23 Ocak 1993 Cumartesi günü Üsküdar Tevhid Vakfı'nda Ahmet Ağırakça Medine Vesikası hakkında bir konferans verdi.

Konferans, son zamanlarda sivil toplum anlayışı içinde yeni toplumsal projeler oluşturmak çabasındaki kişilerin, Rasulullah'ın Medine'de gerçekleştirdiği rivayet edilen bir anlaşmayı muhtevasını saptırarak kendilerine temel kalkış ölçüsü edinmelerindeki yanlışlığı eleştirmek ve bu kişileri uyarmak açısından önem taşıyordu. Bireysel ve toplumsal sorunlarını hala Kur'an bütünlüğü içinde çözme alışkanlığını edinememiş, ele aldığı konuların karşılığını bütüncül bir yöntemle muhkem nasslarda arama ve nass ile vakıa arasında irtibat kurma bilincine ulaşamamış kişileri uyarmak ve bu uyarıyı hissettirebilmek amacıyla Ağırakça'nın yaptığı konuşmanın özetini aşağıda sunuyoruz:

"Hicretten sonra 1. yılda iki önemli olay vuku buldu. Birincisi Muahede Olayı, yani Kardeşleştirme Olayı'dır. İkincisi de, Kitab, Sahife veya Vesika Olayı'dır.

Hz. Peygamber, Mekkeli Muhacirler ile Medineli En-sar arasındaki kardeşleştirme olayını Medine'de ilk mescidin yapımından sonra gerçekleştirdi. Ensar ve Muhacir'in kardeşliği topluma yeni bir dinamizm getiriyor ve bu dinamiklik içinde gerçekten müminler huzuru kalp ile işlerini yavaş yavaş rayına koyuyorlardı.

Medine'de gerçekleştirilen bu kardeşlik olayından sonra müslümanlar arasında ve müslümanlarla gayri müslimler arasında bir sözleşme meydana getiriliyordu. Tarihte bu sözleşmeye Medine Vesikası/Sözleşmesi denmektedir. Medine Sözleşmesi'ne dair Kur'an-ı Kerim'de herhangi bir nass yoktur. Buhari'de, yani Buhari'nin ölçüleri içerisinde Enes b. Malik'ten bir tek küçük bir işaret yakalayabiliyoruz. Enes b. Malik diyor ki, 'Rasulullah, Medineli Ensar ile Kureyşliler arasında benim Medine'deki evimde bir tehalüf yaptı.' Tehalüf sözleşme, karşılıklı olarak söz verme, her iki tarafın bazı hususları karşılıklı olarak kabul etmeleri ve bazı sorumlulukları yüklenmeleri anlamına gelmektedir.

Buhari ve Müslim'in ölçüsüne uygun bu rivayet dışında Sahiheyh'de herhangi bir bilgi yoktur.

Bilindiği üzre, Medine'de müslümanlar Ensar ve Muhacir'den oluşuyordu. Rasulullah Medine'ye hicret ettikten sonra bir nüfus sayımı yaptırdı. Bu, dünya siyasi tarihinde ilk defa meydana gelen nüfus sayımıydı. Daha önce hiç bir devlet başkanı böyle bir nüfus sayımı yaptırmamıştı ve tarihte de böyle bir olaya rastlanmıyor. 1500 civarında müslümanın olduğu tesbit edilmişti. Yani kadını, erkeği, çoluğu, çocuğu, yaşlısı, ihtiyarı, genci hepsi bütün müslümanlar 1500 kişi. Diğer etnik ve dini gruplar sayılmadı. O gün muhacirler, 350 kişi civarında idi. Medineli Ensar da 1200 kişi civarındaydı. Toplam 1500 kişi. Peki Medine'de Evs ve Hazreç'ten müslüman olanların oranı neydi? Bunların ancak 1/3'ü müslüman olmuştu. O zaman Evs ve Hazreç, yani müşrik Araplar Medine'de yaklaşık4000 kişi civarındaydı. Bunların yanında çok az bir hıristiyan kitleden söz edilebilir. Ayrıca büyük bir unsur olarak da Medine'de yaşayan Yahudiler vardı.

Şimdi böyle bir etnik yapı içerisine Hz. Peygamber geliyor, Medine'de böyle bir nüfus sayımı yaptırıyor, sonra Enes b. Malik'in evinde müslümanlarla biraraya gelip Medine Vesikası'nı oluşturuyor.

Vesika Usul-ü Hadis açısından değerlendirilirse, zayıf bir rivayet olduğu görülür. Yani Vesika hakkındaki haber Usul-ü Hadis terminolojisinde yerine oturturulursa zayıf bir rivayettir. Bu rivayeti ilk defa Hicri 154. yılında doğan ve Hicri 222 yılında vefat eden Ebu Ubeyd Kasım b. Sellam'ın Kitabü'l-Emval eserinde yer alıyor. En eski olarak bu kitapta; ayrıca hemen hemen onun çağdaşı olan ve ondan bir kaç yıl önce, yani Hicri 218 yılında vefat eden İbn Hişam'ın Siretü'n-Nebevi' de, yani İbn İshak'ın siretine yazmış olduğu şerhte yer almaktadır. Vesika bu iki kaynakta yer alıyor. Sonra bu kaynaklardan günümüze aktarılmış. Dikkat edilmesi gereken husus, bu iki kaynağın dördüncü nesilde oluştuğudur. Buhari ve Müslim de hemen hemen bu dönemde yaşamıştır. Yani sahabe devri, tabiun devri, tebeü't-tabiun devri ve tebeü etbau't-tabiun devri. İlk üç nesilden aktarılan bir rivayet yok.

Vesika'nın rivayeti söz konusu kaynaklara dayandırıldığında Hadis Usulü açısından aldığı şeklin zayıf bir rivayet olduğunu ifade edelim. Ama Enes b. Malik'in 'Bu benim evimde Ensar ile Kureyş arasında Rasulullah bir tehalüf yaptı.' sözü, Buhari'de yer alması açısından bizim için biraz daha kuvvetli bir ışık saçıyor ki, bu şekliyle yine de bu haber ahaddır.

Daha sonra muahhar kaynaklar bu vesikayı kaydetmişlerdir. . En son çağımızda bu vesika üzerinde ilim adamları durmuş, bunlardan İtalyan Caetani İslam Tarihi adlı kitabında vesikayı maddeleştirmiştir. Yine Alman müsteşrik Wellhausen aynı şekilde bu vesikayı ele almış ve maddeleştirmiştir. Vesika Ebu Bekir b. Kasım Sellam'da ve İbn Hişam'da tek metin halindedir. Ama Caetani ve Wellhausen ve onlardan sonra meseleyi İslami bir gözlükle değerlendiren ilim adamı Muhammed Hamidullah da, aynı şekilde maddeler halinde bu vesikayı değerlendirmiştir.

Bu vesikadaki metinlerde kendisinden Kitap diye bahsediliyor. Özellikle 1. maddede, 36. maddede, 47. maddede Kitap diye bahsedilir. Ayrıca 22., 39., 42. ve 46. maddelerde Sahife diye de söz edilmektedir.

İbn Hişam metne başlarken, metne bir başlık atıyor. İbn Hişam diyor ki, 'Rasulullah, Muhacir ile Ensar arasında bir kitap yazdı ve bu kitapta Yahudiler ile de bir tehalüf yaptı.'

Wellhausen şöyle bir yorum getiriyor. Diyor ki, 'bu vesikanın, Hz. Peygamberin yönetimi altında bulunan kimselere hitaben yazdığı ve programını belirttiği bir siyasi beyanname olması muhtemeldir. 'Caetani de şunu söylüyor: 'Bu Vesika, Hz. Peygamber'in yeni bir temel üzerinde siyasi bir cemaat teşkilatlandırmak için yaptığı bir faaliyettir. ' Wellhausen'e göre yönetimi altındaki insanlara yeni bir program sunuyor. Caetani ise diyor ki, 'Hz. Muhammed toplumu teşkilatlandırmak için böyle bir olaya başvurmuştur.' Yani bir tarafta Yahudiler var, bir tarafta müşrik Araplar, yani Abdullah Übeyd İbn Selül ve yandaşları var, bunun yanında kısmen de olsa küçük bir hıristiyan kitlesi var. Ve 1500 kişilik bir müslüman kitle. 10000 kişi olarak kabul edilen Medine nüfusu içerisinde 1500 kişilik bir kitle bu vesikaya göre yönetici konumdadır ve diğer nüfus müslümanlara tabidir. Şimdi burada Hz. Peygamber kendisine muhalif olan bir kitlenin bulunduğu bir ortamda bu anlaşmayı gerçekleştiriyor. Hatta bu vesikanın akdedildiği Enes b. Malik'in evinde gerçekten Yahudiler var mıydı, yok muydu tartışılması gerekir. Özellikle Ebu Davud'un aktardığı konuyla ilgili bir hadis göz önünde bulundurulsa bu konuyu tartışmak anlam kazanıyor. Ki, o hadis İbn Hişam'm ve Ebu Kasım b. Sellam'ın rivayetlerinden daha kuvvetlidir.

Bu hadise göre Beni Kurayza, Beni Nadir, Beni Kaynuka ile olan ilişkiler ele alınıyor ve onlarla tehalüf, Beni Nadir'in sürgünü sırasında söz konusu oluyor. Eğer aralarında daha önce bir muahide olmuş olsaydı Rasulullah niye ikinci bir kez anlaşmayı tekrarlıyor diye sorulabilir. Ama şöyle de yorumlamak mümkün: Rasulullah Nadir Oğulları'na muahedeyi hatırlatıyor ve diyor ki, bakın aramızda bir muahede vardır ve bu muahidenin gereği olarak sizin şöyle şöyle davranmanız lazım, ama bu şekilde davranmadığınız takdirde benim de size karşı tavrım budur.

Bu Vesika'ya Muhammed Hamidullah anayasa diyor. Toplumu yönlendirmek için bir ana metin demek mümkün. Zira hukuki özellikleri var. Teşri ile ilgili, icra ve yargı ile ilgili özellikler taşıyor. Dolayısıyla hukuki bir metindir. Ve toplumun bu üç kuvvetini de bünyesinde barındırdığına göre, yasama, yargı ve yürütmeyi bünyesinde barındırdığına göre, gerçekten önemli bir yasa hükmündedir diyebiliriz. Ancak bu açıdan da metni ele alsak vesikanın iki bölümden oluştuğunu görmemiz mümkün. Şimdi Abdullah Ubeyd b. Selül'ü Medine reisi seçmek üzere olan Arap müşrikleriyle ve Hz. Muhammed'in getirdiği mesajla Tevrat'ı değiştirmek pahasına mücadeleye girişen Yahudilerle Hz. Peygamber'in hicretten altı ay sonra Enes b. Malik'in evinde oturup müşrik, yahudi ve hıristiyanlarla böyle bir tehalüfe girmesi acaba mümkün müdür? Bir anda düşündürücü. Bundan dolayı diyoruz ki, bu vesika, yapılan iki farklı toplantıda oluşturulmuştur. Metnin birinci kısmını yani, 1. ile 23. maddeler arasını incelediğimizde yahudilerle ilgili bir tek cümle var, başka yok. Ama ikinci kısımda ise, gayri müslimlerle ilgili birçok bilgi vardır. Metnin birinci bölümünü, yani 1.-23. maddeleri ele aldığımızda metnin tam bir bütünlük içinde olduğunu görüyoruz.

Vesika, Kitap diye başlıyor.

Vesika'nın 1. maddesinde müslümanlar tabi olunanlar olarak vasfediliyor.

Bugün için de böyle bir siyasi ortamı paylaşmamızda bir mahsur yoktur. Ama şu anda başkaları yönetici durumda, biz tabi durumdayız. Şimdi sormak lazım: Bugün bize önerilen toplum ve toplum modelleri içinde biz ne olacağız? Bu fazla söz konusu edilmiyor. En mühim olan da bu. Önerilen toplum ve siyasi yelpaze içinde hangi dilimi oluşturacağız.

Kalem Suresi'ndeki şu ayet-i kerime üzerinde müslümanlar durmalıdır. Bu ayet Kafirun Suresi'nin bir izahı mahiyetindedir veya değişik bir şekildeki ifadesidir:

Onlar bekliyorlar ki, onlara bir taviz veresin, onlar da sana taviz versinler.

Bu ayetteki beklenti 1950'li, 60'lı yıllar Türkiye'sinde çok güzel kullanıldı. Barajlar arkasında su birikirken bize taviz verdiler. Biz de onlara taviz verdik. Ezan Türce iken, Arapça'ya çevrildiğinde çok kimse rahatladı. İslamizasyonun ilk adımı o zaman atılmıştı. Menderes İslamizasyonun ilk adımını o zaman atmıştı. Bugün Özal ikinci adımını atıyor ve attırıyor. Şimdi birinci İslamizasyonu başlatanın oğlu ile bu süreci devam ettiriyorlar kanaatindeyiz. Arkasından entegrasyon geliyor.

Vesikada 2. maddede bu anlaşmaya uyanların diğer kişilerden ayrı bir ümmet olduğu vurgulanıyor. Yani müslümanlar kendilerine tabi olanlarla birlikte bir ümmet oluşturuyor. Buradaki siyasi yapı herhangi bir kan ve kabile bağına veya kraliyete veya monarka bağlı bir yapı değildir. Oligarşik bir yapı değildir. Bu toplum Hz. Peygamber'in Allah'ın vahyini aktardığı bir akide toplumudur. Bu toplum vahyin çerçevesinde olan bir inanç toplumudur ve bir ümmet oluşturur.

3. ile 11. madde arasında müslüman gruplara ve onların arasındaki ilişkilere değinilmektedir.

13. madde İslam toplumunu kimin koruyacağını ifade ediyor. Bir toplumu onun halkı, yani reayası korur. Mesela bugünkü toplumu kim koruyor? Halk mı koruyor? Hayır. Kurulu düzen kemalisttir. Ama kemalistler bu toplumu canla başla koruyamıyorlar. En fazla rejimin imkanlarını kullananlar bunlardır. Ama düzenlerini dejenere edenler de bunlar. Ancak devleti emeği ile, kanı ile kuran toplum koruyabilir. Ve reaya tarafından sevilen devlet ayakta durabilir.

Medine İslam toplumu içinde İslami yönetime tabi olan ve İslam devletinin vatandaşları durumundaki yahudiler korunmuştur. Onlara karşı adaletli ve merhametli davranılmıştır. Ve devletin vatandaşları konumundaki bu zümre ile aynı toplumda yaşanmıştır. Eğer sivil toplumdan kasıt bu ise, hepimizin onaylayacağı ve kabul edeceği bir durumdur bu. Fakat bize önerilen bu öyle bir toplum ki, biz tabi durumda olacağız, ama bu arada müslümanlar yelpazenin bir diliminde, yahudiler bir diliminde, hıristiyanlar öbür diliminde, laikler, demokratlar, nihilistler, ateistler hepsi birer diliminde yerlerini alacaklar. Ancak İkinci Cumhuriyet'in cahiliyetine ve kemalizmin biraz daha hafifletilmiş şekli olan daha demokratik toplum modeline biz ortak olamayız.

Fakat İslam'ın hakim olduğu, İslam devletinin var olduğu bir rejimde bütün bu unsurlar, devletimizin vatandaşları olarak gayet tabii ki yerlerini alabilirler. Bunları koruruz ve bunların aleyhinde hiç kimse ile yardımlaşmayız. Zira bunlar öz vatandaşlarımızdı r.

Takva sahibi müminlerin en iyi ve en doğru yol üzerinde bulunacakları belirtiliyor. Yani korkmayın, çekinmeyin, bükmeyin boynunuzu şu laiklere, şu kafirlere, şu ateistlere karşı, şu eski marksistlere, yeni ulusalcılara ve demokratlara karşı. Aziz olun. Zira müminseniz üstün olan sizsiniz. Neden komplekse kapılıyorsunuz ki? Neden birarada yaşayalım diye bir komplekse kapılıyorsunuz? Oysa şöyle düşünün ve aziz olun: Gelin, adalet içinde yaşamak istiyorsanız bizim hakimiyetimiz altında yaşayınız. Biz size iyi davranırız, sizi kesmeyiz, sizi öldürmeyiz. Aksine bizim lehimize olan her şeyi sizinle paylaşırız. Bizim lehimize olan her şey sizin lehinize, aleyhimize olan her şey de sizin aleyhinizedir.

Vesika'nın daha sonraki maddelerin birinde müşriklerle kesinlikle y ardı (ulaşılamayacağı dile getirilmektedir.

23. madde bizim oluşturmak istediğimiz toplumu net olarak ortaya koymaktadır.

İhtilaf ettiğiniz her konuda onu Allah'a ve Muhammed'e getirmeniz gerekir. Tek hüküm, tek merci Allah ve Rasulüne. Yani Allah'ın kitabına ve o kitabın uygulayıcısı olan peygamberine, vahyi getiren kişiye götürmeniz gerekir. İşte Medine Vesikası'nda dile getirilen toplum budur. Vesika'nın ortaya koyduğu toplum, Rasulullah'ın önderliğinde Medine'de ortaya çıkmıştır.

Şimdi yaşadığımız toplumda bir ihtilaf var. Adamlar mevcut yönetimi nasıl tamir ederiz diye uğraşıp duruyorlar. Yeni cumhuriyet mi, İslamizasyon mu, yeni dünya düzeni mi?

Önemli olan bu ortamda bizim nasıl bir öneri ve söylemle ortaya çıkmak isteyişimizdir. Bizim önerimiz İslam'dır. İslam'ın ahkamı net olarak Kur'an-ı Kerim'dir. Önerimiz, Kur'an-ı Kerim'in hakim olduğu bir toplumdur. Vahyin yönlendirdiği bir toplumdur. Kur'an toplumudur. Bunun dışında entegre olmayız. Ve bizi hiç kimse de dar kalıplar içine sokmaya çalışmasın.

24. maddede ikinci bölüm başlıyor. 25.-35. maddeler arasındaki düzenlemeler yahudilerle ilgili. 42. maddede bütün öldürme ve temel anlaşmazlık olaylarının Allah'a ve Rasulullah Muhammed'e götürülmesi vurgulanıyor. Metnin ilk bölümünde aynı konuda Muhammed tabiri, metnin ikinci bölümünde aynı konuda Rasulullah Muhammed tabiri vardır.

43. madde müşriklerle yardımlaşmayı yasaklıyor. Şimdi, sivil bir toplumda konum paylaştığımızı düşünün. Bu toplumda laikler ve Kemalistler ABD ile ilişki kurmak istediklerini belirtince biz ne diyeceğiz? Kabul etmiyor muyuz diyeceğiz. İnsiyatifimiz yok ki demeye.

Şimdi Medine Vesikası'nı sivil toplum tartışmalarında mesned olarak kullanmaya çalışan zümreye bir bakalım. Nereden çıktı sivil toplum tartışması? 1980 öncesi tıkanan sol entelektüellerin yapıştıkları bir toplum projesi olarak ortaya çıktı. Bizim kesimde de bu sivil toplum söyleminin arkasını iyi görmek lazım. Bu söylemlerle İslamizasyona nasıl teslim olunuyor? Entegrasyona nasıl kayılıyor, görmek lazım. Medine Vesikası'nın yanlış yorumlanması bütün bu kaymalarla alakalıdır. Oysa İslam'a yanlış bir yorum getirmemeliyiz. Yoksa Rasulullah'a hakaret etmiş oluruz. Üstelik Medine Vesikası'nın ana özelliği İslam hakimiyetidir. İslam hakimiyetinin sözkonusu olmadığı bir ortamda İslami toplum olmaz. İslami toplum yoksa her ne halde olursak olalım, müslümanlar yine müstezattır, yine ezilendir, yine başkalarına tabi olan kitledir.

Bir toplum içinde yer alacaksak, izzet ve şerefimizle yer almalıyız. Böyle müşriklere yamanarak değil. Tavrımızı koyarak yer alalım. Dolayısıyla bizimle oynamasınlar. Biz net olarak İslam'a talip olalım. İslam'ı net olarak istediğimizi ortaya koyalım ve Usuliler olarak varlığımızı sürdürelim. Bu Ahbariyyun'un tavrını paylaşmayalım. Ahbariyyun'un nasıl sultanların yanında yer almalarını kınıyorsak, aynı durumlara düşmeyelim. Hiç olmazsa Ebu Hanife'nin Abbasi yöneticileri karşısında takındığı tavrı takınalım.

Rasulullah İslam'ın hakimiyetini teessüs ettirmiştir. Kur'an'da belirtildiği gibi Rasulullah, sadece müslümanlara değil, bütün aleme rahmet olarak gönderilmiştir. Yani Hz. Muhammed bütün insanlara bir örnek ve önderdir. Dolayısıyla İslam'ın hakimiyetinde rahmet veren bir toplum anlayışı ve merhametli bir yönetim sözkonusudur. Ama bu yönetimin bu toplumun bünyesinde müslüman olmayan unsurlar da güven içinde barınabilir.

Kur'an'daki 'İnsanlık için çıkarılmış bir ümmet' kimdir? Müslümanlardır. İşte insanlardan sorumlu olan ümmet budur. Başkaları değil. Bu ümmet, başkalarının sorumluluğu altına girmeyecek başkalarının sorumluluğunu üstlenecektir. 'İnsanlık için çıkarılmış bir ümmet' Allah'ına, Rasulüne itaat eder ve kendilerinden olan yöneticilerine itaat eder; başkalarına değil.

Kaynak: Haksöz Dergisi - Sayı: 23 - Şubat 93

.

Cahiliyyeden Kopuş veya Hicret

Ana Sayfa» Siyer

27.01.2015 23:22

Hülya Şekerci

Risaletten önce Arap cahiliyesi sosyal, siyasi ve ahlaki yönden büyük bir çöküntü içinde bulunuyordu. Dünya hayatına aşırı düşkün olan müşrikler, malı yığma tutkusuyla seviyor, ahirete karşı dünya hayatını seçip üstün tutuyorlardı. Helal, haram sınırı tanımadan mirası yiyorlar, yetimlerin hakkını gaspederek (89/17), kabirlerine gidene kadar dünya nimetleriyle oyalanıyorlardı. Kendi nefislerini tatmin için, mustazafların alınteri ve emeklerini çalıp çırparak oluşturdukları zenginlikleri her türlü değer yargısından uzak olarak tüketiyorlardı. Böyle bir ekonomik düzenle paralel olarak gelişen ahlaki davranışlar da erdemden oldukça uzaktı. Kız çocuklarını diri diri toprağa gömen (81/89), yemin edip duran, alabildiğine ayıplayan, söz getirip götüren, hayrı engelleyen, saldırgan, günahkar, zorba, saygısız kişilerin egemen olduğu bir sistem. Ve bu karanlığın ortasında doğup büyüyen, aldığı vahiyle düzenin çarklarını durdurup yalnız Allah'ın otoritesine dayalı bir sistem kurmakla görevlendirilen bir peygamber: Hz. Muhammed.

Mekke aristokratları başlangıçta önemsemedikleri ve alay ettikleri risaletin taşıdığı potansiyel gücün kısa bir sürede farkına varmış olmalılar ki daveti engelleme yoluna gittiler. "Engellemekte olanı gördün mü? Namaz kıldığı zaman bir kulu." (96/9-10). Böyle bir ortamda azgın ve şımarık, zulme dayalı otoriteyi oluşturan zihniyetin daha ilk inen ayetlerde eleştirilmesi onları endişelendirmiştir. Bu nedenle Rasul'ü ve inananları yıldırmak için bütün kinleriyle çaba göstermişlerdir.

Peygamberimizin risalet görevini üstlendiği böylesi bir topluma karşı Allah, Rasulünün nasıl bir yol izlemesini emretmiştir? Bu soru günümüz müslümanını da yakından ilgilendirmektedir. Uzlaşma mı yoksa kopma ve direnme mi? Rasulullah'ın İslam tarihinden bildiğimiz her türlü cazip teklifi reddedişi ve uzlaşmaz tavrı, onun çağlara hitap eden en büyük sünnetidir. İşte Mekki surelerden iki ayet: "Pislikten (puta tapıcılıktan ve her türlü şirkten) uzaklaş (fehcur)." (74/5). "Onların demelerine sabret ve onlardan güzel bir ayrılma tarzıyla (düşünce ve eylem bakımından köklü bir tutum ile) kopup ayrıl (vehcurhum hecran cemila)." (73/10)

Hicret, bu ayetlerdeki anlamıyla bedenen yapılan göç olmayıp zihinsel bir tutumla cahili sistemden ayrılmaktır. Böylelikle Mekke'nin baskı ve işkence kokan ağır havasını teneffüs edenler, yepyeni bir atmosfer oluşturmak üzere tüm sıkıntılara, Allah ve Rasulüne hicret etmek üzere katlanacaklardır. Bu hicret, Lut (a)'un, Hz. İbrahim'in mesajını dinledikten sonra söylediğidir. "Gerçekten ben Rabbime hicret edeceğim." Yani tüm cahili değerlerden vazgeçerek Allah'ın otoritesine uyacağım.

Rasulullah'ın tüm zorluklara göğüs gererek uzlaşmaya yanaşmaması ve öncelikle zihinsel olarak Allah'ın otoritesine hicret etmesi, sahabenin uyduğu bir sünnet olduğu gibi bugün de bütün dünya müslümanlarının izleyeceği, örnek alacağı en büyük sünnettir. Ancak uzun bir dönemdir hicretin müslümanlar için genellikle Kur'ani değerlerden cahili değerler ve sistemlere doğru evrilme şeklinde gerçekleştiğini üzülerek müşahade etmekteyiz. Müslümanların dilinden düşürmedikleri Kur'an'a rağmen, vahiy kalbe inmemiş, hayata yansımamış ve müslümanların yaşayışları adeta cahili değerlere inananların yaşantı biçimi dönüşmüştür. Hz. Peygamber, Kur'an'dan beşeri sistemlere hicret edenleri Allah'a şöyle şikayet edecektir; "Rabbim, gerçekten benim kavmim, bu Kur'an'ı terkedilmiş (mehcur) olarak bıraktı." (25/30). İslam dünyasının bugün her yönden geri kalışının sebebini öncelikle bu ters istikametteki hicret olayında aramak gerekir.

Müslümanların düşünce ve eylem bakımından müşrik düzenden ayrılmalarıyla tırmanan sindirme politikaları kelimeye bugünkü yüklenen anlamıyla hicreti getirdi. Katlanılmaz zulümlere, dayanılmaz baskılara karşı dininden döndürülmeye zorlananlar için hicret izni verildi. Mekan değiştirme açısından ilk hicret Habeşistan'a yapıldı. İkinci büyük hicretten sonra, güç yetiremeyen ve hicretten geri kalanların dışında tüm müslümanlar Medine'ye hicret etiler.

Bu hicretle müslümanlar nelerden vazgeçmemişlerdi ki! O zamana kadar sahip olduklarının tümünü bir inanç uğruna bir kenara bırakmışlardı. Toprak parçasının ancak sahip oldukları değerlerin yaşandığı yer olduğu ölçüde anlam kazanacağı bilinciyle, nelerle karşılaşacaklarını bilmeden hem zihinsel, hem de bedenen Allah ve Rasulüne hicret ediyorlardı. Ve bu fedakarlığı öven ve onları cennetle müjdeleyen onlarca ayet inmiş, müslümanların yüreklerine su serpmişti: "Rableri onlara karşılık verdi: 'Ben sizden erkek kadın, hiç bir çalışanın işini zayi etmeyeceğim. Hep birbirinizdensiniz. Hicret edenler, yurtlarından çıkarılanlar, yolumda işkence edilenler, vuruşanlar ve öldürülenler... Elbette onların kötülüklerini örteceğim ve onları, altlarından ırmaklar akan cennetlere sokacağım. (Yaptıklarına), Allah katından karşılık olarak. Karşılıkların en güzeli Allah katındadır." (3/195). (9/20, 100; 2/218; 8/72).

Bir de inandıkları halde hicretten geri kalanlar vardı. Onca zulmün ve sıkıntının üzerine evini barkını terkedecek kadar güçlü olamayanlar. Çeşitli bahanelerle hicret etmeyip, Mekke'de kalmalarına karşılık Allah şu uyarıda bulundu: "Melekler kendi kendilerine zulmedenlerin hayatına son verecekleri zaman derler ki; 'Neyde idiniz?' Onlar 'Biz, yeryüzünde zayıf bırakılmışlar (mustazaflar) idik' derler. (Melekler de:) 'Onda hicret etmeniz için Allah'ın arzı geniş değil miydi?' derler. İşte onların barınma yeri cehennemdir. Ne kötü yataktır o." (4/97)

Hayatın çeşitli safhalarında imanlarının sınanacağını unuttular. "İnsanlar yalnız inandık demekle hiç sınanmadan bırakılacaklarını mı sandılar?" (29/2). Bu ayetteki gerçeği gözardı edenler İslami mücadelede istikrar ve kararlılıklarını gösteremediler. Allah ise onların öne sürdükleri hiç bir bahaneyi kabul etmeyecekti.

İnanç ve amellerinde salih olanlar ise Rasul'e imanla neleri göze aldıklarını idrak etmişlerdi. Önce imanla gelen işkenceler ardından hicret ve malla, canla cihad. Yani hayatın sonuna kadar bir mücadele. "İnanan, hicret eden ve Allah yolunda mallarıyla, canlarıyla savaşanların, Allah katında dereceleri daima büyüktür. İşte kurtuluşa erenler onlardır." (9/20). Zaten müminler ilk ayetlerden itibaren bu zorluklara psikolojik olarak hazırlanıyorlardı. İlk yıllarda inen Müzemmil Süresinin son ayetinde zulüm altındaki müslümanlara Allah yolunda çarpışacakları gelecek günler hatırlatılıyordu.

Müslümanların, Medine'ye hicretiyle birlikte görülmemiş bir kardeşlik olayı gerçekleşti. Medineli ensar, Allah'ın vasiyet bakımından akrabaların muhacirlerden daha yakın olduğunu hatırlatacak kadar (33/6), bütün mal varlıklarını yurtlarını terkedip gelen bu müslümanlar için infak ediyorlardı Kendilerinin ihtiyaç duyduğu şeyleri bile hicret edenlere yardım edenlere Allah elbette ki mükafatını esirgemeyecekti. "(Bundan başka bu mallar) hicret eden fakirleredir ki, onlar Allah'tan bir fazl arayıp, Allah'a ve O'nun Rasulüne yardım ederlerken yurtlarından ve mallarından sürülüp çıkarılmışlardır. İşte, sadık olanlar bunlardır. Kendilerinden önce o yurdu (Medine'yi) hazırlayıp imanı (gönüllerine) yerleştirenler ise kendilerine hicret edenleri severler ve onlara verilen şeylerden dolayı da içlerinde bir ihtiyaç (arzusu) duymazlar. Kendilerinde bir açıklık (ihtiyaç) olsa bile (kardeşlerini) öz nefislerine tercih ederler. Kim nefsinin cimri ve bencil tutkularından korunmuşsa işte onlar felah bulanlardır." (59/8-9). (9/100, 82/72-75).

Ayetlerde gördüğümüz gibi hicret öncelikle insanın düşünce sistemini oluştururken vahiy dışı unsurları terketmesi anlamına gelmektedir. Cahili değerlerden hicret etmek için müslümanların sürekli bir çaba içinde olmaları gerekir. Fikri ayırımı gerçekleştirmemiş kişilerin cahili değerleri beraberinde taşıyarak bedenen göç etmesinin bir değeri yoktur. Ancak zihinsel hicreti gerçekleştirdikten sonra gerek zulümden kurtulma, gerekse İslam mesajının açılımını sağlama ya da başka önemli siyasi kararlarla yapılacak yer değiştirmenin önemi vardır. İşte bu yüzden tüm dünya müslümanlarının egemen şirk sisteminden esaslı bir hicretle kopmaları ve hicret edilecek mekanlar oluşturmaları dileğini kalbimizde taşıyoruz.

.

Peygamberi Metodun 2. Aşaması Arınma (Tezkiye)

Ana Sayfa» Siyer

03.02.2015 21:45

Peygamberi Metodun 2. Aşaması Arınma (Tezkiye)

Mehdi Bazergan

Mehdi Bazergan Kimdir ?

1908 Yılında dindar bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. İlkokulu "Tahran Sultani Medresesi"nde ve ortaokulu "Merkezi Daru'l-Muallimin"de okudu. 1927 yılında devletin gönderdiği başarılı öğrencilerle birlikte öğrenimi devam ettirmek için Fransa'ya gitti. 1934 yılında termodinamik alanındaki öğrenimini tamamladıktan sonra İran'a döndü. Askerliğini yaptıktan sonra 1936 yılında Doçent (danişyar) unvanıyla Fen Fakültesi'nde ders vermeye başladı.

1940 yılında "İslam Merkezi"nde Seyyid Mahmut Talegani ile tanıştı ve Talegani'nin ömrünün sonuna kadar dostluğu ve beraberliği devam etti. 1942 yılında "Mühendisler Merkezi"ni kurdu.

Petrolün millileştirilmesinden sonra "İran Petrolü Milli Şirketi" genel müdürlüğüne atandı. 19 Ağustos 1953 darbesinden sonra, gayrimeşru meclis seçimlerine itiraz ettiğinden, Devlet Su İşleri'ndeki denetleyicilik görevinden el çektirildi.

Musaddık'ın devrilmesinin ardından, Merhum Talegani'nin desteği ve onayıyla, "Milli Direniş Hareketi"nin kuruculuğun yaptı ve daha sonra Nisan 1961'de İran Özgürlük Hareketi'ni kurdu.

1963 Şubatı'nın başlarında (Ak Devrim Referandumu'ndan 5 gün önce) tutuklandı. Gazel Kalesi Zindanları'na gönderildi ve Askeri Mahkeme'de yargılanmadan 10 yıla mahkum edildi.

Devrim öncesinde ki mücadeleye aktif olarak katıldı. 4 Şubat 1979da İmam Humeyni, onu başbakanlığa atadı.

Mühendis Bazergan'ın ilmi, siyasi ve dini faaliyetleri çerçevesinde 50'den fazla kitabı ve konferansı yayınlandı. Genç nesil arasından çok sayıda kitaplarını okuyan ve görüşlerine ilgi duyan insanlar çıktı. Kur'an Öğretimi, Geleneğin Yolu, Kur'an'da Dönüşüm. Seyri, Hac Seferinden Notlar kitapları arasında sayılabilir.

('Kur'an'da Dönüş" (Mehdi Bazergan, Bongah-ı Terecime ve Neşr-i Ketab, Tahran, 1981) adlı kitaptan alınmıştır.)

Son Rasul'ün peygamberlik metodunun sistematize edildiği ve aşağıda yorumlanan Cuma Suresi'nin 2. ayetinin 2. bölümünde İslam'a inananların ve ümmilerin "arınması"ndan bahsedilmektedir.

"O, ümmiler içinde, kendilerinden olan ve (1) onlara ayetlerini okuyan, (2) onları arındırıp-temizleyen ve onlara (3) kitap ve (4) hikmeti öğreten bir elçi gönderendir. Oysa onlar, bundan önce gerçekten açıkça bir sapıklık içinde idiler" (62/2).

Ayette geçen "yüzekkihim" (arındırıp-temizleme)'den maksat ve özellikle "ayetlerin okunmasından sonra ve "kitabın öğretilmesi"nden önce gelen arınmanın keyfiyeti, öğretici yönü olan araştırmaya değer bir konudur. Nitekim muhteva değişimiyle ilgili ayetler de Kur'an'da mevcuttur.

Öncelikle şu sorular sorulmalıdır. "Arınma"dan maksat nedir? Rasul'u Ekrem "arınma" programını nasıl müminler üzerine uygulamıştır? Arınmanın gerçekleştirilmesi ve ilgili ayetlerin ulaştırılması, Kur'an ayetlerinin okunmasından sonra ve kitap öğretiminden önce yani dört aşamalık sistematik çerçevede mi olmuştur? Bu dört aşama birbirini takip mi etmiştir? Gerçekte bu dört aşamalık program sadece peygambere ve çağdaşlarına mı mahsustur; yoksa daimi olup ümmetin tamamı için geçerli midir?

Eğer arınmayla ilgili ayetler ve keyfiyeti belirtilirse ve bir tablo tanzim edilirse, 2. sorunun cevabı yani arınma programının nasıl uygulandığı kendi kendine açığa kavuşacaktır. Daha önemli ve konuya giriş olabilecek mesele birinci sorunun yani arınmadan maksadın ne olduğu sorusunun cevabıdır. Aşağıdaki sorularla konu biraz daha açılabilir.

1. Komünist ülkelerin geleneğinde olduğu gibi; tasfiye ile eş anlamlı kullanılan arınma, farklı düşünenlerin kesin olarak bertaraf edilmesi veya her muhalifin ya da sapmışın hatta şüphelinin idama müsait olmasalar bile idam edilmesi midir? Kendisinin ve ideolojisinin dışındaki her şeyi temizleyip çöpe atmak mıdır?

2. Usulde ve lügatta ve ayetlerde insanın kendini (önceden apaçık sapıklıkta olmuş olsa da) kirlerden arındırması, temiz, saf ve dış çevreyle uyumlu yapması anlamına gelen arınma zorla veya azarlamayla veya hadleri uygulayarak mı yapılsın? İlk bakışta insanın kendi maslahatına uygun gibi görünen bu yol Allah'ın istediği midir? Bunun dışında başka bir yol yok mudur?

3. "La ikrahe fi'd-din" ilkesine ve yeni Müslümanlar ve müşrikler üzerine seri hadleri uygulama ve güç kullanma imkansızlığına dikkat ederek, acaba İslam Peygamberi arınmayı öğüt, hatırlatma ve temenni yoluyla gerçekleştirmiş, insanın arınmasına ve ıslahına dikkat çekmiş ve Müslümanlar'ı bu hususta bilgilendirmekle yetinmiştir, diyebilir miyiz? Böyle bir yaklaşımın Peygamber açısından ve sonraki Müslümanlar, eğitimciler ve tebliğciler açısından uygulanabilirliği nedir?

4. Özellikle insanın akli ve ilmi gelişim devirlerinin başlangıcında; maddi-ilmi şahitler ve mantıki deliller öne sürme, öğüt ve nasihattan daha etkili değilmidir? Ve Kur'an bu metodu kullanmamış mıdır?

İnsan eğitim kurumlarında, ister ilerlemiş ıstılahlarıyla devrimci siyasi sistemlerde olsun, isterse bedeni cezalar ve "eğer sopalı olmazsa, inek ve eşek yük taşımaz" sözünden yola çıkılarak yasal ve polisiye zorlamalar kullanılan sistemlerde olsun bu metotların ve durumların hepsi görülmüş ve görülüyor ki hem eski özel medreselerin ahundları kullanıyorlardı hem de kendilerinin dışındaki halkı hayvanlara benzer ve eş düzey gören müstebitler, özgürlük ve insan düşmanları. Bu arada sulh isteyen muslihundan bazısının ve eğitim ve öğretim okullarının birçok eylemi bilgilendirmeye ve (öbür dünya ile) tehdit etmeye yönelikti.

Yukardaki her bir metodun teyidinde nebilerin zamanından veya dilinden deliller getirmek de mümkün olmuştur. Mesela Nuh'un duası, (Nuh dedi ki: "Rabbim yeryüzünde kafirlerden tek kişi bırakma. Çünkü sen onları bırakırsan, kullarını şaşırtırlar ve sadece ahlaksız, nankör (insanlar) doğururlar.) (71/26-27). Nuh tufanı, Firavun'un ve takipçilerinin boğulması, Ad ve Semud'un helaki olayları aynı şekilde "onların çoğu fasıktırlar, müşriktirler ve anlamazlar", "....onlara öğüt ver ve onları içlerine tesir edecek güzel söz söyle" (4/63), emirleri yukarıdaki düşüncelere delil olarak getirilebilir. Kendi işlerinin ve Hak'tan gelen adaletin sonucunda helak olan bir kavim, peygamberin hayata geçirmek istediği programın dışında bir iş yapmıştır. Peygamber'in öğüt veren, yol gösteren, hatırlatan, müjdeleyen ve korkutan olması da program dahilindedir ve arınma da Onun peygamberliğinden ve programından bir cüzdür.

Peygamberimizin arınma zeminindeki metodunu Kur'an'dan sormamız daha iyi olur. Kur'an'da arınma kelimesinin nerelerde ve nasıl kullanıldığına, hangi emirleri işaret ettiğine ve hangi eylemlerle birlikte anıldığına bakalım.

Ne mutlu bize ki, risaletin başladığı yıllarda, sorumuzun cevabı için lazım olan açıklamaları ve tanımlamaları buluyoruz. Şems Suresi'nde (vahyin ilk yılında) ilk kez arınma kavramı; düzelmiş, günahı ve korunması ilham edilmiş, iyi ve kötü hareketlerin vücut bulduğu insan nefsi hakkında kullanılıyor:

"Nefse ve onu şekillendirene, ona bozukluğunu ve korunmasını ilham edene andolsun ki; nefsini yücelten (zekkaha) iflah olmuş, onu alçaltan da ziyana uğramıştır" (91 /Şems; 7-10). Yine aynı yılda 2 nüzul sırası arayla (1) "Doğrusu, temizlenip arınan felah bulmuştur" (87/14) arınma kavramı tekrar edilmiş ve: "Ama siz şu yakın hayatı yeğliyorsunuz" (87/16) ayetiyle de arınmaya ulaşmaya mani şeyler hatırlatılmıştır.

Yine vahyin 2. yılında Leyi Suresi'nde; (maldan) verme ve takva, en güzeli doğrulama, cimrilik ve tenezzül etmeme, en güzelin yalanlanması, ölüm anında mala ihtiyaç olmama ve son olarak Allah'ın insanın hidayetini taahhütü ve günahkarı cehennem ateşiyle tehdit etmesi konularını içeren ayetlerden sonra arınmanın yolu ve maksadı ilan ediliyor.

"Ondan uzak tutulur, en çok korunan. O ki malını vererek arınır ve yücelir" (92/17-18). Sonradan Allah yolunda mal vermeyi vacip sayıp, ölçüsünü tayin ediyor ve onun ismini zekat koyuyor. Yani arınma vesilesi. Hz. Zehra Sadıke-i Kübra da hutbesinin başında, zekatı nefsin arınma ve Allah tarafından rızkın arttırılması aracı olarak belirtmiştir.

Zekat, her şeyden çok, şahsi bir ibadet, Allah'a yaklaşma ve insanın Allah'a yönelme eylemidir. Kur'an'da pek çok yerde zekat, insan ve Allah arasında bağ olan namazdan sonra gelmektedir: "Namazı kılın, zekatı verin", "onlar ki namazı kılarlar, zekatı verirler" veya Hz. İsa'nın dilinden: "Sağ olduğum sürece bana namaz kılmayı zekat vermeyi emretti" (19/31). Tevbe Suresi 103. ayette de malın bir kısmının alınması, açıkça mal sahibinin arınma ve temizlenme aracı olarak gösterilmiştir: " Onların mallarından kendilerini temizleyeceğin, yücelteceğin bir sadaka al ve onlara dua et..."(9/'103)

Kur'an'da tavsiye olunan, asli hedefi; bireysel ıslah ve irade pratikleri, fazilete, takvaya ve yüksek ahiret derecelerine ulaşma olan, zekatın dışında da müminlerin asgari düzeyde de olsa harcama, ödeme ve hizmet çeşitleri ki -fıkhi açıdan kendine has ölçü ve ismi vardır ve vacib sayılmaktadırlar- vardır. Fakat bunların verildiği yer, kişi ve toplum açısından getireceği faydalardan pek bahsedilmemiştir. (2) Belki de hiçbir din de bu şeklide üzerinde durulmayan maldan vermeyle ilgili diğer kelimeler ; "intak, sadaka, ihsan, iyi amel (hayrat) ve mal ile cihat"tır. Sevabı büyük belki de mal ile cihattan daha çok olan diğerlerinin faydası için kendi hakkından vazgeçmek, affetmek de gösterilen fedakarlık daha da ileri giderek canın feda edilmesine yani Allah yolunda şehadete varmaktadır. Bir yerde kesin ve kuşatıcı bakış açısıyla buyruluyor: "Sevdiğiniz şeylerden harcamadıkça asla iyiliğe eremezsiniz. Ne harcarsanız mutlaka Allah onu bilir" (3/92). Diğer yerlerde de "mallardan ve kazancımızdan infak ettiklerimizin kendi yararımıza olarak eksiksiz döndürüleceği açıklanıyor. Başka ayetlerde de infak, hakkından vazgeçme, affetme ve ihsan peşinsıra ve anlamdaş olarak kullanılmıştır: "Onlar ki bollukta ve darlıkta Allah için harcarlar, öfke(lerin)i yutkunurlar, insanları affederler. Allah da güzel davrananları sever" (3/134). Allah yolunda mallarla ve canlarla yapılan cihattan da çokça bahsedilmiştir.

Özetle peygamber metodun ikinci aşaması olan arınma; ameli, ibadi ve ihtiyari pratikler, insanın üzerindeki dünyevi istiladan ve ekonomik kölelikten kurtulma aracı ve sevdiğimiz şeylerden ve kendi menfaatlerimizden infaktır. Rahatlık ve refahtan vazgeçmek, öfkeyi dindirmek, nakit parayı malı, işi, kısas hakkını, makamı, oğlu dostu ve sonuçta da canı feda etmek. Bu eylemlerin hepsi Kur'an'da zekatla birlikte anılmıştır. Ve bundan maksat da irade gücüyle nefsin düzeltilmesi ve temizlenmesi, takva ve arınmanın oluşturulmasıdır. Bu ayetlerin sonunda da genellikle ahiret ödülü ve Allah'ın bağışlaması vadedilmiştir. Yukarda zikredilen ameller ve tabirler, Kur'an'da zekat ve arınma kavramları çatısı altında kullanılmıştır. Örnek olarak :

"...Doğrusu kim (Allah'tan) korkar ve sabrederse, şüphesiz Allah iyilik edenlerin ecrini zayi etmez" (12/90). Takva, sabır, ihsan (3) ecir.

"...Namazı kılın, zekatı verin ve Allah'a güzel bir borç verin..." (73/20). Namaz, zekat, borç, ihsan.

"(Mallarınızı) Allah yolunda harcayın, kendi ellerinizle kendinizi tehlikeye atmayın, iyilik edin, doğrusu Allah iyilik edenleri sever" (2/195). İnfak, ihsan.

"De ki: "Ey inanan kullarım, Rabbiniz'den korkun. Bu dünya hayatında güzel davrananlara güzellik var. Allah'ın yeri geniştir. Ancak sabredenlere mükafatları hesapsız ödenecektir" (39/10). Takva, ihsan, dünya ecri, sabır, ahiret ecri.

"O (koruna)nlar bollukta ve darlıkta Allah için harcarlar, öfke(lerin)i yutkunurlar, insanları affederler. Allah da güzel davrananları sever." ( 3/134) Takva, infak, öfkenin yutulması, af, ihsan.

"Sizden fazilet ve servet sahibi kimseler, yakınlığı bulunanlara, yoksullara; Allah yolunda göç edenlere bir şey vermemeğe yemin etmesinler, affetsinler, geçsinler. Allah'ın sizi bağışlamasını sevmez misiniz?" (24/22). Fazilet, Allah yolunda verme, af, hakkından vazgeçme, bağışlanma.

"...insanlara güzel söz söyleyin, namazı kılın, zekatı verin!.."(2/83). ihsan, namaz, zekat.

"Onların mallarından, kendilerini temizleyeceğin, yücelteceğin bir sadaka al ve onlara dua et.."(9/103). Sadaka, temizleme, arınma, dua.

Arınma ile ilgili ayetleri toplamak ve onların muhteva değişimini incelemek için, yukarıdaki kavramların ve değişik türevlerinin, bireysel ıslah ve ibadete yönlendirici konuların geçtiği ayetleri "Keşfü'l-Ayat" ve "Mu'cemü'l Müfehres" yardımıyla bulup, iniş sırasına göre sıraya dizelim. Elbette zekatın, infağın ve diğerlerinin teşrii, tavsiye edilmesi ve tanımlanmasının dışında infak Karşıtlığıyla, bencillikle, mal severlikle veya arınma, hidayete ve sevaba mani olan şeylerle ilgili ayetler de vardır. Bunlar Kur'an'da iyi insanların hayat hikayelerinde de anlatılmaktadır. Fakat en doğru olanı tüm bu hususlar -hem konumuzla direk ilgili ayetleri hem de arınma, infak vs. engelleyen şeyleri gösteren ayetleri- hesap etmemiz gerekiyor.

Gösterdiğimiz 1 nolu tabloda, zekat ve arınma ile ilgili müsbet ve menfi amelleri içeren ayetleri toplayıp yıllara göre ilgili ayetlerin sayısını gösterdik.

Tabloyu okuduktan sonra Nebi-i Ekrem'in arınma eylemini uygulama programı yani nurlu yol iyice anlaşılıyor. Programın merhalelerini ve ayetlerin muhteva değişimini görüyoruz.

Ayet sayılarını gösteren grafik, bi'setin 3. ve ayetlerdeki kelime sayısını gösteren grafik hicretin 9. yılında maksimum noktalarına ulaşmışlardır. Risaletin ilk yıllarında asli ve feri olarak toplanan ayetlerin birçoğu bizim Kur'an'ın inişi ile ilgili söylediklerimizi teyid ediyor. Bi'setin ikinci ve üçüncü yıllarında ki ayetlerin çeşitli açılardan zekat farizasına ve iki dünyadaki ödüle işaret ederek tezkiye, infak, yoksulu doyurma, ihsan, cimriliğin kötülenmesi, malseverlik, konularını özetle gündem yaptığını görmekteyiz. Kelime sayılarının çokluğu açısından göze batan bi'setin son yılından bir önceki yıl inen ayetler teşrii ve fıkhi ayetlerle aynı zamanda inip cazip teşvikler ve ilginç teşvik tanımlamalarını içermektedir. Bu son iki yılda ayetlerin inişi düzenli olarak artmış hiçbir zaman kesilmemiştir. İtikadi konulardan olan ahiretin tanımlanması ve hatırlatılması, tevhid ve nübüvvet ayetlerin de olduğu gibi.

Tablodaki ayetler üzerine görüşler; ayetler ve grafiklerden sonra gelecektir.

Bİ'SETİN 1. YILI 4 ayet, 12 kelime

1- "(Ey örtüsüne bürünen) Elbiseni temizle. Pislikten kaçın" (74/4-5).

2- "Nefsini yücelten iflah olmuş. Onu alçaltan da ziyana uğramıştır" (91/9-10).

Bİ'SETİN 2. YILI 20 ayet- 80 kelime.

3- "Fir'avn'a git çünkü o azdı. De ki: "Arınmaya gönlün var mı? (Seni Rabbine ileteyim de O'ndan korkasın.)" (79/17-18).

4- "Kim verir, korunursa ve en güzeli doğrularsa, onu en kolaya muvaffak ederiz. Fakat kim cimrilik eder kendini zengin görüp tenezzül etmez ise, ve en güzeli de yalanlarsa, onu da en güce muvaffak ederiz. Çukura düştüğü zaman malı ona hiçbir fayda sağlamaz. Doğru yola iletmek bize aittir. Son da ilk de elbette bizimdir. Ben sizi alev saçan bir ateşe karşı uyardım. Ona ancak bedbaht kimse girer. O ki yalanladı ve döndü. Ondan uzak tutulur en çok korunan. O ki malını vererek arınır, yücelir" (92/5-18)

5- "(Dini yalanlayanı gördün mü?) İşte o, öksüzü iter, kakar. Yoksulu doyurmağa önayak olmaz" (107/2-3)

"En ufak yardımı esirgerler" (107/7)

6- "(Yaptıklarınıza karşılık afiyetle yeyin için). Biz güzel davrananları böyle mükafatlandırırız" (77/44).

7- "(Onlar sorarlar, suçluların durumunu. Sizi şu yakıcı ateşe ne sürükledi. Derler ki "Biz namaz kılanlardan olmadık) yoksula da yedirmezdik" (74/44)

8- "Diliyle çekiştiren, kaş ve gözüyle işaretler yapıp alay eden her fesad kişinin vay haline. O ki mal yığdı, onu saydı durdu. Malının kendisini ebedi yaşatacağını sanır. Hayır, andolsun ki o, Hutame'ye atı lacaktır" (104/1 -4).

Bİ'SETİN 3. YILI 31 ayet, 119 kelime

9- "Doğrusu temizlenip arınan felah bulmuştur; ve Rabb'inin ismini zikredip namaz kılan." (87/14-15).

10- Doğrusu o, malı çok sever" (100/8).

11- "(Sarp yokuşun ne olduğunu sen nereden bileceksin?) Bir boynu (kölelik zincirinden) çözmek, yahut açlık gününde doyurmaktır; akraba olan yetimi, yahut hiçbir şeyi olmayan yoksulu" (90/13-16).

12- "(Mal ve evlat) çoğaltma yarışı, sizi oyaladı" (102/1).

13- "Alemler içinde Nuh'a selam olsun. İşte biz güzel davrananları böyle mükafatlandırırız". (37/79-80) ayr. bkz. (37/105,109,110,113,120,121,130,131)

14- "(Şunlardan hiçbirine itaat etme; yemin edip duran aşağılık) Hayra engel olan saldırgan, günahkar, (kaba, sonra da kötülükle damgalı) mal ve oğullar sahibi olmuş diye." (68/12, 14)

15- 'Hayır, doğrusu siz yetime ikram etmiyorsunuz. Yoksulu yedirmeğe teşvik etmiyorsunuz. Mirası hırsla yutuyorsunuz. Malı pek çok seviyorsunuz." (89/17-20)

16- "Artık kim zerre ağırlığınca hayır yapmışsa onu görür". (99/7)

17- "Malım bana hiçbir yarar sağlamadı. Gücüm benden yok olup gitti. (Tutun onu bağlayın onu. Sonra cehenneme sallayın onu! Sonra uzunluğu yetmiş arşın olan zincire vurun onu! Çünkü o büyük Allah'a inanmıyordu.)" (69/28-29)

"Yoksulu doyurmaya ön ayak olmuyordu." (69/34)

18- "Mallarında belli bir hisse vardır; saile ve mahruma (isteyene ve iffetinden dolayı istemeyip mahrum olana )" (70/24-25)

19- "(Felaha ulaştı o müminler) onlar zekatı verirler." (23/4)

Bİ'SETİN 4. YILI 2 ayet, 14 kelime

20- "(Korunanlar, cennetlerde, çeşme başlarındadırlar.) Rab'lerinin kendilerine verdiğini alırlar. Çünkü onlar bundan önce güzel davranırlardı." (51/16)

"Mallarında dilenci ve yoksul için bir hak vardı." (51/19)

Bİ'SETİN 5. YILI 11 ayet 85 kelime

21- Adaklarını yerine getirirler ve şerri salgın olan bir günden korkarlar. Yoksula, yetime ve esire sevdikleri yemeği yedirirler. "Biz size sırf Allah rızası için yediriyoruz, sizden bir karşılık ve teşekkür beklemiyoruz."(derler.) (76/7-9)

22- "(Haydi ikiniz, atın cehenneme her inatçı nankörü!) Hayra engel olan, saldırgan şüpheciyi." (50/25)

23- "Onlara: "Allah'ın size verdiği rızıktan (Allah için) verin" dendiğinde nankörler, inananlara dediler ki: "Allah'ın dilediği takdirde yedireceği kimseye biz mi yedirelim?" (36/47)

24- Onlar sanıyorlar mı ki kendilerine verdiğimiz mal ve oğullar ile, onların iyiliklerine koşuyoruz. Hayır, farkında değiller." (23/55-56)

"(Onlar ki Rabblerinin korkusundan titrerler....) Verdiklerini, Rab'lerinin huzuruna dönecekleri düşüncesiyle kalpleri korkudan ürpererek verirler." (23/60)

"İşte onlar, hayır İşlerine koşarlar ve onlar hayır için önde giderler." (23/61)

"Kötülüğü en güzel şeyle sav. Biz onların vasıflandıracaklarını biliyoruz." (23/96)

25- "(...Ortak koşanların vay haline!) Onlar ki zekat vermezler ve onlar ahireti İnkar ederler." (41/7)

Bİ'SETİN 6. YILI 7 ayet, 58 kelime

26- "Onları, emrimizle doğru yolu gösteren önderler yaptık ve onlara hayırlı işler yapmayı, namaz kılmayı ve zekat vermeyi vahyettik. Onlar bize kulluk edenlerdi." (21/73)

"(Ve Zekeriya... O'nun duasını da kabul ettik; ona Yahya'yı armağan ettik . Eşini de kendisi için ıslah ettik.) Gerçekten onlar hayır işlerine koşarlar.." (21/90)

27- "Beni bulunduğum her yerde insanlara yararlı kıldı. Sağ olduğum sürece bana namaz kılmayı, zekat vermeyi emretti." (19/31)

"(Beni) anneme iyilik eder (kıldı)...." (19/33)

"(Kitapta İsmail'i de an…) Halkına namaz kılmayı zekat vermeyi emrederdi.." (19/55)

28- "Oysa kendilerine, dini yalnız Allah'a halis kılıp O'nu birleyerek Allah'a kulluk etmeleri, namazı kılmaları, zekatı vermeleri emredilmişti. İşte doğru din budur." (98/5)

29- "Onlar ki namazı kılarlar, zekatı verirler ve onlar ahirete de kesin olarak inanırlar." (31/4)

Bİ'SETİN 7. YILI 5 ayet 39 kelime

30- "Altlarından ırmaklar akan Adn cennetleri. Orada sürekli olarak kalırlar. İşte arınanların mükafatı budur!" (20/76)

31- "(Rahman'ın kulları ki..) ve harcadıkları zaman ne israf ederler ne de cimrilik ederler.." (25/67)

32- "(Korunanlara da "Rabbiniz ne indirdi?" dendi. "Hayır" (indirdi) dediler. Dünyada güzel iş yapanlara güzellik vardır, ahiret yurdu ise daha hayırlıdır. Takva sahiplerinin yurdu ne güzeldir." (16/30)

"Çünkü Allah, korunanlarla ve iyilik edenlerle beraberdir." (16/128)

33- (.... Muttakiler için yol göstericidir.) Onlar ki gaybe inanıp namazlarını kılarlar ve kendilerine verdiğimiz rızıktan harcarlar." (2/3)

Bİ'SETİN 8, YILI 4 AYET, 15 KELİME

34- "...Korkarak ve umarak Rablerine dua ederler ve kendilerine verdiğimiz rızıktan hayır için harcarlar." (32/16)

35- "Rabbin yalnız kendisine tapmanızı ve anaya babaya iyilik etmenizi emretti." (17/23)

36- "(Müminlere yol gösterici ve müjdedir.) Onlar ki namazı kılarlar, zekatı verirler ahirete de kesin olarak inanırlar." (27/3)

37- "(Doğruyu getirene ve onu doğrulayanlara gelince; işte muttakiler onlardır.) Rabb'lerinin yanında onlara, diledikleri her şey var. İşte güzel davrananların mükafatı budur." (39/34)

Bİ'SETİN 9. YILI 7 ayet, 82 kelime

38- "Mallarınız ve evlatlarınız bir fitnedir Büyük mükafat ise Allah'ın yanındadır. Öyle ise gücünüz yettiği kadar Allah'tan korkun, dinleyin, itaat edin ve kendi iyiliğinize olarak harcayın. Kim nefsinin cimriliğinden korunursa işte onlar, kurtuluşa erenlerdir. Eğer Allah'a güzel borç verirseniz, Allah onu sizin için kat kat yapar ve sizi bağışlar. Allah karşılık verendir, halimdir." (64/15-17)

39- "İyilikle kötülük bir olmaz. (Sen kötülüğü) en güzel olan şeyle sav.." (41/34)

40- "Akrabaya, yoksula, yolcuya hakkını ver. Allah'ın yüzünü (rızasını) isteyenler için bu, daha hayırlıdır..." (30/38)

"İnsanların mallan içinde, artması için verdiniz faiz, Allah katında artmaz. Ama Allah'ın yüzünü (rızasını) isteyerek verdiğiniz zekat(a gelince); işte (onu verenler sevaplarını ve mallarını) kat kat artıranlardır." (30/39)

41- "De ki: "Eğer Rabbimin rahmet hazinelerine siz sahip olsaydınız sarf etmek korkusuyla tutardınız. Hakikaten insan çok cimridir." (17/100)

Bİ'SETİN 10. YILI 3 ayet, 17 kelime

42- "Affı tut, İyiliği emret, cahillere aldırış etme." (7/199)

43- Namazı kılın, zekatı verin, peygambere itaat edin ki rahmete erdirilesiniz." (24/56)

44- "Biz insana ana babasına İyilik etmeyi tavsiye ettik.." 29/8

Bİ'SETİN 11. YILI 7 ayet, 85 kelime

45- "Ne mallarınız, ne de evlatlarınız size katımızda bir yakınlık sağlamaz. Ancak inanıp faydalı iş yapanlar başka. Onlara yaptıklarının kat kat fazlası mükafat vardır ve onlar saraylarda güven içindedirler." (34/37)

"De ki " Rabbim kullarından dilediğine rızkı yayar ve ona(tekrar rızkı) kısar. Siz Allah için ne verseniz Allah onun yerine başkasını verir. O, rızık verenlerin en hayırlısıdır." (34/39)

46- "(Yusuf) güç ve kuvvetine kavuşunca ona hüküm ve ilim verdik. İşte biz güzel hareket edenleri böyle mükafatlandırırız." (12/22) Ayrıca Bkz: (12/56, 88, 90)

47- "(Musa) güçlü çağına erip olgunlaşınca biz ona hüküm ve ilim verdik. İşte güzel davrananları böyle mükafatlandırırız." (28/14)

Bİ'SETİN 12. YILI 5 ayet, 53 kelime

48- "İşte onlara, sabretmelerinden ötürü mükafatları iki kere verilir, onlar kötülüğü iyilikle savarlar ve kendilerine verdiğimiz rızıktan harcarlar." (28/54)

49- " ... Namazı kılın, zekatı verin ve Allah'a güzel bir borç verin. Kendiniz için verdiğiniz hayırları, Allah katında verdiğinizden daha hayırlı ve mükafatça daha büyük bulacaksınız." (73/20)

50- "...güzel davrananları da güzellikle mükafatlandırsın." (53/31)

51- "Mal ve oğullar dünya hayatının süsüdür. Kalıcı olan güzel işler ise Rabbinin katında sevapça da daha hayırlıdır, umutça da daha hayırlıdır." (18/46)

52- "Kim güzel davranarak özünü Allah'a teslim ederse o, en sağlam kulpa yapışmıştır..." (31/22)

Bİ'SETİN 13. YILI 3 ayet, 38 kelime

53- "Kim ahiret ekinini istiyorsa onun ekinini artırırız; kim dünya ekinini istiyorsa ona da dünyadan bir şey veririz. Fakat onun ahirette bir nasibi olmaz." (42/20)

"... Kim bir iyilik işlerse onun iyiliğini arttırırız. Şüphesiz Allah bağışlayan, karşılık verendir." (42/23

"Rabblerinin çağrısına gelirler, namazı kılarlar. İşleri aralarında danışma iledir, kendilerine verdiğimiz rızıktan hayır için harcarlar" (42/38)

HİCRETİN 1. YILI 7 ayet, 69 kelime

54- "Allah yolunda harcayın, kendi ellerinizle kendinizi tehlikeye atmayın, iyilik edin, doğrusu Allah iyilik edenleri sever." (2/195)

55-"... sen ancak görmeden Rabblerinden korkanları, namazı kılanları uyarırsın. Manen temizlenip yücelen, kendi yararına temizlenmiş olur. Dönüş Allah'adır." (35/18)

Allah'ın kitabını okuyanlar, namazı kılanlar ve kendilerine verdiğimiz rızıktan gizli ve açık sarfedenler, asla batmayacak bir ticaret umarlar" (35/29)

"Sonra kitabı kullarımız arasında seçtiklerimize miras verdik. Onlardan kimi nefsine zulmedendir, kimi orta gidendir, kimi de Allah'ın izniyle hayırlarda öne geçendir. İşte büyük lütuf budur." (35/32)

56- "De ki: "Ey inanan kullarım, Rabbinizden korkun. Bu dünya hayatında güzel davrananlara güzellik var. Allah'ın yeri geniştir. Ancak sabredenlere mükafatları hesapsız ödenecektir." (39/10)

57- "Namazları kılarlar ve kendilerine verdiğimiz rızıktan verirler." (8/3)

"Bilin ki mallarınız ve çocuklarınız birer fitnedir. Allah'a gelince büyük mükafat, onun yanındadır." (8/28)

HİCRETİN 2. YILI 6 ayet, 83 kelime

58- "Onlara karşı gücünüz yettiği kadar kuvvet ve cihad için bağlanıp beslenen atlar hazırlayın.... Allah yolunda ne harcarsanız tam olarak size ödenir, hiç haksızlığa uğratılmazsınız." (8/60)

"Onlar ki inandılar, hicret ettiler, Allah yolunda mallarıyla, canlarıyla savaştılar ve onlar ki barındırdılar ve yardım ettiler; işte onlar birbirlerinin velisidirler.." (8/72)

59- "... mallarınızla ve canlarınızla Allah yolunda savaşırsınız. Eğer bilirseniz sizin için en iyisi budur." (61/11)

60- " Bu da (kendinden öncekileri) doğrulayan, Arap diliyle bir kitaptır. Zulmedenleri uyarmak ve güzel davrananlara müjde olmak için (indirilmiştir)." (46/12)

61- "Allah hiçbir şeye gücü yetmeyen ve başkasının malı olan bir köle ile kendisine güzel rızık verdiğimiz,,o rızıktan gizli ve açık harcayan kimseyi misal olarak anlattı. Hiç bunlar bir olurlar mı?" (16/75)

62- "O'dur ki ümmiler içinde, kendilerinden olan ve onlara Allah'ın ayetlerini okuyan, onları yücelten onlara kitab ve hikmeti öğreten bir elçi gönderdi. Oysa onlar, önceden, apaçık sapıklık içinde idiler." (62/2)

HİCRETİN 3. YILI 16 ayet, 162 kelime

63- "Sevdiğiniz şeylerden harcamadıkça asla iyiliğe eremezsiniz. Ne harcarsanız mutlaka Allah onu bilir." (3/92)

"Sizden hayra çağıran iyiliği buyurup kötülükten meneden bir topluluk olsun.." (3/104) Ayrıca Bkz: (3/115, 134, 164, 172)

64- "Ey insanlar, mallarınız ve çocuklarınız sizi Allah'ı anmaktan alıkoymasın..." (63/9)

"Biriniz kendisine ölüm gelip de:"Rabbim (ne olur) beni yakın bir süreye kadar erteleseydin de sadaka verip iyilerden olsaydım!" demeden önce, size verdiğimiz rızıktan (Allah) için harcayın." (63/10)

65- " ....Onlardan yeyin, sıkıntı içinde bulunan fakire de yedirin." (22/28)

"... Onlardan yeyin, kanaat eden(fakir)e de; isteyen(fakir)e de yedirin." (22/36)

"Onların ne etleri ne de kanları Allah'a ulaşmaz. Fakat sizin takvanız O'na ulaşır.." (22/37)

"... Rabbinize ibadet edin, hayır işleyin ki umduğunuza ere-siniz." (22/77)

66- "Sabredenleri, doğru olanları, huzurunda gönülden boyun büküp divan duranları, Allah için harcayanları ve seherlerde istiğfar edenleri görmektedir." (3/17) Ayrıca Bkz: (3/30)

HİCRETİN 4. YILI 4 ayet, 51 kelime

67- "Yeryüzü düzeltildikten sonra onda bozgunculuk yapmayın, korkarak ve umarak O'na dua edin. Muhakkak ki Allah'ın rahmeti iyilik edenlere yakındır." (7/56)

68- "De ki: "İster gönüllü, ister gönülsüz sadaka verin; sizden kabul edilmeyecektir. Çünkü siz yoldan çıkan bir kavimsiniz!" (9/53)

"Sadakalar, Allah'tan bir farz olarak ancak fakirlere, düşkünlere, onlar üzerinde çalışan memurlara, kalpleri ısındırılacak olanlara, kölelik altında bulunanlara, borçlulara, Allah yoluna ve yolcuya mahsustur. Allah bilendir, hüküm ve hikmet sahibidir." (9/60)

69- "Güzel davrananlara daha güzel karşılık ve fazlası var.." (10/26)

HİCRETİN 5. YILI 17 ayet, 195 kelime

70- "Allah'a ve elçisine inanın ve sizi hakim kıldığı, sizin yönetimine verdiği şeylerden harcayın. Sizden, inanan ve harcayanlar için büyük mükafat vardır." (57/7)

"Neden siz Allah yolunda harcamayasınız ki? Göklerin yerin mirası zaten Allah'ındır. Elbette içinizden fetihden önce harcayan ve savaşanlar, ötekilerle bir olmaz. Onların derecesi, sonradan infak eden ve savaşanlardan daha büyüktür. Bununla beraber Allah hepsine de en güzel sonucu vadetmiştir. Allah yaptıklarınızı haber almaktadır. (57/10) Ayrıca Bkz; (57/11, 18)

"Bilin ki dünya hayatı... mal ve evlat çoğaltma yarışıdır.." (57/20

71-Allah adaleti, ihsanı, akrabaya vermeyi emreder..." (16/90)

72- "Eğer size Allah'ın lutfu ve rahmeti olmasaydı, hiçbirinizi asla temizlemezdi. Fakat Allah dilediğini temizler Allah işitendir, bilendir." (24/21)

"Sizden fazilet ve servet sahibi kimseler, yakınlığı bulunanlara, yoksullara, Allah yolunda göç edenlere bir şey vermemeğe yemin etmesinler, affetsinler, geçsinler. Allah'ın sizi bağışlamasını sevmez misiniz? Allah bağışlayan esirgeyendir." (24/22)

73- "Namazı kılın, zekatı verin, rukü edenlerle beraber eğilin. biz de sizin hatalarınızı bağışlayalım, biz güzel davrananlara daha fazlasını da veririz. (2/58) Ayrıca Bkz; (2/83, 109,110}

"Hayır, kim işini güzel yaparak özünü Allah'a teslim ederse, onun mükafatı Rabbinin yanındadır..." (2/112)

"Rabbimiz, onlara kendi içlerinden, senin ayetlerini kendilerine okuyacak, onlara kitap ve hikmeti öğretecek, onları temizleyecek bir elçi gönder..." (2/129)

"Herkesin yöneldiği bir yönü vardır. O halde hayır işlerine koşun..." (2/148)

"Nitekim kendi içinizden, size ayetlerimi okuyan, sizi temizleyen size kitap ve hikmeti ve size bilmediklerinizi öğreten bir elçi gönderdik." (2/151)

HİCRETİN 6. YILI 7 ayet, 54 kelime

74- "... Allah, sizden güzel hareket edenlere büyük bir mükafat hazırlamıştır." (33/29)

"..Namazı kılın, zekatı verin, Allah'a ve Rasulü'ne itaat edin. Ey Ehl-i Beyt, Allah sizden kiri gidermek ve sizi tertemiz yapmak işiyor." (33/33) Ayrıca Bkz: (33/35)

75- Bir iyiliği açığa vurur veya gizlerseniz yahut bir kötülüğü affederseniz (bilin ki) Allah da affedicidir, güçlüdür." (4/149)

"Fakat içlerinden ilimde derinleşmiş olanlar namazı kılanlar, zekatı verenler, işte onlara büyük bir mükafat vereceğiz." (4/162)

76- "Kim iyilik getirirse, ona onun (getirdiği iyiliğin) on katı vardır...." (6/60)

"... Musa ve Harun, biz güzel davrananlara böyle karşılık veririz." (6/84)

HİCRİ 7. YILI 14 ayet, 130 kelime

77- "Ve onlar Rabblerinin yüzünü (rızasını) arzu ederek (nefsin gücüne giden şeylere) sabrederler, namazı kılarlar, kendilerine verdiğimiz rızıktan gizli ve açık olarak (hayır yoluna) harcarlar ve kötülüğü iyilikle savarlar. İşte bu (dünya) yurdunun (güzel) sonucu-onlarındır." (13/22)

78- "Sadakalar hususunda gönülden veren müminleri çekiştiren ve güçlerinin yetiğinden başkasını bulamayanlarla alay edenler yok mu...." (9/179)

"İnanan erkekler ve inanan kadınlar... namazı kılarlar ve zekatı verirler...." (9/72)

"Fakat elçi ve onunla beraber inananlar, mallarıyla, canlarıyla cihad ettiler. İşte bütün hayırlar onlarındır..." (9/88)

