 |
|
|
 |
|
| ABDULHAMİD HAN |
ABDÜLHAMİD HAN
Osmanlı padişahlarının 34'üncüsü olan Sultan II. Abdülhamid Han aklı, zekası ve ilmi fevkalade üstün olan bir zattı. Batılıların ve iç düşmanların asırlar boyunca devleti yok etmek için hazırladığı yıkıcı, sinsi planlarını sezip, önlerine aşılmaz bir set olarak dikildi. Hazırlayanları ve maşa olarak kullandıkları yerli işbirlikçilerini, sahte kahramanları işbaşından uzaklaştırdı.
İşte bu büyük zatın 10 şubat, 96. yıldönümü idi. Yıldönümü vesilesi ile Yıldız Üniversitesi ve İstanbul Medeniyet Üniversitesi işbirliği ile iki açık oturumdan oluşan etkinlik düzenlendi. İlk panel Abdülhamid'in sağlık politikasıyla ilgiliydi. Oturum başkanlığını yaptığım bu panelde konuşmacılar özet olarak şunları anlattılar:
Prof. Dr. Hüsrev Hatemi; Abdülhamid'in çok iyi niyetli, sağlam karakterli ve vefalı bir insan olduğunu söyledi. Kendisinden çok devleti düşünürdü. 33 sene zalimlik yapmadan devleti ustalıkla idare etmişti. Ona atılan iftiralardan biri de pinti olduğuna dairdi. Bu çok çirkin bir suçlama olduğunu ifade etti. Aristokrat havada, halktan uzak yaşamamıştı. Atatürk'ün Abdülhamid'i küçümseyici veya kötüleyici bir sözünün olmadığını da ekledi.
Prof. Dr. Nil Sarı ise Abdülhamid'in sağlık alanındaki eserlerinden söz etti ve bazılarının fotoğraflarını gösterdi. Abdülhamid 90 adet gureba hastanesi, 19 adet belediye hastanesi, 89 adet askeri hastane ayrıca eğitim hastaneleri, kadın hastaneleri, akıl hastaneleri açmıştı. Bu hastaneler ülkemizden Lübnan'a, Yemen'den İsrail'e, Makedonya'dan Suriye'ye, Yunanistan'dan Libya'ya, Suudi Arabistan'dan Irak'a pek çok yerleşim bölgesine yayılmıştı. Ayrıca eczaneler, hapishane, sağlık merkezleri, fakirler, acizler ve hacılar için misafirhane de pek çoktur. Müthiş bir sağlık hizmetidir bu. Maalesef tahttan düştükten sonra bu eserlerin isimleri değiştirilmiş, bazıları yıkılmış ve bir kısmı da başka alanlarda kullanılmaya başlanmıştır. Kısacası bu büyük insan unutturulmak istenmiştir. Kasımpaşa, Haydarpaşa, Gülhane ve Mektebi Tıbbiye-i Şahane adlı eğitim ve üniversite hastanelerini açan da Abdülhamid olmuştur.
Doç. Dr. Adem Ölmez ise Abdülhamid Han'ın özellikle eğitim, sağlık, ulaşım ve asayişe önem verdiğini anlattı. Zamanında yeni bulunan aşıları ülkeye getirmiş, aşı ve kuduz hastalığı üzerine merkezler kurmuş, Bimarhaneleri yani akıl hastanelerini ıslah etmiştir. Akıl hastalarına zincir kullanımını yasaklayarak bugün bile saldırgan hastalarda kullanılan gömleği yerine koymuştur.
Dr. Şerif Esendemir konuşmasına Necip Fazıl'ın, "Abdülhamid'i anlamak her şeyi anlamak olacaktır." sözleriyle başladı. Abdülhamid'in tren yolları, bakteriyolojihane, cami ve mektepler yaptırdığını, çağına uygun yaşlılık politikası izlediğini, habitat yani biyosferi merkezi alan ekolojik politikaya önem verdiğini anlattı.
Bunları dinlerken aklıma hep başbakanımız Recep Tayyip Erdoğan çağrışım yaptı. O da ülkeye duble yollar, hızlı trenler, Marmaray, üçüncü boğaz köprüsü, çok sayıda havaalanı gibi sayılamayacak eserler hediye etti. Sağlık alanında yeni hastaneleri hizmete açtı. Sağlık hizmetlerini halka yaydı. Eğitim alanını pek çok üniversite, sayısız derslik ve binlerce yeni öğretmenle destekledi güçlendirdi. Kısacası Abdülhamid'in çağdaş bir takipçisiyle karşı karşıyayız.
