 |
|
|
 |
|
| ABDULHAMİD HAN |
ABDÜLHAMİD HAN
Osmanlı padişahlarının 34'üncüsü olan Sultan II. Abdülhamid Han aklı, zekası ve ilmi fevkalade üstün olan bir zattı. Batılıların ve iç düşmanların asırlar boyunca devleti yok etmek için hazırladığı yıkıcı, sinsi planlarını sezip, önlerine aşılmaz bir set olarak dikildi. Hazırlayanları ve maşa olarak kullandıkları yerli işbirlikçilerini, sahte kahramanları işbaşından uzaklaştırdı.
İşte bu büyük zatın 10 şubat, 96. yıldönümü idi. Yıldönümü vesilesi ile Yıldız Üniversitesi ve İstanbul Medeniyet Üniversitesi işbirliği ile iki açık oturumdan oluşan etkinlik düzenlendi. İlk panel Abdülhamid'in sağlık politikasıyla ilgiliydi. Oturum başkanlığını yaptığım bu panelde konuşmacılar özet olarak şunları anlattılar:
Prof. Dr. Hüsrev Hatemi; Abdülhamid'in çok iyi niyetli, sağlam karakterli ve vefalı bir insan olduğunu söyledi. Kendisinden çok devleti düşünürdü. 33 sene zalimlik yapmadan devleti ustalıkla idare etmişti. Ona atılan iftiralardan biri de pinti olduğuna dairdi. Bu çok çirkin bir suçlama olduğunu ifade etti. Aristokrat havada, halktan uzak yaşamamıştı. Atatürk'ün Abdülhamid'i küçümseyici veya kötüleyici bir sözünün olmadığını da ekledi.
Prof. Dr. Nil Sarı ise Abdülhamid'in sağlık alanındaki eserlerinden söz etti ve bazılarının fotoğraflarını gösterdi. Abdülhamid 90 adet gureba hastanesi, 19 adet belediye hastanesi, 89 adet askeri hastane ayrıca eğitim hastaneleri, kadın hastaneleri, akıl hastaneleri açmıştı. Bu hastaneler ülkemizden Lübnan'a, Yemen'den İsrail'e, Makedonya'dan Suriye'ye, Yunanistan'dan Libya'ya, Suudi Arabistan'dan Irak'a pek çok yerleşim bölgesine yayılmıştı. Ayrıca eczaneler, hapishane, sağlık merkezleri, fakirler, acizler ve hacılar için misafirhane de pek çoktur. Müthiş bir sağlık hizmetidir bu. Maalesef tahttan düştükten sonra bu eserlerin isimleri değiştirilmiş, bazıları yıkılmış ve bir kısmı da başka alanlarda kullanılmaya başlanmıştır. Kısacası bu büyük insan unutturulmak istenmiştir. Kasımpaşa, Haydarpaşa, Gülhane ve Mektebi Tıbbiye-i Şahane adlı eğitim ve üniversite hastanelerini açan da Abdülhamid olmuştur.
Doç. Dr. Adem Ölmez ise Abdülhamid Han'ın özellikle eğitim, sağlık, ulaşım ve asayişe önem verdiğini anlattı. Zamanında yeni bulunan aşıları ülkeye getirmiş, aşı ve kuduz hastalığı üzerine merkezler kurmuş, Bimarhaneleri yani akıl hastanelerini ıslah etmiştir. Akıl hastalarına zincir kullanımını yasaklayarak bugün bile saldırgan hastalarda kullanılan gömleği yerine koymuştur.
Dr. Şerif Esendemir konuşmasına Necip Fazıl'ın, "Abdülhamid'i anlamak her şeyi anlamak olacaktır." sözleriyle başladı. Abdülhamid'in tren yolları, bakteriyolojihane, cami ve mektepler yaptırdığını, çağına uygun yaşlılık politikası izlediğini, habitat yani biyosferi merkezi alan ekolojik politikaya önem verdiğini anlattı.
Bunları dinlerken aklıma hep başbakanımız Recep Tayyip Erdoğan çağrışım yaptı. O da ülkeye duble yollar, hızlı trenler, Marmaray, üçüncü boğaz köprüsü, çok sayıda havaalanı gibi sayılamayacak eserler hediye etti. Sağlık alanında yeni hastaneleri hizmete açtı. Sağlık hizmetlerini halka yaydı. Eğitim alanını pek çok üniversite, sayısız derslik ve binlerce yeni öğretmenle destekledi güçlendirdi. Kısacası Abdülhamid'in çağdaş bir takipçisiyle karşı karşıyayız.
Abdülhamid Han'ı nasıl ki bir takım vicdansız, merhametsiz ve acımasız kişiler, iç ve dış düşmanların oyununa gelerek, maşası olarak bir saray darbesi ile düşürdülerse aynı komplo şu an başbakanımıza karşı düzenlenmektedirler. Bu ülkeye hizmet etmek bazılarının gözüne batmakta ve ellerinden geleni yapmaktadırlar.
Rabbim Başbakanımızı korusunu2026 |
|
|
|
|
 |
94 yıllık bir tartışmanın tarihi -1-
Hans Joseph Lazar, 1895 yılında İstanbul’da doğmuş Türk-Yahudi orjinli bir gazeteciydi. 1930’larda Yahudi kimliğini saklayarak Hitler’in propaganda bakanı Goebbels’le çalışmaya başlamış, İspanyol İç Savaşı’nda Franko’ya desteğe giden Nazi kuvvetlerinin basın biriminde yöneticilik yapmıştı.
Bu tuhaf hayat hikayesinde bizi ilgilendiren ise 23 Eylül 1923 günü Mustafa Kemal Paşa ile yaptığı bir röportaj. Çünkü o röportaj aslında Türkiye’nin 94 yıllık başkanlık tartışmalarının başlangıcı sayılabilir.
Mustafa Kemal Paşa, röportajı Büyük Millet Meclisi’nin başkanı sıfatıyla vermişti. Ama o günlerde Meclis Başkanlığı bugünkünden başka bir anlam ifade ediyordu.
20 Ocak 1921 günün kabul edilen cumhuriyetin ilk anayasası Teşkilat-ı Esasiye’nin birinci, ikinci ve üçüncü maddelerine göre “Egemenlik kayıtsız şartsız milletindi. Yürütme kuvveti ve yasama yetkisi Büyük Millet Meclisi’nde belirir ve toplanır, Türkiye Devleti, Büyük Millet Meclisi tarafından idare edilir ve hükûmeti ‘Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmeti’ adını taşır”dı.
Aynı yasanın 7. Maddesinde Meclis’in yetkileri şöyle sıralanmıştı; “Şeriat hükümlerinin uygulanması, bütün kanunların yürürlüğe konması, değiştirilmesi, yürürlükten kaldırılması, antlaşma ve barış imzalanması ve vatan savunmasıyla ilgili savaş ilâmı”
9. maddeye göre de “Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu tarafından seçilen başkan, “Meclis adına imza atmaya ve Bakanlar Kurulu kararlarını onaylamaya yetkiliydi. Büyük Millet Meclisi Başkanı, Bakanlar Kurulu’nun da tabii başkanıydı.”
Yani aslında Meclis Başkanı Devlet Başkanı demekti. Fakat yürütme ve yasamanın Meclis’te birleştiği bu modelde yasamanın yürütme üzerindeki mutlak denetim yetkisi vardı, her konu Meclis’te uzun uzun tartışılıyor, bakanlar sık sık düşürülüyor, bakanların yerine Meclis Başkanı Mustafa Kemal’in onayı olmadan seçimler yapılabiliyordu.
İşte bu kriz zamanlarından birinde yakın çalışma arkadaşlarıyla Ankara Garı’nda toplantılar düzenleyen Mustafa Kemal Paşa, Cumhuriyet’in ilanına bir ay kala niyetini Viyana merkezli Neue Frei Presse gazetesinin Ankara temsilciğini yapan Hans Joseph Lazar’a anlatmıştı:
“Teşkilat-i Esasiyemizin maddelerinde hakimiyet bila kayd-ü şart milletindir. İcra kudreti, teşri salahiyeti milletin yegane hakiki mümessili olan Meclis’te tecelli ve temerküz eder. Bu iki cümleyi bir kelimede izah edebilmek için, hangi lügatte aranırsa artansın mezkur kelime Cumhuriyet olacaktır.. Binaenaleyh Türkiye’nin dahili tekamülü tamamen bitmemiştir. Daha tadilat ve terakkiyat vuku bulacak ve bilumum tekamülat Cumhuriyet esasına müncer olacaktır. Türkiye hal-i hazırda olduğu kadar ileride de daha ziyade demokratik bir Cumhuriyet olacak ve Cumhuriyet hiçbir surette Garp cumhuriyetleri esasından farklı olmayacaktır.”
http://maviboncuk.blogspot.co.uk/2013/07/hans-josef-lazar-mkemal-interview-1923.html
Röportaj Ankara ve İstanbul’da siyaset dünyası ve basınına bomba gibi düştü. Meclisin üstünlüğünü savunan muhafazakar eğilimli Tevhid-i Efkar gazetesinde çıkan imzasız bir yazı bu aceleye getirilmiş kararı yeriyordu:
“Bizim muhafazakar kafamızı beğenmeyenlerin müteceddid ve terakkiperver dimağları haftalardan beri Ankara İstasyon Binası’nda Cumhuriyet doğurmaya çalışıyorlar. Bizim bildiğimize göre Cumhuriyet istasyon binalarında değil, millet meclislerinde doğar... Yeni Cumhuriyet istasyonda hazırlandığı için bir sürat katarı gibi azami şiddetle ortaya atıldı.”
