MECÂZ HAKKINDA

 

ـ1ـ عَنْ أبى هريرة رَضِىَ اللّهُ عَنْهُ قَال: قالَ رَسُولُ اللّهِ #: ]ا“يمانُ بِضعٌ وَسَبْعُونَ »وَفي رِواية: بضعٌ وستّون« شُعْبةً، وَالحياءُ شُعْبَةٌ مِنَ ا“يمانِ[. أخرجه الخمسة زاد في رواية: فأفضلُها قولُ  إله إّ اللّهُ، وأدناها إماطةُ ا‘ذى عن الطريقِ .

 

1. (27)- Ebu Hüreyre anlatýyor: Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdu ki:

"Ýman, yetmiþ küsur -bir rivayette de altmýþ küsur- þubedir. Haya imandan bir þubedir."

Bir rivayette þu ziyâde vardýr: "Bu þûbelerden en üstünü "Lâ-ilâhe illallah" sözüdür, en aþaðý mertebede olaný da yolda bulunan rahatsýz edici bir þeyi kenara çýkarmaktýr."[1]

 

AÇIKLAMA:

 

1- Rivayet, pekçok vecihten rivayet edilen hadislerden biridir. Buhârî ve Müslim'in ittifak ettiði hadisler arasýnda yer almasý da hadisin kýymetini artýrmýþtýr. Kýsmen belirtileceði üzere, Ýslâm ulemasý bu hadisin üzerinde ziyadesiyle durmuþ, hadiste ifade edilen iman þubelerini Kur'ân ve hadise dayanarak, birer birer göstermeye çalýþmýþtýr. Ýmam Beyhakî'nin henüz basýldýðýný iþitmediðimiz muazzam bir tel'lifi bu hadîsten mülhemdir. Þu'abu'l-Ýman. Ýmam Beyhakî (rahimehullah) hazretleri, bu muazzam eserini imanýn þubesi adedince bölüme ayýrýr, her bölümde o þubeye giren rivayetleri cemeder. Keza, Ýbnu Hibban Vasfu'l-Ýmân ve Þu'abuh, Ebu Abdillah Hüseyn el-Halîmî Fevâidu'l-Minhâc, eþ-Þeyh Abdü'l-Celîl Þu'abu'l-Ýman, Ýshak Ýbnu'l-Kurtubî Kitâbu'n-Nesâîh'i yazmýþtýr.

Aynî, bu kitaplardan hiçbirini imanýn þubelerini tesbitte tatminkâr bulmadýðýný belirtir.

2- Hadisle ilgili açýklamaya rivayetler arasýndaki ihtilafa parmak basarak baþlamak istiyoruz: "Buhârî'nin hadisinde olduðu üzere bazý rivayetler imanýn altmýþ küsur þube olduðunu beyan ederken, bâzýlarý yetmiþ küsur olduðunu, diðer bazýlarý altmýþ dört, otuz üç, üçyüz dokuz, üçyüz onbeþ olduðunu belirtmiþtir.

3- Keza bazýlarýnda "þube" denirken, bazýlarýnda ona bedel "hisâl" (hasletler), "bâb", "þerîat" (yol), "sehm" (pay) gibi yakýn mânada baþka kelimeler kullanýlmýþtýr.

"....Ýmanýn en üstün hasleti Lâilâhe illallah sözüdür."

"Ýman yetmiþ küsür babtýr."

"Ýslâm otuz üç þeriattýr. Kim bunlardan birini Allah için yerine getirirse cennete girer."

"Aziz ve Celîl olan Rahmân'ýn önünde bir levha vardýr. Üzerinde üç yüz on dokuz þeriat vardýr. Cenâb-ý Hak: "Kullarýmdan, bana ortak koþmayan her kim bunlardan bir tânesini yerine getirse mutlaka cennete koyarým" der".

"Ýslâm seksen sehimdir.. namaz bir sehimdir, zekât bir sehimdir, Ramazan orucu bir sehimdir, hac bir sehimdir... Hiç sehmi olmayan zarar etmiþtir."

4- Hadiste, küsur diye tercüme ettiðimiz kelimenin aslý bid'un'dur. Bunun Arapça'da neye delalet ettiði ihtilaflýdýr. Bazýlarý "3-10 arasý bir miktara delalet eder" demiþ ise de diðer bazýlarý "3-9 arasý" bir miktar, "2-10 arasý" "12-20 arasý," "3-7 arasý", "5-7 arasý" gibi miktarlara delalet ettiðini söylemiþlerdir. Ahmed Ýbnu Hanbel de "7'ye delalet eder"  demiþtir.

Aynî, en doðru görüþün bid'un kelimesinin 1-10 arasý bir miktara delalet ettiðini söylemek olduðuna dikkat çeker.

5- Hadislerde gelen 60, 70 rakamlarý hususunda deðiþik yorumlar yapýlmýþtýr. Umumiyetle bunlarla muayyen bir miktar deðil, "çokluk" kastedildiði söylenmiþtir. Bu rakamlara "küsur" kelimesinin ilâvesi "imanýn þubeleri sýnýra, sayýya gelmez, çoktur" mânasýný taþýr, zira tahdid kastedilseydi mübhem býrakýlmazdý" denmiþtir. Araplarýn 70 rakamýný mübâlaða için kullandýðý da söylenmiþtir.

Ancak, bazýlarý da: "Zikredilen bu miktar imanýn þûbeleridir, bundan murad bu þubeleri saymaktýr" þeklinde iddiada bulunmuþtur.

6- Ýbnu Hibban, mezkur þubeleri sayma hususunda Vasfu'l-Ýman ve Þu'abuhu adlý eserinde þunlarý söyler:

"Bu hadisin mânasýný bir müddet araþtýrdým. Bu maksadla ibâdetleri saydým. Bunlar hadiste gelen miktarý çok aþýyordu. Sonra Sünen'lere yöneldim, onlarda Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ýn imandan addettiði ibâdetleri saydým, bunlar da yetmiþ küsurdan eksik çýktý. Bu sefer Kitabullah'a yöneldim. Orada, Cenâb-ý Hakk'ýn imandan addettiði herbir ibadeti saydým. Bu da yetmiþ küsura ulaþýyordu. Kitap ve sünnette gelenleri birbirine ilâve ettim, tekrarlarý saydým. Gördüm ki, Allah ve Resûlü (aleyhissalâtu vesselâm)'nün imandan saydýklarý þeylerin toplamý yetmiþ küsura ulaþýyordu, ne fazla ne de eksik. O zaman anladým ki, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ýn kasdý, Kitap ve sünnette gelmiþ olanlarýn miktarýydý."

Bu miktarý içtihad yoluyla tesbite birçoklarý gayret sarfetmiþtir ama tatminkar neticeye ulaþamamýþlardýr.

Kadý Ýyaz þöyle der: "Bu hususun tafsilatlý olarak bilinmemesi imana bir eksiklik getirmez. Çünkü imanýn usul ve fürû'u malûm ve muhakkaktýr. Ýmanýn bu kadar þubesi olduðuna kabaca inanmak, vâcibtir. Ýman esaslarýný ve mezkûr þûbeleri tâyin ve tafsil mevzu üzerine tesbit edilecek hususa baðlýdýr..."

Kadý Ýyaz devamla der ki: "Bu, ilm-i Ýlahîde ve ilm-i Nebevîdedir, baþkasý bilemez. Þeriat bunlarýn hepsini ihtiva eder. Ancak þeriat bunu bize bildirmemiþtir. Bundaki cehaletimizden dolayý bir zarar görecek deðiliz. Mükellef olduðumuz þeyleri teferruatýyla bilmekteyiz. Bilmekle emrolunduðumuz þeyi biliyor, yasaklandýðýmýz þeyden de kaçýnýyoruz."

Aynî, bu çeþit iktibaslardan sonra imanýn en yüksek þubesi ile en aþaðý þubesini Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in þu hadiste belirttiðini kaydeder:

"...Ýmanýn en âlâ þubesi lâilâhe illallah  demektir, en aþaðýsý da yoldan rahatsýz edici bir þeyi uzaklaþtýrmaktýr." .... Gerisi bu ikisi arasýnda yer alýr. Biz bunlarý teker teker bilmesek de toptan inanýrýz. Nitekim meleklerden pek azýný ismen bildiðimiz halde hepsine inanýyoruz ve bu bizim melek inancýmýza bir noksanlýk getirmez. Öyle de imanýn þubelerine toptan inanmamýz inancýmýza bir nâkise getirmez...[2]

 

7- Ýmanýn Þubeleri:

İMAN VE İSLAM'IN HÜKÜMLERİ

 

BİRİNCİ FASIL

 

KELİME-İ ŞEHÂDET VE ONUN DİL İLE İKRARININ HÜKMÜ

 

ـ1ـ عن ابْنِ عمرَ رضى اللّه عنهما، قال: قال رسولُ اللّه  #: ]أُمِرْتُ انْ أُقَاتلَ الناسَ حتّى يشهدُوا أنْ َ إلَهَ إّ اللّهُ وأنّ مُحمّداً رسولُ اللّه، ويُقِيمُوا الصَةَ، ويُؤتُوا الزَّكاةَ، فإذَا فَعَلُوا ذَلكَ عَصَمُوا منِّى دِمَائهمْ وَأمْوَالَهُمْ إّ بحقِّ ا“سْمِ، وحسَابُهُمْ علَى اللّهِ[ أخْرَجَهُ الشيخان، ولم يذكر مسلم: إّ بحقِّ ا“سمِ .

 

1. (37)- İbn-i Ömer (radıyallahu anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm): "Ben insanlar Allah'tan başka ilâhın olmadığına, Muhammed'in de Allah'ın elçisi olduğuna şehâdet edinceye, namaz kılıncaya, zekât verinceye kadar onlarla savaş etmekle emrolundum. Bunları yaptılar mı, kanlarını, mallarını bana karşı korumuş (emniyet altına almış) olurlar. İslâm'ın hakkı hâriç. Artık (samimi olup olmadıklarına dair) durumları Allah'a kalmıştır"  

Müslim'deki rivayette "İslâm'ın hakkı hâriç" ibâresi mevcut değildir.[1]

 

AÇIKLAMA:

 

Hadiste, İslâm'ın şartlarını yerine getiren kimsenin mal, can ve namus... emniyetinin sağlanacağı, kimsenin artık onu rahatsız edemiyeceği belirtiliyor.

Bu garantiden hâriç tutulan "İslâm'ın hakkı" ile, kanunî vecibeler kastediliyor: Yani zekât alınır, suç işlediği takdirde fiiline uygun ceza verilir demektir. Sözgelimi haksız yere birini öldürecek olsa, kısas edilerek o da öldürülür. Dinin tesbit ettiği bu çeşit müeyyide ve tahdîdler İslâm'a girene va'dedilen emniyet ve garantiye aykırı değildir.[2]

 

ـ2ـ وعن عبيداللّه بِنْ عدى بن الخيار، قال ]بينا رسُولُ اللّهِ # جَالسٌ إذ جاءَهُ رجلٌ فَسَارَّهُ فلم ندرِ ما سارّه حتى جهَرَ رسولُ اللّهِ # فإذا هو يستَأذنُه في قتلِ رجلٍ من المنافقينَ. فقال: أليس يشهدُ أن  إلهَ إّ اللّهُ وأنّ محمداً رسولُ اللّه؟ قال بلى، و شهادةَ له. قال أليس يُصَلِّى؟ قال بلى و صةَ لهُ. قال: أولئك الذينَ نهانى اللّهُ عن قتلِهِمْ[ أخرجه مالك .

 

2. (38)- Ubeydullah İbnu Adiy İbnu'l-Hıyâr (radıyallahu anh) anlatıyor: Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) ashabıyla otururken bir adam gelerek gizlice bir şeyler fısıldadı. Ne gibi bir sır tevdi etmişti bilmiyorduk. Nihayet Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) onu açıkladı. Meğerse o zat, münafıklardan birini öldürmek için izin istiyormuş. Adama:

"Peki o Allah'tan başka ilâh olmadığına ve Muhammed'in Allah'ın elçisi bulunduğuna şehadet etmiyor mu?" diye sordu. Adam:

"Hayır o şehâdeti ikrâr etmiyor" dedi. Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm):

"Namaz kılıyor mu?" diye sordu. Adam:

"Hayır namaz da kılmıyor" deyince, Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm):

"Allah'ın öldürmekten beni men ettiği kimseler işte böyleleri" buyurdu"[3]

 

AÇIKLAMA:

 

Şârihlerin açıkladığına göre, Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) bu kimse hakkında söylenenleri öldürülmesi için yeterli bulmamıştır. "Muhammed arkadaşlarını öldürüyor" dedirtmemek ve böylece "İnsanların kalbinde İslâm'a karşı hâsıl olabilecek nefrete meydan vermemek için" böylesi münafık zanlılarını öldürmekten Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) yasaklamıştır.

Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) "Bu münafıktır müsade et öldürelim" şeklinde gelen mükerrer teklifleri hep aynı şekilde cevaplıyacaktır:

"Hayır, ben "Muhammed arkadaşlarını öldürtüyor"  dedirtmem."[4]

 

ـ3ـ وعن طارق ا‘شجعى رضى اللّه عنهُ قال: رسولُ اللّهِ #: ]مَنْ قالَ َ إلَهَ إّ اللّهُ، وكَفَرَ بمَا يُعْبَدُ من دونِ اللّهِ حرَّم اللّهُ

تعالى مالَهُ ودمَهُ، وحسابُهُ على اللّهِ تعالى[. أخرجهُ مسلم.وفي أخرى له: مَن وحَّدَ اللّهَ، وذكر مثله .

 

3. (39)- Târik el-Eşca'î (radıyallahu anh) Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın şöyle söylediğini haber verdi:

"Kim Lailâhe illallah der ve Allah'tan başka mâbudları reddederse, Allah onun malını ve kanını haram kılar. (Samimî olup olmadığı) meselesi Allah'a aittir."

Yine Müslim'in bir başka rivayeti "Kim Allah'ı birlerse" diye başlar ve yukarıdaki şekilde devam eder.[5]

 

AÇIKLAMA:

 

Beşerî münâsebetlerde son derece mühim bir husus, mü'minin mü'mine karşı alacağı tavırdır. Önce kim mü'mindir, kim değildir, bunun bilinmesi ehemmiyet taşır. Sonra mü'minin, mü'min yanındaki hürmetinin ve hukukunun bilinmesi, bu hukuk hangi hallerde kaybolur? bu hukuka riayet etmeme suçunun azameti vs. bilinmesi gereken bir kısım meseleler var. Ayrıca, buraya kadar Kitabu'l-İman'a giren rivayetlerden kaydettiğimiz pekçok hadiste bu meseleye temas edildiğini gördük. Öte yandan memleketimizin yakın tarihte yaşadığı ve hâlâ yaşamaya belli bir ölçüde devam ettiğimiz fitne şartlarında mü'minler arasındaki münâsebetlerin dinî ölçülerle tartışılmasının ehemmiyetini daha yakından gördük ve görmekteyiz.

Bu sebeple, bu mevzu üzerine, Sulh Çizgisi adlı bir kitabımızda etraflıca yapmış bulunduğumuz bir tahlili aynen kaydedeceğiz:[6]

KELİME-İ ŞEHÂDET VE ONUN DİL İLE İKRARININ HÜKMÜ

 

ـ1ـ عن ابْنِ عمرَ رضى اللّه عنهما، قال: قال رسولُ اللّه  #: ]أُمِرْتُ انْ أُقَاتلَ الناسَ حتّى يشهدُوا أنْ َ إلَهَ إّ اللّهُ وأنّ مُحمّداً رسولُ اللّه، ويُقِيمُوا الصَةَ، ويُؤتُوا الزَّكاةَ، فإذَا فَعَلُوا ذَلكَ عَصَمُوا منِّى دِمَائهمْ وَأمْوَالَهُمْ إّ بحقِّ ا“سْمِ، وحسَابُهُمْ علَى اللّهِ[ أخْرَجَهُ الشيخان، ولم يذكر مسلم: إّ بحقِّ ا“سمِ .

 

1. (37)- İbn-i Ömer (radıyallahu anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm): "Ben insanlar Allah'tan başka ilâhın olmadığına, Muhammed'in de Allah'ın elçisi olduğuna şehâdet edinceye, namaz kılıncaya, zekât verinceye kadar onlarla savaş etmekle emrolundum. Bunları yaptılar mı, kanlarını, mallarını bana karşı korumuş (emniyet altına almış) olurlar. İslâm'ın hakkı hâriç. Artık (samimi olup olmadıklarına dair) durumları Allah'a kalmıştır"  

Müslim'deki rivayette "İslâm'ın hakkı hâriç" ibâresi mevcut değildir.[1]

 

AÇIKLAMA:

 

Hadiste, İslâm'ın şartlarını yerine getiren kimsenin mal, can ve namus... emniyetinin sağlanacağı, kimsenin artık onu rahatsız edemiyeceği belirtiliyor.

Bu garantiden hâriç tutulan "İslâm'ın hakkı" ile, kanunî vecibeler kastediliyor: Yani zekât alınır, suç işlediği takdirde fiiline uygun ceza verilir demektir. Sözgelimi haksız yere birini öldürecek olsa, kısas edilerek o da öldürülür. Dinin tesbit ettiği bu çeşit müeyyide ve tahdîdler İslâm'a girene va'dedilen emniyet ve garantiye aykırı değildir.[2]

 

ـ2ـ وعن عبيداللّه بِنْ عدى بن الخيار، قال ]بينا رسُولُ اللّهِ # جَالسٌ إذ جاءَهُ رجلٌ فَسَارَّهُ فلم ندرِ ما سارّه حتى جهَرَ رسولُ اللّهِ # فإذا هو يستَأذنُه في قتلِ رجلٍ من المنافقينَ. فقال: أليس يشهدُ أن  إلهَ إّ اللّهُ وأنّ محمداً رسولُ اللّه؟ قال بلى، و شهادةَ له. قال أليس يُصَلِّى؟ قال بلى و صةَ لهُ. قال: أولئك الذينَ نهانى اللّهُ عن قتلِهِمْ[ أخرجه مالك .

 

2. (38)- Ubeydullah İbnu Adiy İbnu'l-Hıyâr (radıyallahu anh) anlatıyor: Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) ashabıyla otururken bir adam gelerek gizlice bir şeyler fısıldadı. Ne gibi bir sır tevdi etmişti bilmiyorduk. Nihayet Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) onu açıkladı. Meğerse o zat, münafıklardan birini öldürmek için izin istiyormuş. Adama:

"Peki o Allah'tan başka ilâh olmadığına ve Muhammed'in Allah'ın elçisi bulunduğuna şehadet etmiyor mu?" diye sordu. Adam:

"Hayır o şehâdeti ikrâr etmiyor" dedi. Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm):

"Namaz kılıyor mu?" diye sordu. Adam:

"Hayır namaz da kılmıyor" deyince, Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm):

"Allah'ın öldürmekten beni men ettiği kimseler işte böyleleri" buyurdu"[3]

 

AÇIKLAMA:

 

Şârihlerin açıkladığına göre, Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) bu kimse hakkında söylenenleri öldürülmesi için yeterli bulmamıştır. "Muhammed arkadaşlarını öldürüyor" dedirtmemek ve böylece "İnsanların kalbinde İslâm'a karşı hâsıl olabilecek nefrete meydan vermemek için" böylesi münafık zanlılarını öldürmekten Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) yasaklamıştır.

Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) "Bu münafıktır müsade et öldürelim" şeklinde gelen mükerrer teklifleri hep aynı şekilde cevaplıyacaktır:

"Hayır, ben "Muhammed arkadaşlarını öldürtüyor"  dedirtmem."[4]

 

ـ3ـ وعن طارق ا‘شجعى رضى اللّه عنهُ قال: رسولُ اللّهِ #: ]مَنْ قالَ َ إلَهَ إّ اللّهُ، وكَفَرَ بمَا يُعْبَدُ من دونِ اللّهِ حرَّم اللّهُ

تعالى مالَهُ ودمَهُ، وحسابُهُ على اللّهِ تعالى[. أخرجهُ مسلم.وفي أخرى له: مَن وحَّدَ اللّهَ، وذكر مثله .

 

3. (39)- Târik el-Eşca'î (radıyallahu anh) Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın şöyle söylediğini haber verdi:

"Kim Lailâhe illallah der ve Allah'tan başka mâbudları reddederse, Allah onun malını ve kanını haram kılar. (Samimî olup olmadığı) meselesi Allah'a aittir."

Yine Müslim'in bir başka rivayeti "Kim Allah'ı birlerse" diye başlar ve yukarıdaki şekilde devam eder.[5]

 

AÇIKLAMA:

 

Beşerî münâsebetlerde son derece mühim bir husus, mü'minin mü'mine karşı alacağı tavırdır. Önce kim mü'mindir, kim değildir, bunun bilinmesi ehemmiyet taşır. Sonra mü'minin, mü'min yanındaki hürmetinin ve hukukunun bilinmesi, bu hukuk hangi hallerde kaybolur? bu hukuka riayet etmeme suçunun azameti vs. bilinmesi gereken bir kısım meseleler var. Ayrıca, buraya kadar Kitabu'l-İman'a giren rivayetlerden kaydettiğimiz pekçok hadiste bu meseleye temas edildiğini gördük. Öte yandan memleketimizin yakın tarihte yaşadığı ve hâlâ yaşamaya belli bir ölçüde devam ettiğimiz fitne şartlarında mü'minler arasındaki münâsebetlerin dinî ölçülerle tartışılmasının ehemmiyetini daha yakından gördük ve görmekteyiz.

Bu sebeple, bu mevzu üzerine, Sulh Çizgisi adlı bir kitabımızda etraflıca yapmış bulunduğumuz bir tahlili aynen kaydedeceğiz:[6]

İKİNCİ FASIL

 

BİAT AHKÂMI

 

ـ1ـ عن عبادة بن الصامت رضى اللّه عنهُ. قال ]كُنّا مَعَ رسُولِ اللّهِ # في مجلسٍ فقال: أَ تبايعونِى عَلى أنْ  تُشرِكُوا باللّهِ شيئاً، وََ تَسْرِقُوا، وََ تَزْنُوا، وَ تَقْتُلُوا النفسَ التى حرَّمَ اللّهُ إّ بالحقِّ[.وفي أخرَى ]وََ تَقتُلوا أودكمْ، وَ تأتُوا بِبُهْتَانٍ تَفترونهُ بينَ أيديكمْ وَأرْجُلِكُمْ، وَ تَعصونِى في معروفٍ، فمنْ وفَّى منكم فأجرُهُ علَى اللّهِ، ومنْ أصابَ من ذلكَ شيئاً فسترَهُ اللّهُ عَلَيْهِ فأمْرُهُ إلى اللّهِ تعالى، إنْ شاءَ عفَا عَنهُ وإنْ شاءَ عَذَّبَهُ، فبايعناهُ على ذلكَ[ أخرجه الخمسة إ أبا داود.وزاد النسائى في أخرى بعد قوله: فأجرهُ على اللّهِ تعالى ] وَمَنْ أصابَ منْ ذلكَ شيئاً فأخِذَ به في الدنيَا فهُوَ كفارةٌ لهُ وطهورٌ[.وفي أخرى للثثة والنسائى ]بَايَعْتُ رسُولَ اللّهِ # عَلى السَّمْعِ وَالطاعةِ في العسرِ واليُسْرِ، والمَنْشَطِ وَالمكْرَهِ، وَعلَى أثَرَةٍ علَيْنَا، وعَلى أن  ننازعَ ا‘مرَ أهلَهُ، وعَلى أن نقولَ بالحقِّ أينما كنَّا  نخَافُ في اللّهِ لومة ئمٍ[.وفي أخرى ]أنْ  تنازعَ ا‘مرَ أهله إّ أن تَرَوْا كفراً بَواحاً عندكمْ فيهِ من اللّهِ تعالى برهان[ »والبواحُ« الظاهرُ الذى  يحتملُ التأويلَ.

 

1. (40)- Ubadetu'bnu's-Sâmit (radıyallahu anh) anlatıyor: Biz, bir seferinde Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'le aynı cemaatte beraber oturuyorduk ki: "Allah'a hiçbir şey ortak koşmamak, hırsızlık yapmamak, zina fazîhasını işlememek, Allah'ın haram ettiği cana meşrû bir sebep olmaksızın kıymamak şartları üzerine bana biat edin" buyurdu.

Bir diğer rivayette "...Çocuklarınızı öldürmemek, halde ve istikbalde iftirada bulunmamak, meşru dairedeki emirlerde -ne bana ne de vazifelilere- isyan etmemek üzere biat edin. Kim vereceği bu sözlere sâdık kalır, ahdine vefa gösterirse karşılığını Allah'tan alacaktır. Kim de bu yasaklardan birini işleyecek olursa artık işi Allah'a kalmıştır, dilerse affeder, dilerse azab verir, cezalandırır" buyurdu. Biz de bu şartlarla biat ettik."

Nesâî, bir başka rivayette "...karşılığını Allah'tan alacaktır" ifadesinden sonra şu ziyadeyi kaydeder: "Kim bunlardan birini işler, sonra da dünyada cezalandırılırsa, çektiği bu ceza onun için kefaret ve o günahtan temizlenme olur."

Buhârî, Müslim, Muvatta ve Nesâî'de gelen bir diğer rivayette şu ifade mevcuttur: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e zor durumlarda olsun, kolay durumlarda olsun, hoş şartlarda olsun nâhoş şartlarda olsun, aleyhimize kayırmaların yapılıp, hakkımızın çiğnendiği hallerde olsun itaat etmek, idareyi elinde tutanlara karşı iktidar kavgası yapmamak, nerede olursak olalım hakkı söylemek, Allah'ın emrini yerine getirmede kınayanların kınamalarından korkmamak üzere biat ettim."

Bir başka rivayette şu ifadeye rastlanmaktadır: "..İktidar sahibine karşı onda, Allah'ın kitabında gelmiş bulunan bir delil sebebiyle te'vil götürmeyen açık bir küfür görülmedikçe iktidar kavgası yapmamak..."[1]

 

AÇIKLAMALAR:

 

1- Türkçemizde biat diye bilinen kelimenin Arapça aslı bey'at'dır. Aslında herhangi bir satış akdinin el sıkışması ile tamamlanmasına denir.

Siyasî mâhiyette imamla teba'a arasında cereyan eden itaat anlaşması da ticarete benzetildiği için bey'at adını almıştır ki buna mübâya'a denir. Taraflardan biri olan Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) sevab vaadetmiş, öbür taraf da itaat sözünde bulunmuştur.

Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'la Müslümanlar arasında ilk defa Birinci Akabe Bey'atı olmuş, sonra İkinci Akabe Bey'atı olmuştur. Hudeybiye'de bir ağaç altında cereyan eden ve 1500 kadar Müslümanla yaptığı Bey'atu'r-Rıdvân da Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in cemaatle yaptığı belli başlı bey'âtlardır. Bunlardan başka, hicreti müteakip Medineli kadınlarla yaptığı bey'at de belirtilmesi gereken toplu bey'atlerden biridir. Ayrıca pekçok ferdlerle de münferid bey'at akitlerini yapan Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in bazan çocuklarla da bey'at yaptığı olmuştur.

Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e Akabe'de yapılan biat'de Ensar şöyle demişti: "Ey Resûlullah! Diyarımıza gelinceye kadar senin hak ve hürmetinde mesul değiliz. Bize gelirsen hak ve hürmetin üzerimize vâcib olur. Kendimizi, çocuklarımızı, kadınlarımızı her neden korursak seni de ondan koruruz." Yukarıda metni Ubâdetu'bnu's-Sâmit'in rivayeti olarak kaydedilen bey'at de Akabe'de akdedilmiştir ve bu Bey'atu'n-Nisâ diye meşhurdur. Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) bu  bey'atle, İslâm'ın ana meselelerinin tatbikatını ve kendisine itaati garanti altına almıştır. Bu akdi, İslâm devletinin ortaya çıkmasında atılmış ilk ciddî adım, ilk temel olarak görebiliriz."[2]

2- Hadiste geçen, izaha muhtaç bir husus, işlenen cinâyetlerin cezası dünyada çekildiği takdirde, âhirette bu suçtan muâheze edilip edilmiyeceği meselesidir. Yukarıdaki hadiste, dünyevî cezanın kişiyi temizliyeceği açık bir dille ifade edilmiş olmasına rağmen, başka hadislerde beyan edilen tereddüd sebebiyle, âlimler hududun kefaret olup olmayacağı hususunda ihtilaf etmişlerdir. Ancak, çoğunluk, yukarıda kaydedilen hadisin sıhhatçe üstünlüğünden hareketle, irtidad sebebiyle tatbik edilen ölüm cezası dışındaki had cezâlarının kefaret sayılacağı görüşünü benimsemiştir. Mürtedin haddi hariç tutulmuştur, çünkü yukarıdaki  hadiste muhatap mü'minlerdir. Halbuki, mürted İslâm'dan çıkmakla mü'minlik vasfını kaybetmiş ve dolayısıyla mü'mine vâdedilen "kefaret" lütfunun dışında bırakılmıştır.

3- Temâs etmemiz gereken bir diğer husûs, her çeşit şarta, hakkımızın çiğnenmesine rağmen idarecilerle mücadelenin yasaklanması, sabretmenin emredilmiş olmasıdır. Âlimler, bunu, "daha büyük zararı önlemek için" diye izah ederler. Maamafih "Fitneye meydan vermeden bertaraf edilebilecekse zâlim sultana karşı konabilir" diyen âlim de mevcuttur.[3]

 

ـ2ـ وعن عوفِ بن مالكٍ ا‘شجعى رضى اللّهُ عنهُ قال: ] كُنّا عندَ النبى # تسعةٌ أو ثمَانيةٌ أو سبعةٌ، فقالَ أَ تبايِعُونَ رسُولَ اللّهِ # فبسطنَا أيديَنَا وقلنَا: عَمَ نبايعُكَ يا رسُولَ اللّهِ؟ قال: علَى أنْ تعبُدُوا اللّهَ تعالى وََ تُشْرِكُوا بِهِ شيئاً، وتُصَلُّوا الصَّلَوَاتِ الخَمسَ، وتسمَعُوا وتُطيعوا، وأسرَّ كلمةً خفيةً. قال: وَ تسألُوا الناسَ شيئاً. قال: فلقد رأيت بعضَ أولئك النفرِ يسقطُ سوطُ أحدهمْ فما يسألُ أحداً يناولهُ إيّاهُ[ أخرجه مسلم وأبو داود والنسائى .

 

2. (41)- Avf İbnu Mâlik el-Eşca'î (radıyallahu anh) anlatıyor: "Biz Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in huzurunda 7 veya 8 veyahut da 9 kişiydik.

"Allah Resulü'ne biat etmiyor musunuz?" dedi. Ellerimizi uzatarak:

"Hangi şartlara uymak üzere biat edeceğiz ey Allah'ın Resûlü?" dedik. Şu cevabı verdi:

"Allah'a ibadet etmek ve O'na hiçbir şeyi ortak koşmamak, beş vakit namazı kılmak (verilen emirlere) kulak verip itaat etmek" -ve bu sırada gizli bir kelime fısıldayarak devamla- "Halktan hiçbir şey istemeyin" buyurdu. Avf İbnu Malik ilâveten der ki, Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'i benimle dinleyen o cemaatten öylelerini biliyorum ki, bineğinin üzerinde iken kazara kamçısı düşse kimseye "Şunu bana verir misin?" diye talebde bulunmaz (iner kendisi alır)dı."[4]

 

ـ3ـ وعن ابن عمر رضى اللّهُ عنهُما قال: ]كُنّا إذا بايعنَا رسولَ اللّهِ # على السمعِ والطاعةِ يقولُ لنا: فيما استطعتم[. أخرجه الستة.

