 |
|
|
 |
|
| ABDULHAMİD HAN |
ABDÜLHAMİD HAN
Osmanlı padişahlarının 34'üncüsü olan Sultan II. Abdülhamid Han aklı, zekası ve ilmi fevkalade üstün olan bir zattı. Batılıların ve iç düşmanların asırlar boyunca devleti yok etmek için hazırladığı yıkıcı, sinsi planlarını sezip, önlerine aşılmaz bir set olarak dikildi. Hazırlayanları ve maşa olarak kullandıkları yerli işbirlikçilerini, sahte kahramanları işbaşından uzaklaştırdı.
İşte bu büyük zatın 10 şubat, 96. yıldönümü idi. Yıldönümü vesilesi ile Yıldız Üniversitesi ve İstanbul Medeniyet Üniversitesi işbirliği ile iki açık oturumdan oluşan etkinlik düzenlendi. İlk panel Abdülhamid'in sağlık politikasıyla ilgiliydi. Oturum başkanlığını yaptığım bu panelde konuşmacılar özet olarak şunları anlattılar:
Prof. Dr. Hüsrev Hatemi; Abdülhamid'in çok iyi niyetli, sağlam karakterli ve vefalı bir insan olduğunu söyledi. Kendisinden çok devleti düşünürdü. 33 sene zalimlik yapmadan devleti ustalıkla idare etmişti. Ona atılan iftiralardan biri de pinti olduğuna dairdi. Bu çok çirkin bir suçlama olduğunu ifade etti. Aristokrat havada, halktan uzak yaşamamıştı. Atatürk'ün Abdülhamid'i küçümseyici veya kötüleyici bir sözünün olmadığını da ekledi.
Prof. Dr. Nil Sarı ise Abdülhamid'in sağlık alanındaki eserlerinden söz etti ve bazılarının fotoğraflarını gösterdi. Abdülhamid 90 adet gureba hastanesi, 19 adet belediye hastanesi, 89 adet askeri hastane ayrıca eğitim hastaneleri, kadın hastaneleri, akıl hastaneleri açmıştı. Bu hastaneler ülkemizden Lübnan'a, Yemen'den İsrail'e, Makedonya'dan Suriye'ye, Yunanistan'dan Libya'ya, Suudi Arabistan'dan Irak'a pek çok yerleşim bölgesine yayılmıştı. Ayrıca eczaneler, hapishane, sağlık merkezleri, fakirler, acizler ve hacılar için misafirhane de pek çoktur. Müthiş bir sağlık hizmetidir bu. Maalesef tahttan düştükten sonra bu eserlerin isimleri değiştirilmiş, bazıları yıkılmış ve bir kısmı da başka alanlarda kullanılmaya başlanmıştır. Kısacası bu büyük insan unutturulmak istenmiştir. Kasımpaşa, Haydarpaşa, Gülhane ve Mektebi Tıbbiye-i Şahane adlı eğitim ve üniversite hastanelerini açan da Abdülhamid olmuştur.
Doç. Dr. Adem Ölmez ise Abdülhamid Han'ın özellikle eğitim, sağlık, ulaşım ve asayişe önem verdiğini anlattı. Zamanında yeni bulunan aşıları ülkeye getirmiş, aşı ve kuduz hastalığı üzerine merkezler kurmuş, Bimarhaneleri yani akıl hastanelerini ıslah etmiştir. Akıl hastalarına zincir kullanımını yasaklayarak bugün bile saldırgan hastalarda kullanılan gömleği yerine koymuştur.
Dr. Şerif Esendemir konuşmasına Necip Fazıl'ın, "Abdülhamid'i anlamak her şeyi anlamak olacaktır." sözleriyle başladı. Abdülhamid'in tren yolları, bakteriyolojihane, cami ve mektepler yaptırdığını, çağına uygun yaşlılık politikası izlediğini, habitat yani biyosferi merkezi alan ekolojik politikaya önem verdiğini anlattı.
Bunları dinlerken aklıma hep başbakanımız Recep Tayyip Erdoğan çağrışım yaptı. O da ülkeye duble yollar, hızlı trenler, Marmaray, üçüncü boğaz köprüsü, çok sayıda havaalanı gibi sayılamayacak eserler hediye etti. Sağlık alanında yeni hastaneleri hizmete açtı. Sağlık hizmetlerini halka yaydı. Eğitim alanını pek çok üniversite, sayısız derslik ve binlerce yeni öğretmenle destekledi güçlendirdi. Kısacası Abdülhamid'in çağdaş bir takipçisiyle karşı karşıyayız.
Abdülhamid Han'ı nasıl ki bir takım vicdansız, merhametsiz ve acımasız kişiler, iç ve dış düşmanların oyununa gelerek, maşası olarak bir saray darbesi ile düşürdülerse aynı komplo şu an başbakanımıza karşı düzenlenmektedirler. Bu ülkeye hizmet etmek bazılarının gözüne batmakta ve ellerinden geleni yapmaktadırlar.
Rabbim Başbakanımızı korusunu2026 |
|
|
|
|
 |
www.caferilik.com Hidayet Önderleri HZ. FATIMA 3. cilt Telif Komisyonu (Dünya Ehl-i Beyt Kurultayı) Çeviri: Vahdettin İNCE Tashih & Tatbik: Abbas Akyüz Musa Güneş KEVSER https://t.me/caferilikcom Türkiye Caferileri Sitesi www.caferilik.com Kevser Yayınları: 90 Eserin Orijinal Adı: A'lamu'l-Hidaye; Fatımatu'z-Zehra (Aleyhe's-Selâm) Seyyidetu'n-Nisâ Dizgi ve Mizanpaj: Kevser Yayıncılık Son Okur: MurtazaTurabî Kapak Tasarım: Ramazan Erkut Cilt: Kısmet Mücellit Baskı: Yılmaz Matbaacılık (Sertifika No: 27185) Litros Yolu 2. Matb. Sitesi 3 NB 2 Zeytinburnu Topkapı / İstanbul Tel: 0212 493 00 85 1. Baskı: Haziran 2006 / 4. Baskı: Nisan 2016 ISBN 975-6640-67-7 (Takım No) 975-6640-68-5 (Cilt No) Adres: Kevser Yayınları Balabanağa Mah. Büyük Reşitpaşa Cad. Yumni İş Merk. No: 16 B / 25 Fatih – İSTANBUL Tel: 0212 534 35 28 / 0212 555 16 66 Faks: 0212 631 36 01 / 0212 555 22 12 www.kevseryayincilik.com https://t.me/caferilikcom Türkiye Caferileri Sitesi www.caferilik.com :القرآن الكريم إِنما يرِيد االلهُ لِيذْهِب عنكُم الرجس أَهـلَ الْبيـتِ و .ايطَهركُم تطْهِير Kur'ân-ı Kerim: Allah ancak siz Ehl-i Beyt'ten her türlü kötülüğü uzak tutmak ve sizi tertemiz kılmak ister. (Ahzâb / 33) https://t.me/caferilikcom Türkiye Caferileri Sitesi www.caferilik.com (قَالَ رسول االله صلّی االله عليه و آله ): اِني تارِك فِيكُم الثَّقَلَينِ كِتاب االلهِ، : و عِترتِـي اَهـلَ بيتِي، ما اِنْ تمسكْتم بِهِما لَن تضِلُّوا اَبدا، وانهما لَـن يفْترِقَا حتی يرِدا علَي الْحوض . Hz. Resulullah (s.a.a): Ben sizin aranızda iki paha biçilmez emanet bırakıyorum: -Biri- Allah'ın kitabı ve -diğeriitretim, Ehl-i Beytim. Bu ikisine sımsıkı sarıldığınız müddetçe asla sapmazsınız. Bu ikisi Kevser havuzunun başında bana varıncaya kadar birbirinden ayrılmazlar. (Sahih-i Müslim, c.7, s.122; Sünen-i Daremî, c. 2, s.432; Müsned-i Ahmed, c.4, s. 14, 17, 26, 59; c.4, s.466, 471; c.5, s.182; Müstedrek-i Hâkim, c.4, s.109, 148, 533 vs.) https://t.me/caferilikcom Türkiye Caferileri Sitesi www.caferilik.com TAKDİM Rahman ve Rahim Allah'ın Adıyla Son dönemde düşmanların tüm çabalarına rağmen modern cehaletten bitkin düşen ve evrensel adalete susamış olan dünya gözünü bir kez daha İslâm dinine, Şia kültürüne ve Ehl-i Beyt (a.s) Ekolü'ne dikmiş durumda. Bu durum, sevindirici olmakla beraber bilinçli insanların sorumluluğunu kat kat artıran, başta Hz. Resulullah (s.a.a) olmak üzere hidayet önderleri olan Ehl-i Beyt'i tanıtmanın ne denli zaruret hâline geldiğini gözler önüne seren bir faktördür aynı zamanda. İşte bu nedenle, Ehl-i Beyt ve Muhammedî öz İslâm kültürünü yaymayı amaç edinen yayınevimiz bu doğrultuda yazar ve araştırmacıların araştırma eserlerine ve ilmî faaliyetlerine kucak açıyor ve kendisini bu yüce kültürün yayılması için çaba harcayan yazar ve mütercimlerin hizmetçisi biliyor. Bu hususta Dünya Ehl-i Beyt Kurultayı'nın, Şia'nın düşünürlerinden oluşturduğu bir komisyon aracılığıyla hazırlattığı "Hidayet Önderleri" unvanıyla 14 ciltten oluşan dev çalışması şayan-ı teveccühtür. Bu titiz çalışmada bir taraftan Müslümanlar arası vahdet ve birliğin zaruretinin bilinci hâkim iken, diğer taraftan akıcı bir üslûpla kaleme alınması, gerçeklerin, konusunda kay-nak kitaplar esas alınarak tüm çıplaklığıyla ortaya konulmasına dikkat edilmiştir. Ehl-i Beyt öğretileriyle ilgili olarak merhttps://t.me/caferilikcom Türkiye Caferileri Sitesi www.caferilik.com 8 Hidayet Önderleri kez konumunda olan "Dünya Ehl-i Beyt Kurultayı"ndan da ancak bu özellikleri haiz bir çalışma beklenirdi zaten. Yayınevimizin, konusunda kaynak olacak 14 ciltlik bu dev eseri Türkçe'ye kazandırma yönünde birkaç yıldan beri çalışma başlattığı ve kısa aralıklarla okurlarına sunacağı haberini siz değerleri okurlarla paylaşmak isteriz. Kitabın telifinde gösterilen titizlik, çeviri aşamasında da gözetildi. Güçlü çevirmenlerin akıcı çevirilerinden sonra aynen kaynak eserlerde olduğu gibi orijinal metni ile tatbik yapıldı. Tatbik aşamasında uzman kadrodan yararlanıldı. Bütün bu aşamalardan sonra yine uzman kardeşlerimiz ve üstatlarımız tarafından bir kez daha gözden geçirildi. Bu arada eserin hazırlanmasında emeği geçen bütün üstatlara ve kardeşlerimize teşekkürü borç biliyoruz. Kültürel cihad meydanında atılan bu küçük adımın, Mevla'mızın rızasını kazanmaya vesile olması ve Ehl-i Beyt öğretilerine susamış insanlara faydalı olması umuduyla… KEVSER https://t.me/caferilikcom Türkiye Caferileri Sitesi www.caferilik.com ÖNSÖZ Rahman ve Rahim Allah'ın Adıyla Hamd, her şeyi yaratan ve ona yol gösteren Allah'a mahsustur. Salât ve selâm Allah'ın kulları için rehber olarak seçtiği önderler, özellikle peygamberlerin sonuncusu, elçilerin ve seçkin kulların efendisi Ebu'l-Kasım Muhammed Mustafa (s.a.a) ile onun mübarek ve tertemiz Ehl-i Beyt'inin üzerine olsun. Yüce Allah insanı yarattı ve onu akıl ve irade unsurları ile donattı. İnsan aklı ile gerçeği görüp ortaya çıkarır ve onu batıldan ayırt eder. İrade ile de yararına gördüğü, amaçlarını ve hedeflerini gerçekleştireceğini düşündüğü şeyi seçer. Yüce Allah, bu ayırt edici aklı kulları için hüccet kıldı. Bu akıllara hidayet pınarından feyiz sunarak onları destekledi. Çünkü insana bilmediklerini öğreten, onu lâyığı olduğu kemal yoluna yönlendiren, ona uğruna yaratıldığı ve gerçekleştirilmesi için dünyaya getirildiği amacı bildiren O'dur. Kur'ân-ı Kerim bize ilâhî hidayetin kriterlerini, ufuklarını, gereklerini ve yollarını açık nasları ile belirtti. Ayrıca bir yandan bu hidayetin sebeplerini açıklarken, öbür yandan onun meyvelerini ve sonuçlarını gözler önüne serdi. Yüce Allah şöyle buyuruyor: De ki, asıl hidayet Allah'ın hidayetidir.1 1- En'âm, 71 https://t.me/caferilikcom Türkiye Caferileri Sitesi www.caferilik.com 10 Hidayet Önderleri Allah dilediği kimseleri doğru yola iletir.1 Allah gerçeği söyler ve O doğru yola iletir.2 Kim Allah'a sarılırsa, o kesinlikle doğru yola iletilmiştir.3 De ki, Allah hakka iletir. Hakka ileten mi uyulmaya daha lâyıktır, yoksa başkasının kılavuzluğundan yararlanmadıkça kendisi doğru yolu bulamayan mı?4 Kendilerine bilgi verilenler, Rabbinden sana indirilen mesajın gerçek olduğunu, üstün iradeli ve hamde lâyık Allah'ın yoluna ilettiğini görürler.5 Allah'tan kaynaklanan bir yol gösterme olmaksızın keyfî arzusuna uyandan daha sapık kim olabilir?6 Buna göre hidayetin kaynağı yüce Allah'tır ve gerçek hidayet O'nun hidayetidir. İnsanı elinden tutup doğru yola ve sağlam gerçeğe ileten O'dur. Bunlar ilmin desteklediği, bilginlerin idrak edip bütün varlıkları ile boyun eğdikleri gerçeklerdir. Yüce Allah, insan fıtratını kemale ve cemale eğilimli bir yapıda yarattı. Sonra onu lâyığı olduğu kemale yönlendirmekle ödüllendirdi ve ona kemale erdirecek yolu tanıma nimetini bağışladı. Bu yüzden yüce Allah; "Ben cinleri ve insanları ancak bana ibadet etsinler diye yarattım."7 buyuruyor. Nasıl ibadet edileceği bilinmeden bu görev gerçekleştirilemeyeceği için bilmek ile ibadet etmek kemal zirvesine erdirecek tek yol ve yegâne amaç olmuştur. 1- Bakara, 213 2- Ahzâb, 4 3- Âl-i İmrân, 101 4- Yûnus, 35 5- Sebe', 6 6- Kasas, 50 7- Zâriyât, 56 https://t.me/caferilikcom Türkiye Caferileri Sitesi www.caferilik.com Önsöz 11 Öte yandan insanın kemale doğru hareketinde itici etken olması için onu öfke ve hırs içgüdüleri ile donattığından dolayı, öfkenin ve hırsın ve bunlardan kaynaklanan ve bunların gerekleri olan arzu ve duyguların egemenliğinden kurtulmasından emin olunamaz. Bundan dolayı insan aklının ve diğer bilgi edinme yöntemlerinin yanı sıra sağlıklı algılamayı ve görmeyi garanti edecek araçlara da muhtaçtır. Bu araçlar sayesinde yüce Allah'ın ona yönelik hücceti tamamlanmış, hidayet nimeti kemale ermiş ve böylece serbest iradesiyle iyilik ya da kötülük yolunu seçmesini mümkün kılacak bütün sebeplere sahip olmuş olur. Bundan dolayı ilâhî hidayet yasası, insan aklını desteklemeyi gerekli gördü. Bu destek ilâhî vahiy ve kulları doğru yola yöneltme sorumluluğunu üstlenmek üzere Allah tarafından seçilen hidayet önderleri aracılığı ile gerçekleşti. Bu destekleme ise, gerekli bilgileri ayrıntılı şekilde sunmak ve hayatın her alanında gerekli olan yönlendirmeleri yapmakla gerçekleşmiştir. Tarihin başlangıcından itibaren bütün çağlar ve yüzyıllar boyunca peygamberler ile onların vasileri ilâhî hidayet meşalesini elden ele taşımışlardır. Yüce Allah kullarını hiçbir yerde, hiçbir zaman hidayete ileten bir hüccetsiz, doğru yolu gösteren bir mürşitsiz ve aydınlatıcı ışıksız bırakmamıştır. Aklın delillerini destekler nitelikteki vahiy nasları a-çıkça belirtiyor ki, yeryüzü yüce Allah'ın kullara hitap edecek hüccetinden yana boş kalmaz. Çünkü böyle bir boşluk insanlar tarafından yüce Allah'a karşı bahane ve gerekçe o-larak kullanılabilir. Buna göre hüccet kullardan önce, kullarla beraber ve kullardan sonra hep vardır. Öyle ki, eğer yeryüzünde sadece iki kişi kalsa, onlardan biri hüccet olur. Kur'ân-ı Kerim bu ilkeyi şüpheye yer bırakmayacak şekilde şöyle vurguluyor: https://t.me/caferilikcom 12 Hidayet Önderleri Sen sadece bir uyarıcısın ve her kavmin bir yol göstericisi vardır.1 Yüce Allah'ın nebileri, resulleri ve onların yol gösterici vasileri doğru yola yöneltme görevini bütün aşamaları ile üstlenirler. Bu aşamalar şu maddelerde özetlenebilir: 1- Vahyi tam bir şekilde almak ve ilâhî mesajı en ince ayrıntısına kadar kapsamak. Bu aşama elçiliği üstlenmek için tam bir hazırlığı gerektirir. Bundan dolayı elçilerle ilgili seçim, tamamı ile Allah'a ait bir iştir. Kur'ân-ı Kerim'de bu gerçek şöyle ifade edilir: Allah elçilik görevini kime vereceğini daha iyi bilir.2 Allah elçilerinden dilediğini seçer.3 2- İlâhî mesajı insanlığa ve mesajın hitap ettiği kitleye ulaştırmak. Bu ulaştırma görevi, ulaştırma görevini, ulaştırmanın amaçlarını ve gereklerini bütün ayrıntıları ile kapsamada somutlaşan tam bir yeterliliğin yanı sıra yanlış yapmaktan ve sapmalardan korunmuş olmaya dayanır. Yüce Allah bu ilkeyi şöyle ifade ediyor: İnsanlar tek bir ümmet idi. Allah peygamberleri müjdeciler ve uyarıcılar olarak gönderdi. Onlarla beraber anlaşmazlığa düştükleri konularda insanlar arasında hüküm vermek üzere gerçeği içeren kitabı gönderdi.4 3- İlâhî risalete inanan bir ümmet oluşturmak ve bu ümmeti hidayete erdirici önderliği destekleyip güçlendirmeye hazırlamak. Bu hazırlığın amacı ilâhî risaletin amaçlarını gerçekleştirmek ve onun yasalarını hayata uygulamaktır. Kur'- 1- R'âd, 7 2- En'âm, 124 3- Âl-i İmrân, 179 4- Bakara, 213 https://t.me/caferilikcom Önsöz 13 ân-ı Kerim'in ayetleri bu görevi açık bir dille vurgularken tezkiye (arındırma) ve talim (öğretim) terimlerini kullanarak şöyle diyor: Onları arındırıp yücelten, onlara kitabı ve hikmeti öğreten bir elçi gönderdi.1 Tezkiye, insana lâyık kemal doğrultusundaki eğitimdir. Bu eğitim, kemalin bütün unsurları ile donanmış, elverişli bir örneğin varlığını gerektirir. Nitekim yüce Allah şöyle buyuruyor: Allah'ın Elçisi'nde sizin için güzel bir örnek vardır.2 4- İlâhî risaleti, onun için belirlenen süre boyunca bozulmadan, değişmeye ve kayba uğratmadan korumak. Bu görev de ilmî ve ruhsal yeterliliği gerektirir ki, buna "ismet" (yanılgıdan ve hatadan korunmuşluk) denir. 5- Manevî misyonun amaçlarını gerçekleştirmek, fertlerin vicdanlarında ve toplumların kurumlarında ahlâkî değerleri kökleştirmek için çalışmak. Bu da ancak ilâhî kriterleri yürürlüğe koymakla, ilâhî risaletin kriterleri uyarınca ümmetin işlerini yönetmeyi üstlenen siyasî bir yapı kurarak hanif dinin yasalarını topluma uygulamakla mümkündür. Bu yürütme görevi bilge bir yönetim kadrosu, üstün bir cesaret, büyük bir kararlılık, fertlerin psikolojileri ile toplumsal uygulamalarla, fikrî, siyasî ve sosyal akımlarla, yönetim, eğitim ve hayat tecrübeleri ile ilgili tam bir bilgiyi gerektirir. Bunların hepsini evrensel bir dinî devleti yönetmeyi sağlayacak ilmî yeterlilikle özetleyebiliriz. Bu ilmî yeterliliğe dinî yönetimi her türlü sapmadan ve yanlış uygulamadan koruyacak ruhsal yeterlilikte ifadesini bulan "ismet" (yanılmadan ve hatadan korunmuşluk) sıfatını da eklemek gerekir. 1- Cuma, 2 2- Ahzâb, 21 14 Hidayet Önderleri Çünkü bu yönden bir yetersizlik hâlinde baş gösterebilecek olan sapmalar ve yanlışlıklar yönetimin ve ona uyan ümmetin takip ettiği yolda ilâhî risaletin amaçları ile çelişen olumsuz etkiler meydana getirebilir. Tarih boyunca gelen peygamberler ile arkalarından gelen seçkin önderler özveriyi gerektiren hidayet yolunu izlediler, meşakkatli eğitim yolunda yürüdüler, ilâhî elçilik görevini yerine getirme yolunda her türlü zorluğa katlandılar, ilâhî elçilik hedeflerinin gerçekleşmesi yolunda kendini ilkelerine ve inançlarına adamış bir insanın feda edebileceği her şeylerini feda ettiler. Bir an bile geri çekilmediler, göz açıp kapatacak bir süre kadar bile yerlerinde saymadılar. Yüce Allah onların yüzyıllar boyu süren kesintisiz gayretlerini ve cihatlarını peygamberlerin sonuncusu olan Abdullah oğlu Muhammed'in (s.a.a) peygamberliği ile taçlandırdı, büyük emaneti ve bütün aşamaları ile hidayet sorumluluğunu ona yükledi, ondan bu emanetin hedeflerini gerçekleştirmesini istedi. Bu en büyük peygamber, bu sarp ve dikenli yolda müthiş adımlar attı, köklü değişimlere yol açan davetler ve inkılâpçı hareketler alanında son derece kısa sürede mümkün olan en büyük başarıyı gerçekleştirdi. Yirmi yıl kadar süren geceli gündüzlü çabalarının ve cihadının başlıca kazanımları şu maddelerde özetlenebilir: 1- İnsanlığa süreklilik ve kalıcılık unsurlarını içeren eksiksiz bir ilâhî mesaj sunmak. 2- Bu mesajı yozlaşmadan ve sapmadan koruyan unsurlarla donatmak. 3- İlke olarak İslâm'a, önder olarak Peygamberimize ve hayat yasası olarak şeriata inanan bir ümmet oluşturmak. 4- İslâm sancağını taşıyan ve ilâhî şeriatı uygulayan bir siyasî yapı, bir İslâm devleti kurmak. 5- Peygamberimizin önderliğinde örneğini bulan hikmetli ilâhî önderliğin aydınlık saçan yüzünü sunmak. Önsöz 15 Bu ilâhî risalet ve görevin hedeflerini eksiksiz bir şekilde gerçekleştirmek için şunlar zarurîdir: a) Bu ilâhî risaletin uygulamasını ve onu yozlaştırıp yıkmak için sürekli fırsat kollayan komplolardan korumayı garanti edecek yeterlilikte bir önderliğin devamlı şekilde var olması. b) İlmî ve psikolojik bakımdan yeterli bir eğitimcinin eli ile verilecek sağlıklı bir eğitimin nesiller boyunca sürmesi, bu yeterli eğitimcinin ahlâkta ve davranışta Peygamberimiz gibi örnek olması, ilâhî risaleti bütün yönleri ile kapsayıp bütün davranışlarında ve tutumlarında somutlaştırması. Bundan dolayı Peygamberimiz (s.a.a) ilâhî bir plân gereğince Ehl-i Beyti'ne mensup bazı seçkinleri bu görev için hazırlamakla ve bu seçkinlerin isimlerini ve fonksiyonlarını açıkça belirtmekle yükümlü kılındı. Bu seçkin önderler, Peygamberimizin (s.a.a) başlattığı büyük hareketin ve kıyamete kadar hüküm sürecek olan ilâhî hidayetin dizginlerini yüce Allah'ın emri ile teslim alacaklar, yüce Allah'ın ebedîlik bahşettiği ilâhî risaleti cahillerin bozmalarından ve hainlerin tuzaklarından koruyacaklar, yüzyıllar boyunca ve dünya durdukça kriterlerini açıklamayı, sırlarını ve hazinelerini gözler önüne sermeyi üstlendikleri mübarek şeriatın değerleri ve kavramları uyarınca nesilleri eğiteceklerdi. Bu ilâhî plân, Resulullah'ın (s.a.a) sözlerinde şöyle somutlaşıyor: Ben size iki değerli emanet bırakıyorum. Bunlara sarıldığınız takdirde kesinlikle sapıtmazsınız. Bunlar Allah'ın kitabı ile benim Ehl-i Beyt'imdir. Bunlar Havuz'da yanıma gelinceye kadar birbirlerinden asla ayrılmayacaklardır. Ehl-i Beyt İmamları (hepsine Allah'ın selâmı olsun) Peygamberimizin (s.a.a) Allah'ın emri ile kendinden sonra üm- 16 Hidayet Önderleri metin önderliğini üstlenmek üzere tanıttığı en hayırlı kimselerdir. On İki Ehl-i Beyt İmamı'nın hayat çizgisi, Hz. Peygamber (s.a.a) döneminden sonraki İslâm'ın gerçek çizgisini yansıtır. Onların hayatlarını kapsamlı biçimde incelemek, köklü İslâm hareketinin kapsamlı bir portresini gözlerimiz önüne sürer. O İslâm hareketi ki, Peygamberimizin (s.a.a) vefatının arkasından ateşli enerjisi zayıflamaya yüz tuttu, ama sonra ümmetin derinliklerinde içten içe yol almaya başladı. Bu süreçte Masum İmamlar (Allah'ın selâmı hepsine olsun) ümmeti bilinçlendirmeye, ümmetin enerjisini Peygamberimizin (s.a.a) kutsal devrimini kavrama doğrultusunda harekete geçirmeye çalıştılar. Fakat yönetimin ve ümmetin tutumlarına egemen olan evrensel yasaların müsaade ettiği ölçüde ilerleyebildiler. Bu râşid imamların hayatlarında dikkat çeken ortak özellikler şunlar oldu: Peygamberimizin (s.a.a) açtığı çığırı ısrarla izlediler. Ümmet, teveccühünü onlara yönelterek onlarla kaynaştı, onları Hidayet Önderleri ve müminlerin yolunu aydınlatan yıldızlar olarak benimsedi. Onlar Allah'a ve O'- nun rızasına ulaştıran kılavuzlar, Allah'ın emrinde karar bulanlar, Allah sevgisinde kemale erenler, Allah özleminin ateşinde eriyenler, imrenilen insanî kemalin zirvelerine yönelik tırmanışta birbirleri ile yarışanlardır. Onların hayatı cihadın, sabırla Allah'a itaat etmenin, zalimlerden gelen cefaya tahammül etmenin çeşitli örnekleri ile doludur. Öyle ki, yüce Allah'ın hükümlerini yürürlüğe koyma uğrundaki kararlı direnişin en üstün örnekleri oldular. Bu direnişin arkasından onurlu şehitliği, onursuz hayata tercih ederek yüce bir mücadelenin ve büyük bir cihadın arkasından Allah'a kavuşma başarısını elde ettiler. Tarihçiler ve yazarlar, bu İmamların hayatlarını her açıdan ele alıp tam anlamı ile incelediklerini iddia edemezler. Bundan dolayı bi- Önsöz 17 zim bu girişimimiz onların hayatlarından bazı kesitler; kişilikleri, davranışları ve tutumları hakkında tarihçilerin kaydettikleri ve araştırma kaynaklarında bulabildiğimiz bazı alıntıları sunmaktan ibarettir. Yüce Allah'ın bu çalışmamızı faydalı kılmasını umarız. Hiç şüphesiz başarının sahibi O'- dur. Ehl-i Beyt hareketi hakkındaki bu incelememiz, İslâm Peygamberi ve elçilerin sonuncusu Abdullah oğlu Muhammed Mustafa (s.a.a) ile başlayıp, vasilerin sonuncusu ve beklenen Mehdi Muhammed b. Hasan Askerî ile son buluyor. Yüce Allah onun ortaya çıkışını çabuklaştırsın ve yeryüzünü adaleti ile aydınlatsın. Bu kitap, örnek kadın ve masum hidayet sancaklarının üçüncüsü olan Fatımatü'z-Zehra'nın hayatını incelemeye ayrıldı. O Fatıma (a.s) ki, hayatının bütün alanlarında İslâm'ı tüm boyutları ile somutlaştırdı. Resulullah'ın (s.a.) "Âlemlerin kadınlarının efendisi" olarak nitelediği şahsiyettir o. O, iman ve temizlik saçan parlak nur, aşılmaz kale ve tüm insanlığa üstün bir örnek idi. Bu kutsal projenin gerçekleştirilip gün ışığına çıkarılması için yoğun gayretleri ile katkıda bulunan bütün kardeşlerimize, özellikle Seyyid Munzir Hakim'in (Allah onu belâlardan korusun) denetiminde çalışan yazarlar kurulunun üyelerine şükranlarımızı sunmalıyız. Son sözümüz, bizi bu kutsal projeyi gerçekleştirmeye muvaffak eden yüce Allah'a dua ve şükürlerimizi sunmak olacaktır. O, kâfidir ve ne güzel yardımcıdır. Dünya Ehl-i Beyt Kurultayı Birinci Bölüm • Hz. Fatıma'nın (a.s) Hayatına Kısa Bir Bakış • Hz. Fatıma'nın (a.s) Şahsiyetinden İzlenimler • Hz. Fatıma'nın (a.s) Kişiliğinden Görünümler HZ. FATIMA'NIN HAYATINA KISA BİR BAKIŞ • Hz. Fatımatü'z-Zehra (a.s), Hz. Muhammed b. Abdullah'ın (s.a.a) ve Hatice bint-i Huveylid'in (r.a) kızıdır. Tarihin tanık olduğu en şerefli anne-babanın çocuğu olarak dünyaya geldi. Tarihte hiç kimse onun babası gibi, birkaç yıl içinde, tarihin seyrini değiştirecek, insanlığı değişik alanlarda harekete geçirecek, ileri götürecek etkinlikler gösterememiş, bu denli müthiş eserler bırakamamıştır. Tarihte onun annesi gibi bir anneden hiçbir zaman söz edilmemiştir. Onun annesi bütün varlığını, kendisine sunduğu hidayet ve nura karşılık yüce eşi ve hikmet esaslı ilkeleri uğruna feda etmiştir. • İşte bu büyük anne ve babanın gölgesinde Fatıma Betül yetişti. Omuzlarında peygamberlik yükünü taşıyan, bu kutsal emaneti hedefine ulaştırmak için dağların tahammül edemediği işkencelere katlanan babasının şefkatinin her an hissedildiği bir evde büyüdü. Babası nereye yönelse, ne tarafa gitse Kureyş'in ve Kureyşlilerin kışkırttıkları ayak takımının ve kölelerin kendisini sürekli olarak gözettiklerini, taciz ettiklerini görüyordu. Küçük yaşına rağmen Fatımatü'z-Zehra (a.s) bütün bunları görüyordu. Annesiyle beraber, bu eziyetlerin babası üzerindeki etkisini hafifletmek için elinden geleni yapıyordu. O ağır eziyetleri gözlemledikçe yürek paralayıcı bir acı hissediyordu. İlk Müslümanların gördükleri baskı ve acıları kendisi de bizzat yaşıyordu. 22 Hidayet Önderleri • Hz. Fatımatü'z-Zehra (a.s) ilâhî risaletin tebliği sürecinin karşı karşıya kaldığı zorlukları, sıkıntıları daha çocukluğunun ilk günlerinden itibaren yaşadı. Babası ve annesiyle ve Haşimoğulları'nın diğer mensuplarıyla birlikte Ebu Talib Vadisi'nde sosyal ve ekonomik ablukaya tâbi tutulduğu sırada, henüz iki yaşındaydı. Büyük zorluklarla geçen üç yıllık ablukanın kaldırılmasından sonra, şefkatli annesinin vefatı sınavıyla karşı karşıya kaldı. Babasının amcasının vefatıyla sarsıldı. O sırada, altı yaşına henüz girmişti. Meşakkatlere katlanma, zorluklara karşı koyma ve büyük sıkıntılara tahammül etme hususunda babası için bir teselli kaynağıydı. Yalnızlığında babasına arkadaşlık ediyor, Kureyş azgınlarının ve zorbalarının rencide edici baskılarından dolayı hissettiği üzüntüyü paylaşıyordu. Mübarek ömrünün sekizinci yılında, amcasının oğluyla ve diğer Fatıma'larla birlikte Medine'ye hicret etti. İmam Ali b. Ebu Talib (a.s) ile evleninceye kadar babası yüce Resul ile beraber yaşadı. Bundan sonra, Hz. Peygamber (s.a.a) evinden sonra İslâm toplumunun en şerefli evinin temelleri de atılmış oldu. Bu ev, tertemiz nebevî sülalenin barınağı, bereketli Resul (s.a.a) soyunun cömert Kevser'i oldu. • Hz. Zehra (a.s) ideal bir eşliğin ve yüce anneliğin en görkemli örneğini sergiledi. Hem de İslâm tarihinin en çetrefilli, en zorlu dönemlerinde... Öyle bir zaman ki, İslâm, cahilî bir çevrede ve kabileci geleneğin hüküm sürdüğü bir ortamda kalıcılık ve yücelik yolunu açmak amacındaydı. Çünkü cahiliye toplumu ve kabileci ortamı, kadını insan olarak kabul etmiyor, kız çocuğunu bir utanç, bir ayıp olarak algılıyordu. Bu nedenle Fatıma (a.s) gibi birisi -parlak Muhammedî risaletin kızı, eşsiz ilâhî kıyamın çocuğu olarak- bireysel, ailesel ve toplumsal yaşam tarzıyla, risalet kavramlarını ve değerlerini pratik olarak hayatında somutlaştıran pratik ve gerçek bir örnek sunmak durumundaydı. Birkaç Satırda Hz. Fatıma (a.s) 23 Hz. Zehra (a.s) bütün insanlık dünyasına, bir kadın olarak insan-ı kâmil olduğunu, kadınlık doğasının böyle bir mükemmeliyete erişebileceğini, Allah'ın sınırsız kudretine ve akıllara durgunluk veren yaratıcılığına delâlet eden en büyük ayetlerden, en parlak kanıtlardan biri olabileceğini kanıtladı. Çünkü Fatımatü'z-Zehra'ya (a.s) azametten büyük bir pay, görkemlilik ve ululuktan en geniş bir nasip bahşedilmişti. • Zehra Betül (a.s), Ali el-Mürtaza'ya cennet gençlerinin iki efendisi, Resulullah'ın (s.a.a) oğulları Hasan'ı ve Hüseyin'i, bu iki büyük imamı ve saygı değer mücahit, sabır ve direniş sembolü olan Zeyneb-i Kübra'yı ve Ümmü Gülsüm'ü doğurdu. Beşinci çocuğu Muhsin'i de, babasının ölümünden sonra, evine (Risalet evine) yapılan saldırı sonucu düşük yaptı. Muhsin, bu mücahide ve şehit ananın, babasının ölümünden sonra, babasının mesajını sapmalardan ve tahriflerden korumak uğruna verdiği mücadeleye armağan edilmiş ilk kurban oldu. • Hz. Zehra (a.s), en zor zamanlarda ve en kritik durumlarda babasının ve kocasının (selâm üzerlerine olsun) yanında yer aldı. O, çabaları, cihadı, açıklamaları ve -Hz. Resul'ün (s.a.a), vefatından sonra İslâm'a yardım etme misyonunu kendilerine vermiş olduğu- Ehl-i Beyt-i Resulü eğitmesiyle İslâm'a yardımcı oldu. Nitekim Fatıma (a.s), Hz. Resul- 'ün (s.a.a) Ehl-i Beyt'inden, onun vefatından sonra, verdiği acılarla dolu bir mücahedenin ardından ona ilk kavuşan kimse oldu. Hz. Fatıma (a.s) müşriklere karşı yapılan cihatta, münafıkların komplo ve plânlarının boşa çıkarılması amacına yönelik mücadelede aktif rol aldı. Sapıkların karşısına dikildiği gibi, Müslüman kadınların eğitimi alanında da eşsiz bir örnek oldu... Kahramanlığın, cihadın, sabrın, şehitliğin, fedakârlığın ve akideyi her türlü değerden üstün tutmanın gerçek bir sembolüydü. Bir insanın yükselebileceği, göz kamaş- 24 Hidayet Önderleri tırıcı kemalin doruklarına en kısa bir zaman diliminde, öncekilerin ve sonrakilerin ulularını geride bırakacak bir üstünlüğe erişti. Selâm ona, doğduğu, şehit düştüğü gün ve selâm ona, bütün şeref ve yücelik özelliklerini ve onur süslerini üzerinde taşıyarak dirileceği gün... HZ. FATIMA'NIN (A.S) ŞAHSİYETİNDEN İZLENİMLER Fatımatü'z-Zehra (a.s), en büyük Peygamber'in (s.a.a) kızı ve ilk imamın eşidir. İmamet tarihinin en kanlı zulümlerine maruz kalan iki imamın annesidir. Hz. Fatıma (a.s), son risaletin parlayan aydınlık yüzüdür. Dünya kadınlarının efendisidir. Tertemiz sülâlenin emanet edildiği temiz barınak, Hz. Resul'ün (s.a.a) soyunun yeşerdiği mümbit mekândır. (Allah'ın selâmı hepsinin üzerine olsun.) Onun hayat hikâyesi, risalet tarihiyle paralellik arz etmektedir. Çünkü Hicret'ten sekiz yıl önce dünyaya geldi ve Hz. Resulullah'ın (s.a.a) vefatından birkaç ay sonra da vefat etti. Hz. Peygamber (s.a.a) Kur'ân'da izlenen çizgiye uyarak tertemiz Zehra'nın büyük makamına işaret etmiş, onun risalet sürecinde öncü konumuna ulaştığını vurgulamıştır. Kur'ân-ı Kerim genelde vahiy Ehl-i Beyti'nin (a.s), özelde Fatımatü'z-Zehra'nın (a.s) faziletlerine ve üstünlüklerine sık sık dikkat çekmiştir. Kur'ân Ayetlerinde Fatıma (a.s) Kur'ân-ı Kerim, bazı insanları övmüş, konumlarına ve hak uğruna yaptıkları fedakârlığa yönelik bir onurlandırma olarak gece gündüz okunan ayetlerinde onlardan söz ederek hatıralarını ölümsüzleştirmiştir. 26 Hidayet Önderleri Yüce Allah'ın, ulu kitabında özel olarak andığı, üstün konumlarına ve faziletlerine değindiği kimseler arasında Hz. Peygamber'in (s.a.a) Ehl-i Beyt'i de vardır. Tarihçiler ve tefsir bilginleri, birçok ayetlerin onları övmek üzere indiklerini söylemişlerdir. Ayrıca birçok surede, hayat çizgilerinin doğruluğunun, karakterlerinin güzelliğinin bir göstergesi olarak onlardan övgüyle söz edilmiş ve insanlara, onları örnek almalarına ilişkin bir çağrı yöneltilmiştir. 1- Risalet Kevseri Hz. Zehra (a.s) Kevser; bol hayır demektir. Dolayısıyla bu kavram, yüce Allah'ın peygamberi Hz. Muhammed'e (s.a.a) bahşettiği bütün nimetleri kapsamaktadır. Fakat Kevser Suresi'nin son ayetiyle birlikte surenin iniş sebebine ilişkin açıklamalar içeren rivayetleri ele aldığımız zaman, bu bol hayrın, neslin çokluğu ve devamıyla ilgili olduğunu açık bir şekilde görürüz. Bütün dünya, Hz. Peygamber'in (s.a.a) neslinin kızı Fatımatü'z-Zehra aracılığıyla devam ettiğini biliyor. Hz. Resulullah'ın (s.a.a) birçok hadisinde de buna açıkça işaret edilmiştir. Müfessirler bu bağlamda şöyle bir olayı rivayet ederler: As b. Vail, Kureyş kabilesinin ileri gelenlerine şunları söylüyordu: Muhammed'in soyu kesiktir; kendisinden sonra yerine geçecek oğlu yoktur; o öldüğü zaman kimse ondan söz etmeyecek ve siz de ondan kurtulmuş olacaksınız.1 İbn Abbas'ın ve müfessirlerin genelinin görüşü budur.2 Fahreddin er-Razî, müfessirlerin "Kevser" kelimesinin anla- 1- Bu olay, Peygamberimizin (s.a.a) Hatice'den olma oğlu Abdullah öldükten sonra gerçekleşmişti. Abdullah'tan sonra Peygamberimizin (s.a.a) erkek çocuğu kalmamıştı. 2- et-Tefsiru'l-Kebir, 32/132 Hz. Fatıma'nın Şahsiyeti 27 mı hakkında ihtilâf ettiklerini söylemesine rağmen, şunu da ifade etmektedir: Üçüncü görüş: Kevser; evlâtların çok olması demektir... Çünkü bu sure, Peygamberimizin (s.a.a) erkek çocuklarının olmamasını bir kusur olarak görenlere cevap mahiyetinde nazil olmuştur. Dolayısıyla kastedilen anlam şudur: Allah ona bir nesil verecek ve bu nesil zaman durdukça devam edecektir. Sonra şunları söyler: Şöyle bir bakın! Ehl-i Beyt'ten nicesi öldürüldü?! Bununla beraber dünya Hz. Resul'ün (s.a.a) soyuyla doludur. Peki Ümeyyeoğulları'ndan geriye fark edilen kimse kaldı mı?! Bakın bakalım! Oysa Ehl-i Beyt arasında Bâkır, Sadık, Kâzım, Rıza ve Nefs-i Zekiye gibi nice büyük âlimler var!1 Mübahele (Lânetleşme) Ayeti,2 Hasan ve Hüseyin'in Hz. Peygamber'in (s.a.a) oğulları olduklarını göstermektedir. Öte yandan Peygamberimizden (s.a.a) aktarılan çok sayıdaki rivayette, yüce Allah'ın bütün peygamberlerin zürriyetlerini, onların kendi sulbünden var ettiği, son Peygamber'in (s.a.a) zürriyetini ise Ali b. Ebu Talib'in (a.s) sulbünden var ettiği vurgulanmaktadır. 3 Sahih hadis kaynaklarında Peygamberimizin (s.a.a) Hasan b. Ali (a.s) hakkında şöyle dediği rivayet edilmektedir: Şu benim oğlum seyyittir. Belki de Allah onun aracılığıyla iki büyük grubu barıştıracaktır.4 1- et-Tefsiru'l-Kebir, 32/124 2- Âl-i İmrân, 61 3- Tarih-u Bağdad, 1/316; er-Riyadu'n-Nadire, 2/168; Kenzü'l-Ummal, c.11, hadis no: 32892 4- Sahih-i Buharî, Kitabu's-Sulh; Sahih-i Tirmizî, c.5, Hadis: 3773, Dar-u İhyai't-Türas basımı; Müsned-i Ahmed, 5/44; Tarih-u Bağdad, 3/ 215; Kenzü'l-Ummal, c.12 ve 13, hadis no: 34304, 34301, 37654 28 Hidayet Önderleri 2- İnsân Suresi'nde Hz. Zehra (a.s) Hasan ve Hüseyin hastalanmışlardı. Resulullah (s.a.a), birtakım insanlarla beraber onlara hasta ziyaretinde bulundu. Dediler ki: Ey Ebu'l-Hasan! İki oğlunun iyileşmesi için bir adak adasan olmaz mı? Bunun üzerine Ali, Fatıma ve Fizze (cariyeleri), Hasan ve Hüseyin iyileşecek olurlarsa üç gün oruç tutacaklarını adadılar. Derken Hasan ve Hüseyin iyileştiler. Ancak evde yiyecek bir şeyleri yoktu. Ali (a.s) Hayber Yahudilerinden Şem'- un'dan üç sa' arpa borç aldı. Fatıma (a.s) bir sa'ını öğüttü. Sonra bundan aile fertlerinin sayısı kadar beş ekmek yaptı. İftarlarını açmak üzere ekmekleri önlerine koydular. Tam o sırada bir dilenci kapıya geldi ve şöyle dedi: Ey Muhammed'in Ehl-i Beyt'i! Selâm üzerinize olsun. Ben bir Müslüman yoksulum. Bana bir şeyler yedirin ki, Allah da size cennet sofralarından yedirsin. Bunun üzerine yiyeceklerini ona verdiler ve içtikleri sudan başka hiçbir şey yemeden sabahladılar ve ertesi günü de oruçlu geçirdiler. Akşam olup yemeği önlerine koydukları zaman, kapılarına bir yetim geldi. Bu sefer yiyeceklerini ona verdiler. Üçüncü günde de kapılarına bir esir geldi. Ona da diğerlerine yaptıkları gibi muamele gösterdiler. Sabah olunca, Hz. Ali (a.s) Hasan ve Hüseyin'in elinden tutarak Resulullah'ın yanına götürdü. Resulullah (s.a.a) onların açlıktan kuş yavrusu gibi titrediklerini görünce, şöyle dedi: Sizin bu hâlinizin beni ne kadar da etkiledi, rahatsız etti! Hemen kalktı ve onlarla birlikte Fatıma'nın yanına gitti. Fatıma mihrabında karnı sırtına yapışmış hâldeydi. Gözleri Hz. Fatıma'nın Şahsiyeti 29 kaymıştı. Bu durum Hz. Peygamber'i (s.a.a) çok etkiledi. Bu sırada Cebrail geldi ve şöyle dedi: Al bu sureyi, ey Muhammed! Rabbin Ehl-i Beyt'inden dolayı seni kutluyor. Ardından sureyi okudu.1 Şu hâlde Fatıma (a.s), yüce Allah'ın, kâfur kokulu kaselerden içen iyilerden olduğuna, verdikleri sözü tutan, kötülüğü kapsayıcı olan bir günden korkan, isteği olmasına rağmen yiyeceğini başkalarına veren, kendi ihtiyaçları olmasına rağmen başkalarını kendilerine tercih eden... sırf Allah rızası için yoksulları yediren, onlardan bir karşılık veya teşekkür beklemeyen... Allah için her türlü zorluğa sabreden... Allah- 'ın, kendilerini bu haşin ve şiddetli günün şerrinden koruduğu... kendilerini sevinç ve neşeyle karşıladığı, sabretmelerinden dolayı kendilerine cennet ve ipekler bahşettiği... kimselerden olduğuna tanıklık ettiği biridir.2 3- Tathir Ayeti'nde Hz. Zehra (a.s) Hz. Peygamber (s.a.a) Ümmü Seleme'nin (r.a) evinde bulunduğu bir sırada, Tathir Ayeti nazil oldu. Torunları Hasan ve Hüseyin'i bağrına basmış, babalarını ve annelerini yanına almış ve bir örtünün altına girmişlerdi. Böyle yapmakla Hz. Peygamber (s.a.a) onları diğerlerinden ve eşlerinden ayırmış oluyordu. Onlar bu hâlde iken Tathir Ayeti nazil oldu: Allah ancak siz Ehl-i Beyt'ten her türlü kötülüğü uzak tutmak ve sizi tertemiz kılmak ister.3 1- Dehr veya İnsân ya da Hel Etâ Suresi. 2- bk. el-Keşşaf, Zemahşerî; Sa'lebî'nin tefsiri; Usdu'l-Gabe, 5/ 530; et-Tefsiru'l-Kebir, Fahreddin er-Razî. 3- Ahzâb, 33 30 Hidayet Önderleri Hz. Peygamber (s.a.a) ayetin sırf onlara özgü olduğunu belirtmek hususunda bununla da yetinmedi, ellerini örtünün altından çıkarıp göğe doğru açtı ve şöyle dedi: Allah'ım! İşte bunlar benim Ehl-i Beyt'imdir. Kötülüğü ve günahı onlardan uzak tut ve onları tertemiz kıl. Peygamberimiz (s.a.a) bu sözleri tekrarlarken Ümmü Seleme de bakıyordu. Ümmü Seleme de örtünün altına girmek istedi ve "Ben de sizinle beraber miyim ya Resulallah?" dedi. Peygamberimiz (s.a.a) elinden tutup engelledi ve şöyle dedi: "Hayır, ancak sen hayır üzeresin."1 Bu ayetin inişinden sonra Hz. Peygamber (s.a.a) sabah namazı için mescide gittiği zaman Fatıma'nın (a.s) evinin önünden geçer ve şöyle seslenirdi: Namaz...! Ey Ehl-i Beyt! Allah ancak siz Ehl-i Beytten her türlü günahı uzak tutmak ve sizi tertemiz kılmak ister. Peygamberimiz (s.a.a) altı veya sekiz ay boyunca bunu tekrarladı. 2 Bu mübarek ayet, Ehl-i Beyt'in günahlardan masum olduğuna delâlet etmektedir. Çünkü ayetin orijinalinde geçen "er-rics" kelimesi, günah demektir. Ayrıca ayet, sınırlandır- 1- bk. Sahih-i Müslim, Kitab-u Fedaili's-Sahabe; Müstedrekü's-Sahiheyn, 3/147; ed-Dürrü'l-Mensûr, Tefsir-u Ayeti't-Tathir; Tefsiru't-Taberî, 22/5; Sahih-i Tirmizî, c.5, hadis no: 3787; Müsned-i Ahmed, 6/ 292, 304; Usdu'l-Gabe, 4/29; Tehzibu't-Tehzib, 2/258. 2- el-Kelimetu'l-Ğarra Fî Tafdili'z-Zehra, s.192. Seyyid Abdulhüseyin Şerefüddin şöyle der: Bu hadisi İmam Ahmed, eserinin 3. cildinin 259. sayfasında tahriç etmiştir. el-Hâkim de bu hadisi rivayet etmiş, Tirmizî sahih olduğunu belirtmiştir. İbn Ebu Şeybe, İbn Cerir, İbn Münzir, İbn Mürdeveyh ve Taberanî gibi isimler de hasen olduğunu belirterek bu hadisi rivayet etmişlerdir. Hz. Fatıma'nın Şahsiyeti 31 ma, hasretme anlamını ifade eden "innema" edatıyla başlıyor. Bu da gösteriyor ki, yüce Allah'ın onlarla ilgili iradesi, sırf onlardan günahın uzak tutulmasına ve onların günahlardan tertemiz kılınmasına özgüdür. Bu da, masumiyetin özü ve hakikatidir. Nebhanî bu yorumu, gayet açık bir ifadeyle Taberî'nin tefsirinden derlemiştir.1 4- Zehra (a.s) Sevgisi Peygamberliğin Ücretidir Cabir rivayet eder: Bir bedevî Hz. Peygamber'in (s.a.a) yanına geldi ve dedi ki: "Ey Muhammed! Bana İslâm'ı anlat." Buyurdu ki: "Tek ve ortaksız Allah'tan başka ilâh olmadığına ve Muhammed'in Allah'ın kulu ve resulü olduğuna şahadet etmektir İslâm." Dedi ki: "Bunu bana göstermenin karşılığında benden bir ücret istiyor musun?" Buyurdu ki: "Hayır, sadece akrabaları sevmeni istiyorum." Dedi ki: "Benim akrabalarımı, yoksa senin akrabalarını mı?" Buyurdu ki: "Benim akrabalarımı." Dedi ki: "O zaman gel, sana bu hususta biat edeyim. Seni ve senin akrabalarını sevmeyene Allah lânet etsin." Peygamberimiz (s.a.a) de: "Âmin!" dedi.2 Mücahid, bu sevgiyi, Resulullah'a (s.a.a) tâbi olmak, onu tasdik etmek ve onun akrabalarıyla ilişkiyi sürdürmek şeklinde tefsir etmiştir. İbn Abbas ise, Hz. Peygamber'in (s.a.a) hürmet ve saygınlığını, akrabalarına iyilikte bulunmak yoluyla korumaya çalışmak olarak açıklamıştır. 3 Zemahşerî der ki: 1- bk. el-Kelimetu'l-Ğarra, s.200. 2- Hilyetu'l-Evliya, 3/201; Tefsiru't-Taberî, 25/16 ve 17; ed-Dürrü'l-Mensûr, Şûrâ Suresi, 3. ayetin tefsiri; es-Savaiku'l-Muhrika, s.261; Usdu'l-Gabe, 5/367. 3- bk. Fedailu'l-Hamse Mine's-Sihahi's-Sitte, 1/307 32 Hidayet Önderleri Bu ayet nazil olduğu zaman, insanlar dediler ki: "Ya Resulallah! Sevmekle yükümlü olduğumuz akrabaların kimlerdir?" Buyurdu ki: "Ali, Fatıma ve onların iki oğlu."1 5- Mübahele (Lânetleşme) Ayeti'nde Hz. Zehra İslâm kıblesine mensup (ehl-i kıble) bütün gruplar, hatta Haricîler; Hz. Peygamber'in (s.a.a) lânetleşmeye giderken kadınlardan sadece kendisinden bir parça olan Fatıma'yı (a.s), oğullardan sadece iki torunu ve iki gülü Hasan ve Hüseyin'i, kendi olarak da kendisinin yanında Harun'un Musa yanındaki konumuna eş bir konumda olan kardeşi Ali'yi (a.s) çağırdığı hususunda görüş birliği içindedirler. Dolayısıyla zorunlu olarak bu ayette kastedilen kimseler, isimleri sayılan bu kimselerden başkası olamaz. Bunu inkâr etmek de mümkün değildir ve dünyada hiç kimse onların bu onuruna ortak değildir. Müslümanların tarihini inceleyen herkes bu apaçık gerçeği görür, ayetin özel olarak bunlar hakkında indiğini anlar.2 Hz. Peygamber (s.a.a) Necran Hıristiyanlarıyla lânetleşmeye bu isimleri sayılanları beraberinde götürmüş ve Necran Hıristiyanlarını yenilgiye uğratmıştı. Peygamber'in (s.a.a) eşleri olan müminlerin anneleri o zaman Hz. Peygamber'in (s.a.a) evindeydiler. Peygamberimiz (s.a.a) hiçbir tanesini çağırmamıştı. Ayrıca babasının kız kardeşi olan Safiyye'yi de çağırmamıştı. Amcasının kızı olan Ümmü Hani'yi de çağırmamıştı. Ayrıca üç halifenin eşlerinden veya muhacir ve ensardan, hiçbir kimseyi davet etmemişti. 1- bk. Zemahşerî, el-Keşşaf; et-Tefsiru'l-Kebir, Fahreddin er-Razi; ed-Dürrü'l-Mensûr, Suyuti; Zehairu'l-Ukba, s.35. Allâme Eminî, bu ayetin Ali, Fatıma, Hasan ve Hüseyin hakkında indiğini belirten kırk beş tane kaynağı sayar. bk. el-Gadir, c.3 2- bk. el-Kelimetu'l-Ğarra, s.181 Hz. Fatıma'nın Şahsiyeti 33 Peygamberimiz (s.a.a) cennet gençlerinin bu iki efendisinden başka Haşimoğulları'ndan ve sahabe çocuklarından hiç kimseyi götürmemişti lânetleşmeye. Aynı zamanda Ali ile beraber yakın aşiretinden hiç kimseyi davet etmemişti. İlk Müslümanlardan kimseyi götürmemişti. Râzî'nin tefsirinde söylediği gibi, üzerinde siyah kıldan bir örtü olduğu hâlde Necran Hıristiyanlarıyla buluşmaya gitmişti. Hüseyin'i kucağına almış, Hasan'ın da elinden tutmuştu. Fatıma arkasında, Ali de Fatıma'nın arkasında yürüyordu. Peygamberimiz (s.a.a) şöyle diyordu: Ben dua ettiğim zaman, siz, âmin, deyin. Bu manzarayı gören Necran papazı şöyle dedi: Ey Hıristiyanlar topluluğu! Burada öyle yüzler görüyorum ki, eğer Allah'tan dağları yok etmesini isteseler, Allah dağları yerinden söküp atar. Bunlarla lânetleşmeyin, yoksa helâk olursunuz ve kıyamet gününe kadar yeryüzünde bir tek Hıristiyan kalmaz.1 Râzî, bu hadiseyi aktardıktan sonra şöyle der: Bu ayet, Hasan ve Hüseyin'in, Peygamber'in (s.a.a) oğulları olduklarına delâlet eder. Çünkü Hz. Peygamber (s.a.a) oğullarını çağıracağını söylemiş ve ardından Hasan ve Hüseyin'i çağırmış. Bu da onların Hz. Peygamber'in (s.a.a) oğulları olmalarını gerektirir.2 1- Seyyid Abdulhüseyin Şerefuddin şöyle der: Müfessirler, mu-haddisler ve hicretin onuncu senesini inceleyen bütün tarihçiler bu ha-diseyi zikretmişlerdir. Bu seneye lânetleşme senesi denilmiştir. bk. Sahih-i Müslim, Kitab-u Fedaili's-Sahabe; el-Keşşaf, Zemahşerî, Âl-i İmrân, 61. ayetin tefsiri 2- bk. et-Tefsiru'l-Kebir, ilgili ayetin tefsiri. es-Savaiku'l-Muhrika, s.238; Esbabu'n-Nüzul, Vahidî, s.75 34 Hidayet Önderleri Seyyidü'l-Mürselin (s.a.a) Yanında Hz. Zehra Şüphesiz Allah, Fatıma kızdığı için kızar, o razı olduğu için razı olur.1 Fatıma benden bir parçadır; onu inciten beni incitmiş; onu seven de beni sevmiş olur.2 Fatıma benim kalbimdir, bedenimin içindeki ruhumdur.3 Fatıma dünya kadınlarının efendisidir.4 Bu ve benzeri tanıklıkları içeren rivayetler, tevatür düzeyine ulaşacak yoğunlukta hadis ve siyer kitaplarında yer almışlardır.5 Ki bu tanıklıklar, kesinlikle hevâsından konuşmayan,6 soy veya akrabalık bağının etkisinde kalmayan ve Allah için yaptığı işlerde kınayanın kınamasından korkmayan Allah'ın elçisi Hz. Muhammed'den (s.a.a) rivayet edilmiştir. Hiç kuşkusuz Allah'ın elçisi, kendisini bütünüyle davasına vermişti. O, insanlar için bir örnekti. Onun kalbinin çırpınışları, gözlerinin bakışları, ellerinin dokunuşları, ayaklarının adım atışları ve fikrinin parıldayışları; kısacası, sözleri, 1- Kenzü'l-Ummal, c.12, s.11; Müstedrekü's-Sahiheyn, c.3, s.154; Mizanu'l-İtidal, c.1, s.535 2- es-Savaiku'l-Muhrika, s.289; el-İmame ve's-Siyase, s.31; Kenzü'l-Ummal, c.12, s.111; el-Hasais, Nesaî, s.35; Sahih-i Müslim, Kitab-u Fedaili's-Sahabe. 3- Feraidu's-Sımteyn, c.2, s.66 4- el-Müstedrek-u Ale's-Sahiheyn, c.3, s.170; Hilyetu'l-Evliya, Ebu Nuaym, c.2, s.39; Müşkilu'l-Âsar, Tahavî, c.1, s.48; Şerh-u Nehci'l-Belâğa, İbn Ebi'l-Hadid, c.9, s.193; el-Avalim, c.11, s.141, 146 5- Kenzü'l-Ummal, c.12, s.97; Müsned-i Ahmed, c.6, s.296, 323; Müstedrekü's-Sahiheyn, c.3, s.158-185; Sahih-i Buharî, Kitabu'l-İsti'zan; Sahih-i Tirmizî, c.5, hadis: 3869; Hilyetu'l-Evliya, c.2, s.42; el-İstiab, c.2, s.720, 750 6- Necm, 3 Hz. Fatıma'nın Şahsiyeti 35 eylemleri ve susarak onayı (diğer bir ifadeyle, sünneti), hatta varlığının tüm yönleri dinin şiar ve işaretlerinden bir işaret, şer'î yasamanın kaynaklarından bir kaynak, yol gösterici lambalarından bir lamba ve kurtuluş için bir yol hâline gelmişti. Bu özellikler, Fatıma'nın göğsünün üzerinde peygamberlerin sonuncusunun izi ve belirtisidir. Zaman geçtikçe, toplumlar geliştikçe ve Hz. Peygamber'in (s.a.a): "Ey Fatıma! Kendin için amel et. Çünkü ben Allah'tan gelebilecek bir şeyde sana yardım edemem." sözlerindeki İslâmî prensip üzerinde düşündükçe, bu risalet izi, bu risalet damgası daha da parlayacaktır.1 Resulullah (s.a.a) şöyle der: Kemale eren çok erkek vardır. Ama kadınlardan İmran kızı Meryem'den, Firavun'un karısı Mezahim kızı Asiye'den, Huveylid kızı Hatice'den ve Muhammed kızı Fatıma'dan başka kemale eren kadın yoktur.2 Fatıma benim bir parçamdır. Onu sıkan şey beni de sıkar, onu ferahlatan şey beni de ferahlatır.3 Kıyamet günü bütün soylar, nesepler kesilir. Benim nesebim, soyum ve akrabalığım hariç…4 Bir gün Resulullah (s.a.a) Fatıma'nın (a.s) elinden tutarak halkın yanına çıktı ve şöyle dedi: 1- Fatımatü'z-Zehra Vitrun Fî Gamed, Seyyid Musa Sadr'ın yazdığı takdim. 2- el-Fusulu'l-Muhimme, s.27; Tefsiru'l-Vusul, s.2, c.159; Şerh-u Sulasiyât-i Müsned-i Ahmed, c.2, s.511 3- Hadisin orijinalinde geçen "eş-şucne", bir şeyin parçası demektir. el-Ğusn kelimesi gibi, ağacın dalı ve budağı anlamına gelir. bk. elMüstedrek, Hâkim, c.3, s.154; Kenzü'l-Ummal, c.12, s.111; hadis: 34240 4- Müsned-i Ahmed, c.4, s.323, 332; el-Müstedrek, c.3, s.154, 159 36 Hidayet Önderleri Şu kızı tanıyan, tanıyordur. Tanımayan da bilsin ki o, Muhammed'in kızı Fatıma'dır. O benim bir parçamdır. Göğsümün içindeki kalbimdir. Onu inciten beni incitmiş olur. Beni inciten de Allah'ı incitmiş olur.1 Fatıma, yaratıklardan en aziz bildiğim varlıktır. 2 Bu naslar üzerinde biraz düşündükten sonra, bunları Fatıma'nın (a.s) masumiyeti şeklinde tefsir etmemiz zor olmayacaktır. Hatta bu naslar, onun masum olduğunun tanıklarıdırlar. O'nun sadece Allah için kızdığını ve sadece Allah için razı olduğunu gösterirler. Ehl-i Beyt İmamları, Sahabeler ve Tarihçiler Nazarında Fatıma (a.s) İmam Ali b. Hüseyin Zeynelabidin (a.s) şöyle der: Hatice'nin Resulullah için İslâm fıtratı üzere doğurduğu tek evlât Fatıma'dır. 3 İmam Muhammed Bâkır (a.s) şöyle der: Allah'a yemin ederim ki, yüce Allah onu ilimle donatarak başkalarından ayırmıştır. 4 İmam Cafer Sadık (a.s) şöyle der: Fatıma'ya bu ismin verilmesinin nedeni, insanların onun sahip olduğu makamı tanıyamamalarıdır.5 İbn Abbas şöyle der: Bir gün Resulullah (s.a.a), yanında Ali, Fatıma, Hasan ve Hüseyin olduğu hâlde oturuyordu. O sırada şöyle dedi: 1- el-Fusulu'l-Muhimme, s.144, el-Muhtasar, Tefsir'us-Sa'lebî, s. 133'ten naklen. 2- el-Emalî, Şeyh Tûsî, Meclis: 1, Hadis: 30; el-Muhtasar, s.136 3- Ravzatu'l-Kâfi, Hadis: 536 4- Biharu'l-Envar, c.43, s.19 5- Keşfu'l-Gumme, c.1, s.463 Hz. Fatıma'nın Şahsiyeti 37 Allah'ım! Bunlar benim Ehl-i Beyt'imdir. İnsanlar içinde, yanımda en değerli olan kimselerdir. Onları seveni sev, onlara buğz edene sen de buğz et. Onları dost edineni dost edin, onlara düşman olana düşman ol. Onlara yardım edene yardımcı ol. Onları her türlü kirden arınmış, her türlü günahtan masum kılınmış yap. Onları katından Ruhu'l-Kudüs (=Kutsal Ruh) ile destekle.1 Ümmü Seleme'nin şöyle dediği rivayet edilir: Resulullah'ın (s.a.a) kızı Fatıma, insanlar içinde yüz ve sima olarak Resulullah'a en çok benzeyen kimseydi.2 Aişe'nin şöyle dediği rivayet edilir: Babası Resulullah dışında Fatıma'dan daha doğru sözlü bir kimse görmedim.3 Resulullah'ın (s.a.a) yanına girdiği zaman, Resulullah (s.a.a) yerinden kalkar, onu öper: "Hoş geldin." der, elinden tutarak kendi yerine oturturdu. Hz. Resulullah (s.a.a) onun yanına geldiğinde ise, bu sefer o yerinden kalkar, onu öper, elinden tutarak yerine oturturdu. Hz. Resulllah (s.a.a) gizli sırlarını özel olarak ona söylerdi. İşlerinde ona başvururdu.4 Hasan Basrî'den şöyle rivayet edilir: Bu ümmet içinde Fatıma'dan daha çok ibadet eden biri yoktu. Ayakları şişinceye kadar kıyamda durur, ibadet ederdi.5 Abdullah b. Hasan, Ömer b. Abdulaziz'in yanına gitti. Yaşı gençti, ama halîm ve ağırbaşlı kimseydi. Ömer b. Ab- 1- Biharu'l-Envar, c.43, s.65, 24 2- Keşfu'l-Gumme, c.1, s.471 3- Zehairu'l-Ukba, s.54 4- Ehlu'l-Beyt, s.144, Tevfik Ebu İlm 5- Biharu'l-Envar, 43/84 38 Hidayet Önderleri dulaziz derhal yerinden kalktı, onu karşıladı, ihtiyaçlarını giderdi. Sonra göbeğinin şişmanlıktan katlanmış bir boğumundan tutarak acıtıncaya kadar sıktı. Ardından şöyle dedi: "(Bir samimiyet ve sevgi ifadesi olarak) sana karşı yaptığım bu hareketi şefaat esnasında hatırla." Abdullah b. Hasan oradan ayrılınca, yanındakiler Ömer b. Abdulaziz'i kınadılar ve "Genç bir delikanlıya mı böyle davrandın?!" Dedi ki: Güvenilir biri bana anlatmıştı. Öyle ki Resulullah'ın (s.a.a) sözünü bizzat duymuş gibi oldum: "Fatıma benden bir parçadır, onu sevindiren beni sevindirmiş olur." Ben biliyorum ki, eğer Fatıma yaşasaydı, oğluna yaptığım bu muamele onu sevindirirdi. Orada bulunanlar dediler ki: "Peki karnındaki boğumu tutup sıkmanın anlamı nedir? Ona söylediğin söz ne demekti?" Dedi ki: Haşimoğulları'ndan şefaat etmeyecek kimse yoktur. Bunun şefaat edeceği kimselerden biri olmayı temenni ettim.1 İbn Sabbağ el-Malikî şöyle der: ...Fatıma, üzerine "Kulunu geceleyin... yürüten Allah'ın şanı yücedir." ayeti inen Hz. Peygamber'in kızıdır. Ay ve güneşin üçüncüsüdür. İnsanların en hayırlısının kızıdır. Doğumu tertemiz gerçekleşmiştir. Doğruluğun önderlerinin (âlimlerin) ittifakıyla dünya kadınlarının efendisi, önderidir.2 Hafız Ebu Nuaym İsfahanî, Fatıma (a.s) hakkında şöyle der: Asfiyanın (seçilmişlerin) zahitlerinden, müttakilerin en temiz ve saf olanlarından biridir Fatıma. O, 1- el-Eğani, 8/307; Makatilu't-Talibiyyin, s.124 2- el-Fusulu'l-Muhimme, s.141, Beyrut basımı Hz. Fatıma'nın Şahsiyeti 39 seyyide betül, Resul'e (s.a.a) tıpatıp benzeyen ciğerparesidir... Dünyadan ve dünyanın zevklerinden yüz çevirmişti, ilgi göstermiyordu. Dünyanın gizli kusurlarını ve felâketlerini biliyordu.1 Abdulhamid b. Ebi'l-Hadid el-Mutezilî şöyle der: Hz. Resulullah (s.a.a) Fatıma'ya insanların zannettiklerinin üstünde büyük bir saygı gösterirdi. Hatta bu saygı, babaların evlâtlarına yönelik sevgilerinin de ötesindedir. Özel ve genel toplantılarında, bir kere değil, defalarca, bir yerde değil, birçok yerde şöyle demiştir: "O, dünya kadınlarının efendisidir. O, İmran kızı Meryem'e denktir. O mahşerden geçince, Arş tarafından birisi şöyle seslenir: Ey mahşer halkı! Gözlerinizi kapatın, Muhammed'in kızı Fatıma geçsin." Bu sahih bir hadistir, zayıf bir rivayet değildir. Kaç kere şöyle demiştir: "Onu inciten beni incitmiş, ona buğz eden bana buğz etmiş olur. O, benden bir parçadır. Onu rahatsız eden, beni rahatsız etmiş olur."2 Çağdaş tarihçilerden Dr. Ali Hasan İbrahim şunları söyler: Fatıma'nın hayatı, tarihin eşsiz safhalarından biridir. Burada büyüklüğün, azametin çeşitli örneklerini gözlemleyebiliyoruz. Bir kere o, Belkıs veya Kleopatra gibi büyüklüğünü, azametini, sahip olduğu büyük tahttan veya muazzam servetten veya eşsiz güzellikten almıyordu. Ya da Aişe gibi şöhretini, kendisini ordulara komutanlık edecek ve erkeklere meydan okuyacak düzeye getiren cesaretinden de almıyordu. 1- Hilyetu'l-Evliya 2/39, Beyrut basımı 2- Şerh-u Nehci'l-Belâğa, 9/193 40 Hidayet Önderleri Biz, dünya ve çevresini bir hikmet ve ihtişam halesine alan bir büyük şahsiyetle karşı karşıyayız. Hikmetinin kaynağı kitaplar, filozoflar ve bilginler değildir. Bilakis, hikmetinin kaynağı alt üst oluşlarla ve beklenmedik gelişmelerle dolu zamanın deneyimleridir. O bir ihtişama, bir görkeme sahipti ki, bunun kaynağı da saltanat veya servet değildi. Tam tersine nefsinin özünden kaynaklanan bir heybete sahipti...1 1- Fatımatü'z-Zehra, Behcet-u Kalbi'l-Mustafa, s.21 HZ. FATIMA'NIN (A.S) KİŞİLİĞİNDEN GÖRÜNÜMLER Hz. Fatıma'dan söz ederken, gözlerini aydınlığa açtığı andan, gözlerindeki hayat parıltısının söndüğü ana kadarki, kısa sürenin sınırlarını aşmak gerektiğini biliyoruz. Onun kişiliğini, bu başlangıçla bu son arasına sıkıştıramayız. O, insan düşüncesini temelinden sarsan ve insan düşüncesini kuşakların ötesine taşıyan bir Peygamber'in kızıdır. Aynı zamanda o, hakkın temellerinden biri olan ve insanlık tarihinin en büyük peygamberinin devamı niteliğindeki bir adamın eşidir. Fatıma olgun bir akla, kusursuz bir ruh güzelliğine, saflık ve berraklığa, asil ve üstün bir kereme sahipti. Üzerine aydınlığını saçan, kendisinden katkı gören ve düşünce ve ürün olarak kendisini ifade eden bir atmosferde yaşadı. Bir devrime dönüşen risalet misyonu içinde bir çizgi olarak belirginleşti. Böylece kendisi de risalet devriminin temellerinden biri oldu. Öyle ki, onun tarihini doğru anlamadan risalet tarihini doğru anlamak mümkün değildir. Fatıma (a.s), kadının insanlığını, saygınlığını, kerametini, kutsallığını, (ilâhî emir ve yasaklar hususunda) koruyuculuğunu ve özenini en onurlu bir şekilde temsil etti. Bunun yanında üstün bir zekâya, keskin bir ferasete ve geniş bir bilgiye sahipti. Nübüvvet mektebinde eğitim görmesi, risalet külliyesinden mezun olması onur ve övünç olarak ona yeter. 42 Hidayet Önderleri Güvenilir elçi olan babasının Rabbinden aldıklarını, o da ondan aldı. Hiç kuşkusuz o, anne ve babasının evinde, Mekke'deki başka hiçbir çocuğun öğrenemediği şeyleri öğrendi.1 Kur'ân'ı seçkin Peygamber'den dinledi. Sonra Ali Mürtaza'dan dinledi. Onlardan dinlediği bu Kur'ân'la namaz kıldı, onunla ibadet etti. Ama bundan önce Kur'ân'ın hükümlerini, farzlarını ve sünnetlerini kavramıştı. Öyle ki, şeref sahibi ve saygın hiçbir kimse onun düzeyine erişememişti. Zehra (a.s), iman ve kesin inanç üzere yetişti. İnanç bağına bağlılık, ihlâs ve dünyadan uzaklaşmayı esas alan bir anlayışla büyüdü. Yılların geçmesiyle birlikte, rakipsiz bir şeref pınarı olduğunu öğrendi. Havva'nın çocukları içinde onunla şeref bakımından boy ölçüşecek kimse yoktu. Bu erişilmez şerefin yeterliliğine kesin olarak güvendi. Risalet bağrında ve iman atmosferinde bu şerefin parlaklığını ve revnakını gittikçe arttırdı. Her olgunlukta babasını adım adım izleyerek büyüdü Zehra (a.s). Hatta Aişe onun hakkında şöyle demişti: Allah'ın yarattıkları içinde söz ve konuşma olarak Resulullah'a (s.a.a) Fatıma kadar benzeyen birini görmedim. Fatıma geldiği zaman, Peygamber (s.a.a) onun elinden tutar, elini öper, ona, hoş geldin der, sonra onu kendi yerine oturturdu. Peygamber Fatıma'nın yanına gittiğinde, bu sefer Fatıma ayağa kalkar, babasına: "Hoş geldin." der, elinden tutarak onu öperdi.2 Buradan hareketle Aişe'nin: "Yeryüzünde Hz. Peygamber'in (s.a.a) Fatıma'dan daha çok sevdiği bir kadın daha yoktu." şeklindeki sözünün gerisindeki sırrı anlıyoruz. Yine Aişe bu durumu şu sözleriyle açıklıyor: 1- Ehlu'l-Beyt, Tevfik Ebu İlm, s.116 2- age. Hz. Fatıma'nın Kişiliği 43 Kendi babası dışında, Fatıma'dan daha doğru sözlü birini görmedim.1 Böylece Fatıma (a.s) müminlerin, kutsiyeti karşısında ürperdikleri kâmil kadınlığın eşsiz bir tablosu olarak belirginleşti. 1- İlmi Fatımatü'z-Zehra (a.s), vahiy evinde kendisi için hazırlanan bilgi ve irfanla, kendisini dört bir yandan kuşatan ilim ve irfan güneşlerinin ilmî aydınlatmasıyla yetinmedi. Babası Resulullah (s.a.a) ve ilim şehrinin kapısı kocasıyla her buluşmasında elinden geldiğince ilim öğrenmeye çalışırdı. Bunun yanında oğulları Hasan ve Hüseyin'i de sürekli olarak Resulullah'ın (s.a.a) meclisine gönderir, onlar döndükten sonra da onları konuşturarak dinlediklerini anlatmalarını sağlardı. Çocuklarına üstün bir terbiye vermek için büyük bir çaba sarf ettiği gibi, ilim öğrenmek için de büyük bir çaba sarf ederdi. Ev işlerinin çokluğuna rağmen, öğrendiği bilgileri diğer Müslüman kadınlara aktarmayı da ihmal etmezdi. İlim öğrenme ve ilmi yayma hususundaki bu kesintisiz çabaları sonucu, en büyük hadis ravilerinden ve tertemiz nebevî sünnetin aktarıcılarından biri oldu. Nitekim "Fatıma Mushafı" adı verilen, kendisinin en büyük övünç kaynağı olan ve masum evlâtları tarafından bir önceki nesilden miras alınıp sonraki nesile aktarılan kitabı ile ilgili olarak, Fatıma'- nın (a.s) mirası bölümünde geniş değerlendirmelerde bulunacağız. İlminin ve düşünsel olgunluğunun kanıtı olarak dehasının yüksek düzeyini yansıtan iki ünlü konuşması yeterlidir. 1- age. 44 Hidayet Önderleri İki hutbeyle ilgili olarak "Babasından Sonraki Olaylar" bölümüne bakabilirsiniz. Bu hutbelerden birini Hz. Peygamber'in (s.a.a) vefatından sonra sahabenin ileri gelenleri huzurunda Mescid-i Nebevî'de, diğerini ise evinde irad etmişti. Bu konuşmalar, düşüncesinin derinliğinin, köklülüğünün, kültürünün genişliğinin, mantığının gücünün, önderlik kurumunun sapmasından sonra ümmetin geleceğine dair ön görüsünün gerçekliğinin parlak birer örneğidir. Bunun yanında yüksek bir edebe de sahipti. Allah için ve Allah yolunda muazzam bir cihat da veriyordu. Hz. Zehra (a.s), Allah'tan korkup sakınan ve hikmetli Kurân'ın açık ifadesiyle, Allah tarafından eğitilen Ehl-i Beyt'in bir ferdiydi. Allah ona ilimle ayrıcalık tanıdı, bu yüzden "Fatıma" adını almıştı. Benzersizliği yüzünden de Betül (iffette eşsiz) diye isimlendirilmişti. 2- Yüksek Ahlâkı Fatıma (a.s), "yüksek bir ahlâka, onurlu bir karaktere, üstün bir nefse, ulu bir duyarlılığa, çabuk kavrayan bir anlayışa, keskin bir zihne, yüce bir erdeme, parlak bir üstünlüğe, misk kokan bir nefese, cesur bir yüreğe, kendini beğenmişlikten uzaklığıyla hayranlık uyandıran bir izzete sahipti. Kibirlilerin tasavvur ettikleri büyüklük onun düzeyine erişmekten çok uzaktı. Büyüklenenlerin ve zorbaların karşısında eğilmezdi." 1 O, hoşgörü, sükûnet ve geniş göğsüyle, geniş ufuklu vakarıyla, öz güven ve yumuşaklığıyla, ağırlığı ve temkinliliğiyle, sağlam karakteri ve iffetiyle, onurunu korumasıyla bir ahlâk abidesiydi. Parlak bir onur ve açık bir hâyâ timsali olan Fatıma babasının vefatından önce, güler yüzlü ve mütebessim bir gü- 1- Ehlu'l-Beyt, s.132-134 Hz. Fatıma'nın Kişiliği 45 zellik abidesiydi. Ama babasının (s.a.a) vefatıyla birlikte yüzündeki tebessüm kaybolmuştu. Dilinden haktan başka bir söz dökülmezdi, sadece doğruyu konuşurdu. Kimsenin kötülüğünden söz etmezdi. Gıybet etmez, kimseyi arkadan çekiştirmezdi. Kimseyi küçümseyici kaş göz işareti yapmazdı. Başkalarının sırrını saklar, verdiği sözü tutardı. İstişarede doğruyu söyler, onların gerçek hayrını isterdi, başkalarının mazeretlerini kabul ederdi. Yanlışlıkları hoş görürdü. Çok kere sürçmeleri ve kötülükleri hilim ile ve hoşgörüyle karşılardı. Kötülükten kaçar, daima iyiliğe eğilimliydi. Güvenilirdi. Sözünde doğruydu. İyi niyetliydi ve sözünde kesinlikle dururdu. İffetin en yüksek doruklarındaydı. Eğilimleri üzerinde hevâsının etkisi yoktu. Çünkü o, yüce Allah'ın günahları kendilerinden uzak tuttuğu ve tertemiz kıldığı Peygamber'in (s.a.a) Ehl-i Beyt'inin bir ferdiydi. Bir kimseyle konuştuğu veya erkeklere hitap etmek durumunda kaldığı zaman, iffetinden ve saygısından bir perde arkasında durarak söylemek istediklerini söylerdi. İffet ve hayâsının ilginç bir örneği, öldükten sonra kadınların üzerine vücut hatlarını belirtecek şeyler çekilmesini hoş karşılamamış olmasıdır.1 Hz. Zehra (a.s) az ile yetinen zühd sahibi biriydi. O, ihtirasın kalbi parçaladığını, işlerde düzensizlik ve dağınıklığa neden olduğunu çok iyi biliyordu. O, hayatının sonuna kadar babasının kendisine söylediği şu sözü prensip edindi: Ey Fatıma! Ebedî nimetlere kavuşabilmen için, dünya hayatının acılarına karşı sabret. Basit bir hayata razıydı. Hayatın zorluklarına karşı sabırlıydı. Helâlin azına kanaat getirirdi. Razıydı ve kendisinden razı olunmuştu. Başkasına ait olan, başkasının sahip ol- 1- Ehlu'l-Beyt, s.132-134 46 Hidayet Önderleri duğu şeylere göz koymazdı. Hakkı olmayan bir şeye de gözlerini dikmezdi. Allah'tan başkasından bir şey istemeye tenezzül etmezdi. O, yüzsüzlük etmez onurlu nefsin tam bir timsaliydi. Nitekim babası (s.a.a) şöyle demişti: Asıl zenginlik gönül zenginliğidir. O dünyasını bir yana bırakarak kendini Rabbine adayan Hz. Betül'dü. Dünyanın çekici süslerine arkasını dönmüştü. Dünya hayatının aldatıcı güzelliklerine eğilim göstermiyordu ve dünyaya meyletmenin ne büyük felâketlere yol açtığını çok iyi biliyordu. Dünya hayatının zorluklarına sabrederken, dilinden Rabbinin zikrini eksik etmeden sorumluluğunu yerine getirme hususunda muazzam bir sabır örneği sergiliyordu. Hz. Zehra'nın asıl ilgisi ahirete yönelikti. Dünyanın göz alıcı güzelliklerine değer vermiyordu. Çünkü babasının dünyadan, dünyanın nimetlerinden, lezzetlerinden ve şehevî arzularından yüz çevirdiğini görüyordu. O, belâlara karşı sabreden, varlıkta şükreden ve kaderin sonuçlarına rıza gösteren biri olarak tanınmıştı. Babasından (s.a.a) şöyle rivayet eder: Allah bir kulunu severse, onu musibetlerle sınar. Eğer bu musibetlere karşı sabrederse, onu [kendisi için] seçer, başına gelenlere rıza gösterirse, onu [kulları arasında] seçkin kılar.1 3- Cömertliği ve Başkalarını Kendine Tercih Etmesi Cömertliği ve eli açıklığı bakımından tam da babasının yolunda gidiyordu. Kuşkusuz o, babasının (s.a.a) şöyle dediğini duymuştu: 1- Ehlu'l-Beyt, s.137 Hz. Fatıma'nın Kişiliği 47 Cömert insan Allah'a yakındır, insanlara yakındır, cennete yakındır. Buna karşılık cehennemden uzaktır. Allah cömerttir, cömertleri sever. Başkalarını kendine tercih etme, Mustafa'nın (s.a.a) bir şiarıydı. Hatta eşlerinden biri şöyle demiştir: Resulullah (s.a.a) dünyadan ayrılıncaya kadar, hiçbir zaman üç gün üst üste doymadı. Hz. Resul (s.a.a) şöyle derdi: Eğer istesek doyarız, fakat başkasını kendimize tercih ediyoruz.1 Hz. Zehra (a.s), başkasını kendisine tercih edenlerin en hayırlısıydı, bu konuda hiç kimse onun düzeyine erişemezdi. Babasının kusursuz bir izleyicisiydi. Zifaf gecesi gelinlik gömleğini bir yoksula verdiği bilinmektedir. "İnsân Suresi" çerçevesinde onun başkasını kendisine tercih etmesinin ve güzel cömertliğinin örneği olarak sunduğumuz olaylar bu konuda yeterli kanıttır. Cabir b. Abdullah el-Ensarî'nin (r.a) şöyle dediği rivayet edilir: Bir gün Resulullah (s.a.a) bize ikindi namazını kıldırdı. Namazı tamamladıktan sonra, kıbleye bakan tarafta oturdu, insanlar da etrafında bir halka oluşturdular. Onlar bu şekildeyken Arap göçebelerinden yaşlı bir adam çıkageldi. Üzerinde eskimiş bir elbise vardı. Elbise dökülüyor gibiydi. Adam yaşlılıktan ve zayıflıktan kendini kontrol edemez hâle gelmişti. Resulullah (s.a.a) adama dönerek onu konuşturmaya çalıştı. Adam dedi ki: "Ey Allah'ın Peygamberi! Ben aç biriyim, beni doyur. Çıplağım, beni giyindir. Yoksulum, bana yardım et." Bunun üzerine Resulullah (s.a.a) şöyle buyurdu: 1- Ehlu'l-Beyt, s.138 48 Hidayet Önderleri Sana verecek bir şeyim yok. Fakat hayrı gösteren kimse hayrı işleyen gibidir. Allah'ı ve Resulü'nü seven, Allah ve Resulü tarafından da sevilen, Allah'ı kendine tercih eden birinin evine git. Fatıma'nın evine git. (Fatıma'nın evi Hz. Peygamber'in (s.a.a), eşlerinden ayrı olarak zaman zaman tek başına kaldığı evine bitişikti.) Daha sonra Resulullah (s.a.a): "Ey Bilal, kalk ve bu adama Fatıma'nın evini göster." buyurdu. Bedevî adam Bilal ile beraber yürüdü. Fatıma'nın kapısına gelince, yüksek sesle bağırdı: "Es-selâmu aleykum, ey nübüvvet Ehl-i Beyt'i! Ey meleklerin inip çıktıkları hanenin ehli! Ey Ruhu'l-Emin Cebrail'in âlemlerin Rabbinin katından vahiy indirdiği mekân!" Fatıma şu karşılığı verdi: "Aleyke'sselâm, kimsin sen?" Dedi ki: "Yaşlı bir Arab'ım ben. İçinde bulunduğum zorluktan dolayı insanlığın efendisi babana geldim. Ey Muhammed'in (s.a.a) kızı! Benim üzerimde giyeceğim bir elbise, karnımı doyuracağım bir yiyeceğim yok. Bana yardım et, Allah sana rahmet etsin." Fatıma, Ali ve Resulullah (s.a.a) üç gündü bir şey yememişlerdi. Resulullah (s.a.a), Fatıma ve Ali'nin de bu durumda olduklarını biliyordu. Fatıma, selem ağacı yaprağıyla debbağlanmış koç postunu aldı. Postun üzerinde Hasan ve Hüseyin uyuyorlardı. Fatıma postu adama uzatarak şöyle dedi: "Ey yolcu, al şunu. Belki Allah bundan daha iyisini sana verir." Bedevî şöyle dedi: "Ey Muhammed'in kızı! Ben sana aç olduğumu söyledim. Ama sen bana bir koç derisi verdin. Karnım açken ne yapayım bu postu?!" Bunu duyunca Fatıma boynundaki gerdanlığa elini attı. Bu gerdanlığı, amcası Hamza b. Abdulmuttalib'in kızı Fatıma hediye etmişti kendisine. Fatıma gerdanlığı boynundan çıkardı ve bedevîye verdi ve şöyle dedi: Bunu götür, sat. Bakarsın, Allah bunun yerine daha hayırlısını sana verir. Hz. Fatıma'nın Kişiliği 49 Bedevî gerdanlığı alarak Resulullah'ın (s.a.a) mescidine gitti. Resulullah (s.a.a) ashabının arasında oturuyordu. Dedi ki: "Ya Resulallah! Fatıma bana şu gerdanlığı verdi ve 'Onu sat.' dedi." Bunun üzerine Resulullah ağladı ve şöyle dedi: Allah bundan daha hayırlısını sana vermez olur mu hiç? Onu sana, Adem'in kızlarının efendisi Fatıma bint-i Muhammed vermiştir?! Ammar b. Yasir yerinden kalktı ve şöyle dedi: "Ya Resulallah! Bu gerdanlığı almama izin veriyor musun?" Resulullah (s.a.a) buyurdu ki: "Onu satın al ey Ammar! Eğer bütün insanlar ve cinler buna ortak olsalar, Allah onlara azap etmeyecektir." Ammar şöyle dedi: "Gerdanlığı kaça satıyorsun ey bedevî?" Dedi ki: "Karnımı doyuracak et ve ekmek, üzerimi örteceğim ve Rabbime namaz kılacağım bir yemen hırkası ve beni aileme ulaştıracak dinar karşılığında satıyorum…" Ammar, Hayber Savaşı'ndan sonra Resulullah'ın (s.a.a) kendisine verdiği bütün ganimeti satmıştı. Yanında bir şey yoktu. Dedi ki: "Sana yirmi dinar ve iki yüz dirhem veriyorum. Bunun yanında bir yemen malı hırka, seni ailene yetiştirecek bineğimi ve karnını doyuracak buğday ekmeği ve et veriyorum." Bedevî dedi ki: "Ne kadar cömertsin, ey adam?" Ammar bedevîyi alıp gitti, söylediklerinin tümünü verdi. Sonra bedevî Resulullah'ın yanına geri döndü. Resulullah (s.a.a) ona dedi ki: "Karnını doyurdun mu? Üzerine elbise giydin mi?" Bedevî şu karşılığı verdi: "Evet, artık hiçbir şeye ihtiyacım yoktur, anam babam sana feda olsun." Resulullah (s.a.a) buyurdu ki: "O hâlde, sana bu iyiliği yapan Fatıma için dua et." Bedevî şöyle dedi: "Allah'ım! İlâh sensin. Biz seni var etmedik. Senden başka kulluk edeceğimiz bir tanrımız yoktur. 50 Hidayet Önderleri Sen bizi her yönden rızklandıran rabbimizsin. Allah'ım! Gözlerin görmediği ve kulakların duymadığı şeyler ver Fatıma'- ya." Resulullah (s.a.a) bedevînin bu duasına âmin dedi. Sonra ashabına dönerek şöyle buyurdu: Kuşkusuz Allah dünyada Fatıma'ya bunları verdi. Ben onun babasıyım ve dünyada benim gibi birisi yoktur. Ali onun kocasıdır ve eğer Ali olmasaydı, Fatımaya denk biri bulunmazdı. Allah ona Hasan ve Hüseyin'i verdi. Âlemlerde bu ikisi gibisi yoktur. Peygamberler torunlarının gençlerinin efendileridir onlar. Onlar cennet ehli gençlerinin de efendileridir. Resulullah (s.a.a) bunları söylerken tam karşısında Mikdad, Ammar ve Selman oturuyordu. Dedi ki: "Bundan fazlasını anlatayım mı?" "Evet, ya Resulallah!" dediler. Buyurdu ki: Ruh (Cebrail) bana geldi ve dedi ki: Fatıma öldüğü ve kabre konulduğu zaman, iki melek kabirde ona sorarlar: "Rabbin kim?" "Benim Rabbim Allah'tır." diye cevap verir. "Peygamberin kim?" diye sorarlar. "Peygamberim, benim babamdır." diye cevap verir. "Velin kim?" derler. "Benim velim, şu mezarımın başında duran adamdır." diye cevap verir. Size onun erdeminden daha fazla anlatayım mı? Allah bir grup meleği onu korumakla görevlendirmiştir. Bunlar önden ve arkadan, sağdan ve soldan gelebilecek tehlikelere karşı onu korurlar. Bu melekler hayatı boyunca onunla beraber olurlar. Kabre konulurken, ölürken de onunla beraber olurlar. Ona, babasına, kocasına ve oğullarına çokça salât okurlar. Ölümümden sonra beni ziyaret eden, yaşarken beni ziyaret etmiş gibidir. Fatıma'yı ziyaret eden, beni ziyaret etmiş gibidir. Ali b. Ebu Talib'i ziyaret eden Fatıma'yı ziyaret etmiş gibidir. Hasan ve Hüseyin'i ziyaret eden Hz. Fatıma'nın Kişiliği 51 Ali'yi ziyaret etmiş gibidir. Hasan ve Hüseyin'in zürriyetini ziyaret eden onları ziyaret etmiş gibidir. Ammar gerdanlığı aldı, misk kokusu sürdü, yemen işi bir hırkaya sardı. Hayber ganimetlerinden, payına düşen malı vererek satın aldığı Sehm adlı bir kölesi vardı. Gerdanlığı bu köleye verdi ve ona şöyle dedi: "Bu gerdanlığı götür, Resulullah'a (s.a.a) ver ve seni de ona verdiğimi söyle." Köle gerdanlığı aldı, Resulullah'ın (s.a.a) yanına geldi ve Ammar'ın söylediklerini ona bildirdi. Resulullah (s.a.a) buyurdu ki: Gerdanlığı Fatıma'ya götür ve seni de ona verdiğimi söyle. Köle gerdanlığı Hz. Fatıma'ya götürdü ve Resulullah'ın (s.a.a) sözlerini de aktardı. Fatıma gerdanlığı aldı ve köleyi de azat etti. Bunun üzerine köle güldü. Fatıma: "Niçin gülüyorsun ey çocuk?" diye sordu. Dedi ki: Şu gerdanlığın büyük bereketi beni güldürdü. Bu gerdanlık bir açı doyurdu, bir çıplağı giydirdi, bir yoksulu zengin kıldı, bir köleyi azat etti. Sonunda sahibine döndü."1 4- İmanı ve Allah'a Sunduğu Kulluğu Allah'a iman, kâmil insanın değeridir. Allah'a kulluk da kemal zirvelerine ulaştırıcı merdivendir. Peygamberler ve veliler, sahip oldukları yüksek iman dereceleri, dünyada verdikleri mücadeleleri ve sırf Allah'a ibadet etmeleri sayesinde onur ve saygınlık yurdunda doğruluk makamlarına oturmuşlardır. "İnsân Suresi"nde gözlemlediğimiz gibi, Kur'ân-ı Kerim, Fatıma'nın (a.s) ihlâsının eksiksizliğine, Allah'a karşı derin huşu içinde oluşuna, Allah'a ve ahiret gününe olan büyük 1- Biharu'l-Envar, 43/56-58 52 Hidayet Önderleri inancına tanıklık etmektedir. Resulullah (s.a.a) da onun hakkında tanıklıkta bulunmuş ve şöyle demiştir: Yüce Allah, şu benim kızım Fatıma'nın kalbini ve bütün organlarını kemiklerin uçlarındaki kıkırdaklara kadar iman ile doldurmuştur. Böylece o kendini tamamen Allah'a ibadete vermiştir.1 Hz. Peygamber (s.a.a) Fatıma'nın (a.s) ibadetinden de şöyle bahseder: Fatıma, mihrabında Rabbine ibadet etmek üzere kalktığında, onun nuru parlayarak gökteki meleklere görünür. Tıpkı gökteki yıldızların nurunun parlayarak yer halkına görünmesi gibi. Bu sırada yüce Allah meleklerine şöyle der: "Ey meleklerim! Kadın kullarımın efendisi kulum Fatıma'ya bakın. Benim huzurumda ibadet etmekte, benim korkumdan bütün bedeni titremektedir. Bütün kalbiyle kendini bana ibadete vermiştir. Sizi şahit tutarım ki, ben, onun bütün Şiasını ateşten emin kıldım." 2 İmam Hasan b. Ali (a.s) anlatır: Anam Fatıma'yı, bir cuma gecesi mihrabında ibadet ederken gördüm. Şafak sökünceye kadar sürekli rükûa gitti, secde etti ve hep mümin erkeklerle mümin kadınlara isim vererek dua ettiğini duydum. Uzun uzun dua ediyordu. Kendisi için hiç dua etmiyordu. Dedim ki: "Anneciğim! Niçin başkaları için dua ettiğin gibi kendin için de dua etmiyorsun?" Dedi ki: "Yavrucuğum! Önce komşu, sonra ev." 3 Cuma gününün son saatlerini duaya ayırırdı. Öte yandan mübarek ramazan ayının son on gecesinde hiç uyumaz- 1- Biharu'l-Envar, 43/46 2- el-Emalî, Şeyh Saduk, Meclis: 24/100 3- Biharu'l-Envar, 43/81-82 Hz. Fatıma'nın Kişiliği 53 dı. Evindeki herkesi gecesini ibadet ve dua ile ihya etmeye teşvik ederdi. Hasan el-Basrî şöyle der: Bu ümmet içinde Fatıma'dan daha çok ibadet eden bir başkası daha yoktur. Namazda o kadar uzun süre kıyamda kalırdı ki, ayakları şişerdi.1 Namaz kılarken Allah korkusundan nefes nefese kalırdı. 2 Aslında Fatıma (a.s) hayatı boyunca hiç mihraptan çıkmadı. Bütün hayatı Allah'a ibadetten başka bir şey miydi ki? O kocasına iyi davranırken, çocuklarını eğitirken Allah'a ibadet ediyordu. Normal işleri icra ederken ve evinin diğer halkıyla beraber yoksulları kendine tercih ederken de, Allah- 'a kulluğun bir gereğini yerine getiriyordu. 5- Acıma Duygusu ve Şefkati Hz. Zehra (a.s) sevgiyi, acıma duygusunu ve şefkati de babasından almıştı. Babasına (s.a.a) karşı tam bir iyilik timsaliydi. Sanki tüm sevgi ve bağlılığını ona özgü kılmıştı. Onu (s.a.a) kendine tercih ederdi. Babasının evinin idaresini kendisi üstlenmişti. Evini çekip çeviren oydu. Hz. Peygamber için yararlı olacağını düşündüğü işi yerine getirir, huzur ve rahat içinde olmasının ortamını hazırlardı. Babası Resulullah'ı (s.a.a) memnun edecek şeyi bir an önce gerçekleştirmek için âdeta koşardı. Yıkanması için su döker, yemeğini hazırlar ve elbisesini yıkardı. Bunun yanında diğer kadınlarla birlikte savaş seferlerine katılır, yiyecek ve su taşır, yaralılara su verme ve onları tedavi etme işlerine katılırdı. Uhud Savaşı'nda babasının ya- 1- Biharu'l-Envar, 43/84 2- İ'lamu'd-Din, s.247; Uddetu'd-Dai, s.151 54 Hidayet Önderleri rasını saran oydu. Kanın durmadığını görünce, bir hasır parçasını alıp yakmış, küllerini yaranın üzerine dökmüş, böylece kanın durmasını sağlamıştı… Medine etrafında hendek kazıldığı sırada babasına bir parça ekmek getirmişti. Ekmeği babasına verince: "Bu nedir ey Fatıma?" diye sormuş, o da şu cevabı vermişti: "Oğullarıma yaptığım ekmektendir. Onun bir parçasını sana getirdim." Bunun üzerine Resulullah (s.a.a) şöyle buyurdu: "Kızım! Üç günden beri babanın boğazından geçen ilk lokma budur."1 Hz. Fatıma (a.s), Resulullah efendimizin (s.a.a) hayatının ilk dönemlerinde babasını, sonra annesini, ardından, hayatının en zor döneminde, davet ve Allah yolunda cihadın en çetin sürecinde eşi Hatice Kübra'yı kaybetmesinden dolayı yaşadığı acıları gidermeği ve duygusal boşluğu doldurmayı başardı. Fatıma (a.s) babasını gözetip koruyordu. Tarihin bize aktardığı olaylar, Fatıma'nın, babasına sunduğu muhabbetle onun risaletin ağır yükünü taşımasına yardımcı olduğunu gözler önüne sermektedir. Böylece Hz. Peygamber'in (s.a.a) defalarca söylediği "Fatıma babasının annesidir."2 sözün arkasındaki sırrı da kavramış oluyoruz. Gerçekten Hz. Peygamber'in (s.a.a) ona çok özel bir muamele ettiğini onun ellerini öptüğünü, bir yolculuktan Medine'ye geri döndüğünde ilk önce onu ziyaret ettiğini, aynı şekilde bir sefere çıktığı zaman da ona veda ettiğini ve yolculuğuna onun yanından başladığını görüyoruz. Yine Hz. Peygamber'in (s.a.a) hayatını incelediğimiz zaman, yorgun düştüğü durumlarda, acı hissettiği zamanlarda, ya da aç olduğu yahut da bir misafiri geldiği zaman sıkça Fatıma'nın yanına gittiğini görürüz. Fatıma'nın da tüm varlığıyla onun- 1- Ehlu'l-Beyt, Tevfik Ebu İlm, s.141-142 2- Usdu'l-Gabe, 5/520; el-İstiab, 4/380 Hz. Fatıma'nın Kişiliği 55 la ilgilendiğini, onu gözettiğini ve acılarını hafiflettiğini, bunun yanında ona hizmet ettiğini ve emirlerine itaat ettiğini görürüz. 6- Kesintisiz Cihadı Hz. Fatıma (a.s), İslâm ile cahiliye arasındaki savaşın en şiddetli, en keskin zamanında dünyaya geldi. O, gözlerini dünyaya açtığı sırada, Müslümanlar, zorba putperestliğe karşı verdikleri cihadın en ağır koşullarını yaşıyorlardı. Kureyş, Resulullah'a (s.a.a) ve tüm Haşimoğulları boyuna abluka uyguluyordu. Peygamberimiz (s.a.a) Hz. Ebutalip ve İmam Ali (a.s) gibi bazı yakın akrabları ve cihadın fedakâr fertlerinden biri olan eşi ve tertemiz kızıyla birlikte abluka altındaki vadiye girdi. Kureyşliler onları üç yıl boyunca "Ebu Talib Vadisi" denilen bu yerde kuşatma altında tuttu. Onları bütün temel ihtiyaçlardan yoksun bıraktılar. İşte Hz. Zehra (a.s) çocukluğunun başlarında bu dayanılmaz kuşatmayı, acı veren yoksunluğu ve bu ağır yaşam koşullarını yaşadı. Bunları yaşarken hakkı savundu, ilkeler uğruna fedakârlık göstermenin görkemli bir örneğini sergiledi. Ağır ve dayanılmaz kuşatma yılları geride kaldı. Hz. Resulullah (s.a.a) bu süreçten zaferle çıktı. Aynı yıl içinde Hz. Hatice vefat etti. Yine aynı yıl içinde Peygamber'in amcası, davetin hamisi ve İslâm'ın yardımcısı Ebu Talib de vefat etti. Hz. Resul (s.a.a) en sevdiği ve en aziz bildiği insanları yitirdikten sonra, gönlü hüzün ve kederin mekânı oldu. Böylece Hz. Fatıma (a.s), annesinin şefkatini doyasıya hissetmeden, kendisini babasıyla acıları ve zorlukları paylaşır buldu. Amcası ve hamisi öldükten sonra, Kureyş, bütün kinini Resulullah'a (s.a.a) kustu. Ona bu güne kadar yapmadığı eziyetleri yaptı. 56 Hidayet Önderleri Hz. Zehra (a.s), kendi gözleriyle Kureyş'in beyinsizlerinin ve azgın çapulcularının Hz. Resul'e (s.a.a) yaptıkları eziyetleri ve işkenceleri, hakaretleri görüyordu. Oysa Hz. Peygamber (s.a.a) onları karanlıklardan aydınlığa, nura çıkarmak istiyordu. Bu arada bu tür muamelelere maruz kalan Hz. Peygamber (s.a.a) Fatıma'nın (a.s) acılarını hafifletmeye ve onu direnmeye teşvik ediyordu: Ağlama, kızım. Allah senin babanı koruyacak ve onu din ve risalet düşmanlarına karşı muzaffer kılacaktır.1 Böylece Hz. Peygamber (s.a.a) kızına yüksek bir cihat ruhunu aşılıyordu, kalbini sabır ve zafere güven duygusuyla dolduruyordu. Hz. Fatıma (a.s), babasının Medine'ye hicret etmesinden sonra, Kureyş'in kibrini ve gururunu hiçe sayan amcasının oğlu Ali b. Ebu Talib ile birlikte Mekke'nin korkulu atmosferinden hicret etti. Ali, onca yolu yaya yürüyerek kat ettiği için ayakları şişmiş bir hâlde "Kuba"da Resulullah'a yetişti. Babası kutlu İslâm devletinin temellerini attıktan sonra Fatıma (a.s) kocasının Medine'deki mütevazı evine taşındı. Allah yolunda cihadın ve mücadele hayatının zorluklarına sabretme noktasında eşine yardımcı oldu. Bu hâliyle o, eşsiz bir aile örneği sergiliyordu. Hz. Zehra (a.s) hakkı savunma ve Hz. Peygamber'in (s.a.a) vasiyetini müdafaa etme hususunda meşakkatli ve belirgin bir rol oynadı. Çünkü Peygamber'in (s.a.a) vefatından sonra yiğit bir mücadeleci olarak Ali'nin yanında yer aldı. İmam Ali'nin hayatının en zor zamanlarında sergilediği bu tavrıyla, Ali'nin (a.s) hayatının iç cephesinin sağlam olduğunu, zayıflık göstermediğini herkese sergilemiş oldu. Ama Fatıma (a.s) ortamı değerlendirmeyi, gerekli olan tavrı 1- Sîretu'l-Mustafa, s.205; Tarih-i Taberî, 1/426 Hz. Fatıma'nın Kişiliği 57 belirlemeyi lideri ve eşi İmam Ali'ye bırakıyordu. İmam Ali (a.s) kararlaştırıyor, plânlıyor ve emrediyordu ve Zehra (a.s) onun emirlerine itaat ediliyordu. Hz. Fatıma (a.s) her cumartesi sabahı şehitlerin kabirlerinin başına geliyor, onlara rahmet ve bağışlanma diliyordu. Haftaya başlarken gerçekleştirdiği bu davranış, onun (a.s) cihada ve şehitliğe verdiği önemi sergiliyordu. Cihatla başlayan, cihada dayanan ve en sonunda şehitlikle taçlanan fedakârlıklarla noktalanan pratik hayatının bir yansımasıydı. 1 1- Fatımatü'z-Zehra Vitrun Fî Gamed adlı eserin mukaddimesi, Seyyid Musa Sadr İkinci Bölüm • Hz. Fatıma'nın (a.s) Doğumu • Hz. Fatıma'nın (a.s) Hayatının Aşamaları • Hz. Fatıma (a.s) Babası Resulullah'ın Yanında HZ. FATIMA'NIN (A.S) DOĞUMU 1- "Fatıma'nın Anası" Hz. Hatice'nin Kişiliği Peygamber efendimizin (s.a.a) ilk eşi Huveylid kızı Hz. Hatice, Kureyşli bir anne ve babadan dünyaya geldi. Her ikisi de Arap Yarımadası'ndaki en köklü ailelere mensuptular. Hz. Hatice mensup olduğu bu yüksek nesebin yanı sıra temiz ve saygı uyandıran bir üne de sahipti. Güzel ahlâkıyla ve erdemli vasıflarıyla biliniyordu. Onun ne kadar saygın biri olduğunun en önemli göstergesi, Hz. Peygamber'le (s.a.a) evlenmeden önce temizliğiyle ve Kureyş kadınlarının efendisi niteliğiyle tanınmasıdır. Bunun yanında Kureyş'in en zenginlerinden ve mevki olarak en yükseklerinden biriydi. O, bu kalıtım ve terbiye sayesinde dindar bir karakter edinmişti. Babası Huveylid, Haceru'l-Esved'i alıp Yemen'e götürmek isteyen Yemen kralı Tubba'a karşı çıkmış, büyük kuvvetinden ürkmemiş ve kahramanca direnmişti. Bunu yaparken, savunduğu şeyin, dininin en temel ibadetlerinden birini temsil ettiğinin bilinciyle hareket ediyordu.1 Hz. Hatice'nin dedesi Esed b. Abduluzza, Erdemliler Paktı (Hilfu'l-Fudul) örgütünün en faal ve en önde isimlerinden biriydi. Bazı Kureyş kabileleri, kendi aralarında böyle bir ittifak kurmuşlardı. Mekke'de zulme uğrayan yerli veya 1- Siretu'l-Eimmeti'l-İsna Aşer, Seyyid Haşim Maruf el-Hasanî 62 Hidayet Önderleri yabancı biri bulunacak olursa, onun yanında yer almayı ve uğradığı zulmü bertaraf edinceye kadar onu savunmayı kararlaştırmışlardı. Resulullah efendimiz (s.a.a) bununla ilgili olarak şöyle buyurmuştur: Abdullah b. Cad'an'ın evinde bir ittifaka tanık oldum ki, bu ittifak benim için kızıl develerden daha sevimlidir. Bu gün İslâm döneminde dahi böyle bir ittifaka çağırılsam kabul ederim.1 Amcasının oğlu Varaka b. Nevfel, Hıristiyan ve Yahudi kitaplarını incelemek amacıyla inzivaya çekilir ve bu kitaplardan öğrendiği şeyler içinde hoşuna giden kuralları ve ibadetleri hayatında uygulardı. Bunun nedeni, Varaka'nın Yahudi ve Hıristiyanlarla beraber yaşaması veya Mekke'nin bu iki dinin merkezi olması değildi elbette. Bilakis, Varaka putlara tapmayı, onların heykellerine ibadet etmeyi bir maskaralık sayıyordu. Bu yüzden içine sindireceği bir dini arıyordu.2 Hz. Hatice ilim ve dindarlıklarıyla bilinen köklü bir aileye mensuptu. Akrabaları İbrahim Peygamber'in (s.a.a) hanif dini üzereydiler. Bu yüzden Arap Yarımadası'nda ortaya çıkacak hak dinin beklentisi içindeydiler.3 1- Siret-u İbn Hişam, 1/134, Daru'l-Marife basımı, Beyrut 2- Sîret-u Eimmeti'l-İsna Aşer, 1/42 3- Bundan da anlaşılıyor ki, Hatice, Hz. Peygamber'den (s.a.a) önce hiç evlenmemişti. Bundan önce bir veya iki müşrikle evlenmiş olsaydı, bunlara dair bir iz mutlaka bulunurdu. Belazurî'nin Ensabu'lEşraf adlı eserinde, Ebu'l-Kasım el-Kufî'nin el-İstiğase adlı eserinde anlattıkları ve başka kaynaklarda anlatılanlar bu gerçeği destekler niteliktedir. bk. es-Sahih Mine's-Sire, Amulî; Kâmil Bahaî, İmaduddin Taberî; Menakıb, İbn Şehraşub... İbn Abbas'tan rivayet edilir ki, Hz. Hatice Hz. Peygamber efendimizle (s.a.a) evlendiği sırada 28 (yirmi sekiz) yaşındaydı. bk. Şezeratu'z-Zeheb, 1/14; Ensabu'l-Eşraf, 1/98 Hz. Fatıma'nın Doğumu 63 Ticarî Faaliyetleri Kureyş'in ileri gelenleri, yüksek meblağlarda mal ve para önererek Hz. Hatice'ye evlenme teklifinde bulundular. Ama Hz. Hatice bu önerilerin hiçbirini kabul etmedi.1 Hz. Hatice uzun süre erkeklerden, onların problemlerinden uzak, gönlü hoş ve vicdanı rahat bir hayat yaşadı. Çünkü onunla evlenmek isteyenlerin çoğu, onun geniş servetinden dolayı onunla evlenmek istiyordu. Bu durum, Hz. Hatice'nin kırk yaşına girmesine kadar devam etti. Hz. Hatice'nin elinde büyük bir servet vardı. O, bu serveti atıl bırakmadı. Faizin yaygın olduğu böyle bir zamanda faize de yatırmadı. Tam tersine, servetini ticaret mallarında kullandı. Bu iş için de iyi ahlâklı ve yetenekli erkekler istihdam etti. Ticaret sayesinde muazzam bir servet kazanma imkânını bulmuştu. Muhaddislerin rivayetine göre, Hz. Hatice ticaret maksadıyla Şam'a gönderdiği ticari kervanlarda bir grup erkeği belli bir ücretle tutardı. Peygamber'le evlenmesinin hemen öncesinde, ona kervanının başında Şam'a gitmesini teklif etti ve başkalarına verdiği ücretin iki katını vereceğini söyledi. Çünkü kadın-erkek bütün insanlar Hz. Peygamber'in (s.a.a) güvenilirliğinden, doğruluğundan ve karakterliliğinden söz edip duruyorlardı. Hz. Peygamber (s.a.a) amcası Ebu Talib'le istişare ettikten sonra Hatice'nin önerisini kabul etti. Hatice, kafilenin hizmeti ve gözetimi maksadıyla kölesi Meysere'yi de kervanla birlikte gönderdi. Yolculuk son derece başarılı geçmişti. Bundan önceki hiçbir kervanın erişemediği kâr oranına erişmişti. Kervan, Mekke'ye girmeden önce Meysere acele ederek Hatice'nin yanına geldi ve olup bitenleri anlattı. Yolda Hz. Muham- 1- age. 64 Hidayet Önderleri med'le (s.a.a) rahip Buhayra ve başkaları arasında geçenleri iletti. Hz. Hatice, keskin zekâsı sayesinde derhal Hz. Peygamber'in (s.a.a) ne büyük bir kişiliğe sahip olduğunu anladı. Henüz semavî risaletle görevlendirilmemişken onun yüksek bir ahlâkî meziyete sahip olduğunu keşfetti. Kendisine evlenme teklifinde bulunan yüksek tabakaya mensup onca erkek dururken, Hz. Muhammed'i (s.a.a) kendisine eş olarak seçti. Erkekler ona evlenme önerirlerken, kendisi gidip Hz. Muhammed'e (s.a.a) evlenme teklifinde bulundu. Kendisinin maddî hayatı ile onun sade hayatı arasında büyük bir fark olmasına rağmen bu evliliği gerçekleştirdi. Tarih-i Yakubî'de Ammar b. Yasir'in şöyle dediği rivayet edilir: Hatice bint-i Huveylid'in Resulullah'la (s.a.a) evlenmesinin nasıl gerçekleştiğini en iyi bilen kişi benim. Ben, Hz. Peygamber'in (s.a.a) samimi bir arkadaşıydım. Bir gün Safa ile Merve arasında yürüyorduk. Birden Hatice ve kız kardeşi Hale ile karşılaştık. Hatice Resulullah'ı (s.a.a) görünce, kız kardeşi Hale geldi ve şöyle dedi: "Ey Ammar! Arkadaşın, Hatice ile evlenmek istemez mi?" Ona dedim ki: "Allah'a yemin ederim ki, bilmiyorum." Oradan döndüm ve bu konuşmayı Resulullah'a (s.a.a) aktardım. Bana dedi ki: "Git, onunla konuş ve kendisini istemeye geleceğimiz günü belirle." O gün gelince, Hatice amcası Amr b. Esed'i çağırdı. Hatice amcasının sakalına koku sürmüş ve boyamıştı. Sonra Resulullah (s.a.a) başlarında Ebu Talib olmak üzere amcalarından oluşan bir grupla birlikte geldi. Ebu Talib orada bulunanlara bir konuşma yaptı ve böylece Hatice ile Hz. Muhammed'in (s.a.a) evliliği gerçekleşti. Hz. Fatıma'nın Doğumu 65 Ammar şunları da söyler: Hatice, Hz. Muhammed'i (s.a.a) ticaret kervanında çalışmak üzere ücretle tutmuş değildi. Çünkü o, hiçbir zaman birine ücret karşılığında çalışmadı. 1 2- Hz. Peygamber'in (s.a.a) Hatice ile Evlenmesi Hz. Muhammed (s.a.a) Arapların en soylu, en üstün, en onurlu ve en güçlü ailelerinden birinin mensubu olarak dünyaya geldi. Büyüdü, gelişti ve delikanlılık çağına geldi. Yüce Allah, Hz. Muhammed'i (s.a.a) eğitmeyi, hazırlamayı, onu risalet yükünü taşımaya ve tebliğ emanetini yerine getirmeye lâyık hâle getirmeyi diliyordu. Bu yüzden onu özel bir koruma altına almıştı. Hayatını, rabbanî kaderin ön gördüğü biçimde gelişmesi için belli sınırlar içinde çerçevelemişti. Bu çizgi, ona yüklenen sorumluluğa uygundu. Evrensel ilâhî son risaleti taşıma görevini yerine getirmesine el verişli bir kader çizgisiydi bu. Hz. Muhammed (s.a.a) yirmi beş yaşına gelince, insaniyetine uygun, büyük hedeflerine ayak uydurabilecek, kendisini bekleyen cihat ve sabır yüküne tahammül gösterebilecek ve bu acılı hayatın düzeyine çıkabilecek bir kadınla hayatını birleştirmesi artık kaçınılmazdı. Hz. Muhammed (s.a.a), bu yüksek meziyetlere sahip biri olarak Haşimoğulları'ndan istediği kızla evlenebilirdi. Ancak ilâhî irade, Hatice'nin kalbinin ona (s.a.a) doğru kaymasını irade etmişti. Hatice'nin kalbi bu ulu şahsiyete bağlandı, o (s.a.a) da bu ilgiye karşılık verdi ve Hatice ile evlendi. Hatice eşine sevgi veriyordu, ama hiçbir zaman sevgi verdiğini hissetmiyordu; Bilakis, her türlü mutluluğu barındıran bir sevgi aldığını düşünüyordu. Kocasına servet ver- 1- İbn Kesir Hz. Peygamber'in (s.a.a) Hz. Hatice ile evlenmesini muhaddisler arasında yaygın olarak rivayet edilen şekliyle anlattıktan sonra, bu rivayeti de aktarır. el-Bidaye ve'n-Nihaye, 2/361 66 Hidayet Önderleri mişti, fakat hiçbir zaman servet verdiğini düşünmüyordu; yeryüzünün bütün hazinelerinden daha değerli olan bir hidayeti eşinden aldığının bilincindeydi. Hz. Resul (s.a.a) ona bir sevgi ve değer vermişti ki, Hatice en yüce mertebelere yükselmişti. Ama Peygamber (s.a.a) ona bir şey verdiğini asla hissettirmiyordu. Hatta bir keresinde şöyle demişti: "İslâm, Ali'nin kılıcı ve Hatice'nin malı üzerinde yükseldi." Hatice vefat edinceye kadar başka bir kadınla evlenmedi. Hatice'nin Hz. Peygamber'le (s.a.a) evlenmesi, Hatice'- nin kendi hayatında önemli bir dönemeç ve parlak bir vakıa mahiyetindedir. Hatice, bağımsız bir ruha sahipti. Kendine karşı yüksek bir öz güveni vardı. Kelimenin tam anlamıyla özgür bir kadındı. En yetenekli erkekler gibi, yüksek bir akıl ve olgunluk örneği sergileyerek ticaretle uğraşıyordu. Kendisine büyük servetler vadeden zengin ve eşraftan kimselerin evlilik tekliflerini reddetmişti. Buna karşılık kendisi, yoksul ve yetim Muhammed'e (s.a.a) evlilik teklifinde bulunmuştu. Ayrıca nikâh akdinde belirlenecek mihrin de kendi malından olmasını söylemişti. Hz. Resulullah (s.a.a) Hatice bint-i Huveylid'le evlenmek isteyince, Ebu Talib ailesi ve Kureyş'ten bazı kimselerle birlikte Hatice'nin amcasının evine gitti. Önce Ebu Talib konuştu ve şöyle dedi: Bizi İbrahim'in soyu ve İsmail'in zürriyeti kılan, bizi güvenilir hareme yerleştiren, bizi insanlara hâkim kılan ve şu anda içinde bulunduğumuz bu beldemizde bize bereketler veren şu Kâbe'nin Rabbine hamdolsun. Şu benim yeğenim Muhammed, Kureyş'ten kiminle mukayese edilirse edilsin, mutlaka ağır basar. Kiminle karşılaştırılırsa karşılaştırılsın, kesinlikle ondan daha büyük olduğu ortaya çıkar. İnsanlar içerisinde onun bir dengi yoktur. Gerçi malı azdır. Ama malmülk gelip geçici bir nasip ve az sonra kaybolacak bir gölgedir. O Hatice'yi istiyor. Hatice'nin rızası ve isteği Hz. Fatıma'nın Doğumu 67 doğrultusunda onu Muhammed'le evlendirmek için sana geldik. İstediğiniz mihri ise, peşin ya da veresiye (mehr-i muaccel ve mehr-i mueccel) ben vereceğim. Şu Kâbe'nin Rabbine yemin ederim ki, onun büyük bir nasibi, yaygın bir dini ve kusursuz bir görüşü vardır. Ebu Talib sustu. Sonra Hatice'nin amcası konuşmaya başladı. Ama sözlerini ağzında geveleyip durdu ve Ebu Talib'e cevap veremedi. Âlim bir adam olduğu hâlde, Ebu Talib'in hikmetli ve etkili konuşması karşısında dili tutulmuş, âdeta ne söyleyeceğini unutmuştu. Hatice durumu fark etti ve sözü alarak kendisini Hz. Muhammed'le evlendirdi.1 Rivayet edilir ki: Hatice, evlilik işinde amcasının oğlu Varaka'yı vekil kılar. Varaka, Hatice'nin evine müjdeli haberle ve sevinç içinde dönünce, Hatice ona bakar ve şöyle der: "Merhaba. Hoş geldin, ey amcamın oğlu! Herhâlde meseleyi hallettin!" Dedi ki: "Evet, ey Hatice! Tebrik ederim. Sen, senin adına karar verme yetkisini bana vermiştin ve ben senin vekilinim. Yarın inşaallah, seni Muhammed'le evlendireceğim."2 Ebu Talib meşhur konuşmasını yapıp nikâh akdini gerçekleştirdikten sonra, Hz. Muhammed (s.a.a) de Ebu Talib'le birlikte kalkmak için ayağa kalktı. Hatice şöyle dedi: Evine gelebilirsin? Benim evim senin evindir ve ben de senin cariyenim.3 Mübarek evlilik gerçekleştikten sonra, Hz. Muhammed (s.a.a) Hatice'nin evine taşındı. Davet sürecindeki olaylara, 1- Biharu'l-Envar,16/14; Tezkiretu'l-Havas, s.302 2- Biharu'l-Envar, 16/65 3- Biharu'l-Envar, 16/4 68 Hidayet Önderleri Hz. Resul'ün cihadına, sabrına ve acılarına ilişkin somut bir işaret ve konuşan bir lisan gibi tanıklık eden eve... Hz. Peygamber'in (s.a.a) Nezdinde Hatice'nin (r.a) Yeri Hz. Muhammed (s.a.a) ve Hatice'nin birlikteliği gerçekleşti. Ailenin temeli atıldı ve sevgi, mutluluk, acıma duygusu, aile sıcaklığı ve uyumu ile dopdolu ev vücuda getirildi. Hatice, kadınlar içinde Hz. Muhammed'in (s.a.a) davetine ilk inanan kimseydi. Onun kutsal hedefleri uğrunda sahip olduğu her şeyi feda etti. Bütün servetini Hz. Resulullah'ın (s.a.a) önüne koydu ve şöyle dedi: Sahip olduğum her şey senin önünde ve senin emrindedir. Allah sözünün yücelmesi ve dininin yayılması uğruna bu malı dilediğin gibi kullan. Hz. Peygamber'le birlikte Kureyş'in işkencelerine, boykotuna, kuşatmasına katlandı. Kuşkusuz Hatice'nin bu benzersiz ihlâsı, bu samimi imanı, bu içten sevgisi, Resulullah'- tan (s.a.a) gerekli karşılığı alacaktı. Hak ettiği sevgiyle, ihlâsla ve saygıyla karşılık görecekti. Resulullah (s.a.a) onu öylesine derin bir sevgiyle seviyordu ki, ona o denli vefa duygusuyla bağlıydı ki, bu sevgi Hatice'nin ölümünden sonra da devam etti. Diğer eşlerinden hiç kimse Hatice'nin yerini tutamadı. Nitekim Peygamberimiz (s.a.a) şöyle buyurmuştur: Ümmetimin kadınlarının en hayırlısı, Hatice bint-i Huveylid'dir.1 Aişe'nin şöyle dediği rivayet edilir: Hz. Resulullah'ın (s.a.a) yanında Hatice anıldığı zaman, onu övmekten ve onun için bağışlanma dilemekten üşenmezdi. Bir gün yine onu andı. Bu, kıs- 1- Tezkiretu'l-Havas, s.302, Necef basımı; Müsned-i İmam Ahmed, 1/143 Hz. Fatıma'nın Doğumu 69 kançlık duygularımın kabarmasına neden oldu. Dedim ki: "Bir koca karı değil miydi? Allah sana ondan daha iyisini vermedi mi?" Peygamber (s.a.a) bu sözümden dolayı o kadar öfkelendi ki, saçlarının ön tarafları titriyordu. Dedi ki: "Allah'a yemin ederim ki, ondan daha iyisi bana verilmiş değildir. İnsanların inkâr ettikleri bir zamanda o bana inandı, insanların beni yalanladıkları bir sırada o beni doğruladı. İnsanların beni her şeyden yoksun bıraktıkları bir sırada o sahip olduğu her şeyi benim için harcadı. Diğer eşlerim beni evlâttan yoksun bırakırken, Allah ondan bana evlât bahşetti." Aişe diyor ki: Bunun üzerine kendi kendime şöyle dedim: "Allah'a yemin ederim ki, bir daha onun hakkında kötü bir şey söylemeyeceğim." 1 Bir rivayette Cebrail'in (a.s) Resulullah'a (s.a.a) inip şöyle dediği yer alır: Yanına gelen Hatice'dir. Rabbinin selâmını ona söyle. Onu cennette gürültüsü olmayan ve bitkinliğin yaşanmayacağı kamıştan bir evle müjdele.2 Hz. Peygamber (s.a.a), ona derin bir saygı beslediği ve takdir ettiği için onun arkadaşlarına da saygı gösterir ve onlara ikramda bulunurdu. Nitekim Enes şöyle rivayet eder: Hz. Peygamber'e bir hediye verildiği zaman şöyle derdi: Bu hediyeyi falan kadının evine götürün. O Hatice'nin arkadaşıydı. Hatice onu severdi.3 Rivayet edilir ki: Peygamber efendimiz (s.a.a) bir koyun kestiği zaman: "Bunu Hatice'nin arkadaşlarına gönderin." der- 1- Tezkirtu'l-Havas, s.303 2- age. 3- Sefinetu'l-Bihar, 2/570, tahkikli baskı 70 Hidayet Önderleri di. Aişe bunun sebebini sorduğunda ise: "Ben, onun sevdiklerini severim." derdi. Rivayet edilir ki: Bir gün, Hz. Peygamber (s.a.a) Aişe'nin evinde bulunurken bir kadın gelir. Hz. Peygamber (s.a.a) bu kadını karşılar, onunla sıcak ve samimi bir şekilde ilgilenir. Bir an önce kadının ihtiyacını gidermeye çabalar. Aişe buna şaşırır. Resulullah (s.a.a) şöyle der: "Bu kadın Hatice yaşarken bize gelip giderdi." Hatice (r.a), Allah katında yüce bir makama ve yüksek bir dereceye eriştikten sonra, Resulullah'ın (s.a.a) takdir ve saygısını hak etmişti. Allah ona cennette yüksek bir derece bahşetti. Resulullah (s.a.a) onun cennetteki yerini açıklarken şöyle derdi: Cennet kadınlarının en üstünleri Hatice bint-i Huveylid, Fatıma bint-i Muhammed, Meryem bint-i İmran ve Firavun'un karısı Asiye bint-i Mezahim'dir.1 Peygamberimiz (s.a.a) İslâm'ı tebliğ ederken, Hatice de hemen yanı başında yer alarak ona yardımcı oluyordu. Yüce Allah, Hatice'nin yardım ve desteğiyle Resulullah'ın (s.a.a) yükünü hafifletiyordu. Hz. Peygamber'in (s.a.a) kaba ve çirkin bir hareketle karşılaştığını gördüğü zaman, onu neşelendirir, rahatlatmaya çalışırdı. Kureyş'in kendisini reddettiğini ve yalanladığını görüp üzülen Peygamber'i (s.a.a) teselli ederdi. Hz. Peygamber (s.a.a) karşılaştığı onca zorluktan sonra evinde döndüğü zaman bütün yorgunluğunu, çektiği onca acıyı unuturdu. İçine bir sevgi ve coşku duygusu dolar, yorgunluğu aklına bile gelmezdi. Resulullah (s.a.a) onun varlığıyla huzur bulur, önemli işleri hakkında onun görüşünü de alır, istişarede bulunurdu.2 1- Zehairu'l-Ukba, Taberî, s.52; el-Müstedrek, Hâkim, 3/160, 185 2- Biharu'l-Envar, 16/10-11 Hz. Fatıma'nın Doğumu 71 3- Fatıma'nın (a.s) Yaratılmasına Dair İlâhî Emir Yüce Allah, Fatıma'nın (a.s) tertemiz ve dosdoğru kişiliğinin oluşmasına elverişli ortamı hazırlamıştı. Baba, Resul-i Ekrem (s.a.a), anne de Hatice'ydi. Rivayetlerde, Zehra'nın (a.s) yaratılması ve var edilmesi ile ilgili rabbanî irade hakkında geniş bilgiler yer alır. Resulullah (s.a.a) birçok kez bu meseleye işaret etmiştir. Rivayet edilir ki: Resulullah (s.a.a) Ebtah denilen yerde oturuyorken, Cebrail gelir ve ona şöyle seslenir: Ey Muhammed! Yüceler yücesi Rabbin sana selâm söyler. Kırk sabah boyunca Hatice'den ayrılmanı emreder. Hz. Peygamber (s.a.a) Ammar b. Yasir'i Hatice'ye göndererek ilâhî emri ona bildirdi. Resulullah (s.a.a) kırk gün boyunca ibadet etti. Gündüzlerini oruçla, gecelerini de namazla geçirdi. Kırk günün sonunda Cebrail geldi ve şöyle dedi: Ey Muhammed! Yüceler yücesi Rabbin sana selâm söyler. Selâmına ve armağanına hazır olmanı emreder. Peygamber (s.a.a) bu şekilde beklerken, Mikail adlı melek indi. Elinde bir tabak vardı ve tabağın üzeri ince halis ipekten bir mendille örtülmüştü. Tabağı Hz. Peygamber'in önüne koydu. Cebrail geldi ve şöyle dedi: Ey Muhammed! Rabbin, bugünkü iftarını bu yemekle açmanı emrediyor. Peygamberimiz (s.a.a) bu yemeği doyasıya yedi ve kanıncaya kadar suyu içti. Sonra namaz kılmak için ayağa kalktı. Cebrail yanına geldi ve şöyle dedi: Hatice'nin evine gidinceye kadar şu anda namaz kılman sana haramdır.1 Çünkü yüce Allah, bu gece senin sulbünden tertemiz bir zürriyet yaratmaya söz vermiştir. 1- Bundan maksat nafile namaz olsa gerektir. 72 Hidayet Önderleri Resulullah (s.a.a) derhal yerinden kalkarak Hatice'nin (radıyallahu anha) evine gitti. Hatice (radıyallahu anha) anlatıyor: Yalnızlığa alışmıştım. Gece karanlığı çökünce, başımı örter, üzerime geniş giysimi alır, kapımı kilitler ve namazımı kılıp virdimi yerine getirdikten sonra çıramı söndürürdüm. Sonra da yatağıma uzanırdım. O gece yarı uyumuş yarı uyanık bir hâlde iken, birden Peygamber (s.a.a) geldi ve kapıyı çaldı. "Muhammed'- den başka kimsenin çalmadığı halkadan kapıyı çalan kimdir?" diye seslendim... Resulullah tatlı ve yumuşak bir ses tonuyla bana seslendi: "Kapıyı aç, ey Hatice! Ben Muhammed'im." Kapıyı açtım ve Peygamber (s.a.a) eve girdi. Gökleri olduğu gibi tutan ve suyu yerden çıkaran Allah'a yemin ederim ki, daha Peygamber (s.a.a) benden uzaklaşmamıştı ki, Fatıma'nın ağırlığını karnımda hissettim.1 4- Hatice'nin Fatıma ile Kurduğu Ünsiyet Hatice bint-i Huveylid, Resulullah (s.a.a) ile evlenince Mekke kadınları onu terk ettiler. Onunla konuşmamaya başladılar. Evine gelmez oldular. Daha sonra Hatice, Fatıma'ya hamile kaldı. Resulullah (s.a.a) evinden ayrıldığı zaman, rahmindeki Fatıma kendisiyle konuşur, onunla arkadaşlık ederdi. Bir gün Resulullah (s.a.a) eve geldi ve Fatıma'yla konuşan Hatice'nin sesini duydu. Dedi ki: "Kiminle konuşuyorsun, ey Hatice?" Dedi ki: "Şu anda benim rahmimde bulunan ce- 1- Biharu'l-Envar, 16/79-80. Bu anlamda bir rivayeti Zehebî de Mizanu'l-İtidal adlı eserinin 3. cilt, 540. sayfasında zikretmiştir. Ayrıca bk. Hatib el-Bağdadî'nin Tarihi, 5/87; Zehairu'l-Ukba, Muhibbuddin Taberî, 54-55 Hz. Fatıma'nın Doğumu 73 nin, ben evde yalnız kaldığım zaman, rahmin karanlığından benimle konuşur, sohbet eder." Resulullah (s.a.a) gülümsedi ve şöyle dedi: Ey Hatice! Şu anda kardeşim Cebrail, seninle bu şekilde konuşanın benim kızım olduğunu ve onun tertemiz kılınmış bir zürriyet olduğunu, yüce Allah'ın, onun adını "Fatıma" diye koymamı emrettiğini ve yüce Allah'ın onun soyundan, müminleri hidayete ulaştıracak imamlar ortaya çıkaracağını söylüyor.1 Rivayet edilir ki, kâfirler Resulullah'tan (s.a.a) ayın yarılması mucizesini kendilerine göstermesini istedikleri zaman, Fatıma'ya hamile olduğunu bilen Hatice şöyle dedi: "Muhammed'i (s.a.a) yalanlayanın ziyanı ne korkunçtur! O resullerin ve nebilerin en hayırlısıdır." O sırada Fatıma karnından şöyle seslendi: "Anneciğim! Üzülme, korkma. Çünkü Allah babamla beraberdir."2 Resulullah (s.a.a) ile beraber İslâm davetinin ilk günlerinin sıkıntısını yaşayan, bu yüzden Mekkeli müşrik kadınların kendisini terk etmeleriyle yalnız kalan Hatice'ye, bu sabrından, İslâm davetinin yayılması uğruna her türlü fedakârlığı göze alışından dolayı yüce Allah, ona bu büyük müjdeyi verdi. İleride kendisinin ve zürriyetinin dünya tarihinde seçkin ve önemli bir yeri olacak bir kız çocuğuna hamile kalmasını sağladı. 5- Fatıma'nın Doğumu Hamilelik günleri tamamlandı, doğum zamanı iyice yaklaştı. Hatice karnındaki bebekle arkadaşlık kuruyor ve 1- es-Sakıb Fi'l-Menakıb, Tusî, s.187; bk. Müsnedu Fatıma, Tuysirkanî, 75 2- er-Ravzu'l-Faik, 314; el-Cennetu'l-Asime, s.190; Müsnedu Fatıma (a.s), s.77 74 Hidayet Önderleri onun doğacak olmasından dolayı derin bir sevinç yaşıyordu. Doğum vakti gelince, böyle durumlarda kadınların yapacakları işleri yapmak üzere gelmeleri için Kureyş kadınlarına ve Haşimoğulları kadınlarına haber gönderdi. Kadınlar ona şu haberi ilettiler: Bize isyan ettin. Sözümüzü dinlemedin. Ebu Talib'in yetimi, hiçbir malı olmayan bir yoksulla, Muhammed'le evlendin. Biz gelmeyeceğiz ve yükünü hafifletmek için hiçbir şey yapmayacağız. Hatice buna çok üzüldü. O, bu şekilde derin üzüntüler içindeyken, dört tane uzun boylu kadın yanına geldi. Haşimoğulları kadınlarına benziyorlardı. Hatice, onlardan korktu. Onlardan biri şöyle dedi: Ey Hatice! Üzülme. Biz Rabbin tarafından sana gönderilmiş elçileriz. Biz senin kardeşleriniz. Ben, Sara, bu da Mezahim kızı Asiye'dir. O senin cennetteki arkadaşındır. Bu da İmran kızı Meryem'dir. Bu ise, Musa b. İmran'ın (a.s) kız kardeşi Gülsüm'dür. Senin doğum esnasında çekeceğin zorlukları hafifletmek i-çin Allah bizi sana gönderdi. Böylece biri Hatice'nin sağında, biri solunda, biri önünde, biri de arkasında oturdu. Derken temiz ve pak olarak Fatıma (a.s) doğdu. Fatıma doğunca, onun pak bedeninden bir nur yükseldi. Bu nur, bütün Mekke evlerine girdi. Önünde oturan kadın Fatıma'yı aldı ve Kevser suyuyla yıkadı. İki beyaz hırka çıkardı. Birini bedenine sardı, birini de üzerine örttü. Sonra Fatıma'yı konuşturmaya çalıştı. Fatıma (a.s) şehadet getirdi (kelime-i tevhidi söyledi) ve bu kadınlara selâm verdi. Kadınların her birini isim vererek selâmladı. Kadınlar ona gülümsediler. Dediler ki: Ey Hatice! Temiz, pak, arı ve uğurlu olarak al onu. Ona ve soyuna bereket verilmiştir. Hz. Fatıma'nın Doğumu 75 Hatice sevinçli ve güler yüzle çocuğunu aldı. Göğsünü verdi. Derhal sütü kaynamaya başladı. 1 Hatice'nin bir çocuğu dünyaya geldiğinde onu sütanneye verirdi. Fatıma (a.s) doğduğunda ise, Hz. Hatice'den başka kimse onu emzirmedi.2 6- Doğum Tarihi Tarihçiler, Hz. Fatıma'nın doğum tarihi hakkında ihtilâf etmişlerdir. Fakat İmamiyye Mezhebi tarihçileri arasında meşhur olan görüş, Hz. Fatıma'nın (a.s) bisetin beşinci senesinin cemaziyülâhır ayının yirminci gününe denk gelen cuma günü dünyaya geldiği yönündedir. Başka tarihçiler ise, bisetten beş yıl önce doğduğunu söylemişlerdir.3 Ebu Basir, İmam Ebu Abdullah Cafer b. Muhammed'- den (a.s) şöyle rivayet eder: Fatıma (a.s), Peygamberimizin (s.a.a) doğumunun (milâdının) kırk beşinci senesinin cemaziyülâhır ayının yirminci gününde dünyaya geldi. Mekke'de sekiz yıl, Medine'de ise on yıl kaldı. Babasının ölümünden yet-miş beş gün sonra, Hicret'in on birinci senesinin cemaziyülâhır ayının üçüncü gününe denk gelen salı günü vefat etti.4 Hz. Fatıma'nın isimleri şöyledir: Sıddıka: (çok tasdik eden);. Hz. Fatıma (Allah'ın selâmı ona olsun) babasının söz- 1- Delailu'l-İmame, s.8-9. Nüzhetu'l-Mecalis 2/227; Biharu'l-Envar, 16/80-81; el-Emalî, Şeyh Saduk, s.475. 2- Avalimu'l-Ulum 11/46 (el-Bidaye ve'n-Nihaye'den naklen). 3- Tezkiretu'l-Havas, Abdurrahman b. Cevzî, s.306, Nazmu Düreri's-Sımteyn, Muhammed b. Yusuf el-Hanefî, s.175; Zehairu'l-Ukba, Taberî, s.62; Makatilu't-Talibiyyin, Ebu'l-Ferec el-İsfahanî, s.30; Şiî kaynaklar: İbn Şehreaşub 3/357, Usul-i Kâfi, Kuleynî, 1/458, Biharu'l-Envar, 43/6-9. 4- Delailu'l-İmame, s.10 76 Hidayet Önderleri lerini tasdik eder, onları davranışlarıyla da doğrulardı. Sözlerini eksiksiz yerine getirirdi. O, es-Sıddıkatu'l-Kübra idi. Torunu Sadık'tan (a.s) da rivayet edildiği gibi, asırlar onun marifeti ekseninde dönerler. 1 Mübareke: Ondan çok hayır kaynaklandığı için bu ismi almıştır. Kur'ân onu Kevser diye isimlendirir. Bunun nedeni de Hz. Peygamber'in (s.a.a) soyunun onun aracılığıyla devam etmesidir. O, tertemiz imamların anasıdır. O, Resul-i Ekrem'in temiz zürriyetinin anasıdır. İşte bu soyun çokluğu -ki Muhammedî (s.a.a) risaleti savunmuş, zalimlere ve sapmışlara karşı direnmenin yükünü üstlenmiş bir zürriyettir- çok hayır demektir ya da Allah'ın, Resul'üne verdiği çok hayrın en önem-li göstergelerinden biridir. Nitekim Kevser Suresi'nde buna değinilir. İbn Abbas, Peygamberimizin (s.a.a) şöyle dediğini rivayet eder: Kızım Fatıma beşerî bir huridir. Hayız kanı görmez, Allah onu ve sevenlerini ateşten koruduğu için "Fatıma" adını almıştır.2 Resulullah (s.a.a) bir diğer hadiste de şöyle buyuruyor: Fatıma, insan hurilerdendir. Cenneti özlediğimde, onu öperdim.3 Enes b. Malik'in annesi şöyle der: Fatıma, on dördünde ay gibiydi. Ya da bulutların altından çıkan güneş gibiydi. Kızıla çalan bir beyazlığı vardı. Saçları simsiyahtı. İnsanlar içinde Resululla-h'a (s.a.a) en çok benzeyen oydu.4 1- Biharu'l-Envar, 43/105; el-Menakıb, 3/233 2- Tarih-i Bağdad, 12/331, Hadis no: 6772; Kenzü'l-Ummal, 12/109 3- Tarih-i Hatib el-Bağdadî, 5/87; el-Gadîr, 3/18 4- el-Müstedrek, Hâkim, 3/161 Hz. Fatıma'nın Doğumu 77 Her türlü kirden ve pislikten arındığı için "Tâhire" lakabı verilmişti. İmam Muhammed Bâkır'dan (a.s) da rivayet edildiği gibi, hayatının hiçbir gününde hayız ya da loğusalık kanı görmemiştir.1 Nitekim Kur'ân-ı Kerim Tathir Ayeti'nde onun her türlü kirden temizlenmiş olduğuna tanıklık etmiştir. Hz. Fatıma'nın (a.s) bir lakabı da "Raziye", bir diğeri de "Merziyye"dir. Çünkü o, kendisi için takdir edilen dünyanın acılarına, zorluklarına, musibetlerine ve bunlardan dolayı alacağı sevaba razıydı. Kur'ân-ı Kerim'in "İnsân Suresi"nde haber verdiği gibi, Rabbinin katında razı olunmuş biriydi. Rabbi, onun çabasından razı olmuş ve onu en büyük korkudan emin kılmıştı. O, haklarında: "Allah onlardan razıdır, onlar da Allah'tan razıdırlar."2 buyurulanlardan biridir. Rabbinden çok korktuğundan kuşku yoktur; onun hayatı bunun tanığıdır. "Muhaddese"; meleklerin konuştuğu kimse demektir. Melekler -peygamber olmadıkları hâlde- İmran kızı Meryem, Musa'nın annesi ve İbrahim'in karısı Sara -ki ona İshak'ı, ardından da Yakub'u müjdelemişlerdi- ile konuşmuşlardı. Resulullah (s.a.a) ona, "Ümmü Ebîha" yani, "Babasının Anası" künyesini takmıştı. Bu, onun değerine, saygınlığına yönelik bir işaretti. Çünkü hiç kimseyi, Peygamberimiz, onu sevdiği kadar sevmiyordu. Hiç kimse Peygamber (s.a.a) yanında onun derecesine ve konumuna yetişememiştir. O da bir anne şefkatiyle Peygamber'i gözetiyordu. Onun hakkında "Ümmü'l-Eimme" (İmamların Anası) künyesi de kullanılmıştır. Çünkü bütün İmamlar onun neslinden gelmiştir ve İmam Mehdi (a.s) de onun soyundandır. 3 1- Biharu'l-Envar, 43/19 2- Mâide, 119 3- Yenabiu'l-Mevedde, 2/83; Muntahabu'l-Eser, s.192; Kenzü'lUmmal, 12/105. HZ. FATIMA'NIN HAYATININ AŞAMALARI Hz. Fatıma (a.s) Rasulullah'ın (s.a.a) ve annesi Hatice'nin (a.s) gölgesinde, himayesinde büyüdü. Sonra, Peygamberimiz (s.a.a) Yesrib'e hicret edinceye kadar onunla yalnız kaldı. Hz. Peygamber (s.a.a) onu gözetiyordu. O da, tam bir şefkatle Resul-i Ekrem'i (s.a.a) gözetiyordu. Sonra amcasının oğlu Ali b. Ebu Talib'le evlendi. Böylece babası Muhammed- 'in (s.a.a) gölgesinde ve genç İslâm devletinin himayesinde hayatını sürdürdü. Dinî-Risalî misyonu ile ailevî görevini omuz omuza yürütüyordu. Resul-i Ekrem'in (s.a.a) vefatıyla büyük nübüvvet güneşi batıncaya kadar böyle devam etti. Sonra genç İslâm devletinin siyasal liderliğinin İmam Ali b. Ebu Talib'in elinden çıkmasıyla büyük felâket meydana geldi. Fatıma (a.s), o sırada İmam Ali b. Ebu Talib'in tek destekçisiydi. Ali (a.s), İslam ve Müslümanların karşılaştığı bu zor durumu her türlü kabilesel ve duygusal endişeden uzak bir şekilde çözümlemek durumundaydı. Hz. Zehra (a.s), babasının (s.a.a) ölümünden sonra, kocası İmam Ali'nin (a.s) himayesinde çok kısa bir süre yaşadı. Bu kısa sürede öyle acılar çekti, öyle sıkıntılara maruz kaldı ki, bunların gerçek boyutlarını ancak nefisleri yaratan ve bütün gaybı bilen Allah bilir. Bundan dolayı, bu incelememizde, onun hayatını aşağıdaki şekilde aşamalara ayırmayı uygun gördük: 80 Hidayet Önderleri Birinci aşama; Babasının (s.a.a) ve annesinin (a.s) himayesinde geçen çocukluk aşaması. İkinci aşama; Hatice'nin ölümünden sonra, babasıyla (s.a.a) beraber kaldığı ve evlenmesiyle birlikte sona eren aşama. Üçüncü aşama; Ali (a.s) ile evlendikten sonraki hayatının, Peygamber'in (s.a.a) vefatına kadar süren dönemi. Dördüncü aşama; babasının (s.a.a) ölümünden hastalanmasına kadarki dönem. Beşinci aşama; şehit oluncaya kadar süren hastalık dönemi. İlk üç aşamayı, bu bölümün (2. bölümün) üçüncü başlığı altında ele alacağız. Üçüncü bölümün ilk kısmını, Hz. Fatıma'nın (a.s) hayatının dördüncü aşamasına ayırdık. Bu arada, bu bölümün ikinci kısmını da, Fatıma'nın (a.s) hayatının beşinci aşamasına ayırdık. HZ. FATIMA (A.S), BABASI RESULULLAH'IN (S.A.A) YANINDA Fatıma'nın (a.s) Çocukluk Dönemi Hz. Fatıma'nın (a.s) doğduğu ortamı incelediğimiz zaman, o sırada Arap Yarımadası'nın son derece tehlikeli hadiselere, mücadelelere sahne olduğunu, kritik bir dönemden geçtiğini görürüz. Bu kritik ortamda Hz. Peygamber'in (s.a.a) sunduğu davet, toplumu bir yol ayrımına getirmişti. Doğası gereği Yarımada, ekonomik açıdan yoksuldu. Sadece Yemen ve Şam bölgeleriyle yapılan ticarete dayanan zayıf bir ekonomik hareket söz konusuydu. Sosyal açıdan küfür esaslı dinlerin, çürümüş, kokuşmuş geleneklerin, kabileci ırkçılığın hâkim olduğu bir yapı arz ediyordu. Bir kabilenin başka bir kabileye karşı gerçekleştirdiği saldırılar, savaşlar eksik olmuyordu. Çoğu zaman bunların makul bir sebebi de olmazdı. Kız çocuklarını diri diri toprağa gömme olgusu, toplumsal geri kalmışlığın en acımasız göstergesiydi. İşte böyle bir ortamda Hz. Muhammed (s.a.a) peygamber olarak gönderildi. O sırada kırk yaşındaydı. Tek başına evrensel inkârın, puta tapıcılığın ve müşrikliğin karşısına dikildi. Çok girift problemi ve tehlikeli zorluğu aştı. İlk başlarda davetini gizli sundu. Daveti düşmanlardan korumak için böyle bir önlem almak zorundaydı. Sonra, daveti açıkça ilân etmesine ve batı- 82 Hidayet Önderleri lın saflarında gedikler açmasına ilişkin ilâhî emir geldi. Bunun üzerine Hz. Resul (s.a.a) davetini ilân etti. İnsanları İslâm'a çağırdı. Günden güne Müslümanların sayısı artmaya başladı. İslâm düşmanları, yeni akımın oluşturduğu tehlikeyi sezmekte gecikmediler. Her kabile, mensuplarından olup İslâm dinine giren zayıf kimselere eziyetler etmeye başladılar. Onları bir yere hapsediyor, çeşitli işkence yöntemlerine maruz bırakıyor, açlığa terk ediyor, kızgın kumların üzerine yatırıyorlardı. Vücutlarını ateşle dağlıyorlardı. Bütün bunlar Müslümanları dinlerinden döndürme amacına yönelikti. Resulullah (s.a.a), ashabının bu ağır baskılara maruz kaldığını görünce onlara şöyle dedi: Allah, bu durumunuzdan bir çıkış yolu gösterinceye kadar Habeşistan'a gitseniz daha iyi olur. Müslümanlar Resulullah'ın emrine icabet ettiler. Yurtlarını ve mallarını geride bırakarak yola koyuldular. Dinden döndürme amaçlı baskılara uğramamak ve dinlerini Allah'ın himayesinde korumak için.1 1) Ebu Talib (a.s) Vadisi'nde Fatıma (a.s) Kureyşliler, Hz. Resul'ün (s.a.a) ashabının kendilerine direndiklerini, eziyetlerine katlandıklarını ve İslâm'ın gün geçtikçe önem kazandığını, kabileler arasında hızla yayıldığını, dolayısıyla İslâmî hareketi önleme hususunda başarısız olduklarını görünce, aralarında, Hz. Peygamber'i bir suikast sonucu öldürmek için plân hazırladılar. Ebu Talib, bu plânı fark edince, vadisine çekildi. Haşimoğulları ve Abdulmuttalib oğulları da Peygamber'i (s.a.a) ko- 1- es-Siretu'n-Nebeviyye, İbn Hişam, 1. kısım, s.321, Daru'l-Marife basımı, Beyrut; el-Kâmil Fi't-Tarih, 2/76. Babası Yanında Fatıma (a.s) 83 rumak amacıyla vadide toplandılar. Hz. Peygamber'in (s.a.a) amcası Hamza, sabaha kadar kapısında nöbet tutuyordu. Kureyşliler vadiye çekilenlere karşı şiddetli bir ekonomik boykot uyguladı. Onlara bir şey satmamak ve onlardan bir şey satın almamak hususunda bir sözleşme hazırlayıp imzaladılar. Var güçlerini kullanarak iki ya da üç yıl boyunca bu boykotu sürdürdüler. Müslümanlara ancak gizlice bir şeyler ulaşıyordu. Haşimoğulları için açlık had safhaya ulaşmıştı. Bazen açlıktan ağlayan çocukların feryadı yükseliyordu. Bu zor ve acılı şartlarda Hz. Zehra (a.s), emzirme döneminin bir bölümünü Ebu Talib vadisinde geçirdi. Sonra sütten kesildi. Vadinin kızgın kumlarının üzerinde yürümeye başladı. Aç çocukların iniltileri, yokluktan yükselen feryatları arasında konuşmayı öğrendi. Yokluk ve yoksulluk zamanında yemeye başladı. Gecenin bir yarısında uyandığı zaman, nöbetçilerin, büyük bir dikkatle babasının etrafında döndüklerini, gece karanlığında düşman saldırısından korumaya çalıştıklarını görürdü. Hz. Zehra (a.s) yaklaşık olarak üç yıl boyunca bu zindanda yaşadı. Onu dış dünyaya bağlayan bir bağ yoktu. Bu durum beş yaşına girinceye kadar böyle devam etti. 2) Hz. Hatice'nin Vefatı ve Hüzün Yılı Zor ve ağır abluka yılları geçiyordu. Resulullah (s.a.a) ve beraberindekiler, artık boykot ve ablukadan çıkıyorlardı. Allah onlara zafer ve üstünlük yazmıştı. Hatice de ablukadan çıkıyordu. Yıllar onu ağırlaştırmış, boykot ve yoksulluğun yükü onu takatsiz bırakmıştı. Cihadın aydınlığıyla parlayan ömrünü sabır ve kararlılıkla geçirmişti. Bir kadın açısından eşsiz ve ideal bir hayat yaşamıştı. Artık Hatice'nin eceli yaklaşmıştı. Allah onu katına almayı dilemişti. Ve Haşimoğulları'nın ablukadan çıkmaya baş- 84 Hidayet Önderleri ladıkları bu yılda Hatice vefat ediyordu. Bisetin onuncu yılıydı. Aynı yıl, Hz. Peygamber'in (s.a.a) amcası, İslâm davetinin koruyucusu, İslâm'ın yardımcısı Ebu Talib de öldü. Bu iki ölüm, Resulullah'ı (s.a.a) çok üzdü. Derin bir hüzün ve keder hissediyordu. Ayrılık ve yalnızlık duyguları içindeydi. O, bir sevgiliyi, bir yardımcıyı, bir dert ortağını; eşi, sevgilisi ve yardımcısı Hatice'yi yitirmişti. Bunun yanında koruyucusu ve savunucusu olan amcasını yitirmişti. Bu yüzden bu yıla "Hüzün Yılı" adını verdi. Bu yıl musibete uğrayan sadece Resulullah (s.a.a) değildi. Anne şefkatine ve sevgisine henüz doymamış küçük Fatıma'nın payına da, acıların bir kısmı düşmüştü. Musibeti yaşayanlardan biri de oydu. Bu hüzünlü yılda, bela dört koldan onu sarmıştı. Yetimlik tertemiz hayatının üzerine çökerken, yüreğinin derinliklerinde hüznün kavurucu elemini hissediyordu. Baba, Hz. Peygamber (s.a.a) de hüznün Fatıma'nın yüreği üzerindeki ağırlığının farkındaydı. Yanaklarından aşağıya doğru gözyaşlarının süzüldüğünü görüyordu. Merhametli kalbini paramparça ediyordu bu manzara. Gerçek sevgi ve babalık duyguları harekete geçiyordu. Allah Resulü (s.a.a), Fatıma'yı (a.s) kucaklıyor, onu, sevgisi ve şefkatiyle sarıyordu. Annesinin ölümüyle yitirdiğini düşündüğü sevgi, koruma ve şefkat duygularını, babalık sevgisi, şefkati ve koruyuculuğuyla dolduruyordu. Resulullah (s.a.a) Fatıma'yı seviyordu. Fatıma (a.s) da onu. Resulullah (s.a.a) derin bir şefkat duygusuyla Fatıma'ya düşkündü, Fatıma da ona. Fatıma'dan daha çok sevdiği veya Fatıma'dan daha çok kalbine yakın olan bir başka insan yoktu. Fatıma'yı seviyordu ve Fatıma'ya karşı beslediği bu ilgiyi gerekli gördüğü her defasında vurguluyordu. Onun işgal Babası Yanında Fatıma (a.s) 85 ettiği makama ve ümmeti içindeki konumuna işaret ediyordu. O, Fatıma'yla doğrudan bağlantısı bulunan büyük bir olaya, önemli bir olguya hazırlıyordu ümmetini. Bu büyük olayın, Fatıma'dan sonra, zürriyetiyle ilgisi vardı. Neticede tüm İslâm ümmetini ilgilendiren bir olaydı. Peygamberimiz (s.a.a) bunu vurguluyordu ki, Müslümanlar Fatıma'nın, Fatıma'nın soyundan gelen imamların değerini, makamını bilsinler, Fatıma'nın hakkını eksiksiz versinler, onun saygınlığını korusunlar. Sonra, bu tertemiz sülâleyi hakkıyla gözetip korusunlar. Bakınız Hz. Resul (s.a.a), Fatıma'yı nasıl tanıtıyor Müslümanlara: Fatıma benden bir parçadır. Onu öfkelendiren, beni öfkelendirmiş olur.1 Fatıma (a.s) büyüyor, gençlik çağına giriyordu. Onunla beraber babasının sevgisi de gençleşiyordu. Fatıma'ya düşkünlüğü her geçen gün biraz daha artıyordu. Fatıma (a.s) da bu sevgiye karşılık veriyordu. Bu yüzden Hz. Peygamber'in (s.a.a) kalbi, Fatıma'ya yönelik sevgi ve şefkat duygularıyla doluydu. Ona "babasının anası" diyordu. Peygamberimizin (s.a.a) bu tavrı, çocuklarının kişiliğinin oluşmasında aktif rol oynayan, hayatlarını ve hayat biçimlerini yönlendiren babalık misyonunun etkili örneklerinden biridir. Peygamber'in (s.a.a) bu tavrı, İslâm dininde kızların gözetilmesine, onlara özen gösterilmesine ve saygın konumlarının belirlenmesine ilişkin prensiplerin ideal bir pratik örneğini oluşturmaktadır. 1- Sahih-i Buharî, 5/36; Kenzü'l-Ummal, 12/34222; el-Menakıb, 3 /332; Zehairu'l-Ukba, s.47. 86 Hidayet Önderleri 3) Sınanan Fatıma Yüce Allah, Fatıma'nın, davetin Mekke sürecinin bir dönemine tanıklık olmasını diledi. Babasının (s.a.a) geçtiği ağır imtihanı görmesini istedi. O, Hz. Peygamber'e (s.a.a) yapılan eziyetleri, ona uygulanan baskıları görüyordu. Mekke atmosferinin, peygamberliğin doğduğu eve, hidayet, iman ve erdem evine düşman olduğunu görüyordu. Babasının ve imanda herkese göre öncelikli olan İslâm davetçisi bir grup müminin destansı bir mücadele ve kahramanca bir direnç gösterdiklerini gözlemliyordu. Bu cihat ağırlıklı atmosferin onun ruhunda derin etkileri oluyordu. Kişiliğinin oluşmasına yardımcı oluyordu. Onu hayata ve zorluklara katlanmaya hazırlıyordu. Fatıma, henüz çocukluk çağını doldurmamışken bütün bunları yaşamıştı. Annesinin ölümünden sonra babasıyla (s.a.a) beraber en ağır sıkıntıları yaşadı. Babası, onun dert ortağıydı, arkadaşı ve seveniydi. Hayatın yükünü, acılarını ve baskılarını hafifletiyordu. Peygamberimiz (s.a.a) amcası, davetin hamisi ve Resulullah'ın savunucusu Ebu Talib'i yitirdikten sonra baskılar daha da artmıştı. Kureyşliler, Ebu Talib hayattayken Hz. Peygamber'e (s.a.a) saldırmaya, eziyet etmeye cesaret edemiyorlardı. Ama ona bir zarar vermek için her zaman tetikte bekliyorlardı. 1 Hz. Peygamber (s.a.a), Ebu Talib'in vefatından sonra, onun bu koruyuculuğuna şu sözleriyle işaret etmişti: Ebu Talib ölünceye kadar, Kureyşliler benim karşımda zayıf ve korkak bir konumdaydılar.2 1- el-Bidaye ve'n-Nihaye, 3/151; Siretu İbn Hişam, 1/416 2- Keşfu'l-Gumme, 1/16; Müstedreku's-Sahiheyn, 2/622. Babası Yanında Fatıma (a.s) 87 Kureyş kabilesi, bu dönemde Resulullah'a (s.a.a) karşı bütün kinini kusarak, yoğun bir işkence ve eziyet kampanyası yürüttü. İslâm davetinin en zor yıllarıydı. Her türlü işkence yöntemi kullanılıyordu. Hz. Peygamber (s.a.a) alaya alınıyor, onun değerini düşürmeye ve kişiliğini lekelemeye yönelik propagandalar yürütülüyordu. Resul-i Ekrem (s.a.a), daveti uğruna, ilkeleri ve risaleti yolunda, hiçbir peygamberin çekmediği zorluğa, meşakkate katlandı. Kureyş'in beyinsiz ayak takımından birisi, bir avuç toprak alarak Resulullah'ın (s.a.a) yüzüne ve başına serpti. Resulullah (s.a.a) bu eziyete tahammül etti. Sabrederek, Allah'tan bu sabrının ecrini umarak evine döndü. Yüzü, başı toprak içindeydi. Evine doğru yol alıyorken, Fatıma (a.s) onun bu hâlini, Kureyş'in ona reva gördüğü bu eziyeti gördü. Kureyş'in kibrinin ve gururunun devam ettiğini ibretle seyretti. İçinde yakıcı bir acı hissetti. Beyinsizlerin bu cüretini, cahiliye tağutlarından cesaret alan bu aldanmışların küstahlığı, büyüklük taslayan ceberutların Hz. Resul'e (s.a.a) karşı takındıkları bu korkunç ve iğrenç tavrı ona ağır geliyordu. Bir yandan da babasını karşılıyor, yüzünden gözünden toprakları siliyor, su getirerek mübarek başını ve yüzünü yıkıyordu. Bu acılı sahne onun ruhu üzerinde derin etkiler bıraktı. Babası, rehber Resul'ün (s.a.a) maruz kaldığı bu durumdan ötürü ağır bir hüzün ve acı yüreğinin üzerine çökmüştü. Ağlıyordu, kendilerini karanlıklardan aydınlığa çıkarmak ve doğru yola, hidayete iletmek isteyen bu adama karşı, cahiliye tağutlarının küstahlığı karşısında onulmaz acılar içinde kıvranıyordu. Fatıma'nın bu hâli, babasını (s.a.a) da etkiliyordu. Kavurucu bir elemin o körpecik yüreğini yaktığını hissediyordu. 88 Hidayet Önderleri Bu yüzden, bu acılarını hafifletmeye, onu direnmeye, sabretmeye teşvik ediyordu. Mübarek ellerini uzatıyor, başının üzerine koyuyor, şefkatle, sevgiyle okşuyordu. Bir yandan da şunları söylüyordu: Ağlama kızım; Allah babanı koruyacaktır. O, dininin ve risaletinin düşmanlarına karşı onun yardımcısıdır.1 Hz. Peygamber (s.a.a) bu cihada ilişkin eğitici sözleriyle kızına yüksek bir cihat ruhu aşılamaya, kalbini sabır ve zafere güven duygusuyla doldurmaya çalışıyordu. Bu dramatik, bu etkileyici sahneler bununla bitmedi. Kureyş'in, Hz. Peygamber'e (s.a.a) yaptığı eziyetler, onu, hak davasını, hidayet ve özgürlük çağrısını küçümsemesi bu kadarıyla kalmadı. Bilakis sapıklığına devam etti, inatçılığını ısrarla sürdürdü, gittikçe daha derin bir büyüklük kompleksine kapıldı. Abdullah b. Mes'ud'dan şöyle rivayet edilir: Hz. Peygamber'in (s.a.a) Kureyşlilere beddua ettiğini bir tek gün gördüm. Peygamberimiz (s.a.a) o gün namaz kılıyordu. Bir grup Kureyşli de orada oturuyorlardı. Yeni doğum yapmış bir devenin cenin zarı da oraya atılmıştı. Dediler ki: "Kim bu zarı alıp onun sırtına koyacak?" İçlerinden biri kalktı -Ukbe b. Ebu Muayt- ve zarı alıp Peygamber'in (s.a.a) sırtının üzerine koydu. Peygamberimiz (s.a.a) öylece secdede kaldı. Sonra Fatıma (a.s) gelip bu zarı sırtının üzerinden attı. Peygamberimiz (s.a.a) şöyle buyurdu: Allah'ım! Kureyş'in ileri gelenlerini sana şikâyet ediyorum. Allah'ım! Utbe b. Rabia'yı sana şikâyet ediyorum. Allah'ım! Şeybe b. Rabia'yı sana şikâyet ediyorum. Allah'ım! Ebu Cehil b. Hişam'ı sana şikâyet ediyorum. Allah'ım! Ukbe b. Ebu Muayt'ı sana şikâyet 1- el-Bidaye ve'n-Nihaye, 3/151; Siretu İbn Hişam, 1/416. Babası Yanında Fatıma (a.s) 89 ediyorum. Allah'ım! Ubey b. Halef ve Ümeyye b. Halef'i sana şikâyet ediyorum. Abdullah b. Mes'ud şöyle der: Onların hepsinin Bedir günü öldürüldüklerini ve bir kuyuya atıldıklarını gördüm. Fakat Ubey b. Halef veya Ümeyye b. Halef hariç. Çünkü onun gövdesi iriydi. Onu parçalayarak çukura attılar.1 1- Zehairu'l-Ukba, Taberî, s.57. Ayrıca bk. el-Bidaye ve'n-Nihaye, İbn Kesir, 3/357. FATIMA'NIN KOCASININ EVİNE GİDİNCEYE KADAR BABASIYLA BERABER KALDIĞI DÖNEM 1) Medine'ye Hicret Etmesi Hz. Peygamber (s.a.a) bisetin on üçüncü senesinde, canını ve davasını korumak amacıyla Mekke'den Yesrib'e (Medine'ye) hicret etti. Hicret edeceği gece, Ali b. Ebu Talip'ten (a.s) müşrikleri yanıltmak ve oyalamak maksadıyla yatağında gecelemesini istedi. Bu arada ona diğer bazı tavsiyelerde de bulundu. Bu tavsiyelerden biri şudur: Hz. Peygamber (s.a.a) güvenli bir yere ulaşınca, ona birini gönderecek ve o da Hz. Peygamber'in (s.a.a) ailesini, Fatıma'ları ve diğer bazı kadınları alıp Peygamber'in (s.a.a) yanına gelecekti. Hz. Peygamber'de bulunan bütün emanetleri sahiplerine iade edecek ve onun borçlarını ödeyecekti. Hz. Peygamber (s.a.a) Yesrib'e birkaç mil uzaklıktaki Kuba'ya varip oraya yerleşince, Ebu Vakid el-Leysî aracılığıyla Ali'ye (a.s) bir yazı göndererek, emanetleri sahiplerine verdikten sonra Fatıma'ları alıp yanına gelmesini istedi. Emi-rü'l-Müminin Ali (a.s) derhal harekete geçti, hemen yolculuk için lazım olan binekler satın aldı. Yolculuk ve Mekke'den hicret etme hazırlıklarına başladı. Bu arada kendisiyle beraber olan diğer bazı zayıf müminlere de, karanlık iyice çöküp bütün vadileri kaplayınca 92 Hidayet Önderleri yanlarına taşınması zor ağır şeyler almadan gizlice sıvışıp Mekke yakınlarındaki Zî-Tuva Vadisi'ne gelmelerini söyledi. Ali (a.s) bütün emanetleri sahiplerine ulaştırdı. Sonra Kâbe'de yüksek sesle şöyle dedi: Ey insanlar! Emanetini almayan biri kaldı mı? Vasiyeti olan biri var mı? Resulullah'ın kendisine bir hususta söz verdiği kimse var mı? Kimseden ses çıkmayınca ve kimse kendisine müracaat etmeyince, Mekke'den ayrılıp Resulullah'a (s.a.a) katıldı. 1 Hz. Ali gün ağarınca Fatıma'larla birlikte (Resulullah'ın kızı Fatıma, Annesi Fatıma bint-i Esed el-Haşimiyye, Fatıma bint-i Zübeyr b. Abdulmuttalib ve Fatıma bint-i Hamza b. Abdulmuttalib) yola çıktı. Onların arkasından Peygamber'in (s.a.a) bakıcısı ve hizmetçisi Bereke Ümmü Eymen ve oğlu Eymen (Resulullah'ın azatlısı) de yola çıktılar. Kafileyle birlikte Hz. Peygamber'in (s.a.a) gönderdiği elçi Ebu Vakid el-Leysî de geri döndü. Ebu Vakid binekleri sert bir şekilde sürmeye başladı. İmam Ali (a.s) ona dedi ki: "Ey Ebu Vakid! Kadınlara acı, onlar zayıftırlar." Dedi ki: "Peşimize düşenlerin bizi yakalamalarından korkuyorum." Ali (a.s) şu karşılığı verdi: Sabredip bekle [rahatla]. Böyle yapmana gerek yok. Çünkü Resulullah (s.a.a) bana şöyle dedi: "Ey Ali! Şu andan itibaren sana hoşlanmadığın bir şey yapamazlar." Sonra Ali (a.s) develeri daha yumuşak bir şekilde sürmeye başladı. Bir yandan da şu beyitleri söylüyordu: Allah var sadece. Öyleyse zannını yok et Önemsediğin şeylerde insanların Rabbi sana yeter. 1- el-Menakıb, İbn Şehraşub, c.2, s.85, el-Musabakatu İle'l-Hicre bölümü Babası Yanında Fatıma (a.s) 93 Hz. Ali (a.s) yola devam etti. "Dacnan" denilen yere vardıklarında, peşlerine düşenler onları yakaladılar. Bunlar, Kureyş'in en cesur atlılarından yedi kişiydiler. Yüzlerini kapatmışlardı. Sekizincileri ise, Haris b. Ümeyye'nin azatlısı Cenah adlı biriydi. Cenah, cesur ve atılgan biriydi. Atlıları gördükten sonra İmam Ali (a.s) Eymen'e ve Ebu Vakid'e dönüp şöyle dedi: "Develeri yatırın ve ayaklarını bağlayın." Kendisi de öne çıkarak kadınların inmelerine yardımcı oldu. Atlılar iyice yaklaştılar. Ali kılıcını çekerek onları karşıladı. Ona doğru hareket ederek şöyle dediler: – Kadınları alarak kurtulacağını mı sandın? Dön! Seni babası ölesice seni. Ali (a.s): – Peki, dönmezsem? diye karşılık verdi. Dediler ki: – Ya zorla götürürüz ya da kelleni götürürüz. Atlılar kadınlara ve binek hayvanlarına doğru yaklaştılar. Amaçları kadınları korkutmak ve bu hayvanları ürkütmekti. Ali (a.s) öne geçip onlara engel oldu. Cenah kılıcını çekerek Ali'ye karşı hamle yaptı. Ali (a.s) onun darbesinden yara almadan kurtulmayı başardı. Bu sefer İmam Ali (a.s) ona hamle yaptı, boynunun yukarısından bir kılıç indirdi. Kılıç atın eğerine kadar adamı ikiye biçti. Ali (a.s) kılıcıyla onları korkuttu. Bunun üzerine şöyle dediler: – Ey Ebu Talib'in oğlu! Bizden vazgeç. Dedi ki: – Ben amcamın oğlu Resulullah'ın (s.a.a) yanına gidiyorum. Etini doğrayıp kanını dökmem kimin hoşuna gidiyorsa, peşimden gelsin. Atlılar eli boş ve hezimete uğramış bir şekilde geri döndüler. 94 Hidayet Önderleri Sonra arkadaşları Eymen ve Ebu Vakid'e döndü ve onlara: "Bineklerinizi çözün." dedi. Sonra kafileyi muzaffer bir şekilde "Dacnan" denilen yere götürüp orada konakladı. Orada bir gün bir gece kaldı. Arkalarından gelen zayıf Müslümanlar da onlara yetiştiler. Gecelerini Allah'ı zikrederek geçirdiler. Ayakta, oturarak ve yanları üzere yatarak Allah'ı anıyorlardı. Şafak atıncaya kadar bu şekilde devam ettiler. İmam Ali (a.s) onlara sabah namazını kıldırdı. Sonra yoluna devam etti. Nihayet Medine yakınlarında "Kuba" denilen yere vardılar. Orada kendilerini bekleyen Resulullah'a (s.a.a) katıldılar. 1 Daha onlar yetişmeden, onlarla ilgili vahiy geldi Resulullah'a (s.a.a). Allah Kur'ân'da onlar hakkında şöyle buyuruyor: Onlar, ayakta dururken, otururken, yanları üzerine yatarken Allah'ı anarlar.2 Hz. Peygamber (s.a.a) on beş gün boyunca, Kuba'da bu kafilenin gelmesini bekledi. Bu süre içinde Kuba mescidi kuruldu ve bu mescid hakkında apaçık ayetler nazil oldu. Daha ilk günden takva temeli üzerinde kurulan mescid, içinde kıyam etmene daha lâyıktır. Nitekim Peygamberimiz Müslümanları orada namaz kılmaya teşvik etmiş, onun ihya edilmesini istemiş ve orada namaz kılanlara büyük ecirler verileceğinden söz etmiştir. Sonradan gelen kafilenin de dinlenmesinden sonra, Hz. Peygamber (s.a.a) beraberindeki arkadaşlarının ve ailesinin eşliğinde Yesrib'e doğru yola çıktı. Müslüman kitleler onu şiirler, maniler, hoş geldin sedalarıyla karşıladılar. Yesrib'in ileri gelenleri, Evs ve Hazreç kabilelerinin liderleri onu karşı- 1- el-Menakıb, 1/184. 2- Âl-i İmrân, 191-195. Babası Yanında Fatıma (a.s) 95 ladılar ve gelişinden duydukları memnuniyeti belirttiler. Bütün malî ve askerî imkânları onun emrine verdiler. Yes-rib'in her mahallesinden geçerken, o mahallenin ileri gelenleri, mahallelerine konuk olsun diye devesinin yularını tutup kendisini konuk etmeye ve korumaya hazır olduklarını belirtirlerdi. Hz. Peygamber (s.a.a) ise onlara hayır duada bulunur ve şöyle derdi: Deveyi serbest bırakın, istediği gibi yoluna devam etsin. Çünkü bir emre göre hareket ediyor. Sonra deve, Ebu Eyyub el-Ensarî'nin evinin yakınlarında geniş bir araziye çöktü. Resulullah (s.a.a) oraya indi. Hz. Fatıma (a.s) da diğer Fatıma'larla birlikte orada bineklerin sırtlarından indiler. Fatıma'lar Ümmü Halid'in evine konuk oldular.1 Hz. Fatıma (a.s) yedi ay boyunca babasıyla beraber kaldı. Nihayet mescidin ve Hz. Resulullah'ın (s.a.a) evinin yapımı tamamlandı. Peygamber'in mütevazı evi, bazısı taştan örülmüş birkaç odadan meydana geliyordu. Diğer bazı odalar ise, hurma çubuğundan yapılmıştı. Odaların yüksekliğine gelince, Resulullah'ın (s.a.a) torunu İmam Hasan'dan (a.s) gelen bir rivayette şöyle deniyor: Ben buluğ çağına ermiş bir delikanlı iken, Resulullah'ın (s.a.a) evlerine girerdim. Elim tavana yetişirdi. Hz. Peygamber'in (s.a.a) evi için hazırladığı eşyalar ise, son derece basit, sert ve mütevazıydılar. Hurma lifiyle birbirine bağlanmış tahtalardan yapılmış bir sedir yaptı kendisi için. Hz. Fatıma da hicret yurdunda babasının evine yerleşti. İslâm yurdundaki bu basit ve mütevazı evde kalmaya devam etti. Babasının gözetiminden, sevgisinden ve korumasından sonuna kadar yararlandı. Bu öyle bir gözetim, öyle bir sevgi ve öyle bir korumaydı ki, ondan başka hiçbir kadın ve hiçbir insan böylesini yaşamamıştır. 1- Halid, Ebu Eyyub el-Ensarî'nin adıdır. 96 Hidayet Önderleri Fatıma bint-i Muhammed (s.a.a) Mekke'den hicret ederek bu mütevazı eve yerleşti. Uğruna canlarını feda etmeye hazır ensarın ve de onlarla birlikte muhacirlerin arasında babasının ilahi çabalarını görmek için... Artık Evs ve Hazreç kabilelerinden Müslüman olan kardeşlerinin arasında yaşadıkları için kendilerini güvende hissediyorlardı. Hz. Peygamber'le (s.a.a) birlikte İslâm'a davete vermişlerdi kendilerini. Daha iyi yarınlar için plânlar yapıyorlardı. Hz. Peygamber (s.a.a) muhacirlerle Medineli Müslümanlar arasında kardeşlik uygulamasını başlatmıştı. Ki muhacirler yabancılık çekmesinler, kendilerini aynı amaç etrafında birleştiren kardeşlik duygularıyla diğer müminlere kenetlensinler. Onların ortak paydaları, tek ve ortaksız ilâh olarak Allah'a iman etmekti. Ali'yi ise kendine ayırdı. Muhacir ve ensardan oluşan kalabalık bir grubun içinde Ali'nin elinden tuttu ve şöyle dedi: Bu benim kardeşimdir, benden sonraki vasim ve vârisimdir.1 Ali'nin (a.s) eriştiği Peygamber'e (s.a.a) kardeş olma bahtiyarlığının üzerinden uzun bir zaman geçmeden, bu sefer Peygamber'in (s.a.a) dünürü, en sevdiği, kalbinde ve ruhunda en aziz bildiği kızının kocası oldu. Resulullah efendimiz (s.a.a) Hz. Hatice'nin (r.a) ölümünden sonra "Sevde" ile evlendi. O, Hz. Hatice'den (r.a) sonra evlendiği ilk kadındı. Sonra "Ümmü Seleme bint-i Ebu Ümeyye" ile evlendi ve kızı Fatıma'nın (a.s) işlerinin idaresini ona havale etti. Ümmü Seleme şöyle der: Resulullah (s.a.a) benimle evlendi ve kızı Fatıma'- nın (a.s) işlerinin idaresini bana havale etti. Fatıma'yı 1- Kâdetuna, el-Milanî, 3/389, (Hayatu'l-Hayavan'dan -1/118- naklen); el-Bidaye ve'n-Nihaye, 3/277. Babası Yanında Fatıma (a.s) 97 seviyordum ve ona birçok konuda rehberlik ediyordum. Fakat Allah'a yemin ederim ki, Fatıma benden daha edepli ve her şeyi benden daha iyi biliyordu.1 2- Fatıma (a.s) İle Evlenmek İsteyenlerin Girişimleri Fatıma (a.s), soy ve makam itibariyle döneminin kadınlarından çok üstündü. O, Resulullah Muhammed'in (s.a.a) ve Hatice'nin (radıyallahu anha) kızıydı. 2 Erdem, bilgi ve en iyi karakterlerin toplandığı bir sülâleden geliyordu. Ahlâk ve yüz güzelliğinin zirvesindeydi. Manevî ve insanî kemalin son noktasına gelmişti. Yıldızı parlaktı ve aydınlık bir çehresi vardı. Daha çocuk denilecek bir yaşta iken, fikrî olgunluğu ve aklî isabetliliğiyle belirginleşmişti. Allah ona olgun bir akıl, aydın bir zihin, keskin bir zekâ ve bir güzellik vermişti ki, nuranî parlaklığı her tarafı aydınlatıyordu. Doğuştan çok yeteneğe ve büyük erdemlere sahip kılınmıştı. (Allah'ın selâmı üzerine olsun.) O bu meziyetleriyle, Hz. Peygamber'in (s.a.a) kontrolünde günden güne büyüyor, gelişiyordu. Nihayet kadınlık yaşına gelmişti. Hicret'in üzerinden iki sene geçmişti ki, Müslümanlar Medine'de kalıcı bir egemenlik kurduklarını fark etmeye başladılar. O günlerde, Kureyş'in ileri gelenlerinden fazilet sahibi, İslâm'da önceliği bulunan, şeref ve mal sahibi birçok kişi Fatıma'yı Hz. Peygamber'den istemeye başladı. Peygamberimiz (s.a.a) de onları kırmadan hoşlukla reddediyor ve onu istemeye gelen herkese: "Onun hakkında Allah'ın emrini bekliyorum." diyordu ve mübarek yüzünü onlardan çevirirdi. 1- Delailu'l-İmame, s.12 2- Siretu'l-Eimmeti'l-İsna Aşer, 1/80-81 98 Hidayet Önderleri Bu yüzden her biri, Peygamber'in (s.a.a) kendisine kızdığını sanırdı. 1 Resulullah (s.a.a), onu Ali için tutuyordu ve Ali'nin onu kendisinden istemesini arzu ediyordu.2 Bureyde'nin şöyle dediği rivayet edilir: Ebu Bekir, Fatıma'yı istedi. Resulullah (s.a.a) dedi ki: "O henüz küçüktür. Ben onun hakkında ilâhî takdiri bekliyorum." Ebu Bekir, Ömer'le karşılaştı, olayı anlattı. Ömer: "Seni reddetmiştir." dedi. Sonra Ömer gidip istedi. Peygamberimiz (s.a.a) onu da reddetti.3 3) Ali (a.s) Fatıma'yı (a.s) İstiyor İmam Ali (a.s), Hz. Fatıma'yı (a.s) istemeyi düşünüyordu. Ancak hem kendisinin, hem de İslâm toplumunun o sırada yaşadığı yoksulluk, geçim sıkıntısı onu bu isteğini pratikte gerçekleştirmekten alıkoyuyordu. Bu yüzden evlilik fikrini erteliyor, bir aile kurma arzusunu bir süre için unutmaya çalışıyordu. Bu toplumsal durumdu. Fakat kişisel olarak Ali (a.s), yirmi bir yaşını geride bırakmıştı. 4 Fatıma ile evlenmenin de tam zamanıydı. Çünkü insanî erdemler ve ilâhî makamlar yönünden Ali'den başka Fatıma'ya denk bir erkek ve Fatıma'dan başka Ali'ye denk bir kadın yoktu. Bunlar, bir tekrarı artık dokunmayacak eşsiz bir kumaştan idiler. Günlerden bir gün, İmam (a.s) işlerini tamamladı, sulama işinde kullandığı devesini çözdü ve evine doğru yola koyuldu. Deveyi evde bağladıktan sonra Resulullah'ın (s.a.a) 1- Keşfu'l-Gumme, 1/353 2- Keşfu'l-Gumme, 1/354 3- Tezkiretu'l-Havas, s.306 4- Zehairu'l-Ukba, s.36 Babası Yanında Fatıma (a.s) 99 evine doğru yürüdü. Hz. Peygamber (s.a.a) Hz. Ümmü Seleme'nin evinde bulunuyordu. İmam daha yolda iken, gökten bir melek Peygamberimize (s.a.a) şu ilâhî emri getirdi: "Nuru nur ile, yani Fatıma'yı Ali ile evlendir."1 Ali (a.s) kapıyı çaldı. Ümmü Seleme: "Kim o?" dedi. Resulullah (s.a.a) dedi ki: Kalk, ey Ümmü Seleme! Ona kapıyı aç ve içeri girmesini iste. Çünkü bu, Allah ve Resulü'nün sevdiği, kendisi de Allah ve Resulü'nü seven bir adamdır. Ümmü Seleme dedi ki: "Anam-babam sana kurban olsun, görmediğin hâlde hakkında bu övücü sözleri söylediğin adam kimdir?" Buyurdu ki: Yavaş ol, ey Ümmü Seleme! Bu adam, ahmak ve sefih birisi değildir. O, benim kardeşim, amcamın oğlu ve yeryüzünde en çok sevdiğim kimsedir. Ümmü Seleme der ki: "Bunun üzerine yerimden fırladım, az kalsın üzerime bağladığım peştamala takılıp düşecektim. Kapıyı açtım. Karşımda Ali b. Ebu Talib'i görmeyeyim mi?!" Ali, Resulullah'ın (s.a.a) yanına girdi ve şöyle dedi: "Allah'ın selâmı, rahmeti ve bereketi üzerine olsun, ey Resulallah!" Peygamberimiz de ona şu karşılığı verdi: "Ve selâm senin de üzerine olsun, ey Ebu'l-Hasan! Otur." Ali (a.s) Hz. Peygamber'in (s.a.a) tam karşısına oturdu. Sürekli olarak yere bakıyordu. Bir şey istemeye gelmiş de utandığından söyleyemiyormuş gibi duruyordu. Resulullah'tan (s.a.a) utandığı için başını yerden kaldırmıyordu. Hz. Peygamber (s.a.a) Ali'nin içinden geçenleri biliyormuş gibi, ona sordu: Ey Ebu'l-Hasan! Bir ihtiyacın için gelmişsin gibi geliyor bana. İhtiyacın neyse söyle, içinden ne geli- 1- Meani'l-Ahbar, s.103; el-Hisal, s.640; el-Emalî, Şeyh Saduk, 474; Biharu'l-Envar, 43/111 100 Hidayet Önderleri yorsa açıkla. Çünkü senin ne ihtiyacın varsa, benim tarafımdan karşılanacaktır. Ali (a.s) şöyle dedi: Anam-babam sana kurban olsun. Ben daha bir çocukken, beni, amcan Ebu Talip'ten ve Fatıma bint-i Esed'den aldın. Yediğinin aynısını bana da yedirdin, beni kendi edebinle edeplendirdin. İyilik ve şefkat bakımından, benim için Ebu Talip'ten ve Fatıma bint-i Esed'den daha iyiydin. Allah senin aracılığınla ve senin elinle beni doğru yola iletti. Allah'a yemin ederim ki, sen ya Resulallah, dünya ve ahiret hazinem ve zahiremsin. Allah'ın benim pazumu seninle güçlendirmesinin yanında, bir evimin, kendisiyle huzur bulacağım bir eşimin olmasını istedim. Sana kızını istemek için geldim. Kızın Fatıma'yı senden istiyorum. Beni Fatıma'yla evlendirir misin, ya Resulallah? Resulallah'ın (s.a.a) yüzü sevinçten ve memnuniyetten parladı. Fatıma'nın yanına gitti ve şöyle dedi: "Ali seni istiyor. Sen onu tanıyorsun." Fatıma sustu. Peygamberimiz (s.a.a): "Allahu Ekber! Susması kabul etmesi anlamına gelir." dedi. Dışarı çıktı ve Fatıma'yı Ali ile evlendirdi.1 Ümmü Seleme der ki: Resulullah'ın (s.a.a) yüzünün sevinçten ve memnuniyetten parladığını gördüm. Sonra Ali'nin (a.s) yüzüne bakıp gülümsedi ve şöyle dedi: Ey Ali! Karşılığında seni evlendireceğim bir şeyin var mı? Ali (a.s) şöyle dedi: Anam-babam sana feda olsun. Allah'a yemin ederim ki, benimle ilgili hiçbir şey sana gizli değildir. Bir 1- Biharu'l-Envar, s.43/93; Zehairu'l-Ukba, s.39 https://t.me/caferilikcom www.caferilik.com Babası Yanında Fatıma (a.s) 101 kılıcım, bir zırhım, bir de sulama işinde kullandığım bir devem var. Bunların dışında hiçbir şeyim yok. Resulullah (s.a.a) buyurdu ki: Ey Ali! Kılıcına ihtiyacın var; onunla Allah yolunda cihat edersin, onunla Allah düşmanlarıyla savaşırsın. Deveni de hurmalarını sulamak ve ailene su taşımak için kullanırsın, yolculuklarında yükünü onunla taşırsın. Ama zırhın karşılığında seni evlendiriyorum. Onu almayı kabul ediyorum. Ey Ebu'l-Hasan! Sana bir müjde vereyim mi? Ali (a.s) şu cevabı verdiğini söyler: Evet, anam-babam sana feda olsun. Bana o müjdeyi ver. Çünkü uğurlu bir seciyeye, bereketli bir karaktere ve işlerinde hikmete sahipsin. Allah'ın salât ve selâmı üzerine olsun. Resulullah (s.a.a) şöyle dedi: Ben seni yeryüzünde Fatıma ile evlendirmeden önce, Allah gökte seni onunla evlendirdi. Sen bana gelmeden önce, gökten bir melek şuracıkta bana geldi ve şöyle dedi: "Ey Muhammed! Yüce Allah, yeryüzüne nazar etti. Mahlûkatı içinde seni seçerek elçi olarak gönderdi. Sonra ikinci kez yeryüzüne nazar etti. Orada senin için bir kardeş, bir vezir, bir arkadaş ve bir damat seçti. Kızın Fatıma'yı (a.s) onunla evlendirdi. Gökteki melekler bu olayı kutladılar. Ey Muhammed! Allah bana, Ali'yi yeryüzünde Fatıma ile evlendirmeni söylememi ve onları, tertemiz, seçkin, arınmış, hayırlı, dün-yada ve ahirette erdem sahibi iki oğulla müjdelemeni emretti." Ey Ali! Allah'a yemin ederim, daha melek gö-ğe yükselmemişti ki, sen kapıyı çaldın. 1 1- Biharu'l-Envar, s.43/127 102 Hidayet Önderleri 4- Ali ve Fatıma'nın Evlenmelerinin Gökten Emredilmiş Olması İbn Ebi'l-Hadid şöyle der: Hz. Peygamber'in (s.a.a) Ali'yi Fatıma ile evlendirmesi, Allah'ın gökte meleklerin şahitliğinde Ali'yi Fatıma ile evlendirmesinden sonra gerçekleşmiştir.1 Cabir b. Abdullah'ın şöyle dediği rivayet edilir: Resulullah (s.a.a) Fatıma'yı Ali (a.s) ile evlendirdiği zaman, Allah onları Arş'ının üzerinde evlendirmişti. 2 İmam Muhammed Bâkır'dan (a.s) şöyle rivayet edilir: Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: "Ben ancak sizin gibi bir insanım. Sizin aranızda evlenirim ve sizleri evlendiririm. Ama Fatıma hariç. Onun evlenmesi gökten gelen vahiyle olmuştur." 3 5- Nikâh Akdi Enes anlatıyor: Resulullah'ın (s.a.a) yanında oturduğum bir sırada, vahiy hâli ona kuşattı. Bu hâl ondan ayrılınca şöyle dedi: "Ey Enes! Cebrail'in, Arş'ın sahibinden bana ne getirdiğini biliyor musun?" Dedim ki: "Allah ve Resulü daha iyi bilir. Anambabam sana feda olsun, Cebrail ne getirdi?" Buyurdu ki: "Allah bana Fatıma'yı Ali ile evlendirmemi emretti. Git, muhacirleri ve ensarı bana çağır." 1- Şerh-u Nehci'l-Belâğa 9/193; farklı bir açıklamayla Zehairu'lUkba, s.40-41 2- Biharu'l-Envar, 43/142 3- Biharu'l-Envar, 43/145 Babası Yanında Fatıma (a.s) 103 Gidip muhacirleri ve ensarı çağırdım. Herkes oturduktan sonra Hz. Peygamber (s.a.a) şöyle dedi: "Nimetlerinden dolayı hamdedilen, kudretinden dolayı ibadet edilen, saltanatından dolayı itaat edilen, katındaki nimetlerden dolayı arzu edilen, azabından dolayı sakınılan, yerinde ve göğünde emirleri yürürlükte olan, mahlûkatı kudretiyle yaratan, hükümleriyle onları birbirinden farklı kılan, diniyle onları aziz yapan, peygamberi Muhammed'le onlara lütufta bulunan Allah'a hamdolsun." "Hiç şüphesiz Allah, evlilik yoluyla gerçekleşen akrabalığı nesebin devamının vesilesi ve akrabalığın bir çeşidi kılmıştır. Allah'ın emri kazâsına uygun gerçekleşir, kazâsı ise kaderine dayanır. Her takdirin de bir süresi vardır. Ve her süre de yazılmıştır: Allah dilediğini siler, dilediğini de yerinde bırakır. Ana kitap O'- nun katındadır." "Haberiniz olsun! Allah bana Fatıma'yı Ali ile evlendirmemi emretti. Eğer Ali buna razı olursa, benim onu dört yüz mıskal gümüş karşılığında Fatıma ile evlendirdiğime şahit olun." Ali orada yoktu. Resulullah (s.a.a) onu bir iş için bir yere göndermişti. Sonra Resulullah (s.a.a) içinde taze hurma bulunan bir tabak getirmelerini emretti. Tabağı önümüze koydu: "Yiyin." dedi. Biz taze hurmaları yerken Ali (a.s) çıkageldi. Resulullah (s.a.a) ona bakıp gülümsedi, sonra şöyle dedi: Ey Ali! Allah bana, Fatıma'yı seninle evlendirmemi emretti. Onu, eğer kabul edersen, dört yüz mıskal gümüş karşılığında seninle evlendirdim. Ali şöyle dedi: "Razıyım ya Resulallah!" Sonra Ali bir kenara çekilip Allah için şükür secdesine kapandı. Ardından 104 Hidayet Önderleri şöyle dedi: "Beni, mahlûkatın en hayırlısı Resulullah Muhammed'e sevdiren Allah'a hamdolsun." Resulullah (s.a.a) da şöyle buyurdu: Allah ikinize bereket versin. Sizi bereketli kılsın ve size mutluluk versin. Sizden çok sayıda tertemiz nesiller meydana getirsin. Enes der ki: "Allah'a yemin ederim ki, Allah, onlardan çok sayıda tertemiz nesiller meydana getirdi."1 6- Fatıma'nın (a.s) Mihri ve Çeyizi Ali, zırhını Osman'a sattıktan sonra mihri alıp getirdi. Mihir dört yüz hecerî siyah dirhemden ibaretti. Resulullah (s.a.a) dirhemleri aldı, yeni ev için eşya alsınlar diye parayı ashabından ve kendi eşlerinden bazılarına teslim etti. Fatıma'nın çeyizi şundan ibaretti: 1) Yedi dirhem değerinde bir gömlek. 2) Dört dirhem değerinde bir başörtüsü. 3) Hayber malı siyah bir kadife. 4) Üzeri kaytan türü iplerle örtülüp bağlanmış bir divan. 5) Mısır keteninden mamul, birinin içi lifle, öbürünün ise yünle doldurulmuş iki döşek. 6) İçleri izhirden (bir çeşit kokulu bitkiden) doldurulmuş Taif derisinden dört yastık. 7) Yünden yapılmış bir örtü.  Hecer yapımı bir hasır. 9) Bir el değirmeni. 10) Deriden yapılmış bir su kabı. 11) [İçinde elbise yıkanılan] bakır bir leğen. 12) Bir süt kâsesi. 1- Kifayetu't-Talib, bab: 78, s.298; el-Menakıb, 3/351, Hz. Fatımanın evliliği bölümü; Keşfü'l-Gumme, 1/348-349; Zehairu'l-Ukba, s.41 Babası Yanında Fatıma (a.s) 105 13) Küçük su kovası. 14) Sızdırmasın diye içi ziftlenmiş leğen. 15) Yeşil bir testi. 16) Kiremitten iki bardak. 17) Bir meşin minder. 18) Katranî aba. 19) Su kovası... Çeyizi düzmekle görevlendirilen sahabeler şöyle demişlerdir: Bu eşyaların tümünü taşıdık, Resulullah'ın (s.a.a) önüne koyduk. Resulullah (s.a.a) çeyize bakınca ağladı ve gözlerinden yaşlar dökülmeye başladı. Sonra başını göğe kaldırdı ve şöyle dedi: Allah'ım! Kaplarının büyük kısmı çanak çömlekten ibaret olan bu topluluğa bereket ver.1 Ali (a.s) evini donattı. Evin tabanına yumuşak kum döktü. Bu arada yıkanmış elbise asmak için bir duvardan ötekine uzanan bir tahta koydu. Yere de koç derisi serdi ve hurma lifinden yapılmış yastıklar bıraktı. Ebu Yezid el-Medinî şöyle der: Fatıma (a.s) Ali'ye (a.s) verildiği zaman, Ali'nin evinin tabanına serdiği kumdan, yastıktan, testiden ve bardaktan başka bir şeyi yoktu. 2 7- Zifaf Öncesi Hazırlıklar ve Düğün Yemeği (Velîme) Ali (a.s) şöyle der: 1- el-Menakıb, İbn Şehraşub 3/353; Keşfu'l-Gumme 1/359 2- Fatımatü'z-Zehra Behcetu Kalbi'l-Mustafa, s.477, Ahmed b. Hanbel'in Menakıb'ından naklen. 106 Hidayet Önderleri Bundan sonra bir ay bekledim. Fatıma ile ilgili olarak herhangi bir şey söylemedim. Resulullah'tan utanıyordum. Ancak Resulullah (s.a.a) ile baş başa kaldığım zaman şöyle derdi: "Ey Ali! Ne iyi ve ne de güzel bir eşin var! Müjdeler olsun sana ey Ali! Seni, dünya kadınlarının efendisiyle evlendirdim." Ali (a.s) diyor ki: Bu olayın üzerinden bir ay geçince, kardeşim Akil yanıma geldi ve bana dedi ki: "Ey Kardeşim! Senin Fatıma bint-i Muhammed'le (s.a.a) evlendiğin kadar başka bir şeye sevinmedim. Ey Kardeşim! Neden Fatıma'yı evine getirmesini Resulullah'tan (s.a.a) istemiyorsun? Çünkü bir araya gelmenizle gözünüz aydın olur." Ben dedim ki: "Ey kardeşim! Allah'a yemin ederim ki, ben bunu çok istiyorum. Ancak böyle bir isteği Resulullah'a (s.a.a) açmamamın tek sebebi ondan utanmamdır." Akil şöyle dedi: Seni Allah adına yemine veriyorum. Kalk, beraber gidelim." Bunun üzerine Resulullah'a gitmek üzere yola çıktık. Yolda Peygamberimizin (s.a.a) hizmetçisi Bereke (Ümmü Eymen) ile karşılaştık. Ona bu meseleyi açtık. Dedi ki: "Yapmayın! Bırakın, biz onunla konuşalım. Çünkü bu meselede, kadınların sözleri daha güzel ve erkeklerin kalpleri üzerinde daha çok etkili olur." Sonra geri döndü, Ümmü Seleme'nin evine girdi ve ona olayı anlattı. O da Peygamber'in (s.a.a) diğer eşlerine meseleyi açtı. Peygamber'in eşleri, huzurunda toplandılar. Onun etrafını sardılar ve şöyle dediler: (Onlar adına konuşan Ümmü Seleme'dir.) Babası Yanında Fatıma (a.s) 107 Analarımız-babalarımız sana kurban olsun, ya Resulallah! Bir mesele için toplandık ki eğer Hatice sağ olsaydı, bundan dolayı sevinecekti. Ümmü Seleme der ki: Hatice'den söz ettiğimiz zaman Resulullah (s.a.a) ağladı. Sonra şöyle dedi: Hatice! Nerede Hatice gibisi?! İnsanlar beni yalanlarken o beni doğruladı, Allah'ın dini hususunda destekçim oldu. Varını yoğunu bana destek olmak için harcadı. Ümmü Seleme der ki: Bunun üzerine şöyle dedik: "Analarımız-babalarımız sana feda olsun, ya Resulallah! Hatice hakkında ne söylediysen, mutlaka öyledir. Ancak o, artık Rabbine gitmiştir. Allah ona katında esenlik versin. Bizi ve onu cennetinin, rızasının ve rahmetinin derecelerinde buluştursun. Ya Resulallah! Bu, Ali b. Ebu Talib dinde kardeşin ve soyda da amcanın oğludur. Eşi Fatıma'nın evine gelmesini ve böylece ailesinin bir arada olmasını istiyor." Resulullah (s.a.a) dedi ki: "Ey Ümmü Seleme! Ali'- nin kendisi niçin bunu söylemiyor?" Dedim ki: "Senden utandığı için ya Resulallah, böyle bir talepte bulunamıyor." Ümmü Eymen dedi ki: Resulullah (s.a.a) bana şöyle dedi: "Ali'ye git ve onu bana getir." Resulullah'ın (s.a.a) yanından ayrıldım ve gördüm ki, Ali, bana Resulullah'ın (s.a.a) cevabını sormak üzere bekliyor. Beni görünce: "Ey Ümmü Eymen! Nasıl bir durumla karşılaştın?" dedi. Dedim ki: "Resulullah (s.a.a) seni çağırıyor." Bundan sonrasını Ali (a.s) anlatıyor: 108 Hidayet Önderleri Resulullah'ın (s.a.a) evine girdim, eşleri yanından kalktılar, odalarına girdiler. Resulullah'ın (s.a.a) karşısında oturdum. Ama ondan utandığım için hep yere baktım, başımı hiç kaldırmadım." Resulullah (s.a.a) dedi ki: "Eşinin evine gelmesini istiyor musun?" Başımı öne eğmiş bir hâlde: "Evet, anam-babam sana feda olsun." dedim. Buyurdu ki: "Evet, çok iyi, ey Ali! Onu bu gece veya yarın gece evine getiririm inşallah." Sonra Resulullah (s.a.a) eşlerinin bulunduğu tarafa bakarak: "Burada kim var?" diye sordu. Ümmü Seleme: "Ben, Ümme Seleme, bu da Zeyneb, şunlar da falan ve falandır." dedi. Allah Resulü (s.a.a) dedi ki: "Kızım ve amcamın oğlu için benim evimde bir oda hazırlayın." Ümmü Seleme: "Hangi odayı?" diye sordu. Peygamberimiz (s.a.a): "Senin odanı." dedi. Bu arada eşlerine Fatıma'yı süslemelerini ve her şeyine dikkat edip titizlik göstermelerini emretti. Ümmü Seleme der ki: Fatıma'ya sordum: "Yanında, bir gün lâzım olur diye sakladığın koku var mı?" "Evet." dedi. Bir şişe getirdi. Ondan biraz avucuna döktü. Kokladım. Bundan önce böyle bir koku hiç koklamamıştım. Dedim ki: "Bu nedir?" Dedi ki: "Dihye el-Kelbî, Resulullah'ın (s.a.a) yanına gelirdi. Resulullah bana: 'Ey Fatıma! Bir yastık getir, amcan ona yaslansın.' derdi. Ben de ona yastık getirir, o da yastığın üzerinde otururdu. Yine böyle bir gün, ayağa kalktığı zaman, elbisesinden bir şey düştü. [Babam] benden bunu toplamamı istedi." [Ali (a.s) bunu Resulullah'a (s.a.a) sorduğunda: "O, Cebrail'in kanatlarından düşen anberdir." diye cevap vermişti.] Babası Yanında Fatıma (a.s) 109 Resulullah (s.a.a) buyurdu ki: "Ey Ali! Bir düğün yemeği vermek şarttır." Sa'd: "Bende bir koç var." dedi. Bir grup ensar da birkaç ölçek mısır topladı. [Hz. Ali diyor ki:] Resulullah (s.a.a) Ümmü Seleme'ye teslim ettiği paradan on dirhem alarak bana verdi ve dedi ki: "Bununla yağ, taze hurma ve keş yoğurdu al." Bunları satın aldım ve Resulullah'a (s.a.a) götürdüm. Kollarını çemreledi. Deriden yapılmış sofrayı istedi. Sonra hurma ve yağı keş yoğurduna karıştırarak yoğurmaya başladı. Macun hâline getirdikten sonra da: "Ey Ali! Sevdiğin kimseleri davet et." dedi. Mescide gittim. Mescid sahabelerle hınca hınç doluydu. Bir kısmını davet edip bir kısmını davet etmemekten utandım. Sonra orada bulunan bir tümseğin üzerine çıkarak seslendim: "Fatıma'nın velimesine (düğün yemeğine) gelin." İnsanlar gruplar hâlinde gelmeye başladılar. İnsanların kalabalık, buna karşılık yemeğin az olmasından dolayı mahcup oldum. Resulullah (s.a.a) içimdeki sıkıntıyı fark etti. Dedi ki: "Ey Ali! Ben, Allah'a yemeğine bereket vermesi için dua edeceğim." Daha sonra sofrayı bir mendille örttü. Ardından dedi ki: "İnsanları onar kişilik gruplar hâlinde içeri gönder." Ben de onun dediği gibi yaptım. Gruplar içeri giriyor, yemeği yiyor ve dışarı çıkıyorlardı. Buna karşın yemekte herhangi bir eksilme olmuyordu. Resulullah (s.a.a) yemeği kendi elleriyle dolduruyordu. Abbas, Hamza, Ali ve Akil de insanları karşılıyorlardı. Ali (s.a) der ki: 110 Hidayet Önderleri Kalabalığın tamamı, başından sonuna kadar yemeğimi yediler, suyumu içtiler. Benim için Allah'tan bereket dilediler. Sayıları dört bin kişiden fazlaydı. Sonra Resulullah (s.a.a) kap getirilmesini istedi. Bunları doldurarak eşlerinin odalarına gönderdi. Sonra bir kap aldı ve içine yemek doldurdu: "Bu da Fatıma ve kocası için." dedi.1 Zifaf Gecesi Töreni Güneş batmaya yüz tutunca, Resulullah (s.a.a): "Ey Ümmü Seleme! Bana Fatıma'yı çağır." dedi. Ümmü Seleme gidip Fatıma'yı getirdi. Etekleri yerde sürünüyordu. Resulullah'- tan (s.a.a) utandığı için yüzünden şapır şapır ter dökülüyordu. Bir ara ayağı takılıp sürçtü. Bunun üzerine Resulullah şöyle dedi: Allah seni dünya ve ahirette sürçmekten korusun. Fatıma, Resulullah'ın (s.a.a) önüne gelince, Resulullah yüzündeki perdeyi kaldırdı ve Ali yüzünü gördü. Hz. Peygamber (s.a.a), Abdulmuttalib'in kızlarına ve muhacir ve ensar kadınlarına, Fatıma'ya arkadaşlık etmelerini, sevinmelerini, eğlendirici maniler söylemelerini, tekbir getirip hamdetmelerini ve Allah'ın hoşnut olmayacağı herhangi bir şey söylememelerini emretti. Cabir der ki: Resulullah (s.a.a) Fatıma'yı devesine ya da kırçıl katırına bindirdi. Selman bineğin dizginlerini tutarak yola koyuldu. Etrafında yetmiş bin huri vardı. Hz. Peygamber (s.a.a), Hamza, Akil, Cafer ve Haşimoğulları'nın diğer erkekleri de kılıçlarını çekerek arkasında yürüyorlardı. Peygamber'in (s.a.a) eşleri ise, Fatıma'nın (a.s) önünde mâni söylüyorlardı. Kadın- 1- Biharu'l-Envar, 43/106, 114, 132, 137. Babası Yanında Fatıma (a.s) 111 lar, her mâninin ilk beytini tekrarlıyor, sonra tekbir getiriyorlardı. Böylece eve girdiler. Sonra Resulullah (s.a.a) Ali'nin yanına giderek onu çağırdı, ardından Fatıma'yı (a.s) çağırdı. Fatıma'nın elinden tutup Ali'nin elinin üstüne koydu ve şöyle buyurdu: Allah, bu evliliği Resulullah'ın kızına mübarek kılsın. Ey Ali! Ne güzel eştir Fatıma! Ve ey Fatıma! Ne güzel eştir Ali! Sonra şöyle buyurdu: Ey Ali! Şu Fatıma, Allah'ın ve Resulullah'ın senin yanındaki emanetidir. Allah'ın ve benim emanetimi koru.1 Ardından şöyle dua etti: Allah'ım! Onların birliğini koru. Kalplerini kaynaştır. Onları ve zürriyetlerini nimetler cennetinin vârislerinden kıl. Onlara temiz, güzel ve mübarek bir zürriyet ver. Onları, senin emrinle insanları sana ibadet etmeye ileten ve senin razı olduğun şeyleri emreden imamlar kıl. Sonra şöyle buyurdu: Evinize gidin ve ben size gelinceye kadar bir şey yapmayın. Ali (a.s) der ki: Fatıma'nın ellerinden tuttum ve onu evin avlusunun bir kenarına oturttum. Ben de onun yanına oturdum. Benden utandığı için başını önüne eğip yere bakıyordu. Ben de ondan utandığım için hep yere bakıyordum. Çok geçmeden Resulullah (s.a.a) geldi, elinde bir çıra vardı. Çırayı evin bir köşesine koydu. Sonra bana 1- Şeceretu't-Tuba, s.254. 112 Hidayet Önderleri dedi ki: "Ey Ali! Şu bardağı al, şu tulumdan biraz su çıkar." Dediğini yaptım ve suyu ona getirdim... İçine birkaç kez mübarek ağzının suyundan karıştırdı. Sonra bardağı bana verdi ve "İç." dedi. İçtim, ardından bardağı Resulullah'a (s.a.a) verdim. Bardağı Fatıma aldı. Resulullah (s.a.a) dedi ki: "İç, ey sevgili kızım!" Fatıma ondan üç yudum içti. Sonra bardağı Peygamber'e (s.a.a) verdi. Suyun geri kalanını aldı, benim ve Fatıma'nın göğsüne serpti. Ardından şöyle buyurdu: Allah, sadece sizden her türlü kötülüğü gidermek ve sizi tertemiz kılmak ister ey Ehl-i Beyt! Sonra ellerini kaldırdı ve şöyle dedi: Ey Rabbim! Sen gönderdiğin her peygambere bir zürriyet bahşettin. Allah'ım! Benim, yol gösterici zürriyetimi Ali ve Fatıma'dan kıl. Sonra Resulullah (s.a.a) onların yanından ayrıldı. Kapının pervazından tutarak şöyle dedi: Allah sizi ve neslinizi pak kılmıştır. Sizinle barış yapana ben de barış yaparım. Sizinle savaşana ben de savaş açarım. Sizi Allah'a emanet ediyorum ve sizi O'- na bırakıyorum. Kapıyı kapattı ve kadınlara da çıkmalarını emretti. Peygamberimiz (s.a.a) çıkacağı sırada bir kadının içeride olduğunu gördü. Dedi ki: "Kimsin?" Dedi ki: "Esma." De-di ki: "Çıkmanı emretmedim mi?" Esma diyor ki: Evet, ya Resulallah, dedim. Anam-babam sana feda olsun. Benim amacım, senin emrine karşı çıkmak değildir. Fakat ben Hatice'ye bir söz vermiştim. Hatice ölüm döşeğindeyken ağladı. Ona: "Dünya kadınlarının efendisi ve Peygamber'in (s.a.a) eşi olduğun, Hz. Peygamber (s.a.a) tarafından cennetle müjdelendiğin hâlde ağlıyor musun?" dedim. Babası Yanında Fatıma (a.s) 113 Dedi ki: "Bunun için ağlamıyorum. Fakat zifaf gecesi, bir kadın sırlarını açacağı başka bir kadına ihtiyaç duyar. İhtiyaçlarını gidermek için ondan yardımını ister. Fatıma henüz çocuk denecek yaştadır. Zifaf gecesinde ona yardım edecek birinin bulunmamasından korkuyorum." Dedim ki: "Ey efendim! Sana söz veriyorum. Eğer o zamana kadar yaşarsam, senin yerine bu görevi üstleneceğim." Bu sözleri duyan Resulullah (s.a.a) ağladı ve "Allah aşkına, bunun için mi bekledin?" dedi. "Evet." dedim ve Resulullah bana dua etti.1 9) Hz. Peygamber'in (s.a.a), Düğün Gecesinin Sabahında Hz. Fatıma'yı (a.s) Ziyaret Etmesi Hz. Peygamber (s.a.a) düğün sabahı elinde bir kadeh süt olduğu hâlde Fatıma'nın (a.s) yanına gitti. "İç, baban sana kurban olsun." dedi. Sonra Ali'ye: "İç, amcan oğlu feda olsun sana." dedi.2 Sonra Ali'ye sordu: "Eşini nasıl buldun?" Ali (a.s): "Allah'a itaat hususunda ne güzel yardımcıdır." dedi. 1- Rivayetlerde, Esma bint-i Umeys'in Fatıma'nın zifaf gecesinde yanında bulunduğu yer alıyor. Esma, kocası Cafer b. Ebu Talib'le birlikte Habeşistan'a hicret etmişti. O ve kocası ancak Hayber'in fethedildiği gün dönmüşlerdi. Dolayısıyla Fatıma'nın zifafında hazır bulunmamıştı. Büyük bir ihtimalle Hatice'nin vefatı sırasında yanında bulunan, Hamza b. Abdulmuttalib'in karısı ve Esma'nın da kız kardeşi Selma bint-i Umeys'ti. Esma, kız kardeşinden daha çok tanınıyordu. Bundan dolayı olay da ondan rivayet edilmiştir. Ya da bir ravi yanlışlık yapmış, başkaları da bu yanlışlığı sürdürmüşlerdir. bk. Keşfu'l-Gumme, 1/ 368 2- Keşfu'l-Gumme, 1/368 114 Hidayet Önderleri Aynı soruyu Fatıma'ya da sordu, Fatıma şu cevabı verdi: "Hayırlı bir kocadır."1 Ali (a.s) der ki: Resulullah (s.a.a), bundan sonra üç gün boyunca bize hiç uğramadı. Dördüncü günün sabahı yanımıza geldi... Peygamberimiz (s.a.a) o sabah eve girince, Ali'den dışarı çıkmasını istedi. Fatıma ile yalnız kaldı ve dedi ki: Nasılsın kızım? Kocanı nasıl buldun? Dedi ki: Babacığım! O çok iyi bir kocadır. Ancak Kureyş'ten bazı kadınlar yanıma geldiler ve "Resulullah (s.a.a) seni, malı olmayan fakir biriyle evlendirdi." dediler. Resulullah (s.a.a) ona dedi ki: Kızım! Ne baban, ne de kocan fakirdir. Bana yeryüzünün hazineleri sunuldu; ama ben, Rabbimin yanındaki nimetleri tercih ettim. Allah'a yemin ederim ki, ey kızım! O kadınlar sana doğru öğüt vermemişler. Ben seni, herkesten önce Müslümanlığı kabul e-den, en bilgili ve en ağırbaşlı biriyle evlendirdim. Kızım! Yüce Allah, yeryüzüne nazar etti. Yeryüzü halkından iki adam seçti. Biri baban, biri de kocan... Kızım! Çok iyi adamdır kocan. Onun emrine isyan etme. Sonra Resulullah (s.a.a) Hz. Ali'ye seslendi: "Ey Ali!" "Buyur ya Resulallah!" dedi. Buyurdu ki: Evine gir, karına karşı nazik ol. Ona yumuşak davran. Çünkü Fatıma benden bir parçadır. Onu inciten şey beni de incitir. Onu sevindiren şey beni de sevin- 1- Biharu'l-Envar, 43/117 Babası Yanında Fatıma (a.s) 115 dirir. Sizi Allah'a emanet ediyorum. Sizi O'na bırakıyorum.1 Bir rivayette şöyle deniyor: Resulullah (s.a.a) kızı Fatıma'yı (a.s) evlendirdiği zaman ona şöyle dedi: Seni, hem dünyada, hem de ahirette efendi olan biriyle evlendirdim. O, ashabım içinde en önce Müslüman olan kimsedir. Ashabımın en bilgilisi, en ağırbaşlısı odur.2 10) Evlilik Tarihi Ehl-i Beyt İmamları'ndan (a.s) gelen rivayetlerin tümünde Hz. Fatıma'nın (a.s) Ali (a.s) ile evlenmesinin tarihi, Müslümanların Bedir Savaşı'ndan zaferle dönmelerinin hemen sonrası gösterilir. İmam Cafer Sadık'tan (a.s) şöyle rivayet edilmiştir: Ali (a.s) Fatıma'yı (a.s) ramazan ayında nikâhladı ve aynı senenin zilhicce ayında Bedir Savaşı'ndan hemen sonra zifafa girdi.3 Ayrıca, Emirü'l-Müminin'in (a.s) hicretin ikinci yılında, şevval ayının ilk günlerinde Bedir Savaşı'ndan döndükten birkaç gün sonra Fatıma (a.s) ile gerdeğe girdiği rivayet edilmiştir. 4 Yine Hz. Peygamber'in (s.a.a) hicretin ikinci senesinin zilhicce ayının başında Fatıma'yı (a.s) Ali (a.s) ile evlendirdiği de rivayet edilmiştir.5 1- Biharu'l-Envar 43/132 2- Biharu'l-Envar, 43/133; Kenzü'l-Ummal, 11/Hadis: 32926, Müsned-i İbn Hanbel 5/26, Muhtasaru Tarihi Dımeşk 17/337 3- Keşfu'l-Gumme 1/364; Biharu'l-Envar, 43/134 4- el-Emalî, Tusî, s.43, Meclis: 2, Hadis: 47 5- Misbahu'l-Müteheccid, Şeyh Tusî, s.613. 116 Hidayet Önderleri Hz. Zehra'nın İmam Ali İle Evlenmesinin Ayrıcalıkları Hz. Fatıma efendimizin (Allah'ın selâmı üzerine olsun) evliliği, aşağıda belirttiğimiz hususlarda diğer evliliklerden farklılık arz etmektedir: 1- Gökte karar verilen ve Allah'ın emriyle gerçekleşen bir evliliktir. Yerde bir bağ ve duygusal bir ilgi gerçekleşmeden önce bu evliliğe yüceler âleminde karar verilmişti. Ömer b. Hattab'ın şu sözleri bu hususta yeterli bir kanıttır: Cebrail indi ve dedi ki: Ey Muhammed! Allah sana kızın Fatıma'yı Ali ile evlendirmeni emrediyor.1 2- Yüce Allah, Hz. Peygamber'inin (s.a.a) tertemiz neslinin sadece bu mübarek evlilikle devam etmesini ön görmüştür. Nebevî zürriyetin bu iki eşin aracılığıyla sürmesini dilemiştir. Ömer b. Hattab bu hususta da şunları söylüyor: Resulullah'ın (s.a.a) şöyle dediğini duydum: "Benim soyum ve nesebim dışındaki bütün soylar ve nesepler kıyamet günü kesilir. Her kadının çocukları babalarına nispet edilir. Fatıma'nın çocukları hariç. Ben onların babasıyım ve onlar bana nispet edilirler."2 3- Hz. Fatıma (a.s) Hz. Muhammed'in tek kızıdır ve başka da kız kardeşi yoktur. Zeyneb, Rukiyye ve Ümmü Gülsüm'ün Hz. Muhammed'in (s.a.a) kızları oldukları şeklinde yaygın bir kanaat olmakla beraber, bu kanaat doğru değildir. Onlar Hatice'nin kız kardeşi Hale'nin kızlarıdır. 1- Zehairu'l-Ukba, s.41; Şerh-u Nehci'l-Belâğa, 9/193 2- Kenzü'l-Ummal, c.13/37586; Şerh-u Nehci'l-Belâğa, 12/106 Babası Yanında Fatıma (a.s) 117 Hatice Peygamberimizle evlendiği zaman, onlar Hatice'- nin evinde kalıyorlardı. Onların Peygamberimizin (s.a.a) öz kızları oldukları tarihsel olarak kanıtlanmış değildir.1 1- el-İmam Ali b. Ebî Talib/Sireh ve Tarih, s.27, Şeyh Muhammed Âl-i Yasin; el-İstiğase, Ebu'l-Kasım el-Kufî (öl.: 352), s.80-82, Daru'lKütübi'l-İlmiyye basımı, Kum. EVLİLİKTEN HZ. PEYGAMBER'İN (S.A.A) VEFATINA KADAR 1- Hz. Zehra (a.s) Koca Evinde Ali (a.s) Fatıma ile evlenince Hz. Peygamber (s.a.a) Ali'- ye (a.s) şöyle dedi: "Kendine bir ev bul." İmam Ali (a.s) bir ev aradı. Sonunda Hz. Peygamber'in (s.a.a) evinin az gerisinde bir ev buldu ve Fatıma ile o eve yerleştiler. Bir gün Hz. Peygamber (s.a.a) kızının yanına geldi ve dedi ki: "Seni kendi yanıma taşımak istiyorum." Hz. Fatıma (a.s) şöyle dedi: "Harise b. Nu'man ile konuş, o bu işi üstlensin." Resulullah (s.a.a) buyurdu ki: Harise b. Nu'man bizim yerimize birçok şeyi üstlendi. Ondan böyle bir şeyi istemekten utanıyorum. Harise bu olayı duydu. Hemen Resulullah'ın (s.a.a) yanına geldi ve dedi ki: Ya Resullallah! Duyduğuma göre, Fatıma'yı kendi yanına taşımak istiyorsun. Şunlar benim evlerimdir ve Neccaroğulları'nın evlerinin içinde benim evlerim-den sana daha yakın olanı yoktur. Hiç şüphesiz ben ve malım Allah ve Resulü içiniz. Allah'a yemin ederim ki ya Rasulallah! Benden aldığın mal, geride bıraktığın maldan daha çok sevimli gelir bana. 120 Hidayet Önderleri Bunun üzerine Resulullah (s.a.a) şöyle buyurdu: "Doğru söyledin. Allah sana bereket versin." Böylece Resulullah (s.a.a) Fatıma'yı Harise'nin evine taşıdı. 