Peki Mustafa Kemal’in kafasına nasıl bir Cumhuriyet vardı?
İstanbul ve Ankara basını sayfalarını bu tartışmalara ayırmıştı. 23 Eylül günü Tevhid-i Efkar’da çıkan “Cumhuriyet terazisinin hangi kafesi ağır basacak?” başlıklı yazıya göre Halk Fırkası Cumhuriyetçiler ve La Cumhuriyetçiler diye ikiye ayrılmıştı. La Cumhuriyetçilerin bir kısmı mevcut sistemi savunan Hakimiyet-i Milliyeciler, bir kısmı ise İttihatçılardı. Cumhuriyetçiler ise üçe ayrılıyordu: Fransız modelini savunan cumhuriyetçiler, Amerikan modelini savunan Cumhuriyetçiler ve Türkiye tarzını savunan Cumhuriyetçiler.
Mustafa Kemal Paşa ve çevresi Türk tipi Cumhuriyeti savunan üçüncü gruptandı.
Ama 29 Eylül günkü ittihatçılara yakın Tanin Gazetesi’ne göre yeni anayasa tasarısını hazırlayan Mütehassıslar Heyeti üyelerinden Ziya Gökalp, Ahmet Ağaoğlu, Adalet Bakanı Seyit Bey ve Yusuf Kemal Amerikan Cumhuriyet sistemine taraftarlarıydılar. Gazete bu yüzden ABD Başkanı’nın görev ve yetkilerini düzenleyen ABD Anayasası’ndaki 18 maddeyi de okurlarının dikkatine sunmuştu.
26 Eylül günkü Vatan gazetesi de sayfalarını Amerikan ve Fransız modellerini uzun uzun anlatan makalelere ayırmış, Fransız modelinde Cumhurbaşkanı’nın seçildikten sonra parti siyasetinden çekilmesi övülmüş, Amerikan modeli ise “Seçildikten sonra dört sene için diktatör gibidir” denilerek eleştirilmişti.
Dönemin en etkili gazetecilerinden Hüseyin Cahit Yalçın Fransız tarzı cumhuriyeti savunanlar arasındaydı. Ama onun da aynen değil Meclis’e daha ağırlık vererek kabul edilmesini istiyor “Meclis-i Mebusan’ın feshi, meclisten çıkan kanunların kabulü meselelerinde cumhurbaşkanının hukukunun tahdit edilmeye muhtaç” olduğunu savunuyordu. (Yeni kurulacak Cumhuriyet, Hüseyin Cahit’e iyi gelmeyecek, önce Lozan’la ilgili iki Hintli İngiliz’in mektubunu Başbakanlığa ulaşmadan yayınlamaktan İstiklal Mahkemesi’nde yargılanacak, bir sene sonra da kapatılan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ile ilgili bir habere yer vermekten önce hapse atılacak sonra da Çorum’a sürgüne gönderilecekti)
Mustafa Kemal’e yakın isimlerse her iki modelin de Türkiye’ye uygun olmadığını iddia ediyordu. Daha sonra Cumhuriyet’in uzun süre Adalet Bakanlığı koltuğuna oturacak Mahmud Esad (Bozkurt) o günlerde İzmir’de verdiği bir konferansta şöyle demişti:
“Efendiler, Fransa’da olduğu gibi kuvvetlerin dengesi, Amerika’da olduğu gibi kuvvetler ayrılığına dayanan bir Cumhuriyet şeklini kabul etmek memleketimiz için felaket sebebi olur. Bu iki şekilden birini kabul etmek irticai kabul etmek demektir. Bu iki şekilden birini kabul etmekle halkçılığı, milliyetçiliği tesis için senelerden beri döktüğümüz kanlar, sarf ettiğimiz emekler heder olacaktır. Memleketimiz için en uygun olan cumhuriyet şekli kuvvetler birliğine dayanan Cumhuriyettir.”
Esas büyük tartışma ise yeni Teşkilat-i Esasiyye kanununda Mustafa Kemal’in hem cumhurbaşkanı hem de parti başkanı olacağı haberlerinin çıkmasıyla başladı. Etraflı Düşünelim başlıklı yazısında Hüseyin Cahit “Bu hata olur. Reis-i devlet fırka reisi olamaz. Faal bir siyaset takip eyleyemez. Bunun haricinde düşünülecek, yapılacak şeyler karışıklığa neden olur, zararını çekeriz” derken, Vatan yazarı Ahmed Emin (Yalman) “Gazi Paşa Hazretlerine maruzat” başlıklı yazısında Mustafa Kemal’e seslenerek “Dünyanın hiçbir unvanı, hiçbir imtiyazı, yoktur ki sizi bugünkü mevkiinizden daha yükseğe çıkarabilsin. Aksine olarak unvanların çoğalması milletle sizin aranızda bir engel olabilir... Devlet başkanının parti başkanı mevkiinde bulunması nüfuz ve itibarını sarsacaktır. Pek muhterem Gazi hazretleri, milletin hudutsuz saygı ve sevgisine dayanarak iş gören bir milli rehber durumunda kalacağınızı millete müjdeleyiniz…”
Ama o müjde gelmedi. 29 Ekim 1923’de meclis hükümeti sisteminden Cumhuriyet sistemine geçildi. Meclis iktidarını artık Cumhurbaşkanı ve CHP Genel başkanı olan Mustafa Kemal Paşa’ya devretti. Artık başbakanı ve hükümeti o atıyor, yürütme Çankaya Köşkü’ndeki toplantılarla ilerliyordu. Meclis inkılapların önünde engel olmaktan çıkarılmıştı.
Mustafa Kemal’in hem Reis-i cumhur hem de Cumhuriyet Halk Fırkasının umum reisi olması bir yıl sonra Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kurulurken yeniden gündeme geldi. Kısık sesli eleştirilere Mustafa Kemal’in cevabı sert oldu:
“Reisicumhurun fırka reisliğiyle cihet-i alakasını ikide bir tekrar edenler ve bütün cihan bilsin ki, benim için bir taraftarlık vardır: Cumhuriyet taraflılığı, fikri ve içtimai inkılab taraflılığı, Halk Fırkası’nın mefkuresi, esas umdesi olan bu noktada, yeni Türkiye camiasında bir ferdi hariç tasavvur etmek istemiyorum. Onun için Reisicumhur da bulunduğum halde, fırkamızın riyaset-i umûmîsini de fahrile muhafaza ediyorum. Bu suretle yeni Türk devletinin, genç Türk Cumhuriyeti’nin takviye ve tarsinine hizmet etmekte olduğum kanaatindeyim…”
Terakkiperver Fırka’nın kapatılması, Takrir-i Sükun’la tam gaz giden parti-devlet modeline ikinci itiraz 1930’da bu kez bizzat Mustafa Kemal’in isteğiyle Serbest Cumhuriyet Fırkası’ndan sonra geldi.
Bizzat Atatürk tarafında parti kurması için davet edilen Fethi Bey’in (Okyar) şartı Mustafa Kemal’in CHP Umumi Reisliği’nden ayrılmasıydı. Mustafa Kemal, Fethi Bey’i teskin eden sözler ve açıklamalarla onu ikna etmeye çalıştı:
“Bu fırkalar benim iki evladım gibi olacak ve ben -böylece tabir etmekliğime müsâade ederseniz, sizin babanız olacağım ve bir baba iki öz evladına nasıl muamelede bulunuyorsa, ben de aynı şekilde bu iki fırkaya muamele edeceğim. Bundan emin olunuz.”
Ama sahada Ulu Önder’in karşısında iş yapıyor olmak SCF’lilerin işini zorlaştırıyordu. Serbest Fırka ve CHP’liler arasında bu konuda polemikler başladı. Daha sonra Köy Enstitüleri’ni kuracak Serbest Cumhuriyet Fırkası İstanbul İl Başkanı İsmail Hakkı Baltacıoğlu, “Taptığımız Atatürk” başlıklı bir yazı yazarak “Ebedi rehber mutlak Mustafa Kemal’in CHP’den ayrılmasını’’ istemişti. Cevap bir aşamada Atatürk’ü bile Kemalizmden tekfir edecek Dr. Reşid Galip’ten geldi. Delalet isimli cevapta Reşid Galip, Atatürk’e tapmaktan bahseden Baltacıoğlu’nun aslında böyle yazarak Mustafa Kemal hakkındaki gerçek fikirlerini sakladığını iddia edecekti. (Bir nevi kriptolukla suçlayacaktı)
1930 Belediye seçimlerinde SCF’nin beklenemeyen bir başarı elde etmesi CHPlileri iyice telaşlandırmış, Mustafa Kemal’e CHP’nin arkasında olduğunu söylemesi için baskılar artmıştı. Bu arada Fethi Bey de Mustafa Kemal’e bir mektup yazarak tarafsızlığını açıklamasını istedi.
Mustafa Kemal, orta yolu bulmaya çalışan bir mektupla cevap verdi:
“Malumdur ki, resmî vazifem dolayısıyla ben bugün CHF Umumî Reisliği’ni fiilen îfa etmemekteyim. Fiilen riyaset İsmet Paşa tarafından îfa olunmaktadır. Reisicumhurluk vazifesinin hitamında bizzat teşkil ettiğim Cumhuriyet halk Fırkası reisliğini fiilen idare edeceğim tabiîdir… Reisicumhur bulunduğum müddetçe Reisicumhurluğun uhdeme verdiği yüksek ve kanunî vazifeleri, adilane ve bitarafane ifa edeceğime, laik cumhuriyet esası dahilinde her nevi siyasi faaliyet cereyanlarının bir maniaya uğramayacağına emniyet edebilirsiniz efendim…”
Ama öyle olmadı. Bu mektuptan üç ay sonra Serbest Fırka, Menemen Olayları bahane gösterilerek kapatıldı.