 

3. (42)- İbnu Ömer (radıyallahu anh) anlatıyor: "Biz Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e kulak vermek ve itaat etmek şartıyla biat ederken "Gücünüzün yettiği şeylerde" diyordu.[5]

 

ـ4ـ وعن أُمَيْمَةَ بنتُ رقيقة رضى اللّه عنها قالت: ]أتيتُ رسولَ اللّهِ # في نسوةٍ منَ ا‘نْصَارِ فقُلْنَا: نُبَايِعُكَ على أنْ  نُشْرِكَ باللّهِ شيئاً، و نَسْرقَ، و نزنَى، وَ نقتلَ أودَنَا، و نأتىَ ببهْتَانٍ نفتريهِ بينَ أيدينَا وأرجُلِنَا، وَ َنَعصِيكَ في معروفٍ، فقالَ فيمَا استطعتنَّ واطقتنَّ. فَقُلْنَا: اللّهُ ورسُولهُ أرحم بنا منا بأنفسنا، هلمَّ نبايعك. قال سفيان رحمهُ اللّه تعالى: تعنِى صافحنا؟ فقال:  أصافحُ النساء إنما قولى لمائةِ امرأةٍ كقولى مرأةٍ واحدةٍ[ أخرجه مالك والترمذى والنسائى .

 

4. (43)- Ümeyme bintu Rukayka (radıyallahu anh) dedi ki: "Ensâr' dan bir grup kadınla Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e gelip kendisine: "Allah'a hiçbir şeyi ortak koşmamak, çalmamak, zina etmemek, çocuklarımızı öldürmemek, halde ve istikbalde iftira atmamak, sana meşrû emirlerinde isyan etmemek şartları üzerine biat ediyoruz" dedik. Hemen ilâve etti:

"Gücünüzün yettiği ve takatınızın kâfi geldiği şeylerde". Biz:

"Allah ve Resûlü bize karşı bizden daha merhametlidir, haydi biat edelim" dedik.

Süfyan merhum der ki: Kadınlar, biatı (erkekler gibi) musâfaha ederek yapmayı kastedmişlerdi. Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm):

"Ben kadınlarla müsâfaha etmem, benim yüz kadına toptan söylediğim söz her kadın için ayrı ayrı söylenmiş yerine geçer" buyurdu.[6]

 

AÇIKLAMA:

 

1- Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) gerek kadınlarla ve gerekse erkeklerle biat yaparken, onlara, "gücünüz yeten hususlarda" kaydını koymuş, hatta bunu söylemelerini telkin etmiştir. Çünkü Cenâb-ı Hak, bu ümmete güç yetiremiyeceği teklifte bulunmamıştır (Bakara: 2/286). Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın bu kaydı koyması, hanım sahâbeler üzerinde ikna edici tesir bırakmış olmalı ki onlara: "Allah'ın Resûlü bize, kendimizden çok daha merhametli" dedirtmiş ve bazı rivayetlerde görüldüğü üzere "Haydi ey Allah'ın Resûlü elini uzat sana hemen biat edelim" diye acele ile biat kararını vermelerine sebep olmuştur.

2- Yukarıdaki metinden de anlaşıldığı üzere, kadınlar da erkekler gibi el sıkışarak biat etmek istemişler, ancak Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) belki de ilk defa, bu vesîle ile, İslâm'ın yeni bir âdabını teşrî buyurmuştur: Birbirlerine nikah düşen kadın ve erkek el ele tutuşamaz.

Zürkânî, bu hadiseyi açıklayıcı başka rivayetler sunar. Bunlardan birine göre "Kadınlar mubâya'a (biat) sırasında Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın elini, elbisesinin üstünden tuttular."

Bir başka rivayette de: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) elinde bir sevb (giyecek parçası) olmadıkça, bey'at sırasında kadınlarla müsâfaha etmezdi (tokalaşmazdı)" der. Keza Buhârî'de Hz. Aişe'den gelen bir rivayette "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) kadınlarla "Ey Peygamber! mümine kadınlar, Allah'a hiçbir ortak koşmamak, hırsızlık yapmamak, zina etmememk, çocuklarını öldürmemek, başkasının çocuğunu sahiplenerek kocasına isnadda bulunmamak ve ma'ruf olanı işlemekte sana karşı gelmemek şartıyla sana bey'at etmek üzere geldikleri zaman, onları kabul et; onlara Allah'tan mağfiret dile..." (Mümtahine: 60/12) mealindeki ayetle bey'at yapardı. O'nun eli, ailesine mensup olanlar dışında hiçbir kadının eline değmedi" buyurulur.

Hülasa, bütün rivayetler, bilittifak, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın bey'at sırasında kadınların ellerine çıplak olarak değmediğini ifade eder.[7]

 

ÜÇÜNCÜ BAB

 

ÝMÂN VE ÝSLÂM'A GÝREN MÜTEFERRÝK HADÎSLER

 

ـ1ـ عن أبى هريرة رضى اللّهُ عنهُ قال: قال رسولَ اللّهِ #: ]مِثلُ المؤمِنِ مثلُ الزرعِ  تَزَالُ الريحُ تُميلُهُ، وَ يزالُ المؤمنُ يصيبُهُ البء، ومثلُ المنافق كشجرةِ اَرْزِ  تهتزُّ حتَّى تستحصدَ[. أخرجه البخارى والترمذى.ا‘رز »بسكون الراء« شجر الصنوبر .

 

1. (49)- Ebu Hüreyre (radýyallahu anh) anlatýyor: Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdu ki:

"Mü'min, mütemadiyen rüzgarýn eðici tesirine mâruz bir bitkiye benzer. Mü'min, devamlý belalarla baþbaþadýr. Münâfýðýn misali de çam aðacýdýr. Kesilip kaldýrýlýncaya kadar hiç ýrgalanmaz."[1]

 

AÇIKLAMA:

 

Burada mü'min, mütemadiyen esen rüzgarýn önünde, saða sola eðilerek kýrýlmadan dik kalan canlý bir bitkiye benzetiliyor. Aynî'nin kaydýna göre mâna þudur: Mü'min Allah'a inanmýþtýr, hastalýk, saðlýk, lütuf, musibet gibi hayatýn çok çeþitli esintileri onun ana istikametini bozmaz, kulluk vasfýný, imanýný sarsmaz. Lütuflara mazhar olsa þükreder, müsibetlere mazhar olsa sabreder ve hatta müsibetlerin kazandýracaðý ecri düþünerek Rabbine þükür de eder. Kâfir veya münâfýk ise böyle deðildir. Allah, onu müsîbetlerle denemek istemez. Ona sýhhat ve dünya iþlerinde kolaylýk, baþarý verir, tâ ki âhireti iyice zorlaþsýn. Allah, helâk olmasýný dilediði zaman aðýr bir aðacýn devrilmesi gibi devirir. Þiddetce, elemce çok daha fazla bir azabý tadarak ölür.[2]

 

ـ2ـ وعن ابنِ عمرَ رضىَ اللّهُ عنهُمَا قال: قالَ رسُولَ اللّهِ #: ]مثلُ المؤمنِ كمثلِ شجرةٍ خضراءَ  يسقط ورَقُها وَ يَتَحَابُّ. فقال القومُ: هِىَ شجرةُ كذا هىَ شجرةُ كذا، فأردتُ أن أقولَ هى النخلةُ فاستحييتُ. فقالَ هى: النخلةُ[. أخرجه الشيخان .

 

2. (50)- Ýbnu Ömer (radýyallahu anh) anlatýyor: Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) þöyle buyurmuþtu:

"Mü'min, yapraðýný hiç dökmeyen yeþil bir aðaca benzer." Halk falanca aðaç, fiþmekânca aðaç diye tahminde bulundular, (fakat isabet ettiremediler). Ben, "Bu, hurma aðacýdýr" demek istedim, ancak (yaþým küçük olduðu için) utandým. Sonra Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm): "Bu hurma aðacýdýr" diyerek açýkladý."[3]

 

ـ3ـ وعن النواس بنِ سَمعانَ رَضِىَ اللّهُ عنهُ قال: قال رسُولُ اللّهِ #: ]إنَّ اللّهَ تعالى ضربَ مثً صراطاً مستقيماً على كَتفَىِ الصراطِ دَارَانِ. وفي رواية سُورانِ لهما أبوابٌ مفتَّحةٌ، على ا‘بوابِ ستورٌ، وداعٍ يدعوا عَلَى رأسِ الصراطِ، وداعٍ يدعو فوقه واللّهُ يدعوُ إلى دارِ السَّمِ ويَهدِى من يشَاءُ إلى صراطٍ مستقيمٍ. فا‘بوابُ التِى على كَتِفَىِ الصراطِ حدُودُ اللّهِ تعالى فَ يقعُ أحدٌ في حدودِ اللّهِ تعالى حتَّى يكشفَ السترَ، والذِى يدعُو منْ فوقِهِ واعظُ ربِهِ[. أخرجه الترمذى، وفسرهُ رَزينٌ في حديثٍ رواهُ عنِ ابنِ مسعودِ رضىَ اللّهُ عنه: أنَّ الصراطَ هوَ ا“سْمُ، وأنَّ ا‘بوابَ مَحارِمُ اللّهِ تعالى، والستورُ حدودُ اللّهِ، والداعى على رَأسِ الصراطِ هو القرآنُ، والداعى فوقَهُ واعظُ اللّهِ تعالى في قلبِ كلِّ مؤمنٍ .

 

3. (51)- Nevvâs Ýbnu Sem'ân (radýyallahu anh) anlatýyor: Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:

"Allah, bize iki tarafýnda iki ev bulunan bir doðru yolu misal veriyor. -Bir rivayette iki ev deðil "Ýki sur" denmiþtir- Bu evlerin açýk olan kapýlarý vardýr. Kapýlarýn üzerine de perdeler çekilmiþtir. Biri yolun baþýnda, biri de onun yukarýsýnda durmuþ iki dâvetçi (gelip geçenlere) þu dâveti okuyorlar: "Allah cennete çaðýrýr, dilediðini doðru yola eriþtirir" (Yunus, 10/25). Yolun iki yakasýndaki kapýlar ise Allah'ýn hududu (yani yasaklarý) dur. Hiç kimse perdeyi açmadan bu yasaklara düþmez. Kiþinin yukarýsýndaki davetçi, Rabbisinin vâiz'idir."[4]

Rezîn, bu temsili, Ýbnu Mes'ûd tarafýndan rivayet edilen bir hadisle açýklar: Doðru yol; "Ýslâm'dýr, kapýlar; Allah'ýn haramlarýdýr, perdeler; Allah'ýn hudududur (yasaklar); yolun baþýndaki dâvetçi; Kur'ân-ý Kerîm'dir. Bunun yukarýsýndaki davetçi; her mü'minin kalbinde yerleþtirilmiþ olan (bazan vicdan, bazan sað duyu diye ifade edilen) hakkâniyet duygusu -ki, buna bazý hadislerde lümme-i melekîye de denmiþtir- vâizullah'týr."[5]

 

AÇIKLAMA:

 

Hz Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) birçok yüce ve ince hakikatleri temsil ve teþbihlerle ifade etmekle hem anlaþýlmalarýný kolaylaþtýrmýþ, hem de zihinlerde daha iyi yerleþmelerini saðlayarak müessiriyetini artýrmýþtýr. Burada, söylediðimize bir örnek görmekteyiz. Ýbnu Abbas temsilde geçen hakikatlarý vuzuha kavuþturmuþtur.

Ýbnu Abbas'tan kaydedilen bir diðer açýklamada þöyle denir: "Bunlarýn fevkinde yer alan bir dâvetçi, kul bu kapýlardan birini açmak istediði zaman þu ihtarý yapar: "Sakýn onu açma, eðer açacak olursan o (yasaða) girersin..."[6]

 

ـ4ـ وعن أبى هريرة رضىَ اللّهُ عنهُ قال: قال رسولُ اللّهِ #: ]بدأ ا“سمُ غريباً وسيعودُ غريباً كَما بدأ فطوبَى للغرباءِ[. أخرجه مسلم .

 

4. (52)- Ebu Hüreyre (radýyallahu anh) anlatýyor: Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) þöyle buyurdu:

"Ýslâm garib olarak baþladý, tekrar baþladýðý gibi garîb hâle dönecektir. Gariblere ne mutlu!"[7]

 

AÇIKLAMA:

 

Ýmam Mâlik'ten yapýlan rivayete göre, hadis, Medine ile alâkalýdýr, Ýslâm dininin orada garib olarak baþladýðýný ve tekrar oraya döneceðini ifade etmektedir. Kâdý Iyaz ise þöyle demiþtir: "Hadisin zâhiri umum ifade eder (yani Medine ile alakalý deðildir), Ýslâm münferid þahýslar arasýnda, azýnlýk olarak baþladý, sonra intiþar ederek pekçok insan ona dahil oldu. Sonra tekrar azalacak. Öyle ki baþlangýçtaki gibi münferid þahýslar ve azýnlýk hâline dönecek.

Gariblere ne mutlu cümlesindeki gariblerle sýkýntýlara maruz kalan ilk muhacirler ve yine azýnlýða düþmekle sýkýntý çekecek olan son Müslümanlar kastedildiði söylenmiþtir.

Hadisten yeis veren bu mâna çýkarýldýðý gibi aksi bir mâna da çýkarýlmýþtýr, yani: Nasýl ki, bidayette Ýslâm, eþi görülmemiþ (garîb) bir tarzda fevkalâde bir inkiþaf gösterdi ise, kýyamete yakýn öylesi bir inkiþafa mazhar olacaktýr.

Hadisten kesinlikle böyle bir mâna çýkaran Elmalýlý Hamdi Yazýr merhum, Neml suresinin son âyetlerini tefsir ederken yukarýdaki hadisi de zikrederek þu açýklamayý sunar: "Bu âyetin iþaretine nazaran Ýslâm'ýn istikbali gece deðil, gündüzdür. Sönük deðil parlaktýr. Arasýra basan gece zulmetleri onu dinlendirip tekrar uyandýrmak içindir. Bu mâna maruf bir hadis-i þerif ile þöyle beyan buyurulmuþtur:

"Ýslâm garib olarak baþladý, tekrar baþladýðý gibi garîb hâle dönecektir. Gariblere ne mutlu!"

Bu hadisteki "Seyeûdu" fiilini ekseri kimseler "seyesîru" mânasýna fi'li nakýs telakki ederek: "Ýslâm garip olarak baþladý (yahut zuhur etti) yine baþladýðý gibi garip olacak" diye yalnýz Ýnzar suretinde anlamýþ, bundan ise hep yeis, teammüm etmiþtir. Halbuki Kamus'ta gösterildiði üzere "Âde" fiili "Yebdeu-yeudu" de olduðu gibi; dönüp yeniden baþlamak mânâsýna da gelir.

Bu hadis de böyledir. Yâni "Ýslâm garib olarak baþladý (veya zuhur etti) ileride yine baþladýðý gibi garip olarak tekrar baþlayacak (yahut yeniden zuhur edecek) ne mutlu o gariplere" demektir. Hadisin âhirindeki Fetûba kelimesi onun, inzar için deðil, tebþir için sevk buyurulduðunu gösterir, gerçi bunda da ilk hale dönüp garip olmak inzarý yok deðil, lâkin dönmeyip yeniden baþlamasý tebþiri vardýr. Ýþte "Fetûbâ lil gurebâ" müjdesi de bunun içindir. Çünkü onlar sâbikun-i evvelûn gibidirler. Binaenaleyh hadis de ye'si deðil müjdeyi nâtýkdýr.

Bir baþka yerde milâdî on dördüncü asrýn Hýristiyan âlemi için reform ve uyanma hareketlerinin baþlangýcý olmasý gibi hicrî on dördüncü asrýn da Ýslâm dünyasý için yeni bir uyanýþ ve þahlanýþ dönemi olacaðý sezgisini ifade eden Elmalýlý Hamdi Efendi merhumu te'yid eden Kur'ân ve hadisten bazý baþka naklî delîller bulmak bile mümkündür. Mesela Sure-i Fetih'te þöyle buyrulur: "Bütün dinlerden üstün kýlmak üzere peygamberini, doðruluk rehberi Kur'ân ve hak din ile gönderen O'dur. Þâhid olarak Allah yeter" (Feth, 48/28).

Ahmed Ýbnu Hanbel'in Müsned'inde gelen Nebevî bir müjde de þöyle:

"Yeryüzünde mevcut topraktan veya yünden yapýlmýþ her eve Allah, mutlaka Ýslâm'ýn mesajýný sokacaktýr. Bu, bir kýsmýný aziz, bir kýsmýný da zelil kýlacaktýr. Allah'ýn hidâyet nasib ettikleri ona (Ýsteyerek) dâhil olup izzet bulacaklar, hidâyete ermeyenler ise, zorla tâbi olarak zelil olacaklar."

Mikdâd Ýbnu'l-Esved (radýyallahu anh) tarafýndan yapýlan bu rivayeti, Temîmu'd-Dârî (radýyallahu anh) tarafýndan yapýlan bir rivayet aynen te'yid eder:

"Bu din, gece ve gündüzün ulaþtýðý her yere mutlaka ulaþacaktýr. Allah, onun girmediði topraktan veya yünden yapýlmýþ (çadýr) hiçbir ev býrakmayacaktýr. Bu giriþ, bir kýsmýný aziz, bir kýsmýný da zelîl kýlacaktýr. Allah Ýslâm'a izzet, küfre de zillet verecektir."

Ye'se, "mâni-i her kemâl" diyen Bediüzzaman Saîd Nursî de Ýslâm'ýn müstakbel bir zaferine inananlardandýr. O, bu inancýný muhtelif fýrsatlarda kesin bir üslubla cezm ederek ifade eder:

Yakinim var ki istikbal semâvatý, zemin-i Asya bâhem olur teslim yed-i beyza'yý Ýslâm'a der. Rüyada, selef-i sâlihin'den ve geçmiþ asýrlarýn temsilcilerinden müteþekkil münevver bir meclisin müjdesi olarak aldýðý þu tebþiratý da onun kesin kanaatýnýn ifadesi olmaktadýr: "Evet, ümitvâr olunuz... Þu istikbal inkýlâbatý içinde en yüksek gür sedâ Ýslâm'ýn sedasý olacaktýr!..."

Bediüzzaman'ýn inandýðý Ýslâmî kurtuluþ mevziî, mahallî bir zafer deðil, bütün dünyayý kucaklayan bir Ýslâmî galebedir. Buna giden yol ümidden, rahmet-i Ýlâhiyeye güvenden geçmektedir. Ýçinde bulunduðumuz þartlarýn menfî görünüþü, ye'se atmamalýdýr. Semâvatý bir anda bulutlarla doldurup, bir anda yaðmur baþlatan kudret, dilediði takdirde her þeyi yapmaya kâdirdir. Bizim için esas olan O'nun rýzasýný kazanmaya çalýþmaktýr. Zevahire kanýp, ümidi kaybetmemektir. Ümmeti, mâni-i her kemal bildiði yeisten kurtarmayý hedefleyen ümit verici ifadelere, sýkca yer veren Bediüzzaman: "Ýfrat ediyorsun, hayali hakikat gösteriyorsun, bizi de teçhil ile tahkir ediyorsun. Zaman âhir zamandýr, gittikçe daha fenâlaþacak?" diyenlere þu cevabý verir: "Neden dünya herkese terakkî dünyasý olsun da yalnýz bizim için tedennî dünyasý olsun! Öyle mi? Ýþte ben de sizinle konuþmayacaðým, þu tarafa dönüyorum, müstakbeldeki insanlarla konuþacaðým.

Ey üçyüz seneden sonraki yüksek asrýn arkasýnda gizlenmiþ ve sâkitane Nur'un sözünü dinleyen bir nazar-ý hafiyy-i gaybî ile bizi temâþâ eden Saidler, Hamzalar, Ömerler, Osmanlar, Tahirler, Yusuflar, Ahmedler vesairler! Sizlere hitab ediyorum. Baþlarýnýzý kaldýrýnýz, "sadakte" deyiniz. Ve böyle demek sizlere borç olsun. Þu muasýrlarým, varsýn beni dinlemesinler. Tarih denilen mazi derelerinden sizin yüksek istikbalinize uzanan telsiz telgrafla sizin ile konuþuyorum. Ne yapayým acele ettim, kýþda geldim; sizler cennet-âsâ bir baharda geleceksiniz. Þimdi ekilen Nur tohumlarý, zemininizde çiçek açacaktýr. Biz hizmetimizin ücreti olarak sizden þunu bekliyoruz ki; mazi kýt'asýna geçmek için geldiðiniz vakit, mezarýmýza uðrayýnýz. O  bahar hediyelerinden bir kaç tanesini medresemin mezar taþý denilen ve kemiklerimizi misafir eden ve Horhor topraðýnýn kapýcýsý olan kal'anýn baþýna takýnýz. Kapýcýya tenbih edeceðiz, bizi çaðýrýnýz. Mezarýmýzdan "henîen leküm" sadasýný iþiteceksiniz.

Þu zamanýn memesinden bizimle süt emen ve gözleri arkada maziye bakan ve tasavvuratlarý kendileri gibi hakikatsiz ve ayrýlmýþ olan bu çocuklar varsýnlar þu kitabýn hakikatini hayâl tevehhüm etsinler. Zirâ ben biliyorum ki, þu kitabýn mesâili, hakikat olarak size tahakkuk edecektir.

Ey muhatablarým! Ben çok baðýrýyorum zirâ Asr-ý Sâlis-i Aþrin, yâni on üçüncü asrýn minaresinin baþýnda durmuþum, sûreten medenî ve dinde lâkayd ve fikren mazinin en derin derelerinde olanlarý camiye daved ediyorum.

Ýþte ey iki âyâtýn ruhu hükmünde olan, Ýslâmiyet'i býrakan iki ayaklý mezar-ý müteharrik bedbahtlar! Gelen neslin kapýsýnda durmayýnýz. Mezar sizi bekliyor, çekiliniz; ta ki, hakikat-ý Ýslâmiyeyi hakkýyla kâinât üzerinde temevvücsâz edecek olan nesl-i cedîd gelsin!"[8]

 

XXX

.KUR'ÂN VE HADÎSE UYMAYA DAİR

 

ـ1ـ عن مالك أنهُ بلغَهُ أنّ النبى # قال: ]تركتُ فِيكُمْ أمرينِ لَنْ تَضِلُّوا ما تَمَسّكتُمْ بِهِمَا: كِتَابَ اللّهِ تَعالَى، وَسُنّةَ رَسُولِهِ #[ .

 

1. (53)- İmam Malik'e ulaştığına göre, Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) şunu söylemiştir:

"Size iki şey bırakıyorum. Bunlara uyduğunuz müddetce asla sapıtmayacaksınız: Allah'ın Kitab'ı ve Resûlünün sünneti."[1]

 

AÇIKLAMA:

 

Hâkim'in el-Müstedrek'te kaydettiği üzere, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) Veda Hutbesi sırasında, bu hatırlatmayı yapmıştır. Hadis'te İslâmiyetin asliyeti üzere korunması ve kurtuluşa ermek için tek muteber yolun Kur'ân'ı Kerîm ve Sünnet-i Seniyye'ye uymak olduğunu bildiriyor. Bunlara uymayan bütün yollar çıkmaz sokaktır, aldatmacadır.[2]

 

ـ2ـ وَعنْ يَزِيدِ بنِ أرقمَ رضِىَ اللّهُ عنهُ قال: قال رسولُ اللّهِ #: ]إنّى تاركٌ فِيكُمْ مَا إنْ تَمَسّكتُمْ بِهِ لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِى: أحَدُهُمَا أعظَمُ مِِنَ اŒخرِ، وَهُوَ كِتَابُ اللّهِ  تَعَالى حبلٌ ممدودٌ مِن السّماءِ إلى ا‘رضِ، وَعتْرَتِى أهلُ بَيْتِى لنْ يَفْتَرِقَا حتّى يردَا علَىّ الحوضَ فانْظُروا كيْفَ تَخْلِفُونِى فِيهمَا[ أخرجه الترمذى .

 

2. (54)- Yezid İbnu Erkam (radıyallahu anh) anlatıyor: Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki: "Size, uyduğunuz takdirde benden sonra asla sapıtmayacağınız iki şey bırakıyorum. Bunlardan biri diğerinden daha büyüktür. Bu, Allah'ın Kitabı'dır. Semâdan arza uzatılmış bir ip durumundadır. (Diğeri de) kendi neslim, Ehl-i Beytim'dir. Bu iki şey, cennette Kevser havuzunun başında bana gelip (hakkınızda bilgi verinceye kadar) birbirlerinden ayrılmayacaklardır. Öyleyse bunlar hakkında, ardımdan bana nasıl bir halef olacağınızı siz düşünün"[3]

 

AÇIKLAMA:

 

Tîbî, bu hadiste, Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in Kur'ân-ı Kerîm'le Ehl-i Beyt'ini birbirinden ayrılmaz ikiz kardeşler olarak takdim edip, ümmettten her ikisi hakkında da iyi muâmele taleb ettiği, "Onların hakkını kendi nefislerinize tercih edin" demek istediğini belirtir. Tîbî şu noktaya da dikkat çeker. Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) bu tavsiye ile, ümmetini, Cenab-ı Hakk'ın emri olan şükür vazifesini edâya çağırmış olmaktadır. Çünkü şu âyet, mü'minlere olan in'am ve ihsanına mukâbil edâ edilmesi gereken şükran borcunu Resul-i Ekrem (aleyhissalâtu vesselâm)'in Al-i Beyti'ne muhabbet ve sevgi şartına bağlamaktadır: "(Habibim) de ki: "Ben bu (tebliğime) karşı akrabalıkta sevgiden başka hiçbir mükâfaat istemiyorum" (Şûrâ: 42/23).

Âyette geçen ve akrabalık diye tercüme ettiğimiz el-Kurbâ kelimesinden çıkarılan mânalardan biri Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in yakınları, yâni Âl-i Beyt'idir. Yukarıda belirtilen hadis-i şerif'in bu âyeti tefsir edici mahiyette olduğu, bu maksatla îrad buyrulduğu ulemâmızca belirtilmiştir.

"Öyle ise, demiştir ulemâ, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) ümmeti, nimete karşı nankörlük etmemeye çağırıyor. Kim bu vasiyeti yerine getirir, mezkûr iyiliğe -Kur'ân ve Âl-i Beyt hakkında iyi davranmak suretiyle- şükran borcunu öderse, Havz-ı Kevser'in başına gelinceye kadar kıyamet safhalarında birbirlerinden hiç ayrılmayacak olan bu ikizler, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'a o şahıs hakkında davranışlarıyla ilgili lehte şehâdette bulunacaklar. O zaman Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) onu bizzat mükâfatlandıracağı gibi, Cenab-ı Hakk da en uygun mükâfaatla mükâfaatlandıracaktır. Kim de Resûl-i Ekrem (aleyhissalâtu vesselâm)'in bu vasiyetini yerine getirmez, Kur'ân ve Al-i Beyt'inin hukukuna saygılı olmamak sûretiyle mazhar olduğu iman ve İslâm nimetinin şükrünü ödemezse, hakkında, bu açıklananın aksi bir hüküm verilecek, nankör muâmelesine mâruz kalacaktır.

Hadisin Müslim'de gelen bir vechi şöyledir:

"Ey insanlar, bilesiniz ki: Ben bir beşerim. Rabbim'in elçisinin (Azrail aleyhisselam) gelmesi ve davetine icabet etmem zamanı yakındır. Ben size iki kıymetli şey bırakıyorum: Birincisi Kitabullah'tır, içerisi nur ve hidâyet doludur. Allah'ın Kitabı'nı alın ve ona dört elle sarılın." -Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) Kur'ân-ı Kerîm'e birçok teşviklerde bulunduktan sonra devamla dedi ki: "Ehl-i beytim hakkında size Allah'ı hatırlatıyorum. Ehl-i beytim hakkında size Allah'ı hatırlatıyorum. Ehl-i beytim hakkında size Allah'ı hatırlatıyorum..."[4]

 

ـ3ـ وَعَنْ العرباض بنِ ساريةَ رضِىَ اللّهُ عنهُ قال: ]صلّى بِنَا رسولُ اللّهِ # ذاتَ يَومٍ ثمّ أقبلَ علَيْنَا بِوجْهِهِ فَوَعظَنَا موْعِظَةً بَلِيغَةً ذَرَفتْ مِنْهَا العيونُ ووَجِلَتْ مِنْهَا القُلُوبُ، فقالَ رجُلٌ: يا رسُولَ اللّهِ كأنّ هذِهِ مَوْعِظَةُ مودِّعٍ فََماذَا تَعهَدُ إلَيْنَا؟ فقَالَ أُوصِيكُمْ بِتَقْوَى اللّهِ تَعالَى وَالسّمعِ وَالطّاعةِ وإنْ كَانَ عبداً حبشيّاً فإنّهُ مَنْ يعشْ مِنْكُمْ بَعْدِى فسَيَرى اخْتِفاً كَثِيراً، فَعَلَيْكُمْ بِسُنّتِى وَسُنةِ الخلفاءِ الراشِدينَ المهدِيينَ تَمَسّكُوا بِهَا وَعَضُّوا عَلَيْهَا بالنواجذ، وإياكمْ ومحدَثاتِ ا‘مورِ فإنّ كلَّ محدَثةٍ بدعةٌ، وكلَّ بدعةٍ ضَلَةٌ[ أخرجه أبو داود والترمذى.ومعنى »عَضُّوا علَيْهَا بالنَواجِذ« أى تمسكوا بها كما يتمسكُ العاضُّ بِجَميعِ أضْراسِهِ .

 

3. (55)- İrbâz İbnu Sâriye (radıyallahu anh) dedi ki: "Bir gün Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) bize namaz kıldırdı. Sonra yüzünü cemaate çevirerek çok beliğ, çok mânidar bir vaazda bulundu. Öyle ki dinleyenlerin gözleri yaşla, kalpleri de heyecanla doldu. Cemaatten biri:

"Ey Allah'ın Resûlü, sanki bu, bir veda konuşmasıdır, bize ne tavsiye ediyorsunuz?" dedi.

"Size, buyurdu, Allah'a karşı takvada bulunmanızı, başınızda Habeşli bir köle olsa bile emirlerini dinleyip itaat etmenizi tavsiye ederim. Zira, sizden hayatta kalanlar benden sonra nice ihtilaflar görecek. Öyle ise size sünnetimi ve hidayet üzere olan Hülefâ-i Râşidîn'in sünnetini hatırlatırım, bunlara uyun ve dört elle sarılın. Sonradan çıkarılan şeylere karşı da son derece dikkatli ve uyanık olun. Zira (sünnette bulunana zıt olarak) her yeni çıkarılan şey bir bid'attır, her bid'at de dalalettir, sapıklıktır."[5]

 

AÇIKLAMALAR:

 

Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in vefatına yakın yaptığı konuşmalardan biri görülmektedir. Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) kendinden sonra ümmetin dalâlete, fitneye, ihtilaflara düşmemesi için tek çıkar yol olarak Kur'ân'a ve sünnetine uyulmasını vasiyet ediyor. Daha önceki hadiste sünnet yerine "Ehl-i Beytime uyun" buyurmuştu. Şu halde Allah'tan gereğince korkmak ve Kur'ân'ın emirlerini ölçü olarak almak ümmetin vahdeti, dinin bozulmalara karşı muhafaza edilmesi için şart olduğu gibi, sünnete uymak, Ehl-i Beyte mensup olanlara saygı göstermek de bir o kadar ehemmiyet taşımaktadır.

