ehlisunnnetde - CUMA DİVANI-AŞ

Osmanlılar da dâhil, İslam tarihinde ilimler, akli ve naklî olmak üzere iki bölüme ayrılmıştı. Elbette bu bölünmede metot, kaynak, maksat ve değerlendirme farklılıkları bulunuyordu.

Akli ilimler felsefi bilimlerdi. Yani aklı kullanmak suretiyle mevcut bilimi daha geliştirmek ve ileriye taşımaktır. Bu ilimlerin metodolojisi, deneme yanılma yoluyla deneyler yapma, tartışma, gözlemleme vs. uygulamalarla ilmi yenileme, geliştirme ve daha ilerilere götürmektir.

Fizik, kimya, matematik, tıp, mühendislikler, tarih coğrafya bu neviden ilimlerdir. Şanlı Peygamberimizin, “İlim Çin’de de olsa alınız” hadisi bu ilimler içindir.

Naklî ilimler ise dinî ilimlerdir. Akait, tefsir, hadis, fıkıh vb. Bunlar Peygamber efendimizden bize kadar gelen bilgilerdir. Kur’ân-ı kerimi gönderen ve kıyamete kadar koruyacağını vadeden Cenâb-ı Hak’tır. Onu şanlı Peygamberimize indirdi. Peygamber efendimiz de Eshâbına anlattı, açıkladı. Bu itibarla Kur’ân-ı kerimin ilk müfessiri Peygamber efendimizdir. Hadis-i şerifler onun sözleri oldu. İbadetlerden hayatın bütün safhalarına kadar fıkhın (hukukun) temeli olan uygulamaları o gösterdi.

Bütün bunları, “Ümmetimin âlimleri Benî İsrail’in nebileri gibidir” ve “Eshâbım gökteki yıldızlar gibidir” diyerek tavsif buyurduğu Eshâbı ve müctehid İslam âlimleri tedvin etti, kitaplara geçirdi ve bizlere kadar gelmesini sağladı.

Dolayısıyla naklî ilimler dediğimiz dinî ilimler ve bilgiler, Peygamber efendimizden bize kadar nakledile nakledile gelen bilgiler oldu. Naklî demek dinî meselelerde bir hükmün Kur’ân-ı kerime veya Peygamber efendimize ulaşması, varması demektir. O halkada bir kopukluk olmuşsa veya Peygamber efendimize ulaşmıyorsa o artık dinî olmaktan çıkar. Söyleyen kişinin kendi indi, şahsi bir görüşü olur.

Yahudi ve Hıristiyanlar İncil’i ve Tevrat’ı kendi görüşlerine göre uydurmak suretiyle bozmuşlardı. Bir anlamda onlar dinî ilimlerini felsefi ilimler kategorisine sokmak suretiyle insanileştirmişlerdi. Toplandıkları konsüllerde inançlarını, İncil’de yazılanları tartışıyorlar ve kendilerine uygun gelmeyen noktaları değiştiriyorlardı. Böylece çeşit çeşit İnciller ortaya çıkmıştı. Matta İncili, Markos İncili, Luka İncili, Yuhanna İncili vb.

Önce âlimler doğrandı!

Öte yandan saf ve sağlam bir itikada ve temiz bir ahlaka sahip olan Osmanlı Türklerine karşı bir türlü üstünlük kuramayan Batı, yeni projeler geliştirecekti. Zira savaş meydanları onlar için hep hüsran olmuştu.

Bu defa Türkleri, Müslümanları mekteplerde vuracaklardı. İnanç ve itikatlarını bozacaklardı. Gerisi kolaydı.

Nitekim Batılı oryantalistler ve Beyrut’un papazları Peygamber efendimizin hadislerini, Kur’ân-ı kerimi didik didik ederek okudular, kendilerince Müslüman çocuğunu aldatacak ve inançlarını sarsacak noktaları tespit ettiler.

Ardından bir dönem Seyit Kutup yoluyla İslam’ın Türkler elinde dondurulduğunu, gelişmediğini ifade ettiler. Ardından ictihad kapısını kapattıklarını ifade ettikleri İmam-ı Gazali hazretlerine oklarını doğrulttular.

O İmam-ı Gazali ki, Huccetü’l-İslam’dı. Felsefecileri ve fikirlerini mahvetmişti. İslam dini kal’asını sımsıkı yapmıştı. İslam düşmanları onunla birlikte bütün âlimlere saldırılar tertiplediler. Aynen Batı’da olduğu gibi dinî ilimlerin içine felsefeyi dâhil ettiler.

Her şeyi tartışacaklar, münazara ve münakaşa yaparak doğruya varacaklardı. Zira doğru belli değildi(!). Daha İslam en doğru bir şekilde yaşanmamıştı(!) Doğru inanç ve itikat sanki 1400 senedir hiç bilinmemişti(!)

Dolayısıyla 1949’dan itibaren İlahiyat Fakülteleri’nde pozitivist anlayış hâkim oldu. Artık sadece aklı öne alan ve aklı din yerine koyan bir zihniyet ortaya çıkmaya başlamıştı. Artık bilim dinin yerini almıştı…

“Havâssın dini bilim, avamın bilimi dindir” diyorlardı. Dolayısıyla artık onlar için dini öğretmek değil tartışmak esastı.

Neticede ilahiyatlarımızda önce müctehid âlimler, mezhep imamları ve tasavvuf erbabı hafife alındı hatta aşağılandı. Sonra hadisler tartışılmaya ve ayıklanmaya başlandı. İşine gelmeyen yaşantılarına uymayan her hadis mevdu diyerek uydurma denerek atıldı. Felsefe sınır tanımıyordu! Kader var mıydı? İsa aleyhisselam ölmüş müydü yoksa göğe mi çekilmişti? Cinler var mıydı? Âlimler ictihad kapısını neden kapatmışlardı? Bu kapı açılmalı ve herkes kendine göre bir din ortaya koyabilmeliydi!

Darbe devirlerinde Yaşar Nuri ve Zekeriya Beyaz gibi namazı, orucu, itikadı bozan zevatı dinledi millet. Fakat bunlar milletin TV’lerde gördüğü yüzü idi. Bunların İlahiyat Fakültelerinde temsilcileri o kadar çoktu ki.

Ve dinde felsefenin konusu en sonunda iman noktasına geldi dayandı...

İman sempozyumu!

Bu hafta içerisinde (13 Ekim) maalesef bazı belediyelerimizin ve İslami geçinen bir bankanın sponsorluğunda Üsküdar’da bir “İman sempozyumu” düzenlendi. Sanırsınız ki gençlerin imanını güçlendirecek konuşmalar yapılacak!

Oysa davet edilenlerin bir kısmına baktığınızda imanı tartışmaya açan iman akaidini yıkan bir kısım zevattı.

Aslında bunların fikirleri 40 yıldır FETÖ vasıtasıyla gençlerimize şırınga ediliyordu. 15 Temmuz 2016’da bu fikirlerin bir kısım gençlerimizi getirdiği nokta, yabancı mihraklar adına ülkeyi işgale kalkışmak olmuştu. Dolayısıyla millet dinini bozan bu tiplerin gençleri zehirlemesine tepki koydu. Zira mesele bedenlerin çiğnenmesinden daha da felaket idi. İmanî ve ahlakî değerler yok ediliyor, zihinler öldürülüyordu. Bu itibarla bir kısım duyarlı insanlar gençlerinin zehirlenmesine mâni olmak için sempozyuma katılacak bazı isimleri protesto ettiler.

Sempozyuma katılan Prof. Dr. Mustafa Öztürk’ün bu yerinde tepkiyi DEAŞ’la irtibatlandırması ise korkunç bir hezeyandı.

DEAŞ kökü dışarıda Ehl-i sünnet dışı bir cereyan. Sana ve senin gibilere tepki koyanlar ise dinlerinin bozulmasına karşı çıkan Ehl-i sünnet bir grup. Dolayısıyla DEAŞ gibi grupları, dikkat ederseniz Ehl-i sünnet inanışını yıkanlardan temin ediyorlar. Ehl-i sünnete sahip olanlardan değil.

Mustafa Öztürk, tepkiler sebebiyle sempozyuma gelemeyen Prof. Dr. İlhami Güler ile Prof. Dr. Ömer Özsoy için büyük ıstırabını ve zorla konuştuğunu ifade ederken “amelin imandan olmadığını kabul edenlerin çirkef işlerinden dolayı” diyerek neredeyse bütün Ehl-i sünnet bir camiayı küfürle isnat ettiğinin farkında değil miydi? Karşısında alkışlayanları görmek isterdim. Kendilerine kâfir denildiğinin farkında mı idiler bunlar acaba?

Evet, bu zatın konuşmasının devamında da “amel imandan bir cüzdür” diyerek konuşmasını sürdürdü. Peki, bu zat FETÖ’nün iman esaslarını hiç duydu mu acaba? Onun da 15 yıldır amel imandan bir cüz olduğunu söylediğini bilmiyor mu? FETÖ’ye karşı olduğunu söyleyip, Sayın İstanbul Valimizin ve Sayın eski Diyanet İşleri Başkanlarından birinin huzurunda FETÖ’nün gençleri mahvettiği fikirlerine sahip çıkmak ne oluyor? Amel imandan bir cüz demeyi bugün sen mi uydurdun? Senden asırlar önce kimler söyledi bir ilahiyat profesörü olarak bilmiyor musun? Ehl-i sünnet büyüklerini reddederken hangi sapık adamların peşinden koştuğunu da söylesene!

Bu arada Mustafa Öztürk, İlhami Güler ve Ömer Özsoy’un imanının kendisinden daha sağlam olduğunun söyledi. Bu ikisi Kur’ân-ı kerimdeki bazı kıssaların masal olduğunu uydurma olduğunu hatta Kur’ân-ı kerimin değişmesi gerektiğini ve -hâşâ- Cenabı-ı Hakkın Kur’ân-ı kerimde çelişkiler içerisinde bulunduğunu ifade ettiler!

Acaba bu zevat, kaderden sonra Kur’ân-ı kerime imanı da mı kaldırdı? Kur’ân-ı kerime inanmayı sadece, “Evet Kur’ân-ı kerim diye bir kitap vardır” şeklinde mi anlıyorlar. İman Kur’ân-ı kerimin içindeki tüm bilgilere inanmak değil midir?. Ayrıca FETÖ’nün iman esasları içinde kitaplara iman yoktur biliyor musunuz?

Görülüyor ki artık dinî inanç esaslarını yıkma faaliyeti ilahiyat fakültelerinden belediyelerin konferans salonlarına taşındı! Mustafa Öztürk, Ömer Özsoy ve İlhami Güler gibiler konferansa gelemediler diyerek çıldırıyor. Sadece medeni bir şekilde tepkilerini ortaya koyanları ise DEAŞ diye yaftalamaya kalkıyor.

Siz fireni patlamış kamyon gibisiniz! Milletin değerlerine, imanına, Kur’ân’ına, inancına pervasızca saldıracaksınız fakat birileri yapmayın, etmeyin deyince DEAŞ olacak öyle mi? Daha DEAŞ’ın ne olduğunu bile bilmiyorsunuz! DEAŞ’ın hep Ehl-i sünnet dışı radikallerden çıktığını unutmayın.

Bu arada yıllarca FETÖ’ye tek söz etmeyen, Ehl-i sünnet büyüklerini küçümseyen Ehl-i sünnet âlimlere her vesile ile saldırmayı marifet zanneden ve bendenize Afgani, Abduh, Reşit Rıza gibi mezhepsizleri tenkit ettiğim için “yalan söyleme” diyerek sataşan Hayreddin Karaman ve avanesinin Mustafa Öztürk, Ömer Özsoy, İlhami Güler ve benzerlerine edecek bir çift sözü var mıdır acaba? Darbe yapmalarını mı bekliyorlar? Neden susuyorlar!

TEFEKKÜR

Peygamber yerine geçen hocalar

Bu halkın başına zahmetli oldu

Prof. Dr. Ahmet Şimşirgil

19.10.2018

Türkiye Gazetesi

http://www.turkiyegazetesi.com.tr/yazarlar/prof-dr-ahmet-simsirgil/604710.aspx

Bir sinek bir kartalı salladı vurdu yere,

Yalan değil gerçektir ben de gördüm tozunu...

Sinek kartalı nasıl yere vurdu ve Yunus tozunu nereden gördü? Düşün dur! Yunus’un bu beyti muamma beyitlerdendir. Anlayana ise ne ibretler saklıdır. Bilhassa günümüzde, daha kendisini tanımaktan aciz olup kartal gibi havalarda gezenlere…

Bakınız ecdadımızı araştırdığımızda şunu görüyoruz: Öğreniyorlardı, öğretiyorlardı ve yaşıyorlardı. Ve bunu sadece ve sadece Hakk'ın rızası için yapıyorlardı. Biz ise bugün yalnızca tartışıyoruz.

Önceden camiler, mescitler, medreseler, tekkeler, zaviyeler, dergâhlar onlar için hem eğitim ve hem de ibadet yerleri idi.

Şimdi mekteplerden başka eğitim yeri kalmadı. Orada da ilme talip ve rağıp olan pek az. Zoraki bir eğitimle günlerini geçiren insanlar sürüsüne döndürüldük. Necip Fazıl Kısakürek üstadın;

"Vatanımda sular akar başıboş/Herkes birbirine bakar başıboş" dediği gibi başıboş gidip geliyoruz. Ne yaptığını ve ne öğrendiğini bilmeden, düşünmeden.

Yine ecdadımız, Peygamber efendimizin aşkı ile dolu idiler. O’na benzemek, O’nun gibi yaşamak en büyük sevdaları idi. O’nu övmek, methetmek için yarışırlardı. Nat-ı şerifler yazarlardı. Her kitaba mutlaka Hak tealayahamd, sonra Resulüne salevatla başlarlardı. Çocuklarına mutlaka onun isimlerinden bir isim verirlerdi.

O’nun ahlakını, yaşayışını, sözlerini, gazalarını, mucizelerini evlatlarına öğretirlerdi. Kırk hadisler, yüz hadisler, bin hadisler adıyla hadis-i şeriflerini toplayıp ezberletirlerdi. O’nun sözlerini ve yaşayışını hayatlarının esası yaparlardı.

"Ne adlar ezberledi ey Nebi/Adına alışkın dudaklarımız" diyerek bir dönem feryadını dile getiren Arif Nihat Asya Bey, bugünkü İlahiyat Fakülteleri hocalarını görse ne derdi acaba?

İsmet İnönü, 1949 yılında yeni açılan İlahiyat Fakültesi müfredatını belirlerken, masonların telkini ile felsefeyi eğitimin birinci düsturu yapmıştı.

Artık din adına ne varsa tartışacaklardı. Kuş beyinlilerin biricik sermayesi akıldı artık. Rehberleri ise şeytandı. Onlara göre nakle bağlanıp kalmak insanı donduruyordu beynini uyuşturuyordu! Şairin;

"Ben aklımdan isterim delalet/Aklım bana gösterir dalalet" dediği gibi şeytan da bunlarla oynamaya başlamıştı.

Şeytani vasıf!

Kendilerini önce âlimlerden üstün gördüler. Sonra Peygamber efendimizi -hâşâ- postacı yerine koydular. İnternet, bilgisayar, akıllı telefon görmemiş peygamber mi onlara örnek olacak ve onlara rehberlik edecekti(!) Veya onun 1400 sene önceki sözlerine mi uyacaklardı?

Bu düşünce ile hadisleri ayıklamaya ve ortadan kaldırmaya başladılar. Akıllarına ve yaşayışlarına uymuyordu zira. Onlar nasıl yaşarsa o hadisler kalmalı idi. Diğerlerini insanlara kabul ettiremezlerdi. Bu anlayışla uzun yıllar “Kur’ân bize yeter, Kur’ân tek rehber” dediler. Altını çize çize, anlaya anlaya okuyalım dediler. Bu klişe cümleler insanlara tatlı geliyordu. Öyle ya elde Kur’ân varken başka neye bakacaklardı(!)?..

Diğer yandan şeytan bu, bırakır mı? Eline geçirmiş bir kere. Şimdi baktılar ki Kur’ân-ı kerimde geçen nice âyetler de yaşantılarına tersti. Sıra artık Kur’ân-ı kerime gelmişti. Nitekim bugünlerde artık açıkça ve büyük bir cüretle “Cenâb-ı Hak Kur’ân-ı kerimde çelişki içinde” ve “Kur’ân-ı kerimde geçen kıssalar uydurmadır” demeye başladılar.

Prof. Dr. Mustafa Öztürk, İlhami Güler, Ömer Özsoy, Şaban Ali Düzgün gibiler bu manada son sürat yol almaktalar. Prof. Dr. Ali Köse ve niceleri de onlara çanak tutmaktalar.

Hâşâ Cenâb-ı Hakk'ı kastederek, “Bu âyet bana gelseydi 'böyle âyet olur mu' diyerek karşı dururdum” diyecek hâle geldiler. Bu hezeyanlarını TV’lerde ve bazı belediyelerimizin önayak olduğu Sempozyumlarda dile getirmeye başladılar.

Onların bu akıl almaz çıkışlarında tıpkı Şeytan’ın Cenâb-ı Hakk’a, “Neden bana Âdem’e secde et dedin. Hâlbuki ben ondan üstünüm” diyerek karşı gelişini duyar gibi oluyoruz. Görüldüğü üzere bunların söylediklerini zamanında söyleyenler oldu. Şimdi kendilerinin kimlerin safında bulundukları böylece ortaya çıkmış olmaktadır.

Sakın üç beş kendini bilmez falan demeyin. İlahiyat Fakültelerine giden gençlerimizi böylelerinin ellerine teslim ediyoruz! İmam Hatip liselerinde hocalık yapacakları maalesef bunlar yetiştiriyor. FETÖ’nün kucağına da çocuklarımızı zamanında bunlar taşıyordu.

Bazen TV’lerde bunların karşısına biraz sağduyulu doğru düşünür adam çıkarıyorlar. Fakat bakıyoruz neredeyse onlar konuşurken ödleri kopacak! Nitekim geçen hafta bir TV programındaMustafa Öztürk miras meselesinde Kur'ân-ı kerimin kızlara az verdiğini tenkit maksadıyla karşısındaki yine bir profesöre soru yönelttiğinde zavallının dili tutuldu.

Yazıklar olsun senin namına da titrine de payene de!

Bir dönem Ziya Gökalp; "Bir kız irsde yarım erkek izdivaçda dörtte bir/Bulundukça ne aile ne memleket yükselir" diyerek dinsizliğini haykırıyordu. Şimdi bakınız nice İlahiyatçılar onunla aynı görüşe gelmiş durumdalar.

Ben de gördüm tozunu!

Bazen İlahiyat hocaları derken bendenize, “Hocam hepsini onların içine katma biz onlardan değiliz” diyenler de çok çıkıyor. Evet ben de kesinlikle inanıyorum ki hepsi böyle değil. Ama artık şunu da sormak bize vacip hâle geliyor.

Onlar Cenâb-ı Hakk’ı dahi pervasızca, edepsizce, fütursuzca ve ahlaksızca tartışmaya açarken sizin diliniz lal mı oldu? Sizden bunlara karşı birkaç cümle ile cevap beklemekle hata mı ettik? Bunlar milletin imanını götürürken tek laf etmeyecek misiniz? Rûz-i mahşerde ne cevap vereceksiniz? “Korkaklıkta ar, ilerlemekte şeref ve itibar var” buyurmuş Hazreti Ali efendimiz. Sizin en azından sosyal medyada veya TV’lerde söyleyecek bir sözünüz olmayacak mı?

İlminiz mi yok? Gücünüz mü yok? Cesaretiniz mi yok?

Ahirete varınca mı, yoksa kabre girince mi savunacaksınız? Şunu unutmayın ki Cenâb-ı Hak cesur ve mert insanları sever!

"Bir sinek bir kartalı salladı vurdu yere/Yalan değil gerçektir ben de gördüm tozunu..." İşte Yunus Emre bu tanımlamayı, âlim, evliya ve peygamber tanımayan bu güruh için yapmaktadır. Şöyle ki:

Bunlar kibirlidirler, başları havada gezerler ve kimseyi beğenmezler. Buna karşılık içleri boştur, bilgileri sıfırdır ve din cahilidirler. Saldırmaktan, reddetmekten başka bir usul ve tavır bilmezler.

Yine bunlar kartal gibi havada gezip tepeden bakmayı severler. Ancak kartalın yediği ve dahi çıkardığı leştir. Bunların da ilim ve bilgilerinin kimseye faydası olmadığı gibi öldürücü zehirdir. Kişinin dünya ve ahiretini mahveder.

Yunus Emre’nin sinek dediği ise arıdır. Arının yediği gül, reyhan, sümbül ve daha nice hoş kokulu çiçeklerdir. Bıraktığı baldır. Şifa bulursun.

Bunun gibiler gerçek İslam âlimleridir. Onlardan alınan ilim iki cihanda nur olur, ışık olur.

Yunus Emre “Yalan değil gerçektir ben de gördüm tozunu” sözüyle de şu manaya işaret etmişti. Bu ayağı yere değmeyen, havalarda gezinen, âlim beğenmez kişilere bazı meclislerde ben de rastladım. Basit birkaç dinî bilgi sorduğumda cevap veremeyip susmuşlardı.

Kapılmayın leş yiyenin peşine,

Doyum olmaz âlimin, velinin sohbetine.

Yine Yunus Emre’nin “Ballar balını buldum, kovanım yağma olsun” dediği gibi gerçek âlimleri bulanlara, uyanlara, yolunda bulunanlara müjdeler olsun!

Bulmak zor mu? Elbette hayır. Arayan bulur. Kendileri ahirete göçmüş olsa da onların eserleri İslam âlemini aydınlatmaya devam etmektedir. Sadece, İmam-ı Azam ve İmam-ı Gazali'leri, Yunus'ları, Mevlana'ları, Ahmed Yesevi'leri, Molla Gürani, Molla Hüsrev'leri, Ahmed İbni Kemalpaşa'ları, İmam-ı Rabbani ve İbni Abidin'leri eserlerinden okuyacaksın! O zaman Yunus Emre’nin başta verdiğim beytini mükemmelen bir daha anlarsın.

TEFEKKÜR

Merkep izinde su görüp, deryayı gördüm sanma sen,

“Hayvandan ol edal” durur ilm ü âlim bilmez ola!

Prof. Dr. Ahmet Şimşirgil

26.10.2018

Türkiye Gazetesi

.

cdivani05 Ömrü köylerde geçmiş, geceleri dağ, bayır ve kırlarda dolaşmış olanlar mutlaka görmüşlerdir. Çok ufak, ele avuca gelmeyecek ateş böcekleri ışıl ışıl parıldarlar.

İşte birisi merakla, o böceklerden birine sormuş:

“Ey geceleri ışık saçan minik böcek! Gündüz neden hiç ortada yoksun, niçin görünmezsin?”

Ateş böceği bu suale öyle manidar bir cevap vermiş ki! Akıllılar alkış tutarlar! Dinle ve ibret al!

“Ey arkadaş! Ben gece de gündüz de kırlarda bayırdayım, buradayım. Fakat güneş çıktı mı görünmez olurum. Benim işim biter, namım söner...”

Adının başına Prof. veya Doç. gibi halkaları takınınca âlim tanımaz, peygamber bilmez olup burnu bir karış havaya kalkan şahsiyetleri görünce, Şeyh Sadi’de geçen bu hikâye aklıma geliverir!

Zira âlim gelince bunların namı, nişanı görünmez olur. Yunus Emre’nin “Ben de gördüm tozunu” dediği gibi berhava olurlar.

Geçen cuma günü köşemde işlediğim yazı üzerine, Üsküdar’da düzenlenen "İman Sempozyumu"na milletimizin haklı ve yerinde tepkisinden çekinerek katılamayan İlhami Güler ve Ömer Özsoy’un adını vererek büyük üzüntüsünü ve; “Onların imanı benim imanımdan daha sağlamdır” diyerek de inanç derecesini ortaya koyan Profesör, gazetesinde bana cevap vermeye kalkmış!

Dilerseniz önce suallerime verdiği cevapları görelim...

Hâşâ Cenâb-ı Hakkı kastederek, “Bu âyet bana gelseydi 'böyle âyet olur mu' diyerek karşı dururdum” diyen İlhami Güler’in imanı mı senden üstün? sualime cevabı:

“Hoparlörle ezan okumanın bid’at olup olmadığı gibi konularda Vehhabi meşrep bir kılığa bürünen kişi...”

Benim; “Cenab-ı Hakk, Kur’ân-ı kerimde çelişki içinde” ve “Kur’ân-ı kerimde geçen kıssalar uydurmadır, diyenlerin imanı mı senden kavi?" sualime cevabı:

“Sahip oldukları kanallarda kadın sanatçılarla çalgılı çengili programlar yaptıran siz!”

Yine benim; “Kur’an-ı kerimdeki miras âyetlerini açıkla bakalım diyerek Allahü tealanın taksimine karşı duran sen değil misin?” şeklindeki ifademe karşı ise cevabı:

“Saadeti Ebediyye zihniyetinin kendine sağladığı imkânla sağa sola saldırma!”

Evet, güya yazıma cevap vermeye kalkıştığı hâlde, hakkındaki hiçbir ithamıma değinmeyip, cevaplarında görüldüğü üzere başka vadilerde boşluğa kılıç sallayan bir adama ne isim takılır? Bu sualin cevabını tabiplere bırakıyorum!..

Sadece hedef çarpıtma olarak bilinen ve ucuz bir demagojinin ürünü olarak pazarlanan, şahsıma yönelttiği suallerle ilgili olarak bugüne kadar tek bir ifadem olmadığı için geçiyorum. Gelelim hakkımdaki bazı iddialarına!

Muhbirin manasını bilmeyen Prof.!

Bu Profesör bana “FETÖ muhbiri” adını takmış. Cehaletin boyutunu görebiliyor musunuz? İlahiyat Profesörü olmasına ve Arapça okutmasına rağmen “muhbir” kelimesinin nerede kullanılacağını dahi bilmemektedir. Muhbir, Arapça’da asıl olarak işin hakikatine vâkıf âlim, Türkçemizde ise daha çok istihbarat elemanı olarak çalışan ve gizli bilgi aktaran kişi yerine kullanılmıştır. Dolayısıyla Arapça manasıyla alırsanız sizin için vahim, Türkçe manasıyla kullandıysanız daha vahim olur. Bu kelime bilginizle Kur’ân-ı kerimi ve hadis-i şerifleri yorumlamaya kalkarsanız işte böyle hakla, hakikatle savaşa yeltenir Donkişot olursunuz!

Kaldı ki size FETÖ’cü de demedim. FETÖ ile aynı dinî fikirlerdesiniz dedim. Olmadığınızı ispat eder misiniz? Size "FETÖ’nün amentüsü"nü sordum. Biliyorsanız cevap verin bakalım. Bulamazsanız benim konferanslarımı takip edin. Youtube programlarımı izleyin.

O dinde diyalog projesiyle Peygamberimizi yok saymıştı. Siz de Peygamberi aşıp artık Cenâb-ı Hakk’la mücadeleye kalkıştınız! İşte bu fikir ve hareketinizle bugün FETÖ yarın METÖ'ye adam devşirmekten başka bir işe yaramazsınız. Bendenize de "ne zamandır FETÖ aleyhindesiniz?" diye de sormuşsunuz?

Siz araştırmacısınız. Biraz yorulun, gayret gösterin. Gelin fakültemde hocalara sorunuz. Hatta Erzurum’da Atatürk Üniversitesi’nde tarihçilere, "hoca 1985’lerde anlatıyor muydu?" deyiniz! Sizin evvelce görev yaptığınız Samsun 19 Mayıs Üniversitesi tarih bölümünde de beni tanıyanlar çoktur. Onlarla da görüşün, öğrenin! Şunu da biliniz ki; Ehl-i sünnet itikadında olanlardan asla FETÖ-Metö çıkmaz!

Ayrıca şu an size, “FETÖ fikirlerine su taşımayın. FETÖ-vari oluşumlara yol açmayın. Ehl-i sünnet çizgisinden ayrılmayın ve milleti bu temiz ve pak yoldan saptırmayın” diyorsam, bu nice yıllardır dediğimin de kanıtıdır. Tabii ki temyiz kabiliyeti olana!

Ahraz ihtiyarlar dahi duydu!

Yine yazısında, Abduh ve Reşit Rıza gibi büyük din ulemasını da tahkir, tezyif ve hatta tekfir ettiğimi bildirmiş. Bir defa Sayın Profesör, tekfir etmek benim defterimde yoktur. Benim işim değildir. Ben bir ilim adamı olarak kişinin hatalarının dinî veya tarihî metod ve usul içerisinde tenkidini yaparım. Sizin gibi kulaktan dolma bilgilerle kimse hakkında da ileri geri konuşmam.

Abduh ve hocası Afganî’nin 33. derecede mason ve İngilizlerin ajanı olduklarını, II. Abdülhamid Han’ı devirmek için ne projeler yaptıklarını ve nasıl çalıştıklarını bırakın Mısır’ın sağır sultanını, Sierra Leone’nin -Anadolu ağzıyla- ahraz ihtiyarı dahi duydu. Sen hâlâ işitmedin mi? Kargadan başka kuş tanımaz, yazdığınızdan başka bir kitap okumaz mısınız?

Nikki Keddie’nin “Cemâleddin Efganî” adlı biyografisi, M. Muhammed Hüseyin’in “Modernizmin İslam Dünyasına Girişi” ve Yılmaz Karadeniz’in “Osmanlı ve İran’ın İngiliz Paraleli, Cemaleddin Esedâbadi” isimli eserlerini okumanız kâfidir. Anlayana yeter!

Şuna da cevap veriniz! Bugün Sayın Başkanımız Tayyib Bey’e ve Türkiye Cumhuriyetine karşı girişilen FETÖ darbesine karşı durduğunuzu ve FETÖ’yü lanetlediğinizi söylüyorsunuz! Biz de inanalım. Fakat şunu da soralım:

II. Abdülhamid Han, Türklerin hakanı ve tüm dünya Müslümanlarının halifesi değil miydi? Osmanlı ülkesi bir Yunan veya Bulgar ülkesi mi idi? Osmanlı Devleti’ni yıkmak için İngilizlerle çalışan Abduh, Reşit Rıza ve hocaları Afganî gözünüzde hâlâ nasıl büyük bir din âlimi olabiliyor?

Zira başarılı oldular değil mi? Bu millete hâlâ onlar, büyük din âlimi ve üstadı olarak lanse edilebiliyor. İşte bunun içindir ki darbe girişiminde bulununcaya kadar, kırk yıl boyunca, FETÖ’nün neden anlaşılamadığından gafilsiniz. Hâlâ da gafilsiniz. Zira II. Abdülhamid Han devrinin FETÖ’sü (Afganî ve yolundakiler) bilinmeden gelecekteki yeni FETÖ'ler asla anlaşılamaz!

Hak ve batıl belaya varınca mücadele

Nihayet bu Prof. benden İmam-ı Maturidi hazretlerinin aleyhinde okkalı bir yazı kaleme almamı istemiş.

Beni, itikatta imamım dediğim zata karşı durmaya çağırıyor. Ben haddimi bilirim Sayın Prof.! Siz beni hiç anlamamışsınız. Ben ne demiştim? Bu tip İlahiyat fakültesi hocaları önce İmam-ı Azam, İmam-ı Maturidi, İmam-ı Rabbani, İmam-ı Gazali ve İmam-ı Buhari ile savaştılar. Bu hâl onları, bidayette Peygamber efendimizi tanımamaya nihayette ise büyük bir cüretle Kur’ân-ı kerime karşı durmaya Cenab-ı Hakk’a akıl vermeye kadar götürdü! Onları bu yola iletenlerin başında ise sizin büyük bir iştiyakla övdüğünüz İbni Teymiyye, Abduh, Reşit Rıza, Afganî, Fazlurrahman ve Hamidullah geliyordu.

Üstad Necip Fazıl Bey’in şu ifadesi bu ayırımın muazzam bir tespitini yansıtmaktadır:

Hak ve batıl belaya varınca mücadele,

İki çapraz çizgiyle çözüldü muadele.

Saflar üzerinde derin tahlil ve tefekkür ederek farkı anlayabilirsiniz. Nitekim şimdi de o âlim bildiklerinizin sizi getirdikleri noktayı görelim:

İşte “Kur’an Dili ve Retoriği” isimli eserinde bu Prof.’un geldiği nokta. İbret nazarıyla okuyunuz. O, önce Thomas Carlyle’nin:

“Kur’ân karmakarışık, usandıracak derecede düzensiz, anlaşılmaz, bitmez tükenmez tekrarlar, insanın nefesini kesen pasajlar ve anlaşılmaz ifadelerle doludur. Kısacası Kur’ân kahrı çekilmez saçmalıklarla doludur" (s. 24-25) ifadelerini nakledecek sonra da bizzat kendisi;

“Kur’ân’daki tekrarlar yazılı bir metni okunamaz hâle getiren bir eksiklik, kusur ve ifade zaafıdır" (s. 25) diyerek bu görüşe katıldığını beyan edecektir.

Fazla söze gerek var mı? Cevabını okuyucular versin.

Size gelince benim için hurafeci tanımlamasını da kullanmışsınız. Bunu ağa babanız H. Karaman da söylemişti. “Bir tane hurafemi açıkla bakalım” deyince de susmuştu. İftira kolay ispatı ise zordur sayın Prof.! Şimdi siz söyleyin bakalım. Sadece duyduğunuz içi boş, klişe cümleleri tekrar etmeyin!

Merdim deme zinhar seni meydana çekerler,

Dava edeni bahs ile burhana çekerler...

TEFEKKÜR

Dalâl ehli cihân içinde çokdur

Hidâyet olmayana çâre yokdur

Prof. Dr. Ahmet Şimşirgil

02.11.2018

“Hafıza-i beşer nisyan ile maluldür” demişlerdir. İnsan yaşadıklarını çok kolay unutabiliyor. Bugün sizlere, siyasette son çeyrek asra damga vurmuş Recep Tayyip Erdoğan Bey’in akıl almaz serüveninden bahsedeceğim. Onun partisi içindeki faaliyetlerini bir kenara bırakırsak siyasette ilk sınavını vermeye ve icraatlarını göstermeye başladığı makam, İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı idi. 27 Mart 1994 yerel seçimlerine Refah Partisi, İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı adayı olarak girmiş ve kazanmıştı.

İstanbul için başkan seçilmesinden önceki dönemi hatırlayanlar iyi bilirler, hatırlamayanlar ise internetten bilgilerini tazeleyebilirler.

Tabiri caizse İstanbul’un dibe vurduğu bir zamandı. Şehir artık susuzluk, Haliç’in katlanılamayacak raddeye gelmiş pis kokusu, çöp dağları ve onun verdiği sıkıntılarla anılıyordu. Belediyecilik iflas etmişti.

Sayın Erdoğan, Belediye Başkanı olarak kısa sürede İstanbulluların gönüllerine girecek başarılara imza atacak ve o gönül tahtından bir daha inmeyecekti...

Başkanlık döneminde, dört milyar dolarlık büyük yatırımlara imza attı. Trafik ve ulaşım problemlerini çözmek üzere elliden fazla köprü ve çevre yolu inşa edildi. Gelişi ile başlayan rahmet yağmurları susuzluğu unutturmuştu. Artık “Yağdır Mevla'm su” şarkısı duyulmuyordu. İstanbullular o günleri aradan geçen 25 senede bir daha hatırlamayacaktı. Çöp dağları, sanki lodos rüzgârları ile eriyen kar gibi kaybolmuştu. Haliç masmavi bir hâl almıştı.

Onun İstanbul’daki bu başarısı partisine ise iktidar yolunu açacak bir heyecan ve ivme kazandırmıştı. Nitekim 1995 seçimlerinde hiçbir parti tek başına iktidara gelemezken Refah Partisi en yüksek oyu almıştı. Bu netice Erbakan’a başbakanlık yolunu açacaktı.

Artık içte ve dışta birilerini korku bekliyordu. Samimi ve inançlı bu topluluk, İstanbul’daki başarıyı Türkiye’de sergilerse iktidar yolları kendilerine ebediyen kapanmış olacaktı. Öyleyse bunların yollarını daha palazlanmadan kesmek gerekti.

Nitekim zinde güçler çok geçmeden oluşturulan irtica tehlikesi paranoyası ile ülkeyi büyük bir kargaşa ve kaosun içerisine attılar. 28 Şubat Postmodern Darbesi, 18 Haziran 1997’de Erbakan ve Çiller hükûmetini, bir anlamda silahsız müdahale ile bitirdi. Yerine üçlü hükûmet (ANAP-DSP-DTP) kuruldu.

Nereden nereye!

Öte yandan tarihler 6 Aralık 1997’yi gösterirken Erdoğan, Siirt’te düzenlenen bir açık hava toplantısında yaptığı konuşma sırasında Ziya Gökalp’in, Balkan Savaşı’ndaki Türk askerleri için yazdığı “Asker Duası” şiirinden bir dörtlük okumuştu. O bu şiirini millî birlik ve beraberlik mesajı vermek için okumuş ise de Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Vural Savaş, öyle değerlendirmeyecekti. Hem de tam tersi bir şekilde, “Halkı din ve ırk farkı gözeterek, kin ve düşmanlığa açıkça tahrik etmek” suçlamasıyla yaftalayıp yargılanmasının yolunu açacaktı. Muhakemenin çeşitli safhalarından sonra kendisine siyasi yasak getirildi. O, artık bir partiyle veya bağımsız olarak seçimlere katılamayacaktı. Hürriyet gazetesinin o tarihte attığı manşet ise hafızalardan asla silinmeyecekti:

“Tayyip’e şok ceza-Muhtar bile olamaz!”

Erdoğan 26 Mart-24 Temmuz 1999 tarihleri arasında hapiste kaldı. Aslında bunlar o zamanki medyanın görmek istediği sonuçlar ve almak istediği kararlardı. Dönemin ordu mensuplarını galeyana getirerek ortalığı yıkıyorlardı. Hortumlanan bankalar arada kaynıyordu. Millet, fabrikalarını yok pahasına yabancılara satıyordu. Ekonomi iflas etmişti. IMF, Kemal Derviş vasıtasıyla neredeyse devlete el koymuştu! 28 Şubat’ın ülkeye maliyeti 381 milyar dolar, bankalardan hortumlanan para ise 46 milyar dolar olarak ifade ediliyordu.

II. Abdülhamid Han’ı Düyun-ı Umumiye üzerinden tenkit edenler Kemal Derviş hadisesini nasıl görüyorlardı acaba? Zira on kat daha büyük bir felaketin ve zilletin içerisine düşülmüştü. Oysa II. Abdülhamid Han’ı Düyun-ı Umumiye’ye mahkûm ettirenler de Abdülaziz Han’ı darbe ile deviren ve şehit eden zihniyetti. Buna rağmen fatura nedense hep milletin adamlarına kesiliyordu.

1994’te belediyecilik iflas etmişken bu kez devlet, ekonomik ve siyaset bakımından çökme noktasına gelmişti. Esnaf yürüyüşleri ülkeyi sarsıyordu. Türkiye nereye gidiyordu. Mesut Yılmaz ve Bülent Ecevit başbakanlığında zorla oluşturulan koalisyon hükûmetleri bu yükü kaldıramadı ve çöktü. Ülke bir kez daha seçim atmosferine girdi.

Tayyip Bey yasaklı olmasına ve aday gösterilmemesine rağmen kurmuş olduğu partisi 3 Kasım 2002’de halkın büyük teveccühü ile ezici bir biçimde iktidara geldi.

Oyun içinde oyun!

Kendisi milletvekili olamadığı için 58. Hükûmet, Abdullah Gül başkanlığında kuruldu. Ancak ülkeyi son yıllarda dizayn edenler eski alışkanlıklarından vazgeçemiyordu.

MGK Genel Sekreteri Tuncer Kılınç’ın bir Başbakan'a söylediği şu sözler ne kadar acı idi: “Hanımının başını açta gel!” Gül’ün, “Onun tercihi” şeklindeki cılız tepkisine karşı söylenen söz ise daha da aşağılayıcı idi. “Hanımının başını açtıramayan adam mı olur?”

Evet, Tayyip Bey’in, Cumhuriyetin teorisyenlerinden Ziya Gökalp’in şiirini okuması halkı kin ve nefrete bölücülüğe sebep oluyor(!) ama 28 Şubat sürecinde üniversitelerde başörtülülere uygulanan politika bir Türkiye Başbakanı'na söylenen bu sözler ise nedense masumane kalıyordu...

Abdullah Gül Bey bu yaşadıklarını ne kadar kolay unutacak ve yıllar sonra o devrin tahripkâr gazetecilerinden Uğur Dündar ile poz vermekten, ödül törenine katılmaktan hiçbir rahatsızlık duymayacaktı. Kırk yıllık dava arkadaşına karşı ise hasmane tavrını çoktan almıştı. Bütün bunlar neye işaret ediyordu? Kendisini birileri mi yönlendiriyordu acaba?..

Biz tekrar konumuza dönelim. Evet, Erdoğan dışarıda bırakılmış fakat Gül içeride ve Başbakan idi. Bu durum AK Parti'yi zayıflatmak isteyenlerin neşesini bozmuştu.

Zira parti yıpratılırken asıl kaybeden Gül oluyordu. Tayyip Bey ise dışarıda olduğundan daha da güçleniyordu. Öyleyse Tayyip Bey içeri alınmalıydı! Çünkü asıl gaye o idi! Maksat onu bitirmekti!

Tayyip Bey’in Baykal’ın teklifi ile siyaset yasağının kaldırılarak yolunun açılması ve başbakanlığa giden yolda mayınların temizlenmesi ne kadar ibretlik bir durumdur. Böylece hedefte artık hep o olacak ve yıpratılmaya çalışılacaktır.

Nitekim onun bu ilk döneminde 28 Şubat’ın olağanüstü yetkilerle güçlendirdiği Cumhurbaşkanı Sezer bütün gayretini devletin önüne takoz koymakla geçirecekti. YÖK dâhil devletin zinde güçleri de ona destek vermek için yarışacak, bir anlamda muhalefet partileri gibi çalışacaktı. Devletine güç, kuvvet vermesi gerekenler devleti yıpratıyordu! Nasıl bir zihniyet nasıl bir anlayıştı bu!

Başbakan Erdoğan, 28 Ağustos 2007 yılında Abdullah Gül Bey’i büyük zorluklarla Cumhurbaşkanı seçtirdiğinde, devlete ivme kazandıracağını hesaplarken daha güçlü bir mukavemetin ortaya çıkacağını görecekti. 1980’den itibaren devlet içine sızan ve önemli görevlere yükselen FETÖ'cüler, önceleri gizli başlattıkları yıpratma hareketlerini 2010 yılından itibaren daha da yıkıcı bir hâle dönüştüreceklerdi. 2013 yılından itibaren ise Başbakan’ı açık hedef hâline getirerek düşürmek hatta mahkûm ettirmek için her yola başvuracaklardı. Güya dershanelerinin kapatılmasını hazmedemeyenler devleti yıkmak, milleti zebun kılmak için seferber olacaktı. Gezi olayları, 17-25 Aralık kumpası, şike davası, Kobani olayları vs. hep bu senaryonun parçaları idiler.

Bayrak, rüzgâr bekliyor!

Millet ise oyunları iyi gözlemliyor, değerlendiriyor ve her seçimde liderinin yanında kale gibi yerini alarak oyunları bozuyordu. Tayyip Bey’in halkın oyu ile Cumhurbaşkanı olması şer güçleri daha da çıldırtmıştı. Bu noktada Sayın Cumhurbaşkanı'nın, Başbakanlık makamına kadar getirdiği Ahmet Davutoğlu Bey’in tavır ve davranışları da çok manidardı. Sinsi ve ustaca Rusya ile ilişkileri geriyor ve Türkiye’yi, geliyorum sinyallerini veren bir mücadelede yalnızlığa doğru itiyordu. “Usta” bu gidişatı anında fark ettiğinden Davutoğlu’nu kenara çekerken, onun Türkiye’nin en hayati kararlarında sessiz ve kenarda durmasını nasıl anlamalıydık!

Nihayet 15 Temmuz 2016’da işgal projesi devreye konuldu. Ancak lider ve millet birlikte bu korkunç girişimi de akamete uğrattı. Bu arada ilk defa, Türkiye’yi yıllardır iç karışıklıkların, darbelerin ve gerektiğinde pençesinde kıvrandıran gerideki asıl oyun kurucu, gizlenemez bir şekilde meydana çıkmıştı. ABD’nin çirkin yüzü ve foyası ortaya saçılmıştı!..

15 Temmuz 2016’dan sonra yaşananlarda artık karşımızda hep bu büyük ve acımasız ahtapot olacaktı. Saldırılar baş döndürücü bir trafikle devam etti.

Bu tarihten itibaren sırayla ve biteviye ortaya çıkarılan siyasi, askerî, mali, istihbarat, Kudüs ve bugünlerde Golan savaşları asla unutulmamalı. İşgal hareketini planlayanların hedeflerine ulaşabilmek için faaliyetlerine hız kesmeden devam ettikleri gözden kaçırılmamalı. Sadece gaflet anını gözetlemekteler… O anı yakaladıklarında ise Sultan II. Abdülhamid Han gibi bu defa da milletin “Uzun Adam”, “Usta” ve “Reis” diye bağrına bastığı Başkan'ını bitirmek için yeniden saldırılarını başlatacaklardır.

Soruyorum: 25 yıldır bu denli korkunç bir kara propaganda ve yıkıcı mücadeleye karşı kim durabilirdi? Hangi ülke ayakta kalabilirdi? Bu zafer liderin kararlı, sebatkâr tavrı, dik duruşu, samimi ve ihlaslı tutumu, milletinden aldığı güç ve dünyanın mazlum Müslümanlarının duası ile başarılmıştır.

Dikkat ediniz, bugün bir daha milletle liderin arası açılmak istenmektedir! Tek umutları bu noktadadır. Zira ancak bu sayede başarılı olacaklarını bilmektedirler.

Unutmayalım ki bir tarafta Arif Nihat Asya Bey’in deyimiyle:

Bir bayrak dalgalanmak için rüzgâr bekliyor…

Diğer tarafta ise, “kurt puslu havayı sever” özdeyişine uygun olarak:

Amerikalı kovboy tweet atmak için fırsat bekliyor!

Millet ya bayrağını dalgalandıracak veya Amerikalı kovboya fırsat tanıyacak…

Artık karar sizin!

TEFEKKÜR

İbtidâ-yı amelin âhiri der-pîş gerek

Kâr-ı evvelde kişi âkîbet-endîş gerek

Prof. Dr. Ahmet Şimşirgil

29.03.2019

Bosna-Hersek tam 110 sene önce bugün elimizden bir sabun gibi kayıp gitti. Tam 445 yıldır Türk yurdu idi. Bu kadar kolay bir şekilde nasıl kaybedildi? Bir dönem ve hâlâ birilerince suçlamalar hep II. Abdülhamid Han’a yönetilmektedir. Hem iktidara müdahale ederler. Hem de hiçbir suçu kabul etmez bunlar. Bir anlamda mert de değillerdir. Zira tarih bilgisi bir yana tarihi metodolojisini de kaybettik. Neden ve niçin böyle oldu demek bizim defterimizde yer almaz oldu. Sadece, II. Abdülhamid Han döneminde elimizden çıkan yerler deyip müsebbipleri gözden ırak tutulmaktadır.

Bilindiği üzere, Bosna-Hersek, 1463 yılında Fatih Sultan Mehmed tarafından fethedilerek Osmanlı topraklarına katılmıştı. Osmanlıların şefkatli ve adil idaresi, Bosna’daki Bogomillerin kitle hâlinde İslamiyeti severek kabullerine sebep olmuştu. Boşnak Bogomiller, bir anlamda Hıristiyanlığın müsamahasızlığından İslâm’ın hoşgörüsüne sığınmışlardır. Günümüzde kullanılan Boşnak tabiri de, Müslüman olmuş bölge halkına verilen isimdir.

Aslında Tanzimat’ın ilanı ile birlikte bölgede sıkıntılar baş göstermeye başlamıştı. 28 Şubat 1856 tarihinde yayımlanan Islahat Fermanı ve Hıristiyanların yeni birtakım haklar kazanması zaten 1839’dan beri rahatsızlık içerisinde olan Bosna Müslümanlarını daha da huzursuz etmeye yetmişti.

Bosna’da Müslüman ahali ile gayrimüslimler arasında ciddi ihtilaflar yaşanmaya başlandı. 1859 yılında “Bosna Çiftlikâtı Nizâmnâmesi” ile bölge ekonomisine bir düzen verilmek istenmişse de uygulamada zorluklarla karşılaşılmıştır. Bununla birlikte bölgede tam anlamıyla bir huzur ortamı oluşturulamadı. Bu itibarla 1861 yılında bölgede ayaklanmalar başgösterdi.

İsyanı bastırmakla Ömer Lütfi Paşa görevlendirildi. Özellikle Karadağ’dan destek gören asileri etkisiz hâle getirmek için mücadele eden Ömer Paşa, bir taraftan Bosna’daki karışıklığı giderirken bir taraftan da Karadağlı asileri tenkil etti. İsyanda dahli görülen yerel idareciler görevlerinden azledildiler (1862).

Tanzimat Devri’nde Bosna ile payitaht arasındaki ortaya çıkan bir diğer mesele ise askere alma hususunda yaşanmıştı. Tanzimat Fermanı’nın ilanından sonra oluşturulan askerlik sisteminde Osmanlı eyaletlerinden düzenli asker toplanması kararı alınmış ve asker temini süreci başlatılmış olmasına rağmen Balkanlarda Bosna ve İşkodra bölgesinden bir türlü asker toplanamamıştı.

Bilhassa Serdar-ı Ekrem Ömer Lütfi Paşa'nın, Bosna’daki isyanı bastırırken lüzumundan fazla sert davranması soğukluğa neden olmuştu.

Ahmed Cevdet Paşa

Bosna için istikrarsızlık dolu yıllar sürerken Ahmed Cevdet Paşa, isyanların nedenlerinin incelenmesi, sorunların çözülmesi ve bölgedeki olayların yatıştırılması için Bosna’ya görevlendirilecek ve başarılı bir müfettişlik dönemi geçirerek Bosna tarihinde iz bırakacaktır. Bir anlamda bir ülkenin devlete nasıl bağlanacağını, bir milletin devletini nasıl seveceğini müşahhas bir şekilde bir kez daha göstermiş olacaktır. Olay şöyle cereyan edecektir.

Cevdet Paşa, 1863 yılında Bosna vilâyetinin teftişi ile vazifelendirildiğinde vaziyeti öncelikle bölge eşrafından tertip olunan bir heyetle müşavere etti. Paşa “Sultan Abdülaziz Han efendimiz hazretleri beni teftiş memuriyeti için buraya gönderdi ve Kadıaskerlik rütbesi verdi. Bunun ne manaya işaret olduğunu bilirsiniz. Ben Kadıaskerim, fakat askerim yok. Sizlerden bir yeni asker isterim. Olmaz ise çok eğlenmeyip giderim” dedi.

Müşavere heyeti bunun son derece zor olacağını dile getirdiler. Cevdet Paşa ise başarılı olacağından emindi. Sadece kendisinin yanında olmalarını istedi. Gerçekten de paşa, bir buçuk yıl içerisinde Bosna’da lâzım gelen ıslâhatı muvaffakiyetle yerine getirdi. Ayrıca masrafı bölge halkı tarafından karşılanmak üzere iki alay asker tanzimine de muvaffak oldu. Halbuki yıllardır havalide asayişin bozulması sebebiyle asker olmaktan çekinen Boşnaklar arasında askerî tensikatta bulunmak neredeyse imkânsız hâle gelmişti. Neticede askerliği kabul için Bosna eyaleti dışına çıkarılmamak şart koşulmuştu.

Bizi bu şereften mahrum bırakmayın!

Ahmed Cevdet Paşa, bu durumu dâhiyâne bir buluşla hükümsüz hâle getirdi.

O zamanlar, askerî elbiseler içinde en câzibi Talia alaylarının kıyafeti idi. Şâşâalı, ihtişamlı yeşil şeritlerle süslü olan bu elbise ile boylu poslu Boşnak delikanlılar, daha câzip, daha yakışıklı ve daha heybetli görünüyorlardı.

Cevdet Paşa, câmideki merasim sırasındaki hitap ederken bir vesile ile sözü elbisedeki yeşil şeridin remzettiği mânâya getirdi ve;

“Bu remzi taşımak, îcâb-ı hâlinde Mekke-i Mükerreme ve Medine-i Münevvere’yi müdafaa gibi kudsî bir vazife uğrunda fedâîliğe işarettir. Bu yolda can vermekten korkanlar bu elbiseyi giyemez ve bu remzi taşıyamazlar” dedi. Bunun üzerine câmide bulunan Boşnak delikanlılar;

“Biz ne gün için varız. İcap edince biz de Mekke’yi, Medine’yi ölümüne müdâfaa ederiz. Bu yolda şehit düşeriz. Bizi bu fedâîlik ve kahramanlık şerefinden mahrum bırakmayınız” diyerek candan yalvarmağa başladılar.

Hâlbuki o gün Bosna ileri gelenleri asker yazmakta ısrar yüzünden büyük bir ihtilâlin kopacağını tahmin ediyorlardı. Hatta bir kısmı ''kimvurduya gitmesinler'' diye yapılan davete bile icabetten çekinmiş ve evinden çıkmamıştı.

Hâlbuki evvelce asker olmaktan kaçanlar şimdi aşk ve gayretle öne fırlamış askere alınmak için yalvar yakar olmuşlardı. Bu durum oradaki devlet büyüklerini tasvir edilemeyecek derecede hayret ve şaşkınlık içerisinde bırakmıştı.

Hatta vaziyetten haberdar olan Avusturyalılar aleyhte propagandaya başlayarak Osmanlı Devleti'nin malî sıkıntı içinde olduğunu ve askere para veremeyeceğinden bahsettiklerinde onlar;

“Para için askerlik etmek bizim dinimize yakışmaz. Biz askerlik vazifesini ancak din ü devletimiz için ifâya borçluyuz. Erkân-ı Vilâyet böyle münasib görmüş, Kaza-i Erbaa (Saraybosna, Gradacaç, Travnik, Mostar) müftüleri dahi fetva vermiş. Biz ondan dönmeyiz” diye cevap vermişlerdi.

Padişah fermanıyla bölgeye giden Ahmed Cevdet Paşa, Bosna’yı ince bir siyasetle devletine bağlamayı başarmış imkânsız denilen problemleri kolaylıkla gidermişti. Nitekim bundan sonra geçen kırk beş senede en küçük bir isyan hareketi görülmezken koskoca bir ülke bir günde nasıl elden çıkabiliyordu?

Gaflet mi vardı? İhanet mi olmuştu? Müsebbibi II. Abdülhamid Han mı yoksa İttihatçılar mı idi?

İnşallah haftaya Cuma Divanı’nda bu konuyu işlemeye devam edelim.

.....

Not: Bu haftadan itibaren ''Pazar Divanı'' yazılarım cuma günleri ''Cuma Divanı” adı ile yayımlanacaktır. Okuyucularıma arz ederim.

TEFEKKÜR

Aklın hüneri vadi-i hikmetdedir ancak

Tahkik ile hikmet nice bir dilde yer eyler

Prof. Dr. Ahmet Şimşirgil

05.10.2018

cdivani06 İlahiyat fakültelerinde yetişen talebelerden çokça duyduğumuz bir cümle şu şekildedir:

“Din bir, peygamber bir iken ve peygamber bir tane şeriat getirmişken mezhep neden dört olsun? Peygamber zamanında mezhep mi vardı?"

Bu tam cahilane bir sözdür. Fakat dinî ilim tahsilinin henüz başında olanları aldatma hususunda oldukça tesirli bir metottur.

“Hazreti Peygamber zamanında mezhep mi vardı?” diyenlere aslında tek bir sual sormak kâfidir: "Peygamber efendimiz zamanında mezhep yok muydu?" Bu sual insanları önce derin düşünceye sevk eder. Evet, yok muydu?

Sonra mezhebin temelinin ne olduğunu sorarsınız. İctihadı, müctehidi anlatırsınız. Peki, kendileri Eshâb-ı kirâmdan olmayan dört mezhep imamımız, Peygamber efendimizi gören bu mübarek zatlardan yani Eshâb-ı kirâmdan daha mı üstün idiler?

Dört mezhep imamı ictihad edip de Eshâb-ı kirâm ictihad edemiyor muydu? Yoksa dört mezhep imamı, dinde olamayan yeni bir çığır mı açtılar?.. İşte bu suallerin cevabı bilindiğinde, aslında Eshab sayısınca mezhep olduğunu fakat ictihadlarının yazılmadığı için unutulduğunu söylemek kâfi gelir. Bu meseleyi daha sonra yine ele alacağım...

Ardından da bu mezhep düşmanları, “Biz sadece Kur’ân’dan alırız” diyerek parlak ve cafcaflı bir ifade ile karşısındakini büyülerlerdi!

Mehmet Akif Ersoy’un şu sözünü de ilahi bir delilmiş gibi kullanırlardı:

Doğrudan doğruya Kur’ân’dan alıp ilhamı,

Asrın idrakine söyletmeliyiz İslam’ı.

Yıllar önce Niğde’de kalabalık bir mecliste, Mehmet Akif’in, II. Abdülhamid Han’a karşı hudutsuz kinini ve garazını anlattığım sırada oradakilerden biri bu beyti okuyarak “Böyle bir zat, Sultan II. Abdülhamid Han’ı nasıl anlamaz hocam”, diyerek hayretini belirtmişti.

Ben de kendisine, “Bütün sır işte o beyitte” demiştim. “Anlamadım” deyince de “Doğrudan doğruya Kur’ân’dan alalım, deyince Peygamber efendimiz, Eshâbı ve mezhepler ne olacak? Senin doğru alıp almadığını ben nereden anlayacağım? Doğru anlayanı veya anlamayanı nasıl bileceğiz? Bir anlamda herkese göre bir Kur’ân anlayışı çıkmayacak mı?.. Bakınız işte bu sebepledir ki Mehmet Akif Bey; Afgani, Abduh ve Reşit Rıza gibi İngiliz ajanlarını anlayamadı! Onların maşası oldu ve Osmanlı Devleti’ni İngilizlere yem etmek isteyen taifenin içinde yer aldı” dediğimde;

“Meseleyi şimdi anladım hocam” demişti.

Haddini bilmek!

Âlimin en güzel tariflerinden birisi de, “Neyi bilip bilmediğini bilendir” denilmiştir. Bakınız ilim yolcusuna önce yetki sahibi nasıl olunur ve hangi meselede kimler yetki sahibidir o anlatılır. Zira yetkisini aşan adamlar anarşiye sebep olurlar.

Gör zâhidi kim sâhib-i irşâd olayım der,

Dün mektebe vardı bugün üstâd olayım der.

Bağdatlı Ruhi’nin dediği gibi çalışmadan, pişmeden, yanmadan bu işler olmaz. Bir dönem Türkiye’de millet idarecilerini seçse de, atanmışlar kendilerini tek yetkili görürler ve her işe müdahil olurlardı. Türkiye’de bu sebeple kaos ve anarşi eksik olmazdı. Milletin seçtiklerine “%95 ile de iktidar olsanız muktedir olamazsınız” diyenleri ve denilen günleri unutmayın!

Bir fabrikanın işçisi patronun, hemşire doktorun yerine geçerse, öğrenci öğretmenin koltuğuna oturursa ne olur?

Dinde de böyledir. Din adına konuşacakları bilmek o ilmin usulüdür. Bugün din adına konuşmaya yetkili olanlar ile olmayanları ortaya koyalım ve günümüzde dinî meselelerdeki karışıklığın nereden peydahlandığını anlayalım.

Din adına konuşmaya yetkili olanlar kimlerdir:

Allahü teâlâ: Mutlak hâkim olup dinin ve âlemlerin sahibidir.

Resûl-i ekrem efendimiz: Mecaz hâkimdir. Tebliğ-i şeriat gereği dini açıklayan ve uygulayandır. Cenâb-ı Hak peygamberleri seçerek göndermiştir. Cebrail aleyhisselam kitabı ona indirmiştir.

Müctehid âlimler: Mutlak müctehid, Mezhebde müctehid ve Meselede müctehid olmak üzere üç kısımdırlar.

Mukallid âlimler: Bunlar da Eshâb-ı tahric, Eshab-ı tercih ve Eshab-ı temyiz diye üçe ayrılır.

Sırf mukallid âlimler: Bunların söz söyleme hakkı yoktur. İşleri, ilk tabakadaki âlimleri tam taklittir. Fakat okuduklarını tam ve doğru anlar ve anlatırlar.

Peki din adına konuşmaya yetkisiz olanlar kimlerdir ve konuşurlarsa kimlerin yerini almış olurlar. Onları da tanıyalım ve kendilerine bir de sual yöneltelim:

Alternatif hüküm koyanlar: Bunlar kendilerini mutlak hâkim yerine koyarlar. Âyetleri beğenmez ve hata bulurlar. Haşa, “bu âyet bana gelseydi karşı dururdum” derler. Sen Rab mısın? Yoksa Rabbe inanmaz mısın?!.

Kur’ân-ı kerîmi sanki kendine inmiş gibi açıklayanlar: “Ben sadece Kur’ân’a bakarım, başka delil tanımam! Bana Kur’ân yeter” diyenler bunlardandır. Bunlar kendilerini peygamber gibi görürler ve Kur’ân’ı kendisine inmiş gibi yorumlamaya kalkarlar. Sen peygamber misin?!.