Parti-devlet sistemi Atatürk’ün vefatının ardından Millî Şef adını alan İsmet İnönü ile sürdü.
Tekrar göze batması yine çok partili hayatın görünmesiyle başladı…
7 Ocak 1946’da Demokrat Parti’nin kurulmasından beş ay sonra Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, Cumhuriyet Halk Partisi kurultayında 708 oyun tamamını alarak yeniden genel başkan seçildi. 22 Haziran 1946’da Vatan Gazetesi’nde bir yazı kaleme alan Adnan Menderes bu duruma tepki gösterdi:
“Fikrimizce parti başkanlığının devlet başkanlığından ayrılması, Türk demokrasisinin halli mecbur bulunduğu bir mesele olarak karşımızdadır. Devlet reisliği yüksek makamının parti mücadeleleri içine sokulamayarak bütün partilerin üstünde kalması ve hepsine karşı aynı adalet ve insaf duygularıyla ve kanunun emrettiği tam tarafsızlıkla hareket edilmesi ancak ve ancak bu meselenin halline bağlı bulunmaktadır…”
Nitekim, 1947’de toplanan Demokrat Parti Birinci Kongresi’nde partinin en önemli davalarından biri olarak “Devlet Reisliği ile fiilî parti reisliğinin bir zât uhdesinde birleşmemesi usulünün kabulü ve tatbikata geçirilmesi” kabul edildi. Şöyle deniyordu:
“... Her vatandaşın yüreğini sızlatan, endişeye düşüren idarî tasarrufların ilk şartı olmak bakımından da Devlet Reisliği ile fiilî parti reisliğinin bir zâtın uhdesinde birleşmemesinin kabulü millî hakimiyet esasının zaruretleri olarak tespit edilmiştir.”
Bunun uygulamaya geçmesi 14 Mayıs 1950 seçimlerinde Demokrat Parti’nin iktidara gelmesinden sonra oldu. Cumhurbaşkanı seçilen partinin genel başkanı Celal Bayar, genel başkanlıktan istifa etti, partinin sade bir üyesi olarak kaldı.
Ama daha da ileri giden partiler olmuştu.
18 Temmuz 1945’te kurulan ilk muhalif parti olan Nuri Demirağ’ın Millî Kalkınma Partisi, Türkiye’de Amerikan sistemini model olarak savundu ve cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesini parti programına koydu.
Yasa dışı Türkiye Komünist Partisi’nin legal partisi olarak 14 Temmuz 1946’da kurulan Türkiye Sosyalist Partisi ise neredeyse bugün referanduma giden anayasa paketini savunuyordu: Cumhurbaşkanı’nın dört yıllığına meclis tarafından seçilmesi, gerektiği kadar devlet sekreteriyle hükümetin Cumhurbaşkanı tarafından kurulması, Cumhurbaşkanının icranın başı olması, Cumhurbaşkanlığı ile hükümet başkanlığının birleştirilmesi...
Parti 5 ay sonra kapatıldı. Ama Türkiye’de başkanlık tartışması daha yeni başlıyordu...
25.01.2017
.
94 yıllık bir tartışmanın tarihi -2-
“… Kadın ve erkek vatandaşlarım! Bana ve başkanlık ettiğim şerefli partiye oy vermenizi istemek için kendimde cesaret buluyorum. Bize oy verirseniz, memleketin iç ve dış politikasında da, doğru yolları bulabileceğimize ve memleketin ilerlemesinde ve yükselmesinde sizi memnun edecek başarılar elde edeceğimize güveniyoruz. Karar sizindir...”
Tek partili yıllardan sonra 1946’daki ilk çok partili seçimlere giderken hem Cumhurbaşkanı hem de CHP Genel Başkanı şapkalarıyla İsmet Paşa halktan böyle oy istemişti.
Kampanya sırasında Aydın’da Millî Şef’e Adnan Menderes “Devlet Reisi, seçim mücadelesine makamının nüfuzunu parti işlerine karıştırmakla başlamıştır” diyerek cevap verdi.
Açık oy gizli tasnifle yapılan 1946 seçimlerini CHP kazandı ve İsmet Paşa yeniden Cumhurbaşkanı ve CHP Genel Başkanı koltuklarına oturdu.
Ama çok partili hayata geçilmesiyle birlikte artık Türkiye’nin yeni bir tartışması vardı: Cumhurbaşkanı’nın tarafsızlığı ve halk tarafından seçilmesi...
1971 muhtırasından sonra Başbakanlık da yapacak ve daha sonra bir cinayete kurban gidecek Kamu Hukuku Profesörü ve CHP Milletvekili Nihat Erim “Cumhurbaşkanının bitaraf ve adaletli olması için Parti Başkanlığını bırakması lazım geldiği iddiası öne sürülmüştür. Bu mütalaayı değil yazmayı, hatta düşünmeyi bile çirkin buluruz... Partisi ile şefini birbirinden ayırmak istemek objektif ve iyi niyetli bir düşünce olarak değerlendirilemez” diye bu tartışmalara sert bir cevap vermişti.
Cumhurbaşkanı’nın halk tarafından seçilmesine en büyük destekse DP listesinden bağımsız olarak TBMM’ye giren ve adı Cumhurbaşkanlığı adaylığı için geçen tek partili yılların değişmez Genelkurmay Başkanı Mareşal Fevzi Çakmak’tan geldi: “Mademki eski tarzdan ayrılıp halka doğru iniyoruz, halkın istediği, dertlerini, şikâyetlerini her zaman için dinleyebilecek kimselerin halk tarafından seçilmesi gayet tabiidir. Ve bu halkın hakkıdır.”
İsmet İnönü’ye muhalif yazarlardan Cemal Kutay bir adım daha ileriye gitti:
“… Bir gün gelecek bu memlekette, mesela Amerika’da olduğu gibi Cumhurreisi millet tarafından tek dereceli seçim usulüyle seçilecektir. Zaten bu tedbir alınıncaya kadar demokratik gelişmelerin tam kemal mertebesini bulmuş olacağına kani olmayacağız.” (Millet, 25 Temmuz 1946)
14 Mayıs 1950 günü yapılan seçimlerde iktidara gelen Demokrat Parti, halka verdiği sözü tutmuş, Cumhurbaşkanı seçilen DP Genel Başkanı Celal Bayar, genel başkanlıktan istifa ederek sade bir parti üyesi olarak kalmıştı.
Ama bu bile bir süre sonra DP içinden eleştiriler almaya başladı. 1957’de antidemokratik uygulamaları gerekçe göstererek DP’den istifa edenlerin kurduğu Hürriyet Partisi’nin kuruluş amaçlarından biri “Cumhurreisliğinin partilerüstü bir duruma getirilmesi”ydi.
1946’da Cemal Kutay’ın yazdığı Amerikan tipi bir başkanlık sistemi tartışması ise Amerika’yla müttefikliğin yükseldiği DP yıllarında yeniden gündeme geldi. Bu tartışmalara Türkiye’de Amerika’yı en iyi bilen ve en yakın ilişkileri olan isim Halide Edip Adıvar 1955 yılında yazdığı "Türkiye’de Şark, Garp ve Amerikan Tesirleri" kitabıyla katıldı. Halide Edip’e göre Amerikan tipi başkanlık sistemi Türkiye’ye uygun değildi:
“Bizde bir hayli zamandan beri Amerika’nın reisicumhur sisteminin tatbikini isteyen küçük veya büyük bir zümre temayülü vardır. Bu şekil bizde olmaz. Çünkü bu, irsi olmayan bir mutlakiyet oluşturmaktan başka bir işe yaramaz. Fazla olarak, o mevkiye namzet olan liyakatliler, yahut kendilerinde böyle bir liyakat vehmeden ihtiras sahipleri arasında memleketin iç düzenini bozan, sol veya sağ diktatörlüklerin şekline doğru bizi sürüklemek isteyen muzır hatta tehlikeli, Güney Amerikanvari mücadeleler oluşturabilir. Bizde de Amerikan usulü bir reisicumhuru, anayasadan ayrıldığı zaman kontrol hatta tecrim edebilecek bir anayasa mahkemesi veya senato dahi olsa, gene de bu şekil bizim için olamaz...”
Ama Halide Edip’e göre “Amerika’nın reisicumhur seçiminde tuttuğu yol dikkate değer ve bizim için de hayırlı olabilirdi. O da şunlardı: "Reisicumhuru, Meclis tarafından değil iki dereceli seçimle halka seçtirmek. Reisicumhur seçimiyle genel seçimi aynı zamanda yapmamak. Reisicumhuru, genel seçimlerden iki sene sonra yapmak. O zaman, evvela Meclis ekseriyetini elinde tutan yeni iktidara gelmiş bir parti ekseriyetinin değil bütün bir milletin seçtiği bir devlet reisi olur. Çünkü bizde, reisicumhur mevkiinin partilerüstünde kalması elzemdir.”