Abdülhamid Han'ı nasıl ki bir takım vicdansız, merhametsiz ve acımasız kişiler, iç ve dış düşmanların oyununa gelerek, maşası olarak bir saray darbesi ile düşürdülerse aynı komplo şu an başbakanımıza karşı düzenlenmektedirler. Bu ülkeye hizmet etmek bazılarının gözüne batmakta ve ellerinden geleni yapmaktadırlar.
Rabbim Başbakanımızı korusunu2026 |
|
|
|
|
 |
https://dinimizislam.com/detay.asp?Aid=6048
Hasta yanında Yasin sûresini okumak mühim sünnettir. Hadis-i şerifte buyuruldu ki:
(Yanında Yasin-i şerif okunan hasta, suya doymuş olarak vefat eder ve doymuş olarak kabre girer.) Yani, can vermenin hasıl edeceği susuzluğu duymaz. Yasin-i şerifte, kıyamette olan şeyler, dünyanın geçici olduğu, Cennet nimetleri ve Cehennemdeki azaplar bildirildiğinden, hasta yanında okununca, iman ile gitmeye sebep olan şeyleri işitmiş olur. (Rad) sûresini okumak, ruhun çıkmasını kolaylaştırır. İnsan ölünce, Hanefi’de necs olur. Kur’an-ı kerim, yanında değil, karşısında ve sessiz okunabilir. Diğer üç mezhebe göre necs olmaz
|
Kabristanda Kur’an okumak
|
Sual: Selefi bir genç, (Mezarlıkta Kur’an okumak caiz değil) diyor. Kabristanda Kur’an okumak sünnet değil midir?
CEVAP
Evet, sünnettir. Üç hadis-i şerif meali şöyledir:
(Ölülerinize Yasin okuyun!) [İ.Ahmed]
(Yasin-i şerif okuyun. Onda, on bereket vardır: 1- Aç okursa, doyar. 2- Çıplak, okursa, giyinir.3- Bekâr okursa, evlenir. 4- Korkan okursa, emin olur. 5- Mahzun okursa, ferahlar. 6- Misafir okursa, seferde yardım görür. 7- Kayıp olan bulunur. 8- Hasta okursa, şifa bulur. 9- Ölüye okunursa, azabı hafifler, 10- Susayan okursa, suya kavuşur.) [Deylemi]
(Ana babasının veya birinin kabrini her Cuma günü ziyaret edip Yasin sûresini okuyana, Allah, Yasin’deki her harf miktarınca mağfiret eder.) [İ.Rafii]
Ahmed bin Hanbel hazretleri, (Kabristana girince, Fatiha, Kul-euzüler ve İhlâs sûrelerini okuyun! Sevabını ölülere gönderin! Sevabı hepsine vasıl olur) buyurdu. Hadis-i şerifte de, (Bir kimse, kabristandan geçerken, 11 kere İhlas sûresi okuyup sevabını ölülere hediye ederse, kendisine ölüler adedince sevab verilir) buyuruldu. (Etfal-ül müslimin - İmam-ı Birgivi)
Kabristanda Kur’an-ı kerim okumak sünnettir. (Seyyid Ahmed Tahtavi)
Kabristanda oturup Kur’an-ı kerim okumak caizdir. (Halebi-yi kebir s. 496)
Mezarlıkta Kur’an-ı kerim okuyup, sevabını ölülere hediye etmeli. (Fetava-yı Hindiye c.5, s.350)
Mezarda yüksek sesle veya yavaş Mülk sûresi veya diğer sûreler okunabilir. (Zahire)
Kur’an-ı kerimin sesini duyarak ölünün rahatlamasına niyet eden, yüksek sesle okur. (Haniyye)
Selefi genç, mezhepsiz İbni Teymiyye ve talebesi İbni Kayyım’dan örnek verdikten sonra, (Kabrimi bayram yapmayın) ve (Evlerinizi kabre çevirmeyin, evlerinizde namaz kılın) hadislerinin, kabirde Kur’an okumanın bid’at olduğunu gösterdiğini söylüyor.