"... harcayacak bir şey bulamadıklarından dolayı üzüntüden gözlerinden yaş akarak dönen kimselerin aleyhine de ( yol yoktur, onlar da kınanmazlar)" (9/93)

"Muhacirlerden ve Ensardan ilk önce geçenler ile bunlara güzelce tabi olanlar... Allah onlardan razı olmuştur, onlar da ondan razı olmuşlardır..." (9/100)

"Onların mallarından, kendilerini temizleyeceğin, yücelteceğin bir sadaka al ve onlara dua et.." (9/103)

"Bilmediler mi ki, kullarından tevbeyi kabul eden, sadakaları alan Allah'tır." (9/104)

"Allah, müminlerden canlarını ve mallarını cennet kendilerinin olmak üzere satın almıştır. Allah yolunda savaşırlar, öldürürler ve öldürülürler... O halde O'nunla yaptığınız bu alışverişinizden ötürü sevinin..." (9/111)

"Küçük, büyük bir masraf yapmaları, bir vadiyi geçmeleri, mutlaka onların lehine yazılır ki Allah onları, yaptıklarının en güzeliyle mükafatlandırsın." (9/121)

79- "(Sizin dostunuz, ancak Allah, O'nun elçisi ve) namazlarını kılan, zekatlarını veren, (rükûya varan müminler)dir." (5/55) Ayrıca Bkz: 5/85)

80- "Allah'ın sana verdiği (bu servet) içinde ahiret yurdunu ara, dünyadan da nasibini unutma, Allah sana nasıl iyilik ettiyse sen de öyle iyilik et, yeryüzünde bozgunculuk (etmeyi) isteme, çünkü Allah bozguncuları sevmez." (28/77)

"Kim bir iyilik getirirse ona ondan daha güzeli vardır..." (28/84)

HİCRETİN 8. YILI 13 ayet, 179 kelime

81- "Allah'a ibadet edin, O'na hiçbir şeyi ortak koşmayın, anaya, babaya, akrabaya, öksüzlere, yoksullara, (nesep yahut evce) yakın komşuya, (nesep veya evce) uzak komşuya, yanında bulunan arkadaşa (yahut zevceye), yolcuya, ellerinizin altında bulunanlara iyilik edin. Allah, kurumlu, böbürlenen insanları sevmez." (4/36)

"Bunlar mallarını insanlara gösteriş için verirler, ne Allah'a ne de ahiret gününe inanmazlar..." (4/38)

"Onlara ne olurdu sanki Allah'a ve ahiret gününe inansalardı ve Allah'ın kendilerine verdiği rızıktan Allah yoluna harcasalardı..."(4/39)

"Allah zerre kadar haksızlık etmez, zerre miktarı bir iyilik olsa onu kat kat yapar ve kendi katından da büyük mükafat verir." (4/40)

"Şu kendilerini övüp yüceltenleri görmedin mi? Hayır, ancak Allah dilediğini yüceltir, onlara kıl kadar zulmedilmez." (4/49)

Dünya hayatını ahiret hayatı karşılığında satanlar, Allah yolunda savaşsınlar. Kim Allah yolunda savaşır da öldürülür ve galip gelirse, biz ona yakında büyük bir mükafat vereceğiz." (4/74)

"İnananlar Allah yolunda savaşırlar, inkar edenler de tağut yolunda savaşırlar. O halde şeytanın dostlarıyla savaşın, çünkü şeytanın hilesi zayıftır." (4/76)

"İnananlardan özürsüz olarak yerlerinde oturanlar ile, mallarıyla canlarıyla Allah yolunda cihad eden bir olmaz. Allah, mallarıyla canlarıyla cihad edenleri, derece bakımından oturanlardan üstün kılmıştır. Gerçi Allah hepsine de güzellik vadetmiştir ama mücahitleri, oturanlardan çok daha büyük ecirle üstün kılmıştır." (4/95)

"Onların arasındaki gizli konuşmaların çoğunda hayır yoktur. Yalnız sadaka, yahut iyilik, ya da insanların arasını düzeltmeyi emreden(in konuşması) müstesna... "(4/114)

"Hangi insan, din yönünden, iyilik edici olarak yüzünü Allah'a teslim edip dosdoğru İbrahim dinine tabi olandan daha güzel olabilir? " (4/125)

82- "Allah'ın mescidlerini, ancak Allah'a ve ahiret gününe inanan, namazı kılan, zekatı veren ve Allah'tan başka kimseden korkmayanlar şenlendirirler." (9/18)

"Ey inananlar, hahamlardan ve rahiplerden birçoğu, insanların mallarını haksızlıkla yerler ve (insanları) Allah yolundan çevirirler. Altın ve gümüşü yığıp da onları Allah yolunda harcamayanlar var ya, İşte onlara acı bir azabı müjdele!" (9/34)

83- "Biz insana, ana babasına iyilik etmesini tavsiye ettik." (46/15)

HİCRETİN 9. YILI 25 ayet 437 kelime

84- "Ey inananlar, siz Peygamber ile gizli konuşacağınız zaman bu gizli konuşmanızdan önce bir sadaka verin. Bu sizin için daha hayırlı ve daha temizdir..." (58/12) Ayrıca Bkz: (58/13)

85- "İnanıp iyi işler yapanlara -bundan böyle korundukları ve İnanıp iyi işler yaptıkları, sonra (yasaklardan) sakınıp (onların yasaklığına) inandıkları ve yine korunup iyilik ettikleri takdirde daha önce yediklerinden ötürü bir günah yoktur. Allah güzel davrananları sever." (5/93)

86- "Kim kendiliğinden bir iyilik yaparsa bilisin ki, Allah karşılığını verir, bilir." (1/158)

"Yüzlerinizi doğu ve batı tarafına çevirmeniz iyilik değildir. Asıl iyilik, o (kimsenin iyiliği)dir ki. Allah'a, ahiret gününe, meleklere, kitaba ve peygamberlere inandı; sevdiği malını yakınlara, yetimlere, yoksullara yolda kalmışlara, dilencilere ve boyunduruk altında bulunanlara verdi, namazı kıldı, zekatı verdi...." (2/177)

"Ey inananlar, öldürmede kısas size farz kılındı. Hüre hür, köleye köle, kadına kadın. Ama kim kardeşi tarafından affedilirse, o zaman (affedenin örfe göre) uygun olanı yapma(sı uygun diyeti istemesi, affedilenin de) güzelce onu ödeme(si) gerekir..." (2/178)

"Oruca güç yetiremeyenlerin fidye vermesi, bir yoksulu doyurması lazımdır. Bununla beraber gönül isteğiyle kim bir iyilik yapar (oruç tutar)sa o, kendisi için daha iyidir..." (2/184)

"... Ancak onları faydalandırın. Eli geniş olan, kendi gücü nisbetinde eli dar olan da kendi kaderince güzel bir şekilde faydalandırmalıdır. Bu iyilik edenlerin üzerine bir borçtur." (2/236) Ayrıca Bkz: (2/237, 254)

"Mallarını Allah yolunda harcayanların durumu, her başağında yüz dane olmak üzere yedi başak veren danenin durumu gibidir. Allah dilediğine kat kat verir. Allah(ın lütfü) geniştir. (O) bilendir." 2/261)

"Mallarını Allah yolunda verip de sonra verdiklerinin ardından başa kakmayan ve eziyet etmeyenlerin, Rabbleri katında mükafatları vardır. Onlara korku yoktur ve onlar üzülmeyeceklerdir." (2/262)

"Güzel bir söz (söylemek) ve affetmek, peşinden eziyet gelen sadakadan iyidir. Allah, zengindir, halimdir." (2/263) Ayrıca Bkz: (2/264)

"Allah'ın rızasını kazanmak ve kendilerinde ki (iman)nı kökleştirmek için mallarını harcayanların durumu da tepe üzerinde bulunan bir bahçeye benzer ki, bol yağmur deyince ürününü iki kat verdi. Yağmur değmeseydi bile çisinti olurdu. Allah yaptıklarınızı görmektedir." (2/265)

"Biriniz ister mi ki, kendisinin altında ırmaklar akan, içinde her çeşit meyvası bulunan, hurmalardan ve üzümlerden oluşmuş bir bahçesi olsun; kendisinin üstüne tam ihtiyarlığın çöktüğü, aciz çocuklarının da bulunduğu bir sırada birden ateşli bir kasığa gelsin ve bahçeyi yakıp kül etsin? Allah, düşünesiniz diye size ayetleri böyle açıklıyor." (2/266)

"Ey inananlar, kazandıklarınızın ve yerden sizin için çıkardığımız nimetlerin iyilerinden (Allah için) verin, kendiniz göz yummadan alamayacağınız kötü şeyleri sadaka vermeye kalkmayın. Bilin ki Allah zengindir, övülmüştür." (2/267)

"Şeytan sizi fakirlikle korkutur ve size çirkin şeyleri yapmayı emreder. Allah ise kendi tarafından bağışlama ve lütuf vadediyor. Şüphesiz Allah(ın lütfü) geniştir, (O) bilendir." (2/268)

"Hikmeti dilediğine verir, hikmet verilen kimseye çok hayır verilmiştir. Bunu ancak aklıselim sahipleri düşünüp anlar." (2/269) Ayrıca Bkz: (2/270)

"Sadakaları açıktan verirseniz ne güzel! Eğer onları gizleyerek fakirlere verirseniz bu, sizin için daha iyidir ve sizin günahlarınızdan bir kısmını kapatır. Allah yaptıklarınızı duyar." (2/271)

"...Verdiğiniz her hayır kendiniz içindir. Çünkü yalnız Allah'ın rızasını kazanmak için veriyorsunuz. Verdiğiniz her hayır, size tastamam verilir ve hiç hakkınız yenmez." (2/272)

"(Sadakalar) şu fakirlere mahsustur ki, Allah yolunda kapanıp kalmışlardır. Yeryüzünde gezip dolaşamazlar. Bilmeyen, utangaçlıklarından dolayı onları zengin sanır. Onları simalarından tanırsın. Yüzsüzlük edip insanlardan istemezler. Yaptığınız her hayrı, Allah bilir." (2/273) Ayrıca Bkz: (2/274)

HİCRETİN 10. YILI 14 ayet, 205 kelime

87- "Faiz yiyenler, ancak şeytanın dokunup çarptığı kimselerin kalktığı gibi kalkarlar. Bu, onların: "Alışverişi de faiz gibidir" demelerinden ötürüdür. Oysa Allah, alışverişi helal, faizi haram kılmıştır. Kime Rabbinden bir öğüt gelir de (faizden) vazgeçerse, geçmişte olan kendisinindir ve işi de Allah'a kalmıştır. (Allah onu affeder) Kim tekrar (faize) dönerse onlar ateş halkıdır, orada ebedi kalacaklardır." (2/275)

88- "Allah, faizi mahveder sadakaları artırır. Allah, hiçbir günahkar nankörü sevmez." (2/276) Ayrıca Bkz: 2/277, 278, 281; 6/151)

89- "Eli geniş olan genişliğine göre nafaka versin. Rızkı kısılmış bulunan da Allah'ın kendisine verdiğinden versin. Allah bir kişiye ne vermişse ancak onu yükler, Allah, bir güçlükten sonra bir kolaylık yaratacaktır." (65/7)

90- "Ve eğer bir kadın, kocasının huysuzluğundan, yahut kendisinden yüz çevirmesinden korkarsa, anlaşma ile aralarını düzeltmelerinde ikisine de günah yoktur. Barış daima iyidir. Zaten nefisler cimriliğe hazır duruma getirilmiştir. Eğer güzel geçinir, (kötülükten) sakınırsanız Allah yaptıklarınızı haber alır. (4/28) Ayrıca Bkz: (4/128)

91- "Kendilerini ne ticaretin, ne de alışverişin Allah'ı anmaktan, namaz kılmaktan, zekat vermekten alıkoymadığı erkekler...." (24/37)

92- "... Allah demişti ki: "Ben sizinle beraberim, eğer namazı kılar, zekatı verirseniz, elçilerime inanır ve onlara yardım eder ve Allah'a güzel borç verirseniz, elbette sizin günahlarınızı örterim ve sizi altlarından ırmaklar akan cennetlere sokarım..." (5/12)

"Sözlerini bozdukları için onları lanetledik ve kalblerini katılaştırdık. Kelimeleri yerlerinden kaydırıyorlar. Uyarıldıkları şeyden pay almayı unuttular. İçlerinden pek azı hariç, daima onlardan hainlik görürsün. Yine de onları affet, aldırma, çünkü Allah güzel davrananları sever." (5/137

"... Allah isteseydi hepinizi bir tek ümmet yardı, fakat size verdiği (nimetler)ler içinde sizi sınamak istedi. Öyleyse hayır işlerinde koşun, hepinizin dönüşü Allah'adır. O size ayrılığa düştüğünüz şeyleri haber verecektir." (5/48)

TOPLAM 232 ayet, 2262 kelime.

Ayetlerin içerik açısından değişimi, yukarıdaki tablolarla düşünüldüğünde uyumluluk arzettiği görülür. Yani değişimler sürekli olmuş, önceki merhalelerin sonra ermesinden önce yeni merhaleler açıklanmış ve sonrasında da uygulama alanı bulmuştur. Arınma kavramı tüm Kur'an boyunca özet konularla başlıyor ve diğer örnekler ve konular gibi açıklamalarla son buluyor. Arınma veya temizlenme ile ilgili ilk hitap muallim, mürebbi ve örnek olması için Peygamberin şahsına, O'ndan sonra da diğer insanlara olmuştur.

Bi'setin 1. yılından hicretin 10. yılına kadar arınma ile ilgili ayetlerde kınama, hatırlatma, tavsiye ve teşvik ile ilgili konularla karşılaşıyoruz.

Arınmanın malı harcama şeklinde açıklandığı ilk yıllarda dünyaperestliğin olumsuzlanması, beşeri hislerin harekete geçirilmesi, Allah'ın seçilmiş kullarının takip edilmesi istemi çok sık görülür. (4, 5, 7, 10, 13, 14, 15 ve 21) Daha sonra tezkiye kavramı, İHSAN, YOKSULU DOYURMAK, İNFAK, İYİ AMEL (HAYRAT) VE BİRR (İYİLİK) kavramlarıyla birlikte kullanılmış. Zekat kelimesini bi'setin 3. ve 5. yıllarında görüyoruz (19 ve 25) 6. yıldan sonra düzenli olarak namaz ve zekat ikiz kardeşçesine -onlara ayetlerini okuyan, onları arındırıp temizleyen ikilisinde olduğu gibi- bir diğerinin arkasından gelmiştir. 26, 29, 32, 36, 43, 49, 65, 73-75, 78, 79, 82, 84, 86, 87, 92 nolu ayetlerde zekatın ibadet açısından niteliği apaçık belirtiliyor. Zekat ve namaz - namaz hayırlı işler ve zekat arasına yerleştirilmiştir- arasında ki bu bağın başlangıcı bi'setin 6. yılıdır. (26-28) Daha sonra hicri 10. yıla kadar imanın, takvanın, kadın ve erkek müminlerin ve müttakilerin tanıtımı yapılmaktadır. (Ehl-i Kitab'a işaret edilen 73, 75, ve 92 nolu ayetlerin dışındaki 28-37 nolu tüm ayetler)

Zekat, infak, ihsan ve sadakaların verileceği yerler Mekki surelerde ya tanımlanmamış ve genel olarak anlatılmış ya da düşkünlere, mahrumlara, yetimlere, esirlere, yolda kalmış yolcuya ve yakınlara olarak ismi geçmiştir. Hicretin 6. yılından itibaren Allah yolunda infak, can ve malla cihat Müslümanlar'ın savunma savaşlarıyla ilgili olarak sahnedeki yerini alıyor. ( 54, 57, 58, 59, 65, 68, 70, 72, 78, 81, 86) İnfak, cihat veya Allah yolunda öldürme namaz ve zekat gibi peşinsıra gelen kavramlardır. Yine namaz ve zekatla eş zamanlı olarak düşkünler ve mahrumlar konusu da unutulmamıştır.

Hadis ve sünnette fıhki ölçüleri belirtilen zekatla ilgili olarak hicretin 4. yılında (68 nolu ayet; 9/60), zekat ve sadakanın verileceği yerler tayin edilmiş, daha sonra da hicri 8. yılda (81 no'daki ayetler; 4/36-40, 86 numaradaki ayetlerden 2/177) ve yine evvelki yıllarda da açıkça cimrilikten ve ödül müjdesi ve azap vaadiyle birlikte nasihat, tanımlama ve tavsiyeden bahseden ayetler inmiştir. "İnfak ediniz" emir sigasının kullanılması ve akrabalara verme ile ilgili ayetler bi'setin 9. yılında gelmiştir. (38 no'lu ayet) ve 43. sırada (bi'setin 10. yılı 24/56) ve 49. sıradaki ayetlerde (bi'setin 12. yılı; 73/20), "namazı kılarlar, zekatı verirler" yerine, "namazı kılınız ve zekatı veriniz" emri geliyor. Daha sonra cihatla eşit düzeyde ve bağlantılı olarak infak etme ve ihsanda bulunma emrinin tekit edildiğini hicretin 1. yılında görüyoruz. (54 nolu ayet: "Allah yolunda harcayın, kendi ellerinizle kendinizi tehlikeye atmayın, iyilik edin, doğrusu Allah iyilik edenleri sever." 2/195)

Bu tavsiye, onaylama ve teşrii ile veya emir ve nehiyle birlikte Kur'an'da çerçevesi çizilen cezanın tesirlerinin gösterimi doğal olarak müşahade edilmelidir. Peygamberi metodun 2. aşaması olan, ümmiler ve insanlar üzerine uygulanması ve yine onların öğretimine başlangıç için gerekli olan tezkiyenin sonuçlarından birisi belki de en önemlisi kitabın ve hikmetin öğretimidir. Tabii sonucu sadece bu kadar değildir. Sıralamasını verdiğimiz ayetler gösteriyor ki arınmanın bir temeli ve hedefi vardır. Çünkü arınmanın sevabı ve ödülü -diğer ibadetlerden daha çok ve çeşitli olarak- Kur'an'da geçmektedir. Arınma, ihsan, zekat, infak, şehadet vd. sevab vaadlerinin bağlantılı tanıtımı ve yorumu aşağıda yapılmaktadır.

- Sorunların kolaylaştırılması, bu dünyanın öbür taraftaki memnun edici karşılığı ve aksine davrananların durumu (4, 40, 45, 52, 56,)

- Yoksulları doyurmaktan ve intaktan kaçınmanın, dünyevi mutluluk ve ebediyete kadar yaşama düşüncesiyle mal biriktirmenin sonunda şiddetli azaba uğrama ve cehenneme atılma (7, 8, 17, 22, 25),

- Kurtuluş (9, 19, 20, 38, 65)

- İhsan (iyi davrananlarda ödül olarak Allah tarafından seçilme.(13, 46, 47, 76),

- Cennet vadi (20, 30, 79 ve 92) ve en yüce cennet tanımlaması (21; (76/11-12), 63; (3/133).)

- Ahiret sevabı ve (amelin) birkaç katı karşılığıyla mükafatlandırma vaadiyle büyük ecir (33,4 38, 40, 45, 48-51, 53, 55, 57-60, 66, 69, 70, 73 (2/106), 74 (33/29, 35), 75, 77, 78 80, 81, 85,86(2/261)

- Ve nefis tezkiyesi (3, 55, 62, 63, 72, 73 (2/129, 151), 74 (33/33), 86 (2/265)).

Diğer ibadetlerle, infakla ilgili ayetler ödül yönünden mukayese edildiğinde infak mükafatının kemiyyet ve keyfiyet açısından 1. sırada yer aldığını görürüz. Özellikle hicri 9. yılda inen Bakara Suresi'nde geçen teşbih ve teşvik ayetleri benzersizdir. Kur'an'ın bu fevkalade ısrarlı anlatımı müminleri ihsana ve infaka yönlendirmek ve bu işin olağanüstü bereketine dikkat çekmek içindir. [86(2/261, 264, 265)].

Yine aynı zeminde, hicretin 10. yılında nazil olan Bakara Suresi'ndeki (86. sıra) ayetlerin örneklerle ve delillendirmelerle faizi menetmesi ve şiddetle ayıplaması dikkat çekicidir. İnfağın tamamen karşısında olan faiz, Kur'an'da tezkiye konusunun işlenmesinin, içeriksel olarak son aşamasında karşımıza çıkmaktadır. Sadaka ve infakta kişi sahip olduklarını maaşını hatta canını Allah yolunda, mahrumlar, muhtaçlar ve diğerleri için veriyor. Fakat faizde ise kişi kendisinden diğerlerine bir şey vermediği gibi diğerlerinden, malının karşılığında faiz alıp kendini daha da zengin ediyor. Böyle bir insanın ruh ve terbiye açısından arınmış, irade sahibi ya da ilahi boyutu olmasına imkan yoktur, belki bu insan Allah'tan uzak düşmüş, şeytanla irtibat kurmakta hatta muhabbet etmektedir. Kur'an infağı özendirmesine rağmen bu ayetlerde faizi Allah'a savaş açma gibi en kötü tanımla vasıflandırıyor. İnfak ve faiz arasında Allah'ın helal kıldığını söylediği alışveriş vardır. Muamelede eğer adil olurlarsa, ettikleri alışverişin sonucunda birbirlerine fazladan ne bir şey verirler, ne de bir şey alırlarsa o zaman helal olmaktadır. Bu şartla birlikte ne infak gibi fayda ve sevap getirici, ne de faiz gibi ziyan ve azap getirici olan ticareti Allah helal kılmıştır. Eğer ticaret ve alışveriş zekat gibi namazla Allah'ı zikirle ve Allah'ın ayetleriyle uyumlu olarak yapılmazsa o zaman pek çok şeye mani olmaktadır. [ 91 (24/37)]. Yine Kur'an batıl sebeplerle malın yenmesinden bahsediyor, ve (2/188, 4/29) hakimlerin başkalarının hakkına tecavüz etmesinin ve haksız yere mal kazanmanın önüne geçmek istiyor; "Razılık" şartıyla ticarete izin veriyor; faiz yiyenin aksine "zulmetmemeye ve zulmedilmemeye", alışverişte karşılıklı rızayı gözetmeye, birbirini kötü ve zor duruma düşürmemek için her türlü tedbir ve kararın alınmasına dikkat çekiyor.

Burada bir sualin cevabını görüyoruz. Kur'an'da yoğun olarak geçen cimrilik cezasının ve infak sevabının kemiyet ve keyfiyetinin felsefesinin bu derece yaygın olarak anlatılması söylediğimiz gibi benzersizdir. Muhtemelen bu işin sebebi bir taraftan arınmanın ehemmiyeti, diğer taraftan onun sorunları, diğer ibadetlerle mukayesesi ve üstlendiği görev olmaktadır. Namaz o kadar etkisine ve değerine rağmen çok zor bir iş değildir. (6) Fevkalade harcamalar ve irade kuvveti istemiyor. Fakat maldan ve hoş halimizden zekat ve infak, son sınıra kadar fedakarlık, şehadet, kötülük karşısında iyilik ve geçip gitme (aldırmama) -ki Kur'an bu işleri yapanları "bu (kötülüğü iyilikle savma olgunluğu)na ancak sabredenler kavuşturulur. Buna ancak hayırdan büyük pay sahibi olan kimse kavuşturulur." (41/35) ayetinde belirtmektedir- için iman, aşk, olağanüstü irade lazımdır. Bu yüzden "yer ve gök genişliği kadar olan cennetler" ile ödüllendirileceğiz. Hüner hiçbir şeye sahip olmamak veya hiç yememek veya devletin sabit gelirlisi olmak değildir. Aslolan ürettiklerimizden, sahip olduklarımızdan ve menfaatlerimizden Allah ve halk yolunda harcamaktır. Kurumlar eğer İslami olup, arınmayı talep edip, yücelirlerse halka da yolu bu şekilde göstermeleri gerekir.

Ayetlerin muhteva değişimi meselesinin dışındaki bir diğer konu ki dikkat edilmesi gereken bir konudur. Tablodan anlaşıldığına göre infak, hayır, sadaka ve tüm unsurlarıyla zekat ve tezkiye konularında Kur'an'ın ve Allah Rasulu'nün uyguladığı metodun birincil öncülü ekonominin düze çıkması veya toplumun mutluluğu olmayıp ferdin arınması ve yücelmesidir. Elbette toplum ister istemez dolaylı ya da dolaysız yoldan toplumsal ıslahatçıların icraatlarından faydalanacaktır. Fakat tablodaki ayetlerde ve peygamberi metodda bu mana da bir şeye rastlanılmıyor. Kur'an daha çok toplumu oluşturan unsur olan fertlerin ve nefislerin içsel değişimlerinden, arınmasından ve uhrevi sevaplardan bahsetmektedir. Yine tabloları incelediğimiz de gördüğümüz meselelerden biride; ayetlerin muhteva değişimi, hitapların üslubu, fertten topluma nasihatlar; toplumsal çıkarcılık gözetmemekle kalmamış, aynı zamanda son yıllarda inen infağın zıttı olan faiz konusunda da , faizin ekonomik zararlarına ve oluşturacağı toplumdaki olumsuz hareketliliğe değinilmemiş ve faiz yiyen şahısa "şeytanın dokunup çarptığı" örneklemesiyle işaret edilmiştir. Yine 89. sırada infakla ilgili, kişisel bir durum olan düşük gelirlilik için de: "Rızkı kısılmış bulunan da Allah'ın kendisine verdiğinden versin. Allah bir kişiye ne vermişse ancak onu yükler." (65/7) hükmü getirilmiştir.

Eğer infak ve zekatın hedefi toplumda monoton bir servet dağılımı oluşturmak olsaydı, Allah yolunda ihlasa bu derece ısrar ve riyakarlıktan bu derece kaçınma vurgulanmazdı. Sadaka çıplak bir taş üzerine atılan ürünsüz bir tohum gibi teşbih edilmiyor. (86, 2/264) Aksine 2/265'de verilen örnekte "kendilerinden olanı kökleştirmek" gibi ferdi bir amacı güttüğü anlatılıyor. Yine ayetlerde ismi akrabalar, yetimler, esirler ve sayir mahrumlar olarak geçen zekatı alacakların ismi somut olarak verilmesine rağmen zekat verecekler, "onlar ki", "kim" gibi belirsizlik ifade eden kelimelerle kullanılmışlardır. Diğer bir nokta da eğer asli hedef toplumsal ve ekonomik düzenleme olsaydı, 18 ve 20 nolu ayetlerde geçen "mallarında belirli bir hisse vardır dilenci ve yoksula" ibaresi yerine Marksist ekollerin mantığına uygun olarak "mallarında belirli bir hak vardır" denilirdi.

Yeniden tekrar edeyim; toplum İslam'ın bakış açısından uzak değildir. Kur'an'da kavim, millet, halk, ümmet, köy, gurup, fırka vd. gibi toplumsal birimlere işaret edilmiştir. Fakat "Bir millet kendi durumların değiştirmedikçe Allah onların durumların değiştirmez" prensibi doğrultusunca ilk merhalenin insanın kendi ihtiyarında olduğunu söyleyebiliriz.

Çeviren: Emin Çiçek

Dipnotlar:

1- Mehdi Bazergan tarihi rivayetlerle sağlamasını yaptığı ayetlerin ortalama kelime uzunluğunu baz aldığı bir nüzul sıralaması yapmıştır. (Çev.)

2- Kur'an-ı Kerim'de, infak ve zekatın asli hedefinin kişisel eğitim olduğunun belirtilmesi, toplumda meydana getireceği etkilerin daha az yer almasıyla ilgili olarak Bakara Suresi 261-271 arası ayetlerde "infak"ın sevabının hatırlatılmasına ek olarak, şahsın bunu sırf Allah rızası için eziyetten ve riyakarlıktan uzak olarak ve "kendilerindekini sabitleştirmek" için vermesi vurgusu yapılıyor.

3- "İhsan" kelimesi günümüz Türkçesi'nde soyut olarak anlaşılan kavramlardan birisi olmasına rağmen Kur'an'da çok somut vakıalara tekabül ettiğini görmekteyiz. Bu yüzden Mehdi Bazergan'ında öncelediği bu kavram Kur'an'da "güzel yapmak, iyilik etmek, nimetlendirmek, ikram etmek, güzel davranmak, sağlam ve güzel yapmak" (bkz. K. Kerim Lügati, Mütercim Mahmut Çanga, Timaş Yay. İstanbul, 1991) ve yine "işi ve sorumluluğu en iyi ve en güzel şekilde tamamlamak" (Bak. Mahmut Telegani, Pertov ez Kur'an, c. 6 s. 152, Şirket-i Sehamiye İntişar, 1981, Tahran) anlamlarında kullanılmıştır. (Çev.)

4- Kitapta herhalde bir tashih hatası var. 32 yerine 33 yazılmış. (Çev.)

5- Elbette bahis konusu ettiğimiz ayetlere iktisadi meseleler veya mal değiş-tokuşu türünden konular için yaklaşmıyoruz: Bizim sohbet konumuz infak yolundan tezkiyedir.

6- Burada M. Bazergan namazın değersiz bir ibadet türü olduğu kastında değil. Nitekim makaledeki pek çok ayette de namazdan bahsedilmektedir. Burada belirtilmek istenen infak, Allah yolunda harcama, zekat gibi mali ibadetlerin önemini vurgulamaktır. (Çev.)

.

Hz. Muhammed'in Sünneti Doğru Anlaşılıyor mu?

Ana Sayfa» Sünnet

15.01.2015 20:15

Hz. Muhammed'in Sünneti Doğru Anlaşılıyor mu?

Hamza Türkmen

Peygamberler yaratıcımızdan bizlere mesaj getiren elçilerdir. Getirilen mesaj "tevhid"dir ve mesajdaki ana tema hep aynıdır [41/43]. Ayrıca peygamberler, gönderildikleri toplumun bir bireyidirler [7/35] ve getirdikleri mesajın eylemleştirilmesinde itaat edilmek üzere seçilmişlerdir [4/64]. Dolayısıyla peygamberlerin iki önemli fonksiyonundan söz edebiliriz: Birincisi, Rabbimizin vahyini insanlara taşıdıkları risalet görevi, ikincisi, vahyi mesajın yaşanması konusunda insanlardan itaat edilmesi istenen uygulamaları veya sünnetleri.

Risalet; yaratıcımızın biz insanlara önerdiği hidayet yolunun bilgi olarak, yine insanlar arasından seçilen elçiler (peygamberler) aracılığıyla bizlere gönderilmesi olayıdır [9/33]. Risalet olayında Allah ile insanlar arasındaki iletişim görevini, Rabbimiz tarafından seçilen [6/124] rasuller (elçiler) üstlenmişlerdir. Ancak Kur'an'ın bildirimine göre insanlar Allah ile doğrudan konuşamazlar [42/51] ve rasuller de insandır [41/6]. Dolayısıyla elçiler, bizlere aktardıkları vahyi bilgileri, Rabbimizden doğrudan değil, farklı konumdaki elçiler (melekler) aracılığıyla veya diğer dolaylı biçimlerde edinebilmektedirler [42/51]. Rasuller kendilerine ilka edilen (bildirilen) tüm vahyi bilgileri de elçilik görevleri gereği [4/165] doğrudan ve açık bir şekilde insanlara aktarmışlardır.

Bizler de Rabbimizin hayat yolumuzu aydınlatan bilgisine ancak risalet vakıası sayesinde ulaşabiliyoruz. Allah elçilerinin bizlere taşıdıkları vahyi bildirimi kavradığımız ve kabul ettiğimiz noktada tatmin buluyor, vahyi haberlere iman ederek İslam dairesi içine girebiliyoruz. Zaten bize ulaşan vahiy, kesin olarak neye iman edeceğimizi de aydınlatıyor [4/6]. Allah'a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine ve ahiret gününe iman etmek, mümin olmanın ilk temel şartı oluyor. Dolayısıyla alemlere rahmet olarak gönderilen [21/107] Hz. Muhammed'in, Allah'ın elçisi olduğuna inancımız, onun risalet görevine olan inancımızla bütünleşiyor. Hz. Muhammed'in bu fonksiyonunu inkar edenler ise, İslam dairesinin dışında derin bir sapıklık içinde bulunuyorlar. Rasullerin kendi görevlerine sadakat konusunda Allah'la ahidleşmiş oldukları bizlere bildirilmiştir [3/81]. Rasuller risalet görevlerini yerine getirmek zorundadırlar. Ayrıca bu görevlerini yerine getirebilmeleri için Rabbimiz onlara yardım vaadinde bulunmuştur [37/172].

Ancak rasullerin sorumluluğu sadece risalet göreviyle sınırlı değildir. Onlar Allah'ın elçileridirler. Ama aynı zamanda bizler gibi insandırlar. Vahiy insanlara yöneltildiği gibi, risalet görevini üstlenen ve insan olan rasullere de hitap etmektedir. Kendilerine elçi gönderilenler nasıl ki elçilerinin uyarı ve haberleri karşısında sorumluluk taşıyorlarsa, aynı şekilde elçiler de getirdikleri mesaj karşısında tıpkı diğer insanlar gibi sorumluluk taşımaktadırlar [7/6]. Zira onlar da kuldur. Kulların uyması gereken ilahi hükümlere, Rabbimizin bildirdiği gaybi haber ve ölçülere onların da uyması ve inanması gerekmektedir.

Rasullerin sorumluluğu diğer insanlara göre çok daha ağır ve önemlidir. Zira bütün rasullerin kendilerine vahyedilen bilgiyi insanlara aktarma görevleri yanında, insanların kendilerine itaat etmeleri amaçlanan bir diğer fonksiyonları da vardır [4/64]. Rasullere itaat etme görevi, rasullerin risalet görevleri yanında getirdikleri mesajın sosyal hayatta şahitliğini gerçekleştirme yükümlülüklerini ön plana çıkarmaktadır. Örneğin Hz. Muhammed'e itaat etme görevimiz, onun vahyi aktarımı dışında da fonksiyonunun bulunduğuna işaret etmektedir. Bu Rasulullah (s)'ın örnekliği meselesidir. Rasuller tebliğ ettikleri vahyi bilginin eylemleştirilmesi konusunda ilk örnekliği oluşturmak zorundadırlar. "Rasulullah'ın sünneti" adı altında yapılan tartışmalarla ilgili bağımız bu noktada kurulmaktadır.

İlk önce Rasulullah'ın örnekliği hususunda yapılmakta olan önemli bir yanlışlığı vurgulamalıyız. Bu yanlışlığı şu ifadelerde görebiliriz. "Hz. Muhammed bizlere vahyi aktardı, aktardığı vahiy doğrultusunda mücadelesini verdi ve vefat edince de görevi bitti. Onun aktardığı vahiy bugün korunmuş olarak elimize geçmiştir. Bu Kur'an'dır. Bizi ilgilendiren de sadece bu kitaptır." Bizce bu tesbit, rasullerin genel görevlerini Kur'an bütünlüğü içinde kavrayamamış aceleci, tepkisel ve bazı kere de kasıtlı yaklaşımlardan kaynaklanmaktadır.

Bize hidayet kitabı olarak gönderilen Kur'an'ın ilk muhatabı, taşıyıcısı ve onun mesajının ilk şahidi Hz. Muhammed'dir. Allahu Teala için, elçisinde güzel bir örnek olduğunu vurgulamaktadır [33/21]. Rabbimiz insanlara hakikatin şahitliğini yapmakla görevlendirdiği islam ümmetine de, örneklik yapmak üzere elçisinin şahitlik yaptığını bildirmektedir [2/143]. Kur'an'da hüküm verme konusunda Allah'a ve Rasulullah'a karşı gelinmemesi [33/36] ve onlara itaat edilmesi [3/32], ihtilaf edilen konularda Allah'a ve Rasul'e başvurulması [4/59] gereği vurgulanmaktadır, iman edenler Allah'ın Rasulünün huzurunda öne geçmemeli, birbirlerini çağırdıkları gibi ona seslenmemeli [49/1-2], ona destek verip tam bir samimiyetle ona teslim olmalıdırlar [33/56]. Ama bütün bunlarla birlikte Rasulün bir beşer olduğu unutulmamalıdır [18/110]. Ancak Kur'ani bütünlük içinde baktığımızda onun diğer beşeri şahsiyetlerden daha öncelikli bir sorumluluk taşıdığını da görürüz. Hz. Muhammed'in kendisine vahyedileni insanlara aktarma görevi yanında, Kur'an'ın mesajını sosyalleştirme konusunda da diğer insanlar üzerinde itaat edilmesi gerekli bir önceliği ve örnekliği mevcuttur.

Rasulün örnekliği ve ona itaat görevi -Bedir Gazvesi'nde olduğu gibi- onun yaşadığı dönemle ve o dönemin özel şartları ile ilgili olduğunda, o dönemde yaşayan müminler için kesin bir bağlayıcılık taşıyacaktır. Bu konumdaki örneklik, sonrakiler için zorunlu olan bir bağlılık durumu oluşturmaz. Bu bağlamda Kur'an'da dikkatlerin yöneltildiği Rasuller'in mücadelelerinden çıkartacağımız ibretler ne ise, Rasulullah'ın zamanı ve mekanı ile kayıtlı tavır ve uygulamalarının bize hitap eden değeri de ancak bu boyutta kalacaktır.

Ancak Kur'an'ın anlaşılmasında -namaz örneğinde olduğu gibi- zaman ve mekan boyutlarını aşan bir kuşatıcılıkla Rasulullah'ın örnekliğine muhtaç olduğumuz konularda, Resule itaat boyutu evrenselleşir. Zaten Hz. Muhammed'in sünneti denilen Rasul'ün örnekliği ile zorunlu ilgimiz de, Kur'ani nassların yorumlanmasında Rasulullah'ın zaman ve mekanı aşkın bu öncelikli ve evrensel tutumu ile irtibatlıdır.

Rasulullah'ın örnek uygulamalarını değerlendirme konusunda yapılan önemli yanlışlardan bir diğeri de şudur: Rasulullah'ın öncelikli tavrı, vahyi bildirimlerin örneklenmesi, sosyalleştirilmesi, özel sahalara ve konulara tahsisi çerçevesinde algılanacağına; onun fonksiyonunu Kur'an'ın bildirmediği veya muhayyer bıraktığı alanlara taşıyıp, bu alanlarda ona (muhataplarını da bağlayıcı olan Kur'an dışı özel vahyi bilgiler alması veya sarilik gibi!) vahiyle belirlenmemiş mutlak yetkiler ve konumlar atfedilmesidir.

Gerek Rasul (s)'in dinin anlaşılması konusundaki rolünü küçümseyenlerin ve gerek bu rolü Kur'an çerçevesi dışına taşan bir ölçüsüzlükle abartanların temel yanlışı, Hz. Muhammed'in uygulamalarıyla irtibatımız konusunda sağlıklı bir usulü Kur'an bütünlüğü içinde elde edememeleridir.

Rasulullah'ın dini anlama ve uygulama biçimi olarak algılanan bu rolün değerlendirilmesinde düşülen usulsüzlükler; ya yanlış değerlendirmeler nedeniyle dine yeni ölçü ve kurallar katma bidatim oluşturmuş ya da bu olumsuzluklara karşı çıkma telaşı içinde Kur'an'ın öncelenmesi iddiasına rağmen aslında Kur'an bütünlüğünden kopuk bir tutumla Rasul'ün öncü rolü karşısında tepkisel bir inkarcılığı doğurmuştur. Rasulullah'ın Kur'an'ın anlaşılması ve örneklenmesi konusundaki rolünü inkar edenler, "Hz. Muhammed sadece vahyi aktaran bir postacı mı idi?" sorusuyla haklı olarak eleştirilmişlerdir. Ancak diğer yandan Kur'an dışı rivayetleri de dinin temeli olarak algılayanlar, genellikle bu rivayetlerden kalkarak Rasulullah'ın Kur'an'ı anlamak konusundaki tüm söz ve fiillerinin Kur'an dışı başka bir vahiy türü ile yönlendirildiğini iddia ederek Hz. Muhammed'in örnekliğini beşeri sorumluluk boyutundan soyutlamışlar ve onu adeta bir melek veya robot konumunda algılayarak fahiş bir hataya düşmüşlerdir.

Kur'an'da önceki toplulukların yolu [8/38] ve Allah'ın adeti veya yasası [33/62] şeklinde kullanılan "sünnet" kavramının daha sonraları lügat kullanımı çerçevesinde izlenen örnek, metod, yol anlamlarını içerir biçimde, Rasulullah'ın uygulamalarına izafe edilerek kullanılmaya başlanması; Hz. Muhammed'in Kur'an'ın anlaşılması, nasslarının örneklendirilmesi ve şahitliğinin yapılması konusundaki rolünü anlatmak açısından bir kolaylık sağlamıştır. Ancak Rasulullah'ın uygulamalarını belirleme konusunda anlatım kolaylığı getiren "sünnet" kavramının, gerek içeriğinin belirlenmesi ve gerek Rasulullah'ın söz, fiil ve davranışlarını bize aktarma biçimi olarak nasıl bir bilgi akışını ifade etliği konusunda birçok ihtilaf olmuştur. Sünnet kavramı ile bağımız ve bu kavramın içeriği konusunda farklı farklı yaklaşımlar ortaya çıkmıştır. Örneğin hadis ekolü "sünnet" kavramını Rasulullah'ın uygulamalarına izafe ederek bağlayıcı nass olarak algılarken fakihler bu kavramı genellikle nafile veya mendub kavramları içinde değerlendirmişlerdir. Sünnet kavramı ile genellikle Hz. Muhammed'in risalet görevinin boyutları ve bu konudaki rolü belirlenmeye çalışılırken, birbirlerinin sünnet anlayışlarını kabul etmeyen ekol ve gruplar çoğu kere de birbirlerini sünneti inkar etmekle suçlamışlardır.

Hz. Muhammed'in, İslam'ın anlaşılması konusundaki örnekliği çerçevesinde algılanan sünnet anlayışını inkar eden çok ufak bir azınlığı dışta bırakacak -ki onlara yönelik ikaz ve eleştirilerimiz başka bir yazının konusudur- olursak, en genelde "sünnet" kavramı etrafında ihtilaf edilen konuları iki şıkta ifade edebiliriz. Birincisi sünnetin subutu/sabitliği konusundaki ihtilaf, ikincisi sünnetin içeriği konusundaki ihtilaf.

Sünnetin sübutu konusundaki ihtilaf genellikle sünnet kavramı ile hadis kavramının özdeşleştirilmesi yanlışından kaynaklanırken; sünnetin içeriği konusundaki ihtilaf da Hz. Muhammed'in konumunu belirleme konusunda Kur'an'ın bildirdiği ayetlerle yetinip yetinmeme noktasında düğümlenmektedir.

Öncelikle sünnetin sübutu veya içeriği konusunda yapılan tartışmalar içinde göz ardı edemeyeceğimiz ve ölçüsü kişiden kişiye değişmeyen Kur'an'ın konuyla ilgili açık, anlaşılır ve muhkem ayetlerine baktığımızda, Rasulullah'ın sünnetinin, kendisine indirilen kitabın bildirimlerini ve hükümlerini eylemleştirmek [5/48-49; 16/44; 4/104 ...] anlamına geldiğini anlayabiliriz. Bu çerçevede Hz. Muhammed'in sünnetini, Kur'an'ı yaşama geçirme eylemi olarak ifade edebiliriz. Bu eylemliliği ile o, ümmetine Kur'an'ın anlaşılması ve yaşanılması konusunda örneklik oluşturmuştur.

Sünnet'in Sübutu

Üzerinde yapılan tartışmalara rağmen, sünnetin sübutu konusunda sorulması kaçınılmaz soru şudur: Sünnet ile irtibatımız nasıl sağlanacaktır? Rasulün zamanı ve mekanı ile kayıtlı veya bu kayıtları aşkın olan sünnetini tesbit etmek için elimizdeki verilerin değerlendirilmesi nasıl yapılacaktır?

Eğer Hz. Muhammed'in sünneti, onun Kur'an'daki bilgi ve hükümleri hayata geçirme eylemi veya İslam'ın yaşanması konusundaki sözleri, sükut ve kabulleri ve fiilleri ise; onu örnek almak konusunda bize düşen, önün söz, sükut ve davranış olarak ortaya koyduğu eylemleri ile irtibat kurabilmemizdir. Ancak neyin sünnet, neyin sünnetle irtibat kurmak konusunda araç olduğu noktasında, evet bu noktada, önemli bir karışıklık yaşanmaktadır.

"Sünnet" terimi vakıa olarak Rasulullah'ın ortaya koyduğu pratiği ifade ederken, hadis terimi ancak bu vakıanın algılanması konusunda bir araç olgusuna işaret etmektedir. Lügat olarak hadis, bir vakıanın haberini, sözünü, eserini ifade ederken; sünnet kelimesi o vakıanın kendisini ifade etmektedir, işte gerek lügat ve gerek terim olarak farklı anlamlara gelen sünnet ve hadis kavramlarını aynı anlamda kullanma yanlışı, sünnetin sübutu konusunda muhtevayı dahi etkileyen temel ihtilaf nedenlerinden birisini oluşturmaktadır.

Örnekleyecek olursak: Hz. Muhammed'in kendisine vahy edilen bir hükmü tebliğ ettikten sonra, o hükmün gereklerine göre yaşaması veya o hükmün uygulanması konusunda sözlü ve fiili örneklik göstermesi, o hükmün arkadaşları tarafından algılama biçimini tasdik etmesi, O'nun sünnetidir. Bu hal, bizatihi kendi ortamı içinde Hz. Muhammed'in yaşadığı bir vakıadır. Yani sünnet ortaya konmuş bir vakıaya tekabül etmektedir. Hadis ise, o vakıanın bize aktarımıdır. Örneğin vakıaya tanık olan bir sahabenin o vakıayı algılayabildiği, kendi ortamı içinde kavrayabildiği ve kendi hafızasında tutabildiği kadarıyla sonraki kişi ve kuşaklara sözlü olarak rivayet etmesi, bu rivayeti duyanların da gene kendi zabt güçleri oranında diğer kişi ve kuşaklara aktarması olayıdır. Diyelim ki, Rasulullah'ın mescitte verdiği vaaz vakıadır ve onun sünnetidir. O vaazı dinleyen sahabenin, o vaazdan anladığını ve aklında kalanı aktarması olayı ise hadisdir. Ancak bu aktarım, vakıanın aynen rivayeti değil; bu rivayeti aktaran kişinin kendi kapasitesi oranında içinde vakıaya ait bilgileri aktarımı olayıdır. Hadis usulü açısından ise, ahad hadistir. Zaten hadislerin çok azı istisna büyük çoğunluğu ahad hadistir. Ahad hadisler ise, en genelde vakıa konusunda tam bir ittifak ve nakil bütünlüğü taşımazlar ve zan içerirler. Bu zan hadisin sünnetin aktarımı konusunda taşıdığı doğru bilgileri zedelemez. Ama sünnetin vakıa olarak net ve bütün olarak aktarımı konusunda yetersizliğini ifade eder.

O zaman sübutu kafi olan sünnet ile irtibatımız konusunda başka yol var mı tarzında bir soru sorulabilir. Evet. Hz. Muhammed'in sünnetini, yani vakıayı gören insanlar o vakıayı hiç bir ihtilafa ve çelişkiye düşmeden, kendilerinden sonraki kuşağa ve onların da aynı vakıayı müteselsil bir şekilde ve aynı tutarlıkla bizlere aktardıkları mütevatir haber sünneti yansıtır. Ancak mütevatir haberin vakıayı tam olarak aktarabilmesi için manaca rivayetten daha güçlü olması gerekir. Ama sayıları hakkında ittifak edilmemiş olmakla beraber genel kabul gören mütevatir haberlerin büyük bir çoğunluğu manaca mütevatir olup, sübut yönünden vakıayı lafız veya olgu olarak motamot yansıtmamakla birlikte, vakıaya yakınlık açısından büyük bir doğruluk taşır. Lakin mütevatir bir haberin manaca aktarımındaki zayıflıklar, namazın rekatları ve haccın menasıkı gibi vakıanın hepimizi ilzam eden bilgisi, ameli mütevatir bir tatbikatla motomot aktarıldığında, yani ameli sünnet olarak taşındığında tamamen giderilir ve sünnetle irtibatımız konusunda bir kesinlik sağlanmış olur.

Amelen mütevatir sünnet, bizim için sünnetin sübut şartıdır. Ve bu yolla sünnet vakıası bize kadar taşınmış olur. Mütevatir aktarım dışında ise sübut bulan sünnet ile irtibatımlz ancak içtihadi çabalar ile yakalanmaya çalışılabilir. Bu hususta hadis, siyer, ilk dönem eserleri gibi yardımcı kaynaklardan yararlanılabilir. Ancak sünnetin mütevatir yolla aktarımı dışında Rasulullah'ın Kur'an'ı anlama ve uygulama biçiminin kavranması konusundaki çabalar, kesin verilere dayanmadığı için zannilik taşır. Bu çabalarla varılan hüküm, sünnet değil; sadece Hz. Muhammed'in sünnetinin ne olduğuna dair bir içtihattır.

Ancak Rasulullah'ın sünneti Kur'an'a raci ise, her iki halde, gerek mütevatir sünnetin ve gerek sünneti anlamaya yönelik kabulümüzün Kur'an'daki bir nassa aykırı olmaması ve hüküm içerenlerinin aslı amm, mücmel veya mefhum olarak Kur'an'da bulunması gerekir.

Örnek verecek olursak: Kur'an'da geçen "saların nasıl ikame edileceğinin ana rükunlarının seyrini, rekatlarını ve vakitlerini Rasulullah'ın sünnetinden, yani amel? mütevatir sünnetten öğrenirken, namazın diğer erkanı ile ilgili tavırlarımızı Rasulullah'ın sünnetini yakalama cehdi neticesinde ulaşılan içtihatlarla oluşturmaktayız. Tabii ki bu içtihatları yönlendiren büyük ölçüde hadisler ve taşınan haberler olmuştur. Namazın rekatları, kılınış seyri ve vakitleri bizim için sünnetin kesin bir uygulamasını ifade etmektedir. Yani Rasulullah'ın uygulaması bu konuda, "salat" hükmüne muhatap olan bütün müslümanlara vakıa olarak çelişkisiz bir biçimde ulaşmıştır; ve bu konuda Rasul (s)'e itaat edilmelidir.

Ancak namazın diğer erkanları, ahad haber ve içtihatlarla düzenlendiği için farklılaşan zanlar oranında uygulamada da bazı farklılıklar oluşmaktadır. Bununla namazın diğer erkanlarını belirleme konusundaki ahad haberler ve içtihatlarla yapılan düzenlemelerde de niyet olarak Rasulullah'ın sünnetine ulaşılmaya çalışılmıştır. Lafzi veya ameli mütevatir sünnetle tanışmamız, Hz. Muhammed'in sünnetinin vakıa olarak bize ulaşması anlamını taşır. Bu vakıa kesinlik ifade eder; bağlayıcıdır. Vahyi bir hükmün tahsisi gibi hepimizi ilgilendiren bir konuda mütevatir sünnet söz konusu değilse, ahad haberler ve diğer verilerle Hz. Muhammed'in sünnetine ulaşılmaya ve kavranılmaya çalışılmaktadır ki; bu da zan taşıyan içtihadi bir eylemdir. Birinci halde, vakıanın bilinmesinde farklılık yokken; ikinci halde farklılıklar olabilir.

Dikkat edilecek olursa Hz. Muhammed'in sünnetinin sübut bakımından tesbiti konusunda yapılan tartışmalar ve yaşanan farklılıklar Rasulullah'ın uygulamalarından aktarılan kafi haberler ile zanni haberlerin ayrıştırılmamasından kaynaklanmaktadır. Kafi haber, Rasulullah'ın sünnetini bize lafzi ve ameli bir uygulanışla çelişkisiz ve mütevatir olarak aktarmaktadır; yani sünnet vakıasını bize ulaştırmaktadır. Hadisler ise, sahihlikleri oranında sadece sünnet vakıasından bizlere bazı bilgiler aktarmakta ama gerek bilgi ve gerek kat'ilik konusunda Hz. Muhammed'in sünnetini tam olarak kuşatamamaktadırlar. Dikkat edilecek diğer önemli bir husus ise; sünnetin vakıa iken, hadisin bu vakıadan bir rivayet olduğu veya bazı kere de vakıa ile çelişen içerikte bir haber olabildiğidir.

Sünnetin İçeriği

Sünnet hakkında önem ifade eden bir diğer konu da içerikle alakalıdır. Bunlar Rasulullah'ın yetkilerinin niteliği ve alanı, söz ve davranışlarının kaynağı, onun sünnetine itaat etme keyfiyeti gibi konulardır. Bu konular aynı zamanda, Hz. Muhammed'in konumunu aydınlatan temel yaklaşımları ifade etmektedir.

Dinimizi Kur'an belirlemektedir. Ancak Kur'ani bir ahlakın ve mücadele tarzının oluşturulmasında ve Kur'an'ın bildirdiği bazı hükümlerin uygulanmasında Hz. Muhammed'in örnekliği bizi yakinen ilgilendirmektedir. Kur'an'ın nasslarını yorumlarken de Hz. Muhammed'in sünneti bizim için en temel önceliği oluşturmaktadır. O halde, dinimizin uygulama biçimini öğrenmek için başvurduğumuz sünnetin içeriği hususunda sahip olmamız gereken kanaat, hepimizi ilzam eden bir gereklilik ise, zanni değil kafi delillere dayanmalıdır. Zaten Allahu Teala, örnek alınmasını ve itaat edilmesini istediği rasulünün konumunu, Kur'an-ı Kerim'de yüzlerce ayetle yeterince açıklamıştır. Rasulullah (s)'in insan olarak vahiy öncesi ve vahiy sonrası durumu, bilgi kaynağı, görevi, kendisine yapılan gaybi yardımlar, ayrıcalıklı özel halleri, itaat edilmesi ve hüküm vermesi konusundaki yetki ve sınırları, kendisine yöneltilen uyarı ve ikazlar gibi konularda tasnif edebileceğimiz birçok ayet, yeterli düzeyde Hz. Muhammed'in konumunu ve sünnetinin değerini aydınlatmakta ve anlamamıza yardımcı olmaktadır. Ancak anlaşılamayan tutum, sünnetin konumunu Kur'an'ın sübut ve delalet açısından kat'ilik taşıyan söz konusu ayetleri ile değerlendirmeyi yeterli bulmayıp, kat'ilik taşımayan bazı ahad haberlerle, gelenek içinde oluşmuş ön kabullerle, hatta keşf gibi tamamen sübjektif ölçülerle birlikte değerlendirilmeye çalışılmasıdır. Oysa değerlendirilmeye çalışılan herhangi bir olay değil, dinimizin anlaşılmasında temel bir ölçü olayıdır. Temel ölçüler zan ve vehimlerden kalkılarak değil; muhkem, açık ve kesin delillerden kalkılarak kavranılabilir. Bu alanda yapılan yanlış, sünnetin sübutu konusunda olduğu gibi, sünnet ile hadisi aynı değerde görmek yanlışından da kaynaklanmaktadır.

Şu unutulmamalıdır ki, vakıa olarak Kur'an'ı belirleyen sünnet veya hadis veyahut icma ve kıyas değildir. Bizatihi belirleyici konumda olan, sünneti belirleyen ve yönlendiren Kur'an'dır. Din ile ilgili bütün belirlemelerin kaynağı, Rabbimizin Hz. Muhammed'e vahyettiği ve günümüze mütevatir bir yolla gelen korunmuş olan Kur'an-ı Kerim'dir. Sünnet dahil hiç bir rivayet ve hüküm, Kur'an nasslarının üstünde yeni bir ilke ve yeni bir görüş getiremez. O halde sünnet konusunun içeriğini belirlerken öncelikle başvuracağımız ve hükümleriyle kayıtlı kalacağımız asıl kaynak kitabımız olan Kur'an'dır.

Hz. Muhammed'in sünnetini zanni alan rivayetlerle ve tarih içinde oluşmuş farklı ön kabullerle değil; Kur'an'a ve vakıaya dayanan kesin ve kafi delillerle değerlendirebilmeliyiz.

Kaynak: Haksöz Dergisi - Sayı: 20 - Kasım 92

.

İtikad Üzerine

Ana Sayfa» Sünnet

15.01.2015 06:15

Yusuf Aydın

Akaid konusunda Türkçe'de te'lif eser sayısı oldukça azdır. Bu çerçevede yayımlanan eserlerin birçoğu da, Eş'ari ve Maturidi akaidini ölçü alarak yazılmış eserlerdir. Şafak Yayınları arasıdan çıkan ihsan Eliaçık'ın kaleme aldığı itikad Üzerine adlı eser ise klasik akaid kitaplarından farklı bir yol takip etmiştir. Kitap bu özelliğiyle Kur'an'ı ön plana çıkarmıştır. Kitapta değişik alt başlıklar altında altı yüz ayet yer almıştır.

Birinci bölümde akaid konusunda takip edilen usul üç maddede şöyle özetlenmiştir:

1. Bilgi edinme yolları üçtür: Nakil, akıl, duyu organları. Bunların dışındaki yollar bilgi edinmede vasıta olarak kullanılamaz, itikad oluşturmada bu sıra takip edilir.

2. Bize ulaşan nakiller şu yollarla gelir:

a) Mütevatir yolla,

b) Ahad yolla.

Akideye temel olacak konuların mütevatir yolla gelmesi gerekir. Mütevatir yolla gelen haberler kat'ilik, ahad yolla gelen haberler de zannilik ifade eder.

3. Bize ulaşan nakiller şu durumlardan birisi şeklinde olur:

a) Subutu kati, delaleti kati olur,

b) Subutu kati, delaleti zanni olur,

c) Subutu zanni, delaleti kati olur,

d) Subutu zanni, delaleti zanni olur.

Akideye konu olacak konuların ilk sırada yer alan subutu ve delaleti kati olması gerekir. Bu da İslam akidesinin Kur'an'a dayanması ile mümkündür. Çünkü Kur'an'ın subutu ve delaleti katidir.

Yazar usul konusunda koyduğu bu ilkeleri Kur'an ve Mütevatir Sünnet şeklinde formülleştirmiştir. Ancak burada zikri geçen Mütevatir Sünnet tanımı muğlak kalmıştır. Mütevatir Sünnet deyimiyle yazarın kastettiği ameli (pratik) sünnet olabilir. Ancak günümüzde mütevatir sünneti yanlış tanımlayıp bu tanım üzerine bina edilen itikad vs. gibi konular dikkatimizi çekmektedir. Ahad haberle gelmiş birçok itikadi konu mutlaklaştırılmış bu türden rivayetlere inanmayanlar ise peygamberimizin söylediklerine iman etmemekle suçlanmıştır. Bu tür rivayetler zamanla halk arasında yaygınlaşarak meşhurlaşmışlardır. Böyle rivayetlerde meşhur rivayetler olarak adlandırılmıştır. Ancak hadis usulünde meşhur kabul edilen böyle rivayetlerin birçoğu nedense mütevatir hadis olarak algılanmış veya böyle gösterilmek istenmiştir. Halbuki hadis usulünde meşhur hadis de Ahad haber kategorisinde değerlendirilmiştir.

Hadis usulü açısından da yanlış olan bu tanımlamalara dikkat edilmesi ve bu konuda ortak dilin oluşturulması konuştuğumuz konularda daha sağlıklı diyaloglar kurmamıza vesile olacaktır.

Kanaatimizce bu konudaki yanlışlığın temelinde hadis ve sünnet tanımlarının özdeşleştirilmesi yatmaktadır. Oysa hadis ile sünnet aynı kategorilerde değerlendirilemez. Zira sünnet peygamberimiz döneminden bugüne kadar gelen ve üzerlerinde hiç bir tartışmanın yapılmadığı pratiklerdir. Örneğin namaz ibadeti böyledir. Yine Kur'an'ın korunmuşluğu da aynı espri ile bugüne kadar muhafaza edilmiştir. Buna karşılık hadisler (rivayetler) söz şeklinde manaca aktarılarak bugüne ulaşmıştır. Bu tür rivayetler Ahad haber olarak adlandırılır. Böyle olunca itikad oluşturmada hadislerin delil olması söz konusu değildir. Zira sübutu ve delaleti zanni olan hadislerle itikad oluşturmak birinci derece bir deprem bölgesinde kerpiç evler yapmaya benzer. Ahad haberler ancak ameli konularda delil olarak kabul edilmişlerdir. Deccal, Mehdi, Mesih, İsa'nın Ref'i gibi konuların yer aldığı hadislerin hepsi ahaddır. Kur'an ise bu konulara işaret bile etmemiştir. Ama bu rivayetler halk arasında öyle yaygınlık kazanmış ve meşhur olmuştur ki bu rivayetler mütevatir derecesine yükseltilmiştir. Bu rivayetlere itibar etmeyen ve bunları İsraili kültürün İslamlaştırılma çabaları olarak gören samimi muvahhidler sapık, zındık gibi nitelemelerle mahkum edilmeye çalışılmıştır.

İşte böylesine önemli olan itikad konusundaki ölçümüz sapasağlam delillere dayanmalıdır. Halk arasında hikayemsi bir şekilde dilden dile dolaşan hurafe ve bidatleri Kur'an ışığında tashih etmeliyiz. Rasulullah döneminden sonra yaşanan bu bozukluk islam ümmetinin can damarına indirilen en büyük darbedir. Ümmetin yüzyıllardır süren zilleti de bu bozukluğun eseridir.

İkinci bölümde, "İtikad Bu" başlığı altında iman esasları tespit edilmeye çalışılmıştır. Kur'an'a göre iman esasları değerlendirildiğinde beş asas ortaya çıkar. Bunlar; Allah'a, meleklerine, kitaplarına, rasullerine ve O'na dönüşe [ahirete] iman etmektir. Bununla beraber sünni itikadında yer alan kaza ve kadere iman etmek Bakara Suresi 286. ayette sayılan iman esasları gibi direkt olarak vurgulanmıştır. Yani Kur'an'da Cenab-ı Zü'l-Celal'in "Kaza ve Kadere iman ediniz." şeklinde bir ifadesine rastlayamamaktayız. Kaza ve kader konusunun iman esası olduğu ise Kur'an'daki bazı ayetlerin yorumlanması neticesinde ortaya çıkmıştır.

Yazarın "Kaza ve Kader" başlığı altında müstakil olarak belirttiği gibi ayetlerin tekil olarak değerlendirilmesi sonucunda ortaya çıkan Cebriye, Kaderiyye gibi itikadi ekoller öncelikle bu konudaki anlayışlarını oluşturmuşlar, daha sonra Kur'an'dan kendilerine delil arama yoluna gitmişlerdir. Burada konunun önemine binaen dikkatimizi çekmesi gereken bir husus da şudur ki, kaza ve kader tartışmaları salt itikadi ve usuli tartışmalar değildir. Kaza ve kader tartışmaları doğurduğu sonuçlar itibariyle değerlendirdiğimizde tartışmaların temelinde siyasi farklılıkların ve bu konudaki görüş ayrılıklarının belirleyici olduğunu görürüz. Saltanatçı ve baskıcı zalim Emevi hanedanlarının kapıkulu saray mollaları eliyle yaymaya çalıştığı Cebri görüş iktidarlarının' ayakta kalmasının vazgeçilmez şartlarından olmuştur. Buna karşılık özellikle Mutezile, Hariciler vb. gibi ekol mensupları sultacı yönetimlerin karşısında yer almıştır. Bu ekollerin ortak temel özellikleri ise itikadlarını Kur'an merkezli bir bilgiye dayandırmış olmalarıdır. Nitekim ne zaman ki bu ekoller veya görüş sahipleri tarih sahnesinden çekilmişler, saltanatçı zihniyet kök salma zeminini elde etmiş ve güçlü bir muhalefetle karşılaşmamıştır. Saltanatın yanında yer alan ve onun nimetlerini överek bitiremeyen işbirlikçi sözde ulema ise devrimci İslami mücadelenin susması üzerine meydanı boş bularak daha da azgınlaşmalardır. Kur'an ayetlerini de pis emellerine alet ederek hadis mecmualarına "zalim halifeye itaat" babları açmışlardır. Bu da yetmemiş, 'kargaşa çıkmasın' gibi komik gerekçeler gösterilerek aynı başlıklar itikad kitaplarının da içinde yer alabilmiştir.

Bu ise Kur'an'ın defaatle vurguladığı müslümanın zulmü ve zalimi reddetme [2/258, 270; 3/57, 86, 140...], zulme uğrayanlara yardım etme [4/75] gibi örneklerini çoğaltacağımız sorumluluklarımızı tekzip etmek değildir de nedir? Konuyla ilgili daha fazla açılımlar yapılabilir. Ancak bu ve benzeri konular yazımızın sınırlarını aşmaktadır. Şimdilik bu kadar değini kafi olsa gerek.

Üçüncü bölümde, "Bu Kitap" başlığı atında Kur'an'ın kime, niçin, nasıl gönderildiği, neyi, nasıl anlattığı ve nasıl anlaşılır alt başlıkları halinde günümüze nasıl geldiği anlatılmıştır. Bu bölümlerde takip edilen usul yine Kur'an'ın Kur'an'la izahı şeklindedir.

Buna göre Kur'an'ı anlamak için onu okuyan kişide bulunması gereken özellikler şöyle özetlenir:

1. Kur'an'ın bir beşer kelamı olmayıp Allah'ın mucizesi olduğunu bilmek gerekir. Allah'tan nasıl geldiğini Allah'ın kanun koyucu olarak (sari) hangi maksat ve maslahatlarla bu kitabı inzal ettiğini bilmek gerekir. Şeriatın maksatları [Mekasidü'ş-Şeria] da denilen bu genel amaçları bilmeden Kur'an'ın ruhuna vakıf olmak mümkün değildir. Zira sarinin maksatları değişmez, ona dayalı hüküm çıkarımı (fıkıh) ise değişebilir.

2. Kur'an'ı insan ve toplumdan (nas) kopuk anlamaya çalışmak onu anlaşılmaz kılar. Kur'an bir masa başı araştırma kitabı değildir. Bir yerde Kur'an insani toplumsal mücadeleler kitabıdır. Kur'an'da insanı ve toplumu konu edinmeyen ona hitap etmeyen bir bölüm bile bulunmamaktadır.

3. Kur'an'ın dili Arapça'dır. Arapça Arab'ın konuştuğu dildir. Kur'an ümmi Arab'ın konuştuğu lisan ile inmiştir. Dolayısıyla Arab'ın konuştuğu gibi Arapça'yı bilmeyen onu tam anlayamaz. Anlaması için ya dilini bilecek ya da bu dili bilen birisinin çevirisi [mealini] okuyacaktır. Çevirinin de Kur'an'ın bizzat kendisi olmadığı çevrildiği dildeki karşılığı olduğu unutulmamalıdır.

Görüldüğü gibi hacmi ufak ama işlenen konular itibarıyla bir hayli dolu bu kitabı okumanızı salık veririz.

Kaynak: Haksöz Dergisi - Sayı: 19 - Ekim 92

.

İçtihad'ın Durduğu Yerde İslami Hayat Durur

Ana Sayfa» Sünnet

10.01.2015 19:58

İçtihad'ın Durduğu Yerde İslami Hayat Durur

Hayrettin Karaman

Sayın hocam! isteğimiz içtihat müessesi çerçevesinde bazı konuları konuşmak. Ama öncelikle fıkhın fonksiyonu ve oluşumu noktasından başlamak istiyoruz, İslam hukuku kişi ve toplum ilişkileri içinde canlı bir sosyal olgu olarak mı doğdu? Yoksa İslami ilimlerin İslam toplumundaki sosyal, siyasi, ekonomik ilişkileri tanımlayan bir dalı olarak mı kuruldu?

İslam hukuku önce İslami sosyal hayatın bir parçası, bir bölümü olarak ortaya çıkmıştır. Çünkü İslam geldiği zaman Allah-u Teala'nın peygamberi vasıtasıyla fert ve toplum olarak istediği bazı şeyler oldu. Bunları düşünce. iman ve davranış diye üç gruba ayırabiliriz, İslam insanın inancında bir inkılap yapıyordu, düşüncesini değiştirmesini istiyordu. Bunların kaçınılmaz sonucu olarak düşünce ve inançta değişiklik fert ve toplum hayatında pratik bir takım değişiklikler getirecekti: Hem ferdin Allah'la ilişkisi hem de ferdin toplumla ilişkisi, toplumu temsilen devletin fert ve diğer devletlerle ilişkisinde değişiklikler getirecekti kaçınılmaz olarak. İşte bunları getirmeye başladı ve müslümanlar İslam'a adım attıklarından itibaren, artık puta değil, Allah'a tapacak, Allah'a yalvarıp yakarmaya başlayacak, Allah'tan istimdat etmeye başlayacaklardı. Yeni bir hak ve hukuk kavramı geldi. Bu anlamdaki ilişkiler bu hak ve hukuka göre düzenlenmeye başladı. O halde hukuk bir davranış olarak, amel, tatbikat olarak başladı. Tabii ki bunu İslam düşüncesindeki ilimler açısından da böyle düşünmek gerekir. Önce kelam, tasavvuf, felsefe başlamadı. Bunlara temel teşkil eden düşünce ve inanış başladı. Bu düşünce ve inanışı ilim kalıbına dökülünce mezkûr ilimler doğdu. İslam hukuku için de bunun böyle olduğunu yani İslam'ın getirdiği sosyal, hukuki hayatı sistematize edince İslam hukukunun doğduğunu söyleyebiliriz, buna da fıkıh deniyordu.

Tefsir alanındaki çalışmalar İslami ilimlerin bir dalı haline getirildiklerinde; yani hadis ilmi, tefsir ilmi oluştuğunda, bu alanlarda ciddi bir durgunlaşmanın söz konusu olduğa kanaatindeyiz. Hukuk ilmini de böyle bir tesbit içinde değerlendirilebilir mi?

Tefsir vs hadis hakkındaki yargınıza evet veya hayır demiyorum. İslam hukuku açısından şunu söyleyebilirim ki İslam hukukundaki durağanlık İslam hukukunun ilim haline getirilişiyle başlamadı. Hepimiz biliyoruz ki daha Şafii'den önce tabiun döneminde bizim bildiğimiz meşhur mezhep imamlarının Ebu Hanife'nin, Şafi'nin, Malik'in hocaları zamanında azı yazılı, daha çok şifahi olarak İslam fıkhı sistematize edilmeğe bu sistem içinde, bu düzenleme içinde okutulmaya, aktarılmaya başlandı. Bu ilmi faaliyet içerisinde büyük müçtehidler yetişti. Onların zamanında telifat daha da hızlandı. Ve bugün elimizde bulunan en önemli usul ve furu kitapları bu müçtehit imamlar zamanında yazıldı. İmam Malik'in Muvatta'sı bir hadis kitabı olduğu kadar, bir fıkıh kitabıdır da. imam Şafii'nin er-Risale'si ve el-Umm'u, imam Ebu Hanife'nin, kendi kitapları bulunmamakla birlikte talebeleri Ebu Yusuf ve imam Muhammed'in kitapları bu söylediğim dönemde fıkıh ilmi çalışmalarının semereleridir. Bunların yazıldığı sıralarda biraz önce söylediğim gibi fıkıh donmadı, statik bir hal almadı, dinamizmini devam ettirdi. Ve bu müçtehidlerin tamamı taklidi menettiler, yasakladılar, caiz olmadığını söylediler. Hükmün İslami çözümün kendi sözlerinde değil, onların da yararlandığı kitapta, sünnette aranmasını ısrarla ifade ettiler. Binaenaleyh İmam Şafii'nin talebesi Müzeni, onun fıkhını yazarken, hemen İmam Şafii'nin taklidi menettiğini belirtiyorum. Onu taklit edesiniz diye değil, imam Şafii'nin ne dediğini bilmeniz, anlamanız için yazıyorum, dedi. Fıkhın statik hale gelmesi ilk dönemlerde değil, daha sonra oldu.

O zamanlar belirgin bir şekilde ayrılmış rey ekolüyle hadis ekolü yar. Bunları nasıl değerlendiriyorsunuz? Bunların birbirleri hakkında ithamları da var.