Türkiye’de Amerikan tipi bir başkanlık modeli ile ilgili tartışma Aralık 1959’da birden yeniden canlandı. Sebep Cumhuriyet döneminde ilk defa bir Amerikan Başkanı’nın, Eisenhower’in Türkiye ziyaretiydi. Cumhuriyet gazetesinde Feyyaz Tokar, eski bakanlarla yaptığı seri röportajlarda hepsine Amerikan tipi bir başkanlık sisteminin Türkiye’de uygulanması hakkında ne düşündüklerini sormuştu.
1974-75’te beş ay başbakanlık yapacak, eski CHP müfettişi Prof. Dr. Sadi Irmak başkanlıktan yana olanlardandı: “Türk halkının psikolojisi en baştaki zatın tam yetki ve sorumlulukla cihazlanmasını tercih eder sanıyorum. Halk tarafından seçilecek ve tam mesuliyet alacak bir başkan fikri bana sempatik gelir...”
Ama karşı olanlar da vardı. Örneğin Cemil Barlas. Eski CHP’li bakan Barlas "Türkiye’de başkanlık sistemi olur mu?" sorusuna şöyle cevap vermişti: “Türkiye, Amerika’daki başkanlık sistemiyle idare edilse faydalı olmaz. O vakit, hakiki manasıyla diktatörlük kurulur. Amerika'nın başkanlık sistemiyle diktatörlüğe gitmeyişi, burada Anglo-Sakson tesirinin kuvvetli bulunmasından ve federal devlet olmasındandır. Bu sistemle idare edilen birçok Güney Amerika devleti sonunda diktatörlüğe gitmektedir...”
27 Mayıs 1960 darbesiyle Türkiye ilk defa Cumhurbaşkanı ve Başbakan yerine yeni bir pozisyonla “Devlet ve Hükûmet Başkanı” adlı bir çeşit askerî başkanlık tipiyle tanıştı. İronik olan Cemal Gürsel’e bu unvanı veren Geçici Anayasa’yı hazırlayan İstanbul ve Ankara Üniversitesi hocalarından bir kısmının Yassıada’daki idam kararlarını veren Yüksek Adalet Divanı kararının teorik kısımlarını yazmasıydı. O bölümlerde aynı hocalar, Demokrat Parti’yi “kuvvetler ayrılığı” ilkesini ihlal etmekle suçlamışlardı.
1961 Anayasası’nı hazırlayan İstanbul ve Ankara’daki bu ünlü ve kraldan çok kralcı profesörler, "2. Cumhuriyet" olarak adlandırdıkları yeni düzende Cumhurbaşkanı’na tek başına kararname yetkisini veren bir maddeyi de önermişler ama yine ironik bir şekilde bu yetki taslağını görüşen askerler ve sivillerden oluşan Temsilciler Meclisi, Anayasa Komisyonu tarafından reddedilmişti.
1961 Anayasasıyla Senato, Anayasa Mahkemesi ile birlikte rejimin bekçisi olacak bir Cumhurbaşkanlığı ortaya çıkmış, 95. Maddeyle de bu Cumhurbaşkanı’nın partisi ile ilişiği kesilmiş varsa TBMM üyeliği sona erdirilmiş, tarafsızlık ilkesi getirilmişti.
27 Mayısçıların kafalarındaki Cumhurbaşkanı hep kendilerine benzeyen, aynı hassasiyetlere sahip bir Cumhurbaşkanıydı.
Ama her şey onların istediği gibi gitmedi... (Devam edecek)
29.01.2017
.
94 yıllık bir tartışmanın tarihi
“Türk milleti güler yüzlü sevilir ama otoriteli bir devlet hasreti içindedir. Demokratik rejim içinde böyle bir devlet mümkündür. Bu da başkanlık sistemiyle mümkün olabilir. Bunun manası şudur; milletin seçtiği Cumhurbaşkanları hem devlet başkanıdır hem hükûmet başkanıdır. Üç beş yıllık süre için seçilen Cumhurbaşkanı o müddet içinde görevde kalır, bu arada da parlamento en geniş murakabeyi (denetlemeyi) yapar.” (20.12.1970-Milliyet/Mete Akyol’la röportaj)
1970 yılında bu sözleri söyleyen kişi cumhuriyet senatosu üyesi, CHP’nin eski efsanevi genel sekreteri Kasım Gülek’ti.
Aynı yıl kurulan CHP’nin tam karşısındaki Millî Nizam Partisi’nin parti programında yer alan anayasa değişiklikleri önerisinde de aynı sistem vardı:
“Daha hızlı kalkınmaya mecbur olan Türkiye’mizde devlet hizmetlerini verimli, sür’atli ve kudretli yürütebilmesi ve anayasamızın bünyemize intibak bakımından daha mütekamil bir yapıya kavuşturulması ve tatbikattaki aksaklıkların giderilmesi için anayasada aşağıdaki değişikliklerin yapılmasını zaruri görüyoruz. Şöyle ki:
a) İcrai organın daha kudretli olması ve sür’atli çalışabilmesi için Reisicumhur’un tek dereceli olarak (halk tarafından seçilmesi) ve icrai organ düzenini Başkanlık (Presidentielle) sistemine göre tanzimi…
b) Teşrii organın daha sür’atli ve daha kudretli çalışabilmesi için Cumhuriyet Senatosunun kaldırılması…
c) Milletvekili sayısının 300’e indirilmesi…
d) Millî iradenin tam manasıyla tecellisi için vatandaşa karma liste yapmak hakkının tanınması, delege saltanatına son verilmesi, seçim enflasyonunun önlenmesi…”
https://www.tbmm.gov.tr/eyayin/GAZETELER/WEB/KUTUPHANEDE%20BULUNAN%20DIJITAL%20KAYNAKLAR/KITAPLAR/SIYASI%20PARTI%20YAYINLARI/197600505%20MNP%20PROGRAM%20VE%20TUZUK/197600505%20MNP%20PROGRAM%20VE%20TUZUK.pdf
Aslında 1965’ten beri istikrarlı bir Adalet Partisi iktidarının sürdüğü yıllarda 1968 rüzgârlarıyla birlikte ortalık karışmaya başlamıştı. Meclis-Senato dengesi, asker cumhurbaşkanı başbakan çekişmeleri ve güçlü bir sağ iktidardan rahatsız olan Kemalist çevrelerin homurtu sesleriyle sistem tartışmaları başlamıştı...
Demirel tek adam diktatörlüğüyle suçlanıyor, millî iradecilik eleştiriliyor, Doğan Avcıoğlu çevresindeki Yön ve Devrim dergilerinde ve Mihri Belli çevresindeki Millî Demokratik Devrimciler tarafından parlamenter demokrasiyle “Filipin demokrasisi, cici demokrasi” diye dalga geçiliyordu. 12 Mart 1971 muhtırasını devrimci cuntanın yaptığını zannederek destek açıklaması yapan Dev-Genç Genel Başkanı Ertuğrul Kürkçü “Muhtıra tespitleri bakımından doğru ve olumludur. Ancak parlamentodan güçlü bir hükûmet çıkması beklenemez. Çözüm yolu parlamento değildir” demişti.
Muhtıranın akabinde, demokrasinin girdiği fetret devrinin ardından ortaya çıkan kısa ömürlü koalisyonlarla birlikte Başkanlık Sistemi yeniden popüler bir öneri hâline gelmişti.
1972’de kapatılan Millî Nizam Partisi’nin yerine kurulan Millî Selamet Partisi’nin parti programında ve 1973 seçimlerindeki seçim beyannamesindeki vaatlerinden biri başkanlık sistemiydi:
“Seçme ve seçilme hak ve hürriyetlerinin üzerine konulan anti demokratik tahditler kaldırılmalı milletvekili sayısı azaltılmalı, tek meclis sistemine dönülmeli, devlet ve hükûmet başkanlıkları birleştirilmeli ve başkanı millet seçmeli. Referandum millet vetosu ve halk teşebbüsü müesseseleri kabul edilmelidir.” (Millî Selamet Partisi parti programı)
“Başkanlık sistemi getirilecektir: Devlet Başkanlığı olan Cumhurbaşkanlığı ile Hükûmet Başkanlığı olan Başbakanlık birleştirilecek icraya kuvvet, sür'at ve müessiriyet sağlanacaktır.
Başkanı tek dereceli olarak millet seçecektir. Böylece Devlet-Millet kaynaşması ve bütünleşmesi kendiliğinden olacak ve Cumhurbaşkanlığı seçimi mevzuunda rejimizi yıpratan iç ve dış spekülasyonlara imkân kalmayacaktır. Senato tümüyle kaldırılacak. Tek meclis sistemine gidilecektir.”
https://www.tbmm.gov.tr/eyayin/GAZETELER/WEB/KUTUPHANEDE%20BULUNAN%20DIJITAL%20KAYNAKLAR/KITAPLAR/SIYASI%20PARTI%20YAYINLARI/197600578%20MSP%20SECIM%20BEYANNAMESI%201973/197600578%20MSP%20SECIM%20BEYANNAMESI%201973%200000_0087.pdf
1973 yılından itibaren başkanlık sistemi tartışmalarına MHP lideri Alparslan Türkeş de “Tek Meclis-Tek Başkan” formülüyle katıldı.
1967 yılında yayınlanan 9 Işık kitabında, Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi ve Milliyetçi Hareket Partisi programlarında yer almayan öneriyi Türkeş 1973 yılında şöyle savundu:
“Türkiye’de otorite bunalımı var. Bu nedenle Cumhurbaşkanlığı ve Başbakanlık müesseselerini tek bir Devlet Başkanlığı müessesinde birleştirmek gerekir. Senato kaldırılarak 300 üyeli tek bir Meclis kurulmalıdır.”