Osmanlılar döneminde -Abbasîler döneminde başlatılan bir geleneğe uyularak- Ehl-i Beyt'e mensup olanlar, bu çeşit hadislerin teşvikiyle hususî alâkaya mazhar olmuşlardır. Devlet bu kimseler için hususî defterler tutmuş, maaşlar bağlamıştır. devlete sadâkatları sağlanan bu kitle sayesinde, İslâm âleminin tamamında, samimî bir devlet taraftarlığı, siyasî birlik taraftarlığı temîn edilmiştir. Maceraperest ayrılıkçılar halkın itibar ve hürmet ettiği eşraf zümresinin temâyülüne zıt tecrübelere girmekten çekinmiş olmalıdırlar. Böylece Âl-i Beyt'e saygının içtimaî ve siyasî ehemmiyeti anlaşılmış olmaktadır.[6]

 

Bid'at Meselesi:

 

Şer'î ıstılahta "Dinde bir dayanağı (aslı) olmaksızın sonradan çıkan her şey"e bid'at denmiştir. Yukarıda metnini kaydettiğimiz hadiste mutlak şekilde sonradan ihdas edilen, çıkarılan herşey bid'at olarak ifade edilmektedir. Lügat açısından sonradan çıkan herşey bid'at sayılsa da merdud addedilmemiştir. Başkaca hadisler de bu bid'at anlayışına imkân tanır. Zira Ahmed İbnu Hanbel'in Müsned'inde yer alan bir hadis, "Yeni bir bid'at ihdas eden her kavm onun bir mislini sünnet'ten kaldırıyor demektir" buyurur. Buna göre esas reddedilen bid'at, mevcudu kaldıran bid'attır. İçtimaî hayatın gelişmesi, karşımıza çıkan yeni şartların sonucu hâsıl olan ihtiyaçlara cevap veren bid'atlar kaçınılmazdır ve bunlar merdûd olamaz. Nitekim Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın vefatından sonra, Hz. Ebu Bekir (radıyallahu anh), Hz. Ömer (radıyallahu anh), Hz. Osman (radıyallahu anh), Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in sünnetinde mevcut olmayan tatbikatlara girişmişlerdir. Kur'ân-ı Kerîm'in kitap hâline getirilmesi, takvim vaz'ı, devlet divanlarının tutulması vs. hep sünnette olmayan şeylerdir. Hatta Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) zamanında bir kısmı (sekiz rekat'ı) cemaatle, bir kısmı da münferîd kılınan teravih namazının tamamının, cemaatle kılınmasını emreden Hz. Ömer (radıyallahu anh), bunun bid'at olacağını söyleyenlere: "Bu bid'atse ne güzel bid'attir" cevabını verir.

Meseleye temas eden İslâm âlimleri dinde uyulması gereken bu büyüklerin tatbikatını ve Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in konuyla ilgili beyanatının tamamını gözönüne alarak bid'atı, bid'ayı hasene, bid'ayı seyyie diye ikiye ayırırlar. Yani iyi bid'at, kötü bid'at. Bid'ayı hasene yerine göre kaçınması mümkün olmayan bir ihtiyaçtır. Bu sebeple bid'a vâcib, mendub, haram, mekruh ve mübah olmak üzere beş mertebeye ayrılmıştır. İmam Şafiî hazretleri bid'ayı "Kitap, sünnet, eser veya icmaya muhalif olarak ihdas edilen şey" diyerek en câmi tarifini yapar.

Hülasa etmek gerekirse bir bid'at, ya dine muvâfık ve bir ihtiyacı karşılayan bir şeydir ki, bu bid'at-ı hasene adı altında tahsin edilmiş, güzel bulunmuştur; veya bir ihtiyacı karşılamayan, daha önce zaten mevcut bir şeyi kaldırarak yerine geçecek olan -bir başka kültürden alınma, yahut beşerî hevaya uyularak, yoktan ihdas edilme- bir şeydir. Bid'at-ı seyyie denen bu ikinci kısım, bütün Müslümanların müşterek kültürleri yâni onların birlik ve vahdet vesîlesi olan "sünnet"e ters düştüğü için merduddur. Bu çeşit bid'atler, yâni yabancı kültürlere âit unsurlarla ferdî hevadan kaynaklanan unsurlar müstakillik ve müştereklik esasına müstenîd ümmet şahsiyetini haleldâr edeceği için hiçbir müsâmaha tanımaksızın şiddetle reddedilmiştir. Ahmed İbnu Hanbel'in Müsned'inden alarak kaydettiğimiz hadis bu açıdan bir kere daha değerlendirilebilir.[1]

 

ـ4ـ وَعن المقدام بن معدى كربَ رضِىَ اللّهُ عنهُ قال: قال رسولُ اللّهِ #: ]أَ هلْ عَسَى رجلٌ يَبْلُغُهُ الحديثُ عنِّى وهُوَ متكى على أريكتِهِ فيقُولُ بيننَا وَبَيْنَكُمْ: كِتَابُ اللّهِ تعالى فَمَا وَجَدْنَا فِيهِ حًَ استحْلَلْنَاهُ، وَما وَجَدْنَا فِيهِ حَرَاماً حرَّمْنَاهُ وَإنّ ما حرّمَ رسُولُ اللّهِ # كَمَا حرّمَهُ اللّهُ[. أخرجه أبو داود والترمذى.وزاد أبو داود رحمه اللّه في أوّله ]أَ إنِّى أوتيتُ الكِتَابَ وَمِثْلَهُ معهُ[ وذكر معناه.وزاد أيضاً ]أَ  َيَحلُّ لَكُمْ الحِمَارُ ا‘هْلِىُّ، وَ كلُّ ذى نابٍ مِنَ السبَاعِ، وَ لُقطةُ مُعَاهَدٍ إَ أن يستَغْنَى عَنْهَا صَاحِبُهَا، وَمَنْ نَزَلَ بِقَوْمٍ فَعَلَيْهِم أن يُقرُّوهُ، فان لم يقرُوهُ فَلَهُ أن يعقَبَهُمْ بِمثلِ قِراهُ[.»ا‘ريكةُ« السريرُ في الحجلة، وقيل: هوَ كلُّ ما اتُّكئَ عليهِ »والقِرَى« الضيافةُ .

 

4. (56)- Mikdâm İbnu Ma'dîkerib (radıyallahu anh) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki: "Haberiniz olsun, rahat koltuğunda otururken kendisine benim bir hadisim ulaştığı zaman kişinin: "Bizimle sizin aranızda Allah'ın kitabı vardır. Onda nelere helâl denmişse onları helâl biliriz. Nelere de haram denmişse onları haram addederiz" diyeceği zaman yakındır. Bilin ki, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın haram kıldıkları da tıpkı Allah'ın haram ettikleri gibidir"

Ebu Dâvud'un rivayetinin baş kısmında şu ziyâde vardır: "Haberiniz olsun, bana Kitap ve bir o kadar da (sünnet) verildi." Rivayetin gerisi yukarıdaki mânada devam eder.

Ebu Dâvud'un rivayetinin sonunda şu ziyade de mevcuttur: "Haberiniz olsun (Kur'an'da zikri geçmiyen) ehlî eşeğin eti de size helâl değildir, vahşi hayvanlardan parçalayıcı dişi (köpek dişi) olanlar, keza muâhedeli olanların yitikleri de haramdır. Ancak eşya sâhibi, ihtiyacı olmadığı için, kasden terketmişse o müstesna. Bir kimse bir kavme uğradığı zaman, ona ikram etmek, o kavme vazife olur. Şayet ikram etmezlerse, o kimse, hak ettiği ikramın mislince onları cezalandırır."[2]

 

AÇIKLAMALAR:

 

Hadis, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın da aynen Kur'ân-ı Kerîm gibi "haram" veya "helâl" hükmünü koyma yetkisi olduğunu beyan etmektedir. Mucizevî şekilde Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm), her devirde, bir kısım "müreffeh câhiller"in oturduğu yerden "Kur'an'dan başka şey tanımayız" diye ahkâm keseceklerini haber vermektedir. Sözünü evirip kıvırıp neticede bu mânayı ifade eden bedbahtlar günümüzde bile mevcuttur. Âlimler hadiste gelen erîke yani "koltuk" kelimesiyle, bu sözü söyleyecek kimselerin tasvir edilmek istendiğini, bunların iyi döşeli müzeyyen evlere kapanmış, ilim çilesi çekmemiş, rahatına düşkün câhil kimseler olacağına dikkat çekildiğini belirtirler.

Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) kendisine Kur'ân'dan başka, Kur'ân kadar açıklama, tamamlama yetkisinin tanındığını belirttikten sonra Kur'ân'da zikri geçmediği halde, şahsen beyan ettiği haramdan birkaçını zikreder[3].[4]

 

---

[1] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/332-333.

[2] Ebu Dâvud, Sünne: 6, (4604); Tirmizî, İlm: 60, (2666); İbnu Mace, Mukaddime: 2, (12); İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/333-334.

[3] Bu mevzuda geniş bilgiyi birinci ciltte sunduk. (İbrahim Canan)

[4] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/334.

Buluntu Mal (Lakit, cemi: Lukata) Meselesi:

 

Görüldüğü gibi buluntu mallar haram edilmektedir. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm), muâhid'in yani kendisine tanınan belli bir müddet için İslâm memleketinde bulunan yabancının  yitirdiği malı zikrederek hükmü beyan ediyor. Yâni, şârihlerin belirttiği üzere, bir yabancının (seyyah, tüccar vs.) yitirdiği mal haram olursa, bir mü'minin yitirdiği mal evleviyetle haram olacaktır. Ancak sâhibi, müstağni olarak yani o mala ihtiyacı bulunmadığı için ihtiyacı olanlar alsın diye bırakmışsa o malı almak haram değildir. Malın yitik mi, metruk mu olduğu her halde anlaşılabilir. Sokakta bulunan bir cüzdan her halde metruk değildir, ama irice bir eşya metruk olabilir. Örfe göre ayrım zor olmaz.

Hadiste yer verilen üçüncü bir mesele, misâfir ağırlamakla ilgili. Hadiste geçen ikram'dan murat, ağırlanması, misafirin ihtiyaçlarının görülmesidir.

Hadis'in mânası, zahirde, misafire ikram etmeyi vâcib bir vazife göstermekte, ikram edilmediği takdirde, misâfirin, ihtiyaç miktarınca almasını helâl kılmaktadır. Ancak, ulema burada ihtilaf etmiştir.

1- Bazıları 16 ve 17 numarada kaydettiğimiz bedevî ile ilgili hadise dayanarak, orada zikri geçen İslâm'ın şartları dışında vecibe olmadığnı söyleyerek misafire ikram dini bir vecibe değildir demiştir.

2- Ahmed İbnu Hanbel'e göre, hadis vücub ifade eden bir üslubla vârid olmuştur. Ancak mendub olduğunu söyleyen ekseriyet, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın: "Müslüman'ın malı gönül hoşluğuyla olmadıkça helâl olmaz..." hadisine ve "Mallarınızı aranızda bâtıl yolda yemeyin..." (Bakara: 2/118) mealindeki âyete dayanarak bu hadisin muzdar olanlarla ilgili olduğunu söylemişlerdir. Çünkü muzdarın ağırlanması icma ile sâbit bir vecibedir.

3- Bazı âlimler: "Bu, İslâm'ın başlangıcıyla ilgili bir emirdir, çünkü, gazveye çıkan askeri birlikleri, uğradıkları yerlerin ağırlaması, ihtiyaçlarını görmeleri, onlara vecîbe kılınmıştı. Ancak sonradan İslâm güçlenip, halka karşı da şefkat ve merhamet galebe çalınca vücub neshedildi, cevaz bâki kaldı" demişlerdir.

Ancak bazı âlimler, devlet reisi, zımmîlerin yaşadığı bir bölgeye ve bilhassa kır bölgesine giden vazifelilerin orada ağırlanmasına  hükmetti ise ora halkının onları ağırlaması gerektiği, ağırlamadıkları takdirde ihtiyaç miktarınca -ama fazla değil-, zorla veya gizlice alabileceklerini ifâde etmişlerdir. Yine bu da normal şartlarda değil, anormal şartlarda, mecburî durumlarda olduğu belirtilir. Mirkat'ta Aliyyu'l-Karî, başka teferruat da zikreder.[1]

 

ـ5ـ وعن أبى موسى عبداللّه بن قيس ا‘شعرى رضِىَ اللّهُ عنهُ قال: قال رسولُ اللّهِ #: ]إنّ مثلَ مابعثنى اللّهُ بهِ منَ الهُدَى والعلمِ كَمثل غيثٍ أصاب أرضاً فكانتْ منهَا طائفةٌ طيّبَةٌ قَبِلتِ المَاءَ فأنْبَتَتِ الكَ‘َ والعُشْبَ الكَثِيرَ، وَكَانَ مِنْهَا أجادبُ أمسكتِ المَاءَ فنفعَ اللّهُ تعالَى بِهَا النّاسَ فَشَرِبُوا مِنْهَا وَسَقَوْا وزَرعُوا، وَأصَابَ طَائفةً مَنْهَا أخرى إنّمَا هىَ قِيعَانٌ  تمْسكُ ماءً وَ تنبتُ ك‘ً، فَذَلكَ مثلُ منْ فَقُهَ فى دينِ اللّهِ تعالى، ونفعهُ ما بعثنِى اللّهُ تعالى بهِ فعلمَ وعلّمَ، ومثلُ مَنْ يَرْفَعْ بذلكَ رأساً ولمْ يَقبلْ هُدَى اللّهِ الَّذِى أُرْسِلْتُ بِهِ[ .

 

5. (57)- Ebu Mûsa Abdullah İbnu Kays el-Eş'arî (radıyallahu anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) şöyle buyurdular:

"Allah'ın benimle gönderdiği ilim ve hidâyetin misali, bir araziye düşen yağmur gibidir. (Bilindiği üzere), bazı araziler var, tabiatı güzeldir, suyu kabul eder, bol bitki ve ot yetiştirir. Bir kısım arazi var, münbit değildir, ot bitirmez, ama suyu tutar. Onun tuttuğu su ile Cenab-ı Hakk insanları yararlandırır: Bu sudan kendileri içerler, hayvanlarını sularlar ve ziraat yaparlar. Diğer bir araziye daha isabet eder ki, bu ne su tutar ne ot bitirir. Bu temsilin biri Allah'ın dininde ilim sâhibi kılınana delalet eder, böylesini Allah benimle göndermiş olduğu hidâyetten yararlandırır; yani hem öğrenir, hem öğretir. Temsilden biri de, buna iltifat etmeyen Allah'ın benimle gönderdiği hidâyeti hiç kabul etmeyen kimseye delalet eder"[2]

 

AÇIKLAMA:

 

Kurtubî başta olmak üzere bir kısım ulema şu açıklamayı sunarlar: Resul-i Ekrem (aleyhissalâtu vesselâm), getirdiği dini, insanlara ihtiyaçları anında gelen yağmura benzetmiştir. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) gelmezden öne, insanların hâli, susamış, suya muhtaç kimseler gibi idi. O (aleyhissalâtu vesselâm)'nun getirdiği nura şiddetle muhtaç idiler. Yağmur indiği, ölü araziyi hayata kavuşturduğu gibi, din ilimleri de ölmüş kalpleri diriltir.

Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm), Kur'ân'ın muhataplarını da yağmurun düştüğü çeşitli evsaftaki topraklara benzetmiştir. Bir kısmı bilir, amel eder ve öğretir de. Bunları suyu emen münbit toprağa benzetmiştir: Hem kendisi istifade eder, hem de bitirdiği bitkilerle başkalarının da istifadesini sağlar. Bir kısım muhataplar vardır, devrinin ilmini câmidir, ancak bildikleriyle amel etmez, veya öğrendiği ilimleri kendisi idrak etmeksizin başkasına öğretir. Bu kimse, tuttuğu su ile halkın faydalanmasını sağlayan toprak gibidir. Buna Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) şu hadisleriyle işaret buyurmuşlardır: "Allah, sözlerimi işitip de işittiği şekilde edâ eden (öğreten) kimsenin yüzünü (kıyamet günü) taze kılsın..."

Bazı muhataplar ne ilim dinler, ne onunla amel eder, ne de başkasına nakleder. Bunlar suyu tutmayan veya başkasına zararlı kılan kaygan toprağa benzer.

Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) verdiği misâlde ilk iki övülen grubu, faydalı olmada müştereklik arzettikleri için birleştirmiştir. Üçüncü mezmum grubu ise, hiçbir fayda sağlamadığı için öbürlerinden ayrı mütâlaa etmiştir."[3]

 

ـ6ـ وَعنهُ رضِىَ اللّهُ عنهُ قال: قال رسولُ اللّهِ #: ]إنّ مثلِى ومِثَلَ مَا بَعَثَنِى اللّهُ بِهِ كَمثلِ رجلٍ أتَى قومَهُ فقالَ: إنِّى رأيتُ الجيشَ بعينىَّ، وأنَا النذيرُ العُريانُ فالنجاءَ: فأطاعهُ طائفةٌ من قومِهِ فأدْلَجُوا وانطلقوا على مَهلهمْ فنجوْا، وكذَّبتْ طائفةٌ منهم فأصبحُوا مكانهم فصبحهمُ الْجَيشُ فأهلكهم واجتاحهمْ، فذلكَ مثلَ من أطاعَنِى واتبعَ ما جِئتُ بهِ، ومثلُ مَنْ عَصَانِى وكذّبَ بِمَا جِئْتُ بِهِ مِنَ الحقِّ[. أخرجهما الشيخان .

 

6. (58)- Yine aynı sahâbe (Ebu Musa) (radıyallahu anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdu ki:

"Benim misalimle Cenab-ı Hakk'ın benimle göndermiş bulunduğu şeyin misâli şu adamın misali gibidir: "Bir adam kendi kavmine gelip: "Ben gözlerimle düşman ordusunu gördüm, tehlikeyi haber veriyorum, tedbir alın!" der. Kavminden bir kısmı tavsiyesine uyup, geceleyin, telaşa düşmeden oradan uzaklaşır. Bir kısmı da bu haberciyi yalanlar ve yerinden ayrılmaz. Ancak sabahleyin ordu onları yakalar ve imha eder. İşte bu temsil bana itaat edip getirdiklerime uyanlarla, bana isyan edip Cenab-ı Hakk'tan getirdiklerimi tekzip edip yalanlayanları göstermektedir."[4]

 

ـ7ـ وعن أبى هريرة رضِىَ اللّهُ عنهُ قال: قال رسولُ اللّهِ #: ]إنِّمَا مثلِى ومثلُكُمْ كمثلِ رجلٍ استَوْقَدَ ناراً فَلمّا أضاءتْ ما حَوْلَهُ جعلَ الفَراشُ وهذِهِ الدوابُّ التى تقعُ في النَّارِ تقعُ فِيهَا فجعلَ ينزعُهنّ ويغْلِبْنَهُ فيقتحمنَ فبهَا فأنا آخذُ بحُجزِكمْ عنِ النارِ، وأنتمْ تقْتَحِمُونَ فِيهَا[. أخرجه الشيخان والترمذى، واللفظ للبخارى .

 

7. (59)- Ebu Hüreyre (radıyallahu anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:

"Benim misâlimle sizin misâliniz, şu temsile benzer: Bir adam var ateş yakmış. Ateş etrafı aydınlatınca, pervaneler (gece kelebekleri) ve aydınlığı seven bir kısım hayvanlar bu ateşe kendilerini atmaya başlarlar. Adamcağız onları kurtarmaya (mâni olmaya) çalışır. Ancak hayvanlar galebe çalarak çoklukla ateşe atılırlar. Ben (tıpkı o adam gibi) ateşe düşmememiz için belinizden yakalıyorum, ancak siz ateşe ateşe koşuyorsunuz"[5]

 

ـ8ـ وعن ابنِ مسعودٍ رضِىَ اللّهُ عنهُ قال: ]إنّ أحسنَ الحديث كابُ اللّهِ، وَأحسنَ الهَدْىِ هَدْىُ محمّدٍ #، وشرَّ ا‘مُورِ محدَثاتُها، وإنّ ماتُوعدُونَ Œتٍ وَمَا أنْتُمْ بِمِعْجِزِينَ[. أخرجه البخارى .

 

8. (60)- İbnu Mes'ud (radıyallahu anh)'un şöyle buyurduğu rivayet edilmiştir: "Muhakkak ki, en güzel söz Allah'ın kitabıdır. En güzel yol da Muhammed (aleyhissalâtu vesselâm)'in yoludur. İşlerin en kötüsü de dine aykırı olarak sonradan çıkarılanıdır. Size vâdedilen mutlaka yerine gelecektir. Siz Allah'ı aciz bırakamazsınız"[6]

 

AÇIKLAMA:

 

Bu hadis, zâhirde İbnu Mes'ud (radıyallahu anh)'un sözü gibi görünmekte yâni mevkuf hadis olduğunu hükmetmeye sevkedecek bir üslubta ise de İbnu Hacer'in belirttiği üzere hadis merfudur. Çünkü Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın şemâiline giren bir vasfını bildirmektedir.

Hadiste medarı bahsedilen bid'a ile ilgili açıklamayı daha önce yaptığımız için (Bak. 35. hadis) burada tekrar etmeyeceğiz.[7]

 

ـ9ـ وعن عائشة رضِىَ اللّهُ عنها قالت: قال رسولُ اللّهِ #: ]مَنْ أحدثَ في أمْرِنَا هذَا مَا لَيْسَ مِنْهُ فَهُوَ رَدٌّ[. أخرجه الشيخان وأبو داود.وفي رواية ]مَنْ عَمِلَ عَمً لَيسَ عَلَيْهِ أمْرُنَا فَهُوَ ردٌّ[ .

 

9. (61)- Hz. Aişe (radıyallahu anhâ) validemiz anlatıyor: Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdu ki: "Kim şu dine uymayan bir şey uyduracak olursa, bu, merduddur kabul edilemez"

Bir rivayette de şöyle denmektedir: "Bizim sünnetimize uymayan bir amel işleyenin yaptığı amel de merduddur."[8]

 

ـ10ـ وعن أبى ذرٍّ رضِىَ اللّهُ عنهُ قال: قال رسولُ اللّهِ #: ]مَنْ فَارقَ الجَمَاعةَ شِبْراً فقدْ خَلَعَ رِبْقَةَ ا“سْمِ من عُنقِِهِ[. أخرجه أبو داود .

 

10. (62)- Ebu Zerr (radıyallahu anh) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) şöyle buyurdular:

"Kim cemaat'(imiz)den bir karış uzaklaşırsa (kendini dine bağlayan) İslâm bağını boynundan çıkarıp atmış olur"[9]

 

ـ11ـ وعن علي رضِىَ اللّهُ عنهُ قال: ]اِقْضُوا كَمَا كُنْتُمْ تَقْضُونَ فإنِّى أكرهُ الخِفَ حتّى تَكُونَ النَّاسُ جَمَاعةً أو أموتَ كَمَا مَاتَ أصْحَابِى[. وَكَانَ ابنُ سيرينَ رحمهُ اللّهُ تعالى يَرى عامةَ مايروونَ عن علي رضِىَ اللّهُ عنهُ كذباً. أخرجه البخارى .

 

11. (63)- Hz. Ali (radıyallahu anh) şöyle demiştir: "Daha önce hükmettiğiniz şekilde hükmedin. Zira ben (kargaşaya, nizâya götürecek) muhalefeti sevmem, tâ ki halk tek bir cemaat teşkil etsinler veya arkadaşlarımın öldüğü gibi ben de öleyim."

İbnu Sîrîn merhum, Hz. Ali (radıyallahu anh)'den yapılan rivayetlerin çoğunun uydurma ve yalan olduğu görüşünde idi."[10]

 

AÇIKLAMA:

 

Hz. Ali bu sözü Irak ahalisine söylemiştir. Daha önce Hz. Ömer gibi ümmü'lveledin (efendisinden hamile kalıp çocuk doğuran köle kadın) satılamayacağı kanaatinde olan Hz. Ali (radıyallahu anh) Irak'a gelip, aksine kanaat izhar edince Ubeyde kendisine: "Sizin ve Hz. Ömer'in cemaate uyan (eski görüşünüz, bana, tefrikaya kaçan (bugünkü şahsî görüşünüzden daha hoştur" der. Bu itiraz üzerine Hz. Ali (radıyallahu anh) yukarıdaki sözünü söyler.

İbnu Sîrîn'le alakalı ithamın mahiyetine gelince: Hz. Ali'den Hz. Ebu Bekir ve Hz. Ömer'e muhalefet ettiğine dair rivayetlerin Râfıza ve Şia'dan kaynaklandığını söylemiştir. Ahkâma müteallik rivayetler bu sözün dışındadır, sîkalardan alınmıştır.[11]

 

ـ12ـ وعن أنس رضِىَ اللّهُ عنهُ قال: ]مَا أعرفُ شيئاً ممّا كَانَ على عهدِ رسُولِ اللّهِ #، قيلَ الصةُ؟ قال أليْسَ صَنَعْتُمْ مَا صَنَعْتُمْ فِيهَا[ أخرجه البخارى والترمذى .

 

12. (64)- Enes (radıyallahu anh) şöyle der: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) devrinde mevcut olan şeylerden (kelime-i şehadet dışında) hiçbirini artık göremiyorum." Kendisine

"namazı da mı?" diye itiraz edilince:

"Namaza da ne yaptığınızı bilmiyor musunuz, (öğleyi akşama yakın kılmadınız mı)?" cevabını verir.[12]

 

AÇIKLAMA:

 

Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) devrinin özlem ve hasretiyle yanan Hz. Enes (radıyallahu anh) Emevî idarecilerinin nâhoş tutumlarının da te'siriyle karamsar bir havaya düşerek, o mahz-ı nur devrine nazaran pekçok şeyin değişikliğe uğradığını yukarıdaki sözleriyle ağlayarak dile getirir. Fazla mübâlağa ettiğini göstermek maksadıyla "Nasıl olur, işte namaz, olduğu gibi duruyor" derler. O, Haccâc'ın namaz vakitlerinde yaptığı değişikliği îma ederek "Onda neler yaptığınızı bilmiyor musunuz, öğleyi akşama yakın kılmıyor musunuz, bu Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) zamanında böyle mi idi?" cevabını verir.[13]

 

ـ13ـ وعن أبى هريرة رضِىَ اللّهُ عنهُ قال: ]أنه دخلَ السوقَ فقالَ: أراكُمْ ههنَا وَمِيراثُ محمدٍ # يُقسَمُ في المسجدِ، فذَهَبُوا وقالوا: مَا رأينَا شيئاً يُقسَمُ؟ رأيْنَا قوماً يقرؤنَ القرآنَ. قالَ: فذلكمْ ميراثُ نبيكمْ #[.

 

13. (65)- Ebu Hüreyre (radıyallahu anh)'den rivâyet edildiğine göre bir gün kendisi çarşıya uğrar ve:

"Mescidde Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın mirası taksim edilirken ben sizleri burada görüyorum (Bu ne biçim iş, siz de koşun) buyurur. Herkes mescide koşuşur, bir şey göremeyince:

"Taksim edilen bir şey göremedik, sâdece bazıları Kur'ân okuyordu" derler. O cevabı yapıştırır.

"İyi ya, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın mirası zaten bu değil mi?"[14]

 

AÇIKLAMA:

 

Ebu Hüreyre (radıyallahu anh) mîzaç itibariyle, şakacı, nüktedan bir zattır. Yukarıda görüldüğü üzere, Kur'ân-ı Kerîm'in ehemmiyetine bir kısım kimselerin dikkatini çekmek maksadıyla yarı şaka yarı ciddi bir davranışta, bir nüktede bulunmuştur. Bu çeşit davranmaların yalan sayılmayacağı, câiz olacağı hükmü çıkarılır.[15]

 

ـ14ـ وعن ابن مسعود رضِىَ اللّهُ عنهُ أنه قال: مَنْ كَانَ مُسْتنّا فليستنّ بمن قَدْ مَاتَ فإنّ الْحَيَّ  يؤمَنُ عليْهِ الفتنةُ، أولئكَ أصحابُ محمدٍ # كَانُوا افضَلَ هذهِ ا‘مةِ أبرّها قلُوباً، وأعمقها علماً، وأقلّها تكلفاً، اخْتارَهُمْ اللّهُ تعالى لصحبة نبيهِ # و“قامةِ دينهِ، فاعرِفُوا لَهُمْ فَضْلَهُمْ واتّبِعُوهُمْ عَلَى أثَرِهِمْ وَتَمَسّكُوا بِمَا اسْتطَعْتُمْ مِنْ أخْقِهِمْ وَسِيَرِهِمْ فإنهُمْ كَانُوا عَلَى الهدَى المسْتقِيمِ .

 

14. (66)- İbnu Mes'ûd (radıyallahu anh)'dan rivayet edildiğine göre, şöyle buyurmuştur: "Bir yol takip etmek isteyen, bu yolu, ölmüş olanların yolundan seçsin. Zira hayatta onların fitnesinden emin olunamaz. Ölmüş olanlar ise Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in Ashâbıdırlar. Onlar bu ümmetin en efdalidir. Kalpçe en temizleri, ilimce en derînleri, amelce en ihlaslıları yine onlardır. Allah, Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in sohbeti ve dininin yerleşmesi için onları seçmiştir. Öyleyse sizler onların üstünlüğünü idrak edin, onların yolundan gidin, elinizden geldikçe onların ahlâkını ve yaşayış tarzlarını kendinize örnek kılın. Zira onlar en doğru yolda idiler."[16]

 

ـ15ـ وعن ابن عباس رضِىَ اللّهُ عنهُما قال: ]مَنْ تَعلّمَ كِتَابَ اللّهِ تعَالى ثمّ اتبَعَ مَا فيهِ هَدَاهُ اللّهُ تَعالَى مِنَ الضّلَةِ في الدّنيَا ووقاهُ سوءَ الحِسَابِ في اŒخِرَةِ[ .

 

15. (67)- İbnu Abbâs (radıyallahu anh)'dan rivayet edildiğine göre şöyle buyurmuştur: "Kim Allah'ın Kitabını öğrenir ve sonra da onda bulunanlara uyarsa, Allah onu, dünyada dalâletten çıkarıp doğru yola sevkeder, âhirette de kötü hesabtan korur."[17]

 

AÇIKLAMA:

 

İbnu Abbâs (radıyallahu anh)'ın "Allah'ın Kitabı'na uyan dünyada sapıtmadığı gibi âhirette de kurtuluşa erer" deyip sözüne delil olarak şu âyeti okuduğu da rivayet edilmiştir. "Kim hidâyetime uyarsa ne sapıtır ne de hüsrâna uğrar" (Tahâ: 20/123).[18]

 

ـ16ـ وعن عمرَ بن الخطاب رضِىَ اللّهُ عنهُ قال: ]تُرِكتُمْ علَى الواضِحةِ، ليلُهَا كَنَهارِهَا. كُونُوا عَلى دين ا‘عرابِ والغلمانِ في الكُتَّابِ.[

 

16. (68)- Ömer İbnu'l-Hattâb (radıyallahu anh)'dan rivayet edilir ki, şöyle buyurmuştur: "Gecesi gündüz gibi olan çok aydınlık bir şeriat üzere terkedildiniz. Çöldeki bedevîlerin ve mahalle mekteplerindeki çocukların dini üzere olun. (Âyet ve hadisten öğretilenleri olduğu gibi takib edin, kendinizden katıp karıştırmadan taklid edin.)[19]

 

AÇIKLAMA:

 

Burada dinî tatbikatta, çöl bedevîsi ve çocuklar gibi olmaktan maksad dinin zahiriyle amel etmektir. Bedevî ve çocuğun ruhî yapılarında saflık esastır. Kendilerine verileni alırlar. Şu halde dinî mevzularda selef-i sâlihin'den intikal eden farzlar, haramlar, sünnetler ne ise onlarla iktifa etmek tavsiye edilmektedir. Müteşabihleri, sapıkların sözlerini araştırmaya kalkmak kişiyi çıkmaza sokar. Nitekim merfu rivayetlerde de buna benzer olarak "Size koca karıların dindarlığını tavsiye ederim" hadisi rivayet edilmiştir.[20]

 

ـ17ـ وعن عَليٍّ رَضِىَ اللّهُ عنهُ قال: ]تُرِكْتُمْ على الجادّةِ، منهجٌ علَيْهِ أُمُّ الكِتَابِ[ أخرجَ هذه اŒثارَ الخمسةَ رزين رحمه اللّه تعالى .