Bu dediğiniz fikri hareketin bir başlangıcı, bir de gelişmesi var. Başlangıçta ehli rey, ehli hadis tabiri değil de, Irak ve Hicaz ehli deniyor. Orada bölgesellik ağır basıyor. Kaynak ve metod ağır basmaya başlayınca isim değişiyor. Ehli rey ve ehli hadis oluyor. Başlangıçta bölge ağır basıyor ve coğrafi özellikler kendisini gösteriyor. Birincisi Irak'ın dışarıyla temasının fazlalığı buna mukabil Hicaz'ın buna kapalılığı, ikincisi ilmi kaynakların farklılığı, İslam ilmi bakımından farklılık. Hadis meselesi söz konusu olunca hadis kemiyet ve keyfiyeti ortaya çıkıyor. Hicaz'da sahabenin çokluğu Hz. Peygamberden fazla hadis ahzetmiş olmalarında rol oynuyor. Peygamber'den nakil Hicazlılar'da daha fazla olduğu için onu kullanıyorlar. Ehli hadis ve rey diye ayrılması biraz daha muahhar dönemde oluyor. Bir önceki nesil çözümde bir bölgede hadis kullanmış, bir bölgede ise rey kullanmış. Ama bu arada hadis yayılmağa devam etmiş. Hicaz'daki hadisler temaslar sonucu Iraklılar'a naklediliyor, Irak bölgesine intikal edince iki tavır düşünülebilirdi: Bir tanesi biz bunu bilmiyorduk, şimdi Öğrendiğimize göre muhalif reyimizi terketmeli hadisle amel etmeliyiz, ikincisi, bizim bölgemizde bilinmeyen bir rivayetle amel etmeyiz, kendi reyimizle amel ederiz. Uygulama bu tavır oldu. Ancak bu hadise, sünnete karşı bir hareket değil, çünkü bunu söyleyen hadisin, sünnetin kaynaklığını reddetmiyor. Ama endirekt olarak oraya varıyor. Bizim bölgemizde bilinmeyen bir hadis ola ki hadis değildir. Genel anlamda bu böyledir.

Ehli. hadis ve ehil rey arasındaki farklılık biraz da hadis olarak gelen rivayetlerin değerlendirmelerinde ortaya çıkmıyor mu? Bildiğimiz kadar genellikle rey ehli, örneğin imam Ebu Hanife, gelen rivayetin senet değerlendirmesi kadar metin tenkidine de önem veriyor. Ve öncelikle metnin Kur'an nasslarıyla uyumuna dikkat ediyor. Oysa İbn Kuteybe'nin Muhtelif U'I-Hadis'inde tanımına şahit olduğumuz ehil hadisin taşıdığı bazı Öncülleri var. Ve ehli hadis bu öncülleri kaimi etmeyen kişileri ve tabii ki Ebu Hanife gibi rey ehlini dışlama konumuna düşüyor.

Ebu Hanife'ye izale edilen her söz ve görüş doğrudan ona ait değildir. Önemli bir kısmı onun başka sözlerinden ve uygulamasından çıkarılmış, Buna göre meselemizde de şöyle derdi kabilinden ona nisbet edilmiştir. Bir rivayet Kur'an ayeti ile, akıl ve his ile, hukuki kaidelerle çelişirse müçtehidlerin farklı uzlaştırma tercih usulleri vardır. Hanefiler de bir kere tahsis görmüş bir ayetin haber-i vahid ile tahsis edilebileceğini (hadisin, ayetin şümulünü daraltabileceğin!) kabul etmişlerdir.

Peygamber (s)'e vahyin inzali ile sosyal alanda yeni bir hukuk alanı açılmış oldu. Gerek Rasulullah döneminde ve gerekse daha sonra bu alanda tartışmalara neden olmuş olan içtihad müessesesinin önemi ve değeri hakkındaki görüşlerinizi alabilir miyiz?

İçtihad hem Hz. Peygamber hayattayken, hem de vefat ettikten sonra varolmuştur. Hz. Peygamberin varlığında başlamıştır, sadece gaybubetinde değil. O varken de bir konudaki istişarede, bir konuda görüş beyan etmek istiyorlarsa, o konuda ashab görüşlerini sunmuştur. Eğer Peygamber vahiy gelmeden kendi görüşünü bildiriyor ve bunu da beyan ediyorsa', sadece başta vahiy olup olmadığını sormuşlar ve reyiyle ortaya koyduğunu öğrenince de karşı görüşlerini söylemişlerdir. Peygamber bulunmadığı bir yerde de bildikleri ayet ve hadislerin ışığında çözümler getirmişlerdir. Vefatından sonra ise halife seçimi, defni gibi beyanı olmayan konularda içtihatlar başlamıştır. Ardı arkası kesilmeden kitap ve sünnetin ışığında çözüm üretilerek İslam yaşanmıştır. İçtihadın durduğu yerde İslarni hayat durur ve yok olur. İçtihadın durduğu yerde İslami hayat toplumun hayatından çıkar. Şu halde içtihad İslami hayat için hayat memat meselesidir. Ölüm kalım meselesidir. İçtihat varsa İslami hayat vardır, yoksa yoktur.

Hayatın belli bir döneminde belli bir toplumda meydana gelen bir probleme o dönemdeki müçtehidler yaptıkları içtihatlarıyla çözüm getiriyor ve hüküm veriyorlar. Buna benzer bir problem diyelim bir asır sonra başka bir toplumda, bir başka zaman ve zeminde meydana geliyor. Bir asır önce yapılan içtihad uygulanmalı mıdır yoksa toplumun şartları, zaman ve zemini gözetilerek yeni bir içtihat yapılabilir mi?

İçtihat konusu, ya eskiden de cereyan etmiş bir konudur ve üzerinde müçtehitlerin fikir beyan ettikleri bir konudur ya da yeni bir konudur; yani öyle bir konu hiç geçmemiştir, görüş beyan edilmemiştir. Bu sözümle şunu söylemiş oluyorum. Bir konuda sizin içtihad edebilmeniz için mutlaka onun yeni bir konu olması gerekmiyor. Bir müçtehid olarak size bir konu geldiğinde şöyle bir yaklaşım içerisinde olamazsınız: Bakıyım bundan önce bu konu görüşülmüş mü, bu konu hakkında bir müçtehid görüş beyan etmiş mi, bir müctehit görüş beyan etmişse bu soru beni ilgilendirmez diyemezsiniz. Bu konu sizi her halükarda ilgilendirir. Müçtehid belki hata etmiştir, icma vaki olmamışsa, ister çoğunluğun, isterse azınlığın görüşü olsun müçtehitler hata etmiş olabilirler. Bir müctehit olarak sizin vazifeniz o konuda o konu hiç ele alınmamış gibi davranmaktır. Başka müçtehidin görüşleri sizi bağlamaz, onu taklit edemezsiniz, edemeyeceğinizden dolayı da içtihat etmeniz gerekir; ikincisi bu. Bir üçüncü sebep de; eskiden de üzerinde durulmuş bir mesele için içtihat etmeniz için bir sebep de şudur: Çözümler daima kitap ve sünnetin evrensel, ebedi ve özel hükümlerine göre olmaz; kitap ve sünnetin evrensel ve ebedi ve fakat genel olan hükümlerini özel hadiselere tatbik suretiyle de olur. Bu tatbiki yaparken de bulunduğunuz zamanın siyasi, ekonomik ve sosyal şartları söz konusudur. Siz bazı şartlarda sarigin maksadını A tatbikatıyla gerçekleştirirsiniz, bir başka şartta da B tatbikatıyla gerçekleştirirsiniz. O halde bu sebeple de yeni baştan içtihad etmeniz gerekir. Bir de sizin önünüze hiç gelip geçmemiş bir hadise gelir onun üzerine içtihad etmeniz gerekir. Şia bunu; meyyiti taklidi men ederek çözmüş. Yani bir müctehit vefat ettikten sonra artık onun kavli kabil-i tatbik ve taklit olmaktan çıkar. Onlara göre öyleyse bir sebepte şudur: Ölüyü taklit caiz olmadığından, siz yaşayan müctehit olarak ki yaşayan müctehit taklit edilir, çözüm üreterek ümmete sunarsınız.

Hz. Peygamber'in Arap toplumunda, o toplumun şartlarında çıkan bir takım problemler karşısında yaptığı içtihatlar vardı, İslamiyet genişledi değişik toplumlar İslam'ı kabul etli. Ve Hz. Peygamber dönemindeki probleme benzer bir problem başka bir toplumda, başka bir zaman ve mekanda söz konusu oldu. Bu durumda Hz. Peygamberin buna benzer bir konuda verdiği hüküm şudur. Öyleyse bu problemin çözümü de budur mu demeli yoksa o toplumun siyasi, ekonomik, sosyolojik şartları da düşünülerek yeni bir içtihadda mı bulunmalı?

Soruyu şu şekilde soruyorsanız cevap vereyim; kitap ve sünnetle hükmü beyan edilmiş bir problem, düzenlemesi, açıklaması yapılmış bir problem şartlar değiştiğinde başka hükümlerle karşılanabilir mi, yoksa Allah ve Resulünün koyduğu hükümler evrensel ve ebedi midir?

Her ayet ve hadisin hükmü evrensel ve ebedi bir çözüm müdür, yoksa muvakkat, geçici, belli şartların zaman ve zeminine bağlı, onlar değişince değişebilen hükümlerde var mıdır? Bu sualin cevabını arayacak müçtehid eğer nassın abedî ve külli olduğu kanaatine varırsa nass bağlayıcıdır, yapacak bir şey yoktur. Ve zaten o, insanlar için de aranan çözümdür, peşinde koşmaları gereken çözümdür. Uyguladıkları zaman insana fert ve toplum olarak gelişme ve mutluluk verecek olan çözümdür. Müçtehid içtihadı sonunda bu hükmün külli ve ebedi olmadığı kanaatine varırsa, o zaman farklı bir çözüm getirebilir, o kitap ve sünnete lafzen aykırı olur ama ilke, amaç, öz yönünden aykırı olmaz. Bu da şeriat olur, din olur. Beşeri bir vaz olmaz, çünkü bunu yaparken hareket noktanız, yine Allah'ın muradıdır. Cenab-ı Hakk'ın muradı bu hükmün değişmesidir diye hükmediyorsunuz, sonra değiştiriyorsunuz, değiştirirken yine murad-ı ilahiye tevâfuk arıyorsunuz. Hz. Ömer'in müellefe-i kuluba zekattan hisse vermemesi, ilgili ayetin lafzına aykırı bir tasarruftur. Aykırılığı da tayin etmemiz gerekir: Ayet mutlaka müellefe-i kuluba hisse vereceksiniz demiyor, bunlara da verilir diyor, ille de müellefe-i kuluba verilsin anlamına gelmez. Hz. Ömer bundan sonra kimse vermesin de demiyor. Kendi bulunduğu şartlar, gereklilikler, ihtiyaçlar içerisinde hüküm veriyor. Bu tasarruf şeriate, dine aykırı bir tasarruf değildir; bilakis o şartlarda verilmesi aykırı bir tasarruftur, onu düzeltiyor.

Çağımızın değişen şartları içinde ön plana çıkan en önemli sosyal olaylardan birisi de işçi-işveren ilişkileridir. Sizin bu konuda önemli çalışmalarınız var. Bu çalışmalarınızda İslam'da işçi-işveren münasebetlerini inceliyorsunuz. Peki bugün içinde yaşadığımız sos-yo-ekonomik sistem içindeki işçi-işveren münasebetlerine nasıl yaklaşıyorsunuz? Bu konudaki problemler karşısında önemli ve kuşatıcı içtihadı çözümlemeler gerekmiyor mu?

Ben bir İslam fıkıhçısıyım. Ben bir partinin başkanı değilim, bir işçi kuruluşunun üyesi değilim. Benim üreteceğim çözümler günün düzeni içerisinde aranan bulunan çözümler hiç bir zaman olamaz. Bir defa ben İslam hukukçusuyum, işçi-işveren münasebetlerini ne zaman ele alsam İslam açısından ele alırım, benim bakış açım, benim misyonum açısından ele alırım. Şimdi soruya gelelim İslam'ın uygulandığı bir toplumda işçi-işveren ilişkilerine İslam'ın çözümü vardır, İslam'ın uygulanmadığı bölgede işçi-işveren münasebetlerine İslam'ın çözümü vardır. Yani ben İslam'ın uygulanmadığı bir bölgedeki işçi-işveren ilişkilerini ele almışsam yine İslam'ın o şarttaki çözümlerini arıyorum demektir, İslam'ın uygulanmadığı bir ülkede müslümanlar vardır. Ve o müslümanlar buldukları imkan çerçevesinde ne kadar buldularsa o kadarını uygulamak durumundadırlar. Fert olarak İslam'ı uygulamanıza imkan veriyorsa içinde olduğumuz şartlar, devlet müslüman değil diye fert olarak siz müslümanlığınızı terk edemezsiniz. Şimdi bir adım atalım. Mesela aile olarak siz müslümanca yaşamanızı terk edemezsiniz. Şimdi siz müslüman bir işçi veya işverensiniz, müslüman işçi ve işveren olarak düzenin İslami olmadığı bir ülkede ne kadar müslümanca işçi-işveren münasebetleri kurabilir, geliştirebilirim sualinin cevabını aramak durumundasınız. Ben de size o cevabı üretmek durumundayım. Bu içtihattır. Bu da düzeni İslami olmayan bir ülkede hayat memat meselesidir. Burada içtihat olmasın müslüman şaşırır kalır ve işçi-işveren ilişkilerinde İslam'dan uzaklaşır. Müçtehidin olmadığı bir yerde bu sefer İslami olmayan düzene uyar. Çünkü kendisine başka bir çözüm verilmemiştir.

Çağımızın değişen şartları içinde ön plana çıkan en önemli sosyal olaylardan birisi de işçi-işveren ilişkileridir. Sizin bu konuda önemli çalışmalarınız var. Bu çalışmalarınızda İslam'da işçi-işveren münasebetlerini inceliyorsunuz. Peki bugün içinde yaşadığımız sosyo-ekonomik sistem içindeki işçi-işveren münasebetlerine nasıl yaklaşıyorsunuz? Bu konudaki problemler karşısında önemli ve kuşatıcı içtihadı çözümlemeler gerekmiyor mu?

Hocam! Müslümanlar genellikle kapitalist veya kapitalizme bağlı sistemlerde yaşıyor. Bu sistemlerde belirleyici olan yerli veya yabancı kapital sahipleri. Kapitalizm laik ve pragmatik bir anlayışa dayanıyor. Kapital sahipleri emeğin değerini diledikleri gibi belirliyor. Ezilen, sömürülen insanların gasbedilen hakları var. Ayrıca bu sistemde işsiz işçilerin veya mevsimlik işçilerin varlığı, düşük maliyeti devam ettirip daha büyük kârlar elde edebilmek için sermaye sınıfının bilinçli politikalarından kaynaklanıyor. Bugünkü müslüman ülkelerdeki işçi-işveren ilişkilerine, bir iş akdinden ziyade, mevcut sistemin en belirleyici unsuru kapital sahiplerince gerçekleştirilen emeğin ve genel nimetlerin gasbı açısından bakılamaz mı?

Batı'da laiklik dinlere ve dindarlara inançlarını yaşama, öğrenme, öğretme ve örgütlenme hak ve hürriyetini getiriyor. Bizde laiklik dini, devletin kontrolü altına sokuyor. Kapitalizmin temelinde egoizm ve kazanç hırsı vardır. Kapitalizm nerede uygulansa (Doğu'da, Batı'da) orada zulüm, sömürü, nimetlerin paylaşılmasında dengesizlik vardır. Kapitalist düzen içinde yaşayan işveren ve işçiler, imkan nisbetinde kendi sistemlerini uygulayarak hem zulmü azaltmalı, hem de örnek ve alternatif sunmalıdırlar.

İslam dünyasının sosyal, siyasi, fikri sorunlarının alabildiğine çeşitlendiği 4. asır da içtihat müessesesinin taklid dönemine girerek içtihat, kapısının kapatılması veya içtihatta bulunabilmek için yerine getirilmesi mümkün olmayacak derecede zor şanların ön koşul olarak onaya konmasının sebep ve sonuçlan nelerdir?

Tabi uzun açıklamalar gereken sorular soruyorsunuz. Ama cevap vereceğim. Bir sosyal değişme ve gelişme var, bunu her zaman müsbet olduğu anlamında söylemiyorum, bir kısmı tekamül anlamında olabilir, bir kısmı bozulma, dejenerasyon anlamında olur. Sosyal değişmenin kültürel, sosyal, siyasal, iktisadi, milletlerarası siyaset boyutunda sebepleri var. Müslümanların böylesine geniş, şümullü sebepleri var. içtihattan taklide geçişi de bu sebepler içinde aramak lazım. Yani içtihattan taklide geçiş umumi gidişten ayrıdır. Umumi gidiş ilerlemeye, gelişmeye, tekamüle yönelik olduğu halde sadece fikir, düşünce, içtihat hayatında geriye bir gidiş söz konusudur. O halde, şimdi umumi olarak İslami hayattan, İslam düşüncesinden uzaklaşmayı getiren sebepler aynı zamanda içtihattan uzaklaşmayı, taklidi getirmiştir. Bunların başında, tabii diğer sebepler de vardır. Bunların başında hilafetin saltanata dönüşmesi ve hilafetin saltanata dönüşmesinin getirdiği baskı ve terör vardır. Yani fikir, düşünce, ifade, vicdan hürriyeti, seçme-seçilme gibi siyasi hak ve hürriyetler konusunda baskı ve terör rejimi gelmiştir, başlıca sebepleri budur. Sonuç, İslam hukukunun, önce amme hukuku esas teşkilatı konusunda hileler yani hiyel ve meharic dedikleri hile-i şeriye dedikleri hileler yoluyla hususi hukuk sahasında toplumun hayatından çıkması, uzaklaşması oldu. Toplum hayatında, toplumun muhtaç olduğu müesseseler, kurumlar, kuruluşlar vardır, boşluğa imkan yoktur. Evvela içtihadın yokluğu İslam hukukunun çözümlerini yok etmiştir, İslam hukukunun çözümleri yok olunca çözüme müesseseye, kuruma, kuruluşa muhtaç toplum bocalar, İslam'ı anlamada çözümün kapısını kapatınca, gayri İslami hukuki çözümler, kapattığınız kapıdan değil, pencereden girer, girmiştir de.

13. yüzyılda İbn Teymiye'nin başlattığı daha sonra Abdulvahhab, Afgani, Abduh, Reşit Rıza'yla kendisini gösteren İslam ülkelerinde ıslahat hareketleri var. Bir de bunların yanı sıra Mısır, Hindistan, Pakistan gibi yerlerde Seyyid Ahmed Han. Ali Abdurrazık gibi insanlar da Batı'nın ilmi fenni gelişmişliği karşısındaki ezilmişlikle, problemlere çözümler üretmeye çalışıyorlar. Bunu yaparken de içtihat müessesesini kullandıklarını söylüyorlar. Bu bağlamdaki içtihat politikası tam anlamıyla İslami bir içtihat politikası mıdır, yani içtihat müessesesi bu anlamda fonksiyonunu muhafaza etmiş oluyor mu? Ve bu çatışmalar Türkiye'de pek bir yaygınlık kazanmamış; bunun sebepler nelerdir?

İçtihat kapısının kapatılması, fıkhın dondurulması müslümanlar için çözüm üretilemez bir döneme girme sonucunu doğurmuştur. Bir hayatı, bir düzeni yaşıyorsanız, düzen sizin değişmelerinize ayak uydurmak durumundadır, İslam da düzenin topluma ayak uydurabilmesi için gerekli sübaplar koymuş, gerekli önlemler almıştır. Bu mekanizmayı çalıştıracak olan içtihat müessesesidir. Bunu kapatırsanız iş biter. Bu problemdi; bu problem başlangıçta bilahere adına İslam'da reform dediğimiz teşebbüse benzer bir çıkışta var. Daha ziyade bu, İbn Teymiye'leri filan aldığınızda, daha ziyade donmuştuk taraftarlarıyla, statik bir çözümsüzlük -çözüm diyemiyorum- taraftarlarıyla yani çözümsüzlüğü çözüm kabul edenlerle klasik içtihat düzeni usulünde ana kaynaklardan çözüm üretme taraftarı olanlar arasında bir mücadele var. Yani bir başka ifadeyle taklit taraftarlarıyla, içtihat taraftarları arasında bir çatışma var. Onların mücadeleleri kendi asırlarında semere vermiştir, ama İslam dünyasında fikir ve tatbikatın yönünü değiştirir mahiyette olmamıştır. Daha ziyade 18. yüzyıldan itibaren İslam dünyası siyasi, ekonomik yönde, askeri yönde gerileyince, zaaflar ortaya çıkınca bu zaaflardan istifade ederek İslam dünyasında müslüman olmayanların sulta kurmaları, sömürge kurmaları, İslam dünyasını sömürmeleri, müslümanların bu zulüm altında ezilmeleri gerçekleşince çok ciddi arayışlar başlamış bu ciddi arayışlar içinde iki yöneliş göze çarpmıştır. Bunlardan bir, İbn Teymiye'lerin başlattığı, kitap ve sünnete, klasik usule dönerek çözüm üretmeyi isteyenler; bir de kendilerince daha köklü bir çözüm diye İslam'ın neyi ihtiva ettiği konusunda yeni bir yorum getirenler ve bu yorum neticesinde kendilerine göre bir çözüm getirenler olmak üzere iki yöneliş olmuştur. Bu ikincilerin yorumu şuydu: İslam din olarak imandır, ibadettir, ahlaktır, İslam'da değişmeyen, evrensel olan, bağlayıcı olan, dinin özünü teşkil eden imandır, ibadettir, ahlaktır. Bunun ötesinde dine yamanmış ya da dinin temas ettiği şeyler dinin özüyle alakalı değildir. Bu iman, ibadet, ahlak özünü korumak ve bunu gerçekleştirmek için siyasette, ekonomide, sosyal hayatta, hukukta şu çağda, şu zeminde neler yapmalı sorusuna verilmiş geçici cevaplardır. Bunların yorumuna göre iman, ibadet ve ahlakta kitap ve sünnete tabi olunur, bunun dışında sosyal ve siyasi rejim, sosyal, siyasi, ekonomik düzen olarak çağdaş ve ileri toplumlarda hakim düzene uyulmalıdır, buna uymamız gerekir Buna uymak İslam'a aykırı değildir ve bizi İslam'dan uzaklaştırmaz. Bunlara bilahare, kelimenin lügat manasından uzaklaşarak reformcular deniyor. Günümüzde de modernistler deniyor. Taklit taraftarlarına muhafazakar deniyordu. Şimdi bence bir değişme oldu, taklit taraftarı kalmadı, ciddi olarak yok, bunlar artık müzelik oldu. Şimdi müceddid dediğimiz İbn Teymiye, Şah Veliyullah, Mevdudi, Seyyid Kutub çizgisini takip edenlere muhafazakar, ihyacı, gelenekçi gibi tabirler kullanılıyor, bunların karşısında olanlara da modernistler deniyor.

Burada modernist, ıslahatçı ve gelenekçi kavramlar biraz iç içe girmiyor mu? Örneğin ihyacı veya ıslahatçı çizgide olan ve yukarıda isimlerini saydığınız kişileri, taklitçi kesim modernistlikle itham ediyor. Taklitçi kesimin tarihi, kültürü tahkik ve tashih etmeksizin yaşatmaya çalışması gelenekçilik olarak değerlendirilebiliyor. Ve ayrıca, modernist bir çizgide olduğunu ifade edebileceğimiz Seyyid Hüseyin Nasr gibi kişiler de gelenekçiliği savunabiliyorlar. Bu tartışmalar yaşadığımız ülke insanlarının tarihinde ne kadar yer tuttu?

Osmanlı'da ancak Meşrutiyet'ten sonra Osmanlı münevverleri bu konuları düşünme, tartışma imkan ve hürriyeti bulabilmişlerdir. Ondan önce de zeminin bu düşünceleri ifadeye pek müsait olduğu kanaatinde değilim. Meşrutiyet döneminden itibaren ise bunlar bizde akis bulmuştur. Sıra H Müstakim, Sebilürreşad gibi dergilerde Afgani'nin, Abduh'un, R. Rıza'nm, Hindistan'da aranan tecdid çözümlerin akislerini bulmanız mümkündür. Yani bizim münevverlerimize bu intikal etmiş ve tartışılmış. Mesela "Buhranlarımız"ı yazan Sadrazam, M. Akif, Elmalılı Hamdi Yazır, Manastırlı ismail Hakkı, izmirli ismail Hakkı vs. Osmanlı münevverleri, bir tecdidin gerekli olduğundan bahsetmişler, klasik usulü kullanarak, kitap ve sünnete başvurarak çözümler üretmenin gerekliliğinden, içtihat kapısının açık olduğundan, içtihatsız İslam'ın olmayacağından, öncelikle başka mezheplerden de istifade edilerek mevcut çözümlerden yararlanmak gerektiğini, mevcut çözümlerin yeterli olmadığı yerlerde yeni çözümler üretmek gerektiğinden bahsetmişlerdir. Bunun semereleri de görülmeye başlanmıştır. Mesela Mecelle ta'dili gündeme gelmiştir. Biraz önce bahsettiğim usul ve çerçevede Mecelle, baştan sona ele alınmış, madde madde ele alınmış. Hangi maddelerin, nasıl ta'dil edilmesi gerektiği müzakere edilmiş, zabıtlar tutulmuştu. Fakat arkadan gelen savaş, savaşın arkasından gelen köklü (radikal) değişim, Osmanlı'ya yansımış olan bu tecdid ve ıslahat hareketlerinin gün ışığına çıkmasını engellemiştir.

Sizin de saydığınız gibi İbn Teymiye, Abduh, Reşid Rıza'nın ekolünde olan insanlar bu yüzyıl içerisinde belli bir aktiviteye mesnet teşkil ettiler. 70'li yıllarda çıkardığınız "Nesil" dergisine bir tepki doğdu. Mezhepsizlik olayı ortaya çıktı. Bu ithamlarla siz de karşı karşıya kaldınız. O günden bugüne belli bir değişiklik oldu ve bu ithamlar azaldı veya etkisini kaybetti. Size yönelik o ithamlar şimdi yapılmıyor. Acaba sizde mi bir değişiklik oldu, yoksa o insanlar da mı bir değişiklik söz konusu oldu?

Ben bu mücadeleyi yürüttüğümde Türkiye'de modernistlerin sesleri ve nefesleri hissedilmiyordu. Öyle bir çözüm olmadığı bir anda Türkiye İbn Teymiye'nin çağını yaşadı çok kısa bir dönem. Yani taklitçilerle içtihat ve tecdidcilerin mücadelesini yaşadı. Eğer araya biraz önce söylediğim savaş ve inkılab fetreti devri girmeseydi bu, Osmanlı'nın son dönemlerinde çözülmüş olacaktı. O fetret sebebiyle biraz gecikti; ertelenmiş oldu. Biz kısa bir dönem bunu yaşadık. Fakat daha sonra öyle bir fırtına, öyle bir kasırga geldi ki bunun karşısında onların reformcu, mezhepsiz diye itham ettiği kişiler muhafazakarlar içerisinde yer aldılar. Yani muhafazakar kategorisine oturdular. Çünkü onlar klasik metodla içtihad yolunda da olsalar kitap ve sünnete, asrı saadet müslümanların örneklerine başvurarak sadece iman, ibadet ve sünnetin devamlı evrensel çözümlerinin olduğuna inanıyorlardı. Bu çözümleri bulup, tesbit etmek, hayata tatbik etmek, değişmesi uygun olan kuralları bulup Allah'ın muradına uygun olarak değiştirmenin gerekliliğine inanmaktaydılar. Dolayısıyla bunlar şeriata inanıyorlardı. Bunlar düzende İslamcıydılar, laik değillerdi. Batının düzenini aynen İslam toplumuna aktararak İslam süzgecinden geçirmeden, içtihad süzgecinden geçirmeden İslam bu sahaya karışmaz diyerek, İslam bu sahayı zaten serbest bırakmış diyerek, aktarılmasının İslam'ın özünü de ortadan kaldıracağını yani o sosyal siyasi ekonomik ve hukuki nizamı benimsediğimizde iman, ibadet ve ahlakın da kalmayacağını, o nizamın onları da cemiyetin hayatından sürüp çıkaracağını iddia ediyorlar ve ileri sürüyorlardı. Böylece bunlar muhafazakar oldular ve modernistlerin karşısında bunlar bulundular. Ve bunların mücadelesi devam ediyor. Yani eski muhafazakarlar çarna çar bunlara sempati duymak, bu kasırga karşısında, bu siperlerin arkasında hayatlarını idame ettirmek durumunda kaldılar. Böyle düşünüyorum ben.

Yakın bir zaman önce vefat eden Fazlur Rahman ihyacı ve modernist iki uç arasında konumu zaman zaman değişen bir yere oturtuluyor. Üzerinde durduğumuz konuyu somutlaştırmak açısından Fazlur Rahman'ın konumu hakkındaki düşünceleriniz nelerdir?

Fazlur Rahman modernisttir, hatta zamanımızda modernistlerin imamlarından biri ve belki de birincisidir. Bizim Türkiye'deki modernistlerin belki de imamıdır. Benim kanaatim böyle ve onun İslam'ı nasıl yorumladığını, kitabı, sünneti nasıl anladığını, İslam toplumunu nasıl bir kültür ve medeniyet yapısına kavuşturmak istediğini, alternatifler içerisinde son çare olarak neyi tercih ettiğini anlamak isterseniz Türkçe'ye tercüme edilen İslam kitabına bakabilirsiniz. Orada bütün açıklığıyla ve gerçekliğiyle görebilirsiniz.

Taklit dönemi başlarında içtihad kapısının kapandığını iddia edenler içtihatta bulunabilmek için yerine getirilmesi mümkün olmayacak çok zor şartlar ileri sürüyorlardı. Acaba gerçekten içtihatta bulunabilmek için o derecede öne sürülen zor şartların yerine getirilmesi gerekli midir?

Taklit döneminde içtihadı adeta imkansız kılmak üzere, sun'i olarak olmayışı ya ileri sürülmüş bir takım şartlar vardır. Bu şartların gerçekte olanla bir alakası yoktur; yani onların müçtehit kabul ettikleri şahıslarda bu şartlar gerçekleşmemiştir. Yani o şartlar gerçek değildir ya da o kişiler müçtehit değildir. İmam-ı Azam Ebu Hanife, imam Şafii, Ahmed b. Hanbel vs. müçtehitse o şartlar geçersizdir. Bir örnek: imam Şafii arkadaşlarına diyor ki "sizin bildiğiniz, benim bilmediğim sahih hadis olursa onu bana aktarın" yani buradan imam Şafi'nin bilmediği sahih hadislerin varlığı ortaya çıkıyor. Sizin sözünü ettiğiniz şartlar diyor ki: "Müçtehit bütün sahih hadisleri bilmek zorundadır." Yani o şartlar abartmalıdır, içtihadı kapalı tutmak, insanların gözünü kapatmak," içtihadı önlemek ve baltalamak için öne sürülmüş şartlardır. Bence ne lazım: Arapça bilmek lazım, çünkü en önemli iki hüküm kaynağı Kur'an-ı Kerim ve sünnet Arapça'dır. Bunları tercüme eden yorum yaparak tercüme eder. Bir nevi içtihat yaparak tercüme eder. Bir müçtehidin içtihadı bir başka müçtehidi bağlamaz; siz aynı kelime aynı cümleden bir başka şey anlayabilirsiniz, anlayabilmeniz için Arapça bilmeniz gerekir. Yeterince kitap, sünnet, siyer bilgisine ihtiyaç vardır. Usul bilmeniz lazımdır o kadar. Bunları yeterince bildiğinizde müçtehid olursunuz.

Türkiye'de ve İslam ülkelerinde İslam hukuku, özellikle de içtihatla ilgili son zamanlarda kayda değer çalışmalar var mıdır?

İslam hukuku konusunda içtihat mahsulü hem ferdi, hem de grup olarak akademi bazında vakıf, cemiyet, kurum bünyesinde çalışmalar devam ediyor. Çünkü her şeye rağmen bütün engellere ve engellemelere rağmen en azından son elli yıldan beri İslam dünyasında düzeni İslamlaştırma temayülü gün geçtikçe güç kazanıyor ve bu sadece teoride kalmıyor, önemli ve çok değerli tecrübeler de ortaya çıkıyor. Dünyanın şurasında burasında çeşitli metodlarla toplumu ve düzeni İslamlaştırma teşebbüslerine şahit oluyoruz. Bu teşebbüsler elbette dondurulmuş bir fıkıhla olamayacağı için ilme ve serbest düşünceye dayalı içtihatların irşadı ve ışığında oluyor. Mesela Mevdudi'nin İslamlaştırma çabalarını çalışmalarını ele alırsak orada bizzat liderin bir alim, bir müçtehit olduğunu görürsünüz. Bu liderin çevresinde de alimler vardır; danıştığı, konuştuğu, istişare ettiği ve aynı zamanda kendisi bir alimdir. İhvan-ı Müslimin hareketini nazar-ı itibara alın, bunlar da düzeni İslamlaştırma yolunda denemeler yapan mücadele veren bir gruptur. Bunların kurmayları içinde de İslami ilimlerde doktora yapmış veya kendini yetiştirmiş alimler vardır. Mesela Abdulkadir Udeh gibi Mukayeseli İslam Ceza Hukuku'nu yazan alimler vardır. Cezayir'deki İslamlaşma hareketine bakın, onun lideri hem İslam ilimlerinde, hem sosyal ilimlerde kendini yetiştirmiş ve etrafında başka alimler vardır. Pakistan'da Mevdudi dışında İslam hukuku, ekonomisi ve siyaseti konusunda ciddi çalışmalar yapan şahıslar, müesseseler vardır. Bunların başında Milletlerarası İslam Üniversitesi ve onların içinde İslam enstitüleri vardır, İran'da gene İslamlaşma hareketi var. Orada da bu hareketi yürüten, devrimi gerçekleştiren bir Ayetullah-ı Uzma'dır. Yani en büyük müctehittir. Onun takipçileri de Ayetullahtırlar. Binaenaleyh İslamlaşma hareketi içtihadı serbest, hür İslamcı düşünceyi getirir. Kaçınılmaz olarak, bunlara ek olarak üniversitelerde, vakıflarda, cemiyetlerde ilmi çalışmaların da ferdi ve cemaati çalışmaların % 90 içtihat mahsulü, taklitten uzak eser ortaya koymuş müesseselerdir. Dolayısıyla çağımız yeniden içtihadın gün ışığına çıktığı, artık kapısının açık mı kapalı mı olduğu tartışmasının geride kaldığı çağdır.

Röportaj: Mustafa A. Başbekleyen / Ahmet Demirci

Haksöz Dergisi - Sayı: 8 - Kasım 91

.

Hakikatin Şahitliğini Yapmak

Ana Sayfa» Sünnet

08.01.2015 00:01

Mehmet Özgen

Dünya görüşümüzün, pratik ve sosyal hayatımızın esas belirleyicisi olan ilahi vahy, kendisine inananlara müslüman (vahye teslim olmuş) ismini uygun görmüş ve kendilerine vahye teslim olmuşlar olarak pratik hayatlarında tartışmasız tek olan hakikate (vahye) şahitlik etme görevini yüklemiştir. Vahye (Kur'an'a) inanıp, onu pratiğe geçirmek; sosyal, siyasal, iktisadi ilişkilerimizde sadece vahyi yaşamaya çalışmak onun hayatımızdaki tek doğru olduğuna gerçekte şahitlik (tanıklık) etmek demektir, ilahi doğruya inanıp tanıklık edebilmek «Rabbimiz biz indirdiğine inandık ve Rasule uyduk. Böylece bizi şahidlerle yaz.» (3/AI-i Imran 53) diyenlerle birlikte olabilmeye çalışmak manasına gelmektedir.

Doğrunun (vahyin) şahitliğini yapma sorumluluğu, kendilerine müslüman ismini layık gören insanlar üzerinde Kur'an'ın yüklemiş olduğu ve islam dininin ilk temel taşı durumunda olan. bir sorumluluktur. Bu ismi (müslüman) ve bu sorumluluğu (şahitlik etme) Kur'an belirlemiştir. «Size müslüman ismini, Rasul size siz de insanlara ŞAHİT olasınız diye verdi.» (22/Hac 78). Bugün dünyanın bir çok yerinde bulunan sayıları 1 milyara varan insanlar bilindiği gibi kendilerine müslüman isminin verilmesini kabul etmekte, bundan hoşlanmakta, hatta övünmektedirler. Ancak her ismin tekabül ettiği bir hakikat/vakıa vardır, isim her zaman karşılığı olan o hakikate işaret eder. Kelimelerle ifade edilen bu isim, zihinde iz bırakan hakikati çağrıştırır. Zihne gelen hakikat, oradan da eyleme geçmek suretiyle kendini gerçekleştirir. Eylem yoluyla kendini ifade eden hakikat zihnin bir parçası olarak kişiliği tamamlar. Zihne isim olarak gelen, henüz isim olarak kalan hakikat' eyleme geçerek karşılığını bulur, cisim kazanır, somutlasın böylece isim eksik kalmamış, kendisini tamamlamış olur. Hakikatin zihinde sadece isim olarak kalması ve eylem dünyasına (hayata) inmemesi halinde, Kur'an nazarında bir anlam ifade etmez. Örneğin, haksızlığa çıkılması gerektiğini biliyor olabilirsiniz; hatta gözünüzün önünde israil'in Filistinli çocuklara yaptığı işkence ve zulme tanık olabilirsiniz. Ancak bu zulmü tel'in etmedikten, mazlumun yanında olmadıktan sonra, bu zulmü biliyor olmanız, sadece bilmek ile yetinmeniz yeterli olamayacağı gibi Kur'an nazarında kınanmayı da hak etmiş olursunuz.

Zihninizdeki Kur'an vakıasından öğrendiğimiz tevhidi bilgi, zulmü tel'in etmek, mazlumun yanında olmak, zulmü devirip mazlumu kaldırmak ve zulme asla meyil etmemek gibi doğrulardır. Bu doğruları eylem hayatımıza geçirdiğimiz zaman, bu doğruları yaşamış ve bu zulmün karşısında tevhidi tavrın tanıklığını yapmış oluruz. Diğer açıdan zulmü tescil edip duyurmak konusunda görevimiz vardır. Bir zulme tanıklık (şahitlik) edebilmek ise o zulmü ortaya çıkarmak, o zulmü duyurmak, o zulümden habersiz olan insanlara tanıklık ederek haberdar etmektir. Korkmadan yapacağımız doğru tanıklık, zalimin mazluma zulüm ettiğine fikir, söylem ve davranışlarınızla şahitlik etmeniz; zalimin işini zorlaştırmasına, mazlumun yalnız olmadığını görmesine ve zalimin işinin zorlaşmasına sebep olacaktır. işte bu gerçek düşünüldüğünde bizim kendimize müslüman isminin verilmiş olmasını alıp, bunu kabul edip, müslüman isminin gereği olan hakikati (vahyi) yaşamak yoluyla şahitlik etmememiz halinde üstlendiğimiz isim anlamsız kalacaktır.

Daha önce de ifade ettiğimiz gibi, Kur'an'da şöyle buyurulmaktadır: «Rasul'ün size şahit olması, sizin de inananlara şahit olmanız için size müslüman ismini veren odur.» (22/Hac 78).Ve insanlar soracaktır: Madem sizin inandığınız şeyler doğrudur da, öyleyse niçin önce siz yaşamıyorsunuz? Ve Rabbimiz buyurmaktadır: «Biz sizi insanlara şahid (örnek) olmanız için vasat ümmet kıldık; Resul de üzerinizde bir şahid olsun.» (2/Bakara 143)

Bu ayetlerden de açıkça anlaşılacağı üzere bize müslüman (vahye teslim olmuşlar) isminin verilmesine etken olan faktör, bizim insanlara şahit olmamızdır. Bizim insanlara şahit olma fonksiyonumuz da, bizim Resul'ü kendimize şahit (örnek) alma, onu vahyin pratik örneği olarak görebilme fonksiyonuna bağlanmıştır. Bu durumda müslüman ismini almak iki önemli sorumluluğu beraberinde getirmektedir. Birincisi; Rasul'ü vahyin pratik öncüsü olarak bilmek,'tanımaya çalışmak. Rasul'ün vahyi nasıl, hangi aşamalarda, ne şekilde pratize ettiğini kavramak, ikincisi ise, Rasul'den vahyi ne şekilde pratize ettiğini örnek alarak, vahyi (Kur'an'ı) okuyup öğrenmek ve onu yaşadığımız ortamda yeniden pratize etmek yani yaşamak, diğer insanlara örnek olmaktır.

«Allah, melekler ve adaleti yerine getiren ilim sahipleri ondan başka ilah olmadığına şahitlik etmişlerdir.» (3/AIi imran 18). Bu ayetten anlaşılıyor ki ancak adaleti yerine getiren, adil olmaya çalışan, isimleri hakkıyla kavramış, ilim sahipleri Allah'tan başka ilah olmadığına tam olarak şahitlik edebilirler. Burada önemli olan iki eksen vardır. Adalet ve ilim sahibi olma. Bunu, bildiğimiz doğruyu hiç bir kınayıcının kınamasından korkmadan söylemek ve yaşamak olarak özetleyebiliriz. Başka bir ifadeyle isimlerin hakkını vermek, onların hakkını çalmamak... Bu durumda hakikate şahit olabilecek kimselerde aranması gereken iki önemli özelli bilgi ve adalettir. Dünyada olup bitenlerden bilgisi olan birinin, adil olmaması -örneğin korktuğundan dolayı zalimi duyurmaması gibi hakikale şahitlik yapmasına engel bir durumdur.

Hakikate şahitlik yapmak, hakikati gizleyip onu örtmemekle olur. Nitekim Kur'an'da Ehl-i Kitap için «Ey Ehl-i Kitap! Siz şahid olup dururken ne diye Allah'ın ayetlerini (hakikatlerini) inkar ediyorsunuz. Hakkı batıl ile örtüyor, hakkı bildiğiniz halde onu gizliyorsunuz.» (3/AI-i Imran 70-71) buyuruyor. O günün Ehl-i Kitabı kendi bilgileri ile ayetlerin Allah'tan olduğuna şahid oldukları halde, menfaatları icabı ayetleri yaşayarak onların Allah'ın ayetleri olduğuna şahitlik etmek istemiyorlardı. Günümüz müslümanları da tıpkı Ehl-i Kitab'ın o günkü bilenleri gibi, «Ey iman edenler, Allah için şahidler olarak adaleti ayakta tutun.» (4/Nisa 135) ayetlerini okumaktadırlar. Dünyadaki müstazaflara yapılan zulme, sömürüye şahid olmakta, hakikatin yerini şirkin aldığını görmekte, bilmekte ve duymaktadırlar. Ve tevhidi bilinç ve tavır düzeyine ulaşamamış birçok müslüman vahyin ayetlerini okuyup, bunların Allah'tan olduğunu ifade etmekte; ancak yine de zulme meyi etmekte doğruyu gizleyip, yanlışı söylemekten sakınmamaktadırlar. Hayatlarında ayetleri yaşayarak şahitlik yapmamak ve zulme boyun eğip, doğru ile yanlışı birbirine karıştırmaya devam edip durmaktadırlar. Oysaki Kur'an onların özelliklerini sıralarken «Onlar yalana şahitlik etmezler.» (25/Furkan 72) demektedir.

Şahitlik tanıklık yapmak, hazır bulunmak (Müfradat, s. 383), olayı yaşamak demektir. Onun için başkasından duyduğun bir şeyle islam hukukuna göre herhangi bir konu için şahitlik yapılmaz. Şahitlik kavramında olayı yaşamış olmak esastır. Söz konusu olan vahyin Allah'tan olduğuna inanıp inanmama olduğundan yine vahyi yaşayarak, yaşamak suretiyle ona şahitlik etmek esastır. Bizler yaşamak suretiyle ancak insanlara örnek olabiliriz. Bizim vasat bir ümmet olmamız da yine insanlara şahit (örnek) olmamıza bağlanmıştır. «Böylece sizi insanlara şahit olmanız için vasat bir ümmet kıldık. Resul de size şahittir.» (2/Bakara, 143).

Kur'an diğer insanlara doğruları yaşamak suretiyle örnek olmamızı istemektedir. Doğruları yaşamak bireyden başlar, ümmet olarak yaşamaya kadar gider. Biz diğer insanları doğruları yaşadığımız, yaşayarak örnek olduğumuz zaman etkileyebiliriz. Bu etkileşim, bizlerin bireysel olmaktan kurtulup ümmet olma şuuru ile bir aile gibi işleri aksatmadan birbirimize sahip çıkarak yaşadığımız zaman daha da etkili olacaktır. Bizler doğruların ve yanlışların var olduğu bir dünyada yaşıyoruz. Bir mü'min için dünyada mutlak iki esas değer vardır. Doğru ve yanlış, Hak ve Batıl.,. Bu iki değerin ortası yoktur. Bir mümin doğruyu bilmeli, ona inanıp yaşamalı, doğrunun örnekliğini yapmalıdır. Yanlışı ise, doğrunun yanından uzak tutmalı, doğru ve yanlışın, Hak ile Batılın arasındaki çizgileri kesin olarak belirlemelidir. Doğru ile yanlışı birbirine karıştırma yanlışına düşmemelidir. Müminin görevi doğruların şahitliğini yapmaktır. Bir doğrunun yanına bir yanlış konuldu mu artık doğrunun şahitliğini yapmak ortada kalmaz. Çünkü Hak ile Batıl arasındaki çizgileri vahiy belirlemiştir ve ikisinin ortası da yoktur. Dünyada olan huzursuzluklar, çatışma ve savaşların temeli, batılın batıl ile yaptığı iç savaşlar bir kenara bırakılırsa, Hak ile Batıl arasındaki mücadeleden kaynaklanmaktadır. Bu Hak ve Batıl mücadelesinde sadece iki taraf vardır, bir üçüncüsü yoktur. Onun için saflar ikidir: Ya doğruların yanında yer alıp, onu yaşayıp onun örnekliğini yapmış olursun; ya da yanlışı yaşamakla yanlışın yanında yer alıp onun örnekliğini yapmış olursun. Hem hakkın, hem de batılın yanında yer almak da yine batıldır.

Vahy, bulunduğumuz coğrafya nerede olursa olsun, hangi koşullarda olursak olalım bizden her zaman doğruların sözcüsü, yaşayıcısı, örnekleyicisi, kısaca hakikatin şahidi olmamızı istemektedir. Coğrafya, sınır, uzak ve yakınlık, sınıf gibi ayırımlar doğrunun sözcüsü olmak konusunda bize engel teşkil etmemelidir. Kudüs'te, Eritre'de, Peşaver'de, Cidde'de, Bağdat'ta, İstanbul'da, ümmetin bireylerine veya herhangi bir sınıfına yapılan zulmüne sessiz kalmak, dünyanın her hangi bir yerinde yapılan haksızlığa karşı tanık olduğumuz halde dilsiz kesilmek, haksızlık karşısında susan şeytan konumuna düşmek demektir.

Bugün ümmetin her parçası üzerinde müstekbirler değişik zulüm, yalan, sömürü çeşitlerini uygulamaktadırlar. Her gün yeni komplolar ümmet üzerinde kurulmakta, yeni hesapların arkası kesilmemektedir. ABD öncülüğünde Dünya müstekbirliği islam'a savaş açmış bulunmaktadır, buna karşı müminler hayatlarındaki doğruları iyi tespit etmeli, yanlışlarından ayırmalı. Nerede ve nereli olursa olsun doğruların sözcüsü olmalıdırlar. Doğruların yaşayan şahidi olmalı, müstekbirlerin zulüm ve sömürüleri karşısına dikilmelidirler. Biz müslümanlar zulme karşı çıkmak, mazlume sahip çıkmak örnekliğini yaşayarak gösterebilirsek zulme karşı çıkma konusunda diğer insanlara örnek olmuş oluruz.

Zulme karşı çıkmak hakikatin ancak bir parçasıdır. Hakikatin bütünü elimizdeki Allah'ın kitabıdır. Onu okumalı, pratik hayatımızda uygulayacağımız doğruların çıkarımını bu ilahi kitaba dayanak yapabilmeliyiz. Bunu ne kadar sık yaparsak, günlük karşılaştığımız olaylarda acaba hangisi doğru, hangisi yanlış tereddüdüne o kadar daha az düşeriz. Hayatın sorunlarına cevap, Kur'an'da ve doğruların şahidi olmamızdadır.

Kaynak: Haksöz Dergisi - Sayı: 6/7 - Eylül/Ekim 91

.BALLICOM

SİYER

Soru 1 : Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in kendisine vahiy gelmeden önce devamlı
                olarak şehirden uzaklaşıp, putlara tapmamanın zevkini çıkardığı yer ve
                sonunda da kendisine peygamberliğin verildiği yani ilk vahyin geldiği dağın
                ve mağaranın ismi nedir?
Cevap   : Nur dağı, Hira mağarası.

Soru 2 : Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’e Hira mağarasında iken gelen ilk vahyin şekli
nasıldır?
Cevap : Rüyayı Sadıka (Gerçek rüya şeklinde)

Soru 3 : Ebu Süfyan, Ebu Cehil ve El-Ehnes isimli üç müşrik gizlice birbirlerinden
                habersiz Allah Resulü (s.a.v.)’in Kur’an okumasını dinlemeye giderlerdi.
                Sabaha kadar evin yakınında Kur’an okunuşunu dinlerler gün ağarmaya
                başlayınca da kimseler görmesin diye gizlice ayrılmak istediklerinde
                birbirleriyle karşılaşırlar ve birbirlerine bir daha gelmemek üzere söz verirlerdi.
                Ama her üçüde bir önceki gece dinledikleri şeyi özlerler, verdikleri sözleri
                unutur yine bir sonraki gece gizlice gelirlerdi. Bir kez daha söz verip gene
                gelirler Kur’an’ı Kerim’in bu güzelliğini gördükleri halde yinede teslim
                olmuyorlardı. İşte bu şekilde hoşnut olup ta kabul etmeyen, teslim olmayan bu
                insanlar ve onlar gibi onların bulunduğu konuma ne ad verilir?
Cevap   : İnadı Küfür.

Soru 4 : İslam’ı yaşamak için yerel iktidarın zulüm rejimlerinden kaçıp daha müreffeh bir
                hayata kavuşmak müslümanca yaşamak, Allah (c.c.)’ın kanunlarını ikame etmek,
                Ruhun Allah (c.c.)’ın kanunlarıyla terbiye edilmesi için ilahi yaşam kaygısını
                Allah (c.c.)’ın arzında değişik yerlerde vermek sebebiyle yapılan göçe ne ad verilir?
Cevap   : Hicret.

Soru 5 : Mekke’de İslam’ın istediği şekilde yaşayamayan müslümanların, bir davanın
                gerçekleşmesi gayesi ile yani insanların ve beşer sistemlerin değil, Allah (c.c.)’ın
                istediği şekilde yaşamak için vatanlarını, evlerini, binitlerini, ailelerini terk
                etmeleri hareketine ne ad verilir?
Cevap   : Hicret.

Soru 6 : Suçları yalnız Allah (c.c.)’a inanmak, onun kanunlarına göre yaşamayı istemek
                olan insanlara Mekke müşrik devleti tarafından alınan, hiç bir şekilde
                müslümanlarla temas edilmeyecek, onlardan kız alınmayacak, kız verilmeyecek,
                hiç bir şey satın alınmayacak ve satılmayacak gibi kararların alınıp halka
                duyurulması için bir afişle Kabe’nin duvarına asılması olayına İslam tarihinde
                verilen ismi o günkü ve bugünkü adıyla söyleyiniz.
Cevap   : Haber-üs Sahife, Ambargo.

Soru 7 : Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in Medine’ye gelişinin yedinci ayında Rabbimiz
                savaşa izin verdi. Bu izin Hac suresi 39 ve 40.cı ayetlerle oldu. Bu ayetlerden
                sonra Allah Resulü (s.a.v.)’in düşman üzerine gönderdiği ilk İslam ordusu ve
                aynı zamanda İslam’ın ilk seriyyesi olan seriyyenin komutanı kimdir?
Cevap   : Hz. Hamza (r.a.) dır.

Soru 8 : Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in hicretinden hemen sonra Medine’de yaptığı
                ilk üç iş nedir?
Cevap   : a-İslam devletinin merkezi olan caminin inşaatı,
                b-Müslümanların ekonomik sorunlarını gidermek,
                c-Müslümanların can emniyetini sağlamak.

Soru 9 : İşkence yıllarında Ebu Lehep ve karısı Ümmü Cemil müşriklerin iki azılı
                kişileri idiler. Biri emir veriyor diğeri uyguluyordu. Ebu Lehebin emriyle
                Ümmü Cemil dikenleri topluyor ve Allah’ın Resulü (s.a.v.)’in geçeceği
                yollara diziyordu. Bu iki zalimin yaptıkları zulümlerden dolayı Kur’an’ı
                Kerim’de adlarına sure inmiş ve bu surede kendilerine Rabbimizin kelamıyla
                 beddua edilmiştir. Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’e ve ashabına zulmeden
                 bu iki azılı müşrikin Tebbet suresinde geçen ahiretteki isimlerini söyleyiniz.
Cevap   : Hammaletel Hatap.

Soru 10: Rasulüllah Efendimiz (s.a.v.)’in bir gecede Mekke’den Kudüs’e oradan da
Allah (c.c.)’a en yakın makam olan Sidret-ül Müntehaya gitmesine ne ad verilir?
Cevap : İsra ve Miraç.

Soru 11: Beş vakit namaz ne zaman farz kılındı?
Cevap : Miraçta

Soru 12: Mekke’de tebliğ imkanı kalmayınca Allah Resulü (s.a.v.) tebliği Mekke dışına
                taşımayı düşündü. İlk sefer olarak Taife gitmeyi planladı. Çünkü orada
                akrabaları vardı ve bundan dolayı tebliğin rahat olacağına inanıyordu. Ama
                orada da Ebu Lehebin emriyle zulmün devam ettiğini görünce Peygamber
                Efendimiz (s.a.v.) küfür ehli hakkında mukaddes ve tarihi bir söz söylüyordu.
                Bizlere tecrübe ve düstur olacak bu tarihi söz nedir?
Cevap   : “Küfrün hepsi tek millettir.”

Soru 13: Peygamber Efendimiz (s.a.v.) hicret esnasında Medine yolunda değil
                Mekke’nin güney kısmına doğru yola çıkıp ve üç gün Mekke yakınlarında bir
                mağarada kalıp sonra hicretlerine (yollarına) devam ettiler. Ebu Bekir (r.a.) ile
                kaldıkları bu mağaranın ismi nedir?
Cevap   : Sevr Mağarası.

Soru 14: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in emriyle savaşa gidilen ama kendisinin
iştirak etmediği seferlere (savaşlara) ne denir?
Cevap : Seriyye.

Soru 15: Mekke’de yaşanan ambargo olayından sonra her an saldırı olur diyerek
                silahlı olarak bekleyen müslümanlardan bir sahabe bir gün
                Rasulüllah (s.a.v.)’e şu suali sordu: “Ya Rasulüllah, hayatımızdan emin olup
                silahlarımızı bırakacağımız gün gelmeyecek mi?” Bu soruya Peygamber
                Efendimiz (s.a.v.)’in kıyamete kadar da Ümmeti Muhammede bir ölçü olacak
                şekilde verdiği cevap nedir?
Cevap   : “Müslümanların silahlarını bırakıp rahat edecekleri günler az olacaktır”
                şeklinde oldu

Soru 16: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in bizzat başında komutan olarak iştirak ettiği
savaşlara gaza denir. Peygamber Efendimiz (s.a.v.) kaç defa savaşa katılmıştır?
Cevap : 27 defa

Soru 17: Hz. Ömer (r.a.)’in ifadesi ile Rasulüllah (s.a.v.)’in hayat programının özeti nedir?
Cevap : İman, Hicret, Cihat.

Soru 18: Allah (c.c.)’ın istediği gibi İslam’ı top yekün yaşanması , İslam’ı tebliğ uğruna
                verilen mücadeleye, Allah (c.c.)’ın hükümlerinin her tarafta uygulanmasını temin
                için mü’minin canı ve malıyla, mücadeleye, söz, yazı, sohbet ve savaşla olan
                harekete ne denir?
Cevap   : Cihat.

Soru 19: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in bizzat orduya komutan olarak ilk katıldığı
savaşın, başka bir ifade ile ilk gazvenin adı nedir?
Cevap : El-Ebva (Veddan) Gazvesi.

Soru 20: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in gönderdiği ilk savaşlardan olan seriyyenin
                bir kaç özelliği vardır ki bunlar: İlk defa bir kafir öldürüldü, ilk defa esir alındı,
                 ilk defa ganimet alındı, Peygamber Efendimiz (s.a.v.) bu seriyyeye gizli bir
                yazıyla emir vermiştir. Bu özelliklere sahip olan seriyyenin komutanı kimdir?
Cevap : Abdullah Bin Cahş.

Soru 21: Uhut harbinde Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’i öldürmek kastı ile atını onun
                üzerine süren ama Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in bir hamle ile öldürdüğü,
                Mekke döneminde Rasulüllah (s.a.v.)’e en çok işkence yapan ve ölümü
                Efendimizin elinden olan kafir kimdir?
Cevap   : Ubey Bin Halef.

Soru 22: Mekke devletinin, İslam devletine yenildiği savaşların en büyüklerindendir.
                Ki bu savaşta müşriklerin önde gelen isimlerinden Ebu Cehil, Utbe Bin Rabia,
                Ümeyye Bin Halef, Nadir Bin Haris gibi azılılarını kaybetmiälerdxr.
Cevap   : Bedir Savaşı.

Soru 23: Bedir savaşında esir alınmış müşrik bir şair bir daha müslümanlar ve İslam
                dini aleyhine şiirler yazmamak şartıyla serbest bırakılmıştı. Ama Uhut savaşı
                öncesinde basının, medyanın, şairlerin önemini bilen Mekke müşrik devleti
                köle olan bu şairi fikren devlete bağlı olduğu için dili ve kalemi satın alınarak
                devlet rejimini müdafaa nutukları attırdı. Mekke müşrik devletinin zorlaması ile
                yine İslam’ın aleyhine şiirler yazdırtılan bu şair kimdir?
Cevap   : Ebu İzzet.

Soru 24: İslam’ın Mekke döneminde bulunmayan, Medine döneminde ortaya çıkan
                namaz kılıp, oruç tutup, hacca gittiği hatta cihada dahi iştirak ettiği halde İslam
                düşmanlığı yapan, Kur’an okuyup okutturdukları halde tağutun, şirki düzenlerin
                ve putların emrinde çalışan müslüman tipleri vardı. Uhut savaşına önce katılıp
                sonra askerin moralini bozmak için tekrar Medine’ye dönen o gün için başlarında
                Abdullah Bin Ubey olan İslam toplumunun kanser kaynağı tiplere İslam’ın verdiği
                isim nedir?
Cevap   : Münafık.

Soru 25: İslam’ın en önemli savaşlarından biri olan Uhut savaşı galibiyetle sona
                ermedi. Kıyamete kadar Ümmeti Muhammede ders ve tecrübe olacak
                bir olaydı. İşte Uhut gibi bir savaşın kazanılamamasının sebebi nedir?
Cevap   : Peygamberimiz (s.a.v.)’in emrinin ihlali (Keyfi hareket etmek)

Soru 26: Bir musibet bin nasihatten yeğdir. Akıllı, tarihten ders almasını bilen bir
                insanın (Ümmeti Muhammed’in) Uhut savaşından alacağı tek ders vardır.
                Uhut savaşının ümmete verdiği ders nedir
Cevap   : Emre itaat etmek.

Soru 27: Ebu Bera adında bir münafık müslüman olduğunu ve Kur’an’ı Kerim’i
               öğrenmek istediklerini söyleyip, Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’den
                bulundukları mevkide kendilerine Kur’an öğretmeleri için Kur’an
                okutabilecek sahabeler, hafızlar istedi. Peygamberimizin izni ile İslam’ı
                kabul eden bu yeni insanlara Allah (c.c.)’ın dinini ve kitabını öğretmek
                için 70 tane hafız sahabe, Ebu Bera ismindeki münafık ile yola çıktı.
                Fakat bu güzide insanlar yolda pusuya düşürülerek şehit edildiler.
                Bu olayın haberi Allah Resulü (s.a.v.)’e ulaşınca çok üzüldü, dayanamadı
                hatta namazlarda onlara kunut okudu (beddua etti). Bu hadise İslam tarihinde
                70 sahabenin şehit edildiği yerin ismi ile anılır. Bu hadisenin adı nedir?
Cevap   : Bir-i Mauna hadisesi.

Soru 28: Hendek savaşının diğerlerinden farkı bir savunma niteliğinde olmasıdır. Bu
                savunma Medine’nin düşman gelecek olan tarafına hendek kazılmasıdır.
                Hendek kazılması yönündeki fikir ise yapılan istişarenin sonucudur.
                Bu istişarede Hendek kazma fikrini ortaya koyan kimdir
Cevap   : Selman-ı Farisi.

Soru 29: Umre maksadıyla Mekke’ye gelip kendilerine Kabe’nin olduğu yere
                sokulmayacakları haberini alan Allah Resulü (s.a.v.), Hz. Osman’ı elçi
                olarak Mekke’ye gönderdi. Daha sonra Hz. Osman’ın öldürüldüğü
                haberi (yanlış) gelince Efendimiz (s.a.v.) elçiyi öldüren bu müşriklerle
                savaşmadan vazgeçmeyeceğiz diyerek etrafındaki sahabeleri savaş için
                biat etmeye davet etti. Sahabeler de ölünceye kadar savaşacaklarına
                dair biat ettiler. Bu biate ne ad verilir?
Cevap   : Rıdvan Biatı.

Soru 30: Hicretin 6.cı yılında Hac için gelen müslümanlar müşrikler tarafından
                Mekke’ye sokulmayıp hatta elçi olarak gönderilen Hz. Osman’ın şehit
                olduğu (yanlış) haberinden sonra yapılan Rıdvan Biatını duyan müşrikler
                o yıl Mekke’ye girilmemesi şartıyla aralarında bir barış anlaşması
                yapılmasını teklif ettiler. Bu teklif kabul edilerek anlaşmaya gidildi.
                Anlaşmanın tüm maddeleri ilk görünüşte müslümanların aleyhine gibi görüldü
                 ise de netice müslümanların yararına sonuçlar çıkan anlaşmanın adı nedir?
Cevap   : Hudeybiye Anlaşması.

Soru 31: Hudeybiye anlaşmasından sonra müslüman olup Medine devletine
                sığındığında anlaşma gereği Mekke polisine Rasulüllah (s.a.v.) tarafından
                teslim edilen biri vardı. Yolda Mekke polislerini öldürerek
                Peygamberimiz (s.a.v.)’e “Siz sözünüzü tuttunuz Ya Rasulüllah, ben ise
                işkenceden kurtulmak istedim” diyerek Medine’den çıkar ama
                Mekke’ye de teslim olmadan Medine dışında El-İss denen yere yerleşip
                Mekke’nin ticaret kervanlarını vurarak Mekke devletini yıldırdı. Aldığı
                işaretle bu hareketine Mekke’den müslüman olarak çıkan yeni müslümanları
                yanına alarak bu harekete devam eder. Mekke devleti yapılan Hudeybiye
                anlaşmasını bu şahsın hareketlerine dayanamayarak kendisi bozmak zorunda
                kalır. Bu sayede İslam’ın ve müslümanların aleyhine olan anlaşmayı lehe
                çeviren sahabe kimdir ve İslam tarihinde bu yapılan harekete ne denir
Cevap   : Ebu Basir – Vur kac taktigi

Soru 32: Ebu Basir’in vur kac hareketini başlatıp Hudeybiye anlaşmasını
                müslümanların lehine çevirmesi anlaşma maddelerinde bulunan ifadelere aykırı
                davranmayıp usulüne uygun anlaşmaya sadık kalarak hareket etmesi Allah
                Resulü (s.a.v.)’in bir siyaseti idi. Çünkü anlaşmanın maddesi “Mekke’den bir
                müşrik müslüman olup Medine’ye iltica ederse, Medine devleti bu müslümanı
                Medine’ye almayacaktı.” Bu madde de geçen ifadeye göre Allah Resulü (s.a.v.)
                Ebu Basir’i Medine’ye almamış ama Medine dışındaki gerilla hareketini
                duyunca da ona müdahale etmediği gibi “Keşke Basir yalnız olmasaydı” diyerek
                onun yaptığını ima ile kabul etmişti. Allah Resulü (s.a.v.)’nün bu olaydaki izlediği
                siyasetin bize verdiği anlam nedir?
Cevap   : Beşer hukukunu müslümanların lehine kullanma siyaseti.

Soru 33: Müşriklerin önceden Mekke’ye diktikleri putları Allah Resulü (s.a.v.) Mekke
                fethinde teker teker işaret ederek putları yıktırdı. Her putu işaret edip kırdırırken
                bir ayet okuyordu. İşte Allah Resulü (s.a.v.)’in putları kırarken okuduğu ayet
                meali nedir?
Cevap   : Hak Geldi Batıl Zail Oldu. Batıl yok olmaya mahkumdur. (İsra 81)

Soru 34: Huneyn savaşında Allah Resulü (s.a.v.), Ebu Hadrat’ı casus olarak Havazin
                ahalisi için gönderdi. Havazin halkının savaş için hazırlık yaptığını duyan
                Peygamberimiz (s.a.v.) hazırlıklara başladı. Bu savaş için henüz müslüman
                olmamış olan Saffan Bin Ümeyye isimli bir kafirden 100 zırh ve silah geri
                verilmek üzere alıp Havazin üzerine yürüdü. Bu hareketle Allah Resulü
                (s.a.v.)’in ümmetine verdiği ders nedir?
Cevap   : Düşmanla savaşmak için kafirden silah alınabileceği hususu.

Soru 35: Münafıkların Küba’da yaptıkları ve Peygamber (s.a.v.)’e gelerek orada namaz
                kıldırmasını isteyerek yaptıkları yerin meşrulaşmasını istedikleri ama Efendimizin
                Hz. Cebrail (a.s.)’ın bildirmesiyle kabul etmediği gibi yıktırdığı ve hakkında ayet
                inen mescidin adı nedir?
Cevap   : Mescidi Dırar.

Soru 36: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in zevcelerinin (hanımlarının isimlerini söyleyiniz.
Cevap   : a- Hz. Hatice    b- Hz. Sevde    c- Hz. Aişe    d- Hz. Zeynep
                e- Hz. Ümmü Seleme f- Hz. Hafsa   g- Hz. Zeynep (Cahşın kızı)
                h- Hz. Ümmü Habibe   i- Hz.Cüveyriyye
                j- Hz. Safiyye    k- Hz. Mariyye     l- Hz. Meymune (R. Anhüma).

Soru 37: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in İncil ve Tevrat’ta geçen isimleri nelerdir?
Cevap : İncil’de; Baraklit, Tevrat’ta; Münhemenna.

Soru 38: Hz. Hacer validemiz Mekke topraklarında oğlu İsmail’e su aramak için Safa
                ve Merve tepelerinde koşup dururken, bıraktığı yerde kendi kendine ayaklarını
                yere vurarak eşinen Hz. İsmail’in ayakları altından Allah (c.c.)’ın izni ile çıkan
                ve bugün dahi müslümanların faydalanıp içtiği, tüm hacıları doyuran, şifalı,
                bereketli, bu gün yer itibariyle Kabe’nin altından çıkan suyun adı nedir?
Cevap   : Zemzem.

Soru 39: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in doğumu ne zamandır?
Cevap : Miladi 571 yılı (Fil vakasının olduğu yıl), Rebülevvel ayının 12.ci gecesine
tesadüf eden Pazartesi günü dünyaya geldi.

Soru 40: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in annesinin ismi nedir?
Cevap : Vehb’in kızı Amine.

Soru 41: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in süt annesinin adı nedir?
Cevap : Hz. Halime.

Soru 42: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in süt kardeşinin ismi nedir?
Cevap : Hz. Şeyma.

Soru 43: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in dedesinin adı nedir?
Cevap : Abdulmuttalip.

Soru 44: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in babalarının ismi nedir?
Cevap : Abdullah.

Soru 45: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in dedesinin vefatından sonra büyüten
amcası kimdir?
Cevap : Ebu Talip.

Soru 46: Peygamber Efendimiz (s.a.v.) kaç tarihinde Mekke’den Medine’ye hicret etti?
Cevap : 622 yılında.

Soru 47: Ganimet ne demektir?
Cevap : Harpte düşmanlardan alınan mal demektir.

Soru 48: İslam’da ilk ganimet ve esir ne zaman alındı?
Cevap : Abdullah Bin Cahş komutasında yapılan seriyyede alındı.

Soru 49: İlahi vahye göre ganimetlerin taksimi nasıl yapılırdı?
Cevap   : Ganimetlerin beşte biri Allah’a ve Resulüne, beşte dördü ise mücahitlere aitti.
                Beşte bir de beşe ayrılarak Peygamberimiz (s.a.v.)’in akrabası, yetimler,
                fakirler ve aciz yolculara verilirdi.

Soru 50: Hz. Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in: “Eğer Zeyd Bin Harise şehit olursa
                yerine Cafer Bin Ebu Talip, oda şehit olursa komutanlığa Abdullah Bin Revaha
                geçsin, şayet oda şehit olursa müslümanlar içlerinden birini seçsin” diyerek
                orduyu gönderdiği ve bu tüm söyledikleri şeylerin gerçekleştiği savaş hangisidir?
Cevap   : Mute savaşı.

Soru 51: Ehli Beyt kimdir?
Cevap : Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in aile fertleri ve bunların soyundan gelenlere denir.

Soru 52: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in kaç adı vardır söyleyiniz.
Cevap : Dört adı vardır: a-Ahmet b-Muhammed c-Mustafa d-Mahmut.

Soru 53: Yaşı yirmiyi geçmediği halde, aralarında büyük sahabelerin de bulunduğu,
                Bizanslılara karşı savaşan İslam ordusuna Rasulüllah (s.a.v.) tarafından
                atanan sahabedir. Bu atamayı dünyadan göç etmeden birkaç dakika
                evvel ve Azrail (a.s.)’ın yanında iken son sözleri nedir?
Cevap   : Üsame Bin Zeyd (r.a.) (“Üsame’nin ordusu cihada gitsin”)

Soru 54: İslam Medine devletini Efendimiz (s.a.v.) kurduktan sonra devletler bazında
İslam’ı tebliğ için hangi ülkelere elçi ve mektup göndermiştir?
Cevap : Habeşistan, Mısır, Doğu Roma İmparatorluğu ve İran.

Soru 55: Efendimiz (s.a.v.)’in Refikül Ala’ya (Büyük dosta-Cenabı Allah’a) kavuşma
olarak tarif ettiği vefatı kaç yaşında olmuştur.
Cevap : 63 yıl olmuştur.

Soru 56: Tebuk seferine katılmadığı için Peygamber Efendimiz (s.a.v.) ve ashabının
                kendisiyle (hakkında ayet nazil oluncaya kadar) 50 gün konuşmadığı
                sahabe kimdir?
Cevap   : Kab Bin Malik.

Soru 57: Medine’de münafıkların başı olan hainin ismi nedir?
Cevap : Abdullah Bin Ubeyy Bin Selul.

Soru 58: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in vefatından sonra kendisini peygamber ilan
eden ve sonra Yemame’de Vahşi tarafından öldürülen sahtekar kimdir?
Cevap : Müseylemetül Kezzap

Soru 59: Peygamber Efendimiz (s.a.v.) kaç yaşında peygamber oldu ve ne kadar süre
peygamberlik yaptı?
Cevap : 40 yaşında peygamber oldu, 23 yıl peygamberlik yaptı.

Soru 60: Habeşistan’a yapılan hicret hakkında bilgi veriniz?
Cevap   : İlki 615 yılının Recep ayında aralarında Hz. Osman ve ailesi Rukiye’nin de
                bulunduğu 12 erkek ve 4 kadın olarak üç ay devam etmiş olan hicrettir.
                İkincisi ise 616 yılında 82 erkek, 21 kadın Cafer Bin Ebu Talip
                başkanlığında yapılmıştır.