Türkeş bu fikrini 1975 yılında yayınlanan Temel Görüşler kitabında şöyle tarif etti:
“Millî bünyemize ve şartlarımıza uymayan, temeli Avrupa’nın liberal ve sosyal demokrasisine dayanan bugünkü anayasayı başından sonuna kadar değiştirecek, millî demokrasiyi bütün müessesleriyle kuracağız. Bu cümleden olmak üzere parlamenter hükûmet sistemi yerine 'Başkanlık Sistemi’ni getireceğiz. Bu sistemde, Cumhurbaşkanlığı ve Başbakanlık yetkileri tek bir şahısta toplanacak, temelinde otorite, güven, disiplin olan bir hükûmet doğacaktır.”
Yine Türkeş imzasıyla 1977 yılında yayınlanan Gönül Seferberliği adlı kitapta ise bu kez parlamenter sistem vurgusu dikkat çekiyor; "Milliyetçi Hareket Partisi'nin yolu hukukun üstünlüğünü esas alan, çok partili, demokratik, parlamenter, hürriyetçi nizamdır” denmekteydi.
Nihayet Başkanlık Sistemi, 1978 yılından Türkeş’in ana doktrin kitabı 9 Işık’a girdi. Hürriyetçilik ve Şahsiyetçilik ilkesinin altına giren başkanlık şöyle savunuluyordu:
“Milliyetçi Hareket, tek başkan, tek meclis sistemini savunur. Çağımız kuvvetli, adil ve hızlı icra çağıdır. Türk milleti, dünya imparatorlukları kurduğu devirlerde, kuvvetli, adil ve hızlı icra sistemini uygulamıştır. Kuvvetli ve hızlı icra, icra gücünün tek elde toplanmasıyla mümkündür. Bunun için tarih ve töremize uygun olarak, başkanlık sistemini savunuyoruz. İcrayı, Cumhurbaşkanlığı ve Başbakanlık olarak ikiye bölemeyiz. Her konuda bütünleşmeci olduğumuza göre, icranın başında da bütünleşmeci olmalıyız. Türk tarih felsefesi ve tarihinde icra organı, hiçbir zaman bölünmemiş, yani tek bir başkan tarafından yürütülmüştür. Milliyetçi Türkiye’de de demokratik millî cumhuriyet ilkesi içinde başkan, Türk milletinin yürütme organının tek başı olacaktır. Tek başkan sistemine uygun olarak, yasama organı yönünden de tek meclis sistemini savunuyoruz...”
1979’da Milliyet’ten Orhan Duru’ya konuşan Türkeş, Cumhurbaşkanı’nın halk tarafından seçilmesini savununca Duru’nun “Prezidansiyel sistemi mi istiyorsunuz” sorusuna şöyle cevap vermişti: "Biz prezidansiyel sistemi de memleketimize uygun buluyoruz. Fakat ondan önce Cumhurbaşkanı halkoyu ile seçilirse doğrudan doğruya halka dayanan bir kişi olarak daha güçlü olur.”
1979 yılında iktidardaki AP-MSP-MHP "Milliyetçi Cephe Hükûmeti" kulislerini dolaşan Abdi İpekçi de hem Erbakan’ın hem de Demirel’in başkanlık sistemine geçmeyi savunduğunu yazmış, Demirel’in, yakın çevresine “bir gün muhakkak bu sisteme geçeceğiz” dediğini aktarmıştı.
Demirel’in "kehaneti" bir yıl sonra başka bir şekilde gerçekleşti. 12 Eylül 1980 darbesinin ardından Cumhuriyet tarihinin Cemal Gürsel’den sonraki ikinci devlet başkanı Kenan Evren oldu.
Ama yeni anayasa ve yeni sistem tartışmaları sırasında Başkanlık Sistemi hâlâ seçeneklerden biri olarak masanın üzerindeydi...
Başkanlık ve yarı başkanlık tartışmaları ise 23 Nisan-5 Mayıs 1980 tarihleri arasında Tercüman gazetesi tarafından düzenlenen Siyasi Rejimin İşler Hâle Getirilmesi, Anayasa ve Seçim Sistemi Semineri ile açıldı. Seminer parlamenter sistemde reformu savunanlar ve yarı başkanlık sistemini isteyenlerin tartışmalarına sahne oldu.
İki yıl sonra yeni anayasayı hazırlayacak Prof. Dr. Orhan Aldıkaçtı’ya göre sorun “1961 Anayasasının yürütmeyi zayıflatmasıydı. Ama bu başkanlık ya da yarı başkanlıkla değil parlamenter sistemde yapılacak reformla çözülmeliydi.” Ernst Hirch’in asistanlığını yapmış olan Prof. Dr. Yaşar Karayalçın’a göre ise Türkiye Fransa’nın yaptığını yapıp “başkanlık sistemini benimseyerek Cumhurbaşkanının doğrudan doğruya seçilmesini kabul etmeliydi…”
Semineri düzenleyen Tercüman gazetesinin ünlü yazarlarından Nazlı Ilıcak da aynı günlerde köşesinden başkanlık sistemine destek veriyordu: “Türkiye’nin yeni bir anayasa arayışı içinde olduğunu kimse inkâr edemez. En önemli husus devleti küçük politika hesaplarından korumaktır. Başkanlık Sistemi, meşruiyetini millî iradeden alan yetkili bir cumhurbaşkanı bu yönde büyük bir adım olabilir.”
Başkanlık sistemi tartışmalarına önemli bir katkı da Amerikan yanlısı görüşleriyle bilinen Prof. Dr. Aydın Yalçın’ın çıkardığı Yeni Forum dergisinin 15 Mayıs 1980 günkü sayısında okurlarına verdiği Coşkun Kırca ve Adnan Başer Kafaoğlu imzalı “Rejim ve Anayasamızda Reform Önerisi” başlıklı anayasa taslağı olmuştu. Taslak, 1961 anayasasının yürütmeyi yasama ve yargı karşısında zayıflatmasından şikâyet ediyor ve “devletin şahlanması ve düşmanlarını ezmesi” için Fransa’daki yarı başkanlıktan çok daha güçlü bir yürütmeyi öngörüyordu. İki turlu seçimle seçilecek Cumhurbaşkanı’na yargı denetimi dışında kararname yayınlama, hükûmeti atama ve görevden alama gibi geniş yetkiler öngören taslağın en önemli özelliği Kırca ve Kafaoğlu’nun o sırada 4 ay sonra darbe yapacak darbecilerle daha sonra ortaya çıkacak yakın ilişkiler içinde olmalarıydı.
Nitekim dört ay sonra 12 Eylül 1980 darbesiyle onların sinyallerini verdiği bir rejimin temelleri atılacaktı.
Geçiş döneminde Cumhuriyet tarihinin Cemal Gürsel’den sonraki ikinci devlet başkanı Kenan Evren oldu. Başkanlık Sistemi ise güçlü seçeneklerden biri olarak masanın üzerindeydi.
1981 yılında Mehmet Barlas ve Oktay Ekşi’nin katıldığı bir paneli haberleştiren gazeteler paneldeki konuşmalardan hareketle “Türkiye’nin başkanlık sistemine geçiş arifesinde olduğu”nu yazdılar. Bu haberlere ve yorumlara sebep olan Devlet Başkanı Kenan Evren’e bağlı 9 kişilik Devlet Denetleme Kurulu’nun kurulmasıydı. Yürütme güçleniyor, yargı yetkileriyle donanıyordu.
Yeni anayasayı yapmak için kurulan Danışma Meclisi Başkanı eski Başbakan Sadi Irmak da yeni cumhurbaşkanlığı modeli olarak meclise sunulan üç ayrı taslaktan birinin Başkanlık Sistemi olduğunu açıklamıştı.
Bu temayül üzerine Ankara Üniversitesi Siyasal ve Hukuk Fakültelerinden 23 ünlü hoca Danışma Meclisi’ne bir rapor sundular. Bahri Savcı, Münci Kapani, Metin Kıratlı, Nermin Abadan Unat, Rona Aybay, Fazıl Sağlam, Mümtaz Soysal, Cem Eroğul ve Mete Tunçay’ın imzalarını taşıyan raporda anayasadaki çeşitli başlıklarla birlikte Başkanlık sistemine de değiniliyor ve “başkanlık sisteminin Türkiye için sakıncalı olduğu” söyleniyordu.
Hocaları telaşlandıran Danışma Meclisi’nde başkanlık sistemini savunan çok sayıda isim olmasıydı. Eski Danıştay üyesi Fuat Azgur’a göre: “Ülkemizde 3 defa askerî müdahaleye fırsat vermiş bir sistemde ısrar etmektense 200 yıldır ABD’de uygulanan başkanlık sistemine geçilmeliydi.” Daha sonra MGK’da danışmanlık, psikolojik harekât uzmanlığı yapacak meclis üyesi Ertuğrul Zekai Ökte, Süleyman Sırrı Kırcalı, Mehmet Parlak gibi isimler danışma meclisinde başkanlık sisteminin güçlü savunucularıydılar. Onların bu ısrarının arkasında Evren’in Başkanlık Sistemi arzunu olup olmadığı hâlâ bir sır.