Hadis âlimlerinden Abdülazim-i Münziri hazretleri, (Kabrimi bayram yapmayın!) hadis-i şerifini açıklarken, (Kabrimi bayram gibi yılda bir ziyaret etmekle bırakmayın! Her zaman ziyaret etmeye gayret edin!) demek olduğunu bildirmiştir. (Evlerinizi kabre çevirmeyin) hadis-i şerifi de, (Evlerinizi namaz kılmamakla, kabirlere benzetmeyin) demektir, çünkü kabristanda namaz kılınmaz. Bunun için, (Kabrimi bayram yapmayın) hadis-i şerifinin manası da, (Kabrimi ziyaret için, bayram gibi belli gün tayin etmeyin! Yahudiler ve Hristiyanlar, Peygamberlerinin mezarlarını ziyaret için toplanıp çalgı çalar, bayram yaparlardı. Siz de onlar gibi yapmayın, ziyaret için, bayramda haram şeylerle eğlenir gibi, çalgı çalmayın, merasim yapmayın) demektir. (Faideli Bilgiler)
|
XXXXXXXXXXXX
Yâsin Sûresi’nin Ölülere Okunması (Rivayetler Bağlamında Bir Analiz) Veli Aba Özet Öldükten sonra kişi adına yapılan dua, ibadet, hayır işleri, maddi ve manevî borçlarının ödenmesi gibi geride kalanların yapmış oldukları söz ve fiillerin ölülere faydasının olup olmayacağı konusu geçmişten bu yana tartışılagelmiştir. Özellikle de Türkiye’de ölen kişi adına Yâsin Sûresi okunması sık karşılaşılan bir uygulamadır. Tarih boyunca diğer bazı dinî içerikli uygulamalarda olduğu gibi bunun da kaynağının bazı rivâyetlere dayandırıldığı görülmektedir. Bunlar sıhhatleri farklı değişik rivâyetlerden müteşekkildir. Bu çalışmada hadis kaynaklarında ölü adına okunması istenen/teşvik edilen Yâsin Sûresiyle ilgili rivâyetler özellikle de senet bakımından tetkik edilmiş bunların çoğunun zayıf ve uydurma olduğu anlaşılmıştır Anahtar Kelimeler: Yâsin Sûresi, Dua, Rivayetler, Kur’ân Okumak, Ölüm Reading the Surah Yaseen to the Dead: A review in the context of narration Abstract It has been a matter of debate since the time of death, when prayers, worship, charity works, and the payment of material and spiritual debts on behalf of a person, have been the subject of the words and actions of those who have been left behind. In particular, reading the Yasin surah on behalf of the person who died in Turkey is a frequent religious practice. Throughout history, it seems that some sources of religious content are based on some of the origins. Their validity is different from several narratives. In this study it was understood that the narrations about SurahYaseen which were requested / encouraged to read in the hadith sources in the name of the dead, especially those examined in respect of the proofs, are weak and untruthful. Keywords Surah Yaseen, Prayer, Narrations, Reciting the Quran, Death GİRİŞ Her toplumda doğum, evlilik, ölüm gibi önemli zamanlarda sembolik bir anlamı da barındıran çeşitli dinî faaliyetler vardır. İnsanların bir arada tören şeklinde ortaya koyma ihtiyacı duydukları vakıalardan biri de ölen kişi adına yerine getirilen bir takım uygulamalardır. Ölümün gerçekleştiği ilk andan itibaren defin sonrasıyla birlikte devam eden zaman diliminde ölü adına gerçekleştirilen bir takım dinî ritüellerde, ölüye yakınlığı olan kişi, çevresinden gördüğü ilgi sayesinde varlığının değerini anlar. Bunun yanında diğer insanların ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ Dr. Öğretim