1 Böylece Hz. Fatıma (a.s) koca evine taşınmış oldu. Bu, aynı zamanda risalet ve nübüvvet evinden imamet ve velâyet evine taşınması anlamına geliyordu. Her iki durumda da kutsallığın ve temizliğin egemen olduğu bir atmosferde yaşıyordu. Zühd ve sade hayat azameti sarmıştı her yanını. Din ve ahiret işlerinde kocasına yardımcı oluyordu. Ali (a.s), Fatıma'ya (a.s) yaraşır bir saygı gösteriyordu. Sırf eşi olduğu için değil. Resulullah'ın (s.a.a) en çok sevdiği insan olduğu için. Dünya kadınlarının efendisi olduğu için. Nuru, Resulullah'ın (s.a.a) nurundan olduğu için. Bütün erdemleri ve değerleri şahsında topladığı için. İmam Ali (a.s) ile Fatıma'nın (a.s) Harise b. Nu'man'ın evinde ne kadar kaldıkları kesin olarak bilinmiyor. Fakat Resulullah'ın (s.a.a), mescidine bitişik bir yerde ona bir ev yaptığını ve eşleri için yaptığı odalarda olduğu gibi bu evin bir kapısının mescide açılmasını sağladığını biliyoruz. Hz. Fatıma (a.s) Allah'ın evine bitişik ve Resulullah'ın (s.a.a) evine komşu bu yeni eve taşındı. Resulullah efendimiz (s.a.a) bu nebevî fidanı yalnız bırakacak, gözetmeyecek, bağrına basmayacak ve direktifleriyle yönlendirmeyecek değildi. Karı-koca Resulullah'ın (s.a.a) gölgesinde, onun yanı başında yaşamlarını sürdürdüler. Resulullah (s.a.a) Hz. Fatıma'nın (a.s) evlenmesinden sonra, hiç kimseye göstermediği sevgiyi ona gösterdi, başka hiç kimseye vermediği öğütleri verdi ve başka hiç kimseye yapmadığı tavsiyeleri yaptı. Babası ona (a.s) hayatın anlamını öğretmişti. Ona, hayatın özünün insanlık olduğunu, mutlu bir evliliğin İslâmî ah- 1- et-Tabakat, İbn Sa'd, 8/22, Daru'l-Fikr basımı Koca Evinde Fatıma (a.s) 121 lâk ve değerlere dayandığını ve bu mutluluğun maldan, saraylardan, ziynet eşyalarından, mobilya takımlarından, göz alıcı sanat galerilerinden çok daha değerli olduğunu fısıldamıştı. Fatıma (a.s) kocasının himayesinde göz aydınlığını ve ruh mutluluğunu yaşıyordu. Sadelik ondan hiçbir zaman ayrılmaz, hayatın kaba ve haşin yanları eksik olmazdı. O ideal bir eşti. Müslümanların kahramanı Ali'nin (a.s) eşi. Resulullah'ın (s.a.a) veziri, ilk danışmanı, zafer ve cihat sancağının taşıyıcısı. Bu yüzden Hz. Fatıma'nın (a.s) bu ağır sorumluluk düzeyinde olması bir zorunluluktu. Annesi Hatice Resulullah'ın cihadına, sabrına katıldığı, hayatın acımasızlıklarına ve risaletin meşakkatli davetine katlandığı gibi, o da Ali'nin cihadına, sabrına katılmalı, hayatın acımasızlıklarına katlanmalı ve risaleti tebliğ ederken davetin zorluklarına sabretmeliydi. Fatıma (a.s), Allah'ın kendisine biçtiği rolü hakkıyla yerine getirdi. O, risalete uygun yaşayan salih Müslümanın, örnek Müslüman kadının bir timsaliydi. a) Ev İşlerinin ve Meşakkatli Hayatın İdaresi İçinde masum, tertemiz kılınmış, günah işlemekten ve hata etmekten uzak tutulmuş, her türlü ahlâkî erdemle nitelenmiş ve her türlü insanî değerle bezenmiş bir karı-kocanın yaşadığı tek ev, Ali ve Fatıma'nın eviydi. Ali (a.s) İslâm'da kâmil, ideal erkeğin örneği, Fatıma da İslâm'da kâmil ve ideal kadının örneğiydi. Her ikisi Resul-i Ekrem'in (s.a.a) gölgesinde büyümüş, serpilmiş, onun ilminden ve diğer erdemlerinden beslenmişlerdi. Duyarlı kulakları ta çocukluktan itibaren Kur'ân-ı Kerim'e aşinaydı. Resulullah'ın (s.a.a) Kur'ân'ı gece-gündüz ve her zaman okuduğunu görüyor, dinliyorlardı. Böylece gaybin kaynaklarına dokunacak kadar yakın oluyor, İslâmî bilgi ve irfanı asıl kay- 122 Hidayet Önderleri nağından, tatlı membaından alıyorlardı. İslâm'ı, Resulullah'ın şahsında hareket eden canlı bir varlık olarak görüyorlardı. Böyleyken, onların oluşturduğu aile, ideal Müslüman aile olmaz mıydı? Ali ve Fatıma'nın evi; saflığın, ihlâsın, sevginin ve merhametin en göz kamaştırıcı örneklerinin yaşandığı bir mekândı. Ali ve Fatıma, tam bir uyum ve şefkatle evin idaresi ve ev işlerinin yerine getirilmesi hususunda yardımlaşıyorlardı. Resulullah efendimiz (s.a.a) evin iç idaresini gerçekleştirmeyi ve ev içi işleri görmeyi Fatıma'ya, dış idaresini gerçekleştirmeyi ve ev dışı işleri görmeyi de Ali'ye tevdi etmişti. (Kapının beri tarafı Fatıma'ya, öte tarafı Ali'ye aitti.) Fatıma (a.s) şöyle der: Resulullah'ın (s.a.a) beni erkeklere özgü görevleri üstlenmekten muaf tutmasından dolayı ne kadar sevindiğimi ancak Allah bilir.1 Fatıma (a.s) vahiy okulundan mezun olmuştu. O, kadın kalesinin İslâm'da en önemli ve stratejik mevkilerden olduğunu biliyordu. Bu kaleyi terk ettiği ve başka meydanlarda yer aldığı zaman, çocukların terbiyesini gereği gibi yerine getiremeyecekti. Bundan dolayı, Resulullah'ın (s.a.a) kendisiyle ilgili görev bölümü, onun sevinmesine ve yüzünün sevinçle parlamasına neden olmuştu. Resul-i Ekrem'in (s.a.a) kızı, ailesinin mutluluğu için gücünün son noktasına kadar harcıyordu. Onca zorluğa ve meşakkate rağmen ev işlerini savsaklamaz, ağırdan almazdı. Hatta Emirü'l-Müminin Ali (a.s), onun bu hâline acımış; bu soylu davranışlarından övgüyle söz etmişti. Benî Sa'd kabilesinden bir adama şunları söylemişti: Sana, kendimden ve Fatıma'dan söz etmemi ister misin? O, Peygamber'in (s.a.a) ailesinde en çok sevdi- 1- Biharu'l-Envar, 43/81 Koca Evinde Fatıma (a.s) 123 ği bir kişi olarak benim yanımda ve benim eşimdi. Tulum ile o kadar çok su taşımıştı ki, göğsünde izleri çıkmıştı. El değirmeniyle o kadar çok un öğütmüştü ki, üstü başı toz-duman içinde kalmıştı. Tencerenin altındaki ateşi tutuştururken elbiselerine is-duman bulaşmıştı. Bundan dolayı da çok yıpranmıştı. Ona dedim ki: "Babana gitsen, sana bir hizmetçi verse ve bu ağır işlerden dolayı yıpranmanı engellese olmaz mı?" Fatıma, Hz. Peygamber'e (s.a.a) gitti. Yanında kendisiyle sohbet eden bir grup insan olduğunu görünce, utandı ve geri döndü. Ali (a.s) devamla şöyle der: Hz. Peygamber (s.a.a), onun bir ihtiyacı için geldiğini anlamıştı. Ertesi sabah Resulullah (s.a.a) evimize geldi. Bizler üzerimize bir yorgan çekmiş uzanıyorduk. "es-Selâmu aleykum." dedi. "Ve aleyke's-selâm ya Resulallah, içeri gir!" dedim. Yanımıza oturur oturmaz dedi ki: "Ey Fatıma! Dün ne ihtiyacın vardı ki Muhammed'e gelmiştin?" Ali (a.s) der ki: Fatıma'nın cevap vermeden Peygamber'in kalkıp gitmesinden korktum. Dedim ki: "Ya Resulallah! Onun neye ihtiyacının olduğunu ben sana anlatırım. Tulum ile su taşımaktan göğsünde izi çıktı. El değirmeniyle un öğütmekten elleri nasır bağladı. Ev süpürmekten üstü başı toz-duman içinde kaldı. Tencerenin dibindeki ateşi tutuşturmaktan elbiseleri ise-dumana bulandı. Ben de ona dedim ki: Babana gitsen, ondan bir hizmetçi istesen ve bu işleri yapmaktan dolayı yıpranmanı önlese olmaz mı?" Resulullah (s.a.a) buyurdu ki: Size, hizmetçiden daha iyi olan bir şeyi haber vereyim mi? Uyumak üzere olduğunuz zaman otuz üç 124 Hidayet Önderleri kere "subhanallah", otuz üç kere "elhamdülillah" ve otuz dört kere "Allahu ekber" deyin." Diğer bir rivayette belirtildiğine göre, Fatıma (a.s), Hz. Peygamber'e (s.a.a) hâlini anlatıp ondan bir cariye isteyince, Resulullah (s.a.a) ağladı ve şöyle dedi: Ey Fatıma! Beni hak ile gönderen Allah'a yemin ederim ki, şu anda mescitte yiyecek yemekleri ve giyecek elbiseleri olmayan dört yüz tane adam bulunuyor. Eğer bir şeyden endişe etmeseydim, istediğini verirdim. Ey Fatıma! Sevabın senden ayrılıp cariyeye gitmesini istemiyorum. Ali b. Ebu Talib'in kıyamet günü, hakkını senden talep ederek Allah huzurunda senden davacı olmasından korkuyorum. Sonra Peygamberimiz (s.a.a), Fatıma'ya (a.s) tesbih namazını/duasını öğretti. Emirü'l-Müminin Ali (a.s) şöyle der: Sen Resulullah'tan (s.a.a) dünya malını istemek için gittin, Allah bize ahiret sevabı verdi.1 Bir gün Resulullah (s.a.a), Ali'nin (a.s) evine gider. Onun ve Fatıma'nın el değirmeniyle buğday öğüttüklerini görür. "Hanginiz yoruldunuz?" der. Ali (a.s): "Fatıma yoruldu, ya Resulallah!" der. Peygamberimiz (s.a.a): "Kalk kızım." der. Fatıma kalkar ve Peygamberimiz (s.a.a) onun yerine oturur. Ali ile birlikte buğdayı öğütürler.2 Cabir el-Ensarî'nin (r.a) şöyle dediği rivayet edilir: Bir gün Peygamberimiz (s.a.a) Fatıma'yı (a.s) üzerinde deve derisinden bir giysi olduğu hâlde, bir yandan elleriyle buğday öğütürken, bir yandan da çocuğunu emzirirken gördü. Resulullah'ın (s.a.a) gözleri doldu. Dedi ki: "Kızım! Dünya acılarına karşılık ahiret 1- Biharu'l-Envar, 43/85 2- age. 43/50 Koca Evinde Fatıma (a.s) 125 mutluluğuna kavuşmak için acele et." Fatıma (a.s) dedi ki: "Ya Resulallah! Nimetlerinden dolayı Allah'a hamdolsun. O'nun lütuf ve bağışlarından dolayı şükürler olsun O'na." Bunun üzerine yüce Allah şu ayeti indirdi: "İleride Rabbin sana verecek ve sen razı olacaksın." 1 İmam Cafer Sadık'ın (a.s) şöyle dediği rivayet edilir: Emirü'l-Müminin (a.s) eve odun, su getirir ve evi süpürürdü. Fatıma (a.s) da buğday öğütür, hamur yoğurur ve ekmek pişirirdi.2 Enes anlatıyor: Bilal sabah namazına geç kaldı. Resulullah (s.a.a) ona dedi ki: "Niçin geç kaldın?" Dedi ki: "Fatıma'ya uğradım. Buğday öğütüyordu, çocuğu da ağlıyordu. Dedim ki: 'İstersen ben senin yerine buğday öğüteyim, sen de çocuğu sustur. İstersen ben çocukla ilgileneyim, sen de buğday öğüt.' Bana: 'Ben sana göre, oğluma daha şefkatli davranırım.' dedi. Bu yüzden geç kaldım." Resulullah (s.a.a) şöyle dedi: "Sen ona acıdın, Allah da sana merhamet etsin."3 Esma bint-i Umeys, Resulullah'ın (s.a.a) kızı Fatıma'dan rivayet eder: Hz. Peygamber (s.a.a) bir gün bize geldi: "Nerede oğullarım?" dedi. Hasan ve Hüseyin'i kastediyordu. Fatıma dedi ki: "Yanımızda tadılacak hiçbir yiyecek olmadığı hâlde sabahladık. Ali de, 'Onları falana götürüyorum.' dedi." Resulullah (s.a.a) onların bulunduğu tarafa yöneldi. Onların bir subaşında oynadıkla- 1- age. 3/86 2- age. s.151 3- Zehairu'l-Ukba, s.61 126 Hidayet Önderleri rını gördü. Önlerinde de artmış biraz hurma vardı. Peygamberimiz (s.a.a) dedi ki: "Ey Ali! Sıcaklık iyice bastırmadan oğullarımı götürsen olmaz mı?" Ali (a.s) şu karşılığı verdi: "Bu gece evimizde yiyecek hiçbir şey olmadan sabahladık. Biraz otursanız, ben de Fatıma için bir miktar hurma toplasam olmaz mı?" Ali bir miktar hurma topladıktan sonra, onları eteğine koyarak eve döndü.1 İmran b. Husayn'in şöyle dediği rivayet edilir: Peygamber'in (s.a.a) yanında oturuyordum. Bir ara Fatıma çıkageldi ve Peygamber'in (s.a.a) önünde durdu. Peygamberimiz Fatıma'nın (a.s) yüzüne baktı. Yüzünün rengi sararmıştı. Açlığın şiddetinden yüzünde kan kalmamıştı. Dedi ki: "Yaklaş Fatıma!" Fatı-ma yaklaştı. Bir kere daha: "Yaklaş Fatıma!" dedi. Fa-tıma (a.s), tam önüne gelinceye kadar yaklaştı. Peygamberimiz (s.a.a) ellerini göğsündeki gerdanlık yerinin üzerine koydu, parmaklarının arası açıktı. Dedi ki: "Allah'ım! Ey açları doyuran! Ey düşmüşleri kaldıran! Muhammed kızı Fatıma'yı aç bırakma." 2 İşte Resulullah'ın (s.a.a) kızı Fatıma'nın gözünde dünya bundan ibaretti: Zorluk çekme... Açlığın acısını duyma... Yorgunluktan bitkin düşme... Ama Fatıma bütün bunlara sabrın tatlı azığını ve başkalarını tercih etmenin tazeliğini katmıştı. Çünkü bunun ötesinde sonsuz nimetler vardı. Sabredenlere ecirlerinin hesapsızca verildiği bir günde elde edilecek pay vardı. Hz. Zehra'nın (a.s) hayatına irdeleyici bir gözle baktığımız zaman, onun zorluklarla iç içe geçen hayatının, çok mala ve geniş hayat imkânlarına kavuştuktan sonra da -ö-zellikle 1- age. 59 2- Nazm-u Düreri's-Sımteyn, s.191 Koca Evinde Fatıma (a.s) 127 Beni'n-Nadîr ve Hayber fetihlerinden ve Fedek arazisine sahip olmasından sonra- değişmediğini görürüz. Gelirinin yüksek meblağlarda olmasına rağmen Fatıma'nın hayatı değişmeden devam etmiştir. Rivayet edilir ki, Fedek'in yıllık geliri yirmi dört bin, bir diğer rivayete göre yetmiş bin dinar tutuyordu.1 Çünkü Fatıma (a.s), bu gelirlerle evler yapmıyor, saraylar, köşkler kurmuyordu. İpek ve atlas elbiseler giymiyor, göz alıcı mücevherler takıp takıştırmıyordu. Bilakis bu gelirin tümünü yoksullara, miskinlere dağıtıyor, Allah'a davet ve İslâm'ı yayma uğruna harcıyordu... Kocası Ali (a.s) de öyleydi. O da sulak bir yerden yüz pınar çıkararak bunları hacılara vakfetmişti. 2 Ali'nin mallarının bir yıllık sadakasının miktarı kırk bin dinardı. 3 Ali'nin verdiği bu sadakalar, büyük bir topluma yeterdi, demesek bile, bütün Haşimoğulları'na yeterdi. Özellikle, hizmet edecek bir cariye satın almak için otuz dirhemin yettiğini, o dönemde bir dirhemle birçok ihtiyacın karşılanabildiğini göz önünde bulundurduğumuz zaman bu meblağın büyüklüğü kendiliğinden ortaya çıkar. b) İmam Ali'ye (a.s) İyi Bir Eş Oluşu Hz. Zehra (a.s), Resulullah'tan (s.a.a) sonra, bu ümmetin istisnasız en büyük şahsiyetinin evinde yaşadı. Tek amacı İslâm sancağını taşımak ve onu savunmak olan adamın... Siyasal koşulların son derece hassas ve gayet tehlikeli olduğu bir dönemdi. İslâm orduları daima teyakkuz hâlin- 1- Sefinetu'l-Bihar, 7/45 2- el-Menakıb, 2/123; Biharu'l-Envar, 41/32 3- Keşfu'l-Mehacce, s.133; Ensabu'l-Eşraf, 2/117; Mecmau'z-Zevaid, 9/123; Biharu'l-Envar, 41/43; Usdu'l-Gabe, 4/23 128 Hidayet Önderleri deydi. Her yıl kanlı savaşlara tutuşmak durumundaydı ve Ali (a.s) de bu savaşların çoğuna katılıyordu. Hz. Zehra (a.s), bu müşterek hanede gerekli atmosferi, sıcaklığı ve istenen şefkati fazlasıyla oluşturuyordu. O, bu hâliyle Ali'nin (a.s) cihadına da ortak bulunmuş oluyordu. Çünkü bir hadiste de vurguladığı gibi: "Kadının cihadı iyi bir eş olmasıdır."1 Hz. Zehra (a.s), eşini yüreklendiriyor, cesaretini ve fedakârlığını övüyordu. Gelmekte olan çatışmalar öncesinde onu güçlendiriyordu, kalbini teskin ediyor, acılarını dindiriyor, yorgunluğunu gideriyordu. İmam Ali (a.s) şöyle der: Fatıma'ya bakardım. Ona baktığım anda bütün kederler ve hüzünler bir anda beni terk ederdi.2 Fatıma (a.s), eş olmanın kendisine yüklediği görevleri eksiksiz yerine getirmeye büyük bir özen gösterirdi. Eşinin izni olmadan bir gün dahi evinden çıkmadı. Bir gün olsun ona kızmadı, evinde yalan söylemedi, ona ihanet etmedi, hiçbir emrine karşı çıkmadı. Hz. Ali (a.s) de ona aynı hürmeti gösterir, sevgisini eksik etmezdi. Ali (a.s), Fatıma'nın (a.s) yüksek makamını ve derecesini bilirdi. Bir keresinde şöyle demişti: Allah'a yemin ederim ki, Allah onu katına alıncaya kadar, onu hiç kızdırmadım, üzmedim. O da beni hiçbir zaman kızdırmadı, hiçbir emrime karşı çıkmadı. 3 İmam Ali (a.s), ömrünün son demlerinde kendisine vasiyette bulunmak isteyen Fatıma'ya (a.s) hatırlatır. Hz. Fatıma (a.s) şöyle der: Ey amcamın oğlu! Benden yalan bir söz işittin mi? Bir ihanetimi gördün mü? Benimle beraber olduğun 1- Vesailu'ş-Şia, 20/221, Âlu'l-Beyt Müessesesi basımı 2- el-Menakıb, Harezmî, s.353, en-Neşru'l-İslâmî Müessesesi 3- age. Koca Evinde Fatıma (a.s) 129 günden beri bir kere olsun sana karşı çıktığıma şahit oldun mu? Ali (a.s) şu karşılığı verir: Allah'a sığınırım. Sen, Allah'ı en iyi bilenlerden birisin. En çok iyilik eden, en fazla O'ndan korkan ve en çok O'ndan sakınansın. Allah'a yemin ederim ki, Resulullah'ın (s.a.a) vefatıyla başıma gelen musibeti yeniden yaşattın bana. Senin vefatın, benim seni yitirmem, büyük bir musibettir benim için. "Biz Allah'tan geldik ve O'na döneceğiz."1 Ebu Said el-Hudrî'den rivayet edilir: Bir gün Ali b. Ebu Talib (a.s) acıkmış bir hâlde sabahladı. Dedi ki: "Ey Fatıma! Bana verebileceğin bir yiyecek var mı?" "Hayır." dedi: "Babama peygamberliği, sana vasiliği bahşeden Allah'a yemin ederim ki, benimle bu sabaha hiçbir yiyecek çıkmadı ve iki günden beri yediğimiz hiçbir şey yoktur. Sadece bir yiyecek vardı. Onu da, kendime ve Hasan ile Hüseyin'e tercih ederek sana vermiştim." Ali (a.s) dedi ki: "Ey Fatıma! Bana söyleseydin ya, sizin için yiyecek bulmaya çıksaydım?" Dedi ki: "Ey Ebu'l-Hasan! Sana, güç yetiremeyeceğin bir şeyi yüklemek hususunda Allah'tan utanırım."2 İslâm'ın bu model karı kocası işte böyle yaşadılar. Örnek olmak hususunda üzerlerine düşeni eksiksiz bir şekilde yerine getirdiler. Yüksek İslâm ahlâkına ilişkin birer göz kamaştırıcı örnek olarak parlak simalarıyla tarih sahnesindeki yerlerini aldılar. Nasıl olmasın ki?! Resul-i Ekrem (s.a.a), zifaf gecesi İmam Ali'ye (a.s): "Ey Ali! Ne güzel eştir şu senin eşin!" Hz. 1- Ravzatu'l-Vaizin, 1/151 2- Biharu'l-Envar, 43/59 130 Hidayet Önderleri Fatıma'ya da (a.s): "Ey Fatıma! Ne iyi kocadır şu senin kocan!" demişti. 1 Bir keresinde de şöyle demişti: Ali olmasaydı, Fatıma'ya denk bir koca bulunmazdı. 2 c) Anne Rolünde Fatıma (a.s) Annelik, Hz. Zehra'nın (a.s) omuzlarındaki görevlerin en hassası ve en ağırı idi. Beş çocuk dünyaya getirmişti. Hasan, Hüseyin, Zeyneb, Ümmü Gülsüm ve bir de düşük yaptığı Muhsin.3 Yüce Allah, Resulullah'ın (s.a.a) soyunun, zürriyetinin Fatıma (a.s) kanalıyla devam etmesini takdir etmiştir. Nitekim Resulullah (s.a.a) da bunu şöyle haber vermiştir: Allah, her peygamberin soyunun kendi sulbünden devam etmesini sağlamış, benim soyumu ise Ali b. Ebu Talib'in sulbünden devam etmesini dilemiştir.4 Vahyin ve nübüvvetin eğitiminden geçmiş Hz. Zehra (a.s), İslâm eğitim metodunu, terbiye yöntemini çok iyi biliyordu. Bunu, Hz. Hasan'ın (a.s) şahsında gerçekleştirdiği örnek terbiyede gözlemleyebiliriz. Onu, Müslümanların önderliği sorumluluğunu üstlenecek, risalet tarihinin en zor zamanlarında kederini yutkunacak, İslâm dinini ve mümin toplumu korumak için Muaviye ile, içinde derin acılar his- 1- age. 43/117, 132 2- Keşfu'l-Gumme, 1/472 3- Hz. Ali (a.s), Resulullah'ın (s.a.a) vefatından sonra, Halife'ye biat etmekten kaçındığı için Hz. Zehra'nın evine saldıranların darbesi sonucu anasının karnındaki Muhsin ölü olarak doğmuştu. İbn Asakir tarih kitabında, İmam Hasan'ın hayatıyla ilgili bölümde Hz. Zehra'nın (a.s) çocuklarını sayarken, Muhsin'in, babası hayattayken öldüğünü söyler. 4- Tarih-u Bağdad, 1/316; Kenzü'l-Ummal, 11/Hadis: 32892 Koca Evinde Fatıma (a.s) 131 setmesine rağmen anlaşma imzalayabilecek sağlam karakterli biri olarak yetiştirmişti. Hz. Zehra'nın (a.s) rahle-i tedrisinden geçen İmam Hasan (a.s), bu tavrıyla dünyaya şu mesajı vermişti: İslâm barış dinidir. Düşmanlarına, iç meseleleri; dine darbe vurmak, dini zayıflatmak için kullanma fırsatını vermez... O, bu davranışıyla Muaviye'nin tüm kozlarını boşa çıkarmıştı. Plânını geçersiz kılmış, cahiliyeyi yeniden canlandırma amaçlı komploların başına geçirmişti. Bir süre sonra dahi olsa, onun sapıklığını bütün dünyaya göstermişti. Muaviye'nin, Müslümanlara oynamak istediği oyunu bozmuştu. Zehra (a.s), Hüseyin (a.s) gibi birini yetiştirmişti. Hüseyin ki, canını, bütün ailesini ve en sevdiği arkadaşlarını Allah yolunda zulümle ve zalimlerle vuruşma uğruna feda etti. O, kanıyla, henüz yeşeren İslâm ağacını sulamıştı. Zehra (a.s), Zeyneb ve Ümmü Gülsüm gibi zirve kadınları yetiştirmişti. Onlara, fedakârlık, serdengeçtilik ve zalimler karşısında direniş derslerini vermişti. Zalime, onun gücüne karşı eğilmesinler, boyun eğmesinler diye. Görkemli bir cesaret ve açıklıkla Ümeyyeoğulları zorbalarına karşı hakkı haykırsınlar diye... Dine ve resuller efendisinin (s.a.a) ümmetine karşı kurulan tuzakları ortaya çıkarsınlar diye... 2- Devletin Temellerini Atan Hz. Peygamber'in (s.a.a) Yanı Başında Zehra (a.s) a) Mekke Fethinden Önce Zehra (a.s) Resulullah efendimiz (a.s) Medine'ye geldiği andan itibaren, cahiliyenin temellerini yıkma, köklerini kurutma ve mevzilerini darmadağın etme amacına yönelik yoğun bir faaliyet içine girdi. Mekke'de olduğu gibi, onun (s.a.a) Medine'deki hayatı bir cihat ve onarım hayatıydı. Müşriklere, 132 Hidayet Önderleri münafıklara, Yahudilere ve haçlılara karşı cihad, beri taraftan büyük İslâm devletini kurmak... Tevhidin sesinin ulaşabildiği her yere davayı yaymak, ilâhî mesajı tebliğ etmek. Bu bağlamda Resulullah (s.a.a) bazen söz ve akideyle, bazen kılıç ve güçle savaşıyordu. Konjonktür ne tür bir yöntemi gerektiriyorsa ve hikmet neyi öngörüyorduysa, ona uygun bir strateji izliyordu. Böylesine zor ve meşakkatli bir süreçte cihadını, savaşını sürdürdü. Müttefiklerin (ahzab) ordularına, hak ve hidayet davasının karşısına dikilen azgınlık ve sapıklık güçlerine denk ya da yakın olabilecek malı, orduları ve askerî hazırlığı yoktu. Bütün gücünü imanından, Rabbinin yardımından ve etrafında toplanmış bir avuç samimi ashabından alıyordu. Resulullah'ın (s.a.a) davet ve cihat tarihini, sabır ve dayanıklılık örneklerini inceleyen bir kimse, ilkesel bir insanın büyüklüğünün ne olduğunu görür. Onun kararlılığının gücünü, sabrını, Allah'ın ona yönelik gözetimini ve Allah'ın ona ve onunla birlikte cihat bayrağını yükselten mücahitlere zafer bahşettiğini gözlemler. O zaman hakikî zafer ve gücün kaynağının ne olduğunu anlar. Hz. Fatıma (a.s), bu zor cihat döneminin bütün koşullarını ve bütün boyutlarını bizzat yaşadı. Eşinin ve babasının himayesinde bu adımları birer birer geçti. Her şeyi ruhuyla ve duygularıyla yaşıyordu. Evinde sürdürdüğü cihadıyla, babasının yanında yer almasıyla, babasının çektiği zorlukları ve sıkıntıları paylaşarak yaşıyordu. Babasının cihadına, sabrına ve direncine tanık olmuştu. Uhud'da yaralandığını, dişinin kırıldığını, bu esnada münafıkların onu yalnız bıraktığını görmüştü. Babasının amcası, Allah'ın arslanı Hamza'nın ve bir grup seçkin müminin şehit düşmelerine tanık olmuştu. Rivayet edilir ki: Fatıma (a.s) ve Safiye -Uhud Savaşı'ndan sonra- Resulullah'ın (s.a.a) yanına geldiklerinde ona ba- Koca Evinde Fatıma (a.s) 133 karlar. Peygamberimiz (s.a.a) Hz. Ali'ye (a.s) der ki: "Halamı benden uzak tut. Ama Fatıma'yı bırak gelsin." Fatıma Resulullah'a (s.a.a) yaklaştığında yüzünün yaralandığını ve ağzının kanadığını görür. Bir yandan kanı siler, bir yandan da çığlık atarak şöyle der: Resulullah'ın (s.a.a) yüzünü kanatanlara Allah'ın gazabı daha da arttı... Resulullah'ın (s.a.a) yüzünden akan kanı eliyle alıp havaya savuruyordu. Bir damlası yere düşmüyordu.1 Hz. Fatıma (a.s), Resulullah'ın (s.a.a) yarasını sarmaya, mübarek bedeninden akan kanı durdurmaya çalışıyordu. Kocası Resulullah'ın (s.a.a) yarasına su döküyor, o da yıkıyordu. Kanın bu şekilde durmayacağını anlayınca, bir parça hasır alıp yaktı, küllerini yaranın üzerine dökerek kanı durdurdu.2 Tarih bize, Fatıma'nın (a.s), birçok yerde, babasının savaşına, sabrına ve cihadına, ruhuyla ve duygularıyla katıldığını anlatır. Rivayet edilir ki: Resulullah efendimiz (s.a.a), bir gazveden geri dönmüştü. İlk iş olarak mescide girdi, orada iki rekât namaz kıldı. Sonra her zaman olduğu gibi, eşlerinin evlerinden önce Fatıma'nın evine gitti. Onu ziyaret etmek ve görüp sevinmek için. Fatıma (a.s), Peygamberimizin (s.a.a) yüzünde yorgunluk ve bitkinlik belirtilerini görünce üzüldü ve ağlamaya başladı. Peygamberimiz (s.a.a) sordu: "Niçin ağlıyorsun ey Fatıma?" Şöyle cevap verdi: "Renginin solduğunu gördüğüm için." Peygamberimiz (s.a.a) şöyle buyurdu: 1- Biharu'l-Envar, 20/96; bu anlamı içeren bir hadisi Ahmed b. Hanbel rivayet etmiştir, 5/334 2- Fedailu'l-Hamse, 3/161 134 Hidayet Önderleri Ey Fatıma! Yüce Allah babanı öyle bir dinle göndermiştir ki, yeryüzünde kerpiç ya da kıl çadırdan bir tek ev kalmayacaktır ki, bu din sayesinde azizlik ve onurluluk ya da rezillik ve alçaklık o eve girmesin. Karanlığın çöktüğü her yere ulaşacaktır.1 Fatıma'nın (a.s), büyük komutan ve son resul babasına (s.a.a) yönelik katkıları sadece bu duygusallıktan ibaret değildi. O, babasını kendisine tercih eder, onu her bakımdan önemser, onun sıkıntılarına ve zorluklarına ortak olurdu. Fatıma (a.s) Medine çevresinde hendek kazıldığı gün oraya gelmiş ve ashabıyla birlikte, Medine'yi ve İslâm'ı korumak maksadıyla toz toprak içinde çalışan babasını görmüştü. Fatıma'nın elinde bir parça ekmek vardı. Ekmeği babasına (s.a.a) verdi. Peygamberimiz (s.a.a): "Bu nedir Fatıma?" dedi. Dedi ki: "Oğullarım için pişirdiğim ekmeğin bir parçasını sana getirdim." Peygamberimiz (s.a.a) buyurdu ki: "Kızım! Biliyor musun, üç günden beri babanın ağzına girecek ilk yemektir bu!"2 Müslüman kadının cihadını yansıtan bu göz kamaştırıcı tabloyu Fatıma (a.s), Resulullah'ın (s.a.a) gölgesinde çiziyordu. Fatıma (a.s), sahip olduğu her şeyle, Resulullah'ın (s.a.a) cihadına katılarak İslâm'ın temellerinin sağlamlaşması için çaba sarf ediyordu. Aynı meydanda ve aynı hendekte (mevzide) babasıyla, kocasıyla ve oğullarıyla omuz omuza mücadele veriyordu. Bu şekilde o, tarih sayfalarına, Müslüman ümmetin gelecek nesillerine pratik bir ders işliyordu. Malayanilikten, anlamsızlıktan ve gayesizlikten uzak tevhit inancının şekillendirdiği iman hayatını öğretiyordu. 1- Fedailu'l-Hamse, Firuzabadî 3/161; Hilyetu'l-Evliya, Ebu Nuaym, 2/30; Kenzü'l-Ummal, 1/Hadis: 1448 2- Zehairu'l-Ukba, s.47; Fedailu'l-Hamse, 3/161 Koca Evinde Fatıma (a.s) 135 b) Mekke Fethinde Hz. Zehra (a.s) Kadınların efendisi, büyük bir mutluluk yaşıyordu. Çünkü Arap Yarımadası'nın önemli bir kısmının İslâm'ın egemenliği altına girdiğini, babasının risaletini benimsediğini görüyordu. Kureyş bile, onca inatçılığına, kibrine karşın, liderlerinden birini, Hz. Peygamber'in (s.a.a) hicretin altıncı senesinde umre yapmaya giderken imzalanan Hudeybiye Antlaşması'yla sağlanan ateşkesin süresini uzatmak amacıyla görüşmelerde bulunmak üzere İslâm'ın başkenti Yesrib'e, göndermişti. Kureyş, daha önce imzalanan antlaşmayı ihlâl ettikten sonra, liderlerinden Ebu Süfyan'ı elçi olarak göndermişti. Ebu Süfyan, Hz. Peygamber'e (s.a.a) Kureyş'in talebini iletmiş, ama olumlu bir cevap almamıştı. Bunun üzerine, bir grup Müslümandan eman ve himaye talebinde bulunmuş, ama kimse bu isteğini kabul etmemişti. Hatta Hz. Peygamber'in (s.a.a) eşi olan kızı Ramle (Ümmü Habibe) dahi ona olumlu bir karşılık vermemişti. Sonunda Resulullah'ın (s.a.a) yanında kendisine aracı olmaları için Ali ve Fatıma'nın yanına gitmişti. Ali, Fatıma ve oğulları Hasan ve Hüseyin de bu isteğini geri çevirmişlerdi. Hiçbir Müslümanın bu konuda kendisine yardımcı olmayacağını anlayınca, ümitsizlik içinde, korkarak, yenilmiş, başarısızlığı ve hezimeti ruhunun derinliklerinde hissederek geri dönmüştü. Hz. Zehra (a.s), babasının, Ebu Süfyan'a karşı takındığı tavırdan, onun Mekke'yi fethedeceğini anlamıştı. Derken günler yaklaştı ve Resulullah (s.a.a), on bin Müslümanla birlikte harekete geçti. Bayrağı, amcasının oğlu ve vasisi Ali b. Ebu Talib'e (a.s) vermişti. Hz. Zehra (a.s) da, orduyla beraber sefere çıkan kadınlar arasındaydı. Zehra (a.s), Allah'ın bahşettiği zaferin mutluluğunu içinde hissederek babasının (s.a.a) yanı başında duruyordu. Putların, babasının ayakları altında olduğunu görüyordu. Ku- 136 Hidayet Önderleri reyşlilerin ona sığındıklarına, ona: "Kerim kardeşin oğlu kerim bir kardeş." dediklerine tanık oluyordu. Babası da Kureyşlilere: "Gidin! Hepiniz serbestsiniz!" diyordu. Hz. Zehra'nın (a.s), babasıyla (s.a.a) beraber Mekke'de geçirdiği günler anılarla doluydu. Müşriklerin, babasını ve ashabını takibe aldıkları, ona Ebu Talib Vadisi'nde ambargo uyguladıkları günleri, annesi Hatice'nin, babasının amcası Ebu Talib'in zamanını hatırladı. Bu zafer yolculuğunda, o güne kadar İslâm'a karşı sert tutumlarını sürdüren, en dik başlı argo kabilelerinden Havazin, Sakif gibi kabilelerin ve onların müttefiklerinin dağıldıklarını, kalelerinin birer birer çöktüğünü, mallarının, çocuklarının ve kadınlarının Huneyn Savaşı'nda ganimet olarak Müslümanların eline geçtiğini gördü. Babası ve eşiyle beraber, çocukluk günlerini geçirdiği, ailesinin ve sevenlerinin anayurdu Mekke'yi arkasında bırakarak ensarın şehrine, Yesrib'e döndü. Bu yolculuktan sonra iki yıl daha yaşadı. Bunlar, hayatının en mutlu yıllarıydı. İslâm, Arap Yarımadası'nın her tarafına yayılmış ve artık bölgenin en çok mensubu bulunan büyük dini hâline gelmişti.1 c) Veda Haccı ve Son günler O günler, acısıyla tatlısıyla geride kaldı. Hicretin onuncu senesinde Hz. Peygamber (s.a.a) bütün Müslümanları hac ibadetini eda etmeye çağırdı. Müslümanlarla birlikte veda haccını yaptı. Müslümanlara haccın hükümlerini ve menasikini (hac zamanı yerine getirilen ibadetleri) öğretti. Dönüş yolunda kafile Gadir-i Hum denilen yerde durdu. Hz. Peygamber (s.a.a) deve mahfesinden oluşturulan bir minberin üzerine çıktı. Vefatının yaklaştığını hatırlattı ve onların üze- 1- Siretü'l-Eimmeti'l-İsna Aşer, 1/100-105 Koca Evinde Fatıma (a.s) 137 rindeki ilâhî yetkisini dile getirerek önemli bir mesaj ve emri onlara iletmek için gerekli ortamı hazırladıktan sonra yüksek sesle şöyle dedi: Ben kimin mevlâsıysam, Ali de onun mevlâsıdır. Allah'ım! Ona dost olana sen de dost ol. Ona düşman olana sen de düşman ol. Böylece Ali'yi kendisinden sonraki halife olarak tayin etti. Sonra Müslümanlara Ali'ye biat etmelerini ve "müminlerin emiri" olarak selâmlamalarını emretti. Derken herkes memleketine, Peygamberimiz (s.a.a) de Medine'ye döndü. Hicret'in on birinci senesinde, safer ayının son günlerinde Hz. Peygamber (s.a.a), büyük acılar hissettiği bir hastalıktan şikâyet etmeye başladı. Roma devletine karşı bir sefer düzenleme kararındaydı. Bir ordu hazırlamış ve henüz genç bir delikanlı olan Usame b. Zeyd'i bu ordunun komutanlığına getirmişti. Bütün muhacir ve ensara bu orduya katılmalarını emretti. Onları sefere çıkmaya, her vesileyle teşvik ediyordu. Bazılarını özellikle ismen zikrediyordu. Muhaliflerin ve karşıtların Medine'den uzaklaşmalarını, İmam Ali'nin (a.s) hilâfetine karşı olanların, problem çıkarma fırsatını bulmamalarını amaçlıyordu. Müslümanların büyük bir kısmı başlangıçta bunun geçici bir rahatsızlık olduğunu, kısa bir süre sonra geçeceğini sandılar. Fakat Hz. Zehra (a.s) babasının rahatsızlığını duyar duymaz kalbinde derin bir rahatsızlık hissetti, yüreğinin âdeta çöktüğünü düşündü. Ölümünün vakti gelmiş gibiydi. Ölümün belirtileri Peygamber'in yüzünden okunuyordu. Sağlığı iyice zayıflamıştı. Artık ciddi ciddi ölüme hazırlanıyor ve her fırsatta ailesine tavsiyelerde bulunuyordu. Bakî mezarlığını ziyaret ediyor, ecelinin yaklaştığı hissini veren ifadelerle Bakî'de yatan ölülere hitap ediyordu. Özellikle Hz. Zehra bir keresinde Peygamber'in, ashabına şu şekilde hitap ettiğini duymuştu: 138 Hidayet Önderleri Bana öyle geliyor ki, davet edileceğim ve benim de daveti kabul edeceğim günler yakındır. Arafat dağında ashabına şöyle hitap ettiğini duymuştu: Belki de bu seneden sonra bir daha sizinle buluşmayacağım. Hicret'in onuncu yılında ondan bu tür sözler çok duyuldu. Fatıma (a.s) Veda Haccı'ndan sonra rüyada, Kur'ân okuduğunu, aniden bu Kur'ân'ın elinden çıkıp kaybolduğunu görüyordu. Korkmuş bir hâlde uyandı. Gidip rüyayı babasına anlattı. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurdu: O Kur'ân benim, ey gözümün nuru. Çok geçmeden göçeceğim.1 Hz. Fatıma (a.s) ve Emirü'l-Müminin Ali (a.s), insanlar içinde Hz. Peygamber'e (s.a.a) en yakın ve en bağlı kimselerdi. Bu bağlılıkları hastalığı zamanında da, vefatı esnasında da devam etti. Ali'den (a.s) şöyle rivayet edilir: Muaz, Aişe'ye, Resulullah'ı (s.a.a) ağrıları olduğu ve vefat ettiği zaman nasıl bulduğunu sordu. Aişe şu cevabı verdi: "Ey Muaz! Ben onu vefatı esnasında görmedim. Ama kızı Fatıma'ya sorabilirsin; o, yanındaydı." 2 Öte yandan Fatıma (a.s), Hz. Peygamber'in (s.a.a) hastalığı esnasında eşlerinin evlerini dolaşır ve "Peygamber, sizi ziyaret edecek durumda değildir." derdi. Onlar da: "O, serbesttir." derlerdi.3 Hz. Peygamber'in (s.a.a) hastalığı, gün be gün ağırlaşıyordu. Ölüm döşeğinde uzanmış hâldeydi. Hz. Zehra (a.s) 1- Reyahinu'ş-Şeria, 1/239 2- el-İsabe, 2/178, Mısır baskısı 3- Avalimu'l-Ulum, 11/390 Koca Evinde Fatıma (a.s) 139 yanı başında oturmuş, babasından dolayı derin acılar içinde bekliyor ve şöyle diyordu: "Ne acıdır, senin acın! Ah! Babacığım!" Ve arada bir Peygamber'in (s.a.a) solgun yüzüne bakar, için için gözyaşı dökerdi. Resulullah'ın (s.a.a) hastalığı iyice ağırlaşmıştı. Artık acılara güç yetiremediği için, bayıldı. Kendine geldiği zaman Ebu Bekir'i, Ömer'i ve başkalarını yanında gördü. Buyurdu ki: "Ben size, Usame ordusuyla birlikte sefere gitmenizi emretmedim mi?" Birtakım mazeretler bildirdilerse de, Hz. Peygamber (s.a.a) onların içlerinde sakladıkları niyetlerini, İslâm'ın yönetim merkezinde ısrarla kalmaya çalışmalarının gerisindeki amaçlarını biliyordu. Peygamber Efendimiz (s.a.a) buyurdu ki: Bana mürekkep ve kâğıt getirin! Size öyle bir şey yazayım ki, ebediyen yolunuzu şaşırmayasınız. Orada bulunanlar arasında kavga çıktı. Bazıları: "Resulullah sayıklıyor." dedi. Bir diğer rivayette şöyle deniyor: Ömer dedi ki: "Peygamber ağrıların etkisindedir. Bize Allah'ın kitabı yeter." Böylece ihtilâfa düştüler. O kadar çok gürültü çıkardılar ki, Resulullah (s.a.a) şöyle buyurdu: "Çıkın yanımdan, benim yanımda kavga olmaz."1 Hz. Zehra (a.s), bütün bunları mahzun bir yürekle ve yaşlı gözlerle izliyordu. Çok çetin olaylara gebe günlerin yakın olduğunu hissediyor gibiydi. d) Veda Saatinde Resulullah'ın (s.a.a) Vasiyetleri Peygamberimizin (s.a.a) hastalığı ağırlaşıp, acıları iyice artıp ölüm anı yaklaşınca, Emirü'l-Müminin Ali (a.s) mübarek başlarını kaldırıp kucağına koydu. Bu sırada Hz. Pey- 1- el-Kâmil Fi't-Tarih, 2/320, Daru'l-Fikr-Beyrut basımı; Sahih-i Buharî, Kitabu'l-İlm, Kitabetu'l-İlm babı. 140 Hidayet Önderleri gamber (s.a.a) bayıldı. Fatıma (a.s) yüzüne bakıyor, ağıtlar yakıyor, gözyaşları dökerek şöyle diyordu: Beyaz yüzlüdür. Yüzü hürmetine bulutlardan yağmur istenir / Yetimlerin koruyucusu, dulların sığınağıdır. Resulullah (s.a.a) gözlerini açtı ve inilti şeklinde çıkan zayıf bir sesle şöyle buyurdu: Kızım şöyle de: "Muhammed sadece bir peygamberdir. Ondan önce daha nice peygamberler gelip geçti. Şimdi eğer o ölür veya öldürülürse, topuklarınızın üzerinde geri mi döneceksiniz? Kim iki topuğu üzerinde geri dönerse, bilsin ki Allah'a hiçbir zarar vermez. Allah şükredenleri ödüllendirecektir."1 Fatıma (a.s) uzun uzun ağladı. Peygamberimiz (s.a.a), yaklaşması anlamında işaret etti. Fatıma'ya gizlice bir şeyler fısıldadı. Bunun üzerine az önce ağlayan Fatıma'nın yüzü sevinçten parladı. Resulullah'ın (s.a.a) vefatından sonra Fatıma'ya soruldu: Resulullah (s.a.a) sana gizlice ne söyledi ki, Peygamber'in (s.a.a) vefatından dolayı duyduğun hüzün ve keder bir anda dağıldı? Dedi ki: "Peygamber (s.a.a), ailesinden kendisine ilk önce benim kavuşacağımı söyledi. Kendisinden sonra, uzun süre beklemeden kendisine yetişeceğimi belirtti. Bu da içinde bulunduğum hüzün ve kederi alıp götürdü."2 Enes'in şöyle dediği rivayet edilir: 1- Âl-i İmrân, 144 2- el-Kamil Fi't-Tarih, 2/323; et-Tabakat, İbn Sa'd, 2/39; Müsned-i Ahmed, 6/282 Koca Evinde Fatıma (a.s) 141 Peygamberimizin (s.a.a) vefat ettiği son hastalığı esnasında Fatıma (a.s), yanında oğulları Hasan ve Hüseyin olduğu hâlde, Peygamber'in yanına geldi. Peygamber'in üzerine kapandı. Göğsünü göğsünün üzerine koydu ve ağlamaya başladı. Peygamber (s.a.a) ona dedi ki: "Ey Fatıma! Benim için ağlama. Dövünme, yüzünü tırmalama. Benim için saçını başını yolma. Ah-u figan edip vaveyla koparma. Allah'a sığınarak teselli bul." Ardından ağladı ve şunları söyledi: "Allah'ım! Ehl-i Beyt'im sana emanettir. Allah'ım! Bunlar, sana ve müminlere bıraktığım emanettirler." Buharî ve Müslim, Sahih'lerinde Aişe'den şöyle rivayet etmişlerdir: Karşıdan Fatıma geliyordu. Yürüyüşü, tıpkı Peygamber'in (s.a.a) yürüyüşü gibiydi. Peygamber (s.a.a): "Hoş geldin, kızım." dedi. Sonra onu sağına ya da soluna oturttu. Ardından ona gizlice bir şeyler fısıldadı. Bunun üzerine Fatıma ağlamaya başladı. Dedim ki: "Resulullah (s.a.a) sana özel bir şeyler söylediği hâlde ağlıyor musun?" Ardından Resulullah (s.a.a) yine gizlice ona bir şeyler söyledi. Bu sefer Fatıma gülmeye başladı. Dedim ki: "Bugünkü gibi, sevinçle hüznün bu kadar birbirlerine yakın olduklarını görmemiştim." Fatıma'ya Hz. Peygamber'in (s.a.a) kendisine ne söylediğini sordum. Dedi ki: "Resulullah'ın (s.a.a) sırrını ifşa edemem." Sonra Hz. Peygamber efendimiz (s.a.a) vefat edince, bir kez daha Fatıma'ya Peygamber'in (s.a.a) o zaman kendisine ne söylediğini sordum. Dedi ki: Peygamber (s.a.a) bana şunu söyledi: "Cebrail her sene Kur'ân'ı bir kere bana tekrarlardı. Bu sene iki kere tekrarladı. Ben, bunu ecelimin yaklaştığına yoruyorum." Bunun üzerine ağladım. Sonra bana dedi ki: "Sen benim ailem içinde bana en önce kavuşa- 142 Hidayet Önderleri cak kimsesin. Ben, ne güzel selefim senin için. Sen cennet kadınlarının efendisi olmak istemez misin?" Bunu deyince, ben de sevinçten güldüm.1 İmam Musa b. Cafer'in, babasından (her ikisine selâm olsun) şöyle rivayet ettiği belirtiliyor: Hz. Peygamber (s.a.a) vefat edeceği sabahın hemen öncesindeki gece, Peygamberimiz (s.a.a) Ali'yi, Fatıma'yı, Hasan ve Hüseyin'i çağırdı. Onlar gelince de kapıyı üzerlerine kapadı ve "Ey Fatıma!" dedi. Fatıma'yı kendisine yaklaştırdı. Gece boyunca gizli gizli onunla bir şeyler konuştu. Konuşmalar uzun sürünce Ali, Hasan ve Hüseyin'i de alarak kapıda durdular. İnsanlar kapının önünde durmuşlardı. Peygamber'in eşleri de Ali ve oğullarına bakıyorlardı. Aişe dedi ki: "Bu saatte Resulullah (s.a.a) ne tür bir iş için seni dışarı çıkarıp kızıyla baş başa kaldı?" Ali ona dedi ki: "Onunla niçin baş başa kaldığını ve ona neleri aktardığını biliyorsun. Bu, senin, babanın ve iki arkadaşının da içinde bulunduğu bir meseledir." Aişe ne diyeceğini bilemez oldu. Tek kelime etmedi. Ali (a.s) şöyle anlatır: Çok geçmeden Fatıma beni çağırdı. Peygamber'in (s.a.a) yanına girdiğimde, zorlukla nefes alıp veriyordu. Bana dedi ki: "Niye ağlıyorsun ey Ali? Ağlama zamanı değildir bu zaman. Seninle benim ayrılmamızın zamanı gelmiştir. Seni Allah'a emanet ediyorum, ey kardeşim! Rabbim, benim için yanındaki nimetleri seçti. Benim ağlamam, kederlenmem ve üzülmem, senin ve benden sonra zayi olacak şu Fatıma'dan dolayıdır. İnsanlar size zulmetmek için birleşmişlerdir. Ben sizi Allah- 'a emanet ettim ve Allah sizi emanet olarak kabul etti. 1- Müsned-i Ahmed, 2/282 Koca Evinde Fatıma (a.s) 143 Ben kızım Fatıma'ya bazı şeyler vasiyet ettim, onları sana anlatmasını emrettim. Sen de onun söylediklerini derhal uygula. Çünkü Fatıma, doğru sözlü ve sözleri tasdik edilen, doğrulanan biridir." Sonra Peygamber (s.a.a) Fatıma'yı bağrına bastı ve başını öptü ve dedi ki: "Baban sana feda olsun, ey Fatıma!" Bunun üzerine Fatıma (a.s) sesli ağlamaya başladı, sonra babası yine onu kucakladı ve şöyle buyurdu: "Allah'a yemin ederim ki, senin öfkelenmenden dolayı Allah intikam alır ve öfkelenir. Yazıklar olsun zalimlere, yazıklar olsun!" Ardından Resulullah (s.a.a) da ağladı. Ali (a.s) şöyle der: Peygamber (s.a.a) ağlayınca, yüreğimin bir parçası gitti sandım. Çünkü gözyaşları yağmur gibi akıyordu. Gözyaşları sakallarını ve üzerindeki çarşafı ıslatmıştı. Fatıma'ya sarılmış bırakmıyordu. Başı da benim göğsümün üstündeydi. Ona destek oluyordum. Hasan ve Hüseyin de hüngür hüngür ağlıyorlardı. Ali (a.s) devamla şöyle der: Eğer Cebrail o sırada evdeydi, desem, doğru söylemiş olurum. Çünkü kimden geldiğini bilmediğim bir ağlama sesini duyuyordum. Bunların meleklerin ağlama sesleri olduğunda kuşku yoktu. Çünkü Cebrail böyle bir gecede Peygamber'i (s.a.a) yalnız bırakacak değildi. Fatıma (a.s) öylesine ağlıyordu ki, göklerin ve yerin onun hâline ağladığını sanıyorum. Sonra Hz. Peygamber (s.a.a) Fatıma'ya (a.s) şunları söyledi: "Kızım! Sizi Allah'a bırakıyorum. O, halifelerin en iyisidir. Beni hak üzere peygamber olarak gönderen Allah'a andolsun ki, sizin ağlamanız üzerine, Allah'ın 144 Hidayet Önderleri Arş'ı, onun çevresindeki melekler, gökler, yerler ve bu ikisi arasındaki varlıklar ağladılar." "Ey Fatıma! Beni hak üzere peygamber olarak gönderen Allah'a yemin ederim ki, ben girmeden diğer varlıklara cennete girmek haram kılınmıştır. Benden sonra oraya ilk girecek Allah'ın kulu sensin. Giyinmiş, süslenmiş ve nimetlerle bezenmiş olarak oraya gireceksin." "Ey Fatıma! Ne mutlu sana! Beni hak üzere peygamber olarak gönderen Allah'a yemin ederim ki, cehennem öyle bir uğultu çıkarır ki, yaklaştırılmış tüm melekler ve gönderilmiş tüm elçiler kendilerini kaybederler. Bu sırada cehenneme şöyle seslenilir: "Ey cehennem! Cabbar olan Allah diyor ki: Benim izzetim hakkı için sakin ol ve durul. Ta ki Muhammed'in kızı Fatıma cennetlere gitsin. Orada yoksulluk ve zillet çekmesin." "Beni hak üzere peygamber olarak gönderen Allah'a yemin ederim ki, Hasan ve Hüseyin de cennete girerler. Hasan senin sağında, Hüseyin de senin solunda yer alır. En yüksek cennette, Allah'ın huzurunda, onurlu bir konuk gibi ağırlanacaksın. Hamd sancağı da Ali b. Ebu Talib'in (a.s) elinde olur. Beni hak üzere peygamber olarak gönderen Allah'a yemin ederim ki, sana düşmanlık edenlerle bizzat muhakemeleşeceğim. Senin hakkını alan, senin sevgini kesen ve bana karşı yalan uyduran kimseler pişman olacaklardır. Onlar kıyamet günü benden uzaklaştırılacaklar. Ben: 'Ümmetim! Ümmetim!' diye bağıracağım. Denilecek ki: Onlar senden sonra [dinin emirlerini ve sünnetini] değiştirdiler. Bu yüzden çılgın alevli ateşe sürüklendiler." 1 1- Biharu'l-Envar, 22/490. Hadisin son bölümleri için ayrıca bk. Sahih-i Buharî, Kitabu'l-Fiten, 1-5 numaralı hadisler. Koca Evinde Fatıma (a.s) 145 Bu noktada, Hz. Zehra'nın (a.s) hayatının üç aşaması hakkında birtakım açıklamalar yapmış olduk. Fatıma'nın hayatının dördüncü aşaması ise, babası Muhammed Mustafa'nın (s.a.a) vefatından sonra başlıyor, şehit olarak vefat etmesiyle son buluyor. (Allah'ın selâmı onun üzerine olsun.) Hz. Fatıma'nın hayatının bu aşaması, kısa süreli olmakla birlikte, hayatının çok önemli ve belirgin bir dönemini kapsamaktadır. Bu yüzden bu aşamayı, birkaç bölümden i-baret özel bir bap olarak ele alacağız. Üçüncü Bölüm • Babasından Sonra Fatıma (a.s) • Fatıma'nın (a.s) Hastalığı ve Şehit Olması • Hz. Fatıma'nın (a.s) İlmî Mirası BABASINDAN SONRA FATIMA (A.S) 1- Sakife Olayı İslâm tarihinde, kıvılcımları her tarafa yayılan ve büyük bir sarsıntı meydana getiren en zor ve en ağır olayların başında, Peygamberimizin (s.a.a) vefatından hemen sonraki gelişmeler gelir. O günkü zor koşulları etkileyen birtakım objektif ve sübjektif etkenler söz konusuydu. Resul-i Ekrem, Allah'ın risaletini en mükemmel şekliyle ve eksiksiz olarak tamamlamış, insanlara tebliğ etmişti. Hz. Peygamber'in (s.a.a) varlığı, iman nurunun parlamasına, toplumda güven ve istikrarın egemen olmasına vesile oluyordu. Ancak her zaman, insan topluluklarında bulunan ve çoğu zaman derin boyutlara varan batıl eğilimler, o gün için bazı bireylerin akıllarında ve davranışlarında varlığını sürdürüyordu. Bunlar, İslâm'ın henüz teorik ve pratik açıdan her şeye hâkim olmadığı Yarımada'daki eski güç merkezlerine yakın kimselerdi. Bu yüzden Peygamber efendimizden (s.a.a) sonra, hak ile batıl arasındaki mücadele daha bir belirginleşmeye başladı. İslâm toplumunda böyle bir mücadelenin meydana gelmiş olması, büyük bir kesimin, İslâm inanç sistemini bütün boyutlarıyla ve bütün sınırlarıyla kavrayıp özümsemediğinin somut bir kanıtıydı. Bu kavganın bir sonucu olarak İslâmî harekette sapmalar baş gösterdi. Bunun, Müslümanlar 150 Hidayet Önderleri üzerindeki kötü ve olumsuz etkileri günümüze kadar devam etmektedir. Resulullah'ın (s.a.a) vefatını izleyen dönem, birbiriyle çelişen ve ani gelişen birtakım olaylara sahne oldu. Hz. Fatıma'nın hayatını sağlıklı bir şekilde inceleyebilmemiz için, bu dönemde meydana gelen olaylara dair genel bir durum değerlendirmesi yapmamız gerekir. O günkü toplumun sosyal yapısını, etkin güç merkezlerini, bu güçler arasındaki etkileşim ve iletişimi, bu gelişmelerin genelde Hz. Peygamber'in Ehl-i Beyt'i, özelde Hz. Fatıma üzerindeki etkilerini, özellikle zulüm ve saldırıları kavramamız böyle bir durum değerlendirmesi yapmamıza bağlıdır. İlk karşımıza çıkansa, Sakife toplantısıdır. Çünkü bu toplantı, sonraki tüm gelişmelere ilişkin temel bir rol oynamış, kendisinden sonraki süreçlerin şekillenmesine neden olmuştur. İmam Ali (a.s), Hz. Peygamber'in (s.a.a) Ehl-i Beyt'i, Haşimoğulları ve onların yakın dostları, Hz. Peygamber'in (s.a.a) cenaze işleriyle ilgileniyor, defin işlemleri için hazırlık yapıyorlardı. Toplumun liderliğini ele geçirmeye, iktidara gelmeye dair niyetler taşıyan birtakım odaklar, onların bu meşguliyetlerini fırsat bilerek, gelişmeleri kendi çıkarlarına göre yönlendirdiler. Hz. Peygamber'in (s.a.a) dile getirdiği ilâhî emir ve yasakları dikkate almadan hem de. Ortada iki tavır vardı. Biri Ömer b. Hattab'ın tavrıydı. Peygamber'in (s.a.a) evini sarmış, yüreklerini hüzün kaplamış Müslümanların arasında bağırıyordu: "Peygamber ölmedi." diye. Peygamber'in (s.a.a) öldüğünü söyleyenleri tehdit edip duruyordu. Bu kuşku uyandırıcı davranışını Ebu Bekir Medine dışından gelinceye kadar sürdürdü. İkinci tavır ise, ensardan bir topluluğun Benî Sâide Sakifesi'nde Hazreçli Sa'd b. Ubade başkanlığında toplanmış olmalarıydı. Babasından Sonra Fatıma (a.s) 151 Bütün tarihçiler ve hadisçiler, Ömer'in bu tavrının, Ebu Bekir'in gelip insanlara: "Muhammed ancak bir peygamberdir…" ayetini okuyunca sona erdiği hususunda görüş birliği içindedirler. Ebu Bekir gelince, Ömer'in panik hâli sona eriyor ve ikisi birlikte Hz. Peygamber'in (s.a.a) evinden çıkıyorlar. Onu (s.a.a), ölümünden dolayı musibetli olan ailesiyle baş başa bırakıyorlar. Karinelerden ve olayların akışından anladığımız kadarıyla Ebu Bekir ve Ömer, gerekli tedbirleri almak için önceden belirledikleri bir yere gitmişlerdi. Yine olayların akışından anlaşılıyor ki, başta Sa'd b. Ubade olmak üzere ensar, Ali'den başkasının hilâfet iddiasında bulunacağını hesaba katmamışlardı. Nitekim Müslümanlar arasında yaygın olan kanaat de hiç kimsenin Ali'nin (a.s) halifeliğine karşı çıkmayacağı yönündeydi. Fakat çok geçmeden ensar, muhacirlerin ileri gelenlerinin hilâfeti Ali'ye vermemek, iktidarı ele geçirmek, Peygamber efendimizin (s.a.a) Ali'nin halifeliği ile ilgili sözlerini görmezlikten gelmek niyetinde olduklarını, onların bu Kureyş ittifakıyla eski cahiliyeyi ve kabile taassubunu yeniden canlandırmak niyetinde olduklarını anladılar. Hâlbuki ensar, İslâm davasına ve bu davanın tebliğcisine canlarını ve mallarını feda etmişlerdi ki, şimdi Hz. Peygamber'den (s.a.a) sonra hilâfet makamına oturmak isteyen muhacirlerden hiçbiri böyle bir fedakârlıkta bulunmamıştı. Ensar bunu anladıktan sonra, içlerinde bir grup Sa'd b. Ubade liderliğinde, hilâfet meselesini ele almak üzere Benî Sâide Sakifesi'nde toplandı. İçlerinden bazıları, hilâfet için Sa'd b. Ubade'nin ismini ortaya attı. Sa'd'dan hoşlanmayan ve onun aleyhine faaliyet gösteren ensardan bazı kimseler aracılığıyla bu haber muhacirlere ulaştırılınca, derhal bulundukları yerden ayrıldılar ve Benî Sâide Sakifesi'ne gittiler. 152 Hidayet Önderleri Ensar adına konuşmak üzere biri ayağa kalktı ve ensarı, tavırlarını ve İslâm uğruna gerçekleştirdikleri fedakârlıkları saydı. Muhacirlere de onları görmezlikten gelmemelerini ve iktidarda onlara bir pay vermelerini önerdi. Ondan sonra Ebu Bekir konuştu. Kureyş'in faziletinden ve üstünlüğünden bahsetti. İnsanlara Arapların İslâm öncesi tavırlarını hatırlattı. Bu sözleriyle, soy-sopla övünmeye ilişkin eski gelenekleri canlandırır gibiydi. İkdu'l-Ferid adlı eserde yer alan rivayette Ebu Bekir'in şöyle dediği belirtiliyor: Biz muhacirler, insanlar içinde ilk önce Müslüman olmuş kimseleriz. En üstün soy bizimdir. Yurdumuz da tam ortadadır. İnsanlar içinde seçkin yüzlere sahip bizleriz. Akrabalık bakımından da Resulullah'a (s.a.a) en yakın olanlar da biziz… Devamla şöyle dedi: Araplar, Kureyş'in bu oymağından başkasına boyun eğmez. Allah'ın verdiği lütuflar hususunda kardeşleriniz olan muhacirlerle yarışmayın. Sizin için halife olarak şu iki adamdan birine razı oldum... Bunu söylerken Ömer b. Hattab ve Ebu Ubeyde b. Cerrah'ı işaret etti. Ebu Bekir Kureyş'ten, üstünlüklerinden ve muhacirlerden ve faziletlerinden söz ederken, altın bir fırsat buldu. Beşir b. Sa'd el-Hazrecî, evin bir köşesinde yüksek sesle bağırıyordu. Bu adam amcasının oğlu Sa'd b. Ubade'yi çekemiyordu. Şöyle diyordu: Ey insanlar! Biliyorsunuz ki, Muhammed Kureyş'- tendir. Onun kavmi herkesten daha çok ona yakındır, onun yerine geçmeye lâyıktır. Allah'a yemin ederim ki, bu işle ilgili olarak onlarla çekiştiğimi hiçbir zaman göremeyeceksiniz. Babasından Sonra Fatıma (a.s) 153 İnsanlar arasında böyle bir üslûpla ortaya çıkıp konuşmasından dolayı Habbab b. Münzir el-Hazrecî onu eleştirdi. Bunun bozgunculuk, nifak eseri bir konuşma olduğunu, amcasının oğlunu kıskandığı için böyle konuştuğunu belirtti. Dedi ki: Peygamber'den sonra, amcasının oğlunun yönetime geçmesi, Beşir b. Sa'd'a ağır geldi; amcasının oğlunu kıskandığı, çekemediği için. Ama bir hak sahibinin hakkını almasına karşı çıkmak istemeyen biri gibi meydana atılıyor. Ardından şunları söyledi: Böyle yapmaya ne ihtiyacın vardı ey Beşir?! Amcanın oğlu Sa'd b. Ubade'nin emirliğine karşı çıkmanın sebebi neydi? Tartışmalar burada son bulmadı. Bu arada, Evs kabilesinin reislerinden biri olan Useyd b. Hudayr ayağa kalktı. İnsanların içlerindeki cahiliye kinlerini, düşmanlıklarını yeniden kışkırttı. Eski yaraları kaşıdı. Evs ve Hazreç kabileleri arasındaki ayrılıkları, kinleri ve düşmanlıkları hatırlattı. İslâm'ın söndürdüğü bu ateşi yeniden alevlendirmeye çalıştı. Evslilere hitap ederek şunları söyledi: Ey Evsoğulları! Allah'a yemin ederim ki, eğer bir kere Sa'd'ı başınıza emir olarak tayin ederseniz, kıyamete kadar Hazreçliler bundan dolayı sizden üstün olacaklardır. Bu hususta ebediyen size bir pay vermezler. Bu bölünmeyi sağlayan Beşir b. Sa'd'ın sözlerini fırsat bildi Ebu Bekir. Ardından Ömer ve Ebu Ubeyde'nin elinden tutarak şöyle seslendi: Ey insanlar! Bu Ömer, bu da Ebu Ubeyde. Bunlardan istediğinize biat edin. 154 Hidayet Önderleri Habbab b. Münzir, önceden hazırlanmış bu üçlü plânı fark ettikten sonra ayağa kalktı ve şöyle dedi: Ey ensar topluluğu! Elinize sahip çıkın ve bu adamın ve arkadaşlarının sözlerini dinlemeyin. Yoksa sizin bu işteki payınızı alıp götürürler. Bu sözler karşısında Ömer b. Hattab öfkelendi ve büyük bir kızgınlıkla şunları söyledi: Muhammed'in iktidarı ve emirliği hususunda bizimle çekişecek olan kimmiş? Biz onun yakınları ve aşiretiyiz. Allah'a yemin ederim ki, sapıklığa dalmış, günahla hemhal olmuş ya da helâkete düşmek üzere olan birinden başkası böyle bir cüreti gösteremez. Habbab b. Münzir, Ömer'in bu meydan okuyuşunu ve sert üslûbunu duyunca ensara döndü ve şöyle dedi: Eğer bunlar istediğinizi kabul etmezlerse, onları bu memleketten çıkarın. Çünkü Allah'a yemin ederim ki, siz bu işte onlardan daha çok hak sahibisiniz. Bu dini kabul edenler, sizin kılıçlarınız sayesinde kabul ettiler... Bunları söyledikten sonra kılıcını çekti ve şöyle dedi: Ben onun kaşınma kütüğüyüm ve sığınağıyım.1 Allah'a yemin ederim ki, eğer isterseniz, onu köksüz bir dala çeviririz… Bu sözler karşısında Ömer büyük bir öfkeye kapıldı. İki taraf arasında büyük bir kavganın çıkması an meselesiydi. Ebu Ubeyde b. Cerrah bir çatışma çıkmaması için araya girdi. Gayet yumuşak ve sakin bir sesle şöyle dedi: Ey ensar topluluğu! İlk yardım eden ve koruyan sizsiniz, değiştiren ve dönüştürenlerin ilki olmayın. 1- [Birinin görüşünün yeterliliğini ve gücünü anlatmak için söylenen bir darbımeseldir. Ben bu işin erbabıyım, anlamında.] Babasından Sonra Fatıma (a.s) 155 Rica eder bir üslûpla, nazik bir dille konuşmaya başladı. Çok geçmeden öfkeleri dindi. Ensar da kendi aralarında bölünmüşlerdi. Ömer, bu diyalogdan sonra Ebu Bekir'e yöneldi ve dedi ki: Uzat elini ey Ebu Bekir! Allah'ın seni oturttuğu bu makamdan hiç kimse seni uzak tutamaz. Onun ardından Ebu Ubeyde b. Cerrah ayağa kalktı ve ona dedi ki: Sen muhacirlerin en faziletlisisin, mağaradaki iki kişinin ikincisisin. Resulullah olmadığı zaman, onun yerine namaz kılan kimsesin. Bunun üzerine Ebu Bekir ellerini uzattı, onlar da biat ettiler. Onların ardından Beşir b. Sa'd ve Hazreç kabilesinden bazı kimseler kalkıp ona biat ettiler. Useyd b. Hudayr da Evs kabilesinden bazı kimselerle birlikte biat etti. Ebu Bekir'i kutlayarak Benî Sâide Sakifesi'nden çıktılar. Önlerine çıkan herkesten biat aldılar. Buna karşı çıkanları da Ömer kırbacıyla dövüyordu. Ebu Bekir'in yanındaki kalabalık gittikçe artıyordu, bu da başkalarının da biat etmeleri için bir tür baskı aracı olarak kullanılıyordu. Böylece Ebu Bekir'e, birçokları için sürpriz olacak bir şekilde biat alınmış oldu. Bütün bunları üst üste koyduğumuz zaman, Ali'yi iktidardan uzak tutma plânının o anda ani bir gelişme ve spontane gelişmiş bir eylem olmadığını anlıyoruz. Birçok olay da bunun tanığıdır. Buna karşılık, Sa'd b. Ubade liderliğinde ensarın düzenlediği toplantı ise, tamamen kendiliğinden gelişmiş bir olaydı. Önceden bunun için bir hazırlık yapılmamıştı. Görüş ayrılıklarına düşmeleri ve birbirlerine karşıt fikirler savunmaları da bunun göstergesidir. 156 Hidayet Önderleri Yine anlıyoruz ki, Ebu Bekir, Ömer b. Hattab ve İbn Cerrah Kureyş partisinin liderleriydiler. Bu partinin amacı, iktidarı ele geçirmek ve Ali'yi iktidardan uzak tutmaktı. En-sara karşı kullandıkları argümanlar ise ikiyi geçmiyordu: Birincisi: Muhacirler ilk önce Müslüman olan kimselerdir. İ-kincisi: Onlar insanlar içinde Resulullah'a en yakın olan kimselerdirler, onun birinci dereceden akrabalarıdırlar. Aslında Kureyş partisinin bu liderleri ortaya attıkları bu kanıtla, bizzat kendileriyle çelişmiş oluyorlardı. Çünkü hilâfet, iddia ettikleri gibi, ilk önce Müslüman olmakla ve Peygamber'e akraba olmakla elde edilen bir makam idiyse, bu sadece Ali'nin hakkı olabilirdi. Çünkü insanlar içinde ilk önce Müslüman olan, ilk önce iman eden ve Muhammed b. Abdullah'ın risaletini ilk önce tasdik eden oydu. Bu hususta bütün Müslümanlar görüş birliği içindedirler. Ayrıca Ali (a.s), Hz. Peygamber'in (s.a.a) Medine'de muhacirler ve ensar arasında gerçekleştirdiği kardeşlik uygulaması uyarınca da Peygamber'in kardeşidir. Soy olarak da Peygamber'in (s.a.a) amcasının oğludur. Hz. Peygamber'in (s.a.a) kalben onu herkesten çok sevdiği, herkesten çok kendisine yakın hissettiği biri olduğu hususunda da kimsenin kuşkusu yoktur. Ebu Bekir, ensara karşı Peygamber'e yakınlığı, ilk önce Müslüman oluşu argüman olarak kullanırken, bu arada hilâfete Ömer b. Hattab ve Ebu Ubeyde b. Cerrah'ı önerirken, onların ensardan önce Müslüman olduklarını, Peygamber'e akrabalık bakımından daha yakın olduklarını gerekçe gösterirken kendisiyle çelişkiye düşüyordu. Çünkü bunları söylediği sırada, daha üç ay önce Gadir-i Hum'da binlerce kişinin biat ettiği Ali b. Ebu Talib'i görmezlikten geliyordu. Ali ise, bütün Müslümanlardan daha önce Müslüman olmuştu. Soy olarak da Peygamber'in (s.a.a) amcasının oğluydu, onun din kardeşiydi. Babasından Sonra Fatıma (a.s) 157 Bütün tarihçiler ve muhaddisler bu hususta görüş birliği içindedirler. Onun yiğit çıkışları ve fedakârlığı ve cihadıyla İslâm'ın mesajı istikrar buldu, şirke karşı üstünlük sağladı, putperestliği ve Kureyş'i yenilgiye uğrattı. Ama Kureyş, şu anda, Ali'nin (a.s) şahsında ve çizgisinde Muhammed'e (s.a.a) yeniden savaş başlatmış görünüyordu. Ebu Bekir, adı geçen iki kişiyi hilâfete önerirken, bütün bunları bilmiyor değildi. Ama o ve yardımcıları, iktidarı ele geçirmek için önceden bir plân hazırlamışlardı. Ali'nin hilâfetten uzak tutulması hususunda ensar ve muhacirlerden bazı kimselerle de işbirliği yapmışlardı. Bunun için her yolu denemeye karar vermişlerdi. Ebu Bekir ve arkadaşlarının tavırlarını fark eden bir diğer ensar grubu, Benî Sâide Sakifesi'nde hilâfet meselesini konuşmak üzere toplanırlarken, Ebu Bekir onlara karşı bu mantığı kullanıyordu. Bu mantıkta manipülasyon yapılmış ve çarpıtma yönüne gidilmiş olsa da, ensarın bu muhalif grubu üzerinde etkili oldu. Bunun bir kanıtı da Ebu Bekir, hilâfet için Ömer b. Hattab'ı veya Ebu Ubeyde'yi önerirken, Ömer'in duraksamadan verdiği şu cevaptır: Sen yaşıyorken bu mu olacak? Resulullah'ın seni oturttuğu bu makamdan hiç kimse seni alıkoyamaz!1 Ömer'in bu cevabı, önceden Ebu Bekir'in halifeliği esasına dayalı olarak hazırlanan bir plânın varlığını ortaya koymaktadır. Bu arada Ömer b. Hattab kamuoyunu yanıltmak ve zihinlerini karıştırmak için de Resulullah'ın onu bu makama oturttuğunu söylüyor. "Resulullah'ın seni oturttuğu bu 1- Ayrıntılı bilgi için bk. Ahbaru's-Sakife, İbn Hişam, 4/334-335; Tarih-i Taberî, Havadis-u Senet-i 11: 2/443; Ensabu'l-Eşraf, 1/563-567; et-Tabakat, İbn Sa'd, 2 Q/53-54; Tarih-u Ebi'l-Fida, 1/164; Şerh-u Nehci'l-Belâğa, İbn Ebi'l-Hadid, 2/21-57; Hayatu'l-İmami'l-Hasan b. Ali, 1/ 150 158 Hidayet Önderleri makamdan hiç kimse seni alıkoyamaz." diyerek kafaları karıştırıyor. Oysa Resulullah'ın (s.a.a) hayatını inceleyen önde gelen tarihçilerin hiçbiri, Peygamber'in hadislerini ezberleyen ve onu sonraki kuşaklara ileten hadisçilerden ve güvenilir ravilerden hiç kimse, Peygamber'in (s.a.a) uzaktan da olsa, Ömer ve adamlarının ele geçirmek için uğraş verdikleri bu makamla ilgili olarak Ebu Bekir lehine bir işarette bulunduğunu söylememiştir. Bilakis Peygamberimizin (s.a.a) onunla ilgili tavrı, bu söylenenlerin tam tersi istikametteydi. Resulullah (s.a.a) Ebu Bekir'e herhangi bir vaatte bulunmamıştı, onu başkalarından ayrıcalıklı kılacak hiçbir makama getirmemişti. Onu bir müfrezenin başında devriye görevine gönderdiği zaman -Selasil Gazvesi'nde olduğu gibi- veya ona ordu sancağını teslim ettiği zaman -Hayber Savaşı'nda olduğu gibi- başarısız ve hezimete uğramış olarak geri dönerdi. Peygamberimiz (s.a.a) hayatının sonlarında, ecelinin yaklaştığını anladığı zaman da onu ve Ömer'i herhangi bir Müslüman asker olarak, yaşı yirmiyi henüz bulmamış genç Usame'nin ordusu ile beraber Medine'nin dışına gitmekle görevlendirmişti. Ebu Ubeyde'nin ensar ile konuşurken işaret ettiği, Ebu Bekir'in, Peygamberimizin (s.a.a) hastalığının son demlerinde insanlara namaz kıldırması olayına gelince, Peygamberimizden (s.a.a) başkasının da zaman zaman insanlara namaz kıldırması, bu gün de, o gün de yaygın bir uygulamaydı; büyük küçük, fazilet sahibi olan-olmayan herkesin kıldırması mümkündü. Ebu Bekir'in de insanlara namaz kıldırdığı doğru olsa bile, o, sırf bundan dolayı diğer insanlara karşı bir üstünlük kazanamaz. Namaz kıldırmak sırf peygamberlere, velilere ve Babasından Sonra Fatıma (a.s) 159 ermişlere özgü bir özellik değildir. Nitekim Ebu Bekir'i namaz kıldırmaya çağıran da kızı Aişe idi. O sırada Hz. Peygamber (s.a.a) hasta yatağındaydı ve yatağından çıkacak durumda değildi. Peygamberimiz (s.a.a) durumu anlayınca Ali'nin (a.s) ve Abbas'ın desteğiyle ayağa kalktı ve Ebu Bekir'i mihrabından uzaklaştırdı. Hastalıktan bitkin düşmüş hâlde, acılar içinde insanlara namaz kıldırdı. Aklın ve mantığın kabul etmediği nokta, Ehl-i Sünnet ulemasından ve muhaddislerinden bir grubun, bu olayı, Ebu Bekir'in halifeliği hak etmesini sağlayan bir üstünlük alâmeti olarak değerlendirmeleridir. Öte yandan yine bu Sünnî âlim ve muhaddisler, hicret gecesi, Uhud günü, Hendek Savaşı, Hudeybiye Barışı, Hayber Savaşı, Huneyn Cengi, Tebuk Seferi ve Gadir-i Hum günü Peygamber efendimizin (s.a.a) Hz. Ali'ye karşı nasıl bir tavır içinde olduğunu da kabul ediyorlar. Ali'nin (a.s) bulunduğu savaşlarda sürekli onu komutan olarak tanıtması ve onu kimsenin komutasına vermemesi bilinen tarihiî gerçekler arasındadır. Onu gerek Mekke'de, gerekse Medine'de kendisinin kardeşi olarak ilân ettiğini de itiraf ediyorlar. Ama bu Ehl-i Sünnet uleması ve muhaddisleri, bütün bunları, Peygamberimizin (s.a.a) Ali'yi (a.s) kendisinden sonraki halife olarak seçip tayin ettiğinin işareti olarak algılamıyorlar. Hatta bunları, Peygamberimizin (s.a.a) onu seçtiğinin dolaylı birer iması mesabesinde dahi görmüyorlar. Bu-na karşılık Ebu Bekir'in Müslümanlara iki rekât namaz kıldırmasını, Peygamberimizin (s.a.a) onu kendisinden sonra ümmetin liderliğine hazırladığının ve bu liderliğin tüm salahiyet ve yetkilerini ona verdiğinin açık bir kanıtı olarak değerlendiriyorlar. Ensarın Sakife'de toplanmasının, Kureyş'in iktidarı ele geçirmek üzere ortaya koyduğu plâna karşı bir hareket nite- 160 Hidayet Önderleri liğinde olduğunun kanıtlarından biri Zübeyr b. Bekkar'dan rivayet edilen şu sözlerdir: Grup Ebu Bekir'e biat edince, onu Mescid'e doğru getirdiler. Etrafında tezahürat yapıyorlardı. Günün sonuna doğru, ensardan bir grup ve muhacirlerden bir grup bir yerde toplandılar. Birbirlerinin ardından konuya dair söz aldılar. Abdurrahman b. Avf şunları söyledi: "Ey ensar topluluğu! Gerçi siz erdemli, yardım eden ve önceliği bulunan kimselersiniz; ama aranızda Ebu Bekir, Ömer, Ali ve Ebu Ubeyde gibi birisi yoktur." Bunun üzerine Zeyd b. Erkam şunları söyledi: Ey Abdurrahman! Biz, senin adını zikrettiğin kimselerin faziletini inkâr etmiyoruz. Ama bizden de ensarın efendisi Sa'd b. Ubade vardır. Allah, Resul'üne O'nun selâmını iletmesini, kendisinden Kur'ân öğrenilmesini emrettiği Ubey b. Kâ'b, kıyamet günü âlimlerin başında gelecek olan Muaz b. Cebel, Resulullah'ın (s.a.a), onun şahitliğini iki adamın şahitliğine denk saydığı Huzeyme b. Sabit gibi isimler vardır. Yine biliyoruz ki, Kureyş'te, ismini zikrettiğin kimseler arasında öyle birisi vardır ki, şayet halifeliğe talip olsa hiç kimse buna itiraz etmeyecektir. O da, Ali b. Ebu Talip'tir. Tarih-i Taberî'de belirtildiğine göre, Ebu Bekir, Ebu Ubeyde ve Ömer b. Hattab'tan birinin halife seçilmesini önerdiği zaman, bu ikisi Ebu Bekir lehine halifelik adaylığından çekildiler. Buna, ensarın tepkisi şöyle oldu: Biz Ali b. Ebu Talib'ten başkasına biat etmeyiz.1 1- Tarih-i Taberî c.4, s.21, Daru'l-Fikr, Beyrut basımı. Babasından Sonra Fatıma (a.s) 161 Bu iki rivayet açıkça ortaya koyuyor ki, şayet muhacirlerin halife adayı Ali b. Ebu Talib olsaydı, ensar buna itiraz etmeyecekti. Bu da gösteriyor ki, ensarın Sakife'de Ebu Bekir'e karşı sergilediği tavır, Kureyş'in, iktidarı ele geçirmek ve halifeliğin meşru sahibini bu hakkından uzak tutmak için kurduğu plânı reddetme anlamına geliyordu. Üstad Tevfik Ebu İlm "Ehlu'l-Beyt" adlı eserinde şu değerlendirmeyi yapıyor: Sa'd b. Ubade'nin; muhacirlerin, halifeliği asıl sahibine vermemeyi plânladıklarını anladıktan sonra onu kendisi için istemeye başlamış olması uzak bir ihtimal değildir. Her neyse. Hiç kuşkusuz Peygamberimizin (s.a.a) Ali'ye (a.s) karşı tavırları, çeşitli münasebetlerle, onunla ilgili olarak yaptığı açıklamaları, Müslümanların kahir ekseriyetinin nazarında, Ali'yi (a.s) halifeliğe tayin edilmiş biri konumunda göstermektedir. Hatta bizzat Ali (a.s) bile bu görevin kendisinden başkasına verilebileceğine ihtimal vermiyordu. İbn Ebi'l-Hadid'in Nehcu'l-Belâğa Şerhi'nde deniliyor ki: Ali (a.s), halifeliğin kendisinin hakkı olduğundan kuşku duymuyordu ve herhangi bir insanın bu hususta kendisiyle mücadele edeceğini aklına dahi getirmiyordu. Adı geçen yazar devamla şunları söylüyor: Nitekim Abbas ona şöyle demişti: "Uzat elini sana biat edeyim. İnsanlar: 'Peygamber'in (s.a.a) amcası, Peygamber'in (s.a.a) amcasının oğluna biat etti.' diyecekler. Böylece iki kişi dahi senin halifeliğine itiraz etmez." Ali (a.s) Abbas'a şu cevabı vermişti: "Ey Amca! Benden başkası, halifeliği ister mi?!" Abbas şu cevabı vermişti: "Göreceksin." Ali (a.s): "Ben, bu işin kapalı kapılar ardında bana tevdi edilmesini istemem." diye cevap vermişti. 162 Hidayet Önderleri Doğal olarak o ve beraberindekiler, Ebu Bekir'in bir damadın gerdeğe gönderilişi gibi insanlar tarafından alâyişle mescide doğru götürüldüğünü duydukları zaman, gördükleri bu manzara karşısında, bu büyük olay nedeniyle dehşete kapıldılar. Peygamber'in (s.a.a) naşı hâlâ ailesinin ve eşlerinin arasında olduğu yerde yatıyordu. Peygamber'in (s.a.a) kefenlenip cenaze merasiminin tamamlanıp kabre konulmasını bekliyorlardı. Ali (a.s), Ebu Bekir'in, kendisine muhalefet eden ensara karşı, Peygamber'in (s.a.a) akrabası oluşunu ve ilk önce Müslüman olmasını kanıt ve gerekçe olarak ileri sürdüğünü duyduğunda, onun da Ebu Bekir ve taraftarlarına aynı kanıtla karşı çıkması kaçınılmazdı. Kuşkusuz Ali (a.s), onların ensara karşı ileri sürdükleri bu kanıtın doğruluğunu ve önemini de kabul etmiyordu. Ayrıca o, tartışma kabul etmez onlarca kanıt da ortaya koyabilirdi. Ama bunun için mantık kurallarına uyan, savundukları görüşlerin kesin kanıtlara dayanmasının gerekliliğine inanan kimselerin bulunması gerekirdi. Buna rağmen Ali (a.s), onların ensara karşı kullandıkları ve ensarı bu sayede saf dışı bıraktıkları kanıtın aynısını onlara karşı kullandı. Resulullah'ın (s.a.a) kendisi hakkındaki övücü sözleri, görkemli geçmişi, cihadı ve Hz. Peygamber'in (s.a.a) kardeşi oluşunu ileri sürdü. O, hakkını sonuna kadar savundu. Hemen yanı başında da dünya kadınlarının efendisi eşi vardı. Kendisine bahşedilmiş hakları ve kocasının halifelik hakkını savunuyordu. Birçok ravi, Ebu Süfyan'ın hararetli bir Ali (a.s) taraftarı olduğu görüşündedir. Etrafına tehditler savuruyor, birtakım vaatlerde bulunuyor ve şöyle diyordu: Allah'a yemin ederim ki, onlara karşı bu vadiyi suvariler ve piyadelerle doldururum. Babasından Sonra Fatıma (a.s) 163 Ali (a.s), Ebu Süfyan'ın bu davranışının, Müslümanları birbirine düşürme amacına yönelik olduğunu bilmiyor değildi. O, fitne ateşini yakmak istiyordu ki, kendisi gibi şirki ve nifakı içlerinde gizleyen kimselere gün doğsun. Bir kargaşa ortamında, amaçlarına ulaşabilsinler. İslâm'a karşı besledikleri düşmanca niyetlerini rahatlıkla tatbik edebilsinler. Ebu Süfyan ki, bu dine ve bu dinin hamilerine karşı yirmi yıl savaşmıştı. Kaldı ki onun ve insan ciğerini yiyen karısı Hind'in Mekke'nin fethedildiği gün Müslüman oluşları da, Müslümanların o güne kadar tanık oldukları en zor bir teslimiyetin, Müslüman oluşun örneğiydi. Çünkü bu, elinden bütün imkânları ve gereçleri alınmış bir mağlubun Müslüman oluşuydu. O da sonunda diğer Müslümanlarla birlikte İslâm'a girmek zorunda kalmıştı. Ama içinde, fırsatını buldukça kendini dışa vuran onulmaz acılar ve kinler saklayarak. Taberî'nin, ayrıca İbn Esir'in el-Kâmil adlı eserde rivayet ettiklerine göre, Emirü'l-Müminin (a.s), Ebu Süfyan b. Harb'ı itti ve ona şu karşılığı verdi: Allah'a yemin ederim ki, senin tek amacın fitne çıkarmaktır. Sen, Allah'a yemin ederim ki, İslâm için yeterince kötülük temenni ettin. Senin yardımına ihtiyacımız yoktur. 1 2- Sakife'nin Sonuçları Sakife olayları, üç muhalif kanadın belirginleşmesine yol açtı: 1- Ensar. Bunlar yeni halifeye ve iki arkadaşına Benî Sâide Sakifesi'nde karşı çıktılar. Aralarında tartışma ve karşılıklı konuşmalar oldu. Ama sonunda Kureyş tarafı galip çıktı. Bunun bir nedeni, Kureyş grubunun zahirde olsa bile dinî 1- Siretu'l-Eimmeti'l-İsna Aşer, 1/260-267 164 Hidayet Önderleri mirası korumak iddiasıyla ortaya çıkmaları ve öte yandan Hz. Peygamber'in (s.a.a) yazdırmak istediği vasiyetini önlemeleri ve benzeri olaylardan da anlaşılacağı üzere bu işi önceden planlamış olmalarıydı. Bir diğer neden de, ensarın kendi arasında bölünmüş olmasıydı. 1 Çünkü böyle bir ortamda bile aralarındaki kabilecilik taassubu baş gösterebilmişti. Ebu Bekir ve iki arkadaşı, bu tartışma ortamında, hilafeti kendileri için savunurken, birçoğunun nazarında dikkate değer ve önemli bir yere sahip olan bir nokta üzerinde yoğunlaşmışlardı. Çünkü Kureyş gerçekten Hz. Peygamber'in (s.a.a) aşiretiydi, onun en yakınıydı. Şu hâlde, diğer Müslümanlardan çok daha fazla Peygamber'e (s.a.a) yakındı, onun halifesi olmaya hak sahibiydi, onun adına iktidarı ele geçirme önceliği vardı. Ebu Bekir ve adamları, Sakife toplantısında iki açıdan yararlı çıktılar: Birincisi: Ensar, bu davranışı ve tavrıyla kendini bağlamış oldu. Bundan böyle Ali'nin (a.s) safında yer alamaz, onun davasını ve hakkını savunamazdı. İkincisi: Ebu Bekir, konjonktürün de yardımıyla ensar topluluğuna karşı muhacirlerin hakkını savunan tek adam olarak belirginleşti. Sakife toplantılarının onun çıkarına yardım ettiği gibi, başka bir olgunun yardım etmesine artık imkân yoktu. Çünkü Sakife'de muhacirlerin diğer önde gelenleri bulunmuyordu. Onların, Sakife'de bulunduğu takdirde toplantıdan alınan sonuç alınmayacaktı. Ebu Bekir Sakife'den çıktığında bir grup Müslüman ona biat etmişti. Bunlar, onun hilâfet meselesine dair tezini benimseyen ya da Sa'd b. Muaz'ın halife olmasını kendilerine yediremeyen kimselerdi. 1- bk. Tarih-i Taberî, 4/25, Daru'l-Fikr-Beyrut basımı. Babasından Sonra Fatıma (a.s) 165 2- Emevîler. Bunlar, iktidardan bir pay kapmak istiyorlardı. Bu sayede cahiliye döneminde sahip oldukları siyasal üstünlüklerini bir ölçüde geri alma amacındaydılar. Başlarında da Ebu Süfyan bulunuyordu. Ebu Bekir ve grubu, Ebu Süfyan'ın, Hz. Peygamber'in (s.a.a) kendisini görevlendirdiği zekât mallarını toplama görevinden döndükten sonra savurduğu tehditleri ve ayaklanma çıkarmaya ilişkin sözlerini fazla ciddiye almadılar. Çünkü Emevîlerin karakterlerini ve siyasete ve maddeye düşkünlüklerini biliyorlardı. Emevîleri iktidarın safına katmak son derece kolaydı. Nitekim Ebu Bekir de öyle yaptı. Ebu Bekir- daha doğrusu Ömer- bir rivayette de işaret edildiği gibi Ebu Süfyan'a, Müslümanlara ait olarak elinde bulunan bütün malları ve zekât gelirlerini bağışladı. Ardından önemli bazı idarî makamlara Emevîlerden bazı kimseleri atayarak siyasal iktidarda onlara belli bir pay ayırdı. 3- Haşimîler ve Ammar, Selman, Ebuzer ve Mikdad (Allah'ın rıdvanı üzerlerine olsun) gibi Peygamber'in (s.a.a) emirlerine tam bir bağlılık gereği Ehl-i Beyt'in, Peygamber'in (s.a.a) tek varisi olduğunu kabul eden bazı insanlar.1 Hâkim grubun, ensarı ve Emevîleri yanına çekmekte başarılı olduğunu görüyoruz. Ama bu başarı, aynı zamanda belirgin bir siyasal çelişkiye de düştüğünü gösteriyordu. Çünkü Sakife koşulları, hâkim grubu, hilâfet meselesine ilişkin olarak Peygamber'in (s.a.a) akrabalığını bir argüman olarak ileri sürmelerini gerektirmişti. Bu, dinî önderlik hususunda verasetin esas alındığını gösteriyordu. Sakife olayından sonra haklı olarak buna karşılık Haşimoğulları ve taraftarları şöyle dediler: Peygamber (s.a.a) Kureyşli olduğu için, Kureyş diğer Araplara göre Hz. Peygamber'in (s.a.a) siyasal mirasını almaya diğer Araplar- 1- Ayrıntılı bilgi için bk. Fedek Fi't-Tarih, Şehid Muhammed Bâkır es-Sadr, s.84 166 Hidayet Önderleri dan daha fazla hak sahibi ise, Haşimoğulları Kureyş'in geri kalan oymaklarından daha fazla hak sahibidir. Bu gerçeği Ali (a.s) şu şekilde dile getiriyor: Muhacirlerin ensara karşı kullandıkları Peygamber'in (s.a.a) akrabası olma kanıtı, bizim açımızdan da muhacirlere karşı geçerlidir. Eğer onların kanıtı kabul görüyorsa, bu, asıl bizim kanıtımızdır. Aksi takdirde ensarın iddiası geçerliliğini korur. Abbas, Ebu Bekir'le yaptığı bir konuşmada ona bu kanıtı hatırlatır: Sen diyorsun ki, biz Resulullah'ın (s.a.a) şeceresiyiz (ağacıyız). Siz onun komşularısınız, ama biz onun yapraklarıyız. 1 Haşimî muhalefetinin başını çeken Hz. Ali (a.s) iktidar grubunun yüreğinde derin bir endişe ve korku kaynağıydı. Çünkü İmam Ali'nin (a.s) özel koşulları, iktidar grubuna karşı iki türlü pozitif eylem yapmasına imkân verecek nitelikteydi: Birincisi: Emevîler, Muğire b. Şu'be ve benzeri muhalif grupları yanında toplayabilirdi. Çünkü bu gruplar oylarını en yüksek fiyatı verecek tarafa satmaya hazır olduklarını tavırlarıyla ilân etmişlerdi. Bunu, Medine'ye vardığı gün Sakife hilâfetine karşı Ebu Süfyan'ın sarf ettiği sözlerden algılamak mümkündür. Ebu Süfyan Medine'ye döndüğü gün Ali (a.s) ile konuşmuş, onu isyana teşvik etmiş, ardından Müslümanlardan topladığı zekât malları kendisine bağışlandıktan sonra halifenin safında yer alıp artık sesini çıkarmaz olmuştu. Bu da gösteriyor ki, o gün insanların bir kısmı üzerinde maddî kazanç elde etme arzusu son derece baskındı. 1- Şerh-u Nehci'l-Belâğa, İbn Ebi'l-Hadid, 6/5 Babasından Sonra Fatıma (a.s) 167 Ali (a.s) onların arzularını tatmin edebilecek güçte idi. Çünkü Resulullah (s.a.a) humus gelirlerinden ona bir pay ayırmıştı. Ayrıca Medine'deki arazilerinden ve büyük bir geliri bulunan Fedek arazilerinden yüksek oranda gelir elde ediyordu. İkincisi: Diğer bir muhalefet yöntemi daha vardı ki, Ali (a.s) bu hususta son derece donanımlıydı. Bu yöntemi en etkili bir biçimde kullanma imkânına sahipti. Nitekim bu bağlamda şöyle demişti: Ağacı kanıt olarak gösterdiler, ama meyvesini görmezlikten geldiler. Bununla Hz. Ali (a.s), genel kanaatin Ehl-i Beyt'in kutsanması, Resulullah'ın (s.a.a) akrabaları olmaları hasebiyle kendilerine büyük bir ayrıcalık tanınması noktasında birleştiğine işaret ediyor ki, bu, muhalefet olgusu açısından büyük bir dayanaktı. 1 Hâkim Grubun Seçenekleri Birinci Seçenek: İmam Ali'yi (a.s) Malî Bakımdan Güçsüzleştirmek İktidar grubu, malî açıdan bunaltıcı bir konumda görüyordu kendisini. Her tarafından büyük bir malî kaynak akan İslâm devletinin merkez dışındaki bölgeleri, başkentte (Hz. Peygamber'in (s.a.a) şehrinde) istikrar tam sağlanmadıkça, yeni hükümete itaat etmiyordu. Başkent ise henüz tam anlamıyla iktidara boyun eğmiş değildi. Birtakım maddî çıkarlar uğruna yeni hükümete oy verdiklerini ilân eden kimseler, maddî çıkarlarının temini için başka yolların olduğuna inansalardı, bu kararlarını değiştirmeleri her zaman mümkündü. 1- Fedek Fi't-Tarih, Şehid Seyyid Muhammed Bâkır es-Sadr, s.86 168 Hidayet Önderleri Şu hâlde -bu saatte karşı konulacak durumda olmayanHz. Ali'yi (a.s) iktidar partisinin çıkarları açısından büyük bir tehlike arz eden malî kaynaklarından yoksun bırakmak bir zorunluluktu. Çünkü bu girişim neticesinde iktidara destek olan Ensar'ın bu desteklerini sürdürmeleri, muhalif olanların ise, çeşitli eğilimlere sahip olan ve bu eğilimleri karşılık bulmayan tarafları bir parti çatısı altında birleştirecek güçten yoksun bırakılmaları kaçınılmaz olacaktı. Böyle bir siyasal değerlendirmeyi, iktidar grubunun yapmadığını söyleyemeyiz. Böyle bir düşünce, uygulanması ön görülen politikaların doğasına uygun olduğu sürece tatbik edilecekti zorunlu olarak. Ayrıca biliyoruz ki Ebu Bekir, Emevî hizbinin oylarını makam ve mal ile satın almıştı. Çünkü Ebu Süfyan'ın oğlunu vali olarak atamıştı. Rivayet edilir ki: Ebu Bekir halife olarak seçilince Ebu Süfyan gelir ve der ki: "Bizimle Ebu Fusayl'in ne ilgisi olabilir ki?! O, Abdumenafoğulları'ndandır." Derler ki: "Ama o senin oğlunu vali tayin etti." Bunun üzerine şu karşılığı verir: "Gerçekten o, akrabalık bağının hakkını vermiştir."1 İkinci Seçenek: İmam'ın (a.s) Muhalefetine Karşı Koymak İktidar partisi, muhalefetin gücünün bu ikinci unsuruna karşı şu iki tavırdan birini esas almak zorundaydı. Birincisi: Mesele çerçevesinde (hilâfet hususunda) Resulullah ile akrabalık olgusuna yer vermemek. Bunun (akrabalık olgusuna yer vermemenin) anlamı, Ebu Bekir halifeliğinin, Sakife günü giydiği meşruiyet elbisesini çıkarmasıydı. İkincisi: Kendisiyle çelişkiye düşmek pahasına tavrını sürdürmesi ve Sakife günü ilân edilen ilkeleri savunması. Bu 1- Tarih-i Taberî, 4/28 Babasından Sonra Fatıma (a.s) 169 bağlamda Haşimîlere de herhangi bir hak vermeyip, diğer önde gelen Müslümanlar gibi bunlar için bir imtiyaz tanınmaması, ya da sadece siyaset dışı konularda böyle bir imtiyazın olduğunun ön plâna çıkarılması. Çünkü bu koşullarda muhalefet; mevcut iktidara ve insanların hayatlarının temelini oluşturan düzene karşıtlık anlamını ifade edeceği için de kimse onlara yardım etmeyecektir. İktidar grubu, [ikinci tavrı esas alarak] ensar toplantısında dile getirdiği görüşlerini ısrarla savundu ve muhaliflere karşı çıkarak, insanların halifeye biat etmesinden sonra muhalefet etmelerinin, İslâm'da haram olan fitne çıkarmaktan başka bir anlama gelmediğini söylemeye başladı. 1 Muhalefetin Öncüleri Olarak Âl-i Muhammed'e Karşı Atılan Diğer Pratik Adımlar Egemen grubun siyaseti üzerinde derinliğine düşündüğümüz zaman onların Ehl-i Beyt'i, ekonomik olarak zayıf düşürme politikalarının yanı sıra, daha ilk andan itibaren, Âl-i Muhammed'e (s.a.a) karşı belli bir politikayı izlediklerini görürüz. Bu politikanın esasını, Haşimîlerin muhalefetlerinin ana dinamiğini oluşturan düşünceyi yok etmek oluşturuyordu. Nitekim Haşimoğulları'nın Hz. Peygamber'in (s.a.a) en yakın akrabaları olmaları fikrini bizzat ortadan kaldırarak kendilerine yönelen bu muhalefet unsurunun kendisini örtbas etmeye ve boğmaya çalışmışlardı. Bu politikayı, Haşimî hanedanının ayrıcalığını ortadan kaldırma, bu hanedana destek olan kimseleri devletin önemli mevkilerinden tecrit etme, Haşimîleri İslâmî düşünce bazında sahip oldukları düzey ve makamdan uzaklaştırma şeklinde açıklamak mümkündür. Bu görüş, birkaç tarihî vakıaya dayanmaktadır: 1- Fedek Fi't-Tarih, Şehid Muhammed Bâkır es-Sadr, s.91 170 Hidayet Önderleri 1- Halife ve arkadaşlarının Ali'ye (a.s) karşı takındıkları sert tutum. Unutmayın; Ömer, içinde Fatıma (a.s) dahi olsa, Ali'nin (a.s) evini yakma tehdidinde bulunmuştu. Bunun anlamı şuydu: Fatıma ya da Haşimoğulları'ndan bir başkası, herhangi bir dokunulmazlığa ve ayrıcalığa sahip değildir. Dolayısıyla Sakife günü Sa'd b. Ubade'ye karşı uygulanan sert tutumun bir benzerinin ona karşı da uygulanmasının önünde hiçbir engel yoktur. Ömer Sakife günü Sa'd'ı öldürmekle tehdit etmişti. Bu sert tutumun göstergelerinden biri de Halife'nin İmam Ali'yle (a.s) ilgili şu değerlendirmesidir: "O, her fitnenin kışkırtıcısıdır..." Ayrıca onu, akrabaları için azgınlık isteyen biri olarak Ümmü Tıhal'a1 benzetmişti. Ömer, İmam Ali'ye (a.s) açık bir şekilde: "Resulullah sizden olduğu kadar bizdendir de." derken, Hz. Peygamber'in (s.a.a) halifesi olma noktasında onun kendilerine göre herhangi bir ayrıcalığının olmadığını anlatmak istemişti. 2- Birinci Halife, Haşimoğulları'ndan hiç kimseyi, halifeliğin önemli görevlerine getirmedi. Geniş İslâm coğrafyasının bir tek bölgesine, onlardan herhangi birini vali olarak tayin etmedi. Buna karşılık Emevîlere bu hususta büyük bir pay düşmüştü. Bunu, bilinçli ve hesaplanmış bir politikanın gereği olarak gayet net bir şekilde anlayabiliriz. Nitekim İkinci Halife ile Abdullah b. Abbas arasında geçen bir konuşmada bu politikanın önceden belirlendiğini ve bilinçli olarak izlendiğini görüyoruz. Ömer, İbn Abbas'ı Hams valisi olarak atamak hususunda endişe içinde olduğunu belirtiyordu. Çünkü o, Haşim- 1- [O dönemdeki Arapların arasında fuhuş yapmakla bilinen kötü bir kadın.] Babasından Sonra Fatıma (a.s) 171 oğulları İslâm memleketinin geniş bölgelerinden birine vali oldukları takdirde, kendisinden sonra da valilikte kalmalarından ve güçlenmelerinden endişe ediyordu. Böyle bir güç kazanmaları durumunda da, ellerindeki hilâfet makamı açısından kendisinin istemediği birtakım olumsuzlukların gündeme gelmesi kaçınılmaz olacaktı. 1 3- Halife (Ebu Bekir), Şam üzerine gönderdiği orduya komutan olarak atadığı Halid b. Said b. As'ı azletti. Bunu yapmasının tek nedeni; Ömer'in, halifeyi, Halid'in Haşimîlere eğilimli olduğu, Âl-i Muhammed'e (üzerlerine selâm olsun) yakın durduğu yönündeki uyarısı ve Halid'in, Hz. Peygamber'in (s.a.a) vefatından sonra Haşimîlere karşı olumlu bir tavır içinde olduğunu hatırlatmasıydı. Şu hâlde, iktidar grubu; Haşimoğulları'yla diğer insanların eşit olduğunu anlatmak istiyordu. Resulullah ile onlar arasında akrabalık bakımından bir özel durumun olması yönündeki düşünceyi yok etmek amacındaydı. Böylece Haşimîlerin muhalefet hareketinin temelini oluşturan düşünsel dinamiği ortadan kaldırmayı hedefliyordu. İktidar grubu, Ali'nin (a.s), İslâm'ın geçtiği bu zor dönemeçte isyan etmeyeceğinden emindi. Ama bundan sonra herhangi bir zamanda baş kaldırmayacağından emin olamıyordu. İşte böyle bir durumda, onun maddî ve manevî güç kaynaklarını kurutmaya kalkışmaları son derece doğaldı. Maddî kaynak olarak Fedek'i ve manevî kaynak olarak da Peygamber'in akrabası olma ayrıcalığını elinden almaları gerekiyordu. Durum müsait iken ve henüz fiilî bir çatışma başlamamışken, bunu yapmaları onlar açısından hayatî bir önem arz ediyordu. 4- Bu bakımdan Halife'nin Fedek hususunda Hz. Fatıma'ya (a.s) karşı bildiğimiz tavrı sergilemesi, son derece ma- 1- bk. Tarih-i İbn Esir'in hamişinde basılan Murucu'z-Zeheb, 135 172 Hidayet Önderleri kuldür. Çünkü bu tavır, güdülen amacın gerçekleşmesini sağlamakta ve Halife'nin izlediği politikanın iki temel çizgisini yansıtmaktaydı. Şöyle ki, Halife'yi Fedek'i almaya iten etken, aynı zamanda hasmının ayaklanma imkânlarını ortadan kaldırmaya da itiyordu. Çünkü maddî güç, o dönemdeki iktidar sahiplerinin literatüründe güçlü bir silâhı temsil ediyordu. Ki bununla kendi iktidarını pekiştirmesi kaçınılmazdı. Yoksa, Fedek'i Fatıma'ya teslim etmekten Halife'yi engelleyen başka ne sebep olabilir?! Kaldı ki, Fatıma (a.s) da Fedek'in gelirini hayır yolunda ve genel maslahat için harcayacağı herkesçe bilinen bir gerçekti. Ama Halife, Fatıma'nın Fedek gelirlerini genel maslahat adı altında siyasî amaçlar için harcamasından endişe etmişti. Yoksa, şayet söylendiği gibi Fedek Müslümanların ortak malı idiyse, sahabenin paylarına göz yumarak Fatıma'yı memnun etmekten onu alıkoyan neydi? Bunun bir tek izah yolu vardır. O da, Halife'nin Fedek'i Fatıma'dan alarak iktidarını pekiştirmek istediğidir. Öte yandan Fatıma (a.s), eşinin en büyük destekçisiydi. Ali'nin (a.s) hilâfet iddiasında en büyük yardımcısı Fatıma'- ydı. Fatıma'nın bu tavrı, Ali taraftarlarının, İmam'ın haklılığı yönünde ortaya koyacakları bir kanıt niteliği taşımaktaydı. Bu bakımdan Halife, Fatıma'nın Fedek arazisini elinde bulundurmasını kabul etmeyerek, kendi stratejisi açısından büyük bir başarı kazanmış ve o anki hassas konumun gerektirdiği en uygun politikayı izlemişti. Böylece ustaca ve dolaylı yoldan Müslümanlara şunu anlatmasına, telkin etmesine ilişkin altın bir fırsat doğmuştu: Fatıma (a.s) da, diğer kadınlar gibi bir kadındır (başkalarına nazaran bir ayrıcalığı yoktur). Dolaysısıyla Fedek gibi basit ve önemsiz bir meselede, onun iddialarının ve görüşlerinin esas alınması doğru değildir. O hâlde, halifelik gibi ö- Babasından Sonra Fatıma (a.s) 173 nemli bir mesele hakkında onun görüşlerine itibar edilebilir mi?!1 3- Hz. Peygamber ve Fatıma Arasında Fedek Yüce Allah bir ayette şöyle buyuruyor: O hâlde sen, akraban olan kimseye, yoksula, yolda kalmışa hakkını ver. Allah'ın rızasını isteyenler için bu, en iyisidir. İşte onlar kurtuluşa erenlerdir.2 Bu ayette hitap Hz. Peygamber'e (s.a.a) yöneliktir. Burada yüce Allah, Peygamberi'ne (a.s), akrabası olan kimseye hakkını vermesini emrediyor. Peki, kimdir bu akrabası? Nedir onun hakkı? Müfessirler, bu ayette sözü edilen akrabadan maksadın, Hz. Peygamber'in (s.a.a) akrabası olduğu hususunda görüş birliği içindedirler. Bunlar da, (üzerlerine selâm olsun) Ali, Fatıma, Hasan ve Hüseyin'dir. Dolayısıyla, ayetteki hitabın anlamı şudur: Akraban olan kişinin hakkını ver. Suyutî'nin ed-Dürrü'l-Mensûr adlı eserinde Ebu Said elHudrî'nin şöyle dediği belirtiliyor: "Akraban olan kimseye hakkını ver…" ayeti nazil olunca, Hz. Resulullah (s.a.a) Fatıma'yı çağırdı ve ona Fedek'i verdi. 3 İbn Hacer el-Askalanî es-Savaiku'l-Muhrika adlı eserinde şöyle der: Ömer dedi ki: "Size bu meseleyi anlatacağım. Bu ganimet hususunda Allah, bazı şeyleri sadece Pey- 1- Daha geniş bilgi için bk. Fedek Fi't-Tarih, s.92 2- Rûm, 38 3- ed-Dürrü'l-Mensûr, 4/177. Buna benzer bir rivayet de Keşfu'lGumme adlı eserde, c.1, s.476 yer alır. Bu rivayet Atiye'den aktarılmıştır. Hâkim Nişaburî de bu rivayete kendi tarih kitabında yer verir. 174 Hidayet Önderleri gamberi'ne özgü kılmıştır ve bundan, onun dışında hiç kimseye herhangi bir pay vermemiştir. Allah şöyle buyuruyor: 'Allah'ın, onlardan Peygamber'ine verdiği ganimetler için siz at ve deve koşturmuş değilsiniz. Fakat Allah, Peygamber'ini dilediği kimselere karşı üstün kılar…' 1 Dolayısıyla şu Fedek arazisi de sadece Peygamber'e özgüdür." Tarihî rivayetlerden, Fedek'in Fatıma'nın elinde olduğu anlaşılıyor. Bu araziler üzerinde tasarruf hakkı ona aitti. Yine İmam Ali'nin (a.s) Basra'ya vali olarak tayin ettiği Osman b. Hüneyf'e gönderdiği mektuptan da anlaşılacağı üzere o dönemde Fedek Âl-i Resul'ün elindeydi. Evet, Fedek bizim elimizdeydi. Göğün gölgelediği şeylerin içinde sadece bu kadarı bize aitti. Ama bazıları onun bizde olmasını kıskandılar, bazıları da öfkelendiler. Fakat Allah ne güzel hakemdir!…2 Bazı rivayetlerde belirtildiğine göre, Ebu Bekir halifelik makamına oturur oturmaz Fedek'i Fatıma'dan (a.s) aldı. 3 Bunun anlamı şudur: Fedek, Resulullah (s.a.a) zamanından beri Fatıma'nın elinde ve onun tasarrufu altındaydı ve Ebu Bekir onu Fatıma'dan aldı. Allâme Meclisî'nin rivayetinde şöyle deniyor: Resulullah (s.a.a) Fedek bölgesini ele geçirdikten sonra Medine'ye girince, Fatıma'nın (a.s) yanına gitti ve şöyle dedi: "Ey Kızım! Allah babana Fedek'i ganimet olarak verdi, bu araziyi ona özgü kıldı. Başka hiçbir Müslüman için değil, sadece ona bu arazi üzerinde dilediği gibi tasarrufta bulunma yetkisini verdi. Dolayısıyla bu arazi ile ilgili olarak dilediğimi yapabilirim. Annen 1- Haşr, 6 2- Nehcü'l-Belâğa, Mektup: 45 3- es-Savaiku'l-Muhrika, s.25 Babasından Sonra Fatıma (a.s) 175 Hatice'nin babanın üzerinde mehir borcu vardı. Bu mehir karşılığında Fedek'i sana veriyorum. Sana ve senden sonra da senin çocuklarına bağışlıyorum bu araziyi." Peygamberimiz (s.a.a) bu sözleri söyledikten sonra bir deri parçasının getirilmesini, ardından da Ali b. Ebu Talib'in çağırılmasını istedi. Ali'ye dedi ki: "Yaz. Fedek Resulullah'ın Fatıma'ya bağışıdır. Buna Ali b. Ebu Talib, Resulullah'ın azatlısı ve Ümmü Eymen şahittir."1 4- Fedek'in Gasp Edilmesi Resulullah'ın (s.a.a) vefatından sonra Ebu Bekir iktidara geçtikten on gün sonra, bütün iktidarın dizginlerini iyice eline geçirdi. Sonra Fedek'e birini göndererek Resulullah'ın kızı Fatıma'nın vekilini oradan çıkardı. Rivayet edilir ki: Fatıma (a.s), Ebu Bekir'e şu haberi gönderir: "Sen mi Resulullah'ın (s.a.a) vârisisin, yoksa ailesi mi?" Ebu Bekir: "Elbette ailesi." diye cevap verir. Fatıma şöyle der: "Öyleyse Resulullah'ın (s.a.a) payına ne oldu?" Ebu Bekir şu karşılığı verir: "Ben Resulullah'ın şöyle dediğini duydum: 'Allah, Peygamber'ine bir tadımlık tattırmıştır…' Sonra Allah Peygamber'in (s.a.a) ruhunu kabzetti. Onun mirasını da ondan sonra onun yerine geçen kimseye vermiş oldu. Ondan sonra göreve ben geldim. Ben de Fedek'i Müslümanlara geri veriyorum." Aişe'den şöyle rivayet edilir: Fatıma Ebu Bekir'e haber göndererek Resulullah'ın (s.a.a) mirasından payına düşenleri istedi. Fatıma o sı- 1- Biharu'l-Envar, 17/378 176 Hidayet Önderleri rada Medine'de, Fedek'te ve Hayber humusundan Resulullah'ın payına düşen kısımları istiyordu. Ebu Bekir şu karşılığı verdi: "Resulullah (s.a.a): 'Biz peygamberler miras bırakmayız, bizden geride kalan mal sadakadır… Âl-i Muhammed bu maldan sadece yiyebilir.' buyurmuştur. Allah'a yemin ederim ki, ben Resulullah'ın (s.a.a) sadakalarının durumunu hiçbir şekilde değiştirmeyeceğim. Resulullah (s.a.a) zamanında nasıl idiyse, bundan sonra da öyle olacaktır. Bunlar üzerinde Resulullah'ın yaptığı tasarrufun aynısını yapacağım." Böylece Ebu Bekir Peygamber'in (s.a.a) mirasından Fatıma'ya bir pay vermeyi kabul etmedi.1 İmam Muhammed Bâkır'ın (a.s) şöyle dediği rivayet edilir: Ali, Fatıma'ya (a.s) dedi ki: "Git ve baban Resulullah'tan (s.a.a) sana kalan mirasını iste." Bunun üzerine Fatıma, Ebu Bekir'in yanına geldi ve şöyle dedi: "Niçin, babam Resulullah'ın (s.a.a) mirasını bana vermiyorsun? Neden benim vekilimi Fedek arazisinden çıkardın? Orayı Resulullah'ın (s.a.a), Allah'ın emriyle bana verdiğini bilmiyor musun?" Ebu Bekir şöyle dedi: "Allah dilerse, hiç şüphesiz sen haktan başka bir şey söylemezsin. Ama bunun için şahitler getirmen gerekiyor." Bunun üzerine Ümmü Eymen geldi ve Ebu Bekir'e şöyle dedi: "Ey Ebu Bekir! Resulullah'ın söylediği bir sözü senin karşına kanıt olarak sunmadıkça şahitlik etmeyeceğim. Allah adına seni yemine veriyorum, Resulullah (s.a.a): 'Ümmü Eymen cennet ehlinden bir kadındır.' dediğini bilmiyor musun?" Ebu Bekir: "Evet, 1- Şerh-u Nehci'l-Belâğa, 16/217 Babasından Sonra Fatıma (a.s) 177 biliyorum." dedi. Bunun üzerine Ümmü Eymen şöyle dedi: "Ben şahitlik ediyorum ki yüce Allah: 'Akraban olan kimseye hakkını ver…' ayetiyle Resul'üne tavsiyede bulundu, o da Allah'ın bu emri doğrultusunda Fatıma'ya Fedek'i verdi." Sonra İmam Ali (a.s) geldi, o da aynı şekilde şahitlikte bulundu. Bunun üzerine Ebu Bekir, Fedek'in Fatıma'ya (a.s) ait olduğunu belirten bir yazı yazarak ona verdi. Bu sırada Ömer içeri girdi ve "Bu yazı nedir?" diye sordu. Ebu Bekir: "Fatıma, Fedek'in kendisine ait olduğunu iddia etti, Ümmü Eymen ve Ali de onun lehine tanıklıkta bulundular. Ben de ona bu yazıyı verdim." dedi. Ömer yazıyı Fatıma'dan aldı, içine tükürerek parçaladı. Fatıma ağlayarak dışarı çıktı. Rivayet edilir ki: İmam Ali (a.s) mescitte bulunan Ebu Bekir'in yanına geldi ve dedi ki: – Ey Ebu Bekir! Niçin Fatıma'ya Resulullah'tan (s.a.a) kalan mirasını vermiyorsun? Fatıma, Resulullah (s.a.a) yaşarken bu araziye sahip olmuştu. Ebu Bekir ona şu karşılığı verdi: – Burası Müslümanlara kalan bir ganimettir. Resulullah'ın (s.a.a) burayı kendisine verdiğine dair şahit getirmesi gerekir. Aksi takdirde buranın üzerinde bir hak iddia edemez. Bunun üzerine Emirü'l-Müminin Ali (a.s) şöyle dedi: – Ey Ebu Bekir! Sen, bizim hakkımızda, Müslümanlar için verdiğin hükümden farklı bir hüküm mü veriyorsun? Ebu Bekir: – Hayır, dedi. Ali (a.s) şöyle dedi: 178 Hidayet Önderleri – Müslümanların elinde sahip oldukları bir şey varsa, ben gelip bu şey üzerinde hak iddia etsem, kimden belge istersin. Ebu Bekir: – Senden isterim, dedi. Bunun üzerine Hz. Ali (a.s) şu karşılığı verdi: – Öyleyse, şu anda elinde bulunan, üstelik Resulullah'ın (s.a.a) zamanından, onun ölümünden sonraya kadar sahip olduğu bir arazi ile ilgili olarak ne diye Fatıma'dan belge istiyorsun? Niçin Fatıma'nın elinde bulunan bu arazi üzerinde hak iddia eden Müslümanlardan, tıpkı benden istediğin gibi, belge ve şahit istemiyorsun?... Ebu Bekir bir şey söylemeden öylece susup kaldı. Bunu gören Ömer şöyle dedi: – Ey Ali! Bizimle konuşmaya son ver. Çünkü senin sunacağın kanıtlara karşı koyabilecek güçte değiliz. Ya adil şahitler getirirsin, ya da orası Müslümanlara kalmış ganimettir; Fatıma'nın da, senin de orada herhangi bir hakkınız yoktur. İmam Ali (a.s) şöyle dedi: – Ey Ebu Bekir! Allah'ın kitabını okuyor musun? – Evet, dedi. – Peki bana: "Allah ancak siz Ehl-i Beyt'ten her türlü kötülüğü uzak tutmak ve sizi tertemiz kılmak ister." ayetinin kimin hakkında indiğini söyler misin? Bizim hakkımızda mı, yoksa başkalarının hakkında mı inmiştir? dedi. – Tabi ki, sizin hakkınızda inmiştir, dedi. Bunun üzerine Ali (a.s) şöyle dedi: – Peki, bazı kimseler Resulullah'ın (s.a.a) kızı Fatıma'nın hayâsızca bir davranışta bulunduğuna dair şahitlik etseler, Fatıma'ya ne yaparsın? Ebu Bekir: Babasından Sonra Fatıma (a.s) 179 – Diğer kadınlara uyguladığım gibi, ona da had cezasını uygularım, dedi. Ali (a.s) şöyle dedi: – O zaman, Allah katında kâfirlerden olursun. Ebu Bekir: – Niçin? dedi. Ali (a.s) şöyle cevap verdi: – Çünkü Allah'ın, onun tertemiz olduğuna ilişkin tanıklığını reddetmiş, şahitlerin onun aleyhindeki şahitliklerini dikkate almış oluyorsun. Tıpkı Allah'ın hükmünü ve Peygamber'in (s.a.a) Fedek'i Fatıma'ya ait kılan hükmünü reddedip, onun Müslümanlara kalmış bir ganimet olduğunu iddia ettiğin gibi. Oysa Resulullah (s.a.a): "Belge getirmek, iddia sahibine, yemin etmek de inkâr edene aittir." buyurmuştur. Bunun üzerine ortalık dalgalanmaya başladı ve bazıları bazılarının görüşünü reddeder biçimde bir kaynaşma meydana geldi. Sonunda dediler ki: – Allah'a andolsun, Ali doğru söylüyor.1 5- Hz. Zehra'nın (a.s) Mescid-i Nebevî'de Yaptığı Konuşma İktidar grubu Fatıma'ya Fedek'i vermemeyi kararlaştırdıklarında ve Fatıma (a.s) da bundan haberdar olduğunda, mescide giderek zulme uğradığını ilân etmeyi, insanlara bu hususta önemli bir konuşma yapmayı kararlaştırdı. Fatıma'- nın aldığı bu karara dair haber bir anda bütün Medine'ye yayıldı. Hz. Peygamber'in (s.a.a) ciğerparesi, gülü, babasının mescidinde insanlara konuşmak istiyordu. Haber Medine'- 1- el-İhticac, Tabersî, 1/234; Keşfu'l-Gumme, 1/478; Şerh-u Nehci'l-Belâğa, İbn Ebi'l-Hadid, 16/274 180 Hidayet Önderleri nin her tarafında yankılandı. İnsanlar bu önemli konuşmayı dinlemek için mescidi hıncahınç doldurdular. Abdullah b. Hasan, atalarından (hepsine selâm olsun), bu konuşmanın bir kısmını bize rivayet etmiştir. Diyor ki: Ebu Bekir ve Ömer, Fedek'i Fatıma'ya (a.s) vermeme hususunda karar alınca, Fatıma'nın bundan haberi oldu. Derhal başörtüsünü başına bağladı, cilbabını 1 (çarşafını) giyindi, hizmetçilerinden ve akrabalarının kadınlarından oluşan bir grupla birlikte harekete geçti. Yürürken, etekleri yere çekilen uzun bir elbise giymişti. Resulullah'ın (s.a.a) yürüyüşünden farksızdı yürüyüşü. Nihayet Ebu Bekir'in yanına geldi. Ebu Bekir, muhacir ve ensardan ve başkalarından oluşan bir grupla oturuyordu. Hz. Fatıma (a.s) ile diğer insanlar arasına bir perde asıldıktan sonra, (Resulullah'ın mezarı başında) oturdu ve öyle derin bir ah çekti ki, oradakiler de heyecanlanıp ağlamaya başladılar. Ağlama seslerinden mescit âdeta kaynıyordu. Bir süre bekledi. Dinleyicilerin sesleri dindikten sonra, ortalığı derin bir sessizlik kapladı. Allah'a hamd ve sena edip Resul'üne (s.a.a) salât ederek sözlerine başladı. İnsanlar tekrar ağlamaya başladılar. İnsanlar susunca yeniden konuşmaya başladı ve şöyle dedi: Hamdolsun Allah'a verdiği nimetler için. Şükürler olsun O'na, ilham ettikleri için. İlk defa var edip sunduğu engin nimetler için övgüler olsun O'na; bahşettiği eksiksiz ve bol bağışları için, sunmuş olduğu tüm nimetleri için. Nimetleri sayılmaz, lütuflarının sonsuzluğunun şükrü eda edilemez ve ebedî oluşları kavranabilmelerini imkânsız kılar. Nimetlerini daha da artırmak için insanları şükretmeye çağırmış, nimetlerini bollaştırarak kullarının kendisine hamdetmelerini is- 1- Cilbab; kadının her tarafını kaplayan geniş elbise demektir. Babasından Sonra Fatıma (a.s) 181 temiş ve (kıyamette) benzerlerine davet ederek ihsanını (salih kullara) iki kat artırmıştır. Tanıklık ederim ki, tek ve ortaksız Allah'tan başka ilâh yoktur. Bu bir sözdür ki, Allah, ihlâsı, sırf kendisine yönelik kulluğu bunun tevili (esası, özü) olarak ön görmüştür. Kalplere, ona bağlılığını yerleştirmiştir. Aklın kavrayabilmesi için tevhit düşüncesini aşikâr etmiştir. O Allah ki, gözlerin O'nu görmesi, dillerin O'nu vasfetmesi ve tasavvurların keyfiyetini algılaması imkânsızdır. Varlıkları ilk defa var etti, öncesinde var olan bir şeyden değil. Benzeyen bir örneği karşısına almadan onları meydana getirdi. Onları kudretiyle oluşturdu. Dilemesiyle onları yeşertti. Bunların olmasına da ihtiyacı olduğu için değil. Onlara şekil vermede kendisine bir faydası olduğu için değil. Sadece hikmetini gerçekleştirmek (sağlamlığını bildirmek) için; ibadetine, itaatine dikkatleri çekmek için; kudretini göstermek için, mahlûkatının kulluğunu sergilemek (ve onları kulluğa çağırmak) için, davetinin üstünlüğünü ortaya koymak için (onları var etti). Sonra kullarını intikamından uzaklaştırmak ve onları toplayıp cennetine sevk etmek için ödülü, kendisine yönelik itaatin karşılığı kıldı ve cezayı, kendisine karşı gelinmesinin karşılığı kıldı. Tanıklık ederim ki, babam Muhammed O'nun elçisidir. Onu henüz mahlûkatlar gayp âleminde gizliyken, korku veren perdelerin gerisinde koruma altındayken ve yokluk sınırının eşiğinde bulunuyorken elçi olarak göndermeden önce seçti, kendi risaleti için ayırmadan önce isimlendirdi, göndermeden önce tercih etti... Çünkü Allah, işlerin varacakları sonu bilir. Zamanın içerdiği hadiseler O'nun bilgisinin kuşatması altındadır. Olguların konumlarına dair malumat O'nun 182 Hidayet Önderleri katındadır. Allah, onu emrini tamamlamak, hükmünü yürürlüğe koymaya verdiği karar ve takdir ettiği rahmetini etkin kılmak için gönderdi. Çünkü milletlerin çeşitli dinlere bölündüklerini, ateşlere tapındıklarını, putlara kulluk sunduklarını, bildikleri hâlde Allah'ı inkâr ettiklerini gördü. Allah, babam Muhammed (s.a.a) aracılığıyla mahlûkatın içinde bulunduğu karanlıkları aydınlattı, kalpleri kıskacına alan buhranları ortadan kaldırdı, gözlerin önündeki bulut perdelerini dağıttı. Böylece insanlara hidayeti gösterdi. Onları sapıklıktan kurtardı. Onları kör iken görür kıldı. Dosdoğru dine iletti onları. Onları doğru yola çağırdı. Sonra Allah, şefkatinin ve kendisine özgü kılmanın, seçiminin bir göstergesi olarak onun ruhunu kabz etti. Onu tercih ettiğini, yanına almayı arzuladığını gösterdi. Muhammed (s.a.a), şu dünyanın sıkıntılarından rahat etmiştir; seçkin melekler tarafından kuşatılmış, gafur/bağışlayıcı olan Rabbin hoşnutluğu onu sarmış ve muktedir sultan ulu Allah'ın civarına yerleşmiştir. Allah'ın peygamberi, vahyinin emini, mahlûkatın içinde en hayırlısı ve en seçkini babam Muhammed'e salât olsun. Allah'ın selâmı, rahmeti ve bereketi onun üzerine olsun. Sonra Hz. Fatıma (a.s) orada bulunan dinleyicilere döndü ve şöyle dedi: Siz, ey Allah'ın kulları! O'nun emrinin ve yasağının muhatabısınız. Dininin ve vahyinin taşıyıcıları sizsiniz. Allah'ın kendi nefislerine emin kıldığı kimselersiniz. Allah'ın dinini diğer milletlere tebliğ etmekle yükümlüsünüz. O'ndan gelen hakkın lideri (Kur'ân) sizin içinizdedir çünkü. O, Allah'ın size sunduğu bir ahittir ve size halef olarak bıraktığı bir emanettir. O, Allah'ın konuşan kitabı, doğru söyleyen Kur'ân'ı, ışıl- Babasından Sonra Fatıma (a.s) 183 dayan nuru ve parlak ışığıdır. Kanıtları apaçık ortadadır. Sırları açıktadır. Açık yönleri de göz kamaştırıcıdır. Ona uyanlara gıpta olunur. Ona tâbi olmak, insanı Allah'ın hoşnutluğuna götürür. Onu dinlemek, kurtuluşa vesile olur. Onun aracılığıyla Allah'ın aydınlık kanıtlarına, ayrıntılı olarak açıklanmış azimet gerektiren hükümlerine, yasaklanmış haramlarına, parlak açıklamalarına, yeterli kanıtlarına, teşvik edilen faziletlerine, bağışlanmış ruhsatlarına, yazılmış şeriatlarına ulaşılır. Allah sizin için imanı, şirkten arınmak; namazı büyük günahlardan temizlenmek; zekâtı, nefsi temizlemek ve rızkı genişletmek; orucu, ihlâsı kalıcılaştırmak; haccı, dini ayakta tutmak ve adaleti, kalpleri uzlaştırmak aracı kıldı. Bize (Ehl-i Beyt'e) itaati, din için bir düzen (halkın düzene girmesi için) farz kıldı; imametimizi tefrikadan korumak için koydu. Cihadı, İslâm'ın onur ve üstünlük göstergesi; sabrı, ilâhî ödüle kavuşmaya yardımcı; marufu emretmeyi, kötülükten sakındırmayı, halkın genelinin maslahatı icabı farz kıldı. Anne ve babaya iyiliği, ilâhî gazaba uğramaktan korunmanın yolu; akrabalık bağlarını gözetmeyi, ömrün uzamasına ve sayının artmasına vesile kıldı. Kısası, kanların dökülmesini önlemek; adakları yerine getirmeyi, bağışlanmak; ölçü ve tartıyı eksiksiz yapmayı, haksızlığı ortadan kaldırmak için farz kıldı. İçki içmeyi yasaklamayı, pislikten arınma aracı kılmış; (zina vb.) iftira atmaktan uzak durmayı, lânete uğramaktan korunmak için; hırsızlığı terk etmeyi iffetliliğin ve toplumda emniyeti hâkim kılmanın bir gereği olarak farz kıldı. Allah, rablığın sırf kendisine özgü kılınmasının bir göstergesi olarak da şirk koşmayı haram kılmıştır. 184 Hidayet Önderleri "O hâlde Allah'tan gereği gibi korkup sakının. Ancak Müslüman olarak ölün." 1 "Emrettiklerine ve yasakladıklarına uymak suretiyle Allah'a itaat edin. Çünkü ancak âlim kulları Allah'- tan korkar." 2 Ardından sözlerini şöyle sürdürdü: Biliniz ki, ben Fatıma'yım ve babam da Muhammed'dir. Dönüp dönüp tekrar söylüyorum. Söylediklerimde yanlış bir şey yoktur. Yaptıklarımı, haksızlık olarak yapmıyorum. "Andolsun size kendinizden öyle bir peygamber gelmiştir ki, sizin sıkıntıya uğramanız ona çok ağır gelir. O; size çok düşkün, müminlere karşı çok şefkatlidir, merhametlidir." 3 Eğer onun soyunu araştırıp tanırsanız, kadınlarınızın değil, benim babam olduğunu; sizin erkeklerinizin değil, benim amcamın oğlunun (Ali'nin) kardeşi olduğunu görürsünüz. Gerçekten onun soyundan olmak, onunla aynı nesepten olmak çok güzeldir. O, risaleti açıklayarak tebliğ etmiş, insanları uyarmıştır. Müşriklerin yolundan, hayat tarzlarından ise yüz çevirmiştir. Müşriklerin belini kırmış, nefes borularını kesmiştir. Hikmetle ve güzel öğütle insanları Rabbinin yoluna davet etmiştir. Putları parçalamış, şirkin elebaşlarını yerle bir etmiştir. Nihayet birlikleri dağılmış olarak gerisin geri kaçtılar. Derken gece sabahından ayrıldı, hak en yalın şekliyle ortaya çıktı. Dinin lideri konuşunca, şeytanın şakşakçılarının dili tutuldu. Münafıklığın hasis temsilcisi helâk ile burun buruna geldi (nifakın tacı yere düştü). 1- Âl-i İmrân, 102 2- Fâtır, 28 3- Tevbe, 128 Babasından Sonra Fatıma (a.s) 185 Küfrün ve hak karşıtlığının düğümleri çözüldü. Karınları (oruçtan) aç, yüzleri ak toplulukla birlikte ihlâs kelimesini söylemeye başladınız. Bundan önce siz bir ateş çukurunun tam kenarında duruyordunuz. Kolayca içilen bir yudumluk su ka-dar önemsiz ve aç insanın bir kerede yutacağı az bir lokma gibi değersizdiniz. Çabuk parlayıp hemen sönüveren saman alevi gibi dayanıksızdınız. Başka toplumların ayakları altında eziliyordunuz. Develerin kirlettikleri pis su birikintilerini içiyor, tabaklanmamış bir deri parçasıydı yemeğiniz. İtilip kakılan, aşağılanan pespayelerdiniz. Çevrenizdeki toplumların sizi kapıp götürmelerinden korkuyordunuz. Bütün bunlardan ve de nice güçlü erlerin belâsına uğradıktan, Arap kurtlarına lokma olduktan ve Ehlikitab'ın azgınlarına tutsak düştükten sonra, Allah, sizi Muhammed'le (s.a.a) kurtardı. Onlar her ne zaman savaş ateşini yakmak istedilerse, Allah onu söndürdü. Ne zaman şeytan boynuzunu gösterdiyse ya da ne zaman müşriklerden bir grup ağzını açmak istediyse, kardeşini (Ali'yi) tam ortasına attı. O da onların başlarını ezmedikçe, yaktıkları fitne ateşini kılıcıyla söndürmedikçe onlardan vazgeçmezdi. O, Allah'ın zatı için var gücünü harcar, Allah'ın emri hususunda hiçbir çabadan geri durmazdı. Resulullah'a (s.a.a) yakını, Allah'ın velilerinin önderidir. Kollarını sıvamış, insanlara öğüt veriyordu. Çok çalışıyor, büyük emekler sarf ediyordu. Allah için bir iş yaptığında, kınayanların kınamasından korkmazdı. Siz ise refah içinde konforlu hayatınızı sürdürüyordunuz; rahatınız yerinde, bir eliniz yağda, bir eliniz balda olmak üzere can güvenliğine sahip olmanın keyfini çıkarıyordunuz. Bu arada başımıza bir felâket gelmesini dört gözle bekliyordunuz, bizim kara habe- 186 Hidayet Önderleri rimizin bir an önce gelmesi için sabırsızlanıyordunuz. Savaş olunca geri durur, çatışmadan kaçardınız. Allah, Peygamber'inin (s.a.a) nebiler yurduna ve seçkinler diyarına intikalini uygun görünce, içinizdeki nifak düşmanlığı açığa çıktı, din kisvesi eskidi. O güne kadar susan hainler konuşmaya başladı, adı sanı bilinmeyen kimseler öne geçmeye, batıl ehlinin soylu develeri (önderleri) böğürmeye başladılar. Bunlar sizin meydanlarınızda itibar görür oldular. Şeytan bir kez daha başını deliğinden çıkardı, sizlere fısıldadı. Gördü ki, onun çağrısına icabet etmeye dünden razısınız, ona kanmayı içinizden geçiriyorsunuz. Derken sizi kışkırttı. Baktı ki, çabuk tahrik oluyorsunuz. Sizi öfkelendirdi; hemen küplere bindiğinizi gördü. Böylece size ait olmayan bir deveye damganızı vurdunuz. Kendinize ait olmayan kaynağın başına kondunuz. Bütün bunlar, çok kısa bir sürede oldu; henüz yaramız tazeydi ve kabuk bağlamamıştı. Daha Peygamber'in na'şını kabre koymamıştık. 'Fitne çıkmasından korkuyoruz.' diyerek bu işleri kaşla göz arasında kotardınız. "Haberiniz olsun! Tam fitnenin ortasına düşmüşlerdir. Gerçekten cehennem kâfirleri kuşatmıştır."1 Heyhat! Ne oldu size? Allah'ın kitabı elinizde olduğu hâlde nereye yöneliyorsunuz? Hâlbuki Allah'ın kitabının konuları açık, hükümleri parlak, bilgileri göz kamaştırıcı, yasakları göz önünde ve emirleri apaçık ortadadır. Ama siz onu arkanıza atmışsınız. Yoksa ondan yüz mü çevirmek istiyorsunuz? Yoksa ondan başkasıyla mı hükmediyorsunuz? "Zalimler için bu ne fena bir değişmedir!" 2 1- Tevbe, 49 2- Kehf, 50 Babasından Sonra Fatıma (a.s) 187 "Kim, İslâm'dan başka bir din ararsa, bilsin ki, kendisinden asla kabul edilmeyecek ve o, ahirette ziyan edenlerden olacaktır." 1 Sonra fitnenin oluşturduğu panik biraz yatışıncaya ve kontrol edilebilir hâle gelinceye kadar kısa bir süre beklediniz. Hemen ardından fitne ateşini harlandırdınız, alevlendirdiniz. Yoldan çıkaran şeytanın telkinlerine icabet etmeye başladınız. Şeytanın, dinin göz kamaştırıcı nurunu söndürme, seçilmiş Peygamber'in sünnetini işlevsiz hâle getirme amacına yönelik vesveselerine kapıldınız. Köpük içiyoruz diyorsunuz ama, sütü de içip bitirdiniz.2 Peygamber'in (s.a.a) Ehl-i Beyt'ine ve çocuklarına zarar vermek için türlü dolaplar çeviriyorsunuz, gizli saklı plânlar kuruyorsunuz. Yüreğe saplanan bıçak gibi, ok gibi acı veren eziyetlerinize sabrediyoruz ve siz şimdi benim, babamdan miras alma hakkımın olmadığını diyorsunuz. Yoksa siz, cahiliye hükmünü mü istiyorsunuz? Kesin olarak inanan bir kavim için Allah'tan daha güzel hüküm veren kim olabilir?! Hâlâ bilmiyor musunuz? Evet, size gün gibi aşikârdır ki, ben onun kızıyım. Ey Müslümanlar! Bana kalan miras zorla elimden mi alınacak?! Ey Ebu Kuhafe'nin oğlu! Allah'ın kitabında, sen babanın mirasını alabilirsin, fakat ben alamam diye mi yazıyor? Öyleyse iğrenç bir şey yapıyorsun. Yoksa bilinçli olarak mı Allah'ın kitabını terk ettiniz, onu arkanıza attınız? 1- Âl-i İmrân, 85 2- Orijinali "teşrebûne hasven fi irtiğa" olan bu deyim, bir şeyi görünürde sergileyen ama asıl amacı başka bir şey olan kimseler için kullanılır. [Dolayısıyla şöyle bir anlam kastedilmiş olabilir: "Beytülmali gizlice dilediğiniz şekilde harcıyorsunuz."] 188 Hidayet Önderleri Çünkü Allah'ın kitabında: "Ve Süleyman Davud'a mirasçı oldu." 1 deniliyor. Zekeriyya Peygamber'in (a.s) oğlu Yahya'dan söz edilirken de şöyle deniyor: "Bana bir veli lütfet ki, bana ve Yakub'un soyuna mirasçı olsun." 2 Ve yine şöyle buyurmuştur: "Allah'ın kitabında akrabaların bazıları, bazılarına (miras hususunda) daha evlâdır." 3 Yine buyurmuştur ki: "Allah size, çocuklarınız hakkında, erkeğe, kadının payının iki misli (miras vermenizi) emreder." 4 Yine buyurmuştur ki: "Eğer bir hayır (mal) bırakıyorsa, baba ve annesine ve yakınlarına verilmesi için adalet ve iyilik üzere vasiyet etmek takva sahipleri için bir borç olarak yazılmıştır." 5 Ama siz, benim bir payımın olmadığını, babamın mirasını alamayacağımı, onunla benim aramızda bir akrabalık olmadığını iddia ediyorsunuz. Yoksa Allah özel olarak size bir ayet indirdi de babamın, miras ayetinin hükmünün dışında tutulmasını mı emretti? Yoksa, her biri başka bir dine mensup iki kişi birbirlerine mirasçı olamazlar mı demek istiyorsunuz? Acaba ben ve babam aynı dinin mensupları değil miyiz? Siz Kur'ân'ın özel nitelikli hükümlerini ve genel nitelikli hükümlerini babamdan ve amcamın oğlundan (Ali'den) daha mı iyi bileceksiniz? Fedek'i hazır süslenmiş olarak al. Ama haşredildiğin gün karşına çıkacağını bil. Allah ne iyi hakemdir! Ve Muhammed (s.a.a) ne iyi önderdir! Kıyamette buluşuruz. Kıyamet kopunca batıl ehli olanlar büyük bir 1- Neml, 16 2- Meryem, 60 3- Enfâl, 75 4- Nisâ, 11 5- Bakara, 180 Babasından Sonra Fatıma (a.s) 189 hüsrana uğrayacaklardır. O zaman pişmanlık da size bir fayda sağlamayacaktır. Her haberin gerçekleştiği bir zaman vardır. "Rezil eden azabın kime geldiğini göreceksiniz. Kimin kalıcı azaba mahkûm olduğunu da." 1 Sonra ensara taraf baktı ve şöyle dedi: Ey yiğitler topluluğu! Ve ey dinin yardımcıları ve İslâm'ın koruyucuları! Bana yapılanlara karşı içinde bulunduğunuz bu gaflet nedir? Uğradığım zulme karşı bu uyuşukluk da neyin nesi? Babam Resulullah (s.a.a) şöyle demiyor muydu?: "Kişinin saygınlığı çocuklarında devam eder." Ne çabuk bozuldunuz? Bu aceleniz ne? Şu anda maruz kaldığım eziyetleri savma gücünüz var oysa. İstediğimi ve istemeye devam ettiğimi geri alacak kudrete sahipsiniz. Yoksa: "Muhammed öldü!" mü diyorsunuz? Evet, onun ölümü boşluğu doldurulmayacak, çatlağı kapatılmayacak, gediği doldurulmayacak denli büyük bir felâkettir. Onun kaybından dolayı yeryüzü karanlığa gömüldü. Güneşin, ayın yüzü tutuldu. Onun ölümüyle meydana gelen felâket yüzünden yıldızlar söndüler. Ümitler suya düştü, dağlar ürperdi; dokunulmazlıklar, mahremiyetler çiğnenir oldu. Onun ölümüyle birlikte hürmetlere riayet eden kalmadı. Bu, Allah'a andolsun, büyük bir felâkettir. Korkunç bir musibettir. Onun gibi bir felâket görülmüş değildir, şu dünyada onun gibi bir musibet bir daha yaşanmayacaktır. Sizin evlerinizde okunan Allah'ın kitabı bunu duyurmuştu. Bundan önce Allah tarafından gönderilen nebi ve resullerin başlarına neler geldiğini ve bu, değişmez bir hüküm ve kesin kazadan ibaret idi: 1- Hûd, 39 190 Hidayet Önderleri Muhammed bir elçidir. Şimdi o ölür veya öldürülürse, topuklarınız üzere gerisin geri mi döneceksiniz? Kim topukları üzere dönerse, Allah'a hiçbir zarar veremez. Allah şükredenlerin ödülünü verecektir.1 Ah Kıyleoğulları, 2 ah! Babamın mirası talan mı edilecek? Hem de ben sizin gözlerinizin önünde duruyorken, sesimi duyabiliyor iken? Meclislerde, toplantılarda davet edildiğiniz hâlde öylece susup bakacaksınız? Şaşkınlık, elinizi-kolunuzu bağlayacak mı? Gerekli sayınız ve donanımınız olduğu hâlde? Gücünüz ve araçlarınız, silâhlarınız ve kalkanlarınız olmasına rağmen size ulaşan çağrıya karşılık vermeyecek misiniz? İmdat çağrısını duyduğunuz hâlde yardıma koşmuyorsunuz. Hâlbuki sizler yiğit ve savaşçı insanlar olarak bilinirsiniz, hayırla ve iyilikle anılırsınız. Sizler ki biz Ehl-i Beyt için seçilmiş seçkinlersiniz, beğenilmiş hayırlı kimselersiniz. Araplarla savaştınız, zorluklara ve ağır koşullara katlandınız. Milletlerle vuruştunuz, nice yiğitlerle savaştınız. Sizler sürekli bizimleydiniz, bizimle birlikte hareket ederdiniz. Biz emreder, sizler emrimizi hep yerine getirirdiniz. Derken İslâm değirmeni bizim eksenimizde dönmeye, günlerin bereketi, nimet ve rızk akmaya başladı. Şirkin soluğu kesildi, iftiranın coşkusu dindi ve küfrün ateşi söndü. Kargaşa çağrısı sustu. Dinin düzeni egemen oldu. Şu hâlde, gerçek açıklandıktan sonra neden bir kenara çekildiniz? Her şey açıklandıktan sonra neden gizlediniz? Karar verdikten sonra sözünüzden döndünüz? İmandan sonra şirke düştünüz? 1- Âl-i İmrân, 144 2- Evs ve Hazreç kabileleri Babasından Sonra Fatıma (a.s) 191 Verdikleri sözü bozan, Peygamber'i yurdundan çıkarmaya kalkışan ve ilk önce size karşı savaşa başlamış olan bir kavme yazıklar olsun! Yoksa onlardan korkuyor musunuz? Eğer gerçekten müminler iseniz, bilin ki, Allah, kendisinden korkmanıza daha lâyıktır.1 Dikkat edin! Ben, sizin rahat ve konforlu hayata dört elle sarıldığınızı (bu rahatınızı bozmamak adına ses çıkarmadığınızı) görüyorum. Hilâfete daha lâyık olanı, ondan uzaklaştırdınız. Rahatınız ve keyfinizle baş başa kaldınız. Darlıktan kaçıp genişliğe sığındınız. Böylece daha önce içinize aldığınız şeyleri attınız. Oysa siz bu şeyleri kolaylıkla sindirmiştiniz. Siz ve yeryüzünde bulunan herkes inkâr etse de, Allah ganidir ve övgüye lâyıktır.2 Haberiniz olsun! Ben, yüreğinizi kaplayan sevinci, kalplerinizi kaplayan hainliği bilerek bu sözleri söyledim. Ama bu sözler; keder ve hüznün kapladığı nefsin galeyanı, öfkenin dışa vurması, canın iyice zayıflaması, göğsün içindekileri artık saklayamaması kabilinden sözlerdir. Önünüze somut kanıtlar koyma amacına yöneliktirler. Varın siz onu (hilâfeti) sırtlanın; hep sırtınızda bir yara gibi kalacaktır. Zayıf karakterinizin bir göstergesi ve utanç lekeniz olacaktır. Cebbar olan Allah'ın gazabının ve ebedî rezilliğin damgası olarak alnınızda kalacaktır. Allah'ın tutuşturulmuş ve kalplere sirayet eden ateşine sürükleyecektir sizi. (Bilin ki,) yaptıklarınız Allah'ın gözünün önündedir. "Zalimler yakında hangi inkılâpla devrileceklerini bileceklerdir." 3 Ben, sizi önünüzdeki bir azaba karşı 1- Tevbe, 13 2- İbrâhîm, 8 3- Şuârâ, 227 192 Hidayet Önderleri uyaran uyarıcının kızıyım. Öyleyse yapın yapacağınızı, biz de yapacağız. Bekleyin bakalım, biz de beklemekteyiz. Bu konuşmadan sonra Ebu Bekir, kafaları karıştırmaya, meseleyi çarpıtmaya başladı; pozisyonunu güçlendirmek maksadına yönelik olarak çeşitli manevralar yaptı. Dedi ki: Ey Resulullah'ın kızı! Hiç şüphesiz senin baban, müminlere karşı yumuşak, cömert, şefkatli ve merhametli idi. Kâfirlere karşı elem veren bir azap ve büyük bir ceza gibiydi. Eğer babanın soyunu araştıracak olursak, elbette başka kadınların değil, senin onun kızı olduğunu; başka dostların değil, senin eşinin onun kardeşi olduğunu göreceğiz. O, senin eşini bütün dostlarına tercih etmiş, her büyük olayda ona yardımcı olmuştu. Sizi ancak bahtiyar kimse sever ve size ancak bedbaht, mutsuz ve haktan uzak kimseler buğzeder. Çünkü siz Resulullah'ın (s.a.a) soyusunuz. Soylu seçkinlersiniz. Bize hayır üzere yol gösterdiniz. Bizi cennete giden yollara ilettiniz. Ve sen ey bütün kadınların en hayırlısı! Ey peygamberlerin en üstününün kızı! Hiç şüphesiz söylediğin sözler doğrudur. Aklının genişliği bakımından herkesten öndesin. Senin hakkından vazgeçilmez ve doğruluğunun önüne set çekilmez. Allah'a yemin ederim ki, Resulullah'ın (s.a.a) görüşüne düşmanlık etmedim ve sadece onun izniyle hareket ettim. Bir lider halkına yalan söylemez. Ben şahitlik ediyorum -şahit olarak Allah yeter- ki Resulullah'ın (s.a.a) şöyle dediğini duydum: "Biz peygamberler topluluğu, altın, gümüş, ev ve gelir getiren mülk miras bırakmayız. Sadece kitap, hikmet, ilim ve nübüvveti miras bırakırız. Bizden geriye kalan kazanç üzerinde, yöneticinin kendi hükmüne göre tasarrufta bulunması gerekir." Babasından Sonra Fatıma (a.s) 193 Senin almaya çalıştığın atlar ve silâhlarla Müslümanlar kâfirlere karşı savaşacak, yoldan çıkan günahkârları cezalandıracaklardır. Bu hususta Müslümanlar arasında görüş birliği vardır ve ben tek başıma bu kararı almadım. Ben görüşünü zorla dayatan biri değilim. İşte benim durumum ve malım ortadadır. Hepsi senindir ve önüne serilmiştir. Hiçbir şey senden esirgenmeyecektir. Senden saklanmayacaktır. Sen ki, babanın ümmetinin önderisin, seyyidesisin. Çocuklarının şecere-i tayyibesisin (temiz ağacısın). Senin faziletini reddetmeyiz. Senin aslın ve soyun inkâr edilemez. Benim sahip olduğum kişisel malım ile ilgili ne karar verirsen, derhal uygulanacaktır. Sence ben bu hususta babana muhalefet etmiş olabilir miyim? Bunun üzerine Fatıma (a.s) şöyle dedi: Suphanallah! Babam Allah'ın kitabına karşı çıkmaz ve onun hükümlerine muhalefet etmezdi. Bilakis Kur'ân'ın izinden giderdi, surelerini takip ederdi. Yoksa siz ona yalan isnat ederek hainlikte mi birleşiyorsunuz?! Onun vefatından sonraki bu tavrınız, hayattayken başına açılan gailelere benziyor gibi. İşte Allah'ın kitabı adil bir hakemdir. Söyledikleri kesin çözüme bağlayıcı hükümdür. Diyor ki: "Bana ve Yakub soyuna mirasçı olacak..." 1 Yine diyor ki: "Süleyman Davud'a mirasçı oldu." 2 Yüce Allah, adaletli taksimatı öngören açıklamaları yapmış, feraiz ve mirasa ilişkin hükmünü yasalaştırmıştır. Bu mirasta erkeklerin ve kadınların pay almasını mubah kılmıştır. Batıl ehlinin bütün gerekçelerini ortadan kaldırmış, geçmişlerin tüm zan ve kuşkularını gidermiştir. "Hayır, nefis- 1- Meryem, 6 2- Neml, 16 194 Hidayet Önderleri leriniz size kötü bir şey telkin etmiş bulunuyor. Bana düşen güzel bir sabırdır. Sizin yakıştırmalarınıza karşı Allah'tan yardım istenir." 1 Ebu Bekir dedi ki: Allah ve Resulü doğru söylemiştir. Resulullah'ın kızı da doğru söylemektedir. Sen, hikmet madenisin, hidayet ve rahmetin kaynağı, dinin temeli, kanıtların pınarısın. Senin doğruluğunu uzak görmem ve konuşmanı da nahoş karşılamam. Şu Müslümanlar benimle senin aramızda şahit olsunlar. Yüklendiğim görevi onlar bana yüklediler. Aldığım kararı onların ittifakıyla aldım. Bu kararı alırken büyüklenmedim, zorba bir tutum takınmadım. Kimseyi etkilemeye çalışmadım. Onlar buna şahittirler. Bu, Ebu Bekir'in, Müslümanların duygularını bastırma ve Hz. Fatıma'ya (a.s) destek olma noktasında görüşlerini çarpıtma hususunda gerçekleştirdiği ilk girişimdi. Böyle yaparken esas yöntemi, zihinleri bulandırmak ve yapıcı, iyi bir görüntü vermekti. Resulullah'ın (s.a.a) sünnetine uyduğunu göstermekti. Bunun ardından Hz. Fatıma (a.s) halka döndü ve şöyle dedi: Batıl söylemlere hemencecik aldanan, çirkin ve zararlı fiillere derhal göz yuman Müslümanlar topluluğu! Kur'ân'ı hiç düşünmez misiniz? Yoksa kalplerin üzerine kilitler mi vurulmuş? Hayır, hayır! Kalpleriniz kirlenmiştir. Ne de kötüdür amelleriniz! Kulaklarınız ve gözleriniz iptal edilmiş âdeta. Yaptığınız tevil ne kötü! Ne biçim görüş belirtmişsiniz?! Bu nasıl istişaredir?! Hakkı gasp edişiniz ne kötü! Allah'a yemin ederim ki, bunun ne denli ağır bir yük, ne denli taşınmaz bir vebal olduğunu göreceksiniz. Önünüzdeki perde kal- 1- Yûsuf, 18 Babasından Sonra Fatıma (a.s) 195 dırılıp zorlukların gerisindeki hakikat ortaya çıktığı gün… Rabbiniz katında sizin için tahmin edemediğiniz şeylerle karşılaştığınız gün... O zaman batıl ehli olanlar büyük bir hüsrana uğrayacaklardır.1 Sonra Hz. Peygamber'in (s.a.a) kabrine yöneldi ve şunları söyledi: Senden sonra ne haberler var, ne musibetler! Ağır gelmezdi; bunlara tanık olsaydın eğer. Biz seni yitirdik, yağmuru yitiren yer gibi Kavmin bozuldu, sen gittin gideli. Her ailenin bir yakınlığı, bir menzili, değeri var Allah katında, en aşağıdan en yakına kadar. İçlerindeki kini bize göstermeye başladı nice adamlar Sen gittiğin ve seni bağrına bastığı için topraklar. Surat asmaya başladı, bizi küçümser oldu çok kişi bizi görünce Tüm yeryüzü gasp edilmiş oldu sen gidince Sen dolunaydın, aydınlatan nurdun bizce İzzet sahibi Allah katından sana inerdi kitaplar. Bize eşlik ederdi Cebrail ayetlerle Sen gittin hayır gizlendi perdelerle Ah! Ne olurdu, senden önce buluşsaydık ölümle! Sen gittin, senden gelmez oldu kitaplar.2 1- Mü'min, 78 2- el-İhticac, 1/253-279, Usve Yayınları 196 Hidayet Önderleri Hz. Zehra (a.s) hakkı en açık bir şekilde ortaya koyduğu konuşmasına son verdi. Halifeden açıklama istedi ve onun plânlarını apaçık kanıtlarla ve sağlam ve parlak belgelerle çürütüp utanç verici bir duruma soktu. İslâm'ın istediği gerçek halifenin erdemlerini, olması gereken kemalatını açıkladı. Bunun üzerine ortam gerginleşti. Genel kanaat Fatıma'- nın (a.s) lehine değişti. Ebu Bekir ise köşeye sıkışmıştı, kendini çıkmaz bir sokakta görüyordu. İbn Ebi'l-Hadid der ki: Bir gün Bağdat'taki Batı Medresesi'nin müderrisi olan İbnu'l-Farukî'ye sordum: – Fatıma doğru mu söylüyordu? – Evet, dedi. – Peki, doğru söylediği hâlde, Ebu Bekir niçin ona Fedek arazisini vermedi? dedim. Güldü, sonra çok hoş bir cevap verdi: – Eğer o gün Fedek'i sırf Fatıma'nın, o arazinin kendisine ait olduğunu iddia etmesinden dolayı ona verseydi, yarın da ona gelecek ve kocası adına halifelik makamını isteyecekti ve Ebu Bekir'i makamından uzaklaştırmış olacaktı. Bu noktadan sonra herhangi bir mazeret ileri sürüp karşı durmak mümkün olmazdı. Ve o, ne söylerse söylesin her iddiasında doğru kabul edilecekti. Onun ileri sürdüğü bir hususta kanıta ve tanığa gerek olmayacaktı. 1 Fatıma'nın (a.s) Konuşmasına Halife'nin Gösterdiği Tepki Meclis bir anda karıştı, gürültüden kimse kimseyi duymuyordu. İnsanlar ağlar hâlde dağılmaya başladılar. Herkesin dilinde Hz. Zehra'nın (a.s) konuşması vardı. 1- Şerh-u İbn Ebi'l-Hadid, 16/284 Babasından Sonra Fatıma (a.s) 197 Neticede, Ebu Bekir tehditler savurmaya ve göz korkutmaya başladı. Rivayet edilir ki: Ebu Bekir, Zehra'nın (a.s) konuşmasının insanlar üzerinde bıraktığı etkiyi görünce, Ömer'e şöyle dedi: – Ellerin bağlansın! Beni bıraksan olmaz mı? Belki böylece rüzgâr diner ve yırtık da kapanmış olur! Böylesi bizim için daha isabetli değil mi? Ömer şu karşılığı verdi: – Eğer ona taviz verirsen, bu otoritenin zayıflaması ve emirlerinin ciddiye alınmaması sonucunu doğurur. Ben sadece sana acıyorum. Ebu Bekir dedi ki: – Yazıklar olsun sana! Muhammed'in kızını ne yapacağız? Bütün insanlar onun ne istediğini ve bizim nasıl ona kalleşlik yaptığımızı biliyorlar? Ömer dedi ki: – Bu suyun kabarması gibi bir şeydir. Biraz sonra çekilir, eski mecrasına döner, hiç olmamış gibi olur. Bunun üzerine Ebu Bekir elini Ömer'in omzuna vurdu ve şöyle dedi: – Nice sıkıntıları giderdin ey Ömer! Sonra insanları cemaat namazına çağırdı. Herkes toplandı. Ebu Bekir minbere çıktı ve şöyle dedi: Ey insanlar! Şu her dedikoduya inanmak da nedir? Bu gibi arzular Resulullah (s.a.a) döneminde var mıydı? Bir şey duyan varsa söylesin. Bir şeye tanık olan varsa konuşsun. [Ama şıracının şahidi bozacı gibi bir durum var ortada.] O, şahidi kuyruğu olan bir tilkiye benzemektedir. O ki, her fitneyi beslemekte ve şöyle demektedir: "Yaşlandıktan sonra bir daha onu (fitneyi) gençleştirin!" Zayıflardan yardım istiyorlar. Kadınların arkası- 198 Hidayet Önderleri na sığınıyorlar. Tıpkı Ümmü Tıhal1 gibi, onun için ailesinin en sevimlisi azgınlıktır. Haberiniz olsun! Eğer ben istersem konuşurum. Eğer konuşursam, açık seçik söylerim. Ama bana karışılmadığı sürece de susarım. Sonra ensara döndü ve şöyle dedi: Ey ensar topluluğu! Sizden bazı beyinsizlerin sözlerini duydum. Herkesten daha çok siz Resulullah (s.a.a) dönemindeki gibi davranmaya lâyıksınız. Çünkü Resulullah (s.a.a) size geldi ve siz de onu barındırdınız, ona yardım ettiniz. Haberiniz olsun! Ben, içimizde bunu hak etmeyenlere elimi ve dilimi uzatacak değilim. Ardından minberden indi. 2 İbn Ebi'l-Hadid şöyle der: Bu konuşmayı Nakib Ebu Yahya Cafer b. Ebî Yahya b. Ebî Zeyd el-Basrî'ye okudum ve dedim ki: – Burada kimi ima ediyor? Dedi ki: – İma etmiyor, açıkça işaret ediyor. Dedim ki: – Eğer açıkça işaret etseydi, sana sormazdım. Bunun üzerine güldü ve şöyle dedi: – Ali b. Ebu Talib'i ima ediyor. Dedim ki: – Peki, ensar ne söylüyordu ki, böyle bir konuşma yapma gereğini duydu? Dedi ki: – Ali'nin sözlerini söylüyorlardı. Bu yüzden, işin aleyh- 1- [O dönemdeki Arapların arasında fuhuş yapmakla bilinen kötü bir kadın.] 2- Delalilu'l-İmame, Taberî, s.39 Babasından Sonra Fatıma (a.s) 199 lerine bozulmasından korktu ve bir daha bu sözleri tekrarlamalarını yasakladı. 1 Ümmü Seleme'nin, Fatıma'nın (a.s) Hakkını Savunması Hz. Fatıma'nın (a.s) mescitte yaptığı konuşmadan ve Ebu Bekir'in bu konuşmanın ardından söylediği sözlerden sonra, Ümmü Seleme (r.a), Fatıma'ya (a.s) yapılanları duyunca şöyle dedi: Resulullah'ın (s.a.a) kızı Fatıma (a.s) gibi birisine mi bunlar söyleniyor? Allah'a yemin ederim ki, o, insanlar arasında bir cennet hurisidir. Canın nefesi gibidir. Takva sahiplerinin bağrında yetişmiştir. Meleklerin elinde büyümüştür. Tertemiz kimselerin kucağında yetişmiştir. En güzel bir şekilde gelişmiştir. En güzel terbiye üzere eğitilmiştir. Siz, Resulullah'ın (s.a.a), onu mirasından yoksun bıraktığını ve ona bunu bildirmediğini mi iddia ediyorsunuz? Oysa yüce Allah şöyle buyurmuştur: "Yakın akrabalarını uyar." Sizce Resulullah (s.a.a) onu uyardığı hâlde, o böyle bir istekte mi bulunuyor? Oysa kadınların en hayırlısı ve gençlerin efendilerinin annesi, Meryem'in dengidir. Babasının sayesinde Rabbinin risaletleri kemale ermiştir. Allah'a yemin ederim ki, Resulullah (s.a.a) onu sıcaktan ve soğuktan korurdu. Onun için sağ kolunu yastık ve sol kolunu da yorgan yapardı. Yavaş olun! Resulullah (s.a.a) gözünüzün önündedir. Yarın Allah- 'ın huzuruna döneceksiniz. Vah olsun sizlere! Yakında bileceksiniz. 1- Şerh-u Nehci'l-Belâğa, İbn Ebi'l-Hadid, 16/215 https://t.me/caferilikcom www.caferilik.com 200 Hidayet Önderleri Denildiğine göre, bu konuşmasından dolayı Ümmü Seleme'nin o seneki maaşı kesildi.1 Hz. Fatıma'nın, Hz. Ali'ye Şikâyette Bulunması Hz. Zehra, topluluğa yaptığı konuşmayı tamamladıktan sonra, Resulullah'ın (s.a.a) kabrinin başında ağlamaya başladı. O kadar ağladı ki gözyaşlarından kabir ıslandı. Sonra evine çekildi. Emirü'l-Müminin (a.s), onun dönmesini, çıkagelmesini bekliyordu. Zehra (a.s) eve gelince Emirü'l-Müminin'e (a.s) şunları söyledi: Ey Ebu Talib'in oğlu! (Ana rahmindeki) cenin gibi dizlerini kucaklamışsın, töhmetliler gibi çömelip kalmışsın. Sen ki savaş meydanlarında, savaş erlerini alt ederdin, şimdi ne oldu da kanatları yolunmuş bir kuş sana ihanet etti. Şu Ebu Kuhafe'nin oğlu, babamın bağışını, oğullarımın rızkını benden zorla alıyor. Açıkça bana karşı çıktı, onu benimle konuşurken inatçı ve sert bir hasım olarak gördüm. Ensar, bana yardımını esirgedi, muhacirler ise akrabalık bağını benim hakkımda gözetmediler. Toplum, bana reva görülen muameleye göz yumdu; ne beni savundular, ne de haksızlıklara engel oldular. Öfkeli olarak çıkmıştım evden, gururu kırılmış ve zelil olarak geri döndüm. Yoksa sen, keskinliğini yitirdiğin gün, boyun mu eğdin? Kurtları avlardın, şimdi topraklara mı yatıyorsun? Konuşmaktan geri durmadın ve batıla hiçbir zaman destek olmadın. Artık benim bir seçeneğim yok. Keşke aşağılanmadan önce, zillete düşürülmeden ölseydim! Sen beni desteklesen de, desteklemesen de, 1- Delalilu'l-İmame, Taberî, s.39 Babasından Sonra Fatıma (a.s) 201 yardımcım Allah'tır. Ah çekerim, her gün doğumunda. Dayanağım öldü. Güçsüz hâle düştüm. Şikâyetim babamadır. Derdimi Rabbime iletiyorum. Allah'ım! Senin gücünden ve kudretinden daha şiddetlisi, senin azabın ve tepelemenden daha keskini yoktur. Emirü'l-Müminin (a.s) şöyle dedi: Senin ah çekmen gerekmez. Asıl ah çekmesi gereken, sana hınç duyandır. Ey seçilmişin kızı! Ve ey peygamberliğin bakiyesi! Heyecanına hâkim ol, sakin ol biraz! Ben dinimde gevşekliğe düşmediğim gibi, yapabilirliğim hususunda da yanılgıya düşmüş değilim. Eğer istediğin yeterli rızık ise, senin rızkın garanti edilmiştir. Sana kefil olan da güvenilirdir. Senin için hazırlanan, senden alınandan daha hayırlıdır. Öyleyse sadece Allah ile yetin. Bunun üzerine Fatıma (a.s): "Allah bana yeter!" dedi ve sustu. 6- İlişkileri Kesme İlânı Hz. Fatıma (a.s), yaptığı bu konuşmayla yetinmedi. Tam tersine, cihadını sürdürdü. Bu aşamadan sonra, Ebu Bekir'le konuşmama yolunu seçti ve herkesin önünde: "Allah'a yemin ederim ki, yaşadığım sürece seninle bir tek kelime konuşmayacağım." dedi.1 Fatıma (a.s), sıradan bir insan değildi. Bu yüzden, halifeyle ilişkilerini kesmesi, etkilenmeyecek, önemsenmeyecek, üzerinde durmaya değmeyen bir davranış olarak algılanamazdı. Fatıma (a.s), Peygamber'in (s.a.a) en aziz evlâdı ve sevgilisiydi. Hz. Peygamber'in (s.a.a) ona gösterdiği özen, ona karşı beslediği sevgi kimseye gizli değildi. O, Peygam- 1- Keşfu'l-Gumme, 1/477 202 Hidayet Önderleri ber'in (s.a.a) hakkında: "Fatıma benim bir parçamdır, onu inciten beni incitmiş olur." dediği Fatıma'ydı. Haber yavaş yavaş yayılmaya başladı: Hz. Peygamber'in (s.a.a) kızı Fatıma (a.s), Ebu Bekir'e kızgındır ve onunla konuşmuyor!... Bu haberi Medine'nin içinde ve dışında uzak-yakın herkes duydu. Birbirlerine sormaya başladı insanlar. Gün be gün halifeye duydukları kin ve nefret artıyordu. Halife, birkaç kere ilişkileri normale döndürmek ve Hz. Zehra (a.s) ile barışmak için girişimde bulunduysa da, o, cihadını sürdürdü ve mazlum bir şehit olarak Rabbinin huzuruna çıkıncaya kadar direnişini kararlılıkla devam ettirdi. Fedek'in Sembolik ve Siyasal Anlamı İmam Ali ve Zehra'nın (a.s) İslâm hilâfetini sapıklık mecrasından çıkarıp yeniden normal çizgisine yerleştirmek için başlattıkları doğrultma hareketi, çeşitli görünümlere ve değişik yöntemlere göre gelişiyordu. Hz. Zehra (a.s), açık siyasal cepheye önderlik ediyordu. İmam Ali'nin (a.s) hilâfet hakkını talep etmede değişik üsluplara başvuruyordu. Bunlardan biri de Fedek arazisini istemekti. Hatta Fedek arazisini talep ederken de değişik yöntemlere başvurduğu oluyordu. Objektif bir araştırmacı, mücadelenin adımlarını, gelişimini ve Hz. Fatıma'nın (a.s) bu mücadelede benimsediği hareket biçimlerini incelediği zaman, bunun bir toprak isteme meselesi olmadığını anlar. Bilakis, bunun ötesinde çok daha geniş kapsamlı bir kavramın, bir anlayışın yattığını görür. Gerisinde devrime yol açan, gasp edilmiş bir hakkı geri almayı, büyük ve görkemli bir onuru sahibine iade etmeyi; ters yüz olmuş, asıl mecrasından çıkmış bir ümmeti normal çizgisine çekip doğrultmayı hedefleyen sağlam bir amacın yattığını gözlemler. Babasından Sonra Fatıma (a.s) 203 İşte iktidar grubu bunu fark etti. Bu yüzden, gelmekte olan tehlikeye karşı koymak ve mevziini korumak için bütün gücünü kullanmakta tereddüt etmedi. Fedek olayıyla ilgili hangi tarihî metni incelersek inceleyelim, bunun maddî bir çekişme ya da dar anlamıyla ve sınırlı realitesiyle bir Fedek ihtilâfı olmadığını görürüz. Bilakis bu, sapkın yönetimin temellerine yönelmiş bir devrimdi. Fatıma'nın (a.s), bütün ufuklara ulaşmasını istediği bir haykırıştı. Ki Sakife günü atılan temeller sarsılsın, parçalansın. Hz. Fatıma'nın, mescitte muhacir ve ensar topluluklarının önünde halifeye karşı yaptığı konuşmayı incelememiz, bu hususu ispatlamak için yeterlidir. Çünkü o, bu konuşmasının büyük bir kısmında İmam Ali'yi (a.s) övüyor, sırf İslâm'a hizmet maksadıyla yaptığı cihadı övgüyle zikrediyor; insanlar arasında Allah'ın vesileleri, seçkin hüccetleri, kutsiyetinin ve hüccetinin temsilcileri, hilâfet ve yönetimde peygamberlerinin vârisleri olarak tanıttığı Ehl-i Beyt'in (a.s) şer'î hakkını tescil ediyor. Hz. Fatıma (a.s) Müslümanların, içinde bulundukları gaflete, düşünmeden ve alelacele yaptıkları seçimin kötülüğüne, hidayete erdikten sonra topuklarının üzerinden geri döndüklerine dikkatlerini çekmeye; susuzluklarını giderecek berrak kaynağın dışındaki kaynaklardan beslendiklerini, yö-netimlerini lâyık olmayanlara teslim ettiklerini anlatmaya çalıştı. Büyük bir fitnenin içine düştüklerini göstermek istedi. Hilâfet ve imamet meselesine dair hüküm verirken, Allah'ın kitabını terk etmeye ve ona muhalif hareket etmeye kendilerini iten etkenleri gözler önüne sermeyi amaçladı. Dolayısıyla asıl hedefin, en yüksek amacın konusuyla ilintili olan miktar dışında, mesele, bir mirasın taksimi veya bir bağışı almak meselesi ya da bir gelir kaynağını veya bir 204 Hidayet Önderleri evi talep etmek meselesi değildi. Bilakis, Hz. Zehra (a.s) nazarında bu, İslâm ve küfür, iman ve nifak meselesiydi. Nass ve şûra meselesiydi. Bu yüce ve açık siyasî tavrının aynısını, kendisini ziyarete gelen muhacir ve ensar kadınlarına yaptığı konuşmada da görüyoruz. Onlara açık bir şekilde, hâkim zümrenin iktidara gelişiyle birlikte hilâfet kurumunun şer'î çizgisinden saptığını söylemişti. Bu tavrının, duygusal bir tepkiden, açığa çıkma fırsatını bulmuş gizli kinlerin deşarjından ibaret olmadığına vurgu yaparak insanların, yönetimi, Allah ve Resulü'nün emrettiği kimseye teslim etmeleri, yönetimin dizginlerini İmam'a (a.s) vermeleri durumunda kuşkusuz Allah'ın rızasına ve dünya ve ahiret mutluluğuna ulaşacaklarına dikkat çekmişti. En güçlü zanna göre, Hz. Zehra (a.s), doğruluğundan asla kuşku duymayan İmam'ın (a.s) Şiası ve seçkin arkadaşları içinde, vereceği tanıklıkla İmam Ali'nin (a.s) tanıklığını pekiştirecek, Halife'nin, Fedek'in Fatıma'ya (a.s) ait olduğunu gösteren bir belge getirilmesini istemesi dolayısıyla, bu belgenin teminini sağlayacak adımları atacak kimselerin olduğunu biliyordu. Bu da açık bir şekilde gösteriyor ki, Hz. Fatıma'nın (a.s) o çok iyi bildikleri yüce hedefi, sadece kendisine verilen bir bağışı veya geçim kaynağı olacak bir mirası ispat etmek değildi. Tam tersine Fatıma'nın (a.s) gayesi Sakife komplosunu etkisiz hâle getirmekti. Bu amaç ise, Fedek ile ilgili bir kanıt/ şahit ileri sürmekle gerçekleşebilecek bir şey değildi. Çünkü o zaman, mesele küçük bir olayla sınırlandırılmış olacaktı. Aksine, Fatıma'nın (a.s) amacı, halkın dikkatini, onların saptıklarına, doğru yoldan uzaklaştıklarına çekmekti. Belki o zaman kendilerine gelebilir, doğruyu bulabilirlerdi. Tercihlerini daha güzel bir şekilde yapıp, hayat tarzlarını düzeltirlerdi. Babasından Sonra Fatıma (a.s) 205 Aynı şekilde Hz. Fatıma'nın (a.s) konuşmasını tamamlayıp mescitten çıktıktan sonra, iktidar grubunun ne kadar korktuğunu ve pozisyonunu korumak için nasıl ısrarla çabaladığını ve halkın zihnini bulandırmak için ne tür girişimlerde bulunduğunu da biliyoruz. Halife'nin tepkisi, bütün bunları en somut şekliyle ortaya koymaktadır. Bu, Hz. Zehra (a.s) ile Halife'nin kavgasının temellerine ışık tutan bir olgudur. Halife, Fatıma'nın (a.s) çabasının sadece bir bağışla veya mirasla ilgili olmadığını; bunun, siyasî bir savaş, İmam Ali'- nin (a.s) gasp edilmiş hakkı için verilen bir siyasal mücadele olduğunu; amacının da, ümmetin varlığının devamı açısından, Halife ve arkadaşlarının, İslâm dünyasında gerektiği doğal konumundan uzaklaştırmak istedikleri İmam Ali'nin (a.s) ne denli büyük bir rol oynadığını gözler önüne sermek olduğunu anlamıştı. Bu yüzden Halife'nin, Fatıma'nın (a.s) konuşmasına cevap verirken İmam Ali'ye (a.s) saldırdığını, onu tilki olarak vasfettiğini, her türlü fitnenin hazırlayıcısı ve kışkırtıcısı olduğunu söylediğini, Fatıma'nınsa onun kuyruğu olduğunu ifade ettiğini görüyoruz. Halife, Fatıma'ya (a.s) cevap verirken miras konusuna hiç değinmemişti. Şunu da belirtelim ki, Fatıma (a.s), Fedek arazisi elinden zorla alındıktan sonra, miras ile ilgili olarak Halife'yle tartıştı. Fatıma'nın (a.s) görüşüne göre halife haksız yere iktidara gelen biri olduğu hâlde, miras konusunda gidip onun görüşüne başvuracak değildi. Öyleyse miras talebinin, Halife'nin Fatıma'ya karşı işlediği bir haksızlığı, mirasla ilgili bir zulmü ve hakkının elinden alınması suretiyle işlenen bir haksızlığı duyurmak gibi bir amacı vardı. 206 Hidayet Önderleri Yine biliyoruz ki, Hz. Fatıma (a.s), kendisine miras kalan arazi zorla elinden alınmadıkça, haklarını gidip talep etmemiştir. İşte bunlar açık bir şekilde bize gösteriyor ki, Hz. Fatıma'nın (a.s) miras talebinde bulunması, muhalifleri cesaretlendirecek uygun bir ortam oluşturmuştur. Bu yöntem çerçevesinde Halife'yi bir hakkı gasp etmekle, şeriatın temelleriyle oynamakla, kanunun saygınlığını hafife almakla suçlamaları mümkündü. 7- Yeni Durum Karşısında İmam Ali'nin (a.s) Alternatifleri Olayların baş döndürücü bir hızla meydana gelmesi, sapık tavırların belirginleşmesi, İslâm'a karşı komplolar hazırlamanın peşinde olan çeşitli eğilimlerin su yüzüne çıkması, fitnelerin kapıya dayanmış olması, nebevî bilincin ortadan kaybolmuş olması, ayrıca İslâm inancını bozulmaktan koruma hırsı İmam Ali'yi (a.s), her biri kendi başına büyük bir zorluk anlamına gelen üç yolun ayrılışı noktasına getirivermişti: Birincisi: Hiçbir engel çıkarmadan Ebu Bekir'e biat edecekti. Bu açıdan diğer Müslümanlardan farkı olmayacaktı. Belki de yeni iktidar nezdinde üstün bir mevki de elde edecekti ve böylece İslâm davasının gidişatına aldırmadan kendi varlığını, sistemini ve çıkarlarını korumuş olacaktı. Fakat bu, mümkün değildi. Çünkü bu, Hz. Resulullah'ın (s.a.a) emirlerine aykırı olarak gerçekleşen bir biatı onaylaması anlamına gelirdi. İkincisi: Gözünde çöp ve boğazında kemik varmışçasına acı çekerek sessizliği tercih edecekti. İslâm sistemini korumak ve İslâm akidesini bütünüyle yıkılmaktan muhafaza etmek için, ehil olmayan hükümetin sergileyeceği çelişkiler ortasında mutedil, ılımlı bir çizgi izleyecekti ama İslam düş- Babasından Sonra Fatıma (a.s) 207 manlarının yararlanabileceği bir kargaşaya meydan vermeden her fırsatta yararlanarak ümmeti uyaracak ve hilafet ve diğer konulardaki sapmalarını onlara hatırlatacak ve hücceti onlara tamamlayacaktı. Üçüncüsü: Kitleleri Ebu Bekir'in halifeliğine karşı silâhlı bir ayaklanmaya hazırlayacaktı. Barışçı Karşı Duruş ve Hz. Zehra'nın (a.s) Rolü İmam'ın (a.s) nihaî kararı şöyle idi. Ayaklanmadan vazgeçecek ve zalim yöneticilere açıkça karşı durmayı ön gören naslarla amel etmeyi, halkı Ebu Bekir ve arkadaşlarına karşı örgütleyecek kudrete sahip olduğunu anlayıncaya kadar erteleyecekti. O günkü ağır sınavda, İmam Ali'nin (a.s) aldığı karar buydu. Bu amaçla gizlice Müslümanların liderlerini, Medine'nin önde gelen isimlerini ziyaret etmeye başladı. 1 Onlara öğüt veriyor, Hakk'ın ayetlerini ve apaçık belgelerini onlara hatırlatıyordu. Hemen yanı başında eşi bulunuyordu. Onun bu tavrını destekliyor, onun bu gizli cihadına destek oluyordu. Bu gizli ziyaretlerle güttüğü amaç, hakkını elde etmek için savaşmak üzere hazırlayacağı bir parti, bir grup kurmak değildi. Çünkü biz, Ali'nin (a.s), kendi adıyla anılan ve ensardan taraftarlarının oluşturduğu bir grubunun olduğunu biliyoruz. Onun gayesi, halkın desteğini, bu grup etrafında toplamaktı. Tam bu noktada Fedek meselesi, yeni Alevî siyasetin başlangıcı olmak üzere gündeme oturuyordu. Çünkü Muham- 1- bk. Şerh-u Nehci'l-Belâğa, İbn Ebi'l-Hadid, 6/13, tahkik edilmiş baskı. Ebu Cafer Muhammed b. Ali (a.s) şöyle rivayet eder: Ali, Fatıma'yı bir merkebe bindirerek geceleyin ensar evlerini dolaşmaya ve onlardan yardım istemeye başladı. Fatıma da, ensardan Ali'ye yardımcı olmalarını istiyordu. 208 Hidayet Önderleri medî (s.a.a) nübüvvetin Harun'u ("Musa için Harun neyse benim için sen de osun ey Ali!" anlamındaki hadise bk.) tarafından büyük bir titizlikle hazırlanan Fatımî rol, bu ziyaretlerin felsefesiyle örtüşüyordu. Bunun da, ortamı Halife'nin aleyhine dönüştürmesi, tıpkı dramatik bir sahneyi sonlandırmak gibi Ebu Bekir'in hilâfetine de son vermesi pekalâ mümkündü.. Bu stratejide Fatımî rol, doğruluk timsali Zehra'nın (a.s), elinden alınan mallarını Ebu Bekir'den istemesi olarak belirginleşmişti. Bu talebi de, esas meselenin, yani hilâfet meselesinin tartışma konusu yapılmasının aracı olarak kullanacaktı. İnsanlara şunu anlatacaktı: Ali'yi (a.s) bırakıp Ebu Bekir'e yöneldikleri an, heva ve heveslerine uydukları, ayaklarının sürçtüğü bir andı. 1 Onlar bu davranışlarıyla hata etmişlerdi, Rablerinin kitabına aykırı davranmış, asıl membalarından başka bir membaa varmışlardı. 2 Bu düşünce çerçevesinde Hz. Fatıma (a.s) konjonktürün sapmalarını tashih etmeye, Sakife'de temellerinden birini yi- 1- bk. Belâğatu'n-Nisa, s.23: Hz. Fatıma (a.s) bir konuşmasında bu anlamda şunları söylüyor: Şeytan, deliğinden başını çıkardı; sizi, kendisine icabet edenler buldu. Sizi, aldatmasına hazır bir anlayışta gördü. Sizi uyardı, çok çabuk dediğini yerine getiren kimseler olduğunuzu gördü... Böylece siz, size ait olmayan bir deveyi damgaladınız. 2- bk. Şerh-u Nehci'l-Belâğa, İbn Ebi'l-Hadid, 6/12: Ali (a.s) bir grupla konuşurken şunları söylüyor: Ey muhacirler topluluğu! Allah'ın hakkını gözetin! Muhammed'in egemenliğini evinin, ailesinin dışına çıkarıp kendi evlerinize, kendi ailelerinize götürmeyin. Onun ailesini, insanlar nezdindeki makamlarından ve haklarından uzaklaştırmayın. Allah'a yemin ederim ki, ey muhacirler topluluğu! Biz Ehl-i Beyt, bu meselede sizden daha çok hak sahibiyiz… Babasından Sonra Fatıma (a.s) 209 tiren İslâmî yönetime bulaşan çamuru temizlemeye koyuldu. Bunu yaparken kullandığı yöntem, iktidardaki halifeyi açık ihanetle ve kanunu hiçe saymakla suçlamaktı. Ebu Bekir'in halife olarak çıktığı seçim olayını da, Kitab'a ve doğruya aykırı bir netice olarak nitelendiriyordu.1 Bu Fatımî direniş iki özellik taşımaktaydı ki, şayet Hz. Ali'nin (a.s) kendisi eşinin bu yöntemini kullansaydı, bunları bu etkinlikte kullanamazdı: Birincisi: Fatıma (a.s), babasını yitirmiş olarak yaşadığı dram nedeniyle, bu koşulları İmam'a (a.s) göre daha iyi kullanabilirdi. Ayrıca babası nezdindeki üstün konumu da herkesin bildiği bir şeydi. Bu yüzden daha etkili bir şekilde duyguları harekete geçirebiliyor, bir ruhsal elektriklenmeyle Müslümanları babasının (Allah'ın selâmı ona olsun) o büyük anısıyla buluşturabiliyordu. O görkemli günleriyle… İşte Fatıma (a.s), duyguları Ehl-i Beyt'in sorunları etrafında yoğunlaştırmak noktasında daha etkiliydi. İkincisi: Fatıma (a.s) bu kavgasında çeşitli yöntemlere başvurmasına rağmen, bir lideri gerektiren silâhlı bir çatışma yolunu tutmuyordu. Ayrıca kadındı ve Muhammedî nübüvvetin Harun'u (İmam Ali -a.s-) evinde sessizce, insanların davası etrafında toplanacağı günü bekliyordu. İmam Ali (a.s), şartların olgunlaşmasını bekliyordu; uygun zamanda meydana atılmak için. Evet, şartlar olgunluk bakımından en üst düzeye ulaştığı zaman bir ayaklanmaya 1- bk. Es-Savaiku'l-Muhrika, s.36, Mektebetu'l-Kahire baskısı. İkinci Halife şöyle der: Ebu Bekir'e biat edilmesi, bir oldubittiydi. Allah, bu oldubittinin şerrinden korudu. Bir daha benzerini yapmak isteyen olursa, onu öldürün… Ayrıca bk. Tarihu'l-Hulefa, s.67 210 Hidayet Önderleri önderlik edecekti veya istediği şartlar oluşmadığı için yersiz kargaşayı, dinde çözülmeyi önleme görevini üstlenecekti. Dolayısıyla huri Fatıma'nın (a.s) mücadelesi, Halife'ye karşı toplumsal bir konsensüs oluşturacaktı ya da mücadele sınırlarını aşmayacak ve bir bölünmeye ön ayak olunmayacaktı. Şu hâlde İmam (a.s), o gün, mesajını Fatıma'nın (a.s) ağzından insanlara duyurmayı amaçlıyordu. Kendisi savaş meydanına girmiyor, uygun zamanı ve elverişli fırsatı bekliyordu. Ayrıca tüm Kur'ân ümmetine, Fatımî direniş aracılığıyla, mevcut hilâfetin batıl olduğuna ilişkin bir kanıt sunmayı amaçlıyordu. Nitekim Fatıma, Alevî hakkı, değişik üslûp ve mücadele yöntemleriyle, güzel tabirlerle en açık ve net biçimde ortaya koyarken, İmam'ın (a.s) istediği gerçekleşmiş oluyordu. Kısaca Fatımî muhalefet, birkaç alanda kendini gösteriyordu: Birincisi: Hz. Fatıma'nın (a.s), miras konusunda Ebu Bekir'le tartışacak ve haklarını talep edecek kimseleri göndermesi.1 Bu, Hz. Fatıma'nın (a.s), doğrudan işe el koymadan önce uyguladığı ilk adımdı. İkincisi: Belli kişilerin bulunduğu sınırlı bir toplantıda, bizzat Ebu Bekir'in karşısına çıkması. 2 Bu toplantıda güttüğü amaç, humus gelirlerinden ve Fedek arazisinden ve başka gelirlerden kendisine ait olan hakları kuvvetli bir şekilde savunmaktı. 1 Şerh-u Nehci'l-Belâğa, İbn Ebi'l-Hadid 16/218-219: Ebu Tufeyl'in şöyle dediği rivayet edilir: Fatıma, Ebu Bekir'e şu haberi gönderdi: "Resulullah'ın (s.a.a) mirasçısı sen misin, yoksa ailesi mi?" Ebu Bekir: "Ailesi…" dedi. 2- age. 16/230 Babasından Sonra Fatıma (a.s) 211 Üçüncüsü: Nehcü'l-Belâğa Şerhi'nde de işaret edildiği gibi, Resulullah'ın (s.a.a) vefatından on gün sonra mescitte halka bir konuşma yapması ve Peygamber'den (s.a.a) sonra meydana gelen sapmları ümmete hatırlatması. 1 Dördüncüsü: Kendisinden özür dilemek maksadıyla yanına gelen Ebu Bekir ve Ömer'le konuşması, onlara öfke duyduğunu ifade etmesi ve bu tavırlarıyla Allah ve Resulü'nü (s.a.a) öfkelendirdiklerini bildirmesi.2 Beşincisi: Yanında toplanan muhacir ve ensar kadınlarına konuşma yapması. 3 Altıncısı: Cenaze ve defin işlemlerine, hasım olarak nitelediği hiç kimsenin katılmamasını vasiyet etmesi.4 Bu vasiyet, Hz. Zehra'nın (a.s), mevcut hilâfete yönelik öfkesinin bir diğer tezahürüydü. Fatımî (a.s) hareket, bir anlamda başarısız kalmış, bir başka anlamda ise başarılı olmuştu. Başarısız olmuştu, çünkü Hz. Peygamber'in (s.a.a) vefatının onuncu gününde gerçekleştirdiği son ve önemli hamlesinde Halife'nin hükümetinin düşürülmesi yönünde beklenen etkiyi meydana getirememişti. 1- age. 16/211: Bir grup tarafından rivayet edilmiştir ki: "Fatıma, Ebu Bekir'in Fedek'i Fatıma'dan almaya karar verdiğini duyunca, başörtüsünü taktı ve hizmetçilerinden ve akrabalarından oluşan bir grup kadınla birlikte yola çıktı ve muhacir ve ensardan oluşan bir kalabalık arasında bulunan Ebu Bekir'in yanına gitti…" 2- bk. el-İmame ve's-Siyase, İbn Kuteybe, s.31; Şerh-u Nehci'lBelâğa, İbn Ebi'l-Hadid, 16/264, 281. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: Fatıma benden bir parçadır, onu öfkelendiren be-ni öfkelendirmiş olur. bk. A'lamu'n-Nisa, 4/123; Kenzü'l-Ummal, c.12, Hadis: 34222 3- Şerh-u Nehci'l-Belâğa, İbn Ebi'l-Hadid, 16/233 4- age. 6/281 212 Hidayet Önderleri Hz. Zehra'nın (a.s), savaşı kaybetmesinin nedenlerini tümüyle ortaya çıkaracak durumda değiliz. Ancak kuşku duymadığımız husus, Hz. Fatıma'nın (a.s), başarısızlığındaki en önemli sebeplerden birinin Halife'nin kurnazlığının olduğudur. Fatıma'ya (a.s) cevap verirken, neredeyse incelikten eriyordu. Ama Fatıma'nın mescidden çıkmasından sonra, alev alev yanan bir ateşe atılmış gibi öfkeleniyordu: "Şu her dedikoduya inanmak da nedir? [Bozacının şahidi şıracı gibi bir durum var ortada.]" diyordu.1 -Biz önceki sayfalarda bu konuşmanın tamamını verdik.- Bu sakin ve yumuşak hâlden, öfkeli ve şedit hâle geçiş; onun duygularına hâkim olma, şartları değerlendirme hususunda ne kadar kurnazca davrandığını ve siyasi oyunları iyice bildiğini göstermektedir. Fatıma'nın (a.s) muhalefetinin başarısı da şuradan gelir: O, hakkı karşı konulmaz bir güçle donatmış oldu. Dinî mücadele meydanında hakkın varlığını sürdürme gücüne yepyeni bir güç kattı. Bütün hareketlerinde, bu başarının izlerini görüyoruz. Özellikle kendisini ziyarete gelen Ebu Bekir ve Ömer'e karşı söylediği sözleri, başarının doruklarını temsil eder. Onlara şöyle demişti: Resulullah'ın (s.a.a), sizin de bildiğiniz bir hadisini size anlatsam, gereklerini yapar mısınız? "Evet." dediler. Dedi ki: Allah adına sizi yemine veriyorum; Resulullah'ın (s.a.a) şu sözünü duymadınız mı?: "Fatıma'nın memnuniyeti benim memnuniyetimdir. Fatıma'nın öfkelenmesi benim öfkelenmemdir. Kim Fatıma'yı severse beni sevmiş olur. Fatıma'yı razı 1- bk. Şerh-u Nehci'l-Belâğa'de yer alan hutbe. 16/214-215 Babasından Sonra Fatıma (a.s) 213 eden beni razı etmiş olur. Fatıma'yı öfkelendiren beni öfkelendirmiş olur." 1 Onlar: "Evet." dediler, "Biz Resulullah'tan (s.a.a) bunu duyduk." Bunun üzerine Fatıma (a.s) şöyle dedi: Ben Allah'ı ve meleklerini şahit tutuyorum ki, siz beni öfkelendirdiniz, beni razı etmediniz. Eğer Resulullah (s.a.a) ile karşılaşırsam, mutlaka sizi ona şikâyet edeceğim.2 Bu hadis, Fatıma'nın (a.s), bu iki hasmına muhalefet etmeye, onlarla ilişkisini kesmeye, onlara öfke ve kin duymaya ne kadar önem verdiğini göstermektedir. Bu denli ısrar etmesinin nedeni; kavgadan, din ve akide lehine bir sonuç çıkarmaktı. Demek istiyordu ki Ebu Bekir, kendisini öfkelendirmekten ve incitmekten dolayı Allah ve Resulü'nü öfkelendirmiş 1- Bu anlamda başka sahih ibareler de Resulullah'tan (s.a.a) rivayet edilmiştir. Örneğin sahih bir rivayette belirtildiğine göre, Peygamber (s.a.a) Fatıma'ya (a.s) şöyle demiştir: Allah, senin kızmandan dolayı kızar. Senin razı olmandan dolayı razı olur… Bir diğer hadiste de şöyle buyurmuştur: Fatıma benden bir parçadır; onu rahatsız eden şey, beni de rahatsız eder. Onu inciten şey beni de incitir… bk. Sahih-i Müslim, 4/1902, hadis: 93/2449, Dar-u İhyai't-Tura-si'lArabî basımı; Müstedreku'l-Hâkim, 3/158; Zehairu'l-Ukba, s.47; Müsned-i Ahmed, 4/323, 332; Camiu't-Tirmizî, 5/699, Dar-u İhyai't-Turasi'l-Arabî baskısı, Beyrut; es-Savaiku'l-Muhrika, İbn Hacer, s.190, Kahire baskısı; Kifayetu't-Talib, s.365, Dar-u İhya-i Turas-i Ehli'l-Beyt, Tahran baskısı. 2- Fatıma'nın Ebu Bekir'e yönelik öfkesine dair ifadeleri aşağıdaki kaynaklarda bulabilirsiniz: Sahih-i Buharî, 5/5; Sahih-i Müslim, 2/72; Müsned-i Ahmed, 1/6; Tarih-i Taberî, 4/27; Kifayetu't-Talib, s.266; Sünen-i Beyhakî, 6/300 214 Hidayet Önderleri ve incitmiş, kendisine eziyet etmekten dolayı Allah ve Resulü'ne eziyet etmiştir. Çünkü Allah ve Resulü, onun öfkelendiğine öfkelenir, onun kızdığına kızarlar. Sahih nebevî hadis bunu ortaya koymaktadır. Böyle bir kimsenin de Allah ve Resulü'nün halifesi olması caiz değildir.1 Nitekim yüce Allah şöyle buyurmuştur: …Sizin Allah Resulü'nü üzmeniz ve kendisinden sonra onun hanımlarını nikâhlamanız asla caiz olmaz. Çünkü bu, Allah katında büyük bir günahtır.2 Allah ve Resulü'nü incitenlere Allah, dünyada ve ahirette lânet etmiş ve onlar için horlayıcı bir azap hazırlamıştır.3 Allah'ın Resulü'ne eziyet edenler için mutlaka elem verici bir azap vardır.4 Ey iman edenler! Kendilerine Allah'ın gazap ettiği bir kavmi dost edinmeyin. 5 Her kim kendisine gazabım çarparsa, hakikaten o, yıkılıp gitmiştir.6 8- Hz. Fatıma'nın (a.s) Evine Saldırı İmam Ali (a.s), Ebu Bekir'e biat etmeyi reddetti ve egemen düzene karşı olduğunu ilân etti. Bununla dünyaya şunu ilân etmiş oluyordu: Resulullah'tan (s.a.a) sonra ilk İslâm'ı seçen bu adamın karşı çıktığı mevcut hilâfet rejimi, Resulullah'ın (s.a.a) gerçek hilâfetini temsil etmiyor. Nitekim Fatıma (a.s) da aynı şeyi yaptı. O da bu muhalefetiyle dün- 1- bk. Fedek Fi't-Tarih, s.112-119 2- Ahzâb, 53 3- Ahzâb, 57 4- Tevbe, 61 5- Mümtehine, 13 6- Tâhâ, 81 Babasından Sonra Fatıma (a.s) 215 yaya şu mesajı veriyordu: Peygamberlerinin (s.a.a) kızı, onlara öfkelidir; bu rejime boyun eğmiyordur. Şu hâlde egemen düzen, meşruiyetten yoksundur. Öte yandan İmam Ali (a.s), şer'î hakkı gasp edenlere karşı pasif bir cihat başlattı. Muhacir ve ensarın seçkinlerinden bir grup da İmam'ın (a.s) yanında yer aldılar. Bunlar Hz. Peygamber'in (s.a.a) faziletlerine işaret ettiği kimselerdi. Ki aynı zamanda olayların gerçek yüzünü de idrak edebilecek basirete sahiptiler: Abbas b. Abdulmuttalib, Ammar b. Yasir, Ebuzer el-Gıfarî, Selman-ı Farisî, Mikdad b. Esved, Huzeyme Zu'ş-Şehadeteyn, Ubade b. Samit, Huzeyfe b. Yeman, Sehl b. Hüneyf, Osman b. Hüneyf, Ebu Eyyub el-Ensarî… gibi. Estirilen terör havası ve gürültüler bunları etkisi altına alamamıştı ve bu yiğitler istikametlerini bozmamışlardı. Hilâfeti ele geçiren grubun, başta Ömer b. Hattab'ın tehditleri bunları korkutmamıştı. Ebu Bekir'e biat etmeye karşı çıkan sahabelerden bazıları, Ebu Bekir'le tartıştılar. Mescitte ve başka yerlerde aralarında sert konuşmalar oldu. İktidarın tehditlerine aldırmıyorlardı. Oysa birçok insan bu tehditlerden sonra sinmiş, duygularını bastırmış, konjonktüre uyarak bir kenarda pısmışlardı. Daha sonra bazıları, akılları başlarına gelince hatalarını anlamış, alelacele verdikleri karardan, düşünmeden Ebu Bekir'e biat etmekten pişman olmuşlardı. İktidar grubunun Ehl-i Beyt'e karşı açık bir düşmanlık sergilemeleri, onların akıllarını başlarına getirmişti. Medine çevresinde yaşayan, Esed, Fezare, Benî Hanife... gibi bazı mümin aşiretler vardı. Bunlar, Gadir günü (Gadir-i Hum) biatine tanık olan aşiretlerdi. O gün Resulullah (s.a.a), kendisinden sonraki müminlerin emiri olarak Ali (a.s) adına biat almıştı. Bunlar aradan çok zaman geçmeden, Hz. Pey- 216 Hidayet Önderleri gamber'in (s.a.a) vefat edip yüce dostun katına çıktığını, Ebu Bekir'e biat edildiğini ve Ebu Bekir'in hilâfet makamına kurulduğunu duydular. Bu olay karşısında dehşete kapıldılar. Ebu Bekir'e biat etmeyi topluca reddettiler.1 Gayri meşru bildikleri yeni yönetime zekât vermeyi kabul etmediler. Ortalığın pustan, dumandan kurtulmasına kadar bekleme kararı aldılar. Bu aşiretler İslâm'a bağlılıklarını sürdürüyor, namaz kılıyor ve bütün İslâmî şiarları uyguluyorlardı. Fakat iktidar grubu, mevcut yönetim açısından büyük bir tehlike arz eden bu gibi tutumlara bir sınır koymanın uygun olacağını düşündü. İmam Ali'nin (a.s) ve eşinin muhalefeti sürdükçe de bu gibi tutumlar devam edecekti. İmam Ali (a.s) ve eşi Fatıma (a.s), İslâm devleti (!) için bir iç tehlike olarak görülüyordu. Bu aşamada Ebu Bekir ve yardımcıları, kendilerini ve yönetimlerini saran büyük tehlikeyi fark ettiler. Bu muhalif akımı durdurmayacak olurlarsa, muhalefet dalgası gittikçe büyüyecek ve iktidarlarını yerle bir edecekti. Muhalefetin başı Ali b. Ebu Talib'i (a.s), Ebu Bekir'e biat etmeye zorlamaktan başka çare yoktu. Bazı tarihçiler şöyle anlatıyor: 2 Ömer b. Hattab, Ebu Bekir'e gelip şöyle dedi: Sana biat etmekten kaçınan bu adamdan neden biat almıyorsun? Be adam! Ali sana biat etmedikçe hiçbir şey yapamazsın! Çağır, gelip sana biat etsin. Bunun üzerine Ebu Bekir, Kunfuz'u, Emirü'l-Müminin'e (a.s) gönderdi: "Resulullah'ın halifesinin çağrısına uy." dedi. Ali (a.s) şu karşılığı verdi: Ne çabuk Resulullah adına yalan söylemeye başladınız? 1- Tarihu'l-Umem ve'l-Müluk, Taberî, 4/61, Daru'l-Fikr baskısı 2- bk. el-İmame ve's-Siyase, İbn Kuteybe, s.29-30 Babasından Sonra Fatıma (a.s) 217 Kunfuz geri döndü ve İmam Ali'nin (a.s) sözlerini Ebu Bekir'e iletti. Ebu Bekir uzun süre ağladı. Ömer bir kez daha söyledi: "Bu adamın, sana biat etmesini geciktirme. Ebu Bekir Kunfuz'a şöyle dedi: "Ona bir kez daha git ve 'Resulullah'ın (s.a.a) halifesi, kendisine biat etmen için seni çağırıyor.' de." Kunfuz, Ali'nin yanına geldi ve kendisine söylenenleri tekrarladı. Ali (a.s) sesini yükselterek şöyle dedi: Subhanallah! Bu adam, kendisine ait olmayan bir yetki iddiasında bulunuyor. Kunfuz bir kez daha geri döndü ve Ali'nin sözlerini aktardı. Ebu Bekir uzun uzun ağladı. Ömer: "Kalk." dedi, "O adama gidiyoruz." Ebu Bekir, Ömer, Osman, Halid b. Velid, Muğire b. Şu'be, Ebu Ubeyde b. Cerrah ve Ebu Huzeyfe'nin azatlısı Sâlim kalkıp Ali'nin (a.s) evine gittiler. Fatıma (a.s), izni olmadan hiç kimsenin evine girmeyeceğini sanıyordu. Fatıma'nın evinin kapısına gelince kapıyı çaldılar. Hz. Fatıma (a.s) onların seslerini duyunca yüksek sesle şunları söyledi: Babacığım! Ya Resulallah! Senden sonra, İbn Hattab'dan ve Ebu Kuhafe'nin oğlundan neler çektik! Sizin gibi, çok kötü davranışlar sergileyen bir kavmi hatırlamıyorum. Siz değil misiniz ki, Resulullah'ın cenazesini elimizde bırakarak, halifelik işini aranızda halledenler? Bu konuda bize danışmadınız ve bizim hiçbir hakkımızı vermediniz. Kapıdakiler Fatıma'nın (a.s) bu sözlerini duyunca ağlayarak geri çekildiler. Kalpleri parçalanacak, ciğerleri yırtılacak gibi oldu. Ama Ömer yanında birkaç kişiyle orada kaldı. Ömer, odun isteyerek avazı çıktığı kadar bağırdı: Ömer'in canı elinde olan Allah'a yemin ederim ki, ya çıkarsınız ya da evi içindekilerle birlikte ateşe veririm. 218 Hidayet Önderleri Orada bulunanlardan bazıları: "Ey Eba Hafs! İçinde Fatıma var!" dediler. "Evet." dedi, "İçinde Fatıma olsa da…" 1 Hz. Fatıma (a.s) kapının arkasında durdu ve kapı önünde bekleyenlere seslendi: Yazıklar olsun sana Ömer! Allah'a ve Resulü'ne karşı bu cüret nereden geliyor? Yoksa sen Allah Resulü'- nün neslini dünyadan kesmeyi, zürriyetini yok etmeyi ve Allah'ın nurunu söndürmeyi mi istiyorsun? A-ma unutma, Allah nurunu tamamlayacaktır. Ömer kapıyı tekmelemeye başladı. Fatıma (a.s), hicaba riayet etmek maksadıyla kapı ile duvar arasına saklandı. Evin içine girdiler. Bu sırada kapı ile duvar arasına sıkışan Fatıma (a.s) karnındaki bebeğini düşürdü. Hep birlikte, yatağında oturan Emirü'l-Müminin Ali'nin üzerine çullandılar. Elbiselerinden tutarak yaka paça sürükleyip Sakife'ye götürmeye başladılar. Fatıma (a.s), kocasını götürmelerine engel olmaya çalıştı ve şöyle dedi: Allah'a yemin ederim ki, amcamın oğlunu zulmederek sürüklemenize izin vermeyeceğim. Yazıklar olsun size! Biz Ehl-i Beyt'le ilgili olarak ne çabuk Allah'a ve Resulü'ne ihanet ettiniz? Oysa Resulullah (s.a.a) bize tâbi olmanızı, bizi sevmenizi ve bize sarılmanızı tavsiye etmişti. Ömer, Kunfuza: "Buna vur." dedi. Kunfuz, Fatıma'ya bir kırbaç vurdu. Kırbaç bir pazubant gibi Fatıma'nın (a.s) kolunda belirgin bir şişkinlik oluşturdu.2 İmam'ı (a.s) evden çıkararak Ebu Bekir'in meclisinin kurulduğu Sakife'ye kadar sürüklediler. Onlar onu yaka paça çekiştirip götürürken İmam (a.s) sağa sola bakıyor ve şöyle sesleniyordu: 1- el-İmame ve's-Siyase, İbn Kuteybe, s.29-30 2- Mir'atu'l-Ukul, 5/320 Babasından Sonra Fatıma (a.s) 219 Ah Hamza! Bugün bir Hamza'm yok benim. Ah Cafer! Bugün bir Cafer'im yok benim. Onu sürüklerlerken, kardeşinin ve amcasının oğlunun (Resulullah'ın -s.a.a-) mezarının yanından geçmişlerdi. Şöyle seslendi: Ey anamın oğlu! Bu toplum, beni zayıf düşürdü. Neredeyse beni öldürecekler.1 Adiy b. Hatem'in şöyle dediği rivayet edilir: Allah'a yemin ederim ki, hayatımda Ali b. Ebu Talib'e acıdığım kadar hiç kimseye acımadım. Elbisesinden tutup yerde süründürerek Ebu Bekir'e götürmüş ve "Biat et!" diyorlardı. Ali: "Ya biat etmesem ne olacak?" diyor, Ömer de: "Allah'a yemin ederim ki, o zaman senin boynunu vururum." cevabını veriyordu. Ali: "O takdirde, Allah'a yemin ederim ki, Allah'ın kulunu ve Resulullah'ın kardeşini öldürmüş olursunuz." diyor, Ömer: "Allah'ın kulunu evet, ama Resulullah'ın kardeşini değil." diye cevap veriyordu. Ali de bütün bunlara şu karşılığı veriyordu: "Siz, Resulullah'ın, beni kardeşi olarak ilân ettiğini inkâr mı ediyorsunuz?" İmam (a.s) ile iktidar grubu arasında sert konuşmalar oluyordu. Tam bu sırada Fatıma efendimiz (a.s) yetişti. Oğulları Hasan ve Hüseyin'in (a.s) elinden tutmuştu. Haşimî kadınlarından tek kişi kalmamış, hepsi Fatıma ile birlikte evlerinden çıkıp gelmişlerdi. Dışarısı kaynıyordu. Bir velveledir gidiyordu. Fatıma (a.s) şunları söyledi: "Bırakın amcamın oğlunu! Bırakın kocamı! Allah'a yemin ederim ki, başımı açar, babamın gömleğini başıma sarar ve size beddua ederim. Bilirsiniz, Salih Pey- 1- A'râf Suresi: 150. 220 Hidayet Önderleri gamber'in devesi, Allah katında benden daha değerli değildir. Onun yavrusu da Allah katında benim oğullarımdan daha değerli değildir.1 Ayyâşî'nin aktardığı bir rivayette Fatıma'nın (a.s) şöyle dediği belirtiliyor: Ey Ebu Bekir! Beni dul, evlâtlarımı da yetim mi bırakmak istiyorsun? Allah'a yemin ederim ki, eğer onu bırakmazsanız, saçlarımı açar, bağrımı yırtar, babamın kabrinin başına gidip Rabbime seslenirim. Bunları dedikten sonra Hasan ve Hüseyin'in elinden tutarak Resulullah'ın (s.a.a) kabrine doğru yürüdü. Bunun üzerine sağdan-soldan insanlar Ebu Bekir'e seslenmeye başladılar: "Ne yapmak istiyorsun? Bu ümmetin başına azap inmesini mi istiyorsun?" Fatıma (a.s) Resulullah'ın (s.a.a) tertemiz kabrinin başına doğru gitti. Aslında orada olup bitenleri gören, fakat cismâni olarak gaip olan babasından yardım istedi: Babacığım! Ya Resulallah! Senden sonra İbn Hattab ve Ebu Kuhafe'nin oğlu bize neler yaptılar! Fatıma'nın (a.s) bu sözleri, bütün kalplerin hüzün olmasına ve bütün gözlerin yaş dökmesine neden oldu.2 9- Hz. Zehra (a.s) İle Yüzleşme Hz. Fatıma (a.s), babasından (s.a.a) bütün bunları duymuş olmasına rağmen, hayatında böyle bir günü yaşayacağını, böyle bir felâketle karşılaşacağını beklemiyordu elbette. Evet, babası bunları ona haber vermişti; ama duymak başka bir şey, bizzat görüp yaşamak başka bir şeydir. Bir felâketi 1- el-İhticac, Tabersî, 1/222 2- el-Gadir, 3/104; el-İmame ve's-Siyase, 1/13; Tarih-i Taberî, 3/13; İkdu'l-Ferid, 2/257; Tarih-u Ebi'l-Feda, 1/165; Tarih-u İbn Şahne, 11. Yılın Olayları; Şerh-u İbn Ebi'l-Hadid, 2/19 Babasından Sonra Fatıma (a.s) 221 duymanın etkisiyle onu bizzat görmenin etkisi aynı değildir. Evet, babasından, gelişmelerin aleyhlerine döneceğini, vefatından sonra, kendilerine yönelik kin ve nefretlerin açığa çıkacağını duymuştu; ama şimdi o, olacağını önceden haber aldığı bu olayları bizzat yaşıyordu. Topluluk, evine saldırmış, zorla kocasını evden çıkarmışlardı. O ev ki, Resulullah (s.a.a) Fatıma'dan izin almadan içine girmezdi. Hz. Zehra (a.s), Resulullah'ın (s.a.a) kızı Zeyneb'in babasının yanına gelmek üzere hazırlanışını, devesinin hevdecinde Mekke'den ayrılışını, Hebbar b. Esved'in peşine düşüp deveyi mızrakla dürtüp ürkütmesini, hevdecte bulunan Zeyneb'in bu olayın etkisiyle Medine'ye dönerken karnındaki yavrusunu düşürmesini ve Resulullah'ın (s.a.a) Mekke'nin fethedildiği gün Hebbar b. Esved'in kanını helal saymasını düşünüyordu. Acaba Resulullah (s.a.a), topluluğun, sevgili Zehra'sının (a.s) evinin dokunulmazlığına riayet etmediğini, ona saygı göstermediğini görseydi, ne yapardı? Ciğerparesinin hiçbir saygınlığının kalmadığını, topluluğun iyice küstahlaşıp onu dövdüklerini, korkuttuklarını, bunun da çocuğunu düşürmesine, sonra hastalanıp ölmesine sebep olduğunu görseydi, ne derdi? İktidar grubu ile Zehra'nın (a.s) yüzleşmesi, Hz. Zehra'- nın evinde, kısa bir süre içinde ve sınırlı bir mekânda gerçekleşmişti; fakat onun (a.s) sesi, nesilden nesle, dilden dile günümüze kadar geldi. Resulullah'ın (s.a.a) bu dünyadan ayrılmasının üzerinden daha birkaç gün geçmemişken, Âl-i Muhammed'e (s.a.a) reva görülen zulüm, onlara karşı sergilenen düşmanlığın acısı, insanın tüylerini diken diken ediyor. Bu yüzleşmeden hareketle, Hz. Fatıma'nın (a.s) kişiliğini gözler önüne seren bazı noktaları şöylece tespit etmek mümkündür: 222 Hidayet Önderleri 1- Hz. Zehra (a.s), derhal Resulullah'ın (s.a.a) vasisini savunmaya geçmiştir. Büyük bir cesaret ve heybet örneği sergileyerek kapının arkasında durmuş ve belki zalimler saldırganlıklarına son verirler diye kesin kanıtlar içeren sözlerle kapı önündeki topluluğa hitap etmiştir. Susmayı tercih etmemiştir. Çünkü o, haklıydı; saldırganlar, şer'î hilâfeti gasp eden kimselerdi. 2- Hz. Ali'yi (a.s) zor kullanarak dışarı çıkardıklarında, Hz. Zehra (a.s), beklemeden yeni bir savunma pozisyonuna geçti. Evine yönelik saldırı sırasında gördüğü onca eziyete ve çektiği onca acıya rağmen, belki yaptıklarına engel olurum endişesiyle kocasının peşinden gitti. Çünkü bu aşamadan sonra artık iki hakkı birden savunuyordu: Birincisi, vasiyi savunma ve hilâfeti geri alma hakkı. İkincisi, Resulullah'ın (s.a.a) kızı olarak saldırgan topluluğun evine yönelik haksız saldırıdan doğan kendini savunma hakkı. 