîmetlendirilmiş bir köledir” buyurdu. Sultan hatâsını anlayıp, Allahü teâlânın velî kulları hakkında görünüşe göre hüküm vermenin veyâ görünüşe aldanarak onları aşağı görmenin ne kadar çirkin ve tehlikeli olduğunu anlayıp, önceki düşüncelerine pişmân oldu. Bu hâdiseden sonra sultan, yedi ay daha yaşayıp vefât etti. Böylece, Yâkût-i Arşî hazretlerinin sultânın başına yedi defâ vurmasının hikmeti anlaşılmış oldu...

Büyükleri üzmenin cezası!
O günlerde, İbn-ül-Lebbân isminde bir âlim, Seyyid Ahmed-i Bedevî hazretlerini üzmüştü. Bunun cezâsı olarak, ne kadar ilmi varsa, hepsi hâfızasından silinmişti. Seyyid hazretlerini üzdüğü için bu hâlin başına geldiğini düşündü ve yaptığına çok pişmân oldu. Yâkût-i Arşî hazretlerine sığındı. O da İskenderiyye’den çıkarak, hazret-i Seyyid’in bulunduğu Tanta şehrine geldi. Bu kimse adına ondan özür dileyerek, bu kimsenin pişmân olup, tövbe ettiğini, yaptığı hatâdan büyük üzüntü duyduğunu ve sıkıntıda olduğunu bildirdi. Seyyid Ahmed-i Bedevî, Yâkût-i Arşî hazretlerinin hürmetine o kimsenin özrünü kabûl etti ve kabahatini affetti. Bundan sonra İbn-ül-Lebbân, eski ilminin tekrar hâfızasında bulunduğunu hissetti. Yâkût-i Arşî hazretlerinin yanından ayrılmadı. Onun talebesi oldu. Hatta Yâkût hazretleri bunu, kızı ile evlendirerek kendine damat eyledi...

“Hanımının ayak ucuna defnedin!”
İbn-ül-Lebbân, ilimde ve velîlik yolunda ilerleyip, üstün derece sâhibi oldu. Hocası Yâkût-i Arşî’yi çok severdi. Bu sevgisinin çokluğu sebebiyle, vefâtına yakın buyurdu ki: “Cenazemi, hanımımın ayak ucuna defnedin!”
Bundan sonra ruhunu teslim etti

Abbâdî

Abbâdî, Meşhûr tasavvuf âlimlerindendir. İsmi Muzaffer bin Erdeşir bin Ebî Mensur el-Mervezî’dir. Merv şehrinin bir köyüne nisbetle “Abbâdî” diye meşhur olmuştur. Künyesi Ebû Mansur, lakabı Kutbüddîn’dir... 1098 (H.491)’de Merv şehrinde doğdu. 1152 (H. 547) senesinde Huzistan’da, Asker Mükrem denilen yerde vefât etti. Sonradan Bağdâd’a nakledildi. Cüneyd-i Bağdâdî hazretlerinin kabrinin bulunduğu Şunîziyye kabristanına defn edildi...

Güvenilir bir hadîs râvisidir
Abbâdî, ilim öğrenmeye Merv’de başladı. Nasrullah ibni Ahmed bin Erdeşir, Nasrullah ibni Ahmed el-Huşamî, İsmâil bin Abdulgafûr el-Fârisî, Abdulgaffâr eş-Şirevî, Zâhir bin Tâhir, Abdülmünîm bin el-Kuşeyrî gibi zamânının meşhûr âlimlerinden ilim öğrendi, hadîs-i şerîf dinleyip rivâyet etti. Kendisinden ise Ebû Muhammed el-Akdân hadîs-i şerîf işitti.
Abâdî, güvenilir bir hadîs râvisidir. Vaaz ve nasîhatlarıyla şöhret bulmuştur. Hitâbeti çok düzgün, tesirli ve anlatım gücü kuvvetli idi. Halk onun vaazlarından çok istifâde edip, şevkle dinlerdi. Ona, “Sultan-ı Suhan”, “Hâce-i Mânâ” ve zamânının allâmesi, en büyük âlimi mânâsında “Allâme-i Rüzgâr” gibi methedici unvânlar verilmiştir.
Bu derece tanınıp sevildikten sonra Selçuklu hükümdârı Sultan Sencer, Abbâdî hazretlerini Abbâsî Halîfesi Muktefî Liemrillâh’a elçi olarak gönderdi...

“Haramlar, yılan olarak gelir!”
Abbâdî’nin tasavvuf ilminde, tasavvufun pekçok konularını açıklayan “Sûfînâme” adlı eseri vardır. Bundan başka Menâkıb-us-Sûfiyye, Hazret-i Ali ve Ehl-i Beytin fazîleti hakkında Merâsîmü’d-dîn fî Mevâsim-ül-yakîn adlı eseri bulunmaktadır. “Mî’râcnâme” ve “Vesîle ilâ Fazîlet-il-Fazîle” diğer eserleridir...
Bu mübarek zat, vefat etmeden önce buyurdu ki:
“Kabre yılanlar dışarıdan gelir sanmayınız. Sizin kötü amelleriniz kabirde sizin için engerek yılanıdır. Dünyâda iken yediğiniz haramlar da kabre yılan olarak gelir...”

Ebû Hafs-ı Haddâd

Ebû Hafs-ı Haddâd hazretleri, her gün kazandığı bir altını kimsesiz ve yoksullara dağıtır, geceleri dul kadınların kapısına yiyecek bırakırdı. Kendisi akşam namazında borç alır, bununla orucunu açardı. Öyle zaman olurdu ki, pınarda kalan sebzeleri toplar, bunları temizler, pişirir ve yerdi.
Ebû Hafs-ı Haddâd, Ubeydullah bin Mehdî Ebyurdî ve Ali en-Nasrabâdî’nin sohbetinde bulunup, feyz aldı. Ahmed bin Hadreveyh el-Belhî ile arkadaşlık etti. Bağdât’ta Cüneyd-i Bağdâdî hazretleri ile görüştü. Şah ibni Şücâ el-Kirmânî ve Ebû Osmân Saîd bin İsmâil talebelerinin önde gelenlerindendir...

O, bir gönül sultanıydı...
Ebû Hafs-ı Haddâd hazretleri, kerâmet ve mürüvvet îtibâriyle zamânında eşsizdi. Âbid, çok ibâdet eden, âşık, zâhid, dünyâyı terk etmiş, gönül sultanı büyük bir zâttı. Allahü teâlâyı hatırlayınca, rengi değişir ve kendinden geçerdi. Yanında bulunup, onun bu hâlini görenler Allahü teâlâyı hatırlardı...
Bir gün bu mübarek zata tasavvufu sordular. Buyurdu ki:
-Tasavvuf, baştan başa edeptir. Zîrâ her vaktin bir edebi, her makâmın bir edebi ve her hâlin bir edebi vardır. Vakitlerle ilgili edebe riâyet edenler (vaktini iyi şeylerle geçirenler), velî kimselerin makâmına ulaşırlar. Edebi terk edenler, Allahü teâlâya yakın olduklarını zannettikleri hâlde, O’ndan uzaktırlar. Bâzı kullar da vardır ki, kendilerinin zannettiklerinden daha yüksek bir mertebeye sâhiptir, daha sevgilidirler...

“Bize nasîhatin nedir?”
Vefât edeceği zaman Ebû Hafs-ı Haddâd hazretlerine talebeleri ve sevdikleri;
-Bize nasîhatin nedir? dediler. O;
-Konuşmaya tâkatim yok, dedi.
Sonra kendinde biraz güç hissedince, önde gelen talebelerinden ve damadı olan Ebû Osman Hîrî ona;
-Efendim! Bir şeyler söyleseniz de sizden yâdigâr olarak nakletsek, dedi.
O zaman Ebû Hafs-ı Haddâd hazretleri;
-İşlenen kusur ve hatâlara bütün kalbinizle pişman ve üzgün olunuz sözü size nasîhatim olsun, buyurdu ve Kelime-i şehadeti söyleyerek ruhunu teslim etti.

Nigâr Hanım

Nigâr Hanım’ın annesi Emina Rifati Hanım, Keçecizade Fuat Paşa’nın mühürdarı İzmirli Nuri Bey’in kızıdır. Şaire Nigar Hanım’ın tanımıyla “bir ehl-i seyfü kalem” olan Adolf Farkaş, Müslüman olduktan sonra Osman Nihali ismini alır. Osman Paşa, kimilerine göre sekiz dil bilen, müzisyen ve ressamdır. Nigâr Hanım’la babası arasında çok güçlü bir sevgi bağı vardı ve Nigâr Hanım’ın kültürünü, dünyasını da belirleyen babası olmuştur.
Osman Paşa’nın en yakın arkadaşlarından, Nigâr Hanım üzerinde de etkisi olmuş kişilerden birisi Recaizade Mahmut Ekrem’dir.

Farklı bir hayat tarzı!..
Nigâr Hanım, küçük yaşlardan itibaren yoğun bir eğitim görmüş, öncelikle Kadıköy Fransız Mektebi’ne devam etmiş, daha sonra özel hocalardan ders almıştır. Çok genç yaşta evlenmiş, fakat mutsuz olmuş ve eşinden ayrılmıştır. İlk dönemler geleneksel bir çizgide şiirler yazdıktan sonra, ortamından ve Recaizade Mahmut Ekrem gibi isimlerden etkilenerek geleneksel çizgiden çıkıp daha yeni bir çizgide yazmaya devam etmiştir. Şiirin yanı sıra düz yazılar da yazmış, çeşitli çeviriler yapmıştır.
Nigar Hanım dönemin toplumsal yapısı açısında çok önemli bir yere sahiptir, edebi yönünün yanında giyimi, konuşması, davranışları ve dönemin kadınlarından farklı bir hayat tarzı vardır. Evindeki edebiyat sohbetlerinde önemli birçok ismi ağırlamıştır...

“Gülmedi pek de şu biçare!”
İkinci Abdülhamid Han tarafından “Şefkat Nişanı” ile ödüllendirilen Nigâr Hanım, hayatının son devresinde yoğun bir yalnızlık çekmiş, bu nedenle de büyük kederlere boğulmuştur.
Nigar Hanım, 1918 yılında İstanbul’da vefat etmeden önce yanındakilere şu mısraları söylemiştir:
Ben ölürsem çektiğim derdi bilen yaran desin/Gülmedi pek de şu biçare Nigar’ın ahteri/Varlığından olmadan âlemde bir dem müstefid/Ol felaket-didenin hak-i siyah oldu yeri...

Seyyid Emîr Hamza

Seyyid Emîr Hamza, babası Emîr Külâl (Gilâl) hazretlerinin sohbetlerinde yetişti. İlimde ve tasavvuf hâllerinde zamânının bir tânesi oldu. Babasının vefâtından sonra, onun yerine geçip, yıllarca insanlara doğru yolu gösterdi.
Seyyid Emir Hamza, vefat ederken talebelerine şöyle vasiyet etmiştir:

İslâmiyete tam uyulmazsa!..
“Ey talebelerim! Bizim bulunduğumuz bu yol, sıdk ve doğruluk üzerine kurulmuştur. Muhterem babam, ‘İnsanların Hakka kavuşmaktan mahrum kalmalarının sebebi, İslâmiyete tam uymadıklarındandır’ buyururdu.
Önce îtikâdı düzeltmek lâzımdır. Şekten, şüpheden, bid’at ve dalâletten ve gayr-i meşrû olan her şeyden kalbi temizlemelidir. Bir kimsenin, anlamadan, mezheblerin ihtilâflarından ve ittifaklarından konuşması çirkin bir iştir. Bir kimse bu hususta bilmeden konuşursa, câhilliğinin alâmetidir. Çünkü tasavvuf ehlinin yolu, yolların en aydınlığıdır. Zamânımızdaki dalâlet fırkaları, tasavvufu yanlış anlayıp, yanlış yorumlayarak başka yollara sapmışlardır.
Tasavvuf ehli olanlar, Resûlullah efendimizin sünnetine uyarlar. Yâni İslâmiyete uyarlar. Haram işlerden ve haram yemekten sakınırlar. İnsanların yükünü çekip, kimseye yük olmazlar. Şöhretten sakınırlar. Müslümanlara acıyarak, onlara yumuşak davranırlar. Dâimâ Allahü teâlâdan korkarlar ve günahlarının affedilmesi için yalvarırlar. Gıybet etmezler. Dünyâya, dünyânın rahatlığına ve zînetine güvenmezler. Sâlihlerin ve Eshâb-ı kirâmın yolunda ve onların ahlâkı üzere olurlar. Büyükleri inkâr etmezler ve bid’at ehline uymazlar. Bunlar Ehl-i sünnettir. Hak üzere olan cemâattir. Sakın onların sevgisini kalbinizden çıkarmayınız. Çünkü onların sevgisi, Allahü teâlânın ve Resûlünün râzı olmasına sebeb olur.

“Ölüm gelmeden tövbe et!”
Ey talebelerim! Dâimâ namaz vakti ne zaman girecek de namaz kılacağım diye bekleyin. Abdesti, namaz vakti girmeden alınız. Namazı huşû ve hudû ile kılınız ve Allahü teâlâdan korkunuz. Namaz vaktinde hiçbir şeyle meşgûl olmayınız! Nitekim Resûl-i ekrem; “Vakit geçmeden namaza, ölüm gelmeden tövbeye acele edin” buyurdu.

.

Rahmiye Tayyar Hanım

1920’li yıllar... Fransız askerleri güneydoğuyu işgal etmiş ve halka zulmediyordu. Bunun üzerine halk silahlanarak düşmana karşı kurtuluş mücadelesine başladılar... Cenup Cephesi’nde 9. Tümen kuruluşunda bir gönüllü müfreze vardı. Bunun komutanı genç bir kadındı. Osmaniye’nin Kaypak nahiyesi Râziyeler köyünden Rahmiye Hanım, Fransızların işkence ve tazyiklerine tahammül edemeyerek Hüseyin Ağa’nın Milli Kuvvetlerine gönüllü olarak iltihak etmiş ve Hasanbeyli civarında 89. Tümenle icra edilen taarruza müfrezesiyle bilfiil iştirak etmiştir...

İlerleme imkânı kalmadı!
Bu müsademede Fransızlardan 80 tüfek ve 2 makineli tüfek alınmıştır. Çarpışmada bazı arkadaşları arkada kalmıştı. Milli kuvvetler derhal gidip onları kurtarmış ve bu kahramanca hareketinden dolayı Rahmiye Hanım’a “Tayyar” (uçan) nâmı verilmiştir.
Tümenden aldığı bir emirle Osmaniye’deki müstahkem Fransız karargâhına taarruz edecek olan bu müfreze, 1920 senesinin 1 Temmuz sabahında harekete geçti. Tayyar Rahmiye’nin müfrezesi ustaca bir tertiple yavaş yavaş hedefe doğru ilerledi. Fakat, bir an geldi ki, artık ilerlemeye imkân kalmadı. Çünkü, Fransız karargâhı çok iyi tahkim edilmiş ve bol silâhla müdafaa edilmekteydi. Duraklayan çetesini harekete geçirmek, yeni bir taarruz hızı verebilmek için sarf ettiği bütün gayretlerin boşa çıktığını gören bu kahraman Türk kadını şiddetli düşman ateşine rağmen ayağa fırladı ve;
-Ben kadın olduğum halde ayakta duruyorum da siz erkek olmanıza rağmen yerlerde sürünmekten utanmıyor musunuz! diye bağırdı.

On adım kala şehit düştü!
Erkeklerin çok dokunan bu söz ve jest, ruhları sararak kahramanlık hislerini kamçıladı ve hücum yeniden başladı.
Yağmur gibi yağan düşman ateşi, bu hücumu bir an olsun durduramamıştı. Karargâh binasını saran çember gitgide daralıyordu. Çetenin efrâdı bir hayâlet gibi hedefine yaklaşıyordu. Ancak ne yazık ki, bu vatansever kadın, karargâh kapısına on adım kala şehit oldu. Bu kayıp, burada, büsbütün başka bir tesir meydana getirmiş ve çetenin onuruna dokunmuştur. Bu milli şahlanışın ateşlediği ruhlar, bir hamlede karargâhı zaptetmişlerdir...
 

Çelebi Hüsrev

Çelebi Hüsrev hazretleri, küçük yaşta ilim tahsiline başladı. Bilhassa büyük âlim Çelebi Cemâleddîn Efendinin ders ve sohbetlerine katıldı. Tasavvufta yüksek derecelere ulaşınca, hocası tarafından, Konya Mevlevihânesi Şeyhliğine getirildi. Bundan sonra pekçok kimse onun huzûruna ve sohbetlerine koştu. Memleketin ileri gelenleri ve devrin pâdişâhı Sultan İkinci Bâyezîd Han tarafından sevilip sayıldı.

İftirâcılar her zaman vardır!..
Ancak Çelebi Hüsrev hazretlerine gösterilen bu sevgi ve yakınlık, kendisini çekemeyenlerin, hasetçilerin iftirâlarına sebep oldu. Bunlar bu mübârek zâtı her fırsatta kötülemeye ve ona olmadık sıfatlar yakıştırmaya başladılar. Nitekim bu sözler Sultan Bâyezîd-i Velî hazretlerine kadar geldi. Pâdişâh kendisine söz getirenlere şöyle dedi:
-Allahü teâlânın aziz kıldığı bir zâtı, zelîl etmeyi istemek, o kimsenin alçalmasına rezil ve rüsvây olmasına sebeb olur...
Bu sözler iftirâcıların suratına bir şamar gibi patladı. Artık Çelebi Hüsrev hazretleri hakkında söz söylemeye cesâret edemediler...
Kânûnî Sultan Süleymân Hanın oğlu Şehzâde Bâyezîd saltanat iddiâsı ile ayaklanmıştı. Kânûnî, diğer oğlu Selîm’i, onun üzerine gönderdi. Şehzâde Selîm, kuvvetleri ile Konya’ya geldi. Orada mânâ âleminin sultanlarından Çelebi Hüsrev hazretleri ile karşılaştı. Ondaki vakar ve heybetin karşısında Şehzâde Selîm’e dünyâ sultanlığının verdiği heybet bir anda yok oldu. Şeyh hazretlerine pekçok edeb ve hürmet gösterdi. Bu tavrı ile şeyhin mânevî yardımına kavuştu. Şeyh Hüsrev kendisine;
-Mânâ sultânı ile dünyâ sultânı karşısında bir tek kişi başkaldırmış ne yapabilir? diyerek onun endişesini giderdi. Böylece zafer kazanacağını müjdelemiş oldu. Ertesi gün Konya yakınında Şehzâde Selîm, Şehzâde Bâyezîd’i bozguna uğratıp mağlup etti (1559).

“Ona tabi olmanızı istiyorum”
Çelebi Hüsrev 1562 yılında vefât etti. Vefât etmeden önce talebelerini yanına çağırdı ve;
“Evlatlarım, artık bu fani dünyadan göçüyorum. Yerime, çok sevdiğim sırlar sâhibi, mânevî derecesi yüksek oğlum Çelebi Ferruh’u, talebelerin yetişmesi ve onların işini sevk ve idâre etmesi için halîfe tâyin ediyorum. Hepinizin ona tabi olmasını istiyorum” dedikten sonra vefat etti..

Bosnalı Abdullah Efendi

Bosnâvî Abdullah Efendi, Osmanlı evliyâsının büyüklerindendir. 1583’te doğdu. Doğum yeri olan Bosna’da ilim tahsîline başlayan Abdullah Efendi, sonra İstanbul’a geldi. Tahsîlini tamamladıktan sonra Bursa’ya gitti. Bursalı Hasan Kabaduz Efendi ile görüştü. Bu zâtın sohbetlerinde kemâle gelip olgunlaştı. Hâcı Bayram-ı Velî’nin halîfelerinden Bıçakçı Ömer Dede’nin halîfesi olan Hasan Kabaduz Efendinin feyiz ve himmetleri ile yüksek derecelere kavuştu...

Pek çok talebe yetiştirdi!..
Bosnâvî Abdullah Efendi, Bursa’dan ayrılıp Mısır’a, sonra 1636 senesinde hac vazîfesini yapmak için, Hicaz’a gitti. Mekke-i mükerremeyi ve Medîne-i münevvereyi ziyâret etmekle şereflendi. Hac dönüşünde, Şam’da Muhyiddîn-i Arabî hazretlerinin türbesi yanında inzivâya çekildi. Günlerce ibâdetle meşgûl oldu. Sonra Konya’ya geldi. Sadreddîn-i Konevî ve Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî gibi büyüklerin kabirlerini ziyâret edip, rûhâniyetlerinden istifâde etti. Konya’da yerleşip, vefâtına kadar bu şehirde kaldı. Talebelerine ilim öğretmek ve emr-i mârûf yapmakla Allahü teâlânın emirlerini bildirmekle meşgûl oldu. Mısır ve Hicaz’a yaptığı seyâhatlerinde ve Şam’daki ikâmetinde kendisi ile görüşen ilim erbâbı, Abdullah Bosnavî’nin ilmini ve eserlerini çok beğenirlerdi. Yüksekliğini anlayanlar, ilim ve feyzlerinden istifâde etmek için birbirleriyle âdetâ yarış ederlerdi. Arab âleminin meşhûr ulemâsından Garsüddîn Halîlî Muhammed Mirzâ Sürûcî, Dımeşkî Sûfî, Muhammed Mekkiyy-ül-Medenî, Seyyid Muhammed bin Ebî Bekr Ukûd gibi âlimler, Abdullah Bosnavî’nin talebesi olmakla şereflendiler...
Kaynaklarda Abdullah Bosnavî’nin altmış eserinin ismi verilmektedir. Bunlardan en meşhûru, Muhyiddîn-i Arabî hazretlerinin meşhûr eseri Füsûs-ül-Hikem şerhidir.

Konya’da vefât etti...
Abdullah Bosnavî, 1644 (H.1054) senesinde hac dönüşü Konya’da vefât edip, çok sevdiği Sadreddîn-i Konevî hazretlerinin türbesi civârında defnedildi. Vefat ederken şöyle vasiyet etti:
“Kabir taşıma, ‘Hâzâ kabrû garîbillahi fî ardıhî ve semâihî Abdullah el-Bosnâvî er-Rûmî el-Bayrâmî’ yazın...”
Bunları söyledikten az sonra da terk-i dünyâ eyledi...

Hacı Bayram-ı Velî

Hacı Bayram-ı Velî (Nûmân bin Ahmed) hazretleri, Sofiyye-i aliyyeden, yani tasavvuf büyüklerindendir. Küçük yaşından îtibâren ilim tahsîline başlayan bu mübarek zat, Ankara’da ve Bursa’da bulunan âlimlerin derslerine katılarak; tefsîr, hadîs, fıkıh gibi din ilimlerinde ve o zamânın fen ilimlerinde yetişti. “Somuncu Baba” adıyla meşhur olan Hâmid-i Aksarâyî hazretlerine talebe oldu. Onunla hacca gitti. Hac vazîfelerini yaptıktan sonra Aksaray’a geldiler. Orada hocasının 1412 (H. 815) senesinde; “Halîfem, vekîlim sensin” emri üzerine, bu ağır vazîfeyi üzerine aldı. Aynı sene hocası vefât edince, defin işleriyle meşgûl olup, cenâze namazını kıldırdı. Aksaray’da vazîfesini bitirdikten sonra Ankara’ya döndü...

Hasta kalpler şifâ bulurdu
Hacı Bayram-ı Velî, Ankara’da dînin emir ve yasaklarını insanlara anlatmaya, onlara doğru yolu göstermeye, yetiştirmeye başladı. Her gün pekçok kimse huzûruna gelir, hasta kalplerine şifâ bularak giderlerdi. Kısa zamanda ismi her tarafta duyuldu. Pek çok talebesi oldu. Akşemseddin hazretleri en meşhurlarındandır...
Bu mübarek zat, 1429 (H. 833) senesinde Ankara’da vefât etti. Türbesi, kendi adıyla anılan câminin yanında ziyârete açıktır...
Hacı Bayram-ı Velî, son hastalığında talebelerini yanına çağırdı. Onlara nasihatlerde bulundu. Talebeleri, acaba yerine kimi halife bırakacak, diye düşünürlerken, birden gözlerini açıp; “Emîr! Su getir!” buyurdu. Talebelerinden biri hemen su getirdi, fakat onu çiçek saksısına döktü. Tekrar su istedi, yine bir talebesi su getirdi. Onu da saksıya döktü...

“Emanet-i kübraya nail olasın”
Yine su istediğinde, talebelerinin önde gelenlerinden Akşemseddin hazretleri, diğer seçkin talebelerinden Bıçakçı Ömer Efendi’ye işaret etti, suyu o getirdi. Hacı Bayram-ı Veli hazretleri suyun bir kısmını içip geri kalanını Ömer Efendi’ye verdi ve; “Kalanını sen iç ki, emanet-i kübraya nail olasın” buyurdu. Tekrar dalgınlaştı. Bir ara gözlerini açtı ve Kelime-i şehadeti söyleyerek ruhunu teslim etti.

.

Hasırlı Baba

Aziz Mahmud Hüdâyi hazretleri, Edirne, Mısır, Şam ve Bursa’da Kadılık ve Müderrislik yapmıştır. İstanbul’da halka ve sultanlara mürşid olmuştur. Üsküdar’da vefat etti. Külliyesi içinde bulunan türbeye defnedildi. Eserleri, sohbetleri, şiirleri, vaaz ve nasihatleri ile padişahın ve halkın gözünde önemli bir yer kazanmıştı.
O mübarek zat, kendisini sevenler için şu duayı etmiştir: “Sağlığımızda bizi, vefatımızdan sonra kabrimizi ziyaret edenler ve türbemizin önünden geçtiğinde Fatiha okuyanlar bizimdir. Bizi sevenler denizde boğulmasın ahir ömürlerinde fakirlik çekmesin, imanlarını kurtarmadıkça göçmesin...”

“Himmet ve dua buyurun!”
İşte hep hizmet düşünen ve insanlara acıyan bu Aziz Mahmud Hüdâyi hazretlerinin döneminde İstanbul’da bir kolera salgını olur ve bir günde yüzlerce insan ölür. İstanbul çok zayiat verir. Ulemadan teşekkül eden bir heyet, Aziz Mahmud Hüdâyi hazretlerinin huzuruna varırlar ve;
-Efendim, bir himmet ve dua buyurun! Artık bu bela İstanbul’u terk etsin, derler. Aziz Mahmud Hüdâyi hazretleri:
-O bizim işimiz değildir; bizim işimiz irşattır. Onun görevlileri vardır. Varın gidin Karaca Ahmed Mezarlığı’na. Hasır üzerinde yatan ebdallardan (seçilmişlerden) bir zat vardır. “Hasırlı Baba” derler adına. Ona söyleyin. Bu, onun işidir. Ama celâlli bir zattır. Size iltifat etmeyecek olursa bu fakirin selâmını söyleyin, der.
Bir grup halk, Karaca Ahmed Mezarlığı’na gidip, Hasırlı Baba’yı bulurlar ve kendisine;
-Efendim, çok zayiât verdik. Bu kolera İstanbul’u bitirecek, himmet buyurun da bu hastalık buraları terk etsin, derler.
Hasırlı Baba:
- Allah’ın işine karışmayın! Buradan hemen gidin! der.

“Başka emri var mı?”
Gidenlerden birisi:
-Efendim, Aziz Mahmud Hüdâyi hazretlerinin size selâmı var, deyince
Hasırlı Baba hemen fırlayarak ayağa kalkar:
-Başka emri var mı? der.
-Hayır, yok.
-Bir kişi kaldı. O kalan bir kişi de gidince kolera İstanbul’u terk edecek, der.
Heyet, beş on metre gider ki, bir “Yâ Hak...” sesi duyarlar. Dönüp arkalarına baktıklarında Hasırlı Baba’nın ruhunu teslim ettiğini görürler.

Alemdar Mustafa Paşa

Yeniçerilerinden Hacı Hasan Ağa’dır. Önce Yeniçeri Ocağına intisap etti. Bir süre sonra Kapıcıbaşılık rütbesi ile taltif edildi. Bir müddet sonra da Hezargad ayanlığına tayin edildi...
Tirsinkli İsmail Ağa’nın ani ölümü, Alemdar Mustafa Paşa’nın hayatında bir dönüm noktası oldu. Rusçuk’a gelen Alemdar Mustafa Paşa “Ayanlar ayanı” seçildi. Aynı yıl başlayan Osmanlı-Rus Savaşında Alemdar Mustafa Paşa çok büyük yararlılıklar gösterdi...

Kabakçı Mustafa İsyanı!
Bu sırada patlak veren “Kabakçı Mustafa İsyanı” sonunda, birçok ıslahata imza atmış olan Sultan Üçüncü Selim Han tahttan indirilerek, yerine Sultan Dördüncü Mustafa çıkarıldı. Alemdar Mustafa Paşa, bu isyana karşı çıktı. Sultan Üçüncü Selim’in öldürüleceğini haber alan Alemdar Mustafa Paşa, alelacele İstanbul’a gitti. Ancak bu arada eski padişah Sultan Üçüncü Selim katledildi. Şehzade Mahmud kurtarılabildi ve tahttan indirilen Sultan Dördüncü Mustafa’nın yerine tahta geçirildi. Bu arada Sadrazam seçilen Alemdar Mustafa Paşa, ilk iş olarak Sultan Üçüncü Selim’in katillerinin cezalandırılmasını sağladı.
15 Kasım 1808 gecesi büyük bir isyan patlak verdi. Alemdar Mustafa Paşa, kuşatılan köşkünde mahsur kaldı. Yardımın da gecikmesi üzerine umudu kalmayan Alemdar Mustafa Paşa, 42. Bölük Odabaşını çağırttı:

“Onları buradan kaçır!”
“Haremimi ocağın namusuna emanet ederek sana teslim ediyorum. Onları buradan kaçır. Ben bu asileri bertaraf ederken, kendim de ölürüm” dedikten sonra, Alemdar’ın bulunduğu kuleye, kalabalık bir Yeniçeri grubunun hücum etmesi üzerine, daha önce koydurduğu barut fıçılarının üzerine tabancası ile ateş etti ve büyük bir patlama oldu. İsyancılardan beş yüz kişi, bir rivayete göre ise sekiz yüz kişi bir anda havaya uçup öldü...
1908’den sonra kurulan Tarih-i Osmani Encümeni tarafından Paşa’nın kemikleri Gülhane Parkı karşısındaki Zeynep Sultan mezarlığına taşıtıldı...

Alâeddîn-i Sâbir

Alâeddîn-i Sâbir hazretleri, 1285 (H.684) senesinde Şemsüddîn’e altı senelik mücâhedeye girmesini emretti. Buna “Habs-ı Kebîr” denir ve bir kabrin içinde yapılırdı. Alâeddîn-i Sâbir de bunu yapmıştı. Şemsüddîn de;
“Başüstüne efendim!” dedi. Kabrin içine girerek nefsini terbiye etmeye başladı. Bu mücâhededen çıktığında hocası ona buyurdu ki:

“Alâeddîn-i Hilcî’ye yardım et”
“Şimdi Amber şehrine git. Alâeddîn-i Hilcî’ye yardım et. Kaleyi zabtedin. Senin yardımın olmadan kaleyi alamaz. Kaleyi aldığınız gün, ben vefât etmiş olacağım. O da inşallah 16 Mart 1291 Cumâ günü (H.690) nasîb olacaktır...”
Şemsüddîn bu sözleri duyunca ağlamaya başladı. Dedi ki:
“Efendim, cenâze hizmetlerinizi kim yapacak? Nereye defnolunacaksınız? Sizi kabre kim koyacak? Türbeniz nasıl olacak?” Hocası da;
“Hizmetleri siz yapacaksınız. Allahü teâlânın ihsânı ve büyüklerimizin rûhâniyeti yardımcınız olacak. Gaslederken vücûduma değmeyeceksin. Gasil esnâsında gözlerini açmayacaksın. Cenâze hizmetleri kendiliğinden yapılacaktır” buyurdu.
Şemsüddîn, hocasının emrini yerine getirmek için Amber Kalesine gitti. Kalenin fethinden sonra, askerlerin arasından gizlice ayrıldı. Yolda Alîmullah Ebdâl ile karşılaştı. Alîmullah ağlıyordu. Buyurdukları gibi, Alâeddîn-i Sâbir’in aynı târihte vefât ettiğini öğrendi. Kalyâr’a vardıklarında, Şemsüddîn, Alâeddîn-i Sâbir’in kendisine tenbih ettiği gibi gusül abdesti aldırttı. Her iş kendiliğinden oluyordu. Şemsüddîn, hocasının vücûduna dokunmuyordu. Cenâze namazı kılınacağı zaman, Şemsüddîn yalnız olduğunu görerek çok üzüldü. O sırada Sâbir’e benzeyen bir atlı, dört nala yanına geldi. Yüzünde bir tül, elinde bir mızrak vardı. Şemsüddîn’in yanına gelip;
“Şemsüddîn dikkat et! Namaza hemen durma” deyip, atından indi. Biraz sonra imâmete geçti ve namaza durdular. Şemsüddîn selâm verdiği zaman, velîlerin ve kutubların, cenâze namazına iştirak ettiğini gördü...