Ama beş ay önce konuştuğu seminerde parlamenter sistemi savunan anayasanın mimarı Prof. Dr. Orhan Aldıkaçtı’nın Danışma Meclisi’nde yaptığı konuşma hem şaşırtıcıydı hem de Başkanlık Sistemi’nin ne kadar ciddi bir şekilde masada olduğunu gösteriyordu:
“Komisyonumuz, sisteme tümüyle iltifat etmemiş, Fransız Anayasasından esinlenerek parlamento sistemi içinde Cumhurbaşkanını bazı yetkilerle donatmayı yeterli görmüştür. Hâlbuki uzun yıllardan beri sadakatle uygulandığı ülkelerde bile, terör ve bölücülükten, istikrarsız hükûmetlerden başka bir şey getirmemiş; ülkemizde üç defa askerî müdahaleye sebebiyet vermiş olan bu sistem üzerinde ısrar etmektense, 20O yıl içinde Amerika’nın, dünyanın en güçlü devleti hâline gelmesinde önemli bir faktör olan, bugüne kadar bu ülkede hükûmet buhranına bir defa olsun zemin hazırlamamış bulunan, çok değişlik ırklara ve mezheplere mensup topluluğu bir arada tutmayı başaran başkanlık sistemini, ülkemizin şartlarını da göz önünde tutmak suretiyle açık kalplilikle benimsemek çok daha tutarlı ve isabeti bir davranış olurdu…”
Tartışmaları noktayı koyan Kenan Evren’le görüşen Washington Post gazetesinin muhabirinin, Evren’in aklındaki modelin “meclisi fesih yetkisi olan kuvvetlendirilmiş bir cumhurbaşkanı” olduğunu yazması oldu. Danışma Meclisi’nde verilen Başkanlık Sistemi önerisi reddedildi. 61 Anayasası’nın zayıf yürütmesi güçlendirilmiş, senato kaldırılmıştı.
Başkanlık sistemi beş yıl sonra yeniden uykusundan uyanacaktı. 1983 seçimleriyle tek başına iktidara gelen Turgut Özal, 1987 seçimlerine giderken Hürriyet gazetesinin manşetine bir bomba bırakmıştı: “Ben cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesinden yanayım. Çünkü Cumhurbaşkanının epey yetkileri var.”
Özal, bu kez karşısında Başkanlık sistemini savunmuş Aldıkaçtı, Demirel, Türkeş, Erbakan’ın da aralarında olduğu geniş bir koalisyon bulacaktı. (Devam edecek)
05.02.2017
Elçiye nasıl zeval olduğunun kısa tarihi
24 Şubat 1942 günü sabah saat 10.00’da Almanya’nın Ankara Büyükelçisi Von Papen ve eşi her sabah olduğu gibi Atatürk Caddesi’nde yürüyerek evlerinden Alman Büyükelçiliğine gidiyorlardı. Birden yolun karşı tarafında büyük bir patlama oldu. Karı koca yere savruldular ama suikasttan yara almadan kurtulmuşlardı...
İkinci Dünya Savaşı’nın ortasıydı. Von Papen de sadece bir büyükelçi değildi. Weimar Almanyasının eski başbakanı olarak 1933’te Hitler’e başbakanlık yolunu açmış, Hitler de 1939’da onu Ankara’ya Büyükelçi olarak atamıştı.
Kısa bir süre önce Bulgaristan’ı ve Yunanistan’ı ilhak etmiş Nazi orduları Türkiye sınırına dayanmıştı. Von Papen, yakın dostluk kurduğu Dışişleri Bakanı Şükrü Saracoğlu’yla 18 Haziran 1941 günü Türkiye’ye saldırmayacaklarını taahhüt eden bir anlaşma imzalamıştı. 4 gün sonra da Almanlar Sovyetlere savaş açtı. Papen, Türkiye’nin tarafsızlığını bozmak için bir taraftan içerideki Turancılarla görüşüyor, bir taraftan da basına, Rusların Boğazları istediğiyle ilgili haberler sızdırıyordu. Aynı anda Vatikan Elçisi ile kendisinin Almanya’nın başında olacağı Hitlersiz ve Sovyetlersiz bir Avrupa Paktı için gizli görüşmeler yürüttüğü ise sonradan ortaya çıktı.
Patlama savaşta tarafsız kalmaya çalışan Ankara’yı telaşlandırmıştı. İsviçreli kriminolog Jean Marc Payot’un katkılarıyla polis patlamada etrafa saçılan ceset parçalarından üzerinde bomba patlayan saldırganın kim olduğunu aramaya başladı. Caddede bulunan “Hatay” marka ayakkabıdan, onun satıcısına, oradan da saldırganın kaldığı otele ulaşıldı. 72 saat sonra saldırganın kim olduğu bulunmuştu: 25 yaşında Yugoslavya göçmeni bir hukuk fakültesi öğrencisi olan Ömer Tokat. İki yıl önce Türkiye’ye gelmiş ve Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmuş Tokat’ın kendisi gibi Üsküplü olan ve Türkiye vatandaşlığına yeni geçmiş iki suç ortağı berber Süleyman Sağol ve tıp öğrencisi Avdurrahman Saymaz da yakalandılar ve sorgularında her şeyi anlattılar.
Polis, Von Papen’e suikastın organizatörü ve azmettiricileri olarak İstanbul’da SSCB elçiliğinde nakliyat müşaviri olarak görev yapan Leonid Kornilov ve savaş sırasında Türkiye’ye gelen Sovyet ajan Georgiy İvanoviç Mordvinov isimlerine ulaştı. Sovyet elçiliğini ablukaya alarak Kornilov’un teslim edilmesini isteyen polisin çağrısına elçilik dördüncü gün olumlu cevap verdi. Pavlov adıyla Türkiye'de çalışan Mordvinov ise trenle kaçarken Kayseri’de yakalandı. Memleketleri Naziler tarafından işgal edilmesine öfke dolu, komünist eğitimleri alan üç Üsküplü’yü dolduruşa getirip, eğitim veren üçüncü ajan Stefan Padoçnik ise Suriye’ye kaçmayı başarmıştı.
Sovyetler bu suçlamaların ve mahkemenin Türk-Sovyetler ilişkilerine suikast için kurulmuş bir komplo olduğunu ileri sürerek Almanları suçladı. Mahkeme ise Pavlov ve Kornilov’a 16 yıl sekiz ay hapis cezası verdi.
Ama iki yıl sonra savaşı Almanlar kaybedip Sovyetler kazanınca İsmet İnönü bir afla iki Rus ajanı affetti. Yıllar sonra ortaya çıkan anılarda Von Papen’in öldürülme emrinin bizzat Stalin tarafından NKVD sabotaj bölümü başkanına verildiği ortaya çıkacaktı. http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/18/1900/19972.pdf
İkinci Dünya Savaşı sırasında suikasta uğrayan ilk büyükelçi Von Papen değildi.
Mart 1941’de Almanların Bulgaristan’ı teslim almasıyla Sofya’daki Britanya Büyükelçisi Sir George William Rendel ailesi ve 70 elçilik görevlisiyle trenle İstanbul’a gelmişlerdi. 11 Mart 1941 günü istasyonda İngiliz elçilik görevlileri tarafından karşılanan kafile, Pera Palas Oteli’ne ulaştılar. Elçi Rendel ve ailesi merdivenlerden odalarına doğru çıkarken, sahibi bulunanamış bir bavul şiddetle patladı. Patlamada iki otel görevlisi ve Rendel’i korumak için görevlendirilmiş iki Türk polis hayatını kaybetti. Rendel’in 4 yaşındaki kızı ve 20 kişi de yaralandı... Ardından bir başka sahipsiz bavulda daha yüklü miktarda TNT bulundu. Bombalı bavulların Sofya’dan Almanlar tarafından trene yüklendiği iddia edilse de savaş yılları istihbaratçıların cirit attığı Pera Palas otelinin girişini kullanılamaz hâle getiren patlama tam olarak aydınlatılamadı...
Türkiye tarafsızlığı bozulmaması için olayı haber yapan gazeteleri günlerce kapattı, soruşturma gizlilik içinde yürütüldü...
23.12.2016
.
Elçiye nasıl zeval olduğunun kısa tarihi -
Bütün ailesini Nazilerin katlettiği Ephraim Hofstaetter Elrom, İsrail polis teşkilatının Tel Aviv bölge sorumlusuydu. 1960’da Shin Bet ajanlarının Arjantin’den kaçırıp İsrail’e getirdikleri Nazi savaş suçlusu SS yarbayı Adolf Eichman’ın dosyasını hazırlayan ‘Büro 06’nın komutan vekilliğini yapmasıyla tanınmıştı. 1969 yılında bilgisayar mühendisi olan tek oğulları Gideon’un bir uçak kazasında hayatını kaybetmesi, eşi Elsa ve onu derinden sarstı. İsrail Dışişleri hava değişimi için onları İstanbul’a Başkonsolos olarak atamıştı.
17 Mayıs 1971 günü Türkiye Halk Kurtuluş Cephesi militanları Mahir Çayan, Ulaş Bardakçı ve Hüseyin Cevahir tarafından oturduğu evden kaçırıldı. “Tutsak devrimcileri bırakmazsanız elçiyi öldürürüz” diye mühlet veren THKP-C’liler elçiyi Nişantaşı’nda örgüt militanı teğmenlerin kiraladığı bir evde sakladılar.
Kaçırılmadan bir gün sonra Elsa Elrom’a bir mektup ulaştı. Kısa notta şöyle yazıyordu: “Dear Elsa. I am with the Front of Liberation of the Population of Turkey. I am O.K. Do not worry Love, Ephraim.”