1 Artık önünde başka çare ve yol kalmayınca, haykırarak, herkesin gözü önünde, Allah ve Resulü'nden yardım isteyerek saldırganlara beddua etmeye başladı. Hiç kuşkusuz Hz. Zehra'nın (a.s) bu tavrı, hakkı arayan herkes için açık ve net bir muhalefet örneğiydi. Ki hilâfet makamı, sahih çizgisinden sapmış ve meşru sahiplerinden alınmıştır. Fatıma'nın (a.s), hilâfet hakkını asıl sahibine, yani İmam Ali'ye (a.s) iade etme uğruna oynadığı rol son derece önemlidir. En azından İslâmî hareketin gerçek mecrasına girmesi bağlamında, ümmetin uyanması, ümmetin bireylerinin bilinçlenmesi ve hilâfeti gasp edenlerin rezil olması noktasında büyük bir misyon üstlenmişti ve bunda da son derece başarılı olmuştu. Ayrıca, risalet sahibinin dünyadan ayrılışının üzerinden çok kısa bir süre geçmesine rağmen, hilâfeti gasp edenlerin, 1- Fatımatü'z Zehra, İbrahim Eminî, s.123 Babasından Sonra Fatıma (a.s) 223 bu işe ehil olmadıklarına, Müslümanların liderliği sorumluluğunu taşıma yeterliliğine sahip olmadıklarına vurgu yapmıştı. [İşte bu hususun belirginleşmesinde, ümmetin dikkatinin bu noktaya çekilmesinde Fatıma'nın (a.s) muhalefeti yol gösterici bir rol oynamıştır.] İmamet Hakkı ve Ehl-i Beyt'e Yapılan Zulümler İle İlgili Sözleri Mahmud b. Lebid'den şöyle rivayet edilir: Resulullah (s.a.a) vefat ettikten sonra, Hz. Fatıma (a.s), sürekli olarak şehitlerin mezarlarını ziyaret eder, Hamza'nın mezarının başında uzun süre ağlayarak beklerdi. Bir gün Hamza'nın mezarını ziyaret etmeye geldiğimde Hz. Fatıma'- yı (a.s) orada gördüm, ağlıyordu. Sakinleşinceye kadar bekledim. Sonra yanına geldim ve selâm verdim. Dedim ki: "Ey dünya kadınlarının efendisi! Allah'a yemin ederim ki, senin döktüğün gözyaşları yüzünden kalbimin damarları kopacak oldu." Dedi ki: Ey Ebu Ömer! Ağlamak benim hakkım. Ben ağlamayayım da kimler ağlasın?! Ben ki babaların en hayırlısını yitirdim! Ah! Resulullah'ın özlemi! Sonra şu beyitleri okudu: Biri ölünce, yavaş yavaş unutulur, ondan az söz edilir / Babam ise, öldüğünden beri daha çok anılır oldu. Dedim ki: "Ey Efendim! Sana bir soru sormak istiyorum, içimdeki huzursuzluğu, kararsızlığı dindirmiş olursun." "Sor." dedi. Dedim ki: "Resulullah (s.a.a) vefatından önce, Ali'nin (a.s) imameti hakkında açık bir şey söyledi mi?" Dedi ki: 224 Hidayet Önderleri Hayret! Gadir-i Hum'u unuttunuz mu? Dedim ki: "Evet, Gadir-i Hum olayı doğrudur. Ama Resulullah'ın (s.a.a) bir sır olarak bıraktığı bilgiyi istiyorum." Dedi ki: Yüce Allah şahittir ki, Resulullah'ın (s.a.a) şöyle dediğini duydum: "Ali, benden sonra size bırakacağım en hayırlı haleftir. O, benden sonraki imam ve halifedir. Şu iki torunum ve Hüseyin'in soyundan gelecek yedi kişi hayır ve iyilik imamlarıdırlar. Eğer onlara tâbi olursanız, onların hidayet üzere olduklarını ve sizi hidayete götürdüklerini görürsünüz. Ama onlara karşı gelirseniz, kıyamete kadar aranızda ihtilâf eksik olmaz." Dedim ki: "Efendim! Peki, Ali niçin hakkını istemedi de bir köşede bekledi?" Dedi ki: Ey Ebu Ömer! Resulullah (s.a.a) şöyle buyurdu: "İmam'ın örneği Kâbe örneğidir; ona gidilir, kendisi kimseye gitmez." Sonra şöyle dedi: Allah'a yemin ederim ki, eğer hakkı ehline verseler, Peygamber'in (s.a.a) Ehl-i Beyt'ine tâbi olsalar, Allah'ın dini ile ilgili olarak aralarında ihtilâf olan iki kişi bulunmaz. Bu dinin öncülüğünü, kuşaklar birbirlerinden alıp sonraki kuşaklara aktarırlar. Bu, Hüseyin'in soyundan gelen dokuzuncu imam ve Kaim'imiz kıyam edinceye kadar böyle devam eder. Ama ne yazık ki, Allah'ın arkaya attığını, insanlar öne çıkardılar, Allah'ın öne çıkardığını da arkaya attılar. Derken gönderilmişi inkâr ettiler, onunla birlikte sünnetini de mezara koyup gömdüler. Heva ve heveslerinin telkinlerine uymayı tercih ettiler. Kendi görüşlerini esas aldılar. Elleri kuruyasıcalar! Allah'ın şu sözünü hiç mi Babasından Sonra Fatıma (a.s) 225 duymadılar?: "Rabbin dilediğini yaratır ve seçer, onların seçme hakkı yoktur." Kuşkusuz bu ayeti duymuşlardır; fakat onların durumu, yüce Allah'ın şu ayette buyurduğu gibidir: "Gözler kör olmaz, ama göğüslerdeki kalpler kör olur." Heyhat! Bütün dünyayı kaplayacak şekilde umutlarını yaydılar ve ecellerini unuttular. Yıkılasıcalar, boşa gitti amelleri. Allah'ım! Sıkıntı ve zorluktan sonraki nimetlerin doğurduğu rehavetten sana sığınırım. 1 Talha'nın kızı Aişe'ye cevap verirken de şunları söylüyordu: Bana, kuşları yolan, yürüyenlerin ayaklarını parçalayan, etkileri semaya kadar yükselen ve bir felâket olarak haberi tüm yeryüzüne yayılan şeyi mi soruyorsun? Teym kabilesinin silip süpürücüsü2 ve Adiy kabilesinin azgını (Ömer'e işaret ediyor), Ebu'l-Hasan'a (Ali) zulmetmek için yarış hâlindeydiler. Açıktan açığa ona karşı çıkmaktan kaçarak gizlice plânlar kurdular. Onun açık hakkını dürüp gizlediler. Dinin nuru sönünce, emin peygamber vefat edince, hemen dile geldiler. İçlerindekini dışarı vurdular. Derhal Fedek'e el koydular. Ama nice melikin mülkü yıkılıp gitmiştir. O, yüce Rabbin vefalı zürriyete bir bağışıydı. Resul'ün soyu ve benim neslim olan çocukların rızkıydı o. Burası Allah'ın bilgisi ve emin elçisinin [veya Cebrail'in] tanıklığıyla bize verilmişti. Eğer yiyeceğimi elimden aldılarsa, bir parça lokmaya engel oldularsa, ben bunun hesabını haşre bıra- 1- Avalimu'l-Maarif, 11/444 2- Ebu Bekir'e işaret ediyor. Çünkü Ebu Bekir'in babasının adı Ebu Kuhafe'dir ve Kuhafe de, silip süpürmek anlamına gelen K H F kökünden türemiştir. 226 Hidayet Önderleri kıyorum. Andolsun, onu yiyenler, cehennemin kaynaması içinde kızgın bir alev olarak karşılarında bulacaklardır. 1 10- Son Günlerinde Fatıma (a.s) Hz. Fatıma (a.s) babasından sonra, ancak birkaç ay hayatta kaldı. Bu süreyi de ağlamakla, matemle, inlemekle geçirdi. Öyle ki sürekli ağlayanlardan kabul edilmiştir, bu süre içerisinde bir kez olsun güldüğü görülmemiştir.2 Ağlaması için sebep ve gerekçe çoktu. En önemlisi, Müslümanların dosdoğru yoldan sapmaları, ihtilâf ve ayrılığa yol açan korkunç vadilere girmeleri, dolayısıyla İslâm ümmetinin yavaş yavaş çöküşe doğru sürüklenmesiydi. Hz. Fatıma (a.s) ki, babasının zamanında İslâm'ın yayılma sürecini yaşamış, değerli olan her şeyini bu uğurda feda etmişti, İslâm'ın zaferini ve adalet prensibinin bütün dünyaya hâkim olmasını bekleme hakkına sahipti. Ama hilâfetin gasp edilmesi ve onu izleyen olaylar ümitlerini boşa çıkardı. Kalbini büyük bir hüzün kaplamıştı. Tertemiz ruhu sıkılıyordu. Babası Peygamber-i Ekrem'in (s.a.a) vefatından dolayı duyduğu ağır hüzne, daha ağır bir hüzün yükü daha eklenmişti. Bir gün Ümmü Seleme, Fatıma'nın yanına gitti ve dedi ki: "Bu geceyi nasıl geçirdin ey Resulullah'ın kızı?" Dedi ki: Hüzün ve keder içinde sabahladım. Bir yanda Nebi'nin (s.a.a) vefatı, bir yanda Vasi'nin (a.s) uğradığı zulüm… Allah'a yemin ederim ki, Allah'ın kitabında indirdiğine ve Peygamber'in (s.a.a) sünnetinde tevil ettiğine aykırı bir şekilde imameti elinden alınan kim- 1- Reyahinu'ş-Şeria, 2/41; el-Emalî, Şeyh Tusî, s.204, Meclis: 7, Hadis: 350 2- et-Tabakat, İbn Sa'd, c.2, kısım: 2, s.84; Hilyetu'l-Evliya, 2/43 Babasından Sonra Fatıma (a.s) 227 senin mahremiyeti çiğnenmiş oldu. Ama bunun sebebini biliyorum. Bu, Bedr'in kininin ve Uhud'un kalıntılarının açığa vurmasıdır.1 Ali'nin (a.s) şöyle dediği rivayet edilir: Peygamber'i (s.a.a) yıkadığım zaman üzerinde gömleği vardı. Fatıma: "Bana gömleği göster." diyordu. Fatıma gömleği koklayınca bayıldı. Bunu gördüğümde, gömleği sakladım.2 Rivayet edilir ki: Peygamber efendimiz (s.a.a) vefat edince, Bilal artık ezan okumak istemedi. "Resulullah'tan sonra kimseye ezan okumam." diyordu. Bir gün Fatıma (a.s): "Babamın müezzini Bilal'in sesini özledim." dedi. Bilal bunu duyunca ezan okumaya başladı. "Allahu ekber… Allahu ekber…" deyince, Fatıma (a.s) babasını (s.a.a) hatırladı ve gözyaşlarına hâkim olamadı. Bilal: "Eşhedu enne Muhammeden Resulullah…" deyince, Fatıma hıçkırıklara boğuldu, yere yığılıp bayıldı. İnsanlar Bilal'e: "Dur ey Bilal! Resulullah'ın kızı ruhunu teslim etti." dediler. Fatıma'nın (a.s) öldüğünü sanmışlardı. Bunun üzerine Bilal ezanı yarıda kesti, tamamlamadı. Fatıma (a.s) ayılınca, ezana devam etmesini istedi; fakat Bilal yapamadı ve şöyle dedi: "Ey dünya kadınlarının efendisi! Benim ezan okuduğumu duyduğunda başına bir şey gelmesinden korkuyorum." Bunun üzerine Fatıma (a.s), Bilal'den bir daha ezan okumasını istemedi.3 Fatıma (a.s), gece gündüz ağlamayı, inlemeyi sürdürdü. Gözyaşları durmadan akıyordu. Sonunda komşuları bu acıya dayanamadılar. Medine'nin ileri gelenleri toplanıp Emirü'l-Müminin'e (a.s) gittiler ve dediler ki: 1- Biharu'l-Envar, 43/156 2- age. s.157 3- Biharu'l-Envar, 43/157 228 Hidayet Önderleri Ey Ebu'l-Hasan! Fatıma gece gündüz ağlıyor. Hiçbirimiz gece yatağında rahat uyuyamıyor, gündüz huzur bulup da kendini işine veremiyor. Rızkımızı temin etmek için çalışamıyoruz. Ona söylesen, ya gece ağlasın ya da gündüz ağlasın. Bunun üzerine Emirü'l-Müminin (a.s) Fatıma'nın (a.s) yanına geldi ve şöyle dedi: Ey Resulullah'ın (s.a.a) kızı, Medine'nin yaşlıları bana gelip sana, ya gece ya da gündüz baban için ağlamanı istememi önerdiler. Fatıma (a.s) şu karşılığı verdi: Ey Ebu'l-Hasan! Onların arasında çok kalmayacağım. Çok geçmeden onlardan ayrılıp gideceğim. Sonunda Emirü'l-Müminin (a.s) Bakî mezarlığının arkasında Medine'nin dışında bir ev yapmak zorunda kaldı. Bu eve de "Beytu'l-Ahzan" (Hüzünler Evi) adını verdi. Sabah olunca Fatıma (a.s), Hasan ve Hüseyin'i (a.s) önüne katarak Bakî mezarlığına gidip ağlıyordu. Akşam olunca, Emirü'lMüminin (a.s) yanına gidiyor, evine kadar ona eşlik ediyordu.1 Enes'in şöyle dediği rivayet edilir: Peygamber'i (s.a.a) kabre koyup geri döndükten sonra Fatıma'nın (a.s) yanına geldim. "Resulullah'ın yüzüne toprak örtmeye gönlünüz nasıl razı oldu?" dedi ve ağladı. 2 İmam Cafer Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: Fatıma (a.s) büyük bir üzüntü çekiyordu. Bunun sonucunda sağlığı bozuldu. Bundan sonra sadece bir kere gülümsedi, o da ölüm döşeğindeki Esma bint-i 1- Biharu'l-Envar, 43/177 2- Usdu'l-Gabe, İbn Esir, 5/524; Tabakat, İbn Sa'd, c.2, kısım: 2, s.83 Babasından Sonra Fatıma (a.s) 229 Umeys'e baktığı sırada oldu. Fatıma ölüm giysilerini giyindikten sonra kendisi için ölümünden önce hazırlanan tabutuna1 baktı ve "Beni örttünüz, Allah sizin günahlarınızı örtsün." dedi.2 1- İleride açıklanacağı üzere o zamana kadar ölüler tabuta konmazdı düz bir tahta üzerinde, ölünün üzerine bir örtü çekilerek taşınırdı. Ancak vücudunun izlerinin ölümünden sonra örtü altından bile belli olmasını, kadının tesettürü açısından iyi karşılamayan Hz. Fatıma (s.a) kendisi için tabut yaptırılmasını emretmiş ve tabutu hazırlanınca da buna sevinmiştir. 2- Ehlu'l-Beyt, Tevfik Ebu İlm, s.165 HZ. FATIMA'NIN HASTALIĞI VE ŞEHİT OLMASI 1- Hasta Yatağında Fatıma (a.s) Fatıma efendimizin (a.s) hastalandığı haberi bütün Medine'ye yayıldı. Herkes, Hz. Fatıma'nın (a.s) hasta olduğunu duydu. Hz. Fatıma (a.s) vücudunun herhangi bir yerindeki ağrıdan şikâyet etmiyordu. Yalnızca evine saldırı düzenlendiği gün, kapı ile duvar arasında sıkışması sonucu kırılan kaburgasından acı duyuyordu ve karnındaki bebeğini düşürmesi sonucu acılar içindeydi. Bir de yüzüne vurulan tokatın acısını içinden hissediyordu. Bütün bunlar sağlığının bozulmasına, artık günlük işlerini göremez hâle gelmesine neden olmuştu. Şefkatli eşi (a.s) işlerini görüyordu. Esma bint-i Umeys de ona yardım ediyordu. 1 Medineli kadınlar onu ziyaret etmeye geldiler. Hz. Fatıma (a.s) -ileride sunacağımız- konuşmasını yaptı. Kadınlar, Fatıma'nın söylediklerini kocalarına aktardılar. Bunun üzerine kocaları gelip ondan özür dilediler. Ama Fatıma (a.s) onların özürlerini kabul etmedi ve onlara şöyle dedi: Benden uzak durun. Suç işledikten sonra özür dilemenin bir faydası yok. Kusur işlendikten sonra söylenecek söz yoktur. 1- Biharu'l-Envar, 43/175 232 Hidayet Önderleri Hz. Fatıma'nın (a.s) iktidar grubundan korkan, susarak ve tepkisiz kalarak iktidar grubuna destek olan, Âl-i Resul hakkındaki bütün nasları unutan, Zehra (a.s), kocası ve çocuklarıyla ilgili olarak Resulullah'ın (s.a.a) dudaklarından döküldüğünü duydukları bütün hadislere sırt çeviren kimselere öfke duyduğu haberi her tarafa yayılmıştı. İnsanlarda sonunda bir duyarlılık meydana geldi. Âl-i Resul'ün meşru liderliğini tanımayan, hakkı önemsemeyen, kaba-kuvvet ve kılıçtan başka mantık tanımayan iktidar grubunu desteklemekle hata ettiklerini anladılar. 2- Medineli Kadınların Fatıma Efendimizi (a.s) Ziyaret Etmeleri Muhacir ve ensar kadınlarının Fatıma efendimizi (a.s) ziyaret etmelerinin gerçek nedeninin, onları böyle bir harekete iten asıl etkenin ne olduğunu kesin olarak bilmiyoruz. Acaba erkeklerin etkisiyle mi böyle bir karar almışlardı? Şayet böyle bir ihtimal varsa, bu erkekleri, eşlerini Fatıma'nın (a.s) evine göndermeye sevk eden neydi? Yoksa kadınlar arasında kendiliğinden bir duyarlılık belirdi de hata ettiklerinin, hatta Hz. Peygamber'in (s.a.a) kızını yalnız bıraktıklarının farkına mı vardılar ve böylece bu bilinç bütün kadınlar arasında yayıldı da Fatıma'yı (a.s) ziyaret etmek, gönlünü almak, cihanın kadınlarının efendisinin başına gelen üzüntü verici olaylar karşısında vicdanlarını rahatlatmak mı istediler? Siyasî sebeplerden dolayı böyle bir harekete kalkışmış olmasınlar mı? Havayı yumuşatmak, Resulullah'ın (s.a.a) kızı ile o günkü iktidar grubu arasındaki gerginliği ortadan kaldırmak için gelmiş olabilirler mi? Özellikle Hz. Fatıma'nın (a.s) yalnızlığı seçmiş olması, toplumdan uzaklaşması, bütün bu davranışlar üzerinde etkili olmuştur. Daha doğrusu, halkın bilinçlenmesinin başta gelen sebeplerinden biriydi bu. Bir de Hz. Fatıma'nın Şehadeti 233 Emirü'l-Müminin (a.s), Fatıma'yı (a.s) bir deveye bindirerek ensarın evlerini dolaşmış, onlardan yardım istemiş, onları uyarmıştı; ancak onlardan yardım görmemişti, ensarın kendisini yalnız bırakmasıyla karşılaşmıştı. 1 Bütün bu ihtimallerin yanında, hasta yatağında bulunan Fatıma'yı (a.s) ziyarete gelen kadınların sayısını da bilmiyoruz. Ancak şunu biliyoruz: Gelenler az değildi, önemli sayılacak kadar bir kalabalık toplanmıştı. 3- Hz. Fatıma'nın (a.s) Yaptığı İkinci Konuşma Süveyd b. Gafele şöyle der: Hz. Fatıma (a.s), sonunda vefat ettiği hastalığa yakalanınca, muhacir ve ensar kadınları ziyaret maksadıyla toplanıp yanına geldiler. Dediler ki: "Ey Resulullah'ın (s.a.a) kızı! Hastalığın nasıl oldu? Hasta olarak nasıl sabahladın?" Hz. Fatıma (a.s) Allah'a hamd ettikten ve babasına salât ve selâm gönderdikten sonra şöyle buyurdu: Allah'a yemin ederim ki, dünyanızdan tiksinerek, kocalarınıza öfke duyarak sabahladım. Onları denedikten sonra tutup attım. Onları sınadıktan sonra onlara buğzettim. Ne çirkin bir şeydir kılıçların kırılması, [ciddiyetten sonra oyun,]2 hasımların elinde birer oyuncağa dönüşmek,3 mızrakların kırılması, görüşlerin karmaşık [ve çelişkili]4 bir görüntü arz etmesi! Nefislerinin önceden hazırladığı şey ne kötüdür! Bu yüzden Allah onlara gazap etti ve onlar ebediyen azaba uğrayacaklardır. 1- el-İmame ve's-Siyase, İbn Kuteybe, s.29 2- Yani: "Siz daha önce din hakkında delile baş vurmada ciddi olmanıza rağmen, şimdi dininizle oynuyor, batılı alıyorsunuz." 3- el-İhticac'tan 4- el-İhticac'tan 234 Hidayet Önderleri Hiç kuşkusuz, [Allah'a andolsun ki]1 onun (hilâfetin, Fedek'i veya Ehl-i Beyt'in haklarını gasp etmenin) günahını onların boynuna geçirdim. [Ağırlığını onlara yükledim.]2 Sonuçlarını onların üzerlerine serptim. Zalimler topluluğunun burunları kopsun, boğazları dert görsün! Kahrolsunlar! Yuh olsun onlara! Nasıl da bunu; risalet dağlarından, nübüvvet ve yol göstericilik temellerinden, emin vahyin indiği topluluktan, din ve dünya işlerinin bilge yol göstericilerinden uzaklaştırdılar. Haberiniz olsun! İşte apaçık hüsran budur. Neden Ebu'l-Hasan'- dan intikam aldılar? Allah'a yemin ederim ki, sırf kılıcının kötülere karşı çekilmesinden, [ölüme aldırış etmeden inkârcıların üzerine gitmesinden,] karşı konulmaz darbeler indirmesinden, savaşta düşmanı tepeleyen hücumları gerçekleştirmesinden, Allah için savaşırken hiçbir gaileyi hesaba katmamasından dolayı ondan intikam aldılar. Allah'a yemin ederim ki, eğer Resulullah'ın (s.a.a) ona yüklediği sorumluluğu ona verecek olsalardı, Ali (a.s) o sorumluluğu sever ve onları kolaylıkla yola getirir. Öyle ki, izleyicisini yumuşak bir şekilde, yaralamadan, [yormadan,] hırpalamadan ve dosdoğru bir şekilde maksadına eriştirirdi. Sonunda onları besleyici, susuzluğu giderici bir tatlı su kaynağına ulaştırdı. Bir kaynak ki, ala bildiğine geniş ve iki yakasına kadar su ile doludur. [Bu suyun iki tarafı çer çöple kirlenip kokuşmaz.] İçtiklerinde karınları şişmez. [Gizli, açık onlara öğüt verirdi.] Ki bu su, çevrelerinde bir girdap gibi dönüyordu; ama onlar bundan gereği gibi yararlanamadılar. [Ali, dünyadan herhangi bir pay almamıştı,] sadece bir yudum su almıştı, çok susamış 1- el-Emalî'den 2- el-İhticac'tan Hz. Fatıma'nın Şehadeti 235 bir kimsenin aldığı küçük bir yudum. [Eğer Resulullah'ın (s.a.a) kendilerine yüklediği sorumluluğu hatırlasalardı,] dünyadan uzaklaşan ile dünyanın peşinden gideni, doğru söyleyen ile yalan söyleyeni, birbirinden ayırırlardı. 1 O zaman göklerin ve yerin bereketleri üzerlerine yağardı. Ama Allah, kendi elleriyle işleyip kazandıkları amellerinden dolayı onları sorgulayıp hesaba çekecektir. Gel ve dinle! Sen yaşadıkça, zaman, daha sana neler gösterecektir! Eğer şaşırıyorsan, mutlaka bir hadisedir seni şaşırtan. [Ah! Keşke bilseydim,] hangi dayanağa dayandılar, kime güvenip yaslandılar, hangi kulpa sarıldılar [hangi zürriyete koşup etrafında toplandılar]? [Gerçek ve adil imamın dışında seçilenler ne kötü dost, ne kötü yarendirler! Zalimlerin tercihi ne kötüdür!] Başların yerine kuyrukları, olgun kimsenin yerine düşkün kimseyi tercih ettiler. (Bu durumlarıyla) güzel bir şey yaptıklarını sanan topluluğun burunları sürtülecektir. Haberiniz olsun, asıl bozguncular kendileridir, ama bunun farkında değildirler. [Yuh olsun onlara!] "Hakka ileten mi uyulmaya daha lâyıktır; yoksa hidayet verilmedikçe kendi kendine doğru yolu bulamayan mı? Size ne oluyor? Nasıl hükmediyorsunuz?2" Ömrüm hakkı için, onların bu davranışları bir gelişmeye gebedir ki, sonuç vermesi çok yakındır. Sonra taze kan dolusu kadehi, acı bir zehiri (sabır) içeceksiniz. İşte o zaman batıl ehli olanlar hüsrana uğrayacaklardır. Ve sonradan gelenler, öncekilerin başlattıkları uygulamaların akıbetini bileceklerdir. O zaman dünyanızda huzur içinde mutlu olun(!). kalplerinizi fitnelerin inmesine hazırlayın. Keskin bir 1- el-İhticac'tan 2- Yûnus, 35 236 Hidayet Önderleri kılıcın tepenizde sallanacağını birbirinize müjdeleyin. [Zalim ve azgın bir egemenliği,] her tarafı kaplayan bir kargaşayı ve zalimlerin istibdadını sevinçle karşılayın(!). Bu zalim iktidar tarafından, elinize geçen ganimetin bir küçük lokma kadar olmasına, ekinlerinizin onlar tarafından biçilmesine hazır olun. Yazık size, çok yazık! Artık hidayeti bulmanız ne mümkün; değil mi ki kaybolup gitmiş, sizden uzaklaşmıştır. Siz hidayetten hoşlanmadığınız hâlde, sizi zorla mı ona ileteceğiz? Süveyd b. Gafele der ki: Kadınlar Fatıma'nın (a.s) sözlerini gidip kocalarına tekrarladılar. Bunun üzerine muhacir ve ensarın ileri gelenlerinden bir grup Fatıma'ya (a.s) gelerek ondan özür dilediler ve şöyle dediler: "Ey efendimiz! E-bu'lHasan (Ali) bunu, işi karara bağlamadan ve anlaşmayı sağlamlaştırmadan önce bize söyleseydi, bizim ondan başkasına yönelmemiz mümkün değildi." Bunun üzerine Fatıma (a.s) şöyle dedi: Gidin! Sizinle bir işim yok. Suçu işledikten sonra mazeretin bir anlamı, bu kusurdan sonra da size söyleyeceğim bir sözüm yoktur.1 4- Ebu Bekir ve Ömer b. Hattab'ın Hz. Fatıma'yı (a.s) Ziyaret Etmeleri Kadın erkek bütün sahabeler peş peşe Fatıma'yı (a.s) ziyaret ettiler; Ebu Bekir ve Ömer hariç. Bunlar Fatıma'yı ziyaret etmiyorlardı. Çünkü Fatıma (a.s), onlarla ilişkilerini kes- 1- Bu konuşmanın yer aldığı kaynaklar: Maani'l-Ahbar, İbn Babeveyh; el-İhticac, Tabersî. el-Emalî, Şeyh Tusî; Delailu'l-İmame, Taberî; Belâgatu'n-Nisa, Ebu'l-Fadl b. Ebu Tahir; Keşfu'l-Gumme, el-Erbilî; Şerh-u Nehci'l-Belâğa, İbn Ebi'l-Hadid. Adı geçen kitaplardaki rivayetler farklı olduğu için metinde nakil farklılıklarını bildirmek amacıyla "[]" simgeleri kullanılmıştır. Hz. Fatıma'nın Şehadeti 237 miş, onları reddetmiş ve kendisini ziyaret etmelerine izin vermemişti. Hastalığı iyice ağırlaşıp artık ölmek üzereyken, onu ziyaret etmek zorunda hissettiler kendilerini. Çünkü Mustafa'nın (s.a.a) ciğerparesinin herkesin gözü önünde kendilerine kızgın olarak bu dünyadan ayrılmasını istemiyorlardı. Aksi takdirde bu, kıyamete kadar Halife'nin ve iktidar grubunun alnına sürülmüş bir kara leke olarak kalırdı. Bu yüzden Fatıma'yı (a.s) memnun etmek suretiyle hatalarını örtmek istediler. O zaman her şey bitecekti ve yaptıklarının kötülüğü zaman içinde unutulup gidecekti. Rivayete göre Ömer, Ebu Bekir'e şöyle dedi: "Haydi, gel beraber Fatıma'ya gidelim. Çünkü onu kızdırdık." Beraber Fatıma'nın evine gittiler. Girmek için izin istediler. Fatıma onlara izin vermedi. Bunun üzerine Ali'ye (a.s) gittiler, onunla konuştular. Hz. Ali, onları Fatıma'nın (a.s) yanına götürdü. Fatıma'nın yanında oturdukları zaman, Fatıma yüzünü duvara doğru çevirdi. Fatıma'ya selâm verdiler. Fakat Fatıma onların selâmını almadı. Ebu Bekir konuşmaya başladı: Ey Resulullah'ın (s.a.a) sevgili kızı! Allah'a yemin ederim ki, Resulullah'ın (s.a.a) akrabalarını kendi akrabalarımdan daha çok seviyorum. Seni de Aişe'den daha çok seviyorum. Senin babanın öldüğü gün, ölmeyi ve ondan sonra hayatta kalmamış olmayı çok isterdim. Sence ben; seni, senin faziletini ve şerefini bildiğim hâlde, sana ait olan bir hakkı ve Resulullah'tan (s.a.a) sana kalan mirası sana vermeyecek biri miyim? Ne var ki ben Resulullah'ın (s.a.a) şöyle dediğini duydum: "Biz peygamberler miras bırakmayız. Bizim geride bıraktığımız mal, sadaka olarak dağıtılır." Bunun üzerine Fatıma (a.s) şöyle dedi: Şimdi ben size Resulullah'ın bir hadisini zikretsem ve siz de bu hadisi duymuşsanız, gereğini yapacak mısınız? 238 Hidayet Önderleri Onlar: "Evet." dediler. Fatıma (a.s) şöyle dedi: Sizi Allah adına yemine veriyorum; Resulullah'ın (s.a.a): "Fatıma'nın rızası benim rızamdır, Fatıma'nın öfkesi benim öfkemdir. Kim benim kızım Fatıma'yı severse, beni sevmiş olur. Kim Fatıma'yı razı ederse beni razı etmiş olur. Kim Fatıma'yı öfkelendirirse beni öfkelendirmiş olur." dediğini duymadınız mı? Onlar: "Evet, bunu Resulullah'tan duyduk." dediler. Bunun üzerine Fatıma (a.s) şöyle dedi: Şu hâlde ben, Allah'ı ve meleklerini şahit tutuyorum ki, siz ikiniz beni öfkelendirdiniz, beni memnun etmediniz. Eğer Peygamber'le (s.a.a) karşılaşırsam mutlaka sizi ona şikâyet ederim. Ebu Bekir şöyle dedi: "Ben Resulullah'ın ve senin öfkenden Allah'a sığınırım, ey Fatıma!" Sonra Ebu Bekir ağlamaya başladı. Öyle ağladı ki, kahrolacaktı az kalsın. Fatıma (a.s) sözlerini şöyle sürdürdü: Allah'a yemin ederim ki, kıldığım her namazda ikinize beddua edeceğim. Ebu Bekir ağlayarak evden çıktı. İnsanlar Ebu Bekir'in başına toplandılar. Onlara şöyle dedi: "Herkes eşine sarılarak, ailesinin yanında mutlu bir şekilde gecelerken, beni içinde bulunduğum durumla baş başa bıraktınız. Allah'a yemin ederim ki, benim sizin biatinize ihtiyacım yoktur. Biatinizi benden geri alın."1 5- Ahiret Yolculuğundan Önceki Son Saatleri Hz. Fatıma efendimiz (a.s), can verdiği gün bütünüyle yatağa düşmüştü. Bir deri, bir kemik kalmıştı. Babasını rüyasında görmüş, ona şöyle demişti: 1- el-İmame ve's-Siyase, 1/31 Hz. Fatıma'nın Şehadeti 239 Kızım! Bana gel. Seni çok özledim. Ardından şöyle demişti: Bu akşam yanıma geleceksin!… Uykusundan uyandı, ahiret yolculuğunun hazırlıklarına başladı. Doğru sözlü ve söyledikleri doğrulanan ve "Beni rüyada gören gerçekten görmüştür." diyen babasından yolculuğa çıkacağını duymuştu. Şu hâlde haberin doğruluğundan kuşkulanmaya, tereddüt etmeye gerek yoktu. Gözlerini açtı. Bütün gücünü topladı. Ölüm öncesi son silkiniş sürecini yaşıyordu belki de. Gerekli hazırlıkları yapmak için ayağa kalktı. Hayatının bu son saatçiklerini ganimet bildi. Hz. Zehra (a.s) duvara tutunarak evin su bulunan tarafına doğru yürüdü. Titrek elleriyle çocuklarının elbiselerini yıkadı. Sonra çocuklarını çağırdı, başlarını yıkadı. Bu sırada İmam Ali (a.s) eve girdi. Sevgili eşinin hasta yatağından kalktığını, ev işlerini yapmaya başladığını gördü. İmam (a.s), ona bakınca yüreği sızladı. Fatıma (a.s), sağlıklı zamanlarında bile kendisini yoran ağır işlere bu hâldeyken yeniden koşmuş olduğuna yüreği dayanamadı. Sağlığı bozulduğu hâlde, bu ağır işleri yapmaya kalkmasının sebebini sormasında şaşılacak bir şey yoktu elbette. Fatıma (a.s) da büyük bir açıklıkla, bu günün, hayatının son günü olduğunu, çocuklarının başlarını ve elbiselerini yıkamak için kalktığını söyledi. Çünkü bu günden sonra anneleri olmayacak, yetim kalacaklar. İmam (a.s), bu haberin kaynağını sordu, Fatıma (a.s) gördüğü rüyayı anlattı. Fatıma (a.s) bizzat kendisi, hiçbir şüpheye yer bırakmayacak şekilde kendi ölüm haberini eşine vermiş oluyordu. 240 Hidayet Önderleri 6- Hz. Zehra'nın (a.s) İmam Ali'ye (a.s) Vasiyeti Hayatının bu son demlerinde, uzun süredir, yerine getirilmesini istediği vasiyetini eşine iletmesinin zamanı gelmişti artık. Ali'ye (a.s) şunları söyledi: Ey amcamın oğlu! Kuşkusuz, ölüm haberim bana verilmiştir. Durumumun nasıl olacağını bilmesem de, birkaç saat sonra babama kavuşacağım. İçimde sakladığım bazı şeyleri sana vasiyet edeceğim. Ali (a.s) ona şu karşılığı verdi: İstediğin şeyi bana vasiyet et ey Resulullah'ın (s.a.a) kızı! Ali (a.s) Fatıma'nın başucuna oturdu, evde bulunan diğer kimseleri dışarı çıkardı. Sonra Fatıma (a.s) konuşmaya başladı: Ey amcamın oğlu! Seninle beraber olduğum günden beri, sana hiç yalan söylemedim ve ihanet etmedim, benimle yaşadığın sürece sana karşı gelmedim. Ali (a.s) şöyle dedi: Allah'a sığınırım. Sen, Allah'ı en iyi bilen, iyilik ve takva sahibi, cömert, Allah'tan çok korkan birisin. Allah'a yemin ederim ki, bana karşı gelmişsin diye seni kınayacağım hiçbir davranışın olmamıştır. Senin ayrılığın ve seni yitirmem bana ağır geliyor. Ancak bundan kaçınmamız mümkün değildir. Allah'a yemin ederim ki, Resulullah'ı (s.a.a) kaybetmekle yaşadığım musibetimi yeniledin. Senin ölümün ve seni yitirmem büyük bir musibettir. "Biz Allah'tan geldik ve O'na döneceğiz." Ne feci, ne elem verici, ne yaralayıcı ve ne hüzün verici bir musibettir bu! Bu musibet karşısında hiçbir teselli beni teskin etmez, hiçbir taziye unutturmaz bu acıyı. Bir yıkımdır ki geride hiçbir şey bırakmıyor. Hz. Fatıma'nın Şehadeti 241 Sonra birlikte uzun süre ağladılar. İmam, Fatıma'nın başını göğsüne koydu ve şunları söyledi: "Bana istediğini vasiyet et. Bana emrettiğin her şeyi yaptığımı göreceksin. Senin emrini, senin işlerini kendi işlerime tercih edeceğim." Bunun üzerine Fatıma (a.s) şunları söyledi: Bana karşı sergilediğin bu davranışından dolayı Allah seni hayırla ödüllendirsin. Ey amcamın oğlu! Öncelikle sana şunu tavsiye ediyorum: Benden sonra evlen… Çünkü erkeğin bir kadını olması gerekir. Ardından sözlerini şöyle sürdürdü: Bana haksızlık eden şu adamlara cenazemi göstermemeni vasiyet ediyorum. Onlar benim ve Resulullah'ın (s.a.a) düşmanlarıdır. Onların ve onlara tâbi olanların cenaze namazımı kılmalarına izin verme. Cenazemi, gözler uykuya daldığı, herkesin uyuduğu geceleyin defnet.1 Sonra sözlerini şöyle sürdürdü: Ey amcamın oğlu! Başımda ağladıktan sonra, beni yıka, vücudumu açma. Çünkü ben temiz ve temizlenmişim. Üzerime, babam Resulullah'ın (s.a.a) üzerine döktüğünüz kâfurdan kalanını dök. Namazımı kıl, sonra akrabalarımdan diğerleri peş peşe gelip kılsınlar. Beni gündüz değil, geceleyin; açıkça değil, kimse görmeden gizlice defnet. Kabrimin izlerini yok et, belli olmasın. Bana zulmeden hiç kimseye cenazemi gösterme. Ey amcamın oğlu! Benden sonra evlenmeden edemeyeceğini biliyorum. Eğer bir kadınla evlenirsen, bir gün ve geceyi ona, bir gün ve geceyi de çocuklarıma ayır. Ey Ebu'l-Hasan! Oğullarımın yüzüne bağırma. Kanadı kırık kimsesiz yetimler gibi görmesinler 1- Ravzatu'l-Vaizin, 1/151. Bir başka rivayette de şöyle geçer: "Sesler kesildiği, gözler uyuduğu..." 242 Hidayet Önderleri kendilerini. Çünkü onlar dün dedelerini yitirdiler, bugün annelerini yitirecekler.1 İbn Abbas, Fatıma'nın (a.s) yazılı bir vasiyetini rivayet etmiştir ve bu rivayette şöyle deniyor: Bu, Resulullah'ın (s.a.a) kızı Fatıma'nın vasiyetidir. O bu vasiyette bulunurken Allah'tan başka ilâh olmadığına ve Muhammed'in Allah'ın kulu ve resulü olduğuna, cennetin ve cehennemin hak olduğuna, kıyamet gününün gelmesinde şüphe bulunmadığına ve Allah'ın kabirlerde bulunan herkesi dirilteceğine şahitlik etmektedir. Ey Ali! Ben, Muhammed'in kızı Fatıma'yım. Allah beni seninle evlendirdi ki, dünya ve ahirette senin olayım. Sen başkalarından daha çok bana yakınsın. Naaşımın üzerine kâfur dök, beni yıka ve geceleyin beni kefenle. Namazımı kıl ve cenazemi geceleyin defnet. Hiç kimse bilmesin. Seni Allah'a emanet ediyorum ve çocuklarıma selâm söyle kıyamete kadar.2 7- İslâm'da İlk Tabut Uygulaması Esma bint-i Umeys'ten rivayet edilir ki: Fatımatü'z-Zehra (a.s) Esma'ya şöyle dedi: Ben ölen kadınların görüntüsünden hiç hoşlanmıyorum. Üzerine bir giysi atıyorlar ve bu giysi onun bütün vücudunu gören herkese gösteriyor. Esma: "Ey Resulullah'ın (s.a.a) kızı! Habeşistan'da iken gördüğüm bir şeyi sana göstereyim." dedi ve yaprakları soyulmuş yaş hurma çubuklarının getirilmesini istedi. Sonra getirilen bu çubukları düzeltti ve bunların üzerine bir örtü serdi. Fatıma (a.s) dedi ki: 1- Biharu'l-Envar, 43/178 ve 192 2- Biharu'l-Envar, 43/214 Hz. Fatıma'nın Şehadeti 243 Ne güzel bir şey bu. Bunun içindeki ölünün kadın mı, erkek mi olduğu belli olmaz.1 İmam Cafer Sadık'ın (a.s) şöyle dediği rivayet edilir: İslâm'da ilk tabut uygulaması, Fatıma'nın na'şının bir tabuta konulmasıyla başlamıştır. Fatıma (a.s) sonunda vefat ettiği hastalığa yakalanınca, Esma'ya şöyle dedi: "Ben iyice zayıfladım. Vücudumda et kalmadı. Ben öldüğümde, vücudumu gizleyecek bir şey yapamaz mısın?" Esma dedi ki: "Ben Habeşistan'da iken onların bir şey yaptıklarını görmüştüm, sana da ona benzer bir şey yapayım mı? Eğer beğenirsem, senin için bir tane yaparım." Fatıma (a.s): "Evet." dedi. Bunun üzerine Esma bir divan istedi. Getirilen divanı ters çevirdi. Sonra hurma çubuklarının getirilmesini istedi. Bu divanı, dik tuttuğu çubukların üzerine bağladı, sonra üzerine bir örtü serdi. Esma dedi ki: "Onların böyle yaptıklarını görmüştüm." Fatıma (a.s) şöyle dedi: "Bana da aynısını yap. Beni ört ki Allah da seni ateşten korusun." 8- Ömrünün Son Anları Hz. Fatımatü'z-Zehra (a.s) evin ortasına serili yatağına döndü ve yüzünü kıbleye çevirerek yatağa uzandı. Söylendiğine göre, Fatıma (a.s) kızları Zeyneb ve Ümmü Gülsüm'ü Haşimoğulları'ndan bir kadının evine gönderir ki, annelerinin ölümünü görmesinler. O, bunları, kızlarına duyduğu şefkatin, merhametin gereği olarak yapıyordu ki, ölüm musibetinin o ağır etkisinden korunsunlar. 1- Keşfu'l-Gumme, 1/503; Biharu'l-Envar, 43/213; Tehzibu'l-Ahkâm, 1/469 244 Hidayet Önderleri İmam Ali, Hasan ve Hüseyin (hepsine selâm olsun) o sırada evin dışındaydılar. Belki de o sırada zorunlu olarak ve belli bir maksada binaen dışarı çıkmışlardı. Esma'dan rivayet edilir ki: Fatımatü'z-Zehra (a.s) son nefesini vermek üzereyken Esma'ya şöyle dedi: Resulullah (s.a.a) vefat ederken Cebrail cennetten kâfur getirmişti. Resulullah bu kâfuru üç kısma ayırdı; bir kısmını kendisi için, bir kısmını Ali için ve bir kısmını da benim için. Kâfur kırk dirhem ağırlığındaydı. Sonra şöyle dedi: Ey Esma! Babamın falan yerde bulunan kâfurunun geri kalanını getir ve başımın ucuna koy. Esma kâfuru getirip başının ucuna koydu. Sonra, namaz kılmak için abdest alırken Esma'ya şöyle dedi: Sürdüğüm kokuyu getir. Namaz kılarken giydiğim elbiselerimi getir. Sonra abdest aldı. Örtüyü üzerine serdi ve şöyle dedi: Biraz bekle, sonra beni çağır. Cevap verdiysem bir şey yok demektir. Ama cevap vermediysem, bil ki babamın yanına gitmişim. O zaman hemen Ali'yi çağır. Artık ölüm anı iyice yaklaşınca, perde kalktı ve Fatıma Efendimiz (a.s) keskin bir bakış yöneltti ve şöyle dedi: Cebrail'e selâm olsun. Resulullah'a selâm olsun. Allah'ım, Resul'ünün yanına al. Allah'ım, hoşnutluğuna, katına, yurduna, esenlik yurduna al… Sonra şöyle dedi: Şu gök halkının kervanıdır. Şu, Cebrail; şu da Resulullah'tır (s.a.a); bana sesleniyor: Kızım! Gel! Burada seni karşılayacak şey senin için daha hayırlıdır. Gözlerini açtı ve şöyle dedi: Hz. Fatıma'nın Şehadeti 245 Ve aleyke's-selâm, ey ruhları kabzeden! Acele et, bana acı verme. Ve ardından şöyle dedi: Gelişim sana olsun Rabbim, ateşe değil. Göz kapakları yumuldu, elleri yana düştü, ayakları boylu boyunca uzanıverdi. Esma seslendi, cevap vermedi. Yüzündeki örtüyü kaldırdı. Fatıma (a.s), hayattan ayrılmıştı. Üzerine kapandı, bir yandan öpüyor, bir yandan da şöyle diyordu: "Ey Fatıma! Baban Resulullah'ın (s.a.a) yanına gittiğin zaman Esma bint-i Umeys'ten selâm söyle." Hasan ve Hüseyin eve geldiklerinde annelerinin üzerinin örtülmüş olduğunu gördüler. Dediler ki: "Ey Esma! Annemiz bu saatte niçin uyuyor?" Esma dedi ki: "Ey Resulullah'ın oğulları! Anneniz uyumuyor; o, bu dünyadan ayrıldı." Hasan annesinin üzerine kapandı. Bir yandan öperken, bir yandan da şöyle dedi: "Anneciğim! Ruhum bedenimden ayrılmadan bir kez daha benimle konuş!" Hüseyin, annesinin ayaklarını öpüyor ve şöyle diyordu: "Ben oğlun Hüseyin! Kalbim çatlayıp ölmeden önce konuş benimle!" Esma, Hasan ve Hüseyin'e dedi ki: "Ey Resulullah'ın oğulları! Gidin babanıza annenizin öldüğünü haber verin." Hasan ve Hüseyin mescidin yakınlarına kadar geldiler. Artık kendilerini tutamayıp yüksek sesle ağlamaya başladılar. Bu sırada bazı sahabeler yanlarına gelip, neden ağladıklarını sordular. "Annemiz Fatıma öldü." dediler. Bunu duyan İmam Ali (a.s) yüzükoyun yere kapandı: Kim bana teselli verecek, ey Muhammed'in kızı! 1 1- Biharu'l-Envar, 43/186 246 Hidayet Önderleri 9- Cenaze İşlemleri ve Defin Merasimi Hz. Ali'nin (a.s) evinden ağlama sesleri yükseldi. Medine, erkeklerin ve kadınların ağlama sesleriyle çınlıyordu. İnsanlar, Resulullah'ın (s.a.a) vefat ettiği günkü gibi bir dehşet anını yaşıyorlardı. Haşimoğulları'nın kadınları Hz. Fatıma'nın (a.s) evinde toplandılar, feryat ettiler, ağladılar. İnsanlar akın akın Ali'yi (a.s) ziyarete geldiler. Ali (a.s) oturmuş, Hasan ve Hüseyin (a.s) dizinin dibinde için için ağlıyorlardı. Ümmü Gülsüm dışarı çıktı. Şöyle diyordu: "Babacığım! Ya Resulallah! İşte şimdi seni, bir daha buluşmamak üzere gerçekten seni kaybettik."1 Halk toplanmış, hıçkırıklarla ağlaşıyorlardı. Cenazenin evden çıkarılmasını ve namazını kılmayı bekliyorlardı. Ebuzer (r.a) dışarı çıktı: "Dağılın. Resulullah'ın (s.a.a) kızının cenazesinin evden çıkarılması akşam geç vakitlere ertelendi." dedi. Ebu Bekir ve Ömer gelip Ali'ye (a.s) baş sağlığı dilediler ve şöyle dediler: "Ey Ebu'l-Hasan! Resulullah'ın (s.a.a) kızının cenaze namazını bize haber vermeden kılma."2 Bunun üzerine toplanan halk dağıldı. Cenaze merasiminin ertesi sabah yapılacağını sanıyorlardı. (Rivayete göre Hz. Fatıma (a.s) ikindi namazından sonra veya gecenin ilk saatlerinde vefat etti.) Fakat İmam Ali (a.s), Fatıma'nın (a.s) cenazesini o gece yıkadı, kefenledi. Esma da ona yardım ediyordu. Sonra: "Hasan! Hüseyin! Zeyneb! Ümmü Gülsüm! Gelin, son kez annenizi ziyaret edin. Çünkü bu, ayrılma anıdır ve buluşma cennette olacaktır…" diye onlara seslendi. Bir süre geçtikten sonra İmam Ali onları annelerinin cenazesinden 1- Biharu'l-Envar, 43/192 2- age. 199 Hz. Fatıma'nın Şehadeti 247 uzaklaştırdı. 1 Ardından cenaze namazını kıldı ve ellerini göğe kaldırarak şöyle seslendi: Allah'ım! Bu, Peygamber'inin kızı Fatıma'dır. Onu karanlıklardan nura çıkardın. Böylece o her tarafı aydınlattı. Bütün sesler kesilip gözler uykuya dalınca, gecenin bir yarısında Emirü'l-Müminin (a.s), Abbas, Fadl b. Abbas ve bir dördüncü şahıs bu narin cenazeyi alıp götürüyorlardı. Hasan, Hüseyin, Akil, Selman, Ebuzer, Mikdad, Büreyde ve Ammar da cenazeye eşlik ediyorlardı. 2 Ali (a.s) kabre indi. Resulullah'ın (s.a.a) ciğerparesini aldı ve lahdine yanı üstü yerleştirdi. Şöyle dedi: Ey toprak! Emanetimi sana emanet ediyorum. Bu, Resulullah'ın (s.a.a) kızıdır. Bismillahirrahmanirrahim. Bismillah ve billah ve alâ millet-i Resulillah Muhammedi'bn-i Abdillah. (Rahman ve Rahim Allah'ın adıyla. Allah'ın adı, Allah'ın yardımı ve Allah'ın elçisi Muhammed b. Abdullah'ın dini üzere.) Ey Sıddıka (dosdoğru kadın)! Seni, sana benden daha evlâ/yakın olana teslim ediyorum. Allah'ın senin için razı olduklarına ben de senin için razıyım." Ardından şu ayeti okudu: Sizi ondan (topraktan) yarattık; yine sizi oraya döndüreceğiz ve bir kez daha sizi ondan çıkaracağız.3 Sonra kabirden çıktı. Oradakiler Nebevî incinin üzerini toprakla örtmeye başladılar. İmam Ali (a.s) de mezarın belli olmaması için toprağı iyice yaydı, dümdüz yaptı. 1- age. 179 2- age. 193 3- [Tâhâ, 55] 248 Hidayet Önderleri 10- İmam Ali'nin (a.s) Hz. Zehra'ya (a.s) Ağıtı Defin töreni acele bir şekilde tamamlandı. Halkın görüp mezarlığa akın etmesinden korkuyorlardı. İmam (a.s) mezarın toprağından elini silkelerken, Resulullah'ın (s.a.a) ciğerparesini yitirmekten dolayı büyük bir üzüntüye kapıldı. Sevgi pınarı eşiydi o. Birlikte saflık, temizlik, fedakârlık ve başkalarını kendilerine tercih etme gibi erdemlerin hâkim olduğu mutlu bir hayat yaşamışlardı. Fatıma (a.s) onun uğruna ne korkular ve ne zorluklar çekmişti. Gözyaşları yanaklarından süzülmeye başladı. Sonra yüzünü Resulullah'ın (s.a.a) kabrine çevirdi ve şöyle dedi: Benden sana selâm olsun ya Resulallah! Kızından, sevgilinden, gözünün aydınlığından, ziyaretçinden, hemen yanı başındaki yerde yatıp bizden ayrılan, Allah'ın çok çabuk bizden koparıp sana kavuşturduğu ciğerparenden sana selâm olsun. Ya Resulallah! Seçkin kızından dolayı sabrım azaldı, âlemin kadınlarının efendisinin ayrılığı karşısında tahammülüm kalmadı. Fakat senin ayrılığında (zorluklara karşı sabretmedeki senin) sünnetine uymamdır beni teselli eden. Son nefesini göğsümde verirken gözlerini ben kendi ellerimle kapattım ve seni kabrine ben yerleştirdim ve bütün işlerini ben üstlendim. Evet, Allah'ın kitabında, benim için bu zorlukları kabullenmenin en güzel ifadesi vardır: "Biz Allah'tan geldik ve yine O'na döneceğiz." Artık emanet iade edildi ve rehine (bedenin tutsağı olan ruh) geri alındı. Zehra'yı kaptırdım. Onun ayrılığından sonra yer ve gök ne çirkindir, [nasıl da toz duman gibi görünür] ya Resulallah! Hüznüme gelince, sonsuzdur; gecelerimi ise uykusuz geçirmekteyim. Allah, senin şu anda bulunduğun yurda beni de almadıkça, bu hüzün yüreğimi terk edecek değildir. Derin bir yara gibi yakıcı bir hüzün- Hz. Fatıma'nın Şehadeti 249 dür bu. Daima diri ve kavurucu bir kederdir. Allah ne çabuk bizi birbirimizden ayırdı! Şikâyetim Allah'adır. Ümmetinin nasıl üzerime çullandığını kızın sana anlatacaktır. Nasıl onun haklarını çiğnediklerini de. Ona sor, durumu ondan öğren. Göğsünde ne birikmiş öfkeler vardı ki, bunları dışarı atacak bir yol bulamıyordu. O söyleyecek ve hüküm verenlerin en hayırlısı olan Allah da hükmedecektir. Selâm ikinize olsun ya Resulallah! Bu bir veda edenin selâmıdır, bıkkınlık ve sorumluluktan kaçanın selâmı değil. Eğer dönüp gidiyorsam, bunun sebebi usanmışlığım değildir. Şayet burada bekliyorsam, bunun sebebi de Allah'ın sabredenlere vaat ettiği ödülden ümidimi kesmem değildir. Sabır daha güvenli ve daha güzeldir çünkü. İstilacıların bize baskın çıkmaları olmasaydı, kabrinin başını mesken edinir, oradan ayrılmazdım. Orada yalnızlığa çekilir ve beklerdim. Oğlunu yitirmiş bir anne gibi, musibetin büyüklüğüne oturur ağlardım. Allah'ın yardımı ve gözetimi altında kızın gizlice defnedildi. Zorbalıkla hakları çiğnendi onun. Herkesin gözü önünde, ona kalan mirasa el konuldu. Senin hatırını dinleyen olmadı. Kimse seni aklına bile getirmedi. Allah'adır şikâyetimiz -ya Resulallah-! Sendedir tesellilerin en güzeli -ya Resulallah-! Allah'ın selâmı, rahmeti ve bereketi onun (Fatıma'nın) ve senin üzerine olsun.1 11- Cenazeyi Mezardan Çıkarma Girişimi Sabah olunca insanlar, Hz. Zehra'nın (a.s) cenaze merasimine katılmak üzere İmam Ali'nin (a.s) evine doğru akın ettiler. Bu sırada Hz. Resulullah'ın (s.a.a) sevgili kızının ge- 1- Biharu'l-Envar, 43/193 250 Hidayet Önderleri celeyin, kimseye haber verilmeden gizlice defnedildiğini duydular. İmam Ali (a.s) Bakî mezarlığında yedi veya daha fazla mezarın üzerindeki toprağı düzeltmiş, Fatıma'nın mezarını böylece gizlemişti. Bakî o günden günümüze kadar Medinelilerin defnedile geldiği bir mezarlıktır. Bu yüzden insanlar hemen Bakî mezarlığına yöneldiler. Fatıma'nın mezarını aradılar. Ancak mezarı bulamıyorlardı. Âlemin kadınlarının efendisinin gerçek mezarının hangisi olduğunu belirleyemediler. Bir gürültüdür gidiyordu. Birbirlerini kınamaya başladılar. Şöyle diyorlardı: "Peygamber'inizden (s.a.a) yadigâr olarak size kızı kalmıştı. O, ölünce de yanı başında olmadınız, namazını kılmadınız, üstelik mezarının da nerede olduğunu bilmiyorsunuz." Bazıları şöyle dediler: "Müslüman kadınları çağırın şu toprağı dümdüz edilmiş mezarları açsınlar. Böylece Fatıma'- nın (a.s) na'şını çıkarıp namazını kılarız." Rivayet edilir ki: Ebu Bekir ve Ömer halk ile beraber Fatıma'nın namazını kılmak için geldiklerinde, Mikdad çıkıp şöyle dedi: "Fatıma'yı dün gece defnettik." Bunun üzerine Ömer Ebu Bekir'e dönerek: "Sana bunu yapacaklarını söylemedim mi?" dedi. Abbas şöyle dedi: "Fatıma, ikinizin kendisine cenaze namazı kılmamanızı vasiyet etmişti." Bunun üzerine Ömer şöyle dedi: -Ey Haşimoğulları!- Bize karşı beslediğiniz kadim kıskançlığınızı hiçbir zaman terk etmeyeceksiniz. Bu, içinizdeki kinin bir göstergesidir ki, hiçbir zaman yok olmayacaktır. Allah'a yemin ederim ki, onun kabrini açıp cenazesini çıkaracağım ve namazını kılacağım.1 1- Biharu'l-Envar, 43/199 Hz. Fatıma'nın Şehadeti 251 Topluluğun, Fatıma'nın (a.s) mezarını açmaya çalıştığı haberi İmam Ali'ye (a.s) ulaştı. Bunun üzerine savaşlarda giydiği sarı kaftanını giydi. Zülfikâr'ı alarak yola çıktı. Gözleri kıpkırmızı olmuştu. Şah damarı öfkesinin şiddetinden kabarmış, çatlayacak gibi olmuştu. Bakî mezarlığına doğru gitti. Ali'nin Bakî mezarlığına geldiği haberi oradakilere ulaştı. Biri seslendi: "Gördüğünüz gibi bu, Ali b. Ebu Talib'tir geliyor. Allah'a and içiyor ki, eğer şu mezarlardan birinin taşı yerinden oynatılırsa, bu işe ön ayak olanların boyunlarını kılıcıyla vuracak." Bunun üzerine bir adam şöyle dedi: "Ne oluyor sana ey Ebu'l-Hasan! Allah'a yemin ederim ki, onun kabrini açacağız ve na'şını çıkararak namazını kılacağız." Hz. Ali (a.s) adamın yakasından tuttu, silkeledi, sonra tutup yere fırlattı ve dedi ki: Bana bak, kara kadının oğlu! Ben hilâfet hakkımdan vazgeçtim, çünkü insanların dinden dönmelerinden korktum. Ama Fatıma'nın kabrine gelince, Ali'nin canını elinde tutana andolsun ki, eğer sen ve arkadaşların ondan bir şey atarsanız, şu toprağı sizin kanlarınızla sulayacağım. Ebu Bekir atıldı ve "Ey Ebu'l-Hasan! Resulullah ve Fatıma hakkı için onu bırak. Senin istemediğin bir şeyi yapmayacağız." dedi. Bunun üzerine İmam Ali (a.s) adamı bıraktı ve insanlar da dağılıp gittiler.1 12- Hz. Fatıma'nın (a.s) Şahadet Tarihi Hz. Fatıma'nın (a.s) hicrî on birinci senesinde vefat ettiğinde kuşku yok. Çünkü Resulullah (s.a.a) hicrî onuncu senede Veda Haccı'nı yapmış ve on birinci senenin başlarında 1- Delailu'l-İmame, Taberî, s.46-47 252 Hidayet Önderleri vefat etmişti. Tarihçiler, Fatıma'nın (a.s), babasının vefatından sonra bir seneden daha az bir süre yaşadığı hususunda görüş birliği içindedirler. Ayrıca onun, babası hayatta iken, gençliğinin baharında ve sağlıklı olduğu da bilinmektedir. Ama vefat ettiği gün ve ay hususunda derin farklılıklar var tarihçiler arasında. Bazılarından Fatıma'nın (a.s), Resulullah'tan (s.a.a) sonra altı ay daha yaşadığı rivayet edilmiştir. Bazıları, doksan beş gün yaşadığını, bazıları da yetmiş beş gün veya bundan daha az bir süre yaşadığını söylemişlerdir. Örneğin İmam Cafer Sadık'tan (a.s) şöyle rivayet edilmiştir: Fatıma (a.s), hicretin on birinci senesinin cemaziyülâhır ayının üçüncü gününe denk gelen salı günü vefat etmiştir.1 İmam Muhammed Bâkır'dan (a.s) şöyle rivayet edilmiştir: Fatıma (a.s) vefat ettiği zaman yaşı, on sekiz yıl, yetmiş beş gündü. Cabir b. Abdullah el-Ensarî'den (r.a) de şöyle rivayet edilmiştir: Peygamberimiz (s.a.a) vefat ettiği zaman Fatıma'- nın yaşı, on sekiz yıl, yedi aydı. 2 Ebu'l-Ferec İsfahanî şöyle der: Fatıma (a.s), Resulullah'ın (s.a.a) vefatından bir süre sonra vefat etmiştir. Bu sürenin ne kadar olduğu hususunda ihtilâf vardır. En fazla olduğunu söyleyenlere göre altı ay, en az olduğunu söyleyenlere göre de kırk gündür. Fakat İmam Muhammed Bâkır'dan (a.s) gelen sahih bir rivayette Fatıma'nın (a.s) Peygambe- 1- Delailu'l-İmame, Taberî, s.45 Keşfu'l-Gumme 1/53 2- Menakıbu Âl-i Ebi Talib 2/357 Hz. Fatıma'nın Şehadeti 253 rimizden (s.a.a) üç ay sonra vefat ettiği belirtilmektedir.1 Böylece erdemlerle, örnek menkıbelerle ve şerefli konum almalarla dolu o görkemli hayat sona erdi. Doğduğu gün, şehit edildiği gün ve diriltileceği gün, Allah'ın selâmı, rahmeti ve bereketi onun üzerine olsun. 1- bk. Keşfu'l-Gumme, s.128 HZ. FATIMA'NIN (A.S) İLMÎ MİRASI İlk Müslümanlar, Resulullah'ın (s.a.a) bütün sözlerini ve fiillerini kaydetmişlerdi. Peygamberimizin (s.a.a) sözlü ve fiilî sünneti, bu ilk kuşaktan ikinci kuşağa ve sonraki kuşaklara aktarılmıştır.1 Hiç kuşkusuz, "İlk kuşak Müslümanlar içinde Peygamberimizin söz ve davranışlarını en iyi ve en çok görüp koruyanlar; onunla en çok beraber olan, onunla en yakın ilişkiler içinde olan ve zamanlarının büyük bir kısmını onun yanında geçiren ve başka münasebetlerle sık sık onun yanına girip çıkan kimselerdir."2 Buna göre, Peygamberimizin (s.a.a) hayatının son yıllarında Müslüman olan Ebu Hüreyre gibilerindense, ilk günden itibaren Peygamber'in (s.a.a) yanında olan sahabelerin birinci derecede bir rol oynamaları gerekirdi. Oysa hadis kaynakları, Ebu Hüreyre gibi Hz. Peygamber'in (s.a.a) hayatının sonlarına doğru Müslüman olan kimselerin rivayetleri ile doludur ve bunlar, Hz. Peygamber'le sınırlı bir ilişkileri olduğu hâlde, Peygamber'in (s.a.a) sözlü ve fiilî sünnetinin başta gelen kaynakları olarak kabul görmüşlerdir. Bu yüzden objektif araştırmacılar, her zaman bu gibi kimselerin rivayetlerine kuşkuyla bakmışlar, onlardan ellerinden geldiğince uzak durmuşlar. Aynı şekilde, peygamber olarak görevlendirildiğinin ilk gününden vefat ettiği güne 1- Siretu'l-Eimmeti'l-İsna Aşer, 1/96 2- age. 256 Hidayet Önderleri kadar Resulullah'tan (s.a.a) ayrılmayan, özellikle Hz. Peygamber'in yanında özel bir yeri olan Ali (a.s) ve diğer bazı seçkin sahabelerden de binlerce hadisin rivayet edilmiş olmasını kimse garipsemez, yadırgamaz. Fakat nedense hadis kaynaklarında, Peygamber'in (s.a.a) hayatının son üç yılında yanında bulunan kimselerden aktarılan rivayetlerle mukayese ettiğimiz zaman Ali (a.s) gibilerinden aktarılan hadislerin miktarı son derece az kalıyor.1 "Nitekim Şia kaynaklarında 'Fatıma Mushafı'ndan söz edilmesini de yadırgamamamız gerekir. Bu Mushaf ki, Ehl-i Beyt İmamları'ndan (hepsine selâm olsun) gelen rivayetlerde zikredilmiştir.2 Çünkü Hz. Zehra (a.s) hayatı boyunca babasından hiç ayrılmamıştı. Babasını sürekli gözetliyor, hizmetini görüyor; sözlerini, hadislerini, verdiği haberleri ve konuşmalarını dinliyordu ki, amcasının oğlu Ali'yi (a.s) istisna edersek, başka hiç kimsenin böyle bir şansı ve imkânı yoktu."3 Hâl böyleyken, Hafız Suyutî'nin: "Fatıma'nın (s.a) rivayet ettiği hadislerin toplamı onu geçmez." dediğini ve Hafız Bedehşanî'nin: "Fatıma'dan rivayet edilen hadisler on sekiz tanedir." dediğini duyduğun zaman, bunu tuhaf karşılamaz mısın? Bu arada Aişe'den iki binin üzerinde hadisin rivayet edildiğini gözünüzün önüne getirin! Oysa Aişe, ancak Hicretten sonra Peygamberimizle (s.a.a) beraber olmuştur ve bu da on seneden daha az bir süredir. Buna karşılık Hz. Zehra (a.s), rivayetlerde belirtilen en az süreyi esas alsak bile on sekiz, rivayetlerdeki en fazla süreyi esas alsak, yirmi sekiz yıl babasıyla beraber olmuştur. 1- age. 2- Ki Ehl-i Beyt, ev halkı demektir. Evde ne olduğunu, ev halkı, başkasından daha iyi bilir. 3- Siretu'l-Eimmeti'l-İsna Aşer 1/96 Hz. Fatıma'nın İlmî Mirası 257 Üstad Tevfik Ebu İlm bizzat bu noktaya parmak basarak şunları söylüyor: Hz. Fatıma (a.s), babasından birçok hadis duymuştu. Bazen bizzat babası söylediklerini yazmasını emrediyordu. Oğulları Hasan ile Hüseyin ve babaları Ali ile torunu Fatıma bint-i Hüseyin (mürsel olarak); ayrıca Aişe, Ümmü Seleme, Enes b. Malik ve Selma Ümmü Rafi' ondan hadis almışlardı. Bunun yanında birçok Kur'ân ilmini de öğrenmişti. Geçmiş şeriatlara dair bilgisi de oldukça genişti. Okuma yazma biliyordu. Allah, onu ilimle diğerlerinden ayrıcalıklı kıldı. [Fatıma, ayrıcalığa sahip olan demektir.] Babası, Allah'ın elçisiydi ve dinî hususlarda ona yol gösterecek, dünya işlerini daha kolay çözmesine yardım edecek şeyleri sayfalara yazdırıyordu. Çünkü Fatıma (a.s), Allah'tan korkup sakınan ve Allah'ın eğitip öğrettiği Eh-l-i Beyt'in bir ferdiydi.1 Fatıma Mushafı Hz. Zehra (a.s), tam bir ilim ve takva eğitilmişi, örneğiydi. Bu iki alanda da geniş bir birikime ve yetkinliğe sahipti. Doğrudan Resulullah'tan (s.a.a) hüküm, adap, ahlâk ve Ehl-i Beyt'in fazileti ile ilgili olarak rivayet ettiği hadisler bunun en somut örnekleridir. Birçok müellif, ondan rivayet edilen hadisleri "Müsned-i Fatımatü'z-Zehra" adı altında toplamıştır. Bunların başında Suyutî (öl: H. 911) gelir. İkincisi, Seyyid Hüseyin Şeyhu'lİslâmî Tuyserkanî'dir ki, Hz. Fatıma'nın (a.s) Peygamberimizden rivayet ettiği ve Resulullah'ın (s.a.a) Fatıma (a.s) ile ilgili toplam 260 hadisini toplamıştır. Üçüncüsü, Şeyh Azizullah Atarudî; dördüncüsü de, Şeyh Ahmed Rahmanî el- 1- "Allah'tan korkup sakının, Allah size öğretsin." ayetinden ne güzel bir alıntı yapılmış. bk. Ehlu'l-Beyt, Tevfik Ebu İlm, s.128-129 258 Hidayet Önderleri Hemedanî'dir ki, "Fatımatü'z-Zehra Behcet-u Kalbi'l-Mustafa" adlı eserinde Şiî ve Sünnî kaynaklarda Fatıma'dan (a.s) nakledilen 84 hadisi toplamıştır. Bu noktada, Seyyid Haşim Maruf el-Hasanî'nin, rivayetlerde zikredilen "Fatıma Mushafı" hakkında yazdıklarına göz atmanın yararlı olacağını düşünüyoruz. Yazar bu eserinde Fatıma'nın (a.s) ilminin genişliğini; Allah, Resulullah (s.a.a) ve Resulullah'ın Ehl-i Beyti nezdindeki faziletini uzun uzun anlatır ve şöyle der: Durum böyle olunca, Hz. Fatıma efendimizin (a.s), Hz. Peygamber'den (s.a.a) ve kocasından şeriatla, ahlâk ve adapla, gelecekte meydana gelecek olaylarla ve alt üst oluşlarla ilgili olarak duyduklarını bir yerde toplaması yadırganacak bir şey değildir. Nitekim evlâtları olan Ehl-i Beyt İmamları da Fatıma'dan (a.s) kalan mirasın içinde bu Mushaf'ı da birbirinden miras almışlardır.1 Fatıma Müsnedi'nden Seçme Örnekler a) İlme ve Sünnetin Tedvinine Verdiği Önem 1- İmam Hasan Askerî (a.s) şöyle buyuruyor: Bir kadın Hz. Sıddıka Fatımatü'z-Zehra'nın (a.s) yanına geldi ve şöyle dedi: "Zayıf, güçsüz bir annem var. Namazı ile ilgili olarak kafasını kurcalayan bir şey var. Sana sormam için beni gönderdi." Fatıma (a.s) sorusuna cevap verdi. Kadın ikinci bir soru sordu, Fatıma cevapladı. Üçüncü bir soru sordu, yine cevapladı. Kadın böylece on kadar soru sordu ve Fatıma her seferinde cevap verdi. Sonra kadın çok soru sor- 1- Burada mushaftan maksat Kur'an değildir. Maksat kitaptır. Çünkü mushafın asıl anlamı kitaptır ve yukarıda açıklandığı üzere Hz. Fatıma'nın (a.s) mushafı çeşitli ilimleri içeren bir hadis kaynağıdır. Siretu'l-Eimmeti'l-İsna Aşer, 1/96-97 Hz. Fatıma'nın İlmî Mirası 259 duğu için utandı ve şöyle dedi: "Seni daha fazla yormayayım, ey Resulullah'ın kızı!" Fatıma şöyle dedi: Her ne zaman bir şeyi öğrenmek istersen gel ve bana sor. Yüz bin dinar altın karşılığında ağır bir yükü dam üstüne çıkarmak için kiralanan biri, hiç yorgunluk hisseder mi? Kadın: "Hayır." dedi. Fatıma (a.s) buyurdu ki: Senin sorduğun her bir soruya karşılık ben, yerle Arş arası dolu mercandan daha fazla ödül alıyorum Allah katında. Babamın şöyle dediğini duydum: "Bizim Şiamızın âlimleri haşredildikleri zaman, ilimlerinin ve Allah'ın kullarına doğruyu göstermek için sarf ettikleri çabalarının çokluğu oranında üzerlerine keramet giysileri giydirilir. Öyle ki, bunlardan bazısına nurdan bir milyon giysi giydirilmiş olur. Son-ra yüce Rabbimizin münadisi şöyle seslenir: Ey Âl-i Muhammed'in (s.a.a) yetimlerinin bakımını üstlenenler ve aynı zamanda imamları da olan babalarından ayrıldıkları zaman onları hayırla anan ve fakirlikten kurtaranlar! İşte bunlar sizin öğrencilerinizdirler, bakımlarını üstlendiğiniz ve iyilikle andığınız kimselerdir. Bunlara dünyadaki ilim giysilerini giydirin…" "Böylece bu yetimlere, onlardan aldıkları ilim miktarınca nurdan giysi giydirilir. Hatta bunlardan -yetimlerden- bazısı, yüz bin giysi kadar giyer. Sonra bu yetimler de ilim öğrendikleri kimselere nurdan giysiler giydirirler. Sonra yüce Allah şöyle der: 'Yetimlerin bakımını üstlenen bu âlimlere bir kez daha nurdan giysiler giydirin ki, giysileri tamamlansın ve fazlasıyla artsın.' Böylece üzerlerine giydirilmeden önce onlar için öngörülen giysiler tamamlanır ve katlanarak fazlasıyla verilir. Aynı şekilde kendilerinden sonra gelenlere giysiler giydiren bu yetimler için de geçerlidir." Sonra Fatıma (a.s) şöyle dedi: 260 Hidayet Önderleri Ey Allah'ın kulu! Bu giysilerin bir teli güneşin bir milyon kere ve daha fazla üzerine doğduğu bütün şeylerden daha üstündür. Çünkü güneşin üzerine doğduğu şeylerde eksiklik ve karışıklık vardır. 1 2- İbn Mes'ud'dan şöyle rivayet edilir: Bir adam Fatıma'nın (a.s) yanına geldi ve dedi ki: "Ey Resulullah'ın (s.a.a) kızı! Acaba Resulullah'ın (s.a.a) sana bırakıp da bana gösterebileceğin bir şey var mı yanında?" Fatıma: "Ey Cariye! O ipek kumaşı bana getir." Cariye aradı, fakat bulamadı. Fatıma (a.s) şöyle dedi: "Yazıklar olsun sana! Onu bul, çünkü benim nazarımda Hasan ve Hüseyin'e denktir." Cariye tekrar aradı, süpürüp çöplüğe attığını gördü. Bu kumaşın üzerinde şöyle yazılıydı: Peygamber Muhammed dedi ki: "Bir kimsenin komşusu onun eziyetinden emin değilse o kimse mümin değildir. Bir kimse Allah'a ve ahiret gününe inanıyorsa, komşusuna eziyet etmesin. Allah'a ve ahiret gününe inanan, ya hayır söylesin ya da sussun. Allah hayırsever, ağırbaşlı ve iffetli kimseyi sever; küfürbaz, cimri ve yüzsüz dilencileri sevmez. Hayâ imandandır. İman da cennettedir. Küfür (sövmek) hayâsızlıktan kaynaklanır. Hayâsızlık da ateştedir."2 b) Ehl-i Beyt'i Tanıtması 1- Hz. Fatıma'dan (a.s) şöyle rivayet edilmiştir: Resulullah (s.a.a) ona hitaben der ki: Seni, Müslümanların ilkiyle ve ilim bakımından en büyüğüyle evlendirmeme razı değil misin? Şüphesiz 1- Biharu'l-Envar, 2/3 2- Delailu'l-İmame, s.1 Hz. Fatıma'nın İlmî Mirası 261 Meryem, kavminin kadınlarının efendisi olduğu gibi, sen de dünya kadınlarının efendisisin.1 2- Yezid, Abdulmelik en-Nefeli'den, o babasından, o da dedesinden şöyle rivayet eder: Resulullah'ın (s.a.a) kızı Fatıma'nın evine gittim. İlk önce o selâm vererek söze başladı ve dedi ki: "Babam hayattayken şöyle demişti: Kim üç gün bana ve sana selâm verirse, ona cennet vardır." Ravi der ki: Fatıma'ya (a.s) dedim ki: "Bu durum, onun ve senin hayatta olduğunuz dönem için mi geçerlidir, yoksa sizin ölümünüzden sonra da geçerli midir?" Dedi ki: Hem biz yaşarken, hem de biz öldükten sonra geçerlidir.2 3- Hz. Fatıma (a.s) şöyle der: Hz. Peygamber'in (s.a.a) yanına geldim ve "Selâm üzerine olsun ey babacığım!" dedim. Buyurdu ki: "Selâm senin de üzerine olsun, kızım!" Dedim ki: "Allah'a yemin ederim ki, ey Allah'ın Peygamber'i, Ali'nin evinde bir yemek tanesi dahi kalmamıştır. Beş günden beri ağzından bir yiyecek geçmemiştir. Koyunu ve devesi de yoktur. Evinde yiyecek ve içecek hiçbir şey yoktur." Bunun üzerine Hz. Peygamber (s.a.a) şöyle dedi: "Yaklaş bana." Yaklaştım. Dedi ki: "Elini elbisemin içinde sırtıma götür." Baktım, Peygamber'in omuzlarının arasında göğsüne bağlanmış bir taş var. Bunu gören Fatıma feryat eder. Hz. Peygamber (s.a.a) ona şöyle der: Bir aydan beri Muhammed'in ailesinin evlerinde yemek pişirmek için ateş yanmamıştır. Sonra Hz. Peygamber (s.a.a) şöyle der: 1- Esne'l-Metalib, Allame el-Vassabî el-Yemenî, el yazması eser. 2- el-Menakıb, İbnu'l-Meğazilî eş-Şafiî, s.364. Benzeri bir rivayet İbn Şehraşub'un el-Menakıb adlı eseri, 3/365'de de yer alır. 262 Hidayet Önderleri O, Hayber'in kapısını kaldırırken yirmi küsur yaşındaydı. Bu kapıyı elli kişi yerinden kaldıramamıştı. Bu sözü duyan Fatıma'nın yüzü parladı, sonra Ali'nin yanına geldi. Birden ev Fatıma'nın yüzünün nuruyla aydınlandı. Ali ona şöyle dedi: "Ey Muhammed'in kızı! Sen buradan giderken yüzün böyle parlamıyordu?" Dedi ki: Peygamber (s.a.a) bana senin faziletini anlattı. Bu yüzden bir an önce gelip sana anlatmak için kendimi tutamadım. 1 4- Esma bint-i Umeys, Resulullah'ın (s.a.a) kızı Fatıma'- dan (a.s) şöyle rivayet eder: Bir gün Resulullah (s.a.a) bana gelerek dedi ki: "Nerede oğullarım, Hasan ve Hüseyin?" Fatıma dedi ki: "Sabahleyin uyandığımızda, evimizde tadılacak hiçbir şey yoktu. Biz yine de Allah'a hamd ediyoruz. Fakat Ali dedi ki: Onları götüreyim. Çünkü açlıktan dolayı senin yanında ağlamalarından korkuyorum ki, senin de onlara verecek bir şeyin yok. Ali onları bir Yahudi'nin yanına götürdü." Bunun üzerine Resulullah (s.a.a) gittikleri yere yöneldi. Hasan ve Hüseyin'in bir subaşında oynadıklarını gördü. Ellerinde bir hurma artığı vardı. Resulullah (s.a.a) dedi ki: "Ya Ali! Sıcaklık iyice kızışmadan oğullarımı geri getirsen olmaz mı?" Ali (a.s) dedi ki: "Sabah kalktığımızda evimizde hiçbir şey yoktu. Ya Resulallah! Biraz otursan, ben de Fatıma için bir miktar hurma toplasam olmaz mı?" Resulullah (s.a.a) oturdu. Ali (a.s) bir hurma tanesine karşılık bir kova hurma toplamak üzere Yahudi'nin hurma ağaçlarını silkeliyordu. Nihayet bir miktar hurma topladı. Resulullah (s.a.a) ve Ali (a.s) hurmaları alıp gittiler. 2 1- Ehlu'l-Beyt (a.s), Tevfik Ebu İlm, s.130 2- Ehlu'l-Beyt, Tevfik Ebu İlm, s.135 Hz. Fatıma'nın İlmî Mirası 263 5- Hz. Fatıma'dan (a.s) rivayet edilen uzun bir hadis kapsamında şöyle diyor: Ya Resulallah! Selman benim elbisemi görüp şaşırdı. Seni hak üzere peygamber olarak gönderen Allah'a yemin ederim ki, benim ve Ali'nin beş seneden beri birkoç postundan başka bir şeyimiz yoktur. Gündüzleri onun üstünde devemize yemini veriyoruz, geceleri de döşek yapıp üstünde uyuyoruz. Yastığımız deridir ve içini hurma lifiyle doldurmuşuz. Bunun üzerine Hz. Peygamber (s.a.a) şöyle buyurdu: Ey Selman! Hiç şüphesiz benim kızım, en öndeki kafilenin (en yüksek makama sahip velilerin) içindedir.1 6- Ali'nin kızı Zeynep, Resulullah'ın (s.a.a) kızı Fatıma'- dan (a.s) şöyle rivayet eder: Resulullah (s.a.a) Ali'ye (a.s) dedi ki: Ey Ali! Sen ve Şian, cennettesiniz.2 7- Fatıma'dan (a.s) rivayet edilir ki: Bir gün Resulullah'ın (s.a.a) yanına gider. Resulullah (s.a.a) oturması için bir elbise serer ve şöyle der: "Üzerine otur." Sonra Hasan gelir, ona da: "Annenin yanına otur." der. Arkasından Hüseyin gelir, ona da: "Onların yanına otur." der. Sonra Ali gelir, ona da: "Onların yanına otur." der. Sonra Peygamber (s.a.a) örtünün uçlarından tutar, onlara iyice sarar ve der ki: Allah'ım! Onlar benden, ben de onlardanım. Allah- 'ım! Ben onlardan razı olduğum gibi, sen de onlardan razı ol. 3 1- Avalimu'l-Mearif, 11/130 2- Delailu'l-İmame, s.2-3. Buna benzer bir rivayet İhkaku'l-Hakk, 7/307'de ve Yenabiu'l-Mevedde, s.257'de yer alır. 3- Delalilu'l-İmame, s.2-3. Daha önce, "Tathir Ayetinde Hz. Zehra (a.s)" bölümünde bu hadisin Sünnî kaynaklarına işaret edilmişti. 264 Hidayet Önderleri 8- Resulullah'ın (s.a.a) kızı Fatıma'dan (a.s) şöyle rivayet edilir: Resulullah (s.a.a) bana dedi ki: Sana bir müjde vereyim mi? Allah cennette bir velisinin eşine armağan sunmak istediği zaman, sana birini gönderir ki, ona ziynetinden gönderesin.1 9- İmam Rıza babası Musa b. Cafer'den, o babası Cafer b. Muhammed'den, o babası Muhammed b. Ali'den, o babası Ali b. Hüseyin'den, o babası Hüseyin'den, o da Resulullah'ın (s.a.a) kızı Fatıma'dan (a.s) rivayet eder ki: Resulullah (s.a.a) şöyle buyurdu: "Ben kimin velisi isem, Ali de onun velisidir. Ben kimin imamıysam, Ali de onun imamıdır."2 10- Seyyid Muhammed el-Gımarî eş-Şafiî kendi kitabında, Fatıma bint-i Hüseyin er-Razavî'den, o Fatıma bint-i Muhammed er-Razavî'den, o Fatıma bint-i İbrahim er-Razavî'- den, o Fatıma bint-i Hasan er-Razavî'den, o Fatıma bint-i Muhammed el-Musavî'den, o Fatıma bint-i Abdullah el-Alevî'- den, o Fatıma bint-i Hasan el-Hüseynî'den, o Fatıma bint-i Ebî Haşim el-Hüseynî'den, o Fatıma bint-i Muhammed b. Ahmed b. Musa el-Muberka'dan, o Fatıma bint-i Ahmed b. Musa el-Muberka'dan, o Fatıma bint-i Musa el-Muberka'- dan, o Fatıma binti'l-İmam Ebi'l-Hasan er-Rıza'dan (a.s), o Fatıma bint-i Musa b. Cafer'den (a.s), o Fatıma bint-i Cafer b. Muhammed es-Sadık'tan (a.s), o Fatıma bint-i Muhammed b. Ali el-Bâkır'dan (a.s), o Fatıma bint-i Seccad Ali b. Hüseyin Zeynelabidin'den (a.s), o Fatıma bint-i Ebî Abdullah Hüseyin'den, o Zeyneb bint-i Emirü'l-Müminin'den (a.s), o Fatıma bint-i Resulullah'tan (s.a.a) şöyle rivayet eder: Resulullah (s.a.a) buyurdu ki: 1- age. 2- Müsnedu'l-İmami'r-Rıza, 1/133 Hz. Fatıma'nın İlmî Mirası 265 "Haberiniz olsun! Kim Muhammed'in Ehl-i Beyti'- nin sevgisi üzere ölürse, şehit olarak ölür."1 11- Ebu Tufeyl, Ebuzer'in (r.a) şöyle dediğini anlatır: Fatıma'nın (a.s) şöyle dediğini duydum: Babama: "A'raf üzerinde herkesi simalarından tanıyan adamlar vardır." 2 ayetini (s.a.a) sordum. Buyurdu ki: Onlar, benden sonraki imamlardır: Ali, iki torunum ve Hüseyin'in soyundan gelen dokuz kişi. Onlar Araf'taki adamlardır. Onların tanıdıkları ve onları tanıyan kimselerden başkası cennete giremez. Onların tanımadıkları ve onları tanımayan, inkâr eden kimselerden başkası da cehenneme girmez. Allah, ancak onları tanımanın yoluyla tanınır, bilinir. 12- Sa'd es-Saidî babasından şöyle rivayet eder: Fatıma'ya (a.s) imamlar hakkında bir soru sordum. Dedi ki: Resulullah'ın (s.a.a) şöyle dediğini duydum: Benden sonraki imamların sayısı, İsrailoğulları'ndan seçilen nakiplerin sayısı kadardır.3 13- Ebu Basir, İmam Cafer Sadık'tan (a.s) rivayet eder: Babam (İmam Bâkır -a.s-), Cabir b. Abdullah el-Ensarî'- ye dedi ki: "Sana bir işim düştü. Seninle baş başa kalmak istiyorum, ne zaman müsait olursun?" Cabir: "İstediğin zaman." dedi. Ebu Cafer (a.s) onunla bir yerde yalnız buluştu ve dedi ki: "Ey Cabir! Bana, Resulullah'ın (s.a.a) kızı annem Fatıma'nın elinde gördüğün levhayı anlat. Bu levhada nelerin yazıldığını söyledi sana?" Cabir şöyle dedi: Allah şahittir; Resulullah (s.a.a) hayatta iken, Hü- 1- Avalimu'l-Mearif ve Müstedrekatuha, 21/354-355, Şeyh Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-Çesti ed-Dağistanî'nin el-Lu'luetu'l-Mesniyye adlı eserinden naklen, s.217, Mısır baskısı, hicrî 1306 2- A'râf, 46 3- Kifayetu'l-Eser, s.193-200 266 Hidayet Önderleri seyin'in (a.s) doğumundan dolayı onu kutlamak için annen Fatıma'nın (a.s) yanına gittim. Elinde yeşil bir levha gördüm. Bu levhanın zümrütten olduğunu sandım. Levhanın üzerinde güneş ışığı gibi bembeyaz bir yazı vardı. Ona dedim ki: "Anam-babam sana feda olsun, ey Resulullah'ın kızı! Bu levha nedir?" Dedi ki: "Bu, Allah'ın babama armağan ettiği bir levhadır. Üzerinde babamın, kocamın, iki oğlumun, benim soyumdan gelecek vasilerin isimleri yazılıdır. Babam, beni sevindirmek için bunu bana verdi." Cabir dedi ki: "Annen Fatıma (a.s) onu bana verdi. Ben de okudum ve bir nüshasını da yazdım." Babam (a.s) Cabir'e dedi ki: "Bana, yazdığın o nüshayı gösterebilir misin?" "Evet" dedi. Babam, onunla beraber Cabir'in evine kadar yürüdü. Cabir babama deriden bir sayfa getirdi. Babam ona dedi ki: "Ey Cabir! Sen yazdıklarına bak, ben sana ezberden okuyayım." Cabir kendi nüshasına baktı, 1 babam orada yazılı olanları harf harf okudu, bir harf bile değişik değildi. Cabir şöyle dedi: 1- İmam Bâkır'ın (a.s) Medine'de Cabir ile karşılaşmasının Erbain ziyaretinden (İmam Hüseyin'nin şahadetinin 40. günü) sonra gerçekleştiği kesindir. Söylendiğine göre Erbain ziyareti sırasında Cabir'in gözleri tamamen kör olmuştu. Böyle iken onun bu nüshayı okuması nasıl mümkün olabilir? Bu takdirde şöyle dememiz mümkündür: Cabir, ömrünün sonlarında gözlerini kaybetmişti. Onun hayatını yazanlardan bazıları yanılmışlar ve hicretin 61. senesinde gerçekleşen Erbain ziyaretinde kör olduğunu sanmışlar. Bu zan, onun ömrünün sonlarında kör olduğuna ilişkin kesin ifadelerle çelişmektedir. "Beşaretu'lMustafa" adlı eserde Erbain ziyaretiyle ilgili olarak Atiyye'nin şu sözlerine yer verilir: "Bana dedi ki: 'Elimi ona değdir.' Ben de elini değdirdim. Derhal kabrin üzerine kapandı." Bu söz, onun kör olduğu anlamına gelmez. Belki de çok üzüldüğü ve durmaksızın ağladığı için gözlerine ak inmişti veya sadece o gün perdelenmişlerdi. Nitekim aynı rivayette yer alan, "Sonra gözlerini kabrin etrafında gezdirdi ve 'Selâm üzerinize olsun!' dedi..." ifadesi de, bunu desteklemektedir. Hz. Fatıma'nın İlmî Mirası 267 Allah'ı şahit gösteriyorum ki, levhada şöyle yazılı olduğunu gördüm: Bismillahirrahmanirrahim. Bu, üstün iradeli ve her yaptığı yerinde olan Allah'ın; elçisi, hicabı ve delili Muhammed'e gönderdiği mektuptur. Bunu Ruhu'lEmin, âlemlerin Rabbinden indirmiştir. Ey Muhammed! İsimlerimi yücelt, nimetlerime şükret, sakın bağışlarımı inkâr etme. Ben Allah'ım, benden başka ilâh yoktur. Zorbaları darmadağın eden [büyüklenenlerin burnunu sürten], zalimleri alçaltan, din günü hesap gören benim. Ben Allah'ım, benden başka ilâh yoktur. Kim benim lütfumdan başkasını umar veya adaletimden başkasından korkarsa, onu âlemlerde hiç kimseyi azaplandırmadığım bir azapla cezalandırırım. O hâlde, sadece bana ibadet et ve yalnızca bana güvenip dayan. Ben, hangi peygamberi göndermiş ve tebliğ zamanını tamamlamışsam, mutlaka birini onun vasisi yapmışımdır. Ben, seni bütün peygamberlerden ve senin vasini de bütün vasilerden üstün kıldım. Ondan sonra da sana iki yavrusunu bahşederek ikramda bulundum; torunların Hasan ve Hüseyin'i sana bahşettim. Babasının zamanının sona ermesinden sonra Hasan'ı ilmimin madeni yaptım. Hüseyin'i vahyimin bekçisi kıldım. Onu şahadetle ödüllendirdim. Hayatını mutlulukla sonlandırdım. O, şehitlerin en üstünü ve şühedanın en yüksek derecelisidir. Kâmil kelimemi onunla birlikte kıldım, onunla birlikte sözümün tamamlanmasını sağladım. En üstün delili onun yanına bıraktım. Onun itretine ve soyundan gelenlere karşı takındıkları tavırla insanlara sevap ve ceza veririm. Onların (İmam Hüseyin'in (a.s) soyunun) ilki Ali'dir. İbadet edenlerin efendisi, geçmiş velilerin süsüdür. Onun oğlu, övülmüş (Mahmud) dedesinin adını alan Muhammed'dir. İlmimi tümüyle kavrayan ve hikme- 268 Hidayet Önderleri timin madenidir. Cafer hakkında şüpheye düşenler helâk olacaklardır. Onu reddeden, beni reddetmiş gibidir. Gerçek söz benden çıkar ve ben Cafer'in makamını yücelteceğim. Bu lütuf ve ikramı onun dostlarına, Şiasına ve yardımcılarına da bahşedeceğim. Musa'dan sonra kör ve koyu bir zulüm fitnesi soluklanmaya başladı. Çünkü benim farzımın ipi kopmaz, hüccetim örtbas edilmez ve benim velilerim ebediyen bedbaht olmazlar. Bilesiniz ki, onlardan birini inkâr eden kimse, benim nimetimi inkâr etmiş olur. Benim kitabımdaki bir ayeti değiştiren de, bana iftira atmış olur. Sevgilim, seçkin kulum Musa'nın müddetinin dolmasından sonra iftiralar atıp inkâr yoluna sapanların vay hâline! Dikkat edin; sekizinci imamı inkâr eden, bütün imamları inkâr etmiş gibidir. Ali benim velim ve yardımcımdır, peygamberliğin mirasının yükünü omuzlarına yüklediğim ve ağır yükleri kaldırmakla sınadığım kimsedir. Onu büyüklük taslayan bir şeytan öldürecektir. Salih kulum Zülkarneyn'in kurduğu şehirde kullarımın en şerlilerinden birinin yanına defnedilecektir. Gerçek söz benden çıkar ve ben onu oğlu, kendisinden sonraki halifesi Muhammed'le sevindireceğim, gözünü aydın kılacağım. O benim ilmimin vârisi, hikmetimin madeni, sırrımın konulduğu yer, kullarıma sunduğum kanıtımdır. Onun barınağını cennet kıldım. Onu, ehlibeytinden (ailesinden) cehennem ateşini hak eden yetmiş kişinin şefaatçisi yaptım. Oğlu Ali'nin sonunu da mutlulukla getireceğim. O; benim velim, yardımcım, kullarım içindeki şahidim, vahyimin eminidir. O, benim yoluma davet eden, ilmimin bekçisi olan Hasan'ın çıkacağı bucaktır…1 1- Kemalu'd-Din ve Temamu'n-Ni'me, s.308-311, Tahran, Ahundî basımı Hz. Fatıma'nın İlmî Mirası 269 14- Hz. Fatıma şöyle buyurmuştur: Muhammed ve Ali şu ümmetin babalarıdır. Eğer onlara itaat ederlerse, onların eğriliklerini doğrultur ve onları sürekli azaptan kurtarırlar. Şayet onların dediklerine uygun hareket ederlerse, onların sürekli nimet içinde olmalarına sebep olurlar.1 15- Fatıma (a.s), Emirü'l-Müminin'den (a.s) şöyle rivayet eder: Resulullah (s.a.a) buyurdu ki: "Kim benim çocuklarımdan birine bir iyilik eder de bunun karşılığını almazsa, ben onun bu iyiliğinin karşılığını veririm."2 16- Bize Ahmed b. Yahya el-Udî anlattı, ona Ebu Nuaym Dırar b. Surad anlatmış, o Abdulkerim Ebu Yafur'dan duymuş, ona da Cabir anlatmış, ona Ebu Duha bildirmiş ki, Aişe şöyle demiş: Bana Fatıma anlattı ki: Resulullah bana şöyle dedi: "Senin kocan, insanların en bilgilisi, en önce Müslüman olanı ve en ağır başlısı, haîimidir." 17- Hz. Fatıma (a.s) şöyle demiştir: Göklerde ve yerde bulunan her şeyin, azametine ve nuruna ulaşmak için vesile aradığı Allah'a hamd edin. Biz, Allah'ın mahlûkatı içindeki vesileleriyiz, biz sırf O'na özgü kullarız. Biz, O'nun kudsiyetinin mahalleriyiz. Biz O'nun gaybına ilişkin hüccetleriyiz. Biz, peygamberlerin mirasçılarıyız. 3 18- Muhammed b. Ömer el-Kunasî, Cafer b. Muhammed'den, o babasından, o Ali b. Hüseyin'den, o Fatımatu'sSuğra'dan, o Hüseyin b. Ali'den, o Fatıma bint-i Muhammed'den (s.a.a) şöyle rivayet eder: 1- Biharu'l-Envar, 96/225 2- age. 3- Şerh-u Nehci'l-Belâğa, 16/211 270 Hidayet Önderleri Bir gün Resulullah (s.a.a) yanımıza çıkageldi ve şöyle buyurdu: "Şüphesiz yüce Allah sizinle övünmektedir. Genelde sizi, özelde de Ali'yi bağışlamıştır. Ben size gönderilmiş Allah'ın elçisiyim. Kavmini dehşete düşüren ve akrabalarını kayıran biri değilim. İşte şimdi Cebrail bana haber verdi ki: Tam ve gerçek mutlu kimse, ben yaşarken ve ben öldükten sonra Ali'yi seven kimsedir."1 19- Zeyneb bint-i Ebu Rafi' rivayet eder: Resulullah (s.a.a) sonunda vefat ettiği hastalıktan dolayı yatağa düştüğü günlerde Fatıma (a.s), Hasan ve Hüseyin'i alıp Resulullah'ın (s.a.a) yanına getirdi ve şöyle dedi: "Ya Resulallah! Şu ikisine miras olarak bir şey bırakmıyor musun?" Buyurdu ki: Hasan'a heybetimi ve liderliğimi, Hüseyin'e de cesaretimi ve cömertliğimi bırakıyorum."2 20- Hz. Ali, Hz. Fatıma'dan (a.s) şöyle rivayet eder: Resulullah (s.a.a) bana dedi ki: "Ey Fatıma! Kim sana salâvat getirirse, Allah onu bağışlar ve cennette nerede olursam olayım, onu bana kavuşturur."3 21- Zeyd b. Ali b. Hüseyin, halası Zeyneb bint-i Ali'den (a.s), o da Fatıma'dan (a.s) şöyle rivayet eder: Hüseyin'i (a.s) dünyaya getirdiğim zaman, Resulullah (s.a.a) yanıma geldi. Ben de onu sarı renkli bir hırkaya sararak ona verdim. Resulullah sarı renkli hırkayı atarak beyaz renkli bir hırka aldı ve Hüseyin'i o hırkaya sardı, sonra şöyle dedi: "Al, ey Fatıma! Çünkü o, imam oğlu imamdır ve dokuz imamın da baba- 1- Esne'l-Metalib, Şemsuddin el-Cezerî, s.70 2- Usdu'l-Gabe, 5/467; el-Menakıb, İbn Şehraşub, 3/396 3- Keşfu'l-Gumme, 1/472 Hz. Fatıma'nın İlmî Mirası 271 sıdır. İyilerin imamları onun soyundan geleceklerdir. Bunların dokuzuncusu Kaim (Mehdi)'dir. 22- Sehl b. Sa'd el-Ensarî şöyle rivayet eder: Resulullah'ın (s.a.a) kızı Fatıma'ya (a.s) İmamlarla ilgili bir soru sordum. Dedi ki: Resulullah (s.a.a) Ali'ye (a.s) şöyle derdi: Ey Ali! Sen benden sonra imam ve halifesin. Sen müminlere kendilerinden daha evlâ ve önceliklisin (onların üzerinde tasarruf ve yetki sahibisin). Sen öldüğün zaman, oğlun Hasan, müminlere kendilerinden daha evlâ ve öncelikli olur. Hasan ölünce, oğlun Hüseyin müminlere kendilerinden daha evlâ ve öncelikli olur. Hüseyin vefat edince, oğlu Ali b. Hüseyin müminlere kendilerinden daha evlâ ve öncelikli olur. Ali vefat edince, oğlu Muhammed müminlere kendilerinden daha evlâ ve öncelikli olur. Muhammed ölünce, oğlu Cafer müminlere kendilerinden daha evlâ ve öncelikli olur. Cafer vefat edince, oğlu Musa müminlere kendilerinden daha evlâ ve öncelikli olur. Musa vefat edince, oğlu Ali müminlere kendilerinden daha evlâ ve öncelikli olur. Ali vefat edince, oğlu Muhammed müminlere kendilerinden daha evlâ ve öncelikli olur. Muhammed vefat edince, oğlu Ali müminlere kendilerinden daha evlâ ve öncelikli olur. Ali vefat edince, oğlu Hasan müminlere kendilerinden daha evlâ ve öncelikli olur. Hasan ölünce, Kaim Meh-di müminlere kendilerinden daha evlâ ve öncelikli o-lur. Allah onun eliyle yeryüzünün doğularını ve batılarını fetheder. Onlar, hakkın imamları ve doğruluğun dilleridir. Onlara yardım eden, yardım görür; onları terk eden, terk edilir. 1 1- bk. Kifayetu'l-Eser, s.193-200 272 Hidayet Önderleri c) İslâm Şeriatının ve Felsefesinin Kaynakları 1- Acılı Sakife hadisesinden sonra Ebu Bekir'e itiraz mahiyetinde sahabelere hitaben irat ettiği hutbesinde şunları söylüyor: Siz, ey Allah'ın kulları! O'nun emrinin ve yasağının muhatabısınız. Dininin ve vahyinin taşıyıcıları sizsiniz. Allah'ın kendi nefislerine emin kıldığı kimselersiniz. Allah'ın dinini diğer milletlere tebliğ etmekle yükümlüsünüz. O'ndan gelen hakkın lideri (Kur'ân) sizin içinizdedir çünkü. O, Allah'ın size sunduğu bir ahittir ve size halef olarak bıraktığı bir emanettir. O, Allah'ın konuşan kitabı, doğru söyleyen Kur'ân'ı, ışıldayan nuru ve parlak ışığıdır. Kanıtları apaçık ortadadır. Sırları açıktadır. Açık yönleri de göz kamaştırıcıdır. Ona uyanlara gıpta olunur. Ona tâbi olmak, insanı Allah'ın hoşnutluğuna götürür. Onu dinlemek, kurtuluşa vesile olur. Onun aracılığıyla Allah'ın aydınlık kanıtlarına, ayrıntılı olarak açıklanmış azimet gerektiren hükümlerine, yasaklanmış haramlarına, parlak açıklamalarına, yeterli kanıtlarına, teşvik edilen faziletlerine, bağışlanmış ruhsatlarına, yazılmış şeriatlarına ulaşılır. 2- Aynı konuşmanın kapsamında İslâm şeriatının felsefesi ile ilgili olarak şunları söylüyor: Allah sizin için imanı, şirkten arınmanın; namazı büyük günahlardan temizlenmenin; zekâtı, nefsi temizlemenin ve rızkı genişletmenin; orucu, ihlâsı kalıcılaştırmanın; haccı, dini ayakta tutmanın; adaleti, kalpleri uzlaştırmanın aracı kıldı. Bize (Ehl-i Beyt'e) itaati, din için bir düzen (halkın düzene girmesi için) farz kıldı; imametimizi tefrikadan korumak için koydu. Cihadı, İslâm'ın onur ve üstünlük göstergesi; sabrı, ilâhî ödüle kavuşmaya yardımcı; marufu emretmeyi, kötülükten sakındırmayı, halkın genelinin maslahatı icabı Hz. Fatıma'nın İlmî Mirası 273 farz kıldı. Anne ve babaya iyiliği, ilâhî gazaba uğramaktan korunmanın yolu; akrabalık bağlarını gözetmeyi, ömrün uzamasına ve sayının artmasına vesile kıldı. Kısası, kanların dökülmesini önlemek; adakları yerine getirmeyi, bağışlanmak; ölçü ve tartıyı eksiksiz yapmayı, haksızlığı, ortadan kaldırmak için farz kıldı. İçki içmeyi yasaklamayı, pislikten arınma aracı kılmış; (zina vb.) iftira atmaktan uzak durmayı, lânete uğramaktan korunmak için; hırsızlığı terk etmeyi iffetliliğin ve toplumda emniyeti hâkim kılmanın bir gereği olarak farz kıldı. Allah, rablığın sırf kendisine özgü kılınmasının bir göstergesi olarak da şirk koşmayı haram kılmıştır. 3- Bize Ahmed b. Yahya es-Sufî, Abdurrahman b. Deysu'l-Melaî, Beşir b. Ziyad el-Cezerî, Abdullah b. Hasan'dan, o da annesi Fatıma bint-i Hüseyin'den duymuş ki, Fatıma-tü'lKübra (a.s) şöyle demiştir: Hz. Peygamber (s.a.a) şöyle buyurdu: Kul hastalandığı zaman, yüce Allah meleklere, benim bağım altında olduğu müddetçe kulum hakkında bir şey yazmayın (kaleminizi kaldırın). Çünkü onu alıkoyan benim. Ya canını alırım ya da onu salıveririm. Ravi der ki: Bunu Abdullah b. Hasan'ın çocuklarından birine anlattım. Dedi ki: "Babam şöyle diyordu: Allah meleklerine şöyle vahyeder: Kulumun sağlığında işlediği salih amellerin sevabını ona yazın." 4- Hz. Ali, Fatıma'dan (Allah'ın selamı her ikisine olsun) şöyle dediğini rivayet eder: Resulullah (s.a.a) bana dedi ki: "Ey babasının sevgilisi! Sarhoş eden her şey haramdır ve sarhoş eden her şey şaraptır."1 1- Delailu'l-İmame, s.3 274 Hidayet Önderleri 5- Süleyman b. Ebu Süleyman, annesi Ümmü Süleyman'- dan şöyle rivayet eder: Hz. Peygamber'in (s.a.a) eşi Aişe'nin yanına gittim, ona kurbanlıkların etiyle ilgili bir soru sordum. Dedi ki: Resulullah (s.a.a) başlangıçta bu etin saklanmasını yasaklıyordu, sonra buna izin verdi. Ali b. Ebu Talib, bir seferden geri dönmüştü. Fatıma, ona kurban bayramından kalan kurbanlık etinden getirdi. Ali dedi ki: "Resulullah (s.a.a) bu etlerin saklanmasını yasaklamamış mıydı?" Dedi ki: "Resulullah (s.a.a) buna izin verdi." Aişe der ki: "Bunun üzerine Ali, Resulullah'ın yanına geldi ve bu hususu ona sordu. Resulullah (s.a.a) dedi ki: Kurbanlık etlerinin tamamı zilhicce ayından bir dahaki zilhicce ayına kadar saklanabilir." 1 6- Seyyidu'l-Enbiya'nın (s.a.a) kızı dünya kadınlarının efendisi Fatıma (a.s), babası Hz. Muhammed'e (s.a.a) sordu: Babacığım! Namazı önemsemeyen, küçümseyen erkekler ve kadınlar için ne tür bir ceza vardır? Buyurdu ki: Ey Fatıma! Allah namazı önemsemeyen, namaz hususunda gevşek davranan erkek ve kadınları, on beş sıkıntıya duçar eder: Bunların altısı dünyada, üçü ölüm anında, üçü kabirde ve üçü de kabrinden çıktığı kıyamet gününde karşısına çıkar. Dünyada karşısına çıkan sıkıntılar şunlardır: Her şeyden önce Allah ömründen bereketi kaldırır. Rızkından bereketi kaldırır. Yüzündeki salih insanlara özgü alâmeti siler. İşlediği hiçbir amele mükâfat vermez. Duasını semaya çıkarmaz (kabul etmez). Altıncısı, salihlerin duasında onun payı olmaz. 1- Ehlu'l-Beyt, Tevfik Ebu İlm, s.129; Müsned-i Ahmed, 6/283 Hz. Fatıma'nın İlmî Mirası 275 Ölüm anında karşısına çıkan sıkıntılar şunlardır: Öncelikle alçak bir şekilde ölür. İkincisi, aç ölür. Üçüncüsü, susuz ölür; öyle ki dünyadaki bütün nehirlerin suyu verilse yine de susuzluğu geçmez. Kabirde karşısına çıkan sıkıntılar şunlardır: Birincisi, Allah, bir meleği onun başına vekil eder; bu melek kabrinde onu sürekli rahatsız eder. İkincisi, kabrini daraltır. Üçüncüsü, kabri karanlık olur. Kabrinden çıktığı kıyamet günü karşısına çıkan sıkıntılar ise şunlardır: Birincisi, Allah, ona bir melek vekil kılar; bu melek onu yüzükoyun sürükler, bu sırada bütün varlıklar ona bakarlar. İkincisi, çok zor ve şiddetli bir hesaptan geçirilir. Üçüncüsü, Allah ona bakmaz, onu arındırmaz ve ona acı bir azap vardır. 1 d) Ahlâk, Edep ve Davranış 1- İmam Hasan (a.s), annesi Fatıma'nın (a.s) şöyle dediğini rivayet eder: Resulullah (s.a.a) bana dedi ki: "Cimrilikten sakın. Çünkü cimrilik, saygın ve onurlu bir kimsede bulunmaması gereken bir hastalıktır. Cimrilikten sakın. Çünkü cimrilik; kökü cehennemde, dalları dünyada olan bir ağaçtır. Kim bu ağacın bir dalına asılırsa, onu cehenneme götürür. Cömert ol. Çünkü cömertlik, cennet ağaçlarından bir ağaçtır ve dalları yeryüzüne sarkmıştır. Kim bu ağacın bir dalından tutarsa, bu dal onu cennete götürür."2 2- Resulullah'ın (s.a.a) kızı Fatıma Betül (a.s) şöyle der: Resulullah (s.a.a) buyurdu ki: "Ümmetimin en kötüleri, türlü nimetlerle beslenenlerdir. Bunlar türlü yiyecekler yerler, çeşitli elbise- 1- Sefinetu'l-Bihar, 2/43 2- Ehlu'l-Beyt, Tevfik Ebu İlm, s.130-131 276 Hidayet Önderleri ler giyerler ve avurtlarını çatlatarak çekinmeden konuşurlar."1 3- Fatıma bint-i Hüseyin (a.s), büyük annesi Fatımatü'zZehra'dan (a.s) şöyle rivayet eder: Resulullah (s.a.a) mescide girdiği zaman, Muhammed'e salât ve selâm getirir ve şöyle derdi: "Allah'ım! Günahlarımı bağışla. Rahmetinin kapılarını üzerime aç." Mescitten çıktığı zaman da şöyle derdi: "Allah'ım! Günahlarımı bağışla ve lütuf ve kereminin kapılarını üzerime aç."2 4- Hz. Fatıma (a.s) şöyle demiştir: Bir müminin yüzüne gülümsemek, gülümseyen kimsenin cennete girmesine sebep olur. Düşman bir inatçının yüzüne gülümsemek de, gülümseyen kişiyi ateşten korur.3 5- Zeyd b. Ali, atalarından rivayet eder ki, Peygamber'in (s.a.a) kızı Fatıma (a.s) şöyle demiştir: Resulullah'ın (s.a.a) şöyle dediğini duydum: "Cuma gününde bir saat vardır ki, Müslüman kişi, bu saate denk gelip de Allah'tan her ne isterse kendisine verilir." Dedim ki: "Ya Resulallah, bu hangi saattir?" Buyurdu ki: "Güneş kursunun bir yarısı battığı zamandır." Ravi der ki: "Fatıma (a.s) hizmetçisine şöyle derdi: Damın üstüne çık. Güneş kursunun yarısının battığını gördüğün zaman, bana haber ver, dua edeyim."4 1- age. s.131 2- Ehlu'l-Beyt, Tevfik Ebu İlm, s.129-131 3- "Tefsiru'l-İmam", s.354. Hadisin ikinci kısmında kastedilen anlam, Ehl-i Beyt düşmanlarına karşı müdara yapmak ve takiyyeye başvurmaktır. 4- Delailu'l-İmame, s.5 Hz. Fatıma'nın İlmî Mirası 277 6- İbn Hammad el-Ensarî ed-Dûlabî (öl: 310) der ki: Bize Ebu Cafer Muhammed b. Avf b. Süfyan et-Taî el-Hummasî anlattı, ona Musa b. Eyyub en-Nuseybî anlatmış, o Muhammed b. Şuayb'dan duymuş, ona Abdurrahman b. Velid'in azatlısı Sadaka aktarmış, ona da Muhammed b. Ali b. Hüseyin bildirmiş ki: Dedem Hüseyin b. Ali ile birlikte arazisine gitmek üzere yola çıkıp yürümeye başladık. Yolda Nu'man b. Beşir'e rastladık. Katırının sırtında yol alıyordu. Bizi görünce katırından indi ve Hüseyin'e şöyle dedi: "Gel katıra bin, ey Ebu Abdullah!" Hüseyin, binmek istemedi. Israrla binmesini istedi. Sonunda Hüseyin şöyle dedi: "Sen, beni istemediğim bir şeye zorladın. Sana, annem Fatıma'nın anlattığı bir hadisi aktaracağım. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurdu: "Kişi, bineğinin ön tarafına binme, yatağında yatma ve evinde namaz kılma önceliğine sahiptir. Ancak insanların, namaz için arkasında saf tuttukları imam başka." "O hâlde sen, bineğinin ön tarafına bin, ben de terkisine bineyim." Bunun üzerine Nu'man şöyle dedi: "Fatıma doğru söylemiştir. Fakat bana babam anlattı -ki şu anda Medine'de yaşamaktadır- Peygamberimiz (s.a.a) böyle buyurmuş ve şöyle demiştir: "Ancak izin vermesi başka…" Nu'man bu hadisi rivayet edince, Hüseyin bineğin ön tarafına bindi, Nu'man da terkisine bindi.1 7- Bize Ahmed b. Yahya el-Udî anlattı, ona Cebbare b. Mugallas anlatmış, o Ubeyd b. Vesim'den duymuş, ona Hüseyin b. Hasan anlatmış, ona da annesi Fatıma bint-i Hasan 1- Fatımatü'z-Zehra Behcet-u Kalbi'l-Mustafa, s.301, ed-Dûlabî'- den rivayet edilmiştir. 278 Hidayet Önderleri aktarmış, o da babasından dinlemiş ki Fatıma (a.s) bint-i Resulullah (s.a.a) şöyle demiştir: Resulullah (s.a.a) buyurdu ki: "Gecelediğinde elinde et ve yağ artığı kalan kimse, (bir illete duçar olursa) nefsinden başka hiç kimseyi kınamasın." 8- Bize Ahmed b. Yahya es-Sufî anlattı, ona Abdurrahman b. Dubeys anlatmış, o Beşir b. Ziyad'dan duymuş, ona Abdullah b. Hasan anlatmış, o annesinden duymuş, o da Fatımatü'l-Kübra'nın (a.s) şöyle dediğini aktarmış: Resulullah (s.a.a) buyurdu ki: İki zalim ordu karşı karşıya geldiği zaman, Allah onları baş başa bırakır ve hangisinin galip geldiğine aldırmaz. İki zalim ordu karşı karşıya geldiği zaman, felâket en azgın olanın başına gelir. 9- Hz. Fatıma (a.s) kadınlar için en hayırlı olan şeyi anlatırken şöyle demiştir: Kadınlar için en iyisi, (yabancı) erkekleri görmemeleri ve (yabancı) erkeklerin onları görmemeleridir.1 10- Cafer b. Muhammed, babası Muhammed b. Ali'den, o babası Ali b. Hüseyin'den, o babası Hüseyin b. Ali'den, o da annesi Fatıma bint-i Resulullah'tan (hepsinin üzerine selâm olsun) şöyle rivayet eder: "Peygamber'i, kendi aranızda birbirinizi çağırır gibi çağırmayın."2 ayeti indiği zaman, Peygamber'e: "Babacığım!' diye seslenmekten çekindim ve "Ya Resulallah!" demeye başladım. Bana döndü ve şöyle dedi: "Kızım! Bu ayet senin ve senden önce ailen hakkında inmemiştir. Çünkü sen bendensin, ben de sendenim. Bu, kaba, saygısız ve kibirli kimseler hakkında inmiştir. Bana, 'Babacığım!' de. Çünkü öyle söylemen kalbe 1- Hilyetu'l-Evliya, 2/40 2- Nûr, 63 Hz. Fatıma'nın İlmî Mirası 279 daha sevimli gelir ve Rabbi daha hoşnut eder." Sonra Hz. Peygamber (s.a.a) alnımı öptü ve elini ağzında ıslatarak yüzüme sürdü. O günden sonra hoş kokular sürünmeye gerek duymadım.1 11- Hz. Fatıma (a.s) şöyle demiştir: Kim yüce Allah'ın katına ihlâslı ibadetini gönderirse, Allah, katından ona en yararlı olan şeyi indirir.2 12- Leys b. Ebu Süleym, Abdullah b. Hasan'dan, o annesi Fatıma bint-i Hüseyin'den, o babasından, o da annesi Fatıma bint-i Resulullah'tan (s.a.a) şöyle rivayet eder: En hayırlınız, omuzu en yumuşak olan (insanlar arası ilişkilerde yumuşak ve ağırbaşlı davranan) ve kadınlara karşı en cömert davrananınızdır. 3 13- Resulullah (s.a.a) ashabına: "Kadın nedir?" diye sordu. Dediler ki: "Örtülmesi gereken avrettir." Buyurdu ki: "Peki ne zaman Rabbine en yakın hâlde olur?" Bu soruya ne cevap vereceklerini bilemediler. Hz. Fatıma (a.s) bunu duyunca şöyle dedi: Evinin iç bölümünden ayrılmadığı zaman Rabbine en yakın olur. Bunun üzerine Resulullah (s.a.a) şöyle buyurdu: Hiç şüphesiz Fatıma benim bir parçamdır.4 14- Hz. Fatıma'dan (a.s) rivayet edilen uzun bir hadis kapsamında şöyle diyor: Ya Resulallah! Selman benim elbisemi görüp şaşırdı. Seni hak üzere peygamber olarak gönderen Allah'a yemin ederim ki, benim ve Ali'nin beş seneden beri 1- Menakıb, İbn Şehraşub, 3/320 2- Biharu'l-Envar, 71/184 3- Fatımatü'z Zehra Behcet-u Kalbi'l-Mustafa, 1/273. Bazı kaynaklarda bu hadis Peygamberimizden (s.a.a) rivayet edilmiştir. 4- Biharu'l-Envar, 43/92 280 Hidayet Önderleri bir koç postundan başka bir şeyimiz yoktur. Gündüzleri onun üstünde devemize yemini veriyoruz, geceleri de döşek yapıp üstünde uyuyoruz. Yastığımız deridir ve içini hurma lifiyle doldurmuşuz. Bunun üzerine Hz. Peygamber (s.a.a) şöyle buyurdu: Ey Selman! Hiç şüphesiz benim kızım, en öndeki kafilenin (en yüksek makama sahip velilerin) içindedir.1 15- Ali b. Hüseyin b. Ali'den (hepsine selâm olsun) şöyle rivayet edilmiştir: Bir kör, Resulullah'ın kızı Fatıma'nın (a.s) yanına gelmek için izin istedi, Fatıma kendisini ondan sakladı. Resulullah (s.a.a) ona dedi ki: "Niçin örtündün, o seni görmüyor ki?" Dedi ki: "Ya Resulallah! O beni görmüyorsa, ben ki onu görüyorum. Kaldı ki o, koku alabiliyor." Bunun üzerine Resulullah (s.a.a) şöyle buyurdu: "Şahitlik ederim ki, sen benim bir parçamsın."2 16- Bize Yezid b. Sinan anlattı, ona Hasan b. Ali el-Vasıtî anlatmış, o Beşir b. Meymun el-Vasıtî'den duymuş, o na Abdullah b. Hasan b. Hasan b. Ali b. Ebu Talib'in şöyle dediğini anlatmış: Bana annem Fatıma bint-i Hüseyin, Fatımatü'lKübra bint-i Muhammed'den (s.a.a) şöyle rivayet etmiştir: Resulullah (s.a.a) Allah'tan Hasan ve Hüseyin'i korumasını diler, onlara Kur'ân'dan bir sure öğretir gibi (Allah'tan koruma dilemekle ilgili) o kelimeleri öğretirdi ve şöyle derdi: "Bütün şeytanların ve kötülerin ve bütün kınayıcı gözlerin şerrinden Allah'ın eksiksiz kelimelerine sığınırım."3 1- Avalimu'l-Maarif, 11/130 2- Mulhakat-u İhkaki'l-Hakk, 10/258 3- ez-Zürreyetu't-Tahire, İbn Hammad el-Ensarî ed-Dûlabî, s.149, Camiatu'l-Müderrisin matbaası, Kum. Hz. Fatıma'nın İlmî Mirası 281 17- Hz. Zehra'nın (a.s) şöyle dediği rivayet edilir: Bir gün Resulullah (s.a.a) evime geldi. O sırada uyumak üzere yatağıma uzanmıştım. Dedi ki: "Ey Fatıma! Dört şeyi yapmadan uyuma. Kur'ân'ı hatmetmeden, peygamberleri şefaatçin kılmadan, müminleri hoşnut etmeden, hac ve umre yapmadan." Resulullah (s.a.a) bunu söyledi ve namaza durdu. Namazını tamamlayıncaya kadar bekledim. Dedim ki: "Ya Resulallah! Bana dört şey emrettin, ama bu durumda onları yerine getirecek gücüm yok." Resulullah gülümsedi ve şöyle dedi: "Kul huvellahu ahad" Suresi'ni üç kere okuduğun zaman bütün Kur'ân'ı hatmetmiş gibi olursun. Bana ve benden önceki peygamberlere salât ve selâm getirdiğin zaman kıyamet günü senin şefaatçilerin oluruz. Müminler için bağışlanma dilediğin zaman, bütün müminler senden hoşnut olurlar. 'Subhanallahi ve'l-hamdulillah ve lâ ilâhe illallahu ve'llahu ekber' dediğin zaman da, hac ve umre ziyaretini yapmış gibi o-lursun."1 18- Hz. Fatıma (a.s) uzun bir hadisin kapsamında şöyle der: "Babacığım! Canım sana kurban olsun! Niçin ağlıyorsun?" Resulullah (s.a.a) ona bundan önce Cebrail- 'in kendisine indirdiği iki ayeti zikreder: "Muhakkak cehennem, onların hepsine vadolunan yerdir. Cehennemin yedi kapısı vardır. Onlardan her kapı için birer grup ayrılmıştır."2 Fatıma (a.s) yüzükoyun yere kapanarak şöyle der: "Yazıklar olsun! Yazıklar olsun, cehenneme girenlere."3 1- Hulasatu'l-Ezkar, s.70 2- Hicr, 43-44 3- Biharu'l-Envar, 8/303 282 Hidayet Önderleri e) Hüküm, Siyaset ve Tarih 1- Daha önce yer verdiğimiz iki konuşma (hutbe), özellikle kutlu nebevî devrimle, bu devrimin geleceğiyle, mübarek bi'setten önceki cahiliye dönemiyle, İslâmî önderliğin sahih çizgisinden sapmasıyla ilgili olarak yaptığı değerlendirmeleri Hz. Fatıma'nın (a.s) ileri görüşlülüğünü ve geniş ufukluluğunu gözler önüne sermektedir. Bu konuşmaların bir de bu gözle incelenmesinde yarar vardır. 2- Hz. Fatıma'nın (a.s), geleceğe ilişkin olarak verdiği haberler: Hz. Hüseyin'in kızı Fatımatu's-Suğra (r.a), babasından, o Resulullah'ın (s.a.a) kızı Fatımatü'l-Kübra'dan şöyle rivayet eder: Resulullah (s.a.a) bana dedi ki: "Benim soyumdan yedi kişi Fırat'ın kıyısına gömülür ki, öncekiler onlara ulaşmaz, sonrakiler de onlara yetişmez."1 3- Resulullah'ın (s.a.a) Fatıma'ya gizlice bir şeyler söylemesi: Aişe şöyle der: Fatıma (a.s) yürüyerek geliyordu. Yürüyüşü Resulullah'ın (s.a.a) yürüyüşünden farksızdı. Resulullah dedi ki: "Merhaba! Kızım!" Sonra onu sağına veya soluna oturttu.2 Ardından ona gizlice bir şeyler söyledi. Fatıma ağlamaya başladı. Ona dedim ki: "Resulullah özel olarak sana bir şeyler anlatıyor, sen de ağlıyorsun?" Sonra Resulullah (s.a.a) ona gizlice bir şeyler söyledi, bu sefer gülmeye başladı. Dedim ki: "Bugünkü kadar sevinçle hüznün birbirlerine bu kadar yakın olduklarını görmemiştim." Ardından Fatıma'ya Resulullah'ın ne söylediğini sordum. Dedi ki: "Resulullah'ın sırrını ifşa etmem." 1- Biharu'l-Envar, 8/131 2- Anlaşıldığı kadarıyla bu tereddüt Aişe'den kaynaklanmıştır. Hz. Fatıma'nın İlmî Mirası 283 Sonra Resulullah (s.a.a) vefat edince, ona tekrar sordum. Dedi ki: "Babam bana gizlice dedi ki: Cebrail her sene bana Kur'ân'ı baştan sona bir kere okurdu. Bu sene iki kere okudu. Bunun, ecelimin geldiğinden başka bir anlamı yok. Benim ailemden bana ilk kavuşacak kimse de sensin. Ben senin için ne güzel bir selefim. Ben de bundan dolayı ağladım. Sonra bana dedi ki: 'Şu ümmetin - veya müminlerin- kadınlarının efendisi olmayı istemez misin?' Resulullah (s.a.a) bunu söyleyince ben de güldüm."1 19- Urve b. Zübeyir, Aişe'den şöyle rivayet eder: Resulullah (s.a.a) hastalanınca, kızı Fatıma'yı çağırdı. Gelince, Resulullah (s.a.a) ona gizlice bir şeyler söyledi. Fatıma ağlamaya başladı. Sonra gizlice bir şeyler daha söyledi, bu sefer güldü. Ben de bunun sebebini Fatıma'ya sordum. Dedi ki: "Ağladığım zaman, kendisinin öleceğini bana haber vermişti. Güldüğümde ise, ailesinden ilk kendisine kavuşacak kimsenin ben olduğumu söylemişti."2 Dualarından Örnekler Gece bastırıp karanlık iyice çökünce mihrabında ayağa kalkar, ayaklarını birleştirir ve her şeyden alakasını keserek Rabbine yönelirdi; O'na yakarır, münacat ve ibadet eder, namaz kılardı. Ürkek, zelil ve herkesten ilgisini kesmiş bir dille Allah'a dua ederdi. Duasında şöyle derdi: Allah'ım! Sana ibadet edecek güç, senin kitabını anlayacak basiret, hüküm ve hikmetini kavrayacak anlayış istiyorum. Allah'ım! Muhammed'e ve Âl-i Mu- 1- Müsned-i Ahmed, 6/282 2- age. s.283 284 Hidayet Önderleri hammed'e salât eyle. Bizim için Kur'ân'ı az bulunur (uzak) kılma, (doğru) yolu bize kaybettirme ve Muhammed'in bize sırt dönmemesini sağla. Diğer bazı duaları şunlardır: 1- "Allah'ım! Şu günümün başını felâh, ortasını iyilik ve sonunu kurtuluş yap. Allah'ım! Muhammed'e ve Âl-i Muhammed'e salât eyle. Bizi, sana dönüp pişman olan ve (tövbesi) senin tarafından kabul edilen, sana tevekkül edip, senin kâfi geldiğin, sana yakarıp senin merhamet ettiğin kimselerden kıl." 2- "Allah'ım! Senden hidayet, takva, iffet, müstağnilik, sevdiğin ve razı olduğun şeyleri yapma istiyorum. Allah'ım! Zayıflığımız için gücünden, fakirliğimiz ve yoksunluğumuz için zenginliğinden, cahilliğimiz için hilminden ve ilminden istiyorum. Allah'ım! Muhammed'e ve Âl-i Muhammed'e salât eyle. Sana şükretmemiz, seni zikretmemiz, sana itaat etmemiz ve sana kulluk sunmamız için bize yardım et. Ey merhametlilerin en merhametlisi!" 3- Hz. Fatıma'nın (a.s) ünlü Nur Duası: Nur olan Allah'ın adıyla. Nurun nuru olan Allah'ın adıyla. Nur üstüne nur olan Allah'ın adıyla. İşleri düzene koyan Allah'ın adıyla. Nuru nurdan yaratan Allah'ın adıyla. Nuru nurdan yaratan, nuru Tur dağına, satır satır yazılmış bir kitap hâlinde, yayılmış ince deri üzerine, ölçülmüş bir miktarda, bezenmiş elçiye indiren Allah'a hamdolsun. İzzetiyle anılan, övüncüyle ünlenen, darlıkta ve bollukta şükredilen Allah'a hamdolsun. Allah'ın salât ve selâmı efendimiz Muhammed'e ve onun tertemiz Ehl-i Beyti'ne olsun.1 1- Biharu'l-Envar, 43/66 Hz. Fatıma'nın İlmî Mirası 285 Fatımatü'z-Zehra'nın (a.s) Edebî Şahsiyeti Hz. Fatıma (a.s), çok genç yaşta, henüz on sekiz yaşındayken vefat etmesine rağmen, tarihçiler -diğer Masum İmamlar (a.s) gibi- onun da, İslâm şeriatının ilkeleri hususunda geniş bir telkin ve tedvin gücüne sahip olduğuna işaret etmektedirler. Kadınlarla buluşmalarında, onların her türlü sorusuna cevap vermeyi kendisi için bir görev olarak bilirdi. Ondan aktarılan metinlerin geneli, onun ilmî ve edebî şahsiyetini gözler önüne serecek niteliktedir. Tarihçiler tarafından aktarılan ve irticalen yaptığı anlaşılan konuşma metinleri, ne büyük bir edebî kapasiteye ve ne sağlam bir edebiyat zevkine sahip olduğunu açık bir şekilde ortaya koymaktadır. Hz. Fatıma'nın (a.s) irticalen yaptığı iki konuşma var. Birini, Hz. Peygamber'in (s.a.a) vefatından sonra kendisini ziyarete gelen kadınlara hitaben; diğerini de muhacir ve ensarın ileri gelenlerinin huzurunda, bir ön hazırlık olmaksızın yapıyor…1 Bu iki konuşma, Hz. Peygamber'in (s.a.a) vefatıyla birlikte meydana gelen olayların boyutlarını bize sunmaktadır. Dr. el-Bustanî bu edebî metni değerlendirirken şöyle der: Fatıma (a.s), konuşmasına, Allah'a hamd ederek başlıyor. Bu, Hz. Peygamber'in (s.a.a) ilk kez uyguladığı ve İmam Ali'nin (a.s) geliştirip detaylandırdığı bir üslûptur. Bu da gösteriyor ki, Fatıma (a.s), üslûp olarak bir yandan Hz. Peygamber'i (s.a.a), bir yandan da İmam Ali'yi (a.s) temsil ediyordu. Ama beri taraftan kendine özgü yeni bir edebî sanat ortaya koyuyordu. Her şeyden önce, konu olarak, Allah'ın bağışlarından dolayı önce hamd, sonra şükür ve ardından övgü ifadelerini bir silsile dâhilinde sunuyor. Bunun ardın- 1- Tarihu'l-Edebi'l-Arabî (Fi Davi'l-Menheci'l-İslâmî), s.257 286 Hidayet Önderleri dan Allah'ın sıfatlarını, peşinden babasının peygamberliğini ve bunun kazanımlarını zikrediyor. Arkasından ana konuya dönüyor ve manevi ve ibadî verilerden oluşan bir liste sunuyor. Böylece peygamberlik kurumu ile onun sosyal kazanımları arasında, öncüllerle obje arasında bir bağlantı kuruyor. Bu bakımdan Fatıma'nın (a.s) konuşması, geometrik bir proje doğrultusunda gerçekleştirilen bir yapıt titizliğindedir. Bu projeyi uygularken kullandığı edebî sanatlar ise, öncelikle formel sanatlardan bolca örnekler içermektedir. Müzikal vurgu da özellikle ön plânda tutulmuştur. Doğal olarak lafzî sanatlar da, bütünlüğü oluşturucu önemli birer öğedirler. Karşılaştırmalar, benzeştirmeler, diziler, tekrarlar ve yeminler... gibi.1 Buraya kadar Hz. Fatıma'dan (a.s) nesir olarak rivayet edilen metinler üzerinde durduk. Ondan rivayet edilen nazım türü edebî ürünlere de birkaç örnek vermek istiyoruz: 1- Resulullah'ın (s.a.a) cenazesi defnedilince, Fatıma (a.s) Enes b. Malik'e döner ve "Ey Enes! Resulullah'ın (s.a.a) üzerine toprak dökmeye gönlünüz nasıl razı oldu?" der. Ardından şunları söyler: Toz duman kapladı mı gökleri, dürüldü mü Gündüzün güneşi ve karardı mı ikindiler? Yer, Peygamber'den sonra kederlidir Onun için hüzünlüdür, titremektedir. Ağlasın şimdi ülkenin doğuları, batıları Mudar ağlasın ve tamamı Yemen'in Ey resullerin sonuncusu, kutlu ışığı! Esenliği üzerine olsun Kur'ân'ı indirenin. 1- Daha ayrıntılı bilgi için bk. Tarihu'l-Edebi'l-Arabî, s.257-262 Hz. Fatıma'nın İlmî Mirası 287 Sonra Hz. Peygamber'in (s.a.a) mezarından bir avuç toprak alarak yüzüne gözüne serper ve şöyle der: Ahmed'in toprağının kokusunu alana ne gerek! Çok uzun zaman başka koku almasa da ne gerek! Üstüme öyle musibetler geldi ki, bunlar Gündüzlere uğrasaydı, geceye dönüşürlerdi.1 2- Hz. Peygamber'e (s.a.a) ağıt yakarken şöyle diyor: Yerin tabakalarının altında kaybolup gidene, de: Eğer feryadımı ve haykırışımı duyuyorsan Üstüme öyle musibetler geldi ki, bunlar Gündüzlere uğrasaydı, geceye dönüşürlerdi Korunaklıydım, Muhammed'in gölgesinde Hiçbir haksızlıktan korkmazdım, benim için bir siperdi Bugünse, bir alçaktan korkuyorum ve sakınıyorum Bana haksızlık etmesinden, hırkamla savıyorum bana zulmedeni Eğer gecesinde ağlıyorsa kumru Üzüntüden bunaldığı için, ben de sabahımda ağlıyorum Senden sonra hüznü arkadaş edineceğim Senin için döktüğüm gözyaşlarını gerdanlık yapacağım Ahmed'in toprağının kokusunu alana ne gerek! Çok uzun zaman hiçbir koku almasa da ne gerek!2 3- Muhammed b. Mufaddal'dan şöyle rivayet edilir: İmam Cafer Sadık'ın (a.s) şöyle dediğini duydum: 1- age. s.164-165 2- A'yanu'ş-Şia, 1/323, Beyrut baskısı 288 Hidayet Önderleri Fatıma (a.s) camideki bir sütunun yanına geldi. Hz. Peygamber'e (s.a.a) hitaben şöyle dedi: Senden sonra ne haberler var, ne musibetler! Ağır gelmezdi; bunlara tanık olsaydın eğer Biz seni yitirdik, yağmuru yitiren yer gibi Kavmin bozuldu sen gittin gideli İçlerindeki kini bize göstermeye başladı nice adamlar Sen gittiğin ve seni bağrına bastığı için topraklar. 1 Hz. Fatıma'dan (a.s) Hadis Rivayet Eden Raviler ve Muhaddisler Daha önce Hz. Fatıma'nın (a.s) ilim ve takva ile beslendiğini söylemiş ve "Mushaf" diye bilenen bir kitabının olduğunu ve bu kitabın Ehl-i Beyt'in yanında bulunduğunu da vurgulamıştık. Hz. Fatıma (a.s) oğullarının ve kendisine hizmet eden Ümmü Eymen ve Fizze gibi -ki bu yaklaşık yirmi sene boyunca sadece Kur'ân ayetlerinden konuşmuştur- kimselerin eğitimine ve terbiyesine verdiği önemin yanı sıra, ilmin yayılmasına özel bir itina gösterirdi. Hz. Fatıma'nın (a.s), ilmin yayılmasına verdiği önemi gösteren en büyük kanıtlardan biri, ondan hadis rivayet eden ravilerin çokluğudur. Aşağıya bu ravilerin isim listesini alıyoruz: 1- İbn Ebu Melike 2- Ebu Eyyub el-Ensarî 3- Ebu Said el-Hudrî 4- Ebu Hüreyre 5- Esma bint-i Umeys 1- Keşfu'l-Gumme, 2/115, Beyrut baskısı; A'yanu'ş-Şia, 1/318, Beyrut baskısı Hz. Fatıma'nın İlmî Mirası 289 6- Ümmü Gülsüm 7- Beşir b. Zeyd 8- Cabir b. Abdullah el-Ensarî 9- Hasan b. Ali (a.s) 10- Hüseyin b. Ali (a.s) 11- Hakem b. Ebu Nuaym 12- Rib'î b. Harraş 13- Zeyneb bint-i Ebu Rafi' 14- Zeynep bint-i Ali (a.s) 15- Selman-ı Farisî 16- Sehl b. Sa'd el-Ensarî 17- Şebib b. Ebu Rafi' 18- Abbas b. Abdulmuttalib 19- Abdullah b. Hasan 20- Abdullah b. Abbas 21- Abdullah b. Mes'ud 22- Ali b. Ebu Talib 23- Ali b. Hüseyin (a.s) 24- Avane b. Hakem 25- Fatıma bint-i Hüseyin (a.s) 26- Kasım b. Ebu Said el-Hudrî 27- Harun b. Harice 28- Hişam b. Muhammed 29- Yezid b. Abdulmelik1 1- Ayrıntılı bilgi için bk. Müsned-u Fatımati'z-Zehra (a.s), Şeyh Azizullah el-Atarudî, s.590-602 İÇİNDEKİLER Takdim ............................................................................................... 7 Önsöz.................................................................................................. 9 Birinci Bölüm / 19 Hz. Fatıma'nın (a.s) Hayatına Kısa Bir Bakış ........................... 21 Hz. Fatıma'nın (a.s) Şahsiyetinden İzlenimler......................... 25 Kur'ân Ayetlerinde Fatıma (a.s)............................................... 25 1- Risalet Kevseri Hz. Zehra (a.s) ..............................................26 2- İnsân Suresi'nde Hz. Zehra (a.s)............................................28 3- Tathir Ayeti'nde Hz. Zehra (a.s)............................................29 4- Zehra (a.s) Sevgisi Peygamberliğin Ücretidir .....................31 5- Mübahele (Lânetleşme) Ayeti'nde Hz. Zehra .....................32 Seyyidü'l-Mürselin (s.a.a) Yanında Hz. Zehra....................... 34 Ehl-i Beyt İmamları, Sahabeler ve Tarihçiler Nazarında Fatıma........................................................................................... 36 Hz. Fatıma'nın (a.s) Kişiliğinden Görünümler........................ 41 1- İlmi ........................................................................................... 43 2- Yüksek Ahlâkı ........................................................................ 44 3- Cömertliği ve Başkalarını Kendine Tercih Etmesi............ 46 4- İmanı ve Allah'a Sunduğu Kulluğu .................................... 51 5- Acıma Duygusu ve Şefkati ................................................... 53 292 Hidayet Önderleri 6- Kesintisiz Cihadı.....................................................................55 İkinci Bölüm / 59 Hz. Fatıma'nın (a.s) Doğumu........................................................61 1- "Fatıma'nın Anası" Hz. Hatice'nin Kişiliği..........................61 Ticarî Faaliyetleri ......................................................................... 63 2- Hz. Peygamber'in (s.a.a) Hatice İle Evlenmesi...................65 Hz. Peygamber'in (s.a.a) Nezdinde Hatice'nin (r.a) Yeri....... 68 3- Fatıma'nın (a.s) Yaratılmasına Dair İlâhî Emir...................71 4- Hatice'nin (a.s) Fatıma (a.s) İle Kurduğu Ünsiyet .............72 5- Fatıma'nın Doğumu ...............................................................73 6- Doğum Tarihi..........................................................................75 Hz. Fatıma'nın Hayatının Aşamaları..........................................79 Hz. Fatıma (a.s), Babası Resulullah'ın (s.a.a) Yanında ............81 Fatıma'nın (a.s) Çocukluk Dönemi...........................................81 1) Ebu Talib (a.s) Vadisi'nde Fatıma (a.s)................................. 82 2) Hz. Hatice'nin Vefatı ve Hüzün Yılı..................................... 83 3) Sınanan Fatıma......................................................................... 86 Fatıma'nın Kocasının Evine Gidinceye Kadar Babasıyla Beraber Kaldığı Dönem.................................................................91 1) Medine'ye Hicret Etmesi .......................................................91 2- Fatıma (a.s) İle Evlenmek İsteyenlerin Girişimleri ............97 3) Ali (a.s) Fatıma'yı (a.s) İstiyor...............................................98 4- Ali ve Fatıma'nın Evlenmelerinin Gökten Emredilmiş Olması.........................................................................................102 5- Nikâh Akdi ............................................................................102 6- Fatıma'nın (a.s) Mihri ve Çeyizi .........................................104 7- Zifaf Öncesi Hazırlıklar ve Düğün Yemeği (Velîme)......105 İ çindekiler 293 Zifaf Gecesi Töreni............................................................... 110 9) Hz. Peygamber'in (s.a.a), Düğün Gecesinin Sabahında Hz. Fatıma'yı (a.s) Ziyaret Etmesi................................................. 113 10) Evlilik Tarihi ....................................................................... 115 Hz. Zehra'nın Ali İle Evlenmesinin Ayrıcalıkları................ 116 Evlilikten Hz. Peygamber'in (s.a.a) Vefatına Kadar ............. 119 1- Hz. Zehra (a.s) Koca Evinde............................................... 119 a) Ev İşlerinin ve Meşakkatli Hayatın İdaresi .......................121 b) İmam Ali'ye (a.s) İyi Bir Eş Oluşu.......................................127 c) Anne Rolünde Fatıma (a.s)...................................................130 2- Devletin Temellerini Atan Hz. Peygamber'in (s.a.a) Yanı Başında Zehra (a.s).......................................................... 131 a) Mekke Fethinden Önce Zehra (a.s)..................................... 131 b) Mekke Fethinde Hz. Zehra (a.s)..........................................135 c) Veda Haccı ve Son Günler....................................................136 d) Veda Saatinde Resulullah'ın (s.a.a) Vasiyetleri ................139 Üçüncü Bölüm / 147 Babasından Sonra Fatıma (a.s) .................................................. 149 1- Sakife Olayı ........................................................................... 149 2- Sakife'nin Sonuçları ............................................................. 163 Hâkim Grubun Seçenekleri..................................................... 167 Birinci Seçenek: İmam Ali'yi (a.s) Malî Bakımdan Güçsüzleştirmek.........................................................................167 İkinci Seçenek: İmam'ın Muhalefetine Karşı Koymak .........168 Muhalefetin Öncüleri Olarak Âl-i Muhammed'e Karşı Atılan Diğer Pratik Adımlar............................................................... 169 3- Hz. Peygamber (s.a.a) ve Fatıma (a.s) Arasında Fedek.. 173 4- Fedek'in Gasp Edilmesi....................................................... 175 294 Hidayet Önderleri 5- Hz. Zehra'nın Mescid-i Nebevî'de Yaptığı Konuşma .....179 Fatıma'nın Konuşmasına Halife'nin Gösterdiği Tepki........196 Ümmü Seleme'nin, Fatıma'nın (a.s) Hakkını Savunması ...199 Hz. Fatıma'nın, Hz. Ali'ye Şikâyette Bulunması..................200 6- İlişkileri Kesme İlânı.............................................................201 Fedek'in Sembolik ve Siyasal Anlamı....................................202 7- Yeni Durum Karşısında İmam Ali'nin Alternatifleri .....206 Barışçı Karşı Duruş ve Hz. Zehra'nın (a.s) Rolü ...................207 8- Hz. Fatıma'nın (a.s) Evine Saldırı.......................................214 9- Hz. Zehra (a.s) İle Yüzleşme ...............................................220 İmamet Hakkı ve Ehl-i Beyt'e Yapılan Zulümler İle İlgili Sözleri .........................................................................................223 10- Son Günlerinde Fatıma (a.s)..............................................226 Hz. Fatıma'nın (a.s) Hastalığı ve Şehit Olması.......................231 1- Hasta Yatağında Fatıma (a.s)..............................................231 2- Medineli Kadınların Fatıma Efendimizi (a.s) Ziyaret Etmeleri.......................................................................................232 3- Hz. Fatıma'nın (a.s) Yaptığı İkinci Konuşma ...................233 4- Ebu Bekir ve Ömer b. Hattab'ın Hz. Fatıma'yı (a.s) Ziyaret Etmeleri.........................................................................236 5- Ahiret Yolculuğundan Önceki Son Saatleri......................238 6- Hz. Zehra'nın (a.s) İmam Ali'ye (a.s) Vasiyeti..................240 7- İslâm'da İlk Tabut Uygulaması ..........................................242 8- Ömrünün Son Anları ...........................................................243 9- Cenaze İşlemleri ve Defin Merasimi..................................246 10- İmam Ali'nin (a.s) Hz. Zehra'ya (a.s) Ağıtı.....................248 11- Cenazeyi Mezardan Çıkarma Girişimi............................249 12- Hz. Fatıma'nın (a.s) Şahadet Tarihi..................................251 İ çindekiler 295 Hz. Fatıma'nın (a.s) İlmî Mirası ................................................ 255 Fatıma Mushafı......................................................................... 257 Fatıma Müsnedi'nden Seçme Örnekler................................. 258 a) İlme ve Sünnetin Tedvinine Verdiği Önem.......................258 b) Ehl-i Beyt'i Tanıtması............................................................260 c) İslâm Şeriatının ve Felsefesinin Kaynakları.......................272 d) Ahlâk, Edep ve Davranış .....................................................275 e) Hüküm, Siyaset ve Tarih ......................................................282 Dualarından Örnekler ............................................................. 283 Fatımatü'z-Zehra'nın (a.s) Edebî Şahsiyeti........................... 285 Hz. Fatıma'dan (a.s) Hadis Rivayet Eden Raviler ve Muhaddisler..
Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. FÂTIMA Editör: Ali AKSU Sivas Belediyesi Yayın Kurulu Prof. Dr. Âlim YILDIZ Prof. Dr. Recep TOPARLI Prof. Dr. Hüseyin AKKAYA İbrahim YASAK Murat KIRAL Bilim Kurulu Prof. Dr. Âlim YILDIZ Prof. Dr. Recep TOPARLI Prof. Dr. Ali AKSU Prof. Dr. Ünal KILIÇ Doç. Dr. Hakan YEKBAŞ Yürütme Kurulu Âlim YILDIZ Ali AKSU Ahmet DAĞÜSTÜ Rukiye TOY Çetin GÜLMEZ Yayıncı Sertifika No: 33979 Kapak ve Dizgi Pikatron Medya Ltd. Şti. 0850 455 14 34 ISBN: 978-605-2072-00-4 Baskı: XXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXX Sertifika No: XXXXXProf. Dr. Ali AKSU 1966 Sivas Yıldızeli ilçesi Kızıllı köyünde doğdu. İlkokulu köyünde, Ortaokulu ve Liseyi Yıldızeli ve Yozgat Akdağmadeni İmam Hatip Lisesinde bitirdi. 1989 yılında Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesini tamamladı. Milli Eğitim Bakanlığı'na bağlı okullarda 5 yıl öğretmen olarak görev yaptı. 1995 yılında Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslam Tarihi Bölümünde Araştırma Görevlisi olarak göreve başladı. 1999 yılında Yardımcı Doçent, 2005 yılında Doçent ve 2010 yılında da Profesör oldu. 2000-2003 yılları arasında Romanya Köstence Ovidius Üniversitesi'nde idareci ve öğretim üyesi olarak çalıştı. 2010-2015 yıllarında Tunceli Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dekanı olarak görev yaptı. 2016 yılından itibaren de Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde görev yapmaktadır. İngilizce-Arapça ve Farsça bilen yazar evli ve iki çocuk babasıdır. Resûl-i Ekrem'in Pâk Pâresi Cennet Kadýnlarýnýn Seyyidesi Mü'minlerin Fatma Anasý Hz. Fatýma'nýn Çaðýmýz Kadýnlarýna Örnek Oluþu Prof. Dr. Talip ÖZDEÞ 21 Bir Anne Olarak Hz.Fâtýma Prof. Dr. M. Bahaüddin VAROL 35 Hz. Fâtýma'nýn Hz. Peygamber ve Müminlerin Anneleriyle Ýliþkisi Prof. Dr. Adnan DEMÝRCAN 45 Hz. Fâtýma'nýn (Rah) Evliliði ve Aile Hayatý Prof. Dr. Adem APAK 67 Hz. Peygamber'in Mirasý (Terekesi) Baðlamýnda Hz. Fâtýma- Hz. Ebû Bekir Ýliþkileri Prof. Dr. Ünal KILIÇ 75 Hz. Ebubekir'e Biat Baðlamýnda Hz. Ömer'in, Hz. Fatýma'nýn Evini Yaktýðý Ýddiasý Prof. Dr. Ali AKSU 105 Þia Kaynaklarýnda Hz. Fâtýma Prof. Dr. Mehmet Salih ARI 117 Hadis Kitaplarýnda Hz. Fâtýma Arþ. Gör. Sema TOMBUL 135 Sûfî Gelenekte Hz. Fâtýma Algýsý Prof. Dr. Kadir ÖZKÖSE 145 Ýslam Mezhepleri Kaynaklarýnda Hz. Fâtýma: Hz. Fâtýma Mushafý Doç. Dr. Doðan KAPLAN 163 Doç. Dr. Gülgûn UYAR 11 ÝÇÝNDEKÝLER Halk Kültürümüzde Hz. Fâtýma (Fadime Ana) Dr. Müjgân ÜÇER 185 Türk Ýslam Edebiyatýnda Hz. Fâtýma Prof. Dr. Alim YILDIZ 203 Türk Edebiyatýnda Hz. Fâtýma Mevlidleri Doç. Dr. Hakan YEKBAÞ 227 Türkiye'de Hz. Fâtýma Çalýþmalarý Arþ. Gör. Sena KAPLAN 247 Hz. Fâtýma Konulu Tezhib Sergisi Fotoðraflarý 261 TAKDÝM Anadolu'nun en kadim þehirlerinden birisi olan Sivas, yüzyýllarýn birikimiyle oluþan tarihî ve kültürel zenginliðe sahiptir. Selçukludan Osmanlýya ve Cumhuriyet'e uzanan medeniyet yolculuðunda, Sivas hem ülkemizin en önemli þehirlerinden birisi hem de bu topraklarda yaþayan insanlarýmýzýn müreffeh ve huzurlu bir hayat sürmelerinin mekâný olmuþtur hep. Ýnanýyoruz ki; çaðdaþ kent yönetimlerinin fonksiyonel amaçlarý arasýnda þehirleri fiziksel çehreleri ve altyapýlarýyla yaþanabilir mekânlar yapmaya uðraþmalarý kadar, üzerinde yaþayan insanlarý, kültürel damarlarýndan besleyecek kanallarý destekleyerek, çaðýn geliþen imkânlarýyla buluþturan ortam ve imkâný saðlamaya yönelik görevleri de bulunmaktadýr. Bu çerçevede belediyecilik anlayýþýmýz içerisinde, tarihten gelen kültürel mirasýmýzý yeni kuþaklarla buluþturmak ve özellikle bugünün ve geleceðin daha yaþanýlabilir bir þehrine hizmet etmek gayesindeyiz. Güzel þehrimizin tarihî dokusunu korumaya ve ön plana çýkarmaya yönelik projelerimizle birlikte, insanýmýzýn yaþadýðý coðrafya ile barýþýk olmasý için nezih ve estetik iskân mekânlarý ve sosyal donatýlar, ulaþým imkânlarý ve yeþil alanlar oluþturmanýn gayreti içerisindeyiz. Bunlara yönelik geniþ kapsamlý projelerimizi uygulamaya koymaktayýz. Yine bu þehrin insanlarýnýn kültürel ve sosyal ihtiyaçlarýný gidermek amacýyla konserler, þiir dinletileri düzenlemekte, panel ve sempozyumlar yapmaktayýz. Ayrýca bu þehrin geçmiþteki deðerli ve yol gösterici þahsiyetlerinin eserlerini günümüze aktarmanýn çabasý içerisindeyiz. Ýþte bu kitapla kültürel çalýþmalarýmýzdan bir örneði daha sizlere sunmanýn mutluluðunuzu yaþýyoruz. Her yönüyle örnek alýnacak bir insan olan Hz. Fâtýma'yý bütün ayrýntýlarýyla tanýmak ve genç nesillere tanýtmak amacýyla 24 Ekim 2015 tarihinde düzenlemiþ olduðumuz sempozyumda deðerli bilim adamlarýmýz tarafýndan sunulan bildirileri bir araya getirdik ve sizlere sunduk. Baþta Prof. Dr. Ali AKSU olmak üzere bildiri sunan, katkýda bulunan hocalarýma ve emeði geçen herkese çok teþekkür ediyorum. Sultanþehrimiz için daha nice eserler yayýmlamak dileðiyle… Sami AYDIN Sivas Belediye Baþkaný EDÝTÖR'DEN Ýslam tarih, kültür ve medeniyetimizde müstesna bir yere sahip olan ve toplumumuzun her kesimi tarafýndan sevilen Hz. Fâtýma gibi önemli deðerin þahsýnda Ýslamiyet'in yeniden okunmasý ve insanýmýza doðru bir biçimde aktarýlmasý, bu iþlerle uðraþan biz ilim insanlarý kadar özel ve resmî kuruluþlarýn omuzlarýna yüklenmiþ bir sorumluluktur, vicdânî bir borçtur. Biz, bu sorumluluðu yerine getirdiðimize inanýyor ve bunun mutluluðunu yaþýyoruz. Türkiye'de ilk defa Sivas Ýl Müftülüðümüzün desteðiyle Hz. Hasan sempozyumunu biz düzenledik. Sivas Belediyemizin katkýlarýyla da yine Türkiye'de ilk defa Hz. Hatice ve Hz. Fâtýma sempozyumlarýný gerçekleþtirdik. Ýnþallah en kýsa zaman içerisinde de Hz. Aiþe sempozyumunu gerçekleþtirerek Hz. Peygamber'in eþleri ve çocuklarýný tarihi kaynaklarýn ýþýðý altýnda sizlere aktarmaya çalýþacaðýz. Þu an birbirinden deðerli hocalarýmýzýn katkýlarýyla sempozyumda sunulmuþ olan tebliðleri kitap haline getirerek Hz. Fâtýma'yý bütün yönleriyle, objektif bir þekilde ve hadis ve Ýslam tarihi kaynaklarý çerçevesinde sizlere aktarmaya çalýþtýk. Hz. Fâtýma sempozyumunda, kanaatimce gerek amacý, gerekse katýlýmcýlarýn ilmi ciddiyet çerçevesinde gündeme getirerek sunduklarý konular fevkâlade baþarýlý, aydýnlatýcý ve öðretici olmuþtur. Sempozyumda teblið olarak sunulmamasýna raðmen kitapta yayýnlanmasý için Araþtýrma Görevlisi Sena Kaplan tarafýndan hazýrlanan Hz. Fâtýma ile ilgili bir bibliyografya çalýþmasýný da ekledik. Ayrýca kitabýn sonuna sempozyumda Sivas Belediyemize baðlý Ýhramcýzâde Kültür ve Sanat Merkezi Tezhib Atölyesi sanatçýlarýnýn sergiledikleri tezhib çalýþmalarýný da ilave ettik. Bu sempozyumu düzenledikleri için Sivas Belediyemiz adýna Sayýn Belediye Baþkanýmýz Mimar Sami Aydýn Beyefendi'ye, uzaktan yakýndan gelerek bu sempozyumun gerçekleþmesinde gerçekten büyük emekleri geçen birbirinden deðerli tebliðci hocalarýma ve bizleri o gün yalnýz býrakmayan katýlýmcýlara ve emeði geçen herkese teþekkür etmeyi yerine getirilmesi gereken bir vazife olarak görüyorum. Bu vesileyle bir kez daha baþta Resul-i Ekrem'in Ehl-i beytini, bütün Sahabey-i Kirâmý ve Din-i Ýslam'a hizmet etmiþ ve rahmet-i rahmâna kavuþmuþ olan þehitlerimizi ve herkesi saygýyla, minnetle, rahmetle yâd ediyorum. Selam, saygý ve muhabbetlerimle, Prof. Dr. Ali AKSU RESÛL-İ EKREM’İN PÂK PÂRESİ CENNET KADINLARININ SEYYİDESİ MÜ’MİNLERİN FATMA ANASI Doç. Dr. Gülgûn UYAR* “Bid‘a-i pâkize-i Hayrü’l-beşerdir Fâtımâ” Muallim Nâci1 Hz. Muhammed Mustafâ sallallâhu aleyhi ve âlihî ve sellem ve Hz. Hatîce’nin ikisi erkek dördü kızdan müteşekkil çocuklarının en küçüğü Hz. Fâtıma’dır (radıyallâhü anhâ). Hz. Fâtıma’nın, babası Resûl-i Ekrem tarafından Kureyş’in (Fihr) torunlarından Kusay’a ulaşan nesebi; Fâtıma bint Muhammed b. Abdullah b. Abdülmuttalib b. Hâşim b. Abdümenâf b. Kusay’dır. Hz. Fâtıma’nın annesi tarafından nesebi; Fâtıma bint Hatîce bint Huveylid b. Esed b. Abdüluzzâ b. Kusay’dır. 2 Hz. Peygamber’le Hz. Hatice’nin neseblerinin Kusay’da birleştiği görülür. Hz. Fâtıma’nın babaannesi Âmine bint Vehb’in dedelerinden Zühre’nin de Kusay’la kardeş oldukları düşünüldüğünde Hz. Fâtıma’nın babası kanalıyla hem Kureşî hem Hâşimî olduğu, babaannesinin ve annesinin soy bağları yoluyla da yine Kureyş’e mensup bulunduğu belirginlik kazanır. Bilindiği üzere Hz. Peygamber, kendi soyu hakkında bilgi verirken İsmâil Aleyhisselâm’dan süre gelen nesebi içinde Kinâne’nin, Kinâne içinde Kureyş’in, Kureyş içinde Hâşimoğulları’nın seçkin birer aile olarak öne çıktıklarını ve kendisinin de bu boydan seçilerek tevellüd ettiğini zikretmiştir. Dolayısıyle Hz. Fâtıma’nın, emîn belde Mekke’nin şerefli bir ailesine mensubiyetini ifâde etmeliyiz. Fakat her şeyden önce, Fâtıma Vâlidemiz için mazhariyetlerin en * Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, İslâm Tarihi Anabilim Dalı 1 Meliha Yıldıran Sarıkaya, “Nâm u Na‘ti Fâtımâ Zehrâ Betûl”, Keşkül Dergisi, sayı 8, s. 60-66, s. 62. 2 İbn Sa’d, et-Tabakātü’l-kübrâ (Kitâbü’t-Tabakāti’l-kebîr) (thk. Ali Muhammed Ömer), Mektebetü’l-Hanci, Kahire 2001/1421, X, 20. 12 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma erişilmezi Resûlullâh’ın kızı olması ve onun Ehl-i beyt’inin bir ferdi olma imtiyazına erişmesidir. Fâtıma ismini kızına Hz. Peygamber vermiştir. Fâtıma kelimesinin sözlük anlamı, çocuğu sütten kesmek, uzaklaştırmaktır. Fâtıma kelimesi isim olarak, cehennemden uzak oluş anlamını kazanmaktadır. Hz. Peygamber, kızına Fâtıma adını veriş nedenini açıklamış; “Kızımı, Fâtıma diye adlandırmamın tek sebebi, Allah’ın onu ve onu sevenleri Cehennem’den uzak tutacağı hakîkatidir” buyurarak, bu mânâyı perçinlemiştir. Ayrıca Cenâb-ı Peygamber’in büyük annesi ile Hz. Hatîce’nin annesinin ve yine Peygamber Efendimiz’in elinde büyüdüğü ve annesi yerinde tuttuğu Hz. Ali’nin annesinin adlarının da Fâtıma olması, bu ismin tercihinde müessir olmuş olmalıdır. Arap isim geleneğinin bir gereği olarak Hz. Fâtıma’nın da bilinen iki künyesi mevcuttu. Bu künyelerinden ilki, oğullarına nisbetle verilmiş olan ‘Ümmü’l-Haseneyn (Hasan ve Hüseyin’in annesi)’ künyesidir. İkinci künyesi ise ‘Ümmü Ebîhâ’dır (babasının annesi). Hz. Fâtıma’nın Hz. Peygamber’e en çok benzeyen kişi olması hasebiyle ve de babası nezdindeki mümtaz mevkii sebebiyle bu künyenin kendisine verildiği söylenmektedir. Hz. Fâtıma’ya, muhtelif lâkablar da verilmiştir. Lâkabları arasında en meşhurları, yüz aydınlığının kuvveti sebebiyle ‘zehrâ’ ve Allâh’a kurbiyyeti, iffeti sebebiyle de ‘betûl’dür. Onun diğer sıfatları arasında ise seyyidetünnisâ, el-bid’adü’t-tâhire seyyidetü nisâi’l-âlemîn, eşrefü’n-nisâ, râzıye, merzıyye ve zekiyye sayılabilir. Hz. Fâtıma’nın doğumu, çocukluğu ve ilk gençlik dönemine dair bilgiler geniş bir yekûn tutmamaktadır. Buna göre bi’setten beş yıl önce Mekke’de,3 Cemâziyelâhir ayında, Cuma günü dünyaya geldiği söylenmektedir.4 Bu yıl, Kureyş kabilesi Kâbe’yi yeniden inşâ etmek üzere faaliyet göstermişlerdi. Nübüvvetten bir yıl önce doğmuş bulunduğu da nakledilmektedir.5 Hz. Fâtıma, Resûlullah’ın âzadlısı Ebû Râfi‘in hanımı Selmâ’nın eline doğmuştu. Selmâ, Hz. Hatîce’nin bütün çocuklarını olduğu gibi, Hz. Fâtıma’nın çocuklarını da dünyaya getirtmiştir.6 3 İbn Sa’d, X, 20. 4 Cemal Öğüt, Fâtımatüzzehrâ (R.A.), Bahar Yayınları, İstanbul 1970, s. 29 5 Yaşar Kandemir, “Fâtıma”, DİA, XII (İstanbul 1995), 219. 6 Levent Öztürk, Hz. Peygamber Döneminde Sağlık Hizmetlerinde Kadınların Yeri, Ayışığı Kitapları, İstanbul 2001, s. 77, 116, 117. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 13 Hz. Fâtıma Hz. Peygamber’in nübüvvetle şereflendiği yıllarda henüz küçük bir çocuktu. Ehl-i beyt içinde, ilk Müslümanlar arasında yerini aldı. Cenâb-ı Peygamber’in terbiyesinde yetişme bahtiyarlığına eren Hz. Fâtıma, aynı zamanda tebliğ safhasında Resûl babasının çektiği meşakkatlerin bizzat şâhidi olmuş, bu sebeple uğradığı işkenceleri o da bire bir yaşamış, babasını müdâfaa edebilmek için ufak yaşına rağmen büyük gayret ve şecaat göstermiştir. Söz konusu hâdiselerden birisi Kâbe’de meydana gelmişti. Hz. Peygamber tek başına namaz kılıyordu. Müşrikler ise oturdukları yerden müstehzî bir tavırla onu izliyorlardı. O sırada Ebû Cehil’in teklifi üzerine Ukbe b. Ebû Muayt, ölmüş bir devenin yavru yatağını getirip secdede bulunan Hz. Muhammed’in omuzlarının arasına yerleştirdi. Müşrikler alay ederek eğlenirken olayı görenlerden birisi Hz. Fâtıma’ya haber verdi. Bunun üzerine derhal Kâbe’ye koşup gelen Hz. Fâtıma, sevgili babasının sırtındaki necaseti temizlemiş ve bu hakaret karşısında duyduğu üzüntü ile ağlayarak oradaki müşriklere bedduâ etmiştir.7 Mekke döneminde Hz. Fâtıma’nın yaşadığı diğer talihsiz hâdise ise, Ebû Cehil ile aralarında geçmiştir. İslâm’ın günden güne canlanarak intişar etmesi karşısında duyduğu öfkeyi dizginleyemez hâle gelen Ebû Cehil, yolda karşısına çıkan çocuğu yaşındaki Hz. Fâtıma’nın yanına gelerek Hz. Resûl’e hakaret etmişti. Nâzenîn bir kız olmakla birlikte Hz. Fâtıma, bu fütursuz sözler karşısında susmamış, azılı müşrikten korkmamış ve gerekli cevabı vermiştir. Bunun üzerine daha da kızan Ebû Cehil, Hz. Peygamber’in yavrusuna bir tokat vurma cür’etini göstermiştir. Orada hazır bulunan Ebû Süfyân, kendisi de İslâm’ın önde giden düşmanlarından olmakla birlikte bu kadarını hazmedememiş olsa gerek, Hz. Fâtıma’ya arka çıkarak yandaşı Ebû Cehil’i sert bir dille kınamış ve kısâsen Hz. Fâtıma’nın da ona bir tokat aşketmesini temin etmiştir. Ebû Süfyan’ın bu davranışı Mekke Fethi’nde Hz. Peygamber’in ona göstereceği hüsnümuâmele ile karşılığını bulacaktır.8 Bi’setin onuncu senesi Hz. Hatîce ve Ebû Tâlib’in vefatları sebebiyle ‘hüzün yılı’ olarak ilân edilmişti. Böylece Hz. Peygamber, hâmîsi ve dayanağı olan kıymetli hanımını, Hz. Fâtıma ise biricik annesini kaybetmiş oldu. Hicrete kadar geçen süre zarfında Resûlullah ve Hz. Fâtıma, yaşadıkları zor günleri hususî bir baba-kız birlikteliği içinde geçirmişlerdir. Hz. Fâtıma, Hz. Peygamber’den bir müddet sonra Hz. Ali, onun annesi Fâtıma bint Esed, 7 Buhârî, “Vudû‘”, 69. 8 Muhammed Hamidullah, İslâm Peygamberi (Hayatı ve Faaliyeti) (trc. Salih Tuğ), I-II, İrfan Yayıncılık, 5. bs., İstanbul 1411/1990, I, 99. 14 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Sevde, kız kardeşi Ümmü Gülsûm ve Hz. Ebû Bekir’in annesiyle birlikte Medîne’ye hicret etmiştir. Kızının her hâliyle hem hâl olan Peygamberimiz, onun birlikte yuva kuracağı kişi hakkında da aynı hassasiyeti göstermiştir. O’nun damadı olma şerefini kazanmak sâikiyle önce Hz. Ebû Bekir, sonra Hz. Ömer Hz. Fâtıma’ya tâlib olmuşlar, ancak Hz. Peygamber bu teklifleri “Onun hakkındaki takdiri bekliyorum” buyurarak geri çevirmiştir. Hz. Ali de aile yakınlarının teşvikiyle, fakat çekinerek Hz. Fâtıma’ya tâlip olmuştur. Sonunda ilâhî takdirin zuhuru ile Nebiyy-i Zîşân, kızını emanet edebileceği, ailesinden en hayırlı kişi olarak tanıttığı Hz. Ali’nin bu konudaki talebine müsbet cevap vermiştir.9 Hz. Fâtıma ve Ali’nin düğünleri, Hicret’in 2. yılı Zilhicce ayında (Haziran 624)10 o günün geleneklerine uygun, fakat mütevazî imkânlarla yapıldı. Hz. Ali, Bedir Harbi’nde ganimetten payına düşen zırhını (Hutamiyye), bazı rivayetlere göre de devesini ve bir kısım eşyasını satarak yaklaşık 450 (veya 480) dirhem mehir verdi. Hz. Fâtıma’nın çeyizi ise kadife bir örtü, içine hurma lifi doldurulmuş bir deri yastık, iki el değirmeni ve deriden yapılma iki su kabından müteşekkildi. Nikâhları Resûlullah’ın “Allâh’ım sen onları ve soylarını kutlu kıl” duâsıyla kıyıldı. Düğün yemeklerini Hz. Peygamber kendi elleriyle hazırladı.11 Esmâ bint Umeys, düğün yemeklerini, o zamanın en mükemmel ikramı olarak tavsif etmiştir.12 Hz. Peygamber, kızı Fâtıma’nın kendisine yakın bir yerde oturmasını istemiştir. Bu sebeple sahâbî Hârise b. Nu’man’a müracaat edilmiş ve onun Mescid-i Nebevî’ye çok yakın olan bir evini genç evlilere hediye etmesi ayrıca sevinç yaratmış; böylece Hz. Fâtıma ve Hz. Ali, birlikte büyüdükleri baba ocağından ayrılmamışlardır.13 Hz. Fâtıma ve Hz. Ali’nin, Ümmü Gülsûm ve Zeyneb isimli iki kız, Hasan, Hüseyin ve küçük yaşta eden vefat eden, Muhsin (veya Muhassin) adlarını taşıyan üç erkek evlâdı dünyaya gelmiştir. Hz. Hasan 3 yılı Ramazan’ında (Şubat 625),14 Hz. Hüseyin 4 senesi Şâban ayında (Ocak 626) doğ- 9 İbn Sa’d, X, 20, 24. 10 Taberî, Târîhu’r-rüsûl ve’l-mülûk (thk. Muhammed Ebü’l-Fazl), I-XI, Beyrut ts., II, 410. İbn Sa’d, Hicret’ten beş ay sonra nikâhın kıyıldığına; izdivâcın ise Bedir dönüşünden sonra vâkî olduğuna dair bir bilgi nakletmektedir. Bkz. İbn Sa’d, X, 23. 11 İbn Sa’d, X, 20. 12 İbn Sa’d, X, 23. 13 İbn Sa’d, X, 23. 14 Taberî, II, 537. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 15 muşlardır. Her zaman olduğu gibi doğumları esnasında da kızının sağlık durumunu yakından takip eden Peygamberimiz, torunlarını bağrına basmış, isimlerini bizzat koymuş ve ilk günlerine mahsus vazifeleri bizzat ifâ etmiştir,15 Ehl-i beyt’in bu güzîde yavruları dedelerinin kucağında büyümüşlerdir. Hz. Peygamber’in nesl-i pâki de, kızı Fâtıma vâsıtasıyla devam edecek ve asırlar boyunca Fâtıma’nın torunları ‘seyyid, şerîf, habîb’ ünvanlarıyla taltîf edileceklerdir.16 Hz. Fâtıma, Hz. Ali’nin tek eşi olmuştur. Bu evlilik devam ederken Hişâm b. Muğîre oğulları, Ebû Cehil’in kızı Cüveyriyye’yi Hz. Ali ile nikâhlamak için Resûl-i Ekrem’den izin istemişlerdi. Bu talep meşru olmakla birlikte Hz. Peygamber bu evliliğe izin vermeyeceğini kesin bir dille minberden üç kez tekrarlayarak ilan etmiştir. Hz. Ali’nin, ancak kızı Fâtıma’yı boşadığı takdirde onların kızıyla evlenebileceğini bildiren Resûlullâh (sas) şöyle buyurur “Fâtıma benden bir parçadır, onu hoşnûd eden her şey beni memnûn eder. Onu üzen her şey de beni üzer (Onu kim öfkelendirirse beni öfkelendirmiş olur17/Onu kuşkulandıran beni de kuşkulandırır18/Onu yoran beni de yorar19)”.20 Böylece Hz. Peygamber, kızı Fâtıma’ya olan derin muhabbetini açıkça beyan etmiş ve kızını gözünden sakındığını ve kimsenin onu üzmesine müsaade etmeyeceğini herkese ilan etmiştir. Her zaman Resûlullah’ın yanı başında bulunan Hz. Fâtıma, risâletin Hicret sonrası Medîne döneminde de, tebliğin ön saflarında yerini alarak Uhud Gazvesi’ne (Şevval) iştirak etmiş, burada gâzilere yiyecek ve su taşımış, yaralıları tedavi etmişti. Bu savaş esnasında Hz. Peygamber’in yan dişlerinden birisinin kırılması, yüzünün yaralanması üzerine Hz. Fâtıma babasının yüzündeki kanları temizlemeye çalıştı. Kanın dinmediğini görünce bir hasır parçasını yakıp küllerini yüzündeki yaraya bastırmak suretiyle akan kanı durdurdu.21 Medine’ye döndüklerinde de Hz. Peygamber ve Hz. Ali’nin kılıçlarını temizleyerek hizmetini dirâyetle sürdürmüştür.22 15 Yaşar Nuri Öztürk, Kadınlık Âleminin Sultanı, Bodur Vakfı Yayınları, İstanbul 1982, s. 118. 16 Hamidullah, II, 677. 17 Buhârî, “Fezâilü ashâbi’n-Nebî”, 12. 18 Tirmizî, “Menâkıb”, 4121. 19 Tirmizî, “Menâkıb”, 4123. 20 Müslim, “Fezâilü’s-sahâbe”, 94; Buhârî, “Fezâilü ashâbi’n-Nebî”, 16. 21 Buhârî, “Vudû‘”, 179; Öztürk, Hz. Peygamber Döneminde Sağlık Hizmetlerinde Kadınların Yeri, s. 96. 22 İbn Hişâm, es-Sîretü’n-nebeviyye (thk. Mustafa es-Sakkâ ve dğr.), I-IV, Beyrut ts., IIIIV, 100. 16 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Hz. Fâtıma dürüst ve güvenilir bir şahsiyetti. Hz. Âişe, onun Hz. Peygamber’den sonraki en doğru sözlü kişi olduğunu söylemektedir. Bu sebeple kimi zaman Ezvâc-i tâhirât’ın bazı meselelerini Resûl-i Ekrem’e iletmek üzere elçi tayin edilirdi. Benzer bir örnek de Mekke’nin fethi öncesinde yaşanır. Kureyş, Hudeybiye muâhedesinin şartlarını ihlâl edince Ebû Süfyân Medine’ye gelerek Hz. Peygamber’le aralarını bulması için Hz. Fâtıma’dan yardım ister, ancak Resûlullah’ın kızı bu talebi sert bir dille reddeder.23 Hz. Fâtıma ve Hz. Ali’nin kurdukları yuva ise mes’ûd bir aile hayatına sahne olmuştur. Bazı anlaşmazlıklarını ise, Hz. Peygamber’in dahliyle, kısa sürede tatlıya bağlarlardı. Hz. Ali, Hz. Fâtıma’ya kırıldığı zaman ona bir şey söylemez, onunla hoşnut olmayacağı tarzda konuşmazdı. Bir defasında böyle bir durum cereyan ettiğinde bir parça toprak alarak başının üstüne koymuştur. Hz. Peygamber bu toprak parçasını gördüğünde, Hz. Fâtıma’ya dargın olduğunu anlamış, “Neyin var yâ Ebû Türâb! Ne olduğunu Allâh bilir” buyurmuştu.24 Hz. Peygamber ve Ezvâc-i tâhirât’ın sade ve mütevâzî hayat şartları, Hz. Fâtıma ve Ali’nin hânelerinde de geçerli idi. Bu durum yokluktan değil, ihtiyaçtan fazlasına sahip olmamak, olanı bağışlamak itiyâdından kaynaklanıyordu. Hz. Peygamber, beytülmaldeki şahsına ait miktardan belli oranda kızına da hisse ayırırdı.25 Hz. Ali, evlendiklerinde bir deri parçasından başka yatacak yerlerinin olmadığını, gündüz de bu serginin üzerinde oturduklarını anlatmaktadır.26 O günün imkânlarında evlerinde hizmetli çalıştırabilecek konumda olmalarına rağmen Peygamberimiz bu hususta kendi ailesine ve kızına ruhsat vermemiştir. Hz. Fâtıma, tek başına ev işlerinin üstesinden gelmekte zorlandığını söylediğinde Nebiyy-i Zîşân kızına otuz üç kere Subhânallâh, otuz üç kere Elhamdülillâh ve otuz dört kere Allâhüekber diyerek tesbîh etmesini ve sonunda da “Lâ ilâhe illallâhu vahdehû lâ şerîke leh, lehü’l-mülk ve lehü’l-hamd ve hüve alâ külli şey’in kadîr” şeklinde duâ etmesini tavsiye ve tenbîh etmiş, bu sözlerin istediği hizmetliden daha hayırlı olduğunu buyurmuştur.27 Cenâb-ı Peygamber’in alâkası, sürekli Hz. Fâtıma ve ailesinin üzerinde olmuştur. Bir peygamber soyuna mensup olmanın gereklerini yerine ge- 23 Müslim, “Fezâilü’s-sahâbe”, 83; İbn Hişâm, III-IV, 396. 24 Buhârî, “Salât”, 276; Müslim, “Fezâilü’s-sahâbe”, 38; İbn Hişâm, I-II, 600. 25 İbn Hişâm, III-IV, 351, 352. 26 İbn Sa’d, X, 22. 27 Buhârî, “Fezâîlü ashâbi’n-Nebî”, 9. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 17 tirmeleri, asâlet ve faziletlerini muhafaza etmeleri, ibadetlerini yerine getirmeleri için titizlik göstermiştir. Hz. Fâtıma, Ali, Hasan ve Hüseyin’in üzerine hırkasını örtüp “Ey Ehl-i beyt, Allâh sizden ancak kiri/kusuru giderip tertemiz yapmak ister (el-Ahzâb 33/33)” âyetini okuyarak, “Allâh’ım! Bunlar benim Ehl-i beyt’imdir; onları kötülüklerden koru ve kendilerini tertemiz kıl” diye duâ buyurmuştur. Bu hâdiseye bağlı olarak Hz. Fâtıma ve ailesi, Âl-i Abâ olarak yâd edilecektir.28 Hz. Fâtıma ve ailesi de Resûlullah’ın tevhid mücadelesine halel getirmeyecek vasıflarla mücehhezdi ve bu yolda O’nun sarsılmaz dayanaklarıydı. Nitekim hicretin dokuzuncu senesinde Medîne’ye gelen Necranlı Hıristiyanlar ile Hz. Peygamber arasındaki müzâkereler sırasında mübâhele âyeti (Âl-i Imrân 3/61)29 nâzil olmuş ve görüşmelerin tıkandığı noktada Resûl-i Ekrem “Eğer size söylediklerimi inkâr ederseniz, geliniz sizinle mübâhele edeceğim” diyerek kızını, damadını ve iki torununu yanına alarak onlara meydan okumuştur.30 Diğer taraftan Hz. Peygamber, koyduğu kuralların uygulanmasında kendi ailesine hiçbir şekilde ayrıcalık tanımamıştır. Hz. Fâtıma, zâhiren ve bâtınen babasına benzetildiği güzel vasıflara sahip bir evlâttı. Hz. Âişe, konuşma, Resûlullah onu görünce sevinir, ayakta karşılar, elini tutarak yanaklarından öper, iltifat edip yanına veya kendi yerine oturturdu. Babası kendi evine gelince Hz. Fâtıma da onu aynı şekilde karşılar ve ağırlardı. Hz. Peygamber sefere giderken aile efrâdından en son Fâtıma ile vedâlaşır, seferden dönünce de ilk olarak onunla görüşürdü. Hz. Fâtıma, güzel ahlâkı, zühd ve takvâsı sebebiyle Resûl-i Ekrem’in teveccühüne mazhâr oldu. “Bana melek gelerek Fâtıma’nın cennetlik hanımların efendisi olduğunu müjdeledi” buyurmuştur. Ayrıca “İnsanlık âlemine şeref olarak şu dört kadın yeter: Îsâ’nın annesi Meryem, Firavun’un iman eden karısı Âsiye, benim eşim Hatîce ve benim kızım Fâtıma” beyanı da, Hz. Fâtıma’nın rüchâniyyetini ilan etmektedir.31 28 Müslim, “Fezâilü’s-sahâbe”, 32, 61; Buhârî, “Teheccüd”, 578; Tirmizî, “Menâkıb”, 4125; İbn Sa’d, X, 24. 29 Âl-i Imrân 3/61: “Artık sana ilim geldikten sonra kim seninle onun hakkında çekişirse de ki: Gelin oğullarımızı ve oğullarınızı, kadınlarımızı ve kadınlarınızı, kendimizi ve kendinizi çağıralım, sonra dua ve niyaz edelim de Allâh’ın lânetini yalancıların üstüne okuyalım.” 30 Müslim, “Fezâilü’s-sahâbe”, 32; Mustafa Fayda, “Hz. Muhammed’in Necrânlı Hıristiyanlarla Görüşmesi ve Mübâhele”, İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi, 2 (1975), s. 143- 149. 31 Kandemir, “Fâtıma”, DİA, XII, 220; Hacı M. Cemal Öğüt, Fâtımatüzzehrâ, İstanbul 1970. 18 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Ehl-i beyt içerisinde de Hz. Fâtıma’nın yerinin farklı olduğu bir hakîkattir. Hz. Fâtıma, Hz. Peygamber’in kadınlar içinde en çok sevdiği kişidir.32 Bu tesbiti, bizzat Hz. Âişe de şehâdet ederek açıklamıştır.33 Ehl-i beyt fertlerinden Hz. Fâtıma, eşi Hz. Ali ve çocukları Hasan ve Hüseyin ise hem maddî hem mânevî olarak Hz. Peygamber’in duâsının himâyesi altındadırlar. Resûlullâh Efendimiz “Ben, sizin savaştığınız kimse için savaş ve barıştığınız kimse için de barışım”34 buyurarak Ehl-i beyt’ine muâmeleleri sırasında ashâbının ve ümmetinin dikkat etmeleri gereken çizgiyi belirlemiştir. Risâlet vazifesinin tamamlandığını bilen ve son günlerini idrak etmekte olduğunu anlayan Hz. Peygamber, baba şefkatiyle kızını bu ayrılığa hazırlamıştı. Rahatsızlığı esnasında kendisini ziyârete gelen Hz. Fâtıma’nın kulağına, o sene Cebrâil Aleyhisselâm’ın Kur’ân-ı Kerîm’i mukâbele etmek üzere iki kere geldiğini ve bunun, vefatının yaklaştığına bir işaret olduğunu fısıldadı. Kızının son derece kederlendiğini ve ağladığını görünce de ailesinden ilk olarak kendisine kavuşacak kişinin o olduğunu haber verdi. Bu haberi bir müjde kabul eden Hz. Fâtıma’nın hüznü yerini sevince bırakmıştır.35 Hz. Âişe bu hadiseye şahit olduğunda, Hz. Fâtıma’ya önce ağlayıp sonra gülmesinin sebebini sormuştur. Bu esnada Hz. Fâtıma “Bunun nedenini sana söylerim; ancak o zaman da sır tutamayan bir kadın olurum” şeklinde cevap vermiştir.36 Hz. Fâtıma, Babası tarafından kulağına fısıldanan, sadece ona mahsus bilgiyi ifşâ etmemek suretiyle sırrı muhafaza etmek noktasında sahip olduğu ahlâkı açıkça ortaya koymuştur. Olayı nakleden Hz. Âişe, aynı zamanda Hz. Fâtıma’yı aralarındaki en akıllı kadın olarak tavsif etmektedir.37 İrtihâl-i Nebevî üzerine Hz. Fâtıma “Ey Rabb’inin emr ü fermânı kendisine erişen babacığım! Senin mevt haberini Cibrîl Aleyhisselâma duyuralım” diye nidâ eder. Hz. Fâtıma’nın bundan sonraki günleri babasına duyduğu tahassür ile geçmiştir.38 Hz. Peygamber’in bu dünyadan ayrılmasını müteakib Hz. Fâtıma, babasının mirası konusunda Abbâs b. Abdülmuttalib ile birlikte Halife Hz. Ebû 32 Tirmizî, “Menâkıb”, 4122. 33 Tirmizî, “Menâkıb”, 4127. 34 Tirmizî, “Menâkıb”, 4124. 35 Buhârî, “Fezâilü ashâbi’n-Nebî”, 12. 36 Tirmizî, “Menâkıb”, 4126; Hâkim, Hazret-i Zehrâ’nın Fazîletleri (trc. Yalçın Atalık), Revak Kitabevi, İstanbul 2015, s. 7. 37 Tirmizî, “Menâkıb”, 4126. 38 Buhârî, “Fezâilü ashâbi’n-nebî”, 12; Müslim, “Fezâilü’s-sahâbe”, 97; Taberî, II, 291. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 19 Bekir’e müracaatta bulunmuştu. Hz. Ebû Bekir ise, peygamberlerin miras bırakmayacağına dair Hz. Peygamber’in hadîsini hatırlatarak bu talebe menfî cevap verdi. Görüş ayrılığından kaynaklandığı anlaşılan bu durum sebebiyle aralarında burûdet meydana gelmiş, ikisi de üzülmüşlerdir. Daha sonra Hz. Ebû Bekir’in Hz. Fâtıma’nın gönlünü almaya çalıştığı bilinmektedir. Ancak Hz. Ali, Hz. Fâtıma’nın vefatından sonra halifeye biat etmiştir.39 Nebiyy-i Ekrem’in âlem-i bekâya irtihâlinden bir müddet sonra Hz. Fâtıma rahatsızlandı. Belli bir süre tedavi gördü. Hz. Peygamber’in müjdelediği gibi O’na ilk olarak kavuşacak kişi olmanın sürûruyla 3 Ramazan 11 (22 Kasım 632) tarihinde Salı günü, 29 yaşlarında (bi’setten bir yıl önce doğduğu bilgisine göre 24 yaşlarında) ebedî âleme göçtü. Mübârek nâşını Hz. Ali, Hz. Ebû Bekir’in hanımı Esmâ bint Umeys ve Selmâ gaslettiler. Cenazesi kendi vasiyeti uyarınca, o zaman ilk defa tatbik edilen bir usulle üst kısmı kapalı bir şekilde tabut içinde taşındı. Cenaze namazını Hz. Ali (veya Abbâs b. Abdülmuttalib) kıldırdı. Vasiyeti üzerine gece, Hz. Ali, Abbâs ve oğlu Fazl tarafından Cennetü’l-Bakî‘da, Dâru Akîl denen bir mevkîde defnedildi.40 Hz. Fâtıma’nın, bugün Mescid-i Nebevî’nin içinde kalan evinin bulunduğu yerde defnedildiğine dair de bir bilgi mevcuttur.41 Bilindiği üzere Ehl-i beyt, Resûl-i Ekrem’in, ümmet-i Muhammed’e emânetidir.42 Bu emânetin anlamı, onlara beslediğimiz sevgiye, meveddete sadâkat göstermek ve onların haklarına riâyet etmektir. Hz. Peygamber’in, bizzat Ehl-i beyt’ine duyduğu muhabbetin hâtırasını muhafaza etmek ve bu muhabbetin hatırına onlara hürmet etmek ise, başta Ehl-i Ümmet-i Muhammed’in vazifesidir. Bu sorumluluğun yerine getirilmesinde ve Ehl-i beyt etrafında ortaya çıkan farklı anlayışların izâlesinde Hz. Fâtıma’nın bütünleyici konumu merkezî bir önem arz etmektedir. Kısaca ifâde etmek gerekirse Hz. Peygamber’in Pâk Pâresi ve O’nun yüce ahlâkının timsâli olan Hz. Fâtıma îmân, muhabbet, asâlet, doğruluk, şecaat, feragat, kerem, kanaat, sabır, gayret ve iffetle bezeli güzîde şahsiyeti ile bizler için eşsiz bir örneklik teşkil etmektedir. 39 Hamidullah, II, 1111. 40 Taberî, III, 240; Öztürk, Hazreti Fâtıma, s. 117, 142. 41 İbn Cübeyr, el-Câmiu’l-Ümevî bi Dımaşk (Nüsûs) (thk. Muhammed Mutî‘ el-Hâfız), Dârü İbn Kesîr, Beyrut 1405/1985, s. 196; Semhûdî, Vefâü’l-vefâ bi ahbâri dâri’l-Mustafâ (s.a.s), I-II, Matbaatü’l-Âdâb ve’l-Müeyyid, Mısır 1326, II, 103. 42 Müslim, “Fezâilü’s-sahâbe”, 36, 37. 20 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Efendimiz Muhammed’e, O’nun âl ve ashâbına ve Fâtıma Annemize salât ve selâm olsun diyerek son sözde Yûnus Emre’ye kulak tutalım: Yûnus Emrem gâfil yatma Kıyâmet günün unutma Mü’min anası Fâtımâ Yardım eyle kıyâmetde43 Ehl-i beyte Fâtihâ olsun hemîn Rahmetu’llâhi aleyhim ecmaîn44 Bibliyografya Fayda, Mustafa, “Hz. Muhammed’in Necrânlı Hıristiyanlarla Görüşmesi ve Mübâhele”, İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi, 2 (1975), s. 143-149. Hâkim, Hazret-i Zehrâ’nın Fazîletleri (trc. Yalçın Atalık), Revak Kitabevi, İstanbul 2015. Hamidullah, Muhammed, İslâm Peygamberi (Hayatı ve Faaliyeti) (trc. Salih Tuğ), I-II, İrfan Yayıncılık, 5. bs., İstanbul 1411/1990. İbn Cübeyr, el-Umerî, en-Nüaymî (614/1217), el-Câmiu’l-Ümevî bi Dımaşk (Nüsûs) (thk. Mu-hammed Mutî‘ el-Hâfız), Dârü İbn Kesîr, Beyrut 1405/1985. İbn Hişâm, es-Sîretü’n-nebeviyye (thk. Mustafa es-Sakkâ ve dğr.), I-IV, Beyrut ts. İbn Sa’d, Muhammed b. Sa‘d (230/845), et-Tabakātü’l-kübrâ (Kitâbü’t-Tabakāti’l-kebîr) (thk. Ali Muhammed Ömer), Mektebetü’l-Hanci, Kahire 2001/1421. Kandemir, Yaşar, “Fâtıma”, DİA, İstanbul 1995, XII, 219-223. Muhammed Es’ad Erbilî, Dîvân-ı Es‘ad, Erkam Yayınları, İstanbul 1991. Öğüt, Cemal, Fâtımatüzzehrâ (R.A.), Bahar Yayınları, İstanbul 1970. Öztürk, Levent, Hz. Peygamber Döneminde Sağlık Hizmetlerinde Kadınların Yeri, Ayışığı Kitapları, İstanbul 2001. Öztürk, Yaşar Nuri, Kadınlık Âleminin Sultanı Hazreti Fâtıma, Bodur Vakfı Yayınları, İstanbul 1982. Sarıkaya, Meliha Yıldıran, “Nâm u Na‘ti Fâtımâ Zehrâ Betûl”, Keşkül Dergisi, sayı 8, s. 60- 66. Semhûdî, Ali b. Abdullah (911/1506), Vefâü’l-vefâ bi ahbâri dâri’l-Mustafâ (s.a.s), I-II, Matbaatü’l-Âdâb ve’l-Müeyyid, Mısır 1326. Taberî, Muhammed b. Cerîr (310/922), Târîhu’r-rüsûl ve’l-mülûk (thk. Muhammed Ebü’lFazl), I-XI, Beyrut ts. 43 Sarıkaya, s. 66. 44 Muhammed Es’ad Erbilî, Dîvân-ı Es‘ad, Erkam Yayınları, İstanbul 1991, s. 275. HZ. FATIMA’NIN ÇAĞIMIZ KADINLARINA ÖRNEK OLUŞU Prof. Dr. Talip ÖZDEŞ Her geçen gün küreselleşmeye doğru giden dünyamızda etnik problemlerin varlığı kadar, çoğunlukla kadın problemi olarak tezâhür eden ve feminist hareketlerin ortaya çıkmasına yol açan ayrımcılığa dayalı bir cinsiyet probleminin varlığı herkes tarafından bilinmektedir. Tarih boyunca farklı coğrafyalarda, kültür ve medeniyet ortamlarında kendisini hissettiren bu problemin dinî boyutu sorgulamalara ve tartışmalara konu olmaktadır. Bu bağlamda İslâm dünyasında da tezahürleri görülen bu evrensel problemin İslâm’la ve onun ana kaynaklarıyla olan ilişkisi de sorgulanmakta, üzerinde birtakım yorum ve değerlendirmeler yapılmaktadır. Yeni bir yüzyılın eşiğinde bulunurken, bütün dünyada yükselişe geçen mânevî ve dînî eğilimler karşısında ve özellikle İslâm’ın ilgi odağı haline gelmesinin tabiî bir sonucu olarak İslâm’ın demokrasi, laiklik, hukuk, insan hakları ve kadın-erkek eşitliği gibi birtakım hassas konular açısından ele alınıp sorgulanması, İslâm’la ilgili meselelerin yoğun tartışmalara konu olması beklenmeyen bir şey değildir. İzlenen politikaların ve meydan okuyuşların, Müslümanları kendi kimlikleri üzerinde ciddî bir şekilde düşünmeye sevk etmiş olması normaldir. Asla dönerek İslâm kültür ve medeniyetini yeniden ihya etmeyi hedefleyen düşünce hareketleri, Kuzey Afrika’dan Ortadoğu’ya, Hindistan’a ve hatta Uzak Doğu’ya kadar İslâm ülkelerinin her birinde farklı tezahürlerle kendisini göstermiştir. Cinsiyet gerçeği, yani insanların erkek ve dişi olarak meydana gelmeleri, tıpkı ırk olgusu gibi fizyolojik, psikolojik ve sosyal yönlerden insan gerçeğinin ayrılmaz bir özelliğini oluşturmaktadır. İnsanların toplum hayatında cinsiyetleri hesaba katılmaksızın sadece bir tür olarak cinsiyetsiz bir hayat sürdürebilecekleri şeklindeki görüş, insan fıtratına uygun olmayıp sadece bir faraziye olarak kalmaya mahkûmdur. İnsanlık, tarihin birçok dönemlerinde kadın ve cinselliği konusunda problem yaşanmıştır. Cinsellik konusu, mal, servet ve iktidar konuları gibi Allah’ın insanı onunla imtihan ettiği en önemli konulardan biridir: Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Temel İslami Bilimler Bölüm Başkanı 22 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma “Kadınlardan, oğullardan, yığın yığın biriktirilmiş altın ve gümüşten, salma atlardan, sağmal hayvanlardan ve ekinlerden gelen şehvetlere (zevklere) düşkünlük insanlar için süslendi. Bunlar dünya hayatının metâıdır. Nihayet varılacak güzel yer, Allah’ın huzurudur.”45 İnanç bozulduğunda, ahlaki değerler erozyona maruz kaldığında, kuvvetlinin zayıfı ezdiği konumlar ortaya çıktığında, kadının insanlığı unutulmuş, egemen güçlerin, yanlış zihniyet ve geleneklerin tahakküm edip zulmettiği bir nesne, erkeğin tasallutu altında ikincil bir varlık konumuna indirgenmiş, cinselliği öne çıkarılarak istismar edilmiştir. Bunun içindir ki tarih boyunca peygamberlere gönderilen vahiyler aracılığı ile insanın gerek mal ve iktidar karşısında, gerekse cinsellik karşısında nefsini terbiye ederek Allah’ın koyduğu sınırları gözetmesi istenmiştir: “Komşunun karısına yahut kölesine yahut cariyesine yahut öküzüne yahut eşeğine yahut komşunun hiçbir şeyine göz dikmeyeceksin!” 46 “Fakat ben size derim ki, bir kadına şehvetle bakan her adam, zaten yüreğinde onunla zina etmiştir” "Mü'min erkeklere söyle, gözlerini sakınsınlar ve ırzlarını muhafaza etsinler. Bu kendileri için daha temizdir. Her halde Allah ne yaparlarsa haberdardır.47 Mü’min kadınlara da söyle, gözlerini haramdan sakınsınlar, ırzlarını korusunlar. (Yüz ve el gibi) görünen kısımlar müstesna, zînet (yer)lerini göstermesinler. Başörtülerini ta yakalarının üzerine kadar salsınlar. Zinetlerini, kocalarından yahut babalarından yahut kocalarının babalarından yahut oğullarından yahut üvey oğullarından yahut erkek kardeşlerinden yahut erkek kardeşlerinin oğullarından yahut kız kardeşlerinin oğullarından yahut Müslüman kadınlardan yahut sahip oldukları kölelerden yahut erkekliği kalmamış hizmetçilerden, yahut da henüz kadınların mahrem yerlerine vakıf olmayan erkek çocuklardan başkalarına göstermesinler. Gizledikleri zinetler bilinsin diye ayaklarını yere vurmasınlar. Ey mü’minler, hep birlikte tövbe ediniz ki kurtuluşa eresiniz! 48 45 Âli İmrân, 3/14 46 Kitab-ı Mukaddes, Eski Ahit, Çıkış, 20/17 47 Nûr, 24/ 30 48 Nûr, 24/ 31 ِي اطِ َ ن َ الْق َ َني و ِ ن َ الْب َ اء و َ النِّس َ ن ِ ِ ات م َ و َ ب َّ الشه ُّ ُ ِ لنَّاس ح ِ ل َ ِّن ي ُ ز ِل ْ ي َ ْ اْل َ ِ و َّضة ِ الْف َ ِب و َ َّ الذى َ ن ِ ةِ م َ نطَر َ ق ُ الْم ِ ة َ َّوم َ ُس الْم ُ ه َ عِند ُ اللّو َ ا و َ ي ْ ُّ الدن ِ اة َ ي َ ْ اْل ُ َاع ت َ َك م ِ ِث ذَل ْ ر َ ْ اْل َ امِ و َ ْع األَن َ و ا ُ ن ْ ُس ح ِ آب َ لْم . َظُ ف ْ ََي َ و ْ م ِ ِارى َ ْص أَب ْ ن ِ ضوا م ُّ ُ غ َ َني ي ِ ن ِ م ْ ؤ ُ ْلم ُل لِّ ق ْ م ُ ه َ وج ُ وا ف ون ُر ُ ع َ َ ْصن ا ي َ ِ ِب ٌ ِي ب َ خ َ َّن اللَّو ِ إ ْ م ُ َك ْ أَزَك َى َل ِ ذَ . ل Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 23 Kadın kimliğini erkekte asimle eden, onu insan olarak ikinci sınıf tâlî bir varlık haline getiren anlayışları insanlıkla, insan onuruyla, ahlak ve hukukla bağdaştırmak mümkün değildir. Cinsiyet ayrımcılığı, cinslerin doğal farklılığı ve seleksiyonu anlamına gelmez. O, doğal farklılığın ötesinde yine insanlar tarafından yapılan ideolojik ve politik boyutları olan bilinçli bir uygulamadır. Cinsler arası ilişkiler bazen sevgi, saygı ve adalete dayanan, insanların Allah ve hukuk önünde eşitliğini esas alan tabiî ve insanî bir zeminde seyrederken; erkin kötüye kullanılmasıyla, ezme, sömürme ve ayrımcılığın hakim olduğu politikalarla ve uygulamalarla bozulabilir. Benzer politikalar sadece cinsler arasındaki ilişkiyi ve dengeyi negatif yönde etkilemekle kalmaz, aynı cinsler arasında da sınıflaşma, kölelik ve sömürüye dayalı yapıların oluşmasına da zemin hazırlar. Ayrımcılığın Temelinde Yatan Gerçek Problemin temelinde insanın kendi gerçekliğini, evreni ve Allah’ı tevhidî bir bütünlük içerisinde kavrayamaması, yani gerçeğin ve bütünlüğün parçalanması (şirk) vardır. Meselâ Ali Şeriatî, bu noktaya dikkat çekerek tarihte ve günümüz toplumlarında Habil ve Kabil kutbu adını verdiği, birbiriyle çatışan iki ayrı yapılanmaya işaret eder. Ona göre Kabil kutbu, şirki ve beraberinde her türlü sınıflaşmayı, baskı ve sömürüyü temsil eder.49 Kadının bir sorun olarak ayrıştırılmasının temelinde insan vakıasını, insanlık gerçeğini anlamayla ilgili bir bakış açısı ve yöntem problemi vardır. Kadın insan olma bakımından erkeğe göre tâli konumda olan ayrı bir varlık değildir. Kadın ve erkek, insanlık paydasında bütünleşen, birbirini tamamlayan, birbirine muhtaç iki varlıktır. Kadının birtakım özellikler bakımından erkekten farklı olup farklı görevler yüklenmesi, onun insani özel- 49 bkz. Ali Erkul, “Ali Şeriati’de Temel Sosyolojik Kavramlar”, Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 17, Aralık 1994 ss. 105-117. َّن ُ ه َ وج ُ ُر ف َ َظْن ف ْ ََي َ َّن و ِ ِارى َ ْص أَب ْ ن ِ م َ ْ ُض ْضن غ َ ِ ات ي َ ن ِ م ْ ؤ ُ ْلم ُل لِّ ق َ و ا َ ْه ِن م َ ر َ ا ظَه َ ََِّل م َّن إ ُ َه ت َ ِ زين َ ِين د ْ ب ُ ََل ي َ و َ ْن َ ْضِرب لْي َ و وبِِ ُ ي ُ َى ج ل َ َّن ع ِ ِرى ُ ُم ََِّل ِ ُ ِب َّن إ َه ت َ ِ زين َ ِين د ْ ب ُ ََل ي َ َّن و ْ ِه َّن أَو ِ ولَت ُ ع ُ اء ب َ آب ْ ِه َّن أَو ِ ائ َ آب ْ ِه َّن أَو ِ ولَت ُ ع ُ ب ِ ل ِه َّن ِ ائ َ ن ْ أَب ْ َّن أَو اِنِِ َ و ْ ِخ ِِن إ َ ب ْ َّن أَو اِنِِ َ و ْ ِخ إ ْ ِه َّن أَو ِ ولَت ُ ع ُ اء ب َ ن ْ أَب ْ َ أَو َك ل َ ا م َ م ْ ِه َّن أَو ِ ائ َ س ِ ن ْ َّن أَو اِتِِ َ و َ ِِن أَخ َ ْت ب َّن ِ أَو ُ ُه ان َ أَِي ِل ْ ْ ِ أَو الطِّف الِ َ ِّج الر َ ن ِ ِ م ة َ ب ْ ِِل ْ اْلِر ْ ِ أُو ْ َني َ غي ِ ع التَّاب اء ِ َ ِ ات النِّس َ ر ْ و َ َى ع ل َ وا ع ُ ر َ ظْه َ ي ْ َ َل َ ِين الَّذ َ ْن َ ْضِرب ََل ي َ َل ِ و وا إ ُ ُوب ت َ ِه َّن و ِ ت َ ِن زين ِ َني م ِ ا ُيْف ُ َ م َ َم ل ْ ع ُ ي ِ ِه َّن ل ِ ل ُ ْج أَر ب ا أَ ِ ً َجِيع َ ِ اللَّو ْ ُكم لَّ َ ُ َون لَع ن ِ م ْ ؤ ُ ا الْم َ ه ُّ ي َون ُ ح ِ ل ْ ُف ت . 24 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma likleridir. Onun problemlerinin genel olarak insan probleminin dışında ele alınması, erkeğin her şeyin ölçüsü haline getirilmesi, hayat ve kâinatı birlik ve ahenk içerisinde kavrayan tevhidî düşünce sisteminin bozulmasıyla yakından ilgilidir. Bu anlatılan gerçeğin tarihte birçok örneklerini görmek mümkündür. Eski Yunan’da ve Roma’da Durum Örneğin eski Yunan’da babasının seçeceği koca ile evlenmek mecburiyetinde olan kadın, evlenince babasının hükmünden çıkıp kocasının hükmü altına girmekte, dul kalınca daha rüşte ermemiş bile olsa, temyiz kudretine sahip oğlunun hükmü altına girmekteydi. Aristokrat ve asil sınıfın kadınları, üstünlük duygularını köle ve cariyelerine emrederek gidermekte, erkeklerin yanında ise kendilerine ancak susmak düşmekteydi. Miras hakkı olmayan kadının, kocasının ölümü ile kalan mirası, miras hakkı olan oğulları reşit oluncaya kadar bir vâsî eliyle idare ediliyordu. Ayrıca boşanma hakkı da genellikle erkeğin elindeydi. Erkekler her türlü eğitimden (spor, jimnastik, müzik, okuma) yararlandıkları halde, kızların eğitimi annenin eline bırakılmış, iplik bükme, dokuma, dikiş, ev işleri, çocuk bakımı gibi işler onların temel meşgalelerini oluşturmuştur. Helenistik devirde kadının toplum hayatına katılımı statüyü değiştirmemiş, ancak kadın, daha çok cinsel cazibesiyle öne çıkartılarak fuhuş ve ahlâksızlık son derece yaygınlaşmıştır. Aristo’nun, “Hayvanların Nesli” (Generation of Animals) adlı eserinde, erkek ve kadınlar birbirine zıt iki varlık olarak ele alınmakta; kadın, erkekten daha aşağı, akıl ve yetenek bakımından güvenilmeyen, hilkat garibesi bir doğaya sahip acayip bir varlık olarak telakki edilmektedir. Aristo’nun bu fikri, o dönemin hâkim inanç ve zihniyetini, daima birbiriyle vuruşan iki kutuplu düşüncenin Yunan kombinasyonunu yansıtmaktadır. Çok ilahlılığın, sınıflı yapının ve köleliğin egemen olduğu eski Roma’da durum, eski Yunanistan’dakinden daha farklı değildir. Patriarkal olan Roma ailesinde babanın mutlak otoritesi söz konusu olup ömrü boyunca aile fertleri üzerinde tam bir hâkimiyet ve tasarrufu mevcuttu. Baba, karısını, kızını veya oğlunu köle olarak satabildiği gibi, oğulları en yüksek mevkie çıksalar bile, baba sağ olduğu müddetçe servet sahibi olamazlardı. Sonra baba, bu aile fertlerinin işledikleri suçlarda bizzat hâkimlik ettiği için, şayet takdir ederse reşit olan evladını ve eşini bile öldürebilir, devlet buna Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 25 karışamazdı. Roma’da kadın istismar edilen bir meta konumunda olup fuhuş, mahremler arası cinsel ilişki, nikâhsız evlilikler ve gayr-i meşru çocuklar her geçen gün artmıştır.50 Roma İmparatorluğu yıkıldıktan sonra, insanlarda kadınlardan uzaklaşma, züht hayatı yaşama, kadınların lânetli olduğu şeklinde eğilimler baş göstermiştir. Roma’nın içerisine düştüğü lüks, şehvet ve ahlâkî sefalete gösterilen tepkiler daha sonraları Hıristiyanlığa da etki etmiş, Katolik kilisesinin erkek liderleri, kadının ruhu olup olmadığını bile sorgulama noktasına gelmişler, onu erkeği kandırarak günaha girmesine neden olan bir varlık olarak görmüşlerdir. On üçüncü yüzyıldan itibaren kilise, şeytanla cinsel ilişkiye giren ve böylece insanlar arasında fuhşu ve kötülüğü yaymak isteyen birçok büyücü kadının mevcut olduğu görüşündeydi. Dolayısı ile büyücü olarak farz edilen kadınlara karşı büyük bir mücadele başlatılmış, çok sayıda kadın yakılarak veya suda boğularak öldürülmüştür. Cahiliye Arap Toplumunda Durum Allah’a inancın yanında birçok ilahların, kabilecilik anlayışının etkin olduğu sınıflı cahiliye Arap toplumunda da tam bir ataerkil yapılanma hâkim olup, birtakım övgüye değer şeylerin ve erdemlerin yanında, kadın statü bakımından erkekten aşağı kabul edildiği gibi, evlenme, boşanma, miras, siyasî katılım, ekonomik konularda tasarruf yetkisi büyük ölçüde erkeklerin elinde olmuştur. Kadınların esir edilebildiği, dövülebildiği, fuhşa ve zinaya teşvik edilip zorlanabildikleri, bazı ailelerin yoksulluk nedeni ile veya namus korkusu ile kız çocuklarını diri diri gömdükleri de bilinmektedir. Nitekim Kur’an’da, bu kötü âdete işaret edilerek onu yapanlar kınanmıştır: “Diri diri gömülen kız çocuğunun, hangi günahtan ötürü öldürüldüğü sorulduğu zaman,… her nefis ne hazırladığını bilecektir.” 51 Zina ettiğini hiç çekinmeden şiirlerinde işleyen şairlerin bulunması, zinayı yasakladığı için İslâm’ı kabul etmeyenlerin bulunması, bazı erkeklerin iyi çocuk sahibi olmak için hanımını beğendiği bir erkekle beraber olması için ona göndermeleri, fuhuş ve zinanın yaygınlığını göstermektedir. Cahiliyede kadının uğursuz ve aldatıcı sayıldığına dair rivayetler, kısır gö- 50 Halil Demircioğlu, Roma Tarihi, I. Cilt, Cumhuriyet, Ankara 1953, s. 49 51 Tekvir, 81/8-9, 14 ْت َ ل ِ ئ ُ ُ س ة َ ُود ؤ ْ و َ ذَا الْم ِ إ َ ْت و . َ ل ِ ت ُ ٍ نب ق ِّي ذَ أَ ْت ب . ِ َ ْ َضر َّ ما أَح ٌ ْس َف َ ْت ن م ِ ل َ ع . 26 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma rüşlü ve yarım akıllı oldukları için onların görüşlerine muhalefet etmenin gerekliliğine olan inanç, kız çocukları dünyaya geldiğinde ailenin bundan rahatsızlık duyması, bazı ailelerin yeni doğan veya da küçük yaştaki kız çocuklarını gömmesi, kız çocuklarına ve kadına nasıl bakıldığı hakkında bize fikir vermektedir. Kur’an’da İnsan ve Kadın Kur’an kız çocuklarının ve kadınların değersizleştirildiği işte böylesi bir topluma gelmiştir. Allah, âlemlere rahmet olarak gönderdiği peygamberi aracılığı ile cinsiyet ayırımı yapmadan insanın yer ve gökleri, bütün canlıları ve insanı yaratan âlemlerin Rabbi tarafından yeryüzünde halife kılındığını söylemiş, erkek ve kadının aynı insani özden yaratıldığına, üstünlüğün cinsiyet farklılığında, kabile, kavim ve ırk farklılığında olmadığına işaret ederek, üstünlüğün ancak takvada olduğuna vurgu yapmıştır. Allah, insana düşünüp karar vermesi için akıl ve irade yeteneği vermiş, ona varlıkla ilgili isimleri ve konuşup düşüncesini açıklama anlamına gelen beyanı ve kalemle yazmayı da öğretmiştir. Onu nefs-i levvâme (kınayan, pişmanlık hissi verip utandıran nefs) ve nefs-i emmâre bi’s-sûi (kötülüğe teşvik eden, nefsî arzu ve isteklerin kaynağı olan nefs) ile mücehhez kılmış, insan nefsine fücûrunu (günahkârlığı, haktan uzaklaşmayı) ve takvâsını (Allah’a gerçek bir bağlılıkla her türlü kötü ve çirkin işlerden uzak kalıp korunmayı) ilham etmiştir. Nefsini kötülüklerden arındıran kurtuluşa ermiş, onu kötülüklere daldıran da kaybetmiştir. Âyetlerde insanın en güzel surette yaratıldığına, yeryüzünde halife kılındığına, sabır, şükür, ahde vefa, emanete riayet, doğruluk, güzel ahlâk gibi birtakım olumlu meziyetlerine dikkat çekilirken; diğer taraftan onun nankör, aceleci, zayıf, kıskanç, kaba, azgın, tartışmacı, riyâkar, cimri, hasetçi, kibirli, hüsran içinde olduğu da vurgulanmıştır. “Atılan meniden iki çifti, kadın ve erkeği yaratan O (Allah) dur” , “İnsan başıboş yaratıldığını mı zannediyor? O, atılan bir meniden bir nutfe değil miydi? Sonra o bir alâk (embriyo) olmuş ve Allah onu yaratmış ve (insan) biçimine koymuştur. O (Allah) ki, o meniden erkek ve dişi olarak iki eş yaratmıştır. Bütün bunları yaratan, ölüleri tekrar diriltmeye güç yetiremez mi?”52 52 Kıyamet, 75/36-4 Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 27 53 Nisâ, 4/1 54 Hucurât, 49/13 55 Tevbe,9/71 56 Ahzâb, 33/35 “Ey insanlar, sizi bir tek nefisten yaratan ve ondan (o nefisten) eşini var edip ikisinden birçok erkekler ve kadınlar üreten Rabbinizden takva üzere korkun”53 “Ey insanlar! Doğrusu biz sizi bir erkekle bir dişiden yara k. Ve birbirinizle tanışmanız için sizi milletlere ve kabilelere ayırdık. Muhakkak ki Allah yanında en değerli ve en üstün olanınız, takva bakımından daha üstün olanınızdır. Şüphesiz Allah bilendir, haberi olandır. “ 54 Allah, Müslüman erkeklerle Müslüman kadınların birbirlerinin dostları ve yardımcıları olduğunu, onlar için büyük mükafaat hazırladığını vahyetmiştir: “Mü’min erkekler ve mü’min kadınlar birbirlerinin dostlarıdır. İyiliği emreder, kötülükten alıkoyarlar. Namazı dosdoğru kılar, zekâtı verirler. Allah’a ve Resûlüne itaat ederler. İşte bunlara Allah merhamet edecektir. Şüphesiz Allah mutlak güç sahibidir, hüküm ve hikmet sahibidir.” 55 “Müslüman erkekler ve Müslüman kadınlar, mü’min erkekler ve mü’min kadınlar, itaate devam eden erkekler ve itaate devam eden kadınlar, doğru erkekler ve doğru kadınlar, sabreden erkekler ve sabreden kadınlar, mütevazî erkekler ve mütevazî kadınlar, sadaka veren erkekler ve sadaka veren kadınlar, oruç tutan erkekler ve oruç tutan kadınlar, ırzlarını koruyan erkekler ve ırzlarını koruyan kadınlar, Allah’ı çok zikreden erkekler ve zikreden kadınlar; Allah bunlar için bir mağfiret ve büyük bir mükâfat hazırlamıştır.”56 أَ ى ً د ُ َك س َ ْر ت ُ ان أَن ي ُ َ ْ اْلِنس ُ َب ْس ََي . َ ُْن ِي ٍّ ً ِّ م َّن مِِن َة ُطْف َ ُك ن ي ْ َّوى َ أََل . َ َس ف َ َق ل َ َخ ف ً َة َق ل َ ان . ع َ ك َ َّم َى ْاألُنث َ و َ َ ْنيِ َّ الذَكر ْج َّ الزو ُ ْو ن ِ م َ َل ع َ ف . ى َج َ ت ْ و َ الْم َ ِي ي ْ َ ُ ى أَن َي ل َ ٍر ع ِ اد َ ق ِ َك ب ِ ذَل َ ْس أَلَي . ٍس ْ َ ُك ِّم من ن َّف َق ل َ ِي خ الَّذ ُ َّ ُكم ب َ ْ ر ُوا ات َّق ُ ا النَّاس َ ه ُّ ا أَي َ ي ِ َثَّ م ب َ ا و َ ه َ ْج َو ا ز َ ْه ِن م َ َق ل َ خ َ ٍ و ة َ د احِ َ و اَلً َ ِ ا رج َ م ُ ْه ن ً ِيا َكث َ َّن اللّو ِ إ َ ام َ ْح األَر َ ِ و و ِ اءلُ َون ب َ َس ِي ت الَّذ َ ْ اللّو ُوا ات َّق َ اء و َ س ِ ن َ و ً يب ِ ق َ ر ْ ُكم ْ َي ل َ ان ع َك َ . ْ اكم ُ َ ْلن َ ع َ ج َ َى و أُنث َ اك ِّم من ذََكٍر و ُ َ ن ْ َق ل َ نَّا خ ِ إ ُ ا النَّاس َ ه ُّ ا أَي َ ي َ ل ِ ائ َ ب َ ق َ ا و ً وب ُ ش َ ع ُ عِند ْ ُكم َ م َ َّن ْ أَكر ِ ُوا إ ف َ ار َ ع َ ِت ل ْ اكم ُ َ ْق ِ أَت اللَّو ٌ ِي ب َ خ ٌ يم ِ ل َ ع َ َّن اللَّو إ . ِ وَن ُ ر ُ أْم َ ٍض ي ْ ع َ اء ب َ ي ِ ل ْ أَو ْ م ُ ْ ُضه ع َ ُت ب ا َ ن ِ م ْ ؤ ُ الْم َ ُوَن و ن ِ م ْ ؤ ُ الْم َ و وَن ُ يم ِ ق ُ ي َ ن َكِر و ُ ِن الْم َ َن ع ْ و َ ْه ن َ ي َ ِف و و ُ ر ْ ع َ الْم ِ ب ُوَن ت ْ ؤ ُ ي َ َ و َّصالَة ال ُ اللّو ُ م ُ ه ََحُ ْ ر َ ي َ َك س ِ لَئ ْ أُو ُ ولَو ُ س َ ر َ و َ وَن اللّو ُ يع طِ ُ ي َ َ و َّزَكاة ال َّن اللّ ِ إ ٌ يم َكِ ٌ ح ِزيز َ ع َ و . 28 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Allah erkek ve kadın arasındaki ilişkilerde adaleti, doğruluğu, emanete riayeti ve iyiliği emretmiş; haksızlığı, zulmü, çirkin işleri yasaklamıştır. “Muhakkak ki Allah, adaleti, ihsanı ve yakınlara vermeyi emreder, fuhuştan, çirkin ve kötü şeylerden, azgınlık ve haddi aşmaktan nehyeder. O, düşünüp tutasınız diye size öğüt veriyor.”57 “Kullarıma zulmetmeyi kendime haram kıldığım gibi, onu sizin aranızda da haram kıldım. Öyleyse birbirinize haksızlık etmeyin.”58 Erkeklerin kadınlar üzerinde hakları olduğu gibi, kadınların da erkekler üzerinde hakları vardır: “Erkeklerin kadınlar üzerindeki hakları gibi, kadınların da erkekler üzerinde mağrûfa (iyilik esası üzerine) dayalı hakları vardır.”59 Erkekle kadın arasına sevgiyi koyan Allah’tır. “Sükûnet bulmanız (kaynaşmanız) için size nefislerinizden eşler yaratıp da aranızda meveddet (sevgi) ve rahmet (şefkat) peydâ etmesi O’nun (varlığının) delillerindendir. Doğrusu bunda, düşünen bir kavim için ibretler vardır.”60 Müminlerin birbirleri arasında ve erkeğin kadına muamelesinde yumuşaklıkla, şefkat ve merhametle davranması, imanının olgunluğundandır: “Kime yumuşak huyluluktan nasibi verilmişse, ona hayırdan nasibi verilmiştir. Kim de yumuşak huyluluktan mahrum kılınmışsa, hayır nasibinden mahrum olmuştur.”61 57 Nahl, 16/90 58 Müslim, Birr, 55 (hadis no. 2577); İbn Hanbel, C. V, s. 160 59 Bakara, 2/228 60 (Rûm, 30/21) 61 Tirmizî, Birr, 67 (hadis no: 2013; İbn Hanbel, C. IV, ss. 159, 451 ِت ا َ ن ِ م ْ ؤ ُ الْم َ َني و ِ ن ِ م ْ ؤ ُ الْم َ ِت و ا َ م ِ ل ْ ُس الْم َ َني و مِ ِ ل ْ ُس َّن الْم ِ ِت إ ا َ ق ِ َّصاد ال َ َني و ِ ق ِ َّصاد ال َ ِت و ا َ ت ِ ان َ الْق َ َني و ِ ت ِ ان َ الْق َ و َ ِِرين َّصاب ال َ َني و ِ ِّدق َ َص ت ُ الْم َ ِت و ا َ ع اشِ َ ا ْْل َ َني و ِ ع اشِ َ ا ْْل َ ِت و ا َ ر ِ َّصاب ال َ َ و ت ُ الْم َ ِت و ا َ م ِ َّصائ ال َ َني و مِ ِ َّصائ ال َ ِت و ا َ ِّدق َ ص ْ م ُ ه َ وج ُ ُر َني ف ظِ ِ اف َ ا ْْل َ و ُ َّد اللَّو َ ِت أَع ا َ ر ال َّذاكِ َ ًو يا ِ َكث َ اللَّو َ ِرين ال َّذاكِ َ ِت و ظَا ِ اف َ ا ْْل َ و ا ً يم َظِ ا ع ً ر ْ أَج َ ً و ة َ ر ِ ْف م َّمغ ُ ََل . َ ْب ُر ي الْق ِ اء ذ َ يت ِ إ َ و انِ َ ْس ا ِْلح َ و َ ْدلِ الْع ِ ب ُ ر ُ أْم َ ي َ َّن اللّو ِ إ ْ ظُ ُكم ِ ع َ ْ ِي ي غ َ الْب َ ن َكِر و ُ الْم َ ْ َشاء و َح ِن الْف َ َى ع ْه ن َ ي َ و ْ ُكم لَّ َ وَن لَع ُ ََذَّكر ت . م. ٌ َح ُكي ز ٌ ُ َعِزي واللّو َ ٌ َجة ر َ د َ ِه َّن ي ْ َ َعل ل ِ َجا ِّر ل ِ ول َ ِف رو ُ ع ْ م َ الْ ِ ِه َّن ب ي ْ َ ل َ ذي ع ِ ل الَّ ُ ْ مث َُّن ِ وََل َ… ُوا ُكن ْ َس ت ا لِّ ً اج َ ْو أَز ْ ُكم ُسِ أَنف ْ لَ ُكم ِّمن َ َق ل َ ْن خ أَ ِ و ِ ات َ آي ْ ن ِ م َ و َ َل ع َ ج َ ا و َ ه ْ لَي ِ َّن ِِف إ ِ إ ً ة َْحَ َ ر َ ً و َّدة َ ُكم َّمو َ ن ْ ي َ ب ٍت ا َ َك ََلي ِ وَن ذَل ُ َّكر َ ف َ ت َ ي ٍ م ْ َو ل . ِّق Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 29 Hz. Fâtıma İşte Hz. Fâtıma, Kur’an’da müminlerin vasıfları olarak anlatılan bütün güzellik ve iyilikleri, ahlak ve erdemleri kimlik ve yaşayışında temsil etme şerefine haiz olmuş örnek bir insan, örnek bir kadındır. Bütün peygamberlere gönderilen ilahi mesajları kendisinde toplayan Kur’an’ın kendisine vahyedildiği, âlemlere rahmet olarak, çok büyük bir ahlak üzerine üsve-i hasene olan hatemu’l-enbiya Hz. Muhammed’in sevgili kızıdır. Fâtıma 609 yılında Mekke'de dünyaya gelmiştir. Hicretten 13 yıl evvel Mekke’de doğmuş, hicretin ikinci yılında Hazreti Ali ile evlendirilmiştir. O zaman Hazreti Ali yirmi beş, Hazreti Fâtıma da onbeş yaşına gelmiş idi. Fiziki ve ruhsal yönden Allah Rasulü’ne en çok benzeyen Fâtıma, iman, fazilet, ahlak, iffet ve takva sembolü, cennet kadınlarının efendisi bütün mümin kadınlar için örnek bir şahsiyet olmuştur!62 Hz. Peygamber’in “Fatma benim parçamdır”63 sözü bunu ifade eder. Hz. Hatice'nin (ra) en küçük kızıdır. Aydınlık, parlak ve beyaz yüzlü kadın, anlamına gelen "Zehra" lakabı (Fâtımatü'z-Zehra) ile anılırdı. Peygamber Efendimiz, kendisini çok sevip anne sevgisiyle muamele ederek, “annem” anlamına gelen "Ümmü ebiha" sözleriyle kendisine hitap ederdi. Bir diğer lakabı da "iffetli kadın" anlamına gelen "Betül" dür. Künyesi, Ümmü'l-Haseneyn Fâtıma bint Muhammed ezZehra şeklindedir. Fâtıma, Hz. Peygamber’in “kardeşim” dediği, elinde büyütüp terbiye ettiği, peygamberliğinin ilk günlerinden itibaren İslam davasını kucaklayan, yiğitlik ve cesaret örneği, hicret ederken yatağına yatırdığı, kendisine “Allah’ın Aslanı” lakabını taktığı, Hz. Musa’nın kardeşi Harun’a benzettiği amcasının oğlu Ali (r.a.)nin sevgili eşi, sevgili torunları Hasan ve Hüseyin’in anneleridir. Allah Resulü’nün soyu Hz. Fâtıma ve Hz. Ali ile devam etmiştir. Fâtıma’nın Allah’ın Resulü’nün terbiyesi ile yetişmiş olması çok şeyi anlatır. Fâtıma, çocukluk dönemlerinden itibaren Allah Resulü’nün yanında onunla arkadaş olmuş, kader birliği yapmış, sevinç ve üzüntülerini, her şeyi onunla paylaşmıştır. O, adeta babasının annesi olmuştur. Çocukluğundan gençliğine, evliliğine ve anneliğine kadar hayatının her safhasında Allah Resulü ile beraber olmuş, onun son nefesine kadar ondan ayrılmamış, iman, ahlak, fazilet, iffet ve cesaret örneği olmuştur. Hz. Peygamber son ne- 62 Müslim, Fezâilü’s-Sahabe, 98; Tirmizî, Menâkıb, 60. 