“İsminizi öğrenebilir miyim?”
Namazdan sonra cenâzeyi kabre koydular. Süvâri atına döndüğü zaman, Şemsüddîn;
“Özür dilerim efendim! Kıymetli hocamın cenâze namazına katılan sizlerin isimlerini öğrenebilir miyim?” diye sordu. Süvâri, yüzündeki tülü çıkardı ve buyurdu ki:
“Şemsüddîn! Bu cenâzenin namazını, cenâzenin kendisi kıldırdı!”
Şemsüddîn, süvârinin yüzüne baktığında Alâeddîn-i Sâbir olduğunu gördü ve bayılıp yere düştü.

Ebû Saîd Kaylavî

Ebû Saîd Kaylavî, Allahü teâlânın sıfatlarında bilgi sâhibi, kerâmetleri görülen bir zât idi. Kaylaviye ve çevresindeki insanlar huzûruna gelip bilmediklerini sorarlar, kendisinden fetvâ alırlardı. O kadar çok gelen olurdu ki, yüksek bir kürsî yaptırmak mecbûriyetinde kaldı. Kürsî üzerinde, insanların dertlerine çâre olurdu. Nasîhatleri ile pekçok kimsenin doğru yola gelmesine sebeb olurdu...

Onu üzen helâk olurdu!
Ebû Saîd’in duâlarını cenâb-ı Hak kabûl eylerdi. Çok hasta olan bir kimseyi ziyâret etse, hasta sıhhate kavuşur, iyileşirdi. Bir kimseye şefkatle baksa, o şahıs kötü ahlâklı bile olsa, sâlih bir Müslüman olurdu. Her kim onu üzerse, o da helâk olurdu!
Ebû Saîd Kaylavî bir gün buyurdu ki: “Velînin kalbinde dünyâ malına karşı hiçbir muhabbet olmamalı, kalbi, bütün kötü huylardan temizlenmelidir. Hiç kimse ile münâkaşa etmemeli, herkesle hoş geçinmelidir. Elinde olanları muhtaçlara verip, onlara hizmeti ganîmet bilmelidir.”
Ebû Saîd Kaylavî’nin çok kerameti görülmüştür. Mübarek, bir gün abdest alacaktı. Talebelerinden Ebü’l-Hasan Ali el-Kureşî kendisine ibrik götürüyordu. İbrik birden elinden düşüp parçalandı. Talebe çok telaşlandı. Ebû Saîd talebesine şefkatle bakarak, yerdeki ibriğin bir parçasını eline alır almaz, diğer parçaları ona yapışmış gördüler. Hattâ içi su ile dolu idi.
Ebû Saîd Kaylavî hazretleri, Hızır aleyhisselâm ile görüşürdü. Abdülkâdir-i Geylânî ile sohbet ederlerdi. Gavs-ı âzam Abdülkâdir Geylânî’ye çok hürmet eder, edebli davranırdı.

“O, evliyânın çiçeğidir”
Vefâtı ânında oğlu Saîd; “Babacığım, bana vasiyet eder misin?” dedi. O da oğluna; “Evlâdım! Abdülkâdir-i Geylânî’ye karşı çok hürmetli ol!” buyurdu. Orada bulunan âlimlerden Muhammed el-Medînî; “Ey efendim! Abdülkâdir-i Geylânî’nin hâlinden bize anlatır mısınız?” dedi. O da; “O, bu zamandaki evliyânın çiçeğidir. Yeryüzündeki insanların, Allahü teâlâya en yakın ve O’na en sevimli olanıdır” buyurdu.

Hz. Nuh'un asi oğlu: Kenan

Nuh aleyhisselamın ikinci olarak evlendiği Vâile adında bir hanımı vardı. Bu kadın önce iman etmiş ise de daha sonra, imandan ayrılmış, mürted olmuştu. Hazreti Nuh’un bu kadından doğan oğlu Kenan da babasına iman etmemişti.
Nuh aleyhisselâm, yüzyıllar boyunca, kavmini iman ve hidayete davet ettiği hâlde, onların, inanmamakta ısrar etmeleri sebebiyle helâk olmalarının yaklaştığı sırada, son olarak kavmine, Allahü teâlâya iman edip yaptığı gemiye binmelerini söyledi.

“Bizi tufanla korkutuyorsun!”
Hazreti Nuh’un son olarak söylediği bu sözlerine de uymayan insanlar dediler ki:
-Ey Nuh! Bizi tufanla korkutuyorsun. Biz sana da, söylediklerine de inanmıyoruz!
Nuh aleyhisselâm gemiyi bitirdiğinde, vaat olunan azabın vakti gelmişti. Tufanın alametleri görüldü. Allahü teâlâ, Hazreti Nuh’a vahyedip, her hayvan ve kuştan birer çifti ve kavminden iman edenleri gemiye almasını emretti.
Nuh aleyhisselâm sular yükselmeye başladığında, oğlu Kenan’ı bir köşede gördü. Babalık ve peygamberlik şefkati ile son bir defa daha, bu asi evlada nasihat etti. İman etmesini söyleyerek buyurdu ki:
-Ey oğulcuğum! Bizimle beraber gemiye bin ki, inananlarla beraber selamete eresin! Kâfirlerle beraber olma! Allahü teâlânın iman nasip etmekle rahmet buyurdukları hariç, bugün boğulmaktan kimse kurtulamaz!
Kenan buna karşılık şu cevabı verdi:
-Ne iman ederim, ne de gemiye binerim. Bir büyük dağa sığınırım. O dağ beni, suda boğulmaktan korur!..
Kenan, bunları söyledikten hemen sonra dağa tırmanmaya başladı. Fakat sular hızla yükselip onu yuttu...
Nuh aleyhisselâm, Allahü tealaya şöyle arz etti:
“Ya Rabbî! Oğlum Kenan benim ehlimdendir ve senin vaadin elbette haktır. Senin vaadinde değişiklik olmaz. Sen beni ve ehlimi suda boğmayacağını vaat etmiştin!”

“O senin ehlinden değildir”
Allahü teâlâ buyurdu ki:
“Ey Nuh, o senin ehlinden, dininden değildir. Zira o salih olmayan bir amel sahibidir. O hâlde ilmine vâkıf olmadığın bir şeyi benden isteme! Şüphesiz ben, seni, cahillerden olmaktan men ederim!”
Bunun üzerine Nuh aleyhisselâm şöyle dua etti:
“Ya Rabbî! İlmim olmayan şeyi senden istemekten, sana sığınırım. Eğer beni magfiret ve bana affınla rahmet etmezsen, ben ziyana düşenlerden olurum!..”

Hz. Nuh'un asi oğlu: Kenan

Nuh aleyhisselamın ikinci olarak evlendiği Vâile adında bir hanımı vardı. Bu kadın önce iman etmiş ise de daha sonra, imandan ayrılmış, mürted olmuştu. Hazreti Nuh’un bu kadından doğan oğlu Kenan da babasına iman etmemişti.
Nuh aleyhisselâm, yüzyıllar boyunca, kavmini iman ve hidayete davet ettiği hâlde, onların, inanmamakta ısrar etmeleri sebebiyle helâk olmalarının yaklaştığı sırada, son olarak kavmine, Allahü teâlâya iman edip yaptığı gemiye binmelerini söyledi.

“Bizi tufanla korkutuyorsun!”
Hazreti Nuh’un son olarak söylediği bu sözlerine de uymayan insanlar dediler ki:
-Ey Nuh! Bizi tufanla korkutuyorsun. Biz sana da, söylediklerine de inanmıyoruz!
Nuh aleyhisselâm gemiyi bitirdiğinde, vaat olunan azabın vakti gelmişti. Tufanın alametleri görüldü. Allahü teâlâ, Hazreti Nuh’a vahyedip, her hayvan ve kuştan birer çifti ve kavminden iman edenleri gemiye almasını emretti.
Nuh aleyhisselâm sular yükselmeye başladığında, oğlu Kenan’ı bir köşede gördü. Babalık ve peygamberlik şefkati ile son bir defa daha, bu asi evlada nasihat etti. İman etmesini söyleyerek buyurdu ki:
-Ey oğulcuğum! Bizimle beraber gemiye bin ki, inananlarla beraber selamete eresin! Kâfirlerle beraber olma! Allahü teâlânın iman nasip etmekle rahmet buyurdukları hariç, bugün boğulmaktan kimse kurtulamaz!
Kenan buna karşılık şu cevabı verdi:
-Ne iman ederim, ne de gemiye binerim. Bir büyük dağa sığınırım. O dağ beni, suda boğulmaktan korur!..
Kenan, bunları söyledikten hemen sonra dağa tırmanmaya başladı. Fakat sular hızla yükselip onu yuttu...
Nuh aleyhisselâm, Allahü tealaya şöyle arz etti:
“Ya Rabbî! Oğlum Kenan benim ehlimdendir ve senin vaadin elbette haktır. Senin vaadinde değişiklik olmaz. Sen beni ve ehlimi suda boğmayacağını vaat etmiştin!”

“O senin ehlinden değildir”
Allahü teâlâ buyurdu ki:
“Ey Nuh, o senin ehlinden, dininden değildir. Zira o salih olmayan bir amel sahibidir. O hâlde ilmine vâkıf olmadığın bir şeyi benden isteme! Şüphesiz ben, seni, cahillerden olmaktan men ederim!”
Bunun üzerine Nuh aleyhisselâm şöyle dua etti:
“Ya Rabbî! İlmim olmayan şeyi senden istemekten, sana sığınırım. Eğer beni magfiret ve bana affınla rahmet etmezsen, ben ziyana düşenlerden olurum!..”

.

Ebû Saîd Ebü'l-Hayr

Ebû Saîd Ebü’l-Hayr hazretlerinin babası verâ sâhibi dindar bir zât idi. 967 (H.357) senesinde Horasan bölgesinde Serahs ile Ebyurd arasında yer alan Meyhene (Mihene) şehrinde doğdu. 1049 (H.440) senesinde aynı yerde vefât etti.
Ebû Saîd Mîhenî tasavvufta çok yüksek mertebeye ulaştı. Zamanındaki bütün evliyânın sultânı, baş tâcı oldu. Bütün Müslümanların matlûbu, sevdiği idi. Tasavvuf yolunun bütün inceliklerine vâkıf olup, ayrıca; fıkıh, tefsîr, hadîs ve başka ilimlerde de çok yüksek âlim idi.

Günlerini oruçlu geçirirdi...
Ebü’l-Hayr hazretleri, oruç tutulması câiz olmayan günler hâriç, senenin bütün günlerini oruçlu geçirirdi. Sâde bir ekmek ile iftar eder, gece gündüz ibâdetle meşgûl olurdu. Bütün ibâdetlerde, bilhassa namaz husûsunda çok hassas ve ihtiyatlı hareket ederdi. Kendi hâlinde her an Allahü teâlâyı hatırlar, hep; “Allah, Allah” derdi. Ne zaman uyku basacak olsa, elinde ateşten mızrak bulunan çok heybetli bir kimse karşısında zuhûr eder. “Allah de!” derdi. Böylece, vücûdundaki bütün zerreler de zikreder hâle gelirdi...
Mübarek, geceleri herkes uyuduktan sonra kalkar ibâdet ederdi. Kendini ayıplı ve kusurlu görmekte, nefse muhâlefet etmekte, nihâyette idi. Tevâzuu çok idi.
Ebû Saîd Ebü’l-Hayr hazretlerinin, ibâdet ederken giydiği bir hırkası vardı. Hattâ, bu hırkanın hazret-i Ebû Bekir’e âit olduğu, elden ele, ona kadar geldiği de söylenirdi. Ahmed Nâmıkî Câmî hazretlerine hırkayı ulaştırması için, Ebû Saîd’e mânevî bir işâret gelmişti.

“Bu hırkayı ona teslim et!”
Ebû Saîd’in oğlu Ebû Tâhir hazretleri, babasında bulunan bu mübârek hırkayı taşımak salâhiyetinin kendisine verilmesini arzu ediyordu. Ebû Saîd keşif yoluyla oğlunun bu düşüncesini anlayıp;
-Sizin istediğiniz bu salâhiyeti başkasına verdiler, buyurdu. Orada bulunanlar bu sözlerle ne demek istediğini anlayamadılar. Sonra oğlu Ebû Tâhir’e vasiyet edip;
-Benim vefâtımdan yıllar sonra, uzun boylu, şöyle şöyle şekilde, adı Ahmed olan bir genç hânegâhın kapısından girip gelir. Sen de o zaman, talebelerin içerisinde benim yerimde oturmuş olursun. Bu hırkayı muhakkak ona teslim eyle! buyurdu. Bunları söyledikten kısa bir zaman sonra da vefat etti...

.

İsmâil Fakîrullah

İsmâil Fakîrullah hazretleri, Anadolu’da yetişen büyük velîlerden. Erzurumlu İbrâhim Hakkı hazretlerinin hocasıdır. İsmi, İsmâil, babasınınki Kâsım’dır. Fakîrullah diye tanınır. 1656 (H.1067) senesinde Siirt’in Tillo kasabasında dünyâya geldi. Dedesi Molla Abdülcemâl, Peygamber efendimizin amcası Hazret-i Abbâs’ın torunlarındandır. Zâhirî ilimlerde âlim olup Tillo’da müderristi. Oğlu Mevlânâ Kâsım’ı yetiştirerek âlim olmasına vesîle oldu. Mevlânâ Kâsım da oğlu İsmail’i küçük yaşta yetiştirmeye, ilim öğretmeye başladı...

Zâhirî ve bâtınî ilimlerde yetişti
İsmâil Fakîrullah yirmi dört yaşına kadar zâhirî ilimlerde âlim ve bâtınî ilimlerde mütehassıs bir velî olarak yetişti. İbâdetlerinden büyük bir lezzet alır, zevk ile yapardı. Anne ve babasının hukûkunu gözetir duâ ve rızâlarına kavuşmak için çok gayret gösterirdi.
1660 senesinde babası Mevlânâ Kâsım hazretleri vefât edince, yerine geçerek müderrislik yapmağa başladı. O sene evlendi. İsmâil Fakîrullah hazretleri haramlardan çok sakınır, hattâ şüpheli korkusuyla mubahların dahî fazlasından kaçınırdı. Çok talebe yetiştirdi...
Yaşı sekseni geçince 1734 (H.1147) senesinde bir hafta kadar hiç kimse ile görüşmeyip mânevî âlemin sırlarına ulaşıp bu âlemi seyreyledi. İnsanlar onu hastalıktan dolayı böyle kendinden geçmiş sandılar. Ancak cuma gecesi yatsıdan sonra o hâlden bu his âlemine döndü. Evlât ve torunlarını yanına çağırıp ilim öğrenmelerini ve sâlih ameller ile uğraşmalarını vasiyet eyledi. Üzerindeki emânetlerin sâhiplerine verilmesini isteyerek oradakilerle vedâlaştı. Sonra Yâsîn-i şerîf okumalarını istedi. O anda odanın içine öyle güzel kokular doldu ki, sanki ûd ve anber yakılmıştı. Çocukları ve torunları üzüntü içindeydiler. Onun için ise o gece bayram ve sürûr gecesi oldu...

“Allah” diyerek cennete uçtu...
Yâsîn-i şerîfin “Selâmûn kavlen...” âyet-i kerîmesi okunurken “Allah” diyerek cânını Hakka teslim eyledi. Mübârek rûhu gidip, latîf cismi kaldı.
Hayâtını insanlara ilim öğretmek, onlara dîn-i İslâmı anlatmakla geçiren İsmâil Fakîrullah hazretleri yerine talebesi Erzurumlu İbrâhim Hakkı hazretlerini halîfe bıraktı...
.

Muhammed Hâdimî

Mevlânâ Ebû Saîd Muhammed Hâdimî’nin dedeleri Buhârâlıdır. Muhammed Hâdimî, ilk tahsîlini babasından gördü. Babası Fahr-er-Rûm (Rûm diyârının seçilmişi, herkesin onunla övündüğü) nâmıyla meşhûr Kara Hacı Mustafa Efendidir. Mustafa Efendi, tanınmış âlimlerdendi.

Dört katır yükü kitap...
Muhammed Hâdimî, on yaşında Kur’ân-ı kerîmi ezberledi. Arabî ve Fârisî’yi öğrendi. Babasının emriyle Konya’da Karatay Medresesine yazıldı. Burada beş sene ilim öğrendikten sonra, hocası İbrâhim Efendinin tavsiyesi ile İstanbul’a gitti. İstanbul’da zamânın meşhûr âlimlerinden Kazâbâdî Ahmed Efendi’den ilim öğrenerek icâzet aldı. Yirmi yedi yaşında yüksek tahsîlini bitiren Muhammed Hâdimî, dört katır yükü kitapla Hâdim’e döndü. Babasının boş bıraktığı Hâdim Medresesinde ders vermeye başladı.
Hâdimî hazretleri talebelere ders vermenin yanı sıra, insanların hidâyete gelmesine, İslâm ahlâkını ve hukûkunu öğrenmesine vesîle olmak için çok çalıştı. Pekçok kitap yazdı. Bu eserlerden, İmâm-ı Birgivî hazretlerinin Tarîkat-ı Muhammediye isimli kitâbına yaptığı şerhi çok kıymetlidir. Bu şerhe Berîka ismini vermiştir. Muhtelif târihlerde sık sık basılmıştır...
Muhammed Hâdimî hazretleri, 1762 (H.1176) senesinde Hâdim’de, son hastalığına yakalanmıştı. Çocuklarını, talebelerini ve dostlarını çağırıp her biriyle helalleşip, vedâlaştı. Çocuklarına ve talebelerine vasiyetini bildirdikten sonra; “Vefât ettiğimde, daha önce vasiyet edip anlaştığım kimse gelene kadar beni soyup gaslimi yapmayın” buyurdu...

Yâsîn-i şerîf okunurken...
O gece sabaha karşı, talebelerinin Yâsîn-i şerîf kırâatları arasında mübârek rûhunu teslim eyledi. Kuşluk vakti sıralarında daha önce anlaştığı Trabzonlu Hacı Mehmed Efendi gelip, gasil, techîz ve tekfîn işlerini yaptı. Kabrini babası Mustafa Efendinin yanında kazdırdı ve oraya defni yapıldı. Âşıkları, uzak yakın yerlerden gelerek kabrini ziyâret etmektedir... 

Seyyid Nizâm Efendi

Seyyid Nizâm Efendinin babası Şehâbeddin Efendi, hazret-i Hüseyin’in Abdullah A’rec kolundan olan torunlarındandır. Peygamber efendimizin yirmi yedinci torunudur. Halk arasında “Seyyid Nizâm” diye meşhûr olmuştur...
“Seyyid Nizâm” Bağdat’ta doğdu. Doğum tarihi kesin olarak bilinmemektedir. 1550 (H. 957) senesinde İstanbul’da vefât etti. Kabri İstanbul-Zeytinburnu’nda bulunan Seyyid Nizâm Câmii içindedir.

Pekçok talebe yetiştirdi
Aslen Bağdatlı olan Seyyid Nizâm Efendi, Kâsım Zülfikâr Mâzenderânî’nin ilim meclislerinde ve hizmetinde bulunarak tasavvuf yolunda ilerledi. Yavuz Sultân Selim Hânın pâdişâhlığı devrinde İstanbul’a geldi. Silivrikapı dışındaki (Zeytinburnu) dergâha şeyh oldu. Burada talebe yetiştirdi. İnsanlara İslâmiyetin emir ve yasaklarını anlatıp onların dünyâda ve âhirette kurtuluşa ermeleri için gayret etti. Pekçok kimse onun sohbetlerinde bulunup feyz aldı. Çok kerâmetleri görüldü...
Seyyid Nizâm hazretlerinin zamanında yaşamış ve hacca gitmiş olan bir kimse şöyle anlatır: “Medîne-i münevverede Resûlullah efendimizin mübârek Ravda-i mutahherasına karşı durup ağlayarak uyudum. Rüyâmda Resûlullahı gördüm. Bana buyurdular ki: ‘İstanbul’da benim evlâdımdan Seyyid Nizâm vardır. Onu bul. Dâima ziyâret et. Böylece beni görmüş ve cemâlime ermiş olursun...’ Ben hac dönüşü İstanbul’a gelip Seyyid Nizâm hazretlerini buldum, sık sık ziyâret ettim ve mübârek sohbetlerinden istifâde ettim.

“Bu dünyâdan gidelim!”
Seyyid Nizâm hazretleri altmış üç yaşına geldiğinde 1550 (H.957) senesi Muharrem ayının bir cumâ gecesinde rahatsızlandı. Ölüm hastalığı sırasında sağ tarafına bakıp; “Ceddim Resûl aleyhisselâm geldi. ‘Bu dünyâdan gidelim, Cennet’e uçalım’ buyuruyor” dedi. Rûhunu teslim etmeden önce burnundan kan geldi. Ellerini kana bulaştırarak güzel yüzlerine sürdü ve; “Allahü teâlâya hamd ve şükürler olsun ki bugün ceddim (dedem) hazret-i Hüseyin’in âlûde hûn (kana bulaşmış) oldukları gibi ben de öylece gidiyorum” buyurdu. “Yâ Allah” ism-i celîlini söyleyerek rûhunu teslim etti... 

Şehit Padişah Murâd-ı Hüdâvendigâr

Osmanlı devletinin ilerleyişini durdurmak isteyen Haçlı devletleri büyük bir ordu ile bizzat Sultân Murâd-ı Hüdâvendigâr’ın başında bulunduğu Ordu-yu hümayunun üzerine yürüdüler. Kosova’da müttefik Haçlı ordusuyla karşılaşıp muhârebe nizâmı alındı. 8 Ağustos 1389’da muhârebe öncesi Kosova’da şiddetli fırtına vardı ve o gün Berât Gecesiydi. Akşam çadırına çekilen Sultan Birinci Murâd Han, Berât Gecesini ihyâ edip namaz kıldı. Kur’ân-ı kerim kıraât ettikten sonra, seccâdesinin üzerinden kalkmadan târihe geçen şu duâyı okudu:

“Askerlerimi bağışla Allahım”
“Ey Rabbim! Bu fırtına, şu âciz Murâd kulunun günahları yüzünden çıktıysa, mâsum askerlerimi cezâlandırma. Onları bağışla. Allahım. Onlar ki, buraya kadar, sâdece senin adını yüceltmek, İslâm dinini kâfirlere duyurmak için geldiler. Bu fırtına âfetini, onların üzerinden def eyle. Senin şânına lâyık bir zafer kazandır ki, bütün Müslümanlar bayram ede. Müslümanları mansûr ve muzaffer eyle. Ve dilersen o bayram gününde şu Murâd kulun sana kurbân olsun. Önce beni gazi kıldın, sonra şehit et!’’
Fırtına dinip, 9 Ağustos 1389 günü yapılan Kosova Meydan Muhârebesinde Birinci Murâd Han büyük bir zafer kazandı...
Sırp Devletinin yıkılıp, Balkanların Türk hâkimiyetine geçişini sağlayan Kosova Zaferinden sonra, Sultan Murâd Han, devrin anânesince muhârebe meydanını dolaşmaya başladı. Bu sırada Miloş Obiliç adında yaralı bir Sırp âsilzadesi tarafından hançerlenerek şehit edildi. Kaçan düşmanı tâkip etmekte olan oğlu Şehzâde Yıldırım Bâyezid, devlet adamlarının da ittifakıyla hükümdâr seçildi.

Milletin kalbinde taht kurdu...
Sultan Murâd Hanın cenâzesi Bursa Çekirge’de yaptırdığı türbesine gönderilip, defnedildi. Şehit edildiği yere de türbe yapılıp, “Meşhedi Hüdâvendigâr” denildi.
Murâd-ı Hüdâvendigâr Han zaferden zafere koşmuş, Anadolu’da ve bilhassa Avrupa’da devletin hudutlarını çok genişletmiş ve babasından bir beylik olarak aldığı ülkeyi büyük bir devlet hâlinde oğluna bırakmıştır. Kazandığı zaferlerle olduğu gibi, yaptığı eserlerle de milletin kalbinde taht kurmuştur...

Mahmûd Hulvî Efendi

Mahmûd Hulvî Efendi, Sünbülî ve Gülşenî tarîkatlarında yetişmiş ve rehberlik yapmış, talebe yetiştirmiş bir zattır... Babası Saray Helvacıbaşısı idi. On dört yaşında babası ile birlikte hacca gitti. Hac dönüşü esnasında Kocamustafapaşa Dergâhı Şeyhi Hasan Zarîfî Efendi ile birlikte yolculuk yaptı. Yolda onun sohbetlerinden istifâde etti. Böylece tasavvufta ilk sohbetleri dinleyip bu yolun kıymetini anlayıp, lezzetini tattı.

İnsanlara rehberlik yaptı...
Cemâleddin Mahmûd Hulvî Efendi, Şeyh Zarîfî’nin sohbetlerine devâm edip tasavvufta yetişti. 1619 senesinde ikinci defâ hacca gitti. Bu hac seferinde hocası Hasan Zarîfî’nin emriyle Kahire’ye uğrayıp orada bulunan Gülşenî tarîkatı şeyhi Necmeddîn Hasan Efendinin sohbetlerinde bulunup, ondan istifâde etti. Gülşenî yolunda îcazet alıp İstanbul’a döndü. Hocası Hasan Zarîfî Efendi de ona tasavvufta talebeleri yetiştirmek için icâzet verdi.
Mahmûd Hulvî Efendi, bir müddet Dâvûdpaşa Câmii’nde cumâ günleri, haftanın diğer günleri de Sultanahmet, Şehzâde ve Sultan Mehmed Han (Fâtih) Câmii’nde vâizlik vazîfesi yaparak halkı irşâd edip doğru yolu gösterdi. Sonra da hocasının emri üzerine rehberlik yaptı. Kendi adı ile anılan Şehremini’ndeki Şirvânî Tekkesinde diğer meşhûr ismiyle Hulviyye Tekkesinde insanlara rehberlik yaptı, tasavvufta talebe yetiştirdi.

“Tevazu ilmin süsüdür”
Evliyânın meşhurlarından olan âlimlerden naklederek buyurdu ki:
“Dünyâda oruç tut. Ölüm geldiğinde bayram sevinci içinde ol. Dilini tut, koru. Lüzumsuz şeylerden sakın. Dünyâya meyletme. Ahirete götüreceğin şeyler ölçüsünde dünyâ ile ilgilen.”
Vefatından önce talebelerine şöyle buyurdu:
“En faydalı şey, ilim öğrenmektir. Tevazu ilmin süsüdür. Allah rızası için ilim öğrenmek, ilmin ruhudur, canıdır. Aksi halde o bir ceset gibi olur. İlimde tevazuun şiarı şudur ki; ilmi az görmektir. Allah rızasının şiarı ise, mü’minlerin onu sevmeleridir...”

Ayn-ül-Kudât Hemedânî

Ayn-ül-Kudât hazretleri, küçük yaşta ilim öğrenmeye başladı. İmâm-ı Gazâlî’nin eserlerini mütâlaa etmeye başlayınca, maksadına kavuştuğunu anladı. Tam dört sene İmâm-ı Gazâlî’nin eserlerini okuyup, inceledi. Kendi kendine; “Ey gönül! Artık Allahü teâlâya kavuşturan yolu buldun. Bundan sonra senin dünyâya meyletmenin sebebi nedir?” diye sordu. Bu sırada Hemedan’a İmâm-ı Gazâlî’nin kardeşi Ahmed Gazâlî geldi. Onun sohbetine yirmi gün kadar devâm etmekle şereflendi. Bu zaman içinde daha önce onda bulunmayan tasavvuf derecelerine kavuştu.

Öyle bir aşk hâli ki!..
Öyle bir aşk hâli hâsıl oldu ki, bir an önce bu fâni âlemden çıkıp, Allahü teâlâya kavuşmak istiyordu. Kendi kendine şöyle düşünüyordu: “Nûh aleyhisselâmın ömrü kadar yaşasam, yine ölmeyecek miyim? Bu dünyâda kim ebedî kalıp, âhirete göç etmedi?”
Bundan sonra aldığı her nefeste âhirete olan arzu ve isteği arttı.
Ayn-ül-Kudât Hemedânî, halk arasında çok sevilen, îtibâr edilen bir zât idi. Ancak her zaman olduğu gibi onun da kendisini çekemeyenleri, hased edenleri vardı. Vezir Ebü’l-Kâsım, bunlardan biriydi. Fakat sultanın sevdiği, devletin ileri gelenlerinden olan Azîz ise, Ayn-ül-Kudât’a çok hürmet eder, muhabbetini izhâr ederdi...

Bir iftirâya uğradı!...
Bir ara Azîz, bir musîbete uğrayıp, bulunduğu mevkîden ayrılınca, vezîr Ebü’l-Kâsım, Abdullah Ayn-ül-Kudât imzâsıyla, dînin emir ve yasaklarına aykırı bir yazı hazırladı. Devrin âlimlerini toplayıp, bu yazıyı okuttu ve; “Böyle söyleyen bir kimsenin dînimizdeki yeri nedir?” diye sordu. Âlimler de; “Öldürülmesi lâzımdır” diye cevap verdiler. Böyle bir iftirâya uğrayan Abdullah Ayn-ül-Kudât, Hemedan’da 1131 (H.525) senesinde idâm edilerek şehîd oldu.
Abdullah Ayn-ül-Kudât’ın öldürülme zamânı yaklaşıp, asılmak için darağacına getirildiğinde, Şuarâ sûresinin son âyetini, meâlen; “Zâlimler yakında nereye rücû edeceklerini (döneceklerini) bilecekler” okudu

Seydî Halîfe" Ali el-Halvetî

Seyyidüddîn Ali el-Halvetî, küçük yaşta ilim tahsîline başladı. Din ve fen bilgilerinde mütehassıs oldu. Mânevî feyzlere kavuşmak arzusu ile yanıp tutuşuyordu. Tam bu sırada evliyânın ve Halvetî büyüklerinden Şeyh Habîb-i Karamânî hazretleri Amasya’ya gelmiş ve halkı irşâda, yetiştirmeğe başlamıştı. Her taraftan talebeler huzûruna koşuyordu. Bereketli sohbetleriyle talebelerin dünyâya meyilleri azalıyor, âhirete yöneliyorlardı.