 

17. (69)- Hz. Ali (radıyallahu anh) şöyle buyurmuştur: "Sizler geniş bir caddeye bırakıldınız. Bu, üzerinde Ümmü'l-Kitap olan (yâni Allah'ın kesin hükümlü âyetleriyle istikameti tesbit edilmiş) bir yoldur."

[Ashâb'ın büyüklerine ait son beş rivayeti Rezîn merhum tahric etmiştir].[21]

 

---

[1] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/334-335.

[2] Buhârî, İlm: 20; Müslim, Fedail: 15 (2282); İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/336.

[3] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/336-337.

[4] Buhârî, Rikak 26; Müslim, Fezâil 15, (2283); İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/337.

[5] Buhârî, Rikâk: 26, Enbiya: 40; Müslim, Fezâil: 17, (2284); Tirmizî, Emsâl: 7, (2877); İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/338.

[6] Buhârî, İ'tisam: 2, Edeb: 70; İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/338.

[7] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/338.

[8] Buhârî, İ'tisam: 5, Büyü: 60, Sulh: 5; Müslim, Akdiye: 18 (1718); Ebu Dâvud, Sünnet: 6, (4606); İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/339.

[9] Ebu Dâvud, Sünne: 30, (4758); Tirmizî, Emsâl: 3, (2867); İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/339.

[10] Buhârî, Fedâilu'l-Ashâb: 9; İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/339.

[11] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/339-340.

[12] Buhârî, Mevâkît: 7; Tirmizî, Kıyâmet: 17, (2449); İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/339-340.

[13] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/340.

[14] Heysemî, Mecma'u'z-Zevâid'de, Taberânî'nin el-Mu'ce'mu'l-Evsat'ından nakleder (1, 123, 124); İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/341.

[15] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/341.

[16] İbnu Abdilberr, Câmi'ul-Beyâni'l-İlm ve Fadlihi'de kaydetmiştir 2, 9; İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/341.

[17] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/342.

[18] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/342.

[19] Bunun benzerini merfu olarak Ahmed İbnu Hanbel (Müsned 4, 126) ve İbnu Mace [Sünen, Mukaddime: 6, (43)] rivayet etmişlerdir. İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/342.

[20] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/342-343.

[21] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/343.

AMELDE ÝTÝDAL

 

ـ1ـ عن أنس رضِىَ اللّهُ عنهُ قال: ]جاء ثََثَةُ رَهْطٍ إلى بِيُوتِ أزْوَاجِ رَسُولِ اللّهِ # يَسْأَلُونَ عَنْ عِبَادَتِهِ فَلَمّا أُخْبِرُوا كَأنّهُمْ تَقَالّوهَا، قَالوا: أين نَحْنُ مِنْ رَسُولِ اللّهِ # وقَدْ غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَمَا تَأخّرَ؟ قال: أَحَدهُمْ أمّا أنَا فَأصَلِّى الليلَ أبداً. وَقالَ اŒخرُ: وَأنَا أصُومُ الدّهْرَ وَ َأُفْطِرُ. وَقَالَ اŒخَرُ: وَأنَا أعْتَزلُ النّسَاءَ وََ أتَزَوجَ أبداً. فَجَاءَ رَسُولُ اللّهِ # إلَيْهِمْ فقَال: أنْتُمُ الَّذِينَ قُلْتُمْ كَذَا وَكَذَا، أما وَاللّهِ إنّى ‘خْشَاكُمْ للّهِ وأتْقَاكُمْ لهُ، ولَكِنِّى أصُومُ وأُفْطِرُ وأُصَلِّى وأرقَدُ وأتَزَوّجُ النّسَاءَ، فَمَنْ رغِبَ عَنْ سُنَّتِى فَلَيْسَ مِنِّى[. أخرجه الشيخان والنسائى.

 

1. (70)- Hz. Enes (radýyallahu anh) anlatýyor: Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in zevce-i pâklerinin hâne-i saâdetlerine bir gurub erkek gelerek Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ýn (evdeki) ibadetinden sordular. Kendilerine sorduklarý husus açýklanýnca sanki bunu az bularak: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) kim, biz kimiz? Allah O'nun geçmiþ ve gelecek bütün günahlarýný affetmiþtir (bu sebeple O'na az ibadet de yeter) dediler. Ýçlerinden biri:

"Ben artýk hayatým boyunca her gece namaz kýlacaðým" dedi. Ýkincisi:

"Ben de hayatým boyunca hep oruç tutacaðým, hiç bir gün terketmeyeceðim"dedi. Üçüncüsü de:

"Kadýnlarý ebediyen terkedip, onlara hiç temas etmeyeceðim" dedi. (Bilâhere durumdan haberdar olan) Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) onlarý bularak:

"Sizler böyle böyle söylemiþsiniz. Halbuki Allah'a yemin olsun Allah'tan en çok korkanýnýz ve yasaklarýndan en ziyade kaçýnanýnýz benim. Fakat buna raðmen, bazan oruç tutar, bazan yerim; namaz kýlarým, uyurum da; kadýnlarla beraber de olurum. (Benim sünnetim budur), kim sünnetimi beðenmezse benden deðildir" buyurdu.[1]

 

AÇIKLAMALAR:

 

1- Ýbnu Hacer'in kaydýna göre, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ýn âhiretle ilgili korkutucu bir va'z ve nasihatýndan sonra, ashabtan Hz. Ebu Bekir, Hz. Ömer, Hz. Ali, Ýbnu Mes'ud, Ebu Zerr, Salim Mevlâ Ebî Huzeyfe, el-Mikdâd, Selmân, Abdullah Ýbnu Amr Ýbni'l-Âs, Ma'kýl Ýbnu Mukarrin (Radýyallahu anhüm ecmaîn), Osman Ýbnu Maz'un (radýyallahu anh)'un evinde toplanýrlar. Âhiretlerini kurtarmak için almalarý gereken tedbirleri konuþurlar ve: "Gündüzleri hep oruç tutmak, geceleri namaz kýlmak, yatakta yatmamak, et yememek, kadýnlara temas etmemek" ve kendilerini iðdiþ etmek hususlarýnda ittifakla karar alýrlar.

Ýbnu Hacer'in açýkladýðý üzere, bu mübâlaðadan maksad, maðfiret edildiklerine dair, -Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) hakkýnda âyette (Feth: 48/2) geldiði gibi- garantiye sahip olmayýnca, çokca ibadet yapmakla maðfireti garantilemektir, çünkü dünyadan el-etek çekip kendilerini tam olarak ibadetlere verdikleri takdirde maðfirete uðrayacaklarýna inanmýþlardý.

Yani, onlara göre, Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) az ibadet yapmaktaydý. Çokca, yeterince ibadet yapmayýþýnýn sebebi, Allah'ýn geçmiþ ve gelecek bütün günahlarýný affetmiþ olduðuna dair âyetle müjdelenmiþ olmasý idi.

Halbuki Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) hakkýnda böyle bir  düþünce birçok yönden yanlýþtý. Çünkü O'nun ubudiyetine, tevbe ve istiðfarýna bir baþkasýnýn yetiþmesi mümkün deðildi. Nitekim "Senin geçmiþ, gelecek günahlarýnýn affedildiðini sana Allah müjdelemiþtir, hâlâ niye kendini helak edercesine ibadet yapýyorsun? þeklinde vâki bir suale: "Allah'a çok þükreden bir kul olmýyayým mý?" cevabýný vermiþ, böylece:

* Ýbadet, sadece maðfiret olmak için yapýlmaz!

* Ýbadet, kulluðun gereði olarak yapýlýr! dersini vermiþti.

Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm): "(Maðfirete uðramýþ olsam bile) içinizde Allah'tan en çok korkanýnýz benim" diyerek bir diðer yanýlgýlarýný tashih etmiþtir. Yani "Allah'ýn maðfiretine mazhar oldum diye kulluk edebime noksanlýk getirecek olan, ibadet ve istiðfarýmdan azaltma yapmadým, bu davranýþ yanlýþtýr, hakkýmda böyle düþünmeniz de yanlýþtýr" dersini vermiþtir.

Görüldüðü üzere, Allah'tan korku ve ittika; ibadette ifratý gerektiren, dünyevî vazifelerini terketmeyi icab ettiren bir husus deðildir. Böyle bir takva anlayýþýný Ýsâmiyet kabul etmiyor. Çünkü beþer fýtratý mübalaða ve þiddeti devam ettiremez, usanýr, yorulur ve terkeder. Ama vasat olan devam eder, amellerin hayýrlý olaný da devamlý olanýdýr.

2- Hadiste geçen: "Kim sünnetimi beðenmezse benden deðildir" ibaresi, kendi kanaaatimize göre daha üstün bir dindarlýk, farklý bir ibadet hayatý çýkaramýyacaðýmýzý ifade eder. Bu sözde, ayrýca, bekar kalarak kendini ibadete veren ruhbanlarý da reddetme mânasý vardýr. Bundandýr ki Ýslâm'da ruhbanlýk ve ruhban sýnýfý yoktur. Bütün Müslümanlar yaþý, cinsiyeti, mesleði, mevkii, ünvaný... ne olursa olsun kullukta eþittir, mükellef olduðu kulluk vazifelerinde eþittir. Fazlasýný yapmak isteyen de "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in sünnetinde gelen âdab çerçevesinde yapabilir. Aksi halde "Kim sünnetimi beðenmezse benden deðildir" hitabýna maruz kalýr. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ýn yolu el-Hanefiyyetu's-semha'dýr, yani kolaylýk ve geniþliðe dayanan Hz. Ýbrâhim'in yoludur. Bu sebeple oruç tutmaya güç kazanmak için yemek; gece kalkmaya tâkat getirmek için uyumak; þehveti kýrmak, nefsinin iffetini saðlamak ve nesli çoðaltmak için de evlenmek esastýr.

"Benden deðildir" sözü, "benim dinimden deðildir" demektir. Kiþi makbul bir te'ville bu davranýþa girdiði takdirde, bu ifade onun dinden çýkmasýný gerektirmez ise de kendi yaptýðý ibadeti daha üstün görmek gibi bir inanca saplanmýþ ise bu durumda "Benden deðildir" sözü küfre atan bir itikadý dile getirmiþ olur.[2]

Bazý Hükümler:

Ýbnu Hacer, hadisten þu hükümlerin çýkarýldýðýný belirtir:

1) Evliliðin fazileti belirtilmiþ ve ona teþvik edilmiþtir.

2) Büyüklerin fiillerini, onlardan örnek alýp hayatýmýzda tatbik etmek için araþtýrmak, öðrenmek gerekir.

3) Kendilerinden sorulmazsa hanýmlarýndan sorup öðrenilebilir.

4) Bir kimse iyi bir amel yapmaya azmettiði vakit bunu izhar etmek durumunda kalýr da riyadan emin olabilirse bu yasak deðildir.

5) Mükellef olanlara dinî hükümler bildirilmelidir.

6) Müctehidlerden þüphenin izâle edilmesi gerekir.

7) Mübah ameller, niyete göre müstehab veya mekruh sayýlabilir.

8) Helâl olan normal yiyecek ve giyecekleri kendine haram ederek sert elbise ve kuru ekmek yemeye azmedenleri bu iþten yasaklamak gerekir.

Taberî tarafýndan ifade edilen sonuncu hükme Kadý Iyaz itiraz ederek der ki: Bu meselede selef ihtilaf etmiþtir. Bazýsý Taberî'nin görüþünü iltizam ederken, bir kýsmý da aksini iddia etmiþ ve þu mealdeki âyeti hüccet göstermiþtir: "Ýnkâr edenler ateþe sunulduklarý gün, onlara: "Dünyadaki hayatýnýzda sizin için güzel olan her þeyi harcadýnýz, onlarýn zevkini sürdünüz, ama bugün, yeryüzünde haksýz yere büyüklük taslamanýzýn ve yoldan çýkmanýzýn karþýlýðýnda alçaltýcý bir azab göreceksiniz" (Ahkâf: 46/20). Kadý Iyâz ilave eder: "Doðru olan þudur: Bu âyet, küffâr hakkýnda nâzil olmuþtur. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) her iki halle de amel etti."[3]

 

ـ2ـ وعن عائشة رضِىَ اللّهُ عنها قالتْ: ]صَنَع رَسُولُ اللّهِ # شَيئاً ترخَصُ فِيهِ فَتَنزهَ عنهُ قَوْمٌ فَبلغَهُ ذلك فخطبَ فَحَمِدَاللّهَ وأثْنى عَلَيْهِ. ثم قال: ما بَالُ أقوام يتنزّهُونَ عن الشئِ أصنَعُهُ؟ فَواللّهِ إنِّى ‘عْلمُهُمْ بِاللّهِ وأشدُّهمْ لَهُ خشْيَةً[. أخرجه الشيخان .

 

2. (71)- Hz. Aiþe (radýyallahu anhâ) anlatýyor: Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm), ruhsat ifade eden bir amelde bulunmuþtu. Bazýlarýnýn bundan kaçýndýklarýný iþitti. Bunun üzerine Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) bir hutbe okudu: Âdeti vechile Cenâb-ý Hakk'a hamd ve senâda bulunduktan sonra þöyle buyurdu:

"Allah için söyleyin, bazýlarý benim yaptýðým þeyi beðenmeyip, kaçýnýyorlarmýþ, doðru mudur bu? Allah'a yeminle söylüyorum, ben Allah'ý onlardan çok daha iyi biliyorum. Allah'tan duyduðum korku da onlarýn duyduklarýndan çok daha fazladýr."[4]

 

AÇIKLAMA:

 

Bu hadisi de önceki hadisle beraber mütâlaa etmek gerek. Çünkü her ikisinde de Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ýn sünnetini beðenmeme, dinî tatbikatta verdiði ruhsatý uygun bulmayýp kendi hevalarýna göre aþýrý dindarlýða  teþebbüs söz konusudur. Böyle bir düþüncenin, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ý dinî meselede bile beðenmemek gibi son derece yanlýþ neticelere götüreceðine önceki hadisin açýklamalarýnda kýsaca parmak bastýk.

Burada, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ýn bu tavýr karþýsýndaki aksülamelinin âni, sert ve müsâmahasýz olduðunu belirtmek isteriz. Nitekim, yukarýdaki hadisin Müslim'de gelen 128 numaralý vechinde, Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in fevkalâde öfkelendiði belirtilir:"...Bu durum Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ýn kulaðýna geldi. Haber üzerine öylesine kýzdý ki, öfkesi mübârek yüzlerinden belli oldu. Sonra þöyle buyurdular:

"Bazý kimselere ne oluyor ki, bana ruhsat verilen þeyden yüz çeviriyorlar! Vallahi ben, onlar arasýnda Allah'ý en iyi bilen ve bu sebeple de Allah'tan en çok korkan kimseyim". Müteâkip rivayetler de esas itibariyle benzer durumlarla ilgilidir.[5]

 

ـ3ـ وعنها رضىَ اللّهُ عنها قالت: ] بَعَثَ رسُولُ اللّهِ # إلى عُثْمَانَ بنِ مَظْعُونٍ أرَغْبَةً عن سنتِى؟ فَقَالَ: َ وَاللّهِ يَا رَسُولَ اللّهِ ولكنّ سنّتَكَ أطلبُ. فَقَالَ النَّبِىّ #: فإنّى أنامُ وأصلى وأصُومُ وأفطرُ وأنكحُ النّساءَ، فاتقِ اللّهَ يا عُثْمَانَ، فإنّ ‘هلَكَ عَلَيْكَ حقاً، وإن لضيفكَ عليكَ حقّا، وإنّ لِنفسِكَ عليكَ حقّاً فصمْ وأفطرْ وصلّ ونمْ[. أخرجه أبو داود.وزاد رزين رحمه اللّه تعالى ]وَكَانَ حلفَ أن يَقُومَ الليلَ كلّهُ ويصُومَ النّهارَ وَ ينْكِحُ النساءَ فسَألَ عن يمينهِ فنزَلَ يُؤخذُكُمْ اللّهُ باللّغْوِ فِي أيْمَانِكُمْ ويُروى أنه نوى ذلكَ ولم يعزمْ[. وهو أصحّ .

 

3. (72)- Yine Hz. Aiþe (radýyallahu anhâ) anlatýyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) Osman Ýbnu Maz'ûn'u çaðýrtarak

"Sen sünnetimi beðenmiyor musun?" diye sordu.

"Hayýr, ey Allah'ýn Resûlu dedi, kasem olsun hayýr! Aksine, aradýðým þey senin sünnetindir!" Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) bunun üzerine þöyle buyurdu:

"Bil ki, ben, hem uyurum, hem namaz kýlarým; oruç da tutarým, kadýnlarla evlenirim de, Ey Osman, Allah'tan kork, zira ehlinin senin üzerinde hakký var, misafirin senin üzerinde hakký var, nefsinin senin üzerinde hakký var. Öyle ise bâzan oruç tut, bâzan ye. Namaz da kýl, uykunu da al"[6]

Rezîn  merhum, þunu ilâve ediyor: Osman (radýyallahu anh) bütün gece namaz kýlmak, gündüzleri de hep oruç tutmak, kadýnlarla da hiç nikah yapmamak üzere yemîn etmiþti. Osman Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'a yemininden sordu. Bunun üzerine meali þu olan âyet nâzil oldu: "Allah sizi rastgele yeminlerinizden (laðv) dolayý deðil, fakat kalplerinizin kasdettiði yeminden dolayý sorumlu tutar" (Bakara: 2/225).[7]

 

AÇIKLAMA:

 

70 numaralý hadisin açýklamasýnda belirtildiði üzere, ömür boyu gündüzleri oruç, geceleri de namazla geçirmeye azmedenlerden biri de Osman Ýbnu Maz'un idi. Yukarýdaki rivayette tasrih edilmemiþ ise de muhtemelen o kararý müteakip baþlayan tatbikat üzerine bu çaðýrma hâdisesi vukua gelmiþ olmalýdýr. Müteâkiben kaydedilen Abdullah Ýbnu Amr'la ilgili rivayette de görüleceði üzere Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) ibadet mevzuunda itidâli tavsiye etmekte, oruç olsun, gece namazý olsun ve hatta sadaka olsun, her çeþit nafile ibadetlerde itidali tavsiye etmekte, bunlarýn taalluk edeceði diðer haklara da dikkat çekmektedir. Nafile ibadetlerde ifrata kaçmak bu haklarýn edasýnda ihmale, imkânsýzlýða sebep olabilir. Hakkýn eda edilmemesi ise zulümdür. "Allah ise zâlimleri sevmez" (Âl-i Ýmrân: 3/57, 140), Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) bu fýrsatlarda þu haklarý hatýrlatmýþtýr:

* Nefsin hakký.

* Misafirin hakký.

* Zevcenin hakký.

* Evladýn hakký (Bu husus, Abdullah Ýbnu Amr'la ilgili müteakip rivayetin bazý vechinde zikredilir).

* Gözün hakký,

* Cesedin (beden) hakký.[8]

Hattabî, "üzerinde zevcenin hakký var" irþadýyla ilgili olarak: "Kiþi nefsini eritir ve bîtap düþürürse kuvvetleri zayýflar, ehlinin hakkýný yerine getiremez" der. Zevcenin hakký cima, nafaka ve sohbet gibi iyi muâmelelerdir.

Yine Hattâbî, "misafirin hakký var" nebevî irþadýyla ilgili olarak da þunlarý söyler: "Bu ifadede þu hükme delil mevcuttur: Nafile oruç tutan bir kimse misafir aðýrlayacak olursa, orucunu açýp, misafiriyle yemek yemesi müstahabtýr. Böylece misafirine daha münasib bir davranýþta bulunmuþ olur. Onunla yemesi, aradaki samimiyet ve iyi duygularý artýrýr. Bu ise, misafirine yapacaðý ikramlardan biridir. Nitekim Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) "Kim Allah ve kýyamet gününe inanýyorsa misafirine ikram etsin" buyuruyor.

Evladýn hakký, onlarýn maiþet ve terbiyeleridir. Terbiyenin içinde dinî ta'lim ve meslek öðretimi dâhildir.

Göz ve bedenin "hakk"ý, Buhârî'nin bazý rivayetlerinde "haz" kelimesiyle ifade edilmiþtir. Müslim'in rivayetinde (Abdullah Ýbnu Amr'a hitâben): "(Sen hergün gece namaz, gündüz oruçla meþgul olursan) gözünün feri kaçar, nefsin bîtab düþer" buyrulur. Âlimler cismin hakký deyince onun sýhhatli ve güçlü olmasýný anlarlar. Þu halde oruçla onun sýhhati bozulmamalýdýr.

Ýslâm âlimleri, bu haklarýn, bazý durumlarýnda istihbab ifade ettiði halde bazý durum ve þartlarda vücub ifâde edeceðini ve itaba vesile olacaðýný bilhassa belirtirler. Þu halde, bu hususlarda ifrat -her defasýnda olmasa bile- bazý hallerde, sâhibini, âyet-i kerîmede Allah'ýn sevmediði tasrih edilmiþ bulunan zâlimler grubuna dâhil edebilir.[9]

 

ـ4ـ وعن عبداللّه بن عمرو بن العاصِ رضِىَ اللّهُ عَنْهُمَا. قال: ]أخبرَ رَسُولُ اللّهِ # أنِّى أقُولُ: وَاللّهِ ‘صُومنّ النهارَ و‘قومنّ الليلَ ما عشتُ. فقالَ: أنتَ الَّذى تقولُ ذلكَ؟ فقلتُ لهُ: قَدْ قُلتُهُ بأبى أنتَ وأمِّى يا رَسُولَ اللّه. قال: فإنّكَ  تسْتطيعُ ذلكَ، فصمْ وأفطِرْ وقمْ ونمْ، وصمْ من الشهْرِ ثثةَ أيامٍ، فإنَّ الحسنةَ بعشرِ أمثالها، وذلكَ مثلُ صِيَامِ الدهرِ. قلتُ: فإنِّى أُطيقُ أفضَلَ منْ ذلك. قال: فصمْ يوماً وأفطرْ يومينِ. قلتُ: فإنِّى أطيقُ أفضلَ من ذلكَ. قال: فصمْ يوماً وَاَفْطِرْ يَوْماً فذلك صومُ داودَ عليهِ السّمُ، وهوَ أعدلُ الصيامِ، أو أفضلُ الصيامِ. قلتُ: فإنِّى أطيقُ أفضلَ من ذلكَ. قالَ:  أفضلَ من ذلكَ[. أخرجه الخمسة إّ الترمذى.وفي أخرى ]ألَمْ أُخْبَرْ أنّكَ تَصُومُ الدّهْرَ، وتَقْرأُ القرآنَ كلَّ لَيْلَةٍ؟ قلتُ: بَلَى يا نبىَّ اللّهِ ولمْ أُرِدْ إّ الخيْرَ، وفِىهِ قال لى: واقْرأِ القرآنَ في كلِّ شهرٍ. قلتُ: إنِّى أطيقُ أفضَلَ منْ ذلكَ. قال: فاقرأْهُ في كلِّ عشرٍ. قلتُ إنِّى أُطيقُ أفضلَ من ذلكَ. قال: فاقرأْهُ في كلِّ سبعِ ليالٍ و تزِدْ على ذلك، وقال لى رسُولُ اللّهِ #: إنّكَ  تَدْرى لعلّكَ يطولُ بِكَ عُمْرٌ. قال: فشَدَّدْتُ فشُدِّدَ علَىَّ، فلمّا كبرتُ وَددتُ أنِّى قبلتُ رخصةَ رسوُلِ اللّهِ #[.وفي أخرى نحوه، وفيهِ ]فإذا فعَلْتَ ذلكَ هجمَتْ لَهُ العيْنُ ونَفَهتْ لهُ النفسُ، صامَ منْ صَامَ ا‘بد[ .

وَفِيهِ ]فَصُمْ صَومَ داودَ علَيْهِ السّم: كَانَ يَصُومُ يَوْماً ويُفْطِرُ يوْماً، وََ يَغِرُّ إذَا َقَى[.وفي أخرى ]قَالَ: أحَبُّ الصِّيَامِ إلى اللّهِ تعالى صِيَامُ دَاودَ عَلَيْهِ السّم، وَأحبُّ الصّةِ إلى اللّهِ تعالى صَةُ داودَ: كَانَ يَنامُ نِصْفَ اللّيلِ وَيَقُومُ ثُلثُهُ وَيَنَامُ سُدسَهُ، وَكَانَ يَصُومُ يَوْماً ويُفْطِرُ يوْماً[ .

 

4. (73)- Abdullah Ýbnu Amr Ýbni'l-Âs (radýyallahu anh) anlatýyor: Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e benim "Hayatta kaldýðým müddetçe vallahi gündüzleri oruç tutacaðým geceleri de namaz kýlacaðým" dediðim haber verilmiþ. Beni çaðýrtarak,:

"Sen böyle böyle söylemiþsin doðru mu?" dedi.

"Annem babam sana feda olsun, evet böyle söyledim ey Allah'ýn Resûlü" dedim.

"Ýyi ama, dedi, sen buna güç yetiremezsin, bazan oruç tut, bazan ye; gece kalk, uyu da. Ayda üç gün tut (bu yeter), zira hayýrlý iþleri Allah on misliyle kabul ederek ücret veriyor. Bu üç gün, aynen yýl orucu yerine geçer" buyurdu. Ben:

"Söylediðinizden daha fazlasýna güç yetiririm" dedim.

"Öyleyse, dedi, bir gün oruç tut, iki gün ye" Ben tekrar

"Bundan baþkasýna da güç yetiririm" dedim.

"Öyleyse, dedi, bir gün tut, bir gün ye. Bu Hz. Dâvud aleyhisselam'ýn orucudur. Bu en kýymetli oruçtur -veya en efdal oruçtur.-" Ben yine:

"Ben bundan daha fazlasýna güç yetiririm"  dedim. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm):

"Bundan efdali yoktur" buyurdu.

Bir baþka rivayette þöyle gelmiþtir:

"Bana haber verildiðine göre sen yýl boyu orucu tutuyor, her gece de "Kur'an'ý (hatmen) okuyormuþsun, doðru mu?" dedi. Ben:

"Evet ey Allah'ýn Resûlü, doðrudur, ancak bunda maksadým sadece hayýrdýr" dedim." Rivayette konuþma þöyle devam eder: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) bana:

"- Kur'ân'ý ayda bir kere oku" dedi. Ben:

"- Daha fazlasýna da güç getirebilirim" dedim.

"- Öyleyse her on günde bir kere oku" dedi. Ben tekrar:"

- Bundan fazlasýna da güç getirebilirim" dedim."

- Öyleyse, buyurdu, her yedi gecede bir kere oku, daha aþaðý düþme" dedi. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) bana þunu da söyledi:"

- Bilmezsin, belki uzun bir ömrün olur (yaþlýlýðýnda ahdi yerine getiremezsin)".

Abdullah der ki: Ben nefsime þiddetli davrandýkça, (bundan vazgeçmem için) bana da þiddet gösterildi. Ýhtiyarladýðým zaman, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ýn tanýdýðý ruhsatý kabul etmiþ olmayý temenni ettim."

Bir baþka rivayet de buna benzer, ancak þu ziyade var:

"Bunu yaparsan gözün (uykusuzluktan) ferini kaybeder, nefsin de yorulur. Devamlý tutulan oruç, oruç sayýlmaz."

Rivayette: "Dâvud aleyhisselamýn orucunu tut: O, bir gün tutar bir gün yerdi. Düþmanla karþýlaþýnca da gücü kuvveti yerinde olduðu için kaçmazdý" ziyadesi de var.

Bir baþka rivayette: "Allah'a en hoþ gelen oruç, Hz. Dâvud (aleyhisselam)'un orucudur. Allah'a en hoþ gelen namaz da keza Hz. Dâvud (aleyhisselam)'un namazýdýr: O, gecenin yarýsýný uyur, üçte birini kalkar, altýda birini uyurdu. Bir gün oruç tutar, bir gün yerdi" buyrulmuþtur.[10]

 

AÇIKLAMALAR:

 

Önceki hadisle, bu hadis muhteva olarak tam bir mutâbakat arzederler. Sadece hadisenin sâhibi farklýdýr: Öncekinde Osman Ýbnu Maz'un, burda ise, Abdullah Ýbnu Amr. Binaenaleyh önceki hadis vesilesiyle kaydedilen açýklamalarý burada tekrar etmiyeceðiz. Ancak burada ilâvesi gereken birkaç nokta var:

1- Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) farklý þartlara göre uygun gelecek bütün nâfile oruç þekillerini burada Abdullah Ýbnu Amr'a tavsiye þeklinde ifade etmiþtir:

a) Bazan yeyip bazan tutmak.

b) Ayda üç gün tutmak (ayýn 13, 14 ve 15. günleri).

c) Bir gün oruç tutmak, iki gün yemek.

d) Bir gün oruç tutmak, bir gün yemek (Savm-ý Dâvud).

Hadisin burada yer almayan vecihlerinde haftada iki gün, üç gün gibi baþka þekiller de var.

2- Hadiste geçen efdal "daha faziletli" demektir. Ayda üç gün tutanla on gün tutan bir olmaz. Üç gün tutan, -hayýr ameller on katýyla mükâfatlanacaðý için- yýl orucu tutmuþ gibi olur, bu doðru ancak ayda altý gün oruç tutan, sene içerisinde iki yýllýk orucun sevabýný alýr. Ancak âlimler, "üzerindeki hukukun zâyi edilmemesi þartý"ný koþarlar. Þu halde, önceki hadisin (71 numaralý) açýklamasýnda kaydedilen haklarý zâyi etmeden ayda üç gün tutulacak nâfile orucun bazý haklarý zayi ettirecek altý günlük nafileden daha hayýrlý olacaðý anlaþýlýr.

3- Hadislerde savmu'd-dehr diye geçen, halkýmýzýn ise yýl orucu dediði, bütün yýl boyu tutulan orucun durumuna gelince, bu hususta Ýslâm ulemasý farklý görüþler ileri sürmüþlerdir.

a) Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ýn "Yýl orucu tutan oruç tutmuþ deðildir" sözünü, bazý âlimler hakikate hamlederler. Böyle birisi bayramlarda ve teþrîk günlerinde de tutacaðýndan, sevap deðil günah kazanmýþ olur, dolayýsýyla orucunun hayrýný görmez demiþtir.

b) Buradaki yasak, üzerindeki  haklarý, oruç sebebiyle yerine getiremeycek olanlara mahsustur, þartlarý hukukun zâyiine meydan vermeyecek olanlara yasak yoktur, diyen de olmuþtur.

c) Hadiste geçen "Devamlý tutulan oruç, oruç sayýlmaz" ifadesi "..baþkalarý gibi oruç zahmetini duymaz" mânasýnda haberdir, bu orucu terketmeye dâvet deðildir" diye te'vil eden de olmuþtur.

Dolayýsýyla bütün yýl oruç tutmanýn câiz olup olmayacaðý hususunda görüþler farklýdýr, Zâhirîler "câiz deðil" der. Cumhur, "Bayram ve teþrîk günleri tutulmamak kaydýyla câizdir" der. Þâfiî hazretleri (rahimehullah) bu görüþtedir ve bunun müstehab olduðuna kânidir. Nitekim Ýbnu Mace'nin bir rivayetinde Hz. Nuh'un bayramlar dýþýnda yýlýn her günü oruç tuttuðu belirtilmiþtir. Keza, bazý rivayetler Abdullah Ýbnu Ömer, Hz. Aiþe, Ebu Talha ve Ebu Ümâme (radýyallahu anhüm ecmaîn) gibi Ashab'ýn büyüklerinden bazýlarýnýn yýl orucu tuttuklarýný belirtir.[11]

Not:

Hadislerde geçen ve daha zahir bir yasaklama ile ifade edilen savm-ý visal, üst üste hiç iftar etmeden birkaç gün aç kalmaktýr. Yýl orucu, akþamlarý iftar ederek -haram ve mekruh günler dýþýnda- her gün tutulan oruçtur.