63 Tirmizî, "Menâkıb", 60. 30 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma fesini verirken Hz. Fâtıma onun yanında olmuş, Hz. Peygamber’in ellerini avuçlarının içerisine almıştır. Hz. Peygamber çok rahatsızlandığında “Ey babacığım senin bu elemin ne kadar şiddetli” diyen Fâtıma’ya, “Ya Fâtıma, bugünden sonra babana elem yok!” diyerek vefat edeceğini ona ima etmiş, Fâtıma bunun üzerine ağlamaya başlamış, sonra Allah Resulü onun kulağına fısıldayarak onu teselli etmiştir. Aişe (Allah Ondan razı olsun) şöyle demiştir: Peygamber (sa)’in hanımları onun yanında otururlarken Fâtıma tıpkı Rasûlullah (sa) gibi yürüyerek çıkageldi. Peygamber (sa) onu görünce sevindi ve “merhaba kızım” diyerek sağına veya soluna oturttu, sonra Fâtıma’nın kulağına bir şeyler fısıldadı bunun üzerine Fâtıma yüksek sesle ağladı. Onun aşırı üzüntüsünü görünce kulağına bir şey daha fısıldadı. Bu defa Fâtıma güldü. Fâtıma’ya, hanımları yanındayken Rasûlullah (sa) sadece sana bir sır verdi sen de ağladın dedim. Rasûlullah (sa) kalkıp gidince, Rasûlullah (sa)sana ne söyledi? Diye sordum. Fâtıma Rasûlullah (sa)’in sırrını kimseye söylemem dedi. Rasûlullah (sa) vefat edince de: - Senin üzerindeki analık hakkıma dayanarak Rasûlullah (sa)’ın sana verdiği sırrı bana söylemeni istiyorum dedim. Fâtıma da: Şimdi olabilir dedi ve şunları söyledi: Rasûlullah’ın ilk olarak söylediği gizli sözünde: “Her sene Cibril benimle Kur’an-ı Kerim’i bir defa baştan sona okurdu, bu defa bir, iki kere okudu. Bu yüzden ecelimin yakınlığını anlıyorum. Allah’tan kork ve sabırlı ol. Ben senin için ne güzel bir öncüyüm” buyurdu bunun üzerine ağlamıştım. Benim çok üzüldüğümü görünce kulağıma ikinci kez bir şeyler fısıldayarak “Ya Fâtıma, mümin hanımların veya bu ümmetin hanımefendisi olmak istemez misin? Buyurdu. O zaman da gördüğün gibi gülmüştüm. 64 Baskı ve Zulümler Karşısında Müşriklerin baskı ve işkenceleri, zorluk ve yoksulluklar karşısında Müslüman kimliğinden asla taviz vermemiş, her türlü çileye, zorluk ve sıkıntıya katlanmıştır. O, Allah Resulü’nün kokladığı, yüzünü ve ellerini öptüğü mübarek bir kızı! Hz. Peygamber bir sefere çıktığında onunla vedalaşır, döndüğünde de onunla görüşürdü. Rasulullah, baba ve anne şefkatini kendi şahsında bütünleştirerek sevgili kızına yönelmiş, ona büyük saygı duymuş, o geldiğinde ayağa kalkmış, yanına oturtmuş, ona değer vermiş, 64 Buhârî Menakıb 25, Müslim Fezailis-sahabe 97) İmam Nevevi, Riyazu’s-Salihin, çev. M. Yaşar Kandemir-İsmail Lütfü Çakan-Raşit Küçük, Erkam Yay. C. IV, s . 92-93 Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 31 onunla sohbet edip istişare etmiştir.65 Takva, iffet, Allah’a itaat ve sadelik içerisinde çok mütevazı bir hayat yaşamış, Müslüman kadının olgunluğunu, vakar ve onurunu şahsında somutlaştırmıştır. Küçük yaşta annesi Hz. Hatice’yi kaybetmiş, onun yerini almış, onun misyonunu yüklenmiştir. O, Resulullah’ın ve Hz. Hatice’nin kızı olmanın bilincindedir, babasının misyonu ile bütünleşmiştir. Dünyanın ihtişam ve zevklerine iltifat etmemiştir. Şecaat ve cesaretiyle Allah Resulü’nü müdafaa etmiş, onunla beraber harbe katılmış, mücahitlere su taşımış, yaralıların yaralarını sarmıştır. Mescitte secdeye kapanan Allah Resulü’nün sırtına deve bağırsakları atıldığında, Fâtıma müşriklerin baskı ve tehditlerine aldırmaksızın babasının yardımına koşmuş, minnacık elleriyle o bağırsakları Allah Resulü’nün sırtından temizlemiştir. Abdullah İbni Mes’ûd (ra) der ki: “Resûlullah’ın (as) Kurey’şe bedduâ ettiğini asla işitmedim. Yalnız bir gün Kâ’be-i şerîf yanında namaz kılıyordu. Ebû Cehil, kendi adamlarıyla bir yerde oturuyorlardı. O sırada bir kimse gelip ölmüş bir deve işkembesini oraya bıraktı. Ebû Cehil, “Bu kan ile bulaşmış işkembeyi, kim götürüp, Muhammed secdeye inince arkasına koyar?” dedi. Onların içinde en ziyâde bedbaht Ukbe bin Ebî Muit, bu çirkin işe girişip, onu Hâce-i âlem secdede iken üstüne koydu. Resûlullah (as) secdeden kalkmadı. O bedbahtlar gülüştüler. O kadar ki, gülmekten birbirlerinin üzerine düştüler.” İbni Mes’ûd der ki; “Ben uzaktan bakardım. Müşriklerin korkusundan yanına varamadım. Nihâyet bir kimse Hazreti Fâtıma’ya haber verdi. Fâtıma gelip onu Resûl-i Ekrem’in üzerinden kaldırdı. Peygamberimiz (as) namazdan kalkınca üç kare “Yâ Rabbi! Kurey’şi sana havale ediyorum; diğer bir rivâyette isimlerini söyleyip, “Yâ Rabb! Onları sana bırakıyorum” buyurdu.”66 Bütün baskı ve işkencelerin, ambargoların, suikast ve savaşların ortasında şirkin efendilerine ve zulme karşı mücadele eden bir peygamberin kızı olmak hiç de kolay değil! Hz. Fâtıma örneği, cahiliyenin nesne haline getirip cinselliği ile öne çıkan, insanlığı değersizleştirilip unutulan kadın imajını kökünden değiştirmiştir. Allah’ın Elçisi’nin onun hakkındaki şu sözleri, Hz. Fâtıma’nın değerini ortaya koyar: 65 Müslim, "Fezâ'ilü'ş-şahâbe", 98; Ebû Dâvûd, "Edeb", 143, 144; Tirmizî, "Menâkıb", 60. 66 Buhârî, Vudü' 69, Salât 109, Cihad 98, Cizye 21, Menâkıbu'l-Ensar 29, Meğazi, 7; Müslim, Cihad 107; Nesâi, Tahâret 192. Bu rivayetin farklı bir varyantı için bk. M. Asım Köksal, Hz. Muhammed ve İslamiyet, İrfan Yayınevi, 1977, c. I, s. 185. 32 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma “Dünyadaki en iyi dört kadın şunlardır: Meryem, Asiye, Hatice ve Fâtıma. Fâtıma’nın hoşnut olduğundan Allah da hoşnut olur, onun kızdığına Allah da kızar. Fâtıma’nın hoşnutluğu benim hoşnutluğumdur, onun kızgınlığı benim kızgınlığımdır. Kızım Fâtıma’yı seven beni sevmiştir, Fâtıma’yı memnun eden beni memnun etmiştir. Fâtıma’yı üzen beni üzmüştür. Fâtıma benden bir parçadır. Kim onu incitirse beni incitmiş olur; beni inciten de Allah’ı incitmiştir.”67 Allah Rasulü’ne insanlardan en çok kimi sevdiği sorulduğunda, kadınlardan “Fâtıma’yı”, erkeklerden de “Hz. Ali’yi” sevdiğini ifade etmiştir. Allah Rasulü’nün ailelesi (Ehl-i Beyt) Allah’ın inayetiyle, Rahmet Peygamberi’nin gözetiminde ilahi vahyin terbiyesiyle arınıp temizlenmiştir. Şu ayeti kerime buna işaret eder: “Evlerinizde oturun, eski cahiliye âdetinde olduğu gibi açılıp saçılmayın. Namazı kılın, zekâtı verin, Allah'a ve Resûlüne itaat edin. Ey Ehl-i Beyt! Allah sizden, sadece günahı gidermek ve sizi tertemiz yapmak istiyor.” 68 Ehl-i Beyt, yakınları sevmeyi emreden şu ayette de öne çıkıyor: “İşte Allah'ın, iman eden ve iyi işler yapan kullarına müjdelediği nimet budur. Deki: Ben buna karşılık sizden akrabalık sevgisinden başka bir ücret istemiyorum. Kim bir iyilik işlerse onun sevabını fazlasıyla veririz. Şüphesiz Allah bağışlayan, şükrün karşılığını verendir.”69 Allah Rasulü bir gün mübarek kızı Fâtıma’yı sağ tarafına, damadı Ali’yi sol tarafına almış, Hz. Hasan’la Hüseyin’i de kucaklarına oturttuktan sonra abası ile onları kuşatarak şöyle dua etmiştir: “Ey Rabbim! Bunlar benim Ehl-i Beytim’dir. Hayırlılarım, yakınlarım ve has kimselerimdir. Bunlardan senin rızana aykırı olan kötülük, günah, şek ve şüp- 67 Buhârî, "Fezâ'ilü aş-hâbi'n-nebî", 12, 29; Müslim, "Fezâ'iîü'ş-şahâbe", 93-94; Hâkim, III, 154; İbn Hanbel, Müsned, I, 293 68 Ahzab, 33/33 69 Şura, 42/23 ُّ ر َ ب َ ت َ ْن َّج ر َ ب َ ََل ت َ ُك َّن و ِ وت ُ ي ُ َن ِ ِف ب ْ َر ق َ و ْ األُ َول ِ َّة ي ِ ل ِ اى َ ْ اْل َ ُ ج ولَو ُ س َ ر َ و َ اللَّو َ ْن ع أَطِ َ َ و َني َّ الزَكاة ِ آت َ َ و َّ الصَالة َ ن ْ م ِ أَق َ و ِت ْ ي َ الْب َ ْل أَى َ ْس ِّج الر ُ ُ نكم َ ع َ ِب ْذى ُ ي ِ ل ُ اللَّو ُ ِريد ُ ََِّّنَا ي إ ا ً ِهي َطْ ت ْ ُكم َ طَِّهر ُ ي َ و . ُوا ل َمِ ع َ ُوا و ن َ آم َ ِين الَّذ ُ ه َ اد َ ب عِ ُ اللَّو ُ ِّشر َ ب ُ ِي ي َك الَّذ ِ ل َ ذَ َّدة َ و َ ََِّل الْم ا إ ً ر ْ ِ أَج و ْ َي ل َ ع ْ أَلُ ُكم ْ َّل َل أَس ُ ِ ات ق َ َّ الصاْلِ َّن الل ِِف َّ ِ ا إ ً ن ْ ُس ا ح َ ِيه ف ُ لَو ْ نَِّزد ً ة َ ن َ َس ْف ح ِ َ َْت ق َ ن ي َ م َ و َ ْب ُر الْق َ و ٌ ش ُكور َ ٌ ُور َغف . Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 33 heleri, bütün kötülükleri ve şeytanın kışkırtmalarını giderip koru. Onları kötü ahlaklardan ve gizli ve açık ayıplardan tam olarak temizle!” Hz. Fâtıma’nın son derece sade ve mütevazı bir hayatı vardı. Son derece kanaatkar ve cömertti, ihsan ve ikramda bulunmayı severdi. O ve kocası, mümin kardeşlerini kendi nefislerine tercih ederler, var olanı başkalarıyla paylaşırlardı. Hz. Fâtıma gösteriş ve ihtişamdan, dünyanın geçici zevklerinden uzak bir hayat yaşamıştır. Nikâhında misafirlere, bal şerbeti, gülsuyu ikram edilmiş, yemek olarak da hurma, yağ ve süzülmüş yoğurt yedirilmiştir. Nikahı gibi çeyizi de çok sade olmuştur. Birkaç minder, saçaklı bir halı, kilim, içi hurma lifi ile doldurulmuş birkaç yüz yastığı, su tulumu, meşin bardak, el değirmeni, bir elek, havlu, kadife yorgan ve koç postu. Hasan ve Hüseyin küçük iken hastalanmışlardı. Pederleri ve vâlideleri Fâtımatü’z-Zehrâ ve hizmetçileri Fıdda, çocuklar iyi olunca üçü de hasta iken adadıkları orucu tuttular. Birinci gün, iftar için hazırladıkları yemeği, o esnada kapılarına gelen yetimlere vererek yemek yemeden ikinci günün orucuna başladılar. O akşamın iftarlığını da, yine o saatte kapıya gelip (Allah için bir şey verin!) diyen fakîr ve miskinlere verdiler. O gece de yemek yemeden, üçüncü günün orucuna başladılar. O akşam dahi, kapılarına gelen fakîri boş çevirmemek için, iftarlıklarını ona verdiler. Bunun üzerine âyet-i kerîme geldi ve Allahü teâlâ buyurdu ki; “Bunlar, adaklarını yerine getirirler. Uzun ve sürekli olan kıyâmet gününden korktukları için, çok sevdikleri ve canlarının istediği yemekleri miskîn, yetim ve esîrlere verirler. Biz bunları, Allah Teâlâ’nın rızâsı için yediriyoruz. Sizden karşılık olarak bir teşekkür, bir şey istemeyiz derler… Bunun için Cenâb-ı Hak, onlara şerâb-ı tahûr içirdi.”70 Hazret-i Fâtıma, Resûlullah (as) vefât ettikten sonra hiç gülmemiştir. Ayrılık ateşi ile dâima yanmış ve Resûlullah (as) efendimizin verdiği müjde zamanını bekler olmuştur. Gündüzleri oruç tutarak geceleri ibâdetle geçirmiştir. Vefât edeceğine yakın: “Ölünce beni erkekler arasına perdesiz çıkaracaklarını düşünerek çok utanıyorum” buyurmuştu. O zaman kadınları tabuttan kefene sarılı olarak perdesiz çıkarmak âdet idi. Esma binti Ümeyr, (ra) buyuruyor ki: “Habeşistan’da iken hurma dallarını çadır gibi ördüklerini görmüştüm” dedim. Hazreti Fâtıma “Bunu yanımda yap da göreyim” dedi. Esma yaparak gösterdi, çok hoşuna gitti ve duâ etti. Resûlullah (as) vefât ettikten sonra güldüğü hiç görülmemişti. Öldükten sonra beni sen, yı- 70 İnsan, 76/7-9, 21 34 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma ka, Ali de bulunsun. Başka kimse içeri girmesin diye vasiyet etti. İşte bunun için Hazreti Ali cenâzesine kimseyi çağırmadı. Bir habere göre, Hazreti Abbas (ra) Ehl-i Beyt’den birkaç kişi ile cenâze namazını kılıp, gece defin ettiler. Başka haberlere göre, ertesi gün Ebû Bekr-i Sıddîk, Ömer Fârûk ve bir çok sahâbî hasta ziyâreti için, Hazreti Ali’nin evine geldiler. Anlayınca bize niçin haber vermedin? Namazını kılardık. Hizmetini görürdük, diyerek üzüldüklerini bildirdiler. Hazreti Ali kendisini erkeklerin görmemesi için, gece defin olunmasını vasiyet ettiğini, vasiyeti yerine getirmek için böyle yapıldığını söyleyerek, özür diledi. Hazreti Fâtıma, Resûlullah’ın (as) vefâtından altı ay sonra, Ramazan-ı şerîfin 3. Salı gecesi akşam ile yatsı arasında vefât etmiştir. Vefâtında yirmi dört yaşında idi. BİR ANNE OLARAK HZ. FÂTIMA Prof. Dr. M. Bahaüddin VAROL* İçimizden ve bizden biri olarak gönderilen Hz. Peygamberin uygulamalı olarak gösterdiği İslam toplum yapısı, birçok özelliği içerisinde barındırmaktadır. İlahî vahyin uygulayıcısı olan Hz. Peygamber’in bu özelliği Kur’ân-ı Kerim’de “De ki: Ben de ancak sizin gibi bir insanım”71 “Eğer yeryüzünde yerleşmiş gezip dolaşan melekler olsaydı, elbette onlara gökten, peygamber olarak bir melek gönderirdik”72 şeklinde ifade edilmektedir. Yeryüzünde yaşayan bizler için gönderdiği peygamber de bizim gibi bir beşer olmuş, bizim gibi yaşamış, bizim gibi ihtiyaçları olmuş, bizim gibi duygu ve düşünceler beslemiş kısaca nasıl olmamız gerektiğini bizden biri olarak her yönüyle bizlere göstermiştir. Onun bize örnekliği birçok araştırmaya konu olmuştur. Çalışmalar Onun örnekliğini ortaya koyarken Onun yakınlarının yaşam örnekleriyle bunu desteklemişlerdir. Bu noktada en çok da Onun Ehli Beyt’inden istifade edilmiştir. Zira Ona en yakın olan ve sürekli beraber olup etkileşim içerisinde olan eşleri, çocukları ve torunları ile ilişkileri Müslümanların aile hayatında referans alınacak temel örneklikleri barındırması açısından önemlidir. Burada ele alınacak husus ise Onun ailesinde yetişen çocuklarından ve Ehli Beyti’nden biri olarak Hz. Fâtıma’nın kendi aile içi ilişkilerinin bir yönü olan çocuklarıyla ilişkileri, bir anne olarak onun durumu ve konumu olacaktır. Rasûlullah’ın erkek çocukları küçük yaşlarda iken vefat etmiş, kız çocukları ise büyümüş, evlenmiş ve çoluk-çocuk sahibi olmuşlardır. Bunlardan Zeyneb’in Ümâme isiminde bir kızı, Rukayye’nin Abdullah isminde bir oğlu olduğu rivayetlerde bildirilmektedir. Hz. Ali Hz. Fatımâ evliliğinden ise beş çocuk dünyaya gelmiştir. Rasûlullah’ın Hz. Fâtıma ve Hz. Ali evliliğinden dünyaya gelen Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin dışındaki torunları hakkındaki bilgiler yok denecek kadar azdır. Hadis ve İslam Tarihi kaynaklarında nakledilen bilgilerde Rasûlullah’ın torunları ve onlarla ilişkilerinin neredeyse tamamı Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin’le ilgilidir. Kaynaklardaki bu * Necmeddin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslam Tarihi Öğretim Üyesi. 71 Kehf, 18/110; Fussilet, 41/6. 72 İsra 17/95. 36 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma rivayet zenginliği ya da kısırlığının siyasi, sosyal, dini vs. birçok sebepleri vardır. Sözkonusu bu durum bazı noktaların belirlenmesinde ve olayların net bir biçimde ortaya konmasında bir engel oluşturmaktadır. Mesela Hz. Peygamber’in torunları olan Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin ile ilişkilerini nakleden birçok rivayetin bululunmasına rağmen, Hz. Fâtıma’nın çocukları ile ilişkilerini anlatan, bir anne olarak onlara ilgisi ve alakasını ortaya koyan rivayetler yok denecek kadar azdır. Bu tespiti yaptıktan sonra biz önce Hz. Peygamber’in çocukları ve Hz. Fâtıma hakkında kısa bir bilgi verdikten sonra Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin özelinde şekillenen ilişkiler çerçevesinde Hz. Fâtıma’nın bir anne olarak davranış modelliği üzerinde durmaya çalışacağız. Hz. Fâtıma, Hz. Peygamber’in yaşayan çocuklarının en küçüğüdür.73 Ebû Ömer b. Abdilber; “Rivâyetler ışığında en doğru görüş, Rasûlullah’ın kızlarından en büyüğü Zeyneb en küçüğü de Fâtımâ’dır” demektedir.74 Hz. Peygamber’in nübüvvetinden önce, O, 35 yaşlarında iken dünyaya gelen Hz. Fâtımâ,75 Bedir harbinden sonra hicretin 2. yılında Hz. Ali ile evlenmiş ve bu evliliklerinden, Hasan, Hüseyin, Muhassin, Ümmü Gülsüm ve Zeyneb isimlerinde çocukları dünyaya gelmiştir.76 Muhassin, doğumunun hemen akabinde vefat etmiş ancak kızları çeşitli evlilikler geçirmişlerdir. Genel olarak rivâyetler değerlendirildiği zaman, Hz. Peygamber’in en çok sevdiği kızının Hz. Fâtımâ olduğu görülecektir. Rasûlullah’ın ona olan sevgisini ifade eden rivâyetler oldukça fazladır. Her ne kadar Şîa kaynaklarında onun menâkıbı ile ilgili olarak bazı aşırı ve abartılı unsurlar taşıyan rivâyetler söz konusu ise de77 biz bu konuda sahih kaynaklarda ifade edilen bazı rivâyetleri burada zikretmek istiyoruz. Tabi bu noktada Hz. Peygamber’in, kendi evinde ve kendi evladı gibi yetiştirmiş olduğu Hz. Ali ile onu evlendirip, neslinin onun neslinden devam ettiğini ifade etmemiz, onun sevgisinin kaynağını bize daha açık bir şekilde göstereceğine inanıyoruz. Büreyde’den nakledilen bir rivâyette, Rasûlullah’a en sevimli gelen kadın Hz. Fâtımâ, erkek ise Hz. Ali olduğu belirtilmiştir.78 Misver b. Mahreme’den nakledildiğine göre ise Hz. Peygamber: “Fâtımâ benden bir parçadır. 73 İbn Kesîr, el-Bidâye, V, 307. 74 İbn Abdilber, IV, 363. 75 İbn Sa’d, VIII, 26. 76 Belâzürî, Ensâb, II, 29,30; İbn Kesîr, el-Bidâye, V, 309. 77 Bu örnekler için bkz: İbnü’l-Meğazilî, 327 vd; Kummî, I, 190 vd; Mûsevî, Kelimetü’lĞarrâ, 12 vd. 78 Hâkim, Müstedrek, III, 155. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 37 Kim onu sevindirirse beni sevindirmiş, kim de onu üzerse beni üzmüş olur” buyurmuştur.79 Hz. Ali, bir gün Rasûlullah’a: “Hangimizi daha çok seviyorsun, kızın Fâtımâ’yı mı, yoksa onun kocasını mı?” diye sorunca, Rasûlullah: “Fâtımâ’yı senden daha çok seviyorum, ancak sen de benim yanımda ondan daha azizsin” diye cevap vermiştir.80 Yine bir gün Hz. Peygamber, Hz. Ali’nin Ebû Cehil’in kızı ile evlenmek istediğini duyunca minbere çıkmış ve kızının bir fitne ile karşı karşıya olduğunu, kendisinin hiçbir helali haram, hiçbir haramı da helal yapmak istemediğini, ancak, Allah Rasûlü’nün kızı ile bir müşrikin kızının beraberce nikah altında tutulmasına da müsaade etmeyeceğini bildirmiştir. Bunun üzerine Hz. Ali de bu işten vaz geçmiştir.81 Hz. Peygamber’in, Hz. Fâtımâ, Hz. Ali ve çocuklarına verdiği değeri ortaya koyan bir rivâyet kisâ hadisidir. Hz. Peygamber’in Kur’an’da hanımlarını muhatap alıp onlara bir fazilet bahşeden Ehli Beyt tabirini,82 aynı ihsandan faydalanmaları ve onların da Ehli Beyt içerisine dâhil olmalarını istediği kızı Fatımâ, damadı Ali ve torunları Hasan ve Hüseyin’i bir örtü altına alarak “Allahım bunlar da benim Ehli Beytim, onlardan da her türlü kusuru giderip tertemiz kıl” diye dua etmiştir.83 Hz. Peygamber hastalandığı bir esnada Hz. Fâtımâ’nın çok üzgün olduğunu görünce ona: “Ey Fâtımâ, dünya kadınlarının, bu ümmetin kadınlarının ve mü’minlerin hanımlarının efendisi olmaya razı değil misin?” diyerek onun üzüntüsünü hafifletecek müjdeler vermiştir.84 Hz. Âişe’den nakledilen bir rivâyete göre, Hz. Peygamber bir gün Fâtımâ ile birlikte iken kulağına bir şey söyledi. Hz. Fâtımâ ağlamaya başladı. Bunun üzerine Rasûlullah tekrar kulağına bir şeyler söyledi. Bu sefer de Fâtımâ gülmeye başladı. Fâtımâ’ya Rasûlullah’ın ne söylediği sorulunca, o: “Rasûlullah’ın sırrını ifşa edemem” diyerek bunu söylemeyi kabul etmedi. Hz. Peygamber’in irtihalinden sonra, o gün ne söylediği tekrar soruluca, Hz. Fâtımâ: “Rasûlullah ilk olarak kulağıma her yıl Cebrail ile Kur’an’ı bir sefer okuduklarını, ancak o yıl iki defa okuduklarını ve ecelinin yaklaştığını hissettiğini söyledi. Bu nedenle ben ağlamaya başladım. Bunun üzerine Rasûlullah tekrar kula- 79 Hâkim, Müstedrek, III, 154. 80 Âişe Abdurrahman, Benâtü’n-Nebî, 198. 81 Müslim, Fedâilü’s-Sahâbe, 93,95,96. 82 Ahzâb 33:33. 83 Tirmizi, Menâkıb, 61; Yemânî, İnnehâ Fâtımâtü’z-Zehrâ, 263. 84 Hâkim, Müstedrek, III, 156. 38 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma ğıma eğilerek: “Ey Fâtımâ, bu ümmetin ve mü’minlerin hanımlarının efendisi olmaya razı değil misin?” deyince de hoşuma gitti ve gülmeye başladım” demiştir.85 Diğer bir rivâyette ise ikinci sefer kulağına eğildiğinde, “Ehlimden bana ilk kavuşacak olan sensin” dediği nakledilmektedir.86 Bu rivâyetler, Hz. Peygamber’in, Fâtımâ’ya olan sevgisini ve ona verdiği değeri ifade ederken, aynı zamanda, Hz. Fâtımâ’nın da babasına olan düşkünlüğünü ve sevgisini de ifade etmektedir. Nitekim Hz. Âişe’den nakledilen bir rivâyette, yürümesi, oturması, kalkması, konuşması, kısaca bütün hareketleri Rasûlullah’a en çok benzeyen Hz. Fâtımâ olduğu bildirilmiştir.87 Taberî’nin naklettiği bir haberde Hz. Fâtımâ: “Ben bir gün Âişe’nin yanında iken Rasûlullah geldi ve bana: “Dünya kadınlarının hiç birinin karşılaşmadığı bir haberle karşılaşacaksın. Ancak sabır noktasında onların en aşağısı olma” dedi ve o yıl içerisinde de vefat etti” demiştir.88 Hz. Fâtımâ, Hz. Peygamber’in vefatından sonra altı ay yaşadı ve vefat etti. Vefatından sonra Rasûlullah’a Ehli Beytin’den ilk kavuşan da Fâtımâ olmuştur.89 Hz. Fâtımâ’nın çocuklarının doğum tarihleri itibariyle, farklı bilgiler veren rivâyetlerin bulunmasına rağmen, genel olarak kabul edildiğine göre Hasan, hicretin 3. yılında (625) Hüseyin ise 4. yılında (626) dünyaya gelmişlerdir.90 Diğer taraftan Hasan’ın Hüseyin’den bir yaş büyük olduğu ifade edilirken, Hasan’ın doğumundan 1 yıl 6 ay sonra Hüseyin’in doğduğu da rivâyetlerde geçmektedir.91 Diğer çocuklarının doğumuyla ilgili herhangi bir tarihin verilmediği rivayetlerden anlaşılan onların Hasan ve Hüseyin’den sonra dünyaya geldikleridir. Hz. Peygamber Hz. Ali-Hz. Fâtıma evliliğiyle olduğu gibi doğumlarından itibaren onların çocuklarıyla yani torunlarıyla da ilgilenmiş, ilk olarak isimlerini koymuştur. Harb ismini seven Hz. Ali oğullarına bu ismi vermek istediği nakledilirken, Rasûlullah bunu değiştirmiştir. Hz. Peygamber Hasan’ın doğumundan sonra: “Oğlumu bana getirin, ona ne isim verdiniz?” demiş, Hz. Fâtıma da onu Rasûlullah’a getirmiştir. Hz. Peygamber 85 Müslim, Fedâilü’s-Sahâbe, 98,99. 86 İbn Sa’d, VIII, 26,27; Nevevi, Şerhu Müslim, XVI, 5,6. 87 Tirmîzî, Menâkıb, 61; Hâkim, Müstedrek, lll, 160,161 88 Taberî, Tefsîr, lll, 264 89 Müslim, Cihâd ve’s Siyer, 52,53; İbn Sa’d, Vlll, 28. 90 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-Ğâbe, II, 10,11 ve 18; Suyûti, Celalüddin Abdirrahman b. Ebibekir, Târîhu’l-Hulefâ, Thk: Muhammed Muhyiddin Abdülhamid, Beyrut, 1995, s.213,214; Zehebî, Siyeru A’lâm, III, 280; 91 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-Ğâbe, II, 18; Hâkim, Müstedrek, III, 177. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 39 ona Hasan ismini verdiğini söylemiştir. Rivâyetin devamında aynı sözlerin Hüseyin ve Muhassin’in doğumlarında da meydana geldiği, Rasûlullah’ın Harb ismine rıza göstermeyip onlara da “Hüseyin” ve “Muhassin” isimlerini verdiği, daha sonra da: “Onları Harun’un evlatları Şeber, Şübeyr ve Müşebbir gibi isimlendirdiğini” ifade etmiştir.92 İslam toplumunun tek lideri olan Hz. Peygamber’in kendi çocukları ile değil belki ama torunları ile ilgili doğumlarından itibaren uygulamaya konulan ilkeler ve uygulamalar bize önemli örnekler sunmaktadır. Kızı Hz. Fâtıma ve damadı Hz. Ali’nin anne-baba olarak isim tercihlerini değiştirerek hem teorik hem de pratik olarak aile büyükleri ile daha bilgili olanların bu tercihi etkileyebileceğini gösterirken aynı zamanda çocuğa verilecek isimlerin İslam’ın genel ilke ve yaklaşımına uygun olması gerektiğini göstermektdir. Hz. Fâtıma Hz. Hasan’ı dünyaya getirdiğinde Hz. Peygamber onu kucağına almış ve kulağına ezan okumuştur. Diğer bir rivayette dua ederek ezan okuduğu bilgisi yer almaktadır.93 Hz. Hüseyin’in oğlu Ali Zeynelabidin’den nakledildiğine göre Hz. Fâtıma Hz. Hasan doğduktan sonra: “Ya Rasûlallah, oğlum için akîka kurbanı keseyim mi?” diye sormuş O: “Hayır, ama saçlarını kes ve ağırlığınca fakirlere ve ihtiyaç sahiplerine –burada Ehl-i Suffe’yi kastetmiştir- tasadduk et” buyurmuştur. Hz. Fâtıma da öyle yapmıştır.94 Bu konuda nakledilen diğer bilgilerde ise Hz. Fâtıma’nın Hz. Hasan, Hz. Hüseyin ve kızı Ümmü Külsûm’ün doğumlarının yedinci günlerinde saçlarını kestiği ve ağırlığınca gümüşü tasadduk ettiği bildirilmektedir.95 Hz. Hasan’ın doğumunun yedinci gününde yapılan bu traşta saçının ağırlığının bir dirhemin 2/3’si miktarında geldiği ve Hz. Fâtıma’nın bu miktarı altın ve gümüş olarak tasadduk ettiği bildirilmektedir.96 Diğer bazı rivayetlerde ise Hz. Peygamber’in torununun doğumun yedinci gününde bir koçu akika kurbanı olarak kestirdiği ve yedinci günde de sünnet ettirdiği haber verilmiştir.97 Hz. Fâtıma ev ve aile hayatı ile annelik vazifesi hakkındaki ilk bilgilerini vefatına kadar geçen süre içerisinde annesi Hz. Hatice’den görmüş ve öğrenmiştir. Babası Hz. Muhammed’in tebliğ sürecini de içeren bu zaman 92 İbn İshâk, es-Siyer ve’l-Meğâzî, s. 247; Zehebî, Siyeru A’lâm, III, 247. 93 İbn Sa’d, VI, 355. 94 İbn Sa’d, VI, 354. 95 İbn Sa’d, VI, 354; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-Ğâbe, II, 10; İbn Abdilberr, el-İstiâb, I,368. 96 İbn Sa’d, VI, 355; Suyûtî, Târîhu’l-Hulefâ, 213. 97 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-Ğâbe, II, 10. 40 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma dilimi onlar için oldukça zor ve sıkıntılı geçmiştir. Mekkeli müşriklerin zulüm ve baskılarını son derece artırdıkları bu dönem şüphesiz onların büyük fedakarlıkları ve sabır örneklerini barındırmaktadır. İşte bu meşakkatli dönem Hz. Fâtıma ve diğer kardeşleri için sabır ve tevekkül noktasında olduğu gibi aile içi fedakarlıklar açısından da olgunlaştırıcı etkisi olmuştur. Hz. Fâtıma bütün bu zorlu süreçten sonra Medine’ye hicretin ikinci yılında amcazadesi Hz. Ali ile evlenmiştir. Onun Hz. Ali ile evlenmesini bizzat Hz. Peygamber istemiş ve gerçekleştirmiştir. Küçük yaşlardan itibaren Hz. Peygamber’in evine alıp bakımını ve ihtiyaçlarını üstlendiği, adeta bir evladı gibi yetiştirdiği Hz. Ali ile onun evlenmesinin nedenleri ve daha sonraki dönemlere sarkan sonuçları vardır. Biz farklı bir çalışmanın konusu olacak bu noktayı bir kenara bırakarak Hz. Fâtıma’nın evliliği sonrasında dünyaya gelen çocuklarına bakımı ve onlarla ilgilenmesi hakkında bilgi vermeye çalışalım. Hz. Fâtıma evliliğinden sonra kayınvalidesi Fâtıma bnt. Esed’le birlikte yaşamaya başlamıştır. Hz. Muhammed’in dedesinin ölümünden sonra himayesine girdiği amcası Ebû Talib’in eşi olan Fâtıma bnt. Esed, uzun yıllar Hz. Muhammed’in bakımını üstlenmiş adeta ona annelik yapmıştır. O da Hz. Fâtıma gibi amcasının oğluyla yani Ebû Talib’le evlenmiştir. Hz. Peygamber’in “Annemden sonra annem” diyerek kendisine çok büyük saygı ve sevgi beslediği Fâtıma bnt. Esed’in Medine’ye hicretten iki yıl önce kocası Ebû Talib’in ölümünden sonra Müslüman olduğu, hicretten sonra da bir süre yaşadığı bilgisi verilmektedir.98 İşte yaşadığı bu süre içerisinde oğlu Hz. Ali ve gelini Hz. Fâtıma ile birlikte yaşayan Fâtıma bnt. Esed’le ilgili olarak -her ne kadar bilgi veren bir rivayet olmasa da- aile ve çocuk bakımında onlara faydalı olduğu, Hz. Fâtıma’nın da onun bilgi ve tecrübesinden istifade ettiği tahmin etmek zor olmayacaktır. Mekke döneminde olduğu gibi Medine döneminde de Müslümanların odaklandığı ve sürekli takip ettikleri Hz. Peygamber dışındaki kişiler hakkında bilgi veren rivayetlerin azlığı Hz. Fâtıma ile de ilgilidir. Kaynaklarda onun çocuklarıyla değil belki ama babası Hz. Peygamberle olan ilişkilerine dair bilgi bulmak daha kolaydır. Bu nedenle farklı konu veya durumları anlatan rivayetlerin satır aralarından çıkarılabilecek bazı bilgileri zikretmek yerinde olacaktır. 98 Mehmet Aykaç, “Fâtıma bnt. Esed”, DİA, XII, s.225. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 41 Hz. Fâtıma kısa bir süre de olsa kayınvalidesi ile birlikte kalmış, onun vefatından sonra da yalnız kalmıştır. Hasan’dan itibaren dünyaya gelen diğer çocukları dikkate aldığımızda onun çocukları arasındaki yaş farkının oldukça kısa olduğu görülecektir. Bu nedenle kısa sürede dört çocuğa sahip olan Hz. Fâtıma’nın bu konuda oldukça zorlandığı tahmin edilecektir. Nitekim bir defasında kendisinin ev işlerinde yorulduğunu, takatsiz kaldığını, bunun için kendisine yardım edecek bir hizmetçi talep etmiştir. Ancak Rasûlullah bu isteği: “Ben henüz açlıktan karınları büzülen Suffa Ehlini doyuracak bir şey bulamıyorum” diyerek bu talebi reddetmiştir.99 Kaynaklarda Hz. Fâtıma’nın sürekli bir hizmetçisi olduğuna dair herhangi bir bilgi göremiyoruz. Ancak bazı rivayetlerde de Hz. Fâtıma’ya zaman zaman yardım eden bazı kimselerin olduğunu söyleyebiliriz. Nakledildiğine göre Hz. Peygamber’in amcası Abbas’ın hanımı Ümmü Fadl Lübâbe bnt. Hâris Rasûlullah’a gördüğü bir rüyasından bahsetmiştir. Hz. Hasan’ın doğumu öncesinde veya doğduğu gün olduğu anlaşılan bu olayda Ümmü Fadl: “Ya Rasûlallah rüyamda evimde sanki senden bir parça gördüm” deyince Hz. Peygamber: “Gördüğün hayır olsun, Fâtıma bir erkek çocuğu dünyaya getirir sen de onu oğlun Kusem’in sütüyle emzirirsin…” demiştir. Ümmü Fadl çocuk dünyaya gelince onu oğlum Kusem’in sütünden emzirdim demiştir.100 Bu bilgi İbn Sa’d tarafından nakledilmekte ancak rivayette “Hüseyin dünyaya gelince…” şeklinde verilmektedir. Rivayetin devamında da Ümmü Fadl’ın çocuğu getirip Rasûlullah’ın kucağına verdiği, bu esnada onun Rasûlullah’ın üzerini ıslattığı, bunun üzerine Ümmü Fadl’ın ona vurarak: “Ya Rasûlallah seni üzdüm” dediği nakledilir. O esnada çocuk ağlamaya başlayınca Hz. Peygamber: “İşte şimdi beni üzdün… Onu ağlattın” demiştir. Daha sonra çocuğun ıslattığı yer su ile temizlenmiştir.101 Konu ile ilgili rivayetlerin bazılarında doğumu gerçekleşip emzirilen çocuğun Hz. Hasan olduğu ifade edilmiştir.102 Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin’in, Hz. Peygamber hayatta iken küçük yaşlarda oldukları, o vefat ettiğinde ise Hasan’ın 7, Hüseyin’in de 6 yaşında olduğu anlaşılmaktadır. Bu nedenle, o dönemle ilgili olarak, onlar hakkında nakledilen rivâyetlerin hemen hemen hepsi, Hz. Peygamber’in onlara duy- 99 İbn Sa'd, a.g.e., VIII / 25 ; ez-Zebîdî, Tecrîd-i Sarîh,VII / 46-47 100 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-Ğâbe, II, 11; İbn Abdilberr, el-İstiâb, I, 368. 101 İbn Sa’d, VI, 264. 102 İbn Hanbel, Müsned, VI, 339,340. 42 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma duğu sevgiyi nakletmektedirler. Bu nedenle biz de, bununla ilgili bazı örnek rivâyetlere yer vererek konuyu açıklamak istiyoruz. Bir defasında Rasûlullah onların birini sağ, diğerini sol dizine oturtmuş, bir ona bir diğerine sevgi gösteriyorken sahabeden birisi Ona:“Ya Rasûlullah, onları seviyorsun herhalde?” deyince “Kim onları severse beni sever, kim onlara buğzederse bana buğzeder” buyurmuştur.103 Ehli Beytinden en sevimli olanlar kimlerdir? diye sorulunca Hz. Peygamber: “Hasan ve Hüseyin’dir” diye cevap vermiştir. Hasan veya Hüseyin’in ağladığını duyduğu anda hemen onların yanına koşan Hz. Peygamber, etrafındaki insanlara da, onların sesini duyunca elinde olmadan kalktığını söylemiştir.104 Hz. Peygamber’in bulduğu her fırsatta onları kucağına alıp öptüğünü görmekteyiz. Ebû Seleme b. Abdurrahman, Rasûlullah’ın dilini çıkarıp Hasan’la oynaştığını, Ebû Hureyre ise Rasûlullah’ın onu ağzından, zaman zaman da karnından öptüğünü bildirmektedirler.105 Ebû Hureyre, Hasan’a rastgeldiğinde bana müsaade et, Rasûlullah’ın seni öptüğü gibi öpeceğim der, yeleğini kaldırır ve karnından öperdi. Yine bir gün Rasûlullah’ın Hasan’ı öptüğünü gören Akra b. Hâbis ona: “Benim on çocuğum var ama daha hiç birini öpmedim” deyince Hz. Peygamber: “Merhamet etmeyene merhamet edilmez” derken bir başka rivayette ise “Allah senden rahmet duygusunu almışsa ben ne yapayım” buyurmuştur.106 Hasan ve Hüseyin’e olan sevgisini çok farklı şekillerde gösteren Hz. Peygamber’in onların kundaklarını dahi taşıdığını görüyoruz. Üsame b. Zeyd’in anlattığına göre bir gün Rasûlullah’ın kapısını çalmış, o, kucağında sarılı bir şey olduğu halde kapıya çıkmıştı. Rasûlullah’a kucağında sarılı şeyin ne olduğunu sormuş, o da sarılı olan şeyi açmış ve içerisinde uyuyan Hasan ve Hüseyin’i göstermiştir. Ve şöyle demiştir: “Bunlar benim iki oğlum ve kızımın iki oğludur. Allahım ben onları seviyorum sen de sev ve onları sevenleri de sev”107 Hz. Peygamber’in namaz kılarken gerek Hasan’ın gerekse Hüseyin’in onunla oynaştıklarını görmekteyiz. Ebu Bekre’den nakledildiğine göre Hasan Rasûlullah namaz kılarken onun üzerine çıkar, o ayağa kalktığında onu düşmemesi için tutar, tekrar ikinci defa eğildiğinde ise onu bırakırdı. Yine O namaz kılarken Hasan onun altından girip, üstüne çıktığı ve Hz. Pey- 103 İbn Kesîr, el-Bidâye, I, 1208. 104 Belâzürî, Ensâb, III, 272. 105 Zehebî, Târîhu’l-İslam, (41-60), 36; İbn Kesîr, el-Bidâye, I, 1209. 106 İbn Sa’d, VI, 362. 107 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-Ğâbe, II,12. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 43 gamber’in ona bir şey yapmadığı bildirilmektedir. Namaz dışında ise Rasûlullah’ın onları sırtına alarak dizlerinin üzerinde dolaştırdığını görüyoruz. Onları bu durumda gören bir adam: “Çocuk ne güzel bir bineğin üzerindesin” deyince Rasûlullah da: “O da ne güzel bir binici” diye cevap vermiştir.108 Hz. Peygamber halkın arasında iken dahi onları omuzlarına almış ve gezdirmiştir. Ebû Hureyre onun bir omuzunda Hasan, bir omuzunda Hüseyin, bir ona bir diğerine oyun yaparak yanlarına geldiğini nakletmiştir. Bir defasında Hz. Peygamber Müslümanlara hitap ederken geri taraftan Hasan’ın düşe kalka geldiğini görmüştür. Sözünü keserek hemen minberden inmiş ve onu kucağına alarak evine götürmüş, tekrar gelerek: “Allah mallarınız ve evlatlarınız sizin için birer fitnedir” derken ne kadar doğru söylemiştir. Onun düşe kalka geldiğini gördüm ve daha fazla sabredemedim, onu alarak kaldırdım demiştir.109 Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin zaman zaman Hz. Peygamber’in huzurunda kavga etmişler ya da güreş yapmışlardır. Onları izleyen Rasûlullah onların birbirlerine zarar vermemeleri için kontrol ederken onların bu heyecanlarına ortak olduğunu görüyoruz. Bir defasında onlar Hz. Peygamber’in huzurunda güreşirlerken Rasûlullah’ın: “Haydi Hasan” diye heyecena ortak olduğunu gören Hz. Fâtıma: “Niçin haydi Hasan diyorsun?” diye sormuş O da: “Cebrail de haydi Hüseyin diye sesleniyor da onun için…” buyurmuştur.110 Bir gün Hz. Peygamber onları yarıştırmış ve Hasan kazanmıştı. Onu sağ dizine sonra gelen Hüseyin’i de sol dizine oturttu. O esnada: “Ya Rasûlallah hangisini daha çok seviyorsun?” diye sorulunca O: “İbrahim’in dediği gibi derim. O hangi oğlunu daha çok seviyorsun diye sorulunca, büyüğünü yani İsmail’i… Çünkü onun neslinden Muhammed gelecektir” diye cevap vermiştir.” demiştir.111 Sevbân’dan nakledilen bir rivayet bir taraftan Hz. Peygamber’in kızı Hz. Fâtıma’ya verdiği değeri ortaya koyarken diğer taraftan ise Hz. Fâtıma’nın çocuklarına olan ilgi ve alakasını da haber vermektedir. Sevbân şöyle demiştir: “Rasûlullah bir sefere çıkacağında ehlinden kalan en son kişi olan Fâtımâ’ya vedâ ederdi. Seferden döndüğünde de, ilk önce onun yanına giderdi. Rasûlullah bir gün seferden dönmüştü. Fâtımâ ise kapısına bir örtü asmış, Hasan ve Hüseyin’i de süslemişti. Rasûlullah seferden geldi ama eve girmedi. Fâtımâ ise 108 İbn Sa’d, VI, 361; İbn Kesîr, el-Bidâye, I, 1209. 109 İbn Sa’d, VI, 361; VI, 373. 110 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-Ğâbe, II,20. 111 Belâzürî, Ensâb, III, 268. 44 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Rasûlullah’ın eve girmeyişini perdeden zannederek perdeyi çekti, aldı. Çocuklardaki süsü de çıkardı. Hasan ve Hüseyin ağlayarak Rasûlullah’ın yanına gittiler. Rasûlullah onlardaki süslü şeyleri çıkarmış ve Medine’deki bir aileyi kastederek: “Ey Sevbân, bunu Medine halkından falan aileye götür. Bunlar (Hasan ve Hüseyin) benim Ehli Beyt’imdirler, dünya hayatının en güzel şeylerini yiyip bitirmelerini hoş görmem. Ey Sevbân, Fâtımâ’ya aşık kemiğinden yapılmış bir gerdanlık ve deniz kaplumbağasının kemiğinden yapılmış iki kolye satın al” buyurmuştur.”112 Görüldüğü üzere Hz. Peygamber İslam ahlak ve ilkeleri bağlamında bir baba ve bir dede olarak en güzel örnekleri kızı Hz. Fâtıma ve torunları Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin ile vermiştir. Bunun yanısıra kaynaklarımıza yansıyan az sayıdaki rivayetlerden anlaşılan şey, Hz. Fâtıma’nın bir anne olarak çocuklarıyla ilgilendiği, onların ihtiyaçları konusunda elinden geleni yaptığıdır. Bu konuda daha net bilgilerin ortaya çıkması için şüphesiz daha geniş çaplı araştırmalara ihtiyaç vardır. Ancak kaynaklardaki rivayetlerin tetkiki ve değerlendirmeleri için konuya hakim İslam tarih metodolojisini bilen titiz araştırmacılara ihtiyaç vardır. 112 Ebû Dâvud, Teraccül, 21. HZ. FÂTIMA’NIN HZ. PEYGAMBER VE MÜMİNLERİN ANNELERİYLE İLİŞKİSİ Prof. Dr. Adnan DEMİRCAN Giriş Efsanevi bazı anlatımları dışarıda bırakacak olursak İslâm Medeniyetinde önemli hanım figürlerden biri olan Hz. Fâtıma’nın hayatı hakkındaki bilgiler, çok fazla değildir. Bununla birlikte mevcut bilgilerin onun hayatı ve yaşadıkları hakkında fikir vermeye yeterli olduğunu söylemek mümkündür. Elinizdeki tebliğde Hz. Fâtıma'nın hayatı hakkında bilgi sunmak yerine onun hayatında önemli bir yeri olan sevgili babası Hz. Peygamber'le ve müminlerin anneleriyle ilişkisi üzerinde durmaya çalışacağız. A-Hz. Peygamber ve Sevgili Kızı Fâtıma Hz. Fâtıma Allah Resûlü’nün en küçük kızıdır. Mekke’de dünyaya gelmiş ve şirk dönemi yaşamadan çocukken Müslüman olmuştur. Hz. Fâtıma hariç Hz. Peygamber hayattayken bütün çocukları vefat etmiştir. Bu sebeple Allah Resûlünün ona karşı özel bir ilgisi ve sevgisi vardı. Annesi vefat ettikten sonra Mekke’de kız kardeşi Ümmü Külsüm ile takriben üç yıl daha yaşamış; Allah Resûlü’nün Sevde bt. Zemʻa ile evlenmesinden sonra onunla birlikte aynı evi paylaşmıştır. Bu sırada diğer ablalarından Zeynep, teyzesinin oğlu Ebü’l-Âs b. Rebî’ ile Rukıyye ise Hz. Osman ile evli idi. Gerek yaşının genç olması, gerekse bir hanım olması sebebiyle Hz. Fâtıma’nın çok aktif olduğunu söylemek mümkün değildir. Bununla birlikte bazı gelişmeler sebebiyle adı zikredilen hanımlardandır. 1-Mekkelilerin Hz. Peygamber’e Yönelik Saldırılarına Karşı Hz. Fâtıma’nın Tutumu Hz. Peygamber'in Mekke'de genellikle psikolojik, zaman zaman da fizikî saldırıya maruz kaldığı bilinmektedir. Bu saldırılardan bazıları anlatılırken Hz. Fâtıma'nın adı da zikredilmektedir. Bunlardan birisine göre İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslam Tarihi Öğretim Üyesi. 46 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Resûlullah (s), Makam-ı İbrahim’in yanında namaz kılarken, Ebû Cehil yanında oturan arkadaşlarına, -Kim gidip filancalardan, bize doğum yapmış devenin eşini getirecek, diye sordu. İçlerinden biri kalkıp gitti ve doğum yapmış bir deve eşi getirdi. Ona, -Muhammed’i secde ederken gördüğün zaman, onu sırtına koy, dediler. Adam, Resûlullah (s) secdeye vardığı zaman, deve eşini iki kürek kemiğinin arasına koydu. O, secdesini bitirinceye kadar yerinden kımıldamadı. O sırada küçük bir kız çocuğu olan Fâtıma yetişti, onu aldı. Resûlullah’ın (s) sırtını silmeye başladı. Sonra, müşriklere doğru yönelip onlara hakaretvârî sözler söyledi. Onlar, kendilerinden geçercesine kahkaha ile güldüler. Resûlullah (s) namazını bitirdi. Kâbe’ye doğru yönelerek ellerini kaldırdı ve onlara şöyle beddua etti: -Allahım! Amr b. Hişâm’ı, Utbe b. Rebîʻa’yı, Şeybe b. Rebîʻa’yı, elVelîd b. Utbe’yi, Umâre b. el-Velîd’i, Ümeyye b. Halef’i ve Ukbe b. Ebî Muʻayt’ı sana havale ediyorum.113 Başka bir rivayette olay daha ayrıntılı anlatılır: Ebû Cehil, içlerinde Ukbe b. Ebî Muʻayt’ın da bulunduğu Kureyş’ten bir grupla birlikte Hicr’de bulunuyordu. Allah Resûlü (s) orada namaz kılıyor ve secdeyi uzatıyordu. Ebû Cehil etrafındakilere, -Hanginiz Mekke’nin aşağısında filancalara ait bugün kesilen devenin yanına varır ve onun işkembesinden çıkartılan pisliği getirip Muhammed’in üstüne atar, diye sordu. Bu soru üzerine Ukbe b. Ebî Muʻayt oradan ayrıldı; devenin işkembesinden çıkarılan pisliği getirdi ve Allah Resûlü (s) secdede iken onun iki omzunun arasına attı. Fâtıma geldi; onun üzerindeki pisliği temizledi; sonra onlara dönüp onlara hakaret etti. Ancak müşrikler, Fâtıma’ya dönüp de hiçbir şekilde karşılık vermediler. Allah Resûlü (s) başını secdeden kaldırdığında şöyle diyerek dua etti: -Ey Allah’ım! Kureyş’i sana havale ediyorum! Ukbe b. Ebî Muʻayt’ı, Ebû Cehil’i, Şeybe’yi, Utbe’yi, Ümeyye b. Halef’i sana havale ediyorum. Sonra Ebû Cehil’e şöyle dedi: 113 İbn İshak, Muhammed b. İshak b. Yesâr el-Muttalibî, Sîretü İbn İshak: Kitâbü’s-Siyer ve’l-Meğâzî, thk. Süheyl Zekkâr, Dârü’l-Fikr, Beyrut 1398/1978, s. 211. Ayrıca bk. elBuhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail (256/870), Sahîh, İstanbul 1992, “Menakıbu'l-Ensar”, 29. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 47 -Vallahi ya yaptıklarına bir son verirsin ya da Allah sana çarpan büyük bir musibeti başına mutlaka indirecektir. Akabinde Allah Resûlü (s) oradan ayrıldı. Yolda Ebü’l-Bahterî ile karşılaştı. Allah Resûlü’nün (s) moral bozukluğuna delalet eden yüzündeki ifade, Ebü’l-Bahterî’nin hoşuna gitmedi. Ona ne olduğunu sordu. Allah Resûlü (s) de olup biteni anlattı. Yanında bir kırbaç olan Ebü’l-Bahterî doğruca Ebû Cehil’e giderek onu dövdü. Benî Mahzûm ile Benî Esed b. Abdüluzzâ bu olayla çalkalandı. Ebû Cehil onlara şöyle dedi: -Yazıklar olsun size! Muhammed sadece sizin aranıza düşmanlık sokmak istiyor. Allah Resûlü (s) Ukbe’ye ise şöyle dedi: -Ey Ebân’ın114 oğlu! Gördüğümüz şeyleri bırakmaz mısın? -Sen gidişatını terk edinceye kadar hayır! -Vallahi ya buna son verirsin ya da seni çarpan büyük bir musibete duçar olacaksın!115 Başka bir rivayete göre bir gün Kureyşli bir genç, yolda giderken Resûlullah’ın (s) kızı Fâtıma’nın başını yardı. Fâtıma, “Ey Abdüşems ailesi!” diye bağırdı. Bu nida üzerine Ebû Süfyân ve Ebû Cehil, evlerinden dışarı çıktılar. O genç, “Ey Ebû Süfyân! Ben yaptım.” dedi. Bu söz üzerine Ebû Süfyân geri döndü.116 Hz. Peygamber hicret ettiğinde ailesi Mekke'de kalmıştı. Medine'ye ulaştıktan sonra Zeyd b. Harise’yi Mekke’ye göndererek ailesini getirtmiştir. Hz. Fâtıma Medine’ye geldikten sonra Sevde bt. Zemʻa ile birlikte aynı evde kalmıştır. Allah Resûlü Medine’ye geldikten bir süre sonra Hz. Aişe ile evlenmiştir. 2-Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ömer’in Fâtıma’ya Talip Olmaları Hz. Fâtıma, hicretin 2. yılında, Hz. Ali’nin kendisine talip olması üzerine Hz. Peygamber tarafından evlendirilmiştir. Hz. Ali’den önce Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ömer Hz. Fâtıma’ya talip olmuşlar; ancak Hz. Peygamber bu taleplere olumlu cevap vermemiştir. 114 Ukbe’nin babası Ebû Muʻayt’ın adı Ebân’dı. 115 Belâzürî, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Yahyâ (279/892), Ensâbü’l-Eşrâf, thk. Süheyl Zekkâr, Riyâd Ziriklî, Beyrut 1417/1996, I, 141-142. 116 İbn İshak, s. 234. 48 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Hz. Ebû Bekir, Hz. Fâtıma’yı isteyince Resûlullah (s), -Onun hakkında Allah’ın vereceği hükmü bekliyorum, dedi. Hz. Ebû Bekir bu konuyu Hz. Ömer’e açınca, -Resûlullah (s) seni geri çevirmiş, dedi. Sonra Hz. Ebû Bekir, Hz. Ömer’e, -Sen Fâtıma’yı iste, dedi. O da talip oldu; ancak Resûlullah (s) ona da aynı cevabı verip, -Onun hakkında Allah’ın takdirini bekliyorum, dedi. Hz. Ömer, Hz. Ebû Bekir’e gelip durumu haber verince Hz. Ebû Bekir, -Resûlullah (s) seni çevirmiş ey Ömer, dedi. Daha sonra Hz. Ali’nin ailesi ona, -Git Resûlullah’tan Fâtıma’yı iste, deyince, o da gidip istedi ve Resûlullah (s) onu kızı Fâtıma’yla evlendirdi. 3-Mütevazı Çeyizi Kaynaklarda Hz. Fâtıma’nın çeyizi ve ev eşyası hakkında bilgi veren birçok rivayet mevcuttur. Bir rivayete göre Hz. Ali, devesini ve bazı eşyalarını satınca eline 480 dirhem geçti. Resûlullah (s) ona paranın üçte ikisiyle güzel kokular, geri kalanıyla da bazı eşyalar almasını söyledi.117 Evlilik ve mehrin miktarı ve Hz. Fâtıma için alınan eşyalar hususunda birçok rivayet bulunmakla birlikte bu konu başka bir tebliğin konusu olduğu için burada bunlar üzerinde durmayacağız. Sadece Hz. Fâtıma’ın çeyiziyle ilgili tasvirini nakletmek istiyoruz: -Bana iki boydan elbise verilmişti. Biri gümüşlerle süslenmiş olup zaferanla da sarıya boyanmıştı. Hz. Ali’nin evine girdim. Orada koyun derisinden bir yatak, içinde hurma lifleri bulunan bir yastık, bir su kırbası, bir kalbur, bir havlu ve bir de bardak vardı.118 4-Hz. Peygamber’in Yakınına Taşınmak İstemesi Hz. Ali, Fâtıma’yla evlenince Resûlullah (s) Hz. Ali’ye bir ev bulmasını söyledi. Çünkü Hz. Ali’nin oturduğu ev, Resûlullah’ın (s) evine biraz uzaktı. Bu evde evlendiler. Resûlullah (s) Hz. Fâtıma’ya dedi ki: 117 İbn Sa‘d, Muhammed ez-Zührî (230/844), Kitâbü’t-Tabakâti’l-Kebîr, thk. Ali Muhammed Ömer, Mektebetü’l-Hâncî, Kahire 1421/2001, X, 20. 118 İbn Saʻd, X, 25. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 49 -Seni yanıma almak istiyorum. -Hârise b. en-Nuʻmân’a söyle de bizim için başka bir yere taşınsın. -Hârise bizim için taşındı ve hatta bu yüzden de ona karşı mahcubum. Hârise durumdan haberdar ulaşınca Resûlullah’ın (s) yanına giderek, -Ey Allah’ın Elçisi! Duydum ki, Fâtıma’yı yanına almak istiyormuşsun. İşte benim evlerim. Bunlar Neccâroğullarının sana en yakın olan evleridir. Şüphesiz ki, kendim de, mallarım da Allah ve Resûlü içindir. Allah’a yemin olsun ki, ey Allah’ın Elçisi! Benden aldığın mal bana bıraktığından daha hayırlıdır.” dedi. Bunun üzerine Resûlullah (s), -Doğru söyledin, Allah sana malını mübarek kılsın, dedi. Böylece Hz. Fâtıma Hârise’nin evine taşındı.119 5-Hz. Fâtıma’nın Peygamber’den Hizmetçi İstemesi Hz. Fâtıma Hz. Ali ile evlendikten sonra evin işleri onlara kalmıştı. Hz. Ali, bir gün Hz. Fâtıma’ya şunları söyledi: -Allah’a yemin olsun ki, su çekmekten artık göğsüm ağrımaya başladı. Babana bir savaş esiri verilmiş. Onu bize hizmetçi olarak istesen! -Allah’a yemin olsun ki, benim de değirmen taşında un öğütmekten ellerim kabardı. Hz. Fâtıma Resûlullah’ın (s) huzuruna varınca, kızına, -Seni buraya getiren şey nedir ey biricik kızım, diye sordu. -Sana selam vermek için geldim. Hz. Fâtıma, bir şey istemekten utandığından, söylemek istediklerini söyleyemeden geri döndü. Fâtıma’nın geri geldiğini gören Hz. Ali merakla sordu: -Ne yaptın? -Utandığımdan bir şey isteyemedim. Bu sefer her ikisi birlikte Hz. Peygamber’in yanına vardılar. Hz. Ali dedi ki: 119 İbn Saʻd, X, 23. 50 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma -Allah’a yemin olsun ki, ey Allah’ın Resûlü! Su taşımaktan göğsüm ağrımaya başladı. Hz. Fâtıma da söze şöyle devam etti: -Benim de un öğütmekten ellerim kabardı. Allah sana bir esir nasip etti. Onu bizim hizmetimize versen! Bunun üzerine Resûlullah (s) şöyle buyurdu: -Allah’a yemin olsun ki, şu Suffe ehli aç iken, onlara infak edecek bir şey bulamazken, onları bırakıp da sizlere verecek değilim. Ben o esirleri satıp ele geçeni onlara infak ediyorum. Bu söz üzerine ikisi de eve döndü. Daha sonra Resûlullah (s) geldi. Her ikisi de yorgana sarılmış halde idiler. Başlarını örttüklerinde ayakları, ayaklarını örttüklerinde başları açıkta kalıyordu. Her ikisi de kalkınca Resûlullah (s) yerlerine oturmalarını söyledi ve ardından sordu: -İkinize de benden istediğinizden daha hayırlı bir şey söyleyeyim mi? -Tabii ki! -Cibrîl’in bana öğrettiği sözler var. Her namaz sonrasında on defa “sübhanallah”, on defa “elhamdülillah”, on defa da “Allahu ekber” dersiniz. Yatağa girdiğinizde de otuz defa “sübhanallah”, otuz üç defa “elhamdülillah” ve otuz dört defa da “Allahu ekber” dersiniz. Hz. Ali, -Allah’a yemin olsun ki, Resûlullah’ın öğrettiği günden beri bunları okumaktan vazgeçmedik, dedi.120 Başka bir rivayet söyledir: Hz. Fâtıma, Hz. Peygamber'in (s) yanına giderek ondan bir hizmetçi istedi. Bunun üzerine Peygamber (s), -Yanımda sana verebileceğim (hizmetçi) yok, dedi. Fâtıma da dönüp gitti. Bir süre sonra Peygamber (s) Fâtıma'nın yanına giderek dedi ki: -İstediğin (bir hizmetçi mi) sana daha sevimlidir yoksa ondan daha hayırlı olan şey mi? Hz. Ali, Fâtıma’ya dedi ki: -Hayır. Bilâkis ondan daha hayırlı olan şey (bana daha sevimlidir). 120 İbn Saʻd, X, 25-26. Ayrıca bk. Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî (275/888), Sünen, İstanbul 1992, “Harac, Fey ve İmare”, 19, 20. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 51 Bunun üzerine Fâtıma Hz. Ali'nin dediğini söyledi. Hz. Peygamber (s) Fâtıma'ya şöyle dedi: -De ki: Allah’ım! Ey yedi göğün Rabbi, azametli arşın Rabbi, bizim Rabbimiz ve her şeyin Rabbi! Ey Tevrat, İncil ve Kur’ân-ı Azim'i indiren! Evvel sensin, senden önce olan hiç bir şey yoktur. Âhir de sensin, senden sonra hiç bir şey yoktur. Zahir sensin, varlığı seninkinden daha aşikâr hiç bir şey yoktur. Bâtın sensin, senden daha gizli hiçbir şey yoktur. Borcumuzu öde ve bizi fakirlikten kurtarıp zenginleştir.121 6-Eşiyle Aralarındaki Bazı Sorunlarla İlgili Hz. Peygamber’in Tavrı Yeni evli çiftler arasında zaman zaman görüş ayrılıkları ve hatta tartışma olabilir. Böylesi durumlarda çiftlerin birbirlerine karşı hoşgörülü olmaları, zamanla kazanılan güzel bir ahlakî haslettir. Hz. Ali ile Hz. Fâtıma arasında da bazı küçük tartışmalar olmuştur. Hz. Ali’nin, zaman zaman Hz. Fâtıma’ya karşı sert davrandığı da olurdu. Bir defasında Hz. Fâtıma, -Allah’a yemin olsun ki, seni Resûlullah’a şikâyet edeceğim, dedikten sonra kalkıp gidince Hz. Ali de peşinden gitti. Hz. Ali, Hz. Fâtıma ile Resûlullah’ın (s) konuşmalarını duyabileceği bir yerde durdu. Fâtıma, Hz. Peygamber’e Ali’nin kabalığını ve sertliğini anlattı. Resûlullah (s), -Ey biricik kızım! Dinle, kulak ver ve aklet! Kocasının isteklerini yerine getirmeyen kadını idare etmek mümkün değildir, dedi. Hz. Ali, Allah Elçisi’nin (s) bu yapıcı nasihatinden sonra, “Yaptığımdan vaz geçtim ve “Allah’a yemin olsun ki, bir daha hoşuna gitmeyen bir şey yapmayacağım.” dedim.” sözleriyle ifade ettiği bir tutum içine girmiştir. Bir defasında Hz. Ali ile Fâtıma arasında bir tartışma olmuştu. O sırada Resûlullah (s) içeri girdi. Kendisi için serilen serginin üzerine uzandı. Hz. Fâtıma bir yanına, Hz. Ali de diğer yanına uzandı. Resûlullah (s), Hz. Ali’nin elini alıp göbeği üzerine koydu. Sonra Hz. Fâtıma’nın da elini alıp göbeğinin üzerine koydu ve onları barıştırdı. Ardından çıktı. Hz. Peygamber’i görenler, -Sen içeri girerken başka bir hal üzereydin; şimdiyse yüzünde bir hoşnutluk görüyoruz, dediklerinde Hz. Peygamber, 121 İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî (273/886), es-Sünen, İstanbul 1992, “Duâ”, 2. 52 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma -Sevdiğim iki kişinin arasını bulunca beni sevinmekten hangi şey alıkoyabilir ki, karşılığını verdi. 7-Uhud’da Yaralanan Hz. Peygamber’e İlgisi Hz. Fâtıma’nın babasına duyduğu ilgiyi göstermesi açısından Uhud savaşında yaşananların akabindeki gelişmeleri de hatırlatmak gerekir. Hz. Peygamber, Uhud savaşında yaralananlardandı. Fâtıma birkaç kadınla savaşın yapıldığı yere gitmişti. Resûlullah’ın (s) yüzündeki yarayı görünce hemen onu kucaklayıp yüzünden kanı silmeye başladı. Resûlullah (s) ise, -Resûlullah’ın yüzünü kanatanlara Allah’ın gazabı şiddetlenmiştir, diyordu. Ali b. Ebî Tâlib (r), Mihrâs’tan bir su almaya giderken Fâtıma’ya, -Gereği kadar vazifesini yapmış olan bu kılıcı tut, dedi. Sonra kalkanında biraz su getirdi. Resûlullah (s) susamıştı ve ondan içmek istiyordu. Fakat içemedi. Sonra sudan hoşuna gitmeyen bir koku aldı. Bunun üzerine, -Bu suyun tadı bozuk, dedi. Ağzındaki kandan ötürü o suyu ağzına alarak çalkaladı. Fâtıma babası üzerindeki kanı sildi. Peygamber (s) sudan içemedi. Muhammed b. Mesleme kadınlarla birlikte su aramaya çıktı. On dört kadın olarak Uhud’a gelen bu hanımlardan birisi de Resûlullah’ın (s) kızı Fâtıma idi. Kadınlar, sırtlarında yiyecek ve içecek taşıyorlar; yaralılara su veriyorlar ve onları tedavi ediyorlardı.122 Başka bir rivayette şöyle bir ayrıntıya da yer verilir: Hz. Fâtıma, Resûlullah’ın (s) yüzünü görünce ağlayarak ona sarıldı ve yüzündeki kanı sildi. Hz Ali’nin getirdiği su ile Resûlullah’ın (s) yüzünü yıkadı. Resûlullah (s), -Bundan sonra bize bir daha böyle bir şey yapamazlar, dedi. Hz. Fâtıma, kanın durmadığını görünce bir hasır parçasını yakıp külünü yaranın üzerine bastırdı. Allah Resûlü’nün (s) yakılmış bir yünle ya da çürümüş bir kemikle tedavi edildiği de söylenmektedir.123 122 Vâkıdî, el-Vâkıdî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer b. Vâkıd el-Vâkıdî el-Eslemî el-Medenî (ö. 207/823), Kitâbü’l-Meğâzî, thk. Marsden Jones, 3. Basım, Beyrut 1404/1984 [Türkçe çevirisi: İlk Harf Yayınları, İstanbul 2014, s. 249. 123 Belâzürî, I, 396. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 53 8-Hz. Fâtıma’ya Hayber Ganimetlerinden Pay Verilmesi Hz. Peygamber, bazı hanımlara Hayber ganimetlerinden pay vermişti. Hz. Fâtıma da pay verilenlerdendi. Resûlullah (s) Hayber’de Hz. Ali ve Fâtıma’ya arpa ve hurma olmak üzere 300 vesk124 pay verdi. Bu verilen malın 85 veski arpa idi. Tahsis edilen araziden Fâtıma’ya 200 vesk düştü.125 Vâkıdî’nin nakline göre tahsisat şöyle olmuştur: Resûlullah (s) eşlerinden her birisine 80 vesk hurma ve 20 vesk arpa tahsis ederdi. Abbâs b. Abdülmuttalib’e 200 vesk hurma, Ali ve Fâtıma için, 85’i arpa olmak üzere hurma ve arpadan 300 vesk tahsis ederdi. Ayrıca Fâtıma için 200 vesk tahsis ederdi.126 9-Ebû Süfyân’ın Hz. Fâtıma’dan Aracılık İstemesi Hz. Peygamber'in nezdinde Hz. Fâtıma'nın değerini gösteren gelişmelerden biri, Hudeybiye antlaşmasını bozan Mekkeliler adına antlaşmayı yenilemek üzere Medine'ye gelen Ebû Süfyân'ın Hz. Fâtıma'dan arabuluculuk yapmasını istemesidir. Olay kısaca şöyle gelişmişti: Ebû Süfyân antlaşmanın bozulmasının Mekkeliler için doğuracağı sakıncaları öngördüğü için daha ihanetleri duyulmadan Medine'ye gitti. Resûlullah’ın (s) yanına giderek, -Ey Muhammed! Ben Hudeybiye antlaşmasında yoktum. Antlaşmayı sağlamlaştır ve bizim için müddetini de uzat, dedi. Resûlullah (s), -Sizin tarafta bir olay mı var, diye sordu. Ebû Süfyân, -Allah korusun, dedi. Bunun üzerine Resûlullah (s), -Biz Hudeybiye günündeki barış antlaşmamızda verdiğimiz söz üzerindeyiz. Bunu asla yerinden oynatmaz ve değiştirmeyiz, dedi. 124 Sözlükte “kapsam, hacim” anlamındaki vesk (çoğulu vüsûk ve evsuk)/visk (çoğulu evsâk) kelimesinin birçok sâı istiap ettiği için bu adı aldığı belirtilmektedir. Kabaca bir deve yükü, bir veya iki ıdl (denk) olarak açıklanmakta, dolayısıyla “himl” (yük) ve “vikr” (yük; katır, at, eşek yükü) kelimeleriyle özdeşleştirildiği görülmektedir (Kallek, Cengiz, “Vesk”, DİA, XLIII, 70). 125 İbn Saʻd, X, 28. 126 Vâkıdî, s. 694. 54 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Sonra Ebû Süfyân Resûlullah’ın yanından kalkıp kızı -Resûlullah’ın zevcesi müminlerin annesi- Ümmü Habîbe’nin yanına gitti. Resûlullah’ın döşeği üzerinde oturmak isteyince Ümmü Habîbe, oturmaması için döşeği katladı. Bunun üzerine Ebû Süfyân kızına sitemkâr bir şekilde şöyle dedi: -Bu döşeği mi benden üstün tuttun, yoksa beni mi ondan üstün tuttun? -O, Resûlullah’ın döşeğidir. Sen ise müşrik ve necis bir adamsın! -Kızcağızım! İlmin sayesinde sana kötülük isabet etmiş. -Allah beni İslâm’a hidayet etmiştir. Sen ise ey babacığım, Kureyş’in büyüğü ve efendisisin. Nasıl oluyor da görmeyen ve işitmeyen bir taşa ibadet edip de İslâm’a girmezsin? -Hayret doğrusu; sende mi bana bunu söylersin? Ben babalarımın ibadet ettikleri dini bırakır da Muhammed’e tabi olur muyum? Sonra Ümmü Habîbe’nin yanından ayrıldı. Hz. Ebû Bekr ile karşılaştı ve onunla konuştu. -Muhammed’le konuşup insanlar arasında (barışın sağlanması için) arabulucu olur musun? -Benim arabuluculuğum Resûlullah’ın (s) arabuluculuğundadır. Sonra Ömer’le karşılaştı; Ebû Bekr’le konuştuğunun benzerini onunla da konuştu. Ömer, -Vallahi, eğer kırmızı karıncanın sizinle savaştığını görürsem size karşı ona yardım ederim, dedi. Ebû Süfyân kendi kendine, -Bir akrabadan kâfi derecede bir kötülük gördün, dedi. Sonra Osman b. Affân’ın yanına gitti. Osman’a şöyle derdi: -Topluluk içinde senin kadar bana yakın bir akraba yoktur. Barış süresini uzat ve antlaşmayı yenile. Arkadaşın teklifini asla seni geri çevirmez. Vallahi ben Muhammed kadar arkadaşlarına ikramda bulunan hiç bir adam görmedim. -Benim arabuluculuğum Resûlullah’ın (s) arabuluculuğundadır.” dedi. Sonra Ebû Süfyân Resûlullah’ın (s) kızı Fâtıma’nın yanına girdi ve onunla konuştu: -Sen insanlar arasında arabulucu ol! Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 55 -Ben bir kadınım! -Senin arabulucu olman uygundur. Çünkü senin kız kardeşin de Ebü’l-Âs b. er-Rebî için arabulucu oldu. Muhammed de bunu uygun gördü -Bu iş Resûlullah’a (s) aittir. -Oğullarından birisine emret de barışın sağlanması için insanların arasında arabulucu olsun. -Onlar iki çocukturlar ve onların benzerleri şefaatçilik yapmaz Fâtıma, Ebû Süfyân’ın talebini reddedince Hz. Ali’ye giderek şöyle dedi: -Ey Ebü’l-Hasan! İnsanlar arasında arabulucu ol ve antlaşma müddetini uzatması için Muhammed’le konuş! -Yazık sana ey Ebû Süfyân! Resûlullah (s) antlaşmayı uzatmamaya karar verdi. Hiç kimse, Resûlullah’ın (s) istemediği bir konuda onunla konuşamaz -Peki, ne olacak? İşimde bana bir kolaylık sağla! Zira iş beni zora sokmuştur. Benim için, bana fayda sağlayacak bir şey söyle! -Kalkıp insanlar arasında arabuluculuk yapmandan daha doğru bir şey bilmiyorum. Çünkü sen Kinâne’nin efendisisin. -Bunun bana bir fayda sağlayacağını düşünüyor musun? -Doğrusu bir fayda sağlayacağını sanmıyorum. Fakat bunun dışında senin için bir çıkış yolu bulamıyorum. Ebû Süfyân hemen kalktı ve insanlar arasında şöyle seslendi: -Hey! Ben insanlar arasında arabuluculuk için çaba gösterdim. Muhammed’in beni reddedeceğini düşünmüyorum. Sonra Resûlullah’ın (s) yanına giderek, -Ya Muhammed! Benim arabuluculuğumu reddedeceğini sanmıyorum, dedi. Bunun üzerine Resûlullah (s), -Sen mi bunu söylüyorsun ey Ebû Süfyân, dedi.127 10-Hz. Fâtıma’nın Mekke Fethinde Gösterdiği Dinî Hassasiyet Mekke fethinde Hz. Fâtıma'nın dini hassasiyetini gösteren şu gelişme meydana gelmiştir: 127 Vâkıdî, s. 793-794. 56 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Hz. Peygamber'in amcasının kızı Ümmü Hâni bt. Ebî Tâlib, Hübeyre b. Ebî Vehb el-Mahzûmî’nin hanımıydı. Fetih günü olunca, kayınlarından Abdullah b. Rebî el-Mahzûmî ile el-Hâris b. Hişâm onun yanına giderek kendisinden koruma istediler. Ümmü Hâni de onlara koruma verdi. Onlar henüz Ümmü Hâni’nin yanındayken kardeşi Ali, bir atın sırtında ve zırha bürünmüş olarak çıkageldi. Zırhlı olduğu için Ümmü Hâni onu tanıyamadı şöyle seslendi: -Ben Resûlullah’ın (s) amcasının kızıyım! Bunun üzerine Hz. Ali, yüzünü açtı. Kardeşi olduğunu görünce, -Kardeşim, diyerek onunla kucaklaştı. Sonra kız kardeşinin kayınlarına dönerek kılıcını sıyırdı. Bunun üzerine Ümmü Hâni onların üzerine bir elbise atarak Hz. Aliye şöyle dedi: -Bu kadar insan arasından bana mı bunu yapacaksın? -Müşrikleri mi benden koruyorsun? -Vallahi, onlardan önce benden başlayacaksın. Bunun üzerine Hz. Ali çıkıp gitti ve bir daha gelmedi. Ümmü Hâni de onların üzerine evi kilitleyip korkmamalarını söyledi. Ümmü Hâni, akabinde olanları şöyle anlatır: Resûlullah’ın (s) Bathâ’daki çadırına gittim; ancak onu bulamadım. Orada Fâtıma’yı buldum. Kendisine, -Anamın oğlu Ali, başıma ne getirdi, biliyor musun? Müşrik olan iki kayınımı koruma altına aldım. Ali öldürmek için onlara saldırdı, dedim. Fâtıma bana karşı, kocasından daha sert davranarak, -Müşrikleri mi koruyorsun, dedi. Nihayet Resûlullah (s) göründü. Üzerinde toz izi vardı. Resûlullah (s) Ümmü Hâni ile selamlaştı: -Fâhite Ümmü Hânî’ye merhaba! -Anamın oğlu Ali, başıma ne getirdi, biliyor musun? Az daha ondan kurtulamıyordum. Müşrik olan iki kayınımı koruma altına aldım. Ali, öldürmek için onlara saldırdı. -Böyle olmamalıydı. Senin eman verdiğine biz de eman veririz. Koruduğunu biz de koruruz.128 128 Vâkıdî, s. 830. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 57 Veda haccı sırasında Hz. Ali (r) Yemen’den geldi. Fâtıma’nın ihramdan çıkanlar arasında olduğunu gördü. Renkli bir elbise giymiş ve gözlerine sürme çekmişti. Hz. Ali, Fâtıma’nın bu tavrını hoş karşılamadı. Bunun üzerine Fâtıma, -Babam böyle yapmamı emretti, dedi. Hz. Ali (r) aralarındaki diyalogtan sonra olanları şöyle anlatır: Fâtıma’nın yaptığına kızarak Resûlullah’ın (s) yanına gittim; onun bana anlattığını kendisine soracaktım. Resûlullah’a (s), Fâtıma’nın “Bunu bana babam emretti.” dediğini ve bu tavrını hoş karşılamadığımı haber verdim. Bunun üzerine Resûlullah (a) şöyle buyurdu: -Fâtıma doğru söylemiştir. Ey Ali, sen hac farizasını eda ederken ne dedin? -Allah’ım! Ben de Resûlü’nün ihrama girdiği niyetle ihrama giriyorum, dedim. -Benimle birlikte kurbanlar vardı. Dolayısıyla kurbanlar kesilmeden ihramdan çıkamazsın. Hz. Ali’nin (r) ve Resûlullah’ın (s) Medine’den getirdikleri kurban sayısı 100 idi. İnsanlar ihramdan çıktılar. Ancak yanlarında kurban olmayanlar tıraş olup ihramdan çıktılar. Sonra Resûlullah (s) kurbanlarını kesti. Hz. Ali’yi (r) de kendi kestiği kurbana ortak yaptı.129 11-Hz. Peygamber’in Yolculuğa Çıkarken ve Geri Dönerken Hz. Fâtıma’yı Ziyareti Resûlullah (s) bir yolculuğa çıktığında ailesinden son veda ettiği ve döndüğünde de yanına ilk girdiği kişi Hz. Fâtıma idi. Resûlullah (s) bir gazveden dönmüştü. Hz. Fâtıma kapısının üzerine çul -veya perde- asmış, Hüseyin ve Hasan’a gümüşten iki bilezik takmıştı. Resûlullah bu sefer Hz. Fâtıma’nın yanına girmedi. Hz. Fâtıma, Resûlullah’ın gördüklerinden dolayı girmediğini zannetti ve çulu ya da perdeyi yırttı, çocuklardan bilezikleri çıkarıp her birini ikisi arasında paylaştırdı. Bunun üzerine Hasan ve Hüseyin ağlayarak Resûlullah’a (s) gittiler. Resûlullah bileziği onların elinden alıp Sevbân’a verdi ve “Ey Sevbân, şunu Medine’deki falan aileye götür. Şüphesiz bunlar, benim ailemdir. Onların güzel nimetlerini, dünya hayatlarında yemelerini uygun bulmuyorum. Ey Sevbân, Fâtıma için âşık kemiği 129 Vakıdî, s. 1087-1088. 58 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma (veya denizaygırı dişinden) bir gerdanlık ve fildişinden (ya da deniz kaplumbağasından) iki bilezik satın al.” buyurdu.130 Bu olayla ilgili başka bir rivayet şöyledir: Peygamber (s) gazâya çıkacağı zaman en son Hz. Fâtıma’ya; aynı şekilde gazâdan döndüğü zaman yine ilk önce Hz. Fâtıma’ya uğrardı. Tebük Gazvesi’ne çıktığı zaman Hz. Ali de onun yanındaydı. Hz. Fâtıma evine yeni kilim sermiş, kapıya yeni perde asmış, yüz örtüsünü (kıyafetini) zaferanla boyamıştı. Babası (s) geldiği zaman yaptığı yenilikleri görünce geri dönüp mescitte oturdu. Hz. Fâtıma Bilâl’e, -Ey Bilâl, babama git ve onu kapımdan geri dönderen şeyin ne olduğunu sor, diye haber gönderdi. Bilâl gidip sorunca Peygamber (s), -Ben onun bazı yenilikler yaptığını gördüm, buyurdu. Bu cevabı iletince Hz. Fâtıma hemen perdeyi indirdi, kilimi kaldırdı ve yıpranmış elbisesini giydi. Bilâl tekrar gidip haber verdi. Bunun üzerine Hz. Peygamber (s) gidip Hz. Fâtıma’nın boynuna sarılarak, -Anam babam sana fedâ olsun, benim varlığım/dünyam budur işte, buyurdu.131 12-Hz. Peygamber’in Hz. Fâtıma’yı Övmesi Hz. Peygamber’in konuşmalarında zaman zaman Hz. Fâtıma’yı övdüğünü görüyoruz. Bir rivayette, Hz. Peygamber’in Hz. Fâtıma’ya ve Hz. Ali’ye sevgisi şöyle ifade edilmiştir: “Resûlullah’a (s) kadınların en sevimlisi Fâtıma, erkeklerin en sevimlisi de Ali idi.”132 Hz. Peygamber’in Hz. Fâtıma’yı övdüğü sözlerinden bazıları şunlardır: -Dünya kadınlarının en hayırlılarının dört kişi olduğunu bilmen sana yeter: Meryem bt. İmrân, Firavun’ın karısı Âsiye, Hadîce bt. Huveylid ve Resûlullah’ın kızı Fâtıma.133 -Fâtıma ancak ve ancak benden bir parçadır. Ona eziyet veren şey bana da eziyet verir.134 130 Ebû Dâvûd, “Tereccül”, 21. 131 İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed b. Hibbân b. Muâz b. Maʻbed et-Temîmî ed-Dârimî el-Büstî, Sahîhu İbn Hibbân, thk. Şuayb el-Arnavût, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1414/1993, II, 470-471 (Hadis no: 696). 132 Tirmizî, “Menâkıb”, 60. 133 İbn İshak, s. 244. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 59 -Fâtıma benden bir parçadır. Her kim onu öfkelendirirse beni öfkelendirmiş olur.135 13-Hz. Ali’nin Evlilik Teşebbüsüne Mani Olması Hz. Peygamber, Hz. Ali’nin Fâtıma üzerine kuma getirmesine engel olmuştur. Rivayete göre Ali, Ebû Cehil’in kızını, amcası el-Hâris’ten istedi. Bu hususu Resûlullah’la (s) da danıştı. Resûlullah (s), “Bana onun neyini soruyorsun? Soyunu sopunu mu?” diye sordu. Ali, “Hayır. Ne emredersiniz? Onu öğrenmek isterim.” dedi. Bunun üzerine Resûlullah (s), “Fâtıma, benden bir parçadır. Onun üzülmesini istemem.” deyince Ali, “Fâtıma’nın istemediği şeyi yapmam.” dedi.136 Hz. Peygamber’in Mescid-i Nebevî’de minberdeyken şöyle dediği de rivayet edilir: “Hişâm b. el-Muğîre oğulları, kızlarını Ali b. Ebî Tâlib’e nikâhlamaları için benden izin istediler. Ama ben onlara izin vermeyeceğim, sonra da izin vermeyeceğim, daha sonra da izin vermeyeceğim. Ancak Ali benim kızımı boşamak ve onların kızını nikâhlanmak isterse o başka. Çünkü şüphesiz kızım, benden bir parçadır. Ona elem veren şey bana da elem verir ve ona eziyet veren şey bana da eziyet verir.”137 14-Hz. Peygamber’in Hz. Fâtıma’yı Dünyaya Düşkünlük Hususunda Uyarması Hz. Peygamber (s), zaman zaman aile efradını dünyaya meyletmemeleri hususunda uyarırdı. Resûlullah (s)’in azatlı kölesi Sevbân anlatıyor: Hübeyre’nin kızı elinde büyük bir yüzükle Resûlullah’ın (s) yanına geldi. Resûlullah (s) onun eline vurdu. Bunun üzerine Hübeyre’nin kızı Resûlullah’ın (s) kızı Fâtıma’nın yanına giderek eline vurması sebebiyle Resûlullah’tan (s) şikâyette bulundu. Fâtıma da boynundaki altın zincirden kolyesini çıkararak, -Bunu bana Ebü’l-Hasan (Ali) hediye etmişti, dedi. O sırada Resûlullah (s) onların yanına girdi. Kolye Fâtıma’nın elindeydi. Bunu görünce Resûlullah (s) Fâtıma’ya, 134 Müslim, Ebü’l-Hüseyn b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî (261/874), Sahîh, thk. M. Fuâd Abdulbâkî, İstanbul 1413/1992, “Fedâilu's Sahabe”, 94. 135 Buhârî, “Fedailü Ashabi'n-Nebi”, 29. 136 İbn İshak, s. 253. 137 Buhârî, “Nikah”, 110; İbn Mâce, “Nikah”, 56. 60 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma -Ey Fâtıma, insanların Resûlullah’ın (s) kızının elinde ateşten zincir var demeleri seni sevindirir mi, dedi ve oturmadan çıkıp gitti. Bunu duyan Hz. Fâtıma altın zincirini çarşıya gönderip sattırdı, parasıyla da bir köle alıp azat ederek hürriyetine kavuşturdu. Hz. Fâtıma’nın bu hareketi Resûlullah’a (s) söylenince, -Fâtıma’yı ateşten kurtaran Allah’a hamdolsun, dedi.138 15-Hz. Peygamber’in Hz. Fâtıma’ya Verdiği Sır Hz. Peygamber’in Hz. Fâtıma’ya duyduğu sevgiyi anlatan rivayetlerden biri, Hz. Peygamber’in son günlerinde meydana gelen aşağıdaki hadiseyi anlatan Hz. Âişe’den nakledilmiştir. Buna göre Hz. Peygamber (s), kendisini ziyaret eden Hz. Fâtıma’nın kulağına bir şeyler fısıldadı; bunun üzerine Hz. Fâtıma şiddetle ağladı. İkinci defa kulağına bir şeyler fısıldadı; bu sefer de Fâtıma güldü. Hz. Âişe Hz. Fâtıma’ya şöyle dedi: -Resûlullah (s) kadınlarının arasından sır söylemek için seni seçti. Sen ağlıyorsun ha? Hz. Âişe, daha sonra Fâtıma’ya merakla sordu: -Resûlullah (s) sana ne söyledi? -Resûlullah’ın (s) sırrını ifşa edemem! Resûlullah (s) vefat edince tekrar sordu: -Senin üzerinde olan hakkım namına yemin ediyorum. Bana Resûlullah’ın (s) sana ne dediğini söyle! -Şimdi olur. Birinci defa kulağıma fısıldadığında Cebrail'in (a) her yıl kendisine Kur'ân’ı bir defa arz ettiğini, bu sefer iki defa arz ettiğini hatırlatarak, “Ecelimin yaklaştığını görüyorum. Allah’tan kork! Sabret! Zira ben senin için ne iyi selefim.” dedi. Ben de gördüğün şekilde ağladım. Benim feryadımı görünce kulağıma tekrar fısıldayarak, “Ey Fâtıma! Müminlerin kadınlarının hanımefendisi olmak istemez misin?” buyurdu. Ben de gördüğün şekilde güldüm.139 138 en-Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb (303/915), es-Sünen, İstanbul 1413/1992, “Zîne”, 39. 139 Müslim, “Fedâilu's Sahabe”, 98. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 61 16-Hz. Fâtıma’nın Hz. Peygamber’in Vefatına Sebep Olan Hastalığı Sırasındaki Tutumu Hz. Fâtıma Allah Elçisi’nin hastalığında çok üzülmüştü. Resûlullah’ın (s) hastalığı ağırlaşınca Fâtıma onu göğsüne basıp şöyle dedi: -Vay çektiğin sıkıntılardan dolayı başıma gelenler ey babacığım! Bunun üzerine Hz. Peygamber, -Bu günden sonra babana artık sıkıntı yoktur, dedi.140 Başka bir rivayette Hz. Fâtıma ile Hz. Peygamber arasında şöyle bir diyalogun geçtiği nakledilir: Hz. Fâtıma hastalığı sırasında onun (s) yanında ağlayınca Resûlullah (s) şöyle dedi: -Ey kızım ağlama, öldüğüm zaman şöyle de: ‘Biz Allah’a aitiz ve şüphesiz ona döneceğiz. Dünyada her ölenin yerine girecek vardır.’ -Senin yerine de mi ey Allah’ın Resûlü! -Evet, benim yerime de. Ümmü Eymen de ağladı. Ona, -Ağlama, Resûlullah (s) muhayyer bırakıldı o Rabbinin yanındakini tercih etti, dendi. Bunun üzerine, -Ben bize gökten gelen haberin kesilmesine ağlıyorum, dedi.”141 Resûlullah’ın (s) ölüm hastalığı şiddetlenince, Fâtıma ağlayarak şöyle dedi: -Anam babam sana feda olsun, Allah’a yemin ederim ki sen şu beyitte ifade edilen gibisin: Hatırına bulutlardan yağmur istenen bembeyazdır. Yetimlerin dayanağı dul kadınların sığınağıdır. Resûlullah (s), ‘Bu, amcam Ebû Tâlib’in sözüdür.’ dedi ve “Muhammed, ancak bir peygamberdir. Ondan önce de peygamberler gelip geçmiştir. Şimdi o ölür veya öldürülürse gerisin geriye (eski dininize) mi döneceksiniz? Kim gerisin geriye dönerse, Allah'a hiçbir zarar veremez. Allah şükredenleri mükâfatlandıracaktır.”142 ayetini okudu.143 140 Belâzürî, II, 225. 141 Belâzürî, II, 142 Âl-i İmrân 3/144. 62 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Enes b. Mâlik’ten nakledilen bir rivayet ise şöyledir: Hz. Peygamber- 'in ölümün bütün ıstıraplarını çektiği son anlarında, kızı Fâtıma duyduğu üzüntüden dolayı, -Vay babamın ıstırabına, dedi. Bunun üzerine Hz. Peygamber şöyle buyurdu: -Bugünden sonra baban, artık bir daha ıstırap çekmeyecektir. Allah, bugün babanın başına gelen ölümden, kıyamete kadar hiçbir kimseyi muaf tutacak değildir.144 17-Hz. Ali’nin Hz. Fâtıma’dan Dolayı Saygınlık Sahibi Olması Hz. Fâtıma’nın Müslümanlar nezdinde bir saygınlığı vardı. Hz. Peygamber’in vefatından sonra Hz. Ebû Bekir’le aralarında Fedek arazilerinin Hz. Peygamber’in mirası olup olmaması hususunda ihtilaf çıktı. Hz. Fâtıma, Hz. Ebû Bekir'e haber göndererek Resûlullah'ın (s), kendisine Allah'ın Medine ile Fedek'de fey olarak tahsis buyurduğu mallardan ve Hayber'in beşte birinden kalanlardan mirasını ondan istedi. Ebû Bekir dedi ki: -Resûlullah (s), “Bize mirasçı olunmaz! Bıraktığımız sadakadır. Ancak Muhammed'in (s) ailesi bu maldan yer!” buyurmuştur. Vallahi ben, Resûlullah'ın (s) sadakasından hiç bir şeyi, Resûlullah (s) zamanındaki hâlinden değiştiremem! Onun hakkında Resûlullah (s) ne yaptıysa onunla amel ederim! Ebû Bekir, Fâtıma'ya bir şey vermekten çekindi. Fâtıma da bu hususta Ebû Bekir'e gücendi ve ölünceye kadar da onunla konuşmadı. Fâtıma, Resûlullah’tan (s) sonra altı ay yaşadı. Vefat edince onu kocası Ali b. Ebî Tâlib geceleyin defnetti. Onun vefatını Ebû Bekir'e haber vermedi. Namazını Ali kıldı. Fâtıma yaşadığı sürece insanlar Hz. Ali’ye teveccüh ediyordu. O vefat edince Ali halkın teveccühünü istemedi; Ebû Bekir'le barışarak ona biat etmek istedi. O zamana kadar henüz biat etmemişti. Ebû Bekir'e haber göndererek, -Bize gel! Ama seninle beraber başka kimse gelmesin, diye haber gönderdi. 143 Belâzürî, II, 225. 144 et-Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa (279/892), eş-Şemâilü’l-Muhammediyye ve’lHasâilü’l-Mustafaviyye, thk. Seyyid b. Abbas el-Cümeylî, el-Mektebetü’t-Ticâriyye, Mekke 1413/1993, s. 339. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 63 Bunu Ömer b. Hattâb gelmesin diye yapıyordu. Ömer, Ebû Bekir'e şöyle dedi: -Onların yanına yalnız başına gitme! -Bana ne yapabilirler ki! Vallahi onlara gideceğim! Ebû Bekir Ali b. Ebî Talib’in yanına gidince Ali, bir şehadet getirdikten sonra şunları söyledi: -Ey Ebû Bekir! Biz senin faziletini ve Allah'ın sana olan ihsanını biliriz! Allah'ın sana verdiği bir hayrı sana çok görmeyiz. Fakat bu işte bize karşı istibdat gösterdin. Biz Resûlullah’a (s) olan yakınlığımızdan dolayı kendimiz için bir hak görüyorduk. Ali, Ebû Bekir'le konuşmasına devam etti. Ebû Bekir ağlayarak şöyle dedi: -Nefsim elinde olan Allah'a yemin ederim ki, benim için Resûlullah’ın (s) yakınları kendi yakınlarıma yardım etmemden daha iyidir! Benimle sizin aranızda şu mallar hususunda geçen ihtilâfa gelince, hiç şüphe yoktur ki ben bunlar hakkında hakta kusur etmiş değilim! Resûlullah'ın (s) yaptığını gördüğüm bir şeyi yapmadan bırakmadım. -Biat için miadın öğleden sonradır! Ebû Bekir öğle namazını kılınca Ali minbere çıkarak şehadet getirerek biati niçin geciktirdiğini anlattı. Sonra istiğfar etti. Ve Ali b. Ebî Tâlib şehadet getirerek Ebû Bekir'in hakkını tazim eyledi. Bu yaptığına kendisini sevk eden şey ne Ebû Bekir'i çekememezlik, ne de Allah'ın ona verdiği fazileti inkâr olduğunu söyledi. Sözüne devamla dedi ki: -Fakat kendimiz için bu işte bir pay görüyorduk; ama bize karşı istibdat gösterildi; biz de gücendik! Müslümanlar biat etmesine sevinerek şöyle dediler: -İsabet ettin!145 B-Hz. Fâtıma’nın Müminlerin Anneleriyle İlişkileri Hz. Fâtıma’nın Hz. Peygamber’in yanındaki değerini bildikleri için Müminlerin Annelerinden bazılarının onu Hz. Peygamber’e (s) elçi olarak 145 Müslim, “Cihad ve Siyer”, 52. 64 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma gönderdiklerini görüyoruz. Kendisinden nakledilen bir rivayette Hz. Âişe şöyle bir hatırasını anlatır: Fâtıma, Hz. Peygamber’in yanına girmek için izin istedi. Hz. Peygamber, benimle beraber örtünün altında uzanmıştı. Fâtıma şöyle dedi: -Ey Allah’ın Elçisi! Zevcelerin beni sana gönderdiler. Senden Ebû Kuhâfe’nin kızı ile onlar arasında adaletli davranmanı istiyorlar. Ben susuyordum. Resûlullah (s) ona, -Ey kızcağızım! Sen benim sevdiğimi sevmez misin? -Tabii ki severim. -O halde bunu sev! Fâtıma Resûlullah’ın (s) yanından ayrılarak kendisini Resûlullah’a gönderen müminlerin annelerinin yanına giderek onlara Resûlullah’la aralarında geçen konuşmayı anlattı. Bunun üzerine, -Bize hiç bir şey yaptığını görmüyoruz. Hemen Resûlullah’a (s) dön ve ona “Gerçekten zevcelerin Ebû Kuhâfe’nin kızı ile onlar arasında adaletli davranmanı istiyorlar.” de! -Vallahi onun hakkında ben kendisine ebediyen söz etmem! Bunun üzerine Peygamber’in (s) zevceleri onun zevcesi Zeyneb bt. Cahş’ı gönderdiler. Resûlullah’ın (s) katında mertebece onlardan bana rakib olan da bu idi. Din hususunda Zeyneb’den daha hayırlı hiç bir kadın görmedim. Allah’tan onun kadar korkan, onun kadar doğru söyleyen, onun kadar sılayı rahim yapan, ondan çok sadaka veren, verdiği sadakada nefsini onun kadar horlayıp, o amelle Allah Teâlâ’ya yakınlık gösteren yoktu. Ancak mizacındaki hiddetten nâşi bir kükremesi vardı ki, ondan da çabuk dönerdi. Zeyneb, Resûlullah’ın (s) yanına girmek için izin istedi. Resûlullah (s) ise Âişe ile beraber onun örtüsünün altında Fâtıma’nın girdiği zamanki halde bulunuyordu. Resûlullah (s) ona da izin verdi. Zeyneb, -Ey Allah’ın Elçisi! Zevcelerin beni sana gönderdiler. Ebû Kuhâfe’nin kızı ile onlar arasında adaletli davranmanı istiyorlar. Sonra bana atıp tuttu ve hakkımda sözü uzattı. Ben Resûlullah’ı (s) gözetiyor; bana onun hakkında konuşmaya izin verecek mi diye gözüne bakıyordum. Zeyneb devam etti. Nihayet anladım ki, Resûlullah (s) benim kendimi müdafaa etmemi kerih görmeyecek. Zeyneb’e ben atıp tutmaya Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 65 başlayınca, ona yaptığım hücumda kendisine aman vermedim. Bunun üzerine Resûlullah (s) gülümseyerek şöyle dedi: -Bu, Ebû Bekir’in kızıdır!146 Sonuç Hz. Peygamber’in küçük kızı Hz. Fâtıma’nın diğer bütün çocukları gibi evladı olarak onun sevgisini kazanmış; o da babasının küçük kızı olarak ona büyük bir sevgi beslemiş; ona itaat eden müminelerden olmuştur. Hz. Fâtıma’nın hayatında Hz. Peygamber’in önemli bir konumu olduğu gibi Hz. Fâtıma’nın da Hz. Peygamber’in hayatında önemli bir yeri vardı. Zira kendisinden sonra vefat eden tek çocuğudur. Kaynaklarımızda nakledilen rivayetler, baba-kız ve peygamber-mümine olarak aralarındaki bağın oldukça kuvvetli olduğunu göstermektedir. Sonraki dönemlerde Hz. Peygamber’in soyunun Fâtıma’nın çocuklarından devam etmesi sebebiyle Hz. Fâtıma’nın konumunun daha da güçlendiğini söylemek mümkündür. Hz. Fâtıma ile Hz. Peygamber’in hanımları arasındaki ilişki hakkında tatmin edici bir tasvir ortaya koymak için yeterli rivayete sahip olduğumuz söylenemez. Bibliyografya Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eşʻas es-Sicistânî (275/888), Sünen, İstanbul 1992. el-Belâzürî, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Yahyâ (279/892), Ensâbü’l-Eşrâf, thk. Süheyl Zekkâr, Riyâd Ziriklî, Beyrut 1417/1996. el-Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail (256/870), Sahîh, İstanbul 1992. İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed b. Hibbân b. Muâz b. Maʻbed et-Temîmî ed-Dârimî el-Büstî, Sahîhu İbn Hibbân, thk. Şuayb el-Arnavût, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1414/1993 İbn İshak, Muhammed b. İshak b. Yesâr el-Muttalibî, Sîretü İbn İshak: Kitâbü’s-Siyer ve’lMeğâzî, thk. Süheyl Zekkâr, Dârü’l-Fikr, Beyrut 1398/1978. İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî (273/886), es-Sünen, İstanbul 1992. İbn Sa‘d, Muhammed ez-Zührî (230/844), Kitâbü’t-Tabakâti’l-Kebîr, thk. Ali Muhammed Ömer, Mektebetü’l-Hâncî, Kahire 1421/2001 [Türkçe çevirisi: Siyer Yayınları, İstanbul 2014]. 146 Müslim, “Fedâilu’s Sahabe”, 83. 66 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Kallek, Cengiz, “Vesk”, DİA. Müslim, Ebü’l-Hüseyn b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî (261/874), Sahîh, thk. M. Fuâd Abdülbâkî, İstanbul 1413/1992. en-Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb (303/915), es-Sünen, İstanbul 1413/1992. et-Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa (279/892), Sünen, İstanbul 1992. et-Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa (279/892), eş-Şemâilü’l-Muhammediyye ve’l-Hasâilü’lMustafaviyye, thk. Seyyid b. Abbas el-Cümeylî, el-Mektebetü’t-Ticâriyye, Mekke 1413/1993. el-Vâkıdî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer b. Vâkıd el-Vâkıdî el-Eslemî el-Medenî (ö. 207/823), Kitâbü’l-Meğâzî, thk. Marsden Jones, 3. Basım, Beyrut 1404/1984 [Türkçe çevirisi: İlk Harf Yayınları, İstanbul 2014]. HZ. FÂTIMA’NIN (RAH) EVLİLİĞİ VE AİLE HAYATI Prof. Dr. Adem APAK* Mîlâdî 609 yılında Mekke’de dünyaya gelen Hz. Fâtıma (rah) Hz. Peygamber’in (sav) en küçük kızıdır. Lakabı “beyaz, parlak ve aydınlık yüzlü kadın” anlamında Zehrâ olmakla beraber, kendisi “iffetli ve namuslu kadın” anlamındaki Betûl ismiyle de tanınmıştır.147 Siyer kaynaklarında Hz. Fâtıma’nın (rah) adı ilk kez müşriklerin Hz. Peygamber’e (sav) karşı gerçekleştirdikleri bir saldırı vesilesiyle geçer. Rivayete göre Kâbe’de namaz kılmakta olan Rasûl-i Ekrem’in (sav) secdeye vardığı sırada müşriklerden Ukbe b. Ebû Muayt tarafından omzuna bir deve işkembesinin atılması üzerine hadiseye şahit olan küçük yaştaki kızı Fâtıma koşarak babasının üzerindeki pislikleri temizlemiş, bu esnada bunu yapanlara kızıp söylenmiştir.148 Hz. Peygamber’in (sav) hicretinden kısa bir müddet sonra Hz. Fâtıma (rah), yanında Hz. Ali (ra) ile onun annesi Fâtıma bint Esed (rah) olduğu halde üvey annesi Sevde (rah), kız kardeşi Ümmü Gülsüm (rah) ve Ebû Bekir’in (ra) ailesiyle birlikte Medine’ye hicret etmiştir.149 Evlilik çağına geldiğinde Hz. Fâtıma (rah) ile ilk önce Hz. Ebû Bekir (ra) evlenmek istediğini bildirdi; fakat Rasûlüllah (sav) onun talebine olumlu cevap vermedi. Hz. Ebû Bekir’in (ra) ardından Hz. Ömer (ra), Hz. Fâtıma ile evlilik talebinde bulundu, ancak o da olumsuz cevap aldı. Bu arada Hz. Ali’nin (ra) ailesi, kendisine Hz. Peygamber’e (sav) giderek kızını ondan istemesi tavsiyesinde bulundular. Hz. Ali (ra) bunun üzerine Allah Rasûlü’n’e (sav) kızıyla evlenmek istediğini bildirdi. O da gelen teklifi kızı Fâtıma’ya (rah) bildirdi. Hz. Fâtıma (rah) bu teklif karşısında susup ses çı- * Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslam Tarihi Öğretim Üyesi. 147 İbn Abdilberr, el-İstîâb fî Ma’rifeti’l-Ashâb, I-VI, Kahire ts, (Dâru Nehdati Mısr), IV, 1893. 148 Buhârî, Salât, 109, Vuđû, 69; Müslim, Cihâd, 107-110. 149 Belâzürî, Ensâbü’l-Eşrâf, I, (thk. Muhammed Hamidullah), Jerusalem, 1963, s. 269- 270. 68 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma karmayınca, bunun rıza anlamına geldiğini düşünen Hz. Peygamber (sav) Hz. Ali ile Hz. Fâtıma’nın (rah) izdivacına onay verdi.150 Evlilik hicretten beş ay sonra Receb ayında gerçekleşti. Hz. Fâtıma (rah) bu esnada on sekiz yaşında idi. Onların düğünleri Rasûlullâh’ın Hz. Âişe (rah ile evlenmesinden dört buçuk ay sonra 2. yılın Zilkade (Mayıs 624) veya Zilhicce (Haziran 624) ayında gerçekleşmiştir.151 Hz. Fâtıma (sav) ile evlenmeye karar verdiği sırada son derece fakir bir delikanlı olan Hz. Ali (ra) nikâhta geline mehir verecek kadar mala sahip değildi. Bu halini kendisi şöyle anlatır: “Hz. Peygamber’e kızıyla evlenmek istediğimi bildirdim, ancak kendisine hiçbir şeyimin olmadığını söyledim. Bunun üzerine Allah Rasûlü (sav) bana “Hani şöyle şöyle bir günde sana verdiğim el-Hutamiyye152 denen zırhın nerede?” diye sorunca onun yanımda olduğunu söyledim. Bana mehir olarak bu zırhı Fâtıma’ya vermemi söyledi. Rivayete göre Hz. Ali (ra), Bedir Gazvesi’nde ganimetten payına düşen zırhı, başka rivayetlere göre ise devesini ve bir kısım eşyasını satarak 450 dirhem gümüşü Hz. Fâtıma’ya (rah) mehir olarak vermiştir. Düğün esnasında Hz. Fâtıma’nın (rah) babasının evinden götürdüğü çeyizi ise kadife bir örtü, içine hurma lifi doldurulmuş deri bir yastık, iki el değirmeni ve yine deriden yapılma iki su kabından ibaretti.153 Hz. Ali de düğün esnasındaki mal varlıklarını şöyle özetler: “Fâtıma ile evlendiğimde bir koç derisi dışında yatağımız yoktu. Onu gece yatak, gündüz de oturmak üzere sergi olarak kullanırdık. Bu zamanda herhangi bir hizmetçimiz de yoktu”. 154 Sahabeden Esmâ bint Umeys (rah) ise Ali-Fâtıma evliliği esnasında onların fakirliklerine şu ifadeleriyle şahitlik eder: “Fâtıma ile Ali’nin yatağını evlendiklerinde ben hazırlamıştım. Yatakları ve yastık olarak kullandıkları şey hurma lifinden başkası değildi. Ali, düğünde ziyafet verdi. Düğün masrafları için zırhını bir Yahûdîye yarım çuval arpa karşılığında rehin bırakmıştı”. 155 Bu bahiste gelen başka bir rivayete göre Ensârdan bir grup Hz. Ali’ye (ra) Fâtıma’yı (rah) istemesini söylediklerinde Hz. Ali (ra) de bu amaçla 150 İbn Sa’d, et-Tabakâtü’l-Kübrâ, I-VIII, Beyrut ts. (Dâru Sâdır), VIII, 19-20. 151 İbn Sa’d, VIII, 22. 152 “el-Hutamiyye” “kılıçları kıran” anlamındadır. Zırhlar imal eden, kendilerine Hatme b. Muhârib denen Abdülkays’ın bir boyuna nispet edilir. 153 İbn Sa’d, VIII, 20-21. 154 İbn Sa’d, VIII, 22. 155 İbn Sa’d, VIII, 23. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 69 Rasûlullah’ın (sav) evine ulaştı. Rasûlullah (sav) “Ebû Tâlib’in oğlunun ihtiyacı nedir?” diye sordu. Hz. Ali, Fâtıma bt. Rasûlullah’ı (sav) istediğini söyledi. Bunun üzerine Rasûlullah (sav), “Hoş geldin! Sen zaten aileden birisin.” dedi. Daha sonra aralarından herhangi bir konuşma geçmedi. Oradan ayrılan Hz. Ali (ra) Ensâr’dan grubun yanına döndüğü zaman kendisine ne haber getirdiğini sorduklarında Hz. Ali “Bana “Hoş geldin!” sözünden başka bir şey söylediğini bilmiyorum.” dedi. Onlar da “Rasûlullah’ın (sav) söylediği bu sözlerden biri dahi sana yeter. Sana evden biri gözüyle baktı ve merhaba demekle sana evinden yer verdi.” dediler. Nitekim Allah Rasûlü (sav) kısa süre sonra Hz. Ali’nin (sav) kızıyla nikâhlanmasına izin verdi. Ardından da kendisine, “Ey Ali! Düğün için yemek vermek gerekir.” dedi. O da yanında bir adet koçun bulunduğunu söyledi. Ensâr’dan bir grup her biri avucunda bir miktar un getirdi. Bu şekilde düğün yemeği için gerekli malzeme de temin edilmiş oldu. Düğün gecesi geldiğinde Hz. Peygamber (sav), Hz. Ali’ye, “Benimle karşılaşıncaya kadar hiçbir şey konuşma.” dedi. Hz. Peygamber (sav) gelince bir kap istedi, onunla abdest aldıktan sonra abdest suyunu Hz. Ali’nin (ra) üzerine serpti. Ardından da, “Allah’ım! Her ikisine de mübarek kıl, onlara nesillerini de mübarek kıl.” diye dua etti.156 Ali-Fâtıma evliliği gerçekleştiğinde yeni çift bir süre Hz. Peygamber’in (sav) evinde kaldılar. Ancak Allah Rasûlü’nün (sav) ailesi de kalabalıktı, yeni evlilerin burada uzun süre kalmaları mümkün değildi. Bunun üzerine Ensar’dan Hârise b. en-Numân, Rasûlullah’a (sav) gelerek “Ey Allah’ın Rasûlü! Duydum ki, Fâtıma’yı yanına almışsın. İşte benim evlerim. Bunlar Neccâroğullarının sana en yakın olan evleridir. Şüphesiz ki, kendim de, mallarım da Allah ve Rasûlü içindir. Allah’a yemin olsun ki, ya Rasûlullah! Benden aldığın mal bana bıraktığından daha hayırlıdır” sözleriyle yeni evli çiftlere evlerinden birini tahsis etti. 157 Hz. Fâtıma (rah) Hicretin 3. yılının Ramazan ayında (Şubat 625) ilk çocuğu olan Hasan’ı, bundan bir yıl sonra Şaban (Ocak) ayında Hüseyin’i dünyaya getirdi. Daha sonraki yıllarda küçük yaşta ölen Muhassin ile Ümmü Gülsüm ve Zeyneb doğdular.158 Hz. Ali ile Hz. Fâtıma zor şartlarda evliliklerini yürütmeye çalıştılar. Zira diğer Müslümanlar gibi onlar da rahat geçinebilmek için maddî im- 156 İbn Sa’d, VIII, 21. 157 İbn Sa’d, VIII, 22-23. 158 İbn Sa’d, VIII, 26; İbn Abdilberr, IV, 1894. 70 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma kânlardan mahrumdular. Rahat bir hayat sürebilmek için hem paraya, hem de hizmetçiye ihtiyaç duyuyorlardı. İmkânsızlıktan bunalan Hz. Ali (ra), eşi Fâtıma’ya (rah) bir gün şunları söyledi: “Allah’a yemin olsun ki, su çekmekten artık göğsüm ağrımaya başladı. Babana bir savaş esiri verilmiş. Onu bize hizmetçi olarak istesen!” Bunun üzerine Fâtıma (rah) da kendisinin de değirmen taşında un öğütmekten ellerinin kabardığı şikâyetiyle babasına müracaat etmeye karar verdi. Rasûlullah’a (sav) gittiğinde “Seni buraya getiren şey nedir ey biricik kızım?” sorusuna muhatap olunca, Fâtıma (rah), “Sana selam vermek için geldim.” diyerek utandığından başka bir şey istemeden geri döndü. Hz. Ali (ra) hanımına ne yaptığını sorduğunda Hz. Fâtıma (rah), utandığından bir şey isteyemediğini söyledi. Bu sefer her ikisi birlikte Hz. Peygamber’in (sav) yanına vardılar. Hz. Ali (ra), “Allah’a yemin olsun ki, ya Rasûlullah! Su taşımaktan göğsüm ağrımaya başladı.” dedi. Onun ardından Hz. Fâtıma (rah) da “Benim de un öğütmekten ellerim kabardı. Allah sana bir esir nasip etti. Onu bizim hizmetimize versen!” deyince Rasûlullah (sav) onları şöyle cevap verdi: “Allah’a yemin olsun ki, şu Suffe ehli aç iken, onlara infak edecek bir şey bulamazken, onları bırakıp da sizlere verecek değilim. Ben o esirleri satıp ele geçeni Suffe ehline infak ediyorum.” Bu söz üzerine ikisi de evlerine döndüler. Bu gelişmeden kısa süre sonra Rasûlullah (sav) bizzat onların evine ziyarete geldi. Gördü ki her ikisi de yorgana sarılmış halde idiler. Başlarını örttüklerinde ayakları, ayaklarını örttüklerinde başları açıkta kalıyordu. Onun gelişini fark edince toparlandılar. Rasûlullah (sav) kendilerine yerlerinde durmalarını söyledikten sonra “İkinize de benden istediğinizden daha hayırlı bir şey söyleyeyim mi?” diye sordu. Onlardan “olur” cevabını alınca da “Cibrîl’in bana öğrettiği sözler var. Her namaz sonrasında on defa “sübhanallah”, on defa “elhamdülillah”, on defa da “Allahu ekber” dersiniz. Yatağa girdiğinizde de otuz defa “sübhanallah”, otuz üç defa “elhamdülillah” ve otuz dört defa da “Allahu ekber” dersiniz” dedi.159 Her ailede olduğu gibi bilhassa evliliklerinin ilk yıllarında Hz. Ali (ra) ile Fâtıma (rah) arasında küçük çaplı bazı anlaşmazlıklar meydana gelmiştir.160 Zaman zaman da Hz. Ali’nin (ra), Hz. Fâtıma’ya (rah) karşı sert davrandığı olurdu. Nitekim bir defasında Hz. Fâtıma (rah), babası Allah Rasûlü’ne (sav) giderek kocasını şikâyet etti. Hz. Ali de hemen peşinden 159 İbn Sa’d, VIII, 25. 160 Buhârî, Edeb, 113, İstiźân, 40. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 71 gidip Hz. Fâtıma (rah) ile Rasûlullah’ın (sav) konuşmalarını duyabileceği bir yerde durdu. Hz. Fâtıma (rah), Hz. Peygamber’e (sav) Ali’nin kendisine karşı sergilediği sert tavır hakkında şikâyette bulundu. Rasûlullah (sav) “Ey biricik kızım! Dinle, kulak ver ve aklet! Kocasının isteklerini yerine getirmeyen kadını idare etmek mümkün değildir.” dedi. Daha sonra da yanına gelen Hz. Ali’ye (ra) dönerek niçin eşine böyle davrandığın sordu. Bunun üzerine Hz. Ali (ra), yaptığından vazgeçtiğini söyleyerek artık eşini hiçbir şekilde üzmeyeceğine dair söz vermiş, bundan sonra da eşler arasında herhangi bir tartışma meydana gelmemiştir.161 Bu bahiste zikredilen başka bir rivayete göre ise Hz. Ali (ra) ile Hz. Fâtıma (rah) arasında bir tartışma olmuştu. O sırada Rasûlullah (sav) onların evine girdi. Kendisine bir sergi serilince üzerine uzandı. Hz. Fâtıma (rah) bir yanına, Hz. Ali (ra) de diğer yanına uzandı. Rasûlullah (s), Hz. Ali’nin (ra) elini alıp göbeği üzerine koydu. Sonra Hz. Fâtıma’nın (rah) da elini alıp göbeğinin üzerine koyduktan sonra onları barıştırarak aradan çekildi. Hz. Peygamber’i (sav) görenler, “Sen içeri girerken başka bir hal üzereydin; şimdiyse yüzünde bir hoşnutluk görüyoruz.” dediklerinde Allah Rasûlü (sav) “Sevdiğim iki kişinin arasını bulunca beni sevinmekten hangi şey alıkoyabilir ki?” karşılığını vermiştir. 162 Hz. Peygamber (sav), Hz. Ali (ra) ile Hz. Fâtıma (rah) arasında meydana gelen ve neredeyse onların evliliklerine mal olabilecek bir krize de müdahale ederek onların evliliklerinin kurtulmasına vesile olmuştur. Rivayete göre Mekke’nin fethinden hemen sonra Hz. Ali (rah) Ebû Cehil’in kızı Cüveyriyye ile evlenmek istemiş veya Ebû Cehil’in yakınlarının kızlarını Hz. Ali (ra) ile evlendirmek istemişlerdi. Bu gelişmeden son derece rahatsız olan Hz. Peygamber (sav) ashâbına hitaben yaptığı konuşmalarda Fâtıma’nın (rah) kendisinin bir parçası olduğunu, onun üzülmesini istemediğini, Rasûlüllah’ın (sav) kızı ile Allah düşmanının kızının kesinlikle bir araya gelemeyeceğini, Cenâb-ı Hakk’ın helâl kıldığı bir şeyi haram kılmamakla beraber, bu evliliğe izin vermeyeceğini, Ali’nin (ra) ancak Fâtıma’yı (rah) boşadıktan sonra bir başka kadınla evlenebileceğini söylemiştir. Hz. Peygamber’in (sav) yaptığı konuşmada damadı Ebu’l-Âs’ın kendisine verdiği sözde durduğunu belirtmesi, Ebu’l-Âs’a Zeyneb’in (rah) üzerine bir başka kadınla evlenmemeyi şart koştuğunu hatıra getirmekte, aynı şekilde 161 Buhârî, Edeb, 3, 11; İbn Sa’d, VIII, 26. 162 İbn Sa’d, VIII, 26. 72 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Hz. Ali’den (ra) de böyle bir söz aldığını, fakat Ali’nin (ra) bunu unutmuş olabileceğini düşündürmektedir. Hz. Peygamber’in (sav) şiddetli tepkisi sebebiyle Hz. Fâtıma’nın (rah) üzerine evlenmekten vazgeçen Hz. Ali (ra) Fâtıma’nın (rah) vefatına kadar bir başka kadınla evlenmemiştir. Buna karşılık Rasûl-i Ekrem (sav) de her fırsatta Ali (ra) ile Fâtıma’nın (rah) evine gelerek ikisinin arasına oturması, hem kızına hem de damadına beslediği derin sevgiyi ifade etmesi onları birbirine bağlamış, hatta zaman zaman her biri Rasûlüllah’ın (sav) kendisini daha çok sevdiğini ileri sürerek onun gönlündeki müstesna yerlerinden emin olduklarını ifade etmişlerdir.163 Hz. Fâtıma (rah), eşi ve çocuklarıyla ilgilenmesinin yanı sıra evliliği döneminde cihad faaliyetlerinden de geri durmamıştır. Nitekim Uhud Gazvesi’nde on hanımla birlikte gazilere yiyecek ve su taşıyan Hz. Fâtıma (rah), bu esnada yaralıları tedavi etmiştir. Bu savaşta Hz. Peygamber’in (sav) dişinin kırılması üzerine yüzündeki kanları temizlemiş, kanın dinmediğini görünce bir hasır parçasını yakıp küllerini Rasûlüllah’ın (sav) yüzüne bastırmak suretiyle kanı durdurmaya çalışmıştır.164 Allah Rasûlü (sav), Hz. Fâtıma’ya (rah) son hastalığı sırasında Kur’ân-ı Kerîm’i Cebrail ile her yıl bir defa birbirlerine okuduklarını, bu sene Cebrail’in aynı maksatla iki defa geldiğini, bunun ise vefatının yaklaştığına işaret olduğunu söylemesi üzerine Fâtıma (rah) ağlamaya başladı. Hz. Peygamber’in (sav), ailesinden ilk önce kendisine onun kavuşacağını, ayrıca onun mümin kadınların hanımefendisi olduğunu söylemesi üzerine de tebessüm edip sevinmiştir.165 Hz. Peygamber’e (sav) çok düşkün olan Fâtıma (rah) babasının vefatından dolayı çok sarsıldı. Rasûl-i Ekrem (sav) defnedildikten sonra gördüğü Enes b. Mâlik’e (ra) “Rasûlüllah’ın üzerine çarçabuk toprak atmaya eliniz nasıl vardı, gönlünüz nasıl razı oldu?” diyerek çıkıştı, ağladı, günlerce gözyaşı döktü. 166 Hz. Fâtıma (rah), Rasûlüllah’ın (sav) ahirete irtihalinden beş buçuk ay sonra 3 Ramazan 11 (22 Kâsım 632) tarihinde vefat etti. Cenaze namazını Hz. Abbâs (ra) veya Hz. Ali (ra) kıldırdı. Vasiyeti üzerine geceleyin 163 Buhârî, Fedâil, 16, Nikâh, 109; Müslim, Fedâil, 17. 164 Müslim, Cihâd, 101; Vâkıdî, Meğâzî, I, 249. 165 Buhârî, Menâkıb, 25, Feżâǿilü Ashâbi’n-nebî, 12, “İstiźân”, 43; Müslim, Fezâilü’sSahâbe, 97-99. 166 Buhârî, Meğâzî, 83. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 73 Hz. Ali (ra), Hz. Abbâs (ra) ile oğlu Fazl (ra) tarafından Cennetü’l-Bakî’a defnedildi.167 Rasûlüllah’ın (sav) hususî terbiyesiyle yetişen Hz. Fâtıma (rah) onun hem haya ve edep gibi özelliklerini, hem de konuşma tarzından yürüyüşüne kadar birçok vasfını kendinde barındırmıştır. Bu güzel hasletleri sebebiyle Rasûl-i Ekrem (sav) Fâtıma’yı (rah) görünce sevinir, kendisini ayakta karşılar, elini tutarak yanaklarından öper, ona iltifat edip yanına veya kendi yerine oturturdu. Babası kendi evine gelince Fâtıma (rah) da onu aynı şekilde karşılayıp ağırlardı. Hz. Peygamber (sav) sefere giderken aile fertlerinden en son Fâtıma (rah) ile vedalaşır, seferden dönünce de ilk olarak onunla görüşürdü.168 Kadınlardan en çok Fâtıma’yı (rah), erkeklerden de Ali’yi (ra) sevdiğini söyleyen Rasûl-i Ekrem (sav), “Fâtıma benim bir parçamdır, onu sevindiren beni sevindirmiş, onu üzen de beni üzmüş olur” ve “Bana melek gelerek Fâtıma’nın (rah) cennetliklerin hanımefendisi olduğunu müjdeledi” demiş169 cennetlik kadınların en faziletlilerini saydığı bir başka hadisinde de önce Hz. Hatice (rah) ile Fâtıma’nın (rah), sonra da Âsiye ile Meryem’in adlarını vermiştir.170 Allah Rasûlü (sav), Fâtıma’nın (rah) Hz. Ali (ra) ile evliliğinden dünya gelen oğulları olan Hasan (ra) ve Hüseyin’i (ra) çok severdi. Ebû Hureyre (ra) bir gün Allah’ın Rasûlü (sav) ile dışarı çıktıklarını ve Fâtıma’nın (rah) evine geldiklerinde Peygamber’in (sav) Hasan’ı (ra) kastederek “Küçük adam orada mı? Küçük adam orada mı?” buyurduğunu, ardından Hasan’ın (ra) geldiğini, kucaklaştıkları sırada Allah’ın Rasûlü’nün (sav) : “Ey Allah’ım ben onu seviyorum, senin de onu ve onu sevenleri sevmeni niyaz ediyorum” diye dua ettiğini bildirmiştir.171 Üsâme b. Zeyd’in (ra) rivayetine göre ise Hz. Peygamber (sav) Hasan’ı (ra) ve onu alır: “Ey Allah’ım!, onları sevdiğim için, senin de onları sevmeni niyaz ediyorum” diye dua ederdi. Bir başka rivayette Üsâme b. Zeyd (ra), Rasûlüllah’ın (sav) kendisini ve Hasan’ı (ra) dizlerine aldığını, bir dizine kendisi, diğer dizine Hasan’ı (ra) oturttuğunu ve “Ey Allah’ım! Onlara merhamet etmeni niyaz ediyorum, çünkü ben onlara merhamet ediyorum” diye dua ettiğini söyle- 167 Buhârî, Fedâil, 12; İbn Sa’d, VIII, 29-30; İbn Abdilberr, IV, 1898-1899. 168 İbn Abdilberr, IV, 1895. 169 Buhârî, Fedâil, 12. 170 Buhârî, Menâkıb, 25, 31. 171 Buhârî, Menâkıb, 27; Müslim, Fedâil, 17. 74 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma miştir. 172 Yine Üsâme b. Zeyd (ra) şöyle der: “Bir gece bir işim için gittiğimde, Peygamber dışarıya elbisesinin içinde bir şeyle çıktı. Ben, ona elbisesinin içinde ne olduğunu sorunca elbisesini açtığında Hasan (ra) ile Hüseyin’i (ra) gördüm. Hz. Peygamber (sav) şöyle buyurdu: “Bunlar benim oğullarım, benim kızımın oğulları! Ey Allah’ım ben onları seviyorum, senin de onları ve onları sevenleri sevmeni niyaz ediyorum”.173 172 Buhârî, Fedâil, 24. 173 Buhârî, Menâkıb, 27; Tirmizî, Menâkıb, 31. Ayrıca bk. Kandemir, Yaşar, “Fâtıma”, DİA, XII, 219-223. HZ. PEYGAMBER’İN MİRASI (TEREKESİ) BAĞLAMINDA HZ. FÂTIMA- HZ. EBÛ BEKİR İLİŞKİLERİ Prof. Dr. Ünal KILIÇ Giriş Hz. Peygamber’in vefatı sonrası İslam toplumu, onsuz hayata intibak hususunda bir takım sıkıntılar yaşadılar. Sadece dini hayatta karşılaşılan sıkıntılar değil aynı zamanda siyasi, toplumsal ve ekonomik alanlarda da bir takım problemlerle karşı karşıya kaldılar. Bununla birlikte Hz. Peygamber’in ardında bıraktığı iki mirası Müslümanların yüz yüze kaldıkları problemlerin üstesinden gelme hususunda en önemli dayanakları oldu. Allah’ın kitabı Kur’ân-ı Kerîm ile Peygamber’in Sünneti dini olduğu kadar sosyal, siyasi vb. alanlarla ilgili olarak da Müslümanlara yol göstermekteydi. Dolayısıyla Peygamber (sas) sonrası yaşama intibak problemi bu iki klavuz eşliğinde aşılmaya çalışıldı. Peygamber (sas)’in vefatından sonra karşılaşılan en ciddi problem, ondan sonra toplumu kimin hangi sistemle idare edeceğiydi. Kısa süreli tartışmalar Kitap ve Sünnet çerçevesinde çözüme kavuşturuldu; böylesine önemli bir problem herhangi bir kırılmaya ve ayrışmaya neden olmadan halledildi. Yeni idarecinin belirlenmesinde kimi insanlar tereddüte düştü, bir takım gelgitler yaşadı, olup bitenleri idrak etmede toplumun geneline nazaran daha geride kaldı, ancak Hz. Ebû Bekir’in halifeliği şemsiyesi altında bütün Müslümanlar tıpkı Peygamber devrindeki gibi yekvücut hale gelmeyi başardılar. Bundan sonra Müslümanların karşılaştığı problemler mahalli veya lokal olmanın ötesine geçmedi; toplumun genelini içine alacak şekilde ciddi boyutlara taşınmadı. Büyük problemler Müslümanların kendi içlerinde değil etraflarında yaşayan gayrimüslimlerle yaşandı. Hz. Ebû Bekir’in halifeliği toplumda genel anlamda kabul görmekle birlikte ona biat hususunda bazı kimselerin kısa süreli tereddütler yaşadıkları ve buna bağlı olarak biatlarını arz etmede geciktikleri anlaşılmaktadır. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslam Tarihi Öğretim Üyesi. 76 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Biat konusunda kimseye baskı yapılmaması, kişilerin bu hususta tamemen kendi görüşleri doğrultusunda hareket etmelerine zemin hazırlanması174 bu gecikmelerde etkili oldu. Bununla birlikte İslam toplumu Hz. Ebû Bekir’in halifeliğini benimsemede fikir birliğine vardı. Hz. Ebû Bekir’in kısa süren halifeliği döneminde içeride ve dışarıda bazı problemler ortaya çıktı. İnsanın olduğu yerde bu tür problemlerin zuhur etmesi kaçınılmazdır. Hz. Ebû Bekir halife olarak Sakîfetü Benî Saîde’de gerçekleştirilen ve daha ziyade Ensarın öncülüğünde yapılan toplantıda orada bulunanların (el-Beyat’ü’l-Hassa), bir sonraki gün ise Medine’de yaşayanların biatlarını aldı. (el-Beyatü’l-Âmme) Peygamberimiz (sav)’in vefat ettiği gün olan Pazartesi günü Sakife toplantısına iştirak edenler, Salı ise halkın geneli Hz. Ebû Bekir’e biatlarını sundular. Hz. Ali ve onunla birlikte hareket eden bir grubun Pazartesi günü gerçekleştirilen biate iştirak etmeyip biatlarını geciktirdikleri anlaşılmaktadır. Bu gecikmenin ne kadar sürdüğü konusunda bir takım rivayet farklılıkları vardır. Şiîlerin biat etmede yaşanılan gecikmeyi siyasi istismar konusu yapmaya çalışması söz konusu rivayet farklılıklarının hem türünü hem de adedini artırdı. Bununla birlikte muteber kaynaklarda yer alan rivayetler, metodolojik bir tahlile tabi tutulduğunda Ebû Bekir (ra)’e biatlarını geciktirenlerin öyle iddia edildiği gibi altı-yedi ay biatlarını ertelemeyip herkes gibi kısa süre zarfında Ebû Bekir’in halifeliğini benimsedikleri anlaşılmaktadır. Hz. Ali ve onunla birlikte hareket eden bazı kimselerin genel biattan altı ay sonra yaptıklarını söyleyenlere göre onun biatını geciktirmesinin en önemli sebebi, Peygamber’in mirası meselesinde eşi Fâtıma’nın Hz. Ebû Bekir ile yaşamış olduğu tartışmadır. Buna göre Hz. Peygamber’den kalan mirasını talep etmek üzere halifeye müracat eden Hz. Fâtıma halifenin bu mirası vermemesi üzerine ona gücenmiş hatta ölene kadar onunla konuşmamaya karar vermiştir, bu kararını da vefat ettiği ana kadar uygulamıştır. Hz. Ali eşini miras meselesinden dolayı üzen Hz. Ebû Bekir’e biat etmede ağırdan almış, Hz. Fâtıma’nın vefatına kadar da biatını geciktirmiştir. Hz. Ali, Hz. Fâtıma’nın ölmesinden bir süre sonra ancak biatını sunmuştur. 174 Mesela Ensâr’ın önde gelenlerinden birisi olan Sa’d b. Ubâde’nin Hz. Ebû Bekir’e biat etmemesi karşısında ona herhangi bir yaptırım uygulanmamıştır. Krş. Bkz., İbn Sa’d, III, 616. Şiî tarafgirliğiyle bilinen İbn A’sem de Hz. Ali’nin Hz. Ebû Bekir’e biat hususunda zorlanmadığını ifade etmektedir. Bkz., ibn A’sem, el-Futûh, I-II, 14 Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 77 Hz. Ali’ni Hz. Ebû Bekir’e ne zaman biat ettiği tebliğimizin asıl konusunu oluşturmamaktadır. Tebliğimizde daha ziyade Hz. Peygamber’in geride bıraktığı terekesi çerçevesinde Hz. Ebû Bekir ile Hz. Fâtıma arasında gerçekleşen görüşmeler ve bunların neticeleri üzerinde durulacaktır. Esasen tamamen hukuki bir konu olan miras meselesi bazı kimseler tarafından siyaset arenasına çekilmeye çalışılmıştır. Hz. Ali’nin Hz. Ebû Bekir’e biatını geciktirmesinde insanî, siyasî, kabilevî ve toplumsa bazı nedenler olmasına rağmen sanki onun bu gecikmesinin asıl nedeni mirasmış gibi gösterilmeye çalışılmıştır. Esasen miras meselesinde ilk muhataplar Hz. Peygamber’in amcası Hz. Abbas ile kızı Hz. Fâtıma iken özellikle bu olaydan siyasi tartışma konusu çıkartmak isteyenler Hz. Ali’yi de işin içerisine katmışlar, böylece tamamen hukukî olan bir mesele siyasî bir yöne çekilmiştir. Tebliğimizin hemen başında ifade etmek isteriz ki araştırmalarımız neticesinde Hz. Ali’nin Hz. Ebû Bekir’e biatı hususunda üç farklı zaman telaffuz edilmiştir. Bir gruba göre Hz. Ali Sakife toplantısında biat edenlerden geri kalmayıp o da ilk gün yani Pazartesi günü Hz. Ebû Bekir’e biat etmiştir. Onun ilk gün değil de genel biatın gerçekleştirildiği Salı günü biat ettiğine dair rivayetler ise daha tutarlı görünmektedir. Diğer taraftan Hz. Ali’nin eşi Hz. Fâtıma’nın vefatına kadar biatını geciktirdiğini söyleyenlere de rastlanılmaktaysa da bu görüş bir takım sebeplerle tutarlı görünmemektedir. Bu son görüşü savunanlara göre Hz. Ail özellikle eşinin hatrını sayarak onu miras meselesinden dolayı inciten Hz. Ebû Bekir’e biatını bilinçli olarak geciktirmiştir. Peygamber’in mirası siyasi tartışma konusu yapılması dolayısıyla sık sık gündeme getirilmiş; Hz. Ebû Bekir, bunun üzerinde hak etmediği türde eleştirilere ve suçlamalara maruz bırakılmıştır. Bu suçlamaların hala devam ettiği görülmektedir, dolayısıyla mirasla ilgili gelişmeleri enine boyuna incelemek gerekmektedir. I- Hz. Peygamber’in Mal Varlığı Mekke döneminde risalet öncesi ticari faaliyetleri sebebiyle Hz. Peygammer’in ekonomik yönden iyi durumda olduğunu söyleyebiliriz. Hz. Hatice ile evliliği neticesinde onun (sav), maddi bakımdan kendi ailesinin geçimini sağlamanının ötesinde eş dost, akraba ve fakir fukaraya yarıdım edebilecek derecede maddi birikime eriştiği anlaşılmaktadır. Nübüvvet ile görevlendirilen Hz. Peygamber Mekke döneminin başlangıç yıllarında da 78 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma kimseye muhtaç olmadan yaşamını pek ala sürdürebiliyor, ihtiyaç sahiplerine yardım edebiliyordu. Bi’setin 7 ve 10. yıllarında uygulanan boykot sebebiyle ticari faaliyetlerine ara vermek durumunda kalan Hz. Peygamber, eşi ve kendisine ait olan servetini de bitirmiştir. Dolayısıyla Hicret için Medine’ye gittiğinde ekonomik durumu pek iç açıcı değildi. Hicret sonrası Medine döneminde Hz. Peygambere gerek ailesinin geçimini sağlamak gerekse uygun gördüğü yerlere harcamada bulunmasını temin etmek üzere bir takım gelirler tahsis edilmiştir. Ayetler175 çerçevsinde tahsis edilen bu gelirlerden ailesi için harcamalar yapan Hz. Peygamber bunlardan arta kalanı uygun gördüğü yerlere vermiştir. Medine döneminde Hz. Peygamber’in ekonomik olarak bir takım imkânlara kavuştuğu anlaşılmaktadır. Ganimetlerden aldığı hisse, humus gelirlerinden payına düşenler, safiy ve fey gelirleri ve bir takım hediyeler Hz. Peygamber’in gelirlerini oluşturmaktaydı. Bununla birlikte mal varlığındaki bu artışlar onun mutevazı yaşam biçiminde bir değişkliğe yol açmamış, kendisiyle birlikte ailesi de her türlü lüks ve israftan uzak bir şekilde yaşamlarını sürdürmüşlerdir. Hz. Peygamber, ayetler çerçevesinde tahsis edilen bu gelirlerden ailesinin geçimi için gerekli olan kısmı ayırdıktan sonra arta kalanı çeşitli şekillerde infak etmiştir. A Hz. Peygamber’in Menkul Mirası Resulullahın ne kölesi ne de sürü hayvanları vardı. Sadece beyaz bir katırı, silahları ve bir miktar arazisi vardı. Arazilerin gelirlerinin ailesi için harcanmasını ve kalanının devlet hazinesine devredilmesini emretti. Kılıcının damadı Hz. Ali’de kaldığı anlaşılıyor. O mülkü hakkında bu şekilde karar verdikten sonra zevcesi Aişe’ye elindeki (tamamı 7 dirhemdi) parayı ne yaptığını sordu. Aişe parayı çıkarıp verdiğinde Rasûlullah elindeki bu parayla Allahın huzuruna çıkmaktan hayâ edeceğini söyleyerek bunların derhal tasadduk etilmesini istedi. Kendisine at bir zırh şehirde bir yahudide 40 kg arpa karşılığında rehindeydi.176 Peygamber’in hususi eşyaları satılmamış, mıras bırakılmamış, teberrüken kimde ise onlarda kalması sağlanmıştır.177 Zaten az olan bu eşyalar 175 Enfâl 8/1, 41; Haşr 59/6-7 176 Hamidullah, İslam Peygamberi, II, 1100-1101. Peygamber’in mal varlığı hususunda bkz., Mevdûdî, II, 237-265; III, 158, 401, 408-41. Rehin bırakılan zırhıyla ilgili bkz., İbn Sa’d, et-tabakâtu’l-Kübrâ, II, 316; Hamidullah, I, 589 177 İbn Hacer, Fethü’l-Bârî, VI, 336 Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 79 kimin elinde ise onlarda kalmalarına kimse itiraz etmediği için tartışma konusu olmamışlardır. Gündelik kullandığı eşyalardan hareketle Hz. Peygamber’in ne kadar mutevazı bir şekilde yaşadığını, onca bolluğa rağmen zaruri ihtiyaçlarını karşılayabilecek kadar şeyle yetindiğini söyleyebiliriz.178 B- Hz. Peygamber’in Maddi Mirası Mirasa konu olan Peygamber (sav)’in kullanımına tahsis edilmiş gayrimenkullerdir. Bunlar ise Medine’deki sadakaları, Hayberden gelen hissesi ile Fedek arazisi idi. Hz. Peygamber’in Medine’deki gayrimenkulleri Benî Nâdir Yahudilerinin şehirden çıkartılmalarından sonra geride kalan arazileri ile Uhud Gazvesi öncesinde Yahudi Muhayrik’in ‘Ben ölürsem Muhammed’e kalsın ve dilediği gibi kullansın’ diye vasiyet ettiği yedi adet bahçesidir.179 Medine’de Peygamberimize tahsis edilen araziler arasında Benî Nadir’den kalanlar da vardı. Zira buralar savaş yapılmadan elde edildiği için fey statüsünde değerlendirilerek Peygamber’e verilmiştir. Hz. Peygamber’in tamamen kendisine tahsis edilen Benî Nâdir mallarını muhâcirlerin fakirlerine verdiği, ensardan ise sadece iki kişiye pay ayırdığı kabul edilmektedir.180 Medine tarihine dair eser sahibi olan Semhûdî, Osman b. Ka’b’ın “Beni Nâdir malları fakir muhacirlere dağıtıldığı için Peygamber’in malları arasında Beni Nadir mallarından yoktu”181 şeklindeki rivayetin ardından daha önce Benî Nâdir’e ait olan Bi’ru Ğadîr ve el-Buruztân isimli yerlerin Peygamberimiz tarafından zevcelerinin yiyeceği için ayırt edildiğini söyleyerek182 aslında Benî Nâdir arazilerinin Peygamber tarafından genelinin tasadduk edildiğini ancak küçük bir kısmının ailesi için tahsis edildiğini savunmaktadır. Hayber’den de Peygamberimizin emrine verilen gelirler vardı. Yezid b. Harun- Yahya b. Saîd’den o da Beşîr b. Yesâr’dan şöyle rivayet etti: “Al- 178 İbn Kesîr’e göre bolluk içinde darlık yaşıyordu. es-Siretü’n-Nebeviyye, I, 509 179 İbn Sa’d, I, 501-502; Belâzürî, Ensâbu’l-Eşrâf, II, 171-174. Bu bahçelerin önceden kime ati olduğu ihtilaflıdır, kimine göre buralar Benî Kureyza’ya kimine göre ise Benî Nâdire aitti. Krş. Bkz., Semhûdî, III, 989. İbn Şebbe’ye göre Benî Nâdir’e aitti. İbn Şebbe, Tarihu’l-Medinetü’l-Münevere, Cidde 1973, I, 175 180 Ensardan iki kişi Sehl b. Huneyf ile İbn Abdi’l-Münzir yani Ebû Lübâbe’dir. Beyhaki, Sünen, VI, 298-300 181 Semhûdî, Vefâu’l-Vefâ bi Ahbâri Dâri’l-Mustafa, Beyrut ty., III; 990 182 Semhûdî, III, 992 80 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma lah fey olarak Hayber’i Resûlullah’a verdi. O, Hayberi 36 parçaya ayırdı; her bir parça 100 hiseden oluşuyordu. Yarısını beklenmeyen hadiseler ve ani ihtiyaçlar için ayırdı, diğer yarısını da Müslümanlara dağıttı. Dağıttığı yerler eş-Şıkk, ve en-Netât civarıydı. Dağıtılmayanlar ise el-Vatîh, el-Ketîbe ve es-Sülâlim civarıydı.”183 Fedek’in tamamı Resulullaha aitti. Zira burası feydi.184 Fedek Peygamberimizin emrine verilmişti, ancak onun mülkiyeti kendisine verilmemişti. Hz. Peygamber buradan da elde edilen gelirlerin küçük bir kısımını ailesi için ayırmış geri kalanını ise yetimlere, yoksullara, düşkünlere, yolda kalmışlara paylaştırmıştır.185 Ve ati zelkurba hakkahu ayeti nazil olunca Peygamber Hz. Fâtıma’yı çağırtarak ona Fedek’i vermiştir şeklinde rivayet varsa da bu rivayet cerh edilmiştir.186 II- Peygamberimizin Terekesinin Miras Olarak Talep edilmesi Bilindiği gibi Hz. Peygamber, kendisine yapılan hibeler, Allah’ın kendisine tahsis ettiği savaşsız elde edilen fey ve savaş ganimetlerinin beşte bir hissesinden oluşan gayrmenkûl mülkiyete sahipti. Şahsına mahsus bu mallarda istediği gibi tasarruf hakkı olan Hz. Peygamber, ailesinin yıllık nafakasını karşıladıktan sonra, kalan malların hepsini savaş için yapılan at, silâh vb. hazırlıklara tahsis ediyordu.187 Geliri, Hz. Peygamber’in şahsına has olan bu mülkiyet, acaba onun vefatından sonra ne olacaktı? Acaba Kur’anda ortaya konulan miras ve ferâiz hükümleri uyarınca bütün Müslümanların mallarında olduğu gibi vârislerine taksim edilecek miydi, yoksa onun vefatından sonra da aynı şekilde şahsa özel, farklı bir uygulamaya mı tâbi olacaktı? Bu malların Hz. Peygamber’in vefatından sonra ne şekilde tasarruf edileceği konusunda Kur’an’da herhangi bir hüküm bulunmadığına göre bu konuda Hz. Peygamber’in hadislerine ve uygulamalarına bir de Sahâbenin bu konudaki anlayış ve tutumlarına bakmak gerekmektedir.188 183 İbn Şebbe, I, 188 184 İbn Şebbe, I, 192-193 185 Muhammed Ebû Zehra, Son Peygamber Hz. Muhammed, çev., Mehmet Keskin, İstanbul 1993, IV, 426-427 186 İbn A’dî, el-Kâmil fi Duafâi’r-Ricâl, V, 190 187 Ebû Dâvud, Harâc, 19; Nesâî, Fey, 8, 11 188 Bünyamin Erul, Sahâbenin Sünnet Anlayışı, Ankara 1999, s.353 Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 81 A- Hz. Peygamber’in Eşlerinin Miras Talebi Girişimleri Ebû Hureyre’nin rivâyetine göre Rasûlullah “vârislerim dinarları paylaşamazlar. Hanımlarımın nafakası ve hizmetçimin ihtiyacından sonra bıraaktığım mallar sadakadır” buyurmuştur. Ancak Hz. Peygamber’in bu talimatına rağmen bazı varislerin mirastan paylarına düşen hisselerini almaya teşebbüs ettiklerini, bazılarının ise bizzat Halife Hz. Ebû Bekir’e ve Hz. Ömer’e başvurduklarını görmekteyiz. Hz. Aişe’nin anlattığına göre Rasûlullah vefat edince Hz. Peygamber’in eşleri, Hz. Osman b. Affan’ı Hz. Ebû Bekir’e gönderip, Rasûlullah’tan kalan miraslarını istemeyi düşünmüşlerdi. Bunun üzerine Hz. Aişe, “Rasûlullah 'bizim varisimiz olmaz, geriye bıraktığımız ise sadakadır buyurmadı mı?” diyerek karşı onların bu teşebbüsüne çıkmıştır.189 Ümmehâtü’lmü’minîn, bu hadisi duyduktan sonra ikna oldukları için bir daha aynı meseleyi gündeme getirmemişlerdir.190 Dolayısıyla Ümmehâtü’l-mü’minîn’i miras konusundaki tartışmaların dışında tutmak uygun olacaktır. B- Hz Fâtıma ve Hz. Abbas’ın Miras Talepleri Hz. Peygamber’in mirası hususunda ikinci tartışma Hz. Peygamber’in kızı Fâtıma ile Hz. Ebû Bekir arasında gerçekleşmiştir. Hz. Aişe’nin anlattığına göre, Rasûlullah’ın vefatından sonra, kızı Fâtıma, Hz. Ebû Bekir’e gelerek Allah’ın, Rasûlüne fey olarak verdiği mallardan kalan ve kendisine düşen mirası vermesini isteyince Hz. Ebû Bekr ona, “Rasûlullah’ın bu konuda “bizim vârisimiz olmaz, bıraktığımız ise sadakadır.191 Muhammed’in akrabaları da ancak bu maldan yerler” buyurdu dedikten sonra ‘"Vallahi, Rasûlullah’ın (bu) sadakasını, onun dönemindeki halinden hiçbir şekilde değiştirmem, Rasûlullah ne yapmışsa ben de o hususta onu yaparım” diye cevap verdi. Onun Hz. Fatma’ya birşey vermemekte diretmesi üzerine, Hz. Fâtıma, Hz. Ebû Bekir’e darıldı ve vefat edinceye kadar ki bu altı ay sürdüonunla konuşmadı. Eşinin vefatından sonra beyat etmek üzere kendisiyle görüşen Hz. Ali’ye de bu konuyu açan Hz. Ebû Bekir, “bu mallar hakkında sizinle benim aramda geçen tartışmaya gelince, bu hususta ben haktan 189 Abdurrazzâk’ın rivâyetinde ise o, “Allah’tan korkmuyor musunuz? Rasûlullah ‘bizim vârisçimiz olmaz, bıraktığımız sadakadır’ demedi mi?” demiş, bunun üzerine onlar onun sözüne razı olarak bu isteklerini terketmişlerdir.” 190 İbn Sa’d, II, 315; VI, 262; Neseî, IV, 66; Beyhakî, VI, 300; Nevevî, XII, 73; İbn Kesîr, elBidâye, V, 285; a.mlf., es-Siretü’n-Nebeviyye, II, 510 191 Buhârî, Humus 1, IV. 42 82 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma sapmış değilim. Zira ben Râsulullah’ın yaptığını gördüğüm birşeyi terketmem, mutlaka onu yaparım” demiştir.192 Ebû Hureyre’nin rivâyetine göre Hz. Fâtıma Hz. Ebû Bekr’e, “sana kim vâris olacak?” diye sormuş, “ailem ve çocuklarım” cevabını alınca “peki ben niçin babama vâris olamıyorum?!” deyince o, “Râsulullah’m ‘bizim vârisimiz olmaz’ buyurduğunu işittim. Fakat ben de Rasûlullah’ın baktığı kimselere bakar, nafakalarını verdiği kimselerin de nafakalarını veririm” demiştir.193 İbn Sa’d’ın Ummuhâni’den naklettiği benzer rivâyette ise Hz. Fâtıma, Hz. Ebû Bekir’den kendisine ailesinin ve çocuklarının mirasçı olacağı cevabını alıp, “nasıl oluyor da Hz. Peygamber’e biz değil de sen vâris oluyorsun?” diye sorunca o, “Ey Râsullulah’ın kızı! Vallahi ben babanın ne arazisine, ne altın ve gümüşüne, ne hizmetçisine ve ne de herhangi bir malına varis olmuş değilim” cevabını verir. Hz. Fâtıma “Allah’ın bizlere tahsis ettiği şu anda senin elinin altında bulunan ganimetlerden ayrılan hisse ne?” diye tekrar sorunca o “ben Rasûlullah’ın şöyle buyurduğunu işittim: “o mallar ancak Allah'ın beni doyurduğu bir rızık-ganimettir. Ben öldüğümde ise o Müslümanlar arasında olacaktır ”194 III- Hz. Fâtıma’nın Miras Talebine Konu Olan Mallar Hz. Fâtıma, babası tarafından vakıf olarak tahsis edilen Medine’deki 7 bahçeyi, Hayber ve Fedek arazilerini talep etti. Sahih’te geçtiğine göre Urve b. Zübeyr Hz. Aişe’den rivayet etmiştir ki: Hz. Fâtıma babasından kalanları Hz. Ebû Bekir’den talep etti. Hz. Ebû Bekir, ilgili hadisi gerekçe göstererek red cevabı verdi. Hz. Fâtıma bu cevap üzerine kızdı ve onu terk etti. Onun bu terkedişi vefatına kadar sürdü. Zaten babasından 6 ay sonra da öldü. Hz. Fâtıma’nın istedikleri Medine’deki sadakalar, Fedek ve Hayber’di. Hz. Ebû Bekir bu yerleri vermeye yanaşmadı, ‘ben Peygamber’in yaptığı bir şeyi terk etmem, aynı şekilde yapadığı bir şeyi de yapmam, aksi halde helak olmaktan korkarım’195 gerekçesini ileri sürdü. Hz. Fâtıma, babasından Fedek’i kendisine vermesini istemişse de Peygamber kızını dünya emelinden korumak istediği için ona bunu ver- 192 Abdurrazzak, V. 472-473; Buhârî, Ferâiz 3 193 Tirmizi, Siyer, 44 194 İbn Sa’d, II, 314-315 195 Semhûdî, III, 995; İbn Hacer, VI, 316 Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 83 memiştir196 şeklinde gerekçeye katılmak mümkün değildir. Zira o zaman Rasûlullah hiçbir şekilde Hz. Fâtıma’ya mal verilmemesini emrederdi. Humus gelirleri de buna dâhildir. Oysa Hz. Fâtıma humus gelirlerinden zilkurba payını almaya devam etmiştir. Hz. Fâtıma, babasının vefatı üzerine miras talebinde bulunurken diğer mallar gibi Fedek arazisisin de kendisine verilmesini talep etmiştir. Yani Hz. Fâtıma, Peygamber’in kendisine daha önce verdiği bir malı değil de kendisine miras olarak kalanları Hz. Ebû Bekirden istemiştir.197 Hz. Fâtıma’nın talebi söz konusu yerlerin rakabesi yani mülkiyeti miydi yoksa kullanım hakkı veya buralardan elde edilen gelirlerin nerelere sarfedileceğine dair tasarruf hakkı mıydı? Rivayetlerden anlaşıldığına göre Hz. Fâtıma ilk planda buraların mülkiyetini talep etmiş, bir varis olarak buna hakkının olduğunu düşünmüş198 dolayısıyla da babasından kalan mirasa konu yerlerin kendisine verilmesini istemiştir. Ancak Hz. Ebû Bekir tarafından ‘Peygamberlerin miras bırakmayacağı’na dair hadis hatırlatıldıktan sonra bu talebinden vazgeçmiş, bundan sonra ise söz konusu mülkün tasarruf hakkının kendisine verilmesi talebinde bulunmuştur. Kendisine hatırlatılan hadis-i şerîfe rağmen Hz. Fâtıma’nın ve ileride Hz. Ali ve Hz. Abbas’ın tekrar Hz. Ebû bekir’e müracaat ederek miras talebinde bulunmaları bu sefer mülkiyet şeklinde olmayıp bu yerlerin tasarrufuyla alakalı olduğunu göstermektedir. Hz. Fâtıma ve Abbas Medine’deki sadakaların tasarruf haklarını talep etmişler, buna yetkilerinin olduğunu düşünmüşlerdir. Hz. Ebû Bekir ise bu yetkinin imama/devlet başkanına ait olduğunu düşündüğünden red cevabı vermiştir. Hz. Ali ve Abbas’ın ileride Hz. Ömer’den de aynı talepte bulunması buna delildir. Hz. Ömer fey gelirlerinden bir kısmını onlara vermiş, ancak bunu yaparken Peygamber ve Hz. Ebû Bekir nasıl tasarruf ediyorsa siz de öylece yapacaksınız şartıyla vermiştir.199 Öyle anlaşılıyor ki Hz. Fâtıma, Ebû Bekir ile yaptığı konuşmanın başında Peygamberlerin miras bırakmayacakları hadisini duyduktan sonra aynı konuşmanın sonlarına doğru veya tekraren geldiği bir başka zaman 196 İbrahim Ali Şaût, Ebâtîl Yecibu en Tumha mine’t-Tarih, s.114 197 İbn Şebbe, I, 209-210 198 Ahmed Halil Cuma’ya göre “Şayet Hz. Fâtıma Hz. Ebû Bekir’in kendisine söylediği hadisi bilmiş olsaydı miras talebinde bulunmak istemezdi”, Nisâu Ehli’l-Beyt…., Dımaşk 1415/1994, s.597 199 Semhûdî, III, 996 84 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma diliminde bu sefer talebini mülkiyet değil tasarruf doğrultusunda yenilemiştir.200 Zira Hz. Fâtıma söz konusu hadise rağmen mülkiyeti içeren bir miras talebinde bulunamazdı. IV- Hz. Peygamber Döneminde Bu Yerlerin Tasarrufu Resûl-i Ekrem, gerek fey olarak tamamiyle kendine düşen mal ve gelirler olsun gerekse ganimetlerden hak kazandığı hisseler olsun o, daima aile fertlerinin nafakalarından artanı devlet hazinesine aktarmış veya fakirlere bölüştürmüştür. Mesela Rasûlullah fey oylarak kendisine kalan Benî Nâdir topraklarını muhacirlere taksim etmiş ve ensardan sadece fakir iki aileye pay vermiştir. Bu yerlerden sadece yedi bahçeyi elinde tutmuştur ki bunları da Muhayrik vermişti. Buralardan elde edilen gelirlerden ailesinin nafakası için harcamış, artanlarla yine ihtiyaç sahipleri için silah ve binit almıştır.201 Onun bu tatbikatı bize, Rasûlullah’ın kendisine düşen payları tamamıyla kendisine mal etmeyip bunları sosyal güvenlik ve kamu hizmetlerine harcadığını göstermektedir.202 Fey gelirlerinden olan Beni Nadir mallarını Nebiyyi Zîşân yıllık yiyeceği için elinde tuttu. Fazlasını ise silah ve binit alımında kullandı; Allah için cihada katılanlara verdi.203 Vâkıdî, Ka’b b. Mâlik’e kadar ulaştırdığı bir senetle Muhayrik’in Peygamber’e hediye ettiği yerlerin Rasûlullah’ın Medine’deki sadakaları olduğunu rivayet etmektedir.204 İbn Şihab, Mâlik b. Evs’den Hz. Ömer’in şöyle dedğini rivayet etti: “Peygamber’in Hayber, Fedek ve Beni Nadir safiyleri vardı. Beni Nadir hisselerini naibleri/görevlileri için alıkoydu, Fedek’i yolculara tahsis etti. Hayberi ise üçe ayırdı; ikisini Müslümanlara dağıttı, birini ise ailesinin nafakasına tahsis etti. Ailesinin nafakasını temin ettikten sonra artan kısmı ise muhacirlerin fakirlerine dağıttı.205 200 Hz. Ebû Bekir’e gelerek babasından kalan malların velayetini talep etmiş, böylece sevap kazanmak ve Peygamber’in icra ettiği bir ameli yerine ggetirmek istemiştir. Şaût, s.115-116 201 Celal Yeniçeri, İslamda Devlet Bütçesi, İstanbul 1984, s.246 202 Yeniçeri, s.246 203 İbn Şebbe, ı, 208. Aynı bilgi için bkz., Ebû Ubeyd Kasım b. Sellam ve İbn Zenceveyh, Kitâbu’l-Emvâl (İbn Zenceveyh’in Kitabu’l-Emvâli ile Kasım b. Sellâm’ın eseri aynı eser içerisinde), thk., M. Halil Herrâs, Beyrut 1406/1986, s.91 204 İbn Şebbe, I, 175 205 İbn Sa’d, I, 503; İbn Şebbe, I, 176 Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 85 Humusda devlet başkanının tasarruf hakkı vardır. Humusa hak sahibi olanlar arasında kimisine az kimisine çok verebilir. Nitekim Hz. Peygammber humus gelirlerinden hizmetçi talebinde bulunan Hz. Fâtıma’ya zilkurba payından verebilecekken bu husustaki takdir hakkını kullanarak vermemiştir.206 IV- Hz. Peygamber Sonrası Gayrimenkul Miras/Terekesinin Tasarrufu Müslümanların ilk halifesi, “Peygamberler miras bırakmaz” hadisinden hareketle Rasûlullah’ın mallarını miras olarak paylaştırmadığı gibi, yine o, "Şüphesiz Allah Teâlâ, haraç vb. ile rızıklandırıp sonra da katına alınca, ondan sonra bunları onun yerine geçen kimsenin tasarrufuna bırakır."207 hadisine dayanarak da, Hz. Ali ile Hz. Abbas'ın, Hz. Peygamber'in Harcama yaptığı yerlere aynen harcama yapmak208 şartı ile bu malların kendi tasarruflarına verilmesi taleplerini de reddetmiştir. Ancak, Hz. Ömer iktidara geldikten sonra, hadisin tasarrufunu kendisine bıraktığı bu mallardan olan Medine'deki Benî Kurayza209 ile Benî Nadîr210 mallarının tasarrufunu iki yıl elinde tuttuktan sonra, Hz. Peygamber’in yaptığı gibi yapmak şartıyla Ali ve Abbas’a bırakmıştır. Fedek arazisi ile Hayber’deki hissenin tasarrufunu ise kendi elinde tutmuştur. Daha sonra Medine’deki bu malların tasarrufunun tamamını Hz. Ali eline almış ondan sonra da oğullarına bu tasarruf intikal etmiştir.211 İbn Şebbe, Gassân’ın şöyle dediğini rivayet ediyor: “Peygamber’in sadakaları bu günlerde halifelerin elindeler. Onlar buraları idare ediyorlar, meyvelerinden fakirlere ve ihtiyaç sahiplerine veriyorlar Hz. Ömer’in Hz. Ali ile Abbas’a verdiği ve bu ikisi arasında husumete yol açan yer ise Fedektir.”212 206 İbn Hacer, VI, 353 207 İbn Hanbel, Müsned, I, 4; İbn Şebbe, I,198; Beyhakî, Sünen, VI, 303; M. Taberî, 1,191. 208 Hz. Peygamber, elindeki bütün bu malların gelirlerinden ailesinin yıllık nafakasını temin ettikten sonra arta kalan kısmını, Allah yolunda Müslümanlann menfaati için harcıyordu. Bkz., Buhârî, V, 24, VIII, 4; İbn Şebbe, I, 203-204; Ebû Davud, III, 380. 209 İbn Manzûr, XV, 144. Muhayrık’ın hediye ettiği yedi ated bahçenin daha önce Benî Kureyzalılara ait olduğuna dair rivayetler göz önünde bulundurularak bu bilgiyi değerlendirmek uygun olacaktır. 210 Buhârî, Sahîh, V, 23; Müslim, II, 1378; İbn Şebbe, I, 203. 211 Cem Zorlu, İslam Tarihinde İlk iktidar Mücadelesi, İstanbul 2014, s.283 212 Semhûdî, I, 218; III, 995, 998 86 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Hz. Fâtıma, Hz. Ebû Bekir’e ‘babam Fedek’i bana vermişti’ dedi. Şahid olarak da Hz. Ali ile Ümmü Eymen’i gösterdi, ancak bunlar şahidlik kriterleri bakımından yeterli görülmedi. İleride Hz. Ali ve Abbas tekrar talepte bulundular, bunun üzerine Hz. Ömer, Fedek’in tasarrufunu bu ikisine verdi. Ancak Hz. Ali buranın eşine Rasûlullah tarafından verildiğini iddia edince amcası Abbas ile aralarında tartışma çıktı. Tekrar buraların tasarrufu halifeye geçti. Ta ki Ömer b. Abdülaziz dönemine kadar. O buranın Hz. Fâtıma evladına verilmesini emretti. Yezid b. Abdülmelik iktidara geçtiği zaman buraya tekrar el koydu.213 Hz. Ömer, Fedek ve Hayber’i kendi tasarrufunda bırakıp Medine’deki sadakaların tasarrufunu Hz. Ali ve Abbas’a verdi. Hz. Ömer, “Fedek ve Hayber Peygamber’in sadakalarıdır. Buraları ihtiyaten ayırmıştır. Buraların işi devlet başkanına kalmıştır.”214 diyerek ötekilerin tasarrufunu neden vermediğinin gerekçesini ortaya koymuştur. Hz. Ebû Bekir’in halife seçildiği esnada terekenin mülkiyeti istenmiş olabilir, ancak daha sonraki günlerde istenilen şey malların mülkiyeti değil tasarruf hakkıydı. Nitekim Hz. Ali, halife olunca bu malların mülkiyetini üzerine almamış, yönetimini üstlenmiştir.215 Bazı rivayetlere göre Hz. Fâtıma, ‘babam hayatta iken Fedek’i bana hibe etmişti’ diyerek Hz. Ebû Bekir’den adı geçen araziyi mülkiyetiyle birlikte istemiştir. Buna dair rivayetlerden bazıları şu şekildedir: Ebû Davud Sünen’inde şöyle rivayet etti: “Ömer b. Abdülaziz halife olunca Mervan oğullarını topladı ve onlara dedi ki: “Fedek Peygamber’e aitti. O, Fedek’in gelirlerinden infakta bulunurdu. Haşim oğullarının küçüklerine verir, borçlularını evlendirirdi. Kızı onu istedi; Peygamber vermedi. Bu durum böylece Peygamber’in vefatına kadar devam etti.”216 Hz. Fâtıma, Hz. Ebû Bekir’e gelerek ‘babam Fedek’i bana hibe etmişti onu bana vermelisin’ deyince Hz. Ebû Bekir, ‘doğru söylüyorsun ey Hz. Fâtıma! Ancak ben Rasûlullah’ın buranın gelirlerini fakir, miskin ve yolda kalmışlara verdiğini gördüm, Sen Fedek’i nasıl yapacaksın?’ karşılığını verdi. Bunun üzerine Hz. Fâtıma, ‘ben de babam gibi tasarrufta bulunacağım’ deyince Hz. Ebû Bekir, ‘babanın yaptığı gibi yapmak bana düşer, bu 213 Semhûdî, III, 999; İbn Hacer, VI, 331 214 İbn Hacer, VI, 316 215 Ebû Zehra, IV, 427 216 Şaût, s.114 Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 87 benim görevimdir dedi.’ Bu sefer Hz. Fâtıma, ‘andolsun sen böyle yapmalısın’ dedi. Hz. Ebû Bekir de böyle yapacağına yemin etti. Hz. Ebû Bekir bu gelirleri önce Âl-i Beyt için harcıyor arta kalanı üç gruba ayırıp paylaştırıyordu. Halefi Hz. Ömer de aynı şekilde yapmaya devam etti.217 Fedek’i miras olarak değil de kendisine daha önceden hibe edilen hususi bir mal olarak talepte bulunan Hz. Fâtıma ile bu hususta şahid isteyen Hz. Ebû Bekir’in aralarında geçtiği rivayet edilen bir haber şu şekilde özetlenebilir: Hz. Fâtıma’nın Fedek hurmalığını Resûlullah’ın kendisine hibe ettiğini söylemesi üzerine Hz. Ebû Bekir’in Hz. Fâtıma’dan şahit istediği, onun da Hz. Ali ile Ümmü Eymen’i şahit gösterdiği, halifenin Hz. Ali’nin şahadetini davacının kocası olması sebebiyle geçerli saymadığı, sadece Ümmü Eymen’in şahadetini de yeterli görmediği belirtilmektedir.218 Yukarıdaki rivayet doğru kabul edilse bile Hz. Ebû Bekir’in verdiği hükümlerde dinî esaslara ne kadar titizlikle riayet ettiğini gösterdiği219 için eleştirilmek yerine takdir edilmesi gerekir. Esasen Fedek hibe edilmişse mirasa konu edilemez. Ya biri ya öteki olmalıdır. Rasûlullah daha önce değil de ölüm anında böyle bir hibede bulunmuşsa o bundan münezzehtir. Zira tam ölmek üzere iken birisin varisler arasında hak ettiğinden daha fazlasına malik kılmak Peygambere yakışmaz. Daha önceki günlerde, sağlıklı döneminde hibe etmişse bu şartları tamamlanmış bir işlemdir. Kendisine hibe olunan şahıs bunu hibe edenin vefatına kadar gizlemişse cumhura göre bu hibe batıldır. Peygamber nasıl olur da eşleri, diğer akrabaları ve sahâbîlerin bilgisi dışında Fedek’i hibe etmiş olabilir ki sonra bu bilgiyi sadece Hz. Ali ve Ümmü Eymen ile sınırlı tutmuştur bu doğru olamaz.220 Şayet Peygambere varis olunuyorsa bu durumda ilk muhataplar, Rasûl-i Ekrem’in eşleri ve amcası olurdu. Dolayısıyla onların aleyhine Fedek’i Hz. Fâtıma’ya tahsis talebi diğerlerinin hak kaybına yol açacağın- 217 Muhubbiddin et-Taberî, er-Riyadu’n-Nâdire, Beyrut 1996, II, 126; Abdülaziz elEndelüsî, Mu'cemü Mesta'cem min Esmâil Bilâd ve'l-Mevâzî, I-IV, thk. Mustafa esSekkâ, Âlemü'l-Kütüb, Beyrut ty, I, 207; İbn Kayyim el-Cevziyye, el-Muntazam, V, 223; İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, III, 313; Makdisî, el-Bed ve’t-Tarih, V, 200 218 M. Taberî, I, 385 219 Benzer bir değerlendirme için baktım: İbn Şebbe, I, 199; İbn Teymiyye, Muhtasar Minhacu’s-Sünne, Medine 1415/1995, I, 240-241 220 İbn Teymiyye, I, 242-243 88 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma dan böylesi bir meselede bir erkek ile bir kadının şahitliği yeterli sayılamazdı.221 Ümmü Eymen, ‘Cennet ehli kadınlarındandır’ şeklindeki hadis gerekçe gösterilerek Hz. Ebû Bekir nasıl olur da onun sözünü dikkate alarak Fedek’i Hz. Fâtıma’ya vermez demek tam cahilane bir ihticactır. Bilinmedir bu hadis bir şahsın kişiliğini ifade etmek üzere söylenmiştir. Yoksa başkalarına ait malları bir başkasına vermede tek başına bir kadının şahitliğişeran yeterli sayılamaz. Üstelik bu hadis sahih hadis kaynaklarında yer almaz. Kocanın eşine şahitliği de tek başına yeterli görülmemiştir. Hz. Ali ‘hakla beraberdir’ şeklindeki hadis uydurmadır. Hz. Ali Peygamber mi,masum mu ki, ismet sıfatına mı sahip ki hak onunla olsun?!222 Yukarıdaki değerlendirmeler ışığında Hz. Ebû Bekir’in Fedek’i babasının kendisine yaptığı bir hibe olması sebebiyle değil miras olarak talep etmiştir diyebiliriz. V- Miras Taleplerinin Reddedilme Nedenleri Ümmühânî şöyle rivayet etti: Hz. Fâtım, Hz. Ebû Bekir’e ‘sen öldüğünde sana kim varis olacak’ diye sordu, o, ‘eşim ve çocuklarım’ deyince ‘o halde Peygambere neden biz değil de sen varis oluyorsun’ diye itiraz etti. Bunun üzerine Hz. Ebû Bekir “ey Allah Rasûlünün kızı! Vallahi ben babanın ne arazisine, ne altın ve gümüşüne, ne de hizmetiçisine ve herhangi bir malına varis olmuş değilim’ dedi. Hz. Fâtıma, ‘Hayber ve Fedek’deki hisselerimize ne oldu’ diye sordu. Bunun üzerine Hz. Ebû Bekir dedi ki, “Ben Peygamberimizin şöyle dediğini duydum: ‘O mallar ancak Allah’ın beni doyurduğu bir rızıktır. Ben öldüğümde ise bunlar Müslümanların olacaktır.”223 İbn Sa’d’ın naklettiği bir haberde ise Hz. Ebû Bekir ile tartışan Hz. Ali’nin, Hz. Süleyman’ın, Hz. Dâvud’a varis olmasını ve Hz. Zekeriyya’nın, Yüce Allah’tan yerine geçip kendisine ve Yakup Oğullarına mirasçı olacak bir velî istemesini224 hatırlatması üzerine o “bu böyle, vallahi sen de benim bildiğim gibi biliyorsun” demişti. Hz. Ali ise, “bu Allah’ın konuşan kitabıdır” demiş, bunun üzerine herikisi susarak dağılmışlardır.225 221 İbn Teymiyye, I, 244 222 İbn Teymiyye, I, 246 223 İbn Şebbe, I, 198 224 Neml 27/16; Meryem 19/6 225 İbn Sa’d, II, 315 Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 89 İbn Kuteybe’ye göre ‘biz peygamberler miras bırakmayız’ hadisi Zekeriyya (as)’ın, ‘Bana bir çocuk ihsan buyur ki bana da mirasçı olsun, Yakub ailesine de mirasçı olsun’ ayetine ters düşmez. Çünkü Zekeriyya benim malıma mirasçı olsun dememiştir. Sonra Zekeriyya’nın hangi malı vardı ki onu akrabalarından sakınsın ve Allah (cc)’dan kendisine, malına mirasçı olacak bir evlat vermesini istesin. Halbuki Zekeriyya sadece bir marangoz ve aynı zamanda bir din adamıydı.226 Süleyman Davud’a varis oldu demek malına değil Nübüvvet ve iktidarınadır. Mala varis olmak söz konusu olsaydı Davud Peygamber böyle bir temennide bulunmazdı. Zira onun malına varis olacak çocukları zaten vardı.227 Hadisin ayetlerle çelişmesi söz konusu değildir. Zira hadiste geçen irs kelimesi ismi cins olup sadece mala varis olma anlamında kullanılmayıp ilme, nübüvvete ve iktidara varis olmayı da içerir. Mesela Fatır 32 de ilme varis olma anlamında kullanılmıştır. Yine bir hadis-i şerîfe göre de Efendimiz şöyle buyurmuştur: “Peygamberler ne bir dinar ne de dirhem bıras bırakırlar. Onlar sadece ilim mirasında bulunurlar.”228 Dolayısıyla bir kişinin kalkıp da ayette geçen irs kelimesini sadece mala varis olmak şeklinde sınırlandırması doğru olamaz. Şu şunun halifesidir, sözü malının halifesidir, karısının halifesidir, iktidarının halifesidir vb. şeklinde anlaşılmaya açık genel bir ifadedidir. Dolayısıyla neyine halife olduğunun açıklanması gerekmektedir.229 Malını bırakmak için varis istemek övünülecek bir davranış olmadığı gibi ibret alınacak bir kıssa da değildir ki bu, Kur’ân-ı Kerîm’de bir peygamberi övmek ve ondan hisse alınmak üzere anlatılmış olsun. Tam tersi mal mirası için çocuk istemek büyük insanların değil cimrilerin yapacağı bir iştir. Diğer murislere mal bırakmama adına evlat istemek cimriliğin ta kendisidir.230 Hz. Ebû Bekir kendisinden talep edilen mirası Hz. Ali’ye vermemekle şu mesajı sunmak istemiştir: Peygamber’in miras bırakmadığını söyleyerek ‘Peygambere olan yakınlığı sebebiyle hilafete daha çok hak sahibi olduğunu 226 İbn Kuteybe, Hadis Müdafası, s.452; İbn Teymiyye, I, 239. Vehb b. Münebbih’e göre bu husus onun malının olmadığının bir delilidir. 227 İbn Kesîr, M. Tefsir, II, 667; İbn Teymiyye, I, 239; İbn Kesîr, Bidâye, V, 290; İbn Kesîr, es-Siretü’n-Nebeviyye, II, 514 228 Ebû Davud III, 432; Tirmizî, IV, 153 229 İbn Teymiyye, I, 239 230 İbn. Teymiyye, I, 239 90 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma düşünen Hz. Ali’nin bu düşüncesini boşa çıkarmış olacaktı. Zira şayet Hz. Peygamber özel mülkü olan bir akarını bile yakınlarına miras bırakmıyorsa kamunun işi, makamı olan bir işi (iktidar makamını) akrabalarına bırakmaması daha evleviyetlice olurdu.231 diyen Ahmed Efendi el-Elfi’nin görüşlerine katılmak mümkün değildir. Zira bir hak sahibini politik bir mesaj uğruna mağdur etmek Hz. Ebû Bekir’e yakışmayacağı gibi hak kaybına uğrayan Hz. Ali’nin bu durum karşısında sessiz kalması da uygun olmayacaktır. Hz. Aişe bizzat halifenin kızıydı, o da Peygamber’in varislerindendi. Ama Hz. Ebû Bekir’in rivayet ettiği bu hadisle o da hissesinden mahrum kalıyordu. Şayet Hz. Ebû Bekir fıtratın gereği bir uygulamadan yana olsaydı, herhalde kendi kızını mirasçı yapmak isterdi 232 Hz. Ebû Bekir bu mirası Hz. Fâtıma’ya vererek onun gönlünü kolayca kazanabilir böylece iktidar yolunda daha güçlü adımlarla ilerleyebilirdi, ancak onun için aslolan Peygamber’in emanetine bağlı kalmaktı. O Peygamberlerin miras bırakamayacağı sözünü duyduktansonra bunun hilafına davranarak hiyanette bulunamazdı.233 Hz. Ebû Bekir’in ne kendisi ne de ailesi vermediği malların hiç birinden istifade etmemiştir.234 Miras bırakmama tıpkı fey ve humus gelirlerine sahip olma gibi Peygambere has bir özelliktir.235 Buharî’nin Sahih isimli eserinde (IV, 85) geçen bir hadise göre Peygamber kendisine tahsis edilen malların maliki olmayıp sadece tasarruf hakkına sahip olduğunu ifade etmektedir. “Ben(bu malları) kimseye vermeye veya yasaklamaya yetkili değilim. Ben ancak emrolunduğum gibi taksim edici birisiyim”. Aallah onu melik peygamberlik ile kul peygamberlik arasında muhayyer bırakmış, o, kul peygamberliği tercih etmiştir. Melik malı dilediğine verir, kul ise sadece Allahın dilediği yere verebilir. 236 Resûl-i Ekrem, BenîNâdir, Hayber ve Fedek arazisinin rakabesine sahip değildi, sadece tasarrufu hususnda yetkilendirilmişti, bu sebeple de kendisinin olmayan bir malı varislerine bırakması söz konusu olamaz.237 231 Ahmed Efendi el-Elfi, es-Sıddîk, s.871 232 Ebû Bekir İbnü’l-Arâbî, el-Avasım min el-Kavâsım, s.48; İmadüddin Halil, İslam Tarihi (Bir Yöntem Araştırması), çev., Ubeydullah Dalar, İstanbul 1985, s.19 233 İmadüddin Halil, s20 234 İmadüddin Halil, s.20 235 Peygambere has olan özellikler için bkz., Bünyamin Erul, Sahâbenin Sünnet Anlayışı, Ankara 1999; Sami Şahin, Hz. Peygamber’e Mahsus Fiiller, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 1991 236 İbn Teymiyye, I, 235 237 İbnTeymiyye, I, 236; M. Taberî, II, 126 Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 91 Peygamber’e varis olunamayacağına dair hadis sahihtir ve bu hadisin sıhhati hususunda sahâbenin icması vardır. Zira gerek Hz. Ebû Bekir gerekse Hz. Ömer bu hadis-i şerîfi sahâbîlerin bulundukları ortamlarda dile getirmişler, hiç kimse de buna itiraz etmemiştir. Nitekim Peygamber’in eşleriyle amcası ve damadı bu hadisi duyduktan sonra miras talebinde bulunmaktan vaz geçmişlerdir. Hz. Ali, kendi halifeliği döneminde bu malları temlik etmek için teşebüste bulunmamıştır. 238 Sadece bu durum bile Hz. Ebû Bekir’in kararının isabetli olduğunu göstermek için yeterli görülebilir. Hz. Fâtıma, hayatta iken babasından mal talebinde bulunmuş, Peygamber ise vermemişştir. Oysa zilkurbaya dâhil olduğu için kızına pekâlâ mal verebilirdi, ancak Peygamber vermesinde mahzur olmadığı halde bunu yapmamış, kimse de kalkıp onu eleştirlmemiştir, bundan dolayı Hz. Ebû Bekir için de vermesi vacip olmayan bir malı vermemek bir kusur sayılamaz.239 Daha ziyade kabul edilen görüşe göre Rasûlullah miras bırakmadı, bütün mal varlığını sadaka olarak vakfetti, böylece Allah onunfaziletini daha da artırmayı murad etmiştir. Aynen kendisine helal olan hanımların başkalarıyla nikâhlarının haram olması gibi.240 Miras talebleri ilk planda geri çevrilen Hz. Fâtıma veya Hz. Ali’nin ayetlerden delil göstermek suretiyle taleplerini tekrarladıkları anlaşılmaktadır. Bununla birlikte Hz. Ebû Bekir gerek Peygamberlerin miras bırakmayacağına dair Hz. Peygamber’den bizzat duymuş olduğu hadisi gerekse Rasûl-i ekrem dönemindeki bu mallarla ilgili uygulamaları gerekçe göstererek söz konsu ayetlerin ilgili hadisi tahsis edemeyeceği kanaatine varmıştır. VI- Hz. Fâtım, Hz. Ali ve Hz. Abbas’ın Miras Talelerinin Gerekçeleri İbn Sa’d’ın naklettiği bir habere göre Hz. Ebû Bekir ile tartışan Hz. Ali’nin, Hz. Süleyman’ın, Hz. Dâvud’a varis olmasını ve Hz. Zekeriyya’nın, Yüce Allah’tan yerine geçip kendisine ve Yakup Oğullarına mirasçı olacak bir velî istemesini241 hatırlatması üzerine o, “bu böyle, vallahi sen de benim 238 İbn Teymiyye, I, 237-238 239 İbn Teymiyye, I, 248 240 Kurtubî, el-Câmi’ li –Ahkâmi’l-Kur’ân, Kahire 1372, XI, 82 241 Neml 27/16; Meryem 19/6 92 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma bildiğim gibi biliyorsun” demişti. Hz. Ali ise, “bu Allah’ın konuşan kitabıdır” demiş, bunun üzerine susarak dağılmışlardır.242 Ayette geçen ifadelerden ‘Hz. Süleyman, babası Hz. Davud’un nübüvvet ve mülk (hâkimiyetine) makamına varis oldu’ şeklinde bir sonuç çıkarılamayacağını ifade eden müfessir er-Râzî’ye göre mülke varis olmak bütün bunları içine alır; mala varis olmak ise nübüvveti içine almaz. 243 “Tarafından bana bir oğul ver ki o bana varis olsun. Yakub hanedanına da varis olsun….” Mealindeki Meryem suresi 45. Ayetinde umumu tahsis vardır. Zira Süleyman (as), babası Hz. Davud’un geride kalan malına varis olmamıştır. O babasından ilim ve hikmeti tevarüs etmiştir. Yahya da Âl-i Yakub’dan aynı şekilde. Nitekim Rafizî/Şiîler dışındaki ilim ehli, ayeti bu şekilde anlamışlardır.244 Zekeriyya’nın evlat istemesinin gerekçesi de kendisinden sonra malını bırakmak için değil din, ilim ve hikmetle ilgili terekesine varis olması içindir.245 ‘Miras bırakması Peygamber’in beşeriyet vasfının bir gereğidir. Zira o sadece vahiy almakla beşeriyetten ayrılır, diğer yönlerden hiçbir farkı yoktur. Peygamber yakını olmak üstünlük vesilesi olmadığı gibi mahrumiyet ve mağduriyet sebebi de olmamalıdır. Hz. Fâtıma’nın halifeye karşı tavrı onun bu husustaki haklılığına inanmasından mı kaynaklanmaktadır, yoksa bu hadisi bilmemesinden mi? Karar siyasi mi hukuki mi? Hz. Ebû Bekir’in kararı elbetteki hukukidir, siyasi değildir.’246 Ahmet Akbulut’a ait bu düşüncelere katılmak mümkün değildir. Miras bırakıp bırakmamayı Peygamberlerin vahiy alma dışında hiçbir farkları yoktur diyerek değerlendirmek herhalde Peygamberi bize tanıtan Kur’ânı Kerîm’den habersiz kalmakla ilgili bir durum olmalı. Peygamberlerin diğer insanlardan farklarıyla ilgili pek çok şeyi sıralamak mümkün, ancak tebliğimizin konusu bu olmadığı için böyle bir konuya girmek istemiyoruz. Fakat Hz. Peygamber’in mirasa konu olarak gösterilen mallarının bile ona Peygamber sıfatıyla alakalı olarak verildiği bilinmektedir. Zira fey ve humusun Peygaber’e ayetler çerçe- 242 İbn Sa’d, II, 315 243 Fahruddin er-Râzî, Tefsirü’l-Kebîr, çev., Komisyon, Ankara 1994, XVII, 409-410. Benzer tarzda değerlendirmeler için bkz., İbn Kesîr, Muhtasar Tefsir-i İbn Kesîr, thk., M. Ali es-Sâbûnî, Beyrut 1406/1986, II, 667 244 Kurtubi, XI, 78 245 Kurtubi, XI, 80 246 Ahmet Akbulut, Sahabe Devri Siyasi Olayları, s.113-114 Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 93 vesinde tahsis edildiğini görmemek için insanın ya gafil ya da kasıtlı hareket etmesi gerekmektedir. Hz. Ebû Bekir’in ‘Bize varis olunmaz’ şeklindeki rivayet ettiği hadisin münferit kaldığı ve bazı ayetlerle çeliştiği, zira bu ayetlere göre peygamberlerin de pekâlâ miras bırakabilecekleri iddasında bulunan Rafizîlere İbn Teymiyye bir takım cevaplar vermiştir. Ona göre bu ayetler247 hadisi nakzetmezler. Zira hadiste kast olunan miras, mal değil nübüvvet, ilim ve iktidardır. Hz. Ali veya Hz. Fâtıma miras talebini reddeden Hz. Ebû Bekir’e ‘sen öldüğünde kim sana varis olacak, senin çocukların sana varis oluyor da biz niye Peygamber”e varis olamıyoruz?’ demişlerdir. Bir kere bu rivayetin sıhhati kesin değildir. Kesin olsa bile bu rafizilerin iddialarını haklı çıkarmaz, zira diğer insanlarla Peygamber arasında pek çok fark vardır. Hz. Ebû Bekir, Hz. Fâtıma’nın babası gibi insanla kendi nefislerinden daha evla değildir. Ona zekat ve sadaka haram değildir vb. Allah, peygamberlerini diğer insanlardan bazı hususlarda ayırt etmiştir: miras bırakmamaları da bunlardan biridir.248 Peygamberler miras bırakmaz hadisi –rafizilerin iddalarının aksine münferit kalmamış, değişik sened zincirleriyle farklı tariklerden rivayet etilmiş meşhur bir hadistir.249 Rafizilere göre miras vermemekle Hz. Ebû Bekir, Fâtıma’ya zarar vermiştir. Bu iddia da doğru değildir. Zira Hz. Ebû Bekir, bu malları kendisi veya ailesi için kullanmamış, eskiden olduğu gibi sadaka olarak kullanılmasını sağlamıştır.250 ‘Fâtıma benden bir parçadır, onu üzen beni üzmüş olur…” hadisenin Hz. Ali’yi ikaz sadedinde varid olduğu hatırlanmalıdır… Bu tehdidin muhatabı Hz. Ebû Bekir değil Hz. Ali’dir.251 Hz. Fâtıma ve eşi ile Hz. Abbas’ın miras talepleri karşısında kendilerine hatırlatılan hadisi reddetmediği buna karşılık hadisin anlaşılması hususunda Hz. Ebû Bekir gibi düşünmedikleri için söz konusu taleplerini tekrarladıkları anlaşılmaktadır. Onlara göre Ebû Bekir’in rivayet ettiği hadisle Peygamberden kalan mirası temlik etmenin yolu kapanmışsa da diğer pey- 247 Meryem 19/ 5-6; Nisa 4/11 248 İbn Teymiyye, I, 233 249 İbn Teymiyye, I, 233-234 250 İbn Teymiyye, I, 234 251 İbn Teymiyye, I, 250-251 94 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma gamberler varis olmakla ilgili ayetler ve hadisin genel anlam ihtiva etmesi sebebiyle söz konusu emlakın tasarruf hakkının pekâlâ kendilerine verilebileceğini düşünerek mirasla ilgili isteklerini yinelemişlerdir. Esasen onların bu hususta yanlış düşünmediklerini de söyleyebiliriz. Zira yukarıda da işaret olunduğu üzere mirasa konu edilen arazilerin mülkiyeti üzerinde değilse bile tasarrufu konusunda Peygamber (sav) ve ondan sonraki halifeler yetkili görüldüğü için diledikleri şekilde tasarrufta bulunmuşlar, hatta Hz. Ömer ve Hz. Ali bu yetki doğrultusunda buraların bir kısmının tasarruf hakkını Âl-i Beyt’e vermişlerdir. VII- Hz. Fâtıma’nın Kendisine Mirastan Pay Vermeyen Hz. Ebû Bekir’e Küsmesi Meselesi Hz. Fâtıma’nın talep ettiği mirası vermeyen Hz. Ebû Bekir’e karşı nasıl bir tavır takındığı hususunda kaynaklarda değişik rivayetlere rastlanılmaktadır. Bazı rivayetlere göre peygamberlerin miras bırakmadığına dair hadis gerekçe gösterilerek kendisine miras verilmeyen Hz. Fâtıma bu sözü kabullenmiş, herhangi bir itirazda bulunmamıştır. Diğer taraftan Hz. Fâtıma’nın miras verilmemesi durumuna olumlu ya da olumsuz bir şekilde tepki vermediği, kendisine ilgili hadis hatırlatıldıktan sonra gerisin geri evine döndüğü ifade edilmektedir. Üçüncü bir rivayet grubuna göre ise Hz. Fâtıma miras verilmemesini kabullenememiş, Hz. Ebû Bekir’e küsmüş ve bir daha ölene kadar onunla konuşmamıştır. Yukarıdaki bir ve ikinci görüşü değerlendirmeye gerek duymuyoruz. Bazı kaynaklarda miras sebebiyle Hz. Fâtıma’nın Hz. Ebû Bekir’le irtibatını koparması, onunla bir daha konuşmaması hatta cenazesine gelmesine bile vasiyet ederek engel olmasıyla ilgili haberler üzerinde durmak istiyoruz. Ma’mer, Zühri, Urve, Aişe rivayetine göre istediği miras verilmeyince Hz. Fâtıma, Hz. Ebû Bekirden uzaklaşmış ve ölene kadar bu mal varlığı hususunda onunla bir daha konuşmamıştır.252 Hz. Fâtıma, Peygamber’in Medine’de tasadduk ettiği Fedek’i ve Hayber’in humusundan arta kalanı istiyordu. Hz. Aişe dedi ki Hz. Ebû Be- 252 Bkz. Taberî, II, 447-448 Tirmizi de hocalarından (seninle konuşmayacağım yani bu meselede) böyle naklediyor. Krş. Bkz., İbn Sa’d, II, 315; İbn Hacer, VI, 316, 322; İbn Kesîr, Bidaye, V, 285. İmam Şafi’ye göre hadisde geçen hicran hiç konuşmama şeklindedir, zira hicran kelimesinden önce fegadibe ibaresi tekiden geçmektedir. İbn Hacer, VI, 322 Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 95 kir şöyle söylemiştir: “Bize varis olunmaz, bizden kalanlar sadakadır. Bunlardan ancak Al-i Muhammed yerler, yediklerinden fazlası onlara verilmez. Yemin ederim ki ben Peygamber’in sadakaları hususunda onun zamanındaki tasarrfu değiştirmem.” Bu sözden sonra Hz. Ebû Bekir, Hz. Fâtıma’ya bunları vermedi. Hz. Fâtıma buna kızdı ve onu terketti ölene dek de onunla konuşmadı.253 Bu olay sebebiyle Fâtıma’nın Hz. Ebû Bekir ile konuşmadığına dair rivayetlerde yer alan kayıtlar, bazı kimseler tarafından ona küstü, ölene kadar bu küskünlük devam etti şeklinde anlaşılmıştır. Bununla birlikte rivayetlerde yer alan ve konuşmama, onu terk etme şeklinde ibarelerin küsmek ve terk etmek anlamına gelmediğini belirtenlerin yoğunlukta oldukları anlaşılmaktadır. Hz. Fâtıma’nın Hz. Ebû Bekir’i terki ve ölene kadar bir daha konuşmamasıyla ilgili olarak daha ziyade tercih edilen görüş, onun bu meselede yani miras konusunda Hz. Ebû Bekir ile bir daha konuşmadığı şeklindedir. Hz. Ebû Bekir’in gerekçe gösterdiği hadis-i şerif karşısında ikna olan Hz. Fâtıma bu meseleyi bir daha konuşma konusu yapmamıştır. Bu husutaki haberlerde ravilerin pek çoğunun ‘onu terk etti ve bir daha konuşmadı’ ibaresinden hemen sonra ‘bu konuda konuşmadı’ şeklinde bir kayda yer verdikleri görülmektedir. Hz. Fâtıma’nın Peygamber’in vefatının ve yeni halifenin iş başına gelişinin henüz ikinci gününde gerçekleşen miras talebi sonrasında Hz. Ebû Bekir ile bir daha bu konuyu konuşmadığına dair haberleri kabul etmekle birlikte onun halife ile mirasa dair sonraki günlerde de pek ala görüşmüş olabileceğini söyleyebiliriz. Kendisi görüşmese bile temsilcilerinin bu hususu tekrar gündeme getirdikleri anlaşılmaktadır. Ancak gerek kendisi gerekse temsilcilerinin bir daha konuşmadıkları mesele Peygamber’in terekesinin rakabesi yani mülkiyetinin taleb edilmesidir, yoksa onlar bu mirasın tasarruf hakkının kendilerine verilmesi için başka zamanlarda da halife ile görüşmüşlerdir. Buna dair pek çok rivayete rastlamak mümkündür, hatta söz konusu tasarruf hakkıyla ilgili müracat sadece Hz. Ebû Bekir ile sınırlı kalmamış, halefi Hz. Ömer nezdinde de sürdürülmüştür. Hz. Fâtıma’nın miras talebinin hiç de ummadığı şekilde reddedilmesi, sonrasında hiç değilse söz konusu mirasın tasarruf hakkının kendilerine verilmesi isteğinin de benzer şekilde halife tarafından kabul edilmemesine 253 İbn Hibban, XI, 153 96 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma gücendiğini söyleyebiliriz. Bunu söylerken en güçlü delilimiz pek çok hadis ve tarih kaynaklarında geçen ve Hz. Fâtıma’nın mirastan dolayı Ebû Bekir’e gücendiğini beliten haberler ile onun insani vasıflarıdır. Zira binbir hayal ile halifeye müracaat eden Hz. Fâtıma’nın hiç de aklına getirmediği şekilde halifenin huzurundan eli boş dönmesi onu üzmüş olmalıdır. Ancak bu üzüntü onun halife ile irtibatını tamamen kesmesine sebep olmuştur, onunla hiç konuşmamıştır denilecek boyuta vardırılmamıştır. Hz. Fâtıma kendisine gerekçe olarak sunulan hadise rağmen neden Hz. Ebû Bekir’e kızdı, ona gücendi? Hz. Ebû Bekir’in ileri sürdüğü gerekçeye rağmen Hz. Fâtıma’nın ona kızma sebebi onun bu husustaki farklı tevili ile alakalı olmalı. İbn Hacer’e göre “Hz. Fâtıma bu konuda umumu tahsis etmiştir. ‘Biz miras bırakmayız ifadesi geneli değil özeli ifade etmek için kullanılmıştır. Bu yasak arazinin mülkiyetiyle alakalı olup tasarrufunu kamsamamaktadır. Hz. Ebû Bekir ise bu ifadeden umumu anlamıştır.”254 Anlaşıldığı kadarıyla onun hicranı yani terki haram olan ayrılık şeklinde olmayıp karşılaşmamayı kast etmiştir. Zaten bu karşılaşmama kast ettiği dönem de çok kısa sürmüştür. Zira o, bu dönemde hem babasının hüznü hem de kendi hastalığıyla meşguldü.255 Hz. Ebû Bekir’in onların evine gidip rızalarını almaları da bu hicranın uzun sürmediğin göstermektedir.256 Hicran hangi şey için oldu? Bu sorunun cevabı rivayetin kendinde geçmektedir. Buna göre Hz. Fâtıma’nın terki Hz. Ebû Bekir’e karşı olmayıp ölene kadar bir daha miras lafını ağzına almaması şeklinde tecelli etmiştir.257 Hz. Fâtıma, Peygamber’den sonra sadece altı ay yaşadı, bu kadar kısa süre iki kişinin bir birinden hicranı gerçekleştirdi demek için çok kısadır. Özellikle de Hz. Fâtıma gibi birisinin içerisinde bulunduğu konumdaki için. Zira o, bu kısa süre zarfında yakalanmış olduğu ağır hastalıkla meşgul olduğu gibi babasının acısıyla da meşgul idi. Ayrıca o ehli beyt için evlerinde kalın emrine sıkı sıkıya bağlı bir kadın olarak öyle rast gele dışarı çıkmamaktaydı. Diğer taraftan Hz. Ebû Bekir’in kısa süren hilafeti esnasında devleti çok meşgul eden işlerle uğraşması da bu iki kişinin bir araya gelmelerine imkân vermemekteydi. 254 Semhûdî, III, 996; İbn Hacer, VI, 323 255 Semhûdî, III, 996. Benzer görüş için bkz., İbn Hacer, VI, 322-323 256 İbn Hacer, VI, 322-323 257 Bu doğrultudaki görüşler için bkz., Şaût, s.107 Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 97 İkisinin karşılaşıp da konuştuklarına dair hiçbir rivayet yoktur, yukarıdaki sebeplerle ikisi bir araya gelemedikleri için konuşamamışlar, Hz. Fâtıma evinde oturup kalmış, bu durum da bazı raviler tarafından hicran olark nitelendirilmiştir.258 “Onun hicranı Bekir ile karşılaşmama şeklinde olmuştur ki bu da haram olan hicran değildir. Haram olan hicran ise karşılaştıklarında birbirleriyle konuşmamaktır” şeklindeki görüşlere katılmak da mümkün değildir. Zira Peygamber’e en yakın bir kişi olarak bilinen bir kişiye karşı bir hicran söz konsudur, dolayısıyla burada mübah olan hicran bile doğru olmaz.259 Güya miras vermediği için Hz. Fâtıma Hz. Ebû Bekir’e kızmış, ona küsmüş ve bir daha konuşmamış, babasıyla görüşüp ona şikayet edene kadar bu tavrını sürdüreceğine dair yemin etmiştir. Hz. Fâtıma hiç böyle bir şey yapar mı? Hakime müracaat eden kişinin hakime kızması, ondan nefret etmesi övülecek bir davranış değildir. Aksine hâkimin hükmüne rıza göstermek övgüye değerdir.260 Hz. Fâtıma, Hz. Ebû Bekir ile karşılaşmamaya çalıştı, onunla bir araya gelmeye gayret gösterdi. Bu hicran haram olan küskünlük boyutunda gerçekleşmemiştir. Hadisi duymasına rağmen neden kırgınlığı devam ettirdi? Hz. Fâtıma hadisi umum anlamında yorumlamadı, tahsis edilebileceğini düşündü. Buranın mülkiyeti değilse bile tasarrufunun kendisine verilebileceğini düşündü. Bu da yapılmadığı için gücendi.261 Kızmak beşeri bir özelliktir ve kişi için nakısalık teşkil etmez. Nitekim rivayette geçtiği üzere Hz. Fâtıma da Hz. Ebû Bekir’e kızmıştır. Bu ne onun için ne de Hz. Ebû Bekir için bir nakısalıktır. Gerçek şu ki rivayetlerin hepsinde Hz. Fâtıma’nın Hz. Ebû Bekir’e kızdığından bahsedilir. Rivayetlerde ‘vecedet’ ibaresi geçmektedir. el-Gadab kelimesi hicran anlamına gelmemektedir. İbn Manzûr’un Tâcu’l-arûs’una göre vecedet kelimesi beş anlamda kullanılmaktadır: Tercih edilen görüşe göre ise buradaki ‘vecede’ kelimesi ‘el-Gadab’ anlamındadır. Oysa bu ravinin zannıdır. Ravi bu kanate Hz. Fâtıma’nın Hz. Ebû Bekir ile konuşmamasından hareketle varıyor. Esasen Hz. Fâtıma, miras hususunda acele etmiş, sonra pişmanlık duyduğu 258 Şaût, s.108. Fegadibet Fâtıma ev vecedet ala Ebi Bekir şeklindeki rivayetteki ifade mücerret bir zan ifadesidir. Ravi bu kanaate Hz. Fâtıma’nın Hz. Ebû Bekir ile konuşmamasından hareketle varıyor. Şaût, s.105 259 Şaût, s108-109 260 İbn Teymiyye, I, 247 261 Halil Ahmed Cuma, s.597, 2nd 98 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma için Hz. Ebû Bekir ile karşılaşmamaya çalışıyordu. Kendi kendine de kızmaktaydı; zira halifeden dünyalık namına bir talepte bulunmuştu, bunu bir türlü kabullenemiyordu. Hicran ravilerin zannına dayanmakta. Oysa onların birbirleriyle karşılaşıp da konuşmadıklarına dairbir bilgiye rastlanmamıştır. Hicran kelimesini küsüp bir köşeye çekilmek olarak nitelendirmek Hz. Fâtıma validemize yakıştırılamaz. Zira o böyle davranacak birisi değildir.262 VIII- Hz. Ebû Bekir İle Hz. Fâtıma’nın Konuşarak Helalleşmeleri Mirastan dolayı kısa süreli bir kırgınlık söz konusu olduysa da Hz. Fâtıma bunu uzun süre devam ettirmemiştir. Kendisini ziyaret etmek isteyen Halife Ebû Bekir’e izin vermiş, böylece Hz. Ebû Bekir’in onun kırgınlığını sona erdiren ve gönlünü kazanmasına vesile olan sözleri söylemesine fırsat vermiştir. Hz. Ebû Bekir gerek halife seçimi esnasında yaşanılan gerekse mirasla ilgili hususlardaki olup bitenleri açık yüreklilikle anlatmış, kendisi için Hz. Peygamber’in aile fertlerinin rızalarını kazanmanın halifelikden de önemli olduğunu vurgulamıştır. Böylece mesele tatlıya bağlanmış, Peygamber’in iki sevgilisi bir birlerinden razı olarak ayrılmışlardır.263 Hz. Ali de Hz. Fâtıma da Hz. Ebû Bekir’e biat etmiştir. Her ne kadar bazı rivayetlerde Hz. Ali’nin biatını geciktirdiği söylense de bu geciktirme öyle ta Hz. Fâtıma’nın vefatı sonrasına kadar sürmemiştir. Hz. Fâtıma’nın Hz. Ebû Bekir’e biat etmediğini söyleyen tek bir tarihçiye rastlanılmamasını bir tarafa aksine onun miras talep etmek üzere yaptığı müracaat bile Hz. Ebû Bekir’in halifeliğini benimsediğinin bir göstergesidir. Hadis ve tarih kaynaklarında yer alan Hz. Ebû Bekir’e herkes biat etti, sadece Sa’d b. Ubâde biat etmedi şeklindeki ifade de Hz. Fâtıma’nın da biat edenler arasında yer aldığının kanıtıdır. Zira Hz. Peygamber’in sevgili kızı Hz. Fâtıma biat etmeseydi bu durum görmezden gelinerek geçiştirilmez mutlaka Sa’d b. Ubâde de olduğu gibi onun için de biat etmediğine dair bir kayıt düşülürdü. Benzer şekilde Hz. Ali de kısa sürele bir gecikmeden sonra Hz. Ebû Bekir’e biat etmiştir. Hz. Ali’nin halifeliği boyunca Hz. Ebû Bekir’in yanın- 262 Şaût, s.108-109 263 İbn Sa’d, VIII, 28; İbn Kesîr, es-Siretü’n-Nebeviyye, II, 514; İbn Hacer, VI, 139; Zehebî, Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ, II, 121; Semhûdî, III, 996; Şaût, s.109 Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 99 da yer alması, mürtedlerle savaşta onunla Zu’l-Kassa seferine çıkması, arkasında namaz kılması, vb. hususlar da buna delil olarak gösterilebilir.264 Bazıları onun kocasını daha ehil gördüğü için Hz. Ebû Bekir’e biat etmediğini söylemektedirler. Oysa kaynakların hepsinde geçtiği üzere Hz. Fâtıma Hz. Ebû Bekir’den mirasını talep etmiştir. Şayet Hz. Ebû Bekir’in hilafetini kabul etmemiş olsaydı ondan böyle birtalepte bulunmazdı.265 IX- Hz. Fâtıma’nın Vefatı ve Mirasla İlgisi Kaynaklarda Hz. Fâtıma’nın vefatından Hz. Ebû Bekir’in haberdar edilmemesini vasiyet ettiğine dair rivayetler rastlanılmakta, özellikle bazı şii müellifler bunu miras meselesiyle ilişkilendirmektedirler. Bunlara göre mirastan dolayı Hz. Ebû Bekir’e küsen Hz. Fâtıma bu küskünlüğünü ölene kadar devam ettirdiği gibi cenazesine gelmesine mani olmak suretiyle öldükten sonraya da taşımıştır. Diğer taraftan Hz. Fâtıma’nın vefatının Ebû Bekir’den gizlenmesi, cenazesine onun iştirak etmesinin engellenmesi yönünde herhangi bir vasiyetinin olmadığını söyleyen müelliflein çoğunlukta oldukları anlaşılmaktadır. Hz. Ebû Bekir’in cenazede bulunduğu rivayetlerine aşağıda değinilecektir, ancak şunu ifate etmek gerekir ki, onun bu cenazede bulunmaması Fâtıma’nın vasiyetinden dolayı olmayıp tesettür hususundaki titizliğiyle alakalıdır. Yoksa Hz. Fâtıma özellikle onun gelmemesi için bir vasiyette bulunmuş değildir. Aksine rivayetler, Hz. Fâtıma’nın cenazesinden haberdar olan Hz. Ebû Bekir’in cenaze namazına katıldığı, hatta bazı rivayetlere göre bizzat namazı kıldırdığını göstermektedir. Dolayısıyla cenaze üzerinden siyaset yapmak ve böylece Hz. Fâtıma ile Hz. Ebû Bekir’in küskünlüklerini kıyamete taşımak isteyenlerin görüşlerinin doğru olmadığı anlaşılmaktadır. Diğer taraftan yine aşağıdaki rivayetlerden de anlaşılacağı üzere tesettürdeki hassasiyetinden dolayı yıkanıp kefenlenmeyi uygun görmeyen Hz. Fâtıma’nın ölmeden önce gusül aldığı ve entaresini kefen olarak kullanılması vasiyetinde bulunduğu da anlaşılmaktaysa da bu rivayetlerin tutarlı olmadıklarını söyleyebiliriz. İbn Şebbe’nin, Ebû Gassân’dan naklettiği rivayetine göre Hz. Fâtıma’nın kabri evindeydi. Burası daha sonra Ömer b. Abdülaziz tarafın- 264 İbn Kesîr, Bidaye, V, 24; Şaût, s.110 265 Şaût, s.114 100 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma dan mescide dâhil edildi. İbn Şebbe, Ebû Gassan’ın bir kitabını bulduğunu ve onda anlatıldığına göre Hz. Fâtıma’’nın cenazesine yapılan muamele tıpkı babasına yapılan gibi olmuştur. Evine defnolunmuş, vefat ettiği esnada üzerinde yattığı yatak geri çekilerek altı kazılmış ve oraya defnedilmiştir. Gece defnolunmuş, bundan dolayı da pek çok kimsenin haberi olmamıştır.266 İbn Şebbe, Ebû Râfi’nin şöyle söylediğini nakletmiştir: “Hz. Fâtıma’ vefatından kısa süre önce kocasından gusül için su istemiş, öncekilerden daha itinalı bir şekilde gusül almış, temiz elbiselerini giydikten sonra yatağının evin ortasına serilmesini istemiştir. Yatağında kıbleye doğru uzanarak yatmış, elini yanağının altına koymuştur. Kocasına ölmek üzere olduğunu söyledikten sonra gusül aldığı için vefatından sonra kimsenin kendisini yıkamasına, dolayısıyla da kendisini görmesine gerek kalmadığını ifade etmiştir. Raviye göre o, bu şekilde vefat etmiş, Hz. Ali guslettirmeden onu defnetmiştir.267 Amâre b. Muhâcir, Ümmü Cafer’den şöyle rivayet etti: Hz. Fâtıma, Esma’ya “Ya Esma! Ben kadınlara yapılan işlemi çirkin görüyorum. Ölen kadının bedeninden elbisesi çıkartılıyor” dedi. Esma ona Habeşlilerin ülkesinde gördüğü bir uygulamadan bahsetti: Bir örtü getirtti, onu ikiye katladı. Onun üzerine bir elbise attı. Hz. Fâtıma bunu beğendi. Böylece kefenlenme noktasında kadınla erkek birbirinden ayrılabilirdi. Hz. Fâtıma “öldüğümde beni sen ve Hz. Ali yıkayın. Başka kimse de olmasın” dedi. Vefatından sonra yıkanması esnasında Aişe de içeri girmek istediyse de alınmadı. Ebû Bekir devreye girdi, ancak ona da Hz. Fâtıma’nın vasiyeti hatırlatıldı. Hz. Ali ve Esma onu yıkadılar. Hz. Fâtıma’nın bu vasiyeti Hz. Ali’ye de yaptığına dair bilgiler vardır. İbn Abdilberr’e göre yukarıdaki rivayetten hareketle İslamiyette naşını kadınlardan gizleyen ilk kadının Hz. Fâtıma olduğunu ifade etmektedir. Gece defnolmuştur.268 Daha kabule şayan rivayetlere göre ve şeran da olması gerektiği üzere Hz. Fâtıma ölmeden önce cenazesinin Hz. Ali ile beraber Hz. Ebû Bekir’in karısı Esma bnt. Umeys tarafından yıkanıp kefenlenmesini vasiyet etmiştir. Bu vasiyet gereği Hz. Ali ile Esma bnt. Umeys onu yıkayıp kefen- 266 Semhûdî, III, 903 267 Semhûdî, III, 903 268 Gece defnolunmayı ve Hz. Ebû Bekir’e haber verilmemesini istemesi onun tesettürdeki aşırı hassasiyeti ile ilgilidir. Zehebî, Nübela, II, 127, 129; Semhûdî, III, 905; Şaût, s.114 Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 101 lemişlerdir. Nitekim İbn Şebbe, Esma bnt. Umeys’den şöyle bir rivayet nakletmektedir. “Ben ve Hz. Ali, Hz. Fâtıma’’yı yıkadık”. Beyhaki ise hasen bir senetle Esma bnt. Umeys’den Hz. Fâtıma’nın kendisini yıkamaları için Hz. Ali ile Esma’ya vasiyette bulunduğunu rivayet etmektedir. Vasiyet gereği onlar da Hz. Fâtıma’yı yıkamışlardır.269 İbn Şebbe’ye göre “Hz. Fâtıma’nın vefatını Ebû Bekir’in duymaması nasıl söz konusu olabilir ki! Karısı, Hz. Fâtıma’nın cenazesiyle meşgul olacak, hatta bu konuda kenidisine vasiyette bulunulacak ama kocasının bütün bunlardan haberi olmayacak bu mümkün değildir.”270 İbn Hacer cenazeye Ebû Bekir’in çağırılmamasıyla ilgili rivayetleri şu şekilde değerlendirmektedir: “Hz. Ebû Bekir, Hz. Ali’nin kendisini cenazeye çağırmasını beklemiş, Hz. Ali ise çağrıya gerek kalmadan Hz. Ebû Bekir’in geleceğini düşünmüş, bu sebeple de bir davette bulunmamıştır. Yoksa Hz. Ali’nin bu hususta herhangi bir kastından bahsedilemez. Öyle olsa Esma’nın cenazenin techizinde bulunmasına da izin vermezdi.” İbn Şebbe, Beyhakî ve İbn Münzir’in Esma’nın rivayetinde bahsedildiği üzere “Ben ve Hz. Ali Hz. Fâtıma’yı yıkadık” rivayeti Hz. Fâtıma’nın guslünü kendisi aldı onun için de gusledilmeden defnolundu rivayetini çürüttüğüne dair görüşlerini nakletmiştir. Ahmed b. Hanbel de sonki rivayeti benimseyip naklederken İbnü’l-Cevzi kendi guslünü aldığı şeklindeki rivayeti mevdûat arasında zikretmiştir. İbn Şebbe kendi görüşünü ise şöyle ifade etmektedir: “Ben (İbn Şebbe) derim ki Esma’nın hadisi en tercihe şayan olandır. Mutlak olan şudur ki ölü yıkanmalıdır. Hz. Ebû Bekir’in Hz. Fâtıma’nın vefatından haberdar olmadığı şeklindeki bilgiler sahih hadis kaynaklarında yer almaz. Rivayetlerde sadece Hz. Ali’nin onu defnettiği ve Hz. Ebû Bekir’e haber vermediği ifade edilir.271 İbn Abbas’a göre Hz. Fâtıma’nın cenaze namazını Hz. Ali, Şa’bî ve İbrahim’e göre ise Hz. Ebû Bekir kıldırmıştır.272 Zehebî diyor ki Hz. Fâtıma’nın defni hususunda en sağlam sözü Vâkıdî söylemiştir. Vâkıdî’nin söylediğine göre Hz. Fâtıma’nın namazınıAbbas kıldırmış, mezara ise Abbas, Hz. Ali ve Fadl indirmiştir.273 269 Zehebî, Nübela, II, 129; Semhûdî, III, 903 270 Semhûdî, III, 904-905 271 Taberî, II, 447-448; Semhûdî, III, 904, 995 272 İbnü’l-Cevzî, Muntazam, IV, 96; İbn Hacer, VIII, 105 273 Zehebî, II, 127 102 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Hz. Ali’nin Hz. Fâtıma’nın vefatını Hz. Ebû Bekir’e bildirmediğine dair rivayetler vardır. Doğrusu Hz. Ali’nin konumunu takdir etmemiz gerekir. Zira meşguliyetinden dolayı onun vefatını bizzat kendisi bildiremezdi. Hz. Ebû Bekir’in cenazeden haberdan olmadığı veya cenaze namazına gelmediği şeklinde söylenilenler varsa da bu hususta kati bir delil yoktur. Aksine rivayetler daha sahihtir. Zira bazı rivayetlerde Hz. Ebû Bekir’in karısı Esma bnt. Umeys’in Hz. Fâtıma’nın cenazesinin yıkanmasına iştirak ettiği belirtilmektedir. Bir kadının kocasının bilgisi ve izni olmadan böyle bir şey yapması mümkün müdür?274 Öyle anlaşılıyor ki Hz. Fâtıma’nın gece defni onun tesettürdeki hassasiyetindendir. Hz. Ali onun bu hassasiyetini bildiği için gece defnolunmasını sağladı. Hz. Fâtıma’nın gece defnolunma ve kimseye haber verilmemesi şeklinde vasiyette bulunduğu nasıl idda edilebilir, bunu ancak cahiller söyleyebilir. Bir Müslümanın bir Müslümana duası, namazı fazlasıyla ulaşacak bir hayırdır. Faziletli bir insanın üzerine şer birisinin duası ve namazı bir zarar vermez. Bir münafık üzerine dua ve namaz da faziletli birinsana zarar vermez, nitekim Peygamber münafık olduğunu bildiği şahısların sahâbe tarafından cenaze namazlarının kılınmasına engel olmamıştır. Dolayısıyla böyle bir rivayetle Hz. Fâtıma asla övülmüş olamaz. Kaldı ki bir kişi böyle bir vasiyette bulunmuş olsa bile bu vasiyete uyulmaz, zira böylece lehine olacak bir durum söz konusu hale gelir, pek çok kimsenin duası ve namaz kılması ölünün menfatine olacağından vasiyetine uyulmaz.275 Değerlendirme Rivayetlerin işaret ettiğinden şöyle bir sonuca ulaşmak mümkündür: Miras hususunda Al-i Beyt ile Hz. Ebû Bekir arasında bir talep ve red gerçekleşmiştir. Ancak bu anlaşmazlık hangi hususta olmuştur? Miras ve taksimi mi yoksa sadakaların tasarruf hakkı mı? Anlaşmazlık mirastan ziyade bunların yönetimi hususunda olmuştur. Nitekim Buhârî şu rivayeti nakletmektedir: “Resulullah ne bir dirhem ve dinar, ne de bir köle veya cariye miras bırakmadı. Ancak o, bindiği beyaz binitini, silahını bir de yolda kalmışlar için tahsis ettiği sadakasını bıraktı.”276 274 Şaût, s.113 275 İbn Teymiyye, I, 248-249 276 İbn Kesîr, Siret, 508-509. Ayrıca bkz., Şaût, s.113-114 Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 103 Hz. Ebû Bekir umum ifade ettiğini düşündüğü “Peygamberler miras bırakmazlar” hadisinden hareketle içtihadi bir karar vermiştir. Hz. Ömer’in yaptıkları da bunun içtihadi bir davranış olduğunu teyid eder. Hz. Ebû Bekir nassın sarih anlamına tutunmakla garipsenemez. O böyle yapmakla malların miras olabileceği yönündeki düşünceleri izale etmek istemiştir. 