Aradığı rehberi bulmuştu!..
Şeyh Seyyidüddîn, aradığı mürşidi, yol göstericiyi bulmanın heyecanıyla dergâha koştu ve bu zâta candan bağlandı. Bu bağlılık ve muhabbeti sebebiyle kısa zamanda yüksek derecelere kavuştu. Habîb-i Karamânî hazretlerinin baş halîfesi oldu, sonra “Seydî Halîfe” unvânıyla anıldı.
Seydî Halîfe, hocasının vefâtından sonra onun yerine geçip, insanlara hak ve hakîkati anlattı. Allahü teâlânın dîninin emirlerini öğretip, yasaklarından sakındırmakla meşgûl oldu. Devamlı olarak haram ve şüphelilerden kaçınırdı. Hattâ nefsin istemediği şeyleri yaparak onu terbiye etmeye çalışırdı. Geceleri devamlı olarak ibâdet etmekle, namaz kılmakla ve gündüzleri oruç tutmakla meşgûl olurdu.
Kerâmetler sâhibi olan Seydî Halîfe’nin vefâtı ânında yanında bulunanlar şöyle anlatır:
-Mübareğin rûhu bedenden ayrılmak üzere iken, Cennet-i âlâda kendi yüksek makâmını görüp, bir an evvel kavuşmak aşkı fazlalaştı. Allahü teâlâya; ‘Rûhumu hemen kabzedip, geciktirmeden beni o yüce makâmına ulaştır’ diye duâda bulundu.

“Bana makâmımı gösterdiler”
Seydî Halîfe’ye gördüklerini sorduklarında; “Cennet-i âlâda hûrîler ve gılmânlar bana makâmımı gösterip, Allahü teâlânın benim için hazırladıklarına dâvet ettiler. Onun için o tarafa yöneldim” diye buyurdu ve rûhunu teslim etti...
Seydî Halîfe, Amasya’da Mehmed Paşa İmâretinin avlusunda, hocası Şeyh Habîb-i Karamânî’nin kabri yanına defnedildi...

Firavun'un imanı kabul edilmedi!

Firavun da Bâbil hükümdarı Nemrud gibi ilahlık iddiasında bulunuyordu. Allahü teala Hazret-i Mûsâ ile kardeşi Hârûn aleyhisselâmı Firavun’a gönderip dine dâvet etmelerini buyurdu. Hazret-i Mûsâ, kardeşi Hârûn aleyhisselâm ile gidip emri tebliğ ettiler. Firavun kabûl etmedi. Ancak, Mûsâ aleyhisselâmın mûcizeleri karşısında şaşırıp kalan Firavun, durumu vezirlerine anlatınca, “o sihirbâzdır” dediler. Firavun;
-Ey Mûsâ! Sihirbâzlığın ile bizi yurdumuzdan çıkarmaya mı geldin? Biz de sana sihir göstereceğiz. Bir vakit ve yer tâyin et! diyerek ülkesindeki bütün sihirbâzları topladı. Mısır halkı önünde sihirbazlarla karşı karşıya geldiler.

Dehşetli bir ejderhâ!..
Sihirbazlar ellerindeki ip ve sopaları yere attılar, sihirle birtakım yılanlar geziyor gibi gösterdiler. Bu sırada Mûsâ aleyhisselâm elindeki asâsını yere bırakıverdi. Mûcize olarak dehşetli bir ejderhâ olup, sihirbazların yere attıkları ve yılan gibi gösterdikleri şeyleri yuttu. Bu mucize karşısında sihirbazlar hazret-i Mûsâ’ya iman ettiler.
Firavun iyice azgınlaşıp, baskı ve zulmünü arttırdı. Mûsâ aleyhisselâma inananları şehit ettirdi. Firavun ve kavmi küfürde ve imansızlıkta ısrâr edince, Allahü teâlâ onları çeşitli belâlar verdi. Başlarına belâ geldikçe hazret-i Mûsâ’ya gidip belânın kaldırılmasını ve iman edeceklerini söylediler. Fakat belâ kalkınca azgınlıklarına devâm ederek iman etmediler. Tekrar belâlar başlarına geldi. Buna rağmen iman etmediler. Firavun ve kavmi, Mûsâ aleyhisselâmın gösterdiği mûcizeler karşısında İsrâiloğullarının Mısır’dan gitmelerine izin verdi...

“Âsânı denize vur!”
Mûsâ aleyhisselâm bir gece vakti bütün İsrâiloğullarını toplayıp Mısır’dan çıktı. Bunun üzerine Firavun izin verdiğine pişmân oldu. Derhâl askerini toplayıp, peşlerine düştü ve sabaha doğru onlara Kızıldeniz kenarında yetişti. Bu sırada Allahü teâlâ Mûsâ aleyhisselâma “Âsânı denize vur” diye vahyetti. Hazret-i Mûsâ bu emir üzerine âsâsını denize vurdu. Deniz hemen ikiye ayrıldı. İsrâiloğulları yürüyüp karşıya geçtiler.
Firavun, askerleriyle birlikte peşlerine düşüp denizde açılan yola dalınca, açılan yol kapanıp sular kavuştu. Firavun askerleriyle birlikte boğuldu. Firavun’un son sözü “Musa’nın Allahı’na inandım” oldu. Ancak bu, gaibe iman olmadığından Allahü teâlâ kabul etmedi...

"Kebîr-ül-evliyâ" Celâleddîn Hindî

Celâleddîn Hindî, büyük velîlerdendir. İsmi, Muhammed olup babasının adı Mahmûd’dur. Aslen Kâzrûn şehrinden olduğu için, “Kâzrûnî”, Hindistan’da Pâni-püt şehrinde yerleştiği için “Pâni-pütî”, hazret-i Osmân’ın soyundan olduğu için “Osmânî” nisbesiyle bilinir... Kendisine, “Celâleddîn”, “Kebîr-ül-evliyâ”, “Kutb-i Rabbânî” lakabları da verildi. Hindistan’da “Celâl Pâni-pütî” diye tanındı. Dergahında yüzlerce talebe yetiştirdi ve 1363 (H. 765) senesinde 175 yaşında iken vefat etti. Pâni-püt’te defnedildi. Mezarının üstüne büyük bir türbe yapıldı...

Amcasının terbiyesinde yetişti
Celâleddîn Hindî hazretleri, küçük yaşta babasını kaybetti. Amcasının terbiyesinde yetişti. Temel din bilgileri ile âlet, yardımcı ilimleri öğrendi. Asrın büyüklerinden yüksek din bilgilerini tahsîl etti.
Şerefüddîn Ebû Ali Kalender hazretlerinin terbiyesine verildi. Yıllarca ilim öğrendi ve riyâzetler çekti. Çöllerde, sahrâlarda dolaşıp nefsini terbiye etti. Senelerce çöllerde, ıssız yerlerde dolaştı. Pek çok âlim ve velî ile sohbet etti.
Tayy-i zaman ve tayy-i mekân sâhibi olup zaman ve mekan elinde dürülür, Allahü teâlânın izniyle, kendisine uzaklar yakın olur, zaman uzar ve kısalırdı. Çok zaman, cumâ namazlarını Kâbe-i şerîfte kıldığı halk arasında meşhûrdu.

Hindistan onunla nurlandı...
Uzun zaman Hindistan’ı nurları ile aydınlatan ve insanları ebedî saâdete, âb-ı hayat suyuna kavuşturmak için uğraşan Muhammed bin Mahmûd Celâleddîn-i kebîr pânî-pütî hazretleri, birçok kıymetli eser de yazdı. Fevâid-ül-Füâd ve Zâd-ül-Ebrâr adlı eserleri çok ince bilgileri ihtivâ etmekte, severek okuyanların kalplerini serinletmekte ve gönüllere huzûr, sürûr ve neşe vermektedir.
Bu mübarek zâtın son sözleri şunlar oldu:
“Günahtan sakınınız. Bir günah işlerseniz biliniz ki, Allahü teâlâ o işinize vâkıftır ve işlediğinizi görmektedir. Bunu unutmazsanız, Allahü teâlâ sizi günah işlemekten kurtarır...”

Nasûhî Üsküdârî

Nasûhî Üsküdârî hazretlerinin babası Sipâhî Seyyid Nasûh Beydir. İsmi “Muhammed”, babasının ismine nisbetle “Nasûhî” Üsküdar’da doğup yaşadığı için “Üsküdârî” nisbeleriyle meşhûr olmuştur. Doğum târihi bilinmemektedir. Ancak 1647 (H.1057), 1648 (H.1058) senelerinde İstanbul’da, Üsküdar’da doğduğu tahmin ediliyor. 1718 (H.1130) senesinde İstanbul’da vefât etti. Kabri Üsküdar-Doğancılar’da Nasûhî Dergâhı bahçesindedir. Sevenleri tarafından ziyâret edilmektedir...

“İnşallah oruçlu giderim!”
Muhammed Nasûhî hazretlerinin talebelerinden Şâmî Ahmed Efendi, vefât edeceği gün hocasını ziyâret etti. Mahammed Nasûhî Efendinin hastalığı iyice artmıştı. Şâmî Ahmed Efendi ona;
-Efendim biraz oruca ara verip ilaç kullanırsanız rahatsızlığınız iyileşebilir, deyince, Nasûhî Efendi;
-Oğlum! Cenâb-ı Hakk’ın inâyetiyle otuz senedir farzları değil nâfileleri dahi noksan yapmadım. İnşallah bu gece dergâh-ı izzete, oruçlu giderim, buyurdu.
Mahammed Nasûhî hazretleri vefât ettikleri günün ikindi namazından sonra hizmetinde olan dervişlere;
-Bu gece Cüneyd-i Bağdâdî, Abdülkâdir-i Geylânî, Molla Hünkâr Celâleddin, Mârûf-i Kerhî, Seyyid Yahyâ Şirvânî, Sultan Şâbân-ı Velî ve hocam Ali Atvel hazretleri teşrif buyuracaklardır. Onlara hizmette kusur etmeyin!

Üçüncü lokmayı yerken...
İftar vaktinde Derviş İbrâhim, Nasûhî hazretlerinin yanından odanın kapısına varıp iki lokma ekmek yedi. Üçüncü lokmayı yerken Nasûhî hazretleri bir defâ; “Allah” dedi. Derviş İbrâhim ekmeği bırakıp içeri girerken tekrar; “Allah” dedi ve rûhunu teslim etti...
Nasûhî Efendinin, Ali Alâeddîn Efendi, Fadlullah Efendi ve Fahreddîn Muhammed Efendi isimli üç oğlu vardı. Fadlullah Efendinin kızının oğlu İbrâhim Efendinin neslinden “Nasûhîzâdeler” diye ulemâdan bir âile devâm etmiştir. Nasûhî Efendinin tasavvufta tâkib ettiği yola kendisinden sonra gelen talebeleri ve sevenleri tarafından Nasûhiyye adı verildi...

Allâmet-ül-İslâm" Hazret-i A'meş

Hazret-i A’meş, hadîs ilminde hâfız (yüz bin hadîs-i şerîfi râvileri ile birlikte ezberlemişti), sikâ, güvenilir, sağlam bir zât olup, ilmi ve fazîleti çok yüksekti. İlminin çokluğu sebebiyle kendisine “Allâmet-ül-İslâm”; sıdkı, doğruluğu dolayısıyla da “Mushaf” denilmiştir. Zamânında, Kûfe’de Allahü teâlânın kitâbını onun kadar iyi okuyan, onun kadar güzel söz söyleyen, onun kadar anlayışlı, sorulan her suâle onun kadar süratle cevap veren biri yoktu.

“Bu cevabı nereden çıkardın?”
Bir gün Hazret-i A’meş, İmâm-ı a’zam hazretlerinden bir mesele sormuş ve anında güzel bir cevap almıştı.
Hazret-i A’meş:
-Ey Ebû Hanîfe! Bu cevabı sen nereden çıkardın?
İmâm-ı a’zam Ebû Hanîfe hazretleri de;
-Senin bize nakil ve rivayet ettiğin filanca hadis-i şeriften çıkardım, deyince, Hazret-i A’meş, hayret ve takdirle;
-Ey fakîhler! Muhakkak ki sizler tabibsiniz, biz muhaddisler ise sadece ilâç yapmaya yarayan eczayı satıyoruz, buyurdu.
Veki’ bin Cerrah hazretleri de şöyle anlatır:
“A’meş ile altmış sene beraber olduk, cemaat ile namazda ilk tekbiri kaçırdığına şahit olmadım ve selamdan sonra kalkıp kaçırdığı bir rekatı tamamladığını görmedim.”

“Benim için değmez!..”
Onun hakkında şu bilgiler de veriliyor:
“A’meş kendinden sonra ibadete daha düşkün birisini bırakmadı. Döneminin en büyük hadis imamı idi. Cemaatle namazı kaçırmaz ve hep ilk safı kollardı. Zaman zaman kabristana gider, orada açık bir kabrin başında uzun uzun ağlardı...”
A’meş hazretlerinin vefatı yaklaşmıştı. Yanındakiler “Bir doktor çağıralım” dediler.
“Benim için değmez. Eğer elimde olsaydı vefat edince kendimi şuradaki mezbeleliğe atıverirdim. Siz de öyle yapın! Ben ölünce kimseye haber vermeyin, kefenleyin ve uygun bir yere defnediverin” dedi. Kısa bir zaman sonra ruhunu teslim etti.

Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî

Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî hazretleri, on sekizinci yüzyılın sonu ve on dokuzuncu yüzyılın başında Irak ve Şam’da yetişmiş büyük velîlerdendir. İnsanlara hak yolu göstererek ebedî saâdete, kurtuluşa kavuşturan ve Silsile-i aliyye adı verilen âlimler ve velîler zincirinin yirmi dokuzuncusudur. Asrının müceddidi idi. İsmi Hâlid, lakabı “Ziyâüddîn”dir. “Bağdâdî” nisbesiyle meşhûr olmuştur. Babası hazret-i Osman’ın, annesi ise hazret-i Ali’nin soyundandır...

Abdullah-ı Dehlevî’nin huzûrunda
Hindistan’ın en büyük velîsi ve büyük İslâm âlimi, Şâh Abdullah-ı Dehlevî’nin huzûruna kavuştu. O mübarek zatın huzûrunda büyük velîlerden olmak saâdetine erişti.
Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî, bir gün, talebelerine ve sevenlerine buyurdu ki:
-Allah adamlarının iğnesini (dokunaklı sözlerini) ilâç gibi bilmelidir. Çünkü bu tâifenin celâli, cemâl ile karışıktır. Yâni kızmalarında da merhamet vardır...
Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî hazretleri, bir gece yatsıdan sonra çoluk-çocuğunu yanlarına çağırdılar. Onlara hitâben;
-Hepinize hakkımı helâl ettim. Birbirinizden ayrılmayınız. Vefâtınıza kadar bu evde kalınız! buyurdular.
Abdest alıp iki rekat namaz kıldıktan sonra;
-Şu anda tâuna (veba) tutuldum, buyurdular. Mübârek yüzleri sarardı. Sabahleyin de çoluk-çocuğuna dönerek tekrar;
-Bundan sonra beni meşgul etmeyiniz. Hiçbir kimse ile sohbet etmek istemiyorum. Rabbim ile meşgulüm. Yanımda hiç kimse bulunmasın!..

Fecr sûresini okudu ve...
Göz uçları ile kıbleye yönelip sağ yanı üzere yatarak, murâkabe ve Allahü teâlânın kudretini tefekkürle meşgûl olmaya başladı. Şevvâl ayının yirmi altıncı günü idi... Mevlânâ Hâlid hazretleri Fecr sûresinin son âyetlerini okudu. Meâlen; “(Sonra Allah mümin kimselere şöyle buyurur): “Ey (îmânda sebât gösteren Allah’ı anmakta huzûra kavuşan) mutmainne olan nefs, dön Rabbine (Cennet’te sana hazırladığı nîmetlere) sen O’ndan (sana verdiklerinden ötürü) râzı, O da senden (îmânın sebebiyle) râzı olarak. Haydi gir (sâlih) kullarımın içine. Gir Cennet’ime.”
Bu âyet-i kerîmeleri okuyup bitirdikten sonra, mübârek rûhu Cennet-i âlâya uçtu... Namazını talebesi İbn-i Âbidîn hazretleri kıldırdı...

.

Hasan-ı Berkî

Hasan-ı Berkî hazretleri, Hindistan’da yaşamış olan evliyanın büyüklerindendir. Tefsîr, hadîs, fıkıh gibi zâhirî ilimlerde âlim idi. Tasavvuf yolunda yetişip evliyâlık derecelerinde yükselmek için, Şeyh Ahmed-i Berkî’nin talebesi oldu. Onun hizmetinde, yüksek makamlara, ilâhî ma’rifetlere kavuştu. Hocasının işâreti ile Serhend’e giderek, İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin hizmetine girdi. Onun talebesi olmakla şereflendi. Sohbetleriyle yüksek hâllere ve makamlara erişti. Sonra vatanına dönerek eski hocası Ahmed-i Berkî’nin sohbetlerine devâm etti. Onyedinci asrın sonlarında Osmanpur’da vefât etti.

“Onlara hizmet kurtuluş sebebi!”
İmâm-ı Rabbânî hazretleri, Ahmed-i Berkî’ye yazdığı bir mektupta; “Şeyh Hasan, sizin devlet erkânınızdandır. İşlerinizde sizin yardımcınızdır. Eğer siz bir sefere çıkacak olursanız, vekîliniz odur. Ona iltifât ve teveccühü eksik etmeyiniz. Çok gayret ediniz ki, zarûrî din ilimlerini bitirsin. Hindistan’a gelişi, onun için de sizin için de büyük nîmet oldu. Allahü teâlâ bize ve size istikâmet versin” buyurdular.
Hasan-ı Berkî hazretleri, çevresindekilere şöyle vasiyet ve nasihat etti: “Bütün yeryüzünü araştırdım. Dünyâda hazret-i İmâm’ın (İmâm-ı Rabbânî’nin) iki büyük oğulları, yâni Hâce Muhammed Sa’îd ve Hâce Muhamed Ma’sûm gibisini bulamadım. Sizden kim Hakkı taleb ederse, onların huzûruna koşsun, onlara hizmeti, saâdet ve kurtuluş bilsin!”
Hasan-ı Berkî kendisi bizzat şöyle buyurdu: “Bu fakîre iki açık hâdise gösterildi. Biri şudur: Hazret-i İmâm bizi talebeliğe kabûl edip buyurdu ki: “Hem yardım ediyoruz, hem de hakîkî îmâna kavuşmanıza vesîle olmaya çalışıyoruz.” İkinci hâdise de şudur: Hazret-i İmâm bana; “Bizden ne istersin?” diye sordular. Bu fakîr de; “Her şeyi veriniz” dedim. Bunun üzerine İmâm-ı Rabbânî hazretleri; “Öyleyse gel” deyip elimi tuttular. O anda bambaşka bir hâle girdim...”

Böyle bir zat sevilmez mi?..
Vefat edeceği zaman buyurdu ki:
“Bana bağlı olanların affedilecekleri müjdesini aldım. Daha fazla istedim, ‘sana inananlar da affedilmiştir’ buyuruldu. Daha ziyadesini istedim. ‘Seni işitip de sevenler, kıyamete kadar mağfurdurlar, yani kalbi yumuşayarak tövbe eder ve Cennete girmeğe sebep olan salih amelleri yapması nasip olur’ buyuruldu...”
Hiç böyle bir zat sevilmez mi? 

Malik bin Dinar'ın zenci kölesi!..

Basra’da kuraklık had safhadaydı... Müminler son bir kere daha bir tepenin üstüne çıkarak Cenab-ı Hakk’a dua etmeye başladılar. Akşam olup ortalık kararmaya başlamasına rağmen havada tek bulut bile görülmedi...
Şehre dönmeye başladılar. Tam bu sırada sırtında yamalı bir aba bulunan güler yüzlü bir zenci köle ortaya çıktı ve ellerini açarak şunları söylemeye başladı:
“Yâ Rabbi! Ben kuluna olan sevgin hürmetine, bekledikleri yağmuru esirgeme!..”

Sâlih biri olduğunu anladı!
Zenci kölenin duası henüz bitmemişti ki, havanın birdenbire karardığı görüldü. Az sonra da bardaktan boşanırcasına yağmur yağmaya başladı. Yağmur duasına çıkanların içinde bulunan Malik bin Dinar hazretleri, zenci kölenin yanına sokuldu ve dedi ki:
-Ey garip Müslüman! Allahü teâlâya karşı “Bu kuluna olan sevgin hürmetine” sözünü nasıl kullanırsın? Allahü teâlânın seni sevdiğini nereden biliyorsun?
Kölenin cevabı enteresandı:
-Allahü teâlânın beni ne kadar sevdiğini, benim O’na olan sevgimle ölçerim. Cenâb-ı Hak, hiç kulundan aşağı kalır mı? O, beni; benim O’nu sevdiğimden daha az sevebilir mi?
Malik bin Dinar hazretleri, bu zenci kölenin sâlih ve ârif biri olduğunu anladı. Peşine düştü, bir esir tüccarının evine girdiğini gördü. Kendisini satın almak için teşebbüse geçti. Esir tüccarı, köleyi çok ucuza satabileceğini söyledi. Malik bin Dinar hazretleri sebebini sorunca:
-Gece gündüz ibadetle meşgul olur. Hiçbir işe yaramaz! cevabını verdi.

Secdede iken vefat etti
Malik bin Dinar hazretleri yine de köleyi almaktan vazgeçmedi. Zenci köle, yeni efendisiyle giderken yolda bir mescide rastladı ve içeri girmek için izin istedi. Zenci köle orada iki rekât namaz kıldıktan sonra ellerini kaldırdı ve Cenab-ı Hakk’a şöyle yalvardı:
“Yâ Rabbi! Seninle aramızdaki sır ortaya çıktı? Artık beni yanına al!..”
Malik bin Dinar hazretleri ve yanındakiler mescide girdiklerinde gördüler ki zenci köle secdeye kapanmış ve orada ruhunu teslim etmişti...

Hâcegi Emkenegi

Emkenegi hazretleri, 1512’de Buhara’nın İmkene kasabasında doğdu ve 1599’da orada vefat etti. Evliyanın büyüklerinden Derviş Muhammed hazretlerinin oğlu ve Muhammed Bâki-billah hazretlerinin hocasıdır. Zahiri ve batıni ilimleri babasından öğrendi. Babasından feyiz alarak tasavvufta kemale erdi. Tasavvuf ilminin ve hallerinin mütehassısıydı.

Ömrü hizmetle geçti...
Hâcegi Muhammed Emkenegi hazretlerinin, ömrü İslamiyete hizmetle ve Peygamber efendimizin güzel ahlakını insanlara duyurmakla ve öğretmekle geçti. Çok veli yetiştirdi. Yetiştirdiği velilerin en başta geleni kendisinden sonra halifesi olan Muhammed Bâki-billah’tır. Hacegi hazretleri ona feyiz verip, yüksek faydalara kavuşturdu. Sonra Bâki-billah hazretlerine;
-Sizin işiniz, Allahü teâlânın yardımı ve bu yüksek yolun büyüklerinin ruhlarının terbiyeleriyle tamam oldu. Tekrar Hindistan’a gitmeniz lâzım. Çünkü bu Silsile-i aliyyenin, orada sizin sayenizde parlayacağını görüyorum. Bereket ve terbiyenizden çok istifade edip, büyük işler yapacak kimseler gelecek, buyurdu.
Hace Bâki-billah kendilerini bu işe lâyık görmediğinden, özür dilediyse de, Emkenegi hazretleri, ona istihare yapmasını emretti. Rüyasını Emkenegi hazretlerine anlattığı zaman, şu karşılığı aldı:
-Derhal Hindistan’a gidiniz! Orada sizin bereketli nefeslerinizden bir aziz meydana gelecek, bütün dünya onun nuruyla dolacak. Hatta, siz de ondan nasibinizi alacaksınız!
Hace Bâki-billah hazretleri Hindistan’da Serhend şehrine geldiği zaman, kendisine; “Kutbun etrafına geldin” diye ilham olundu. Bu kutub, İmâm-ı Rabbani hazretleriydi.

Gülemem asla...
Evet, bu kıymetli tohum, Semerkand ve Buhara’dan getirilmiş, Hindistan toprağına (Serhend’e) ekilmiş oluyordu...
Hacegi Muhammed Emkenegi hazretleri, ömrünün sonlarına doğru sık sık şöyle söylerdi:
Ölümü hatırlar, gülemem asla,
Bugün ne olacak bilemem asla,
Maksadım Rabbime yakın olmaktır,
Bundan başkasını dilemem asla...

Ahmed Siyâhî

Ahmed Siyâhî Efendi, 1777 (H.1191) senesinde Kastamonu’da doğdu. Babası Derviş Demirci Ahmed Efendi’dir. Nakşibendiyye yolunun büyüğü Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî hazretlerinin talebelerindendir...
Ahmed Siyâhî Efendi, hocası Mustafa Efendinin bir işareti üzerine, kendisini irşâd edecek, yetiştirecek “Hâlid” ismindeki zâtı aramaya başladı. Karadan hacca gitmek üzere yola çıktı. Şam’a vardığı zaman Nakşibendiyye yolunun büyüğü Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî hazretlerinin ismini duyunca; “Hocam Şeyh Mustafa Efendinin buyurduğu Hâlid bu olabilir” diyerek hemen sohbetlerine devam etti ve talebeleri arasına katıldı...

Hocasıyla Kâbe yollarında...
Ahmed Siyâhî Efendi, bir gün, hocası Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî ile birlikte hacca gitti. Hac ibâdetini tamamladıktan sonra hocası ile tekrar Şam’a dönerek bir müddet daha kaldı. Mevlânâ Hâlid hazretleri ona, insanlara Allahü teâlânın emir ve yasaklarını öğretmesi, doğru yolu göstermesi için icâzet, diploma verip vazîfelendirince, 1827 senesinde Kastamonu’ya döndü.
Kastamonu’ya dönüşünde Abdülbâkî Medresesi Müderrisliğine tâyin edildi. Bir taraftan talebelere ilim öğretir, diğer taraftan insanlara Allahü teâlânın emir ve yasaklarını anlatırdı. Kendisini sevenleri ve talebeleri gün geçtikçe arttığı halde, çekemeyen, karşı çıkan ve düşmanlık besleyenler de vardı.
Bir gün Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî hazretlerinin meşhur halîfelerinden Abdülfettâh-ı Akrî hazretleri, Bağdât’tan İstanbul’a gelirken Ahmed Siyâhî’yi ziyâret için Kastamonu’ya uğradı. Bu durum şeyhi ve talebelerini çok sevindirdi. Ayrıca şeyhin büyüklüğünü göremeyenlerin gözlerindeki perdelerin açılmasına yol açtı.

“Aman yâ Resûlallah!”
Ömrünün sonuna kadar talebe yetiştiren Ahmed Siyâhî hazretleri, insanlara Allahü teâlânın emir ve yasaklarını anlatarak, onların dünya ve âhirette kurtulmaları için çalıştı. 1874 (H.1291) senesinde doksan beş yaşında olduğu halde “Aman yâ Resûlallah!” dedikten sonra vefât etti. Cenâze namazında bütün Kastamonulular hazır bulundu.

"Pamuk Kâdı" Abdüllatîf Efendi

Abdüllatîf Efendi, zamânındaki âlimlerden okuyup ilk tahsîlini tamamladıktan sonra, Mevlânâ Müslihuddîn Yârhisârî ve Anadolu Kadıaskeri olan İmâm Şeyh Mahmûd’un sohbet ve hizmetlerine girdi. İlim öğrenmekteki gayret ve istidâdının çokluğu sebebiyle, kısa zamanda yetişerek kemâle geldi ve medreselerde ders verecek, talebe yetiştirecek seviyeye ulaştı...

“Sahn-ı semân”da ders verdi
Bu mübarek zat, evvelâ Dimetoka Medresesinde müderris oldu. Bundan sonra; Edirne’de Ali Bey, İstanbul’da Eski İbrâhim Paşa, Kalenderhâne, Ebû Eyyûb-i Ensârî ve Mahmûd Paşa, Edirne’de Üçşerefeli, Manisa’da Manisa medreselerinde müderrislik yaptı. Bu medreselerde tam bir muvaffakiyet ile vazîfe yaptıktan sonra, Heşt Behişt (Sekiz Cennet) unvânıyla tanınan “Sahn-ı semân” medreselerinden birinde müderrislik yaptı. Bundan sonra, Edirne’de Sultan Bâyezîd Hân Medresesine müderris oldu. Burada da bir müddet vazîfe yaptıktan sonra, kâdılık yapması uygun bulunup, yine Edirne kadısı oldu...
Rivâyet edilir ki, evliyâlık meclisinin parlak kandili, kerâmet âleminin bağı ve gülşeni olan İbrâhim Gülşenî hazretleri, Mısır’ın Kâhire şehrinden İstanbul’a geldiği zaman, Mevlânâ Abdüllatîf Efendi ile karşılaştı. İlm-i ledün sâhibi ve Hak âşığı olan bu iki zât, birbirlerine çok muhabbet ettiler. İbrâhim Gülşenî hazretleri, kerâmet olarak Abdüllatîf Efendiye vefât edeceği seneyi işâret edip, bu çok gizli sırdan haber vermişti...

Kadir Gecesi vefât etti
Aradan zaman geçip, Abdüllatîf Efendi Edirne’deki vazîfesinden ayrılarak ikinci defâ Sultan Bâyezîd Han Medresesine müderris oldu. Vefât ettiği senenin Ramazân-ı şerîf ayının ortasında, o aya ait olan ücreti kendisine verildiğinde; “Biz, bu Kadir Gecesi vefât etsek gerektir. Vakfın hakkı üzerimizde kalmasın” diyerek, üç günlük ücreti geri verdi. Bunu duyanlar, hayret ve üzüntüye kapıldılar. Ve gerçekten de “Pamuk Kâdı”, bildirdiği şekilde, 1532 (H. 939) senesinin Ramazân-ı şerîf ayında, Kadir Gecesi vefât etti. Edirne’deki Kasım Paşa Câmii’nin avlusunda medfundur...

Ebû Saîd el-Harraz

Ebû Saîd el-Harraz hazretleri, büyük velilerdendir. Tasavvufta ona tâbi olanların mensûb olduğu yola “Harrâziye” denmiştir. Doğum târihi bilinmemektedir. Bağdat’ta doğmuştur. 890 (H. 277) senesinde orada vefât etti. Kabri Bağdât’tadır...

Yüksek dereceye kavuştu
Zamânında yaşayan evliyânın imâmı sayılan Ebû Saîd-i Harrâz hazretleri; Zünnûn-i Mısrî, Sırrî-i Sekatî, Cüneyd-i Bağdâdî, Nebâcî, Ebû Ubeyd Busrî gibi büyük velîlerin sohbetinde bulunup tasavvuf yolunda yetişti. Bişr-i Hafî, Ebû Hamza Horasânî ve Yûsuf bin Hüseyin gibi zâtlarla da arkadaşlık yaptı. Amr bin Osman Mekkî, Ebû Bekir Kettânî gibi kimseler de onun sohbetlerinde yetiştiler.
Tasavvuf yolunda yüksek dereceye kavuşmuş bir velî olan Ebû Saîd-i Harrâz, verâ yâni haram ve şüphelilerden sakınmak ve riyâzette yâni nefsin isteklerini yapmamakta gâyet ileriydi. Allahü teâlânın rızâsını kazanmak için çok çalışırdı. “Allahü tealaya yönelen ve O’ndan başka her şeyi unutan bir kula, ‘sen neredensin, murâdın nedir’ diye sorulsa, şüphe yok ki, ‘Allah’ der ve bundan daha güzel vereceği hiçbir cevap yoktur” buyururdu.
Rüveym hazretleri diyor ki: “Ebû Saîd el-Harraz’ın ölümü ânında yanında bulunuyordum. O ise ‘Âriflerin gönüllerinin Allah’ı zikre olan iştiyâkı ve gizli münâcât hâlindeki hâtırlamaları, ölüm ve ümid dolu şerbet bardaklarını onların üzerlerine serpti de şükredip az ile kanâat eden veya doyan gibi dünyadan yüz çevirdiler. Onların maksad ve üzüntüleri bir askerî karargâha, orduya katılmaktır ki, orada parlak yıldızlar gibi Allah’ın dostları vardır. Cisimleri yeryüzünde O’nun sevgisi ile ölüp giderken ruhları perdeler arasında yükseklere doğru seyreder. Onlar ancak habiblerinin civarında istirahata çekildiler. Zorluk ve zahmette aksaklık göstermezler’ dedi.”