Üyesi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Hadis Anabilim Dalı. 122| Çanakkale Onsekiz Mar t Üniv er sitesi İlah iy at Fakül tesi De rg isi ölmüş bir kimse adına yapacağı taziye, cenazeye iştirak, mevlid, kıraat vb. uygulamalar, cenaze sahibinin acısını paylaşma adına yerinde faaliyetler olarak görülebilir. Fakat ölen birinin arkasından, yukarıda zikredilen birtakım uygulamaların icrasında ölünün de faydalanabileceği beklentisi ve inancının olduğu ortada olan bir durumdur. Bütün bunlar yıllarca sıkı bir biçimde uygulanarak, zamanla dinin aslî unsurlarından bir parça gibi toplumun vazgeçilmezleri haline gelmiştir. Tabii ki, fertlerin içinde yaşadığı gelenek, kültür ve dinlerinde, ölmüş olanlar için bir takım uygulamaları yerine getirmeleri sadece ibadet ya da dinî pratikle sınırlandırılamayacak kadar geniş ve kuvvetli bir kabule de sahiptir. Ölümden sonra bir kişi için yapılan dua, ibadet, onun adına yapılan hayır işleri, maddi ve manevî borçlarını ödemek gibi geride kalanların yapmış oldukları söz ve fiillerin ölülere faydasının olup olmayacağı konusu geçmişten bu yana tartışılagelmiştir.1 İskat ve devir olarak da bilinen bu tür uygulamalar ülkemizde hala varlığını devam ettirmektedir. İki uç arasında zaman zaman derinleşen bu tartışmanın bir tarafını bu konuya bid’at ve hurafe olarak bakanlar meydana getirmektedir. Tartışmanın diğer ucunda ise bu tür fiillerden ölünün faydalanabileceğini savunanlar bulunmaktadır. Araştırmanın asıl konusu bu tür tartışmaları ele almak olmadığından bu hususlarda ayrıntıya girilmeyecektir. Öncelikle belirtmek gerekir ki, Kur’ân-ı Kerîm’in üstünlüklerini, onun tamamını veya bazı sûre ya da âyetlerini öğrenip okuyan, öğreten, dinleyen, ezberleyenlerle hükümlerine göre amel edenlerin kazanacağı sevapları, bazı sûre yahut âyetlerin şifalı oluşuna dair âyet ve hadislerde verilen bilgileri ifade etmek üzere İslâmî kaynaklarda genellikle “fezâilü’l-Kur’ân”, bazen de “sevâbü’lKur’ân”, “menâfiu’l-Kur’ân” gibi tabirler kullanılmıştır. Bununla birlikte Kur’an’ın üstünlükleri hakkındaki ilk bilgiler yine Kur’an’da bulunmakla2 beraber bazı hadislerde de Kur’ân-ı Kerîm’in faziletine dair bilgiler bulunmaktadır.3 Kur’ân-ı Kerîm’in tamamının Allah kelâmı olduğunu dikkate alıp âyetler arasında bir fazilet ve değer farkının bulunmaması gerektiğini düşünenler olduğu gibi esasta âyetler arasında bir değer farkı bulunmamakla beraber hal ve şartlar, zaman ve zemin, okuyanın ihtiyaçları, ilgili âyetin konusunun şerefi gibi bazı sebeplerle âyetler arasında bazı fazilet farkları bulunabileceğini belirtenler de olmuştur.4 Birçok İslam ülkesinde olduğu gibi ülkemizde de Müslümanların, değişik sebeplerle Allah’a yaklaşma, tevessül, çeşitli ihtiyaçlarının giderilmesi, sıkıntılardan uzaklaşma, günahlardan kurtulma, ölülere rahmet gibi ihtiyaç ve talepler doğrultusunda Kur’ân okuyup dua ettikleri ve birtakım ibadetleri bu doğrultuda yaptıkları bilinmektedir. Ülkemizin hemen her yöresinde Fâtiha, Yâsin, Tebâreke, Nebe vb. sûrelerin okunması, tekbîr, tehlil, tesbîh yapılması, salâtü selâmlar getirilmesi sıkça uygulanan dinî içerikli faaliyetler olarak ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 1 Durmuş, Üzeyir, Hanefî Fıkhında Maklûb Hadis Kullanımına Dair Bir Örnek: İskât Hadisi, KTUİFD, Cilt 3, Sayı 2, ss. 75-88. 