Soru 61: İslam’ın ilk düşmanlarından bir kafir vardı ki bu her zaman işkence eder,
                alay eder ve müslümanları rahat bırakmazdı. Abdullah İbni Mesud’u yere
                ellerini ve ayaklarını bağlayıp ona işkence yapmış hatta dini ile alay dahi etmişti.
                Sonunda Bedir savaşında Efendimiz (s.a.v.)’in ondan bana haber getir emri ile
                savaş meydanında bulup elleri ve ayaklarının eklem yerlerinden ayrı ayrı dört
                kılıç darbesiyle yerde olduğunu görüp önce İslam’ı son bir kez daha tebliğine
                şiddetli cevap alması üzerine kafasını keserek sonra onun kulaklarını delip ip
                takıp sürükleyerek Peygamberimizin yanına getirdiği Allah düşmanı kafir kimdir?
Cevap   : Ebu Cehil (Cehaletin babası)

Soru 62: Mescidi Nebevinin bir tarafında, evsiz ve yurtsuz olanların ve fakir
                müslümanların barınması için bir gölgelik yapılmıştı. Buranın üstü kapalı ise de
                etrafı açıktı ve burası bir ilim yuvası idi. Hatta en çok hadis rivayet eden
                Ebu Hureyre (r.a.)’da burada yetişmişti. Bu ilim yuvasının ismi nedir?
Cevap   : Ashabı Suffa

Soru 63: Peygamberimiz (s.a.v.)’in annesi Amine hatunun sadık hizmetçisidir. Hz.
                Amine hatunun vefatından sonra Peygamberimizi dedesi Abdulmuttalib’e teslim
                eden ve Efendimiz (s.a.v.)’in “Annemden sonra annem sensin” dediği bu sadık
                hizmetçi kimdir?
Cevap   : Ümmü Eymen

Soru 64: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in kaç çocuğu vardı isimleriyle birlikte söyleyiniz.
Cevap : Yedi çocuğu olmuştur. Dördü kız, üçü erkektir. Kızları: Zeynep, Rukiye,
Ümmü Gülsüm ve Fatıma’dır. Erkek çocukları: İbrahim, Kasım ve Abdullah’tır.

Soru 65: Hz. Ömer (r.a.)’ın müslüman olması kız kardeşi ve eniştesinin müslüman
                olduklarını öğrenip onları ve Rasulüllah (s.a.v.)’i öldürmek niyetiyle gelirken
                eniştesinin evinin yakınında duyduğu Kur’an’dan etkilenmesi sonucunda olmuştur.
                Hatta onları dövmesine rağmen yine de tekrar dinlediği eniştesinin okuduğu
                surenin, kız kardeşinin ve eniştesinin isimlerini söyleyiniz?
Cevap   : Taha suresi, Kız kardeşi; Fatıma, eniştesi; Said

Soru 66: Bedir savaşında kaç müslüman şehit oldu, kaç kafir öldürüldü?
Cevap : 14 müslüman şehit oldu ve 70 kafir öldürüldü.

Soru 67: Uhut savaşında şehit olan müslümanların sayısı kaçtır?
Cevap : 72 müslüman şehit olmuştur.

Soru 68: Efendimiz (s.a.v.)’i hicret esnasında yakalayıp Darun Nedve denen müşrik
meclisinden hediye almak isteyen ama atının ayakları çöle batarak hedefine ulaşamayan kimdir?
Cevap : Süreka

Soru 69: Ezanı Muhammedi’yi rüyasında gören sahabe kimdir?
Cevap : Abdullah Bin Zeyd

Soru 70: Uzza isimli putu kıran sahabe kimdir?
Cevap : Hz. Halit Bin Velid

Soru 71: Rasulüllah (s.a.v.)’in şairinin ismi nedir?
Cevap : Hassan Bin Sabit.

Soru 72: Peygamber Efendimiz (s.a.v.) ilk olarak peygamberliğini açıkça ilan ettiği yer
neresidir ve ilk olarak ona karşı çıkan kimdir?
Cevap : Safa tepesinde ve ona ilk karşı çıkan amcası Ebu Leheb’tir.

Soru 73: Peygamber Efendimiz(s.a.v.)’in son katıldığı savaş hangisidir?
Cevap : Tebuk savaşı.

Soru 74: Uhut savaşında Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in kılıcıyla savaşan sahabe kimdir?
Cevap : Ebu Dücane

Soru 75: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in tebliği Mekke dışına çıkarmayı
                düşündüğünde aklına ilk gelen yer Taif olmuştu. Çünkü orada tanıdık kapısına
                varabileceği akrabaları vardı. Ama Taif ona beklediği gibi değilde Ebu Leheb’in
                emriyle sert bir şekilde cevap vermiş hatta taşlamışlardı. İşte bu yolculukta
                Efendimiz (s.a.v.)’e eşlik eden bir sahabe vardı. Bu insan atılan tüm taşlara göğüs
                germişti. Bu yiğit insan kimdir?
Cevap   : Zeyd Bin Harise.

Soru 76: Hendek savaşına adı verilen hendeklerin uzunluk, boy ve eninin ölçüleri ne kadardır?
Cevap : Uzunluğu: 5,5 km, derinliği: 5 m, eni:9 m. dir.

Soru 77: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in İştika (yağmur isteme) namazı kılarak dua
                edip namaz biter bitmez hemen yağmurun yağmaya başladığı bir bölge vardı.
                Mescidi Nebevinin karşısında olan bu yere Efendimiz (s.a.v.) sıcak havalarda
                gider ve orada gölgelenirdi. Çünkü bir bulut orayı devamlı ferah tutardı.
                Buraya daha sonra bir mescit inşa edildi. Bu mescidin adı nedir?
Cevap   : Gamame mescidi (Bulut mescidi)

Soru 78: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in doğduğu gece hangi tarihi olaylar meydana
                geldi?
Cevap   : a-Kisra sarayında 14 sütun yıkıldı b-Mecusilerin ateşleri söndü c-Sava gölü
                kurudu.

Soru 79: Tövbe suresinde kendisinden bahsedilen, Peygamber (s.a.v.)’in ilk inşa ettiği
mescit olarak bilinen mescit hangisidir?
Cevap : Kuba mescidi.

Soru 80: Peygamber Efendimiz (s.a.v.) Mekke hayatında öyle bir yıl yaşadı ki o yıl
                amcası Ebu Talip vefat etmiş, amcasının vefatından üç gün sonra zevceleri
                Hz. Hatice (r.a.) ahirete göç etmişti. Aynı yıl müslümanlara ambargo
                uygulanmış ve zor durumda bırakılmıştı. Bu yıl Efendimiz (s.a.v.) için sıkıntılı
                olmuştu. İslam tarihinde bu yıla verilen isim nedir?
Cevap   : Hüzün yılı.

Soru 81: Siyeri Nebi yada Sireti Nebi ne demektir?
Cevap : Hz. Peygamber (s.a.v.)’in hayatını konu alan kitaba verilen isimdir.

Soru 82: Müslümanlardan bazıları sayıca fazla olduklarını düşünüp gurura
                kapıldıkları için imtihan olarak yeryüzü tüm genişliğine rağmen kendilerine
                dar geldiği bir savaş yaşadılar. Bu savaşta pusuya düşürüldükleri için
                dağıldılar, hatta Allah Resulü (s.a.v.)’i yalnız bıraktılar ve büyük bir panik
                yaşadılar. Hz. Abbas (r.a.)’ın daveti, hatırlatması ve bağırması üzerine
                tekrar toplanarak zaferi kazandılar. Hakkında inen ayetle müslümanlara ders
                olan bu savaş hangisidir?
Cevap   : Huneyn savaşı.

Soru 83: İlk Cuma namazı nerede kılınmıştır?
Cevap : Ranuna vadisinde.

Soru 84: Peygamber Efendimiz (s.a.v.) ilk vahiy geldiğinde kime anlattı?
Cevap : Hanımı Hz. Hatice’ye.

Soru 85: Peygamberimiz (s.a.v.) kaç sene İslam’ı gizli olarak anlattı?
Cevap : 3 sene.

Soru 86: Hicret gecesi kafirler nereye toplandı?
Cevap : Mekke’de Darun Nedve’de toplandılar.

Soru 87: Peygamberimiz (s.a.v.)’in hicret esnasında saklandığı mağaranın ismi nedir?
Cevap : Sevr Mağarası.

Soru 88: Mekke ne zaman fethedildi?
Cevap : Hicretin 8. Yılı Ramazan ayının 17.sinde.

Soru 89: Hudeybiye savaşı ne zaman oldu?
Cevap : Hicretin 6. Yılında.

Soru 90: Hayber savaşı ne zaman oldu?
Cevap : Hicretin 7. Yılında.

Soru 91: Hendek savaşı ne zaman oldu?
Cevap : Hicretin 5. Yılında.

Soru 92: Peygamberimizin son savaşı hangisidir?
Cevap : Tebuk savaşıdır.

Soru 93: Akabe biati nedir?
Cevap : Peygamberimiz (s.a.v.) ile Medinelilerin hicretten önce yaptıkları anlaşmadır.

Soru 94 : Ravza-i Mudahhara neresidir?
Cevap : Peygamberimiz (s.a.v.)’in kabri ile minberi arasına denir.

Soru 95 : Asr-ı Saadet ne demektir?
Cevap : Rasulüllah (s.a.v.)’in yaşadığı çağa Asr-ı Saadet (mutluluk yılları) denir.

Soru 96 : Rasulüllah (s.a.v.)’in dayısı kimdi?
Cevap : Sad Bin Ebi Vakkas.

Soru 97 : İsmet, Emanet, Fetanet, Sıdk ve Tebliğ tüm peygamberlerin ortak sıfatlarıdır.
                 Bu sıfatların dışında Peygamberimiz (s.a.v.)’e ait olan sıfatlar nelerdir?
Cevap     : a- Son peygamber olması
                  b- Tüm insan ve cinlerin peygamberi olması
                  c- Şefaat etme yetkisinin olması

Soru 98 : Hz. Muhammed (s.a.v.)’e peygamberlik gelmeden önce müşriklerle “Fakirleri
koruma ve kalkındırma” adı verilen bir anlaşma imzalandı. Bu anlaşmanın adı nedir?
Cevap : Hif-ul Fudul

Soru 99: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’i vefatından sonra kim yıkadı?
Cevap : Hz. Ali yıkadı.

Soru 100: Peygamberimiz (s.a.v.) Ebu Eyyup El-Ensari’nin evinde ne kadar kalmıştır?
Cevap : Yedi aya yakın kalmıştır.

Soru 101: Haram aylar adı verilen aylar hangileridir?
Cevap : Zilkade, Zilhicce, Muharrem ve Recep aylarıdır.

Soru 102: Müşrikler döneminde geleneksel olarak şiir yarışmaları yapılırdı. Birinci
gelen yedi meşhur şiir Kabe’nin duvarına asılırdı. Bu yedi şiire ne denirdi?
Cevap : Muallakat-ı Seba denir.

Soru 103: Peygamberimiz (s.a.v.)’in doğduğu evin adı nedir?
Cevap : Darud-Tebabia

Soru 104: Her müslümanın iman etmesi gereken akidelerden birisi de Peygamberimiz
                (s.a.v.)’in Miraca çıkma hadisesidir. Miraç lügatte; yükseğe çıkma ve
                merdiven manalarına gelir. Miraç hicretten bir buçuk yıl evvel vuku bulmuştur.
                Peygamberimiz (s.a.v.)’in Miraç hadisesinde yedinci kat semada, Mescidi
                Haram ve Mescidi Aksa’dan sonra uğradığı, meleklerin kıyametekadar hayatlarında
                bir defa sıra gelerek tavaf ettiği yedinci kat semadaki bu mescidin adı nedir?
Cevap    : Beytül Mamur.

Soru 105: Uhut savaşında Peygamberimiz (s.a.v.) bir kaç kafire beddua etmişti.
                 Ancak birisine suçu ağır olmasına rağmen beddua etmedi. Ashaptan bazıları:
                 “Niçin ona beddua etmiyorsun” diye sorduklarında “Miraç gecesi onu
                 Hamza ile kol kola cennete girerlerken gördüm” dediği kişidir. Hicretin
                 8.yılında Mekke fethedildiğinde Peygamberimiz (s.a.v.) tarafından öldürülmeleri
                 emredilen 10 kişiden de biridir. Fakat daha sonra, Peygamberimiz (s.a.v.)’e
                 gelerek af dilemiş ve böylece Mekke’nin fethinden sonra müslüman olup,
                 Peygamberimiz (s.a.v.) tarafından Yemame tarafına gitmesi emrolunmuştur.
                 Peygamberimizin irtihalinden sonra çıkan yalancı peygamberi daha önce hayatının
                 en büyük hatasını yaptığı kılıçla öldürür. Bu sahabe ve öldürdüğü yalancı
                 peygamber kimdir?
Cevap    : Vahşi (r.a.), Müseylemetül-Kezzap

Soru 106: Peygamber Efendimiz (s.a.v.) peygamberliğini ilk defa açıkça nerede ilan etmiştir?
Cevap : Safa Tepesinde

Soru 107: Hicretin dördüncü yılı olaylarındandır. Kilap kabilesinden Ebu Bera, Hz.
                 Peygamber (s.a.v.)’e gelerek, mensubu olduğu kabilesi arasında irşatta
                 bulunacak zatlar istedi. Peygamberimiz (s.a.v.)’de 40 veya 70 kişi göndermişti.
                 Bunların hepsi Ashabı Suffe’dendi. Yolda bu mübarek insanların hepsi şehit
                 edildiler. Bu olaya İslam tarihinde ne ad verilir?
Cevap    : Bir-i Maune.

Soru 108: Hz. Peygamber (s.a.v.) sözleri ile insanları İslam’a davet ettiği gibi,
                  devletlere gönderdiği mektuplarla da bu devlet başkanlarını ve tebaasını İslam’a
                  davet etti. Bunlardan bir kısmı bu davete sıcak baktı, bir kısmı da reddetti.
                  Bu mektuplardan birinin gittiği ülke kralı çok memnun olmuş ve bu memnuniyetini
                  göstermek için bazı hediyeler yanında Hz. Peygamber (s.a.v.)’e birde kadın köle
                  göndermişti. Peygamberimiz (s.a.v.) bu köleyi azat edip onunla evlendi.
                  Peygamberimiz (s.a.v.)’in evlendiği bu validemiz ve ülkesinin adını söyleyiniz.
Cevap     : Hz. Mariye, Mısır.

Soru 109: Peygamberimiz (s.a.v.)’e Rasulüssakaleyn denmesinin sebebi nedir?
Cevap : İnsanlara ve cinlere gönderildiği için

Soru 110: Peygamberimiz (s.a.v.) gençliğinde illegal bir örgüte üye olmuştu. Bu örgüt
                  haksızlık kimden gelirse gelsin, kime yönelik olursa olsun haklının yanında
                  haksızlara, zalimlere karşı tavır koyuyordu. Bu örgütün adı nedir?
Cevap     : Hılful Fudul (Fazilet örgütü)

Soru 111: İslamiyet’ten önce Arap kabileleri arasında iç harpler ve kan gütmeler
                 yaygın halde idi. İslam’ın gelişiyle kan davaları ve kabileler arası harpler
                 son buldu. Ve insanlar Allah (c.c.)’ın gönderdiği İslam nimeti ile kardeşler
                 oldular. Bu kabileler yalnız dört ay harp etmeyi haram sayarlardı. Şayet bu
                 dört ay içinde harp yapılırsa bu harbe ne ad verilirdi?
Cevap    : Ficar harbi.

Soru 112: Allah (c.c.)’ın gönderdiği en son ve en mükemmel din olan İslam’ın kaynağı
                 Kur’an’ı Kerim’i Allah’ü Teala “Onu biz indirdik, biz koruyacağız” buyuruyor.
                 Ve bu arada insanların bazılarına cennette daha fazla mükafat vermek için de
                 onları ciddi imtihana tabi tutuyor. Biz müslümanların ise çilelere katlanmış olan
                 bu müslümanlara minnet borcumuz vardır. İşte o insanlarda Kur’an’ın
                 zamanımıza kadar gelmesinde her türlü çileye katlanmışlardır. Onlardan biri de
                 Hz. Bilal idi. Hz. Bilal (r.a.)’a kızgın taşla işkence eden kimdir?
Cevap    : Ümeyye Bin Halef

Soru 113: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’i Beni Sad kabilesinden Haris adında bir adamın
                  karısı Halime’ye verdiler. Peygamberimiz (s.a.v.) süt annesinin yanında kaç
                  yaşına kadar kaldı?
Cevap     : Beş yaşına kadar

Soru 114: Peygamberimiz (s.a.v.)’in 3 oğlu, 4 kızı olmuştur. Onlardan birisi cariyesi
                  Mariye’den doğmuştur. Peygamberimiz (s.a.v.)’in Mariye’den olan çocuğunun
                  adı nedir?
Cevap     : İbrahim

KONULU SİYER

Kur´ân-ı Kerim´de Hz. Muhammed (s.a.s.)

Ahlâkî Örnek Olarak Hz. Peygamber (s.a.s.)

Aile Reisi Ve Baba Olarak Hz. Peygamber (s.a.s.)

Bir Mücâhid, Bir Komutan Olarak Hz. Peygamber (s.a.s.)

Ticaret Ve Maîşet Dünyasında Hz. Peygamber (s.a.s.)

Cemiyet Adamı Olarak Hz. Peygamber (s.a.s.)

Bir Kul Olarak Hz. Peygamber (s.a.s.)

Eğitimci Olarak Hz. Peygamber (s.a.s.)

Rahmet Peygamberi?nin Şakaları, Tebessüm Dolu Çehresi ve Biz

Vedâ Hutbesi

Siyerle İlgili Geniş Bilgi Alınabilecek Türkçe Kaynak Kitaplar

	EL BİDAYE VE´N-NİHAYE
	HAYATÜ´S SAHABE
	İSLAM TARİHİ
	KONULU SİYER
	PEYGAMBERİMİZİN (S.A.V.) ÖRNEK AHLAKI
	PEYGAMBERIMIZIN MUCIZELERI VE BÜYÜK ÖZELLIKLERI
	PEYGAMBERLER TARIHI
	SAHABE-İ KİRAM
	SİYER-İ NEBİ
	SON PEYGAMBER

Kur´ân-ı Kerim´de Hz. Muhammed (s.a.s.)

"(Rasûlüm!) De ki: Eğer Allah´ı seviyorsanız bana uyun ki, Allah da sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın. Allah son derece bağışlayan ve merhamet edenidir." (3/Âl-i İmrân, 31)

"De ki: Allah´a ve Rasûlü´ne itaat edin. Eğer yüz çevirirlerse bilsinler ki Allah kâfirleri sevmez." (3/Âl-i İmrân, 32)

"Allah´a ve Rasûlü´ne itaat edin ki size merhamet edilsin." (3/Âl-i İmrân, 132)

"Muhammed, ancak bir peygamberdir. Ondan önce de peygamberler gelip geçmiştir. Şimdi o ölür ya da öldürülürse, gerisin geriye (eski dininize) mi döneceksiniz Kim (böyle) geri dönerse, Allah´a hiçbir şekilde zarar vermiş olmayacaktır. Allah, şükredenleri mükâfatlandıracaktır." (3/Âl-i İmrân, 144)

"...Kim Allah´a ve Peygamberi´ne itaat ederse Allah onu, zemininden ırmaklar akan cennetlere koyacaktır; orada devamlı kalıcıdırlar; işte büyük kurtuluş budur. Kim Allah´a ve Peygamberi´ne karşı isyan eder ve hudûnu/sınırlarını aşarsa Allah onu, devamlı kalacağı bir ateşe sokar ve onun için alçaltıcı bir azap vardır." (4/Nisâ, 13-14)

"Küfür yoluna sapıp Peygamber´i dinlemeyenler o gün yerin dibine batırılmayı temenni ederler ve Allah´tan hiçbir haberi gizleyemezler." (4/Nisâ, 42)

"Ey iman edenler! Allah´a itaat edin. Peygamber´e ve sizden olan emir sahiplerine (müslüman idarecilere) de itaat edin. Eğer bir hususta anlaşmazlığa düşerseniz -Allah´a ve âhirete gerçekten iman ediyorsanız- onu Allah´a ve Rasûl´e götürün (onların tâlimatına göre halledin); bu hem hayırlı, hem de netice bakımından daha iyidir." (4/Nisâ, 59)

"Onlara: ´Allah´ın indirdiğine (Kur´an´a) ve Rasûl´e gelin (onlara başvuralım)´ denildiği zaman, münâfıkların senden iyice uzaklaştıklarını görürsün." (4/Nisâ, 61)

"Biz her peygamberi, ancak Allah´ın izniyle kendisine itaat edilmesi için gönderdik. Eğer onlar kendilerine zulmettikleri zaman sana gelseler de Allah´tan bağışlanmayı dileseler, Rasûl de onlar için istiğfar etseydi Allah´ı ziyadesiyle affedici, merhamet edici bulurlardı. Hayır! Rabbine andolsun ki aralarında çıkan anlaşmazlık hususunda seni hakem kılıp sonra da verdiğin hükümden içlerinde hiçbir sıkıntı duymasızın (onu) tam manasıyla kabullenmedikçe iman etmiş olmazlar." (4/Nisâ, 64-65)

"Kim Allah´a ve Rasûl´e itaat ederse işte onlar, Allah´ın kendilerine lütuflarda bulunduğu peygamberler, sıddîklar, şehidler ve sâlih kişilerle beraberdir. Bunlar ne güzel arkadaştır!" (4/Nisâ, 69)

"Kim Rasûl´e itaat ederse Allah´a itaat etmiş olur. Yüz çevirene gelince, seni onların başına bekçi göndermedik." (4/Nisâ, 80)

"Kendisi için hidâyet/doğru yol belli olduktan sonra, kim Peygamber´e karşı çıkar ve mü´minlerin yolundan başka bir yola giderse, onu o yolda bırakırız ve cehenneme sokarız; o, ne kötü bir yerdir." (4/Nisâ, 115)

"Ey ehl-i kitab! Rasûlümüz size Kitaptan gizlemekte olduğunuz birçok şeyi açıklamak üzere geldi; birçok (kusurunuzu) da affediyor. Gerçekten size Allah´tan bir nur, apaçık bir Kitab geldi." (5/Mâide, 15)

"Ey ehl-i kitab! Peygamberlerin arası kesildiği bir sırada size Rasûlümüz/elçimiz geldi. Gerçekleri size açıklıyor ki (kıyâmette); ´bize bir beşîr ve nezîr (müjdeleyici ve uyarıcı) gelmedi´ demeyesiniz. İşte size müjdeleyici ve uyarıcı gelmiştir. Allah her şeye hakkıyla kaadirdir." (5/Mâide, 19)

"Allah ve Rasûlü´ne karşı savaşanların ve yeryüzünde fesat çıkarıp hak düzeni bozmaya çalışanların cezası, ancak ya acımadan öldürülmeleri, veya asılmaları, yahut da bulundukları yerden sürülmeleridir. Bu, onların dünyadaki rezilliği/rüsvaylığıdır. Onlar için âhirette de büyük bir azap vardır." (5/Mâide, 33)

"Sizin velîniz/dostunuz ancak Allah´tır, Rasûlü´dür, Allah´ın emirlerine boyun eğerek namaz kılan ve zekâtı veren mü´minlerdir. Kim Allah´ı, Rasûlü´nü ve iman edenleri dost edinirse (bilsin ki;) üstün gelecek olanlar şüphesiz hizbullahtır/Allah´ın tarafını tutanlardır." (5/Mâide, 55-56)

"Allah´a itaat edin. Rasûl´e de itaat edin ve (kötülüklerden) sakının. Eğer (itaatten) yüz çevirirseniz, bilin ki Rasûlümüzün vazifesi belâğdır/tebliğdir (apaçık duyurmak ve bildirmektir)." (5/Mâide, 92)

"Yanlarındaki Tevrat ve İncil´de yazılı buldukları o Rasûle, o ümmî Nebî´ye uyanlar (var ya), işte o Peygamber onlara iyiliği emreder, onları kötülükten men eder, onlara tayyibâtı (temiz ve güzel şeyleri) helâl, habâisi (pis ve zararlı şeyleri) haram kılar. Ve üzerlerindeki ağırlıkları, sırtlarındaki zincirleri atar(hata ile adam öldürmekte kısas icrâsını ve günah işleyen âzâların, pislis değen elbisenin kesilmesi gibi ağır teklifleri kaldırır). O Peygamber´e iman edip ona saygı gösteren, yardım eden ve onunla birlikte gönderilen Nûr´a (Kur´an´a) uyanlar var ya, işte kurtuluşa erenler onlardır." ´7/A´râf, 157)

Âyette geçen "ümmî" kelimesi, okuma yazma bilmeyen karşılığında kullanılmış olup Rasûlullah´ın bir vasfıdır. Allah Teâlâ´nın O´nu bu vasıf ile açıklaması ümmî olduğu halde ilmin bütün kemâlâtına sahip olmasındandır ki, bu da O´nun hakkında bir mûcizedir. "Rasûl" denilmesi Allah´a izâfeten, "Nebî" denilmesi ise kullara nisbetendir. Yani, O Allah´ın elçisi olması bakımından Rasûl, insanlara Allah´ın emirlerini tebliğ edip haber vermesi bakımından da Nebîdir.

"De ki: ´Ey insanlar! Gerçekten ben, sizin hepinize, göklerin ve yerin sahibi Allah´ın (gönderdiği) Rasûlüyüm. Ondan başka ilâh/tanrı yoktur; O diriltir ve öldürür. Öyle ise Allah´a ve O´nun ümmî Rasûlüne, Allah´a ve O´nun kelimelerine gönülden inanan Rasûlü´ne iman edin ve O´na uyun ki, hidâyeti/doğru yolu bulasınız." (7/A´râf, 158)

"Ey iman edenler! Allah´a ve Rasûlü´ne itaat edin, işittiğiniz halde O´ndan yüzçevirmeyin. İşitmedikleri halde ´işttik´ diyenler gibi olmayın. Çünkü Allah katında hayvanların en kötüsü, düşünmeyen sağırlar ve dilsizlerdir (Hakkı işitip kabul etmeyen kâfirlerdir)." (8/Enfâl, 20-22)

"Ey iman edenler! Hayat verecek şeylere sizi çağırdığı zaman, Allah ve Rasûlü´ne (onların çağrılarına) uyun. Ve bilin ki, Allah kişi ile onun kalbi arasına girer ve (siz) mutlaka O´nun huzurunda toplanacaksınız." (8/Enfâl, 24)

"Ey iman edenler! Allah´a ve Peygamber´e hâinlik etmeyin. (Sonra) bile bile kendi emânetlerinize hâinlik etmiş olursunuz." (8/Enfâl, 27)

"Allah´a ve rasûlü´ne itaat edin, birbirinizle çekişmeyin. Sonra korkuya kapılırsınız da devletiniz (gücünüz) gider. Bir de sabredin. Çünkü Allah sabredenlerle beraberdir." (8/Enfâl, 46)

"De ki: ´Eğer babalarınız, oğullarınız, kardeşleriniz, eşleriniz, hısım akarabanız, kazandığınız mallar, kesada uğramasından korktuğunuz ticâret, hoşlandığınız meskenler (evler, konaklar, köşkler) size Allah´tan, Rasûlünden ve Allah yolunda cihad etmekten daha sevgili ise, artık Allah emrini getirinceye kadar bekleyin. Allah, fâsıklar topluluğunu hidâyete erdirmez." (9/Tevbe, 24)

"Kendilerine Kitap verilenlerden Allah´a ve âhiret gününe inanmayan, Allah ve Rasûlü´nün haram kıldığını haram saymayan ve hak dini (kendine) din edinmeyen kimselerle, küçülerek elleriyle cizye verinceye kadar savaşın." (9/Tevbe, 29)

"O (Allah), müşrikler hoşlanmasalar da (kendi) dinini bütün dinlere üstün kılmak için Rasûlünü hidâyet ve Hak Din ile gönderendir." (9/Tevbe, 33) ve (48/Fetih, 28; 61/Saff, 9)

"...Allah´ın Rasûlüne eziyet edenler için acıklı bir azap vardır." (9/Tevbe, 61)

"(Hâlâ) Bilmediler mi ki; Kim Allah ve Rasûlü´ne karşı koyarsa elbette onun için, içinde ebedî kalacağı cehennem ateşi vardır. İşte bu, büyük rezillik/rüsvaylıktır." (9/Tevbe, 63)

"Andolsun size kendinizden öyle bir Peygamber gelmiştir ki, sizin sıkıntıya uğramanız ona çok ağır gelir. Çünkü o, size çok düşkün, mü´minlere karşı raûf/çok şefkatli, rahîmdir/merhametlidir." (9/Tevbe, 128)

"(Rasûlüm!) Biz seni, ancak âlemlere rahmet olarak gönderdik." (21/Enbiyâ, 107)

"O gün, zâlim kimse, ellerini ısırıp şöyle der: ´Keşke o Peygamber´le birlikte bir yol tutsaydım! Yazık bana! Keşke falancayı dost edinmeseydim! Çünkü zikir (Kur´an) bana gelmişken o, hakikaten beni ondan saptırdı. Şeytan, insanı (uçuruma sürükleyip, sonra) yapayalnız ve yardımcısız bırakmakta. Peygamber dedi ki: ´Ey Rabbim! Doğrusu kavmim bu Kur´an´ı mehcûr/terkedilmiş (bir şey yerinde) tuttular." (25/Furkan, 27-30)

"(Bazı insanlar) ´Allah´a ve pegamber´e inandık ve itaat ettik´ diyorlar; ondan sonra da içlerinden bir grup yüzçeviriyorlar. Bunlar mü´min değildirler. Onlar, aralarında hüküm vermesi için Allah´a ve Peygamber´e çağrıldıklarında, bakarsın ki, içlerinden bir kısmı yüzçevirip dönerler. Ama, eğer (Allah ve Rasûlü´nün hükmettiği) hak kendi lehlerine ise, ona, gönülden bağlı olarak saygı ile gelirler. Kalplerinde bir hastalık mı var, yoksa şüphe ve tereddüt içinde midirler Yoksa, Allah ve Rasûlü´nün kendilerine zulüm ve haksızlık edeceğinden mi korkuyorlar Hayır; asıl zâlimler kendileridir! Aralarında hüküm vermesi için Allah´a ve Rasûlüne dâvet edildiklerinde, ´işittik ve itaat ettik´ demek, sadece mü´minlerin söyleyeceği sözdür. İşte asıl bunlar kurtuluşa erenlerdir. Kim Allah´a ve Rasûlüne itaat eder, Allah´a saygı duyar ve O´ndan sakınırsa, işte asıl bunlar bedbahtlıktan kurtulanlardır." (24/Nûr, 47-52)

"De ki: Allah´a itaat edin; Peygamber´e de itaat edin. Eğer yüzçevirirseniz şunu bilin ki, Peygamber´in sorumluluğu kendisine yüklenen (tebliğ görevini yapmak), sizin sorumluluğunuz da size yüklenen (görevleri yerine getirmeniz)dir. Eğer ona itaat ederseniz, hidâyeti/doğru yolu bulmuş olursunuz. Peygamber´e düşen, sadece açık-seçik belâğ/tebliğdir, duyurmaktır." (24/Nûr, 54)

"(Ey mü´minler!) peygamber´i, kendi aranızda birbirinizi çağırır gibi çağırmayın. İçinizden,, birini siper ederek sıvışıp gidenleri muhakkak ki Allah bilmektedir. Bu sebeple, onun emrine aykırı davrananlar, başlarına bir belâ gelmesinden veya kendilerine çok elemli bir azap isâbet etmesinden sakınsınlar." (24/Nûr, 63)

Bu âyet, Hz. Peygamber (s.a.s.)´e sadece ismiyle hitap etmenin veya kendisinden bahsederken sırf ismini söylemenin, ümmetlik terbiyesi ile bağdaşmayacağını ifade etmektedir. Böyle durumlarda onun ismi ile beraber Peygamber, Nebî, Rasûl, Rasûlullah, Rasûl-i Ekrem, Peygamber Efendimiz, Habîbullah gibi onu anlatan ve ona saygımızı ifade eden sıfat ve unvanları da söylemek yerinde olur. Ayrıca, Allah Teâlâ´nın, 33/Ahzâb sûresinin 56. âyetindeki emri uyarınca biz müslümanların, Peygamberimizin ismi anılınca, ´Allah´ın salât ve selâmı onun üzerine olsun´ anlamına gelen ´sallâllahu aleyhi ve sellem (s.a.s.)´ dememiz de ona olan saygımızın bir gereğidir.

"(Rasûlüm!) Biz seni, ancak müjdeci ve uyarıcı olarak gönderdik." (25/Furkan, 56)

"Peygamber, mü´minlere kendi canlarından daha üstündür. Eşleri, onların analarıdır..." (33/Ahzâb 6)

"Andolsun ki, Allah´ın Rasûlünde, sizin için, Allah´a ve âhiret gününe kavuşmayı umanlar ve Allah´ı çok zikredenler için en güzel ve mükemmel bir örnek vardır." (33/Ahzâb, 21)

Âyette, Hz. Peygamber´in, Allah´ın rızâsını kazandıracak davranışlarda bulunmak isteyenler için mükemmel ve canlı bir örnek, en büyük fazilet numûnesi olduğu anlatılmaktadır. Böylece, Rasûlullah´ın, hislerine mağlûp insanları memnun etmek ve onlara pratik değerden mahrum birtakım teorik kurallar öğretmekle görevli olmayıp, O´nun hedefinin, insanlığa amelî kaideler öğretmek ve bu kuralları kendi yaşayışıyla Canlı Kur´an olarak izah ve târif etmek olduğu anlaşılmış olmaktadır. Bunun için, O´nun hayatı ve sîreti incelenirken bu nokta, asla gözden uzak tutulmamalıdır.

"Allah ve Rasûlü bir işe hüküm verdiği zaman, iman etmiş bir kadın ve erkeğe, o işi kendi isteklerine göre seçme hakkı yoktur. Her kim Allah ve Rasûlüne karşı gelirse, apaçık bir sapıklığa düşmüş olur." (33/Ahzâb, 36)

"Muhammed, sizin erkeklerinizden hiçbirinin babası değildir. Fakat O, Allah´ın Rasûlü ve nebîlerin sonuncusudur. Allah her şeyi hakkıyla bilir." (33/Ahzâb, 40)

"Ey Peygamber! Biz seni hakikaten bir şâhid, bir müjdeci ve bir uyarıcı olarak gönderdik. Allah´ın izniyle, Allah´a çağıran bir dâvetçi ve nur saçan bir lâmba olarak (gönderdik)." (33/Ahzâb, 45-46)

"Allah ve melekleri, Peygamber´e çok salât ederler. (Onun şerefini gözetmeye, şânını yüceltmeye özen gösterirler.) Ey mü´minler! Siz de ona salât edin ve tam bir teslimiyetle selâm verin." (33/Ahzâb, 56)

Allah´ın salâtı, rahmet etmek ve kulunun şânını yüceltmektir. Meleklerin salâtı, Peygamber´in şânını yüceltmek, mü´minlere bağış dilemek anlamındadır. Mü´minlerin salâtı ise, duâ anlamına gelmektedir. Allah bütün bütün mü´minlere, peygamberlerine salât ve selâm getirmelerini emretmekte ve ona saygı göstermelerini istemektedir. "Allahumme salli alâ Muhammed" demek salât, "esselâmu aleyke eyyühe´n-Nebiyyu" demek selâmdır. Peygamberimiz´den rivâyet edilen çok sayıda salevât-ı şerîfe vardır. Bunları okumak, mümkün olduğu kadar çok salât ve selâm getirmek, Peygmaber´in sevgisini celp eder, Allah´ın izniyle şefâatine sebep olabilir.

"Allah ve Rasûlünü incitenlere Allah, dünyada ve âhirette lânet etmiş ve onlar için horlayıcı bir azap hazırlamıştır." (33/Ahzâb, 57)

"(Kâfirlerin) Yüzleri ateşte evrilip çevrildiği gün, ´eyvah bize! Keşke Allah´a itaat etseydik, Peygamber´e itaat etseydik!´ derler. ´Ey Rabbimiz! Biz reislerimize ve büyüklerimize uyduk da onlar bizi yoldan saptırdılar´ derler. ´Rabbimiz, onlara iki kat azap ver ve onları büyük bir lânetle rahmetinden kov, lânetle´ (derler)." (33/Ahzâb, 66-68)

"(Ey Muhammed,) De ki: ´Buna karşılık ben sizden bir ücret istemiyorum. Ve ben kendiliğmden bir şey teklif edenlerden de değilim." (38/Sâd, 86)

"İman edip sâlih amel işleyenlerin, Rableri tarafından hak olarak Muhammed´e indirilen gerçeğe iman edenlerin günahlarını Allah örtmüş ve hallerini düzeltmiştir." (47/Muhammed, 2)

"Şüphesiz Biz seni, şâhid, müjdeleyici ve uyarıcı olarak gönderdik ki, Allah´a ve Rasûlü´ne iman etmeniz, O´nu savunup desteklemeniz, O´nu en içten bir saygı ile yüceltmeniz ve sabah-akşam O´nu tesbih etmeniz için." (48/Fetih, 8-9)

"Muhammed rasûlullah´tır/Allah´ın elçisidir. Beraberinde bulunanlar da kâfirlere karşı çetin, kendi aralarında merhametlidirler. Onları rükûa varırken, secde ederken görürsün. Allah´tan lütuf ve rızâ isterler. Yüzlerinde secdelerin izinden nişanları vardır..." (48/Fetih, 29)

"Ey iman edenler! Allah´ın ve Rasûlü´nün huzurunda öne geçmeyin. Allah´tan korkun. Şüphesiz Allah (her şeyi) işitendir, bilendir. Ey iman edenler! Seslerinizi Peygamber´in sesinden fazla yükseltmeyin. Birbirinize bağırdığınız gibi, Peygamber´e yüksek sesle bağırmayın. Öyle yaparsanız, siz farkına varmadan amelleriniz boşa gider. Rasûlullah´ın huzurunda seslerini kısanlar, şüphesiz Allah´ın kalplerini takvâ ile imtihan ettiği kimselerdir. Onlara mağfiret ve büyük bir mükâfat vardır." (49/Hucurât, 1-3)

Yukarıdaki âyetlerde Allah ve Rasûlü´nün huzurunda sözde veya işte öne geçerek konuşmak ya da hüküm beyan etmek yasaklanmıştır. Rasûlullah´ın huzurunda yüksek sesle konuşmak da haram kılınmıştır. Bundan maksat, onun huzurunda münâsebetsizce bağırıp çağırma ve sesini yükseltmedir. Sahâbeden Sâbit bin Kays´ın durumu, âyetin tefsirine açıklık getirmektedir. Zira bu zât âyet inince, yükses seli olduğundan, Hz. Peygamber´in huzurunda konuşursa amelinin boşa gideceği endişesi beslemiş, huzur-ı risâlete gitmemeye başlamıştı. Hz. Peygamber, onu çağırtarak teselli etmiş, ona hayır haberi ve cennet müjdesi vermiştir.

"Battığı zaman yıldıza andolsun ki, arkadaşınız (Hz. Muhammed) sapmadı ve bâtıla inanmadı; O, hevâsına (kötü arzularına) göre konuşmaz. O(nun konuşması, kendisine) vahyedilenden başkası değildir." (53/Necm, 1-4)

"Allah´a ve Rasûlü´ne karşı gelenler, kendilerinden öncekilerin alçaltıldığı gibi alçaltılacaklardır. Biz apaçık âyetler indirdik. Kâfirler için küçük düşürücü bir azap vardır." (58/Mücâdele, 5)

"Allah´a ve Rasûlü´ne düşman olanlar, işte onlar en alçaklar, en bayağılar arasındadırlar." (58/Mücâdele, 20)

"...Peygamber size ne verdiyse onu alın, size ne yasakladıysa ondan da sakının. Allah´tan korkun. Çünkü Allah´ın azâbı çetindir." (59/Haşr, 7)

"Hatırla ki Meryem oğlu İsa, ´Ey İsrâil oğulları! Ben size Allah´ın rasûlüyüm, benden önce gelen Tevrat´ı tasdik edici ve benden sonra gelecek Ahmed adında bir peygamberi de müjdeleyici olarak geldim´ demişti. Fakat o, kendilerine açık deliller getirince, ´bu, apaçık bir büyüdür´ doediler." (61/Saff, 6)

(Ey Rasûlüm!) Hiç şüphesiz senin için bitip tükenmeyen bir ecir/mükâfât vardır. Ve sen, kesinlikle yüce bir ahlâk üzeresin (mükemmel bir ahlâka sahipsin). (68/Kâlem, 4)

"...Kim Allah ve Rasûlü´ne karşı gelirse, bilsin ki ona, (kendi gibilerle birlikte) içinde ebedî kalacakları cehennem ateşi vardır." (72/Cin, 23)

- See more at: http://haznevi.net/icerikoku.aspx?KID=4210&BID=45#sthash.HxnLwKKS.dpuf

Ahlâkî Örnek Olarak Hz. Peygamber (s.a.s.)

Allah a ve âhiret gününe kavuşmayı umanlar ve Allah ı çokça zikredenler için en güzel örnek olan Hz. Muhammed (s.a.s.), rahmeti her şeyi kuşatmış olan Allah ın tasdikiyle yüce bir ahlâk üzere yaşamıştır.

Ahlâkın özünü kişilik; kişiliğin özünü ise kendiliğinden, devamlı ve kuşatıcı olan kısmı teşkil eder. İzlenmesi gerekli yol olarak sünnet de içerdiği devamlılık ve kuşatıcılık ile Hz. Peygamber in eşsiz ahlâkını şüphe ve yanlış anlamaya meydan vermeyecek şekilde insanlığın düşünme, ibret alma ve doğruyu bulma yeteneğinin istifadesine sunar. Muhtemel her yönü ve her türlü tezahürü ile hayatı bütünüyle kucaklayan istikamet, doğruluk ve adâlet; özü sözle, sözü de davranışla ayrılmaz bir vücut halinde birbirine nakşeden içtenlik ve samimiyet; düşünülen, söylenen ve yapılan her şeye güzellik ve insanilik damgasını vuran incelik, nezaket ve haya; her türlü iyiliğin özünü simgeleyen şefkat, merhamet ve muhabbet; her durum ve şartta insancalığı, insana yakışırlığı temsil eden hilm, cömertlik, sabır ve cesaret; kökü sağlam, dalları ise gökte olup her daim Rabbin izniyle yemişini veren iman ağacının özünü teşkil eden takva, itidal ve hakkaniyet; her türlü güzellik ve olgunluğun en güzel elbiseleri olan tevazu, sadelik ve vefa... O nun yüce ahlâkının ana çizgilerini oluşturur.

Yeme-içme, giyim-kuşam, istirahat ve eğlenme gibi tabi ihtiyaçlarını karşılamasında; ailesi , akrabaları, dostları ve düşmanları ile ilişkilerinde; duâ, ibâdet ve niyazında; tebliğ ve sohbetlerinde; geçimini teminine yönelik faaliyetlerinde; tebessüm ve vakarında; afiyet ve hastalığında; zenginlik ve fakirliğinde; savaşta düşmanla olan mücadelesi ile evinde çocuklarıyla olan muhabbetinde; vefat etmiş oğlu İbrahim in bedenine damlayan gözyaşlarıyla şehid olmuş amcası Hz. Hamza nın delik deşik edilip hunharca parçalanmış bedenine bakan gözlerinde... kısacası hayatının her an ve her aşamasında bütün bu yüce değerler olgunlaşma çabası altında kendilerini gösterir ve O nun şahsiyetinin ayrılmaz parçaları haline gelirler.

Hayat, devamlı değişen ilişkiler bütünü olup bütün değişimleri ile bir süreci ifade eder. Ahlâkise istikrarı, gelişimi ve olgunlaşması ile bu sürece kimliğini kazandıran, şahsiyetini verendir. Bu açıdan Peygamber Efendimizin detaylarıyla bilinen hayatına bakıldığında, bu hayata örnek şahsiyetini verenin, yüce değerlerin, dosdoğru yolun, insanca, insanın yaratılış amacına uygun yaşamanın ilahi kelimelerle ifadesi olan Kur an-ı Kerim in olduğu rahatlıkla görülür. Kendisine O nu en iyi tanıyan kimselerden biri olarak O nun ahlâkı nasıl idi diye sorulduğunda, sevgili eşi Hz. Âişe nin O nun ahlâkı Kur an idi. şeklinde cevap vermiş olması bu açıdan çok önemlidir. Öncelikle yaratan ve emredip en güzeline hidâyeteden yüce Allah ın Yâsîn, hikmet dolu Kur an hakkı için, sen şüphesiz gönderilenlerden (Rasûllerden)sin, dosdoğru yol üzerindesin. (36/Yâsîn, 1-4); Nûn. Kaleme ve yazdıklarına andolsun ki sen Rabbinin nimeti ile bir mecnun değilsin ve hiç şüphesiz senin için bitip tükenmeyen bir ecir vardır. Ve hiç şüphesiz sen yüce bir ahlâküzeresin. (68/Kalem, 1-4) ve benzeri âyetler ile Peygamber Efendimizin bir yandan üstün ahlâkına bir yandan da bu üstün ahlâkın İlâhî öğreti ile bağlantısına şahadeti; sonra da bu ilahi şahadete selim akıl ve kalpleri ile doğru bilgi, tecrübe ve haberlere istinaden katılıp, bu hakikati tasdik eden nice insanların buna tanıklığı göstermektedir ki O, özü, sözü ve hareketi ile hayatının başından sonuna kadar her anına damgasını vuran ahlâkı ile ilahi öğreti Kur ân-ı Kerim rehberliğinde insanî olgunluk ve kemale ulaşarak âlemlere rahmet olmuş; olgunluk ve kemali gaye edinenlere de en güzel örnek olarak Allah ın kulu ve elçisi olmanın gereğini yerine getirmiş; yaratan Rabbin adıyla okumanın anlamını, şeklini ve beşeri düzlemdeki fonksiyonunu bütün insanlığa göstermiştir. Dolayısıyla O nun eşsiz ahlâkını tetkik, insanı, Kur an rehberliğinde yaşanmış bir olgunluğun, kemalin kıyısına götürmekte; insana, hayatı hayat olarak bütün karmaşıklığı içinde bütünlüğü ile anlama, tatma ve yaşama imkanı vermektedir. Zaten O nu âlemlere rahmet ve insanlığa güzel örnek yapan da işte bu kuşatıcılık ile bütünlüğüdür; insanca yaşamanın eşsiz rehberi Kur ân-ı Kerim i özü, sözü ve davranışı; ailesi, topluluğu ve devleti ile hayata yansıtmış olmasıdır.

İnsan yaşamının üzerinde gerçekleştiği yeryüzü nice başarılara şahitlik etmiş; insan elinde çiçeklenen nice güzelliklerin tanığı olmuştur. Ancak bütün bu güzellik ve başarıların tek bir insanın şahsiyetinde Hakk a ve hakikate şahitlik ettiği pek görülmemiştir. İşte Peygamber Efendimizi ve O nun eşsiz ahlâkını mümtaz kılan, hayatın muhtelif yönlerinde ortaya konulan çeşitli başarıların sahibi olan diğer insanlardan ayırıp da O nu tüm olgunluk ve kemalin numunesi haline getiren husus bu kuşatıcılığı ile bütünlüğüdür. Bu durumda insana ait yaşamın her anı ve her safhası için O nun asil hayatı ve güzel ahlâkında olması gereken, olgunluk ve kemale işaret eden bir örneklik vardır.

Muhammedî Risâlet adlı eserinde Allâme Seyyid Süleyman en-Nedvî bu hususu şu güzel cümleleri ile ifade eder: ...eğer zengin ve varlıklı bir insan isen, Rasûlullah ın Hicaz la Şam arasında eşya taşıdığı ve Bahreyn in hazinelerine sahip olduğu zamanı hatırla! Ve sen de O nun gibi hareket et. Eğer fakir ve yoksul isen Rasûl-i Ekrem in EbûTalib mahallesinde mahsur kaldığı, vatanını ve bütün mülkünü terk ederek Mekke den Medine ye hicret ettiği zamanı düşün. Eğer hükümdar isen O nun Arapların idaresini ele geçirdiği, her tarafa hakim olduğu, ileri gelenlerin, şan ve şeref sahiplerinin O na itaat ettiği zamanı hatırla. Eğer zayıf ve kimsesiz isen Rasûlullah ın Mekke de yaşadıklarını hatırla! O nda senin için güzel bir örnek vardır... Eğer fatih ve muzaffer bir hükümdar isen Bedir de, Huneyn ve Mekke de düşmana galip geldiği günlere bakarak Peygamber Efendimizin hayatından ibret al. Eğer mağlup olmuşsan Uhud harbinde Rasûlullah ın şehid ve ağır yaralı ashâbı arasındaki halini düşün. Eğer öğretmen isen mescidin sofasında ashâbına nasıl öğretmenlik yaptığını hatırla! Eğer öğrenci isen Cebrail in huzurunda nasıl diz çöküp hidâyetistediğini düşün. Eğer nasihat eden bir vaiz, emin bir mürşit isen Mescid-i Nebevi de bir kütük üzerinde vaaz eden Rasûlullah a kulak ver. Eğer hiçbir yardımcın olmadığı halde hakkı ayakta tutmak, iyiliği haykırmak istiyorsan Mekke deki zayıf haline rağmen Peygamber Efendimizin hakkı açıkça ilan ettiği zamanı hatırla. Eğer düşmanını yenersen, Rasûlullah ın Mekke yi fethettiği günü hatırla. Hakem ya da hakim isen, İslam güneşi doğmadan önce, Kureyş reisleri birbirine girmek üzereyken Rasûlullah ın Hacer-i Esved i yerine koymak için verdiği hükme bir göz at. Sonra gözünü çevir ve bir daha bak: Rasûlullah ın Medine mescidinin avlusunda insanlar arasında adâletle hüküm verdiği zamanı düşün...Hülasa her ne olursan ol, ne işle uğraşırsan uğraş yaşadığın müddetçe, günün her saatinde Rasûlullah ın hayatında senin için güzel bir hidâyet, hayat karanlıklarını aydınlatan güzel bir misal vardır. Böylece işlerin düzelir, sıkıntıların sona erer... O nun hayatı bütün insanlık için hayatın her safhasında örnekti. O nun hayatı aydınlanmak isteyenler için bir nur, hidâyete ermek isteyenler için bir kandil, doğru yolu bulmak isteyenler için de bir rehberdi.

Peygamber Efendimizi herhangi bir şekilde görebilmek, O nunla herhangi bir şekilde hayatın bir anını paylaşabilmek ya da onunla ilgili güvenilir bir eseri okuyabilmek, bir şekilde ona ulaşabilmek, görüp duyabilme ve görüp duyduklarını gereğince değerlendirebilme imkanına sahip bir insan için onun şahsiyet ve ahlâkının güzelliği ve eşsizliğini idrak noktasında yeterlidir. Onu gereğince takdir edebilmek ve onun bu güzellik ve eşsizliğinden yeterince istifade edebilmek ise insanın taşıdığı sorumluluk endişesiyle bağlantılı olarak onu, Allah elçisi ve dolayısıyla hakikatin (kitap ve hikmetin) öğreticisi, açıklayıcısı; olgunluk ve kemalin eğitimcisi olarak görebilmek ve değerlendirebilmekle; hiçbir istisnaya yer vermeksizin hayatın bütününü onun evrensel örnekliğine açabilmekle mümkündür. Bu durumda meramı ifâde için şu âyet yeterli olacaktır: Andolsun ki Allah ın Rasûlünde sizler için, Allah ı ve ahiret gününü umanlar ve Allah ı çok zikredenler için elbette pek güzel bir örnek vardır. (33/Ahzâb, 21)

Yakınları, dostları ve kendisini görenler tanıklık ederler ki Rasûl-i Ekrem in mübârek cismi baştan aşağı kusursuz, bütün azası birbirine uygun, alnı, göğsü ve iki omuzlarının arası ve avuçları geniş; boynu uzun ve düzgün; omuzları, pazuları, baldırları iri ve kalın; bilekleri uzun, parmakları uzunca, elleri ve parmakları kalınca idi. Karnı, göğsü ile beraber olup şişman değildi. Ayaklarının altı çukurdu, düz değildi. Uzuna yakın orta boylu, iri kemikli, güçlü kuvvetli idi. Cildi ipekten yumuşak, başları orta büyüklükte, kaşları hilal, çekme burunlu, az değirmi (yuvarlak) çehreli idi. Kirpikleri uzun, gözleri kara ve güzeldi. İki kaşının arası açık, fakat kaşları birbirine yakındı. Çatık kaşlı değildi. İki kaşının arasında bir damar vardı ki hiddetlendiğinde kabarıp görünürdü. Yüzü adeta pembe beyazdı. Yani ne kireç gibi beyaz ne de kara yağız, esmer idi. İkisi ortası gül gibi kırmızıya dönük, beyaz ve berrak olup yüzünde nur gibi bir parıltı vardı. Dişleri inci gibi beyaz ve parlak olup hafifçe seyrekti. Konuştuğu ve tebessüm ettiği vakit beliriverirdi. Saçları ne pek kıvırcık ne de pek düzdü. Uzadığı zaman kulaklarının memelerini geçerdi. Sakalı sıktı fakat uzun değildi. Bir tutamdan fazlasını keserdi. Vefatlarında saçı sakalı henüz ağarmaya başlamıştı. Başında pek az, sakalında yirmi kadar beyaz kıl vardı. Vücudu tertemizdi. Koku sürsün, sürünmesin teni ve teri en güzel kokulardan daha güzel kokardı... Haline hüzün ve tefekkür, bakışlarına da netlik ve derinlik hakimdi. Çoğu zaman sükut eder ancak gerektiğinde konuşurdu. Konuştuğunda ağır ağır, tane tane konuşur; önemli yerleri tekrar ederdi. Sevgi ve sevincini tebessümle ifade eder; yüz rengi ve hatları, haline delalet ederdi. Yürüdüklerinde ayaklarını kuvvetle kaldırır, vakar ve sükunetle çabuk ve uzun adımlarla, sanki yüksekten iner gibi yürürlerdi. Bir şeye yönelmek istediklerinde sadece başlarıyla değil bütün vücutlarıyla döner, sebepsiz hiçbir tarafa bakmazlardı. Temiz, düzenli ve sağlıklı idiler. Ağırbaşlı, vakur, canayakın, sıcak, samimi ve ilgili idiler...

Peygamberimizin dış görünüşü ve tabii özellikleri, iç ahlâkı ve iç dünyasını aksettirmektedir. Bu meyanda yapılan tarifler, nihâyetinde samimiyeti, içtenliği, sevecenliği, güvenilirliği, dürüstlüğü, bilinçliliği, dinginliği....ile noktalanmaktadır. Yüzünün parlaklığı, yürüyüşünün eminliği, yönelişinin tamlığı bu açıdan değerlendirilirse bu açıkça görülecektir. Nitekim Kur an-ı Kerim de bir çok yerde (2/Bakara, 173, 7/A râf, 46-48, 47/Muhammed, 30, 48/Fetih, 29 ve 55/Rahmân, 41) Yüce Allah sîmâ yı iç i tanıtan, ahlâkı gösteren bir alâmet olarak değerlendirmiştir. İbn-i Abbas ın: İyiliklerin yüzlerde bir parlaklığı, kalpte bir nuru, bedende bir kuvveti, rızıkta bir genişliği ve gönüllerde bir sevgisi vardır. Kötülüklerin de yüzlerde bir sevimsizliği vardır. sözü ile, Hz. Osman ın Kişinin işlediği her bir amelin elbisesi kendisine giydirilir. Hayır ise hayır; şer ise şer... sözleri de bunu göstermektedir. Bu durumda, Medine dışında konaklamış bir kervandan, pazarlık etmeksizin söylenen fiyat ile kırmızı bir deveyi alıp, yularından çekerek şehre doğru yürüdüğünde Hz. Peygamber in arkasından olayı değerlendirerek tanımadıkları bir kimseye bu şekilde karşılığını peşin olarak almaksızın deveyi vermiş olmalarından hayıflanan kervan ehline rahat olun! bundan daha temiz ve daha nurlu başka bir insan görmedik şeklinde görüş bildiren o kadının, ya da vefatı sonrasında, hücre-i saadetine girip de peygamberimizin yüzünü açıp alnını öptüğünde Ah! Hayatında olduğun gibi ölümünde de güzelsin. diyerek duygularını ifadeye çalışan Hz. Ebûbekir in bu samimi sözlerini ve de neden onu ansızın görenlerin heybetinden heyecana kapıldıklarını, görüp tanıyanların ise onu o derece sevdiklerini daha iyi anlayabiliyoruz.

Rasûl-i Ekrem in şahsiyetinde, yaratan Rabbin adıyla okuma... ve emredildiği şekilde istikamet üzere olma çaba ve gayretinin yeri ve etkisi âşikârdır. Kendisine gelen ilk vahyin Yaratan Rabbinin adıyla oku! O, insanı alaktan yarattı. Oku! Kâlem ile öğreten, insana bilmediğini öğreten Rabbin ne büyük kerem sahibidir. âyetlerinden oluşmuş olması; yaşlılık emareleri üzerinde belirdiğinde, halini soran ashâbına Beni, Hûd sûresi ihtiyarlattı. şeklinde cevap vermiş olması buna işaret etmekte olup, mezkûr sûrede Yüce Allah şöyle buyurmaktadır: O halde sen, beraberindeki tevbe edenlerle birlikte emrolunduğun gibi dosdoğru ol! Ve aşırı gitmeyin. Çünkü O, her ne yaparsanız onu hakkıyla görendir. (11/Hûd, 112)

İnsan, bir münasebetler sentezidir. Her insan bir ilişkiler bütünü içerisinde yaratılır ve şahsiyetini, kişiliğini, ahlâkını bu bütün içerisindeki tavrı ve rolü ile ortaya koyar. Yüce Allah ın birleştirilmesi emredilen olarak ifade ettiği bu ilişkiler bütününü muhafaza edebilmenin yolu olan yaratana kulluk, yaratılana da şefkat, merhamet ve adâletin, emrolunduğu üzere dosdoğru şekilde yerine getirilmesinin zorluğu ve zor olduğu kadar da insani olgunluğa ulaşabilmedeki önem ve rolü tartışmasızdır. İşte bizler Rasûl-i Ekrem in eşsiz ahlâkında, özünde, sözünde ve davranışlarında ve hatta ağaran saç ve sakallarında hep bu emrolunduğu gibi dosdoğru olma endişesi ve gayretini görmekteyiz. O, Allah Teâlâ ile olan ilişkisinde, iç dünyasında, evinde, ailesi ve akrabası ile olan münâsebetinde; dostlarına, tanıdık tanımadık bütün insanlara karşı olan tavırlarında; istirahatinde, ticaretinde, savaşta ve savaş sonrası ganimet taksiminde; mescitte imamlıkta, en önde liderlikte, hayatı ve vefatında hep bu endişeyi taşımış, olanca gayretini buna sarfetmişti. O, durumunu şöyle ifâde ediyordu: Rabbim beni ne güzel terbiye etti. , Ben ancak ahlâki faziletleri tamamlamak üzere gönderildim. O halde, Rasûlullah ın ahlâkını tanımak, onu, içerisinde bulunduğu ilişkiler bütünü ile tanımakla mümkün olacaktır. Bu yapıldığında ise onun ahlâki yüceliğinin temelinde bu ilişkiler bütününü hayranlık verecek şekilde, biç birini ihmal etmeksizin muhafaza etmiş olmasının; birleştirilmesi emrolunan her şeyi hayatı ile birleştirmiş olmasının bulunduğu görülecektir.

Ahlâki faziletlerin başında adâlet ve ihsân gelir ki her iki kavram da nihâyetinde herşeyi yerli yerine koyma yı ve yapılması gerekeni layıkı ile yapma yı ifade eder. Nitekim Yüce Allah: Muhakkak ki Allah adâleti, ihsanı ve akrabaya vermeyi emreder; çirkin işleri, fenalık ve azgınlığı da yasaklar. O, düşünüp tutasınız diye sizlere öğüt verir. (16/Nahl, 90) buyurur. Rasûl-i Ekrem, hayatı boyunca her şeye gereken değeri gerektiği kadarı ile vermiş; ihmalkarlık, duyarsızlık ve aşırılık onun hayatında kendine bir yer bulamamıştır. Bir insanın ihmal ve dengesizliğe meydan vermeksizin, hiçbir aşırılığa düşmeksizin, hayatın her bir yönünde davranmış olması ve bu denge ve istikrarı hayatın hem yatay hem de dikey boyutunda muhafaza etmiş olması elbette olgunluk ve kemalin zirvesidir. Beşer olması peygamberliğine bir nakısa getirmemiştir. Peygamberliği ona ailesini, dostlarını unutturmamıştı. Allah a olan bağlılığı ve deruni duyguları onu dünyadan el etek çekmeye yöneltmemişti. Liderliği, komutanlığı, hakimliği onu hastaları ziyaretten, fakirlerle sohbetten men etmemişti. Mekke deki hayatı ile Medine deki hayatı arasında yaşananlar ve sahip olunan imkanlar çok farklı da olsalar duruş bakımından hiçbir farklılık olmamıştır.

Adâlet ve ihsan onun hayatının her demini kuşatmıştı. Gençliğinde toplumda el-Emin olarak tanınır ve bilinirdi. Ticaret hayatındaki dürüstlüğü takdir edilir, insanlar arası anlaşmazlıklardaki hakemliği makbul görülürdü. Doğruluk iyiliğe, iyilik de cennete götürür. Yalan kötülüğe, kötülük de cehenneme götürür der, doğruluğu imanın gereği; yalanı, emanete ihaneti ve verilen sözlerde durmamayı nifak alameti sayardı. Doğruluk hassasiyeti o derecede idi ki şaka bile olsa ondan tâviz vermezdi. şaka yapar mısınız diye sorulduğunda evet, ama doğru sözden başkasını söylemem demişti. Onun bu özelliğini düşmanları bile bilir, onu öldürmek için ellerinden geleni yaptıkları halde kıymetli eşyalarını ona emanet etmekten çekinmezlerdi. Mekke den Medine ye hicretinde yatağına yatırıp geride bıraktığı Hz. Ali ye her emaneti sahibine vermesini tembihlemişti.

En zor durumlar bile onu verdiği söze bağlılıktan vazgeçiremezdi. Hiçbir menfaat ona, bu konuda geri adım attıramazdı. Mekke den Medine ye gelirken müşriklere yakalanan ve kendilerine karşı savaşmamak şartıyla serbest bırakılıp Bedir savaşı öncesi Hz. Peygamber e kavuşan Huzeyfe el-Yeman ve bir arkadaşı, olayı Rasûl-i Ekrem e anlattığında sayılarının azlığı, adama olan ihtiyaçlarının şiddetine rağmen onlara savaşa katılamayacaklarını ifade ile siz geriye dönün, her hâl u kârda sözünüze riâyet edeceğiz. Bizim sadece Allah ın yardımına ihtiyacımız var demişti. Hudeybiye de müşrikler ile yapılan anlaşmanın şartlarından biri de Mekke den müslüman olarak Medine ye gidecek olan kimselerin, talep edilmesi durumunda Mekkelilere geri verilmesi idi. Daha antlaşma henüz imzalanmış iken EbûCendel, elleri zincirli bir halde, hapsedildiği zindandan kaçarak müslümanların bulunduğu yere gelmişti. O esnada orada bulunup, anlaşmayı yapmış olan müşrik Süheyl Bin Amr, antlaşmanın derhal tatbikini talep ile kaçağın kendisine teslimini istediğinde bu durum müslümanların ağırına gitmişti. Rasûl-i Ekrem ise inananların selamet ve kurtuluşuna olanca düşkünlüğüne rağmen Ey Ebû Cendel, sabret! Biz ahdimizden dönemeyiz. İnşâallah Allah sana yakında bir yol açacaktır! demişti. Ne ahde bağlılıktan tâviz vermiş ne de Ebû Cendel i ihmal etmişti. Sözde durmayı, ahde bağlılığı kul olmanın gereği olarak görmüş; işin sonucunu Allah a havâle etmiş, O na güvenip dayanmıştı.

Helâl rızık kazanmak için çalışmanın mecburi bir görev olduğunu; en hayırlı kazancın da el emeği ve meşrûticaret vasıtasıyla sağlanan kazanç olduğunu söyler; satarken ve satın alırken kolaylık gösterene Allah ın rahmetini müjdeler, doğru ve güvenilir tacirlerin peygamber ve şehidlerle beraber olacaklarını ilan ederdi. Bazen pazarları gezer, satıcıların mallarını kontrol eder ve bizi aldatan bizden değildir derdi. Kendisi de bilfiil ticaretle uğraşmış, kanaati, dürüstlüğü ve vefası ile tanınmıştı. Bazen borçlanır, borçlarını vaktinde ve en güzel şekilde öderdi. Hakka riâyete önem verir, her hak sahibine hakkının mutlaka verilmesinde ısrar ederdi. Hak sahibinin söze hakkı vardır diyerek hakkın üstünlüğünü ilan ederdi. Hiçbir olayın hakkı zayi etmesine müsâade etmezdi. Yahudi alacaklısı, alacağını talep üzere gelip de elbisesini çekerek, yakasından tutarak Siz Abdulmuttaliboğulları hep borcunuzu uzatırsınız gibi kaba sözler söylediğinde, Hz. Ömer sinirlenerek sert bir şekilde karşılık vermişti. Rasûl-i Ekrem ise olup biteni tebessümle karşılamış ve Hz. Ömer e Ey Ömer! Ben ve o, senden bunun dışında bir söz duymaya çok daha muhtaç idik. Bana borcumu güzelce ödemeyi, ona da alacağını güzelce istemeyi tavsiye etmeliydin, vâdenin dolmasına daha üç gün vardı diyerek fazlasıyla ödenmesini sağlamıştı. Bu olay, yahudinin müslüman olmasına vesile olmuştu.

Bir defasında kestiği hayvanın etini satan bir bedeviden, evde var zannettiği hurma karşılığında bir miktar et almış; eve geldiğinde ise hurma kalmadığını görmüştü. Derhal çarşıya gelerek bedeviyi bulmuş senden hurma karşılığında et almıştım fakat ne yazık ki hurmam kalmamış diyerek durumu izah etmişti. Aldatıldığını düşünen bedevi bağırıp çağırmış, Rasûl-i Ekrem ise onu susturmaya çalışanlara siz müdahale etmeyiniz zira bedevinin hakkı var diyerek tekrar meseleyi anlatmaya çalışmış ama bedevi söylenmeyi bırakmamıştı. Bunun üzerine Peygamberimiz bedeviyi, Ensar dan bir kadına havâleederek etinin karşılığı olan hurmaları almasını sağlamış, bedevî de Rasl-i Ekrem in sabır ve müsamahakarlığından duygulanarak Muhammed! Cenâb-ıHakk sana ecir ve mükafatını versin, sen bana hakkımı hem de fazlasıyla verdin demişti. Hakka riâyetve en güzeliyle karşılık vermek onun ahlâkının en önemli esaslarındandı. O, borçlarını daha iyi, daha mükemmel bir şekilde ödeyenler faziletli kimselerdir der , aldığı borçları fazlasıyla geri öderdi.

Adâlete riâyet, kişinin kendisi, anne babası ve yakınlarının aleyhine de olsa âdil olabilmeyi; muhataba duyulan kin ve nefret duygularının adâletsizlik ve aşırılık yönündeki baskılarına direnebilmeyi gerektirir. Üst tabakada hırsızlık yapmış bir kadın için aracılıkta bulunulduğunda İsrailoğulları işte bu yüzden helak olmuştur. Onlar, kanunları fakirlere uygular, zenginleri ise affederlerdi. Allah a yemin ederim ki eğer Muhammed in kızı Fatıma hırsızlık yapsaydı onun da elini keserdim diyerek her türlü iltiması reddeden, buna karşılık suçun tesbiti ve cezanın terettübü için kılı kırk yaran Rasûl-i Ekrem, bu tarafsız adâlet ve hakkaniyetin emsalsiz temsilcisidir. Onun bu eşsiz özelliğidir, yahudilerin bile anlaşmazlıklarını ona götürmesine sebep olan.

Rasûlullah, Hz. Ali ye şöyle nasihat etmişti: Sana iki kişi muhakeme için geldiğinde ikisini de dinlemeden sakın karar verme! Zira ancak her ikisini de dinlediğinde doğruyu bulabilirsin. Hz. Ali, bu nasihat sayesinde davalarda zorluk çekmediğini, kolaylıkla doğruya ulaşabildiğini söylerdi. Rasûl-i Ekrem, âdil liderlerin kıyâmet gününde Allah a en yakın kimseler olacaklarını, zalimlerin ise en uzak olacaklarını; fakir, yoksul ve muhtaç kimselere kapısını kapatan hakimlere Allah ın da kapısını kapatacağını söylerdi. Bir savaş sonrası ganimetleri taksim ederken bu taksim Allah rızası için yapılmıyor şeklindeki bir ifadeyle karşılaştığında ben âdil olmazsam kim âdil olur diyerek mukabelede bulunmuştu. Kalabalık içerisinde üzerine yüklenen birisini, elindeki ince değnekle uyarmak istediğinde kazara o kimsenin ağzı çizilmişti. Peygamberimiz bu durumda, o kimseden aynısını kendisine yapmasını istemişti. Adâlet hususundaki hassasiyeti, hakkaniyete riâyeti ile tamamlanıyordu.

Onun adâleti sert, kaba ve kırıcı değil, bilakis yapıcı, onarıcı ve ıslah edici idi. Adâlete bağlılık ile geçen güzel ömrünün sonunda ölüm döşeğinde iken halka hitaben birisine bir borcum varsa veya birini kırdıysam yahut birinin mal veya şerefine bir zarar verdiysem işte şahsım, işte şerefim, işte malım mülküm! Benden karşılığını bu dünyada alsın demiş, onun bu sözleri sükunet ile karşılanmış, ancak bir adam Rasûl-i Ekrem den birkaç dirhem alacağı olduğunu söylemiş ve parasını almıştı. Ne mutlu, adâlete riâyetle zulmün zerresine bile bulaşmadan ömür sürmüş olanlara!

Adâletten her ayrılış, zulme doğru atılan bir adımı ifade eder. Muhakkak ki şirk elbette pek büyük bir zulümdür (31/Lokman, 13) âyetinin de işaret ettiği üzere, adâlete en uzak nokta şirk; adâletin özü de her türlü erdem ve iyiliğin bayrağı tevhiddir. Dolayısıyla yaratana kulluk peygamberimizin ahlâkının özünü teşkil eder ki, hayatı bunun en güzel şahididir. Hayatın yatay ve dikey boyutundaki her türlü kemale ait istikrar ve sebatının temelinde de bu sağlam bağlılık yatar. şükreden bir kul olabilmek onun her türlü düşünce, söz ve eyleminin saiki idi. Gece boyu namaz kılmaktan ayakları morardığında Allah senin geçmiş ve gelecek günahlarını bağışladı. Niçin böyle yapıyorsunuz diye soran Hz. Âişe ye: Şükreden bir kul olmayayım mı diyerek cevap vermişti.

Allah ın dinine dâvetettiği Tâifliler kendisine horlama, aşağılama hatta taşlama ile mukabelede bulunmuş, o ise teselliyi Rabbine münâcaatta bularak, O na olan bağlılık ve sevgisini senden gelen her şeye ben râzıyım, yeter ki bana gazap etmiş olma.... şeklindeki duygu yüklü sözleriyle ifadeye çalışmıştı. Birçok vesile ile ashâbına içinizde Allah tan en çok korkanınız benim demişti. Bu hayatının her ânı için geçerliydi. Bir defasında bütün gece boyunca Kur ân-ı Kerim de Hz. İsa nın duâsı olarak geçen eğer onlara azap edersen elbette onlar senin kullarındır. Şâyet onları bağışlarsan elbette sen yegâne izzet ve hikmet sahibi olansın (5-118) âyetini tekrar edip durmuştu.

Allah ı zikir ve O nu tesbih her ânını kuşatmıştı. Devamlı Kur an okur, hatta başkalarının da okumasını ister, onu başkalarından dinlemeyi çok sevdiğini söylerdi. Özü, sözü ve davranışı ile Kur an ı hayata yansıtmak, her anının en büyük hedefiydi. Gözümün aydınlığı namazdır der, her vesilede namaz kılmayı arzulardı. Haydi Bilal! Kalk, kamet getir de bizi rahatlat, bizi huzura kavuştur derdi. Bu, O nun için bütün dünya güzelliklerinin üstünde idi. Hz. Enes, Rasûlullah ı gecenin hiç ihtimal vermediğiniz bir anında namaz kılarken, yine hiç ummadığınız bir anında da uyurken görebilirsiniz demektedir. Bazen o kadar oruç tutardı ki hiç orucu bırakmayacağı zannedilir; bazen de oruca o kadar ara verirdi ki artık daha oruç tutmayacak denilirdi.