“Şaşılacak bir şey değil”
Cüneyd-i Bağdadi de, Ebû Saîd el-Harraz’ın ölüm ânında vecde çok geldiğini söylediklerinde; “Onun ruhunun hevesle uçması şaşılacak bir şey değildir” buyurmuştur.

.

Abdullah el-Makdisî

Abdullah el-Makdisî hazretleri, 1185 (H.581) senesinde doğdu. 1232 (H.629) senesi ramazan ayında cumâ günü Şam’da vefât etti... Kur’ân-ı kerîmi amcası Şeyh el-İmâd’dan öğrendi. Fıkıh ilmini Şeyh Muvaffakuddîn’den, Arab dilinin inceliklerini ise Ebi’l-Bekâ el-Akberî’den öğrendi. Şam’da, Bağdâd’da, Mısır’da, Nişâbûr’da birçok âlimden hadîs-i şerîf dinledi, yazdı ve rivâyette bulundu. Bunun yanında Mûsul, Erbil, Mekke ve Medîne’ye de gidip hadîs-i şerîf dinledi.

İlim için yalın ayak giderdi!
Abdullah el-Makdisî, İsfehan ve Nişâbûr’a ilim öğrenmek için yalın ayak giderdi. Yolda açlık ve susuzluk sıkıntılarına da göğüs gererdi. Melik el-Eşref, onun için Sefh’de kendi ismiyle bir hadîs külliyesi yaptırdı ve Abdullah el-Makdisîyi buraya idareci ve müderris tâyin etti.
Muhammed bin Selâm hazretleri onun için buyurdu ki: “Abdullah el-Makdisî, bir müzâkere, ders meclisi kurdu. Pek çok kimse akın akın ona koştu. O, ilim ve edeb olarak bütün üstünlükleri kendisinde toplamıştır...”
Abdullah el-Makdisî hazretleri, vefatının yaklaştığını anlayınca, önce abdest aldı ve “Abdest ve namaz ne güzel şey” buyurdu. Sonra da; “Kardeşlerim, hastalığı hastalıkla tedavi etmeyiniz. Nasıl kuru otla yangın söndürme imkanı yoksa, günahlarla da Cehennemi söndürmek mümkün değildir. Cehennem, ancak doğru bir iman ve salih amellerle söner” buyurduktan sonra uzandı ve Kelime-i tevhidi söyleyerek vefat etti...

“Size nasıl muâmele yapıldı?”
Abdullah el-Makdisî hazretleri vefât ettikten sonra, talebelerinden pek çok kimse onu rüyâda gördüler. Bir talebesi anlatır: Hocamı rüyamda görüp “Efendim, size nasıl muâmele yapıldı?” diye sordum. “Allahü teâlânın ihsânı ve ikrâmı ile nîmetler içindeyim” buyurdu.
Bir başkası onu rüyâsında gördü ve; “Haliniz nasıldır?” diye sordu. Ona da; “Hayra kavuştum” diye cevap verdi...

.

Abdülhâlık Goncdüvânî

Malatyalı Abdülcemîl hazretleri, Hızır aleyhisselâm ile görüşüp sohbet ederlerdi. Bir gün Hızır aleyhisselâm kendisine:
-Ey Abdülcemîl! Senin sâlih bir erkek evlâdın olacak. İsmini Abdülhâlık koyarsın, buyurdu.
Abdülcemîl bu konuşmadan kısa bir zaman sonra Buhârâ’ya göçtü ve Goncdüvân kasabasına yerleşti. Çok geçmeden Hızır aleyhisselâmın buyurduğu gibi bir erkek evlâda sâhib oldu. İsmini Abdülhâlık koydu...
 

Zamânının bir tânesi oldu...
Abdülhâlık da babası gibi Hızır aleyhisselâm ile görüşüp sohbet ederlerdi... Bir gün Hızır aleyhisselâm Abdülhâlık Goncdüvânî hazretlerinin yanına geldi. Ona, Allahü teâlâyı gizli ve açık zikretmenin yollarını öğretti ve mânevî evlâtlığa kabûl edip; “Kalbinden Lâ ilâhe illallah, Muhammedün Resûlullah kelime-i tayyibesini şöyle şöyle zikredersin!” diye târif etti. Abdülhâlık hazretleri de, târif üzere, bu mübârek kelime-i tevhîdi sessiz sessiz kalben söylemeğe başladı. Bunu, kendisi için ders kabûl etti. Bu hâl mânevî makamlarda yükselmesine sebeb oldu.
Bu sıralarda Yûsuf-ı Hemedânî hazretleri Buhârâ’ya geldi. Abdülhâlık Goncdüvânî hazretleri onun hizmetine girdi ve bu hizmette bir süre kaldı. Böylece sohbette üstâdı Yûsuf-i Hemedânî, zikir tâlim hocası da Hızır aleyhisselâm oldu.
Bu mübarek zat, hâlini insanlardan gizli tutardı. Nefsinin isteklerine uymayıp, istemediği şeyleri yapmakta kendisini pek ağır imtihanlara tâbi tutar fakat hiç kimseye bir şey sezdirmezdi. Hele onun Hızır aleyhisselâm ile ulaştığı mânâda ilim tahsîline hiç kimse vâkıf olmazdı. Zamânının bir tânesi oldu...

Nûr çeşmesinin başı...
Abdülhâlık Goncdüvânî hazretlerinin âhiret âlemine göç etmesi yaklaşmıştı. Talebelerinin terbiyesini Ahmed Sıddık, Evliyâ Kebir, Şeyh Süleymân Germinî ve Ârif-i Rivegerî adlarındaki dört büyük halîfesine bıraktı. Onlara nasîhatlerde bulundu. 1180 (H.575) yılında Goncdüvân’da vefât etti. Vefâtından evvel şu şiiri söyledi:
Dosta mübâreğim ve düşmana musîbetim/Cenkte demir gibi ve sulhta mum gibiyim/Nûr çeşmesinin başı Goncdüvân, menzilimizdir/Rum kapısına kadar iki ağızlı kılıç vururum...

Yahudi pehlivanı "Merhab"ın sonu

İslam askeri Hayber önlerine gelmişti... Bu arada Hazreti Ali’nin gözleri ağrıyordu. Resûlullah efendimiz okudu ve şifa bulması için Allahü teâlâya duâ etti. Hazreti Ali’nin gözlerinde bir ağrı sızı kalmadı...
Yahudilerin, “Merhab” adında yenilmez bir pehlivanları vardı. Nara atarak, mücahitlere şöyle seslendi:
-Hayber halkı iyi bilir ki, ben, gelip çatan harplerin tutuştuğu, kızıştığı zamanlarda, tepeden tırnağa kadar silâhlanmış, cesaret ve kahramanlığı denenmiş Merhab’ımdır. Ben, kükreyerek geldikleri zaman aslanları bile kâh mızrakla, kâh kılıçla vurup yere sermişimdir!..

“Anam bana Haydar der!”
Merhab, böyle bağırdıktan sonra, teke tek çarpışmak için Müslümanlardan er diledi. Bunun üzerine Hazreti Ali;
-Ben oyum ki; anam bana Haydar, yani Arslan adını takmıştır! Ben, ormanların heybetli görünüşlü arslanı gibiyimdir. Sizi, geniş ölçüde ve çarçabuk tepeleyici bir er kişiyimdir, diye şiir söyleyerek Merhab’ın karşısına korkusuzca dikildi.
Bu şiir Merhab’a o gece gördüğü rüyâyı hatırlattı. Çünkü Merhab o gece rüyâsında kendisini bir arslanın parçaladığını görmüştü...
Ve, Hazreti Ali ile Merhab karşı karşıya geldiler. Hazreti Ali öyle bir kılıç indirdi ki, Merhab’ın siperlendiği kalkanı ve demirden miğferi de keserek başını ikiye ayırdı. Merhab’ın başına inen Zülfikâr öyle bir ses çıkardı ki, Hayber karargâhında bulunan Ümm-i Seleme;
-Merhab’ın dişlerine kadar inen kılıcın sesini ben de işittim, demiştir.
Hazreti Ali, o gün Yahudilerin en namlı kişilerinden sekizini saf dışı bırakmıştır...
İkili çarpışmalardan sonra Hayber’e hücum edilmiş ve Hazreti Ali, kale kapısını koparıp, kalkan olarak kullanmıştır. Hayber’in fethinden sonra Hz. Ali’ye Peygamber efendimiz buyurdu ki:

Şükür secdesine kapandı...
-Yâ Ali, eğer halk, İsâ’ya söylediklerini söylemeyecek olsalardı, senin hakkında çok sözler söylerdim. O zaman herkes, bereketlenmek için, ayağının tozunu alır, abdest suyunu şifâ için hastalarına verirlerdi. Seni şehid ederler. Ahirette havzımın üzerinde halîfemsin. Cennete en önce sen girersin. Seni sevenler nurdan minberler üzerinde olur...
Bu müjdeyi duyan Hazreti Ali, şükür secdesine kapandı
 

"Gavs-ül-a'zam" Abdülkâdir Geylânî

Abdülkâdir Geylânî hazretleri, 1078 (H.471)’de İran’ın Geylân şehrinde doğdu, 1166 (H.561)’da Bağdad’da vefât etti. Babası Ebû Sâlih bin Mûsâ Cengîdost’tur. Hazret-i Hasan’ın oğlu Hasan-ı Müsennâ’nın oğlu Abdullah’ın soyundandır. Annesinin ismi Fâtıma, lakabı Ümm-ül-hayr olup seyyidedir. Bunun için Abdülkâdir Geylânî, hem seyyid, hem şerîftir.

Yüksek dereceye kavuştu...
Abdülkâdir Geylânî hazretleri, Fıkıh ve hadîs ilimlerinde müctehid idi. Kâdiriyye tarîkatının kurucusudur. Ehl-i sünnet îtikâdını ve din bilgilerini her tarafa yaydı. İlim için vefâkârlıkta emsâli az bulunur bir velî idi...
Resûlullah efendimizden hazret-i Ali vâsıtasıyla gelen feyizler, mânevî ilimler ondan sonra hazret-i Hasan ile Hüseyin ve “Oniki İmâm”dan diğerleri ile devam etti. Bunlardan sonra gelen evliyâya feyizler hep “Oniki İmâm” vasıtasıyla geldi. Abdülkâdir Geylânî hazretleri dünyâya gelip velî oluncaya kadar hep böyle idi. Fakat o evliyâlıkta yüksek dereceye kavuşunca, “Oniki İmâm”dan gelen feyizler, ilimler, bereketler onun vâsıtasıyla geldi. Başka hiçbir velî bu makâma ulaşamadı. Kıyâmete kadar, her velîye feyizler onun vasıtasıyla gelecektir. Bunun için kendisine “Gavs-ül-a’zam=En büyük Gavs” denildi. Yalnız İmâm-ı Rabbânî hazretleri bu hususta onun vekîlidir.

“Bedeniniz acı duyuyor mu?”
Vefat edeceği sırada, oğullarına buyurdu ki: “Yanımdan ayrılın! Çünkü zâhirde, görünüşte sizinle, bâtında Allah ile beraberim. Yanımda sizden başkaları da vardır. Onlara yer açın. Onlara ebedi gözetin. Burada büyük rahmet vardır. Onları sıkıştırmayın!”
Son anlarında, oğlu Abdülcebbâr; “Babacığım, bedenin acı duyuyor mu?” diye arz edince; “Bütün uzuvlarım acı içindedir. Yalnız kalbimde hiç acı ve elem yok. O, Allah iledir” buyurdu.
Daha sonra; “Kudret ile hâkim, kullarına ölüm ile gâlib olan Allah, her ayıp ve kusurdan münezzehtir. Lâ ilâhe illallah Muhammedün Resûlullah!” Sonra da; “Allah, Allah, Allah!..” deyip sesini kesti, dilini damağına yapıştırıp, mübarek ruhunu teslim eyledi.

"Altıncı İmam" Câfer-i Sâdık

Hazret-i Ali’nin torununun torunu olan Câfer-i Sâdık hazretleri, Tâbiîn devrinin yükseklerinden ve evliyânın büyüklerinden olup, tasavvufta büyük rehberlerden olan ve kendilerine “Silsile-i aliyye” denilen Nakşibendiyye yolu âlimlerinin dördüncüsüdür... İsmi Câfer-i Sâdık bin Muhammed Bâkır bin Ali Zeynelâbidîn bin Hüseyin bin Ali bin Ebî Tâlib, künyesi “Ebû Abdullah”dır. “Tâhir”, “Fâdıl” gibi lakabları da vardır. En meşhûr lakabı, “Sâdık”tır.

İmâm-ı a’zâmın hocasıdır...
Câfer-i Sâdık hazretleri 702 (H.83) senesinin Rebîul-evvel ayının on yedisinde Pazartesi günü Medîne-i münevverede doğdu. 765 (H.148) senesinde orada vefât etti. Kabri, Cennet-ül-Bâkî’de olup, babası ve dedesinin yanındadır.
İmâmlığı, yâni tasavvufta, Kur’ân-ı kerîmin mânevî hükümlerini kalblere yerleştirme vazîfesi, feyz vermesi otuz dört sene sürmüştür.
İmâm-ı Câfer, ilmi, “Oniki İmâm”dan beşincisi olan babası Muhammed Bâkır’dan öğrendi. İlim ve fazîlette zamânının bir tânesi oldu. Bütün din bilgilerinde olduğu gibi, zamânının bütün fen ilimlerinde de söz sâhibiydi. Yetiştirdiği talebeler, cebir ve kimyâ ilimlerinde çeşitli keşifler yapmışlar, bu ilimlerin temel sistematiğini kurmuşlardır. Fizik ve kimyâ ilimlerinin konusunu teşkil eden madde ve onlar üzerindeki bilgisi, o kadar çoktu ki, bu hususlarda zamânında yaşayan herkese akıl-ilim hocalığı yapardı. “Kimyânın babası” kabul edilen Câbir de, Câfer-i Sâdık’ın talebesidir. En meşhûr talebesi, Hanefî mezhebinin kurucusu ve Ehl-i sünnetin reisi olan İmâm-ı a’zâm Ebû Hanife Nu’man bin Sâbit’tir.

“İnsanların ayıplarını görme!”
Câfer-i Sâdık hazretleri, Hazret-i Ali’ye çok benzerdi. On evlâdı olup, yedisi erkek, üçü kız idi. Oğulları: Mûsâ Kâzım, İshak, Muhammed, İsmâil, Abdullah, Abbâs ve Ali’dir. Evlâtlarının hepsi zamânının süsü, âlimi ve üstünlerinden olup, evliyânın rehberiydiler.
Vefatı esnasında buyurdu ki:
“Ey oğlum! Arkadaşlık yaptığın, ziyaretine gittiğin kimse iyi ahlâk sahibi olsun, kötü ahlâklı olanlarla arkadaşlık etme, onlarla görüşme. Çünkü onlar suyu olmayan çöl, dalları yeşermeyen ağaç, ot bitmeyen topraktırlar... İnsanların ayıplarını görme, insanların ayıplarını gören, onların hedefi olur...”

Kâ'b bin Eşref

Şair Kâ’b bin Eşref, Mekke’ye giderek müşrikleri Müslümanlara karşı tahrik eder Bedir’de öldürülen müşrikler için mersiyeler düzerek onların intikam ve düşmanlık hislerini kabartmaya çalışırdı. Medine’de ise, Müslümanların kızlarına ve hanımlarına dil uzatacak kadar küstahlık ederdi. Bu bakımdan Resûl-i Ekrem bu menhus adamın şiirleri üzerinde fazlasıyla duruyor, önüne geçmek için çareler arıyordu. Bu adamın mutlaka yok edilmesi gerekiyordu!..

Beş mücahid yola koyuldu...
Muhammed bin Mesleme ve arkadaşları Sultan bin Selâme, Abbad bin Bişr, Haris bin Evs, Ebu Abes bin Cebr, bu işin halledilmesini üzerlerine aldılar... Bu beş mücahid, Kâ’b’ı öldürmek için Resûlullahın duasını alarak yola çıktılar... O İslam düşmanının bulunduğu kale önüne geldiler... Muhammed bin Mesleme ve arkadaşları, aralarında bir plân hazırladılar. Plana göre güya Resûlullahı kötüleyip ona karşı kendilerine yardımcı olmasını isteyeceklerdi. Muhammed bin Mesleme, Kâ’b bin Eşref’in hisarının önüne giderek aşağıdan bu meseleyi anlattı. O da onlara güvenmeleri için silah ve zırhlarını kendisine rehin bırakmalarını istedi. Sultan bin Selâme aşağıdan seslendi:
-Ya Kâ’b! Bizden istediğin silah ve zırhlarımızı da sana rehin olarak vereceğiz, haydi aşağıya gel, dedi.
Şaşkın Kâ’b, hanımının “gitme” ikazlarına aldırmadan ve yanına kimseyi de almadan kale kapısına yürüdü; sürgüyü çekerek ağır kapıyı araladı ve müminlerin yanına vardı.
Hoş-beşten sonra bir saat kadar görüştüler.
Muhammed bin Mesleme birden fark etmiş gibi:
-Bu gece ne güzel bir mehtab var, dedi.
Diğer arkadaşları da onu doğruladılar:
-Sanki gündüz. Şu yıldızlara bakın; elini uzat da topla.
-Haydi öyleyse Acuz Vadisine doğru uzanalım... Ne öyle, bir saattir kalakaldık şurada!..
Kâ’b bir ânda kendini misafirleri arasında yürüyor buldu...

Öyle bir çığlık attı ki!..
Bir fırsatını bulan mücahitler Kâ’b’ın örgülü saçlarından öyle bir kavradılar ki, Yahudi’nin kurtulması artık imkânsızdı.
-Ahh! N’oluyor! Bırakın saçlarımı! İmdaat!
Sultan bin Selâme, can havliyle elinden kurtulmaya çalışan düşmanı zaptetmeye uğraşırken bağırıyordu:
-Vurun Allah düşmanına! Resûlullahı hicveden şiirler yazarsın ha!
Kılıçlar inip kalkmaya başladı...
Kâ’b, can verirken öyle müthiş bir çığlık kopardı ki, bütün vadi yankılandı...

Somuncu Baba" Hâmid-i Aksarâyî

Somuncu Baba’nın asıl ismi Hâmid, babasının ismi ise Şemseddîn Mûsâ’dır... İlk tahsîlini babasından aldı. Babasının vefâtından sonra Şam’a giderek, Hankâh-ı Bâyezîdiyye’de ilim öğrendi. Tasavvuf yoluna girdi. Orada pekçok velînin sohbetlerine katıldı. Burada Üveysî olarak, mânevî yol ile Bâyezîd-i Bistâmî’den feyz aldı.

Tebrîz’den Anadolu’ya...
Hâmid-i Aksarâyî hazretleri, mânevî bir emir üzerine Tebrîz’e gitti. Tebrîz’den de Anadolu’ya gelip, Bursa’ya yerleşti. Burada bir fırın yaptırdı. Fırınına merkebiyle dağdan odun getirir, onunla ekmekleri pişirirdi. Ekmek küfesini sırtına alarak; “Somun! Müminler somun!” diye söyler, geçimini bu yolla sağlardı. Halk, bu fırıncıya “Somuncu Baba” der ve pişirdiği ekmeğin lezzetine doyamazlardı...
Hâcı Bayram-ı Velî, sık sık Bursa’ya gelip hocasını ziyâret ederdi. Hâmid-i Aksarâyî hazretleri, Bursa’da bir ümmî gibi hareket edip, ilminin varlığını kimseye söylemedi. Hep, halk içinde Hak ile olmağa gayret etti. Fakat Ulucami’nin açılışında verdiği vaaz ile hekes onun büyüklüğünü anladı. Somuncu Baba, durumunun anlaşılması üzerine; “Sırrımız fâş olup, herkes tarafından anlaşıldı” diyerek, Bursa’dan gitmek istedi. Bir sabah erkenden, birkaç talebesini de yanına alarak yola çıktı. Böyle bir zatın Bursa’yı terk etmekte olduğunu işiten Molla Fenârî, bir çınar ağacının yanında ona yetişti. Gitmemesi için çok yalvardı. Fakat kabûl ettiremedi. Sonunda, Bursalılara duâ etmesini istedi. Somuncu Baba, o çınarın yanında Bursa’ya yönünü dönerek, feyizli, bereketli bir şehir olması ve yeşil olarak kalması için duâ etti ve vedâlaşarak ayrıldılar. Bursa’da bu çınarın bulunduğu bölgeye “Duâ Çınarı” denildi...

Talebeleriyle helâlleşti ve...
Bursa’dan ayrılan Somuncu Baba, Aksaray’a geldi. Burada ömrünün sonuna kadar Allahü teâlânın emir ve yasaklarını bildirmek için uğraştı. Hem zâhirî, hem de bâtınî ilmi ile Aksaraylıların gönüllerinde erişilmesi güç olan mümtâz bir mevkiye erişti.
Hâmid-i Aksarâyî hazretleri, 1412 (H.815) senesinde, bir gün dostları ve talebeleriyle helâlleşti. İki rekat namaz kıldıktan sonra, uzun uzun duâ etti. Sonra Kelime-i şehâdet getirerek vefât etti. Cenâze namazını Hâcı Bayram-ı Velî kıldırdı...

Abdürrahîm Müeyyedî

Hacı Çelebi, her türlü güzel ahlâkı kendinde toplamış, ilim ve ameli kendisinde birleştirmiş bir zât idi. Tasavvuf bilgilerini, dînî ilimleri ve zamânının fen bilgilerini çok iyi bilirdi. Hüsn-i hat sanatında da çok ustaydı. Yüksek hâller ve mânevî makamlar sâhibiydi. Abdürrahîm Müeyyedî hazretleri vefatından hemen önce şunları vasiyet etti:

“Yanımdakiler şâhid olsun”
“Bismillâhirrahmânirrahîm. Yanımda bulunan kişiler şâhid olsunlar. Fakîr Abdürrahîm bin Ali bin Müeyyed el-Kâtib’in vasiyetidir:
Allahü teâlânın bir ve noksansız olduğuna, eşi, ortağı, benzeri olmadığına, hiçbir varlığa muhtaç olmadığına kesin olarak inandım. Allahü teâlâ, Muhammed aleyhisselâmı bütün insanlığa, diğer Peygamberleri de bâzı kavimlere gönderdi. Hepsinin bildirdikleri haktır ve gerçektir. Onların hepsi, kıyâmet gününün, Cennet ve Cehennem’in, Mîzân ve Sırât’ın, nîmet, azâb ve affın, kabir hayâtının hak olduğunu bildirdiler. Bu îmânla yaşadım ve bu îmânla vefât ediyorum. Dostlarıma ve talebelerime şunları vasiyet ediyorum:
Ben vefât ettikten sonra, ilk gecede hatm-i tehlil (yetmiş bin “Lâ ilâhe illallah”) okusunlar. Sonra hepsi, Allahü teâlânın azâbından mutlak kurtuluşum için duâ etsinler. Allahü teâlânın her türlü azâbından, Muhammed aleyhisselâmın tebliğ ettiklerini tasdîk etmemiz sebebiyle, duâlarının kabûl olacağı ümîdiyle kurtulabilirim...

“İşlerimi Allaha havâle ediyorum”
Yine dostlarıma ve talebelerime, gerekli şekilde techiz, tekfin ve defnetmelerini, kabrim üzerine türbe ve ziyâretgâh yapmamalarını, cenâze namazımda bid’at işlenmemesini ve bid’at ehlinden kimseyi bulundurmamalarını, elbiselerimin, dostlarıma ve sâlih kimselere verilmesini vasiyet ediyorum. Beni böylece duâlarıyla, kardeş ve dost olarak hatırlamalarını istiyorum. Dînen kendilerine düşen vazifelerin yapılmasını sağlamaları böylece mümkün olur. Size söylediğimi hatırlayacaksınız. İşlerimi Allahü teâlâya havâle ediyorum. Muhakkak O, kullarını görür. Kendim ve sizin için Allahü teâlâdan magfiret diliyorum. Vasiyetimi, ‘Sübhâneke Allahümme ve bi-hamdike lâ ilâhe illâ ente estagfiruke ve etûbü ileyke fagfirlî verhamnî inneke entel gafûrurrahîm’ diyerek bitiriyorum...”

Ebu Cehil

Bedir Harbinden sonra Eshabı kiram ile müşrikleri takipten karargâha dönen Sevgili Peygamberimiz, sual buyurdular: - Ebu Cehil’den bir haber var mı? Ölü mü, yaralı mı, kaçtı mı?
Muaz radıyallahü anh:
- Ebu Cehil’i merhum kardeşim Muavvez ile birlikte öldürdük ya Resulallah...
Ensar’dan Abdullah ibni Mes’ud, söz aldı:
- Ya Resulallah müsaade ederseniz meydanı bir gezeyim, ölü veya yaralı olup olmadığını şimdi öğreniriz.
Efendimiz izin verdiler.

“Cehennemi boylamak üzeresin!”
Abdullah ibni Mes’ud, çöle serilmiş ölü ve yaralıları tek tek yokladıktan sonra aradığını bulmuştu... Evet, Ebu Cehil, yani Amr bin Hişam, bu müşriklerin lideri işte âciz bir şekilde can çekişiyordu. Aziz sahabi, bir ayağı ile kâfirin göğsüne bastı ve eliyle sakalından tutarak sarstı:
- Heey! Sen Ebu Cehil değil misin?
- Evet. Ama sen o yüksek yerde ne arıyorsun ey koyun çobanı! Unutma ki çıktığın yer yalçın bir dağdan daha sarptır.
- Ey mel’un! Cehennemi boylamak üzeresin ama hâlâ kibir nutukları atıyorsun.
- Keşke o göğüse Yesribli bir köylü değil de bir Mekkeli çıksaydı.
- Hâlâ mı büyüklenme?
- Zafer hangi tarafta?
- Elhamdülillah ki Müslümanların.
- Yaa! Demek öyle!.. Git Muhammed’e de ki: Bugüne kadar O’na düşmandım. Şimdi düşmanlığım bir kat daha arttı!
Abdullah ibni Mes’ud’un cevabı, ayağı altında zelil ve hakir bir şekilde acılar çeken iğrenç kâfirin yüzüne kırbaç gibi indi:
- Alçak! Kafanı keseceğim senin! Hem de kendi kılıcınla!..
- Bari omuzuma yakın yerden kes ki başım heybetli görünsün!
- Zebaniler heybet neymiş birazdan gösterirler sana kibir putu! Al bakalım!..
Mübarek sahabi, bir hamlede Ebu Cehil’in kafasını gövdesinden ayırdı. Yıllarca Allah Resulü ile eshabına olmadık eziyetler çektiren bu zalim, dünyadan yıkılıp gitmişti. Hem de ne ibretle!

“Bu ümmetin Firavun’u idi!”
Aziz sahabi, Ebu Cehil’in zırhını, kılıcını ve bir ipe takarak sürüye sürüye getirdiği kafasını İki Cihan Sultanının mübarek ayakları dibine bıraktı... Kafa kan, toz topraktan tanınmaz haldeydi.
- Ya Resulallah! İşte Allah düşmanı Ebu Cehil’in başı!..
Sevgili Peygamberimiz iki rek’at şükür namazı kıldılar ve buyurdular ki:
- Ebu Cehil, bu ümmetin Firavun’u idi...

Muhammed Bedahşî

Yavuz Sultan Selîm Han’ın musahibi (sohbet arkadaşı) Hasan Can anlatır: “Mısır’ın fetholunduğu günlerdi. Bir sabah, Selîm Han bana şöyle buyurdu:
-Bu gece rüyâmda Muhammed Bedahşî’yi gördüm. Bir yolculuğa çıkacağını söyleyip bizimle vedâlaştı...
Ben hemen rüyâyı tabire giriştim ve;
-Sultanım, velîlerin görünüşte çıkacakları yolculuk, âhiret seferi olmak gerektir. Eğer vefât etmemiş ise, yakında vefât edeceklerine işârettir, dedim.

“Veliler onun yardımcısıdır”
Yavuz Sultan Selîm Han karşılık vermedi. Ben de rüyâyı böyle tabir ettiğim için pişmanlık duydum... Çok geçmeden, Muhammed Bedahşî’nin ölüm döşeğinde Şam’ın ileri gelenlerini toplayıp; “Yavuz Sultan Selîm Hanın Allahü teâlâ katında övülmüş olduğunu haber vererek, Arap diyârının fethiyle Hak teâlâ tarafından vazifelendirildiğini, bilcümle evliyânın onun yardımcısı olduğunu” bildirmiş. Orada hazır olanlara Sultânın emirlerine saygılı olmalarını tavsiye etmiş ve Sultân’a benden duâ ve selâmlarımı ve muhabbetlerimi iletirken dünyâdan da sefer ettiğimi bildirin” diye vasiyette bulunmuştu.
Şam vâlisi, durumu, Sultânına duyurunca, Sultânın hocası Halîmi Çelebi Efendi, Sultânın yanına geldi. Konuşurlarken Yavuz Sultan Selîm Han;
-Şöyle bir rüyâ görmüştüm. Hasan Can da böyle yorumlamıştı. Çoğunlukla rüyânın gerçekleşmesi, tâbirin şekline bağlıdır. Şimdi o velî zât, vefât etmiştir. Böyle olması tâbirden ileri gelmiştir. Siz hakem olun. Bu yönden cezâlandırılmaya hak kazanmadı mı? dedi. Halîmi Efendi ise bana dönüp;
-Atılganlık etmişsin, dedi. Ben ise, utancımdan başımı eğip dedim ki:

“Fermân Pâdişâhımındır”
-Vefât günü ile rüyânın görüldüğü târih tesbit edilsin. Eğer rüyâ daha önce ise, fermân devletlü Pâdişâhımındır. Eğer iş aksi ise, gerçek budur ki, cezâsı hediye ihsânıdır.
Halîmi Efendi, bu sözlerimi doğru bulup;
-Sultanım, Hasan Can’ın görüşü akla uygundur. Gerçekte de değerli katınızda hoş karşılanmalıdır, dedi. Pâdişâh, Şam’dan gelen mektubu gösterdi. Gördüğü rüyânın, Muhammed Bedahşî’nin vefât ettiği geceye rastladığı meydana çıkınca, kıymetli bir elbise ile, iki yüz dinâr altın bana ihsân buyurdu. ‘Bunca lütuf Muhammed Bedahşî’nin kerâmeti eseridir’ diyerek, rûhuna duâlar eyledim...

.

İbn-i Batuta

İbn-i Batuta, meşhur seyyah ve aynı zamanda Maliki mezhebi fıkıh âlimidir. Fas’ın Tanca şehrinde 1303 (H.703) senesinde dünyaya geldi. Yirmi iki yaşına kadar kendi memleketinde ilim tahsil etti. Daha sonra seyahatlere çıkarak yirmidokuz sene boyunca dünyanın birçok memleketini gezdi. İlk olarak hacca gitmek niyetiyle Fas’tan ayrıldı. Yol boyunca Cezayir, Tunus, Trablusgarb, Mısır ve Hicaz’ı gezerek inceledi. Hacdan sonra Asya seyahatine başladı ve Suriye, Anadolu, Irak, İran, Türkistan, Orta Asya, Çin, Sumatra, Hindistan’ı gezip memleketine döndü...

Seyahatlerde geçen bir ömür...
İbn-i Batuta bir süre sonra ikinci seyahatine çıktı ve İspanya, Fransa ve Avrupa’nın birçok memleketini gezdi. Memleketine döndükten kısa bir müddet sonra üçüncü olarak Afrika seyahatine çıktı. Büyük Sahra, Orta Afrika, Sudan ve Habeşistan’ı gezdikten sonra Fas’a döndü. Bütün ömrünü seyahatlerde geçirip, o zamanın vasıtalarıyla yapılması imkansız görünen uzun yolculukları gerçekleştirdi.
Alanya’ya kadar gelen İbn-i Batuta Anadolu insanı için çok enteresan tespitlerde bulunuyor:
“Alanya’ya ulaştık... Burası dünyanın en güzel memleketidir. Allahü teala diğer ülkelere tek tek bahşettiği güzelliklerin hepsini, burada bir arada vermiştir. Ahalisi güzel ve temizdir... Bunlar için güzel bir söz vardır: “Bolluk, bereket Şam’da, şefkat ise Anadolu’dadır...” Bu ülkede bir eve indiğimizde kadın, erkek durumumuzu soruştururlardı. Ayrılacağımız zaman sanki akrabaymışız gibi özlemle vedalaşırlar ve gözyaşı dökerlerdi... Alanya büyük bir şehirdir ve ahalisi Türkmen’dir...”