Şartlarına sahip olmadıkları hâlde ictihada kalkanlar: Sen müctehid misin?!.

Müctehidleri anlamadıkları hâlde onlardan nakle kalkanlar: Sen mukallid âlim misin?!.

Evet bu son iki sınıf âlimi yetiştirecek âlim de kalmadı. Bu dereceye gelmek büyük bir azim, cehd, çalışma ve tasavvuf yolunda ilerleyip Rabbe yakın olmakla mümkündür.

Eshâb-ı tahric, tercih ve temyiz âlimlerini anlamak ve eserlerini okumak bir yana kabul dahi etmeyen bu zavallılar, kendilerini kolayca peygamberin yerine koymakta, Kur’ân-ı kerime kafasına göre mana vermekte, anlamazsa veya işine gelmezse de haşa yaratıcının emirlerini beğenmemeye kadar varmaktadırlar.

Gülüp geçti sakalına!

Geçen haftaki yazım sebebiyle beni arayıp tebrik eden Prof. Dr. Süleyman Hayri Bolay Bey,bunlar hakkında eski bir yazısını da hatırlatma lütfunda bulundu. Süleyman Hayri Bey o yazısında müthiş bir tespitte bulunarak şöyle demişti:

“Allah’ın kitabı asırların anlayışlarına göre değiştirilecekse o zaman ilahi din diye bir şey kalır mı? O dinin sağlam ve sabit müminleri olur mu? Her devirde birilerinin aklına göre uydurma metinler, âyetlerin yerine geçecekse ve her yeni gelen öncekinin uydurmalarını beğenmeyip, yenilerini ekleyeceklerse orada kutsallık ve ilahilik kalır mı? Böylelikle Kur’ân da modern ve evrensel mi olacak?”

Süleyman Hayri Bey bu yolun sebebini ise şöyle açıklıyordu:

“Nasılcı/pozitivist akımın felsefe, eğitim ve din anlayışı Batı’nın müşrik ve münkir aklının şaşı bakışının en canlı temsilcisidir. Bizim bazı nevzuhur ilahiyatçılarımız da bunların mahsulüdür. Köklerinde Hegel’in müşrik ve tarihselci aklı ile pozitivizmin tarihselci münkir aklı yatmaktadır.”

Süleyman Hayri Bey’in de açıkça belirttiği üzere bizim bir kısım ilahiyatçılar yedinci sınıf âlimlerden dahi olmadığı ve onları anlamaktan uzak bulunduğu hâlde müctehidleri beğenmeyip ve peygamberi de bir kenara itip hâşâ ilah yerine geçmeye çalışmaktadırlar.

Gece gözlerinin kapanmasını, karnının acıkmasını ve def-i hacete bile ihtiyaç duymanı gideremeyen sen neyin peşindesin? Ölümünüzü de engelleyebilecek misiniz? Size beğenmediğiniz ve sıkılacağınızı düşündüğünüz cennetin yerine başka bir mekân da hazırlanır merak etmeyin!

Şeytan, sizin gibi nicelerini pençesine düşürdü. Nicelerini yoldan çıkardı. Eşrefoğlu Rûmî’de onları ve peşine düşenleri uyardı:

Bu dünyayı benim sanıp, zinhar gönlünü verme,

Nice senin gibilerin gülüp geçti sakalına!

TEFEKKÜR

Tevfik refik olmayacak faide yoktur

Her kim burada akla uyarsa zarar eyler

Prof. Dr. Ahmet Şimşirgil

09.11.2018

Büyük Türk devlet adamı Emîr Timur “İyi adam yurt kurar, kötü adam yurt bozar” demiştir. Geçen hafta ifade ettiğimiz gibi Ahmed Cevdet Paşa, padişahın emri ve duası ile harekete geçmiş, Osmanlı geleneği ve zihniyeti içerisinde hareket ederek, Tanzimat idaresinin karışıklık içerisine düşürdüğü Bosna Hersek’teki huzursuzluğu birkaç gün içerisinde çözmeyi başarmıştı.

Ancak 445 yıllık Türk yurdu Bosna Hersek, önce Birinci Meşrutiyet'in doğurduğu 93 Harbi içerisinde Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun denetimi altına düştü. Buna rağmen Osmanlı Devleti’ne bağlılığı devam ediyordu. II. Abdülhamid Han’ın 30 yıllık saltanatı boyunca Avusturya’nın bu denetim statüsü işgale dönüşemedi.

Cevdet Paşa’nın düzeni sağlamasından yarım asır; II. Abdülhamid Han’ın saltanata geçmesinden 30 yıl sonra ise bu defa sıkıntı dışarıda değil içerideydi. Bosna’da devletini yüceltmek ve korumakla görevli olan 3. Ordu'nun subayları asilerle iş birliği yapıyorlardı. Düşmanlar ise onların bu vaziyetini iyi etüt etmekte ve fırsat kollamaktaydı. Nitekim aradıkları fırsatı çok geçmeden de bulacaklardı.

Almanya 1878’de birliğini sağladıktan sonra sanayileşme yolunda yaptığı hamlelerle büyük bir güce erişmiş, sömürge imparatorluklarını tehdit edecek hâle gelmişti. İngiltere ve Rusya ise, Almanya’nın bu süratli gelişmesinden rahatsızdılar.

Hem Almanya’nın durumunu görüşmek hem de güç gösterisi yapmak üzere İngiltere Kralı VII. Edward ile Rus Çarı Nikola, 9 Haziran 1908’de Reval’de bir araya geldiler. Almanya’ya karşı takip edecekleri politikanın yanında Afgan hududu, İran, Girit ve Makedonya’nın durumu ve Balkan demir yolları gibi meseleler de masadaydı.

Elbette Osmanlı Devleti de görüşmelerin bir bölümünü teşkil ediyordu. Ancak bu durum II. Abdülhamid Han’ın nasıl bertaraf edilmesinden başka bir şey değildi. Zira o, Osmanlı Devleti’nin başında iken kendilerine rahat hareket etme ihtimali görünmüyordu.

Diğer taraftan Osmanlı ülkesi içerisinde ciddi bir güç durumuna gelmiş bulunan ve 3. Ordu'ya tamamen hâkim bulunan İttihat ve Terakki Cemiyeti ileri gelenleri, Reval buluşmasını tamamen Rumeli’nin paylaşıldığı şeklinde yorumladılar. Belki de tarihte akla gelebilecek en ahmakça bir yorumla bunun sorumluluğunu da Sultan II. Abdülhamid Han’a yüklediler. Bunda mutlaka İttihatçı subaylar üzerinde büyük nüfuzu bulunan Alman ajanların etkisi büyüktü.

Kendi devletine silah sıkmak

Bir tarafta İngiltere ve Rusya gibi Osmanlı ülkesinde gözü olan en azılı iki düşman bir araya gelip, geleceklerini garanti atına almak üzere görüşmeler yapıyordu. Diğer tarafta ise Osmanlı Devleti’nin bir kısım ordu mensupları bunu padişahlarından bilerek kendi devletlerine karşı darbe harekâtına girişiyorlardı.

Hâlbuki Rusya ve İngiltere buluşmasının ana sebebi Almanya idi. Almanya buna rağmen sükûnetini muhafaza ederken Osmanlı ülkesinde kazan kaynatılmaya başlanmıştı. İşte bu hâl İttihatçıların nasıl bir vesayet altına düştüklerini ve yabancıların uşağı hâline geldiklerini gösteriyordu.

Şayet İttihatçıların düşündükleri gibi, düşmanın kendilerini paylaşma projeleri varsa, buna karşı birlik olmak gerekirken iç savaşa neden davetiye çıkarılıyordu? Düşmanın ekmeğine bundan daha âlâ yağ sürülebilir miydi?

Elbette ki İttihatçılara göre bunun iyi niyet gerekçeleri hazırdı. Şayet Meşrutiyet ilan olunur, Hristiyanlara eşitlik verilirse Makedonya elden çıkmaz, ülkenin bütünlüğü sağlanırdı.

İttihatçılar bu filmin 1839 yılından beri vizyonda olduğunu ve nelere mal olduğunu görmüyorlardı! Hâlâ Hıristiyanlara haklar verilmesinden yana idiler. Kendi tarihlerinde ve o büyümeye devam ettikleri haşmetli dönemlerde gayrimüslimlere, hiçbir devletin tanımadığı hakları vermiş olduklarını ne çabuk unutmuşlardı. Onları büyüten sırrın bu olduğundan nasıl da gafil idiler!..

Bugün ise Hıristiyan hakları denen hususların kendi devletlerini mahvetmek olduğunu hesaplamaktan da acizler.

“Besle kurt enciğin derin soysun” misali derilerini yüzdürmek için düşman sevindirmekten öte başka bir iş görmüyorlardı. Tıpkı 31 sene önce, “Meşrutiyet gelirse, başta İngilizler olmak üzere bütün Avrupa’yı yanımıza çekeriz” diye düşünen Midhat Paşa’nın fiyasko ile neticelenmiş senaryosu yeni düzenlemeyle ikinci kez vizyondaydı. Aslında İttihatçıların gerçek niyeti Reval görüşmesini kullanarak Padişah’a zorla Meşrutiyeti ilan ettirmekti.

Nitekim İttihat ve Terakki, Selânik ve Manastır gibi cemiyetin güçlü olduğu yerlerde örgüt mensuplarını harekete geçirdi.

Rumeli Müfettişi Hüseyin Hilmi Paşa’nın, Abdülhamid Han’a, “Burada kulunuzdan başka herkes İttihatçı” şeklinde telgraf çekmesi vaziyetin vahametini gösteriyordu.

Artık örgüt kendi devletine saldırıyordu. Kendi silah arkadaşlarını şehit ediyordu. İlk olarakSelânik Merkez Kumandanı Nâzım Bey’i vurdular. Nâzım Bey’i vuran Kurmay Binbaşı Enver Bey (sonra Paşa) kendisine katılanlarla birlikte dağa çıkarak mevcut idareye alenen isyan etti. Onu Kolağası Niyazi Bey’in 160 askerle dağa çıkması takip etti. Askerden ve halktan birçok kimse, kendilerine katıldığı için kuvvetleri süratle artmaktaydı.

Suikastlar ise devam ediyordu. Manastır Polis Müfettişi Sami Bey öldürülürken, meşhur hafiyelerden topçu alayı imamı Mustafa Efendi, Selânik’te vuruldu. Birinci Ferik Şemsi Paşaise telgrafhaneden çıkıp arabasına binmek üzere iken İttihatçıların fedaisi Teğmen Âtıf Beytarafından üç kurşunla öldürüldü. İttihatçılar kendi devletinin subaylarını öldürerek devlet kurtaracaklardı(!)

Ardından İttihat ve Terakki Cemiyeti üyeleri Üsküb’ün Firzovik mevkiinde bir gösteri toplantısı düzenlediler. Padişaha çektikleri telgrafta, Meşrutiyet derhal ilan edilmediği takdirde elli bin kişi ile İstanbul üzerine yürüyeceklerini bildirdiler.

Hangisi melanet gecesi?

II. Abdülhamid Han Meşrutiyet rejiminin Osmanlı Devleti’ni parçalayacağını iyi biliyordu. Zira bunu 1877 yılında bizzat görmüş ve yaşamıştı. Ancak genç subaylar bu tecrübeden habersiz, sonlarını hazırlayacak bu reçeteye neredeyse can simidi gibi sarılıyorlardı.

II. Abdülhamid Han bir taraftan da artık yapılacak fazla bir şey kalmadığını görüyordu. Selin önüne geçmek zor olacaktı. Yıllardır milletin istikbalinde rol oynamış tecrübeli Hakan’ın, Tahsin Paşa’ya söylemiş olduğu şu sözleri, geleceğin kara bulutlarını haber verir gibiydi:

“Bir hükümdar için lazım olan şey memleketin menfaatidir. Eğer bu menfaat Kanun-ı Esasi’nin ilanında ise o da yapılıyor; fakat iyi tatbik olunur mu, Türk’ün menfaati mahfuz kalır mı? Burasını kestiremiyorum!”

Nazırlar da risk almak istemiyor, olaylar karşısında sessiz kalıyorlardı. Sanki bütün suç Abdülhamid Han’a atılacak gibiydi. Bunun üzerine II. Abdülhamid Han, 23 Temmuz 1908’de Meşrutiyet kararını aldı.

Dağlara çıkarak devletine silah sıkan asi subaylar Selânik’e gelerek büyük kutlamalara başladılar. Bu subaylar artık birer “hürriyet kahramanı” idiler. Enver Bey ise bu tarihten itibaren Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti içindeki askerî kanadın en önde gelen isimlerinden biri oldu.

Meşrutiyet, Tevfik Fikret’e göre istibdadın uzun gecesinin bitip hürriyet şafağının doğuşuydu. Nitekim “Rücû” şiirinde:

O melanet gecesinden uzaktayız şimdi

Karıştı leyl-i musibet leyâl-i nisyana

Açıldı gözlerimiz bir sabah-ı rahşana

Diye ifade ediyordu.

Her şey şiirde yazıldığı kadar kolay mıydı? Şafak mı söküyordu, yoksa gün mü batmaktaydı? Bunu görmek için fazla beklemek gerekmeyecekti. Nitekim daha Meclis-i Mebusan toplanmadan yaşananlara bakınız:

5 Ekim 1908’de Avusturya, Bosna-Hersek’i ilhak etti. 445 yıllık Türk yurdu bir günde elimizden çıkıp gitti. Ardından Bulgaristan bağımsızlığını ilan etti. 6 Ekim’de de Girit Yunanistan’a katıldığını duyurdu.

Devletine düşmanlıkta kahraman olan o yiğitler(!) ve iyi niyetliler(!) neredeyse iki günde üç ülke elimizden çıkarken acaba nerede idiler? Buna rağmen günümüzde, hâlâ "Abdülhamid Han toprak kaybetti" dedirtmek için çırpınan zavallılar ise, maalesef az değildir...

TEFEKKÜR

Son pişmanlık fayda etmez imiş

Gussası ta ölünceye gitmez imiş

Prof. Dr. Ahmet Şimşirgil

12.10.2018

Çıktım erik dalına anda yedim üzümü,

Bostan ıssı kakıyıp der ne yersin kozumu!

Yunus Emre hazretleri, erik dalından üzümü nasıl yemişti? Bostan sahibinin kızmasından ağacın başkasına ait olduğu anlaşılıyordu. Ancak bostan sahibi erik dalında üzüm yiyen adama cevizimi (koz) neden yiyorsun diyerek paylamıştı! Şiirin ihtiva ettiği şu manaları değerlendirirken Yunus Emre, aklını yitirmiş delilerden mi bahsediyor diye düşünebilirsiniz.

Hâlbuki Yunus Emre’nin, tamamen muamma tarzında yazmış olduğu şiiri sanki bugünü işaret ediyordu. Evet ama Yunus bugünleri rüyasında görerek yazmadı. Demek ki aynı zihniyette kişiler o gün de mevcuttu.

Bunlar bağnaz, dar ve kısa görüşlü olup sadece kendi aklının esiri olmuş kimselerdir. Örnek aldıkları şahıslar da kendilerinden farksızdır. Bunlar peygamber efendimizi, Eshâbını ve müctehid âlimleri ölçü almakta son derece cimridirler. Hatta cimrilik bir yana kabul dahi etmezler. Kendi akıllarının daha üstün olduğuna inanır ve sadece kendilerini beğenirler.

Yunus’un bu beytini o günlerde nasıl anlamış ve yorumlamışlardı bilemiyorum.

Fakat Süleymaniye Kütüphanesi’nde doçentlik tezimle ilgili çalışmalar yaparken küçük bir risale dikkatimi çekmişti. Yunus Emre’nin gazelinin şerhi olan bu risale, Niyazi Mısrî hazretlerine aitti.

Büyük tasavvuf âlimi Niyazi Mısrî hazretleri gazeli sadece şerh etmekle kalmamış birkaç beytini şerh ettikten sonra gazelin sahibi Yunus Emre’ye rüyada mülaki olarak tasvibini de almıştı.

Bugün günümüzün dinî anlayışına ışık tutması açısından önemli olan bu gazelin ilk iki mısraını açıklayacağım.

Mürşitsiz çıkma yola!

Yukarıdaki mısrada Hazreti Yunus, zahirde her meyvenin bir ağacı olduğu gibi her amel ağacının da bir başka meyvesi ve yemişi olur. Buna benzer şekilde her ilmin de ona mahsus aletleri vardır. Bu aletler ile hâsıl olur ve yerine gelir.

Mesela zahir ilimlerinin ortaya çıkarılmasının aletleri, lügat, sarf, nahiv, adab, mantık, meani ve hikmet, hey’et, kelam, hadis, usul, fıkıh ve tefsirdir.

Batın ilminin kazanılması olgun bir mürşidin terbiyesi ile fasılasız zikir, az yemek, az uyumak, az konuşmak ve halvettir, yalnız kalmaktır. Hakikat ilminin aletleri ise her işinde sadece Hakk’ın rızasını elde etmektir.

Merhum Yunus Emre, erik, üzüm ve ceviz ile İslam’ın üç ana kolu şeriat, tarikat ve hakikate işaret etmekteydi. Zira eriğin dışı yenir içi yenmez. Erik gibi olan meyvelerin cümlesi amelin zahirine misaldir.

Üzüm gibilerin cümlesi ise amelin batınına misalidir. Zira üzüm hem yenir ve hem nice nimetler ondan zuhura gelir. Pekmez, turşu, sirke ve bunlara benzer nice türlü nimetler hâsıl olur. Lakin içinde bir miktar riya ve tezkiye çekirdeği olmakla batın ameline denilir, hakikate denilmez.

Ceviz ise hakikate misaldir ki içinde asla yabana atacak bir şey yoktur. Hem yenir ve hem nice marazlara ve illetlere şifa hâsıl olur.

Öte yandan bir kimse erik yiyecekse erik ağacına gider. Üzüm talep ederse asma ağacına varır ve ceviz canı isterse ceviz ağacından toplar.

Şayet her kim üzümü erik ağacından talep eder orada ararsa o kimse ahmak ve cahildir. Çorak yere ekin ekip boş yere zahmet çeker. Bütün emeği heba olur, çektiği çile de yanına kâr kalır.

Şimdi her kimse zahir amelinin doğru olup olmadığını bilmek isterse onu şeriattan ve erbabından talep eder, ilmihal kitaplarına müracaat eder. Ondan bilip öğrenip amel eder. Şayet batın amelinin salahını, fesadını, tenezzülünü ve terakkisini bilmek isterse mürşidin telkini ve dersleri ile yoluna devam eder.

Bu yolları aşmış bir kimse hakikat ilmine varmak ve kendini bilmek arzu kılarsa, mürşid-i kâmil terbiyesi, büyük perhiz ateşi ile nefsin bütün sıfatlarını yakıp masivayı reddederek elde edebilir. Yolu ve adabı ile talep olunursa ümittir ki az müddetle maksat hasıl olur.

Şimdi gelelim ana noktaya: Hazreti Yunus diyor ki; bir kimse zahir amelini işlerken ben batın ilmini ve ilm-i hakikati zahir ameli ile ele getirip tahsil ederim dese ve birçok zahmetler çekse mesela kendiliğinden esmaullaha müdavemet eylese ve oruçlar tutup halvetler çekse o kişinin hâli erik ağacından üzüm yemeye çalışmaya benzer.

Bostan ıssından (sahibi) maksadı ise mürşid-i kâmildir. “Niçin kozumu yersin” diye azarladığı tembihtir. Niçin olmaz yere riyazet çeker, mücadele eder yorulursun? Üç ilmi bir amel ile elde edebileceğini mi sanırsın? Zira her birinin başka ameli, muallimi ve mürşidi vardır.

Bunun hariçte bir misali de şu şekildedir: Bir kimse pazara çıkarak marangozluk aletlerini satın alsa ve onlarla ol sanatı işlemeye başlasa, evvelce yapmadığı ve bir usta yanında çalışmadığı için beceremeyecek ve hangi aletle ne işleneceğini bilemeyecektir. İşin ustası onu gördüğü zaman şöyle diyecektir:

“Bre sanat uğrusu, küstah! Bu bizim aletlerimizi niçin eline aldın?..” Hâlbuki o adam bunları parasıyla pazardan satın almıştı. Oysa usta o sanatın sahibi olduğu için, “o aletleri niçin kullanırsın?” deme yetkisini kendinde bulmaktadır. Zira o cahil adam sanatı bozmaktadır.

Mürşid-i kâmiller de tarikat ve hakikat bağının malikleridir. Şeriatı bilmeyen, âlim ve peygamber tanımayanlar bırakın tasavvuf lezzetinden tat almak için çalışmayı, tasavvufa inanmaz ve reddederler. Maalesef bu ülke, tasavvuf profesörleri olduğu hâlde tasavvufu inkâr eden hoca müsveddelerini çok gördü ve görmeye de devam etmektedir!

Zift turşusu yeme!

Kerpiç koydum kazana poyraz ile kaynattım,

Nedir diye sorana bandım verdim özünü…

Yunus Emre bu ve bunun gibi Ehl-i sünnet âlimlerine inanmayan, Peygamber efendimizi tanımayan felsefî fikirlerle ahkâm yürütenlerin hâlini kazana kerpiç koyup poyraz ile kaynatarak yiyen ve yedirmek isteyenlerin hâline benzetir. Bunların fikirleri hükümleri batıldır. Zira naklî değildir. Onun için gazelde bu fikirler yenmesi uygun olmayan kerpiç ile tesmiye olunmuştur. Poyraz ile kaynatılmaya çalışılması ise Peygamber efendimizin sünneti ve mürşidin telkini olmadığına işarettir. Zira poyraz, ateşi yakmak bir yana bilakis söndürecektir!

Şimdi, bir kimse kendi ne yerse, isteyene de ondan verir. Fakat pişirir gibi yaptığı çamur yenmeye yaramadığı gibi bunun gibi perhizden ruh gıdası hâsıl olmaz. Hatta çamur yiyenlerde marazi hastalıklar oluşacağı gibi bu fikirlerden de kalp rahatsızlıkları meydana gelir. Şeytanın vesveseleri ile de sonunda kalbi ve ruhu helak olmaya doğru gider.

İşte ekseriya küfre düşenler bunlardan meydana gelir. Birisi bunlara kapılırsa kar gibi soğutup buz gibi dondururlar. Bunlardan aslandan kaçar gibi kaçmalıdır. Allah yolundaki yolculara mezhebinin âlimlerine uymak yetişir…

Yunus Emre’nin uzun gazelindeki şu iki beyti ve devamı; Peygamber, âlim ve mürşit tanımayanların varacağı noktayı muazzam bir şekilde ortaya koymaktadır. Zira mürşitsiz yola çıkanların hâli hangi meyvenin hangi ağaçta bittiğini bilmeyen ve gönlü üzüm istediğinde erikte biter sanan ve erik diye ceviz ağacına giden kimse ve cümle renkleri siyah sanan âmâ gibi olur.

Peygamber efendimizden bugüne gelen İslam inanç ve yaşayışını geleneksel diyerek küçümseyip, millete çamur ve hatta yine Hazreti Yunus’un ifadesiyle zift turşusu yedirmek isteyenlerin bozuk yazılarını, insanı dinden imandan eden fikirlerini beyan etmeye ve göstermeye devam edeceğiz…

TEFEKKÜR

Gönlü yüksekte gezer, dembedem yoldan azar,

Dış yüzüne ol sızar, içinde ne var ise…

Prof. Dr. Ahmet Şimşirgil

16.11.2018

.

Müslümanlar arasında ilk fitneyi çıkaran ve Eshab-ı kiram düşmanlığı aşılayan Yahudi dönmesi, "Sebeiyye" diye bilinen sapık yolun kurucusu. Aslen Yemenli olup, doğum tarihi belli değildir. Annesi San'alı siyahi bir Yahudidir.

Hazret-i Osman'ın halifeliği zamanında Yemen'den Medine'ye gelerek Müslüman olduğunu söyledi. Halifenin gözüne girmek istediyse de yüz bulamadı. Bunun üzerine her yerde halifeyi kötülemeye başladı. Fitne ve fesat çıkaracağı anlaşılarak Medine-i münevvere dışına çıkartıldı. Bunun üzerine gittiği Basra, Şam ve Kufe'de de Halife Osman'ın aleyhindeki faaliyetlere devam etti. Eshab-ı kiramın büyüklerinin aleyhinde uygunsuz sözler söyleyerek kardeşi kardeşe düşürmeye çalıştıysa da taraftar bulamadı. Mısır'a gelerek cahilleri etrafına topladı. "Hazret-i İsa'nın döneceğine inanıp da hazret-i Muhammed'in döneceğini yalanlayana şaşarım." diyerek, ric'at fikrini ortaya attı. "Halifelik hazret-i Ali'nin hakkıydı, hazret-i Osman onun hakkına tecavüz ederek zalimlik yaptı." dedi. Hatta hazret-i Ebu Bekr ve hazret-i Ömer'in hilafete geçmeye hakları olmadığını, onların ve diğer Eshab-ı kiramın zulüm işlediklerini ileri sürdü. Cahil kimselerden etrafına topladığı taraftarları vasıtasıyla Müslümanları halifeye karşı ayaklanmaya teşvik etti. Abdullah ibni Sebe' ve taraftarlarının yaptığı menfi propagandalar tesirinde kalarak Mısır ve Irak'tan Medine'ye gelen isyancılar hazret-i Osman'ı şehid ettiler.

Hazret-i Osman'ın şehid edilmesinden sonra halife olan hazret-i Ali zamanında da fitne ateşini körüklemeye çalışan Abdullah ibni Sebe', Kufe'ye giderek hazret-i Ali'ye yaranmak istedi. Abdullah ibni Sebe'in fitnenin başı olduğunu bilen hazret-i Ali, onu Medayin şehrine sürdü. Hazret-i Ali'ye sen tanrısın diyecek kadar ileri giden Abdullah ibni Sebe' ve adamları, Cemel ve Sıffin vak'asında Müslümanların karşı karşıya gelmesine sebep oldukları gibi, hazret-i Ali'yi de şehid ettiler. Hazret-i Ali şehid olunca; "O ölmedi. Bulutlara yerleşti, şimşek, yıldırım onun emri ile olmaktadır." diyen Abdullah ibni Sebe' daha nice düzmece sözleri ile cahilleri aldatıp Müslümanları içeriden yıkmaya çalıştı. İbn-i Sebe'in fikirleri başlangıçta pek kabul görmediyse de Müslümanlar arasına ayrılık ve fitne tohumları atılmış oldu. Ne zaman ve nerede öldüğü kesin olarak bilinmeyen Abdullah ibni Sebe', İslam ümmeti arasına kapanmaz bir ikilik ve fitne soktu. Fakat Ehl-i sünnet alimleri, ayet-i kerime ve hadis-i şeriflere dayanarak, Abdullah ibni Sebe' ve onun yolunda olanların yazdığı bozuk kitaplarına ve düzmece sözlerine çok sağlam cevaplar verdiler.

Kaynak: Yeni Rehber Ansiklopedisi Cilt 1, s. 36-37

.

Osmanlı hanım sultan ve şairlerinden.

Babası Sultan İkinci Mahmud Han,

annesi Zernigar Kadın Efendidir.

1825 senesinde doğdu.

1898'de vefat etti. Kabri Mehmed Ali Paşa'nın Eyyüb Sultan'daki türbesindedir.

Küçük yaşta annesini kaybetti. Sultan İkinci Mahmud, kızı Adile Sultanı çocukları yaşamayan başkadın Nevfidan Kadına büyütmek üzere verdi. O da Adile Sultanı kendi evladı gibi büyütüp yetiştirdi. Mükemmel bir tahsil ve terbiye gördü. 1845 senesinde Kaptan-ı derya Mehmed Ali Paşa ile evlendi. Sultan Abdülmecid devrinde bir seneye yakın sadrazamlık yapan Mehmed Ali Paşa 1868 senesinde vefat etti.

Adile Sultan, kocasının arkasından da kızının ölümü üzerine evine çekilmiş, her şeyi bırakarak kendini ibadete vermiş ve fakir fukarayı beslemekle vakit geçirmiştir. Dindar, hassas, hayırseverliğiyle tanınmış ve ömrü boyunca herkesten daima hürmet görmüştür. Mektep ve fukara evlerini tamir ettirip, çocukların okuması için gayret sarfetti. Gelinlik kızlara çeyiz yaptırdı. Kurumuş çeşmelere su getirtti.

Adile Sultan hayatının son günlerini Fındıklı’da bugün Güzel Sanatlar Akademisi olan Sahilsaray’da geçirdi ve 1898 senesi Ocak ayında vefat etti.

Yetmiş üç sene yaşadı ve bu süre zarfında, İkinci Mahmud, Abdülmecid, Abdülaziz, Beşinci Murad ve İkinci Abdülhamid’in saltanatını gördü. Başta babası olmak üzere kardeşleri ve yeğenleri tarafından sevilen ve devlet işlerine karışmayan Adile Sultan, aynı zamanda Osmanlı hanedanına mensup divan sahibi tek kadın şairdir. Özellikle Fuzuli ve Şeyh Galib’e nazireler ve Yunus Emre tarzında hece vezniyle şiirler yazmıştır. Şiirleri teknik bakımdan basit ifadeli gibi görünürse de samimidir. O, bu samimi sözleriyle kardeşi sultan Abdülaziz Hanın şehid edilmesine de ışık tutmuştur.

Nasıl yanmam ki ben oldu olanlar Şah-ı devrana,

Bilinmez oldu hali, kıydılar ol zıll-ı Yezdana.

Cihan matem tutup kan ağlasın Abdülaziz Hana,

Meded Allah mübarek cismi boyandı kızıl kana.

Nasıl hemşiresi bu Adile yanmaz o Hakana,

Ki kıydı bunca zalimler karındaş-ı cihanbana

Rıza virmezdi adl ü şefkati zulm-i müşirana

Bütün nar-ı firakı saldı kalb-i ehl-i imana.

Adile Sultanın bu mısraları Sultan Abdülaziz Hanın intihar etmeyip, öldürüldüğüne dair nice vesika yanısıra kıymetli bir şehadettir. Adile Sultanın basılmamış olan Divan’ının yazma nüshaları Üniversite ve Topkapı Sarayı Kütüphanelerinde mevcuttur. Atası Kanuni Sultan Süleyman Hanın şiirlerini, Divan-ı Muhibbi adıyla, ilk defa yayınlanmasını sağlamıştır.

ADİLE SULTANIN DİVAN'INDAN

Ya Resulallah!

Yüzün Mir’at-ı Zat-ı Kibriyadır ya Resulallah,

Vücudun mazhar-ı nur-ı Hudadır ya Resulallah,

Kabul eyle anı aşkından azad eyleme bir an,

Kapunda Adile kemter gedadır ya Resulallah.

Var iken destgirim sen gibi bir şah-ı zi-şanım,

Kime arz eyleyim, eyle meded hal-i perişanım,

Sözün makbul-i dergah-ı Hudadır ulu Sultanım,

Kapunda adile kemter gedadır ya Resulallah.

Sana ümmetliğim iki cihanda emr-i cazimdir,

Bilirsin halimi arz u beyan etmek ne lazımdır,

Nazar kıl lutf ile senden diğer kim çaresazımdır,

Kapunda Adile kemter gedadır ya Resulallah.

Kabri ve hayatı hakkında daha fazla bilgi için

https://www.eyupsultan.bel.tr/tr/main/pages/adile-sultan-turbesi/960

.

adnan menderes

Bir devre adını yazdıran büyük siyaset adamı.

1899’da Aydın’da doğdu.

17 Eylül 1961’de İmralı Adasında idam edildi. Şehit oldu.

Babası, Katibzade ailesinden İbrahim Edhem Bey, Annesi Aydın’ın ileri gelen ailelerinden Haci Alipaşazadelere mensup Tevfika Hanımdır. Her iki aile de yüzyıllarca önce Rumeli’den gelip Anadolu’ya yerleşmişlerdir.

Tahsile İzmir İttihad ve Terakki Mektebinde başlayan Adnan Menderes, İzmir Amerikan Kolejinde eğitim gördü. Bir müddet ara verdikten sonra Ankara Hukuk Fakültesini bitirdi. 1916’da Birinci Dünya Harbine yedek subay olarak katıldı. Suriye’ye görevli giderken yolda, harbin bitmesi üzerine geriye döndü. İzmir’de görevlendirildi. İstiklal Harbi esnasında arkadaşları ile beraber Aydın’da "Ayyıldız Çetesi”ni kurdu. Daha sonra Söke’de Piyade Alay Yaveri olarak savaşa katıldı. Savaştan sonra "İstiklal Madalyası" aldı.

Fethi Okyar tarafından kurulan Serbest Fırkanın Aydın İlçe teşkilatını açarak il başkanı oldu. Bu parti kapatılınca CHP’ye girdi ve yine Aydın il başkanı oldu. 1931’de CHP Aydın milletvekili seçildi. 1945 yılına kadar TBMM’de komisyon raportörlüğü yaptı. 1945 yılında Saracoğlu Hükumetinin getirdiği toprak kanunu tasarısını şiddetle tenkid ederek 16 Mayıs 1945’te komisyondan istifa etti. Bir müddet sonra yaptıkları muhalefetten dolayı Adnan Menderes, Fuad Köprülü, Refik Koraltan, CHP’nin Disiplin Kurulu tarafından 12 Haziran 1945’te partiden ihrac edildiler. Celal Bayar ise hem partiden hem de milletvekilliğinden istifa etti. Bu hareketler Demokrat Partinin 7 Ocak 1946’da kurulmasına sebep oldu. Adnan Menderes, 1946 yılında Demokrat Partiden Kütahya milletvekili olarak meclise girdi. Parti içinde Celal Bayar’dan sonra ikinci adam durumuna geldi. Bu tarihten itibaren siyasi hayatın önemli şahsiyetleri arasında sayılır. 1946 yılında yapılan seçimlerde 62 milletvekili ile meclise giren Demokrat Parti içinde baş gösteren ayrılıkları çözümledi. 14 Mayıs 1950 seçimlerinin büyük bir ekseriyetle kazanılmasında büyük rolü oldu. Adnan Menderes 10 yıllık Demokrat Parti iktidarının tek başbakanıdır. Bu zamana kendi adını verdirdi. İktidarı zamanında beş hükumet kurdu. Bu 10 yıllık devre Türkiye’nin iç ve dış siyasetinde önemli olayların olduğu bir zamandır. Ziraatın makinalaşmasına, yol, baraj, modern fabrikaların yapılmasına, büyük şehirlerin imar edilmesine çok önem verildi. Sosyal alanda, sosyal sigorta sistemi geliştirildi. Büyük işçi hastaneleri yapıldı. Hafta tatili ücretli oldu, işçi sendikaları kuruldu. Kültür alanında büyük üniversiteler, teknik okullar, lise ve ortaokullar açıldı. Büyük çapta kalkınma hareketine girişildi.

Dış siyasette: Nato’ya giriş (18 Ocak 1952). Balkan Antlaşması (9 Ağustos 1954), Bağdat Paktı (24 Şubat 1955), Kıbrıs konusunda Zürich Antlaşmaları yapıldı.

Bilhassa 1960 yılında talebe hareketlerinin fazlalaşması, hoşnutsuz grubun devamlı memleketi hadiselere sürüklemesi; Silahlı Kuvvetlerin ihtilal yapmasına sebep oldu. 27 Mayıs 1960 günü Türk Silahlı Kuvvetleri yönetime el koyduğunu millete ilan etti. Eskişehir’e gitmiş olan Adnan Menderes yanındakilerle beraber tutuklanıp Ankara’ya getirildi. Ankara’da Harp Okulunda bir müddet kaldıktan sonra yargılanmak üzere Yassıada’ya gönderildi. Yassıada’da Milli Birlik Komitesince kurulan Yüksek Adalet Divanı tarafından DP ileri gelenleri ile birlikte kuruluşu, usülleri ve kararları hala tartışılan bir mahkemede muhakeme edildiler. Sonunda idama mahkum oldu. Karar, Milli Birlik Komitesince onaylanınca 17 Eylül 1961’de İmralı Adasında idam edildi. 1990'da çıkarılan kanunla, itibarlarının iadesi karara bağlandı. Aziz naaşı, rahmetli Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan’ın naaşlarıyla birlikte, İmralı’dan alınarak 17 Eylül 1990 tarihinde, başta Cumhurbaşkanı ve hükumet erkanı olmak üzere milletvekillerinin ve halkın katıldığı bir törenle İstanbul’da Adnan Menderes Bulvarı Topkapı çıkışında yapılan Anıt Mezara nakledilmiştir.

Türkiye Gazetesinde, 1 Eylül 1989’dan itibaren 15 gün yayımlanan, “Aydın Menderes Anlatıyor: İşte Hayatımız” başlıklı yazı serisinde, Aydın Menderes babası Adnan Menderes için şunları söylüyor:

“Rahmetli babam Allah korkusu ve millet sevgisiyle yaşardı. Adnan Menderes milletiyle bütünleşmiş bir liderdi. Kafasının içinde kabına sığmayan bir Türkiye vardı. Haksızlıkları sevmez, adam kayırma veya farklı muameleye çok kızardı. Büyük ideallerin ve hedeflerin insanıydı. Ufku çok genişti. Milletinde fani olmuştu. Çok inançlıydı. Her sabah evden okuyarak, dua ederek ayrılırdı. İnşaallah sözü olmadan konuşmazdı. Son derece güçlü ve enerjik bir insandı. Başkasının derdi yüzüne aynen aksederdi. 1957’de Ankara’yı sel bastığında, felaketzedelere bizzat yardım ederken, kendisi sel sularına kapılmaktan son anda kurtarılmıştı. İnsanların sıkıntı ve üzüntü çekmesini katiyyen istemeyen bir ruh haletine sahipti. Öfkesi aynen “mart karı” gibiydi. Katiyyen kin tutmayan, kızsa bile bir iki dakika sonra herşeyi unutan, onu telafi etmek için özürler dileyen, yollar arayan bir insandı. Öfkeli halinde bile ağzından incitici, kırıcı bir söz çıktığı görülmemiştir. Küfür, kötü söz söylediği, kendi emsalinin altındakilere kızdığı, yanında çalışanları kırdığı hiç vaki olmamıştır. Mütevazi idi ve son derece duygusaldı. Mantıksız, muhakemesiz iş yapmaz, haksızlıkları sevmezdi. İman, inanç, Allah korkusu, edep, milleti sevmek ve onu büyük bilmek, insanlara hizmet en bariz vasıflarıydı.”

.

ahievren Anadolu’da Ahilik adlı esnaf teşkilatının kurucusu olan alim ve veli. İsmi, Mahmud bin Ahmed el-Hoyi, künyesi Ebü’l-Hakayık, lakabı Nasirüddin’dir.

1171 (H. 567) senesinde İran’ın batı Azerbaycan taraflarında bulunan Hoy kasabasında doğdu.

1262 (H. 660)de Kırşehir’de şehid edildi.

Zamanın en büyük alimlerinden olan Fahreddin-i Razi’nin derslerine devam ederek akli (fen) ve nakli (din) ilimleri öğrendi. Ahmed Yesevi hazretlerinin talebelerinin sohbetlerine devam ederek tasavvuf yolunda yüksek derecelere kavuştu. Şihabüddin-i Sühreverdi hazretlerinin sohbetlerinde bulundu. Bir hac yolculuğu esnasında evliyadan Evhadüddin Hamid Kirmani ile tanışıp, onun talebeleri arasına katıldı ve vefatına kadar yanından ayrılmadı. Böylece tefsir, hadis, fıkıh, kelam ve tıp ilimlerinde derin alim, tasavvuf yolunda yüksek makam sahibi bir veli oldu.

Sadreddin-i Konevi hazretlerinin babası Mecdüddin İshak’ın daveti üzerine, insanlara dinlerini öğretmek, kardeşlik ve beraberliği aşılamak için Muhyiddin ibni Arabi ve hocası Evhadüddin’le birlikte Anadolu’ya gelen Ahi Evren, hocasının kızı Fatıma Bacı ile evlendi. Hocası ve kayınpederi Evhadüddin’le birlikte çeşitli Anadolu şehirlerini dolaştı. Vazlarında özellikle esnafa İslamiyet’i anlatarak dünya ve ahiret işlerini düzenli hale getirmeleri için nasihatlerde bulundu. Yaklaşan Moğol tehlikesine karşı Müslümanların kuvvetlendirilip teşkilatlandırılması için çalıştı. Hocasının vefatından sonra yerine geçti ve vekili oldu. Kayseri’ye yerleşti. Debbağlık yaparak (deri dabağlayarak) geçimini temin ettiği gibi Müslümanlara Allahü tealanın emir ve yasaklarını da anlattı. Bilhassa sanat sahibi kimseler arasında çok sevildi. Bugünkü manada esnaf teşkilatı diyebileceğimiz Ahilik (kardeşlik) müessesesini kurarak bir çok şehir ve kasabada teşkilatlanmasını sağladı. Hanımı Fatıma Bacı da kadınlar arasında bu faaliyetleri yapmış ve “Baciyan-ı Rum” adıyla meşhur olmuştur. Ahilik mensuplarının toplanıp sohbet edebilecekleri, birbirlerinin ilimlerinden faydalanacakları, gelen misafirleri ağırlayabilecekleri dergahlar kuruldu.

Ahi Evren’in yetiştirdiği talebeler gittikleri yerlerde zaviyeler inşa ederek, bilhassa esnafı bir çatı altında toplayıp teşkilatlandırdılar ve dışarıdan gelen misafirleri ağırladılar. Moğol tehlikesine karşı halkı uyandırmaya çalışarak, istilacıların önünden kaçıp gelen kimsesizleri barındırmak için ellerinden gelen gayreti gösterdiler. Moğollarla mücadelede devlet güçlerinin yetersiz kaldığı yerlerde esnaftan milis kuvvetleri teşkil edip “Vatan sevgisi imandandır.” hadis-i şerifinde bildirildiği gibi vatanlarını, din ve namuslarını müdafaa için çalıştılar.

Anadolu Selçuklu Devletine karşı meydana gelen bir hadise bahanesiyle onun nüfuzundan rahatsız olan bazı kimselerin şikayeti üzerine Ahi Evren tutuklanıp hapsedildi. Beş sene hapiste kaldı. Bu sırada Moğollar Kayseri’yi muhasara ettiler. Ahi Evren’in teşkilatlandırdığı Ahiler, şehri kahramanca müdafaa etti. Ancak sürüler halinde gelen Moğollar bu müdafaayı kırıp bir çoklarını şehit, bir kısmını da esir edip şehre girdiler. Ahi Evren’in hanımı Fatıma Bacı da esirler arasındaydı. Ahi Evren beş yıllık tutukluluk süresini bitirdikten sonra Denizli’ye gitti. Bir müddet sonra Sadreddin-i Konevi hazretlerinin isteği üzerine Konya’ya gelip Müslümanlara İslamiyeti anlatmakla meşgul oldu. Şems-i Tebrizi’nin şehid edilmesinden sonra Kırşehir’e (Gülşehir’e) yerleşti. Vazlarındaki sadelik, herkesin anlayabileceği şekilde meseleleri izah ederek yazdığı kitaplar, kendisinde görülen kerametler, ahlakının güzelliği, dünya malına ehemmiyet vermeyip, yalnız Allahü tealanın rızası için çalışması, insanların sevgisini kazanmasına vesile oldu. Çevresine pekçok kimse toplandı. Herkesin korkarak kaçıştığı Evran ismindeki büyükçe bir yılanın kendisine itaat etmesi, herkesin gözü önünde bu kerameti göstermesi sebebiyle “Ahi Evran (yılanın kardeşi)” ve İslamiyete yaptığı hizmetlerinden dolayı “Nasirüddin” lakabı verildi. Moğollar, Ahi Evren’in nüfuzundan ve sevenlerinin çokluğundan korkuyor, ne pahasına olursa olsun öldürülmesini istiyorlar, bunun için Kırşehir emirine baskı yapıyorlardı. Nihayet Ahi Evren 1262 (H. 660) yılında Kırşehir’de şehit edildi. Şehit olduğu tarih hususunda farklı rivayetler vardır.

Talebeleri onun yolunu devam ettirdiler. İslam dininin yayılmasını tek gaye edinmiş olan Ahiler, Söğüt civarında, Bizans hududunda gelişmeye başlayan Osmanlı beyliği emrine koşuştular. Uçlara yerleşip tekkeler ve zaviyeler kurdular. İnsanlara Allahü tealanın dinini anlatıp, örnek ahlaklarıyla gayri müslimlerin Müslüman olmalarına vesile oldular. Osman Gazinin kayınpederi olan Şeyh Edebali bir Ahi şeyhiydi. Ahi Evren’in yolunda olan Ahiler, Allahü tealanın rızası ve O’nun dinini yaymak aşkıyla cihat eden Alperenleri ve gazileri yetiştirdiler.

Eserleri:

Allahü tealanın kullarına hizmet ve onlara din bilgilerini öğretmek için gayret eden Ahi Evren, yazdığı kıymetli eserlerle, insanlara nasihatlerinin devamlı olmasına gayret etti. Bu eserlerinden bazıları şunlardır:

1) Metali-ul-İman,

2) Tebsırat-ül Mübtedi ve Tezkiret-ül Müntehi,

3) Et-Teveccüh-ül-Etemm,

4) Menahic-i Seyfi,

5) Medh-i Fakr ve Zemm-i Dünya,

6) Ağazi Encam,

7) Mükatebat,

8) Yezdan-Şinaht,

9) Tercüme-i Elvah-ı Imadi,

10) Mürşid-ül-Kifaye.

.

Yazdığı sayısız şiirlerle Milli Edebiyat akımı içerisinde müstesna yeri olan son devir şairlerimizden.

7 Şubat 1904 yılında Çatalca, İstanbul’da doğdu.

5 Ocak 1975 yılında Ankara'da vefat etti.

Kabri; Karşıyaka Mezarlığı, Ankara'dadır.

Yüksek Öğretmen Okulu Edebiyat Bölümünü bitirdi. Birçok ilimizde edebiyat öğretmenliği ve lise müdürlükleri yaptı. 1950’de Seyhan milletvekili olan şair, sonra tekrar öğretmenliğe döndü. 1959’da Kıbrıs’a gönderildi ve orada iki yıl kaldı. 1962’de emekliye ayrıldı.

Dürüst karakteri, kibarlığı ve mertliği ile tanınan Arif Nihat, aşk derecesinde vatanını seven, milli ve manevi değerlerine bağlı ve müsamahalı bir mizaca sahib olmasıyla, bulunduğu her çevrede sevilen bir insandı.

Geniş anlamda bir “toplum için sanat” şairi olan Arif Nihat Asya, dar açılı bir ideolojiye hizmet etmeyişi ile gerçek yerini bulmuştur. O, her kıymete “önce sanat” endişesi içinde bakmıştır.

Arif Nihat Asya’nın şiir dili, halk dilinden, herkesin anlayabileceği gerçek bir Türkçeden meydana gelir. Türkün büyük zaferlerini, insanımızın ince ruhluluğunu, askerimizin kahramanlığını zevk ve inançla söyleyen bir şairimizdir.

Eserleri:

Heykeltraş (1924),

Yastığımın Rüyası (1930),

Bir Bayrak Rüzgar Bekliyor (1946),

Rubaiyyat-ı Arif (1956),

Kıbrıs Rubaileri (1964),

Nisan (1964),

Kubbe-i Hadra (1956),

Emzikler (1964),

Kökler ve Dallar (1964),

Yürek (1968),

Aynalardan Kalan (1969),

Şiirler (1971),

Basamaklar (1971).

Nesir olanlara gelince;

Kanatlar ve Gagalar (1945),

Enikli Kapı (1964),

Terazi Kendini Tartamaz (1967),

Onlar Bu Dilden Anlar (1970),

Aramak ve Söyleyememek (1976),

Kanatlarını Arayanlar (1976) belli başlı eserleridir.

FETİH MARŞI

Yelkenler biçilecek, yelkenler dikilecek;

Dağlardan çektiriler, kalyonlar çekilecek.

Kerpetenlerle surun dişleri sökülecek!

Yürü!.. Hala ne diye oyunda oynaştasın!

Fatih’in İstanbul’u fethettiği yaştasın.

Sen de geçebilirsin yardan, anadan, serden...

Senin de destanını okuyalım ezberden...

Haberin yok gibidir taşıdığın değerden...

Elde sensin, dilde sen; gönüldesin, baştasın...

Fatih’in İstanbul’u fethettiği yaştasın.

Yüzüne çarpmak gerek zamanenin fendini!

Göster: Kabaran sular nasıl yıkar bendini!

Küçük görme, hor görme -delikanlım- kendini!

Şu kırık abideyi yükseltecek taştasın;

Fatih’in İstanbul’u fethettiği yaştasın.

Bu kitaplar Fatih’tir, Selim’dir, Süleyman’dır;

Şu mihrab Sinanüddin, şu minare Sinan’dır.

Haydi artık uyuyan destanını uyandır!

Bilmem neden gündelik işlerle telaştasın...

Kızım, sen de Fatih’ler doğuracak yaştasın!

Delikanlım, işaret aldığın gün atandan,

Yürüyeceksin... Millet yürüyecek arkandan!

Sana selam getirdim Ulubatlı Hasan’dan...

Sen ki burçlara bayrak olacak kumaştasın,

Fatih’in İstanbul’u fethettiği yaştasın!

Bırak bozuk saatler yalan yanlış işlesin!

Çelebiler çekilip haremlerde kışlasın!

Yürü aslanım, fetih hazırlığı başlasın...

Yürü, -hala- ne diye kendinle savaştasın?

Fatih’in İstanbul’u fethettiği yaştasın!

.

babursah Hindistan’da en büyük İslam Devleti olan Gürganiye Devletinin kurucusu. Asıl adı Zahireddin Muhammed Babür’dür. Timur Han soyundan gelip, babası Sultan Ebu Said’in oğlu, Fergana hükümdarı Ömer Şeyh Mirza’dır.

14 Şubat 1483’te Fergana’da doğdu.

25 Aralık 1530’da Agra’da vefat etti.

1493’te babasının ölümü üzerine Fergana hükumetine varis oldu. 11 sene Özbek ve Tatar melikleri ile savaş edip, nihayet hakimiyeti sağlayamayacağını anlayarak güneye indi. 1504’te Kabil’i fethedip kendisine başşehir yaptı. Aynı zamanda Gazne’yi aldı ve kısa zamanda Afganistan’ın büyük bir kısmını içine alan bir devlet kurdu. 1511 Ekiminde Semerkant İmparatorluk tahtına oturdu. Bir ay sonra Taşkent’i, Buhara’yı aldı, bütün Maveraünnehr’e hakim oldu. Fakat, bir müddet sonra, Özbekler tarafından ata yurdundan kovuldu.

Babür Şah, 1519’da Hayber’i geçerek, Hindistan’a girdi. Pencab’a düzenlediği beş sefer sonunda bütün kuzey Hindistan’ı fethetti. 1525’te Hindistan’ın tamamını fethetmek üzere Kabil’den ayrıldı. 1526’da, yani Osmanlılar’ın Mohaç Zaferinden birkaç ay önce, Paniput Meydan Muharebesinde Sultan İbrahim Ludi’nin 100.000 asker ve 1.000 filden müteşekkil büyük ordusunu yendi. Bu zaferle Babürlüler (Gürganiye) Devletini kesin olarak kurdu (1526). Böylece Hindistan, Türk İmparatorluğu tacı Ludilerden Babür’e geçti.

Bu başarıdan sonra Delhi, Agra ve Hanpur’u alan Babür Şah, Agra’yı başşehir yaptı. 1527’de Hindular üzerine yürümek için Agra’dan çıktı. Hindular aralarında ittifak kurduktan sonra, 100.000 kişilik bir ordu ve birkaç yüz zırhlı fille yeni Hindistan fatihinin üzerine yürümeye başladılar. Çok kritik ve tarihi bir andı. Babür’ün harbi kaybetmesi demek, Ganj Vadisinin Hinduların eline düşmesi, netice itibariyle beş asırlık Müslüman ve Türk hakimiyetinin Hint kıtasından atılması demekti. Babür 13.500 kişilik pek seçkin bir Türkistan atlı birliği ile düşman üzerine yürüdü. Yanında Osmanlı Türklerinden Mustafa Rumi’nin kumanda ettiği bir topçu birliği de bulunuyordu. Hindularda ne top, ne de tüfek vardı. Ateşli silahlar ve Türk atlısının üstün savaş kabiliyeti, Babür’e savaşı kazandırdı. Düşman tamamen imha edildi. Bu, Babür Şah için Paniput’tan daha büyük bir zaferdi. Biyana civarında geçen bu Kanva Meydan Muharebesinde birkaç saat içerisinde düşmanı yok eden Babür, “Gazi” ünvanını aldı. Meşhur Zeynüddin Hafi’nin torunu Şeyh Zeyn Hafi’nin kaleme aldığı Zafername, bütün İslam memleketlerinin hükümdarlarına gönderildi. Bundan sonra Odh (Audh) eyaleti de fethedildi. Ardarda yapılan fetihlerle Babür İmparatorluğunun sınırları çok genişledi.

Babür Şah, 25 Aralık 1530’da Agra’da öldü ve vasiyeti üzerine pek sevdiği Kabil’e götürülüp, orada gömüldü. 1526’da kurduğu devlet 1858 senesinde İngilizlerin işgaline kadar, 332 sene varlığını sürdürmüştür. Kabri üzerine Şah Cihan tarafından 1646’da muhteşem bir türbe yaptırıldı. Babür Şah memleketin imarı için gayret gösterdi. Hindistan ve Afganistan’da birçok yollar, kervansaraylar ve medreseler yaptırıp, fethettiği yerleri mamur hale getirdi. Alim, edip bir zat olan Babür Şah, hayatını kendisi yazdı. Tüzük-i Baburi (Babürname) adını verdiği bu kitabı, Ekber Şah zamanında Çağatay dilinden Farsçaya sonra İngilizceye tercüme edilerek neşredildi. Türkçe pek değerli bir Aruz risalesi yazdı ve kendisine doğduğu zaman Zahirüddin Muhammed adını veren zahiri ve batıni ilimlerin hazinesi büyük mutasavvıf Hace Ubeydullah-ı Ahrar hazretlerinin Farsça Hanefi fıkhı üzerine yazdığı Risale-i Validiyye’yi Türkçe nazma çevirdi. Yine Hanefi mezhebine ait fıkıh bilgilerini içine alan Mübeyyen adlı eseri yazdı. Şiirlerini Divan’da topladı. Orjinal yazı stili, “Hatt-ı Baburi” adıyla meşhur oldu. Babür, Türkçe’den başka pek mükemmel surette Farsça, Arapça ve Moğolca biliyordu. Ölümünden sonra “Hazret-i Firdevs-Mekani” ve “Hazret-i Giti-Sitani”= (Cihan Fatihi) diye anılmıştır.

bakiefendi Divan şiirinin büyük üstadı. Asıl adı Mahmud Abdülbaki’dir. Hem şair, hem de alimdir.

İstanbul’da 1526 yılında doğdu.

7 Nisan 1600'de İstanbul'da vefat etti.

Kabri Edirnekapı Kabristanındadır.

Babası Fatih Camii müezzinlerindendi. Oğlunu küçük yaşta sanatkar yapmak düşüncesiyle saraç çıraklığına verdi. Fakat Baki yaratılışı icabı ilme düşkün olduğundan tahsile başladı. Uzun yıllar zamanın büyük medreselerinde, devrin en ileri gelen hocalarından ders gördü. Tahsilini tamamladıktan sonra ilk olarak 1563 yılında Silivri’deki Piri Paşa Medresesi müderrisliğine getirildi. Sonra sırayla, Murad Paşa, Eyyub, Sahn ve Süleymaniye medreselerinde müderrislik yaptı. Selim-i Kadim Medresesi müderrisliğinden sonra, Mekke kadılığı, Anadolu ve Rumeli kazaskerliği görevlerinde bulundu.

Osmanlı İmparatorluğunun en parlak bir döneminde yetişmesi, kabiliyetinin ortaya çıkmasına sebeb oldu. İstanbul o zamanlar ilim ve sanat yönünden en verimli devrindeydi. Büyük devlet adamlarının ilimle uğraşanları himaye etmesi, Baki’nin genç yaşında şöhrete kavuşmasına sebeb oldu. Muhibbi takma adı (mahlası) ile şiirler yazan Kanuni Sultan Süleyman Han, Baki'yi takdir edenlerin başındaydı. İlim adamlarını çok seven sultan, şairi de meclislerine davet ederek ihsanlarda bulundu. Kanuni Sultan Süleyman’ın ölümü için yazdığı meşhur Mersiye’si o devrin edebiyat şaheseridir.

Kanuni’den sonra sıra ile padişah olan İkinci Selim, Üçüncü Murad ve Üçüncü Mehmed Han zamanlarında da ülkenin her tarafında Şairler Sultanı diye meşhur oldu. Şöhreti sadece Osmanlı sınırlarında kalmayıp, İran, Arabistan ve Hindistan’a kadar yayıldı. 1599 yılında ölen Baki’nin mezarı Edirnekapı dışında Eyyüb’e giden yol üzerindedir.

Şiirde Zati tarafından yetiştirilen Baki’nin sanatı, mükemmel olup, gazellerinde büyük bir ustalık hakimdir. Kelimeler yerli yerinde ve bütün söz sanatları ifadelerinde kendini gösterecek şekilde yer alırdı. Şiirlerinde zeka oyunlarına büyük önem verirdi. Kelimelere birçok anlamlar vermekte, mısra ahenginin üst derecelerine ulaşmakta eşsiz bir sanatkardı. Şiirlerinde hep ölçülü ve hesaplıdır. Mısraları dilde hiçbir takıntı ve kulakta hiçbir tırmalama yapılmaksızın söylenir. Zaten devrin İstanbul Türkçesini kullanmış ve şiirleriyle mahallileşmeyi getirmiştir. Bu sebeple gazellerinde atasözleri ve halk tabirlerine yer vermiştir. Uzun yıllar taklid edilmesi bu mükemmel söyleyişinden ileri gelmektedir. Çağımızın büyük şairlerinden Yahya Kemal, ona nazireler yazmış, Yavuz Sultan Selim için kaleme aldığı Selimname’sini Baki’nin Kanuni Mersiyesi'ne benzetmek istemiştir.

Baki’nin şiirlerinde konular, diğer divan şairlerine nisbetle daha serbesttir. Şiirlerinde dünyanın gelip geçici olduğunu ve bu fani dünyadan bir şey elde edilemeyeceğini, asıl gerçek olanla meşgul olunması lazım geldiğini işlemiştir. Bazı şiirlerinde geçen aşk, şarap vb. kelimeler, tasavvuf edebiyatındaki özel manaları (mazmunları) içinde kullanılmıştır. Baki, dinine bağlı büyük bir alimdi. Şeyhülislam olabilecekken, sırası gelmediği için bu yüce makamda görev yapamadı.

Eserleri:

En büyük eseri Divan'ıdır. Divan'ından başka Fedail-i Mekke, Hadis-i Erbain (Hazret-i Halid bin Zeyd’in bildirdiği hadis-i şerifler), Fedail-i Cihad, Mealim-ül Yakin (Mevahib-i Ledünniyye tercümesidir) adlarıyla Arapçadan çevrilmiş eserleri vardır.

Gazel

Ferman-ı aşka can iledir inkıyadımız

Hükm-i kazaya zerre kadar yok inadımız

Baş eğmezüz edaniye dünya-yı dun için

Allahadır tevekkülümüz, i’timadımız.

Biz mütteka-yı zerkeş-i caha dayanmazuz

Hakk’ın kemal-i lutfunadır istinadımız

Minnet Hudaya, devlet-i dünya fena bulur

Baki kalır sahife-i alemde adımız.

.

İsa aleyhisselama ilk inananlardan. Kıbrıs'ta doğdu. Önceleri Yahudi dininde idi. İsa aleyhisselamı görünce iman etti. İsa aleyhisselama inandığı ve çok sevdiği için, Havariler ona "Barnabas" ismini verdiler. Fransızlar Saint Barnabe derler ve 11 Haziranda yortusunu yaparlar.

aziz barnabasin kibris salamisteki mezari

Aziz Barnabas'ın Kıbrıs Salamis'te bulunan kabri.

Bolüs adındaki bir Yahudi, İsa aleyhisselamın dinine inanmış görünüp Barnabas'a yanaştı. Yıkıcı fikirlerini aşılamak için, kendisi ile senelerce arkadaşlık etti. Kandıramıyacağını anlayınca, düşmanlığını açığa vurdu. İsa aleyhisselamdan sonra Bolüs'ün ilk işi, hakiki İncil'i yok ettirmek oldu. İsa, Allah'ın oğludur, dedi. Şarabı ve domuzu helal etti. Barnabas bu yalanlara aldanmadı. İsa aleyhisselamdan gördüklerini ve işittiklerini doğru olarak yazdı. Bu durumda İseviler ikiye ayrıldı. Bolüsçüler (Pavlosçular), Avrupa krallarını elde edip, kuvvetlendiler. Barnabas tarafını tutanlar ise çoğaldı. Bunlardan Antakya piskoposu Lucian, teslise inanmadığı için 312'de öldürüldü. Barnabas'ın yolunda olanlar İsa aleyhisselam insandır. Ona tapılmaz diyorlardı. Mücadele senelerce devam etti. Lucian'ın talebesi Libyalı Aryüs de Barnabas gibi İsa insandır, ona tapılmaz dediği için İznik toplantısında aforoz edildi. Barnabas İncili'nin yok edilmesine ve bu İncili okuyanların öldürülmelerine karar verildi. Aryüsçüler yok edilmeye başlandı. Roma İmparatoru Büyük Kostantin pişman olup Aryüs'ü İstanbul'a davet ettiyse de gelirken öldürüldü.