Allah a olan bağlılığı, ibâdete olan düşkünlüğü had safhada olmakla birlikte bu, onu dünyadan ve insanlardan uzaklaştırmaya sevk etmemiş, bilakis itidali sâyesinde ihsan üzere bütün sorumluluklarını yerine getirmesinde en önemli etken olmuştur. En hayırlı amel, az da olsa devamlı olandır der, dinde aşırılık ile insanın bir yere varamayacağı ihtarı ile arkadaşlarına itidal üzere yaşamayı tavsiye ederdi. Sadece ibâdette değil yeme-içme, giyim-kuşam, dostluk-düşmanlık gibi hayatın her yönünde aşırılıklardan korunmada ısrar ederdi. Acıkmadan yememek, yediğinde ise iyice doymadan sofradan kalkmak, O nun adeti idi. Bir seferinde her gün oruç tutmak, her geceyi namaz ile ihya etmek ve evlenmemek üzere anlaşan arkadaşlarını İçinizde Allah tan en çok korkanınız ve O na karşı sorumluluklarını en fazla bileniniz olduğum halde bazı günler oruç tutarım, bazı günler ise tutmam. Aynı şekilde geceleri bazen uyur bazen de namaz kılarım, kadınlarla da evlenirim diyerek itidâle yönlendirmiş; nefsin, vücudun, gözlerin... hanımın, çocukların, akrabaların ve dostların... insanın üzerinde hakları olduğunu beyan ile itidalin esasını ortaya koymuştur. Zaten bu, adâlet ve ihsanın da gereğidir. O nun hayatı ve ahlâkı da olanca ağır sorumluluk ve muhtelif işlerine rağmen bu itidalin kusursuzluğu ile parıldar; yolunu arayana rehber, karanlıklardan çıkmaya çalışana da ışık olur.

Rasûl-i Ekrem nasıl yaşardı, diye sorulduğunda buna en kısa ve en basit olarak kul gibi yaşardı şeklinde cevap verebiliriz. Kulluk bilinci ve tevazuu hayatının her anında hakimdi. Şüphesiz ki ben bir kulum. Kulun yediği gibi yer, oturduğu gibi otururum der, hayata da bu gözle bakardı. Sadelik ve tevazu, şahsiyet ve yaşamının ayrılmaz vasıflarıydı. Allahım! Ahiret hayatından başka bir hayat yoktur diyerek dünyadaki yaşamını bir yolculuğa benzetir ve bu tanımlamaya aykırı her türlü tavır ve davranıştan kaçınırdı. Külfet, zorlama, gösteriş, riya, ucub ve kibir dünyada en çok O na uzaktılar. Şekilcilik ve resmiyet O nun ahlâkında kendilerine hiçbir yer bulamazlardı. Sade giyinir, önüne gelen nimeti küçük görmezdi. Çoğu zaman kuru ekmek, hurma ve sütle yetinir, şikâyetçi olmazdı. Kuru ekmek ve sudan oluşan mütevazi davetleri kırmazdı. Bir yemekten hoşlanmadığında herhangi bir yorum yapmaz yiyemeyeceğini belirtirdi. Hasır üzerinde yatardı. Çoğu zaman kalktığında sağ tarafında hasır iz yapmış olurdu. Üç gün art arda buğday ekmeği ile karnını doyurmamış, Medine dönemi boyunca bir günde iki öğün yemek yememiştir. Hz. Âişe Ay gelir geçerdi de biz Muhammed ailesi yemek pişirmek üzere ateş yakmaz, sadece hurma ve su ile karnımızı doyururduk demiştir. EbûÜmame de Rasûlullah ın şöyle dediğini bize naklediyor: Rabbim, Mekke vadisini benim için altına çevirmeyi teklif etti. Fakat ben hayır ey Rabbim! Gün aşırı yiyeyim ve aç kalayım. Aç olduğum zaman sana yakarıp seni hatırlayayım. Doyduğum zaman da sana duâedip şükredeyim dedim.

Bir gün Hz. Ömer, peygamberin evine geldiğinde Rasûlullah ın hasır üzerinde örtüsüz yattığını ve hasırın izlerinin sağ yanında çıkmış olduğunu, odada bulunan bütün eşyanın hurma lifleriyle doldurulmuş bir yastık, bir hayvan derisi ve bir su kırbasından ibaret olduğunu, yiyecek olarak da sadece birazcık arpanın bulunduğunu görmüştü. Manzara karşısında duygulanarak ağlamış ve peygamberin neden ağlıyorsun diye sorması üzerine Bizans ın kayseri, Fars ın kisrası debdebe içinde yaşarken sen seçilmiş insan, Allah ın Rasûlü böyle mi yaşayacaksın demişti. Rasûlullah ise Ey Ömer! Sen bunun için mi ağlıyorsun Bilmez misin ki onlar bütün nasipleri dünya hayatında verilmiş insanlardır diyerek hayata bakışını dillendirmiştir.

Cuma günleri ve dışardan heyetler geldiğinde giymesi için ipekten bir elbise alması teklif edildiğinde de Bunu ahiretten alacak bir payı olmayan giysin demişlerdi. Sâlim bir kafaya, sıhhatli bir bedene ve günlük yiyeceğine sahip olan kimsenin bütün dünya nimetine sahip olduğunu söylerdi. İnsanın dünyadan nasibini de giyilip eskitilen, yenilerek tüketilen ve hayır olarak sarfedilip kazanılan olarak özetler; 28/Kasas suresinin 77. âyetinin ifâdesiyle Allah ın verdiklerinde ahiret yurdunu gözetirdi. Vefatında, üzerinde iki yerinden yamalı bir elbise vardı. Zırhı, ailesinin geçimi için bir miktar arpa borç aldığı bir yahudinin elinde rehin olarak bulunuyordu. Ve evinde yiyecek olarak sadece bir avuç arpa vardı.

O nun bu hali inancının, dünya hayatına bakışının, fedakarlığının ve cömertliğinin doğal bir sonucuydu. Yoksa bir zorlamanın ve dünyevi nimetlere olan soğukluğun eseri değil. Zira olanca sadeliğine rağmen bazen güzel yemekler yediği, güzel elbiseler giydiği olurdu. Nimeti takdir eder, Allah ın bir lütfu ve ikramı olarak görürdü. O nun yaptığı, içinde bulunulan ortamda yapılabilecek olanın en iyisini yapmaktan ibaretti. Komşusu açken tok yatmamak gibi.

Rasûl-i Ekrem in tevâzûve sadeliği, kendini beğenmenin, gösteriş ve kibrin ve hatta her yerde bir şekilde kendine yer edinen bencilliğin bir elbisesi değil, aksine eşsiz bir samimiyet ve içtenliğin doğal bir muhafazası idi. Arkadaşları arasında bulunurken, O nu farkedilmez yapan da işte bu özelliğiydi. Bir meclise geldiğinde boş bulduğu yere oturur, Ben bir kral değilim diyerek kendisi için ayağa kalkılmasını istemez, elinin öpülmesine müsaade etmezdi. Bir defasında kendisini görüp de heyecanlanan bir kimseye Heyecanlanma!! Ben kuru et yiyen bir kadının oğluyum demişti. Kendisine yaratılmışların en hayırlısı diye hitap edildiğinde yaratılmışların en hayırlısı İbrâhim idi diyerek cevap vermiş, kendisi için Allah ın O na vermiş olduğu Allah ın kulu ve elçisi vasfından başka bir vasfın kullanılmamasını istemişti. Sık sık bu konuda arkadaşlarını uyarır, şeytanın kendilerini kandırmaması için dikkatli olmalarını tavsiye ederdi.

Oğlu İbrahim vefat ettiği gün, güneş de tutulmuştu. Bazı kimselerin işte bakın güneş de Rasûlullah ın matemine iştirak ediyor yollu düşünmeleri üzerine olaya hemen müdâhale etmiş ve güneş tutulması Allah ın âyetlerinden biridir. Kimsenin ölüm veya doğumu üzerine meydana gelmez diyerek insanların kendisine olan sevgi, hürmet ve bağlılıklarının yanlış mecralara kaymasını engellemiştir.

Hristiyanların Meryem oğlu İsa yı övmede aşırıya gittikleri gibi sizler de beni övmede aşırıya gitmeyin. Ben sadece bir kulum. Benim için sadece o, Allah ın kulu ve Rasûlü dür deyin sözleri, O nun bu konudaki hassasiyetinin güzel bir göstergesidir. Yine O nun tevâzûve sadeliği, pasifliğin, acizliğin kendisine yüklediği geçici bir vasıf değil, aksine Allah sevgisi ve kulluk bilincinin incelik ve ruhi derinliğinin hayata doğru doğal bir inkişafıydı. Başarıları arttıkça, insanların sevgi ve bağlılığı çoğaldıkça O nun büyük bir içtenlik ve tevâzûile Rabbine yönelişi, hayatının hiçbir safhasında bu sadelik ve tevazuundan tâviz vermeyişi bunu açıkça göstermektedir.

Bizler Rasûl-i Ekrem i, Hayber i fethettiğinde, dizgini hurma ağacının kabuğundan yapılmış bir merkep üzerinde Hayber e girerken düşündüğümüzde; ya da yaşanan onca zorluğun ve çekilen onca hasretin ardından büyük fetihle birlikte, başını devesinin eyerine değecek kadar eğmiş, yüzü şefkat parıltılarıyla parlar olduğu halde Mekke ye girerken gördüğümüzde eşsiz bir manzara ile karşı karşıya olduğumuzu idrak ederiz. O anda o, sadece Rabbini hamd ile tesbih ediyor ve O ndan mağfiret diliyordu. Allah ın yardımı ve fetih geldiğinde ve insanları bölük bölük Allah ın dinine giriyor gördüğünde, Rabbini hamd ile tesbih et ve O ndan mağfiret dile. Zira O tevbeleri çokça kabul edendir (110/Nasr, 1-3).

Yaşlı bir yük devesinin üzerinde, sırtında dört dirhem bile etmeyecek basit bir hırka, veda haccına giderken şöyle duâediyordu: Allahım! Bu haccı riyâ, gösteriş ve ünden uzak et.

İnsan kişiliğinin en açık ve net olarak gözlemlenebileceği yer, evidir. Rasûl-i Ekrem, Hz. Âişe nin ifadesiyle evde normal, sıradan bir insan ne yapıyorsa onu yapardı. Kendi işini kendi yapardı. Elbisesini diker, yamar, ayakkabılarını tamir ederdi. Keçilerinin sütünü sağar, devesinin boynuna yağ sürer, evi süpürürdü. Evde ailesi ile meşgul olur, ezan okunduğunda da namaza giderdi. Sorumluluklarının fazlalığı ve ağırlığı O nun hayatında herhangi bir açığa, ihmale meydan vermezdi. Düzenliydi, tertipliydi; yaşanması gerekli her şeyin O nun hayatında bir yeri vardı. Eşlerini sever, onlarla ilgilenir, dini yaşayıp uygulamada, kötülüklerden temizlenip, iyiliklerle olgunlaşmada onlara rehberlik eder, aile sorumluluğu ile hareket ederdi. Onlar için en iyisi ve en güzelini, ahlâki faziletlerin en üstününü arzular, sevgi, şefkat ve ilgisi ile elinden geleni yapardı. Her akşam eşlerini ziyaret eder, onlarla sohbet ederdi. Geceleri onları namaza kaldırır, daima onları iyilik yapmaya teşvik ederdi. Kişinin, eşinin ağzına koyduğu lokma sadakadır der, kendisini ailesinin dünya ahiret saadetinden mesul tutardı. Hz. Âişe, Hz. Peygamber in hiçbir eşine vurmadığını, kaba söz söylemediğini belirtir. Zaten Rasûl-i Ekrem, en hayırlınız ailesine karşı en merhametli olanınızdır derdi. Ailesine karşı en merhametli olan da oydu.

Çocuklarını çok sever, onlarla oynar, ilgilenirdi. Çocuk sevgisini merhametin bir eseri olarak görürdü. On çocuğu olduğu halde, onlardan hiçbirini öpmediğini söyleyen bedeviye Allah, senin kalbinden merhameti aldıysa ben ne yapabilirim demişti. Ahlâkve fazilet ile dolu hânelerinde mânevî havayı, kendilerini kuşatmış olan sevgi ve şefkat halesi içinde teneffüs ederek yetişen çocuklarının her derdiyle ilgilenir, bir baba olarak bütün sorumluluklarını yerine getirirdi. Kız çocuklarını iyi yetiştirip güzelce evlendirmeyi, cennetin anahtarlarından biri olarak görürdü. Erkek çocukları zaten daha küçük yaşlarda vefat etmişlerdi. Kızlarını ise büyütmüş ve evlendirmiş, torunları olmuştu. Yine onlarla ilgileniyor, onları ziyaret ediyordu. Gece namaza kalktıklarında onları da uyandırır, daima iyilik yapmaları, ahiret yurdu için hazırlanmaları gerektiğini söyler, yarın kıyamet gününde ben sizler için bir şey yapamam derdi. Bütün gayret ve çabası onların iyi birer kul, faziletli birer insan olmaları içindi. Bunun için herkesten önce onlardan sabır ve fedakarlık beklerdi. Allahım! Muhammed ailesine geçinecek kadar rızık ihsan buyur diye duâ eder, ailesini her türlü aşırılık, lüks, israf ve cimrilikten; dünya malına düşkünlükten sakındırırdı.

Tehlike, sıkıntı ve zorluk olan yerlerde onları öne geçirir, menfaat, rahat ve kolaylığın olduğu yerlerde ise onları geriye alırdı. Bir defasında kızı Hz. Fâtıma yı ziyârete gitmiş, ancak içeride süslü bir perde gördüğünde, kapıdan geri dönmüştü. Sebebi sorulduğunda benim dünya ile ne işim olabilir demiş, kızına perdeyi satıp bedelini ihtiyaç sahiplerine vermesi tavsiyesinde bulunmuştur. Hz. Fâtıma, işlerinin yoğunluğu ve değirmende tahıl öğütmekten dolayı karşılaştığı zahmetten dolayı, kendilerine bir harp esirinin hizmetçi olarak verilmesini istediğinde, Hz. Peygamber, mescidde yatan aç ve çıplak insanlar varken, bu isteğinizi karşılayamam! diyerek, onların bu taleplerini geri çevirmiştir. Akşam olduğunda kızı ve dâmâdının yanına giderek, size benden istediğinizden daha hayırlı bir şey söyleyeyim mi Yatacağınız zaman 34 defa Allahu Ekber, 33 defa Elhamdu lillâh ve 33 defa da Subhânallah deyiniz buyurmuştur.

Hz. Peygamber ve ailesinin, hiçbir sadakayı kabul etmemesi ve bunun kendilerine haram oluşu da bu açıdan çok önemlidir. Rasûl-i Ekrem e 10 yıl boyunca hizmet eden Hz. Enes in şu şehadeti, Rasûl-i Ekrem in ev halkına muamelesini uzun uzadıya anlatmaya gerek bırakmamaktadır. Rasûlullaha on yıl boyunca hizmet ettim. Bir kere bile bana, yaptığım bir şey için neden bunu yaptın, yapmadığım bir şey için de neden bunu yapmadın demediler.

Mescidde, cemaate hitap ederken, sevgili torunları Hasan ile Hüseyin in düşe kalka kendilerine doğru geldiklerini görünce, dayanamayıp hutbesine ara vermiş, aşağı inerek torunlarını kucağına almış, sonra da elbette ki mallarınız ve çocuklarınız sizin için birer imtihandır (64/Teğâbün, 15) âyetini okumuştur.

Yüce Allah, 4/Nisâ sûresinin 36. âyetinde şöyle buyurmaktadır: Allah a kulluk edin ve O na hiçbir şeyi ortak koşmayın. Ana-babaya, yakınlara, yetimlere, düşkünlere, yakın komşuya, uzak komşuya, yanınızdaki arkadaşa, yolcuya ve elinizin altında bulunanlara ihsan üzere davranın. Muhakkak ki Allah, kendisini beğenen ve daima böbürlenip duran kimseyi sevmez. İhsan, Rasûl-i Ekrem in içinde bulunduğu ilişkiler bütünündeki istisnâsız tutumuydu. Sevgi, şefkat, merhamet, hilm, nezaket, incelik, fedâkârlık, cömertlik ve cesaret gibi üstün ahlâkî vasıflarının bir yumağı idi. Gerçekten iman etmedikçe cennete giremezsiniz; gerçekten birbirinizi sevmedikçe de iman etmiş olmazsınız. Sizlere gerçekten birbirinizi sevebilmenin yolunu öğreteyim mi! Selâmlaşınız. der; yemek yedirmeyi, tanıdık tanımadık herkese selâm vermeyi İslâm ın en hayırlı amellerinden sayardı. Rasûl-i Ekrem (s.a.s.) çevresindeki herkesle ilgilenir, karşılaştıklarına önce davranıp selâm verir; musâfaha ettiğinde karşısındaki elini çekmedikçe elini çekmez; birisiyle konuştuğunda muhâtabı sözünü bitirip ayrılmadıkça onu bırakmaz; döndüğünde bütün cephesiyle dönerdi.

Herkesi kuşatan sevgi ve ilgisi ahlâkının ayrılmaz parçasıydı. Anne ve babasını küçük yaşlarda kaybetmiş olmasına rağmen onları unutmamış; yıllar sonra bir vesile ile harap olmuş bir mezarın yanından geçerken durup oturmuş, ince ruhundan sızan gözyaşları ile Bu Vehb kızı Âmine nin kabridir demişlerdi. Kendisine emeği geçenleri asla unutmaz, daima onları hayırla yâd ederdi. Amcası Ebû Tâlib in hanımının, dadısı Ümmü Eymen in, süt annesi Halime nin ve ailesinin O nun gönlünde özel bir yeri vardı. Süt annesi geldiğinde, onu hürmetle karşılar, ilgi ile ağırlar, hırkasını çıkarıp altına sererdi. Ölümü sonrasında babanın arkadaşlarına iyiliği merhametin gereklerinden sayar, içlerinde akrabâları ile ilişkilerini kesen bir kimsenin bulunduğu topluluğa Allah ın rahmeti inmez der; sırasıyla annenin, babanın, yakın akrabaların kişinin üzerinde hakları olduğunu beyan ederdi. Dostlarına karşı vefalı ve samimi idi. 26 yıl beraber yaşadıkları ilk eşi Hz. Hatice yi daima hayırla yâd etmeleri; vefatından yıllar sonra bile bir koyun kestiklerinde bir parçasını Hz. Hatice annemizin arkadaşlarına göndermeleri; kızı Zeyneb in, savaşta esir düşmüş kocasının fidyesi için annesinden yâdigâr gerdanlığını Rasûl-i Ekrem e gönderdiğinde gerdanlığı görüp de ağlaması eşsiz bir vefânın örnekleri değil midir

Rasûl-i Ekrem, bir peygamber, bir insan, bir komutan, bir hâkim, bir dost, bir komşu, bir akraba... Bir insan olarak bütün sorumluluklarını yerine getirir, hayatı her şeyiyle paylaşırdı. Kendisini arkadaşlarından ayırmaz, kendisini ayrıcalıklı göreni Allah sevmez derdi. Ashâbı ile birlikte oturur, fakirler ve kimsesizler ile birlikte yiyip içerdi. Onların konuşmalarına katılır, mecliste boş bulduğu yere otururdu. Meclisinde bulunan herkes ilgi ve sevgisinden hisselenir, her biri Rasûl-i Ekrem in en çok kendisini sevdiği duygusuna kapılırdı. Dertleriyle dertlenir; sevinçleriyle sevinir; gecesi gündüzüyle hayatı onlarla paylaşırdı. Yapılması gerekli bir iş olduğunda hemen el atar, Mescid-i Nebevî nin yapımında, şehrin etrafına hendek kazımında olduğu gibi onlarla beraber çalışır; girdiği savaşlarda olduğu gibi tehlike anlarında hep ön plana çıkarak onlara örnek ve siper olurdu.

Büyüklerine saygı duymayan, küçüklerini de sevmeyen kimse bizden değildir der, çevresinde bulunan herkese güzelce muâmele ederdi. Mekke de iken arkadaşı Habbâb bin Eret i bir yere göndermiş, dönünceye kadar da bu işi yapacak kimsesi olmadığından her gün Habbâb ın evine giderek keçilerini sağmıştı. Hayber fethi sonrası Habeşistan muhâcirleri Medine ye döndüklerinde hangisine sevineyim, Hayber in fethine mi, yoksa Cafer in gelişine mi diyerek arkadaşlarına olan sevgisini göstermiştir.

Ashâbından biri vefat ettiğinde, arkasında mal bıraktıysa, onu mirasçılarına güzelce dağıtır; borç bıraktı ise onu üstlenip ödemeye çalışır, ödeyemediğinde borçlu kimsenin cenaze namazını kılamam diyerek müslümanları borcu ödemeye teşvik ederdi.

İyilik ve takvâ üzere yardımlaşmak; kötülük, günah ve düşmanlık üzere yardımlaşmamak, O nun çevresindekiler ile ilişkisinin genel karakteriydi. Ashâbını eğitmek, kötülüklerden temizleyerek iyiliklerle olgunlaştırmak için elinden geleni yapar; dünya ve âhiret saâdetleri için gayret ederdi.Onlara olan sevgi ve samimiyetine halel gelmemesi için bana birbiriniz hakkında herhangi bir şey söylemeyin. Zira ben hepinizin karşısına temiz bir kalple çıkmak isterim der, kimsenin kusurunu araştırmaz, kimseyi de hatasından dolayı yargılamazdı. Bir kimse bir hata yapıp günah işlediğinde, isim belirtmeden, kırıp incitmeden durumu düzeltir; aynı şekilde şüpheli şeylere meydan vermeyerek onların kalplerini de muhâfaza ederdi.

Hizmetinde bulunanlara evlâdı gibi muâmele eder, köleleriniz sizin kardeşlerinizdir. Onlara yediğinizden yedirin, giydiğinizden giydirin. Onlara köle, câriye değil; oğlum, kızım diye seslenin. Ağır bir iş vermeyin; verirseniz onlara yardımcı olun ; köleleriniz hakkında Allah tan korkun der, onları her fırsatta özgürlüğe kavuşturmayı en büyük iyiliklerden biri olarak görür; bütün esirlerine bu şekilde davranıp her birini özgürlüğüne kavuşturarak ashâbına örnek olurdu.

Çocukları sever, onları yolda oynarken gördüğünde selâm verir, bineğine bindirir, aralarına karışırdı. Bazen bir hizmetçi, bir câriye teklifsiz yanına gelir, kendisine yardım etmesini ister, o da hemen kalkıp onların işini görürdü. Dulların ihtiyaçlarını karşılar; yaşlı insanlara daima yardımcı olurdu. Medine de yaşlılık sebebiyle bunamış bir kadın vardı. Bir gün bu kadın Rasûl-i Ekrem e gelmiş, Muhammed, seninle bir işim var demişti. Rasûl-i Ekrem de onunla beraber sokağa çıkmış, oturarak onu dinlemiş ve isteğini yerine getirmişti.

Sâliha kadını dünya nimetlerinin en güzeli olarak görür, kadınlar hakkında Allah tan korkun derdi. Bir gün çok sayıda kadın akrabası Peygamberimiz in etrafına oturmuş, yüksek sesle konuşuyorlardı. Hz. Ömer içeri girince hepsi susmuş ve çekilmişler; Rasûlullah da bu duruma gülmüştü. Hz. Ömer; Ey Allah ın Rasûlü, Allah seni hep mütebessim kılsın, neden güldün diye sorunca, Rasûl-i Ekrem, kadınların ondan çekinip de sakınmalarına güldüğünü söyledi. Hz. Ömer in benden değil; Rasûlullah tan korkun sözü üzerine kadınlardan biri O, senin kadar hiddetli değildir demişti. Medine ye girerken yol kenarında şarkı söyleyen küçük kız çocuklarını gördüğünde Beni seviyor musunuz diye sormuş, evet yâ Rasûlallah, seni seviyoruz demeleri üzerine Ben de sizleri seviyorum demiştir.

Rasûl-i Ekrem, Geniş olun! Zira Yüce Allah, geniş olanı sever der; genişliği, hilmi ve anlayışı ile ashâbına örnek olurdu. İnsanları, zayıflıkları, ihtiyaçları ve idealleri ile bütün olarak değerlendirir; yadırgayıcı, yargılayıcı olarak değil; anlayışlı bir yol gösterici olarak onlara muâmele ederdi. Anlamak, affetmek ve yol göstermek, O nun insanlara karşı tavrının özüydü. Hizmetçimi bir günde kaç defa affedeyim diye soran bir kimseye yetmiş defa affet! diye cevap vermiştir. Bir defasında bahçesine izinsiz girip de hurma toplayıp yiyen ve biraz da elbisesinin cebine koyan bir kimseyi azarlayarak ve elbisesini soyarak Rasûl-i Ekrem e şikâyet eden birine; O, bilmiyordu, ona öğretmeliydin; o, açtı, onu doyurmalıydın! diyerek bahçe sahibine nasıl davranması gerektiğini öğretmişti.

Çöllerde göçebe halinde yaşayan bedevî insanlar, Medine ye geldiklerinde Rasûl-i Ekrem onlarla ilgilenir, kabalıklarını yadırgamazdı. Bir defasında yolda giderken bir bedevî gelmiş, Rasûl-i Ekrem in hırkasını arkadan çekerek Muhammed! Yanındaki Allah ın malından bana ver demişti. Çekilen hırkası boynunda iz yapmış, Peygamberimiz bu haliyle dönmüş, tebessüm ederek arkadaşlarına evet, istediğini verin demişti.

Rasûlullah (s.a.s.), Hz. Âişe nin ifadesiyle hiçbir zaman şahsî intikam peşinde koşmamıştı. Kötülüklere iyilikle mukabelede bulunurdu. O, her zaman kerem sahibi, yüce gönüllü idi. Hayatı boyunca O na tuzaklar Kur anmünâfıklar, yahûdiler ve müşrikler de onun kerem ve şefkatinden nasiplerini almışlardı. Hayatını anlatan eserlerde, O nun, münâfıkların reisi Abdullah bin Übeyy vefat ettiğinde gömleğini kefen olarak ona verdiğini, olanca entrikalarına karşılık yahûdilere olan güzel ve âdil muâmelesini ve de onca mücadelenin neticesinde Mekke ye girdiğinde orada müşriklere gidiniz, hepiniz özgürsünüz diyerek Bugün sizi kınamak yok, Allah sizleri affetsin. O, merhametlilerin en merhametlisidir (12/Yusuf, 92) âyetiyle hitap etmiş olduğunu; kendisini taşlayıp horlayanlar için; canına kastedip kendisiyle savaşanlar için Yüce Allah a; Allah ım, onları affet, çünkü onlar bilmiyorlar şeklinde duâ ettiğini okuduğumuzda (Ey Muhammed) Sen af yolunu tut, bağışla, iyiliği emret, cahillere de aldırma (7/A râf, 199) âyetinin hayata konabileceğini ve yine Rasûl-i Ekrem in Rabbim, bana intikam alacak gücüme rağmen düşmanlarımı affetmemi, benimle ilişkisini kesenle görüşmemi ve beni mahrum bırakana vermemi emretti sözünün hakikatini daha iyi anlayabiliyoruz.

Yüce Allah şöyle buyurmaktadır: ... Allah ın rahmeti ile onlara yumuşak davrandın. Kaba, katı yürekli olsaydın, zaten etrafından dağılıp giderlerdi. Öyleyse onları affet, bağışlanmaları için duâ et ve işlerinde onlara danış. Kararını verdiğinde de artık Allah a tevekkül et. Zira O, kendisine tevekkül edenleri sever. (3/Âl-i İmrân, 159). Âyette ifade edilen Allah ın rahmetinden kaynaklanan yumuşaklığın ve gerçekten eşsiz bir şekilde insanların küçüğüyle büyüğüyle; kadınıyla erkeğiyle, fakiriyle zenginiyle O nun etrafında sevgiden bir tek vücut haline gelmelerinin sırrını merak eden için, namazı uzun tutup da cemaatten bazılarını usandıran sahâbisini namaz kıldırırken fazla uzun tutma. Cemaatte yaşlı olan, hasta olan vardır diyerek uyaran ya da nice zaman olur, uzunca bir namaz kılayım, diye namaza başlarım da, ağlayan bir çocuk sesi işittiğimde, arkamda namaz kılan annesinin şefkat duygularını bildiğimden, namazı kısa tutarım diyen peygamberi düşünmek yeterlidir.

Naz ve nimet içinde büyüdüğü halde, müslüman olması sebebiyle ailesi tarafından dışlanıp fakr u zarûrete dûçar kalan Mus ab bin Umeyr i yırtık-pırtık elbiseler içinde gördüğünde gözyaşları akıtarak onun bu fedâkârlığına saygı gösteren; Câbir bin Abdullah ın ifadesiyle, kendisinden bir şey istenildiğinde asla hayır! demeyen, kapısına gelenleri boş çevirmediğinden nice geceler ailesi ile birlikte aç yatan, elinde kalmış bir miktar parayı verecek bir fakir bulamadığında, o parayı alıp evine gidip yatmaktan utanıp da mescidde yatan ve sabahleyin bir fakir bulunup da o parayla ihtiyacı karşılandığında Allah a hamd edip evine giden... evet, bu örneklerde ve benzeri yüzlerce örnekte Rasûlullah ın eşsiz ahlâkını görmek mümkündür.

Hz. Peygamber, hediyeleşmeyi tavsiye eder, bunun sevgiyi arttırıp dostlukları pekiştireceğini söylerdi. Sadaka kabul etmemesine rağmen hediye kabul eder ve daha güzeli ile hediyelere karşılık verirdi. Varını yoğunu çevresindeki yoksul, ihtiyaç sahibi kimselerle paylaşır; verecek bir şeyi olmadığında da güzel sözler ile gönüllerini doyururdu. Gelir kaynaklarını, ailesinin geçimi için ayırdığı bir kısmı müstesnâ, fakirlere dağıtılacak şekilde düzenlemiştir. Cimrilik ve kötü huyun mü minde bulunmayacağını söyler, insanların durumunu düzeltmek için elindeki tüm imkânları seferber ederdi. Bazen ödünç aldığı bir şeyi fazlasıyla geri öder; bazen satın aldığına anlaştıkları fiyatın fazlasını verir, bazen de ihtiyaç sahibi olduğunu anladığı bir kimseden bir şey satın alır, sonra da onu ona hediye ederdi.

İbn Abbas ın deyimiyle O, hayırlı işlerde rüzgârdan daha fazla cömerttir. Dostu Ebû Zer e fakirleri sevmeyi ve onlara yakın olmayı tavsiye etmiş, sevgili eşi Hz. Âişe ye de Ey Âişe! Hiçbir zaman muhtaç birini kapından boş çevirme, verebileceğin yarım bir hurma da olsa ver. Ey Âişe! Fakirleri sev, yakınına al ki Allah da kıyâmet gününde seni yakınına alsın diye nasihat etmişti. Yüce Allah tan, gerçek zenginlik olarak tanımladığı gönül zenginliği isterdi.

Ashâbının en fakir ve yoksul olanları, bir de devamlı eğitim-öğretimle meşgul olduklarından geçim sıkıntısı çekenleri, Ashâb-ı Suffe olarak tanınırlardı. Zira genelde mescidde kalırlar; Hz. Peygamber in yanından ayrılmazlardı. Rasûl-i Ekrem, her şeyini onlarla paylaşır, yemeğini onlarla yerdi. Büyük bir kazanı vardı. Yemek onda pişirilir ve beraberce yenilirdi. Onlar, O nun daimî misafirleriydi. Bütün mü minler de öyle. Allah a ve âhiret gününe iman eden kimse, misafirine ikram etsin diyerek yemeğini, bıçağın deve hörgücüne gelmesinden daha çabuk ikram edildiği eve hayrın geleceğini ve misafiri kapıya kadar geçirmenin sünnetin bir parçası olduğunu söylerdi.

Yetimlere bakmanın, şefkat göstermenin üstünlüğünden bahseder, dul ve miskinlere bakmanın Allah yolunda savaşmak veya gündüz oruç tutup gece namaz kılmak gibi olduğunu söylerdi. Ebû Zer e bir gece yürürlerken Ebû Zer! Şu Uhud dağı altın olsa da bana verilse, borcum için ayıracağım müstesnâ, bir dirheminin bile yanımda üç gün kalmasını istemem demiştir.

Rasûl-i Ekrem, yağan yağmur tanelerinde Allah la olan ahdi görür, her bir canlıya yapılan iyiliğin sevap olduğunu söylerdi. Sırtı karnına yapışmış bir deveye rastladığında sahibine; bu dilsiz hayvanlar hakkında Allah tan korkun; onlara güzelce binin, onları güzelce doyurun demiştir. Yine bir defasında: Otu bol bir yerde yolculuk ederseniz, devenize yerden nasibini verin. Eğer kurak bir bölgede yolculuk ederseniz, oradan süratle geçin. Eğer geceleyin bir yerde konaklarsanız, sakın yol kenarında konaklamayın, zira yol, geceleyin hayvanların gidip geldiği, böceklerin yuvalandığı yerdir buyurmuşlardı. Canlıya canlı gibi davranır, hayata Allah ın bir emaneti olarak bakardı.

Rasûl-i Ekrem, yüksek sesle konuşmaz, arkadaşlarının yanında ayaklarını uzatmazdı. Ashâbından Ebû Said el-Hudrî nin ifadesiyle bâkire kızlardan daha hayâlı idi, hoşlanıp hoşlanmadıkları yüzünden anlaşılırdı. Ağızlarının içi görülecek şekilde kahkaha ile gülmezdi. Hayânın, imanın bir parçası olduğunu beyan ile bir defasında hayâ imandandır ve hayâlı olan kişi cennettedir. Hayâsızlık kalbin katılığındandır. Kalbi katı olan ise cehennemdedir buyurmuşlardı.

Yine bir defasında Hz. Âişe ye cezasını ben çekecek bile olsam, hiç kimsenin kabahati hakkında konuşmak istemem demişlerdi. Asla kaba ifadeler kullanmaz, hayâ duygusunu davranışların kontrol mekanizması olarak görürdü. Utanmadıktan sonra dilediğini yap! sözü Peygamberlerin ortak sözü olup bunun en güzel ifadesi değil midir O nun hayâsı ve utangaçlığı, O nu, soyutlanmaya, pasifleşmeye sevk etmez; yapması gerekenin ardında bırakmazdı. Zaten O nun hayatı, Mekke de yaşadıklarıyla, Medine de yaşadıklarıyla, bütünüyle şükrün ve sabrın; Allah a derin bir bağlılığın ve tevekkülün; azim ve sebatkârlığın ve nihâyeteşsiz bir cesâretin en somut örnekleri ile doludur.

Dinî, tebliğ süreci incelendiğinde sözlerin ifadeden âciz kalacağı bir manzara ile karşılaşılır. Derin bir huşû ile sarsılmaz bir iman ve azim ile... Bu gerçeği ifade için, kendisine yapılan her türlü teklife karşılık olarak verdiği şu tarihî cevabın yeterli olacağını düşünüyoruz: Güneşi sağ elime; ayı da sol elime koysalar ben, yine de dâvamdan vazgeçmem! Hz. Ali der ki: Bedir de savaş bütün şiddetiyle devam ederken bazen biz Rasûlullah ın arkasına sığınırdık. En cesurumuz O idi. Düşman saflarına en yakın yerde O bulunurdu.

Hayâsı, cesaretine gölge olmadığı gibi, ciddiyet ve vakarı da neşe ve tebessümüne engel olmazdı. Allah ile beraberliği sıcak ve canlı muâşeretine perde olmazdı. Abdullah bin Hâris, Rasûlullah tan daha hoş ve mütebessim bir kimse görmediğini söylerdi. Ashâbıyla şakalaşır ve onlarla beraber gülerdi. Küçük kuşunun ölümüne üzülen Enes in küçük kardeşine: Ebû Umeyr! Nuheyr e (küçük serçe) ne oldu diye soracak kadar çevresiyle ilgiliydi. Bir peygamber zırhını giydi mi artık onu çıkarmaz diyecek kadar sebatkâr; Allah ın hizmetçileri sefâhat içinde yaşamazlar diyecek kadar da fedâkârdı.

Karamsarlık, O nun kalbinde bir yer bulamaz, imanı ve samimiyeti ile hayatın her ânında, her türlü şart altında sorumluluk bilinciyle hareket ederdi. Kıyâmetin kopması esnâsında bile eldeki fidanın dikilmesini tavsiye edecek kadar hayır ve sorumluluk anlayışına sahipti. Vefatına sebep olacak hastalığı ağırlaştığı için Hz. Ebû Bekir i imamlığa geçirmiş, biraz iyileşip de odasının kapısından saf saf huşû ile namaz kılan ashâbını gördüğünde Allah a hamd etmişti. Vefatı esnâsında, hazırlatıp Üsâme bin Zeyd i kumandan tâyin ettiği son ordusu sefere hazır halde şehrin dışında bekliyordu. Belki bu ordu, O nun yeryüzüne diktiği son fidanıydı.

Hayatı boyunca insanlar için tek üstünlük ve fazilet ölçüsü olarak takvâ ya başvurmuş, üstünlük ancak takvâ iledir diyerek her türlü emâneti ehli olana tevdî etmişti. Bu evrensel ilke Hz. Üsâme nin kumandanlığında ne güzel parıldıyordu.

Hz. Hatice nin oğlu Hind bin Hâle, Rasûl-i Ekrem i bize şöyle tanıtır: Rasûlullah ın hüzün ve tefekkür içinde olmadığı bir an yoktu. Devamlı tefekkür ederdi. O nun için rahat yoktu. Çoğu zaman sükût eder, gereksiz yere konuşmazdı. Söze başlayınca mağrur ve kibirli kimseler gibi dudak ucuyla konuşmaz, kelimeleri gâyetgüzel telaffuz ederdi. Güzel konuşurdu. Sözleri, hakkı bâtıldan ayırırdı. Ne fazla, ne de eksik, gerektiği kadar konuşurdu. Sert ve kaba bir insan değildi. Başkalarını hiçbir zaman hor ve hakir görmezdi. Nimet az bile olsa, ona büyük değer verir, asla nankörlük etmez, onu hiçbir şekilde kötülemezdi. Yiyecek ve içecekleri ne över ne de kötülerdi. Dünya için ve dünyada kendisini ilgilendiren işler için asla öfkelenmezdi. Fakat hakka tecâvüz söz konusu olduğunda hakkı sahibine iâde etmedikçe ve haksızı gereğince cezalandırmadıkça öfkesi dinmezdi. Kendisine ait bir şey için asla kızmaz ve intikam almazdı. Bir şeye işaret ettiğinde parmağıyla değil; bütün eliyle işaret eder, bir şeye hayret ettiğinde elini ters çevirirdi. Konuşurken ellerini birleştirir ve sağ elinin ayasını sol elinin baş parmağının iç tarafına vururdu. Öfkelendiğinde hemen vazgeçer ve bunun için büyük gayret sarf ederdi. Sevindiği zaman gözlerini yumardı. En fazla güldüğünde tebessüm eder, gülümsediğinde de dişleri dolu taneleri gibi gözükürdü. Kahkaha ile gülmezdi...

Rasûl-i Ekrem, ilk İlâhî vahye mazhar olduğunda sevgili eşi Hz. Hatice, onu şu şekilde teselli etmişti: Cenâb-ı Hak, hiçbir vakit seni mahcup etmeyecektir. Çünkü sen yakınlık bağlarına saygı gösteriyor, borçluların borcunu veriyor, fakirlere yardım ediyorsun. Misafirlerini ağırlıyor, doğruları destekliyor, yükünü taşıyamayanlara yardımcı oluyorsun.

Yine Hz. Âişe annemiz de Rasûl-i Ekrem hakkında şu sözleri söylüyordu: Hz. Peygamber hiç kimseyi azarlamazdı. Kendisine fenalık edenlere fenalıkla mukabele etmezdi. Kendisine yapılan kötülüklere göz yumar, fâillerini bağışlardı. Bir şey hakkında iki şıktan birini tercih durumunda kaldığında günah olmamak kaydıyla kolay olanını seçerdi. Şahsına yapılan bir kötülüğün intikamını almaz, ancak bir kimse İlâhî emirlere isyan ettiğinde onu hak ettiği cezaya çarptırırdı. Rasûl-i Ekrem, hiçbir müslümanı ismiyle lânetlememiş; hiçbir kadın, köle, câriye, hizmetçi veya hayvanı dövmemiş ve hiçbir kimsenin meşrû ricâsını reddetmemiştir. Evine her girdiğinde tebessüm eder, arkadaşları arasında oturduğu zaman kesinlikle ayağını uzatmaz; sözlerini dinleyenler ezberleyecek kadar ağır ağır söylerdi.

Hz. Hüseyin, babasından kendisine dedesini anlatmasını istediğinde Hz. Ali, Rasûl-i Ekrem i şöyle anlatmıştı: Rasûlullah, söz ve davranışlarında hep mûtedil olmuş, hiçbir zaman haddi aşmamış, çirkin bir söz söylememiş, çirkin bir davranışta bulunmamıştır. Bunun için özel bir gayret de sarf etmemiştir. Çarşı ve pazarlarda çok dolaşmazdı. Kötülüğe kötülükle mukabele etmezdi. Affeder ve bağışlardı. Allah yolunda cihad müstesnâ, hiçbir şeye eliyle vurmamıştır. Hiçbir hizmetçisini ve hanımını dövmemiştir. Kendi şahsına yapılan zulümlerden intikam aldığını hiç görmedim. Allah ın haramları çiğnendiğinde ise şiddetle öfkelenirdi. İki şeyden birini tercih etmede muhayyer bırakıldığında kolay olanı tercih ederlerdi. Evine girdiğinde herkes gibi elbisesini temizler, koyununu sağar ve kendi hizmetini kendisi görürdü.

Lüzumsuz yere konuşmazdı. Müslümanları birbirine ısındıracak ve birbirlerinden nefret ettirmeyecek şekilde konuşurdu. Her kabilenin güzel hasletli insanlarına ikramda bulunur ve onları kavmine başkan tâyin ederdi. Halkı hatalı işler ve sözlerden sakındırır, kendisi de sakınırdı. Güzel yüzünü ve güzel ahlâkını kimseden esirgemezdi. Ashâbını daima arar, halka olup biten hâdiseleri sorardı. İyiliği över ve pekiştirir, ona güç katardı. Kötülüğü zemmeder ve onu zayıf düşürürdü. Her işinde îtidal üzereydi, ihtilâfsızdı. Müslümanların gaflete düşmesinden korkar, onları ikaz etmeyi ihmal etmezdi. Her halinde ibâdet ve iyiliğe hazırdı. Hakkın sınırını aşmadığı gibi, hakkı yerine getirmekten de geri kalmazdı. O na yakın olanlar halkın en hayırlılarıydı. O nun yanında arkadaşlarının en üstünü nasihati en yaygın ve kuşatıcı olanıydı. Mertebesi en yüksek olanlar da insanların durumunu düzeltmek için canıyla, malıyla çalışan; iyilik ve yardımı en güzel olanlardı.

Hz. Peygamber kalkarken de otururken de hep Allah ı zikirle meşgul olurdu. Bir cemaatin yanına geldiğinde üst başa geçmez, hemen meclisin sonuna otururdu. Ashâbına da bunu emrederdi. Kendisiyle beraber oturan herkese değer verirdi. Orada bulunanların her biri kendisini en itibarlı kişi zannederdi. Kendisiyle oturan ya da bir ihtiyacı için yanına gelen kimseye dönüp gidinceye kadar sabrederdi. Biri bir istekte bulunursa onu hemen yerine getirir; imkânı olmadığında tatlı dille bunu anlatırdı. Gönlü ve hoşgörüsü bütün insanlığı kuşatacak kadar genişti. Onlara şefkatli ve merhametli bir baba olmuştu. Hak konusunda herkes O nun katında eşitti.

Rasûlullah ın meclisi bir ilim, hayâ, sabır ve emanet meclisiydi. Orada yüksek sesle konuşulmaz, hiç kimse ayıplanmaz ve kimsenin ayıp ve kusuru dışarı vurulup yayılmazdı. O meclisteki herkes eşitti. Tek üstünlük ölçüsü takvâ idi. Büyüklere herkes saygı gösterir; küçüklere şefkat ve merhametle muâmele ederdi. Fakir ve muhtaç olanları, herkes kendisine tercih eder, garipleri koruyup gözetirdi. Rasûlullah daima güler yüzlü, yumuşak huylu, şefkat ve merhameti bol bir insandı. Sert ve kaba sözlü değildi. Orada burada dolaşıp durmaz, kimsenin ayıp ve kusurunu araştırmazdı. Cimri bir insan değildi. Hoşuna gitmeyen şeyleri görmezlikten gelirdi. Hiç kimsenin ümidini kırmaz, hoşlanmadığı bir söz ya da davranışı sükûtla karşılardı.

Kendi hesabına şu üç şeyden sakınırdı: 1- İnsanlarla münâkaşa ve mücâdele etmekten, 2- Boş sözlerden, 3- Yararsız ve boş şeylerle, kendisini ilgilendirmeyen işlerle uğraşmaktan. Başkaları hesabına da şu üç şeyden uzak dururdu: 1- İnsanları tenkit etmekten, 2- İnsanların ayıp ve kusurlarını, gizli hallerini araştırmaktan, 3- İnsanlara hakaret etmekten.

Rasûlullah konuşurken mecliste bulunanlar başlarını öne eğer, başlarına kuş konmuş gibi hareketsiz dururlardı. Hz. Peygamber sustuğunda konuşurlar, ama asla O nun yanında tartışmazlardı. Biri konuşacak olursa, diğerleri o, sözünü bitirinceye kadar sessizce beklerlerdi. Hz. Peygamber, ilk konuşanın sözüyle son konuşanın sözünü aynı dikkatle dinler, asla bıkkınlık göstermezdi. Onların güldüklerine güler, onların hayret ettiklerine de hayret ederdi. Yabancıların konuşma ve sorularındaki kabalık ve sertliğe ashâbı da kendisi gibi davransın düşüncesiyle sabrederdi. Bir ihtiyaç sahibinin muhtaç olduğu şeyi aradığını görürseniz onun bu ihtiyacını karşılayınız veya ona yardım ediniz derdi. Kendini, olduğu gibi göstermeyen övgüleri kabul etmezdi. Hakkın sınırını aşmadıkça kimsenin sözünü kesmezdi. Hakkın sınırı aşıldığında ya müdâhale eder ya da kalkıp giderdi. İnsanların gönülce en cömerdi, dilce en doğrusuydu. Tabiat itibarıyla en yumuşak huylusu, soyca da en şereflisiydi. O nu ansızın görenler heyecana kapılır, tanıma imkânına erenler ise O nu severdi. O ndan önce de O ndan sonra da O nun gibi mükemmel bir şahsiyet görmedim.

Enes bin Mâlik de der ki: Rasûlullah ın elinden daha yumuşak bir dibace veya ipekli kumaşa dokunmadım. O nun kokusundan daha güzel bir koku koklamadım.

Rasûl-i Ekrem in ahlâkını birazcık olsun öğrenebilmek adına tarihî tecrübe ve tanıklıklar içerisindeki bu küçük seyrimizin sonunda diyebiliriz ki, söz biter, kâlem kırılır, kulaklardan kalplere sadece Yüce Allah ın Şânım hakkı için, size kendi içinizden bir Rasûl geldi ki, sıkıntıya uğramanız ona çok ağır geliyor; üzerinize hırs ile titriyor; mü minlere de pek raûf, pek rahîm (9/Tevbe, 128) âyetinin eşsiz ifadesi akar. Hamd olsun âlemlerin rabbi Allah a! Salât u selâm da mesajlarıyla insanlara rehber, hayatlarıyla da ışık olan kutlu elçilerine. (Yasin Günaydın)

- See more at: http://haznevi.net/icerikoku.aspx?KID=4211&BID=45#sthash.kOc0uZo4.dpuf

Aile Reisi Ve Baba Olarak Hz. Peygamber (s.a.s.)

Hz. Peygamber (s.a.s.), bütün hayatı boyunca bizzat kendisi Ey Rabbimiz! Bize dünyada da âhirette de iyilik ver, bizi cehennem azabından koru (2/Bakara 201) âyetinde olduğu gibi dünya ve ahiret dengesini, yaşayışında tesis etmiş, bunu aile hayatında da göstermiş ve mü minlere yaşanılır ve izlenebilir örnekler bırakmıştır.

O nun hanesi yeryüzünde gelmiş-geçmiş ve gelecek hanelerin, kurulacak yuvaların en mesudu, en bahtiyarı ve en bereketlisi olmuştur. O nun hânesinde her zaman burcu burcu saâdet kokardı. Âlemde hiçbir kadın Hz. Peygamber in, hanımlarını sevdiği gibi sevilmemiştir. Hiçbir erkek de Hz.Peygamber (s.a.s.) gibi sevilmiş değildir. Bu sevgi halesinin elbette bir sebebi vardı. Allah Rasûlü eli altında bulunanlara uyguladığı terbiye usûlüyle onların kalplerinde, sonsuz bir alâka ve bağlılık hasıl etmiştir.

Hiç şüphesiz Rasûlullah (s.a.s.), orta halli insanlar için bir örnek teşkil etmeyen, tamamen zühd ve takvaya dönük insan üstü bir ömür sürmemiştir. Bilâkis o, her sıkıntıyı, her türlü problemi yaşamış, bunlara verdiği tepkilerle bize izlenmesi gereken bir yöntem, bir metot sunmuştur. Ümmete, hem sosyal hem de rûhî/mânevî alanlarda olmak üzere, gerekli asgari davranış yolunu göstermiş, bu asgari sınırı aşıp iyiye ve güzele doğru yükselmek yönünde onları gayret göstermeye teşvik etmiş, yine de son kararı fertlere bırakmıştır.

Ancak peşinen söylemek gerekir ki onun aile reisi olarak çizdiği portre de hayranlıkla izlenecek mükemmelliktedir: Sabrın, merhametin, teennili davranışın, anlayışlılığın, inceliğin, hoşgörünün ve sorumluluğun timsalidir, o Peygamber. Ve bu faziletler belki de hiç kimsede kendini bu denli güzel ifade edememiştir.

Allah katında aile reisinin değeri, eşine ve yakınlarına verdiği değerle ölçülür. Bu konuda Hz. Peygamber (s.a.s.): En hayırlınız, aileniz için hayırlı olandır. Bana gelince ben, aileme karşı sizden en hayırlı olanınızım buyurmuştur.

Nafaka: Kur an ı Kerim e göre, İslam ailesinde reis, babadır. Çünkü Allah, mahlukatın bazısını bazısına üstün kılmıştır ve erkek, malından kadın için harcamaktadır. Veren el alan elden üstündür ün gereği ailesine infakla erkek, üstünlüğünü izhar etmiş olur. İslam, aile efradının maddîihtiyaçlarını (gıda, yiyecek-giyecek, mesken, tedavi ve hatta estetiğe yönelik olanları ve zineti) karşılamak, terbiye, talim ve himayelerini sağlamak vazifesini erkeğe yükler.

İslâm ailesinde erkeğin ekonomik anlamdaki vazifesi, mehirle başlar. Hz. Peygamber (s.a.s.), daha evlenirken hanımlarına vermesi gereken mehri ihmal etmemiş, hepsine o zamanın örfüne göre mehrini vermiştir. Sadece Hz. Safiyye ye vermemiş, ona da Hürriyete kavuşman mihrindir buyurmuştur. (Buhari, Müslim, Tirmizi, Nesai) Ümmü Habibe nin nikahı Habeşistan da kıyılırken, o da ihmal edilmemiş, Necaşi, Hz. Peygamber (s.a.s.)adına dört yüz dinar mehir vermiştir. Medine ye hicretten sonra Hz. Peygamber (s.a.s.), Âişe ye mehrini vermede zorluk hissetmiş ve bu yüzden gerdek gecikmiştir. Hz. EbûBekr durumu anlayınca Hz.Peygamber e (s.a.s.)ödünç vermiş, bundan sonra Rasûlullah, Âişe yi evine getirmiştir.

Günlük ihtiyaçlar konusunda Hz.Peygamber in (s.a.s.) gösterdiği hassâsiyet, mehir meselesinden daha az değildir. Çünkü Allah, Kur´ân-ı Kerim de O mallarla onları besleyin, giydirin ve onlara güzel söz söyleyin. (4/Nisâ, 5) buyurur. Hanımının giyecek ve yiyeceği kocanın gelirine uygun olarak sağlanmalıdır. Yedirmenin, giydirmenin ve meskenin yanı sıra, koca, hanımı için hayırseverlik ve cömertlik sayılacak harcamalar da yapmalıdır. Nezaket ve zarafet timsâli Peygamber (s.a.s.) şöyle der: Erkeğin hanımına harcadığı her şey sadakadır , Erkek hanımına su bile içirse onun ecri vardır , Kıyâmet günü kişinin mîzânına konacak ilk şey, ailesinin nafakası için harcadıklarıdır. Eve ne zaman bir şey gelse, kocası onu öncelikle hanımına vermelidir. Kişi kendi nefsinde kıt kanaat yaşamayı tercih etse de, Hz.Peygamber gibi ailesine geniş davranmalı, cimrilik etmemelidir. Yeme ve içmenin kıt olduğu ile ilgili hadisler, hicretten sonra yaşanan umumi darlıkla ilgilidir.

Hz. Ömer (r.a.) anlatıyor: "Benî Nadir´in emvali, Cenâb-ıHakk´ın Rasûlüne (s.a.s.)fey´ kıldığı, üzerine at ve deve koşulmayan (yani savaşsız elde edilen) mallardandı. Ureyne köyleri, Fedek, tıpkı (Beni Kureyza ve Beni Nadir´in emvali gibi) sırf Rasûlullah a âit yerlerdi. Rasûlullah (s.a.s.), buralardan elde edilen gelirlerden ailesinin bir yıllık nafakasını ayırırdı. Geri kalanı da Allah yolunda hazırlık olmak üzere silah ve binek için sarfederdi. Nitekim âyette şöyle buyrulmuştur: "Allah´ın (fethedilen diğer küffâr) memleketleri ahâlisinden Peygamber ine verdiği fey´i, Allah´a, Peygamberine, hısımlara, yetimlere, yoksullara, yolda kalanlara aittir. Tâ ki bu mallar içinizden yalnız zenginler arasında dolaşan bir devlet olmasın..." (59/Haşr, 7) (Ebû Dâvud, Harâc)

Süs ve güzel giyim kadının zinetidir. Hz. Peygamber i dikkatle tâkip eden ve onun yaşayışının dışına çıkmamak için yoğun gayret gösteren gönül erleri sahabilerden Hz. Osman, eşine iki yüz dirhem değerinde ipek elbise almış ve bununla onu sevindireceğim demiştir.

İçinden taze et (balık) yemeniz ve takacağınız bir süs (eşyası) çıkarmanız için denizi emrinize veren O´dur (16/Nahl, 14). De ki: Allah´ın kulları için yarattığı süsü ve temiz rızıkları kim haram kıldı De ki: Onlar, dünya hayatında, özellikle kıyamet gününde mü minlerindir. İşte bilen bir topluluk için âyetleri böyle açıklıyoruz (7/A râf, 32). Âyetlerde gördüğümüz gibi Kur´ân-ı Kerim, ziyneti, süsü teşvik eder ve yasaklamaz. Hz. Âişe nin bir değil, birçok altın yüzük taktığı bilinmektedir. Hatta sefer dönüşü taktığı gerdanlığın kaybolması ifk hâdisesine neden olmuştur. Necâşî den hediye gelen ud, parfüm vs. gibi şeyleri Hz. Peygamber (s.a.s.), hanımlarına taksim eder, kullanmalarına da yasak getirmezdi. Tabii Peygamber hanımları da süs ve zinetlerini kullanma şekil ve şartlarını iyi biliyorlardı.

Nafakanın en önemli kısmını elbette mesken oluşturmaktadır. Hz. Peygamber (s.a.s.), eşlerinin her biri için müstakil bir mekan tahsis etmiştir. Her odanın, bugünün tabiriyle müstakil bir daire gibi ihtiyacı karşılayacak temel unsurları ihtiva ettiğini muhtelif rivâyetler göstermektedir (mutfak, banyo vs.). Hz. Peygamber in bu mevzûdaki tutumu kesinlikle dikkate değerdir. Kalabalık ve birkaç ailenin birlikte yaşadığı evlerde Hz. Peygamber in hassâsiyetini bulabilmek mümkün değildir ve bu durumda mahremiyet zarar görür.

Hz. Peygamber, âilesinin geçimini temin etmekle beraber, hanımlarının kazanç sağlamalarına da engel olmuyordu. Nitekim Hz. Zeynep, deri işlemekte ve dikmekte mahir olup, bu işi yapmakta; gelirini de sadaka olarak dağıtmaktaydı.

İlgi ve Sevgi: Bir eş ve babanın ailesine olan ilgisinin en önemli göstergesi, onlarla birlikte vakit geçirmesidir. Hz. Peygamber (s.a.s.), buna îtinî eder, ne ibâdeti, ne arkadaşlarıyla geçirdiği vakit ne de dünya meşguliyeti buna mani olmazdı. O, ailesi ile birlikte olduğunda, onlarla sohbet eder, hal ve hatırlarını sorar, şakalaşır ve eğitmeye çalışırdı.

Rivâyetler, Hz. Peygamber in âilevî sohbeti iki istikamette oluştuğunu göstermektedir: Birincisi, âile fertlerinin her biri ile şahsen teması ve husûsî sohbeti; İkincisi, âile fertlerinin tamamının birbiriyle temas ve sohbeti.

Bu her iki sohbetin, günlük siyasi ve irşadi faaliyet ve diğer meşguliyetler içerisinde ihmale uğramaması için Rasûlullah (s.a.s.), birkaç kesin prensibe yer vermiştir:

Hanımlarıyla geçireceği gece, belli bir esasa bağlanmış, kur a ile tesbit edilen bir sıra ile her gece birinin yanında kalmak, prensip olmuştur. Nevevi nin açıklamasına göre kadın hayızlı halde olsa bile sohbet nöbetinde atlama yapılmamıştır.

Ayrıca her sabah mescitten çıktıktan sonra ve her ikindi vakti namaz kıldıktan sonra kadınların her birine teker teker ziyaretler yapar, alışılan muayyen bir müddet boyunca onlarla sohbet ederdi.

Bir de özellikle âilenin bir araya gelmesini sağlamak maksadıyla her akşam, bütün hanımlar, Rasûlullah (s.a.s.), o gece kimin yanında geceleyecek ise, topluca oraya gelirler, sohbet ederlerdi. Bu toplantılarda Rasûlullah ın zevcelerine ibretli kıssalar anlattığı, hepsinin güldürücü şakalar yaptığı rivâyetedilmiştir.

Hz. Peygamber, günlük sabah ve ikindi ziyaretlerine müsadesiz girer (zaten bütün hanımlar onu bekliyor olduğu için izne gerek de yok), selam verir, elini omuzlarına ya da başlarına koyarak öper, hal-hatır sorup meseleleriyle alakadar olurdu. ondaki bu incelik, hanımlarının ruhlarına bütün letâfeti ve nûrâniyetiyle sirâyet etmiş olacak ki, bir değil bir çok hanım birbirlerine aynı zarâfetle yaklaşmışlardır. Arada bir, görülen kıskançlıktan kaynaklanan meseleler ise kadın fıtratının ayrılmaz bir parçası olarak değerlendirilebilir. Burada da Hz. Peygamber, tavır ve davranışlarıyla hanımlarına örnek olmuştur. Bundan ötürü aile reisi, eşinden hangi tutumu sergilemesini bekliyorsa kendisi de o tutum içinde olmalıdır. Kişi nasıl muamele ederse aynıyla mukabele görür.

Meselâ, bir gün önce, savaşta babası ve bazı yakınlarını kaybeden Safiyye nin yanında Hz. Peygamber (s.a.s.) hiç uyumamış, sabaha kadar kendisiyle sohbet edip, ilgilenmiştir. Böyle bir ilgiye de ihtiyacı vardır ve kendisinden bu ilgi esirgenmemiştir. Ve neticede Hz. Peygamber e gönülden bağlı, onu hiçbir dünya nimetine değişmeyen samimi bir müslüman çıkar karşımıza. Safiyye, Medine ye geldiğinde bütün kadınlar onu görmeye gelirler. Âişede tanınmayacak bir kıyafetle onu görmeye gider. Ancak Rasûlullah, Âişe yi tanır ve Safiyye yi nasıl buldun diye sorar. Bir yahudi kızından başka bir şey değil deyince, Böyle söyleme ey Âişe! O müslüman oldu ve samimiyetle İslam ı benimsedi der. Hz. Peygamber hastalandığında keşke senin uğradığın hastalığa ben uğrasaydım, senin yerinde yatan ben olsaydım deyince diğer hanımlar birbirlerine göz kırparlar. Bunu gören Rasûlullah, Safiyye bu sözünde sâdıktır buyurur.

Hz.Peygamber in hanımlarıyla sohbetinde, basit denilebilecek problemleriyle bile ilgilendiğini görüyoruz. Bir defasında Safiyye validemiz Hafsa ve Âişe nin kendisine yahûdi kızı, yahûdi kızı diyerek takıldıklarını ve şakada ileri gidip biz senden daha üstünüz, Hz. Peygamber in hanımları ve amcasının kızlarıyız dediklerini anlatır eşine. Hz. Peygamber de Safiyye yi teselli eder ve şöyle söyleseydin der: Benim kocam Muhammed, babam Harun, amcam Mûsâ iken nasıl benden daha üstün olabilirsiniz

Hz. Cüveyriye de aynı tarzda bir şikâyette bulunur ve diğer hanımların: sen hür zevcesi değilsin, câriyesisin sataşmalarını anlatınca, Senin mihrin hepsininkinden büyük değil mi, senin sâyende kavminden kırk kişi âzâd edilmedi mi diyerek gönlünü alır, onu memnun eder.

İlgi ve alâkanın varlığını gösteren bir husus da kişinin, karşısındakinin ihtiyaçlarını fark etmesi ve bu ihtiyacın giderilmesine imkântanımasıdır. Bu meyanda Hz. Âişe, önemli bir örnektir. Yaşının küçük olmasından dolayı arkadaşlarıyla beraber bebeklerle oynarken kendisini gören Hz. Peygamber ses çıkarmamış, hatta arkadaşlarının gelip oynayabilmesi için zemin hazırlamıştır. Aynı şekilde insan fıtratında var olan eğlenme ve şakalaşma ihtiyacını bilen Rasûlullah (s.a.s.) buna da imkântanımış ve bizzat eşleriyle şakalaşmıştır. Muhtelif seferlerde Hz. Âişeile koşu yarışması yaptığını vâlidemiz kendisi söyler ve bir başka latifesini aktarır: Sen benden önce ölsen de, seni kendim yıkasam, kendim kefenlesem, üzerine namazını kılsam, kendim defnetsem! deyince, vâlidemiz dayanamaz ve ...böyle yapsan, sonra evime gitsen, orada kadınlarından biriyle yatsan diyerek sözünü devam ettirir. Hz. Peygamber de tebessümle mukabele eder.

İlgilenme ve değer verme, kendisini, muhâtabının fikrine saygı duyma ve önerilerini dikkate almada da gösterir. Ve tabiî ki Hz. Peygamber bu konuda da örnek teşkil eder bugünün erkeklerine ve tüm insanlara. Özellikle eşinin sözüne ve düşüncesine, doğrudan hanımını ilgilendiren konularda bile müracaat etmeyen aile reisleri, Hz. Peygamber in (s.a.s.) yaşayışı göz önüne alındığında en yakın arkadaşlarına haksızlık etmektedirler. Oysa Hz. Peygamber çok kritik anlarda eşlerinin fikrini almış ve uygulamıştır.

Hudeybiye anlaşması, müslümanlara çok ağır gelmişti. Kabe ye varamadan geri döneceklerdi. Anlaşmayı yazma işinden çıkınca, Rasûlullah, ashâbına: "Kalkın kurbanlarınızı kesin, sonra da tıraş olun!" buyurdu. Ancak (müşriklerle yapılan bu antlaşmadan hiç kimse memnun değildi. Bu sebeple) kimse kalkamadı. Rasûlullah (s.a.s.), emrini üç kere tekrar etti. Yine kalkan olmayınca Ümmü Seleme´nin çadırına girdi. ona halktan mâruz kaldığı bu hali anlattı. o, kendisine: "Ey Allah´ın Rasûlü! Bunu (yani halkın kurbanını kesip, tıraşını olmasını) istiyor musun Öyleyse çık, ashaptan hiçbiriyle konuşma, deveni kes, berberini çağır, seni tıraş etsin!" dedi. Hz. Peygamber kalktı, hiç kimse ile konuşmadan bunların hepsini yaptı: Devesini kesti, berberini çağırdı, tıraş oldu. Ashâb bunları görünce kalktılar kurbanlarını kestiler, birbirlerini tıraş ettiler.

Üzerinde durulması gereken çok hassas bir konu bu. Kim, kadınlara karşı bu denli iltifatkar olabilmiştir En kritik anda hanımıyla istişare eden kaç devlet reisi vardır Bir aile reisi olarak kaç kişi, aile hayatında hanımıyla istişareye yer vermektedir Hz. Peygamber in (s.a.s.) örnek olduğu her alanla ilgili bu soruları çoğaltmak mümkündür. Ve maalesef soruların çoğunda cevap olumsuz olacaktır. İşte bu nedenledir ki mükemmel olan dinimiz, bizlerin yaşayışında aynı seviyede değildir. Halbuki Efendimiz nasıl davranışlarıyla kadınlara karşı lütufkar davranıyordu; nurlu sözleriyle de hep bu şekilde davranmayı teşvik ediyordu: Mü minlerin iman bakımından en kusursuzu, ahlâkı en güzel olanıdır. Ahlâkı en güzel olanınız da, kadınlarına en güzel davrananınızdır. (Ebû Dâvud, Tirmizî, Dârimî)

Hz. Peygamber, âile fertlerine ilgi gösterdiğini, kıymet verdiğini ifade eden çeşitli söz ve davranışlarıyla, onları memnun etmiş ve ruhen tatmin etmeye de ehemmiyet vermiştir. Hanımlarına faziletlerini söylemesi, sevdiğini ifade etmesi, bineğine alması, aynı kabın suyu ile müştereken yıkanılması, hanımının hayvana binmesinde yardımcı olması ve dizine bastırarak bindirmesi, kendisine yapılan yemek davetine hanım da olursa kaydıyla icabet etmesi, bir sıkıntıyla kederlenip ağlayanın göz yaşlarını elleriyle silerek teselli etmesi gibi Rasûlullah ın (s.a.s.) pekçok davranışı hanımlarını memnun etmeye yöneliktir. Rasûlullah, Hatice yi anınca artık ne onu senâ etmekten, ne de ona istiğfarda bulunmaktan usanırdı." Nitekim "O nun gibi var mıydı O şöyleydi, o böyleydi... diye faziletlerini sayardı". Ahmed İbn Hanbel´in bir rivâyeti bu hususu tavzih eder. Ona göre Aleyhissalâtu vesselâm bir seferinde: "İnsanlar beni inkâr ederken, o inandı; herkes beni tekzib ederken o tasdik etti. Herkes bana haram ederken, o malıyla benim için harcadı. Allah onun vesilesiyle bana çocuk nasib etti, diğer kadınlardan çocuğum olmadı" buyurmuştur. Şurası muhakkak ki Rasûlullah, Hz. Hatice hakkında daha nice faziletler saymıştır: "O akıllı idi, o faziletli idi, o ferâsetli idi.. gibi.

Rasûlullah (s.a.s.), sadece hanımlarına değil, âilesinden addettiği her ferde eşit seviyede olmasa bile, husûsî bir itibar atfetmiştir. Amcası Abbas ı öz babası kadar sevmiş, birçok meselede fikrini almış, onun yardımlarını hep kabul etmiştir.

Hz. Peygamberimiz in âzatlısı Zeyd ve onun oğlu Üsâme de hususi sevgiye mazhar olanlardandır. Üsâme hıbb-ı Rasûlullah (Allah Rasûlünün sevgilisi) unvanıyla meşhur olacak kadar nebevi sevgiye mazhar olmuştur.

Hz. Peygamber, ehlinin yakınlarına da iltifat ve alakayı ihmal etmemiş, vefat eden eşi Hz. Hatice nin yakınlarını ve dostlarını da gözeterek eşi bulunmaz bir vefa örneği olmuştur.

Hz. Âişe: Rasûlullah (s.a.s.), onun (Hz. Hatice nin) yâdını çok yapardı. Ne zaman bir koyun kesip parçalara ayırsa Hatice´nin dostlarına da gönderirdi. Bazan ona: "Sanki dünyada Hatice´den başka kadın yok!" derdim de bana: "(Onun gibisi var mıydı!) o şöyleydi, o böyleydi... (Öbür kadınlar beni çocuktan mahrum ederken) benim çocuklarım ondan oldu" diye karşılık verirdi. Hz. Âişeder ki: İçimden "Bir daha Hatice hakkında kötü söz söylemeyeceğim" dedim. Hz. Âişe devamla der ki: "Rasûlullah (s.a.s.), Hatice´den üç yıl sonra benimle evlendi."

Hz. Peygamber e babasından kalan, Hz. Hatice ile evlendikten sonra âzat ettiği Ümmü Eymen i de âilesinden bir parça saymış, kendisine anneye gösterilen alâkayı göstermiştir. Hitabettiği zaman ey anneciğim demiş, ona bakarak sen ailemizin son bakıyesisin diyerek sevgi ve bağlılığını izhar etmiştir. Süt annesi, süt babası ve süt kardeşleri de aynı iltifata mazhar olmuş, üzerindeki elbiselerini onlara ikrâmen, altlarına yaygı yapıp üstüne oturtmuştur.

Hz. Peygamber (s.a.s.), büyüklere böyle ilgili böyle sevgili ve bu denli şefkatli olur da çocuklar hiç bundan yoksun kalır mı Kalmaz elbette. O, zevcelerinin indinde fevkalade bir aile reisi olduğu gibi, mükemmel bir baba idi. Babalığı ölçüsünde misilsiz bir dede, aynı zaman da.

Rasûlullah, çocuklarıyla doğmadan önce, fiilen ilgilenmeye başlamıştır. Hz. Fatıma nın ilk doğumu yaklaşınca Hz. Peygamber sık sık uğramış, halini hatırını sormuş, çocuk doğunca bana haber vermeden çocuğa hiçbir şey yapmayın tembihinde bulunmuştur. Enes b. Malik, Ümmü Süleym in oğlu Abdullah ın doğumu yaklaşınca: Çocuğun göbeğini kesince bana haber ver, benden evvel ağzına hiçbir şey koyma diye haber saldığını belirtir.

Hz. Peygamber, yeni doğan çocuklara duâda bulunur, kulaklarına ezan ve ikamet okur, isim koyardı. Daha sonra ilk yedi gün içinde sünnet ettirmek, başındaki ilk tüyü traş edip ağırlığınca tasaddukta bulunmak, akika kurbanını kesmek gibi mevzularla yakından alâkadar olurdu. Çocuk su istediğinde, hiç bekletmez hemen verir, belki de çocuğun asabi olmaması için buna çok özen gösterirdi.

Hz.Peygamber in çocuklara karşı tavrında en dikkat çekici yönlerinden biri, onlara karşı izhar ettiği sevgidir. Çocukları cennet kokusu , gözümün nuru diye târif eder, her öpücük için cennette beş yüz yıllık mesâfesi olan bir derece verilir diyerek çocukların sevgiyle yetiştirilmesini tavsiye ederdi.

Günümüz babalarında görülen, çocuk, iyi, neşeli ve problemsiz iken çocuğa gösterilen ilgi, Hz.Peygamber in hayatında hep vardı. Çocuğun ağlamaya terk edilmesine hiç taraftar değildi. Namaz kıldırırken bir çocuk ağlaması işitse, annenin de namazda olacağını düşünerek en kısa surelerle namazı tamamlardı. Hatta çocuk kucağında üstüne akıttığı zaman, akıtmasını kestirmemiş, müdâhale etmek isteyene bırakın oğlumu, tamamlasın demiştir.

O, çocuklarına, torunlarına şefkatle muâmele eder, böyle davranırken de dikkatlerini Allah ın dinine çekerdi. Onları bağrında beslerken yüzlerine tebessüm eder, okşar ve aziz tutar, bu arada onların uhrevî meseleleri ihmallerine de rızâ göstermezdi. Günlük yaşamla ilgili hataları görmezden gelir, takva ile çelişebilecek istek ve arzularını, yumuşak bir üslupla ve âyetler ile reddederdi.

Kendisine on sene hizmet eden Enes b. Malik: Aile fertlerine karşı, Hz. Peygamber den daha şefkatlisini görmedim demiştir.