4- Bu hadiste Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) Kur'ân okuma âdabýný da öðretmektedir. Ýlk verdiði rakamý vasat þartlardaki Müslümanýn, hatim müddeti olarak anlayabiliriz: 30 gün. Yani günde yirmi sayfalýk bir cüzün okunmasý. Daha kýsa zamanlarda da hatim inilebilir. Ancak anlama ve tefekküre mukârin bir okuma aðýr aðýr icra edilen okumadýr. Demek ki bu bir ay olmaktadýr.

Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) daha kýsa müddet içerisinde hatme müsâde ediyorsa da, haftada karar kýlýp daha çabuk okunmasýna ruhsat vermiyor.

5- Son olarak gece kalkýþýnýn nasýl olmasý gerektiðine dikkat çekip Hz. Dâvud (aleyhissalâtu vesselâm)'un geceyi nasýl ihya ettiðini belirtiyor. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'in gecelerini bu þekilde ihya buyurduðunu yeri gelince teferruatlý olarak belirteceðiz inþaallah.[12]

 

ـ5ـ وعن عائشة رضِىَ اللّه عنها قالت: ]كَانَ لِرَسُولِ اللّهِ # حَصِيرٌ يَحتجزُهُ في الليلِ فيصَلِّى فيهِ، ويبسطهُ في النهارِ فيجلسُ عليهِ، فجعلَ النّاسُ يثوبونَ اليهِ يصلون بصتِهِ حتّى كثروا قأقبلَ عليهم فقالَ: يا أيها النّاسُ خذوا من ا‘عمالِ ما تُطيقُونَ فإنّ اللّهَ تعالى  يَمَلُّ حتّى تَمَلُّوا، وإنّ أحبَّ ا‘عمالِ إلى اللّهِ تعالى مَا دَامَ وإنّ قلَّ، وَكانَ آلُ محمدٍ # إذَا عَملُوا عمً أثبَتُوهُ[. أخرجه الستة.وفي رواية للبخارى عن أبى هريرة رضى اللّهُ عنهُ: ]سَدِّدُوا، وَقَارِبُوا، واغدُوا، وروحُوا، وشيئاً من الدُّلْجَةِ، والقصدَ القصدَ تبلغُوا، واعلمُوا أنهُ لنْ يُدخلَ أحدَكُمْ عملُهُ الجنةَ. قالوا: وَ أنتَ يا رسولَ اللّهِ؟ قالَ وَ أنَا إ أن يَتَغَمَّدَنِىَ اللّهُ تعالى بمغفرةٍ ورحمةٍ[.وفي أخرى للبخارى والنسائى: ]إنّ هذا الدِّينَ يُسْرٌ، ولنْ يشادَّ الدِّىنَ أحدٌ إ غَلَبَهُ[ »يحتجزُهُ« بالزاى يجعله كالحجزة.

 

5. (74)- Hz. Aiþe (radýyallahu anhâ) þunu anlatýr: Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in bir hasýrý vardý, geceleri perde yapýp gerisinde namaz kýlardý, gündüzleri de yayýp üzerine otururdu. Halk da Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ýn yanýna dönüp (gelip) aynen onun gibi namaz kýlmaya baþladýlar. Sayý gittikçe arttý. Bunun üzerine Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) onlara yönelerek þunu söyledi: "Ey insanlar, takat getireceðiniz iþleri yapýn. Zira siz (dua etmekten) usanmadýkça Allah da sevap yazmaktan usanmaz. Allah'a en hoþ gelen amel, az da olsa devamlý olanýdýr." Ravi der ki: Muhammed (aleyhissalâtu vesselâm)'in ailesi bir iþ yapýnca onu sâbit kýlardý (artýk terketmez devamlý yapardý).[13]

Buhârî'nin Ebu  Hüreyre (radýyallahu anh)'den yaptýðý bir rivayette:

"Orta yolu tutun, güzele yakýn olaný arayýn, sabah vaktinde, akþam vaktinde, bir miktar da gecenin son kýsmýnda yürüyün (ibadet edin), aðýr aðýr hedefe varabilirsiniz. Unutmayýn ki sizden hiç kimseye, yaptýðý amel, cenneti kazandýrmayacaktýr" buyurdu.

"Sen de mi (amelinle cennete gidemiyeceksin) ey Allah'ýn Resûlü?" dediler

"Evet, ben de, dedi, Allah affý ve rahmeti ile muâmele etmezse ben de!"[14]

Buhârî ve Nesâî'de gelen bir baþka rivayette: "Bu din kolaylýktýr. Kimse (aþýrý gayretle) dini geçmeye çalýþmasýn, (baþa çýkamaz, yine de yapamadýðý eksiklikleri kalýr ve) galibiyet dinde kalýr" buyrulmuþtur.[15]

 

AÇIKLAMA:

 

1- Bu hadis, esas itibariyle ibadette itidale sevketmek maksadýyla rivayet edilmiþtir. Ancak Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in meskeni ile de alakalý kýymetli bilgiler vermektedir. Görüldüðü üzere, sergi yönüyle son derece basit bir meskende ikâmet etmektedir. Yaygý olarak halý kilim yok, sadece hasýr var. Hasýr üstelik, geceleyin bir baþka gaye ile de kullanýlmaktadýr: Bölme perdesi. Bilindiði üzere Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) meskende israf tavsiye etmemiþtir. Her zevcesi için bir hücre yaptýrmýþtýr. Hücreler 10x10 zira ebadýnda geniþçedir. Ýhtiyaç zuhur etmesi halinde mezkur hasýrla hücre ikiye bölünebilmekte, böylece mahremiyet te'min edilmektedir.

2- Hadiste Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in nafile namazlarýna da cemaatin uymaya baþladýðý anlaþýlmaktadýr. Ancak Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) müdâhale ederek, buna devam edemiyeceklerini hatýrlatýyor. Allah indinde makbul olan ise amellerin devamlý, istikrarlý olanýdýr. Dikkat edilirse burada belli bir miktar deðil, prensip üzerinde durulmaktadýr: Þartlarýmýzýn devama imkân vereceði miktar. Amelin az veya çok olmasý pek mühim deðil, mühim olan devamlý olmasýdýr. Bizce bunun mânasý programlý olmak, metodlu olmak, iþlerimizi aklýmýzla düzenlemek demektir. Hayatta baþarýnýn sýrrý böylesi bir ruh disiplini kazanmaktadýr. Bu devamlý akan bir çeþmeye sahip olmaktýr. Çeþme suyu az bile olsa, kocaman, devâsa bir havuzdan daha zengindir.

Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in aile efradýyla birlikte devamlý iþ yapma alýþkanlýðýný kazanmýþ olduðu belirtilmiþtir: "Muhammed (aleyhissalâtu vesselâm)'in ailesi bir iþ yapýnca onu sâbit kýlardý" ifadesinin mânasý budur. Meselâ Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ýn günlük bir programa göre hareket ettiði, belli saatlerde, belli iþleri belli müddet içerisinde yaptýðý bilinmektedir: Hergün sabah namazýndan sonra Ashâbla sohbet, sonra ailelerini ziyaret, ikindi vaktinden sonra âilelerini ziyaret ve sohbet, günün belli saatlerinde ziyarete gitmezler, ziyaret kabulleri, kimseyi kabul etmediði saatler vs. Bu söylenen hususlarýn tavizsiz uygulandýðý rivayetlerde belirtilmiþtir.

3- Buhârî'de geldiði belirtilerek kaydedilen rivayet bir baþka ehemmiyet arzetmektedir: "Orta yolu tutmak, güzele yakýn olaný aramak." Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) burada daha ziyade vasatý hedef olarak göstermektedir. Çünkü en iyinin hududu yok, ekmelin aranmasý, sonu gelmeyen vesveselerin içinde boðulmaya müncer olabilir. Ýbnu'l-Münir þöyle der: "Bu hadis, Hz. Muhammed (aleyhissalâtu vesselâm)'in hak peygamber olduðunu gösteren bir delildir. Çünkü bizden öncekilerin gördüðü gibi biz de görüyoruz ki, dinde müþkülpesend olan herkes yarý yolda kesilmiþ kalmýþtýr". Ýbnu Hacer þöyle devam eder: "Aslýnda bu hadisin maksadý, ibadetle ekmeli aramayý yasaklamak deðildir. Zira bu övülmüþ olan davranýþlardandýr. Bilakis, usanmaya sebep olacak ifrâtý yahut efdali terketmeye veya farzý vaktinde yapmaya mani olacak nâfile ibadetlerdeki mübalaðayý yasaklamaktadýr. Sözgelimi bütün gece nafile namaz kýlarak uyanýk kalan birisi, gecenin sonuna doðru uykusu aðýr basýnca biraz kestirmek için yatar, fakat uyanamadýðý için sabahý cemaatle kýlamaz veya efdal vaktini kaçýrýr yahutta güneþin doðmasýna kadar uyanamayarak farz vaktini kaçýrýr ve kazaya býrakýr. Nitekim Ahmed Ýbnu Hanbel'in Müsned'inde gelen bir rivayette Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) þöyle demiþtir: "Siz mübâlaða ile dinde hedefe ulaþamazsýnýz, dini en iyi tatbik þekliniz kolaylýktýr."

Ýbnu Hacer devamla þunlarý ilâve eder: "Bu irþadlardan þu anlaþýlýyor: Þer'î ruhstalarý esas almak icâb etmektedir. Çünkü, ruhsat mevkiinde azimeti esas almak müþkilpesentliktir. Þöyle ki, suyu kullanamayacak durumda olan bir kimse, teyemmüm ruhsatýyla amel etmeyerek teyemmümü terkedip suyu kullanýr, ancak arkasýndan pekçok zarara mâruz kalýr."

Hadiste "Orta yolu tutun" diye tercüme ettiðimiz ifadenin aslý "sidâd"dýr, lütgatcilere göre, "amelde vasat" davranmak demektir. Yani ifrat ve tefrite gitmeden doðruyu takip etmektir. Bu da: "En mükemmeli yapmaya gücünüz yetmiyorsa "ona yakýn olanla yetinin" demektir.

4- Son kýsmýnda Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) yolculara hitap etme üslubuyla, hangi vakitlerde yürümeleri gerekeceðini bildiriyor. Ancak, âlimler, her insan dünyada bir misafir olmasý sebebiyle bu hadisten, ibadet edilecek en uygun saatlerin belirtildiðini anlamýþlardýr. Akþam ve sabah vakti ile geceden bir miktar, insanýn en uyanýk olduðu, huþu ve huzurla, âzamî nisbette tefeyyüz ederek ibadet yapacaðý vakitlerdir, derler. "Aðýr aðýr..." diye yaptýðýmýz tercümenin aslý elkasd elkasd'dýr: "orta yol, orta yol" veya "vasat vasat", "teenni ile teenni ile" gibi muhtelif þekillerde anlaþýlabilecek bir kelimedir.

Hülasa bütün bu ifadeler ibadette ve hatta her iþte bir müddet sonra usanca, tamamen býrakmaya sebep olacak ifrata gitmeden, þevkle devam edecek "az"la iktifayý tavsiye etmektedir.

5- Ýbadette ifratýn gereksizliðinde mü'minleri ikna için Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ýn kullandýðý sonuncu bürhana gelince, bu hepsinden daha tatminkâr olmaktadýr: "Cennete götürecek olan þey amelleriniz deðil, Allah'ýn maðfiretidir."

Ýslâm'ýn bânisi olmasý sebebiyle kýyamete kadar gelip geçecek milyarlarca insanýn "Sebep olan yapan gibidir  prensibi icabý mânevî kazançlarýnýn bir misli her an sevap defterini dolduran Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'i bu kadar kazanç kurtaramazsa geri kalan hangi insanýn kazancý, ameli onu kurtarabilir? Evet cennet öylesine yüce bir nimettir ki beþerî kazançla elde etmek, satýn almak mümkün deðildir. Cenâb-ý Hakk, kullarýndan dilediðine, bir ihsan, bir mahz-ý lütuf olarak verecektir.

Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) ameli, cennet için deðil, Allah'ýn rýzasýný kazanmak için yapmaya teþvik etmektedir.

Ýbadetlerimize bu gaye, bu ruh girdi mi, ifrat ve tefrît ihtimali asgariye düþer. Zira, tekrarla ifade edilmiþtir ki, Allah'ý râzý edecek olan amel çok olaný deðil, rýzasýna uygun olanýdýr.

Bu telakki, amelin gereðini hafife almaya ve hatta terketmeye sevketmez. Çünkü, Allah'ýn rýzasý da amele baðlý. Bu telakki, Allah'ýn ve Resûlünün emirlerini, onlarýn gösterdiði doðrultuda yapmaya sevkeder. Ýþte bu doðrultuda gitmek istersek ifrat ve tefrite yer vermeyeceðiz. Çok amele güvenerek Allah'ýn cennetinden emin olmak düþüncesine saplanmýyacaðýz veya günahlarýn çokluðundan ye'se düþüp rahmetten ümidi kesmeyeceðiz. Elden geldikçe, istenen doðrultuda amel edip, neticeden ümid etmek; iþte istenen orta yol budur.

Bu hususu, babta kaydedilen son hadis daha da açýklýða kavuþturur: "Amel çokluðu ile dinin istediklerini yerine getireceðinizi sanarak boþa kendinizi zora koymayýn. Amelle buna ulaþýlamaz. Mutlaka eksiði kalýr ve ye'se düþersiniz." Nitekim hadiste: "Mü'minin niyeti amelinden hayýrlýdýr" denmiþtir.[16]

 

ـ6ـ وعن أنس رضِىَ اللّهُ عنهُ قال: قال رَسُولُ اللّهِ #: ]يسِّرُوا وَ تُعَسِّرُوا وَبَشِِّرُوا[. وفي رواية ]وَسَكِّنُوا وََتُنَفِّرُوا[. أخرجه الشيخان .

 

6. (75)- Hz. Enes (radýyallahu anh) anlatýyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) þöyle buyurdu: "Kolaylaþtýrýn, zorlaþtýrmayýn ve müjdeleyin." Bir rivayette de: "...Isýndýrýn, nefret ettirmeyin..." buyrulmuþtur.[17]

 

ـ7ـ وعن سهل بن أبى أمامة رضِىَ اللّهُ عنهُ ]أنّهُ دَخَلَ هُوَ وَأبُوهُ على أنس رضِىَ اللّهُ تعالى عنهُ فاذا هوَ يصَلِّى صةً خفيفةً كأنّها صةُ مسافرٍ فَلمّا سلَّمَ قال: يرحمك اللّهُ. أرأيتَ: هذهِ الصةُ المكتوبةُ أو شئٌ تنفلتَهُ؟ قالَ إنّها لَلْمكتوبةُ، وإنّها لَصَةُ رسُولِ اللّهِ

#، ما أخطأتُ إّ شيئاً سهوتُ عنهُ. ثمّ قال: إنّ رسُولَ اللّهِ # قال: َ تشَدّدُوا عَلَى أنفُسِكُمْ فيُشَدَّدَ عليكمْ، فإنّ قوماً شددوا على أنفسهم فشُدِّدَ عليهم فتِلكَ بقاياهمْ في الصوامعِ والديارِ. رهبانيةً ابتدعوها ما كتبناها عليهم[. أخرجه أبو داود .

 

7. (76)- Sehl Ýbnu Ebî Ümâme (radýyallahu anh)'nin anlattýðýna göre, Sehl ve babasý beraberce Hz. Enes (radýyallahu anh)'in yanýna girerler. Enes'i yolcu namazý kýlýyormuþcasýna çok hafif bir namaz kýlýyor bulurlar. Selam verip namazdan çýkýnca: "Allah sana maðfiret buyursun bu kýldýðýn namaz farz mý yoksa nafile miydi? dedik. "Farz namazdý. Bu (eksiksiz). Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in  namaz tarzýdýr. Bilerek hiç bir deðiþiklik de yapmadým" dedi ve ilave etti: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdu ki:

"(Yýl orucu, her gece teheccüt, kadýnlarý terk gibi kararlarla) kendinize zorluk çýkarmayýn, zorluða uðrarsýnýz. Zira (geçmiþte) bir kavim (bir kýsým zahmetli iþlere azmederek) kendisini zora attý. Allah da zorluklarýný artýrdý. Manastýr ve kiliselerdekiler bunlarýn bekâyasýdýr. "Onlar, üzerlerine, bizim farz kýlmadýðýmýz, fakat, güya Allah'ýn rýzasýný kazanmak için kendilerinin koyduklarý ruhbaniyete bile gereði gibi riâyet etmediler" (Hadîd: 57/ 27)[18]

 

AÇIKLAMA:

 

Burada, dinin tatbikatýnda, usanç verici, býktýrýcý zorluða yer verilmemesi gerektiðini ifade eden önceki hadisleri te'yid eden sahâbenin tatbikatýyla ilgili bir örnek bulmaktayýz.

Burada Hz. Enes (radýyallahu anh)'in namazýn sýhhatini ihlâl edecek, bütünlüðüne eksiklik getirecek bazý sünnetlerini veya tesbihatýný terketmiþ olduðu zanedilmemelidir. Bilakis bütün âdabýna, sünnetlerine riayet etmiþ, ancak yeterli miktarla iktifa etmiþtir. Meselâ kýsa sûreler okumuþtur, tâdili erkâna riâyetle birlikte rüku ve sücudda üçer kere tesbihatta bulunmuþ, uzatmamýþtýr.

Bu vak'a Hz. Enes'in vâliliði zamanýnda cereyan etmiþtir. Bu durumda namazý cemaate kýldýrmýþtýr. Zaten imamlara Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ýn þu tavsiyesi mevcuttur: "Biriniz halka namaz kýldýracak olursanýz, hafif kýldýrýn (namazý) kýsa kesin, uzatmayýn)". Þu halde Hz. Enes (radýyallahu anh) bu emr-i nebevîye uygun bir namaz kýldýrmýþtýr, herhangi bir eksikliðe yer vermesi kesinlikle söz konusu deðildir.

Ebu Ümâme'nin "Bu namaz farz mý, nafile mi?" sualine gelince, bunu muhtemelen namazý hafif tutmayý emreden hadisi o anda hatýrlayamadýðý için veya bu emrin, daha baþka bir namaz için verilmiþ bulunduðu kanaatinde olmasýndan dolayýdýr.

Ýbnu'l-Kayyým, hadiste gelen muhalefete dikkat çekerek bunun senetteki zaaftan ileri gelebileceðini belirtir. "Eðer hadis sahihse, hadisteki tahfifi bazý nafîlelere tahsîs gerekir, der. Sabahýn, akþamýn, yatsýnýn sünnetleri, tahiyyetü'l-mescid gibi." Bunlar dýþýnda Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in sabahýn sünnetîni, sefer namazýný kýsa kýldýrdýðýný, çocuk aðlamasý iþittiði zaman namazý kýsa kýldýrdýðýný belirten Ýbnu'l-Kayyým, Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in bazý kereler de uzun kýldýrdýðýný, umumiyetle de vasat tuttuðunu söyler, sonra ilâve eder: "Hz. Enes (radýyallahu anh)'in reddettiði husus, ihtiyaç duyduðu zaman bile tahfîfe yer vermeyip kendini zora sokan kimsedir, böylesinin davranýþýdýr" der ve ilâve eder: "Þurasý muhakkak ki bütün namazlarý kýsa tutmak Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ýn sünnetine ve yoluna aykýrýdýr" der.[19]

 

ـ8ـ وعن أنس رضِىَ اللّهُ عنهُ قال:  ]دخَلَ رسُولُ اللّهِ # المسجدَ فإذا حبلٌ ممدودٌ بينَ السَّاريتينِ فقالَ ما هذا؟ قالُوا: حبلٌ لزينبَ فإذا فترتْ تعلقت به. فقال َ حُلُّوهُ لِيصلِّ أحدُكم نشاطهُ فإذا فترَ فليقعدْ[. أخرجه البخارى وأبو داود والنسائى .

 

8. (77)- Enes (radýyallahu anh) buyurdu ki: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) mescide girmiþti ki, iki direk arasýna gerilmiþ bir ip gördü.

"Bu da ne?" diye sordu. Bu, Zeyneb (radýyallahu anh)'in ipidir, namaz kýlarken uykusu gelince buna takýlýyor (ip onun düþmesini önlüyor)" dediler. Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm):

"Hayýr (olmaz öyle þey) çözün ipi. Þevkiniz varken namaz kýlýn, uykunuz gelince de yatýn" emretti.[20]

 

ـ9ـ وعن عائشة رَضِىَ اللّهُ عنها قالت: ]دَخَلَ عليَّ رَسُولُ اللّهِ # وعنْدِى امرأةٌ مِنْ بَنِى أسَدٍ. فقالَ: مَنْ هذه؟ قلتُ: فُنَةٌ  تَنَامُ اللّيلَ. فقالَ مهْ: عَلَيْكُمْ منْ ا‘عْمَالِ مَا تُطِيقُونَ فإنّ اللّهَ تَعالَى  َيَمَلُّ حتّى تَمَلُّوا، وَكَانَ أحبُّ الدِّينِ إلَيْهِ مَا دَامَ عَلَيْهِ صاحِبهُ[. أخرجه الثثة والنسائى .

 

9. (78)- Hz. Aiþe (radýyalahu anhâ) diyor ki: "Yanýmda Benî Esed kabilesinden bir kadýn vardý. Bu sýrada Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) içeri girdi ve:

"Bu kimdir?" buyurdu.

"Falancadýr, geceleri hiç uyumaz, (ibadet yapar)" dedim. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm):

"Sus, yeter! Size, tâkat getirebileceðiniz amel yaraþýr. Siz (ibadet yapmaktan) usanmadýkça, Allah da (sevab vermekten) usanmaz. Allah'a en hoþ gelen dinî amel, kiþinin devamlý olarak yaptýðý ameldir" buyurdu.[21]

 

AÇIKLAMA:

 

Hadisin Müslim'deki bir vechinde bu hanýmýn Havlâ bintu Tüveyt olduðu tasrih edilir. Bu haným muhacirlerdendir ve dindarlýðý ile tanýnmýþ birisidir. Bazý rivayetler, yukarýdaki gibi, isim tasrih etmeksizin "bir kadýn" diyerek meseleyi anlatýrlar. Ýki ayrý hadise olabilir. Tek olmasý akla daha yakýn gözüküyor.

Her hal u kârda, ibadette teþeddüd ve aþýrýlýðý reddeden bir rivayettir. Gece boyunca namaz kýlmak, makbul addedilmemiþtir. Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in "Sus yeter" demesi anlatýlandan memnuniyetsizliðini göstermektedir. Alimlerden bazýlarý dýþýnda çoðunluk, gece boyu ibadeti mekruh addetmiþlerdir. Ýmam Mâlik de mekruh addedenlerdendir, ancak bir kere "sabah namazýna zarar vermemek þartýyla câiz addettiði de rivayet edilir.

Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ýn gece boyu ibadeti hoþ karþýlamamasý, devamlý yapýlamayacaðý ve bir müddet sonra usanma ve býkmaya sebep olacaðý içindir.

Esasen "Geceyi örtü, uykuyu dinlenme ve gündüzü maiþet için kazanma vesilesi kýldýk" meâlindeki âyetle tesbit edilen umumî prensiplere de ters düþtüðü için bütün gecelerin hep ibadete tahsisi hikmete ve fýtrata da uygun düþmüyor. Binaenaleyh, sabah namazýnýn tehlikeye düþmesi mevzubahis olmasa bile bu umumî prensibe aykýrýlýðý sebebiyle bütün gecelerin ibadete tahsisini tasvib etmemek gerekir.[22]

 

ـ10ـ وعن أبى هريرة رضِىَ اللّهُ عنهُ قال: قال رَسُولُ اللّهِ #: ]إنّ لكلِّ شئٍ شِرَّةً، ولكلِّ شِرَّةٍ فترةٌ، فإنْ صاحِبُها سدّد وقاربَ فارجُوهُ، وإن أُشِيرَ إلَيْهِ با‘صَابِعِ فَ تَعُدُّوهُ[. أخرجه الترمذى وصححه »الشرَّة« النشاط والرغبة .

 

10. (79)- Ebu Hüreyre (radýyallahu anh) anlatýyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdu ki:

"Her þeyin bir þevki vardýr. Her þevkin de bittiði bir zaman vardýr. (Yapacaðý iþe karþý bu þevki) duyan kiþi iþini yaparken mutedil hareket eder ve bu itidali devam ettirirse, muvaffak olacaðýný ümid edin, (çünkü bu þekilde takibine devam edebilir). Þayet (aþýrýlýða düþerek dikkat çekmiþ ve) parmakla gösterilecek hâle gelmiþse ona itibar edip (sâlihlerden) saymayýn"[23]

 

AÇIKLAMA:

 

Hadis vâzýh olmakla birlikte, daha iyi anlaþýlmasý için Tîbî'nin þu izahýný da kaydediyoruz: "Zahirî amellerin ve bâtýnî ahlakýn her birinde ifrât ve tefrit olmak üzere iki aþýrý taraf vardýr. Güzel olaný, ikisinin ortasý olan itidaldir. Birinin itidal üzere gittiðini görürsem muvaffak olacaðý kanaati bende hâsýl olur. Bunun hakkýnda mutlaka baþaracaktýr diye kesin hükme gitmeyin, zira gaybý ancak Allah bilir. Birini, parmakla gösterilecek þekilde aþýrý bir yola girmiþ görürseniz onun hakkýnda da zarara uðrayacak diye kesip atmayýn, çünkü gizli olanlarý Allah bilir.[24]"

 

ـ11ـ وعن أبى جُحيفة رضِىَ اللّهُ عنهُ قال: ]آخى رسُولُ اللّهِ # بَيْنَ سَلمَانَ وأبى الدرداء رَضِىَ اللّهُ عنهمَا فزارَ سلمانُ أبا الدرداءِ فرأى أمَّ الدرداءِ متبذِّلةِ فقال: ما شأنُكِ؟ قالت أخوك أبو الدرداء ليس له حاجةٌ في الدنيا. فَجَاءهُ أبو الدرداء: فَصَنَع لهُ طعاماً وَقَالَ لَهُ كلْ، فقالَ إنّى صائمٌ. فقالَ سلمانٌ ما أنا بآكلٍ حتّى تأكلَ فأكلَ فلمّا كَانَ الليلُ ذهبَ أبو الدرداء يقومُ. فقال: نم فنامَ. ثمّ ذَهَبَ ليَقُومَ، فقال: نمْ فنَامَ. فلَمّا كَانَ مِنْ آخِرِ اللّيْلِ قَالَ سَلْمَانُ قُمْ ا Œ نَ، فصلَّيا. فَقَال لَهُ سَلْمَان: إنّ لرَبّكَ

علَيْكَ حقّاً، وإن لنفسِكَ عَلَيْكَ حقّاً، و‘هلكَ علَيْكَ حقّاً. فأعطِ كلَّ ذِى حقٍّ حقَّهُ فذكرَ ذلِكَ لِرَسُولِ اللّهِ # فقالَ صدَقَ سلمان[. أخرجه البخارى والترمذى.وزاد الترمذى رحمه اللّه ]ولضيفكَ عليْكَ حقّاً[ .

 

11. (80)- Ebu Cuheyfe (radýyallahu anh) anlatýyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) Selman'la Ebu'd-Derda (radýyallahu anhüma)'yý kardeþlemiþti. Selman bir defasýnda Ebu'd-Derdâ'yý ziyaret etti. Evde, Ebu'd-Derdâ'nýn hanýmýný düþük bir kýyafet içinde buldu.

"Bu halin ne?" diye sordu, kadýn:

"Kardeþiniz, Ebu'd-Derdâ'nýn dünya ile alakasý kalmadý" diye açýkladý.

Ebu'd-Derda geldi ve Selman (radýyallahu anh)'a yemek getirerek:

"Buyur, ye!" dedi ve ilave etti: "Ben orucum!". Selman:

"Hayýr sen yemezsen ben de yemem" dedi. Beraber yediler. Akþam olunca Ebu'd-Derdâ (Selman'dan gece namazý için müsaade istediyse de, Selman:

"Uyu" dedi. Beraber uyudular. Bir müddet sonra Ebu'd-Derda namaza kalkmak istedi. Selman tekrar:

"Uyu!" dedi. Uyudular. Gecenin sonuna doðru Selman

"Þimdi kalk!" dedi. Kalkýp beraber namaz kýldýlar. Sonra Selman þu nasihatta bulundu:

"Senin üzerinde Rabbinin hakký var, nefsinin hakký var, ehlinin de hakký var. Her hak sâhibine hakkýný ver." Ertesi gün Ebu'd-Derdâ, durumu Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e anlattý. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)

"Selman doðru söylemiþ" buyurdu.[25]

 

AÇIKLAMA:

 

1- Hadiste geçen kardeþleme, "muâhat" diye bilinen meþhur vak'adýr. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) Medine'ye hicret edince muhacirleri, Medine'de barýndýrmak, onlara himaye imkâný bulmak maksadýyla Medîneliler'le kardeþlemiþ idi. Mekke'den gelen her bir muhâcir Medîne yerlilerinin biriyle kardeþ ilan ediliyordu. Bu kardeþlik bidayette, birbirlerine vâris olacak kadar hukukî baðlarý beraberinde getirmiþti. Medineli Ensar, maddî imkânlarýnýn tamamýný Mekkeli kardeþiyle -kan kardeþi imiþ gibi- paylaþýyordu. Ýki odasý varsa birini kardeþine veriyordu. Keza tarla, elde edilen mahsulat, ticaret hep ortak idi. Hatta iki hanýmý olan birini boþayarak kardeþine nikahlýyordu. Bir kýsmý daha da ileri giderek birçok menfaatlerde kardeþini kendisine tercîh ediyordu. Bu duruma îsâr hasleti denilmiþtir. Ensar, (radýyallahu anh) bu halleriyle Cenab-ý Hakk (celle celaluhu)'ý râzý etmiþ, kendilerini medh u sena eden âyetlerin inmesine medar olmuþ ve Ýslâm'ýn kökleþmesindeki bu eþsiz hizmetleri sebebiyle kýyamete kadar gelecek bütün mü'minlerin gönüllerinde gerçek bir sevgi, takdir ve hayranlýk tahtý kurmuþlardýr, (Radýyallahu anhüm ecmaîn). Ensâr-ý Kirâm'ý medh'eden âyetlerden biri:

"Daha önceden Medine'yi yurt edinmiþ ve gönüllerine imaný yerleþtirmiþ olan kimseler, kendilerine hicret edip gelenleri severler. Onlara verilenler karþýsýnda içlerinde bir çekememezlik hissetmezler. Kendileri zarûret içinde bulunsalar bile, onlarý kendilerinden önde tutarlar. Nefsinin tamahkârlýðýndan korunabilmiþ kimseler, iþte onlar saâdete erenlerdir" (Haþr: 59/9).

2- Hadiste kardeþlerin birbirini ziyaret etmeleri, ziyâret sýrasýnda kalýp geceyi geçirmelerinin müstehap olduðu da görülmektedir.

3- Ýhtiyaç hâlinde yabancý sayýlan bir kadýna hitabetmenin câiz olduðuna dair bir örnek mevcuttur. Üstelik sual, bunu soran kimseyi ilgilendirmiyor, ancak bir maslahat söz konusudur.

4- Bu rivayetten, kiþinin Müslüman kardeþine hayrý, gerçeði duyurmasý, gaflet ettiði hususlarda uyarmasýnýn gereði anlaþýlýyor. Hatasý üzerine býrakýlmasý câiz deðildir.

5- Gece kalkýþýný, gecenin sonunda yapmak efdaldir. Yani önce uykuyu alýp istirahat yaptýktan sonra sabah vaktine yakýn kalkmak.