Barnabas İncili'nin İtalyanca yazma nüshasında Peygamberimiz hazret-i Muhammed'in "aleyhisselâm" peygamberliğini bildiren iki ayrı sayfa.

Barnabas'ın yazdığı İncil, miladın 325. senesine kadar İskenderiye kiliselerinde okunuyordu. 383 senesinde Papa Damasus, bu İncil'den bir nüsha elde ederek hususi kütüphanesine koydu. 1585 senesine kadar burada kalan Barnabas İncilini Papa Beşinci Sextus (1595-1590), arkadaşı F.O. Marino'ya İbraniceden İtalyancaya tercüme ettirdi. Prusya kralının müşaviri J.F. Cramer, bunu bulup 1713'te Osmanlılarla yaptığı muharebeleri ile meşhur olan kitap meraklısı Prens Eugén'e hediye etti. Prens 1736'da öldükten sonra, kütüphanesi Viyana (Hofbibliyothek) Kütüphanesine katıldı. Bu el yazma İncil hala, Viyana İmparatorluk Kütüphanesindedir. Aynı senelerde, Madrid'de, İtalyanca bir nüsha daha bulundu ise de, kilisenin baskısı ile yok edildi. Viyana'daki İncil, 1907'de Oxford'da, Ragg ve hanımı tarafından İngilizceye tercüme edildi. Bu tercümenin birçok nüshaları da, İngilizler tarafından yok edildi. Bu nüsha foto-ofset yolu ile 1973'te Pakistan'da basılmıştır.

Kaynak: Yeni Rehber Ansiklopedisi Cilt 3 s. 216-217

.

Büyük Selçuklu Devletinin kurucularından. Selçukluların ilk hükümdârı Tuğrul Beyin kardeşidir.

990 yılında doğdu.

1060 yılında Serahs şehrinde vefât etti.

Künyesi Ebû Süleymân olan Dâvûd Çağrı Bey, Horasan bölgesinin emîri idi. Târihçi Beyhekî ve Gerdizî onu dâimâ Dâvûd ismiyle zikretmişlerdir. Diğer kaynaklarda da öbür isimleri geçmektedir.

Seyhun ve Ceyhun nehirleri arasında yer alan meşhur ilim ve irfân bölgesi Mâverâünnehr’de Oğuz Türklerini etrâfında toplayan Selçuk Beyin vefâtından sonra, ülkenin idâresi oğulları arasında taksim edilmişti. Büyük bir kısmı oğlu Mikail Beye verilmişti. Yabgu ünvanını taşıyan Mikail Beyin vefâtından sonra ülkenin idâresi oğulları Dâvûd Çağrı Bey ile Mehmed Tuğrul Beye kaldı. İki kardeş, Karahanlı Hakanı İsrâil Arslan Yabgu’yu reis tanıyıp, Gaznelilerle olan mücâdelesine katıldılar.

Çağrı Bey, 1016’da Mâverâünnehr’den Bizans ülkeleri üzerine cihâda çıktı. Horasan bölgesine gelerek oradaki Türkmenleri etrâfına topladı. Buradan Irak-ı Acem bölgesine geçerek Bizans’a bağlı Ermeni Vaspurakan ve Ani krallıkları ile Âzerbaycan’da muhârebeler yaptı. 1016’dan 1022 senesine kadar altı yıl boyunca Bizans hududunda Ermeni ve Hıristiyan Gürcü krallıklarıyle savaştı. Birçok muvaffakiyetler ve ganîmet kazanan Çağrı Bey, tekrar Mâverâünnehr’e döndü. 1025’te Mâverâünnehr’e geçen Sultan Mahmud Gaznevî, Türkmenlerin ve Selçukluların reisi Arslan Yabgu’yu esir edip Hindistan’a gönderince, ülke halkının bir kısmı Gaznelilerin tâbiiyeti altına girdi. Bir kısmı ise Tuğrul ve Çağrı beylere katılarak ordularını güçlendirdiler. Böylece iki kardeş, amcaları Mûsâ Yabgu ile birlikte Türkmenlerin reisi oldular. Mâverâünnehr bölgesinde râhat ve huzur içinde devleti idâre eden Selçuklu liderleri, muhâfızları durumundaki Ali Tigin’in 1034’te vefâtı üzerine zor durumda kaldılar. Buhârâ ve Harezm emirleri tarafından baskı altına alındıklarından, Horasan’a geçmek zorunda kalan Çağrı ve Tuğrul beyler, Gazneli Sultanı Mes’ûd’un Horasan vâlisine mürâcat ederek sürüleri için Sultan’dan yaylak ve kışlak istediler. Fakat istekleri kabul edilmediği gibi o bölgeden uzaklaştırmak için üzerlerine büyük bir ordu gönderildi. Nisa yakınlarında yapılan harbi Selçuklu liderleri Tuğrul ve Çağrı beyler kazandılar (1035).

Bu muvaffakiyetleri üzerine Gazneli Sultan Mes’ûd, Selçuklu reisleriyle müzâkerelere girişti ve isteklerini fazlasıyla verdiği gibi, birçok imtiyazlar da tanıdı. Sultan Mes’ûd, Dihkan ve Dihistan bölgelerini vermesine karşılık, onların Oğuzlara karşı durmalarını şart koştu. Ancak Selçuklular, Oğuz boylarının akınlarına mâni olamadıklarından bir kere daha Sultan Mes’ûd ile karşı karşıya geldiler. Sultan’ın gönderdiği büyük bir orduyu da mağlûb ettiler. Hattâ Çağrı Bey, kendisine saldıran Cürcan vâlisini mağlûb ederek 1037’de Merv şehrini ele geçirdi. Burada “Melikü’l-mülûk” ünvânıyla hükümdârlığını îlân ederek adına hutbe okuttu. Bunu duyan Gazneli kumandanı Subaşı, taarruz için aldığı kesin emre uyarak Selçuklular üzerine yürüdü. Serahs civârındaki Talhâb denilen yerde iki gün süren şiddetli muhârebede Selçuklular bir zafer daha kazandılar (1038) ve Herat şehrini de ele geçirdiler. Aynı yıl Tuğrul Bey Nişabur’da Büyük Selçuklu Devletinin ilk hükümdârı olarak sultan îlân edildi. Durumun vehâmetini ve Selçukluların gittikçe kuvvetlendiğini gören Sultan Mes’ûd, büyük bir orduyla Selçuklular üzerine yürüyerek Cürcan’ı geri aldı. Belh şehrinden geçerek Karahanlılardan Böri Tigin’in tâbiliğini sağlamak için Mâverâünnehr ülkesine girdi. Ancak Çağrı Beyin üzerine geldiğini haber alınca, geri döndü ve 1039 yılı Nisanında, Çağrı Beyin kuvvetleriyle Aliâbâd Ovasında yaptığı muhârebede nisbî bir başarı sağladı. Ancak kesin bir netîceye varmak istediğinden yeniden Çağrı Beyin üzerine kuvvet sevk etti. Buna karşılık Çağrı Bey, vur-kaç taktiğiyle Gazneli kuvvetlerine ağır kayıplar verdirdi. Netîcede Selçukluların geleceğini tâyin edecek muhârebe 23 Mayıs 1040’ta Dandanakan Ovasında Gaznelilere karşı yapıldı. Başkumandanlığını Çağrı Beyin yaptığı harpte, Selçuklular, parlak bir zafer kazanarak, Gazneli ordusunu perişân ettiler. Sultan Mes’ûd güçlükle canını kurtardı ise de karargâhı ve bütün hazînesi ele geçirildi. Bu başarı üzerine birçok Türkmen boyları Selçuklulara iltihâk etti.

Dandanakan Savaşından sonra yapılan kurultayda, eski Türk devlet an’anesi gereğince, ülkeyi kendi aralarında bölüştüler. Buna göre, Tuğrul Bey Irak-ı Acem bölgesi üzerine, Çağrı Bey ise Horasan’ın kuzey bölgesi ile Gaznelilerin elinde bulunan topraklar üzerinde fütûhât yapacaklardı. Mûsâ Yabgu ise, Herat ve Sistan bölgesi fütûhâtına memur edildi. Bu plâna göre hareket eden Çağrı Bey, 1040’ta Belh’e yürüdü ve Sultan Mes’ûd’un oğlu Mevdûd kumandasındaki yardımcı kuvvetleri bozarak şehri ele geçirdi. Şehrin kumandanı Altun-Tak da Çağrı Beyin emri altına girdi. Belh’ten sonra Cürcan, Badgis, Hutlan ve Tuharistan şehirlerini de hâkimiyeti altına alan Çağrı Bey, Merv şehrini hükümet merkezi yaptı. 1044’te Çağrı Beyin hastalanmasını fırsat bilen yeni Gazne Sultanı Mes’ûd’un oğlu Mevdûd, Belh ve Tuharistan’ı geri almak için ordular sevk etti ise de bu kuvvetler Çağrı Beyin oğlu Alparslan tarafından mağlûb edildiler. Bir müddet sonra sıhhatı düzelen Çağrı Bey, Tirmüz şehrini de ele geçirdi. Belh, Tuharistan ve diğer bâzı şehirleri oğlu Alparslan’a vererek Gaznelilerle mücâdeleyememur eden Çağrı Bey, diğer oğullarını da ayrı yerlerde vazîfelendirdi.

Büveyhoğulları hükümdarı Ebû Kalicar’ın 1048’de vefâtı üzerine Çağrı Bey, oğullarından Kavurt Beyi büyük bir ordu ile Büveyhoğulları üzerine sevk etti ve nihâyet 1055’te bütün Kirman bölgesi Selçukluların eline geçti. 1056’da Sistan bölgesi de Selçukluların hâkimiyetine girdi ve o bölge Mûsâ Yabgu’nun idâresine verildi.

Çağrı Bey, her zaman kardeşi Tuğrul Beye yardımcı oldu. Tuğrul Beye isyân edip saltanat dâvâsına kalkışan İbrâhim Yınal’a karşı, oğulları Alparslan ile Kavurt’u sevk edip isyânı bastırması son yardımı oldu. Bu hâdiseden sonra rahatsızlanan Çağrı Bey, 70 yaşında olduğu hâlde, nice İslâm âlim ve velîlerinin yetiştiği Serahs şehrinde vefât etti (1060). Orada defnedilen Çağrı Beyin, oğlu ve veliahtı Horasan Hâkimi Sultan Alparslan ile Kirman Hâkimi Ahmed Kavurt ve Âzerbaycan vâlisi Yakuti’den başka Osman, Behramşah ve Süleyman adında oğulları vardı. Onlar ülkenin muhtelif yerlerinde devlete ve İslâmiyete hizmet ettiler. Çağrı Beyin dört de kızı vardı.

Dâvûd Çağrı Bey, kardeşi Tuğrul Bey ile birlikte bütün İran ve yakındoğu ülkesini fethetmiş, Türkleri fâtih bir millet olarak bir araya toplamak ve Anadolu kapılarının tam anlamıyla İslâmiyete açılmasını sağlamak sûretiyle Türklüğe ve İslâmiyete pek büyük bir hizmet yapmıştır. Büyük Selçuklu Devleti ve medeniyetinin, daha sonra da Osmanlı Devletinin kurularak, İslâmiyetin ta Viyana kapılarına kadar ulaşmasına pek sağlam bir zemin hazırlamıştır.

Kaynaklar, Çağrı Beyin çok âdil, halîm, güzel huylu, fazîletli, fevkalâde dindar ve merhâmetli bir mücâhid olduğunu ittifakla kaydetmektedirler.

cemsultan

Fâtih Sultan Mehmed’in küçük oğlu.

1459 yılında doğdu.

25 Şubat 1495 te vefat etti.

Kabri Bursa'da dır.

Annesinin adı Çiçek Hâtun’dur. İlk terbiyesini saray hocalarından aldı. Beş yaşına gelince, bir hocaya verilerek Kastamonu sancakbeyliğine gönderildi. Eğitim ve öğrenimine burada da devâm etti. Fâtih Sultan Mehmed, büyük oğlu Mustafa’nın vefâtı üzerine (1474) Cem’i Karaman eyâletine gönderdi. Cem Sultan Konya’da kaldığı müddet zarfında, tahsilinin yanısıra ata binmek ve her türlü silâhları kullanmakta büyük bir mahâret kazandı. Sağlam yapılı bir genç hâline gelen Şehzâde, Karaman eyâletinde halkın muhabbet ve teveccühünü kazandı. Harâbe hâlindeki Larende’de saray, bedesten ve çarşı yaptırmak sûretiyle geniş îmâr faâliyetlerinde bulundu.

1481’de Mısır Seferine çıktığı tahmin edilen Fâtih Sultan Mehmed Gebze’de hastalanarak vefât edince, babasının yerine tahta çıkan İkinci Bâyezîd’e kardeşi Cem Sultan muhâlefet etti. Cem, Bâyezîd’in aksine, babasının pâdişahlığı zamânında doğduğunu, bu yüzden Uzun Hasan Seferi sırasında babasına vekâlet ettiğini belirterek, asıl kendisinin tahta geçmesi îcâb ettiğini iddiâ ediyordu. Bu sebeple harekete geçen Cem Sultan, bir ara Bursa’ya hâkim olduysa da, Gedik Ahmed Paşa’nın Sultan İkinci Bâyezîd’le birleşmesi üzerine Konya’ya çekilmek zorunda kaldı. Daha sonra Kâhire’ye giden Cem Sultan burada Sultan Kayıtbay tarafından merâsimle karşılandı. Cem, 20 Aralık 1481’de hac farîzasını yerine getirmek üzere Mekke’ye gidip, 12 Mart 1482’de Kâhire’ye geri döndü. Bu arada eski Karaman beyi olan Kasım Bey, Cem’i tahrik ederek Karaman beyliğini yeniden kurma düşüncesindeydi. Aynı zamanda Ankara sancakbeyini de yanına çekmeyi başarmıştı. Bu durum üzerine bir defâ daha şansını denemeye karar veren Cem Sultan’ın, Konya ile Ankara’ya karşı bizzat giriştiği taarruz başarısızlıkla netîcelendi. Bunun üzerine önce Akşehir’e sonra da Kasım Bey ile birlikte Taşeli’ne çekilmek zorunda kaldı. Konya Ereğlisi’ne gelen Sultan İkinci Bâyezîd’le yeniden müzâkerelere girişti. Ancak bu müzâkereler de diğerleri gibi netîcesiz kaldı. Çünkü onun Kudüs’te oturmasını teklif eden Sultan İkinci Bâyezîd’e karşılık Cem Sultan, Osmanlı topraklarında hakim olacağı bir bölgenin kendisine tahsis edilmesi husûsunda ısrar ediyordu. Bunun üzerine kardeşi ile uğraşan Sultan İkinci Bâyezîd’in kendisine bâzı tâvizlerde bulunacağını ümid eden Kasım Bey’in teşviki ile Cem Sultan, nihâyet Rodos şövalyelerine mürâcaat etmeye karar verdi. 29 Temmuz 1482 günü, Rodos limanında karaya ayak bastı. Talihsiz şehzâde için, 12 yıl 7 ay sürecek ve sonu ölümle noktalanacak olan acı gurbet hayâtı başlamış oluyordu.

Rodos şövalyelerinin başı Pierre d’Aubusson daha önce imzâladığı bir senetle Cem Sultan’a istediği zaman Rodos’tan ayrılabilme hakkını tanımıştı. Ancak bu sözünü çabuk unuttu. Şehzâdeyi elde tutmakla Sultan Bâyezîd Han’a istedikleri yolda anlaşma yapmaya ve adalarını Osmanlıların fethinden kurtarmaya, aynı zamanda para koparmaya muvaffak olabileceğini umuyordu. Ancak Cem Sultan’ın Türk topraklarına yakın olan bu adada bırakılması tehlikeli olacaktı. Böylece Cem Sultan, maiyetiyle birlikte bir müddet Nis’de, bir müddet de Şambri ve Puy kalelerinde ikâmet etti. Öte yandan d’Aubusson ile Sultan İkinci Bâyezîd arasında bir antlaşma imzâlandı. 7 Aralık 1482 târihli bu antlaşmaya göre Cem Sultan’ın bakım masrafı olarak, Rodos’a her yıl 45.000 duka altını ödenecekti.

Şövalyeler 6,5 yıl ellerinde tutmaya muvaffak oldukları Cem Sultan’dan âzami derecede istifâdeye bakıyorlardı. Bu arada Avrupa’da Cem Sultan’ı elde edebilmek için yoğun siyâsî faaliyetler vardı. Fransa, Macaristan, Venedik ve hattâ Memlük Sultanlığı bu gâye ile şövalyelere câzip tekliflerde bulunuyorlardı. Nihâyet Cem Sultan’ın Alman İmparatorluğunun eline düşmesi ihtimâlinin belirmesi üzerine endişeye düşen Fransa, onun Papa’nın himâyesine verilmesini kabul etti. Bu faaliyetlerden şüphelenen Cem Sultan, Bâyezîd’e gönderdiği bir mektupta kendisini küffâr elinde bırakmamasını istedi. Nihâyet Toulan’dan yola çıkan Cem Sultan ve maiyeti, Mart 1489’da Roma’ya vardı. Burada büyük bir törenle karşılanarak Vatikan Sarayına yerleştirildi.

14 Martta Papa Sekizinci İnnocent tarafından resmen kabul edilen Cem Sultan, teşrifât memurunun bütün ısrarlarına rağmen kavuğunu çıkarmaya ve diz üstü çökmeye râzı olmayarak, doğru Papa’nın yanına gidip ona ve yanındaki kardinallere başıyla selâm verdi. Papa da, onu kucaklayıp öptü. Papa ile görüşmelerinde Avrupa’ya ne maksatla geldiğini anlatarak, artık Mısır’a gidip âilesiyle berâber olmaktan başka bir emeli kalmadığını açıklayan Cem Sultan, Papa’nın aracılığını istedi. Ancak Cem Sultan’ın üzüntüsüne iştirâk etmiş görünüp onunla birlikte gözyaşı döken Papa, hakîkatte onu âlet ederek Osmanlılar üzerine bir Haçlı seferi açmak emelinde olduğundan, Macaristan’a gitmek tavsiyesinde bulundu. Cem Sultan’ın böyle bir hareketin, İslâm âleminde lânetle karşılanacağını belirtmesi üzerine de, Papa Lâtince ağır bir cümle kullandı. Aynı dili bildiği anlaşılan Cem Sultan’ın mukâbelesinde papayı mahçup ettiği görüldü. Papa İnnocent, Cem Sultan’ı, Hıristiyan yapabilirse, Haçlı seferinin gerçekleşeceğini ve Osmanlıları Avrupa’dan atmanın mümkün olabileceğini sanıyordu. Bu sebeple bir gün, kendisiyle görüşürken Hıristiyan olmasını resmen teklif etti. Ama yanılmıştı. Cem Sultan, kendisine değil, Osmanlı pâdişahlığı, hattâ bütün dünyânın pâdişahlığı pâyesi verilse, dîninden dönmeyeceğini sertçe bildirdi.

Papa İnnocent’in 1492 yılında ölümü üzerine yerine Altıncı Alexandre Burgia seçildi. 1494 yılında İtalya sınırını aşarak Roma’ya giren Fransa Kralı Sekizinci Charles, papa ile anlaşarak Cem Sultan’ı yanına aldı. Cem Sultan 28 Ocak günü Fransız ordusu ile Roma’dan ayrılarak Fransızların Napoli seferine iştirâk etti ve birçok kalelerin zaptına şâhid oldu. Napoli Krallığının mukâvemetinin kırıldığı sıralarda Cem Sultan’da hastalık belirtileri ortaya çıktı. Bir müddet sonra, hastalık daha da ilerliyerek, yüzü ve boynu şişti. Artık ata binecek hâli kalmadığından sedye ile naklediliyordu.

Cem Sultan böyle bir durumda bile dâimâ, “Yâ Rabbî! Eğer bu kâfirler beni bahâne edip Müslümanlar üzerine yürümeye kalkarlarsa, beni o günlere eriştirme, canımı al!” diye duâ ediyordu. Nihâyet 25 Şubat 1495 Çarşamba sabahı, şehâdet getire getire rûhunu teslim etti. Cem Sultan o sırada 35 yaşındaydı.

Cem Sultan’ın hastalık veya zehirlenme netîcesinde öldüğüne dâir muhtelif rivâyetler vardır. Osmanlı müellifleri genellikle papa tarafından gönderilen bir berberin zehirli ustura ile Cem Sultan’ı traş ettiğini ve ölümüne sebeb olduğunu bildirmektedir.

Haberin İstanbul’a ulaşmasından sonra, Sultan Bâyezîd’in emriyle dükkanlar, çarşılar kapatıldı, fakirlere para dağıtıldı. Ülkedeki bütün câmilerde gâib cenâze namazı kılındı. Tâbutu ise ancak 1499 yılı Ocak ayında ülkeye getirildi. Bursa’ya götürülerek Fâtih Sultan Mehmed’in büyük oğlu Mustafa’nın yanına gömüldü.

Cem Sultan şâir ve edip ruhlu bir zât olup, Dîvân’ı vardır. Avrupa’da bulunduğu müddetçe Fâtih Sultan Mehmed’in oğluna yakışır sûrette hareket edip, herkesin gıpta ve sevgisini kazanmıştı. İsmi bütün Avrupa’da şöhret bulmuştur.

Cem Sultan Dîvân’ından bir parça aşağıdadır:

Ne-durur Hakk’a toğru varmağa râh

Himem-i Lâ ilâhe illallah

Zahm-ı küfre odur şifâ-yı ebed

Merhem-i Lâ ilâhe illallah

Dil ü cân bağını kılur tâze

Şeb-nem-i Lâ ilâhe illallah

Kim olursa olur Hudâ’ya karîb

Hem-dem-i Lâ ilâhe illallah

Sahn-ı câna safâ virür irse

Kadem-i Lâ ilâhe illallah

Kangı kalbe yazılsa ola pür-nûr

Rakam-ı Lâ ilâhe illallah

İns ü cân râm ola ele girse

Hâtem-i Lâ ilâhe illallah

Uludur on sekiz bin âlemden

Alem-i Lâ ilâhe illallah

Toludur cümle âsmân ü zemîn

Ni’am-i Lâ ilâhe illallah

.

Osmanlı Devletinin son yıllarında görev alan kumandan ve devlet adamlarından.

Midilli’de 1872’de doğdu.

22 Temmuz 1922’de öldürüldü.

Askerî Eczâcı Mehmed Nesîb Efendinin oğludur. 1890’da Kuleli Askerî Lisesinden 1895’te de Harp Akademisinden mezûn oldu. Genelkurmay Birinci Şûbesinde bulundu. Kırklareli İstihkâm İnşâatı Şûbesinde çalışmak üzere İkinci Orduda görev yaptı. Daha sonra Selânik’teki Redif Fırkası Kurmaybaşkanlığına tâyin edilerek Üçüncü Ordu emrine verildi.

Cemâl Paşa, Osmanlı Devletinin içinden sarsılıp, daha sonra yıkılmasına zemin hazırlayan meşhur İttihat ve Terakki Cemiyetinin ileri gelen reislerinden ve faal elemanlarından idi. Nitekim adı geçen cemiyetin 1899 yılında Selânik’te Talat Paşa ve arkadaşları tarafından kurulması üzerine Cemâl Paşaya, bu yıkıcı cemiyetin ordu içinde teşkilâtlandırılması ve Sultan İkinci Abdülhamîd Han gibi bir pâdişâhın, istibdat yaygaralarıyla tahttan indirilmesini sağlayacak faaliyetleri yürütmek vazîfesi verilmişti. Netîcede Cemâl, Enver, Talat ve diğer cemiyete üye paşaların yıkıcı çalışmaları etkisini gösterdi ve Sultan Abdülhamîd Han zorla tahtından indirildi. Pâdişâh’a tahttan indirildiğini bildirmek için saraya gelen heyet arasında Ermeni Aram, Yahûdî Emanuel Karasu’nun bulunması, cemiyetin vatan hâinleri ile ne derece irtibat hâlinde olduğunu açıkça göstermektedir.

Cemâl Paşa, 1909’da Adana vâlisi 1912’de Bağdât vâlisi oldu. Vâliliği sırasında yaptığı zulümler ve haksızlıklar meşhurdur. Bilhassa Adana’da Ermenilerin hatırı için, Erzin Kazâsı müftîsi dâhil yüzlerce Müslümanı îdâm etti. Bu yaptığı zulümleri Hâtırât’ında açıkça îtiraf etmektedir. 1912’de Bulgarlarla yapılan muhârebede kumandan idi, ancak muvaffak olamayıp, Çatalca hattına kadar çekilmek zorunda kaldı. Aynı yıl menzil müfettişi ve ordu idâre reisi oldu. İttihat ve Terakki Cemiyeti hükûmeti ele geçirince, Cemâl Paşa 1913 yılında İstanbul muhâfızı yapıldı. Enver Paşa Harbiye Nâzırı olunca, Cemâl Paşa önce Nâfiâ Nâzırı, sonra da Bahriye Nâzırı oldu. Enver ve Talat Paşalara uyarak 1914’te Almanya ile yapılan ittifak anlaşmasını kabul etti. Zâten Balkan Savaşlarından büyük bir zararla çıkan Osmanlı Devleti, böylece Birinci Dünyâ Harbine sokulmuş oldu. Savaşta yüzbinlerce vatan evlâdı şehid olurken, altı asırlık Osmanlı Devleti de yıkılıp, memleket işgâl edildi.

Cemâl Paşa, Birinci Dünyâ Savaşı çıktığı zaman,Harbiye Nâzırlığı yanında, İkinci Ordu kumandanlığını da üstlendi. Daha sonra Enver Paşanın emriyle Suriye’nin güvenliğini sağlamak ve Mısır’ı İngiliz istilâsından korumak vazîfesiyle Dördüncü Ordu kumandanlığına tâyin edilerek Suriye’ye gitti. Suriye’de bulunduğu sırada, krallar gibi zevk ve safâ içinde yaşadı. Halka, bilhassa şeriflere zulmetti. Bütün bunları Münevver Ayaşlı acı bir üslubla anlatmaktadır. Cemâl Paşanın burada emrindeki 12.000 kişilik orduyu Sina Çölünden geçirme teşebbüsü başarısızlıkla sonuçlandı ve ordumuzun büyük bölümü helâk oldu.

1915 senesinde Enver, Talat ve Cemâl paşalar arasında ayrılıklar çıktı. Bu ayrılık şeflik iddiâsından dolayı idi. Cemâl Paşa diğerlerinin siyâsetini tasvip etmiyor, bulunduğu yerlerde Ermenilerle işbirliği yapıyordu.

Cemâl Paşa ve adamlarının Suriye’deki şeriflere ve yerli halka yaptıkları zulümler ve İngiliz câsuslarının propagandaları neticesinde Araplar arasında Arap milliyetçiliği fikri ve Osmanlı düşmanlığı hızla yayılıyordu. Cemâl Paşa bu durumda kendini kurtarmak için, Suriye’nin çeşitli bölgelerine Ermenileri yerleştiriyor ve onlarla işbirliği yapmaktan çekinmiyordu. Cemâl Paşa ile diğer paşalar arasındaki ihtilafı bilen Ermeniler, Cemâl Paşaya Suriye krallığı vâd ederek İstanbul Hükümetine isyân ettirmek istediler. Bunun için bir plan da hazırladılar. Ancak büyük devletlerin anlaşamaması sebebiyle bu plan gerçekleşmedi.

Şam’da durumun aleyhine döndüğünü gören Cemâl Paşa 1917’de İstanbul’a döndü.

Osmanlı Devletinin Birinci Dünyâ Harbine girmesinde olduğu gibi, mağlûbiyetinde de İttihat ve Terakki Cemiyetinin mesûliyeti büyüktür. Hükûmetin ileri gelenlerinden her biri yenilgi üzerine yurt dışına kaçtılar. Cemâl Paşa Berlin ve Münih’e gitti. Bolşevik ihtilâlcileriyle tanıştıktan sonra Rusya’ya geçti. Oradan Taşkent’e gidip, güyâ onları kurtarma faaliyetlerine girişti ise de, Enver Paşanın da Türkistan’a gelmesi üzerine oradan ayrılıp Tiflis’e gitti. Orada Ermeni komitecileri tarafından 22 Temmuz 1922’de öldürüldü. Önce Tiflis’de gömüldü ise de sonra Erzurum’a getirilerek şehitliğe gömüldü.“Plevne Savunması” adlı eseri 1898’de, Hatıraları ise 1923’te İstanbul’da basıldı. Cemâl Paşanın 5 oğlu vardı.

.

Kırgız yazar ve gazeteci.

1928’de Kırgızistan’ın Şeker köyünde doğdu.

2008'de vefat etti.

Bir memur çocuğu olarak dünyaya gelen Cengiz Aytmatov ilk öğrenimini köy okulunda gördü. İkinci Dünya Savaşı sırasında köyünde erkek nüfusun azalması üzerine köyün sovyetine kâtip oldu. Daha sonra Cumbul’da baytar okuluna başladı. 1953 senesinde Kırgızistan Tarım Enstitüsünden mezun oldu. Talebeliği sırasında çeşitlli yazı denemeleri yaptı. Okulu bitirdikten sonra devlet üretme çiftliklerinde vazife yaptı. Bu sırada da eser yazmağa devam etti. Bir müddet Moskova’da Gorki Enstitüsünde staj yaptı. 1957’de Sovyet Yazarları Birliği Moskova Üniversitesi Edebiyat Fakültesini bitiren Cengiz Aytmatov 1959’da Kırgız’da Pravda gazetesi muhabiri oldu. Provesti gor İstepey (Dağlar ve Steplerden Masallar) adlı hikâye derlemesiyle meşhûr oldu. 1962’de Kırgız Sinematoğrafi İşçileri Birliği birinci sekreterliğine getirildi. 1963 senesinde Lenin Ödülünü aldı.

Yazdığı eserlerde Kırgızların köy hayatını anlatan Cengiz Aytmatov’un, ilham kaynağı Kırgız destanları özellikle Manas destanı oldu. Hem Rusça, hem de Kırgızca olarak kaleme aldığı eserlerinin konusu savaş ve aşktır. Yazar bu konuların üzerinde duruşunu insan duygularının en yoğun olarak bu iki durum sırasında ortaya çıkmış olmasıyla izah eder. Fransız şâiri Aragon onun Cemile adlı eseri için “Dünyanın en güzel aşk hikâyesidir.” demek suretiyle değerini ifâde etmiştir. Türk diline ve Orta Asya Türk boylarına özel ilgi duyan yazar 1966 da SSCB Yüksek Sovyeti üyeliğine seçildi. 1967 de SSCB Yazarlar Birliği Yürütme Kurulu üyesi oldu. 1968 de Sovyet Devlet Edebiyat Ödülünü aldı. Birkaç defâ ülkemizi ziyâret etti.

Sovyet Komünist Partisinde yıllarca vazife yapmış, sosyalizme kendini adamış biri olan Cengiz Aytmatov aynı zamanda Orta Asya Türk Cumhuriyetlirinin özellikle de Kırgızistan’ın otuz yıldan beri hür dünyaya açılan penceresi olmuştur. Kırgız kültürünün temellerini yeniden ortaya çıkarmıştır. Bu sebeple siyâsî kişiliğinden ziyâde edebî ve kültürel kişiliğini önde tutmak gerekmektedir.

Cengiz Aytmatov’un Cemile, Masaldan Sonra, Beyaz Gemi, Elveda Gülsarı, Toprak Ana, İlk Öğretmenim, Yüz Yüze, Selvi Boylum, Deve Gözü, Askerin oğlu, Oğulla Görüşme, Kopar Zincirlerini Gülsarı, Öğretmen, Zorlu Geçit adlı eserleri vardır. Çeşitli dillere çevrilen eserleri Türkiye’de çeşitli yayınevleri tarafından basılmıştır. Türkçeye çevrilen eserleri 1974 ve 1982’de Bütün Eserleri adı altında toplanmıştır.

.

cengizdagci Kırımlı Türk romancı ve şâir.

9 Mart 1920 târihinde Kırım’ın Yalta liman şehrine bağlı Kızıltaş köyünde doğdu.

22 Eylül 2011'de Londra'da vefat etti.

Bir adı da Murat olan Cengiz Dağcı, bâzı eserlerinde Suvarski adını kullanmıştır. Babası Kırım’dan sürgün edilen Emir Hüseyin Dağcı, annesinin adı ise Fatma’dır.

İlk tahsilini doğum yeri olan Kızıltaş köyünde gören Cengiz Dağcı, ortaokulu Akmescid’de okudu. Talebelik yıllarından îtibâren şiirler yazmaya başladı. İlk şiiri 1936 yılında Kırım Gençlik Dergisi’nde yayınlandı. Bâzı şiirleri de Kırım Yazarlar Birliğinin Edebiyat Mecmuâsı’nda yer aldı. 1939 senesinde Kırım Pedagoji Enstitüsüne girdi.

İkinci Dünyâ Savaşı başlayınca tahsilini bitiremeden askere alındı. Odesa’daki Subay Okuluna gönderildi. 1941 Haziranında Ukrayna Cephesinde tank teğmeni olarak savaşa girdi. Almanlara esir düştü. Bir süre sonra Almanlar tarafından kurulan Türkistan Lejyonuna katılıp, Ruslara karşı savaştı. Daha sonra Polonya’ya geçti. Hanımı Polonya milliyetçileriyle birlikte Almanlara karşı yeraltı faaliyetlerinde bulundu.

1945-46 senelerinde binlerce Türkistanlı ile birlikte Türkiye’ye gelmek için müracaatta bulundu. Fakat devrin idârecileri tarafından bu istekleri kabul edilmediği için gelemedi. Daha sonra Kızılhaç’ın yardımıyla İngiltere’ye gitti. Londra’ya yerleşti ve hâlen ticâretle uğraşmaktadır.

Savaş onun psikolojik durumu üzerinde olumsuz tesirler bırakmıştı. Bu bakımdan yazar savaş öncesi ve savaş yıllarına ışık tutacak mâhiyette hâtıra tarzında romanlar yazdı. Eserlerinde Kırım Türklerinin sıkıntı ve mücâdelelerini anlattı. Bâzı şiirleri 1950’li yılların ikinci yarısında Kırım Dergisi’nde yer aldı. Şiirlerinde ve eserlerinde hislerine bir sınır koymayan Cengiz Dağcı, söylemek istediklerini açıkça ifâde etmeyi tercih etti. Türkiye’de bir yayımcıya gönderdiği hayat hikâyesini, “Elhamdülillah Türküm, Müslümanım ve notlarımda yazdıklarımın hepsinin de hakikat olduğuna yemin ederim.” diye bitirmiştir.

Türk âleminin bir bütün olduğunu da şöyle ifâde etmiştir: “Bize Tatar diyorlar. Çerkez, Türkmen, Kazak, Âzerî, Karakalpak, Çeçen, Uygur, Kabudî, Başkırt, Kırgız diyorlar. Bunlar hep yalan. Deniz parçalanamaz. Biz Türk Tatarız. Bunu senin kalbin bildiği gibi her Başkırt, her Kırgız, her Kazak’ın da kalbi bilir. Kalbinin hisleriyle hareket et. Dünyânın boş hırslarına kapılma...”

Cengiz Dağcı, Türk edebiyâtına birçok eser kazandırdı. Türkiye’de 1956’dan bu yana yayımlanan romanları pekçok baskı yapmıştır.

Eserleri şunlardır:

1- Korkunç Yıllar,

2- Yurdunu Kaybeden Adam,

3- Onlar da İnsandı,

4- Ölüm ve Korku Günleri,

5- O Topraklar Bizimdi,

6- Dönüş,

7- Genç Temüçin,

8- Badem Dalına Asılı Bebekler,

9- Üşüyen Sokak,

10- Anneme Mektuplar,

11- Benim Gibi Biri,

12- Yansılar.

Cengiz Dağcı’nın şiirlerinden;

Veriniz Atamın Kılıcını Bana!

Kalbimde hürriyet ateşi yanar,

Veriniz atamın kılıcını bana!

Atımı süreyim kanlı meydana,

Veriniz atamın kılıcını bana!

Veriniz! Kudretli deryadır gönlüm,

Türkistan yok diye bağıran o kim?

Kanını seven savaşçı bir Türküm.

Veriniz atamın kılıcını bana!

Veriniz! Dökülen kana kan için,

Günahsız yurdumda ölen can için,

Geçmiş ve gelecek nam ve şan için.

Veriniz atamın kılıcını bana!

Kalbimde hürriyet ateşi yanar,

Veriniz atamın kılıcını bana.

Atımı süreyim kanlı meydana,

Veriniz atamın kılıcını bana!

Kaynak: Yeni Rehber Ansiklopedisi Cilt 4

.

ahmedcevadpasa Osmanlı Devletinin 19. asır kumandan ve sadrâzamlarından. Şam’da doğup İstanbul’da vefât eden Cevad Paşa, Kaba-Ağalızâde nâmıyla anılan ve Şûrâ-yı Askerî üyesi Afyonlu Mustafa Âsım Beyin oğludur. 1851 yılında doğdu. İlk tahsilini Bursa ve İstanbul mekteplerinde yaptıktan sonra Harbiyeye girdi. 1869’da burayı bitirince Erkân-ı Harbiyeye alındı ve buradan da birincilikle mezun oldu. Kısa bir zamanda terfi görerek önce kolağası ve o sıralarda yazdığı El-Ma’lûmâtü’l-Kâfiye fî Ahvâl-il-Memâlik-il-Osmâniyye adlı eserini pâdişâha takdim ile binbaşı oldu. 1877-1878 Osmanlı-Rus harbinde Tuna ordusuna gönderilen Cevad Paşa, önce başkumandan Süleymân Ağanın yâverliğinde, sonra kaymakamlıkla (yarbay) Necib Paşa fırkasının Erkân-ı Harbiye reisliğinde bulundu.

27 yaşındayken miralaylığa terfi ederek Peyker Paşa kolordusunun Erkân-ı Harbiye reisliğine getirildi. Harpten sonra 1878 Berlin Muâhedesi hükümlerinin tatbiki işi ile görevlendirildi. 1884’te Çetine Sefâretine tâyin ve rütbesi mirlivâlığa (tuğgeneral) yükseltildi. Burada iki yıl kalan Cevad Paşa rahatsızlığı sebebiyle Viyana’ya gitmek için izin istedi ise de, İstanbul’a gelmesi emrolundu.

Sultan İkinci Abdülhamîd Hanın dikkatini çekip takdirini kazanan Cevad Paşa, dönüşünden sonra İstanbul’da Teftiş-i Askerî Komisyonu âzâlığına getirildi. Girit’teki karışıklıklar üzerine Girit fevkalâde kumandanlık ve vâli vekilliğine tâyin edildi. Adadaki Müslüman ve Hıristiyan ahâliye iyi idâresi ile kendini sevdirerek aralarında bir anlaşma ve âhenk tesis eden Cevad Paşaya hizmetine karşılık 40 yaşında müşirliğe (orgenerallik) yükseltildi. Cevad Paşanın değerini takdir eden Sultan İkinci Abdülhamîd Han, onu sadrâzamlığa getirdi (1891).

Cevad Paşa, 3 seneyi geçen sadâreti esnâsında tâkib ettiği siyâseti, dâhilde ve hâriçte sulhun muhâfazası idi. Zamanının en mühim ve müzmin meselesi, hâlâ bugün ehemmiyeti devam ettirilmek istenen Ermeni meselesi olmuştu. Cevad Paşa, meselenin en ince teferrûatına vâkıf ve memleketin menfeatlerini müdrik bir devlet adamı sıfatıyle, sert, fakat âdilâne kararlar aldı. Üç sene sonra sadrâzamlıktan alınarak Nişantaşı’ndaki evinde ikâmete mecbur edilen Cevad Paşa, bu sıralarda Girit’te yeniden karışıklıkların çıkması üzerine Girit Fırka-i Askerîye kumandanlığına tâyin edilerek 1897’de Girit’e gönderildi.

Girit’in Avrupa devletleri tarafından husûsî bir şekilde idâre edileceği anlaşılıp, Almanya İmparatorunun Suriye taraflarına seyâhat yapması kesinleşince, Cevad Paşa mihmandarlığa getirildi. Ancak imparatorla görüşmesinden sonra karargâhı Şam’da bulunan Beşinci Ordu Kumandanlığına tâyin edildi. Burada rahatsızlanan Cevad Paşa, doktorların verdiği rapor sâyesinde İstanbul’a geldi ve 1900’de vefât etti. Merhûm, Fâtih civârında Emir Ahmed Buhârî hazretlerinin türbesi karşısında inşâ olunan husûsî bir türbede medfûndur.

Cevad Paşa, münevver, bilgili ve dürüst bir devlet adamıydı. Arapça, Farsça, Fransızca bilip, Rumca ve İtalyanca’ya da vâkıftı. Türkçede emsâli bulunmayan 10 ciltlik Tarih-i Askerî adlı eseri çok değerlidir. Eserde İmparatorlukta eskiden beri mevcut muhtelif askerî teşekkül ve müesseseler, 1826 yılına kadarki meşhur harpler hakkında mâlumât (bilgi) verilmektedir. Yalnız Yeniçerilere âit olan birinci cildi basılmıştır. Ayrıca kıyâfetleri ve o devrin silâh ve techizatını gösterir bir de albümü vardır ki, Paris’te basılmıştır. Bunlardan başka Riyâziyenin Mebâhis-i Dakikası, Kimyânın Sanâyie Tatbiki, Semâ ve Telefon gibi fennî eserleri de mevcuttur. Ancak 24 nüshası basılan Yâdigâr adlı bir de mecmûa çıkarmıştır. Sadrâzamken Bâbıâlî bahçesinde yaptırdığı kütüphâne bugün de Cevad Paşa Kütüphanesi adı ile anılmakta olup, Başbakanlık Osmanlı bir deposudur. Beş bin ciltlik kütüphânesini İstanbul Arkeoloji Müzesine bağışlamıştır.

.

fuzuli On altıncı asır Türk şâirlerinin en büyüklerinden.

1483'de doğdu.

1556’da Bağdat’ta vefat etti.

Asıl adı Mehmed olup, Hille Müftîsi Süleymân Efendinin oğludur. “Benim doğduğum ve yaşadığım yer Irak-ı Arab’dır.” demesine rağmen, doğduğu şehir ve doğum târihi bilinmemektedir. Tezkireler, bu bakımdan farklılık gösterirler.

Hayâtını neyle ve nasıl geçirdiği hakkında kaynaklar açık bilgi vermemişlerdir. Bağdat ve civârında doğup büyümüş, dar bir hayat coğrafyasına karşılık ilim tahsilinden geri kalmamış ve devrinin ilimlerini öğrenmiş, hattâ şiirin bile ilimsiz olmayacağı fikrini edebiyâtımıza getirmiştir. Zamânın meşhur âlimleri arasına girdiği, hattâ hadis, tefsir, hendese, hey’et, hikmet gibi din ve fen ilimlerini tahsil ettiği, Arapça, Farsça, Türkçe eserler yazdığı kaynaklarda geçmektedir. Bağdat ve civârı; mânevî hava îtibâriyle Fuzûlî’nin şiirine olduğu kadar yetişmesine de zemin hazırlamıştır. O en azından gençlik ve tahsil yıllarını Necef, Kerbelâ ve Bağdat’ta geçirmiş, kendisine lâzım olan, hattâ şiirlerine geniş ufuklar açan ilmi; Nizâmiye Medresesinin tesis edildiği, İmâm-ı A’zâm’ın türbesinin bulunduğu, Hallâc-ı Mansûr’un asıldığı, Abdülkâdir-i Geylânî, Seyyid Ahmed-i Rifâî, Cüneyd-i Bağdâdî ve Ma’rûf-i Kerhî gibi büyüklerin rûhâniyetinin bulunduğu bu diyârda elde etmiştir.

Şiire başlayınca çeşitli mahlaslar kullanmış, başka şâirlerin de bu mahlasları kullandıklarını görünce hepsini bırakarak Fuzûlî’yi mahlas olarak seçmiştir. Fazl’ın cemi, yâni çokluk şekli olan Fuzûlî “şahsî üstünlüklerle ilgili” veya “şahsî üstünlüklere âit” mânâsında ism-i mensûb bir kelimedir. Diğer taraftan Fuzûlî’nin, “boşu boşuna” mânâsı da vardır. Bu mânâ ile kelime, fânî-i mutlak tâbirine kadar şâiri götürmekte ve mutlak fânîlik olarak adının bile unutulmasını istemektedir. Bu da tasavvufî konuları terennüm eden şâir için uzun bir araştırma ve düşünmeden sonra bu mahlasın seçildiğini, bunun öyle alelâde alınmış ve kullanılmış bir kelime olmadığını göstermektedir. Zâten o, bu mahlası ne ince hesaplar içinde seçtiğini Farsça Dîvânının mukaddimesinde; “Eğer başkalarının da kullandığı bir lakabı alsaydım, sözlerimden bir kısmının o mahlası kullanan öbür şâirlere mâl edilmesi mümkündü. O vakit bana yazık olurdu. İşte sözlerimin başkalarına isnâd olunmaması için kimsenin kabul etmediği ve edemeyeceği bir mahlas aldım.” şeklinde anlatır.

Çocukluğunu, Irak Akkoyunlu Türk Devleti, gençlik yıllarını Safevî Hükümdârı Şâh İsmâil devrinde, olgunluk ve ihtiyârlık yıllarını ise Kânûnî Sultan Süleymân Han idâresinde geçiren Fuzûlî, devlet büyüklerine birçok kasîdeler yazmıştır. Şâir, Şâh İsmâil adına eser yazdığı hâlde Safevîlerden ufak bir iltifât görmemiştir. 1534’te Kânûnî’nin Bağdat’ı fethi üzerine, muhteşem hükümdâra sunduğu Bağdâd Kasîdesi en meşhur kasîdesidir. Fuzûlî’ye gereken değeri veren Pâdişâh, ona Bağdat vakfından maaş bağlattı ise de o, bu maaşı alamadı. Bu yüzden, saf müstehzî ve mütevekkil edâsıyla, en güzel mensur eserlerinden olan ve Şikâyetnâme adı ile anılan kısa mektubunu yazmıştı.

Fuzûlî, Bağdat fethi için giden orduda bulunan Osmanlı şâirlerinden Hayâlî ve Taşlıcalı Yahyâ beylerle görüşmüş ve bu şâirlerin arzûsuyla yazdığı Leylâ vü Mecnûn adlı mesnevîsini 1535 senesinde bitirerek, zamânının Bağdat vâlisi Üveys Paşaya ithâf etmiştir. Bağdat’ın Osmanlı idâresi altındaki yıllarında, başta Üveys Paşa olmak üzere Ayas ve Mehmed paşaların himâyesinde emin bir hayat süren şâir, en önemli eserini de bu devirde vermiştir.

Fuzûlî, 1556’da Bağdat’ta tâûn (vebâ)dan ölmüştür. Kerbelâ’da bulunan türbesinin Bektâşî dergâhına yakın olduğu kaynaklarda yazılı ise de, dergâh ve türbe zamanla yıkılmıştır. Ölümüne “Göçdi Fuzûlî” (H.963) kelimeleri târih düşürülmüştür.

Tezkireler ile târihî ve edebî kaynaklarda Fazlî adlı bir oğlu olduğu bildirilmiştir. Fazlî de babası gibi şâir olmakla birlikte bu sâhada onu geçememiştir.

Sanat îtibâriyle Fuzûlî daha çok doğu ile batı Türklüğü arasında bir köprü teşkil eder. Aslında bunu, doğup büyüdüğü yerin her iki Türk dünyâsının ortasında olması, bir de Bağdat’ın târihî ve köklü bir kültür merkezi oluşu temin etmiştir. Ayrıca Fuzûlî’nin coğrafyasında cereyân eden hâdiseler bilhassa Kerbelâ Vak’asının bölgenin trajedisi olması, onu ilhâmının menbâına götürmüştür. Bir ayağını çöle atan, diğeri ile suya dalan Fuzûlî suyun kıymetini anlayabilen tek şâir olmuştur. Suyun rahmet olması, hazret-i Muhammed’in insanlara rahmet olmasıdır. Çöl için su ne ise, âlem için de Resûlullah o demektir. Ancak bu düşünceden hareketle, yaşanılan hayat Fuzûlî’ye Su Kasîdesi’ni yazdırmış, yine çöle bakınca, Mecnûn’u ve ızdırâbını o anlamıştır. Güneşin bu uçsuz bucaksız çölde tek başına dolaşmasından, Mecnûn’un yapayalnız kalışını o görmüştür. Şüphesiz diğer eserleri de aynı coğrafyanın verdiği ilhamdan kaynaklanmış ve Fuzûlî’yi asrın en üstün şâiri durumuna yükseltmiştir.

Fuzûlî, sanatını:

Edemem terk Fuzûlî ser-i kûyın yârün

Vetenümdür vetenümdür vetenümdür vetenüm

mısrâlarında dile getirdiği ve sıkıca sarıldığı vatanına borçludur. Gerçekten bu vatan, Fuzûlî’ye birçok eserin yazılmasında ilhâm kaynağı olmuştur. Kısaca söylemek gerekirse Fuzûlî, vatanında sanatı ve eserleriyle karşılaşmıştır. Onu ne Tebriz ne de İstanbul’a göndermeyen sebeplerin başında bu gelmektedir. Türkçe, Arapça ve Farsça olarak üç dilde şiir yazmasını da yine böyle bir coğrafyada doğup büyümeye borçludur. Zamânının bütün ilimlerine vâkıf âlim bir şâir oluşu, devrinde herkesin hürmetini kazanmasına sebeb olmuştur.

Mutasavvıf bir şâir olarak Fuzûlî, ilmin hudutları içinde tasavvufun en ince nüanslarını yerleştirmeye çalışmıştır. Büyük bir zekâya sâhib olduğundan, zekâsı ile lirizmini bağdaştırmıştır. Şikâyeti; şiirlerinin, devrinde anlaşılmadığından ve sanattaki kudretinin takdir edilmediğinden kaynaklanır. Sanatındaki sınır tanımayan inceliğe Türkçe şiirlerinde rastlanmaktadır. Zâten Fuzûlî, eski Türk edebiyâtında hissettirmeden sanat yapan ve bu sanatların ardından nice nice ufuklar gösteren bir şâirdir. O bunu biraz da kültürünün yüksekliğine borçuludur. Türk şiirinin, İran şiirini çok gerilerde bırakarak geçtiği budevirde, Fuzûlî’deki ince sanata İran şâirlerinde rastlanmaz. O, samîmî bir insan olup, hakîkatı söyler. Bu yönüyle eski edebiyâtın realist bir şâiridir. Yaptığı en ince zekâ oyunları sâyesinde pek yüksek olan iç içe sanatları ve mânâları aslâ hissettirmez. Bâzı şiirlerinde tabâbete âit işâretler de vardır. Tabâbetle de meşgul olan Fuzûlî, mecâzî aşkın yanında hakîkî aşkı bırakmayan ve baştan başa sanata yer veren, aynı zamanda rûhunun hamlelerini tâkib eden bir şâirdir. Edebiyâtımızda bu yönden tek kalmıştır. Kendi iç âlemini verebilmek için gazel tarzını üstün tutmuş, bilhassa Leylâ vü Mecnûn mesnevîsinde emsâli görülmedik gazeller ortaya koymuştur. İlimsiz şiiri hor gören ve edebiyât âleminde şiirin ilme dayanması veya ilmî olması fikrine yer veren şâir, imlâya da gereken değeri verir. Çünkü metinlerin nesilden nesile intikâli ancak doğru ve yanlışsız yazma ile mümkündür. Bu yönüyle belki imlâ üzerinde duran tek şahsiyettir.

Izdırap ve insan kaderiyle doğrudan temâs hâlinde görülen Fuzûlî, eski şiirin lügatını ve modalarını kendi meseleleri için kabul etmiştir. Zâten onun devri, şiir dilimizin kurulduğu, Necâtî’den Yahyâ Beye; Hayâlî’den Usûlî ve Bâkî’ye kadar, hemen her şâir ve sanatkârın bu hususta üstüne düşeni yaptığı bir devirdir. Ancak Fuzûlî dile kolayca şekil alma kâbiliyeti ile yumuşaklık, rahatlık ve olgunluğu getirmiştir. Şiirimizin pekçok söyleyiş mükemmelliğini kendisinde bulan şâir, dil ile ustaca oynamış ve Necâtî ile Bâkî arasına kendiliğinden girmiştir. Ondaki zihnîlik, mîzâh ve hiciv kudreti pek yüksektir. Bu sâyede, hayâtı ve aşkı çok ciddî açıdan göstermiştir.

Yine bulunduğu bölge tabiî olarak onun, Doğu Oğuzcasını yâni Azerî Türkçesini kullanmasını gerektirmiş ve onu diğer Osmanlı şâirlerinden ayırmıştır. Fakat Fuzûlî asıl olarak, bu şâirlerden belirli mazmun ve hayâller üzerinde ısrarla durmasından, söyleyiş ve duyuş tarzı ile ayrılmaktadır. Bu onun ferdîliğinin, şiirlerinde yer tutmasından başka bir şey değildir.

Fuzûlî’nin sanatında ızdırâb ve insan kaderi vardır. Türk kasîdeciliğine hasbihâl edâsını getiren Fuzûlî, Türkçede güzel ve ince şiir yazmanın güçlülüğünü anlamış, fakat yılmadan Türkçe için çalışmıştır. Ali Şîr Nevâî’deki Türkçe aşkı ne ise, Fuzûlî’de de aynı tutkunluk görülür. Şâir Türkçe yazmakta muvaffak olması için, Allahü teâlâdan muvaffak etmesini diler. Ortaya koyduğu eserleri ile Türkçeyi ne şekilde işlediğini göstermiş ve dilimiz hakkında o devirde söylenen “kısır ve kaba” dil fikrini ortadan kaldırmıştır. Gerçekten Fuzûlî ile Türkçede güller açmış, dilimizde şâheserler vücûda getirilmiş, hattâ büyük şâir Bâkî bile onun açtığı yoldan geçmiştir.

Dîvân şiirinin bütün büyük şahsiyetleri gibi, aynı kaynaktan feyz alan ve gerekli ilimleri tahsil eden Fuzûlî’nin üzerinde; Molla Câmi, Hâfız-ı Şîrâzî, Nizâmî ve Hâtıfî gibi İran şâirlerinin tesiri vardır. Onun tesirinde kaldığı Türk şâirleri ise; Habîbî, Ali Şîr Nevâî, Lütfî ve Sekkâkî’dir. Ayrıca Ahmedî, Şeyhî ve Necâtî’nin de Fuzûlî üzerindeki tesirini belirtmek lâzımdır. Onda Klâsik Çağatay Türk Edebiyâtının hazırlayıcısı Sekkâkî’nin yankılandığı açıkça görülmektedir. Fakat Fuzûlî söyleyişte ve ince şiir zevkınde kendisine tesir edenleri bir hayli geride bıraktığı gibi, kendisinden sonraki şâirler üzerinde de etkisini göstermiştir. O, Türk şiirine en başta, Tâcîzâde Câfer Çelebi gibi bir kaç şahsiyet bir tarafa bırakılacak olursa, şâirlerin mensûbu bulundukları şehre bakmayı getirmiş ve Bağdâd Kasîdesi’ni yazmakla işe kendi coğrafyasından başlamıştır. Bu husus Bâkî’den Nedim’e kadar, pâyitaht şâirlerinin İstanbul üzerine yazmalarına sebeb olmuştur. Hattâ bu durum 19. asrın başında yaşayan Bitlisli Müştâk Baba’ya kadar uzanır. Fuzûlî’nin, Âşık Ömer ve Dertli gibi ön sırayı işgâl eden halk şâirleri üzerinde de tesiri görülmektedir.

Fuzûlî, yirmiye yakın eser yazmıştır. Bunların başında Türkçe, Farsça ve Arapça olan üç dîvânı gelmektedir. Türkçe Dîvânı güzel bir mensur girişle başlar. Dîvân’ın kasîdeler bölümünde şâirin ilminin yüksekliği görülmektedir. Musammat gazel ve rubâîleri daha liriktir. Bütün dehâsı, bu şiirlerde belli olur. Engin bir lirizmle aşk konusunu işler, sevgilisini bir timsâl hâlinde yükseltir. Bu dîvân yüzden fazla basılmıştır. Dîvândan seçilen şiirler, batı dillerine çevrilmiş, yüzlerce antolojiye bu eserlerden bol örnekler alınmıştır. Farsça Dîvânı da mensur girişlidir. Üç bin beyt kadardır. İki kere Türkçeye çevrilmiştir. Arapça Dîvânı ise bu dille yazılan şiirlerinin toplandığı küçük bir eserdir.

Leylâ vü Mecnûn Türkçe yazılmış en ünlü manzum romanıdır. Bağdat Beylerbeyi Üveys Paşaya ithâf edilmiştir. Türkçe Dîvânı gibi ünlüdür. Türk âleminde sevilmiş, otuz defâdan fazla basılmış, Almanca, İngilizce, Rusça, İtalyanca ve Ermenice gibi çeşitli lisanlara çevrilmiştir.

Fuzûlî’nin bunlardan başka 134 beyitlik Enîs-ül-Kalb adlı bir kasîdesi, Hüsn ü Aşk başka bir adla Sıhhat ü Maraz olarak anılan tıp sâhasındaki sofiyâne risâlesi, Peygamber efendimizi medh eden Su Kasîdesi, Heft Câm adlı Sâkînâmesi ve Rind ü Zâhid adlı eserleri yanında mektupları, bilhassa Şikâyetnâme’si dikkat çeker. Ayrıca mensur olarak yazdığı Hadîkatü’s-Süedâ’sı meşhurdur.

SU KASÎDESİ’nden

Saçma ey göz, eşkden gönlümdeki odlare su,

Kim bu denlü dutuşan odlare kılmaz çâre su.

Suya versün bâğbân gülzârı, zahmet çekmesün,

Bir gül açılmaz yüzün tek, virse min gülzâre su.

Ârızun yâdiyle nemnâk olsa müjgânum n’ola,

Zâyi’ olmaz gül temennâsıyla virmek hâre su.

Gam güni itme dil-i bîmârdan tîgün dirîğ,

Hayrdur virmek karanu gicede bîmâre su.

Ravza-ı kûyına her dem durmayub eyler güzâr,

Âşık olmuş gâlibâ ol serv-i hoş-reftâre su.

Su yolın, ol kûydan toprağ olup dutsam gerek,

Çün rakîbümdür dahi ol kûya koyman vâre su.

Dest-bûsi arzûsıyla ger ölürsem dostlar,

Kûze eylen toprağum sunun anunla yâre su.

Serv şerkeşlük kılur kumrî niyâzından meğer,

Dâmenin duta, ayağına düşe, yalvâre su.

İçmek ister bülbülün kanın, meğer bir reng ile,

Gül budağınun mizâcına gire, kurtâre su.

Tiynet-i pâkini rûşen kılmış ehl-i âleme,

İktidâ kılmış tarîk-i Ahmed-i Muhtâre su.

Seyyid-i nev-i beşer, deryâ-yı dürr-i ıstıfâ,

Kim sebübdür mûcizâtı, ateş-i eşrâre su.

Dostı ger zehr-i mâr içse olur âb-ı hayât,

Hasmı su içse döner elbette zehr-i mâre su.

Hâk-ı pâyıne yetemdir, ömrlerdür muttasıl,

Başını daşdan daşa urup gezer âvâre su.

Bîm-i dûzah nâr-ı gam salmış dil-i sûzânuma,

Var ümîdüm ebr-i ihsânun sepe ol nâre su.

Umduğum oldur ki, rûz-ı haşr, mahrûm olmayam,

Çeşme-i vaslun vire men teşne-i dîdâre su.

.

gaznelimahmud Gazneliler Devletinin en büyük hükümdârı, Hindistan Fâtihi ve büyük İslâm kahramanı.

2 Kasım 971 (H.361) târihinde doğdu.

1030’da Gazne’de vefât etti.

Babası Gazneliler Devletinin kurucusu Sebük Tegin, annesi ise Zâbulistan bölgesinden asil bir âilenin kızıydı.

Daha gençlik yıllarında devlet idâresinde görev almaya başladı ve babasının yanısıra katıldığı savaşlarda cesâret ve zekâsıyla kendini gösterdi. Babası Sebük Tegin’in vefâtı üzerine, orada bulunan küçük kardeşi İsmâil, yerine geçti ise de, Sultan Mahmûd hemen Gazne’ye giderek, mülkünü kardeşinin elinden aldı ve saltanatını îlân etti (997). Sâmânîlerin elinde kalmış olan Buhârâ, Horasan, Herat, Belh, Bust ve Kâbil’i zaptetti. İran ve Irak taraflarında hüküm süren Şiî Büveyhîler (932-1062) ile önce savaş ve sonra sulh ederek saltanatını tanıttırdı. Şâfiî âlimi Ebû Hâmid İsfahânî’yi Bağdat’taki Abbâsî halîfesine gönderdi. Halîfe el-Kadir (991-1030), Gazneli Mahmûd’un elçisini memnûniyetle karşıladı. Yeni hükümdâra saltanat alâmetlerinden hil’at, tâç, bayrakla birlikte, sâhib olduğu ülkelerin “Ahid”ini gönderip, “Yemînü’d-Devle”, “Velî Emîrü’l-Mü’minîn” ve “Emîrü’l-Mille” lakablarını verdi.