Torunlarını okşar, sever; kirlenmiş yüzlerini temizler; onları dört ayak üstünde sırtında taşır; namazda secdede sırtına çıkarlarsa, ininceye kadar secdeyi uzatırdı. Bir gün Hasan ve Hüseyin sırtında iken Hz. Ömer içeri girdi. Onları böyle şerefli bir yerde görünce, ne güzel bineğiniz var dedi. Ve hemen O gönüller sultanı şöyle mukabele etti: Ya, ne güzel süvariler onlar! Bu ilgi sadece erkek torunlara değildi. Kız torunu olan Ümâme yi de aynı şekilde sever, süslü bir giyimi ona yakıştırırdı. Namaz kılarken sırtına çıkarsa, secde yapacağı zaman yere kor, secdeden kalkarken de yine omzuna alırdı. Bağış ve ihsanda çocuklarınızın arasını eşit tutun. Eğer ben birini üstün tutacak olsaydım, kızları üstün tutardım. derdi.

Zeyd İbn Harise, Rasûlullah ın âzatlısıdır ve azatlılarının en meşhurudur. Üsâme de onun oğlu olduğu için EbûÜsame diye künyesi vardır. Rasûlullah her ikisini de çok sevdiği için Hıbb-ı Rasûlullah (Allah Rasûlünün sevgilisi) bilinirlerdi. Zeyd İbn Harise, cahiliye devrinde bir baskınla kaçırılıp, Ukaz panayırında köle olarak satılmıştı. Hakim İbn Hızam onu, halası Hatice adına satın almıştı. Bilâhare Hz. Hatice, onu zevci Muhammed e (s.a.s.), daha peygamberlik gelmezden önce bağışlayacaktır. O sıralarda, henüz sekiz yaşında bir çocuktur. Zeyd´in babası oğlunun izini bulur, onu kurtarmak ister. Rasûlullah, gitmek ya da kalmak hususunda serbest olduğunu bildirir. Zeyd babasıyla dönmeyi istemez. Bu karara çok şaşıran babasına, ben onda öyle bir şey gördüm ki ebediyen ondan ayrılmam şeklinde açıklamada bulunur. Rasûlullah´ın yanında kalmayı tercih eder. Aleyhissalâtu vesselâm onu âzâd edip, evlâtlık edinir.

Bir çocuk, kendisine kan bağı olmayan birinde nasıl bir içtenlik, nasıl bir yakınlık, sevgi, alaka ve saygı görmüştür ki, O nu öz babasına tercih etmiştir Üstelik babasını uzun zamandır görmediği ve özlediği halde. İnsan anlamakta güçlük çekiyor doğrusu. Ancak Hz. Peygamber in hayatı , kişiliği, sonsuz merhameti ve bütün insanlara beslediği eşsiz sevgisi düşünülecek olursa, bu anlaşılabilir. Sayılan sıfatların bir insanda toplanması ve bu gün belki de böyle modellerden yoksun oluşumuz bu güzîde tercihi anlamamızı zorlaştırıyor.

Üsâme İbn Zeyd, Rasûlullah ın terbiyesinde yetişmiş bahtiyarlardandır. Hz. Âişeder ki: Üsâme bir gün kapının eşiğine takılıp düştü, alnı kanadı. Aleyhissalâtu vesselâm bana: "Şu kanı temizleyiver!" dedi. Ben iğrenerek ağırdan almıştım. Rasûlullah (s.a.s.), o kanı emip püskürttü ve şöyle dedi: Eğer Üsâme kız olsaydı, (ona güzel elbiseler) giydirir, takılar takar (onu cazip kılar)dım.

İyi Muâmele ve Sabır: Hz. Ebû Hüreyre anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.) buyurdular ki: "Mü´minler arasında imanca en kâmil olanı, ahlâkça en güzel olanıdır. En hayırlınız da ailesine hayırlı olandır."

İbn Abbas anlatıyor: "Rasûlullah buyurdular ki: "Sizin en hayırlınız, ehline karşı en iyi davrananınızdır. Ben aileme en iyi olanınızım.

Rasûlullah (s.a.s.) kadınlara iyi davranmayı emretmiş, en hayırlı kimsenin, hanımına en iyi davranan kimse olduğunu belirtmiştir. Şüphesiz "iyi davranma" izafi bir durumdur. Bu "iyilik"in içine öncelikle kadınların haklarına hakkıyla riâyetgelir: Nafaka hakkı, tahkir edilmeme, hatalarını başına kakmama gibi hadislerde belirtilen haklara riâyet. Ayrıca onların bir kısım huysuzlukları, kıskançlıkları karşısında sabretmek, terbiyelerinde iyi davranmak, geçimi iyi yapmak... hep kadınına karşı iyi olmanın içine girer. Ancak kişinin "en iyi" olması için kadınına karşı iyiliğin yetmeyeceği de açıktır. Âyetve hadislerde, bunun için başka şartlar da sayılmıştır: Takvâ, zühd, amel-i salih... gibi. Şu halde o şartları yerine getiren, hanımına karşı da iyi olunca iyilikte kemale yaklaşmış olur. Rasûlullah ın zevcelerine karşı davranışları ile kadın hususundaki tavsiyeleri tahlil edilince bu "iyilik"ten kastedilen teferruat ortaya çıkarılabilir.

Rasûlullah, Kadın eğe kemiği gibidir, doğrultmaya kalkarsan, kırarsın. Onu bırakırsan eğri olduğu halde istifade edersin. buyurarak sert, haşin davranışlardan uzak durmakla beraber, ilgi ve alakanın hiçbir şekilde kesilmemesi gerektiği ikazında bulunmuştur. Kadın, erkekten daha hassas, daha ince mizaca sahiptir. Hz. Peygamber bu telâkkî ile, bazı fırsatlarda zevcelerini camdan yapılmış şişeye teşbih buyurmuştur.

Öyle ise hoşa gitmeyen davranışlarına karşı anlayış ve müsamaha esas olacaktır. Ashâba bir hatırlatması şöyledir: Kadınlarınızı nasıl köle ya da hayvan döver gibi dövüyor, sonra da akşam olunca utanmadan, beraberce yatıyorsunuz Buna rağmen eşlerini dövenlere ya da dövmek isteyenlere, Dövün (ancak bilin ki kadını) sadece şerlileriniz döver.

Bilindiği üzere Hz. Peygamber (s.a.s.), Hz.Hatice nin vefatından sonra bir çok izdivaç yapmıştır. Birbirine rakip durumdaki hanımların geçinmesi ise pek zordur. Ancak Hz. Peygamber (s.a.s.)sabrı, anlayışlılığı, kadını iyi tanımasından dolayı, onları da birbirlerine yaklaştırmış, arkadaş olmalarına zemin hazırlamış, arada bir cereyan eden kıskançlık ve (birbirlerini) çekememezliklerine bazen gülümseyip geçmiş, bazen küsmüş, bazen uyarmıştır. İşte bunlardan bazıları.

Hz. Âişe anlatıyor: "Hz. Peygamber (s.a.s.), balı ve tatlı şeyleri severdi. Ayrıca, ikindi namazlarını kıldıktan sonra her gün kadınlarını teker teker ziyaret eder, her birine yaklaşır (sohbette bulunurdu). Bu ziyaretlerinin birinde Hz. Hafsa nın yanına girmişti. Bu defa onun yanında, her zamanki kaldığı mutad (alışılmış) müddetten fazla kaldı. Ben bunu kıskanarak sebebini Rasûlullah´ın diğer hanımlarından sordum. Bana: "Yakınlarından bir kadın Hafsa´ya bir okka (Tâif) balı hediye etti, Rasûlullah a (s.a.s.)ondan şerbet yapıp ikram etmiş olmalı, (o da şerbet hatırına sohbetini biraz uzatmıştır) dediler. Ben: Öyleyse, kasem olsun biz de ona mutlaka bir hile kurmalıyız! dedim. Sevde ye: Hafsa´dan sonra sıra senin, O girince sana yaklaşacak. Sana yaklaşınca O´na: Ey Allah´ın Rasûlü! Sen megâfir (urfut denen ve meşeye benzeyen bir ağaçtan sızan pis kokulu püs´e denir) mi yedin diyeceksin. Ben biliyorum ki, O sana Hayır! diyecek. O zaman sen de: Öyleyse senden burnuma gelen bu koku da ne diyeceksin. Bir rivâyette Hz. Âişe şu açıklamayı yapar: "Rasûlullah (s.a.s.)kendisinde kötü bir koku hissedilmesine tahammül edemez, buna çok üzülürdü, bu sebeple gerçeği itiraf ederek, muhakkak "Hafsa bana bal şerbeti ikram etti" diyecek. O zaman sen kendisine Demek ki arı, balını urfut ağacından almış diyeceksin. Senden sonra bana uğradığı zaman ben de böyle hareket edip aynı şeyleri söyleyeceğim. Ey Safiyye, sana uğradığı zaman sen de aynı şeyleri söyle! dedim. Hz. Âişeanlatmaya devam etti:"Sevde (bilâhere bana) dedi ki: "Kendinden başka ilâh bulunmayan Allah´a kasem olsun, bana tenbih ettiğin şeyleri, Rasûlullah (s.a.s.)kapıdan görünür görünmez, senden korktuğum için (unutmadan) hemen söylemek istedim. Ne ise, Rasûlullah (s.a.s.) kendisine yaklaşınca Sevde: Ey Allah´ın Rasûlü meğâfir mi yediniz der. Hayır! cevabını alır. Bunun üzerine aralarında şu konuşma geçer: Öyleyse bu koku da ne Hafsa bana bal şerbeti ikram etti. Demek ki arı urfut yemiş. Hz. Âişe anlatmaya devam ediyor: Rasûlullah (s.a.s.) bana uğrayınca ben de aynı şeyleri söyledim. Keza, Safiyye´ye uğrayınca O da aynı şeyleri söyledi. Müteâkiben Rasûlullah (s.a.s.) Hafsa´nın yanına girince: Ey Allah´ın Rasûlü sana o şerbetten ikram edeyim mi diye sorar. Hz. Peygamber (s.a.s.): Hayır, ihtiyacım yok! cevabını verir. Bu durumu işittiği zaman Sevde: Allah´a kasem olsun balı O na haram ettik! dedi. Ben kendisine: Sus, (sesini çıkarma) dedim.

Hz. Âişe anlatıyor: Safiyye Binti Huyeyy´in devesi hastalandı. Zeyneb Binti Cahş´ın yanında fazla deve vardı. Rasûlullah (s.a.s.)ona: Safiyye´ye bir deve ver! buyurdu. Zeyneb: Ben bu yahudi kızına deve mi verecek mişim diyerek reddetti. Rasûlullah (s.a.s.)ona kızıp, Zilhicce ve Muharrem ayları ile Safer ayının bir kısmı boyunca küstü.

Hanımların bazı kusurları ise eğitime fırsat olarak değerlendiriliyordu, Hz. Peygamber (s.a.s.)tarafından. Yine Hz. Âişeanlatıyor: "Safiyye gibi güzel yemek yapanı görmedim. Bir defasında Rasûlullah (s.a.s.)benim odamda iken, Safiyye ona yemek yapıp göndermişti. Çok şiddetli bir kıskançlık hissettim. Öyle ki beni bir titreme sardı, kabını kırdım. Rasûlullah (s.a.s.) annenize kıskançlık geldi buyurdu (ve başka hiçbir şey söylemedi). Sonra da pişman oldum ve: Ey Allah´ın Rasûlü dedim, yaptığım bu hareketin keffâreti nedir , Tabağa aynıyla tabak, yemeğe misliyle yemek! buyurdular.

Hz. Âişe: Ey Allah´ın Rasûlü, sana Safiyye´deki şu şu hal yeter! demiştim. (Bundan memnun kalmadı ve): Öyle bir kelime sarf ettin ki, eğer o denize karıştırılsaydı (denizin suyuna galebe çalıp) ifsat edecekti. buyurdu. Hz. Âişe ilaveten der ki: Ben Rasûlullah a (s.a.s.)bir insanın (tahkir maksadıyla) taklidini yapmıştım. Bana hemen şunu söyledi: Ben bir başkasını (kusuru sebebiyle söz ve fiille) taklit etmem. Hatta (buna mukabil) bana, şu şu kadar (pek çok dünyalık) verilse bile!

Eğitim ve Öğretim: Rasûlullah ın (s.a.s.)aile ocağı aynı zamanda bir mekteptir. Bu mektep, meselesi olan kadın-erkek bütün Medinelilere açık idiyse de talebe olarak, öncelikle ümmühat-ı mü minine aitti. Onlar buranın devamlı ve asli talebeleri idiler. Bu mektebe, nikahla yapılan kayıtla talim başlıyordu. Nitekim Rasûlullah (s.a.s.), hanımlarla evlenir evlenmez, gerekiyorsa ismini değiştirmiştir. Cüveyriye, Meymune isim değiştirenlerdendi. Hz. Peygamber (s.a.s.), uygunsuz ismi sevmez, hanımlarına hoşlanmayacakları lakaplarla hitap etmezdi. Normal isimleri ne ise onunla hitap ederdi. Ey Âişe! , Ey Zeyneb! gibi. Rivâyetler, Şifa adlı, muhacirundan, okuma yazma bilen bir kadını Hz. Peygamber in(s.a.s.)Hz. Hafsa ya yazı ve bazı tedavi usullerini öğretmek üzere muallime olarak istihdam ettiğini haber verir.

Hz. Peygamber (s.a.s.), hanımlarının yetişmesine gayret eder, hepsinin beraber olduğu akşam toplantılarında eğitici sohbetler yaparlardı. Ve Rasûlullah ın (s.a.s.)refakatinde bilgilenen hanımlar, bilgi ve tecrübelerini diğer kadınlara (hatta Hz. Peygamber in (s.a.s.)vefatından sonra, kadın-erkek herkese) aktarmaya hazır hale gelirlerdi. Hz. Peygamber in (s.a.s.)ev halkı, şehir dahilinde ve haricindeki kadınları kabul eder, itikadi konularla ilgili Hz. Peygamber in (s.a.s.)talimini onlara bildirerek, din eğitimindeki rollerini yerine getirirlerdi.

Rasûlullah (s.a.s.), ailede gördüğü veya işittiği menfi durumlara her seferinde müdahale ederdi. Bir seferinde Hz. Âişe, kız kardeşi Esmâ ile otururken, Rasûlullah (s.a.s.) içeri girer. Esma nın üzerinde geniş kollu (yukarı sıyrılıp açılabilen) veya şeffaf sayılabilecek çok ince bir elbise mevcuttur. Rasûlullah (s.a.s.), Esmâ yı görür görmez derhal çıkar. Hz. Âişe, Esmâ ya: uzaklaş, Rasûlullah (s.a.s.) sende hoşlanmadığı bir şey gördü der. Esma çıkar. Rasûlullah (s.a.s.) tekrar gelince Hz. Âişe niçin çıktığını sorar. Hz. Peygamber (s.a.s.) görmüyor musun durumu, müslüman bir kadının şu kadarı görülebilir der ve elleri ile yenlerini tutup, parmaklara kadar kısmını örter, sonra da elleri ile şakaklarını örter. Sadece yüzünü açık bırakır. Dikkati çekmesi gereken husus, hoşlanmadığı bu manzara karşısında bağırıp çağırmamış, öfkelenmemiş, bunu eğitim fırsatı olarak değerlendirmiştir.

Rasûlullah ın (s.a.s.) âilesinde çocukların talimi mühim meselelerden biridir. Doğumla birlikte çocuğun kulaklarına ezanın okunması, talim işinin ne kadar erken ele alınması gerektiğini sembolize eder. Fiilen tâlime konuşma yaşında ve Kur´an´ı Kerim den âyetler ezberletilerek başlandığını şu rivâyetler haber vermektedir: İbn Şuayb der ki, Abdulmuttalib oğullarından bir çocuk konuşmaya başlayınca Hz. Peygamber (s.a.s.) el hamdülillahi llezî lem yettehiz veleden ve lem yekun lehû şerîkün fi l mülki âyetini yedi sefer okutarak tâlim ederdi.

İlk öğretilecek şeyin Lailahe illallah olmasını da emreden Hz. Peygamber (s.a.s.), akıl ve muhakemeye müteallik talimin temyiz yaşından itibaren sistematize edilmesini irşat buyurur. Bundan dolayı yedi yaşında çocuk namaza alıştırılır, on yaşından itibaren düzenli kılması beklenir. Aile bu noktada öyle hassas olmalıdır ki, çocuğu dövmeye mahal kalmayacak şekilde, on yaşına gelinceye dek namaz eğitimini tamamlamış olmalıdır. Ayrıca çocuğa yazı, yüzme, ata binme gibi diğer bilgilerin öğretilmesi de Hz. Peygamber in (s.a.s.)emirleri arasındadır.

Terbiyesinde olan çocuklara karşı davranışlarını, sevgi ve müsamaha üzerine bina etmiştir. Hatalarını tashihte de aynı yolda devam etmiş, azar, tenkit, tahkir, surat ekşitme gibi yollara baş vurmamıştır. Hz. Enes on yıl boyunca Hz. Peygamber e (s.a.s.)hizmet ettiğini, hataları, yanlışları olduğunda bile hiç azar işitmediğini, bir kere olsun of be demediğini, niçin böyle yaptın, şöyle yapsaydın şeklinde eleştirmediğini rivâyeteder.

Abdullah İbn Amir anlatıyor: "Bir gün, Rasûlullah (s.a.s.), evimizde otururken, annem beni çağırdı ve:"Hele bir gel sana ne vereceğim!" dedi. Aleyhissalâtu vesselâm anneme: Çocuğa ne vermek istemiştin diye sordu. Ona bir hurma vermek istemiştim deyince, Aleyhissalâtu vesselâm: Dikkat et! Eğer ona bir şey vermeyecek olursan üzerine bir yalan yazılacak! buyurdular.

Bu hadisin çocuk terbiyesiyle sıkı alâkası vardır. Efendimiz, terbiyede hiçbir surette yalana yer verilmemesini irşat buyurmaktadır. Bilhassa ağlayan çocuklara bazen yapılmayacak veya verilmeyecek şey vaat edilir, yahut da olmayacak şeyle korkutulur. Bunların hepsi neticede "yalan" olmakta birleşir. Rasûlullah (s.a.s.), bütün bunların haram olduğunu, çocuk terbiyesinde hiçbir surette yalana yer verilmemesi gerektiğini ifade buyurmaktadır. Hadis, çocuğun, böyle basit durumda bile yalandan uzak tutulmasını vurguladığına göre, ciddi durumlarda yalana yer vermenin nasıl büyük bir hata ve yanlış olduğunu ifadede beliğ bir örnektir.

Hz. Peygamber (s.a.s.), çocukların cemiyet şartları içerisinde yetişmesine dikkat ederek, aile dışı temaslara imkânvermiştir. Çocukların bir kısım hizmetlere koşulması, bayram, düğün, ziyafet, mescidin cemaati gibi içtimai tezahürlere iştirak ettirilmeleri, çocukların aile dışı kimselerle karşılaşmasına imkânvermekte, böylece içtimaileşmeleri gerçekleştirilmektedir. Bunların sünnette örneği çoktur.

Adâlet: Rasûlullah ın (s.a.s.)evlilik hayatı deyince ilk nazar-ı dikkate çarpan husus, birçok hanımla evlenmiş olmasıdır. Bu meseleye değinmekteki maksadımız çok evliliğinin en önemli sebebini vurgulamak ve zevceleri arasında gözettiği adâletin Kur´an´ı Kerim le nasıl bütünleştiğini göstermektir.

Hemen şunu belirtelim ki, yirmi beş yaşında iken, kendisinden on beş yaş büyük bir kadın olan Hz. Hatice ile evlenip elli küsur yaşına kadar onunla yetinen Hz. Peygamber´in, İslam ahkâmının teşrî ve neşir safhası olan Medine hayatında çok sayıda kadınla evlenmesinin birinci sebebi peygamberlik vazifesi ile ilgilidir. Sünnetinin aile hayatında geçen safhasının tesbitini, onların kadınlara intikal ve neşrini bu hanımlar yapmıştır. Alimler, "Dünyanızdan üç şey sevdirildi..." rivâyetinde, bunlardan birinin, "kadın" olduğunu söyleyen hadisi açıklarken, kadınların, Rasûlullah tarafından sevilmesini, onların "İslâm´ın neşrine olan hizmetleri" sebebiyle izah ederler.

Çok kadınla evlenmede dikkat çeken bir diğer sebep siyasî yöndür. Müteakiben görüleceği üzere Hz. Safiyye ile evlilik, Hayber Yahudileri ile sıla-i rahm´e vesile olmuş, Cüveyriye ile evlilik Benî Müstalik´ten yedi yüz kadar harp esirinin bedava azatlıklarını sağlamıştır. Mekkelilerin lideri EbûSüfyan´ın kızı Ümmü Habibe ile evlilik, EbûSüfyan´ın bozulan Hudeybiye Sulhü´nü yenileyebilmek için, kızını bahane ederek Medine´ye gelmesine, Hz. Peygamber´in hane-i saadetlerine kadar girmesine yol açmış, bu durum onun hasmane duygularını törpülemiştir. Diğer evliliklerinin her birinde tıpkı neşr-i din gibi siyasî bir yönün dahi varlığı inkar edilemez. Rasûlullah´ın evlilik bağının siyasî yönünü nasıl kullandığını anlayabilmek için İslâm´ın ilk baştaki kuruluş ve neşrini sağlayan siyasî lider kadronun evlilik bağıyla birbirine nasıl kenetlendiğini ibretle tetkikte zaruret var: Hülefa-i Raşidîn denen bu çekirdek kadro, evlilik bağlarıyla birbirlerine perçinlenmiş gibidir. Hz. Peygamber (s.a.s.), Hz. EbûBekir ve Hz. Ömer´in kızlarını almış, onlara damat olmuştur. Hz. Osman ve Hz. Ali´ye kızlarını vermiş, onları kendine damat yapmıştır. Hz. Ali ile olan akrabalık bağının, Hz. Osman´daki eksikliğini, ona ikinci bir kızını da vererek telafi etmiştir. Hz. Hafsa ile evlenmeleri hususundaki teklife menfi cevap verdikleri için Hz. Osman ve Hz. EbûBekr´e karşı kırgınlık içine düşen Hz. Ömer´i memnun etmek ve öbürlerine karşı kalbinde yerleşecek bir gücenmeyi ve bunun kadroda hasıl edeceği çatlağı bertaraf etmek için Rasûlullah´ın Hz. Hafsa´yla evlenmesi fevkalâde siyasî bir ameliyedir.

Hz. Peygamber in (s.a.s.) sünnetindeki ideal olan ailevi değerleri( karı-koca münasebetleri, terbiyevî, irşâdî, te dîbî siyaset, maddî-mânevî ihtiyaçların karşılanması vs.) tesbitte, öncelikle bu iki evliliğin esas alınması gerektiği kanaatindeyiz: Hz. Hatice ve Hz.Âişe.

Çünkü, Hz. Hatice ile olan evlilikte siyasi ve teşrii mülahazalardan ziyade, beşeri mülahazalar hakimdir. Normal olarak evlenmelerde birinci derecede rol oynayan hissiyat-ı gariziyyenin insan üzerinde müessir olduğu gençlik döneminde Hz. Peygamber (s.a.s.), sadece Hz. Hatice ile yetinmiş, ikinci bir evlilik ne yapmış ne de düşünmüştür.

Hz. Âişe ye gelince, Hz. Peygamber (s.a.s.) en çok onu sevmiş, onu takdir etmiştir. Üstelik âilevî hayatla ilgili pek çok teferruat onun vâsıtasıyla rivâyet edilmiştir.

Hz. Peygamber in (s.a.s.), Âişe yi çok sevmesi ya da taktir etmesi aynı zamanda gayri iradi bir durumdu. Hiçbir insanın kalbi temayüllere hakim olması söz konusu değildir, Ondan da beklenemez. Hz. Peygamber (s.a.s.) bu nedenle , farkına varmadan birini diğerlerinden çok sevebililrim, bu da haksızlık olur. Onun için ey Rabbim! Elimden gelmeyen bu hususta Senin rahmetine sığınıyorum diyerek istiğfarda bulunurdu.

Hz. Âişe, beraber kalma hususunda yaptığı taksimde Hz. Peygamber in (s.a.s.)hanımlar arasında hiçbirine imtiyaz tanımayıp, hepsine eşit davrandığını kesin bir dille ifade eder. Sefere çıktığı zaman beraberinde gelecek hanımları da kur a ile tesbit ederdi. Hayatının son günlerinde hanımlarının hücrelerini dolaşamayacak kadar hastalığı artınca, Hz. Âişe nin yanında sabit kalabilmek için, diğer hanımlarının rızasını almıştır. Hz. Peygamber (s.a.s.), hanımlar arasında uyguladığı adâlet ve eşitliğe hayatı boyunca riâyetetmiştir. İki istisna var ise de, her ikisi de rızâya dayanır: Birincisi, Hz. Sevde çok yaşlı olduğu için kendi arzusuyla gecesini Hz. Âişe ye vermiştir. Hz. Peygamber (s.a.s.) de bunu kabul etmiştir. İkincisi ise, yukarıda zikrettiğimiz, hayatının son günlerinde Hz. Âişe nin odasında kalmasıdır ki bütün hanımlar buna râzı olmuştur.

Hz. Peygamber adâleti gözetmesin de kim gözetsin Bakınız o, ne buyuruyor: Bir erkeğin nikahında iki kadın bulunur da, aralarında adâlet gözetmezse, kıyamet gününde bir tarafı felçli olarak diriltilir. Çünkü adâlet, Kur´an´ı Kerim in emridir: Bunlar arasında adâleti sağlayamayacak olursanız, o zaman bir kadın veyahut sahip olduğunuz câriye ile iktifâ ediniz. Bu şekilde adâletten sapmamağa daha yakın olursunuz. (4/Nisâ, 3), Ne kadar gayret ederseniz edin kadınlar arasında adâlete güç yetiremezsiniz... (4/Nisâ, 129)

Şunu belirtmekte fayda var. Mü minlerin anneleri arasında kıskançlığın sevki ile cereyan eden hadiseler,onları birbirlerine karşı insafsız olmaya sevk etmemiş, birbirlerini kötülemeye, aralarında uzun süren dargınlıklara sebep olmamıştır. Belki de, Rasûlullah her gece birinin evinde olmak üzere sistemleştirdiği akşam sohbetlerinden, bunu da hedeflemiş olmalıdır. Rasûlullah ın (s.a.s.)bu siyaseti hedefine öyle ulaşmıştı ki, hepsinin en çok kıskandığı Hz. Âişe nin aleyhinde değerlendirebilecekleri en iyi fırsat olan ifk hadisesi sırasında, hanımların hiçbirinden menfi bir ima bile vaki olmamıştır.

Netice olarak inananlar aile yaşayışında da Hz.Peygamber i (s.a.s.)örnek alıp, önder edinerek saadete ulaşırlar. Çünkü Allah, Kur´an´ı Kerim de, Gerçek şu ki, Allah ı ve âhiret gününü (korku ve umutla bekleyen) ve O nu her dâim zikreden kimseler için Allah ın elçisi güzel bir örnek teşkil eder. (33/Ahzâb, 21); Rasûlün size verdiğini alın, yasakladığından da sakının. (59/Haşr, 7) buyurur. (Ferahiye Sakarya)

- See more at: http://haznevi.net/icerikoku.aspx?KID=4212&BID=45#sthash.0FwzJccy.dpuf

Bir Mücâhid, Bir Komutan Olarak Hz. Peygamber (s.a.s.)

Barış kelimesiyle aynı kökü paylaşan ve anlamlarından biri de barış olan "İslâm"da asıl ve doğal olan sulh, selâmet ve barıştır. Gel gör ki İslâm´ın düşmanları, barış çağrılarının önünde engel oldukları, yeryüzünde fitne çıkarttıkları, insanlara ve insanî değerlere zulmettikleri için, yeryüzünü ıslah etmekle görevli bulunan Peygamber ve O´nun izinden giden müslümanlar, fıtrat/insanlık düşmanlarının zararlarına engel olmak maksadıyla kaçınılmaz olarak savaşa kapılarını açmıştır.

Bütün insanlığa ve tüm âlemlere rahmet olarak gönderilen peygamberimiz (21/Enbiyâ, 107), Allah´a dâvetin önünde engel olan zâlimlere karşı; kendisinin, aynı zamanda "savaş peygamberi" (Câmiu´s-Sağîr, 1/108) olduğunu belirtmiştir. Dost-düşman, kabul etmek zorundadır ki, O´nun savaşları da baştan sona bir rahmet ve merhamet kuşağı idi. O ve O´na bağlı insanlar, mecbûriyet dışında savaşmazlarken, savaştıklarında da insanları öldürmemek; tam tersine, onları ihyâ etmek için tüm yolları tek tek kullanıyorlardı. Hz. Peygamber, sulh zamanında olduğu kadar, savaşırken de rahmet peygamberi olduğunu gösteriyordu.

Hz. Muhammed (s.a.s.)´in saldırgan olmaktan sakınmasına rağmen; savaş tekniğini, kendisine saldıranlardan çok daha iyi bildiğini, uyguladığı savaş taktiklerinden ve savaştığı düşmandan sayı olarak çok az askeri ve silâhı olmasına rağmen savaşlarının neticelerinden görüyoruz. O´nun saldırıdan ve savaşı başlatmış olmaktan sakınması, kesinlikle savaşı bilmediğinden ya da korkudan değildi. Bu konuda en küçük âcizlik ve korkaklık kırıntısı O´nda yoktu. O´nun savaştan sakınması, savaşı, sakınılması mümkün olmayan ve sevilmeyen bir zarûret olarak değerlendirmesindendi. Allah´ın dâvâ ve dâvetinin başarısı, insanlara ulaşması için savaş dışında başka çıkar yol bulduğu zaman savaştan sakınırdı. İslâm´ın kılıç zoruyla yayıldığı gibi bir değerlendirme, özellikle Hz. Peygamber dönemi ve O´na bağlı yönetimler açısında kesin ve büyük bir iftirâdan başka şeyle tanımlanamaz. Şâyetİslâm, kendisine karşı iknâ ve delil ile savaşılabilen bir düşünceye karşı kılıçla savaş açmış olsa, bu, belki barışseverlik açısından kınanabilirdi. Ancak, ona kulak vereceklerin önüne geçip İslâm´ın önünde bir engel olarak duran güce güçle/kılıçla savaş açmasını ayıplamak, ayıplanacak bir suçtur. Çünkü kuvvet, ancak kuvvetle engellenir. İnsanları zulüm, fitne ve fesattan kurtarmak için, başka türlü yola gelmeyen saldırgan fesatçı tâğutlara karşı savaştan başka çıkar yol yoktur.

İslâm düşmanları, çoğunlukla düşünceye karşı savaş açarlarken; İslâm, savaşı bile düşünce ile önlemenin yollarını aramıştır. İslâm dâvetini, hidâyeti kabullenmeleri, cizye vermeyi kabul etmeleri veya barış antlaşmasına rızâ göstermeleri gibi barışçı çözümleri savaşı durduracak ve ona alternatif olacak şekilde, insanlara, hatta saldırgan savaşçılara şans tanıyarak sunmuştur. Bütün bunlara rağmen, "kâfirler tâğut ve bâtıl dâvâlar yolunda savaştıkları" (4/Nisâ, 76) için, "iman edenler de Allah yolunda savaşmak" (4/Nisâ, 76) zorundadır; çünkü "onlar, eğer güçleri yeterse, müslümanları dininden döndürünceye kadar onlara karşı savaşa devam ederler." (2/Bakara, 217). Saldırganlara karşı teslimiyet değil; onlara hadlerini bildirmek ve hiç kimseye zulmetmelerine fırsat vermemek gerekir: "Dininize saldırırlarsa, küfrün önderleriyle savaşın." (9/Tevbe, 12). "Fitnenin tamâmen yok edilinceye ve din (kulluk) yalnız Allah için oluncaya kadar savaşmakla" (2/Bakara, 193) emrolunan mü´min, iyi bilmelidir ki; "şâyetsavaştan vazgeçerlerse zâlimlerden başkasına düşmanlık ve saldırı yoktur." (2/Bakara, 193). Bu konuda ölçü bellidir, aşırılığa gitmek, Allah için yapılması gereken savaşa dünyevî ve nefsî istekler karıştırmak yasaklanmıştır: "Size karşı savaş açanlara, siz de Allah yolunda savaş açın. Sakın aşırı gitmeyin; çünkü Allah aşırı gidenleri sevmez." (2/Bakara, 190)

Bu girişten sonra, Rasûlullah´ın savaş meydanlarındaki konumundan, bir mücâhid ve komutan olarak Rahmet Peygamberinden bahsedebiliriz. İslâm´ın savaş dini olmadığı, Hz. Peygamber´in de savaşı isteyen ve başka yol bulunduğu halde onu seçen bir savaşçı kişilik arzetmediği halde, savaşın gerekli olduğu zaman Hz. Muhammed (s.a.s.), üstün yetenekli bir komutan, çok basîretli bir mücâhid, dâhi bir stratejist id. Başkalarının savaş ve eğitimle öğrenemediği savaş tekniğini O, vahyin kılavuzluğu ile bilirdi. O´nun tüm güzel vasıflarının olduğu gibi, savaş dehâsı da peygamberliğinin isbâtıdır.

O´nun savaşçı konumunun belli başlı özelliklerini şöyle sıralayabiliriz: Cesâret, meşverete başvurma, eldeki imkânları en üst seviyede kullanma, savaşta rûhî özelliklere, duâ ve ibâdete yer veren bir yaklaşım, düşmanın sayı ve silâh üstünlüğüne rağmen, iman ve ona dayalı cesâret, sabır, irâde, cihad, şehâdet gibi mânevî kuvvete, psikolojik imkânlara önem vermek, bunun yanında asker sayısı ve silâh gücünü tâviz vermeden artıracak imkânları ihmal etmemek...

Ganimet veya intikam almak için değil; sadece Allah için ve sadece O´nun yolunda, yani îlâ-yı kelimetullah uğruna savaşması, düşmanlarının birbiriyle yardımlaşması ve ortak güç hazırlamalarını engellemek için savaş öncesi tedbirler alması, diğer düşmanlarını savaş için etkisiz hale getirip savaşacak düşmanını daima teke indirmeye çalışması, savaş yerini seçmeyi düşmana bırakmayıp kendi belirlediği alanda savaşı tercihi, ordu komutanı ve devlet başkanı olduğu halde savaş cephesinin gerisinde değil; cephenin ortasında, hatta zaman zaman en başında savaşması, ordusunun moralini en üst düzeye çıkaracak her güzel yolu kullanması, istihbârata ve gizliliğe büyük önem vermesi, ordudan önce keşif ve istihbârat güçlerini kullanması, gerektiği durumlarda savaşla ilgili hazırlıkları, kimlere ve nereye karşı sefere çıkılacağını son âna kadar gizlemesi...

O, savaş öncesinde Kureyş´in savaş kaynağı için düzenlediği ticaret kervanlarından haber alıyor ve hemen peşlerine seriyyeler takıyordu. Yani, düşmanın silâh dışında başka yollarla da savaştığını veya savaşa zemin hazırladığını biliyor, pis suyu kaynağından kurutmaya çalışıyordu. Komutan tâyininde ve onlara nasihatlerde de örnek bir seçici ve görevlendiriciydi. Bazen müfreze komutanının dışında, askerler bile nereye gideceğinden, bir savaş için mi, yoksa keşif göreviyle mi gönderildiklerinden haberleri olmazdı. Durumu, ancak asıl istenen görevin harekâtına başlanmadan birkaç saat önce, artık mutlaka açıklanması gereken saatte öğrenirlerdi. Herkes ona göre son hazırlığını yapacak ve düşman, görevi açıklanmasından sonra durumu haber alsa bile, buna karşılık hazırlık yapabilmesi için yeterli zaman bulamazdı. Bazı durumlarda, komutan bile nereye ve niçin gittiğini bilmez, kendisine emredildiği gibi, belirlenen stratejik yere geldiğinde, yazılı olarak verilen mühürlü/kapalı tâlimâtı açar ve ona göre emirleri uygulardı. Bunlardan biri, Hz. Peygamber´in, Cahş oğlu Abdullah´ı kapalı bir mektupla, yanına verdiği mücâhidlerin başında göndermesi ve iki gün yol aldıktan sonra mektubu açmasını istemesidir. Mektupta şunlar yazıyordu: "Batn-ı Nahle denen yere ulaşıncaya kadar, Allah´ın isim ve bereketiyle durumu gizli tut. Arkadaşlarından hiçbirini seninle beraber yola devam etmeye zorlama. Seninle beraber gelenlerle birlikte oraya ulaşıncaya kadar yola devam et. Orada Kureyş kervanını gözetle ve bize onun hakkında mâlûmat topla!"

Kureyş´in, kendisini ve sahâbelerini gözetlemek için câsus ve istihbârâtçı gönderme ihtimalini hesaba katar, stratejik haberleri etrafındaki güvenilir insanlardan bile bazen gizlerdi. Allah Rasûlü, "savaşın hile olduğunu" belirtir, gizlenme ve düşmanı aldatma yöntemlerini en güzel şekilde kullanırdı. Sayılarını ve örneklerini, dergi sayfalarının imkânıyla sınırlanan bu yazıda çoğaltamayacağımız daha onlarca Peygamber taktiği vardır ki, yukarıda anlatılanlarla birlikte çağımızdaki savaşlarda ve istihbârâtlarda, keşif ve gözlemlerde örnek alınmakta, daha iyisi bulunamadığı için O´nun düşmanlarınca bile bu taktiklerin ihmal edilmemesi istenmektedir.

Şâyetmodern asrın savaş tekniklerini çok iyi bilen bir eleştirmen, o yüce insanın savaşlarını inceleyip tenkide tâbi tutacak olsa, savaş tekniği açısından hatalı hiçbir yön bulamayacak, O´nun bu imkânlarla uyguladığı taktik ve davranışlardan daha doğru başka bir yöntem gösteremeyecektir. Bu durum, günümüze kadar hiçbir İslâm ve Peygamber düşmanı veya müsteşrik tarafından, (itiraf edilmese bile) çok istedikleri halde eleştirilememesiyle zımnen kabul edilmektedir.

İyi bir komutan, salt kendi bilgi ve tecrübelerine güvenmez; uygun (ehil ve emin) kişilerle istişâreyi ihmal etmez. İyi bir komutan, savaş ve taktik uzmanlarının bilgisinden, cesurların cesâretinden istifade eden, yönettiği insanların akıl, kalp ve bedenî kuvvetlerinden de en az elindeki silâhlar kadar yararlanmasını bilen kimsedir. Bütün bunlar, en yüksek oranda o büyük komutanda mevcuttur.

Meşvere (şûrâ ve istişâre de denilen teknik danışma), tüm savaşlarda, savaş planları ve savunma yöntemleriyle ilgili olarak, Ekrem Rasûl´ün ihmal etmediği bir esastır. Bedir´de Habbâb bin Münzir´in, mevzîlenen yerden başka bir yere, Bedir kuyularının yanına taşınma teklifine kulak vermiş ve onu uygulamıştır. Bedir´e katılamamış genç ve cesur müslümanların teklifiyle Medine dışında Uhud çevresinde ordusunu konuşlandırmıştır. Selmân-ı Fârisî´nin teklif ettiği "hendek kazmak" gibi o dönemin Arap toplumlarında hiç bilinmeyen savunma sistemini uygulamıştır. Denilebilir ki, Medine´ye baskın yapılacağı sırada İranlı Selman Medine´de bulunmasa ve bu yöntem teklif edilmeseydi, Hz. Peygamber, hendek kazılmasını kendisi icat edip emredebilirdi. Çünkü O, gedikleri kapatmaya ve arkadan gelecek saldırılara karşı tedbirli olmaya âzamî önemi verirdi. Uhud savaşında dağı arkasına almış ve düşmanın sızma ihtimali bulunan geçide de elli okçu yerleştirerek onlara şöyle emir vermişti: "Bizi arkadan koruyun. Bizi arkadan sarmalarına engel olun. Onları yendiğimizi görseniz bile ordugâhlarını ele geçirinceye kadar yerlerinizden ayrılmayın. Öldürüldüğümüzü görseniz bile bize yardıma gelmek için yerlerinizi terketmeyin. Sizin yapacağınız, düşman atlılarına ok atmaktır. Çünkü atlar okların atıldığı tarafa yanaşmaz." Bir dağın geçidinde düşmanın fırsatlardan yararlanabileceği her duruma tedbir alan komutan, Medine´ye düşmanın sızma ihtimali bulunan yerine de hendek kazar veya benzer bir alternatif bulurdu.

Bu, insanların en merhametlisi ve aynı zamanda dünyanın en büyük komutanı olan örnek insanın savaştaki uzak görüşlülüğü darb-ı mesel haline gelmişti. Sahâbelerin savaş öncesinde Bedir kuyusundan su içen iki köleyi dövdüklerini gördü. Sebep, Kureyş ordusunun sayısını söylememeleriydi. Peygamber (s.a.s.) üstün zekâsıyla, onları sınava tâbi tutarak onların doğru söylediklerini, müslümanları aldatmayı kasdetmediklerini anladı. Düşman ordusunun sayısını gerçekten bilmediklerini anlayınca, kestikleri develerin sayısını sordu. Böylece yenen yemek miktarını değerlendirerek asker sayısını tahmin etti. Bunun gibi, düşman hakkında bilgi toplarken, kendi istihbârâtçıları ve gözcülerine ilâve olarak, düşmanın geçtiği yollarda ve o yörede yaşayan halktan da yararlanırdı.

Düşmanlarının kendilerine karşı savaşacaklarını haber alınca, onların ânî baskında bulunmalarına fırsat vermezdi. Aksine, Tebük gazvesinde olduğu gibi, kuraklık ve şiddetli sıcaklığın kavuruculuğuna rağmen stratejisinden ve düşmanı takipten vazgeçmezdi. Düşmanın nasıl davranacağını beklemekle vakit ve fırsat kaybetmezdi. Düşmanın mühimmâtını tamamlayarak baskın yapma avantajına veya savaşta toparlanma fırsatına meydan vermezdi. Ancak Hendek gazvesinde olduğu gibi baskının, baskında bulunanın aleyhinde olduğu durumlarda isteyerek düşmanı beklemesi ayrı bir taktik zaferidir.

Napolyon, Hitler, Mussolini ve ... gibi askerî dehâ olduğu söylenen nice kahramanlar(!), hayatları boyunca askerî dersler aldıkları, meslekleri savaş olduğu halde, nice hatalara düşmüşler, zâlimlere has mel´un gâlibiyetler yanında, nice rezil mağlûbiyetler de almışlardır. Bunların ve benzerlerinin hiçbirini Rasûlullah´ın askerî dehâsıyla mukayese etmek mümkün değildir. Rasûlullah bu sayılan veya sayıl(a)mayan komutanların düştükleri hatalara hiç düşmemiştir. Peygamber´in büyük askerî özelliğinin esası, en az savaşla ve savaşta (mecbûriyet varsa) en az insan öldürmesi, savaşırken hiçbir düşmana işkence yaptırmaması, savaşmayan sivillere, mâsum insanlara olduğu kadar, çevreye bile zarar vermeyi yasaklaması, esirlere her yönüyle misafir muâmelesi yapması... gibi insanî esaslardadır. O, kılıcından devamlı kan damlayan, her gittiği yeri yakıp yıkan ceberut, müstekbir bir zorba değildir. Ulu Önderimiz´in on senelik Medine hayatı boyunca bizzat katıldığı 27 gazvede ve çeşitli yerlere ashâbından birinin komutasında gönderdiği 60 kadar seriyyede, (yani Peygamberimiz zamanındaki 90 civarındaki savaşlarda) toplam 150 kişinin öldürüldüğünü görmemiz, gerçekten şaşırtıcıdır. (Bkz. Hamidullah, Hz. Peygamber´in Savaşları, s. 11; A. Önkal, Rasûlullah´ın İslâm´a Dâvet Metodu, s. 125). En abartılı olarak bu sayıyı âzamî 1000´e çıkaranlar vardır. Rasûlullah döneminde "Rusya hâriç, Avrupa büyüklüğünde ve üzerinde milyonlarca halkın yaşadığı, bir buçuk milyon kilometrekareden fazla bir alanda cereyan eden tüm seriyye ve gazvelerde, savaş başına düşen ölü sayısını düşündüğümüzde "büyük komutan"a hayrân olmamak mümkün değildir. Bu durum, O´nun, savaşırken de "rahmet peygamberi" olduğunun hemen göze çarpan özelliklerindendir. (Küçük bir karşılaştırma olarak, her iki taraftan 500 000 civarında ölü ve yaralıya mal olan Çanakkale savaşının askerî açıdan nelere mal olduğu, savaş kazanmak için 190 000 Türk askerinin yitirildiğini ve zaferi büyük oranda gölgelediğini hatırlayıverelim. Dünya savaşlarındaki yamyamlığı ve hâlâ devam eden vahşî saldırıları, barbarlıkları, mâsum insanların üzerine yağan bombaları göz önüne getiriverelim!)

Rasûlullah´ın savaş esnâsında çatışmaya katılmayan yaşlıların, kadınların ve çocukların öldürülmesini yasaklayan, aşırı gidilmemesi, zulüm ve işkencede bulunulmaması, gözleri oyarak, kulak ve burun gibi uzuvları keserek müsle yapılmaması konusundaki emirleri de (Buhârî, Cihad 147, 148; Müslim, Cihad 3) hayranlık vericidir.

Bütün bunların yanında Rasûlullah (s.a.s.), bu askerî dehâsını, zarûret bulunmadığı müddetçe kullanmamıştı. İnsanı, savaştan, sadece korkaklık ve acziyet geri bırakmaz. Rasûlullah´ın temsil ettiği dâvâ, kuşandığı risâlet ve sahip olduğu merhamet gibi değerler zarûret olmadıkça O´nu ve bağlılarını savaştan alıkoymuştur. Bununla birlikte, mecbur olduğu savaşlarda O´nun kahramanlık ve cesâretini anlatabilecek diller, yazabilecek eller var mıdır O, savaş ateşinin kızıştığı, vahşet ve dehşetten en yiğitlerin korktuğu zamanlarda bile savaş safında askerleri arasındaydı. Kahramanlar kahramanı Hz. Ali şöyle der: "Biz, savaş kızıştığı zaman Rasûlullah (s.a.s.)´la korunurduk. Kendisinden düşmana daha yakın kimse olmazdı." Huneyn savaşında ordunun çoğunluğu kaçtığı ve neredeyse yalnız kendisi ok ve mızraklara hedef olduğu halde sebât etmeseydi, müslümanlar yenilgiye uğrayabilirdi. Uhud savaşında dişi kırılmış, yanağı yarılmıştı. Peygamber´in şehid edildiği haberlerine karşı Rasûlullah (s.a.s.), savaşın en can alıcı safhasında kendisinin hayatta olduğunu, dostlarına olduğu kadar düşmanlarına da yiğitçe haykırıyor; bir taraftan ordusuna moral veriyor, diğer taraftan büyük risk alıyordu. Bunlar, Rasûlullah´ın onlarca destansı kahramanlık ve cesaretinden bir-ikisi...

Mekke döneminin son günlerini düşünün. Gemisini en son terkeden kaptandı O. Önce Habeşistan´a, sonra Medine´ye müslümanları emin bir şekilde ulaştırmış, kendisine yardım edecek ve destekçi olacak insan bile bırakmadan en son hicret eden O olmuştur. Medine´de de, devlet başkanı olduğu halde bundan farklı davranmamıştı. Düşmanın baskın tehditleri etrafa yayıldığı bir zamanda, gece karanlığında etrafı kontrol maksadıyla Medine´yi dolaşması, üstün cesâretinden değilse neden ileri geliyordu Oysa, o gün Medine´de bu işleri yürütecek kimseler de vardı ve o evinde rahat uyuyabilirdi. Fakat durumu kendi gözleriyle görmek istiyor, korku O´nu bundan alıkoyamıyordu. O, askerini savaşa sokup kendisi uzaktan seyreden komutanlardan/devlet başkanlarından değildi.

Yukarıda özetlenen bütün bu özellikleri O´nun peygamberliğinin isbatıdır ve bütün bu ve benzeri güzel sıfatları, Peygamberlik ve kulluk sıfatından sonra gelir. Salât ve selâm O´na ve O´nun izinden gidenlere olsun!

Hz. Peygamber´in savaş dehâsından dolayı, İslâm devletindeki askerliğe "Peygamber ocağı" denilir(di). O ocakta Peygamber´in imanı, ahlâkı, cihadı, kahramanlığı, Allah´ın düşmanlarına düşmanlığı, müslümanlara/insanlara merhameti... öğretilirdi. Ve İslâm askerleri, ceyş-i Muhammed (Peygamberin askeri), "Asâkir-i mansûre-i Muhammediyye" (Muzaffer Muhammed (s.a.s.)´in askerleri), küçük birer "Muhammed", yani "Mehmetçik" olarak yetişirdi... Evet, İslâm devletinde böyleydi; Şimdiki durum mu !..

Seni tanıyan Sana hayran olur. Ama Seni tanıyamadık; dostlarını unuttuk. Senin düşmanlarını teşhis edemeyen, daha da kötüsü, düşmanlarınla işbirliği yapan bir toplum içindeyiz ey Nebî! Senin savaşını/mücâdeleni bilmiyor insanımız. Senin mücâdelenden önemli geliyor Mustafa´lara; falan takımla filan takımın maçı! Senden başka önder ve kahraman arayışında gencimiz. Senin askerin olamadık yâ Muhammed (s.a.s.)! Senin bayrağını, senin gösterdiğin burçlara dikemedik ey Rasûl! Sığınacak bir kâlemiz, hicret edecek bir yurdumuz bile yok; Medine´ler oluşturamadık, Mekke´lerimizi fethedemedik. Senin adınla birlikte yazılan tevhid sancağını yükseltmesi gereken (Muhammed´ler demeye dilim varmıyor) Mehmed´ler Coni´lerin bayrağını taşıyor. Senin adını istismar edenlere, sana ve yoluna hakaret yağdıranlara anlayacakları dilden cevap bile veremedik. Senin getirdiğin Kitap raflarımızı süslerken, senin düşmanlarının kitap(sızlık)ları beyinlerimizi, gönüllerimizi, evlerimizi, sokaklarımızı... kirletiyor. Senin özgürlüğe kavuşturduğun ruhlarımız kimlerin işgalinde bir görsen ey Rasûl, dillendiremiyoruz. Sana şikâyet için düşmanının adını zikretmekten bile çekinir olduk, korkar olduk ey korkusuz insan!

Belki inanmazsın ama, bizim dünyamızdaki Ebû Cehiller...

Senin komutanlığına giremedi dünyamız, o yüzden kurtulamadı insanımız. (Ahmed Kalkan, Vuslat, Sayı 5, Kasım 2001)

- See more at: http://haznevi.net/icerikoku.aspx?KID=4213&BID=45#sthash.KKb4kkxK.dpu

Ticaret Ve Maîşet Dünyasında Hz. Peygamber (s.a.s.)

Hz. Peygamber (s.a.s.)´in Doğduğunda Mekke ve Kureyş´in Ticarî Durumu: Peygamberimiz (s.a.s.)´in doğduğu Mekke şehri, etrafı dağlarla çevrili, ziraate tümüyle elverişsiz, çöl ortasında bir şehir idi. Bu şehrin Hz. İsmâil (a.s.)´den beri çok önemli bir yerleşim yeri olması, O´nun babası İbrâhim (a.s.) ile birlikte Allah´ın emri ile inşâ etmiş oldukları Allah için bir ibâdet merkezi olan Kâbe´nin bir câzibe alanı olmasındandı. Her yıl, uzaktan yakından çok sayıda insan Kâbe´yi ziyarete gelir, yerleşik nüfusun çok fazlasında olan bu ziyaretçiler şehirde canlanmaya sahne olurdu. Bu ziyaretler, Mekke´nin ekonomisine de büyük katkıda bulunur, ticaret, etrafındaki şehirlere oranla çok büyük çapta gelişme gösterirdi. Mekke civarında senenin belli aylarında panayırlar, ticarî fuarlar kurulurdu.

Bütün Arap kabileleri, Kâbe´nin muhâfızları olarak Kureyş´e büyük saygı duyduğundan diğer Arap kervanlarına nazaran Kureyş´inkiler büyük avantaja sahipti. Kureyş kabilesi, Suriye, Irak, Yemen ve Habeşistan gibi ülkelerden ziyaret izni ve güvenlik garantileri almışlar, bu ülkelereri çeşitli yerlerine kervanlarını rahatsa götürübilme imkânlarına sahip olmuşlardı. Hz. Peygamber´in büyük dedesi Hişam, doğu ülkeleri ile Suriye ve Mısır arasında Arabistan´dan geçerek yapılan uluslar arası ticarette yer almayı düşünüp başarmıştır. Mekke´nin en asil kabilesi olan Kureyş´e mensup insanların, hac mevsiminde değişik yerlerden gelen hacılara yaptıkları hizmetler sebebiyle saygı ile anılmalarına sebep oluyordu. Onlara ait malların yollarda çalınması konusunda hiç endişe duymuyorlardı. Üstelik diğer kervanlardan alınan, oldukça ağır geçiş ve ticaret vergileri de Kureyş kabilelerinden alınmazdı. Bu imkânlarla uluslar arası ticaret sebebiyle komşu ülkelerin insanları ve farklı medeniyet ve kültürü ile doğrudan ilişki kurma fırsatına sahip olduklarından, Kureyş´in eğitim, kültür ve bilgi standartlarını hiçbir Arap kabilesiyle karşılaştırılamayacak şekilde yükseltmişti. Kureyş, Fil vak´asına kadar ticaret ile büyümeye ve zenginleşmeye devam etti. Aynı yıl, Peygamber (s.a.s.) doğdu. Allah, bu Ebrehe ordusunu herkesi şaşkınlığa düşürecek şekilde İlâhî mûcizesi ile ebâbil denilen küçücük kuşlar vâsıtasıyla bozguna uğrattı (Bkz. 105/Fîl, 1-5). Böylece Allah Kâbe ile birlikte onun hizmetçisi ve koruyucusu Kureyş´i de yok olmaktan korumuş ve diğer kabilelerin gözünde itibarlarını ve Kâbe muhâfızları olarak şereflerini arttırmıştır. İşte, Peygamberimiz´in ilk ticaret hayatına başladığında, bu atmosfer ile Kureyş´in gücü ve zenginliği devam ediyordu.

Dedesi Abdü´l-Muttalib´in ölümünden sonra Peygamberimiz, Kureyş´in diğer liderleri gibi Mekke halkının geçim kaynağı olan ticaretle meşgul olan amcası Ebû Tâlib´in yanında yaşamaya başladı. Ebû Tâlib, Mekke´den Suriye´ye giden bir ticaret kervanı ile Şam´a gidiyordu. Rasûlullah (s.a.s.) o zaman henüz dokuz yaşındaydı. Onu hiç kırmayan amcasına sarılan Muhammed (s.a.s.)´i de bu yolculukta yanına aldı. İbn Hişam ve Tirmizî´nin rivâyetine göre, kervan Suriye´de Busra denen mevkîye vardığında orada konakladı. Manastırda Bahira adında bir râhip vardı. Ebû Tâlib onunla görüştü, râhip onları yemeğe dâvet etti. Bu meyanda Hz. Muhammed (s.a.s.)´i görünce dikkatini çekti. O´nda peygamberlik alâmetlerini sezdi. Ebû Tâlib´e: "Kardeşinin oğluyla geri dön, yahûdilerden onu görüp zarar vermelerinden korkarım" dedi. Ebû Tâlib de yeğeni ile geri döndü. İşte Hz. Peygamber´in ilk dış gezisi bu şekilde Suriye´ye olmuştu.

Amcasının evinde büyüyen Muhammed (s.a.s.), ondan ticarî işler konusunda birtakım tecrübeler edinmişti. Büyüdüğünde, amcasının o kadar zengin olmadığını, beslemek zorunda olduğu büyük bir ailesinin olduğunu anlayınca, Mekke´de kendi adına ticaret yapmaya başladı. Genelde bilindiğinin aksine; ticarî hayata Hz. Hadîce ile müşterek çalışmaya başlamasından çok önce girmiştir. Mekke´de küçük çapta işler yapardı. Bir yerden mal alır, başkalarına satardı. Bu, Hatîce ile çalışmaya başlamadan önce başkalarıyla ticarî ortaklığa girdiğini gösteren sonraki olaylar ile te´yid edilmiştir. Kureyş´in bir ferdi olarak O´nun da geçimi için kabilesinin diğer fertleri gibi aynı mesleği, yani ticareti benimsemesi gâyet doğaldı. Kendi adına ticaret yapacak sermayeye sahip olmamasına karşılık, kendi sermayelerini işletemeyecek olan, fakat dürüst insanlarla ortaklık yapmak isteyen sermaye sahibi birçok zengin, dul ve yetime ait büyük bir sermaye birikimi bulunuyordu. Dolayısıyla Hz. Muhammed (s.a.s.) için sâbit bir maaş karşılığı veya kâr ortaklığı yoluyla iş hayatına girmesi yönünde birçok imkânlar vardı. Hz. Hadice, Mekke´de temsilcileri vâsıtasıyla iş yapan zengin hanımlardan biriydi. Muhammed (s.a.s.) çocukluğundan beri çalışkan ve dürüstlüğü sebebiyle halk arasında "el-Emîn" (güvenilir) ve "Sâdık" (doğru) isimleriyle tanınırdı. Böylece O´nu güvenilir ve kâr getirici bir ortak olarak gören Hadîce de bazen ücretle, bazen de kârdan pay vererek Hz. Muhammed (s.a.s.)´i birçok defalar kuzeydeki ve güneydeki değişik pazarlara, ticarî seferlere göndermişti.

Hz. Peygamber onun sermayesiyle pek çok ticarî sefere çıktı. Bunlardan biri çok meşhurdur ki; bu seferin sonunda Hadice O´na hizmetkârı vâsıtasıyla evlenme teklifinde bulunmuştu. Bu sefer, Suriye´de Busra´ya yapılmıştı. Bu geziye çıktığında yaşı 25 civarında idi. Hz. Hadice ile Suriye seferi için anlaşmasından önce Hz. Peygamber´in tâcirliği ve dürüstlüğü ile, özel olarak ticarî piyasada, genel olarak da Kureyş´te büyük bir isim yaptığı anlaşılmaktadır. Yaptığı ticaretin çoğunluğunu Yemen´e yaptığı ve bu gâye ile oradaki ticarî merkez ve ticarî fuarlara çok sayıda katıldığı bilinmektedir. Hz. Hadice için buralara dört sefer yapmıştır. Hz. Peygamber´in Arap yarımadasının doğu kısmında yer alan Bahreyn´e de birkaç sefer yaptığı bilinmektedir.

Özetle ifade edebiliriz ki; Hz. Peygamber, ticarî işlere oldukça genç bir yaşta, muhtemelen 17-18 yaşlarında başlamıştır. Herhangi bir dürüst ve kendisine saygısı olan kişi gibi, maddî açıdan zengin sayılamayacak durumda olan amcasına daha fazla yük olmaktan hoşlanmamış ve ticarete atılmıştır. Bu sebeplerle de komşu ülkele, özellikle Yemen, Bahreyn ve Suriye şehir ve kasabalarına ve muhtemelen Habeşistan´a gitmiştir. Muhakkak ki O, hayatını helâl yoldan kazanma arayışı içinde çok gayret sarfetmiştir. İş hayatına, bir sermaye sahibi birinin ortağı olarak veya belirli bir ücret karşılığında çalışan bir kişi olarak başlamış olmalıdır. Daha sonra, bu sahada kazandığı tecrübelerle ve doğruluğunun, dürüstlüğünün çevreye yayılması üzerine yukarıda sözü edilen Hz. Hadice´nin O´nu birçok kere maaş karşılığı ticaret için çeşitli yerlere göndermesi ve sonra aynı amaçla büyük bir meblâğla Suriye´ye göndermesi olayında olduğu gibi, kendisine diğer insanların sermayesi ile iş yapması teklif edildi.

Bu olaylar, O´nun çocukluğunda küçük bir ücret karşılığında Mekke halkının koyunlarına çobanlık yaptığını öğrendiğimizde (Buhârî, İcâre 2; Muvattâ, 18 -2, 971-; İbn Mâce, Ticârât 5, hadis no: 2149) daha bir gerçeklik kazanıyor. Hz. Peygamber, büyürken, gençliğinin ilk dönemlerinde ticarî hayatına muhtemelen sâbit ücretler karşılığında başlamıştı. Daha sonraları bu tarz ticareti, Yemen pazarlarına düzenlediği her seferin sonunda aldığı bir deve karşılığında Hz. Hadice için birkaç defa yapmıştı. Bu sebeplerden dolayı Peygamberimiz, hayatının gençlik dönemlerinde sâbit ücret karşılığında Hz. Hadice de dâhil, Mekke´nin farklı zengin insanlar için ticaret yapıyor görmemiz gâyet normaldir.

Günün birinde genç Hz. Muhammed (s.a.s.), birisyle ticarî bir anlaşma yaparken, aralarında bir problem çıktı; bunun üzerine karşısındaki O´ndan iddiâsını ispatlaması için "Lât ve Uzzâ" putları üzerine yemin etmesini istedi. Bunun üzerine O "hiçbir zaman bunu yapmadım. Yolum o heykellerin yakınlarından geçse, kasden onlardan kaçınıyor ve değişik bir yol tutuyorum" buyurdu. O´nun tavrından oldukça etkilenen adam "Sen doğru ve âdil birisin. Söylediklerin de hakikattir. Allah için, sen, bilginlerimizin ve kitaplarımızın sözünü ettiği kişisin" dedi (İbn Sa´d, c. 1, s. 130).

Tarihî kayıtlarda O´nun Said bin Ali Saib ile ortak ticaret yaptığından söz edilir. Mekke´nin fethinden sonra Saib O´nu ziyârete geldiğinde ashâb onun iyiliğinden söz edince Peygamberimiz (s.a.s.), onu herkesten daha iyi tanıdığını ifâde etti. Onu sevgiyle karşılayarak "gel, gel, hoş geldin kardeşim ve benimle hiçbir zaman tartışmayan ticaret ortağım!" buyurdu. Saib de gençliğinde Peygamberimiz´le ortaklık yaptığını ve O´nun ticaret hesaplarını her zaman dürüstçe tuttuğunu anlattı.

Hz. Muhammed (s.a.s.)´in Hz. Hadice ile evlenmeden önce, Suriye ve Yemen´de çeşitli yerlere Hz. Hadice adına seferlere çıktığı konusunda hiçbir şüphe yoktur. Bununla beraber, maîşetini temin için benzeri ticarî gezilere defalarca çıktığı muhtemeldir. Zaten O´nun gibi dürüst bir genç adamın, vaktini amcasının yanında boş geçirdiğini düşünmek imkânsızdır. Çok küçük yaşlarda iken bile amcasının omuzundaki geçim yükünün birâzını almak için Kurey´te çobanlık yaptığı bilinmektedir. 25 yaşına gelineceye kadar yaşlı amcasına bir yük olarak işsiz-güçsüz gezdiğini nasıl umabiliriz O´nun karakteri ve ahlâkı da göz önüne alındığında, tüm deliller, en meşhurları Said bin Ali Saib ve Kays bin Saib olmak üzere birçok kişilerle ortak olarak veya kendi adına çeşitli ticarî faâliyetlerde bulunduğunu göstermektedir. Yine eldeki kaynaklar bu amaçla Hz. Hadice kendisini ticarî işleri için seçmeden önce Yemen´e ve kasabalarının pazarlarına birkaç sefer yaptığını göstermektedir. Peygamberimiz´in mizacında genç bir adamın gençliğinde bu tarz ticarî işlere girmiş olması gâyet mâkul ve olağandır.

Hz. Muhammed (s.a.s.) gibi bir insanın, gençliğinde ve hatta oldukça erişkin bir yaşta maîşeti için başkalarına bağılmı bir hayat sürmesi hiçbir zaman ileri sürülemez. Peygamberimiz´in Hz. Hadîce ile anlaşma yapmadan ve Ebû Tâlib´in konuşması ve isteği vuku bulmadan önce en azından Yemen´e birkaç ticarî sefer yapmış olması kuvvetle muhtemeldir. Bahreyn´e yaptığı birkaç sefer, Abdul Kays heyetinin liderine "Sizin topraklarınızı ayaklarımla çiğnedim" buyurması ile kendi ağzından te´yid edilmiştir. Bu ifâde, Peygamberimiz´in ticarî amaçlarla Bahreyn´e birkaç kez gittiğini açıkça göstermektedir.

Evlilik Sonrasında Ticârî Meşgaleleri: Hz. Muhammed (s.a.s.), Hz. Hadîce ile evlendikten sonra, bu kez işin idârecisi ve hanımının ortağı olarak ticarete eskisi gibi devam etti. Buna bağlı olarak komşu ülkelerin ve ülkesinin çeşitli ticarî merkezlerine ve panayırlarına pek çok kereler yolculuk yaptığı kesinlik kazanmaktadır. Evlendiği 25 yaşından itibaren peygamberlik görevi kendisine tevdî edilinceye, yani 40 yaşına kadar Arap yarımadasının değişik bölgelerine ve Yemen, Bahreyn, Irak, Suriye gibi sınır komşusu ülkelere ticarî seferlere gitti; yani bugünkü tâbirle ithâlat ve ihrâcat işiyle meşgul oldu.

Otuz yaşlarının sonuna doğru, daha çok tefekküre vakit ayırdığı bir gerçektir. Bunun için Hira dağında (Cebel-i Nûr) günler, haftalar geçirmiştir. Ancak daha önceki dönemlerinde otuzlu yaşlarının ortasına kadar normal bir ticaret adamı gibi çalışmıştı. Evlendikten sonra yaptığı üç ticarî gezisi tesbit edilmiştir. Bunlar sırasıyla Yemen, Necd ve Necran´adır. Bunun yanında O´nun hac mevsiminde Ukaz ve Zü´l-Mecaz panayırı (ticarî fuarları) zamanında yoğun ticarî faâliyetlerde bulunduğu bilinmektedir. Diğer zamanlarda da Mekke çarşısında toptancılık işiyle uğraştığı rivâyet edilmektedir.

Alış-verişleri: O´nun peygamberlik öncesinde ve sonrasında hem Mekke ve hem de Medine´deki ticarî muâmeleleri hakkında geniş mâlûmât vardır. rivâyetlerde alımlarından bahsedildiği gibi satış işlerine de yer verilmiştir. Peygamberliğin gelişi ile Hicretin vukuuna kadar satımdan çok alım akdi yaptığı bilinir. Medine´ye hicretinden sonra ise satış muâmeleleri oldukça az olup bunlardan sadece üç tanesine hadis metinlerinde yer verilmiştir. Alışlarına ise hayli fazla diyebileceğimiz örnekler verilir.

Hz. Peygamber, hicretten sonra bazen vekil aracılığıyla, bazen de kendisi başkalarına vekâleten ticaret yapmıştır. Ama iş hayatının çoğunda kendisi vekiller kullanmıştır. Rehin karşılığında veya rehinsiz borç alır, peşin veya borçla mal alırdı. Ölen insanların borçlarının ödenmesine de kefil olurdu. Gelirinden sadaka/zekât verdiği bir miktar toprağı vardı. Peygamberlik gelmeden önce birçok ticarî iş yaptığı halde, İlâhî mesajın kendisine tevdî edilmesinden sonra bu işler devamlı azalma çizgisi göstermiştir. Medine´ye hicretinden sonra çok az satış yaparken, birçok alım yapmıştır. Hicretten sonra birçok kişiden borç almıştı. Ama çok cömert bir borçlu idi; zira iyi niyet ve teşekkür belirtisi olarak her zaman borcundan fazlasını geri öderdi ve ayrıca o kişiye; "Allah evini ve servetini korusun. Borç için hediye, Allah rızâsı ve borcun geri alınmasıdır" şeklinde duâ ederdi (Zâdu´l-Meâd)

Bir defasında birisinden kırk sâ´/ölçek borç almıştı. Adam daha sonra muhtaç duruma düşünce Rasûlullah (s.a.s.)´a gelerek alacağını istedi. Adam bir şey söyleyecekken Rasûlullah (s.a.s.): "İyilikten başka hiçbir şey söyleme; çünkü borcunu ödeme bakımından ben borçluların en iyisiyim" diyerek kırk sâ´ borcuna karşılık, kırk sâ´ da onun iyi niyetine teşekkür şeklinde bir jest olarak seksen sâ´ ödemiştir. Yine bir gün bir deve satın almıştı. Devenin sahibi sonradan gelerek, çok kaba sözlerle parasını isteyince, ashâb hemen onu yakaladı. Fakat Hz. Peygamber: "Onu bırakın. Bir hakkın sahibinin (yani alacaklının) konuşmaya hakkı vardır" buyurdu ve borç aldığı deveden daha değerli bir deve verdi. Adam: "Bana borcunu tam ödedin, Allah da sana ödesin" dedi. Bunun üzerine Allah´ın Rasûlü: "En hayırlınız, borcunu en iyi ödeyendir." Buyurdu. (Buhârî, İstikrâz 4,6, 7, 13; Müslim, Müsâkat 118-122, hadis no: 1600, 1601). Bir seferinde ise aldığı malın karşılığın ödeyecek parası yoktu. Sonra o malı satarak kârını Benî Muttalib´in dullarına harcadı ve "bundan sonra karşılığını ödeyecek param oluncaya kadar hiçbir şey satın almayacağım" (Ahmed bin Hanbel, I/235, 323; Ebû Dâvud) buyurdu. Başka bir gün, bir alacaklısı oldukça sert sözlerle alacağını isteyince Hz. Ömer onun üzerine yürüdü. Peygamberimiz (s.a.s.): "Ey Ömer, dur! Benden borcumu ödememi, ondan da sabırlı olmasını istemen daha doğru olur" buyurdu (Zâdu´l-Meâd).

Ticaretinin Prensipleri: Ö´nun ticareti diğer insanlarınkinden farklıydı. O, sadece hayatını kazanmak, yani geçimini helâl yoldan sürdürmek istiyor; zenginlik ve servet biriktirmek gibi arzular peşinde koşmuyordu. Çünkü bu ticarî işler, o devirde dürüst para kazanılabilecek ender işlerdendi. Kazandıkları ancak hayatını idâme ettirmesine yeterli oluyordu. Ancak, ne olursa olsun, her yaptığı işi en mükemmel bir şekilde ve "el-Emîn" ve "Sâdık" vasıflarına uygun şekilde yapıyordu.

Peygamberimiz, iş hayatını gâyet âdil ve dürüst olarak sürdürdü. Alışveriş yaptığı hiçbir kimsenin şikâyetine meydan vermedi. Her zaman sözünü tutar, müşterilerine söz verdiği nitelikteki malı tam zamanında teslim ederdi. Henüz çok genç yaşlarda dürüst ve doğru sözlü bir tâcir olduğu şeklindeki ünü her tarafa yayılmıştı. Diğer insanlarla olan ilişkilerinde daima büyük bir sorumluluk ve dürüstlük anlayışına sahip olmuştur. O, yalnızca hakkaniyet ve dürüstlük esaslarına dayalı bir ticaret yapmakla kalmadı, doğru ve âdil ticarî muâmeleler konusundaki temel ilkeleri de vaz´ etti. İlişkilerindeki dürüstlük, adâlet ve doğruluk bütün tüccar ve işadamları için takip edecekleri ebedî kurallar haline geldi. Ticarete ilk atıldığı zamandan beri, diğer insanlarla olan işlerinde daima sorumluluk ve dürüstlük göstermiştir. Bu konuda kendisi ile ticaret yapmış insanların çeşitli nakilleri bulunmaktadır: Abdullah bin Hamza, O´nunla bir alışverişe başladığını, fakat daha ayrıntıları belirlemeden âcil bir işinin çıkmasıyla hemen ayrılmak zorunda kaldığını anlatmaktadır. Geri dönmeye söz verdiği halde unuttuğu için, ancak üç gün sonra hatırlayarak oraya koşmuş ve Hz. Muhammed (s.a.s.)´in orada üç gün boyunca beklediğini belirtmekten başka hiçbir şey söylemediğini belirtmiştir. O´nun cömertliği ve âdil kişiliği sadece kendi çağındakilere değil; kendinden sonra gelen bütün insanlara da ticarî münâsebetler için temel prensipler olarak kabul görmüştür.