6- Kadýnýn kocasý için süslenmesinin câiz olduðu da hadiste görülen hususlardandýr.

7- Koca üzerinde kadýnýn haklarýndan biri, kocasýnýn kendisine iyi muâmelede bulunmasý, alaka göstermesidir.

8- Misafir olduðu vakit nâfile orucu açmanýn câiz olduðu ve belki müstehab olduðu da bu hadiste görülmektedir.

9- Gelen bir haberi kaynaðýndan veya daha iyi bilen kimseden tahkîk etmenin câiz olduðu da anlaþýlmaktadýr.[26]

 

ـ12ـ وعن حَنظلةَ بنِ الربيعِ ا‘َسَدِى كاتب رسُولِ اللّهِ #، ورضِىَ عَنْهُ قالَ ]لَقَينِى أبو بكرٍ رَضِىَ اللّهُ عَنْهُ فقال: كَيفَ أنتَ؟ فقلت: نافق حنظلةُ. فقال: سبحانَ اللّهِ ماتَقُولُ؟ فقلت: نَكونُ عندَ النبىّ # يُذَكّرُنا بالنارِ والجنة كأنّا رأىَ عينٍ، فإذا خرجنا من عندِهِ عافسْنَا ا‘زواجَ وَا‘ودَ والضيعاتِ ونسينا كثيراً. قَالَ وَاللّهِ إنّى ‘جدُ مثلَ هذا، فانطلقا إلى رسولِ للّهِ # وذكرا لهُ ذلكَ. فقال: والذى نفسى بيدهِ لوْ تَدوموُنَ على ما تَكُونُونَ عِنْدِى وفي الذكرْ لصافحتكُم المئكةُ على فُرُشِكُمْ وفي طرقِكمْ، ولكنْ يا حنظلةُ ساعةً وساعةً ثَثَ مراتٍ[. أخرجه مسلم والترمذى »المعافسة« المعالجة والممارسة والمعبة .

 

12. (81)- Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in kâtibi Hanzala Ýbnu'r-Rebî el-Esedî (radýyallahu anh) anlatýyor:

Birgün Hz. Ebu Bekir (radýyallahu anh)'la karþýlaþtýk. Bana:

"- Nasýlsýn?" diye sordu.

"- Hanzala münafýk oldu" dedim.

"- Sübhanallah, sen neler söylüyorsun?" diye þaþýrdý. Ben açýkladým:

"- Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in huzurunda olduðumuz sýrada bize cennet ve cehennemden söz edilir, sanki gözlerimizle görmüþ gibi oluruz. Oradan ayrýlýp çoluk çocuðumuza, bað bahçemize karýþýnca çoklukla unutup gidiyoruz". Hz. Ebu Bekir (radýyallahu anh) de:

"- Allah'a yemin olsun ben de ayný þeyi hissediyorum" dedi. Beraberce Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e gittik ve bu durumu açtýk. Bize:

"- Nefsimi kudret elinde tutan Zat-ý Zülcelâl'e kasem olsun siz, benim yanýmdaki hâli dýþarda da devam ettirip (cennet ve cehennemi) hatýrlama iþini koruyabilseniz melekler sizinle yataklarýnýzda, yollarda müsafaha ederdi. Fakat ey Hanzala, bazan öyle bazan böyle olmasý normaldir (münâfýklýk deðildir)" dedi ve (son cümleyi üç kere tekrarladý."[27]

 

AÇIKLAMA:

 

Bu hadiste Hz. Hanzala birçok Müslümanýn zaman zaman düþtüðü vesveseli hâli dile getirmiþtir: Ýnsanoðlu Kur'ân okur, namaz kýlar, âlim bir zâtýn sohbetini dinler, bu anlarda mânevî hazlardan hissemend olur, tefekkür eder, melekiyet yönü kesafet kazanýr, düþüncelerinde uhrevî meseleler ön plana geçer. Zaman olur ayný insan çoluk çocuðun meseleleri, beþerî münasebetler, geçim mücadelesi vs. dünyevî meselelere dalar, önceki ahvâlden uzaklaþýr. Bu hâlde iken, kaybettiði önceki hâleti düþününce "ben bozuldum", "kalbim fesada uðradý" gibi karamsar düþüncelere düþer. Yukarýdaki rivayet, Hz. Hanzala (radýyallahu anh)'nýn böyle bir durumunu "münâfýk mý oldum?" endiþesiyle dile getirdiðini göstermektedir. Durumunu Hz. Ebu Bekir (radýyallahu anh)'e anlatýnca ayný endiþeler onda da birden þuur hâline çýkýverir. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'a uðramazdan önce Ashabtan baþkalarýna rastlayýp, endiþelerini açmýþ olsalardý onlarýn da ayný endiþe ve hissiyata ortak olacaklarýný söyleyebiliriz.

Ancak, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) bu durumun insan için normal sayýlmasý gerektiðini, bunun münafýklýk olmadýðýný ifade ediyor: Eðer, diyor, siz bizim meclisimizden uzakta iken de meclisimizdeki ahvâli devam ettirebilseniz, en mükemmel hâl üzeresiniz demektir. Beþerî mânialara raðmen böyle olabilen bir kimse meleklerin kendisiyle her yerde, her vakitte teberrük edip, saygý arzettiðini görebilir.

Kâri, "Bazan öyle bazan böyle" tâbirini: "Kiþi bazý kere huzur bazý kere de fütur hâlinde olmasýyla münafýk olmaz. Huzur halinde iken Rabbinizin hukukunu eda edersiniz, fütur zamanýnda ise kendi hazlarýnýzý yerine getirirsiniz" diye yorumlar. Ayrýca ilâve eder ki: Bu ifade, ibadete karþý usançtan kiþinin muhafazasý için baþka çeþit meþguliyetlere bir ruhsattýr. Böyle olunca þu mâna hasýl olur: "Ey Hanzala! Bu ulvî hâl üzerine devam herkesin tâkat getiremeyeceði bir meþakkattir. Bu sebeple onunla mükellef kýlýnamazlar. Öyle ise kiþiye, nefsini mezkur hâle zorlamasý gerekmez. Dolayýsýyla ey Hanzala, sen doðru yoldasýn, senin hâlin nifak deðildir. Bu düþünceyi terket, çünkü bu, þeytanýn hak yolunda gidenlere nüfuz ederek onlarý þaþýrtýp gidiþatlarýný deðiþtirdiði açýk kapýlardan biridir..."[28]

 

ـ13ـ وعن مالك أنهُ بلغهُ أن عائشة رَضِىَ اللّهُ عنها: ]كانتْ تُرسل إلى أهلها بعدَ العَتَمَةِ تَقُولُ: أَ تَريحُونَ الكُتَّابَ.[

 

13. (82)- Ýmam Mâlik'in kaydettiðine göre Hz. Aiþe (radýyallahu anhâ) yatsýdan sonra ailesine birini yollayarak: "(Boþ sözleri keserek) yazýcý melekleri rahatlatmak istemez misiniz?" diye haber gönderdi."[29]

 

AÇIKLAMA:

 

Rivayet, mâlayânî ve günah olacak sözlerden sol taraftaki meleklerin rahatsýz olduðunu ifade etmektedir. Çünkü soldaki melekler, insanoðlunun iyi olmayan fiillerini yazmaktan memnun olmamakta; rahatsýz olmaktadýr. Saðdaki meleklerin hayýr fiilleri yazmaktan memnun olmalarý sebebiyle, erken yatarak onlarý istirâhata kavuþturmak diye bir mâna zihne gelmemelidir[30].

 

ـ14ـ وعن ابن عباس رضِىَ اللّهُ عنهما. قال: ]أُخبِرَ النبِىُّ # عن موةٍ لهُ تَقُومُ اللّيل وتصومُ النهارَ فقال: لكلِّ عاملٍ شِرَّةٌ، ولكلِّ شرةٍ فترةٌ، فمنْ صارتْ فترتُهُ إلى سنتى فقد اهتدَى، ومن أخطأ فقدْ ضلَّ[ .

 

14. (83)- Ýbnu Abbas (radýyallahu anh) anlatýyor: Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e azadlý bir cariyenin geceleri namaz, gündüzleri de oruçla geçirdiði haber verilince þöyle buyurur:

"Her çalýþanda bir þevk mevcuttur, her þevkin de bir sonu vardýr. Kimin þevkinin sonu sünnetimde kalýrsa doðru yoldadýr. Kim de hata eder (sünnetimin hâricinde kalýr) ise o da sapýtmýþtýr."[31]

 

ـ15ـ وعن أبى هريرة رضِىَ اللّهُ عنهُ قال: قال رَسُولُ اللّهِ #: ]خَيْرُ ا‘مُورِ أوْسَاطُها[. أخرجهما رزين .

 

15. (84)- Ebu Hüreyre (radýyallahu anh) anlatýyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) þöyle buyurdu:

"Ýþlerin en hayýrlýsý orta ve itidal üzere olanýdýr"[32]

 

 

---

[1] Buhârî, Nikah: 1; Müslim, Nikah: 5, (1401); Nesâî, Nikah: 4, (6, 60); Ýbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Þerhi, Akçað Yayýnlarý: 2/345.

[2] Ýbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Þerhi, Akçað Yayýnlarý: 2/345-347.

[3] Ýbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Þerhi, Akçað Yayýnlarý: 2/347.

[4] Buhârî, Ý'tisam: 5, Edeb: 72; Müslim, Fedâil: 127, (2356); Ýbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Þerhi, Akçað Yayýnlarý: 2/348.

[5] Ýbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Þerhi, Akçað Yayýnlarý: 2/348.

[6] Ebu Dâvud, Salât: 317 (1369).

[7] Ýbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Þerhi, Akçað Yayýnlarý: 2/349.

[8] Dilimizde ceset kelimesi daha çok ölünün maddi vücudu için kullanýlýr ise de hadîste bazan cism bazan da cesed kelimeleri gelmiþtir. Dilimizdeki beden kelimesi daha uygun gözüküyor.

[9] Ýbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Þerhi, Akçað Yayýnlarý: 2/349-351.

[10] Buhârî, Savm: 54-59, Teheccüt: 7, 19, Enbiya: 37, Fedâilu'l-kur'ân: 34, Nikâh: 89, Edeb: 84, Ýsti'zan: 38; Müslim, Sýyâm: 181-194, (1159); Ebu Dâvud, Sýyâm: 53, (2425); Nesâî, Sýyâm: 76, (4, 209-210); Tirmizî, Savm: 57, (770); Ýbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Þerhi, Akçað Yayýnlarý: 2/352-353.

[11] Ýbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Þerhi, Akçað Yayýnlarý: 2/353-354.

[12] Ýbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Þerhi, Akçað Yayýnlarý: 2/355.

[13] Buhârî, Ýman: 16, Ezân: 81, Rikâk: 18; Müslim, Salât: 283, (782); Muvatta, Salâtu'l-Leyl: 4, (1, 118); Nesâî, Kýyâmu'l-Leyl: 1 (3, 218); Ebu Dâvud, Salât: 317, (1368).

[14] Buhârî, Rikak: 18.

[15] Buhârî, Ýman: 29; Ýbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Þerhi, Akçað Yayýnlarý: 2/356.

[16] Ýbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Þerhi, Akçað Yayýnlarý: 2/356-359.

[17] Buhârî, Ýlm 12, Edeb 80; Müslim, Cihad 6, 7, (1732-1733); Ýbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Þerhi, Akçað Yayýnlarý: 2/359.

[18] Ebu Dâvud, Edeb: 52, (4904). Ebu Davud'da rivâyet daha uzundur. Ýbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Þerhi, Akçað Yayýnlarý: 2/360.

[19] Ýbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Þerhi, Akçað Yayýnlarý: 2/360-361.

[20] Buhârî, Teheccüd: 18; Müslim, Müsâfirîn: 219, (784); Ebu Dâvud, Salât: 308, (1312); Nesâî, Kýyâmu'l-Leyl: 17, (3, 218); Ýbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Þerhi, Akçað Yayýnlarý: 2/361.

[21] Buhârî, Ýman: 32, Teheccüd: 18; Müslim, Salâtu'l-Musâfirin: 220-221 (785); Muvatta, Salatu'l-Leyl: 4, (1, 118); Nesâî, Salatu'l-Leyl: 17 (3, 218); Ýbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Þerhi, Akçað Yayýnlarý: 2/362.

[22] Ýbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Þerhi, Akçað Yayýnlarý: 2/362-363.

[23] Tirmizî, Kýyâmet 21, (2455) (83 numaralý hadise de bak). Ýbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Þerhi, Akçað Yayýnlarý: 2/363.

[24] Ýbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Þerhi, Akçað Yayýnlarý: 2/363.

[25] Buhârî, Edeb: 86, Savm: 51, Teheccüd: 15; Tirmizî, Zühd: 64 (2415); Ýbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Þerhi, Akçað Yayýnlarý: 2/364.

[26] Ýbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Þerhi, Akçað Yayýnlarý: 2/365.

[27] Müslim, Tevbe 12, (2750);  Tirmizî, Kýyamet 60, (2516); Ýbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Þerhi, Akçað Yayýnlarý: 2/366.

[28] Ýbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Þerhi, Akçað Yayýnlarý: 2/366-367.

[29] Muvatta, Kelam: 9, (2, 987); Ýbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Þerhi, Akçað Yayýnlarý: 2/368.

[30] Ýbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Þerhi, Akçað Yayýnlarý: 2/368.

[31] Ýbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Þerhi, Akçað Yayýnlarý: 2/368.

[32] (Bu son iki hadisi Rezîn tahric etti).el-Makasýdu'l-Hasene bu rivayeti Ýbnu's-Sem'ânî'nin Zeylü Târîhi'l-Baðdâd'da kaydettiðini, senedinde meçhul ravinin yer aldýðýný belirtir. Ýbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Þerhi, Akçað Yayýnlarý: 2/368.

KİTABU'L-EMANET

 

Emanet, hıyanetin zıddı olup güven, sadakat, emniyet mânalarına gelir. İslâm dini adalet ve emniyete çok fazla ehemmiyet atfeder. İçtimâî ve ferdî huzurun, maddî ve mânevi kalkınmanın bunlara bağlı olduğunu belirtir.

Aslında adaletle emniyet birbirinden ayrılmaz. Adaletin olmadığı yerde emniyet ve güven de olmaz. Cenab-ı Hak Rahmân suresinde semâvatın bile adaletle nizamda, kıyamda olduğunu belirttikten sonra insanlar arasında adaletli, ölçülü, hukuka riayetkâr olunmasını emretmiştir. Hadislerde emanetin kaybolması kıyamet alâmeti olarak ifade edilmiştir. Emânetin kaybolması, insanlar arasında dürüstlüğün, adaletin, hakkına razı olma duygusunun kalmaması, kimsenin kimseye güvenemez hâle gelmesi demektir. Bu da hilekârlıkların, haksızlıkların artmasıyla hâsıl olur.

Emanetin kalkmasıyla hâsıl olacak durumun vehametini tam kavrayabilmek için, Kur'ân-ı Kerîm'de emânete verilmiş olan makamın yüceliğini bilmek yeterlidir:

"Doğrusu biz, emaneti göklere, yere, dağlara sunmuşuzdur da onlar bunu yüklenmekten çekinmişler ve ondan korkup titremişlerdir. Pek zâlim ve çok câhil olan insan ise onu yüklenmiştir." (Ahzâb: 36/72).

Hadiste kaybolacağı veya "kaybedilmesi"nin kıyamet alâmeti olacağı bildirilen emanetin âyette zikredilen emanetten ayrı olduğu söylenemez.

Nitekim, bu "emanet"in ne olduğu sorusuna ulema farklı yorumlar getirmiştir ki, hepsinin de belli bir ölçüde haklılığı açıktır.

İbnu Abbâs'a göre: Yapılması emredilen veya yasaklanan farzlar'dır demektir.

Bazıları: İbadetlerdir demiştir.

Bazıları: Bütün tekliflerdir demiştir.

Bazıları: Allah'ın insanlardan aldığı mîsaktır demiştir.

İbnu't-Tîn: Mükellefin, Allah'tan başkasınca bilinmeyen bütün gizli şeyleridir, demiştir.[1]

 

ـ1ـ عن حذيفة بن اليمان رَضِىَ اللّهُ عنهُ قال: ]حَدَّثَنَا رَسُول اللّهِ # حَديثَيْنِ قَدْ رأيتُ أحَدَهُما وَأنَا أنْتَظِرُ اŒخرَ. حدّثنا أنّ ا‘مانَةَ نَزَلَتْ في جِذْرِ قُلوبِ الرّجَالِ، ثمّ نَزَلَ القرآنُ فعلمُوا مِنْ القرآنِ وَعَلِمُوا مِن السنةِ، ثمّ حدّثنا عَنْ رَفعِ ا‘مانةِ. قال: ينامُ الرجُلُ النومةَ فتُقْبضُ ا‘مانةُ منْ قَلْبِهِ فَيَظِلُّ أثَرُها مثلَ أثرِ الوكتِ، ثمّ ينامُ النومةَ فتُقبضُ ا‘مانةُ من قلبهِ فيظلُّ أثَرُهَا مثلَ أثرِ المجْلِ كجمرٍ دحرجْتَه عل رجلك فنفَطَ فتَرَاهُ منتبِراً وليسَ فيهِ شئٌ، ثمَّ أخذَ حصىً فدحْرجَهُ علَى رِجلِهِ فيُصْبِحُ النّاسُ يتبايعونَ فََ يَكادُ أحدٌْ منهمْ يُؤَدّى ا‘مانةَ حتَّى يُقَالَ إنّ في بنى فُنٍ رجً أميناً حتّى يُقالَ لِلرَّجُلِ ما أجلَدَهُ ما أظرفَهُ ما أعقَلَهُ، وَمَا في قلبِِهِ مثقالُ حبةٍ من خردلٍ من إيمانٍ. ولقد أتَى عليّ زمانٌ وَمَا أُبَالى أيُّكُمْ بايعتُ، لَئن كَانَ مسلماً ليردّنّه عليّ دينهُ، وإن كانَ نصرانياً أو يهوديّاً ليردّنّه عليّ ساعيه، وأما اليومَ فَما كنتُ أبايعُ منكم إ فناً وفناً[. أخرجه الشيخان والترمذى.»الْوَكْتُ« ا‘ثر في الشئ من غير لونه كالنقطة »والمجلُ« ما يظهرُ في اليدِ شِبهَ البُثر من معاناةِ ا‘شياء الصلبةِ الخشنةِ »وَالمُنْتَبرُ« المنتفخ .

 

1. (85)- Huzeyfetu'bnu'l-Yemân (radıyallahu anh) anlatıyor: Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm), bize iki hadis irad buyurmuştu. Ben bunlardan birini gördüm, diğerini de bekliyorum. Buyurmuştu ki:

"Emanet (din, adalet duyguları) insanların kalplerinin derinliklerine (yaratılışlarında, fıtrî meyiller olarak) konmuştur. Sonradan Kur'ân-ı Kerîm indi. (İnsanlar kalplerine konmuş olan bu fitrî temâyüllerin) Kur'ân ve hadiste te'yîdini buldular." Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) bize bu emanetin kalplerden kalkmasından da bahsetti ve buyurdu ki: "Kişi uykuda imiş gibi farkında olmadan kalbinden emanet alınır. Geride, benek izi gibi bir iz kalır. Sonra ikinci sefer, yine uykuda imişcesine, kişi farkında olmadan kalbindeki emânet duygusundan bir miktar daha alınır. Bunun da, kalpte bir kabarcık izi gibi bir izi kalır, yâni şöyle ki, ayağın üzerinden bir kor parçasını yuvarlayacak olsan değdiği yerleri kabarmış görürsün. Ne var ki, içinde işe yarar bir şey yoktur." Sonra Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) bir çakıl tanesi aldı, onu ayağının üzerinde yuvarladı. (Ve sözüne davam etti:) "(Emanet bu şekilde peyder pey azalmaya devam eder, o hâle gelinir ki artık) alış verişe giden insanlarda (itimad, güven, doğruluk ve) emanet tamamen kaybolur. Hatta dürüstler "falanca kabilede dürüst insanlar varmış" diye parmakla gösterirler. Bazan da, kalbinde zere miktar iman olmayan bir kimsenin "ne civanmerd, ne kibar, ne akıllı kişi" diye övüldüğü olur." (Huzeyfe devam etti:)

- Ben öyle günler gördüm ki, hanginizle alış veriş yaptığıma aldırmazdım. Muhâtabım Müslüman idiyse, bana karşı hile yapmasına dindarlığı mâni olurdu. Muhatabım Yahudi veya Hıristiyan idiyse, onu da, âmiri(nden vâliden gelen korku ve disiplin) bana hile yapmaktan alıkoyardı. Fakat bugün sizden sadece falanca falanca ile (gönül huzuruyla) alış veriş yapabilirim."[2]

 

AÇIKLAMA:

 

Hadiste geçen emanet'i, daha ziyade güven, emniyet, itimad, dürüstlük gibi mânalara tevcîh ettik ise de âlimler, burada mezkur olan emanetin yukarıda kaydettiğimiz âyette mezkûr olan "emanet"ten ayrı olmadığını, aynı mânada kullanıldığını belirtmiştir. Sâhibût-Tahrîr, bunların aynı şey olduğunu söyledikten sonra: "Bu emanet ise "iman"ın ta kendisidir" der ve ilâve eder: "İman kalpte bir yerleşti mi, kişi, onun emrettiğini yapar, yasakladığından da kaçar." Aynı görüşte olan İbnu'l-Arabî, açıklama da sunar: "Huzeyfe hadisindeki emanet'ten murad imandır, bunun isbatı onun kaldırılması ile alakalı olarak beyan edilenlerdir. Şöyle ki: Kötü amellerin imanı gitgide zayıflatacağı, en sonunda imandan sâdece bir iz kalacağı belirtilmiştir" İbnu Hacer ilâve eder: Bu iz ise, dil ile telaffuzdan ve kalbin zahirinde kalan (ve amele aksetmiyen) zayıf bir itikattan ibarettir. Bunu da Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) bedenin zahirindeki bir ize benzetmiştir. İmanın zayıflığına da, uyku haline benzetmek suretiyle imada bulunmuştur. Kalpten imanın gidişini ifade için ayak üzerinden kayıp yere düşen bir taşın temsilini vermiştir."

Huzeyfe (radıyallahu anh) hicretin 36. yılında vefat etmiştir. Yani Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'dan sonra Şeyheyn devrinin adâletli, disiplinli devrini yaşadı. Hz. Osman (radıyallahu anh) devrini de yaşadı. Öyle anlaşılıyor ki, gitgide önceki içtimâî şartlar bozulmuş, itimad edecek kimseler azalmış ve Huzeyfe, hazretleri (radıyallahu anh), Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın haber verdiği fitne alâmetlerini, kendi devrine tatbik edebilme fırsatı bulmuştur. O kadar ki artık cemiyette yakînen tanıdığı pek az kimseye itimad edebilmekte, korkmadan onlarla alışveriş yapabilmektedir.[3]

 

ـ2ـ وعن أبى هريرة رَضِىَ اللّهُ عنهُ قال: قالَ رَسُولُ اللّهِ #: ]إذا ضُيِّعتِ ا‘مانةُ فانتظرِ السّاعةَ. قيل: وَكَيْفَ إضَاعَتُهَا؟ قال: إذا وُسِّدَ ا‘مرُ إلى غيرِ أهلهِ[.أخرجه البخارى. »وُسِّدَ« أُسند .

2. (86)- Ebu Hüreyre (radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdu ki:

"Emanet kaybedilince kıyameti bekleyin."

"Emanet nasıl kaybolur?" diye sordular.

"İşler ehil olmayanlara teslim edilince" diye cevapladı."[4]

 

AÇIKLAMA:

 

Emanet'in kaybı emin (güvenilir) kimselerin yok olması veya yok denecek kadar azalmasıyla meydana gelir.

Yukarıdaki hadis, Buhârî'nin, Kitabu'l-İman bahsinde "Kıyamet ne zaman?" diye soran bir bedeviye cevap sadedinde zikredilmiştir.

"İşler" diye tercüme ettiğimiz kelimenin aslı "emr"dir. Dine müteallik hilafet, memurluk, kadılık, müftülük vs. bütün hizmetleri ifade eder. Hadis, bu mühim hizmetlere liyakatli kimselerin getirilmesindeki lüzuma dikkat çekiyor. İbnu Battâl şu açıklamayı yapmıştır: "Emaneti ehil olmayana verme'nin mânası şudur: "Allah imamları, kullarının başına emanetçi olarak koydu ve kendilerine kullar için hayırhâh olmayı farz kıldı. Öyle ise, başlarına dindar kimseleri âmir tayin etmeleri gerekir, (çünkü Allah'tan korkacaklar için halka ancak dindarlar adâletle, hayırla hizmet sunarlar). Dindar olmayanları tâyin ettikleri takdirde, imamlar (devlet reisleri), Allah'ın kendilerine tevdi ettiği emanete ihânet etmiş olurlar."[5]

 

ـ3ـ وعنهُ رَضِىَ اللّهُ عنهُ قال: قالَ رَسُولُ اللّهِ #: ]أدِّ ا‘مانةَ إلى مِن ائتَمنكَ، وَ تَخُنْ من خانَكَ[. أخرجه أبو داود والترمذى .

 

3. (87)- Yine Ebu Hüreyre (radıyallahu anh) Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in şu sözünü rivayet etmiştir: "Sana emanet bırakanın emânetini geri ver. Sana ihânet edene ihânet etme"[6]

 

AÇIKLAMA:

 

Hadis, emanete ihânet edilemeyeceğini kesin bir üslupla ifade eder. Ancak emanet sahibinin hâin olması halinde, hakkında iki görüş ileri sürülmüştür:

1- Bir kısım âlimler: "Emanet bırakan kimse sana hiyanet etmiş bile olsa -yukarıdaki hadisin zâhirine göre- hıyanete hıyanetle mukabele edemezsin" demiştir. Kadı Iyaz şöyle söyler: "Hâine, onun sana yaptığı gibi davranma, hıyanetine hiyanetle mukabele etme, aksi takdirde onun gibi olursun. Ancak kişinin, borcunu inkâr eden alacaklısından hakkı kadarını alması buna girmez." Tîbî der ki: Evla olanı, hadisi şu âyetin mânasında anlamaktır: "İyilik ve fenalık bir değildir. Ey inanan kişi, sen fenalığı en güzel şekilde sav..." (Fussilet: 41/34), yani arkadaşın sana ihânet ederse, sen onun ihânetine ihânetle mukabele etme, bu câiz olsa. Bilakis iyilikle mukabele et. Bu da tam mukabiliyle davranmakla olur. Sen sonra kötülük yapana iyilik yap."

2- Bazıları ise, emanet, hiyanet ettiği mal cinsinden ise, gasbettiği miktarınca malını alabileceğini söylemiştir. Mesela dirhem cinsinden hakkına, dirhem cinsinden emânetten alabilir, dinarsa alamaz. Şâfiî hazretlerinden (rahimehullah) şöyle söylediği nakledilmiştir: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) çocuklarına yeterince bakmayan Ebu Süfyan'ı hanımı şikâyet edince kadına: "Ma'ruf üzere yetecek kadarını" Ebu Süfyan'ın malından onun gıyabında almasına izin vermiştir. Öyle ise, bir kimsede alacağı olan bir zât borçlunun borcunu ödememesi hâlinde onun malından, ağırlığınca veya miktarınca veya kıymetince denk olacak kadarını alır. Hatta cinsleri ayrı bile olsa alıp satması, elde edeceği semereden hakkı kadarını alması câizdir... Bu hıyanet değildir... Hıyanet, hakkı kadarını aldıktan sonra fazla alacak olursa söz konusudur.[7]

 

ـ4ـ وعن أبى موسى رَضِىَ اللّهُ عنهُ قال: قالَ رَسُولُ اللّهِ #: ]إن الخازنَ المسلمَ ا‘مينَ الّذى يُعطِى ما أُمِرَ بهِ كامً موَفَّراً طيبةً بهِ نفسُهُ أحدُ المتصدقين[.أخرجه الخمسة إ الترمذى.وزاد النسائى في أوله ]المُؤمِنُ لِلمؤمنِ كَالبُنْيَانُ يَشُدُّ بَعْضُهُ بَعْضاً[ .

 

4. (88)- Ebu Musa (radıyallahu anh)'nın rivayetine göre Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) şöyle buyurmuştur:

"Emîn bir Müslüman mal muhafızı olsa ve vazîfesini dürüstlükle yapsa, şöyle ki, kendisine (sadaka vs. nevinden) emredileni gönül hoşluğuyla eksiksiz ve tam olarak yerine verse, sadakayı veren iki kişiden biri olur."

Nesâî, hadisin başında şu ziyadeyi kaydetti: "Mü'min kişi, diğer mümine karşı duvar gibidir, birbirlerini takviye ederler."[8]

 

AÇIKLAMA:

 

Bu hadisi Buhârî: "Efendisinin emriyle müfsid olmadan tasaddukta bulunan hâdimin sevabı" adını verdiği babta kaydeder.

Âlimler, mal sâhibinin emriyle hizmetçinin veya kocasının emriyle kadının, gönül hoşluğu ile vereceği sadakadan aynen mal sâhibi gibi sevab kazanacağını söylemişlerdir. Kadının, kocasının malından, gıyabında eksilme belli olmayacak kadar verebilir, fazlası için izin alması gerekir demişlerdir. Hâzin ve hâdim izinsiz sadaka veremezler.[9]

 

---

[1] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/369-370.

[2] Buhârî, Rikak: 35, Fiten: 13; Müslim, İman: 230, (143); Tirmizî, Fiten: 17, (2180); İbnu Mâce, Fiten: 27, (4053); İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/370-371.

[3] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/371-372.

[4] Buhârî, Rikak: 35, İlm 2; İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/372.

[5] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/372.

[6] Ebu Dâvud, Büyü: 81 (3534); Tirmizî, Büyü: 38, (1264); İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/373.

[7] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/373.

[8] Buhârî, Zekat: 25, Vekâlet: 16, İcâre: 1; Müslim, Zekât: 79 (1023); Ebu Dâvud, Zekât: 43, (1684); Nesâî, Zekât: 66, (5, 79-80); İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/374.

[9] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/374.

.

EMR-İ Bİ'L-MA'RUF VE'N-NEHY-İ ANİ'L-MÜNKER BÖLÜMÜ[1]

 

ـ1ـ عن طارق بن شهاب ]أنّ أولَ منْ بدأَ بخُطبةِ العِيدِ قَبلَ الصّةِ مَروانُ فقامَ إلَيْهِ رجلٌ فقالَ: الصّةُ قَبلَ الخطبةِ، فقالَ قدْ تُركَ ما هُنالِكَ، فقالَ أبو سعيد الخدرى رَضِىَ اللّهُ عنهُ أمّا هذا فقد قضَى ما عليهِ، سمعتُ رسُولَ اللّهِ # يقُولُ: مَنْ رأى مِنْكُمْ مُنْكراً فلْيُغيرْهُ بيدِه، فإن لم يستطعْ فبلسانهِ، فإن لم يستطعْ فبقَلْبِهِ، وذلك أضْعَفُ ا“يمانِ[. أخرجه الخمسة إّ البخارى وهذا لفظ مسلم.وعند الترمذى فقام رجل فقال: يا مَرْوانُ خالفتَ السُّنّةَ.زاد أبو داود: أخرجتَ المنبرَ في يومِ عيدٍ وَلم يكُنْ يُخرجُ فيه، وبدأتَ بالخطبةِ قبلَ الصّةِ، وَليسَ عندَ النسائى إ المسند فقط .