Sultan, gönderilenleri kabulden sonra İslâm dînini yaymak ve İslâm düşmanlarıyla mücâdele etmek için her yıl Hindistan’a sefer yapmayı vâdetti. Bundan sonra başşehir Gazne’de büyük bir merâsimle hil’ati ve tâcı giyen Mahmûd, Abbâsî Halîfesi El-Kadir adına hutbe okuttu.

Sultan Mahmûd sırasıyla Horasan ile bugünkü Afganistan ve Belûcistan denilen ülkeleri tamâmen hükmü altına aldı. Mâverâünnehr Hânı İlik Han ve sonra Kadir Hanla savaşarak, Ceyhûn’un ötesine ve Harezm’e kadar sınırlarını genişletti. Şiî Büveyhîlerden İran ve Irak taraflarında Rey, İsfehan, Kazvin, Sâve, Zencan, Ebher şehir ve kalelerini alıp, sapık akımlara kapılanları şiddetle cezâlandırdı. Râfizîliği ve felsefî ideolojilere âit kitapları imhâ ettirip, yıkıcı faaliyetlere katılanları sıkıca tâkib ettirdi.

Gazneli Mahmûd böylece ülkesinin kuzey cephesini emniyete aldıktan sonra, tahta çıkarken yaptığı yemine ve verdiği söze sâdık kalarak Hint seferlerine başlamaya karar verdi. Eylül 1000 târihinde ilk Hind Seferine çıkan Sultan Mahmûd, bu târihten 1027 yılına kadar Hindistan’a on yedi büyük sefer düzenledi.

Birinci seferine Eylül 1000 târihinde çıktı. Kabil’in doğusunda Lamgan bölgesinde Hintlilerin elinde bulunan birkaç kaleyi zabtederek geri döndü. Sultan Mahmûd’un İkinci Hind Seferi, Vayhand Racası Caypal’e karşı oldu. 27 Kasım 1001 târihinde Peşaver yakınlarında yapılan savaşı Gazneli ordusu kazandı. Caypal on beş kadar oğlu, torunu ve büyük kumandanlarıyla esir düştü. Sultan Mahmûd’un eline bu zaferden sonra muazzam bir ganîmet geçti. 1004 yılında Bhatiya bölgesi racası Beci Ray üzerine yürüdü. Bu seferde Bhatiya Racalığının bütün bölgelerini ele geçirdi. Bölgede mescitler ve minberler inşâ ettiren Sultan, İslâmiyetin esaslarını öğretmeleri için âlimler de tâyin etti.

Sultan Mahmûd dördüncü seferini Multan üzerine yaptı. Multan Hâkimi Ebü’l-Feth Dâvûd, Karmatî bozuk inanışına sâhib olup, Ehl-i sünnet düşmanıydı. Gazne ordusunun üzerine geldiğini haber alan Ebü’l-Feth şehri terk ederek İndus Nehri üzerindeki bir adaya kaçtı. Multan’ı zabteden Sultan, buradaki Karmatîleri cezâlandırdı. 1008 yılında Multan’ın yeni vâlisi Suhpal’ın Müslümanlığı terk ederek Moğol dînine dönmesi üzerine, Sultan Mahmûd çetin kış şartlarına rağmen Beşinci Hint Seferine çıktı. Multan önünde yapılan savaşı kazanarak, Suhpal’ı tutuklatıp Multan ve çevresinin idâresini komutanlarından Tegin Hazin’e bırakarak Gazne’ye döndü. Aynı yıl Kuzeybatı Hindistan ve Pencab bölgesi racalarının İslâmiyetin yayılmasını önlemek üzere faaliyete girişmeleri üzerine tekrar harekete geçen Sultan Mahmûd, müttefik kuvvetlere karşı Vayhand şehri ovasında yapılan muhârebeyi ağır kayıplar vererek kazandı. Ancak bu savaş ile Kuzey Hindistan racalarının kuvvetleri ezilmiş ve Pencab yolu Müslüman-Türk orduları için güvenli bir hâle getirilmiş oldu.

Sultan Mahmûd, Ekim 1009 târihinde büyük bir ticâret merkezi olan Narayyanpur’u zabtetti. 1010 târihinde çıktığı seferde Multan’ı bütünüyle fethetti. Müslümanlara eziyet eden Karmatîlere ağır bir darbe daha indirildi. 1014 târihinde çıkılan Dokuzuncu Hint Seferinde Nandana Kalesinin fethinden sonra Keşmir üzerine yüründü. Keşmir kuvvetleri iki defâ bozguna uğratıldı. Bu zaferin Hindistan’daki yankıları pek büyük oldu ve İslâmiyet en uzak yerlere kadar yayıldı.

Sultan Mahmûd, onuncu seferini, Hintlilerce mukaddes bilinen pekçok tapınak ve putun bulunduğu Thanesar şehrine yaptı. Hiçbir mukâvemetle karşılaşmadan şehre giren Sultan, bütün putları kırdırdı. “Çakrasvami” adındaki en meşhur putu Gazne’ye götürerek halka gösterdi. Bu zafer Hinduların Müslümanları tanımalarına sebeb oldu. Bunun netîcesinde pekçok kimse İslâmiyetle şereflendi. 1015 yılında Keşmir yolu üzerine Lokhot Kalesini kuşattı ise de şiddetli kış yüzünden bir netîce elde edemeyerek geri döndü.

Hint dünyâsı Sultan Mahmûd’dan o derece yılmıştı ki, herhangi bir yere sefere çıksa şöhreti ondan önce varıyor ve şehirler korkudan teslim oluyordu. On ikinci seferini zengin ve bayındır bir ülke olan Kanave’a karşı yaptı. Sirsava Kalesini zaptetti. Baran (Bulendşehr) Kalesi önüne geldiğinde Raca Hardat, Sultânı karşılayarak Müslüman olduğunu bildirdi ve şehri teslim etti. Onunla birlikte 10.000taraftarı da İslâmiyeti kabul etti. Mahmûd Han, sefere devamla Cumne ile Ganj nehirleri arasında bütün şehirleri aldı. 20 Aralık 1018’de de asıl hedefi olan Kanave’i fethetti. Bu seferden tahmînen üç milyon dirhem para, altmış bin esir ve beş yüz fil ganîmet ile dönüldü.

1020 yılında Kalincar, 1021’de Keşmir ve 1022’de tekrar Kalincar racaları üzerine seferler düzenleyen Sultan, bunları itâat altına aldı. On altıncı ve en meşhur seferleri Somnat üzerine yaptı. Bu şehirde bulunan kutsal bir tapınaktaki put her yıl yüzbinlerce Hindû tarafından ziyâret edilir ve en kıymetli mücevherlerle süslenirdi. Sultan Mahmûd bunu işitince bu sapık inançla birlikte o putu da yıkmaya karar verdi. Bu sâyede Hintliler arasında İslâm dîninin yayılması da çabuklaşmış olacaktı. 18 Ekim 1025 târihinde otuz bin atlı ve yüzlerce gönüllüden meydana gelen orduyla harekete geçen Sultan, 8 Ocak’ta Somnat’ı zabtetti. Tapınağa girdikten sonra müezzine, tapınağın üzerine çıkarak ezân okumasını emretti. Tapınaktaki putların tamâmını kırdırdı. Rivâyete göre tapınaktaki ganîmetten Sultân’ın payına düşen beşte bir malın değeri yirmi milyon dînâr idi. On yedinci seferinde ise Karmatî olan Mansura hâkimi Hafif’i cezâlandırdı.

Yemînüddevle Mahmûd Gaznevî, cihangirâne fetihleri yanında, âlim bir zât olup, ilme ve sanata büyük önem verirdi. Sultan’ın sarayında her gün âlim ve şâirlerle devamlı ilmî müzâkereler yapılırdı. Sultan bu toplantıların birçoğuna kendisi de iştirâk ederdi. Sultan Mahmûd’un adına birçok eserler yazılmış olup, kendisine takdim edilmiştir. Firdevsî’nin Şehnâme’si bunlardan biridir. Ehl-i sünnet âlimlerinin yetiştirilmesine büyük gayret sarf eden Gazneli Mahmûd, Râfizî ve bid’at ehline karşı sert, hak mezhep ve ehline karşı pek yumuşaktı. Dîne, medeniyete hizmetleri pek büyük oldu. Parlak bir devir açtı.

Ebü’l-Hasan-ı Harkânî hazretleri onun zamânında yaşamış en büyük İslâm âlimlerinden biridir. Otuz üç sene adâlet ve muvaffakiyetle saltanat sürüp, 1030’da Gazne’de vefât etti. Gazne’deki türbesi pek mükemmel ve müzeyyendi. Yerine oğlu Celâlüddevle Muhammed geçti.

Sultan Mahmûd, ömrünün kırk beş senesini savaş meydanlarında dâimâ hareket hâlinde geçirdi. O, Türk-İslâm dünyâsının yetiştirdiği en büyük hükümdârlardan biridir. Son derece cesûr ve o derece de ihtiyatlıydı. Âlimleri toplayıp çok hürmet ve ikramda bulunurdu. Onların kalplere feyz veren sohbetlerinden faydalanırdı. İslâmiyeti yaymak gâyesiyle, iki cephede faâliyette bulundu.

Hindistan’daki putperest Berehmenler ve Mısır Fâtımî Devleti (909-1171)nin yoğun propagandası ile İslâm ülkelerinde yayılan ve yıkıcı Râfizî-Bâtınî hareketleriyle mücâdele etti. Berehmenleri her yerde mağlûbiyete uğrattı. Buna karşılık Râfizîliği sıkı tâkib edip, ideolojilerini yasaklayıp, yıkıcı ve bölücü eserlerini imhâ etmesine rağmen, faaliyetlerini bütünüyle ortadan kaldıramadı. Lâkin yayılmasını büyük ölçüde önledi.

Devletin menfaatlerinin gerektirdiği her çâreye başvuran bir hükümdârdı. Hâdiseleri isâbetlice değerlendirmekte pek mâhirdi. Ordusu özel tâlim ve terbiye ile yetiştirilen ve sultânın şahsî birliklerini meydana getiren “Hassa Ordusu” ile ganîmetten hisse alan “Gönüllüler”den meydana gelirdi.

Gaznelilerin savaş gücünün büyük bir kısmını gönüllüler meydana getirirdi. Sultan Mahmûd, İslâm ülkelerinden, vazîfeli adamları aracılığıyle gâziler toplattığı gibi, sefer zamanlarında her taraftan gelerek kendiliklerinden orduya katılanlar da kalabalık bir mikdâra ulaşırdı. Sultan Mahmûd, bu system sâyesinde, Orta Doğuda cihâd yapmak arzusunda olan gayretli Müslümanlar ile zararlı faaliyetlerde bulunarak sosyal bünyeyi sarsabilecek işsiz güçsüzleri başka bölgelere seferber ederek, onlara yeni imkânlar temin ediyordu. Böylece, zâlim olmayan, bir disiplin altında toplanabilen bu insan gücünü, ülkelerine problem olmaktan çıkarıyordu. Hindistan seferleri netîcesinde Gazneli Devleti, sınırlarını genişletip, çok zenginleşti. Gazne şehri parklar, bahçeler, zafer âbideleri, câmiler ve Ulu Câmi gibi mîmârî eserlerle süslenmişti. Ayrıca Belh, Nişâbur gibi büyük şehirler de, o devrin en güzel ve bakımlı beldeleri hâline gelmişti.

Gazneli Mahmûd, kalabalık orduları sevk ve idârede muktedir, üstün bir kumandanlık kâbiliyetine sâhipti. Her türlü iklim ve tabiat şartlarına göre savaş usûlü tatbik etmek, malzeme temin etmek, askerî birlikler yetiştirmekte de askerî bir dehâsı vardı. Hindlilere karşı iyi tâlimli okçu tümenleri kullanmış, Mâverâünnehr, Harezm ve Büveyhîler seferlerinde, bu ülkeler ordularının savaşmağa cesâret edemedikleri filleri ileri sürmüştü.

Gazneli Mahmûd gerek iyi idâresi, gerekse hak severliği ve adâletiyle yüzyıllarca sevilmiş örnek devlet adamlarından biridir.

.

osmanli İlk Osmanlı kumandanlarından.

Balıkesir’de doğan Hacı İlbeyi, Karesi beyliği ümerâsından olup, Evrenos, Ece Yâkub ve Gâzi Fâzıl Beylerle beraber Orhan Gâzi zamanında Osmanlı hizmetine geçti. Bundan sonra Karesi Beyi tâyin edilen Şehzâde Süleymân’ın emrinde olarak Rumeli fütûhâtına iştirâk etti ve büyük hizmetlerde bulundu.

Konurhisar’ın alınması ile oraya muhâfız tâyin edilen Hacı İlbeyi, burasını kendisine bir üs yaparak Malkara ve İpsala’yı zaptetti. Hayrabolu ve Çorlu taraflarına akınlar yaptı. Lüleburgaz’ı ele geçirdikten sonra üs merkezi olarak burayı kullanmaya başladı. Süleymân Paşanın ölümü ile ortaya çıkan karışıklık devresinde, karşı akınlara kahramanca göğüs geren Hacı İlbeyi, aynı zamanda Dimetoka’yı ele geçirdi ve Burgaz’a gelen Sultan Birinci Murâd’a müjde verdi.

Hacı İlbeyi, Birinci Sultan Murâd Han (1359-1389) zamanında da faaliyetlerine devâm etti. Edirne ve Filibe’nin alınmasında bulundu. Edirne’nin alınması Avrupalıları endişeye sevk etti ve Macar kralının kumandası altında Sırp, Bulgar ve Bosna kuvvetleri birleşerek büyük bir ordu ile Edirne üzerine harekete geçtiler. Bu sırada Edirne’de bulunan Lala Şahin Paşa, bu kuvvete karşı koyamayacağını anlayarak Murâd Gâzi’den yardım istedi. Aynı zamanda Hacı İlbeyi’ni bir miktar keşif kuvveti ile düşman üzerine gönderdi. Gâyesi Haçlıların kuvvet ve vaziyetini tetkik ettirmekti. Hacı İlbeyi, yanında bulunan 10.000 kişi ile beraber Haçlı kuvvetlerinin zafer sarhoşluğu içerisinde ihtiyâtı elden bırakıp zevk ve eğlenceye daldıklarını gördü. Elli bin kişi kadar olduğu tahmin edilen Haçlı kuvvetleri üzerine gece karanlığından da istifâde ederek şiddetli bir baskın yaptı. Asıl büyük Türk ordusunun geldiğini zanneden Haçlılar müthiş bir bozguna uğradılar. Büyük bir kısmı kılıçtan geçirilirken kaçabilenler ise Meriç Nehrinde boğuldular (1364). Macar kralı, canını güçlükle kurtarabildi. Osmanlı târihlerine “Sırpsındığı” olarak geçen bu savaş, Hacı İlbeyi’nin en büyük zaferidir. Ancak bu büyük kumandan çok geçmeden 1365 yılında vefât etti.

.

guller Yavuz Sultan Selîm Han’ın, vakfiyeleriyle meşhur zevcesi ve Kânûnî Sultan Süleymân Han’ın annesi. Kırım Bahçesaray’da doğdu.

Doğum târihi kesin olmamakla birlikte 1479 olarak kabul edilmektedir.

1534 (H. 940) târihinde İstanbul’da vefât etti.

Kabri, İstanbul'da Yavuz Sultan Selim Camii Bahçesindedir.

Kırım hanı Mengli Giray’ın kızıdır. Yavuz Sultan Selîm Han’ın türbesi yanına defnedildi. Sonradan oğlu Kânûnî tarafından üzerine bir türbe yaptırıldı. Türbesi 1892 yılında yıkılmış, meşrûtiyetten önce yeniden yapımına başlanmış ise de yarım kalmıştır. Günümüzde bu türbe, yıkılmış halde iken, Fatih Belediyesi ve İl Özel idaresi tarafından tamir ve bakımı yapılarak, Cumhurbaşkanı Rcep Tayyip Erdoğan tarafında 17 Nisan 2017'de ziyarete açılmıştır.

Hafsa Sultan, oğlu Kânûnî’yi şehzâde Selîm’in vâliliği sırasında Trabzon’da dünyâya getirdi. Yavuz Sultan Selîm Han’ın pâdişâh olması üzerine, Manisa sancak beyliğine tâyin edilen Şehzâde Süleymân ile Manisa’ya geldi ve sekiz buçuk sene kaldı. Burada muazzam bir külliye meydana getirdi. Dînî, sıhhî ve içtimaî görevlerin birleşmiş olduğu bu külliye; câmi, medrese, imâret, hânkâh, dârüşşifâ, hamam ve sıbyan mektebinden meydana gelmiştir. Hafsa Sultan, Yavuz Sultan Selîm Han’ın vefâtı üzerine Kânûnî pâdişâh olunca, İstanbul’da Topkapı Sarayı’na yerleşti. Bursa, Manisa ve Menteşe’deki bütün emlâkini Manisa’da te’sis ettirdiği külliyeye vakfetti. Vakfiyesi ta’lîk yazi ile Arabça’dır. Vakfın idaresi Hacı Tâceddîn İbrâhim başkanlığında 117 kişilik bir hey’ete bırakıldı.

Hafsa Sultan’ın 1523 (H. 929) tarihli bu vakfiyesinde, en ince noktalar üzerinde durulmuş ve ayrıca vazifelerini yapmayanların azledilmesi için de şartlar konmuştur. Vakfiyeye göre, İmarette sabah ve ikindiden sonra günde iki defa yemek pişirilerek dağıtılacak, bu yemeklerden, âlimler, dervişler, hânkâhtaki müsâfirler, medrese talebesi ve fakîr-fukarâ istifâde edecekti.

Hafsa Sultan, Urla’da da küçük bir mescid yaptırmıştı. Hafsa Sultan’ın imârethânesiyle hânkâh yıkılmış olup, külliyenin medrese, hamam ve dârüşşifâsı vakıflar genel müdürlüğünce restore edilmiştir.

Hafsa Sultan Câmii’nde her yıl an’anevî mesir şenlikleri yapılmakta, Merkez Efendi’nin halka dağıttığı yerlerden etrafa saçılan mesir macunları ile Hafsa Sultan rahmetle bir defa daha anılmaktadır.

heisenberg Atomun yapısı ile alâkalı çalışmaları ile tanınmış, kuantum mekaniğinin kurucusu olan Alman fizikçisi.

1901’de Würzburg’da doğdu.

1 Şubat 1976’da Münih’te vefât etti.

Münih Üniversitesinde Arnold Sommerfeld ile berâber araştırmalar yaptı. Daha sonra Max Born, David Hilbert ve Niels Bohr gibi meşhur fizikçilerle çalıştı. Heisenberg (1925’te) ve Evwin Schrödinger (1926’da) ayrı ayrı atomun kuvantum (dalga) mekaniğini farklı olarak, fakat matematik yönünden eşit şekilde formüllendirdiler. Bunların teorileri 1928 senesinde İngiliz teori fizikçisi Pal Dirac tarafından genişletilip geliştirildi. 1927’de Leipzig Üniversitesi fizik profesörlüğüne tâyin edildi. Aynı yıl meşhur belirsizlik prensibini ortaya koydu.

Atom yapısı bilgisine katkılarından dolayı fizik dalında 1932 Nobel mükâfâtına lâyık görüldü. 1941 senesinde şimdiki Max Planck Enstitüsünün müdürü olan Heisenberg, 1958’de, atomun içindeki temel parçacıkların yapısını îzâh eden, birleşik sâha teorisinin formülünü ortaya koydu.

Heisenberg, hiçbir fizik bilgininin açıklama yapamadığı bir konuyu da aydınlattı. Bu konu, atom çekirdek yapısına âit olup, Mezon Alan Teorisi olarak isimlendirilmiştir.

Atom çekirdeğinde protonlar ile nötronlar bulunur. Hakîkatte, protonlar artı (+) yüklü olduğundan bir arada bulunamazlar. O hâlde atom çekirdeğinde öyle bir olay vukû bulmalıdır ki, bu sebeple protonların birarada durması mümkün olsun. Olay şöyle cereyân eder:

Çekirdekteki bir protona, yanındaki nötrondan eksi (-) yüklü bir eleman (mezon) sıçrar. Eksi yük kazanan proton nötron olur. Eksi yük kaybeden nötron da protona dönüşür. Bu olay sâniyenin çok küçük bir kesrinde vukû bulur. Öyle ki, protonlar birbirlerini itmeye zaman kalmadan nötron olurlar. Bu hâl böyle devâm eder. Atom çekirdeğindeki mezon alış verişi bir an için dursa, fizik âlemi ânında yok olur.

Heisenberg’in belirsizlik prensibi şöyledir:

Bir elektronun yerini tesbit edebilmek için dalga boyu kısa olan ışınlara ihtiyaç vardır. Bu ışınlar da enerji paketlerinden (fotonlardan) ibâret olduğundan, elektrona çarparak onun yerini değiştirirler. Elektrona çarparak onu etkilememesi için fotonları çok küçük ve dalga boyu uzun olan ışınların kullanılması gerekir. Bu sûretle elektronun hareketinde önemli bir değişme olmayacaktır. Fakat uzun dalgalı ışınlar kuvvetli bir görüntü sağlamadığından, ancak çok belirsiz bir görüntü elde edilir. Şu halde, bir elemanın yerini tesbit etmek mümkün değildir. Bu prensip, tabiî ilimlere bir sınır göstermektedir.

1956 senesinde İstanbul’a gelip konferanslar veren W.Heisenberg, bir konferansında sözlerini şöyle bitirmiştir: “Bütün nutuklarımda, atomdaki enerjiden nasıl istifâde edilebileceğini anlattım. Şimdi aklımıza haklı olarak, şu suâl gelmektedir: Bu muazzam kudreti, küçücük yere kim ve nasıl koydu? Buna ancak metâfizik, yâni ilm-i kelâm (ilâhiyât) cevap verecektir.” Adada kendisini gezdiren bir profesörümüz, bu suâle hangi dînin cevap vereceğini sorduğu zaman; “Buna ancak İslâm dîni cevap vermektedir. Ben ve arkadaşım atom âlimi Hahn bu fikirdeyiz.” demişti. İslâmiyet’in yüksekliğine ve üstünlüğüne hayran olduğunu müteaddid defâlar îlân eden Heisenberg sonunda Müslüman olmuştur.

KAYNAK: http://en.wikipedia.org/wiki/Werner_Heisenberg

Yeni Rehber Ansiklopedisi

hezarfen Osmanlı Devleti zamânında yetişen ve dünyâda ilk olarak uçmayı başaran Türk bilgini. Ne zaman ve nerede doğduğu bilinmeyen Ahmed Çelebinin hayâtı hakkında mâlûmat yok denecek kadar azdır. 1623-1640 yılları arasında saltanat süren Sultan Dördüncü Murâd zamânında yaşamış olup, meşhur gösterisini yine bu Sultan huzûrunda yapmıştır.

Fen alanındaki geniş bilgi ve tecrübesi ile halk arasında “Hezârfen” yâni bin fenli diye bilinen Ahmed Çelebi; araştırma yapmaktan usanmayan, yiğit, akıllı ve bilgili bir kişiydi. Hezârfen Ahmed Çelebiden önce havacılık târihinde ilk olarak yine ünlü bir Türk bilgini olan İsmâil Cevher; kollarına kanat takarak ilk uçma denemesini yapmışsa da bu deneme ölümle sonuçlanmıştı. İlk uçan Hezârfen Ahmed Çelebi, bu Türk bilgininin hayâtını ve neden başarısızlığa uğradığını iyice inceledikten sonra aynı düşünceyi gerçekleştirmek için harekete geçti. Bilhassa hava akımları ve kuşların uçuşunu inceleyerek çalışmalarını geliştirdi.

Nihâyet târihî uçuşunu yapmak üzere Okmeydanı’na gelen Ahmed Çelebiyi seyretmek üzere Sultan Murâd Han da Sarayburnu’ndaki Sinan Paşa köşkünde yerini almıştı. Ahmet Çelebi Okmeydanı’nda kartal kanatlarıyla birkaç kere havada kalma tâlimleri yaptı. Daha sonra Galata kulesinin en yüksek noktasına çıktı ve kendini boşluğa bırakıverdi. Halk dehşet içinde manzarayı seyrediyordu. Kanatlarını açarak kuşlar gibi yavaş yavaş hareket ettiren Ahmet Çelebi, Boğaz’ı süzülerek geçti ve Üsküdar’da Doğancılar meydanına indi. Bu başarısından dolayı Dördüncü Murâd Han kendisine bir kese altın ihsân etmişti. Sonraları Cezayir’e giden Hezârfen Ahmed Çelebi orada vefât etti.

17 Ekim 1950 târihinde İstanbul’da toplanan Milletlerarası Sivil Havacılık Kongresi ile ilgili olarak PTT idâresinin çıkardığı üç hâtıra pulundan zeytunî yeşil-mâvi renkli olanın taşıdığı temsîli resim, Hezârfen Ahmed Çelebiyi uçarken göstermektedir.

.

sumbul Kânûnî Sultan Süleymân Hanın zevcesi.

Osmanlı târihinde Haseki ve Hürrem Sultan ismiyle meşhur oldu.

1502 senesinde doğdu.

1558 tarihinde İstanbul’da vefât etti.

Süleymâniye Câmii avlusuna defnedildi. Kânûnî sonradan bu sâdık zevcesinin kabri üzerine bir türbe yaptırdı. Türbe, Mîmâr Sinan’ın eseri olup, içi muhteşem çinilerle süslüdür. Kubbeye yakın yerlerinde âyet-i kerîmeler yazılıdır.

Hürrem Sultanın hayâtının ilk safhalarına ve saray-ı hümâyûna getirilmesine dâir çeşitli rivâyetler vardır. Sarayda İslâm âdet ve terbiyesi ile yetişti. Her zaman şen ve güler yüzlü olmasından dolayı Hürrem veya Hürrem Şah adı verildi. Kânûnî Sultan SüleymânHana zevce (eş) oldu. Aklı, zekâsı ve sadâkatı ile tanındı. İlk çocuğu Şehzâde Mehmed olup, Kânûnî’nin tahta çıkmasından bir yıl sonar dünyâya gelmiştir. Mihrimah Sultan, şehzâde Selim ve Bâyezîd diğer çocuklarıdır. Bunlar kendisinden sonra vefât etmişlerdir. Mihrimah Sultan, Rüstem Paşa ile evlendirildi.

Hürrem Sultan, Edirne’de hastalanmasından sonra kendisini daha çok hayır işlerine verdi. Aksaray’da o zaman Avratpazarı, bugün Haseki denilen semtte kubbeli bir câmi ile şadırvan, yanında imâret, medrese, dârüşşifâ ve mektep yaptırdı. Medrese, 1539’ da yapıldı. Şimdi belediyenin polikliniği olarak kullanılan dârüşşifâ da 1550’de inşâ edildi. Bundan başka Mekke ve Medîne-i münevverede birer imâret yaptırdı. Edirne’ye su getirtti ve bunları muhtelif çeşmelerden akıttı. Cisr-i Mustafa Paşa’da Kervansaray, câmi ve imâret yaptırdı. Bunlara kocası Kânûnî Sultan Süleymân’ın kendisine verdiği emlâkini vakfederek adını hayırla târihe yazdırdı. Kânûnî de bu sâdık zevcesi için, hayâtının sonuna kadar hayırlar ve vakıflar yaptırmıştır.

Divan şiiri kültürüne sâhib olan Hürrem Sultan ayrıca şâirdir. Şiirleri daha ziyâde Kânûnî’ye yazdığı mektuplarda görülür.

.

On üçüncü ve on dördüncü asırlarda yetişen din adamlarından.

1263 (H. 661) senesinde Şam civârındaki Harrân’da doğdu.

1328 (H. 728)de Şam'da öldü.

İsmi Ahmed bin Abdülhalîm bin Abdüsselâm bin Abdullah bin Muhammed bin Teymiyye’dir. İbn-i Teymiyye diye meşhur olmuştur. Künyesi, Ebü’l-Abbâs, lakabı Takıyyüddîn’dir. 1263 (H.661) senesinde Şam civârındaki Harrân’da doğduğu için Harrânî nisbesiyle bilinir. Şam’da, Hanbelî fıkıh ve hadis âlimiydi. Çok kitap yazdı. Şiîleri ve eski Yunan filozoflarını reddetti. Ehl-i sünnete uymayan yazılarından dolayı Mısır’da iki defâ hapsedildi. Şam’daki kalede, hapisteyken hastalanarak 1328 (H. 728)de öldü.

Moğolların zulmünden kaçan babası, âilesiyle birlikte bugünkü Urfa civârında yerleşti. Harrân’da doğan İbn-i Teymiyye küçük yaşından îtibâren babasından, Zeynüddîn Makdisî gibi zâtlardan Hanbelî fıkhını ve hadis ilmini öğrendi. Tahsilini yirmi yaşındayken tamamladı. 1282’de babasının vefâtı üzerine, yerine müderris oldu. İlminin çokluğuna aldanarak babasının ve hocalarının doğru yolunu bıraktı.

Kendi görüşlerini üstün görerek, çeşitli konularda fetvâ ve sözleri ile Ehl-i sünnet îtikâdından ayrıldı. Bozuk fikirleri sebebiyle müderrislik vazîfesinden alınarak Kâhire’ye vâiz tâyin edildi. Yine sapık fikirlerini yaymaya çalışan İbn-i Teymiyye, Kâdıl-kudât Zeynüddîn-i Mâlikî başkanlığındaki Ehl-i sünnet âlimlerinin suâllerine cevap veremeyince, 1305’te hapsedildi. İki sene sonra tövbe edince serbest bırakıldı. Sözünde durmadığı için tekrar hapsedildi. Yine tövbe etti ve tekrar serbest bırakıldı. Bundan sonra Şam’a gelerek orada yerleşti.

Talâk (boşama) ve Resûlullah’ın kabrini ziyâret husûslarında dört mezhebe de uymayan fetvâlar verdiği ve fetvâsında ısrâr ettiği için, Şam Kalesine hapsedildi. Kısa bir müddet sonra affedilip, serbest bırakıldı. Bozuk fikirlerini ve sapık inanışını yaymaya ve yanlış fetvâlar vermeye devâm ettiği için Şam Kalesinde kendisine bir oda verilerek insanlardan tecrid edildi. Burada bozuk inanışlarını anlatan risâleler yazmaya başladı ise de bundan men edildi. 1328 senesinde yakalandığı hastalıktan kurtulamayıp öldü.

İyi bir tahsil gören, çok kitap okuyan ve ilim sâhibi olan İbn-i Teymiyye, önceleri Hanbelî mezhebi müderrisliği gibi büyük bir vazîfeyi îfâ etti. Hanbelî mezhebinde olanların sorularına cevap ve fetvâ verdi. Şiîlerin ve Yunan filozoflarının bozuk fikirlerini tenkid etmek için kıymetli kitaplar yazdı. Fakat îtikâdî ve amelî konularda kendi fikirlerini beğenmeye, kendini ve fikirlerini Ehl-i sünnet âlimlerinden üstün görmeye başlayınca, Ehl-i sünnet yolundan ayrıldı. Hulefâ-i Râşidîn (dört büyük halîfe), diğer Eshâb-ı kirâm ve din büyüklerini küfürle ithâm edecek derecede ileri geri sözler sarfetti. İlk Müslümanların, Kur’ân-ı kerîm’e ve hadîs-i şerîflere uyduklarını, sonradan gelen mezheb imâmlarının kendi görüşlerini de işe karıştırdıklarını iddiâ etti. Kendisini zamânının imâmı olarak tanıtmak istedi. Allahü teâlânın ve peygamberlerin sıfatlarını ve tasavvufu inkâr edip, evliyâyı küfürle ithâm etti. Bilhassa İmâm-ı Eş’arî, İmâm-ı Gazâlî ve Muhyiddîn-i Arabî’ye dil uzattı. Kendi düşüncesi hâriç her düşünceyi tenkid etti. Onun bu sapık fikirleri gerek zamânında, gerekse sonra gelen Ehl-i sünnet âlimleri tarafından şiddetle reddedilip, tuttuğu yolun bozukluğunu ispat eden yüzlerce kitap yazıldı. İbn-i Teymiyye’nin fikirlerinin sapıklığını bildiren âlimler arasında, İbn-i Battûta, İbn-i Hacer-i Mekkî, Takiyyüddîn Sübkî, oğlu Tâcüddîn Sübkî, Abdülvehhâb Sübkî, İzzeddîn bin Cemâa, Ebû Hayyân, Zâhid-ül-Kevserî, Yûsuf-i Nebhânî, Muhammed bin Ali Zemlikânî, Abdülvehhâb-ı Şa’rânî, Zeynî Dahlan, İmâm-ı Rabbânî, Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî, Mustafa Sabri Efendi ve Abdülhakîm Arvâsî gibi sözü senet âlimler zikredilebilir.

İmâm-ı Süyûtî, Kâm’-ul Muârıd kitabında buyuruyor ki: “İbn-i Teymiyye kibirliydi. Kendini beğenirdi. Herkesten üstün görünmek, karşısındakini küçümsemek, büyüklerle alay etmek âdeti idi.” Muhammed Ali Bey; Hitat-uş-Şâm kitabında diyor ki: “İbn-i Teymiyye’nin hedefi, Luther adındaki papazın hedefine benzer. Fakat, Hıristiyanlığın reformcusu muvaffak oldu. İslâmınki olamadı.” İbn-i Hacer-i Askalânî, Ed-Dürer-ül-Kâmine’de buyuruyor ki: İbn-i Teymiyye; “Kabr-i Nebevîyi ziyâret için sefere çıkmak harâmdır. Hazret-i Ali îmân ettiği zaman çocuk olduğu için Müslümanlığı sahih olmadı. Hazret-i Osmân malı çok severdi.” dedi, diyerek Eshâb-ı kiramın büyüklerine dil uzattı.

İbn-i Teymiyye’nin bozuk fikirlerinden bâzılarını İbn-i Hacer-i Mekkî, Fetâvâ-i Hadîsiyye kitâbında şöyle bildirmektedir.

1. Allahü teâlâya oturmak, kalkmak, yürümek, inmek, çıkmak gibi insanlara mahsus sıfatlar izâfe etmektedir. Hâlbuki; Allahü teâlâ, hiçbir bakımdan insanlara (ve diğer mahlûklara) benzemez, zamandan ve mekândan münezzehtir, uzaktır.

2. Peygamberlerin mâsumiyyetini (günahtan korunmuş olduklarını) reddetmiştir. Hâlbuki, mâsumiyyet peygamberlerin sıfatlarındandır.

3. Cehennem’in ebedî olmadığını ve kâfirlerin Cehennem’de ebedî kalmayacağını söylemiştir. Hâlbuki Cehennem’in ebedî olduğunu ve kâfirlerin burada ebedî kalacağını Kur’ân-ı kerîm haber vermektedir.

4. Muhyiddîn-i Arabî, Sadreddîn Konevî gibi bâzı tasavvuf büyüklerini küfürle ithâm etmiş, tasavvufu reddetmiştir. Hâlbuki tasavvuf, Peygamber efendimiz zamânından beri vardı ve tasavvuf büyüklerine hiçbir Ehl-i sünnet âlimi dil uzatmadı.

5. Başta Peygamber efendimizin kabr-i şerîfleri olmak üzere Eshâb-ı kirâmın, velîlerin, âlimlerin ve sâlih Müslümanların kabirlerinin ziyâret edilmesine karşı çıkmış, bunları şefâate vesîle kılmayı da harâm saymıştır.

İbn-i Teymiyye bunlar gibi birçok meseleye dâir yanlış ve çirkin sözlerinden dolayı Ehl-i sünnet âlimleri tarafından şiddetli bir şekilde reddedilmiştir. Şifâ-üs-Sikâm fî Ziyâreti-Hayril-Enâm, Şevâhid-ül-Hak, El-Fetâvâ-el-Hadîsiyye, Er-Reddü li-İbn-i Teymiyye, Hidâyet-ül-Hâlik gibi kitaplar onun sapık fikirlerini reddetmek için yazılan kitaplardan bâzılarıdır.

İbn-i Teymiyye’nin İslâm âlemindeki şöhreti; dindeki büyüklüğünden değil, kendisinden sonra ortaya çıkıp, mezhepsizlik fikrini yaymaya çalışanlar ile, kendi kısa akıllarına göre dinde değişiklik yapmak isteyenlerin sapıklıklarına kaynak olması sebebiyledir. Kendilerine Selefî adını veren mezhepsizlerle, Mısır’da yetişen dinde reformcular ve Vehhâbîler, tuttukları bozuk yoldaki fikirlerine delil olarak yalnız İbn-i Teymiyye ve talebelerinin ileri sürdüğü yanlış görüşleri göstermekte ve ona dayanmaktadırlar. Onun sapık fikirlerini savunanlar, İbn-i Teymiyye’nin kitaplarını, bilhassa Kur’ân-ı kerîme, hadîs-i şerîflere ve icmâ-i ümmete uymayan fikirlerle dolu olan Vâsıta kitabını bastırıp dağıtıyorlar.

Vâsıta, Kitâb-ül-Arş, Minhâc-üs-Sünne, Es-Siyâset-üş-Şer’iyye, Ziyâret-ül-Kubûr, Fetâvâ, Felsefe-i İbn-i Rüşd İktizâu Sırât-il-Müstekîm, El-Furkân, gibi eserler İbn-i Teymiyye’nin yazdığı kitaplarından bâzılarıdır.

Ahmed ibni Teymiyye ile Ehl-i sünnet olan Mecdûddîn ibni Teymiyye ve Fahreddîn Muhammed bin Ebi’l-Kâsım ibni Teymiyye bâzan birbirleriyle karıştırılmaktadır.

Fahreddîn ibni Teymiyye, doğru yoldan ayrılan sapık İbn-i Teymiyye’den önce 1147-1224 (H.542-621) yıllarında Harrân’da yaşamıştır. Hanbelî fıkıh âlimidir ve tefsiri vardır.

Mecdüddîn ibni Teymiyye ise, İbn-i Teymiyye’nin amcası olup, 1193-1254 (H.590-652) târihleri arasında yaşamıştır. Dürrü Teârud-ül-Akl ven-Nakl adlı eseri vardır.

idiamin Uganda’nın eski devlet başkanı.

Uganda’nın yerli bir Müslüman kabîlesine mensuptur. Uganda halkı tarafından çok sevilir, “Dada” (baba) ismi ile anılırdı. Uganda’dan ayrıldıktan sonra Suudi Arabistan’da yaşamıştır.

İdi Amin, 21 yaşında askerlik hayâtına atılarak önce çavuş, bilâhare subay olarak kısa zamanda ilerledi. 1967’de general oldu. 1964-1971 seneleri arasında ordu komutanlığı ve genelkurmay başkanlığı görevini yaptı.

Uganda 1962’de bağımsız olunca Uganda’nın 36. kralı Sir Edward Mutesa-II Devlet Başkanı oldu ve hükûmeti eski bir öğretmen olan Dr. Milton Obote kurdu. Bilâhare darbe ile Dr. Milton Obote Devlet Başkanlığına geçti. O sırada İdi Amin albaydı. 25 Ocak 1971’de Uganda ordusu Dr. Milton Obote’yi devirdi ve orduda çok sevilen İdi Amin’i zorla devlet başkanlığına getirdi. Dr. Milton Obote zamanında İsrâilli askerî uzmanlar Uganda ordusunun eğitim ve kontrolünü ele almışlardı. İsrâilli öğretmenler de Uganda eğitimini idâre ediyorlardı. Çok az bir Yahûdî azınlığı, 90.000 İngiliz ve İngilizlerin Hindistan’dan getirdiği 50.000 Hindu, Uganda’nın bütün askerî, kültürel ve ekonomik imkânlarını ellerinde tutuyordu.

İdi Amin devlet başkanı olunca, ilk icrââtı Yahûdîleri, İngiliz ve Hinduları Uganda’dan kovarak ticâret ve ekonomiyi Ugandalılar eline bırakmak oldu. Ayrıca Uganda’da İslâmiyete geçenlerin sayısı hızla artmaya başladı. Afrika’nın incisi denilen Uganda’da Hıristiyanların ve Putperest anemistlerin bir çığ gibi Müslüman oluşu Hıristiyan Batı, siyonizm ve komünizm emperyalizmini aşırı derecede tedirgin etti. İdi Amin’i öldürmek için düzenlenen 26 sûikast netîcesiz kalınca, Tanzanya’nın Hıristiyan Devlet Başkanı vâsıtasıyla teşebbüse geçildi.

1971 yılından başlayarak komşusu Tanzanya ile aralarındaki ilişkiler gerginleşti. 1976’da İngiltere, Uganda ile diplomatik bağlarını kopardı. Kasım 1978’de Tanzanya birlikleri Uganda’ya girip 11 Nisan 1979’da Kampala’yı ele geçirdiler. İdi Amin Dada, kendisine bağlı birliklerle ülkenin kuzeyine çekildi. Daha sonra Libya’ya sığındı. Buradan Suudi Arabistan’a geçti. 16 Ağustos 2003'de Suudi Arabistan'da vefat etti.

İdi Amin’e bağlı gerillalar hâlen Uganda’da mücâdele etmektedir. Siyâsî oyunlarla iktidar olan Dr. Milton Obote, Uganda’da yüz bine yakın Müslümanı çocuk, ihtiyar, kadın demeden katletmiştir.

İdi Amin’in Yahûdî, İngiliz ve komünistler aleyhinde yaptığı icrâatından dolayı basında çok sayıda ve iğrenç iftirâlar yer aldı. Halbuki İdi Amin cesûr, memleketini düşünen ve dindar kişiliğiyle halkı tarafından sevilen bir liderdi.

.

zulkarneyn İskender Zülkarneyn, Münzir İskender ve Makedonyalı İskender denilen üç meşhur şahıs.

İskender Zülkarneyn: İki İskenderden de önce yaşadı. Kur’ân-ı kerîm’de adı geçen mübârek bir zâttır. Peygamber veya evliyâdır. Nûh aleyhisselâmın oğlu Yâfes’in soyundandı. Hızır aleyhisselâmın teyzesinin oğlu ve kumandanlarındandır. İbrâhim peygamber ile görüşüp, duâsını aldı. Doğuya ve batıya gittiği için “Zülkarneyn” denildi. Asya ve Avrupa kıtasına sâhip oldu. Zülkarneyn ile ilgili olarak Peygamber efendimiz buyurdular ki: “İsmini duyduğunuz kimselerden, yeryüzüne dört kişi mâlik oldu. İkisi mümin, ikisi kâfir idi. Mümin olan iki kişi Zülkarneyn ile Süleymân (aleyhimesselâm) idi. Kâfir olan ikisi de, Nemrud ile Buhtunnasar idi. Beşinci olarak, yeryüzüne benim evlâdımdan biri, yâni Mehdî mâlik olacaktır.” Asya’nın kuzey doğusundaki mümin Türklerin ricâsı üzerine Ye’cüc ve Me’cüc kavminden korunmak için büyük duvar yaptı. Bu set iki dağ arasında, altı kilometre uzunluğunda, yirmi beş metre genişlik ve yüz metre yükseklikte idi. Taş ve demirden yapıldı. Bugün bilinen Çin setti başkadır. Ye’cüc ve Me’cüc set arkasında kaldı. Setten dışarıda kalanlar Türklerdir.

Münzir İskender: Yemen hükümdârıdır. Mîlâttan önce üç binlerde Yemen’de yaşadı. Adı Münzir olup, hükümdâr olarak Çin’e kadar gitti.

Makedonyalı İskender: Makedonya Kralı ve târihin en ünlü komutanlarından biri. Makedonya Kralı İkinci Filip’in oğlu olan İskender, çocukluğunda Yunan filozofu Aristotales’ten ders alarak yetişti. Babasının öldürülmesi üzerine M.Ö. 336’da yirmi yaşında kral oldu. O sırada, devletin idâresi altındaki eyâletlerde huzursuzluk başlamıştı. Thebes (Teb) şehri halkının Makedonya’ya karşı ayaklanması üzerine İskender ilk seferini bu şehir üzerine yapıp, şehri yakıp yıktı. Otuz bin kadar insanı esir alıp pazarlarda sattırdı. İskenderin bu acımasız davranışı öteki Yunan eyâletlerinde sâkinleşmeye sebeb oldu. İskender, bu şekilde ülkede sükûnu sağladıktan sonra, M.Ö. 334’te İran Seferine çıktı.

Darius’un (Dârâ) güçlü ordusunu Granikos Nehri civârında (bugünkü Karacabey) büyük bir yenilgiye uğrattı. Bu zafer, İskender’e Asya’nın bütün yollarını açtı. İskenderun yakınlarında İssos Vâdisinde Pers Kralı Üçüncü Dârâ’nın ordusunu ikinci defâ imhâ eden İskender, Fenike’yi istilâ için Tire şehrini kuşattı. Bir müddet sonra şehir alındı. Bundan sonra Filistin’e yürüyen İskender, Gazze de dâhil şehirleri ele geçirdi. İskender Perslerin hâkimiyeti altında bulunan Mısır üzerine yürüyerek teslim aldı. Burada Nil Nehri kıyısında kendi ismiyle anılan İskenderiye şehrini kurdu (M.Ö. 332).

Mısır’dan sonra yeniden İran üzerine dönen İskender, Asya içlerine doğru yürüyerek, Pers (İran) hükümdarı Dârâ’nın ordusu ile Ninova şehri yakınında Erbil düzlüğünde karşılaştı. Dünyâ târihinin önemli savaşlarından olan bu savaş, İskenderin gâlibiyeti ile netîcelendi. Bu zaferi müteâkip Bâbil’in iki şehri de İskender’e teslim oldu. Büyük yağma yaptırıp zenginleşti.

Erbil Savaşından sonra Persli bir general tarafından Dârâ’nın öldürülmesi üzerine Pers İmparatoru olan İskender, bütün dünyâyı ele geçirmek için hazırlıklara başladı. Hindistan Seferine çıkıp M.Ö 329’da Buhâra’yı aldı. M.Ö 327’de Makedonya orduları Hindistan’ın zengin topraklarına ayak bastı.

İlk defâ dünyâyı fethetmeye çalışan hakanlar olarak târihe geçen ve aldığı geniş ülkelerden dolayı “Büyük” lakabıyla tanınan İskender zamânında, sınırları Ege Denizinden Hindistan’ın kuzeyine kadar uzanıyordu. O, Asya ile Avrupa’yı birleştirip bir tek ülke hâline getirmek istiyordu. Makedonya Kralı İskender kazandığı zaferlerden zenginleşip, gurûra kapılarak, ahlâkı bozuldu. Çok zulüm yapıp, kan döktü.

Uzun süren savaşlar netîcesinde ordunun yıpranması, ülke içinde çıkan bâzı hoşnutsuzluklar, İskender’i Bâbil’e dönmeye mecbur etti. İskender Arabistan üzerine bir sefere hazırlanırken işret ve sefâhat hayâtı netîcesinde hastalanarak günden güne kuvvetten düştü.

Otuz üç yaşındayken öldü. İskenderin ölüsü altın bir tabut içinde Mısır’a götürülüp, büyük bir merâsimle İskenderiye’de gömüldü. İskender’in ölümünden sonra eski birliği muhâfaza edemeyen Makedonya İmparatorluğu parçalanıp târihten silindi.

.

hatira Sultan Üçüncü Ahmed Han devri vezirlerinden.

Devrin seçkin şâir ve ediplerindendi. Doğum târihi kesin belli değildir. Vezir Damad Muhammed Paşanın oğludur.

1727 yılında Defterdar Mektupçusu, yâni Mâliye Bakanlığı Özel Kalem Müdürü tâyin edildi. Daha sonra babası gibi o da Defterdarlığa (Mâliye Bakanlığına) getirildi. 1729 yılında, görülen kabiliyet ve dirâyeti sebebiyle, vezirliğe terfi ettirildi. Sultan Ahmed Hanın vefâtından sonra, yerine geçen Sultan Birinci Mahmûd Hanın ilk Mâliye Bakanı olarak da hizmet verdi. Lâle devrinin önde gelen ilim ve irfan sâhiplerinden ve edebiyatçılarındandı. 1732 târihinde Bağdat ordusunda vazifelendirildi. Daha sonra Anadolu vâliliği ile Revân’a gönderildi. Bu sırada Sadâret Kaymakamlığına (Sadrazam Yardımcısı) tâyin olundu. 1734 târihinde Doğu Orduları Serdârı tâyin edilerek İran Seferine gönderildi. Revân’da bulunduğu sırada, aynı yıl içinde vefât ederek, buradaki Sâliha Sultan Câmii yakınında defnedildi.

İzzet Ali Paşa, aldığı devlet hizmetlerini başarı ile yürüttü. Dirâyetli, zekî ve çalışkan bir devlet adamıydı. Şiirle ve edebiyatla olan alâkası, kendisini çağının güçlü şâir ve münşîleri (yazar) seviyesine yükseltmişti. Şiirlerini ihtiva eden Dîvân’ı el yazması hâlindedir. Şiirleri berrak, lezzetli ve makbûldür. Kendisi aynı zamanda iyi bir hattat idi. Dîvânî üslubuyla yazdığı yazılar, üslûbunda örnek kabul edilmiştir. Kasımpaşa’da Sel Kuyusu civârında bir çeşme yaptırmıştır.

Bir gazelinden

Sevk-i takdîrde endâze (ölçü) vü mîzân (terazi) olmaz,

Feyz-i Mevlâya göre nâkıs ü kâmil birdir.

Bir olur Adl-i İlâhî’de Süleymân ile mûr (karınca),

Dergeh-i Hak’da hemân şâh ile sâil (dilenci) birdir.

Yine erbâbı bilir ehl-i kemâlin kadrin,

Bezm-i cühhâlde Hassân ile Bâkı birdir.

İzzetâ rahmet-i Hak nîk ü bede yeksândır,

Yağsa bârân-ı kerem, bahr ile sâhil birdir.

.

İlk Türk dil bilgini.

Doğum Tarihi: 1025

Vefat Tarihi: 1090

Hayâtı hakkında bilinenler pek azdır. Ortaya koyduğu eserleri ile, Türk diline büyük hizmet etmiştir. On birinci asırda Karahanlılar Devleti devrinde yetişmiştir. Keşf-üz-zünûn’da adı Mahmûd bin Hüseyn bin Muhammed olarak geçmektedir. Kendi rivayetine göre babası Barsçanlı bir beydir. Kaşgarlı Mahmûd, nesebce asîl bir aileye mensubdur. Eserini halîfe Ebü’l-Kâsım Abdullah bin Muhammed-ül-muktedî bi emrillah’a 1072 senesinde sunmuştur. 1071-1077 seneleri arasında Bağdâd’da bulunmuş, Türk dili ve kültürünün Arab dünyâsına tanıtılmasında büyük rol oynamıştır. Buradan hareketle Kaşgarlı Mahmûd’un 1025 senelerinde doğup 1090 senelerinde öldüğü ve on birinci asrın ilk üç çeyreğini yaşadığı sanılmaktadır.

Çağının İbn-i Fadlân, Gerdîzî, Tâhir Mervezî, Muhammed Avfî, Beyhekî gibi önde gelen ve Türk hayat ve cemiyetlerine yer veren İslâm âlimleri yanında, Kaşgarlı Mahmûd; mensubu bulunduğu milletin ictimâî ve kültür hayâtına eğilmiş, bu uğurda Türk illerini adım adım dolaşmıştır. Zâten devrinde müslümanlığı kabul eden ve ilk Türk devleti olan Karahanlılar, Türkçe’yi devletin resmî dili hâline getirmişlerdir. Onun bu başarılarında devletin de yardımcı olması ve bu gibi kültür teşebbüslerini desteklemesi, müessir olmuştur. Gerçekten hükümdarlara sunulan eserler bu devirde îtibâr görmüş ve müellifler taltif edilmiştir.

Türk dili, islâmî sahaya bu devirde devlet dili olarak girmiştir. Yine bu devirde malzeme ve kültür sahasında gelişmiş bir edebiyata sahiptir. Fakat bu malzeme, halkın içinde yaşadığından dağınık ve toplanmaya muhtaçtı. Bilhassa sözlü edebiyatın yazıya geçirilmesi Türkçe’nin incelenmesi kaçınılmaz bir mecburiyet olmuştu. Bu hususların gerçekleşmesi sayesinde Türkçe, varlığını ve devamlılığını sürdürebilecek ve geniş bir sahaya yayılmış bulunan Türk dünyâsı bir dil ile konuşup yazabilecekti. Türkçenin ufkuna bu devirde doğan iki kişiden biri; Kaşgarlı Mahmûd, diğeri ise Balasagunlu (Kuzordulu) Yûsuf’tur. Her ikisi de ortaya koydukları eserleri ile Türk dil birliğinin asırlarca devam etmesinde mühim roloynamışlardır. Kaşgarlı Mahmûd, Türk dil ve kültürünü Arab muhitine aşılamak ve tanıtmak gayesi gütmüştür.

Kaşgarlı Mahmûd, filolog, etnograf, ilk Türk haritacısı ve toponimistidir. Divânü Lügati’t-Türk adlı eserinde yaşadığı devirdeki Türk illerinin ve boylarının ağızlarını canlı olarak tesbit etmiştir. Böylece Türk kültür ve geleneklerine ait malzemeyi toplamış ve anonim malzemenin kaybolmasına mâni olmuştur. Bu şekilde Türk dilinin zenginliğini Arab ve Fars dilleri yanındaki değerini isbâta çalışmıştır. Hattâ Kitabu Cevâhir-ün-Nahvi fi Lugat-it-Türk adlı gramer kitabını Türkçeyi Arablara öğretmek gayesi ile kaleme almıştır. Böylece o, Türk dili ve kültürünün yükseliş ve gelişmesinde büyük rol oynamıştır. Yalnız Kaşgarlı Mahmûd eserini meydana getirirken, Türk illerini, obalarını, bozkırlarını birer birer dolaşmış, Türk diline ve kültürüne ait bulduğu malzemeyi büyük bir titizlikle incelemiş ve eserine almıştır. Zâten o, Türklerin bütün illerini, obalarını, bozkırlarını gezip gördüğünü; Türk, Türkmen, Oğuz, Çiğil, Yağma, Kırgız boylarının dillerini zihnine nakşettiğini, her Türk bölüğünün ağız ve şivelerini en ileri bir surette ortaya koyduğunu belirtmiştir. Bunları karşılaştırdıktan sonra; Türk ağız ve şivelerinin en kolayının Oğuz, en dürüst ve kullanışlısının Yağma ve Tuhsi şîvesi; edebî şîve için ise, hanların konuştuğu devlet dili olan Kaşgar Türkçesi olduğu neticesine varmıştır.

İlim âleminde ve Türkiye’de yeteri kadar çalışma yapılmamış olan Dîvân’ı Arabça yazılmasına rağmen, Orta Asya’da yaşayan Türk cemiyet hayâtına sıkı sıkıya bağlıdır. Seyyah bir müellif ve dil âlimi olması onun Kaşgar ile Bağdâd arasında gidip gelmesine sebeb olmuştur. Fikirleri her asırda canlı kalmış ve diyalektoloji ilminin kurucusu olmasının yanında, mukayeseli ağız çalışmalarının da başlatıcısı olarak her zaman anılmıştır.

Kaşgarlı Mahmûd, sonunda yine memleketine dönmüş ve eski bir Türk ülkesi olan ve bugün de Türkleri barındıran Doğu Türkistan’ın Kaşgar şehrinde ölmüştür. 1983 senesinin Temmuz ayında bulunan kabri, Kaşgar’a 35 km. uzaklıktaki Azak köyündedir. Bugün Gobi Çölü kıyısında olan köy, Upal kazasına bağlıdır.

Kaşgarlı Mahmûd’un bilinen iki eseri vardır. Bunlardan birincisi Dîvânü Lügat-it-Türk adlı meşhûr eseridir. Büyük bir kültür hazînesi olan ve Arabça yazılan eser, yazıldığı zamandan beri Türk dünyâsının en kıymetli ve ana eseri durumunda olup, Türk dil ve kültürünün hazinesidir. Dîvân bu yönü ile sâdece bir kamus değildir. Onda oldukça büyük bir malzeme bolluğu görülmektedir. Bu bakımdan dünyâ edebiyatında emsali görülmemiş bir eserdir. Eserde, Türk dilinin Arabça olarak açıklaması da yapılmıştır. Dilbilgisi terimleri de Arabça verilmiştir. Bulundurduğu malzeme bakımından ise, Dîvân, Türk şîve ve ağızlarında metinlere yer vermiştir. Bu bakımdan Kaşgarlı Mahmûd için “Karşılaştırmalı Türk Dili Araştırma Mektebi’nin kurucusu” dense yeri vardır. Eserde, Çu-Çi adlı halk arasında ünlü bir şâirden de haber verilmiştir.

İmlâ sistemi bakımından eserde Kaşgarlı Mahmûd, kendisine has bâzı imlâ hususiyetlerine yer vermiştir. Daha çok fonetik yönden bâzı düzenlemeler yapan Kaşgarlı, başta iki elifle başlayan a sesine de yer vererek, sonları Macar Türkoloğu Ligeti tarafından ortaya atılacak olan Türkçede uzun vokal mes’elesini de eserinde ele almıştır. Meselâ; aaçlık, aat, aak, aaş, aar, aay gibi kelimeler başta iki elifle yazılmışlardır. Ayrıca tek elifle yazılan aç, at, ak, aş, az, ay gibi kelimeler de Dîvân’da yer almıştır. Buna ilâveten f ile b arasında bir ses olan f üstünde üç nokta ile gösterilen w sesi Kaşgarlının kendi eklemesidir.

Kaşgarlı Mahmûd’un bu esere ilâve ettiği ilk Türk cihan haritasında, Türklerle meskûn saha ile, bunların uzaktan yakından münâsebette bulundukları bâzı milletler ve memleketler gösterilmiştir. Haritada dağlar kırmızı, denizler yeşil, kumluk sahalar sarı, ırmaklar mavi renklerle gösterilmiştir. Haritanın ana merkez noktasında Türk hükümdarlarının oturdukları Balasagun şehri yer almaktadır. Diğer coğrafî adlandırmalar, yer adları ve memleketler de, haritanın merkezine göre ayarlanmıştır. Türklerin ilgisi bulunmadığı sahalar ve milletler, haritada yer almamıştır. Damgaları ile birlikte Türk uluslarının verilmesi eserin dikkat çeken bir yönüdür. Yalnız burada Oğuz boyuna mensûb yirmi iki ulusun yâni boyun damgaları yer almıştır.

Kaşgarlı Mahmûd’un ikinci eseri bir gramer kitabıdır. Cevâhir-un-Nahvi fi Lugat-it-Türk adındaki bu eser, Türkçe’nin ilk gramer kitabıdır. Fakat çok aramalara rağmen hâlâ ele geçmemiştir.

Dîvân-ü Lügat-it-Türk’de bulunan atasözlerden bâzıları:

Biş erngek tuz ermes (Beş parmak bir olmaz.)

Tay atasa at tinur; oğul eredse baba dinlenür (Tay at olsa, at dinlenir; oğul büyürse, baba dinlenir.)

Kaynak: İslâm Tarihi Ansiklopedisi Cilt: 7 s. 25-27

.

koroglu On altıncı asrın sonlarında Anadolu’nun her yerinde ve özellikle doğu bölgelerinde şöhret kazanmış; Özdemiroğlu Osman Paşanın İran Seferine katılmış, gür sesli bir dağbaşı şâiri olarak bilinir. Aslında bir celâlî eşkıyâsı olması; Osman Paşanın ordusuna bir sebeple katılmış bulunması büyük ihtimal dâhilindedir.

Son araştırmalara göre Köroğlu hakkında ilk doğru bilgi veren Evliya Çelebi Seyâhatnâmesi’nde onun Anadolu’nun kuzeybatı taraflarında eşkıyâlık etmiş, şöhretli bir haydut olduğunu kaydediyor. Diğer yandan Başbakanlık Arşivinde bulunan bâzı vesîkalarda asıl adı Rûşen Ali olan, Köroğlu diye şöhret kazanmış bir Celâlî eşkıyâsının 16. asır sonlarında Bolu taraflarında faaliyette bulunduğu doğrulanmaktadır.

Fakat İran Seferine katılışı sebebiyle Köroğlu’nun şöhreti ve hâtırası daha çok Doğu Anadolu bölgesinde yayılmış ve yaşanmıştır. Doğu illeri halkı, masalımsı bir ifâdeyle, onu dağ başlarında yaşayan, zulmeden zenginlerin cezâsını verip, mallarını fakirlere dağıtan bir kahraman olarak tanıyıp sevmektedirler.

Diğer yandan eşkıyâ Köroğlu bir taraftan savaş destanları, mersiyeler, kahramanlık şiirleri, öte yandan ince duygulu aşk şiirleri söyleyerek sanatında âdetâ iki ayrı şahsiyeti birleştirmiş bir halk şâiridir.

Sesinin kuvveti, sözünün sağlamlığı ile birinci sınıf saz şâirlerinden olduğu şu koçaklamasında açıkça görülmektedir:

Mert dayanır namert kaçar

Meydan gümbür gümbürlenir

Şahlar Şahı divan açar

Divan gümbür gümbürlenir

Yiğit kendini öğende

Oklar menzili döğende

Kılıç kalkana değende

Kalkan gümbür gümbürlenir

Ok atılır kal’asından

Hak saklasın belâsından

Köroğlu’nun nârasından

Her yan gümbür gümbürlenir

ilahi Anadolu’da yetişen evliyânın büyüklerinden, şâir. İsmi Ahmed bin Hacı İbrâhim’dir. Daha ana karnında, “Kuddûs, Kuddûs” diye Allahü teâlâyı zikrettiği için Kuddûsî mahlasıyla meşhur oldu.