277 Hz. Fâtıma asla Sıddike kızmamıştır, küsmemiştir. Al-i Beyt ile Hz. Ebû Bekir arasındaki ihtilaf miras kendisiyle alakalı olmayıp tasarrufuyla ilgilidir. Hz. Fâtıma miras hususunda acelecilik etmiş, sonra da pişman olmuştur. Bu pişmanlıkla bir süre köşesine çekilmiş, bu da hicran olarak değerlendirilmiştir.278 Rasûl-i Ekrem, arkasından miras bırakmamakla, kötü düşünceli insanların çeşitli töhmetlerinden uzak kalmıştır. Böylece, ‘Muhammed ölüp gitti ama topladığı pek çok malı sülalesine bıraktı” şeklinde dedikoduların önünü kesmiştir. Malının tamamını vakfetmekle Peygamber bu tür karalamaların önüne geçmek istemiştir.279 Miras meselesindeki tavrı Hz. Ebû Bekir’in Peygamber’e itaat ve sünnete bağlılık noktasında ne kadar hassas olduğunu göstermektedir. Bu olayda Hz. Ebû Bekir’in Hz. Fâtıma’yı üzdüğü akla gelebilirse de o bütün bunları kendi menfati için değil Allah ve Rasûlüne bağlılılığından dolayı yapmıştır. Aynı şekilde sadakalar üzerinde hak sahibi olan kimselere bu hakları ulaştırmak için yapmıştır. Hz. Ali, Hz. Fâtıma üzerine evlenmeyi kendi nefsi için gerçekleştirmek istediği halde eleştirilmezken mirası sırf Allah rızası için Hz. Fâtıma’ya vermeyen Hz. Ebû Bekir nasıl eleştirilebilir?280 Esasen Hz. Fâtıma’yı Rasûlullah’ın vefatından sonra miras derdine düşmüş bir vâris gibi gösteren rivayetler, onun Hz. Ebû Bekir’in hilâfetine olan itirazının da bir mesnedi yapılmak istenmektedir. Babasından kalan mirası alamayan Hz. Fâtıma’nın ashabı toplayarak onların huzurunda uzun bir konuşma yaptığı, Kur’ân-ı Kerîm’deki miras âyetlerini okuyup halifeyi onlara şikâyet ettiği, kendisine yardımcı olmadıkları için de sitemde bulunduğu, bunun üzerine Hz. Ebû Bekir’in Rasûlullah’a olan bağlılığını dile getirerek peygamberlerin miras bırakmayacaklarına dair hadisi ondan bizzat duyduğunu belirttiği, buna karşılık Hz. Fâtıma’nın peygamberlerin miras 277 Şaût, s. 113 278 Şaût, s.116 279 İbn Teymiyye, I, 233. Ayrıca bkz., Sami Şahin, s.52 280 İbn Teymiyye, I, 251 104 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma bıraktığına dair âyetler281okuyarak ona itiraz ettiği yolunda Şîa kaynaklarında yer alan rivayetin de282 aynı maksatla uydurulduğu bellidir. Ayrıca Hz. Ali’nin halife olduktan sonra Fedek’in statüsünü ilk üç halife dönemindeki şekliyle devam ettirmesi Hz. Ebû Bekir’in isabetli hüküm verdiğini göstermeye yeterlidir.283 281 Neml 27/16; Fâtır 35/32 282 Muhsin el-Emin, A’yânu’ş-Şia, Beyrut 1403/1983, I, 315-318 283 Hüseyin Algül, “Fedek”, DİA, İstanbul 1995, XII, 294 HZ. EBUBEKİR’E BİAT BAĞLAMINDA HZ. ÖMER’İN, HZ. FATIMA’NIN EVİNİ YAKTIĞI İDDİASI Prof. Dr. Ali AKSU* Hz. Fâtıma'yı alet etmek suretiyle Hz. Ömer'i karalamak için uydurulan ve bazı kaynaklarda farklı şekillerde zikredilen bir iddiaya göre Hz. Fâtıma ve eşi Hz. Ali, Hz. Ebû Bekir'e biat etmeyip evlerine çekilmişlerdir. Evde muhacirlerden başkaları da bulunmaktadır. Hz. Ömer onları Hz. Ebu Bekir’e biat etmedikleri takdirde evlerini yakmakla tehdit etmiş, evlerini basıp kapıyı kırmış, içeri girdiği sırada kapı ile duvar arasına sıkışan Hz. Fâtıma'nın kaburgaları kırılmıştır; bu sırada Hz. Fâtıma hamiledir ve çocuğu Muhsin veya Muhassin'i düşürmüştür. İddianın kısaca özeti bu şekildedir. Şimdi tebliğimizde biz önce Ehl-i Sünnet, sonra da Şiî kaynaklarında olayın nasıl geçtiğini verecek ve arkasından değerlendirmesi ile tebliğimi bitireceğim. A-Sünnî Kaynaklarına Göre Hz. Ömer’in Hz. Fâtıma’nın Evini Yakması Olayı Sünnî kaynaklarda söz konusu olay bazı yazarlar tarafından eserlerinde zikredilmektedir. Bunları sırasıyla şu şekilde verebiliriz: 1- İbn Ebu Şeybe (ö.159-235) Ehli Sünnetin meşhur muhaddislerinden İbn Ebu Şeybe284, el- Musannef adlı eserinde olayla ilgili şu bilgileri aktarmaktadır: “Resulullah’tan sonra halk Ebu Bekir’e biat ettiği sırada Ali ve Zübeyr Fâtıma’nın evinde oturup konu hakkında istişarelerde bulunmaktaydılar. Bunu duyan Ömer, Fâtıma’nın yanına gelerek dedi ki: “Ey Allah Resulünün kızı! Vallahi insanlar arasında bize en sevgili kişi babandır. Babandan sonra ise bize en sevgili kişi * Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, İslam Tarihi Öğretim Üyesi. 284 Hakkında detaylı bilgi için bkz., Ali Yardım, “İbn Ebû Şeybe, Ebu Bekir”, DİA., İstanbul 1999, XIX, 442-443. 106 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma sensin. Allah’a yemin ederim ki bu sevgi, bu kişilerin senin evinde bir araya gelerek toplandıkları sırada evini ateşe vermeleri için emir vermeme engel değildir! Hz. Ömer bunları söyleyip gittikten sonra Ali ve Zübeyr, Fâtıma’nın yanına geldiler. Fâtıma, Ali ve Zübeyr’e hitaben şöyle söyledi: “Biliyor musunuz? Ömer buraya gelerek “Eğer siz, bir daha burada bir araya gelecek olursanız siz içinde olduğunuz sırada evi yakacağına Allah’a yemin edip gitti”. Allah’a yemin ederim ki! Yemin ettiği şeyi yerine getirecektir!”285 . 2. Belazürî (ö.279/892) Meşhur İslam tarihçisi Ahmed b. Yahya b. Câbir el-Belâzürî286 ise Ensabü’l-Eşraf adlı kitabında bu konuyla ilgili rivayeti şu şekildedir: “Ebu Bekir, Aliye biat etmesi için birini gönderdi, ama Ali ona biat etmedi. Sonra Ömer fetile (ateş yakmak, tutuşturmak için kullanılan bir şey) ile birlikte Fâtıma’nın kapısına dayandı. Kapının önünde Fâtıma ile karşılaştı. Fâtıma, Ömer’e: “Ey Hattabın oğlu! Evimi yakmak mı istiyorsun? dedi. Ömer de: “Evet, bu babanın gönderildiği şeye yardımcı olacaktır. Ali çıktı ve biat etti”. Hatta rivayetin devamında Hz. Ali’nin “Kur’an’ın cem edilmesine kadar biate çıkmayacaktım” dediği de belirtilmektedir. İlginçtir Şiî müellifler bu rivayeti aktarırken rivayette Hz. Ali’nin, dışarı çıkıp Hz. Ömer’e biat ettiği belirtilmesine rağmen kaynaklarında bu ibareye hiç yer vermemektedirler.287 3- İbn Kuteybe (ö.276/889) Ehli Sünnetin çok meşhur tarihçilerinden ve ediplerinden olan Abdullah b. Müslim İbn Kuteybe288 konuyla ilgili kendisine nispet edilen289 elİmame ve’s-Siyase kitabında ise konuyu şu şekilde aktarmaktadır: “Ebu 285 İbn-i Ebi Şeybe, el- Musannef, Dâru’l- Fikir, 1989, VIII, 572. Kenzul- Ummal’de geçen rivayette evi yakma yerine kapıyı yakma geçmektedir. Bkz. Alaüddin Ali el- Muttaki, Kenzul’l- Ummal, Ürdün 2005, I, 681. 286 Hakkında detaylı bilgi için bkz., Abdülaziz ed-Dûrî, Bahsün fî neş’eti ilmi’t-Tarih inde’l-Arab, Beyrut 1960, s. 48-51; Mustafa Fayda, “Belâzürî”, DİA., İstanbul 1992, V, 392-393. 287 Belazüri, Ensab, I, 586. 288 İbn Kuteybe hakkında detaylı bilgi için bkz., Hüseyin Yazıcı, “İbn Kuteybe”, DİA., İstanbul 1999, XX, 145-149. 289 el-İmâme ve’s-Siyâse’nin İbn Kuteybe’ye ait olmadığı ileri hususunda genel bir kanaat oluşmuştur. Konuyla ilgili bkz., Bkz. M. Bahaüddin Varol, “el-İmame ve’sSiyase” İsimli Eserin Müellifi İbn Kuteybe’midir?” http://www.islamiarastirmalar.com/upload/pdf/e36666e1f3c7fb8.pdf; Yazıcı, “İbn Kuteybe”, DİA., XX-145-149. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 107 Bekir, kendisine biat etmeyip Ali’nin evinde toplananları aramaya koyulmuş ve Ömer’i bu iş için onların peşi sıra göndermişti. Ömer, onlar Ali’nin evinde olduğu sırada oraya gelerek dışarı çıkmaları için bağırdı. Ancak onlar dışarı çıkmaktan kaçındı. Bunun üzerine Ömer odun getirmelerini isteyerek şöyle dedi: “Ömer’in canı elinde olana yemin olsun ki dışarı çıkın yoksa içindekilerle birlikte ateşe vereceğim!”. Birisi “Ey Ebu Hafs! (Hz. Ömer’i kastediyor) Peygamberin kızı Fâtıma da buradadır” dedi. Ömer: “ O da olsa fark etmez” dedi. Daha sonra Ömer bir grupla birlikte Fâtıma’nın evinin önüne gelerek kapıyı çaldı. Fâtıma onların seslerini duyunca en yüksek sesle Ey babacığım! Ey Resulullah! Senden sonra Hattab’ın oğlu (Ömer) ve Ebu Kuhafe’nin oğlu (Ebu Bekir) ne kadar da kötü davranıyor! diye feryat etti. Fâtıma’nın bu feryadını ve ağlama sesini duyan topluluk bu işten vazgeçip ayrıldılar. Ancak Ömer ve başka bir topluluk orada kaldı. Sonra Ali’yi dışarı çıkarıp Ebu Bekir’in yanına götürerek biat et dediler. Ali, “Eğer biat etmesem ne olacak? dedi. Bunun üzerine kendisinden başka ilah olmayan Allah’a and olsun ki boynunu vuracağız” dediler”290 . 4- Taberi (ö.310/923) Ehli Sünnetin önemli âlimlerinden ve tarihçilerinden Muhammed b. Cerir et-Taberi291, meşhur İslam tarih kitabı Tarihu’l-Ümem ve’lMülûk’unda Hz. Fâtıma’nın evine karşı yapıldığı iddia edilen olayla ilgili şu bilgileri vermektedir: “Ömer bin Hattab, Ali’nin evine geldiğinde Talha, Zübeyr ve muhacirden bir grup da orada idi. Ömer, onlara hitaben şöyle söyledi: “Allah’a and olsun ki ya dışarı çıkıp biat edersiniz ya da evi yakarım! O sırada Zübeyr elinde kılıcıyla dışarı çıktı. Ansızın ayağı kayarak elinden kılıcı yere düştü. Oradakiler ona saldırarak onu tuttular”292 . Taberî konuyla bu rivayetin hemen arkasından Hz. Ebu Bekir ve Hz. Ömer’in, Hz. Ali ile Zübeyr’in biatten geri kaldıklarını öğrendiklerinde hemen o ikisinin yanına gittiklerini (nerede olduklarını belirtmiyor) ve isteseler de istemeseler de biat etmeleri gerektiğini söylemeleri üzerine onların da biat ettiklerini belirtmektedir. Zübeyr’in kılıcı için de onun alınmasını ve ta- 290 İbn Kuteybe, el-İmame ve’s-Siyase, thk. Taha Muhammed ez-Zeynî, by tr, I, 19-20. 291 Hakkında detaylı bilgi için bkz., Mustafa Fayda, “Taberî, Muhammed b. Cerîr”, DİA., İstanbul 2010, XXXIX, 314-318. 292 Taberî, Tarihu’l-Ümem ve’l-Mülûk, thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim, Kahire ty., III, 202. 108 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma şa vurulmasını emretmektedir.293 Taberî burada Fâtıma’nın evinden değil Ali’nin evinden ibaresini kullanmaktadır. Ayrıca Şia’nın belirttiği gibi Fâtıma’ya saldırısından, çocuğunu düşürmesinden hatta Fâtıma’nın adından dahi bahsetmemektedir. Burada velev ki Hz. Ömer’in sert tavrı kabul edilse bile bunun sadece Hz. Fâtıma ya da Hz. Ali ile alakasının olmadığını söyleyebiliriz. Çünkü rivayette Hz. Ali’nin evinde Zübeyr ve muhacirûndan bazılarının bulunduğundan bahsedilmektedir. Bu tamamen siyasi bir olaydır. Buradan Hz. Ebu Bekir’e tehdit ve zorla biat alındığı gösterilmeye çalışılmaktadır ki bu doğru değildir. Çünkü bu şekilde alınan bir biatin bir değerinin olmayacağı hepimizin malumudur. Kaldı ki Sa’d b. Ubâde Hz. Ebu Bekir’e biat etmemiştir ve herhangi bir zorlamada yapılmamıştır. Taberî, söz konusu eserine aldığı tüm rivayetlerin sağlam olduğu iddiasında değildir. Hatta daha da ileri giderek o söz konusu eserine aldığı rivayetlerde kendisinden önceki Şiî tarihçilerden yararlanmış ve belki de bu yüzden kitabına geçmişteki bazı kişilerle ilgili olarak “Bu kitabımda zikrettiğim haberlerden bir kısmını, okuyucusu doğru ve gerçek bulmayabilir veya çirkin sayabilir, onlar bilsinler ki, bu haberler tarafımızdan uydurulmuş değildir. Bazı nakilciler bu haberleri bizlere ulaştırdılar. Bu haberler, bize nasıl nakledilmiş ise, biz de aynı şekilde sonrakilere naklettik….” Açıklamasıyla başlamıştır. 5- İbn Abd Rabbih (ö. 328/940) İbn Abd Rabbih, el-Ikdü’l Ferîd isimli kitabında Hz. Ebu Bekir’in halife seçilmesi olayına Hz. Ebu Bekir’e biat etmekten kimlerin kaçındığı konusunu bir başlık altında vererek şunları ifade etmektedir: “Ali, Abbas ve Zübeyr, Fâtıma’nın evinde oturmuştu. Ebu Bekir, Ömer’i onlara göndererek dışarı çıkmamaları halinde onlarla savaşmasını istedi. Ömer İbn Hattab, evi yakmak için bir miktar ateşle birlikte Fâtıma’nın evinin yolunu tuttu. Evin önünde Fâtıma ile karşılaştı. Fâtıma ona: Ey Hattab’ın oğlu! Evimizi yakmaya mı geldin? dedi. Ömer: “Evet, yakacağım”. Ya da siz de ümmetin katıldığına olduğuna dâhil olursunuz (yani biat edersiniz)” dedi. Arkasından Ali evden çıktı ve Ebu Bekir’e biat etti”.294 293 Taberi, III, 203. 294 İbn Abdirabbih, el-Ikdülferid, thk. Abdülmuhayyer et-Terhînî, Beyrut 1983, V, 13. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 109 6- Ebu Ubeyd Kasım b. Sellâm (ö. 224/839) Şu ana kadar zikrettiğimiz kaynaklar olayı bu bağlamda zikretmektedirler. Ebu Ubeyd Kasım b. Sellâm gibi diğer müellifler ise konuyu doğrudan değil de dolaylı bir şekilde ele almaktadırlar. Ebu Ubeyd, Ehli Sünnet fakihleri tarafından güvenilir bir kitap olan el-Emval kitabında konuyla ilgili olarak şunları belirtmektedir: “Abdurrahman bin Afv, şöyle demekte: “Ebu Bekir hastalandığında ziyareti için evine gittim. Aramızda geçen uzun konuşmaların ardından şöyle söyledi: “Keşke yaptığım şeylerden üç tanesini yapmasaydım. O üç şey şunlardır: Keşke Fâtıma’nın evinin hürmet perdesini yırtmasaydım ve onu kendi haline bıraksaydım. Savaş için kapalı olsaydı bile”. Hz. Ebû Bekir’in halifelik döneminde yapmış olduğu bazı davranışlarından dolayı pişmanlık duyduğu; gerçekleştiremediği bazı durumlar için hayıflandığına dair Şîa ve Ehl-i Sünnet kaynaklarında bazı rivayetlere rastlanmaktadır. 7-Şehristânî (231/845) İbrahim b. Seyyâr en-Nezzâm, el-Milel ve’n-Nihal adlı eserinde konuyla ilgili şu bilgileri sunmaktadır: “Ömer, biat günü Fâtıma’nın karnına vurdu! Ömer’in bu saldırısı sonucu adını Muhsin koydukları karnındaki çocuğunu düşürdü!” Ömer, Biat günü Fâtıma'nın karnına öyle sert vurdu ki karnındaki bebeğini düşürmesine neden oldu. Bir yandan da şöyle bağırıyordu: "Evini içindekilerle birlikte yakın!" O anda evde Ali, Fâtıma, Hasan ve Hüseyin'den başkası yoktu295 . B-Şiî Kaynaklarına Göre Hz. Ömer’in Hz. Fâtıma’nın Evini Yakması Olayı Şii kaynaklarına göre olay özetle şu şekilde verilmektedir: İnsanlar, Hz. Ebu Bekir’e biat ettiklerinde Hz. Ali, Hz. Fâtıma, Hz. Zübeyr ve onlarla birlikte bazı kişiler biat etmediler ve Hz. Fâtıma’nın evinde toplandılar. Hz. Ömer, onları çıkarmak için yeğeni Kunfuz’u gönderdi. Eğer evden çıkmazlarsa evin kapısına odun yığacağını ve evin ateşe verileceğini onlara bildirmesini söyledi. Kunfuz, Hz. Ali’yi biat etmesi için halifenin yanına gelmesi konusunda ısrarla davet etti ancak Hz. Ali gelmedi. Bunun üzerine Hz. 295 İbrahim b. Seyyâr en-Nezzâm Şehristânî, el-Milel ve’n-Nihâl, I, 57. 110 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Ömer, bir topluluk ile Hz. Ali’nin evine kadar gitti. Hz. Ali dışarı çıkmadı, onun yerine eşi Hz. Fâtıma çıktı. Hz. Ömer, Hz. Fâtıma’ya şöyle dedi: “Ey Resulullah’ın kızı Fâtıma! Evine sığınanları oradan çıkart. Onlar da diğer Müslümanların biat ettikleri gibi Ebu Bekir’e biat etsinler. Yoksa Allah’a yemin olsun ki onları içlerinde bulunduğu ev ile birlikte yakarım”. Olayın büyümesi üzerine rivayetlere göre Hz. Ebu Bekir de olay yerine geldi. Hz. Ali’nin sertlik ve cesaretini bilen, onun kılıcı ile birlikte evinden çıkmasından korkan Hz. Ebu Bekir, Kunfuz’a şöyle dedi: “Eğer çıkmazsa zorla evine gir. Bu da olmazsa evlerini ateşe verin”. Ardından Kunfuz ve beraberindekiler izin almaksızın Ali’nin evine girdiler. Hz. Ali elini kılıcına uzattı. Onlar daha erken davrandılar ve ellerine kılıçlarını aldılar. O esnada Hz. Ali’nin yanında pek çok kişi vardı. Buna rağmen Ali’yi tuttular ve boynuna bir ip geçirdiler. Hz. Fâtıma, eşi Hz. Ali ile diğerlerinin arasına girdi. Kunfuz, Hz. Fâtıma’nın pazısına bir kamçı vurdu. Onun pazısında bir iz kaldı. Hz. Ebu Bekir, Kunfuz’a Hz. Fâtıma’ya vurmasını ve evinin eşiğinde sıkıştırmasını emretti. Kunfuz da denileni yaptı ve Hz. Fâtıma’yı iteleyerek kaburga kemiğini kırdı. Ayrıca Hz. Fâtıma kapıda sıkıştırıldığı için Muhsin veya Muhassin adındaki çocuğunu da düşürdü. Hz. Fâtıma vefat edinceye kadar yatakta yattı ve bu olaydan dolayı da şehit oldu. Hz. Ebu Bekir ve Hz. Ömer bununla da yetinmeyip Hz. Fâtıma’nın evini ateşe vermişlerdir. Hz. Fâtıma bu olay üzerine babası Allah Resulünün gömleğini başının üzerine koyarak iki çocuğunun Hasan ve Hüseyin’in ellerinden tutarak “Ey Ebu Bekir! Ne yapmak istiyorsunuz? İki çocuğumu yetim, beni de dul mu bırakmak istiyorsunuz? Günah olmasaydı saçlarımı açar, Rabbime yalvarırdım” dediği belirtilmektedir. Şiî kaynaklarında Hz. Fâtıma’nın başına geldiği söylenilen olayların meydana geleceğinin Hz. Peygamber tarafından haber verdiği de iddia edilmektedir. Buna göre Hz. Peygamber şöyle demiştir: “Fâtıma benim kızım geçmiş ve gelecek tüm kadınların efendisidir. O, benden bir parçadır… Onun şiasını ateşten koruyacağıma size güvence veriyorum. Onu gördüğümde benden sonra kendisine yapılacakları hatırlıyorum. Sanki ben onunlayım. Evine zillet girecek, ona saygısızlıkta bulunulacak, hakkı gasp olunacak, mirasından alıkonulacak, yan tarafı kırılacak, karnındaki çocuğu düşürülecek ve o “Ey Muhammed!” diye bağıracak… Benden sonra hep mahzun ve kederli olacaktır”296 . 296 Ya’kubî, II, 126; Mes’udi, İsbatü’l-İmame, s. 154-155; el-Kuleynî, VIII, 238; Meclisî, XXVIII, 38; Resul Ca’feriyan, Tarihu Hulefâ, Tahran 1387, II, 26; Arı, s. 215-217. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 111 Şii yazarlara göre Hz. Ebu Bekir ve Hz. Ömer’in, Hz. Fâtıma’nın evini yakması olayı kesinlikte gerçektir. Bunda herhangi bir şüphe yoktur. Şii kaynaklarında bu olay, “İhraku Beyti Fâtıma” (Fâtıma’nın Evinin Yakılması) olarak özel bir başlık altında incelenmektedir. Şii bazı müellifler bu konuyu yukarıda belirttiğimiz Ehli Sünnet kaynaklarından rivayetleri aktararak ispat yoluna gitmişler ve bunun için müstakil pek çok kitap yazmışlardır. Mesela Seyyid Mukarrib Ali en Nekavî el-Hüseynî tarafından “enNâru’l-Hâtıma li Kâsidi İhrakı Beyti Fâtıma” ve Ali Libaf’ın yazdığı “Zehm-i Ateş: İhrâkı Beyt-i Fâtıma der Menâbiı Ehl-i Sünnet” bunlardan sadece ikisidir. Değerlendirme Bu olayın Şia’nın iddia ettiği gibi olmadığını şu sebeplerle açıklayabiliriz: 1- Her İslam tarihi kaynaklarında zikredilen olayı kabul etmek doğru değildir. Hz. Ömer’in, Mısır’ın fethi sonrasında Amr b. el-As’a İskenderiye Kütüphanesini yakmasını emrettiği iddiası gibi. Söz konusu iddianın, Abdüllatif b. Yusuf el-Bağdâdi, İbnü’l-Kıftî ve Ebü’l-Ferec Maltî tarafından zikredilmiş olması, bu olayın gerçek olduğu anlamına gelmez297. Ayrıca eğer böyle bir olay meydana gelmiş olsaydı neden ilk dönem İslam tarihi kaynaklarında yer almasın? Hz. Ömer’in, Hz. Fâtıma’nın evini yaktırması iddiasının muhtemelen Hz. Ömer’in İskenderiye Kütüphanesini yaktırdığı iddiasına binaen yapılmaktadır. Yani kütüphaneyi yaktıran Hz. Ömer’in böyle bir eyleme girişebileceği düşünülmektedir. Hâlbuki Hz. Ömer’in İskenderiye kütüphanesini yaktırdığı hususu kesinlikle doğru değildir. Yine Hz. Peygamber’in, Hz. Zeyneb bnt. Cahş ile evliliği hakkındaki iftiralar da bazı İslam tarihi kaynaklarında yer almaktadır. Bu bilgilerin doğru olduğuna inanmak mı gerekiyor? Bu tür haberleri Müslüman tarihçilerin eserlerine almış olmaları, bu bilgilerin doğru olduğu anlamına gelmez. İslam tarihinde birçok Müslüman âlimin rivayeti daha sonra gelen araştırmacılar tarafından tenkit usulleri çerçevesinde reddedilmiştir ve bu tabii bir durumdur. Kaldı ki -yukarıda da belirttiğimiz gibi- hiçbir Sünnî İslam tarihçisi, Hz. Ömer’in Hz. Fâtıma’nın evini yaktığını belirtmez. Bu nedenle 297 Konuyla ilgili detaylı bilgi için bkz., Adem Apak, “İskenderiye Kütüphanesi’nin Akıbeti”, İslami Araştırmalar Dergisi, 2003, cilt 16, sayı: 1, s. 176-183; Sezgin Güçlüay, Hz. Ömer ve İskenderiye Kütüphanesinin Yakılması Meselesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ 1993. 112 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma bazı İslam tarihi kaynaklarında Hz. Fâtıma’nın evinin yakılması, dövülmesi hatta çocuğunu bu yüzden düşürmesi yönündeki haberleri tereddütsüz kabul etmek, tarafsız bir yaklaşım olmayacaktır. 2-Hz. Ömer’in, Hz. Fâtıma’nın evini yaktırmasına gerekçe olarak Hz. Fâtıma’nın ve eşi Hz. Ali’nin Hz. Ebu Bekir’e biat etmemeleri gerekçe olarak gösterilmektedir. Hâlbuki Hz. Ebu Bekir’e biat etmeyen sadece Hz. Fâtıma ve Hz. Ali değildir. Örneğin ensarın kendi aralarında halife seçtikleri Sa’d b. Ubade, Hz. Ebu Bekir’in seçilmesiyle halife olamamıştı ve bu yüzden de Hz. Ebu Bekir’e biat etmemişti. Sa’d’a karşı Hz. Ömer’in herhangi bir sert tutum içerisine girdiği konusunda kaynaklarımızda herhangi bir bilgi yoktur. 3-Hz. Ömer’in, Hz. Peygamber döneminde bazı olaylar karşısında sert tutum sergilediği bilinmektedir. Buradan hareketle Hz. Fâtıma’ya yönelik bu tür iddiaların Hz. Ömer’in eliyle yapıldığını söyleme konusunda etkili olmuştur. Hâlbuki Hz. Ömer’in sert çıkışlarına baktığımızda genellikle dinin ve Müslümanların birlik ve beraberliğinin temel alındığını söyleyebiliriz. Hz. Ömer, hiçbir zaman bir Müslümana karşı fiili bir saldırıda bulunmamıştır. Evet, zaman zaman devleti, milleti ve toplumun geleceğini ilgilendiren konularda taviz vermemiş, sert davranmıştır. Ama bu hususlarda bile baktığımızda Hz. Ömer’in söylemlerinin eyleme dönüşmediğini, caydırıcılık unsuru taşıdığını söyleyebiliriz. Örneğin Hatıb b. Ebî Beltea’nın Mekke’nin fethi öncesi Mekkelilere bilgi sızdırmasına Hz. Ömer çok sert tepki göstermiştir. Yine Sa’d b. Ubade’nin Hz. Ebu Bekir’e beyat etmemesi üzerine gösterdiği tepkiye298 baktığımızda da Hz. Ömer’in ümmetin birliği, beraberliği ve fitne çıkmaması konusunda tavizsiz ve sert olduğunu ifade edebiliriz. Ayrıca Hz. Ömer’in bu tür davranışlarını iyice tetkik ettiğimizde bunların halife olmadan önce gerçekleştiği bir vâkıadır. Dolayısıyla Şia’nın bu iddiasının objektif bir yaklaşım olmadığını söyleyebiliriz. Kaldı ki eğer Hz. Ömer, Hz. Fâtıma ve eşi Hz. Ali’ye karşı böylesine sert bir tutum sergilemiş olsaydı Hz. Ali neden eşi Hz. Fâtıma’nın vefatından sonra Hz. Ebu Bekir’e biat etsin? Şia bile her ne kadar İslamiyet’in geleceği düşünülerek hatta zorla Hz. Ali’nin Hz. Ebu Bekir’e biat ettiğini kabul etseler de299 kesin olan bir şey var ki o Şia’nın da Hz. Ali’nin, Hz. Ebu Bekir’e biat ettiğini ka- 298 Cem Zorlu, İslam’da İlk İktidar Mücadelesi, Konya 2002, s. 142. 299 Ethem Ruhi Fığlalı, İmamiye Şiası, İstanbu 1984, s. 44. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 113 bul etmeleridir. Kaynaklarda en çok zikredilen ve tercih edilen görüşe göre, Hz. Ali, Hz. Fâtıma’nın vefatına kadar biat etmemiş, ancak onun vefatından sonra -ki yaklaşık altı ay kadar- biat etmiştir. Ayrıca Sa’d b. Ubade’nin dışında biat konusunda gecikenlerin hepsi, Hz. Ali’nin biatından sonra gelip biat etmişlerdir.300 4- Hz. Ömer’in, Hz. Fâtıma’nın evini yaktırmasına gerekçe olarak Hz. Fâtıma’nın ve eşi Hz. Ali’nin Hz. Ebu Bekir’e biat etmemeleri gerekçe olarak gösterilmektedir. Hâlbuki Hz. Ebu Bekir’e biat etmeyen sadece Hz. Fâtıma ve Hz. Ali değildir. Örneğin ensarın kendi aralarında halife seçtikleri Sa’d b. Ubade, Hz. Ebu Bekir’in seçilmesiyle halife olamamıştı ve bu yüzden de Hz. Ebu Bekir’e biat etmemişti301. Sa’d’a karşı Hz. Ömer’in herhangi bir sert tutum içerisine girdiği konusunda herhangi bir bilgi yoktur. 5- Eğer Hz. Ömer, Hz. Fâtıma ve eşi Hz. Ali’ye karşı böylesine sert bir tutum sergilemiş olsaydı Hz. Ali neden eşi Hz. Fâtıma’nın vefatından sonra Hz. Ebu Bekir’e biat etsin? Neden Hz. Ömer’e biat etsin? Neden Hz. Ömer döneminde ona istişare konularında yardımcı osun? Neden Hz. Ömer, Hz. Ali’yi istişare heyeti içerisinde tutsun? Bütün bunları göz önünde bulundurduğumuzda bu iddianın ne kadar mantıksız olduğu anlaşılacaktır. 6-Siyer ve İslam tarihinde önemli kaynakların çoğu Hz. Ömer’in Hz. Fâtıma’nın evini yaktırdığı ve Muhsin ya da Muhassin isminde çocuğunu düşürmesine sebep olduğu konusuna hiç değinmemektedirler. Muhsin veya Muhassin, Hz. Ali’nin Fâtıma’dan olan, anne karnında veya küçük yaşta öldüğü belirtilen oğlu olarak bazı kaynaklarımızda geçmektedir. Ahmed b. Hanbel’in naklettiği bir rivayete göre Hz. Ali, oğulları Hasan ve Hüseyin’de olduğu gibi üçüncü oğluna da Harb adını koymayı ve Ebû Harb diye anılmayı istemiş, fakat her defasında Resûlullah bu adı beğenmeyerek başka isim koymuş, sonuncusunu da Muhassin (Muhsin) diye adlandırmıştır302 . İbn Hacer’in isnadını sahih gördüğü303 bu rivayetteki bilgi Taberî304 ve Ya‘kūbî 305 gibi bazı tarihçilerin eserlerinde de yer almaktadır. İbn Sa‘d, Hz. Ali’nin Fâtıma’dan ve diğer eşlerinden olan çocukları hakkında bilgi verir- 300 Nureddin Ali b. Ahmed es-Semhûdî, Vefâü’l-Vefâ bi Ahbâri’l-Mustafa, thk., Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, Beyrut 1984, III, 995; İbn Kuteybe, el-İmame ve’s-Siyase, s. 31. 301 Zorlu, s. 137,143. 302 Müsned, I, 98, 118. 303 el-İśâbe, VI, 243 304 Taberî, Târîħ, V, 153 305 Taberî, Târîħ, II, 213 114 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma ken Muhassin’den söz etmez ve saydıklarının dışında onun bir çocuğunun olduğuna dair sağlıklı bilgi bulunmadığını kaydeder306. İbn Kuteybe ise, Hasan ve Hüseyin’den sonra Muhassin’in adını zikreder ve küçük yaşta öldüğünü belirtir.307 Hz. Fâtıma’nın, Muhsin veya Muhassin’i düşürdüğü konusunda kaynaklarda böyle bir bilgi bulunmamaktadır. İlk dönem siyer kaynaklarının bu tür iddialara değinmemesi, bize bu olayın gerçeği yansıtmadığını göstermektedir. Eğer böyle bir durum gerçekleşmiş olsaydı, siyer yazarları mutlaka değinirlerdi. Siyer ve İslam tarihinde önemli kaynakların hemen çoğu neredeyse Hz. Ömer’in Hz. Fâtıma’nın evini yaktırdığı ve Muhsin ya da Muhassin isminde çocuğunu düşürmesine sebep olduğu konusuna hiç değinmemektedirler. Bunlardan biri de Zehebi’dir. Zehebi, Siyeru A’lami’n-Nübela isimli eserinde Hz. Fâtıma’nın hayatına uzunca yer ayırmakta ancak bu olaya hiç değinmemektedir.308 Ayrıca yine Zehebi, aynı yerde Hz. Fâtıma’nın hastalığı esnasında Hz. Ebu Bekir’in onun yanına girmek için istediğini, Hz. Fâtıma’nın da izin verdiğini, hatta Hz. Ebu Bekir’in muhtemelen Fedek Olayından dolayı Hz. Fâtıma’dan özür dileği ve onun da Ebu Bekir’i affettiği de belirtilmektedir309. Ancak bu olay Şii kaynaklarda hiç zikredilmemektedir. Siyer alanındaki en önemli eserlerden biri olan İbn Sa’d’ın Tabakâtına baktığımızda Hz. Ömer’in, Hz. Fâtıma’nın evini yakmasına dair bir bilgi bulunmamaktadır. Hz. Fâtıma’nın hayatına uzun yer ayıran İbn Sa’d, onun Hz. Ebu Bekir ile olan Fedek arazisi yüzünden aralarının biraz kırgın olmasında dolayı Hz. Fâtıma hastalandığında Hz. Ebu Bekir onu ziyaret etmiştir. Hz. Ali de gelenin Ebu Bekir olduğunu isterse içeri alabileceğini söylemiştir. Hz. Fâtıma da izin vermiş ve Hz. Ebu Bekir özür dilmiştir, Hz. Fâtıma da affetmiştir310 . Siyer alanındaki en önemli eserlerden biri olan İbn Sa’d’ın Tabakatında Hz. Ömer’in, Hz. Fâtıma’nın evini yakmasına dair bir bilgi bulunmamaktadır. Hz. Fâtıma’nın hayatına uzun yer ayıran İbn Sa’d, onun Hz. Ebu Bekir ile olan Fedek arazisi yüzünden aralarının biraz kırgın olduğunu, Hz. Fâtıma hastalandığında Hz. Ebu Bekir’in onu ziyaret ettiğini, Hz. Ebu Bekir ondan özür dilediğini, Hz. Fâtıma’nın da affettiğini belirtmektedir. 306 İbn Sa’d, et-Tababaķāt, III, 17-20. 307 İbn Kuteybe, el-Ma’ârif, s. 210, 211. 308 Zehebi, Siyerü A’lâmi’n-Nübelâ, thk. Şauyb el-Arnavut, Beyrut 1982, II, 118-134. 309 Zehebi, Siyer, II, 129. 310 İbn Sa’d, Tabakat, X, 28. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 115 Hz. Fâtıma’nın Hz. Ebu Bekir ile olan miras meselesini detaylı bir şekilde ele alan Zehebî de, Hz. Ömer’in, Hz. Fâtıma’nın evini yakması meselesi ile ilgili hiçbir bilgi vermemektedir. 7- Hz. Ömer ile Hz. Ali ve Hz. Fâtıma aile arasındaki ilişkilere baktığımızda Hz. Ömer’in Hz. Fâtıma’ya karşı böyle bir davranışta bulunmasını gerektirmez. Kaldı ki Hz. Ömer, Hz. Ali ve Hz. Fâtıma’nın damadır. Hz. Ömer, son evliliğini Hz. Ali’nin Hz. Fâtıma’dan olan kızı Ümmü Külsüm ile yapmıştır. Ömer’in bu evliliğiyle Rasulullah ile akrabalık kurma amacı taşıdığı bilinmektedir311 . Gerçekten de Hz. Ömer döneminde Ömer-Ali ilişkisine baktığımızda münasebetlerinin olumlu olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz Hz. Ömer, Hz. Ali’nin tavsiye ve uyarılarını dikkate almıştır. Bu da Hz. Ömer’in, Hz. Ali’ye saygı gösterdiğini, değer verdiğini ortaya koymaktadır. Örneğin halifeliği süresince Hz. Ömer, beytülmalden ihtiyacı dışında hiçbir şey almamaya dikkat etmiş sıradan bir Kureyşli gibi yaşamaya çalışmış ve Hz. Ali’nin bu konudaki tavsiyelerine uymuştur312 . Hz. Ömer’in, Hz. Ali ile ilişkisini göstermesi açısından şu olay da önemlidir: Hz. Ebu Bekir, peygamberlik iddiasında bulunan Tuleyhā b. Huveylid üzerine bizzat yürümeye hazırlanınca onu Medine’de kalması ve ordunun başına Halid b. Velîd’in getirilmesini Hz. Ömer ile Hz. Ali birlikte söylemiş ve Hz. Ebū Bekir’i bu hususta ikna etmişlerdir. Bu da en azından Hz. Ebu Bekir döneminde Hz. Ömer’in Hz. Ali ile ilişkisinin iyi ve dostane olduğunu göstermesi için yeterli olmasa da bir delildir313 . Yine Hz. Ömer’in Hz. Ali hakkında söylediği belirtilen şu söz de her ikisinin aralarındaki ilişkiyi göstermesi açısından da önemlidir: “Ali olmasaydı Ömer helak olurdu”314 . Hz. Ömer’in, Hz. Ali ile ilişkisini göstermesi açısından bir başka delil de, diğer sahabîler gibi Hz. Ali’nin de Hz. Ömer’den pek çok hadis rivayette bulunmasıdır. Belirtildiğine göre Hz. Ömer, çoğu fıkhî meselelerle ilgili olarak 500’ün üzerinde hadis rivayet emiştir315 . Bilindiği üzere Hz. Ömer, Kur’an ve Sünnet’te hükmü bulunmayan meseleleri rey’e başvurarak hükme bağlamıştır. Rey’e verdiği önem sebe- 311 Fayda, “Ömer”, 46. 312 Fayda, “Ömer”, 47; Ebū Yusūf, I, 125-126. 313 Fayda, “Ömer”, 45. 314 Fayda, “Ömer”, 47. 315 Fayda, “Ömer”, 52. 116 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma biyle Hz. Ömer, “Ehl-i rey” olarak bilinen fıkıh ekolünün oluşmasında çok etkili olduğu kabul edilir. Irak’ta ortaya çıkan bu ekole Ömer’in etkisi onun en yakın müşavirlerinden Hz. Ali ve İbn Mes’ud vasıtasıyla gerçekleşmiştir. Bu da onların ilişkisini göstermesi açısından önemlidir316 . Hz. Ömer, nasıl olur da kayınvalidesine karşı böyle bir ne İslami ne de insani olmayan bir davranışta bulunabilir? Sonuç Sonuç olarak şunları söyleyebiliriz: Olay aslında muhtemelen Hz. Ömer’in hilafet konusunda Hz. Fâtıma’yı ikaz etme hadisesinin, tahrif edilmesinden kaynaklanmıştır. Rivayete göre, Hz. Ebu Bekir’in hilafetine henüz gönülleri yatmamış olan Hz. Ali ve Zübeyr’in Hz. Fâtıma ile bu konuyu birkaç defa görüştüklerini haber alan Hz. Ömer, çıkabilecek bir fitneyi önlemek maksadıyla Hz. Fâtıma’yı ziyaret etmiş ve ona dünyada en çok Resulullah’ı, sonra da onun kızını sevdiğini söylemiş, ancak bu sevginin “hilafet konusunu karıştırıp duran” kimselerin onun evinde toplanması halinde bu evi onlar içeride iken yakmasına engel olmayacağını belirtmiş, Hz. Fâtıma da onlara Hz. Ömer’in bu sözünü naklederek artık bir daha hilafet meselesini kendisine getirmemelerini istemiştir. Yoksa Şia’nın iddia ettiği gibi Hz. Ömer, ne Hz. Fâtıma’yı dövmüş, ne dövdürmüş, ne evini yakmış ve ne de çocuğunu düşürmesine sebep olmuştur. Hz. Ebu Bekir ve Hz. Ömer bununla da yetinmeyip Hz. Fâtıma’nın evini ateşe vermişlerdir. 316 Muhsin Koçak, “Ömer”, 52. ŞİA KAYNAKLARINDA HZ. FÂTIMA Prof. Dr. Mehmet Salih ARI* Şîa’ya göre Hz. Fâtımatü’z-Zehra’yı gerçek anlamda tanımak masum olmayanların nakıs idrakinden uzaktır.317 Şîa, Ehl-i Beyt’e ve onlar arasında özellikle Hz. Ali ile Hz. Fâtıma’ya ayrı bir önem atfetmektedir. Bu nedenle Kur’an ile Ehl-i beyt arasında bir ayırım olmadığını söyleyerek Ehl-i beyt’in de tıpkı Kur’an gibi masum olduklarını ve onların gerçek makamlarının anlaşılması ruh temizliği olmaksızın mümkün olamayacağına inanmaktadır.318 Bu yüzden Hz. Fâtıma tüm erkek ve kadınlar için bir model olarak kabul edilmiştir. Hz. Fâtıma’nın Yaratılışı ve Dünyaya Gelişi Şîa’nın değişik kaynaklarından nakl olunan rivayetlere göre Hz. Âdem yaratılmadan önce Yüce Allah, Hz. Fâtıma’yı kendi nurundan yaratmış ve arşın altında bir hokkada saklamıştır. Bu aşamada ne yediği ile ilgili sorulan soruya, tesbih, takdis, tehlil ve tahmid ettiği şeklinde cevap verilmiştir. Onun insan suretinde bir huri olduğu319 belirtilmiştir. Şîa kaynaklarında Hz. Fâtıma’nın varlık aşamasının ilk evresinin cennet meyvelerinden oluştuğu beyan olunmaktadır. Şia kaynaklarında geçen bir rivayete göre Resûlullah şöyle buyurmuştur: Yüce Allah, Fâtıma’yı yaratmak istediğinde bana Cennetten bir elma getirildi ve onu yemem emredildi. Onu yardığımda içinden bir nur fışkırdığını gördüm. Bana bu gökyüzünde Mansura, yeryüzünde Fâtıma olarak bilinenin nurudur. Fâtıma şiasını ateşten koruyan anlamındadır. Cennetten gelen elmadan yaratılmıştır. Fâtıma insan şeklinde bir melektir.320 * Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, İslam Tarihi Anabilim Dalı. 317 Abdullah Cevâdî Âmulî, Fâtıma (sa) İnsanlık Örneği, (çev. Muaz Pazarbaşı), İstanbul 2015, 16. 318 Âmulî, 20. 319 Muhammed Bakır b. Muhammed Taki b. Maksud Ali el-Meclisî, Bihâru’l-Envâri’lCamia li Dureri Ahbâri’l-Eimmeti’l-Athâr, I-XLIV, Beyrut 1983; XVIII, 8-10. 320 Ebû’l Kasım Furât b. İbrahim el-Kûfî, Tefsiru Furâti’l-Kûfî, Beyrut 1990, s. 321; elMeclisî, XVIII, 19. 118 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Şeyh Saduk’un el-Emalî adlı eserinde yer alan bir rivayette İmam Rıza’nın şöyle dediği nakledilmiştir: “Peygamber (s.a.s.) buyurdu ki: Miraca çıktığımda Cebrail elimi tuttu ve cennete götürdü, yemem için bana bir cennet hurması verdi ve o hurma benim sülbümde nutfeye dönüştü, yeryüzüne geldiğimde Hatice o nutfeden Fâtıma’ya hamile kaldı. Bu yüzden Fâtıma insan şeklinde bir cennet hurisidir, cennetin kokusunu özlediğim zaman, kızım Fâtıma’yı kokluyorum”321 Hz. Fâtıma’nın daha annesinin karnındayken annesi Hz. Hatice ile konuştuğu ve onun yalnızlığını giderdiği rivayet olunmaktadır. Cebrail (a.s.), Resûlullah’a gelerek Hz. Hatice’nin karnında olan çocuğun kız olduğunu söylemiştir. Bunun üzerine Resûlullah, Hz. Hatice ile konuşarak karnındaki çocuğun neslinden imamların olacağını belirtmiştir.322 Şîa’ya göre Hz. Fâtıma, Nübüvetten beş yıl sonra Mekke’de doğmuştur. Resûlullah vefat ettiğinde 18 yaşında olan Hz. Fâtıma, Resûlullah’ın vefatından sonra yetmiş beş gün yaşamıştır.323 Yukarıda belirtildiği gibi onun Miraç’tan sonra doğduğuna dair rivayetler de vardır. Hz. Fâtıma’nın doğumu sırasında Haşimoğullarının kadınlarına benzeyen ve onlarla aynı boyda olan Sâre, Asiye, Meryem ve Hz. Musa’nın kız kardeşi Kulsum Hz. Hatice’nin yanına gelmişler. Bu hanımlardan biri Hz. Hatice’nin önünde, biri sağında, biri solunda diğeri ise arkasında durmuşlar. Cennetten gelen on huri bir leğen bir ibrik ve Kevser suyu getirip Hz. Fâtıma’yı yıkamışlar. Cennetten gelen bir bezle sarmışlar. Sonra Hz. Fâtıma’yı konuşturmuşlar o da: “Ben Allah’tan başka ilah olmadığına, babamın Allah’ın elçisi olduğuna ve eşimin vasilerin efendisi olduğuna şehadet ederim.” demiştir. Gökyüzündekiler Hz. Fâtıma’nın doğumuyla müjdelenmiş. Hz. Fâtıma dünyaya geldiğinde ondan berrak bir nur yükselmiştir. Doğduğunda bütün yeryüzü onun nuruyla aydınlanmıştır.324 Bundan sonra da Hz. Fâtıma’nın evinde hep bir nur olduğu, hatta Yahudilerden seksen kişinin Hz. Fâtıma’nın evinde gördükleri nurdan dolayı Müslüman olduğu325 belirtilmiştir. 321 Ebû Cafer Şeyh Saduk Muhammed b. Ali b. Hüseyin İbn Babeveyh, Emâlî’s-Sadûk, Beyrut 2009, 546; el-Meclisî, XVIII, 8. 322 Sadûk, el-Emâlî, 715-716; Âmulî, s. 58-59. 323 Bkz. Ebû Cafer Muhammed b. Yakûb b. İshâk el-Küleynî, el-Kâfî, I-VIII, Tahran 1388, I, 458; el-Meclisî, XVIII, 11. 324 Sadûk, el-Emâlî, 716; Âmulî, 60, 93. 325 el-Meclisî, XVIII, 28. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 119 Hz. Fâtıma’nın İsim ve Künyeleri Sünni kaynaklarında Fâtıma’nın genellikle Zehra bazan da Betül lakabından söz edildiği halde Şîa kaynaklarında Hz. Fâtıma’nın birçok isminden söz edilmektedir. Bu isimlerin başında Fâtıma adı gelmektedir. Fâtıma adının ona niçin verildiği uzunca anlatılmaktadır. Fâtıma isminin Allah Teâlâ tarafından seçildiğini ve Hz. Muhammed (sas)’in de bu esas üzerine herkesin onun kötülüklerden uzak olduğunu, Şiîlerin ona sığınmakla cehennem ateşinden korunduklarını onun vasıtasıyla İslâm düşmanlarının Hz. Peygamber’in mirasından umutlarını kestiklerini ve ilmin anne sütüyle beraber ona verildiğini bilmesi için adını Fâtıma koyduğunu belirtmektedir.326 İmam Bakır’dan şöyle rivayet olunmuştur: “Fâtıma (a.s.) doğduğunda, Yüce Allah bir melek gönderdi ve o, Hz. Peygamber’in dilinden onun adını Fâtıma koymasını sağladı. Sonra Fâtıma’ya hitap ederek, ‘Seni ilim ile cehaletten kopardım ve yine seni hayız olmaktan korudum’ dedi.327 Hz. Fâtıma’nın isimleri şu şekilde sıralanmaktadır: Fâtıma : Şerden engelleyen, sevenini ateşten koruyan anlamında Sıddıka : Çok doğru sözlü Mübareke : Bereketli Tahire : Bütün kirden arınmış pak, temiz. Radiyye : Allah’tan razı olan Merdiyye : İlahi rizaya mazhar olan el-Muhaddese : Meleklerin kendisiyle konuştuğu kadın ez-Zehra : Gök ve yeryüzünü aydınlatan Zekiye : Münezzeh ve doğru birçok hayır ve fazilet sahibi Betül : Hayız görmeyen anlamındadır. Şîa yazarları bu anlamı daha çok tercih etmektedirler. Yine erkeklerden ayrı yaşayan anlamında da olduğu belirtilmektedir.328 Şîa kaynaklarında Hz. Fâtıma’nın hayız ve nifas kanı görmediği rivayet olunmaktadır.329 326 Âmulî, s. 62. 327 Ebû Cafer Şeyh Sadûk Muhammed b. Ali b. Hüseyin İbn Babeveyh, İlelü’ş-Şerai’, Beyrut 2006, s. 177; Âmulî, s. 63 328 el-Meclisî, XVIII, 17. 329 Sadûk, el-Emâlî, s. 274. 120 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Yukarıda yazılan isimlerin yanı sıra Şîa kaynaklarında el-Hısân, elHürra, es-Seyyide, el-Azrâ, Meryemü’l-Kübra gibi Hz. Fâtıma’nın başka isimleri de bulunmaktadır.330 Hz. Fâtıma’nın Sünnî ve Şîa kaynaklarındaki en meşhur künyesi “Ümmü Ebiha” olduğu bilinmektedir.331 Bunun yanı sıra Ümmü’l-Hasan, Ümmü’l-Hüseyin, Ümmü’l-Muhsin, Ümmü’l-E’imme (İmamların Annesi) gibi künyeleri de vardır.332 Hz. Meryem’e Benzetilmesi Şîa kaynaklarında Hz. Ali, Hz. Harun’a benzetildiği gibi Hz. Fâtıma da Hz. Meryem’e benzetilmektedir. Meryem’e verilen nimetlerin neredeyse tamamı Hz. Fâtıma’ya da verildiği iddia edilmektedir. Hz. Fâtıma’ya, Hz. Meryem gibi Yüce Allah tarafından yemek gönderildiği defalarca işlenmektedir.333 Bu konu menkıbevi bir şekilde anlatılmaktadır. كلما دخل عليها زكرياالمحراب وجد عندها رزقا قال يا مريم انى لك هذا قالت هو من عند االله ان االله يرزق من يشاء بغير حساب “Zekeriya, onun yanına, mihraba her girdiğinde yanında bir rızık bulurdu. “Ey Meryem, bu sana nereden?” derdi. (O da) “Bu Allah katından” derdi. “Zira Allah, dilediğine hesapsız rızık verir.”334 Bu ayette Hz. Meryem’in mucizevî bir şekilde Allah katından rızıklandırıldığı anlatılmaktadır. Şîa kaynaklarında Hz. Fâtıma her yönüyle Hz. Meryem’e benzetildiğinden dolayı onun da aynı şekilde rızıklandırıldığı aynı ayet delil gösterilerek açıklanmaktadır. Buna göre bir defasında Hz. Peygamber’in tüm ev halkı açlık çekerken Resûlullah, Hz. Fâtıma’nın evine gider onun yanında değişik yiyecekler bulur. Ona, “Bunlar nereden gelmiştir” diye sorduğunda Hz. Fâtıma, “Bu Allah katından gelmiştir” şeklinde cevap vermiştir.335 330 Hz. Fâtıma'nın isimleri için bkz. Sadûk, el-Emâlî, 713; Ebû Cafer Muhammed b. Ali b. Şehraşûb, Menâkıbu Âl-i Ebî Talib, I-IV, Beyrut 1991, III, 406; el-Meclisî, XVIII, 18. 331 el-Meclisî, XVIII, 20. 332 İbn Şehraşub, III, 406. 333 el-Meclisî, XVIII, 29, 54. 334 Âl-i İmran, 3/37. 335 İbn Şehraşûb, III, 387. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 121 Şiî kaynaklar “Hani melekler, “Ey Meryem! Allah, seni seçti. Seni tertemiz yaptı ve seni dünya kadınlarına üstün kıldı.”336 Mealindeki ayet-i kerimeyi Hz. Fâtıma’ya uyarlamaktadırlar. Birçok kaynakta değişik vesilelerle Hz. Fâtıma için, Ey Fâtıma! “Allah, seni seçti. Seni tertemiz yaptı ve seni dünya kadınlarına üstün kıldı.” denilmektedir. Meleklerin Hz. Meryem’e seslendikleri gibi Hz. Fâtıma’ya seslendikleri rivayet edilmektedir. Yine Ömer b. Hattab’ın onu kapı arasında sıkıştırdığında Yüce Allah’ın Hz. Fâtıma’ya öyle seslendiği belirtilmektedir.337 Hz. İsa’dan dolayı Hz. Meryem’e müjde verildiği gibi Hz. Fâtıma da çocukları Hz. Hasan, Hz. Hüseyin’den dolayı müjdelenmiştir. Bu konuda şu ayet-i kerime delil getirilmiştir: “Hani Melekler, dediler ki: ‘Meryem, doğrusu Allah kendinden bir kelimeyi sana müjdelemektedir.”338 Hz. Zekeriya Hz. Meryem’e kefil olduğu gibi Resûlullah da Fâtıma’ya kefil olmuştur. Melekler Hz. Meryem ile konuştukları gibi Hz. Fâtıma ile de konuşmuşlar. Kısaca neredeyse her konuda Hz. Fâtıma, Hz. Meryem’e benzetilmiştir.339 Hz. Fâtıma ve Ehl-i Beyt’in Fazileti Şiîler, Hz. Fâtıma ile Ehl-i beyt’in faziletini açıklarken üzerinde önemle durdukları çok sayıda ayet-i kerime bulunmaktadır. Burada birkaçı zikredilecektir. Bu ayetlerden biri Tathir ayeti olarak bilinen aşağıdaki ayet-i kerimedir. Rivayet olunduğuna göre, “Ey Ehl-i beyt, gerçekten Allah, sizden kiri (günah ve çirkinliği) gidermek ve sizi tertemiz kılmak ister.”340 Mealindeki ayet-i kerime nazil olduğunda Resûlullah, sekiz ay boyunca her namaza gittiğinde, Hz. Fâtıma’nın kapısına gelerek bu ayeti okuduğu ve şöyle söylediği rivayet olunmaktadır341: السلام عليكم اهل البيت ورحمة االله وبركاته الصلوة “Ey Ehl-i beyt Allah’ın selamı, rahmeti ve bereketi üzerinize olsun. Haydi namaza” 336 Al-i İmrân, 3/42. 337 Sadûk, el-Emâlî, 201; el-Meclisî, XVIII, 61. 338 Al-i İmrân, 3/45. 339 Bu konuda bkz. el-Meclisî, XVIII, 40-45. 340 Ahzab, 33/33. 341 Ebü’l-Hasen Ali b. İsa b. Ebi’l-Feth el-İrbilî, Keşfü’l-Gumme fî Ma’rifeti’l-Eimme, I-III, Beyrut ts., II, 88; el-Meclisî, XVIII, 43. 122 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Şîa kaynaklarının çok vurguladıkları ayet-i kerimelerden biri ise Mübâhale âyeti diye bilinen aşağıdaki ayeti kerimedir: “Sana (gerekli) bilgi geldikten sonra artık kim bu konuda seninle tartışacak olursa, de ki: “Gelin, oğullarımızı ve oğullarınızı, kadınlarımızı ve kadınlarınızı çağıralım. Biz de siz de toplanalım. Sonra gönülden dua edelim de, Allah’ın lânetini (aramızdan) yalan söyleyenlerin üstüne atalım.”342 Şîa kaynaklarına göre ayet-i kerimede geçen “nefislerimiz”den kastın Ali, “oğullarımız”dan kastın Hasan ve Hüseyin, “kadınlarımız”dan kastın Fâtıma olduğu konusunda görüş birliği vardır.343 Şiîler, Hz. Peygamber’in arkasına Fâtıma’yı (bazı rivayetlere göre onun arkasına da Ali’yi) yanına Hasan ve Hüseyin’i alarak Necranlılar’ın karşısına çıktığını ve böylece Kur’an’daki “kadınlarımız” ifadesiyle sadece Hz. Fâtıma’nın kastedildiğini ileri sürerek onun masumiyeti ve yüceliği etrafındaki iddialarını güçlendirmek istemişlerdir.344 Hz. Fâtıma’nın fazileti ile ilgili Şîa kaynaklarında sıklıkla zikredilen bir ayet de Meveddet ayeti olarak bilinen aşağıdaki ayet-i kerimedir. “Deki: Ben buna (yaptığım tebliğ görevine) karşılık sizden akrabalık sevgisinden başka bir ücret istemiyorum.”345 Bu ayet-i kerime uyarınca Fâtıma’nın Hz. Peygamber’e en yakın kişi olarak sevilmesi gerektiği ilahi bir emir olarak kabul edilmektedir. Kevser suresinin “Şüphesiz, biz sana Kevser’i verdik.” mealindeki ayetinde geçen Kevser’in en açık anlamının Fâtıma olduğu belirtilmektedir.346 Şîa, birçok ayetin metninde açık işaret bulunmamasına rağmen ayetlerde geçen iyilik, güzellik, faziletlerden kast edilenlerin Fâtıma ve Ehl-i beyt olduğu şeklinde yorumlamaktadır. Buna göre içinde ebrar geçen 342 Al-i İmran, 3/61. 343 Âmulî, s. 97. 344 M. Yaşar Kandemir, “Fâtıma”, DİA, İstanbul 1995, XII, 224. 345 Şura, 42/23. 346 Âmulî, s.100 ُ َْدع ْ ن ا ْ الَو َ َع ت ْ ُل َق ْلِم ف ِ الْع َ ن ِ َ اءك م َ ا ج َ ِ م د ْ ع َ ِن ب ِ م ِيو َّ آج َك ف َ ح ْ ن َ َم ف َ س ِ ن َ ا و َ اءن َ س ِ ن َ و ْ اءكم ُ َ ن ْ أَب َ ا و َ اءن َ ن ْ أَب ْ اءكم ُ ْ ُكم َ ُس ا وأَنف َ ن َ ُس أَنف َ َني و ِ ب ِ َى الْ َكاذ ل َ ِ ع اللّو َ ة َ ن ْ َل لَّع ع ْ َج ن َ ف ْ ِهل َ ت ْ ب َ ُُثَّ ن َّل َل ُ ق َ ْب ُر ِ ِف الْق َ َّدة َ و َ ََِّل الْم ً إ را ْ ِ أَج و ْ َي ل َ ع ْ أَلُ ُكم ْ أَس Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 123 “Şüphesiz, iyiler (ebrar) Naîm cennetindedirler.”347 Mealindeki ayet gibi ayetlerin hepsinden Hz. Ali, Hz. Hasan, Hz. Hüseyin özellikle Hz. Fâtıma kast edilmiştir. 348 Şiî müfessirlerin tefsirlerinde çoğu zaman mana bakımından iyi ve güzel şeyler anlatan âyetler Hz. Fâtıma ve Ehl-i Beyt ile ilgili hadiselere tevil edilmekte, kötülükleri gösteren âyetler ise kendilerince düşman olarak gördükleri kimseler için özellikle ilk üç halife için yorumlanmaktadır. “Gerçek şu ki, Allah’a ve elçisine eziyet edenler; Allah, onlara dünyada ve ahirette lanet etmiş ve onlar için aşağılatıcı bir azab hazırlanmıştır.”349 Mealindeki ayet-i kerimesi için, Müminlerin Emiri’ (Hz. Ali)’nin hakkını gasp eden Fâtıma’nın hakkını vermeyen ona eziyet edenler hakkında nazil olmuştur, denilmektedir. 350 Bazen metne batını yorumlar yapılarak ayetler Hz. Fâtıma ve Ehl-i beyt için tevil edilmektedir. Bu konuda birkaç örnek verilmesi yeterli olacaktır. “Birbirleriyle kavuşmak üzere iki denizi salıverdi. İkisi arasında bir engel (berzah) vardır; birbirlerinin sınırını geçmezler.”351 Şiî müellifler yukarıdaki ayet-i kerimede geçen (البحرین مرج– (iki denizi salıverdi- iki denizden kastın Ali ve Fâtıma olduğu; engel (berzah) den kast olunanın Resûlullah olduğu; “( ) -ikisinden de inci ve mercan çıkar.-” ayetinde geçen inci ve mercan kelimeleri ile Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin’in kastedildiğini belirtmektedirler. 352 Kimi Şiî müelliflere göre “Kadir gecesi, bin aydan daha hayırlıdır.”353 ayet-i kerimesinden kasıt, Fâtıma’nın bin müminden daha hayırlı olmasıdır. İmâm Sadık’ın Kadr suresinin tevili ile ilgili olarak şöyle söylediği aktarılmaktadır: 347 İnfitar, 82/13 348 İbn Şehraşûb, IV, 2. 349 Ahzab, 33/57. 350 el-Meclisî, XVIII, 25. 351 Rahman, 55/19-20 352 İbn Şehraşûb, III, 365. 353 Kadr, 97/3. ذُوَن ْ ؤ ُ ي َ ين ِ َّن الَّذ ِ إ ُ َّد ََل َ أَع َ ةِ و َ ر اَْلخِ َ ا و َ ي ْ دن ِِف ال ُّ ُ اللَّو ُ م ُ َه ن َ لَع ُ ولَو ُ س َ ر َ و َ ً اللَّو َذابا َ ع ْ ً ُّمِهينا م ِن ْ ي َ ر ْ َح الْب َ َج ر َ م انِ َ ي ِ غ ْ ب َ َ ٌخ ََّل ي ز ْ ر َ ا ب َ م ُ َه ن ْ ي َ ب انِ َ ي ِ ق َ ْلت َ ي ُن ا َ ْج ر َ الْم َ و ُ لُؤ ْ ؤ ُّ ا الل َ م ُ ْه ن ِ م ُ ُج َُيْر 124 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma “Geceden kast edilen Fâtıma, ‘kadir’den kast edilen ise Allah’tır… Kadir Gecesinin bin aydan daha hayırlı olmasından kasıt, Fâtıma’nın bin mü’minden daha hayırlı olduğu ve onun mü’minlerin annesi olmasıdır.” Aynı surede geçen Ruh’tan kasıt, Ruhu’l-Kudüs’tür. O da Fâtıma’nın kendisidir.354 Yine bazı Şiî müellifler tarafından, “Ey mutmain (tatmin bulmuş) nefis, Rabbine, hoşnut edici ve hoşnut edilmiş olarak dön.”355 ayet-i kerimesine şu şekilde anlam verilmiştir: “Ey Muhammed ve Ehl-i beyt ile huzur bulan kalp. Velayetle mutlu bir şekilde rabbine dön.” Şîa’nın Hz. Fâtıma ve Ehl-i beyt ile ilgili olarak ayetlere farklı anlam verdiklerine dair çok sayıda örnek bulmak mümkündür.356 Yukarıda sadece bazı örnekler sunuldu. Şîa, yukarıda zikredilen ayet-i kerimelerin yanı sıra Hz. Fâtıma'nın fazileti ile ilgili çok sayıda hadis ve imamların sözlerini de aktarmaktadır. Şîa’ya göre Resûlullah, Hz. Fâtıma'yı dünya hanımlarının efendisi, kendinden ve ciğerinin bir parçası olarak tanımlamış ve onun rızasını Allah rızası olarak onun kızgınlığının Allah’ın kızgınlığı olduğu bildirmiştir. “Fâtıma’nın hoşnutluğu, Yüce Allah’ın hoşnutluğu; öfkesi ise Yüce Allah’ın gazabıdır”357, “Fâtıma benden bir parçadır, her kim onu sevindirirse beni sevindirmiştir. Ve her kim onu öfkelendirirse beni öfkelendirmiştir.” anlamında çok sayıda rivayeti Şîa kaynaklarında bulmak mümkündür.358 Hz. Fâtıma, dünyadaki en faziletli dört kadını arasında sayılmıştır. Bunlar: Meryem, Asiye, Hatice, Fâtıma’dır. Yine Hz. Fâtıma'nın âlemler içerisinde bulunan tüm kadınların efendisi olduğu belirtilmiştir.359 Şiî müelliflerin aktardıkları ve üzerinde durdukları bir rivayete göre Hz. Fâtıma’nın huzuruna gözü görmeyen bir a’ma gelir ve Fâtıma saklanır. Ona, “niye saklanıyorsun denildiğinde, “Ben onu görüyorum. O ise koku alıyor” diye cevap verir. Durum Resûlullah’a anlatıldığında: “Şahitlik ederim sen benden bir parçasın” buyurmuştur.360 354 Furât el-Kûfî, s. 581-582. 355 Fecr, 89/27-29. 356 Ayet-i kerimelere verilen farklı anlam örnekleri için bkz. el-Meclisî, XVIII, 80-81; Âmulî, 87-121; Mehmet Salih Arı, İmamiyye Şiası Kaynaklarına Göre İlk Üç Halife, İstanbul, 2011, 72-91. 357 el-Meclisî, XVIII, 20 358 el-Meclisî, XVIII, 44. 359 el-Meclisî, XVIII, 22. 360 el-Meclisî, XVIII, 70. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 125 Şîa kaynaklarında Hz. Fâtıma'nın yüz ve diğer yönleriyle Resûlullah’a en çok benzeyen kişi olduğunun361 altı çizilmiştir. Şiîler Hz. Aişe’ye fazla iltifat etmedikleri halde onun Hz. Fâtıma hakkında söylediği ve Sünni kaynaklarında da geçen şu sözünü hep nakl etmişlerdir: “Hiç kimsenin beden hareketleri, yürüyüşü, yaşam şekli ve konuşması açısından Fâtıma’dan daha çok Resûlullah’a benzediğini görmedim.”362 Şiî müellifler eserlerinde Hz. Fâtıma’yı ve masum olarak niteledikleri imamları önceki peygamberlerden daha üstün olduklarını ispatlama çalışmışlardır.363 Bundan dolayı Ehl-i beyt ve Fâtıma’ya tevessül etmenin günah ve kirlerden kurtulma sebebi olduğunu kabul etmişlerdir.364 Evliliği: Şîa kaynaklarında Hz. Ali ile Hz. Fâtıma’nın bizzat Yüce Allah tarafından evlendirildikleri vurgulanmaktadır. Şayet Hz. Ali olmasaydı, Fâtıma’ya denk hiç bir kimse yeryüzünde bulunmazdı365, denilmektedir. Hz. Ali ile Resûlullah’ın hısımlığı konusunda ayet-i kerimelerden delil getirilmektedir. Furkan Suresinde geçen aşağıdaki ayet bu konu için zikredilmektedir: “Sudan insanı yaratan ve onu bir soy ve hısımlık sahibi kılan O’dur. Senin Rabbin her şeye güç yetirendir.”366 Şiî müelliflere göre ayet-i kerimeden geçen “beşer” kelimesinden kasıt, Hz. Muhammed; “neseb” kelimesinden kasıt Hz. Fâtıma; sıhriyet (hısımlık)’ten kasıt ise Hz. Ali’dir.367 Hz. Fâtıma’nın hicretin üçüncü yılı 11 Muharrem Perşembe günü evlendiği belirtilmektedir. Düğün günü Hz. Peygamber’in önde, Cebrail’in sağda, Mikail’in solda ve yetmiş bin meleğin arkada yürüdükleri, tan ağarıncaya kadar Yüce Allah’ı tesbih ve takdis ettikleri368 rivayet olunmaktadır. 361 el-Meclisî, XVIII, 45. 362 Âmulî, s. 23. 363 Bkz. Âmulî, s. 48. 364 Âmulî, s. 114 365 Sadûk, el-Emâlî, s. 713; Ebû Cafer Şeyhu’t-Tâife Muhammed b. Hasan b. Ali et-Tûsî, Kitabu’l-Emâlî (thk. Behrad Caferi, Ali Ekber el-Gaffârî), Tahran 1381, s. 76; elMeclisî, XVIII, 82. 366 Furkan, 25/54. 367 İbn Şehraşub, II, 206; el-Meclisî, XVIII, 81. 368 el-Meclisî, XVIII, 71, 80. َ َك ق ُّ ب َ ان ر َك َ َ ً و را ْ ِصه َ ً و با َ َس ن ُ َو ل َ ع َ َج ً ف َ َشرا اء ب َ الْم َ ن ِ م َ َق ل َ ِي خ الَّذ َ و ُ ى َ ً و يرا ِ د 126 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Hz. Ali ile Fâtıma’nın döşeği bir koç derisi idi. Yünlü tarafı üzerinde yatıyorlardı. Yastıkları içi lif dolu deri idi. Mehir olarak demirden bir zırh verilmişti.369 Zırhın değeri otuz dirhem idi. Resûlullah ile Hz. Ali’nin mehir olarak 500 dirhem üzerine anlaştıklarının daha doğru olduğu belirtilmektedir.370 Hz. Ali ile Hz. Fâtıma’nın çok mutlu bir hayat yaşadıkları, birbirlerinden küsmedikleri aralarında hiçbir tartışmanın geçmediği, ikisi arasında tartışmaların vuku bulduğuna dair rivayetlerin uydurma olduğu belirtilmektedir.371 Yüce Allah’ın Fâtıma sağ olduğu müddetçe Hz. Ali’ye kadınlarla evlenmeyi haram kıldığı rivayet edilmektedir.372 Bu evlilikten Hasan, Hüseyin, Muhsin (Muhassin), Ümmü Kulsûm ve Zeyneb adlarında beş çocuk dünyaya gelmiştir. Hz. Fâtıma’nın Evinin Yakılması Girişimi Şîa kaynaklarında geçen bir rivayete göre insanlar Ebû Bekir’e biat ettiklerinde Hz. Ali, Hz. Fâtıma ve onlarla birlikte olan bazı kişiler biat etmeyip Hz. Ali ve Hz. Fâtıma’nın evinde toplanırlar. Ömer b. el-Hattab onları evden dışarı çıkarmak için Kunfuz adlı birini gönderir. Şayet çıkmazlarsa evin kapısına odun yığacağını ve evin ateşe verileceğini onlara bildirmesini söyler. Sonra Ömer, içinde Muğire b. Şu‘be ve Ebû Huzeyfe’nin azatlısı Salim’in de bulunduğu bir toplulukla, Hz. Ali’nin kapısına kadar gider. Ömer, “Ey Resûlullah’ın kızı Fâtıma! Evine sığınanları çıkart. Onlar biat ederek Müslümanların kabul ettiklerini kabul etsinler. Yoksa Allah’a yemin ederim ki onların üzerine ateş yakarım.” der.373 Sonra Ömer, Ali’nin işiteceği şekilde şöyle bağırır: “Vallahi ya çıkar ve halifeye biat edersin, ya da evini ateşe veririm.” Ali’nin sertlik ve cesaretini bilen, onun kılıcı ile birlikte evinden çıkmasından korkan Ebû Bekir Kunfuz’a, “Çıkmazsa zorla evine gir. Şayet mümkün olmazsa evlerini ateşe verin” der. Kunfuz ve arkadaşları izinsiz bir şekilde eve girerler. Ali, elini 369 Ebû’l-Abbas Abdullah b. Cafer el-Himyerî, Kurbu’l-İsnad, Beyrut 1993, 148; elMeclisî, XVIII, 79. 370 Mehir hakkında bkz. el-Meclisî, XVIII, 81, 85. 371 Sadûk, İlelü’ş-Şerâi’, s. 156; el-Meclisî, XVIII, 108. 372 et-Tûsî, 77; el-Meclisî, XVIII, 112 373 Muhammed b. Muhammed b. Nu‘man eş-Şeyh Müfîd el-Bağdadî el-Ukberî, el-Cemel ve’n-Nusretu li Seyyidi’l-İtreti fî Harbı’l-Basra, (thk. Ali Mir Şerifî), Beyrut 1993, 117- 118. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 127 kılıcına uzatır. Onlar daha erken davranırlar. Bazıları da kılıçlarını ellerine alırlar. Yanında çok kişi biriken Ali’yi zapt eder ve boynuna bir ip geçirirler. Fâtıma, kapının yanında kendi kocası ile onların arasına girer. Kunfuz, Fâtıma’nın pazısına bir kamçı vurur. Onun pazısında Kunfuz’un vurmasından dolayı bir pazubend gibi bir şey oluşur. Ebû Bekir Kunfuz’a Fâtıma'yı vurmasını ve evinin eşiğine sıkışmasını sağlamasını emreder. Kunfuz da Fâtıma’yı iter onun kaburga kemiğini kırar ve çocuk düşürmesine sebep olur. Fâtıma vefat edinceye kadar yatakta yatar ve bundan dolayı şehid olur.374 Ayrıca evlerinin kapısını kırıp yaktıkları, Hz. Fâtıma’yı kapıda sıkıştırdıklarından dolayı Muhsin veya Muhassin adındaki çocuğunu düşürdüğü,375 hatta evde Benî Haşim’den bir cemaat ile birlikte Hz. Fâtıma olduğu halde evi ateşe verdikleri376 ifade edilmektedir. Hz. Ali’nin zorla dışarı çıkartıldığı, bunun üzerine Fâtıma’nın Resûlullah’ın gömleğini başının üstüne koyarak ve iki çocuğunun ellerinden tutarak, “Ey Ebû Bekir! Ne yapmak istiyorsunuz? İki çocuğumu yetim, beni de dul mu bırakmak istiyorsun? Günah olmasaydı saçlarımı açar, Rabbime yalvarırdım” dediği rivâyet olunmaktadır.377 Şîa kaynaklarında Hz. Peygamber’in bu olayı haber verdiği de iddia edilmektedir. Bir rivâyete göre Resûlullah, “Fâtıma benim kızım geçmiş ve gelecek tüm âlemdeki kadınların efendisidir. O benden bir parçadır... Onun şîasını ateşten koruyacağıma size güvence veriyorum. Onu gördüğümde benden sonra kendisine yapılacakları hatırlıyorum. Sanki ben onunlayım. Evine zillet girecek, ona saygısızlıkta bulunulacak, hakkı gasp olunacak, mirasından alıkonulacak yan tarafı kırılacak, karnındaki çocuğunu düşürecek ve o ‘Ya Muhammed!’ diye bağıracak. Ona cevap verilmeyecek. Yardım dileyecek yardımına kimse koşmayacak. Benden sonra hep mahzun ve kederli olacaktır.”378 Şîa kaynaklarında Hz. Fâtıma’nın evinin yakılması (ihraku beyti Fâtıma) olarak bilinen bu olay, çok farklı versiyonlarla anlatılmaktadır. Ama öz olarak yukarıda işlenen temalar ön plana çıkartılmaktadır. Özellik- 374 el-Meclisî, (Beyrut 1983), XXVIII, 283. 375 Ebû’l-Hasen Ali b. el-Hüseyn b. Ali el-Mes‘ûdî, İsbâtu’l-Vasıyye li’l-İmâm Ali b. Ebî Talib, Beyrut 1988, 154-155. 376 Cemaluddin Hasan b. Yusuf b. Ali b. el-Mutahhar el-Hillî, Keşfu’l-Murâd fî Şerhi Tecrîdi’l-İ‘tikad, Kum 1409, 403. 377 el-Küleynî, VIII, 238. Ayrıca bkz. Ahmed b. Ebî Yakûb b. Cafer b. Vehb, Târihu’lYa’kubî, I-II, Beyrut 1992, II, 126. 378 el-Meclisî, (Beyrut 1983), XXVIII, 38. 128 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma le ilk iki halifeyi karalamak için ortaya atılan ve güvenilir hiçbir kaynakta görülmeyen bu iddiaya göre, Fâtıma ve eşi, Ebû Bekir’e biat etmeyip evlerine çekilince Ömer, Ebû Bekir’in de onayıyla onları biat etmedikleri takdirde evlerini yakmakla tehdit etmiş, hatta evlerini basıp kapıyı kırmış, içeri girdiği sırada kapı ile duvar arasına sıkışan Fâtıma’nın kaburgaları kırılmış ve bu sırada çocuğu Muhassin/Muhsin’i düşürmüştür.379 Ya‘kûbî bu olayda Hz Ömer’in Ali’nin kılıcını kırdığını yazmaktadır.380 Seyyid Mukarrib Ali en-Nekavî el-Huseynî tarafından en-Nâru’lHâtıma li Kâsıdi İhrâkı Beyti Fâtıma381 adıyla bir kitap yazılmasına sebep olan bu iddia, muhtemelen Hz. Ömer’in hilâfet konusunda Hz. Fâtıma’yı ikaz etme hadisesinin, tahrif edilmesinden kaynaklanmıştır. Rivâyete göre, Ebû Bekir’in hilâfetine henüz gönülleri yatmamış olan Hz. Ali ve Zübeyr’in Fâtıma ile bu konuyu birkaç defa görüştüklerini haber alan Hz. Ömer, çıkabilecek bir fitneyi önlemek maksadıyla Hz. Fâtıma’yı ziyaret etmiş ve ona dünyada en çok Resûlullah’ı, sonra da onun kızını sevdiğini söylemiş, ancak bu sevginin “hilâfet konusunu karıştırıp duran” kimselerin onun evinde toplanması halinde bu evi onlar içeride iken yakmasına engel olmayacağını belirtmiş, Hz. Fâtıma da onlara Ömer’in bu sözünü naklederek artık bir daha hilâfet meselesini kendisine getirmemelerini istemiştir.382 Fedek Arazisi ve Hz. Peygamber’in Mirası Meselesi Şîa kaynaklarına göre Hz. Fâtıma, Ebû Bekir’e halifeliğinin ilk günlerinde giderek babasından kalan mirasını istemiştir. Ebû Bekir, “Biz Peygamberler miras bırakmayız. Bizim terk ettiğimiz (mallar) sadakadır” anlamındaki hadîsi kendisine okumuş buna karşılık Fâtıma, “Sen babana varis oluyorsun da ben niçin olamıyorum? Allah için bu doğru mudur?”383 şeklinde sorular yönelterek Kur’an-ı Kerim’de peygamberlerin miras bıraktıklarına dair âyetler384 okuyup itiraz etmiştir.385 379 Bu olay hakkında geniş bilgi için bkz. Mes’ûdî, 154-155. 380 Ya‘kûbî, II, 126. 381 Bkz. Seyyid Mukarrib Ali en-Nekavî el-Hüseynî, en-Nâru’l-Hâtıma li Kâsıdi İhrâkı Beyti Fâtıma, Hindistan 1281. 382 Bu olay hakkında daha fazla bilgi için bkz. Ya‘kûbî, II, 126; Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe, el-İmâme ve’s-Siyâse, (thk. Ali Şirî), İran 1413, 30-32; Mesu’dî, 154-155; el-Meclisî, (Beyrut 1983), XLIII, 216-217; XXVIII, 227-272; Kandemir, “Fâtıma”, DİA, XII, 221; Arı, 213-219. 383 Ya’kubî, II, 127; Hillî, 398. 384 en-Neml, 27/16; Meryem, 19/5-6. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 129 Başka bir rivâyette Hz. Fâtıma, Ebû Bekir’e, “Resûlullah’a sen mi varis oluyorsun yoksa ailesi mi?” diye sorduğunda Ebû Bekir, “Elbette ailesi varis olur” demiş. Bunun üzerine Fâtıma, “O halde Resûlullah’ın hissesinin durumu ne oldu” diye sorduğunda Ebû Bekir, Resûlullah’ın, “Allah’ın Peygamberine verdiği bir rızık kendisinden sonra gelen yöneticinindir (veliyyu’l-emr)” dediğini belirtmiştir.386 Görüldüğü gibi bu rivâyet, çelişkiler içermektedir. Zira Ebû Bekir’in “Peygamberler miras bırakmaz” deyip ardından Peygamber’e onun ailesi varis olur demesi bir çelişkidir.387 Şîa kaynaklarında Hz. Fâtıma’nın sahâbîlerin huzurunda uzun bir konuşma yaparak halifeyi onlara şikâyet ettiği, kendisine yardımcı olmadıkları için de sitemde bulunduğu, bu vesileyle birçok sahâbîyi ağlattığı kaydedilmektedir.388 Hz. Fâtıma’ya nisbet edilen bu konuşmanın şerhine dair Şiî âlimler tarafından pek çok eser kaleme alınmıştır.389 Âyetullah Muhammed Tahir Al-i Şübbeyr el-Hakânî’nin Şerhu Hutbeti’s-Sıddıka Fatımete’zZehra adlı kitabı (Kum 1412) bunlardan biridir. Kitabu Fedek adını taşıyan birçok eser de bu arada zikredilebilir.390 Şiî müelliflere göre Hz. Peygamber, Fedek ve çevresini fethettikten sonra “Akrabaya hakkını ver”391 mealindeki âyetin inmesi üzerine, Fedek’i Fâtıma’ya verdi. Bu olay, Şîa’nın meşhur hadîsçilerinden Küleynî’nin el-Kâfî adlı eserinde şu şekilde anlatılmaktadır: “Yüce Allah, ne bir at ne de bir deve sürmediği halde Peygamberine zafer nasip edip, Fedek ve çevresini fethettiği zaman peygamberine, ‘Akrabaya hakkını ver’ mealindeki âyeti indirdi. Resûlullah, onların kimler olduğunu bilmedi. Bu konuda Cebrail’e müracaat etti. Cebrail de Allah’a müracaat etti. Bunun üzerine Yüce Allah, Fedek’i Fâtıma’ya vermesini vahyetti. Resûlullah onu çağırdı ve ona, ‘Ey Fâtıma Allah Fedek’i sana vermemi emretti’ dedi. Fâtıma da, ‘Ey Allah’ın Rasûlü! Allah’tan ve senden onu kabul ettim’ dedi.” 385 Hillî, 398. 386 Hillî, 399. 387 Bkz. Ebû Hamid İzzuddin Abdulhamid b. Hibetullah el-Medâinî (İbn Ebi’l-Hadîd), Şerhu Nehci’l-Belâğa, (thk. M. Ebû’l-Fadl İbrahim), I-XX, Kum 1959, XVI, 219. 388 Fâtıma’nın Fedek konusundaki hutbesi ve Ebû Bekir’in bu konudaki cevabı için bkz. Ali b. Hüseyn el-Mûsevî eş-Şerif el-Murtazâ, eş-Şafî fi’l-İmâme, (thk. Abduzzehra elHüseynî el-Hatib), I-IV, Tahran 1987, IV, 70-76. 389 Bkz. Abdulcebbâr er-Rifaî, “Mu‘cemu mâ Kütibe ‘an Fâtımete’z-Zehra”, Turâsünâ, IV/14, (Kum 1409), 64, 67, 68, 70, 77, 78. 390 Bkz. er-Rifaî, IV/14, s. 91-92, 95-96, 102. 391 İsra, 17/26. 130 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma “Resûlullah’ın hayatı boyunca Fâtıma’nın vekilleri Fedek’te bulunuyordu. Ebû Bekir iş başına geçtiğinde, onun vekillerini oradan çıkardı. Fâtıma ona geldi. Fedek’i kendisine geri vermesini istedi. Ebû Bekir ona, ‘Beyaz veya siyah kişilerden bu konuda sana şahitlik edecek olanları bana getir’ dedi. Fâtıma da Mü’minlerin Emiri’ni (Hz. Ali) ve Ümmü Eymen’i ona getirdi. Ebû Bekir, Fedek topraklarına karışmayacağına dair ona bir yazı yazdı. Bu yazı ile birlikte çıktığında, Ömer Fâtıma ile karşılaştı. Ona, ‘Ey Muhammed’in kızı yanındaki yazı nedir?’ diye sordu. Fâtıma, ‘Ebû Kuhafe oğlunun bana yazdığı bir yazıdır’ dedi. Ömer ‘O yazıyı bana göster’ dedi. Fakat Fâtıma yazıyı göstermedi. Ömer yazıyı onun elinden çekip aldıktan sonra o yazıya bakıp tükürdü, onu sildi ve yırttı. Fâtıma’ya, ‘Bu senin babanın ne bir at ne de bir deve sürdüğü yerdir. Aksini iddia ediyorsan ipi boynumuza geçir (feda‘î el-hibâle ‘ala rikâbına)’ dedi.” 392 Şîa kaynaklarına göre Ömer’in, Ebû Bekir’in Hz. Fâtıma'ya verdiği yazıyı yırtması üzerine Hz. Fâtıma ona beddua eder. Ömer de bu olaydan sonra Ebû Bekir’in yanına gider ve onu azarlar. Böylece Fedek’i Hz. Fâtıma’ya vermemek üzere ittifak yaparlar.393 İbn Ebi’l-Hadîd’in de belirttiği gibi bu tür rivâyetler Şiî müelliflerin yazdıkları eserlerin dışındaki güvenilir kaynaklarda bulunmamaktadır.394 Bu rivâyetlerin Hz. Ömer’i karalamak için ortaya atıldığı anlaşılmaktadır. Hz. Ömer’in, Hz. Ebû Bekir’in verdiği karara ve Hz. Fâtıma’ya bu şekilde bir saygısızlıkta bulunduğuna ihtimal vermiyoruz. Hz. Ömer, Resûlullah’ın zevcelerine divanlarda herkesten daha fazla mal verdiği halde niçin Hz. Fâtıma’ya düşman olsun? Şiî müelliflere göre Ebû Bekir, Fâtıma’yı en iyi tanıyan ve davasının doğruluğunu-haklılığını bilen biridir. O halde “Ebû Bekir onun haklı ve doğru sözlü olduğunu bildiği halde niçin ona Fedek’i vermedi?” sorusunu şu şekilde cevaplamaktadırlar: “Fâtıma’nın isteği üzerine Ebû Bekir şayet ona o gün Fedek’i vermiş olsaydı, ertesi gün müracaat eder kocası için halifelik talebinde bulunurdu. Onu, makamından oynatırdı. Bu durumda Ebû Bekir hiçbir şeyi mazeret gösteremezdi. Zira Fâtıma hangi davada bulunursa bulunsun, onun doğruluğunu hiç bir beyyine ve şahide ihtiyaç hissetmeksizin tescil etmiş olacaktı.”395 Hz. Ebû Bekir’in, yöneticiliğin elinden gitmesi kaygı- 392 el-Küleynî, I, 543; Ayrıca bkz. Şerif el-Murtazâ, IV, 97-98, Hillî, 405. 393 Hillî, 405. 394 Bkz. İbn Ebi’l-Hadîd, XVI, 234-235. 395 İbn Ebi’l-Hadîd, XVI, 284; Abdulhüseyn Şerefuddin el-Mûsevî, en-Nass ve’l-İctihâd (thk. Ebû Mucteba), Kum 1404, 84. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 131 sıyla böyle bir şey yaptığını söylemek abestir. Zira Hz. Ebû Bekir, Resûlullah’ın sözünün gereğini yapmak için böyle davrandığını açıklamaktadır. Şiîlikte oldukça önemli olan bu tartışmalı olaydan sonra Hz. Fâtıma’nın Ebû Bekir’e kırıldığı, vefat edinceye kadar onunla konuşmadığı, Şiî ve Sünnî kaynaklarda kaydedilmektedir.396 Hz. Fâtıma’nın Ebû Bekir ve Ömer ile konuşmayacağına dair yemin ettiği, vefat ettiğinde bile her ikisine kızgın olduğu belirtilerek, onu kızdırmanın Allah’ı ve Rasûlünü kızdırmak ile eş değerde olduğu, Şiî kaynaklarca vurgulanmaktadır. Bu arada Ebû Bekir’in Esma bint ‘Umeys’i şefaatçi olarak gönderdiği, fakat Fâtıma’nın yine konuşmadığı ve “Ben Allah’a kavuşuncaya kadar Ebû Bekir ve Ömer ile konuşmayacağım. Sonra onlarla Allah katında muhakeme olacağım” dediği kaydedilmektedir.397 Diğer bir rivâyete göre Ömer, Ebû Bekir’e, “Haydi Fâtıma’nın yanına gidelim. Zira biz onu kızdırdık” der. İkisi gidip Fâtıma’dan izin isterler. Fakat Fâtıma onlara izin vermez. Fâtıma ile görüştürmeleri için Hz. Ali’nin yanına giderler. Hz. Ali, onları eve alır. Ebû Bekir ve Ömer, Fâtıma’nın yanına geldiklerinde Fâtıma’ya selam verirler, fakat Fâtıma, onların selamlarını almaz, yüzünü duvara çevirir. Ebû Bekir konuşmaya başlar ve der ki: “Ey Resûlullah’ın sevgilisi! Vallahi, Resûlullah’ın akrabası bana benimkinden daha sevimlidir. Benim yanımda sen kızım Aişe’den daha sevimlisin. Babanın vefat ettiği gün, ben de ölmek isterdim. Seni ve senin fazilet ve şerefini bildiğim halde Resûlullah’tan kalan hak ve mirasından alı koyduğumu sanıyor musun? Şüphesiz senin baban olan Resûlullah’tan şunu işittim: ‘Biz peygamberler miras bırakmayız terk ettiğimiz sadakadır.’” Fâtıma onlara, “Sizi Allah adına yemine davet ediyorum, Resûlullah’ın, ‘Fâtıma’nın hoşnutluğu benim hoşnutluğum; onun hoşnutsuzluğu benim hoşnutsuzluğumdur. Kim Fâtıma’yı öfkelendirirse beni öfkelendirir’ dediğini duydunuz mu?” diye sorar. Onlar da, “Evet biz Resûlullah’tan duyduk” derler. Bunun üzerine Fâtıma, “Sizin beni hoşnut etmeyip öfkelendirdiğinize dair Allah ve meleklerini şahid tutuyorum. Resûlullah ile karşılaştığımda ikinizi ona şikâyet edeceğim” der. Ebû Bekir ise, “Ey Fâtıma! Seni ve senin baban Resûlullah’ı öfkelendirmekten Allah’a sığınırım” diyerek kendinden geçinceye kadar ağlar.398 Bu sırada Ebû Bekir helâkını ister.399 396 Buhârî, “Meğâzî”, 38; “Ferâiz”, 3; İbn Ebi’l-Hadîd, XVI, 253-54; el-Mûsevî, 51-52. 397 Muhammed İsmail b. el-Hüseyin b. Muhammed Rıda el-Mazenderânî el-Hâcûî, “Tarîku’l-İrşâd ila Fesadı İmâmeti Ehli’l-Fesâd”, er-Resâil (thk. es-Seyyid Mehdi erRecaî), I-II, Kum 1411, 448. 398 İbn Kuteybe, I, 31 ayrıca bkz. el-Meclisî, XXVIII, 303. 132 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Sahâbîlerin bu konuda Ebû Bekir’e karşı gelmemeleri Ebû Bekir’in haklılığını ortaya koyuyor. Ayrıca Şiî âlimlerinin da kabullendiği gibi Hz. Ali’nin işbaşına geçtikten sonra Fedek’i Fâtıma’nın çocuklarına miras kılmayıp eski statüsünde bırakması,400 Hz. Ebû Bekir’in isabetli hüküm verdiğini göstermeye yeterlidir. Yine Ebû Bekir’in Hz. Fâtıma’ya karşı yumuşak davrandığını, Şiî müellifler de kabul ediyor.401Bu da Ebû Bekir’in bu işde bir yarar ummadığını; sadece naslardan hareketle böyle davrandığını göstermektedir. Fâtıma’nın Mushafı: Şîa kaynaklarında Fâtıma Mushafı diye bir kitaptan söz edilmektedir. Bu kaynakların birçoğuna göre Fâtıma babasından 75 gün sonra vefat etmiştir. Çok üzüldüğünden dolayı Cebrail ona gelip taziyelerini bildiriyordu. Babasının durumunu ve yerini söylüyordu. Hz. ali de bunları yazıyordu. İşte bu yazılanlara Fâtıma Mushafı denilmiştir. Bu Mushaf’ta kıyamete kadar bütün olacaklar anlatılmıştır.402 Ayrıca bu Mushaf’ta tüm şeri hükümler ayrıntılı bir şekilde olduğu gibi Kıyamete kadar tüm hükümdarların adları ve önemli olaylar da var.403 Bundan dolayı Şîaya göre Ehl-i beyt istediği zaman Allah’ın izni ile dünyadaki bütün insanlar hakkında başlangıcından sonuna kadar bilgiye sahip olabilirlerdi.404 Hz. Fâtıma’nın Vefatı Sünni kaynaklarda da geçtiği gibi405 Resul-i Ekrem son hastalığı sırasında Hz. Fâtıma ile özel bir şeyler konuşmuş ve Fâtıma ağlamıştır. İkinci kez kızıyla baş başa kaldığında Fâtıma’nın çehresi gülmeye başlamıştır. Hz. Peygamber’in vefatından sonra Fâtıma’ya ağlamasının ve gülmesinin sebe- 399 el-Meclisî, (Beyrut 1983), XXVIII, 303-304. 400 Şerif el-Murtazâ, IV, 92; İbn Ebi’l-Hadîd, XVI, 231. 401 Şerif el-Mubrtazâ, IV, 86. Resûlullah'ın mirası ve Fedek arazisi için bkz. Arı, s. 220- 234. 402 el-Meclisî, XVIII, 61-62, 114. 403 Muhammed Kazım el-Kazvinî, Fâtımatü’z-Zehrâ mine’l-Mehd ile’l-Lahd, Kerbela 2011, 85. 404 Âmulî, s. 30. 405 Buhârî, “Fedâilü Ashabı’n-Nebî”, 12; Müslim, “Fedâliü’sahabe”, 97-99. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 133 bi sorulmuş o da şu şekilde cevap vermiştir: “Babam ilk sefer bana “Ey Fâtıma Ben sizin aranızdan ayrılacağım, dedi ve ben ağladım. Sonra bana şöyle buyurdu: “Kızım Üzülme. Sen ailemden bana ilk kavuşacak kişisin” dedi. Ve ben mutlu oldum.406 Şiî müelliflere göre Fâtıma, ölümünün yaklaştığını hissedince Ali’den gece gömülmesini, kendisine öfkelendiğinden cenaze namazının sevabından mahrum etmek için Ebû Bekir’in cenazesine gelmesine engel olmasını, Ebû Bekir’in namazını kılmamasını vasiyet eder.407 Ebû Bekir ve Ömer, Ali’ye taziyede bulunarak bizden önce Rasûlullah’ın kızının namazını kılma, demişlerse de gece olunca Hz. Ali, Abbas, Fadl, Mikdad, Selman, Ebû Zer ve Ammâr’ı çağırır, Abbas onun namazını kıldırır ve onu böylece defnederler. Daha sonra Ebû Bekir ve Ömer’e, Fâtıma’nın, ikinizin onun namazını kılmamanızı vasiyet ettiğini bildirirler.408 Hz. Fâtıma'nın mezarının üzerine gidip namaz kılmalarını önlemek için geceleyin defn edildiği belirtilmektedir. Ayrıca şimdiye kadar onun mezarının nerede olduğunun bilinmediği kaydedilmektedir.409 Şîa kaynaklarında Hz. Fâtıma, insanüstü bir varlık, insan suretinde bir huri olarak tasvir edilmektedir. Sünnî kaynaklarında Hz. Fâtıma için anlatılan tüm iyilik, güzellik ve fazilete ek olarak farklı menkıbe, vasıf ve erdemler anlatılmaktadır. Hz. Fâtıma ile Hz. Ebû Bekir’in Fedek arazisi konusundaki tartışmalarına çok geniş yer verilmektedir. 406 Âmulî, s. 139. 407 Hillî,399. 408 el-Meclisî, (Beyrut, 1983), XXVIII, 304-305. 409 Hillî, 399. 134 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma KAYNAKLAR ÂMULÎ, Abdullah Cevâdî, Fâtıma (sa) İnsanlık Örneği, (çev. Muaz Pazarbaşı), İstanbul 2015 ARI, Mehmet Salih, İmamiyye Şiası Kaynaklarına Göre İlk Üç Halife, İstanbul, 2011. FURÂT el- KÛFÎ, Ebû’l Kasım Furât b. İbrahim el-Kûfî (300/912), Tefsiru Furâti’l-Kûfî, Beyrut 1990. el-HÂCÛÎ, Muhammed İsmail b. el-Hüseyin b. Muhammed Rıda el-Mazenderânî (1173/1759), “Tariku’l-İrşad ila Fesâdı İmameti ehli’l-Fesâd”, er-Resâilu’l-İ‘tikadiyye, (thk. Mehdi er-Recaî), I-II, Kum 1411. el-HİLLÎ, İbnu’l-Mutahhar Cemaleddin Hasan b. Yusuf (736/1335), Keşfu’l-Murâd fî Şerhi Tecrîdi’l-İ‘tikad, Kum 1409. el-HİMYERÎ, Ebû’l-Abbas Abdullah b. Cafer (III/IX. asır), Kurbu’l-İsnad, Beyrut 1993. İBN EBÎ’L-HADÎD, Ebû Hamid İzzuddin Abdulhamid b. Hibetullah el-Medâinî (656/1258), Şerhu Nehci’l-Belâğa, (thk. M. Ebû’l-Fadl İbrahim), I-XX, Kum 1959. İBN KUTEYBE, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe (276/889), el-İmâme ve’sSiyâse, (thk. Ali Şiri), İran 1413. İBN ŞEHRAŞÛB, Ebû Cafer Muhammed b. Ali b. Şehraşûb (588/1192), Menâkıbu Âli Ebî Talib, I-IV, Beyrut 1991. el-İRBİLÎ, Ebü’l-Hasen Ali b. İsa b. Ebi’l-Feth (693/1294), Keşfü’l-Gumme fî Ma’rifeti’l-Eimme, IIII, Beyrut ts. KANDEMİR, M. Yaşar, “Fâtıma”, DİA, XII, 223-224. el-KAZVİNÎ, Muhammed Kazım, Fâtımatü’z-Zehrâ mine’l-Mehd ile’l-Lahd, Kerbela 2011. el-KÜLEYNÎ, Ebû Cafer Muhammed b. Yakûb b. İshâk (328/939), el-Kâfî, I-VIII, Tahran 1388. el-MECLİSÎ, Muhammed Bakır b. Muhammed Taki b. Maksud Ali (1110/1698), Bihâru’lEnvâri’l-Camia li Dureri Ahbâri’l-Eimmeti’l-Athâr, I-XLIV, Beyrut 2001. el-MES‘ÛDÎ, Ebû’l-Hasen Ali b. el-Hüseyn b. Ali (346/957), Ebû’l-Hasan Ali b. el-Hüseyin b. Ali, İsbatu’l-Vasıyye li’l-İmâm Ali b. Ebî Talib, Beyrut 1988. el-MUSEVÎ, Abdulhüseyn Şerefuddin, en-Nass ve’l-İctihad, (thk. Ebû Mucteba), Kum 1404. el-MÜFİD, Muhammed b. Muhammed b. Nu‘man eş-Şeyh el-Bağdadî el-Ukberî (413/1022), el-Cemel ve’n-Nusretu li Seyyidi’l-İtreti fî Harbı’l-Basra, (thk. Ali Mir Şerifî), Beyrut 1993. er-RİFÂÎ, Abdulcebbâr, “Mu‘cemu mâ Kütibe ‘an Fâtımete’z-Zehra”, Türasünâ, IV/14, Kum 1409, s. 57-105. es-SADÛK, Ebû Cafer Muhammed b. Ali b. Hüseyin İbn Babeveyh (381/991), Emâlî’s-Sadûk, Beyrut 2009. _________; İlelü’ş-Şerâi’, Beyrut 2006. ŞERİF el-MURTAZÂ, Ali b. Hüseyn el-Musevî (436/1044), eş-Şafî fi’l-İmâme, (thk. Abduzzehra el-Hüseynî el-Hatib), I-IV, Tahran 1987. et-TÛSÎ, Ebû Cafer Şeyhu’t-Tâife Muhammed b. Hasan b. Ali (460/1067), Kitabu’l-Emâlî (thk. Behrad Ca’ferî, Ali Ekber el-Gaffârî), Tahran 1381. YA‘KÛBÎ, Ahmed b.Ebî Yakûb b. Cafer b. Vehb (294/907), Târihu’l-Ya’kubî, I-II, Beyrut 1992. HADİS KİTAPLARINDA HZ. FÂTIMA Arş. Gör. Sema TOMBUL* Hz. Fâtıma’yla ilgili rivayet sayısının çokluğu sebebiyle bu bildiride sadece Kütüb-ü Sitte’de Hz. Fâtıma’ya nasıl ve ne kadar yer verildiği üzerinde durulacaktır. Konuyla ilgili rivayetler ekseriyetle Şiî hadis kaynaklarında yer almakta olup, bu da ayrıca çalışmayı gerektirmektedir. Giriş Kütüb-ü Sitte’de Hz. Fâtıma’yla ilgili rivâyetler, “Fedâil” ve “Menâkıb” bölümlerine bakıldığında, Buhârî’nin (ö. 256/870) Sahîh’inde Menâkıbu Karâbeti Resûlillah (sav) ve Menkıbetu Fâtıma (a.s.), diğeri ise Menâkıbu Fâtıma’410adlı bab başlıklarında; Müslim’in (ö. 261/874) Sahîh’inde Fedâilu Fâtıma bt. Resûlillah adlı bab başlığında411; Tirmizî’nin (ö. 279/892) Sünen’inde Fadlu Fâtıma isimli bab başlığında412; Nesâi’nin (ö. 303/915) Sünenü’l-Kübrâ’sında Menâkıbu Fâtıma isimli bab başlığında413 yer almaktadır. Bu bab başlıklarının haricinde ise ilgili diğer rivayetlerin, fıkhî durumlarına göre, farklı bab başlıkları altında zikredildiğini görmek mümkündür. Hz. Fâtıma'dan on sekiz hadis rivayet edilmiş olup tamamı Kütüb-ü Sitte'de yer almakta ve bunlardan ikisi hem Sahîh-i Buhârî’de hem de Sahîh-i Müslim'de bulunmaktadır.414 Kendisinden Hz. Ali, Hz. Hasan ile Hz. Hüseyin, Hz. Aişe, Ümmü Seleme, Selma, Enes b. Malik ve başkaları rivayette * Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Hadis Anabilim Dalı Araştırma Görevlisi. 410 Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl, el-Câmi’u’s-Sahîh, tahk. Mustafa Dîb ElBuğa, Dâru İbn Kesîr, Beyrut-1987, Fedâilu’s-Sahâbe, 12, 29. 411 Müslim, Ebû Huseyn Müslim el-Haccâc, el-Câmiu’s-Sahîh, Dâru İhyai’t-Turâs, Beyrut, trs. Fedâilu’s-Sahâbe, 15. 412 Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ, Sünen, Dâru İhyâi't-Türâs, Beyrut, 1988, Menâkıb, 61. 413 Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb, es-Sünenü’l-Kebîr, Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, Beyrut, 1991, Menâkıb, 74. 414 Mustafa Karataş, Hadislerin Sayısı, Nun Yayıncılık, İstanbul, 2008, s. 306; Kandemir, “Fâtıma”, DİA., XII, 220. 136 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma bulunmuşlardır. Ayrıca Hz. Hüseyin'in kızı Fâtıma'nın ve daha başka ravilerin ondan mürsel rivayetleri vardır.415 Araştırmamız sonucunda Hz. Fâtıma ile ilgili rivayetlerin 3 kişi etrafında şekillendiği dikkat çekmektedir. Bu sebeple konuyla alakalı rivayetler Hz. Fâtıma’nın Hz. Peygamber, Hz. Ali ve Hz. Ebû Bekir ile ilişkileri çerçevesinde ele alınacaktır. 1. Hz. Fâtıma’nın Hz. Peygamberle İlişkisine Dair Hadisler a) Hz. Fâtıma’nın Hz. Peygamber’in Zor Zamanlarında, Savaşlarda ve Vefatı Esnasında Yanında Bulunmasını Konu Alan Hadisler i. Hadis kaynaklarında Hz. Fâtıma'nın çocukluk ve gençlik yıllarına dair çok az bilgi bulunmaktadır. Bunlardan birinde Rasûlullah Kâbe'nin yanında namaz kılarken Ebû Cehil ve dostları da bir kenarda oturmuşlardır. Bir gün önce de orada dişi bir deve kesilmiştir. Ebû Cehil, "Sizlerden hanginiz kalkıp bu devenin işkembesini alıp Muhammed'in üzerine atabilir?" der. İçlerinden biri kalkıp onu alır ve secdeye gittiğinde Rasûlullah'ın üzerine atar. Onlar, bu durumla alay ederken Hz. Peygamber de öylece secde hâlinde beklemektedir. Bir kişi gidip durumu Hz. Fâtıma'ya haber verir. Hz. Fâtıma gelip o şeyi bir kenara atar ve sonra adamlara yönelerek onları ayıplamaya ve kınamaya başlar. Hz. Peygamber namazını bitirince; “Allah'ım! Kureyş'i Sana havale ediyorum.” dedikten sonra bu kimselerin isimlerini söyleyerek onları da Allah’a havale eder. Bedir Savaşı'nda, Hz. Peygamber’in burada ismini saydığı kişilerin hepsi öldürülüp cesetleri Bedir kuyusuna atılmıştır.416 ii. Hz. Fâtıma Uhud Gazvesi'nde on kadar hanımla birlikte gazilere yiyecek yardımında bulunur, onlara su taşır ve yaralıları tedavi eder. Savaş esnasında Hz. Peygamber'in yüzü yaralanır, dişi kırılır ve başındaki miğferi parçalanır. Bunun üzerine Hz. Ali kalkanla yaranın üzerine su dökerken Hz. Fâtıma Hz. Peygamber’in yüzündeki kanı temizlemeye çalışır. Fakat 415 Mizzî, Cemâlüddîn Ebû’l-Haccâc Yusuf, Tehzîbü’l-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl, I-XXXV, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1980, XXXV, 312; Zehebî, Ebû Abdullah Şemsüddîn Muhammed, Siyeru A’lâmi’n-Nubelâ, I-XXIII, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1413. II, 518; İbn Hacer, Şihâbüddîn Ebû’l-Fadl Ahmed b. Ali, el-İsâbe fi Temyîzi’s-Sahâbe, IVIII, Beyrut, 1412, VIII, 126, Takrîbu’t-Tehzîb, Dâru’r-Reşid, Suriye, 1986, I, 753, Tehzîbu’t-Tehzîb, I-XII, Dâru’l-Fikr, XII, 402. 416 Buhârî, Salât, 109; Vudû, 73; Cihat, 98; Megâzî 7; Tahâret, 74; Müslim, Cihâd, 39; Nesâî, Tahâret, 193. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 137 kan dinmeyince Hz. Fâtıma bir hasır parçasını yakıp küllerini Rasûlullah'ın yüzüne bastırarak akan kanı durdurur.417 iii. Hz. Fâtıma Hz. Peygamber’i vefatından önce de yalnız bırakmaz. Hastalığı esnasında Hz. Peygamber’i ziyaret ettiği bir gün Hz. Aişe Hz. Fâtıma'nın yürüyüşünü Rasûlullah'ın yürüyüşüne benzetir. Rasûlullah, Hz. Fâtıma'nın geldiğini görünce, onu: "Merhaba kızım!" diyerek karşılar sonra Hz. Fâtıma'yı yanına oturtarak ona gizlice bir şey söyler. Bunun üzerine Hz. Fâtıma hıçkırıklarla ağlar. Rasûlullah onun hüznünü görünce, ona ikinci defa gizlice bir şey daha söyler. Bu defa Hz. Fâtıma gülmeye başlar. Hz. Aişe neler olup bittiğini Hz. Fâtıma'ya sorar. Fakat Hz. Fâtıma Rasûlullah'ın sırrını ifşa etmek istemediğini söyleyerek Hz. Aişe’ye cevap vermek istemez. Hz. Peygamber’in vefatının ardından Hz. Aişe yine Hz. Fâtıma'ya bu durumu sorar. O da ağlama sebebinin Hz. Peygamber’in, Kur'ân-ı Kerîm'i Cebrail ile her yıl bir defa birbirlerine okuduklarını bu sene Cebrail'in aynı maksatla iki defa geldiğini, bunun ise vefatının yaklaştığına işaret olduğunu söylediğini, bunun üzerine Hz. Fâtıma’nın ağlamaya başladığını, ardından ise Hz. Peygamber'in ailesinden ilk önce kendisine O’nun kavuşacağını veya O’nun mümin kadınların hanımefendisi olduğunu söylemesi üzerine de gülüp sevindiği şeklinde açıklar.418 iv. Hz. Fâtıma vefatı esnasında da Hz. Peygamber’in yanında bulunur. Hz. Peygamber vefat ettiği gün zevale doğru hastalığı ağırlaşınca sık sık bayılmaya başlar. Bundan kederlenen Hz. Fâtıma da yüksek sesle “Vay babamın ızdırabına!” der. Hz. Peygamber Hz. Fâtıma’ya hitaben, “Kızım! Bugünden sonra babanın üzerinde hiçbir ızdırap kalmayacaktır.” buyurur.419 v. Hz. Peygamber'e çok düşkün olan Hz. Fâtıma babasının vefatından dolayı çok müteessir olur. Hz. Peygamber vefat edince Hz. Fâtıma derin bir hüzün ve kederle şöyle der: “Ey Rabbin davetine icabet eden babam! Ey Cennetü’l-Firdevs’te makamı olan babam! Ey hüznümüzü Cibril ile paylaştığımız babam!” Rasûl-ü Ekrem defnedildikten sonra Hz. Fâtıma Enes b. Malik’i görüce, “Râsûlullah'ın üzerine çarçabuk toprak atmaya eliniz nasıl vardı, gönlünüz nasıl razı oldu?” diyerek ağlar ve daha sonra da günlerce gözyaşı döker.420 417 Buhârî, Cihâd, 162,84; Tıb, 27; Megâzî, 25; Vudû, 77; Nikâh, 124; Müslim, “Cihâd”, 101; Tirmizî, Tıb, 34; İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî, esSünen, I-II, Dâru’l-Fikr, Beyrut,1987, Tıb, 15. 418 Buhârî, İsti’zân, 43; Menâkıb, 22; Fedâilu’s-Sahâbe, 12, 22; Meğâzî, 78; Müslim, Fedâilu’s-Sahâbe, 15; Tirmizî, Menâkıb, 61; İbn Mâce, Cenâiz, 64; Nesâi, Menâkıb, 74; Fedâilu’l-Kur’ân, 7; Hasâis, 40; İbn Mâce, Sıyâm, 58. 419 Buhârî, Megâzî, 85; Nesâî, Cenâiz, 13; İbn Mâce, Cenâiz, 64. 420 Buhârî, Megâzî, 85; Nesâî, Cenâiz, 13; İbn Mâce, Cenâiz, 64. 138 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma b) Hz. Fâtıma ve Hz. Peygamber’in Birbirlerine Olan Muhabbetleri i. Hz. Fâtıma fırsat buldukça babasının yanına gider, ona hizmet etmekten zevk duyar. Mekke'nin fethedildiği yıl Rasûlullah evinde yıkanırken Hz. Fâtıma'nın onu bir perde ile kapatmaya çalışması onların bu yakınlığının bir göstergesidir.421 ii. Hz. Peygamber’in sefere giderken aile fertlerinden en son Hz. Fâtıma ile vedalaşması, seferden dönünce de ilk olarak onunla görüşmesi422 onların birbirlerine olan muhabbetleri olarak hadis rivayetlerinde yerini almaktadır. iii. Hz. Peygamber’in Hz. Fâtıma'yı görünce sevinmesi, kendisini ayakta karşılaması, elini tutarak yanaklarından öpmesi, ona iltifat edip yanına veya kendi yerine oturtması, babasının kendi evine gelince Hz. Fâtıma’nın da O’nu aynı şekilde karşılayıp ağırIamasıyla423 ilgili rivayetler, aralarındaki sevgi bağının herkes tarafından da müşahade edildiğini göstermektedir. iv. Hz. Peygamber kadınlardan en çok Hz. Fâtıma’yı, erkeklerden de Hz. Ali'yi sevdiğini söylemiş424 , Hz. Fâtıma, Hz. Ali, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin hakkında; “Ben sizin savaştığınız kimselerle savaşır barıştığınız kimselerle de barışırım.”, “Allah’ım bunlar benim ehli beytim ve yakınlarımdır. Onlardan kötülükleri gider onları tertemiz eyle.” buyurarak hem Hz. Fâtıma’ya hem de onun ailesine verdiği değeri ifade etmiştir.425 v. Rasûlullah: "Mehdi benim zürriyetimden, kızım Fâtıma'nın evladlarındandır."426 buyurmuştur. c) Hz. Peygamber’in Hz. Fâtıma’ya Nasihatleri i. Hz. Peygamber’in kızı Hz. Fâtıma’ya sade bir hayat tarzını benimsemesinin daha hayırlı olacağı hususunda tavsiyeleri olmuştur. El değir- 421 Buhârî, Gusl, 21, Salât, 4; Müslim, Hayz, 16; Tirmizî, İsti’zân, 5; Nesâî, Tahâret, 144; İbn Mâce, Tahâret, 59. 422 Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş’as es-Sicistânî, es-Sünen, I-IV, Dâru’l-Fikr, Beyrut, Kahire, 1988, Tereccül, 21. 423 Müslim, Fedâilü's-sahâbe, 98; Ebû Dâvûd, Edeb, I43, I44; Tirmizî, Menâkıb, 61. 424 Tirmizî, Menâkıb, 61. 425 Müslim, Fedâilu’s-Sahâbe, 4; Tirmizî, Menâkıb, 61, İbn Mâce, Mukaddime, 27; Fedâilu’s-Sahâbe, 11. 426 Ebû Dâvûd, Mehdi, 1; İbn Mâce, Fiten, 34. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 139 meninde un öğütmekten bıkan Hz. Fâtıma ile kuyudan su çekip taşımaktan yorulduğunu söyleyen Hz. Ali bu hususta Hz. Peygamber'den yardım istemeye karar verirler. Hz. Fâtıma Medine'ye bir savaş esirinin geldiğini duyunca Hz. Peygamber’e giderek ondan kendisine ev işlerinde yardım edecek bir hizmetçi talep eder. Hz. Peygamber de esiri, ashab-ı suffenin ihtiyaçlarını karşılamak üzere satacağını, bu sebeple kendisine bir hizmetçi veremeyeceğini, buna karşılık yatağa girdikleri vakit otuz üçer defa Sübhanallah, Elhamdülillah ve Allahuekber demesinin istediği hizmetçiden kendisi için daha hayırlı olacağını söyler.427 ii. Yine bu husustaki bir diğer hadisin muhtevasına göre Hz. Peygamber kızı Hz. Fâtıma’yı taktığı altın bir gerdanlık sebebiyle uyarmakta, O da bu gerdanlığı satıp bir köle azad etmektedir. Bu durumdan hoşnut olan Rasûlullah “Kızı Fâtıma’yı ateşten kurtaran Allah’a hamd olsun” buyurmaktadır.428 iii. Konuyla ilgili bir diğer hadis metnine göre Hz. Peygamber Tebûk Savaşı sonrası Hz. Fâtıma’ya uğrar, kapıda gördüğü işlemeli bir perde ve evdeki bir halı yüzünden ona kızar ve evine girmez. Bunun üzerine Hz. Fâtıma da bunları kaldırır.429 iv. Bazı hadis kaynaklarında Hz. Ali Hz. Fâtıma’ya bir ev yapar, bunun ardından Hz. Peygamber altı ay boyunca onların evine uğrar ve “Namaza” der sonra da “Ey Ehl-i Beyt! Muhakkak ki Allah sizden kötülükleri gidermek ve sizi tertemiz yapmak ister”430 ayetini okur.431 2. Hz. Fâtıma’nın Evliliği ve Hz. Ali ile Olan Münasebetleri a) Bazı rivayetlere göre Hz. Ebû Bekr ve Hz. Ömer, Hz. Fâtıma ile evlenmek için O’nu Hz. Peygamber’den isterler. Hz. Peygamber ise “O küçüktür” diyerek teklifleri geri çevirir. Hz. Ali isteyince Rasûlullah Hz. Fâtıma’yı onunla evlendirir.432 b) Hz. Fâtıma’nın mehri ile ilgili rivayetlerin genel muhtevasında Hz. Peygamber’in Hz. Ali’ye mehir için zırhını vermesini emrettiği görül- 427 Buhârî, Fedâilü’s-sahâbe, 9; Nafakât, 5, 6; Deavât, 10; Müslim, Zikr, 17; Tirmizî, Deavât, 24; Ebû Dâvûd, Edeb, 99,100; Harac, 19-20. 428 Nesâî, Zînet, 49. 429 Ebû Dâvûd, Et’ime, 8; İbn Mâce, Et’ime, 56. 430 Ahzâb, 33. 431 Tirmizî, Tefsîr, 34. 432 Nesâî, Nikâh, 7. 140 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma mektedir.433 Hz. Fâtıma’nın çehizi konusundaki rivayetlerde Râsûlullah’ın O’na kadife bir örtü, bir su kabı ve içerisi izhirle doldurulmuş bir minder verdiği434 görülmektedir. c) Evliliklerinin ilk yıllarında Hz. Ali ile Hz. Fâtıma arasında küçük çapta bazı anlaşmazlıklar olur. Bir gün Hz. Ali, Hz. Fâtıma'nın yanına uğrar, fakat bir sebepten Hz. Fâtıma'ya darılarak mescide gider. Hz. Peygamber Hz. Fâtıma’ya Hz. Ali’yi sorar. Hz. Fâtıma onun nerde olduğunu bilmediğini söyleyince Hz. Peygamber birisinden Hz. Ali’nin nerde olduğunu bulmasını ister. Mescidde olduğu haberi üzerine Hz. Ali’nin yanına gider. Onu sırtından ridâsı düşmüş, sırtına toprak bulaşmış bir hâlde yatıyor bulur. Bunun üzerine Hz. Peygamber, Hz. Ali'nin sırtından toprakları eliyle silkerek iki kere: "Otur yâ Ebâ Turâb! Otur yâ Ebâ Turâb" buyurur.435 d) Yine Hz. Fâtıma’nın evliliğiyle ilgili bir diğer rivayette, Mekke'- nin fethinden sonra Hz. Ali Ebû Cehil'in kızı ile evlenmek ister veya Ebu Cehil'in yakınları kızlarını Hz. Ali ile evlendirmek için Hz. Peygamber’den izin isterler. Hz. Ali'nin bu arzusunu Hz. Fâtıma işitir ve onu Hz. Peygamber’e şikâyet eder. Hz. Peygamber yaptığı konuşmalarda Hz. Fâtıma'nın kendisinin bir parçası olduğunu, onun üzülmesini istemediğini, Rasûlullah'ın kızı ile Allah düşmanının kızının bir araya gelemeyeceğini, Cenab-ı Hakk'ın helal kıldığı bir şeyi haram kılmamakla beraber bu evliliğe izin vermeyeceğini, ancak Hz. Ali'nin Hz. Fâtıma'yı boşadıktan sonra bir başka kadınla evlenebileceğini söyler.436 Hz. Ali bu olay üzerine Ebû Cehil’in kızıyla evlenmekten vazgeçer ve Hz. Fâtıma vefat edene kadar bir başkasıyla evlenmez. 3. Hz. Fâtıma’nın Hz. Ebû Bekir ile Olan Münasebetleri a) Hz. Fâtıma ile Hz. Abbas Hz. Peygamber'in vefatından sonra Hz. Ebû Bekir'e gelerek Rasûlullah'ın mirasından Fedek ve Hayber'deki hurmalıklarla Medine'deki bir bahçeden hisselerini isterler. Hz. Peygamber bu arazilerin gelirini amme işlerine, yolcularla misafirlere ve kendi ailesine harcamaktadır. Hz. Ebû Bekir onlara Rasûlullah'ın peygamberlerin miras 433 Ebû Dâvûd, Nikâh, 36; Nesâî, Nikâh, 76. 434 Nesâî, Nikâh, 81; İbn Mâce, Zühd, 11. 435 Buhârî, Fedâilu’s-Sahâbe, 9; Edeb, 113, İsti’zân, 40-43; Müslim, Fedâilu’s-Sahâbe, 4. 436 Buhârî, Fedâilu’s-Sahâbe, 16, Nikâh, 108, Menâkıb, 27; Müslim, Fedâilu’s-Sahâbe, 15, 17; Tirmizî, Menâkıb, 61; Ebû Dâvûd, Nikâh, 13; İbn Mâce, Nikâh, 56; Nesâî, Hasâis, 43. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 141 bırakmayacağına dair hadisini hatırlatarak mirasın söz konusu olamayacağını fakat ailesinin geçiminin eskiden olduğu gibi yine buraların gelirinden sağlanacağını kendisinin bu araziyi Hz. Peygamber'in yaptığı şekilde bir mütevelli gibi kullanacağını söyler. Hz. Aişe ile diğer bazı sahabilerin bu hadisi tasdik etmeleri üzerine miras iddiasından vazgeçilir.437 Ancak Hz. Fâtıma Hz. Ebû Bekr’in bu tavrına gücenir ve vefat edinceye kadar onunla bir daha bu konu üzerinde konuşmaz. Hz. Fâtıma ile İlgili Mevzû Rivayetler Esasında Hz. Fâtıma ile ilgili sahîh metinlerin sayısı sınırlıdır. Kütübü Sitte dışındaki hadis kaynaklarında daha fazla haber mevcut olup bunlar arasında zayıf rivayetlere rastlamak mümkündür. Sözü edilen bu zayıf rivayetler Sünnî hadis kaynaklarında bulunduğu gibi Şiî hadis kaynaklarında da yer almaktadır. Biz burada Hz. Fâtıma’yla ilgili Sünnî hadis kaynaklarında mevcut olan üç adet mevzu hadisi örnek olarak zikretmekle yetineceğiz. Ancak bu konu hakkında daha ayrıntılı çalışmaların yapılabileceğini de belirtmek isteriz. 1. Hz. Peygamber’den şöyle nakledilmiştir: “Kıyamet gününde bir münadi “Ey Mahşer halkı, gözlerinizi Muhammed’in kızı Fâtıma mahşerden geçinceye dek kapayın” der. Sonra Fâtıma üzerindeki iki yeşil parçayla oradan geçer.”438 İbnu’l-Cevzî (ö. 597/1201),439 Dârekutnî (ö. 385/995) ve Zehebî (ö. 748/1347) bu rivâyetin mevzû olduğunu söylemiştir.440 2. Hz. Peygamber’den şöyle nakledilmiştir: “Miraca götürüldüğüm gece, Cebrail (a.s) bir cennet ayvasını bana getirdi; ben onu yedim ve Hatice, Fâtıma'ya hamile kaldı. Bu yüzden ben cennet kokusunu özlediğimde Fâtıma'nın boynunu koklarım. ”441 İbn Hacer (ö. 852/1448) ve Zehebî bu haber için uydurma demiştir.442 3. Hz. Peygamber’den şöyle nakledilmiştir: “Ben ağaç, Fâtıma dalı, Hasan ve Hüseyin ise meyveleridir.”443 Bu rivayet için İbn Adiyy (ö. 365/975), İbnu’l-Cevzî ve Suyûtî (ö. 911/1505) mevzû demişlerdir.444 437 Buhârî, Humus, 1; Fedâilü’s-Sahâbe, 12; Megâzî, 14, 38; Nafakât, 3; İ'tisam, 5; Müslim, Cihad, 16; Ebû Dâvûd, Harac, 19; Nesâî, Fey, 39. 438 Taberânî, el-Mu’cemu’l-Kebîr, XXII, 397. 439 Cevzî, el-İlelu’l-Mütenâhiye fî Ehâdîsi’l-Vâhiye, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1403, I, 262. 440 Suyûtî, Leâlî, I, 368. 441 Suyûtî, Leâlî, I, 361. 442 Suyûtî, a.g.e., I, 361. 443 Hâkim, Müstedrek., III, 167. 142 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Sonuç Kütüb-ü Sitte’deki hadislere göre Hz. Fâtıma Hz. Peygamber’in en sevdiği çocuğudur. Hz. Fâtıma İslam’ın tebliğinden Rasûlullah’ın vefatına kadar geçen sürede O’nun yanında bulunmuş, O’na yardım etmiş, Müslümanların geçirdiği sıkıntılı dönemlere ve savaşlara şahit olmuştur. Hz. Peygamber Hz. Fâtıma’ya sade bir yaşam sürmesi konusunda tavsiyelerde bulunduğu gibi bu hususta sert tepkiler de göstermiştir. Hz. Fâtıma’nın Hz. Ali ile olan evliliği gösterişten uzak gerçekleşmiş ve bu evlilikte maddi sıkıntılar yaşamışlar, zaman zaman da Hz. Fâtıma ile Hz. Ali arasında anlaşmazlıklar olmuştur. Hz. Peygamber’in vefatının ardından Hz. Fâtıma mirastan hakkı olduğunu düşündüğü arazileri Hz. Ebû Bekir’den istemiş, Hz. Ebû Bekir de peygamberlerin miras bırakmayacağına dair hadise binaen mirasın söz konusu olamayacağını söylemiştir. Hz. Fâtıma, Hz. Aişe ve bazı sahâbîlerin bu hadisi tasdik etmeleri üzerine miras iddiasından vazgeçmiş fakat Hz. Ebû Bekir’in bu tavrına gücenip vefat edinceye kadar onunla bir daha bu konu üzerinde konuşmamıştır. Hz. Fâtıma kadınlar nezdinde model şahsiyet olarak görülmesine rağmen kaynak olarak kullandığımız hadis kitaplarında Hz. Fâtıma’nın ne anneliği, ne ilmî ne de siyasî kişiliğiyle ilgili tatmin edici rivayetlere rastlamak mümkündür. Allah Rasûlü’nün kadına verdiği değer aşikârken, hadis kitaplarının kadına verdiği değer bizi düşündürmektedir. 444 İbnu’l-Cevzî, Mevzûât, II, 5; Suyûtî, a.g.e., I, 370 Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 143 KAYNAKÇA BUHÂRÎ, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl (ö. 256/870), el-Câmi’u’s-Sahîh, I-VI, tahk. Mustafa Dîb El-Buğa, Dâru İbn Kesîr, Beyrut, 1987. EBÛ DÂVÛD, Süleymân b. el-Eş’as es-Sicistânî (ö. 275/889), es-Sünen, I-IV, Dâru’l-Fikr, Beyrut, Kahire, 1988. HÂKİM, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah en-Neysâbûrî (ö. 405/1014), el-Müstedrek ala’s-Sahihayn, I-IV, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1411. İBN ADİYY, Ebû Muhammed Abdullah (ö. 365/976), el-Kâmil fî Duafâi’r-Ricâl,I-IX, Dâru’lFikr, Beyrut, 1998. İBN HACER, Şihâbüddîn Ebû’l-Fadl Ahmed b. Ali (ö. 852/1449), Fethu'l-Bârî fî Şerhi’lCâmi’i’s-Sahîh li’l-Buhârî, I-XIII, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, 1379. ……….. , el-İsâbe fi Temyîzi’s-Sahâbe, I-VIII, Beyrut, 1412. ……….. , Takrîbu’t-Tehzîb, Dâru’r-Reşid, Suriye, 1986. ……….. , Tehzîbu’t-Tehzîb, I-XII, Dâru’l-Fikr, 1404, XXXV, 124. İBN HANBEL, Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Mervezî (ö. 362/973), el-Müsned, I-VI, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992. İBN MÂCE, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî (ö. 273/887), es-Sünen, I-II, Dâru’l-Fikr, Beyrut,1987. İBNU’L- CEVZÎ, Ebû’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed (ö. 597/1201), Kitâbu’lMevdûât, I-III, tahk. Abdurrahman Muhammed Osman, y.y., 1966. KANDEMİR, M. Yaşar, “Fâtıma”, DİA., XII, İstanbul, 1995. KARATAŞ, Mustafa, Hadislerin Sayısı, Nun Yayıncılık, İstanbul, 2008. MİZZÎ, Cemâlüddîn Ebû’l-Haccâc b. Yusuf (ö. 742/1341), Tehzîbü’l-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl, I-XXXV, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1980. MÜSLİM, Ebû Huseyn Müslim el-Haccâc (ö. 261/874), el-Câmiu’s-Sahîh, I-IV, Dâru İhyau’t-Turâs, Beyrut, trs. NESÂÎ, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb (ö. 303/915), es-Sünen, I-VIII, tahk. Dr. Abdulğaffâr Süleymân el-Bendârî, Dâru Kitabi’l- İlmiyye, Beyrut,1991. SUYÛTÎ, Abdurrahman b. Ebû Bekr (ö. 911/1505), el-Leâli’l-Masnûa fi Ehâdisi’l-Mevdûa, I-II, Dârul-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, ts. TABERÂNÎ, Ebû’l-Kasım Süleymân b. Ahmed (ö. 360/971), el-Mu’cemu’l-Kebîr, I-XX, Mektebetu’l-Ulûm ve’l-Hikem, Musul,1983. TİRMİZÎ, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ (ö. 279/892), Sünen, I-V, Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî, Beyrut, 1988. 144 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma ZEHEBÎ, Ebû Abdullah Şemsüddîn Muhammed(ö. 748/1348), Siyeru A’lâmi’n-Nubelâ, IXXIII, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1413. ……….. , Mizânu’l-İ’tidâl fi Nakdi’r-Ricâl, I-III, Matbeatu’s-Seâde, Mısır, 1325. ……….. , el-Muğnî fi’d-Duafâ’, I-II, tahk. Nureddin Itr, İdâretü İhyâi’t-Türâs, Katar, 1987. ……….. , Tezkiratü’l-Huffâz, I-IV, Dâru ‘l- Kütübu’l-İlmiyye, Beyrut, 1998. SÛFÎ GELENEKTE HZ. FÂTIMA ALGISI Prof. Dr. Kadir ÖZKÖSE* Sȗfȋlerce dikkat çekilen Hz. Fâtıma’nın temel hususiyeti, Peygamber kızı oluşudur. İrfȃnȋ gelenekte Hz. Peygamber’in kızı Hz. Fâtıma’ya olan muhabbeti ve düşkünlüğü özellikle zikredilmektedir. Peygamber Efendimizle Hz. Fâtıma arasındaki benzerlik de en çok dikkat çekilen husustur. Zira Hz. Fâtıma’nın ahlâk-ı hamidesi kadar konuşma ve yürüyüş tarzıyla da Peygamber Efendimizi hatırlattığı vurgulanır. Sȗfȋ metinlerde Hz. Fâtıma’nın Peygamber Efendimizin terbiyesinde ne denli özenle yetiştiğine dikkat çekilmektedir. 1. Hz. Fâtıma’nın Peygamber Efendimize Olan Tahassüratı Sȗfȋ şairlerin şiirlerinde Hz. Fâtıma'nın Zehrâ ve Betûl diye bilinen iki lakabı öne çıkmaktadır. Konuşma tarzından yürüyüşüne kadar maddî ve mânevî pek çok hususiyetini Hz. Peygamber'den alan Hz. Fâtıma'nın çehresi de fevkalâde aydınlıktır. Zehrâ sıfatı da bu vasfını beyan edtmektedir. Muhammediye'nin "Vefât-ı Fâtımatü'z-Zehrâ" bölümünde yer alan şu iki beyit bu bakımdan mânîdârdır: Lakab verdilerdi ki Zehrâ diyü zîrâ ol Kim ay yüzünün nûruna gark olurdu diyar Şu denlü idi kim hikâyet eder Âyişe Ki nurunda iplik eğirir idik yoktu nâr Esasen Hz. Aişe'den gelen bir rivayetin vezne dökülmüş şekli olan bu sözler sadece bu yönüyle bile, yâni Hz. Âişe'nin Hz. Fâtıma'ya bakışını göstermesi bakımından da ayrıca önemlidir. Hz. Âişe şöyle demektedir; "Onun yüzü/vechi o kadar aydınlıktı ki ışık olmadığı vakit biz işlerimizi onun yüzünün nurundan faydalanarak yapardık.”445 * Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Tasavvuf Anabilim Dalı Öğretim Üyesi. 146 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Peygamber Efendimizin irtihalinden sonra Onun hatırasına bağlı kalması açısından da Hz. Fâtıma’nın özel konumuna işarette bulunulmaktadır. Ravza-i Mutahharayı ziyaretlerinden birisinde söylediği nakledilen şiir, Hz. Fâtıma’nın Peygamber Efendimize olan tahassürlerini yansıtmaktadır. Peygamber Efendimizin kabrinden bir avuç toprak alan ve koklayıp gözlerine süren Hz. Fâtıma’nın dudaklarından şu beyitler dökülür: Muhammed Mustafa’ya ravza-i Rıdvân olan hâki Kokanlar istemez kokmak bahadâr hiç ıtırnâki Vefatıyla döküldü gönlüme öyle mesâib kim Leyâl-âsâ karartırdı dökülseydi şu eflâki446 Duygu yüklü bu sözlerinde Hz. Fâtıma, Resûl-i Ekrem’in mübarek kabir toprağını koklayan insanın hayatı boynca en kıymetli kokuları koklamaktan müstağni olacağına vurgu yapmaktadır. Onun irtihaliyle gönlüne dökülen musibetlerin gündüzleri karanlık gecelere dönüştürecek kadar elem ve acı dolu olduğundan bahsetmektedir.447 2. Hz. Fâtıma’nın Bâriz Vasıfları "Fatma Ana eli" diye tavsif edilen Hz. Fâtıma'nın eli, şifa ve bereket misali olarak görülmüştür. Bu el motifinin Pençe-i Âl-i abâ ile de irtibatı vardır. Hz. Peygamber, Hz. Ali, Hz. Hasan ve Hüseyin'le birlikte Âl-i abâ'- nın bir diğer üyesi Hz. Fâtıma’dır. Onu tarif edenler öncelikle mensubu olduğu bu hususî zümre içindeki evlât, zevce ve anne sıfatlarıyla sahip olduğu müstesna mevkiine işaret ederler. Meselâ, son devrin tanınmış sûfîlerinden Muhammed Es'ad Erbilî’ye (ö. 1350/1931) ait Mevlid-i Şerîf-i Hazret-i Fâtımatü'z-Zehrâ isimli manzûmede Hz. Fâtıma'nın bu sıfatları şöyle sıralanır: Nâm u na'ti Fâtıma Zehrâ Betûl Mâder-i Sıbteyn hem bintü'r-Resûl Künyesi Ümmü'l-Hasen Ümmü'l-Hüseyn Çift-i pâki safder-i Bedr u Huneyn 445 Meliha Yıldıran Sarıkaya, “Cenȃb-ı Fȃtıma Zehrȃ Betül”, Vahiy Evinin Kızı Hz. Fȃtıma 9, s. 61. 446 Tecrȋd-i Sarȋh Tercemesi ve Şerhi, Ankara 1968, IV, s. 45. 447 Meliha Yıldıran Sarıkaya, “Nȃm u Nȃ’t-ı Fȃtıma Zehrȃ Betȗl”, Sȗfȋ Gelenek ve Hayat Keşkül, Bahar 2006, s. 60-61; “Cenȃb-ı Fȃtıma Zehrȃ Betül”, Vahiy Evinin Kızı Hz. Fȃtıma 9, s. 63. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 147 Yâni, simasındaki nûrâniyet sebebiyle "Zehrâ", iffeti ve Hakk'a kurbiyyeti sebebiyle "Betûl" olarak tanınan Hz. Fâtıma, Resûlullâh'ın sevgili kızı, iki güzîde torunun annesi, Bedir ve Huneyn arslanı Hz. Ali'nin de zevcesidir. Es’ad Erdebilî bir başka beytinde, hiçbir hanımın Hz. Fâtıma kadar ilâhî lütfa mazhar olmadığını ve onun bu hususta eşi benzeri bulunmadığını söyler: Fâtıma hakkındaki lûtf-i Kadîr Yok ona nisvân içinde bir nazır.448 Evlâdını beklenmedik bir şekilde kaybeden başka annelerin acıları Hz. Fâtıma’nın elemi ile mukayese edilmektedir. Bunun bir örneği Yenişehirli Avni’de (ö.1301/1884) mevcuttur. Sultan Abdülaziz mersiyesinde şâir, maktul pâdişâhın validesinin kederini. Hz. Fâtıma’nın hüznü ile mukayese etmekte, her iki annenin üzüntüsünü mahiyet itibarıyla birbirine benzetmektedir.449 Şöyle ki: Yâd eyledükee necl-i Hüseyn i’tilâsını Leb-rîz-i hüzn-i Fâtıma’dur mâder-i Azîz.450 3. Hz. Fâtıma’nın Örnekliği Âdile Sultan bir manzumesinde Hz. Fâtıma’yı, Peygamber Efendimizin gül bahçesinde has gül olarak hayal eder.451 İşte onun beyanı: Yani ol verd-i gülistân-ı Nebî Fâtıma Zehra zihî hayru’n-nisâ 452 Bir başka şiirinde şair Hz. Fâtıma’yı doğrudan doğruya Hz. Peygambere nispetle, “Peygamber kızı” olarak anmaktadır ki bu sıfat dahi övgülerin en güzelidir. Şaire göre Hz. Fâtıma ayrıca, aşk derdinin çaresi, kimsesizlerin sığındığı mercii ve hanımların hayırlısıdır.453 O bu duygularını şu şekilde nazmeder: 448 Sarıkaya, “Cenȃb-ı Fȃtıma Zehrȃ Betül”, Vahiy Evinin Kızı Hz. Fȃtıma 9, s. 62. 449 Sarıkaya, “Nȃm u Nȃ’t-ı Fȃtıma Zehrȃ Betȗl”, Keşkül, Bahar 2006, s. 63. 450 Lokman Turan, Yenişehirli Avnȋ Bey Dȋvȃnı’nın Tahlili, Doktora Tezi, Ankara 1998, II, 616. 451 Sarıkaya, “Cenȃb-ı Fȃtıma Zehrȃ Betül”, Vahiy Evinin Kızı Hz. Fȃtıma 9, s. 64-65. 452 Ȃdile Sultan Dȋvȃnı, haz. Hikmet Özdemir, Ankara 1996, s. 225. 453 Sarıkaya, “Nȃm u Nȃ’t-ı Fȃtıma Zehrȃ Betȗl”, Keşkül, Bahar 2006, s. 61. 148 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Derd-i aşkın çâresi bî-keslerin sultânı kim Fâtıma bint-i Nebî hayrü’n-nisâdır sevdiğim454 Sȗfȋ şairler Hz. Fâtıma'nın şefkat ve merhametine sığınırken Peygamber Efendimizin şefaati konusundaki hadislere istinat etmektedirler. Hz. Peygamber'in mahşerde ümmetine yapacağı yardımı anlatan Pȋr Muhyiddin Şefâat-nâme adlı bir mesnevisinde Hz. Fâtıma’yı, mü'min kadınları topyekûn tesȃhüp eden bir kahraman şeklinde anlatmaktadır. Pîr Muhyiddîn bu eserinde Cenâb-ı Fâtıma, Resûlullâh'ın ricâsı üzerine özellikle evlât acısı çeken ve eşlerinden zulüm gören kadınların bağışlanması için sahip olduğu herşeyi ortaya koymuştur. Peki, bunlar nelerdir? İlk olarak mihir hakkından vazgeçmiş, şefaat salâhiyeti için mihrini almamıştır. Asıl dokunaklı husus ise şefaat ayrıcalığı için evlatlarının davasından vazgeçecek olmasıdır. Pîr Muhyiddîn bu konuyu Hz. Fâtıma'nın dilinden şu beyitlerle hikâye etmektedir: Fâtıma dahi ne didi dinle gör Ne gussa yir bizim içün anla gör Eger sözüm geçmez ise ey ata Zebânîler yapışursa ümmete Zâri vü feryâd şu denlü kılam Hasan'un ağulu gömlegin atam Dahi kanlu gömlegin Hüseyin'ün Kerbelâ çevrin çeken ol cânumun Dürlü zârîler çekeyin ey atam Ol iki gömlegi elümde tutam Yapışup kan da'vâsin eylemeyem Ummetün hürmetine söylemeyem Oğullarum dahı fidâ anlara Şu bizlerden şefâ'at umanlara 454 Ȃdile Sultan Dȋvȃnı, haz. Hikmet Özdemir, Ankara 1996, s. 396. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 149 Yukarıdaki beyitlerde açıkça görüldüğü üzere Hz. Fâtıma ümmetin affı için evlâdı Hasan'ın zehirli, Hüseyin'in kanlı gömleğini eline alarak evlât davasından vazgeçtiğini, bunun karşılığında ümmetin hatunlarının bağışlanmasını istediğini söyleyecektir. Bir hüccet olarak gördüğü bu gömlekleri, sevabı ve günahı tartan mizanın sevap kefesine koyacak, ümmetin kurtuluşuna böylece destek olacaktır: Senün ile dürüşem cümlesine Sürem varam mîzân terâzûsına Hüccetüm koyam iki gömlek ile Sevâbları ola kim ağır gele Biri biri üstüne koyam anı Ola kim ağır gele sevâbları Diyem şehîdler anı-çün ey Hudâ Atamun ümmetine kılma cezâ Bu gömlekler kifayet etmezse Hz. Fâtıma bu defa başörtüsünü çıkaracağını söyler. Başım açarak saçlarını çözecek ve ümmetin kurtuluşu için yalvaracaktır. Pîr Muhyiddîn bu tespitlerini şu şekilde terennüm etmektedir: Sevâb yanı az olursa soyunam Başum açam makramamı da koyam Saçumı çözem kelep kelep çıka Hâşâ ol Allah benüm ırzum yaka Tağıdam saçum açuk iken başum Ağlayam feryâd idem saçam yaşum Anun ile dahi olmazsa paşam Terâzûnun amûdına yapışam Salmam sevâb yanına çekmeye Ümmet âzâd olmadın el çekmeye 150 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Bu beyitlerde görüldüğü üzere Hz. Fâtıma, Peygamber Efendimize merhameti yönüyle de vâris olmuştur. Pîr Muhyiddîn onun evlâd-ı Resûl olduğunu bir defa daha hatırlatarak sözünü mutlaka tutacağını söyler: Bilür misin ne vefânun kızıdur Fahr-i âlem Mustafâ'nun kızıdur Kıyâmetde ahdine tursa gerek Âsîlere şefâ'at kılsa gerek455 Onu tarif edenler, ekseriyetle mensûbu olduğu Ehl-i beyt zümresi içerisinde evlât, eş ve anne sıfatlarıyla sahip olduğu müstesna mevkiine işaret ederler. Bu tavsifin güzel bir örneği son devrin tanınmış sûfîlerindeıı Muhammed Es'ad Erbilî’ye âit “Mevlid-i Şerîf-i Hazret-i Fâtımatü’z-Zehrâ” başlıklı manzûmede şöyle yer almaktadır: Nâm u na‘t-i Fâtıma Zehra Betûl Mâder-i Sibteyn hem bintur-Resûl Künyesi Ümmul-Hasen Ümmü’l-Hüseyn Çift-i pâki safder-i Bedr u Huneyn456 Simasındaki nûrâniyet sebebiyle “Zehrâ”, iffeti ve Hakk’a kurbiyyetine delâleten “Betûl” olarak anılan Hz. Fâtıma, Resûlullâh’m sevgili evlâdı, gözlerinin nuru İki güzide torunun annesi, Bedir ve Huneyn arslanı Hz. Ali’nin de zevcesidir.457 Muhammed Es'ad Erbilî bir başka beytinde Hz. Fâtıma’nın bu emsalsiz aileye mensubiyetine işaretle, hiçbir hanımın bu kadar ilâhî lütfa mazhar olmadığını ifadeden kendini alamaz: Fâtıma hakkındaki lûtf-i Kadîr Yok ona nisvân içinde bir nazîr458 Hz. Fâtıma sadece hanımlar için bir ihsan-ı ilâhî değildir. Onun şefkat ve şefaati, bütün ümmeti kapsamaktadır.459 Mevlid-i Fâtıma’da onun bu kuşatıcılığı şu beyitle hülasa edilmektedir: 455 Sarıkaya, “Cenȃb-ı Fȃtıma Zehrȃ Betül”, Vahiy Evinin Kızı Hz. Fȃtıma 9, s. 75-77. 456 Muhammed Es’ad Erbilȋ, “Terceme-i Mevlid-i Fȃtımȃtu’z-Zehrȃ”, Dȋvȃn-ı Es’ad, İstanbul 1991, s. 267. 457 Sarıkaya, “Nm u N’t-ı Ftıma Zehr Betl”, Keşkül, Bahar 2006, s. 60. 458 Muhammed Es’ad Erbil, “Terceme-i Mevlid-i Ftımtu’z-Zehr”, Dvn-ı Es’ad, İstanbul 1991, s. 265. 459 Sarıkaya, “Nm u N’t-ı Ftıma Zehr Betl”, Keşkül, Ba Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 151 Server etmiş Hak anı hâtûnlara Cennet içre hem şefi ümmetlere460 Bektaşi dergȃhlarında mürşidin postunun sağında Hz. Fâtıma'yı temsil eden bir ocak bulunur. Niyazlar önce mürşide, on iki imama ve Hz. Fâtıma'ya, sonra da diğer makamlara yapılır. Bütün nikȃh dualarında yer aldığı gibi Bektaşi tekkelerinde yapılan evlenme törenlerinde de gençlere mürşid önünde yapılan duada, "Bu gençlerin evliliği Fatma Ana'mızla Hz. Ali'nin evliliği gibi mutlu olsun!" temennisi tekrar edilir. Yine Bektaşi-Alevi edebiyatında çeşitli renk ve kokuların ehlibeytten birini sembolize ettiği inancı vardır. Buna göre siyah renk ve nar kokusu Hz. Fâtıma'yı temsil eder. 4. Hz. Fâtıma’nın Evliliği Hz. Fâtıma’nın Hz. Ali ile evli olması onun için övgüye değer bir mazhariyet telâkki edilmiştir. Bu evliliğin tahakkuk süreci hatırlandığında, daha doğrusu Resûlullâh’ın bu izdivacı memnuniyetle tensibi hatırlandığında, bu evliliğe atfedilen değer daha iyi anlaşılabilecektir. Bilindiği üzere Hz. Fâtıma evlilik yaşına geldiğinde kendisine önce Hz. Ebû Bekir, ardından Hz. Ömer, Resulullâh ile akrabalık tesisi arzusuyla talip olmuşlardır. Hz. Peygamber her iki teklifi de geri çevirmiştir. Aynı teklif Hz. Ali’den geldiğinde ise memnuniyetini de izhar ederek kabul etmiş, nikâhlarını bizzat akdetmiştir. Bazı kaynaklarda bu izdivacın ilâhî bir işaretle gerçekleştiğine dair rivayetler de mevcuttur.461 Bu evliliğin güzelliği ve bereketine, tarafeynin kifayetine tasavvufȋ şiirlerde de vurgu yapılmaktadır. Bazı sȗfȋ şairler ise Hz. Fâtıma’yı zevcine nispetle zikretmektedirler.462 Terkîb-i bend nazım şekliyle söylediği bir mersiyenin vasıta beytinde Leylâ Hanım, Kevser havuzunun sâkîsi sıfatıyla andığı Hz. Ali’ye zevce olan Hz. Fâtıma’ya iltica etmektedir: İlâhî eyle yarın rûz-ı mahşer Penâhım zevce-i Sâkî-i Kevser.463 Hz. Ali için Hz. Fâtıma ile evli olması, yâni Resûlullâh’a damat olması daima bir övgü vesilesi olarak görülmektedir. Âdile Sultan, Hz. Ali’yi 460 Muhammed Es’ad Erbil, “Terceme-i Mevlid-i Ftımtu’z-Zehr”, Dvn-ı Es’ad, İstanbul 1991, s. 267. 461 Yaşar Kandemir, “Ftıma”, DİA, XI, s. 221. 462 Sarıkaya, “Nm u N’t-ı Ftıma Zehr Betl”, Keşkül, Bahar 2006, s. 61. 463 Leyl Hanım Dvnı, haz. Mehmet Arslan, İstanbu 152 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma medhi sadedinde söylediği bendde Hz. Ali’yi Hz. Peygamber’in kızına eş olması münasebetiyle methetmektedir.464 İlgili beyit şu şekildedir: Hazret-i bint-i Resûl’ün zevcidir Şâhsâr-ı nesl-i pâk-i Mustafâ. 465 Hz. Fâtıma ile Hz. Ali’yi aynı beyit içerisinde zikreden Muallim Naci, her ikisini de Resûlullâh’a nisbet etmektedir. Hz. Fâtıma insanların en hayırlısı Peygamberimizin tertemiz evlâdı; Hz. Ali ise yine Adnan soyundan gelenlerin en şereflisi olan Hz. Peygamber’in amcasının oğludur.466 Şâir ayrıca “bid‘a-i pâkize” ibaresiyle "Fâtıma benin bir parçamdır” rivâyetine telmihte bulunmaktadır: 'Bid’a-i pâkize-i Hayrü’l-beşerdir Fâtıma İbn-i amm-i eşref-i evlâd-ı Adnândır Ali467 5. Hanımların Efendisi ve İftiharı Olarak Hz. Fâtıma’nın Tebcil Edilmesi Seyyid Nigârî şiirlerinde her zaman Hz. Fâtıma’ya olan hasretini dile getirmektedir. Şair, onu öncelikle ehlibeytin zübdesi ve en mühim unsuru olarak tavsif etmekte, ardından şeh-nisâ / hanımların efendisi olarak tanımlamaktadır: Saltanat zevkinden artukdur bana kim subh u şâm Zübde-i âl-i Muharnmed şeh-nisâ manzûruyam 468 Peygamber Efendimizin Hz. Fâtıma hakkında; “Fâtıma benim bir parçamdır, onu sevindiren beni sevindirmiş, onu üzen de beni üzmüş olur.”469 buyurduğu nakledilmektedir. Peygamber Efendimizin Hz. Fâtıma’ya olan bu denli özel teveccühü, sȗfȋ şairlerin ilham kaynağı olmuştur. Hz. Fâtıma hakkındaki bir beytinde Nesîmî, bu hadisin ilk ibarelerini iktibas eder: 464 Sarıkaya, “Nm u N’t-ı Ftıma Zehr Betl”, Keşkül, Bahar 2006, s. 61. 465 dile Sultan Dvnı, haz. Hikmet Özdemir, Ankara 1996, s. 225. 466 Sarıkaya, “Nm u N’t-ı Ftıma Zehr Betl”, Keşkül, Bahar 2006, s. 61. 467 Muallim Naci’nin Şiirleri, haz. Abdülkadir Hayber & Hüseyin Özbay, İstanbul 1997, s. 265. 468 Dvn-ı Seyyid Nigr, İstanbul 1301, s. 155; Sarıkaya, “Nm u N’t-ı Ftıma Zehr Betl”, Keşkül, Bahar 2006, s. 65. 469 Buhari, Fezilu Ashbi’n-Neb, 12, 29; Müslim Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 153 Bid‘atün minnî hadîs-i muhteşem Haklarında vârid oldu lâ-cerem.470 Seyyid Nesîmî bir başka beytinde Hz. Fâtıma’yı “Resûlullâh’ın nakdi” yâni onun serveti ve değerli hazinesi olarak tavsif etmektedir. Hz. Fâtıma aynı zamanda Hz. Hatice’nin yadigârıdır. Anne, baba ve evlâdı aynı beyitte cem eden şair, Hz. Fâtıma’yı “hanımların iftihârı”, annemiz Hatîcetü’l-Kübrâ’yi ise “hanımların hayırlısı” olarak anmaktadır: Fâtıma nakdin senin oldu Hadîce mahremin bu biri hayru’n-nisâdır bu biri fahrun-nisâ471 Hatîce annemiz ile Hz. Fâtıma’yı bir başka beytinde yine bir arada zikreden Nesîmî, bu defa “Fâtıma ma'sûm” ibaresiyle, “Ey Ehl-i beyt! Allah sizden kiri gidermek ve sizleri tertemiz kılmak ister.”472 âyetini telmîh ile Hz. Fâtıma’nın mâsûmiyetini ihsâs etmektedir. Hz. Fâtıma’nm vâlide-i muhteremi olan Hz. Hatîce ise saygıdeğerdir. Çünkü Hz. Fâtıma, hanımların iftihar kaynağı; Hz. Hatîce, hanımların en hayırlısıdır: Fâtıma ma‘sûm oluptur hem Hadîce muhterem Ma‘den-i fahru n-nisâdır menba-ı hayrun-nisâ.473 Kendisinden memnun ve razı olunan komşular için yapılan en makbul dua, “Allah seni ahirette Fâtıma Anamıza komşu etsin” duasıdır.474 Çünkü mü’min kadınlar için cennette Hz. Fâtıma’ya komşu olmak, şüphesiz en başta gelen temennilerdendir ve bu arzu şiirlerde de dile getirilir. Bir yakınının vefatı üzerine söylediği tarih manzumesinde Harputlu Abdülhamit Hazmî, merhumenin Fîrdevs cennetinde Cenâb-ı Zehrâ ile hembezra olması için dua etmektedir: Mazhar-ı mağfiret nûr-ı ilâhî olarak Ola Firdevste hem-bezm-i Cenâb-ı Zehrâ.475 470 Nesm Divnı, haz. Hüseyin Ayan, Ankara 1990, 75. 471 Nesm Divnı, haz. Hüseyin Ayan, Ankara 1990, 75. 472 Ahzâb, 33. 473 Nesm Divnı, haz. Hüseyin Ayan, Ankara 1990, 69; Sarıkaya, “Nm u N’t-ı Ftıma Zehr Betl”, Keşkül, Bahar 2006, s. 61; Sarıkaya, “Cenb-ı Ftıma Zehr Betül”, Vahiy Evinin Kızı Hz. Ftıma 9, s. 64. 474 Uzun, “Fâtıma”, DİA, XII, 224. 475 Harputlu Abdülhamid Hazm, Dvn, haz. Hayrettin Ayan, İstanbul 1998, s. 348; Sarıkaya, “Nm u N’t-ı Ftıma Zehr Betl”, 154 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma 6. Hz. Fâtıma’nın Vefatı Hz. Fâtıma ve ehlibeyt muhabbetinin kaynağı, ümmetin Peygamber Efendimize olan bağlılığının bir tezahürüdür. Hz. Fâtıma'nın vefatı bahsinde Yazıaoğlu sözün bittiği noktaya dikkat çekmektedir. Muhammediye'ye göre Hz. Ali, irtihâlinden sonra Hz. Fâtıma'yı sırlamak için Resûlullâh'ın kabrine taşır, fakat defnedemez. Çünkü Hz. Fâtıma'yı bizâtihi Efendimiz yanma alır: Mübarek elini çıkardı Resûl ravzadan Dedi kızımı bana ver yâ Alî eyleyem istitâr Onunçün dediler ki bir kabr içredir ikisi Dedi ba'zılar kim yanında yatar iştihâr Mevlid-i Fâtıma manzûmesinin son beyti ile ile Yazıcıoğlu sözlerini hitame erdirir: Ehl-i beyte Fâtihâ olsun hemîn Rahmetu'llâhi aleyhim ecmaîn476 7. Hz. Fâtıma’nın Şefaati Hz. Fâtıma ve Hz. Ali’nin Peygamber Efendimiz katındaki tartışmasız kıymeti gönüllerin onlara yönelmesine sebep olmuş ve sȗfȋ şairler onlara iltifat edip tevessülde bulunmuşlardır. Yozgatlı Hüznî, onların yüzü suyu hürmetine Hz. Peygambere şu şekilde iltica etmektedir: Nüh felek seyr-i. a'lâ. hürmetiyçün Hafîdeynle O Zehrâ hürmetiyçün, Alî sâlâr-ı eshâ hürmetiyçün Dahîlek yâ. Resûlallâh dahîlek.477 Hz. Fâtıma’yı Resûlullâh’a nispet ederek anmak, sȗfȋ şairlerin en çok benimsedikleri ifade tarzlarından bir tanesidir. Leylâ Hanım, bütünüyle Hz. Fâtıma’dan istimdat ettiği yek-âhenk gazelinin aşağıdaki beytinde Hz. Fâtıma’yı “ihsan kaynağı” olarak tavsif etmekte ve ondan, şefaat talebini nebilerin sultanı şanlı pederine arz etmesi temennisinde bulunmaktadır.478 Kısacası şair, Resûlullâh’ın şefaati için Hz. Fâtıma’ya tevessül etmektedir: 476 Sarıkaya, “Cenb-ı Ftıma Zehr Betül”, Vahiy Evinin Kızı Hz. Ftıma 9, s. 75-77. 477 Yozgatlı Hüzn Dvnı (II), haz. Mustafa Güneş, 2000, s. 302; Sarıkaya, “Nm u N’t-ı Ftıma Zehr Betl”, Keşkül, Bahar 2006, s. 63. 478 Sarıkaya, “Nm u N’t-ı Ftıma Zehr Betl”, Keşkül, B Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 155 Sultân-ı rusül vâlid-i zî-şânına arz et Bu zerreyi ey kârı-ı atâ Hazret-i Zehrâ.479 Leylâ Hanını bir beytinde Hz. Ali, Fâtıma ve evlâdını bir arada zikretmektedir. Hz. Fȃtıma’yı bekȃ diyarının sultanı, Hz. Ali'nin zevcesi olarak anan şair, bu ailenin şehitlerinin mübarek kanı hürmetine bağışlanma 'niyazında bulunmaktadır: 480 Afv eyle suçum hûn-ı şehîdân içim olsun Ey zevce-i sultân-ı beka Hazret-i Zehrâ481 Istimdâd ve istişfâ bilindiği üzere yardım talebinde bulunmak ve şefaat istemek demektir ve Hz. Fâtıma kendisinden en çok istimdâd edilen, şefaatine en çok iltica edilen hanımların başında gelmektedir. Hz. Fâtıma’nın Resûlullâh katındaki müstesnâ yerini müdrik olan bazı sahâbîlerin, hattâ ezvâc-ı tâhirâtın dahi Hz. Peygambere arz etmek istedikleri müşkilleri husûsunda O’nun tavassutuna mürâcaat ettikleri nakledilmektedir. Nasıl berhayât iken Hz. Fâtıma’nın tavassutuna mürâcaat ediliyorsa vefatından sonra da asırlar boyunca Hz. Fâtıma mü’minler için bir penâh ve ilticâ-gâh olmaya devam etmiştir. Maddî ve manevî her türlü dilek ve temenniler onun ruhâniyetine ata edilmiş, imdadı hususunda kalplerde şüphe belirmemiştir. 482 Leylâ Hanım’ın aşağıdaki beyitleri bu îtimâda güzel bir örnektir: Dem-â-dem arz-ı hâcât eyle ey dil Cenâb-ı Fâtıma hayrun-nisâya 483 Bağışla cürmümü hayrü’l-Betûle Gözümden nûr-ı vechin etme mestûr484 Aynı manzumenin müteakip beytinde Leylâ Hanım, bu defa Resûlullâh’a nisbet ederek zikrettiği Hz. Fâtıma’nın kendisine şefaat edeceği husûsunda şüphe taşımadığını beyan eder. Şâire göre Hz. Fâtıma’nın âsîlere dahi lûtufkâr davrandığı, hattâ bunu âdet edindiği bilinmektedir. O 479 Leyl Hanım Dvnı, haz. Mehmet Arslan, İstanbul 2002, s. 233. 480 Sarıkaya, “Nm u N’t-ı Ftıma Zehr Betl”, Keşkül, Bahar 2006, s. 64. 481 Leyl Hanım Dvnı, haz. Mehmet Arslan, İstanbul 2002, s. 233. 482 Sarıkaya, “Nm u N’t-ı Ftıma Zehr Betl”, Keşkül, Bahar 2006, s. 64. 483 Leyl Hanım Dvnı, haz. Mehmet Arslan, İstanbul 2002, s. 164. 484 Leyl Hanım Dvnı, haz. Mehmet Arslan, 156 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma halde Hakk’ın Habîbi’nin sevgili kızı, kendisine olan bağlılığını her dâim dile getiren Leylâ Hanım’ı da şefaatinden mahrûm etmeyecektir: 485 Usâta âdeti lııtf u atâdır Şefîim bint-i Mahbûb-ı Huda’dır486 Leylâ Hanım, Hz. Fâtıma’nın şefaatinden ümîdini hiç kesmez. Hz. Fâtıma’dan istimdâd ettiği “Hazret-i Zehrâ” redifli gazelinde, onu rüyasında gördüğünü, perişan hâlini kendisine arz ettiğini hikâye etmektedir.487 Rüyasında Hz. Fâtıma’dan “inayet” sözü alan şâir artık müsterihtir; çünkü Hazret-i Zehra’nın sözünden rücû‘ etmesi mümkün değildir: Hâşâ ki hilâf ola senin va’d-i kerimin Va‘d etdin inâyâtını yâ Hazret-i Zehrâ488 Redd eyleme durdum der-i lûtfunda dahîlek Leylâ’yı kıl ihsâna sezâ Hazret-i Zehrâ.489 Hz. Fâtıma, mü’min kadınların hanımefendisi olduğu gibi cennetin de hanımefendisidir, Resûlullâh onu “seyvidetü’n-nisâ” sıfatıyla tavsîf etmiştir. O, hem hanımların hayırlısı/hayrü’n-nisâ hem de 'hammlarm iftihârı/fahrü’n-nisadır.490 Bir beytinde Leylâ Hanım, Hz. Fâtıma’yı Hak Teâlâ’nın husûsî bir ihsanı olarak tanımlamaktadır: Her bir kulına Hazret-i Hak etdi bir ihsân Sensin bize ihsân-ı Hudâ Hazret-i Zehrâ491 Es’ad Erbilȋ Firdevs cennetinde Hz. Fâtıma’ya komşu olmak hayâlini biraz daha süsleyerek, cennette mevcûdiyetini tasavvur ettiği Fâtıma köşkünden uzak kalmak istemediğini dile getirmektedir:492 Fahr-i âlem hürmetîçün yâ. Gafûr Kasr-ı Zehrâ’dan beni sen etme dȗr.493 485 Sarıkaya, “Nm u N’t-ı Ftıma Zehr Betl”, Keşkül, Bahar 2006, s. 64. 486 Leyl Hanım Dvnı, haz. Mehmet Arslan, İstanbul 2002, s. 165. 487 Sarıkaya, “Nm u N’t-ı Ftıma Zehr Betl”, Keşkül, Bahar 2006, s. 64. 488 Leyl Hanım Dvnı, haz. Mehmet Arslan, İstanbul 2002, s. 233. 489 Leyl Hanım Dvnı, haz. Mehmet Arslan, İstanbul 2002, s. 233. 490 Sarıkaya, “Nm u N’t-ı Ftıma Zehr Betl”, Keşkül, Bahar 2006, s. 64. 491 Leyl Hanım Dvnı, haz. Mehmet Arslan, İstanbul 2002, s. 233. 492 Sarıkaya, “Nm u N’t-ı Ftıma Zehr Be Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 157 Türk edebiyatında Hz. Fâtıma ve mensubu olduğu âile, yani Peygamber âilesi hakkındaki medb ü senâya nihayet yoktur, Bu sebeple Mevlid-i Fâtıma”nın son beytindeki niyâza iştirak, hitâmuhû misk olacaktır: Ehl-i beyte Fâtihâ olsun, hemîn Rahmetullâhi aleyhim, ecmaîn494 8. Hz. Fâtıma Evladının Yeşil Sarık Taşıması Sȗfȋ şairlerin Hz. Fâtıma’yı anlatırken dikkat çektikleri bir başka hususiyet, onun Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin’in annesi olmasıdır. Seyyid ve Şerifler Hz. Fâtıma’dan gelen Peygamber neslidir. Seyyidlerin öncüsü olarak Hz. Hüseyin’le Şeriflerin öncüsü kabul edilen Hz. Hasan Hz. Fâtıma’nın ciğerparesi ve gözlerinin nuru olarak yâd olunmaktadır. Hz. Fâtıma bütün mü’minlerin annesidir ve kendisine yönelen yüzleri ve gönülleri geri çevirmeyecektir. “Yâ Rabbenâ Yâ Rabbenâ / Yardım eyle kıyamette” mısrâlarıyla başlayan meşhur bir Yûnus İlâhîsinin son bendi, Hz. Fâtıma’nın sahip olduğu anne şefkati ve dolayısıyla şefaatine duyulan, itmînâna güzel bir örnektir: Yûnus Ermem gafil yatma. Kıyâmet günün unutma Mü’min anası Fâtıma Yardım eyle kıyâmetde.495 Abbasi Halifesi Me’mûn Seyyid ve Şeriflerin alamet-i farika olarak yeşil sarık sarmalarını ve yeşil cübbe giymelerini şart koşmuştur. Bu uygulama Osmanlı devletinde de devam etmiştir. Yeşil renk ȃl-i Zehrȃ’nın siyâdetlerine bir hüccet kabul edilmiş ve onların herhangi bir uygunsuz muameleye muhatap olmalarını önlemeyi hedeflemiştir. Peygamber evlâdının başlarında ayırt edici bir alâmet olarak bulunan yeşil sarığı gören halk, onlara hürmette kusur etmemişlerdir. Esasen âl-i Zehra denildiğinde akla, Resûlullâh’ın da gözünün nuru iki torunu Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin gelmektedir. Zira Hz. Ali ile Fâtıma’nın 493 Muhammed Es’ad Erbil, “Terceme-i Mevlid-i Ftımtu’z-Zehr”, Dvn-ı Es’ad, İstanbul 1991, s. 275. 494 Muhammed Es’ad Erbil, “Terceme-i Mevlid-i Ftımtu’z-Zehr”, Dvn-ı Es’ad, İstanbul 1991, s. 275. 495 Yunus Emre Dvnı, haz. Mustafa Tatçı, Ankara 1997, IV, 229; Sarıkaya, “Nm u N’t-ı Ftıma Zehr Betl”, Keşkül, 158 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Hasan, Hüseyin, Muhassin, Ümmü Gülsüm ve Zeyneb isimlerinde beş evlâdı olmakla birlikte yaygın kanaat, Fâtıma neslinin Hz. Hasan ve Hüseyin’den devam ettiği şeklindedir. Bu münâsebetle şiirlerde Hz. Fâtıma, bu iki sevgili evlâd/şehzâde/imâmın bahtiyar annesi; bu iki torun da Hz. Fâtıma’nın ciğerpâresi, gözlerinin nûru olarak yâd olunmaktadırlar.496 9. Evlȃd-ı Fâtıma’ya Muhabbet Hz. Fâtıma ile Hz. Ali’nin evliliğine atfedilen kıymet, bu evliliğin semeresinden de kaynaklanmaktadır. Bilindiği üzere Peygamber Efendimizin nesli, Hz. Ali ve Fâtıma evlâdından yürümüştür. Peygamber Efendimizin tertemiz neslini şiirlerine konu eden sȗfȋ şairlerin, ehlibeyt ve ȃl-i abâ kavramlarıyla birlikte yine aynı zümreye işaret etmek üzere “Ali ve Fâtıma nesli”, “Ȃl-i Zehrâ”, “Evlâd-ı Zehra”, "Zürriyet-i Zehra” gibi terkipler kullandıkları görülür. Ehlibeyt ve muadili kavramlar şiirlerde öncelikle Peygamber Efendimize bağlılığın bir ifadesi olarak yer almakta, ayrıca başta Hz. Ali ve Fâtıma olmak üzere ikisinin evlâdından istimdat edilmekte ve şefaatleri beklenmektedir. Hz. Fâtıma ile Ali’yi ve onlardan devam eden Peygamber neslini sevmek, Allah ve Peygamber aşkıyla irtibatlandırılmış, bu muhabbet özellikle bazı ehlibeyt muhiplerinde dinî bir rükün olarak tanımlanmıştır.497 Bir Ehlibeyt âşığı olan Seyyid Nigârî’nin aşağıdaki beyti bu hassasiyete güzel bir örnektir: Farzdur Âlini vü Fâtımanı vü âlini sevmek Allah ü Nebî sevdiği bürhân-ı celîmdir498 İlk mısrâda açıkça dile getirdiği gibi şair, Hz. Ali ile Fâtıma’yı ve onların neslinden gelenleri sevmenin farz olduğu kanaatindedir. Çünkü Hak ve Resulü onları sevmektedir. Aynı şaire ait bir terci-i bendin vasıta beytinde, Allah aşkı ve ehlibeyt sevgisi, âlemin yaratılış sebebi olarak gösterilmektedir: Hilkat-i âlemden ancak hubb-i Mevlâ'dır garaz Ülfet-i Âl-i abâ vü evlâd-ı Zehrâ’dır garaz. 499 496 Sarıkaya, “Nm u N’t-ı Ftıma Zehr Betl”, Keşkül, Bahar 2006, s. 62. 497 Sarıkaya, “Nm u N’t-ı Ftıma Zehr Betl”, Keşkül, Bahar 2006, s. 61-62. 498 Dvn-ı Seyyid Nigr, İstanbul 1301, s. 239. 499 Dvn-ı Seyyid Nigr, İsta Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 159 XV. asır Divan şâirlerinden Karamanlı Aynî ise Peygamber Ailesinin bütün dertlere deva veren hazık bir hekim hükmünde olduğunu, her derdin ilâcının onlarda bulunduğunu söyledikten sonra Hz. Ali ve Hz. Fâtıma evlâdını canın süsü, eşraf zümresinin en şereflileri olarak tavsif etmektedir. Bu şeref şüphesiz bu neslin önce Hz. Ali ile Fâtıma’ya ve dolayısıyla Resûlullâh’a mensubiyetlerinden kaynaklanmaktadır: Tırâz-ı hilye-i cândur Alî vü Fâtıma nesli Eyâ mü’min nedür dinle şerîf-i zümre-i eşrȃf.500 Nâmık Kemâl, Kerbelâ’yı konu ettiği bir gazelindeki Bir nûr içinde hâlâ bin pâre bir siyehlik Benzer o nûr âl-i Zehrâ’ya pâre pâre.501 beytiyle içinde binlerce siyahlık barındıran bir nûr tasviri yapmakta ve bu nûr-ı siyahı, Fâtıma evlâdına benzetmektedir:502 Ahirette Hz. Peygamber’in şefaatine talip olanlar, Peygamber Efendimizin dört mahbubunu kendi mağfiretleri için vesile ittihaz edinmişlerdir. Seyyid Seyfullah’ın şu iki beyti bu teveccühe güzel bir örnek teşkil etmekte ve şair, Peygamber Efendimizin kızı, damadı ve torunları hürmetine şefaat istemektedir: Ali hem Fâtıma ol iki deryâ Hasan lü’lü’ Hüseyn mercân-ı yektâ Bu dört nûr-ı İlâhî hürmetiyçün Bizi itme kıyâmet günü mahzun503 Fâtıma evlâdına muhabbet, aynı zamanda onlara karşı tavır alanlar ve onların aleyhinde bulunanlara nefreti netice vermekledir. Nev’ȋ’nin aşağıdaki beyti bu meyandadır ve şâir, Hz. Fâtıma’nın tertemiz evlâdı aleyhinde söz söyleyenlere alenen beddua ederek, “Onlara dil uzatanlar, dilsiz kalsın!” demektedir: 500 Karamanlı Ayn ve Dvnı, haz. Ahmet Mermer, Ankara 1997, s. 272; Sarıkaya, “Nm u N’t-ı Ftıma Zehr Betl”, Keşkül, Bahar 2006, s. 62. 501 Namık Kemal’in Şiirleri, haz. Saadettin Nüzhet Ergun, İstanbul, ts., s. 100. 502 Sarıkaya, “Nm u N’t-ı Ftıma Zehr Betl”, Keşkül, Bahar 2006, s. 63. 503 Seyyid Seyfullah Dvnı, İstanbul 1288, s. 73; Sarıkaya, “Nm u N’t-ı Ftıma Zehr Betl”, Keşkül 160 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Evlâd-ı pâk-i Hazret-i Hayrun-nisâ içün Her kim dil uzada göreyin ola bî-zebân.504 Hz. Peygamber neslinden gelen bir seyyid olarak Hamza Nigârî, Hz. Fâtıma’ya neseben mensubiyetini dile getirdikten sonra, Ümeyye oğulları ile Hâşim oğulları arasındaki husumete göndermede bulunarak Resûlullâh’ın âline dost, bu ailenin karşısına koyduğu Ebȗ Süfyân nesline düşman olduğunu dile getirmektedir. Bu aileye düşmanlık gerekçesi ise evvel emirde Muâviye ve oğlu Yezîd’in Hz. Ali ve evlâdı karşısındaki tavırları olmaktadır. 505 Nigȃrȋ Ebȗ Süfyan nesline düşmanlığını şu şekilde dile getirmektedir: Emîrem ü seyyidem ü şîr ibn şîrem âl-i Zehrâ’yem Habîb-i âl-i Hâşim ü düşmen-i evlâd-ı Süfyâ’nem506 Fâtıma ana ve evlâdına bağlılıklarını dile getiren sȗfȋ şairler, Kerbelȃ’yı hikâye ederken, hâdisenin bir facia ile neticelenmesine sebep olanları da telinden geri durmamışlardır. Şiirlerinde Kerbelȃ hâdisesine en çok temas eden şairlerden bir tanesi Şeref Hanım’dır. O kadar ki Şeref Hanım şuarâ tezkirelerinde mersiye şairi olarak tanıtılmaktadır. Yılda bir mersiye hûn-ı ciğerimle yazarım El-âmân rûz-t cezâ huccet-i. gufrân olsun.507 beytinden de anlaşıldığı üzere her sene Muharrem ayında bir mersiye söylemeyi kendisine vazife ittihaz ettiği gibi bu şiirlerin mağfiretine vesile olmasını da temenni etmektedir. Divân’ındaki mersiyelerin sayısına bakıldığında şairin gerçekten de bu sözünde durduğu, çok sayıda mersiyeyi, âdeta ibadet vecdiyle kaleme aldığı anlaşılmaktadır.508 Bir mersiyeden alman aşa- 504 Nev’ Dvnı, Haz. Mertol Tulum & M. Ali Tanyeri, İstanbul 1977, s. 188; Sarıkaya, “Cenb-ı Ftıma Zehr Betül”, Vahiy Evinin Kızı Hz. Ftıma 9, s. 67; Sarıkaya, “Nm u N’t-ı Ftıma Zehr Betl”, Keşkül, Bahar 2006, s. 62. 505 Sarıkaya, “Nm u N’t-ı Ftıma Zehr Betl”, Keşkül, Bahar 2006, s. 62; Sarıkaya, “Cenb-ı Ftıma Zehr Betül”, Vahiy Evinin Kızı Hz. Ftıma 9, s. 67-68. 506 Dvn-ı Seyyid Nigr, İstanbul 1301, s. 166. 507 Şeref Hanım Dvnı, haz. Mehmet Arslan, İstanbul 2002, s. 132. Ayrıca “Mevc-i tufn-ı teessüfle idüp cş u hurş / Yazarım her sene bir mersiye giryn giryn” beyti için bk. Şeref Hanım Dvnı, haz. Mehmet Arslan, İstanbul 2002, s. 139. 508 Sarıkaya, “Nm u N’t-ı Ftıma Z Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 161 ğıdaki beyitlerde Şeref Hanım, Hz. Hüseyin’in, Hz. Ali ile Fâtıma’nın evlâdı olduğunu hatırlatarak ona ve yanındakilere reva görülen muameleyi ve hâdisenin faillerini nefretle kınamaktadır: Mâder Cenâb-ı Fâtıma olsun peder Alî Öyle zevât ile nice etdin adâveti. Ümmet olan a kâfir ü bî-dîn ü bî-edeb Âl-i Resûl’e böyle mi eyler riâyeti Ey kâş gelmeseydi vücûdun cihâna hiç Görmez idik bu mihneti böyle felâketi.509 Aynı hâdiseyi bir başka mersiyede hemen aynı kelimelerle yeniden dile getiren şair, Hz. Hüseyin’in herhangi biri olmadığını daha güçlü şekilde vurgulamak için onu, annesi, babası ve dedesine nispet ederek zikretmektedir: 510 İki şehzâdeye kasd eyledi kâfir demedi Nesl-i Peygamber ü evlâd-ı muazzamdır bu Pederi Şîr-i Hudâ mâderi olsun Zehrâ Ne cesâret ne fezâhat nasıl âdemdir bu.511 Şeref Hanım, hem Hz. Hasan hem de Hz. Hüseyin’in şehadetinden doğrudan doğruya sorumlu gördüğü Yezîd’i telinden sonra Hz. Fâtıma’nın annelik vasfına bir defa daha vurgu yaparak böyle bir zulmün, hususen Hz. Fâtıma gibi bir annenin evlâdına revâ görülen bu zulmün kimsenin yanına kâr kalmayacağını söyler:512 Kor mı ferdâ yanına kanın o şehzadelerin Mâder-i müşfiki Zehrâ gibi sultân olsun Bâ-husûs ol iki şâhen-şehin Allâh Allah Cedleri Hazret-i Peygamber-i zî-şân olsun513 509 Şeref Hanım Dvnı, haz. Mehmet Arslan, İstanbul 2002, s. 133-134 510 Sarıkaya, “Nm u N’t-ı Ftıma Zehr Betl”, Keşkül, Bahar 2006, s. 63. 511 Şeref Hanım Dvnı, haz. Mehmet Arslan, İstanbul 2002, s. 125. 512 Sarıkaya, “Nm u N’t-ı Ftıma Zehr Betl”, Keşkül, Bahar 2006, s. 63. 513 Şeref Hanım Dvnı, haz. Mehmet Arslan, İstanb 162 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Hz. Hüseyin ve beraberindekilerin durumuna belki biraz da hanım olmasından kaynaklanan hassasiyetle Hz. Fâtıma zaviyesinden bakan Leylâ Hanım, her şey bir yana bu faciaya sebep olanların öncelikle Hz. Fȃtıma’dan utanmaları gerektiğinin ısrarla altını çizer: 514 Katı bî-dîn idi havf eylemeyüp Mevlâ’dan Hîç âr eylemedi Fâtıma-i Zehrâ’dan.515 514 Sarıkaya, “Nm u N’t-ı Ftıma Zehr Betl”, Keşkül, Bahar 2006, s. 63. 515 Leyl Hanım Dvnı, haz. Mehmet Arslan, İstanbul 2002, İSLAM MEZHEPLERİ KAYNAKLARINDA HZ. FÂTIMA: HZ. FÂTIMA MUSHAFI516 Doç. Dr. Doğan KAPLAN* Giriş Hz. Fâtıma deyince akla, Sevgili Peygamberimiz Hz. Muhammed (sav)’in soyunun kendisiyle devam ettiği, peygamberimizin “ummu ebîha” (babasının annesi) diye andığı ve çok sevdiği seçkin bir insan gelir. Yine Allah’ın arslanı lakaplı Hz. Ali (k.v.)’nin sevgili eşi ve Peygamberimizin sevgili torunları Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin’in anneleri olan pençe-i âl-i abâ’nın bir ferdi olan o kutlu zat gelir. Doğumuyla ilgili farklı rivayetler olmakla birlikte hemen vahyin başlangıç senesinde 610 doğduğu kabul edilecek olursa, Hz. Fâtıma’nın gerçekten de vahiyle başlayan ve vahiyle biten bir hayatın sahibi olduğu görülür. Zira sevgili babasının vefatına çok üzülen Hz. Fâtıma, babasının vefatından en geç 6 ay sonra ölmüştür. Hz. Fâtıma dokuz isimle çağrılırdı; Fâtıma, Sıddika, Mübâreke, Tâhire, Zekiyye, Raziyye, Merziyye, Muhaddise ve Zehrâ.517 “İslam Mezhepleri Kaynaklarında Hz. Fâtıma: Hz. Fâtıma Mushafı” başlıklı bu çalışmamızda Hz. Fâtıma’nın tarihsel yaşamına girmeksizin onunla ilgili erken dönem makâlât eserlerinde yer alan bilgileri ve yine onun etrafında oluşan Mushaf-ı Fâtıma ve ehl-i beytin gizli ilmi konusunu ele alacağız. A. Mezhepler Tarihi Kaynaklarında Hz. Fâtıma İslam Mezhepleri Tarihi’nin erken dönem kaynakları olan Makâlât türü eserlerde Hz. Fâtıma’yla ilgili fazla bilgi yoktur. Bu eserlerde Hz. Fâtıma * NEÜ İlahiyat Fakültesi, İslam Mezhepleri Tarihi Öğretim Üyesi, 516 Bu bildiri daha önce “Ehl-i Beyt’in Gizli İlmi: Hz. Ali’ye Nispet Edilen Kitâb-ı Ali (Sahîfe-Câmia), Cefr ve Mushaf-ı Fâtıma Hakkında Bir İnceleme” başlıklı SÜİFD (30), Konya, 2010: 75-92’de yayımlanan makalemize yapılan “Mezhepler Tarihi Kaynaklarında Hz. Fâtıma” ilavesinden oluşmaktadır. 517 Komisyon, A’lâmu’l-Hidâye, Fâtımetu’z-Zehrâ Seyyidetu’n-Nisa, (Kum: Merkezu’tTıbâati ve’n-Neşr li Mecmai’l-Âlemî li Ehli’l-Beyt, 1427 (3.basım)) , s.60-62. 164 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma daha ziyade Rasulullah (sav)’in kızı oluşu, Hz. Ali’yle evlenmesi ve bir de bazı gâli fırkaların onun da isminin geçtiği kişilerle ilgili yaklaşımı sadedinde ele alınmıştır. Bu eserlerden en kadim olan İmam Eş’ari (324/936)’nin Makâlâtu’lİslâmiyyin’inde Hz. Fâtıma’dan sadece bir kere bahsedilmektedir. Aşırı Şii fırkaların anlatıldığı el-Ğâliye bölümünde bu fırkalardan on üçüncüsü olarak anlatılan Şeri’î’nin taraftarlarının Allah’ın beş kişiye hulûl ettiğine inandıklarını ve bu kişilerinde Hz. Nebi (a.s.), Hz. Ali, Hz. Hasan, Hz. Hüseyin ve Hz. Fâtıma olduklarını zikreder.518 Bu konuyla ilgili benzer bir anlatım İsferâyini (471/1078)’nin et-Tabsîr’inde de görülür. O da İslam dinine mensup olduklarını iddia eden ancak Müslüman sayılmayan fırkalardan dokuzuncu olarak Şerî’iyye ve Nemîriyye’den bahsederken kendisine Şerî’ denen kişinin Allah’ın Muhammed, Ali, Fâtıma, Hasan ve Hüseyin’e hulûl ettiğini söylerken Hz. Fâtıma’dan bahseder.519 Hz. Fâtıma’yla ilgili İsferâyini’deki bir diğer bahis ise Hz. Peygamber’in sahabe övgüsüne örnekler verirken Fatma’yla ilgili “Dünya kadınlarının efendileri dörttür: Fâtıma, Hadice, Âsiye ve Meryem bt. İmran” rivayetiyle “Fâtıma benden bir parçadır, onu sevindiren beni sevindirir, onu üzen beni üzer” rivayetinin söz konusu edilmiş olmasıdır.520 Türk kamuoyunca da iyi bilinen eserlerden biri olan Abdulkâhir elBağdadi (ö.429/1037)’nin el-Fark beyne’l-Fırak adlı eserinde Hz. Fâtıma’nın adı, mutezili Nazzâm (231/)’dan bahsedilirken geçer. Bağdadi, Nazzâm’ın Hz. Ömer’le ilgili eleştirel yaklaşımlarını sayarken onun Rasulullah’ın vefatında şek içinde olduğunu keza Fâtıma’ya vurduğunu iddia ettiğini söyler.521 Mezhepler Tarihi erken dönem kaynakları içinde en meşhuru olan Şehrestâni (548/1153)’nin muhalled eseri el-Milel ve’n-Nihal’de Hz. Fâtıma’yla ilgili altı yerde bahis olduğu görülür. Hz. Peygamber (sav)’in vefatından sonra İslam toplumunda ortaya çıkan ilk ihtilafları sayarken altıncı ihtilaf olarak Fedek hurmalığını ve Hz. Fâtıma’nın veraset ve temlik olmak üzere ilk halifeye itiraz etmesi,522 Mutezili Nazzâm (231/)’ın farklı görüşlerini aktarırken bir görüşünün de sahabe eleştirisiyle ilgili olduğunu ve bu anlam- 518 Eş’ari, Makâlâtu’l-İslâmiyyîn ve’h-tilâfu’l-Musallîn, (Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye, 1999), I/84-85. 519 el-İsferâyini, et-Tabsîr fi’d-Dîn ve Temyîzu’l-Fırkati’n-Nâciyeti ani’l-Fıraki’l-Hâlikîn, (Beyrut: Âlemu’l-Kutub, 1983), s.129. 520 el-İsferâyini, et-Tabsîr fi’d-Dîn, s.179. 521 Bağdadi, el-Fark beyne’l-Fırak, (Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye, 1990), s.147-148. 522 Şehrestâni, el-Milel ve’n-Nihal, (Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1998),s.32-33. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 165 da Hz. Ebubekir’e biat edilen günde Hz. Fâtıma’nın Hz. Ömer tarafından dövüldüğü ve evini basarak karnındaki çocuğu düşürdüğü iddiası sadedinde Hz. Fâtıma’dan bahsedilir.523 Yine Zeydiye’yi anlatırken onların hilafeti Fâtıma’nın çocuklarından olması gerektiğini düşündüklerini söyler.524 Gulat’ı anlatırken el-Alba b. Zira’ ed-Devsi’nin grubundan bazılarının Kisâ ehlinin ulûhiyetine inandıklarını söylerken Hz. Fâtıma’dan bahsedilir. Hatta onların Fâtıma ismindeki dişilik (müenneslik) “ta”sını kullanmayıp “Fâtım” dediklerini de söyler.525 Şehrestâni’deki Hz. Fâtıma ile ilgili son anlatı ise İsmailiye’den bahsederken İmam Cafer Sadık’ın da dedesi Hz. Peygamber (sav) nasıl Hz. Hatice varken başka biriyle evlenmemişken keza Ali, Fâtıma varken başkasıyla evlenmemişken Cafer de başka biriyle evlenmemiştir,526 denilerek Hz. Fâtıma’dan bahsedilir. Elimizdeki en erken döneme ait Şii makâlât kitabı olan Nevbahti (300/912) ve Kummi (301/903)’ye nispet edilen Fıraku’ş-Şîa adlı eserde de Hz. Fâtıma ile ilgili yeterli bilgi yoktur. Hilâfetin Hz. Ali’den sonra Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin olmak üzere Hz. Fâtıma’nın çocuklarından devam ettiğine inanan Zeydiye’yi anlatırken, yine Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin’in şehadetlerinden sonra bunların annelerinin Hz. Fâtıma olduğu söylenirken adı zikredilmiştir.527 Bunun dışında bu eserde yine Hz. Fâtıma’ya ortaya çıkan gâli fırkaların ehl-i kisâdan Hz. Fâtıma’yla birlikte diğer dört kişiye (Hz. Muhammed, Hz. Ali, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin) Allah’ın hulûl etmesi iddiaları sadedinde ondan bahsedildiği görülür.528 Şiiliğin Fedek ve Hz. Fâtıma’nın çocuğunun Hz. Ömer tarafından dövülmesi sonucu düşürüldüğü iddialarının bu kitapta yer almaması manidardır. Bu temel kaynaklar dışında Malati’nin et-Tenbih ve’r-Radd’inde ve İbn Hazm’ın el-Fisal fi’l-Milel ve’n-Nihal adlı eserinde Hz. Fâtıma’yla ilgili doğrudan bir anlatım yoktur. B. Ehl-i Beytin Gizli İlmi İmamiye Şiiliğine göre Ehl-i Beyt’in, Kur’an-ı Kerim dışında Hz. Peygamber (s.a.v.)’den aldığı ve kendileri için sakladığı özel eser/ler mevcuttur. 523 Şehrestâni, el-Milel ve’n-Nihal, s.71. 524 Şehrestâni, el-Milel ve’n-Nihal, s.179. 525 Şehrestâni, el-Milel ve’n-Nihal, s.207. 526 Şehrestâni, el-Milel ve’n-Nihal, s.226. 527 Kummi/Nevbahti, Şiî Fırkalar, s.90, 107-108. 528 Örnek için bkz. Kummi/Nevbahti, Şiî Fırkalar, s.141, 157,158,161. 166 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Şii hadis kaynaklarında yer alan onlarca rivayete dayanan bu düşünce, bir taraftan Ehl-i Beyt’in özel bir ilme sahip olduğu fikrini doğurmuşken diğer taraftan Şia’nın Kur’an’ın tahrif edildiğine inandığı yolunda ithamlara maruz kalmasına sebep olmuştur.529 Tahrif iddialarını kesin bir dille reddeden Şiilere göre bu eser/ler, bizzat Hz. Peygamber (s.a.v.) tarafından Hz. Ali’ye yazdırılmış ve Ehl-i Beyt imamlarınca kendilerine özgü ilim olarak korunmuştur. Bunlar Kitâb-ı Ali (Sahîfe ve Câmia olarak da bilinir), Cefr ve Mushaf-ı Fâtıma adlarıyla bilinmektedir. Esasen Şii bilginlerin Ehl-i Beyt’in “özel ilmi” meselesiyle ilgili iki yaklaşıma sahip olduğu görülmektedir. Birinci ve genel yaklaşıma göre, “bu ilim” sadece Ehl-i Beyt imamlarına özgüdür ve ne olduğunu da sadece onlar bilmektedirler. Dolayısıyla bu konuda konuşmak gereksizdir. İkinci 529 Öteden beri Ehl-i Sünnet ve Şii inanç gruplarınca tartışma konusu olan bu konu hakkında zengin bir literatür oluşmuştur. Mevcut literatürü kabaca üç grupta sınıflandırmak mümkündür: Tahrif iddiasında bulunanlar, kesinlikle reddedenler ve ‘sizin de bizden farkınız yok’ diyenler. Birinci grup eserlerde Şiilerin kendi hadis kaynaklarından örnekler getirilmek suretiyle onların tahrife inandıkları gösterilmeye çalışılır. Örnek için bkz. İhsan İlâhi Zahîr, eş-Şîa ve’l-Kur’ân (Lahor: İdâratu Tercumâni’s-Sünne, 1984); Muhammed Mâlullâh, eş-Şîa ve Tahrîfu’l-Kur’ân, (Yer yok: Mektebetu İbn Teymiyye, 1409.) Her iki eserde de, Kuleyni (ö.329/940) başta olmak üzere Ahbâri Şii hadis âlimlerinin “Kur’an’ın eksik olduğunu açıkça ifade eden” rivayetleri örnek olarak gösterilmiş ve Şiilik tekfir edilmiştir. Tahrifi kesinlikle reddeden ve Şii âlimlerce kaleme alınan ikinci grup eserlerde ise Kur’an’ın eksik olmadığı, bunun kendilerine atılmış bir iftira olduğu vurgulanarak; Şiilerin kendi kaynaklarında yer alsa bile her rivayeti kabul etmedikleri, usul olarak Kur’an’a arz ettikeri, Kur’an’a uymayan rivayetlerin reddedildiği söylenir. Örnek için bkz. Muhsin Emin Âmili, eş-Şîa beyne’l-Hakâik ve’l-Evhâm, (Beyrut: el-Gadîr li’t-Tıbâa ve’t-Tevzî, 2001), 198-202. Burada Âmili, Şeyh Sadûk, Şeyh Tusi, Şerif Murteza, Şeyh Tabersi, Şeyh Behâi, Şeyh Muhakkiku’s-Sani Ali Keraki vb. kadim Şii ulemanın bu konudaki açık sözlerini delil olarak göstermiştir. Yine Şii âlimlerce yazılan üçüncü grup eserler ise, aslında “Kur’an’da tahrifi ima eden rivayetlerin” Sünni hadis kaynaklarında daha fazla olduğunu öne sürerek “Sizin de bizden farkınız yok!” mesajı verip çözüm olarak karşılıklı suçlama yerine her iki literatürde yer alan rivayetlerin âhâd haberler olması sebebiyle reddedilmesi gerektiğini söyleyen eserlerdir. Örnek için bkz. Resul Caferiyan, Ukzûbetu Tahrîfi’l-Kur’ân beyne’ş-Şîa ve’s-Sünne (Tahran: Muâviniyyetu’rRiâseti li’l-Alâkâti’d-Devliyye, 1985.); Seyyid Murteza Askeri, el-Kur’ânu’l-Kerim ve Rivâyâtu’l-Medreseteyn (Tahran: Mecmau’l-İlmi İslami, 1996). Bu son eserin üç cilt olduğunu ve İhsan İlâhi Zahîr’in çalışmasına reddiye olarak yazıldığını hatırlatalım. Burada 6 ay süreyle sosyal ve kültürel hayatında yaşama imkânı bulduğum İran’da -özellikle Tahran ve Kum’da- Şiilerin Kur’an’ın tahrif edildiğine inandıklarını gösteren somut bir veri görmediğim gibi kendileriyle ilgili böyle düşünülmesinden son derece rahatsız olduklarını gözlemlediğimi ifade etmeliyim. Ayrıca İran’da neşredilen tüm Kur’an-ı Kerim’lerin bizdeki Diyanet Mushafları İnceleme Kurulu benzeri bir kurul tarafından onaylandıktan sonra yayınlandığını da hatırlatalım. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 167 yaklaşıma göre ise rivayetlerin yardımıyla bu ilmin en azından içeriğiyle ilgili bilgi sahibi olmak mümkündür.530 Bu makalenin amacı, yukarıdaki ikinci yaklaşım paralelinde Hz. Ali’ye nispet edilen eserler hakkında bilgi vermek ve bu eserlerden “Ehl-i Beyt’in özel ilmi” olduğu düşüncesine kaynaklık eden Kitâb-ı Ali (Sahîfe/Câmia), Cefr ve Mushaf-ı Fâtıma hakkında Şii temel kaynaklar eksenli detaylı bir incelemede bulunmaktır.531 1. Hz. Ali’ye Nispet Edilen Eserler İmamiye Şiasının yazılı literatürüne bakıldığında ilk yazım faaliyetinin Emevilerin son yıllarına doğru yapıldığı görülmektedir.532 İmami Şii geleneğinde ilk ravilerin yazdıkları hadis defterlerine başlangıçta kitap (كتاب( ya da asl (أصل (denmiştir. Asl, ravinin duyduklarını yazdığı özel not defteri olarak kullanılmıştır. Şia’nın genel kanaatine göre imamların ashabından yaklaşık dört yüz adet bu tarz defter kalmıştır ki bunlar üçüncü asrın sonunda elde bulunuyordu.533 Ancak, İmam Bakır (114/732) ve İmam Cafer Sadık (148/765)’ın öğrencileri tarafından yazılan bu dört yüz risaleden (أصل أربعمائة (sadece on üçü günümüze ulaşabilmiştir.534 İlk dönem Şii âlimlerine nispet edilen eserler dışında tarihi kaynaklarda bizzat Hz. Ali’ye nispet edilen eserler de vardır ki bunlar Mushaf-ı Ali, Kitâb-ı Ali, Kitâbu’d-Diyât, Nehcu’l-Belâğa, Müsned, Divan ve Hz. Ali’nin halifeliği dönemindeki tasarruflarını içeren kitapların genel ismi olmak üzere 530 Nitekim bu düşüncede olan Şii yazarlardan Mahmud Kansov el-Âmilî, Kitâbu Ali (elCâmia), (Beyrut: Dâru’l-Medâ, 2005) ve Mustafa Kasîr, Kitâbu Ali, (Kum: Râbıtatu’sSekâfe ve’l-Alâkâti’l-İslâmiyye, 1996) isimli çalışmalarıyla Ehl-i Beyt nezdinde olduğuna inanılan kitapların mahiyetiyle ilgili bilgi vermeye çalışmışlardır. Şimdiye kadar bu konuda yapılmış en geniş çalışmayı gerçekleştiren Kansov, kitabında Kitâb-ı Ali’nin uzun bir içeriğini de vermiştir. 531 Hz. Ali (r.a.) nezdinde özel ilim bulunduğu düşüncesi Alevilikte de bulunmaktadır. Aleviliğin temel yazılı kaynaklarından Buyruklarda, Hz. Peygamber (s.a.v.)’in ölmeden önce Hz. Ali’yi yanına çağırtıp ona “Ben artık fena yurdundan beka yurduna gidiyorum, sana bir takım vasiyetlerim var bunları taliplere ulaştır.” dediği ve bunun üzerine Hz. Ali’nin de o vasiyetleri yazması sonucu ulu bir kitabın ortaya çıktığı anlatılır. Bkz. Doğan Kaplan, Yazılı Kaynaklarına Göre Alevilik, 103-114. 532 Hüseyin Müderrisi, Mîrâs-ı Mektûb-ı Şîa ez Se Karn-ı Nohostîn, 13. İlk dönem İmami Şii literatürüyle ilgili ayrıca bkz. Fuat Sezgin, Tarîh-i Nigârişhâ-yi Arabi, I, 742-801. 533 Müderrisi, Mîrâs-ı Mektûb, 14-15. Asl, denilen bu defterlerin kimi cönk tarzında gayr-ı murettep iken bazıları da bablarına ayrılmış tertipli telif eser gibidir. 534 Fuat Sezgin, Tarîh-i Nigârişhâ-yi Arabi, I, 742. 168 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Fıkh-ı Ali adlarıyla bilinmektedir.535 Burada makalenin eksenini oluşturan ve üzerinde ayrıntılı olarak duracağımız Kitâb-ı Ali’yi en sona bırakıp diğer eserler üzerinde duralım. a. Mushaf-ı Ali ( ): İlk tarihi kaynakların bildirdiğine göre Hz. Ali (k.v.), Kur’an-ı Kerim’i ilk toplayanların başında gelmektedir ve söylendiğine göre onun mushafı nüzul sırasına göredir. Bu mushafta ayet tefsirlerinin ve nesh edilmiş ayetlerle ilgili bilgi olduğu da söylenmiştir. Şii kaynakların ifadesine göre Hz. Ali (r.a.), Hz. Peygamber (s.a.v.)’in vefatından sonra elindeki mushafı Müslümanlara arz etmiş ancak sahabenin bazısı tarafından kabul görmediği için evinde muhafaza etmiştir.536 b. Kitâbu’d-Diyât (الديات كتاب(: Nefsin ya da kulak, göz vb. insan organlarının diyetiyle ilgili Hz. Ali’nin valilerine göndermiş olduğu bir emirnâmesinden ibarettir. Kâfi ve Tehzîb gibi temel Şii hadis kaynaklarında bu emirnâme Kitâbu Ali veya Kitâbu’l-Ferâiz olarak da isimlendirilmiştir.537 Bu emirnâmenin tamamı Men Lâ Yahduruhu’l-Fakîh ve Tehzîb’de geçmektedir.538 c. Nehcu’l-Belâğa (البلاغة نهج(: Hem ilim çevrelerince hem de genel kamuoyunca en çok bilinen eserlerden olan Nehcu’l-Belâğa, Hz. Ali (r.a.)’nin toplanmış hutbe, mektup, emirnâme ve özlü sözlerinden oluşmaktadır. Hicri üçüncü yılın sonlarında İmam Ali’ye nispet edilen hutbelerin sayısı dört yüze yakınken yarım asır sonra bu rakam dört yüz seksene ulaşmıştır.539 535 Müderrisi, Mirâs-ı Mektûb-ı Şîa, 23-41. 536 Müderrisi, Mîrâs-ı Mektûb-ı Şîa, 23-24. Müderrisi burada çeşitli tarihi kaynaklara dayanarak ilk asırlarda Müslümanların tercih ettiği kıraat olan İmam Hafs’ın (180/796) İmam Âsım’dan (127/744) gelen kıraatinin İmam Ali’nin kıraati olduğunu ifade eder. Zira İmam Âsım İmam Hafs’a, öğrettiği kıraati Ebu Abdurrahman Sülemi’den aldığını söylemiştir. Sülemi de kıraati Hz. Ali’den almıştır. Hz. Ali’nin cem ettiği mushafın mahiyeti ile ilgili olarak bkz. Mehmet Atalan, “Şiî Kaynaklarda Ali b. Ebî Tâlib ve Fâtıma Mushafı”, 96-107; Ziya Şen, “Hz. Ali’nin Kur’an’a Yaptığı Hizmetler”, 519-532; Ahmet Yaman, “Ehl-i Beyt Fıkhının İmamı Hz. Ali ve Takip Ettiği İctihad Yöntemi”, 119-120. 537 Müderrisi, Mirâs-ı Mektûb-ı Şîa, 36. Krş. Kuleyni, Kâfi, VII, 93, 94, 98, 330; Şeyh Sadûk, Men Lâ Yahduruhu’l-Fakîh, IV, 263, 268; Şeyh Tusi, Tehzîbu’l-Ahkâm, IX, 247, 270, 271; X, 292; Şeyh Tusi, el-İstibsâr, IV, 142. Müderrisi, bu eserin, kadim Şii ulemasınca metni ilk rivayet eden Ebu Ömer Abdullah b. Said b. Hayyan b. Ebcur’dan dolayı Kitâbu Abdillah b. Ebcur olarak bilindiğini söyler. 538 Müderrisi, Mirâs-ı Mektûb-ı Şîa, 36. Krş. Şeyh Sadûk, Men Lâ Yahduruhu’l-Fakîh, IV, 75-92; Şeyh Tusi, Tehzîbu’l-Ahkâm, X, 295-308. 539 Müderrisi, Mirâs-ı Mektûb-ı Şîa, 37. Krş. Mes’ûdi, Murûcu’z-Zeheb, II, 36. Mes’ûdi, İnsanların Hz. Ali’den çeşitli vesilelerle bedîhi bir şekilde irad ettiği 480 küsür hutbe ezberlediklerini söyler. ُصحف علي م Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 169 Şiî rical kaynaklarının ifadesine göre, Hz. Ali’nin hutbeleri, hicri birinci yılın sonlarından itibaren bazı hadis ravilerince tedvin edilmiştir: Zeyd b. Vehb el-Cüheni (1.h.asrın sonları), Mes’ade b. Sadeka el-Abdi (2.asrın sonları), İsmail b. Mehran es-Sekûni (224/838’de hayatta), Salih b. Ebu Hammâd er-Râzi (3.asrın ortaları), Abdulazim b. Abdullah el-Haseni (252/866).540 Ravilerin tedvini dışında Vakıdi (207/823), Ali b. Muhammed elMedâini (225/839), Ahmed b. Muhammed b. Abdirabbih (328/939) ve Abdulaziz b. Yahya el-Celûdi (332/943) gibi tarihçiler de Hz. Ali’nin hutbe, mektup ve sözlerini kitaplarına almışlardır.541 “Nehcu’l-Belâğa” ismi, Hz. Ali’nin hutbelerini, mektuplarını, emirlerini ve ona nispet edilen hikmetli sözlerini toplayan Muhammed b. Hüseyin Musevi Şerif er-Radi (406/1015)’ den gelmektedir. Zira Şerif Radi, h.400 senesinde telif ettiği bu esere Nehcu’l-Belâğa ismini vermiştir.542 Bu eserin geçmişten günümüze birçok çevirisi ve şerhi yapılmıştır. Kadim ulemadan Ebu’l-Hüseyin el-Beyheki (458/1066), Fahreddin er-Razi (606/1209) son dönem âlimlerden Şeyh Muhammed Abduh (1905) vb. onlarca şerhi olan Nehcu’l-Belâğa’nın en bilindik şerhi meşhur Mutezili âlimi İbn Ebi’lHadid’in (656/1258) dört yıl sekiz ayda 20 cilt olarak tamamladığı şerhtir.543 Nehcu’l-Belâğa’nın Şerif Radi’nin kitabı esas alınarak çevrilmiş birçok Türkçe yayımı da mevcuttur.544 d. Müsned (مسند / علي امام مسند(: Müsned bir hadis ıstılahı olarak ilk hadis ravisine göre tedvin edilmiş hadis mecmuaları demektir. Hem Sünni hem de Şii hadis kaynaklarında özellikle de Müsned olarak telif edilmiş olanlarda Hz. Ali’den gelen rivayetlerin topluca gösterildiği eserler mevcuttur.545 Müsnedler içerisinde bir de Müsned-i Ali adıyla Hz. Ali’den rivayet edilen hadislerin toplandığı müstakil eserler telif edilmiştir. Bu çalışmaları 540 Müderrisi, Mirâs-ı Mektûb-ı Şîa, 37. Krş. Ricâlu’n-Necâşi, 27, 198, 247, 415. 541 Müderrisi, Mirâs-ı Mektûb-ı Şîa, 37. 542 Şerif Radi, Nehcu’l-Belâğa, 36. 543 İbn Ebi’l-Hadid, Şerhu Nehci’l-Belâğa, İbn Ebi’l-Hadid, bu eseri Hz. Ali’nin hilafetinin sürdüğü yıl kadar bir zamanda tamamladığını söylemiştir. bkz. İbn Ebi’l-Hadid, Şerhu Nehci’l-Belâğa, 10. 544 Bu çeviriler içinde en meşhuru Abdülbâki Gölpınarlı’nın (1960) yaptığı çeviridir. Son zamanlarda yapılmış önemli diğer bir çeviri de Adnan Demircan tarafından 2009 yılında yayımlanmıştır. 545 Örnek olarak bkz. Ahmed b. Hanbel, Müsned, I, 75-160; Müsned-i Ebî Ya’la, I, 223-462 arası gibi. 170 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma yapan âlimler şunlardır: Yakub b. Şebih el-Basri (262/875), Kadı İsmail b. İshak el-Cehdami Ezdi (282/895), Muhammed b. Abdullah el-Hadrami Kufi (297/909), Ahmed b. Ali b. Şuayb en-Nesai (303/915), Yahya b. Muhammed b. Said el-Bağdadi (318/930), Abdurrahman b. Osman et-Temimi edDımeşki (420/1029), Celaluddin Abdurrahman b. Ebi Bekr es-Suyuti (911/1505).546 e. Divan (ديوان(: Kadim kaynaklarda Hz. Ali’nin şiir okuyup okumadığı ile ilgili farklı yaklaşımlar olsa da öteden beri Hz. Ali (r.a.)’ye nispet edilen şiirlerin yer aldığı eserler var olagelmiştir. Örnek vermek gerekirse, Ebu’l-Hasen Ali b. Ahmed Fenckerdi Nişâburi (513/1119)’nin iki yüz beyitlik Silvetu’ş-Şîa adlı eseri, Hibetullâh b. Ali İbn eş-Şeceri (ö.543/1148)’nin Dîvânu Ali adlı eseri, Kutbuddin Muhammed b. Hüseyin Keyderi Beyheki’nin (610/1213’de hayatta) Hz. Ali’nin ahlâki meselelerle ilgili şiirlerini içeren el-Hadîkatu’l-Enîka adlı eseriyle yine aynı yazarın Hz. Ali’nin 506 kıt’alık şiirlerini içeren Envâru’l-Ukûl fi Eş’âri Vasiyi’r-Rasûl adlı eseri ve son olarak Seyyid Muhsin Emin’in 1109 şiiri içeren Dîvânu Emîri’lmü’minîn adlı eseri.547 f. Karar ve Uygulamalar (علي فقه(: Hz. Ali’nin hilafeti döneminde izlediği idari, kazai tavır ve onun fıkhi meselelerle ilgili verdiği fetvaları içeren kitaplardır. Kaynakların ifadesine göre Hz. Ali’nin ashabından Ubeydullah b. Ebu Rafi, Haris A’ver ve Usbuğ b. Nubate onun fıkhi meselelerle ilgili fetvalarını toplamışlardır.548 546 Müderrisi, Mirâs-ı Mektûb-ı Şîa, 39-40. Son dönemde Müsned-i İmam Ali adıyla yapılan çalışmalarda Hz. Ali’den gelen tüm rivayetler gösterilmeye çalışılmıştır. Yusuf Özbek’in 1995 Beyrut baskılı 7 ciltlik Müsnedu Ali b. Ebi Tâlib adlı eseri Ehl-i Sünnetin hadis kitaplarında geçen Hz. Ali rivayetlerini toplamışken Hasan Kapancı’nın Beyrut 2000 baskılı 10 ciltlik Müsnedu’l-İmam Ali (a) adlı eseri hem Şii hem de Sünni hadis kitaplarından yararlanarak 11451 rivayete yer vermiştir. Yine Bakır Şerif’in Kum 2002 baskılı 11 ciltlik Mevsûatu’l-İmâm Emîri’l-mü’minîn Ali b. Ebî Tâlib (a) adlı eseri bu konuda yapılmış son çalışmalardandır. 547 Müderrisi, Mirâs-ı Mektûb-ı Şîa, 40-41. Müderrisi bu kitaplarda yer alan çoğu şiirin Hz. Ali’ye ait olmadığın söyler. 548 Müderrisi, Mirâs-ı Mektûb-ı Şîa, 41. Hz. Ali’nin fıkhi uygulamalarını esas alan birçok müstakil çalışma yapılmıştır ki örnek olarak şu çalışmalar verilebilir: Muhammed Ravvâs Kal’acî, Mevsûatu Fıkhi Ali b. Ebi Tâlib (Dımaşk, 1983); Muhammed Takî Tüsteri-Cafer Tüsteri, Kazâu Emîri’l-mü’minîn Ali b. Ebî Tâlib aleyhi’s-selâm, (Beyrut, 1992); Muhammed Reyşehri, Mevsûatu’l-İmâm Ali b. Ebî Tâlbp: fi’l-Kitâb ve’s-Sünne ve’t-Târih, (Beyrut, 2000).Abdullah b. Süleyman b. Ali, Fıkhu Emîri’l-mü’minîn Ali b. Ebî Tâlib fi’l-Hudûd ve’l-Cinâyât ve Eseruh fi’t-Teşrîi’l-Cinâiyyi’l-İslâmi (Riyad, 2004). Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 171 2. Kitâb-ı Ali (Sahîfe, Câmia), Cefr, Mushaf-ı Fâtıma Hz. Ali’ye nispet edilen ve yukarıda açıklamaya çalıştığımız eserlerin dışında bir de taraftarlarının “Ehl-i Beyt’in gizli ilmi,” karşıtlarının ise “Şiiler, Kur’an’ın tahrif edildiğine inanıyorlar” iddialarına mesnet teşkil eden bazı eserler vardır. Bu eserler genel olarak Kitâb-ı Ali, Cefr (halk dilindeki bilinen ifadesiyle Cifr) ve Fâtıma Mushafı adlarıyla bilinirler. Temel Şii hadis kaynaklarında bu eser/ler/le ilgili çok sayıda rivayet bulunmaktadır. Allâme Kuleyni’nin (329/940) Kâfi adlı eserinde tespit edebildiğimiz kadarıyla bu konuyla ilgili onlarca rivayet yer almaktadır. Bu rivayetlerin bir bölümü “Sahife, Cefr, Câmia ve Mushaf-ı Fâtıma ile ilgili bab” başlığı altında getirilmiştir ki bu rivayetlere göre Hz. Hüseyin’e “Ya Ebâ Abdillah! Şian, Rasulullah (s.a.v.)’ın Ali (a)’ye ilimden bin kapıya açılan özel bir ilim öğrettiğinden bahsediyorlar, bu doğru mu? diye sorulduğunda, “Rasulullah (s.a.v.), Ali (a)’ye her birinden bin kapıya açılan bin ilim öğretmiştir.” cevabını vermiştir. “Bu ilim nedir?” sorusuna ise sırayla Câmia, Cefr ve Mushaf-ı Fâtıma cevaplarını vermiştir.549 Yine başka bir rivayette Hz. Hüseyin (r.a.), Hz. Peygamber (s.a.v.)’in Hz. Ali (r.a.)’ye yazdırdığı (علي وخط االله رسول املاء (Câmia’nın kimsenin söz söylemesini gerektirmeyecek, içinde helal ve haramların ilminin bulunduğu bir eser olduğunu söylemiştir.550 Kâfi’deki rivayetler topluca değerlendirildiğinde yukarıdaki üç eserle ilgili şu sonuçlar çıkmaktadır: Câmia; Rasulullah’ın Hz. Ali’ye yazdırdığı yetmiş arşın uzunluğunda ve insanların her türlü ihtiyacını karşılayacak olan bir sahifedir.551 Cefr, deriden bir kap olup beyaz ve kırmızı olmak üzere iki tanedir; beyaz olanında Mushaf-ı Fâtıma ve helaller ve haramlarla ilgili ilimler bulunmaktadır; kırmızı cefrde ise Hz. Peygamber (s.a.v.)’in silahları bulunmaktadır.552 Mushaf-ı Fâtıma ise Hz. Peygamber (s.a.v.)’in vefatından sonra çok üzülen Hz. Fâtıma’yı teselli için gelen Cebrail’in Fâtıma’ya fısıldadıklarıdır ki, bunları Hz. Ali (r.a.) yazmıştır. İçeriğinde Ehl-i Beyt’in başı- Burada adı geçen eserlerle ilgili olarak bkz. Hüseyin Esen, “Hz. Ali’nin İslam Ceza Hukuku Alanında Dikkat Çeken Bazı Görüş ve Uygulamaları”, 481. 549 Bkz. Kuleyni, Kâfi, I, 238, 240, 241. Krş. Meclisi, Bihâru’l-Envâr, XXVI, 38. 550 Kuleyni, Kâfi, I, 57. 551 Kuleyni, Kâfi, I, 238, 240. 552 Kuleyni, Kâfi, I, 238, 240, 241. Bihâru’l-Envâr’daki bazı rivayetlerde bu silahların Ehl-i Beyt’in kâimi Mehdi zuhur etmeden oradan çıkmayacağı ifade edilmektedir. Bkz. Bihâru’l-Envâr, XVI, 18. 172 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma na gelecekler, düşmanlarının isimleri ve geleceğin ilmi bulunmaktadır. İlgili rivayetlerde bu mushafın Kur’an’dan bir şey içermediği ve Kur’an dışında bir şey olduğu özellikle vurgulanır.553 Şeyh Sadûk’un (381/991) Men Lâ Yahduruhu’l-Fakîh adlı eserinde ise bu konuyla ilgili bir rivayet olduğu görülmektedir. Buna göre, sekizinci İmam Ali Musa Rıza’dan (203/818) gelen rivayette, imamın sahip olduğu özellikler zikredildikten sonra imamın yanında taraftarlarının ve düşmanlarının isminin bulunduğu Sahîfe, uzunluğu 70 arşın olan ve içinde âdemoğlunun her türlü ihtiyacını karşılayacak ilimlerin olduğu Câmia, içinde her türlü ilmin olduğu keçi ve koç derisinden olma Büyük ve Küçük Cefr (el-Cefru’l-Ekber ve elCefru’l-Asgar) ve Mushaf-ı Fâtıma bulunduğu söylenir.554 Yukarıda adı geçen eserlerle ilgili bilgiler bu iki temel Şii hadis kaynağında yer aldığı gibi sonradan telif edilen büyük Şii hadis kitaplarında da geçmektedir.555 Şimdi bu kitaplarla ilgili biraz daha ayrıntılı bir incelemede bulunalım. a. Kitâb-ı Ali (Sahîfe/Câmia) İmamiye Şiasının Hz. Ali’ye ait olduğunu iddia ettiği el-Câmia adlı kitabın tertibi tam olarak bilinmemektedir. Ancak bu konuda bilebildiğimiz kadarıyla iki çalışma yapılmıştır. Bunlardan biri makale içinde sık göndermelerde bulunduğumuz Mahmud Kansov’un Kitâbu Ali (el-Câmia) adlı monografik çalışması, diğeri ise Hüseyin Müderrisi’nin Mîrâs-ı Mektûb-ı Şîa adlı Şii literatürü hakkındaki değerli çalışmasıdır. Kitâb-ı Ali ile ilgili en kapsamlı çalışmayı yapmış olan Mahmud Kansov’un hadis kitaplarındaki tertibi esas alarak yapmış olduğu içerik şu şekildedir: 1. İlim (Çocukların eğitimi, kıyas, istishab, Müslümanların ayrılığa düşmesi) 2. İmamet (Vahyin sesi, İmamların tayini, Ehl-i Beyt’in ve taraftarlarının fazileti, onların yolundan gitmek, hadislerine sarılmak, Ehl-i Beyt’e bağlılıkta sabit durmak, Düşmanlarının yoldan çıkmışlığı, Âl-i Muham- 553 Kuleyni, Kâfi, I, 238, 240, 241. 554 Şeyh Sadûk, Men Lâ Yahduruhu’l-Fakîh, IV, 418-419 (hadis no: 5914). 555 Bkz. Meclisi, Bihâru’l-Envâr, XXII, 545; XXV, 116; XXVI, 18, 37, 38; XLIII, 79; XLVII, 26, 270, 271. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 173 med’in kâimi, Ali’nin türbesinin ortaya çıkışı, Şia’nın fazileti, Ali’ye bağlılığın Allah’ın insanlara bir fazileti olması, Hüseyin’e ağlamanın fazileti) 3. Faziletler ve Kötülükler/ el-Fedâil ve’r-Rezâil (Allah hakkında hüsnü zan sahibi olmak, İşleri Allah’a havale etmek ve tevekkül, Allah’ın kazasına rıza, Allah korkusu/mehâfetullah ve haşyetullah, Allah’a itaat, Allah’ı zikretmek, Günahlardan kaçınmak, Tevbe, İstiğfar, Öfkeyi yutmak, Bela anında sabretmek, Kötü yöneticiye karşı sabır, Hastalığa karşı sabır, Düşmana karşı sabır, Doğruluktan ayrılmamak, Susmak, Takiyye, Allah’tan gelecek rahatlamayı beklemek, Öğüt vermek ve dinlemek, Ölümü ve kıyameti hatırlamak, Şeytan’ın vesveselerini reddetmek, Dünyanın yılana benzemesi, Kişinin kıymeti, Sıla-i rahim, Müslümanların birbirleriyle yardımlaşmaları, şefkat göstermeleri ve birbirlerine karşı hakları, Mümine ikram etmek, Müminin bir ihtiyacını gidermek, Kör birine yardım, Hastanın ihtiyacını gidermek, Zayıflara merhamet etmek, Komşuya ikram, Fakire yardım, Kölelere ikram, İyilik ve hayır işleri yapmak, Hayırda acele etmek, Yumuşak sohbet etmek, Güzel ahlaklı olmak, Ahlakın azimetleri, Selam çeşitleri, Ölçülü harcamak, İstişare, Kebâir/büyük günahlar, Zulüm, Tekebbür, Anne-babaya isyan, Riya, Riya ve süm’a, Günah biriktirmek/günahların çoğalması, Sözünde durmamak, Emanete hıyanet, Kötülüğü yaymak, Yalan rüya uydurmak, Yalan hadis uydurmak, Üç günden fazla ayrılık olmaması, İyiliği başa kakmak, Cidal/tartışma, Tembellik, Bid’at, Su-i zan, Fakirlik, giyim, Gaflet, Allah Teâlâ’dan uzaklaşmak, İmanın vasfı, Müminin çetin imtihanı, İbadete düşkünlük.) 4. Cenaze (Ölünün ardından dövünme, Ölünün yıkanması, Kadınların cenazeye katılması, Cenaze namazı, İhramlının ölmesi, Ölüleri ziyaret.) 5. Taharet (Temizlik, Tuvalet âdâbı, Abdesti gerektiren durumlar, Vacip guslün abdest yerine geçmesi, Abdestin fazileti, Diş fırçalama, Abdest alınırken okunacak dualar, Mazmaza, Banyo âdâbı, Hacamat, Tırnakları kesmek, Koltuk altı tıraşı, Temizlik geleneği.) 6. Namaz (Namazın fazileti, Çocukları namaza alıştırmak, Namaz vakitlerine dikkat etmek, Öğle ve İkindi namazlarının vakti, Nafile namazın vakti, Nafilenin kazası, Namaz kıyafeti, Namazda üzerinde para bulundurmak, Namaz mekânı, Mescitler, Ezan ve müezzinlerin fazileti, Secde, Secdeyi uzatmak, Teşehhüt, Namazda huşu, Teenni ile namaz kılmak/ta’dil-i erkân, Namazda yanılma/sehiv, Namazı kesmek, Namazdan çıkmak, Namazdan sonra yapılacaklar, Sabah namazından sonra yapılacak- 174 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma lar, Mescitte cemaatle namazın fazileti, İmamın özelliği, Nasibilerle cemaat namazı kılmak, Cuma namazı, Müstehab namazlar, Gece namazı, Sabah namazının nafilesi/sünneti, Günlük nafile namazlar, Bayram ve Cumanın bir arada olması.) 7. Oruç (Sünnet oruç.) 8. Zekât (Sadaka.) 9. Hac ve Umre (Yolculuk âdâbı, Eve giriş âdâbı, Hacca hazırlık, Haccın fazileti, Tavaf, Haccın müstehapları, Zemzem kuyusu, Kıran haccı556, Umre, İhram yasaklarının kefaretleri, Hac sonu Hz. Peygamber (s.a.v.)’i ziyaret, Hacı karşılamak.) 10. İyiliği emretmek, kötülükten sakındırmak. 11. Cihat (Cihat ancak İmamla birlikte olması, Düşmanla karşılaşma âdâbı, Nefs-i müdafa.) 12. Vilayet hükümleri (Hidayet önderi, Dalâlet önderi, Ordu komutanına öğüt, Yöneticilerin halklarına adaletle muamele etmeleri, yönettiği toplumu katmanlarıyla tanımak, Valinin atadığı görevlilerini iyi tanıması, Valinin kâtiplerini kontrol etmesi, Valinin tacirlerin sorunlarıyla ilgilenmesi, Valinin örnek bir yaşantıya sahip olması, toprakları verimli kullanmak.) 13. Yiyecek-içecek (Sofra âdâbı, Su içme âdâbı, Yenilmesi ve yenilmemesi gerekenler, Akşam yemeğini terk etmemek, Yemek artıkları, At ve eşek eti yemek, İçki içmek.) 14. Hayvan ve Av (Koyun sahibi olmak, Köpekten sakınmak, Helal olmayan hayvanlar, Kara ve deniz hayvanlarını avlamak.) 15. Nikâh (Genel hükümler, Kadına bakmanın hükmü, Kadınla tokalaşmanın hükmü, Zinanın hükmü, Evlenmenin önemi, Kadının mehri, Cimanın hükümleri, Kadının sorumlulukları, Kocanın sorumlulukları, Çocuk yapmanın önemi, Çocuğa isim vermek, Çocuğu olanı tebrik etmek, Çocuk doğduğunda hurma ile ağzını tatlandırmak/tahnik, Çocuğu sünnet ettirmek, Akika, Mut’a, Nafaka, Talak.) 16. Vasiyet 17. Veraset ve Miras (Genel hükümler, Birinci tabaka olan baba ve oğulların mirası, İkinci tabaka olan kardeş ve dedelerin mirası, Üçüncü ta- 556 Müellif, Hacc-ı Kıran bahsini İbn Hazm’dan nakletmiştir ki, burada ‘Ali b. Ebu Talib’in kitabında’ ifadesi yer almaktadır. Bkz. İbn Hazm, el-Muhalla, VII, 102. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 175 baka olan amca ve dayıların mirası, Karı-kocanın mirası, Bir felaket sonucu topluca ölenlerin mirası.) 18. Kaza (Hükümde zulüm, İddia sahibinin iddiasını ispat etmesi inkâr edenin de yemin etmesi, Yalan yere yemin, Yalancı şahitlik, Şahitliği gizlemek.) 19. Hudûd/Hadler (Livatanın haddi, İçki içmenin ve sarhoşun haddi, Haddin sınırı.) 20. Diyetler (Genel hükümler, Gözün diyeti, Kulağın diyeti, Dudakların diyeti, Yanakların ve kafatasının diyeti, Kulakların diyeti, Dişlerin diyeti, Ellerin diyeti, Omuzun diyeti, Kolun diyeti, Dirseğin diyeti, Bacakların diyeti, Avucun diyeti, Parmakların diyeti, Göğsün diyeti, Uyluğun diyeti, Topukların diyeti, Ayakların ve ayak parmaklarının diyeti, Dizlerin diyeti, Ceninin diyeti, farklı konular.) 21. Elbise ve Bakım (Genel hükümler, Yeni elbise giyerken okunacak ayet ve dualar, Ayakkabı, Yüzük takmak, Güzel koku, Aynaya bakarken okunacak dua, Uyku, Uyurken okunacak dua, Uyanırken okunacak dua.) 22. Kazançlar ve Sanayi (Falcılık, kehânet, melâhi, gıybet ve nemime, Boş söz, Birini yüzüne karşı övmek, Yeminin sadece Allah adına yapılması, Zalimlere karşı davranış biçimi, Resim yapmanın hükmü.) 23. Satım ve Kira (Ticaretin müstehap olması, Ölçü ve tartı, Aldatma, Pazara girerken okunacak dua, Batıl alım-satım, Faizin hükmü, Yetimin malı, İşçi çalıştırma. 24. Kur’an ve Dua (Kur’an, Duanın önemi, Dua ötmeden önce Allah’ı övmek, hamdetmek, Dua ile beraber gerçekleşmesi istenilen şey için çalışmak, Dua zamanı, Kılıçtan, baş ağrısı, aslan, akreb, boğulma vb. belalardan sakınmak için dua etmek, Çeşitli vesileler; istihare, İstikale, Sefer, Rızık talebi, İstiaze, Tevbe talebi, Hac talebi, Zulmü ortaya çıkarmak, Alah’a şükür, İhtiyaç talebi için Allah’a münacat etmek, Mazlumun duası, Sabah duası, Tesbih, Bir ihtiyacı temin için yapılacak dua.) 25. Melâhim (Burada Ehl-i Beyt’in başına geleceklerle ilgili tek bir rivayete yer verilmiştir ki, buna göre İbn Abbas, Hz. Hüseyin’in şehadetinden sonra ağlayarak daha önce Hz. Ali’nin Rasulullah (s.a.v.)’ın kendisine yazdırdığı Sahifeyi göstererek Hüseyin’in şehadetine kadar olacakları, hilafet, Cemel, Sıffin, Nehrevan vb. tek tek okuduğunu söyler. Devamını okumasına izin vermeyen Hz. Ali’nin ona kendi oğullarından gelecek yöneticilerin de Ehl-i Beyt’e zulmedeceklerini aktardığını söyler.) 176 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma 26. Âdem’in yaratılışı. 27. Yunus b. Metta’ın tarihi (Allah’ın elçilerinden Hz. Yunus’un peygamberliği, sabırsız oluşu, 33 senelik peygamberliği süresince sadece iki kişinin ona inandığı vb. anlatılmaktadır.) 28. Mehdi taraftarlarının isimleri (Tartışmalı bir konu olmakla birlikte Kansov bu konuda farklı rivayetlerden iki tanesini aktarmıştır. Bu rivayetlerde Mehdi’ye inanacak kişiler yer ya da kabile isimleriyle zikredilmiştir. Birinci rivayette sayılan yerler Doğu Derbent (1), Damiğân (2), Fergana (1), Tirmiz (2), Deylem (4), Merv-i Rûz (2), Merv (12), Beyrut (9), Tûs (5), Faryab (2), Sicistan (3), Tâlekân (24), Gor Dağları (8), Nisabur (18), Herat (12), Busenc (4), Rey (7), Taberistan (9), Kum (18), Kûmis (2), Cürcan (12), Rikka (2), Rafika (2), Halep (3), Selmiyye (5), Dımaşk (2), Filistin (1), Ba’lebek (1), Taberiyye (1), Yafa (1), Kıbrıs (1), Belbis (1), Dimyat (1), Usvan (1), Fustât (4), Kayravan (2), Kûr-i Kirman (3), Kazvin (2), Hemedan (4), Mogân (1), Bedv (1), Hilât (1), Câbirân (3), Neva (1), Sincar (4), Kalîkla (1), Sümeysât (1), Nusaybin (1), Musul (1), Tel Muzin (2), Ruha (1), Harran (2), Bağa (1), Kabs (1), San’a (2), Mazin (1), Trablus (2), Kulzum (2), Kubbe (1), Vâdi’l-Kura (1), Hayber (1), Beda (1), Câr (1), Kûfe (14), Medîne (2), Rebeze (1), Hayvan (1), Kûsey-i Rebâ (1), Tahne (1), Tirem (1), Ehvâz (2), İstahr (2), Moltan (2), Deybel (1), Saydaîl (1), Medâin (8), Ukberâ (1), Hulvân (2), Basra (3), Ashâb-ı Kehf (7), Zulüm sebebiyle Antakya’ya giden iki tacir ve oğulları (5), Rum topraklarında yaşayan zimmi/müs’te’men Müslümanlardan (11), Serendibte konaklayan iki kişi (2), Semender (4), Şelahitte merkebinden kaybolan kişi (1), Şiraz ya da Seyrâf (1), Serdaniyeye kaçan iki kişi (2), Sakaliyyede saklı kişi (1), Yahşeb’ten hakka talip kişi (1), Nasıbi’ye karşı kitapla hüccet getiren kişi (1). Toplam 313 kişi ki Bedir ehli sayısıncadırlar ve Allah, Cuma gecesi bunları Mekke’de toplayacaktır. Bu rivayetin sonunda yeryüzünde bunlardan başka müminin olmayacağı ve bunların da toplumlarının soylu, kâdi, yönetici ve din âlimi gibi seçkin kişilerinden olduğu söylenir.557 Yazar, bu bölümlemeyi yaptıktan sonra sırasıyla her bir bölümle ilgili İmami hadis kitaplarında yer alan rivayetleri aktarmıştır. Bir iki örnek vermek gerekirse, İlim babında Hz. Ali’nin “Dinde kıyas yapmayın, çünkü dinin kıyas edilmeyecek konuları vardır. İleride kıyas yapacak insanlar ortaya 557 Mahmud Kansov, el-Câmia, 202-204. Başlıkların ayrıntıları için bkz.205-400. Burada Kansov, bu kitabı cem ederken Kâfi, Tehzibu’l-Ahkâm, vb. Şii hadis kaynaklarından Hz. Peygamber ya da Hz. Ali’ye ait olan ve ilgili bilginin Hz. Ali’nin kitabında, sahifesinde görüldüğünü ima eden rivayetleri bir araya getirmiştir. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 177 çıkacak ki onlar Allah’ın düşmanlarıdır ve ilk kıyas yapan İblis’tir.”, “Kim bir yakin üzerineyken şüphe gelse, yakini üzerine amel etmelidir, zira şek yakini düşürmez.” vb. sözlerine yer verilmiştir.558 Keza İmamet bahsinde, Sıffin Savaşı dönüşünde bir Hıristiyan manastırının yakınında konaklarlarken Şem’un b. Hamun adlı yüzü güzel bir Hıristiyan’ın elinde bir kitapla gelip Hz. Ali’ye Hz. Peygamber (s.a.v.)’den ve onun sonrasında Ali’nin ve on bir evladının imametinden bahsetmesi.559 Faziletler ve rezaletler bahsinde ele alınan bir konu da takiyyedir. Burada Hz. Ali’ye dört rivayet isnat edilmiştir. Bunlar şunlardır: “Kim sırrımızı ifşa ederse, Allah demir azabı tattırır.”, “Düşmanımızın yanında bizi açıktan övmeyin ki yönetim nazarında zelil duruma düşmeyin.”, “Ayaklara meshetmede takiyye yoktur.”560 Şii literatürü alanında en kapsamlı çalışmayı yapmış olan Müderrisi’nin Câmia ile ilgili özet olarak verdiği içerik ise şöyledir: A. Furû Konuları: Namaz, Oruç, Hac, Cihad, Maasi ve Menahi, Alışveriş, Nikâh ve Talak, Et’ime ve Eşribe, Kaza ve Şehadet, İrs, Hadler ve Diyetler (Hudûd ve Diyât.) B. Ahlak C. Akaid ve Fezail D. Kısas-ı Enbiya E. Bâtıni Rivayetler561 b. Cefr ( ) Cefr (çoğulu, ecfâr, cifâr ve cefratun), lugatte; koyun yavrusu, 4-5 aylık ve sütten kesilmiş oğlak, bazı dilcilere göre küçük deve yavrusuna ve altı aylıkken sütten kesilen oğlağa verilen isimdir.562 Keçi derisi için kullanılan cefr, daha sonra yazım aracı olarak kullanılmış ardından da Ehl-i Beyt’e özgü bir kitap için alem olmuştur. Kafa karışıklığı yaratan birçok husus olsa da halkın kullanımında cefr, gelecekten haber veren kitap olarak meşhur olmuştur.563 558 el-Câmia, 206. 559 el-Câmia, 206-208. 560 el-Câmia, 228. 561 Müderrisi, Mîrâs-ı Mektûb- Şia, 31-36. 562 Bkz. İbn Manzuri Lisânu’l-Arab, IV, 142. Nitekim ilgili rivayetlerde de hem oğlak, hem keçi, hem koç, hem deve derisi anlamında olduğu söylenmiştir. 563 Krş.,Kansov, el-Câmia, 99. فر َ ج 178 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Bu konuyla ilgili var olan rivayetlere bakıldığında “cefr”’in kelime ve kavram olarak on değişik anlamda kullanıldığı görülmektedir. Bu anlamları şöyle sıralayabiliriz: Cefr, içinde nebilerin, vasilerin ve ulemanın ilminin bulunduğu bir kaptır.564 Beyaz ve kırmızı olmak üzere iki Cefr vardır; beyaz olanında her türlü ilim, kırmızı olanında Hz. Peygamber (s.a.v.)’in silahı vardır.565 İçi ilim dolu öküz derisidir.566 İçinde her türlü ilmin olduğu koyun ve keçi derisidir. Birisi büyüktür diğeri küçüktür.567 Hz. Ali’nin yazdığı koyun derisidir. Hz. Peygamber (s.a.v.) zamanında Hz. Musa’nın levhaları bulunmuş, Hazret de bunları Hz. Ali’ye vererek ezberlemesini emretmiştir. Bunun üzerine Hz. Ali içinde ilklerin ilmi olan bu levhadakileri koyun derisine yazmıştır ki Cefr’in aslı budur.568 Koyun derisi ya da deve cildinden olan kırmızı kaptır; içinde nebilerin ve vasilerin ilmi vardır.569 Keçi ve koyun derisidir; içinde Rasulullah (s.a.v.)’ın silahı, kitaplar ve Mushaf-ı Fâtıma vardır.570 Rasulullah (s.a.v.)’ın imla ettirdiği Hz. Ali’nin de yazdığı koyun derisidir.571 İçinde olan ve olacakların ilminin bulunduğu Ukaz derisidir.572 Cefr’in bizatihi kendisi kitap ve ilimdir.573 Bu konuyla ilgili İmami rivayetlerin topluca bir değerlendirmesini yapan Kansov’a göre Beyaz Cefr, peygamberlerin ve vasilerin ilmi olup insanlara muamelede müdârâyı (idareli davranma) içermektedir ki, Hz. Ali de insanları bu anlayışla yönetmiştir. Ancak içinde silah barındıran ve sadece Mehdi’nin açacağı Kırmızı Cefr’de ise insanların sadece teslim olarak kurtulma şansları bulunmaktadır.574 Esasen Cefr’in içeriğinin mahiyeti bir tarafa, kime ait olduğu konusunda da farklı yaklaşımlar vardır. Bu yaklaşımlardan birine göre bu eser, Hz. Ali’nin bahsedilen yetmiş zira uzunluğundaki Sahîfe’sinden başka bir şey değildir ki Rasulullah (s.a.v.) imla ettirmiştir ve içinde helaller ve ha- 564 Kâfi, I, 238. 565 Kâfi, I, 240; Mustedreku’l-Vesâil, XVIII, 387; Bihâr, XXVI, 18, 37; XLVII, 26; LII, 313, 318. 566 Kâfi, I, 241; Bihâr, XXVI, 41, 42, 49 (tabaklanmış öküz derisidir); XLIII, 79, 194; XLVII, 271. 567 Men Lâ Yahduruhu’l-Fakîh, IV, 418; Bihâr, XXV, 116. 568 Bihâr, XIII, 225; XVII, 137; XXVI, 187. 569 Bihâr, XXVI, 38, 40, 46, 48; XLVII, 271. 570 Bihâr, XXVI, 45, 47. Buradaki rivayetlerde Mushaf-ı Fâtıma’nın Kur’an-ı Kerim olmadığı özellikle vurgulanır. 571 Bihâr, XXVI, 46. 572 Bihâr, XXVI, 48. 573 Kâfi, I, 311; Bihâr, XLIX, 20, 24, 27, 152; LI, 219. 574 Kansov, el-Câmia, 100-102. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 179 ramlar vardır. Bazısına göre ise, bu kitap ilm-i hurufla ilgili olup Hz. Ali, remizlerle yazmıştır. Kimine göre kaza ve kaderle ilgili bir eserken bazısı da bu eserin İmam Cafer-i Sadık tarafından şiası için yazıldığını söylemişlerdir.575 Cefr’le ilgili Sünni kaynaklara baktığımızda İbn Kuteybe’nin (276/889) Te’vîlu Muhtelifi’l-Hadis adlı eserinde bir kayda rastlamaktayız ki İbn Kuteybe, Zeydi liderlerden Harun b. Sa’d el-İclî’nin Rafızileri eleştiren bir şiirine yer verdikten sonra şiirde geçen “Cefr”le ilgili olarak şunu söyler: “Bu cefr derisidir ki onlar İmam’ın bilgisine ihtiyaç duyacakları ve kıyamete kadar olacak şeyleri yazdığını iddia etmişlerdir.”576 Kâtip Çelebi (1067/1657), “Cefr İlmi”ni kaza ve geçmişte olmuş gelecekte olacak olan kaderle ilgili olan şeyleri bütün ve parça parça bilmenin ilmi olarak tanımladıktan sonra Cefr’in akl-ı kül olan kaza levhası, Câmia’nın ise nefs-i kül olan kader levhası olduğunu söyler. “Bu” der, Ehl-i Beyt’in ve ona bağlı olanların tevarüs ettiği ve çok esaslı bir şekilde gizledikleri bir ilimdir.577 Musa Carullah’ın el-Veşîa fi Nakdi Akâidi’ş-Şîa adlı İmamiye Şiiliğini eleştiren eserine Nakdu’l-Veşîa -eş-Şîa beyne’l-Haqîka ve’l-Evhâm adıyla reddiye yazan Muhsin Emin Âmilî’ye göre Cefr, keçiden olma oğlağın derisi olup içinde Hz. Peygamber (s.a.v.)’in imla ettirdiği ve Hz. Ali’nin de bizzat yazdığı çeşitli ilimler mevcuttur. Bazılarının zannettiği gibi Cefrin kendisi harf cetveli ya da harf ilmi demek değildir. İşin doğrusu bu iken ve Ehl-i Beyt’ten gelen rivayetler de bunu göstermekteyken insanlar bunu abartmışlar ve delilsiz dayanaksız görüşler ortaya çıkmıştır.578 575 Kitâbu Ali, s.81. İslam bilimleri tarihçisi Fuat Sezgin, Kitâbu’l-Cefr’i İmam Sadık’a nispet edilen eserler arasında zikreder. Dünya kütüphanelerinde bulunan yazmalarının el-Hâfiye fi’l-Cefr, el-Hâfiye fi İlmi’l-Hurûf ve el-Hâfiye isimlerini taşıdığını vurgular. Bkz. Fuat Sezgin, Târih-i Nigârişhâ-yi Arabi, I, 751. Cefr’in Şii kültüründeki yeri ile ilgili ayrca bkz. Mehmet Atalan, “Şia’da Cifr İlminin Yeri”, 109-123. 576 İbn Kuteybe, Te’vîlu Muhtelifi’l-Hadis, 70-71. İbn Hallikân burada geçen “İmam” ifadesinden İmam Cafer Sadık’ın kastedildiğini söylemiştir. Bkz. İbn Hallikân, Vefeyâtu’l-A’yân ve Enbâu Ebnâi’z-Zeman, III, 240. 577 Kâtip Çelebi, Keşfu’z-Zunûn, I, 591. Kâtip Çelebi burada ayrıca Cefrle ilgili olarak bir grubun İmam Ali’nin yirmi sekiz harfi cefr derisi içine koyup özel yollarla ve belli şartlarda kaza ve kaderle ilgili yorumlarda bulunacak özel anlamlar çıkardığına inandıklarını söyler. 578 Muhsin Emin Âmili, eş-Şîa beyne’l-Hakâik ve’l-Evhâm, 291-295. Âmili bu konuyu abartıp Cefr’i sanki fal kitabıymış ya da Yahudi ve Hind Fakiri kehanetiymiş gibi değer- 180 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma c. Mushaf-ı Fâtıma Şii gelenek içinde kabul gören görüşe göre, Mushaf-ı Fâtıma, Kur’an’ın üç katı büyüklüğünde, içinde öğüt ve şer’i ahkâmın yer aldığı bir kitaptır. Babasının başına gelenleri, zürriyetinin başına gelecekleri ve onun Allah nezdindeki konumunu anlatan bu eser, Hz. Fâtıma’ya gelen ilhamları içermektedir. Hz. Fâtıma babasının vefatı üzerine çok üzülünce Allah Teâlâ ona melekler aracılığıyla ilham etmiş, Hz. Ali de yazmıştır.579 Bu yönüyle olacakların ilmini içeren bu kitap Hz. Fâtıma’nın babasının ölümünden sonra meleklerden duyduğu sözleri içermektedir.580 Hz. Fâtıma’ya isnat edilen bu kitapla ilgili elimizde birçok İmami rivayet bulunmaktadır. Birkaç örnek vermek gerekirse; a.“Fâtıma, Rasulullah (s.a.v.)’in vefatından sonra yetmiş beş gün yaşadı, babasına çok üzülüyordu, bu nedenle Cebrail zaman zaman gelip onu teselli ediyor, babasının durumundan bahsediyor, ondan sonra soyunun başına gelecekleri haber veriyordu, Hz. Ali de bunları yazıyordu. İşte bu Fâtıma’nın mushafıdır.”581 b. “Hammad b. Osman’dan, duydum ki Ebu Abdillah (Hz. Hüseyin) şöyle diyordu; Allah, Nebisi (s.a.v.)’nin ruhunu kabzettikten sonra Fâtıma’yı öyle bir hüzün sardı ki Allah’tan başkası bunu bilemez. Bunun üzerine Allah onu teselli etmesi ve onunla konuşması için bir melek gönderdi. Fâtıma, bu durumu Emiru’l-mü’minine haber verdi. Hz. Ali, ‘Eğer bir ses duyarsan bana söyle!” dedi. Bundan sonra Emiru’l-mü’minin Fâtıma’dan duyduklarını yazdı, sonuçta bir Mushaf ortaya çıktı. Sonra (Hz. Hüseyin) dedi ki: Ancak onda helal ve haramla ilgili bir şey yok, sadece olacak olayların ilmi vardır.”582 lendirenleri şiddetle eleştirmektedir. Cefr’in hem Sünni hem de Şii kültürdeki algılanışı ile ilgili bkz. Metin Yurdagür, “Cefr”, DİA, VII, 215-218. 579 Kansov, el-Câmia, 91. Krş. Mecisi, Bihâru’l-Envâr, XXVI, 38, 40, 42, 45, 46, 48; XLVII, 270, 271. Bu babta getirilen rivayetlerin bazısında, Mushaf-ı Fâtıma’nın Kur’an’ın üç katı büyüklüğünde olduğu, ancak onda Kur’an’dan bir harf bile bulunmadığı geçer. Krş. Mehmet Atalan, “Şiî Kaynaklarda Ali b. Ebî Tâlib ve Fâtıma Mushafı”, 107-109. 580 Kasîr, Kitâbu Ali, 101. Kasir, bu kitabın “Mushaf” adıyla zikredilmesinden dolayı bazı yazarların Şiileri, Kur’ân’ı kabul etmemekle ya da Hz. Peygamber’den sonra da vahyin devam ettiği düşüncesinde oldukları ya da Hz. Fâtıma ve Hz. Ali’nin nübüvvetine kail oldukları suçlamalarında bulunduklarını; ancak bu düşüncelerin vehimden ibaret olup en iyi ihtimalle dikkatsizlikten kaynaklandığını ifade eder. Mushaf, kelimesinin ilk dönemde kitap anlamına geldiğini söyler. 581 Kuleyni, Kâfi, I, 241; Meclisi, Bihâr, XVI, 41, 48. 582 Kuleyni, Kâfi, I, 240; Meclisi, Bihâr, XVI, 44. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 181 c. “Ebu Hamza’dan Ebu Abdillah (Hz. Hüseyin) şöyle buyurdu: Mushaf-ı Fâtıma’da Allah’ın kitabından bir şey yoktur, o kitapta babasının vefatından sonra ona ilka edilen şeyler vardır.”583 d. “Muhammed b. Abdilmelik, Ebu Abdillah’tan şöyle dediğin rivayet etmiştir: Bizde Mushaf-ı Fâtıma var, ancak vallahi o Kur’an değildir.”584 Yazılı ve sözlü kültürümüzde de birçok yansımaya yol açmış Şiilikteki bu düşünceye karşı Ehl-i Sünnet’in geleneksel anlayışına göre ise başta Hz. Ali (k.v.) olmak üzere Ehl-i Beyt nezdinde bu tür eser ya da eserler yoktur; olan sadece Hz. Ali’nin kılıcının kınında yer alan küçük bir kâğıttan ibarettir.585 Bu konuda az sayıdaki birkaç rivayeti zikretmek faydalı olacaktır: “Ali b. Ebî Talib’e ‘Rasulullah (s.a.v.) size özel bir şey verdi mi?’ diye sorulduğunda; ‘Rasulullah (s.a.v.) insanlara ne buyurduysa bizi de onunla mükellef kıldı, ancak şu kılıcımın kınındaki şeyden başka bize özgü bir şey bırakmadı.’ dedi ve yazılı bir sayfa çıkardı ki orada şunlar yazılıydı: Allah’tan başkası adına (kurban) kesene Allah lanet etsin! Tarla sınırını değiştirene Allah lanet etsin! Ana babasına lanet edene Allah lanet etsin! Câniyi/zâlimi himaye edene Allah lanet etsin!586 Sonuç Ehl-i Beytin önemli şahsiyeti Hz. Fâtıma (r.a.) ile ilgili erken dönem Mezhepler Tarihi kaynaklarında yeterli düzeyde bilgi yoktur. Fedek hurmalığı meselesi görece bu eserlerde zikredilse de Hz. Fâtıma’nın Hz. Ömer tarafından dövülmesi sonucu çocuğunu düşürdüğü şeklindeki Şii iddiaya, Mutezili Nazzâm’ın bu konuda Hz. Ömer’i eleştirdiği şeklindeki temas dı- 583 Meclisi, Bihâr, XVI, 48. 584 Meclisi, Bihâr, XVI, 38; LXVII, 271. 585 Müderrisi’ye göre Hz. Ali’ye nispet edilen eserlerle ilgili çok sayıda rivayetin olması Ehl-i Sünnet’in (onun ifadesiyle Osmanîlerin) buna mukabil, Hz. Ali’den bir kılıç kınında muhafaza edilen çok küçük bir kâğıttan başka bir şey kalmadığı görüşünü ortaya atmaları sonucunu doğurmuştur. Bkz. Müderrisi, Mîrâs-ı Mektûb, 28-29. 586 Buhari, el-Edebu’l-Müfred, 39 (hadis no: 17); İbn Belebân, Sahihu İbn Hibban, IV, 570 (hadis no: 6604). Bu rivayetin başlığı “Mustafa (s.a.v.)’nın Ali’ye vasiyette bulunduğuna veya ona başkasına söylemediği sır verdiğini zannedenin sözünü ibtal eden haberin zikri” şeklinde gelmektedir. Krş. Ahmed b. Hanbel, Müsned, XXXVII, 42; II,