“Bu fakir saadet sahibidir”
İbn-i Batuta, 1368 (H.770) senesinde Fas’ın Tanca şehrinde vefat etti. Son anlarında şunları söyledi:
“Saadet sahibi o kimsedir ki, geçen günlerden ibret alır da, nefsi için ahiret hazırlığı yapar. Bedbaht ise, nefsine cimrilik yaparak, yemeyip içmeyip vârislerine mal toplayandır. Ey dostlarım, Allaha şükür bu fakir saadet sahibidir. Nefsine uymamıştır, ancak Kâinatın Efendisine tabi olmuştur...”

.

Züfer bin Hüzeyl "İmâm-ı Züfer"

Züfer bin Hüzeyl hazretleri, aslen İsfahanlı olmasına rağmen Basra’da yaşadı ve orada ilim tahsîl etti. Önce zamânının âlimlerinden hadîs ilmini öğrendi. Sonra Kûfe’ye gidip İmâm-ı A’zam Ebû Hanîfe hazretlerinin derslerine devâm etti. Ondan fıkıh ilmini tahsîl ederek zamânının meşhûr fakîhlerinden oldu. İmâm-ı A’zam; “Talebelerimin en mükemmelidir” buyurarak, onu medhetti. İctihâd derecesine yükselip İmâm-ı A’zam Ebû Hanîfe hazretlerinin koyduğu usûl ve kâidelere göre ictihâdda bulundu.

Basra kadılığı da yaptı...
İmâm-ı Züfer, Hanefî mezhebinde fukahânın ikinci tabakasından yâni mezhepte müctehidlerden oldu. İlimdeki yüksek derecesi yanında, güzel ahlâk ve fazîlette de örnek insan oldu. Ömrünü ilme ve ibâdete verip dünyâya ve dünyâ malına hiç meyletmedi.
Bir müddet Basra kadılığı yaptı. Ömrü boyunca ilim öğretmek ve ders vermekle meşgûl oldu. Muhammed bin Abdullah Ensâr, Halef bin Eyyûb, Asım bin Yûsuf, Hilâl-er-Rey gibi büyük âlimler onun ders halkasında yetiştiler. Hocası İmâm-ı A’zamın vefâtından sonra sekiz sene yaşadı.
İmâm-ı Züfer çok az meselede İmâm-ı A’zamdan ayrı ictihatta bulunmuştur. Hocası İmâm-ı A’zama, hayâtında ve vefâtından sonra muhâlefet etmemiştir. Hanefî mezhebinde, zarûret hâlinde İmâm-ı Züfer’in ictihadı ile amel etmek câizdir. İbn-i Abd-ül-Berr, şöyle demiştir:
“Züfer bin Hüzeyl, yüksek bir akıl ve idrâke sâhipti. Haramlardan çok sakınan, verâ sâhibi ve hadîs ilminde sika, yani güvenilir, sağlam bir âlimdir.”
Bu mübarek zat, evliyânın büyüklerinden Dâvûd-i Tâî ile arkadaş olup birbirlerini çok severlerdi. Dâvûd-i Tâî, ibâdetle, zühd ve takvâ ile yaşadı. İmâm-ı Züfer ayrıca ilme devâm etti. Hem ilimde, hem de ibâdette çok gayretli bir âlim olup, bunları kendinde toplamıştır.

“Şu mallar hanımımındır”
İmâm-ı Züfer vefât edeceği zaman İmâm-ı Ebû Yûsuf ve yanında bulunanlar “vasiyetin nedir?” diye sordular. Onlara:
-Şu mallar hanımımındır. Şunlar da, kardeşimin oğlunundur, dedi.
Bu sözlerine şaşırdılar. Çünkü kardeşi varken, kardeşinin oğluna bir şey düşmezdi. Vefâtından sonra kardeşi onun zevcesiyle evlendi. Bir oğlu oldu. Mallar oğluna kalınca, İmâm-ı Züfer’in kerâmeti o zaman anlaşıldı...

.

Seyyid Ahmed-i Buhârî

Seyyid Ahmed-i Buhârî, küçük yaşta Hâce Ubeydullah-ı Ahrâr hazretlerine talebe oldu. Onun hasta kalplere şifâ veren sözleriyle yetişti. Hizmetiyle şereflenip, teveccühlerine kavuştu. Ubeydullah-ı Ahrâr hazretleri onu çok severdi. Nerede görse ayağa kalkar, tâzim ve ikramda bulunurdu. Seyyid Ahmed, hocasının bu iltifâtlarına çok mahcub olurdu. Bir gün hocasına;
-Muhterem efendim! Bu fakir için gösterdiğiniz hürmet bizi çok üzmektedir, deyince, Ubeydullah-ı Ahrâr ona;
-Size nasıl hürmet etmeyelim ki? Sizi gördüğümüz zaman iki büyüğün azametini müşâhede etmekteyiz. Biri; sevgili Peygamberimiz Muhammed aleyhisselâmın neslindensiniz. Diğeri de; Hâce Mahmûd İncirfagnevî ceddinizdir, buyurdu...

Pek çok talebe yetiştirdi
Seyyid Ahmed-i Buhârî, daha sonra hocasının işâretleri üzerine yine Simavlı Abdullah-ı İlâhî ile berâber Anadolu’ya geldi. Yolda Molla Câmî ile görüşüp sohbet ettiler.
Emîr Ahmed-i Buhârî, İstanbulluları irşâda, yetiştirmeğe başladı. Her taraftan talebeler huzûruna koşuyordu. Bereketli sohbetleriyle, talebelerin dünyâya meyilleri azalıyor, hidâyete kavuşarak, âhirete yöneliyorlardı. Talebeleri çoğalınca, Fâtih Câmii’nin batısında bir yere mescid ve talebelerin kalacağı bir ev yaptırdı. Orada ders vermeye başladı. Talebeleri daha da çoğalınca, Balat’a yakın bir yerde, Galata’ya karşı birçok odalar yaptırdı. Talebeler, orada ikâmet ederek derslerine devâm ettiler.
Talebeleri, huzûrunda çok edepli otururlardı. Dâimâ gösterişten uzak durur, kalben Allahü teâlâyı zikrederlerdi. Seyyid hazretleri, sohbetlerinde hiç dünyâ kelâmı konuşmazdı. Allahü teâlânın emir ve yasaklarından, Resûlullah efendimizin mübârek sözlerinden, âlimlerin hallerinden başka şey anlatmazdı. İnsanların kalbinden geçenleri, evliyâlık nûru ile keşfederdi. Çok kimse arzusunu söylemeden cevaplarını alır, tatmin olur giderlerdi...

Mescidinin yanına defnedildi
Seyyid Emîr Ahmed-i Buhârî, 1516 senesi Cemâzil-âhir ayının bir pazartesi günü, kuşluk vaktinde talebelerine vasiyetini yaptı. Vasiyetlerinden biri de; “Mezarımı, mescidimin güneyindeki duvarın dibine kazınız. Yanındaki defne ağacını kesmeyiniz” şeklindeydi. Talebeleriyle vedâlaştı ve onlara son nasîhatlerini yaptıktan sonra, Kelime-i şehâdet getirerek vefât etti...

.

Abdurrahmân bin Muhammed

Mâlik bin Dînâr hazretleri, hacda iken garip bir rüya görmüştü... Uyanınca rüyada kendisine bahsedilen “Muhammed oğlu Abdurrahmân” adındaki kimseyi aramaya başladı. Sordukları kimse “Aradığın kimse her yıl hacca gelir” dediler. Araya araya onu bir köşede Kur’ân okurken buldu. Abdurrahmân onu görünce bir âh çekip bayıldı. Daha sonra şöyle dedi:
-Allahü teâlânın beni affetmediğini söylemeğe geldin değil mi?
Mâlik bin Dînâr hazretleri çok şaşırdı. Ona hayret edip sordu:
-Sâlihlerden birine benziyorsun. Çok merak ettim. Acaba, Allahü teâlâ seni niçin affetmiyor.

“Ona hakkımı helâl ettim.!”
-Bir ramazan ayının ilk gecesi idi. İçip sarhoş olmuştum. Bu sırada babama vurup bir gözünü çıkarmışım. O da bana bedduâ etmiş. Ertesi günü ayılınca neler yaptığımı büyük bir üzüntü ile öğrendim. Her yıl böyle hacca gelir duâ ederim. Fakat, her seferinde sizin gibi birisi rüyâmda “Allah seni affetmedi” diye söyler...
Onun bu hâline Mâlik bin Dînâr acıdı, babasını sorup yerini öğrenerek onun yanına gitti ve şöyle dedi:
-Farzet ki kıyâmet kopmuş, oğlun Abdurrahmân’ı tutup Cehennem’e götürüyorlar. Onu bu hâlde görsen üzülmez misin?
Bunu duyunca babası ağlamaya başladı. Daha sonra kendine gelip dedi ki:
-Sen şâhit ol ki, oğlumu affettim ve ona hakkımı helâl ettim.
Mâlik bin Dînâr, hemen ondan izin alarak oğlunun yanına gelip müjdeyi verdi:
-Baban senin suçunu bağışladı. Biraz sonra seni görmeye gelecek.
Bunu duyunca Abdurrahmân ağlayarak tekrar bayıldı. Bu sırada babası geldi. Ayıldığında babasını baş ucunda gördü ve dedi ki:
-Babacığım ne olur, sen de benim gözümü çıkar ki, kıyâmete kalmasın! Babası;
-Ey gözümün nûru! Ben seni affettim. Senden râzı oldum, dedi.

“Baban senden râzı değil!”
Bu sırada Abdurrahmân iki defâ şehâdet getirdi. Mâlik bin Dînâr ona “Hâlin nasıldır?” diye sordu:
-Baygın halde iken elinde topuz olan bir melek bana: “Baban senden râzı değil! Bu topuzla senin başına vuracağım” dedi. Az sonra, başka bir melek gelip yeşil bir mendille gözlerimin yaşını sildi ve dedi ki: “Şehâdet getir! Baban ve Allahü teâlâ senden râzı oldu” dedi. Bunları söyler söylemez rûhunu teslim etti...

.

Amr bin Kays el-Mülâî

Amr bin Kays el-Mülâî, Kûfe’nin beş büyüğünden biri olarak tanındı. Peygamber efendimizin (sallallahü aleyhi ve selem) hadîs-i şerîflerini dinlemek ve nakletmek husûsunda yüksek gayret gösterdi. Tâbiînden olan âlimlerden hadîs-i şerîf rivâyet etti. Bağdâd’a giderek Ahmed bin Hanbel hazretleriyle görüşüp sohbette bulundu. İlimde yüksek dereceye ulaşan Amr bin Kays’dan da pekçok kimse hadîs-i şerîf rivâyetinde bulundu...

Tasavvufta da ilerledi...
Ahmed bin Hanbel, Yahyâ bin Maîn, Ebû Hâtim er-Râzî ve Nesâî gibi büyük âlimler Amr bin Kays’ın “sika” yani “güvenilir” bir râvî olduğunu bildirdiler.
Hadîs ilminde yüksek derece sâhibi olan Amr bin Kays, kırâat yâni Kur’ân-ı kerîmi okuma ilmini kırâat imâmlarından olan Asım bin Behdele’den öğrendi. Zamânında kâriler yâni Kur’ân-ı kerîmin kırâat ilmini bilerek okuyanlar arasında yer aldı. Zâhirî ilimlerde yüksek derece sâhibi olduğu gibi, tasavvuf ilminde de ilerledi...
Bu mübarek zat, Allah korkusundan devamlı ağlardı... Bazen rengi değişir, bembeyaz olurdu. İnsanlara nasîhatta bulunur, onlara Kur’ân-ı kerîm okumasını öğretirdi. İlim ehlinden bir kimse gelince, önünde diz çöker; “Allahü teâlânın sana bildirdiklerinden bana öğret” derdi.
Ömrünü Resûlullah efendimizin sünnetini öğrenmek, öğretmek ve yaşamakla geçiren Amr bin Kays hazretleri zâhid yâni dünyâdan uzak bir hayat yaşadı. 763 (H.146) senesinde Kûfe’de vefât etti. Vefat ederken yanında bulunan Ebû Hayyân et-Temîmî’ye: “Ben ölüyorum. Cenaze namazımı sen kıldır” buyurdu ve ruhunu teslim etti...

Etrafı “kuş”lar kapladı!..
Bütün Kûfeliler onun cenâze namazında bulundular. Vasiyyeti üzerine cenâze namazını Ebû Hayyân et-Temîmî kıldırdı. Ebû Hayyân, cemâatin önüne geçip dört defâ tekbir aldığı zaman; “İhsân edici olan Amr bin Kays geldi” diye yüksek bir ses işitildi. Namazdan sonra baktıkları zaman beyaz renkli ve o zamana kadar görülmemiş olan kuşların etrafı kapladığını gördüler... İnsanlar o kuşların güzelliğine ve çokluğuna şaştılar. Ebû Hayyân et-Temîmî; “Niçin şaşıyorsunuz? Bunlar meleklerdir. Amr bin Kays’a iyi şehâdette bulunmak üzere geldiler” buyurdu.

.

Belek Bey

Belek Bey, Haçlılara karşı büyük zaferler kazanan Artuklu Emiridir. Amcası İlgazi, Artuklular’ın Mardin; diğer amcası Sökmen ise Hasankeyf kolunun Beyi idi. Sökmen Bey, Haçlılara karşı gösterdiği kahramanlıklardan dolayı Selçuklu Sultanı Tutuş tarafından kendilerine verilen Surve şehrini yeğeni Belek’e verdi. Ancak 1098 senesinde, Kudüs ve havalisinin Fatımiler’in eline geçmesinden az sonra, Suruç, Hristiyanların eline düştü. Belek Bey, bundan sonra bir süre daha amcası Sökmen ve İlgazi’nin hizmetinde bulundu...

Harput kolununun Beyi
1113 senesinde amcası İlgazi’nin yardımı ile Harput ve Palu bölgesini ele geçiren Belek Bey, bu bölgede, Artuklular’ın Harput kolunu kurdu. Amcası İlgazi’nin ölümü üzerine Haçlılara karşı yapılan savaşların idaresini Belek Bey üstlendi. 1122 senesinde Urfa Kontu Jocelin ile Birecik Senyörü Galeran’ın ordusunu imha ederek, Kont’u ve Senyör’ü esir alarak Harput Kalesine hapsettirdi...
Kudüs Kralı İkinci Baudouin intikam almak ve Haçlı Kontlarını kurtarmak için büyük bir orduyla harekete geçti. Fakat, Belek Bey, daha hızlı davranarak, Haçlıları Raban’da pusuya düşürüp kılıçtan geçirdi. Kudüs Kralını ve yeğenini esir alarak hapsetti. Selçuklu Sultanı Mahmud, kazandığı zaferlerden dolayı Belek Bey’i Haçlılara karşı savaşan Türk kuvvetlerine başkumandan tayin etti.
Belek Bey, Franklar’ın üzerine sefer düzenledi. Müşhile mevkiinde Haçlıları hezimete uğrattı ve Mucaddat Kalesini fethetti. Daha sona Menbic Kalesini kuşattı. Kaleye yardım için Maraş Kontu Geofroy komutasında on bin kişilik Haçlı ordusu, Menbic önüne geldi. Kuşatmayı kaldırmayarak arkasını sağlama alan Belek Bey, 1124 senesi Mayıs ayının beşinde Haçlı ordusuyla karşılaştı. Çok şiddetli geçen muharebe, Türk ordusunun büyük zaferi ile sona erdi. Maraş Kontu dahil olmak üzere, zulümleri ile meşhur Haçlı şövalyeleri öldürüldü ve pek çoğu da esir edildi.

Menbic’de şehit oldu
Bu zaferden sonra Belek Bey, Menbic’in muhasarasını şiddetlendirdi. Ancak, kuşatma sırasında mancınıkların yerleştirilmesi gereken yerleri gösterirken kaleden atılan bir ok, sol köprücük kemiğini parçaladı. “Bu ok bütün Müslümanlara vurulmuş bir darbedir” diyerek ruhunu orada teslim etti (1124).
Yeğeni Timurtaş, ordunun komutasını ele alarak, cenazeyi Halep’e yolladı; İbrahim aleyhisselamın makamı önüne defnedildi...

Çakırcalı Mehmet Efe

Çakırcalı Mehmet Efe, dağlara çıktıktan bir süre sonra ilk olarak “halka zulüm yapıyor” diye Mustafa Ağa’nın evini basar. Ağayı uyararak 200 altınına el koyar. Ardından da Kızoğlu Mehmet Ağa’yı dağa kaldırarak, yüklü miktarda fidye alır. Eylemlerinden elde ettiği parayı da halka dağıtır. Halkın sempatisini kazanması sayesinde köyler ve Yörük obaları ona yataklık ederler.

Halkın önünde itiraf!
Adını kullanarak eşkıyalık yapanlara acımasızca davranır. Bu çerçevede, Çakırcalı’nın adını kullanarak bir köyü basan ve köylünün kızını kaçıran Arnavut çetesine verdiği ceza, halka zulmedenlere duyduğu öfkenin örneğidir. Dokuz kişilik bu çeteyi saldırdıkları köye getirerek yaptıklarını halkın önünde söyletir.
(Bu arada şunu da belirtelim ki; efeler, Sultan Abdülaziz’e duydukları sempati ile devlete bir dönem boyunca ısınmışlar ve ‘93 Harbi’nde müstakil taburlar oluşturarak savaşmışlardır.)
Kayaköy’de eşraf kızı Fatma Hanım’la ikinci evliliğini yapan Çakırcalı, bu beldede Rum inşaat ustalarına bir konak inşa ettirmiştir.
Çakırcalı, hukukun yapacağı işi kendisi yapmaya kalkışmıştı. Ancak, 10 Aralık 1910 günü Nazilli’de Karınca Dağları’nda Rüştü Kobaş komutasındaki Düzce ve Adapazarı yöresinden toplanmış Kafkas göçmenlerinden oluşan gönüllü zaptiye birliğiyle girdiği bir çatışmada öldürüldü. Çakırcalı, Aydın bölgesinin meşhur ağa ailesi Arpazlılar’dan Arpazlı Osman Ağa’nın yıkılmış bulunan ve halkın kullandığı Menderes Köprüsü’nü tamir ettirmemesi üzerine Nazilli yakınlarındaki Arpaz köyünü basar, ağayı kaçırır. Kılavuz olarak kullandığı bir çobanın takip edilmesi (kimi kaynaklara göre ihbarı) üzerine dağ kuşatılır. Çıkan çatışmada Çakırcalı ölür. Çakırcalı’nın cesediyle birlikte Osman Ağa’nın cesedi de bulunur...

Cesedi günlerce asılı kaldı!..
Çakırcalı ölüme giderken yanındakilere şunları söylemiştir: “Halka zulmedenleri cezasız bırakmadık...”
Cesedi ilk hanımı Iraz (Raziye) Hanım tarafından tanınmıştır. Cesedi günlerce Ödemiş belediye meydanında asılı kalmış, daha sonra orada gömülmüştür. Aradan 15 yıl geçtikten sonra karısı Raziye Hanım tarafından mezarı köyüne nakledilmiştir...

.

Sultan Alâeddin Muhammed Harezmi

Sultan Alâeddin Tekiş, Harezmşahlar sülalesinin en kudretli şahsiyetlerindendir. Harezmşahlar Devleti, onun sayesinde imparatorluk hâlini aldı. Tekiş, ilk olarak Karahitaylar ile mücadeleye girişti. İsmailîler elinde bulunan bazı kaleleri geri aldı. Bu geniş fütuhatları gerçekleştiren Tekiş, Harezm’e döndüğü 1200 yılında vefat etti. Yerine bu sırada Turziz muhasarasında bulunan oğlu Muhammed “Alâeddin” unvanı ile tahta çıktı.

Medeniyetten eser kalmadı!..
Harezmşahlar’ın bu haşmetli devresinde, doğuda büyük bir tehlike baş gösterdi. Bu tehlike, doğuda yalnız Harezmşahlar’ı ortadan kaldırmakla kalmayacak, bütün dünyanın tarihînde derin izler bırakacaktır. Çünkü, tam bir çapulcu sürüsü olan Moğollar, önüne gelen her yeri yakıp yıkmakta, girdikleri ülkelerde kültür ve medeniyetten eser bırakmamaktaydı. 1216 yılından itibaren, uzun askerî hazırlıklar içinde olan Cengiz’in hedefi, İslâm âlemi idi.
Cengiz, 1219 yılı sonlarına doğru, 200 bin kişilik ordusuyla ilk olarak Harezmşahlar’a karşı harekete geçti. Harezmşahlar’ın, kuvvetlerini, büyük şehir ve kalelere dağıtmasından da istifade ederek, önemli merkezleri tek tek ele geçirmeye başladı. Mukavemet gösteren mevkiler, korkunç bir katliama uğratılıyordu. Kısa bir süre içinde Buhara, Semerkand, Otrar, Sığnak, Berakend ve Hocend gibi şehirler, Moğollar’ın eline geçti. Harezm müdafaa kuvvetlerinin, büyük kahramanlıklar göstermesine rağmen, sonuç değişmiyordu. Sultan Alâeddin, son olarak Devletâbâd yakınlarında Moğollar’ın karşısına çıktı ve tekrar yenildi.
Sultan Alaeddin Muhammed, bir miktar maiyetiyle Harandar kalesine giderek aile ve hazinesini burada bıraktı. Kendisi de Irak istikametine kaçmaya başladı. Fakat yolda Moğollar karşısına çıkıverdiler. Atı, oklanarak öldürüldü ise de kendisi kaçmaya muvaffak oldu. Nihayet Kuzgun Denizine vardı. Burada Aboskon adasına sığındı.

Mahmud Çavuş’un gömleği!
Diğer taraftan Moğollar, Sultan Alaeddin Muhammed’in vezirini, küçük oğlunu ve Türkan Hatun’u Cengiz’e gönderdiler. Cengiz bunların hepsini öldürttü. Haberi alan Sultan Alaeddin’e bir fenalık gelerek yere yığıldı. O kadar sefalete düşmüştü ki, yanındakiler ölüsünü saracak bir kefen bile bulamamışlardı. Maiyetinde bulunan Mahmud Çavuş’un gömleğini kendisine kefen yaptılar. Ölmeden önce şu sözleri söylemişti:
“Ben, bütün bu yerlerin sahibiydim. Şimdi ise iki arşın bez ve mezar yeri bulamıyorum!”

.

Hacı Bektâş-ı Velî

Hacı Bektâş-ı Velî, Horasan’ın Nişâbûr şehrinde 1281 (H. 680) senesinde doğdu. Hacı Bektâş-ı Velî’nin soyu hazret-i Ali’ye dayanır. 1338 (H.738) senesinde Nevşehir’e yakın bir yerde vefât etti. Türbesinin bulunduğu kasabaya sonradan Hacıbektaş ismi verildi.
Hacı Bektâş-ı Velî hazretleri, daha çocukken ilim öğrenmesi için âilesi tarafından Şeyh Lokmân-ı Perende’ye teslim edildi. Lokmân-ı Perende, Ahmed-i Yesevî hazretlerinin halîfelerinden olup, zâhir ve bâtın ilimlerinde çok derinleşmişti.

Horasan’dan Anadolu’ya...
Tahsilini tamamladıktan sonra Anadolu’ya geldi. Bu sırada Anadolu’da dînî, iktisâdî, askerî ve sosyal teşekkül olan ve kendisinin de bağlı olduğu “Ahîlik teşkilâtı” ile büyük hizmetler yapan Hacı Bektâş-ı Velî ve talebeleri, Osmanlı sultanları tarafından da sevildi ve hürmet gördü. Bu sıralarda “kuruluş” devrinde olan Osmanlı devletinin sağlam temeller üzerine oturmasında büyük hizmetleri ve himmetleri oldu. Sultan Orhan Gazi zamânında teşkil edilen Yeniçeri ocağına duâ etti. Böylece Hacı Bektâş-ı Velî’yi kendilerine mânevî pîr olarak kabul eden Yeniçeri ocağı, mânevî hayâtını ve disiplinini ona bağladı.
Hacı Bektâş-ı Velî’nin “Makâlât” adlı Arapça bir eseri vardır. Sonradan “nefes” adıyla yazılan ve ona nisbet edilen şiirler onun değildir...
Bu büyük zat, bir gün namazını kıldı, evradını okudu, sonra halvethaneye girdi. Baş halifesi Sarı İsmail’i yanına çağırdı şöyle buyurdu:

“Cenazemi o yıkayacak!”
-Sen benim en değerli baş halifemsin. Bugün günlerden perşembe. Allah’ın emri budur. Bugün ben ahirete göçeceğim. Vefat ettiğimde odanın kapısını ört, dışarı çık. Çile dağı yönüne yüzünü çevir bak, oradan yüzü yeşillerle örtülü boz atlı bir er gelecek. Bu er atından inip, yattığım odaya girecek ve bana dua okuyacak. Onun selamını al, onu ağırla. Sakın kendisine hizmette kusur etme. Yine bu er cennet hurilerinin hulle olarak biçtiği kumaştan yapılmış kefenimi de yanında getirecek. Cenazemi o yıkayacak, sen de suyumu dök. Ceviz ağacından yaptığı tabutun içine beni koyacak. O bütün bunları yaparken sen de ona yardımda bulun. Beni yerime götürüp yatırınız, sıralayınız. Sakın ha onunla konuşmaya kalkışmayınız.

.

Abdülazîz bin Yahyâ

Abdülazîz bin Yahyâ el-Kınânî hazretleri, Halîfe Me’mun zamanında Bağdâd’a geldi. İbn-i Uyeyne, Abdullah bin Muâz es-San’anî, Mervân bin Muâviye el-Fezârî, Hişam bin Süleymân el-Mahzûmî gibi âlimlerden rivâyetlerde bulunup, ilim öğrendi... Ondan da, Ebû Bekir Ya’kûb bin İbrâhîm et-Teymî, Hüseyn bin Fadl el-Beclî rivâyetlerde bulunmuştur...

Dâre Kutnî buyurdu ki:
Dâre Kutnî onun hakkında dedi ki: “İmâm-ı Şâfiî’nin fazîletlerine dâir, Ebû Ali İsfehânî’nin yazdığı kitapta okudum. Bu eserde, İmâm-ı Şâfiî’den ilim alan talebeleri anlatılmakta ve şöyle denilmektedir: Ona tâbi olan, ondan ilim alıp, fazîletini itirâf edenlerden birisi de Abdülazîz bin Yahyâ’dır. O, İmâm-ı Şâfiî hazretleri ile uzun müddet beraber kaldı. Beraber Yemen’e gittiler. Abdülazîz bin Yahyâ da, kendi kitaplarında, husus ve beyân mevzularını anlatırken İmâm-ı Şâfiî’den bahsetmiştir. Bütün bu bilgiler, İmâm-ı Şâfiî’nin Risâle adlı eserinde mevcuttur...”
Abdülazîz bin Yahyâ, Ehl-i sünnet i’tikâdını müdâfaa için, Ehl-i bid’atten olanlarla münazaralar yapmıştır. İçerisinde, münâsip olmayan birçok mevzunun bulunduğu “Hayda” kitabı ona nisbet edilmişse de, büyük âlim Zehebî bunu kabul etmemektedir.
Hatîb-i Bağdâdî: “Abdülazîz bin Yahyâ, ilim ve fazîlet sâhiblerindendir. Çok eserleri vardır. İmâm-ı Şâfiî’nin yanında yetişen âlimlerden olup, devamlı onunla beraber olmakla tanınmıştır” demektedir.

“Dünyada rahat yoktur!”
Büyük âlim Ebû Ayna anlattı: “Abdülazîz el-Kınânî, fizikî yönden pek gösterişli değil idi. Bir gün halîfe Me’mûn’un huzuruna girdi. Halîfe’nin yanında Ebû İshâk el-Mu’tasım vardı. Bu mübarek zat girince güldü. Bunun üzerine Abdülazîz el-Kınânî:
“Ey mü’minlerin emîri! Bu bana niçin gülüyor? Allahü teâlâ, Yûsuf aleyhisselamı güzelliğinden, yakışıklılığından dolayı peygamber olarak seçmedi ki” dedi. Me’mûn güldü ve cevâbını çok beğendi.
Abdülazîz bin Yahyâ hazretlerinin son sözleri şunlar oldu:
“Ölüm, ‘Fena’dan ‘Beka’ya, mü’min için rahatsızlık evinden rahat evine gidiştir. Dünyada rahat yoktur. O daima kendisine yâr olana ihanet etmiştir. Vefasızlığını kahkaha ile örter. Vefa yurdu olan ahireti ise hiç hatıra getirmez bir sihirbazdır...”

.

Topal Recep Paşa'nın sonu

Sultan IV. Murad Han, Hafız Ahmed Paşayı kendisine sadrazam yapmıştı. Ancak, askeri ayaklandıran Recep Paşa, Sadrazamlığı ele geçirdiği gibi, Hafız Ahmed Paşa, Hasan Halife ve Padişahın çok sevdiği muhasibi Musa Çelebiyi çeşitli hilelerle öldürttü. Recep Paşa döneminde İstanbul’da karışıklıklar günlerce sürdü. En küçük bir olayda, Recep Paşa’nın tahrikiyle harekete geçen zorbalar, yeni kelleler istiyorlardı...
Bilhassa Musa Çelebinin katledilişi Sultan Murad Han’ı çok üzmüştü. Hadiseyi duyunca acı bir ah çekip;
“Yâ Rab! Bu mazluma kıyan zalimlerin haklarından gelmem için sen bana kuvvet ver!” diyerek ağladı.

Demir pençeli bir bahadır!
Nihayet 20 yaşını dolduran Padişah, vücutça çok kuvvetli, demir pençeli, gözü pek, nüfuz-u nazar sahibi bir yiğit oldu. O zamana kadar geçen hadiseleri dikkatle takip ederek ders almıştı. Recep Paşanın yaptığı tahrikler ve hileler hakkında iyi bilgi edinmiş ve bunun melanetlerini Rum Mehmed Paşa ile Yeniçeri Ağası Köse Mehmed doğrulamıştı.
Nihayet bir gün (18 Mayıs 1632) Topal Recep Paşa saraya davet edildi. Her zaman olduğu gibi yanında 15 sipahi zorbası olduğu halde gelerek, onları dış kapı önünde bırakıp Padişahın huzuruna çıktı. Tam eteğini öpeceği sırada Sultan Murad;
-Gel beru topal zorbabaşı! diye seslendi. Bu sözden canı başına sıçrayan Recep Paşa;
-Hâşâ Padişahım! Razı olduğun şeylerin dışında zerre kadar hareketim yoktur! diyerek yemin billah etmeye başladı ise de artık sabrı taşan Padişah:

“Şu hainin cezası tiz verile!”
-Bre namert, abdest al! diye kükredi. Çünkü Recep Paşa, “Ayak divanı” günü Padişah dışarı çıkacağı zaman, “Padişahım abdest alıp öyle dışarı çıkın” sözleriyle Sultan Murad’ın öldürülme ihtimalinin bulunduğunu ima etmişti! Sultan Murad;
-Şu hainin cezası tiz verile! diye haykırınca zülüflü baltacılar hemen cezayı infaz ettiler. Cansız bedenini de dışarı çıkarıp Bâb-ı hümayun önünde bekleyen adamlarının önüne atınca heriflerin kalbine öyle bir korku geldi ki, nereye kaçtıkları bilinemedi. Böylece Yeniçeri ve sipahi ocakları sindirilerek, zorbalıkların önüne geçildi...

.