2 Mesela bkz. Bakara, 2/2; Nisâ, 4/174; Yûnus, 10/57; İsrâ, 17/9. 3 Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâîl, el-Câmiu’u’s-Sahîh, (I-IX), thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır, Dâru tavkı’n-necât, byyi, 1422, Fedâilü’l-Kur’ân, 21; Tirmizî, Ebû İshak Muhmmed b. Îsâ b. Serve, el-Câmiu’u’s-Sahîh, (I-VI), thk., Beşşâr Avvâd Ma’rûf, Dâru’l-garbi’l-İslâmî, Beyrût, 1988, Fedâilü’l-Kur’ân, 15; Dârımî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân b. Fadl b. Behrâm, es-Sünen, (I-IV), thk. Hüseyin Selim Esed ed-Dârânî, Dâru’l-muğnî, Suudiarabistan, 2000, Fedâilü’l-Kur’ân, 2. 4 Aydemir, Abdullah, “Fezâilü’l-Kur’ân”, DİA, XII, 532, 533. Y Â S İ N S Û R E S İ ’ N İ N Ö L Ü L E R E O K U N M A S I ( R İ V A Y E T L E R B A Ğ L A M I N DA |123 karşımıza çıkmaktadır. Bununla birlikte yukarıda zikredilen ve araştırmamızın da konusu olan Yâsin Sûresi’nin okunma alanı diğerlerinden oldukça geniştir. Çocuklara isim verileceğinde, sünnet merâsimlerinde, düğünlerde, hacı uğurlamalarında, sınav vb. değişik birçok dinî ya da dinî içerikli olmayan faaliyetler için bu sûrenin okunması/okutulması kimi zaman toplumsal bir yaptırım halinde de karşımıza çıkmıştır. Tabi ki, yukarıda zikredilen Yâsin Sûresi’nin okunma alanları toplumsal bir baskı neticesi olarak da karşımıza çıkabilir. Fakat bu tür merasimlere sırf mahalle baskısının sebep olduğu anlayışı doğru değildir. Bunlarda insanların kültürlerini bir şekilde yaşatma ve sonrakilere aktarma biçimi de etken olarak görülmelidir. Çevremizde sıkça karşılaştığımız Yâsin sûresi okumalarının ve bunun değişik niyet ve talepler doğrultusunda giderek yaygınlaşmasının, özellikle de ölen bir kimsenin ardından vazgeçilmez bir uygulama oluşunun sadece geçmişten devralınan bir gelenek olmasına dayanmadığı aynı zamanda rivâyet kökenli sebeplerinin de olduğu kanaatindeyiz. Tabii ki ilgili sûrenin “Yâsin” şeklinde Kur’ân’da müşahhas bir şekilde yer alması ve muhtevasında ölümle ilgili mesajların bulunması, bu sûreyi bu noktada öne çıkaran belli başlı özellikleri arasında yer almaktadır. Bütün bunlara ek olarak hadis kitaplarında bu sûrenin okunması, faziletleri, özellikle ölüm anında ve sonrasında tilâvetiyle ilgili birçok rivâyetin yer almasının toplumda bu kapsamda kabul görmesi açısından önemli bir dayanak olduğu kanaatindeyiz. Yaşayan insanların ölüler ardından yaptıklarından ölenlerin faydalanıp faydalanamayacakları İslâmî ilimlerde yer alan farklı branşların tartışma konusu olmuştur. Elbette ki, bu tartışmanın ana eksenini Kur’ân ve hadislerde yer alan birtakım naslar oluşturmaktadır. Rivâyetlerle ilgili söz konusu bu nasların hem metin hem de senet açısından değerlerinin tespit edilmesi mevcut dinî pratiğin bağlayıcılığı açısından önem arz etmektedir. Gerek klasik hadis edebiyatının mevcut kaynakları arasında gerekse sonraki dönemlerde hadisle ilgili yapılan çalışmalarda Yâsin Sûresi özelinde yapılmış bir çalışmaya rastlayamadık. Ancak ölüm konulu çeşitli çalışmalar vardır. İbn Kayyim el-Cevziyye’nin (ö 751/1350) Kitâbu’r-rûh5 adlı eseri,6 Kurtubî’nin (ö. 671/1273) et-Tezkira fî ahvâli’l-mevtâ ve umûri’l-âhira7 isimli kitabı ve Suyûtî’nin (ö. 911/1505) Şerhu’s-sudûr fî akvâli’l-kubûr8 isimli eseri bunlardan bazılarıdır. Buna ilaveten nadiren de olsa klasik hadis edebiyatı kaynakları haricinde kaleme alınan bazı eserlerde bu konuya değinilmiştir. Süleyman Toprak tarafından yazılan Ölümden Sonraki Hayat Kabir Hayatı, 9 Hayrettin Karaman’a ait Ebediyet Yolcusunu Uğurlarken, 10 Muhammed b. Alevî el- Mâlikî el- Hüseynî’nin Tahkîkü’l-âmâl fîmâ yenfeu’l-meyyitü mine’l-a’mâl11 adlı eserleri, Yusuf Acar’ın ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 5 Bkz. İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Züraî, Kitâbu’rûh, (I-II), thk., Muhammed Ecmel el-Islâhî, Dâru âlemi’l-fevâid, byy., 2014. 6 Eserin tanıtımı için bkz. Yılmaz, Orhan, İbn Kayyim el-Cevziyye’nin Hadis/Sünnet Anlayışı ve Metin Tenkidindeki Yeri, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara, 2013, s. 41. 7 Bkz. Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh, et-Tezkira fî ahvâli’l-mevtâ ve umûri’lâhira, thk., Hicazı Saka Ahmed, (I-II), Beyrût, 1986. 8 Bkz. Suyûtî, Celâleddin, Şerhu’s-sudûr fî akvâli’l-kubûr, Dâru’r-reşid, Dımeşk, ts. 9 Bkz. Toprak, Süleyman, Ölümden Sonraki Hayat Kabir Hayatı, Ensar Neşriyat, Konya, 1997. 10 Bkz. Karaman, Hayrettin, Ebediyet Yolcusunu Uğurlarken, Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1985. 11 Bkz. Muhammed b. Alevî, el- Mâlikî el- Hüseynî, Tahkîkü’l-âmâl fîmâ yenfeu’l-meyyitü mine’l-a’mâl, Mektebetü Dâri cevâmii’l-kerîm, Kahire, ts. 124| Çanakkale Onsekiz Mar t Üniv er sitesi İlah iy at Fakül tesi De rg isi Rivayet İlimleri Açısından Hayattakilerin Yaptığı İbadet ve Kıraatten Ölülerin Faydalanması Meselesi12 adlı Yüksek lisans tezi, Mahmut Karakış’ın Yüksek Lisans tezi,13 Mustafa Özel’in “Ölünün Ardından Kur’an-ı Kerim Okunmasının Dini Dayanakları”14 adlı makalesi konumuzla doğrudan alakalı olan belli başlı çalışmalardan bazılarıdır. Yukarıda da bahsedilen benzer konular hakkında yapılan araştırmaların içerisinde Yâsin Sûresi’nin ölülere okunması dar kapsamlı da olsa çalışılmış15 fakat bu sûre genel manada ölüye kıraat, fedâil gibi konuların bir alt başlığı gibi düşünüldüğünden bu konudaki rivâyetler sayı bakımından sınırlı kalmış, rivayetlerin muhteva ve tahlilleri o çalışmalarda geniş bir şekilde ele alınmamıştır. Ölüye kıraat ana çerçevesinde yapılan bu çalışmalarda genel olarak; ölmek üzere olan kimseye/ölüye Kur’ân okumak, cenaze teçhizi, tekfini ve defni, telkîn ve taziye gibi konular benzerliklerinden dolayı birlikte işlenmişlerdir. Fakat ülkemizde ölünün ardından yapılması vazgeçilmez bir uygulama haline gelmiş dinî pratiklerin en önemlilerinden biri de Yâsin Sûresi okunmasıdır. Bu çalışmayla Yâsin Sûresi okunmasının rivâyete dayalı kökenleri araştırılacak, ilgili sûreye dair kaynaklarda yer alan rivâyetlerin sıhhati incelenerek bu uygulamaya dayanak gösterilebilecek âmiller tespit edilip ölünün ardından Yâsin Sûresi okuma geleneğinin ortaya çıkışı, yayılışı ve kabulüyle ilgili süreç değerlendirilmeye çalışılacaktır. I. SURE HAKKINDA GENEL BİLGİ Yâsin Suresi, adını ilk âyetini oluşturan “Yâ” ve “Sîn” harflerinden aldığı ileri