 

1. (89)- Târık İbnu Şihâb anlatıyor: "Bayram hutbesini okuma işini namazdan öne alanın ilki Mervan'dır. O, bu işe tevessül edince cemaatten birisi ayağa kalkarak:

"Yanlış iş yapıyorsun, namazın hutbeden önce kılınması gerekir" dedi. Mervan:

"Artık o usül terkedildi" diyerek devam etmek istedi. Ebu Saîdu'l-Hudrî ortaya atılarak:

"Bu adam, üzerine düşen uyarma vazifesini yaptı. Zira ben Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in şöyle söylediğini işittim:

"Sizden kim (sünnetimize uymayan) bir münker görürse (seyirci kalmayıp) onu eliyle düzeltsin. Buna gücü yetmezse lisanıyla düzeltsin. Buna da gücü yetmezse kalbiyle buğzetsin. Bu kadarı imanın en zayıf mertebesidir."

Tirmizî'nin rivâyetinde şöyle denir: "Bir adam kalkarak ey Mervan sünnete muhalefet ettin..." dedi.

Ebu Dâvud şu ziyadeyi kaydeder: Sen bayram gününde minberi (musallaya) çıkardın. Halbuki daha önce bayramda minber çıkarılmazdı. Bir de hutbeyi namazda öne aldın."

Nevevî rivayetinde bu açıklamalar yok, sadece Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in sözleri var.[2]

 

AÇIKLAMALAR:

 

1- Emevî halifeleri, hutbe sırasında cemaati rahatsız eden siyasî muhtevalı sözler sarfederlerdi. Hz. Ali (radıyallahu anh) başta, Âl-i beyte hakaretler, lânetler okumak mutad bir hal almıştı. İbadetini yapmak ve fakat bu nâhoş sözleri dinlemek istemeyen birçok Müslüman, namazı kılar kılmaz mescidi terkederek hutbeyi dinlemiyordu. Bu durumu önlemek ve hutbelerinin herkes tarafından dinlenmesini sağlamak için, Halife Mervan, yukarıda belirtilen değişikliği yapar: Önce hutbeler okunur, sonra namaz kılınır. Bu durum da başka rahatsızlıklara, halîfenin itibarını sarsıcı müdahalelere sebep olur.[3]

2- Emr-i Bi'l-Ma'ruf Ve Nehyi Ani'l-Münker

Dinimizin hayatiyetini koruyan mühim bir müessese olan iyiliğin emir, kötülüğün yasaklanması meselesine kısaca temas edeceğiz.

Emredilecek olan ma'ruf, aklın ve şeriatın güzel kabul ettiği her şeydir. Yasaklanacak olan Münker de yine aklın ve şeriatın çirkin bulup reddettiği her şeydir.

Gerek Kur'ân-ı Kerîm'in birçok âyetleri ve gerekse Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in pek çok hadisleri mü'minleri bu meselede teşvik eder. Emr-i bi'lma'ruf ve nehy-i ani'lmünker yapmayan milletlerin tarihte çöktükleri ve gelecekte de musîbet ve belalara mâruz kalacakları, çökecekleri belirtilir. Bir hadis şöyle: "İçerisinde iyilerin daha mümtaz, daha güçlü bulunduğu bir kavimde kötülükler işlendiği halde, iyiler müdahale edip ıslahda bulunmazlarsa -bir başka rivayette: Müdâhale edecek güçte bir kimsenin bulunduğu bir kavimde kötülükler işlenir ve fakat o kimse müdâhalede bulunmazsa- Allah (celle şânuhu), herkese ulaşacak umumî bir ceza gönderir."

Şu hadis emr-i bi'lma'ruf, zamanında yapılmadığı takdirde cemiyetin mâruz kalacağı ızdırabın sonradan çok zor telâfi edileceğini ifade eder: "Ey mü'minler, yalvar yakar olmanıza rağmen dualarınız kabul olmayacak durumlara düşmezden önce iyiliği (ma'ruf'u) emir ve kötülükten de men ediniz."[4]

 

ـ2ـ وعن ابن مسعود رَضِىَ اللّهُ عنهُ قال: قالَ رَسُولُ اللّهِ #: ]مَا مِنْ نَبِىٍّ بعثَهُ اللّهُ تعالى في أمَّةٍ قبلِى إّ كَانَ لَهُ مِنْ أمّتِهِ حَوارِيُّونَ وَأصْحابٌ يأخذُونَ بِسُنَّتِهِ وَيَقْتَدُونَ بأمرِهِ ثم إنهَا تخلُفُ مِنْ بعدهم خُلوفٌ يَقُولونَ ما يَفْعَلُونَ وَيَفْعَلُونَ مَا يُؤمَرُونَ، فَمَنْ جَاهَدَهُمْ بيدِهِ فَهُوَ مُؤْمِنٌ وَمَنْ جَاَهَدَهُمْ بِلِسانهِ فَهُو مُؤْمِنٌ وَمَنْ جَاهَدَهُمْ بِقَلْبِهِ فَهَُوَ مُؤمِنٌ. ليس وراء ذلك من ا“يمان حبةُ خردلٍ[. أخرجه مسلم.»حَوَارىُّ الرجل« خاصتُه وناصرُوهُ.»والخلوفُ« جمع خلْف بسكون الم، وهمُ الذين يأتونَ بعدَ مَن مضى ويكونونَ شرّاً منهم .

 

2. (90)- İbnu Mes'ud (radıyallahu anh) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) şöyle buyurdu:

"Benden önce Allah'ın gönderdiği her peygamberin mutlaka ümmetinden havarîleri ve arkadaşları olmuştur. Bunlar onun sünnetiyle amel ederler emirlerini de yerine getirirlerdi. sonra,  bu peygamberlerin ardından öylesi kötüler zuhûr etmişti ki, yapmadıklarını söyleyip, kendilerine emredilmeyeni de yapmışlardır. Kim bu güruhla eliyle mücahede ederse mü'mindir. Kim onunla diliyle mücahede ederse o da mü'mindir. Kim de onlarla kalbiyle mücahede ederse o da mü' mindir. Bunun gerisine, artık zerre miktar iman yoktur."[5]

 

AÇIKLAMA:

 

İşlenen bir kötülük (münker) karşısında, mü'min, şartlara göre mutlaka bir tavır alacaktır. Eliyle müdâhale ettiği takdirde halledebileceği, müessir olabileceği bir durumsa eliyle, sözle faydalı olabilecekse diliyle müdâhale edecektir. Her ikisi de fayda vermeyecek bir durumda ise kalben buğzederek taraftar olmadığını belirtecektir. Bunu da yapmazsa o münkeri hoş görüyor demektir. Bu elbette imanla bağdaşmaz.[6]

 

ـ3ـ وعنهُ رَضِىَ اللّهُ عنهُ قال: قالَ رَسُولُ اللّهِ #: ]لَمَّا وَقَعَتْ بَنُوا إسْرائيلَ في المعاصى نَهْتهمْ علماؤُهمْ فلَم ينتهُوا فجالسُوهمْ وواكلُوهمْ وشاربُوهمْ فضربَ اللّهُ تعالى قلوبَ بعضِهم ببعضٍ ولعَنَهم على لِسانِ داودَ )اŒية(، ثمّ جلَسَ وَكَانَ متّكئاً فقَال : وَالَّذِى نفسى بِيدِهِ حتّى تأطُروهم على الحقِّ إطراً[. ومعنى »تأطروهم« تعطفوهم وتردوهم .

 

3. (91)- Yine İbnu Mes'ud (radıyallahu anh) anlatıyor: Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdu ki: "İsrailoğulları bir kısım günahlar işlemeye başlayınca âlimleri onları bu işlerden menettiler. Ancak onlar dinlemediler, vazgeçmediler. Zamanla âlimler de onlarla oturmaya, dayanışmaya ve beraber içmeye başladılar. Allah da bunun üzerine, berikinin dalâletini öbürüne katarak, biriyle diğerinin küfrünü artırdı. "Dâvud'un ve Meryem oğlu İsâ'nın diliyle onları lânetledi..." (Maide: 5/78).

Sonra, ayakta bulunan Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) oturarak sözünü tamamladı: "Hayır, nefsimi kudret elinde tutan Zat'a yemin ederim, onları hak adına kötülüklerden men etmezseniz (siz de rızaya eremezsiniz)." [7]

 

ـ4ـ وعن قيس بن أبى حازم قال: قال أبو بكر رضى اللّهُ عنه، بعد أن حمِدَ اللّهَ تعالى وأثْنَى عليهِ: يا أيّها النّاسُ إنّكمْ تقرؤنَ هذه اŒيةَ وتَضُعونَهَا على غيرِ مَوضِعِها يَا أيها الَّذينَ آمنُوا عَليكُمْ أنفُسَكُمْ  يَضُرُّكُمْ مَنْ ضَلَّ إذا اهْتَدَيْتُمْ وَإنّا سمِعْنَا رَسُولَ اللّهِ # يَقُول:

]إنّ النّاسَ إذا رَأَوُا الظالمَ فَلمْ يأخُذُوا عَلى يدِهِ أوشَكَ أنْ يَعمّهُمُ اللّهُ تعالى بِعقَابٍ، وإنّى سمِعْتُ رَسُولَ اللّهِ # يقول: مَا مِنْ قَوْمٍ يُعْمَلُ فِيهِمْ بِالمَعاصِى ثمّ يَقدِرُونَ عَلى أن يُغيرُوا فلم يُغيرُوا إّ يوشَكُ أن يَعمّهم اللّهُ بِعقابٍ[. أخرجهما أبو داود والترمذى. ومعنى »يوشكُ« يقرُبُ ويُسرعُ .

 

4. (92)- Kays İbnu Ebî Hâzım anlatıyor: "Hz. Ebu Bekir (radıyallahu anh) Cenâb-ı Hakk'a hamd ve senadan sonra buyurdu ki: "Ey insanlar! Sizler şu âyeti okuyor ve fakat yanlış anlıyorsunuz: "Ey iman edenler, siz kendinize bakın. Doğru yolda iseniz sapıtan kimse size zarar veremez" (Maide: 5/105). Biz Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in: "İnsanlar, zâlimi görüp elinden tutmazlarsa, Allah'n, hepsine ulaşacak umumî bir belâ göndermesi yakındır" dediğini işittik." Keza ben, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın: "İçlerinde kötülükler işlenen bir cemiyet, bu  kötülükleri bertaraf edecek güçte olduğu halde, seyirci kalır, müdâhale etmezse, Allah'ın hepsini saran umumî bir  belâ göndermesi yakındır" dediğini işittim."[8]

 

ـ5ـ وعن حذيفة رَضِىَ اللّهُ عنهُ قال: قالَ رَسُولُ اللّهِ #: ]وَالَّذِى بِيَدِهِ لَتأمُرُنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَلَتَنْهَوُنَّ عن المنكرِ أو ليوشِكنّ اللّهُ أن يبعثَ عليكم عقاباً منه ثم تدْعونهُ ف يستجيبُ لكمْ[. أخرجه الترمذى .

 

5. (93)- Huzeyfe (radıyallahu anh) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:

"Nefsimi kudret elinde tutan Zat'a kasem olsun, ya ma'rufu emreder ve münkerden de yasaklarsınız veya Allah'ın katından umumî bir belâ göndermesi yakındır. O zaman yalvar yakar olursunuz da duanız kabul edilmez."[9]

 

ـ6ـ وعن ابن مسعود رَضِىَ اللّهُ عنهُ قال: قالَ رَسُولُ اللّهِ #: ]إنّكم منْصُورونَ وَمصيبُونَ ومفتوحٌ عليْكمْ: فمنْ أدرََكَ ذلك منكمْ فليتقِ اللّهَ تعالى وليأمرْ بالمعروفِ ولْينهَ عن المنكرِ، ومن كذَبَ علىّ متَعمداً فليتبوأ مقعَدَهُ منَ النّارِ[.

 

6. (94)- İbnu Mes'ud (radıyallahu anh) anlatıyor: Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:

"Sizler yardım görecek, ganimetler elde edecek ve birçok memleketleri fethedeceksiniz. Sizden kim bu vakte ererse, Allah'tan çekinsin, ma'rufu emredip, münkerden de nehyetsin. Kim de bile bile bana yalan nisbet ederse, ateşteki yerini hazırlasın."[10]

 

ـ7ـ وعن عُرس بن ِ عميرةَ الكندِىِّ رَضِىَ اللّهُ عنهُ قال: قالَ رَسُولُ اللّهِ #: ]إذا عُملتِ الخطيئةُ في ا‘رضِ كَانَ مَنْ شَهدَهَا فأنكرَهَا كمنْ غابَ عنهَا، وَمَنْ غابَ عنهَا فَرَضِيَهَا كانَ كمنْ شهدهَا[. أخرجهما أبو داود .

 

7. (95)- Urs İbnu Amîre el-Kindî (radıyallahu anh) anlatıyor: Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:

"Yeryüzünde bir kötülük işlendiği vakit, ona şâhid olan bunu takbîh ederse (kötü olduğunu te'yîd ederse), o kötülüğü görmemiş gibi zararından kurtulur. O kötülüğe şâhid olmadığı halde, işittiği zaman memnun kalan kimse, sanki şâhid olmuş gibi mânen zarar görür."[11]

 

ـ8ـ وعن أبى سعيدٍ رَضِىَ اللّهُ عنهُ قال: قالَ رَسُولُ اللّهِ #: ]إنَّ منْ أعظمِ الْجهَادِ كلمةَ عدلٍ عندَ سُلطانٍ جائرٍ[. أخرجه أبو داود والترمذى .

 

8. (96)- Ebu Saîd (radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:

"Zâlim sultanın yanında gerçeği söylemek en büyük cihaddandır."[12]

 

---

[1] Bu bahisle ilgili geniş bir tahlili, 96 numaralı hadisten sonra müstakilen sunacağımız için hadisler ile ilgili açıklamalara fazla yer vermedik. İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/375.

[2] Buhari, Melâhim: 17, (4340); Müslim, İman: 78 (49); Ebu Dâvud; Salâtu'l-İydeyn: 248 (1140); Tirmizî, Fiten: 11 (2173); Nesâî, 17 (8, 111); İbnu Mâce, Fiten: 20, (4013); İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/375-376.

[3] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/376.

[4] Müslim, İman 80, (50); İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/376-377.

[5] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/377.

[6] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/378.

[7] Ebu Dâvud, Melâhim: 17, (4336); Tirmizî, Tefsîr, Mâide: (3050), İbnu Mâce, Fiten: 20, (4006); İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/378.

[8] Ebu Dâvud, Melâhim 17, (4338); Tirmizî, Tefsir, Mâide (3059), Fiten 8 (2169); İbnu Mâce, Fiten 20 (4005); İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/379.

[9] Tirmizî, Fiten: 9, (2170); İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/379.

[10] Tirmizî, Fiten 70, (2258); İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/380.

[11] Ebu Davud, Melâhim: 17, (4345); İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/380.

[12] Ebu Dâvud, Melâhim 17, (4344); Tirmizî 13, (2175); İbnu Mace, Fiten 20, (4011); İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/380.

EMR-İ Bİ'L-MA'RUF VE'N-NEHY-İ ANİ'L-MÜNKER BÖLÜMÜ[1]

 

ـ1ـ عن طارق بن شهاب ]أنّ أولَ منْ بدأَ بخُطبةِ العِيدِ قَبلَ الصّةِ مَروانُ فقامَ إلَيْهِ رجلٌ فقالَ: الصّةُ قَبلَ الخطبةِ، فقالَ قدْ تُركَ ما هُنالِكَ، فقالَ أبو سعيد الخدرى رَضِىَ اللّهُ عنهُ أمّا هذا فقد قضَى ما عليهِ، سمعتُ رسُولَ اللّهِ # يقُولُ: مَنْ رأى مِنْكُمْ مُنْكراً فلْيُغيرْهُ بيدِه، فإن لم يستطعْ فبلسانهِ، فإن لم يستطعْ فبقَلْبِهِ، وذلك أضْعَفُ ا“يمانِ[. أخرجه الخمسة إّ البخارى وهذا لفظ مسلم.وعند الترمذى فقام رجل فقال: يا مَرْوانُ خالفتَ السُّنّةَ.زاد أبو داود: أخرجتَ المنبرَ في يومِ عيدٍ وَلم يكُنْ يُخرجُ فيه، وبدأتَ بالخطبةِ قبلَ الصّةِ، وَليسَ عندَ النسائى إ المسند فقط .

 

1. (89)- Târık İbnu Şihâb anlatıyor: "Bayram hutbesini okuma işini namazdan öne alanın ilki Mervan'dır. O, bu işe tevessül edince cemaatten birisi ayağa kalkarak:

"Yanlış iş yapıyorsun, namazın hutbeden önce kılınması gerekir" dedi. Mervan:

"Artık o usül terkedildi" diyerek devam etmek istedi. Ebu Saîdu'l-Hudrî ortaya atılarak:

"Bu adam, üzerine düşen uyarma vazifesini yaptı. Zira ben Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in şöyle söylediğini işittim:

"Sizden kim (sünnetimize uymayan) bir münker görürse (seyirci kalmayıp) onu eliyle düzeltsin. Buna gücü yetmezse lisanıyla düzeltsin. Buna da gücü yetmezse kalbiyle buğzetsin. Bu kadarı imanın en zayıf mertebesidir."

Tirmizî'nin rivâyetinde şöyle denir: "Bir adam kalkarak ey Mervan sünnete muhalefet ettin..." dedi.

Ebu Dâvud şu ziyadeyi kaydeder: Sen bayram gününde minberi (musallaya) çıkardın. Halbuki daha önce bayramda minber çıkarılmazdı. Bir de hutbeyi namazda öne aldın."

Nevevî rivayetinde bu açıklamalar yok, sadece Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in sözleri var.[2]

 

AÇIKLAMALAR:

 

1- Emevî halifeleri, hutbe sırasında cemaati rahatsız eden siyasî muhtevalı sözler sarfederlerdi. Hz. Ali (radıyallahu anh) başta, Âl-i beyte hakaretler, lânetler okumak mutad bir hal almıştı. İbadetini yapmak ve fakat bu nâhoş sözleri dinlemek istemeyen birçok Müslüman, namazı kılar kılmaz mescidi terkederek hutbeyi dinlemiyordu. Bu durumu önlemek ve hutbelerinin herkes tarafından dinlenmesini sağlamak için, Halife Mervan, yukarıda belirtilen değişikliği yapar: Önce hutbeler okunur, sonra namaz kılınır. Bu durum da başka rahatsızlıklara, halîfenin itibarını sarsıcı müdahalelere sebep olur.[3]

2- Emr-i Bi'l-Ma'ruf Ve Nehyi Ani'l-Münker

Dinimizin hayatiyetini koruyan mühim bir müessese olan iyiliğin emir, kötülüğün yasaklanması meselesine kısaca temas edeceğiz.

Emredilecek olan ma'ruf, aklın ve şeriatın güzel kabul ettiği her şeydir. Yasaklanacak olan Münker de yine aklın ve şeriatın çirkin bulup reddettiği her şeydir.

Gerek Kur'ân-ı Kerîm'in birçok âyetleri ve gerekse Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in pek çok hadisleri mü'minleri bu meselede teşvik eder. Emr-i bi'lma'ruf ve nehy-i ani'lmünker yapmayan milletlerin tarihte çöktükleri ve gelecekte de musîbet ve belalara mâruz kalacakları, çökecekleri belirtilir. Bir hadis şöyle: "İçerisinde iyilerin daha mümtaz, daha güçlü bulunduğu bir kavimde kötülükler işlendiği halde, iyiler müdahale edip ıslahda bulunmazlarsa -bir başka rivayette: Müdâhale edecek güçte bir kimsenin bulunduğu bir kavimde kötülükler işlenir ve fakat o kimse müdâhalede bulunmazsa- Allah (celle şânuhu), herkese ulaşacak umumî bir ceza gönderir."

Şu hadis emr-i bi'lma'ruf, zamanında yapılmadığı takdirde cemiyetin mâruz kalacağı ızdırabın sonradan çok zor telâfi edileceğini ifade eder: "Ey mü'minler, yalvar yakar olmanıza rağmen dualarınız kabul olmayacak durumlara düşmezden önce iyiliği (ma'ruf'u) emir ve kötülükten de men ediniz."[4]

 

ـ2ـ وعن ابن مسعود رَضِىَ اللّهُ عنهُ قال: قالَ رَسُولُ اللّهِ #: ]مَا مِنْ نَبِىٍّ بعثَهُ اللّهُ تعالى في أمَّةٍ قبلِى إّ كَانَ لَهُ مِنْ أمّتِهِ حَوارِيُّونَ وَأصْحابٌ يأخذُونَ بِسُنَّتِهِ وَيَقْتَدُونَ بأمرِهِ ثم إنهَا تخلُفُ مِنْ بعدهم خُلوفٌ يَقُولونَ ما يَفْعَلُونَ وَيَفْعَلُونَ مَا يُؤمَرُونَ، فَمَنْ جَاهَدَهُمْ بيدِهِ فَهُوَ مُؤْمِنٌ وَمَنْ جَاَهَدَهُمْ بِلِسانهِ فَهُو مُؤْمِنٌ وَمَنْ جَاهَدَهُمْ بِقَلْبِهِ فَهَُوَ مُؤمِنٌ. ليس وراء ذلك من ا“يمان حبةُ خردلٍ[. أخرجه مسلم.»حَوَارىُّ الرجل« خاصتُه وناصرُوهُ.»والخلوفُ« جمع خلْف بسكون الم، وهمُ الذين يأتونَ بعدَ مَن مضى ويكونونَ شرّاً منهم .

 

2. (90)- İbnu Mes'ud (radıyallahu anh) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) şöyle buyurdu:

"Benden önce Allah'ın gönderdiği her peygamberin mutlaka ümmetinden havarîleri ve arkadaşları olmuştur. Bunlar onun sünnetiyle amel ederler emirlerini de yerine getirirlerdi. sonra,  bu peygamberlerin ardından öylesi kötüler zuhûr etmişti ki, yapmadıklarını söyleyip, kendilerine emredilmeyeni de yapmışlardır. Kim bu güruhla eliyle mücahede ederse mü'mindir. Kim onunla diliyle mücahede ederse o da mü'mindir. Kim de onlarla kalbiyle mücahede ederse o da mü' mindir. Bunun gerisine, artık zerre miktar iman yoktur."[5]

 

AÇIKLAMA:

 

İşlenen bir kötülük (münker) karşısında, mü'min, şartlara göre mutlaka bir tavır alacaktır. Eliyle müdâhale ettiği takdirde halledebileceği, müessir olabileceği bir durumsa eliyle, sözle faydalı olabilecekse diliyle müdâhale edecektir. Her ikisi de fayda vermeyecek bir durumda ise kalben buğzederek taraftar olmadığını belirtecektir. Bunu da yapmazsa o münkeri hoş görüyor demektir. Bu elbette imanla bağdaşmaz.[6]

 

ـ3ـ وعنهُ رَضِىَ اللّهُ عنهُ قال: قالَ رَسُولُ اللّهِ #: ]لَمَّا وَقَعَتْ بَنُوا إسْرائيلَ في المعاصى نَهْتهمْ علماؤُهمْ فلَم ينتهُوا فجالسُوهمْ وواكلُوهمْ وشاربُوهمْ فضربَ اللّهُ تعالى قلوبَ بعضِهم ببعضٍ ولعَنَهم على لِسانِ داودَ )اŒية(، ثمّ جلَسَ وَكَانَ متّكئاً فقَال : وَالَّذِى نفسى بِيدِهِ حتّى تأطُروهم على الحقِّ إطراً[. ومعنى »تأطروهم« تعطفوهم وتردوهم .

 

3. (91)- Yine İbnu Mes'ud (radıyallahu anh) anlatıyor: Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdu ki: "İsrailoğulları bir kısım günahlar işlemeye başlayınca âlimleri onları bu işlerden menettiler. Ancak onlar dinlemediler, vazgeçmediler. Zamanla âlimler de onlarla oturmaya, dayanışmaya ve beraber içmeye başladılar. Allah da bunun üzerine, berikinin dalâletini öbürüne katarak, biriyle diğerinin küfrünü artırdı. "Dâvud'un ve Meryem oğlu İsâ'nın diliyle onları lânetledi..." (Maide: 5/78).

Sonra, ayakta bulunan Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) oturarak sözünü tamamladı: "Hayır, nefsimi kudret elinde tutan Zat'a yemin ederim, onları hak adına kötülüklerden men etmezseniz (siz de rızaya eremezsiniz)." [7]

 

ـ4ـ وعن قيس بن أبى حازم قال: قال أبو بكر رضى اللّهُ عنه، بعد أن حمِدَ اللّهَ تعالى وأثْنَى عليهِ: يا أيّها النّاسُ إنّكمْ تقرؤنَ هذه اŒيةَ وتَضُعونَهَا على غيرِ مَوضِعِها يَا أيها الَّذينَ آمنُوا عَليكُمْ أنفُسَكُمْ  يَضُرُّكُمْ مَنْ ضَلَّ إذا اهْتَدَيْتُمْ وَإنّا سمِعْنَا رَسُولَ اللّهِ # يَقُول:

]إنّ النّاسَ إذا رَأَوُا الظالمَ فَلمْ يأخُذُوا عَلى يدِهِ أوشَكَ أنْ يَعمّهُمُ اللّهُ تعالى بِعقَابٍ، وإنّى سمِعْتُ رَسُولَ اللّهِ # يقول: مَا مِنْ قَوْمٍ يُعْمَلُ فِيهِمْ بِالمَعاصِى ثمّ يَقدِرُونَ عَلى أن يُغيرُوا فلم يُغيرُوا إّ يوشَكُ أن يَعمّهم اللّهُ بِعقابٍ[. أخرجهما أبو داود والترمذى. ومعنى »يوشكُ« يقرُبُ ويُسرعُ .

 

4. (92)- Kays İbnu Ebî Hâzım anlatıyor: "Hz. Ebu Bekir (radıyallahu anh) Cenâb-ı Hakk'a hamd ve senadan sonra buyurdu ki: "Ey insanlar! Sizler şu âyeti okuyor ve fakat yanlış anlıyorsunuz: "Ey iman edenler, siz kendinize bakın. Doğru yolda iseniz sapıtan kimse size zarar veremez" (Maide: 5/105). Biz Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in: "İnsanlar, zâlimi görüp elinden tutmazlarsa, Allah'n, hepsine ulaşacak umumî bir belâ göndermesi yakındır" dediğini işittik." Keza ben, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın: "İçlerinde kötülükler işlenen bir cemiyet, bu  kötülükleri bertaraf edecek güçte olduğu halde, seyirci kalır, müdâhale etmezse, Allah'ın hepsini saran umumî bir  belâ göndermesi yakındır" dediğini işittim."[8]

 

ـ5ـ وعن حذيفة رَضِىَ اللّهُ عنهُ قال: قالَ رَسُولُ اللّهِ #: ]وَالَّذِى بِيَدِهِ لَتأمُرُنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَلَتَنْهَوُنَّ عن المنكرِ أو ليوشِكنّ اللّهُ أن يبعثَ عليكم عقاباً منه ثم تدْعونهُ ف يستجيبُ لكمْ[. أخرجه الترمذى .

 

5. (93)- Huzeyfe (radıyallahu anh) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:

"Nefsimi kudret elinde tutan Zat'a kasem olsun, ya ma'rufu emreder ve münkerden de yasaklarsınız veya Allah'ın katından umumî bir belâ göndermesi yakındır. O zaman yalvar yakar olursunuz da duanız kabul edilmez."[9]

 

ـ6ـ وعن ابن مسعود رَضِىَ اللّهُ عنهُ قال: قالَ رَسُولُ اللّهِ #: ]إنّكم منْصُورونَ وَمصيبُونَ ومفتوحٌ عليْكمْ: فمنْ أدرََكَ ذلك منكمْ فليتقِ اللّهَ تعالى وليأمرْ بالمعروفِ ولْينهَ عن المنكرِ، ومن كذَبَ علىّ متَعمداً فليتبوأ مقعَدَهُ منَ النّارِ[.

 

6. (94)- İbnu Mes'ud (radıyallahu anh) anlatıyor: Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:

"Sizler yardım görecek, ganimetler elde edecek ve birçok memleketleri fethedeceksiniz. Sizden kim bu vakte ererse, Allah'tan çekinsin, ma'rufu emredip, münkerden de nehyetsin. Kim de bile bile bana yalan nisbet ederse, ateşteki yerini hazırlasın."[10]

 

ـ7ـ وعن عُرس بن ِ عميرةَ الكندِىِّ رَضِىَ اللّهُ عنهُ قال: قالَ رَسُولُ اللّهِ #: ]إذا عُملتِ الخطيئةُ في ا‘رضِ كَانَ مَنْ شَهدَهَا فأنكرَهَا كمنْ غابَ عنهَا، وَمَنْ غابَ عنهَا فَرَضِيَهَا كانَ كمنْ شهدهَا[. أخرجهما أبو داود .

 

7. (95)- Urs İbnu Amîre el-Kindî (radıyallahu anh) anlatıyor: Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:

"Yeryüzünde bir kötülük işlendiği vakit, ona şâhid olan bunu takbîh ederse (kötü olduğunu te'yîd ederse), o kötülüğü görmemiş gibi zararından kurtulur. O kötülüğe şâhid olmadığı halde, işittiği zaman memnun kalan kimse, sanki şâhid olmuş gibi mânen zarar görür."[11]

 

ـ8ـ وعن أبى سعيدٍ رَضِىَ اللّهُ عنهُ قال: قالَ رَسُولُ اللّهِ #: ]إنَّ منْ أعظمِ الْجهَادِ كلمةَ عدلٍ عندَ سُلطانٍ جائرٍ[. أخرجه أبو داود والترمذى .

 

8. (96)- Ebu Saîd (radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:

"Zâlim sultanın yanında gerçeği söylemek en büyük cihaddandır."[12]

 

---

[1] Bu bahisle ilgili geniş bir tahlili, 96 numaralı hadisten sonra müstakilen sunacağımız için hadisler ile ilgili açıklamalara fazla yer vermedik. İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/375.

[2] Buhari, Melâhim: 17, (4340); Müslim, İman: 78 (49); Ebu Dâvud; Salâtu'l-İydeyn: 248 (1140); Tirmizî, Fiten: 11 (2173); Nesâî, 17 (8, 111); İbnu Mâce, Fiten: 20, (4013); İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/375-376.

[3] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/376.

[4] Müslim, İman 80, (50); İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/376-377.

[5] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/377.

[6] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/378.

[7] Ebu Dâvud, Melâhim: 17, (4336); Tirmizî, Tefsîr, Mâide: (3050), İbnu Mâce, Fiten: 20, (4006); İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/378.

[8] Ebu Dâvud, Melâhim 17, (4338); Tirmizî, Tefsir, Mâide (3059), Fiten 8 (2169); İbnu Mâce, Fiten 20 (4005); İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/379.

[9] Tirmizî, Fiten: 9, (2170); İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/379.

[10] Tirmizî, Fiten 70, (2258); İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/380.

[11] Ebu Davud, Melâhim: 17, (4345); İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/380.

[12] Ebu Dâvud, Melâhim 17, (4344); Tirmizî 13, (2175); İbnu Mace, Fiten 20, (4011); İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/380.