Hz. Peygamberimiz, ticaret yaptığı insanlara karşı çok nâzikti ve ashâbının da öyle davranmasını isterdi. Âllah´ın Rasûlü, peygamberliğinden önce de sonra da ticarî işlerinde devamlı dürüst olduğu gibi; ashâbına da aynı şekilde davranmalarını tavsiye etmişti. Medine´de devletin başına geçince ticarî sahadaki bütün sahtekârlık, fâiz, şüphe, belirsizlik, haksız kazanç, sömürü, karaborsa gibi unsurları çıkarıp atmıştır. Ağırlık ve uzunluk ölçülerini standartlara bağlayarak insanların, güvenilirliği şüpheli ağırlık ve uzunluk birimlerini kullanmasını yasaklamıştır.

Maîşet Temini Açısından Ticâretin Önemi: İslâm´da rızık temin etmenin en faziletli yolu cihad´tan (ganimetten) sonra ticarettir. Sonra ziraat ve sonra da zanaattır. Bütün bu rızık temin etme yollarında alış-veriş işlemi sözkonusu olmaktadır.

İnsanlara hizmet anlayışıyla yapılan bu mânâdaki ticareti İslâm hem meşrû hem de makbûl saymıştır. Ticaret hakkında Allah´u Teâlâ şöyle buyurur: "Allah, ticareti helâl, ribâyı da haram kıldı." (2/Bakara, 275). Devrinin en güvenilir tâciri olan Peygamberimiz de bu konuda şöyle der: "Güvenilir, doğru ve müslüman tâcir, kıyamet günü şehidlerle beraberdir." (İbn-i Mâce, Ticârât, 1). Hadîs-i Şerîfi de dürüst ticaretin sahibine ne kadar sevap kazandıracağını belirtmektedir.

İslâm´a göre ticaret; değerli olan bir malı, değerli olan bir diğer mal veya para karşılığında değiştirmektir. Dinimizin ticarette gözettiği gaye, her ne pahasına olursa olsun kazanmak değil, insanlara, ihtiyaçları olan faydalı eşyayı temin ederek hizmette bulunmak, bu vesîle ile de normal, meşrû bir kazanç sağlamaktır. Meşrû bir ticarette şu özellikler bulunmalıdır:

1) Alan ve satanın rızası,

2) Karşılıklı iyi niyet ve dürüstlük,

3) Ticaretin, taraflardan birine veya başkalarına zarar vermemesi.

Doğu kültürünü yansıtan bir alışveriş anı.

Ticarette bulunması gereken bu vasıfları Kur´an şöyle zikreder; "Ey îman edenler! birbirinizin mallarını haksızlıkla değil, karşılıklı rıza ile yapılan ticaretle yeyin, (haram ile) nefsinizi mahvetmeyin. Allah şüphesiz size merhamet eder. Bunu, kim aşırı giderek haksızlıkla yaparsa onu ateşe sokacağız. Bu, Allah´a kolaydır." (4/Nisâ, 29-30).

Hz. Muhammed (s.a.s.) Peygamber olduğu zaman Hicaz´da Arapların çoğu ticaretle uğraşıyordu. Peygamber (s.a.s.) vahiy gereği olarak düzenleyici bazı hükümler getirerek dürüst bir piyasanın teşekkülünü sağladı. Peygamberimiz, kendisi örnek bir tüccar olduğu gibi, ashâbına ve tüm müslümanlara ticaretle ilgili çeşitli tavsiye ve emirlerde de bulunmuştu. İşte onlardan bazıları:

"Ticarette çok yemin etmekten sakının. Çünkü yemin sürümü artırır, fakat bereketi yok eder." (Müslim, Müsâkat, 27).

"Allah´ın rahmeti, satarken, alırken ve iddiâ ederken yumuşak olan kimseyedir." (Buhârî) buyurmuştur. Yine Buhârî´nin rivâyet ettiği bir hadiste şöyle buyrulur: "Alışverişte yemin, malın sürümünü arttırsa bile, hakikatte kazancın bereketini giderir." (Müslim, Müsâkat, 131, 133, İman 117; Buhârî, Büyû´ 26)

Ebû Zer´den rivâyet edildiği üzere Rasûlullah (s.a.s.): "Üç sınıf vardır ki kıyâmet gününde Allah Teâlâ bunlara iltifat buyurmaz, yüzlerine bakmaz, onları temize çıkarmaz; onlar için can yakıcı bir azâp vardır" buyurdu. Peygamberimiz, hüsrânda kalanlardan birinin, "malını yalan yere yemin ederek satan" olduğunu belirtmiştir (Müslim). Yine Rasûlullah (s.a.s.) şöyle buyurmuştur: "Sizden önce bir adam vardı. Bir melek onun ruhunu almaya geldi. Melek ona; ´hayatında hiç iyilik edip etmediğini´ sordu. O da bilmediğini söyledi. Düşünmesi söylendiğinde, ihtiyacı olanlara borç verdiğini, zenginlere ödemeleri için zaman tanıdığını, fakirlerin borcunu ise affettiğini söyledi. Bunu üzerine Cennete götürüldü." (Buhârî, Büyû´ 18, Enbiyâ 50; Müslim, Müsâkat 31, hadis no: 1562; Nesâî, Büyû´ 104). Bir diğer hadiste de şöyle buyrulur: "Dürüst ve güvenilir tâcir peygamberler, sıddâklar ve şehidlerle beraberdir." (İbn Mâce, Ticârât 1) "Kıyâmet gününde tüccarlar kötüler olarak dirilecektir; Allah´tan korkanlar, dürüstler ve hakikati konuşanlar hâriç" (Tirmizî, İbn Mâce, Dârimî)

Allah, Helâl Rızık İçin Çalışanları Sever: Allah Rasûlü (s.a.s.) şöyle buyurur: Allah elinden iş gelen sanatkâr mü min kulu sever (Münâvî, Feyzu l-Kadîr, II/290). Evet, böyle. Zira, başka türlü demesi mümkün değildir. Çünkü Allah Kur ân-ı Kerîm de şöyle buyurur: De ki: İstediğinizi işleyin; Allah, peygamber ve mü minler işlediklerinizi görecektir (9/Tevbe, 105). Yani bir kısım kriterlerle, kıstaslarla, işlediğiniz şeyler değerlendirmeye tâbi tutulacaktır. Mahşerde yapılan bütün işler sergilenecek ve herkes gelip, "buna bir iş denir mi denmez mi " diye teftiş mâhiyetinde bakacaktır. İşte insanlar, bu mülâhaza ile amel etmeli, çalışmalıdır. Bir hadis-i şerifte de şöyle buyrulur: İş yaptığınız zaman, Allah o işte itkan etmenizi yani sağlam, ârızasız ve kusursuz yapmanızı sever. (Kenzu l-Ummâl, III/907). Söz konusu ettiğimiz âyet (9/Tevbe, 105), ilme teşvik prensipleri adına üzerinde durulması gereken mûcizelerdendir. Allah Rasûlünden benzer bir teşvik ise şöyledir: Allah sanatkâr, mü min kulu sever. "Şüphesiz Allah, güzeldir, güzeli/güzel işi sever." (Müslim, İman, I/93; İbn Mâce, Duâ 10) "Şüphesiz Allah, her şeyde ihsânı/iyilik ve güzelliği yazmıştır (farz kılmıştır)..." (Müslim, Sayd ve´z-Zebh 57; Ebû Dâvud, Edâhî 12). "Kendinize göre makbul bir iş yapınız. Sırf başkalarına rekabet olsun diye yapmayınız..." (Tirmizî, Birr 63) "Kovandaki suyu, isteyenin kabına boşaltmak ve mü´min kardeşine güler yüzle konuşmak gibi de olsa, iyi, güzel ve doğru hiçbir sözü, işi ve davranışı küçümseme (yapabilirsen hiç durma, yap)!" (Ebû Dâvud, Libas)

Evet Allah, şeriate uygun ve meşrû dairede çalışan, didinen, yorulan ve kazananları sever. Hz. Peygamber´in dünyasında ve O nun amel ve aksiyon anlayışı içinde çalışma, amellerin en faziletlisi ve Allah sevgisine en çabuk ulaştıranıdır. O asla, râhipler gibi kiliselere kapanın, evlenmeyi terkedin, yemeyi içmeyi bırakın, dünyayı boş verin, tâ Allah a vâsıl olasınız... dememiştir. Allah Rasûlü, insanlardaki evlenme ve hemcinsine alâka duyma duygusunu güdükleştirmemiş, saptırmamış, hapsetmemiş dolayısıyla da depresyonlara sebebiyet verecek yollara girmemiştir. O, bu duyguyu, olumluya,, meşrûya kanalize etmiş ve bu noktada dahi, Ümmet-i Muhammed i, Allah ın rızâsına ve hoşnutluğuna ulaştıracak yollar göstermiştir. O nun terbiyesi; fıtratı, karakteri yönlendirme ve ona yaratılış gâyesine uygun hedefler bulma istikametinde olmuştur.

Ticaret, Ziraat ve Cihad: İşleri dengeleme mevzunda da O nun eşi menendi yoktur. Bir hadis-i şeriflerinde O şöyle buyurur: Siz kendinizi îne alışverişine saldığınız; sadece ziraatle iktifa ettiğiniz; sığırlarınızın ardına takılıp gittiğiniz (yani sadece hayvancılıkla uğraştığınız) ve cihadı terkettiğiniz zaman, Allah sizin başınıza öyle bir mezellet indirir ki tekrar dininize dönmedikçe de bu mezelletten kurtulamazsınız. (Ebû Dâvud, Büyû 54; Ahmed bin Hanbel, II/84) buyurmaktadır. Îne alış verişi: Bir şahsın, diğer bir şahıstan veresiye bir şey satın alıp, sonra da aynı adama onu çok daha ucuza satması şeklinde ta rif edilmiştir ki, birçok tarifinden sadece bunu vermek yeterli olur. Bu, ister kapalı bir fâiz sayılsın, ister başka bir spekülasyon, Rasûlullah´a göre sakıncalıdır. Bu hadisin bize anlattığı, işaret ettiği hususları ancak, sanayî devrimi ve sanayî hareketlerinden sonra anlayabildik. Onu da doğru anlayabildiysek. Cihadı, zâten unutmuştuk; sanayî derken ziraat ve hayvancılığı da ihmal ettik ve kendimizi bir başka dengesizliğin uçurumunda bulduk.

Oysa ki, yapılacak şeyi, hem de 14 asır evvel Allah Rasûlü haber veriyordu. Ve O, her meselede olduğu gibi, bu meselede de fevkalâde dengeliydi. Elbette ki, ziraat ve hayvancılık olacaktır. Nitekim bu tür çalışmaları teşvik eden hadis-i şerifler de vardır. Ancak, bütün himmet ve gayreti bunlara ayırmak; işte doğru olmayan budur. Şehir hayatına karışmadan, bir dağa çekilip, kendi ibâdet anlayışı ve duygularıyla baş başa kalmayı arzulayan insandan tutun da, teşebbüs gücünden mahrum ziraatçı ve hayvancıya kadar şümûlü olan bu ifade, bize önemli bir iktisat ve ekonomi dersi vermektedir. Ayrıca, dünya ölçüsünde yerinizi almak için, gerekli caydırıcı gücü elde tutmadığınız, cihadı terkettiğiniz veya cihadı terkedip de, devlet oluşturamadığınız, gücünüzü ve dünyadaki değerinizi kaybettiğiniz zaman Allah, size altından kalkamayacağınız bir mezellet/rezillik musallat edeceğini, mağlûbiyetler, esâretler, tahakkümler altında kalıp ezileceğinizi de hatırlatmaktadır ki, bu durum, yeniden dine dönüp, İslâm ı hayata hâkim kılacağınız âna kadar da devam edecektir. Allah Rasûlü, nasıl ki, istidat ve kabiliyetleri sınırlamamış, aynı şekilde bedenî güç ve kuvvetleri de hakir görmemiştir. Görmemiş ve aksine şöyle buyurmuştur: Kuvvetli bir mü min, (beden sıhhatine sahip olan bir mü min) Allah indinde zayıf mü minden daha hayırlı ve sevimlidir. (Müslim, Kader 34; İbn Mâce, Mukaddime 10; Ahmed bin Hanbel, III/366). Allah indinde sevimli olmak isteyenler, kalp sıhhatiyle beraber beden sıhhatine, cisim sağlıyıla beraber ruh sağlığına da sahip olmalıdır. Görülüyor ki, Allah Rasûlü, Zayıflayacaksınız, perhize girecek, bedenî güç ve kuvvetinizi kıracaksınız ki Allah indinde makbul olasınız... demiyor. Tam tersine; ruhbanlığa, keşişliğe ve papazlığa karşı realiteyi, fıtrî ve tabiî olmayı öne çıkarıyor ve meselelere, tabiatı içinde bir mecra araştırıyor; ve bizi o istikamete kanalize ediyor. (F. Gülen, Sonsuz Nur, c. 1, s. 385)

En Hayırlı Kazanç; Kendi Eliyle Çalışıp Kazanma: Peygamberimiz (s.a.s.), çocukluğundan başlayarak dürüst bir şekilde çok çalışmakla hayatını kazanmış, güzel ve nezih bir hayatın temel esaslarını koymuştur. "Hiçbir kimse, kendi elinin emeğiyle kazandığından daha hayırlısını yememiştir. Allah´ın peygamberi Dâvud (a.s.) da elinin emeğini yerdi" (Buhârî, Büyû´ 15) buyurmuştur. Hz. Âişe (r.a.)´den rivâyetle Peygmaber (s.a.s.): "En güzel şeyler, yediğinizin en temizi kendi çalışıp kazandığınızdan geldiği gibi, çocuklarınız da bundan gelir." (Ebû Dâvud, Büyû´ 79; Tirmizî, Ahkâm 22; Nesâî, Büyû´ 1; İbn Mâce, Ticâret 1) buyurmuştur. En güzel kazancın ne olduğu sorulduğunda; "Helâl yoldan olan ve kişinin kendi eliyle kazandığıdır" (Ahmed bin Hanbel, Müsned) diye cevap vermiştir. Beyhakî´nin rivâyet ettiğine göre, "Farz olan birçok vazife gibi, helâl yoldan maîşetini temin etmek de bir farzdır."

Başkasına Yük Olmadan Yaşamak; Helâl Maîşet Temini: Cenâb-ı Hak, "Yeryüzünü size boyun eğdiren (ondan yararlanmanız için size itâat ettiren) Allah Teâlâ´dır. O halde yeryüzünün sırtlarında (dağlarında tepelerinde ve ovalarında) dolaşın da Allah´ın size verdiği rızıklardan yararlanın." (67/Mülk, 15). buyurmuştur. Yeryüzünde dolaşmaktan maksat insanlara faydalı olan nîmetlerin ortaya çıkarılmasını sağlamak ve bunun için araştırma yapmaktır. Cenâb-ı Allah yeryüzünü insanlar için rızık sağlama yeri kılmıştır. Abdullah b. Mes´ud (r.a.)´tan rivâyetedilen bir hadîste Hz. Peygamber (s.a.s.) şöyle buyurmuşlardır: "Rızık sağlamak gayesiyle çalışmak her müslüman üzerine farzdır. " Buna göre müslümanlar helâl ve haramlara dikkat ederek kendilerinin ve aile ferdlerinin rızıklarını sağlamak zorundadırlar. Ancak bu rızkı sağlamak için çalışıldığında mutlaka Allah´ın rızası ve O´nun koyduğu sınırlar gözetilmelidir. Hz. Ebû Bekr´in: "Haram ile beslenen bir vücûda ancak Cehennem ateşi yakışır." sözü müslümanın rızık temini ve alış-veriş anlayışını en güzel bir şekilde belirtmektedir. Ashâbın helâl alışveriş yapmak ve haramlardan uzak durmak için şüpheli olan hususları bile terk ettiklerini biliyoruz.

Aynı şekilde İslâm, çalışıp kazanabilme gücüne sahip olan bir kimsenin dilenmesini yasaklamıştır. Hz. Peygamber (s.a.s.) şöyle buyurmaktadır: "Allah´a yemin ederim ki sizden birinizin, ipini alıp da, dağdan bir bağ odunu taşıyıp getirmesi ve bu odunu satıp onunla ailesinin ve kendisinin geçimini sağlaması, başka birinden istemesinden çok hayırlıdır. Kim bilir yardım istediğiniz kimse ya verir minnetine girersin, yahut vermez zilletini çekersin. " (Buhârî Musâkât, 13, Zekât, 50, Buyû´, 15; İbn Mâce, Zekat, 25; İbn Hanbel, I, 167)". Buna göre, çalışmaya gücü yeten kimsenin dilenmesi meşrû değildir.

Maîşet Temini İçin Peygamberimiz Çobanlık da Yapmıştır: "Allah hiçbir peygamber göndermedi ki, koyun çobanlığı yapmamış olsun." "Sen de mi, Ey Allah´ın Rasûlü " diye sordular. "Evet, ben de bir miktar kırat mukabili Mekke ehline koyun güttüm." (Buhârî, İcâre 2; Muvattâ, 18 -2, 971-; İbn Mâce, Ticârât 5, hadis no: 2149). Nesâî´nin bir rivâyetinde şöyle denir: "Koyun sahipleri ile deve sahipleri övünmüşlerdi. Rasûlullah (s.a.s.): "Hz. Mûsâkoyun çobanı olduğu halde pegamber oldu. Hz. Dâvud koyun çobanı olduğu halde peygamber oldu. Ben de ehlimin koyunlarını Ciyâd´da güderken peygamber oldum" dedi.

Peygamberlerin çobanlıktan geçmelerindeki hikmeti âlimler şöyle açıklamışlardı: "Peygamberler koyunları güderek, yürütülmesi boyunlarına yüklenen ümmetlerinin işleri hususunda tecrübe sahibi olmuşlardır. Zîra koyunlarla haşır neşir olma sonunda onlarda hilm ve şefkat duyguları gelişir. Çünkü onlar, koyunları gütmeye ve mer´ada dağılmalarından sonra toplamaya, bir otlaktan diğer bir otlağa nakletmeye, hayvanların vahşi hayvan ve hırsız nev´inden düşmanlarını defetmeye sabrettiler. Hayvanların tabiatlarındaki farklılıkları, zayıflıklarına ve muâhedeye olan ihtiyaçlarına rağmen aralarındaki şiddetli iftirakları görüp tecrübe edinirler. Bu durumdan ümmete karşı sabretmeye ülfet kazanırlar ve ayrıca ümmetin tabiatlarındaki değişiklikleri, akıllarındaki farklılıkları anlarlar. Böylece ümmetin yarasını sarar, zayıflarına merhamet eder, onlarla daha iyi geçinir. Bu davranışların vereceği meşakkatlere çobanlıktan gelenlerin tahammülleri, bu işlere birden bire girenlerden daha kolay olur. Koyun güdünce bu hususlar tedricen kazanılır. Bu tecrübe işinde koyun üzerinde durulmuştur. Çünkü koyun diğerlerinden daha zayıf, bunların dağılmaları da deve ve sığırda daha fazladır. Çünkü deve ve sığırın bağlama imkânı vardır. Adeten koyun kırda bağlanmaz. Ayrıca, koyun daha çok dağılsa da, emirlere uyması diğerlerinden daha çabuk olur."

Yaşadığı Sâde Hayat ve İsraftan Kaçınması: Rasûlullah (s.a.s.) çok sade bir insadı, tüm hayatı sadelik içinde ve hem kendi yaşayışı ve hem de ailesinin geçiminde en küçük israf tavrı göstermeden geçmiştir. Gençliğinde olduğu gibi, hicretten sonra, yani devlet başkanı ve halkın tartışmasız lideri olduğu zaman bile, ne verilirse yer, kalın ve kaba (ucuz) elbiseler giyerdi. Onun ne sarayı, ne tahtı/koltuğu, ne lüks ve israf içinde yaşayışı vardı. Tek başına veya bir meclisteyken tereddüt etmeksizin yere, toprağa veya hasır üstüne otururdu. Kuru ekmek yemiş, günler boyu sadece kuru ekmek yemiş, günlerce yalnız hurma ile idare etmiştir. Sade kıyafetler giyer, gösterişten hoşlanmazdı. Böyle bir hayatı yaşarken, devletin tüm hazineleri (Beytu´l-Mal) O´nun elinde ve emrinde bulunuyordu. O, toplumunun en fakir bir üyesinin hayat standartlarına göre yaşamayı sürdürüyordu.

Kendisi sade hayatı sevdiği gibi, ailesinin de sade bir hayat sürmesini ve gösterişli hayattan kaçınmalarını isterdi. Kadınlar için altın gümüş gibi ziynete izin verilmiş olmasına rağmen, kendi hanımlarının bunları takmasından hoşlanmazdı. Hanımlarının diğer kadınlara, takı ve altınlarıyla örnek olmasını değil, takvâsıyla örnek olmasını isterdi. Zaten toplumda dar gelirlilerin isyanı, zenginlerin halkın göreceği şekilde israf ve lüks içinde bir hayat sürmesi ve kendilerini onlarla karşılaştırmaları sebebiyle olur. Bir gün kızı Fâtıma´nın boynunda altın bir kolye görünce: "İnsanların, Rasûlullah´ın kızı boynuna ateş takmış demeleri hoşuna gider mi " demiştir. Bir defasında da Hz. Âişe´nin kollarında bilezikler görmüş ve şöyle demiştir: "Onların yerine safranla boyanmış darasttan (basit) bilezikler taksan daha iyi olur."

O, daima sade kıyafetler giyerdi. Ancak, Hz. Ömer onun Cuma günlerinde, bayramlarda ve başka ülkelerden heyetleri kabul ettiği zaman gösterişli kıyafetler giymesini isterdi. Buna rağmen Rasûlullah sade giymeyi tercih etti. Bir kere, bir dükkânda ipek bir elbise gören Hz. Ömer, Rasûlullah´tan Cuma namazlarında ve dış heyetleri kabul ederken giymek için onu satın almasını rica etti. Rasûlullah şöyle cevap verdi: "Bunu, âhiretten alacağı bir payı olmayan giysin."

Peygamberimizin yatağı, bazen bir kaba kumaş, bazen hurma yaprağıyla doldurulmuş deri idi. Hanımı Hz. Hafsa´nın anlattığına göre bir gece yumuşatmak için Rasûlullah´ın yatağına dört kat bez koydu. Fakat ertesi sabah, Rasûlullah memnun olmamıştı. İslâm Devletinin Yemen´den Suriye´ye kadar yayıldığı Hicret´in dokuzuncu yılında, bu Devlet´in başkanı ve tek hâkiminin yalnız bir yatağı, bir de su kırbası vardı. Hz. Âişe´nin rivâyet ettiğine göre Rasûlulllah vefat ettiğinde, evde bir miktar arpadan başka yiyecek bir şey yoktu ve para ve kıymetli eşya cinsinden hiçbir şey de miras bırakmamıştı.

Hz. Âişe Vâlidemiz den rivâyet edilen bir hadis bize şunları anlatır: Allah Rasûlü evinde, herhangi bir insan gibi davranırdı. Kendi elbisesini yamar, ayakkabılarını tâmir eder ve ev işlerinde hanımlarına yardımda bulunurdu (Tirmizî, Şemâil 78; Ahmed bin Hanbel, 6/256). O, bunları yaptığı sırada, O nun adı cihanın dört bir yanında anılıyor; herkes O ndan ve getirdiği dinden bahsediyordu. O zamanını öyle ayarlamıştı ki, bu kadar önemli sorumlulukları arasında, bu gibi işlere de fırsat bulabiliyordu. O, her güzel hasletin zirvesinde oturmaya lâyıktı ve öyle de oldu.

Kâdı Iyâz naklediyor: Bir gün aklından zoru olan bir kadın geldi, Allah Rasûlü nün elinden tutarak çekti ve O na: Gel benim evimdeki şu işimi gör, dedi. Kadın Allah Rasûlü nün kolundan çekiyor, O da arkasına takılıp gidiyor. Derken, Sahâbi de onların arkasına düşüyor ve Allah Rasûlü gâyet rahat bir şekilde kadının dediği işi görüyor sonra geri dönüyor (Kadı İyaz, eş-Şifâ, I/131, 133). Bu iş, belki bir ev süpürmek, belki de yıkanmış çamaşırları sıkmaktı. İşin keyfiyeti ne olursa olsun, Allah Rasûlü bu işi yapmıştı. Zira O bir fıtrat insanıydı ve O nun bu hareketi asla zillet de değildi. Zillet, O nun rüyâlarına bile girememişti. Nasıl girer ki, O, küfür ve isyan karşısında kükremiş bir aslan gibiydi. O, insanların en şecaatlisiydi. Hz. Ali der ki: Biz savaş meydanında korktuğumuz zaman Allah Rasûlü nün arkasına sığınır ve O nunla korunurduk (Ahmed bin Hanbel, I/86). Hatta O nun atmosferi, çevresindekilere emniyet ve güven verirdi. Öyle ise böyle bir insan, bu şekilde bir mahviyet gösteriyorsa, bu sadece O nun tevâzuundan, sade yaşayışındandır.

Rasûlullah (s.a.s.), büyük bir devletin başkanı ve peygamber olmasına rağmen, mûtedil ve çok sade bir hayat yaşamıştır. Hayatın normal zevklerinin dışına çıkmamış, orta halli ve hatta fakir bir insan gibi çok az bir yiyecek ve giyecekle yetinmiş, normal bir insan gibi evde ve dışarıda çalışmıştır. Özel ve sosyal hayattaki her çeşit lüks ve israftan, aşırılıklardan şiddetle kaçınmıştır. Mekke´de bir tüccar ve Medine´de de devlet başkanı olarak her çeşit imkân varken de bu sadeliğini bozmamış, artan para ve kıymetli eşyayı hep Allah yolunda infak etmiştir.Bütün ömrünce ifrat ve tefritten sakınmış ve özel hayatıyla ashâbına ve tüm insanlığa da en güzel örnek olmuştur.

Rasûlullah (s.a.s.) yemeği az yediği gibi, az uyurdu. Bu durum, tüm hayatı boyunca tartışmasız O´nun özelliği idi. O, ümmetini de bu yönde teşvik ederdi. Özellikle de az yeme ile az uyumanın birlikte sürdürülmesini isterdi. Bu konudaki bir tavsiyesi şöyledir: "İnsanoğlu, karnından dah akötü bir küp (kap) doldurmamıştır. Ona, belini doğrultacak kadar yemesi yeterlidir. Eğer mutlaka karnını doyuracaksa üçte birini yiyeceğe, üçte birini içeceğe, üçte birini de nefes almaya ayırsın." (Tirmizî, Zühd 47, hadis no: 2381; İbn Mâce, Et´ıme 50, hadis no: 3349)

Rasûlullah´ın en hoşuna giden yemek, çok kimse ile birlikte yediği, onlara ikram ettiği yemekti. Âişe annemizin anlattınığına göre, Rasûlullah´ın karnı doyuncaya kadar yediği hiçbir zaman sözkonusu değildir. Eğer yemek verilirse yer; verdikleri yemek ne olursa olsun, onu yer ve verdikleri içecek ne ise içerdi. (Tirmizî, Şerh-i Şemâil, Aliyyu´l-Kari, s. 235)

Kurucusu olduğu Medine İslâm Devletinin devlet başkanı olan Peygamberimiz´in kendisi ve ailesi sadelik içinde yaşar, fakat Allah rızâsı için devamlı infak ederdi. İmkânı olup da, hayatında bir defa olsun "yok" veya "hayır!" dememiştir. Rasûlullah´tan bir şey istenip de O´nun "hayır!" dediği vâki değildir (Müslim, Fezâil 56, hadis no: 2311). Üzerinde ve evinde altın, gümüş para bulundurmaz, olunca hemen fakirlere dağıtırdı. O, geniş imkânlar içinde fakir bir hayat sürer, fakat fakirlere yardımdan geri durmazdı.

Enes (r.a.), diyor ki: "Rasûlullah, yanında hiçbir şeyi ertesi gün için biriktirmezdi." Bir adam Rasûlullah´a gelerek O´ndan birşeyler istedi. Rasûlullah, yanında verecek bir şeyi olmadığı ve isteyeni de boş çevirmemek için, başkasından yarım ölçek borç alıp ona verdi. Alacaklı, yarım ölçek malını istemeye geldiğinde, ona bir ölçek verdi ve: "yarısı borcum için, yarısıı da bağıştır" (Tirmizî, Zühd 37, hadis no: 2363) buyurdu.

İbn Abbas (r.a.) diyor ki, Rasûlullah (s.a.s.), hayır yapmada insanların en cömerdi idi. En cömert olduğu zaman da Ramazan ayı idi. Cebrâil (a.s.) ile bir araya geldiklerinde ise esen rüzgârdan daha cömert olurdu (Müslim, Fezâil 50, hadis no: 2308; Tirmizî, Cihad 14, hadis no: 1687); İbn Mâce, Cihad 9, h. no: 2772).

Enes (r.a.)´den rivâyet edilmiştir: Bir adam Rasûlullah´tan bir şeyler istemiş, Rasûlullah da ona bir vâdi dolusu koyun vermiştir. Bunun üzerine adam kabilesinin yanına dönerek, onlara: "Koşun, müslüman olun! Çünkü Muhammed (s.a.s.), bir kimsenin artık fakirlik çekmeyeceği kadar mal veriyor" dedi. Rasûlullah birden çok kimseye yüzer deve vermiştir. Ebû Süfyan´a üç ayrı defa yüzer deve vermiş, onların kalplerini bu infaklarla İslâm´a ısındırmış, malı Allah yolunda infak etmenin en güzel örneklerini sunmuştur. Rasûlullah´ın peygamber olmadan önceki ahlâkı da böyle idi. Varaka bin Nevfel, bir rivâyette Hz. Hadîce O´na demişti ki: "Sen yükü çekiyorsun, insanlara bulamadıkları şeyi veriyorsun." (Buhârî, Bed´u´l-Vahy)

Allah´ın Rasûlü, o güzel insan, Havâzin kabilesinden alınan altı bin esiri onlara geri vermişti. Yine Abbas (r.a.)´a taşıyamayacağı kadar altın vermişti. Ona doksan bin dirhem gümüş getirilmi, bir hasırın üzerine konulmuştu. Kalkıp onu herkese dağıttı. Hepsini bitirinceye kadar isteyen hiçbir kimseyi geri çevirmedi. Sonra bir adam gelip istedi. Ona: "Yanımda artık hiç kalmadı. Ama git, ihtiyacın olan şeyi benim adıma satın al! Bana bir şey gelince ben parasını öderim" dedi. Bunun üzerine Hz. Ömer: "Yâ Rasûlallah, Allah seni gücün yetmediği bir şeyle mükellef tutmadı ki, niye böyle yapıyorsun " diye sordu. Bu söz, Peygamber´in hoşuna gitmedi. Ensârdan bir sahâbî de: "Ver ey Allah´ın Rasûlü! Arzın Sahibi´nin azaltacağından korkma!" dedi. Rasûlullah tebessüm etti ve sevindiği yüzünden belli oluyordu. Buyurdu ki: "Ben, bununla emrolundum." (Müslim, Fezâil 60, hadis no: 2314; Tirmizî, Şemâil; İbn Kesir, el-Bidâye 6/63)

Sehl ibnu Sa´d (r.a.) anlatıyor: "Bir adam, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)´a uğradı. Efendimiz, yanında bulunan bir zâta: "Şu gelen kimse hakkında reyin nedir " diye sordu. Adam: "O, halkın eşrâfındandır, bu vallahi bir kıza tâlib olsa hemen evlendirilmeye; birisi lehine şefaate bulunsa, şefaatinin yerine getirilmesine lâyıktır" dedi. Rasûlullah (s.a.s.) sükût buyurdular. Derken az sonra bir adam daha uğradı. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) yanındakine: "Pekiyi bunun hakkında reyin nedir " dedi. Adam: "Ey Allah´ın Rasûlü! Bu, müslümanların fakir takımındandır. Vallahi, bu bir kıza tâlib olsa evlendirilmemeye, şefaatte bulunsa itibar edilmemeye, bir şey söylese dinlenilmemeye lâyıktır " cevabını verdi. Bunun üzerine Hz. Peygamber (s.a.s.): "Bu, onun gibilerin bir arz dolusundan daha hayırlıdır " buyurdu." [Buhârî, Rikâk 16, Nikâh 15, İbnu Mâce, Zühd 5, (4120).]

Ebû Zerr (r.a.) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.) efendimiz buyurdular ki: "Dünyada zâhidlik, helâl olanı haram etmek veya malı ziyân etmekle olmaz. Gerçek zâhidlik, Allah´ın elinde olana, kendi elinde olandan daha çok güvenmen ve bir müsîbete düştüğün zaman getireceği sevabı sebebiyle, onun devamına rağbet göstermendir." (Tirmizî, Zühd 29, hadis no: 2341; İbn Mâce, Zühd 1, hadis no: 4100)

Bu hadis, hakîki zâhidliğin nasıl olduğunu anlatıyor. Buna göre kişinin, helâli haram kılmak, malını mülkünü yüzüstü bırakıp ziyan olmasına seyirci kalmak gibi bir kısım zoraki davranışların zâhidlikle ilgisi olmadığını belirtiyor. O halde gerçek zühd, kişinin Allah´ın rızkı vereceği husûsundaki vaadine güvenmek, ummadığı yerden rızık verdiğine kesin bir îmanla inanmak, Allah´a olan îtimad ve güvenini, elinde tuttuğu akar mal, sanat, mevki ve makam gibi şeylere olan güveninden çok fazla kılmaktır. Çünkü kendi elindekilerin telef olması, bir bir yok olması mümkündür, fakat Allah´ın elinde bulunanlar bâkîdir, ebedîdir. Nitekim âyet-i kerîmede: "Sizde olanlar tükenir ama, Allah katında olanlar sonsuzdur" (16/Nahl 96) buyurulmuştur.

Musîbetle ilgili cümlenin mânasını da Aliyyü´l-Kârî şöyle açıklar: "(Musîbete karşı şikâyetçi, tahammülsüz olma. Bilakis) hâsıl edeceği sevabı düşünerek, yokluğundan ziyâde varlığına rağbet et, devamını iste. İşte bu iki hal, senin gerçekten dünyayı terkedip âhirete yönelmiş olduğuna iki sâdık ve âdil şâhiddir."

Hz. Âişe (radıyallâhu anhâ) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.) buyurdular ki: "(Ey Âişe! Cennette) benimle olman seni mesrur edecekse sana dünyadan bir yolcunun azığı kadarı kifâyet etmelidir. Sakın zenginlerle sohbet arkadaşlığı etme. Bir elbiseye yama vurmadan eskimiş addetme." (Tirmizî, Libâs 38, hadis no: 1781)

Rezîn şunu ilâve etmiştir: "Urve dedi ki: "Hz. Âişe (radıyallâhu anhâ), bir elbiseyi eskitip yamamadıkça ve içini dışına ters çevirip (bir zamanlar da öyle giyerek iyice eskitmedikçe) yenilemezdi. Bir gün kendisine, Muâviye tarafından gönderilmiş olan seksenbin (dirhem) geldi. Bu paradan, akşama tek dirhem kalmadı (hepsini tasadduk etti). Câriyesi ona: "Bana ondan bir dirhemlik olsun et alsaydın ya!" dedi. Hz. Âişe: "(Para varken) hatırlatmış olsaydın, isteğini yapardım" dedi."

Bu rivâyet, Âl-i Beyt´in yaşayışına ışık tutmaktadır. Dünya ile olan bağlantısını, gölgelenmek üzere bir müddet dibine oturup ondan sonra bırakıp giden yolcunun, güzergahta rastladığı ağaçla olan irtibatına benzeten Hz. Peygamber, zevce-i pâkleri Âişe vâlidemize uhrevî beraberliği daha bir garantileyecek hayat tarzının bir sahnesini tasvir ediyor: "Elbiseyi yamalı olarak giymeden yenilememek."

Âişe vâlidemiz (r. anhâ), sadece yamamakla kalmıyor, renk vs. yönleriyle daha az yıpranıp, yenilik havası taşıyan iç yüzünü dış yüz yaparak, bir müddet öyle giyiyor. Urve (rahimehullah)´nin açıklaması, Hz. Âişe´nin bu davranışının fakirlik veya cimrilikten olmayıp, zahidlikten olduğunu göstermektedir. Umumî Açıklama kısmında temas edildiği üzere gerçek zâhidlik budur. Maddî imkanlar varken dünyaya itibar etmemek... Yüce vâlidemiz bunun örneğini vermiştir.

Ebû Hüreyre (r.a.) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.) şöyle duâ ederdi: "Allah´ım, Âl-i Muhammed´in rızkını belini doğrultacak kadar ver. -Bir diğer rivâyette- "yetecek kadar ver" buyurmuştur." (Buhârî, Rikâk 17; Müslim, Zekât 126, hadis no: 1055; Tirmizî, Zühd 38, hadis no: 2362)

Rasûlullah (s.a.s.) Allah´tan rızk olarak, ölmeyecek kadar istemiştir. Rivâyetlerde bu miktar iki ayrı kelime ile ifâde edilmektedir. Kût ve kefâf. Kût, "ölmeyecek kadar", "belini doğrultmaya yetecek kadar" veya "başkasından istemeye ihtiyaç bırakmayacak kadar yiyecek" diye açıklanmıştır. Kefâf daha önce, Umûmî Açıklama kısmında geniş açıkladığımız üzere, zarûrî ihtiyaçları tam karşılayan, ne fazla ne de noksan olmayan miktar olarak tarif edilebilir.

Âl-i Muhammed tabiri ile, bu hadiste, Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)´in hanımları ile çocukları kastedilmiş olmalıdır. Resûlullah´ın ve ailesinin asgari miktarla yetindiklerini te´yîd eden rivâyetler çoktur. Tirmizî´nin "Resûlullah ve ehlinin mÂişetleri adında bir babta kaydettiği rivâyetlerden bazıları şöyle:

"Rasûlullah (s.a.s.) ekmek ve etten doyuncaya kadar günde iki sefer yemeden dünyadan göçmüştür."

"Rasûlullah (s.a.s.) arpa ekmeğinden doyuncaya kadar peşpeşe iki gün yemeden ruhu kabzedildi."

"Rasûlullah (s.a.s.) ve ailesi, üst üste üç gün doyuncaya kadar buğday ekmeği yemeden dünyadan ayrıldı."

"Rasûlullah (s.a.s.) üst üste birçok geceleri aç geçirir, ehli de akşam yemeği bulamazlardı. Onların ekmekleri çoğunlukla arpa ekmeği idi."

"Rasûlullah (s.a.s.) yarın için bir şey biriktirmezdi."

"Rasûlullah (s.a.s.) ölünceye kadar (mükellef hazırlanmış) bir sofrada yemek yemedi, (pasta şeklinde) ince yapılmış ekmek de yemedi."

Resûlullah´ın zenginliği, kalbinde Rabbine karşı beslediği güveni idi. (Kulluğu) unutturucu fakirlikten de, tuğyana atıcı zenginlikten de Allah´a sığınırdı. Bu durumda, fakirlik ve zenginliğin iki aşırı kutupları teşkîl ettiğine delil vardır.

O Yüce Peygamber´in hayatına ve onun mal hakkındaki tavırlarına baktığımızda gördüğümüz tablo şudur: Yeryüzünün hazineleri, ülkelerin anahtarları O´na verilmiştir. Önceki peygamberlere helâl kılınmayan savaş ganimetleri O´na helâl edilmiştir. O hayatta iken Hicaz, Yemen ve bütün Arap yarımadası, Irak ve Şam´ın yakın bölgeleri fethedilmişti. Oralardan elde edilen "ganimetlerin beşte biri, Allah´a, Rasûlüne, onun akrabalarına, yetimlere, yoksullara ve yolcuya aittir." (8/Enfâl, 41). Cizye ve zekâtlardan, başka ülkelerin krallarında bile toplanamayacak kadar çok mal Rasûlullah´a toplanıp getiriliyordu. Fakat O, bunlardan en ufak bir şey, kendine almamış, bir dirhem dahi alıkoymaksızın hepsini uygun şekilde sarfetmiş ve onlarla başkalarının ihtiyaçlarını gidermiş ve müslümanları güçlendirmiştir. Buyurmuştur ki: "Uhud Dağı kadar altınım olsa da, ondan borç ödemek üzere alıkoyduğumun dışında bir dinarın yanımda bir gece kalması beni memnun etmez." (Müslim, Zekât 9, hadis no: 3394; İbn Mâce, Zekât 3, hadis no: 1787; Buhârî, Zekât, Rikak)

Bir defasında Peygamberimiz´e bir miktar para gelmişti. Onu taksim edip dağıttı da, altı dinar yanında kaldı. Onu da hanımlarından birine verdi. O gece gözüne uyku girmedi. Yatağından kalkıp bu parayı ihtiyaç sahiplerine dağıttı ve buyurdu ki; "işte şimdi rahatladım." (İmam Süyûtî, Menâhilu´s-Safâ, s. 14)

Dünyanın en cömerdi, o en büyük insan vefat ettiğinde, ailesinin nafakası için zırhı rehinde idi. O, yiyecek, giyecek ve meskenden ihtiyacı kadar, en az ile yetinilecek kadarını kâfi görürdü. Asgarî ihhtiyacından fazla hiçbir şeyi olmazdı. Elbise gözetmez, bulduğunu giyerdi. Ganimet ve hediye olarak kendisine gelen altın süslemeli kaftanları, yanında bulunanlara ve uzaktaki fakirlere paylaştırırdı. Çünkü giysilerle gösteriş yapmak, övünmek, onlarla süslenmek O´na ve O´nun getirdiği ölçülere göre bir şeref ve yücelik sebebi olamazdı.

Hz. Âişe (r.anhâ) vâlidemizden rivâyet ediliyor: "Rasûlullah (s.a.s.), vefat edinceye kadar üç gün ar arkaya buğday ekmeği ile karnını doyurmamıştır." (Buhârî, Et´ıme 23; Müslim, Zühd 202, hadis no: 970). Diğer bir rivâyette arpa ekmeği ile de arka arkaya iki gün karın doyumadığı bildirilir. Onun ailesi de, O´nunla birlikte aynı yoksul hayatı severek paylaşıyordu. Halbuki eğer dileseydi Allah Teâlâ O´na akla gelmeyecek şeyler lutfederdi. Yüce Peygamber, silâhı, katırı ve vefatından sonra sadaka olduğunu belirttiği bir arâziden başka hiçbir miras bırakmamıştır (Müslim, Vasiyyet 18, hadis no: 1635; Buhârî, Vesâyâ, Megâzî). Hz. Âişe (r.anhâ) anlatıyor: "Peygamber vefat ettiğinde evinde raftaki birazcık arpadan başka, canlı mahlûkun yiyeceği hiçbir şey yoktu. Rasûlullah, bana dedi ki: "Bana Mekke´deki Betha vâdisinin, istersem benim için altın kılınması arz edildi. Ben, ´Ya Rabbi, gün olur aç olurum, gün olur tok olurum. Aç olduğum halde Sana duâ ve niyaz ederim; tok olduğum günde de Sana hamd ve senâ ederim´ dedim." (Müslim, Zühd 27, hadis no: 2973; Tirmizî, Zühd 35, hadis no: 2348). Bir başka hadis-i şerife göre de Cebrâil, Rasûlullah´a gelerek dedi ki: "Allah sana selâm ediyor ve ´eğer istersen şu dağları senin için altın yapayım ve nerede olursan seninle beraber olsunlar´ buyuruyor. Rasûlullah (s.a.s.) başını önüne eğerek: "Ey Cebrâil, dünya, yurdu olmayanların yurdudur; malı olmayanların malıdır. Onu aklı olmayanlar biriktirir" dedi. Cebrâil de O´na: "Allah bu sağlam sözde seni sâbit kılsın!" dedi. (Beyhakî, Zühd; İbn Saad, Tabakat; İmam Süyûtî, Menâhilu´s-Safâ, s. 25)

Ebû Abdirrahman el-Hubulî anlatıyor: "Bir adam Abdullah İbnu Amr (r.a.)´a sorarak dedi ki: "Biz muhâcirlerin fakirlerinden değil miyiz " Abdullah da ona sordu: "Kendisine sığındığın bir zevcen var mı " Adam: "Evet" dedi. Abdullah: "Senin oturduğun bir meskenin var mı Adam: "Evet!" deyince Abdullah: "Sen zenginlerdensin!" dedi. Adam: "Benim bir de hizmetçim var!" diye ilave edince, Abdullah: "Öyleyse sen krallardansın!" dedi." (Müslim, Zühd 37, hadis no: 2979)

Ebû Saîd (r.a.) anlatıyor: "Muhâcirlerin fakirlerinden bir grupla birlikte oturmuştum. Bunlardan bir kısmı, bir kısmı(nın karaltısından istifâde) ile çıplaklıktan korunuyordu. Bir okuyucu da bize (Kur´ân) okuyordu. Derken Rasûlullah (s.a.s.) çıkageldi ve üzerimizde dikildi. Resûlullah´ın yanımızda dikilmesi üzerine kaari okumayı bıraktı. Resûlullah da selam verdi ve: "Ne yapıyorunuz " diye sordu. "Ey Allah´ın Rasûlü! dedik, o kaarimizdir, bize (Kur´ân) okuyor. Biz de Allah Teâlâ´nın kitabını dinliyoruz. Bunun üzerine Rasûlullah (s.a.s.): "Ümmetim arasında, kendileriyle birlikte sabretmem emredilen kimseleri yaratan Allah´ıma hamdolsun!" dedi. Sonra, kendisini bizimle eşitlemek üzere Rasûlullah, ortamıza oturdu.Ve eliyle işâret ederek: "Şöyle (halka yapın)" dedi. Cemaat hemen etrafında halka oldu, yüzleri ona döndü. Ebû Saîd der ki: "Rasûlullah (s.a.s.)´ın onlar arasında benden başka birini daha tanıyor görmedim. (Herkes yeni baştan vaziyetini alınca) Rasûlullah şu müjdeyi verdi: "Ey yoksul muhâcirler, size müjdeler olsun! Size Kıyamet günündeki tam nûru müjde ediyorum. Sizler cennete, insanların zenginlerinden yarım gün önce gireceksiniz. Bu yarım gün, (dünya günleriyle) beşyüz yıl eder." (Ebû Dâvud, İlim 13, hadis no: 3666; Tirmizî, Zühd 37, hadis no: 2352)

Bu hadis, Medîne´ye hicret eden bir kısım müslümanların maddî durumlarını aksettirmesi bakımından dikkat çekicidir: Birbirlerinin gölgesiyle tesettürü sağlamaya çalışacak kadar fakirlik.

Fakirlik, özellikle insanın kendi ve ailesinin karnını doyuramayacak derecede olursa, sabrı çok zor olan bir imtihandır. Zenginlik de, çoğu zaman insanı istiğna duygusuna boğarak, mâneviyattan, kulluktan uzaklaştırmaktadır. Ayrıca servetin kazanılmasında gayr-i meşrûkazanç ihtimalleri, zekât ve sadakasını tam tamına verememe ihtimâli, malın muhâfaza ve artırılması gibi zarûri meşguliyetlerin kişiyi fazlaca işgal etme tehlikeleri/riskleri mevcuttur. Öyle ise, ümmetinin her zümresine karşı rahmet ve şefkat hisleriyle dolu olan Hz. Peygamber (s.a.s.)´in bu zümrelerin zayıf noktalarına dikkat çekip, onları uyarmasından daha tabiî bir şey olamaz.

Dînimizin getirdiği hayat felsefesine göre, insan imtihan edilmek üzere yaratılmıştır. Kimisi azlık, kimisi çokluk; kimisi kadınlık, kimisi erkeklik; kimisi sağlık, kimisi hastalık; kimisi nimet, kimisi musibetle veya aynı insan yerine göre bazan sağlık, bazan hastalıkla, bazan bolluk, bazan darlıkla, nimet veya musibetle... imtihan edilecektir. Şeriat, bu farklı hallerin her birinde her bir farklı hal sâhibine nasıl davranmak gerektiğinin bilgisini getirmiş ve bu talimata uymasını emretmiştir. Bu talimâtı anlayacak derecede aklı olan herkes, buna uyup uymama durumuna göre hesaba çekilecektir.

Öyle ise zenginlik ve fakirlikle ilgili hadisleri belirtilen çerçevede kavramak gerekir. Bu tâlimatta servet sahiplerine düşmanlık aranmamalı, fıtrata hâkim kanunların beyânı, belirtilen şartlarda gerçek kulluğun nasıl yapılacağının öğretisi, bir başka ifade ile dinin siyâseti aranmalıdır.

"Bana zayıflarınızı arayın. Zîra sizler, zayıflarınız sebebiyle (onların sabrı, duâsı, takvâsı bereketiyle) yardıma ve rızka mazhar kılınıyorsunuz." (Ebû Dâvud, Cihâd 77, hadis no: 2594; Tirmizî, Cihâd 24, h. no: 1702; Nesâî, Cihâd 43, -6, 45,46-). Nesâî´nin rivâyetinde: "Allah bu ümmete zayıfları sebebiyle, onların duâları, namazları ve ihlâsları hatırı için yardım eder." Zayıfların ibâdet ve duâları çok daha hâlisânedir. Çünkü, kalpleri dünyevî süslerle meşgûl değildir. Himmetleri bir şeyde toplanmıştır. Bu sebeple duâları makbuldür, amelleri (riyâdan) pâktır.

Abdullah İbnu Muğaffel (r.a.) anlatıyor: "Bir adam gelerek "Ey Allah´ın Resûlü! Ben seni seviyorum" dedi. Rasûlullah: "Ne söylediğine dikkat et!" diye cevap verdi. Adam: "Vallâhi ben seni seviyorum!" deyip, bunu üç kere tekrar etti. Rasûlullah (s.a.s.) bunun üzerine adama: "Eğer beni seviyorsan, fakirlik için bir zırh hazırla. Çünkü beni sevene fakirlik, hedefine koşan selden daha sür´atli gelir." (Tirmizî, Zühd 36, hadis no: 2351)

Aslında her mü´min Rasûlullah (s.a.s.)´ı sevmekle mükelleftir, O´nsuz mü´min olunmaz. Öyle ise bu söz, ileri derecede bir sevgi duygusunun ifadesi olmaktadır. Bu seviyede bir sevgi, kişiye bir kısım özelliklere sahip olması ve fedâkârlıklara hazır olması gerekeceğindendir ki, Resûlullah, bu söylediğin şeyin gerektirdiği mes´ûliyetlere katlanıp , titizlikleri yaşayabilecek misin mânâsında: "Ne söylediğine dikkat et!" buyurmuştur. "... Fakirlik için zırh hazırla!" uyarısının gerisinde ciddî, zor, azîm bir işe karar vermişsin, hele bir düşün, altından kalkabilecek misin Bu, basit bir karar değil, kendini tehlikeli bir işe atıyorsun. Bunun arkasında pek çok belâ ve musibetlerle imtihân var. Kendini bilerek bela ve musibetlere atmaktan daha büyük bir risk var mı gibi mânâlar zihne gelmektedir. Peygamber´i gerçekten sevmek, O´na benzemeye çalışmak demektir, O´nun sünnetine sarılıp O´nun izinden gitmektir. Peygamber´in yaşadığı gibi sade, fakir bir hayat yaşamak, O´nun gibi ve O´nun yolunda mallarını infak etmek demektir. Rahat koltuklar üzerinde ve günlük yaşayışında hiçbir fedâkârlığa katlanmadan Allah ve Rasûlullah sevgisinden bahsetmek, ne kadar gerçekçi olur

Aliyyü´l-Kaarî, burada hazırlanması emredilen zırhtan maksadın sabır olduğunu belirtir. "Çünkü der, sabır fakrı örter, tıpkı zırhın zarara karşı bedeni örttüğü gibi." Belânın gelmesine selin misal verilmesi, sür´ati ifade içindir, çünkü yüksekten akan sel süratlidir. Rasûlullah (s.a.s.)´ın: "İnsanlardan en şiddetli belâya mâruz olanlar önce peygamberler, sonra sâlihler, sonra derece derece iyi hal sahibi diğer mü´minlerdir." (Tirmizî, c. 7, s. 78-79; Dârimî, c. 2, s. 320; Süyûtî, Câmiu´s-Sağîr, c. 1, s. 136; Ahmed bin Hanbel) hadisi göz önüne alınınca, sadedinde olduğumuz hadis daha iyi anlaşılır. Hak yolunda en büyük zorluk ve musîbetlere katlanan Efendimizin yolundan gidenler, ona yakınlıklarının derecesini, onu sevme yolunda katlandıkları fedâkarlıklar, sıkıntılar ve mahrûmiyetlerle ölçebilirler.

Bu ölçünün, zamanımız için çok daha geçerli olduğunu söyleyebiliriz. Çünkü, öncelikle farz ve sünnetlerin yaşanmasında ifâdesini bulan sevmeye, zamanımızda çeşitli mâniler var. Bırakalım pek çok hayatî sünnetleri, farzların yerine getirilmesi bile bir kısım zorluk ve dünyevî riskleri berâberinde getirmekte, mü´minleri işinden, aşından, terfîsinden etmektedir. Sünnete uymanın getireceği bu zorlukları göze alamayıp, tâvizkârlığa düşen, rahatına bağlı müslümanlar, şartların daha da ağırlaşmasına zemin hazırlayıp, dinî hayatta daha çok tâvizler istenmesine sebep olmaktadırlar. Bu hadis, üzerinde düşünülünce mûcizevî bir beyan olduğu görülmektedir. Rabbimizden, Rasûl-i Ekrem´ini hakkıyla sevmeyi bizlere nasîb etmesini niyaz ediyoruz. Allah sevgisi için de benzeri şeyler söylenebilir. Çünkü Allah´ı sevmenin göstergesi, Rasûlullah´a tâbi olmaktır (3/Âl-i İmrân, 31).

Hz. Ali (r.a.) anlatıyor: "Biz Rasûlullah (s.a.s.) ile birlikte otururken uzaktan Mus´ab İbnu Umeyr (radıyallâhu anh) göründü, bize doğru geliyordu. Üzerinde deri parçası ile yamanmış bir bürdesi vardı. Rasûlullah (s.a.s.) onu görünce, (Mekke´de iken giyim kuşam yönünden yaşadığı) bolluğu düşünerek ağladı. Sonra şunu söyledi: "Gün gelip, sizden biri, sabah bir elbise, akşam bir başka elbise giyse ve önüne yemek tabakalarının biri getirilip diğeri kaldırılsa ve evlerinizi de (halılar ve kilimler ile) Ka´be gibi örtseniz o zamanda nasıl olursunuz " "O gün, dediler, biz bugünümüzden çok daha iyi oluruz. Çünkü hayat külfetimiz karşılanmış olacak, biz de ibâdete daha çok vakit ayıracağız. Buyurdu ki: "Hayır! Bilakis siz bugün o günden daha iyisinizdir." (Tirmizî, Kıyâmet 36, hadis no: 2478)

Mus´ab İbnu Umeyr, İslâm´ın ilk kahramanlarından biridir. Mekke´ nin zengin ailelerine mensuptur. En iyi giyinen, en yakışıklı gençlerindendir. Müslüman olunca ailesinin boykotuna maruz kalmış, maddî sıkıntılar çekmiştir. Öyle ki derisi buruş buruş olmuştur. Ayrıca ondaki İslâm aşkını bu sıkıntılar sarsmamıştır. Rasûlullah (s.a.s.) Akabe biatından sonra, daha hicret etmeden, İslâm´ı yaymak ve namaz kıldırmak üzere Medîne´ye göndermiştir. Medîneli müşriklere hep Kur´ân okuyarak teblîğde bulunduğu için kerdinsine mukri´ (ve kaarî´) denmişti.

Mus´ab (r.a.), Rasûlullah´ın rikkate gelerek gözlerinden yaşlar boşanmasına sebep olan maddîsıkıntı içerisinde, İslâm´a hizmete yılmadan devam etmiş, Uhud savaşında şehîd olduğu zaman, vücudunu örtecek kefen bile bulunamamıştır. Kıyamet günü huzur-u İlâhî´de tam bir şeref hil´ati yerine geçecek olan üzerindeki o yamalı elbisesi ile başı örtülmüş, ayakları da izhir otuyla kapatılmış öylece defnedilmişti. Habbâb (r.a.) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.) ile berâber hicret ettik. Sırf Allah´ın rızasını düşünüyorduk. Bizim ücretlerimizi Allah verecekti. Bir kısmımız ücretinden hiç bir şey yemeden öldü. Bazılarımızın da (daha dünyada) meyveleri olgunlaştı ve topladı. Mus´ab İbnu Umeyr, geride tek elbiseden başka hiçbir şey bırakmadan öldü. (Uhud´da öldüğü zaman) bu elbise ile başını örttüğümüz vakit ayakları açılıyordu, onunla ayağını örtsek başı açılıyordu. Rasûlullah: "(Elbisesiyle) başını örtün, ayağına da izhir otu koyun" diye emretti."

Rasûlullah, bu hadiste maddî bolluğun, dînî gayret ve ibâdette hassasiyet getirmeyip, her hususta rehâvet ve gevşekliğe sebep olacağını ders vermektedir. İslâm cemiyetini, maddîdarlık değil, bilâkis bolluk ve rehâvetin yıkıma götüreceğini Hz. Peygamber pek çok hadislerinde beyan etmiştir. Tarih, medeniyetler Kur antoplumların hep maddîrefahın zirvesine ulaştıktan sonra gerilemeye ve yıkıma gittiklerini gösterir. Günümüzde bile, toplumsal çöküşlerin göstergesi kabul edilen içki ve uyuşturucu salgınına ve çeşitli cinsi sapıklıkların yaygınlık kazanmasına hep zengin ve müreffeh toplumlarda rastlamaktayız.

Ebû Ümâme İbnu Sa´lebe el-Ensârî (r.a.) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.)´ın yanında dünyayı zikretmişlerdi. Buyurdular ki: "Duymuyor musunuz, işitmiyor musunuz Mütevâzi/sade giyinmek îmandandır, mütevâzi giyinmek imandandır!" (Ebû Dâvud, Tereccül 1, hadis no: 4161; İbn Mâce, Zühd 22, h. no: 4118)

Rasûlullah (s.a.s.) bu hadislerinde mü´mine sâde ve mütevâzi giyinmeyi tavsiye etmektedir. Dünyada söz edilen bir sohbette te´kîdli bir üslubla kılık kıyafette sadeliğin tavsiye edilmesi, giyimin "dünya"ya ait bir keyfiyet olduğunu gösterir. Kılık kıyafette, günümüzde olduğu gibi, bir moda yarışı ile, eskimeden elbise atmanın dînen te´yîd edilen bir yönü yoktur. Tevâzu ve sâdelik esastır, ancak bunu "sünepelik" olarak da anlamamak gerekir; maddî gelire uygun olarak giyinmeyi dînimiz câiz görmüştür. Ama, özellikle İslâm düşmanlarının, yahûdilerin keselerini dolduracak şekilde, onların reklâmlarının etkisinde kalarak markalarını tâkip etmek, hele üzerindeki giyecek ile onların bedava reklâmını yapmak, israf yanında ekstra başka günahlara da sebep olacaktır. İmkân sahiplerinin sabah bir çeşit, akşam bir başka çeşit giyme havasına girmeleri toplumun ekonomik hayatında birkısım sıkıntılara sebep olacak, ahlâkî ve dînî hayatta da bunun akisleri görülecektir. O yüzden, imkân sahiplerinin de böyle menfi durumların çıkabileceğini düşünerek, buna meydan vermemek düşüncesiyle tevâzu ve sâdeliği tercîh etmeleri dinin tavsiye ettiği sırât-ı müstakîm olmaktadır.

"Rasûlullah (s.a.s.) ın yanında bir adamın çok ibâdet ettiğinden, bir diğerinin de verâ sahibi olduğundan bahsedilmişti. Efendimiz: "Verâ´ya denk olacak onunla tartılabilecek bir şey yoktur!" buyurdu." (Tirmizî, Kıyâmet 61, hadis no: 2521) (Verâ: Haramlardan, harama benzeyen şeylerden, şüpheli şeylerden kaçınmak mânasına gelir.)

Gazâlî, verâ´yı harama vesîle olabilir endişesiyle bazı helâl şeyleri (şüpheli şeyleri) de terketmek olarak târif eder. Önceki hadiste geçtiği üzere, zengin kimsenin helâl olduğu halde lüks ve pahalı giyinmeyi terkedip, tevâzu ifâde eden sade giyinmesi verâ´dır. Bu hal, sadece giyim kuşamla ilgili değildir; mesken, yiyecek, binecek, konuşma gibi her çeşit aslî ve gayr-ı aslî ihtiyaçlar için de sözkonusudur.

"Kişi mahzurlu/sakıncalı olan şeyden korkarak mahzursuz olanı terketmedikçe gerçek takvaya ulaşamaz." (Tirmizî, Kıyâmet 20, (2453). Bu hadiste, helâl bile olsa, gereksiz ve fazla olan kısmın bırakılmasına emir vardır. Mü´min, "haram değildir" diyerek, veya "helâldir" diye lüzumu olmayan şeylere yer vermemelidir. Bu "helâl"i Rasûlullah (s.a.s.), özel olarak bir konuya bağlamamış, mutlak bırakmıştır; öyleyse, hayatımızı ilgilendiren her şey olabilir: Yeme, içme, konuşma, giyme, ziyâret, uyku, harcama vs. Bunların gerekli miktarında kalmak esastır, çükü fazlası haram olabilir veya harama sebep olabilir. Nitekim her çeşit israf yasaklanmıştır. Aslında israf, yasaklanan şeylerde değil, helâl olan şeylerde sözkonusudur. İmam Gazâlî şöyle der: "Helâlin fazlasıyla meşgul olup ona düşkünlük göstermek, nefsin oburluk ve tuğyânı ve hevânın temerrüd (inatçılık) ve taşkınlığı sebebiyle, kişiyi harama ve mahz-ı isyâna sevkeder. Kim dininde zarardan emin olmak isterse bu hatardan (risk) sakınmalı, helâlin fazlasından kaçınmadır. Ta ki, tümüyle haramdan korunmuş olsun. Herkes için en mükemmel takvâ, din için hiç bir zararı olmayan şeyin tercihidir.

Zühd ve Takvâsıyla Peygamberimiz: Allah Resûlü, zâhidlerin en zâhidi, takvâlıların en takvâlısıydı. Zühd; dünya ona verilse sevinmeme, bütün dünya elinden gitse üzülmeme halidir. Bu hal, Allah Resûlü nde doruk noktadadır. Bütün dünya O nun olsaydı, her halde bir arpa tanesi bulmuş kadar sevinmezdi. Bütün dünya, bir anda elinden gitseydi, yine bir arpa tanesi kaybetmiş kadar üzülmezdi. O, dünyayı kalben bu şekilde terketmişti. Ancak bu terk, hiçbir zaman kesben, yani maîşet temini için çalışıp kazanarak da dünyayı terketmek değildir. Zira, kazanç yollarının en mantıklısını ve en güzelini bize gösteren, yine Hz. Muhammed Aleyhisselâm dır. O nun kesben dünyayı terk etmesi veya insanları buna teşvik etmesi düşünülemez. Dünyayı terk, kalben olmalıdır. Buna en güzel delil de yine Allah Resûlü nün kurduğu İslâm Site Devleti nin, kısa zamanda dünyanın en zengin ve en güçlü devletlerinden biri hâline gelmesidir. Bir batılı düşünürün dediği gibi, Allah Rasûlü nün kurduğu bir büyük devletten, daha sonra tam 25 tane imparatorluk ölçüsünde devlet doğmuştur. Osmanlı Devleti bunlardan sadece bir tanesidir. Evet, zühdde temel düşünce bu olmalıdır.

Allah Rasûlü, peygamberliğin aydınlık iklimine adımını attığı andan, dünya bütün debdebe ve ihtişâmıyla O nun ayağının önüne serildiği âna kadar hiç tavrını değiştirmedi. Hatta O, dünyaya geldiği anda sahip olduğu mal varlığına, vefat ederken sahip değildi. Çünkü neyi var, neyi yoksa hep dağıtmış ve infâk etmişti. Bakın maddî mirasına: Kayda değer olarak, hanımlarının içinde bulundukları küçük odalardan başka bir şey yoktu. Onlar da yine millete ait sayılırdı ki, analarımız vefat edince, hepsi de mescide dâhil edilmişti. Oraya giden herkesin de bilebileceği gibi, bu hücreler mescidin bir köşesine sıkışacak kadar dar bir yer işgal ediyordu. (Buhârî, Ferâiz 3; İbn Kesîr, el-Bidâye, 5/306)

Hasır Üzerinde Yatması: Hz. Ömer (r.a.), bir gün Allah Rasûlü nün huzuruna girdi. Efendimiz yattığı hasırın üzerindeydi ve yüzünün bir tarafına, hasır iz yapmıştı. Odasının bir yanında işlenmiş bir deri, bir diğer köşesinde de, içinde birkaç avuç arpa bulunan küçük bir torba vardı. İşte Allah Rasûlü nün odasında bulunan eşyalar bundan ibaretti. Hz. Ömer (r.a.), bu manzara karşısında çok duygulandı ve ağladı. Allah Resûlü niçin ağladığını sorunca da Ömer: Yâ Rasûlallah! Şu anda kisrâlar, krallar saraylarında kuş tüyünden yataklarında yatarken, Sen, sadece kuru bir hasır üstünde yatıyorsun ve o hasır, Senin yüzünde iz bırakıyor. Gördüklerim beni ağlattı. cevabını verir. Bunun üzerine Allah Rasûlü, Ömer (r.a.) e şu karşılıkta bulunur: İstemez misin, Yâ Ömer! Dünya onların, âhiret de bizim olsun. (Buhârî, Tefsir (66), 2; Müslim, Talâk 31) Başka bir rivâyette ise Efendimiz şöyle buyururlar: Dünya ile benim ne alâkam var. Ben bir yolcu gibiyim. Bir ağaç altında gölgelenen bir yolcu. Sonra da orayı terkedip yoluna devam eden. (Tirmizî, Zühd 44; İbn Mâce, Zühd 3; Ahmed bin Hanbel, I/301)

O, dünyaya bir vazifeyle gelmişti. Duygu ve düşüncede insanlara diriliş solukları getirmiştir. Vazifesi bittiği zaman da dünyayı terkedecekti. Dünya ile bu kadar alâkasız bir insanın, dünya adına bazı şeylere temâyül edeceğine, ihtimâl vermek aklın kabul edeceği şeylerden değildir. Evet, O, asla dünyaya meyletmedi, ve O, hiçbir zaman istikametten sapmadı, hiç dünyevîleşmedi.

Sadaka Hususundaki Hassâsiyeti: Akşam yatmış, fakat sabaha kadar dönüp durmuş, bir türlü uyuyamamıştı. Sağına dönüyor, soluna dönüyor, uf layıp duruyordu. Sabah, hanımı sordu: Yâ Rasûlallah, bu gece rahatsız mıydınız Çok ıstırap çektiniz. Allah Rasûlü nün cevabı şu oldu: "Yatağımı hazırlarken, yere düşmüş bir hurma buldum. Onu ağzıma koydum. Fakat sonra aklıma geldi ki, bizim evde sadaka ve zekât hurmaları da bulunuyor. Ya bu hurma, onlardan ise! İşte sabaha kadar bunu düşündüm, bunun ıstırâbıyla sağa sola dönüp durdum. Bir türlü gözüme uyku girmedi. (Ahmed bin Hanbel, II/193)

Sadaka ve zekât O na haramdı. Ancak bu hurma, kendine ait hediye hurmalardan da olabilirdi. Hatta bu ihtimal, diğer ihtimalden daha kuvvetliydi. Çünkü O nun hânesinde, sadaka veya zekât malları gecelemez, geldiği gibi dağıtılırdı. Şüphenin en küçüğüne karşı böyle davranan ve hayatını hep böyle hassâsiyet içinde geçiren bir insanın, kesin haram olan bir işe yanaşması mümkün müdür O, en küçük ve şüpheli bir şeyle dahi, ruh dünyasını kirletmeme konusunda fevkalâde hassastı. Böyle bir irâde, nasıl olur da kesin bir günah karşısında gevşerdi Hayır, O hiçbir günah karşısında gevşemedi ve ruhunda hiçbir günaha yol vermedi. Ruhu ve irâdesi her zaman nezîhti, tertemizdi, öyle yaşadı ve Refîk-i a lâya da öyle yükseldi.

Beni Hûd Sûresi İhtiyarlattı Hz. Ebû Bekir (r.a.), Allah Rasûlü ne sorar: Yâ Rasûlallah! Saçınızda ak görüyorum. Birdenbire ihtiyarladınız; bir derdiniz mi var Ve İki Cihan Serveri cevap verir: Beni Hûd, Vâkıa, Mürselât Sûreleri ihtiyarlattı. (Tirmizî, Tefsir 57). Hûd Suresinde O na: Emrolunduğun şekilde dosdoğru ol (11/Hûd, 112) denmişti. Bu doğruluk, Cenâb-ı Hakk ın, Habîbi için çizdiği doğruluktu. Ve O ndan, bu çizginin korunması isteniyordu. Mürselât, cennet ve cehennemin, zümre zümre ayrıldığını, insanların dehşet içinde iki büklüm olduğunu anlatıyordu. Vâkıa, yine bu zümreleri gösterip teşhir ediyordu. Bu sûrelerde anlatılanlar, Allah Rasûlü nü dehşette bırakıyor ve ihtiyarlatıyordu.

Âhirete Bakışı: Bir sahâbî, evinde Kur ân okuyordu. Aynı zamanda okuduğu Kur ân, dışarıdan da duyuluyordu. Bu sahâbî âyetleri okurken, Allah Rasûlü oradan geçmekteydi. Birden rengi sarardı ve diz üstü yere çöktü. Sanki âyetler, O nu ırgalıyor gibiydi. Evet, O, bu âyetlerin tehdidinden öyle korkmuştu. (Kenzu l-Ummâl, 7/206). Bu âyetler: Hiç şüphesiz Bizim nezdimizde (onlar için hazırlanmış) boyunduruklar, yakıcı bir ateş, boğazdan geçmez bir yiyecek ve elem verici bir azâb var (73/Müzzemmil, 12-13) diyordu. Aslında, bu gibi ifâdelerden hiç endişe etmemesi gereken birisi varsa, o da Allah Rasûlü ydü. Ancak O, bize edep, terbiye ve Allah (c.c.) karşısında takınılacak tavır adına ders veriyordu.

Hayırdaki Sür ati: Birgün mescide geldi, cemaatinin önüne geçti ve namaza durdu. Ardından hemen namazını bozdu ve odasına doğru telâşla yürüdü. Öyle bir heyecan ve telâş içindeydi ki, O nu gören, yangına gidiyor zannederdi. Biraz sonra geldi. Eski heyecanından eser yoktu. Geçti namazı kıldırdı. Namazdan sonra sahâbî, biraz evvelki heyecan ve koşturmasının sebebini sorunca, şu cevabı verdi: Biraz evvel bana, fakirlere dağıtılmak üzere bir şeyler getirildi. Ben, dağıtmayı unuttum. Tam namaza durduğum sırada hatırladım. Evimde böyle bir mal varken, namaz kılmak hoşuma gitmedi. Gidip Âişe (r.anha) ye, o malı dağıtmasını söyledim. (Buhârî, Ezan 158; Nesâî, Sehv 104). İşte buna zühd denir, işte buna incelik denir, işte buna takvâ denir ve işte buna O nun dünya ile alâkası denir. Defalarca, dünya O na temessül etmiş, kendini kabul ettirmek istemişti de O, her defasında elinin tersiyle onu itmişti. (Ahmed bin Hanbel, II/231)

Günlerce Aç ve Susuz Kalışı: O nun, günlerce ağzına bir tek lokma koymadığı çok olurdu (Ahmed bin Hanbel, III/213). Zaten hayatı boyunca, arpa ekmeğiyle dahi, karnını bir kere doyurduğu vâki değildir (Buhârî, Et ıme 23; Müslim, Zühd 22). Aylar geçer O nun evinde bir çorba kaynatmak için ateş yanmazdı (Buhârî, Rikak 17; Müslim, Zühd 28).