Vezir-i âzam Sinan Paşa

Yavuz Sultan Selim Han, Merc-i Dâbık Zaferi ile, Memlûklar’ı bozguna uğratmış, hükümdar Kansu Gavri de öldürülmüştü. Memlûklar, Tomanbay’ı hükümdar seçtiler. Tomanbay, Yavuz Sultan Selim’in amansız Mısır çöllerini geçemeyip Anadolu’ya döneceğini düşünüyor, kaybedilen yerleri tekrar alacağına inanıyordu. Yavuz Sultan Selim ise Kâhire’nin alınmadan Mısır’ın tam olarak fethedilemeyeceğini bildiği için meşhur Sînâ Çölünü, Allah’ın inâyeti ile on üç günde geçerek 1517 yılında Ridâniye’de Memlûk ordusu ile karşı karşıya geldi...

Son bir çâre olarak!..
Savaş esnasında yenilginin yaklaşmakta olduğunu anlayan Tomanbay, son bir çâre olmak üzere, zırhlı ve yeminli süvari fırkasından oluşan Memlûk fedailerine, Yavuz’u hedef gösterdi. Bunun farkına varan Sinan Paşa, durumu Padişaha arz ederek;
-Sultanım, Tomanbay’ın adamları hazretinize kasdetmek niyetiyle üzerinize gelirler. Kaftan ve sarığınızı ben giyeyim de Padişahın ben olduğumu zannederek üzerime gelsinler, onları bertaraf edeyim. Bu can uğrunuza feda olsun, dedi.
Bunları söyledikten sonra fedâileri kendi üzerine çekti. Yavuz Sultan Selim, arkadan yetişip fedâileri bertaraf edinceye kadar da şehit oldu...
Yirmi beş bin kayıp veren Memlûk ordusunun geride kalanları, Kahire’ye ve oradan da Sait istikametine çekildi. Sultan Tomanbay da bir avuç adamıyla, selâmeti kaçmakta buldu...

“Mısır’ı aldık, lâkin!..”
Bu savaşın sonucunda Memlûklar tarihe karışmış ve Osmanlı Devleti Mısır’a hakim olmuş, Halifelik de Osmanlılara geçmiştir...
Yavuz Sultan Selim, Mısır’a girerken çok mahzun idi. Hazreti Yusuf kıssasına telmihte bulunarak;
- Mısır’ı aldık, lâkin Yusuf’u kaybettik!.. diyordu. Zira Sinan Paşa’nın asıl ismi “Sinanüddin Yusuf Paşa” idi. Bu sözleri ile Yavuz, âlim ve mücahit devlet ricâline verdiği kıymet ve ehemmiyeti ifâde ediyordu. Padişahın gark olduğu elemi, Mısır’ın fethi bile teskîn edemiyordu...

.

Kececizâde Fuat Paşa

Kececizâde Mehmet Fuat Paşa, bir toplantıda “Osmanlı bitti” diyen yabancı sefirlere; “Ekselanslar! Osmanlı o kadar kuvvetlidir ki, zira siz dışarıdan, biz içeriden yıkmaya çalışıyoruz, yine de yıkılmıyor” diyen Türk devlet adamıdır...
Fuat Paşa, güzel konuşan, hazır cevap biriydi. 55 yaşında olmasına rağmen 80 yaşında görünüyordu. Birden hastalandı, Fransa’ya tedavi için gitti. Vefatından iki gün önce, hasta yatağında Sultan Abdülaziz Han’a hitaben yazdığı ibretli mektubunda şöyle diyordu:

“Belki birkaç saatim kaldı”
“Hünkarım! Şurada yaşayabileceğim birkaç gün ya da birkaç saatim kaldı. Size önemli bir konuyu arz etmek istiyorum. Bu kağıt parçası huzuru âlinize sunulduğunda, ben bu dünyayı terk etmiş olacağım. Sözüm sana sadakatimdendir... Çevrenizde olan tehlikeleri görmeniz ve düşünmeniz gerekir. Vatansever geçinen bazı cahiller, modası geçmiş fikirlerle çevrenizde tehlike arz etmektedir, bunu bilesiniz. Büyük dinimizi terakkiye mani diyenler, şuursuz ve cahil kimselerdir. Müfterilere inanmayın. İlahi huzura çıkmak üzereyim. Bu dünyayı terk etmek için hazırlanıyorum. Padişahıma, memleketime, dinime karşı nankörlük etmeyeceğimi bilesiniz. Yanınızda gerçek dost, vatansever, Osmanlı hayranı, vatanını devletini canından daha aziz bilen, hakanına bağlı, Ali Paşa’ya güveniniz...
Gayri Müslim milletlerden olan paşalarımızın kimler olduğunu siz biliyorsunuz. Ermeni, Musevi, Hristiyan, kökenlilerdir, özellikle Kostantiniyye, Yahudi ya da Ermeni devleti için gizli çalışmalar yapılmaktadır. Onlar arasında eşitlik prensibi ile idare edilirse isyan önlenebilir. Maarif çöküntü içindedir. Büyük dinimizin yüksek hükümlerinin aksine, bizde maarif ağır aksak gitmektedir. Çok değerli müderrislerimiz vardır. Onlardan yararlanmak gerekir.

“Birçok engelle karşılaştım”
Bendeniz bu hizmeti yerine getirmeyi başaramadım. Bu uğurda birçok engelle karşılaştım. Bana dinsiz damgası basanların hilafına, kurallara uyarak, İslamiyet’in haşmetini korumağa gayret ettim.
Artık titreyen kalemimle, fazla yazamaz oldum. Dünyayı terk etmeğe hazırlandığım şu anda, iyi niyetimi, düşüncelerimi, dikkat-i nazarınıza almanızı, zat-ı hümayununuzdan talep ve istida ederek sözlerime son veririm...”

.

Ebû Bekr-i Şiblî

Zamanının bir tânesi olan Ebû Bekr-i Şiblî, İmâm-ı Mâlik hazretlerinin “Muvattâ”sını ezbere bilirdi. Takvâ sâhiblerinin tâcı, birçok riyâzetleri ve kerâmetleri ile evliyânın reîsi, akıl âleminin meş’alesi idi. Pekçok âlimden hadîs-i şerîf dinlemiş ve nakletmiştir. Öğrenmek hususundaki şiddetli arzusu dinmek ve tükenmek bilmezdi.

Dünyâdan göçeceği zaman...
Ebû Bekr-i Şiblî hazretleri, güneş batarken güneşin sararmasına, şöyle bir benzetme yapar, şöyle derdi: “Tıpkı mümin de böyledir. Dünyâdan göçeceği zaman, varacağı makam sâhibinden çekindiği için, nasıl karşılanacağını bilmeyip, böyle sararır... Gün doğarken de, çok aydın olarak doğar. Bu da, bir müminin öldükten sonra kabrinden kalkışına benzer. Bir mümin kabrinden kalktığında, yüzü güneşin doğduğu gibi parlar...”

Bir dirhem kul hakkı!..
Ebû Bekr-i Şiblî hazretleri, vefât etmeden biraz önce buyurdu ki:
-Üzerimde bir dirhem kul hakkı vardır. Onun sâhibi için, bin dirhem sadaka vermiştim. Bununla berâber, hâlâ gönlüme ondan ağır bir şey gelmez...
Henüz vefât etmeden, birçok insan cenâze namazını kılmak için geldiler. Firâsetle buyurdu ki:
-Ne şaşılacak şeydir ki, ölülerden bir grup, yaşayan bir kimsenin cenâze namazını kılmaya geldiler!..

“Bana abdest aldırın!..”
Şiblî hazretleri ölümü ânında adamlarından bâzıları yanına girerek ona Şehâdet kelimesini telkîn ettiklerinde, şu meâlde konuştu:
-Bir beyt ki içinde sen varsın, artık oranın ışığa ihtiyacı yoktur!.. İnsanlar hüccet ve delilleri ile geldikleri vakit, bizim hüccetimiz sensin... Senden yardım istediğim vakit, Allah bana yardım etsin...
Hizmetini gören Dîneverî hazretleri şöyle anlatır:
-Şiblî hazretleri, son anlarında; “Bana abdest aldırın” diye işâret etti. Ona abdest aldırdım. Sakalını hilâllemeyi unutmuştum. Elimi tutarak, sakalının içine koydu. O anda da, rûhunu teslim etti.

Çolak Hasan

Haçova Meydan Savaşı bütün şiddetiyle devam ediyordu... İlk günkü çarpışmalardan bir netice alınamadı. Ertesi gün savaş yeniden şiddetlendi. Sultan lll. Mehmed Han’ın Otağ-ı Hümayunu, bataklığı gören bir tepeciğin üzerinde kurulmuştu. Sultan, beyleri ve paşaları yanında olduğu halde savaşı takip ediyordu. Öğleden sonra bataklığın geçilmesi esnasında öncü birlikleri olan Kırım atlıları bozulup geri çekilmeye başladılar. Ön saflardaki bu bozgun arkalara da çözülme olarak yansıdı. Fırsattan istifade eden düşman, Sultanın otağına saldırdı...

Ordu bozuluyor muydu?!.
Bu sırada ordunun geri hizmetini görmekle vazifeli olanlar mutfak çadırının önünde toplandılar. Hasan, bir kolu çolak olduğundan, Yeniçeri Ocağına alınmamıştı. Bunun için hep üzülürdü. İşte bu Çolak Hasan o anda mutfak çadırından ayrılmış, içi giderek savaş alanının yakınlarından çarpışmaları seyrediyordu. Ordunun bozulmaya yüz tuttuğunu görünce, hemen koşarak mutfak çadırının önünde toplanmış olan kalabalığın karşısında nefes nefese durdu. Onlara;
-Bre ne durursunuz? Düşman, Sultanımızın otağına saldırıyor. Ellerimiz bağlı bekleyemeyiz! diye bağırdıktan sonra mutfak çadırına girerek, direklerden birinde asılı olan baltayı sağlam eliyle kaptığı gibi ileri atıldı. Bu hareket oradakileri coşturdu. Herkes ne bulduysa eline alarak Çolak Hasan’ın peşine takıldı. Kiminin elinde bıçak, kiminin elinde satır, kiminde de kepçe vardı...
Çolak Hasan, Sultanın çadırına iki metre yaklaşmış olan düşmana baltasını öyle savurdu ki, keferenin zırhı göğsünden parçalandı. Bir anda düşman neye uğradığını anlayamadı. Kafalarına yedikleri kepçeler ve satırlarla paniğe kapıldılar!..

Düşman askeri dağılmıştı!..
Tepenin üzerinde hadiseyi seyretmekte olan Hoca Sadeddin Efendi, yanında bulunan Cağaloğlu Sinan Paşaya;
-Düşmanın bu şaşkınlığından istifade ediniz. Ne duruyorsunuz! diye bağırdı. Savaş bir anda tam tersine dönmüş, düşman askeri dağılmış ve kaçmaya başlamıştı...
Az önce zafer naraları atan ağzı salyalı kefereler her şeylerini bırakarak kaçıyorlardı. Fakat zaferin kazanılmasında büyük rol oynayan Çolak Hasan ağır yaralıydı. Sultanın çadırına getirildi. Bir ara gözlerini açtı. Çadır kapısından Padişahın girmekte olduğunu görünce;
-Çok şükür Padişah otağına düşman giremedi, diyerek son nefesini verdi...

.

Karakaş Mehmet Paşa

Sultan Genç Osman, ordunun başında Hotin Seferine çıkıyordu... Bizzat padişahın katılması, orduya büyük bir moral kaynağı olmuştu. Fakat genç padişahın hiç savaş tecrübesi yoktu. Budin Beylerbeyi Karakaş Mehmet Paşa’nın çok cesur ve tecrübeli bir kumandan olduğu, bu savaşta onun tecrübelerinden istifade edilmesi gerektiği padişaha arz edildi. Bunun üzerine Mehmet Paşa hemen Hotin’e çağrıldı. Zaten o da böyle bir davet bekliyordu. Hemen emrindeki kuvvetlerle birlikte yola koyuldu. Sultanın huzuruna çıkınca:

“Uğrunuza canımız feda!”
-Padişahım, uğrunuza canımızı fedadan çekinmeyiz. Eğer gayrette en ufak bir kusurumuz olursa, cezamız verile!.. dedi. Sonra sesini biraz daha yükselterek:
-Yarın düşman ordugahına bir hançer gibi saplanacak, kaleye de bir bayrak gibi çıkacağım!
-Bayrak gibi mi dedin?
-Evet padişahım, bir bayrak gibi, bir sancak gibi!
Sultan Osman ayağa kalktı, belindeki murassa kılıcını çıkardı
-Yaklaş Mehmet, yaklaş kahraman vezirim, diyerek kılıcını onun beline taktı. Mehmet Paşa, sevincinden ağlıyordu...
Ertesi gün büyük bir hücuma başlandı. Karakaş Mehmet Paşa, merkezde ve askerin en önündeydi. Padişahın hediye ettiği kılıcı ileriye doğru savurarak atılıyor, attığı naralar Hotin Kalesi surlarına çarparak yankılanıyordu. Böyle kahraman bir veziri başlarında gören asker de coşmuştu.
Savaş çok kanlı oluyordu. Mehmet Paşa’nın göğsü bağrı açılmış, saldırıyor, vuruyor, vuruyordu...

Tek kurşunla şehid düştü!
Nihayet düşmanın müstahkem mevkiine kadar girmeyi başardı. Hemen kethüdasının elindeki bayrağı kaptı ve hızla kale burçlarından birine dikmeyi başardı. Fakat o kadar ileri mevzilere gitmişti ki, bir anda yanında birkaç kişiden başka kimsenin kalmadığını fark etti. Bu bir avuç kahraman erimeye mahkumdu. Kethüdası;
- Paşa hazretleri, fırsat varken geriye dönelim, dedi. Fakat Mehmet Paşa;
- Hayır, cevabını verdi. Hayır, biz şehid olmadan bu bayrak indirilemez. O bayrak bizim canımızdan ileridir.
Karakaş Mehmet Paşa sözünde durdu. Geri dönmedi, sonuna kadar, her türlü takdirin üstünde bir celadetle dövüştü ve alnına isabet eden bir kurşunla şehid düştü.

.

İzzeddîn Türkmânî

İzzeddîn Türkmânî hazretleri, Mısır’da doğdu. Doğum târihi bilinmemektedir. 1424 (H.828) senesinde Meraga’da vefât etti. Dergâhındaki bahçeye defnedildi.
Bu mübarek zat hâfız olup, Kur’ân-ı kerîmi çok güzel okurdu. Bir gün birisi içinden; “İzzeddîn Türkmânî hazretleri acabâ beni de okutur mu?” diye geçirdi ve talebelerin arasına karıştı. Sonra birisi gelip kendisini İzzeddîn Türkmânî hazretlerinin çağırdığını haber verdi. O da varıp onun huzûruna çıktı. Ona; “Kur’ân-ı kerîmi öğrenmek ve okumak lâzımdır. Hatırına getirir lâkin öğrenmezsin?” buyurdu. Sonra okutmaya başladı...

Timûr Han’ın çadırında...
Zamânında Timûr Han oraları ele geçirmişti. Bir gün İzzeddîn Türkmânî hazretlerini çadırına dâvet etti ve otururken hizmetçisine şöyle tembih etti:
-Şimdi siz gasp edilmiş bir kuzu veya tavuk yakalayıp pişirin ve bu zâtın önüne getirin. İkrâm edelim. Tabii ki parasını sonra ödeyeceğiz. Bakalım bu zat onu yiyecek mi?
Hizmetçi hemen ilk gördüğü kuzuyu tutup getirdi ve İzzeddîn Türkmânî hazretlerinin önüne koydu. O mübarek de kızarmış kuzudan besmele okuyup yemeye başladı. Timûr Han;
-Efendi hazretleri. Helâl ise yiyorum demeyi unuttunuz, dedi. O zaman Türkmânî hazretleri;
-Bu bize helâldir, buyurdu.
Timûr Han yanındakilere tam “Gördünüz mü, gasbedilmiş kuzu etini yedi” diyecekken o mübarek hemen “Birazdan her şey anlaşılır” buyurdu.
Tam o anda bir kadın feryâd ederek yanlarına geldi ve şöyle dedi:
-Sultânım bahçemde birkaç kuzu beslerdim. Onlardan birini İzzeddîn hazretlerine vermeyi adamıştım. Adamlarınız onu elimden zorla aldılar!

“Adağın sâhibini buldu”
Timûr Han bu sözleri duyunca, hayretler içinde kaldı. O zaman Türkmânî hazretleri başını kaldırıp;
-Ey hâtun! Allahü teâlâ sana çok mükâfât versin. Adağın sâhibini buldu. İşte yediğimiz kuzu odur, buyurdu.
Kadıncağız sevinçle geri döndü. O zaman Timûr Han, İzzeddîn Türkmânî hazretlerinin büyüklüğünü anlayıp hürmet ve ikrâmlarda bulundu...
İzzeddîn Türkmânî hazretleri vefâtı yaklaşınca vasiyet edip;
-Ben filan gün vefât ederim. Musallaya koyun. Bir zât gelip namazımı kıldırır, buyurdu.
Dediği gibi oldu. Tanımadık biri gelip cenâze namazını kıldırdı ve defnettiler...

.

Şâh-ı Nakşibend" Behâeddîn Buhârî

Seyyid Behâeddîn Buhârî hazretleri, Muhammed Bâbâ Semmâsî ile Emîr Külâl’in talebesidir. 1318 (H.718) senesinde Buhârâ yakınındaki Kasr-ı Ârifân’da doğdu. 1389 (H.791)’da aynı yerde Rebî’ul-evvel ayının üçünde Pazartesi günü vefât etti...
Behâeddîn Buhârî hazretlerinin konuşmaları Peygamber efendimizin konuşması gibi tane tane idi. Konuştuğu kimseye yönünü dönmüş olarak konuşurdu. Kahkaha ile gülmez, tebessüm ederdi. Kimseyi küçük ve hakîr görmez, dâimâ güler yüzle karşılardı. Ancak celâllendiği zaman kaşları çatılırdı. Bu zamanda heybetinden karşısında durulmaz olurdu...

“Ölmek nasıl olurmuş görün!”
Şemâili, görünüşü birçok bakımdan Resûlullah efendimize benzediği gibi, sözleri, işleri ve bütün hareketleri sünneti seniyyeye uygun idi...
Buhârâ’da Şeyh Nûreddîn Halvetî adında, sâlih ve meşhûr bir zât vefât etmişti. Behâeddîn Buhârî hazretleri talebeleriyle birlikte vefât eden o zâtın yakınlarına tâziyeye gitmişlerdi. Tâziyeye gelenlerden bir kısmı ve o evin halkı, yüksek sesle ağlayıp feryâd ediyorlardı. Behâeddîn Buhârî hazretleri bu hâli görüp, onları yüksek sesle ağlamaktan men etti. Orada bulunanlardan her biri bu hususta bir şeyler söyledi. Bu arada orada buyurdu ki: “Benim ömrüm sona erince, ölmek nasıl olurmuş dervişlere öğreteyim!”
O anda yanında bulunan Alâeddîn-i Attâr hazretleri buyurdu ki:
-Bu sözü dâimâ benim hatırımda kaldı. Mübarek bir gün hastalandılar. Bu hastalığı ölüm hastalığı olup, ömrünün son günleri idi. Husûsî odasına çekildi. Vefâtına kadar orada kaldılar. Her gün talebeleri oraya giderler huzûrunda bulunurlardı. Talebelerinin her birine şefkat gösterip, iltifatta bulunurdu. Vefât etmek üzere iken, ellerini kaldırıp duâ etmeye başladı. Ellerini uzatıp uzun müddet duâ etti. Sonra ellerini yüzüne sürüp vefât etti.

“O da bizimle okuyordu”
Yine Alâeddîn-i Attâr hazretleri şöyle anlatmıştır:
-Hâce Behâeddîn Buhârî hazretlerinin vefâtı sırasında Yâsîn-i şerîfi okuyorduk. O da bizimle okuyordu. Yarısına gelince, nûrlar gözükmeye başladı. Kelime-i tevhîdi söyleyerek son nefeslerini verdiler...  

.

Ebû Yahyâ eş-Şâmî

Ebû Yahyâ eş-Şâmî hazretleri, gazalara katılır, cihad ederdi. Şamlıların âlimlerinden olup, Mekhûl’ün akranıdır, yani ilim bakımından onun gibidir. Hadîs ilminde “sika” bir âlimdir. Ümm-üd-Derdâ, Recâ bin Hayve, Ubâde bin Şâmid’den hâdîs-i şerîf rivâyet etti. Ondan da Rebîa bin Yezîd, Saîd bin Abdülazîz, Evzâî, Yemân bin Adiy gibi âlimler, hadîs-i şerîf rivâyet edip, ilim öğrenmişlerdir.
 

“Şam’ın en fazîletlisidir”
Âlimler onun hakkında buyurdular ki:
İbn-i Sa’d: “O Şamlı Tâbiîn’in üçüncü tabakasındandır. Hadîs ilminde sika bir âlim olup, rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler azdır.”
Evzâî: “Zamanında, Şam’ın en fazîletli ve seçilmişlerinden idi.”
Yemân bin Adiy: “O, Şam’da çok ibâdet eden zâtlardan birisidir.”
Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bazıları:
İbn-i Muhayriz’den rivâyet ettiği hadis-i şerif: “Allah yolunda iken hâsıl olan tozla, Cehennemin dumanı, bir Müslümanın üzerinde bir araya gelmez.”
Ebûdderdâ’dan rivâyet ettiği hadis-i şerif “Siz, kıyâmet gününde, kendi isimleriniz ve babalarınızın isimleriyle çağırılacaksınız. Öyleyse, isimlerinizi güzel koyunuz.”
Ebû Cemile anlatır:
-İbn-i Ebî Zekeriyya’dan duydum. Buyurdu ki; “Abdullah bin Ebî Zekeriyya’nın meclisinde hiç kimse konuşamazdı. O derdi ki: “Allahü teâlâyı anıp, onun emir ve yasaklarından konuşursanız, sizinle ilgilenir, size kıymet veririm. Eğer, insanlardan ve onların dedi-kodu ve gıybetlerinden bahsederseniz, sizi terk eder, yanınızda durmam.”

“Verası az olanın kalbi ölür”
Utbe bin Temim bildirir: “O şöyle dedi: Çok konuşan kimsenin düşmesi, hata etmesi ve yanlışlara dalması çok olur. Bu durumda olan kimsenin verâsı (şüphelilerden sakınması) az olur. Verası az olanın kalbi, ölü bir kalb gibidir.”
Abdullah bin Ebû Zekeriyya’nın, vefat anındaki son sözleri şunlar oldu:
“Yâ Rabbi! Senin Resulün “Allah yolunda hasıl olan tozla Cehennemin dumanı bir Müslüman üzerinde bir araya gelmez” buyurdu. Beni de onlardan kabul et! Senden başka ilah yoktur. Muhammed aleyhisselama ve diğer peygamberlere ve hepsinin getirdiği kitaplara ve içindekilerinin hepsine iman ettim...”

.

Akçakoca

Akçakoca, Sakarya mıntıkasına ve İzmit taraflarına yaptığı akınlarla buralarda bazı kaleleri fethetmiş, Ayan Gölü (Sapanca) çevresini de alarak, orasını kendisine karargah yapmıştı. Daha sonra Ermeni Pazarı ve Kandıra’yı zaptetmiş ve aşiret beylerinden Konuralp ile Aydos ve Samandıra’yı almışlardır. Samandıra Kalesi Akçakoca’ya mülk olarak verilmiştir. İzmit ile Üsküdar arasındaki bütün Türk muvaffakiyetleri bu Akçakoca ile Gazi Abdurrahman’ın faaliyetleri sayesinde temin edilmiştir.
Akçakoca’nın vefatı 1326’dan sonra olup kabri Kandıra’da bir tepe üstündedir. Bunun adına nisbetle İzmit vilayetine “Kocaeli” denilmiştir.

“Sen ne dersin bre ulak?”
Akçakoca hazretleri vefat edince bir haberci bunu Orhan Gazi’ye şu şekilde ulaştırdı:
-Akçakoca’mız sizlere ömür Sultanım!
-Sen ne dersin bre ulak?
Orhan Gazi beyninden vurulmuşa döndü. Haberci ağlıyordu:
-Ayaklarım kırılsaydı da size bu haberi getirmeseydim Sultanım... Velâkin üzerimde bir emanet vardır...
-Ne emaneti?
-Akça Kocamın bir vasiyeti efendim...
-Tiz söyle...
-”İzmit’i biz fethedemedik... Cenab-ı Hak Orhan Gazi Beyimize nasib etsin. Şayet bu kaleyi alırsa, cümle haklarımız kendisine helal olur...” deyip ruhunu teslim etti sultanım....
Orhan Gazi derhal sefer hazırlıklarına başladı. Ordusu ile bütün beyleri, paşaları, süvarileri, piyadeleri, İzmit’in fethine gidiyordu...

“Ruhun şâd olsun...”
Bir ticaret merkezi durumunda bulunan İzmit, İznik’in fethinden hemen sonra Osmanlılar tarafından alınmak istenmiş ve hatta bir ara elde edilmiş ise de sonradan yine Rumlara verilmişti. Osmanlı kuvvetleri İznik’in fethinden bir sene yani 1331 Haziran’ından sonra şehri kuşatmışlarsa da Bizans İmparatoru Andronikos’un yardıma gelmesi üzerine Orhan Bey, İmparatorla anlaşarak kuşatmayı kaldırmıştı. Orhan Bey, bu kuşatmadan altı sene sonra Akçakoca’nın bu vasiyeti üzerine şehri tekrar kuşattı. Bu sefer dışarıdan yardım alamayan şehir, teslim olmak zorunda kaldı... Orhan Gazi, o gün “Vasiyetini yerine getirdim Akçakoca’m! Ruhun şâd olsun” diyerek çok dualar etti...

.

Mahmûd Kefevî

Büyük âlim Mahmûd Kefevî hazretleri, bir gece rüyâ ile mânâ âleminde Resûlullah efendimizin huzûr-ı şerîflerine girdi. Mecliste hazret-i Ebû Bekir, hazret-i Ömer, hazret-i Osman ve hazret-i Ali ile Eshâb-ı kirâmdan bâzıları da hazır bulunuyorlardı. Edebe riâyet ederek onlara selâm verdi. Her zaman kıldığı namazın tâdil-i erkânını efendimize arz etmek için önlerinde kıbleye karşı namaza başladı. Hazret-i Ali, Mahmûd Kefevî’nin bu davranışına karşı çıkıp “böyle yüksek bir meclise katılmayıp, nâfile namaz kılmak edebi terk etmek değil midir?” diye dokunaklı söz söyledi.

“Sen ona îtirâz etme!”
Peygamber efendimiz hazret-i Ali’ye hitâben;
-Yâ Ali! Sen ona îtirâz etme. Onun maksadı namazın tâdil-i erkânını hakkıyla edâ edip edemediğini ve kusurunun olup olmadığını bize göstermektir, buyurdular.
Mahmûd Kefevî, Peygamber efendimizin huzûrunda iki rekat namaz kıldı. Tâdil-i erkanla kıldığı diğer namazları da Peygamber efendimizin hüsn-i kabûlüne mazhâr oldu...
Mahmûd Kefevî hazretleri ömrünün sonuna doğru bir gece rüyâsında Resûlullah efendimizin mübârek cemâliyle müşerref oldu. Tam bir edep ve tevâzû ile önlerine eğilip;
-Yâ Resûlallah! Size olan iştiyâkım, sevgi ve muhabbetim, haddinden fazla oldu. Acabâ yakın zamanda bu berbat dünyâdan ve bu zahmet çekilen yerlerden kurtulup, Allahü teâlânın izniyle yüce hizmetinize kavuşmam nasîb olacak mı? Yoksa daha bu dünyâ evinde nice zaman kalıp ömrüm hasretle mi geçecek? diye sordu.

“Beş bilinmeyenden biri!”
Peygamber efendimiz sallallahü aleyhi ve sellem de;
-Bu dediğin, beş bilinmeyen husustan biridir. Allahü teâlâ onları kimseye bildirmedi. Senin ömrün benim ömrüm gibi, diyerek kinâye ile cevap verdiler...
Mahmûd Kefevî hazretleri, Peygamber efendimizin buyurduğu gibi, altmış üç yaşına geldiği zaman 1581 (H.989) senesi Ramazân-ı şerîf ayının üçünde pazar gecesi vefât etti...

Tozkoparan İskender

Tozkoparan İskender, okçuluk tarihimizin en büyük kemankeşi sayılır. İmparatorluğun çeşitli illerinde 10 ayrı rekor kırmış ve bunların hiçbiri daha sonra aşılamamıştır. En uzun rekorunu, gündoğusu havasıyla atılan Arkurı Menzili’nde 1281.5 gezle kırmıştır. Bu 846 metrelik uzaklık, bir dünya rekorudur...
Bir gün, İran’dan Bahtiyar adında bir pehlivan gelip, Padişahın yanında sert yaylar çekmiş ve büyük hünerler göstermiş. Padişah da;
-Bizde buna gâlip gelecek kimse yok mudur? deyince,
-Pâdişahım bir nice gün izin verin tedârik olunur, demişler.

“Kim bu taşı kaldırırsa!..”
Atıcıların ileri gelenleri birkaç kantar ağırlığındaki bir top taşına demirden bir halka yapıp Bab-ı Hümayun’dan içerideki meydana koymuşlar ve;
-Her kim bu taşı kaldırırsa, çok büyük ihsan vardır! diye etrafa haber yaymışlar. Tozkoparan İskender ise o devirde Acemi Oğlanlar Ocağında “Bakraç Oğlanı” imiş. Günün birinde oradan geçerken, birçok adamın toplanarak taşın yanında durduklarını ve kaldırmaya çalıştıklarını görmüş. Hemen bakraçlarını yere koyup, taşın halkasına yapışmış ve 3 defa göğsü üzerine kadar çıkarıp yere vurmuş. Bunun üzerine Pâdişah, Tozkoparan’a 1000 altın ihsan ederek;
-Göreyim seni, şu İranlıyı yen! der.
Bahtiyar’ı çağırırlar. Tozkoparan, İranlı pehlivanın çektiği yayların üstüne kuvvetli bir yay daha koyduktan sonra bunları kolayca çeker ve Bahtiyar’ın deldiği demir levhaların üzerine bir levha daha koydurarak onu da kolayca deler. Böylece Sultanı ziyadesiyle memnun eder...

“Ah! Lodos Menzili!..”
Bir gün, Makbul İbrahim Paşa, Atmeydanı’ndaki sarayını yaptırması nedeniyle Kanuni Sultan Süleyman’a bir ziyafet vermiştir. Bu ziyafet eğlenceleri sırasında, Türk okçuluk tarihinin önemli kişilerinden biri olan Tozkoparan İskender, at üstünden attığı okla birbirinin içine yerleşmiş 5 kalkanı delmiştir.
Derler ki, Tozkoparan İskender başarılı okçuluk hayatında nasıl olmuşsa olmuş sadece “Lodos Menzili”nde Bursalı Şüca’yı geçememiştir. Bu içine dert olduğundan, son nefesinde “Ah! Lodos Menzili!..” diyerek vefat etmiştir...

.

Harun Reşid'in oğlu Ahmed Sebtî

Ahmed Sebtî hazretleri münzevi bir hayat sürüyordu. Bir gün Halife Harun Reşid oğlu Ahmed Sebtî’nin yanına gidip dedi ki: -Ey oğul, sen beni rezil rüsvay ettin. İnsanlar, senin benden uzakta bir hayat sürmenden dolayı beni suçluyorlar!
O da, babasına şöyle cevap verdi:
-Ey babacığım, ben seni rüsvay etmedim. Fakat senin yüzünden ben rezil oluyorum! Harun Reşid;
-Bu nasıl oluyor, diye sorunca, havada uçan kuşları gösterip, onları çağırmasını istedi. Harun Reşid kuşları çağırınca, kaçıştılar. Kendisi işaret edince, uçup önüne geldiler. Babasına;
-Görüyorsun ki, senin sesinden kaçıyorlar. Benim ise bir işaretime geliyorlar, dedi...