İstanbul’daki bir postaneden gönderilmiş kısa notta bir tuhaflık vardı. Çok iyi İngilizce bilen Ephraim Elrom, önce don’t yazmış, sonra bunu do not’a çevirmiş, arada bir “t” harfi karalanmıştı. Polis, eski bir polis olan Elrom’un kendilerine bir mesaj vermeye çalıştığını düşündü. T harfini dolar işaretine benzetti. Amerikan Koleji ve Amerikan Hastanesi civarında aramalar yoğunlaştırıldı. Ama Amerika Hastanesi’nin yakınlarında bir evde saklanan Elrom bulunamadı.
Verilen mühletin sonuna geliniyordu. 20 Mayıs 1971 günü Elsa Elrom’un kocasını kaçıranlara bir notla seslenmesine izin verildi:
"Yegane oğlumu feci bir uçak kazasında kaybetmiş bağrı yanık bir anne olarak siz gençlere hitap ediyorum. Hayatta tek kalan varlığım kocamdır. Onsuz hayatımın hiçbir manası kalmayacaktır. Lütfen kocamı serbest bırakın..."
Süre biterken Sıkıyönetim Komutanlığı bir bildiri yayınlayarak İstanbul’da oturan herkesten oturdukları evde yaşayan kişilerin adlarını muhtarlığa bir gün içinde bildirmelerini istedi.
Elrom’u kaçıran THKP-C’liler telaşlanmışlardı. 22 Mayıs 1971 günü verdikleri mühlet dolmuş ama THKP-C’liler hâlâ Elrom’a ne yapacaklarına karar verememişlerdi. Hükûmet, ertesi gün İstanbul’daki bütün evlerin aranacağını açıkladı.
Saat 18.00’de Elrom’un öldürülmesine itiraz eden diğer altı militan evden ayrıldı. Evde Ephraim Elrom, Mahir Çayan ve Ulaş Bardakçı yalnız kaldılar. Bir iddiaya göre aralarında yazı tura attılar. Mahir Çayan radyonun sesini sonuna kadar açtı ve 6.35’lik tabancasıyla elleri ve ağzı bağlı Elrom’un sağ kulak yanından üç el ateş etti.
Cesedi evde bırakıp arabayla hızla oradan uzaklaştılar. Önce örgütten teğmen arkadaşlarının evine gittiler. Daha sonra o evin önünde kendilerine bekleyen bir arabaya bindiler. Arabanın şoför koltuğunda ünlü yönetmen Yılmaz Güney oturuyordu. Araba yolda herkesi arayan askerlerce durduruldu. Ama şoför koltuğunda Yılmaz Güney’i gören askerler hiç aramadan arabayı bıraktılar. Yılmaz Güney, Çayan ve arkadaşlarını evine götürdü. Evin çatı arasına yerleştirdi. O gece İstanbul’daki bütün evler gibi polis Yılmaz Güney’in de evine geldi. Polis eve girince “Kusura bakmayın Yılmaz abi, rahatsız ettik sizi, anarşistleri arıyoruz” diye sorunca, Yılmaz Güney “Yukarıdalar” dedi. Kahkahalar atıldı ama polis ünlü yönetmenin evini aramadan oradan ayrıldı. Aramalar sırasında Elrom’un saklandığı eve de girildi, ama artık çok geçti.
Elrom’un cenazesini eşi Elsa İstanbul Yeşilköy Havaalanı’ndaki törenin ardından bir Türk askerî uçağıyla Tel Aviv’e götürdü. Uçağı Lod Havalimanı’nda İsrail Dışişleri Bakanı Abba Eban karşıladı. Ertesi gün yapılan cenazede Elrom, Kiryat Shaul asker mezarlığına defnedildi.
Elrom'u öldüren Türkiye Halk Kurtuluş Partisi Cephesi (THKP-C) liderlerinden Mahir Çayan, Hüseyin Cevahir kaçarken 30 Mayıs sabahı sığındıkları Maltepe'de boş evi polisin sarması üzerine, çatışarak kaçmayı başardılar. Sığındıkları apartmanda girdikleri bir evde 14 yaşındaki bir kızı rehin aldılar.
Bir gün sonra 1 Haziran günü eve düzenlenen operasyonla 14 yaşındaki kız kurtarıldı. Hüseyin Cevahir öldürüldü. İntihar etmeye çalışan Çayan yaralı olarak yakalandı. 29 Kasım 1971'de Çayan ve arkadaşları kaldıkları Maltepe Askerî Cezaevi'nden tünel kazıp kaçtılar. O sırada idam kararları verilmiş Deniz Gezmişleri kurtarmak için bu kez Ünye'deki NATO radarında görevli üç İngiliz ‘teknisyen’i (Gordon Banner, John Law ve Charles Turner) kaçırdılar. Çayan ve 10 arkadaşının üç İngiliz’le birlikte sığındıkları ev 30 Mart 1972 günü sabaha karşı askerler ve polisler tarafından sarıldı. Evden onun, 10 arkadaşının ve 3 İngiliz görevlinin cesetleri çıktı. Bir kişi sağ kurtulmuştu: Ertuğrul Kürkçü.
O üç İngiliz ‘teknisyen’in aslında Britanya Devlet İletişim Merkezi’ne (GCHQ) bağlı gizli görevdeki istihbarat subayları olduğu 13 yıl sonra 1984 yılında Avam Kamarası’ndaki tartışma sırasında ortaya çıktı. http://www2.warwick.ac.uk/fac/soc/pais/people/aldrich/vigilant/lectures/gchq/kizildere
THKP-C’nin neden Elrom’u seçtiği ise hâlâ meçhul. Korumasız olması, kaçırılmasının kolay olması ilk sebepler. Ama başka iddialar da var.
İddialara göre Ephraim Elrom’la ilgili hem Deniz Gezmiş’in THKO’suna, hem de Mahir Çayan’ın THKP-C’sine istihbarat veren kişi İstanbul’da tıp okuyan Suriyeli Eşref Abaza’ydı. Abaza, Elrom Suikastı soruşturmasında gözaltına alındı. Ama MİT operasyonuyla. Çünkü Suriyeli öğrenci Sovyetler ve Suriye için casusluk yapıyordu. 1978 yılında bir takasla Suriye’ye iade edildiği haberleri çıktı.
Dönemin Ankara’daki İngiltere Büyükelçisi Roderick Sarell’in Londra’ya gönderdiği raporda da Elrom’un 1969 ve 1970 yazlarında Filistin Kamplarına silahlı eğitime giden solcu Türk öğrencileri takip ettiği, onun hedef seçilmesinin arkasında bu görevinin olabileceği yazılıydı. Kudüs’te görevli Amerikan Başkonsolosu’nun raporunda ise Kudüs’teki Türk başkonsolosun kendisine “Elrom’un İstanbul’a aşırı sağ ve sol teröristleri takip için gönderildiğini, Arap teröristlerle yakın teması olan Türk teröristler tarafından onların talebi üzerine öldürüldüğünü” söylediğini yazmıştı.
(Ephraim Elrom’un öldürülmesiyle ilgili bu yazıda da kaynak olarak kullanılan Rıfat Bali’nin Libra yayınlarından çıkan yeni kitabı “İsrail Başkonsolosu Ephraim Elrom’un İnfazı” tavsiye edilir)
Şalom’da yayınlanan Mois Gabay imzalı yazıdaki iddia ise daha da çarpıcıydı. Gabay “Elrom’un suikasta uğradığı tarih 22 Mayıs Nazi canisi Adolf Eichmann’ın Arjantin’de yakalanıp İsrail’e uçakla kaçırılmasından tam bir gün sonrası” olduğuna dikkat çekerek Elrom’un Suriye’ye kaçmış, yıllarca baba Esad’a danışmanlık yapmış, Eichmann’ın asistanı Alois Brunner’in içinde olduğu bir intikam saldırısında öldüğünü iddia etti. http://www.salom.com.tr/haber-91402-efraim_elrom_suikasti_ve_az_bilinen_gercekler__medyanin_bize_hatirlatmadiklari_.html
70’ler ve 80’ler boyunca, 60 yıl önceki 1915 için Türkiye Cumhuriyeti diplomatları ASALA’nın hedefi oldu. 42 diplomat ve diplomat yakını ASALA’nın terör eylemlerinde hayatını kaybettiler.
80’lerde Ürdünlü diplomatlar da benzer bir seri terör eylemlerinin hedefindeydi. Kral Hüseyin’le Yaser Arafat arasındaki İsrail’in tanınmasını da içeren Filistin görüşmeleri ve Batı Şeria ile Ürdün arasında bir konfederasyon kurulmasının gündemde olduğu yıllarda İran destekli İslami Cihad örgütü dünyanın her yerinde Ürdünlü diplomatları öldürmeye başladı. Dokuzuncu cinayet Ankara’da yaşandı.
24 Temmuz 1985 günü sabah 08.25’te 3 yıldır Türkiye’de görevli 40 yaşındaki Ürdün Büyükelçiliği Başkâtibi Ziad Cevdet Sati, arabasıyla evinden işe gitmek için yola çıkmıştı. Çankaya son durakta ABD Büyükelçiliği Kulübü önündeki kırmızı ışıkta durdu. Yanına yaklaşan genç başına doğru beş el ateş açarak Hoşdere Caddesi’ne doğru kaçtı, kontrolü kaybeden başkâtibin arabası yoldan çıktı ve bir bankanın duvarına çarparak durabildi.
Ankara’nın orta yerinde bir diplomata yönelik suikast için geniş çaplı bir soruşturma başlatıldı. Cinayeti aynı gece BBC ve Anadolu Ajansı’nın farklı bürolarını arayan üç örgüt üstlendi; İslami Cihad, Kara Eylül, Hizbullah... Polisin soruşturmasında ise katil zanlısı olarak 33 yaşındaki İranlı Hüseyin Golami Dizajikan’ın adına ulaşıldı. Ama Gürbulak sınır kapısından Türkiye’ye giriş yaptığı ortaya çıkan o İranlı hiçbir zaman bulunamadı.