Bir gün namazını oturarak kılıyordu. Kıldığı nâfile bir namazdı. Ebû Hüreyre (r.a.), namazdan sonra sordu: Yâ Rasûlallah! Bir hastalığınız mı var Namazı oturarak kılıyorsunuz Verilen cevap cihanı ürpertecek şekildeydi: Yâ Ebâ Hüreyre, günlerdir ağzıma götürecek birşey bulamadım. Açlık tâkatimi kesti, ayakta duracak dermanım kalmadı, onun için namazımı oturarak kılıyorum. Ebû Hureyre diyor ki, bunu duyunca ağlamaya başladım. Allah Rasûlü kendi durumunu unutmuş, bana teselli veriyordu: Ağlama Ya Ebâ Hureyre! Burada çekilen açlık, insanı âhiret azâbından kurtarır. (Ebû Nuaym, Hilye 7/109; Kenzu l-Ummâl, 7/199)

O, bir liderdi. Raiyyetinin arasında günlerce aç kalanlar vardı (Bkz. Buhârî, Et ıme 23; Müslim, Zühd 12; Mecmeu z-Zevâid, 10/322). İşte, Allah Rasûlü de kendi hayat standardını onlara göre ayarlamıştı. Tebaası içinde, maddî hayat itibariyle en fakirâne hayatı O yaşıyordu. Hem de bunu kendi ihtiyarıyla yapıyordu. İsteseydi müreffeh bir hayat yaşayabilirdi. Bu, O nun için hiç de zor değildi. Zira, sadece kendisine hediye olarak gelenleri dağıtmayıp yanında bırakmış olsaydı, o gün için en zengin bir hayat yaşamasına kâfi gelirdi; ama O böyle yapmayı hiç düşünmedi.

Bu, kesinlikle, O nun ve yetiştirdiği cemaatinin dünyaya küsmüşlüğü veya dünyayı terketmişliği mânâsına alınmamalıdır. Mesele bir kısım şom ağızların, Bir lokma, bir hırka deyip Allah Rasûlüne âit bir ahlâk ölçüsünü alaya aldıkları gibi değildir. İsteyen, kazanır, zengin olur ve Allah (c.c.) ın emrettiği ölçüde zekâtını verir, infakta bulunur; evet kimse böyle bir kazancın karşısında değildir. Hatta helâlinden kazanmak İslâm da teşvik bile görmüştür. Bununla beraber, Allah Rasûlü nün ve O nun has dairedeki bir kısım arkadaşlarının, yukarıda müşahhas misâllerini verdiğimiz anlayışa ve idrâke sâdık kalmaları gerekir. Aksi halde, her gün hızla büyüyen, Mekke ve Medine sınırlarını çoktan aşan bu cemaati, ilk günkü saffet ve duruluğunda tutmak mümkün değildir. Bu cemaat, sırf bir beden ve cismâniyet cemaati değildir. Bu cemaat, aynı zamanda, ruh, kalp, irâde ve vicdan cemaatidir. Ve işte Allah Rasûlü, cemaatini bu dinamiklerle ayakta tutmaya çalışıyordu. Onlardan istediği her fedâkârlığı da, evvelâ kendisi gösteriyor ve her meselede olduğu gibi bu meselede de ümmetine örnek oluyordu. İşte, en çarpıcı örneklerden bir tablo:

Gecenin yarısıydı. Açlık Allah Rasûlü nün bütün dermanını tüketmiş ve artık gözüne uyku da girmez olmuştu. Belki biraz uyuyabilseydi, açlığın o şiddetli ıstırabından geçici de olsa kurtulacaktı. Ne var ki açlık, O nu terkedeceğe benzemiyordu. Evinden çıktı, bir tarafa doğru yürümeye başladı. Biraz sonra da bir karartı hissetti. Gelen biri vardı. Dikkatini oraya çevirdi; tanımıştı... Bu, hayatının hiçbir ânında O ndan ayrılmayan insandı. Düşüncede, aksiyonda hep O nunla beraber olmuştu. Şimdi de gecenin yarısında, Medine nin bu tenha köşesinde randevulaşmış gibiydiler. Gelen, Hz. Ebû Bekir (r.a.) di ve Allah Rasûlü, ona selâm verdi. Ardından da sordu: Yâ Ebâ Bekir! Gecenin bu vaktinde seni dışarıya çıkaran nedir Ebû Bekir (r.a.), Allah Rasûlü nü görünce derdini unutuvermişti. Zâten o, hep öyle idi. Hani Mekke de Allah Rasûlü nü kurtarmak için girdiği kavgada komalık olmuş, bir gün baygın kalmış ve gözlerini ilk açtığında Allah Rasûlü ne ne oldu diye sormuştu. Anası Ümmü Ümâre kızmış: Ölüyorsun; fakat hâlâ O nu düşünüyorsun (İbn Kesir, el-Bidâye 3/40) demişti. O, bilmiyordu ki, Ebû Bekir (r.a.), O nu düşünmediği zaman ölürdü. Çünkü Allah Rasûlü, onun hayat kaynağıydı. İşte şimdi de O ndan ayrı kalamamış ve bilemediği bir his, onu buraya kadar sürüklemişti. Sürüklemişti ve Rasûlullah ın sorusuna Açlık diye cevap veriyordu. Evde yiyecek bir şey bulamadım, gözüme uyku girmedi ve dışarıya çıktım.

Hemen ardından ekledi: Anam babam Sana feda olsun Yâ Rasûlallah, Sen niye çıktın Cevap aynıydı. Allah Rasûlü de açlıktan dolayı çıkmıştı. Tam bu esnâda bir karartı daha belirdi. Belli ki bu uzun boylu, görkemli insan Ömer di. Zâten, tablonun tamamlanması gerekiyordu. Allah Rasûlü, sağ tarafına Hz. Ebû Bekir (r.a.) i almıştı; ama, henüz sol tarafının her zamanki konuğu yoktu; sanki tabloyu yarım bırakmamak için o da koşup geliyordu. Evet gelen Hz. Ömer (r.a.) di. Karşısında bu iki dostu görünce O da şaşırıp kalmıştı. Selâm verdi, selâmı alındı. Ve Söz Sultanı, Ömer (r.a.) e de niçin çıktığını sordu. O da, aynı cevabı verdi: Açlık, Ey Allah ın Rasûlü, açlık beni dışarıya çıkardı dedi. Efendimiz in hatırına Ebû l-Heysem (r.a.) geldi. Evi o taraflardaydı. İhtimal gündüz de onu bağında görmüştü. Hiç olmazsa onlara hurma ikram eder ve açlıklarını yatıştırırlardı. Gelin Ebû l-Heysem e gidelim dedi.

Ebû l-Heysem (r.a.) in evine vardılar. Ebû l-Heysem ve hanımı, uyuyordu. Evde, bir de küçük bir çocukları vardı. Yaşı, beş veya altıydı. Önce kapıyı Hz. Ömer (r.a.) çaldı. O gür sesiyle Ya Ebe l-Heysem! diye seslendi. Ebû l-Heysem de hanımı da sesi duymadı. Fakat, yatağında mışıl mışıl uyuyan o yavru, birden yatağından fırladı, Baba! kalk Ömer geldi dedi. Ebû l-Heysem (r.a.), çocuğunu rüya görüyor sandı. Yat oğlum, gecenin yarısı, bu vakitte burada Ömer in işi ne ! Çocuk yattı. Kapı açılmayınca, bu defa da o nârin sesli Ebû Bekir (r.a.), gelip seslendi: Yâ Ebe l-Heysem! Çocuk yine fırladı, kalktı ve Baba! Ebû Bekir geldi diye bağırdı. Babası onu tekrar yatırdı. Fakat son gelen, sesi soluğu cenâzeleri dahi canlandıran Allah Rasûlü ydü. O, Ya Ebe l-Heysem! diye seslenince, çocuk, artık yayından fırlayan bir ok olmuştu. Hem kapıya doğru koşuyor, hem de Baba kalk, Rasûlullah geldi! diyordu. Ebû l-Heysem (r.a.), neye uğradığını şaşırmıştı. Hemen kapıya koştu. Gözlerine inanamıyordu. Gecenin bu saatinde, hânesine, Sultanlar Sultanı nüzûl etmişti. Hemen onları içeri aldı. Gidip bir oğlak boğazladı. Bu şeref, insana hayatta belki bir kere nasip olurdu. Hayatının en mutlu ânını yaşıyordu. Canını bile sofraya koysa azdı. Hurma getirdi, süt getirdi, et getirdi ve bu aziz misafirlerine ikram etti. Açlıklarını bastıracak kadar yediler. Ardından da yine Allah Rasûlü nün gözleri dolu dolu oldu. Ve her hâdiseye ayrı bir buud ve derinlik kazandıran dudaklarından şu sözler döküldü: Allah a kasem ederim, işte şu nimetlerden yarın hesaba çekileceksiniz. (Müslim, Eşribe 140, hadis no: 2038; Muvattâ, Sıfatu´n-Nebî 28, h. no: -2, 932; Tirmizî, Zühd 39, h. no: 2370)Ardından da şu âyeti okudu: O gün, muhakkak bütün nimetlerden hesaba çekileceksiniz (102/Tekâsür,

İşte O, hayatını bu kadar hassas ve bu kadar derin ölçüler içinde geçiren müstesnâ bir insandı. Hz. Ömer (r.a.) O na en yakın olanlardandı ve O nun hayatının zühd yanını şöyle anlatıyordu: Allah a yemin ederim, ben, Rasûlullah ın, sabahtan akşama kadar kıvrandığını bilirim. Zira, hurmanın en kötüsü olan (dakal) denen hurmayı dahi bulup karnını doyuramıyordu. (Müslim, Zühd 36; İbn Mâce, Zühd 10; Ahmed bin Hanbel, I/24, 50)

Halbuki O, kimden isteseydi, O nun için en mükellef sofralar hazırlardı. Hem buna ne hâcet Kendisine gelen hediyeler, her gün O na ve ailesine, müreffeh bir hayat yaşatacak ölçüdeydi. Ancak O, geleni dağıtıyor ve yarınlara bir şey bırakmıyordu. (Buhârî, Bed u l-Vahy 5-6, Savm 7; Müslim, Fezâil 50)

Kendisine, niçin dünya nimetlerinden istifade etmediği sorulunca da O, şöyle cevap veriyordu: Dünya nimetlerinden istifadeyi nasıl düşünebilirim ki, İsrâfil sûru eline almış, Cenâb-ı Hakk ın emrini beklemektedir. Böyle bir durumda olan insan, gelişigüzel, dünya nimetlerinden nasıl istifâde eder ki (Tirmizî, Kıyâme 8; Ahmed bin Hanbel, I/36; III/7) (F. Gülen, Sonsuz Nur, c. 2, s. 229 vd.)

Hz. Peygamber ve Ashâbının Yaşayışlarındaki Fakirlik: Hz. Âişe (r. anhâ) anlatıyor: "Bazı aylar olurdu, hiç ateş yakmazdık, yiyip içtiğimiz sadece hurma ve su olurdu. Ancak, bize bir parçacık et getirilirse o hâriç." (Buhârî, Et´ıme 23, Rikak 17; Müslim, Zühd 20-27, hadis no: 2970-2973; Tirmizî, Zühd 38, h. no: 2357-2358, 35 h. no: 2473). Diğer bir rivâyette: "Rasûlullah ölünceye kadar Muhammed âilesi buğday ekmeğini üst üste üç gün doyuncaya kadar yememiştir" denmiştir. Bir diğer rivâyette: "Muhammed (s.a.s.) bir günde iki sefer yedi ise, biri mutlaka hurma idi" denmiştir.

İbn Abbâs (r.a.) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.) ve ailesi üst üste pek çok geceleri aç geçirirler ve akşam yemeği bulamazlardı. Ekmekleri çoğunlukla arpa ekmeği idi." (Tirmizî, Zühd 38, hadis no: 2361)

Hz. Ömer (r.a.) insanların nâil oldukları dünyalıktan söz etti ve dedi ki: "Gerçekten ben Rasûlullah (s.a.s.)´ın bütün gün açlıktan kıvrandığı halde, karnını doyurmaya adi hurma bile bulamadığını gördüm." (Müslim, Zühd 36, hadis no: 2978)

"Şurası muhakkak ki, Allah hakkında benim korkutulduğum kadar kimse korkutulmamıştır. Allah yolunda bana çektirilen eziyet kadar kimseye eziyet çektirilmemiştir. Zaman olmuştur, otuz gün ve otuz gecelik bir ay boyu, Bilâl ile benim yiyeceğim, Bilâl´in koltuğunun altına sıkışacak miktarı geçmemiştir." (Tirmizî, Kıyâmet 35, hadis no: 2474)

Hz. Enes (r.a.) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.)´a arpa ekmeği ile kokusu değişmiş erimiş yağ getirmiştim. (Bir seferinde) şöyle söylediğini işittim: "Muhammed ailesinde, dokuz kadın bulunduğu bir zamanda, bir sa´ hurma, veya bir sa´ hubûbat bile gecelememiştir." (Buhârî, Rehn 1, Büyû 14; Tirmizî, Büyû 7, (1215); Nesâî, Büyû 50, (7, 288).]

Hz. Ali (r.a.) anlatıyor: "Evimden soğuk bir günde çıktım. Çok açtım, (yiyecek) bir şey arıyordum. Bir yahudîye rastladım, bahçesinde çıkrıkla sulama yapıyordu. Duvardaki bir açıklıktan adama baktım. "Ne istiyorsun ey bedevi, kovasını bir hurmaya bana su çeker misin " dedi. Ben de: "Evet! ama kapıyı aç da gireyim!" dedim. Adam kapıyı açtı, ben girdim, bir kova verdi. Su çekmeye başladım. Her kovada bir hurma verdi. İki avucum hurma ile dolunca kovayı bıraktım ve bu bana yeter deyip hurmaları yedim, sudan içip sonra mescide geldim." (Tirmizî, Kıyâmet 35, hadis no: 2475)

Ebû Talhâ (r.a.) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.)´a açlıktan şikâyet ettik ve karınlarımızı açıp gösterdik. Herkeste bir taş vardı. Resûlullah (s.a.s.) da karnını açtı, O´nda iki taş vardı." (Tirmizî, Zühd 39, hadis no: 2372)

Utbe İbnu Gazvân (r.a.) anlatıyor: "Gerçekten ben kendimi, Rasûlullah (s.a.s.) ile birlikte olan yedi kişiden yedincisi olarak görmüşümdür. Huble (asma) yaprağından başka yiyeceğimiz yoktu. Öyle ki avurtlarımız yara oldu." (Müslim, Zühd 15, hadis no: 2967)

Fudâle İbnu Ubeyd (r.a.) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.) cemaate namaz kıldırırken, bazı kimseler açlık sebebiyle kıyam sırasında yere yıkılırlardı. Bunlar Ashâb-ı Suffe idi. (Medîne´de misâfir olarak bulunan) bedevîler, bunlara delirmiş derlerdi. Efendimiz namazdan çıkınca yanlarına uğrar ve: "Eğer (bu çektiğiniz sıkıntı sebebiyle) Allah indinde elde ettiğiniz mükâfaatı bilseydiniz, fakirlik ve ihtiyaç yönüyle daha da artmayı dilerdiniz" derdi." (Tirmizî, Zühd 39, hadis no: 2369)

Bu hadisler, (son on hadis) Rasûlullah (s.a.s.) ve ashâb-ı kirâmın zâhidâne hayatı hakkında bilgi vermektedir. Hattâ son rivâyette görüldüğü özere, ashâb-ı suffe, zühdün ötesinde "yokluk" ve "darlık" şartlarını yaşamıştır. Zühd, belli bir ölçüde irâdî bir hayat tarzı, varlığa rağmen bir tercihdir. Halbuki açlıktan karna taş bağlamak, namazda kıyam sırasında yere yığılıp kalmak irâdî bir zühd değil, yokluğun getirdiği bir mahkûmiyettir. İslâm inkılâbı, bu maddî imkânsızlıklar içerisinde başlamıştır. Rasûlullah (s.a.s.) şahsen mahkûm olduğu maddî darlıktan hiç şikâyetçi olmadan, zerre kadar fütura düşmeden sıkıntılara katlanmış, Allah indindeki sevabı hatırlatarak ashâbını da metânet ve sabra dâvet etmiştir.

Rivâyetler, Efendimiz´in fetihlerden sonra, gelirlerin artmasıyla maddî bolluğa kavuşulmuş olmasına rağmen yaşayış tarzını değiştirmeyip üst üste üç gün buğday ekmeğini doyuncaya kadar yemeyecek, mutfağında günlerce ateş yakmayacak kadar mütevâzi/sade yaşayışını devam ettirdiğini bildirmektedir. Yani O, ömrü boyunca, irâdî ve kasdî bir zühd hayatı yaşamış, ümmetine vecîbe kılmadan, ideal hayat örneğini fiilen vermiştir. (İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları, 7/463)

"Sizden kim nefsinden emin, bedeni sıhhatli ve günlük yiyeceği de mevcut ise sanki dünyalar onun olmuştur." (Tirmizî, Zühd 34, h. no: 2347; İbn Mâce, Zühd 9, h. no: 4141).

"Âdemoğlunun şu üç şey dışında (temel) hakkı yoktur. İkamet edeceği bir ev, avretini örteceği bir elbise, katıksız bir ekmek ve su." (Tirmizî, Zühd 30, hadis no: 2342)

"İslâm hidâyeti nasip edilen ve yeterli miktarda mÂişeti olup, buna kanaat edene ne mutlu!" (Tirmizî, Zühd 35, hadis no: 2350)

Ebû Saîdi´l-Hudrî (r.a.) anlatıyor: "Ensâr (r.a.)´dan bazı kimseler, Rasûlullah (s.a.s.)´dan bir şeyler talep ettiler. Peygamberimiz de istediklerini verdi. Sonra tekrar istediler, o yine istediklerini verdi. Sonra yine istediler, o isteklerini yine verdi. Yanında mevcut olan şey bitmişti; şöyle buyurdular: "Yanımda bir mal olsa, bunu sizden ayrı olarak (kendim için) biriktirecek değilim. Kim iffetli davranır (istemezse), Allah onu iffetli kılar. Kim istiğna gösterirse Allah da onu gani kılar. Kim sabırlı davranırsa Allah ona sabır verir. Hiç kimseye sabırdan daha hayırlı ve daha geniş bir ihsanda bulunulmamıştır." (Buhârî, Zekât 50, Rikak 20; Müslim, Zekât 124, hadis no: 1053; Muvattâ, Sadaka 7 -2, 997-; Ebû Dâvud, Zekât 28, h. no: 1644; Tirmizî, Birr 77, h. no: 2025; Nesâî, Zekât 85, -5, 95-) Rezin rahimehullah şu ziyâdede bulunmuştur: "İslâm´a girip, yeterli miktarla rızıklandırılan ve verdiği bu miktara Allah´ın kanaat etmeyi nasip ettiği kimse kurtuluşa ermiştir."

"Ey ademoğlu! Eğer fazla malını Allah yolunda harcarsan bu senin için daha hayırlıdır. Kendine saklarsan senin için zararlıdır. Kefâf (yeterli miktar) sebebiyle levm edilmez, kınanmazsın. (Harcamaya), bakımları üzerinde olanlardan başla. Üstteki el (yani veren), alttaki elden (yani alandan) daha hayırlıdır." (Müslim, Zekât 97, hadis no: 1036; Tirmizî, Zühd 32, h. no: 2344).

"Siz Allah´a hakkıyla tevekkül edebilseydiniz, sizleri de, kuşları rızıklandırdığı gibi rızıklandırırdı: Sabahleyin aç çıkar, akşama tok dönerdiniz." (Tirmizî, Zühd 33, hadis no: 2345)

"Zenginlik mal çokluğuyla değildir. Bilâkis zenginlik göz tokluğudur, gönül zenginliğidir." (Buhârî, Rikak 15; Müslim, Zekât 120, hadis no: 1051; Tirmizî, Zühd 40, h. no: 2374)

"(Hakiki) miskîn (yoksul), kapı kapı dolaşırken verilen bir iki lokmanın veya bir iki hurmanın geri çevirdiği kimse değildir. Fakat gerçek miskîn, ihtiyacını giderecek bir şey bulamayan ve halini anlayıp kendisine tasaddukta bulunacak biri çıkmayan, (buna rağmen) kalkıp halktan birşey istemeyen kimsedir." (Buhârî, Zekât, 53, Tefsir, Bakara 48; Müslim, Zekât 102, hadis no: 1039; Muvattâ, Sıfatu´n-Nebiyy 7, -2, 923-; Ebû Dâvud, Zekât 23, h. no: 1631, 1632; Nesaî, Zekât 76 -5, 85-)

"Sizden biri, mal ve yaratılışça kendisinden üstün olana bakınca, nazarını bir de kendisinden aşağıda olana çevirsin. Böyle yapmak, Allah´ın üzerinizdeki nimetini küçük görmemeniz için gereklidir." (Buhârî, Rikak 30; Müslim, Zühd 8, hadis no: 2963; Tirmizî, Kıyâmet 59, h. no: 2515). Rezin bir rivâyette şu ziyâdede bulundu: "Avn İbnu Abdillah İbnu Utbe rahimehullah dedi ki: "Ben zenginlerle düşüp kalkıyordum. O zaman benden daha heveslisi yoktu. Bir binek görsem benimkinden daha iyi görürdüm; bir elbiseye baksam, benimkinden daha iyi olduğuna hükmederdim. Ne zaman ki bu hadisi işittim, fakirlerle düşüp kalktım ve rahata erdim."

"Sizden biri dilenmeye devam ettiği takdirde yüzünde bir parça et kalmamış halde Allah´a kavuşur." (Buhârî, Zekât 52; Müslim, Zekât 103, hadis no: 1040; Nesâî, Zekât 83 -5, 94-)

"İstemeler bir nevi cırmalamalardır. Kişi onlarla yüzünü tırmalamış olur. Öyle ise, dileyen (hayâsını koruyup) yüz suyunu devam ettirsin, dileyen de bunu terketsin. Şu var ki, kişi, zarûrî olan (şeyleri) iktidar sahibinden istemelidir." (Ebû Dâvud, Zekât 26, hadis no: 1639; Tirmizî, Zekât 38, h. no: 681; Nesâî, Zekât 92 -5, 100-)

"Bir adam Rasûlullah (s.a.s.)´dan bir şeyler istedi. Peygamberimiz de verdi. Adam dönmek üzere ayağını kapının eşiğine basar basmaz, Rasûlullah: "Dilenmede olan (kötülükleri) bilseydiniz kimse kimseye birşey istemek için asla gitmezdi!" buyurdu." (Nesâî, Zekât 83 -5, 94, 95-)

"Kişinin iplerini alıp dağa gitmesi, oradan sırtında bir deste odun getirip satması, onun için, insanlara gidip dilenmesinden daha hayırlıdır. İnsanlar istediğini verseler de vermeseler de." (Buhârî, Zekât 50, Büyû´ 15)

Sevban (radıyallahu anh) anlatıyor: "Rasûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) (bir gün):"Cenneti garanti etmem mukabilinde, insanlardan hiçbir şey istememeyi kim garanti edecek " buyurdular. Sevban (r.a.) atılıp: "Ben, (Ey Allah´ın Rasûlü!)" dedi. Sevban (bundan böyle) hiç kimseden birşey istemezdi." (Ebû Dâvud, Zekât 27, hadis no: 1643; Nesâî, Zekât 86, -5, 96-)

"İstemede ısrar etmeyin. Vallahi, kim benden bir şey ister, ben ona vermek arzu etmediğim halde, ısrarı (sebebiyle) bir şey kopartırsa, verdiğim o şeyin bereketini görmez." (Müslim, Zekât 99, hadis no: 1038; Nesâî, Zekât 88 -5, 97, 98-)

İbnu´l-Firâsî´nin anlattığına göre, babası: "Ey Allah´ın Rasûlü! (ihtiyacımı başkasından) isteyeyim mi " diye sormuş, Rasûlullah (s.a.s.) da: "Hayır, isteme! Ancak istemek zorunda kalmışsan, bâri sâlihlerden iste!" buyurmuşlardır. (Ebû Dâvud, Zekât 28, hadis no: 1646; Nesâî, Zekât 84, -5, 95-)

"Kim, kendisini müstağni kılacak miktarda malı olduğu halde isterse (dilenirse), kıyâmet günü, istediği şey suratında bir tırmalama veya soyulma ya da ısırma yarası olarak gelir!" Yanında bulunanlar: "Kişiyi müstağni kılan (miktar) nedir " diye sordular. "Kırk dirhem altın veya o kıymette bir başka şey!" buyurdu." (Ebû Dâvud, Zekât 23, hadis no: 1626; Tirmizî, Zekât 22, h. no: 650; Nesâî, Zekât 87, -5, 97-; İbn Mâce, Zekât 26, hadis no: 1840)

"Kim (malını artırmak için) insanlardan dilenirse, o mutlak surette ateş talep etmiş olur. Öyleyse ister azla yetinsin isterse çoğaltmayı istesin, (artık kendisi bilir)!" (Müslim, Zekât 105, hadis no: 1041)

Kabisa İbnu Muharik (radıyallahu anh) anlatıyor: "Sulh için diyet (hamâle) ödemeyi kabullenmiştim. Bu hususta yardım istemek için Rasûlullah (s.a.s.)´ı aradım ve karşılaştık. (Meseleyi açınca): "Bekle, bize sadaka malı gelecek. O zaman ondan sana da verilmesini emrederim" buyurdular. Sonra da: "Ey Kabisa! İstemek, üç kişi dışında hiç kimseye helâl olmaz: Sulh diyeti (hamâle) kabullenen kimse. Buna, gereken miktarı buluncaya kadar, istemesi helâldir. Ama o miktara ulaşınca, artık istemez. Âfete uğrayıp malını kaybeden kimse. Buna da mÂişetini temin edecek miktarı elde edinceye kadar istemesi helâldir. Fakirliğe uğrayan adam. Eğer kavminden üç kişi, "Falancaya fakirlik isâbet etti" diye ittifak ederlerse, geçimine yetecek miktarı elde edinceye kadar istemesi helâldir. Bunlar dışında istemek, ey Kabisa haramdır." (Müslim, Zekât 109, hadis no: 1044; Ebû Dâvud, Zekât 26, hadis no: 1640; Nesâî, Zekât 86, -5, 96, 97-)

Enes (r.a.) anlatıyor: "Ensârî bir zat gelip Rasûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)´dan birşeyler istemişti. "Evinde hiçbir şey yok mu " buyurdular. Adam:"Evet, dedi. Bir çulumuz var. Bir kısmıyla örtünüp, birkısmını da yaygı olarak yere seriyoruz! Bir de su içtiğimiz kabımız var." "Onları bana getir!" diye emrettiler. Adam gidip getirdi. Peygamberimiz eşyaları eline alıp: "Şunları satın alacak yok mu " buyurdular. Bir adam: "Ben bir dirheme satın alıyorum" dedi. Rasûlullah: "Bir dirhemden fazla veren yok mu " dedi ve iki üç sefer tekrarlayarak (açık artırmaya çıkardı). Orada bulunan bir adam: "Ben onlara iki dirhem veriyorum" dedi. Rasûlullah eşyaları ona sattı. İki dirhemi alıp Ensârîye verdi ve: "Bunun biriyle ailen için yiyecek al, ailene ver. Diğeriyle de bir balta al bana getir!" buyurdular. Adam gidip bir balta alıp getirdi. Rasûlullah, ona eliyle bir sap geçirdi. Sonra: "Git, odun topla, sat ve on beş gün bana gözükme!" buyurdu. Adam aynen böyle yaptı, sonra yanına geldi. Bu esnâda on dirhem kazanmış, bunun bir kısmıyla giyecek, bir kısmıyla da yiyecek satın almıştı. Rasûlullah: "Bak, bu senin için, kıyâmet günü alnında dilenme lekesiyle gelmenden daha hayırlıdır!" buyurdu ve sözlerine şöyle devam etti: "Dilenmek, sersefil, fakirliğe düşmüş veya rüsvay edici borca batmış ya da elem verici kana bulaşmış insanlar dışında, kimseye câiz değildir." (Ebû Dâvud, Zekât 26, hadis no: 1641; Tirmizî, Büyû´ 10, hadis no: 1218; İbn Mâce, Ticârât 25, hadis no: 2198)

Habeşî İbn Cünâde es-Selûlî (r.a.) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.) Arafat´ta vakfede iken bir bedevî gelerek ridâsının bir ucundan tutup, ondan bunu istedi. Peygamberimiz de ridâsını ona verdi. Adam ridâyı beraberinde alıp gitti. Tam o sırada dilenmek haram kılındı. Bunun üzerine Rasûlullah: "Sadaka zengine helâldeğildir; sağlığı yerinde güç kuvvet sahibine de helâldeğildir. O, sersefil edici, fakre düşen, haysiyeti kırıcı borca giren, eleme boğan kana bulaşan kimseler dışında hiç kimseye helâldeğildir. Öyleyse, kim malını artırmak için insanlara el açarsa, bu, kıyamet günü suratında cırmalama yaralarına ve cehennemde yiyeceği kızgın taşlara dönüşür. Öyleyse (buyursun) dileyen azla yetinsin, dileyen de çoğaltmaya çalışsın." (Tirmizî, Zekât 23, hadis no: 653). Rezin merhum şu ziyâdede bulunmuştur: "Ben, bir adama ihsanda bulunurum. Adam da onu koltuğunun altına koyarak alıp gider veya yiyip midesine indirir. Halbuki bu, (eğer lâyık değilse) o adam için ateşten başka bir şey değildir." Rasûlullah´ın bu sözü üzerine Hz. Ömer (r.a.): "Ey Allah´ın Rasûlü! Öyleyse ateş olan bir şeyi niye veriyorsunuz " diye sordu. Rasûlullah: "Allah benim cimri olmamı kabul etmedi, insanlar da benden istememeyi kabul etmedi!" cevabını verdi. Orada bulunanlar:"Dilenmeyi haram kılan zenginlik nedir " diye sordular. Peygamberimiz: "Sabah veya akşam yetecek kadar yiyecektir!" buyurdular." (Kütüb-i Sitte, c. 14, s. 66)

"Kim kendisine gelen bir fakirliği hemen halka intikal ettirirse (yani onlara açarak dilenmeye kalkarsa), onun fakirliğinin önüne geçilmez. Kime de fakirlik gelir, o da bunu (sadece) Allah´a açarsa, Allah ona er veya geç rızkıyla imdat eder." (Tirmizî, Zühd 18, hadis no: 2327; Ebû Dâvud, Zekât 28, hadis no: 1645)

Hz. Ömer (r.a.) şöyle hitap etmiştir: "Ey insanlar! Bilin ki tamahkârlık fakirliktir, yeis (tamahkâr olmamak) zenginliktir. Kişi bir şeye tamah göstermezse ondan müstağnî olur." (Kütüb-i Sitte Terc. ve Şerhi, c. 14, s. 68)

İbn Ömer (r.a.) anlatıyor: "(Babası) Ömer İbnu´l-Hattab (r.a.) dedi ki: "Rasûlullah (s.a.s.), (zaman zaman) bana ihsanda bulunuyordu. (Her seferinde ben): "(Ey Allah´ın Rasûlü!) bunu, buna benden daha muhtaç olan birine verseniz!" diyordum. Rasûlullah da: "Al bunu! Bu maldan, sen istemediğin ve gelmesini bekler durumda olmadığın halde gelen birşey olursa onu al ve temellük et (yani kendi malın kıl, malın olduktan sonra) dilersen ye, dilersen sadaka olarak bağışla. (Bu vasıfta) olmayan mala nefsini bağlama!" buyurdular. (Hadisi İbn Ömer´den rivâyet eden) Sâlim der ki: "Bu (hadis) sebebiyle Abdullah, kimseden bir şey istemezdi, (kendiliğinden) gelen bir şey olursa onu da reddetmezdi." (Buhârî, Ahkâm 17, Zekât 51; Müslim, Zekât 110, hadis no: 1045; Nesâî, Zekât 94, -5, 105-)

Amr İbnu Tağlib anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.)´a bir mal -veya bir şey- getirilmişti. Hemen onu taksim edip dağıttı. (Ancak, bunu yaparken) bir kısmına verdi, bir kısmına vermedi. Kendilerine verilmemiş olan kimselerin, sonradan hakkında dedikodu yaptıkları kulağına geldi. Bunun üzerine, (uygun bir fırsatta, halka hitap etmek üzere doğruldu). Allah´a hamd ve senâ ettikten sonra: "Sadede gelince; vallahi ben, birine verip diğerine vermediğim olur (bu doğrudur, ancak) vermediğim, nazarımda, verdiğimden daha çok sevgiye mazhardır. Ben bir kısım insanlara, kalplerinde gördüğüm sabırsızlık ve hırs sebebiyle veririm; bir kısmını da, Allah Teâlâ´nın kalplerine koymuş bulunduğu zenginlik ve hayra havâle eder (ve onlara bir şey vermem). İşte bunlardan biri Amr İbnu Tağlib´dir!" buyurdular. Amr devamla der ki: "Vallahi, Rasûlullah (s.a.s.)´ın (hakkımda telaffuz buyurduğu) bu kelâmına bedel kırmızı develerim olsaydı bu kadar sevinmezdim." (Buhârî, Cum´a 29, Humus 19, Tevhid 49)

Hz. Peygamber´in Ailesinin Maîşeti ve Sade Yaşayışı: Hz. Âişe (r.a.) anlatıyor: "ÂI-i Muhammed´in (s.a.s.), bazen bir ay geçer, hücrelerinin hiçbirinde ateş yanmazdı. Hz. Âişe´nin râvisi Ebû Seleme der ki: "Ben Âişe (r.a.)´den sordum: "Öyleyse bu esnâda ne yerlerdi " Şu cevabı verdi: "İki siyah: Hurma ve su! Ancak, Ensardan komşularınız vardı. Onlar sadâkatli komşulardı. Onların sağmal hayvanları vardı. Bunlar hayvanlarının sütünden Rasûlullah a bazen gönderirlerdi. (O, bize de içirirdi)" dedi. Muhammed (İbnu Mâce) der ki: "Ve onlar (yani Hz. Peygamber´in hücreleri) dokuz taneydi." (Müslim; Kütüb-i Sitte Muht. Terc. ve Şerhi, c. 17, s. 575)

"Muhammed´in nefsini elinde tutan Zat-ı Zülcelâl´e yemin olsun ki, Âl-i Muhammed´de hiçbir zaman akşamdan sabaha bir sa´ miktarında ne zahire ne de kuru hurma bulunmuştur." Halbuki o sıralarda Aleyhissalâtu vesselâm´ın dokuz zevceleri vardı." (Buhârî, Kitabu´l-Bey´)

"Al-i Muhammed´de ancak bir nüdd miktarı yiyecek maddesi sabahlamıştır" veya "Al-i Muhammed´de bir nüdd yiyecek (bile) sabahlamadı." (Kütüb-i Sitte Muht. Terc. ve Şerhi, c. 17, s. 576)

Süleymân İbn Surad (r.a.) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.) bize geldi ve bir yiyecek (ikramına) gücümüz yetmeksizin -veya bir yiyeceğe gücü yetmeksizin- üç gece kaldık." (Kütüb-i Sitte Muht. Terc. ve Şerhi, c. 17, s. 576)

Hz. Ebû Hureyre (r.a.) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.) a bir gün sıcak bir yemek getirilmişti. Yedi ve yemekten çıkınca: "Elhamdülillah, şu şu vakitten beri mideme sıcak bir yemek girmemişti" buyurdu." (Kütüb-i Sitte Muht. Terc. ve Şerhi, c. 17, s. 577)

Hz. Ali (r.a.) anlatıyor: "Rasûlullah (s.a.s.)´ın kızı (Fâtıma gerdek gecesi) bana gönderildi. Onun gönderildiği gece yatağımız koyun derisinden başka bir şey değildi." (Kütüb-i Sitte Muht. Terc. ve Şerhi, c. 17, s. 577)

Peygamberimiz´in Çocuklarına ve Ev Halkına Karşı Tavırları: Rasûlullah, ümmetini eğitip terbiye ederek ateşten koruması ve sıırât-ı müstakîme yöneltmesindeki gayretini, evinde en yakınlarına karşı görmememiz tabii ki mümkün değildir. Allah Rasûlü, her hususta olduğu gibi, insan eğitiminde ve çocuk terbiyesinde de daima orta yolu takip etmişti. Bütün evlâtlarını, torunlarını canı kadar sever hem de bu sevgisini onlara hissettirirdi. Ne var ki, bu sevgisinin kötüye kullanılmasına da asla fırsat vermezdi. Zaten O nun evlat ve torunları arasında, böyle bir davranışa yeltenen de yoktu. Ancak bilmeden yaptıkları hatalar karşısında, Allah Rasûlü nün takındığı bir tavır, o derin sevgiyi bir vekar buğusuyla sarar ve ılık bir görünümle onları şüpheli zeminde dolaşmaktan alıkordu. Meselâ, bir defasında Hz. Hasan veya Hüseyin, henüz yaşları çok küçük olduğu için elini sadaka hurmasına uzatır. Allah Rasûlü hemen harekete geçer ve o hurmayı onun elinden alarak: Bize sadaka hurması haramdır (Ahmed bin Hanbel, II/279; Müslim, Zekât 161) der. Daha o yaştan itibaren, onları harama karşı duyarlı yetiştirme, terbiyede dengenin güzel örneklerinden biri olsa gerek.

Çocuklarını Ebedî Hayata Hazırlaması: Allah Rasûlü ebediyete, yani insanların yaratılış itibariyle talip oldukları şeye talipti. Evet insan, ebed için yaratılmıştır. Ebedden Ebedî Zât tan başka bir şeyle de tatmin olması mümkün değildir. Binaenaleyh O ndan başka bir şey istemez.. bilerek-bilmeyerek hep O nu arzular. Bu itibarla da insana ebediyeti vereceğiniz âna kadar onun doyup tatmin olması mümkün değildir. Evet, insanın sonsuz emelleri ve arzuları vardır. Ona ne verseniz tatmin edemezsiniz! Zaten bütün dinlerin ve peygamberlerin mesajlarının esası da işte bu ukba buudlu nizamdır. Bu itibarladır ki, Allah Rasûlü (s.a.s.)bir taraftan avuç avuç ve kucak kucak onlara huzur taşırken, diğer taraftan da onları ebedî huzura, ebedî saadete hazırlamayı hiç mi hiç ihmâl etmiyordu. Bunun en çarpıcı misallerinden birini şu vak ada görmek mümkündür: Fâtıma Vâlidemiz, boynunda bir gerdanlıkla Allah Rasûlü nün huzuruna gelir. Allah Rasûlü (s.a.s.), bir rivâyette (Nesâî nin rivâyeti) Fâtıma Vâlidemiz in boynundan gerdanlığı alır. Başka bir rivâyette gerdanlık Fâtıma Validemiz in elindedir ve Allah Rasûlü ona şöyle buyurur: "İster misin ki halk Peygamberin kızı elinde cehennemden bir zincir, bir kolye taşıyor desin " (burada, halktan maksat, insanlar veya melekler, sema sâkinleri olması arasında fark yoktur.) Evet bir taraftan onları aziz tutuyor, diğer taraftan da teveccühlerini bütünüyle ahirete, Allah a, ebedî ve uhrevî güzelliklere çeviriyordu. Bu söz Hz. Fâtıma ya yetmişti. Zira bu söz, onun gönlünde taht Kur anve onu bütün letaifiyle fetheden insandan geliyordu. Onun için Hz. Fâtıma diyor ki: Hemen kolyeyi sattım. Parasıyla bir köle aldım ve o köleyi de hemen hürriyete kavuşturdum. Sonra da Allah Rasûlü nün huzuruna geldim. Geldim ve yaptıklarımı kendisine bir bir nakledince mesrûr oldu, sevindi. Sonra da ellerini açıp Allah a şöyle hamd etti: (Kızım) Fâtıma yı cehennemden koruyan Allah a hamdolsun. (Nesâî, Zînet 39)

Elbette ki, Hz. Fâtıma boynuna taktığı bu kolye ile harama girmiş değildi. Ancak Allah Rasûlü onu mukarrebîn dairesinde tutmaya çalışıyordu. Efendimiz in ikazı takva ve kurb buudluydu. Bu bir cihetle dünyaya karşı alâkasızlık, ama daha çok da, bulundukları yer ve kıyamete kadar temsil edecekleri cemaat itibariyle, Ehl-i Beyt in anasına düşen bir titizlik ve hassasiyet örneğiydi: Evet, Hasan a, Hüseyin e ve daha sonra gelecek Zeynelâbidin gibi âbidlerin, ziya kaynağına ana olmak elbette kolay değildi. Allah Rasûlü onu Ehl-i Beyt e ana olmaya hazırlıyordu. Sanki ona: Kızım sen, öyle bir koca evine giriyorsun ve öyle bir eve gelin gidiyorsun ki, senin o mübârek hanenden teselsülen ortaya çıkacak dünya kadar altın halkalar var. Bırak boynundaki şu altın kolyeyi, sen onlara ana olmaya bak! diyordu. Evliyâ, asfiyâ, ebrâr ve mukarrabîne ana olmak kolay değildi. Onun için Allah Rasûlü bu hususta, kendi hanesine karşı daha hassas ve daha sert idi. Evet, O, bu davranışlarıyla şefkat ve re fetin yanında onların nazarlarını uhrevî âlemlere çevirme itibariyle de sırat-ı müstakimin ayrı bir yönünü hatırlatıyor ve büyük-küçük bütün fenalıklara karşı kapı ve pencereleri kapatıp onların nazarlarını sadece ahirete çeviriyor ve size Allah gerek, Allah! diyordu.

Allah Rasûlü, bu en sevdiklerini, gerçek sevginin gereği olarak dünyevî bütün ricsten, pisliğin her çeşidinden temizliyor, eteklerine dünyevî tozun-toprağın bulaşmasına fırsat vermiyor, onların nazarlarını ulvî âlemlere çeviriyor ve onları oradaki beraberliğe hazırlıyordu. Kişi sevdiğiyle beraberdir (Buhârî, Fezâilu l-Ashâb 9; Müslim, Zikr 80, 81; Ebû Dâvud, Edeb 100). Hz. Muhammed i seviyorsanız, yolunda olacaksınız, yolunda olanlar ötede O nunla beraber olacaklardır. İşte bu beraberliğe hazırlama yolunda Allah Rasûlü bir taraftan onları seviyor, bağrına basıyor, diğer taraftan da bu sevip bağrına basmayı çok iyi değerlendiriyordu. Şefkat olacak, sevgi olacak, kalple ve hisle kucaklama olacak; fakat âhiret adına da kesinlikle bir gevşeklik olmayacak. İşte Sırat-ı Müstakim; orta ve en doğru yol! Bir yol ki Allah Rasûlü de bu yolun Baş yolcusu...

Hz. Fâtıma nın Hizmetçi İstemesi: O nun terbiye sisteminden bir diğer kesiti de İmam Buharî ve Müslim veriyor. Hâdiseyi bize Hz. Ali (r.a.) anlatıyor ve diyor ki: Evimizde hizmetçimiz yoktu. Bütün işlerini bizzat Fâtıma kendisi yapıyordu. Zâten, bütünü bir tek odadan ibâret olan bir hücrecikte kalıyorduk. O odacıkta, Fâtıma ocağı yakar ve yemek pişirmeye çalışırdı. Çok kere, ateşi alevlendirmek için eğilip üflerken, ateşten çıkan kılvılcımlar benek benek elbisesini yakardı. Onun için elbisesi delik-deşik olmuştu. Yaptığı sadece bu değildi. Ekmek yapmak, evin ihtiyacı olan suyu taşımak da onun yüklendiği işlerdendi. Ayrıca değirmen taşını çevire çevire eli; su taşıya taşıya da sırtı nasır bağlamıştı.

Bu arada bir harp dönüşü Medine ye esirler getirilmişti. Allah Rasûlü bu esirleri, müracaat eden Medine halkına dağıtıyordu. Fâtıma ya, babasına gidip ev işlerinde kendisine yardımcı olabilecek bir hâdim (hizmetçi) istemesini söyledim. O da gitti ve istedi... Şimdi, hâdisenin gerisini Hz. Fâtıma Vâlidemiz den dinleyelim: Babama gittim; fakat evde yoktu. Hz. Âişe: Geldiğinde ben haber veririm dedi, ben de geri döndüm. Az sonra Allah Rasûlü birdenbire çıkageldi. Ben ve Ali doğrulmak istedikse de O, buna mâni oldu ve aramıza oturdu. Öyle ki ayağındaki serinliği hissediyordum. Arzumuzu sordu. Ben de durumu aynen naklettim. Allah Rasûlü birden uhrevîleşti ve şöyle dedi: Yâ Fâtıma, Allah tan kork ve Allah a karşı vazifende kusur etme! Allah ın omuzuna yüklediği farzları hakkıyla yerine getir. Kocana da dâima sâdık ve itaatkâr ol! Onun hakkını da gözet! (Yani, senin iki vazifen var: Allah a karşı kulluk etmek ve sonra da kocana itaatde bulunmak.) Sana ayrı bir şey daha söyleyeyim: Yatağına girmek istediğin zaman, otuz üç defa ´Sübhânallah´, otuz üç defa ´El-hamdü lillâh´, otuz üç defa da ´Allahu ekber´ de. İşte bu, senin için hizmetçiden daha hayırlıdır. Bunun mânâsı şu idi: Ben senin nazarını uhrevî âlemlere çeviriyorum ve orada senin, bana ulaşman ve benimle beraber olman için de iki yol var: Birincisi Rabbine karşı kulluk vazifende kusur etmemen. İkincisi de; kocana karşı vazife ve mükellefiyetlerini yerine getirmen. Eğer bir hizmetçi, senin kocana karşı vazifelerinde senin yerini alır ve senin yapman gerekenleri o yaparsa, bu bir ölçüde senin eksik kalmana sebebiyet verebilir. Oysa ki senin iki kanatlı olman gerekir. Bir insan, nasıl en mükemmel kul olur ve Allah a kulluğunu en mükemmel şekilde yerine getirir Bir insan nasıl en mükemmel insan olur ve üzerindeki mükellefiyetleri kusursuz ve arızasız yerine getirir İşte sana düşen bunları araştırmaktır.

Sen evvela, Rabbine karşı kulluğunu en mükemmel şekilde edâ et ve mükemmel bir kul ol! Sonra da Ali gibi kıyâmete kadar gelecek ehlullah ı sulbünde taşıyan büyük bir insana karşı, mükellefiyetlerini yerine getir ve mükemmel bir insan ol! Ol ki, bütün mükemmeliyetlerin ve mükemmellerin toplanma yeri olan cennette benimle beraber olabilesin! Hz. Fatıma nın zü l-cenâheyn (iki kanatlı) olması için Hz. Ali ve ona hizmet bu denli önemli olunca, Hz. Fâtıma nın hizmetçi kullanması, onun kanatlarından birinin kırılması demektir. Böyle tek kanatlı biri ise Hz. Hasan a, Hz. Hüseyin e ve kıyâmete kadar gelecek bütün aktâba, müceddidîne, müçtehidîne ana olamazdı. Allah Rasûlü onu bu büyüklükte bir ana yapmak için, âdeta dünyaya ait bütün alâkalarını kesiyor onun nazarını tamamen âhirete çeviriyordu. Zira Allah (c.c.) da O nu böyle yapmış ve böyle terbiye etmişti. (İbn Hişam, Sîre I/262).

Fâtıma O nun kızıydı. Hakk ın terbiye adına kendisine lutfettiği ve ihsanda bulunduğu şeyleri o kızından esirgeyemezdi. O kız ki, Hz. Hasan ile Hüseyin den son şerif ve seyyide kadar birçok velînin/Allah dostunun anası olacaktı. Bu itibarla onun bu mübârek meyvelere çekirdek olabilecek mâhiyette yetiştirilmesi gerekiyordu. İşte bundan dolayı Efendimiz, bir taraftan fevkalâde sevgisi, şefkati ve gönüllerinde taht kurmanın yanında, diğer taraftan da Fâtıma nın nazarını hep uhrevî âlemlere çeviriyordu.

O´nun Mutluluk Evinin Genel Atmosferi: Allah Rasûlü nün saâdet hânesinde sürekli bir haşyet, Allah korkusu tüter dururdu. Allah Rasûlü nün bakışlarını yakalayabilenlerin, o bakışlarla her zaman cennetlerin imrendiriciliğine veya cehennemlerin ürperticiliğine ulaşmaları, hatta görüp hissetmeleri mümkündü. O´nun evinde yaşayanlar, O´nunla uzun müddet beraber kalanlar, O na bakanlar, her zaman Allah ı hatırlardı. İmam Nesaî naklediyor: Allah Rasûlü (s.a.s.)namaz kılarken içinde bir güveç kaynıyor gibi ses duyulurdu. (Nesâî, Sehv 18). O, daima ağlamalı, kaynamalı bir içle Allah a teveccüh eder ve namazını öyle kılardı. Âişe Validemiz kaç defa O nu Rabbinin huzurunda, başı yerde titreyerek, irkilerek secde eder vaziyette bulmuştu. (Nesâî, İşretü n-Nisâ 4)

Tabii ki, O nun bu hali, ev halkına da müsbet yönde tesir ediyor, ve terbiye adına onlara çok şey kazandırıyordu. Allah tan çok korkan bu Nebiler Sultanı nın, hanım ve evlatlarında da aynı haşyet, aynı korku vardı. Çünkü Allah Rasûlü, hep yaşadığını söylüyor ve söylediklerini de yaşadıklarıyla örneklendiriyordu. İnsanın yaşadığını söylemesindeki tesiri, en bariz şekli ve en çarpıcı keyfiyetiyle ancak O nun evinde görebiliriz. Yeryüzünde mevcut bütün pedagog ve terbiyeciler, bütün terbiye sistemleri adına, bildikleri ne kadar mâlûmâtları varsa hepsini seferber etseler, insan yetiştirme adına, o hâne-i saâdetteki, mutlu yuvada, güzel evdeki etkiye ulaşamazlar ve ulaşamamışlardır da.

Evet, Allah Rasûlü (s.a.s.), yapmak ve anlatmak istediği şeyleri daha çok, davranışlarıyla temsil ve ifade etmiş, sonra da davranışlarından dökülen bu şeylere tercüman olmuştur. Allah a karşı nasıl haşyet duyulacak, nasıl takvâ ve zühd içinde yaşanacak, secdeler nasıl bir derinlikle edâ edilecek ve nasıl iki büklüm olunarak rükû yapılacak; gecelerde nasıl feryad edilecek, Allah Rasûlü bütün bunları evinde yapmış, sonra da, arkadaşlarıyla sohbetlerinde: İnsanlar şöyle yapmalıdırlar. Çocuklarına şu şekilde sahip çıkmalıdırlar. Hak ve hakikate şu denli tercüman olmalıdırlar demiş ve dedikleri de hem kendi evinde, hem de dışarıda, hemen hüsn-ü kabul görmüş ve inanan insanların hayatlarında yankılanmıştır.

Her şeyden evvel O, eşi benzeri olmayan bir baba ve dedeydi. Hayat adına bize çok basit gibi görünen bu husus, esâsen her insan için aşılması gereken en zor engel ve engebelerden biridir ve Allah Rasûlü bu engeli en kolay şekilde aşmış en birinci baba ve dededir. Hem O, öyle evlât ve torunlar yetiştirmiştir ki, onların sulbünden gelen ne kadar altın halkaya âit insan varsa, hepsi de insanlığın ufkunda, âdetâ asırlara saçılmış güneşler, aylar ve yıldızlar gibidirler. Bu husus, sadece Allah Rasûlü ne has bir mazhariyettir ki, Cenâb-ı Hak O nu bu mazhariyette de tek kılmıştır. İçlerinde tek bir mürted barındırmayan veya başka bir ifâdeyle, içlerinden tek bir mürtedin çıkmadığı tek nesil, hem de milyonlara varan sayılarıyla Allah Rasûlü nün neslidir.

Nice Hak dostları vardır ki, kendileri çok büyük olmalarına rağmen, evlerinde yetiştirdikleri evlâtları itibarıyla fevkalâde fakirdiler. Onların evlâtları veya torunları, azıp sapmış ve şeytanın ağına takılmışlardır. Günümüzde dahi bunun yüzlerce örneğini gösterip anlatmak mümkündür. Ancak Allah Rasûlü nün evlat ve torunlarıdır ki, hiçbirisi yetiştikleri haneye, o hânenin mâna köklerine ihanet etmemişlerdir. Değil ihanet etmek, her fırsatta bu cibilli alâkayı göstermiş ve vefa misali olmuşlardır. Evet, işte bu da yine Allah Rasûlü nün risâletinin bir delilidir ki, insan ne kadar dâhi de olsa bu ölçüde bir terbiyeci olması kat iyen mümkün değildir. (F. Gülen, Sonsuz Nur, c. 1, s. 361 vd.)

Rasûlullah´ın Cömertliği ve Tevâzuu: Keremden Bir Kesit: Kerem; iyilikseverlik ve ikram etme hasleti demektir. Araplarda kerem, çok önemli bir sıfattır. Hatta câhiliye şiirini kurcaladığınız zaman, o devir Arabının şu hususlarla övündüğünü görürsünüz: "Biz, misafirlerimize, şu kadar koyun, şu kadar sığır, şu kadar deve boğazlayıp ikram ettik..." Evet, misafire gösterilen cömertçe ikram, onların birer övünç vesilesiydi ki, bu hususta kabile ve oymaklar âdetâ birbirleriyle yarışırlardı. Tabii bunlar yaptıkları her şeyi bencillik hesabına yapıyorlardı. İşte, cömertlik ve keremin böyle revaçta olduğu bir zamanda, onlar arasında kerimlerden kerim bir Zât zuhûr etti. O nun keremini görünce herkesin dili tutuldu. Bu kerim Zât, yaptığını sadece Allah için yapıyor, birisine dünyayı bağışlasa, ondan tek kelime ile dahi bahsetmiyordu. Hatta, şiirlerinde O nun cömertliğini anlatan mısralara yer veren şâirlerin, bu ifâdelerinden dahi hiç mi hiç hoşlanmıyor ve onların sözlerini, Ekremü l-Ekremîn olan Allah a izâfe ve havâle ediyordu.

O öyle parlak bir ayna idi ki, Cenâb-ı Hakk ın Kerîm ismi, O nda tecelli ile kendini gösteriyordu. O, her konuda olduğu gibi bu hususta da Allah Teâlâ´nın en zirvede bir kulu idi ve yeryüzünde O ndan daha kerim bir ikinci insan gösterilemezdi. Hz. Muhammed Aleyhisselam, keremin; kerem ise cennetin yoludur. Cimrilik ise, insanı cehenneme götüren bir yoldur. İki Cihan Serveri ni uzaktan görenler dahi, O nu, vasıflarından hemen tanır ve "bu O dur!" derlerdi. O, insanlık, dolayısıyla da cennet yolunun biricik rehberidir. O, diğer vasıflarıyla giremediği gönüllere keremiyle girmenin yolunu bulmuştur. O, hilmi/yumuşak huyluluğu, tevâzusu ile ruhları fethetmiş, keremi/cömertliği ile de gelip bu ruhlara taht kurmuştur.

O isteseydi, dünyanın en zengin insanı olurdu. Zaten, daha nübüvvetini ilân ettiği ilk günlerde, Kureyş O na dâvâsından vazgeçmesi şartıyla böyle bir teklifte bulunmamış mıydı (İbn Hişam, Sîre, I/285). Daha sonra da, bütün müslümanların Allah yolunda verecekleri şeyler hep O nun elinden geçiyordu. Hükümdarlardan gelen hediyelerin haddi-hesâbı yoktu. Fakat O şahsı adına bunlardan hiçbirine sahip olmayı düşünmedi, hatta aklının köşesinden dahi geçirmedi.

O, kendisini daima bir yolcu telakki ediyor ve yakın bir gelecekte göç edeceği anlayışı ile yaşıyordu. O na göre uzun bir yolculuk esnâsında, gölgelenmek için muvvakkaten altında dinlenilen bir ağaçtı dünya. Öyleyse O, bu uzun yolculukta, gerçekten önem verilmesi gereken hususlarla kalbini meşgul etmeliydi. Bir de, O nun insanlığa giden yolları, insanlara öğretmesi gerekiyordu. Kaldığı kadar bu ağacın altında kalacak, daha sonra da yoluna devam edecekti (Buhârî, Rikak 3). Gâye ve hedef yüce idi. Allah a ulaşmak O nun en birinci gâyesiydi ve insanları aynı hedefe ulaştırabilme vazifesi. İşte O, bunun için yanıp tutuşuyordu. Böyle bir durumda olan insan için dünya malının ne önemi olabilirdi ki Elbette ki hiç. Hiç ise, gönül bağlamaya değmezdi...

O, kendi bireysel hayatı için fakirliği seçmişti. Bu, herkesin de fakir olmasını istemesi demek değildir. Ancak hiç kimsenin midesi altında ezilip kalmasını da hoş görmüyordu. Zâten, O büyük insanın sâyesinde müslümanlar, çok kısa zamanda dünyanın en zengin milleti haline gelmişlerdi. Kendi aralarında, sadaka ve zekât kabul edecek insan bulamıyorlardı. Evet, kişi başına düşen gelir dağılımı o kadar yüksekti. Ama, onların içinde öyle zâhidler de bulunuyordu ki, evinde bir günlük yiyeceği var ise, getirilen yeni bir şey ne kadar da câzip olsa onu kabul etmiyordu. Bu bir diğergâmlık, bir ruh yüceliği meselesidir. Yaşatmayı sevmedir; yaşama zevkini terk etme idealidir. Bu his ve duygularla dolup taşamamış insanların bunları anlamaları da mümkün değildir.

Bir iftar sofrasında, Hz. EbûBekir e bir bardak soğuk su ikram edilir. Suyu dudağına götürünce, hıçkırıkları, boğazında düğümlenir. Yanındakiler ne olduğunu sorarlar. Cevap verir: Birgün Allah Rasûlü, kendisine getirilen böyle bir bardak soğuk suyu içmiş sonra da ağlamış ve: O gün nimetlerden hesaba çekileceksiniz! (102/Tekâsür,

âyetini okuyarak, "işte bu nimetten de hesaba çekileceğiz" buyurmuştu. Bunu hatırladım ve onun için ağladım... (Müslim, Eşribe 140; Ebû Nuaym, Hilye, I/30)

Halbuki, Hz. Ebû Bekir gâyetsade ve fakirâne bir hayat yaşıyordu. Vereceği hesap gâyet hafifti. Halife iken uzun zaman başkalarının koyunlarını sağarak ailesinin nafakasını temin etmeye çalıştı. Neden sonra kendisine maaş bağlandı, ama bu defa da verileni çok buldu. O, Medine nin en fakir insanının geçimini kendine ölçü kabul etmişti. Bu itibarla da artan parayı bir testiye atıyor ve orada biriktiriyordu. İki buçuk senelik hilâfeti süresince, aldıklarını hep böyle biriktirmişti. Vefat edeceği zaman da, kendisinden sonra gelecek halifeye teslim edilmek üzere, bu testiyi vasiyet ediyordu. Hz. Ömer, halife olup da testiyi kırdırınca içinden küçük küçük paracıklar çıktı ve bir de mektup vardı. Bu mektupta, yeni halifeye hitâben şöyle deniyordu: Bu paralar, bana verilen maaştan arta kalanlardır. Ben Medine nin en fakirini kendime ölçü kabul etmiştim. Artan miktarı bu testiye koydum. Dolayısıyla, bu paralar hazineye âittir ve oraya konulmalıdır. Hz. Ömer mektubu okuyunca ağladı ve: Kendinden sonrakilere çok ağır bir yük bıraktın, ya Ebâ Bekir! dedi. (Taberî, Tarihu l-Ümem ve l-Mülûk, IV/252)

Hz. Ebû Bekir, böyle zâhidâne yaşamayı Hz. Muhammed Aleyhisselam dan öğrenmişti. Zira Allah Rasûlü, pratikte, böyle yaşamanın mümkün olduğunu bizzat kendi yaşantılarıyla ona ve bütün ashâbına öğretmişti.

Düşünün ki, Efendimiz, bütün ganimetlerin beşte birine, hem de Cenâb-ı Hakk ın fermânıyla (8/Enfâl, 41) sahip bulunuyordu. Yani ganimetlerin humusu Allah Rasûlü nün şahsî tasarrufundaydı. Onu istediği gibi kullanma selâhiyeti, doğrudan doğruya Cenâb-ı Hakk tarafından O na tevdî edilmişti. Halbuki, Hz. Ömer birgün, O nun saâdet hücresine girecek ve hıçkıra hıçkıra ağlayacaktı. Efendimiz, niçin ağladığını sorunca da, o koca Ömer şöyle diyecekti: "Ya Rasûlallah! Dünya kralları, Kisrâlar servet içinde yüzüyorlar. Senin ise altına sereceğin bir sergin bile yok. Yatağın hasır ve teninde yattığın zeminin izleri var." Allah Rasûlü, şu cevabı verir: "İstemez misin yâ Ömer, dünya onların, âhiret de bizim olsun!" (Buhârî, Tefsir 66, -2-; Müslim, Talâk 31)

Allah Rasûlü, bunları söylerken, başka türlü yaşaması mümkün olmayan bir fakirin, bir düşkünün çaresizlik içinde söylediği sözler türünde bir söz olarak da söylemiyordu. Yukarıda da temas ettiğimiz gibi, o isteseydi, dünyanın en zengin insanı olabilirdi. Meselâ, bir fikir vermesi bakımından, sadece Huneyn den O nun payına düşen beşte biri belirtelim: 40.000 koyun, 24.000 deve, 6.000 esir, 4.000 okka gümüş ki, bir okka dört kilo demektir (İbn Sa d, Tabakat II/152). Diğer savaşlarda elde edilen ganimetlerle, krallardan gelen hediyeler de düşünülecek olursa, Efendimiz in en müreffeh bir hayat yaşamasına engel hiç bir şey yoktu. Ancak O, en fakir bir insanın yaşadığı hayatı yaşamaktaydı. Eline geçenleri ise, bütünüyle halka dağıtıyordu. Zira O, cisimlenmiş kerem ve cömertlik idi. Bu kadar kerem sahibi bir insan ise, ancak Rasûlullah olabilir...

Allah Rasûlü, dış-iç uyumu açısından en dengeli bir insan tipini temsil ediyordu. O nun dış görünüşü, farklı ve hoş bir heybet arzediyor ve güzelliği de âdetâ insanları büyülüyordu; iç dünyası itibarıyla da aynı ölçüde insanları teshir ediyordu. Hz. Enes: Allah Rasûlü, insanların en güzeliydi (Müslim, Fezâil 48; Buhârî, Menâkıb 23) der. Evet, hem sîret/yaşayış, hem de sûret/şekil itibarıyla O, insanların en güzeliydi. Hz. Âişe Vâlidemiz de O nunla alâkalı bir hissini şöyle anlatıyor: Mısır kadınları, Yusuf u görünce ellerini kestiler. Eğer benim Efendimi görmüş olsalardı, ellerindeki bıçakları sînelerine saplarlardı.

O insanların en güzeliydi. ve Enes in sözü devam ediyor: O, insanların en cömertiydi. Sûret ve cemâl yönüyle ahsenu n-nâs (insanların en güzeli) olan Allah Rasûlü, kalp ve irâdesiyle ecvedu n-nâs (insanların en cömerti) idi. (Müslim, Fezâil 48). İbn Abbas ın ifâdesiyle, özellikle Ramazan ayında O, önüne kattığı her şeyi sürükleyip götüren bir rüzgâr gibi cömert kesilirdi (Buhârî, Deavât 11; Ebû Dâvud, Edeb 100; Ahmed bin Hanbel, I/136). Yani, elinde-avucunda kalan en son şeyleri de dağıtıverirdi. Bu bir ruh ve irâde meselesiydi. O, kendi için yaşamaz, hep başkaları için yaşardı. Sürekli başkalarının/ümmetinin mutluluğunu düşünmekten ömrü boyu kendini düşünmeye fırsat bulamamıştı. Zâten, insanları mesut görmek kadar, O nu mutlu edecek bir başka zevk de yoktu. Diğergâmlığında, en son sırayı da kendi hânesi, kendi yakınları teşkil ediyordu. Yani, O, evvelâ, kendisine uzak olanlardan başlayıp ilgisini, alâkasını yayıyor, en sonunda sıra kendi yakınlarına geliyordu. Ganimet mi taksim edilecek, Bedir ve Uhud da bulunup şehid düşenlerin ailelerine öncelik tanınıyordu. Ve sık sık, kendi evindekilere: Ben onlara vermeden size hiçbir şey veremem (Müslim, Cihad 78) diyordu.

O´nun hilminin/yumuşaklığının ve diğer ulvî duygularının anahtarlarıyla açılmayan nice kapalı gönüller, O na kerem/cömertlik anahtarıyla açılıvermişti. İşte Safvan b. Ümeyye de bunlardan biridir: Hz. Enes anlatıyor: Allah Rasûlü, Huneyn e giderken, bu şahıstan ödünç olarak silah almıştı. Huneyn de elde edilen ganimetlere Safvan hayran hayran ve hırsla bakıyordu. O nun bu durumu Allah Rasûlü nün dikkatini çekmişti. Bakıp beğendiğin o develer senin olsun dedi. Ardından daha birçok şey verdi. Safvan bu cömertlik karşısında şaşırdı kaldı. Kalbi Allah Rasûlü ne karşı buğz ve kinle dolu olan bu adam, birdenbire değişivermişti. Evet, Allah Rasûlü nün bu keremi onu, bu kin ve buğzundan uzaklaştırmış ve İki Cihan Serveri onun için insanların en sevgilisi hâline gelivermişti. Safvan ı kazanmak elbette binlerce deve, sığırdan daha mühimdi. Allah Rasûlü de en önemli olanı yapmıştı. Nitekim Safvan a karşı gösterilen bu cömertlik, neticesiz kalmamıştı. Safvan hemen kavmine gidip şöyle demişti: Ey kavmim koşun İslâm a girin! Zira Hz. Muhammed bir veriş veriyor ki, ancak, fakirlikten korkmayan ve Allah a tam itimat eden bir insan böyle verebilir! (Müslim, Fezâil 57; Ahmed bin Hanbel, Müsned, VI/465; İbn Hişam, Sîre IV/135; İbn Hacer, el-İsâbe, II/187; Kenzu l-Ummâl, 10/505)

O, kendisinden birşey istenildiğinde varsa verir, olmadığı takdirde de borç alıp verir ya da vaad ederdi. Bazen üzerine giydiği tek elbisesini bile isteyen olur, O da hiç çekinmeden hemen veriverirdi.

Bir bedevî gelip O ndan birşey istemişti, Allah Rasûlü ona istediği şeyi vermişti. Adam bir kere daha istemiş, O yine vermişti. Üçüncü isteğinde ise, verecek bir şey olmadığı için Allah Rasûlü vaadetmişti. Yani mal eline geçtiği ilk fırsatta ona verecekti. Bu durum Hz. Ömer i fevkalâde üzmüş, Allah Rasûlü nün bu derece rahatsız edilmesinden rahatsız olmuştu. Dizleri üzerine doğruldu ve: İstediler verdin. Bir daha istediler, yine verdin. Bir daha istediler, vaadettin. Yani, kendini bu kadar eziyete sokma ya Rasûlallah! dedi. Ancak bu sözler, Allah Rasûlü nün hiç hoşuna gitmemişti. Kaşlarının hafif çatıldığını gören Abdullah b. Huzâfet üs-Sehmî ayağa kalkmış ve: Ver Ey Allah ın Rasûlü, sakın Allah ın seni fakir bırakacağını ve senden nimetlerini kesivereceğini zannetme! İki Cihan Serveri bir müddet sessiz durduktan sonra şöyle dedi: İşte Ben de bununla emrolundum. (Müslim, Fezâil 60, hadis no: 2314; Tirmizî, Şemâil; İbn Kesir, el-Bidâye 6/63)

Ferazdak ne güzel söyler: O teşehhüdün dışında asla hayır demedi. Eğer teşehhüd olmasaydı O nun Hayır sözü de Evet olurdu. O, evet lerle bu kadar bütünleşmiş bulunuyordu. Şer î daire içinde O ndan ne istense hemen icâbet eder ve isteyene istediğini verirdi.

Evet Nebîler Sultanı nın cömertlikte de benzeri yoktu. Bu ölçüdeki bir cömertlik de, ancak peygamberlikle izah edilebilirdi. Hem eğer cömertlik Allah a yaklaştıran bir huy ise, Allah Rasûlü nasıl cömert olmaz ki Halbuki O, Allah a yakınlıkta, Cibril i bile geride bırakmıştı. Zâten bizzat, kendisi de şöyle buyuruyordu: Cömert; Allah a, cennete ve insanlara yakın, cehenneme uzaktır. Cimri ise; Allah a, cennete ve insanlara uzak, cehenneme yakındır. (Tirmizî, Birr 40)

Bu konuda yine Allah Rasûlü şöyle buyururlar: Ey insanlar! Allah sizin için din olarak İslâm ı seçti. Öyleyse siz de İslâm la olan arkadaşlığınızı, cömertlik ve güzel ahlâkla bütünleştirin. İslâm, güzel ahlâk ve cömertlik yörüngesinde yürür. Güzel ahlâk ve cömertlikle İslâm a ihsanda bulunun! Cömertlik bir ağaç gibidir. Kökü cennette, dalları ise dünyaya sarkmıştır. Her kim, o ağacın altında yaşar ve cömertçe davranırsa, er-geç o ağacın dallarından birine tutunur ve o ağacın kökünün bulunduğu cennete yükselir. (Kenzu l-Ummâl, 6/571)

Cimrilik, bir dengesizlik, bir ifratsa, yok yere saçıp savurma da bir tefrittir ve ikisi de birer dengesizliktir. Peygamber fetâneti/zekâsı, cömertliği İslâm dinini i lâda/yüceltmede, kalpleri Allah için kazanmada kullanır. O, rahmet ve yumuşak huylulukla kalplere girdiği gibi, Allah ın kendisine ihsan ettiği şeyleri kullanmak sûretiyle de kalplere girmiş ve en açılmaz zannedilen kalpleri ikram ve cömertlik anahtarıyla açmıştır.

Hz. Hadîce Vâlidemiz, İslâm a en erken uyanan kadındır. Zâten Hadîce, kelime manâsıyla da erken doğan demektir. O Efendimiz den on beş sene erken doğmuş ve İslâm a da herkesten erken uyanmıştır. Onda aynı zamanda böyle bir isim-müsemmâ uygunluğu da vardır. Mekke nin en zenginlerinden olan bu kadın, bütün servetini Allah ve Rasûlü uğruna harcayıp tüketmişti. Öyle ki vefat ettiği zaman, bir kefen bezi alacak kadar dahi varlığı kalmamıştı. İhtimâl Allah Rasûlü, borç bulduğu para ile ona kefen bezi almıştı ki, bu, o büyük kadın için en uygun ölüm şekli idi, ölüm sonrası hali de böyle olmalıydı. Halbuki O, İslâm a girmeden önce, zenginliğiyle dillere destandı. Bu koca servet, son kuruşuna kadar dinin i lâsı, İslâm´ın yayılıp güçlenmesi uğruna sarfedilmişti (İbn Kesir, el-Bidâye, III/158, 159). Bu da ayrı bir sırat-ı müstakim örneğiydi. Allah Rasûlü, cömertliğini öyle bir fetânet ve ferâsetle kullanmıştı ki, yaptığı ikramların zerresi dahi boşa gitmemiş ve İslâm gücü olarak geriye dönmüştü. (F. Gülen, Sonsuz Nur, c. 1, Feza Y. -Zaman Gazetesi-, İst. 1994, s. 328 vd.)

Site İçi Arama

Bir Hadis

Beş Vakit Namaz

Ebu Hureyre (r.a.)Allah Resulü´nü (a.s.) şöyle buyururken işitmiştir. "Söyleyin, birinizin kapısı önünde bir akar su bulunsa ve günde beş defa içinde yıkansa ne dersiniz (Onun vücudunun) kirinden, pasından bir şey kalır mı " Hayır, kirinden, pasından hiç bir şey kalmaz dediler. "Beş vakit namaz işte bunun gibidir. Onlarla Yüce Allah günahları yıkar, siler," buyurdu.Sahih-i Müslim´deki hadis numarası: 1071

Bir Ayet

Çılgınca Kaynar Sular

Dinlerini bir oyun ve eğlence (konusu) edinenleri ve dünya hayatı kendilerini mağrur kılanları bırak. Onunla (Kur´an´la) hatırlat ki bir nefis kendi kazandıklarıyla helake düşmesin; (böylesinin) Allah´tan başka ne bir velisi ne bir şefaatçisi vardır; her türlü fidyeyi verse de kabul olunmaz. İşte onlar, kazandıkları nedeniyle helake uğrayanlardır; küfre saptıklarından dolayı onlar için çılgınca kaynar sular ve acıklı bir azab vardır. (6/70)