134; III, 55; Hâkim, Müstedrek, IV (XVI, 98.) Bu rivayette Hz. Ali’nin kölesi Hani’ye ‘İnsanlar ne diyorlar?’ diye sorduğunda onun ‘Senin Rasulullah (s.a.v.)’den bir ilim aldığını ve kimseye göstermediğini iddia ediyorlar.’ demesine karşılık Hz. Ali yukarıdaki içerikli sahifeyi kılıcının kınından çıkarıp göstermiştir. 182 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma şında, bu eserlerde rastlanmamaktadır. Dolayısıyla Hz. Fâtıma’nın Hz. Peygamber (sav)’den sonra Hz. Ali’nin hilafeti için mücadele ettiği şeklindeki iddia en azından Mezhepler Tarihi kaynaklarından referans bulamamaktadır. Hz. Fâtıma mushafı ile ilgili algıya gelince, İmami Şiilikte onlarca rivayete dayalı olarak ortaya çıkan “Ehl-i Beyt’in gizli ilmi” düşüncesi, kabulü sorunlu bir “söylem” olarak durmaktadır. Zira bu söylemin referanslarına bakıldığında; bunların ya Hz. Ali’nin namaz, oruç, boşanma, erdemlilik ve faziletli olmak vb. furu ve ahlaki meselelerle ilgili hiç de “gizli ilim” sayılamayacak unsurları taşıdığı ya da yer yer tarihi tutarsızlıkla (anakronizm) malul batıni rivayetler olduğu görülmektedir. Doğrusunu söylemek gerekirse, Geleneksel Şii anlayışta ortaya çıkan bu “söylem”, İslam düşüncesinin iki ana akımı olan Ehl-i Sünnet ve Şia arasında en temel ayrılık noktalarından birinin doğmasına sebep olması yönüyle negatif bir işlev görmüştür. Kısaca Şiilerin Kur’an-ı Kerim dışında bir vahiy kaynağı kabul ettikleri dolayısıyla da Kur’an’ın tahrif edildiğine inandıkları şeklinde düşünce ve literatürün ortaya çıkmasına neden olmuş bu fikir, bahsedilen iki ana akım arasında önemli bir ihtilaf konusu olarak durmaktadır. Esasen hem geçmiş hem de mevcut Şii sosyal yaşamına bakıldığında “Şia’nın Kur’an’ın tahrif edildiğine inandığı” iddiasının pratikte bir karşılığının olmadığı görülmektedir. Bu konuda özellikle altı ay süreyle Tahran ve Kum gibi kentlerinde sosyal yaşamına katılarak tanıklık ettiğim günümüz İran’ında böyle bir düşüncenin varlığına rastlamadığım gibi somut olarak inceleme fırsatı bulduğum İran’da basılmış Kur’an-ı Kerimlerde de Sünni dünyada basılanlardan farklı bir unsur görmediğimi ifade etmek isterim. Belki de Ehl-i Sünnet ve Şia arasındaki bu ihtilafı, tarih boyunca etkili olan ve günümüzde de Şii-İmami anlayışı temsil eden Usuli Şii yaklaşımın “Bir konuda rivayet ya da rivayetlerin olması o düşüncenin doğru olduğunu göstermez; önemli olan Kur’an’dır, her şey ona arz edildikten sonra kabul görür ya da reddedilir” şeklinde özetlenebilecek ilkesi bitirebilir. Bu önemli ilke Şia’nın Kur’an’a yaklaşımıyla ilgili şüpheleri ortadan kaldıracağı gibi bir “gelenek” içinde tarihsel süreç içerisinde ortaya çıkmış meselelere nasıl yaklaşılması gerektiği konusunda da yararlı bir fikir vermektedir. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 183 Sonuç olarak küreselleşmenin toplumların hayatı üzerinde ortaya çıkardığı değişim ve dönüşümlerle birlikte bir bütün olarak İslam medeniyetinin tekrar güçlendiği bir süreçte, artık Ehl-i Sünnet ve Şia gibi iki büyük inanç mezhebi taraftarları arasında daha çok önyargıya ve ayıklanmamış literatürdeki bilgiye dayalı ayrılıkların ve ötekileştirme enstrümanlarının bir tarafa bırakılması gerektiğini hususunun açık bir gerçeklik olarak karşımızda durduğunu düşünmekteyim. KAYNAKÇA Atalan, Mehmet, “Şiî Kaynaklarda Ali b. Ebî Tâlib ve Fâtıma Mushafı”, Dinî Araştırmalar, 2005/23, 93-110. _______, “Şia’da Cifr İlminin Yeri”, Dinî Araştırmalar, 2006/25, 109-123. Âmili, Muhsin Emin, eş-Şîa beyne’l-Hakâik ve’l-Evhâm, Beyrut: el-Gadîr li’t-Tıbâa ve’tTevzî, 2001. Askeri, Seyyid Murteza, el-Kur’ânu’l-Kerim ve Rivâyâtu’l-Medreseteyn, Tahran: Mecmau’lİlmi İslami, 1996. Bağdadi, Abdulkâhir b. Tâhir b. Muhammed (429/1037), el-Fark beyne’l-Fırak, thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, Beyrut: Mektebetu’l-Asriyye, 1993. Buhari, Ebu Abdillah Muhammed b. İsmail (256/870), el-Edebu’l-Müfred, thk. Salih Ahmed eş-Şâmi, Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 2001. Caferiyan, Resul, Ukzûbetu Tahrîfi’l-Kur’ân beyne’ş-Şîa ve’s-Sünne, Tahran: Muâviniyyetu’rRiâseti li’l-Alâkâti’d-Devliyye, 1985. Eş’ari, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmail, (324/), Makâlâtu’l-İslâmiyyîn ve’htilâfu’l-Musallîn, I-II, thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, Beyrut: Mektebetu’l-Asriyye, 1999. Hâkim, Ebu Abdullah el-Hâkim en-Neysâbûrî (405/1014), Müstedrek ala’s-Sahîhayn, I-IV, haz. Yusuf Abdurrahman el-Mer’aşlî, Beyrut: Dâru’l-Marife, 1986. İbn Belebân, Emir Alâuddin Ali b. Belebân el-Fârisi (739/1338), Sâhihu İbn Hibbân bitertîb-i İbn Belebân, XIV, thk. Şuayb Arnavut, Beyrut: Müessesetu’-r-Risâle, 1997. İbn Ebi’l-Hadid, (656/1258) , Şerhu Nehci’l-Belâğa, I, thk.Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim, Yer yok: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabiyye, 1965. İbn Kuteybe, Ebu Muhammed Abdullah b. Müslim (276/889), Te’vîlu Muhtelifi’l-Hadis, Kahire: Mektebetu’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, 1985. İbn Manzur, Ebu’l-Fazl Cemaluddin Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensâri (711/1311), Lisânu’l-Arab, I-XV, Beyrut: Dâru Sâdır, t.y. Esen, Hüseyin, “Hz. Ali’nin İslam Ceza Hukuku Alanında Dikkat Çeken Bazı Görüş ve Uygulamaları”, Hz. Ali Sempozyum Bildirileri, (İzmir 2009), 481-509. İlâhi Zahîr, İhsan, eş-Şîa ve’l-Kur’ân, Lahor: İdâratu Tercumâni’s-Sünne, 1984. Kansov, Mahmud, Kitâbu Ali (el-Câmia), Beyrut: Dâru’l-Medâ, 2005. 184 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Kaplan, Doğan, Yazılı Kaynaklarına Göre Alevilik, Ankara: TDV, 2010. Kasîr, Mustafa, Kitâbu Ali (a), Kum: Râbıtatu’s-Sekâfe ve’l-Alâkâti’l-İslâmiyye, 1996. Kâtip Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah (1067/1657), Keşfu’z-Zunûn an Esâmi’lKutub ve’l-Funûn, haz. M.Şerefettin Yaltkaya-Rifat Bilge, I-II, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1971. Komisyon, A’lâmu’l-Hidâye Fâtımetu’z-Zehrâ, Seyyidetu’n-Nisâ, Kum: Merkezu’t-Tıbâati ve’n-Neşr li Mecmai’l-Âlemî li Ehli’l-Beyt, 1427 (3.basım). Kuleyni (329/940), el-Kâfi, I-VIII, Tahran: Dâru’l-Kutubi’l-İslâmiyye, 1365. Kummî/Nevbahti, Şiî Fırkalar Kitabu’l-Makâlât ve’l-Fırak ve Fıraku’ş-Şia, çev. Hasan Onat, Sabri Hizmetli vd., Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2004. Mâlullâh, Muhammed, eş-Şîa ve Tahrîfu’l-Kur’ân, Yer yok: Mektebetu İbn Teymiyye, 1409. Mes’ûdi, Ebu’l-Hasen Ali (346/957), Murûcu’z-Zeheb ve Meâdinu’l-Cevher fi’t-Târîh, I-II, edit. Muhammed es-Sebbağ, Bulak: Matbaa-i Emîriyye, 1283. Müderrisi, Hüseyin, Mîrâs-ı Mektûb-ı Şîa ez Se Karn-ı Nohostîn, çev. Seyyid Ali Karai-Resul Caferiyan, Kum: Neşr-i Müerrih, 1386. Necâşi, Ahmed b. Ali (450/1058), Ricâlu’n-Necâşi, Kum: İntişârât-ı Câmia-i Müderrisîn 1407. Sezgin, Fuat, Tarîh-i Nigârişhâ-yi Arabi, I, çev. Tedvin ve Âmâdesâzi-yi Müessese-yi Neşr-i Fihristigân. Tahran: Vezârat-ı Ferhenq ve İrşâd-ı İslâmi, 1380. Şehrestâni, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdulkerim (548/), el-Milel ve’n-Nihal, thk. Emir Ali Muhennâ, Ali Hasan Fâûr, Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1998. Şeyh Sadûk (381/991), Men Lâ Yahduruhu’l-Fakîh, Kum: İntişârât-ı Câmia-i Müderrisîn 1413. Şeyh Tusi (460/1067), Tehzîbu’l-Ahkâm, I-X, Tahran: Dâru’l-Kutubi’l-İslâmiyye, 1365. _______, el-İstibsâr fi Ma’htulife mine’l-Ahbâr, I-IV, Tahran: Dâru’l-Kutubi’l-İslâmiyye, 1390. Şen, Ziya, “Hz. Ali’nin Kur’an’a Yaptığı Hizmetler,” Hz. Ali Sempozyum Bildirileri, (İzmir 2009), 519-532. Şerif Radi, Muhammed b. Hüseyin Mûsevî (406/1015), Nehcu’l-Belâğa, Kum: İntişârâtu Dâri’l-Hicre, t.y. _______, Nehcu’l-Belâga, haz. Abdülbâki Gölpınarlı, Kum: Ensariyan Yayınları, 1390. _______, Nehcü’l-Belâğa, çev. Adnan Demircan, İstanbul: Beyan Yayınları, 2009. Yaman, Ahmet, “Ehl-i Beyt Fıkhının İmamı Hz. Ali ve Takip Ettiği İctihad Yöntemi”, Marife (Ehl-i Beyt Özel Sayısı), 2004/3, 111-125. Yurdagür, Metin, “Cefr”, DİA, VII, İstanbul: TDV, 1993, 215-218. HALK KÜLTÜRÜMÜZDE HZ. FÂTIMA (FADİME ANA) Dr. Müjgân ÜÇER* Halkımız, Hz. Fâtıma’yı uğur ve bereketin sembolü olarak günlük hayatında örnek bir kadın tipi olarak yaşatmış ve bugün de yaşatmaya devam etmektedir. Kadınlarımızın günlük yaşantılarında ayrıca doğum, evlenme ve ölüm gibi hayatın geçiş dönemlerinde, bu denli önem taşıyan bir başkası yoktur. 587 Eski çağlarda geçmiş kültürlerde, doğum olayının ‘mucizevî’ zenginliği ile toprağın verimliliği ve bereketi arasında ilgi kurulmuş ve bu husus bütün mitolojilerde, masal ve efsanelerde konu olmuştur. 588 A. Berat Alptekin; Türk destanlarında ak saçlı ihtiyarlardan oluşan rehber yaşlılar gibi, kadınlar arasında da Fadime Ana, Hayme Ana, Ayşe Fatma Ana, Kadıncık Ana’nın akla ilk gelenler olduğunu, aslında bu analık müessesesinin Türklerde, Müslüman olmadan önce de bulunduğunu kaydetmektedir.589 İslâm dininin kabulünden sonra; Havva Ana, Meryem Ana, Hatice Ana, Ayşe Ana ve Fâtıma Ana (Fadime Ana) kutlu hanımlar olarak bilinmektedir. Hz. Fâtıma, Peygamberimiz Hz. Muhammed’in ilk eşi Hz. Hatice’den doğan kızı, Hz. Ali’nin eşi ve peygamberin soyunu sürdüren Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin’in de annesidir. Rengi çok beyaz olduğundan Zehrâ * Emekli Eczacı 587 Müjgân Üçer, "Anadolu Folklorunda Fadime Ana", Türk Folklor Araştırmaları 1975 Yıllığı, Ankara, s. 147; Müjgân Üçer, “Anadolu Folklorunda Fadime Ana II”, Türk Folkloru Araştırmaları 1981/1, Ankara, 1981, s. 113. 588 Metin And; toprak ananın Frigya’nın Kibele’sinde, Fenikeliler’in İştar-Astarte’sinde, Asur ve Babil’in Militta’sında, Mısır’ın İsis’inde, bir bakıma Grekler’in Afrodit’i ve Romalılar’ın Venüs’ünde sonra da Meryem Ana’da sürdürüldüğü inancı olduğu, hatta takvim bakımından da Hıristiyanlık’ın kendisini eski ritüellerine uydurduğunu da kaydetmektedir. Bkz. M.And, “Dramatik Köylü Gösterilerinin Ritüel Niteliği”, Türk Folklor Araştırmaları Yıllığı, Belleten 1974, Ankara, 1975, s. 5. 589 Ali Berat Alptekin, Ak Ene (Ana), Ana Maygıl, Kün Ene (Ana), Ot Ene ( Ateş Ana), Umay Ana, Ayzıt Ana hakkında bilgiler vermiş, İslâmî dönemde de Fadime Ana, Ayşe Fatma Ana (Hadime Ana, “Eşe Hatma Ana”), Hayme Ana ve Kadıncık Ana’nın halk kültürümüzde yaşadığını belirtmiştir. Bkz. A.B. Alptekin,“Silifke Yörük Kültüründe Analar ve Yörük Evleri”, Erciyes Aralık 2014, Kayseri, S. 444, s.5 -10. 186 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma denilmiş, ayrıca kendisine Betül, Azrâ, Mübareke, Tahire, Seyyide, Zekiye, Râziye, Sıdıka-i Kübrâ… gibi lâkablar da verilmiştir. Ülkemizde genel olarak Hz. Fâtıma’ya Fatma Ana, birçok yerde olduğu gibi Sivas’ta da Fadime Ana denilmekte, her doğan kız çocuğunun göbeği Fatma, Fadime (erkek çocuklar; Mehmed) olarak kesilmektedir.590 Fatma adı Sivas’ta en fazla Fadime olmak üzere; Fadik, Fadili, Fadiş, Fattey, Fatoş, Fato gibi de söylenmektedir. “Fadime Ana” İle İlgili İnanış ve Uygulamalar a-Kadınlara iyi örnek: Dede Korkut’ta.”Evin dayağı yani direği olarak anılan kadının, “Kırdan yabandan eve bir misafir gelse, kocası evde olmasa, o unu yedirir, içirir, ağırlar, azizler gönderir. O, Âyişe, Fâtıma soyundandır. Onun bebekleri yetişsin ocağına böyle kadın gelsin denilmektedir. 591 b-İyi komşuluk: Yardımsever, geçimli ve iyi huylu hanımlar için Sivas’ta yapılan iyi dilek şöyledir: “Allah öte dünyada Fadime Anamıza komşu etsin!” c-Fadime Ana, hamamdan gelen komşusuna sormuş: “Kimin başını yıkadın, kimin sırtını sürdün?” Komşusu, “Hiç kimsenin” demiş. Fadime Ana bunun üzerine , “Hamamın olmamış” demiş. Hamamda başkalarına yardım etmek anlamında söylenen bu sözler Sivas’tan başka, Eskişehir, Kütahya ve İstanbul’da da bilinmektedir. ç- İşe başlamada: Çorap, örgü, dantel vb. gibi yeni bir işe başlamada şöyle dilek dilenir: “İşim iş olsun, elim kuş osun, altım taş olsun, Fadime Ana yoldaşım olsun.” Bu sözler, yeni bir işe başlayan bir hanıma da iyi dilek sözü olarak söylenir. d-Fadime Ana hepimizden (kadınlardan) birer batman kına istermiş. Ele daima kına yakılmalı anlamına söylenir. 590 Yalnızca göbek adı olarak değil, Ülkemizde erkek çocuklara konulan adlar içinde ilk sırayı Mehmet, kızlarda ise Fatma almaktadır. Erişim; www.nvi.gov.tr (26.10.2015) 591 Dede Korkut Kitabı Han’ım Hey, TOBB (Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği) Kültür Hizmeti, Ankara, 2014, s. 226, 229. Dede Korkut’ta, arzu edilmeyen kadın tipleri ise devamla şöyle belirtilmektedir: ‘Solduran sop’, ‘dolduran sop’ ve ‘bayağı’ olarak nitelediği olumsuz kadın tipleri için Dede Korkut, “ondan sizi Allah saklasın, ocağınıza bunlar gibi kadın gelmesin” diye dua eder. Dede Korkut’ta, tembel, sorumsuz ve davranışlarıyla eşlerini zor durumda bırakanlar olumsuz olarak nitelenmiş olup, kadınların aile hayatında ve sosyal hayatta en sorumlu varlık olduğuna dikkat çekilmektedir. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 187 e-Sivas’ta düzenli tertipli ve temiz iş yapan hanımların eşyaları veya yaptıkları iş için şöyle benzetme yapılır: “Fadime Ana’nın yunmuş, yıkanmış küpü.” f-Fadime Ana’nın odun külünde ekmek pişirdiği söylenir. Yaşlı hanımlar; “Kül, Fadime Anamızın uğrasıdır” diyerek, külü atmaz, üzerine basmazlar. Uğra: Hamur, yufka açarken yapışmasın, kolay açılsın diye serpilen una denir. (Küllü su: Odun külü, suda ezilir, süzülen su hamur kabartmak için kullanılır. Küllü su, eskiden, sancı için de içilirmiş. Odun külünün suyu, çamaşır yıkamada, soda yerine kullanılmıştır.) g-Sivas’ta fırında yapılan çeşitli çörek türlerini belirtmek için şöylenen eski bir söz: Anşalı-Fatmalı’dır. Fırın yanmışken çok çeşitli çörek türleri yapıldı anlamına kullanılırdı. (Anşalı / Ezentereli: İçine ve yüzüne anason (ezentere/ezertere) konulan özel bir çörektir.) 592 h-Fadime Ana arpa ekmeği yermiş, arpa ekmeği yemek sevap olarak bilinir. ı-Fadime Ana pirinç ayıklarken iki daneyi düşürmüş, bulmak için “yedi defa toz almış” (ev temizliği yapmış) derler. Tutumluluk için öğüt ve misal olarak anlatılır. (Sivas) i-Hz. Peygamber kızını evlendirirken, evleneceği kimseyi isteyip istemediğini sormuş. Evlenecek kızın fikrini almak âdeti Fadime Ana’mızdan kalmış. j-Sivas köylerinde, gelinin başına renkli tüyleri olan arakçın denilen özel bir başlık takılır. Bu âdetin Fadime Anamız’dan kalmış olduğuna inanılır. Üç etek (peşli) Fadime Ana’nın sembolü imiş. Üç etek bazen tabut üzerine da örtülür. Bazı yörelerimizde; gelinlerin bağladığı yeşil kuşak, Fatma Ana’nın kuşağı, yaşmak da Fatma ananın yaşmağı imiş. (İstanbul) k- Eskiden hanımlar, fazla çeyiz götürmenin değil, üzerinin gelirli olması gerektiği temenni ederlerken, çeyiz konusunda aşırı gidenler için de “Fadime Ana’nın yamalı hırkası, ipliği, iğnesi, hasırı, leğen ve ibriği olduğunu ve bunların hesabını bile nasıl vereceğini düşündüğünü” de söylerlermiş. l-Kulağı delik olmayan kızlar Fadime Ana’nın kızı sayılmadıkları için kulakları mutlaka delinir ve küpe takılır. (Mersin) 592 Müjgân Üçer, Anamın Aşı Tandırın Başı, Sivas Mutfağı, Kitabevi, İstanbul, 2006, s. 46. 188 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma m-Lohusa yatağına “Fadime Ana’mızın döşeği denir”. Bu sebeple lohusaya hizmet etmek, bakmak sevap sayılır. n-Eskiden herhangi bir hastalığa kurşun döktürülürse hastalık hafifler diye bir inanış olduğu ve bunun da Fatma Ana’mızdan kaldığı söylenir. (İstanbul) o-Kadınların aynaya bakmalarının sevap olduğuna, “Fadime Ana’nın da Cennet’te bir elinde ayna tuttuğuna inanılır. ö-Naldöken Tahtacıları; gökkuşağına “Fatma Ana’nın kuşağı” derler.593 p- Cenaze gaslinde, kadın ölünün başı tülbentle bağlanır, “Fadime/ Fatma ananın kınası” niyetine başına, avuçlarının içine ve ayaklarına kına konur. (Sivas) r- Hastalık; Hz. Fâtıma gazvelere katılmış, yaralılara bakmış olduğu için hekimlik sanatı ile ilgisi olduğu düşünüldüğünden şifâ umulmakta, adı ile tedavi yapılmaktadır. Silifke ve çevresinde de Eşe (Ayşe) - Fatma (Hatma) adı ile tedavi yapılmaktadır. Silifke Yörük kültüründe, Eşe Fatma Ana “Eşe Hatma Ana” olarak bilinir. Ocaklı denilen kadınlarca kurşun dökmek, doğumlarda yardımcı olmak, yemek, aşure, yoğurt mayalamada “el benim elim değil, Eşe Fatma anamızın eli” denir.594 s- Kuma, Fadime Ana’mızdan kalmış. Fadime Ana kuması eve geldiğinde pişirdiği helvayı eliyle karıştırıyormuş ve içinin ateşinden bu durumun farkında değilmiş. Üzüntüsü ile dışarıdaki bir kavak ağacına dayanmış, içindeki ateş ağaca geçmiş. Âhından ağacın içi bile kurumuş, yaprakları titremiş. O zamandan beri de bu ağaçların yaprakları aynı ateşten titreşir, içinden kururmuş. Kadınlar arasındaki inanışa göre çok üzülen Fadime Ana ağaca yaslanırken “Allah düşmanıma bile vermesin” demiş. Bu nedenle diğer dinlerde kumalık yokmuş! “Allah kimseye vermesin” deseymiş, Müslümanlar’da da kumalık olmayacak, duası yerini bulacakmış.595 (Sivas) ş-Van kilimlerinde Fadime Ana’nın parmağı adlı bir motif yapılır. Gelinin çeyizinde götüreceği çuvallarina da bu motif yapılır. 593 Rıza Yetişen, “Naldöken Tahtacıları, İnançları, Bilgiler, Tekerlemeler”, Türk Folklor Araştırmaları, S.333 Aralık 1978, İstanbul, s. 8517. 594 Hikmet Tanyu, “Fatma Anamız (Fadime Anamız) ve El İle İlgili İnançlar Üzerine Kısa Bir Araştırma”, II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, IV. Cilt, Ankara, 1982, s. 486; Ali Berat Alptekin, “Silifke Yörük Kültüründe Analar ve Yörük Evleri”, Erciyes, Aralık 2014, Kayseri, S. 444, s. 7. 595 Müjgân Üçer, "Anadolu Folklorunda Fadime Ana", Folklor Yıllığı 1975, Ankara, 1976, s. 153. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 189 t-Bergama’da gelinin alnına yedi renkte bir tac yaparlar. Alın, Fadime Ana’ya Zühre yıldızına işarettir. Tac üzerine takılan karanfil ve puldan yapılmış üç çiçek (üçleme) alâmetidir. Buraya tavus tüyü veya yeşilbaş ördek kuyruğu kıvırcığı takılır. Telden yapılmış iki çiçek de yanaklara doğru geçirilir. Bunlar, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin’e işarettir. 596 Fadime Ana Eli Ritüeli Malik Aksel’e göre, “hareketin simgesi olan el, kutsal bilinen insan varlığının bir parçasıdır ve koruma unsurudur”.597 İlkellerde sihirli bir varlık olarak bilinen el Anadolu’da resim veya cisim olarak çeşitli şekilde kullanılmıştır.598 Tarih boyunca önemli olan el, biad etme, el ile sıvazlama, el öpme, el ile dokunma, el ile selamlama, âlet yapma ve işleme bakımından medeniyet ve kültürün de önemli bir âletidir. Alaca Hüyük ve Boğazköy (Hattuşaş)’de Hitit katlarında, pişmiş topraktan el şeklinde ritüel kaplar bulunmuştur.599 Alaca Hüyük Alevî Türk köylerinde, Sivas’ın Sünnî ve Alevî köylerinde, ocak duvarlarına boya veya is ile el işareti basılır. Sivas’ta Tokuş ve Eskiköy’de, kadınlar yaptıkları ocağın duvarını çamur ile sıvarken sağ ellerini basarak izini çıkarırlar. Kadınlar, el izini uğur ve bereket olsun düşüncesiyle basarlar. Onların ifadesi ile bu el “Fadime Ana’nın Eli’dir” . Nazara karşı da kullanılan el, kuvvet ve kudretin, Âl-i Abâ’nın da işaretidir. Fadime Ananın eli, dinî ve davranış biçimiyle telkin gücüne dayanılarak, rahatlık, huzur, güven verici bir ruhî durum meydana getirmektedir. Diğer bir açıklamaya göre; bu el Pençe-i Âl-i Abâ’dır. Başparmak Hz. Muhammed, işaret parmağı Hz. Ali, orta parmak Hz. Fâtıma, yüzük parmağı Hz, Hasan ve küçük parmak da Hz. Hüseyin’dir. Elin beş parmağı, Arap harfleriyle Allah adının işaretidir. İslâm ülkelerinde; Türkiye, Suriye, Mısır, Tunus, Cezayir, Fas, Sudan, Hindistan, ve İran’da Müslümanlar tarafından el ve göz figürü şeklinde nazarlık diyebileceğimiz amuletler çok kullanılmaktadır. Amulet; etnolojide, za- 596 Osman Bayatlı, Bergama, Alevî Gelini ve İnançlar, 1957. 597 Malik Aksel, Anadolu Halk Resimleri, İstanbul, 1960, s. 144. 598 Çumra, Çatal Hüyük’te, Neolitik çağa ait (M.Ö. 6 bin) VII 8 remizli mezar tapınağının duvarında kırmızı zemin üzerinde el resimleri bulunmuştur. A. Neolithic Town in Anatolia by Jamas Mellaart, 1967, Levha: 45. 599 Hâmit Zübeyir Koşay, Etnografya, Folklor, Dil Tarih ve Diğer konularda Makaleler ve İncelemeler, Ankara, 1974, s. 195. 190 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma rarlı dış etkilerden koruyan ve iyilik getiren obje olarak tanımlanmaktadır. 600 (Latince > amuletum’dan gelen bu sözün aslını, Ansiklopedia Britanica, Arapça > “hamalet” den geldiğini ve süs için asılmış nesne olduğunu kaydeder.601 Amuletin klasik memleketi Babil ve Eski Mısır’dır. Düğüm, el ve göz şeklindeki bu objeler, Mısır’dan Müslümanlara da geçmiştir ki İslam ülkelerinde en fazla kullanılan amulet el ve göz şeklinde olandır. İnsanın en eski aletinin eli olması, İslâmın beş şartı, Pençe-i Âl-i Abâ’nın (Hz. Muhammed, Hz. Ali, Hz. Fâtıma, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin) beş parmaklı bir el ile sembolize edilmesi bu amuletin geniş bir alana yayılmasına sebep olmuştur. Ülkemizde, genç kızlar ve hanımlar tarafından el şeklindeki (Pençe-i Âl-i Abâ) kolyeleri uğur, bereket ve nazara karşı, altın, gümüş veya diğer madenlerden imal edilen çeşitli takılar şeklinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Eskiden halk arasında bazı “okumuş” kimseler, Pençe-i Âl-i Abâ şeklinde oyulmuş ahşap veya madenî kalıpları mürekkebe batırır kağıt üzerine basar ve bu kağıdı isteyenlere uğur, bereket ve nazara karşı üzerlerinde taşımaları için verirlermiş. 602 Hattatlar tarafından yazılan Pençe-i Âl-i Abâ istifleri Ehl-i Beyt sevgisi ve hürmetine binaen evlere asılır. Eskiden, Sivas’ta “boylama” adı verilen ve üzerinde İsra ve Kalem surelerinden âyetler, Pençe-i Âl-i Abâ (el resmi) , Hz. Ali’nin kılıncı/Zülfikâr, Mekke, Medine, göz, akrep, yılan ve tabanca vb. resimleri de bulunan matbu kâğıt her türlü tehlikelere karşı muşambaya sarılarak koyunda taşınırdı.603 Türk Eczacılık tarihinde, Osmanlı saray hekimliğinde “Tenzu” adı verilen tabletler üzerine şifa âyetleri, kutsal sözler ve el işareti basılmıştır. Hz. Peygamberin Hz. Fâtıma’dan süren soyu içinde Cafer-i Sâdık kimya ile 600 Sedat Veyis Örnek, Sivas ve Çevresinde Hayatın Çeşitli Safhalarıyla İlgili Bâtıl İnançların ve Büyüsel İşlemlerin Etnolojik Tetkiki, AÜDTCF., Ankara, 1966, s.48. S.V. Örnek, Müslümanlar tarafından “Fadime Ana’nın Eli” nitelemesine, Önasya’da yaşayan Hıristiyanların “Meryem Ana’nın Eli “ adını verdiklerini şu referansla belirtmektedir: Rudolf Kriss, Volksglaube im Bereich Islam, Cilt II, Wiesbaden 1962, s. 2. 601 Dr. Hâmit Zübeyr Koşay, “Etnoğrafya Müzesi’ndeki Nazarlık, Muska ve Hamailler”, Türk Etnografya Dergisi, Ankara, 1956, S.I, s. 86. 602 M.Sabri Koz (d.1947, Divriği) tarafından verilen bilgidir. 603 Müjgân Üçer, “Sivas’ta Nazar İnanışı, Hamaylı, Mutlak ve Muskaya Dair”, Hayat Ağacı, Sivas, 2013, S.20. s. 20-29. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 191 meşgul olduğu için ilâç tabletleri üzerine el işaretinin basılmasıyla, Pençe-i Âl-i Abâ’dan şifâ umulmuştur.604 Iğdır köylerinde Muharrem ayındaki taziye törenlerindeki bayrakların alemi beş parmak şeklinde bir levhadır.605 (Pençe-i Âl-i Abâ) Bektaşîlikte, törenlerin yapıldığı meydan odasında, mürşidin oturduğu postun sağ tarafında, Hz. Fâtıma’yı temsil eden bir ocak vardır. Niyazlar önce mürşide, sonra on iki imama ve Hz. Fâtıma’ya sonra diğer makamlara yapılır. Bektaşi-Alevî edebiyatında, çeşitli renk ve kokuların Ehl-i Beyt’ten birini sembolize ettiği söylenir. Buna göre siyah renk ve nar kokusu Fadime Ana’yı simgelemektedir.606 Hikmet Tanyu, Azerbaycan’da, el ve parmaklara “Yadullah” denildiğini, Bakü’ye yakın bir köyün camisinde minberlerin iki yanında açık el resmi bulunduğunu, ne anlama geldiğini sorduğunda “Ehl-i Beyt’i temsil ettiği” cevabını aldığını kaydetmektedir.607 Doğu Türkistan’da baksılar (Müslüman halk hekimleri) pirlerinin Hz. Fâtıma Ana olduğunu söylerler. 608 Fadime Ana Eli ile Yapılan Uygulamalar a- Doğum yapmakta olan hanımın sırtı sıvazlanırken, “El benim elim değil Fadime Ana’mızın Eli” olsun derler. “Fadime Ananı Eli” bitkisinin suyu içirilir. (Bu konu Fadime Ana ve Bitkiler bölümünde açıklanmıştır. ) Yine hasta olan kimsenin sırtını sıvazlarken, yaraya merhem sürerken, enjeksiyon yaparken veya ocaklı hanımlar, cilt yaraları için bıçak gezdirerek okurken de “Fadime Anamızın eli olsun” derler. b-Köyde veya şehirde yoğurt mayalayan hanımlar, mayayı süte katarken, yoğurdun iyi tutması için: “El benim elim değil, Fadime Ana’mızın Eli” derler. (Sivas) 604 Avrupa’da İlaç fabrikası ilaç kutusu özerine beş harfli firma adını soldan sağa ve yukardan aşağıya haç biçiminde yazmaktadır. 605 Metin And,” İslâm Folklorunda Muharrem ve Taziye”, Türk Folkloru Araştırmaları Yıllığı 1976, Ankara, 1977, s. 8. Bu makalede Hindistan’daki taziye törenlerinde de alemi el şeklinde olan bayrakların yer aldığı kaydedilmiştir. 606 Dr. Bedri Noyan (1912-1997) tarafından 1975 yılında verilen bilgilerdir. 607 Hikmet Tanyu, a.g.m., s. 488. 608 Hikmet Tanyu, a.g.m. s. 489. H. Tanyu, Bu konu ile ilgili olarak baksıların; uydurdukları “Baksılık Risâlesi”yle de mesleklerini himaye ettiklerini kaydetmektedir. 192 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma c- Hamur yoğuran hanımlar da yoğurma işi bittikten sonra, hamurun üzerine sağ elini basarken; “El benim elim değil Fadime Ana’mızın Eli” olsun diyerek hamuru mayalanmaya bırakırlar. ç- Turşu kurarken, aşure yaparken, çiçek veya sebze fidesi dikerken yine “Fadime Ana’mızın Eli” olsun derler. d- Evde iyi geçim ve tatlılık olsun diye ocağa şeker atarken , “Fadime Ana’mızın Eli” olsun denir. e-Askerlikte kur’a çekenler, “El benim elim değil, Fadime Ana’mızın Eli” diyerek daha şanslı olacaklarına inanırlar ki genellikle kadınlar arasında görülen bu uygulama erkeklerce de yapılmaktadır. f-Yemek yapan hanımlar, tencerenin kapağını kapatırken “Besmele ve Fadime Ana gibi ağır taşları” tencere kapağı üzerine koymazlarsa (bu sözleri söylemezlerse) , şeytanın yemeği aşıracağına, lezzet ve bereketinin de olmayacağına inanırlar. (Sivas) g- Kandil günleri veya başka zamanlarda helva veya aşure yapılırkan “Fadime Ana’mızın eli” olsun denir. h-Un çuvalının dibine bereketli olsun diye çörek otu konulması Fadime Ana’mızdan kalmış. Çuvalın ağzı un almak için açılırken de “Fadime Ana’mızın eli” olsun denir. Fadime Ana’nın Helvası (Uğut): Sivas’tan başka diğer illerimizde de bilinen uğut eski bir Türk yiyeceği olup Divânü Lügati’t-Türk’te de geçmekte ve eski günlerin hatırasını taşımaktadır. “Fadime Ana Helvası” olarak da bilinen uğut eskiden Sivas’ta olduğu gibi, Ankara, Kırıkkale, Yozgat ve Bafra’da da yapılmaktaydı. T.D.K. Derleme Sözlüğü’nde Bolu, Kastamonu, Çankırı ve Tokat’ın ilçelerinde bilindiği de yer alıyor.609 Sivas ve Yozgat köylerinde “Uğut” adı verilen bu tatlının yapılışını, Sivaslı olan Fehime Suna şöyle anlatıyor: “Çoğunlukla sonbahar ve kış aylarında yapılan Fadime Ana Helvası için bir teneke kadar buğday alınır, yıkandıktan sonra bez torbaya konularak her gece sulanır. Birkaç günden sonra buğdaylar filizlenmeye başlar, filizlerin boyu bir buçuk santim kadar olunca buğdaylar hamur tahtası üzerine alınarak yine her gece sulanır. On beş gün kadar sonra beş santim bo- 609 T.D.K. Derleme Sözlüğü, XI, Ankara, 1979, s.4031. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 193 yuna ulaşan filizlerin üst kısımları yeşerir, altta kalan ve birbirine girift bir şekilde sarılan kök sürgünleri beyaz bir kadifeyi andırırlar. Bu durumda üstteki yeşil kısımlar kırpılarak atılır. Kökler parçalanarak alınır ve tekne içerisinde dövülür. İlk çıkan su ayrı bir kaba aktarılır, köklerde hiç su kalmayana kadar bu işleme devam edilerek ilk çıkan sudan gayrısı ayrı bir kapta toplanır. Köklerde tatlılık kalmayınca dövme işlemi biter. İlk alınan şekerli (buğdaydaki nişastanın kimyasal parçalanması sonucu dekstrin ve desktroz gibi şekerler oluşmuştur.) su hariç diğer sular kazana konularak kaynatılır, karıştırılarak ağır ateşte koyulaşmaya başlayınca un katılır. Bu un, kazandaki su kadar olur. Tekrar karıştırılır ve iyice koyulaşınca ilk alınan su eklenerek biraz daha karıştırılıp pişirilir. Süzme yoğurt kıvamını ve un helvası rengini alınca ateşten indirir. Helva durdukça daha koyulaşır. Tabaklara konularak komşulara dağıtılır. Bazı kadınlar yedi sene üst üste bu helvadan yaparak dağıtırlar. Sevap ve uğur olarak bilinen helva yapılırken Fadime Ana’nın ruhuna niyet edilir. Yedinci sene helvanın hazırlanacağı gün evin kadını oruç tutar. Orucunu helva ile açar. Helva ateşte karıştırılarak pişirilirken bir taraftan da mevlit okunur, ilâhilerle helva kazanı ateşten indirilir, kazanın üzerine iki oklava uzatılarak üstüne Kur’ân-ı Kerîm konur, bir gece bu şekilde bırakılır. Sabahleyin helvayı yapan kadının, helva üzerinde, “Fadime Ana’nın Eli”nin izini göreceğine inanılır. Bu bilgileri veren Fehime Suna Hanım, yedinci sene helvayı yaptığında, “Fadime Ana’nın Eli” nin izini gördüğünü söylemiştir. Fadime Ana Helvasının yapılışıyla ilgili olarak şu menkıbe anlatılır: Bir gün Fadime Ana’ya çocukları gelerek, “Anne Hıristiyan çocukları ekmeklerine pekmez sürmüş yiyorlar, sen de bize yap” demişler. Fadime Ana çocuklarına “Siz mektebinize gidin, gelene kadar istediğinizi yaparım” demiş. Ancak on beş günde yapılabilecek helvayı, çocukları gelene kadar yapmış ve onlara yedirmiş.610 Eskiden köylerde nice kadınlar, çocuklarını uğut ile büyütmüşler, uğutu çocuk maması olarak yedirmişlerdi. Uğutun rengi pekmez rengini andırdığından ‘uğut bekmezi’ de derlerdi (Sivas Yenice Köyü/Merkez). Sivas’ta, günümüzde Fadime Ana’nın Helvası (uğut) artık yapılmamakta, hattâ birçok kimse tarafından da bilinmemektedir. 610 Müjgân Üçer, Anamın Aşı Tandırın Başı, Sivas Mutfağı, Kitabevi, İstanbul, 2006, s.208. Fadime Ana’nın Helvası ile ilgili bilgiler, Fehime Suna Hanım 76 yaşında iken, Sivas’ta 1975 yılında tarafımdan derlenmişti. 194 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Azerbaycan’da Semeni Adağı/ Neziri Hikmet Tanyu, Azerbaycan’da Semeni adı verilen adak yemeğinin “yeşil buğdayın suyuna un katılarak pişirildiğini içine, ceviz, fındık konulduğunu, adak yemeğini pişince kazanın kapağı üzerine bir tabakla un konulduğunu ve üzerine ince bir bez gerildiğini bir iki saat sonra unun üzerinde beş parmak izinin hâsıl olduğunu, buna Hz. Fâtıma’nın parmak izleri denildiğini, kazanda semeni pişerken etrafında mumların yakıldığını, semeni pişince de tabaklara konularak komşulara dağıtıldığını” kaydediyor.611 Azerbaycan’da Semeni denilen bu geleneksel tatlının adak için yapılmasına Semeni Neziri denildiğini, Nevruz’da yapılmakta olduğu gibi her yıl yapan hanımların bulunduğunu söyleyen Tünzâle Kerimli yapılışını şöyle anlatmıştır: “Semeni Neziri için önce Besmele çekilir, Elham okunur ve şöyle dilek dilenir: Muradım için, 124 bin Peygamberler, 12 İmamlar, 11 Evlâdı, Fâtımatü’z- Zehra, 72 Şühedâlar, 14 Mâsûmeler, 40’tan bir eksik evlatlar, 5 kimsesizler, Seyyidler, Seyyideler için, onlardan dökülen etırlı (ıtırlı) dürlü sevaplar için, kendilerinin izniyle ölmüşlerimizin ruhlarına gitsin, (Amin)” Salavat getirildikten sonra buğday kazana konularak içme suyu ile ıslatılır. Ağzı örtülür. Birkaç gün sonra buğdaylar 1-2 cm. uç verir. Alınan buğdaylar tepsilere 3 cm. kalınlığında serilir ve sulanır. 10-15 cm. uzayan ve yeşeren buğdaylar havanda ezilir, günümüzde kıyma makinesinden geçirilir. Çıkan kısım, kazana konulur ve un katılır, karıştırılarak pişirilir. İnmeye yakın içine fındık atılır. Kazanın ağzı kapatılır. Dağıtılacağı zaman açılınca üzerinde el şekli olur. Bu Hz. Fâtıma’nın elidir. Tabaklara konularak komşulara, yakınlara gönderilir”.612 611 Hikmet Tanyu, “Fatma Anamız (Fadime Anamız) ve El İle İlgili İnançlar Üzerine Kısa Bir Araştırma”,II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, IV. Cilt, Ankara, 1982, s. 489. 612 Tünzâle Kerimli (d. 1973, Gence) Azerbaycan Gence’de ikamet eden Tünzâle Kerimli’den 15 Kasım 2015 tarihinde İstanbul’da tarafımdan derlenmiştir. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 195 Fadime Ana Eli Bitkisi Ülkemizin birçok yerinde; İstanbul, Samsun, Balıkesir, Eskişehir, Zile, Çorum, Maraş, Sinop, Erzurum ve Sivas’ta eskiden zor doğumlarda kullanılan ve “Fadime Ananın Eli” adı verilen bitkinin en fazla bilinen bu adından başka Havva Ana Eli, Meryem Ana Eli, Meryem Çiçeği, Mercan Ana Eli ve Hatice Ana Eli gibi isimler de verilmektedir. Eskiden Sivas'ta, zor doğum esnasında âdetâ el şeklini andıran ve bir yumruk görüntüsünde olan "Fadime Ana Eli” bitkisi suya konur. Bitkinin dalları suda açılır. Dallar ve ucundaki dalcıklar yarım saat sonra, hücrelerinin su çekerek şişmesi nedeniyle, sanki bir elin parmakları gibi açılır. Ebe, 196 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma doğum yapan kadına bu suyu içirir. Bu uygulama ile “Fadime Ana’nın eli açıldı, Hacet kapıları da açılsın”, denilerek telkin yapılmaktaydı.613 Fadime Ana Eli bitkisinin bilimsel adı: Anastatica hierochuntica L. olup Cruciferae familyasına mensuptur. Filistin, Sina yarımadası, kuru ve kumlu yerlerde yetişir. Bir yıllık 10–20 cm yüksekliğinde, küçük beyaz çiçekli bir bitki meyveli vaziyette dallar kalınlaşmış ve içe doğru yay gibi kıvrılmış, böylece bitki toparlak bir yumruk görünüşünde, suya atıldığı zaman dallar dışa doğru açılır ve yayılır. Fadime Ana Eli ve yetiştiği bölgelerde ve Avrupa’da da aynı maksatla kullanılmış olduğunu Prof. Dr. Asuman Baytop'un vermiş olduğu bilgilerden öğreniyoruz.614 Bitkinin tabii durumu ve sudaki durumlarını fotoğraflarıyla vermiş olduğumuz, “Fadime Ana Eli” bitkisi Hacc'a giden bir Sivaslı hanım tarafından Mekke’de 2002 yılında satın alınmıştır. Eskiden, kimlerde olduğu bilinen bitki, gerektiğinde istenerek zor doğumlarda bahsedilen şekilde kullanılırdı. Günümüzde kullanılması kalmamış gibidir. Fadime Ananın Gözyaşı adı ile de bilinen bitkinin diğer adı: Tesbih Otu’dur ve ülkemizde de yetişir. Bitkinin meyveleri, tesbih yapmakta kullanılır ve bunun için yetiştirilir. (Bilimsel adı. Coix lacryma-Jobi. Buğdaygiller familyasına mensup bir bitkidir.) Fatma Ananın Saçı; bitkiler âleminde Agave türünün yapraklarından elde edilen liflerdir. Antalya’da bu liflere Fatma Ananın Saçı denilir. Sivas’ta cenaze yıkamak için kullanıldığından (ölü lifi) olarak bilinir. Tropik bölgelerde (Meksika, Malezya) yetişen bu bitkinin lifleri 1977 yılında Mısır Çarsısı’nda satılıyordu. Kaba şekilde bükülen bu liflerden sabunlama bezi, kese yapılır. Ayrıca bahçecilikte fidan bağlamada vb. kullanılır. 613 Süleyman, Arısoy, “Folklor ve Doğum", Türk Folkloru Araştırmaları, Kasım 1974, S. 304, İstanbul, s.7133-7137; Zeki Başar, Erzurum’da Tıbbi ve Mistik Folklor Araştırmaları, Ankara, 1972, s. 45; Orhan Acıpayamlı, Türkiye’de Doğumla İlgili Adet ve İnanmaların Etnolojik Etüdü, Ankara, 1974, s. 43;Müjgân Üçer, "Anadolu Folklorunda Fadime Ana", Türk Folklor Araştırmaları 1975 Yıllığı, Ankara, s. 151. 614 1975 yılında bilgi istediğim Hocam Prof. Dr. Asuman Baytop'un, "Fadime Ana Eli" bitkisi hakkında lütfetmiş olduğu diğer bilgiler ve kaynakları şöyledir: : 1936 A.K. Bedevian, Illustrated Polyglottic Dictionary of Plant Names, Vaktiyle doğum yapmakta olan kadınların başucundaki suya konan top şeklindeki kuru bitkinin, dalları su içinde açtığı takdirde doğumun kolay olacağı söylenirdi. (1896 Glanchon et E. Collin, Les Drogues Simples d’Origine Vegetal; cilt 2, sahife 814) (1923, L. Rreuter, Troit de Matiere Medicale, Sahife 470) Halen kullanılışı terk edilmiş gibi görünüyor. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 197 Hanımeli: Bolu ve İstanbul’daki inanışa göre hanımeli bitkisi -güzel koktuğu için- Fadime Anamız’ın abdest suyundan yetişmiş.615 Kenger: Köklerindeki sütten kenger sakızı yapılan bitkidir. Sivas Şarkışla’daki inanışa göre, kenger, Fadime Anamız’ın bastığı yerlerde bitermiş. Dut: Divriği’de dut meyvesi Fadime Anamızın mihri olarak bilinir. Dut meyvesi ilk defa yenirken, üç İhlas bir Fatiha okunup, Hz. Fâtıma'nın ruhuna bağışlanır. Geleneksel Divriği düğünlerinde, kına gecesinde evlenecek kızı, bahçedeki ulu bir dut ağacının altına getirirler. Kıza kınası yakıldıktan sonra, ailenin büyüme çağında olan bir erkek çocuğu ağaca çıkar ve dut dallarını silkeler, dutlar gelin olacak kızın başına dökülür. Bu uygulamadaki düşünce, dutun bolluk, bereket ve çoğalma sembolü olmasındandır. 616 Ülkemizde Fadime Ana ile İgili Yerler Divriği’de, Ahi köyü’nde, Ahi Baba’nın türbesinde iki kabir var. Biri Ahi baba, diğeri hanımınındır. Türbede Hz. Fatma’ya ait olduğuna inanılan bir tek pabuç altı bulunmaktadır. Vücudunda ağrı olanlar bunu alıp vücuduna sürmektedir.617 Divriği-Çamşıhı yöresinde Dişbudak köyünde araziye dağılmış deniz kabuklarının fosilleri bulunmaktadır. Bunlar yumurta büyüklüğünde olup, somun ekmeğine benzemektedir. Efsaneye göre bu ekmekler Hz. Fatma tarafından pişirilmiştir. Fakat kimsede itikat kalmadığı için zamanla taş haline dönüşmüştür.618 Konya Beyşehir Göçeri ve İlmen köyünde yüzeyde bir taş bulunmaktadır. Bu taşın iki ucundaki iz, dişe benzemekte, Fatma Anamızın Diş İzi veya Fatma Ana Taşı denilmektedir. 619 Kütahya’da bulunan Fatma Ananın Makamı murat için, hastalık durumlarında ve çocuğu olamayan kadınlar tarafından ziyaret edilir.620 615 Dr. Müjgân Cunbur (1926-2013)’dan, 1985 yılında derlenmiştir.) 616 Müjgân Üçer-Fatma Pekşen, Divriği'de Mutfak Kültürü, Ankara, 2001, s. 210. 617 Doğan Kaya, Sivas’ta Yatırlar ve Ziyaret Yerleri, Sivas, 2012, s. 205. 618 Kutlu Özen, Sivas ve Divriği Yöresinde Eski Türk İnançlarına Bağlı Adak Yerleri, Sivas, 1996, s. 216. 619 Hikmet Tanyu, a.g.m., s. 487. 620 Hikmet Tanyu, a.g.m., s. 488. 198 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Edebiyatımızda Fadime Ana Anadolu’da XIV. Yüzyılda meydana gelen dinî edebiyata örnek olan Dâsitan-ı Fâtıma’da babası Hz. Muhammed’in vefatından duyduğu acıdan sonra ölümü anlatılmaktadır. Edebiyat tarihçisi Cahit Öztelli, Fadime Ana üzerinde 1975 yılında tarafımdan yayımlanan makalenin, bu tarihe kadar üzerinde kimsenin durmadığını belirterek, XIV. ve XV. Yüzyıllarda meydana getirilen İslâmî-Destânî edebiyat ürünleri arasında “Fatma Ana’nın Ölümü” başlığı altındaki destan ile edebiyat tarihçilerinin ilgilenmediklerini, kendi elinde bulunan yirmi kadar yazma destanlarda “Fatma Ana”nın önemli yeri olduğunu, bunu ilerde kitap yapmak istediğini de kaydetmişti.621 Fadime Ana’nın Nikâhı Dedem Korkut’ta Fadime Ana’nın, Motifler-Töreler bölümünde ‘Ayşe ile Fatma’ suyu ululayan bir soylamada, “Ayşe ile Fatma’nın nikâhı su” dizesinin; Hz. Ali ile Hz. Fâtıma’nın nikâhı sırasında Hz. Peygamber’ın ,”Allah’ım bunları sev, bunların nesline bereket ver” dedikten sonra bir çanak suya dua ederek, Fâtıma’nın üzerine serptiğini böylece,“Fatma’nın nikâhı su” ifadesini Orhan Şaik Gökyay çözümlemiştir. 622 Fuzulî, Hadikatü’s- Suadâ (Saadete Ermişlerin Bahçesi)’da Hz. Fâtıma’nın doğumunu, yaşayışını ve vefatını kitabının dördüncü bölümünde toplamış ve “Hazret-i Fâtımatü’z-Zehra’nın Ölümünü Beyân Eder” başlığı altında vermiştir. Hz. Peygamber’in Hz. Ali ile Hz. Fâtıma’nın nikâhını kıydıktan sonda bir testi su getirterek ve dua ederek Hz. Ali’ye abdest aldırdığı, kalan suyu da Hz. Fâtıma’nın üzere dua ederek serptiğini Fuzulî de kaydetmektedir.623 Nikâh Duası Evlenmelerde nikâh duasında gerek Sünnî, gerek Bektaşî-Alevî’lerde “Bu gençlerin evliliği Fâtıma Anamızla, Hz. Ali’nin evlilği gibi mutlu olsun” anlamında sözler geçer. Ricamız üzerine, Prof. Dr. Âlim Yıldız, nikâh duasının anlamını ve Arapça metnini göndermiştir.624 621 Cahit Öztelli, “Fatma Ana Üstüne”, Sivas Folkloru, S. 44, Eylül 1976, Sivas, s. 3-4. 622 Orhan Şâik Gökyay, Dedem Korkud’un Kitabı, Devlet Kitapları, 1973, İstanbul, s. CCLXXXLI. 623 Fuzulî, Hadikatü’s- Suadâ, İstanbul, s. 167 ve 188. 624 Duanın her iki metnini gönderen Prof. Dr. Âlim Yıldız’a teşekkür ederim. Nikâh Duası’nın Arapça Metni: Allahümmec’al hâzel akde vennikahe meymûnen mubâreken vec’al beyne-hümâ ülfeten ve mehabbeten ve karârâ ve lâ tec’al beyne-hümâ nefreten ve fitneten ve firârâ. Allahümme ellif beynehümâ kemâ ellefte beyne Âdeme ve Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 199 Nikâh Duasının Anlamı Allah’ım! Bu evliliği mübarek eyle! Aralarında ülfet, geçim, sevgi ve evliliklerinde sebat nasip eyle, bunları nefret, geçimsizlik ve ayrılıktan koru! Allah’ım! Âdem Aleyhisselam ile Havva validemiz, Muhammed Aleyhisselam ile Hatice-i Kübrâ ve müminlerin annesi Âişe validemiz; Hazret-i Ali ile Hazret-i Fâtımatü’z-Zehra validemiz arasındaki var olan ülfeti bunlara da nasip eyle! Kendilerine, salih çocuklar, uzun ömürler ve bol rızık ihsan eyle! Âmin. Ey Rabbimiz! Eşlerimizi ve çocuklarımızı bize göz aydınlığı kıl ve bizi Allah’a karşı gelmekten sakınanlara rehber eyle! Ey Rabbimiz, bize dünyada ve ahirette iyilik, güzellik ver. Bizi Cehennem azabından koru! Kudret ve şeref sahibi olan senin Rabbin, onların söylediği uygunsuz şeylerden münezzehtir. Bütün Peygamberlere selam olsun. Âlemlerin Rabbi olan Allah’a hamd olsun. Nikâh Duası nikâh kıyılırken yapıldığı gibi ayrıca gelin indirilirken de yüksek sesle okunur. Sadece Arapça ibare okunmakla birlikte bazen Türkçe olarak okunduğu da olur. 625 Sivas’ta Derlenen Fadime Ana İlâhileri İlâhiler, Sivaslı Fadime Yalçın’dan derlenmiştir.626 Fadime Ana İlâhisi-I Gelin biz de gidelim düğüne O düğünü gören gözler öğüne O düğünü görmeyenler dövüne Muhammedin düğünü var cennette Resulün daveti var uçmakta Havvâ. Ve kemâ ellefte beyne Muhammedin sallallahü aleyhi ve sellem ve Hadîcete’lkübrâ ve Âişete ümm-il mü’minîne radıyallahü anhümâ. Ve beyne Alîyyin radıyallahü anh ve Fâtımete’z-zehrâ radıyallahü anhâ. Allahümme a’ti le-hümâ evlâden sâlihan ve ömren tavîlen ve rızkan vâsi’an. Rabbenâ heb lenâ min ezvâcinâ ve zürriyyâtinâ kurrete a’yünin vec’alnâ lilmüttekîne imâmâ. Rabbenâ âtinâ fiddünyâ haseneten ve fil âhıreti haseneten ve kına azabe’n-nâr. Sübhâne rabbike rabbil’ızzeti ammâ yesıfûn ve selâmün alel mürselîn velhamdülillahi rabbil’âlemin. 625 Evlenen birçok kimsenin, nikâh duasının anlamını bilemedikleri gibi duanın özüne vâkıf olamadıkları da görülmektedir. Bu duanın bir levha şeklinde ve güzel bir tasarımla evlenenlere verilmesi faydalı olur diye düşünmekteyim. (M.Üçer) 626 Fadime Yalçın (1920-2004)’dan 1981 yılında tarafımdan derlenmiştir. Bu ilâhileri kimden öğrendiğini hatırlayamamıştı. 200 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Fadime Ana çözer gelin saçını Süslemişler Cennet-i âlâ’da içini Hak bağışlar kullarının suçunu Muhammedin düğünü var cennette Resulün daveti var uçmakta Fadime Ana kınalamış elini Ayağına giyer nurdan nalini Cennet-i âlâ’da Hak bağışlar kulunu Muhammedin düğünü var cennette Resulün daveti var uçmakta Düğüne gelenlere rahmet saçılır Münafıklar bu düğünden seçilir (çağrılmazlar) Muhammedin düğünü var cennette Resulün daveti var uçmakta Fadime Ana İlâhisi-II Fadime Ana kınalamış elini Fadime Ana Hakk’a vermiş dilini Bulalım Fadime Anayı Görelim Fadime Anayı Fadime Ana evlerin direği Fadime Ana küle gömer çöreği Bulalım Fadime Anayı Görelim Fadime Anayı Fadime Ana nurdan giyer nalini Fadime Ana kınalamış elini Bulalım Fadime Anayı Görelim Fadime Anayı Hurma kurusundan yastığı Geyik derisinden yorganı Bulalım Fadime Anayı Görelim Fadime Anayı Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 201 El değirmeni elinde Hüccetini almış eline Allah Allah dilinde Bulalım Fatma Anayı Görelim Fatma Anayı Fadime Ana iplik eğirir Eğiren kolları ağrır Allah Allah çağırır Bulalım Fadime Anayı Görelim Fadime Anayı Kırk yamalıktan mintanı Hatunların sultanı Bulalım Fadime Anayı Görelim Fadime Anayı Yeşil bohçası elinde Dönüyor mahşer yerinde Ümmet ümmet dilinde Bulalım Fadime Anayı Görelim Fadime Anayı Fatma Ana Konulu Şiirler Tekke şairleri Fatma Ana’ya, Ehl-i Beyt’e gösterilen saygı ve sevgiyi söyledikleri nefeslerde içtenlikle dile getirmişlerdir. Âşık edebiyatımızda bu konu, üzerinde durulması gereken başlı başına bir zenginliktir. Kul Himmet Üstadım, peç çok nefesinde Fatma Ana’ya yer vermiştir. Üç nefesinden birer kıt’a örnek verelim:627 Fatma Ana’yı ararım Kalmadı sabrım kararım Hatâ ettim günahkârım Amana geldim amana 627 İbrahim Aslanoğlu, Kul Himmet Üstadım, Sivas, 1976, s. 21, 39. 202 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Kul Himmet Üstadım dert ilâcına Yüz sürelim Muhammed’in tâcına Fatm’ana’nın saç bağının ucuna Lâ ilâhe illallahi yazılı Fatma Ana özün dara çekince Gözünün yaşında sel olmadı mı? Âh edip gözyaşın yere dökünce Üzüm göğerip de dal olmadı mı? Sonuç Hz. Fâtıma, kadınlar tarafından uğur ve bereketin sembolü olarak günlük hayatta, hastalıklarda, zor zamanlarda yardımı istenen örnek bir şahsiyettir. Hz. Fâtıma’nın bu denli önem taşıması Hz. Peygamberin kızı, Hz. Ali’nin eşi, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin’in anneleri olmaları sebebiyledir. Sivas’tan vermiş olduğumuz örneklerin, ülkemizin diğer yörelerinde de benzerlikler taşıdığı görülmektedir. Kadınlarımızın inanç ve çeşitli uygulamalarla Hz. Fâtıma ile telkin yapması, Hz. Peygamberin kızının kudret kaynağı olarak görülmesiyle ilgilidir. Fadime Ana ile ilgili inanç ve geleneklerin sürdürüldüğü, menkıbe, destan, efsane, manzum eserler gibi sözlü-yazılı kaynaklarla Türk kültür dünyasında da önemli bir yere sahip olduğu görülen Hz. Fâtıma (Fadime Ana), hayatımızda örnek bir kadın tipi olarak yaşamaya devam etmektedir. TÜRK İSLAM EDEBİYATINDA HZ. FÂTIMA Prof. Dr. Alim YILDIZ Hz. Peygamber’in en küçük kızıdır. 609 yılında doğmuştur. Künyesi “Ümmü ebîhâ” (babasının annesi, anam), lakabı “beyaz, parlak ve aydınlık yüzlü kadın” anlamına gelen “Zehrâ”dır. Ayrıca, “iffetli ve namuslu kadın” anlamında “Betül” lakabıyla da anılır. Hicret’ten kısa bir süre sonra Hz. Ali, annesi Fâtıma ve Hz. Ebubekir’in ailesiyle birlikte Medine’ye hicret etmiş ve 624 yılında Hz. Ali’yle evlenmiştir. Bu evlilikten Şubat 625’te Hasan, Ocak 626’da Hüseyin doğmuştur. Uhud Savaşı’nda on hanımla birlikte gazilere yiyecek ve su taşımış, ayrıca yaralıları tedavi etmiştir. Babasının vefatından beş buçuk ay sonra 22 Kasım 632 tarihinde vefat etmiştir. Hz. Peygamber “Fâtıma benim bir parçamdır. Onu sevindiren beni sevindirmiş, onu üzen beni üzmüştür” ve “Bana bir melek gelerek, Fâtıma’nın cennet hanımlarının efendisi olduğunu müjdeledi” ifadelerini bu en sevdiği kızı için kullanmıştır628 . Edebiyatta, Hz. Peygamber’in en sevdiği kızı; eşi ve çocuklarına bağlı, becerikli, sabırlı, güzel ahlâklı örnek bir hanım olarak tasvir edilir. Edebî metinlerde, Hz. Ali’nin eşi ve Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin’in anneleri olması yönüyle özellikle de Kerbela hadisesini konu alan maktel ve mersiyelerde adından sıkça bahsedilir. Bu tür şiirlerde Hz. Fâtıma, tıpkı Yakup gibi geride kalan gözü yaşlı insanların timsali olarak yer almaktadır. Ayrıca mersiye türü şiirlerde hakkında mersiye yazılan kişinin cennette yakınında bulunulması istenilen kişi Hz. Fâtıma, makam ise civar-ı Fâtıma olarak ifadesini bulur629. Başta Süleyman Çelebi’nin Vesîletü’n-Necât isimli mevlidi olmak üzere çeşitli mevlid metinlerinde vefat bahri içerisinde Hz. Fâtıma’dan bahsedildiği gibi kendisi için mevlid yazılanlardan birisidir. Ehl-i beyt sevgisini işleyen edebî eserlerde Hz. Fâtıma’nın ismine rastlandığı gibi Muharrem ayında okunan mersiye ve ilahilerde de çeşitli Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim Görevlisi 628 Bu bilgi ve hadisler için bkz. M. Yaşar Kandemir, “Fâtıma”, DİA., İstanbul 1995, XII, 219-223. 629 Bkz. Mustafa İsen, Acıyı Bal Eylemek, s. LIII. 204 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma vesilelerle çeşitli vasıflarından bahsedilir. Hz. Fâtıma Anadolu’da uğur ve bereketin sembolü olarak kabul edilir. Bu nedenle ocak duvarları sıvanır veya boyanırken bereket getirmesi için ocağın duvarına “Fatma Ana Eli” diye isimlendirilen is ile bir el işareti basılır. Pençe-i âl-i abâ’nın konu edildiği metinlerde de Hz. Fâtıma’dan bahsedilir630 . Doğumu Hz. Fâtıma’nın doğumuyla ilgili yazılan müstakil mevlidler bulunmaktadır. Bu mevlidler Doç. Dr. Hakan Yekbaş tarafından yayımlanmıştır631 . Ayrıca Fuzulî’nin “Hadîkatü’s-Süedâ” isimli eserinin dördüncü bölümü Hz. Fâtıma’dan bahsetmektedir. Burada da Hz. Fâtıma’nın doğumu ele alınır. Hz. Fâtıma’ya “Cennet elması” denilmesinin sebebi doğumuyla ilgili anlatılan, cennetten gönderilen elma sebebiyledir. Şâirliği Edebiyatımızda genellikle Hz. Muhammed’in kızı, Hz. Ali’nin eşi, Hz. Hasan ve Hüseyin’in annesi olması, kıyamet gününde mü’min kadınların hanımefendisi (seyyidetü’n-nisâ) ve şefaatçisi olacağının bildirilmesi gibi birçok özelliğiyle zikredilen Hz. Fâtıma, aynı zamanda bazı kaynaklarda şair kimliğiyle karşımıza çıkmaktadır. Meşâirü’ş-Şuarâ isimli tezkiresinde Hz. Fâtıma’nın şairlik yönüne vurgu yapan Âşık Çelebi; onun bazı şiirlerden de örnekler verir. O şiirlerden biri şöyledir: İnne fi’l-cenneti nehren min leben Tulıhu mâ-beyne Yesrib ü Yemen Arduhu mâ-beyne Eyleh ve Aden Li-Aliyyin ve Hüseynin ve Hasan “Cennette süt dolu bir nehir vardı. Uzunluğu Yesrib ile Medine arasındaki mesafe kadardır. Genişliği ise Eyleh ile Aden arasındaki mesafe kadardır. Bunlar Hz. Ali, Hasan ve Hüseyin’e verilmiştir” 630 Mustafa Uzun, “Fâtıma, (Edebiyat) ”, DİA., XII, 223-224. 631 Hakan Yekbaş, Türk Edebiyatında Hz. Ali ve Hz. Fâtıma Mevlidleri, Sivas 2012. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 205 Hz. Peygamber’in vefatı için yazmış olduğu bir mersiye de şöyledir: Sabbet ‘aleyye mesâyibu lev ennehâ Subbet ‘ale’l-eyyâmi sırne leyâliyâ Mâzâ ‘alâ men şemme turbete Ahmed En lâ yeşumme mede’z-zemâni ġavâliyâ632 “Başıma öyle belalar geldi ki eğer bu belalar gündüzlerin başına gelseydi, gece olurlardı. Ahmed’in toprağını koklamış kişi bundan sonra sonsuza dek misk ve anber kokularını koklamasa ne olur ki?” Âşık Çelebi; Hz. Fâtıma’nın eşi, çocukları ve babası Hz. Muhammed (as) için söylemiş olduğu şiirlerden örnekler vererek onun şairlik vasfının kuvvetli olduğunu söylemektedir. XVIII. yüzyıl şairlerinden Haşmet de külliyatında “Makâle-i Hazret-i Zehrâ Rađiyallâhu Taâlâ Anhâ” başlıklı bölüm altında, Hz. Fâtıma’nın babasının vefatı üzerine söylediği mersiyeden örnek vermek suretiyle onun şiire olan yatkınlığından bahsetmektedir. Yine Fuzulî’nin Hadîkatü’s-Süedâ’sında Hz. Fâtıma’nın dilinden şiirlere yer verilmektedir633.Bu şiirlerden bazıları şöyledir: Hz. Peygamber’in bir isteğini üzerine söylediği şiir şöyledir: Sen, şehenşâh-ı serîr-i adlsen Ben senin bir bende-i fermânunam Rabka-i hükmünden itmem inhiraf Nitekim perverde-i ihsânunam “Sen, adalet tahtının padişahısın; ben de senin buyruğunda olan bir köleyim. Senin emrinden dışarı çıkmam; çünkü lütuflarınla büyüdüm”. Elbise, zinet ve süsleriyle mağrur olan Kureyşli hanımlara şöyle der: Biz cihânı pây-mâl itmiş cihân peymâlaruz Kulle-i Kâf-ı kanâ'at bekleyen ankâlarız 632 Filiz Kılıç, Aşık Çelebi Meşâirü’ş-Şuarâ, İstanbul 2010, s. 146-147. 633 Şeyma Güngör, Hadikatü’s-Sü’edâ, Ankara 1987, s. 139-175. 206 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Fakr iledür fahrımuz dünyâya rağbet kılmazuz Cifeye meyl itmenüz tûtî-i şekker hâlaruz “Biz, dünya malına önem vermeyen kimseleriz; kanaatin Kâf dağının tepesinde bekleyen Anka kuşlarıyız. Yoksulluğumuzla övünürüz, cihana aldırmayız. Gözümüz yok mülkte; tatlı dilli tûtîleriz”. Babası için söylediği şiir: Senden ayrılmak, ma'âzaIlâh bir ölmekdür bana Bil ki, ayrılmakdan ölmek belki yeğrekdür bana “Senden ayrılmak, ölüm gibidir bana; ayrılmaktansa ölmek benim için daha iyidir.” Hazret-i Peygamber'in kabrini gördüğünde söylediği şiir: Ey felek dârü'ş-şifâ-i şer'i vîrân eyledün Ehl-i derdi mübtelâ-yı dâğ-ı hırmân eyledün Perde-i idbâr çekdün çehre-i ikbâlüme Cem idüb yüz gam bana hâlüm perîşân eyledün Âsmân-ı şer' hûrşîdine gösterdün zevâl Mâh-ı mülki tîre toprağ içre pinhân eyledün Ger disem kâfirsen ey gerdûn aceb yok nitekim Kasd-ı katl-i muktedâ-yı ehl-i îmân eyledün “Ey Felek! Şeriatin şifa yurdunu yıkıntıya çevirdin; dert erlerini yoksunluk ateşiyle yaktın. İkbâl yüzüme yomsuzluk perdesini çektin de, bana yüzlerce tasa verip, halimi perişan ettin. Şeriat göklerinin güneşine zarar verip mülkün ışık veren ayım toprağa gizledin. "Ey felek, sen kâfirsin!" desem, bunda şaşılacak bir şey yok; çünkü inanç erlerinin önderini öldürdün”. Yine Hz. Peygamber’in kabrinde söylediği şiir de şöyledir: Hecri bağrım kan iden gül-berg-i handânum kanı Râhat-ı cân-ı hazîn ü cism-i sûzânum kanı Dîde-i nem-nâküma târ oldı âlem ey felek Lem’a-i ruhsâr-ı hûrşîd-i dırahşânum kanı Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 207 “Ayrılığıyla bağrımı kan içinde bırakan gülen gül yaprağım hani? Sıkıntılı ruhuma, yanan bedenime huzur veren kişi nerede? Ey felek! Yaşlı gözlerime dünya karanlık görünmeye başladı; yüzümün ışığı olan parıldayan güneşim hani?” Vefatından hemen önce Hz. Ali’ye söylediği şiir de şöyledir: Çün beni senden felek nâ-çâr mehcûr eyleye Hâk-ı pâyundan belâ-keş başumı dûr eyleye İltimâsum senden oldur ki gubâr-ı makdemün Rûhumı her dem mülâkâtıyla mesrur eyleye “Ne yazık ki felek beni senden ayıracak; bu çileli başımı bastığın topraktan uzaklaştıracak. Senden bir isteğim var; o zaman benimle konuşmaya gelirsen, ruhum huzur bulacak.” Evliliği Hz. Fâtıma’nın hayatıyla ilgili eserlerden biri de onun Hz. Ali ile izdivacı konusunu işleyen eserlerdir. Genellikle müstakil olarak kaleme alınan bu eserlerde Hz. Ali’nin Hz. Fâtıma’yı Resûlullâh’tan istemesi, Hz. Ali’nin mehr için zırhını satması, düğün hazırlıkları, düğünün gerçekleşmesi ve düğün sonrası gelişen olaylar sade bir dille ve tahkiyevî bir üslupla anlatılır.634 Fuzulî Hazret-i Fâtıma'nın çeyizindeki eşyaları şöyle aktarır: iki gömlek, bir deve, iki gümüş bilezik, yamalı bir hamam havlusu, bir bardak, bir küçük el değirmeni, bir elek, iki testi, bir kırba, bir maşrapa, biri keçi lalıyla, diğeri hurma lifleriyle doldurulmuş dört yastıktan oluşuyordu635 . Süleymaniye Kütüphanesi, H. Şemsi-F. Güneren Bölümü 35 numaralı mecmuada 88b-89b yaprakları arasında bulunan ve şairi bilinmeyen “Arûs-ı Fâtıma (ra)” başlıklı bir mesnevî bulunmaktadır. Bu mesnevide Hz. Fâtıma’nın evliliği ve cehizinin azlığından bahisle, ümmetin hanımlarına örnekliği söz konusu edilmektedir. Üsâme dedi kim emr etdi Server Ebû Bekr ü Ömer anda geldiler 634 Tezvîc-i Fâtıma, Ankara Milli Kütüphane, No: Yz. A. 7557/1, 1a-34a; Tezvîc-i Fâtımatü’z-Zehrâ, Diyarbakır İl Halk Kütüphanesi, No.: 586/2, 6a-9a. 635 Fuzulî, Hadîkatü’s-Süedâ, 208 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Haber ettim çü geldiler huzura Likâsıyla erişdiler sürura Dedi Zehrâ’ya ol dem Şâh-ı aktâr Cihâzın her ne ki var eyle ihzâr Eger çi nûr-ı çeşm-i Mustafâ’sın Kamu duhterler içre müntehâsın Ali’ye vermişem bu dem seni ben Hudâ’dan böyledir emr-i müberhen İşidüp Fâtıma atdı hayâyı Dedi Seyyid gözet emr-i Hudâ’yı İşidip pes Hudâ nâmını Zehrâ Yöneldi hücresine ol dilârâ Götürmüş el değirmenin eline Kodu anı edeble mahzarına Diger köhne hasır ez-berg-i hurma Dahi na‘lîn ü misvâk-ı mutarrâ Getürdi bir agaçdan kâse-i pâk Ne hâletdir bunı gel eyle idrâk Dahi bir sahtiyân yasduk-ı nâgâh Götürmüş geldi yârân etdiler âh Müheyyâ oldı anda çünki esbâb Görüp ağlaşdılar ashâb u ahbâb Peyember Seyyid-i evlâd-ı âdem Götürdi el değirmenin hemân dem Ebû Bekr ol hasırı aldı başa Ömer yasdugı aldı geldi cûşa Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 209 Pes andan Fâtıma nûr-ı Peyember O köhne çadırı başına örter Giyer na’lîni misvâkı elinde Giderler yolca zikr-i Hak dilinde Üsâme dedi kim ol kâse-i hûb Elimde tutmuş idim hûb u mergûb Çü Haydar yanına geldik yegâne Gözümden kan u yaş oldı revana Görüp bu hâleti Seyyid hümânı Dedi kim yâ Üsâme kıl ‘ınânı Nedir bu girye vü zâr u figânın Nedir bu dûd-ı kalbin hüzn-i cânın Dedim ey cân u dil içre dilârâ Beni bu hâle saldı fakr-ı Zehrâ Bu iken duhter-i Sultân-ı âlem Cihâzı pes budur vallâhu a’lem İşitdim Kayser ü Kisrâ vü Kaymez?? Şu denlü var metâ’ı demek olmaz Ayagın tozuna değmezken anlar Sizi böyle gören yakmaz mı cânlar Dedi kim yâ Üsâme işbu mikdâr Ölecek kişiye çokdurur bu bâr Fenâya varısar çün cism ü a’zâ Bekâyı gözle olma bunda a’mâ Haber duydun mı şâhım bu düğünden Şerer erdi mi câna bu düğünden 210 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Nübüvvet gülşeninin serv-i nâzı Gelin oldukda pes budur cihâzı Niçündür ümmetin ednâ fakiri Bu hâle râzı olmazlar hakiri Eder her birimiz da’vâ-yı ümmet Fezâhatdir eğer olmazsa müsbet Şular kim uymadı fakrına anın Ne rağbet ola da’vâsına anın İmâmına uyar her kimse ferdâ Kime uydun gel insâf eyle yârâ Dilin sûretde Hârûn’un biridir Velî fitneyle kalbin Sâmirî’dir Muhassal uymadı dışın derûna Ne hâcet söylemen kavl-i füzûna İşitdin hod bunı ey merd-i Mevlâ Bakar kalbine Hudâvend Teâlâ Eğer ümmet değilse kalb-i mestur Dilin ümmetliğine olma mağrur Gel imdi hâlini uydur Resûle Teşebbüh etme Fir’avn-i füzûle Kime kim öykünürse bunda yârâ Anınla kopısarsın anda ferdâ Vefatı Hz. Fâtıma’nın vefatıyla ilgili olarak matbu mevlid metinlerinde “Vefât-ı Fâtıma” başlığıyla bir bölüm bulunmaktadır. Hz. Peygamber’in vefatından duyduğu üzüntüyle gece gündüz sürekli ağlayıp feryat eden Hz. Fâtıma şöyle anlatılır: Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 211 Der idi vâ hasretâ vâ firkatâ N’ideyim ben ey bâbâ vâ firkatâ … İştiyâkım geçdi hadden dedi ol Yakdı cânım ağlar idi yâ Resûl … Firkatiñ bahrine ben hoş düşmüşem Firkatiñ bahrine ben hod yanmışam Zahmet ü firkatlarım çok durur benim Daha her giz tâkatim yok durur benim636 Hz. Fâtıma’nın vefatının anlatıldığı beyitlerden bir kaçı da şöyledir: Saña sığındım İlâhî hâlimi Vermege âsân kılıvir cânımı Böyle dedi vü hemân âh eyledi Cânını teslîm-i Allâh eyledi Ahşamla yatsu arasında vefât Eyledi ol binti Fâhr-i Kâ’inât637 Yazıcıoğlu Mehmed’in Muhammediye adlı eserinde de Hz. Fâtıma’nın vefatının anlatıldığı bir bölüm yer almaktadır. Bu bölüm şöyle başlar: Rivayet ederler sahîh dinle ey bahtiyar Kim ol âhiret hatunu Fâtıma gül-izâr Lakab verdilerdi ki Zehrâ diyü zîra ol Kim ay yüzünün nûruna gark olurdu diyâr Şu denlü idi kim hikâyet eder Ayişe Ki nûrunda iplik eğirir idik yoktu nâr Çü oldu resûlün vefatında bil altı ay Diledi resûle vara Fâtıma şâh-vâr 636 Mevlüd Hikayesi, Şirket-i Sahâfiyye-i Osmâniyye, İstanbul 1311, s. 21-22. 637 Mevlüd Hikayesi, s. 24. 212 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Hasan’la Hüseyn’in yudu donların etti ag Velîkin dökerdi mübarek gözünden pınar Durup hem pişirdi nice kursalar arpadan Ederdi atası gibi fakr ile iftihar Onu gördü dedi Alî yâ kerîme niçin Bu resme kayıdlar görüp eyledin kâr u bâr Dedi bil ki azm-i sefer ederem atama Mübarek zamirini tutma bu sözüme dar Velî hoş tutasın Hasan’la Hüseynim’i sen Ki bize saadet bağında bulardır simâr Dahi bir emânet var onu sımarlarvanın Sözümü kabul eyle olma igen inkisar Budur ol ki sandukta bir hokka vardır getir Getirdi onun perdesin açtı ol lâle-zâr İçinden çıkardı mühürlü harîr bir biti Çü çıktı biti doldu envâr ile cümle dar Dedi bu biti ne bitidir beyân eylegil Dedi bu biti ol durur eylegil İftikâr Şu vaktin ki sana beni vermek istediler Dilerlerdi dirhemle kâbın kıyalar a yâr Dedim olmazam râzı ben bu cihan mehrine Dedi pes resûl yâ kızım eyledin çünki âr Ne ola senin mehrin imdi onu de bize Dedim gönderiptir seni çün Ganî Kirdigâr Senin ümmetin tutusar âlemi ser-te-ser Buların havâtini vardır günahkâr u zâr Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 213 Dilerven ben olam kıyamet gününde şefi’ Buların suçun ben dileyem edem i’tizâr Dedi görelim imdi Allâh nice emr eder Ki tâ vahy inince küyüp edelim istibâr Bu manzumede, Hz. Fâtıma; Hz. Ali’ye yakında vefat edeceğini söyledikten sonra vasiyetini bildirir. Azrail’in canını almak istemesine karşı çıkan Hz. Fâtıma, ruhunu aracı olmadan Allah’a teslim etmek ister. Bu duası kabul olur ve babasının yanına defnedilir: Dönüp dedi yâ Rabbî şol dem ki verdindi cân Ara yerde Azrâil olmaz idi şehriyâr Bu dem kim senin hazretine varuram niçin Arada ola vâsıta cânıma kura dâr Bu sözü diyip verdi Allâh’a cânını ol Baka kaldı Azrâil anda ederken medâr638 Fuzulî, Hz. Fâtıma’nın ölümünden önce Hz. Ali ile aralarında şöyle bir konuşmanın geçtiğinden bahseder: Fâtıma, bir süre sonra kendine gelip Murtaza'nın ağladığını görünce, "Ey Ali, yas tutma zamanı değil, vasiyet zamanıdır!" dedi. Ali, "Ey Fâtıma! Vasiyetin nedir?" diye sordu. Fâtıma, "Dört vasiyetim var: Birincisi, sana karşı uygun olmayan bir davranışta bulundumsa, beni bağışla" karşılığını verdi. Ali, "Bana kesinlikle kötü davranmadın; sen her zaman benim sırdaşım, dert ortağımdın" diye konuştu. Fâtıma konuşmasını sürdürerek, "İkinci vasiyetim şudur: Çocuklarıma iyi bak; bir saygısızlık ederlerse, onları hoş gör. Üçüncüsü, beni gece defnet ki, yaşadığım sürece örtünerek yabancılardan kendimi nasıl korudumsa, ölümümde de naaşımı başkalarının görmesini istemem. Dördüncü vasiyetime gelince, her zaman beni ziyarete gelmeni ve benim için duâ etmeni unutmamanı istiyorum" dedi. Vefât-ı Fâtıma isimli bir mesnevide de Hz. Peygamber’in vefatından sonra Hz. Fatima’nın durumu ve akabinde de vefatı için şunlar anlatılır: 638 Âmil Çelebioğlu, Muhammediyye, İstanbul 1996, II/296. 214 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Ağlamak ile gözlerin giryan eylemiş Nar-ı firkatle can cigerin biryan eylemiş Ağlamağla ele gireydi Resûl Yahûd can virmekle olaydı kabûl Ağlayuben virürdük canımız Tek ele gireydi cananımız Lakin bu hükm-i Hudâ’dur n’idelüm Buna razı olup sabr idelüm Geldi didi bu sözi Alî Fâtıma didi ana Tanrı aslanı velî Yerin altında yata sultan-ı cihan Nice akıtmayam çeşmimden ab u revan Bir kere ah idüp düşdi yere Yoğidi kim aklı kendüyi dere Nice vakitden sonra ol hayrü’l-benûn Kalkdı yerinden ol mahzûn Ey Perverdigar nice ben gizleyem Kim Resûlin rahmetin ben gözlesem Firkatin oduna ben düşmişem Hasret narına hod yanmışam Rehbetlü mihnetlü yokdur benem Dahi hergez takatim yokdur benem Uş cerahat oldı yürek başile Gözlerim nûrı gitdi hem yaşile Uş tenim zaîf ben oldum hilal Gitdi şadı gönlümin bana irdi melal Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 215 Çün habîb menzili oldı türab Bu cihan olsun bana harab bî-harab Katı efgan idüp dökdi yaş Darılup sulanazdı dağ u taş Ditredi kabri habîb-i Perverdigar Düşdi kabri üstüne ol dem nigar Kabir içinde Muştafa ve mücteba Didi kim nûr-ı - aynım ya merhaba Katı müştakam ciger-gûşem sana Va- deniz yetdi gelisersin bana Çün babam bana gel didi kabri içinde revân Allaha ısmarladım sizi hemân Firkat aldı anda te’sîr eyledi Ağlayarak işbu sözi söyledi Sen âsân kıl ben yollandım giderem Hasan ile Hüseyin’i evvelen Allah’a sonra sana ısmarlaram Bu iki körpe kuzularım ey cân-ı cân Hoşça tutgıl budur dilegim hemân Yanında kalıserdür Hüseyn ile Hasan Dögüben sögmeyesin anları sen Anların gözyaşların akıtmagıl Boyunların egüp yollara bakdırmagıl Ey dirig itdi felek çün bizi Kim düşürür uş baîd benden sizi 216 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Elvedâ ayrıluruz elvedâ âh elvedâ Elfirak elfirak ayrıluruz vah firak Didi bir dahi işitgil yâ Ali Canım alıcak Azrail ya veli Beni sen kendi eliyle sar kefene Rühum kabz oluben çün gidem yine Dahi kendü eliyle kabre koyasın Muttali olmasun ayrı kimse görmesün İşbu sözleri işitdi çün Ali Âh idüben agladı ol dem veli Didi ahir derdile eyleyüben Allâh Nidelüm çünki budur hükm-i İlâh Didi kim buluşasın sen atana İdesin çok çok selam benden ana Hem ana benden şikâyet kılmagıl Sen benim eksüklügüme kalmagıl Ger fakir idim bilürsin sen beni Mahrum kılma şefaatden rûz-ı mahşerde beni İmdi ol tâc-ı nisâi’l-âlemîn Nice bildi mevtini -ilme’l-yakîn Sana sıgınuram ya İlahi halimi Kıl hidayet vir asan canımı Böyle didi heman ah eyledi Canını Allaha teslim eyledi Ahşam ile yatsu arasında vefat Eyledi ol sırr-ı kâinât Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 217 Kokdı ol dem misk-i anberle gül-âb Ditredi ol dem üstüne âfitâb Zâhir oldı evin içinde nûr Doldı evin içi ervah ile nûr Hem Hadîce Havâ’nın rûhı ile Rûh-ı Meryem Âişe rûhı ile Sâre Hâcer rûhı hazır geldiler Ol nigarın üstüne ağlaşdılar Hâzır oldı ervâhı hem Didi mübârek sâati kutlu akdem Yüzi gül gibi kokmış idi İçi dışı hem nûra batmış idi Üstüne vardı Alî akıtdı yaş Kutlu yaş dökdi dağ u taş Didi gelün ey canım oğullar didi Ananız gitmiş cihandan bilün didi Geldiler katına Hüseyn ile Hasan N’idelim ana gitdin çünki sen didiler Ol ikisi sızlaşup ağlaşdılar Hasret ile kutlu yaşın saçdılar Kalbimize düşdi firkat kokusı Geldi bize hem yetîmlük kokusı Dedemiz gitdi biz kalduk hazîn Sen de gitdin bize kim olsun emîn N’oldı tizcek gözlerin solmış ana Firkat oduna kodın sen bizi ana 218 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Her kim diler bakiden bakî hayat Vir mutahhar rûhına e’ş-şalavat Hasret ile parelenmiş bizim anamız Firkat ile pa(re)lenmiş bizim anamız Bağrı yaşlu gözi yaşlu anamız Yaş ile bahre ğark olmış anamız Emr-i Hak irdi sana bugün Hem oldun bizim yüregimize dögün Gözyaşıyla yüzlerin ısladılar Anaların yasını yasladılar Cem oldılar cümlesi ol dem heman Yumağa meşğûl oldılar revan Müşk ü anberle buhûr itdiler Ağlaşuben üstüne ferde tutdılar Yudılar anı ve sardılar kefene Katına geldiler Hüseyn Hasan bile Öpdiler ayağın efğan itdiler Hem dahi yaşların kan itdiler İkisi sarmaşuben ağlaşdılar Anaların üstüne düşdiler Ve ol şah-ı merdan açdı gözlerin Her biri ohşadı öpdi gözlerin Gögsüne başdı ve koçdı bunları Yakdı hasret odı ile canları Bir kıyamet kopdı ol dem ey yar Ta ki kopdı bu kıyamet aşikar Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 219 Ditredi arş ü kürsi ile felek Anın içün agladı cümle melek Geldi bir nida kim ya aslanım Ali Kaldur üstünden bunları ya veli Pare pare olmasun çarh-ı felek Yanmasun hicran oduna her melek Anları üstünden kaldurdı heman Namazına meşgul oldılar ey can Didi ol demde Ebübekre Ali Sen kıldır namazını ya veli Kıldılar anda namazın ey hoca Gör kudretini Hakkın nice İletdiler ol dem Resülin yanına Kim ol şule irdi canına Didiler hem adet üzre kim anı Kabrine koya ol nazük teni Ger dilersiz bulasız âlî makâm Aşkile derdile idin es-salâtü ve’s-selâm … Kalduruben ellerin ol dem revan Kabri içinde çağırdı ol hümam Koçdı didi gözümün nûrı sana Key katı müştak idim ben sana Aldı elinden Alînin Mustafa Kaldı hasretde -Aliyyü’l-Murtaza 220 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Çünki vardı Resûlin yanına Kıldılar medh ü sena canına Kanı ya cismi kaddi ol hayru’n-nisa İstedi menzil mülkini diler beka Çün Fâtıma irdi Resûlin yanına Bir kimesne olmaya bunda kala eglene Bunda olsa ger bekalık ey hakka Bakî kalurdı Muhammed Mustafa İşbu hali cihanın bilünüz Ger var ise akl ile idrakiniz Mustafadan ibret alun siz dahı Bilünüz kalmayıser ey Tanrı hakı Her kim ola akıl dertlü var Vaiz nasîh ana yeter var Tanrıdandurur yüz bin selam Muştafanın rûhına yüz bin selam Ger dilersiz bulasız bakî hayât Vir mutahhar rûhına e’s-salât639 Hz. Fâtıma İçin Yazılan Şiirler Hz. Fâtıma ile ilgili yazılan çeşitli beyit, dörtlük ve müstakil şiirler bulunmaktadır. Sivaslı şair Şeyh Halid, bir şiirinde Hz. Fâtıma’dan âl-i abâ ve Hz. Peygamber’in kızı, Hz. Hasan ve Hüseyin’in annesi, kadınların efendisi, zengin ve fakir herkesin kendisine muhtaç olduğu, cömertliğin menbaı, çaresizlerin yardımına koşan, Allah’ın arslanının hanımı vasıflarıyla kendisinden şefaat istenen olarak bahseder. 639 Muhammet Kuzubaş, “Manzum Bir Destan Kitabı”, Uluslararası Sosoyal Araştırmalar Dergisi, 1/2, Winter 2008, s. 304-340. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 221 Dahîlek yâ âl-i abâ Husûsan bint-i Mustafâ Kapıñdan mahrûm eyleme Meded yâ Hazret-i Zehrâ Başımda ‘aşķ ile sevdâ Misâl-i bülbül-i şeydâ Eşkibârım kanlar döker Meded yâ Hazret-i Zehrâ Bir ‘âcizim geldim saña Koyma lutf et beni baña Nefs ü şeytân yolum aldı Meded yâ Hazret-i Zehrâ Müjde vermişdiñ sen baña Evlâd etmiş idiñ saña Hâşâ va‘diñ ola hilâf Meded yâ Hazret-i Zehrâ Yâ seyyid-i cümle nisâ Muhtâcıñdır bây u gedâ ‘Alîlim gel tut elimden Meded yâ Hazret-i Zehrâ Yâ mâder-i şehzâdegân Destgîr-i bîçâregân Yoruldum yolda ķaldım ben Meded yâ Hazret-i Zehrâ Yâ menba‘-ı cûd u sehâ Yâ zevce-i Şîr-i Hudâ Ayırma Hâlid´i senden Meded yâ Hazret-i Zehrâ640 640 Alim Yıldız, Şeyh Halid Divanı, Sivas 2011, s. 77-79. 222 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Aşkî Divanı’nda da Hz. Fâtıma’yla ilgili müstakil bir şiir bulunmaktadır. Ey gonca-ı bâg-ı safâ Yâ hazret-i Zehrâ Betül Ey andalîb-i Mustafâ Yâ hazret-i Zehrâ Betül Fahr et budur fahr-i cihân Mâder mübeşşir bi’l-cinân Hayder sana şevher bi-cân Yâ hazret-i Zehrâ Betül Şebânı ehl-i cennetin Sen maderisin sâdâtın Kâr etti câna firkatin Yâ hazret-i Zehrâ Betül Sensin nişanın serveri Cennet içinde enveri Gurbette oldum serseri Yâ hazret-i Zehrâ Betül Afv ile sen ol destigîr Gâyetde muhtâc u fakîr İhsâna geldim nâle-gîr Yâ hazret-i Zehrâ Betül Lutf et yine çek hasrete Şâyeste benden rahmete Tâkat getirmem gurbete Yâ hazret-i Zehrâ Betül Kapında lutf et hâk olam Çirk ü sivâdan pâk olam Lâyık mıdır gam-nâk olam Yâ hazret-i Zehrâ Betül Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 223 Sâyenden oldı bende dûr Hiç görmedim zevk u sürûr Allâh içün gel etme hor Yâ hazret-i Zehrâ Betül Gerçi günâhım bî-şümâr Deryâ-yı afvın bî-kenâr Et rahmet-i âlî tebâr Yâ hazret-i Zehrâ Betül Baban bana olsun şefî‘ Kabrim ola Cennet Bakî‘ İndinde şânın pek refi‘ Yâ hazret-i Zehrâ Betül Gurbette hâlim pek harâb Hasretle dil oldı kebâb Vuslatla sen kıl kâm-yâb Yâ hazret-i Zehrâ Betül İ‘tâbına rîş-i sefîd Çârûb olur bir gün ümîd Ol gün bana ‘îd üzre ‘îd Yâ hazret-i Zehrâ Betül Sâyende ‘Aşkî ber-murâd Olsun efendim eyle şâd Bir kul kabul etmez azâd Yâ hazret-i Zehrâ Betül Dergâhına kurbân olam Evlâdına ya ben nolam Bilmem bu hayrette kalam Yâ hazret-i Zehrâ Betül Bin cânım olsa ey hümâm Bir bir fedâ etsem tamâm 224 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Olsun salât ile selâm Yâ hazret-i Zehrâ Betül Vefat-ı Fatima isimli mesnevide Hz. Fâtıma için “gelen” redifli bir gazel bulunmaktadır: Ol yamalu eski giyen Fâtımadur gelen Hem yalınçuga dayanan Fâtımadur gelen El degirmeni ile çevirüp ögüden Fakir cevrine boyanan Fâtımadur gelen Boynunı egüp hem kendin alçak tutan Ol yüce kadirin duyan Fâtımadur gelen Vaslını can-ı gönülden âşık eyleyen Gurbet eyyamına duran Fâtımadur gelen Hasret ile benzini saraldup tağyîr iden Hicran odun canına koyan Fâtımadur gelen Şol cemalin şemine pervaz iden Hizmetinde yüz süren Fâtımadur gelen Her kaçan gamdan gubar olsa münevver kalbine Mahv idüp hem anı yuyan Fâtımadur gelen Ümmet içün şefâat huccetini saklayan Anların kaydın gören Fâtımadur gelen Mevtini ilme’l-yakîn bilüp tedarik eyleyen Hem yetimlerin girü koyan Fâtımadur gelen Bugün va’de idüp gitmişdi Resûl Sabr idüp bugüne güvenen Fâtımadur gelen İntizâr kılurdun bugüne sen Muştuluk olsun uyan Fâtımadur gelen641 641 Muhammet Kuzubaş, agm, s. 320-321. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 225 Bunların dışında şiirimizde Hz. Fâtıma ve onun vasıflarıyla ilgili çok sayıda beyit ve dörtlükler bulunmaktadır. Bu beyitlerden bazıları şöyledir: Hazret-i hâtûn-ı cennet vâlide sultân k’odur Lâyık-ı taht-ı livâ-yı rahmet-ârâ-yı Betûl Nâbî Bihteridür Fâtıma hatunlarun Ol sebebden denilür Hayrü’n-nisâ Karamanlı Aynî Peder-i Şîr-i Hudâ mâderi olsun Zehrâ Ne cesâret ne fezâhat nasıl âdemdir bu Şeref Hanım Ey mâder-i şâh-ı şühedâ Hazret-i Zehrâ Mahşerde mu’în-i fukarâ Hazret-i Zehrâ Leylâ Hanım Fi’l-mesel hulk ile mânend-i Betül olmış idi Nâm ile oldı ise n’ola semiyy-i Zehrâ Cinânî Farzdır Ali’ni vü Fâtıma’nı vü âlini sevmek Allâh ü Nebî sevdiği bürhân-ı celîmdir … Hilkat-i âlemden ancak hubb-ı Mevlâ’dır garaz Ülfet-i Âl-i ‘abâ vü evlâd-ı Zehrâ’dır garaz Seyyid Hamza Nigârî Âl-i Zehrâ olduğun gül goncanun tahkîk eder Tarf-ı destârında ol ahzar alâmet gösteriş Sâbit Gül-i âl-i Muhammed sünbül-i bostân-ı Peygamber İki şehzâde-i âlî-nihâd-ı Hazret-i Haydar Bular yâ Rab şefâat-hâhım olsun rûz-ı mahşerde Be-hakk-ı ismet-i Zehrâ be-hakk-ı sâkî-i kevser Harputlu Hazmî 226 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Ser-çeşme-i âl-i nebevî Hazret-i Zehrâ Bid-i cesed-i Mustafavî Hazret-i Zehrâ Hem-hâb-ı şeb-i Murtazavî Hazret-i Zehrâ Şakk-ı kamerin bir alevi Hazret-i Zehrâ Ser-halka-i ashâb ki ol çâr velîdir Bû Bekr ü Ömer Hazret-i Osmân u Alî’dir Osman Şems Livâü’l-hamdi eyler muztarib destinde Zehrâ’nın O kanlı pîrehen kim velvele-endâz-ı mahşerdir Osman Şems Necip Fazıl da Esselam isimli kitabında “Zevceler ve Abâ Ehli” isimli şiirinde Hz. Fâtıma’dan şöyle bahsetmektedir: … Ve işte Abâ Ehli... Hasan-Hüseyn, çift gonca... Ve Fâtıma ve Ali Fâtımada derinlik... Yalnız kefendir onca, En muhteşem gelinlik. TÜRK EDEBİYATINDA HZ. FÂTIMA MEVLİDLERİ Doç. Dr. Hakan YEKBAŞ* Özet Türk edebiyatında mevlid, başta Süleyman Çelebi᾿nin Vesîletü᾿nNecât᾿ı olmak üzere çok sayıda örneği bulunan dinî-edebî bir türdür. Hz. Muhammed᾿le özdeşleşen mevlid türü, zamanla diğer din büyükleri özellikle Ehl-i Beyt için de kaleme alınmıştır. Ehl-i Beyt mensupları içinde mevlid yazılanlardan biri de Hz. Fâtıma’dır. Tespitlerimize göre Hz. Fâtıma’nın doğumunu anlatan dört mevlid kaleme alınmıştır. Tebliğimizde mevlid türünün “çizgi dışı” örnekleri olarak kabul edebileceğimiz bu eserlerin hususiyetleri hakkında bilgi verilecektir. Giriş Türk-İslam kültürü ve edebiyatında Hz. Peygamber’le özdeşleşen mevlid, Hz. Muhammed’in doğumu münasebetiyle yapılan merasimlerin ve aynı şekilde Hz. Peygamber’in doğumunu, mucizelerini, gazalarını, ahlakını ve vefatını vb. yönlerini anlatan manzum veya mensur eserlerin genel adı642 olarak da kullanılmıştır. Türk edebiyatında diğer İslam edebiyatlarına nispetle ayrı ve önemli bir yeri olan mevlid, özellikle Süleyman Çelebi (öl. 1442)’nin Vesiletü’n-Necât isimli eseri başta olmak üzere birçok şair tarafından kaleme alınmış bir dinî-edebî türdür. Özellikle divan şairlerini derinden etkileyen bu türün, şekil ve muhteva özellikleri bakımından aralarında büyük benzerlikler olduğu gibi farklar da bulunmaktadır. Bunların başında mevlidlerin sadece Hz. Peygamber için yazılmaması gelmektedir. Bu cümleden Hz. Muhammed dışındaki din büyüklerinin doğum hadisesini anlatan ve mevlid adıyla anılan eserler bulunduğu da göz ardı edilmemelidir. Edebiyatımızda özellikle Ehl-i Beyt’in üyeleri için yazılmış * Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi. hakyek@gmail.com 642 Necla Pekolcay, Mevlid, Dergah Yay., İstanbul 1980, s. 17; F. Kadri Timurtaş, Mevlid (Vesîletü’n-Necât), KBY, İstanbul 1980, s. III; Hasan Aksoy, “Eski Türk Edebiyatı’nda Mevlidler”, TALİD, Eski Türk Edebiyatı Tarihi I, 2007, s. 323; Semra Alyılmaz, Mevlit ve Türk Edebiyatında Mevlit Türü, AÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S: 13, 1999, s. 196. 228 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma ve mevlid başlığı taşıyan, muhteva ve şekil özellikleri bakımından Hz. Muhammed için yazılmış mevlidlere çok benzeyen eserler mevcuttur. Ehl-i Beyt Mevlidleri Kaynaklarda; Hz. Peygamber’in sağlığında, dört halife döneminde ve Emevî saltanatı boyunca herhangi bir mevlid merasimine veya bu maksatla yapılmış kutlamaya dair bir bilgiye rastlanmamaktadır. Bu bakımdan bir ayin havasında yapılan mevlid törenlerinin resmî mahiyyet kazandığı devir, Fatımîler dönemidir. Fatımîler her sene hicrî yılbaşı olan 1 Muharrem, Aşure Günü, Kurban ve Ramazan Bayramları, kandil geceleri, Nevruz, Mihrican, Feth-i Haliç gibi gün ve gecelerde çeşitli mevlid merasimleri tertip etmişlerdir. Bu törenlerde devletin ileri gelenleri ve ulema davet edilir, sarayın tül ile örtülen balkonlarından birinde bir kürsü üzerinde oturan halifenin huzurunda, Kahire’nin üç hatibi tarafından vaaz verilirdi. Fatımîler bu törenlerde Mevlidü’n-Nebî dışında Mevlid-i Ali, Mevlid-i Fâtıma, Mevlid-i Hasan, Mevlid-i Hüseyin ve Mevlid-i Halife-i Hâzır (mevcut halifenin doğum günü için) adı ile toplam altı ayrı mevlid merasimi tertip ederlerdi. Bu törenlere Mevâlid-i Sitte yani altı mevlid adını vermişlerdir. Ehl-i Beyt mevlidlerinin Türk edebiyatındaki ilk örneklerine XV. yüzyılda rastlanmaktadır. Hacim ve muhteva olarak Hz. Muhammed mevlitlerine çok benzeyen bu manzumeler ekseriyetle Hz. Ali ve Hz. Fâtıma için yazılmıştır. Bunlardan müellifi tespit edilen eserler ise aşağıdaki gibidir:643 Hz. Ali Mevlidleri Müellif Yüzyıl Beyit Sayısı Muhammed XV 118 Münirî XVI 169 beyit Yemînî XVI 217 beyit Caferî XVI 246 beyit Necmî Ali XIX 75 beyit Süleyman Celâleddin XIX 259 beyit Mehmed Şemseddin XX 66 beyit Tâhirü’l-Mevlevî XX 33 beyit Şemsettin Kubat XX 113 dörtlük, 186 beyit 643 Hz. Ali ve Hz. Fâtıma için yazılan mevlidlerle ilgili ayrıntılı bilgi için bk.: Hakan Yekbaş, Türk Edebiyatında Hz. Ali ve Hz. Fâtıma Mevlidleri, Asitan Kitap, Sivas 2012. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 229 Hz. Fâtıma Mevlidleri Müellif Yüzyıl Beyit Sayısı Abdî XV 964 beyit Süleyman Memdûh XIX 83 beyit Es‘ad Erbilî XX 74 beyit Mehmed Şemseddin XX 66 beyit Tablolardan anlaşılacağı üzere Ehl-i Beyt’ten en çok Hz. Ali için mevlid kaleme alınmıştır. Tebliğimizin konusu olan Hz. Fâtıma için ise dört mevlid yazılmıştır. Hz. Fâtıma Mevlidleri Tespitlerimize göre Hz. Fâtıma için te’lif edilmiş dört mevlid bulunmaktadır. Bunların müellifleri, adları, yazılış dönemleri ve beyit sayıları kronolojik sıraya göre şöyledir: 1. ‘Abdî, Fî Beyân-ı Mevlûd-ı Hazret-i Fâtımatü’z-Zehrâ binti Muhammedü’l-Mustafâ Śallallâhu ‘Aleyhî ve-Sellem, XV. yy., 964 beyit. 2. Süleyman Memdûh, Mevlid-i Fâtımatü’z-Zehrâ Ra dıya’llâhu ‘Anhâ, XIX. yy., 83 beyit. 3. Es̒ad Erbilî, Mevlid-i Şerîf-i Hazret-i Fâtımatü’z-Zehrâ Ra dıya’llâhu Te’alâ ‘Anhâ, XX. yy., 74 beyit. 4. Mehmed Şemseddin, Nisâr-ı Şemsu’l-Mısrî, XX. yüzyıl, 66 beyit. Örneklerine ilk olarak XV. yüzyılda rastladığımız mevlidlerin şekille ilgili genel özellikleri, tablo hâlinde aşağıda gösterilmiştir: Şairin Adı Yüzyıl Nazım Şekli Vezni Beyit veya Dörtlük Sayısı ‘Abdî XV Mesnevî Fâ’ilâtün/Fâ’ilâtün/Fâ’ilün Mefâ’îlün/Mefâ’îlün/Fe’ûlün Fâ’ilâtün/Fâ’ilâtün/Fâ’ilâtün/ Fâ’ilün 964 Süleyman Memdûh XIX Mesnevî Fâ’ilâtün/Fâ’ilâtün/Fâ’ilün 83 Es‘ad Erbilî XX Mesnevî Fâ’ilâtün/Fâ’ilâtün/Fâ’ilün 74 Mehmed Şemseddin XX Mesnevî Fâ’ilâtün/Fâ’ilâtün/Fâ’ilün Fâ’ilâtün/Fâ’ilâtün/ Fâ’ilâtün/Fâ’ilün 66 230 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Hz. Fâtıma mevlidlerinin şekille ilgili yukarıdaki birçok hususiyeti, Süleyman Çelebi’nin eserine benzemektedir. Buna karşılık özellikle hacim bakımından Hz. Fâtıma mevlidlerinin daha kısa olduğu görülmektedir. Her iki mevlid türü arasındaki farklardan biri de Hz. Muhammed için yazılan mevlidlerin büyük bir bölümünün müstakil eserler olarak kaleme alınmış olmasıdır. ‘Abdî’nin mevlidi, bir mecmua içinde yer almaktadır. Mehmed Şemseddin’in eseri ise Hz. Muhammed için yazılmış mevlidin olduğu bir kitabın mündericatındadır. Süleyman Memdûh’un biri yazma diğerleri matbu olan nüshaları da müstakil olarak yayımlanmamıştır. Sadece Es‘ad Erbilî’nin divanında yer alan mevlidin ayrı basılmış matbu bir nüshası bulunmaktadır. ‘Abdî’nin eseri hariç hacim itibarıyla kısa mesneviler olan Hz. Fâtıma mevlidlerinde; Hz. Muhammed ve Hz. Hatice’nin evlilikleri, Hz. Hatice’nin hamile kalması, Hz. Fâtıma’nın doğumu ve doğum esnasında meydana gelen olağanüstü olaylar, Hz. Fâtıma’nın Hz. Ali ile olan evliliği hatta vefatına kadar birçok bahis işlenmektedir. Mevlidlerde anlatılan hadiselerin isim verilmese de sahabeden bazı râvilere dayandırıldığı görülmektedir: Şöylece zabt eylemiş ba’zı sikât Böylece nakl eylemiş ba’zı rüvât Süleyman Memdûh (23) Şöylece zabt eylemiş ba’zı sikât Böylece nakl eylemiş ba’zı rüvât Es‘ad Erbilî (23) Ba’zı râviler rivâyet itdiler Şöyle ‘arz-ı hikâyet itdiler Mehmed Şemseddin (26) Çalışmamızdaki en uzun mevlidi kaleme almış olan ‘Abdî ise anlatacaklarının aslında bilindiğini, kendisinden önceki kitaplarda bu bilgilerin mevcut olduğunu ifade etmektedir. Şair, bu suretle isim vermese de daha önceki dönemlerde yazılmış İslam tarihiyle ilgili kitaplara gönderme yapmaktadır: Ba’zı mevlûdından ide âşikâr Ba’zı vasfından kıla dürler nisâr Gerçi yok bunda bilinmedi rumûz Lîk bilmedük kişi vardur henûz Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 231 Biline mahfî degüldür bu kelâm Bilmeyen işidüp olsun şâd-kâm Gerçi eski varlıgun var şöhreti Her yeninün dahı var bir lezzeti ‘Abdi (16-19) Mevlid şairleri, ardından benzer motiflerle Hz. Fâtıma’nın doğumundan bahsetmeye başlarlar. Buna göre Hz. Fâtıma’nın doğumuyla ilgili olarak halk inanışlarına dayalı rivayetlerin anlatıldığını görmekteyiz. Hz. Ali mevlidlerinde de gördüğümüz bu inanışa göre, Cebrâ’il bir gün elinde iki elma ile Hz. Muhammed’in yanına gelir. Bu elmalar cennetten getirilmiştir. Cebrâ’il, Hz. Muhammed’e elmalardan birini kendisinin diğerini ise Hz. Hatice’nin yemesi gerektiğini söyler. Bu sayede Allah’ın ona bir kız evlat vereceğini de ifade eder: Aldı dü-elmâ cinândan Cebre’îl Yâ Habîballâh didi emr-i Celîl Bu gice eyle tenâvül birini Hadîce-i Kübrâ’ya vir digerini İşte andan halk olınmışdır Betûl Ya’ni Zehrâ nûr-ı çeşmân-ı Resûl Mehmed Şemseddin (27-29) Ol dem içre geldi Cibrîl-i emîn Hem iki elma getirdi sükkerîn Didi kim ey Rahmeten li’l-’âlemîn Her şey’i takdîr iden Rabb-i Mu’în İşte cennetden bunı gönderdi ol Kudret ü ihsânını gösterdi ol Hem buyurdı şöyle ol Rabb-i Mucîb Birini kılsun tenâvül ol Habîb Digerin it’âm kılsın zevcine Hürmet ü ikrâm kılsın zevcine Süleyman Memdûh (27-31) 232 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma ‘Abdî’nin mevlidi, birçok konuda olduğu gibi bu konuda da diğer mevlidlerden ayrılmaktadır. Şair, Hz. Hatice’nin hamile kalma sebebini farklı bir şekilde açıklamaktadır. Buna göre bir gün Cebrâ’il Hz. Muhammed’in yanına gelerek Allah’ın ona kırk gün oruç tutmasını emrettiğini söyler. Hz. Muhammed kırk günü oruç ve ibadetle geçirdikten sonra bu sefer Mikâ’il, üstünde kelime-i tevhidin yazılı olduğu bir örtü bulunan tabak getirir. Tabakta yaş hurma ile bir salkım üzüm bulunmaktadır. Bu arada Cebrâ’il gelerek tabaktaki meyveleri, sadece Hz. Muhammed’in yiyebileceğini söyler. Bu sayede Allah, onlara bir kız evlat verecektir: Şöyle emr eyledi kim kırk gün temâm Śavm idesin dutuben bir hoş makâm Varmıyasın hem Hadîce yanına Śonra Hak emri n’olur görgil yine ‘Abdî (30-31) … Kırk gün denlü ‘ibâdet eyledi Śâ’im olup hoş riyâzet eyledi Çünki kırkıncı gün irdi vakt-i şâm Geldi Mikâ’il dahı virdi selâm Bir tabak getürdi elinde bile Örtülü üsti ne varın kim bile ‘Abdî (35-37) … Pes mübârek elini sundı Resûl Ol tabak örtüsini kaldırdı ol Yazılu üstinde illallâh deyü Hem Muhammed Hak Resûlullâh deyu Ol tabak içinde yaş hurma ile Dahı bir salkım üzüm vardı bile ‘Abdî (42-44) Görüldüğü gibi mevlidlerde; Hz. Hatice’nin hamile kalması halk inanışlarına dayalı bir şekilde anlatılmaktadır. Daha önce Hz. Ali mevlidlerinde Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 233 de gördüğümüz bu inanışa göre özellikle elma; zürriyetin, doğurganlığın sembolü olarak zikredilmektedir. Halk hikâyelerinde elmanın yanında nar ve üzüm gibi meyveler de bir motif olarak kullanılmaktadır. Hz. Fâtıma’nın doğumu öncesi ve esnasında olağanüstü olayların gerçekleşmesi de ortak işlenen mevzulardan biridir. Başta Hz. Muhammed olmak üzere Hz. Ali mevlidlerinde gördüğümüz bu ortak husus; Hz. Fâtıma’nın doğumu için de geçerlidir. Buna göre Hz. Fâtıma, anne karnındayken konuşmuştur: Hem Hadîce hâmileydi duhterin Batn-ı pâkinden işitdi sözlerin Didi kim lâ tahzenî lâ tarhebî İnne zatallâh ma’a zât-ı ebî Ya’ni mahzûn olma korkma ey anam Çünki birlikde babamla Lâ-yenâm Oldı ‘Îsî mehd içinde râz-gû Fâtıma ama ki batn içre nigû Süleyman Memdûh (40-43) Hz. Muhammed’in doğumunda Âmine’ye, Hz. Ali’nin doğumunda Fâtıma binti Esed’e yardıma gelen hurilerin bu sefer de Hz. Hatice’ye yardımcı olduğu görülmektedir: Dogdıgı şeb geldi hûrîler ‘ıyân Hıdmet içün oldı dâmen der-miyân Gelmedi kavm-i Kureyşden bir nisâ Tâ mu’în olsun dogar Hayrü’n-nisâ Hak Te’âlâ gönderüp havrâ-yı ‘în Oldılar Hadîce’ye anlar mu’în Mehmed Şemseddin (31-33) Hâzır oldı hızmete kerrûbiyân Muntazır teşrîfine lâhûtiyân Süleyman Memdûh (58) Süleyman Memdûh ve Es‘ad Erbilî mevlidlerinde doğum hadisesi anlatıldıktan sonra Ehl-i Beyt’in ve Hz. Fâtıma’nın övüldüğü beyitlere yer 234 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma verilir. Mehmed Şemseddin ise bunlardan ayrı olarak Hz. Fâtıma’nın Hz. Ali ile olan izdivacından bahseder. Buna göre Hz. Fâtıma, on beş yaşındayken başta Hz. Ebu Bekir ve Ömer olmak üzere birçok sahabe onu, Hz. Muhammed’den istemiştir. Fakat Cebrâ’il, Hz. Muhammed’e kızını Hz. Ali’ye vermesi gerektiğini söyler. Çünkü bu emri, Allah vermiştir: Geldi bir gün Cebre’îl [didi] Hudâ Çok selâm eyler sana yâ Mustafâ Didi iki nûrı bâ emr-i İlâh Birbirine ‘akd için oldum güvâh Ol-zamân ‘akd oldı Zehrâ Haydar’a Oldı dâmâd Murtazâ Peygamber’e Mehmed Şemseddin (57-59) Mevlidlerde Hz. Fâtıma’nın doğum tarihiyle ilgili verilen bilgilere de değinmek istiyoruz. Metinlerde Hz. Fâtıma’nın bi’setin ilk yılında, hicretten on üç yıl önce doğdu ifade edilmektedir. Bu, İslam tarihindeki bilgilerle uyuşmaktadır: İlk yılı idi ba’s-ı Peygamberin Yirmisiydi hem Cümâde’l-âhirin Sâl-i hicretden on üç yıl akdemi Rûz-ı Cum̒a’ydı o mihrin makdemi Süleyman Memdûh (56-57) Sâl-i ferruh bi’setin birincisi Hem cümâde’l-âhrenin yigirmisi Hicrete kalmış iken on üç sene Cum’a güni togdı ol pür-meymene Es‘ad Erbilî (54-55) ‘Abdî’nin mesnevisinde, Hz. Fâtıma’nın doğumu dışındaki birçok olaya da değinilmiştir. Mevlidler içinde en hacimlisi olan bu eserde, Hz. Fâtıma’nın çocukluğu, evliliği ve başından geçen bazı olağanüstü olaylar ayrıntılı bir şekilde anlatılmıştır. Mesnevi, bu yönüyle Hz. Muhammed için yazılan mevlidlere de benzemektedir. Bilindiği gibi Süleyman Çelebi’nin eseri başta olmak üzere birçok mevlidde Hz. Muhammed’in doğumunun Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 235 yanı sıra mi’racı, mucizeleri, risâleti ve vefatı da bahis konusu olmuştur. İleride değineceğimiz üzere ‘Abdî’nin mevlidinin sonunda bir de vefat bahri bulunmaktadır. Bu cümleden ‘Abdî’nin Hz. Muhammed için yazılan mevlidlerden etkilendiğini söylemek yanlış olmayacaktır. Eser, bu özellikleri itibarıyla Hz. Fâtıma’nın siyeri olarak da değerlendirilebilir. Hz. Fâtıma için kaleme alınmış mevlidlerin genel hususiyetleri ise aşağıda belirtilmiştir: 1. ‘Abdi’nin Mevlidi Hacı ‘Abdî’nin kaleme aldığı mevlid, 920/1515 yılının Zilhicce ayında yazılmıştır. Mevlid, “Fî Beyân-ı Mevlûd-ı Hazret-i Fâtımatü’z-Zehrâ binti Muhammedü’l-Mustafâ Śallallâhu ‘Aleyhî ve-Sellem” başlığını taşımaktadır. ‘Abdî, eserini İzmir’in Tire ilçesinde te’lif ettiğini söylemektedir. Adını tespit edemediğimiz müstensih ise mevlidi 12 Rebiülâhir 1064 (Mart 1654) tarihinde istinsah ettiğini belirtmektedir. Eserin ünik nüshası Ankara Milli Kütüphane Yz A 2664 numarada bir mecmua içerisinde 102b-131a varakları arasında yer almaktadır. Nüshanın özellikleri ise şunlardır: Başı: İbtidâ ismin Hak’un yâd idelüm Ba’dezân gel söze bünyâd idelüm Sonu: El açup bir diyen âmîn du’âya Yarın ol konşı ola Mustafâ’ya 200x140–163x108 mm boyutunda 30 varak, nesta’lik hatla yazılmış. Miklebli, siyah bez kaplı, mukavva bir cilt içerisinde olan eserin yapraklarında rutubet lekeleri bulunmaktadır. Bölüm başları ve vasıta beyitleri ise kırmızı mürekkeple yazılmış. Eserin müstensihiyle ilgili bir kayıt bulunmamaktadır. 964 beyitten müteşekkil mevlid metni, mesnevi nazım şekliyle kaleme alınmıştır. Eserde bazı mevlidlerde ve uzun mesnevilerde olduğu gibi birden fazla vezin kullanılmıştır. Şair, hiçbir standart kriter olmaksızın mesnevi nazım şekliyle söylediği bölümlerde; “Fâ’ilâtün/Fâ’ilâtün/Fâ’ilün” ve “Mefâ’îlün/Mefâ’îlün/Fe’ûlün” vezinlerini kullanmıştır. Fakat şunu ifade etmeliyiz ki metinde yer yer vezin hatalarına rastlamaktayız. Özellikle zihaf tarzındaki aruz kusurları dikkat çekmektedir. Ayrıca müstensihten kaynaklanan bazı imla hataları da mevcuttur. 236 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Mevlid-i Fâtıma, şekil ve muhteva özellikleri bakımından tam bir halk kitabı özelliği taşımaktadır. Eserde, Hz. Fâtıma’nın doğumu, çocukluğu, evliliği ve hayatına dair olaylar ayrıntılı bir şekilde nazmedilmiştir. Mevlidin sonunda muhtemelen başka bir şaire ait olan Hz. Fâtıma’nın vefatının anlatıldığı bir bölüm bulunmaktadır. Yalnız eserde yer alan vefat bahri ile ilgili bir açıklama yapmak gerektiğine inanıyoruz. Bilindiği gibi özellikle Hz. Muhammed için yazılan mevlidlerde vefat bahri önemli bir yer tutmaktadır. Bu bölümlerde Hz. Muhammed’in yanı sıra Hz. Fâtıma’nın da vefatı anlatılmaktadır. Özellikle matbu mevlid metinlerinde sıkça karşılaştığımız Hz. Fâtıma’nın vefatının anlatıldığı bölümlerin, genellikle sonradan müellifler veya müstensihler tarafından eklendiği bilinmektedir. Çalışmamızda da bu tür bir uygulamaya rastladığımızı ifade edelim. Çünkü şair, Hz. Fâtıma’nın doğumu ve evliliğinden bahsettikten sonra 916. beyitten itibaren münâcât bahsine geçer. Bu başlık, aslında mesnevinin son bölümünü ifade etmektedir. Bilindiği gibi mesnevilerde konunun işlendiği bölümün ardından bitiş bölümü gelir ki bu bölüm, asıl konudan belli başlıklarla ayrılır. Çoğu zaman “Hâtimetü’l-Kitâb, Hatm-şuden-i…, Tamâm-şuden-i…” gibi başlıklar yoluyla mesnevinin bitiş bölümünün başladığı görülür. Kimi mesnevilerde ise “tevhid, münâcât, mev’ize, temsil, fahriyye…” gibi başlıklar, mesnevinin bitiş bölümü içinde yer almaktadır. Bu başlıklar genellikle kitabın hangi tarihte ve nerede yazıldığı, kaç beyit olduğu gibi sorulara ışık tutan “Der Târîh-i Kitâb” türünden bir başlık olabileceği gibi “Münâcât” gibi, okuyucunun hoşgörüsünü ve duasını dileyen parçaların başlıkları da olabilir.644 Hacı ‘Abdî’nin Hz. Fâtıma mevlidinde de bu tür bir uygulamaya şahit olmaktayız. Şair, “Münâcât” başlığı kendi ismini söyledikten sonra eserin vezni, yazıldığı yeri ve yazılış tarihini de ifade eder. Hâtime bölümünün ardından Hz. Fâtıma’nın vefatını anlatan bölüm gelmektedir. “Der-beyân-ı Vefât-ı Hazret-i Fâtımatü’z-Zehrâ binti Muhammed Mustafâ Ra dıya’llâhû ‘Anhâ” başlığını taşıyan bu bölüm, 578 beyitten ibarettir. Mevlidin muhtevasını beyitlere göre şu şekilde tasnif edebiliriz: 1-12: Besmele, dünyanın faniliğine dair beyitler. 13-22: Sebeb-i te’lif. 644 İsmail Ünver, “Mesnevî”, Türk Dili Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri), Sayı: 415-416-417, Eylül 1986, s.447-448. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 237 23-61: Cebrâil’in Hz. Muhammed’e kırk gün boyunca oruç tutmasını ve bu süre içinde eşi Hz. Hatice’ye yaklaşmaması gerektiğini söylemesi, kırkıncı gün Mikâil’in içinde hurma ve yaş üzüm olan bir tabak getirmesi, Cebrâ’il’in Hz. Muhammed’e eşinin yanına gitmesini söylemesi ve Allah’ın ona bir kız evlat bağışlayacağını müjdelemesi, Hz. Hatice’nin hamile kalması. 62-78: Hz. Fâtıma’nın doğması, iki meleğin Hz. Fâtıma’ya hizmet etmesi. 79-85: Hz. Fâtıma’nın beş yaşına girdiğinde annesinin ölmesi, Sürâ Hatun ve Ümmü Seleme’nin Hz. Fâtıma’yı yetiştirmeleri. 86-152: Hz. Fâtıma’nın on iki yaşına girmesi, birçok sahabenin onunla evlenmek istemesi, Hz. Muhammed’in kızını Hz. Ali’ye vereceğini söylemesi, Hz. Ebu Bekr, Hz. Ömer ve Hz. Osman’ın bu konuyu Hz. Ali’ye iletmesi. 153-192.: Hz. Ali’nin evliliğe razı olduğunu fakat Hz. Muhammed’den çekindiğini ve fakir olduğunu belirtmesi, sahâbenin ona yardımcı olacağını söylemesi. 193-207: Hz. Ali’nin Hz. Muhammed’den kızını istemesi, Cebrâ’il’in Hz. Muhammed’e Allah’ın emriyle kızını Hz. Ali’ye vermesi gerektiğini söylemesi. 208-248: Zehra yıldızının gökten inerek kimin evinin üstünde durursa Hz. Fâtıma’nın onunla evleneceğinin bildirilmesi, bu emrin Bilâl-i Habeşî tarafından halka duyurulması, Zehra yıldızının Hz. Ali’nin evinin üstünde durması, bu olay üzerine Hz. Fâtıma’ya Zehra isminin konulması. 249-291: Hz. Peygamber’in Hz. Ali’den mehr olarak zırhını satmasını istemesi, Hz. Muhammed’in Ali ve Fâtıma’nın nikahını kıyması, Hz. Ali’nin nikah hutbesini okuması. 292-311: Hz. Fâtıma’nın babasından mehr olarak ümmete şefaatçi olmayı istemesi, Allah’ın bu isteği kabul ederek Cebrâil vasıtasıyla onun şefaatçi olacağına dair bir hüccet göndermesi, Hz. Fâtıma’nın bunun üzerine evlenmeyi kabul etmesi. 312-340: Bu arada Selmân’ın Hz. Ali’nin zırhını satmak için pazara götürmesi, Hz. Osman’ın zırhı satın aldıktan sonra Hz. Ali’ye iade etmesi, Hz. Peygamber’in bu davranışından dolayı Hz. Osman’ı övmesi ve Allah tarafından Hz. Osman’ın ödüllendirilmesi. 341-461: Düğünün gecikmesi üzerine Hz. Ali’nin Hz. Muhammed’le görüşmesi, düğün hazırlıkları, düğün yemeğinin mucize eseri olarak hiç 238 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma eksilmemesi, Hz. Fâtıma’nın düğün hazırlıkları, Cebrâil’in Fâtıma’ya cennetten hediyeler getirmesi. 462-468: Cebrâil’in kılığına girdiği sahabeden Dıhye hakkında bir gazel. 469-569: Düğün esnasında Hz. Muhammed ve Hz. Fâtıma’ya medhiyelerin okunması, Fâtıma’nın gerdeğe girmesi, sahabeden Cafer’in eşi Esma’nın Hz. Hatice’nin vasiyeti üzerine Fâtıma’ya sadıçlık yapması. 570-622: Hz. Peygamberin kızı ve damadını ziyareti, onlara nasihatları, sahabenin Hz. Ali’nin evine erzak getirmesi. 623-636: Hurilerin Hz. Fâtıma’yı ziyareti. 637-677: Bir münafığın zenginliğini ileri sürerek Hz. Ali’nin kendi kızıyla evlenmesini istemesi, Hz. Ali’nin münafığı azarlaması. 678-679: Dünyanını faniliğine dair bir kıt’a 680-746: Hz. Osman’ın Resulullâhı evinde davet etmesi, Hz. Osman’ın Hz. Peygamber evine gelinceye kadar attığı adım miktarı köleyi azat etmesi, Hz. Ali’nin Hz. Osman’a gıbta etmesi, Fâtıma’nın bunun üzerine bir ziyafet düzenlemesi, Hz. Fâtıma’nın duası üzerine cennet taamlarından bir ziyafet sofrasının hazır olması ve bu dua sayesinde cehennemden dört yüz bin kişinin azat olması. 747-915: Medineli Yahudilerin Hz. Fâtıma’nın düğününe katılmak istemeleri, Hz. Fâtıma’nın düğününde cennetten getirilen yeşil bir elbise giymesi, Yahudilerin Hz. Fâtıma’nın fakirliğiyle alay etmek istemeleri, fakat Hz. Fâtıma’nın üstündeki elbiseyi görünce hayrete düşmeleri, elbiseden bir parça almak istemeleri, Yahudi kadınlarının her birinin elbiseden bir parça kestiği hâlde elbisenin aynı kalması, bunun üzerine Yahudi kadınların Müslüman olması. 916-964: Münâcât 2. Süleyman Memdûh’un Mevlidi Mevlidin yazma nüshadaki başlığı “Mevlid-i Fâtımatü’z-Zehrâ, Ra dıya’llâhu ‘Anhâ” şeklindedir. Ma’lûmât gazetesinde yer alan metin ise “Vilâdet-nâme-i Hazret-i Fâtıma” başlığını taşımaktadır. Eserin nüshalarında baktığımızda en eski tarih olarak 14 Teşrinievvel 1315 (20 Ekim 1899) tarihine tesadüf etmekteyiz. Mevlid, bu tarihte Ma’lûmât gazetesinin 207. sayı- Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 239 sında yayımlanmıştır. Bu sayıda eserin sadece Türkçe olarak yayımlandığı görülmektedir.645 Aynı gazetenin 16 Cemaziyelâhir 1318/28 Eylül 1316 (11 Ekim 1900) tarihli 257. sayısının 338-342. sayfaları arasında, mevlidin Türkçe ve Farsçası birlikte yayımlanmıştır. Mevlidin bilinen üç nüshası bulunmaktadır: 1. Süleymaniye Kütüphanesi İzmir Kitaplığı No: 605 3 varaktan müteşekkil bu nüsha, nesih hatla siyah mürekkeple istinsah edilmiştir. Müstensihi yazılı değildir. Yalnız son varakta Süleyman Memdûh ismi yazılıdır. Eser, 22 Safer 1317/18 Haziran 1315 yevmi’l-Cum’a tarihinde istinsah edilmiştir. Bu nüshada mevlid, 73 beyittir. 2. Ma’lûmât, 16 Cemaziyelâhir 1317/14 Teşrinievvel 1315, S: 207, İstanbul, s. 283-285. Mevlid iki defa Ma’lûmât gazetesinde yayımlanmıştır. Bu sayıda eserin sadece Türkçe metni bulunmaktadır. Metin gazetenin 283-285. sayfaları arasında yer almaktadır. Mevlidin sonunda Süleyman Memdûh ismi yazmaktadır. Mevlid, bu nüshada 83 beyittir. 3. Ma’lûmât, 16 Cemaziyelâhir 1318/28 Eylül 1316, S: 257, İstanbul, s. 338-342. Mevlid, aynı gazetede Türkçe ve Farsçası birlikte yayımlanmıştır. Mevlid metninin öncesinde: “Mu’teber ‘Ma’lûmât’ gazetesinin 207 numerolu nüsha-i mergûbesinde münderic ‘Vilâdetnâme-i Hazret-i Fâtıma’ nâm eser-i nâçizânemi lisân-ı letâfetresân Fârisîye ‘acizâne tercüme iderek aslı olan Türkçesiyle berâber tekrâr neşrine mübâderet ve müsâra’at eyledim.”646 ifadeleri yer almaktadır. Mevlidin sonunda Süleyman Memdûh’un ismi yazılıdır. Türkçe metin, daha önce yayımlanan metinle aynıdır. 83 beyit olan mevlid, aruzun Fâ’îlâtün/Fâ’îlâtün/Fâ’îlün kalıbıyla kaleme alınmıştır. Mesnevi nazım şekliyle te’lif edilen eserin sonunda sonradan eklendiği anlaşılan dua ve salat babında Arapça beyitler de bulunmaktadır. 645 Ma ̒lûmât, 16 Cemaziyelâhir 1317/14 Teşrinievvel 1315, S: 207, İstanbul, s. 283-285. 646 Ma ̒lûmât, 16 Cemaziyelâhir 1318/28 Eylül 1316, S: 257, İstanbul, s. 338. 240 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Şunu öncelikle belirtmeliyiz ki Süleyman Memdûh’un mevlidi ile Es‘ad Erbilî’ye ait olan mevlid metni arasında büyük benzerlikler bulunmaktadır.647 Fâtıma mevlidinin özellikle giriş bölümünde Vesîletü’n-Necât’ın önemli ölçüde etkisi hissedilmektedir. Süleyman Çelebi, eserinin tevhid ve münâcât bölümlerine: Allah adın zikr idelüm evvelâ Vâcib oldur cümle işde her kula Allah adın her kim ol evvel ana Her işi âsân ide Allâh ana Allâh adı olsa her işün öni Hergiz ebter olmaya anun sonı648 beyitleriyle başlarken Süleyman Memdûh da hemen hemen aynı ifadelerle eserine giriş yapar: Önce Allâh ismini zikr idelim Şükr idüp eltâfını fikr idelim Her kim Allâh dirse gönli şâd olur Şübhesiz vîrân iken âbâd olur ‘Aşkıla Allâh dirse bir kişi Hak ana âsân kılar her bir işi (1-3) Üç ana bölümden oluşan mevlidin giriş bölümünde tevhid, münâcât ve na’t tarzında beyitler bulunmaktadır. Şair: İşte âgâz eylerim ben matlaba Vir kulak cândan hemân sen matlaba (22) beytinden itibaren Hz. Fâtıma’nın doğum hadisesinden bahsetmeye başlar. 22-58. beyitler arasındaki bu bölümde, Hz. Fâtıma’nın ana rahmine düşüşünden doğumuna kadar geçen süreç, bazı halk inanışlarının da eklenmesiyle hikâye edilmiştir. Bunlardan biri de Hz. Ali mevlidlerinde de rastladığımız 647 Söz konusu iki mevlid arasındaki benzerlikler hakkında bk.: Hakan Yekbaş, Türk Edebiyatında Hz. Ali ve Hz. Fâtıma Mevlidleri, Asitan Kitap, Sivas 2012. S. 452-455. 648 Neclâ Pekolcay, Mevlid, s. 53. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 241 bir meyvenin yenmesi sonucu çocuk sahibi olunmasıdır. Hz. Ali mevlidlerinde genellikle zürriyet sembolü olarak nar gösterilirken Hz. Fâtıma mevlidlerinde elmanın kullanıldığı görülmektedir. Buna göre bir gün Cebrâil, cennetten iki elma getirerek Hz. Muhammed’e verir. Birini kendisinin yemesini diğerini ise eşi Hz. Hatice’nin yemesi gerektiğini söyler: Ol dem içre geldi Cibrîl-i emîn Hem iki elma getirdi sükkerîn Didi kim ey Rahmeten li’l-’âlemîn Her şey’i takdîr iden Rabb-i Mu’în İşte cennetden bunı gönderdi ol Kudret ü ihsânını gösterdi ol Hem buyurdı şöyle ol Rabb-i Mucîb Birini kılsun tenâvül ol Habîb Digerin it’âm kılsın zevcine Hürmet ü ikrâm kılsın zevcine (27-31) Bu bölümde; Hz. Fâtıma’nın anne karnında iken konuşması, kadınların en hayırlısı olması, Hz. Peygamber’le olan yakınlığı ve muhabbeti de veciz bir şekilde anlatılmıştır. Manzumenin son bölümünde ise mesnevi geleneğine uygun olarak dua beyitlerine rastlamaktayız. Başta Hz. Muhammed olmak üzere Ehl-i Beyt ve on iki imamın isimlerini sayarak günahlarının affını isteyen şair, son beyitte Hz. Fâtıma’ya dua ederek mevlidi bitirir: Fâtıma sâdât u ashâb-ı güzîn Sellemullâhi ‘aleyhi ecma’în (83) Eserin beyitlere göre muhtevası ise aşağıdaki gibidir: 1-21: Tevhid, münâcât, na’t. 22-36: Cebrâil’in cennetten iki elma getirmesi, elmalardan birini Hz. Muhammed’in diğerini ise Hz. Hatice’nin yemesi, ardından Hz. Hatice’nin Hz. Fâtıma’ya hamile kalması. 242 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma 36-44: Bu arada kâfirlerin Hz. Muhammed’den mucize göstermesini istemeleri, Hz. Hatice’nin bu durumdan endişelenmesi üzerine Hz. Fâtıma’nın anne karnında iken konuşması ve onu teselli etmesi. 45-59: Hz. Fâtıma’nın Hz. Muhammed’in kızı, Hasan ve Hüseyin’in annesi olması, kıyamette ümmete şefaatçi olacağı, Hz. Muhammed’in Hz. Fâtıma’ya olan sevgisi, Hz. Fâtıma’nın 20 Cümadelâhir 610 tarihinde doğduğunun belirtilmesi. 60-83: Dua bölümü. 3. Muhammed Es‘ad Erbilî’nin Mevlidi Mevlidin Es‘ad Divanı’nda Farsça ve Türkçe olmak üzere iki metni bulunmaktadır. Türkçe manzumenin Es‘ad Erbilî divanındaki başlığı “Mevlid-i Şerîf-i Hazret-i Fâtımatü’z-Zehrâ Ra dıya’llâhu Te’alâ ‘Anhâ”649 şeklindedir. Mevlidin Farsça başlığı ise “Terceme-i Mevlid-i Şerîf-i Fâtımatü’zZehrâ Ra dıya’llâhu Te’alâ ‘Anhâ” olarak yazılmıştır. Divan dışında mevlidin müstakil bir taş baskısı bulunmaktadır. Manzumenin taş baskısındaki başlığı, “Mevlid-i Fâtımatü’z-Zehrâ Ra dıya’llâhu Te’alâ ‘Anhâ” şeklindedir. Eserin nüshalarının özellikleri ise şöyledir: 1. Muhammed Es‘ad Erbilî, Mevlid-i Şerîf-i Hazret-i Fâtımatü’zZehrâ Ra dıya’llâhu Te’alâ ‘Anhâ, İstanbul 1327. Muhtemelen müstakil bir eser olan taş baskısı nüshanın sol tarafında mevlidin Farsça beyitleri sağ tarafında ise Türkçe beyitleri yer almaktadır. 15 sayfadan ibaret olan risalenin sonunda eserin Muhammed Es‘ad Erbilî tarafından önce Farsça olarak nazma çekildiği daha sonra oğlu Ali Efendi tarafından da Türkçeye tercüme edildiği bilgisi bulunmaktadır. Taş baskısı nüshanın basım tarihi 1327’dir. Bu nüshada mevlid, 74 beyittir. 2. Muhammed Es‘ad Erbilî, Dîvân-ı Es‘ad, Fârisi ve Türkî, Evkâf Matbaası, Dersaâdet 1337. Divanda 50 adet Farsça şiir, Arap alfabesine göre sıralanmıştır. Gazellerin ardından şairin farklı şairlerin manzumelerine söylemiş olduğu 9 tahmis bulunmaktadır. Divanın 27-30. sayfaları arasında ise Hz. Fâtıma mevlidinin Farsçası yer almaktadır. Mevlidin ardından Türkçe söylenmiş gazel, rübâî ve tahmisler gelmektedir. Divanın 61-64. sayfaları arasında ise 649 Muhammed Es’ad Erbilî, Dîvân-ı Es’ad, Fârisi ve Türkî, Evkâf Matbaası, Dersaâdet 1337, s. 61. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 243 mevlidin Türkçesi bulunmaktadır. Divanın sonunda ise şairin gazellerine söylenmiş tahmisler yer almaktadır. Matbu divan, bu hâliyle 69 sayfadan müteşekkildir. Hz. Fâtıma mevlidi, divanda 74 beyittir. Mevlid, divanda ve müstakil taş baskısında hem Farsça hem de Türkçe olarak yer almaktadır. Hasan Kâmil Yılmaz ve Mustafa Uzun, mevlid metninin aslının Farsça olduğunu, metnin Türkçeye tercümesinin ise Es‘ad Erbilî’nin oğlu Mehmet Ali Efendi tarafından yapıldığını ifade etmektedir.650 Buna karşılık divanın ön sözünde mevlidin hem Türkçesinin hem Farsçasının bizzat şairi tarafından yazıldığı söylenmektedir.651 Necdet Şengün ise Farsça mevlidin başında geçen “Terceme” ifadesine dayanarak manzumenin önce Türkçe olarak te’lif edildiğini sonra bu metnin Es‘ad Erbilî tarafından Farsçaya tercüme edildiğini belirtmektedir.652 Bu bilgilere mukabil mevlidin taş baskısının sonunda şu ifadelere rastlamaktayız: “Fuhûl-ı ‘ulemâ ve ecille-i meşâyıh-ı Nakşibendiye ve Kâdiriyye’den Kenzü’l- ’İrfân mü’ellifi faziletlü el-Hâc Muhammed Es‘ad Efendi Hazretlerinin tarf-ı fâzılânelerinden silk-i nazma çekilen Fârisü’l-’ibâre Hazret-i Fâtımatü’z-Zehrâ Ra dıya’llâhu Te’alâ ‘Anhâ Efendimiz Hazretlerinin mevlid-i şerîfleri ile mahdûm-ı ‘alîleri fazîletlü ‘Alî Efendi tarafından yapılan Türkçe terceme-i nefîseleridir.”653 Yukarıdaki ifadelerden mevlidin Farsçasının, Türkçesinden önce Es‘ad Erbilî tarafından nazmedilmiş olduğu, daha sonra Türkçe tercümesinin oğlu Ali Efendi tarafından yapıldığı anlaşılmaktadır. Müstakil olarak basıldığı anlaşılan ve hem Farsça hem de Türkçe metnin yer aldığı taş baskısı nüshanın basım yılı 1327/1909’dur. Aynı şekilde Farsça ve Türkçe mevlid metinlerinin yer aldığı divan ise 1337-1919 yılında basılmıştır. 74 beyit olan mevlid, aruzun Fâ’îlâtün/Fâ’îlâtün/Fâ’îlün kalıbıyla kaleme alınmıştır. Eser, mesnevi nazım şekliyle te’lif edilmiştir. Hoca Es‘ad Erbilî ile Süleyman Memdûh’un mevlidleri arasında ilginç benzerlikler olduğunu daha önce belirtmiştik. Elimizdeki mevlid nüshalarına göre Hz. Fâtıma mevlidini ilk önce Süleyman Memdûh’un te’lif ettiği anlaşılmaktadır. Maalesef hakkında pek bilgiye sahip olamadığımız 650 Hasan Kâmil Yılmaz, “Esad Erbîlî”, s. 349; Mustafa Uzun, “Fâtıma, Edebiyat”, s. 223. 651 Muhammed Es’ad Erbilî, Divân-ı Es’ad, Erkam Yay., İstanbul 1991, s. 6. 652 Necdet Şengün, Hz. Fâtıma Mevlidi ve Vesîletü’n-Necât ile Mukayesesi”, CÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, XII/2, 2008, s. 431. 653 Muhammed Es’ad Erbilî, Mevlid-i Şerîf-i Hazret-i Fâŧımatü’z-Zehrâ Rađıya’llâhu Te ̒alâ ̒Anhâ, İstanbul 1327, s. 13 244 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Memdûh’un mevlidinin 1899 yılında istinsah edildiği ve aynı yıl Ma’lumât gazesinde yayımladığı bilgisine sahibiz. Buna karşılık Es‘ad Erbilî’nin mevlidi ilk olarak 1909 yılında yayımlanmıştır. Aynı metin, şairin 1919 yılında basılan divanında da yer almaktadır. Bu bilgilerden hareketle Es‘ad Erbilî’nin Süleyman Memdûh’tan etkilendiğini söyleyebiliriz. 4. Mehmed Şemseddin Ulusoy’un Mevlidi Mevlid, şairin 1924 yılında Mısır’da Matbaa’tü’l-İ’timâd Matbaasında basılan “Mesâr-ı Şemsü’l-Mısrî Fi’l-Mevlidi’l-Muhammedî” adlı eserinin içinde bir bölümdür. Eser, toplam 31 sayfadır. “Nisâr-ı Şemsü’l-Mısrî” başlığını taşıyan mevlid, eserin 22-25. sayfaları arasındadır. Mesnevi nazım şekliyle söylenen mevlid, beş bölümden meydana gelmektedir. Toplam 66 beyit olan mevlidin ilk üç bölümü aruzun “Fâ’ilâtün/ Fâ’ilâtün / Fâ’ilün” kalıbıyla nazmedilmiştir. Münâcât başlığını taşıyan dördüncü bölümde aruzun “Fâ’ilâtün / Fâ’ilâtün / Fâ’ilâtün / Fâ’ilün” kalıbı kullanılmıştır. Hz. Fâtıma’nın Hz. Ali ile izdivacının anlatıldığı son bölüm ise “Fâ’ilâtün / Fâ’ilâtün / Fâ’ilün” kalıbıyla kaleme alınmıştır. Bu bölümün son beytinde “Fâ’ilâtün/ Fâ’ilâtün / Fâ’ilâtün / Fâ’ilün” vezninin kullanıldığı tespit edilmiştir. Beş ana başlıktan oluşan Hz. Fâtıma mevlidinin ilk bölümünde; şairin Ehl-i Beyt sevgisini vurguladığı görülmektedir. Hz. Fâtıma’nın hem Resûlullâh’ın kızı olması hem de Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin’in annesi olması sebebiyle övüldüğü bu bölümün ardından “Vilâdet” başlığı altında doğum hadisesinin anlatıldığı beyitler gelmektedir. Bu bölümde Hz. Hatice’nin Cebrâ’il’in getirdiği elmayı yemesi sonucu hamile kalması, bizlere birçok destan, halk hikâyesi ve masalda “zürriyet motifi” olarak değerlendirilen elmayı hatırlatmaktadır. Bu bakımdan mevlidde halk hikâyeleri ve inanışlarının tesiri olduğunu söyleyebiliriz. Hz. Fâtıma’nın övüldüğü ve bir münâcâtın yer aldığı manzumeleri, Hz. Ali ve Hz. Fâtıma’nın evliliklerinin hikâye edildiği son bölüm takip etmektedir. Beyitlere göre eserin muhtevası ise şöyledir: 1-19: Allah’a hamd, Âl-i Abâ ve Hz. Fâtıma’nın övgüsü, sebeb-i te’lif. 20-35: Hz. Muhammed’in Hz. Hatice ile evlenmesi, Cebrâ’il’in Hz. Muhammed’e iki elma vermesi, Hz. Hatice’nin hamile kalması, doğum esnasında hurilerin Hz. Hatice’ye hizmet etmek için gelmesi. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 245 36-44: Hz. Fâtıma’nın vasıflarının sayıldığı ve övüldüğü manzume. 45-53: Şairin Âl-i Abâ ve on iki imamın isimlerini sayarak münâcâtta bulunduğu manzume. 54-65: Hz. Fâtıma’nın on beş yaşına girmesi, Hz. Ebu Bekir ve Hz. Ömer’in Fâtıma’yla evlenmek istemeleri, Cebrâ’il’in Hz. Peygamber’e gelerek Allah’ın Hz. Ali ve Hz. Fâtıma’nın izdivacını dilediğini söylemesi, izdivacın gerçekleşmesi ve Hz. Hasan ile Hz. Hüseyin’in dünyaya gelmeleri, Şûrâ Sûresi’nin Ehl-i Beyt hakkında indirildiğinin belirtilmesi. 66: Dua. Sonuç Hadisler başta olmak üzere İslam tarihi kaynakları ve halk anlatılarında önemli bir yere sahip olan Hz. Fâtıma’nın, çeşitli vesilelerle ediplerin eserlerine konu olduğunu görmekteyiz. Kaynaklarda kendisinin de şiir söylediği de ifade edilen Hz. Fâtıma, edebiyatımızda Hz. Muhammed’in kızı, Hz. Ali’nin eşi Hz. Hasan ve Hüseyin’in annesi olması, mü’min kadınların hanımefendisi (seyyidetü’n-nisâ) ve şefaatçisi olacağının bildirilmesi gibi birçok özelliğiyle karşımıza çıkmaktadır. İslam tarihi ve halk kültüründe Zehrâ, Betûl, Ümmü Ebîha, Hurre, Azrâ, Mübareke, Tâhire… gibi farklı isimlerle de anılan Hz. Fâtıma, Türk kültürü ve folklorunun da ayrılmaz bir parçası olarak anlatılarda ve günlük yaşama dair uygulamalarda yer almaktadır. Hz. Fâtıma’nın edebî metinlere yansımalarının öncelikle siyerler vasıtasıyla olduğu görülmektedir. Edipler, Hz. Muhammed’in hayatını anlatırken yeri geldiğinde Hz. Fâtıma’dan da bahsetme gereği duymuşlardır. Konuya divan edebiyatı bağlamında bakıldığında ise Hz. Fâtıma’nın özellikle Ehl-i Beyt ve Âl-i ‘Abâ gibi kavramlar etrafında bahis konusu olduğunu görmekteyiz. Özellikle “Pençe-i Âl-i Abâ” adı verilen ibare etrafında kültür ve folklorumuzda simge hâline gelen Hz. Fâtıma, Âl-i Abâ’nın zikredildiği birçok manzumede söz konusu edilmektedir. Ayrıca Hz. Hasan ile Hüseyin’in anneleri olması dolayısıyla özellikle Kerbelâ Hadisesi üzerine yazılan maktel ve mersiyelerde adından sıkça bahsedilmektedir. Buna mukabil Fuzûlî’nin Hadîkatü’s-Sü’edâ adlı eserinde Hz. Fâtıma’nın hayatının ve vasıflarının anlatıldığı bir bölüm yer almaktadır. Hz. Fâtıma’nın Hz. Ali ile olan izdivacı da bazı metinlerde müstakil olarak işlenmiştir. Siyerlerde de anlatılan bu evlilikle ilgili olarak genellikle halk anlatılarına yer verilmektedir. 246 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Hz. Fâtıma’nın edebiyatımıza yansımalarına baktığımızda mevlid türünün ayrı bir önemi ve yeri olduğunu görmekteyiz. Süleyman Çelebi’nin Vesîletü’n-Necât’i başta olmak üzere birçok mevlid metninde, bilhassa vefat bahri içinde Hz. Fâtıma’dan bahsedildiği görülmektedir. Bu bölümlerde Hz. Fâtıma’nın babası Hz. Muhammed’le olan yakınlığı özellikle vurgulanmaktadır. Şairler, Hz. Muhammed için yazdıkları mevlidlerde Hz. Fâtıma’ya değindikleri gibi özellikle onun doğumunu anlatan eserler de kaleme almışlardır. Bu çerçevede divan şiirinde Hz. Fâtıma için yazılmış dört mevlid metni tespit etmiş bulunmaktayız. Şekil ve muhteva özellikleri bakımından Hz. Muhammed için yazılan mevlidlere benzeyen bu eserlerde Hz. Fâtıma’nın sîreti üzerinde çokça durulmuştur. Mevlidlerde, Hz. Muhammed’in ona olan düşkünlüğü özellikle hadisler vasıtasıyla vurgulanmıştır. Bu eserlerin bazılarında Hz. Fâtıma’nın doğumunun yanı sıra Hz. Ali ile olan evliliğinden bahsedilmiştir. Ayrıca tıpkı Hz. Muhammed mevlidlerinde olduğu gibi vefat bahrinin bulunduğu bölümlerde mevcuttur. Mesnevi nazım şekliyle yazılan mevlidlerde, Süleyman Çelebi’nin eserinin etkisi açık bir şekilde hissedilmektedir. Sade bir dille kaleme alınmış olan eserlerde, genellikle aruzun “Fâ’ilâtün/Fâ’ilâtün/Fâ’ilün” kalıbı kullanılmıştır. ‘Abdî’nin mevlidi hariç diğer mesneviler, 100 beyitin altındadır. ‘Abdî’nin mesnevisi ise 964 beyitten ibarettir. Mevlidde, Hz. Fâtıma’nın doğumunun yanı sıra çocukluğu ve Hz. Ali ile olan evliliği de anlatılmıştır. Bu mesnevilerde anlatılan birçok olay, İslam tarihine uygun olarak aktarılmıştır. Bazı bölümlerde ise halk inanışları doğrultusunda Hz. Fâtıma’nın doğumuna dair bilgilere yer verilmiştir. Mevlid türünün çizgi dışı örnekleri arasında sayılabilecek Hz. Fâtıma Mevlidleri, şairlerimizin Ehl-i Beyt sevgisini göstermesi bakımından önemlidir. TÜRKİYE’DE HZ. FÂTIMA ÇALIŞMALARI Arş. Gör. Sena KAPLAN* Hem kadın sahabilerin ileri gelenlerinden biri, hem de Hz. Peygamberimizin (s.a.v.) kızı olarak Hz. Fâtıma üzerine İslam dünyasında pek çok çalışma yapılmıştır. Ülkemizde de Hz. Fâtıma’yı anlamak ve onu halka anlatmak için akademik ya da akademik olmayan çok sayıda eser bulunmaktadır. Eserlerin büyük kısmını Hz. Fâtıma’nın biyografisi odaklı akademik olmayan kitaplar oluşturmaktadır. Bununla birlikte onunla ilgili yapılmış akademik çalışmalar da vardır. Bu makalede, Türkiye’de Hz. Fâtıma üzerine yapılan çalışmalar genel hatlarıyla değerlendirilecektir. Amacımız, mevcut eserler hakkında ayrıntılı bir inceleme yapmaktan ziyade, yapılan çalışmaları genel hatlarıyla ele almaktır. A. Doğrudan Hz. Fâtıma’yla İlgili Olan Akademik Çalışmalar 1. Kitaplar Hz. Fâtıma ile ilgili olarak piyasada pek çok kitap bulunmasına rağmen, bu kitapların geneli akademik olmayan çalışmalardır. Ulaşabildiğimiz kitaplar içerisinde akademik olarak sınıflandırabileceğimiz tek eser Hakan Yekbaş tarafından yazılmış olan “Türk Edebiyatında Hz. Ali ve Hz. Fâtıma Mevlidleri”654dir. Kitap Hz. Ali ve Hz. Fâtıma için yazılmış mevlidlerin incelendiği iki ana bölümden oluşmaktadır. Hz. Fâtıma için ayrılan bölümde öncelikle Hz. Fâtıma’nın divan edebiyatındaki yerine değinilmiş, ardından da onun için yazılmış olan dört adet mevlid şekil ve muhteva yönünden incelenmiş ve metinleri verilmiştir. 2. Tezler Hz. Fâtıma hakkında hâlihazırda tamamlanmış olan akademik tez mevcut değildir. Fakat bu konuda çalışılmakta olan iki adet tez bulunmaktadır. Ulaşabildiğimiz kadarıyla, Hz. Fâtıma’nın hayatıyla ilgili olarak şu * Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, İslam Tarihi Ana Bilim Dalı. 654 Hakan Yekbaş, Türk Edebiyatında Hz. Ali ve Hz. Fâtıma Mevlidleri, Asitan Yayıncılık, Sivas 2012. 248 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma anda çalışılmakta olan tek doktora tezi Zehra Çakır tarafından yazılmaktadır. "Hz. Fâtıma - Hayatı ve Şahsiyeti" 655 isimli tez idir. İslam Tarihi Bilim Dalı'nda hazırlanmaktadır; ancak henüz tamamlanmış değildir. Hz. Fâtıma ile ilgili olarak çalışılmakta olan ikinci tez ise, Emre Şahin tarafından hazırlanmakta olan “20. Yüzyıl Azerbaycan Şiirinde Hz. Fâtıma”656 adlı yüksek lisans tezidir. Bu tez de aynı şekilde henüz tamamlanmamıştır. 3. Makaleler Ülkemizde Hz. Fâtıma ile doğrudan ilgili olarak kaleme alınan makalelerden biri, Necdet Şengün’ün “Hz. Fâtıma Mevlidi ve Vesîletü’n-Necât ile Mukayesesi”657 adlı çalışmasıdır. Makalede Hz. Fâtıma’nın Türk edebiyatındaki yerine de değinilmekle birlikte, esas olarak Es’ad Erbîlî tarafından yazılmış olan Hz. Fâtıma Mevlîdi incelenmiş, sonrasında da bu mevlidin Süleyman Çelebi’nin Vesîletü’n-Necât’ı ile mukayesesi yapılmıştır. Hz. Fâtıma hakkında en çok tartışılan konuların başında Fedek meselesi gelir. İşte bu konuyla ilgili olarak İsmail Altun’un çalışmış olduğu “Hz. Ebu Bekir ile Hz. Fâtıma Arasında Yaşanan Fedek Meselesine Sünni ve Şii Yaklaşımların Analizi”658 isimli makale, meseleyle ilgili rivayetleri toparlaması ve ayrıntılı bir şekilde değerlendirmesi yönünden önemlidir. Altun, konuyla ilgili Sünni ve Şii rivayetleri sırasıyla verdikten sonra, önce her iki grup rivayetin de çelişkilerini ve uyuşmazlıklarını ele alıp, sonrasında ise rivayetlerin ortak noktalarını belirtmiş ve sonuç olarak da bu mesele hakkındaki bütün rivayetlerin genel bir değerlendimesini yapmıştır. B. Dolaylı Olarak Hz. Fâtıma’yla İlgili Olan Akademik Çalışmalar 1. Kitaplar Hz. Fâtıma’nın da konu edinildiği eserlerden bir kısmı, Hz. Peygamber döneminde kadınlarla ilgili yapılan çalışmalardır. Bu konuda da ülkemizdeki çalışmalardan ilk akla gelen Rıza Savaş’ın “Hz. Muhammed Devrin- 655 Zehra Çakır, Hz. Fâtıma – Hayatı ve Şahsiyeti, (devam eden doktora tezi), Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı İslam Tarihi Bilim Dalı, t.y. 656 Emre Şahin, 20. Yüzyıl Azerbaycan Şiirinde Hz. Fâtıma, (devam eden yüksek lisans tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı İslam Tarihi Bilim Dalı, t.y. 657 Necdet Şengün, “Hz. Fâtıma Mevlidi ve Vesîletü’n-Necât ile Mukayesesi”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2008, cilt: XII, sayı: 2, s. 419-438. 658 İsmail Altun, “Hz. Ebu Bekir ile Hz. Fâtıma Arasında Yaşanan Fedek Meselesine Sünni ve Şii Yaklaşımların Analizi”, İslam Araştırmaları Dergisi, 2012, sayı: 27, s. 1-28. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 249 de Kadın”659 adlı eseridir. Kitapta Hz. Muhammed döneminde kadınların yaşantısı ile ilgili pek çok konu ele alınmıştır. Hz. Peygamber’in eşleri de kitabın bir bölümünde ayrı ayrı konu edilmiş, fakat kızları ya da Hz. Fâtıma için özel bir başlık ayrılmamıştır. Bununla birlikte kitabın farklı yerlerinde verilen rivayetlerde Hz. Fâtıma’nın adı da sık sık geçmektedir. Genel olarak Hz. Peygamber dönemindeki kadınların yaşantılarını anlatan önemli bir eser olduğu söylenebilir. Hz. Peygamber’in ailesi hakkında yapılmış bir çalışma da Adnan Demircan’ın “Hz. Peygamber’in (s.a.s.) Ailesi ve Aile Hayatı”660 adlı kitabıdır. Hz. Peygamber’in ailesi ve aile içindeki yaşantısı hakkında başvurulabilecek bir eserdir. Daha ziyade Hz. Peygamber’in eşleriyle ilişkileri ele alınmakla birlikte, Hz. Peygamber’in çocukları ve çocuklarıyla ilişkilerine de değinilmiştir. İbrahim Canan’ın “Aile Reisi ve Baba Olarak Hz. Peygamber”661 adlı eseri de Hz. Peygamber’in çocuklarıyla ilişkisi hakkındaki diğer bir kitaptır. Kitabın ikinci bölümünde Hz. Peygamber’in çocuklarıyla ilgili rivayetlere yer verilmiştir. Ehl-i Beyt’le ilgili çalışmalar da Hz. Fâtıma hakkındaki dolaylı çalışmalar arasında zikredilebilir. Bu alandaki çalışmalardan biri Gülgûn Uyar’ın “Siyasi ve İctimai Hayatta Ali-Fâtıma Evladı”662 isimli yüksek lisans tezine dayanan “Ehl-i Beyt: İslam Tarihinde Ali-Fâtıma Evladı”663 adlı kitabıdır. Kitap genel olarak Hz. Ali ile Hz. Fâtıma’nın nesli hakkındadır. Sadece ilk bölümde Hz. Fâtıma’nın Ehl-i Beyt’e dâhil olması ile ilgili değerlendirmeler ve Hz. Fâtıma’nın kısaca hayatı yer almaktadır. Bahsettiğimiz bu esere benzer bir başka eser de M. Bahaüddin Varol’un doktora çalışmasından kitaba dönüştürülen “Ehl-i Beyt Gerçeği”664 isimli eserdir. Çalışma önce bu isimle tek bir kitap olarak, sonradan ise “Ehl-i Beyt: Kavramsal Boyut”,665 “Siyasallaşma Sürecinde Ehl-i Beyt”666 ve “Hilafet Mücadelesinde Ehl-i 659 Rıza Savaş, Hz. Muhammed Devrinde Kadın, Gelenek Yayınları, İstanbul 2004. 660 Adnan Demircan, Hz. Peygamber’in Ailesi ve Aile Hayatı, Ufuk Kitapları, İstanbul 2014. 661 İbrahim Canan, Aile Reisi ve Baba Olarak Hz. Peygamber, Rağbet Yayınları, İstanbul 2009. 662 Gülgûn Uyar, Siyasî ve İctimaî Hayatta Ali-Fâtıma Evladı (260/873’e Kadar), (doktora tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İlahiyat Anabilim Dalı İslam Tarihi ve Sanatları Bilim Dalı, İstanbul 2003. 663 Gülgûn Uyar, Ehl-i Beyt: İslam Tarihinde Ali-Fâtıma Evladı, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 2008. 664 M. Bahaüddin Varol, Ehl-i Beyt Gerçeği, Şamil Yayınları, İstanbul, ty. 665 M. Bahaüddin Varol, Ehl-i Beyt Kavramsal Boyut, Yediveren Kitap, Konya 2004. 250 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Beyt Nesli”667 olmak üzere üç kitap olarak yayımlanmıştır. “Ehl-i Beyt: Kavramsal Boyut” isimli eserde Ehl-i Beyt kavramı ve bu kavramın kapsamı üzerinde durulmaktadır. Burada Hz. Peygamber’in Ehl-i Beyt ile ilgili hadislerine de yer verilmiş, eşleri ve çocukları için birer kısım ayrılmıştır. Hz. Fâtıma’dan da kendisine ayrılan kısımda özet olarak bahsedilmiştir. Serinin ikinci kitabı olan “Siyasallaşma Sürecinde Ehl-i Beyt”te ise Hz. Peygamber’in vefatından sonraki süreçte Ehl-i Beyt incelenmiştir. Burada da Hz. Fâtıma ile ilgili olarak “Hz. Fâtıma’nın Hz. Peygamber’in Vefatından Sonraki Hayatı” ve “Fedek Arazisi Meselesi ve Hz. Fâtıma’nın Hz. Peygamber’in Mirasını İstemesi” başlıkları bulunmaktadır. Özellikle Fedek arazisi konusundaki Şii ve Sünni rivayetler tek tek verilmiş ve bu rivayetlerin değerlendirmesi yapılmıştır. Serinin son kitabı olan “Hilafet Sürecinde Ehl-i Beyt Nesli”nde ise özellikle Abbasiler döneminde Ehl-i Beyt ele alındığından, Hz. Fâtıma’ya değinilmemektedir. Murat Sarıcık’ın “Ehl-i Beyt’i Sevmek”668 adlı eseri ise Ehl-i Beyt’e duyulan/ duyulması gereken sevgi ve saygıya değinen bir kitaptır. Bu çerçevede Hz. Fâtıma’ya da bir kısım ayrılmış olup, burada özellikle Hz. Peygamber’in Hz. Fâtıma’ya sevgisi hakkındaki rivayetler ele alınmıştır. Bu başlık altında adı geçen eserlerin bir kısmı, belirttiğimiz gibi yüksek lisans ya da doktora tezlerine dayalı çalışmalardır. Diğerleri de akademisyenler tarafından kaleme alınmış eserlerdir. Genel olarak bu eserlerin akademik bir üsluba sahip oldukları, İslam Tarihi ya da Hadis alanındaki kaynak eserlere dayanılarak yazılmış objektif çalışmalar oldukları söylenebilir. 2. Tezler Dolaylı olarak Hz. Fâtıma’yı ele alan akademik tezler, Ehl-i Beyt hakkındaki çalışmalardır. Bunların çoğunluğunun Ehl-i Beyt kavramı üzerinde yoğunlaştığını belirtmek gerekir. Ehl-i Beyt’le ilgili olan İslam Tarihi alanındaki tezlerin sayısı çok fazla değildir. 666 M. Bahaüddin Varol, Siyasallaşma Sürecinde Ehl-i Beyt, Yediveren Kitap, Konya 2004. 667 M. Bahaüddin Varol, Hilafet Mücadelesinde Ehl-i Beyt Nesli, Yediveren Kitap, Konya 2004. 668 Murat Sarıcık, Ehl-i Beyt’i Sevmek, Nesil Yayınları, İstanbul 2010. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 251 M. Bahaüddin Varol’un hazırlamış olduğu “Ehl-i Beyt ve Siyasi Faaliyetleri”669 isimli doktora tezinde Ehl-i Beyt kavramı açıklanırken Hz. Fâtıma’ya değinilmekte ve onunla ilgili bir kaç rivayete yer verilmektedir. Bu çalışma daha sonra üç kitap halinde yayımlanmıştır. Gülgûn Uyar tarafından yüksek lisans tezi olarak çalışılmış olan “Siyasi ve İctimai Hayatta Ali-Fâtıma Evladı” isimli tez ise sonradan kitap olarak basılmıştır. Bu çalışma da Ehl-i Beyt ile ilgili olarak görülmesi gereken eserlerdendir. Ehl-i Beyt’le ilgili olarak Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı’nda hazırlanmış olan tezler de bulunmaktadır. Yaşar Özdemir’in “Ehl-i Beyt Kavramının Teolojik Analizi”670 isimli tezi kavram olarak Ehl-i Beyt üzerinde yoğunlaşmıştır. Yusuf Açıkel’in “Hadislerde Ehl-i Beyt”671 isimli doktora çalışması ile Abdullah Kılıç’ın “Kur’an-ı Kerîm’de Ehl-i Beyt”672 ve S. Emin Arvas’ın “Kur’an ve Sünnette Ehl-i Beyt Kavramı”673 adlı yüksek lisans tezleri bunlar arasında zikredilebilir. Bunlara ek olarak N. Kemal Karabiber’in “Ehl-i Beyt Tasavvuru ve Erken Dönemdeki Yansımaları (hicri I-II. asır)”674 adlı doktora çalışması ve M. Nuri Genç’in “İslam Mezhepleri Tarihinde Ehl-i Beyt Kavramı”675 isimli yüksek lisans tezi de İslam Mezhepleri Tarihi alanında hazırlanmış olan ve Ehl-i Beyt’i İslam Mezhepleri açısından ele alan tezlerdir. Bu tezlerin doğrudan Hz. Fâtıma ile ilgili olmamakla birlikte Ehl-i Beyt’i ele almaları açısından dolaylı olarak Hz. Fâtıma hakkında oldukları söylenebilir. 669 M. Bahaüddin Varol, “Ehl-i Beyt ve Siyasi Faaliyetleri”, (doktora tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı İslam Tarihi Bilim Dalı, Konya 1999. 670 Yaşar Özdemir, “Ehl-i Beyt Kavramının Teolojik Analizi”, (yüksek lisans tezi), Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Çorum 2014. 671 Yusuf Açıkel, “Hadislerde Ehl-i Beyt”, (doktora tezi), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Isparta 1999. 672 Abdullah Kılıç, “Kur’an-ı Kerim’de Ehl-i Beyt”, (yüksek lisans tezi), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Kayseri 2002. 673 S. Emin Arvas, “Kur’an ve Sünnette Ehl-i Beyt Kavramı”, (yüksek lisans tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, İstanbul 1999. 674 N. Kemal Karabiber, “Ehl-i Beyt Tasavvuru ve Erken Dönemdeki Yansımaları (hicri I-II. asır)”, (doktora tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı İslam Mezhepleri Tarihi Bilim Dalı, Ankara 2007. 675 M. Nuri Genç, “İslam Mezhepleri Tarihinde Ehl-i Beyt Kavramı”, (yüksek lisans tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Erzurum 2003. 252 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Ehl-i Beyt’le ilgili olan farklı bir çalışma da H. Hüseyin Uyar’ın “Hz. Peygamber’in (s.a.v.) Ehl-i Beyt Eğitimi”676 adlı yüksek lisans tezidir. Bu tez, genelde Hz. Peygamber’in eğitim metodlarını, özelde de Ehl-i Beyt’in eğitimini inceler. Hz. Fâtıma da Ehl-i Beyt’ten olması nedeniyle kısaca da olsa tezde yer almaktadır. 3. Makaleler M. Zeki Duman’ın “Kur’an-ı Kerim’de Ehl-i Beyt”677 isimli makalesi Ehl-i Beyt’in kapsamından ve Kur’an’da Ehl-i Beyt’le alakalı olan ayetlerden bahsetmekte, bu bağlamda Hz. Fâtıma’nın da Ehl-i Beyt’e dahil olduğu konusundaki rivayetleri içermektedir. İsrafil Balcı’nın “Hz. Ebu Bekr Döneminde İç Siyaset ve İdare”678 adlı makalesi ise Hz. Ebu Bekir’in dâhilî uygulamaları üzerine bir çalışma olup, makalede Hz. Ebu Bekir’in yüzyüze kaldığı problemlerden biri olarak Fedek meselesi hakkında da kısaca bahsedilmektedir. Yukarıda bahsettiğimiz gibi, bu konuda daha ayrıntılı bir çalışma bulunmakla birlikte, bu makaleye de müracaat edilebilir. C. Hz. Fâtıma’yla İlgili Yapılan Diğer Çalışmalar Hz. Peygamber’in sevgili kızı ve İslam Tarihi’nde önde gelen kadın sahabilerden biri olarak ülkemizde Hz. Fâtıma’ya oldukça değer verilir. Bunun bir neticesi olarak da piyasada Hz. Fâtıma üzerine Sünni ve Şii yazarlar tarafından kaleme alınmış pek çok çalışma bulunmaktadır. Bunlar genellikle çokça kıssalar içeren, Hz. Fâtıma’nın hayatını konu alan çalışmalardır. Bu kısımda ele alacağımız eserler, akademik yöntemden uzak olarak Hz. Fâtıma üzerine yazılmış kitaplardır. Piyasadaki akademik olmayan eserlerin büyük çoğunluğu Hz. Fâtıma’nın hayatını anlatmaktadır. Bunlara örnek olarak A. Cemil Akın- 676 H. Hüseyin Uyar, “Hz. Peygamber’in (s.a.v.) Ehl-i Beyt Eğitimi”, (yüksek lisans tezi), Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı, Çorum 2013. 677 M. Zeki Duman, “Kur’an-ı Kerim’de Ehl-i Beyt”, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2001, sayı: 11, s. 37-58. 678 İsrafil Balcı, “Hz. Ebu Bekr Döneminde İç Siyaset ve İdare”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1999, sayı: 11, s. 185-215. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 253 cı’nın “Hz. Fâtıma”679, Y. Nuri Öztürk’ün “Hz. Fâtıma: Ehlibeyt’in Annesi”680, A. Emin Temiz’in “Hazreti Fâtıma”681 ve Ramazan Balcı’nın “Gül Nesli Hz. Fâtıma ve Ehl-i Beyt”682 isimli eserleri doğrudan Hz. Fâtıma’nın hayatını anlatan kitaplar olarak sayılabilir. Bu kitaplar Hz. Fâtıma’nın biyografisi niteliğinde çalışmalardır. Bu gruba giren eserlerden bir tanesi de Hilal Çelikkol Kara’nın kaleme aldığı “Peygamberimizin Mutlu Yuvası-5: Hz. Fâtıma”683 isimli kitaptır. Bu kitabın da daha ziyade genç okuyucular için yazıldığı ve bu anlamda üslup açısından diğerlerinden biraz daha farklı olduğu söylenebilir. Hz. Fâtıma’nın hayatını anlatan eserlerin bir bölümü ise içerisinde çok sayıda kıssa bulundurur ve daha duygusal bir üsluba sahiptirler. Bu gruptaki eserlerler arasında da M. Necati Bursalı’nın “Ehli Beyt Cennet Kadınlarının Hanımefendisi ve İnsanlık Hurisi Hz. Fâtımai Zehra”,684 İbrahim Halil Göv’ün “Hz. Fâtıma (r.a.)”,685 S. Zeynep Karagöz’ün “Rabbın Kevseri Fatıme-tuz Zehra”,686 Muharrem Uçan vd. “Kadınlar Şahı Hz. Fâtıma”,687 F. Şadiye Hanım’ın “Hazret-i Peygamber’in Sırrı Hazret-i Fatime (Aleyha’sselam)”688, Ali Saadetperver’in “Nur Tecellisi Hz. Fâtıma’nın (s.a.) Hayatı ve Faziletleri”689, İsmail Mutlu’nun “Peygamberimizin Kızı Hazret-i Fâtıma”,690 ve Aliye Satılmışoğlu’nun “Hz. Fâtıma (r.a.) Habibullahın (s.a.s.) Habibesi”691 gibi çalışmaları zikredilebilir. Bu eserlerde Hz. Fâtıma’ya duyulan sevgi üzerinde çokça durulmaktadır. Onun “cennet kadınlarının hanımefendisi” olması gibi manevi yönlerinden bahsedilmektedir. Cihan Aktaş’ın “Hz. 679 A. Cemil Akıncı, Hz. Fâtıma, Bahar Yayınları, İstanbul 2005. 680 Y. Nuri Öztürk, Hz. Fâtıma: Ehlibeyt’in Annesi, Yeni Boyut Yayınları, İstanbul 1999. 681 A. Emin Temiz, Hazreti Fâtıma, Sevgi/Türdav Yayınları, İstanbul 2003. 682 Ramazan Balcı, Gül Nesli Hz. Fâtıma ve Ehl-i Beyt, Nesil Yayınları, İstanbul 2006. 683 Hilal Çelikkol Kara, Peygamberimizin Mutlu Yuvası – 5 : Hz. Fâtıma, Nesil Yayınları, İstanbul 2011. 684 M. Necati Bursalı, Ehli Beyt Cennet Kadınlarının Hanımefendisi ve İnsanlık Hurisi Hz. Fâtımai Zehra, Çelik Yayınevi, İstanbul 1983. 685 İ. Halil Göv, Hz. Fâtıma (r.a.), Semere Yayınları, İstanbul 2013. 686 S. Zeynep Karagöz, Rabbın Kevseri Fatıme-tuz Zehra, Zinde Reklam Yayıncılık, İstanbul 2014. 687 Muharrem Uçan vd., Kadınlar Şahı Hz. Fâtıma, Can Yayınları, İstanbul 2013. 688 F. Şadiye Hanım, Hazret-i Peygamber’in Sırrı Hazret-i Fatime (Aleyha’s-selam), Revak Kitabevi, İstanbul 2012. 689 Ali Saadetperver, Nur Tecellisi Hz. Fâtıma’nın (s.a.) Hayatı ve Faziletleri, Asr Yayınları, İstanbul 2013. 690 İsmail Mutlu, Peygamberimizin Kızı Hazret-i Fâtıma, Mutlu Yayıncılık, İstanbul 1997. 691 Aliye Satılmışoğlu, Hz. Fâtıma (r.a.) Habibullahın (s.a.s.) Habibesi), Öncü Kitap, İstanbul 2014. 254 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma Fâtıma”692, Ramazan Deveci’nin “Yaşayan Kur’an Hz. Fâtıma”693, Ziya Şakir’in “Hazreti Fâtıma”694, Mahmut Açıl’ın “İnci Çiçeği Hazreti Fâtıma (r.a.)”695, Yaşar Nuri Öztürk’ün “Son Peygamber’in Kızı Hz. Fâtıma”696 ve Abdullah Kara ile Hilal Kara’nın “Gül’ün Goncası Hz. Fâtıma”697 adlı eserleri de bu grupta sayılabilecek eserlerdendir. Tercüme olarak yayımlanan Abdülhalık b. Hasan eş-Şerif’in “Rasulullah’ın (s.a.s.) Kızı Fâtıma”698 adlı kitabı da Hz. Fâtıma’nın biyografisini ele almaktadır. Bu gruptaki eserler, yukarıda da bahsettiğimiz gibi, içerisinde Hz. Fâtıma’ya ait İslam Tarihi kaynaklarında yer alan/almayan çokça hikayeyi barındırmalarının yanı sıra, akademik çalışmalara göre çok daha hissî bir üslupla kaleme alınmışlardır. Hz. Fâtıma’nın hayatını anlatan kitaplar arasında Alevi-Şii eğilimli eserler de bulunmaktadır. A. Ali Atalay’ın derlemiş olduğu “Hz. Betül Fâtıma Anamız”699, Tevfik Ebu İlm’in “Hz. Fâtıma”700, Allame Şerefüddin’in “Kur’an ve Hadisler Işığında Hz. Fâtıma”701, Ayetullah İbrahim Emini’nin “Örnek İslam Kadını Hz. Fâtıma”702 , Seyyid Mehdi Şücai’nin “Hz. Fâtıma’ya Ağıt”703 ve Dünya Ehl-i Beyt Komisyonu tarafından hazırlanan “Vahiy Evinin Kızı Hz. Fâtıma (a.s.)”704 eserleri ile Kevser Yayınları’ndan çıkan “Hidayet Önderleri 3: Hz. Fâtıma”705 isimli kitap bu gruba örnek verilebilir. Bu gruptaki eserler, Şii bakış açısıyla kaleme alındıklarından dolayı içeri- 692 Cihan Aktaş, Hz. Fâtıma, Beyan Yayınları, İstanbul 1999. 693 Ramazan Deveci, Yaşayan Kur’an Hz. Fâtıma, Bengisu Yayınları, İstanbul 2015. 694 Ziya Şakir, Hazreti Fâtıma, Akıl Fikir Yayınları, İstanbul 2012. 695 Mahmut Açıl, İnci Çiçeği Hazreti Fâtıma (r.a.), Işık Yayınları, İstanbul 2012. 696 Y. Nuri Öztürk, Son Peygamber’in Kızı Hz. Fâtıma, Sahhaflar Kitap Sarayı, İstanbul 1985. 697 Abdullah Kara-Hilal Kara, Gül’ün Goncası Hz. Fâtıma, Nesil Yayınları, İstanbul 2007. 698 Abdülhalık b. Hasan eş-Şerif, Rasulullah’ın (s.a.s.) Kızı Fâtıma, çev., Fâtıma Nur Ferda Çelik, Nida Yayıncılık, İstanbul 2015. 699 A. Ali Atalay Vaktidolu, Hz. Betül Fâtıma Anamız, Can Yayınları, 5. baskı, İstanbul 2011. 700 Tevfik Ebu İlm, Hz. Fâtıma, çev., Burhan Başak, İnsan Yayınları, İstanbul 2008. 701 Allame Şerefüddin, Kur’an ve Hadisler Işığında Hz. Fâtıma, çev., Kadri Çelik, Kevser Yayınları, İstanbul 1997. 702 Ayetullah İbrahim Emini, Örnek İslam Kadını Hz. Fâtıma, çev., Fahrettin Altan, Seyyid Seccad Hüseyni, Ensariyan Yayınları, yy., 1992. 703 Seyyid Mehdi Şücai, Hz. Fâtıma’ya Ağıt, çev., İsmail Bendiderya, Al-i Taha Yayınları, İstanbul ty. 704 Dünya Ehl-i Beyt Komisyonu, Vahiy Evinin Kızı Hz. Fâtıma (a.s.), Kevser Yayınları, İstanbul 2006. 705 Hidayet Önderleri 3: Hz. Fâtıma, komisyon, Kevser Yayınları, İstanbul ty. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 255 sinde Ehl-i Sünnet kaynaklarında bulunmayan rivayetleri de ihtiva etmeleri yönünden piyasadaki diğer kitaplardan ayrılırlar. Sibel Eraslan’ın “Hz. Fâtıma: Can Parçası”706 ve “Canfeda: Hz. Fâtıma”707 adlı çalışmaları, Hz. Fâtıma’yı romana yakın bir dille anlatması açısından daha önceki eserlerden farklıdır. Bu kitaplar tam olarak biyografik değilse de, Hz. Fâtıma’nın hayatından kesitleri barındırdığı söylenebilir. Salih Suruç’un “Mü’minlerin Annesi Hz. Fâtıma”708 ve Sevim Asımgil’in “Hazreti Fâtıma”709 adlı eserleri de buna benzer çalışmalardır. Bu gruba dâhil edebileceğimiz eserlerden biri de Ömer Yılmaz’ın “Gül Devri 8: Hz. Fâtıma”710 isimli kitabıdır. Bu kitaplar da biyografi gibi olmakla birlikte daha ziyade hikâyeselleştirilerek yazıldıkları söylenebilir. Bu gruptaki kitaplarla ilgili olarak, temelde Sünni kaynaklara dayandıkları, bununla birlikte yer yer Şii kaynaklarda geçen rivayetlerin de aktarıldığı ve bir roman bütünlüğü oluşturmak adına rivayetler arasında kalan boşlukların da kurgulandığı ifade edilebilir. Bunlara ek olarak Adem Saraç’ın kaleme aldığı “Babasının Kızı Hazreti Fâtıma’nın Çocukluk Yılları”711 adlı eser de yine özellikle gençler için yazılmış olan ve Hz. Fâtıma’nın sadece çocukluk yıllarını anlatan bir kitap olması açısından alanında tektir. Ali Şeriati’nin “Kadın: Fâtıma Fâtıma’dır”712 eseri, Hz. Fâtıma’dan bahsetmekle birlikte, Hz. Fâtıma’nın örnekliğinde günümüz Müslüman kadınlarını ilgilendiren meselelere değinmektedir. Kitap, aslında yazarın çeşitli zamanlarda verdiği konferansların metinlerinden derlenmiştir. Şiî kaynaklara da başvurulmuş olduğundan dolayı, Sünnî kaynaklarda bulunmayan farklı rivayetler de eserde göze çarpmaktadır. Ali Şeriati, Hz. Fâtıma’yı sadece tarihsel bir kişilik olmaktan çıkararak, onun sosyal ve siyasi duruşunun bugünkü Müslüman kadınlara örnekliği konusuna önem vermiştir. Akademik olmayan kitaplar arasında sayabileceğimiz son grup da bir kaç kadın hakkında yazılmış olan ve Hz. Fâtıma’yı da içine alan eserlerdir. Bunlara örnek olarak da Gülşen Gazel’in “Kadınlar Aleminin Sultan- 706 Sibel Eraslan, Hz. Fâtıma: Can Parçası, Elest Yayınları, İstanbul 2006. 707 Sibel Eraslan, Canfeda: Hz. Fâtıma, Timaş Yayınları, İstanbul 2014. 708 Salih Suruç, Mü’minlerin Annesi Hz. Fâtıma, Timaş Yayınları, İstanbul 2014. 709 Sevim Asımgil, Hazreti Fâtıma, İpek Yayın-Dağıtım, İstanbul ty. 710 Ömer Yılmaz, Gül Devri 8: Hz. Fâtıma, Muştu Yayınları, İstanbul 2013. 711 Adem Saraç, Babasının Kızı Hazreti Fâtıma’nın Çocukluk Yılları, Yasin Yayınevi, İstanbul 2010. 712 Ali Şeriati, Kadın: Fâtıma Fâtıma’dır, Fecr Yayınevi, 4. baskı, İstanbul 2013. 256 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma ları: Hz. Hacer, Hz. Asiye, Hz. Meryem, Hz. Hatice, Hz. Fâtıma, Hz. Aişe”713 ile Ahmed Temam ve Semir Halebi’nin “Cennetle Müjdelenen Hanımlar Hz. Meryem, Hz. Fâtıma, Hz. Asiye, Hz. Sümeyye, Hz. Rümeysa, Hz. Ümmü Haram”714 isimli kitapları verilebilir. Bu kitaplarda başlıkta belirtilen her kadına bir bölüm ayrılmıştır. Bu eserlerin üslubunun da hikâyeci olduğu ve Hz. Fâtıma hakkındaki bölümde onunla ilgili bir kaç kıssaya yer verildiği söylenebilir. KAYNAKLAR AÇIKEL, Yusuf, “Hadislerde Ehl-i Beyt”, (doktora tezi), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Isparta 1999. AÇIL, Mahmut, İnci Çiçeği Hazreti Fâtıma (r.a.), Işık Yayınları, İstanbul 2012. AKINCI, A. Cemil, Hz. Fâtıma, Bahar Yayınları, İstanbul 2005. AKTAŞ, Cihan, Hz. Fâtıma, Beyan Yayınları, İstanbul 1999. ALTUN, İsmail, “Hz. Ebu Bekir ile Hz. Fâtıma Arasında Yaşanan Fedek Meselesine Sünni ve Şii Yaklaşımların Analizi”, İslam Araştırmaları Dergisi, 2012, sayı: 27, s. 1-28. ARVAS, S. Emin, “Kur’an ve Sünnette Ehl-i Beyt Kavramı”, (yüksek lisans tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, İstanbul 1999. ASIMGİL, Sevim, Hazreti Fâtıma, İpek Yayın-Dağıtım, İstanbul ty. BALCI, İsrafil, “Hz. Ebu Bekr Döneminde İç Siyaset ve İdare”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1999, sayı: 11, s. 185-215. BALCI, Ramazan, Gül Nesli Hz. Fâtıma ve Ehl-i Beyt, Nesil Yayınları, İstanbul 2006. BURSALI, M. Necati, Ehli Beyt Cennet Kadınlarının Hanımefendisi ve İnsanlık Hurisi Hz. Fâtımai Zehra, Çelik Yayınevi, İstanbul 1983. CANAN, İbrahim, Aile Reisi ve Baba Olarak Hz. Peygamber, Rağbet Yayınları, İstanbul 2009. ÇAKIR, Zehra, Hz. Fâtıma – Hayatı ve Şahsiyeti, (devam eden doktora tezi), Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı İslam Tarihi Bilim Dalı, ty. DEMİRCAN, Adnan, Hz. Peygamber’in Ailesi ve Aile Hayatı, Ufuk Kitapları, İstanbul 2014. 713 Gülşen Gazel, Kadınlar Âleminin Sultanları: Hz. Hacer, Hz. Asiye, Hz. Meryem, Hz. Hatice, Hz. Fâtıma, Hz. Aişe, Gündönümü Yayınları, İstanbul 2009. 714 Ahmed Temam, Semir Halebî, Cennetle Müjdelenen Hanımlar Hz. Meryem, Hz. Fâtıma, Hz. Asiye, Hz. Sümeyye, Hz. Rümeysa, Hz. Ümmü Haram, Semerkand Yayıncılık, İstanbul 2010. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 257 DEVECİ, Ramazan, Yaşayan Kur’an Hz. Fâtıma, Bengisu Yayınları, İstanbul 2015. DUMAN, M. Zeki, “Kur’an-ı Kerim’de Ehl-i Beyt”, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2001, sayı: 11, s. 37-58. Dünya Ehl-i Beyt Komisyonu, Vahiy Evinin Kızı Hz. Fâtıma (a.s.), Kevser Yayınları, İstanbul 2006. EBU İLM, Tevfik, Hz. Fâtıma, çev., Burhan Başak, İnsan Yayınları, İstanbul 2008. EMİNİ, Ayetullah İbrahim, Örnek İslam Kadını Hz. Fâtıma, çev., Fahrettin Altan, Seyyid Seccad Hüseyni, Ensariyan Yayınları, y.y., 1992. ERASLAN, Sibel, Hz. Fâtıma: Can Parçası, Elest Yayınları, İstanbul 2006. ______, Canfeda: Hz. Fâtıma, Timaş Yayınları, İstanbul 2014. EŞ-ŞERİF, Abdülhalık b. Hasan, Rasulullah’ın (s.a.s.) Kızı Fâtıma, çev., Fâtıma Nur Ferda Çelik, Nida Yayıncılık, İstanbul 2015. F. Şadiye Hanım, Hazret-i Peygamber’in Sırrı Hazret-i Fatime (Aleyha’s-selam), Revak Kitabevi, İstanbul 2012. GAZEL, Gülşen, Kadınlar Âleminin Sultanları: Hz. Hacer, Hz. Asiye, Hz. Meryem, Hz. Hatice, Hz. Fâtıma, Hz. Aişe, Gündönümü Yayınları, İstanbul 2009. GENÇ, M. Nuri, “İslam Mezhepleri Tarihinde Ehl-i Beyt Kavramı”, (yüksek lisans tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Erzurum 2003. GÖV, İ. Halil, Hz. Fâtıma (r.a.), Semere Yayınları, İstanbul 2013. Hidayet Önderleri 3: Hz. Fâtıma, komisyon, Kevser Yayınları, İstanbul. KARA, Abdullah, Hilal Kara, Gül’ün Goncası Hz. Fâtıma, Nesil Yayınları, İstanbul 2007. KARA, Hilal Çelikkol, Peygamberimizin Mutlu Yuvası-5: Hz. Fâtıma, Nesil Yayınları, İstanbul 2011. KARABİBER, N. Kemal, “Ehl-i Beyt Tasavvuru ve Erken Dönemdeki Yansımaları (hicri I-II. asır)”, (doktora tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı İslam Mezhepleri Tarihi Bilim Dalı, Ankara 2007. KARAGÖZ, S. Zeynep, Rabbın Kevseri Fatıme-tuz Zehra, Zinde Reklam Yayıncılık, İstanbul 2014. KILIÇ, Abdullah, “Kur’an-ı Kerim’de Ehl-i Beyt”, (yüksek lisans tezi), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Kayseri 2002. MUTLU, İsmail, Peygamberimizin Kızı Hazret-i Fâtıma, Mutlu Yayıncılık, İstanbul 1997. ÖZDEMİR, Yaşar, “Ehl-i Beyt Kavramının Teolojik Analizi”, (yüksek lisans tezi), Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Çorum 2014. ÖZTÜRK, Y. Nuri, Son Peygamber’in Kızı Hz. Fâtıma, Sahhaflar Kitap Sarayı, İstanbul 1985. 258 • Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma ______, Hz. Fâtıma: Ehlibeyt’in Annesi, Yeni Boyut Yayınları, İstanbul 1999. SAADETPERVER, Ali, Nur Tecellisi Hz. Fâtıma’nın (s.a.) Hayatı ve Faziletleri, Asr Yayınları, İstanbul 2013. SARAÇ, Adem, Babasının Kızı Hazreti Fâtıma’nın Çocukluk Yılları, Yasin Yayınevi, İstanbul 2010. SARICIK, Murat, Ehl-i Beyt’i Sevmek, Nesil Yayınları, İstanbul 2010. SATILMIŞOĞLU, Aliye, Hz. Fâtıma (r.a.) Habibullahın (s.a.s.) Habibesi), Öncü Kitap, İstanbul 2014. SAVAŞ, Rıza, Hz. Muhammed Devrinde Kadın, Gelenek Yayınları, İstanbul 2004.ŞAHİN, Emre, 20. Yüzyıl Azerbaycan Şiirinde Hz. Fâtıma, (devam eden yüksek lisans tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı İslam Tarihi Bilim Dalı, ty. SURUÇ, Salih, Mü’minlerin Annesi Hz. Fâtıma, Timaş Yayınları, İstanbul 2014. ŞAKİR, Ziya, Hazreti Fâtıma, Akıl Fikir Yayınları, İstanbul 2012. ŞENGÜN, Necdet, “Hz. Fâtıma Mevlidi ve Vesîletü’n-Necât ile Mukayesesi”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2008, cilt: XII, sayı: 2, s. 419-438. ŞEREFÜDDİN, Allame, Kur’an ve Hadisler Işığında Hz. Fâtıma, çev., Kadri Çelik, Kevser Yayınları, İstanbul 1997. ŞERİATİ, Ali, Kadın: Fâtıma Fâtıma’dır, Fecr Yayınevi, 4. baskı, İstanbul 2013. ŞÜCAİ, Seyyid Mehdi, Hz. Fâtıma’ya Ağıt, çev., İsmail Bendiderya, Al-i Taha Yayınları, İstanbul t.y. TEMAM, Ahmed, Semir Halebi, Cennetle Müjdelenen Hanımlar Hz. Meryem, Hz. Fâtıma, Hz. Asiye, Hz. Sümeyye, Hz. Rümeysa, Hz. Ümmü Haram, Semerkand Yayıncılık, İstanbul 2010. TEMİZ, A. Emin, Hazreti Fâtıma, Sevgi/Türdav Yayınları, İstanbul 2003. UÇAN, Muharrem vd., Kadınlar Şahı Hz. Fâtıma, Can Yayınları, İstanbul 2013. UYAR, Gülgûn, Siyasî ve İctimaî Hayatta Ali-Fâtıma Evladı (260/873’e Kadar), (doktora tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İlahiyat Anabilim Dalı İslam Tarihi ve Sanatları Bilim Dalı, İstanbul 2003. ______, Ehl-i Beyt: İslam Tarihinde Ali-Fâtıma Evladı, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 2008. UYAR, H. Hüseyin, “Hz. Peygamber’in (s.a.v.) Ehl-i Beyt Eğitimi”, (yüksek lisans tezi), Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı, Çorum 2013. VAKTİDOLU, A. Ali Atalay, Hz. Betül Fâtıma Anamız, Can Yayınları, 5. baskı, İstanbul 2011. Cennet Kadınlarının Seyyidesi Hz. Fâtıma • 259 VAROL, M. Bahaüddin, “Ehl-i Beyt ve Siyasi Faaliyetleri”, (doktora tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı İslam Tarihi Bilim Dalı, Konya 1999. ______, Ehl-i Beyt Kavramsal Boyut, Yediveren Kitap, Konya 2004. ______, Siyasallaşma Sürecinde Ehl-i Beyt, Yediveren Kitap, Konya 2004. ______, Hilafet Mücadelesinde Ehl-i Beyt Nesli, Yediveren Kitap, Konya 2004. ______, Ehl-i Beyt Gerçeği, Şamil Yayınları, İstanbul, ty. YEKBAŞ, Hakan, Türk Edebiyatında Hz. Ali ve Hz. Fâtıma Mevlidleri, Asitan Yayıncılık, Sivas 2012. YILMAZ, Ömer, Gül Devri 8
.XXXXXXXX