Vali, ziyaretine gitti...
Bundan sonra Ahmed Sebtî, başka bir şehre gitti. Giderken annesi koluna kıymetli bir yakut taşı bağladı. Ayrıca kendisi de okumak için bir mushaf-ı şerif aldı. Gittiği yerde cumartesi günleri bir inşaatta işçilik yapıyordu. Altı gün de bir sahrada bulunan bir mescitte halvete çekiliyordu...
İş yaparken hiç gevşeklik göstermeden çalışıyordu. Bu gayretli çalışmasını, bulunduğu yerin valisi görüp, onu çok beğendi.
Fakat bir cumartesi günü işe gelmedi. Vali işçilere;
-Neden gelmedi, nerede kalıyor? diye sordu. Biri;
-O kişi filan mescitte kalıyor, hastadır, dedi.
Vali, onun yanına gidip ziyaret etti ve çok hürmet gösterdi. Hastalığı gerçekten ağırdı. Valiyi görünce;
-Eğer yerine getirirsen, sana üç vasiyetim olacak, dedi.
Vali, her ne vasiyet ederse yerine getireceğini söyledi. Bunun üzerine buyurdu ki:
-Ben Harun Reşid’in oğluyum. Ondan hiçbir şey almadım. Ancak şu yakutu zorla koluma bağladılar. Bir de Mushaf-ı şerif getirmiştim. Bunları Harun Reşid’e ulaştırınız.
İkinci vasiyetim, ben öldükten sonra yüzümü siyaha boyayıp, boynuma ip takarak sokak sokak bütün şehri dolaştırsınlar ve; “Sahibine itaatsizlik yapan kulun hali böyle olur!” desinler.
Üçüncü vasiyetim de, kabrimi belli etmesinler!

İki vasiyeti yerine getirdiler
Bunları söyledikten sonra bu âlemden göçüp gitti. Vali çok üzüldü. Fakat vasiyetini yerine getirmek için boynuna bir ip bağlayıp dolaştırmak istedi. O sırada gaipten bir nidâ geldi:
“Ey edepten mahrum kimse! Böyle bir edepsizliği mukarreb bir kula mı yapıyorsun, azaptan korkmuyor musun?”
Bu sesi duyanlar tövbe ettiler ve diğer iki vasiyeti yerine getirdiler

.

Temeşvarlı Ahmet Ağa

Eylül başlarında Avusturya kuvvetleri Temeşvar üzerine yürüyüşe geçtiler. Temeşvar Kalesine yapılacak baskın için düşman kuvvetleri Nagy Varat Kalesinde toplanmaya başlamışlardı. Ayrıca 10.000 zırhlı Alman süvarisi de onlara destek verecekti. Serdengeçtilerin kumandanı, Ahmet Ağa’yı çağırıp:
-Sen şimdi yanındaki gazilerle yola çık. Bir düşman birliği Nagy Varat’a doğru gidermiş. Siz evvel davranın ve Nagy Varat Köprüsünü tutun. Szegedin ve Szolnok’tan imdat gelinceye kadar mutlaka dayanın. Düşman köprüyü geçerse halimiz harap olur, dedi.

Kurtulmaları imkânsız gibiydi...
Ahmet Ağa, bin kadar güzide serdengeçti ile yola çıktı. Nagy Varat Köprüsüne vardıklarında, düşman birliklerinin kendilerinden önce geldiklerini, hatta yarıya yakın kısmının köprüden geçmiş olduklarını gördü.
Ahmet Ağa, gazilere;
-Yiğitlerim! Bunlar durdurulmazsa, İslam’a nice mazarrat isabet eder. Hepsi on bin zırhlı süvaridir. Biz ise bin kişiyiz. Ama onları yine durdururuz. Gaza sanatımız, gazilik unvanımız, şehitlik şanımızdır. Haydi helalleşin de varıp şu kefereye haddini bildirelim!..
Sonra gazilerini ikiye ayırdı. 500 kişi köprünün ağzını tutarak geçişi durdurmaya çalışırken, 500 kahraman da geçmiş bulunan düşmana saldıracaklardı. Tam bire on dövüşeceklerdi. Bu yüzden kendilerinin kurtulmaları imkânsız gibiydi...
500 gazi kendilerini kaldırıp düşmana vurdu. “Sanki barut mahzenine şerare isabet eyledi!” gaziler zırhlı süvarilere karşı çıplak göğüsleriyle savaşmaktaydılar. Kılıçlar şimşek gibi çakıyor, topuzlar yıldırım gibi iniyordu...
Ne yazık ki, bir saat sonra bu 500 gaziden 400’ü şehit düşmüş bulunuyordu. Kalan 100 kişi de köprüyü tutanlara katıldı. Müthiş bir mücadele başladı.

Son gazi de şehit oldu!
Savaşın en şiddetli anında Ahmet Ağa, bir ara köprünün ayaklarından birine doğru süzüldü. Atının terkisinde bulunan bir tulum neft yağı ile bir torba barutu buraya yerleştirip, fitili de koyduktan sonra ateşledi ve tekrar yukarı çıktı. Biraz sonra alevler yükseldi ve ardından müthiş bir patlamayla köprü yanmaya başladı. Böylece düşmanın kalan kısmının geçmesi imkansız hale geldi. Ve bu son gazi de şehadet rütbesine ererken, imdat kuvvetleri yetişip düşmanı imha ettiler ve külliyetli miktardaki top ve cephane de Osmanlı kuvvetlerinin eline geçti...

.

Patrik Gregoryus

Mora İsyanı, 1821 Haziranında Sultan II. Mahmud’un padişahlık döneminde gerçekleşti, Sadrazam ise Benderli Ali Paşa’ydı. Devletin yaptığı araştırmalar sonucunda Ortodoks Patriği Gregoryus’un da isyanda parmağı olduğu ortaya çıktı...
Patrik Gregoryus, bütün suçları kabul etti ve yargılamanın ardından patrikhanenin orta kapısı önünde idam edildi. Göğsüne ihanetini anlatan bir yafta yapıştırılan Patriğin cesedi, 3 gün İstanbullulara teşhir edildi.
Fener Rum Patriği Gregoryus’un suç belgesi olarak ele geçirilen, Rus Çarı Aleksandra’ya yazdığı mektup, gerçekten ibret vericidir:

“Dış yardıma alıştırmalı!”
“Türkleri maddeten ezmek ve yıkmak imkânsızdır. Türkler, Müslüman oldukları için çok sabırlı ve mukavemetli insanlardır. Gayet mağrurdurlar ve izzet-i îmân sahibidirler. Bu hasletleri, dinlerine bağlılıkları ve kadere rızâ göstermeleri yanında kumandanlarına, büyüklerine olan itaat duygularından gelmektedir.
Türkler zekîdirler ve kendilerini müsbet yolda yönetecek reislere sâhib oldukları müddetçe de çalışkandırlar. Gâyet kanâatkârdırlar. Onların bütün meziyetleri, hattâ kahramanlık ve şecaat duyguları da, geleneklerine olan bağlılıklarından, ahlâklarının güzelliğinden ileri gelmektedir.
Türklerde evvelâ itaat duygusunu kırmak ve manevî bağlarını parçalamak dînî metanetlerini zayıflatmak icâb eder. Bunun da en kısa yolu, millî geleneklerine, maneviyâtlarına uymayan haricî fikirler ve hareketlere alıştırmaktır. Türkler, dış yardımı reddederler; haysiyet duyguları, buna mânîdir. Velevki, geçici bir süre için zâhirî kuvvet ve kudret verse de, Türkleri, dış yardıma alıştırmalıdır. Maneviyâtları sarsıldığı gün, Türkleri kendilerinden şeklen çok kudretli, kalabalık ve zahiren hâkim kuvvetler önünde zafere götüren asıl kudretleri sarsılacak ve maddî vâsıtaların üstünlüğü ile yıkmak mümkün olabilecektir...

“Bir şey hissettirmeden!..”
Bu sebeple Osmanlı Devletini tasviye için mücerred olarak harb meydanındaki zaferler kâfi değildir. Hattâ, sâdece bu yolda yürümek Türklerin haysiyet ve vakarını tahrik edeceğinden, kendilerini anlamalarına sebeb olabilir.
Yapılacak olan, Türklere bir şey hissettirmeden, bünyelerindeki tahribi tamamlamaktır.”
İdam edilmeden kısa bir süre önce yazmış olduğu bu mektup, birçok Patrikhane mensubu tarafından Gregoryus’un vasiyeti olarak kabul edilir...

.

Ömer Muhtar

Ömer Muhtar, 1862 yılında, Libya’da Defne bölgesinin Batnan kasabasında dünyaya geldi. Mensubu olduğu Münifiye kabilesi izzet ve şerefiyle meşhur bir topluluktu. Babası Muhtar, mertliği ve cesareti ile tanınmış kahraman bir şahsiyetti.
Mısır’ın İngiliz işgalinde olması, Osmanlı devletinin deniz gücünün neredeyse olmaması vs. gibi sebeplerden dolayı Libya’yı kolay bir lokma gibi gören İtalyanlar 27 Eylül 1911’de Osmanlı hükümetine verdikleri ültimatomla Trablusgarb’a çıkarma yaptılar...

Savaş çıkmaza girmişti!..
İtalya askerî yetkililerinin hesabı işgalin 15 günde tamamlanacağı yönündeydi. Fakat bir avuç Osmanlı kuvveti ile dayanışma içindeki Libya halkı büyük bir direniş sergiledi. İtalyan askerleri kıyıdaki sahil kentlerinin çevresinde sıkışıp kaldı. Savaş çıkmaza girdi...
Balkan Harbinin başlaması ile İtalya ile uzlaşma yoluna giden Osmanlı Devleti’nin zaten az sayıda olan kuvvetlerinin çekilmesi ile Libya halkı zalim İtalyan güçleri ile baş başa kaldı. Bu sırada umum “Senusi” mücahidinin başı Seyyid Ahmed eş Şerif es Senusi idi. Daha önceki muharebelerde askerî dehası ile Osmanlı subaylarının dahi dikkatini çeken ve bir Senusi liderinin “Onun gibi on insan olsaydı, bize yeterdi” dediği bir kahraman vardı... İşte o arslan, Ömer Muhtar’dan başkası değildi. Ülkesini kahramanca savundu, ancak, tanka, topa karşı piyade ve at ile ne kadar dayanabilirdi!.. Nihayet yaralandı ve esir edildi... 15 eylül 1931 günü İtalyan sıkıyönetim mahkemesi tarafından göstermelik bir duruşmaya çıkarıldı. Ve Graziani’nin daha önceden emrettiği gibi idam kararı veren mahkemenin yüzüne şu tokadı savurdu:

Son bir kere daha baktı ve!..
“Hüküm ve karar yalnız Allah’ındır. Sizin bu sahte ve uydurma hükmünüzün hiçbir geçerliliği yoktur. “İnna lillah ve inna ileyhi raciun” (Biz Allah’ın kullarıyız ve sonunda ona dönücüleriz.”
Aynı gün toplama kamplarından getirilen binlerce Libyalının gözleri önünde gayet sakin ve korkusuzca idam sehpasına çıktı. Fecr suresinin son ayetlerinden:
“Ey huzura ermiş nefs! Razı edici ve razı edilmiş olarak Rabbine dön” ayetleri dilinde virdi zebandı... Özgürlüğü için her şeyi göze aldığı yeşil dağlara son bir kere daha baktı ve bir milleti yetim bırakarak ebedî âleme doğru kanatlandı...

.

Ziyâeddîn Gümüşhânevî

Ziyâeddîn Gümüşhânevî hazretleri büyük velîlerdendir. İsmi Ahmed bin Mustafa, künyesi “Ziyâeddîn” olup, “Gümüşhânevî” diye meşhûrdur. Babası Emirler sülâlesinden Mustafa Efendidir. 1813 (H.1228) târihinde Gümüşhâne’nin Emirler Mahallesinde doğdu. 1893 (H.1311) târihinde İstanbul’da vefât etti. Kabr-i şerîfi, Süleymâniye Câmii avlusunda Kânûnî Sultan Süleymân Han Türbesinin kıble tarafında olup ziyâret mahallidir...

Hoşsohbet bir zat idi...
Ziyâeddîn Gümüşhânevî hazretleri iki defâ hacca gitti. Birincisinde Mısır’a uğradı. Buradaki evliyâ kabirlerini ziyâret etti. İleri gelen zâtlarla görüştü. İkinci gidişlerinde Mekke-i mükerreme ve Medîne-i münevverede birçok zât ile görüşüp hadîs-i şerîf okuttu. Hac dönüşü Mısır’a uğradı ve burada üç seneden fazla kaldı. Sohbet ve dersleriyle birçok talebe yetiştirdi.
İstanbul’un üç büyük velîsinden biri olan Abdülfettâh-ı Akrî hazretlerine talebe oldu. Hocasının 1864 yılında vefâtından sonra İstanbul’da hak yolun bilgilerini anlatmaya başladı...
Ziyâeddîn Gümüşhânevî hazretlerinin sohbetleri çok tatlı olurdu. Zaman zaman sohbet ve derslerine Sultan Abdülmecîd, Sultan Abdülazîz ve Sultan Abdülhamîd Han devâm etti. Bilhassa Sultan Abdülhamîd Han ile aralarında husûsî sohbet ve istişâreler olmuştur. Talebeleri arasında birçok devlet adamı yetişmiştir.
Ziyâeddîn Gümüşhânevî hazretleri yaz aylarında bazen Beykoz’daki Yûşâ Tepesi adı verilen mevkiye çadır kurarak, talebeleriyle sohbet ederlerdi. Birçok kerâmeti görüldü.

“Hepsini isterim yâ Kibriyâ!”
Ömrünü, insanlara hizmetle geçiren Gümüşhânevî hazretleri, son zamanlarında yaşı çok ilerlediği için vücûdu zayıflık düşmüştü. Bir şeye dayanmadan oturamıyordu. Âsâsız yürüyemez olmuştu. Konuşmalarını ancak yakınında olanlar anlayabiliyordu. Lâkin gözlerinden çıkan mânevî nûrlar talebelerinde coşkunluk oluşturuyordu.
Bir ara çok ağırlaşıp yatağa düştü. Beş gün hiçbir şey yiyip içmedi. Üç gün gözünü hiç açmadı. Ağzından tek söz çıkmadı. Bir ara âniden gözlerini açıp; “Hepsini isterim yâ Kibriyâ!” diyerek gözlerini kapattı. Mübârek rûhunu Kelîme-i şehâdet okuyarak teslim etti... 

Ahmed bin Hadraveyh

Ahmed bin Hadraveyh hazretleri; tasavvuf yolunun en yüksek derecesine ulaşmış, fetvâ sâhibi, tarîkatta kâmil, fütüvvette ve asâlette meşhûr, vilâyette sultan, riyâzette şöhret sâhibi, tasavvuf ehli arasında makbûl bir zât idi. Önceleri Hâtem-i Es’am’ın talebesiydi. Ebû Turâb en-Nahşebî ve Ebû Hafs el-Haddâd ile sohbet etmiş, İbrâhim bin Edhem’i görmüştür. Özellikle fütüvvet; cömertlik, ikram, herkese iyilik etmek husûsundaki sözleriyle meşhûr olan Ahmed bin Hadraveyh, Belh Emîrinin kızı Fâtıma ile evlenmişti.

Ahmed bin Hadraveyh hazretleri önce zâhir, sonra bâtın, tasavvuf ilminde ve hâllerinde yetişip yükseldi. Sadâkati ve doğruluğu en büyük lütfun elde edilmesinde tek çâre olarak gören Ahmed bin Hadraveyh; “Kim, bütün hâllerinde Allahü teâlânın kendisiyle olmasını istiyorsa, doğruluğa sarılsın” derdi. Ona göre kulun başarıya ulaşmaması, basîretsizliğinin eseridir. “Yol açık, hak zâhir, belli, dâvette bulunan bilinip işitilmiştir. Bütün bunlardan sonra şaşırmak, yalnız körlükten ileri gelmektedir” derdi.
Belh Emîrinin kızı olan hanımı Fâtıma, Ahmed bin Hadraveyh’e haber gönderip, babasından kendisini istemesini söylemişti. Ahmed bin Hadraveyh kabûl etmeyince, ikinci defâ adam gönderdi ve;
-Ben, seni Allah yolunu görmek isteyenlerin yolunu kesici değil, yol gösterici olmakta herkesten ileri sanıyordum, dedi.
Bunun üzerine Ahmed bin Hadraveyh, Fâtıma’yı babasından istedi. Babası da ona kızını verdi. Fâtıma dünyâ işlerini terk etti ve Ahmed bin Hadraveyh’le huzûr ve sükûn içinde yaşadı.

Cömerdin borcu böyle ödenir!
Mübarek, fakirlere ve talebelerine sarf etmek üzere zenginlerden borç alırdı. Ölüm döşeğindeyken 700 altın borcu vardı ve alacaklılar kapısına dayanmışlardı. Ahmed bin Hadraveyh hazretleri;
“Yâ Rabbi! Benim canımı alıyorsun, fakat onların rehini benim canımdır. Ben onların nezdinde rehin bulunuyorum. Şimdi onlar güvendikleri bir kefil aradıklarına göre, bu borcu öyle bir kişiye havale et ki, onların alacağını ödesin. Canımı o zaman al!” diye dua etti. Sözlerini bitirir bitirmez biri gelip kapıyı çalarak;
-Ahmed bin Hadraveyh’ten alacağı olanlar dışarı çıksınlar, dedi. Sonra hepsinin alacağını ödedi.
Mübarek zat bunu duyunca;
-Rıza sebebiyle Rabbime hamd olsun. Muhabbet sebebiyle Resulüne salât ve selam olsun, diyerek ruhunu teslim etti..

Dâre Kutnî

Dâre Kutnî hazretleri, ilimde zamanının üstâdı oldu ve pekçok âlim yetiştirdi. 385’te Zilka’de ayının sekizinci çarşamba günü seksen yaşında Bağdâd’da vefât etti. Bâb-ud-Deyr mezarlığında Ma’ruf-i Kerhî’nin yanına defnedildi.
Uzun zaman edebiyat ilmiyle de meşgul olup, edebiyatta da üstad olmuş idi. Ebü’l-Hasen Dâre Kutnî, hadîs ilminde hâfız olup, yüzbin hadîs-i şerîfi sened ve râvileriyle ezbere bilirdi. Çok meşhûr bir âlim, fazîletler sahibi, muhaddis-i kâmil ve ilmiyle de amel eden bir zât idi...

Eserlerinin en meşhûru
Dâre Kutnî, Allahü teâlânın dînine uymakta çok gayretliydi. “Ondan sonra hadîs ilminde illetler mevzuunda onun gibi bir âlim gelmedi ve bu ilim onunla tamam oldu ve mühürlendi” denilmiştir. Zamanında hadîs, fıkıh, kırâat ve nahiv ilminde parmakla gösterilecek şekilde tanınır, ilminden istifade edilirdi.
Eserlerinin en meşhûru, “Sünen” hadîs kitabıdır. Bu eserinde, diğer “sünen” kitaplarının belli şekline uymayarak, yahut mühim fıkıh meselelerine dâir hadîsleri ve bunların muhtelif rivâyetlerini (senetlerini) verir. Bu eseri, onu fıkıh ilmindeki yüksek derecesini göstermeye kâfidir.

“Mü’minlere dua ettim”
“İlel-ül-hadîs” kitabı, hâfızasından talebelerine yazdırdıklarından meydana gelmiş olup neşredilmiştir. “İlzâmât ale’s-Sahihayn” adlı eserinde, Buhârî ve Müslim’in hadîs alma şartlarına uyduğu hâlde, eserlerine almadıkları sahih hadîsleri toplamıştır.
Vefatından önce kıbleye karşı oturup çok uzun dua etti, sonra şöyle buyurdu:
-Resulullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) “Bir mü’minin, din kardeşi hakkında gıyaben yaptığı dua reddolunmaz” buyurdular. Bu sebeple mü’minlerin hepsi için Rabbime duada bulundum...
Sonra da odasına çekildi ve bir müddet sonra vefat etti.
 

Ali Bekkâ

Melik Mensûr Kalevûn, Ali Bekkâ hazretlerini çok severdi. Çünkü bütün müşkül meselelerine çare bulurdu. Hattâ Melik olacağını da önceden işâret etmişti...
Ali Bekkâ hazretleri çok ağlardı. Bu yüzden kendisine “Bekkâ” yani “Çok ağlayan” lakabı verilmişti. Bunun sebebi şöyle anlatılır:
Sâlih ve kendisi gibi velî bir arkadaşı vardı. Hâller ve kerâmetler sâhibi idi. Bir defâsında ikisi birlikte Bağdat’tan bir yolculuğa çıkmışlardı. Gidecekleri yer ile Bağdat arası, yürümekle bir senelik yol idi. Onlar, kerâmetleriyle bir senelik yolu bir saatte almışlardı. Bu arkadaşı ona;

Son anlarını yaşıyordu!..
-Ben, falan vakitte, falan memlekette öleceğim. O zaman yanımda bulun, diyerek, Ali Bekkâ hazretlerine vasiyet etmişti. Fakat bu arkadaşı, son nefeste îmânsız öldü. Bu hâdise karşısında Ali Bekkâ hazretleri, Allahü teâlânın rızâsına kavuşamamaktan ve son nefes endişesi ile korkarak çok ağlardı. İmânsız giden arkadaşının hâlini, kendisi şöyle anlattı:
-Söylediği vakit gelince yanına gittim. Hayâtının son anlarını yaşıyor ve can çekişiyordu. Yönünü doğu tarafına dönmüştü. Tutup kıbleye çevirdim. Tekrar doğuya döndü. Yine kıbleye çevirdim. Bu arada gözlerini açıp bana dedi ki:
-Hiç uğraşma, ben bu tarafa dönmüş olarak öleceğim!
Hristiyan ruhbanlarının söylediği küfür olan, îmânı gideren sözler söylemeye başladı. Dîn-i İslâmdan çıktı. Nihâyet îmânsız öldü. Ölüsünü kaldırıp, oradaki bir kiliseye götürdük. Bir de gördük ki, kilisede bir kalabalık toplanmış ve çok üzgün bir hâlde idiler. Önlerinde yatan bir cenâzenin etrâfında duruyorlardı. “Nedir bu hâl?” dediğimizde;

“O cenâzeyi bize verin”
-Bizim meşhûr bir ruhbanımız vardı, yüz sene yaşadı. Bugün öldü. Fakat, ölmeden önce dînimiz olan Hristiyanlıktan çıktı. Müslüman olduğunu söyleyerek öldü, dediler. Biz de onlara;
-Bizim elimizdeki cenâze de Müslüman idi. Son nefesinde Hristiyanlık dîni üzere öldü. Siz bunu alın, o, Müslüman olarak ölen ruhbanınızın cenâzesini de bize verin, dedik.
Bu teklifimizi kabûl ettiler. Biz o Müslüman olanın cenâzesini alıp, yıkadık, kefenledik, Müslüman mezarlığına defnettik. Onlar da öbürünü alıp, Hristiyan mezarlığına defnettiler... Allahü teâlâdan, son nefesimizde îmân ile gitmeyi nasîb etmesini dileriz! Âmin...

Balkan Harbinde bir askerin son mektubu

Acı ve hüzün dolu harp yılları... Evlad-ı Fatihan torunları, dedelerinin mirasını korumaya çalışırken birer birer şehit oluyorlardı... Balkan Harbine katılan bir asker, ağır yaralanmıştı. Son nefesini vermeden önce annesine yazdığı mektupta şöyle diyordu:
“Sevgili anacığım!
Ebediyen kaybolmuş bir evlat gibi, gönüllü olarak ikinci defa cepheye geldim. Fakat başım henüz omuzlarımın üzerindedir. Meydan savaşında şehit olan silah arkadaşlarımı düşündükçe pek mahzun oluyorum.

“Mademki hepimiz öleceğiz!..”
Fırka ve alay ile beraber hareket ettiğimiz zaman tahminen ikiyüz kişiden meydana gelen bölüğümüzün, harbe girdikten sonra mevcudu ancak yirmi kişi kalabildi. Saadet ve bedbahtlığım bu bir avuç askere bağlıdır.
Niçin üzüleyim? İnsan ancak elli-altmış sene kadar yaşayabiliyor. Bu kadar kısa bir hayatı şimdi feda etmezsem belki bir daha bu güzel fırsatı bulamam. Mademki hepimiz öleceğiz; biraz erken veya biraz geç ölmekten ne çıkar? Sağlam bir taş gibi hareketsiz kalmaktansa, mesrurâne parçalanarak ezilmeyi tercih ederim. İster şarapnel parçası, ister bir süngü darbesi olsun. Her ne suretle olursa olsun yalnız bir defa öleceğim.
Sağımda arkadaşım şehit düştü, solumda subayımın kolları ve gövdesi parçalanıp dağıldı. İkisinin arasında bana hiçbir şey olmadı. Kendimi pek mahzun buluyorum. Şehitliğe imrendiğimden sağ kaldığıma üzülüyorum. Ecel henüz gelmedi, şu anda bütün gayretimi şehit arkadaşlarımın öcünü almak için sarf ediyorum.

“Ben bir garip köylüyüm”
Bulgar, hain ve gaddar bir düşmandır. Onu boğmak, mahvetmek için kalbim sabırsızlıktan parçalanıyor. Çünkü parlak kabiliyet ve şehitlik şerefinden henüz mahrum bulunuyorum.
Ben bir garip köylü çocuğuyum. Şehid olduktan sonra arkamdan bana dua edilecek ve rahmet okunacaktır. Bir saman yığını üstünde ve bir kulübenin saçağı altında öleceğime, savaş meydanında kahramanca dövüşerek şehid olmak daha iyi değil mi?..”
Şehitliği çok arzulayan bu kahraman, mektubunu yazdıktan hemen sonra başına isabet eden bir düşman kurşunu ile şehid düşmüştür...

Ebü'l-Abbâs İbni Kâss

Ebü’l-Abbâs İbni Kâss, fıkıh ilmini, Şâfiî fıkıh âlimi İbni Süreyc’ten aldı. Sahip olduğu ilimlerle zamanında fıkıh, kelâm ve târih ilimlerinde Taberistan’ın en önde gelen âlimi oldu. Eshâb-ı kirâm ve onlardan sonra gelen Müslümanların, Allahü teâlânın dînini yaymaktaki gayretlerini, yazılarında canlı bir şekilde anlatır, anlatırken kendinden geçerdi. Allah adını andığı zaman çok heyecanlanır, kalbi duracak gibi olurdu. Taberistan’da birçok talebe yetiştirdi. Kıymetli eserler yazdı...

Tarsus’a hicret etti...
Bağdâd’a göçtükten sonra da vaazlarını bırakmadı. İnsanları Allahü teâlânın dînini yaymağa çağırdı. Onların karşısında zaman zaman Allah korkusundan bayılması, insanları coşturup gayrete getirirdi. Müslümanların gönüllerini coşturmak, dîn-i İslâmı yaymak için zamanın hudut şehri olan Tarsus’a hicret etti. Orada da pek faydalı hizmetlerde bulundu. Kıymetli talebeler yetiştirdi. Zâlim diktatörlerin idareleri altında inleyen masum insanları, onların idarelerinden kurtarıp, İslâm’a davet etmek ve dînimizin emrine göre hareket eden âdil idarecilerin emrinde rahatça yaşatmak için hazırlanan ordulara vaazlar verdi. Onların insanlara karşı yumuşak davranıp, haksızlık yapmamaları için, kendilerinden önce gelen İslâm büyüklerinin örnek hayatlarından menkıbeler anlatıp, misâller verirdi.

“Kul hakkıyla gitmeyin!”
Ebü’l-Abbâs İbni Kâss’ın anlattığı kıssalar ve vaazlarını dinleyenlerin ağzından dilden dile dolaşırken, derslerine devam eden kıymetli talebeleri de öğrendiklerini kitaplara yazıp, derslerinde okuturlardı. Kâdı Ebû Ali Zeccâcî ve Hasen bin Kâsım Taberî isimli âlimler, İbn-i Kâss’ın ilmine vâris olan talebelerinin meşhûrlarındandır...
İbn-i Sem’anî, onun bir vaaz esnasında Allah aşkı ile heyecanlanıp, kalbinin dayanamayarak vefât ettiğini nakletmektedir. Vefatı esnasında şunları söyledi:
“Aman ahirete kul hakkıyla gitmeyin. Orada helallaşmak çok zordur!..”

Ebû Bekr Kettânî

Ebû Bekr Kettânî, Cüneyd-i Bağdâdî hazretlerinin talebesidir. Ebû Saîd-i Harrâz, Abbâs bin Mühtedî, Amr el-Mekkî, Ebü’l-Hüseyin Nûrî gibi âlimlerin sohbetinde de bulundu. 933 (H.322) senesinde Mekke’de vefât etti.
Bu mübarek zata, “Harem’in Kandili” derlerdi. Sabaha kadar namaz kılar ve Kur’ân-ı kerîm okurdu. Kâbe’de otuz sene, “Altınoluk”un altında ibâdet etti. Bu zaman içinde, yirmi dört saatte bir defâ abdestini tâzelerdi. Tavaf yaparken, Kur’ân-ı kerîmi pekçok defâ hatmetmiştir...

“Resûlullah’ın talebesi!”
Ebû Bekr Kettânî’ye, Resûlullah efendimizi sallallahü aleyhi ve sellem rüyâsında çok gördüğü için “Muhammed aleyhisselâmın talebesi” derlerdi. Peygamberimizi rüyâda hangi gece göreceğini bilirdi. Kendisine sorulan sorulardan bâzılarını, rüyâda Resûlullah’a arz eder, cevaplarını alırdı.
Ebû Bekr Kettânî hazretleri, bir rüyâsını şöyle anlatır:
“Bir gece rüyâmda sevgili Peygamberimizi gördüm. O’na; ‘Kalbimdeki hevânın, nefsin istek ve arzularının yok olması ve bundan kurtulmak için nasıl duâ edeyim?’ diye sordum. Buyurdular ki: “Her gün kırk kere hulûs-i niyetle, ‘Yâ Hayyû, yâ Kayyûm, yâ lâ ilâhe illâ ente es’elüke en tuhyiye kalbî bi-nûri ma’rifetike edeben’ dersen, kalbindeki hevâ kaybolur...”
Ebû Bekr Kettânî; verâ, takvâ, haram ve şüphelilerden kaçmada zühd, dünyâya düşkün olmamak ve mârifette son derece ileri olup, Hicaz âlimlerinin büyüklerinden idi. Mücâhede ve riyâzette nefsin isteklerini yapmamak, istemediklerini yapmada gerçekten ileride ve çeşitli ilimlerde kâmil olup, özellikle hakîkat ve mârifet ilimlerinde pek derin idi.

Ve ölüm döşeğinde...
Kalp kırmaktan son derece sakınır ve “Bir müminin kalbini hoş tutmak, bana nâfile hac yapmaktan iyi gelir” buyururdu...
Ölüm döşeğinde yatan Kettânî’ye;
-Ne gibi amelin var? diye sorduklarında,
-Ölümüm yakın olmasa size amelimden bahsetmezdim. Ama mâdemki ölmek üzereyim, söyleyeyim! Tam kırk yıl kalbimin kapısını bekledim. Ne zaman Allah’tan başka bir şey kalbime girmek istedi ise onu hemen kovdum, buyurmuştur.

Cüneyd-i Bağdâdî

Cüneyd-i Bağdâdî, hocasına âit olan evin bir odasında kalırdı. Her an Allahü teâlâyı hatırlardı. Seccâdesi üzerinde, sabaha kadar “Allah, Allah” der, aynı abdestle sabah namazını kılardı. Bu hâl senelerce böyle devâm etti. Otuz sene cemâatle namazda ilk tekbiri kaçırmadı. Namazda kalbine dünyâ düşüncesi gelse, o namazı tekrar kılardı. Dâimâ Allahü teâlâyı hatırlardı. Her gün 400 rekat namaz kılardı. Otuz yıl yatsı namazından sonra hiç uyumadan ibâdetle meşgûl oldu...