1769 (H.1183) senesinden Niğde’nin Bor kazâsında doğdu.

1849 (H.1265) senesinde aynı yerde vefât etti.

Vasiyeti üzerine Eski Mezarlık’ta defnedildi.

Babası büyük bir velî olan Ahmed Kuddûsî küçük yaştan îtibâren babasından ders aldı ve tasavvufda Ahrâriyye yolunun edebini öğrendi. Zâhirî ilimleri öğrenmek için uzun müddet medrese tahsili yaptı. 1786’da babası vefât edince, ilâhî bir emir üzerine Turhal’a gittti. Turhal Şeyhi denilen zâtın sohbetlerinde bulunarak olgunlaştı. Oradan Erzincan’a giderek birkaç ay kaldı. Sonra Şam ve Mısır’a gitti. Bir müddet sonra hac farîzasını yerine getirmek için Mekke-i mükerremeye gitti. Bu ilk Hicâz seferinde Hira ve Uhud Dağında, uzun günler uzlette kaldı. Medîne’deki Mescid-i Nebî çevresinde riyâzetler çekti. Resûlullah efendimizin lutuf ve hitablarına kavuşarak yüksek derecelere ulaştı. Ertesi sene hac mevsiminde tekrar hac ibâdetini yerine getirdikten sonra, memleketi olan Bor’a döndü. 1807 ve 1810 senelerinde cereyan eden Osmanlı-Rus savaşlarına katıldı. Tekrar Hicâz’a giderek uzun sure Mekke ve Medîne arasındaki ıssız çöllerde, dağlarda nefsini terbiye için çileler çekti. Bor’a dönünce, on üç yıla yakın evinde inzivâ hayâtı yaşadı. Birçok kerâmetleri görüldü. Kendisini çekemiyenler iftirâ ettiler. Devrinin ileri gelen devlet adamlarının dikkatini çekerek İstanbul’a dâvet edildi. Zamânın pâdişâhının iltifât ve ihsânlarına kavuştu. Daha sonra Bor’a dönen Ahmet Kuddûsî, bir ara Konya’ya gitti ve Mevlânâ Celâleddîn-i Rumî’nin kabrini ziyâret etti. Vefâtına yakın vasiyetnâmesini yazdırdı ve Eski Mezarlığa defnedilmesini istedi. Vefât edince istediği yere defnedildi. Kabri oradadır. Ancak Bor’un içinde ziyâret edilmek üzere bir makam yaptırılmıştır.

Bir çok şiirinde Allahü teâlâyı taleb etmeyi, mal, mevkı ile dünyâya ve maddeye âit olan her şeyin sevgisini kalpten çıkarmayı tavsiye ederdi. İslâmiyetin yüceliğini, emir ve yasaklarını pâdişâhlara da anlatırdı. İnsanların devlete bağlı olmalarını tavsiye eder, fitneden sakınmalarını söylerdi. Baş olmak, dünyâlık elde etmek ve halkı başına toplayıp onların hizmet ve hürmetlerini celb etmeye çalışmanın insanı şeytana oyuncak edeceğini anlatırdı. Allahü teâlânın emirlerini ihlâs ile yerine getirmeyi tavsiye ederdi.

Eserleri:

1) Dîvân-ı Kuddûsî,

2) Külliyât-ı Kuddûsî Efendi. Bu külliyât, şu eserlerden meydana gelmiştir:

Dîvân, Pendnâme, Vasiyetnâme, İcâzetnâme, Nesâyıh-ı Ahmed Kuddûsî, Hazînet-ül-Esrâr ve Ganîmet-ül-Ebrâr, Medâyıh Risâlesi, Muhtasar Tıbb-ı Nebevî, Mektublar, çeşitli konularda Arapça olarak yazılmış risâleler.

Dîvânından bâzı şiirler.

Aradım, bulmadım Rum’da Hicâz’da,

Kandadır ey gönlüm! Bilmem durağın.

Eglenüben kaldı aşk-ı mecâzda,

Hakîkat râhına gitmez ayağın.

Coşkun sular gibi akup çağlarsın,

Kendini odlara yakup dağlarsın,

Gece gündüz efgân edüp ağlarsın,

Eridi kalmadı yürekte yağın.

Kuddûsî’ye cefâ etme ey gönül!

Hem ömrünü hebâ etme ey gönül!

Gel meyl-i mâsivâ etme ey gönül!

Bâki kalur sanma, geçer bu çağın.

Taşlanmayınca

Velî olmaz kişi taşlanmayınca,

Sivâ endişesi boşlanmayınca,

Kemâle iremez sâlik dirîgâ,

Bu ışkın oduna haşlanmayınca.

Söğütte hiç biter mi tatlu elma,

Yarılıp sarılup aşlanmayınca.

Yiyemez körpe kuzu dürlü otu,

Büyüyüp gün-be-gün dişlenmeyince.

Namaz

Ol Hüdânın kullarına ulu ihsânı namaz

Menzil-i âlâya insanı ref eyleyen namaz

Var ibâdetlerin pekçok gerçi envâı fakat

Onların hep cümlesinin şems-i tâbânı namaz

Onda topladı ibâdetleri cebbâru Celîl

Bil Muhakkak ki hepsinin oldu sultânı namaz

Eyle Kudsî sen namaza gece-gündüz hep devâm

Arttırır gönül içinde nûr-i irfânı namaz

101448 Peygamber veya velîdir.

Dâvud aleyhisselâm zamânında, Arabistan’ın Umman tarafında yaşadı. Dâvud aleyhisselâmla görüşüp ondan ilim öğrendi. Dâvud aleyhisselâma peygamberlik bildirilmeden önce, müftî olan Lokman Hakîm, Dâvud aleyhisselâma peygamberlik bildirildikten sonra fetvâ vermeyi bıraktı. Dâvud aleyhisselâma ümmet oldu. Kendisine hikmet verildi. Eyyûb aleyhisselâmın teyzesinin oğlu olduğu da rivâyet edilmektedir. Fransız bilginlerinin, Calinos’un (Galen’in) bir adı da Lokman Hakîm idi demeleri yanlıştır. Çünkü Lokman Hakîm, Dâvud aleyhisselâm zamânında; Calinos (Galen) ise, ondan bin yıl kadar sonra yaşamıştır. Lokman ismi Kur’ân-ı kerîm’de geçmekte olup, bir sûreye (otuz birinci sûre) Lokman ismi verilmiştir. Bu sûrenin on ikinci âyetinde meâlen; “Biz Lokman’a hikmet verdik.” buyrulmaktadır. Buradaki hikmet tâbirinin; akıl, anlayış, ilim, ilimle amel etmek ve doğru karar vermek demek olduğu tefsîr kitaplarında yazılıdır.

Lokman Hakîm tabiplerin pîridir. Hikmetli sözleri ve oğluna verdiği nasîhatlar meşhurdur. Kur’ân-ı kerîm’de Lokman sûresi 3. âyet-i kerîmede meâlen; “Bir vakit Lokman oğluna öğüt vererek şöyle demişti: Yavrum! Allah’a ortak koşma, çünkü şirk çok büyük zulümdür.” buyrulmaktadır.

Lokman Hakîm’e sen bu hâle nasıl geldin dediklerinde; “Doğru sözlü olmak, emâneti yerine getirmek, lüzumsuz söz ve işi terk etmekle.” cevâbını verdi. İnsanlar ondan nasîhat istediler, o da şöyle nasîhat etti: Öncekilerin ve sonrakilerin ilimleriyle amel edilebilmesi için sekiz şeye dikkat etmek herkese lâzımdır. Dört zamanda dört şeyi korumak gerekir; Namazda gönlü, halk arasında dili, yiyip içmede boğazı, bir kimsenin evine girince de gözü korumaktır. İki şeyi hâtırdan hiçbir zaman çıkarmamalıdır. Bunlar; Allahü teâlânın büyüklüğü ve ölümdür. İki şeyi de tamâmen unutmaya çalışmalıdır. Bunlar da; bir kimseye yapılan iyilik ile dost ve yakınlardan görülen kötülüktür.””

Lokman Hakîm’in oğluna nasihatlarının bir kısmı şöyledir: “Ey oğlum! Dünyâ derin deniz gibidir. Çok insanlar onda boğulmuştur. Gemin takvâ, yükün îmân, hâlin tevekkül olsun, umulur ki kurtulursun.”

“Ey oğlum! Âlimlere karşı öğünmek, akılsızlarla inatlaşmak ve meclislerde, toplantılarda gösteriş yapmak için ilim öğrenme! İhtiyâcım yok diyerek de ilmi terk etme.”

“Ey oğlum! Allahü teâlâyı anan (hâtırlayan) insanlar görürsen onlarla otur. Âlim olsan da, ilminin faydasını görürsün ve ilmin artar, sen ehil isen sana öğretirler. Allahü teâlâ onlara olan rahmetinden seni de faydalandırır. Allahü teâlâyı zikretmeyenleri görürsen onlardan uzak dur.”

“Ey oğlum! Horoz senden daha akıllı olmasın!O, her sabah zikir ve tesbih ediyor, sen ise uyuyorsun.”

“Ey oğlum! Seçilmiş kullara teslim ol, kötülerle dost olma.”

“Ey oğlum! İnsanlara iyilikleri emir ve nasîhat edip kendini unutma! Yoksa mum gibi olursun. Mum insanları aydınlatır, fakat kendini yakıp eritir.”

“Ey oğlum! Yalandan çok sakın! Çünkü dînini bozar ve insanlar yanında mürüvvetini azaltır. Bununla hayânı, değerini ve makâmını kaybedersin.”

“Ey oğlum! Kötü huydan, gönül dağınıklığından sakın. Sabırsız olma, yoksa arkadaş bulamazsın. İşini severek yap, sıkıntılara katlan. Bütün insanlara karşı iyi huylu ol.”

“Ey oğlum! Hep üzüntülü olma, kalbini dertli kılma. İnsanların elinde olana tamâ etmekten sakın. Kazâya râzı ol ve Allahü teâlânın sana verdiği rızka kanâat et.”

“Ey oğlum! Dünyâ geçici ve kısadır. Senin dünyâ hayâtın ise azın azıdır. Bunun da azının azı kalmış, çoğu geçmiştir.”

“Ey oğlum! Tövbeyi yarına bırakma, çünkü ölüm ansızın gelip yakalar.”

“Ey oğlum! Sükût etmekle pişmân olmazsın. Söz gümüş ise sükût altındır.”

“Ey oğlum! Helâl lokma ye ve işlerinde âlimlere danış, işlerini nasıl yapacağını onlara sor.”

“Ey oğlum! Âlimler meclisine devâm et. Bahar yağmuru ile yeryüzünü yeşillendiren Allahü teâlâ, âlimlerin meclisindeki hikmet nûru ile de müminlerin kalbini aydınlatır.”

“Ey oğlum! Amel ancak yakîn (Allahü teâlâya olan ilim ve mârifet) ile yapılır. Herkes yakîni nisbetinde amel eder. Amel noksanlığı, yakîn noksanlığından gelir.”

“Ey oğlum! Bir hatâ işlediğinde hemen tövbe et ve sadaka ver.”

“Ey oğlum! Ölümden şüphe ediyorsan uyku uyuma. Uyuduğun ve uyumak mecbûriyetinde kaldığın gibi, ölüme de mahkûmsun. Dirilmekten de şüphe ediyorsan, uykudan uyanma. Uykudan uyandığın gibi öldükten sonra da dirileceksin.”

“Ey oğlum! Helâl kazanç ile yoksulluktan korun. Yoksul kimse şu üç musîbetle karşılaşır: Din zayıflığı, akıl zayıflığı ve mürüvvetin kaybolması.”

“Ey oğlum! Merhamet eden merhamet bulur. Sükût eden selâmete erer, hayır söyleyen kâr eder, kötü konuşan günahkâr olur, diline hâkim olmayan pişmân olur.”

“Ey oğlum! Dünyâ malından yetecek kadarını al, fazlasını âhiret için hayra sarfet, Sıkıntıya düşecek ve başkasının sırtına yük olacak şekilde de tembellik etme.”

“Ey oğlum! Sakın kimseyi küçük görüp hakâret etme. Çünkü onun da senin de rabbimiz birdir.”

Lokman Hakîm’in oğlu: “Babacığım, insanda hangi haslet daha iyidir?” diye sorunca; “Temiz, hâlis din.” buyurdu. Eğer iki haslet olursa? “Din ve mal”, üç haslet olursa? “Din, mal ve hayâ.” buyurdu. Dört haslet olursa? dedi. “Din, mal, hayâ ve güzel ahlâk.” buyurdu. Beş haslet saymak icâbederse diye sorunca; “Din, mal, haya, güzel huy ve cömertlik.” buyurdu. Altı haslet sayarsak deyince; “Ey oğlum! Allahü teâlâ her kime bu beş iyi hasleti verdiyse, o kimse mümin ve müttekîdir. Allahü teâlâ katında velî ve sevgilidir. Şeytanın şerrinden uzaktır.” buyurdu. Oğlu: “Babacığım, insanda en kötü haslet hangisidir?” dedi. “Allahü teâlâyı inkârdır.” buyurdu. İki olursa dedi. “İnkâr ve kibirdir.” buyurdu. Üç olursa dedi. “İnkâr, kibir ve şükür azlığı.” buyurdu. Dört olursa dedi. “İnkâr, kibir, şükür azlığı ve cimrilik.” buyurdu. Beş olursa diye sorunca; “İnkâr, kibir, şükür azlığı, cimrilik ve kötü ahlâk.” buyurdu. Altı olursa deyince; “Ey Oğlum! Bu beş kötü hasletin bulunudğu kimse münâfıktır, şakîdir ve Allahü teâlâdan uzaktır.” buyurdu.

Lokman Hakîm’e “Hikmete nasıl kavuştun?” diye sorulduğunda; “Benden gizlenen şeyi araştırmadım. Vazîfem olmayan şeyin üzerinde durmadım.” buyurdu.

Hafs bin Ömer’den rivâyet edildi ki: Lokman Hakîm, yanına bir hardal torbası koydu ve oğluna nasîhat etmeye başladı. Her bir nasîhatte bir hardal tânesini çıkardı. Nihâyet hardalları tükendi. Sonra da; “Ey oğlum! Sana o kadar nasîhat ettim ki, şâyet bu nasîhatler bir dağa verilseydi, dağ yarılır, parça parça olurdu.” buyurdu. Oğlu da bu nasîhatleri tuttu.

guller Sultan Birinci Ahmed Han’ın zevcesi, Sultan Dördüncü Murâd ile Sultan İbrâhim Han’ın anneleri. Kösem Sultan da denen Mahpeyker Sultan, 1592’de doğdu.

1592'de doğdu.

1651'de şehit edildi.

Sultan Birinci Ahmed’le evlenen Mahpeyker Sultan’ın, Şehzâde Murâd, Şehzâde Kâsım, Şehzâde İbrâhim adlı oğulları ile Fatma Sultan isimli bir kızı oldu. Sultan Birinci Ahmed’in genç yaşta ölmesi ile yirmi yedi yaşında dul kaldı. Sultan Dördüncü Murâd’ın tahta geçmesi ile Vâlide Sultan oldu. Zekâsı, kâbiliyeti, devlet işlerindeki ince anlayışı ile iki oğluna da yardım etti. Otuz sene devletin idâresinde başarılı hizmetleri görüldü.

Aklı ve zekâsı, güzelliği, hayrat ve hasenâtı ile meşhûr sâlihâ, afife (temiz) bir hanım idi. Bâzı târih kitaplarında katı yüreklilikle ithâm olunmakta ise de, bıraktığı eserler onun dindar, cömert ve iyiliksever olduğunu göstermektedir.

Çok şefkatli olan Mahpeyker Sultan, çevresindeki fakirlere bir daha kimseye muhtaç kalmayacakları şekilde yardım ederdi. O, bu davranışı ile pekçok kimsenin kalbini fethetmişti. Mahpeyker Vâlide Sultan, her sene Receb ayında, kıyâfet değiştirip, araba ile hapishânelere gider, borç yüzünden hapse düşenleri, borçlarını ödemek sûretiyle hapisten kurtarırdı. Kâtiller hâriç, bütün mahkumlara yardım elini uzatırdı. Hizmetindeki câriyeleri, eğitip terbiye ettikten sonra, serbest bırakıp, her birine kâbiliyetine göre çeyizler, bir miktar mücevher ile birkaç kese de para verir ve uygun gördüğü kimselerle evlendirirdi. Yetim ve kimsesiz kızları araştırır, çeyizlerini düzerek evlendirirdi.

Mahpeyker Sultan’ın yaptırdığı hayır eserlerinin başında Üsküdar’daki Çinili Câmii gelmektedir. Câminin yanında ayrıca mektep, çeşme, dârülhadîs, çifte hamam ve sebil inşâ ettirmiştir. Boğaziçi’nde Anadolu Kavağı, Yavuz Selim civârında (Çarşamba’da) Vâlide Medresesi Mescidi ile büyük sanâyi ve ticâret yeri olan Çakmakçılar Yokuşunda büyük Vâlide Hanı ile içindeki mescidi yaptırdı.

Rumelide milyonlar değerinde vakıfları ve hayrâtı vardır. Yeni Câminin temeli de Mahpeyker Sultan tarafından atılmıştır. Ayrıca her sene Mekke-i mükerreme ile Medîne-i münevveredeki fakirlere, sürre alayı ile gönderilmek üzere, vakıflarda bulunmuştur. Mahpeyker Vâlide Sultan, 1651 târihinde çıkan bir isyân sırasında Topkapı Sarayı’ndaki âsiler tarafından şehîd edildi. Zevci Sultan Ahmed Han’ın Sultanahmed Câmii yanındaki türbesine defnedildi.

mehmetakif İstiklâl Marşı şâiri.

1877 yılında İstanbul’da doğdu.

27 Aralık 1936 târihinde vefat etti.

Annesi Emine Şerife Hanım, babası Temiz Tâhir Efendidir. İlk tahsiline Emir Buhâri Mahalle Mektebinde başladı. İlk ve orta öğrenimden sonra Mülkiye Mektebine devam etti. Babasının vefâtı ve evlerinin yanması üzerine mülkiyeyi bırakıp Baytar Mektebini birincilikle bitirdi. Tahsil hayâtı boyunca yabancı dil derslerine ilgi duydu. Fransızca ve Farsça öğrendi. Babasından Arapça dersleri aldı.

Zirâat nezâretinde baytar olarak vazife aldı. Üç dört sene Rumeli, Anadolu ve Arabistan’da bulaşıcı hayvan hastalıkları tedâvisi için bir hayli dolaştı. Bu müddet zarfında halkla temasta bulundu. Âkif’in memuriyet hayatı 1893 yılında başlar ve 1913 târihine kadar devam eder. Memuriyetinin yanında Ziraat Mektebinde ve Dârulfünûn’da edebiyat dersleri veriyordu. 1893 senesinde Tophâne-i Âmire veznedârı M. Emin Beyin kızı ismet Hanımla evlendi.

Âkif okulda öğrendikleriyle yetinmeyerek, dışarda kendi kendini yetiştirerek tahsilini tamamlamaya, bilgisini genişletmeye çalıştı. Memuriyet hayatına başladıktan sonra öğretmenlik yaparak ve şiir yazarak edebiyat sâhasındaki çalışmalarına devam etti. Fakat onun neşriyat âlemine girişi daha fazla 1908’de İkinci Meşrutiyetin îlânıyla başlar. Bu târihten itibaren şiirlerini Sırât-ı Müstakîm’de neşretmeye başladı.

Âkif, yazı ve şiirlerini hiçbir zaman geçim kaynağı olarak görmedi. Buna rağmen onu memlekete tanıtan, halka sevdiren asıl vasfı şâirliğidir.

Birinci Cihan Harbi sırasında Berlin ve Necid’e (Arabistan) gitti. Çanakkale harbi, onun Berlin seyahati sırasında meydana gelmiş, şâir o günlerin ıstırap ve heyecanını orada yaşamıştır. Şâir, bu iki seyâhatiyle ilgili Berlin Hatıraları ve Necid Çöllerinden Medîne’ye adlı eserlerini yazmıştır. Harbin son senesinde, çok sevdiği dostu İsmail Hakkı İzmirli ile Lübnan’a gitti.

Cihan Harbi 1918’de imzâlanan Mondros Mütârekesi ile nihayete erdikten sonra, galip devletler Türk vatanını parçalamak ve paylaşmak için dört taraftan saldırmağa başlamışlardı. Harpten son derece bitkin bir halde çıkan Türk milleti, vatanını müdâfaa için silâha sarıldı. Âkif, vatan müdâfaasının ehemmiyetini anlatmak için hutbelerle halkı, istiklâlini muhâfaza etmek için savaşmaya çağırdı. Anadolu’da millî mücâdele rûhunun yayılması üzerine, Anadolu’ya iltihâka karar verdi.

İstanbul’dan deniz yoluyla İnebolu’ya çıktı. Oradan Ankara’ya hareket etti. Konya isyanı üzerine Konya’ya gidip, ayaklanmanın bastırılmasında mühim rol oynadı. Sonra tekrar Ankara’ya döndü. Ankara’dan Kastamonu’ya giderek Nasrullah Câmiinde verdiği vaazlar neşredilerek memleketin her tarafına dağıtıldı. Sonra Ankara’ya döndü.

1920 târihinde Burdur Mebusu olarak Birinci Büyük Millet Meclisine seçildi. 17 Şubat 1921 günü İstiklâl Marşı’nı yazdı. Meclis 12 Martta bu marşı kabul etti.

Zaferden sonra İstanbul’a geldi. Abbâs Halîm Paşanın dâveti üzerine 1923’te Mısır’a gitti. O kışı Mısır’da geçirip, baharda döndü. Artık her yıl kışı Mısır’da, yazı İstanbul’da geçiriyordu. Halîm Paşa geçimini karşılamayı taahhüt etti. Ertesi yaz İstanbul’a dönünce Diyanet İşleri Riyâseti tarafından Kur’ân-ı kerîmi tercüme etme vazifesi verildi. Âkif yıllarca çalıştı. Sonunda bu konudaki ilmî kifâyetsizliğini anlayarak vazgeçti.

1926 yılından îtibâren Mısır Üniversitesinde Türkçe dersleri verdi. Derslerden döndükce Kur’ân-ı kerîm tercümesiyle de meşgul oluyordu, fakat bu sırada siroza tutuldu. Önceleri hastalığının ehemmiyetini anlayamadı ve hava değişimiyle geçeceğini zannetti. Lübnan’a gitti. Ağustos 1936’da Antakya’ya geldi. Mısır’a hasta olarak döndü.

Hastalık onu harâb etmiş, bir deri bir kemik bırakmıştı. İstanbul’a geldi. Hastanede yattı, tedâvi gördü. Fakat hastalığın önüne geçilemedi. 27 Aralık 1936 târihinde vefat etti. Kabri Edirnekapı Mezarlığındadır.

Şahsiyeti

Mehmed Âkif’in Sırât-ı Müstakîm ve onun devâmı olan Sebîl-ür-Reşâd mecmuasında çıkan yüz kadar muhtelif makalesi, elli kadar tercümesi ve şiirleri vardır. Fakat Âkif günümüzün hatta Türk târihinin en önde gelen destan şâirlerinden biridir. Şiirleri edebiyat târihimizde büyük önem taşır.

Şiirlerinde bâzan düşünce, bâzan duygu ön plandadır. Aruzu en güzel şekilde kullanan şâirlerdendir. Şiirlerinde bir taraftan hürriyet, doğruluk, samimiyet, vatanseverlik, adâlet, istiklâl gibi ahlâkî kıymetleri telkin ederken, diğer taraftan cemiyetlerin çökme sebebi olan riyakârlık, münâfıklık, korkaklık, dalkavukluk, tenbellik, zulüm gibi fenalıklara şiddetle hücûm eder.

Mehmed Âkif yaşadığı devri bütün genişlik ve derinliği ile şiirlerinde yansıtmaya çalışmış bir Türk şâiridir. Yirminci yüzyılın ilk çeyreğinde Türk milletinin içinde bulunduğu acıları, sevinçleri, ümidleri ve hayal kırıklıklarını manzum bir târih, bir roman, bir hikâye, bir destan havası içinde anlatmaya çalışmıştır. Eserlerindeki kişiler de aydın, cahil, yobaz, züppe, şehirli, dinli, dinsiz, sarhoş, gariban, külhanbeyi vs. gibi cemiyetin hemen her kesiminden insanlardır. Çevre olarak da saray, konak, câmi, sokak, bayram yeri, mevlit cemiyeti, savaş yeri, mahalleler, köhne evlerin odaları, oteller vs. şeklinde yaşadığı devrin bütün husûsiyetlerini aksettiren yerleri seçmiştir. Çalışma tarzı olarak, önce görüp incelemeyi, not ederek veya aklında tutarak ve sonra şiir taslakları kurup, onun üzerinde çalışmayı prensib edinmiştir. Müşâhade ve kompozisyona büyük önem vermiştir. Şiirinde kapalılık yok gibidir. Her şeyi açık açık yazmaya çalışmış, mübhem duygulardan, yüce ve fizik ötesi mefhumlardan ve süslü hayallerden uzak durmuştur. Kişilerini ve çevreyi resimvâri ve heykelvâri tasvirlerle anlatmıştır.

Mehmed Âkif, muhtevâ yönünden edebî ekollerden realist, biçim verdiği değer bakımından parnasçı ve bâzı şiirlerinde de naturalist bir hava içindedir. Şiirlerinde şahsî üzüntüleri, arzu ve istekleri yok gibidir. Toplumun dertlerini konu edinmiş, onlar adına gülmeye ve ağlamaya çalışmıştır. Kötülerle, fakirlikle ve gerilikle mücadele esas gâyesidir.

Âkif, ahlâksız edebiyata düşmandır. Samimiyetsiz, sahte ve taklitçi olanları sevmemiştir. Şiirlerinde halk deyimleri, atasözleri, halk kelimeleri bol bol yer alır.

Şiirleri manzum hikâyeler, hitâbet şiirleri, lirik şiirler ve taşlama şiirleri şeklinde sınıflandırılabilir. Bunlardan manzum hikâyeleri sosyal konulu, hitâbet şiirleri didaktik muhtevalı, lirik şiirleri vatanî, millî ve dînî coşkunluklarla dolu, taşlama şiirleri de şakadan hicve kadar uzanan tenkitleriyle doludur.

Mehmed Âkif şiirlerini çoğunlukla kuralsız nazım şekliyle yazmıştır. Vezin olarak yalnız aruzu kullanmış, ama heceye de karşı olmamıştır. Üslûbu, şiirlerindeki olaydan ve fikirden daha önce göze çarpar. Süse ve yapmacığa kaçmadan yaşayan halk ifâdeleriyle kurulmuş, çekici bir anlatışı vardır. Halk dili ve üslûbunu hemen her şiirinde kullanmasına rağmen, bu konuda en çok muvaffak olduğu eseri Âsım oldu. Bol fiil ve sıfat kullandığı şiirlerinde aşırı sadelikten ve yapma dilden kaçınmış, Servet-i Fününcuların ağır ve cansız lisanından da uzak durmuştur.

Şiirlerinde tahkiye, tasvir, hitap, muhâvere gibi bütün anlatım yollarını başarıyla kullanmıştır. Bilhassa muhâvere (karşılıklı konuşma) anlatım yolu onun şiirlerinin en önde gelen özelliklerinden olmuştur. İç âhenk, daha çok lirik şiirlerinde görünür. Fazla mecaz kullanmaktan kaçınmıştır.

Memleketin sosyal meseleleri, şâhit olduğu elem verici olaylar ve çilekeş Anadolu insanlarının hâlini sık sık şiirlerine konu edinerek ele almış, duygu ve düşüncelerini samimi ifâdesiyle dile getirmiş, çâre için çeşitli teklifler öne sürmüştür. Osmanlı Devletinin Tanzimâtın îlânıyla başlayan, meşrutiyet îlânlarıyla devam eden ve İttihat ve Terakki Partisinin iktidârı zamanında son hadde vardırılan yıkılışa götürücü hareketlerle kısa zamanda târih sahnesinden silinmesi, dünyâdaki Müslümanların ilim ve teknikte Avrupa’dan geri kalmış olması ve başsız kalarak herbirinin ayrı ayrı yollar tutup parçalanmaları karşısında, feryâd edici şiirleri vardır.

Mehmed Âkif milletini ve dînini seven, insanlara karşı merhametli bir mizaca sâhip, şâir tabiatının heyecanlarıyla dalgalanan, edebî bakımdan kıymetli şiirlerin yazarı meşhur bir Türk şâiridir. İstiklâl Marşı şâiri olması bakımından da “Millî Şâir” ismini almıştır. Ancak rastgele edindiği din bilgileriyle, zamânının ve çağın dertlerine şahsî fikirleriyle çâre aramaya kalkışması bâzı hatâlara düşmesine sebep olmuştur.

Bunun yanında Sultan İkinci Abdülhamîd Hanın memleket için yaptıklarını anlamayıp onun şanına yakışmayacak iftiralarda bulunması; sicilli mason Mısır Müftüsü Muhammed Abduh’u övmesi; bir çalgıcının seslerini nidâ-yı ilâhîye benzetmesi beğenilmiyen belli başlı hususlarıdır.

Ahmed Dâvudoğlu, “Dîni Tâmir Dâvâsında Din Tahribcileri” kitabında diğer reformcular gibi, ilhâmını doğrudan doğruya Kur’ân-ı kerîmden almak istediğini bildirmektedir.

Eserleri

Eserlerinin umûmî ünvanı Safahât’tır ve ilk eseri yalnız bu adı taşır. İkinci kitabının adı Süleymaniye Kürsüsünde’dir. Hakkın Sesleri üçüncü, Fatih Kürsüsünden dördüncü, Hâtıralar beşinci, Âsım altıncı, Gölgeler yedinci kitabının adıdır. Bunlar, değişik târihlerde çeşitli kereler basılmış olup, hepsi birlikte Safahât adı altında da basılmıştır. Safahât’taki mısraların tamamı 12 bini bulur. Şiirlerinden İstiklâl Marşı, Bülbül, Ordunun Duası, Çanakkale gibileri bestelenmiştir.

Âkif, İstiklâl Marşı şiirini millet için yazdığını ifâde ederek Safahâtına almamıştır.

BERLİN HÂTIRALARI’ndan

Otel meğer o değilmiş, şimendüfer de kezâ...

Sokak mı benziyen az çok? Aman canım, hâşâ!

Meğer oteller olurmuş saray kadar mâmûr.

Adam girer de yaşarmış içinde, mestü huzûr.

Beş altı yüz odanın herbirinde pufla yatak...

Nasîb olursa eğer, hiç düşünme yatmana bak!

Sokakta kar yağadursun, odanda fasl-ı bahâr,

Dışarda leyle-i yeldâ, içerde nısf-ı nehâr!

Hiyât-ı nûrunu temdîd edip her âvize,

Fezâda nescediyor bir sabah-ı pâkize,

Havayı kızdırarak hissolunmayan bir ocak;

Ilık ılık geziyor, her tarafta aynı sıcak.

Gürül gürül akıyor çeşmeler, temiz mi temiz;

Soğuk da isterseniz var, sıcak da isterseniz.

Gıcır gıcır ötüyor ortalık temizlikten,

Sanırsınız ki zemininde olmamış gezinen.

Ne kehle var o mübârek döşekte hiç, ne pire;

Kaşınma hissi muattal bu itibâra göre!..

Unuttum ismini... Bir sırnaşık böcek vardı...

Çıkar duvarlara, yastık budur, der atlardı.

Ezince bir koku peyda olurdu çokça, iti...

Bilirsiniz a canım... Neyde? Neydi? Tahtabiti!

O hemşerim, sanırım, çoktan inmemiş buraya,

Bucak bucak aradım, olsa rasgelirdim ya!

....................................

Muhitin üstüne meyhâneler kusan bu gedik,

Kapanmak üzere iken başka rahneler çıktı;

Ayakta kalması lâzım ne varsa hep yıktı.

“Değil mi bir tükürük alna çarpacak tedib,

Ne hükmü var?” diye üç beş hâyâ züğürdü edib,

Bitirmek istedi ahlâkı, ârı nâmûsu;

Çıkardı ortaya, gezdirdi saksılar dolusu,

Hevâ-yı fuhşu kudurtan zehirli “Zambak”lar!

....................................

HÜRRİYET TAŞKINLIĞI Şiirinden

(İkinci Meşrutiyetin îlânı üzerine İstanbul’un manzarasını tasvir eder.)

Bir de İstanbul’a geldim ki bütün çarşı pazar

Nar’adan çalkalanıyor, öyle ya: Hürriyet var!..

Galeyân geldi mi, mantık savuşurmuş. Doğru:

Vardı aklından o gün her kimi gördümse zoru.

Kimse farkında değil, anlaşılan, yaptığının;

Kafalar tütsülü hulyâ ile, gözler kızgın.

Sanki zincirdekiler hep boşanıp zincirden,

Yakıvermiş de tımarhâneyi çıkmış birden!

Zurnalar şehrin ahâlîsini takmış peşine;

Yedisinden tutarak tâ dayanın yetmişine!

Eli bayraklı alaylar yürüyor dört keçeli;

En ağır başlısının bir zili eksik, belli!

Ötüyor her taşın üstünde birer dilli düdük.

Dinliyor kaplamış etrafını yüzlerce hödük!

Kim ne söylerse, hemen el vurup alkışlayacak...

–Yaşasın!

–Kim Yaşasın

–Ömrü olan.

–Şak! şak! şak!

Ne devâirde hükümet, ne ahâlide bir iş!

Ne sanâyi’, ne maârif, ne alış var, ne veriş.

Çamlıbel sanki şehir: Zâbıta yok, râbıta yok;

Aksa kan sel gibi, bir dindirecek vâsıta yok;

“Zevk-i hürriyeti onlar daha çok anlamalı...”

Diye mekteplilerin mektebi tekmil kapalı!

İlmi tazyik ile tâlim, o da bir istibdâd..

Haydi öyleyse çocuklar, ebediyen âzâd!

Nutka gelmiş öte dursun hocalar bir yandan...

Sahneden sahneye koşmakta bütün şâkirdân,

Kör çıban neşterin altında nasıl patlarsa,

Hep ağızlar deşilip, kimde ne cevher varsa,

Saçıyor ortaya, ister, temiz, ister kirli;

Kalmıyor kimseciğin muzmeri artık gizli.

Dalkavuk devri değil eski kasâid yerine,

Üdebânız ana avrat sövüyor birbirine!

...................................

ÇANAKKALE ŞEHİTLERİNE Şiirinden

Şu Boğaz harbi nedir? Varmı ki dünyada eşi?

En kesif orduların yükleniyor dördü, beşi.

Tepeden yol bularak geçmek için Marmara’ya

Kaç donanmayla sarılmış ufacık bir karaya.

.......................

Ölüm indirmede gökler, ölü püskürmede yer;

O ne müthiş tipidir: Savrulur enkâz-ı beşer.

Saçıyor zırha bürünmüş de o nâmerd eller,

Yıldırım yaylımı tûfanlar, alevden seller.

Top, tüfekten daha sık, gülle yağan mermiler...

Kahraman orduyu seyret ki, bu tehdide güler!

Ne çelik tabyalar ister, ne siner hasmından;

Alınır kal’a mı göğsündeki kat kat îmân?

..................

Şühedâ gövdesi, bir baksana dağlar, taşlar...

O rükû olmasa, dünyâda eğilmez başlar.

....................

Ey şehid oğlu şehid isteme benden makber

Sana âğûşunu açmış duruyor Peygamber.

BÜLBÜL

Eşin var, âşiyânın var, baharın var, ki beklerdin;

Kıyâmetler koparmak neydi ey bülbül, nedir derdin?

O zümrüt tahta kondun bir semâvî saltanat kurdun;

Cihânın yurdu hep çiğnense, çiğnenmez senin yurdun.

Bugün bir yemyeşil vâdî, yarın bir kıpkızıl gülşen,

Gezersin, hânümânın şen, için şen kâinâtın şen.

...................

Neden öyleyse mâtemlerle eyyâmın perişândır?

Niçin bir damlacık göğsünde bir ummân hurûşândır.

Hayır... Mâtem senin hakkın değil... Mâtem benim hakkım...

Asırlar var ki aydınlık nedir, hiç bilmez âfâkım!

Tesellîden nasibim yok, hazan ağlar bahârımda;

Bugün bir hânümânsız serseriyim öz diyârımda!

Ne hüsrandır ki; Şarkın ben vefâsız kansız evlâdı,

Serâpâ Garba çiğnettim de çıktım, hâk-i ecdâdı!

Hayalimden geçerken şimdi fikrim herc ü merc oldu.

Selâhaddin-i Eyyûbî’lerin, Fâtihlerin yurdu...

Ne zillettir ki, nâkûs inlesin beyninde Osmân’ın;

Ezan sussun, fezalardan silinsin yâdı Mevlâ’nın;

Çökük bir kubbe kalsın mâbedinden Yıldırım Hânın;

Şenâatlerle çiğnensin muazzam kabri Orhan’ın

Ne heybettir ki; vahdetgâhı, dînin, devrilip taş taş,

Sürünsün şimdi milyonlarca me’vâsız kalan dindaş.

Dolaşsın sonra İslâmın haremgâhında nâmahrem...

Benim hakkım, sus eybülbül, senin hakkın değil mâtem!

Sıra dışı profesör Mehmet Yücel

BİR LİSAN BİR İNSAN

Hidroloji profesörlerinden Mehmet Yücel, mesleğinin zirvesinde bir isimdi. 5 dilden "lisan tazminatı" aldığı için maaşı rektörünkini geçerdi...

İLMİYE SINIFINDAN

Öğrenmeye meraklıydı, ilim ehliydi. İlahiyat fakültesine de girdi ve dereceyle bitirdi. Düşünün, tam 65 yaşından sonra... Cebinde dijital teyp taşımanın faydaları işte... İyi ki de o gün rahmetli Mehmet abiyi oturtmuş düğmeye basmışım... Mevzumuz Mekki Efendi Hazretleriydi ama... Kendini de anlatmıştı satır aralarında... Efendim Kuleli'yi bitirmiş, gelmişiz Harpokulu kapısına... Bundan sonra dönüş yok, üniversite için son kavşak. Ne yapsam? Ne yapsam? Matematiğe mühendisliğe karşı meylim vardı, düşündüm taşındım İTÜ'yü seçtim sonunda... İngilizceyi halletmiştim ah yanına bir de doğu lisanı katsam... Ayhan Okyar'la birlikte Hilmi Bey hocamızın kapısını çaldık. Hilmi Bey Kuleli'de kimya muallimimizdi, haza âlimdi. Fransızca ve Almanca'nın yanı sıra Arabi ve Farisiye de hakimdi.

- Efendim Arapça öğrenmek istiyoruz, bize ders verir misiniz?

- Yerinizde olsam gider Mekki Efendinin eteğine yapışırdım. İnanın ben bile sizinle gelmek, okumak isterdim. Mekki Efendi (Seyyid Abdülhakim Arvasi Hazretleriin maddi manevi vârisidir) bizi samimi karşıladı. "Çocuklar bir sarf cümlesi alın gelin bakiym!" Sarf cümlesi dediğin Emsile, bina, maksud, izzi, merah... Mübarek maksudu açtırdı. Ortadan başlama gibi bir tarzları vardı zira. İcap ettikçe geriye döner izahlar yapar. İlk dersimiz Elhamdülillahi vehhap diye başlayan hamdele salvelelerle devam eden bir metindi. "Ve innel ulumu arabiye vesilete ilel ulumu şeriyeti ve ehadü ilel erkaniha... Vallahi muvaffıkil..." Berekete bakın 1959'da okumuşum satır satır aklımda.

ÖNCE KUR'AN

Mekki Efendi harekesiz yazıyı çözebilmek için Kur'an-ı kerimi çok okumalısınız buyururlardı. Bazı talebelerine Kur'an-ı kerimi yazdırır, bazılarına Beydavi Tefsirinin Şehzade haşiyesini okuturlardı. Bir keresinde "biliyor musun" buyurdular, "millet tefsire meraklı, fıkh okutsak var ya kimse kalmaz burada!" Seri konuşur, çabuk yazarlardı. Bir gün bana bir mektup verdiler "bunu Hilmi Beye götürür müsün?" Götürdüm, açıp uzattılar: "Okuyun!" Okuyamadım. Meğer o da bir dersmiş, el yazısı nasıl çözülür, anlattılar oracıkta... Mekki Efendi müsamahakâr bir insandı, kırılsa da içine atar. "Hocanın batnı geniş olacak" derdi, "sabredecek, kızmayacak!" Vefa'daki evini çok aşındırdık, bahçede (surlar arasında) bir odaları vardı, misafirle dolup taşar. Fatih Camiindeki vaazlarından sonra ya gömlekçi Remzi ağabeye ya da Berber Enver Beye gelir, ders yaparlar. Bir Arabi beyit yazdırır, açılır da açılırlar. Haydi siz de birer beyit söyleyin der zeka oyunlarına zorlarlar. Bulmaca çözdürürler sanki, talebeyi derse bağlarlar. Süleyman Abi, Abdüllâtif Abi, Ali Sezer Amca meclisin devamlılarından...

GÜLİSTAN

Bir ara Farisi'ye merak saldım. "Tamam" dediler "hemen, derhal!" Gülistan'ı bizzat hediye ettiler, yine ortasından açtılar. Bakın ilk ders zihnimdedir hâlâ... (Okuyor) Minnet-i Hudaye ra azze ve celle... Her nefeste iki kere şükr etmeli, birini alabildiğimiz diğerini verebildiğimiz için manasına gelen bir beyt... Hilmi Bey hocamız Gülistan okuduğumuzu duyunca çok sevindiler, kendi kitapları arasından "Rehber-i Gülistan" adlı eseri çıkarıp uzattılar bana. O günlerde hocamız her sabah Süleymaniye kütüphanesine gider, Muhammed Hâşim-i Keşmî'nin "Berekât" kitabı (İmam-ı Rabbanî hazretlerini anlatır) üzerinde çalışırlardı. Mekki Efendi bana boş bir defter verdi. "Mehmed senden Berekât'ı yazmanı istesem?" Başüstüne dedim, seve seve... Tabii mikro film fotokopi yok o zamanlar. Sabahtan mübarekler yazıyor, öğleden sonra ben alıyorum. Eser Farisi... Yazarken yazarken ifadeler berraklaşmaya başladı. Meğer bu da bir eğitim usûlü imiş. Bakın yazı çok önemli, yazmayan özünü yakalayamaz. Şimdi ben tahtaya yazıyorum, (İSMEK kurslarından bahsediyor) talebeler deftere geçemiyor. Yıllardır Arabça okumuşlar, Arabinin ayn ile yazıldığını bilmiyorlar.

BEREKÂT

Neyse defter bitti götürdüm.

- Peki kitap bitti mi?

- Bitmedi efendim.

- O zaman al sana bir defter daha, yazmaya devam. Sonra bir defter daha... Bir defter daha... Neticede kitabı bitirdim. Mübarek emeğime karşılık para vermeye kalktılar... Halbuki halleri vakitleri iyi değildi. Müftü maaşı üç kuruş. Geleni gideni de çok, misafirini de iyi ağırlar. Borç arttıkça, başını sallar "Ab ser bi güzeşt / hah yek şir, hah min" diye mırıldanırlar. Yani su boyu aştıktan sonra ha bir karış olmuş ha bin! İkisi de boğar. Mekki Efendiden görünüşte gramer lisan okuyorduk ama bizi adeta yıkadı pakladılar. Milletin hanımına kızına bakmak ne kelime, belediye otobüslerinde kadın kokusu almayalım diye burnumuzu tıkardık o yaşta... Çok yemeklerini yedim, sevdiğimi anlamış olmalı ki pilav üstü balık yaptırırlardı bana. Çaya bayılırlardı. Buharı buruk demler ince belli bardaklara dökülürken şiirler okurlar.

Meclisi erbabı dil bir lahza sensiz kalmasın

Hurmetin inkar eden dünyada hürmet bulmasın.

UZUN YOL

Teknik Üniversite, mastır, doktora... "Ama bu yol çok uzun" derlerdi bana... Öyle ya kısa yoldan İlahiyata girebilir, vaiz olabilirdim mesela... Oğlu da Maden Mühendisliğinde okuyordu... "Ne işi var" derdi, "dağlarda taşlarda..."

- Ama efendim o çok başarılı, ihtimal asistan yaparlar, araziye filan da çıkmaz. "Öyle mi" dedi, rahatlamış gibi geldi bana... Muhib Amca "Seyyid Abdülhakim Arvasi Hazretleri, Mekki Efendiyi bizzat okuttu, tedrisini sıkı tuttu" diye anlatırdı... Kuşlar koşardı yardımına..." Mekki Efendi mütevazı yaşardı. Çantasını eline alır yürürdü, tramvay, treleybüs artık ne bulursa... Halbuki makam arabası isteyebilirdi pekâlâ... Yâ Allahü biketehassantü ve abdike ve resûlike seyidina Muhammedin sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem estecertü... Bunu çok okurlardı, üstüne basa basa. Dua, dua, dua... Üzerimizde öyle çok hakları var ki ödeyemem asla...

GIPTA EDERDiM

İhlas Yuvaya yeni taşınmışız, geldi "müsait olur musunuz hocam, birlikte arabi okusak?"

- Tabii buyurun. Ben de "herhalde heves ediyor" diyorum. Bir İnşaat profesörünün Arapça ile ne işi olabilir ki? Bir baktım deniz derya... Seyyid Fehim hazretlerinin oğlu vardı. Muhammed Reşid Efendi! Babasından okurdu, belli bir seviyeye çıktıktan sonra "müsaade ederseniz" diyor, "medreselerde tahsil göreyim biraz". Çünkü ev kalabalık, konuklar, mihmanlar... Kitaplarıyla baş başa kalamıyor. "Sen bilirsin" buyuruyorlar. Muş'a gidiyor, bir âlimin önüne oturuyor. Arvas'ta talebeler akşam kendileri çalışır, sabah hocalarına anlatırlar. İmam-ı Nevevî hazretlerinin usulünü yaşatırlar.

- Efendim müsaade ederseniz ben okuyayım, siz tashih buyurun. Okuyor mânâsını veriyor, hoca hayran. "Sen bunları kimden öğrendin?"

- Babamdan!

- Topla kitaplarını, doğru babana! Bu seviyede âlim bulamazsın buralarda!

Baktım Mehmet ağabeyin seviyesi de bizden yukarıda. Kolay mı, Mekki Efendiden okumuş zamanında... Rahmetlinin güzel hasletleri vardı. Mütevazıydı, cömertti. Ramazan-ı şerifin son on gününde, en kıymetli bölümünde vefat etti. Hem de Efendimiz "Sallallahü aleyhi ve sellem" gibi pazartesi... Allahü teâlâ avf mağfiret eylesin, cennette kavuştursun cümlemizi. Mehmed Said Arvas

HER ŞEYiN YENiSi DOSTUN ESKiSi...

Mehmet Yücel ile Kuleli'de birlikte okuduk. Okulun cimnastik takımındaydı, müthiş güçlüdür, tek eliyle barfiks çeker, tek eliyle amuda kalkar. Sonra o mühendis olmaya niyetlendi, ben ise öğretmen... Yollarımız ayrıldı ama ayrılamadık hayat boyunca... Edirnekapı'da iki odalı mütevazı bir evleri vardı. Babası astsubay emeklisiydi hacı Vehbi Amca... Annesi Nahide Teyze tam Osmanlıydı, çok yemeğini yedik. Nur içinde yatsınlar... 961 ya da 62 olabilir. İbn-ül Emin yurdunda kalıyorum o zamanlar. Yatsıyı kılmışım, yatmaya hazırlanıyorum, Mehmet Abi geldi. Hüseyin abi dedi Hilmi Bey hocamıza gittim, evde yoklar.

- Sanırım Bursa'dalar

- Kalk biz de gidelim. Buluruz İnşaallah! Gece 12, çıktık yola, vapur, tren vardık Kartal'a... Sabah namazını kıldık, atladık arabalıya, ver elini Yalova. Sonra Bursa. Saim Ağabeyin Karagöz parkı civarında iki katlı bir evi vardı. Orada olabilirler ihtimal, baktık bahçede oturuyorlar. Hocamız sordular "hayrola?" Ses yok. Neyse bir köşeye diz çöktük, ne muhabbetler ne muhabbetler. Doyamadık inan. Akşam bir otelde kalıyoruz, sabah peşlerine düşüyoruz. soluk soluğa...

ÂŞIK MAZURDUR

Saim Abi o gün yine haber sızdırdı "akşam terlikçi Mehmet Efendideyiz. Filan sokakta..." Kapıyı çaldık, hocamız açmaz mı?

- Niye geldiniz? Gözümüz yerde, çıtımız çıkmıyor.

- Sizi kabul etmiyoruz efendim. Döndük. Baktık yanındaki bina otel. "Boş yer var mı" "Var!" Bir oda tuttuk ki pencereleri karşılıklı. Zaten yaz günü camları açmışlar. Söndürdük ışıkları sohbeti eksiksiz dinledik. Noktası noktasına... Ve Saim Abiden bir işaret daha. "Yarın Şakir Efendi'ye gideceğiz. Haberiniz ola!"

- Abi orayı nasıl bulacaz?

- Kolay... Mudanya arabalarına binin, Yörük Ali Köyü hizasında inin, tepeleri aşar gelirsiniz, sora sora... Dediği gibi yaptık. Bağlar bahçeler arasından köyü bulduk. Ama hangi ev bilmiyoruz. O zamanlar şimdiki gibi araba bolluğu yok. Baktık bir evin önünde şevrole yatıyor. Kapıyı çaldık.

- Siz de misafir var mı?

- Vaa

- İstanbul'dan?

- He ya Daldık içeri. Hocamız karşımızda. "Hayırdır kardeşim?" Sükut... Ne diyebilirsin ki?

- Buyurun oturun peki! Akşama kadar yedik içtik, bağa gittik, sohbet dinledik. Akşam oldu ayrılmıyoruz, yatsı oldu yine ayrılmıyoruz. Zaten o saatten sonra nereye gideceksin ki? Hocamız Şakir Amcaya "Efendim size iki emanet bırakıyorum" dediler, "iyi bakın bunlara!"

BALTAYI TAŞA...

Mehmet Yücel, Enver ağabeyle Almanya'ya gidiyorlar. Domuz eti olabilir diye lokantalara girmiyorlar. "Abi" diyor, "şuradan domates peynir alsak?"

- İyi de nerede yiyeceğiz? Kolay deyip bir bahçe duvarından içeri atlıyor. İşaret ediyor "haydi haydi sen de gel!" Çıkını seriyorlar. Çamlar çimler, ohh ne âlâ ne âlâ... Ama bi tuhaflık var, millet acaib acaib bakıyor. Derken etrafları sarılıyor. Kara kara gözlüklü adamlar. "Ne işiniz var burada?" Mehmet abi kaygısız, buyrun buyrun deyip lokma uzatıyor hâlâ.

- Siz nerede olduğunuzu biliyor musunuz?

- Yooo! Meğer Alman istihbarat merkeziymiş iyi mi? Başlarındaki şef "kötü niyetli olmadığınız belli" diyor. "İyisi mi biz arkamızı dönelim, nereden girdiyseniz çıkın oradan. Çabuk, kaybolun, iş büyüyecek yoksa!" Şaka değil casusluktan sorgulanacaklar. Yine Japonya'ya gidiyor, ünlü bir otelde kalıyorlar. Mehmet Abi çamaşırları yıkamış asmış balkona... Ama efendim otel 5 yıldızlıymış... Kimin umurunda? Hasılı Mehmet Abi rahat bir insandı. Saftı, samimiydi, içi dışı birdi. Kolay hayır diyemezdiniz ona... Hüseyin Şener

ÇOCUKLA ÇOCUK OLURDU

Dr. İbrahim, o ve ben üçümüz iyi anlaşırdık. Çocuklara eğitime giderdik, ona bayılırlar, "Profesör Amca" diye etrafını sararlar. Miniklere matematiğin sırlarını öğretir, lisanla ilgili ipuçları fısıldar. 5 lisanı rahat konuşurdu zira... İyi yerdi. Bir gün bize geldi. Bir kazan dolma getirdim, bitirdi. Gittim mutfağa "Hanım başka?"

- Siz kaç kişisiniz ya? Eşikte sadece bir çift ayakkabı var da...

- Evet ama o ayakkabının sahibi Mehmet Abi olunca...

Vefatı bizi çok sarstı, sanki evden biri eksildi. Mübarek çok vefakârdı, cenazelere mutlaka iştirak ederdi. Geçenlerde biraz para bıraktı. "Nedim Abi al bunu hayra harca!"

- Hayrola?

- Sanırım vaktimiz geldi. Hazırlansak iyi olacak... Nedim Köker

.

muallimnaci Tanzimat devri şâir ve edebiyatçılarından. Dil, edebiyat, edebiyat târihi çalışmaları, tenkit ve tercüme sâhalarında Tanzimat döneminin şöhret kazanmış yazarlarından birisidir. Annesi, 1829 Türk-Rus Savaşı sırasında göç ederek İstanbul’a yerleşen Fatma Zehra Hanım, babası Ali Beydir. Nâci, ailesinin üçüncü çocuğu olarak 1850 senesinde dünyâya geldi. Tahsiline Fevziye Mektebinde başladı, Kur’ân-ı kerîm’i ezberledi, kardeşiyle birlikte din bilgilerini öğrendi. Varna’da kalaycılık yapan dayısı Ahmed Ağa, bir sene sonra babasının vefât etmesiyle Nâci ve annesinin oraya yerleşmelerini temin etti. O târihlerde daha Varna sancağında rüşdiyelerin açılmamış olmasına rağmen, Nâci, yarım kalan tahsilini, Hâfız Mahmûd Efendiyle okuduğu Gülistan, Hâfız Dîvânı kitapları, Kavalalı Hüseyin Hocadan aldığı Telhis, Arapça, Komyono Efendiden aldığı Fransızca, Abdülhakim Efendiden aldığı hat dersleriyle devam ettirdi.

Varna Rüşdiyesinin açılmasından sonra muallim-i sâniliğe tâyin edilen Muallim Nâci, böylece edebiyat hayâtına atıldı. Bundan birkaç sene öncesine âit şiirleri de bulunmasına rağmen, yayınlanan ilk yazıları Rusçuk Tuna Gazetesi’nde basılan, okumanın faydalarını anlatan fıkralarıdır. Bunlardan birisi aynı zamanda İstanbul’da çıkan Basiret Gazetesi’nde de yayınlandı. Yine bu yıllarda gelişen bir özelliği de her fırsatta, târih düşen mısralar yazmasıdır.

Nâci, Varna mutasarrıflığından ayrılarak Tulçı’ya tâyin edilen Kürt Said Paşaya kâtiplik yapmak üzere buraya gitti. 1877-1878 Türk-Rus savaşı sonrasında yine bu paşayla birlikte Osmanlı Pazarı ve daha sonra da Tırnova’ya geçti. Saîd Paşanın İstanbul’a taşınması üzerine Nâci de annesiyle buraya gelerek Cibali’ye yerleşti. Bundan birkaç yıl sonra yine Said Paşayla Yenişehir’e gitti. Yenişehir’de yazdığı güzellik şiirleri ve diğer eserleri ile Mehmed Kemaleddin ve Avni Beyin takdirlerini kazandı. Aynı zamanda Cinayet Mahkemesi Kâtipliği de yaptı, ancak bu meslekten hoşlanmayarak İstanbul’a döndü. Yenişehir’de bulunurken Siirt mutasarrıflığı yapan Said Paşanın Anadolu müfettişi olmasıyla, Nâci de tekrar onunla seyahat etmeye başladı. Yolculuğu sırasında “Dicle”, “Şam-ı gariban”, “Nusaybin civârında bir vâdi” şiirlerini yazdı. 1881’de, yine Said Paşa ile Sakız’a gitti, burada gördüğü büyük bir zelzeleden ilham alarak “Feryad”, “Mehtab”, “Sakız’da Bir Harâbede Bir Sevdâ-zede”, “Kebister” ve “Serzeniş” şiirlerini kaleme aldı. Bu şiirler ve Tercümân-ı Hakikat’de imzasız veya çeşitli müstear isimlerle yayınlanan şiirleriyle bir noktada edebî şahsiyetini kazandı. Kişiliğini en çok etkileyen Celâleddîn-i Rûmî ve onun Mesnevi’sidir. Nâci’nin Sakız’daki seneleri hayâtının en sıkıcı ve bezgin noktalarından biridir. Burada yazdığı ve hayâtının mânâsızlığını, basitliğini anlatmış olduğu, başlıksız, “Nedir o nevha şu vîrânenin civârında” mısraıyla başlayan şiiri bunun en güzel ifâdesidir. Bir süre sonra Tercüman-ı Hakikat’ten ayrılan Nâci, Saadet ve Mürüvvet gazeteleri ile İmdad-ül-Midad mecmuasında çalıştı. Mekteb-i Sultânî ile Mülkiye ve Mekteb-i Hukukta hocalık da yaptı. Bir ara Recâizâde Ekrem ve Abdülhâk Hâmid ile gazete sütunlarında karşılıklı tartıştılar. 1887’den îtibâren edebiyat ve edebiyat târihi üzerindeki çalışmaları Mehmed Muzaffer mecmuasında yayınlandı. Nâci’nin en verimli çağı bu yıllardır. 1893’te İstanbul’da vefât eden Nâci, Sultan Mahmûd Türbesine defnolundu.

Sanatı ve şahsiyeti: Nâci edebiyatta eskiye bağlı, ancak yeniye karşı olmayan bir simadır. Şiir dışındaki eserleri lisan, edebiyat, edebiyat târihi, tenkid ve tercüme alanlarındadır. Gerçek şahsiyetini 35 yaşlarındayken bulmuştur. Nâci, Tanzimat devrindeki arayışların içinde edebî, resmî nesrin en açık, sâde, düzgün örneklerini ortaya koymuştur. Nesir dalında çok fazla eser vermiştir. Bunların önemlileri Sünbüle’nin üçüncü bölümü olan Ömer’in Çocukluğu isminin verildiği bir kitapta toplanmıştır. Nâci’nin çok kitap yayınlamasının sebebi, fakir olması ve geçimini bu yolla temin etmek zorunda kalmasıdır. Şiirde ise hakikat ve tabiîliğe bağlı, hayal ve mübalağaya açık, divan edebiyatı şâirlerinin şiire hâkimliğinden örnek alınan, garp edebiyatından da faydalanılan bir yol tâkip etmiştir. Ancak bilinen 440 manzumesinin sadece 35’i garp nazım şekilleriyledir. Diğerlerinde divan edebiyatı şekillerini kullanan Nâci, bu edebiyatı hakkıyla tatbik edebilen, mazmunları ustalıkla kullanabilen ve bu alanda düzgün eserler verebilen tek tanzimat şâiridir.

Nâci, zamânındaki şâirler gibi yeni şiirin rüzgarına kapılmayıp, daha çok eski şiirle ilgilenmiştir. Bu tutumu Recaizâde Mahmûd Ekrem’in şiddetli tenkitlerine yol açmıştı. Nâci bu tenkitlere Demdeme başlığını verdiği yazılarıyla karşılık verdi. Böylece aralarında şiddetli bir edebî tartışma başladı. Her iki şâir de daha çok bu yönleriyle tanınırlar. Aruzu ustaca kullanabilen Nâci, eski şiir tarafında görülürse de, yeni şiire karşı olduğu söylenemez. O yeni şiire değil, eski şiir muhalifliğine karşıdır.

Tercümeleriyse eserin aslını, aynen tercümesini ve açıklamalarını ihtivâ eden üçer bölümden müteşekkildir. Nâci’nin Hugo, Prodhomme ve Parny’den yaptığı manzum tercümeler, kendilerinin yeni akımlar ortaya koyduklarını iddia eden bâzı Tanzimat yazar ve şâirlerinin ona karşı cephe almalarına yol açmıştır. Bunun sebebi Nâci’nin onların birer kopyeci olduklarını söylemesi, vezin, edebî kâideler, üslup ve lisanda yaptıkları hatâları ortaya çıkarmasıdır.

Eserleri:

Âteşpâre (1883), Şerâre (1884), Sünbüle (1890), Yâdigar-ı Nâci (1896), Demdeme (1887), Yazmış Bulundum (1883), Muallim (1886), Ömer’in Çocukluğu, Tâlim-i Kıraat (Ders Kitabı), Osmanlı Şiirleri (On üç şâirin hayâtı ve şiirleri), Esâmî (850 İslâm büyüğünün ansiklopedik olarak anlatılışı).

İkinci Abdülhamîd Hana takdim ettiği Ertuğrul Bey Gâzi eserinin beğenilmesi üzerine Osmanlı Târihini yazmakla vazifelendirilmiş ancak ömrü buna yetmemiştir. Aynı zamanda usta bir hattât olan Nâci’nin bu alanda birçok eseri ve bir Kur’ân-ı kerîm yazması vardır.

.

melikşah Büyük Selçuklu Devleti hükümdârı. Babası Sultan Alparslan’dır.

1055’te doğdu.