25 Ekim 1988 günü ise Suudi Arabistan Büyükelçiliği’nde 6 yıldır görev yapan 2. Kâtip Abdülgani Bidevi, akşam 9’a kadar mesaiye kalmıştı. İşi Riyad’dan gelen şifreli mesajları çözmekti. Eşini aradı ve evde yemek olup olmadığını sordu. Eşi Fevziye Bidevi evde yemek olmadığını söyleyince, dışarıda yemeğe gitmeye karar verdiler. Arabasıyla evinin önüne geldi, eşinin aşağı inmesi için kornaya bastı, eşi aşağıya inmek üzereyken evden paltosunu almak için arabadan indi, tam o sırada yanına yaklaşan biri silahını doğrulttu ve başına iki el ateş açtı. Bidevi olay yerinde hayatını kaybetti. Saldırıyı ajansları arayan İslami Cihad-Hicaz ve İslami Cihad Ansar-ı Hüseyin Kürdistan Seksiyonu adlı adı bilinmeyen iki örgüt üstlendi. Saldırganlar yine bulunamadı. Saldırının hac için bir yıl önce Mekke’ye gelen 700 İranlının Suudi güvenlik güçleri tarafından öldürülmesine karşı yapıldığı iddia edildi.
2 Nisan 1989 günü İstanbul ve Ankara’da beş ayrı bomba patladı. İstanbul’da Enka, Eska ve Sabancı Holding binalarında akşam 20.45’te aynı anda patlayan bombalar maddi hasara sebep olmuştu. Saldırıları Kızıldere’nin yıl dönümü gerekçesiyle Dev-Sol üstlendi. İki saat sonra Ankara’da ise hedef Britanya Büyükelçiliği’nde çalışan Hüseyin Osman’ın aracıydı. Saldırıların İstanbul’dakilerle aynı güne denk gelmesi tesadüf müydü, hiç bilinemedi. İngiliz diplomatın Salman Rüşdi’nin Britanya’ya sığınmasına karşı hedef seçildiği iddia edildi ama failler yine yakalanamadı.
Bir yıl sonra 16 Ekim 1989’da Suudi Arabistan Büyükelçiliği askerî ataşeliğinde muhasebeci olarak çalışan 32 yaşındaki Abdurrahman El Şirevi, sabah 9’da iş yerine gitmek için Çankaya’daki evinden çıktı. Arabasıyla askerî ataşelik binasının yakınında park yeri ararken, şoför mahalline yerleştirilmiş saatli bomba patladı. Kendini arabadan atan genç diplomatın iki bacağı da kopmuştu. Ağır yaralanan diplomat ülkesine gönderildi. Gazeteler cinayetin arkasında İran’ın olduğunu yazdı ama saldırının sırrı yine çözülemedi.
Bir yıl sonra bu kez Suudi Arabistan Büyükelçiliği 2. Sekreteri Abdürrezzak Kaşmeri'nin otosuna patlayıcı yerleştirildi. Diplomatın yaralı kurtulduğu saldırıyı yine İslami Cihad üstlendi ama yine hiçbir fail yakalanamadı.
26 Mart 1991 günü Irak Büyükelçiliği’nde ticari ataşelikte muhasebe müdürlüğü yapan Ali Kays El Hüseyin her sabah olduğu gibi beş çocuğunu Libya Büyükelçiliği’ndeki okula götürmek üzere evden çıktı. Hüseyin, eşi ve beş çocuğuyla evlerinin karşısındaki arsada park ettikleri arabalarına bindiler. Arabayı çalıştırdığında arabanın önünde bir patlama meydana geldi. Neyse ki patlamadan Iraklı diplomat ve ailesi hafif yaralarla kurtuldular. Saldırının o günlerde Irak’ta Saddam Hüseyin’in Kürt ve Şii ayaklanmalarını sert biçimde bastırmasına tepki olarak yapıldığı yazıldı.
28 Ekim 1991 Pazartesi sabah saat 07.50’de Ankara’da bir bomba sesi daha duyuldu. Ankara’da görev yapan Amerikalı çavuş Victor Marvick ve eşi Lucinda işe gitmek üzere evlerinin önünde pick-uplarına binmişlerdi. Çavuş Marvick kontağı çevirir çevirmez büyük bir patlama olmuştu. Bilgisayar mühendisi olan 38 yaşındaki Amerikalı asker hayatını kaybetti, eşi yaralandı.
Yarım saat sonra iki kilometre ötede başka bir patlama sesi daha duyuldu. Hedef yine bir diplomattı. Mısır Büyükelçiliği’nde görevli Abdullah El Korabi’nin aracının altına yerleştirilmiş bomba, kendisini ağır yaraladı, arabanın arka koltuğunda oturan çocuğu da hafif yaralarla saldırıdan kurtuldu. Bir süre sonra Hürriyet’in İstanbul merkezine kimliği meçhul bir telefon geldi. Yarım saat arayla iki diplomatı hedef alan saldırıları İslami Cihad örgütü adına üstlenen ses şöyle diyordu: “Siyonizmin ve emperyalizmin maşası olanlara karşı eylemlerimiz Filistin’de İslami bir devlet kuruluncaya kadar devam edecektir.”
Victor Marvick’e yönelik saldırıyı İslami Cihad dışında Dev-Sol da üstlendi. Bilgisayar mühendisi olan Amerikalı Çavuş Marvick, Dev-Sol operasyonlarında ele geçirilen bilgisayar disketlerinin çözümünde Türk polisine yardım etmişti. Yarım saat arayla Amerikalı bir çavuş ve Mısırlı bir diplomatın Ankara’da bombalarla hedefte olmasından iki gün sonra Madrit’te ABD’nin koordinatörlüğünde İsrail ve Filistin arasında barış görüşmeleri başladı.
Ve bir yıl sonra 7 Mart 1992 günü saat 14.00’te İsrail Büyükelçiliği Güvenlik Amiri Ehud Sadan alışveriş için Çankaya pazarına gitti. Alışverişe giderken çocuğunu Hilton Otel’e bıraktı. Arabasını pazarın önüne park etti. Bir saat sonra poşetlerle geri döndü. Poşetleri arabasına yerleştirdi, kontağı çevirir çevirmez büyük bir patlama meydana geldi. Sadan parçalanarak hayatını kaybetti. Ehud Sadan’ın MOSSAD ajanı olduğu iddia edildi. Bombanın dünyada ilk defa kullanılan bir yöntemle debriyaja yerleştirildiği tespit edildi. Ama DGM savcısının el koyduğu bu cinayetin faili de yakalanamadı. Saldırının 17 Şubat 1992’de İsrail’in Hizbullah lideri Abbas Musavi’yi bir roket saldırısıyla öldürmesine rövanş olarak yapıldığı iddia edildi.
12 Aralık 1992’de Ankara’daki Hindistan Büyükelçiliği İkinci Kâtibi Yash Pal Kumar'ın otomobilindeki bomba da Çankaya Piyade Sokak'ta patladı. Kumar, saldırıdan yaralı kurtuldu. Failler yine bulunamazken gazeteler saldırının sebebinin, Keşmir’de Müslümanlara yönelik baskılar olduğunu yazdı.
Nisan 1994’te bu kez Sırp güçleri Gorazde’de Boşnak Müslümanları katlediyordu. 19 Nisan günü Yugoslavya Cumhuriyeti'nin Ankara'daki büyükelçiliğinde görevli Sırp diplomat Zivorad Simiç'in aracına bomba kondu. Kimsenin yaralanmadığı saldırıda üç araç yandı.
2000 yılında adı “Uğur Mumcu Uzun Takip” UMUT olan soruşturmada savcı Uğur Mumcu, Bahriye Üçok, Ahmet Taner Kışlalı ve Muammer Aksoy’a yönelik suikastlarla birlikte 80’lerin sonu 90’ların başında Ankara’da diplomatlara yönelik bütün saldırıların İran’ın Kudüs Ordusu komutanı Ahmet Daudi’nin talimatıyla Ferhan Özmen ve arkadaşları tarafından işlendiğini iddia etti. Ferhan Özmen, 12 yılda işlenen 22 suikastın faili olarak hâlâ hapiste.
2016’da, Suriye’de İran, Rusya ve Türkiye arasındaki kritik toplantıdan bir gün önce Ankara’da Rusya Büyükelçisi’nin bir “polis” tarafından öldürülmesi de bu uzun ve karanlık tarihe eklenmiş oldu.
1942’de Alman Büyükelçi Von Papen’i öldürmeye çalışırken üzerindeki bomba patlayan Üsküplü hukuk öğrencisi Ömer Tokat’ın arkasında; onun Nazilerin, doğduğu şehrin işgaline karşı öfkesini kullanan Sovyet ajanları olduğu çıkmıştı.
Kameralar ününde Rusya Büyükelçisi Karlov’u öldürdükten sonra öldürülen FETÖ bağlantılı 2.5 yıllık çevik kuvvet polisini, bu kadar kritik bir toplantı öncesi çok dar bir çevrede duyurulmuş bir sergi açılışına kimin getirip ölümü pahasına tetiği çektirdiği de hâlâ açıklanmayı bekliyor...
25.12.2016
|
| Bugün 486 ziyaretçi (1227 klik) kişi burdaydı! |
|
 |
|
|