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İSLAM TARİHİ VE SANATLARI ANABİLİM DALI İSLAM TARİHİ BİLİM DALI HZ. PEYGAMBER’İN VEFATI (YÜKSEK LİSANS TEZİ) EMİNE DEMİRCAN BURSA 2019 T.C. BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İSLAM TARİHİ VE SANATLARI ANABİLİM DALI İSLAM TARİHİ BİLİM DALI HZ. PEYGAMBER’İN VEFATI (YÜKSEK LİSANS TEZİ) Emine DEMİRCAN Danışman: Prof. Dr. Âdem APAK BURSA-2019 v ÖZET Yazar Adı ve Soyadı : Emine Demircan Üniversite : Bursa Uludağ Üniversitesi Enstitü Anabilim Dalı : Sosyal Bilimler Enstitüsü Bilim Dalı : İslam Tarihi ve Sanatları Tezin Niteliği : Yüksek Lisans Tezi Sayfa Sayısı : [LL+ 2 Mezuniyet Tarihi : 2019 Tez Danışman(lar)ı : Prof. Dr. Âdem APAK HZ. PEYGAMBER’İN VEFATI Hz. Peygamber’in vefatı isimli çalışmamızda giriş bölümünde, araştırmanın konusu, metodu ve kaynaklarından sonra ölüm ve peygamber konusundan bahsedilerek tezin ana konusuyla ilişkisini inceledik. Ayrıca çalışmada hastalık süreci, bu dönemde yaşadıkları, hastalığıyla ilgili tanılar, hastalığı sürecindeki bazı gelişmeler, vefat, teçhiz, tekfin ve defniyle ilgili rivayetler ele alınarak bu rivayetler değerlendirilmiştir.. Araştırmada konuyla ilgili bilgiler büyük ölçüde siyer, hadis ve tabakat eserlerinden elde edilmiştir. Bunun yanı sıra günümüz çalışmalarından da yararlanılmıştır. Hz. Peygamber’in vefatı İslam Tarihi açısından önemli bir olaydır. Araştırmamızın neticesinde bu konuda birçok muhtelif rivayetin var olduğu tespit edilmiştir. Bu rivayetlerden her birinin dayanak noktası farklı olmakla beraber tek başına bu rivayetlerin tespitinin daha önemli olduğunu anlaşılmaktadır. Hz. Peygamber’in vefatına sebep hastalığı konusunda mevcut rivayetlerden kesin kanaat oluşturmak mümkün değildir. . Ayrıca vefat tarihi, vefat yaşı, teçhiz, tekfin ve defniyle ilgili birçok farklı rivayet mevcut olup bunların ortaya çıkmasında ravilerin zaafları kadar onların siyasî tercihlerin de etkili olduğu anlaşılmaktadır. Anahtar Sözcükler: Peygamber, Muhammed, Vefat, Kabir, Kefen, Defin ABSTRACT Name and Surname : Emine Demircan University : Bursa Uludag University Institution : Social Sciences Institution Field :İslamic History and Arts Branch :İslamic History Degree Awarded Social Science Institution:Master Page Number :[LL+ 2 Degree Date : 2019 Supervisor (s) Master / PhD : Prof. Dr. Âdem Apak The Decease Of The Prophet In the introductory chapter of this study entitled as The Death of the Holy Prophet Muhammad, ee mentioned the subject, method and sources of the research, and then examined the correlation between the concept of death and prophecy and the main subject. Additionally, we studied the disease process of the Prophet (pbuh), his experiences in this period, the diagnosis of the disease, some events in the disease process, his burial procedures and the narratives relating to these matters. The information about the subject has been mostly obtained from the sourcebooks of Sirah, Hadith and Tabaqat. Also, the acedemic works have been utilized. The death of Prophet (pbuh) is an important event in Islamic history. There are numerous narratives about this question. Although the mainstays of each narrative are varied, we consider that it's important to identify these narratives. The extant narratives doesn't lead us to a final judgment. To circulate several texts narrating about the death question of Prophet (pbuh) caused from the weakness of narrators or their subjective political preferences Keywords: Prophet Mohammad (pbuh), Death, Grave, Shroud, Burial vii ÖNSÖZ Hz. Muhammed (sas) insanlık tarihinin en önemli şahsiyetlerindendir. Onun tarihi açıdan önemi önemi Allah’ın seçtiği son elçi olmasının yanında insanlık tarihinde eşine rastlanmayacak şekilde büyük değişimler meydana getiren bir dini tebliğ etmesi ve vahiy merkezli bir medeniyet inşa etmesidir. Zira onun arkadaşları, daha vefatının üzerinden on yıl geçmeden dönemin iki büyük imparatorluğu olan Bizans Devleti’nin topraklarının önemli bir kısmına hâkim olmuşlar, Sasani Devleti’ni yıkmak üzere son hazırlıklarını gerçekleştirmişlerdi. Bu kadar etkili olan bir insanın hayatının her aşaması şüphesiz çok önemlidir ve incelenmeye değerdir. Nitekim yaşadığı dönemden itibaren Allah Elçisi’nin hayatıyla ilgili veriler toplandığı gibi vefatından sonra onun hayatının ve tecrübelerinin merkezde olduğu bir ilmî gelenek gelişmiş ve günümüze kadar hakkında binlerce eser ve makale yazılmıştır. Bu ilgi günümüzde de artırarak devam etmektedir. Hz. Peygamber yaşarken şekillendirdiği İslâm ümmetinin usve-i hasenesi ( Ahzâb 33/21) olduğu gibi, vefatından sonra da bu özelliğini muhafaza etmiş, Müslümanların her anlamda referans kaynaklarından biri olmuştur. Onun hayatı örnek olduğu gibi vefatı da daha sonra birçok boyutuyla konuşulmuş, onun etrafında bir fıkıh literatürü de oluşmuştur. Hadis kitaplarının Cenâiz bölümlerinde vefatıyla ilgili yer alan hadisler buna örnek teşkil eder. Allah Elçisi’nin (sas) vefatıyla ilgili kaynaklarımızda yüzlerce rivayet bulunmaktadır. Rivayetler arasında önemli farklılıkların bulunması, rivayet geleneğinin gereğidir. Bir taraftan ravilerin gelişmeleri hatırladıkları gibi nakletmeleri, diğer taraftan onların sorulan sorulara göre kısmî anlatımları nakledenlerin de etkisiyle farklılıklar barındırmaktadır. Bu durumu dikkate alarak Allah Elçisi’nin vefatını etraflı bir şekilde ve rivayetleri kritik ederek ele almanın uygun olduğunu düşündük. Bu çerçevede başta temel kaynaklar ve çağdaş çalışmalar olmak üzere bu konuda ulaşabildiğimiz kaynaklara ulaşarak konuyu ele almaya çalıştık. Atıf yapmamız gerektiğini düşündüğümüz yerlerde konuyla ilgili kitap ve makalelere işaret etmeye çalıştık. Ancak bu çalışmalardan doğrudan nakil yapmadıkça viii Bibliyografya’da göstermedik. Kur’ân-ı Kerim’den yaptığımız nakillerde Diyanet İşleri Başkanlığı’nın web sitesindeki mealden yararlandık. ( http://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf) Çalışmada zikredilen kişilerin vefat tarihleri için Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi’nin (DİA), web sayfasından ( https://islamansiklopedisi.org.tr/) yararlandık ve bu kaynağı her geçtiği yerde ayrıca göstermedik. Hz. Peygamber’in vefatı konusunu çalışmaya alanın uzmanı olan Prof. Dr. Âdem Apak, Prof. Dr. Adnan Demircan, Prof. Dr. M. Hanefi Palabıyık, Prof. Dr. Nuh Arslantaş ve Prof. Dr. Şaban Öz Hocalarımın tavsiye ve yönlendirmeleriyle kararlaştırdık. Katkılarından ve yönlendirici tavsiyelerinden dolayı Hocalarıma teşekkür ediyorum. Çalışmamız, Allah Elçisi’nin vefatını konu edinmekte olup vefatın hemen ardından başlayan ve sonraki dönemlerde devam eden etkileri konusu, hedeflediğimiz çerçeveyi aşacağından çalışmamıza dahil edilmemiştir. Öte yandan Hz. Peygamber’in Veda Haccı’ndaa başlayan ve sonraki gelişmelerle ilişkilendirilen, mezheplerin doğuşundan sonra siyasî mecrada tartışılan Gadîru Hum, Allah Elçisi’nin yerine veli ve vasî tayin edip etmediği gibi konular, çalışmanın esas olarak vefat olgusuna odaklanması sebebiyle ele alınmamıştır. Bununla birlikte hastalık sürecinde meydana gelen Kırtâs Olayı, rivayetler çerçevesinde ele alınarak sonradan şekillenen mezhebi bakış açısının dışında değerlendirilmeye çalışılmıştır. Çalışmamızı ölüm olgusu ve peygamberlerin ölümü konusunu ele aldığımız giriş ve iki bölüm olarak planlanmıştır. Birinci bölümde Hz. Peygamber’in hastalığı sürecini ele aldık. Hastalığı ve seyri hususunda çelişkili ve kafa karıştırıcı rivayetler mevcut olup bunları ele almaya çalıştık. Öte yandan hastalık döneminde yaşanan önemli gelişmeler olup bunları da incelemeye gayret ettik. İkinci bölümde Hz. Peygamber’in vefatını ve Müslümanların bu önemli gelişmeye yönelik tepkilerini ele aldık. Bu bağlamda Hz. Ömer’in tepkisini ele alabiliriz. Ayrıca bu bölümde Hz. Peygamber’in teçhiz, tekfin ve defni konularını ele aldık. Konunun ele alınmasının uygun olacağını söyleyerek beni cesaretlendirmesinden ve katkılarından dolayı muhterem Hocam Prof. Dr. Âdem Apak’a ve çalışmanın bu hale gelmesindeki katkılarından dolayı muhterem Hocam Prof. Dr. Şaban Öz’e teşekkürlerimi arz ederim. Emine DEMİRCAN Bursa-2019 ix İÇİNDEKİLER TEZ ONAY SAYFASI ...............................................................................................ii YÜKSEK LİSANS İNTİHAL YAZILIM RAPORU .............................................iii YEMİN METNİ ........................................................................................................iv ÖZET........................................................................................................................... v ABSTRACT ............................................................................................................... vi ÖNSÖZ ...................................................................................................................... vii İÇİNDEKİLER .........................................................................................................ix KISALTMALAR ...................................................................................................... xi TRANSKRİPSİYON İŞARETLERİ ...................................................................... xii GİRİŞ .......................................................................................................................... 1 1. Araştırmanın Konusu, Metodu ve Kaynakları.................................................... 1 1.1. Konu............................................................................................................ 1 1.2. Metod .......................................................................................................... 1 1.3. Literatür ...................................................................................................... 1 2. Ölüm ve Peygamber............................................................................................... 2 BİRİNCİ BÖLÜM HASTALIK 1.1. HASTALIK BAŞLANGICI ................................................................................. 7 1.1.1. Bakî Ehline Duası ................................................................................... 8 1.1.2. Uhud Ehline Duası ................................................................................ 10 1.1.3. Hastalığın Başlangıç Zamanı ................................................................ 11 1.2. HASTALIĞININ SÜRESİ.................................................................................. 13 1.3. HZ. ÂİŞE’NİN EVİNDE KALMASI................................................................ 14 1.4. HASTALIĞA DAYANMASI, ŞÜKRETMESİ VE DUALARI................... 16 1.5. HZ. PEYGAMBER’İN DÜNYA İLE AHİRET ARASINDA MUHAYYER BIRAKILMASI........................................................................... 19 1.6. HZ. PEYGAMBER’İN HASTALIĞIYLA İLGİLİ TANILAR..................... 23 1.6.1. Zâtülcenb ............................................................................................... 23 1.6.2. Hâsıra .................................................................................................... 25 1.6.3. Zehirlenme İddiası ................................................................................ 25 1.7. HZ. PEYGAMBER’İN HASTALIĞI SÜRECİNDEKİ BAZI GELİŞMELER ...................................................................................................... 26 1.7.1. Tedaviye Yönelik Çalışmalar ................................................................ 27 x 1.7.2. Misvakla Dişlerini Fırçalaması ............................................................. 27 1.7.3. Eline Geçen Parayı Tasadduk Etmesi ................................................... 28 1.7.4. Peygamber'in Hastalığı Esnasındaki Tavsiyeleri .................................. 29 1.7.5. Kırtâs Hadisesi ...................................................................................... 35 1.7.6. Hz. Peygamber’in Hz. Fâtıma’ya Verdiği Sır ....................................... 39 1.7.7. Üsâme Ordusunun Gönderilmesi Meselesi ........................................... 41 1.7.8. Hz. Ebû Bekir’in Namaz İmamlığına Tayini ........................................ 44 1.7.9. Hz. Peygamber’in Hz. Ebû Bekir’in Arkasında Namaz Kılması .......... 50 İKİNCİ BÖLÜM VEFAT, TECHİZ, TEKFİN VE DEFİN 2.1. VEFAT................................................................................................................... 52 2.1.1. Vefat Anı ............................................................................................... 52 2.1.2. Vefat Tarihi ........................................................................................... 57 2.1.3. Vefat Sırasında Yaşı .............................................................................. 59 2.1.4. Vefat Ettiği Yıl Meydana Gelen Bazı Gelişmeler ................................. 63 2.2. TECHİZ VE TEKFİN.......................................................................................... 64 2.2.1. Cenazenin Yıkanması ............................................................................ 64 2.2.2. Cenazenin Kefenlenmesi ....................................................................... 67 2.2.3. Cenaze Namazı ...................................................................................... 71 2.3. DEFİN.................................................................................................................... 73 2.3.1. Kabri ...................................................................................................... 74 2.3.2. Defni ...................................................................................................... 76 2.3.3. Defin Zamanı ........................................................................................ 80 2.4. HZ. PEYGAMBER'İN HASTALIĞINA VE VEFATINA TEPKİLER....... 81 SONUÇ ...................................................................................................................... 85 BİBLİYOGRAFYA ................................................................................................... 87 xi KISALTMALAR (as) : aleyhisselam (sas) : sallallahu aleyhi vesellem b. : ibn bk. : bakınız bt. : bint çev. : çeviren DİA : Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi h. : hicrî Hz. : Hazreti nşr. : neşreden ö. : ölüm tarihi s. : sayfa ts. : tarihsiz ty. :tarih yok ve dğr. : ve diğerleri yy. : yayınevi yok xii TRANSKRİPSİYON İŞARETLERİ ء ʾ ع ʿ ض ḍ غ ġ ح ḥ خ ḫ ق ḳ ث ̱s ص ṣ ط ṭ ذ ẕ ض ż ظ ẓ 1 GİRİŞ 1. Araştırmanın Konusu, Metodu ve Kaynakları 1.1.Konu “Hz. Peygamber’in Vefatı” başlığını taşıyan araştırmamızın konusu dünya tarihinin en önemli ve etkili şahsiyetlerin başında gelen son peygamber Hz. Muhammed’in (sas) hastalığı ve vefatıdır. Hz. Peygamber’in hastalığının nasıl ortaya çıktığı ve nasıl seyrettiği, vefatı ve vefatıyla ilgili rivayetlerin kritik edilmesi ve bir taraftan sahih bir tasvir ortaya koymak, diğer taraftan bunun çözümlenmesi çalışmanın konusunun çerçevesini ortaya koyacaktır. 1.2.Metod Araştırmada konumuzla ilgili literatür taraması yapılarak rivayetler tespit edilecek, ardından bu rivayetler kritik edilerek değerlendirilecektir. Bu çerçevede alan taraması, belgelerin toplanması, toplanan verilerin betimlenmesi, çözümleme ve yorumlama yöntemlerine başvurulacaktır. 1.3.Literatür Çalışmamızın temel kaynaklarını ilk dönem siyer ve tarih kaynakları ile hadis kaynakları oluşturmaktadır. Muahhar kitaplar büyük ölçüde ilk dönemde telif edilmiş eserlerdeki rivayetleri nakletmektedirler. Çalışmamımızın ana malzemesi, h. III. asırda telif edilen eserlerden elde edilmiştir. Bu dönem, tedvin dönemiyle tasnif döneminin iç içe olduğu, ancak tedvin döneminin hızlı bir şekilde devam ettiği bir dönemdir. Alanımız açısından temel metinler bu dönemde şekillenmiştir. Araştırma konumuz açısından siyer kaynaklarından İbn Hişâm’ın (ö. 218/833) esSîretu'n-Nebeviyye adlı eseri, Allah Elçisi’nin (sas) vefatı hakkına etraflıca bilgiler nakletmektedir. Bu eser esasen İbn İshâk’ın daha eski olan kitabının büyük ölçüde rivayetlerinin korunarak daha çok şahit olan şiirlerinin değiştirilmiş halinden ibarettir. İbn Hişâm’ın kitabının şerhi olan es-Suheylî’nin (ö. 581/1185), er-Ravḍu’l-Unf fî 2 Şerḥi's-Sîreti'n-Nebeviyye adlı eseri, İbn Hişâm’ın rivayetlerini incelerken başvurduğumuz eserlerden biridir. En önemli ve günümüze ulaşan ilk biyofrafik eser olan İbn Sa‘d’ın (ö. 230/845) Kitâbu’ṭ-Ṭabaḳâti'l-Kebîr adlı eserinde konumuzla ilgili yoğun bilgi bulmak mümkündür.. İbn Sa‘d, kendisine ulaşan rivayetleri ve rivayetler arasındaki farklılıkları kaydederek erken bir dönemde önemli bir kaynak oluşturmuştur. Hz. Peygamber’in (sas) hastalık döneminden başlayarak vefatına ve sonrasında teçhiz ve tekfinine kadar zengin bir rivayet koleksiyonunu muhafaza etmiştir. Çalışmada siyer alanının diğer önemli bir kaynağı da İbn Sa‘d’ın kitabından çokça yararlanmış olan ve naklettiği rivayetlerde büyük ölçüde ondan istifade eden elBelâẑurî’nin (ö. 279/893), Ensâbu'l-Eşrâf adlı eserinden yararlandık. Araştırmamızın diğer önemli kaynak grubunu hadis literatürü oluşturmaktadır. Başta Kütüb-i Sitte olmak üzere Hz. Peygamber’in vefatı hakkında birçok konuda bilgiye yer verilmiştir. Özellikle Allah Elçisi’nin (sas) vefatıyla ilgili fıkhî sonuç doğuracak bilgilere dair birçok rivayete yer verilmiştir. Buhârî(ö. 256/870), Müslim(ö. 261/875), İbn Mâce(ö. 273/887), Ebû Dâvud(ö. 275/889), Tirmizî(ö. 279/892) ve Nesâî’nin(ö. 303/915) yanı sıra Mâlik b. Enes’in (ö. 179/795) el-Muvaṭṭa adlı eseri de yararlandığımız kaynaklar arasında zikredilmelidir. Temek kaynakların yanında araştırmalardan da yararlandık. Hüseyin Güneş’in “Hz. Muhammed’in (sav) Vefatı” adlı makalesi yararlandığımız çalışmalar arasındadır.1 Yararlandığımız kaynaklar arasında Muhammed Hamidullah,2 Hz. Peygamber’in vefatını kitabının bir bölümüne konu edinen Mehmet Salih Arı’yı3 zikretmek gerekir. Ayrıca Stephen J. Shoemaker’in The Death of a Prophet4 adlı eseri de incelenmiştir. 2. Ölüm ve Peygamber “Her can ölümü tadacaktır. Sonra bize döndürüleceksiniz.” 5 1 Hüseyin Güneş, “Hz. Muhammed’in Vefatı”, Siyer Araştırmaları Dergisi, sayı: 5, 2019, s. 83-104. 2 Muhammed Hamidullah, İslâm Peygamberi, çev. Mehmet Yazgan, Beyan Yayınları, İstanbul 2004. 3 Mehmet Salih Arı, Hz. Muhammed (sas)’in Son Günleri, Bilge Adamlar, Van 2013. 4 Stephen J. Shoemaker, The Death of a Prophet, University of Pennsylvania Press, Philadelphia 2012. 5 Ankebût 29/57. 3 Kuşkusuz, ölüm yaşam kadar gerçektir. İnsanoğlu gözlemleriyle ve yaşadığı deneyimlerle ölümü her an hissedebilmekte, ancak dünyaya olan meyli ve bağlılığı da güçlü bir şekilde devam etmektedir. Yüce Allah insanoğluna gönderdiği peygamberlerini insanlar arasından seçmiştir. Kur’ân-ı Kerim’de şöyle buyurulur: “Zaten kendilerine hidayet rehberi geldiğinde, insanların (buna) inanmalarını sırf, “Allah, peygamber olarak bir beşer mi gönderdi?” demeleri engellemiştir. Şunu söyle: Eğer yeryüzünde yerleşmiş gezip dolaşan melekler olsaydı, elbette onlara gökten, peygamber olarak bir melek gönderirdik.” 6 Bütün peygamberler, beşerdirler ve beşer olma vasıfları itibariyle benzer özelliklere sahiptirler: “(Resûlüm!) Senden önce gönderdiğimiz bütün peygamberler de hiç şüphesiz yemek yerler, çarşılarda dolaşırlardı.”7 Allah Elçisi’nin (sas) beşer olduğunu vurgulaması Yüce Allah tarafından istenmektedir: “De ki: ‘Ben yalnızca sizin gibi bir beşerim. (Şu var ki) bana ilahınızın sadece bir ilah olduğu vahyolunuyor...” 8 Beşer vurgusu diğer peygamberler üzerinden de yapılmıştır: “Peygamberleri de onlara dediler ki: (Evet) biz sizin gibi beşerden başkası değiliz. Fakat Allah nimetini kullarından dilediğine lütfeder. Allah’ın izni olmadan bizim size delil getirmemize imkân yoktur. Müminler ancak Allah’a dayansınlar.” 9 Peygamberler de diğer insanlar gibi Allah’ın âdetlerine [âdetullah] ve sünnetlerine [sünnetullah] bağlıdırlar. Bu sebeple peygamberlerin ölümleri mukadderdir. İlk peygamberden son peygambere kadar gelen binlerce peygamber, Yüce Allah’ın kendilerine takdir ettiği ömrü tamamlayarak vefat etmişlerdir. Bunun hiçbir istisnası yoktur. Hz. Peygamber’in beşer olduğuna dair Kur’ân vurgu yapmıştır. Dolayısıyla her insan gibi Hz peygamberde ölümlüdür. Kurutulmuş et yiyen bir anneden10 doğmuştur ve ölecektir. Hz. Peygamber’i yüce dostuna kavuşturan hastalığa yakalanması bu cihette pek doğaldır. 6 İsrâ 17/94-95. 7 Furkân 25/20. 8 Kehf 18/110. 9 İbrahim 14/11. 10İbn Mâce, Ebû ʿAbdillâh Muḥammed b. Yezîd el-Ḳazvînî (ö.273/887), es-Sunen (nşr. Şuʿayb elʾArnavûṭ, ʿÂdil Murşid v.dğr.), I-V, 1430/2009, IV, 430. 4 Yüce Allah, muhtelif ayetlerde Hz. Peygamber’in ölümlü olduğunu Müslümanlara hatırlatmıştır. “Şüphesiz sen öleceksin ve şüphesiz onlar da öleceklerdir.” 11 esasen bu vurgular, Müslümanların Hz. Peygamber’in ölümsüz olduğuna ilişkin bir algıya sahip olmalarını tashihe yönelik değildir. Hedef Müslümanların dünyaya meyletmemeleri hususunda uyarılmaları ve Allah Elçisi’nin onları bu ilke çerçevesinde kulluk bilinciyle yetiştirmesidir. Hz. Peygamber’e vefat edeceği hakkında bir bilgi verilip verilmediği hususunda rivayetlerden hareketle farklı cevaplar vermek mümkündür. Genel olarak onun bu konuda gaybî bir bilgiye ya da kesin bir bilgiye vâkıf olmadığını söylemek gerekir. Bununla birlikte ileride ele alacağımız üzere Allah Elçisi’nin Hz. Fâtıma’ya vefat edeceğine dair açıklamalar yaptığı şeklinde rivayetler mevcuttur. Bu rivayetlerin kritiği ileride yapılacaktır. Ancak aynı zamanda Allah Elçisi’nin feraseti ve güçlü hisleriyle zaten her zaman ölüme hazır bir mümin olarak ecelinin yaklaştığını hissetmesi kuvvetle muhtemeldir. Öte yandan ileride ele alacağımız üzere Hz. Ebû Bekir gibi bazı sahabîler de gerek vahiyden, gerekse gelişmelerden Hz. Peygamber’in ecelinin yakın olduğuna ilişkin tahmin yürütebildiklerini söylemek mümkündür. Hz. Peygamber’in ecelinin gelmiş olduğu hususu, vefatından sonra olayları geriye doğru okumak suretiyle de gerçekleştirilmiş olabilir. Nitekim bu bağlantılara ilişkin bazı rivayetlere sahibiz. Örneğin Abdullah b. Abbas’ın annesi Ümmü’l-Fadl bt. el-Hâris’ten naklettiği bir rivayette Ümmü’l-Fadl’ın Allah Elçisi’nin (sas) akşam namazında Mürselât suresini okuduğu, ardından da onlara imamlık yapamadan vefat ettiğini anlatmaktadır.12 Kuşkusuz etkili olan her liderin vefatı, liderlik yaptığı insanlar arasında büyük etkilere sahip olur. Hele söz konusu olan, insanların emirleri için canlarını verdiği bir peygamber ise çok daha derin etkiler bırakması anlaşılabilir bir durumdur. Allah Elçisi’nin Müslümanlara liderlik yapması, vahyin devam etmesi, Müslümanların her türlü sorunlarıyla ilgilenmesi elbette onlar açısından çok önemli bir ayrıcalıktı. Onun vefatı, Müslümanları kendi sorunlarıyla başbaşa bıraktı. Bundan sonra attıkları adımları genellikle nassı yorumlayarak, içtihatla ve deneyimleriyle gerçekleştirmeleri 11 Zümer 39/30. 12el-Buḫârî, Ebû ʿAbdillâh Muḥammed b. İsmail b. İbrâhîm (ö.256/870), Ṡaḥîḥu'l-Buḫârî = el-Câmiʿu'lMusnedu's-Ṡaḥîḥu'l-Muḫtaṡar min ʾUmûri Resûlillah ve Sunenihi ve ʾEyyâmihi (nşr. Muḥammed Zuheyr b. Nâṡır en-Nâṡır), I-IX, 1422/2001, VI, 9. 5 gerekiyordu. Bir anlamda sorumluluk, Allah’ın Elçisi (sas) tarafından paylaşılmadan kendilerinin boynunda kalmıştır. Allah Elçisi’nin vefatı, başta siyasî kriz olmak üzere Müslümanların birçok sorunla karşı karşıya kalmalarına sebep olmuştur. Allah Elçisi’nin rahle-i tedrisinden geçmiş olan Müslümanların bu sorunları aşma hususunda başarılı olduklarını söylemek yanlış olmaz. Hz. Peygamber hayattayken Müslümanların ailevî hayatları dahil olmak üzere bütün işlerinde yönlendirici ve merkezî bir etkiye sahipti. Nitekim Abdullah b. Ömer, Allah Elçisi’nin (sas) hayatta olduğu dönemde haklarında vahiy nazil olabileceği korkusuyla kadınlara kötü muamelede bulunamadıklarını, onun vefatından sonra ise rahat davrandıklarını söyler.13 Elbette Allah Elçisi (sas) toplumu şekillendiren bir otoriteydi. Onun görevi vefatına kadar devam etmiş, din kemale erdikten14 sonra Yüce Allah, ömrünü tamamlamasını takdir etmiştir. Allah Elçisi’nin (sas) vefat süreci, İslâm’ın Arabistan’a hâkim olması, Arapların itaat etmesi ve Müslüman olmaları, Peygamberimizin farz olarak yerine getirdiği tek haccını ifası sırasında yaptığı konuşmalar ve sonrasında Müslümanlara yönelik nasihatleriyle ilişkilendirilerek anlatılmıştır. Bu hususta kaynaklarda yer alan rivayetlerdeki bilgilerin bir kısmının Allah Elçisi’nin (sas) vefatından sonra düşünülerek onun vefatıyla ilişkilendirilmesi muhtemeldir. İnsanın geçmişte meydana gelen olaylarla ilgili bu türden kurgular yapması doğaldır. Örneğin Allah Elçisi’nin bir konuşmasında ölümden bahsetmesi, Müslümanlara yönelik nasihatleri, vefatından sonra yapacakları hususunda kendilerine uyarılarda bulunması bunlardandır. Aslında Hz. Peygamber’in işaret ettiğimiz konuşmaları yaptığında genellikle onun ölümüyle ilişkilendirilmemiştir. Ancak vefatından sonra insanların bazı anılarını hatırlamaları ve bağ kurmaları mümkündür. Rivayetlerin bir kısmı Hz. Peygamber’in hastalık sürecinin ölümle sonuçlanacağına ilişkin bir bilgiye sahip olduğu imajını vermektedir. Bunun imkânını tartışmak, bu çalışmanın konusu değildir. Ancak Hz. Peygamber’in yaşadıkları, aldığı vahyi yorumlaması, gördüğü rüyaları kendisine bu konuda bir bilgi verilmemiş olsa bile bir hiss-i kable’l-vuku olarak değerlendirmek mümkündür. Rivayetlerin vefatı konusunda bilgiye sahip olduğu şeklinde okumanın kabullerimizle ilgili olması da 13İbn Mâce, es-Sunen, II, 554. 14 Maide 5/3. 6 muhtemeldir. Bu çalışmada rivayetleri kabullerimiz üzerinden değerlendirmemeye, rivayetin muhtevasına odaklanmaya çalışacağız. Ölümün, mukadder olduğu açık olmakla birlikte İslâm ümmeti için önemli konumu tartışılmaz olan Allah Elçisi’nin vefatının kabullenilmesi kolay değildi. Bu sıkıntının atlatılmasında Allah Elçisi’nin (sas) yanında yetişen Hz. Ebû Bekir gibi insanların önemli rolleri olmuştur. 7 BİRİNCİ BÖLÜM HASTALIK Hz. Peygamber, hac görevini ifa ettikten sonra h. 10. yılın Zilhicce ayında Medine’ye döndü. Döndükten yaklaşık iki buçuk ay sonra vefatına sebep olan hastalığa yakalandı. Hz. Peygamber’in hastalığının seyriyle ilgili birçok rivayet mevcuttur. Onun hastalık sürecini de nasihat ve eğitim odaklı kullandığına dair rivayetler mevcuttur. Bir rivayete göre hastalığında şöyle dedi: “Benden sonra ümmetimden kimin başına bir musibet gelirse, benden dolayı başına gelen musibeti düşünerek kendi musibetine sabretsin. Çünkü ümmetimden hiç kimsenin başına benim başıma gelen musibetten daha şiddetlisi gelmez.”15 Allah Elçisi’nin (sas), “Müslümanlar başlarına gelen musibetleri benim musibetimle hafifletsinler.” dediği de nakledilir.16 Hastalığı o kadar şiddetliydi ki Hz. Âişe (ö. 58/678), Resûlullah’tan (sas) daha çok acı çeken kimseyi görmediğini ifade eder.17 Elbette Hz. Âişe’nin bu sözlerini Allah Elçisi’ne (sas) duyduğu sevginin bir tezahürü olarak değerlendirmek de mümkündür. Allah Elçisi (sas), hastalığından şikâyetçi de değildi. Bilakis hastalığının kendisi için bir şükür sebebi olduğunu düşünüyordu. Hatta daha önce hasta olduğunda kendisi için afiyet duasında bulunurdu. Son hastalığına yakalandığında “Ey nefis, sana ne oldu ki sığınılacak her şeye sığınıyorsun!” dediği nakledilir.18 Hastalığın nasıl başladığını ve seyrini ele alarak başlamanın daha uygun olacağını düşünüyoruz. 1.1. HASTALIK BAŞLANGICI Hz. Peygamber’in hastalığıyla ilgili rivayetlerin önemli bir kısmı Hz. Âişe’den gelmiştir. Fakat Hz. Âişe’den gelen muhtelif rivayetlere baktığımızda hastalığının başladığı güne dair rivayetlerde farklılık olduğunu görürüz. Bunun ravilerden 15İbn Saʻd, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. Saʿd b. Menîʿ (ö.230/845), Kitâbu’ṭ-Ṭabaḳâti'l-Kebîr (nşr. ʿAlî Muḥammed ʿOmer), I-X, Ḳâhire 1421/2001,II, 239, 311-314;el-Belâẑurî, Aḥmed b. Yaḥyâ b. Câbir b. Dâvûd (ö.279/893), Ensâbu'l-Eşrâf (nşr. Muhammed Hamidullah), Mısır, I, 578. 16İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 239. 17İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 225; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 550. 18İbn Saʻd, eṭ-Ṭabaḳât, II, 257. 8 kaynaklanmış olması muhtemeldir. Ancak hastalığının farklı yönlerinin anlatılmasından kaynaklanan farklılıkların ortaya çıkması da mümkündür. 1.1.1. Bakî Ehline Duası Hz. Peygamber’in hastalığının başladığı günlerde Bakî Mezarlığı’na giderek orada medfun olan arkadaşları için dua ettiği rivayet edilir. Hz. Âişe’den nakledilen bir rivayete göre Resûlullah (sas) bir gece kalkarak elbiselerini giydi ve sonra çıkıp gitti. Hz. Âişe hizmetçisi Berîre’ye (ö. 60/680 [?]) onu takip etmesini söyledi. Bunun üzerine Berîre Hz. Peygamber’i takip etti. Resûlullah (sas) Bakî’e gidip bir süre orada durdu, sonra döndü. Berîre ondan önce eve döndü. Hz. Âişe’ye olanları anlattı. Hz. Âişe, sabah oluncaya kadar Hz. Peygamber’e bir şey söylemeyip sonra ona Berîre’yi kendisini takip etmesi için gönderdiğini anlattı. Bunun üzerine Hz. Peygamber, “Onlara dua etmem için Bakî ehline gönderildim.” dedi.19Başka bir rivayete göre ise Hz. Âişe gece uyandığında Hz. Peygamber’i yatakta bulamamış ve onu bulmak için peşinden çıkmış. Onu Bakî’de bulmuş ve Bakî ehline şöyle dua ettiğini görmüş: “Ey Müminler yurdunun ehli! Sizlere selam olsun. Siz bizden önce gidenlersiniz, bizler de sizlere kavuşacağız. Allah’ım! Onların ecrinden bizi mahrum etme. Onlardan sonra bizi fitneye düşürme.” 20 Başka bir rivayet de benzer bir muhtevaya sahiptir. Ancak bu rivayette ismi geçen kişi Resûlullah’ın (sas) mevlası Ebû Müveyhibe’dir. Buna göre Resûlullah (sas) gece yarısı “Ey Ebû Müveyhibe! Bakî ehline istiğfarda bulunmam emredildi. Benimle gel.” dedi. Ebû Müveyhibe onunla birlikte çıktı. Bakî’a gelince uzun uzun Bakî ehline dua etti. Sonra şöyle dedi: “İnsanların bulunduğu durumun yanında, içinde bulunduğunuz durumla şad olun. Fitneler, başı sonuna karışacak şekilde gece karanlıkları gibi birbirini takip edecek. Sonu başından daha şer olacaktır.”21 Rivayete göre Allah Resûlü (sas) 19İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 181. 20İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 181. 21 Hz. Peygamber’in gelecekte meydana gelen fitnelerle ilgili gaybî ihbarlarına ilişkin geniş bir literatür oluşmuştur. Fiten rivayetlerinin değerlendirilmesi hususunda bk. Mehmed Said Hatiboğlu, Hz. Peygamber ve Kur'an Dışı Vahiy (Gaybi Hadisler Meselesi), 6. Basım OTTO Yayınları, Ankara 2017; Mustafa Ertürk, Metin Tenkidi (Gayb ve Fiten Hadisleri Örneği), 2. Basım, Fecr Yayınları, Ankara 2011; İlyas Çelebi, “İslâm Kaynaklarında Fiten, Melâhim ve Herc İnançları”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1993-1994, sayı: 11-12, s. 151-196; Harun Reşit Demirel, “Bazı Fiten, Melâhim ve Siyâsî Hadislerin Gaybî Haberler Açısından Değerlendirilmesi”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2000, cilt: III, sayı: 3, s. 101-121; Mehmet Paçacı, “Hadis’te Apokaliptisizm veya Fiten Edebiyatı”, İslâmiyât, 1998, cilt: I, sayı: 1, s. 35-53; Kamil Çakın, “Fiten Rivayetlerinin Tabiatı”, Türkiye’de Dinler Tarihi’nin Kurumsallaşması Sürecinde Prof. Dr. Abdurrahman Küçük, 2016, s. 251-270. 9 şöyle devam etti: “Ey Ebû Müveyhibe! Dünya hazineleri ve ebedilik, sonra Cennet ile Rabbimle buluşma ve Cennet arasında muhayyer bırakıldım.” Ebû Müveyhibe ona, “Anam babam sana feda olsun! Dünya hazinelerini, ebediliği ve Cenneti tercih et.” dediğini bunun üzerine, “Ey Ebû Müveyhibe! Ben Rabbime kavuşmayı Cenneti seçtim.” şeklinde cevap verdiğini anlatır. Döndüğünde hastalığı başladı ve Allah onu (sas) aldı.22 Hz. Peygamber’in dünya ile ahiret arasında muhayyer bırakıldığına dair rivayetleri ileride ele alacağımız için burada rivayetin bütünlüğünü göstermek için zikretmekle yetiniyoruz. Abdullah b. Amr b. el-Âs’ın (ö. 65/684-85) Ebû Müveyhibe’den naklettiği rivayette farklı ayrıntılar yer almaktadır. Ancak rivayetlerin özü aynıdır. Diyalogların naklinde farklılıklar olması sözlü kültürün ve mana ile rivayetin kaçınılmaz sonucudur. “Resûlullah (sas) beni geceleyin uyandırarak ‘Ey Ebû Müveyhibe! Bana Bakî’de medfun olanlara bağışlanmaları için dua etmem emredildi. Sen de benimle gel.’ dedi. Onunla birlikte gittim. Mezarlıkta onlara ‘Size selam olsun ey kabristanda bulunanlar! İnsanların içinde bulundukları durumdan kurtulup vardığınız hal size mübarek olsun. Allah’ın sizi nelerden kurtardığını keşke bilseydiniz! Kapkaranlık gece parçaları gibi, sonra geleni önce geleninden daha da kötü olan birbiri ardından fitneler geldi.’ diyerek seslendi. Sonra da şunları söyledi: ‘Biliyor musun ey Ebû Müveyhibe? Ben dünya hazinelerinin anahtarına sahip olup orada ebedi kalmak ve sonra da cennete girmek ile Rabbim’e kavuşup cennete girmek arasında muhayyer bırakıldım. Ben Rabbim’e kavuşup cennete girmeyi tercih ettim.’ dedi. Akabinde Bakî’de medfun olanların bağışlanmaları için dua edip döndü. Sabah olunca da vefatına sebep olan hastalığına yakalandı.23 Hz. Âişe’den nakledilen bir rivayette ise Hz. Peygamber’e refakat eden kişi mevlası Ebû Râfi’dir (ö. 40/660 [?]). Buna göre Resûlullah (sas) gece ortasında ansızın yatağından fırlayınca Hz. Âişe ona “Ey Allah’ın Resûlü! Anam babam sana feda olsun, 22İbn Hişâm, Ebû Muḥammed ʿAbdulmelik b. Hişâm b. Eyyûb el-Ḥimyerî (ö.213/829), es-Sîretu'nNebeviyye (nşr. Muṡṭafâ es-Saḳḳâ v.dğr.), I-II, Mıṡır 1375/1955, II, 642;İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 182; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 544;el-Beyhaḳî, Ebû Bekir Aḥmed b. el-Ḥuseyn b. ʿAlî el-Ḫusrevcerdî el-Ḫurâsânî (ö.458/1066), Delâʾilu'n-Nubuvve ve Maʿrifetu Aḥvâli Ṡâḥibi'ş-Şerîʿa, I-VII, Beyrut 1405H, VII, 162; es-Suheylî Ebû'l-Ḳâsım ʿAbdurrahman b. ʿAbdullâh b. Aḥmed (ö.581/1185), erRavḍu’l-Unf fî Şerḥi's-Sîreti'n-Nebeviyye (nşr. ʿÖmer ʿAbdusselâm es-Selâmî), I-VII, Beyrut 1421/2000, VII, 557-558. 23İbn Hişâm, es-Sîretu'n-Nebeviyye, II, 642; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 544; eṭ-Ṭaberî, Ebû Caʿfer Muḥammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmilî (ö.310/923), Târîḫu'r-Rusul ve'l-Mulûk, ve Ṡılatu Târîḫ, I-XI, Beyrût 1387/1967,III, 188;es-Suheylî, er-Ravḍu’l-Unf, VII, 557. 10 nereye gidiyorsun?” diye sormuş. Ona, “Bakî ehline istiğfar etmem emredildi.” demiş. Beraberinde mevlası Ebû Râfi olduğu halde hemen çıktı. Ebû Râfi daha sonra Resûlullah’ın (sas) Bakî ehline uzun süre istiğfarda bulunduğunu anlatır. Ayrıca Ebû Râfi’e “Ey Ebû Râfi! Dünya hazineleri, ebedilik ve Rabbime kavuşmak ile Cennet arasında tercih yapmakta serbest bırakıldım. Ben Rabbimle buluşmayı tercih ettim.” dediğini de ifade eder.24 yukardaki rivayetlerde Ebû Müveyhibe ve Ebû Râfi isimlerinin karıştırıldığı, ayrıca Hz. Âişe’nin Allah Elçisi’nin takip ettiğine dair rivayetle diğer rivayetlerin aynı olaydan bahsettiği anlaşılmaktadır. Bu rivayetler bize gösteriyor ki Hz. Peygamber hastalandığı gün Bakî Mezarlığı’na gitmekle beraber tek başına mı Hz. Âişe’nin göndermesiyle Berîre ile beraber mi yoksa Müveyhibe’yle beraber mi gittiği veya Ebû Rafi ile mi gittiği konusunda ihtilaf vardır. Ayrıca Hz. Âişe kendi sırası olan gecelerin hepsinde Hz. Peygamber, gecenin sonunda Bakî’a giderek “Ey Müminler yurdunun ehli! Sizlere selam olsun! Bize ve size vaat edilenler yakındır. İnşaallah biz de size kavuşacağız. Allah’ım! Bakîʻu’l-Garkad ehlini bağışla.”25 Dediğini anlatır. Urve’nin Hz. Âişe’den naklettiği rivayete göre Resûlullah (sas) Bakî mezarlığına gitti. Hz. Âişe ‘Ey Allah’ın Resûlü, neredeydin?’ diye sordu o da “Bakî’de bulunanlar için dua edip bağışlanmalarını dilemem bana emredildi.” dedi. Ravi Hişâm Allah Elçisi’nin Bakî’den hasta olarak döndüğü bilgisinin kendisine ulaştığını belirtir.”26 Yine senetleri farklı olan Zühri rivayetinde onun mezarlık ziyaretininin dönüşünden sonra hasta olduğu ifade edilir.”27 1.1.2. Uhud Ehline Duası Hz. Peygamber’in vefat edeceğini bildiğini ihsas ettirircesine yaptığı ziyaretlerden birisi Uhud şehitleri olmuştur. Buna göre Resûlullah (sas), ölü ve dirilere veda ediyormuş gibi Uhud şehitlerine sekiz28 yıl sonra gelip duada bulundu. Sonra minbere çıkıp şöyle dedi: “Aranızdan ayrılacağım! Sizin üzerinize tanığım. Havuzu size buluşma 24İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 181. 25İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 181. 26el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 543. 27el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 543. 28 Allah Elçisi’nin burada kıldığı namazın on yıl sonra olduğu da nakledilir (İbn Ḥazm, Cevâmiʿu's-Sîre, s. 209). 11 yeri olarak veriyorum. Ben şu makamımda şu anda ona bakıyorum. Sizin şirk koşmanızdan korkmuyorum. Fakat şu dünya için yarışacağınızdan korkuyorum.”29 Hz. Peygamber’in söz konusu konuşmayı yapmış olsa bile bunun vefatıyla ilişkilendirilmesi vefatından sonra olmalıdır. Zira Hz. Peygamber zaman zaman ölümden, cennetten, cehennemden, arkadaşlarıyla cennette buluşmaktan bahsetmiş, ancak bunların hepsi ölümüne işaret olarak görülmemiştir. Bakî ehline dua ile Uhud ehline duayı birleştiren rivayetler de vardır. Atâ b. Yesâr’ın (ö. 103/721) naklettiği rivayete göre Hz. Peygamber’e gelinerek ona, “Git Bakî ehline dua et.” dendi. Bunun üzerine Hz. Peygamber Bakî’a giderek onlara dua etti. Sonra dönüp yattı. Ona tekrar, “Git Bakî ehline dua et.” denildi. Gidip onlara dua ederek, “Allah’ım Bakî ehlini bağışla.” dedi. Sonra gelip yattı. Tekrar ona, “Git ve şehitlere dua et.” denildi. Uhud’a gidip Uhud şehitlerine dua etti. Dönerken başı bağlı olarak döndü. Bu, Peygamber’in (sas) vefat ettiği hastalığının başlangıcıydı.30 Bu rivayette meçhul bir dil kullanılarak diğer rivayetlerde olduğu gibi söz konusu talimatın ilahi yönlendirmeyle yapıldığı ima edilmiştir. 1.1.3. Hastalığın Başlangıç Zamanı Yukarıda zikrettiğimiz rivayetlerde Hz. Peygamber’in hastalığının başlangıcına ilişkin işaretler de vardı. Ayrıca hastalığın müminlerin annelerinden Hz. Meymûne’nin (ö. 51/671) evinde başladığı açıkça ifade edilir.31 Hz. Âişe’nin anlattığına göre Resûlullah (sas) Meymûne’nin evindeyken vefatına sebep olan hastalığı başlamıştı. Aynı gün çıkıp onun yanına gitti. Hz. Âişe başının ağrıdığını ifade etmek üzere, “Ah başım!” deyince Hz. Peygamber, “Senin benden önce ölmeni, namazını kıldırmayı ve seni kabre defnetmeyi arzularım.” diyerek şakalaştı. Bunun üzerine Hz. Âişe Allah Elçisi’ne, “Benden başka bir kadın mı var? Öyle sanıyorum ki, gerçekten benim ölmemi istiyorsun. Eğer ben ölürsem, sen, o günün akşamı bir hanımla gerdeğe girersin.” dedi. Hz. Peygamber, “Asıl benim ah başım!” dedi. Sonra Meymûne’nin evine döndü ve hastalığı şiddetlendi.32 29İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 182. 30İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 182 31İbn Ḥazm, Ebû Muḥammed ʿAlî b. Aḥmed el-Endelusî (ö.456/1064), Cevâmiʿu's-Sîre, I, Beyrut, s. 209. 32İbn Hişâm, es-Sîretu'n-Nebeviyye, II, 642-643; İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 183; İbn Mâce, es-Sunen, II, 449;İbn Cemmâʿa, Abdulaziz b. Muḥammed b. İbrâhîm el-Kinânî el-Mıṡrî (ö.767/1366), elMuḫtaṡaru'l-Kebîr fî Sîreti'r-Resûl (nşr. Sâmî Mekkî el-ʿÂnî), I, ʿAmmân 1993, s. 143. 12 Resûlullah’ın (sas) Rubayha adında bir cariyesinin olduğu, onu Benî Kurayza ganimetleri arasından aldığı ve kendisine ait olan Nahlü’s-Sadaka adındaki hurma bahçesine yerleştirdiği, bazen yanına gittiği anlatılır. Yine bir gün oraya giden Allah Elçisi (sas) oradan hasta olarak döndü. Meymûne’nin evine geldi. Daha sonra da Âişe’nin evinde kalarak orada vefat etti.33 Bu rivayette sözü edilen cariye hakkında fazla bilgi yoktur. Hz. Peygamber’in evlendiği Hz. Reyhâne’den (ö. 10/632) söz edilirken Kurayzalı cariyenin Rubayha olduğunun söylendiği ifade edilir.34 Rubayha, ayrıca Hz. Peygamber’in azat ettiği cariyeleri arasında zikredilir.35 Ancak çok bilinen biri değildir. Reyhâne’yle karıştırılması muhtemel ise de o, Hz. Peygamber’in Veda Haccı’ndan dönüşünden sonra Medine’de vefat etmiştir.36 Bu sebeple söz konusu bilgiye kuşkuyla bakmak gerekir. Bir görüşe göre hac dönüşünde yorgun düşmüş ve hastalanmıştır. Bir ay kadar hasta kaldıktan sonra iyileşmiş, ancak hicri 11. yılın Rebiülevvel ayına girmeden hastalığı tekrar nüksetmiştir.37 Hz. Peygamber’in hastalığı Hz. Meymûne’nin evindeyken ağırlaştığı, bunun üzerine eşlerini çağırıp onlardan, Hz. Âişe’nin evinde hastalığını geçirebilmek için izin istediği anlatılır. Müminlerin annelerinin izin vermesi üzerine Hz. Peygamber Hz. Âişe’nin evine götürülmüştür. Hz. Âişe, bu olayı anlatırken Fadl b. Abbâs (ö. 13/634 [?]) ve başka birinden destek alıp adım adım yürüyerek götürüldüğünü söyler. O sırada bir bez parçasıyla başını sarmış vaziyette Hz. Âişe’nin evine girmiştir. Ravi, Hz. Âişe’den nakledilen bu bilgiyi Abdullah b. Abbâs’a anlattı. Bunun üzerine “Diğer adamın kim olduğunu biliyor musun?” diye sordu. Ravi, “Hayır!” deyince İbn Abbas “O Ali’ydi. Fakat Âişe, gücü yettiği halde onu hayırla anamıyor.” dedi.38 Abdullah b. Abbas, Hz. Ali ile Hz. Âişe arasında bir soğukluk olduğunu, bunun Hz. Âişe’nin anlatımına yansıdığını ifade etmektedir. Hz. Peygamber’in Hz. Âişe’nin evine iki kişi tarafından götürüldüğü Hz. Âişe’den nakledilen başka rivayetlerde de anlatılmaktadır. Bir rivayette Hz. Âişe, Allah Elçisi’nin 33el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 543. 34el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 543. 35el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 485. 36 Hayati Yılmaz, "Reyhâne bint Şem‘ûn", DİA, https://islamansiklopedisi.org.tr/reyhane-bint-semun (13.07.2019). 37Hüseyin Güneş, , “Hz. Muhammed’in Vefatı”, Siyer Araştırmaları Dergisi, sayı: 5, Ocak-Haziran 2019, s. 101-102. 38İbn Hişâm, es-Sîretu'n-Nebeviyye, II, 649; İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 205;el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 544; eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 188-189. Ayrıca bk. İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 193; es-Suheylî, erRavḍu’l-Unf, VII, 558, 568. 13 kollarına girerek ona yardımcı olan iki kişinin “Abbas ve diğer bir kişi olduğunu” ifade etmektedir. Buna göre Ravi Ubeydullah b. Abdullah, Hz. Âişe’nin sözlerini Abdullah b. Abbas’a hatırlattığını, ona “Âişe’nin adını zikretmediği kişinin kim olduğunu biliyor musun?” diye sorduğunu, “Yok!” demesi üzerine “Ali b. Ebî Tâlib” olduğunu ifade ettiğini belirtir.39 Bu rivayette Hz. Peygamber’in koluna giren kişilerden biri Hz. Abbas (ö. 32/653) olarak zikredilmektedir. Başka kaynaklarda Hz. Peygamber’e yardımcı olan iki kişinin Hz. Ali ile Hz. Abbas olduğu da nakledilir.40 Başka bir rivayette Hz. Âişe, Hz. Peygamber’in dört kişi tarafından taşınarak evine getirildiğini anlatır. Hz. Peygamber ondan hanımlarını çağırmasını istemiş, geldiklerinde onlara “Evlerinizi dolaşmaya gücüm yetmiyor. İzin verin de Âişe’nin evinde kalayım!’ dedi. Onlar da ‘Evet, olur ey Allah’ın Resûlü!’ dediler.41 Hz. Âişe’den nakledilen bir rivayette hastalığının Meymûne’nin evinde başladığı ve orada yedi gün kaldığı da rivayet edilir.42 Hz. Peygamber’in hastalığı Müslümanları üzdüğü gibi eşlerini de üzmüştür. Bir gün Hz. Peygamber’in vefat ettiği hastalığı sırasında eşleri yanında toplanmışlardı. Eşi Safiyye, “Ey Allah’ın Elçisi! Keşke senin yerine ben hasta olaydım.” dedi. Bunun üzerine Resûlullah’ın (sas) eşleri birbirlerine göz kırpmaya başladılar. Resûlullah (sas) onların bu hareketini gördü. Onlara “Ağızlarınızı çalkalayın.” dedi. “Ey Allah’ın Resûlü neden?” dediler. Resûlullah (sas), “Arkadaşınız için kaş göz işareti yapmanızdan dolayı… Vallahi, o sözünde doğru söylüyor.” dedi.43 1.2. HASTALIĞININ SÜRESİ Hz. Peygamber’in hastalığının yaklaşık iki hafta sürdüğüne dair farklı nakillerle karşılaşırız. Bir rivayete göre Resûlullah’ın (sas) hastalığı Çarşamba günü başladı ve vefat edene dek tam on üç gün sürdü.44 Hastalığının Perşembe günü başladığı ve on iki gün sürdüğü,45 on dört gün sürdüğü de nakledilir.46 Başka bir rivayete göre 39el-Buḫârî, eṡ-Ṡaḥîḥ, I, 134; VI, 11; VII, 127. Ayrıca bk. İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 204 40İbn Ḥibbân, Ebû Ḥâtim Muḥammed b. Ḥibbân b. ʾAḥmed el-Bustî (ö.354/965), es-Sîretu'n-Nebeviyye ve ʾÂḫbâru'l-Ḫulefâʾ (nşr. ʿAzîz Bey v.dğr.), I-II, Beyrût 1417/1996, I, 398- 399. 41el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 562. 42el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 546. Ayrıca bk. eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 195. 43İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 272. 44İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 183. 45İbn Ḥazm, Cevâmiʿu's-Sîre, s. 211. 46el-Yaʿḳûbî, Aḥmed b. İsḥâḳ b. Caʿfer b. Vehb b. Vâḍıḥ (ö.292/905'den sonra), et-Ta'rîḫ, I-II, I, 150; İbn Ḥazm, Cevâmiʿu's-Sîre, s. 211. 14 Resûlullah’ın ilk rahatsızlığı Safer ayının bitimine iki gece kala Çarşamba günü Meymûne’nin evinde başlamıştı.47 Hastalığının Safer ayının son günlerinde Zeyneb bt. Cahş’ın (ö. 20/641) evinde başladığı ifade edilir.48 Allah Elçisi’nin Meymûne’nin evinde hastalandığı rivayetinin yanı sıra onun Zeyneb bt. Cahş veya Reyhâne’nin evinde hastalandığının söylendiği, ancak Reyhâne’nin (ö. 10/632) evinde hastalandığına dair rivayetin zayıf olduğu, zira doğrusunun Reyhâne’nin Allah Elçisi hayattayken ondan önce vefat ettiği de ifade edilir.49 Rivayetlerdeki bu farklılıklar ravilerin hatırlamalarıyla ilgili problemlerden kaynaklanmış olabilir. Sonuç olarak Allah Elçisi’nin Hz. Meymûne’nin evindeyken hastalandığı, hanımlarının rızasını alarak vefatına kadar Hz. Âişe’nin evinde kaldığı söylenebilir. 1.3. HZ. ÂİŞE’NİN EVİNDE KALMASI Hz. Peygamber’in hastalığının son günlerini Hz. Âişe’nin evinde geçirdiğine dair rivayetlerde bazı ayrıntılara yer verilmektedir. Bir rivayete göre Resûlullah’ın (sas) hastalığı şiddetlenince Âişe’nin evinde kalmak için eşlerinden izin istediğini onlara söyleyenin Hz. Fâtıma (ö. 11/632) olduğu da ifade edilir. Hz. Fâtıma onlara, “Resûlullah’ın (sas) dolaşması ona ağır gelir.” deyince onlar da Hz. Âişe’nin evinde kalmasına izin verdiler. Böylece Meymûne’nin evinden Âişe’nin evine taşındı.50 Başka bir rivayette ise Hz. Peygamber’in eşlerine haber göndererek onları yanında topladığı ve “Hastayım! Evlerinizi tek tek dolaşamam. İzin verirseniz Âişe’nin evinde kalacağım.” dediği, onların da izin verdiği belirtilir.51 Konudan söz edilen bir diğer rivayette ise durum daha farklı gelişmiştir: Resûlullah (sas) hastalığı ağırlaşınca “Yarın neredeyim?” diye sordu. Ona, “Yarın falan eşinin yanındasın.” dediler. Resûlullah (sas), “Ertesi gün neredeyim?” diye sordu. Onlar, “Ertesi gün falan eşinin yanındasın.” dediler. Eşleri onun Hz. Âişe’nin yanında kalmayı istediğini anladılar. Ona “Ey Allah’ın Resûlü! Hakkımızı bacımız Âişe’ye bağışladık.” dediler.52 Bazı eşleri “O Ebû Bekir’in kızının gününü soruyor.” dedi. Ona 47İbn Ḥibbân, es-Sîretu'n-Nebeviyye, I, 398. 48eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 187. 49İbn Cemmâʿa, el-Muḫtaṡaru'l-Kebîr, s. 142. 50İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 205. 51İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 205. 52İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 206. 15 izin verip “Serbestsin ey Allah’ın Resûlü, biz kardeşiz.” dediler. O da, “Serbest miyim?” dedi. Onlar da ‘Evet!” dediler.53 Hz. Peygamber’in eşlerinin Hz. Âişe’nin evinde kalmasına izin vermeleri üzerine Resûlullah Hz. Âişe’nin evine geçti. Hastalığı şiddetlenince bağları çözülmemiş yedi kırba su getirip üzerime dökün. Belki insanlarla tekrar buluşmaya çıkarım.” dediği söylenir.54 Hz. Peygamber’in bu isteği üzerine onu Resûlullah’ın (sas) eşi Hafsa’nın getirdiği leğeneoturttular ve eli ile tamam diyene kadar ona kırbaların suyundan döktüler. Sonra insanların yanına çıkıp; onlara namaz kıldırıp hitap ettiği nakledilir.55 Hz. Peygamber’in son günlerini Hz. Âişe’nin yanında geçirmesi, onun evinde kalması ve yanıbaşında vefat etmesi pek tabii ki onun için bir övünç kaynağıydı. Nitekim Hz. Âişe’nin şöyle dediği rivayet edilir: “Resûlullah’ın (sas) benim evimde, benim günümde ve başı göğsümün üzerinde iken vefat etmesi Allah’ın benim üzerimdeki nimet ve rahmetindendir. Buna ne benden başka bir insan ne de bir kral sahip olmuştur.”56 Bir diğer rivayette ise şöyle dediği nakledilir: “Resûlullah (sas) başı göğsümde iken benim günümde vefat etti. Kimseye zulmetmedim. Gençliğimden olsa gerek o kucağımda vefat etti. Ben de başını bir yastığın üzerine bıraktıktan sonra kalkıp kadınlarla birlikte göğsüme ve yüzüme vurarak dövündüm.57 Konuyla ilgili rivayetlerin çoğunluğu Hz. Âişe vasıtasıyla bize ulaşmıştır. Bu durumun iftihar sebebi olarak görülmesi anlatımlarda sübjektif kanaatlerin yer almasını yol açmış olmalıdır. Çünkü Hz. Peygamber’in (sas) hastalığı sırasında tavaf yaptığı bir elbiseyle eşlerinin evlerine taşındığı ve zamanını onlar arasında eşit paylaştığını belirten rivayetler de mevcuttur.58 Hatta Hz. Peygamber gönüldeki sevgisiyi kasdederek, “Allah’ım! Benim yapabileceğim bu. Sen malik olmadığıma maliksin.” derdi.59 Başka bir rivayette bu duruma vurgu yapılmaktadır: Allah’ın elçisi hasta olduğu için ancak dört kişinin birer tarafından tuttuğu bir elbise üzerinde taşınarak, günü gelen eşinin 53el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 545. 54İbn Hişâm, es-Sîretu'n-Nebeviyye, II, 649 [çev. IV, 395]; İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 205; İbn Ḥibbân, esSîretu'n-Nebeviyye, I, 398, 399. 55İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 205; el-Buḫârî, eṡ-Ṡaḥîḥ, VII, 127; eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 194. 56el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 562. 57İbn Hişâm, es-Sîretu'n-Nebeviyye, II, 655 [IV, 400]; İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 229; el-Belâẑurî, Ensâbu'lEşrâf, I, 562; eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 199; es-Suheylî, er-Ravḍu’l-Unf, VII, 579-581. 58İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 204. 59İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 204. 16 evine götürülüyordu. Bu dört kişi, mevlaları Ebû Müveyhibe, Şukrân, Sevbân ve Ebû Râfi idi.60 Hz. Âişe, daha önceleri âdeti olduğu üzere Resûlullah’ın (sas) kapısının önünden geçerken kendisine nasihat ya da dua ettiğini söylerdi. Bir gün kapısının önünden bir şey söylemeden geçti. Aynı durum bir gün sonra tekrar etti. Bunun üzerine Hz. Âişe, “Ey câriye! Bana kapının önüne bir minder ser.” dedi. Kapının önüne bir minder serdi ve başını sararak, Allah Elçisi’nin geçmesini bekledi. Resûlullah (sas) gelip onu o halde görünce, “Neyin var?” dedi. Ona, “Başım ağrıyor.” dedim. Resûlullah (sas), “Asıl başı ağrıyan benim!” dedi. Sonra geçip gitti. Ancak Hz. Âişe’nin evine çarşafla taşınarak getirilmesi üzün sürmedi. Sonra eşlerine haber göndererek yanında toplanmalarını istedi. Onlara, “Hastayım! Evlerinizi tek tek dolaşamam. İzin verirseniz Âişe’nin evinde kalacağım.” dedi. Onlar da izin verdiler.61 Bazı rivayetlerde Hz. Peygamber’in Hz. Âişe’nin evinde kalma iznini bizzat istediği ifade edilirken bu iznin doğrudan Âişe tarafından istendiğine dair bir rivayet de vardır. Buna göre müminlerin anneleri bu talebi dikkate alarak izin verdiler.62 Ancak Allah Elçisi’nin hanımları arasındaki ilişkiyi dikkate aldığımızda izin talebinin doğrudan Allah Elçisi (sas) tarafından yapılmış olması daha isabetli görünmektedir. 1.4. HASTALIĞA DAYANMASI, ŞÜKRETMESİ VE DUALARI Hz. Peygamber’in hastalığıyla ilgili rivayetlerin çoğu onun beşeriyet vasfına vurgu yapmaktadır. Allah Elçisi’ne (sas), “Ey Allah’ın Resûlü! Şiddetli bir ağrı çekiyorsun.” denince şöyle cevap vermiştir: “Evet! Sizden birinin acı çektiği gibi acı çekiyorum!” dedi. “Bunun karşılığında iki ecrin vardır.” denince “Evet! Nefsimi yed-i kudretinde tutan Allah’a yemin olsun ki, yeryüzünde hiçbir Müslüman yoktur ki bir hastalıktan veya başka bir şeyden eziyet görürse Allah bununla günahlarını ağaç yapraklarını döktüğü gibi dökmesin.” şeklinde cevap vermiştir.63 Hz. Peygamber’in hastalığı bazen şiddetli ateş nöbetleri şeklinde meydana geliyordu. Öyle ki Hz. Âişe, “Resûlullah’ın ağrılarından daha şiddetli, bir hastalık 60el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 545. 61İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 205. 62es-Suheylî, er-Ravḍu’l-Unf, VII, 569. 63İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 184. 17 görmedim.”64 diyerek ağrılarının şiddetini anlatır. Hz. Âişe, “Resûlullah’ın (sas) ölümünün şiddetinden sonra müminin çekeceği acılara gıptayla bakar oldum.” der.65 Hz. Peygamber vefat ettiği hastalığı sırasında bir gün yatağında sağa sola dönmeye başladı. Hz. Âişe ona, “Ey Allah’ın Resûlü! Bizlerden biri bu derece ızdırap çektiğinden şikâyet etseydi, mutlaka onu uyarırdın!” dedi. Resûlullah (sas) ona, “Salihlerin (veya müminlerin) hastalıkları şiddetli olur. Mümin bir kimsenin başına gelecek musibet ve sıkıntıdan ve daha büyüğü şikâyetlerden dolayı mutlaka Allah, o kulunun çektiği sıkıntıyla derecesini yükseltir ve bir hatasını affeder.” dedi.66 Benzer bir rivayette Hz. Âişe Allah Elçisi’ne (sas) “Ey Allah’ın Resûlü! Hastalığından şikâyet ediyorsun. Eğer biz kadınlardan biri böyle yapsaydı ona şaşkınlıkla bakardın.” dedi. Resûlullah (sas), “Sen müminin günahlarına kefaret olsun diye hastalığın şiddetlendiğini bilmez misin?” diye cevap verdi.67 Hz. Peygamber hastalığı sırasında meydana gelen ağrılarının benzerlerini geçmiş peygamberlerin de yaşadığını vurgulamıştır. Ebû Saîd el-Hudrî (ö. 74/693-94) Hz. Peygamber’in hastalık süreciyle ilgili şöyle bir anısını anlatır: Resûlullah’ın (sas) yanına vardık. Bir de ne görelim! Aşırı bir ateşi var. Birimiz elini dokundursa ateşin şiddetinden dayanamazdı. Allah’ı tesbih ve tenzih etmeye başladık. Hz. Peygamber bize, “Hiçbir kimsenin başına peygamberlerin başına gelen beladan daha şiddetli bela gelmez. Bizim imtihanımız şiddetli olduğu gibi ecrimiz de kat kat fazla olur. Allah’ın öyle peygamberi var ki öldüresiye dek ona bitler musallat olurdu. Allah’ın öyle peygamberi var ki bir abadan başka avretini örtecek bir giyeceği yoktu.” dedi.68 Hz. Peygamber, maruz kaldığı hastalığa ve ağrılara rağmen insanları sabırlı olmaya ve aşırılıktan kaçınmaya teşvik etmiştir. Rivayete göre hastalığı artınca Ümmü Seleme feryat etti. Bunun üzerine Resûlullah (sas) ona, “Yeter! Kâfirden başkası bağırmaz.” dedi.69 64İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 184. 65İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 186; ; el-Buḫârî, eṡ-Ṡaḥîḥ, VI, 12 [çev. IX, 4135];et-Tirmiẑî, Ebû ʿÎsâ Muḥammed b. ʿÎsâ b. Sevre b. Mûsâ b. Ḍaḥḥâk (ö.279/893), es-Sunen, I-V, Mıṡır 1395/1975, III, 300; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 552;en-Nesâʾî \Ebû ʿAbdirraḥmân Aḥmed b. Şuʿayb b. ʿAlî el-Ḫorâsânî (ö.303/916), el-Muctebâ mine's-Sunen= es-Sunenu's-Ṡuğrâ- en-Nesâî (nşr. ʿAbdulfettâḥ Ebû Ğudde), I-IX (Fihrist Cildiyle Birlikte), Ḥaleb 1406/1986, IV, 6. 66İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 184. 67İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 184. 68İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 185. 69İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 186. 18 Allah’ın Elçisi’nin hastalığı sırasında şifa bulması için kendisi için dua edip etmediğiyle ilgili muhtelif rivayetler mevcuttur. Hz. Âişe, Resûlullah’ın (sas) hastalandığında Muʻavvizeteyn’i70 okuduğunu ve kendine üflediğini anlatır. Ayrıca Resûlullah’ın (sas) hastalığı şiddetlenince ona okuyup üflediğini ve şifa bulması ümidiyle elini vücuduna sürdüğünü söyler.71 Hz. Âişe’den nakledilen başka bir rivayete göre Resûlullah (sas) hastalığında şöyle demiştir: “Allah’ın adıyla, Rabbimizin izniyle yerlerimizin toprağıyla birbirimizin duasıyla [rukyesiyle] hastamız şifa bulsun.”72 Başka rivayetlerde ise Hz. Peygamber’in iyileşmesi için dua etmediği, hatta ona dua eden Hz. Âişe’yi engellediği zikredilmektedir. Hz. Âişe biri hastalandığında Hz. Peygamber’in şöyle dua ettiğini anlatır: “Ey insanların Rabbi! Hastalığı gider, şifa ver. Sen şifa verensin. Senin şifandan başka bir şifa yoktur. Öyle bir şifa ver ki, hiç bir hastalık bırakmasın.” Hz. Âişe Hz. Peygamber’den öğrendiği duayı o hastalığında okumak istedi ve elini tutup mesh ederek bu duaları okudu. Resûlullah (sas) ise elini çekerek şöyle dua etti: “Allah’ım! Beni bağışla ve dosta kavuştur.”73 Onun “Huld Cennetinin en yüksek yerini istiyorum.” diyerek dua ettiği de nakledilir.74 Benzer bir rivayette Hz. Âişe’nin elini tutması üzerine “Elini üzerimden çek! Bunlar daha önce bana fayda verirdi.”75Dediği de rivayet edilir. Dolayısıyla Hz. Peygamber Allah’tan şifa istemek yerine merhamet diliyordu. Hz. Âişe’den nakledilen bir rivayete göre Hz. Peygamber vefat etmeden önce ona dayanmış haldeyken şöyle dediğini işittiğini nakleder: “Allah’ım! Beni bağışla, bana merhamet et, beni Dost’a kavuştur.”76 Hz. Âişe Hz. Peygamber’i göğsüne dayamış; ona şifa için dua ediyordu. Resûlullah (sas) ona, “Hayır! Allah’tan Cebrail, Mîkâîl ve İsrâfîl’le birlikte Refîk-i Aʻlâ el-Esʻad’ı diliyorum.” dedi.77 Hz. Peygamber bu durumdayken bile bağışlanması için dua etmekten kendini alıkoymuyordu. Bir gün Hz. Ömer, Resûlullah (sas) yüksek ateşler içindeyken ziyaret 70 Mu‘avvizeteyn, Felak ve Nas sureleridir. 71İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 187; el-Buḫârî, eṡ-Ṡaḥîḥ, VI, 11; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 549. 72İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 189. 73İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 187. 74İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 187. 75İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 188. 76Mâlik b. Enes, Ebû ʿAbdullâh Mâlik b. Enes b. Mâlik el-ʾAṡbaḥî el-Medenî (ö.179/796), el-Muvaṭṭaʾ (nşr. Muḥammed Muṡṭafâ el-ʾAʿẓamî), I-VIII, Ebû Ḍabî 1425/2004, II, 335; el-Buḫârî, eṡ-Ṡaḥîḥ, VI, 11. 77İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 203. 19 etti. Elini onun üzerine koyunca, ateşin şiddetinden hemen çekti. Hz. Ömer, “Ey Allah’ın Resûlü! Ne kadar da ateşin var!” deyince Hz. Peygamber, “Allah’a şükürler olsun, dün gece veya bu gece aralarında yedi uzun sure (Sebʻu’t-tıvâl) de olmak üzere yetmiş sure okudum.” dedi. Hz. Ömer ona, “Ey Allah’ın Elçisi! Geçmiş ve gelecek tüm günahların bağışlanmış. Biraz da kendine rahatlık payı versen!” dedi. Resûlullah (sas) ona, “Şükreden kullardan olmayayım mı?” diye cevap verdi.78 Ebû Saîd’den nakledildiğine göre Resûlullah (sas) hastalanınca Cebrail (as) ona şöyle dua etti: “Allah’ın adıyla sana eziyet eden her şeye karşı, kem gözden ve her kıskanca karşı seni rukyeliyorum. Allah sana şifa versin.”79 1.5. HZ. PEYGAMBER’İN DÜNYA İLE AHİRET ARASINDA MUHAYYER BIRAKILMASI Daha önce de başka vesilelerle zikrettiğimiz bazı rivayetlerde de görüldüğü üzere Hz. Peygamber’in dünya ile ahiret arasında tercihte bulunma hususunda muhayyer bırakıldığı, ancak kendisinin ahireti tercih ettiği ifade edilmektedir. Bu rivayetlerden hareketle Allah Elçisi’nin dünyayı istemiş olması durumunda ebedi bir şekilde dünyada kalacağı şeklinde bir anlayış gelişmiştir. Oysa Allah Elçisi’nin diğer insanlar gibi ölümlü olduğu Kur’ân-ı Kerim’de vurgulanmıştır. Bununla beraber ez-Zührî’den nakledilen bir rivayette bu durum Yüce Allah’ın peygamberini dünya hazinelerine sahip olup orada sonsuza dek kaldıktan sonra cennete girmek ile ölüp Rabbine kavuşarak cennete girmesi arasında muhayyer bıraktığı, onun ise Rabbine kavuşmayı tercih ederek ‘er-Refîku’l-Aʻlâ er-Refîku’l-Aʻlâ/Yüce Dosta!”80 dediği rivayet edilir. Anlaşılan odur ki rivayetlerde ölümsüz olacağı ya da dünyada sonsuza dek kaldıktan sonra cennete girme hakkına sahip olabileceği şeklinde iki anlayış mevcuttur. Bir rivayette Allah Elçisi’nin muhayyer bırakıldığı şeyin ümmetine müyesser olacak fetihleri görme ile çabucak Allah’a kavuşması hususunda muhayyer bırakıldığını ifade ettiği görülmektedir.81Bu rivayet Allah Elçisi’nin muhayyer bırakıldığı şeyin belirli bir süre olduğunu göstermektedir. Bu yönüyle diğer rivayetlere göre dikkat çekmektedir. 78İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 185. 79İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 189. 80el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 548. 81el-Beyhaḳî, Delâʾilu'n-Nubuvve, VII, 163. 20 Bu konuda bize ulaşan rivayetlerin çoğunluğu Hz. Âişe vasıtasıyla ulaşmıştır. Çünkü Hz. Peygamber son anlarını Hz. Âişe’nin yanında geçirmiştir. Bir rivayette Hz. Âişe’nin Hz. Peygamber’in sağlığı yerindeyken “Hiçbir peygamber, cennetteki makamını görmeden kabzedilmez. Bundan sonra hayatı devam ettirilir veya öbür dünyaya gitme hususunda muhayyer bırakılır.” dediğini söyleyerek sözlerine şöyle devam eder: Allah Elçisi (sas) hastalandığı zaman onu, başı dizimin üstünde baygın vaziyette gördüm. Bir ara kendine geldi. Gözlerini evin tavanına dikerek, “Allah’ım! Refik-i A'la'ya!” dedi. Bu sözü işitince kendi kendime, “Demek ki bizimle olmayı tercih etmiyor.” dedim. Bunun, sıhhatli iken bize söylediği şu hadis olduğunu anladım: “Hiçbir peygamber cennetteki makamını görmeden kabzedilmez, sonra yaşamaya devam veya öbür dünyaya gitme hususunda muhayyer bırakılır.” Resûlullah'ın (sas) son sözü, “Allah’ım! Refik-i A'la'ya!” oldu.”82 Bir başka rivayette Hz. Âişe’nin Hz. Peygamber’in hastalığı sırasında şöyle dediğini söyler: “Allah’ın kendilerine nimetler verdiği nebilerle, sıddıklarla, şehitlerle, salihlerle beraber… Onlar ne güzel arkadaştırlar!”83 dedi. Hz. Âişe, bu sözler üzerine Allah Elçisi’ne seçenek verildiğini zannettiğini ifade eder.84 Devamla, kendi kendine “Vallahi bizi seçmeyecek!” dediğini ekler.85 Hz. Peygamber’in dünya ile ahiret arasında muhayyer bırakıldığını onun sözlerinden anlayan sadece Hz. Âişe değildir. Bir rivayete göre Hz. Peygamber son anında “Allah’ım! Beni bağışla! Bana merhamet et ve dost ile beraber kıl!”86 buyurdu. Hz. Âişe gibi Ümmü Seleme de “Resûlullah’a (sas) tercih verildi. Öyleyse bizi seçmeyecek!” dedi.87 Bazı rivayetlerde Cebrail (as) tarafından Hz. Peygamber’e vefat edeceğinin bildirildiği açıkça ifade edilmektedir.88 Daha önce anlattığımız Bakî’a medfun olanlara ve Uhud şehitlerine dua için yönlendirilmesi de bu konuda bir bilgiyle hareket ettiğini ima etmektedir. 82İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 203; el-Buḫârî, eṡ-Ṡaḥîḥ, VI, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16;Muslim, Ebû'l-Ḥasan Muslim b. el-Ḥaccâc el-Ḳuşeyrî en-Nîsâbûrî (ö.261/875), el-Musnedu's-Ṡaḥîhu'l-Muḥtaṡar bi Naḳli'lʿAdl ʿani'l-ʿAdl ilâ Resûlillâh (nşr. Muḥammed Fuâd ʿAbdulbâḳî), I-V, Beyrût, İrfan Yayımcılık, İstanbul 1988, IV, 1894; et-Tirmiẑî, es-Sunen, V, 522;eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 196. 83 Nisâ 4/69. 84İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 202; el-Buḫârî, eṡ-Ṡaḥîḥ, VI, 10. 85İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 202. 86İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 203. 87İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 203. 88el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 562. 21 Bir gün insanlar mescitte otururken Resûlullah (sas), vefatına sebep olan hastalığı sırasında başına bir hırka sarmış olarak onların yanına geldi. Yürüyerek gelip minbere çıktı. Minberde durunca, “Nefsim yed-i kudretinde olan Allah’a yemin ederim ki, şu anda kendimi havuzun başında görüyorum. Bir kişiye dünya ve zineti sunuldu; ama o ahireti seçti.” dedi. Dinleyenler arasında onun bu sözünü Hz. Ebû Bekir’den başka anlayan olmadı. Hz. Ebû Bekir ağladı ve “Ey Allah’ın Resûlü! Anam babam sana feda olsun! Hatta hepimiz, babalarımız evlatlarımız, canlarımız ve mallarımız sana feda olsun!” dedi.89 Ebû Saîd el-Hudrî ona “Dünya ile ahiret arasında muhayyer bırakılan bir kulun ahireti seçmesi seni neden ağlatıyor?” dedi. Resûlullah (sas) Ebû Bekir’e bakarak şöyle dedi: “Aranızdan arkadaşlığı ve ihsanıyla benim yanımda en değerli olanınız Ebû Kuhâfe’nin oğludur. Ebû Bekir’in kapısı dışında Mescid’e gelen bütün girişleri kapatın.” Sonra Resûlullah (sas), minberden indi ve bir daha minbere çıkmadı.90 Hz. Abbâs’ın “Ben Resûlullah’ın aramızda ne kadar kalacağını en iyi bilenim.” dediği söylenir. 91 Buna dayanak olarak da şu diyalog gösterilir: Ona, “Ey Allah’ın Resûlü! Kendine bir kürsü edinsen. Zira insanlar yoğun bir şekilde seninle görüşmeye gelip seni rahatsız ediyorlar” denildi. Resûlullah (sas), “Allah bana onlardan kurtulma rahatlığı verene dek onların arasında kalacağım. Kimileri gömleğimi çekiştirir ve tozları bana isabet eder.” dedi. Bunun üzerine İbn Abbas, “Resûlullah’ın (sas) aramızda az kalacağını anladık.” dedi.92 Bir rivayete göre Hz. Peygamber, “Ey Allah’ım! Seni tesbih eder (eksik sıfatlardan uzak tutar) ve Sana hamd ve sena ederim! Beni bağışla.” şeklinde dua ederdi. Nasr suresi nazil olunca, “Allah’ım! Seni tesbih eder ve Sana hamd ve sena ederim. Beni bağışla! Şüphe yok ki, tövbeleri en çok kabul eden ve merhametli olan sensin.” diye dua etti.93 Başka rivayetlerde de Allah Elçisi’nin Nasr suresinin nazil oluşundan sonra ecelinin yaklaştığının ve buna bağlı olarak istiğfar yapmakla emrolunduğunun ifade edildiği görülmektedir.94 İbn Abbas, Nasr suresinin Allah Elçisi’nin ecelinin 89İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 204. 90İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 204; el-Buḫârî, eṡ-Ṡaḥîḥ, V, 4 [çev. VII, 3418];el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 547; es-Suheylî, er-Ravḍu’l-Unf, VII, 569. 91İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 173. 92İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 173. 93İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 172. 94İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 172. 22 geldiğini bildirdiğini,95 ayrıca Allah’tan bir davetçi ve dünyayla vedalaşma96 olduğunu söylemiştir. Hz. Âişe’den nakledildiğine göre Resûlullah (sas) ömrünün son zamanlarında, “Sübhanallah ve bihamdih, estağfirullah ve etûbü ileyh” [Allah’ı her türlü noksanlardan uzak tutar, O’na kendi hamdi ile hamd ederim. Allah’tan bağışlanmamı diler ve O’na tövbe ederim] sözünü çokça tekrarlamaya başladı. Hz. Âişe ona, “Ey Allah’ın Resûlü! ‘Sübhanallah ve bihamdih’ sözünü çoğalttığını görüyorum. Daha önce hiç böyle yapmazdın?” dedi. Bunun üzerine Allah Resûlü ona, “Yüce Rabbim bana, ümmetimde bir alâmet göreceğimi haber vermişti ki, o alâmeti gördüğüm zaman, Kendisine çok çok tesbih ve hamd ile istiğfarda bulunmamı emretmişti. İşte, o alâmeti gördüm, “Allah’ın yardımı ve fetih gelince, insanların fevc fevc Allah’ın dinine girdiklerini” 97 gördüm.” diye buyurdu.98 Vâsile b. el-Eska’nın anlattığına göre Resûlullah (sas) yanlarına giderek, “Beni sizin en son vefat edeniniz olarak mı zannediyorsunuz? Bilmiş olun ki, ben sizin ilk vefat edeninizim. Sonra birbirinizi helak ederek bölük bölük arkamdan geleceksiniz.” dedi.99 Resûlullah’ın (sas) “Rüyamda bana, dünya anahtarlarının verildiğini gördüm. Sonra Peygamberiniz alınıp en iyi yere götürüldü. Sizi dünyada habîsin100 kırmızısını, sarısını ve beyazını yer olarak bıraktım. Asılları bal, yağ ve un olmak üzere birdir. Ancak arzuların peşine düştünüz.” dediği rivayet edilir.101 Nakledilen rivayetlerden Allah Elçisi’nin hastalığının başlangıç sürecinde vefatının yakın olduğunu ima etmesi, bir bilgiye dayanabileceği gibi, dönemin koşullarında basit hastalıkların ölümcül olduğunu sıklıkla yaşadıkları için ölümle daha sık yüzleştiklerini, Allah Elçisi’nin sözlerini bu tecrübenin yansıması olarak değerlendirmenin de mümkün olduğu ifade edilebilir. 95el-Buḫârî, eṡ-Ṡaḥîḥ, IV, 204 [çev. VII, 3395]. 96İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 172. 97 Nasr 110/1-3. 98İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 173. 99İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 173. 100 Bir çeşit helvadır. 101İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 174. 23 1.6. HZ. PEYGAMBER’İN HASTALIĞIYLA İLGİLİ TANILAR Hz. Peygamber’in hastalığının keyfiyetiyle ilgili kaynaklarımızda birbirinden farklı bilgilere rastlamaktayız. Allah Elçisi’nin hastalığının teşhisiyle ilgili bilgiler, büyük ölçüde dönemin tıbbî bilgilerine dayanmaktadır. Öte yandan Allah Elçisi’nin tıbbî hizmet aldığını ancak dönemin koşullarında iyi bir hizmet aldığının söylenemeyeceğini ifade etmek gerekir. Kaynaklarımızda Allah Elçisi’nin (sas) hastalığıyla ilgili zâtülcenb, hâsıra ve vefatına sebep olan zehirlenmeden bahsedildiğini görüyoruz. Bunlara ilişkin rivayetleri değerlendirdiğimizde teşhis konusunun kesinlik ifade etmediği söylenmelidir. 1.6.1. Zâtülcenb Rivayetlerde Hz. Peygamber’in hastalığının zâtülcenb102 olduğuna ilişkin zanların yanı sıra hastalığının zâtülcenb olmadığına dair bizzat kendisinin açıklaması olduğuna dair birçok rivayetle karşılaşırız. Bize ulaşan rivayetlerden birisine göre Resûlullah (sas) hastalandı ve bayıldı. Uyandığında kadınlar ona ilaç damlatıyorlardı. Hz. Peygamber, “Ben oruçluyken bana, ilaç verdiniz. Belli ki Esmâ bt. Umeys size “Bunu yapın.” dedi. Zâtülcenb hastalığına yakalanacağımdan mı korktu? Allah bana, zâtülcenbi musallat etmez. Amcam Abbas hariç evde bulunanlardan ilaç kullanmayan kalmasın.” dedi. Bu talimat üzerine kadınlar birbirlerine ilaç damlatmaya başladılar.103 Hz. Âişe rivayetinde şöyle demektedir: Resûlullah (sas) kolundan şikâyet ediyordu. Bir gün hastalık onu çok rahatsız etti ve bayıldı. Öyle ki, onun yatakta vefat ettiğini sandık ve ona ilaç damlattık. Uyanınca kendisine ilaç damlattığımızı anladı ve “Allah’ın bana zâtülcenbi musallat edeceğini mi zannediyorsunuz? Allah, zâtülcenbin beni tutmasına fırsat vermez. Evde ilaç damlatılmayan kalmasın! Amcam Abbas hariç.” dedi. Evde ilaç damlatmayan kimse kalmadı. Bu arada eşlerinden biri “Ben oruçluyum.” dedi. Ona, “Resûlullah (sas) ‘Evde ilaç damlatmayan kalmasın.’ dediği halde seni bırakacağımızı mı zannettin?” dediler. Ona oruçlu olduğu halde ilaç damlattık.104 Bir rivayette oruçlu hanımının Meymûne olduğu nakledilir. Buna göre Allah Elçisi’ne ilacı 102 (İng. pleurisy, Osm.zatülcenb) Göğüs sancısı, ateş, titreme, öksürük vb. belirtilerle ortaya çıkan akciğer zarı iltihabı. 103İbn Hişâm, es-Sîretu'n-Nebeviyye, II, 651; İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 207. Ayrıca bk. eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 195 104İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 207. Ayrıca bk. es-Suheylî, er-Ravḍu’l-Unf, VII, 571. 24 veren Ümmü Seleme ve Esmâ bt. Umeys’ti. Resûlullah’ın (sas) emrinden dolayı, o gün Meymûne’ye oruçlu olduğu halde ilaç damlatıldı.105 Allah Elçisi’nin oruçluyken ilaç içirttiği hanımının Sevde bt. Zem’a olduğu da rivayet edilmektedir.106 Müminlerin annesi Ümmü Seleme’den nakledilen rivayette olay şöyle anlatılmaktadır: Resûlullah’ın (sas) hastalığı Meymûne’nin evinde başladı. Hastalığı hafiflediğinde çıkıp insanlara namaz kıldırırdı. Ağırlaştığında ise “İnsanlara söyleyin namazlarını kılsınlar.” dedi. Ona zâtülcenbin musallat olacağından korktuk. Bu nedenle hastalığı ağırlaşınca ona ilaç damlattık. Resûlullah (sas), ilacın sertliğini hissederek uyandı ve “Bana ne yaptınız?” dedi. Ona, “Sana ilaç damlattık.” dedik. “Neyle?” dedi. “Hind udu, biraz vers (Yemen Safranı) ve birkaç damla zeytinyağıyla.” dedik. “Size bunu kim emretti?” dedi. “Esmâ bt. Umeys!” dediler. Hz. Peygamber, “Bu Habeşistan’da öğrendiği bir tedavi şeklidir. (Abbas’ı kastederek) Peygamber’in (sas) amcası hariç evde ilaç damlatılmayan kimse kalmasın.” dedi. Sonra “Benim için korktuğunuz şey neydi?” diye sordu. “Zâtülcenb!” dediler. Resûlullah (sas), “Allah onu bana musallat etmez.” dedi.107 Bu rivayetten Hz. Peygamber’in kendisine bu hastalığın yakıştırılmasına tepki gösterdiğini görüyoruz. Fakat sadece Hz. Abbası durumdan hariç tutması dikkate değerdir. Bunun sonradan bazı siyasi temayüllerle eklenmiş olması muhtemeldir. Ümmü Bişr b. el-Berâ Hz. Peygamber’in (sas) hastalığı sırasında onu ziyaret etti. “Ey Allah’ın Resûlü! Sendeki bu ateşi başka kimsede görmedim.” dedi. Resûlullah (sas) ona, “Bizim sevaplarımız katlandığı gibi başımıza gelen belalar da artırılır. İnsanlar ne diyor?” diye sordu. Ümmü Bişr, “Onda Zâtülcenb vardır, diyorlar.” dedi. Resûlullah (sas), “Allah onu peygamberine musallat etmez. O, şeytanın vesveselerindendir. Lakin hastalığım, ben ve oğlunun yediği o yemektendir. Şah damarımın koptuğu an geldi.” dedi.108 Bu hanım sahabiye, Allah Elçisi’nin Hayber fethinden sonra Yahudi bir kadının ikram ettiği koyunun etinden Allah Elçisi’yle birlikte yiyerek zehirlenen ve şehit olan Bişr b. Bera’nın (ö. 7/628) annesidir. Allah Elçisi’nin zehirlenerek vefat ettiği iddiasını 105İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 209; es-Suheylî, er-Ravḍu’l-Unf, VII, 571. 106İbn Ḥazm, Cevâmiʿu's-Sîre, s. 209. 107İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 208; eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 195-196. Ayrıca bk. el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 545 108İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 208; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 549. 25 ileride ele alacağız. Bazı rivayetlerde zehirlenme kısmı yoktur. Zâtülcenbin şeytandan olduğunu ve Allah’ın onu kendisine musallat etmeyeceğini ifade ettiği nakledilir.109 1.6.2. Hâsıra Allah Elçisi’nin zâtülcenb olamayacağına ilişkin yaygın kabul, aynı zamanda hastalığıyla ilgili başka teşhislerin gündeme gelmesine sebep olmuştur. Bu konuyla ilgili çok rastlanmayan bir iddiaya göre hastalığı hâsıra denen bir hastalıktır. Hz. Peygamber’in “Bana hâsıra isabet etti.” dediği de ifade edilir.110 Bir hadiste hâsıranın böbrek damarı olduğu ve hareketlendiği zaman sahibine acı verdiğini, tedavisinin kaynatılmış su ve bal olduğunu söylediği ifade edilir.111 Ancak Allah Elçisi’nin şiddetli ateş nöbetleri yaşadığının söylenmesi ve onu rahatlatmak üzere Medine’nin muhtelif kuyularından getirilen soğuk suyla yıkanması, bu hastalığın sözü edilen tedavisinden farklıdır. 1.6.3. Zehirlenme İddiası Hz. Peygamber’in vefatının maruz kaldığı bir zehirlenmeden kaynaklandığına ilişkin rivayetler de mevcuttur. Zehirlenerek vefat iddiası sadece Hz. Peygamber için değil, Hz. Ebû Bekir için de ifade edilmektedir. İkisinin de Yahudiler tarafından zehirletildikleri iddia edilir.112 Hz. Peygamber’in zehirlenmesine sebep olduğu iddia edilen olay Hayber fethi sonrasında meydana gelmiştir. Rivayete göre bir Yahudi kadın Hz. Peygamber’e zehirli bir pişirilmiş koyun hediye etti. Resûlullah (sas) bir parça alıp ağzında çiğnedi, fakat yutmadan hemen çıkardı ve Ashâbına, “Ellerinizi çekin. Koyunun budu, etin zehirlenmiş olduğunu bana haber verdi.” dedi. Sonra o Yahudi kadını getirtti. 109eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 195. 110es-Suheylî, er-Ravḍu’l-Unf, VII, 572. 111Ḥanbel b. İshak, Ebû ʿAlî Ḥanbel b. İsḥâḳ b. Ḥanbel b. Hilâl b. Esed eş-Şeybânî (ö.273/887), Cuzʾu Ḥanbel (nşr. Hişâm b. Muḥammed), I, Riyâḍ 1419/1998,s. 100; el-Ḥâris b. Ebî Usâme, Ebû Muḥammed el-Ḥâriŝ b. Muḥammed et-Temîmî el-Bağdâdî (ö.282/895), Musnedu'l-Ḥâriŝ = Buğyetu'lBâḥiŝ ʿan Zevâidi Musnedi'l-Ḥâriŝ (nşr. Ḥuseyn Aḥmed Ṣâliḥ el-Bâkirî), I-II, Medîne 1413/1992, II, 595;eṭ-Ṭaberânî, Ebû'l-Ḳâsım Suleymân b. Aḥmed b. Eyyûb eş-Şâmî (ö.360/971), el-Muʿcemu'lʾEvsaṭ (nşr. Ṭâriḳ b. ʿİvaḍullâh b. Muḥammed, ʿAbdulmuḥsin b. İbrahim el-Ḥuseynî), I-X, Ḳâhire, I, 42;el-Ḥâkim, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. ʿAbdillâh b. Muḥammed eḍ-Ḍabbî en-Nîsâbûrî (ö.405/1015), el-Mustedrek âle's-Ṡaḥiḥayn (nşr. Muṡṭafâ ʿAbdulḳâdir ʿAṭâ), I-IV, Beyrut 1411/1990, IV, 449;Ebû Nuʿaym, Aḥmed b. ʿAbdillâh b. Aḥmed el-Iṡbehânî (ö.430/1039), eṭ-Ṭıbbu'n-Nebevî (nşr. Mustafa Hızır Dönmez), I-II, 1427/2006, II, 431, 432, 666. 112İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 178. 26 Resûlullah (sas) “Bunu neden yaptın?” diye sordu. Kadın, “Eğer iddian gerçek ise Allah sana haber verecek, eğer peygamber değil yalancıysan insanları senden kurtarmak için yaptım!” dedi.113 Zehirli koyundan yiyen Bişr b. el-Berâ öldü.114 Zehirlenme meselesine Hz. Peygamber’in hastalığı sırasında değindiği ifade edilir. Allah Elçisi’nin “Ey Âişe! Hayber'de yediğim yemeğin elemini hep hissediyordum. İşte şimdi kalp damarımın kesildiğini hissettiğim anlar geldi.” dediği rivayet edilir.115 Yukarıda da değindiğimiz üzere Hz. Peygamber’in zehirlenerek öldüğüne dair iddia, hicretin 7. (628) yılında meydana gelen Hayber fethi akabinde meydana gelen olayla ilgilidir. Zehirin üç yıl sonra etkili olduğunu kabul etmek mümkün değildir. Zira zehirin etkisi iki türlü gerçekleşebilir. Birincisi akut zehirlenmedir. Bu zehirlenme durumunda zehir verilen kişiye öldürücü doz verilir ve o kişi aldığı zehirin etkisiyle kısa sürede ölür. İkinci zehirleme türünde ise kişiye düşük dozda zehir verilerek ölümü zamana yayılır. Bu zehirlenme durumunda zehirin belirli aralıklarla verilmesi gerekir. Hz. Peygamber’le ilgili olayda ise onun zehirlenmesinin sanıldığı gibi zamana yayılarak meydana gelmiş olması mümkün görünmemektedir. Allah Elçisi’nin (sas) zehirletilerek vefat ettiği iddiası, daha sonra Hz. Ebû Bekir’in vefatıyla ilgili olarak da karşılaştığımız üzere şehit olarak öldüğü iddiasından ortaya çıkmıştır. İyi niyetle de çıkması muhtemel olan bu anlayış Allah Elçisi’nin de şehadet mertebesiyle vefat ettiğini savunmak amacıyla gelişmiş gibi görünmektedir. 1.7. HZ. PEYGAMBER’İN HASTALIĞI SÜRECİNDEKİ BAZI GELİŞMELER Hz. Peygamber’in hastalığında gerek nasihatleri, gerek hutbe ve vasiyetleri önem arz etmektedir. Onun vefatından çok sonra özellikle Şiîlerin bu konuşmalardan siyasî sonuçlar çıkarmaya çalıştıkları görülmektedir. Burada söz konusu görüşleri tartışmak yerine kaynaklarımızda Hz. Peygamber’in hastalık sürecinde neler yaşandığına dair rivayetler üzerinde durmaya çalışacağız. 113İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 178. 114İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 179. 115el-Buḫârî, eṡ-Ṡaḥîḥ, VI, 9. 27 1.7.1. Tedaviye Yönelik Çalışmalar Allah Elçisi’nin (sas) tedavisiyle ilgili rivayetlerde zikredilen gelişmelerden biri zâtülcenb hastalığıyla ilgili olarak zikredilen ilaç verilmesi hususu olup yukarıda hastalıktan söz edilirken bundan bahsedilmişti.116 Allah Elçisi’nin zaman zaman ateşinin yükseldiği, bunun için de farklı kuyulardan getirilen yedi kırba su ile yıkanarak ateşinin düşürülmeye çalışıldığı anlatılır. Bu işlemin ateşini geçici olarak da olsa düşürdüğü anlaşılmaktadır.117 Hz. Peygamber’in hastalığının nöbetler halinde geldiği, bazen azaldığı, bazen de arttığı anlaşılmaktadır. Nitekim Allah Elçisi’nin vefatından önceki geceyi ağrılar içinde geçirdiği nakledilir. Buna göre Resûlullah (sas) Pazartesi gecesini ölümle mücadele ederek geçirdi. Hz. Âişe kandillerini yakan kadınlardan birine, “Tulumundan kandillerimize yağ damlat. Zira Resûlullah (sas) yeniden ölümle pençeleşiyor.” diye haber gönderdi. 118 Aynı günün sabah namazında ise Mescid’e çıkarak Hz. Ebû Bekir’in arkasında namaz kıldığı bilinmektedir. 1.7.2. Misvakla Dişlerini Fırçalaması Allah Elçisi’nin (sas) vefatından önce yaptığı işlerden birisinin dişlerini taze bir misvakla fırçalamak olduğu rivayet edilir. Allah Elçisi vefat ettiği gün Mescid’ten dönünce odasına girdi. Bundan sonraki gelişmeleri Hz. Âişe şöyle anlatır: Kucağıma uzandı. Bu sırada Ebû Bekir ailesinden biri elinde yeşil bir misvakla içeri girdi. Resûlullah (sas) onun elindeki misvaka dikkatle baktı. Misvakı istediğini anladım. Ona, “Ey Allah’ın Resûlü! Sana misvakı vereyim mi?” dedim. “Evet!” dedi. Ben de misvakı alıp çiğneyerek yumuşattım; sonra ona verdim.119 Aynı olayın söz konusu edildiği başka bir rivayette şu ayrıntı da vardır: “Gördüğüm en güzel şekilde onu kullandı. Sonra da onu kaldırdı ve akabinde eli düştü. Ben de hastalandığı zamanlarda okuduğu, ancak bu hastalığında okuyamadığı duayı okumaya başladım. Gözlerini göğe dikip ‘er-Refiku’lAʻlâ’ya/Yüce Dosta’ dedi ve vefat etti. Dünyanın son gününde benimle onun 116 Bk. el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 546; el-Buḫârî, eṡ-Ṡaḥîḥ, VI, 14; VII, 127. 117es-Suheylî, er-Ravḍu’l-Unf, VII, 569 118İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 210. 119 İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 206. 28 tükürüğünü bir araya getiren Allah’a hamd olsun.”120 Başka rivayetlerde misvakı getiren kişinin Hz. Âişe’nin ağabeyi Abdurrahman (ö. 53/673) olduğu anlaşılmaktadır.121 Hz. Âişe’den nakledilen, olaya değindiği başka bir rivayette şöyle demektedir: “Resûlullah (sas) evimde göğsümle boğazım arasında vefat etti. Hastalandığında Cebrail ona dua ediyordu. Ben de ona dua etmeye başladım. Bakışlarını semaya kaldırıp “Refik-i A‘lâ’yla beraber!” dedi. Bu arada Abdurrahman b. Ebî Bekir elinde taze bir misvakla içeri girdi. Resûlullah (sas) misvaka bakmaya başladı. Onu istediğini anladım. Misvakı alıp ucunu çiğnedim; sonra silkeleyip düzelttim ve ona verdim. O güne dek kullandığı en güzel şekilde misvakı kullandığını gördüm. Sonra tekrar kullanmak istedi. Elinden düştü veya eli düştü. Böylelikle Allah dünyadaki son anıyla ahiretteki ilk gününde benim tükürüğümle onun tükürüğünü birleştirdi.”122 1.7.3. Eline Geçen Parayı Tasadduk Etmesi Rivayete göre Resûlullah’ın (sas) eline dinarlar geçmişti. Altı dinar hariç hepsini dağıttı. Altı dinarı eşlerinden birine verdi. Altı dinarı ne yaptıklarını soruncaya kadar onu uyku tutmadı. “Onu falan hanımına verdin.” dediler. Resûlullah (sas), “Onları bana getirin.” dedi. Beş dinarını Ensârdan beş aileye dağıttı. Sonra “Bu kalanı harcayın.” dedi. “İşte şu anda rahatladım.” dedi ve uyudu.123 Başka bir rivayete göre Resûlullah (sas), Hz. Âişe’nin göğsüne yaslı olduğu halde “O altınları ne yaptın?” dedi. Hz. Âişe, “Onlar yanımda.” dedi. Hz. Peygamber (sas), “Onları dağıt.” dedi. Sonra Hz. Âişe’nin kucağında bayıldı. Uyanınca, “Ey Âişe! O altınları dağıttın mı?” dedi. “Vallahi hayır, ey Allah’ın Resûlü!” diye cevap verdi. Resûlullah (sas) onları istedi. Avucuna alarak saydı; altı altındı. Sonra şöyle dedi: “Bu altınlar yanında bulunduğu halde Allah’la buluşursa, Muhammed Rabbi hakkında ne zannediyor?” dedi. Tümünü dağıttı ve o gün vefat etti.124 Hz. Âişe’den nakledilen başka bir rivayette söz konusu paranın yedi ya da dokuz altın olduğu ifade edilmektedir.125 Rakamlardaki bu farklılıklar, ravilerin nakil sürecinde hatırlamalarıyla ilişkili olmalıdır. 120İbn Hişâm, es-Sîretu'n-Nebeviyye, II, 654-655; İbn Saʻd, Tabakât, II, 233-234; eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 199; es-Suheylî, er-Ravḍu’l-Unf, VII, 579-581. 121İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 206, 207; el-Buḫârî, eṡ-Ṡaḥîḥ, VI, 10, 13, 81; İbn Ḥibbân, es-Sîretu'nNebeviyye, I, 400. 122İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 229; el-Buḫârî, eṡ-Ṡaḥîḥ, VI, 13 [çev. IX, 4138, 4140]. 123İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 209. 124İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 209. 125İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 210. 29 Allah Elçisi’nin (sas) vefatından önceki bu tutumunu onun mal biriktirmeyle ilgili genel tutumuyla ilişkili olarak görmek ve değerlendirmek gerekir. Ebû Hüreyre’den nakledilen bir rivayete göre Resûlullah (sas), “Muhammed’in nefsi, yed-i kudretinde olan Allah’a yemin ederim ki, yanımda Uhud dağı kadar altın olsa, Allah’ın dini için bıraktığım hariç, -benden bunu sadaka olarak kabul edeni de bulsam- bir dinarının bile yanımda üç günden fazla kalmasını arzu etmezdim.” demiştir.126 Diğer bir rivayet ise bu tutumunu gösterir mahiyettedir: Resûlullah (sas) ikindi namazını kıldı ve acele olarak çıktı. Ona yetişen olmadı. Onun bu acele çıkışına insanlar şaşırdı. Geri geldiğinde insanların şaşkınlığını yüzlerinden anladı ve onlara, “Evde altınım vardı. Onun evde gecelemesini arzu etmedim. Hemen dağıtılmasını istedim.” dedi.127 1.7.4. Peygamber'in Hastalığı Esnasındaki Tavsiyeleri Resûlullah’ın (sas), hastalık sürecinde bazı konuşmalar yaptığına, insanlara ayrıca nasihatlerde bulunduğuna dair birçok rivayete sahibiz. Hastalığında Allah’ın ona verdiği tebliğ görevinin bir gereği olarak tavsiyelerine devam etmiştir. Bu konuda birçok rivayet mevcuttur. Konuşmalarından birisinde Hz. Ebû Bekir’in Mescid-i Nebevî’ye açılan kapısı dışındaki kapıları kapattırdığı, Hz. Ebû Bekir’le olan arkadaşlığına vurgu yaptığı anlatılır.128 Resûlullah’ın (sas) son konuşması olduğu rivayet edilen129 bu hitabesi üzerinde ileride Hz. Ebû Bekir’in namaz imamlığından bahsederken duracağız. Resûlullah’ın (sas) hasta olduğu bir gün arkadaşları onu ziyarete geldiler. Onlara namaz kıldırdı. Kendisi oturarak, onlar ayakta kıldılar. Onlara oturmalarını işaret etti. Namazı bitirince, “İmam kendisine tabi olunmak içindir. Tekbir getirirse siz de getirin, rükûa giderse siz de gidin, secde ederse siz de secde edin, oturursa siz de oturun. İmamın yaptığını yapın.” dedi130 İbn Abbas’tan nakledilen bir rivayette insanlar Ebû Bekir’in arkasında namaz kılarken Resûlullah (sas) perdeyi aralayarak “Peygamberlik müjdelerinden hiçbir şey kalmamıştır. Sadece Müslüman’ın gördüğü veya ona görülen sadık rüya kalmıştır. Rükûda ve sücutta Kur’ân okumaktan nehyedildiğimi bilin. Rükûa 126İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 209. 127İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 210. 128 Buḫârî, I, 100; V, 4; es-Suheylî, er-Ravḍu’l-Unf, VII, 569. 129İbn Ḥibbân, es-Sîretu'n-Nebeviyye, I, 399. 130İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 190. 30 gelince, rükûda Allah’ı tazim edin. Secdede ise dua etmeye gayret edin. Umulur ki duanıza icabet edilir.”131 dediği de rivayet edilir. Yine bir gün Resûlullah (sas) bir süre baygın kaldığı sonra ayıldığında şöyle dediği söylenir: “Ellerinizin altında olanlar hakkında Allah’ı unutmayın. Onları giydirin, karınlarını doyurun ve onlara yumuşak söz söyleyin.”132 Vefatına yakın bir gün Hz. Peygamber’e gelinerek ona, “İşte Ensâr, erkek ve kadınları gelip mescitte toplanmış, senin için ağlıyorlar.” dendi. Resûlullah (sas), “Onları ağlatan şey nedir?” diye sordu. Ona, “Senin öleceğinden korkuyorlar.” dediler. Resûlullah (sas) evden çıktı. Etrafına sardığı çarşafı omuzlarına atmış, başını bir örtüyle bağlamış olarak gelip minbere oturdu. Resûlullah (sas) Allah’a hamd ve senadan sonra dedi ki: “Ey insanlar topluluğu! İnsanlar, çoğalır; Ensâr ise yemekteki tuz misali azalırlar. Onlara yönetici olanlar onların iyilik yapanlarının iyiliğini takdir etsin. Yanlış yapanlarının ise yanlışlarını hoş görsün.”133 Bu konuşmanın onun son konuşması olduğu söylenir. Başka bir rivayette aynı olay bazı küçük farklılıklarla anlatılmaktadır. Buna göre Ensâr ve Uhud ashabı için istiğfarda bulunduktan sonra şöyle demiştir: ‘Ey muhacirler topluluğu! Ensâr hakkında hayrı tavsiye edin. İnsanlar çoğalıyorlar; ama Ensâr bulundukları hal üzeredirler, artmıyorlar. Onlar kendilerine sığındığım barınağımdır. İyilik yapanlarına iyi davranın, kötülük yapanlarını bağışlayın.”134 Başka bir hadiste ise “Sığındığım sırdaşlarımdır.” demiştir.135 Allah’ın elçisi sadece kendini Ensâra borçlu hissettiği için böyle davranmıyor, onları seviyordu. Bunu hastalığı sırasında dile getirmiştir. Resûlullah (sas) başını bağlamış olarak evden çıkmıştı. Ensâr çoluk çocuğuyla ve hizmetçileriyle onu karşıladılar. Onlara, “Nefsimi yed-i kudretinde tutan Allah’a yemin olsun ki, sizi seviyorum. Ensâr üzerlerine düşeni gereği gibi yerine getirdi. Sizin yapmanız gerekenler kaldı. Onların iyilik edenlerine iyilikte bulunun, yanlış yapanlarını da bağışlayın.”136 dedi. Bir diğer rivayet, yine Ensâra olan sevgisini gösterir niteliktedir. Buna göre “Ensâr benim mirasım veya köyümdür.”137 dediği belirtilir. 131İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 192. 132İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 222. 133İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 221. 134ez-Zührî, Ebû Bekr Muhammed b. Müslim b. Ubeydillâh İbn Şihâb (ö. 124/742), el-Meġāzi’nNebeviyye, Dârü’l-Fikr, Dımaşk 1401/1981, s. 131; İbn Hişâm, es-Sîretu'n-Nebeviyye, II, 650. 135İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 220; es-Suheylî, er-Ravḍu’l-Unf, VII, 570. 136İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 221. 137İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 221. 31 Yukarıda değindiğimiz konuşma küçük farklılıklarla başka rivayetlerde de anlatılır: Hz. Peygamber bir gün başına beyaz bir sarık sarmış, entarisinin bir tarafını omzuna atmış bir şekilde minbere çıktı. İnsanlar da etrafında toplandılar. Resûlullah (sas) şehadet getirdikten sonra şöyle buyurdu: “Ey insanlar! Ensâr benim sırdaşlarım, yemek yediğim karnım, yürüdüğüm ayaklarımdır. Beni korudular. Onlardan iyilik yapanın iyiliğini kabul edin, yanlış yapanı affedin.138 Aynı zamanda Ensâra zaman zaman tavsiyelerde de bulunmuştur: Bunlardan birtanesi ise şöyledir: “Ey Ensâr topluluğu! Benden sonra kayırmalar göreceksiniz.” Ensâr, “Ey Allah’ın Elçisi! Bize ne tavsiye edersiniz.” dediler. Resûlullah (sas), “Allah ve Resûlüyle buluşuncaya kadar sabretmenizi tavsiye ediyorum.” dedi.139 Ensâra iyi davranılmasına ilişkin ifadeler, Allah Elçisi’nin (sas) yakından tanıdığı arkadaşlarının iktidarı ellerine alacakları yönündeki tahmininden kaynaklanmış olabileceği gibi, ilk dönem siyasî gelişmelerinin yansıması olarak bazı küçük müdahalelere maruz kalmış da olabilir. Rivayetlere göre Resûlullah’ın (sas) vefatı esnasında tüm vasiyeti namaz ve ellerinin altındaki kölelerdi. Bu sırada hastalığı artmış, konuşmakta zorlanıyor, hırıltılı bir şekilde konuşabiliyordu.140 Bir rivayete göre Allah Elçisi, vefatından üç gün önce “Sakın ha! Allah’a hüsn-ü zanda bulunmadan ölmeyin.” demiştir.141 Hz. Peygamber, tevhit inancının zarar görmesini engellemeye matuf tedbirler alır, insanları uyarırdı. Bu hassasiyetini hastalık sürecinde de sürdürdü. Resûlullah’ın (sas) eşleri onun yanında Habeşistan’da Mâriye denilen bir kiliseden bahsettiler. Onun güzelliğinden ve kilisede bulunan tasvirlerden bahsettiler. Bunlar Habeşistan’a giden Ümmü Seleme ve Ümmü Habîbe’ydi. Bunun üzerine Resûlullah (sas), “Onlar öyle bir kavim ki, aralarında salih biri vefat ettiğinde onun mezarına mescid inşa ederler, sonra o tasvirleri yaparlar. Bunlar Allah katında mahlûkatın en kötüleridir.” dedi.142 Hz. Peygamber’in mezarların mabet haline getirilmemesi yönündeki uyarısını vefatından kısa süre önce yaptığı nakledilir: Vefatından beş gün önce şöyle dediği nakledilir: “Bilmiş olunuz ki, sizden öncekiler peygamberlerinin ve içlerindeki salihlerin mezarlarını mescitler edindiler. Sakın ha mezarlıkları mescitler edinmeyin. Size bunu 138İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 220. 139İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 222. 140İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 222; İbn Mâce, es-Sunen, II, 547. 141İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 223. 142İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 211. 32 yasaklıyorum.”143 Hatta onun son anlarında “Allah Yahudileri kahretsin! Peygamberlerinin mezarlarını mescit edindiler.” dediği rivayet edilir.144 Bir diğer rivayette Resûlullah’ın (sas) son sözü, “Allah Yahudi ve Hıristiyanları kahretsin! Kendi peygamberlerinin mezarlarını mescit edindiler. Arap yarımadasında iki din bir arada kalmasın.” şeklinde oldu.145 Başka bir rivayette sözün, “Arap yarımadasında iki din bir arada kalmasın.” kısmı rivayet edilmektedir.146 Hz. Âişe bu konuyla ilgili “Eğer bu endişe olmasaydı Resûlullah’ın kabri görülecek şekilde bırakılacaktı, fakat onun da mescide çevrilmesinden korkuldu.” demiştir.147 Bir diğer rivayette ise “Allah, peygamberlerinin mezarlarını mezar edinen kavimle savaşsın!” diyerek ümmetini bundan sakındırdığı ifade edilmektedir.148 Yukarıdaki rivayetler, Hz. Peygamber’in Hz. Âişe’nin bundan sonra vefatına kadar yaşadığı eve defnedilmesini daha anlamlı hale getirmektedir. Mezarın özel bir alanda olması, insanların ziyaret sırasında olumsuz tavırlara girmelerine engel olmuştur. Hz. Peygamber’in bir vasiyet bırakıp bırakmadığı konusunda farklı rivayetler bulunmakla birlikte özellikle siyasî mirası meselesi sonraki dönemlerde polemik konusu olmuştur. Dikkatimizi çeken husus ise Hz. Âişe’den nakledilen rivayetlerde özellikle herhangi bir vasiyeti olmadığı vurgulanmıştır. Hz. Âişe’den nakledilen bu rivayet dikkate değerdir: Resûlullah (sas) vefat ettiği hastalığı sırasında “Ey insanlar! Bir tek şeyi bile bana bağlamayın. Ben Allah’ın helal kıldığını helal, haram kıldığını haram kıldım.” dediği zikredilir.149 Başka bir rivayete göre Resûlullah (sas) vefat ettiği hastalığı sırasında şöyle dedi: “Ey insanlar! Vallahi, bana karşı bir şey bulamazsınız. Ben Allah’ın helal kıldığından başka bir şeyi helal kılmam ve Allah’ın haram kıldığının dışında bir şeyi haram kılmam. Ey Resûlullah’ın kızı Fâtıma! Ey Peygamber’in (sas) halası Safiyye! Allah’ın indinde bulunanlar için amel edin. Allah’a karşı size hiçbir şeyle faydam olmaz.”150 Benzer diğer bir rivayette ise Resûlullah’ın (sas), “Ey Abdümenâfoğulları! Ben sizi Allah’ın hiç bir hükmünden kurtaramam. Ey Abbas b. Abdülmuttalib! Ben seni Allah’ın hiç bir hükmünden kurtaramam. Muhammed kızı 143İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 211-212. 144İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 211; el-Buḫârî, eṡ-Ṡaḥîḥ, VI, 11. 145İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 212, 223. 146es-Suheylî, er-Ravḍu’l-Unf, VII, 600. 147el-Buḫârî, eṡ-Ṡaḥîḥ, VI, 11. 148es-Suheylî, er-Ravḍu’l-Unf, VII, 600. 149İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 224. 150İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 191, 224; es-Suheylî, er-Ravḍu’l-Unf, VII, 576-577. 33 Fâtıma! Ben seni Allah’ın hiç bir hükmünden kurtaramam. Benden dilediğinizi sorun.” dediği nakledilmektedir.151 Hz. Peygamber, akrabalık bağının Allah nezdinde onları ayrıcalıklı kılmadığını vurgulamıştır. Talha b. Musarrif, Abdullah b. Ebî Evfâ’ya “Resûlullah (sas) vasiyetinin uygulanmasını Müslümanlara tavsiye etmedi mi?” diye sorduğunu onun “Allah’ın kitabını vasiyet etti.” şeklinde cevap verdiğini anlatır.152 Sonraki dönemlerde karşılaştığımız siyasî tartışma sürecinde Hüzeyl b. Şürahbîl, “Ebû Bekir mi Resûlullah’ın (sas) vasisine tasallut edecek? Ebû Bekir, Hz. Peygamber’den bir vasiyetin olmasını ve onu kendi burnuna bir hızma yapmayı arzu eden biridir.” dedi.153 Başka bir rivayette de Allah Elçisi’nin herhangi bir kimse için vasiyette bulunup bulunmadığı sorusu, Allah Elçisi’nin Allah’ın kitabıyla amel edilmesini vasiyet ettiği şeklinde cevaplandırılmıştır.154 Hz. Âişe’den gelen bir rivayete göre “Resûlullah (sas) ne bir dinar, ne bir dirhem, ne bir koyun, ne bir deve, ne de bir vasiyet bıraktı.”155 Hz. Âişe’ye “Resûlullah (sas) vasiyet bıraktı mı?” diye soruldu. Hz. Âişe, “Nasıl vasiyet etsin? Bevletmek için leğen istedi. O sırada kucağıma yıkıldı. Onun öldüğünü hissetmedim. Benim göğsüm ile boğazım arasında vefat etti.” diyerek156 yerine halef bırakmak için herhangi bir kimse için vasiyette bulunmadığını ifade eder. Bir başka rivayette ise aynı soru Hz. Ali özelinde sorulmuştur. Müminlerin annesi Âişe’ye, “Resûlullah (sas) Ali’ye hilafeti vasiyet etti mi?” diye soruldu. Hz. Âişe’nin cevabı ise aynı olmuştur.157 Hz. Âişe’nin Hz Peygamber’in hastalığı sırasında çok ağır durumda olduğu dolayısıyla bir vasiyette bulunmasının mümkün olmamasını söylediğini görüyoruz. Fakat dikkat edilmesi gereken nokta burada kastedilenin hilafet konusunda vasiyeti olup olmamasıyla ilgili olduğudur. Hz. Peygamber vefat ettikten sonra ashab onun tavsiyelerine uymuştur. Bir gün Musʻab b. ez-Zübeyr Ensâr’ın temsilcisini alıp ona kötülük yapacaktı. Enes ona, “Allah aşkına ve Resûlullah’ın onlar hakkındaki vasiyeti adına yapma!” dedi. Musʻab, “Onlar hakkında ne tavsiye etti?” dedi. Enes ona, “Resûlullah (sas), onların iyilik yapanının iyiliğinin kabul edilmesini ve hata yapanlarının hatalarının affedilmesini tavsiye etti.” 151İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 224. 152152İbn Saʿd, eṭ-Ṭabaḳât, II, 228; el-Buḫârî, eṡ-Ṡaḥîḥ, VI, 15 [çev. IX, 4144]. 153İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 228. 154el-Buḫârî, eṡ-Ṡaḥîḥ, VI, 14. 155İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 228. 156İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 228. 157İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 228; el-Buḫârî, eṡ-Ṡaḥîḥ, VI, 14. 34 dedi. Bunun üzerine Musʻab yatağın üzerinde kıvrıldı, yüzünü sergiye koydu ve “Resûlullah’ın (sas) emri baş göz üstüne onu bırakın.”158 dedi. Hz. Abbas’ın oğlu Fadl Resûlullah’ın (sas) hastalığı sırasında yanına gitti. Allah Elçisi (sas) mescide gitmek için kendisine yardımcı olmasını istedi. Allah Elçisi, Mescid-i Nebevî’de yaptığı konuşmada, Allah’a hamd ve senalar ettikten sonra şöyle dedi: “Ecelim yaklaşmış ve içinizde bende hakkı olanlar olmuştur. Şüphesiz ben de bir beşerim. Her kimin şerefine bir kötülüğüm olmuşsa işte şerefim hakkını alsın. Kimin de canına eziyet etmişsem, işte canım buyursun, hakkını alsın. Kimin malından bir şey almışsam buyursun işte malım hakkını alsın. Bilmiş olun ki, sizin içinizde evla olanınız bende hakkı olup alan veya hakkını helal edendir. Böylece haklarınızı helal etmiş olarak Rabbime kavuşmuş olurum. Kimse demesin ki, ben Resûlullah’ın kızmasından veya kininden korkarım. Bunlar benim huylarımdan ve ahlakımdan değildir. Kime nefsi bir şeye galebe gelmişse benden yardım istesin ona dua edeyim.” Bunun üzerine bir adam ayağa kalkarak, “Biri gelip senden bir şeyler istedi. Bana emrettin, ben de ona üç dirhem verdim.” dedi. Resûlullah (sas) “Evet doğru söyledin.” dedi. Sonra, “Ey Fadl! Ona hakkını ver.” dedi. Sonra başka bir adam kalkarak “Ey Allah’ın Resûlü! Ben cimri, korkak ve uykucu biriyim. Benim için Allah’a dua et. Benden cimriliği, korkaklığı ve uykuyu kaldırsın.” dedi. Resûlullah (sas) ona dua etti. Sonra bir kadın ayağa kalkarak, “Bende şunlar şunlar var. Allah’a dua et de benden bunları gidersin.” dedi. Resûlullah (sas) ona, “Âişe’nin evine git!” dedi. Resûlullah (sas) Âişe’nin evine dönünce ona dua etti. Âişe dedi ki. Kadın çokça secde etmeye başladı. Hz. Peygamber, “Secdeni uzat. Çünkü kulun Allah’a yakın olduğu an secdede olduğu andır.” dedi. Âişe, “Vallahi, o kadın benden ayrılmadan Resûlullah’ın (sas) duasının etkisini onda fark ettim.” dedi.159 Benzer bir olaya işaret eden bir rivayete göre Resûlullah (sas) Pazartesi günü başı sarılı olarak sabah namazına çıktı, Ebû Bekir insanlara namaz kıldırıyordu. Resûlullah (sas) çıkınca insanlar yol açtılar, Ebû Bekir insanların bunu Resûlullah (sas) için yaptıklarını anladı; namaz kıldığı yerden çekildi. Resûlullah (sas) onu sırtından iterek, “İnsanlara namaz kıldır.” dedi. Resûlullah (sas) Ebû Bekir’in sağında oturarak namaz kıldı. Namaz bitince insanlara dönüp sesini yükselterek konuştu. Sesi mescitten dışarı çıktı, şöyle diyordu: “Ey insanlar, cehennem kızdırıldı, fitneler karanık gece parçaları gibi geldi. 158İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 222. 159İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 223. 35 Vallahi, beni hiçbir şeyle tutamazsınız. Ben ancak Kur’ân’ın helal ettiğini helal ettim, ancak Kur’ân’ın haram ettiğini haram ettim.”160 Hz. Peygamber’in yaptığı nasihatlerin bir kısmı ailesiyle ilgilidir. Ebû Saîd elHudrî Resûlullah’ın (sas) şöyle dediğini rivayet etti: “Şüphesiz yakında çağrılacak ve çağrıya icabet edeceğim. Size iki şey bıraktım: Allah’ın kitabı ve sünnetim. Allah’ın kitabı, Allah’ın gökyüzünden yeryüzüne uzanan ipidir. Ailem ise benim ailemdir. Bana Habîr ve Latîf olan Rabbim haber verdi ki, ikisi havuza varıncaya kadar birbirlerinden ayrılmayacaklardır. Benden sonra onlara nasıl davranacağınıza dikkat edin.”161 Bu ve benzeri hadislerde Hz. Peygamber, ailesinin haklarını gözetmeleri hususunda Müslümanları uyarırken sonraları söz konusu rivayetler, özellikle Ali-Fâtıma evladının siyasî haklarının verilmesi hususunda kullanılmaya çalışılmıştır. Müslümanların Medine’de Yahudilerle ilişkileri zaman zaman gerginliklerle ve çatışmalarla geçmiştir. Allah Elçisi’nin vefatından önce Yahudilerle ilgili uyarılarda bulunduğu nakledilir. Üsâme b. Zeyd, hastalığı sırasında Resûlullah’ı (sas) yanına ziyarete gittik. Uyanıktı ve yüzünü Aden malı bir abayla örtmüştü. Yüzünü açıp “Allah Yahudilere lanet etsin! Kuyruk yağını kendilerine haram kılıyorlar ve satıp bedelini yiyorlar.” dedi.162 Hz. Peygamber’in teçhiz ve tekfiniyle ilgili bazı vasiyetlerde bulunduğuna ilişkin rivayetler daha sonra ilgili bölümde ele alınacaktır. 1.7.5. Kırtâs Hadisesi Hz. Peygamber’in vefat etmeden önce siyasî mirası hususunda vasiyet bırakıp bırakmadığı, bırakmadıysa da neden bırakmadığı hep tartışılagelmiştir. Ayrıca eğer böyle bir olay yaşandıysa herhangi birinin mi bu duruma engel olduğu yoksa Hz. Peygamber’in kendi insiyatifiyle mi vazgeçtiğine dair bilgiler bu bölümde yer alacaktır. Resûlullah (sas) vefatından kısa süre önce yanında bazı erkekler vardı. Bunlardan biri de Hz. Ömer idi. Resûlullah (sas), “Gelin, size bir şey yazayım da bundan sonra dalalete düşmeyin!” buyurdular. Hz. Ömer, “Resûlullah'a (sas) ıstırap galebe çalmış olmalı. Yanımızda Kur’ân var, Allah'ın kitabı sizlere yeterlidir.” dedi. Oradakiler 160İbn Hişâm, es-Sîretu'n-Nebeviyye, II, 653-654 [çev. IV, 399]; eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 198-199; esSuheylî, er-Ravḍu’l-Unf, VII, 576-577. Ayrıca bk. İbn Cemmâʿa, el-Muḫtaṡaru'l-Kebîr, s. 14. 161İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 174. 162İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 212. 36 aralarında ihtilafa düştü. Kimisi “Yaklaşın, Resûlullah (sas) size vasiyet yazsın!” diyor, kimi de Hz. Ömer’in sözünü tekrar ediyordu. Gürültü ve ihtilaf artınca, “Yanımdan kalkın, yanımda münakaşa caiz değildir!” buyurdu. Bunun üzerine İbn Abbas, “En büyük musibet, Resûlullah'la (sas) onun vasiyeti arasına girip engel olmaktır!” diyerek çıktı.163 Bir başka rivayette ise Hz. Peygamber’in isteği üzerine Hz. Ömer’in Resûlullah (sas) Rumların falan falan şehirlerini fethetmeden ölmeyecektir. Ölse de biz İsrailoğullarının Musa’yı bekledikleri gibi onu bekleyeceğiz.” dediği, Resûlullah’ın (sas) eşi Zeyneb’in ise “Resûlullah’ın (sas) size vasiyette bulunduğunu duymuyor musunuz?” diyerek onları uyardığı ifade edilir. Bunun üzerine Resûlullah (sas) “Yanımdan kalkın!” dedi. Onlar, Resûlullah’ın (sas) yanından uzaklaşınca Resûlullah (sas) olduğu yerde vefat etti.164 Söz konusu tartışmanın Allah Elçisi’nin vefatından hemen önce olduğu hususu doğru olmamalıdır. Zira Allah Elçisi’nin (sas) vefatından bahseden diğer rivayetler bu tartışmaya yer vermemektedir. Nitekim muahhar bazı kaynaklardan söz konusu hadisenin Hz. Peygamber’in vefatından dört gün önce, Perşembe günü meydana geldiği ifade edilmektedir.165 Muhtemelen bu rivayette Hz. Peygamber’in bu gelişmeden kısa bir süre sonra vefat ettiğine işaret edilmek istenmektedir. Hz. Ömer’in kadınların, “Resûlullah’ın (sas) isteğini yerine getirin.” demeleri üzerine onlara, “Susun! Sizler öyle kimselersiniz ki, Resûlullah (sas) hastalanınca gözyaşınız kuruyuncaya kadar ağlarsınız. Sağlığına kavuşunca da boğazını sıkarsınız.” dediği ifade edilir.166 İbn Abbas’dan nakledilen rivayette ise hadise şöyle anlatılmaktadır: Hani o perşembe günü, o perşembe günü ne acı gündü! O gün Resûlullah'ın ağrısı artmıştı. “Haydi, bana yazacak birşey getirin, size bir belge yazayım da, ondan sonra yolunuzu hiç şaşırmayasınız!” buyurdu. Bunun üzerine orada bulunanlar ihtilâf ettiler. Hâlbuki hiçbir peygamberin yanında ihtilâf yakışmazdı. Bazı kimseler, “Peygamber'in hâli nedir? Sayıkladı mı? Kendisinden bu yazı yazmak isteğini iyice sorup anlayın.” dediler. Bunun üzerine isteğini tekrar ettirmeye giriştiler. Bu sefer Hz. Peygamber, “Beni bırakın! Benim bulunduğum durum, sizin beni davet ettiğiniz (yazma gibi) şeylerden 163İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 213, 214; el-Buḫârî, eṡ-Ṡaḥîḥ, I, 34; IV, 99; VI, 9 [çev. IX, 4128-4129], 10, 11, 12, 13, 14, 15; IX, 111 [çev. XVI, 7236-7237]; Muslim, eṡ-Ṡaḥîḥ, III, 1259 [çev. V, 189-190]. 164İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 215. 165İbn Ḥazm, Cevâmiʿu's-Sîre, s. 209. 166İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 214. 37 daha hayırlıdır.” buyurdu ve onlara üç şey vasiyet etti: “Bütün müşrikleri Arab yarımadasından çıkarın! Elçilere, hey'etlere benim izin verip hediyeler ikram etmekte olduğum gibi, siz de gelmelerine izin verip hediyeler ikram etmek suretiyle hürmet gösterin.” buyurdu. İbn Abbas üçüncü vasiyette sükût etti veya “Üçüncüsünü unuttum.” dedi.167 Bununla birlikte bu hadiseyle ilgili çoğu rivayette kâğıt ve hokka istediği ve fakat tartışma sebebiyle verilmediği zikredilmektedir. Bazı rivayetlerde istedikleri verilmemesine rağmen Allah Elçisi (sas) vasiyette bulunmuştur. Fakat genel kanı Hz. Peygamber’in evde tartışmalar çıkması üzerine vasiyet yazdırmaktan vazgeçtiği yönündedir.168 Öte yandan bazı rivayetlerde Hz. Ömer’in Hz. Peygamber’in isteğine itiraz ettiğine yer verilmemektedir. Bir rivayete göre İbn Abbas o günden bahsederken şunları söylemiştir: “Perşembe günü, Perşembe gününün ne olduğunu bilir misin? Resûlullah’ın (sas) hastalığı şiddetlendi.” İbn Abbas uzun bir süre ağladıktan sonra sözlerine şöyle devam etti. “Hastalığı şiddetlenince ‘Bana kalem ve ince kemik getirin de size bir şey yazayım ki benden sonra sapıtmayasınız.’ dedi. Bunun üzerine oradakiler ‘Acaba [aramızdan] ayrılıyor mu?’ dediler. Aralarında konuşup ve sözü uzattılar. Bu durum Resûlullah’ı (sas) üzdü ve rahatsız etti. Onlara ‘Benden uzaklaşın!’ dedi ve bir şey yazdırmadı.”169 Câbir de olayı benzer bir şekilde anlatır.170 Hz. Ali’den nakledilen rivayette ise Hz. Peygamber’in bir takım konularda vasiyette bulunduğu nakledilmiştir: Resûlullah’ın (sas) hastalığı ağırlaşınca, “Ey Ali! Bana üzerine yazılacak bir deri getir. Ümmetimin benden sonra sapmayacağı şeyleri yazayım.” dedi. Vefat edip ona yetişemeyeceğimden korkarak ona, “Yazdıracaklarının bir bölümünü ezberlerim.” dedim. Resûlullah’ın (sas) başı kolumun üzerindeydi. Namaz, zekât ve köleler hakkında vasiyetlerde bulundu. Bu haldeyken ruhunu teslim etti. Ruhunu teslim ederken tavsiyelerinden biri de “Kim şehadet getirirse171 ateş ona haram olur.” dedi.172 Oysa rivayetlerin çoğu Allah Elçisi’nin Hz. Âişe’nin evinde ve onun kolları arasında ruhunu teslim ettiğini anlatmaktadır. Bu rivayetin, Kırtâs 167İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 213; el-Buḫârî, eṡ-Ṡaḥîḥ, IV, 99 [çev. VI, 2956]; VI, 9 (hadis no: 4431) [çev. IX, 4127-4128]; eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 192-193. 168İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 213. 169İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 213, 214; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 562. 170İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 214; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 562. 171 Yani sözlü olarak “Eşhedu en lâ ilâhe ilallah ve eşhedu enne Muhammeden abduhü ve Resûlüh, derse”. 172İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 214. 38 hadisesini Hz. Ali’nin velayet hakkının vasiyet edilmesinin engellendiği iddiasına karşı farklı anlatımların bir araya getirilmek suretiyle meydana gelmiş olması muhtemeldir. Konunun sonraki dönemlerde Hz. Peygamber sonrası siyasî gelişmeler çerçevesinde ele alınması ve ön kabulle bazı değerlendirme ve yorumlar yapılması, Kırtâs hadisesini siyasî bir gelişmeye dönüştürmüştür. Örneğin Şia’nın naklettiği bir rivayete göre Hz. Ömer’in şöyle dediği nakledilmektedir: Rasullulah hastalığında Ali’nin adını açıklamak istedi. İslam’a olan şefkatim ve bağlılığımdan dolayı ben engel oldum. Kâbe’nin Rabbine and olsun ki, Kureyş onun etrafında asla bir araya gelmezdi. Şayet Rasulullah onu iş başına getirseydi bütün Araplar onun aleyhine hükmederdi. Rasulullah bu işten haberdar olduğumu bildiğinden bundan vazgeçti.173 Fakat rivayetlerden anlaşıldığı kadarıyla bu hadisenin gerçekleşip gerçekleşmediği, gerçekleşmişse Hz. Ömer’in tepki gösterip göstermediği ihtilaf konusudur. Öte yandan muahhar kaynaklarda Hz. Peygamber’in Hz. Âişe’ye başkasının liderlik hususunda ona rakip olmaması için Hz. Ebû Bekir hakkında bir mektup yazma isteğinden söz ettiği, ancak bunun gerçekleşmediği ileri sürülmektedir.174 Bu yorumun da mezhebi tercih sonucunda geliştiğini söylemek yanlış değildir. Bazı rivayetler esasında, Hz. Peygamber’in hastalığı sırasında Müslümanların vefat etmesi durumunda kendisinden sonra ne olacağı hususunu düşünenlerin olduğunu göstermektedir. Bir rivayete göre Hz. Ali, vefatına sebep olan hastalığında Resûlullah’ın (sas) yanından çıktı. İnsanlar ona, “Ey Ebû Hasan! Resûlullah’ın sağlık durumu nasıl?” diye sordular. Hz. Ali, “Allah’a şükür, iyiye gidiyor,” dedi. Hz. Abbas onun elinden tutarak “Görmüyor musun üç gün sonra sen asanın kulu olacaksın! Ben Resûlullah’ın bu hastalığında vefat edeceğini düşünüyorum. Ölüme yaklaştıklarında Abdülmuttaliboğullarının simalarını bilirim. Resûlullah’a (sas) git ve ona bu işin kime bırakacağını sor. Bize tevdi edilecekse bilelim, başkasına verilecekse onu bize tavsiye etsin,” dedi. Bunun üzerine Hz. Ali, “Vallahi bu görevi Resûlullah’tan (sas) talep etsek de bizi bundan men etse diğer insanlar asla bize bir şey vermezler. Bu yüzden Resûlullah’tan asla böyle bir talepte bulunmayacağım,” dedi.175 173el-Meclisî, Muhammed Bakır b. Muhammed Taki b. Maksud Ali, Bihâru’l-Envâri’l-Câmia li-Dureri Ahbâri’l-Eimmeti’l-Athâr, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî 1403/1983, XXXVIII, 157. 174İbn Ḥazm, Cevâmiʿu's-Sîre, s. 210. 175eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 193-194. 39 Kırtas hadisesini incelerken şunlar göz önünde bulundurulmalıdır: Hz. Peygamber’in hastalığı yaklaşık on üç gün sürmüştür. Buhârî ve Müslim’de anlatıldığı gibi yazı malzemesi Perşembe günü istenmiştir fakat Hz. Peygamber en az üç gün daha yaşamıştır. Ayrıca Hz. Peygamber’in hastalığında akli noksanlık gösterdiğini belirten bir rivayet yoktur. Orada bir çok sahabi bulunmasına rağmen Abdullah b. Abbas’tan başka tartışmalara sebep olacak bir rivayeti olmaması dikkate değerdir. 176 Sonuç olarak Kırtâs olayına dair rivayetlerin, Hz. Peygamber’in hastalık sürecinden itibaren başlayan onun liderlik makamına gelecek kişinin kim olacağı hususundaki beklenti ve hatta tartışmaların bir yansıması olarak geriye dönük mahiyette siyasî bir okumaya tabi tutulduğunu söylemek mümkündür. Söz konusu rivayetler, siyasî beklentilerden bağımsız olarak düşünüldüğünde farklı şekillerde anlamlandırılabilir, ancak tarihsel birikimimiz ve Hz. Peygamber’in vefatının akabinde meydana gelen hadiseler, doğal olarak olayı siyasî gelişmelere bağlamakta ve Şîa’nın iddialarıyla birlikte okunmasına sebep olmaktadır. 1.7.6. Hz. Peygamber’in Hz. Fâtıma’ya Verdiği Sır Hz. Fâtıma ile Hz. Peygamber’in birbirlerine karşı çok muhabbetleri vardı. Resûlullah (sas) vefat hastalığı sırasında durumu ağırlaşınca acılar çekiyordu. Hz. Fâtıma, “Vah babamın acısı!” dediğinde Resûlullah (sas) ona, “Bu günden sonra baban sıkıntı görmeyecek.” demiştir. Resûlullah (sas) vefat edince Hz. Fâtıma üzüntüsünü şu sözleriyle ifade etmiştir: “Ey babam! Kendisini çağıran Rabbe giden babam... Ey babam! Yeri Firdevs cenneti olan babam... Ey babam! Cibril’e havale ettiğimiz babam... Ey babam! Rabbine kendisinden daha yakın kimse bulunmayan babam…” Üzüntüsünün bir ifadesi olarak Resûlullah (sas) defnedildiğinde Hz. Fâtıma, “Ey Enes! Resûlullah’ın üzerine toprak atmaya gönlünüz razı oldu mu?” dedi.177 Başka rivayetlerde Hz. Peygamber’in hastalığı sırasında vefat edeceğini ona söylediği nakledilir: Hz. Âişe Hz. Peygamber’le Hz. Fâtıma arasında geçen diyaloğu 176Mehmet Salih Arı, , “Sünnî ve Şiî Kaynaklarına Göre Hz. Ömer ve Kırtâs Olayı”, Uluslararası Hz. Ömer Sempozyumu, 2018, cilt: II, s. 330. 177İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 270; el-Buḫârî, eṡ-Ṡaḥîḥ, VI, 9,10,11,12,13,14,15; İbn Mâce, es-Sunen, II, 552. Ayrıca bk. en-Nesâʾî, es-Sunenu's-Ṡuğrâ, IV, 12. 40 şöyle anlatır: “Resûlullah’ın (sas) kızı Fâtıma geldi. O, Resûlullah (sas) gibi yürüyordu. Resûlullah (sas) ‘Merhaba kızım, hoş geldin.’ dedi. Onu sağına veya soluna oturttu. Sonra ona gizlice bir şey söyledi. Bunun üzerine Fâtıma ağladı. Ardından ona tekrar gizlice bir şey daha söyledi. Bu defa güldü. Ben bu günkü gibi, üzüntüye o kadar yakın olan bir mutluluk görmedim. Resûlullah’ın (sas) ne söylediğini ona sordum. O da ‘Resûlullah’ın (sas) sırrını açıklayacak değilim.’ dedi. Resûlullah (sas) vefat ettiği zaman ona yine sordum. Fâtıma dedi ki: “Bana babam gizlice şöyle dedi: ‘Cebrail bana Kur’ân’ı her yıl bir defa arz ediyordu. Fakat bu yıl iki defa arz etti.178 Ben bunun ecelimin geldiğine delalet ettiğini düşünüyorum. Sen de ailemden bana ilk kavuşan olacaksın. Ben senin için iyi bir öncüyüm.’ Bunun için ağladım. Sonra da şöyle dedi: ‘Sen bu ümmetin kadınlarının/veya müminlerin eşlerinin seyyidesi olmaya razı olmaz mısın?’ Bunun üzerine güldüm.”179 Fakat başka bir rivayette gülme sebebinin - yukarıdaki rivayetin sonundaki kısma benzer şekilde- Hz. Meryem’den sonra cennet ehli kadınların seyyidesi olduğunu belirtmesi olduğu söylenir.180 Buradan hareketle Hz. Peygamber’in Hz. Fâtıma’ya bir bilgi vermekten ziyade Hz. Fâtıma’ya moral vermeye çalıştığını söylemek mümkündür. Hz. Peygamber’in vefatına ilişkin açık ifadeler kullandığına dair rivayetler de vardır. Bir rivayete göre Nasr suresi nazil olduktan sonra Resûlullah (sas) vefatına sebep olan hastalığı sırasında kızı Fâtıma’yı yanına çağırarak kulağına bir şeyler fısıldadı. Bunun üzerine Hz. Fâtıma ağlamaya başladı. Sonra onu tekrar yanına çağırıp kulağına bir şeyler söyledi. Bu sefer güldü. Hz. Âişe dedi ki: “Fâtıma’ya bunu sorduğumda, ‘Resûlullah (sas) bana, bu hastalığında vefat edeceğini haber verdi. Bu nedenle ağladım. Sonra bana, ailesinden kendisine ilk kavuşan olacağımı söyleyince güldüm.’ dedi.”181 Yukarıdaki rivayetleri değerlendirdiğimizde Hz. Peygamber’in vefatına ilişkin açık bir bilgi paylaşmaktan ziyade hastalığı sebebiyle büyük üzüntü duyan kızına ölümün mukadder olduğunu, vefat etmesi halinde üzülmemesi yönünde tavsiye anlamına gelecek sözler söylediğini ifade etmek yanlış olmaz. 178el-Buḫârî, eṡ-Ṡaḥîḥ, IV, 203 [çev. VII, 3393-3394]; VI, 186. 179İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 217; el-Buḫârî, eṡ-Ṡaḥîḥ, IV, 203 [çev. VII, 3393-3394]; el-Belâẑurî, Ensâbu'lEşrâf, I, 552. Ayrıca bk. el-Beyhaḳî, Delâʾilu'n-Nubuvve, VII, 164-165, 166. 180İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 218. 181İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 173, 217; el-Buḫârî, eṡ-Ṡaḥîḥ, IV, 203;el-Beyhaḳî, Delâʾilu'n-Nubuvve, VII, 164, 167. 41 1.7.7. Üsâme Ordusunun Gönderilmesi Meselesi Resûlullah (sas), vefatından önce Üsâme b. Zeyd’i daha önce babasının şehit olduğu bölgeye göndermek üzere bir askerî sefer hazırlığı emri verdi. Üsâme b. Zeyd b. Hârise’nin el-Belkâ taraflarında es-Serâ olarak bilinen Übnâlılar 182 üzerine yaptığı seriyye183 Hz. Peygamberin hastalandığı döneme denk gelmiştir.184 Onun gönderildiği yer, babasının şehit olduğu bölgeydi.185 Üsâme’nin ordusunda Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ömer gibi kişiler de vardı. Bu sırada Üsâme on yedi186 veya on sekiz187 yaşındaydı. Özellikle onun komutan olarak seçilmesinde Müslümanların güçlerinin devam ettiği mesajı vardı. Resûlullah’ın (sas) hicretin 11. yılı Safer ayının bitimine dört gece kala Pazartesi günü insanlara, Rumlara karşı savaşmaya hazırlanmalarını emretti. Ertesi gün Üsâme b. Zeyd’i yanına çağırarak, “Babanın öldürüldüğü yere git. Atlarla onları ez geç. Seni bu ordunun başına komutan olarak atadım. Übnâlılara sabah vaktinde saldır. Allah onlara karşı sana zafer verirse onlara fazla eziyet etme. Yanına kılavuzlar al. Önüne gözcüleri sal.” dedi. Çarşamba günü Resûlullah’ın (sas) hastalığı humma ve baş ağrısı olarak başladı. Perşembe günü sabahladığında kendi eliyle Üsâme’ye bir sancak bağladı. Sonra ona şöyle dedi: “Allah’ın adıyla Allah yolunda gazaya çık. Allah’ı inkâr edenlerle savaş.” Üsâme, sancağı alarak Büreyde b. Husayb el-Eslemî’ye verdi ve el-Curf denilen yerde karargâh kurdu. Bu gazve çağrısına Ensâr ve Muhacirlerin ileri gelenleri dâhil katılmayan kalmadı. Bunlar arasında Hz. Ebû Bekir, Hz. Ömer, Ebû Ubeyde b. elCerrâh ve Saʻd b. Ebî Vakkâs gibi kimseler vardı. Bazı insanlar ileri geri konuşup “İlk Muhacirlerin başına bu çocuk komutan olarak atanıyor!” dediler. Hz. Peygamber konuşulanları duyunca kızdı. Başını bağlayıp sırtına kadifeden bir giysi alarak minbere çıktı. Allah’a hamd ve senada bulunduktan sonra şöyle dedi: “Ey insanlar! Bana Üsâme’yi komutan olarak tayinimle ilgili bazılarınızın sözleri ulaştı. Üsâme’nin komutan olarak atanması hakkında dedikodu yaptığınız gibi daha önce babasının komutanlığı için dedikodu yapmıştınız. Vallahi o komutanlığa layık bir insandı ve oğlu 182 Übnâ, Şam bölgesinde el-Belkâ’ya yakın bir yer adıdır. 183İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 170. 184İbn Hişâm, es-Sîretu'n-Nebeviyye, II, 641-642; eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 184; es-Suheylî, er-Ravḍu’l-Unf, VII, 508. 185 Mehmet Salih Arı, "Üsâme b. Zeyd", DİA, https://islamansiklopedisi.org.tr/usame-b-zeyd (12.07.2019). 186el-Yaʿḳûbî, Aḥmed b. İsḥâḳ b. Caʿfer b. Vehb b. Vâḍıḥ (ö.292/905'den sonra), et-Ta'rîḫ, I-II, ts, I, 150. 187es-Suheylî, er-Ravḍu’l-Unf, VII, 508. 42 da ondan sonra emirlik için layık bir insandır. Onlar en sevdiğim insanlardır ve her hayra layıktırlar. Ona hayır tavsiyesinde bulunun. O aranızdaki en hayırlı insanlardandır.”188 Sonra inip evine girdi.189 Cumartesi günü Rebiülevvel ayının 10. günüydü. Üsâme’yle çıkacak olan Müslümanlar gelip Hz. Peygamber’le vedalaşıp tekrar el-Curf’taki karargâha geri döndüler. Bu arada Resûlullah’ın (sas) hastalığı ağırlaştı. Buna rağmen Üsâme’nin görevine gönderilmesini istiyordu. Pazar günü olunca Hz. Peygamber’in (sas) hastalığı şiddetlendi. Üsâme, Resûlullah’ın (sas) yanına geldi. Resûlullah (sas) baygındı. Kendisine ilaç verdikleri gündü. Üsâme eğilip Hz. Peygamber’i öptü. Resûlullah (sas) konuşamıyordu. Ellerini semaya kaldırıp Üsâme’nin başına koydu. Üsâme Resûlullah’ın (sas) kendisine dua ettiğini anladığını söyler.190 Başka bir rivayette “Ellerini göğe kaldırıyor, sonra bana doğru döndürüyordu. Bana dua ettiğini anladım.” dediği belirtilmektedir.191 Ayrıca Üsâme’nin komutan olarak tayin edilmesine itiraz edenlerin münafıklar olduğu açıklamasının yer aldığı rivayetler vardır.192 Münafıkların bu sırada bazı konuşmalar yapmış olmaları muhtemel olmakla birlikte Ashâb’ın ileri gelenlerinden bazı kişilerin de Müslümanların içinden geçtikleri şartları düşünerek söz konusu görevlendirme için muhalif görüş beyan etmiş olmalarında bir gariplik yoktur. Üsâme Pazartesi günü Resûlullah’ın (sas) yanına gitti. Resûlullah (sas) ona, “Allah’ın bereketiyle yola koyul.” dedi. Üsâme, onunla vedalaşıp karargâha geri dönüp hareket emrini verdi. Hareket etmek üzereyken annesi Ümmü Eymen’in elçisi gelerek Resûlullah’ın ağırlaştığını söyleyerek onu çağırdı. Üsâme beraberinde Ömer ve Ebû Ubeyde olduğu halde Resûlullah’ın (sas) yanına vardılar. Resûlullah (sas) Rebiülevvel ayının 12. gecesi Pazartesi günü güneş batmaya doğru vefat etti.193 Resûlullah (sas), vefat ettiği zaman Üsâme Curf’taydı. Hz. Ebû Bekir'e mektup yazarak “Olayların en büyüğü meydana geldi. Arapların dinden döneceğini düşünüyorum. Resûlullah'ın (sas) en iyi arkadaşları ve en iyi silah kullananlar 188 Hz. Peygamber insanları Üsâme hakkında hayır düşünme hususunda uyarmıştır (İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 219). 189 Hz. Peygamber bir ara kendinde bir rahatlık hissetti ve başı bağlı olarak dışarı çıkarak üç defa, “Ey insanlar! Üsâme’nin ordusunu gönderin.” dedi. Sonra Resûlullah (sas) içeri girdi. Hastalığı arttı ve vefat etti (İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 218). 190İbn Hişâm, es-Sîretu'n-Nebeviyye, II, 651; İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 170-171, 219; el-Buḫârî, eṡ-Ṡaḥîḥ, VI, 16; es-Suheylî, er-Ravḍu’l-Unf, VII, 570, 573. 191İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 218. 192eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 186. 193İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 171. 43 benimledir. Eğer uygun görürsen yerimizde kalalım.” dedi. Hz. Ebû Bekir, ona bir mektup yazarak şöyle dedi: “Görevime, Resûlullah'ın (sas) emrettiği bir seferle başlamaktan daha iyi bir şey olamaz. Beni bir kuşun alıp götürmesi bundan daha sevimlidir. Fakat uygun görürsen Ömer b. el-Hattâb'a kalması için izin ver.” O da Hz. Ömer'e izin vererek gideceği yere hareket etti.194 Resûlullah vefat edince Curf’ta karargâhda bulunan askerler Medine’ye geri döndüler. Büreyde b. Husayb (ö. 63/682-83 [?]), Üsâme’nin sancağıyla Resûlullah’ın (sas) kapısına gelip sancağı kapının önüne dikti. Hz. Ebû Bekir’e biat edilince, Büreyde b. Husayb’a sancağı alıp Üsâme’nin yoluna devam etmesini emretti. Büreyde karargâha gitti. Araplar irtidat edince Hz. Ebû Bekir’le Üsâme’yi göndermeme hususunda konuşuldu; ama kabul etmedi. Hz. Ebû Bekir, Hz. Ömer’i Medine’de bırakması için Üsâme’yle konuştu. Üsâme, Ebû Bekir talebini kabul etti.195 Üsâme’nin görevlendirilmek istendiği sırada Yemen’de Esved el-Ansî ve Yemâme’de Müseylime el-Kezzâb, peygamberlik iddiasıyla ortaya çıkmışlardı.196 Daha sonra Tuleyha b. Huveylid’in de benzer bir iddiayla ortaya çıktığı bilinmektedir. Buna rağmen Hz. Ebû Bekir, Allah Elçisi’nin icraatlarını devam ettireceğini göstermek üzere onu Allah Elçisi’nin atadığı yere göndermiştir.197 Böylece Hz. Peygamber vefat ettikten sonra yarım kalan sefer gerçekleşmiştir. Ridde hadiseleri sebebiyle insanlar bunun doğru olmayacağını söylediyse de o “Ebû Bekir'in nefsim elinde olan Allah'a yemin ederim ki, aslanların bu köyde beni yiyeceğini bilsem bile, Resûlullah'ın (sas), gönderilmesini emrettiği bu orduyu göndereceğim.”198dedi. Üsâme’nin Hz. Ebû Bekir’in emriyle Hz. Peygamber’in vefatından sonra çıktığı seferin yaklaşık olarak Rebiülevvel ayının sonunda başladığı ve Suriye topraklarına kadar ilerleyip, sonra geri döndüğü, onun bu seferinin gidiş ve dönüş olarak kırk gün sürdüğü belirtilmektedir.199 194Ḫalîfe b. Ḫayyâṭ (240/854-55), Târîh, çev. Abdulhalik Bakır, [y.y., t.y), s. 100 [çev. s. 126]; elYaʿḳûbî, et-Târîḫ, I, 155. 195İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 171. 196eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 186. 197 Bk. eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 184-185. 198Ḫalîfe b. Ḫayyâṭ, et-Târîḫ, s. 100-101 [çev. s. 126]. 199Ḫalîfe b. Ḫayyâṭ, et-Târîḫ, s. 101 [çev. s. 126-127]. 44 1.7.8. Hz. Ebû Bekir’in Namaz İmamlığına Tayini Hz. Peygamber, namazlara imamlık yapamayacak kadar ağırlaşınca Hz. Ebû Bekir’in namaz kıldırması emrini verdi. Bu konu sonradan özellikle bazı Ehl-i Sünnet âlimleri tarafından siyasî süreçle bağlantılı olarak Allah Elçisi’nin (sas) Hz. Ebû Bekir’i halefi olarak bıraktığı şeklinde yorumlanmıştır. İbnü’z-Zübeyr el-Hanzelî Hasan’a, “Resûlullah (sas) Ebû Bekir’in halife olmasını istedi mi?” diye sordu. Hasan “Arkadaşının bu konuda şüphesi mi var? Kendisinden başka ilah bulunmayan Allah’a yemin ederim ki, başkasının değil de, sadece onun insanlara namaz kıldırmasını emretmesiyle onun halife olmasını istemiştir. Ayrıca o halifeliğe atlamayacak kadar da Allah’tan korkan biridir.” dediği rivayet edilir.200 Yine Hasan el-Basrî’den gelen başka bir rivayette Resûlullah (sas) hastayken Hz. Ebû Bekir’e namaz kıldırmasını emretti. Hasan şöyle demektedir: “Allah’a yemin ederim ki böyle yapmakla kendisinden sonra kimin onların lideri olacağını onlara bildirmek istemiştir.”201 Bazı rivayetlere göre Hz. Ömer’in ve Hz. Ali’nin de görüşü bu yöndedir. Hz. Ali’nin şöyle dediği rivayet edilir: “Resûlullah (sas) hastalandı. Beni gördüğü halde Ebû Bekir’e namaz kıldırmasını emretti. Vefat ettiği zaman da insanlar dünyaları için, Resûlullah’ın (sas) ahiretleri için seçtiği adamı seçtiler. Ebû Bekir’i başa getirdiler. Vallahi o da buna ehildi. Resûlullah’ın (sas) onu yerleştirdiği makamdan hangi şey onu geri çekebilir?”202 Kuşkusuz Hz. Ali’nin Hâşimoğullarına danışılmadan halife seçilmesinden dolayı rahatsızlık duyduğu bilindiği halde onu Hz. Ebû Bekir taraftarı gibi göstermek, sonradan kurgulanmış bir şeydir. Resûlullah (sas) vefat ettiğinde Ensâr, “Bizden bir emir, sizden bir emir olsun.” dedi. Hz. Ömer onlara, “Ey Ensâr topluluğu! Siz Resûlullah’ın (sas) Ebû Bekir’e insanlara namaz kıldırmasını emrettiğini bilmiyor musunuz?” diye sordu. Ensâr, “Evet!” dediler. “Öyleyse hanginiz Ebû Bekir’in önüne geçmeye razı olur?” dedi. “Ebû Bekir’in önüne geçmekten Allah’a sığınırız.” dediler.203 Namaz imamlığı meselesinin Hz. Ömer tarafından Sakîfe toplantısında gündeme getirildiği bilinmekle birlikte bunun doğrudan bir atama olarak anlaşıldığını söylemek mümkün değildir. 200el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 561. 201el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 560. 202el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 560. 203İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 198. 45 Elimizde mevcut bulunan rivayetlerin hemen hepsi Hz. Ebû Bekir’in namaz imamlığına tayin edildiğini göstermektedir. Bir rivayete göre Resûlullah’ın (sas) hastayken namazında Ebû Bekir’e dayanarak insanlara imamlık yapıyordu.204 Bu rivayete göre Hz. Peygamber, muhtemelen Hz. Ebû Bekir’i görevlendirmeden önce namaz kıldırırken ondan yardım almıştır. Anlaşıldığı kadarıyla Allah Elçisi (sas) ilk zamanlarda imamlığa devam etmiş, ancak daha sonra namazı kıldıramayacak kadar ağırlaşınca Hz. Ebû Bekir’i imam olarak görevlendirmiştir. Bir rivayette göre Resûlullah (sas) hastalığı döneminde kendisini iyi hissettiği zaman, çıkıp insanlara namaz kıldırırdı. Kendisini iyi hissetmediği zaman “Ebû Bekir’e söyleyin insanlara namaz kıldırsın!” derdi. Bir keresinde müezzin insanlara namaz kılmalarını emretmek üzere Resûlullah’ın (sas) yanından ayrıldı. Ebû Bekir orada değildi. Ömer insanlara namaz kıldırdı. Tekbir getirince Resûlullah (sas) “Hayır, hayır! İbn Ebû Kuhâfe nerede?” diye sordu. Bunun üzerine saflar dağıldı ve Ömer çekildi. Fazla beklemeden, o sırada es-Sunh’ta205 olan Hz. Ebû Bekir geldi. Gelir gelmez, öne geçip insanlara namaz kıldırdı.206 Başka bir rivayette Resûlullah (sas) on üç gün hasta kaldığı ve bir hafiflik hissedince namazı kıldırdığı, ağırlaşınca Hz. Ebû Bekir’in namazı kıldırdığı zikredilmektedir.207 Hz. Peygamber, hastalığının ilerlemesi ve namaz kıldıramayacak şekilde şiddetlenmesi üzerine Hz. Ebû Bekir’i namaz kıldırmak üzere görevlendirdi. Allah Elçisi’nin en yakınlarından biri ve Hz. Âişe’nin babası olan Hz. Ebû Bekir, Allah Elçisi’ni çok severdi. Aralarındaki muhabbet karşılıklıydı. Allah Elçisi’nin (sas), “İnsanlardan bir dost edinseydim, Ebû Bekir’i dost edinirdim. Ancak Allah bizi katında buluşturuncaya kadar aramızda arkadaşlık ve iman kardeşliği vardır.” dediği rivayet edilir.208 Hz. Peygamber’in Hz. Ebû Bekirle dostluğundan bahseden diğer bir rivayet ise Kaʻb b. Mâlik’ten nakledilmektedir. Hz. Peygamber’le en son karşılaşmasının vefatından beş gün önce olduğunu söyler. Allah Elçisi’nin (sas) ellerini hareket ettirerek şöyle dediğini anlatır: “Benden önce gelmiş hiçbir peygamber yoktur ki kendi ümmetinden bir dostu olmasın. Bilmiş olun ki benim dostum da Ebû Bekir’dir. Allah, 204İbn Saʿd, eṭ-Ṭabaḳât, II, 190. 205 es-Sunh, Medine yakınındaki bir yer adıdır. 206İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 197; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 554. 207 el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 558. 208eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 191. Ayrıca bk. et-Tirmiẑî, es-Sunen, V, 606. 46 İbrahim’i dost edindiği gibi beni de dost edinmiştir.”209 Bu rivayetten anlaşılıyor ki Hz. Peygamber’in namaz imamlığına onu tayin etmesinde onu çok sevmesinin etkisi vardır. Fakat bazı rivayetlerde Hz. Âişe’nin buna karşı çıktığı belirtilmektedir. Buna göre Resûlullah (sas) vefatına sebep olan hastalığında “Bana Ebû Bekir’i çağırın.” dedi. Hz. Âişe ona, “Babamı ağlama tutar. İstersen Ömer b. Hattâb’ı çağıralım.” dedi. Hz. Peygamber, “Bana Ebû Bekir’i çağırın.” dedi. Hz. Âişe ona, “Ebû Bekir yufka yüreklidir. Dilersen Ömer b. Hattâb’ı çağıralım.” dedi. Resûlullah (sas) “Sizler Yusuf’un kadın arkadaşlarısınız! Bana Ebû Bekir’i ve Ebû Bekir’in görevine göz diken veya temenni eden olmasın diye yazı yazması için oğlunu çağırın.” dedi ve ardından “Allah da bunu kabul etmez, müminler de! Allah da bunu kabul etmez, müminler de!” dedi.210 Başka bir rivayete göre Resûlullah (sas), “Bana Ebû Bekir’i çağırın.” dedi. Ona Hz. Ömer’i çağırdılar. Bu arada bayıldı. Sonra ayılınca, “Bana Ebû Bekir’i çağırın.” dedi. Ona Hz. Ömer’i çağırınca Resûlullah (sas) “Sizler Yusuf’un kadın arkadaşlarısınız!” dedi. Sonradan Hz. Âişe’ye “Emrettiği gibi neden Hz. Peygamber’e babanı çağırmadın?” diye sordular. “İnsanların babamın sesini duyduklarında “Hz. Peygamber’e ne kötü haleftir!” diyeceklerini düşündüm. Bunu Ömer için söylemeleri babam için söylemelerinden daha iyiydi.” dedi.211 Hz. Âişe’nin bu gelişmeyle ilgili olarak takındığı tutuma dair şöyle bir açıklama yaptığı da nakledilir: “Allah’a yemin ederim ki ben bunu, insanların Resûlullah’ın (sas) yerine geçip namaz kıldıracak birini sevmeyeceklerinden ve onu uğursuz sayacaklarından korktuğum için Ebû Bekir’i bundan uzaklaştırmak istedim.”212 Hz. Âişe’nin namaz imamlığına tayin konusuna karşı çıkmasının altındaki sebep Hz. Peygamber’in bu görevlendirmesinin halife olarak onun tayininde etkili rol oynayabileceğini düşünmesi olabilir. Nitekim bir rivayette “Vallahi, bunu babamın (halifelikten) muaf tutulmasını istediğim için söyledim.” dediği anlatılır.213Hz. Peygamber’den sonra onun yerine yönetime geçecek kişinin büyük bir yükün altına 209İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 198. 210İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 192, 199. Ayrıca bk. el-Buḫârî, eṡ-Ṡaḥîḥ, I, 133 [çev. II, 696], 136 [çev. II, 706], 137 [çev. II, 709]; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 559; es-Suheylî, er-Ravḍu’l-Unf, VII, 574-575; eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 197. 211İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 199. 212 ez-Zührî, Meğâzî, s. 132; İbn Hişâm, es-Sîretu'n-Nebeviyye, II, 652 [çev. IV, 397-398]; İbn Sa‘d, eṭṬabaḳât, II, 192. 213İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 194. 47 gireceğini Hz. Âişe de bilmektedir ve babasının yaşının ileri olması, ayrıca duygusallığından dolayı başlarda bu durumu istememiş olabilir. Başka bir rivayette bu işe müdahil olan kişinin Hz. Hafsa olduğu nakledilmektedir. İbn Abbas’tan nakledilen bu rivayet şöyledir: Hz. Peygamber, “Ebû Bekir’e söyleyin geçip insanlara namaz kıldırsın.” dedi. Hz. Ebû Bekir, Resûlullah’ın (sas) makamında durunca onu şiddetli bir ağlayış tuttu, az kalsın namazı bozacaktı. Arkasında duranlar da Hz. Peygamber’i görmeyince ağlamaya başladılar. Namaz vakti gelince müezzin gelerek “Resûlullah’a (sas) söyleyin, insanların önüne geçip namaz kıldıracak birine emretsin. Çünkü Ebû Bekir, insanlar onun arkasında olduğu halde ağlamaktan perişan oldu.” dedi. Resûlullah’ın (sas) eşi Hafsa, “Ömer’e söyleyin Allah, Resûlü’ne sıhhat verene dek insanlara namaz kıldırsın.” dedi. Müezzin Hz. Ömer’e giderek ona durumu bildirdi. Hz. Ömer insanlara namaz kıldırdı. Resûlullah (sas) onun tekbirini duyunca “Bu tekbirini duyduğum kimdir?” diye sordu. Hanımları ona, “Ömer b. e-Hattâb’dır.” dediler ve ona müezzinin geldiğini, “Resûlullah’a (sas) söyleyin, insanların önüne geçip namaz kıldıracak birine emretsin. Çünkü Ebû Bekir, ağlamaktan perişan oldu.” dediğini, bunun üzerine Hafsa’nın, “Ömer’e söyleyin, o namazı kıldırsın.” dediğini anlattılar. Bunun üzerine Resûlullah (sas), “Sizler Yusuf’un kadın arkadaşlarısınız! Ebû Bekir’e söyleyin insanlara namaz kıldırsın!” dedi.214 Hz. Âişe’den nakledilen başka bir rivayette ise Hz. Hafsa’dan Resûlullah’a (sas) “Ebû Bekir senin makamında durursa ağlamaktan insanlara sesini duyuramaz. Ömer’e emret de o namazı kıldırsın!” demesini rica ettiği, onun da bunu söylediği, bunun üzerine Hz. Peygamber’in “Siz Yusuf’un arkadaşları gibisiniz. Ebû Bekir’e emrimi bildirin, namazı kıldırsın!” dediği anlatılır. Bunun üzerine zor durumda kalan Hz. Hafsa Hz. Âişe’ye “Ben senden bir hayır görmedim.” diyerek sitem etti.”215 Başka bir rivayette Hz. Ebû Bekir’in Hz. Âişe’ye haber göndererek yaşlı ve Resûlullah’ın (sas) makamında namaz kılamayacak kadar zayıf olduğunu bildirdiği nakledilir.216 Bir rivayette Hz. Âişe’nin Hz. Peygamber’le görüşmesi sırasında ona şöyle 214İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 195; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 553-554; el-Buḫârî, eṡ-Ṡaḥîḥ, I, 144 [çev. II, 736]. 215el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 556-557; el-Buḫârî, eṡ-Ṡaḥîḥ, I, 136 [çev. II, 707]; el-Buḫârî, eṡ-Ṡaḥîḥ, I, 144 [çev. II, 739]. 216el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 553-554. 48 dediği anlatılır: “Bu konuda belki söz söyleyen veya temennide bulunan çok olur. Ama Allah ve müminler Ebû Bekir’den başkasını kabul etmezler.”217 Hz. Peygamber’in vefat edeceği hastalığı sırasında Abdullah b. Zemʻa b. elEsved’e “İnsanlara haber ver namazlarını kılsınlar.” dedi. Abdullah Hz. Ömer’i görünce ve Hz. Ebû Bekir de orada olmayınca ona, “Ey Ömer! İnsanlara namazı kıldır.” dedi. Ömer mihrapta durdu. Sesi tok biriydi. Tekbir getirince Resûlullah (sas) onun sesini duydu. Hücreden başını çıkararak insanların onu göreceği şekilde “Hayır, hayır, hayır! Onlara İbn Ebû Kuhâfe namazı kıldırsın.” dedi. Resûlullah (sas) bunu kızarak söylemişti. Bunun üzerine Hz. Ömer imamlığı bıraktı. Daha sonra Hz. Ömer Abdullah b. Zemʻa’ya, “Yeğenim, Resûlullah (sas) sana, bana namaz kıldırmamı söylemeni emretti mi?” diye sordu. “Hayır! Fakat seni görünce başkasını aramadım.” dedi. Hz. Ömer, “Sen bana söyleyince ben, Resûlullah’ın (sas) sana, bana söylemen için emir verdiğini zannettim. Yoksa öne geçip insanlara namaz kıldırmazdım.” dedi. Abdullah “Ebû Bekir’i görmeyince bu işte senden daha evla kimsenin olmadığını düşündüm.” dedi.218 Bir başka rivayete göre Hz. Peygamber, Hz. Âişe’nin evine girince ağrıları daha da arttı ve “Üzerime yedi kırba su dökün! Kırbaların ağızları açılmamış olsun! İnsanların huzuruna çıkmak istiyorum.” dedi. Resûlullah’ı Hz. Hafsa’ya ait bir leğene oturttular. Bu kırbalardaki suyu üzerine döktüler. Sonra da “Benim için bir kaba su koyun!” dedi. Dediğini gibi yaptılar. Tuvaletini yapmak amacıyla gitti. Ardından bayıldı. Kendine gelince “İnsanlar namaz kıldılar mı?” diye sordu. “Hayır, ey Allah’ın Elçisi! Seni bekliyorlar!” dediler. İnsanlar Resûlullah’ın gelip kendilerine yatsı namazında imamlık yapması için bekliyorlardı. Bunun üzerine Resûlullah, “Ebû Bekir’e söyleyin de namazı kıldırsın!” dedi. Hz. Âişe, “Ey Allah’ın Elçisi! Ebû Bekir yufka yüreklidir. Senin yerinde mihrapta durursa ağlar.” dedi. Resûlullah, “Ebû Bekir’e söyleyin de namazı kıldırsın!” dedi. Sonra bu haberi Hz. Ebû Bekir’e gönderdi. Haberi getiren elçi, Hz. Ebû Bekir’e “Resûlullah insanlara senin namaz kıldırmanı istiyor.” dedi. Bunun üzerine Hz. Ebû Bekir, “Ey Ömer! İnsanlara namaz kıldır!” dedi. Hz. 217İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 194. 218İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 195-196; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 554-555; es-Suheylî, er-Ravḍu’l-Unf, VII, 574-575; İbn Hişâm, es-Sîretu'n-Nebeviyye, II, 652 [çev. IV, 398]. 49 Ömer, “Sen benden daha layıksın! Çünkü Resûlullah elçiyi senin için gönderdi.” dedi. Resûlullah’ın hasta olduğu bu günlerde insanlara Ebû Bekir namaz kıldırdı.219 Buraya kadar kaydettiğimiz ve bazı küçük farklılıklar taşıyan rivayetler, Hz. Peygamber’in Hz. Ebû Bekir’i Müslümanlara imamlık yapmak üzere görevlendirdiğini, Hz. Âişe’nin Hz. Peygamber’den sonra imamlık yapacak kişiden insanların hoşlanmayacağını ve duygusal biri olduğunu düşündüğü için babası yerine Hz. Ömer’in namaz kıldırmasını istediğini, Hz. Ömer’in namaz kıldırmasına ise Hz. Peygamber’in kızdığını göstermektedir. Bu olayın daha sonra hilafete görevlendirmeyle ilişkilendirilmesi, bazı ekleme ve yorumların anlatımlara katılmasını kaçınılmaz kılmıştır. Nitekim bir rivayette şu kayda rastlıyoruz: “Eğer Resûlullah (sas) Ebû Bekir’i kendi yerine halife tayin etmeseydi kimse ona itaat etmezdi.” 220 Hz. Peygamber’in Hz. Ebû Bekir’i tayin etmede Müslümanların ileri gelenlerinden olması, onun yakın arkadaşı ve nübüvvetin başlangıcından itibaren birlikte olmaları gibi birçok etken öne çıkmaktadır. Bunda yaş etkeni dikkate alınmış olabilir. Hz. Peygamber’in imam tayin etmede öncelikli olarak yaşı en büyük olan kimseyi tercih ettiğini gösteren bir rivayete göre Mâlik b. el-Huveyris şöyle demiştir: Bir grup genç Hz. Peygamber’in yanına giderek yanında yirmi gece kadar ikamet ettik. Peygamber merhametli idi. Bize “Memleketinize dönerseniz ve onlara öğretirseniz onlara emredin de namaz vakti geldiğinde içinizden biri size ezan okusun, en yaşlınız da size imamlık yapsın.” dedi.221 Hz. Ebû Bekir’in kaç vakit namaz kıldırdığı konusunda da çeşitli rivayetler vardır. Vâkıdî, Ebû Bekir b. Abdullah b. Ebî Sebre’ye “Ebû Bekir insanlara kaç vakit namaz kıldırdı?” diye sordu. “On yedi vakit namaz kıldırdı.” dedi.222 İkrime’den nakledilen rivayette ise Hz. Ebû Bekir’in insanlara üç vakit namaz kıldırdığı belirtilmektedir.223 Başka bir rivayette ise insanlara üç vakit namaz kıldırdığı ifade edilmektedir.224 Hz. Ali’dennakledilen bir rivayete göre ise Hz. Ebû Bekir Resûlullah’ın (sas) vefatına kadar dokuz gün Müslümanlara namaz kıldırdı.225 219İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 193; İbn Ḥibbân, es-Sîretu'n-Nebeviyye, I, 398, 399; es-Suheylî, er-Ravḍu’lUnf, VII, 569. 220İbn Saʿd, eṭ-Ṭabaḳât, II, 195. 221el-Buḫârî, eṡ-Ṡaḥîḥ, I, 138 [çev. II, 713]. 222İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 198; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 556; eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 197. 223İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 198. el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 555. 224el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 556. 225el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 555. 50 Sonuç olarak Hz. Peygamber’in Hz. Ebû Bekir’i namaz imamlığına tayini açık olmakla birlikte bunu halifeliğe atama için bir tercih olarak değerlendirmek doğru değildir. Anlaşıldığı kadarıyla ilk dönem Müslümanları da bunu halifeliğe atama olarak düşünmemişlerdir. Eğer böyle olsaydı Ensâr’ın Sakîfetü Benî Sâide’de toplanmaması gerekirdi. Ayrıca Hz. Ömer’in suikasta uğradığında yerine birisini tayin etmeleri talep edildiğinde Hz. Ebû Bekir’i kastederek kendisinden hayırlı olan birisinin halefini tayin ettiğini, Hz. Peygamber’i kastederek ondan hayırlı birisinin ise halef tayin etmediğini söylemesi,226 Hz. Ebû Bekir’in imametinin hilafet tayini olarak anlaşılmadığını göstermektedir. 1.7.9. Hz. Peygamber’in Hz. Ebû Bekir’in Arkasında Namaz Kılması Hz. Peygamber, vefatından önce Hz. Ebû Bekir’in arkasında namaz kılmıştır. Bu konuda muhtelif rivayetler mevcuttur. Bir kısım rivayetler Hz. Peygamber’in vefat ettiği gün namaz kılmayıp sadece cemaate baktığını diğerleri ise Hz. Ebû Bekir’in arkasında namaz kıldığını bildirmektedir. Resûlullah (sas) namaz kılmak için Mescid’e çıkınca Hz. Ebû Bekir cemaatte hareketlenmeler hissetti ve bunu Hz. Peygamber’den başkasına yapılmayacağını anladı. Hz. Ebû Bekir namazında sağa sola bakmazdı. Hemen geri çekildi. Hz. Peygamber (sas) onu ileriye, yerine itti ve Hz. Ebû Bekir’in yanına oturdu. Hz. Ebû Bekir ayaktaydı.227 Resûlullah (sas) Hz. Ebû Bekir’in yan tarafında oturup namazını kıldı. Hz. Ebû Bekir namazını tamamladı. Ebû Bekir namazını tamamlayınca Resûlullah (sas) eksik kalan namazını tamamladı.228 Başka rivayete göre Hz. Ebû Bekir, öğlen namazında Resûlullah'a uymak suretiyle namaz kıldırıyor, insanlar da Ebû Bekir'in namazına uymak suretiyle namaz kılıyorlardı.229 Ancak bunun Hz. Peygamber’in Hz. Ebû Bekir’e tabi olduğu namazdan farklı bir namaz olması muhtemeldir. Nitekim bu namazın öğle namazı olduğu anlaşılmaktadır. 226İbn Hişâm, es-Sîretu'n-Nebeviyye, II, 653 [çev. IV, 399]; es-Suheylî, er-Ravḍu’l-Unf, VII, 576-577. 227İbn Hişâm, es-Sîretu'n-Nebeviyye, II, 653-654 [çev. IV, 399]; İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 191; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 556; es-Suheylî, er-Ravḍu’l-Unf, VII, 577. 228İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 194, 197. 229el-Buḫârî, eṡ-Ṡaḥîḥ, I, 133 [çev. II, 696], 137 [çev. II, 710], 144 [çev. II, 736]; eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 196-197; İbn Ḥibbân, es-Sîretu'n-Nebeviyye, I, 399. 51 Bir rivayette Hz. Peygamber’in, vefat ettiği gün Mescid-i Nebevî’ye çıkarak o sırada sabah namazını kıldıran Hz. Ebû Bekir’in arkasında sabah namazının ikinci rekatını kıldığı Hz. Peygamber’in Mescid’e geldiğini hisseden Ebû Bekir’in geri çekilmek istediği, ancak Hz. Peygamber’in imam olarak namaza devam etmesi için işaret ettiği ve o gün vefat ettiği rivayet edilir.230 Rivayetleri karşılaştırdığımızda görüyoruz ki Hz. Peygamber’in Hz. Ebû Bekir’in yanına kadar gelip gelmediği konusu ihtilaflıdır. O gün vefat ettiği düşünüldüğünde ağır rahatsızlık geçiren Allah’ın Elçisi’nin Hz. Ebû Bekir’in yanına kadar gelmiş olmayabileceği muhtemeldir. Bununla birlikte Vâkıdî’nin arkadaşlarının Resûlullah’ın (sas) Hz. Ebû Bekir’in arkasında namaz kıldığı görüşünün daha sahih olduğunu söylediklerini ifade eder.231 Ayrıca başka bir rivayettede “Ümmetinden biri ona imamlık yapmadan hiçbir peygamberin ruhu kabzedilmez.”232 dediği rivayet edilmektedir. Ancak Hz. Ebû bekir’in imamlığı meselesi daha sonra hilafetle ilişkilendirildiği için bu husustaki rivayetlere ihtiyat kaydıyla bakmak gerekir. 230İbn Hişâm, es-Sîretu'n-Nebeviyye, II, 652-653 [çev. IV, 398]; İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 191, 192; elBuḫârî, eṡ-Ṡaḥîḥ, I, 136 [çev. II, 707-708], 137 [çev. II, 708]; VI, 12 [çev. IX, 4137]; en-Nesâʾî, esSunenu's-Ṡuğrâ, IV, 7; eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 198; İbn Ḥibbân, es-Sîretu'n-Nebeviyye, I, 397, 398. 231İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 197. 232İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 196; es-Suheylî, er-Ravḍu’l-Unf, VII, 567-568. 52 İKİNCİ BÖLÜM VEFAT, TECHİZ, TEKFİN VE DEFİN