1092'de vefat etti.

Büyük Selçuklu Devletinin topraklarını en geniş hâle getirdiği için kendisi, “Ebu’l-Feth” (fetihlerin babası veya pekçok fetih yapan) lakabıyla anıldı. Sâhip olduğu bâzı üstün husûsiyetler sebebiyle, özel bir eğitim ve öğretim gösterilerek yetiştirildi. 1064-1065 Gürcistan Seferinde bulundu. Böylece küçük yaştan îtibâren devlet idâresi ve orduyu sevk etme husûsunda tecrübe kazandı.

Kendisinden büyük erkek kardeşleri olmasına rağmen cesâreti, idârecilik vasfı gibi meziyetleri, Sultan Alparslan tarafından veliahd seçilmesinde rol oynadı. Hânedânın kurucusu olan Selçuk Beyin mezarını ziyâretten dönüşte, Horasan yakınındaki Radyan’da veliahd îlân edildi. Melikşah’ın veliahdlığı Halife Kaim bi Emrillah’ın tasdikiyle tamâmen resmiyet kazandı. Veliahdlığı sırasında devletin çeşitli cephelerinde vazife yapan Melikşah, Mâverâünnehr Seferinde şehit olan Sultan Alparslan’ın yerine Devletin ileri gelenleri tarafından on sekiz yaşında sultan îlân edildi. Melikşah, babasının veziri olan kıymetli devlet adamı Nizamülmülk’ü vazifesinde bıraktı.

Saltanatının ilk yılları, iç karışıklıkları bastırmakla geçti. 1072’de Mâverâünnehr Seferinin intikamını almak isteyen Karahanlı Şemsülmülk Nâsır bin İbrahim, Tirmiz’i yağma etti ve Belh şehrinde kendi adına hutbe okuttu. Diğer taraftan Gazneliler de Çigil-kend’de Selçuklu kumandanı Ayaz’ı esir aldılar.

Bu dış tehlikeler esnâsında, Melikşah’ın amcası olan Kirman Meliki Kavurd’un, Sultan Alparslan zamanında olduğu gibi saltanat iddiasında bulunarak isyan etmesi, bu meselenin tamâmen halledilmesinin zamanının geldiğini iyice belli etti. Devletin parçalanmasına sebebiyet verecek bu hareketin bir an önce çözümlenmesi için harekete geçen Sultan Melikşah, Mayıs 1073’te Kerec’de yapılan meydan muhârebesinde amcası Kavurd’u mağlup ve esir etti. Birkaç gün sonra Kavurd’un ölümüyle devlet içinde âsayiş yeniden temin edildi. Abbasî Halîfesi Kaim bin Kadir (1031-1075)tarafından hâkimiyet alâmetlerinin gönderilmesi ve devlet adamlarının bağlılıklarını arz etmeleriyle Melikşah, sultanlığını iyice kuvvetlendirdi. Halife tarafından Muizzeddin ve Celâlüddevle lakaplarının lâyık görülmesinin yanısıra, o zamana kadar hiç bir hükümdâra verilmeyen ve “hilâfet makam vehâkimiyetinin ortağı” mânâsına gelen “Kâsım emirü’l-mü’minîn” lakabı da verildi.

İçişlerini halleden Sultan Melikşah, Tirmiz’i kurtarmak için harekete geçti. Sefere başladığı sırada Karahanlı Şemsülmülk Nâsır’ın mektubunu aldı ve elçisini kabul ettiyse de kararlı hareketinden vazgeçmedi. Tirmiz’i muhâsaraya başladı. Emir Savtegin’in ikmâl yollarını kesmesi, sultanın başarıya ulaşmasına ve şehrin düşmesine ve Şemsülmülk’ün sulhü kabul etmesine sebep oldu. Şemsülmülk özür dileyerek bir daha düşmanca harekete girişmeyeceğine dâir söz vermesiyle yerinde bırakıldı.

Gaznelilere karşı, Emir Gümüştegin ve Anuştegin’i gönderdi. Ancak Gazneli hükümdârı İbrahim bin Mesud, Melikşah’ın başarılarının artması üzerine itâate mecbûr oldu. Gönderdiği elçilik heyeti ve hediyelerle iyi münasebetler tesis edildi. Sultanın kızı Gevher Hatunun, Gazneli veliahdı Mesud bin İbrahim ile evlendirilmesi, iki devlet arasında çıkması muhtemel anlaşmazlığı önlemiş oldu.

Doğu sınırlarını böylelikle garanti altına alan Sultan Melikşah, kendi zamanında en geniş hâle getirdiği devletinin fetih hareketlerini yapan askerî teşkilatında yeni düzenlemeler yaptı.

Malazgirt Zaferinden sonra, batıya yönelen Selçuklular; buraların fethi için Kutalmışoğulları, Mansur, Süleyman Şah, Alp-ilig, Tutak gibi kıymetli komutanlar vazifelendirmişlerdi. Ayrıca Artuk Bey ve Tutak Bey gibi Türkmen reislerinin harekâtı da Melikşah tarafından desteklendi.

Selçuklular Anadolu’ya doğru harekete geçtikleri sırada, tam bir keşmekeş içinde bulunan bu ülkenin vaziyeti, fetihleri kolaylaştırdı. Baskı altında bulunan Hıristiyan halk, merkezle irtibatını kesen Bizans derebeylerinin baskısıyla her yönden eziliyordu. Ayrıca paralı askerlerden meydana gelen Frank birliklerinin halka yapmadığı zulüm kalmamıştı. Bizans sarayında dönen entrikalar ve kendini kuvvetli hisseden her komutanın imparatorluğunu îlân etmeye kalkışması, Anadolu’yu dağınık bir hale getirmişti. Bu durum, Anadolu’nun fethine memur olan Selçuklu komutanlarının işine oldukça kolaylık sağladı.

Böylelikle Selçuklu akıncılarının Anadolu’yu fetih hareketi, Bizans başşehrinin karşısına, yâni Boğaziçi’ne kadar dayandı. Güneybatıda ise Milet’e kadar uzandı. Neticede Anadolu’da harekethâlinde Bizans askerî gücü kalmadı. Hattâ general Botaniates’in Türkmen askerinin ve Selçukluların himâyesinde Bizans tahtına oturması da Anadolu’da Türk gücünün tamâmen yerleştiğini gösteriyordu. Anadolu’nun fethine memur Süleyman Şâh, İznik’i de ele geçirerek Boğaziçi’ni kontrol altına aldı. Bu fetih, batıda büyük bir heyecan doğurdu. Hattâ Avrupalılar Çin’e elçilik heyeti göndererek, Selçukluların doğudan tazyik edilmesini bile istediler. Ancak bu müracaatları neticesiz kaldı.

1084’te Selçuklu kuvvetleri Fahrüddevle Muhammed bin Cüneyr’in komutasında Diyarbekir bölgesinin fethi için harekete geçtiler. Fahrüddevle yanında Artuk Bey olduğu halde uzun bir muhasaradan sonra 4 Mayıs 1085’te şehre girdiler. Diyarbekir’in düşmesiyle Mervânîler Devleti ortadan kalktı. Ayrıca bölgede bulunan bozuk îtikatlı Karmatîlerin nüfûzuna son verildi.

Musul’un fethine memur edilen Aksungur ve diğer büyük Türkmen emirleri şehre harpsiz girdiler. Fethi müteakip Musul’a gelen Melikşah, büyük bir merâsimle karşılandı. Ancak Belh’te çıkan bir isyanı bastırmak üzere geriye döndü ve liyakatini ispat eden Şerefüddevle’ye Musul emirliğini verdi.

Sultan Alparslan (1063-1072) zamanından beri Suriye ve daha güneylere doğru seferlerine devâm eden meşhur Selçuklu kumandanlarından Atsız, Melikşah zamanında da seferlerine devam etti. Uzun süre muhâsara ettiği Dımeşk (Şam) şehrini Mart 1076’da Selçuklu Devletine kattı. Dımaşk’ın alınmasından sonra, câmilerde okunan Şiî-Fatimî ezânının okunmasını yasaklayarak Cumâ hutbesini Halife El-Muktedi (1075-1094) ve Sultan Melikşah adına okuttu. Daha sonra Selçuklu Devletinin temel politikası olan Şiî-Fâtımî Devletinin ortadan kaldırılmasına uygun olarak, Mısır’a doğru sefere devam etti. Fakat bu hareket Fâtimîlerin şiddetli mukâvemeti sonucu başarısız kaldı. Başarısızlık, Atsız’ın Suriye emirliğinden alınmasına sebep oldu. Emirliğe getirilen Melikşah’ın kardeşi Tâcüddevle Tutuş ile Antakya’ya gelen Süleyman Şahın arasının açılması, burada bir buhranın doğmasına yol açtı. Süleyman Şâh Haleb’e doğru harekete geçmiş ve muhâsara neticesi dış kaleyi ele geçirmişti. Ancak Melikşah’ın yaklaştığı haberi muhasarayı kaldırmasına sebep oldu. Süleyman Şâhın ölmesiyle Tutuş, Haleb’i muhâsara etti. Melikşah’ın meşhur Selçuklu Kumandanları yanında olduğu halde Suriye’ye gelmesiyle çekildi. Melikşah bölgede âsayişi yeniden tesis etti. Akdeniz kıyısına kadar gelen sultan Melikşah, dönüşte hilafet merkezi olan Bağdat’ı ziyâret etti. Halife El-Muktedi tarafından iki kılıç kuşatıldı. Suriye bölgesinde âsâyiş yeniden tesis edildi.

Sultan Alparslan zamanında hâkimiyet altına alınan Kafkasya, Melikşah’ın tahta geçmesinden kısa bir süre sonra karışıklıklara sahne oldu. 1078-79’da Kafkasya Seferine çıkan Sultan Melikşah, bölgeyi tamâmen hâkimiyeti altına aldı. Buradaki Hıristiyan halkın mükellefiyetlerini azaltarak, devlete bağlılıklarını arttırdı. Bölgenin idâresini de Kutbeddin İsmail’e verdi.

Doğuya yaptığı seferlerle de Mâveraünnehr bölgesini Selçuklu topraklarına kattı. Semerkand Hanı Ahmed bin Hizr’in halka zulmetmesi ve devrin âlimlerinin bu durumu düzeltmesini istemeleri, üzerine çıktığı sefer neticesinde Buhara, Semerkand, Kaşgar gibi mühim şehirleri ele geçirdi.

Anadolu’dan Asya içlerine kadar genişleyen Selçuklu Devletinin esas gâyelerinden birisi de Mekke ve Medine şehirlerini alıp burada hutbenin hilâfet makamı adına okunması ve bir Şiî devleti olan Fâtimîlerin yıkılmasıydı. Hicaz bölgesinin alınması ve hutbenin hâlife adına okunması, halledilmesi mühim meselelerden biriydi. Meselenin halli için, emirlerden Tutuş, Aksungur Bozan ve Gevherayin vazifelendirildi. Gevherayin’in kumandasında yola çıkan ve Törsek, Çubuk Yarınkuş gibi emirlerin de içinde bulunduğu muazzam kuvvetler, Hicaz’dan başka Yemen ve Aden’in de Selçuklu Devletine katılmasını tamamladılar.

Sultan Melikşah’ın üzerinde ciddiyetle durduğu meselelerden birisi de Hasan Sabbâh’ın Bâtınî faaliyetleriydi. Hasan Sabbâh, Sultan Alparslan’ın hâcibliğine kadar yükselmiş fakat onun ölümünden sonra Nizamülmülk’le arasının açılması üzerine Mısır’a kaçmıştı. Burada sapık İsmailiye fırkasının yolunu tuttu. Rey’e döndükten sonra kandırdığı câhilleri etrâfına toplayarak eşkiyalığa başladı. Sonradan Doğu İsmailiye Devleti olarak anılacak devletin temellerini attı. İlk olarak Taberistan’da sapık propagandasına başladı. Sünnîlik aleyhindeki çalışmaları, bilhassa Nizâmülmülk tarafından dikkatle tâkip ediliyordu. Taraftarlarıyla, Alamut Kalesini ele geçirmesi ciddî tedbirler alınmasına yol açtı. Üzerine Emir Yoruntaş gönderildi ve yola getirilmesi istendi. Ancak Yoruntaş’ın âni olarak vefâtı Bâtınî propagandasının artmasına yol açtı. İkinci bir harekâtın başladığı sırada Sultan Melikşah’ın vefâtı (1092), seferi yarıda bıraktı.

Melikşah, bir insanın en verimli olabileceği bir yaşta, otuz sekiz yaşında vefât etti. Yirmi senelik saltanatı esnasında devleti Kaşgar’dan Batı Anadolu’ya, Kafkasya’dan Yemen’e kadar genişletti. Bağdat’ta vefât eden Sultan’ın naaşı İsfahan’a nakledilerek kendisi için yaptırdığı medresedeki türbesine defnedildi. Orta boylu, geniş omuzlu ve güzel yüzlüydü. Büyük bir devletin hükümdarı olmasına rağmen yumuşak tabiatlı bir zât idi. Sarayında dâimâ devrin âlimleriyle sohbet ederek onların kıymetli fikirlerini alırdı. Her cins silahı mükemmel kullanır ve iyi ata binerdi.

Sultan Melikşâh’ın sâhip olduğu ünvanlara kendisinden önce hiçbir sultan kavuşamamıştı. Yaptığı fetihlerde hiç mağlub olmadığı için “Ebü’l-feth”; sâhip olduğu ülkelerin genişliğini belirtmek için “Es-Sultânü’l-âzam, Sultânü’l-âlem, Şehinşâh-i âzam”; emrindekilere ve halkına âdil davranışından dolayı “Es-Sultânü’l-âdil” gibi lakabları dâimâ ismiyle beraber söylenmiştir. Nizâmülmülk, onun hakkındaki düşüncelerini şöyle dile getiriyordu:

“Melikşah, Alp-Er-Tunga neslinden olup dindâr, âlimlere hürmet, zâhidlere iyilik, fakirlere şefkat ve halka adâlet gibi dünyada kimsenin hâiz olmadığı yüksek vasıflara sâhip bir cihân hâkimidir.”

Devrinde bütün Selçuklu ülkelerini îmar ettirmiş, halkı refaha kavuşturmuştur. Tertip ettirdiği takvim, Takvim-i Celâlî ismiyle bilinmektedir. Melikşah, yarım milyondan fazla askeri olan bir orduya, mükemmelen idâre edebilecek askerî bir dehâya da sâhipti. Melikşah’ın, veziri Nizâmülmülk ile tesis ettiği, idârî, askerî, toprak sistemi ve teşkilâtı, devrindeki ve sonraki Türk-İslâm devletlerinde de tatbik edildi.

.

Babası, Hakem bin Ebil’âs bin Ümeyye bin Abd-i Şems bin Abd-i Menâfdır. Mekkenin fethinde îmân etdiler.

Emevî halîfelerinin dördüncüsüdür.

Hicretin ikinci yılında tevellüd etdi. 65 [m. 683] senesinde boğduruldu.

Yerine, büyük oğlu Abdülmelik geçdi. Hazret-i Osmân bin Affânın amcası oğlu ve dâmâdı ve baş kâtibi idi. Çocuk iken, babası Tâife sürülüp, oraya götürüldü. Sohbetden mahrûm kaldı. Hazret-i Osmân halîfe olunca, babasını afv etdi. Babası ile Medîneye geldi. Halîfeye kâtib oldu. Deve harbinde, hazret-i Talhayı kazârâ şehîd etdi. Hazret-i Mu’âviye zemânında Medîne vâlîsi olup, [48] de azl edildi. [64] de İkinci Mu’âviye halîfelikden çekilince, Abdüllah bin Zübeyr ile harb ederek, halîfe oldu. Zâlim idi. Kardeşi Abdürrahmân bin Hakem ve ikinci oğlu Abdül’azîz bin Mervân âdil ve sâlih idiler.

Kaynak: Tam İlmihâl Se'âdeti Ebediyye s. 1135

.

Emevîler sülâlesinin meşhur kumandanlarından. Halîfe Abdülmelik bin Mervan’ın oğludur. İyi bir terbiye ve tahsil gördü. Muharip bir kumandan olarak yetiştirildi. Kardeşi halîfe Velid bin Abdülmelik (705-715) devrinde, 705 yılında Anadolu Kumandanlığına getirildi. Bu vazîfedeyken Bizans İmparatorluğunun hâkimiyetindeki Erzurum ve Trabzon’u fethetti. 709’da Irak Vâliliğine tâyin edildi.

Kardeşi Halîfe Süleymân bin Abdülmelik (715-717) devrinde 715 yılında İstanbul Seferine memur edildi. Büyük bir İslâm ordusuyla Ankara, Eskişehir ve Amûriyye’de Bizanslılarla kanlı muhârebeler yaptı. Çanakkale’den Gelibolu ve Edirne’ye sonra İstanbul’a ulaştı. Kardeşi Süleymân da denizden gemilerle geldi. İstanbul Kuşatmasında Galata’yı ele geçirdiler. Bizans İmparatoru Leon korktu. Sonunda karşılıklı antlaşma imzâladılar. Mesleme, Ayasofya’da namaz kıldı. Haliç kenarında Arab ve Kurşunlu Mahzen câmilerini yaptırdı. Şam’dan çok uzakta olduğundan halîfelik merkezinden zamânında kuvvet alamadı. Bulgarlarla anlaşan Bizanslılar, Mesleme’ye ve ordusuna çok sıkıntı verdiler. Arap Câmiinin bulunduğu yere, hastalık ve sıkıntıdan dolayı Kahir köyü denildi. Sonradan Karaköy denilmeye başlanıldı. Halîfe Süleymân bin Abdülmelik’in 717’de vefâtıyla İslâm ordusu geri döndü. Bizanslılar anlaşmaya uymayıp, Mesleme’nin yaptırdığı câmiyi bozdular. Kilise yaptılar. Osmanlı sultanlarından. Dördüncü Murâd hân zemânına kadar kilise olarak kalıp, 1046 [m. 1637] da eski yeri kesf olunarak mescide çevrildigi 1288 [m. 1870] de İstanbulda basılmış olan (Fezleke-i târîh-i Osmânî)nin yüzaltmışaltıncı [166] sahîfesinde yazılıdır. Birinci Mahmûd hânın vâlidesi Sâliha sultân, câmi’i 1147 [m. 1734] de yeniledi. Binikiyüzyirmiiki yangınında yanıp yeniden ta’mîr edildi.

Karaköydeki Yeraltı câmi’inin adı (Kursunlu Mahzen) câmi’idir. Mesleme tarafından yapılmıs bir mescid iken sonra depo olarak kullanılmışdır. Sadr-ı a’zam Mustafâ pâşa 1166 [m. 1749] senesinde mahzeni temizletmiş, içinde birkaç kabr olduğu görülmüşdür. Bin seneden fazla kapısı kapanarak kilidine kurşun akıtılmış terk edilmişti. Birinci Sultan Mahmud Hân tarafından câmi hâline getirilmiş, sonradan minare de yapılmıştır. Sultan ilk Cumâ namazında bulunmuştur. Câmide 3 kabir vardır. Şehit Ali paşa önceden 1812’de câmi üstüne bir bina yapmıştı. Bu bina, 1821’de yenilenmiştir.İstanbul Seferi dönüşü İran Vâliliğine getirilen Mesleme’ye daha sonraları Irak ile Horasan da verildi. 720’de Kayseri’yi zaptetti. 731’de Derbend’e kadar gidip, Hazarları yendi ve 732’de döndü. 740’da Şam’da vefât etti. Seyyid gâzî ile Muhammed Battâl gâzî de bu senede vefât etdiler.

.

mikbal Pakistan’ın millî şâiri. 1877’de Pencap bölgesinin doğusundaki Siyalkut’ta doğdu. 21 Nisan 1938 Lahor'da vefat etti. Dindar bir âilenin çocuğudur. Siyalkut ve Lahor’daki ilk, orta ve lisans öğretimleri esnâsında Arapça ve Farsça da öğrendi. 1905 yılında öğrenim için gittiği Avrupa’da üç yıl kaldı ve düşüncelerinde büyük değişiklikler oldu. Münih Üniversitesinde doktora yaptı. 1908’de Lahor’a dönerek Felsefe ve İngiliz Edebiyatı öğretmenliği yaptı. Bu arada hukuk üstüne çalışmalarda bulundu. 1923 yılında İngilizler tarafından kendisine “Sir” lük ünvanı verildi. Bir müddet sonra öğretmenliği bırakarak yalnız hukuk üstüne sürdürdüğü çalışmaları, 1934 yılına kadar devam etti. Bu yıllarda ses kesikliği ile başlayan rahatsızlığı, 1937’de gözlerine perde inmesiyle devam etti ve 21 Nisan 1938 de öldü.

Muhammed İkbal, doğunun yetiştirdiği bir şâir ve edebiyatçıdır. Âilesinden aldığı dînî bilgiler yanında Arapça ve Farsçayı da öğrendi. Ayrıca Pencap Üniversitesinde felsefede lisans üstü derecesini aldı. Bu dönemlerde meşhur şarkiyâtçı İngiliz Sir Thomas Arnold ile tanışmış, kurduğu yakın dostluk İkbal’in öğrenim hayâtını ve eserlerini etkilemiştir. Onun tavsiyesi üzerine Avrupa’ya gitmiş, burada meşhur felsefe profesörlerinden ders görmüştür. Bütün bunlar İkbal’in üzerinde büyük tesirler yaparak onun İslâmiyeti öğrenmek, anlamak ve anlatmakta asırlar boyunca Ehl-i sünnet âlimlerinin tuttuğu doğru yolu bırakıp batılı müsteşriklerin metod ve usûllerine kaymasına sebep olmuştur. İslâmiyet karşısında felsefe ve aklı ön plânda tutan bu metodlar, İkbal’in düşünce ve fikirlerini de şekillendirerek din konusunda kendine mahsus ve İslâm âlimleri tarafından reddedilen görüşler öne sürmesi neticesini de berâberinde getirmiştir. Nitekim İkbal’in İslâm’da Dînî Düşüncenin Yeniden Kuruluşu adı ile tanınan 1928 yılında Madras İslâm Derneğinin kurslarında yaptığı konuşmalar, sâhip olduğu reformcu anlayışın ifâdeleriyle doludur. Onun bu reformcu görüşleri, İslâmiyetin nakil yoluna ters oluşu sebebiyle kabul görmemiştir. Eserlerinde meşhur dinde reformculardan Mısırlı Muhammed Abduh ve Cemâleddîn Efgânî’nin fikirlerine genişçe yer verir.

Muhammed İkbal’in şahsiyetinin en önemli taraflarından biri de, bağımsız Pakistan’ın kuruluşu için yaptığı çalışmalardır. İkbal 1930 Aralık ayında bütün Hindistan Müslümanları Birliğinin Allahâbâd oturumuna başkanlık ederek Pakistan fikrini ilk defâ ortaya attı. 1931 ve 1932 yıllarında Londra’da yapılan yuvarlak masa toplantılarına delege olarak çağrıldı ve burada da aynı fikri destekler konuşmalar yaptı. Daha sonra çeşitli toplantılarda yaptığı konuşmalarda, yazdığı makâle ve mektuplarda da ısrarla aynı fikri işledi. 21 Haziran 1937 târihinde Kaid-i A’zam Cinnah’a yazdığı bir mektupta; İngiliz hükümetinin de Hindistan’daki Müslümanların Pakistan adı altında ayrı bir devlet olarak ayrılmalarını istediğini, Lord Lathian’ın hazırladığı bir plânın tatbik edilerek 25 yılda bunun sağlanacağını belirtmiştir. Onun bu çalışmaları, aynı şeyleri düşünen Pakistanlılar tarafından büyük bir takdirle karşılanmış, daha sonraları bağımsızlığın sembol şahsiyetlerinden biri sayılmıştır. İkbal’in ölümünden 9 yıl sonra 1947’de Pakistan bağımsızlığına kavuşmuş, böylece İkbal’in rüyâsı gerçekleşmiştir. Ancak bunun Hindistan’da bir türlü tam hâkimiyet kuramayan İngilizlerin, Müslümanları ayırarak hem Pakistan’a hem de Hindistan’a daha kolay hâkim olmak için tâkip ettikleri bir siyâset neticesinde vukû bulduğunun da unutulmamasını isteyen siyasî târihçiler vardır.

İkbal; edebiyat, felsefe, din, hukuk, iktisat ve diğer konularda pekçok eser yazmıştır.

Bâzıları şunlardır:

İlmül İktisat,

İran’da Metafiziğin Gelişmesi,

İslâm’da Dînî Düşüncenin Yeniden Kuruluşu,

.

Vefatından sadece 15 dakika evvel, Şah-ı Nakşibend Hazretlerinin talebelerinden Danişmend Hazretlerini ziyaret ediyor.. Kıbrıslı Mustafa çok gezer, her gittiği yerde sıcak dostluklar kurar. Gençle genç olur, çocukla çocuk, hem öğretir hem güldürür, etrafına neşe saçardı... Radyocu, gazeteci, sunucu, şair, hatip, muallim, müellif, vakıf gönüllüsü, seyyah, direnişçi, savaş gazisi.. Üstelik hem aşçıydı, hem gurme idi rahmetli...

Taner Kervancıoğlu... 1944 Lefkoşe doğumlu... Kıbrıs'ı fetheden ordunun müftüsü Seyyid Mehmed Efendinin torunu. Tedrisata tarihî Haydarpaşa mektebinde başlıyor. Okuma yazmayı sökünce dedelerinin vakfettiği medresenin müdavimi oluyor. Bu ilim yuvasının kütüphanesi zengin mi zengin... Artık vakti sayfalar arasında geçiyor. Asrı saadet yıllarını okudukça yüzü suyu hürmetine kâinatın yaratıldığı Servere "Sallallahü aleyhi ve sellem" olan muhabbeti artıyor. Babasının adı Mustafa, dedesinin adı da Mustafa... 'Bundan böyle benim adım da Mustafa olsun' diyor. Kayıtlar değişmiyor ama dostlar arasında adı Kıbrıslı Mustafa kalıyor. Orta tahsilini konsolosluk bursu ile Antalya'da yapıyor. O yıllarda iki kişinin tesirinde kalıyor. Bunlardan biri edebiyat muallimi Arif Nihat Asya... Ki sanırım şairliği oradan geliyor. Diğeri ise Mustafa Orhan isimli bir Türk subayı. Mustafa yüzbaşı aydınlık simalı, güleç yüzlü, çakı gibi bir zabit. Salih bir Müslüman. Kıbrıs gibi bir sayfiye muhitinde sünneti seniyye üzere yaşamaya gayret ediyor. Sözü sık sık Kuleli yıllarına getiriyor, kimya hocası Hüseyin Hilmi Bey'den bahsederken gözleri doluyor.

MÜCAHİT

Mustafa Ağabey Liseyi Kıbrıs'ta bitiriyor ve İstanbul Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesine giriyor. Ancak yavru vatandan da kopmuyor. Devir Papaz Makarios devri, o yıllarda Rum tedhiş örgütleri Yahudilerin Gazze'de yaptıklarını yapıyor. Kıbrıslı Mustafa TMT (Türk Mukavemet Teşkilatı) içinde yer alıyor. Erenköy bölgesindeki direnişi örgütlüyor. Peki Mustafa Orhan? O, Larnaka'da Hala Sultan türbesini müdafaa ederken şehit oluyor. Saadete bakın ki son nefesini Ümm-ü Hiram Hatun'un (radıyallahu anha) eşiğinde veriyor. Ortalık durulunca Kıbrıslı Mustafa tekrar İstanbul'a dönüyor. Bu kez hekimlik değil öğretmenlik hevesi ağır basıyor ve Fen Fakültesinden mezun oluyor. Kıbrıslı Mustafa Ağabeyi 60'lı yıllardan hatırlarım, Üsküdar'dan... Sağ olsun kapımızı sıkça çalar, evimize neşe saçardı. Sonra tayin olduk yollar ve yıllar girdi araya. Dilerseniz onu yakından tanıyanlara bırakalım sözü.

Mesela Lütfü Kasranoğlu'na: Delikanlılık yıllarımızda bir arkadaş gurubuyla takılıyor, lak lak edip duruyoruz. Babam o gün Hakikat Kitabevi'nden Mustafa ağabeyi almış getirmiş. Tanıştırdı. Bir teşehhüt miktarı oturmadan kanımız kaynadı. "Toplantılarımıza katılır mısınız?" dedik kırmadı. Dile kolay tam 25 yıl nazımızı çekti, sıkıntılarımıza katlandı. Mustafa Abi kendini setr ederdi. Büyüklüğü de oradan geliyor zaten. Dışarıdan baksan ona buna yemek tarifleri yapan şişman bir adam. Neşelidir, güler, güldürür, şen şakrak kahkahalar atar, ancak manevi değerlere ufaktan dokunuldu mu tanıyamazsınız. Bir celallenir, binayı inletir adeta. Onca insan gelir gider, istişare eder, kimsenin sırrı sızmaz dışarıya. Baktı söz dedikoduya akacak, mevzuyu değiştiriverir başka bir laf atar ortaya.

ÇORBASIZ OLMAZ

Kırkını geçenlerle uğraşmaz, bütün mesaisini gençlere harcar. İnsana çok ehemmiyet verir. "Biri yakalayın" der, "Allahü teâlâ bir, Resulullah bir. Bir insan az değil!" Sabırlıdır, kimseyle takışmaz; sapıklar, sahtekârlar hakkında da atıp tutmaz. Uzun uzun İslam alimlerinin büyüklüğünü anlatır. Muhatapları farkı fark eder, mesajı alırlar. Veliyullaha karşı hudutsuz bir muhabbet besler, onlara toz kondurmaz. Hanımın dayısı kanserdi. Ağırlaştı.. Birlikte gittik başına. Uzun uzun okudu, sonra Allahü tealanın izni ve keremi ile Abdülkadir Geylani hazretlerini çağırdı imdada. Nasıl bir ruhaniyet şaşarsın, sanki yanımızdalar. O ıstıraplı adamın yüzü gülmeye başladı. Gözünü huzur içinde kapadı ayan beyan. İmam-ı Rabbani hazretlerinin Mektubat'ını biz de okuruz ama o başka okur. Sanki Serhend meltemleri eser mekânda. Adamına çok sahip çıkar. Dostuna sataşanın gözünü oyar. Karadenizliyim ya! Zaman zaman "saat 12'yi geçti, kafan çalışmaz" diye takılırlar. Ben güler geçerim ama o bir mim koyar. O lafı sahibine mutlaka yedirir, mızrağı sallar sallar 12'den çakar. Bir keresinde Mustafa Örnek ağabeyin evindeyiz. Sağolsun hanımı hazırlık yapmış gitmiş komşuya . Evde elli kişi varız belki. Sordu "Çorba da var mı?" "Börek var, çörek var, meyve, çay hepsi tamam... Ama çorba ııh? Hem kimin aklına gelir ki?"

- Kalk Lütfü çorba yap! Geçtim ocak başına. Yok şöyle çevir, su kat, tuz at, salça sal... Bir taraftan sohbet devam ediyor. Sırrı, Mehmet Polat abi çözdü geçenlerde, "O gün üzerimde nasıl kırgınlık vardı anlatamam" dedi, "Ah şöyle sıcak bir çorba olacak ki diye diye çaldım kapıyı, baktım senin elinde kepçe, tencere tıkırdamakta... Tadına vara vara içtim damarlarım açıldı adeta!" Durduk yerde helva yaptırası tutar. Bir taraftan tarif verir, sen fıstık ara, sen şerbet hazırla... Bayram değil seyran değil. İçimizden birinin canı çekti mutlaka...

SÖZ USTASI

Yalnız Anadolu'da değil Orta Asya ve Balkanlarda gitmediği görmediği köşe yoktur. Bir vilayetin örfü, ananesi, el sanatları, mutfak kültürü, tarihi ve mimarisi üzerinde konuşmaya başladı mı doyamazsın, ağzından bal damlar. Bir gün çevre yolunda ilerliyoruz adım adım ama. Patavatsız bir trafik polisi laf attı "ver ver o kiloları!" "Maşallah kabiliyetinize hayranım beyefendi" dedi, "Hem trafiği idare ediyorsunuz, hem telsiz dinliyorsunuz hem de araçların içindeki insanların sıhhatini düşünüyorsunuz. Maşallah!" Kendisi öyledir halbuki. Üç işi birden idare eder, dikkati dağılmaz. Pastacı Kazım Seki, "Bana bir pasta tarifi yaptı, inan utandım" demişti, "O ne dikkat, o ne püf noktalar?" Bak ben Karadenizliyim Karadeniz'i onun kadar tanımam. Zekiydi, gayretliydi, neşeliydi.. "En"lerin insanıydı rahmetli... Parayı necaset gibi tutar, anında hayra harcar. Garipler gözetir kollar, baş köşeleri ayırır onlara. Bazen sohbet düzenlenir, bakarsın 3 - 4 kişi gelmiş ancak. Belli ki bir problem var. Belki de evin hanımı hoşlanmıyor. Kimseye yük olmak istemez, öyle ya hizmet gönül işi, zorlamakla olmaz.

HAZA DOST

Arkadaşlarını arkada taşımaz! Daima önde tutar, beraber yürür ve alır ortaya atar. Soru soranı sever lakin "sualiniz değerli olsun" der, "laf olsun diye parmak kaldırma!" Serte sert davranır, halime halim. Kime nasıl gerekiyorsa. Vefalıdır da. Bir lokmanızı yedi, 40 yıl geçse unutmaz. Arkadaşlarla firma kurduk, Mustafa Abi bizden fazla heyecanlandı. Gıyabımızda hatimler indiriyor, adaklar adıyor. Davet ettik geldi, göz yaşı ile açtı ellerini "Malınız kadar zekatınız olsun inşallah!" Olur mu olur. Allahın hazinesinde çoook. Silahtan çıkan mermiyi çevirir dua. Bana iki kutu yaptır diye nasihat etmişti. Birini evin kapısına koy, birini işyerine as. Evden çıkarken sadaka vermeyi unuttun mu? Gel iş yerinde at. Bir gün biri bir şey istedi, git kutuyu aç. Mustafa Abi kibrit gibi parlayanlardan hoşlanmaz. Az yap, sürekli yap. İslamiyeti anlatmak herkesin harcı değil ama herkes bir kitap hediye edebilir pekala... Bir gün kucak kucak dağıttın, git beş sene yat. Yok öyle, arabanda çantanda devamlı bulunsun, ehlini buldukça uzat. Her şeyden önce kendi evladınla uğraş, al onları karşına, bir şeyler anlat. Gençleri eylemesi zordur, nasihat dinlemek dünyanın en zor işi, kızmak yasak, önce sevdirmeye bak.

ECELİ Mİ ÇEKTİ?

Türk dünyası böyle bir abi görmedi. Ne kadar seveni varmış meğer. Gidince anladım, bir efsaneymiş Orta Asya'da. Türkmen, Kazak, Özbek, Çerkez, Kürt, Boşnak, Arnavut, Gürcü, Laz.... Çocukla çocuk olur, hepsine ağabeylik yapar. Son Türkmenistan ziyaretini çok arzulamıştı, vize işi sarpa sarınca vazgeçer sandık ama tam 2.5 ay uğraştı, evrakı tamamladı. Onca yıl sonra gitti fakülteden diploma suretlerini çıkardı. Halbuki 63 yaşındaydı... Hoşlandığı işler de değil, bir şeyler olacak ama... Türkmenistan dediğin bildiğin çöl. Çok keyifli yerler değil, hani görülecek daha cazip yerler var. O gün Yusuf-i Hemadani hazretlerinin kabri başında muhteşem bir sohbet yapıyor. Halk bazı şeyleri yeni yeni öğreniyor. Bölgede İran ve Suudilerin ciddi propagandaları var, Türkler ortada görünmüyorlar. Kafalarda sorular, insanlar danışacak "aksakal" arıyor. Oradan karayolu ile İran'a geçiyor. Vefatından onbeş dakika evvel Kümbet-i Kavus denilen yerde Şah-ı Nakşibend'in (Kuddise sirruh) talebesi Danışmend hazretlerini ziyaret ediyor. Bistam ve Harkan'a gitmek üzere yola çıkıyor.... Bir trafik kazası... Ve son nefesini veriyor. Cenazeyi almaya gittik. İran'da bayağı fark edilmiş. Kim bu adam? Nasıl böyle kalabalık topluyor? Bizi de hayli sorguladılar. Telefonu bana yadigar kaldı, masamın üstünde tutuyorum. Sanki gelip kullanacakmış gibi şarj ediyorum. Bazen arayanlar oluyor, 'öldü' demeye dilim varmıyor. Kıbrıslı Mustafa Ağabeyin gazetemizin dağıttığı Rehber Ansiklopedisi'nin hazırlanmasında hayli emekleri vardı...

HİZMET EDENE HİZMET EDİLİR...

1967'de tanışmıştık... İlim Yayma Cemiyeti, Çarşıkapı Yurdunda. Karakaşlı karagözlü bir genç. Anlatıyor da anlatıyor. Zaman zaman kulak kabartıyorum, hoşuma da gidiyor. O sıralar çözemediğim bir sürü mesele var kafamda, bir gün önünü kestim, sualleri sıraladım ard arda. O kadar rahat cevapladı ki anlatamam, sanki kapılar araladı bana. Bir Berat gecesiydi hiç unutmam, "yürü" dedi "gidiyoruz!" Ertesi gün imtihanım var ama ondan öğrenmişim "bir mümin gel dedi mi gidilir, nereye diye sorulmaz!" İyi ki usule uymuşum. O akşam Mekki Efendiyi ziyaret ettik, Aman Ya Rabbi o ne nurlu insan? Nasıl da bilgili, müşfik, mütebessim sonra... Sağolsun Kıbrıslı beni sadece Mekki efendiye götürmekle kalmadı Seyyid Abdülhakim Arvasi hazretlerinin sohbetlerine kavuşmuş kim varsa tanıştırdı. Habil Bey Amca, Berber Enver Amca... Bunların kendilerine has hususiyetleri vardı. Hasip Bey Amcayı gören ehil olmasa da bir Allah dostu ile karşılaştığını anlardı. Ama bana en çok tesir eden Hüseyin Amca oldu. Derin bir insan! Sormadan müşkülünüzü çözer, kalbinizi okur adeta.

MEN HADİME HUDİME...

Eyyûb Camii yakınlarında bir dergah eskisinde meskundu, yaşlı ama çok heybetli. Hüseyin Efendi, Vahdeddin Hanın sultan olduğu yıllarda Kadiri şeyhi imiş, binlerce mürid ağzına bakıyor. Efendi Hazretleri Kaşgari Dergâhına yerleştirilince hoş geldinize gidiyor. Başında ulemaya mahsus kavuk, üzerinde kürklü hırka. Efendi hazretleri onu muhabbetle karşılıyor, yanına oturtuyor. Gelenlere yer gösterildikçe halka kayıyor... Hüseyin Efendi bir anda kendini kapının eşiğinde buluyor. Sanırım bir burukluk yaşıyor. Derken sohbet başlıyor. Ama ne sohbet, hiç duymadığı şeyleri duyuyor. Kalbinde anlatılmaz bir ferahlık, muhabbeti, gayreti katlana katlana artıyor. "Eğer şeyh bunlar ise ben neyim?" diyor ve ani bir kararla evine dönüyor. Kavuğu hırkayı çıkarıp sade kıyafetlere bürünüyor. Gelip Efendi hazretlerinin önünde diz kırıyor. Bilahare talebelerini de kenara çekiyor beni dinlerseniz Abdülhakim Efendi'ye bağlanın diyor, bağlanın ki ahiretiniz de dünyanız da aydınlansın... Hüseyin amca Efendi hazretlerine çok hizmet etmiş, Kıbrıslı Mustafa da Hüseyin amcaya. Ömrünün son yıllarında gerçekten muhtaçtı, her işini Mustafa abi takip etti, evladı gibi baktı ona... Hani "hizmet edene hizmet edilir" derler ya... (Suphi Birpınar)

İrfan Özfatura

Türkiye Gazetesi

22.02.2009

Kaynak

http://www.turkiyegazetesi.com.tr/yazarlar/irfan-ozfatura/401626.aspx

.

NÂBÎ

On yedinci ve on sekizinci yüzyıl Osmanlı dîvan şâirlerinden. Asıl adı Yûsuf’tur. 1642’de Urfa’da doğdu ve 1712’de İstanbul’da vefât etti. Hacı Gaffarzâdeler isimli bir ulemâ âilesinden olup, iyi bir tahsil gördü. Arabîyi ve Fârisîyi bu dilde şiir yazacak kadar iyi öğrendi. Urfa’da arzuhalcilik yaparken, vâlinin tavsiyesiyle, yirmi beş yaşında İstanbul’a gitti. Vezir, Muhasip Mustafa Paşanın dîvân kâtibi oldu. Bu sıralarda, şâir Nailî ile görüşmek sûretiyle şiir kâbiliyetini geliştirebilmek fırsatını buldu. Arapçada “yok” mânâsına gelen “nâ” ve “bî” eklerini birleştirerek “Nâbî”yi kendine mahlas yaptı.

Dîvân kâtipliği esnâsında Dördüncü Mehmed Hânın da iltifat ve ikramlarına kavuşan Nâbî, pâdişâh ile berâber Lehistan (Polonya) Seferine iştirak etti ve Kamaniçe Kalesinin fethi üzerine târih düşürerek yazdığı “Düşdi Kamençe kısmına nûr-ı Muhammedî” şiiri, kale kapısına işlettirildi. Giderek devlet ricâli ve aydınlar arasında hoş-sohbet, tatlı ve tesirli söz söyleyen, geniş kültürlü birisi olarak tanındı. 1677’de hacca gitmek istediği zaman pâdişâh kendisine Mısır vâlisine hitâben yazılmış olan şu fermânı verdi; “Refah üzre haccettirmek; murâd-ı hümâyunumdur. Nâbî Efendinin, hayırlı haccından teşekküre değen gayretlerinizin bulunmasını isterim.” Nâbî hacdan sonra, Tuhfet-ül-Haremeyn (Hicaz Hediyesi) isimli eserini yazarak Dördüncü Mehmed Hana takdim etti.

Musahib Mustafa Efendinin Mora’ya kaptan-ı deryâlık vazifesiyle gönderilmesi üzerine Nâbî de onunla gitti. Çok sevdiği Mustafa Paşanın vefâtı üzerine Haleb’e yerleşti ve orada evlendi.

Nâbî Haleb’deyken pâdişâhlar değiştikçe cülûs yazıp gönderirdi. Altı pâdişâhın saltanatını gördü. Pâdişâhların hepsi de şiirlerini beğenip ikrâmlarda bulundular. Yirmi beş yıl kaldığı Haleb’de fevkalâde güzel gazellerin yer aldığı Türkçe Dîvân’ını ve mesnevi türündeki Hayriyye ile Hayrabâd’ı yazdı. Şiirleri çok sağlam olup, atasözü ve vecize hükmüne geçmiş birçok mısraları vardır. Daha çok öğretici mahiyette, didaktik şiirler yazdı. İstanbul Türkçesini çok iyi kullandı. Hayriyye, 1857’de Fransızcaya tercüme edilerek Paris’te yayınlandı. Bu meşhur eserinde, tecrübeleri ve İslâmın esaslarından başlayarak, ilim edinme yollarını, sanat ve kültür merkezi İstanbul’un güzelliklerini, sosyal ve ferdi akıcı bir üslûpla dile getirmektedir. Ahlâkî meseleleri de çok güzel ve etraflıca anlatan Hayriyye uzun zaman okullarda ders kitabı olarak okutuldu.

Baltacı Mehmed Paşanın Halep vâlisiyken İkinci defâ sadrâzamlığa tâyini üzerine, Nâbî de, birlikte İstanbul’a geldi. Nâbî bu defâ da Darphâne emîni ve AnadoluMuhâsebeciliği vazifelerinde bulundu. Kendisine zamanın edebiyatçıları tarafından “Şeyh-üş-Şuarâ” ünvânı verildi. Sonra, birçok edebiyatçı üzerinde müessir oldu. Edebiyatımızda “hikemî şiir” ekolünün temsilcisidir. Bunu, Koca Râgıp Paşa başta olmak üzere, diğer şâirler devam ettirmiştir.

Nâbî Efendi, şiirlerinde iyiyi ve doğruyu vermeyi hedef almıştır. O, bir düşünce ve hikmet şâiridir. Şahsi duyguları, gönül arzularını aşmış, hakîkî bir Müslümanın hayâtını hem yaşamış, hem de şiirlerinde yaşatmıştır. Fâni dünyânın ahvâline aldanmamak, kimseye haksızlık, zulm etmemek, hep müşfik, merhametli olmak, gurur ve kibirden sakınmak, şiirlerindeki nasihatlerinden en çok rastlananlarıdır. Dili sâde, söyleyişi düzgün, rahat ve çekicidir. En güçlü şiirlerini gazel tarzında vermekle berâber, rubâî, kıt’a, kasîde, mesnevî de yazmıştır.

Ayrıca dil hakkında görüş sâhibidir. Tuhfetü’l-Haremeyn gibi bâzı eserlerinde ağır ve anlaşılması güç bir dil kullanmasına rağmen, şiir dilinin açık ve anlaşılır olmasını ister. Hatta bu hususta;

“Ey şiir meydanında satan lafz-ı garîbi,

Dîvân-ı gazel nüsha-i kamus değildir?”

demekten kendini alamaz.

Nâbî, İstanbul’a geldikten iki sene sonra vefât etti. Kabri Karacaahmed Mezarlığında Miskinler Tekkesine giden yolun sol kenarında olup, İkinci Mahmûd Han ve İkinci Abdülhamîd Han tarafından tâmir ettirildi.

Nâbî Efendinin Fârisî Dîvançe-i Gazeliyât, Tercüme-i Hadîs-i Erbain, Sûrnâme, Fetihnâme-i Kameniçe (Kameniçe Târihi ismiyle 1903’te basıldı). Siyer-i Veysi ve Münşaat isimli eserleri de vardır.

Şiirlerinden örnekler:

Sakın, terk-i edebden kûy-ı mahbûb-ı Hüdâ’dır bu

Nazargâh-ı ilâhidir, Makâm-ı Mustafa’dır bu

Habîb-i Kibriyâ’nın hâb-gâhıdır hakîkatde

Tefevvuk-kerde-i Arş-ı Cenâb-ı Kibriyâ’dır bu

Bu hâkin pertevinden oldu deycûr-ı âdem zâil

İmâdân açtı mevcûdât çeşmin tûtiyâdır bu

Felekte mâh-ı nev Bâb-üs-Selâmın sîne-çâkidir

Anın kandilidir hûr matlai nûr-i ziyâdır bu

Mûrâat-ı edeb şartiyle gir “Nâbî” bu dergâha

Metâf-ı kudsiyândır bûsegâh-ı enbiyâdır bu

GAZEL

Bâğ-ı dehrin hem hazânın hem bahârın görmüşüz

Biz neşâtın da gâmın da rüzgârın görmüşüz

Çok da mağrûr olma kim meyhâne-i ikbâlde

Biz hezerân mest-i mağrûrun humârın görmüşüz

Top-ı hahı inkisâra pây-dâr olmaz yine

Kişver-i câhin nice sengin hisârın görmüşüz

Bir hurûşiyle eder bin hâne-i ikbâli pest

Ehl-i derdin seyl-i eşk-i inkisârın görmüşüz

Bir hadeng-i cân-güdâz-ı âhdin sermâyesi

Biz bu meydânın nice çâbük-süvârın görmüşüz

Kâse-i deryûzeye tebdîl olur câm-ı murâd

Biz bu bezmin Nâbîyâ çok bâde-hârın görmüşüz

Kaynak: Yeni Rehber Ansiklopedisi Cilt 15

.

nasreddin hoca 1 Anadolu’da yetişen, nükteleriyle meşhûr velî.

1208 senesinde Eskişehir’in Sivrihisar ilçesine bağlı Hortu köyünde doğmuş,

1284 yılında Akşehir’de vefât etmiştir. Türbesi, Akşehir’dedir.

Küçük yaşta ilim öğrenmeye başlayan Nasreddîn Hoca, ilk öğrenimine doğduğu köyde imâm olan babası Abdullah Efendide başladı. Tahsilinin sonunda babasının yerine köyünde imâmlık yaptı. Ayrıca kâdı yardımcılığı ve medrese hocalığı da yapan Nasreddîn Hoca, Muhammed Hayrânî’den tasavvuf ilmini tahsil etti. Celâleddîn-i Rûmî’nin babası Bahaeddîn Veled’in talebelerinden olan Ahmed Fakih adlı bir âlimden ders aldığı da rivâyet edilmektedir. 1284 yılında vefât ettiği göz önüne alınınca, onun, Selçuklular devrinde yaşadığını ve Tîmûr Han ile görüşmediğini dikkate almak gerekir.

Nasreddîn Hoca, ömrünü insanlara doğru yolu göstermeye hasreden, iyilikleri bildiren, doğruya sevkeden ve kötülüklerden sakındıran bir velî idi. Bu işi yaparken tabîatı îcâbı kendisine has bir yol tutmuştur. Böylece hakkın anlatılması ve cemiyetteki bozuk yönlerin düzeltilmesi için, meseleyi halkın anlayacağı bir dil ve üslûpla, gâyet mânidâr latîfeler hâlinde kısa ve öz olarak nükteli bir şekilde dile getirmiştir. Latîfeleri hikmet ve ibret dolu birer darbımesel, atalar sözü gibidir. Bu bakımdan adına uydurulan edep dışı ve nükteden uzak bir takım fıkraların onunla ilgisi yoktur. Mânidâr latîfeleri, önce yakın çevresinde şifâhî olarak dilden dile dolaşmış, sonraları git-gide yayılmış ve zamanla bir takım değişikliğe uğramıştır. Bu sebeple onun olmayan bir takım bayağı fıkralar da bu büyük velîye mâl edilerek anlatılmıştır.

Yapılan ilmî çalışmalar; onun ilim ve edep sâhibi bir velî olduğunu, söz konusu sıradan basit fıkraları söylemediğini açıkça göstermektedir. Ayrıca, Nasreddîn Hoca’nın efsânevî bir kişi değil, 13. asırda Anadolu Selçukluları zamânında yaşamış sâlih bir Müslüman olduğunu ortaya çıkarmıştır. Çünkü onun nükteleri, bir insanın başından geçen gülünç hâdiselerin ifâdesi değil, görünüşte güldürücü aslında ince hikmetleri dile getiren düşündürücü latîfelerdir. Ayrıca Türk milletinin zekâ inceliğini, nükte gücünü en iyi şekilde yansıtan bu nüktelerin belirli vasfı; Allahü teâlânın emir ve yasaklarını bir latîfe üslûbu ile bildirmesidir.

Bu latîfelerin toplandığı eserlerden biri, Londra’da Britisch Museum’da; Hâzâ Terceme-i Nasreddîn Efendi Aleyhir-Rahme başlıklı yazma eserdir. Ancak bu eserdeki latîfelerin bir kısmı, onun üslûbuna ve nükte tekniğine uymamaktadır. Nitekim eserin sonunda bu durum; “İşte Nasreddîn Efendinin kibâr-ı evliyâdan (evliyânın büyüklerinden) olduğuna şek ve şüphe yoktur. Merhûmun bu kıssalardan haberi var yok böyle yazmışlar. Her kim okuyup tamâmında bu merhûmun rûhu için bir Fâtiha bağışlarsa, Hak sübhâne ve teâlâ ol kimsenin âhir ve âkîbetini hayreyleye.” şeklinde belirtilmiştir. Ayrıca, Letâif-i Nasreddîn Hoca adlı eserde başka nüktelerine yer verilmiştir.

nasreddinhocakabri Nasreddîn Hoca, fert ve toplumu her yönüyle çok iyi tanımış; insanların âile, komşuluk, dostluk, ticârî münâsebetlerine âit cemiyette gördüğü aksak yönleri düzeltmek ve nasîhat etmek maksadıyla nüktelerle dile getirmiş, düşünmeye ve doğruya sevk etmiştir. Sosyologlar ve psikologlar, insanı ve cemiyeti tanıyıp, çeşitli yönlerini incelemek için onun latîfelerinden çok istifâde etmişlerdir.

Nasreddîn Hoca fıkraları, batı dillerine de çevrilmiş ve bu dillerde Hoca hakkında mühim neşriyât yapılmıştır. Bunlar arasında Pierre Mille’in Nasreddîn et Son Epouse adlı kitâbı, Edmonde Savussey’in La Litterature Populaire Turque adlı eserindeki Nasreddîn Hoca bölümü, Jean Paul Carnier’nin Nasreddîn Hoca et ses Histoires Turques adlı eserleri zikretmek yerinde olur.

Nasreddîn Hoca’ya isnâd edilen nüktelerden bâzıları şöyledir:

Nasreddîn Hoca zamânında Akşehir’de silah taşıma yasağı îlân edilmişti. Buna rağmen Hoca kılıç kuşanıp sokağa çıkmıştı. Yasağın kontrolü ile görevli memur, Hoca’yı görünce yanına yaklaşıp; “Neden böyle kılıçla dolaşıyorsun?” der. Hoca; “Bu kılıç medresede kitaplardaki yazı hatalarını düzeltmeye yarar.” cevâbını verir. Memur alaylı alaylı; “O iş küçük bir çakı ile yapılır, bu biraz büyük değil mi?” deyince, “Efendi sen ne diyorsun, bâzan öyle büyük hatâlar oluyor ki, bu bile küçük gelir.” cevâbını verir. Nasreddin Hoca bu cevâbıyla ilmin ve ilim ehlinin önemini dile getirip, eğer ilim ehli doğruyu öğrenmez ve öğretmezse cemiyetin karışacağını, hattâ bu sebeple savaş bile çıkacağını bildirmiştir.

Bir gün pazarda bir papağanın yüksek fiyatla satıldığını gören Nasreddîn Hoca, evinden bir hindi getirip, aynı fiyatı ister. Buna şaşanlara; “Az önce bunun yarısı kadar kuş, o fiyata satıldı. Niçin bu, aynı parayı etmesin?” der. “O, mârifeti olan, nâdir bir kuş. Senin-benim gibi konuşur.” denilince; “O da mârifet mi, o kuş konuşursa bu da düşünür.” cevâbını vererek, düşünmenin ve fazla konuşmamanın önemini dile getirir.

Bir kimse Nasreddîn Hoca’yı her gördüğünde iltifât gösterip, diller dökerek, evine dâvet eder. Bir gün adamın gönlünü almak için evine gidip, kapısını çalar. Adam pencereden kafasını uzatıp, baktıktan sonra, hemen geri çekilir. Biraz sonra da hizmetçisi kapıyı açıp; “Teşrîfinize çok memnûn olduk. Fakat, efendim biraz önce dışarı çıktı evde yok! Geldiğinizi duyunca, ne kadar üzülecek.” der. Adamın dâvetinde samîmi olmadığını, riyâkârlık yaptığını anlayıp, kapıya gönderdiği hizmetçisine; “Yâ öyle mi? Ne yapalım, hayırlısı olsun! Yalnız efendine selâm söyle, bir daha dışarı çıkarken, başını içerde unutmasın!” der.

Darbımesel hâlini alan sözlerinden bâzıları şunlardır:

“Damdan düşenin hâlini, damdan düşen bilir.”

“Parayı veren düdüğü çalar.”

“Dostlar alışverişte görsün.”

“Umut dağın ardında.”

“Yiğidin malı gözü önünde gerek.”

“Kör döğüşü, kuşa benzemek, ye kürküm ye” gibi deyimler de onun nükteli sözlerinden alınmıştır.

Kaynak: Yeni Rehber Ansiklopedisi İstanbul 1993, Cilt 15 s. 138-140

.

Evliyânın büyüklerinden. On yedinci yüzyıl tekke edebiyatı şâiri. Halvetî yolunun Mısriyye kolu kurucusu ve şeyhidir. Asıl adı Muhammed, mahlası Niyâzî’dir. Başka bir yerden gelip Malatya’ya yerleşen babası Ali Çelebi, Nakşibendî yoluna mensup âlim ve fâzıl bir zâttı. 1618 (H. 1028) senesinde Malatya’nın Soğanlı köyünde doğdu. 1693 (H. 1105) senesinde Limni Adasında vefât etti.

Muhammed Niyâzî, Malatya’da, önce İslâmî ilimlere âit temel bilgileri, sonra da medrese tahsiline başlayıp, tefsir, hadis, fıkıh ve tasavvuf ilimlerini öğrendi. Medreseden icâzet alıp çıkınca, çeşitli câmilerde verdiği vâzlarla halkın dikkatini çekti. Bu arada Malatya’daki Halvetî şeyhi Hüseyin Efendiye intisâb edip feyz aldı. Hüseyin Efendinin kısa bir süre sonra vefât etmesi üzerine anne ve babasından izin alıp uzun bir seyâhate çıktı. Diyarbakır-Mardin yoluyla Bağdat’a gelip bir müddet burada ilim tahsil etti.

Burada tahsilini tamamladıktan sonra Mısır-Kâhire’ye gelen Muhammed Niyâzî, Şeyhûniyye denilen yerde Kâdiriyye tarîkatı büyüklerinden bir zâtın dergâhına yerleşti ve talebesi oldu. Hocasının bereket ve himmetiyle kemâle erdi. Mısır’da uzun yıllar kalarak ilmini ilerletti ve Câmiülezher’de ders verdi. Mübârek günlerde câmilerde vâz etti.

1646 yılında İstanbul’a gelen Muhammed Niyâzî, Sultanahmed civârındaki Sokullu Mehmed Paşa Dergâhına yerleşti ve uzun süre riyâzette kaldı. Sonra devrin tanınmış âlim ve mutasavvıflarıyla görüştü. Mısır’da uzun yıllar kaldıktan sonra İstanbul’a geldiği için, buna nisbetle Niyâzî Mısrî diye tanındı.

Bir süre İstanbul’da kaldıktan sonra da Bursa’ya geçen Niyazî Mısrî, Ulu Câmi yakınlarındaki bir medreseye yereşerek inzivâya çekildi. Halkın isteği üzerine, Şeker Hoca CâmiindeCumâ geceleri vâz verdi. Buradan Uşak’a geçerek, Elmalılı Şeyh Yûsuf Sinân’ın halîfesi Şeyh Mehmed’in dergâhına yerleşti. Daha sonra Ümmî Sinân’la tanışarak bütün varlığıyla ona bağlandı. Hocasıyla berâber Elmalı’ya gidip vâzlar verdi, dergâhın hizmetlerinde bulundu. Bir müddet sonra tekrar Uşak’a oradan da Çal veKütahya’ya geçen Niyâzî Mısrî, hocasının vefât haberi üzerine Uşak’a tekrar döndü. Fakat üzüntüsünden burada kalamayıp Bursa’ya giti.

Bursa’ya yerleşerek burada evlenen Niyâzî Mısrî, Ulu Câmide devamlı vâzlar verdi. Şöhreti bütün ülkeye yayıldı. 1665’te sadrâzam Fâzıl Ahmed Paşanın dâveti üzerine Edirne’ye gitti. Dönüşte İstanbul’a uğradığında, bâzı câhillerin tasavvuf aleyhine estirdikleri hava sebebiyle, Sultan Dördüncü Mehmed, âlimler ve tasavvuf büyükleriyle devlet erkânının da toplandığı bir gün Ayasofya Câmiinde vâz verdi. Bu vâzında; tasavvuf yolunun hak olduğunu, tasavvuf ehlinin yaptıkları zikrin İslâma aykırı olmadığını en açık şekilde îzâh etti. Tekrar Bursa’ya döndü. Bu günlerde şeyhi Uşaklı Mehmed Efendinin vefâtı üzerine Halvetiyye yolunun Mısriyye kolunu kurarak irşâda başladı.

Sultan Dördüncü Mehmed, Kamaniçe Seferine çıkmadan önce, Niyâzî Mısrî’yi ordunun mânevî gücünü yükseltmek gâyesiyle Edirne’ye dâvet etti. Üç yüz talebesiyle berâber Edirne’ye gidip sefere katıldı. Seferden dönüşte Edirne’de verdiği vâzlar sebebiyle 1673’te Rodos Adasına gönderildi.

Dokuz ay sonra, 1674’te Rus Savaşı çıkınca, halkı sefere teşvik için, talebeleriyle, Edirne’ye geldi. Savaş sonrasında yaptığı bir vâzında, savaşların millet ve devlet üzerindeki acı tesirlerini anlatması yanlış anlaşılarak, rikâb-ı hümâyûn kaymakamı tarafından önce Gelibolu’ya, oradan da Limni Adasına sürgün edildi.

Limni’de 1677’den başlayarak on beş yıl boyunca çileli bir hayat yaşadı. Vefâtından bir yıl önce 1692 yılında affedilerek Bursa’ya, oradan da Edirne’ye geldi. Selimiye Câmiinde vâz ederken devlet işleriyle ilgili söylediği bâzı sözler yüzünden tekrar Limni’ye gönderildi. Adaya gelişinden bir kaç ay sonra vefât etti ve oraya defnedildi.