“Bu, ret rüzgârı mı?..”
Cüneyd-i Bağdâdî’den bir kimse bir şey istese onu boş çevirmez, ona faydalı olmaya çalışırdı ve; “Ben, Peygamber efendimizin güzel ahlâkına uymaya çalışıyorum” buyururdu.
Cüneyd-i Bağdâdî, vefât edeceği zaman çok üzgündü. Talebeleri korkup;
-Efendim! Bizim ümidimiz, sizin şefâatiniz bereketi ile kurtulmaktır. Sizin ise ıstıraplı ve üzüntülü bir hâliniz var. Bu hâliniz bizim yüreğimizi parçalıyor, dediler. Bunlara cevâben;
-Ey dostlarım! Ben, yetmiş senelik ibâdet ve tâatımdan ve sizlere üstâd olmak ile kazandıklarımın hepsini, bir kıl ile asılmış olduğunu ve rüzgâr esmesi ile bir tüy misâli sallandığını hissediyorum. Bu esen rüzgârın, ret rüzgârı mı, yoksa kabûl yeli mi olduğunu bilmiyorum, buyurdu.
Biraz sonra; “Allah!” diyerek rûhunu teslim etti. 911 (H.298)’de vefât ettiğinde 91 yaşındaydı.

“Beni mâzur görün!”
Cerirî hazretleri diyor ki:
“Son nefesinde Cüneyd-i Bağdâdî’nin yanında bulunuyordum. Cuma günü idi. Kur’ân-ı azîmi okuyordu ve hatmetmişti. Ben de kendisine; ‘Bu durumda da mı okuyorsunuz?’ dedim. O da; ‘Bu işe şu anda benden daha muhtaç kimse var mıdır? İşte defterim dürülmektedir, hiç olmazsa hatim ile dürülsün’ dedi.
Ebû’l-Abbâs bin Atâ, Cüneyd-i Bağdâdî’nin yanına girdi. Hazret can çekişiyordu. Ona selâm verdi. Selâmını geç aldı ve;
-Beni mâzur gör, virdim ile meşgul idim, dedi. Sonra kıbleye dönerek tekbir aldı ve son nefesini verdi...

Ahmed İbni Kemal Paşa

Ahmed İbni Kemal Paşa (Kemâlpaşazâde), dedesinin ve babası Süleymân Çelebi’nin umerâ sınıfından olması sebebiyle, zamânın geleneği îcâbı önce askerî sınıfa girdi. Sultan İkinci Bâyezîd Hanın seferlerine sipâhî olarak katıldı. Sonra ilmiye sınıfını seçti ve dâhilî ve hâricî din ve mezhep düşmanlarına karşı ilmi ve yazdığı kitaplarıyla mücâdele etti. Eshâb-ı kirâm düşmanlığı propagandasıyla doğu Anadolu’da yer yer büyümeye başlayan fitneye karşı Ehl-i sünnet itikâdını bütün gayretiyle müdâfaa etti. Daha sonra da Kânûnî Sultan Süleymân Han zamanında (1526’da) Zembilli Ali Efendinin vefâtı üzerine Şeyhülislam yapıldı...

“Hazâ makam-ı Ahmed”
Ahlâkı güzel, edebi mükemmel, zekâsı ve aklı kuvvetli, ifâdesi açık ve vecîz olan Kemâlpaşazâde, iki dünyâ faydalarını bilen ve bildiren, pek nâdir simâlardan biriydi. Cinnîlere de fetvâ verirdi. Bunun için “Müfti-yüs-sekaleyn” (İnsan ve cinlerin müftüsü) adı ile meşhûr oldu.
16 Nisan 1534 (H.2 Şevval 940)’te kendi deyimi ile son sefer olan âhiret yolculuğuna çıktı.
Cümle halk ehl-i sefer âlem müsâfirhânedir.
Bir mukîm âdem bulunmaz hayme-i eflâkde.
Cenâzesi Fâtih Câmiinde büyük bir kalabalık tarafından kılınıp Edirnekapı dışındaki Mehmed Çelebi zâviyesine defnedildi. Mezarına “Hazâ makam-ı Ahmed=İşte bu Ahmed’in makâmıdır!” yazıldığı gibi, kefenine de “Hilye âhirü’l-libâs=İşte bu son elbisedir” ibaresi yazıldı.

“Bizi korktuğumuzdan kurtar!”
Vefât edeceği sırada söylediği; “Yâ Ehad, neccinâ mimma nehâf=Ey bir olan Allah’ım! Bizi korktuğumuzdan kurtar!” sözlerinin ebced hesabına göre ölüm târihini gösterdiği sonradan anlaşılmıştır.
Ahmed İbni Kemal hazretlerinin herkese öğüt ve nasîhat niteliğinde “Kısmetindir gezdiren yer yer seni/Arş’a çıksan, âkıbet yer yer seni...”, “Sakla kurt enciğin derin oysun/Besle kargayı gözlerin oysun...” gibi darb-ı mesel hâlini almış beyitleri vardır...

Kanuni Sultan Süleyman

Kanuni Sultan Süleyman, Avrupa’nın güçlü ordularını mağlub ederek Osmanlı devletini dünyanın ne büyük imparatorluğu haline getirmiştir... Karalarda cihan hakimiyetini eline geçiren Kanuni Sultan Süleyman, Barbaros Hayrettin Paşa vasıtasıyla denizlerde de Osmanlı Devleti’nin gücünü gösteriyordu. Nitekim bu büyük deniz komutanı Haçlı donanmasını 27 Eylül 1538’de Preveze’de imha ederek, müstesna bir zaferle Akdeniz’de tam bir Türk hakimiyeti kurdu. Kanuni, Süveyş’te kurduğu donanma ile de Kızıldeniz’i ve Arabistan sahillerini emniyet altına aldı ve Avrupalıları Hindistan sahillerinden uzaklaştırmaya başladı.

Kanunname-i Al-i Osman
Türklerin kendisine “Kanuni” ve “Gazi”, Avrupalıların ise “Muhteşem” dedikleri Süleyman Han, babası Yavuz Sultan Selim Handan devraldığı 6.557.000 kilometre karelik Osmanlı toprağını, yaptığı fetihlerle 14.893.000 kilometre kareye ulaştırdı. Bulunduğu yüzyıl, dünya tarihine “Türk asrı” olarak geçti. Bu asırda her sahada dâhi devlet ve ilim adamları yetişti. Nitekim; sadrazamı İbrahim Paşa, Lütfi Paşa, Sokullu Mehmet Paşa; Şeyhülislamı Kemal Paşazade, Ebüssuud Efendi, şairi Baki, Fuzuli; sanatkarı Mimar Sinan; Kaptan-ı deryası Barbaros Hayreddin Paşa olan bir devletin padişahı da elbette Kanuni olurdu...
Sultan Süleyman Han’ın asıl adından daha fazla bilinip, şöhreti olan “Kanuni” unvanı, önceki Osmanlı kanunnamelerini ve devri icabı lüzumlu hükümleri Kanunname-i Al-i Osman adı altında, İslam hukuku esasları dahilinde toplattırıp tanzim ettirmesinden ileri gelmektedir.
Kanuni hareket ve sözleri güzel, aklı kâmil, nezaketli, irfan sahibi, sözleri tatlı, âlim, hakim ve şairlere dost, bütün maddi manevi iyilikleri şahsında toplamış emsalsiz bir padişahtı...

“Bu kale yüreğimi yaktı”
İhtiyar ve hasta bir halde iken 1566’da yine cihada çıkan bu büyük Türk sultanı, Zigetvar Kalesinin zaptı sırasında top sesleri arasında 72 yaşında iken vefat etti. Naaşı Süleymaniye’deki türbesine defnedildi.
Zigetvar Kalesi uzun zamandır muhasara edildiği halde bir türlü alınamıyordu. Bu hal, yüce padişahı kahrediyordu. Son isteği kalenin alındığını görmek, oraya da Osmanlı adaletini göstermekti. Son sözleri de bunlar oldu:
“Bu ocağı yanacak kale daha alınmadı mı? Bu kale benim yüreğimi yakmıştır. Dilerim kendisi de ateşlerde yanar!..”
Ve Kanuni’nin vefat ettiği gün Zigetvar fethedildi...

.

Saîd bin el-Müseyyeb

Saîd bin el-Müseyyeb, 636 (H.15) yılında hazret-i Ömer’in hilâfetinden iki sene sonra doğdu. Hazret-i Osman’ın hilâfeti gençlik yıllarıydı. 710 (H.91) yılında Medîne’de vefât etti... Tâbiînin reisi idi. Hadis rivâyeti, zühd, ibâdet ve takvayı nefsinde toplamıştı. Aynı zamanda rüya tâbirini de çok iyi biliyordu. Sa’d bin Ebi Vakkas ve Ebû Hureyre gibi sahâbîlerden ve Peygamber efendimizin hanımlarından hadis dinlemiştir. Ebû Hureyre’nin kızı ile evli idi ve hadis-i şerîflerin çoğunu da Ebû Hureyre’den rivâyet etmiştir.

“İlk tekbiri kaçırmadım”
Bu mübarek zat kendisi anlatıyor:
-Elli seneden beri cemâatle namazda imamın ilk tekbirini kaçırmadım ve elli seneden beri namazda bir adamın başına bakmadım (ilk safta durduğu için). (Ayrıca elli yıl sabah namazını yatsı abdestiyle kıldığı da söyleniyor.)
Yine kendisi şöyle buyuruyor:
-Allah’a ibâdet gibi insanı şerefli kılan ve Allah’a karşı günâh işlemek gibi insanı küçük düşüren bir şey yoktur...

“Amelleriniz yok olmasın!”
Emevi yöneticilerinden Abdülmelik bin Mervan’ın oğulları Velid ve Süleyman’ın veliaht olmalarına biat etmediği için Abdülmelik’in emriyle Medine Valisi Hişâm bin İsmail tarafından kendisine elli değnek vurulup Medine sokaklarında teşhir edildi. Zâlimlerle ilgili şunu söylüyor:
-Zâlimlerin çevresindeki yardımcılarına ancak kalben nefret ederek bakın, ta ki amelleriniz yok olmasın.
Said bin el Müseyyeb hazretleri, Medine’de vefat etmiştir.

“Sırtımı yerden kaldırın!”
Vefatına yakın hasta yatağındayken, huzuruna gelerek kendisinden bir hadis-i şerif rivayet etmesini istediler. Ağır hasta olduğu halde hemen kendisini doğrultmalarını istedi ve:
-Beni doğrultun, sırtımı yerden kaldırın. Çünkü yatarken Resulullah (sallallahü aleyhi ve sellem) efendimizin hadis-i şerifini ağzıma almayı edebe uygun görmüyorum, buyurdu ve biraz sonra da vefat etti...

Ahmed bin Hanbel

Ahmed bin Hanbel, aslen Basralıdır. Babasının ismi Muhammed bin Hanbel’dir. Dedesi Hanbel bin Helâl, Basra’dan Horasan’a gelip yerleşmiş ve Emevî Devletinde Serahs vâliliği yapmıştır. Babası asker (subay) idi. Ahmed bin Hanbel’in âilesi, annesi ona hâmile iken, Merv’den Bağdat’a göçmüş ve o Bağdât’ta doğmuştur.
İlk önce İmam-ı a’zam hazretlerinin talebesi olan İmam-ı Ebu Yusuf’tan fıkıh ve hadis ilminde ders alan bu mübarek zat, bundan sonra da üç sene Huşeym’in derslerine devam etmiş, ondan hadis-i şerif dinlemiştir. Bundan başka Bağdad’da bulunan meşhur âlimlerden de ders aldı.

Her fâni gibi o da...
İslamiyette, Ehl-i sünnet i’tikadı üzere olan, amelde dört hak mezhepten biri de, Hanbelî mezhebidir. Ahmed bin Hanbel hazretleri bu mezhebin imamıdır. O, ictihadlarıyla Müslümanların Allahü teâlânın rızasına kavuşmaları için, amellerinde uyacakları bir yol göstermiştir. Onun gösterdiği bu yola “Hanbeli Mezhebi” ve Ehl-i sünnet i’tikadında olan Müslümanlardan, amellerini bu mezhebin hükümlerine uyarak yapanlara “Hanbelî” denir...
Her fâni gibi onun da vefât ânı gelmişti... O anda eliyle işâret edip; “Hayır olmaz!” dedi. Oğlu;
-Babacığım bu ne hâldir? diye sorunca;
-Şu an tehlike zamânıdır, duâ ediniz. Şeytan felâket toprağını başıma saçmak istiyor. “Ey Ahmed! Benim elimde can ver” diyor. Ben de; “Hayır olmaz! Hayır olmaz!” diyorum. Bir nefes kalıncaya kadar tehlike vardır. Şeytanın aldatmasından emîn olmak yoktur, buyurdu.

“Nereye gidiyorsun?”
855 (H.241) senesi cumâ günü vefât etti. Vefât haberi, bütün Bağdat halkını ağlattı. Cenâze namazını kılmak üzere çevreden gelenlerle birlikte, binlerce insan toplanmıştı. Bağdatlılar evlerinin kapısını açıp; “Cenâze namazı için abdest almak isteyen gelsin” diye bağırdılar. Cenâze namazı kılınınca, kuşlar üzerinde uçuşup, kendilerini tabuta vurdular. O gün yüz bine yakın kişi toplanmıştı. Yahûdî ve Hristiyanlardan pekçok kimse, bu hâdiseyi görerek Müslüman oldu...
Vefâtından sonra Muhammed ibni Huşeyme hazret-i İmâm’ı rüyâsında gördü.
-Nereye gidiyorsun? dedi. “Cennet’e” dedi.
-Allahü teâlâ sana ne muâmele etti? diye sorunca, cevâbında; “Allahü teâlâ beni mağfiret etti. Başıma taç giydirdi ve; ‘Ey Ahmed! Kur’ân-ı kerîme mahlûk demediğin için, bu nîmetleri sana verdim’ buyurdu” ded

Âmir bin Abdullah Anberî

Âmir bin Abdullah Anberî hazretleri, Benî Temîm kabîlesinin Benî Anber koluna mensub olduğundan “Anberî” nisbesiyle anılmaktadır. Doğum târihi belli değildir. 674 (H.55) senesinde Kudüs’te vefât etti. Eshâb-ı kirâmdan hazret-i Ömer’i, hazret-i Osman’ı ve Abdullah bin Mes’ûd gibi büyükleri gördü. Hazret-i Ömer’den ve Selmân-ı Fârisî’den hadîs-i şerîf rivâyet etti. Kendisinden, Hasan-ı Basrî ve Muhammed bin Sîrîn rivâyette bulunmuşlardır...

Fetihlere katıldı...
Âmir bin Abdullah, hazret-i Ömer’in halîfeliği sırasında Medâin ve Tüster’in fethine katıldı. Sonra da Basra’ya yerleşti. Basra’da vâli Ebû Mûsâ el-Eş’arî’den kırâat ilmini öğrendi. Kendisi de ders verir, vaktinin çoğunu Kur’ân-ı kerîm ve kırâat ilmini öğretmekle geçirirdi. Ayrıca yapılan savaşlara katılır, cihâd ederdi. Savaşa çıktıkları zaman arkadaşlarının hizmetini ve müezzinliği o yapardı. Ayrıca arkadaşlarına mümkün olan her ikrâmı yapmaya çalışırdı. Bu üç hususu kendisinin yapmasını şart koşar, kabûl edenlerle yol arkadaşı olurdu.
Yaşayışı gâyet sâdeydi. Az yer ve çok ibâdet ederdi. Hiç evlenmemişti. Hâli, bir yerden bir yere gitmek üzere olan yolcu gibi olup, dünyâya rağbet etmezdi. Geceleri namaz kılar, gündüz oruç tutardı.
O namaz kılarken şeytan yılan şeklinde gelip gömleğinin içine girer, kolundan çıkardı. Bu hali görenler hayret edip, namazdan sonra, yanına yaklaşıp, yılanı niçin kovmadığını sorarlardı. O ise; “Vallahi ben namaza durduktan sonra koynuma girip gömleğimin kolundan çıktığını söylediğiniz bu yılandan hiç haberim yok, farkında değilim. Allahü teâlâdan başkasından korkmaktan Allah’tan utanırım” derdi.

“Dünyâ üzüntü yeridir!”
Vefâtına sebeb olan hastalığa tutulduğu zaman çok ağladı.
-Niçin ağlıyorsun, ölümden mi korkuyorsun? diye soranlara buyurdu ki:
-Benden daha çok ağlamaya lâyık kim var? Dünyâ hırsıyla veya ölüm korkusuyla ağlamıyorum. Fakat yolun uzunluğundan ve azığın azlığından ağlıyorum. Gecelerimi hep Cennet’e kavuşma ümidiyle ve Cehennem’e düşme korkusuyla geçirdim. Şimdi hangisine gideceğimi bilmiyorum! Sıcak günlerde oruç tutmaktan, uzun gecelerde namaz kılmaktan mahrum kalacağım için ağlıyorum. Çünkü dünyâ, kederler, üzüntüler yeridir. Âhiret ise, cezâ ve mükâfat yeridir...

Abdullah bin Adîy

Abdullah bin Adîy Maveraünnehir’de yaşamış olan Hadis ve Fıkıh âlimlerinin büyüklerindendir. Kendi şehrinde birçok âlimden ders aldıktan sonra ilim öğrenmek ve hadis-i şerif toplamak için Semerkand’a, sonra Maveraünnehir ve İran’daki çeşitli şehirlere gitti. Daha sonra Şam’a gelerek uzun zaman orada kaldı. Sonra da Mısır’a gitti ve önce Kahire, sonra İskenderiye’de ilim tahsil etti. Bu esnada çok sıkıntılar çekti. Uzun yıllar yatak yüzü görmedi. Nihayet zamanının en büyük hadis âlimlerinden biri oldu. Yüzbinden fazla Hadis-i şerifi ezberleyerek, hadis ilminde “Hafız” unvanını aldı. Kadılar ve hakimler, onun bildirdiği hükümleri aynen kabul ederlerdi.

Sevilen bir zât idi...
İbn-i Adîy; hadîs ilminde sika (güvenilir, sağlam) bir râvi, fıkıh ilminde yüksek bir âlim, harâmlardan son derece kaçan, dünyâya ehemmiyet vermeyip, mubahların çoğunu terk etmiş bir âbid (çok ibâdet eden), herkes tarafından sevilen ve sayılan bir zât idi.
297 (m. 909) yıllarında ilim öğrenmek için Şam’a, daha sonra Mısır ve başka yerlere gitti. İlim öğrenmekteki gayreti pek ziyâde olup, her türlü zorluklara göğüs gererdi. Hiçbir şey onun bu azmini kıramadı.
Uzun yıllar hiç yatak yüzü görmedi. Verdiği hükümler ve beyanları, kendinden evvel ve sonra gelen âlimlerin hepsinin ilmine ve hükümlerine uygun idi. Kadılar ve âlimler onun hükümlerini aynen kabul edip onun bildirdiğiyle hükmettiler, iyilik ve hayır arayanlar onun sözlerine ve kitaplarına uyup, onlarla amel ettiler.

“Sağlam bir râvidir”
Hâkim bin Asâkir de, İbn-i Adîy’in kendisine müracaat edilen güvenilir bir râvi olduğunu bildirmiş, Hamza es-Sehmî ise şöyle anlatır:
“O hadîs ilminde hâfız (yüzbin hadîs-i şerîfi râvileriyle ezbere bilen) itimat edilir bir âlim, sağlam bir râvidir. Zamanında onun gibisini görmedim. Dâre Kutnî’ye zâif hadîsleri bildiren kitap sordum. O, ‘Sende İbn-i Adîy’in kitabı var mı?’ dedi. Ben de ‘Evet’ dedim. Bana ‘O, sana yetecek kadar bilgi verecek mükemmellikte bir kitaptır’ dedi.”
Abdullah bin Adîy hazretleri vefat ederken son sözü şu oldu:
“Yâ Rabbi! Namusumu senin dininle zinetlendirdim. Sen de bu günahkâr kulunu aziz eyle! Senden başka ilah yoktur. Muhammed aleyhisselam senin kulun ve Resulündür.”

.

Bâyezîd-i Bistâmî

Bâyezîd-i Bistâmî hazretleri; Aşk-ı ilâhîde o kadar ileri ve ibâdette o derece yüksekte idi ki, namaz kılarken Allah korkusundan göğüs kemikleri gıcırdar, yanında bulunanlar bunu işitirlerdi. Son derece âlim, fâdıl ve edîb idi. Şiirleri meşhûrdur.
Bâyezîd-i Bistâmî devamlı; “Allah!.. Allah!..” derdi. Vefâtı ânında da yine; “Allah!.. Allah!..” diyordu. Bir ara şöyle duâ etti:
“Yâ Rabbî! Senin için yaptığım bütün ibâdet, tâat ve zikirleri hep gaflet ile yaptım. Şimdi can veriyorum. Gaflet hâli devâm ediyor. Allah’ım! Bana huzûr ve zikir hâlini ihsân eyle!..”

“Bizim için ne getirdin?”
Bundan sonra, zikir ve huzûr hâli içinde rûhunu teslim etti. Vefâtı 875 (H.261) senesinde Mayıs ayına rastlar. Kabri, İran’ın Bistâm şehrindedir.
Sultân-ül-Ârifîn Bâyezîd-i Bistâmî vefât ettikten sonra, büyüklerden biri kendisini rüyâda görüp; “Allahü teâlâ sana ne muâmele eyledi?” diye sordu. Buyurdu ki:
-Beni toprağa koydukları zaman bir nidâ geldi. “Ey Bâyezîd! Bizim için ne getirdin?” diyordu.
-Yâ Rabbî! Sana lâyık hiçbir iyi amel yapamadım. Huzûruna lâyık hiçbir şey getiremedim, ama şirk de getirmedim, dedim.
Bâyezîd-i Bistâmî vefât ederken, kendisini sevenlerden Ebû Mûsa ismindeki zât yanında bulunamamıştı. Fakat o gece bir rüyâ gördü. Arş’ı, başı üzerine alıp taşıyordu. Çok hayret edip, hikmetini anlıyamadı ve bunu Bâyezîd-i Bistâmî’ye sormak için yola düştü. Yolda, Bâyezîd-i Bistâmî’nin vefât ettiğini haber aldı. Bistâm’a geldiğinde fevkalâde bir kalabalık gördü. Tabutunu taşımakla şereflenmek için yaklaşmaya çalıştı. Fakat yanaşıp da tabutu taşımak mümkün olmuyordu.

“Gördüğün rüyânın tâbiridir”
Ebû Mûsa, bundan sonra olanları şöyle anlatıyor:
“Gördüğüm rüyâyı unutmuş vaziyette, hazret-i Bâyezîd’in tabutunu taşımakla şereflenmek istiyordum. Bu mümkün olmayınca tabutu taşıyanlar arasından meşakkatle, sıkıntı ile geçip tabutun altına girdim ve başımı tabuta dayayıp öylece gidiyordum. Birden tabutun içinden bana şöyle hitâb ettiğini duydum:
“Ey Ebû Mûsâ! İşte şu bulunduğun hal akşamki gördüğün rüyânın tâbiridir.”

Rum Kayserinin kızı

İbrâhim-i Havvâs hazretleri başından geçen bir hadiseyi şöyle anlattı: “Bir sene, hacca gitmeye niyet ederek yola çıktım. Ne zaman Kâbe-i şerîf tarafına gitmek istedimse, gayri ihtiyârî ters istikâmete doğru gidiyordum. Allahü teâlânın irâdesi beni bu tarafa çekiyordu. En sonunda İstanbul tarafına gitmeye karar verdim. Şehre girdim. Yüksek bir köşk gördüm. Kapısı önünde, bir kısım insanlar toplanmıştı. Yaklaşarak:
-Niçin toplandınız? diye sordum. Onlar da;
-Rum Kayserinin kızı delirmiş, çâre bulmak için bütün tabipleri topladı, dediler.

“Beni nereden tanıyorsunuz?”
“Bunda bir hikmet olsa gerektir” deyip içeri girdim. Odada Kayser’in kızını gördüm. Bana bakarak:
-Ey İbrâhim-i Havvâs! Hoş geldiniz, dedi. Ben, hayret ederek;
-Beni nereden tanıyorsunuz? diye sorunca;
-Cânımı cânâna teslim etmek istedim ve Hak teâlâdan sevdiği bir kulunu yanımda bulundurmasını niyâz ettim. Üzülme, yarın İbrâhim-i Havvâs dostumuz sana gönderilir, diye gaipten bir nida geldi, dedi. Bunun üzerine ona;
-Peki hastalığınız nedir? diye sorduğumda şu cevabı verdi:
-Bir gece dışarı çıkıp, ibret nazarı ile gökyüzüne baktım. Allahü teâlâ hazretleri, beni benden aldı. Kendimden geçtim. “Lâ ilâhe illallah Muhammedün resûlullah” sözleri dilime, mânâsı kalbime geldi. Bu sözleri dilimden düşürmez oldum. Bu sebepten hâlime delilik, bana da deli, dediler. O zaman ben;

“Sizin diyârda ne vardır?”
-Bizim diyâra gelmek ister misin? diye sorunca, bana;
-Sizin diyârda ne vardır? dedi. Ben de;
-Mekke, Medîne, Beytülmukaddes vardır, diye cevap verdim. Bunun üzerine bana;
-Sağ tarafına bak, dedi. Baktım, bir düzlükte Mekke, Medîne ve Beytülmukaddes’i karşımda duruyor gördüm. Az sonra bana:
-Ey İbrâhim-i Havvâs! Vakit yaklaştı, istek ve arzu haddi aştı, dedi ve Kelime-i şehâdet getirerek rûhunu teslim etti...
Orada bulunanlara sorduğumda, Kayserin kızının çok cömert olduğunu ve etrafındakilere elinden geldiğince ikramlarda bulunduğunu öğrendim.

Mimşâd ed-Dîneverî

Küçük yaştan îtibâren doğum yeri olan Dînever’de ilim tahsîl eden Mimşâd ed-Dîneverî; Cüneyd-i Bağdâdî, Rüveym bin Ahmed ve Süfyân-ı Sevrî gibi büyük velîlerle aynı yıllarda yaşadı... Pekçok âlim ve velînin sohbet ve ilim meclislerinde bulunarak zâhirî ve mânevî ilimlerde ilerledi. Yahyâ el-Celâ, Sırrî-yi Sekatî ve Mâr-f-i Kerhî hazretleriyle görüşüp, sohbetlerinde bulundu. Hübeyretü’l-Basrî hazretlerine talebe oldu.
 

“Abdest alıp gel!”
Hübeyret-ül-Basrî hazretlerinin derslerine devâm ederken bir gün kendisine;
-Git abdest alıp gel, buyuruldu. Söyleneni yaptıktan sonra hocasının yanına geldi. Hocası elinden tutup;
-Yâ Rabbî! Mimşâd ed-Dîneverî’yi dervişlik makâmına eriştir, diye duâ etti. Bu duânın tesiri ile Mimşâd ed-Dîneverî hazretleri kırk defâ bayılıp ayıldı. Sonunda kendisine gelip ayağa kalktı. Hocasının ellerini öptü. Hübeyre hazretleri;
-Arzu ettiklerine kavuştun mu? diye sordu. Cevâbında;
-Otuz senedir bunun için uğraşırım. Elhamdülillah himmetinizle arzuma bugün kavuştum, dedi. Kendisine icâzet verilip, talebe yetiştirmekle vazîfelendirildi...
Uzun müddet Hübeyret-ül-Basrî hazretlerinin hizmet ve sohbetlerinde bulunan Mimşâd ed-Dîneverî büyük velîlerden oldu. Gittiği yerlerde İslâmiyetin emir ve yasaklarını anlatmaya başladı. İnsanlara nasîhat ettiği gibi bâzan da kendinden üstün velîlerin sohbetlerinde bulunup nasîhat aldı...

Kim kimden çekiyor!..
Mimşâd ed-Dîneverî vefâtı yaklaştığında ona;
-Hastalıktan ne çekiyorsun? dediklerinde;
-Benden ne çektiğini, gidin de hastalığa sorun, dedi.
-Gönlünü nasıl buluyorsun? diye sorduklarında;
-Gönlümü kaybedeli otuz sene oldu, onu tekrar ele geçirmek istedim ama bulamadım. Bu süre içinde gönlümü bulamayınca, bütün sıddîkların gönüllerini kaybettikleri şu hâl içinde, ben onu nasıl bulacağım? dedi ve ruhunu teslim etti...
Ölümü esnâsında Şeyh’in biri yanına gitti ve;
-Allah sana iyi muâmelede bulunsun, diye duâ etti. Bunun üzerine Mimşad gülümseyerek;
-Otuz yıl önce Cennet bütün varlığı ile bana arz edildi, dedi ve Kelime-i şehâdet getirerek ruhunu teslim etti...

.

Ahmed Rıfâî

Ahmed Rıfâî hazretleri, Mısır’da yaşamış olan büyük velîlerdendir. Peygamber efendimizin soyundan olup seyyiddir. Anne tarafından da nesebi hazreti Hâlid bin Zeyd Ebû Eyyûb el-Ensârî’ye dayanır. Bu yüzden kendisine “Ebü’l-Alemeyn” (iki sancak sâhibi) künyesi verilmiştir. Ebü’l-Abbâs da denir. Benî Rıfâe kabîlesine mensûb olduğu için Rıfâî nisbesi ile meşhur oldu...
Ahmed Rıfâî hazretleri, hayâtını hep dîne hizmet ile geçirirdi. Bid’at sahiplerine öğüt verir gittikleri yolun bozukluğunu bildirir, kurtuluşlarına vesîle olurdu.

“Kıyamet gününe hazırlanın”
Bu mübarek zat, sohbetlerinde sık sık şöyle nasihat ederdi:
“Hayırdan bir şey öğrenirseniz onu insanlara öğretiniz. Böylece bu hayrın meyvelerinden istifâde edersiniz... Kıyamet gününe hazırlanın, çünkü gidişiniz Allahü teâlâyadır.”
Vefâtına yakın ishale yakalanmıştı mübarek... Hastalık bir ay kadar devâm etti. Hizmetçisi;
-Efendim! Hiçbir şey yemediğiniz halde, bu gelenler neredendir? diye sordu. O da;
-Bu gelen ettir. Dışarı çıkıyor. Artık eridi kalmadı. Yalnız kemiklerimin içindeki ilik kaldı. O da bugün çıkar biter. Yarın da Allahü teâlâya gitme günüdür, buyurdu.
İyice ağırlaştığı zaman hizmetçisi;
-Efendim, kavuşmak vakti yaklaştı herhalde, deyince;
-Evet öyle görünüyor. Hastalığımın şu son zamânında bâzı hâdiseler cereyân etti. İnsanlar üzerine büyük bir belâ gelmekteydi. Bu belâlara karşı kendi vücûdumu fedâ edip, bu belânın giderilmesi için, Allahü teâlâya yalvardım. Cenâb-ı Hak da kabul buyurdu, dedi...

Pişman olmamak için!..
Daha sonra mübarek yüzünü toprağa sürmeye başladı. Yüzü gözü toza toprağa bulanmış bir halde ağlayarak;
“Yâ Rabbî! Affet! Yâ Rabbî! İnsanların üzerine gelecek olan dert ve belâlar için beni siper yap da, belâlar benim üzerime yağsın!” diye yalvardıktan sonra Kelime-i şehâdet getirip;
“Dünyâda âhiret için çalışıp yorulan pişman olmaz, râhata kavuşur. Her hayır işleyenin ameli kendisine sunulacaktır. Her şer, kötü iş yapanın da ameli kıyâmet gününde önüne çıkacaktır” buyurdu.
1182 senesi Ağustos ayının 23’ünde Perşembe günü (H.578 Cemâziyelevvel ayının 22. günü) ikindi vaktinde, altmış altı yaşında Mısır’da vefât etti..