ÝTÝKAF'LA ÝLGÝLÝ BÖLÜM

 

ـ1ـ عن عائشة رَضِىَ اللّهُ عنها قالت: ]كَانَ رَسُولُ اللّهِ # يَعْتَكِفُ العَشْرَ ا‘وَاخرَ منْ رَمَضَانَ حتّى تَوفّاهُ اللّهُ تعالى وَيقُولُ: تَحرَّوْا ليلَةَ القَدْرِ في العَشْرِ ا‘وَاخِرِ منْ رَمََضَانَ ثمّ اعتَكَفَ أزْوَاجُهُ من بعده[. أخرجه الستة.وفي رواية ]كانَ يعْتَكِفُ في كلِّ رَمَضَانَ فإذَا صَلَّى الْغَدَاةَ جاءَ مَكانهُ الَّذِى اعْتَكَفَ فِيهِ قال: فاسْتَأْذَنَتْهُ عائشةُ رَضِى اللّهُ عنها أن تعتكفَ فأذن لَها فَضربتْ فِيهِ قُبةً فسمعتْ بها حفصةُ رَضِىَ اللّهُ عنها فضربتْ، قبةً وضربتْ زينبُ رَضِىَ اللّهُ عنهَا أخرى، فلما انصرفَ من الغداةِ أبصرَ أربَع قبابٍ فقال: ما هذهِ؟ فأُخْبِرَ بذلكَ، فقالَ مَا حملُهنَّ على هذا، آلِبِرٍّ؟ انزعوها ف أرَاهَا. فنُزعتْ فلمْ يعتكفْ في رمضانَ حتّى اعتكفَ في آخرِ العشرِ من شوالٍ[.وفي رواية ]أمرَ بخبائهِ فقُوِّضَ وتركَ اعتكافَ في شهرِ رمضانَ حتّى اعتكفَ في العَشرِ ا‘ولِ منْ شَوّالٍ[.»الخباءُ« بيت من وبر أو صوف، من شَعر و»تقويضه« رفعه .

 

1. (97)- Hz. Aiþe (radýyallahu anhâ) anlatýyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) vefat edinceye kadar Ramazan'ýn son on gününde itikafa girer ve derdi ki:

"Kadir gecesini Ramazan'ýn son on gününde arayýn". Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'dan sonra, zevceleri de itikâfa girdiler."[1]

Bir baþka rivayette þöyle denir: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) her Ramazan'da itikafa girerdi. Akþam namazýný kýlar kýlmaz itikaf mahalline gelirdi. Râvi der ki: Bir gün Hz. Aiþe de itikâf için izin istedi. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) izin verdi. Mescidin içinde itikaf için bir çadýr kuruldu. Bunu Hafsa validemiz (radýyallahu anhâ) iþitti, O'nun için de bir çadýr kuruldu. Arkadan Zeyneb (radýyallahu anhâ) validemiz için de bir çadýr kuruldu. Sabah olup da Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) hücresinden çýkýnca dört çadýr kurulduðunu görür ve

"Bunlar da ne?" diye sorar. Durum haber verilince:

"Onlarý bu iþe sevkeden þey nedir, Allah'ýn rýzasýný kazandýracak bir amel düþüncesi mi? Hayýr! Derhal kaldýrýn, gözüm görmesin!" emretti. Çadýrlar kaldýrýldý. O Ramazan Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'da itikâfý terketti. Þevvâl'in son onunda itikâfa girdi."

Bir diðer rivayette þöye denir: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) çadýrlarýn kaldýrýlmasýný emretti. Derhal yýkýldýlar. O yýl itikâfa girmeyi Ramazan'da terketti, Þevvâl ayýnýn ilk onunda yerine getirdi."[2]

 

AÇIKLAMA:

 

Ýtikaf, lügat açýsýndan, haps olmak, yerinde kalmak gibi mânalara gelir. Þer'î örfte: "Allah'ýn rýzasýný kazanmak düþüncesiyle belli âdab çerçevesinde mescidde kalma"ya itikaf denir. Bu nâfile bir ibâdettir. Sadece nezredilmek suretiyle vâcib olur. Ýtikafýn en az müddeti bir gün en fazla müddeti on gündür. Ýtikâf senenin her ayýnda olabilir. Ýtikafta iken, bazý âlimlere göre oruç þart deðildir. Ancak Hanefîlere göre vâcib olan itikâf için oruç þarttýr. Yine bazýlarýnca Mescid-i Nebevî, Kâbe ve Mescid-i Aksa'da, bazýlarýnca cuma kýlýnan mescidlerde itikaf câiz addedilirken, Hanefîler beþ vakit namazýn kýlýndýðý her yerde itikafýn câiz olacaðýna hükmederler.

Allah rýzasý için þu mescidde þu kadar müddet itikaf yapmaya niyet ettim demekle bunu nefsine vâcib kýlar. Kalben bunu geçirirse de niyet yerine geçmiþ olur. Bu niyetle mescide giren kimse abdest almak, gusletmek, abdest bozmak gibi zaruret olmadýkça mescidden ayrýlmaz. Aksi takdirde itikafý bozulur.

Mu'tekif, mescidde kalýr, namaz, tilavet ve tefekkür gibi ibadetin çeþitleriyle meþgul olur. Dünyevî meþguliyetleri terkeder. Kadýna tekerrüb tamamen yasaktýr.

Ýtikâfý erkekler mescidde yerine getirirler, bu þarttýr. Kadýnlar, evlerinin mescid olarak tanzim edilen odasýnda itikaf yapabilirler. Bu meþrudur, fakat mescidde itikafa girmeleri câiz deðildir.[3]

 

---

[1] Buhârî, Fadlu Leyletü'l-Kadr: 3, Ýtikâf: 1, 14; Müslim, Ýtikâf: 5, (1172); Muvatta, Ýtikaf: 7, (1, 316); Tirmizî, Savm: 71, (790); Nesâî, Mesâcid: 18, (2, 44); Ebu Dâvud, Sýyâm: 77, (2462, 2464); Ýbnu Mâce, Sýyâm: 59; (1771).

[2] Ýbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Þerhi, Akçað Yayýnlarý: 2/400-401.

[3] Ýbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Þerhi, Akçað Yayýnlarý: 2/403.

ÝHYÂ'U'L-MEVAT BÖLÜMÜ

 

ـ1ـ عن عائشة رَضِىَ اللّهُ عنها قالت: قالَ رَسُولُ اللّهِ #: ]مَنْ عَمرَ أرضاً ليْسَتْ ‘حدٍ فَهُوَ أحَقُّ بِهَا[ قال: عروة بن الزبير: قضى بِهِ عمرُ في خفتهِ رَضى اللّهُ عنهُ. أخرجه البخارى .

 

1. (105)- Hz. Aiþe (radýyallahu anhâ) anlatýyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:

"Sahibi olmayan bir araziyi kim ihya ederse, bu araziyi herkesten ziyade o hak kazanýr."

Urvetu'bnu Zübeyr "Hz. Ömer (radýyallahu anh) halife iken bu hadisin hükmünü tatbik etti"  dedi.[1]

 

AÇIKLAMA:

 

Mevat arazi kimsenin mülkü olmayan, meskun bölgenin (belde) bitiþiðinde bulunmayan dýþta kalan arazidir. Meskun bölgeye yakýn veya uzak olmuþ farketmez. Ebû Yusuf, bu araziyi þöyle tarif etmiþtir: "Mevat öyle bir parçadýr ki, bunun mamur araziye en yakýn noktasýna duran birisi, bütün gücüyle baðýrdýðý zaman mamur bölgenin ona en yakýn yerinden sesi iþitilmez."

Bir yerin ihyasý: Oranýn sulanmasý, ekilmesi, aðaç dikilmesi veya bina yapýlmasýyla gerçekleþir. Ýhya etmek, lügat olarak hayatlandýrmak, canlandýrmak demektir. Cumhûr'a göre, bir kimse, yukarýdaki evsafta bir mevâtý, ihyâ edecek olsa, ona sâhib olur, bu arazi, ümrana yakýn olmuþ, uzak olmuþ devlet reisi izin vermiþ vermemiþ fark etmez. Ýmâm-ý Âzam (rahimehullah)'a göre, devletin mutlaka izni gerekir. Ancak, Ebu Yusuf ve Ýmam Muhammed de diðer ulemaya uyarak bu meselede Ebu Hanife'ye muhalefet ederler.[2]

 

ـ2ـ وعن عروة بنَ الزبير قال: قال رسُولُ اللّهِ # ]مَنْ أحيا أرضاً ميتةً فهى له، وليس لِعرْقِ ظَالمٍ حقٌ[. أخرجه ا‘ربعة إّ النسائى.وزاد أبو داود: قال عروة: أشهد أنّ رَسُولَ اللّهِ # قضَى أنّ ا‘رضَ أرضُ اللّهِ تعالى، والعِبَادَ عباد اللّهِ تعالى، فَمنْ أحيَا مواتاً فَهُوَ أحقُّ بِهِ جَاءَنَا بهذا عن النبىّ # الَّذى جَاءنا بالصلواتِ عنهُ .

 

2. (106)- Urvetu'bnu Zübeyr (radýyallahu anh) anlatýyor: Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:

"Kim ölü bir arâziyi ihya ederse, burasý onun olur. Baþkasýnýn arazisine izinsiz aðaç dikene hiçbir hak tanýnmaz."[3]

Ebu Dâvud'da þu ziyade var: Urve (radýyallahu anh)  dedi ki: "Þehâdet ederim ki, Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) þuna hükmetti: "Arz, Allah'ýn arzýdýr, insanlar da Allah'ýn kullarýdýr. Kim bir ölü araziyi (mevat) ihya ederse, bu yere, o, herkesten ziyade hak sâhibi olur." Bu hükmü Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'dan bize, ondan namazý getirenler getirdi."[4]

 

ـ3ـ قال عروةُ: ولقد حدَّثنى الَّذِي حدّثنى بهذا الحديث ]أنّ رَجُلَيْنِ اختَصَما إلى رَسُولِ اللّهِ #: غرسَ أحدُهُمَا نخً في أرضِ اŒخَرِ فقَضَى لصاحبِ ا‘رضِ بأرضِهِ وأمرَ صاحبَ النخلِ أن يُخْرِجَ نخلَهُ منها فلقدْ رأيتُهَا، وإنّهَا لتُضرَبُ أُصُولُهَا بالفؤوسِ، وإنّهَا لنخلٌ عُمٌّ حتّى أُخرِجَتْ منها[.قال مالك رحمه اللّه: »وَالْعِرْقُ الظالمُ« كلُّ ما أُخِذَ واحتُفرَ وغُرِسَ بغير حق »الفؤوسُ« جمع فأسٍ، وهى اŒلة المعروفةُ من الحديدِ »والعُمُّ« جمع عَمِّية، وهى التامة في الطول والتفاف .

 

3. (107)- Urve (radýyallahu anh) dedi ki: "Bana bu hadisi rivayet eden kimse þunu da anlattý: Ýki kiþi Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e müracaat ederek aralarýndaki ihtilâfý arzettiler: Bunlardan biri, diðerinin arazisine hurma aðacý dikmiþti. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm): "Tarla, eski sâhibine aittir, aðaç diken de diktiklerini tarlada söksün" diye hükmetti. Ben aðaçlarýn köklerine baltalarla vurulduðunu gördüm. Aðaçlar boylu boslu tam haldeydiler, hepsi de tarladan söküldüler."[5]

ـ4ـ وعن سمُرةَ بن جندب قال: قال رَسُولُ اللّهِ #: ]مَنْ أحاطَ حَائطاً فِي مَوَاتٍ فَهُوَ لَهُ[. أخرجه أبو داود.وزاد رزين رحمه اللّه عن سعيد بن زيد رَضِىَ اللّهُ عنهُ قال: قالَ رَسُولُ اللّهِ #: ]مَنْ عَمَرَ أرضاً قَدْ عجزَ صاحبُها عنهَا وتركها مَهْلَكَةً فهى له[ .

 

4. (108)- Semuratu'bnu Cündüb (radýyallahu anh) anlatýyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) dedi ki:

"Mevât (ölü) bir araziyi kim bir duvarla çevrelerse, burasý onun olur."[6]

Rezîn, Saîd Ýbnu Zeyd (radýyallahu anh)'den þu ziyadeyi kaydetti: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) dedi ki: "Sahibi bir arazinin bakýmýndan âciz kalarak helâk olmaya terkedince biri gelip bu araziyi ihya ederse, arazi kendinin olur."[7]

 

AÇIKLAMA:

 

Duvar çekme ile temellük hasýl olup olmayacaðý münâkaþa edilmiþtir. Taþ dikmek, duvar çekmekle temliki câiz görenler yukarýdaki hadisle istidlâl etmiþlerdir. Bazý âlimler ise taþ dikme (tahcir) ve duvar çekmenin ihya sayýlmayacaðýný söylemiþtir. Bu görüþte olan Türbüþtî "arazi" tabirinin de açýklamaya muhtaç olduðunu, zira her araziye duvar çekmekle temellük edilemiyeceðini" söyler. Tîbî ise, "duvar çekme" tabirin yeterli açýklýk getirdiðini, çünkü bu ifadenin tarlayý çevreleyici iç kýsmýndaki eþyayý koruyucu bir duvar inþa edildiðine delalet ettiðini, Sözgelimi duvarlarýn korunmasý için eðrik, sýðýrlarýn korunmasý için aðýl yapmak maksadýyla bu duvarlarýn çekildiðine delalet eder" der. Nevevî hayvan için aðýl yapmak veya içerisinde sebze meyve kurutmaya, odun, saman depolamaya mahsus kuytu yer elde etmek istenirse, bunun temlik sayýlmasý için duvar çekilmiþ olmasý þarttýr, aðaç dalý veya taþ dikilmesi yeterli deðildir" der.[8]

 

 

---

[1] Buhârî, Hars: 15; Ýbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Þerhi, Akçað Yayýnlarý: 2/411.

[2] Ýbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Þerhi, Akçað Yayýnlarý: 2/411.

[3] Muvatta, Akdiye: 26, (2, 743); Tirmizî, Ahkâm: 38, (1379); Ebu Dâvud, Harâc: 37, (3073).

[4] Ýbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Þerhi, Akçað Yayýnlarý: 2/412.

[5] Ebu Dâvud, Harac: 37, (3074); Ýbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Þerhi, Akçað Yayýnlarý: 2/412-413.

[6] Ebu Dâvud, Harac: 37, (3077).

[7] Ýbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Þerhi, Akçað Yayýnlarý: 2/413.

[8] Ýbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Þerhi, Akçað Yayýnlarý: 2/413.

MAKBUL VE MEKRUH İSİMLER

 

ـ1ـ عن أبى الدرداء رضِىَ اللّهُ عنهُ قال: قال رسُولُ اللّهِ #: ]إنّكُمْ تُدْعَوْنَ يوْمَ القِيَامَةِ بأسمَائِكُمْ وَاَسْمَاءِ آبَاءِكُمْ فأحسنُوا أسماءَكُمْ[. أخرجه أبو داود .

 

1. (113)- Ebu'd-Derdâ (radıyallahu anh) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdu ki: "Sizler kıyamet günü isimlerinizle ve babalarınızın isimleriyle çağırılacaksınız öyleyse isimlerinizi güzel yapın."[1]

 

AÇIKLAMA:

 

İsimler, insan üzerinde te'sir ve telkin gücüne sahiptir. Bu sebeple isimlerin güzel olmasına dikkat edilmelidir. Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) de isim üzerinde ısrarla durmuştur. Sadece insanlardaki cahiliye devrinden kalma kötü isimleri değil, hayvan, eşya ve mekânlarla ilgili kötü isimleri de değiştirmiştir.

İsmin telkin gücünü kavramak için, bir peygamber ismi taşıyarak adı zikredildikçe o peygamberi anmak yeterlidir.

İsimler ümmet ve millet içerisinde birliği sağlayan hususlardan biridir. Bu sebeple bilinen, beğenilen, tarihten intikal eden müşterek isimlerin korunması gerekir.

Yukarıdaki hadiste, kıyamet günü isimlerimizle çağrılacağımız sebebi gösterilerek isimlerimizin güzel olması taleb edilmiştir. Bununla, söylediğimiz ve başka maslahatların da mevcudiyeti inkâr edilemez.

Taberânî'de gelen bir rivayet âhirette Allah'ın (kullarına bir lütfu olarak) örtmesiyle insanlar babalarının değil annelerinin adıyla çağrılacağı"  belirtilmiştir. Alkamî şöyle der: "Bu iki hadis şöyle cemedilebilir: "Nesebi sahih olanlar babalarının, diğerleri ise annelerinin adıyla çağrılacaktır. Veya şöyle de denilebilir: Bazı kimseler de annelerinin isimleriyle çağrılacaklardır."

Hadiste geçen: "İsimlerinizi güzel yapın" sözünden maksad "evlatlarınızın, yakınlarınızın ve hitmetçilerinizin..." demektir.[2]

 

ـ2ـ وعن ابنِ عمرَ  رضِىَ اللّهُ عَنْهُمَا قال: قال رسُولُ اللّهِ #: ]أَحَبُّ ا‘سْمَاءِ إلى اللّهِ تعالَى: عبدُاللّهِ، وعبدُ الرحمنِ[. أخرجه مسلم وأبو داود والترمذى .

 

2. (114)- İbnu Ömer (radıyallahu anh) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:

"Allah'ın en ziyade sevdiği isimler Abdullah ve Abdurrahman'dır."[3]

 

AÇIKLAMA:

 

En güzel isimler, muhakakkak ki, Allah'ın (celle celâluhu) en çok sevdiği isimlerdir. Abdullah ve Abdurrahman isimleri, kişiye hem kulluğunu hatırlatıyor hem de Rabbisini en câmi isimleriyle tanıtıyor: Lafza-i Celal, Cenâb-ı Hakk'ın İsm-i zatîsi olup diğer bütün isim ve sıfatları câmidir. Rahmân da Cenâb-ı Hakk'ın cemalî isimlerinden olup, insanların yaşamak için muhtaç oldukları bütün rızıkları veren mânasındadır. Dolayısıyla Abdurrahman ismi, kula şükran ve minnettarlık vazifelerini hatırlatarak, ubudiyete müşevvik hisler hazırlar, telkin eder.[4]

 

ـ3ـ وعن أبى وهبٍ الجُشَمىِِِِّ  رضِىَ اللّهُ عنهُ قال: قال رسُولُ اللّهِ #: ]تَسمُّوا بأسماءِ ا‘نبِيَاءِ، وَأحَبُّ ا‘سماءِ إلى اللّهِ تعالى: عبدُاللّهِ، وعبدُالرحمنِ، وأصدقُهَا حارثٌ وهمامٌ، وأقْبَحُها حربٌ ومرّةُ[. أخرجه أبو داود، واللفظ له والنسائى مختصراً .

 

3. (115)- Ebu Vehb el-Cüşemî (radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki: "Peygamberlerin isimleriyle isimlenin. Allah'ın çok sevdiği isimler Abdullah, Abdurrâhman'dır. En sâdık olanları da Hâris ve Hemmâm isimleridir. En çirkinleri de Harb ve Mürre isimleridir"[5]

 

AÇIKLAMA:

 

Hadiste geçen en sâdık tâbiri, ismin, türetildiği köke, mâna yönüyle uygunluğunu, sadâkatını ifade etmektedir. Bu açıdan Hâris, "kâsib" yani çalışıp kazanan demektir. Hemmâm da "isteyen", "irade eden" mânasına gelir. Her insan mutlaka bir istek sahibidir.

Savaş demek olan Harb'in kötülüğü izah gerektirmez. Mürre: Acı mânasınadır. Acılık da insanlarca sevilen bir şey değildir. Dolayısıyla bu iki isim de çirkindir.[6]

 

ـ4ـ وعن أبى هريرة  رضِىَ اللّهُ عنهُ قال: قال رسُولُ اللّهِ #: ]إنّ أخْنَعَ اسمٍ عندَ اللّهِ رجلٌ تُسَمّى مَلِكَ ا‘مكِ، َ مالِكَ إّ اللّهُ تعالى[.قال: سفيان رحمهُ اللّهُ تعالى: مثلُ شاهان شاهْ.قال أحمد بن حنبل رحمه اللّهُ تعالى: سألتُ أبا عمروٍ رحمه اللّهُ تعالى عن »أخنعَ« فقال أوضَعَ. أخرجه الخمسة إّ النسائى .

 

4. (116)- Ebu Hüreyre (radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:

"Allah katında en düşük (ahna') isim Melikü'l-emlâk (mülklerin mâliki) ismidir. Allah'tan başka Mâlik yoktur."

Süfyân merhum dedi ki: Şâhân Şâh bunun örneğidir.

Ahmed İbnu Hanbel merhûm dedi ki: "Ebu Amr merhum'a, ahna' ne demek diye sordum, bana "en düşük" diye cevap verdi."[7]

 

AÇIKLAMA:

 

İbnu Hacer'in bir tasrihi burada kayda değer. Der ki: "Süfyan İbnu Uyeyne'nin Arapça bir sözü, acemce olarak açıklamasına bazı şârihler taaccüp ederken, bazıları da kınadılar. Bizce, kınamaları Süfyan'ın gayesini anlamamalarından ileri gelmektedir. Çünkü, Şehinşah ismi o asırda çocuklara çokca konur olmuştu. "Süfyan, hadiste gelen kötülemenin Melîku'l-emlâk ismine münhasır olmayıp, hangi dilde olursa olsun bu mânaya gelen bütün isimlere şâmil olduğuna dikkat çekmek istemiştir. Zemden murad budur.

Ulema, çocuklara bu ismi koymanın haram olduğu hükmünü çıkarmışlardır. Çünkü, hadiste vaid şiddetli bir üslubla ifâde edilmektedir. Haram hükmü aynı mânaya gelen diğer isimlere de şâmildir: Ahkâmu'l-hâkimîn, Sultanu's-selâtîn, Emîru'l-ümera gibi. Bâzı âlimler Kâdı'l-kudât, Hâkimu'l-hükkâm isimlerini de bu yasak isimlere dâhil etmişlerdir. Hâkimu'l-hükkâm aslında Allah'dır (celle celaluhu). Dindar ve fâzıl kimselerden pek çoğu Kâdı'l-kudât ve Hâkimu'l-hükkâm gibi isimleri kullanmaktan, hadiste Allah ve Resulü (aleyhissalâtu vesselâm)' ın buğzettiği bildirilen Meliku'l-emlâk ismine kıyasla, kaçınmışlardır[8].

 

ـ5ـ ولمسلمٍ رحمهُ اللّهُ تعالى في أخرى ]أغيظُ رجل علَى اللّهِ تَعَالى يومَ القِيامَةِ وأخْبَثُهُ رجلٌ كانَ يسمّى ملِكَ ا‘مكِ، َ ملِكَ إّ اللّهُ تعالَى[ .

 

5. (117)- Müslim'in bir diğer rivayetinde şöyle buyrulmuştur:

"Kıyamet günü, Allah'ın en ziyade kızacağı en kötü kimse, adı Melikü'l-emlâk (Şehinşâh) olan kimsedir. Allah'tan başka Mâlik yoktur."[9]

 

AÇIKLAMA:

 

Meliku'l-emlâk, bütün mülklerin sâhibi mânasına gelir. Mülklerin gerçek sâhibi Allah olması sebebiyle bu tâbir ancak Allah hakkında kullanılabilir ve insan hakkında kullanılması tevhid inancı taşıyan insanların Rablerine karşı takınmaları gereken edebe yakışmaz.[10]

 

ـ6ـ وعن جابر  رضِىَ اللّهُ عنهُ قال: ]أرادَ رَسُولُ اللّهِ # أنْ ينهَى عنْ أن يُسمّى بيعلى وبركةَ وأفلَحَ ويسارٍ ونافعٍ وبنحو ذلك. ثمّ رأيْتهُ سكتَ بعدُ عنها ثمّ قُبضَ ولم ينهَ عنهَا[. أخرجه مسلم وأبو داود، واللفظ لمسلم.زاد أبو داود رحمه اللّهُ تعالى فإن الرجلَ يقولُ أثَمَّ بركةٌ؟ فيقولون  .

 

6. (118)- Hz. Câbir (radıyallahu anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) Ya'la, Bereket, Eflah, Yesâr, Nâfi ve benzeri isimlerin kullanılmasını yasaklamayı arzu etmişti. Sonra onun bu mevzuda sükut ettiğini gördüm. Sonra da yasaklamadan vefat etti."

Ebu Dâvud'un rivayetinde şu ziyade mevcuttur: "...Zira kişi "Bereket burada mı?" diye sorar da "hayır yok!" diye cevap verirler.[11]

 

AÇIKLAMA:

 

Görüldüğü üzere, zihinde hoş olmayan mânalar hasıl edecek olan isimleri Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) yasaklamış veya yasaklama arzusunu izhar etmiştir. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın bu  davranışı, o isimleri koymayı önceden haram kılınarak istemiş olduğu halde sonradan vazgeçtiğini gösterir. Bu ise, kerâhet-i tenzîhiye ifâde eder, haram değil. Nevevî, kerahetin bu dört isme mahsus olmayıp, kıyasla benzer mânalar taşıyan başka isimlere de şâmil olduğunu gösterir.

Şu veya bu ismin konmasındaki kerâhetin sebebi bizzat Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) tarafından belirtilmiştir: İsmin çeşitli şekillerde kullanılışı esasında zihne gelebilecek uygunsuz mânalardır. Bu mânalardan bir tânesine örnek de veriyor. Buna göre, Bereket adındaki kimse "orada mı?" diye sorulup da "Hayır burada Bereket yok!" diye verilecek cevap, zihinde hoş bir mânâ hâsıl etmeyecektir. Nevevî bu cevabın "bazı kimseleri teşâüme yani uğursuzluk çıkarmaya sevkedeceğini" kaydeder.[12]

 

ـ7ـ وعن أسلم مولى عمر ]أنّ عمر رَضِىَ اللّهُ عنهُ: ضَرَبَ ابناً لهُ يكنَّى أبا عيسَى، وأنّ المغيرةَ بنَ شعبةَ تكنَّى أبا عيسَى. فقال له عمرُ: أما يكفيك أن تكنّى بأبى عبدِاللّهِ. فقال: إن النبى # كنانى أبا عيسَى. فقال: إن رسُولَ اللّهِ # قَدْ غُفِرَ لهُ ما تقدمَ من ذنْبِهِ وَمَا تأخّرَ، وإنّا بعدُ في جلْجَتِنَا فَلمْ يزلْ يكنى بأبى عبدِاللّهِ حتّى هلكَ[. أخرجه أبو داود.»الجلج« بم ساكنة بين جيمين أوهما مفتوحة: هى حباب الماء في لغة أهل اليمامة أى تركنا في أمر ضيق كضيق الحباب. وقال ا‘زهرى: الجلجة واحدة الجَجِ وهى الرؤس ومعناه: وإنّا بعدُ في عناد أقراننا وإخواننا لمْ ندرِ ما يصنع بنا.

 

7. (119)- Hz. Ömer (radıyallahu anh)'in azadlı kölesi Eslem anlatıyor: "Hz. Ömer (radıyallahu anh), bir oğlunu Ebu İsa künyesini kullandığı için dövdü. Öte yandan Muğîre İbnu Şu'be (radıyallahu anh), Ebu İsa künyesini kullanıyordu. Hz. Ömer (radıyallahu anh) ona

"Ebu Abdillah künyesini kullanman sana yetmez mi?" dedi. Muğîre:

"Bana Ebu İsa künyesini takan Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'dir" cevabını verince, Hz. Ömer:

"Hz. Peygamer (aleyhissalâtu vesselâm)'in geçmiş gelecek bütün günahları affedilmiştir. Biz ise bundan böyle sıkıntıdayız" dedi. Ölünceye kadar Muğire'yi "Ebu Abdillah" diye künyeledi.[13]

 

AÇIKLAMA:

 

Bu rivayet Hz. Ömer (radıyallahu anh)'in Ebu İsa şeklinde künye kulanmasını kerih bulduğu görülmektedir. Çünkü bu künye Hz. İsâ (aleyhisselam)'ya baba nisbet etmek gibi menfi bir mânayı zihne getirmektedir. Muğîre İbnu Şu'be: "Bu künyeyi Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) verdi" deyince: Hz. Ömer (radıyallahu anh) bunun Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'a has bir imtiyaz (hasâis'ten) olabileceğini ifade eden bir cevapta bulunur: "Biz hatalarımız sebebiyle nasıl bir muâmeleye maruz kalacağımızı bilemeyiz." en-Nihâye'de kaydedildiği üzere Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın geçmiş ve gelecek günahlarının mağfiretini müjdeleyen Fetih suresinin ilk âyetleri nâzil olunca Ashab şöyle demiştir: "Biz sıkıntıda kaldık. Bize nasıl bir muamele yapılacağını bilemiyoruz."[14]

 

ـ8ـ وعن يحيى بن سعيد رَضِى اللّهُ عنهُ: ]أنّ رسُولَ اللّهِ # قالَ لِلقَحَةٍ تُحْلَبُ: منْ يحلُبُ هذهِ؟ فقام رجلٌ فقال: ما اسْمكَ؟ فقال مرةُ. فقال له اجلسْ، ثمّ قال: من يحلُبُ هذه؟ فقام رجلٌ فقال: ما اسمُكَ؟ فقال حربٌ. فقال: له اجلس، ثمّ قال: من يحلبُ هذه؟ فقام رجلٌ فقال له: ما اسمُكَ؟ فقال يعيشُ. فقال: احْلُبْ[. أخرجه مالك .

 

8. (120)- Yahya İbnu Sa'îd (radıyallahu anh) anlatıyor: Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) bol sütlü bir deve hakkında:

"Bunu kim sağacak?" diye sordu. Bir adam ayağa kalkmıştı ki Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)

"İsmin ne?" dedi. Adam:

"Mürre (acı)!" deyince, ona:

"Otur!" dedi. Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) tekrar

"Bunu kim sağıverecek?" diye sordu. Bir başkası ayağa kalktı, ben sağacağım diyecekti. Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) ona da:

"ismin nedir?" diye sordu. Adam:

"Harb!" diye cevap verdi. Ona da

"Otur" dedi. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm):

"Bu deveyi kim bize sağıverecek?" diye sormaya devam etti. Bir adam daha kalktı. Ona da ismini sordu.

"Ya'îş (yaşıyor!)" cevabını alınca ona:

"Sen sağ" diyerek müsaade etti."[15]

 

AÇIKLAMA:

 

Hadis, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın kötü isimlerle teşâümde bulunduğu zannını uyandırmaktadır. İbnu Abdilberr bu zannın yanlışlığını şöyle açıklar: "Bu rivayete dayanarak, Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in kötü isimler sebebiyle teşâüm'de bulunduğu söylenemez, çünkü Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın yasakladığı bir şeyi dönüp kendisinin yapması muhaldir, bilakis bu, tefe'ül arama babından bir davranıştır, çünkü Ashâb'ına Harb ve Mürre isimlerinin kötülüğünü haber vermişti. Bu davranışıyla önceki sözünü te'yid etmiş oldu, neticede kimse bu isimleri koymadı."

İbnu Abdilberr'in işaret ettiği yasaklama, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın teşâümle ilgili yasaklamasıdır. Dinimiz teşâümü yani şundan bundan uğursuzluk çıkarmayı reddeder. Tefe'ül ise câizdir.[16]

 

---

[1] Ebu Dâvud, Edeb: 69, (4948); İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/424.

[2] Müslim, Âdâb: 2, (2132); Ebu Dâvud Edeb: 69, (4949); Tirmizî, Edeb: 64, (2835); İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/424-425.

[3] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/425.

[4] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/425.

[5] Ebu Dâvud, Edeb: 69, (4950). Metin Ebu Dâvud'a aittir, Nesaî'de muhtasar olarak kaydedilmiştir [Hayl: 3 (6, 218, 219)]; İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/425-426.

[6] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/426.

[7] Buhârî, Edeb: 114; Müslim, Edeb: 20, (2143); Ebu Dâvud, Edeb: 70, (4961); Tirmizî Edeb: 65, (2839); İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/426.

[8] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/426-427.

[9] Müslim: Adâb: 21; İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/427.

[10] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/427.

[11] Bu hadisi Müslim, Âdab: 13, (2138); ve Ebu Dâvud, Edeb: 70, (4960) rivayet ettiler. Hadisin metni Müslim'e aittir; İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/427-428.

[12] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/427-428.

[13] Ebu Dâvud, Edeb: 72, (4963); İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/429.

[14] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/429.

[15] Muvatta, İsti'zan: 24 (2, 973); İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/429-430.

[16] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/430.