Eserleri:

Türkçe ve Arapça, manzum ve mensur on cildden fazla eseri bulunan Niyâzî Mısrî, daha çok mutasavvıf şâir olarak meşhûr olmuştur. Aruzla yazdığı şiirlerde genellikle Nesîmi ve Fuzûlî, hece ile yazdıklarında ise Yûnus Emre’nin tesiri altında kalmıştır. Birçok yazma nüshası bulunan Dîvân’ı, hicrî 1259’da Bulak Matbaasında basılmıştır. Dîvândaki şiirler çok içli ve yanıktır. Diğer eserleri şunlardır:

1) Mevâid-ül-İrfân Avâid-ül-İhsân,

2) Şerh-i Esmâ-i Hüsnâ,

3) Risâle-i Eşrâtüs-Sâa,

4) Suâller ve Mısrî’nin Cevapları,

5) Tefsîr-i Sûre-i Yûsuf,

6) Risâle-i Mebde’ ve Me’âd,

7) Risâle-i Mısrî,

8) Tefsîr-i Fâtihâ,

9) Risâlet-üt-Tevhîd,

10) Es’ile ve Ecvibe-i Mutasavvıfâne,

11) Şerh-i Nutk-ı Yûnus Emre,

12) Tâbirnâme,

13) Risâle-i Haseneyn,

14) Dîvân-ı İlâhiyyât,

15) Mektûbât,

16) Risâle-i Hızriyye,

17) Risâle-i Hilye-i Hazret-i Hüseyin,

18) Sûre-i Nûr Tefsîri,

19) Risâle-i Belgrat,

20) Risâle-i Vahdet-i Vücûd.

Onun beytlerinden bâzıları:

Cihân bağında insan bir şecerdir gayrılar yaprak.

Nebîler meyvedir sen zübdesisin yâ Resûlallah.

Şefâat kılmasan varlık Niyâzî’yi yoğ iderdi.

Vücûdun zahmının sen merhemisin yâ Resûlallah.

Derman arardım derdime derdim bana dermân imiş

Bürhân arardım aslıma aslım bana bürhân imiş

Savm u salât u hac ile sanma biter zâhid işin

İnsan-ı kâmil olmağa lâzım olan irfân imiş.

Mürşid gerekdir bildire Hakk’ı sana hakka’l-yakîn

Mürşidi olmayanların bildikleri gümân imiş.

İşit Niyâzî’nin sözün bir nesne örtmez Hak yüzün

Hak’tan ayân bir nesne yok gözsüzlere pinhân imiş.

.

nizamulmulk1 Büyük Selçuklu Devleti sultanlarından Alp Arslan ve oğlu Melikşah’ın veziri, büyük devlet adamı. Adı Hâce Kıvâmüddîn Ebû Ali Hasan bin Ali’dir. 1018 yılında İran’ın Tûs şehrinde doğdu ve 1092 yılında Nihavend’de, Hasan Sabbah’ın fedâisi bir bâtinî tarafından şehit edildi.

Kardeşi Ebü’l-Kâsım Abdullah ile birlikte çok iyi bir eğitim gördü. Fıkıh, hadis, edebiyat ve sâir ilimleri çok iyi tahsil etti. Zamânındaki meşhur âlim ve ediplerle devamlı görüştü. Bu, onun idârecilik hayâtındaki kâbiliyet ve başarısının büyüklüğünde mühim rol oynadı.

Devlet hizmetindeki hayâtı, babası ile berâber Gazne Devletinin Horasan vâlisi Ebü’l-Fâzıl Es-Suri’nin hizmetinde bulunmakla başladı. 1040 yılındaki Dandanakan Savaşından bir süre sonra Alp Arslan’ın Belh vâlisi Ali bin Şadan’ın maiyetine girerek, vilâyet işlerinin yürütülmesiyle vazifelendirildi. Selçuklu Sultanı Tuğrul Beyin vefatı ile Alp Arslan ve kardeşi Süleyman Bey arasındaki taht mücâdelesi sırasında yerinde görüş ve tedbirleriyle dikkatleri çekti ve 1063 yılında Alp Arslan’ın yanında hizmete başladı. Alp Arslan Sultan olunca 1064 yılında Selçuklu Devletine vezir tâyin edildi. Zamânın halîfesi Kâim bi emrillah tarafından Nizâmülmülk ünvânı ile taltif edildi. Bu ünvânıyla tanındı.

Nizâmülmülk, vezir olduğu 1064’ten, şehit edildiği 1092 senesine kadar aralıksız yirmi dokuz sene Büyük Selçuklu Devletine, tam bir dirâyet ve adâletle hizmet etti. Vazifeli olduğu için katılamadığı Malazgirt Meydan Muhârebesi hâriç, bütün Selçuklu fütûhatında bulundu. Sultan Alp Arslan’ın vefâtıyla veliaht Melikşah’ın tahta geçmesini sağlayıp, nizam ve âsâyişin korunmasında muvaffak oldu. Sultan Melikşah’a muhâlefet eden veya başkaldıran Selçuklu prenslerinin itâat altına alınmasında büyük hizmeti geçti. Sultan Melikşah, devletin idâresinde ona çok büyük ve geniş yetkiler verdi. Nizâmülmülk’ün akıllı, tedbirli ve adâletli idâresi sâyesinde de, Melikşâh’ın saltanatı, aynı zamanda Büyük Selçuklu Devletinin de en parlak ve en şanlı devri olmuştur.

Nizâmülmülk, âlim, edip ve kadirşinâs bir zât olduğu için meclisi; ilim ve sanat adamlarının toplandığı bir yer hâline gelirdi. Abbâsi halîfesi de kendisine pekçok hürmet eder, meclisinde bulunurdu. Âlimlere, şâirlere, sanatkârlara karşı çok ikrâm, ihsan ve iltifât ederdi. Birçok câmi, mescit, vakıf eserleri yaptırdı.

Büyük Selçuklu Devletine; idârî, adlî, askerî, mâlî, sosyal ve kültürel sâhada pekçok yenilikler ve değişiklikler getirdi. Sarayı, merkezî hükümet teşkilâtını, İslâm esaslarına dayalı mahkemeleri, toprak sistemini sağlam esaslar üzerine yeniden düzenledi. Gerçekleştirdiği yeni sistemler bâzı değişikliklerle berâber bütün Türk-İslâm devletlerince devam ettirildi.

73893540 Nizâmülmülk, zamânında yayılmaya ve kuvvetlenmeye çalışan bozuk fırkalara karşı, Ehl-i sünnet bilgilerinin sistemli bir şekilde öğretilmesi sağlandı. Bunun için Bağdat, Belh, Nişabur, Herat, İsfehan, Basra ve Musul gibi çeşitli şehirlerde, kendi ünvanı ile anılan Nizâmiye Medreselerini kurdurdu. Onuncu yüzyılda Ehl-i sünnete muhâlif cereyanların giderek yaygınlaşması sebebiyle İslâm dünyâsında ortaya çıkan karışıklıkların giderilmesinde Nizâmiye Medreselerinin çok büyük hizmeti geçti. Bu medreselerin en meşhurlarından birisi de, Bağdat’taki Nizâmiye Medresesi olup, asrın büyük âlimlerinden birisi olan Ebû İshak-ı Şîrâzî burada ders vermekle vazîfeli idi.

Nizâmülmülk’ün Selçuklu Devletindeki bütün düzenleme ve değişiklikleri ciddî bir şekilde tetkik eden, devlet idâresinde kendi görüşlerini, icrâatını ve bunların gerekçelerini gelecek nesillere intikal ettirmek maksadıyla Fârisi olarak yazdığı Siyâsetnâme isimli eseri, bugün siyâset ilmiyle uğraşanların el kitapları arasında sayılmaktadır. Siyâsetnâme’de Türk-İslâm devletlerinin idârî, mâlî, siyâsî, askerî, sosyal ve kültürel yönlerini incelemektedir. Tam doğru metin ve ilâvesiz nüshası, İstanbul’da Süleymâniye Kütüphânesi, Molla Çelebi kısmında 114 numarada mevcuttur. Siyâsetnâme, birçok dillere tercüme edilerek, yayınlanmıştır.

Kaynak: Yeni Rehber Ansiklopedisi Cilt 15

Tâbiîn devrinde yetişen büyük hanım evliyâlardandır. Dünyâya düşkün olmaması ve ibâdetleriyle meşhur zâhide bir hanımdır.

Basra’da doğdu.

752 (H.135)de Kudüs civârında vefât etti. Tûr Dağı üzerine defnedildi.

Babasının adı İsmâil olup, üç kızı vardı. Bir kızı daha doğunca adını Râbia (dördüncü) koydu ve ismi böyle söylendi. Babası çok fakir olduğundan, o doğduğu gece evinde ihtiyaç olan şeylerden hiç biri yoktu. Annesi çok ağlayıp mahzun olmuştu. O gece uyuduğunda Peygamberimizi (sallallahü aleyhi ve sellem) gördü. Rüyâsında kızının büyük bir kimse olacağı müjdelenip, Basra Beyine, bir kâğıda; “Her gece Resûlullah’a yüz salevât getirdin. Dün gece unuttun, bunun için bu kâğıdı getiren kimseye dört yüz dînâr ver” diye yazıp götürmesi söylenildi. Bunun üzerine babası böylece yazıp, Basra Beyine götürdü. Basra Beyi memnuniyetle on bin kızıl altın verip, her ne ihtiyacınız olursa söyleyin yardımcı olayım, dedi. Bundan sonra rahatlayıp kızlarını büyüttüler.

Râbia Hâtun, biraz büyüyünce annesi ve babası öldü. Basra’da kıtlık başgösterdi. Kız kardeşleri dağıldı. Râbia-i Adviyye de bir ihtiyara hizmet ediyordu. Çok sıkıntılı günler geçirdi. Günlük hizmetleri yanında, hergün oruç tutardı. Gecelerini de ibâdetle geçiriyordu. Bir gece efendisi uykudan uyandı. Pencereden baktı. Onu secdede gördü ve şöyle yalvardığını duydu. “Yâ Rabbî! Biliyorsun ki benim arzum senin emirlerine uymaktır. Eğer iş benim elimde olsa, sana ibâdetten bir an geri kalmazdım. Fakat ihtiyara hizmet ettiğim için, sana gereği gibi ibâdet edemiyorum.” Ayrıca Râbia’nın başı üstünde bir kandil bulunduğunu, kandilin bir yere asılı olmadan havada durduğunu, odanın o kandilin nûru ile aydınlandığını da gördü. İhtiyar, sabaha kadar uyuyamadı. Sabah olunca Râbia’yı çağırıp bir miktar para vererek serbest bıraktı. O da oradan ayrılıp, küçük bir eve yerleşti. Bütün vakitlerini ibâdetle geçirmeye başladı.

Kefenini dâimâ yanında taşırdı. Namaz kılacağı zaman onu serer, üzerine secde ederdi. Kefeni yanında olmadan gezdiğini, kefenini berâberine almadan konuştuğunu kimse görmedi. Süfyân-ı Sevrî ve Hasan-ı Basrî, Râbia Hâtun’dan feyz alırlardı.

Birgün iki kişi Râbia-i Adviyye’yi ziyârete geldiler. İkisi de açtı. “Yemeği helâldir.” diye içlerinden yemek yimek geçti. O anda kapıya biri gelerek, Allah rızâsı için bir şeyler istedi. Râbia hazretleri evde mevcut olan iki ekmeğini buna verdi. Gelen sevinerek gitti. Bir saat kadar sonra bir kişi kucağında bir yığın ekmekle geldi. Râbia hazretleri ekmekleri saydı. On sekiz ekmek vardı. Dedi ki: “Ekmekler yirmi olsa gerektir.” Ekmeği getiren, ikisini saklamıştı. Çıkarıp iki ekmeği de verdi. Oradakiler hayretle sordular: “Bu ne sırdır? Biz senin ekmeğini yemeye gelmiştik, önümüze koyacağın ekmekleri kapıya gelene verdin. Ardından ekmek geldi. Eksik olduğunu söyledin!” Cevâbında: “Siz ikiniz gelince karnınızın aç olduğunu anladım. Önünüze koyacağım o iki ekmeği kapıya gelene verdim. Allahü teâlâdan bu iki ekmeğin misâfirlerin karnını doyuramayacağını, bunun için bir yerine on vermesini istedim. İki ekmek yerine 20 ekmek geleceğini bildiğim için de ekmeklerin noksan olduğunu söyledim.”

Râbia-i Adviyye bir gece evinde geç vakitlere kadar namaz kılarken hasırın üzerinde uyuya kaldı. Bu arada evine bir hırsız girdi. Her tarafı aradı, çalacak birşey bulamadı.

Giderken “Girmişken boş çıkmayayım” diyerek, Râbia hazretlerinin dışarıda giydiği örtüsünü aldı. Evden çıkarken yolunu şaşırdı, kapıyı bulamadı. Geri dönüp örtüyü aldığı yere bıraktı. Bu sefer rahatlıkla kapıyı buldu. Kapıyı bulunca tekrar geri dönüp, örtüyü aldı. Fakat yine kapıyı bulamadı. Bu hal yedi defâ tekrarlandı.

Yedinci defâ tekrar örtüyü eline alınca şöyle bir ses duydu:

“Ey kişi kendini yorma. O yıllardır kendini bize ısmarladı. Şeytanın ona yaklaşma gücü yok iken, hırsızın onun örtüsüne yaklaşması mümkün müdür? Git yorulma, boşuna uğraşma.” Bu hâdiseden korkup dışarı fırlayan hırsız, tövbe edip, bu kötü huyundan vazgeçti.

Hazret-i Râbia, çok oruç tutardı. Bir defâsında bir hafta hiç yiyecek bulamadı. Sekizinci gece açlığı iyice şiddetlendi. Nefsine eziyet ettiğini düşünürken birisi kapıyı çaldı. Bir tabak yemek getirdi. Hazret-i Râbia yemeği alıp yere koydu. Mum getirmeye gitti. Gelince bir kedinin yemeğini dökmüş olduğunu gördü. Su bardağını almaya gitti. mum söndü. Su içmek isterken bardak düşüp kırıldı. O da “Yâ Rabbî bu zavallı kulunu imtihan ediyorsun, fakat âcizliğimden sabredemiyorum.” diyerek bir âh çekti. Bu âhtan neredeyse ev yanacaktı. Bir ses duyuldu: “Ey Râbia, istersen dünyâ nîmetlerini üstüne saçayım. Fakat gamımı alayım. Çünkü benim gamım ile dünyâ bir arada bulunmaz.” Bu sözü işitince şöyle duâ etti: “Yâ Rabbî, beni kendinle meşgûl eyle ve senden alıkoyacak işlere beni bulaştırma.”

Adamın birinin; “Yâ Rabbî, bana rahmet kapısını aç.” diye duâ ettiğini işitince, Râbia-i Adviyye: “Ey câhil, Allahü teâlânın rahmet kapısı kapalı mı idi de şimdi açmasını istiyorsun?” Rahmetin çıkış kapısı her zaman açık ise de giriş kapısı olan kalpler, herkeste açık değildir. Bunun açılması için duâ edilmelidir.” dedi.

Tevekkülü o dereceye ulaşmıştı ki, “Gök tunç olsa, yer demir kesilse, gökten bir damla yağmur düşmese, yerden bir bitki bitmese ve dünyâdaki bütün insanlar benim çocuğum olsa, Allahü teâlâya yemin ederim ki onlara nasıl bakacağım düşüncesi kalbime gelmez, çünkü Allahü teâlâ hepsinin rızkını vereceğini bildirmiş ve üzerine almıştır.” derdi.

Buyurdu ki:

“Muhabbet sâhibi olan kişi, muhabbetinde öyle sâdık olmalı ki, gönlünde O’nun için olmayan hiçbir sevgi bulunmamalı.”

“İşlediğiniz günâhları gizlediğiniz gibi, yaptığınız iyilikleri de gizleyin.”

“Sabır insan olsaydı çok kerîm olurdu.”

“Mârifetin alâmeti, her an Allahü teâlâyı hatırlamaktır.”

“Kul, Allahü teâlânın sevgisini tattığı zaman, Allah o kulunun kusurlarını kendisine gösterir de, başkalarının kusurlarını göremez olur.”

Kaynak: Yeni Rehber Ansiklopedisi Cilt 16 s.366-367
.

On sekizinci yüzyıl divan şâirlerinden. Asıl ismi Mehmed olan Şeyh Gâlib, 1757’de İstanbul’un Yenikapı semtinde dünyâya geldi. Babası Mustafa Reşit Efendidir. İlk tahsilini yalnız babasından almıştır. Galata Mevlevîhânesi Şeyhi Hüseyin Efendiden din ve tasavvuf; Şâir Hoca Neş’et’ten de edebiyat dersi almış olduğu Dîvân’ındaki manzumelerinden anlaşılmaktadır. Mevlevî çevrelerde yetişti. Önce Esad, sonra da Gâlib mahlasıyla yazdığı şiirleri toplayarak 24 yaşında Dîvân’ını tertip etti (1780); iki yıl sonra Hüsnü Aşk’ı yazdı (1782). Mevlâna Dergâhında girdiği çile’sini İstanbul’a dönerek Yenikapı Mevlevîhânesinde tamamladı. Sütlüce’de aldığı bir evde anne ve babasıyla bir süre inzivâ hayâtı yaşadıktan sonra Galata Mevlevîhânesine Şeyh oldu. Sultan Üçüncü Selim’in kızkardeşleri Beyhan ve Hatice Sultanların takdir ve iltifatlarını kazandı. Üçüncü Selim Han için söylediği güzel kasîdeleri vardır. Gazelleri sofiyâne heyecanlarla doludur.

Şeyh Gâlib, 1799’da öldü. Mezarı, Beyoğlu Tünel yakınında olup, şimdi Divan Edebiyatı Müzesi olan Galata Mevlevîhânesi bahçesindedir.

Şeyh Gâlib, şiirlerinde halk deyimlerine, İstanbul konuşmasının özelliklerine değer vermiş, hatta hece vezniyle şiirler yazmıştır.

Şeyh Gâlib’in, çok süslü, çok renkli, zengin mecazlar ve istiârelerle dolu yüksek bir şiir dilivardır. O da bütün divan şâirleri gibi, kelime hünerlerine yer vermiş; hattâ zengin hayallerini ve hayal oyunlarını, dilimize Arapça ve Farsçadan yeni kelimeler getirerek söylemiş; o zamana kadar her çeşit sözün söylendiği sanılan bu edebiyatta yeni bir hamle yapmıştır.

Eserleri:

1. Dîvan: Divan şiirinin çeşitli nazım şekilleriyle söylenmiş şiirleri vardır.

2. Hüsn ü Aşk: Şeyh Gâlib’in ve edebiyatımızın ünlü mesnevîsidir. Hüsn ü Aşk, zengin bir duyuş ve düşünüşle söylenmiş, hikâyeden çok, şiir diliyle ve yine ilâhî aşk yolunda katlanılması gereken zorlukları belirtmek gâyesiyle yazılmış bir eserdir. Kendi türündeki mesnevîlerin hiçbirinde rastlanmayan bir tasvir, hayâl, kompozisyon güzelliğine sâhiptir. Yazar bir mecliste Nâbî’nin Hayrâbâd isimli mesnevîsinden daha güzel bir eser yazabileceği iddiasında bulunmuş ve eserini bu iddiayı ispat maksadıyla yazmıştır. Böylelikle 26 yaşındayken meydana koyduğu Hüsn ü Aşk, yalnız Nâbî’nin eserinden üstün olmakla kalmamış, aynı zamanda bütün divan edebiyatımızın en güzel ve son mesnevîlerinden biri olmuştur.

Şeyh Gâlib, Hüsnü Aşk’ı yazarken Mevlânâ’nın Mesnevî’sinden ilham aldığını söylemiştir. Eser’de Nizâmî’nin ve Fuzûlî’nin Leylâ ve Mecnûn’undan da izler vardır. Yapı ve şekil bakımından diğer mesnevîlerden farklı değildir. Tek ayrılık öncekilerde arada bir yer alan gazellere karşılık Şeyh Galib’in “tardiyye” ismini verdiği muhammeslerin bulunuşudur. Tardiyyeler mesnevînin en güzel parçalarıdır. Bunlar bağımsız birer manzume olarak da kabul edilebilir.

Eserin konusu: Benî Mahabbet isimli fakir bir Arap kabilesinde aynı gecede dünyâya gelen Hüsn ile Aşk, kabilenin ileri gelenlerince birbirlerine nişanlanırlar. Büyüdüklerinde aynı okula Mekteb-i Aşk’a gidip; aynı hoca Mollâ-yı Cünûn’dan ders alırlar. Hüsn, Aşk’ı sever. Kabilenin büyüğü Hayret, onların görüşmelerini engeller. Aşk ise, Mollâ-yı Cünûn’un tavsiyesine uyarak Hüsn’ü ister. Hüsn’ü alabilmesi için Aşk’ın “Kalp” ülkesine gidip, “Kimyâ”yı bulup getirmesi şart koşulur. Bu meşakkatli yolda Gayret ve Suhan, Aşk’a arkadaşlık ederler. Karşılaştığı engelleri birer birer aşan Aşk, sûretlerle bezenmiş olan Varlık şehrine girer. Nefy âleminde kendi hayallerine kapılan Aşk, cezbe ateşiyle bu şehri yakar, bu sûretlerden ve hayallerden kurtulur; böylece Hüsn’ün de Aşk’ın da aynı şey olduğunu anlayan Aşk, “vahdet” (birlik) sırrına erişir.

3. Şerh-i Cezire-i Mesnevî.

4. Es-Sohbetü’s-Safiyye.

Şeyh Galib’den şiirler:

Şarkı

Ey nihâl-i işve, bir nevres fidanımsın benim

Gördüğüm günden beri hâtır-nişânımsın benim

Ben, ne hâcet kim diyem “rûh-ı revânımsın benim

Gizlesem de âşikâr etsem de cânımsın benim.

Ey gül-i bâğ-ı vefâ, ma’lûmun olsun bu senin

Hâr-ı cevr ile sakın, terk eylemem pîrâhenin

Ölme var, ayrılma yoktur, öyle tuttum dâmenin

Gizlesem de âşikâr etsem de cânımsın benim.

Tardiyye (Hüsnü Aşk’tan alınmıştır)

Hoş geldin eyâ berîd-i cânân

Bahş-et bana bir nüvid-i cânân

Can ola fedâ-yı ıyd-ı cânân

Bîsûd ola mı ümid-i cânân

Yârin bize bir selâmı yok mu

Ey Hızr-ı fütâdegân söyle

Bu sırrı edüb iyân söyle

Ol sen bana tercemân söyle

Ketm-etme yegân yegân söyle

Gam defterinin temâmı yok mu

Yâ Rabb ne intizârdır bu

Geçmez nice rüzgârdır bu

Hep gussa vü hârhârdır bu

Duysam ki ne şîvekârdır bu

Vuslat gibi bir merâmı yok mu

Kâm aldı bu çerhden gedâlar

Ferdâlara kaldı âşinâlar

Durmaz mı ahdler, vefâlar

Geçmez mi bu etdiğim duâlar

Hâl-i dilin intizâmı yok mu

Dil hayret-i gamla lâl kaldı

Gâlib gibi bi-mecâl kaldı

Gönderdiğim arz-ı hâl kaldı

El’ân bir ihtimâl kaldı

İnsâfın o yerde namı yok mu

Gazel

Yine zevrak-ı derûnum kırılıp kenâra düştü

Dayanır mı şişedir bu, reh-i sengsâre düştü

O zaman ki bezm-i canda bölüşüldü kâle-i kâm

Bize hisse-i muhabbet, dil-i pâre-pâre düştü

Gehî zîr-i serde desti, geh ayağı koltuğunda

Düşe kalka haste-i gam, der-i lutf-i yâre düştü

Erişip bahara bülbül, yenilendi sohbet-i gül

Yine nevbet-i tahammül dil-i bikarâre düştü

Meh-i bürc-i ârızında gönül oldu hâle mâil

Bana kendi tâliimden bu siyeh sitâre düştü

Süzülüp o çeşm-i âhû, dedi zevk-i vasla yâhû

Bu değildi n’eyleyim bu, yolum intizâra düştü

Reh-i Mevlevîde Gâlib bu sıfatla kaldı hayrân.

Kimi terk-i nâm ü şâna kimi îtibâra düştü

Kaynak: Yeni Rehber Ansiklopedisi Cilt 18

.

SeyyidAhmedArvasi2 224x300 Doğum Tarihi: 15 Şubat 1932 Doğubayezid/AĞRI

Vefat Tarihi: 31 Aralık 1988 / İSTANBUL

Zamanımız mütefekkir, eğitimci ve yazarlarından. Peygamber efendimizin torunu hazret-i Hüseyin’in soyundan olup, seyyiddir. Babası Van gümrük müdürlüğünden emekli Abdülhakim Efendi, annesi Cevahir hanımdır. Dedeleri, Van’ın Müküs (Bahçesaray) kasabasına bağlı Arvas (Doğanyayla) köyündendir. 15 Şubat 1932 (H. 7 Şevval 1350)de Ağrı ilinin Doğubayezid kasabasında doğdu. 31 Aralık 1988 (H. 22 Cemaziyel evvel 1409) tarihinde İstanbul’da vefat etti.

Ahmed Arvasi yedi yaşına geldiği zaman, babası Van’a tayin edilince ilk tahsiline Van’da başladı, Doğubayezid’de bitirdi. Ortaokula Karaköse’de başladı, Erzurum’da bitirdi. İmkansızlıklar yüzünden liseye devam edemediği için, Erzurum Erkek Öğretmen Okulu’na (sonra Nene Hatun Kız Öğretmen Okulu oldu) kaydoldu ve 1952 senesinde bitirerek, öğretmen oldu. Önce Konya’da sonra Ağrı’nın Molla Şemdin köyüne tayin edildi. Ahmed Arvasi, yaratılışı icabı çok cömertti. Öğretmenlik yaptığı köyün halkı çok fakir olduğu için, çocukların çoğu, kalem-defter alamazdı. Aldığı maaşın çoğunu fakir çocuklara harcardı. Buradan askere gitti. Askerlik vazifesini bitirdikten sonra tekrar öğretmenliğe döndü. 1958 senesinde Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Pedagoji bölümünü bitirdi. Eğitim Enstitüsünde okurken, Anadolu’dan gelen saf temiz gençlerin Enstitüdeki menfi propagandalarla dinlerini, imanlarını kaybettiklerine çok üzüldüğünü söylerdi. Bunun için ilk kitabı olan Kendini Arayan İnsan’ı yazdı.

Pedagoji bölümünü bitirdikten sonra, Erciş Öğretmen Okulu, sonra da Balıkesir Savaştepe Öğretmen Okuluna tayin edildi. İnsan ve İnsan Ötesi, Diyalektiğimiz Estetiğimiz, Eğitim Sosyolojisi adlı eserlerini bu zamanda yazdı. Yorucu öğretmenlik hizmetleri yanında gençliğin kendi kültür ve medeniyetine sahip çıkmaları için devamlı eserler ortaya koydu. Konferanslar verdi, gazete ve dergilerde makaleler yazdı.

Balıkesir, Bursa, İstanbul Eğitim Enstitülerinde senelerce Türk Milli Eğitimine hizmet etti. Doğu Anadolu Gerçeği eserini yazdı ve 1979 yılında emekliye ayrıldı. Makaleleri; Türk İslam Ülküsü (üç cild) ve Size Sesleniyorum adlı kitabında toplandı.

Vefatından birkaç sene evvel kalp rahatsızlığına yakalandı. Çok yıpranmasına rağmen, konferans ve günlük yazılarına devam etti ve daima Türk-İslam Ülküsünü savundu. Vaktinin çoğunu ibadet ve kitap okuyarak geçirirdi.

31 Aralık 1988 tarihinde, günlük makalesini yazarken, daktilosunun başında kalb krizinden vefat etti. 1 Ocak 1989 tarihinde, Fatih Camiinde kılınan cenaze namazından sonra, kendini sevenlerinin omuzunda kalabalık bir cemaat tarafından, İstanbul-Edirnekapı Kabristanlığına defnedildi.

Ahmed Arvasi, Türk Milli Eğitimine hizmet ederken vatan ve milletini seven çok değerli gençler yetiştirdi. Her şeyin faniliğini, dünyanın geçiciliğini, ebedi hayatın öldükten sonra başlayacağını, Allah ve Resulü’ne muhabbetin esas olduğunu gençlere ve tanıdıklarına hep söylerdi.

Kendisi görüşünü şöyle açıklar:

“Ben İslam, iman ve ahlakına göre yaşamayı en büyük saadet bilen, Türk milletini iki cihanda aziz ve mesud görmek isteyen ve böylece İslamı gaye edinen Türk milliyetçiliği şuuruna sahibim. Benim milliyetçilik anlayışımda ırkçılığa, bölgeciliğe ve dar kavmiyet şuuruna asla yer yoktur. İster azınlıklardan gelsin, isterse çoğunluktan gelsin her türlü ırkçılığa karşıyım. Bunun yanında şanlı Peygamberimizin (sallallahü aleyhi ve sellem); “Kişi kavmini sevmekle suçlandırılamaz.” “Kavminin efendisi, kavmine hizmet edendir.” “Vatan sevgisi imandandır.” hadis-i şeriflerine bağlıyım. Yine şanlı Peygamberimizin (sallallahü aleyhi ve sellem); “İlim mü’minin kaybettiği malıdır. Nerede bulursa alsın.” hadis-i şeriflerindeki mukaddes ölçüye bağlı olarak, hızla muasırlaşmak gereğine inanmaktayım. Bu, Türk-İslam kültür ve medeniyetinin yeniden doğuşu olacaktır.

Asla, unutmamak gerekir ki, yabancı ideolojiler, yabancı ve istilacı devletlerin fikir paravanaları olup, milletleri içten vuran sinsi tuzaklardır. Bunu bildiğim, buna inandığım içindir ki, Türk milletini parçalama oyunlarına ve tertiplerine karşı durmayı, büyük bir namus ve vicdan borcu bilmekteyim.”

Kaynak: Yeni Rehber Ansiklopedisi

.

alparslan Selçuklu Devleti hükümdarı, Türk milletinin en büyük kahramanlarından. Selçuklu Devletinin kurulmasında önemli rolü olan Horasan valisi Davud Çağrı Beyin oğludur. 20 Ocak 1029’da doğdu. İyi bir tahsil gördü, sayısız zafer kazanarak mertliği ve iyi kumandanlığı ile ün saldı. Babasının ölümünden sonra Horasan valisi oldu. Amcası Tuğrul Bey, 4 Eylül 1063’te öldüğü zaman vasiyeti üzerine Selçuklu tahtına Alparslan’ın ağabeyi Süleyman getirildi, fakat Türk beyleri buna itirazda bulundular ve Alparslan’ı hükümdar tanıdılar.

Alparslan 27 Nisan 1064’te büyük bir törenle tahta çıktı. Amcasının vezirliğini yapan ve Süleyman’ın tahta çıkmasını isteyen Amidülmülk Kündiri’yi azledip, büyük bir devlet adamı olarak tarihe adı geçen Nizamülmülk’ü vezir tayin etti. Başına buyruk beylerle mücadeleye girişen Alparslan, hepsini bir bayrak altına toplamayı başardı. Böylece Selçuklu Devleti kuvvetlendi.

1064 yılının sonuna doğru Alparslan, Bizans İmparatorluğu’nun üzerine yürüdü. Gürcistan’ı zaptetti. İsyan eden kardeşi Kavurd’u itaate zorladı. 1065’te Amuderya ırmağını geçti, o bölgedeki hükümdarla anlaştı. Alparslan’ın beyleri, Anadolu’da akınlar yapıp sayısız zafer kazandılar. Selçuklu Sultanının gittikçe kuvvetlenmesi Bizans İmparatorluğu’nu telaşlandırdı. İmparator Romanos Diyojenes ordusunu toplayıp sefere çıktı. Palu’ya geldiğinde Malatya’da bıraktığı ordusunun Türkler tarafından perişan edildiği haberini aldı. Geri dönmeye mecbur kaldı.

1070 yılında Alparslan, Horasan ve Irak ordularının başında Azerbaycan’a girdi, sınırdaki kaleleri fethetti. Van gölünün kuzeyinden geçerek Malazgirt önüne vardı, kale teslim oldu. Diyarbekir'den Elcezire’ye girdi, Urfa’yı kuşattı. Mısır’da birbirleriyle mücadele eden Fatımi komutanları, Alparslan’ı Mısır’ı almaya teşvik ediyorlardı. 1071 yılında Selçuklu ordusu Halep’te toplandı.

Alparslan’ın Mısır Seferine çıktığını öğrenen Bizans İmparatoru Diyojenes son bir hamle yapmayı düşündü. Azerbaycan’a kadar giderek Türk kalelerini zapta ve Türkleri Anadolu’dan atmaya karar verdi. Rumeli’de yaşayan Peçenek ve Oğuz Türklerini de ordusuna kattı. 13 Mart 1071’de 200.000 kişilik Bizans ordusu İstanbul’dan yola çıktı. İmparator, halkına büyük zaferle dönmeyi vad etmişti. Diyojenes ve ordusu yol boyunca katliam yaparak Erzurum yoluyla Malazgirt’e ulaştı. Haleb’i teslim aldığı sırada Bizans ordusunun gelmekte olduğunu öğrenen Alparslan, Mısır Seferinden vazgeçip kuzeye doğru yola çıktı. Bizans ordusunun harekatını günü gününe haber alarak, vaziyetini ona gore ayarladı. Musul, Rakka, Urfa yoluyla Diyarbekir ve Bitlis’e ulaştı. Ordusundan on bin kişilik bir kuvvet ayırıp Ahlat’a gönderdi. Bizans kuvvetleri ile ilk çarpışma Ahlat’ta oldu. Bizanslılar bozuldu. Buna iyice kızan imparator, Malazgirt Kalesine hücum edip, içerde yaşayan kadın-çocuk, ihtiyar ne varsa hepsini öldürdü. Malazgirt’e doğru devamlı yol alan Alparslan 24 Ağustos günü Malazgirt’in doğusundaki Rahva Ovasına ulaştı. Ahlat’a gönderilen kuvvetlerin gelmesi ile kısa bir zamanda karşısına çıkmasına şaşıran Bizans İmparatoru da, ordusunu Rahva Ovasının öbür tarafında düzene koydu. Anlaşma tekliflerinin reddetilmesi üzerine savaş hazırlıkları başladı.

26 Ağustos Cuma günü askerlerini toplayan Alparslan atından inerek secdeye vardı ve;

“Ya Rabbi! Seni kendime vekil yapıyor; azametin karşısında yüzümü yere sürüyor ve senin uğrunda savaşıyorum. Ya Rabbi! Niyetim halistir; bana yardım et; sözlerimde hilaf varsa beni kahret!” diye dua etti. Sonra atına binerek askerlerine döndü ve;

“Ey askerlerim! Eğer şehid olursam bu beyaz elbise kefenim olsun. O zaman ruhum göklere çıkacaktır. Benden sonra Melikşah’ı tahta çıkarınız ve ona bağlı kalınız. Zaferi kazanırsak istikbal bizimdir.”

Bu sözler orduyu coşturdu. Büyük şevkle ileri atıldılar. Alparslan son derece kurnazca bir harp taktiği planlamıştı. Hilal şeklinde yaydığı ordusuyla akşama kadar Malazgirt meydanında dövüştü. Şaşkına dönen Bizans ordusu, hilalin içine düştü. 200.000 kişilik koca ordu perişan oldu. İmparator esir edildi .

Sultan Alparslan savaştan sonra huzuruna getirilen imparatoru, hiç ümid etmediği şekilde affetti. Bizans imparatorunun harp tazminatı ödemesi, her yıl haraç ve ihtiyac halinde Selçuklu ordusuna asker göndermesi karşılığında barış andlaşması yapıldı. Fakat Diyojenes, İstanbul’a geri dönerken, Bizas tahtının el değiştirmesi, andlaşmayı geçersiz kıldı. Alparslan da, Selçuklu şehzadelerini Anadolu’yu fetihle görevlendirdi. Türkler, kısa zamanda Anadolu’ya hakim oldular.

Sultan Alparslan, Malazgirt zaferinden sonra 1072 senesinde çok sayıda atlı ile Maveraünnehr’e doğru sefere çıktı. Türkleri bir bayrak altında toplamak istiyordu. Ordunun başında Buhara’ya yaklaştı. Amuderya nehri üzerinde bulunan Hana kalesini muhasara etti. Kale komutanı, batıni sapık fırkasına mensup Yusuf el-Harezmi, kalenin fazla dayanamayacağını anladı ve teslim olacağını bildirdi. Hain Yusuf, Alparslan’ın huzuruna çıkarıldığı sırada Sultan’a hücum edip, hançer ile yaraladı. Yusuf’u derhal öldürdüler. Fakat Sultan Alparslan da aldığı yaralardan kurtulamadı. Dördüncü günü, 25 Ekim 1072 tarihinde; “Her ne zaman düşman üzerine azmetsem, Allahü tealaya sığınır, O’ndan yardım isterdim. Dün bir tepe üzerine çıktığımda, askerimin çokluğundan, ordumun büyüklüğünden bana, ayağımın altındaki dağ sallanıyor gibi geldi. “Ben, dünyanın hükümdarıyım. Bana kim galip gelebilir?” diye bir düşünce kalbime geldi. İşte bunun neticesi olarak, cenab-ı Hak, aciz bir kulu ile beni cezalandırdı. Kalbimden geçen bu düşünceden ve daha önce işlemiş olduğum hata ve kusurlarımdan dolayı Allahü tealadan af diliyor, tövbe ediyorum. La ilahe illallah Muhammedün resulullah!...” diyerek şehid oldu. Tahran yakınlarındaki Rey şehrine defnedildi. Yerine oğlu Melikşah geçti.

Sultan Alparslan saltanatı müddetince İslam dinine hizmet etti. İslamiyet’i içten yıkmaya çalışan gizli düşmanlara ve batıni, şii hareketlerine karşı çok hassastı. Hatta bir defasında; “Kaç defa söyledim. Biz, bu ülkeleri Allahü tealanın izniyle silah kuvveti ile aldık. Temiz müslümanlarız, bid’at nedir bilmeyiz. Bu sebepledir ki, Allahü teala, halis Türkleri aziz kıldı.” demişti.

Alparslan, büyük tarihi zaferlerinin yanısıra, medreseler kurmak, ilim adamlarına ve talebeye vakıf geliri ile maaşlar tahsis etmek, imar ve sulama te’sisleri vücuda getirmek suretiyle de hizmetler yaptı. İmam-ı a’zam’ın türbesini, Harezm Camii’ni ve Şadyah kalesi gibi pek çok eser inşa ettirdi. Zamanında; İmam-ı Gazali, İmam-ül-Haremeyn Cüveyni, Ebu İshak eş-Şirazi, Abdülkerim Kuşeyri, İmam-ı Serahsi gibi büyük alimler yetişmişti.

.

Talaat Posta memuruyken sadrâzamlığı ele geçiren İttihat ve Terakki Komitesi üyesi.

Doğum: dirne’de 1874 Edirne.

Vefat: 15 Mart 1921

Babası, bâzı kazâlarda sorgu hâkimi muâvinliği yapan Ahmed Vasıf Efendidir. Muhalifleri tarafından çingene asıllı olduğu ileri sürülmüştür. İlk öğrenimini Edirne’nin Vize kazâsında tamamladıktan sonra Edirne Askerî Rüştiyesini (askerî ortaokul) bitirdi. Bütün tahsilinin bundan ibâret olduğu bilinen Talat Paşa, 1895’te rejim aleyhinde faaliyette bulunmaktan tutuklandı. Edirne’de 25 ay hapis yattı. Daha sonra Selânik’e gönderildi. Selânik-Manastır arasında seyyar posta memurluğu ve Selânik posta başkâtipliği gibi küçük memuriyetlerde bulundu. 1906 yılında gizli olarak çalışan Osmanlı Hürriyet Cemiyetini kurdu. Bu gizli cemiyetin adı Paris’te Ahmed Rıza’nın idâre ettiği cemiyetle birleştikten sonra Terakki ve İttihat, bilâhare de, İttihat ve Terakki Fırkası olarak değiştirildi. Faaliyetlerini gizli olarak Selanik Mason Locası binâsında yürüttü. Balkan komitecileriyle de birlik olan Talat Paşanın gizli çalışmaları ortaya çıkarılınca, Posta ve Telgraf İdâresindeki memuriyetine son verildi. Yıkıcı çalışmalarından dolayı Anadolu’ya sürüldüyse de araya girenlerin kefâletiyle bu cezâ yerine getirilmedi. Selânik’te özel bir okulda müdür olarak çalışırken İstanbul’a iki defâ gelip, İttihat ve Terakki Fırkasının teşkilâtını kurdu.

1908’de îlân edilen İkinci Meşrûtiyetten sonra İttihat ve Terakki Fırkasının Edirne mebusu olarak Meclis-i Mebusana girdi. Meclis reis vekili oldu. Mebusları tehdit ederek Sultan İkinci Abdülhamîd Hanın tahttan indirilmesi kararını aldırdı. 1909’da Londra’ya gitti. Aynı yıl Hüseyin Hilmi Paşa kabinesinde Dâhiliye Nâzırıydı. Said Paşa kabinesinde Posta ve Telgraf Nazırı oldu. Bundan sonraki yıllarda altı yüz senelik Osmanlı Devletinin mukadderatına hâkim olma, devleti adım adım yıkıma götürme faaliyetleri içinde bulundu. Balkan Harbinde nefer elbisesi giyerek birlikleri dolaştı. Askerler arasında particilik tohumlarını ekti.

Balkan Harbinin en karanlık günlerinde “Edirne gidiyor, din gidiyor, vatan gidiyor!” propagandalarıyla 23 Ocak 1913 günü Babıâli’yi basan komitecilerin içinde bulunan Talat Paşa, Dahiliye Nâzırı Vekili sıfatıyla iktidar değişikliğini telgrafla vâliliklere bildirdi. Harbiye Nâzırı Enver ve Cemal paşalarla birlikte devleti Almanların yanında Birinci Dünyâ Savaşına sokan komitenin içinde bulundu. Said Halim Paşanın kurduğu kabinede tekrar Dâhiliye Nâzırı oldu. Said Halim Paşanın son sadâretinden istifâ etmesi üzerine, komitecilerin pâdişâha baskısı sonucu, 3 Şubat 1917’de Sadrıâzam oldu.

Talat Paşa; hükümetin, pâdişâhın, milletin haberi olmadan hiçbir millî zarûret yokken, sırf Almanya istediği için, Osmanlı Devletini Birinci Dünyâ Harbi ateşine atanlardan biridir. Enver ve Cemal paşalara Osmanlı Devletinin yıkılması, milyonlarca vatan evlâdının kaybedilmesiyle son bulan akıl almaz hatalarının ortağı oldu. Yegâne meziyeti komitecilik olan Talat Paşa, on senede koca Osmanlı Devletini param parça eden bir teşekkülde en önemli rolü oynadıktan sonra, hesap vermekten korkarak Almanya’ya kaçtı. 15 Mart 1921’de Berlin’de Toylryan adındaki bir Emeni tarafından vurulup öldürüldü. Cenâzesi tahnit edilerek Berlin Müslüman Mezarlığındaki mescidin mahzeninde senelerce kaldıktan sonra, 1944’te İstanbul’a getirilerek Hürriyet-i Ebediyye Tepesine gömüldü.

İbrâhim aleyhisselâmın öz babası.

Mümin, sâlih ve temiz bir zât olan Târuh; hanımı, oğlu İbrâhim aleyhisselâma hâmileyken vefât etti. Bunun üzerine kardeşi Âzer onun hanımıyla evlendi. Böylece Âzer, İbrâhim aleyhisselâmın üvey babası oldu. İslâm âlimlerinin büyüklerinden olan İmâm-ı Süyûtî Kitâb-üd-Derc-il-Münife kitabında, putperest olan Âzer’in, İbrâhim aleyhisselâmın öz babası olmadığını amcası ve üvey babası olduğunu vesîkalarla ispat etmektedir. (Bkz. İbrâhim Aleyhisselâm)

Âyet-i kerîme ve hadîs-i şerîflerden anlaşıldığı ve binlerce İslâm kitâbında yazıldığı gibi, Peygamber efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) anaları ve babaları arasında bulunmakla şereflenen kimselerin hepsi, zamanlarının ve memleketlerinin en asîl, en şerefli, en cemîl ve en temiz zâtlarıydı. Hepsi de aziz, mükerrem ve muhteremdi. İbrâhim aleyhisselâmın babası Târuh da böyle mümindi ve kötü ahlâktan, âdi ve çirkin sıfatlardan uzaktı. Nitekim Peygamber efendimiz sallallahü aleyhi ve sellem, hazret-i Ali’nin rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte; “Âdem aleyhisselâmdan, babam Abdullah’a gelinceye kadar hep nikâhlı ana-babalardan geldim. Hiçbir babamın nikâhsız zinâ ile çocuğu olmadı.” buyurmuştur.

Selçuklu Devletinin kurucusu. Oğuzların Kınık boyundan Selçuk Beyin torunudur. Babasının adı Mikail’dir. Muhtemelen 993 yılında doğdu. Babası Mikail, gazâ akınında şehit düşünce, dedesi Selçuk’un yanında büyüdü. Çocukluğu Cend’de geçti. Büyük bir îtinâ ile yetiştirildi. Âilesinden dînî ve millî terbiye alıp, mükemmel silâh kullanmasını öğrendi.

Selçuk Beyin vefâtıyla amcası Arslan Yabgu’nun Selçuklu âilesinin reisliğini almasına, kardeşi Çağrı Bey ile itiraz etmedi. Ancak dedelerinin vefâtından sonra iki kardeş Cend şehrini terk ederek batıya göç ettiler. Burada Mâverâünnehr hükümdarı İlek Nasr’ın kendilerine karşı düşmanca siyâseti üzerine Çağrı Bey ile Karahanlı hükümdarı Buğra Hanın ülkesine gittiler. Tuğrul Bey, Karahanlılar ülkesinde haps edildiyse de, Çağrı Bey, Buğra Han ordusunu yenip pekçok esir aldı. Alınan esirler karşılığı Tuğrul Bey serbest bırakıldı. Tekrar Mâverâünnehr’e döndüler. Buhara hâkimi Karahanlı Ali Tegin’in aleyhlerine faaliyeti ve yeni durum üzerine Tuğrul Bey çöle çekildi. Çağrı Bey de yeni vatan keşfi için Rum Gazâsına çıktı. İki kardeş, Rum Gazâsından alınan ganîmetlerle çok zenginleştiler.

Arslan Yabgu, 1205’te Gaznelilerce esir alınıp, Hindistan’da haps edilince, iki kardeş ortak iktidar sistemiyle Selçuklu âilesinin lideri oldu. Liderliği Karahanlı Ali Tegin tarafından şüpheyle karşılanınca, ikili liderlik sistemi yerine amcaları Musa’yı Yabgu yapıp, üçlü iktidar sistemine geçtiler. 1034 sonbaharında, Gaznelilerin müttefiki Oğuzlardan Şah Melik, Selçuklulara âni bir baskın yapınca, zayıfladılarsa da, tekrar toplandılar. On bin kişilik kuvvet toplayarak Gaznelilere âit Horasan’a girdiler. Gazneli Mes’ûd’un ordusunu 20 Haziran 1035’te Mesâ’da yendiler. Gaznelilerle antlaşma yapıp; Nesâ, Ferâve ve Dihistan’ı aldılar. Ayrıca Tuğrul Beye Gazneli Mes’ûd tarafından hâkimiyet alâmetlerinden olan hil’at, at, menşur ve sancak gönderildi. Tuğrul Bey antlaşmayla Nesâ’da Gaznelilere tâbi federal bir devlet kurmuş olmasına rağmen, resmî îlânı yoktur.

Tuğrul Bey ve diğer Selçuklu hânedan mensupları toprak sâhibi olunca, Oğuz boyları ve kabile reisleri yanlarına akın edip, toplandılar. Tuğrul Bey, çok güçlenip, bölgenin nüfûsu artınca; Gazneli Mes’ûd’a önceki üç şehrin dar geldiğini bildirip, 1037’de Merv, Serahs ve Bâverd’iyi de istedi. Bu şehirlere karşılık da Gaznelilerin maaşlı askeri olma ve Horasan’daki asâyişi temin etme taahhütünde bulundular. Teklifleri oyalamaya alınınca, Tuğrul Bey küçük gruplar hâlinde akın harekâtı yaptırdı. Çağrı Beyin idâre ettiği akınlarda Selçuklular Cüzcan, Tâlekan ve Faryâb’dan Rey’e kadar harekâtta bulundular. Selçuklu akınlarını durdurmak için Gazneli Mes’ûd’un gönderdiği ordu Serahs yakınında 1038 Haziranında yenildi. Zafer sonrasında toplanan kurultayda Tuğrul Bey, hükümdar îlân edildi. Bu kurultay kararı ve 1038 târihi Selçuklu Devletinin kuruluşu olarak kabul edilir. Tuğrul Bey Nişapur’da kalıp, Çağrı Bey Merv’de melikler meliki olarak, askerî harekâtları idâre ederek ordu kumandanlığı yaptı.

Tuğrul Beyin Nişapur’da istiklâlini îlân etmesi, Gazne’de hoş karşılanmadı. Çağrı Bey, 1039 yılında Gaznelilerle iki kere muhârebe yapıp, yenildi. Tuğrul Bey ve diğer Selçuklu hânedanları, Gazneli Mes’ûd’un düzenli ordusuna karşı gerilla harpleri yapıp, onları yıprattılar. Gazneli Mes’ûd, antlaşma istedi. Tuğrul Bey, Gaznelilerin türlü metodlarla Selçukluları Horasan’dan çıkarabileceklerini tahmin ederek, zaman kazanmak ve hazırlıkları tamamlamak için çöle çekildi. Sultan Gazneli Mes’ûd’un 1040 Baharındaki Tûs ve Serahs istikâmetindeki harekâtı üzerine Selçuklular, Tuğrul Beye başvurup, harekete geçmesini istediler. Tuğrul Bey, 1040 Mayısında çölden çıkıp, Serhas’ta Gazneli ordusuyla karşılaştı. Gazneliler ot ve yiyecek sıkıntısı çektiğinden Merv’e hareket edince, Tuğrul Beyin kumandasındaki Selçuklular, sağdan ve soldan taarruzla Gaznelileri tâciz ettiler. Dandanakan Kalesi önünde yapılan asıl muhârebede Gazneliler bozuldular. 23 Mayıs 1040 târihinde kazanılan Dandanakan Zaferiyle, Tuğrul Bey tekrar tahta oturdu. Tuğrul Bey zafer sonrasında ele geçen ganimetle zenginleşip, kumandanlara pekçok ihsanlarda bulundu. Kurultay toplandı. Kurultayda devletin temel stratejisi tespit edilip, plânlar yapıldı. Bağdat’taki Abbasî Halifeliğine bağlılık ve hürmet ifâde eden mektup gönderildi.

Çağrı Beyin 1060’ta vefâtına kadar ortak iktidar sistemine göre hareket edilmesine rağmen, devleti temsil yetkisi Tuğrul Beye âitti. Tuğrul Bey hükümdarlığını ve Selçukluları maddî güçlerle kuvvetlendirdiği gibi mânevî olarak da Halîfe, âlim ve tasavvuf ehlinden destek alıyordu. Tebaasının refah seviyesini yükseltip, orduyu askerî sisteme göre teşkilâtlandırıyordu. 1040 Dandanakan Zaferi ve 1043’te devlet merkezini Rey’e taşıması sebebiyle Bağdat’taki Abbâsi Halîfesi El-Kaim’e tekrar bağlılığını arz etti. Tuğrul Beyin Abbasî Halîfesiyle münâsebeti Sünnî İslâm dünyasında büyük îtibâr kazanmasına sebep oldu. Halîfe El-Kaim, Tuğrul Beyin yanına; büyük İslâm âlimlerinden olup, sosyal ve devlet idâresi hakkında Ahkâm-üs-Sultâniye isimli eserin sâhibi olan Maverdî’yi gönderdi. Tuğrul Bey, ülkesinde hutbeyi Abbasî Halîfesi adına okuttu; halîfenin zâlim Büveyhîler ve âsîlere karşı yardım talebini kabul etti. Halîfeye bildirdiği arz; samimiyetinin ve temiz itikadının ifâdesi olup, şunları ihtivâ ediyordu: Halîfeye hizmet etmek şerefine kavuşmak, Mekke’de Hac yapmak ve Hac yollarını Bedevîlerin taarruzundan korumak, Suriye ve Mısır’da Fâtimîlerle harp etmektir. 1055’te Bağdat’a gelip, hutbede adı okundu. Selçuklu Hânedanı ile Abbasîler arasında evlenmeler münâsebetiyle akrabalık kuruldu. Halîfe, Çağrı Beyin kızı Hatice Arslan Hatun ile 1056’da evlendi. Tuğrul Bey de Halîfe’nin kızı ile 1062’de muhteşem bir düğün merâsimiyle evlendi. Bağdat’tayken zâlim Büveyhîler ve sapık Fâtimîlere karşı mücâdele edip, Musul ve bölgede Selçuklu hâkimiyetini tesis etti. Büveyhli hükümdarını öldürerek, Bağdat ve sünnî âlemini katliam ve tahripten korudu. Selçukluların batısındaki Bizans ülkelerine fetih harekâtı ve akınlarında bulundu. Erzurum Hasankale’ye gelip, Malazgirt’i fethetmek istediyse de kışın yaklaşması üzerine, baharda gelmek üzere kuşatmayı kaldırdı. Tuğrul Bey, hâkimiyet ve tahrik sebebiyle kendine âsî olan üvey kardeşi İbrâhim Yınal’ın isyânını 1058’de bastırıp, onu cezâlandırdı.

Tuğrul Bey, devâmlı mücâdeleyle geçen uzun yıllar sonunda çok büyük işler başardı. Dünyânın en büyük devletlerinden birini kurup, Türk İslâm âlemine çok hizmeti geçti. Mâverâünnehr’den Anadolu’ya, Irak’tan Âzerbaycan ve Kafkasya’ya kadar olan ülkede huzur ve emniyet tesis etti. Yirmi sekiz ülkeye kendi hâkimiyetini kabul ettirdi. Zirâî, ticârî faaliyet neticesinde iktisâdî hayat gelişip, refah seviyesi yükseltildi. Bizans akınlarında çok ganimet alınıp, büyük gelir elde edildi. Devlet teşkilâtı muazzam şekilde tesis edilip, kuvvetli temeller üzerine oturtuldu. Selçuklu Devlet Teşkilâtı, devrinde ve sonra kurulan Türk ve İslâm devletlerine nümûne oldu. Tuğrul Bey, yirmi beş yıl adâlet, ihsan ve gazâlarla geçen hükümdârlıktan sonra, hastalandı. Yetmiş yaşlarında Rey yakınlarındaki yazlığında 5 Eylül 1063 târihinde vefât etti. Tuğrul Beyden sonra Selçuklu tahtına yeğeni Alparslan geçti. Tuğrul Bey âdil, vakur, cömert, samimi, iyi ve yumuşak huylu bir şahsiyetti. Halkı tarafından sevilen bir hükümdar ve ordusunca tam bağlanılan kuvvetli bir kumandandı. “Kendime bir saray yapıp da yanında bir câmi inşâ etmezsem, Allahü teâlâdan utanırım.” sözü Tuğrul Beyin dînî duygularını çok güzel ifâde etmektedir.

.

turgut ozal 9510555 9292 o Türkiye Cumhûriyetinin sekizinci cumhurbaşkanı.

1927 yılında Malatya’da doğdu.

17 Nisan 1993 Cumartesi günü Ankara’da kalp krizinden vefât etti.

Kabri İstanbul'da Topkapı semtinde eski başbakanlardan Adnan Menderes’in anıt mezarının batı kısmındadır.

Babasının adı Mehmed Sıddık, annesininki Hafize’dir. İlkokulu Silifke’de bitirdi. Orta tahsilden sonra İTÜ Elektrik Fakültesine girdi ve 1950 yılında mezun oldu. 1952’de mühendislik ekonomisi dalında uzmanlık eğitimi yapmak için ABD’ye gönderildi. 1961-65 yılları arasında Elektrik İşleri Etüd İdâresinde (EİEİ) genel müdür yardımcılığı ve genel müdür vekilliğinde bulundu. Büyük hidroelektrik santralı projesinin hazırlanmasında ve gerçekleştirilmesinde önemli katkıları oldu.

1960 ihtilâlinden sonra kurulan Devlet Plânlama Teşkilâtının (DPT) kurulmasına çalıştı. Orta Doğu Teknik Üniversitesinde (ODTÜ) öğretim üyesi olarak ders verdi. 1966’da Başbakanlık Özel Teknik Müşâvirliğine, 1967’de Devlet Plânlama Müsteşarlığına getirildi. Ağustos 1970 ekonomik kararlarının hazırlanmasında büyük rol oynadı. Bu kararlar neticesinde Merkez Bankasında 3,5 milyar dolar rezerv birikti. 1971 Muhtırasından sonra DPT müsteşarlığından ayrılan Özal, Amerika’ya giderek 1973’e kadar Dünyâ Bankası Sanâyi Dâiresinde Sanâyi ve Mâden konularında özel danışmanlık yaptı.

Daha sonra Türkiye’ye dönen Turgut Özal, özel sektörde yönetici olarak çalışmaya başladı. 1976’da Sabancı Holding’e genel koordinatör oldu. 1977 genel seçimlerinde Millî Selâmet Partisinden İzmir Milletvekili adayı oldu ise de seçilemedi. Daha sonra MESS (Mâdenî Eşyâ Sanâyicileri Sendikası) Genel Başkanlığına getirildi.

1979 yılında Süleyman Demirel tarafından kurulan “azınlık hükümeti”nde Başbakanlık Müsteşarı ve DPT Müsteşar Vekili olarak hizmet veren Turgut Özal, ünlü 24 Ocak kararlarının hazırlayıcısı ve bizzat yürütücüsü oldu. 12 Eylül 1980 harekâtının ardından kurulan Bülend Ulusu başkanlığındaki hükümette Ekonomik İşlerden Sorumlu Başbakan Yardımcılığı görevine getirilen Turgut Özal, enflasyonu düşürme, ihrâcâtı arttırma ve Türkiye’nin kredi îtibârını yeniden sağlamada başarılı oldu. Banker kesimindeki dalgalanmanın ardından Başbakan Yardımcılığı görevinden 18 Temmuz 1982’de ayrıldı. 20 Mayıs 1983’te Anavatan Partisini (ANAP) kurdu.

6 Kasım 1983’te yapılan milletvekili seçimlerinde ANAP oyların % 45’ini alarak TBMM’de birinci parti oldu. Özal, 7 Aralık 1983’te yeni hükümeti kurmakla görevlendirildi. Serbest piyasa ekonomisini ve devletin müdâhalesini en aza indirmeyi savunan bir ekonomik programı uygulamaya başladı. Özal başkanlığındaki ANAP, 1984’te yapılan mahallî (yerel) seçimlerden de başarıyla çıktı. Bu netice Özal’ın durumunu daha da güçlendirdi. Başbakanlığı döneminde, Ekonomik bunalımlara istediği oranda çözüm getiremeyen Özal, 28 Eylül 1986 ara seçimlerinde ve 29 Kasım 1987 erken genel seçimlerinde uğradığı oy kaybına rağmen % 36,3’lük oranla tek başına hükümeti yeniden kurdu. 18 Haziran 1988’de ANAP Büyük Kongresinde tekrar genel başkan seçildi. Bu kongre sırasında suikasta uğradı. Suikastta hafif yaralanan Turgut Özal, salonda tekrar sukûnet sağlanınca; “Çok değerli arkadaşlarım. Sözlerime kaldığım yerden devam etmek istiyorum. Hemen şunu sözlerimin başında bilhassa belirtmek istiyorum. Allah’ın verdiği ömrü O’nun istediğinden başka alacak yoktur. Biz de O’na teslim olmuşuzdur.” diyerek Allah’a bağlılığını açık bir dille belirtti.

Turgut Özal 31 Ekim 1989’da muhâlefet partilerinin boykot ettiği oylamada üçüncü turda 263 oy alarak salt çoğunlukla Türkiye Cumhûriyetinin 8. Cumhurbaşkanı seçildi. 9 Kasım 1989’da Kenan Evren’den görevi devraldı.

Dindâr, çağdaş bir cumhurbaşkanı olan Turgut Özal, Türk milletine ve ekonomisine çok faydalı işler yaptı. Bunlardan bâzıları şöyledir:

Gümrük duvarlarını yıkıp, ithâlâtı tahsis sisteminden kurtararak, gümrük duvarlarının indirilmesini savundu. Böylece serbest ithâlâtla giren yabancı malların kalitesine ulaşabilmek için yerli sanâyicinin daha dikkatli ve titiz üretime yönelmesini sağladı.

Dışa açık ekonomik modele geçti. İhrâcâtta çok cesur teşvik politikası uyguladı. Konvertibiliteye geçerek, halka döviz bulundurma, döviz hesâbı açabilme imkânını sağladı.

İşadamlarının, bir kısmının Türk sanâyii mahvolur tarzındaki korkularına rağmen AT’a (Avrupa Topluluğu) tam üyelik için başvurdu. Karadeniz Ekonomik İşbirliği Projesinin de mîmârı oldu.

Cumhûriyet târihinin en büyük projesi olan GAP’ı başlattı. Belediyeler kânununu yeniledi. Yerel yönetimlere imkânlar tanıdı. Büyükşehir belediyeciliği kavramını getirdi. Devlet sübvansiyonlarının azaltılmasını savundu.

Ülke ekonomisinin uluslararası entegrasyonuna yönelik önemli adımlar atılmasını sağladı. Başbakanlığı zamânında uygulanmaya başlanan Katma Değer Vergisi ve özelleştirme programı, Türkiye’nin mâlî târihindeki en önemli reformlardandır. Ekonomide devlet müdâhalesinin asgariye indirilmesi gerektiğini sürekli olarak savundu. Çağdaş demokrasiler için gerekli olan 3 temel esâsı 1) Serbest piyasa ekonomisi, 2) Din ve vicdan hürriyeti, 3) Teşebbüs ve rekâbet serbestisi) dâimâ vurgulardı.