.2.1.VEFAT 2.1.1. Vefat Anı Allah Elçisi’nin vefatı Müslümanlar için büyük bir olaydı. Tam bir şaşkınlık yaşıyorlardı. Hz. Ebû Bekir’e biat edildikten sonra Resûlullah’ın (sas) tekfini ve defniyle ilgilenildi. Bazılarına göre bu, Resûlullah’ın vefatının ertesi günü olan salı günü oldu. Bazılarına göre ise vefatından üç gün sonra teçhiz ve defin işi gerçekleşti.233 Ancak üzerinde duracağımız üzere Hz. Peygamber’in cenazesinin üç gün bekletildiği hususu doğru değildir. Abdullah b. Mesûd’un bir rivayeti, Allah Elçisi’nin (sas) vefatının bilindiğini ve onun tarafından kendileriyle konuşulduğunu ihtiva etmektedir. Ancak sonraki gelişmeler kanaatimizce bu rivayeti doğrulamamaktadır. Abdullah b. Mesûd’a nispet edilen rivayet şöyledir: Peygamberimiz, vefatından bir ay önce bize vefat edeceğini bildirdi. Ayrılık vakti yaklaşınca bizi Hz. Âişe’nin evinde topladı. Bize baktı ve dikkat çekercesine bakışını sürdürdü. Gözleri yaşardı ve “Hoş geldiniz. Allah size rahmet etsin! Allah sizi himayesinde tutsun. Allah sizi korusun. Allah sizi yüceltsin. Allah size ihsanda bulunsun. Allah sizi muvaffak etsin. Allah size yardım etsin ve sizi zafere kavuştursun. Allah sizi selamete kavuştursun. Allah sizi esirgesin. Allah sizi makbul eylesin. Allah veliniz olsun. Allah vekiliniz olsun. Sizi O’na emanet ediyorum. Size müjdeci ve uyarıcı olarak geldim. Kulları ve beldeleri hakkında Allah’a karşı ululuk taslamayın ve haddi aşmayın. O bana ve size şöyle buyurdu: ‘İşte ahiret yurdu. Biz onu yeryüzünde büyüklük taslamayan ve bozgunculuk çıkarmayanlara has kılarız. Sonuç, Allah'a karşı gelmekten sakınanlarındır.’ 234 ‘Kıyamet günü Allah'a karşı yalan söyleyenleri görürsün, yüzleri kapkara kesilmiştir. Büyüklük taslayanlar için cehennemde bir yer mi yok!?’ 235 dedi. “Ecelin ne zaman?” diye sorduk. “Ayrılık vakti 233eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 211. 234 Kasas 28/83. 235 Zümer 39/60. 5 54 olsun diye, seni üstün kılmak için, sana özel olmak üzere gönderdi. Senden daha iyi bildiği şeyleri sana soruyor. ‘Kendini nasıl hissediyorsun?’ diyor.” Resûlullah (sas) ona, “Ey Cebrail! Kendimi gamlı hissediyorum Ey Cebrail! Kendimi sıkıntı içinde görüyorum.” dedi. Sonra ölüm meleği içeriye girmek için izin istedi. Cebrail, “Ey Ahmed! İşte ölüm meleği! Senden izin istiyor. Ne senden önce, ne senden sonra hiçbir insandan izin istememiştir.” dedi. Resûlullah (sas), “Ona izin ver!” dedi. Ölüm meleği içeri girdi. Resûlullah’ın (sas) önünde durarak ona, “Ey Allah’ın Elçisi! Ey Ahmed! Allah beni emredeceğin her şeyde sana itaat etmemi emrederek gönderdi. Eğer bana ruhunu almamı emredersen alırım, eğer almamamı emredersen bırakırım.” dedi. Resûlullah (sas) ona, “Ey ölüm meleği! Yapar mısın?” dedi. Ölüm meleği, “Bununla emrolundum. Emredeceğin her şeyde sana itaat etmekle emrolundum.” dedi. Cebrail (as), “Ey Ahmed! Allah seni arzuluyor.” dedi. Bunun üzerine Hz. Peygamber, “Ey ölüm meleği! Emrolunduğun görevi yerine getir.” dedi. Cebrail, “Sana selam olsun ey Allah’ın Resûlü! Bu, yeryüzünde en son bastığım yer olacaktır. Sen benim dünyadaki gayemdin.” dedi. Resûlullah (sas) hemen vefat etti. Teselli eden gelmişti. Sesi duyuyorlardı; ama şahsı göremiyorlardı. Şöyle diyordu: “Ey ev halkı! es-Selâmü aleyküm ve rahmetullahi ve berekâtüh. “Her nefis mutlaka ölümü tadacaktır. Yaptıklarınızın mükâfatını kıyamet gününde alacaksınız.” 237 Her musibete karşı Allah yardımcı olarak yeter. Geçen her şeye karşı Allah kâfidir. Allah’a güvenin, ondan ümitvar olun. Musibetzede sevaptan mahrum olandır. Vesselâmü aleyküm ve rahmetullahi ve berekâtüh.”238 Bir rivayette Cebrail’in (as) ayeti söyledikten sonra şöyle dediği de rivayet edilir: “Allah katında her vefat eden için bir halefin umulduğunu, her musibete bir ecir verildiğini, her gidene bir karşılık verildiğini bilmiyor musunuz? Allah’a güvenin, ona dua edin, işiniz ve musibetiniz hakkındaki bakışınız iyi olsun. Asıl mahrum sevaptan yoksun olandır.”239 Başka bir rivayette ise vefatı yaklaşınca çizgili bir örtüyü çekip ve yüzünü kapattığı sıkıldığında da onu yüzünden çekip “Allah Yahudi ve Hıristiyanlara lanet etsin! Kendi peygamberlerinin kabirlerini mescit edindiler.” dediği rivayet 237 Âli İmrân 3/185. 238İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 225-226; İbn Cemmâʿa, el-Muḫtaṡaru'l-Kebîr, s. 145. 239el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 564. Ayrıca bk. Ebû Nuʿaym, Ebû Nuʿaym Aḥmed b. ʿAbdillâh b. Aḥmed el-Iṡbehânî (ö.430/1039), Delâʾilu'n-Nubuvve (nşr. Muḥammed Ravâs Ḳalʿacî, ʿAbdulberr ʿAbbas), I-II, Beyrut 1406/1986, I, 565. 55 edilir.240 Hz. Ali, Hz. Peygamber’in yanına gelenin Hızır olduğunu söylediği rivayet edilir.241 Resûlullah’ın (sas) vefatı üzerine iki omuzu arasındaki peygamberlik mührünün kaldırıldığı, böylece insanların da onun ölümünü kesin olarak bildiği rivayet edilmektedir.242 Yukarıdaki anlatımların kurgusal bir yapıya sahip olduğu, rivayetin muhtevasından anlaşılmaktadır. Bu kadar uzun bir rivayetin ravilerin muhayyilesinden bağımsız şekillenmesi mümkün değildir. Öte yandan Hz. Âişe’den nakledilen rivayetlerde Allah Elçisi’nin (sas) vefatının bu şekilde törensel bir boyuta sahip olmadığı görülür. Hz. Peygamber’in vefat etmeden önce bir bardak su istediği, suyu yüzüne sürüp “Allah’ım! Ölüm sıkıntılarına karşı bana, yardımcı ol.” dediği rivayet edilir.243 Hz. Ebû Bekir es-Sunh’taki evinden atıyla gelerek Mescid’e girdi. Âişe’nin yanına gelinceye kadar kimseyle konuşmadı.244 Hz. Ebû Bekir eve girince üzerindeki örtüyü kaldırdı ve “Lâ havle velâ kuvvete illa billah” dedi. Ardından, “Vallahi Resûlullah (sas) vefat etti.” dedi. Sonra onun başı ucuna geçti ve “Vah peygamberim!” dedi. Sonra eğilerek Peygamber’in (sas) yüzünü öptü ve “Vah dostum!” dedi. Sonra tekrar eğildi; alnını öptü ve “Vah seçkin dostum!” dedi. Sonra alnını öptü ve yüzünü örtüp çıktı.245 Bazı rivayetlere göre iki gözünün arasından öptü.246 Hz. Ebû Bekir’in “Ölü iken de diri iken de güzelsin.” dediği rivayet edilir.247 Yine Hz. Peygamber’in “Babam, anam Sana feda olsun! Vallahi Allah Senin üzerinde iki ölüm birleştirmeyecektir. Sana takdir edilip yazılmış olan bu ölüm geçidini ise geçirmiş bulunuyorsun!”248 Hz. Âişe Allah Elçisi’nin (sas) vefat sürecini şöyle anlatır: Bir gün onun yüzünün kızardığını ve alnının terlediğini gördük. Ondan önce ölen birini görmemiştim. Sonra bana “Beni oturt!” dedi. Onu kendime yasladım ve ellerimi de üzerine bıraktım. Başını çevirdi, elim üzerinden düştü. Göğsümün veya boynumun üzerine ağzından soğuk bir 240İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 226. 241İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 227. 242İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 237. 243İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 225; et-Tirmiẑî, es-Sunen, III, 299; eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 197;İbn Cemmâʿa, el-Muḫtaṡaru'l-Kebîr, s. 143-144. 244İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 232. 245İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 231-232. 246İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 232. 247İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 232. 248el-Buḫârî, eṡ-Ṡaḥîḥ, VI, 13 [çev. IX, 4141-4142]. 56 damla düştü. Oradan da yatağın üzerine düştü. Onu bir örtü ile örttük.249 Ömer geldi. İzin istedi. Muğîre b. Şuʻbe de onunla beraberdi. Örtünüp onlara izin verdim. Ömer ‘Ey Allah’ın Resûlü!’ diye seslendi. Ben ‘Bir saatten beri baygındır.’ dedim. Yüzünü açtı ve ‘Ah baygınlık! Resûlullah’ın baygınlığı ne kadar da çetindir.’ dedi. Sonra da üzerini örttü. Muğîre konuşmadı. Kapının eşiğine yetiştiğinde ‘Ey Ömer, Resûlullah (sas) vefat etmiştir!’ dedi. Ömer de ‘Yalan söylüyorsun, Resûlullah (sas) ölmedi. Münafıklarla savaşmakla emredilmeden de ölmez! Aslında sen içine fitne girmiş birisin!’ dedi. Sonra Ebû Bekir geldi. ‘Resûlullah’a ne oldu?’ dedi. Ben de ‘Bir saatten beri baygındır!’ dedim. Yüzünü açtı. Ağzını gözlerinin arasına koydu. Ellerini şakaklarının üzerine bıraktı. Sonra da ‘Ah peygamberim! Ah dostum! Ah sevgilim! Allah ve Resûlü doğru söylemiştir. Yüce Allah şöyle buyurmuştur: “Sen öleceksin, onlar da öleceklerdir.” 250 “Biz senden önce de hiçbir beşere ölümsüzlük vermedik. Şimdi sen ölürsen onlar ebedi mi kalacaklar?” 251 “Muhammed, ancak bir peygamberdir. Ondan önce de peygamberler gelip geçmiştir. Şimdi o ölür veya öldürülürse gerisin geriye (eski dininize) mi döneceksiniz? Kim gerisin geriye dönerse, Allah’a hiçbir zarar veremez. Allah, şükredenleri mükâfatlandıracaktır.” 252 Ömer, ‘Ey Ebû Bekir! Bu Allah’ın kitabında mı yer alıyor?’ dedi. Ebû Bekir ‘Evet’ dedi. Sonra Ömer ‘Bu Resûlullah’ın mağaradaki arkadaşı, ikinin ikincisidir. Ona biat ediniz!’ dedi. O zaman ona biat ettiler.”253 Tamamını burada verdiğimiz rivayetin süreci özetlediğini ifade etmek mümkündür. Sözü edilen gelişmelerinhepsinin peşpeşe meydana geldiğini düşünmek yanlış olur. Resûlullah (sas) vefat ettiğinde Abbas b. Abdülmuttalib çıkıp, “Resûlullah’ın (sas) vefatı ile ilgili herhangi birinizde Hz. Peygamber’den bir ahit varsa bize, onu söylesin.” dedi. “Hayır!” dediler. “Ey Ömer! Bu hususta sende bir şey var mı?” diye sordu. Ömer, “Hayır!” dedi. Abbas şöyle dedi: Öyle ise şahit olun. Resûlullah’ın (sas) vefatından sonra yalancıdan başka hiç bir kimse kalkıp Allah’ın peygamberine bir ahit iddia edemez. Ondan başka İlah olmayana and olsun ki, Resûlullah (sas) ölümü tatmıştır.” dedi.254 249 Bk. İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 228. 250 Zümer 39/30. 251 Enbiya 21/34. 252 Al-i İmrân 3/144. 253İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 233; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 562. 254İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 237. 57 Allah Elçisi’nin Hz. Âişe’nin kucağında vefat ettiğine dair birçok rivayet mevcuttur. Vefatının bu şekilde meydana gelmiş olması normaldir. Zira Hz. Âişe’nin evinde kalmaktadır. Ancak bazı rivayetler farklı bir kahramana işaret etmektedir. Hz. Ali’ye nispet edilen bir rivayette Hz. Ali şöyle demektedir: Resûlullah (sas) hastalığında, “Kardeşim! Bana dua et.” dedi. Ona dua ettim. Resûlullah (sas) ona, “Bana yaklaş!” dedi. Ona yaklaştım. Bana yaslandı. O şekilde bana yaslanmış olarak benimle konuştu. Hatta Resûlullah’ın (sas) tükürüğü bana değiyordu. Sonra Hz. Peygamber’e ölüm geldi. Kucağımda ağırlaştı. Hemen, “Ey Abbas! Helak oldum bana, yetiş!” diye seslendim. Abbas geldi. İkisinin çabası Hz. Peygamber’i (sas) yatağa uzatmak oldu.255 Başka rivayetlerde Resûlullah’ın (sas) başı Ali’nin kucağındayken vefat ettiği iddia edilmektedir.256 İbn Abbas’a, “Resûlullah (sas) vefat ederken başının herhangi bir kimsenin kucağında olduğunu gördün mü?” diye sorulduğu, İbn Abbas’ın “Resûlullah (sas), başı Ali’nin göğsüne yaslanmış olarak vefat etti.” dediği nakledilmektedir. Rivayetin devamında İbn Abbas’a, “Urve bana, Âişe’in “Resûlullah (sas) başı göğsümle boğazım arasında vefat etti.” dediği sorulunca onun, “Bunu mantıklı buluyor musun? Vallahi Resûlullah (sas) Ali’nin göğsüne yaslanarak öldü. Onu yıkayan Ali ve kardeşim Fadl b. Abbas’dır. Babam ise katılmayı redddedip “Resûlullah (sas) bize, örtünün gerisinde durmamızı emrederdi” dedi. Bu nedenle perdenin yanındaydı.257 Ancak bunun meydana gelmiş olması zor görünmektedir. Zira Hz. Peygamber Hz. Âişe’nin evindeyken Hz. Ali’nin orada öne çıkması mümkün değildir. 2.1.2. Vefat Tarihi Hz. Peygamber’in hastalığının başlangıcı, süresi ve vefat zamanıyla ilgili kaynaklarda farklı rivayetler yer almaktadır. Bunları şöyle sıralamak mümkündür. 1) Bir rivayete göre hicretin 11. yılı Safer ayının bitimine bir gün kala Perşembe günü Resûlullah’ın (sas) hastalığı başladı ve Rebiülevvel ayının 12. günü Pazartesi vefat etti.258 255İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 230. 256İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 230. 257İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 230. 258İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 237. 58 2) Başka bir rivayete göre hicretin 11. yılı Safer ayının bitimine on bir gün kala Perşembe günü Resûlullah’ın (sas) hastalığı başladı. Hastalığı on üç gece sürdü ve hicri 11. yılda Rebiülevvel ayının 2. günü Pazartesi vefat etti.259 Ya‘kûbî, Allah Elçisi’nin Rebiülevvel ayının 2. günü vefat ettiğini, bu ayın Acem aylarından Azâr’a denk geldiğini, Akreb kavuşumunda olduğunu ifade eder.260 3) Bazı rivayetlerde Resûlullah (sas) Rebiülevvel ayının 12. günü261 Pazartesi262 günü güneş batarken 263 veya güneş [batmaya] meylettiği zaman264 vefat etti. 4) Vâkıdî’ye göre Resûlullah (sas) Safer ayının bitmesine iki gece kala hastalandı. Hicretin 11. yılının Rebiülevvel ayının on ikisi olan Pazartesi günü vefat etti.265 İbn Habîb’in naklettiğine göre Allah, Resûlü’nün ruhunu 63 yaşında iken Rebiülevvel ayının ikisinde Pazartesi günü kabzetti.266 5) Hz. Peygamber Hicretin 11. yılı Rebiülevvel ayının onikisinden sonra Pazartesi günü vefat etti. Bazı görüşlere göre ise mezkür ayın ikinci gecesinden sonra vefat etti ve Çarşamba gecesi defnedildi.267 6) Hz. Peygamber’in (sas) Rebiülevvel’in on beşinde Pazartesi günü vefat ettiği de nakledilir.268 7) Bir rivayete göre Resûlullah (sas) şehitlerin kabrine gitmek üzere çıktı. Sonra da hastalandığından dolayı başını sarmış vaziyette döndü. Bu hastalığı vefat ettiği Rebiülevvel ayının ortasındaki Pazartesi gününe kadar devam etti. Çarşamba günü de defnedildi.269 Zührî, Resûlullah’ın (sas) Pazartesi güneş batmak üzere iken vefat ettiğini insanların Ensâr’ın gençleriyle meşgul olduklarını ve karanlık çökene dek defnedilemediğini, akrabalarından başkası onunla meşgul olmadığını, Benî Ganm kendi evlerindeyken Resûlullah’ın (sas) kabrini kazanların kürek seslerini duyduklarını 259İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 237; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 568; eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 199-200. 260el-Yaʿḳûbî, et-Ta'rîḫ I, 150. 261İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 238. 262İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 238. 263İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 238. 264İbn Saʻd, Tabakât, II, 272-274; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 569. 265el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 568. Ayrıca bk. İbn Ḥazm, Cevâmiʿu's-Sîre, s. 211. 266İbn Ḥabîb, Ebû Caʿfer Muḥammed b. Ḥabîb b. Umeyye el-Bağdâdî (ö.245/860), el-Muḥabber (nşr. Ilse Lichtenstadter), I, Beyrût, s. 12. 267Ḫalîfe b. Ḫayyâṭ, et-Târîḫ, s. 94 [çev. s. 120]. 268Ebû Nuʿaym, Ebû Nuʿaym Aḥmed b. ʿAbdillâh b. Aḥmed el-Iṡbehânî (ö.430/1039), Maʿrifetu'ṡṠaḥâbe (nşr. ʿÂdil b. Yûsuf el-ʿAzzâzî), I-VII, Riyâḍ 1419/1998, II, 772. 269el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 543. 59 söyler.270 Bu rivayette Allah Elçisi’nin vefatından sonra naşının bir süre bekletilmesinin Sakîfe toplantısıyla ilişkili olduğuna işaret edildiği anlaşılmaktadır. Ancak Hz. Peygamber’in teçhiz, cenaze namazı, defin yerinin belirlenmesi ve defninin de zaman aldığı ifade edilmelidir. İbn Abbâs şöyle dedi: “Allah’ın yardımı ve fetih geldiği zaman”271 ayeti indiğinde Resûlullah (sas) şöyle dedi: ‘Vefat haberim geldi.” İbn Abbâs, Resûlullah’ın (sas) o yıl vefat ettiğini söylemiştir.272 Ayrıca vefat zamanıyla ilgili kaynaklarımızda şöyle bir rivayet geçer: Allah Elçisi (sas) Cerîr b. Abdullah el-Becelî’yi (ö. 51/671) Yemen’e Zü’l-Kelâ ve Zû Amr’a gönderdi. Zû Amr Yahudiydi, Cerîr’e “Şayet senin arkadaşın gerçek peygamberse bu gün ölmesi gerekir. Çünkü ben kitaplarımızda bu ayda bu gün yeryüzündeki son nebinin öleceği bilgisini bulmuştum” dedi. O günü kaydettiler. Bir süre sonra Hz. Peygamber’in vefat etmiş olduğu bilgisini getiren bir haberci ulaştı. Bunun üzerine Zü’l-Kelâ ve Zû Amr Müslüman oldular. Zü’l-Kelâ daha sonra Hz. Ömer’e elçi olarak gitti. Halife de onu gaza için Şam’a gönderdi. Kendisi Muâviye’nin yanında bulunuyorken Sıffin Savaşın’da öldürüldü.273 Bu rivayetlerin efsanevî anlatımın bir parçası olması gerekir. Zira Allah Elçisi’nin vefatı gaybî bir haberdir ve Allah’ın Elçisi’ne (sas) bildirmiş olması dışında bilinebilmesi mümkün değildir. 2.1.3. Vefat Sırasında Yaşı Hz. Peygamber’in vefat tarihiyle ilgili olduğu gibi vefatı sırasındaki yaşıyla ilgili olarak birbirinden farklı rivayetlerle karşılaşıyoruz. Bu rivayetlerin, bir kısmında doğrudan bir yaş verilirken bir kısmında ise alternatif diğer rivayetler de zikredilir. Bunları şöyle sıralamak mümkündür: 1) Yaygın olan rivayetlerde Allah Elçisi’nin vefat sırasında 63 yaşında olduğu belirtilir.274 Allah Elçisi’nin (sas) elçilikten sonra Mekke’de on üç yıl ve Medine’de on yıl ikamet ettiği ve 63 yaşındayken vefat ettiği rivayet edilir.275 270İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 265. 271 Nasr 110/1. 272el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 553. 273İbn Ḥabîb, el-Muḥabber, s. 75. 274İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 268; Ḫalîfe b. Ḫayyâṭ, et-Târîḫ, s. 94-95 [çev. s. 120-121]; el-Buḫârî, eṡṠaḥîḥ, IV, 15, 184, 186 [çev. VII, 3332]; VI, 15 [çev. IX, 4152]; Muslim, eṡ-Ṡaḥîḥ, IV, 1825 [çev. VII, 223]; et-Tirmiẑî, es-Sunen, V, 605, 606; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 579;Ebû Ḥanîfe ed- 60 Hz. Peygamber’in kırk üç yaşındayken vahiy aldığı, elçilik görevinden sonra Mekke’de on, Medine’de de on yıl ikamet ettiği ve vefat ettiğinde altmış üç yaşında olduğu da söylenir.276 Hârizmî’ye göre Hz. Peygamber vefat ettiği gün güneş,altı derece ikizler burcunda, ay 23 derece ikizler burcunda, Satürn 29 derece yay burcunda, Mars 11 derece balık burcunda, Venüs 18 derece yengeç burcunda, Merkür 28 derece ikizler burcunda, zirve 25 derece oğlak burcundaydı. O sırada 63 yaşındaydı.277 2) Onun vefat ettiğinde 60 yaşında olduğuna dair rivayetler de vardır.278 Yine Allah Elçisi’ne (sas) kırk yaşında peygamberliğin geldiği ve 60 yaşında vefat ettiği belirtilmiştir.279Nitekim Mekke’de on ve Medine’de de on yıl vahiy almıştır.280Bazı rivayetlerde ise bundan başka Mekke’de on yıl, Medine de on yıl yaşadığı kaydı vardır. Vefat ettiği sırada saç ve sakalındaki beyaz kıllar yirmiyi geçmemektedir.281 Onun vefatı sırasındaki yaşı zikredilmeden Mekke’de ve Medine’de onar yıl kaldığına dair başka rivayetler de vardır.282 Mekke döneminin on yıl olarak zikredilmesinin sebebinin açık tebliğin başlamasından sonraki dönemin zikredilmesi olduğunu söylemek mümkündür. Ancak bazı rivayetlerde vahyin başlangıcının esas alınarak Mekke’de on üç yıl kaldığı ifade edilir.283 3) Allah Elçisi’nin vefatı sırasında 62 yaşında olduğunu söyleyen raviler vardır.284 Efsanevî anlatımın bir parçası olarak Resûlullah (sas) vefat ettiği yıl Hz. Âişe’ye şöyle dedi: “Cebrail, Kur’ân’ı bana her yıl bir kez tekrarlardı. Bu yıl ise Kur’ân’ı iki kez tekrarladı. Hiçbir peygamber yok ki kendisinden önce gelen peygamber kardeşinin yaşadığı ömrünün yarısını yaşamış olmasın. İsa b. Meryem 125 yıl yaşadı. İşte 62. yıldayız.” Resûlullah (sas) yılın yarısında vefat etti.”285 Bir rivayette benzer bir kıyaslama peygamberlik süresi için yapılmıştır: Resûlullah Dîneverî, Ebû Ḥanîfe Aḥmed b. Dâvûd ed-Dîneverî (ö.282/895), el-Aḫbâru't-Ṭıvâl (nşr. ʿAbdulmunʿim ʿÂmir), I, el-Ḳahire 1960, s. 74; eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 214-215, 216. 275Muslim, eṡ-Ṡaḥîḥ, IV, 1826 [çev. VII, 324]; eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 215, 215-216. 276eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 215. 277el-Yaʿḳûbî, et-Târîḫ, I, 150. 278İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 268; Ḫalîfe b. Ḫayyâṭ, et-Târîḫ, s. 95 [çev. s. 121]; eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 216. 279İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 268. 280eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 216. 281İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 268. 282el-Buḫârî, eṡ-Ṡaḥîḥ, VI, 15. 283el-Buḫârî, eṡ-Ṡaḥîḥ, VI, 15; Muslim, eṡ-Ṡaḥîḥ, IV, 1826, 1827; et-Tirmiẑî, es-Sunen, V, 605, 284Ḫalîfe b. Ḫayyâṭ, et-Târîḫ, s. 96 [çev. s. 121. 285İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 175. 61 (sas) kızına “Ey Fâtıma! Hiçbir peygamber yok ki, kendisinden sonra gelen (peygamber) onun yaşının yarısını yaşamasın. İbn Meryem kırk yıl (peygamberlik) için gönderildi, ben ise yirmi yıl (peygamberlik) için gönderildim.” dedi.286 Bu rivayetlere ihtiyat kaydıyla yaklaşmak gerekir. Öte yandan tarihî bilgimiz söz konusu kıyasamanın doğru olmadığı yönündedir. Bu rivayetlerin kesin olduğunu söylemek mümkün değildir. Elimizdeki birçok rivayete göre Allah Elçisi’nin yaşı ve vefat tarihi hakkında kesin bir şey söylenemiyorken hakkında çok daha az bilgi bulunan Hz. İsa hakkında bir tespitte bulunmak çok daha zordur. 4) İbnü’l-Kelbî İbn Abbas’dan rivayetle Hz. Peygamber’in vefat ettiğinde 62 buçuk yaşında olduğunu nakleder.287 5) Hz. Peygamber’in vefat ettiğinde 65 yaşında olduğuna dair rivayetler de vardır.288 Hatta bir rivayette 65 yaşında vefat ettiğine dair şöyle bir diyalog geçmektedir: Benî Hâşim’in mevlası Ammâr’dan İbn Abbas’a “Resûlullah (sas) vefat ettiğinde kaç yaşındaydı?” diye sordu. “Senin gibi birisinin bunu bilemeyeceğini düşünmezdim.” dedi. “Bunu başkalarına sordum; bana farklı bilgiler verdiler.” deyince, “Hesaplayabilir misin?” diye sordu. Ammâr “Evet!” dedi. “Peygamber (sas) olarak gönderilişi için kırkı tut. On beş sene Mekke’de korku içerisinde mücadelesi ve on yılı Medine’deki hicreti.”289 Allah Elçisi’in (sas) sahih görüşe göre 63 yaşındayken vefat ettiğini, ancak 65, 60 ya da başka bir yaştayken vefat ettiğinin söylendiğinin ifade edildiği rivayetler de vardır.290 Dîneverî, İran Meliki Şireveyh’in babası Ebreveyz’in öldürülmesini anlatırken, bu yılda Hz. Peygamber’in vefat ettiğini ve Hz. Ebû Bekir’in halife olduğunu belirtmiştir.291 Hz. Peygamberin vefatı sırasındaki yaşıyla ilgili farklı rivayetlerin bulunmasında bir gariplik yoktur. Çünkü onun yaşadığı dönemde insanların doğum ve vefat tarihlerine ilişkin kesin kayıtlar bulunmadığı gibi Hicaz bölgesinde kullanılan standart bir takvim de yoktu. 286İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 268. 287İbn Ḥabîb, el-Muḥabber, s. 12. 288İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 269; Ḫalîfe b. Ḫayyâṭ, et-Târîḫ, s. 95 [çev. s. 121]; et-Tirmiẑî, es-Sunen, V, 592; eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 216. 289İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 269; Muslim, eṡ-Ṡaḥîḥ, IV, 1827. [çev. VII, 226]. 290İbn Cemmâʿa, el-Muḫtaṡaru'l-Kebîr, s. 144. 291Ebû Ḥanîfe ed-Dîneverî, el-Aḫbâru't-Ṭıvâl, s. 103. 62 Hz. Peygamber’in yaşı olarak zikredilen sürenin kamerî takvime göre hesap edildiğini, şemsî takvime göre ise 61 yaşındayken vefat ettiğinin unutulmaması gerekir. Bazı rivayetlere göre Resûlullah (sas), Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ömer de altmış üç yaşında vefat etti.292 Bu rivayetlerin adı geçen sahabîlerin Hz. Peygamber’e benzetilme ve onunla özdeşleştirilme düşüncesiyle bu şekilde anıldıklarını söylemek mümkündür. Taberî, Hz. Peygamber’in vefat ettiği ayın Rebiülevvel, 293 vefat ettiği günün Pazartesi olduğu hususunda ihtilaf olmadığını söyler. Ancak hangi pazartesi gününde vefat ettiği hakkında ihtilaf vardır.294 İbn Abbas’ın şöyle dediği rivayet edilir: Resûlullah (sas) Pazartesi günü doğdu, Pazartesi günü peygamber oldu, hakemliği sırasında Hacerülesved’i Pazartesi günü kaldırıp yerine koydu, Mekke’den Medine’ye Pazartesi günü hicret etti, Medine’ye Pazartesi günü ulaştı ve Pazartesi günü vefat etti.295 Bütün bu tarihlerin aynı gün meydana geldiği kabulü, bazı günlere kültürde verilen değerle ilişkili olmalıdır. İbn Kuteybe'nin el-Mearif adlı eserinde zikrettiği çarşamba günü kanaatini istisna edersek, Resûlullah (sas)'ın pazartesi günü vefat ettiği üzerinde ittifak etmişlerdir. Hz. Peygamberin vefatıyla ilgili kaynaklarda yer alan rivayetler arasında, onun pazartesi vefat etmesi dışında tarihlendirme açısından bir ittifak bulunmadığı görülür. Hz. Peygamberin doğumu konusunda bile birbiriyle çelişen az sayıda isnadlı haber bulunduğu düşünüldüğünde, vefat hakkında ihtilaflı haberlerin sayısının yüksek olması oldukça dikkat çekicidir. Oysa Hz. Peygamber’in vefatı sırasında zaten nesi296 uygulaması sona erdiği için tarihlendirmelerde hilal meselesinden kaynaklanabilecek 1 – 2 günlük farklar dışında bir sorun olmaması gerekirdi. Bu durum, Hz. Peygamber’in Rebiülevvel’de doğup Medine’ye yine bir Rebiülevvel ayında gelmesi, vefatının Rebiülevvel’de ve bir pazartesi gününde olması nedeniyle bunların hepsi zaman içerisinde birleştirilerek 12 Rebiülevvel şkelinde ifade edilmiş; sonrasında da Veda Haccı üzerinden yapılan hesaplamalarda bunun tutmadığı görülünce yeni arayışlara girilmiş olmasıyla alakalı olabilir.297 292Muslim, eṡ-Ṡaḥîḥ, IV, 1825. Ayrıca bk. et-Tirmiẑî, es-Sunen, V, 605 293eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 217. 294eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 199-200. 295eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 217. 296 Araplar’ın zamanla haram ayların yerlerini değiştirmek veya haccın sabit bir mevsimde yapılmasını sağlamak amacıyla yaptıkları uygulamanın adıdır. Fayda, Mustafa "Nesî", DİA, https://islamansiklopedisi.org.tr/nesi (08.08.2019) 297 Apaydın, Mehmet, Siyer Kronolojisi, KURAMER Yayınları, İstanbul 2018, s.698. 63 Hepsi “Rebiülevvel ayında” demiş olmakla birlikte ancak onlar yahut da çoğunluk Rabi’u’l-Evvel’in onikinci günü demişlerdir. Fakat Resûlullah (sas)'ın o ayın ikinci, onüçüncü, gününde yahut ondördüncü gününde ya da onbeşinci gününde vefat etmiş olduğundan başkası sahih değildir. Çünkü Vedâ Haccında Arafat vakfesi cuma günü idi. Vakfe günü de Zülhicce'nin 9. günüdür. Zülhicce bu durumda perşembe günü başlamış olur. Muharrem ayı ise ya cuma yahut cumartesi günü başlamış demektir. Eğer cuma günü başlamış ise Safer ayı ya cumartesi günü yahut pazar günü başlamış olur. Eğer cumartesi günü başlamışsa Rabi(ülevvel) ya pazar yahut pazartesi günü başlamış demektir. Bu hesaba göre durum nasıl dönmüş olursa olsun hiçbir şekilde Rabiülevvel'in 12. günü pazartesi gününe rastlamaz. Aynı zamanda el-Kutebi (İbn Kuteybe)'nin dediği gibi çarşambaya da gelmez. Taberi de İbnü'l-Kelbî ve Ebû Mihnef'den onun Rabiülevvel'in ikinci gününde vefat ettiğini zikretmiştir. Bu görüş her ne kadar cumhurun kanaatinden farklı ise de eğer ondan önceki üç ayın hepsi de 29 gün ise uzak bir ihtimal değildir. Bunu iyice düşünelim. Çünkü bu sahih bir husustur. Bununla birlikte el-Harizmî’ye ait bir görüşe göre onun Rabiülevvel'in ilk günü vefat ettiği ifade edilmektedir. Bu da Taberi'nin el-Kelbî ve Ebû Mihnef'den zikrettiklerine kıyas bakımından daha yakındır.298 2.1.4. Vefat Ettiği Yıl Meydana Gelen Bazı Gelişmeler Hz. Peygamber’in vefat ettiği yıl meydana gelen bazı özel gelişmeler üzerinde durulur. Örneğin bir rivayete göre Cebrail (as) daha önceleri yılda Kur’ân’ı Hz. Peygamber’le bir kez tekrarlardı. Vefat ettiği yıl Kur’ân’ı iki kez tekrarladı. Hz. Peygamber “Bizim Kur’ân okuyuşumuzun bu son okuyuş olduğunu umuyorum.” demiştir. Resûlullah (sas) Ramazan ayınının son on gününde itikâfa çekilirdi. Vefat ettiği yıl yirmi gün itikâfa çekildi.299 298es-Suheylî, er-Ravḍu’l-Unf, VII, 577-578. 299İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 174-175; el-Buḫârî, eṡ-Ṡaḥîḥ, VI, 186 [çev. XI, 5093]. 64 2.2.TECHİZ VE TEKFİN Hz. Peygamber’in cenazesinin hazırlanmasında herkes pay sahibi olmak istiyordu. Ensâr, “Bizim hakkımız var! Kendisi kız kardeşimizin oğludur.300 Bizim İslâm’da bir konumumuz var.” diyerek Ebû Bekir’den müsaade istediler. Hz. Ebû Bekir onlara, “Her topluluk kendi ölüsünü yıkamada başkalarından daha önceliklidir. Ali ve Abbas’tan talepte bulunun. Onların istediklerinin dışında yanlarına hiçbir kimse girmesin.” dedi.301 Başka bir rivayette ise Hz. Ebû Bekir’in “Çağrılanın dışında kimse girmesin.” dediği rivayet edilir.302 Resûlullah (sas) kefenlenirken güzel kokular sürüldü.303 Hz. Ali’nin yanında misk vardı. Vefat ettiğinde onunla kokulandırılmasını vasiyet etti.304 Fakat başka bir rivayette Muhammed b. Ali’ye “Resûlullah’a (sas) koku sürüldü mü?” diye sorulduğu, onun “Bilmiyorum” dediği ifade edilir.305 2.2.1. Cenazenin Yıkanması Hz. Peygamber vefat ettiği hastalığı sırasında kendisini yıkama işini Hz. Ali’ye vasiyet ettiği söylenir. Hz. Ali’nin anlattığına göre Resûlullah öldüğümde Gars kuyusundan yedi kırba su ile yıkanmasıhususunda vasiyette de bulundu.306 Resûlullah (sas) üzerinde gömleği bulunduğu vaziyette üç kez su ve sidr ile yıkandı. Saʻd b. Hayseme’ye ait olan Gars isminde bir kuyunun suyu ile yıkandı. Resûlullah (sas) bu kuyudan su içerdi. Onu eliyle yıkama işini Hz. Ali üstlendi. Hz. Abbas üzerine su döküyordu. Fadl b. Abbas da bakımını yapıyor ve “Beni rahatlat, beni rahatlat! Kalbimi parçaladın!” diyordu.307 Hz. Ali’nin daha önce hiç ölü yıkamadığını söylediği, bunun üzerine Allah’ın Elçisi ona “Hazırlanacaksın.” veya “Başaracaksın.” dediği ifade edilir. Hz. Ali sonrasında o günü anlatırken “Hz. Peygamber’i yıkadım. Elime aldığım her uzuv bana uydu.” demiştir.308 Ancak Hz. Ali’nin daha önce herhangi bir cenaze yıkamamış olması 300 Hz. Peygamber’in dedesi Abdülmuttalib’in annesi Hazrec kabilesinden olduğu için kendilerini hak sahibi görüyorlardı. 301İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 242. 302İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 242. 303İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 251. 304İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 251. 305İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 251. 306İbn Mâce, es-Sunen, II, 451 [çev. IV, 300]. 307el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 570. 308İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 244. 65 doğru olmamalıdır. (Hz. Ali daha önce Hz. Peygamber’in emriyle babası Ebû Talib’in cenazesini yıkamıştır (İbn İshak, Sire, s. 291; İbn Habîb, el-Muhabber, s. 322).Ebû Caʻfer “Resûlullah’ın (sas) avret yerlerini yıkama işini Ali üstlendi.” demiştir.309 Resûlullah’ın (sas) naşının yıkanma ve kefenlenme işini Ali, Abbas, Fadl b. Abbas, Kusem b. Abbas, Üsâme b. Zeyd ve Resûlullah’ın (sas) mevlası Şukrân’ın üstlendiği de rivayet edilir. Hazrec’ten olan Evs b. Havlî, Hz. Ali’ye (as) “Bize de Resûlullah’ın (sas) vefat işleriyle ilgili bir pay ayır!” dedi. O Bedir savaşına katılanlardandı. Hz. Ali’nin izin vermesi üzerine içeri girdi ve Resûlullah’ın cenazesinin (sas) yıkanmasına iştirak etti. Hz. Ali Resûlullah’ı (sas) göğsüne dayadı. Abbas, Fadl ve Kusem onu çeviriyordu. Üsâme ve Şukrân da üzerine su döküyorlardı. Ali onu göğsüne dayayarak yıkıyordu. Resûlullah’ın (sas) üzerinde bulunan gömleğiyle onu ovalıyordu. Ovalamasının ardından elini Resûlullah’a (sas) sürmüyordu. Onu yıkarken ‘Anam babam sana feda olsun, diri olarak da ölü olarak da temizsin!’ diyordu.310 Hz. Ali, Resûlullah’ı yıkadığı zaman, ölüde aranan (idrar, gâita gibi) şeyleri aradığını, fakat bulamadığını belirtir.311 Resûlullah’ı (sas) Ali ve Fadl’ın yıkadığı, Sâlih yani Şukrân’ın da onlara yardım ettiği rivayet edilir.312 Başka bir rivayette ise Resûlullah’ı (sas) Ali ve Fadl’ın yıkadığı, Üsâme’nin ise onlara su verdiği ifade edilir.313 Hz. Ali’nin Hz. Peygamber’i yıkadığı, Fadl ve Üsâme’nin onu koruduğu gelen rivayetler arasındadır.314 Başka bir rivayete göre Resûlullah (sas) yıkanırken Hz. Abbas oturuyordu. Fadl onu kucaklamış, Hz. Ali üzerinde bir gömlek olduğu halde onu yıkıyor, Üsâme ise onlara yardımcı oluyordu.315 Bir rivayette ise Resûlullah’ı (sas) Abbas, Ali ve Fadl yıkadılar. Abbas onlara örtü tutuyordu.316 Bir rivayette bu gruba Sâlih de eklenmiştir.317 Yukarıda zikrettiğimiz rivayetlerde isimleri geçen kişileri bir arada zikreden bir rivayete göre Hz. Peygamber’i Hz. Ali, Fadl, Üsâme b. Zeyd ve Şukrân yıkadılar. Avret 309İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 244. 310el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 569; eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 211-212. 311İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 244;İbn Mâce, es-Sunen, II, 450 [çev. IV, 209]; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 571; es-Suheylî, er-Ravḍu’l-Unf, VII, 592-593. 312el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 570. 313 Bk. İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 241; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 571; el-Yaʿḳûbî, et-Târîḫ, I, 150. 314İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 241. 315İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 241. 316İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 241. 317İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 241, 242. 66 yerini yıkama işini Hz. Ali üstlendi. Fadl Hz. Peygamber’i kucaklayarak Hz. Ali’ye yardım ediyordu. Abbas, Üsâme b. Zeyd ve Şukrân ise su döküyorlardı.318 Bir rivayette Hz. Âişe’den şöyle nakledilir: Eğer başta aklıma gelseydi, Hz. Peygamber’i hanımlarından başkasının yıkamasını istemezdim. Resûlullah (sas) vefat ettiğinde Ashâbı onun yıkanması hususunda ihtilafa düştü. Bazıları, “Elbiseleri üzerinde olduğu halde yıkayın.” dediler. Onlar bunu tartışırken kendilerini bir uyku aldı. Her birinin başı göğsüne düşecek şekilde uykuya daldı. Kim olduğu bilinmeyen biri, “Onu elbiseleri üzerinde olduğu halde yıkayın.” dedi.319 Mâlik b. Enes’ten nakledildiğine göre Hz. Peygamber’i yıkayacakları sırada gömleğini çıkarmak istediler. Bunun üzerine şöyle bir ses işittiler: “Gömleği çıkarmayın.” Bunun üzerine gömleği çıkarmadan onu yıkadılar.320 Bu sesin ev tarafından321 veya içeriden322 geldiği nakledilir. Söz konusu olan bir elçi olduğuna göre söz konusu sesin mucizevî bir tezahür olarak görülmesi ya da görülmeyen manevî varlıklarla ilişkilendirilmesi kaçınılmazdır. Onun Hızır olduğu da söylenmiştir.323 Ancak bütün bunların bilgiye dayanmadığını, sübjektif yorumlar olduğunu söylemek icap eder. Resûlullah (sas) vefat edince Hz. Ali kalkıp kapıyı çekti. Hz. Abbas yanında Abdülmuttaliboğulları olduğu halde gelip kapıda durdular. Ali, “Anam babam sana feda olsun! Sağken de, vefat ettikten sonra da güzelsin!” diyordu. Bu arada daha önce hiç koklamadıkları güzel bir koku yayıldı. Hz. Abbas Hz. Ali’ye, “Kadınlar gibi ağlamayı bırak! Arkadaşınızla ilgilenin.” dedi. Hz. Ali, “Fadl’ı benim yanıma gönderin.” dedi. Bu sırada Ensâr, “Allah adına sizden Hz. Peygamber’den payımızı istiyoruz.” dediler. Onlardan Evs b. Havlî adında biri elinde bir testiyle içeri alındı. Onu Hz. Ali yıkadı. Gömleğin altına elini sokarak yıkıyordu. Fadl elbiseyi tutuyordu. Ensârî ise suyu taşıyordu. Ali’nin elinde bir bez vardı. Resûlullah’ın (sas) üzerinde gömlek olduğu halde elini içine sokuyordu.324 318İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 242. 319İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 240; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 569-570; Ebû Dâvûd, Suleymân b. elʾEşʿaŝ b. İsḥâḳ b. Beşîr el-ʾEzdî es-Sicistânî (ö.275/889), es-Sunen (nşr. Şuʿayb el-ʾArnavûṭ, Muḥammed Kâmil Ḳarabellî), I-VII, 1430/2009, V, 60; eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 212; es-Suheylî, erRavḍu’l-Unf, VII, 593; İbn Cemmâʿa, el-Muḫtaṡaru'l-Kebîr, s. 145-146. 320İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 240-241. 321İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 240; Sunen, V, 60-Ebû Dâvûd, es. 322İbn Mâce, es-Sunen, II, 450 [çev. IV, 297]. 323es-Suheylî, er-Ravḍu’l-Unf, VII, 581. 324İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 240-244. 67 Ali dedi ki: Resûlullah (sas) kendisini, benden başka bir kimsenin yıkamamasını vasiyet ederek “Benim avret yerimi görecek kimse mutlaka kör olur.” dedi. Üsâme ve Fadl perdenin arkasından gözleri bağlı olarak bana suyu verirlerdi. Yıkamasını bitirene dek her uzva elimi attığımda sanki benimle beraber otuz kişi çeviriyordu.325 İbn Abbas’tan nakledilen rivayete göre Hz. Peygamber’i (sas) Ali ve Fadl yıkadılar. Abbas’ın yıkama sırasında hazır olmasını istediler; ancak reddederek, “Resûlullah (sas) bize korunmamızı emretmişti.” dedi.326 Resûlullah’ı (sas) Ali, Fadl b. Abbas yıkadı. Ali onu çeviriyordu. Kolları güçlü biriydi. Hz. Abbas ise kapıdaydı. “Yıkanmasında bulunmama engel olan şey, onu çıplak olarak görmemden utanacağını düşünmemdir.” dedi. 327 Hz. Peygamber’i yıkayanlar Ali, Fadl, el-Abbas, Üsâme b. Zeyd ve Evs b. Havlî idi. Onlar mezarına da indiler.328 Hz. Peygamber’i (sas) Ali, Fadl, Üsâme b. Zeyd ve Şukrân yıkadılar. Ali onu göğsüne yasladı. (el-Abbas), Fadl ve (Kusem) onunla birlikte Resûlullah’ı (sas) çeviriyorlardı. Üsâme ve Şukrân ise su döküyorlardı. Gömleği üzerindeydi. Evs b. Havlî, “Ey Ali Allah adına ve Resûlullah’ın (sas) indindeki yerimiz adına beni içeri al.” dedi. Bunun üzerine Ali ona “İçeri gir!” dedi ve içeri girip oturdu.329 Hz. Peygamber (sas) üç defa su ve sidrle330 yıkandı. Bir gömlek üzerindeyken yıkandı. Saʻd b. Hayseme’nin Kubâ’da bulunan el-Gars denilen kuyusundan getirilen suyla yıkandı. Resûlullah (sas) o kuyudan su içerdi. Ali, yıkama işini üstlendi. Abbas su döküyordu. Fadl onu kucaklamış, “Yardım et! Yardım et! Kollarım koptu. Üzerime bir şeyin indirildiğini hissediyorum.” diyordu. Bunu iki kez söyledi.331 2.2.2. Cenazenin Kefenlenmesi Kaynaklarda Hz. Peygamber’in teçhiz ve tekfiniyle ilgili bazı rivayetler yer almaktadır. Bir rivayete göre Resûlullah (sas) şöyle demiştir: “Beni yıkadığınızda, bu sedirimin üzerine bırakıp kabrin kenarında biraz yalnız bırakın. Çünkü üzerimde ilk 325İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 242. 326İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 243. 327İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 243. 328İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 243. 329İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 243; es-Suheylî, er-Ravḍu’l-Unf, VII, 592-593;İbn Ḥazm, Cevâmiʿu's-Sîre, s. 211. 330 Sedir ağacı, dağ selvisi, hünnap, çiğde. 331İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 244. 68 namaz kılan dostum Cebrail olacak, sonra Mikail, sonra da İsrafil namaz kılacaklardır. Daha sonra grup grup gelip salât ve selâm getirin. Tezkiye ederek bana eziyet etmeyin. Ehl-i beytimden olan erkekler cenaze namazı kılmaya başlasın! Sonra ehl-i beytimden olan kadınlar, akabinde de siz cenaze namazını kılın. Orada bulunmayan ashabıma da selam söyleyin.”332 Bir diğer rivayet ise daha kapsamlıdır. Abdullah b. Mesʻûd’un anlattığına göre Hz. Peygamber, ölümünden bir ay önce kendi ölümünden bahsetti. Ayrılık vakti gelince onları müminlerin annesi Hz. Âişe’nin evinde topladı. Onlara iyi olduğunu göstermeye çalıştı. Konuşmasında şöyle dedi: “Hoş geldiniz! Allah selam ile sizi var etsin. Allah’ın rahmeti üzerinize olsun. Allah sizi muhafaza etsin. Allah size yardım etsin. Allah size bol rızık ihsan etsin. Allah sizi yüceltsin. Allah sizi muvaffak etsin. Allah sizi kollayıp korusun. Allah amellerinizi kabul etsin. Size Allah’a boyun eğmeyi, takva üzere bulunmayı öğütler ve sizi Allah’a emanet ederim. Benden sonra Allah’ın size sahiplik etmesini Allah’tan dilerim. Sakın benden sonra Allah’ın kullarına ve sahip olacağınız yerlerde kimseye zulmetmeyin. Hiç kimseye kibir ve büyüklük taslamayın. Çünkü Allah bana ve size “İşte ahiret yurdu! Onu yeryüzünde böbürlenmek ve bozgunculuk yapmak istemeyenlere veririz. Sonuç sakınanlarındır.” 333ve “Kibirlenenler için cehennemde bir yer yok mudur?” 334 diyor.” Ona, “Ey Allah’ın Resûlü ecelin ne zaman?” dediler. “Ayrılık yaklaştı. Allah’a dönüş yakınlaştı Cennetü’l-me’vâ’ya, Sidretü’l-müntehâ’ya Refîku’l-Aʻlâ’ya, dolu bardağı içmeye, mutluluğa, güzel yaşama dönüş yaklaştı.” dedi. “Ey Allah’ın Resûlü! Seni kim yıkasın?” dediler. O, “Ailemden en yakın adamlar ve onlardan sonra gelenler.” dedi. Ona, “Ey Allah’ın Resûlü! Seni ne ile kefenleyelim?” dediler. Hz. Peygamber, “Dilerseniz beni üstümdeki elbiseyle, dilerseniz Mısır elbiseleriyle veya Yemen hırkasıyla.” dedi. “Ey Allah’ın Resûlü namazını kim kıldırsın?” dediler. Bu arada ağlamaya başladılar. O da ağladı Resûlullah (sas) “Sakin olun. Allah size rahmet etsin. Peygamberinizden dolayı Allah sizi mükâfatlandırsın. Siz beni yıkadıktan sonra şu sedirimin üzerine ve bu evimin içindeki kabrimin kenarına koyun. Sonra bir saat kadar dışarı çıkın ve beni yalnız bırakın. Çünkü benim namazımı ilk kılacak olan sevdiğim varlık ve dostum Cebrail’dir. Sonra Mîkâîl, sonra İsrâfîl, sonra da Azrâîl yardımcıları ile beraber tüm melekler namazımı 332 el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 564. 333 Kasas 28/83. 334 Zümer 39/60. 69 kılacaklardır. Sonra siz de grup grup içeri girip namazımı kılın ve güzel selamla selamlayın. Bana ağıtlarla, üstünüzü başınızı yırtarak ve bağırarak eziyet etmeyin. Evvela ailemin erkekleri, sonra kadınları namazımı kılsınlar. Sonra siz kılın. Benden şu anda burada bulunmayan Ashâbıma selâmlarımı söyleyin. Benden sonra bu günden kıyamete kadar benim dinime girenlere ve bana uyanlara, selâmlarımı söyleyin.” dedi. Ona, “Ey Allah’ın Resûlü! Seni kim kabrine indirsin?” dediler. Resûlullah (sas) “Benim ailem ve onlarla beraber görmeyeceğiniz çokça melek beraber indirecek.” dedi.335 Yukarıdaki rivayetler, Hz. Peygamber’in vefatından sonra ortaya çıkan sorunlara ve tartışmalara cevaplar verdiğini ifade etmek üzere sonradan kurgulanmış gibidir. Zira Allah Elçisi (sas) bütün bu cevapları vermiş olsaydı, daha sonra ortaya çıkan tartışmaların bir anlamı olmazdı. Hz. Peygamber’in nasıl yıkandığı ve hangi tür kumaş ya da elbiseyle kefenlendiği hususu sonraki dönemlerde de fıkhî açıdan önem arz ettiğinden kaynaklarda bu konuda birçok rivayet yer almıştır. Ayrıntılar özellikle fıkhî hükümlere kaynaklık etmesi açısından önemlidir. Rivayetlerde zikredilen kumaş isimleri dokundukları yere, kumaşın mamul edildiği ipliğin cinsine, kumaşın kalınlığına veya rengine göre verilmiştir. Örtüsü ve kefeniyle ilgili rivayetleri verirsek ne kadar geniş bir literatüre sahip olduğumuz anlaşılır. 1) (Yemen işi) çizgili bir abayla örtüldü.336 2) Bir hulle ve bir gömlekle kefenlendi.337 3) Bir çizgili hulle ve bir gömlekle kefenlendi.338 4) İki kırmızı bürdeyle kefenlendi.339 5) Gömlek olmadan iki kırmızı elbiseyle kefenlendi.340 6) Kırmızı bir hulle ve Mısır işi bir elbise (Kubtıyye)341 ile kefenlendi.342 7) Giydiği Necrân işi kırmızı bir hulle ve bir gömlekle kefenlendi.”343 Mısır işi bir elbise (Kubtıyye) ve çizgili hulleyle kefenlendi.344 335İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 224. 336İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 231. 337İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 249. 338İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 250. 339İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 250. 340İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 250. 341 Kubtıyye, Mısır’da üretilen, ince beyaz elbisedir. 342İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 249. 343İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 250. 344İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 249. 70 9) Muʻâz’ın Yemen’den getirdiği Sehûl işi iki elbiseyle kefenlendi.345 10) İki dikişsiz çarşaf ve Necrân abasıyla kefenlendi.346 11) Üç Necran kumaşıyla kefenlendi. 347 12) Hibre elbisesi ve bir gömlekle kefenlendi.348 13) Üç elbiseyle kefenlendi.349 14) Üç beyaz elbiseyle kefenlendi.350 15) Sehûl işi üç beyaz elbiseyle kefenlendi. İçinde gömlek ve sarık yoktu.351 16) Sehûl işi üç elbiseyle kefenlendi.352 17) Sehûl işi üç beyaz elbiseyle kefenlendi.353 18) Üç sehûlî/Yemen’den getirilmiş her biri tek parça olan elbise ile kefenlendi.354 19) Yemen işi üç yumuşak ve ince elbiseyle kefenlendi.355 20) Yemen işi üç beyaz elbiseyle kefenlendi.356 21) Üç beyaz kalın elbiseyle kefenlendi.357 22) Suhâr işi iki elbise ve bir çizgili elbiseyle kefenlendi.358 23) İkisi beyaz, biri çizgili olmak üzere üç elbiseyle kefenlendi.359 24) Üç elbiseyle kefenlendi biri çizgili bürdeydi.360 25) Üç elbiseyle kefenlendi: Bunlardan ikisi suhârî elbisesi, diğeri ise hibre elbisesiydi. Bu elbiselerle iyice kefenlendi.361 26) Biri çizgili abası olan üç elbiseyle kefenlendi.362 27) İki beyaz elbise ve bir kırmızı bürde ile kefenlendi.363 345İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 250. Bunun doğru olmadığı, zira Allah Elçisi (sas) vefat ettiğinde Muâz’ın Yemen’de olduğu ifade edilir (İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 250). 346İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 247. 347Ebû Dâvûd, es-Sunen, V, 67. 348el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 571. 349İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 246. 350İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 247. 351İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 246, 247, 281-283. el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 571; İbn Ḥazm, Cevâmiʿu'sSîre, s. 211. 352İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 246; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 571. 353İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 246 354el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 571. 355İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 246; İbn Mâce, es-Sunen, II, 472 [çev. IV, 302]. 356İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 245. 357İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 247. 358İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 248; eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 212. 359İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 247. 360İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 247. 361İbn Hişâm, es-Sîretu'n-Nebeviyye, II, 663; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 572; es-Suheylî, er-Ravḍu’lUnf, VII, 593. 362İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 248. 71 28) Biri çizgili olmak üzere üç elbiseyle kefenlendi.364 29) İçinde gömlek ve sarık olmayan Sehûl işi üç beyaz pamuk elbiseyle kefenlendi.365 30) Kalın Yemen işi izar, gömlek ve lifâfe olmak üzere üç elbiseyle kefenlendi.366 31) Yedi elbiseyle kefenlendi.367 Ayrıca Allah Elçisi’nin (sas) kefeniyle ilgili başka ayrıntılara da yer verilir. Hz. Âişe Resûlullah’ın (sas) kefeninde sarık olmadığını söyler.368 Başka bir rivayete göre Resûlullah (sas) önce bir çizgili hulleyle kefenlendi. Sonra çıkarıldı ve beyaz kefenle kefenlendi. Abdullah b. Ebî Bekir o hulleyi alarak “Bu, Resûlullah’ın (sas) cildine temas etti. Onunla kefenlenene kadar yanımda saklayacağım.” dedi. Bir süre yanında sakladı; sonra, “Eğer bunda bir hayır olsaydı Allah onunla Resûlü’nü (sas) kefenlerdi. Buna ihtiyacım yok!” dedi. İnsanlar onun ilkin öyle düşünüp sonra farklı düşünmesini garipsediler.369 Başka bir rivayette hüllenin kullanılmamasının tereddütten kaynaklandığı ifade edilir. Abdullah b. Ebî Bekir, hulleyi satıp parasını sadaka olarak dağıttı.370 Hz. Ebû Bekir ve Resûlullah’ın (sas) diğer ashabı Abbas, Ali, Fadl b. Abbas ve diğer ailesiyle Resûlullah’ı (sas) baş başa bıraktılar. Teçhiz ve defin işleriyle onlar uğraştılar.371 Hz. Peygamber’i Ali yıkadı, dört kişi kefenledi: Ali, el-Abbas, Fadl ve Şukrân.372 2.2.3. Cenaze Namazı Hz. Peygamber’in vefatından sonra Müslümanların çözmeleri gereken konulardan biri cenaze namazının nasıl kılınacağıydı. Nitekim bize gelen bazı rivayetlerde bazıları “Onun cenaze namazını nasıl kılalım?” dediler. Diğerleri “Grup grup girip namaz kılalım.” dediler. Böylece bir kapıdan girip diğer kapıdan çıkıyorlardı. Kimse imamlık için öne geçmedi.373 Başka bir rivayete göre Resûlullah’ın (sas) naşı kefenlendikten 363İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 248. 364İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 248. 365İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 246. 366İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 248. 367 İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 250; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 572. 368İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 251. 369İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 250; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 571. 370İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 245. 371el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 570. 372İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 242. 373İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 252; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 574. 72 sonra Hz. Âişe’nin odasında bir sedirin üzerine kondu. İnsanlar grup grup eve girdiler. Erkekler, kadınlar ve çocuklar onun cenaze namazını kılıp çıktılar. Onlara kimse imamlık yapmadı.374 Zayıf isnada sahip bir hadiste bunu Hz. Peygamber’in vasiyet ettiği nakledilir.375 İmamlık yapan kimsenin olmaması, o sırada yönetimle ilgili ortaya çıkan kriz ve Hz. Ebû Bekir’in halife seçilmesinden Hâşimoğullarının hoşnut olmamaları da olabilir. İmamlığın Hâşimoğullarından biri tarafından yapılması, yeni seçilen halifeyi dikkate almadıkları anlamına gelebilir, bu durum işin başında bir yönetim krizine sebep olabilirdi. Cenaze namazında cemaat yapılmaması konusunun hangi bağlamda gündeme geldiğine ilişkin bir rivayete göre Resûlullah (sas) divanın üzerine konulunca Hz. Ali, “Kimse imamlık yapmasın. O hayattayken de ölü iken de imamınızdır.” dedi. İnsanlar bölük bölük içeri girip saflar halinde imamları olmadan tekbir getirerek namazlarını kıldılar. Hz. Ali ise Resûlullah’ın yanında duruyor ve “Allahın selamı, rahmeti ve bereketi üzerine olsun ey Allah’ın Resûlü! Allah’ım biz şahitlik ediyoruz ki, o kendisine ineni tebliğ etti. Ümmetine nasihat etti. Allah, dinini aziz kılıncaya ve kelimesi tamamlanıncaya kadar Allah yolunda cihad etti. Sadece ortağı olmayan Allah’a iman etti. Allah’ım! Bizi Allah tarafından ona indirilene tabi olanlardan eyle. Ondan sonra bizi dininde sabit olanlardan kıl. Bizi onunla bir araya getir.” diyordu. İnsanlar da “Âmin! Âmin!” diyorlardı. Tüm erkekler namazlarını kıldıktan sonra kadınlar, sonra da çocuklar namaz kıldılar.376 Hz. Peygamber’in naşının bulunduğu odaya nasıl girdikleri hususunda nakledilen rivayetlerden birisine göre önce Muhacirler grup grup içeri girip namazlarını kıldılar ve çıktılar. Sonra Ensâr girdi. Onlar da aynı şekilde namazlarını kılıp çıktılar. Sonra Medineliler içeri girdi. Erkekler namazlarını kılıp bitirdikten sonra kadınlar girdiler. Kadınların bazıları yüksek sesle bağrışıp ağlaşmaya başladı. Bu arada evde gür bir ses duyuldu. Dağılıp sustular. Biri söyle diyordu: “Her ölenin ardında Allah var. Her musibetin yanında Allah var. Göçüp gidenin yerinde Allah var. Kazançlı olan sevap kazanandır. Kaybeden ise (sabrın) sevabını kaybedendir.”377 Başka bir rivayete göre 374İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 251, 252; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 575; eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 213. 375İbn Cemmâʿa, el-Muḫtaṡaru'l-Kebîr, s. 146-147. Ayrıca bk. es-Suheylî, er-Ravḍu’l-Unf, VII, 594-595 376İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 253. 377İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 252. 73 insanlar gelip -imam olmaksızın- cemaat cemaat üzerine namaz kılıyorlardı. Önce erkekler, sonra kadınlar içeri girip namazlarını kıldılar.378 Daha farklı ayrıntılar ihtiva eden bir rivayete göre Resûlullah’ın (sas) naşı kefenlendikten sonra divanının üzerine kondu. Ebû Bekir ve Ömer içeri girip, “Ey Peygamber! Allah’ın rahmeti ve bereketi üzerine olsun!” dediler. Onlarla beraber evin alabileceği kadar Ensâr ve Muhacirden bir grup insan da içeri girdi. Onlar da Ömer ve Ebû Bekir’in selam verdikleri gibi selam verdiler. Saf tuttular. Kendilerine imamlık yapan kimse yoktu. Ebû Bekir ve Ömer ön safta Resûlullah’ın (sas) önündeydiler. Resûlullah (sas) için şöyle dediler: “Allah’ım! Şehadet ederiz ki, kendisine indirileni tebliğ etti. Ümmetine nasihat etti. Allah, dinini aziz kılana ve kelimeleri tamamlanıncaya kadar Allah yolunda cihad etti. Ortağı olmayan sadece O’na iman etti. Ey Allah’ımız! Bizi onunla indirilen söze tabi olanlardan eyle. O bizi, biz de onu tanıyana kadar, bizi onunla bir araya getir. O müminlere karşı hoşgörüşlü ve merhametliydi. Asla iman karşılığında bir bedel istemiyoruz ve imanı bir değer karşılığında satmayız.” dediler. Oradakiler “Âmin! Âmin!” dediler. Sonra erkeklerin tümü namazlarını kılana dek namaz kılanlar çıkıyor; namaz kılmak için başkaları içeri giriyorlardı. Ardından kadınlar, sonra çocuklar içeri girip namaz kıldı. Namaz kılma işi bitince defnedileceği kabrin yeri hususunda birbirleriyle konuşmaya başladılar.379 Abdullah b. Abbas’tan nakledildiğine göre Hz. Peygamber’e ilk namaz kılan Abbas b. Abdülmuttalib ve Benî Hâşim’dir. Onlar çıktıktan sonra Muhacirler ve Ensâr girdi. Onlardan sonra diğer insanlar grup grup içeri girdi. Ardından çocuklar, daha sonra kadınlar içeri girip namaz kıldılar.380 Namaz kılma işi bitince Hz. Ömer, “Cenazeyi sahiplerine bırakın!” diye seslendi.381 2.3.DEFİN Hz. Peygamber’in nereye defnedileceği, kabrinin nasıl kazıldığı ve nasıl defnedildiği hususunda birçok rivayette bilgi verilmiştir. 378İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 252. 379İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 253. 380İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 253, 254. 381İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 254. 74 2.3.1. Kabri Öncelikle Ashâb, Hz. Peygamber’in defnedileceği yer hususunda aralarında müzakere yaptılar. Bir rivayete göre önce Allah Elçisi’nin (sas) Mescid-i Nebevî’ye gömmeye karar verdiler. Bunun üzerine Hz. Âişe dedi ki: Resûlullah (sas) başını kucağıma koyduğu sırada “Allah peygamberlerinin mezarlarını mescid edinen kavimlere kahretsin.” dedi. Hz. Peygamber’i Âişe’nin evinde ruhunu teslim ettiği yerde defnetme hususunda görüş birliğine vardılar.382 Başka rivayete göre itiraz Hz. Ebû Bekir’den gelmiştir. Hz. Ebû Bekir, “Resûlullah (sas) nereye defnedilecek?” diye sordu. İçlerinden biri, “Minberin yanında.”, başka biri “İnsanlara imamlık yapıp namaz kıldığı yerde.” dedi. Bunun üzerine Hz. Ebû Bekir, “Ruhunun alındığı yerde defnedilmeli!” dedi. Bunun üzerine yatak bir kenara çekildi, sonra altı kazıldı.383 Onun Bakî’a defnedilmesi hususunda da konuşulduğu ifade edilir.384 Mâlik b. Enes, Hz. Peygamber’in “Hiçbir peygamber vefat ettiği yerin dışında bir yerde defnedilmiş değildir.” dediğini nakleder.385 Öte yandan benzer bir rivayetin Hz. Ebû Bekir tarafındanaktarıldığı da söylenir. İbn Abbas’tan nakledilen rivayete göre Salı günü kefenlenme işi bitince Resûlullah’ın (sas) naşı kendi evinde bir divanın üzerine kondu. Müslümanlar defni hususunda ihtilafa düşmüşlerdi. Biri “Onu mescidinde defnedin.” dedi. Başka biri “Onu Bakî’de Ashâbının yanına defnedin.” dedi. Ebû Bekir “Resûlullah’ın (sas) şöyle dediğini duydum: “Hiç bir peygamber yok ki, vefat ettiği yerde gömülmesin.” dedi. Bunun üzerine Resûlullah’ın (sas) üzerinde vefat ettiği yatağı kaldırılarak altı kazıldı.386 Bir rivayette Resûlullah’ın (sas) şöyle dediği nakledilir: “Hiç bir peygamber yok ki, mutlaka vefat ettiği yerde defnedilmiş olmasın.”387 Resûlullah’ın (sas) “Cesetler, ruhların kabz olundukları yerde defnolunur.” dediği de nakledilir.388 Başka rivayetlerde Hz. Ebû Bekir, “Onu, Allah’ın ruhunu aldığı yerde defnedin.” dedi. Yatak kaldırıldı ve altına defnedildi.389 382İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 212; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 551; eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 214. 383İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 254. 384Mâlik b. Enes, el-Muvaṭṭaʾ (nşr. Muḥammed Muṡṭafâ el-ʾAʿẓamî), II, 323; İbn Cemmâʿa, elMuḫtaṡaru'l-Kebîr, s. 147. 385Mâlik b. Enes, el-Muvaṭṭaʾ (nşr. Muḥammed Muṡṭafâ el-ʾAʿẓamî), II, 323. 386Mâlik b. Enes, el-Muvaṭṭaʾ (nşr. Beşşâr ʿAvvâd Maʿrûf, Maḥmûd Ḫalîl), I, 383;İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 255; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 573, 574 387İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 255. 388İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 255. 389İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 254, 255. 75 Saîd b. el-Müseyyeb Hz. Âişe’nin gördüğü bir rüyanın Hz. Peygamber’in vefatıyla ilişkilendirilerek yorumlandığını göstermektedir. Buna göre Hz. Âişe Hz. Ebû Bekir’e, “Rüyamda sanki üç ayın odama düştüğünü gördüm.” dedi. Hz. Ebû Bekir ona, “Hayırdır inşallah!” dedi. Ravi, insanların, Resûlullah (sas) vefat edip Âişe’nin evine defnedildikten sonra Hz. Ebû Bekir’in ona, “Bu, rüyanda gördüğün aylardan biridir ve en hayırlılarıdır.” dediğini konuştuklarını duyduğunu söyler.390 Allah Elçisi (sas) Hz. Âişe’nin evine defnedildikten sonra ev iki kısma bölündü. Bir bölümünde Resûlullah’ın (sas) kabri vardı. Diğer bölümde Âişe yaşıyordu. İki bölüm arasında bir duvar vardı. Âişe, günlük kıyafetiyle mezarın bulunduğu yere geçerdi. Hz. Ömer oraya defnedilince, Hz. Âişe (hicaba uygun bir şekilde) dış kıyafetini giymeden oraya girmez oldu.391 Hz. Peygamber’in defnedileceği yere karar verildikten sonra mezarının hangi usule göre açılacağı konusu konuşuldu. Anlaşıldığına göre Mekkelilerle Medineliler farklı usullerde mezar hazırlıyorlardı. Mekkeliler mezarı düz bir şekilde kazıyorlar, Medineliler ise lahit şeklinde kazıyorlardı. Muhacirler, “Mekke ehlinin yaptığı gibi mezarı yarın.” dediler. Ensâr ise “Memleketimizde kazdığımız gibi lahit şeklinde kazın.” dediler. İhtilafa düşünce ise “Allah’ım! Peygamber’in için uygun olanı seç. Ebû Ubeyde’ye (ö. 18/639) ve Ebû Talha’ya (ö. 34/654-55) haber gönderin. Hangisi önce gelirse işi o yapsın.” dediler. Bunun üzerine ilk gelen Ebû Talha oldu ve “Allah’ın Peygamber’ine uygun olanı seçtiğini umuyorum. O lahiti gördüğünde onu beğenirdi.” dedi.392 İki kişiyi davet etme formülünün Hz. Ömer tarafından önerildiği de söylenir.393 Sonraki dönemlerde ölü defni bağlamında bu konunun konuşulduğunu gösteren bazı rivayetlere sahibiz. Cerîr b. Abdullah’tan nakledilen bir rivayete göre Allah Elçisi (sas) “Lahit bizim, yarık ise başkalarınındır.” demiştir. Ravilerden Vekî’nin naklettiği rivayette “Yarık, ehl-i kitabındır.”, Fadl b. Dükeyn’in naklettiği rivayette ise Allah Elçisi’nin “Yarık başkalarınındır.” dediği ifade edilir.394 390İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 256. 391İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 256. 392İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 260. Ayrıca bk. İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 257, 258, 260; İbn Mâce, es-Sunen, II, 502, 550 [çev. IV, 505-506]; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 573; eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 213; esSuheylî, er-Ravḍu’l-Unf, VII, 593-594. 393İbn Mâce, es-Sunen, II, 503 [çev. IV, 413]. 394İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 257. Ayrıca bk. İbn Mâce, es-Sunen, II, 501; Ebû Dâvûd, es-Sunen, V, 117; etTirmiẑî, es-Sunen, III, 354; en-Nesâʾî, es-Sunenu's-Ṡuğrâ, IV, 80 76 Hz. Peygamber’e lahit kazıldı ve mezarına kerpiçten dikmeler dikildi.395 Resûlullah’ın (sas), Hz. Ebû Bekir’in ve Hz. Ömer’in mezarlarının üçü de lahit, kerpiçten, kıbleye karşı ve düz kazılmıştır.396 Mezarın nasıl yapılacağı hususu geleneksel ve fıkhî boyutu olan bir konudur. Bu sebeple Allah Elçisi’nin mezarının nasıl hazırlandığı daha sonraki dönemlerde de söz konusu edilmiştir. Bundan dolayı bu konuda hem hadis hem de siyer kitaplarında birçok rivayet yer almaktadır. Hz. Peygamber’in mezar şekli sonraki dönemlerde de örnek alınmıştır. Yıllar sonra vefat eden Saʻd b. Ebî Vakkâs’a (ö. 55/675) “Sana tahtadan sanduka yapıp seni içinde mi defnedelim?” dediler. “Hayır! Resûlullah’a (sas) lahit yapıldığı gibi bana da lahit yapın.” dedi.397 2.3.2. Defni Hz. Peygamber’in mezarı hazırlandıktan sonra cenazenin defni aile bireyleri tarafından yerine getirildi. Hz. Peygamber’i kabre indiren Abdülmuttaliboğullarıdır.398 Zira Arap örfüne göre vefat eden kişinin teçhiz, tekfini ve defni akrabalarının hakkıdır. Bununla birlikte mezara inen kişilerin isimleri hususunda farklılıklarla karşılaşıyoruz. Burada söz konusu olan az sayıdaki insanın ismi etrafında ihtilaflar mevcuttur. elVâkıdî “Sabit olan Resûlullah’ın (sas) kabrine Ali b. Ebî Tâlib, Fadl, Üsâme ve Şukrân’ın indiğidir.” der.399 Bu konudaki rivayetlerden bir kısmı şöyledir: 1) Mezara inenler Hz. Abbas, Fadl b. Abbas, Kusem b. Abbas, Hz. Ali ve Şukrân’dı.400 2) Bir rivayette Abbas, Ali, Fadl ve Resûlullah’ın (sas) mevlası Sâlih’in adı zikredilir.401 3) Başka rivayete göre Resûlullah’ın (sas) kabrine Ali, Fadl b. Abbas, Üsâme b. Zeyd ve Evs b. Havlî indi.402 Bunlarda Kusem’in zikredilmediği 395İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 259. 396İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 259; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 575. 397İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 258; en-Nesâʾî, es-Sunenu's-Ṡuğrâ, IV, 80. 398İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 261. 399el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 577. 400İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 253. 401İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 262. 402İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 262; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 577. 77 görülmektedir. Kusem’in o zaman yaşı küçüktü. Hatta oradakiler arasında yaşı en küçük olan kişiydi.403 4) Resûlullah’ın (sas) kabrine Ali, Fadl ve Üsâme b. Zeyd girdiler. Ensâr’dan İbn Havlî, “Biliyorsunuz ki, şehitlerin kabirlerine hep girerdim. Resûlullah (sas) ise şehitlerin en faziletlisidir.” dedi. Bunun üzerine onu da yanlarına aldılar.404 5) Bir rivayete göre Resûlullah’ın (sas) kabrine inenler Ali, Fadl ve Üsâme b. Zeyd idi. Bazıları mezara inenlerin Sâlih, Şukrân ve Evs b. Havlî olduğunu da söylerler.405 6) Ali b. Hüseyn, “Mezara inenler kaç kişiydiler?” sorusuna. “Ali b. Ebî Tâlib, Fadl b. el-Abbas ve Evs b. Havlî.” şeklinde cevap vermiştir.406 Başka rivayette de Hz. Peygamber’in üç kişi tarafından kabre indirildiği ifade edilir.407 7) Resûlullah’ın (sas) kabrine inenler Ali, Fadl ve Şukrân’dı.408 Bir rivayete göre Resûlullah’ın (sas) kabrine dört kişi girdi.409 9) Resûlullah’ın (sas) kabrine Ali b. Ebî Tâlib (as), Fadl b. Abbas ve Üsâme b. Zeyd indi. Bazıları konuştu. Bunun üzerine Abdurrahman b. Avf indi.410 Mezar kazıldıktan sonra zeminine kırmızı bir kadife kumaş serildi.411 Çünkü toprak yumuşak veya nemliydi.412 Bunun Hz. Peygamber’e has bir uygulama olduğu ifade edilir.413 Şukrân’ın Resûlullah’a (sas) ait olan bir elbise/sergiyi de kabrin içine atıp “Bunu ondan sonra başkası giymesin.” dediği nakledilir.414 Bu kumaş, Resûlullah’ın (sas) önceden giydiği kırmızı bir kadife parçasıydı.415 Resûlullah’ın (sas) “Lahdimde 403İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 264. 404İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 262. 405İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 262. Ayrıca bk. İbn Ḥazm, Cevâmiʿu's-Sîre, s. 211 406İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 263. 407İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 266. 408İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 262. 409İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 261. 410el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 576. Ayrıca bk. İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 262. 411İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 261; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 575, 576; Muslim, eṡ-Ṡaḥîḥ, II, 665 [çev. III, 147]; et-Tirmiẑî, es-Sunen, III, 356; en-Nesâʾî, es-Sunenu's-Ṡuğrâ, IV, 81; el-Yaʿḳûbî, et-Târîḫ, I, 150; İbn Ḥazm, Cevâmiʿu's-Sîre, s. 211. 412İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 260. 413İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 260. 414İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 261; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 576; eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 213-214. Ayrıca bk. et-Tirmiẑî, es-Sunen, III, 356. 415İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 261. 78 bana bir kadife serin. Şüphesiz toprak peygamberlerin cesetlerine musallat olmaz.” dediği416 nakledilmişse de bunu destekleyen anlatımlar pek yoktur. Kaynaklarda yer alan rivayetlerden anlaşıldığına göre Hz. Peygamber’in mezarından son ayrılan kişinin kim olduğu hususu polemik konusu yapılmıştır. Muğîre b. Şuʻbe’nin şöyle dediği nakledilir: “Hz. Peygamber’i en son görenlerdenim. Resûlullah (sas) defnedildikten ve Ali çıktıktan sonra yüzüğümü mezara attım ve “Ey Ebû Hasan! Yüzüğüm!” dedim. Ali bana, “İn yüzüğünü al.” dedi. İnip yüzüğümü kerpicin üzerine koyarak çıktım.417 Başka bir rivayette şöyle bir ayrıntı da bulunmaktadır: Resûlullah (sas) lahite konunca Muğîre b. Şuʻbe “Resûlullah’ın (sas) ayakları tarafında bir şeyler kaldı. Onu düzeltseniz!” dedi. Ona “İn düzelt.” dediler. İnip Resûlullah’ın (sas) ayaklarını mesh etti; sonra “Bana toprak atın.” dedi. Topuklarına yetişinceye kadar ona toprak attılar.” Sonra çıktı ve “Hz. Peygamber’e son anda en yakın olan kişiyim.” demeye başladı.418 Resûlullah’ın (sas) kabrinin tesviyesi bitince Muğîre’nin, “Haydi çıkın bakayım! Kapıyı örteceğim. Kuşkusuz sizden, Resûlullah’ın (sas) yanına en son gelen benim.” dediği, bunun üzerine. “İnan ki, eğer hedefin bu ise bunu elde ettin.” dedikleri de nakledilir.419 Ancak Hz. Ali’nin Muğîre’nin planını anladığı ve buna izin vermediği de nakledilir. Buna göre Muğîre b. Şuʻbe Hz. Peygamber’i gömenler çıktıktan sonra kendisi insin diye yüzüğünü Resûlullah’ın (sas) kabrine attı. Ali ona, “Resûlullah’ın (sas) kabrine indi desinler diye yüzüğünü attın değil mi? Nefsim yed-i kudretinde olan Allah’a and olsun ki, kesinlikle inmeyeceksin.” diyerek ona engel oldu.420 Başka bir rivayette Hz. Ali’nin, “İnsanlar Resûlullah’ın (sas) kabrine indiğini ve yüzüğünün onun kabrinde olduğunu konuşmayacaklar.” diyerek mezara inip yüzüğü gördüğü yerden alıp ona verdiği anlatılır.421 Başka bir rivayete göre Hz. Ali ona “Sen kabre inebilmek için yüzüğünü bilerek içine attın. Böylece kabre en son inen kişinin, en son onunla beraber olan kişinin kendin olduğunu söylebileceksin.” Bunun üzerine Kusem b. Abbas inip Muğîre’nin yüzüğünü çıkardı. Böylece Kusem Resûlullah’ın (sas) kabrinde bulunan son kişi oldu.422 416İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 261. 417İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 263; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 578. Ayrıca bk. İbn Hişâm, es-Sîretu'nNebeviyye, II, 664. 418İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 263; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 578. 419İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 263. 420İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 264. 421İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 264. 422el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 577. 79 Muğîre’nin Hz. Peygamber’in (sas) yanından ayrılan son kişi olduğunu yalanlayan kişilerden bir Abdullah b. Abbas’tır. İbn Abbas, “Vallahi yalan söylüyor. Hz. Peygamber’i görenlerin en sonuncusu, Kusem b. el-Abbas’tır. Kabre girenlerin en küçüğüydü ve en son çıkan kendisiydi.” dedi.423 Benzer sözler Hz. Ali’den de nakledilmiştir.424 Muhammed b. İshâk “Resûlullah’la (sas) en son beraber olan kişi Temmâm b. Abbas b. Abdülmuttalib’tir. O kabre inip Muğîre b. Şuʻbe’nin yüzüğünü çıkardı.” demektedir.425 Mezar kapatıldıktan sonra üstü tümsek şeklinde yükseltildi.426 Resûlullah’ın (sas) kabrinin yerden yüksekliği bir karıştı.427 Benzer uygulama, daha sonra Allah Elçisi’nin (sas) yanına defnedilen Hz. Ebû Bekir’in ve Hz. Ömer’in mezarları için de yapıldı.428 Mezarları hörgüç şeklindeydi.429 Anlaşıldığı kadarıyla mezarların üstü kırmızı kumla örtülmüştü.430 Hz. Peygamber’in defni tamamlandıktan sonra mezarına su serpildi.431 ez-Zührî şöyle dedi: “Resûlullah (sas) vefat ettiği zaman baş tarafının sağ yanından kabrine su serpildi. Bilâl suyu serpti. Kabrin üstünü düzeltti. Daha sonra da üzerine çakıl bıraktı.”432 Hz. Âişe rüyasında gökten bir yıldızın aşağıya doğru indiğini ve nihayet evine düştüğünü gördü. Sonra başka bir tanesinin aşağıya doğru inerek evine düştüğünü, daha sonra başka bir tanesinin aşağıya doğru inerek evine düştüğünü gördü. Bunu Ebû 423İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 264. Ayrıca bk.İbn ʿAbdilberr, Ebû ʿOmer Yûsuf b. ʿAbdillâh b. Muḥammed b. ʿAbdilberr en-Nemerî (ö.463/1071), el-ʾİstîʿâb fî Maʿrifeti'l-ʾAṡḥâb (nşr. ʿAlî Muḥammed elBecâvî), I-IV, Beyrut 1413/1992, III, 1304; es-Suheylî, er-Ravḍu’l-Unf, VII, 600;İbnu'l-Eŝîr, Ebû'lḤasen ʿAlî b. Ebî'l-Kerem Muḥammed b. Muḥammed eş-Şeybânî el-Cezerî (ö.630/1233), ʾUsdu'lĠâbe fî Maʾrifeti'ṡ-Ṡahâbe (nşr. ʿAlî Muḥammed Muʿavvıḍ, ʿÂdil Aḥmed ʿAbdulmevcûd), I-VIII, 1415/1994, IV, 373. 424 Bk. İbn Hişâm, es-Sîretu'n-Nebeviyye, II, 664-665; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 577; eṭ-Ṭaberî, etTârîḫ, III, 214-215;İbn Ebu'l-Ḥadîd, ʿAbdulḥamîd b. Hibetullâh b. Muḥammed b. el-Ḥuseyn (ö. 656/1258), Şerḥ Nehcu'l-Belâğa (nşr. Muḥammed ʿAbd el-Kerîm en-Nemerî), I-XX, Beyrut 1418/1998, I, 4544. 425el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 578. 426İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 267; el-Buḫârî, eṡ-Ṡaḥîḥ, II, 103 [çev. III, 1313]. 427İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 267. 428İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 266. 429İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 267. 430İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 267; Ebû Dâvûd, es-Sunen, V, 126. 431İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 266. 432İbn Saʻd, Tabakât, II, 306. el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 576. 80 Bekir’e anlattı. Bunun üzerine Ebû Bekir, “Rüyan doğruysa senin odana yeryüzünün en hayırlı üç kişisi defnedilecektir.” dedi.433 2.3.3. Defin Zamanı Hz. Peygamber’in vefat ve defin günüyle ilgili genellikle uyumlu malumata sahibiz. Yaygın kanaat Allah Elçisi’nin (sas) Salı’yı Çarşamba’ya bağlayan akşam defnedildiği yönündedir. Kamerî takvime göre akşam gündüzden önce geldiği için Çarşamba günü defnedildiği ifadesi, üç gün bekletildiği anlamına gelmez. Nitekim bazı rivayetlerde Resûlullah (sas) Pazartesi günü vefat etti, Çarşamba günü,434 Çarşamba akşamı,435 Çarşamba günü güneş [batmaya] meylettiği ve rengi değiştiği zaman436 defnedildi denirken, bazı rivayetlerde Pazartesi güneş batmak üzereyken vefat ettiği, Salı günü,437 Salı günü güneş batarken,438 Salı gecesi veya Salı günü439 defnedildiği ifade edilmektedir. İkrime Resûlullah’ın (sas) Pazartesi günü vefat ettiğini, o gün ve gece ile ertesi gün kaldığını ve gece defnedildiğini söyler.440 Hz. Âişe’nin şöyle dediği rivayet edilir: “Salı gecesi küreklerin sesini seherde duyana kadar Resûlullah’ın (sas) gömüldüğünden haberimiz olmadı.”441 ez-Zührî’nin rivayet ettiğine göre Resûlullah (sas) gece defnedildi. Ensâr’ın Benî Ganm kabilesinin yaşlıları, “Salı gecesi geç vakitlerde kürek seslerini duyduk.” dediler.442 Yukarıdaki farklılıklar, ravilerin anlatmak istediklerini kendi bilgileri ve tasvirleriyle anlatmasından kaynaklanmaktadır. Arada çok uzun bir zaman olmamakla birlikte bu süreyle ilgili siyasî okumanın neticesi olarak polemik yapıldığı bilinmektedir. Resûlullah (sas) vefatından sonra bir gün ve bir gece bırakıldı. Gömleğinin rengi değişmeye ve parmağı bükülmeye başlamıştı.443 Esasında bu bekleyişin, ihtilaflar sebebiyle Allah Elçisi’nin (sas) defnedilememesi değil, vefatından emin olma amacı 433el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 572-573. 434İbn Saʻd, Tabakât, II, 238, 272-274; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 568. 435İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 252; eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 217; İbn Ḥazm, Cevâmiʿu's-Sîre, s. 211. 436el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 568. 437İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 238. 438İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 265. Ayırca bk. İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 253. 439İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 266. 440İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 238. 441İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 265. 442İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 265. 443İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 239. 81 taşıdığı anlaşılmaktadır. Zira Allah Elçisi’nin hastalığı sırasında baygınlık geçirmesi, vefatından emin olmak için inceleme yapmayı ve beklemeyi gerektirmiştir. Hz. Ebû Bekir’in ilk geldiğinde nefesini dinlemesi bunlardandır. el-Kâsım b. Muhammed’in “Resûlullah (sas), tırnakları yeşillenip kendinde ölüm izleri belirene dek defnedilmedi.” dediği nakledilir.444 2.4. HZ. PEYGAMBER'İN HASTALIĞINA VE VEFATINA TEPKİLER Arap kültüründe ölüye ağıt ve üzüntüsünü belli etmek oldukça önemlidir. Cahiliye döneminde ölünün yakınları ağıtçılar tutarak insanları galeyana getirirlerdi. İslâm, ağıt amacıyla abartılı tavırları yasaklamıştır. Hz. Peygamber’in yaşadığı toplumda da vefat eden için yapılacak olan son görev olarak bakılıyordu. Her ne kadar genel durum bu olsa da vefat eden Peygamberimiz olunca insanlar hem ona sevgi ve saygısından hem de böyle davranmanın ayrıcalık olduğunu düşündüğünden bu konuya önem veriyorlardı. Nitekim Bir rivayette şöyle geçmektedir: Bir gün Ali başını örtmüş ve hüzünlü bir şekilde geldi. Ebû Bekir ona, “Hüzünlü olduğunu görüyorum.” dedi. Ali, “Seni hüzünlendirmeyen şey beni hüzünlendiriyor!” dedi. Ebû Bekir ona, “Bakın ne diyor! Allah için size soruyorum. Resûlullah’ın (sas) vefatında benden daha hüzünlü bir kimse var mıydı?” dedi.445 Hz. Peygamber’in vefatı büyük bir hadiseydi. İnsanların üzülmesi ve bu üzüntülerini ifade etmesi anlaşılabilir bir durum. Ashâb’tan bazıları ise bunu soğukkanlılıkla karşıladılar. Hz. Ebû Bekir ve Hz. Abbas onlardandı.446 Hz. Peygamber için üzülenlerin başında kızı Fâtıma’yı zikretmek gerekir. Kuşkusuz Allah Elçisi’nin vefatına en fazla üzülenlerden biri, hayattaki tek çocuğu olan Hz. Fâtıma idi. Hz. Fâtıma babasına oldukça düşkündü. Bu durumun onu etkilemesi pek tabiidir. Allah Elçisi’nin hastalığı ve vefatı onu kadar etkilemiştir ki rivayetlerde Fâtıma’nın Resûlullah’tan (sas) sonra gülmediğini sadece ağzının bir tarafını büktüğü zikredilmektedir.447 Enes b. Mâlik’ten gelen rivayette ise şöyle geçer: “Resûlullah’ın (sas) hastalığı ağırlaşınca Fâtıma onu göğsüne basıp şöyle dedi: ‘Vay çektiğin 444İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 239. 445İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 271. 446İbn Cemmâʿa, el-Muḫtaṡaru'l-Kebîr, s. 144-145. 447İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 218, 271. 82 sıkıntılardan dolayı başıma gelenler ey babacığım!’ Resûlullah (sas) de, ‘Bu günden sonra babana artık sıkıntı yoktur.’ dedi.”448 Bir diğer rivayette ise Fâtıma’nın hastalığına tepkisi şöyle geçer: “Resûlullah’ın (sas) ölüm hastalığı şiddetlenince, Fâtıma ağlayarak şöyle diyordu: ‘Anam babam sana feda olsun, Allah’a yemin ederim ki sen şu beyitte ifade edilen gibisin: Hatırına bulutlardan yağmur istenen bembeyazdır. Yetimlerin dayanağı dul kadınların sığınağıdır.’ Bunun üzerine Resûlullah (sas) ayıldı “Bu amcam Ebû Tâlib’in sözüdür.” dedi ve şu ayeti okudu: ‘Muhammed, ancak bir peygamberdir. Ondan önce de peygamberler gelip geçmiştir. Şimdi o ölür veya öldürülürse gerisin geriye (eski dininize) mi döneceksiniz? Kim gerisin geriye dönerse, Allah’a hiçbir zarar veremez. Allah, şükredenleri mükâfatlandıracaktır.”449 Hz. Peygamber (sas) vefat edeceği sırada Fâtıma (as) ağladı. Hz. Peygamber ona, “Kızım! Ağlama! Ölürsem, “İnnâ lillahi ve innâ ileyhi râciʻûn! (Biz şüphesiz (her şeyimizle) Allah'a aidiz ve şüphesiz O’na döneceğiz.)”450 de. Bu sözler her insanın türlü türlü musibetini telafi eder.” dedi. Fâtıma, “Ey Allah’ın Resûlü senden de mi?” dedi. Resûlullah (sas), “Evet, benden de!” dedi.451 Resûlullah (sas) defnedildiğinde Fâtıma, “Ey Enes! Resûlullah’ın üzerine toprak atmaya gönlünüz razı oldu mu?” diyerek tepkisini göstermiştir.452 Hz. Peygamber için üzülenlerden bir diğeri ise Hz. Âişe idi. İbn Ebû Müleyke Hz. Âişe’nin Resûlullah’ın (sas) mezarı üzerine uzandığını hatta bir gün rüyasında Resûlullah’ın (sas) kabirden çıktığını gördü. Bunun üzerine, “Vallahi, gördüğüm rüya bir imtihandan başka bir şey değildir. Kesinlikle bana görünmek için kabirden çıkmaz.” deyip böyle yapmayı terk ettiği rivayet edilir.453 Resûlullah’ın (sas) Ashâb’ından bir adamın gözü kör oldu. Arkadaşları onu ziyaret ettiler. “Gözlerimi onlarla Resûlullah’a (sas) bakmak için istiyordum. Resûlullah 448 İbn Mâce, es-Sunen, II, 552 [çev. IV, 508]; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 552. 449 el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 553. 450 Bakara 2/156. 451İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 271. 452İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 270. 453İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 272. 83 (sas) vefat ettikten sonra gözlerimin Tebâle geyiklerinden bir geyiğin gözleri gibi olması beni mutlu etmez.” dedi.454 Hz. Peygamber’in vefatına üzülenlerden biri de Ümmü Eymen’di. Ümmü Eymen’in ağladığı görülünce ona, “Resûlullah (sas) için mi ağlıyorsun?” denince “Onun dünyadan çıkıp kendisi için daha hayırlı olan bir yere gittiğini biliyorum. Ağlamam bundan değil; bilakis bize gökten gelen haberin kesilmesinden dolayı ağlıyorum.” dedi.455 Rivayete göre Allah Elçisi’nin vefatına en ciddi tepkiyi gösterenlerden biri Hz. Ömer’di. Resûlullah’ın (sas) vefat ettiği duyulduğunda insanlar ağlaşmaya başladılar. Bunun üzerine Hz. Ömer’in mescitte bir konuşma yaparak şöyle dediği rivayet edilir: “Hiç kimseden Muhammed’in öldüğünü duymak istemiyorum. O, Musa b. İmrân’ın çağrıldığı gibi çağrıldı. Kavminden kırk gün ayrı kalmıştı. Onun öldüğünü iddia eden bazılarının el ve ayaklarını keseceğini ümit ediyorum.456 Hz. Ömer ağzı köpürene dek konuşmasına devam etti. Hz. Abbas, “İnsanlar yaşlandığı gibi Resûlullah (sas) da yaşlanır. Resûlullah (sas) vefat etmiştir. Arkadaşınızı gömün. Sizden biriniz bir kez ölür de Allah onu iki kez mi öldürür? O, bu konuda Allah’ın yanında daha azizdir. Sizin dediğiniz gibiyse, Allah’ın onu toprağın altından çıkarıp tekrar diriltmesi zor mudur? O, tutulacak yolu apaçık göstermeden ölmedi. Helali helal, haramı haram göstermiş. Evlenmiş, boşamış, savaşmış ve barış yapmıştır. Vallahi, koyunları olan bir çobanın kendi koyunlarını dağ başlarında otlatması, otlaklarda dolaştırması, meralarda gezdirmesi ve su havuzlarını eliyle temizlemesi, Resûlullah’ın (sas) sizin aranızda olmasından daha çok eğitici değildir.457 Başka bir rivayette ise olay şöyle anlatılmaktadır: Ebû Bekir mescide girdi. O sırada Ömer insanlarla konuşuyordu. Ebû Bekir Resûlullah’ın (sas) vefat ettiği Âişe’nin evine geldi. Onun yüzünü açtı. Yemen işi çizgili bir aba ile örtülüydü. Yüzüne baktı; sonra eğilip onu öptü ve “Anam babam sana feda olsun! Allah sana iki ölüm vermeyecektir. Bir daha ölmeyeceğin ölümü tattın.” dedi. Sonra Ebû Bekir insanların yanına mescide gitti. Ömer insanlarla konuşuyordu. Ebû Bekir, “Otur ey Ömer!” dedi. 454İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 272. 455İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 270; el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 567. 456İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 233. 457İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 233. Ayrıca bk. İbn Hişâm, es-Sîretu'n-Nebeviyye, II, 655 [çev. IV, 401], 655- 656 [çev. IV, 401-402]; İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 235; el-Buḫârî, eṡ-Ṡaḥîḥ, VI, 13 [çev. IX, 4141- 4142]; el-Yaʿḳûbî, et-Târîḫ, I, 150; eṭ-Ṭaberî, et-Târîḫ, III, 200-201, 202-203; es-Suheylî, er-Ravḍu’lUnf, VII, 582-584. 84 Ömer oturmayı reddetti. Ebû Bekir iki veya üç kez oturmasını söyledi. Ömer oturmayı reddedince Ebû Bekir ayağa kalktı. Teşehhüd getirdikten sonra insanlar ona yönelerek Ömer’i terk ettiler. Ebû Bekir teşehhüdünü bitirince şöyle dedi: “Ey insanlar! Kim Muhammed’e tapıyor idiyse bilmiş olsun ki Muhammed ölmüştür. Kim de Allah’a tapıyor idiyse bilmiş olsun ki, Allah haydır, ölmez. Allah Teâlâ şöyle buyurdu: “Muhammed, ancak bir peygamberdir. Ondan önce de peygamberler gelip geçmiştir. Şimdi, o ölür veya öldürülürse gerisin geriye (eski dininize) mi döneceksiniz? Kim gerisin geriye dönerse, Allah’a hiçbir zarar veremez. Allah şükredenleri mükâfatlandıracaktır.” 458 Ebû Bekir bu ayeti okur okumaz insanlar Resûlullah’ın (sas) vefat ettiğine inandı. İnsanların çoğu Ebû Bekir’den bu ayeti duyunca ayıldı. Hatta insanlar veya insanların çoğu bu ayeti Ebû Bekir’den aldılar. Öyle ki, insanlardan biri şöyle dedi: “Vallahi, sanki insanlar Ebû Bekir bu ayeti okuyana dek ayetin indiğini bilmiyorlardı.” Saîd b. el-Müseyyeb Ömer b. el-Hattâb’ın şöyle dediğini iddia etti: Vallahi, Ebû Bekir bu ayeti okur okumaz ayaktaydım; hemen yere çöktüm. O zaman Resûlullah’ın (sas) vefat ettiğine inandım.459 Hz. Ömer hilafeti döneminde İbn Abbas’a şöyle demiştir: “Ey İbn Abbas! Resûlullah (sas) vefat ettiği zaman beni söylediğim söze iten şeyin ne olduğunu biliyor musun? ‘Sizi böylece vasat bir ümmet kıldık ki siz insanlara şahit olasınız ve Resûl de size şahit olsun!’460 ayetini okuyordum. Resûlullah’ın (sas) ümetinin son ferdinin ameline de şahit oluncaya kadar aralarında kalacağını sanıyordum. İşte bu, beni o sözü söylemeye itti.”461 Hz. Ömer’in Allah Elçisi’nin (sas) vefatıyla ilgili tepkisini, onun ölümlü bir insan olduğunu bildiği halde söyleyebileceğine ihtimal vermeyenler bulunmaktadır. Ancak söz konusu tepkiyi onun Allah Elçisi’ne verdiği değeri ve vefatını duyma anındaki tepkisi olarak değerlendirdiğimizde beşerî tepkinin bir tezahürü olduğunu söyleyebiliriz. Hz. Ömer’in münafıklarla ilgili sarf ettiği sözlerden hareketle bir fitneye mani olmak üzere bu şekilde bir tepki göstermiş olabileceği ihtimali ise rivayetlerdeki kurgudan hareket edersek bize göre zayıftır. 458 Âl-i İmrân 3/144. 459İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳât, II, 234. 460 Bakara 2/143. 461el-Belâẑurî, Ensâbu'l-Eşrâf, I, 568. 85 SONUÇ Hz. Muhammed’in (sas) hastalığı ve vefatı süreci, İslâm tarihinin önemli olaylarından biridir. Bu sebeple diğer önemli olaylarla karşılaştığımız gibi Allah Elçisi’nin vefatında da birbirinden farklı rivayetlerle karşılaşıyoruz. Bu hadisenin büyüklüğüyle paralel bir boyutu olduğunu söylemek yanlış olmaz. Rivayetler arasında farklılıklar olmakla birlikte anlatımın genel olarak uyumlu olduğu ifade edilmelidir. Bu çerçevede Allah Elçisi’nin Veda Haccı’ndan sonra Medine’ye döndüğü, birkaç ay sonra hastalandığı, hastalığı sürecinde yüksek ateş nöbetleri yaşadığı, hastalığı sürecinde ölümü andığı ve Müslümanlara nasihatlerde bulunduğu, yaklaşk iki haftalık bir hastalık sürecinden sonra vefat ettiği anlaşılmıştır. İslâm toplumu için merkezi bir konuma sahip olan Allah Elçisi’nin vefatının Müslümanlar arasında bir şaşkınlık meydana getirdiği, ancak Müslümanların kısa sürede toparlandığı görülmektedir. Allah Elçisi’nin Bakî yerine vefat ettiği yere defnedilmesi, önemli bir karardır. Bu defin sürecinde Mescid-i Nebevî’nin de seçenek olarak konuşulduğu anlaşılmaktadır. Hz. Peygamber’in mezar yerinin belirlenmesinden cenaze namazına kadar birçok konuda Müslümanların karşılaştıkları sorunları kendi imkânlarıyla çözmeleri kaçınılmazdı. Bir taraftan Allah Elçisi’nin (sas) yokluğunun oluşturduğu boşluk, diğer taraftan siyasî beklentiler kritik bir dönemden geçildiğini göstermektedir. Öte yandan Araplar arasında İslâm’ın hızlı yayılmasının getirdiği sorunlar ve bazı kişilerin peygamberlik iddiasıyla ortaya çıkmaları, Allah Elçisi’nin (sas) vefatını daha kritik bir noktaya taşımıştır. Hz. Peygamber’in vefatıyla ilgili rivayetleri incelediğimizde bazı rivayetlerin olayları anlattığını, ancak bir kısmının sonradan ilişkiler kurularak anlamlar inşa edildiğini söylemek mümkündür. Örneğin Hz. Peygamber daha önceki muhtelif konuşmalarında ölümü hatırlatmış olmasına rağmen son hastalık sürecinde yaptığı konuşmalar onun öleceğini bildiği şeklinde bir anlayışın rivayetlerde daha vurgulu bir şekilde yer almasına imkân vermiştir. Elbette Allah’ın Elçisi olarak bu konuda bir bilgiye sahip olması mümkün olabildiği gibi öleceğine ilişkin bir hisse de kapılmış olabilir. Ancak rivayetlerin bu ön kabulle okunmaması durumunda Hz. Peygamber’in 86 bu konuda kesin bir bilgiye sahip olmadığını, ancak bazı şeyler hissettiğini söylemek de mümkündür. Resûlullah’ın (sas) Hz. Ebû Bekir’le arkadaşlığı ve muhabbeti bilinmektedir. Bazı rivayetlerde Allah Elçisi’nin onu halef olarak düşündüğünü ihsas ettirecek bir anlatım mevcuttur. Ancak Hz. Ebû Bekir’in halife seçilme süreci ve Ensâr’ın tutumu dikkate alındığında siyasî liderlik konusuna Allah Elçisi’nin yönlendirici bir müdahalede bulunmadığını söylemek gerekir. Hz. Ömer’in Allah Elçisi’nin (sas) vefatını öğrendiğinde gösterdiği tepkiyi doğal görmek gerekir. Bu tepki onun Allah Elçisi’nin ölümlü bir insan olduğunu bilmediğini göstermez. Sevilen bir insanın kaybı bu türden tepkilere yol açabilir. Özellikle Allah Elçisi’nin (sas) mezarının hazırlanış şekli, kefenlenmesi, kefen olarak kullanılan kumaşla ilgili tasvirler dikkat çekici olacak kadar ayrıntılı bir şekilde kaynaklarda yer almıştır. Bunun temel sebebinin söz konusu konuların aynı zamanda Müslümanların hayatlarında karşılığı ve uygulama alanı bulmasıdır. 87 BİBLİYOGRAFYA AQBULUT, Abdulwali Hz. Peygamber’in Hastalığı ve Vefatı, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2012. AḤMED B. ḤANBEL, Ebû ʿAbdillâh Aḥmed b. Muḥammed b. Ḥanbel eş-Şeybânî (ö.241/856), Musnedu ʾAḥmed b. Ḥanbel (nşr. Aḥmed Maʿbed ʿAbdulkerîm), I-XIV, Beyrût 1432/2011. ARI, Mehmet Salih, “Sünnî ve Şiî Kaynaklarına Göre Hz. Ömer ve Kırtâs Olayı”, Uluslararası Hz. Ömer Sempozyumu, 2018, cilt: II, s. 323-332. ARI, Mehmet Salih, “Üsâme b. Zeyd”, DİA, https://islamansiklopedisi.org.tr/usame-bzeyd (12.07.2019). ARI, Mehmet Salih, Hz. Muh
..HZ. FATIMA DESTANI Dr. Perihan ÖLKER Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü pakkus@selcuk.edu.tr Öz Hz. Peygamberin kızı, Hz. Ali’nin eşi ve Hz. Hasan ile Hüseyin’in annesi Hz. Fatıma İslâm tarihinde önem kazanmış bir şahsiyettir. Ayrıca temiz ahlâkı, takva sahibi oluşu gibi nedenlerle de Müslüman kadınlara örnek teşkil etmiştir. Hz. Peygamberin ölümünden altı ay sonra Hz. Fatıma’nın üzüntüye dayanamayıp öldüğü rivayet edilir. Çalışmamızın konusunu teşkil eden eserde Hz. Fatıma’nın babasının ölümüyle çektiği acı, öleceğini öğrenmesi üzerine arkada bırakacağı öksüzler (Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin) için üzülüşü, çocuklarının Hz. Fatıma’nın ölümüne üzülüşü, Hz. Ali’nin eşi Hz. Fatıma için yaktığı ağıt bütün derinliğiyle ve son derece sade bir dille yansıtılmaktadır. Dini-tasavvufi eserlerin genelinde olduğu gibi bu eserin de Türkiye kütüphanelerinde pek çok yazma nüshası mevcuttur. Üzerinde çalıştığımız nüshalar Konya Koyunoğlu Şehir ve Müze Kütüphanesi yazmaları arasında 5905 ve 5906 arşiv numarasıyla kayıtlı olanlardır. 5905 Arşiv numaralı yazmada 3 Muharrem 1239 (9 Eylül 1823) tarihi açıkça temmet kaydı olarak verilmektedir. Çalışmamızın temelini teşkil eden nüshaların harekeli oluşu dudak uyumunu inceleme imkânını doğurmuştur. Buradan yola çıkarak da 5906 arşiv numaralı yazmanın 18. yüzyıldan itibaren istinsah edilmiş olabileceği anlaşılmaktadır. Eserin dili Eski Oğuz Türkçesinin tipik bir örneğidir ve anlaşıldığı kadarıyla telif hâli 15. yüzyıl ve sonrasına, istinsah hâli ise 18. yüzyıl ve sonrasına ait olmalıdır. Farklı nüshalar üzerinde Mehmet Mahfuz Söylemez’in, Muhammet Kuzubaş’ın ve Şaban Doğan’ın çalışmaları mevcuttur. Bu çalışmamızla Eski Oğuz Türkçesinin ve İslâmî Türk edebiyatının temsilcisi olan eserlerden birini ilim âlemine kazandırmayı amaçlamış bulunmaktayız. Bu doğrultuda ortaya konacak çalışmalar Türk dilinin tarihî seyrini ortaya sermesi açısından önemlidir. Anahtar Kelimeler: Hz. Fatıma, Eski Oğuz Türkçesi, destan. Perihan ÖLKER________________________________________________________ SEFAD, 2016 (36): 351-366 352 EPIC OF FATIMAH Abstract Daughter of Prophet Muhammad, wife of Ali and mother of Hasan and Husayn, Fatimah was a very important person in the history of Islam. She is a role model to Muslim women with her morality and piousness. It is said that six months after the death of Prophet Muhammad, Fatimah died because of deep sorrow. In this piece of work, Fatimah’s sorrow for her father’s death, her sorrow and worry for her two children – Hasan and Husayn – upon learning that she would die, her two children’s grief for their mother, and Ali’s lament for his wife are profoundly reflected in a plain language. Like many religious and sufic work, there are many copies of this work in Turkish libraries. The copies we have worked with are the ones archived with the number of 5905 and 5906, among the manuscripts of Konya Koyunoğlu City and Museum Library. In the writing no. 5905, it is clearly written that the date of 3 Muharram 1239 (9th of September, 1823) was the completion date of the writing. The writings we have worked contained wovel points, and therefore we had the chance to examine labial harmony. With this information, it is understood that writing no. 5906 was copied beginning from 18th century. The work is a typical example of Old Oghuz Turkish language. The copyright form of the writing belongs to the 15th century and after, and the copied form belongs to the 18th century and after. There are studies of Mehmet Mahfuz Söylemez, Muhammet Kuzubaş and Şaban Doğan, on different copies. With this study, we aim to bring this representative work of Old Oghuz Turkish and Islamic Turkish literature in the world of science. Future studies in line with this purpose are very important to show the historical process of Turkish language. Keywords: Fatimah, Old Oghuz Turkish, epic. ____________________________________________________ Hz. Fatıma Destanı SEFAD, 2016 (36): 351-366 353 GİRİŞ Hz. Fatıma, İslâm tarihinde, Hz. Peygamberin kızı, Hz. Ali’nin eşi ve Hz. Hasan ile Hüseyin’in annesi oluşu gibi nedenlerin yanı sıra temiz ahlâkı, takva sahibi oluşu yönüyle de Müslüman kadına örnek olmuştur. Hz. Peygamberin ölümünden altı ay sonra üzüntüsüne dayanamayıp öldüğü rivayet edilen Hz. Fatıma, Klâsik Türk edebiyatında da ayrı bir değere hâizdir. Aruz vezniyle yazılmış destanlara tüm bu değerli vasıflarıyla konu edilmiştir: Fatımatü’l-kübra, binti ebiha künyeleri ile de anılan Hz. Fatıma beyaz ve parlak tenli oluşu nedeniyle Fatımatü’z-zehra; namuslu, faziletli kadın anlamıyla Betûl lakaplarıyla da anılmıştır. Hatun-ı kıyamet de vasıflarındandır. Hicretten on üç yıl önce Mekke’de doğmuştur. Annesi Hatice’dir. 15 yaşında Ali ile evlenmiş, peygamber soyu onun çocuklarıyla devam etmiştir. Hasan, Hüseyin, Muhsin, Ümmi Gülsüm, Zeynep adlarında beş çocuk annesidir. Fatıma aklı, zekâsı, güzelliği, zühdü, takvası, güzel ahlâklı oluşu gibi pek çok olumlu özelliğiyle peygamberin özel sevgi ve ilgisini kazanmıştır. Fatıma birçok hadisin ravisidir. Hadise göre Meryem’den sonra gelen bütün kadınlardan üstündür. Aklı, zeka ve dirayeti, din ve takvaya düşkünlüğü, yetim ve yoksullara karşı merhameti hakkında pek çok anlatma vardır. Her şeyi ile babası ve eşine layık görülmüştür. Tefsirciler onun hakkında birkaç ayet nazil olduğunu kabul ederler. Hz. Fatıma, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin, kurretü’l-ayn1 (göz bebeği, göz sevinci, gönül açan) ifadesiyle şiirde iktibasa konu edilmişlerdir. Peygamberin ölümünden sonra hiç gülmediği onun hakkında anlatılan rivayetlerdendir. Babasına karşı beslediği sevgisi ve bağlılığı nedeniyle onun ölümünden altı ay sonra 24-29 yaşlarında öldüğüne inanılır (632) (Akkuş 2003: 439). Hz. Fatıma’nın örnek gösterilen vasıfları İslâmî Türk edebiyatında da etkisini göstermiş, pek çok nüshasının bulunduğu destanlara konu edilmiştir. Destan kelimesini divan şairleri de kullanmış, aruz vezniyle yazdıkları manzum hikâyelere “dâstân” adını vermişlerdir (Albayrak 1993: 2). Destanda Hz. Ali, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin’e yer verilmesi eserin daha çok Alevi çevreye mensup edebiyat geleneği eseri kabul edilmesine neden olmuştur. Hz. Fatıma’nın Hz. Peygamber’in kızı ve örnek Müslüman kadın oluşunun konu edinildiği Fatıma Destanı’nın Türkiye kütüphanelerinde pek çok yazma nüshası mevcuttur. Muhammet Kuzubaş Millî Kütüphane Yazmalar bölümünde 8624 kayıt numarasıyla yer alan nüsha üzerinde çalışmıştır. Eser Şerh-i Mevlid-i Şerif başlığını taşıyan bir bölümle başlar… Müellifin kaleme aldığı Şerh-i Mevlid-i Şerif yaprakların kopması sebebiyle eksiktir. Bu eksik manzumeden sonra Süleyman Çelebi’nin Vesiletü’n-Necâtından bölümler vardır. Daha sonra sırasıyla Destan-ı Veysel Karânî, Vefat-ı Hz. Fatıma, Vefat-ı Hz. İbrahim, Hikayet-i Gügercin ve Hikayet-i Geyik yer almaktadır (Kuzubaş 2008: 308). Eserin tarihi belli __________ 1 Kur’ân-ı Kerîm’de Furkan 25/74, Kasas 28/9, Secde 32/17 ayetlerinde geçen ifade divan şairlerince Hz. Fatıma, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin için kullanılmıştır. Perihan ÖLKER________________________________________________________ SEFAD, 2016 (36): 351-366 354 olmamakla birlikte dil ve imla özellikleri açısından Eski Anadolu Türkçesi dönemine ait olduğu belirtilmektedir. Yazmada Vefât-ı Fâtıma Razıyallahü ‘Anha başlığını taşıyan bölümün 97 beyitten oluştuğunu ve mesnevi nazım şekliyle yazıldığını görüyoruz. Hz. Peygamberin vefatı sonrasında Hz. Fatıma’nın içinde bulunduğu hüzün atmosferinin realist bir tasviriyle başlayan Vefât-ı Hz. Fâtıma bölümünün ilk beyitlerinde Hz. Fâtıma’nın dilinden Hz. Peygamber’e duyulan hasret dile getirilir. Ardından Hz. Fatıma’nın ömrünün son günleri, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin ile konuşması ve vefatı anlatılır. Ayrıca bölümün sonuna doğru Hz. Fatıma’nın yüceliğini anlatan Fâtıma’dur gelen redifli bir gazel eklenmiştir (Kuzubaş 2008: 309). Şaban Doğan Hz. Fatıma destanının Bosna-Hersek Gazi Hüsrev Kütüphanesinde, Oxford Bodleian Kütüphanesi’nde, Vatikan Kütüphanesi’nde, Mısır Millî Kütüphanesi’nde, Mısır-Kahire Hidiv Kütüphanesi’nde, Millî Kütüphane’de, Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi’nde ve Millet Kütüphanesi’nde olmak üzere 14 nüshasını tespit etmiştir. Doğan’ın çalışmasına kaynaklık eden nüsha ise Millet Kütüphanesi Ali Emiri Manzum 1412 arşiv numarasıyla kayıtlı olandır. Eser 184 beyitten oluşmaktadır. Yedi varaktan müteşekkil eserin her sayfası on beş satırdır. 1491/1492 yılında Edirne Karabulut Mescidi İmamı Halil tarafından telif edilmiştir (Doğan 2012: 10). Ancak çalışılan nüsha istinsahtır. Mehmet Mahfuz Söylemez’in hazırladığı Durmuş Topal nüshasında “Hazâ Destân-ı Fâtıma Radıyallahu ‘Anha” başlığıyla 101 beyit mesnevi nazım şekliyle yazılmış bölümden sonra Fatımandur bu gelen redifli 10 dörtlük, ve arkasından 15 beyit daha devam eden mesnevi nazım şekliyle oluşturulmuştur. Söylemez’in çalıştığı yazmada Destân-ı Fâtıma’nın yanı sıra Destan-ı İbrahim Edhem, ve Destan-ı Hatun da yer almaktadır. On sekiz varaktan oluşan eserde her sayfa 15 satırdan oluşmaktadır. Tespit edip üzerinde çalıştığımız nüshalar Konya Koyunoğlu Şehir ve Müze Kütüphanesi yazmaları arasında 5905 ve 5906 arşiv numarasıyla kayıtlıdır. 5905 arşiv numarasıyla kayıtlı olan eserin istinsah tarihi 3 Muharrem 1239 (9 Eylül 1823) şeklinde açıkça verilmektedir. “Haẕā Destān-ı Fāṭıma Budur” başlığı eserde yer almaktadır. Harekeli nesihle yazılmış olan eser 6 varaktan ibarettir ve hemen her sayfası 13 olmak üzere toplamda 131 satırdan oluşmaktadır. 5906 arşiv numarasıyla kayıtlı olan eserin ise istinsah tarihi belli değildir. 6 varaktan oluşan eserin başlığı “Fāṭıma Ana Aḥvāli” olup her sayfanın belli bir düzene bağlı olmaksızın 12, 13, 14 ve 15 olmak üzere toplamda 134 satırdan oluştuğu görülmektedir. 5906 arşiv numaralı eser diğerine göre biraz daha yıpranmış ve yer yer yırtılmış vaziyettedir. Her iki nüshada da Hz. Ali’nin ağzından Hz. Peygambere hitaben söylenmiş konu olarak mersiye, nazım türü olarak murabba diyebileceğimiz “Fāṭımañdur bu gelen” redifli şiir de yer almaktadır. İki eser de remel bahrinin aruz vezninin fâilâtün/fâilâtün/fâilün vezniyle yazılmıştır. ____________________________________________________ Hz. Fatıma Destanı SEFAD, 2016 (36): 351-366 355 ÇEVİRİ YAZI ALFABESİNE AKTARILMIŞ METİN -5905 Arşiv Numaralı1b Haẕā Destān-ı Fāṭıma Budur 1 İşid imdi Fāṭımā aḥvālini / Kim Resūlden ṣoñra noldı ḥālini 2 Gice gündüz aġlamaġa başladı / Kā’inātı ṭaġlamaġa başladı 3 Yemez içmez uyumazdı bir zamān / Şöyle kim ḥayretde ḳalmışdı hemān 4 Derdi vā ḥasreta vā firḳatā / Ḳanda gitdiñ ey baba vā veyletā 5 Ḳandasın ey şems-i tābān ḳandasın / Ruḥleri gül zülfi reyḥān ḳandasın 6 Firḳatüñ derdiyle uş yandum oda / Ey ḳamu dertlere dermān ḳandasın 7 Ḥasretiñden ḳana boyandı ciger / Oda yandı ins-ile cān ḳandasın 8 Söyleşürken iki kimse görse ol / İder2 idi anlara ḳanı Resūl 9 Yerüñ altında yata ol bedr-i tām / Ne revādur söyleşürsiz siz kelām 10 Böyle olur ḳanı ḥürmet ḳanı cehd / Ḳanı dostluḳ ḳanı ṣoḥbet ḳanı ‘ahd 11 Ol degil midi size dā’im ‘aṭūf / Ol degil midi bize her dem Ra’ūf 2a 1 Ey yürek yan yüzi güneş māh-ı cūm / Ḳara ḳara ḳana ḳana şāh-ı cūm3 2 Böyle diyüp aġladı ol nigār / Gözlerinden yaş yerine ḳan iner 3 Bir gün aṣḥāb bir yire cem‘ oldılar / Yā ‘Ali Fāṭmaya söyle didiler 4 Gice gündüz dā’im aġlar ol nigār / Biz de anuñçün idemezüz ḳarār 5 Aġlamaġ-ıla ele girse Resūl / Vü yaḫūd cān virmege ol pür-uṣūl 6 Aġlayup vireydüñ cānımuz / Tek ele girseydi ol Sulṭānımuz 7 Leyki bu ḥükm-i Ḫudādur nidelüm / Aña rāżı oluban ṣabr idelüm 8 Vardı Fāṭmaya didi ol-dem ‘Alī / Fāṭıma aġlayu didi yā velī 9 Yerüñ altında yata Şāh-ı Resūl / Aġlayup nice olmayam ben melūl 10 Ah idüp bir kerre ol düşdi yere / Yoġıdı ‘aḳlı ki kendüñi dire 11 Nice vaḳtden ṣoñra ol ḫayrü’l-betūl / Ḳalḳdı yerinden olup ġāyet melūl 12 Didi kim diñle beni sen yā ‘Alī / Gel kerem ḳıl var ḳubbeye yā velī 13 Anda baña bir gömelte yapıvir / İçine daḫı anuñ gül ṣaçıvir 2b 1 Adın anuñ beyt-i aḫzen ḳoyalum / Anda varup ḳanlu yaş aġlayalum 2 Sözüni ḳıldı ḳabūl anuñ ‘Alī / Vardı bir ev yapdı anda ol velī __________ 2 eydür, söyler. 3 kadeh, kanaatimizce cūm şeklinin (i)çün şeklinde olması gerekir. Perihan ÖLKER________________________________________________________ SEFAD, 2016 (36): 351-366 356 3 Her ṣabāḥ anda varup aġlarıdı / Nevḥa ḳılup cigerin ṭaġlarıdı 4 Tā şuña dek kim demişidi Resūl / Altı aydan ṣoñra ey ḫayra’l-betūl 5 Emr-i Ḥaḳdur baña sen gelseñ gerek / Benüm-ile tā ebed olsañ gerek 6 Çünki va‘de yetdi bir gün ol nigār / Ḳabrine vardı Resūlüñ ḳıldı zār 7 İştiyāḳım geçdi ḥadden ziyāde didi ol / Yaḳdı hicriñ nārı cānım yā Resūl 8 Niceye-dek bunda ben ṣabr ideyim /Kendüzüme nice bir cebr ideyim 9 Ey dırīġā zārı nice gizleyem / Vaḳtimi ben yā nicesi gözleyem 10 Firḳatünüñ baḥrine ben düşmişem / Ḥasretiniñ oduna ben ṭüşmişem 11 Zaḥmetü miḥnetlerüm çoḳdur benüm / Daḫı hergīz ṭāḳatüm yoḳdur benüm 12 Uş cerāḥat oldı yarañ başına / Nūrı gitdi gözlerimiñ yaşıña 13 Uş benevşe gibi ḳaddim oldı ḫām / İşbu derde nice olasıdur ‘ām 3a 1 Belüm inceldi benim oldum hilāl / Gitdi şādī göñlime erdi melāl 2 Furḳat aġusın ṭolu ṭolu ḳadeḥ / Nūş ḳıldım nice olam ben feraḥ 3 Çün ḥabībüm menziliñ olsun turāb /Bu cihān olsun ḫarāb ender ḫarāb 4 Ḳatı efġān eyleyüben dökdi yaş / Eriyüp ṣu oldı anda ṭaġ u ṭaş 5 Ditredi ḳabri Ḥabībüñ ol zamān / Düşdi ḳabir üstine aġlar hemān 6 Ḳabr içinden Muṣṭafā ve Müctebā / Didi kim ey nūr-ı ‘aynī merḥabā 7 Ḳatı müştāḳam didi ḳızum saña / Va‘de yetdi gelisersin sen baña 8 Şāẕ oluban ṭurdı yerinden revān / Vardı eve ol-dem içinde hemān 9 Başladı evüñ içre devşürmege / Kendüzüni hem Ḥaḳa ḳavşurmaġa 10 Gördiler anı Ḥüseyn-ile Ḥasan / Didiler ey ana bugün n’oldı sen 11 Böyle ta‘cīl maṣlaḥat nedür size / Luṭfıñızdan vir ḫaber ana bize 12 Fāṭıma bu sözi çünki diñledi / Derd-ile āh eyleyüben iñledi 13 ……………….……4 / Yanına geldi Ḥüseyn-ile Ḥasan 3b 1 Birin aldı bir dizine ol ana / Bir dizine birin aldı hem yine 2 Öpdi gözlerini sürdi yüzini / Yüzüne sürdi olarıñ yüzüni 3 Baḳıban yüzlerine çoḳ aġladı / Yüregüñ ṭaşdan degilse aġladı 4 Didi ey cānım oġullar nideyim / Ḳanḳı derdimi size şerḥ ideyim 5 Va‘de yetdi biliñüz bu dem hemān / Dedeñüz gel didi uş ol dem revān 6 Uş ecel irdi baña vā ḥasretā / Sizden ayruluram vā furḳatā __________ 4 Sayfanın bu kısmı yırtık. ____________________________________________________ Hz. Fatıma Destanı SEFAD, 2016 (36): 351-366 357 7 Ey ‘aceb kime ıṣmarlayam sizi / Size müşfiḳ mihribān ola sözi 8 Vey ‘aceb kim yuyısar başuñızı / Yā siziñ kim siliser yaşuñuzı 9 Ṣaçuñuzı kim ṭarayısar siziñ / Gözüñüz kim sürmeleyiser siziñ 10 Ya giyecegüñüzi kim yuyısar / Öñüñüze yeyicek kim ḳoyısar 11 ‘Ömrimüñ āḫir güni durur bugün / Size ḳurbān olsun uş cānım bugün 12 Hem yuyayum bugün başlarıñuzı / Ṭarayayım güzel ṣaçlarıñuzı 13 Ah idüp ṭurdı yerinden aġlayu /Furḳat odına……..5 4a 1 Başladı yudı ṭaradı başların / Dökdü gözünden ḳanlu yaşların 2 Ṭaşradan ol-dem girüp geldi ‘Alī / Fāṭımānuñ gördi kim işde eli 3 Hīç ‘Alīye Fāṭıma söylemedi / Baḳıbanı iltifāt eylemedi 4 Didi kim yā Fāṭıma n’oldı saña / Kim ezelki gibi bakmazsıñ baña 5 Baña niçün söylemezsin ey ḥilāl / İdivir6 baña ne durur işbu ḥāl 6 Fāṭıma eydür yā ‘Ali diñle beni / Ne sebebden eyledüm diñle bunı 7 Va‘de itmişdi babam ol-dem baña / Yetdi ol va‘de bugün nidem saña 8 Çün babam gel didi oldum revān / Allāha ıṣmarladım sizi hemān 9 Sen esen ḳal ben göneldim giderem / Saña Ḥüseynle Ḥasan ıṣmarlaram 10 Bu iki körpe ḳuzularum i cān / Ḥoşca ṭutġıl dilegüm budur hemān 11 İşbu sözleri işitdi çün ‘Alī / Ah idüp aġladı anda ol velī 12 Geçdi ol gün aḫşām oldı ol nigār / Didi kim ey Ḫālıḳ-ı perverdigār 13 Saña ṣıġındım İlāhī ḥālimi / Virmege āsān ḳılıvir cānımı 4b 1 Böyle deyüben [hemān?] ah eyledi / Cānını teslīm-i Allāh eyledi 2 Aḫşāmla yatsu arasında vefāt / Eyledi sırrı binti kāināt 3 Ḳoḳdı anda misk-i ‘anberle gülāb / Ditredi üstüne anuñ āfitāb 4 Ẓāhir oldı ol eviñ içinde nūr / Ṭoldı anuñ içi ervāḥ-ile ḥūr 5 Hem Ḥadīce rūḥ-ı Ḥavvā rūḥıyla / Rūḥ-ı Meryem Āyişe rūḥı bile 6 Sāre Hācer rūḥı ḥāẓır oldılar / Ol nigārı üstüne aġlaşdılar 7 Ḥāẓır oldı enbiyā ervāḥı hem / Ẕī mübārek sā‘at u ḳutlu ḳadem 8 Yüzi tāze gül gibi yatmışıdı / İçi ṭaşı nūra hem batmışıdı 9 Üstüne varup ‘Alī eyledi yas / Ḳanlu yaş dökdi gözinden ṭas ṭas 10 Didi ey cānım oġullar geliñüz / Anañuz gitmiş cihāndan biliñüz 11 Geldi yanına Ḥüseyin-ile Ḥasan / Gördiler gitmiş cihāndan ol ḥasen __________ 5 Sayfanın bu kısmı yırtık. 6 Eydivir-, söyleyiver- Perihan ÖLKER________________________________________________________ SEFAD, 2016 (36): 351-366 358 12 Ol ikisi ṣarmaşup aġlaşdılar / Ḥasretiyle ḳanlu yaşlar ṣaçdılar 13 Didiler bu iş durur ġāyet ‘acīb / Bir ‘aceb durur ü ḳalmışız ġarīb 5a 1 Ḳalbimüze düşdi furḳat ḳoḳusı / Geldi bize hem yetimlik ḳoḳusı 2 Dedemüz getdi vü biz ḳaldıḳ ḥazīn / Sende getdüñ bize kim olsun emīn 3 Noldı nergīs gözlerüñ yumduñ ana / Furḳat odına bizi yaḳduñ ana 4 Ḥasretiyle yaralanmış anamuz / Furḳatıyla yaralanmış anamuz 5 Baġrı başlı gözi yaşlu anamuz / Şems yüzlü māh ḳaşlu anamuz 6 Gözi yaşına ġarḳı varmış anamuz / Başı cānı Şāha virmiş anamuz 7 Noldı saña ḳatı yanmışsın bugün / Urduñ ana yüregümüze dügün7 8 Göz yaşıyla yer yüzin ıṣladılar / Analarınuñ yaṣın yaṣladılar 9 Er ü ‘avrat bir yere cem‘ oldılar / Ḥasreti odına yanup şemi‘ oldılar 10 Ḥalvet itdiler evi ol-dem hemān / Yumaġa başladılar anı ey cān 11 Misk-ile ‘anber buḫūrlar itdiler / Aġlaşuban üstüne ṣaf ṭutdılar 12 Yuyubanı ṣardılar aña kefen / Ḳatına geldi Ḥüseyin-ile Ḥasan 13 İkisi ṣarmaşuban ögrişdiler / Üstüne analarınıñ düşdiler 5b 1 Öpdiler yüzini efġān itdiler / Aġlaşuban göz yaşını ḳan itdiler 2 Ol güzeller şāhı açdı gözlerin / Her yirin oḫşadı öpdi yüzlerin 3 Gögsine baṣdı ve ḳucdı anları / Yaḳdı ḥasret odıyıla cānları 4 Bir ḳıyāmet ḳopdı o gice ey yār / K’andan oldı biñ ḳıyāmet āşikār 5 Ey niceler anda mecnūn oldılar / Vey niceler zār u maḥzūn oldılar 6 Ditredi ‘arş-ıla kürsī nüh felek / Aġladı anuñ-içün cümle melek 7 Geldi Ḥaḳdan bir nidā kim yā ‘Alī / Ḳaldur üstünden oları yā velī 8 Pāre pāre olmasun çarḫ-ı felek / Yanmasun ḥasret odına her melek 9 Anları ḳaldırdı üstinden revān / Oldılar meşġūl namāzına hemān 10 Didi ol-demde Ebū Bekre ‘Alī / Siz ḳılıviriñ namāzın yā velī 11 Ḳıldılar anıñ namāzın ol gice / Ḳudretini gör Ḥaḳuñ diñle nice 12 Pes cenāzeyle anı götürdiler/ Babasınuñ ḳabrine yetürdiler 13 İlteler ol-dem Resūlıñ yanına / Ḳıldılar medḥ-i ẟenālar cānına 6a 1 Başlayup işbu sözi didi ‘Alī / Āh u vāh üniyile yaḳdı ili __________ 7 düğüm, ukde ____________________________________________________ Hz. Fatıma Destanı SEFAD, 2016 (36): 351-366 359 2 Ol yamalu eski geyen Fāṭımañdur bu gelen / Hem yalıncaḳlıga doyan Fāṭımañdur bu gelen 3 El degirmenin çeküp arpa etmegiyle beslenen / Cevr-i faḳrıla büyüyen Fāṭımañdur bu gelen 4 Ḥasretüñ derdi ṣarardup beñzini taġyīr iden / Hicriñ odunı cānına ḳoyan Fāṭımañdur bu gelen 5 Boynını ege ḳoyup kendüzini alçaḳ ṭutan / Ol yüñce ḳadrüñe ṭoyan Fāṭımañdur bu gelen 6 Şol cemāliñ şem‘ine pervāne olup bir zamān / Ḫiẕmetüñde yüz sürüben Fāṭımañdur bu gelen 7 Her ḳaçan ġamda keder irse mübārek ḳalbüñe / Maḥv idüp anı yuyan Fāṭımañdur bu gelen 8 Vuṣlatuñı cān u göñülden teşevvuḳ eyleyen / Ġurbet eyyāmına doyan Fāṭımañdur bu gelen 9 Ümmetüñ-içün şefā‘at ḥüccetini ṣaḳlayup / Anlaruñ ḳaydını 8 yiyen Fāṭımañdur bu gelen 10 Mevtini ‘ilme’l-yaḳīn bilüp yaraġın eyleyen / Hem yetīmleri döke ḳoyan Fāṭımañdur bu gelen 11 Bunuñ-ıla vā‘de idüp gitmişidüñ yā Resūl / Ṣabr idüp ol güne göyen Fāṭımañdur bu gelen 12 Uşda ardımca gelürsin demişidiñ aġlama / Avınup ol söze iviben Fāṭımañdur bu gelen 13 İnṭiẓār çeküben arzū ḳılar-idüñ bunı sen / Muştuluḳdur imdi uyan ol Fāṭımañdur bu gelen 6b 1 Ḳolların çıḳardı ḳabrinden hemān / Aldı elinden ‘Alīniñ onı zamān 2 Yanına aldı nevāziş eyledi / Ḫoş mısın ḳızım ṣafā geldiñ dedi 3 Ṭurmañ imdi var-iken sizde ḥayāt / Eṣ-ṣalavat deñ ile ḳable’l-memāt 4 Temmetü’l-kitābı bi-‘avnillahi’l-Meliki’l-Vehhāb -5906 Arşiv Numaralı2a Fāṭıma Ana Aḥvāli 1 İşit imdi Fāṭıma aḥvālini / Kim Resūlden ṣoñra n’oldı ḥālini 2 Gice gündüz aġlamaġa başladı / Ḳāinātı ṭaġlamaġa başladı 3 Yimez içmez uyumazdı bir zamān / Şöyle kim ḥayretde ḳalmışdı hemān 4 Didi kim vā ḥasretā vā firḳatā / N’ideyin ben ey ata vā veyletā __________ 8 kaygı, sıkıntı Perihan ÖLKER________________________________________________________ SEFAD, 2016 (36): 351-366 360 5 Ḳandasın ey māh-ı tābān ḳandasın / Gül yüzi vü zülfi reyḥān ḳandasın 6 Furḳatüñ odıyla ben yandum oda / Ey ḳamu dertlere dermān ḳandasın 7 Söyleşir bir yerde kimse görse ol / Anlara iderdi9 kim ḳanı Resūl 8 Böyle olur ḳanı ḥürmet ḳanı ‘ahd / Ḳanı dostluḳ ḳanı ṣoḥbet ḳanı ‘ahd 9 Ol degil midi bize dā’im ‘aṭūf / Ol degil midi bize dā’im Ra’uf 10 Ey yürek yan yüzi güneş māh-içün / Ḳana ḳana yana yana şāh-içün 11 Böyle diyüp dā’im aġlar ol nigār / Gözlerinden yaş akardı seyl-vār 12 Bir gün aṣḥāb bir yire cem‘ oldılar / Yā ‘Alī diñle sözümüz didiler 2b 1 Var kerem eyle digil gül-‘izār / Gice gündüz aġlamasın zār zār 2 Aġlamaḳla ele girseydi Resūl / Yāḥud ol cān virmek-ile pür uṣūl 3 Aġlayuban vireyidik bize cānımuz / Tek ele gireyidi cānānımuz 4 Leyki bu ḥükm-i Ḫudādur nidelüm / Buña rāżı olalum ṣabr idelüm 5 Ḳıldı bu söz didi ol demde ‘Alī / Fāṭıma aġladı didi yā velī 6 Yeriñ altında yatur şāh-ı Resūl / Nice aġlamayam olmayam melūl 7 Ah idüben ol-daḫı düşdi yere / Yoġudı ‘aḳlı ki kendüsi dire 8 Nice vaḳtden ṣoñra ol ḫayrü’l-betūl / Ḳalḳdı yerinden olup ġāyet melūl 9 Fāṭıma didi ki diñle yā ‘Alī / Ḳabrine varġıl Resūlüñ yā velī 10 Tā ki anda bir gömelet yapıvir / İçine anıñ daḫı gül ṣaçıvir 11 Adın anıñ beyt-i āḥzen ḳoyalım / Anda vardum ḳanlu yaş aġlayalum 12 Sözini ḳıldı ḳabūl ol-dem ‘Alī / Vardı bir ev yapdı anda ol velī 13 Her ṣabāḥ vardı anda ol nigār / Nevḥa idüp aġlarıdı zār zār 14 Tā ki aña dimişidi ol Resūl / Altı aydan ṣoñra ol ḫayrü’l-betūl 15 Emr-i Ḥaḳdur baña sen gelseñ gerek / Hem benümle tā ebed olsañ gerek 3a 1 Çünki va‘de yetdi bir gün ol nigār / Ḳabrine vardı Resūlüñ ḳıldı zār 2 İştiyāḳım geçdi ḥadden didi ol / Yaḳdı cānım nār-ı hicret yā Resūl 3 Ey dirīġā niceyi ṣabr ideyin / Kendi özime nice ṣabr ideyin 4 Furḳatünüñ baḥrine ben düşmüşem / Ḥasretiñ nārına ben tutuşmuşam 5 Zaḥmetüm miḥnetlerüm çoḳdur benüm / Daḫı hergiz ṭaḳātüm yoḳdur benüm 6 Bu cerāḥat oldı yürek baş-ıla / Gözlerimiñ nūrı gitdi yaş-ıla 7 Ol benefşe gibi ḳaddüm oldı hem / İşbu derde nice olayıdur em __________ 9 Eyderdi, söylerdi ____________________________________________________ Hz. Fatıma Destanı SEFAD, 2016 (36): 351-366 361 8 Tenüm incindi ḳatı oldum hilāl / Gitdi şādıī cānıma irdi melāl 9 Furḳat aġusın ṭolu ṭolu ḳadeḥ / Nūş ḳıldım nice olam feraḥ 10 Çün Ḥabībiñ menzili oldı türāb / Bu cihān olsun ḫarāb–ender-ḫarāb 11 Ḳatı efġān eyleyüp hem dökdi yaş / Eriyüp ṣu ola yazdı anda ṭaş 12 Ditredi beyt-i Resūl-i Kirdigār / Düşdi ḳabri üstine ol-dem nigār 13 Ḳabr içinden Muṣṭafā vü Müctebā / Didi kim ey nūr-ı ‘aynı merḥabā 14 Ḳatı müştākam ciger-gūşem saña / Va‘de yetdi gelisersin sen baña 3b 1 Şāẕ oluban ṭurdı yerinden hemān / Vardı girdi evine ol-dem hemān 2 Başladı kendi özün ḳoşurmaḳa / Hem eviñ için ṭaşın devşirmege 3 Gördiler anı Ḥüseyinle Ḥasan / Didiler ey ana nolduñ bugün sen 4 Böyle ta‘cīl maṣlaḥat nedür size / Luṭfıñuzdan bir ḥaber virüñ bize 5 [Bu] sözi çünkim bulardan diñledi / Derd-ile bir ah idüben iñledi 6 [Geli]ñ oġullar didi ol nūr-ı ‘ayn / Yanına geldi Ḥüseyn-ile Ḥasan 7 Birin aldı bir dizine ol ana / Birin aldı bir dizine hem yine 8 [Öp]di gözlerini sürdi yüzini / Yüzüne sürdi evlādıñ yüzini 9 [Yüz]lerine baḳdı ve çoḳ aġladı / Yüregüñ ṭaşdan degilse aġladı 10 [Did]i ey cānım oġullar nideyin / Ḳanḳı derdimi size şerḥ ideyin 11 [Va‘]de yetdi biliñüz bu dem hemān / Dedeñüz geldi ḥoş ol-dem revān 12 [Uş] ecel irdi baña vā ḥasretā / Sizden ayrı düşerem vā furḳatā 13 [Ey] ‘aceb kime ıṣmarlayam sizi / Size müşfiḳ mihribānım ben ḳuzı 4a 1 Tozlanıcaḳ başıñuz kim yuyusar / Aġlayıcaḳ yaşıñuz kim siliser 2 Gözüñüz kim sürmeleyiser siziñ / ‘Ömrümüñ ṣoñ günidür bu gün benim 3 Yuyayın bugün siziñ ṣaçlarıñuz / Hem ṭarayayım güzel başlarıñuz 4 Ah idüp ṭurdı yerinden aġlayup / Firḳat odıyla yüregin ṭaġlayup 5 Başları yudı ṭaradı ṣaçların / Dökdi iki gözi ḳanlı yaşların 6 Bu aralıḳda çıḳa geldi ‘Alī / Fāṭımanuñ gördi [kim] işde eli 7 Didi kim yā Fāṭıma noldı saña / Niçün aġlarsın ḥaber virgil baña 8 Baña niçün söylemezsin ey ḥilāl / Diyüvirgil baña n’oldı işbu ḥāl 9 Dir ‘Alīye Fāṭıma diñle bini / Bāḳi ḳılsun Ḥaḳ bu dünyāda seni 10 Va‘ad itmişdi babam ol-dem baña / Oldı ol ne gün ne deyem ben saña 11 Çün baban gel didi pes oldum revān / Allāha ıṣmarladum sizi hemān 12 Sen esen ḳal ben gömüldüm giderem / Saña Ḥasan Ḥüseyin ıṣmarlaram Perihan ÖLKER________________________________________________________ SEFAD, 2016 (36): 351-366 362 4b 1 [B]u iki körpe ḳuzılarım hemān / Ḥoşça ṭutḳıl dilegim budur iy cān 2 Gözlerinüñ yaşını aḳıtmaġıl / Boynun egüp yollara baḳıtmaġıl 3 İşbu sözleri işitdi çün ‘Alī / Ah idüp aġladı anda ol velī 4 [Geç]di ol gün aḥşam oldı ol velī / Didi kim iy Ḫālıḳ u Perverdigār 5 Saña ṣıġındım İlāhī ḥālimi / Virmege āsān idivir cānımı 6 Aḥşamla yatsu arasında vefāt / Eyledi ol binti sırrı kāināt 7 Ḳoḳdı ol-dem misk-i ‘anberle gülāb / Ditredi üstine anıñ āfitāb 8 Ẓāhir oldı ol evüñ içinde nūr / Ṭoldı ervāḥ-ile anuñ içi ḥūr 9 Hem Ḥadīce nūrı Ḥavvā nūr-ıla / Rūḥ-ı Meryem Āsiye rūḥı-y-ıla 10 Sāre Hācer rūḥu ẓāhir oldılar / Ol nigārıñ üstine aġlaşdılar 11 Ḥāżır oldı enbiyā ervāḥı hem / Ẕī-sa‘ādet oldı hem ḳutlu ḳadem 12 Yüzi ol güller gibi yatmış-ıdı / İçi ṭaşı nūra hem batmış-ıdı 5a 1 Üstine vardı ‘Alī eyledi yas / Ḳanlu yaş dökdi gözünden ṭas [ṭas] 2 Didi ey cānım oġullar biliñüz / Anañuz gitmiş cihāndan geliñüz 3 Geldi yanına Ḥüseyn-ile Ḥasan / Gördiler gitmiş cihāndan ol ḥasen 4 Ol ikisi ṣarmaşup aġlaşdılar / Ḥasretiyle ḳanlu yaşlar ṣaçdılar 5 Didiler bu ne işdür ġāyet ‘aceb / Bir ‘acebdür ḳalmışuz10 kim ġarīb 6 Ḳalbimize düşdi furḳat ḳoḳusı / Geldi bize hem yetīmlik ḳoḳusı 7 Dedemüz gitdi ve biz ḳaldıḳ yetīm / Sen de gitdiñ bize kim olur emīn 8 Ne oldı nergis gözleriñ yumduñ / Ana furḳat oduna bizi yaḳdıñ 9 Ḥasretiyle yaralanmış anamuz / Furḳatıyla yaralanmış anamuz 10 Göz yaşıyla gözleriñ ıṣladılar / Analarıñ yasını yaṣladılar 11 Er ü ‘avrat ol gice cem‘ oldılar / Ḥasret odına yanup şem‘ oldılar 12 Ḥalvet itdiler anı ol-dem revān / Yumaġa meşġūl oldılar hemān 13 [Misk] ü ‘anberle buḥūrlar itdiler / Aġlaşuban üstüne ṣaġu ṭutdılar 5b 1 [Yu]dılar anı ve ṣardılar kefen / Yanına geldi Ḥüseyn-ile Ḥasan 2 [İkisi] ṣarmaşup bögrişdiler / Üstine analarınuñ düşdiler 3 Baġrı başlu gözi yaşlu anamuz / Başı cānı ġarḳa virmiş anamuz 4 Öpdiler yüzini efġān itdiler / Aġladılar yaşların ḳan itdiler 5 Ol güzeller şāhı açdı gözlerin / Her birin oḥşadı öpdi yüzlerin __________ 10 Metinde ḳalamıyavuz yazmaktadır ancak vezinle uyumlu değildir. ____________________________________________________ Hz. Fatıma Destanı SEFAD, 2016 (36): 351-366 363 6 Baġrına baṣdı ve ḳuçdı bunları / Yaḳdı ḥasret odıyla bunları 7 Bir ḳıyāmet ḳopdı ol gice ey yār / Bir ḳıyāmet oldı anda āşikār 8 Ey niceler anda mecnūn oldılar / Ey niceler anda maḥzūn oldılar 9 Ditredi hem ‘arş-ıla kürsī felek / Anıñ içün aġladı cümle melek 10 Geldi Ḥaḳdan bir nidā kim yā ‘Alī / Ḳaldır üstünden buları yā velī 11 [Pā]re pāre olmasun çarḫ u felek / Yanmasun ḥasret odına hem melek 12 Anları ḳaldırdı üstünden revān / Oldılar meşġūl namāzına hemān 13 [Ḳıldılar] anıñ namāzın ol gice / Ḳudret-i Ḥaḳḳı görüñ diñleñ nice 6a 1 Eletdiler ol-dem Resūl yanına / Kim ulaşdırdılar anı cānına 2 Dilediler ‘ādet üzre hem anı / Ḳabrine ḳoyalar ol nāzik teni 3 Pes cenāzeyle anı götürdiler / Tā Resūlüñ ḳabrine yetürdiler 4 Pes selām dirüm ‘Alī yā ṣafā / Didi geldi Fāṭıma yā Muṣṭafā 5 Ol ‘ālī eski giyen Fāṭımañdur bu gelen 6 Ol yalıncıḳlıġa doyan Fāṭımañdur bu gelen 7 El degirmenin çeküp arpa unıyla bislenen 8 Cevr-i faḳr-ıla büyüyen Fāṭımañdur bu gelen 9 Ḥasretüñ derdi ṣarardup beñzini taġyīr iden 10 Hicr odı cānına ḳoyan Fāṭımañdur bu gelen 11 Vaṣluñı cān-ı göñülden teşevvuḳ eyleyen 12 Ġurbet eyyāmına doyan Fāṭımañdur bu gelen 6b 1 Her ḳaçan ġamdan ġubar irse münevver ḳalbine 2 Maḫv idüp anı yuyan Fāṭımañdur bu gelen 3 Şol cemāliñ şem‘ine pervāne olup her zamān 4 Ḫiẕmetiñde yüz sürüyen Fāṭımañdur bu gelen 5 Gitdigiñde buña va‘de eylemişdüñ her zamān 6 Ṣabr idüp ol güne göyen Fāṭımañdur bu gelen 7 Mevtini ‘ilme’l-yaḳīn bilüp yaraġın eyleyen 8 Ol yetīmler döke ḳoyan Fāṭımañdur bu gelen 9 İntiẓār çeküben arzū ḳılur-iken bu seni 10 Muştuluḳ imdi ṭur uyan Fāṭımañdur bu gelen 11 Gördiler faḥr-ı cihān ol ṣafā / Muṣṭafā vü Müctebā vü Murtaża 12 Ol mübārek ellerin ol-dem hemān / Ḳabrüñ içinden çıḳardı nāgihān 13 Aldı elinden ‘Alīnüñ Muṣṭafā / Ḳaldı ḥayretde ‘Aliyyü’l-Murtażā Perihan ÖLKER________________________________________________________ SEFAD, 2016 (36): 351-366 364 7a 1 Çünki Resūl aldı ol-dem yanına / Ḳıldılar medḥ ü ẟenālar cānına 2 Ḳanı cismi ḳodı ol ḫayrü’l-beḳā / İtdi menzil milkiñi dārü’l-beḳā 3 Bunda olugör beḳā biñ yıl saña / Çün eriserdür yine āḫir fenā 4 Çünki gitdi ehl-i beyt-i Muṣṭafā / Gördiler bunlar belāda çoḳ cefā 5 Iraġ itme yā Rab anlardan bizi / Anlar-ıla ḥaşr it cümlemüzi Āmīn āmīn āmīn Temmet SONUÇ İki nüshanın da istinsah olduğu söz varlığı ve harekelendirme esasına göre anlaşılmaktadır. 5905 arşiv numaralı yazma eserin son sayfasında 3 Muharrem 1239 (9 Eylül 1823) tarihi açıkça kaydedilmiştir. 5906 numaralı yazma eserde herhangi bir tarih yer almamakla birlikte harekelendirme sistemine bakıldığında yer yer dudak uyumunun gerçekleştiği örnekler karşımıza çıkmaktadır. Bu doğrultuda bu yazmanın hiç değilse 18. yüzyıl ve sonrasına ait olduğu kesinlik kazanmaktadır11. Hareke sistemi ve kelime hazinesi bize müstensihlerin eserin özgün hâline sadık kalmak için çaba sarfettiği ancak dönemin diline ve imlasına kayıtsız kalamadıklarını göstermektedir. Aşağıdaki bazı örnekler -sayıları çoğaltılabilir- dudak uyumundan yola çıkarak eserlerin en azından 18. yüzyıl ve sonrasına ait olduğunu ispatlamaktadır: İştiyāḳım geçdi ḥadden ziyāde didi ol / Yaḳdı hicriñ nārı cānım yā Resūl (5905 2b/7) Uş benevşe gibi ḳaddim oldı ḫām / İşbu derde nice olasıdur ‘ām (5905, 2b/13) [Ḳıldılar] anıñ namāzın ol gice / Ḳudret-i Ḥaḳḳı görüñ diñleñ nice (5906, 5b/13) Üstüne varup ‘Alī eyledi yas / Ḳanlu yaş dökdi gözinden ṭas ṭas (5905, 4b/9) Aġlayuban vireyidik bize cānımuz / Tek ele gireyidi cānānımuz (5906 2b/3) Her iki nüshada da di-/de- ve söyle- fiilleri kullanılırken eyt- (söyle-) fiilinin it- şeklinde sadece üç kez kullanılmış olması söz varlığı açısından eserin 18. yüzyıl ve sonrasında istinsah edildiğine dair bir delil olmakla birlikte özgün şeklinin de 15. yüzyıl ve sonrasında yazılmış olabileceğine işaret etmektedir. __________ 11 Osmanlı Türkçesi döneminde dudak uyumu ile ilgili olarak daha ayrıntılı bilgi için bk. KARTALLIOĞLU, Yavuz (2008). “Osmanlı Türkçesindeki Ekler Dudak Uyumuna Göre Nasıl Okunmalıdır?”. Turkish Studies 3 (6): 449-470; KARTALLIOĞLU, Yavuz (2011). Klasik Osmanlı Türkçesinde Eklerin Ses Düzeni (16, 17 ve 18. Yüzyıllar). Ankara: TDK Yay. ____________________________________________________ Hz. Fatıma Destanı SEFAD, 2016 (36): 351-366 365 Söyleşürken iki kimse görse ol / İder idi anlara ḳanı Resūl (5905 1b/8) Baña niçün söylemezsin ey ḥilāl / İdivir baña ne durur işbu ḥāl (5905 4a/5) Söyleşir bir yerde kimse görse ol / Anlara iderdi kim ḳanı Resūl (5906 2a/7) Eserin dilinin son derece sade, halk ağzına yakın ve süslü üsluptan uzak olduğu görülmektedir. Nüshaların çeviri yazı alfabesiyle aktarılmış şekli yaptığımız araştırma ve inceleme doğrultusunda ortaya konmuştur. SUMMARY Daughter of Prophet Muhammad, wife of Ali and mother of Hasan and Husayn, Fatimah was a very important person in the history of Islam. She is a role model to Muslim women with her morality and piousness. It is said that six months after the death of Prophet Muhammad, Fatimah died because of deep sorrow. In this piece of work, Fatimah’s sorrow for her father’s death, her sorrow and worry for her two children – Hasan and Husayn – upon learning that she would die, her two children’s grief for their mother, and Ali’s lament for his wife are profoundly reflected in a plain language. Like many religious and sufic work, there are many copies of this work in Turkish libraries. The copies we have worked with are the ones archived with the number of 5905 and 5906, among the manuscripts of Konya Koyunoğlu City and Museum Library. In the writing no. 5905, it is clearly written that the date of 3 Muharram 1239 (9th of September, 1823) was the completion date of the writing. The writings we have worked contained wovel points, and therefore we had the chance to examine labial harmony. With this information, it is understood that writing no. 5906 was copied beginning from 18th century. The work is a typical example of Old Oghuz Turkish language. The copyright form of the writing belongs to the 15th century and after, and the copied form belongs to the 18th century and after. There are studies of Mehmet Mahfuz Söylemez, Muhammet Kuzubaş and Şaban Doğan, on different copies. With this study, we aim to bring this representative work of Old Oghuz Turkish and Islamic Turkish literature in the world of science. Future studies in line with this purpose are very important to show the historical process of Turkish language. Perihan ÖLKER________________________________________________________ SEFAD, 2016 (36): 351-366 366 KAYNAKÇA AKKUŞ, Metin (2003). “Fatıma”. Türk Dünyası Ortak Edebiyatı, Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü. C. 2. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay. 439-440. ALBAYRAK, Nurettin (1993). Dînî Türk Halk Hikâyelerinden Geyik, Güvercin ve Deve Hikâyeleri -Kaynakları ve Metin Tesisi-. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Ü. DOĞAN, Şaban (2012). “Bir Eski Oğuz Türkçesi Metni Hikâye-i Fâtıma ve Dil Özellikleri”. Akademik Bakış Dergisi (32): 1-20. KARTALLIOĞLU, Yavuz (2008). “Osmanlı Türkçesindeki Ekler Dudak Uyumuna Göre Nasıl Okunmalıdır?”. Turkish Studies 3 (6): 449-470. KARTALLIOĞLU, Yavuz (2011). Klasik Osmanlı Türkçesinde Eklerin Ses Düzeni (16, 17 ve 18. Yüzyıllar). Ankara: TDK Yay. KUZUBAŞ, Muhammet (2008). “Manzum Bir Destan Kitabı (Destân-ı Veysel Karânî, Vefât-ı Hz. Fâtıma, Vefât-ı Hz. İbrâhîm, Hikâyet-i Gügercin, Hikâyet-i Geyik)”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 1 (2): 304-340. SÖYLEMEZ, Mehmet Ma
.ir Kült Olarak Hz. Fatıma Sûfî Araştırmaları - Sufi Studies SAYI 16 17 TÜRK KÜLTÜR MİRASINDA BİR KÜLT OLARAK HZ. FATIMA* St. Fatıma as a Cult in Turkish Culturel Heritage Caner IŞIK** ÖZ İslam kültür tarihinde Hz. Fatıma ve ona dair kültleşmiş anlatılar, semboller, teknikler ve kabuller vardır. Peygamberin kızı olmasının ötesine geçmiş olan kimliği “Ehl-i Beyt’in ağacı” olmak anlamında bütün ümmetin ana değerlerinden biri olmuştur. Bu özelliğinden dolayı özellikle kadına dair ruhsal manada cereyan eden birçok etkinlik Hz. Fatıma kabulü üzerinden anlamlandırılmıştır. Bu anlamlandırmalar kültürün dinsel anlam dünyasını biçimlendirmesi ile ilgilidir. Her topluluk kendi kültürel geçmişi ve kültürel beklentilerini içinde yaşadıkları dini yapıya eklemlemek ister. Bu durum hem dini yapının kültürel boyutunun oluşmasını sağlarken farklı kültürlerin aynı dini yapıyı senkretik olarak farklı okuması sonucunu da karşımıza getirir. Bu anlamda Türkler de kendi kültürel belleğinde olan inanç ve uygulamaları İslam içinde İslam’a mal olmuş şahsiyetlerle anlamlandırmışlardır. İşte bu şahsiyetlerden biri olan Hz. Fatıma şifa uygulamaları, kötü varlıklardan korunma gibi eski kültürel uygulamaların anlamlandırıldığı kült şahsiyet olmuştur. Şifa yapmak etkinliklerinin en önemli göstereni olan “Hz. Fatıma'nın eli” sembolü bunun en önemli kanıtlarından biridir. Çalışmamızda Hz. Fatıma’nın gerçek ve mitsel hikâyelerle bürünmüş anlatılarından hareket ederek, sözlü kültürün etkinlik alanlarındaki yayılması ve aktarılması süreçleri takip edilecek ve günümüzde Hz. Fatıma ile gerekçelendirilen somut olmayan kültürel mirasımıza kalan kalıtlar sunulmaya çalışılacaktır. Çalışmamız, Türk kültürü temelinde örneklerin verildiği, özelde ise ――――――――― * Makalenin Geliş Tarihi: 08 Şubat 2017. Makalenin Kabul Tarihi: 04 Nisan 2017. ** Doç. Dr., Adnan Menderes Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, AYDIN, caner@adu.edu.tr., orcid.org/0000-0001-5472-597X. Mevlânâ Düşüncesi Araştırmaları Derneği Caner IŞIK 18 Sûfî Araştırmaları - Sufi Studies SAYI 16 Alevi topluluk içinde aktarılan anlatılarla derinleştirilen bir çalışmadır. Ayrıca, makalemizde “El benim elim değil Fatıma anamızın eli olsun.” şeklinde yaygın olarak kullanılan uygulamanın inanç ve Türk kültürü bağlamında kökleri de tespit edilmeye çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Hz. Fatıma, Fatıma’nın Eli, Ehl-i Beyt, Kültürel Miras. ABSTRACT There have been narratives, symbols, and presumptions about Saint Fatıma which present themselves as cult symbols in the history of Islamic culture. Her identity, which goes beyond being the daughter of Muhammad, also became one of the elements of the whole communal values in terms of resembling a tree of Ehl-i beyt (the family of Muhammad). In this sense, various different activities which revealed itself in a spiritual way have been understood through St. Fatıma. The symbol of Fatıma’s hand as an indicator of healing practices has been one of the most important evidence of such activities. These meaning constructions are related to the way in which culture shapes the world of religious meaning construction. Every community would like to articulate its expectations about the cultural past and expectations into religious structure in which they live. This situation enables the formation of the cultural dimension of the religious structure; it also allows us to notice the way in which different cultures interpret the very same structure in syncretic ways. In this context, Turks have been attaching meanings to beliefs and practices embedded in their cultural memory through personal figures who have been defined within Islam. One of these figures, St.Fatima, has become a cultic figüre with whom practices such as certain healing practices and protection from evil beings are associated. In this article, the processes about the ways in which non-written culture are transmitted and narrated will be evaluated by referring to a series of evidences about remnants for our cultural heritage and its significiant for the non-material culture. The presentation will include examples about narratives shaped by mythical and real stories. This study describes a series of examples of Turkish cultural world through Turkish folk beliefs; and, specifically it exemplifies common narratives shared by Alevi community. In addition, this study also positions the roots of a narrative symbolized by the ccommon phrase “this hand is not mine, let it be our Fatima mother” in the context of Turkish culture. Key Words: St. Fatıma, Hand of Fatıma, Ehl-i Beyt, Cultural Heritage İslam Kültürü ve Hz. Fatıma İslam kültür tarihi, Hz. Muhammed’in peygamberliğinden sonra ilişkide bulunulan ülkelerin kültürel tarihi ile senkretik olarak kurulan bir ilişki sonucunda şekillenmiştir. Kabul edilen kültler, inançlar ve uygulamalar Müslümanlığı kabul eden halkların geleneksel kültüründen kopuk olarak ortaya çıkmamıştır. Hatta gele- Türk Kültür Mirasında Bir Kült Olarak Hz. Fatıma Sûfî Araştırmaları - Sufi Studies SAYI 16 19 neksel olan değerler İslam adına anlamlı kılınmış ve kültürel dünyada inanç ile gelenek sırt sırta vererek toplumun kültürel inşasında belirleyici olmuşlardır. Bu anlamıyla İslam kültür tarihi dediğimizde sadece Arap kültürüne dayanan veriler değil, Müslüman olan toplumların kendi kültürel ortamlarının da belirleyiciliğini kabul etmek şarttır. Her ne kadar toplumlar İslam ile karşılaştıktan sonra bazı Arap geleneklerinin kültürlerine girmesi kaçınılmaz olsa da, her toplum kendi kültürel kökleri ve anlam dünyalarının etkileri ile İslam’ı okumuş ve özgün değerde kültürel katkılar sunmuştur. Bu özgün katkılardan biri de Türk kültürü içinden yapılan İslam okumasıdır. Bu okuma kimliğini Horasan erenleri geleneği ile şekillendiren, Anadolu’nun Müslümanlaşması ile Türkleşmesi ile kendini gösteren bir okumadır. Dünyanın her tarafındaki Müslümanlar kendi kültürel geleneklerinden etkilenerek, senkretik bir biçimde Müslümanlığı okumuşlardır. Hz. Muhammed başta gelmekle birlikte özellikle ailesi ve ashabı hakkında ortaya sunulmuş “kült şahsiyetler” vardır1 . Bu kült şahsiyetlerden peygamberin kızı ve Ehl-i Beyt’in annesi figürüyle öne çıkan Hz. Fatıma bu ortak kült şahsiyetlerin başında gelmektedir2 . Bu belirleme Kumartaşlıoğlu tarafından şöyle desteklenmektedir; “Hz. Fatma, Türklerin İslamiyet’i kabul edişi ile birlikte örnek şahsiyeti ile Türk kültürüne sirayet etmiş, eski Türk kültürü inanış ve uygulamaları ile bütünleşerek “Fatma (Fadime) Ana” kültü oluşturmuştur. Fatma Ana hakkında anlatılan efsaneler de bu kültün bir parçasını oluşturmaktadır. Bu açıdan Fatma Ana’nın Türk efsaneleri içindeki yerini ortaya koymak, Hz. Fatma’nın Türk kültüründe yalnızca İslâmî bir şahsiyet olarak kalmadığını, Türk kültürünün inanış ve değerler sistemi ile bütünleştiğini göstermek açısından önemlidir.”3 Hz. Fatıma ile ilgili olağanüstülüklerle süslenmiş kabuller ve anlatılar özellikle Türk kültür dünyasında gözlemlenmektedir4 . İslam dünyasında önemli olan Hz. Fatıma, içerik olarak mitsel hikâyelerle süslenerek, Horasan erenleri ve onlara inanan çevrelerin anlatılarıyla günümüze kadar gelmiştir. Bu anlamıyla Hz. Fatıma üzerine Horasan erenleri geleneği ile bağlı olan okumayı anlamak için genelde Türkler özelde ise daha mitsel kurguların gözlenmesi için Alevilik üzerine yapılan bir okumaya ihtiyaç vardır. Türklerin Müslümanlaşması üzerine yapılan çalışmalarda iki popüler görüş ortaya çıkmaktadır. Birincisi Türklerin Gök Tanrı inancının kadiri mutlak Allah anlayışı ile benzeşmesi ve cihat fikrinin örtüşmesi ile boy ve beyliklerin kitleler halinde gönüllü bir biçimde Müslüman olması5 , diğeri ise Arap Müslüman orduları ――――――――― 1 Necati Demir, "Türk Düşünce Dünyasında Hz. Ali", Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 60 (2011), ss. 85-104. 2 Hikmet Tanyu, “Fatma Anamız (Fadime Anamız) ve El İle İlgili İnançlar Üzerine Kısa Bir Araştırma”, II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, IV, Ankara 1982, s.55; Yusuf Sirkecioğlu, Güneşi Söndürmek Mümkün mü?, Çorum: Kardeş Matbaası, 2011, s.87. 3 Satı Kumartaşlıoğlu, “Fatma Ana Üzerine Anlatılan Efsaneler” Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 3/6 (Ocak 2015), s. 108. 4 Kumartaşlıoğlu, agm, ss. 112-113. 5 Fuad Köprülü, Türk Edebiyatı’nda İlk Mutasavvıflar, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Üçüncü Basım, 1976, s. 12; Ömer Lütfi Barkan, İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Mevlânâ Düşüncesi Araştırmaları Derneği Caner IŞIK 20 Sûfî Araştırmaları - Sufi Studies SAYI 16 ile savaşa savaşa Türklerin Müslümanlaşması6 . Bu iki görüşün de eksik ve doğru yönleri vardır. Müslümanlaşan boyun, beyliğin durumuna göre tarihsel süreç içinde, birçok etkenle birlikte, bu dönüşümlerin hepsi Türk topluluklarında gerçekleşmiştir. Fakat halk kültürü açısından önemli olan siyasal gücün yarattığı kabuller değil, halkın senkretik olarak içselleştirdiği kabullerdir. Bu kabuller gelenekle bağlı olarak halk için yaşanabilir olmuş görüş ve uygulamalardır. Bu uygulamalar ise tarihsel olarak bir kopukluk olmadan şekil ve görünüşünde bazı değişmelerle günümüze kadar gelmiştir. Türkler 8. yüzyıldan 14. yüzyıla kadar bazen hızlı kitleler halinde bazen de mistik karakterli erenler vasıtasıyla Müslümanlaşmışlardır. Türklerin gönüllü Müslümanlaşma sürecinde Horasan erenlerinin, kolonizatör Türk dervişlerinin belirleyici etkisi olmuştur. İmam Zeyd’in oğlu Yahya’nın Türklerin yoğun yaşadığı Horasan’a göçü bu Müslümanlaşma sürecinde etkin olmuştur7 . Horasan geniş bir bölgeye ait adlandırmadır. Özellikle bu adlandırma Anadolu’ya göçmüş Türklerin kendi köklerini işaret ederken kullandıkları bir coğrafyaya işaret etmektedir. Horasan; İran’ın doğusunda bulunan geniş bir coğrafi bölgenin adıdır. Ceyhun ırmağının güneyindeki ve Hindikuş dağlarının kuzeyindeki memleketleri de içine almaktadır. Bugün; Moğolistan, Rusya ve İran tarafından paylaşılmış vaziyettedir.8 Horasan, Anadolu'nun yurt edinilmesinde Anadolu'yu hem nüfusça ve hem de kültür bakımından sürekli beslemiştir. Bu itibarla Anadolu'daki sûfi Müslüman şahsiyetlere Horasan Erenleri denmiştir9 . Oğuz boylarının Müslümanlaşması sürecinde mistik şahsiyetlerin olası ilişkisi ve olayın ruhsallık boyutu ihmal edilmiştir. İnanma ruhsal tecrübelere sahip kişilerin önderliğinde ve rehberliğinde gerçekleşmektedir. Özellikle Türkler Gök Tanrı inancı içinde bu ruhsal rehberlik görevini Şamanlara (Kamlara) devretmiştir. Kamlar ruhsallığı somut bir deneyim olarak sunan, “geleceği gören”, “şifa veren”, olağanüstülükler sergileyen kişilerdir10. Bunların ruhsal önderliğinde olan bir toplumun bu kadar somut deneyime dayanan bir inançtan tamamen soyutlama gerektiren bir dine girmesi mümkün değildir. Toplumun kültürel belleği, kollektif ruhu bu kabulü güçleştirir. Bu dinde dönüşme ancak ruhsal önderlerin bir benzeşim kurması ile mümkün olur. İşte bu benzeşim de kamların dervişlere dönüşme sürecinde anlaşılabilir. Bu süreç hakkında birkaç iddia vardır. Bunlar; Oğuz kamları ile Ehl-i Beyt evlatlarının Horasanda birleşmeleri ve İslam’ın ruhsal yorumunun ortaya çıkması, Türklerdeki dede, baba gibi adlandırmalara sahip önderlerin Ehl-i Beyt evlat- Zaviyeler, İstanbul: İnsan&İnsan,1942, s. 5; Yılmaz Öztuna, Türk Tarihinden Yapraklar, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2016; İsmail Tosun Saral, "Gül Baba ve Tahta Kılıcı" Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 31 (2004), ss. 196-208. 6 İlhan Arsel, Arap Milliyetçiliği ve Türkler, İstanbul: Remzi Kitabevi, 1977, ss. 109-119. 7 M. Hakan Alşan, Horasan Erenleri, İstanbul: Kurtuba Yayınları, 2012, ss. 414-415; Ömer Lütfi Barkan, “Osmanlı İmparatorluğunda Kolonizatör Türk Dervişleri”, Türkler, 9, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002, s.137. 8 Abdurrahman Güzel, Abdal Mûsâ Velâyetnâmesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1999, s. 132. 9 Süleyman Uludağ, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2005, s. 171. 10 İbrahim Kafesoğlu, Eski Türk Dini, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1980, s. 24-25. Türk Kültür Mirasında Bir Kült Olarak Hz. Fatıma Sûfî Araştırmaları - Sufi Studies SAYI 16 21 ları veya eski kamlar olması ve Türklerin Ehl-i Beyt evlatları ile İslam’ı kabul edip “Arap kültürüne” ve Arap kültürünü İslam olarak sunan anlayışa karşı dirençli olmaları gibi iddialardır. Bu iddialar özellikle Alevi dede, baba, derviş ve talip toplulukları arasında sıklıkla ifade edilmektedir11. Bunun yanında bu iddiaların uygulama safhasında da görünümleri vardır. Öncelikle Alevi dedelerinin Ehl-i Beyt kökünden geldiğine, evladı resul olduklarına inanılır. Bu erenlerin eşlerine de “Ana” denir ve “Anaların” özel ruhsal yetenekleri olduğu kabul edilir. Bununla birlikte eren ve dervişlerin keramet sahibi olduğuna inanılır. Bu kerametler, cana can katmaktan, ruhsal arındırmaya kadar farklı uygulamalarla gerçekleştiğine inanılan kerametlerdir. Bu uygulama ve pratikler, Türklerin ruhsal etkinliği somut pratiklerle anlamlandırmasına uygun kanıtlardır. Başka bir ifade ile ruhsal olanı somutlama ile yorumlamanın en açık kanıtıdır. “El benim elim değil Fatıma anamızın eli” sözü12 ve uygulaması da bu pratiklerin başında gelen çoğunlukla ocaklı kadınlar tarafından yapılan bir uygulamadır. İslam’ın ruhsal pratiklerle beslenen bu özgün yorumu, Türklerin İslam’ı kendi senkretik bütünlükleri ile anlamasının bir sonucudur. Türklerde kadın kamlar eski kadim inanç içinde etkindir. Zamanla kadın kamlar yerini erkeklere bırakmıştır.13 Kadın kamların etkinlik gösterdiği zamanlarda kamlar “benim elim değil Umay ananın eli” sözü ile sağaltıma başladığı iddiaları vardır. Hatta bebeklerin sırtında oluşan izin de Umay ananın elinin izi denildiği de söylenmektedir. Umay Ana inancının Anadolu’da Fatma Ana kültüyle bir süreklilik içinde günümüze kadar geldiği söylenebilir.14 Umay anadan Fatıma anaya doğru olan bu ruhsal temelli kültürel aktarım, Naciye Ana’dan Fatıma Ana’ya gelişen bir süreç olarak, Türklerde özelde ise Aleviler arasında yaygınlıkla kabul edilmektedir. Bu yorum tek bir Tanrı’ya inanmakla anlamlı olan, Ehl-i Beyt taraftarı olarak daima mazlumun yanında konumlanmayı gerekli kılan, ruhsal önderlerinden ruhsal destek almayı terk etmemiş senkretik bir yorum olarak karşımıza çıkmaktadır. Türk’ün töresi ile İslam’ın karmaşık olmayan bilgisinin uzlaşması, geleneksel uygulamaların da İslam uygulamaları içinde devam ――――――――― 11 Bedri Noyan, Bütün Yönleriyle Bektaşilik Alevilik, IV, haz. Şakir Keçeli, İstanbul: Ardıç Yayınları, 2001, s. 284; Haydar Kaya, Alevilik Tanıtımı ve İlkeleri, Manisa Ehl-i Beyt İnanç Eğitim ve Kültür Vakfı, 1994, s. 6; Haydar Kaya, Alevi Bektaşi Erkanı, Evrad’ı ve Edebiyatı, İstanbul; Engin Matbacılık, 1996, s. 18-19. 12 “Anadolu'da hanımlar yoğurt mayalarken, turşu kurarken, hamur yoğururken, evin geçimi iyi olsun diye ocağa şeker atarken, hasta olan kimsenin sırtını sıvazlarken, "El benim elim değil Fatma Ana'nın eli" diyerek başlar ve bitirirler. Bu motifte bir bakıma Pençe-i Al-i Aba'dan şifa beklendiği görülmektedir. Diğer bir halk inancına göre de Fatma Ana külde ekmek pişirdiğinden bilhassa yaşlı kadınlar külü yere dökmez ve üzerine basmazlar. Örgü ve dantel gibi el işlerine başlayan hanımlara yanındakiler, "Kolay gelsin, altın taş olsun, elin kuş olsun; Hızır yoldaşın, Fatma Ana komşun olsun" derler. Türk halkı iyi komşuları için. "Allah seni ahirette Fatma Ana 'mıza komşu etsin" temennisinde bulunur.” Müjgân Üçer "Anadolu Folklorunda Fadime Ana." Türk Folkloru Araştırmaları Yıllığı 1975, ss. 147-156. 13 Ruhi Ersoy, “Kadın Kamlar’dan Göçerevli Türkmenler’de ‘Ebelik’ Kurumu’na Dönüşüm”, Türk Bilig: Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 13 (2007), s. 62. 14 Adem Koç, “Güruh-ı Naci'nin Saçlı Bacıları: Alevi-Bektaşi İnanç Sisteminde Kadın Olmak”, Giresun Üniversitesi, Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 12 (2015), ss. 132-133. Mevlânâ Düşüncesi Araştırmaları Derneği Caner IŞIK 22 Sûfî Araştırmaları - Sufi Studies SAYI 16 etmesine imkân sağlamıştır. Bu imkânlardan biri de Fatma Ana uygulamasıdır. Tanrısal bir şahsiyet olan Umay Ana Alevi yaratılış anlatısında, doğrudan anılmasa da Naciye adıyla başka bir ruhsal kadın, cennet kadını olarak karşımıza çıkmaktadır. Yaptığımız derlemelerde elimize geçen anlatılardan iz sürerek bu senkretik yorumlamalar aşağıda açık hale getirilmeye çalışılmaktadır. Anlatıların İzinde; Naciye’den Hz. Fatıma’ya Alevi yaratılış anlatısının temelinde üç nurdan bahsedilir. Bu nurlar hakkında sözlü ve yazılı kaynaklarda değişik bilgiler mevcuttur15. Bu nurlar kırmızı, yeşil ve beyaz nur olarak geçer. Bu üç nur aslında varlığın üç ana nurlarıdır. Yaratımın kaynağı üç nur ile gerçekleşir. Bu nurlar kimi yorumculara göre; Hz. Muhammed, Hz. Ali, Hz. Fatıma, kimi yorumculara göre ise kemal, celal ve cemal sıfatlarının tecellisi olarak da kabul edilir. Hz. Muhammed ve Hz. Ali aslında bir nurun farklı görünümleri ve rahman boyutun tecellisi olarak yorumlanırken, Hz. Fatıma ise rahim boyutun tecellisi olarak yorumlanır. Yaratım denilen ilkenin bu üçlü sistem içinde çalıştığı ve KÜN (ol) emrinin de bu nur halinin yansıması sonucu olduğu ifade edilir. Erenler bu konuda birçok deyiş yazmıştır; Cümle alem yer gök yaratılmadan Üç nur ile kurulmuştur bu cihan Melekler Ademe secde kılmadan Bakın cemalime buyurdu bi(r)an16 Yaradılış bahsi inancın temel gerekçelendirmelerinin işaretini verir. İnanca göre yoktan var olmak bilinebilecek bir şey değildir ve Allah’ın zatının sırrıdır. Fakat âlemlerden Âdem’in yaratılışına kadar olan süreç başlangıcın ve oradan ulaşılmak istenen hedefin izlerini verir. Bu durum, Nur süresi 35-36. ayette17 de zikredi- ――――――――― 15 “Muhammed, Ali ve Fatıma özel seçilmiş üç ruhtur. Ehl-i beyt Muhammed’in tohumundan ortaya çıkan bir güruhtur ancak bu güruhun tekrar meyveye dönüşümü Hasan ve Hüseyin’dir. Bu güruhu toprak boyutunda işleyen Ali’dir. Bunların evrensel değerler ve simgeler babında baktığımızda çok önemli şifreleri vardır. Evrenin yönetimi 14 güruhtan ibarettir. Bu güruhun açılımı ise 12 imamlar, Hz. Muhammed ve Hz. Fatıma’dır”. Kaynak Kişi; Yavuz Yürek, 1956-2016, Baba Mansur Ocağından gelen ve yol içinde hizmeti yapmış olan bir erendir. Kendisine yaşadığımız dönemin ereni gözüyle bakan inananlar vardır. İkinci örnek; “On sekiz bin alem yok iken Muhammed ile Ali’nin nuru bir idi, Abdullah ile Ebu Talib zamanında iki oldu. Muhammed’in nuru Abdullah’tan zuhura geldi. Hz Ali’nin nuru Ebu Talib’ten zuhura geldi’’. Abdullah ve Ebu Talib’te ikiye ayrılan bu nur Velayetin nur’u İmam Ali ile Nübüvetin nurundan gelen Fatima’nın ikrarı ile tekrardan birliğe geri dönüp kendisini yeniden görünüş alemine çıkardı.” Bkz. İmam-ı Cafer-i Sadık Buyruğu, çev. Sefer Aytekin, Ankara 1958. Üçüncü örnek; “Kubbeyi Rahmanda, Fatima’nın başındaki tacı Muhammed, belindeki kemeri Ali, kulaklarındaki küpeleri Hasan ile Hüseyin, gözleri de talipleridir. Cümle ervahı nur olanlar Fatima’da mevcut idiler” denir. Bkz. Hasan Efendi Başköylü, Varlığın Doğuşu, der. Pir Sultan Özcan, İstanbul 1995. 16 Caner Işık, Derviş Ruhan Örneğinde Alevi Bektaşi Dervişlik Geleneği, Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, 2008, s. 283. 17 Cemlerde okunan ayetlerdir. Burada hem cem evinin ibadethane olarak zikredilmesinden bahsedilir hem de yaradılış nurunu yaymanın ve nurun durumunu anlatır. Nur 35-36: Allah, göklerin ve yerin Nur’udur. Onun nurunun örneği, içinde çerağ bulunan bir kandile benzer. Türk Kültür Mirasında Bir Kült Olarak Hz. Fatıma Sûfî Araştırmaları - Sufi Studies SAYI 16 23 lir; Allah’ın göklerin ve yerin nuru olması, bu nurun âleminize bir sırça içinde görünmesi, nurun hiçbir zaman sönmemesi, nurun daha sonraki ayetlerde işaret edeceği üzere “tamamlanması” süreçleri ve bu süreçte bazı evlerde yapılan ibadetlerle nurun anılması ve çoğaltılması aslında süreci anlatır. İlk yaratılan bu üç nur, Âdem’in yaratılması ile tecelli alanına çıkacak, insanlığın tekamül etmesi ile Hz. Muhammed, Hz. Ali ve Hz. Fatıma olarak son dönemde en ideal biçimleri ile tecelli edip insanlığın ulaşması gereken hedefler gösterilmiştir. Yaratılış anlatısına göre insanın yaratılışı Adem ile başlar, Havva ile devam eder fakat nurun Adem’den evlatlarına geçmemesi ile birlikte Naciye gökten indirilir. Naciye, Adem’in sülbünden gelen Şit (bir ayağı ve bir eli özürlü olan) ile evlendirilir. Şit’e Adem’in nuru geçer ve bu soy üzerinden nurun tamamlanma süreci devam eder. Hızır buyruğunda Gürüh-u Naciye18 için; Hızır; “Gürüh u Naciye, Hz. Muhammed Hz. Ali’nin yolunu ve erkânını işlerler, küfrünü iman, yahşi yaman ederler. Anın için ziyade severim” der.”19 Buyrukta işaret edilen Hz. Muhammed Hz. Ali erkânını yürüten grubun 72 milletten ayrı olup 73. grup olduğu işaret edilir. İnanışa göre Adem ile Havva'dan türeyen 72 göbek soy ve Şit ile Nâciye'den olan bir soy meydana gelmiştir. Yetmiş iki millet Havva'nın tabiatında olup, maddeye ve bencilliğe eğimli kabul edilirken, Nâciye'den olan soy Nâciye tabiatında olup ruha ve nurani özelliklere eğilimlidir. Bununla birlikte bu soylar babaları yönünden yetmiş iki soy Adem gibi güçlü, peygamber, hakim bir babaya sahiptir. Ruha eğilimli olan soy ise Şit gibi peygamber, hakim fakat maddesel eksikliği olan (ayağı özürlü) bir babaya sahiptir. Aleviler kendilerini gerek Ehl-i beyt soyundan olan dedeleri ile Şit-Nâciye soyundan, gerek bu soyun yaşamasına destek veren ortamı oluşturmaları bakımından Güruhu Naciye’den sayarlar. Sözlü anlatılar, yaratılış ve daha sonraki süreçleri aktaran anlatılar, Tanrı’nın maksadının izlerini, sembolik bir öyküleştirme ile anlatırlar. Anlatı daha sonra Hızırname adı ile yazılı hale de getirilmiştir fakat bu anlatı inanç önderleri tarafın- Kandil, bir sırça içerisindedir. Sırça, inciden bir yıldız gibidir ki, doğuya da batıya da nispeti olmayan bereketli bir zeytin ağacından yakılır. Bu ağacın yağı, neredeyse ateş dokunmasa bile ışık saçar. Nur üzerine nurdur o. Allah dilediğini kendi nuruna kılavuzlar. Allah insanlara örnekler verir. Allah her şeyi bilmektedir. Kandil, Allah’ın yükseltilmesine ve içinde adının anılmasına izin verdiği evlerdedir. Orada sabah akşam O’nu tespih eder. 18 Güruhu Naciye kabulü Fırkayı Naci’den farklıdır. Güruhu Naciye bütün peygamberlerden günümüze kadar olan eren evliya soyuna işaret eder ve bu soya ahlakta yükseklik ve ruhsal önderlik sorumluluğu yükler. Bu anlayış Aleviler arasında yaygınlıkla kabul görür. Buna benzer bir başka adlandırma daha vardır o da Fırka-ı Naci kavramsallaştırmasıdır. Bu ise İslam dünyasında tasavvuf yorumunda Peygambere atfedilen bir söze dayanılarak, “İslam’ın 73 fırkaya ayrılacağı sadece bir fırkanın kurtulup diğerlerinin cehenneme gideceğini” iddia eden anlayıştır. Bu anlayışa göre kişiler ait oldukları tarikatı kurtuluşa eren yol olarak adlandırıp bir seçilmişlik payesi ile kendilerini sunarlar. Bu anlayış ile Güruhu Naciye anlayışı tamamen farklıdır ayrıntılı bilgi için bakınız: Caner Işık, “Güruhu Naciye’den Aleviliğe”, Alevilik Araştırmaları Dergisi- The Journal Of Alevi Studies, 10 (Kış-Winter 2015), ss. 23-52. 19 Seyyid Alizade Hasan b. Müslim, Hızırname Alevi Bektaşi Adab ve Erkanı (Buyruk), haz. Baki Yaşa Altınok, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007, s. 496. Mevlânâ Düşüncesi Araştırmaları Derneği Caner IŞIK 24 Sûfî Araştırmaları - Sufi Studies SAYI 16 dan geleneğin içinde sözlü olarak aktarılmıştır. Bu anlatı üzerinden derinlemesine çıkarımlar yapılmış ve yaradılış anlamlı kılınmıştır. Anlatı özetlenerek aşağıya aktarılmıştır. Anlatıda Âdem peygamber şefaat nasıldır ve öncelikle “Kimedir?” sorusunun cevabını arar ve seyrana çıkar; “Âdem peygamber cennetler içinde seyran ederken bütün cennetlerin nurunu aldığı bir yeşil kubbe görür. Bu kubbenin beş kapısı olduğu fakat hiçbirinden girilemeyeceği söylenir, kapının üzerindeki yazıyı Adem okur yazıda; “Fatırı’ssemavati ve’l-ard” (yerleri ve gökleri yaratan) “Hazi-hi Fatıma-tü’z Zehra asle’l-usul.” (İşte bu Hz. Fatıma-tü’z-Zehra’dır ve usul (soy)’un aslıdır) yazmaktadır. İkinci kapıda “Ene ahsenü’l- muhsinin tuba le hüm ve hüsne’l-meab. Haza Hüseyin” (Ben iyilik sahiplerinin en iyisiyim. Ne mutlu onlara ve güzel son onlarındır. Bu Hz. Hüseyin’dir). Üçüncü kapıda “Ene bintü’z Zehra min benati Hasanin. Ene ahsenü’l-muhsinin. Haza Hasan.” (Ben Hasan’ın kızlarından Zehra’nın kızıyım. Ben İyilik sahiplerinin en iyisiyim. Bu Hasan’dır.) Diğer kapılarda Zehra’nın oğlu Hüseyin ve Hasan’ın adları yazmaktadır. Yazıları okudukça kapılar birbirine yol açtı sonra başka bir kapıya geldi ve onda; “Ene Aliyyü’l-A’la. La havle ve la kuvvete illa bi’llahi’l Aliyyi’l-Azim. Haza Aliyyün Veliyyullah.” (Ben Aliyül Alayım. Azim ve yüce Allah’tan başka güç ve kudret sahibi yoktur. Bu Allah’ın velisi Ali’dir.) Bu yazıyı okuyunca kapı açıldı ve başka bir kapı göründü, kapının üstünde; “Ene Hamidün Mecidün. Ene Hamidün Muhammedün. Haza Ahmedü Muhammedün ve Mahmudun” (Ben Hamid ve Mecid. Ben hamdedici Muhammed. Bu Ahmed, Mahmud ve Muhammed’dir.) “Ve-ma ersel-nake illa rahmeten li’l-alemin” (Seni ancak alemlere rahmet olarak göndermişiz.) (Enbiya 21-107) Bunları okuyunca bir kapı açıldı. Bir büyük saray göründü sarayın on iki penceresi var ve bunların üstünde bulunan tahtta yüce bir sultanın oturduğunu gördü. Belinde nurdan kemeri, iki kulağında nurdan küpeler, başında nurdan taç olan zatı gördü. Adem selam verdi, “Sefa geldin ya ata” diye selam aldı ve “Ya ata ben senin oğlun Muhammed Mustafa’nın Zülâli Fatıma’yım ve benim başımdaki taç ol evladındır, evladına “Levlake levlak lema halaktü’l-eflak” (Sen olmasaydın yerleri gökleri yaratmazdım.) sözü söylenmiştir. Başımdaki taç Ahmet, Mahmut Muhammeddir. Kulağımdaki iki küpe Hasan ile Hüseyin’imdir ve belimdeki kemer Aliyel Murtaza’dır. Sarayımın on iki penceresi evlatlarım on iki imamlardır. Bunlar bütün soyların kesileceği ama benim soyumun kesilmeyeceğinin kanıtıdır. Mehdi benim evladımdır.” 20 Yukarıdaki anlatıda beden haline gelmeden önce Ehl-i Beyt’in Tanrısal maksadın bir işareti olarak Âdem peygambere gösterildiği ve şefaatçılar kimdir sorusunun cevabının Ehl-i Beyt’tir dendiği anlatılmaktadır. Anlatıda çok önemli bir konu Hz. Fatıma Ana’nın pozisyonu ve Âdem peygamberin sadece insan suretinde Hz. Fatıma Ana’yı görmesi, diğer bütün yüce varlıkların Hz. Fatıma Ana’nın dış örtüsünün bir parçası olarak gösterilmesidir. Türklerin ve özelde Alevilerin kadına bakış açısının anlaşılması için Hz. Fatıma Anan’ın fonksiyonunun göründüğü bu anlatı çok önemlidir. İnanca göre Hz. Fatıma, Âdem beden olarak yaratılmadan ――――――――― 20 Seyyid Alizade Hasan b. Müslim, Hızırname Alevi Bektaşi Adab ve Erkanı, ss. 627-640 (özetlenmiştir). Türk Kültür Mirasında Bir Kült Olarak Hz. Fatıma Sûfî Araştırmaları - Sufi Studies SAYI 16 25 önce yaratılmış nurlardan biridir ve bu nurlar arasında diğer bütün nurları kendine cezp edecek bir yapıya sahiptir. Tahtın üstündeki durumu hatırlanacak olursa, başında Ahmed, Mahmud ve Hz. Muhammed olan atası bir taç olarak bulunmaktadır. Yani Fatıma Ana’nın başında bir taç olarak yönetim mevkiinde atası bulunmaktadır, kemerinde yani onu madde âlemine bağlayan boyutunun tasarrufunda İmam Ali bulunmaktadır. Kulaklarında güzelliğini tamamlayan iki güzel parça oğulları Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin bulunmaktadır. Fatıma Ana ilahi murat hakkında bir şifre gibi görünmüştür. İnsanlık gibi olan Hz. Fatıma’ya Muhammed-i ruh ile hükmedilip, Hz. Ali eylemi ile işlenip, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin gibi güzellikler ortaya çıkarılacaktır. Bu anlamıyla Fatıma Ana Tanrısal muradın en somut göründüğü makamdır. Başka bir ifade ile Fatıma Ana Ehl-i Beyt’in toprağıdır, anasıdır. Ehl-i Beyt her hali ile Hz. Fatıma’nın bedeninden neşet etmiştir. Hz. Fatıma’nın Ehl-i Beytin toprağı olması, yukarıdaki anlatıda işaret edilmiştir. Hz. Fatıma hakkında Kevser suresi bağlamında yapılan, Kevser anlamı da vardır. Fakat bu yorumlama Aleviliğe göre eksiktir. Çünkü Kevser cennette olduğu işaret edilen bir sudur ve bu su aslında günümüz terminolojisi ile enerji anlamındadır. “Senin soyuna kesik derler biz sana Kevser’i verdik”21 derken, yaşarken ölümsüz olmak bilincini idrak etmek olan hali yaşayacak olanları senin yolunu sürdürecek olanlardan seçtik ve bu suyu içirip onlarda bu idraki ortaya çıkardık denmektedir. Kevser suyu içmiş olanlar İslam’da evliya ruhu olanlar olarak kabul edilir. Bunlar Hak dostu olarak da adlandırılır. Bunlar arasında kadın veya erkek diye bir ayrım yoktur, Hakk’a yakınlık ve uygunluk sadece kıstastır. Kevser suyunun soy anlamında çevrilmesi daha çok Şia okumalarının Aleviler arasında kabul edilmesi ile ilgilidir. Çünkü Şia soyun sürmesi üzerine dikkatle durur ve bu soy bağını Hz. Ali, Hz. Fatıma üzerinden açıklarken Hz. Fatıma’nın kadın olması sebebiyle, Kevser ile adlandırılarak meşrulaşacağını düşünür. Bunun yanında erenlerin anlatı ve şiirlerinde Kevser’in haktan içilen dolunun adı olduğuna da işaret edilir.22 Ehl-i Beyt sevgisi, Türklerin İslam yorumunun temel kabullerindendir. Basitçe, Tanrı katındaki yönetimin dünya üzerindeki yansıması olarak tanımlanabilir. Ehl-i Beyt kişi olarak taşıdıkları hüviyetlerin ötesinde Tanrısal yönetim sisteminin bir prototipi olarak da kabul edilir. Bu öyle bir tiplemedir ki hedeflenen ilahi sistemin de ipuçlarını verir. Tekamülün amacı Tanrının yüksek amacını başarmaktır. Ehl-i Beyt ise bu yüksek amacın yeryüzündeki en saflaşmış uygulayıcılarıdır. Bu saflaşmış uygulayıcılar, Hz. Muhammed’in Ehl-i Beyt’i kimdir diye sorulduğunda ――――――――― 21 Kevser suresinin anlamına işaret edilerek yapılan bir ifadedir. Kevser suresinin tamamı için Diyanet işleri Başkanlığının yaptığı mealde çevirisi şöyledir: Kevser (108) Suresi: 1- Şüphesiz biz sana Kevser’i verdik. 2- O hâlde, Rabbin için namaz kıl, kurban kes. 3- Doğrusu sana buğzeden, soyu kesik olanın ta kendisidir. 22 Kevser suresinin detaylı tefsirinde birçok konuya girilmektedir. Kevser’in mahiyeti üzerine bir çok rivayet vardır. Bu rivayetler sonucunda yapılan açıklamalar, Hz. Muhammedin süreğinin nasıl süreceğinin Kevser ile alakalı olması anlamındadır. Bu açıklamaların detayları için Elmalılı Hamdi Yazır’ın ve Süleyman Ateş’in Kuran-ı Kerim Tefsirleri önemlidir. Bu konu ayrı bir makale konusu olabilecek derinlikte bir konudur. Bkz: Süleyman Ateş, Kur'an-ı Kerîm Tefsîri, 6, İstanbul: Milliyet Gazetecilik,1995, ss. 533-537. Mevlânâ Düşüncesi Araştırmaları Derneği Caner IŞIK 26 Sûfî Araştırmaları - Sufi Studies SAYI 16 dört kişiden bahsedilir. Bunlar Hz. Ali, Hz. Fatıma, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin’dir. Bunların yaşadıkları dönem içinde Allah tarafından özel bir korunmaya alındığına inanılır. Bu sebeple aba altına alınanlar anlamında “Pençe-i Ali Aba” denir23. Bu özel korunma Hz. Muhammed ile ortaya çıkarılan gerçeğin Ehl-i beyt tarafından korunabilmesi ve dünyanın Ehl-i Beyt’in nuru ile donatılabilmesi içindir24. Hz. Muhammed’in vefat etmesiyle, başta hayatta kalan tek çocuğu Hz. Fatıma olmakla birlikte Ehl-i Beyt’in bütün üyeleri ve on iki imamlar genç yaşta iken vefat etmiştir. Bu vefatların bir çoğu da katledilmeleri sebebiyledir25 . Ehl-i Beyt ve Ehl-i Beyt’in anası olan Hz. Fatıma tıpkı Hz. Ali gibi peygamberin dizinin dibinde yetişmiş, hak dışında bir söz duymamış, doğduğu andan itibaren peygamberin tedrisatında yetişmiştir. Hz. Ali için söylenen ‘’Keremmallahü Veche (Yüzünü Allah’dan gayrısına dönmedi) sözü onun için de geçerli kabul edilebilir. Hz. Fatıma’nın doğduğu ortamın özelliği sebebiyle vahyin gerçekleşme süreçleri ile Hz Fatıma’nın sosyalizasyon süreçleri paraleldir. Hz. Fatıma bu özel durumundan dolayı yukarıda bahsedilen yaratılış anlatısındaki üç nurdan biri olarak zikredilmiş ve Türklerin İslam yorumuna göre varlıksal olarak yüksek bir makamda olduğu iddia edilmiştir26 . İslam tasavvufunda da Hz. Fatıma başta gelenlerdendir27. İnanca göre melekler bile Hz. Fatıma anadan destek-himmet alırlar, İsrafil ve Mikail’in, Hz. Fatıma Ana dergâhından himmet alması dualanır28. Gerek şifa gerek tabiat olaylarından sorumlu meleklerin Hz. Fatıma Ana’dan destek almaları hatta onun dergâhından himmet almaları yolun kadın üzerinden tecelli eden rahim boyutunun işlevleri hakkında da bize ipuçları verir. Hz. Fatıma, yaratıcı ve yenileyici (rejenere edici) ruhsal enerjinin kaynağıdır. Bu enerjinin özellikle anneler ile çocukların arasındaki şifa süreçlerinde gözlemlendiğine inanılır. Eski kadın Kamlar elleri vasıtasıyla hastalıkları iyileştirmekte, toprakları bereketlendirmekte, ölmüşlere rehberlik etmektedir. İşte bu uygulama, Hz. Fatıma anlatıları ile birleşerek Fatıma’nın eli sembolüyle kadim bir uygulamanın İslam içindeki görünümüne dönüşmüştür29. Fatıma Ana ruhsal ――――――――― 23 Süleyman Uludağ, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, s. 36. 24 Kuran-ı Kerim, Saf: 61/8 “Onlar Allah’ın nurunu ağızlarıyla üfleyerek söndürmek istiyorlar. Allah buna kesinlikle izin vermeyecek, kafirlerin hoşuna gitmese de Allah Nurunu tamamlayacaktır” ifadesinin bu sürece karşılık geldiğini ifade eden birçok Alevi dedesi vardır. Hüseyin Dedegargınoğlu, Dedekargın Ocağı Postnişini, Ankara; Mesut Yıldırım, Kureysan Ocağı Dedesi, Çayırova/ Kocaeli Cemevi dedesi; Hakan Yurtalan, Şeyh Ahmet Ocağı dedesi, Buca İzmir Cem evi dedesi. 25 M. Yaşar Kandemir, “Fatıma”, DİA., XII, İstanbul: 1995, s. 221; M. Hakan Alşan, Horasan Erenleri, ss. 19-20. 26 Hz. Ali ile Hz. Fatıma’nın yaratılıştaki özel nurlardan olduğu bir çok Alevi dedesi tarafından anlatılmaktadır. Söz konusu anlatı makalemiz içindeki anlatıların da derlendiği dedelerdir. Bunlardan bazılarının isimleri veyaptıkları hizmet alanı hakkında şunlar söylenebilir: Hüseyin Dedegargınoğlu, Dedekargın Ocağı Postnişini, Ankara; Mesut Yıldırım, Kureysan Ocağı Dedesi, Çayırova/ Kocaeli Cemevi dedesi; Hakan Yurtalan, Şeyh Ahmet Ocağı dedesi, Buca İzmir Cem evi dedesi. 27 Seyyid Alizade Hasan b. Müslim, Hızırname Alevi Bektaşi Adab ve Erkanı, s.148. 28 Seyyid Alizade Hasan b. Müslim, Hızırname Alevi Bektaşi Adab ve Erkanı, s. 359. 29 M. Erbek, Çatalhöyük’ten Günümüze Anadolu Motifleri, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı, 2002, s. 180. Türk Kültür Mirasında Bir Kült Olarak Hz. Fatıma Sûfî Araştırmaları - Sufi Studies SAYI 16 27 anlamda bir nurdur. Bu nur üzerine olan anlatımlar Fatıma Ana sembolünün kadim bağını işaret eder. Fakat peygamberle birlikte yaşadığı hayatta örneklik açısından da çok önemlidir. Şimdi Hz. Peygamber dönemindeki Fatıma’dan kısaca bahsetmek yerinde olacaktır. Hz. Fatıma; 605-609 yıllarında veya arasında doğduğu kabul edilir. Kendisine verilen adlar konusunda Sünni ve Şii kaynaklar arasında tam bir mutabakat yoktur. Hz. Fatıma’nın özelliklerini içeren adlar hakkında Kandemir’in belirlemeleri önemlidir. Sünnî kaynaklarında Fâtıma’nın sadece Zehra, bazen de Betûl lakabından söz edildiği halde Şiî kaynaklarında çeşitli âyetlerle zoraki bir ilgi kurularak onun ayrıca Sıddîka, Mübâreke, Tâhire, Zekiyye, kendisine ilham gelen ve meleklerle konuşan anlamında Muhaddese, hayız ve nifas sıkıntısı çekmeyen anlamında Betûl, bakire anlamında Azrâ gibi isimleri olduğu iddia edilmekte, hatta, “Ey huzura kavuşmuş insan! Sen O’ndan hoşnut, O da senden hoşnut olarak rabbine dön” (el-Fecr 89/27-28) meâlindeki âyette “râziye” ve “marziyye” kelimeleriyle onun kastedildiği ileri sürülmektedir30 Şii kaynaklar ise özellikle Hz. Fatıma’nın olağanüstü yönlerine vurgu yapmakta korunmuş ve temiz kalmış anlamına gelen birçok sıfatla Hz. Fatıma’yı anmaktadır. Aleviler de Hz. Fatıma’yı anlama konusunda Şii okumaya daha yakın bir durumdadır. Bu konuda Bir Alevi yazar olan Haydar Kaya Hz Fatıma konusunda özetle şunları söylemektedir; Hz. Fatımanın lakabı; zehra (parıl parıl parlayan), sıddıyka (özden bağlı olan), tahire (tertemiz olan), betül (her türlü kirden arınmış olan), mübareke (kutlanmış olan), zekiyye (her kötülükten korunmuş olan), raziyye (Allah’ın rızasını kazanmış olan), hayrunisa (kadınların en hayırlısı), seyyide (kadri yüce ve ulu olan) dir. Hz. Fatıma, 624’te Hz. Ali ile evlenir. Hasan, Hüseyin, Muhsin, Zeynep, Ümmü Gülsüm adında 5 çocuğu olur. 8,5 yıl evli kalır. 632’de peygamberin vefatından 79 gün sonra vefat eder. Vefatı üzerine farklı rivayetler vardır. En yaygını babasının vefatına dayanamayarak üzüntüsünden ağlayarak hasta olduğudur. Bunun yanında Fedek hurmalığı meselesinden dolayı Hz. Fatıma evde yalnız iken evine yapılan baskın sonucu yaralandığı, bu baskında evladı Muhsin’in vefat ettiği kendisinin de kısa bir süre sonra aldığı yara neticesinde vefat ettiğidir.31 Hz. Fatıma’nın vefatı üzerine Sünni kaynaklarda ise babasının vefatına dayanamayarak, üzüntüsünden vefat ettiği yönünde bilgiler vardır32 Hz. Fatıma peygamberin Hz. Hatice’den olma yaşayan tek çocuğudur. Hz. Fatıma Resul’ün özü, kutsanmış ışık ve Allah’ın ulaştıran ipidir.33Hz. Fatıma hakkında İslam dünyasında çok belirlemeler yapılmıştır. Bunlardan biri aşağıya aktarılmıştır; ――――――――― 30 Kandemir, agmad., s. 221. 31 Haydar Kaya, Alevi Bektaşi Erkânı, Evrad’ı ve Edebiyatı, İstanbul: Engin Yayıncılık, 1993; Haydar Kaya, Alevilik'te Yaradılış ve Kader, s. 27. 32 Kandemir, agmad.,s. 219. 33 Seyyid Alizade Hasan b. Müslim, Hızırname Alevi Bektaşi Adab ve Erkanı, s. 671. Mevlânâ Düşüncesi Araştırmaları Derneği Caner IŞIK 28 Sûfî Araştırmaları - Sufi Studies SAYI 16 Allah'ın salât ve selâmı ona olsun Fâtıma'ya gelince onun hakkındaki inancımız şudur: O, dünyanın, hem önceki hem de sonraki kadınlarının başıdır. Güçlü ve Ulu Allah, onu kızdırana kızar; onu hoşnut edeni de hoşnut eder. Çünkü Allah, onu ve onu sevenleri ateşten ayırmıştır. O, bu dünyadan, kendine karşı zulmedenlere ve hakkını alanlara ve babasından kalan mirasından mahrum edenlere kırgın olarak gitti ve Allah'ın salât ve selamı ona olsun Nebi şöyle dedi: "Fâtıma benden bir parçadır. Onu üzen beni üzmüş; ona kötülük eden bana kötülük etmiş; onu sevindiren beni sevindirmiş demektir". Yine Nebi; Allah'ın salât ve selâmı ona olsun, şöyle dedi: "Fâtıma benden bir parçadır ve iki böğrümün arasındaki ruhumdur (canımın içidir). Onu kızdıran şey, beni kızdırır; onu sevindiren şey beni sevindirir".34 Hz. Fatıma’nın Hz. Ali ile birlikteliği İslam inancına göre ideal ve mükemmel eşliğin tezahürüdür. Bu tezahür kadın ve erkek olarak, kendi halleriyle barışık, dengeli, eşit ve soylu bir ilişkiye karşılık gelmektedir. Sanki yeni kurulan dinin laboratuvarda yetiştirilen temel birimi gibidir. İkisi de peygamberin tedrisatından geçmiş ve ahlakı ile ahlaklanmıştır. İkisi de mütekâmil ruhlardır. Anlatılara göre üç nurdan bir tanesine karşılık gelir. İşte bu ideal eril ve dişil enerji karşılaşmasından, üç tane evlat dünyaya gelmiştir. Müslümanlar bunların nur üstüne nur olduğuna inanıp her birinin birbiriyle kıyaslanmayacak ölçüde erdemli şahsiyetler olduğunu anlatmıştır. Hz. Hasan dedesine benzer karakter özelliği ile barış ve güvenlik telkin etmiş, Hz. Hüseyin babasına benzer özellikleriyle insanlığa erdem, fazilet üzerine büyük dersler vermiş, Hz. Zeynep ise annesi gibi yiğit, bilgili, cesur ve şefkatli olmak adına bir hayat yaşamıştır. Kerbela katliamı ve Ehl-i Beyt’e yapılanlar Hz. Zeynep vasıtasıyla tüm dünyaya duyurulmuştur. Hz. Fatıma gerek kadim bağlantısı gerek İslam içindeki konumuyla ruhsal bir kaynak olarak İslam dünyasında yaygınlıkla kabul edilmiştir. Dişil enerjinin yaratıcı fonksiyonu Fatıma Ana üzerinden kadim inançlarla ve Türk kültüründeki Umay Ana kabulüyle35 birleşerek yeni bir görünüme dönüşmüştür. Uygulanan kerametler, uygulanan şifalar Hz. Fatıma ile gerekçelendirilmiştir. Keramet ve şifanın kevser suyu içmiş ruhlara özgü bir durum olduğuna inanılır. Hz. Fatıma ana bu süreçte önemlidir. Olağanüstü deneyimleri yaşama ve başkalarına uygulama konusunda Hz. Fatıma ana ön plana çıkar. Birçok ülkede (Cezayir, Tunus, Mısır, Lübnan vb.) bir el ile sembolize edilip, “Fatıma’nın eli” olarak adlandırılan göstergeler mevcuttur36. Bu el ile sembolize edilen sürecin bir ――――――――― 34 Ebû Câfer Muhammed b. Ali İbn Bâbeveyh el-Kummi “Şeyh Saduk” (381/991) Risaletül-İtikadatil İmamiyye (Şii-İmamiyye’nin İnanç Esasları), çev. Ethem Ruhi Fığlalı, 1978, s.125. 35 Satı Kumartaşlıoğlu, agm, s. 107, Ruhi Ersoy, agm, s. 69, Adem Koç, agm, s. 133. 36 Tanyu, agb; Ayşen Aldoğan, “Anadolu Kültüründe-Sanatlarında Sembolik El Motifi”, II. Battal Gazi ve Malatya Halk Kültürü Sempozyumu (19-21 Ekim 1987), Malatya: İnönü Üniversitesi Yayınları, 1988, s. 26; Sema Etikan, ‘’Seccade Halılarda kullanılan Bazı motifler ve Bu Motiflerin İslam Sanatında Yeri’’ ICANAS 38, Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları kongresi, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, 2007; Muhammet Arslan, “Iğdır Çevresinde Bir Grup El Motifli Mezar Taşı”, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1/1 (Aralık 2008), ss. 55- 70; H.Feriha Akpınarlı & H. Ayşegül Özdemir, “Konya- Lâdik Halılarındaki Motiflerin İncelenmesi”, İdil, 5/26, s. 964; Nuran Kayabaşı & Ayşem Yanar, “Türk El Sanatlarında Türk Kültür Mirasında Bir Kült Olarak Hz. Fatıma Sûfî Araştırmaları - Sufi Studies SAYI 16 29 şifa süreci olduğu açıktır. Bu şifa süreci Fatıma Ana üzerinden gerekçelendirilir. Hatta Türk geleneğinde şifa yapılırken, kötü etkileri uzaklaştırılırken “El benim değil Hz. Fatıma Anamızın eli olsun.” denir.37 Bu telkinle enerjinin sembolik anahtarının Hz. Fatıma Ana olduğu, onun niyet ve saflığı ile söz konusu şifa sürecinin gerçekleşebileceği işaret edilir. Hz. Fatıma İslam dünyasında çok özel bir yere sahiptir. Peygamberin kızı, Hz. Ali’nin eşi ve Hz. Hasan ile Hz. Hüseyin’in annesi olarak her türlü övünce mazhar iken o tevazu içinde bütün varlıklara varlıksal eşitlik saygısı duyarak örneklik göstermiştir. Hz. Fatıma örneği İslam içinde çokça dile getirilir, kadınlar onun örnekliğinde sosyalizasyonunu gerçekleştirir. İnanç içindeki kabullerin bir de uygulama boyutu vardır. Uygulamalardan bir kaçından söz etmek yerinde olacaktır. İlk uygulama şifa uygulamasıdır. Elin, hastalıklı olduğu düşünülen bölgeye temas ettirilmesi ile bir sağaltım sağlayacak şifanın aktarıldığına inanılır38. Bu uygulama, modern zamanlarda new age uygulamalarından olan reikiye benzetilebilir. Fatıma Ana eli uygulaması yüzyıllardır Anadolu’da yaygın olarak özellikle ocaklar tarafından kullanılmaktadır. Anadolu’da kadınlar, “El benim değil Fatıma anamızın eli” diyerek bu şifa uygulamasını yüz yıllardır yapmaktadır. İkinci uygulama nazar, kem göz, iftira, beddua gibi etkilerden korunmak ve arınmak için elin, baş etrafında daireler çizilerek üç kere döndürülmesi ile gerçekleştirilmesidir39. Bu uygulama yapılırken de bitiriş anında, “El benim değil Fatıma Anamızın eli olsun” sözü söylenir. Üçüncü uygulama tarlaya tohum saçılırken evin en yaşlı kadını bir avuç tohumu alır tarlaya serper ve “El benim değil Fatıma Anamızın eli olsun.” der40. Yine son bir örnek verecek olursak bir bardak su iki avuç içine alınır, şifa niyetine dua okunur, “El benim değil Fatıma Anamızın eli” diyerek hasta olana su ikram edilir41. Bu örneklerden de anlaşılacağı üzere Fatıma ana Anadolu coğrafyasında etkin bir şifa ve sağaltım kaynağı olarak kabul edilmektedir42. Bu durum, Fatıma’nın eli sembo- Kullanılan Nazar Motifleri ve Alevilerde Nazar İnancı”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi , 65 (2013), s. 179. 37 Fatma Kürüm, 1936, Elazığ doğumlu. Duduşen Eryılmaz, 1956, Balıkesir-Sındırgı. Penpe Yürekli, 1944, Sivas-Şarkışla doğumlu. Gülsüm Işık, 1955, Amasya-Gümüşhacıköy. Adviye Demirden, 1927, Manastır doğumlu. Burada sadece altı kaynak kişi ile delillendirdiğimiz bu bilgi yurdun dört bir tarafında bir çok kadının bildiği bir sözel Türkmen uygulamasıdır. Bunun yanında Duduşen Eryılmaz’ın Semeyra Eryılmaz’a aktardığı doğum esnasında kullanılan Fatma ana otundan da söz edilebilir. Anadolu bu ifadeyi bir çok olumsuz etkinin def edilmesinde aktif olarak kullanır. Mustafa Uzun, “Fatıma”, DİA., XII, İstanbul: 1995, s. 224; Üçer, agm, ss.147-156; Ersoy, agm, s. 68; Kumartaşlıoğlu, agm, ss. 106-107; Tanyu, agb, s. 487. 38 Gülsüm Işık, 1955. Fatma Kürüm, 1936. 39 Halime Şahin, 1935 doğumlu, Amasya Gümüşhacıköy, Sarayözü köyü, Ali Pircivan ocaklısı ana. 40 Dilaver Şaşmaz, 1930-2002, Amasya-Gümüşhacıköy-Çetmi köyü. 41 Ocaklı bir çok kadın ve dede bu uygulamayı yapar bu uygulama su yerine tuza da yapılabilir. 42 Fatma Kürüm, 1936. Duduşen Eryılmaz, 1956. Penpe Yürekli, 1944. Gülsüm Işık, 1955. Adviye Demirden, 1927. Örnekler çoğaltılabilir. Anadolu’da yapılan herhangi bir halk hekimliği uygulamasında en yaygın karşılaşılan ifadedir. Mevlânâ Düşüncesi Araştırmaları Derneği Caner IŞIK 30 Sûfî Araştırmaları - Sufi Studies SAYI 16 lüyle somutlaşmakta olup Kuzey Afrika’da43 yoğunlukta olmakla birlikte yaygın olarak İslam coğrafyasında gözlemlenmektedir. Şekil olarak Kuzey Afrika’da daha yoğun olarak kabul edilen Fatıma’nın eli sembolü ruhsal ve inançsal bir uygulama olarak en yoğun biçimde Türkler arasında uygulanmaktadır. Bu uygulama yoğunluğunun temel sebebi Türklerin İslam’ı yorumlarken eski kadın Kamlardan gelen uygulamalarını inancın içine uygulanabilir bir şekilde koymaları sebebiyledir. Gök Tanrı inancı içinde etkin olan ruhsal şahsiyetler kamlardır. Bilindiğinin aksine eski kadim inançlarda kadın kamlar daha etkindir. Çünkü kadınlar günümüzde de ruhsal etkiye daha yatkın bir yapıya sahip olmaları ile gözlenebileceği gibi, ruhsal etkinliklerde de aktiftirler. Umay Ana kabulü bu ruhsal uygulamalarda kadın kamların etki kaynağı olarak kabul edilebilir. Bu kabulün klasik İslam yaratılış anlatısında bulunmayan bir şekilde Naciye Ana adıyla yer alması Türk kültürünün ruhsal kadim bağlarının işaretini verir. Bu anlamda kamların yaptığı ruhsal etki ve sağaltım yine kam yeteneklerine sahip veya sahip olunduğuna inanılan kadınlar tarafından Fatıma Ana üzerinden uygulanmaktadır. Fatıma Ana kültü Türk kültürünün kadim yapısında olan ruhsal uygulamaların somutlaşması hususunda etkin bir görev yapmaktadır. Sonuç Kültler, anlatılar, semboller, teknikler ve kabuller üzerinden Hz. Fatıma’nın fonksiyonu, anlamı ve uygulama içindeki görünümleri açıklanmıştır. İslam dünyasında Peygamber’in kızı ve Ehl-i Beyt’in ağacı olarak kabul edilen Hz. Fatıma ümmetin ana değerlerini temsil eden kaynak olan Kevser olarak da kabul edilir. Bu anlamıyla Fatıma Ana İslam içindeki dişil vasıfların en yüksek ilahi tecellisidir. Bu manada merhametin, şefkatin, yaratıcılığın, saflığın, temizliğin ve yenilenmenin kaynağı olarak görülür. Başka bir ifadeyle İslam dünyasında kadına dair ruhsal özellikler Hz. Fatıma Ana’da görülür. Şifa uygulamaları insanlık var olduğundan beri yapılagelen uygulamalardır. Günümüzde reiki gibi new age uygulamalarından da söz konusu olan uygulama İslam içinde Fatıma Ana üzerinden gerekçelendirilmiştir. Bu gerekçelendirme Hz. Fatıma’nın şahsiyetinde “El benim değil Fatıma Ana’nın eli” ifadesiyle gösterilmiştir. Uygulama Anadolu’da oldukça yaygındır. Uygulamanın sembolü olan Fatıma Ana sembolü ise Kuzey Afrika ülkelerinde yaygındır. Hz. Fatıma’nın gerçek ve mitsel hikâyesi Türk kültür evrenindeki inanç ve hikâyelerle birleşmiş kadim ve ruhsal bir sembole dönüşmüştür. Türk kültüründeki kam kadınlar ve uygulamaları Fatıma Ana sembolüyle İslam içinde yaşar olmuştur. Bu anlamıyla İslam uygulamalarına keramet ve şifa boyutunda bir katkı sağlanmış, gündelik hayatın ruhsallaşması hususunda bir destek verilmiştir. Hz. Fatıma ile gerekçelendirilen kültün somut olmayan kültürel mirasımıza katkıları büyüktür. Yüzlerce yıldır uygulanan bu şifa uygulamaları ciddiye alınmalı ve kadınlardaki yaratıcı enerjinin maddeyi yenileme gücünün deneyimlenmesine kapı aralanmalıdır. Geleneksel kültürde her biri birer şifacı olan annelerin modern kültür içinde bu kabiliyetlerine güvenmeleri, inanmaları neticesinde ruhsal yönü daha ağır olan inanç, pratik ve ――――――――― 43 Tunus, Cezayir, Mısır. Türk Kültür Mirasında Bir Kült Olarak Hz. Fatıma Sûfî Araştırmaları - Sufi Studies SAYI 16 31 uygulamaların kabul edilmesi kolaylaşacaktır. Her türlü inancın somutlaştığı, nesneleştiği ve paraya dönüştüğü dünyamızda yaratıcı nefesin, kadınların doğal olarak sahip olduğu kabiliyetlerinin ortaya çıkarılmasıyla gerçekleşeceği kanaatimizce aşikârdır. “Söz benim değil Fatıma Ana’mızın sözü olsun.” Sözlü Kaynak Kişiler: Adviye Demirden, 1927, Manastır doğumlu. Dilaver Şaşmaz, 1930-2002, Amasya-Gümüşkacıköy-Çetmi köyü. Duduşen Eryılmaz, 1956, Balıkesir-Sındırgı. Fatma Kürüm, 1936, Elazığ doğumlu. Gülsüm Işık, 1955, Amasya-Gümüşhacıköy. Halime Şahin, 1935 doğumlu, Amasya GHK, Sarayözü Köyü, Ali Pircivan ocaklısı. Hakan Yurtalan, 1972, Erzincan, Şıh Ahmet Ocağı dedesi Hüseyin Dedekargınoğlu, 1952, Çorum, Dedegargınocağı dedesi Mesut Yıldırım, 1986, Erzincan, Kureyşan Ocağı dedesi. Penpe Yürekli, 1944, Sivas-Şarkışla doğumlu. Yavuz Yürek, 1956-2016, Baba Mansur Ocağından. KAYNAKÇA AKPINARLI, H. Feriha & ÖZDEMİR, H. Ayşegül, “Konya- Lâdik Halılarındaki Motiflerin İncelenmesi”, İdil, 5/26 (2016), ss. 955-982. ALDOĞAN, Ayşen “Anadolu Kültüründe-Sanatlarında Sembolik El Motifi”, II. Battal Gazi ve Malatya Halk Kültürü Sempozyumu (19-21 Ekim 1987), Malatya: İnönü Üniversitesi Yay.: 1998, ss. 55-65. ALŞAN, M. Hakan, Horasan Erenleri, İstanbul: Kurtuba Yayınları, 2012. ARSEL, İlhan, Arap Milliyetçiliği ve Türkler, İstanbul: Remzi Kitabevi, 1977. ARSLAN, Muhammet, “Iğdır Çevresinde Bir Grup El Motifli Mezar Taşı”, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1/1 (Aralık 2008), ss. 55-70. ATEŞ, Süleyman, Kur’an-ı Kerim Tefsiri, 1-6, İstanbul: Milliyet Gazetecilik, 1995. BARKAN, Ömer Lütfi, İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler, İstanbul: İnsan&İnsan, 1942. Mevlânâ Düşüncesi Araştırmaları Derneği Caner IŞIK 32 Sûfî Araştırmaları - Sufi Studies SAYI 16 BARKAN, Ömer Lütfi, “Osmanlı İmparatorluğunda Kolonizatör Türk Dervişleri”, Türkler, 9, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002, ss. 132-153. BAŞKÖYLÜ Hasan Efendi, Varlığın Doğuşu, der. Pir Sultan ÖZCAN, İstanbul, 1995. DEMİR, Necati (2011) "Türk Düşünce Dünyasında Hz. Ali." Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 60 (2011), ss. 85-105. Ebû Câfer Muhammed b. Ali İbn Bâbeveyh el-Kummi “Şeyh Saduk”(381/991), Risaletül-İtikadatil İmamiyye (Şii-İmamiyye’nin İnanç Esasları), çev. Ethem Ruhi FIĞLALI, Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları, 1978. ERBEK, M. Çatalhöyük’ten Günümüze Anadolu Motifleri. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı, 2002. ERSOY, Ruhi, “Kadın Kamlar’dan Göçerevli Türkmenler’de ‘Ebelik’ Kurumu’na Dönüşüm”. Türk Bilig: Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 13 (2007), ss. 60-71. ETİKAN, Sema, “Seccade Halılarda kullanılan Bazı motifler ve Bu Motiflerin İslam Sanatında Yeri’’, ICANAS 38, Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları kongresi, Ankara:Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, 2007, ss. 545-565 GÜZEL, Abdurrahman, Abdal Mûsâ Velâyetnâmesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1999. Hünkâr Hacı Bektaşi Veli, Besmele Tefsiri, haz. Hamiye Duran, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007. IŞIK, Caner, “Alevi-Bektaşi Geleneğinde Muhabbet” Milli Folklor, 89 (Bahar 2011) ss. 147-158. IŞIK, Caner, Derviş Ruhan Örneğinde Alevi Bektaşi Dervişlik Geleneği, Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora tezi, 2008. IŞIK, Caner, “Güruhu Naciye’den Aleviliğe ”Alevilik Araştırmaları Dergisi- The Journal Of Alevi Studies, 10 (Kış 2015), ss. 23-52. İmam-ı Cafer-i Sadık, İmam-ı Cafer-i Sadık Buyruğu, çev. Sefer AYTEKIN, Ankara, 1958. KAFESOĞLU, İbrahim, Eski Türk Dini, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1980. KANDEMİR, M. Yaşar, “Fatıma”, DİA., XII, İstanbul 1995, ss. 222-223. KAYA, Haydar, Alevi Bektaşi Erkânı, Evrad’ı ve Edebiyatı, İstanbul: Engin Yayıncılık, 1993. KAYA, Haydar, Alevilik Tanıtımı ve İlkeleri, Manisa: Ehl-i Beyt İnanç Eğitim ve Kültür Vakfı, 1994. Türk Kültür Mirasında Bir Kült Olarak Hz. Fatıma Sûfî Araştırmaları - Sufi Studies SAYI 16 33 KAYABAŞI, Nuran & YANAR, Ayşem, “Türk El Sanatlarında Kullanılan Nazar Motifleri ve Alevilerde Nazar İnancı”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 65 (2013), ss. 169-184. KOÇ, Adem, “Güruh-ı Naci'nin Saçlı Bacıları: Alevi-Bektaşi İnanç Sisteminde Kadın Olmak”, Giresun Üniversitesi Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 12 (2015), ss. 126-145. KÖPRÜLÜ, Fuad, Türk Edebiyatı’nda İlk Mutasavvıflar, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1976. KUMARTAŞLIOĞLU, Satı, “Fatma Ana Üzerine Anlatılan Efsaneler” Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 3/6 (Ocak 2015), ss. 106-115. NOYAN, Bedri, Bütün Yönleriyle Bektaşilik Alevilik, IV, haz. Şakir KEÇELI, İstanbul: Ardıç Yayınları, 2001. ÖZ, Baki, Alevilik Tarihinden İzler, İstanbul: Can Yayınları, 1997. ÖZTUNA, Yılmaz, Türk Tarihinden Yapraklar, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2016. SARAL, İsmail Tosun, "Gül Baba ve Tahta Kılıcı" Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 31 (2004), ss. 196-208. Seyyid Alizade Hasan b. Müslim, Hızırname Alevi Bektaşi Adap ve Erkanı (Buyruk) haz. Baki Yaşa ALTINOK, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007. SİRKECİOĞLU, Yusuf, Güneşi Söndürmek Mümkün mü? Çorum: Kardeş Matbaası, 2011. TANYU, Hikmet, “Fatma Anamız (Fadime Anamız) ve El İle İlgili İnançlar Üzerine Kısa Bir Araştırma”, II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, IV, Gelenek-Görenek ve İnançlar, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları, 1982, ss. 479-495. ULUDAĞ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2005. UZUN, Mustafa, “Fatıma”, DİA, XII, İstanbul 1995, ss. 223-224. ÜÇER, Müjgân, "Anadolu Folklorunda Fadime Ana." Türk Folkloru Araştırmaları Yıllığı 1975, ss. 147-156. Virani Baba, İlm-i Cavidan, haz. Osman EĞRİ, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2008.
.
|
| Bugün 499 ziyaretçi (1253 klik) kişi burdaydı! |
|
 |
|
|
Hecer yapımı bir hasır. 9) Bir el değirmeni. 10) Deriden yapılmış bir su kabı. 11) [İçinde elbise yıkanılan] bakır bir leğen. 12) Bir süt kâsesi. 1- Kifayetu't-Talib, bab: 78, s.298; el-Menakıb, 3/351, Hz. Fatımanın evliliği bölümü; Keşfü'l-Gumme, 1/348-349; Zehairu'l-Ukba, s.41 Babası Yanında Fatıma (a.s) 105 13) Küçük su kovası. 14) Sızdırmasın diye içi ziftlenmiş leğen. 15) Yeşil bir testi. 16) Kiremitten iki bardak. 17) Bir meşin minder. 18) Katranî aba. 19) Su kovası... Çeyizi düzmekle görevlendirilen sahabeler şöyle demişlerdir: Bu eşyaların tümünü taşıdık, Resulullah'ın (s.a.a) önüne koyduk. Resulullah (s.a.a) çeyize bakınca ağladı ve gözlerinden yaşlar dökülmeye başladı. Sonra başını göğe kaldırdı ve şöyle dedi: Allah'ım! Kaplarının büyük kısmı çanak çömlekten ibaret olan bu topluluğa bereket ver.1 Ali (a.s) evini donattı. Evin tabanına yumuşak kum döktü. Bu arada yıkanmış elbise asmak için bir duvardan ötekine uzanan bir tahta koydu. Yere de koç derisi serdi ve hurma lifinden yapılmış yastıklar bıraktı. Ebu Yezid el-Medinî şöyle der: Fatıma (a.s) Ali'ye (a.s) verildiği zaman, Ali'nin evinin tabanına serdiği kumdan, yastıktan, testiden ve bardaktan başka bir şeyi yoktu. 2 7- Zifaf Öncesi Hazırlıklar ve Düğün Yemeği (Velîme) Ali (a.s) şöyle der: 1- el-Menakıb, İbn Şehraşub 3/353; Keşfu'l-Gumme 1/359 2- Fatımatü'z-Zehra Behcetu Kalbi'l-Mustafa, s.477, Ahmed b. Hanbel'in Menakıb'ından naklen. 106 Hidayet Önderleri Bundan sonra bir ay bekledim. Fatıma ile ilgili olarak herhangi bir şey söylemedim. Resulullah'tan utanıyordum. Ancak Resulullah (s.a.a) ile baş başa kaldığım zaman şöyle derdi: "Ey Ali! Ne iyi ve ne de güzel bir eşin var! Müjdeler olsun sana ey Ali! Seni, dünya kadınlarının efendisiyle evlendirdim." Ali (a.s) diyor ki: Bu olayın üzerinden bir ay geçince, kardeşim Akil yanıma geldi ve bana dedi ki: "Ey Kardeşim! Senin Fatıma bint-i Muhammed'le (s.a.a) evlendiğin kadar başka bir şeye sevinmedim. Ey Kardeşim! Neden Fatıma'yı evine getirmesini Resulullah'tan (s.a.a) istemiyorsun? Çünkü bir araya gelmenizle gözünüz aydın olur." Ben dedim ki: "Ey kardeşim! Allah'a yemin ederim ki, ben bunu çok istiyorum. Ancak böyle bir isteği Resulullah'a (s.a.a) açmamamın tek sebebi ondan utanmamdır." Akil şöyle dedi: Seni Allah adına yemine veriyorum. Kalk, beraber gidelim." Bunun üzerine Resulullah'a gitmek üzere yola çıktık. Yolda Peygamberimizin (s.a.a) hizmetçisi Bereke (Ümmü Eymen) ile karşılaştık. Ona bu meseleyi açtık. Dedi ki: "Yapmayın! Bırakın, biz onunla konuşalım. Çünkü bu meselede, kadınların sözleri daha güzel ve erkeklerin kalpleri üzerinde daha çok etkili olur." Sonra geri döndü, Ümmü Seleme'nin evine girdi ve ona olayı anlattı. O da Peygamber'in (s.a.a) diğer eşlerine meseleyi açtı. Peygamber'in eşleri, huzurunda toplandılar. Onun etrafını sardılar ve şöyle dediler: (Onlar adına konuşan Ümmü Seleme'dir.) Babası Yanında Fatıma (a.s) 107 Analarımız-babalarımız sana kurban olsun, ya Resulallah! Bir mesele için toplandık ki eğer Hatice sağ olsaydı, bundan dolayı sevinecekti. Ümmü Seleme der ki: Hatice'den söz ettiğimiz zaman Resulullah (s.a.a) ağladı. Sonra şöyle dedi: Hatice! Nerede Hatice gibisi?! İnsanlar beni yalanlarken o beni doğruladı, Allah'ın dini hususunda destekçim oldu. Varını yoğunu bana destek olmak için harcadı. Ümmü Seleme der ki: Bunun üzerine şöyle dedik: "Analarımız-babalarımız sana feda olsun, ya Resulallah! Hatice hakkında ne söylediysen, mutlaka öyledir. Ancak o, artık Rabbine gitmiştir. Allah ona katında esenlik versin. Bizi ve onu cennetinin, rızasının ve rahmetinin derecelerinde buluştursun. Ya Resulallah! Bu, Ali b. Ebu Talib dinde kardeşin ve soyda da amcanın oğludur. Eşi Fatıma'nın evine gelmesini ve böylece ailesinin bir arada olmasını istiyor." Resulullah (s.a.a) dedi ki: "Ey Ümmü Seleme! Ali'- nin kendisi niçin bunu söylemiyor?" Dedim ki: "Senden utandığı için ya Resulallah, böyle bir talepte bulunamıyor." Ümmü Eymen dedi ki: Resulullah (s.a.a) bana şöyle dedi: "Ali'ye git ve onu bana getir." Resulullah'ın (s.a.a) yanından ayrıldım ve gördüm ki, Ali, bana Resulullah'ın (s.a.a) cevabını sormak üzere bekliyor. Beni görünce: "Ey Ümmü Eymen! Nasıl bir durumla karşılaştın?" dedi. Dedim ki: "Resulullah (s.a.a) seni çağırıyor." Bundan sonrasını Ali (a.s) anlatıyor: 108 Hidayet Önderleri Resulullah'ın (s.a.a) evine girdim, eşleri yanından kalktılar, odalarına girdiler. Resulullah'ın (s.a.a) karşısında oturdum. Ama ondan utandığım için hep yere baktım, başımı hiç kaldırmadım." Resulullah (s.a.a) dedi ki: "Eşinin evine gelmesini istiyor musun?" Başımı öne eğmiş bir hâlde: "Evet, anam-babam sana feda olsun." dedim. Buyurdu ki: "Evet, çok iyi, ey Ali! Onu bu gece veya yarın gece evine getiririm inşallah." Sonra Resulullah (s.a.a) eşlerinin bulunduğu tarafa bakarak: "Burada kim var?" diye sordu. Ümmü Seleme: "Ben, Ümme Seleme, bu da Zeyneb, şunlar da falan ve falandır." dedi. Allah Resulü (s.a.a) dedi ki: "Kızım ve amcamın oğlu için benim evimde bir oda hazırlayın." Ümmü Seleme: "Hangi odayı?" diye sordu. Peygamberimiz (s.a.a): "Senin odanı." dedi. Bu arada eşlerine Fatıma'yı süslemelerini ve her şeyine dikkat edip titizlik göstermelerini emretti. Ümmü Seleme der ki: Fatıma'ya sordum: "Yanında, bir gün lâzım olur diye sakladığın koku var mı?" "Evet." dedi. Bir şişe getirdi. Ondan biraz avucuna döktü. Kokladım. Bundan önce böyle bir koku hiç koklamamıştım. Dedim ki: "Bu nedir?" Dedi ki: "Dihye el-Kelbî, Resulullah'ın (s.a.a) yanına gelirdi. Resulullah bana: 'Ey Fatıma! Bir yastık getir, amcan ona yaslansın.' derdi. Ben de ona yastık getirir, o da yastığın üzerinde otururdu. Yine böyle bir gün, ayağa kalktığı zaman, elbisesinden bir şey düştü. [Babam] benden bunu toplamamı istedi." [Ali (a.s) bunu Resulullah'a (s.a.a) sorduğunda: "O, Cebrail'in kanatlarından düşen anberdir." diye cevap vermişti.] Babası Yanında Fatıma (a.s) 109 Resulullah (s.a.a) buyurdu ki: "Ey Ali! Bir düğün yemeği vermek şarttır." Sa'd: "Bende bir koç var." dedi. Bir grup ensar da birkaç ölçek mısır topladı. [Hz. Ali diyor ki:] Resulullah (s.a.a) Ümmü Seleme'ye teslim ettiği paradan on dirhem alarak bana verdi ve dedi ki: "Bununla yağ, taze hurma ve keş yoğurdu al." Bunları satın aldım ve Resulullah'a (s.a.a) götürdüm. Kollarını çemreledi. Deriden yapılmış sofrayı istedi. Sonra hurma ve yağı keş yoğurduna karıştırarak yoğurmaya başladı. Macun hâline getirdikten sonra da: "Ey Ali! Sevdiğin kimseleri davet et." dedi. Mescide gittim. Mescid sahabelerle hınca hınç doluydu. Bir kısmını davet edip bir kısmını davet etmemekten utandım. Sonra orada bulunan bir tümseğin üzerine çıkarak seslendim: "Fatıma'nın velimesine (düğün yemeğine) gelin." İnsanlar gruplar hâlinde gelmeye başladılar. İnsanların kalabalık, buna karşılık yemeğin az olmasından dolayı mahcup oldum. Resulullah (s.a.a) içimdeki sıkıntıyı fark etti. Dedi ki: "Ey Ali! Ben, Allah'a yemeğine bereket vermesi için dua edeceğim." Daha sonra sofrayı bir mendille örttü. Ardından dedi ki: "İnsanları onar kişilik gruplar hâlinde içeri gönder." Ben de onun dediği gibi yaptım. Gruplar içeri giriyor, yemeği yiyor ve dışarı çıkıyorlardı. Buna karşın yemekte herhangi bir eksilme olmuyordu. Resulullah (s.a.a) yemeği kendi elleriyle dolduruyordu. Abbas, Hamza, Ali ve Akil de insanları karşılıyorlardı. Ali (s.a) der ki: 110 Hidayet Önderleri Kalabalığın tamamı, başından sonuna kadar yemeğimi yediler, suyumu içtiler. Benim için Allah'tan bereket dilediler. Sayıları dört bin kişiden fazlaydı. Sonra Resulullah (s.a.a) kap getirilmesini istedi. Bunları doldurarak eşlerinin odalarına gönderdi. Sonra bir kap aldı ve içine yemek doldurdu: "Bu da Fatıma ve kocası için." dedi.1 