Türkiye’nin uluslararası ekonomik ve siyâsî münâsebetlerine yeni boyutlar kazandırdı ve dinamizm getirdi. 1994 yılında Birleşmiş MilletlerTeşkilâtı tarafından yayınlanan A World Fit For People (İnsanlara Uygun Bir Dünyâ) adlı kitap, Turgut Özal’a ithaf edildi.

Devletimizi yüceltmek, milletimizi refah ve saâdete ulaştırmak için durup dinlenmeden çalışan, bu uğurda da can veren, dindâr büyük bir devlet adamı, dürüst bir politikacıydı. Özal’ın La Turquie en Europe (Avrupa’da Türkiye) adlı bir kitabı ve çeşitli incelemeleri vardır.

Üç çocuk babası olan, iyi İngilizce bilen Turgut Özal, 1988’de Teksas Teknik Üniversitesinden fahri doktor ünvânını aldı. 17 Nisan 1993 Cumartesi günü Ankara’da kalp krizinden vefât etti. 21 Nisanda Ankara Kocatepe, 22 Nisan Perşembe günü İstanbul Fâtih Câmiinde kılınan namazdan sonra, yüzbinlerce vatandaşın katıldığı misli görülmemiş bir törenle, vasiyetine uygun olarak cenâze marşıyla değil, Kur’ân-ı kerîm ve tekbir sesleri arasında defnedildi.

Kaynak: Yeni Rehber Ansiklopedisi, İstanbul 1993, Cilt 19 s. 190-192

.

Başyazar denilince Dr. Yalçın Özer

Üniversitelilerin kamplara bölünüp silaha sarıldığı yıllarda vaktini kitapla geçiren, okuyan, yazan, öğrendiklerini paylaşan gençler de vardır. Yalçın Özer ve arkadaşları gibi...

Özerler aslen Kayseri Sarızlıdırlar... Yalçın Ağabey Adana, Maraş hududunda bir kasabada (Yalakköy - sonra Yeşilkent oldu) doğar (1948). Babası Durdu Bey uzun yıllar Kahramanmaraş'ta sağlık memurluğu yapar. Annesi Elif Hanım da komşuları ile kaynaşır adeta Maraşlı olurlar. Yalçın Ağabeyin Kayserililere de, Maraşlılara da (biraz da Adanalılara) hemşerim deme gibi bir şansı olur, hem iç Anadolu, hem de Akdeniz kültürü ile yoğrulmak ufkunu açar. Kahramanmaraş'ın okur yazarı çoktur, ozanlık geleneği yaşar, şehirden ciddi şairler çıkar. Yalçın Abi de bu mümbit iklimden etkilenir, şiire merak salar. O yıllarda böyle üniversite kursları yoktur, hakikaten zeki ve çalışkan olanlar yüksek puan tuttururlar. Türkiye'nin en gözde fakültesi Çapa Tıp'tır, en güzide talebeler burada toplanırlar. Yalçın Ağabey de teamüllere uyar, ailesinin arzusu ile "Çapalı" olsa da gönlünde "Edebiyat Fakültesi" yatar... Dilerseniz onu arkadaşlarının dilinden dinleyelim biraz:

SABAHLARA KADAR...

"1970'in 71'e bağlandığı günler, Hukuk Fakültesine devam ediyorum o sıralar. Horhor'da bir gariphanemiz var. Bir gün kapı çalındı, baktım Adana Erkek Lisesi'nde birlikte okuduğumuz Zeki Tıraş. Yanında "Yalçın!" Çayla birlikte sohbet de deme geldi. Yalçın sıra dışı bir gençti Necip Fazıl'ın Çilesini ezbere biliyordu mesela. Hafızası berraktı, zekiydi. Kanımız kaynayıverdi... O günden sonra içtiğimiz su ayrı gitmedi... Soğanağa'da (Bayezid'in alt taraflarında) bir evde kalırlardı. Ev değil kütüphane... Yalçın bir kitabı eline aldı mı bitirmeden bırakmaz. Hem hızlı okur, hem de künhüne vakıf olur. Aradan uzun zaman geçse bile aradığı paragrafı rahatlıkla bulur. Türkiye'de Camus ve Kafka'ların bilinmediği yıllarda dünyadan haberdardı. Sürrealistleri, varoluşçuları yakından tanırdı. Okuduğunu anlayan anladığını paylaşan bir insan. Sabahlara kadar sayfalar arasında kaybolur, en son İmam-ı Rabbani hazretlerinin Mektubat'ını açar ve noktayı koyar. Gündüz sallanması gerekir ama dinçtir, neşesi yerindedir, çayı, sigarası olsun tamam... Ertesi gün yine öyle, ertesi gün yine öyle... Onun uykusuzluğa olan tahammülü şaşırtıcıdır, akıl sır almaz. Bir gün Enver Ören Bey'e Yalçın Özer'den bahsettim, "çok kabiliyetli bir arkadaş" dedim, "kendisine yazma fırsatı verebilir misiniz acaba?" Mufavık buldular, düşünebiliyor musunuz Yalçın'ın haberi yok daha. Onun için de sürpriz oldu, heyecanla başladı. Kalemi coşkuluydu, üslubu kıvrak mı kıvrak. Önceleri "Ümit" adlı bir köşesi vardı, sonra başyazar yaptılar, önünü açtılar."

(Rahim Er)

KİM BU ÇOCUK YA?

"Yalçın ağabey siyasete hevesli değildi ama bu işin kalitesiz insanların elinde heder olmasına da dayanamazdı asla. AP gençlik kollarının ufak ufak kıpırdandığı yıllar. Sevdiğimiz beğendiğimiz bir arkadaş İlçe kongresinde aday. Lâkin şansı az, İstanbul İl ve Ankara Genel Merkez rakibinin ardında zira. Baktı koparıp alacaklar, Yalçın ceketimi istedi, verdim, alel acele giyinip kürsüye çıktı. Salon üç beş dakika içinde onun kalitesini fark etti. Slogan atmıyor, masa yumruklamıyor, dolu dolu konuşuyor. Nasıl derinlemesine tahliller, bağırmadan çağırmadan, sohbet tadında... Ankara'dan gelen ağır isimler bile tutulup kaldılar. Yanındakilere dönüp "kim bu çocuk" diye soruyorlar. Netice de desteklediğimiz aday kazandı. Hem açık ara farkla..."

(İsmet Anaç)

METELİĞE KURŞUN

"Yalçın Abiyle 1981'de tanışmıştık. O zaman Haznedar'da mobilyacılık yapıyoruz, onun muayenehanesi var yanıbaşımızda... Abi kardeş gibiyiz adeta... Otakçılar Lisesinde talebeyim, veli olmuştu bana. Muayenehaneye akşam üzeri gelirdi, ben yardımcı olurdum ona. Tanıdıklarından katiyen para almaz, tanımadıklarından da ben ne koparırsam. Millet işi çözmüş, "bir konuda görüşcez" deyip içeri dalıyorlar. Ben "abi bunlar bedavacı" dedikçe elini sallar "boş veeer" derdi, "kiminden para, kiminden dua!" Evlenince Fatih'e yerleşti, evine yakın bir muayenehane açtı. Hükümet tabipliğinden de ayrılmıştı, ancak para istemeyi beceremiyordu hâlâ. Bir gün okuldan "velin gelsin" dediler, birlikte çıktık ama belli ki üzerinde kuruş yok, minibüslerden kaçıyor "yürüyelim bacaklarımız açılsın" diyor. O zamanlar Otakçılar'ın Müdürü Ata Bey. Yalçın Ağabeyi görünce kucakladı "Ooo doktor bey hoş geldiniz" filan! Üstelik koskoca yazar! Koltuklara buyur etmeler, çaylar, sigaralar. Yalçın Ağabeyin kılık kıyafeti yerinde, zaten çok yakışıklı, çok karizmatik bir adam. Meğer okul için bağış isteniyormuş, Yalçın abi nasıl sıkıldı, nasıl terledi anlatamam. "Bilahare göndereyim" deyip ayrıldı, lakin mahçup olmuştu, yıkılmıştı. Edirnekapı'dan beni minibüse bindirdi, kendi yürüye yürüye yöneldi Fatih tarafına. Muayenehane açıp da zarar eden tek doktor oydu belki. Dünya işlerine aldırış etmez, zaten işleri de yolunda gitmezdi. Bir keresinde tecil için askerlik şubesine uğruyor, "aaa ne güzel bizde seni arıyorduk" diyorlar, apar topar kışlaya... Aradan yıllar geçti, Yalçın Ağabey Ankara'da mebuslarla, bakanlarla... Manşetlerde, ekranlarda... Derken İstanbul Büyükşehir Belediyesine "Başkan adayı" yaptılar. Bir vesile ile karşılaştık, baktım Yalçın abi, aynı Yalçın abi... Hiç değişmemiş, yine hatırnaz, yine mütevazı, yine sevimli... Tabiri caizse o bir ahir zaman dervişiydi..."

(A. Çekin)

ZORAKİ ADAY

"İstihbarat şefi çağırınca, "yine ne fırça atacak kim bilir" diye düşünüyorum yalanı yok ya! Önümü ilikliyor, kapı arasından kafamı uzatıyorum. Müdür, üzerinde Yalçın ağabeyin fotoğrafı olan bir el ilanını uzatırken mevzuyu özetliyor: "DYP Başkan Adayı Yalçın Özer'i sen takip edeceksin. Yanında dur, istifade etmeye bak." İlk durağımız Fatih, Malta'dan çıkıyoruz yola... Onu kısa sürede çözüyorum, usta bir gazeteci ama asla iyi bir siyasetçi değil. İyiyi bırakın siyasetçi değil, ağzından yalan çıkacak diye ödü kopuyor. Yapacağız edeceğiz yok, vaat vermiyor. Hasımları, üçüncü köprüden, Avcılar'ı Tuzla'ya bağlıyacak hatlardan bahsediyorlar, o "çocuklara birer arsa ayarlasak da top oynasalar" diyor. Ayakları yere basıyor, anlatmaktan çok dinlemeyi tercih ediyor. Etrafında, partiden tahsis edilen danışmanlar... "Efendim falanca semtteki programınız" diye kağıt uzatan sekreter kızlar, kravatını düzeltenler, omzunu sıvazlayanlar... Hava da nasıl sıcak anlatamam, o cadde bu sokak derken alnından boncuk boncuk terler birikiyor. Sık sık cebinden mendilini çıkarıyor. Bir keresinde alışkanlıkla elini cebine attı, dantel takke çıkmaz mı? Telaşını hissediyorum, avucunda saklıyor, çaktırmıyor güya... Gözü minarelerde, kulağı ezan sesinde ama bunu ilan etmiyor. Namazları merdiven altlarında, kuytu mescitlerde kılıyoruz kimsenin haberi olmuyor. Esnafla, sanatkarla kaynaşıyor, yaşlıyla yaşlı, çocukla çocuk oluyor. Seçilmiş seçilmemiş umurunda bile değil, çay sohbetlerini fırsat bilip, insanlara iki faydalı söz etmeye çabalıyor. Derken yarış hızlandı gece gündüz koşturuyoruz. Sakarlık işte o kargaşada bir cam kapıya daldım, elimden yara aldım. Yalçın Abi işi gücü bıraktı benimle uğraştı. Konvoylar düzülmüş, mitingler tertiplenmiş kimin umurunda? Belediye dediğin Mehmed'in elinden kıymetli olacak değil ya! Bu satırları yazarken bir hoş oldum inanın, sanırım tanıyanları da hüzün basacak."

(Mehmet Dikbayır)

CESARETİN BEDELİ

Yalçın Abinin Belediye Başkanı olmak gibi bir arzusu yoktu ama Tansu Hanım ısrarla isteyince kendini buluvermişti arenada. Refah - Yol fikri onun kafasında şekillendi ki mezkur koalisyonun mimarı sayılabilirdi. 28 Şubat'ta kara listeye alındı. Güya bir makalesinde generallerin yolsuzluklarını yazmış, onlar da Yalçın ağabeyi yazmışlar kenara. O günlerde "asker" ve "yolsuzluk" kelimesini yan yana kullanmak büyük cürüm! Ellerinden gelse sallandıracaklar. Halbuki bu gün... Neler söyleniyor neler... Rütbeliler de yargılanabiliyor pekâlâ. Yalçın Ağabey "etrafımdakiler de hedef olmasın" diye yazmadı bir daha, kalemini kenara koydu, taş bastı bağrına...

Hele bir eşref saatini bulacaksın ki...

Yalçın ağabey Ankara'dan gelince misafirim olurdu. Belki bekarlıktan, belki fukaralıktan, sık taşınıyorum o zamanlar. Birinde Karagümrüğe götürüyorum onu, birinde Erenköy'e, birinde Çengelköy'e... Alıştı garibim, "bu sefer nereye gidiyoruz Abi" diye başladı sormaya. Evlenince baktım uzak duruyor, belli ki zahmet vermekten çekiniyor. Bırakır mıyım hiç, rahat etsin diye çocukları yolladım kayınbabama. O da benim gibi gece kuşu, sabaha kadar çay, muhabbet. Teklifsizdir de hani, "ya biraz peynir çıkarsana, talcid yok mu acaba?" Eli de yakışmaz ama çay demlemeye, yumurta kırmaya kalkar... Eşref saatini yakalarsan doyamazsın, 15 sene evvel okuduğu bir romanı öyle ballandırır ki şaşarsın. Aynı kitabı hevesle alırdım, bakarım kupkuru satırlar. Yalçın Abi önce o dönemi anlatır, şartları anlatır, yazarın üzerindeki baskıları filan. Bir satırda bin malumat... Gün geldi Ankara'ya tayinim çıktı, güya ev arıyoruz bana, beğendiklerimiz oluyor paramız yetmiyor, yetenler işimize gelmiyor. Ona da bir büro kiraladık bu arada. Halıflex lazım. Yarısı reklam karşılığı denince mal bulmuş gibi atladık, yüz ise elli verdik malı kapattık. Halbuki piyasada kırk bile etmezmiş, bizim tüccarlığımız da bu kadar...

TELE TEŞHİS

Yalçın Ağabey müthiş bir hekimdi, derdini telefonla anlatırsın teşhis koyar. Hem izah eder, hem ikna eder, sizi rahatlatmaya bakar. Makale konularını genellikle dost sohbetlerinden çıkarır, bütün gece ölçer biçer mevzuyu mayalar. Koltuğuna bağdaş kurarak oturur, bir süre saçları ve bıyıkları ile oynar. Sonra yüzü aydınlanıverir ve çaladaktilo yumulur yazıya... İlk yurt dışı seyahate birlikte çıkmıştık, cebimizde sayılı para. Hayatı idame kursundayız adeta.. Yalçın Abi koca bir pastırma getirmiş, peksimeti de unutmamış yanında. Bedava yaşamanın bedelini ağır ödedik, başladık mı kokmaya... Ama keyfimiz yerinde mağazalara girip çıkıyoruz, lüks otomobillerin fiyatını soruyoruz. Gören de milyoner sanacak... Bilahare çok gezilere katıldık. Yayan yapıldak dolaştık, nice şehri birlikte arşınladık. Şimdi Ankara'ya döneriz, diğer gazetelerin arabaları gelir havaalanına. Hatta iki kişilerse iki araba... Şoförler koşar kapıları açar. Bizim öyle bir imkanımız yok o zamanlar, taksi tutsak bütçemizi aşar. Baktık olmuyor merkezden otomobil istedik, bir şahin verdiler ki evlere şenlik, araba yola dökülüyor parça parça... Ne zaman marşa bassak ayrı vaka.. Bunlar başkasının sinirlerini alt üst edebilir ama o neşesini bozmazdı asla. Yalçın Abinin çocuksu bir yanı vardı, küçük şeylerden nasıl mutlu olurdu anlatamam. Şu anki aklım olsa.. Evet bu çok söylenen bir söz ama hakikaten istifadeye çalışırdım ondan. O gün söylediklerini yeni yeni anlayabiliyorum... Aradan 15 yıl geçtikten sonra...

(Ahmet Sağırlı)

İSMAİL KAPAN: Ondan dinle tadına var

Yalçın ağabeyin kardeşi Ferit iyi çiğ köfte yoğururdu. Karagümrük'te buluşmuş, sohbeti koyultmuştuk o akşam. Hiç unutmam konu Herman Malwill ve Dostoyevsky'nin romanlarıydı. Zikr olunan romanları ben de okumuştum ama zihnimden gitmiş, küllenmiş. Yalçın ağabey öyle anlatıyor ki kitabın yazarı ile otursan o kadar keyif alınmaz.

HAYRETTİN TURAN: Hem okur idi hemi de "yazar"

Beni Dış Haberlere o özendirmişti rahmetli... Çok okuyan biriydi. "Bak Hayrettin" demişti "iyi yazmak için iyi okumak lazım!" Ve oracıkta Guy Sorman'ın "Ulusların Yeni Zenginliği" adlı eserini hediye etti. "Düşün bu yazar 18 ülkede bulunmuş" dedi, "en üsttekilerle de en alttakilerle de konuşmuş ve değişik bir bakış açısı oturtmuş. Kim bilir belki de on yıllarını adadı bu işe, şimdi getirip bütün birikimini önüne koyuyor. Kitap bu işte! Her biri ayrı hazine!"

İrfan Özfatura

Türkiye Gazetesi

18.01.2009

Kaynaklar

http://www.turkiyegazetesi.com.tr/yazarlar/irfan-ozfatura/398711.aspx

http://www.turkiyegazetesi.com.tr/Genel/a135815.aspx

http://www.tgrthaber.com.tr/editorun-sectikleri/-23576.html

http://www.biyografi.net/kisiayrinti.asp?kisiid=187

.

manzara On üçüncü yüzyıl tasavvuf şâiri. Şiirleri asırlar boyunca zevkle ve hayranlıkla okunmuş, yalnız bizde değil birçok ülkelerde de alâka uyandırmış bulunan müstesnâ bir şahsiyettir.

Bâzı kayıtlardan ve şiirlerinden 1240 yıllarında doğduğu, 80 sene civârında yaşadığı, Bolulu olduğu, Eskişehir-Sarıköy’de (Bugünkü ismi Yûnus Emre) vefât ettiği ve buraya defnedildiği anlaşılmaktadır.

Ankara-Eskişehir demiryolunun kenarında bulunan türbesi 1948’de yolun genişletilmesi için kaldırılmak istendi. Fakat bir türlü bu işte muvaffak olunamamıştı. Hatta bir defâsında döşenen rayların sökülüp sekiz metre geriye atıldığı görüldü. Bunun üzerine Yûnus Emre için bir türbe yapılıp bedeninin oraya nakline karar verildi. Yûnus Emre’nin yeni kabri eskisinden 100 m kadar ilerideki bir tepecikte yapıldı. Yeni kabrine taşıyacak beş kişilik heyet, kimseye haber vermeden ve hiçbir merâsim yapmadan çalışacaktı. Karar verildiği üzere hareket edildi. Yalnız ertesi gün Yûnus Emre’nin çevresine dâvetsiz, îlânsız 30.000’den fazla insanın toplandığı görüldü.

Yûnus Emre’nin kabri îtinâ ile açıldı. Bedeni 700 seneden beri hiç bozulmamış bir halde, bir eli yüzünde, bir eli kalbinin üstünde, rahat bir şekilde uzanmış yatıyor görüldü. Mübârek bedeni oradan alındı, tabuta kondu ve kalabalığın elleri üzerinde 100 metrelik mesâfe tam üç saatte kat edildi. Yeni mezarına defnedildi. Yûnus Emre’nin vasiyeti şu idi:

“Beni Hocamın türbesinde, giriş yolu üzerine gömsünler!” Bundan murâdı şeyhini ziyârete gelenlerin, kendisini çiğneyip geçmeleri idi. Bu, onun hocasına ne ölçüde bağlı olduğunu göstermektedir.

Yûnus Emre’nin kabrinin Karaman gibi başka şehirlerde olduğu da rivâyet edilmektedir.

Yûnus Emre, Hacı Bektaş-ı Velî hazretleri zamânında yaşamış, onunla sohbet etmiştir. Taptuk Emre’nin talebesidir. Otuz seneden fazla onun hizmetinde bulunmuş ve ondan feyz almıştır. Hattâ bâzı kaynaklar, Taptuk Emre’nin kızını, Yûnus Emre’ye verdiğini hem talebesi, hem de dâmâdı olduğunu kaydeder.

Yûnus Emre, Taptuk Emre’nin hizmetinde bulunurken mânevî âleminde bir ilerleme olmadığını zannederek, üzüntüsünden dağlara, kırlara düştü. Bir gün yolculuğunda iki kişiye rastgeldi. Onlarla arkadaş oldu. Her öğün bunlardan biri duâ eder, duâlarının bereketiyle bir sofra yemek gelirdi. Duâ sırası Yûnus Emre’ye geldi. O da duâ etti.

Duâda “Yâ Rabbî benim yüzümü kara çıkarma. Arkadaşlarım kimin hürmetine duâ ettiyse, onun hürmetine duâmı kabul et!” dedi. Duâ bitince iki sofra yemek geldi. Arkadaşları, “Kimin yüzü suyu hürmetine duâ ettin?” diye sordular. Yûnus Emre; “Önce siz söyleyin.” dedi. Arkadaşları da; “Biz Taptuk Emre’nin kapısında hizmet eden Yûnus’un hürmetine diye duâ ettik!” dediler. Bunun üzerine Yûnus Emre durumunu anlayıp, tekrar Taptuk Emre’nin yanına döndü ve hizmetine devâm etti.

Senelerce hocasına dağdan odun taşıdı. Getirdiği odunlar gerilmiş ip gibi düzgündü. Hocası; “Ey Yûnus, bu ne iştir? Hiç eğri odun görmedim.” buyurunca; “Efendim, bu kapıya eğri odun yakışmaz.” cevâbını verdi.

Anadolu halkı tarafından Yûnus Emre öylesine sevilmiştir ki, bu sevgi, saygı ve hayranlık zenginliği için bir başka misâl göstermek zordur. O her bakımdan milletimizi birbirine bağlayan mânevî ibrişim olmuştur. Onda, toplumumuzun iç yapısındaki aynı hisler, duygular ve değer yargıları vardır. Onu unutturmayan sebep budur. Yûnus Emre’nin Dîvân’ının bulunmadığı, ilâhîlerinin okunmadığı ev yok gibidir.

Yûnus Emre şiirlerini arûzla ve daha çok hece vezniyle yazmıştır. Şiirleri açık, derin mânâlı, samimî ve heyecanlıdır. İlâhî aşk, varlık, yokluk, hayat, ölüm meseleleri ve bunlara bağlı olarak, dünyânın fâniliği gibi meseleleri şiirlerinde en güzel şekilde anlatmıştır.

Yûnus Emre’den başka bu ismi kullanan birkaç şâir daha görülmüştür. Bunlardan bilinenlerden ikisi, “Aşık Yûnus” ve “Derviş Yûnus”tur. Bunların şiirleri de yanlışlıkla Yûnus Emre’ye mâl edilmiştir.

Bâzıları, Yûnus Emre’nin tahsil görmediğini ümmî olduğunu iddiâ etmekteyse de, şiirlerinden Arapçayı, Farsçayı, İslâm ilimlerini, İslâm târihini kısaca zamânının bütün ilimlerini iyi bildiği ve bir “Hak âşığı” olduğu anlaşılmaktadır.

Yûnus Emre’de günübirlik konulara rastlamayız; geçim endişesi, âile sıkıntısı, evlât acısı, yakınlarının şahsî ve âilevî meselelerine hemen hemen hiç yer vermez. O, insanlığın umûmî kader çizgisi üzerinde durmuştur. Bunlar: Kabir, ömrün geçişi, ölüm, vahdet-i vücut, dünyâlık, Allahü teâlâya îmân ve yalvarma, dînî esaslar, insanın yalnızlığı, aşk ve mâverâ, nasihatlar ve hayâtın gâyesi gibi insanlığa has meselelerdir.

İslâm dîninde üzerinde durmaktan çekinilen meseleler karşısında Yûnus Emre, her dilin söyleyemeyeceği bir kolaylıkla terennüm etmiştir. Meselâ, Yaratıcıyı güllerde koklayan bir insane hazzıyle söylediği sâde, basit fakat söylenilmesi güç mısralar, Allah için olan, sevgi dolu bir inanışın terennümüdür:

Salınır Tûbâ dalları

Kur’ân okur hem dilleri

Cennet bağının gülleri

Kokar Allah deyü deyü

Her yerde, her seste, her renkte Allah’ın varlığını bulan şâir, bu dilsiz varlıklardaki “gizli dil”in hayranıdır:

Altındandır direkleri

Gümüştendir yaprakları

Uzadıkça budakları

Biter Allah deyü deyü

mısralarla bize önce bulutsuz bir günün ışıklarıyla aydınlanmış bir ağaç gösterir. Biz bu altın tablo karşısında hayran hayran bakınırken, o ağacın dış güzelliğinden iç güzelliğine akarak, budaklarının uzayışındaki sırrı anlatır. Varlıkların her zerresinde Yaratıcıyı aramakla uğraşır. Bütün Allah âşıkları gibi sevgilisine kavuşamama endişesini taşır:

Murâdıma, maksûduma ermezsem

Hayıf bana, yazık bana, vah bana

Kadir Mevlâm cemâlini görmezsem

Hayıf bana, yazık bana, vah bana

diye feryat edişi bundandır. Allah’tan uzak kaldıkça, kalabalıklar içinde dahi kimsesiz olan insanın sonsuz garipliğini, şiir dolu Türkçe bir söyleyiş hâline getirmek için Yûnus’un şöyle bir düşüncesi yeter:

Acep şu yerde var m’ola

Şöyle garip bencileyin

Bağrı başlı gözü yaşlı

Şöyle garip bencileyin

Bir garip ölmüş diyeler

Üç günden sonra duyalar

Soğuk su ile yuyalar

Şöyle garip bencileyin

Yûnus Emre:

Bâd-ı Sabâya sorsunlar

Cânân illeri kandadur

Görenler haber versinler

Cânân illeri kandadur

diye diyâr diyâr aradığı Allah sevgisine erdiğinde ve O’na yaklaştığını anlayınca:

Canlar canını buldum

Bu canım yağma olsun

Ballar balını buldum

Kovanım yağma olsun

diyerek sevincini coşkun bir şevkle dile getirmiştir.

Onun, hiçbir yapmacığa sapmadan, bir sanat kaygısına düşmeden söylediği sâde, külfetsiz, fakat güzel şiirlerine bütün tasavvuf edebiyatında benzer şiirler bulmak kolay değildir.

Yûnus’un şiirlerinde, İslâmî bir duyuş ve düşünüş sistemi olan tasavvuf ilmi hâkimdir. Fakat geri kalan her şey dil, vezin, nazım şekli hemen hemen tamâmıyla millîdir. Şiirleri, tasavvufî olduğu için yanlış mânâlara bile çekilmiştir. Yûnus Emre, böyle şiirleri için diyor ki:

Yûnus bir söz söyledi

Hiç bir söze benzemez

Câhillerin içinde

Örter mânâ yüzünü

Çok incelikler sezilen Yûnus Emre’nin şiirleri okundukça, insana yeniden ve tekrar tekrar okuma hevesi verir. Çünkü tatlı bir söyleyiş, ferahlık verici bir anlam ve kolay anlaşılır nasihatları vardır. Temas ettikleri konular hemen hemen her insanı ilgilendirir. Yûnus Emre’nin şiirlerinin çoğu atasözü hâlini almıştır. Meselâ dünyâ fâniliği hakkında milletin ağzında çok yaygın olan mısraları böyledir:

Mal sâhibi, mülk sâhibi

Hani bunun ilk sâhibi

Mal da yalan, mülk de yalan

Var biraz da sen oyalan

Birçok şiirinde gönül kırmamaya dikkat edilmesini dile getirmiştir:

Durma kazan, ye, yedir

Bir gönül ele getir

Yüz kâbe’den yegrektir

Bir gönül ziyâreti

İslâm âlimlerine uyulmasını tavsiye eden başka bir şiiri de şöyle:

Bu yol gâyet uzaktır

Dünyâ ona tuzaktır

Bu tuzağa uğrayan

Komaya kılavuzun

İlimden, okumaktan maksadın hakkı bilmek olduğunu da şöyle anlatır:

Okumaktan maksat ne

Kişi hakkı bilmektir

Çün okudun bilmezsin

Bu nasıl okumaktır

İlim, ilim bilmektir

İlim kendin bilmektir

Sen kendini bilmezsen

Bu nice okumaktır

Verenin-alanın yalnız Allahü teâlâ olduğunu, takdire rızâ gösterilmesini de şöyle anlatır:

Ne varlığa sevinirim

Ne yokluğa yerinirim

Aşk ile avunurum

Bana seni gerek seni

Çok konuşmayı da şu şekilde özetlemiştir:

Az lâf erin yüküdür, çok lâf hayvan yüküdür

Yûnus Emre’de aşk, gerçek insanlık yoludur

“Bu dünyâda öldür beni, varıp orda ölmeyeyim, birden aşksız olmayayım” diye niyâzda bulunur.

Velhâsıl çileli yoldan geçmedikçe Allahü teâlâya kavuşamayacağını anlamıştır. Çünkü huzura çıkış ve bağışlanmada kesin bir emniyet yok, onda ümit ve korku birlikte yürüyor. Ayrıca kitap, peygamber, Kâbe gibi îmân bilgileri şiirlerinde büyük bir yer tutuyor. Hepsinin başında Ehl-i sünnet inancına uygun bir peygamber îmânı, Resûlullah sallallahü aleyhi ve sellem sevgisi vardır.

“Allahü teâlâ, âlemi Muhammed aleyhisselâmın aşkına yaratmıştır. Hadîs-i kudsîyi şiirleştirirken:

Araya araya bulsam izini

İzinin tozuna sürsem yüzümü

Hak nasip etse görsem yüzünü

Yâ Muhammed canım arzular seni

gibi samîmî deyişlerinin yanında; salevât-ı şerîfin mânâ ve âhenk bakımından Türkçemizde karşılığı olan “Adı güzel kendi güzel Muhammed” gibi veciz anlatımlar vardır. “Güzel Kâbetullah” da kıblegâhımız için söylenmiş nefis bir şiirdir.

Muhtevâ yönünden, Yûnus Emre’nin şiirleri, âhenk, mânâ, mecaz, duygu, düşünce zenginliği ile yüklüdür. Bir kitap dolduracak derinliği ve genişliği olan fikirleri kolaylıkla birkaç mısrada söylemek Yûnus Emre’de görülür:

Ete kemiğe büründüm

Yûnus diye göründüm

gibi.

Yûnus Emre, şiirlerinde duran, oturan, tasarlayan değil de, dâimâ düşünen, gezen, konuşan, seyreden çalışan hareketli bir insan olarak görünmektedir. Yûnus Emre yepyeni bir mecaz örgüsü kurmuştur. Bu yoldaki bilgilerini, hislerini, müşahhas eşyâ ve tabiata âit unsurlarla canlı bir hâle koymuştur. Bu teşbih, istiare ve tasvir unsurlarını herkesin çok iyi tanıdığı, hemen gözönüne getireceği bahçe, ev vâsıtalarından, onlara âit isim ve sıfatlardan seçmiştir. Tarla, ekin, ağaç, çiçek, meşe, çadır, yağ, balık, arı, kova...” gibi yalnız tabiatı bir vâsıta olarak kullanır. Yeşil dünyâsı, sembol ve ibretlerle doludur.

Büyük mutasavvuflardan Niyâzî Mısrî, Yûnus Emre’nin ünlü şahsiyeti üstünde sekiz ay düşünüp çalıştıktan, hattâ rüyâsında görerek, onunla konuştuktan sonra şiirini tefsir edebildiğini söylemiştir.

Allah katında bir ermiş kul olan Yûnus Emre’yi milletimiz, menkıbelerin kucağında gerçek bir hayat ile yaşatmıştır. Hayâtının her dönemine âit menkıbeleriyle edebiyat târihinin boşlukları doldurulmuştur.

Yûnus Emre, 3.000 kadar şiir söylemiş, bunlar bir Dîvân hâlinde toplanmıştır. Molla Kasım, eline geçen bu Dîvân’ı bir su kenarında okur. Dîne uygun bulmadıklarını yırtıp yırtıp suya atar. Böylece 2.000 kadarını imhâ etmiştir ki, şu beyitle karşılaşır:

Derviş Yûnus bu sözü eğri büğrü söyleme

Seni sigâya çeken bir Molla Kâsım gelir

Bu beyti okur okumaz Yûnus’un kerâmet ehli erenlerden olduğunu anlar. Dîvân’ı öpüp başına koyar. Fakat ne çâre ki elde 1.000 şiir kalmıştır.

Nazar eyle ilerü

Pazar eyle götürü

Yaradılanı hoş görür

Yaradandan ötürü

İlim meclislerinde aradım kıldım talep

İlim geride kaldı ille edep, ille edep

Ana rahminden geldik pazara

Bir kefen aldık döndük mezara

Yûnus Emre; Peygamber efendimizle bütün yakınlarının, Dört Halifenin, hazret-i Peygamberin soyundan gelenlerin, bütün İslâm âlimlerinin ezelî âşıkıdır. Hiçbir bâtıl cereyana kapılmadığı gibi, onlar karşısında ahlâkî nizâmı, din sevgisini ve gerçek tasavvufu koruyan kültür ve sanat seddi olmuştur. Sâdece azap korkusuyla değil, ihlâsla, Allah rızâsı için ibâdet yapmayı şiirlerinde işlemiştir. Yûnus Emre için “dervişlik” herkese faydalı olmak ülküsüdür. Tembelliği, tufeylî ve faydasız olmayı kınamıştır. Dâimâ hakikate, yâni Allah sevgisine kavuşmaya çalışmış:

Şerîat, tarîkat yoldur varana

Hakîkat, mârifet ondan içerü

diye hakîkî tasavvufu terennüm etmiştir.

“Yaradılmışı hoş gör yaradandan ötürü” diyen Yûnus Emre, bütün insanlar, hattâ bütün canlı ve cansızlar Allahü teâlânın yaratığı ve mazharı olduklarına göre, soy, millet, renk, mevki ve refah farkı gözetmeksizin onları sevmek gerekir. Tasavvufun ve İslâmın bu yüce ilmini Yûnus Emre çok işlemiş, bu yüzden bütün çağlara ve milletlere hitap eden bir lisan hâline gelmiştir.

1408 yılında Osmanlı Türklerine esir düşen ve Anadolu’da 20 yıl kadar kalmış olan Transilvanyalı Mülbacher isimli Avusturyalı bir yabancı, Yûnus Emre’ye âit şiirleri, ilâhîleri duymuş ve öğrenmiştir. Memleketine döndüğünde Yûnus Emre’nin şahsiyetinde İslâmı anlatmış, kitaplar yayınlamış, yazılar yazmıştır. Bundan sonra da Batı ülkelerinde Yûnus ismi çok yaygınlaşmıştır.

Eserleri:

Yûnus Emre’nin bilinen iki eseri vardır:

1. Risâlet-ün-Nushiyye: Mesnevî şeklinde, “Fâilâtün Fâilâtün Fâilün” vezniyle yazılmış tasavvufî, ahlâkî, dînî bir eserdir.

2. Dîvân: Yûnus Emre Dîvânının birçok yazma nüshaları vardır. Fakat bu Dîvân’daki bütün şiirlerin Yûnus Emre’nin olduğu söylenemez. Yûnus tarzında söylenen daha sonraki şâirlerin şiirleri de karışmıştır. Taş basması nüshaları da vardır.

Yûnus Emre’nin şiirlerinden:

DOLAP

Benim adım dertli dolap

Suyum akar yalap yalap

Böyle emreylemiş Çalap

Derdim vardır inilerim

Ben bir dağın ağacıyım

Ne tatlıyım ne acıyım

Ben Mevlâya duâcıyım

Derdim vardır inilerim

Beni bir dağda buldular

Kolum kanadım yoldular

Dolaba lâyık gördüler

Derdim vardır inilerim

Dağdan kestiler hezenim

Bozuldu türlü düzenim

Ben bir usanmaz ozanım

Derdim vardır inilerim

Şol dülgerler beni yondu

Her âzâm yerine kondu

Bu iniltim Hak’tan geldi

Derdim vardır inilerim

Suyum alçaktan çekerim

Dönüp yükseğe dökerim

Görün beni neler çekerim

Derdim vardır inilerim

Yûnus bunda gelen gülmez

Kişi murâdına ermez

Bu fânide kimse kalmaz

Derdim vardır inilerim

***

Dağlar ile taşlar ile

Çağırayım Mevlâm seni

Seherlerde kuşlar ile

Çağırayım Mevlâm seni

Su dibinde mâhiyle

Sahralarda âhû ile

Abdal olup yâhû ile

Çağırayım Mevlâm seni

Gökyüzünde Îsâ ile

Tûr Dağında Mûsâ ile

Elindeki asâ ile

Çağırayım Mevlâm seni

Yûnus okur diller ile

Ol kumru bülbüller ile

Hakk’ı seven kullar ile

Çağırayım Mevlâm seni

***

Canlar canını buldum

Bu canım yağma olsun

Assı ziyândan geçtim

Dükkanım yağma olsun

Ben benliğimden geçtim

Gözüm hicâbına açtım

Dost vaslına eriştim

Gümânım yağma olsun

İkilikten usandım

Birlik hanına kandım

Dürd-i şarabın içtim

Dermânım yağma olsun

Varlık çün sefer kıldı

Dost ondan bize geldi

Virân gönül nur doldu

Cihânım yağma olsun

Yûnus ne hoş demişsin

Bal ü şeker yemişsin

Ballar balını buldum

Kovanım yağma olsun

***

Aşk îmândır bize gönül cemaat

Dost yüzü kıbledir, dâimdir salât

Dost yüzün göricek şirk yağmalandı

Onunçun kapuda kaldı şeriat

Kimsenin dînine hilaf demeyiz

Dîn tamam olunca doğar muhabbet

Yûnus öyle esridi ol kapıda

Diler ki olmaya ebedî azad

***

Kılalım seyrân, edelim Cevlân

Mest olup hayran şeyh eşiğinde

Nice bir ülfet, edelim uzlet

Çekelim halvet şeyh eşiğinde

Bıraktım ârı, istedim yârı

Kestim zünnârı şeyh eşiğinde

Aldım himmeti, geçtim zulmeti

Buldum hayâtı şeyh eşiğinde

Yûnus’um elhak Didar’a müştak

Eriştim aşka şeyh eşiğinde

***

Bilirim seni, yalan dünyâsın

Evliyâları alan dünyâsın

Kaçan kurtulsa, kuş kurtulaydı

Şâhin kanadın kıran dünyâsın

Sevdiğim aldın, beni ağlattın

Dönüp yüzüme gülen dünyâsın

Süleymân tahtın sen vîrân kıldın

Masumlar boynunu buran dünyâsın

***

Severim ben seni cândan içerü

Yolum vardır bu erkândan içerü

Şerîat, tarîkat yoldur varana

Hakîkat, mârifet andan içeri

Beni bende demen bende değilim

Bir ben vardır bende, benden içerü

Süleymân kuş dilin bilür dediler

Süleymân var Süleymândan içerü

Tecelliden nasib erdi kimine

Kiminin maksudu bundan içerü

Senin aşkın beni benden aluptur

Ne şirin derd bu dermandan içerü

Miskin Yûnus gözü tuş oldu sana

Kapunda bir kuldur senden içerü.

.

Karahanlılar devrinde yetişmiş meşhûr edîb, şâir ve devlet adamı.

Doğum Tarihi: 1017

Vefat Tarihi: 1077

Doğu Türkistan’daki Balasagun şehrinde muhtemelen 1017 senesinde doğdu. Türk ve müslüman asil bir aileye mensub olduğu tahmin edilmektedir. Balasagun’da tahsîl ve terbiye gördü. Karahanlıların hizmetine girip “Has Hâcib” ünvanını almadan önce Balasagunlu Yûsuf olarak tanındı. Balasagunlu Yûsuf, kendini çok iyi yetiştirdi. Elli yaşlarında on sekiz ay içerisinde manzum olarak Kutadgu Bilig adlı meşhûr eserini yazdı. Bu kitabı, Kaşgar’a gelip 1070 senesinde Karahanlı hükümdarı edebiyat meraklısı Uluğ Kara Buğra Hân’a sundu. Kara Buğra Hân, Türklerin ahlâk, hukuk ve devlet idaresi ile törelerini çok güzel dile getiren eseri, bizzat yazarına sarayında okuttu. Kutadgu Bilig, günlerce okunup, çok beğenildi. Uluğ Has Hâcib ünvanı ile başvezir yardımcılığına getirilerek, en yüksek Karahanlı devlet me’mûriyetlerinden biri verildi. Bu vazifesiyle Yûsuf Has Hâcib olarak tanınıp târih ve edebiyatla ilgili eserlere girdi.

Karahanlılar devrinde yetişmiş meşhûr edîb, şâir ve devlet adamı. Doğu Türkistan’daki Balasagun şehrinde muhtemelen 1017 senesinde doğdu. Türk ve müslüman asil bir aileye mensub olduğu tahmin edilmektedir. Balasagun’da tahsîl ve terbiye gördü. Karahanlıların hizmetine girip “Has Hâcib” ünvanını almadan önce Balasagunlu Yûsuf olarak tanındı. Balasagunlu Yûsuf, kendini çok iyi yetiştirdi. Elli yaşlarında on sekiz ay içerisinde manzum olarak Kutadgu Bilig adlı meşhûr eserini yazdı. Bu kitabı, Kaşgar’a gelip 1070 senesinde Karahanlı hükümdarı edebiyat meraklısı Uluğ Kara Buğra Hân’a sundu. Kara Buğra Hân, Türklerin ahlâk, hukuk ve devlet idaresi ile törelerini çok güzel dile getiren eseri, bizzat yazarına sarayında okuttu. Kutadgu Bilig, günlerce okunup, çok beğenildi. Uluğ Has Hâcib ünvanı ile başvezir yardımcılığına getirilerek, en yüksek Karahanlı devlet me’mûriyetlerinden biri verildi. Bu vazifesiyle Yûsuf Has Hâcib olarak tanınıp târih ve edebiyatla ilgili eserlere girdi.

Yûsuf Has Hâcib, İslâmî Türk edebiyatının, eseri elimize geçen ilk yazarıdır. Devrinin âlim bir yazarı ve Türk tefekkür târihinin mümtaz mütefekkiri idi. Yûsuf Has Hâcib, eserini; münâcaatlar, naatlar ve cihar yâr-ı güzîn’i öven şiirler ile süslemiştir. Yûsuf Has Hâcib’in vefatı muhtemelen 1077 senesidir.

Kutadgu Bilig, İslâmî devir içinde Türk dili ve edebiyatının olduğu kadar, Türk Kültür târihinin de asla ihmâl edilmeyecek bir siyâsetnâmesidir. Siyâsî ve kültürel bakımdan Türk-İslâm muhîtinin çok mühim bir merhalesini teşkil etmektedir. Böyle olmasına rağmen uzun müddet bir kenarda unutulmuş veya dar bir muhîtin istifâdesinde kalmıştır. Kitaba ilk ilâve edilen 77 beytlik bir manzume vardır. Bu manzum önsözde, eser ve müellifi hakkında malûmat verilmektedir. Burada hükümdarlara “İlig” ve “beğ” yerine “melik” tâbiri kullanılmıştır. Şark meliki ve Maçin beylerinin hepsi bu eseri benimsemişler ve kendilerine mîras yolu ile intikâl ettiğinden başkalarına vermemişlerdir.

Eser bu devreden sonra üçüncü defa ortaya çıkarılmış ve manzum önsözün bir özeti, eksik ve kötü bir şekilde mukaddime olarak eklenmiştir. Burada, manzum önsözdeki “melik” tâbiri yerine “pâdişâh” kelimesi kullanılmıştır.

Kutadgu Bilig, yazı bakımından iki türlü alfabe ile yazılmıştır. Bunlardan biri Uygur; diğeri de islâmî Türk alfabesidir. Eserin aslının hangi alfabe ile yazıldığı bilinmiyor. Çünkü bilinen üç nüshasının biri Uygur, diğer ikisi ise islâm harfleri ile yazılmıştır. Yûsuf Has Hâcib, eserinde kendi adına, yalnız bir yerde yer vermiştir. Onun eserini yazmasındaki en mühim âmil muhakkak ki, çağdaşı Kaşgarlı Mahmûd’da olduğu gibi Türklüğü ve Türk milletinin değerlerine sâhib olma azminden başka birşey değildir.

Eser’de tasvîr edilen hayât ve idealize edilmiş olan şahıslar, şâirin kendi devrinden önceki bir zamana aittir. Yûsuf, ideal fertlerden teşekkül eden cemiyet ve devleti gözönünde canlandırır. Sonra kendi devrinden acı acı şikâyet eder. Eser, şâirin tasavvur ettiği ideal bir hayâtı işlemesine rağmen gerçekle alâkasını kesmez. Hattâ Türk edebiyatı içinde bir tiyatro eseri hüviyetine bürünür. Türk yazı diline hakkıyla hâkim ve inceliklerine vâkıf olan şâir, Uygur Türklerinin an’anesini devam ve inkişâf ettirmiş ve Türk milletinin hayâtına geniş yer vermiştir. Böyle olmakla birlikte Yûsuf Has Hâcib zaman zaman tecrübelere yönelerek; tecrübeli yiğitlerin, büyüklerin, milleti düşünenlerin düşüncelerine eserinde yer vermiş ve bu sözlerin yabana atılamıyacağından bahsetmiştir. Hattâ müdâfaa ettiği fikri bu kabil sözlerin eşiğine getirerek sözü kısaca daha önce söylenilen atasözlerine, değer verdiği tecrübeli kimselerin buyruk ve işaretlerine bırakmayı ihmâl etmez. Bunların içinde pek çok sözün kaynağının hadîs-i şerîflere dayanması esere ayrı bir değer katmaktadır. Elimizde bulunan Türkçe ilk İslâmî eser olan Kutadgu Bilig, değerler bakımından islâmiyet’e sıkı sıkıya bağlı, dünyâ ve âhiret seâdetinin ancak bu şekilde bulunacağı fikrini işlemektedir. O, bu yönü ile ilk Türk eğitimcileri arasına girmeye de hak kazanmaktadır. Zâten Kutadgu Bilig; dünyâ ve âhiretin seâdetini gösteren bilgi demektir.

Yûsuf Has Hâcib, islâm san’atkârlarını örnek tutarak, aruz veznini kullanmıştır. Eser; “Feûlün, feûlün, feûlün feûl” vezninde yazılmış ve dört esas üzerine tanzim edilmiştir:

1- Doğru kânun (könü törü); bu Kün togdı (hükümdar),

2- Saadet (Kut); Ay toldı (vezir)

3- Akıl (ukuş); bu öğdülmüş (vezirin oğlu),

4- Odgurmuş (zâhid) tarafından temsil edilmektedir. Eserin sonunda kasîde şeklinde yazılmış bâzı ilâve parçalar bulunmaktadır. Ek birde, gençliğine acıyarak ihtiyarlığını söylemektedir. Ek ikide, zamanın bozukluğundan bahsedilir. Ek üçde ise, Yûsuf Has Hâcib kendisine nasihatte bulunur.

Eserin bugün bilinen üç nüshası vardır:

1- Herât nüshası: Kutadgu Bilig’in ilk bilinen nüshasıdır. Arapça yazılmış bir nüshadan Uygur harflerine çevrilmiştir. Bu nüsha, Fâtih Sultan Mehmed Hân devrinde Uygur kâtiblerinden Abdürrezzâk Bahsi için Kadı Ali tarafından Tokat; tan İstanbul’a getirilmiştir.

2- Fergana nüshası: Eserin en önemli nüshasıdır. Nerede, ne zaman ve kim tarafından: kimin için istinsah edildiği belli değildir;

3- Mısır nüshası: Bu nüsha Kârace’de, Hidiv Kütüphânesi’nin o zamanki müdürü Alman Moritz tarafından 1896 senesinde bulunmuştur. Eserin içinde yerli ve yabancı mıstardır. En önemli çalışma Reşit Rahmeti Arat tarafından yapılmıştır. R. Rahmetî Arat, üç nüshanın karşılaştımalı metnini 1947’de, metnin tercümesini 1959 senesinde yayınlamıştır.

Kaynak: İslâm Tarihi Ansiklopedisi Cilt 10 s. 171-173

.

izzeddinefendi Son devir Osmanlı veliahtlarındandır.

1857’de İstanbul’da doğdu.

1916'da İstanbul'da şehit edildi. Kabri Divanyolu II. Mahmud Han Türbesi'ndedir.

Sultan Abdülazîz Hanın büyük oğludur. Sarayda özel öğrenim görerek yetiştirildi. 1867’de henüz 10 yaşındayken babasıyla birlikte Avrupa seyahatine katıldı. 1876 yılında Sultan Abdülazîz Hanın tahttan indirilip şehit edilmesi, onun üzerinde büyük tesir bıraktı. Babasına ve kadın efendiye yapılan muameleler ömür boyunca unutamadığı hâdiseler oldu. Bu bakımdan her an öldürülme endişesiyle yaşadı.

Sultan İkinci Abdülhamîd Han tahttan indirilince Sultan Reşâd pâdişâh oldu. Yûsuf İzzeddîn Efendi de veliaht îlân edildi. 1910 yılında İngiltere Kralı Yedinci Edvard’ın cenâze törenine katılmak için Londra’ya gitti. Osmanlı hükümeti adına cenâze törenine katılan heyetin başkanlığını yaptı. Dönüşte Paris, Viyana, Budapeşte şehirlerine uğradı ve buralarda manevralara katıldı. Belgrad ve Sofya’ya resmî ziyâret yaparak Sırbistan ve Bulgaristan krallarının kısa müddet önce Sultan Reşâd’a yaptıkları resmî ziyâretleri iâde etti.

1911’de Yedinci Edvard’ın oğlu ve halefi Beşinci George’nin tac giyme töreninde bulunmak üzere tekrar Londra’ya gitti. Buralarda şıklığı, zerâfeti ve asâletiyle ecdâdını lâyıkıyle temsil etti ve herkesin hayranlığını çekti.

1912’de Köstence yoluyla gayri resmî bir Avrupa gezisi daha yaptı. 1913’te Bulgaristan’dan geri alınan Edirne’yi resmen ziyâret etti ve halkın coşkun sevgi gösterileriyle karşılandı.

Enver ve Cemal paşaların Osmanlı Devletini bir oldu bittiyle Birinci Dünyâ Savaşına sokmalarından kısa bir müddet sonra İzzeddîn Efendi harbin korkunç gidişini gördü. Askerin boş yere kırılmamasını söyleyerek ateşkesin sağlanması için çalışmalara başladı. 1915’te harp içinde Viyana’ya gidip geldi. Çanakkale cephesinde incelemelerde bulunurken Enver Paşayı Kayser’in yanında şiddetle azarladı.

Devlet idâresinde aktif rol oynamasını, gelecekleri için tehlikeli gören İttihat ve Terakkinin gözü kanlı iki diktatörü Enver ve Cemal Paşalar, Yûsuf İzzeddîn Efendiyi öldürttü. Tâlihsiz veliahd 1 Şubat 1916’da Zincirlikuyu’daki köşkünde sol kol damarları kesilmiş olarak bulundu. Babasının şehit edilmesinde her iki kol damarlarını kesmek sûretiyle intihar süsü vermek isteyenlerin foyaları kısa bir sürede ortaya çıktı. Çünkü intihar eden bir kişinin iki kol damarlarını birden kesemeyeceği tıbben açıklanmıştı. Önlerinde böyle bir vak’a bulunan İttihatçılar, İzzeddîn Efendinin tek kol bileğini keserek olaya intihar süsü verdirdiler. Ayrıca devlete bütünüyle hâkim olan İttihatçılar Harbi Umûmînin karışıklığı içerisinde olayın çabuk unutulmasını da sağladılar. Yûsuf İzzeddîn Efendi, şehit edilmesinin ertesi günü Ayasofya Câmiinde namazı kılındıktan sonra babasının ve annesinin yanına büyük bir merâsimle defnedildi.

.

ziyaulhak Pakistanlı general ve devlet adamı.

1924 senesinde Cullundur’da doğdu.

17 Ağustos 1988 günü uçağına yapılan bir sabotajla şehit edildi.

Ziyâ-ül-Hak, Kraliyet Hindistan Askerî Akademisini 1945 senesinde bitirerek orduya katıldı. On dokuz yıl kurmay olarak görev yaptı. İngiliz ordusunda ve ABD’de askerî öğrenim gördü. Kuetta’daki Komuta Karargâh Okuluna öğretmen olarak tâyin edildi. 1965’te kıta görevine başladı. 1966-69 seneleri arasında Kara kuvvetlerinde çeşitli birliklerde komutanlık yaptı. 1969-71 arası Ürdün Kara Kuvvetlerinde danışmanlık görevinde bulundu. 1972’de tuğgeneral oldu; ardından Butto tarafından generalliğe yükseltildi. 1976 senesinde Genelkurmay başkanı oldu.

Ziyâ-ül-Hak, 1977 seçimleri sonunda Pakistan iç savaşın eşiğine gelince, 5 Temmuz’da kansız bir darbe yaptı ve Butto’yu devirdi. 1978’de Pakistan devlet başkanı oldu. Aynı yıl bütün siyâsal partileri kapattı, grevleri geçici olarak yasakladı. Ülkede sıkıyönetim îlân etti. 1974 senesinde muhâliflerinin öldürülmesini emrettiği için tutuklanan Butto’nun Lahor Yüksek Mahkemesince 1979’da verilen îdâm karârını onayladı. Ziyâ-ül-Hak, asker ve sivil bürokratlardan meydana gelen yeni bir hükümet kurdu. 1979 seçimlerini muhâlefet boykot edince, bütün siyâsî faâliyetleri durdurdu ve seçimleri süresiz erteledi.

İslâm düşmanlarının Müslümanlar için neler düşündüklerini, Müslümanları ve İslâmiyeti yok etmeğe çalıştıklarını iyi anlayan Ziyâ-ül-Hak, onların arzu ettikleri şeyleri yapmadı. Vatanının fende, teknikte ve sanatta ilerlemesi için uğraştı. Fert, âile, cemiyet ve milletin refah ve seâdetinin tek kaynağının İslâmiyet olduğuna inandığı için, kânunların İslâm dînine uygun olmasını istedi. Bu isteğini Pakistan milletine sordu. 1984 yılında yapılan referandumda, Pakistan milleti topyekün müsbet rey kullandı. Referandumla berâber kendi başkanlığı da bir beş yıl daha uzamış oldu. 1985’te cumhurbaşkanlığına başladı. Aynı yıl sıkıyönetimi kaldırdı.

Pakistan birlik ve berâberliği, huzur, maddî refah ve kalkınmayı, Ziyâ-ül-Hak’ın on bir sene süren iktidârında sağlamıştır. Ziyâ-ül-Hak’ın şahsına münhasır idealleri vardı: Atom bombasını yapan ilk İslâm ülkesi olmak. Pakistan-Bangladeş-Afganistan arasında “Asr-ı seâdet” ölçüleri içinde federe bir devlet kurmak. Sovyetler Birliği, Kızıl Çin, Bulgaristan, Filipinler, Habeşistan başta olmak üzere esâret altında bulunan 390 milyon Müslümanı kurtarmak, en azından insan haklarına sâhip olmasını temin etmek. Pakistan-Bangladeş-Afganistan-Malezya-İran-Türkiye-Irak ve Körfez ülkeleri arasında Asya Ortak Pazarını kurmak...

Afgan mücâhidlerine ve göçmenlere gerçek anlamda kucak açan ve yardım eden sâdece Ziyâ-ül-Hak olmuştur. Onlara yardım etmiş ve yaralarına merhem olmuştur. Vakur ve mütevâzi insan, samîmî bir Müslüman olan Ziyâ-ül-Hak, gerçek anlamda bir Türk dostuydu. Yakınları; “Türkiye’ye çok sık gidiyorsun; hattâ birkaçında dâvet bile edilmedin.” dediklerinde; “İnsan, kardeşinin evini dâvetiye ile mi ziyâret eder?” şeklindeki anlamlı cevâbı ile, Türkiye’yi kardeş ülke gördüğünü ifâde etmiştir. Türkiye sevgisinde daha ileri giderek; “Pakistan, Türkiye’nin doğudaki bir vilâyetidir. Ben bu vilâyetin cumhurbaşkanı emrindeki vâlisiyim.” demiştir.

Büyük devlet adamı Ziyâ-ül-Hak, İslâmî devletin esaslarını tespit edecek Konsey için kânun hazırlatırken ve; “Ülkemde İslâmî hükümleri hâkim kılmak için her türlü fedâkârlığa hazırım.” dedikten en geç on gün sonra şehit edildi.

Ziyâ-ül-Hak, inanç ve fikir yapısı konusunda şöyle der: “... Bir milletin gerçek gücü, ideâl sâhibi ferdlerin çokluğu ile ölçülür. İdeali olmayan bir millet, ne kadar güçlü olursa olsun, eninde sonunda yıkılmaya ve târihten silinmeye mahkûmdur. Kültür emperyalizminin en önemli hedefi, bir milleti geleceğe dönük ideallerden mahrum bırakmaktır. Bütünüyle Müslüman olan Pakistan için, millî hayâtın ve ideallerin İslâm ile tespit edilmesi ve sınırlanması Pakistan’da çok çeşitli etnik gruplar oluşu sebebiyle, İslâmiyetin birleştirici özelliği, güçlü bir din kardeşliği ve İslâmın emrettiği dayanışma duygusu; Pakistan’ın bütünlüğü ve bölünmezliği için en güçlü teminattır. Pakistan’ın gelişmesi ile toprak ve millet bütünlüğünün idâmesi (devâmı), ancak İslâmî yaşayış tarzı ile mümkündür. Pakistan’ın durumundaki mantıkî yön bir yana, halkın tabiî eğilimi onları bu inancı benimsemeye, milliyet ve memleketlerin temel dayanağını bütünleştirmeye yönelmiştir. İslâmiyet ayrıca, fert ve toplum için sosyal ve ekonomik adâleti temsil eder ve âdil bir toplumun meydana gelmesine önem verir...” (Şerîf el-Mücâhid’in Pakistan İdeolojisi isimli yazısından).

Kaynak: Yeni Rehber Ansiklopedisi Cilt 20 s. 363
.0

Cuma Divanı

Akli ve Naklî İlimler - Ahmet Şimşirgil 19.10.2018

Cuma Divanı

Âlim Peygamber tanımayınca - Ahmet Şimşirgil 26.10.2018

Cuma Divanı

Âlimler güneş gibidir! - Ahmet Şimşirgil 01.11.2018

Cuma Divanı

Büyük mücadele! - Ahmet Şimşirgil 29.03.2019

Cuma Divanı

Fatih'in mirası: Bosna Hersek - Ahmet Şimşirgil 05.10.2018

Cuma Divanı

İşte bütün mesele! - Ahmet Şimşirgil 09.11.2018

Cuma Divanı

Kötü adam yurt bozar! - Ahmet Şimşirgil 12.10.2018

Cuma Divanı

Yunus'tan günümüze muazzam ikaz! - Ahmet Şimşirgil 16.11.2018

Abdullah bin Sebe'

Adile Sultan (1825-1898)

Adnan Menderes (1899-1961)

Ahi Evren (1171-1262)

Arif Nihat Asya (1904-1975)

Babür Şah (1483-1530)

Makaleyi paylaş

Baki Efendi (1526-1600)

Barnabas, Joseph

Çağrı Bey (990-1060)

Makaleyi paylaş

Cem Sultan (1459-1495)

Cemal Paşa (1872-1922)

Cengiz Aytmatov (1928-2008)

Cengiz Dağcı (1920-2011)

Cevad Paşa (v. 1900)

Fuzuli (1483-1556)

Gazneli Mahmud (971-1030)

Hacı İlbeyi (v. 1365)

Hafsa Sultan (1479-1534)

Heisenberg, Werner Karl (1901-1976)

Makaleyi paylaş

Hezarfen Ahmed Çelebi (1609-1640)

Hürrem Sultan (1502-1558)

İbni Teymiyye (1263-1328)

İdi Amin (1925-2003)

İskender

İzzet Ali Paşa

Kaşgarlı Mahmûd (1025-1090)

Köroğlu

Kuddusi (1769-1849)

Lokman Hakim

Mahpeyker Valide Sultan (1592-1651)

Mehmet Akif Ersoy (1877-1936)

Mehmet Yücel

Muallim Naci

Melikşah (1055-1092)

Mervân bin Hakem

Mesleme bin Abdülmelik (v. 740)

Muhammed İkbal

Mustafa Kıbrıslı - Bir vakıf insan

Nabi

Nasreddîn Hoca (1208-1284)

Niyâzi Mısri

Nizâmülmülk

Râbia-i Adviyye (v. 752)

Şeyh Galib

Seyyid Ahmed Arvasi

Sultan Alparslan

Talat Paşa

Târuh

Tuğrul Bey

Turgut Özal (1927-1993)

Yalçın Özer - İrfan Özfatura

Yunus Emre

Yûsuf Has Hâcib

Yûsuf İzzeddîn Efendi (1857-1916)

Ziyâ-ül-Hak (1924-1988)