sürülmüştür. Ayrıca sûreyi Kur’ân’ın kalbi diye nitelendiren hadis rivayetine dayanılarak “kalbü’l-Kur’ân” diye de adlandırılmış, ancak bu kullanım hem ilmî çevrede hem de halk arasında yaygınlık kazanmamıştır.16 Sure Hz. Peygamber tarafından bu adla anılmış, muteber hadis kitaplarında da sûre için bu isim kullanılmıştır.17 Yâsîn Sûresi’nin tefsiri konusunda çok sayıda eser kaleme alınmıştır. Muhtemelen bunun önemli sebeplerinden biri faziletine dair rivayet edilen hadisler, bir diğeri de hadislerde ölüler üzerine okunmasının tavsiye edilmesidir.18 ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 12 Bkz. Acar, Yusuf, Rivayet İlimleri Açısından Hayattakilerin Yaptığı İbadet ve Kıraatten Ölülerin Faydalanması Meselesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2001. 13 Bkz. Karakış, Mahmut, Yasin Sûresi İle İlgili Rivayetler ve Değerlendirilmesi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2012. 14 Bkz. Özel, Mustafa, Ölünün Ardından Kur’an-ı Kerim Okunmasının Dini Dayanakları, İslam Hukuku Araştırmaları, Dergisi, sy. 7, Nisan 2006, s. 477-486. 15 Mesela bkz.: Muhammed b. Alevî el- Mâliki el- Hüseynî, Tahkîkü’l-âmâl fîmâ yenfeu’l-meyyitü mine’l-a’mâl, Mektebetü dâri cevâmii’l- kelim, Kahire, ts.; Acar, Yusuf, Rivayet İlimleri Açısından Hayattakilerin Yaptığı İbadet ve Kıraatten Ölülerin Faydalanması Meselesi, İstanbul, 2004; Özel, Mustafa, Ölünün Ardından Kur’an-ı Kerim Okunmasının Dini Dayanakları, İslam Hukuku Araştırmaları, Dergisi, sy. 7, Nisan 2006, s. 477-486. 16 Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Ensarî, el-Câmiu li-ahkâmi’l Kur’ân, (I-XXIV), thk., Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî, Müessetü’r-risâle, byy., 2006, VII, 303; Âlûsî, Şihâbuddîn Mahmud b. Abdullah el-Hüseynî, Rûhu’l meânî fî tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm ve’s-sebu’l-mesânî,(I-XVI),thk., Ali Abdulbâr Atıyye, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrût, 1415, VI, 55, 56; Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, Azim Dağıtım, İstanbul, 1992, VI, 394-395; İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed b. Muhammed et-Tâhir et-Tûnisî, et-Tahrîr ve’t-tenvîr, (I-XXX), ed-Dâru’t-Tûnusiyye, Tunus, 1984, XI, 80-82; Topaloğlu, Bekir, “Yâsîn Sûresi”, DİA, XL, 340, 341. 17 İbn Mâce, Cenâiz, 4; Ebû Dâvûd, 24. 18 Süleymaniye Kütüphanesi’nde 100 civarında Yâsîn tefsiri, havâs ve tercüme kayıtları bulunmaktadır. Bu kayıtların yirmisi Hamâmîzâde Ali Efendi’nin Yâsîn tefsirine aittir (İstanbul 1262, 1265, 1273, 1286, 1294, 1316, 1320). Ebûishakzâde Esad Efendi’nin Hulâsatü’t-tebyîn fî tefsîri sûre-i Yâsîn adlı eserinin yine bu Y Â S İ N S Û R E S İ ’ N İ N Ö L Ü L E R E O K U N M A S I ( R İ V A Y E T L E R B A Ğ L A M I N DA |125 Yâsîn Sûresinde İslâm akaidinin üç esasını teşkil eden tevhid, nübüvvet ve âhiret konuları tabiatın mükemmel kuruluşu ve işleyişinden deliller getirilerek anlatılır. Bu arada iman-küfür mücadelesi çerçevesinde geçmiş kavimlerden ibret verici örnekler zikredilir. Dört bölüm halinde incelenmesi mümkün olan sûrenin birinci bölümünde ana konu Hz. Peygamber’in nübüvvetinin ispatı ve Kur’an’ın vahiy ürünü oluşudur.19 Sûrenin ikinci bölümü kendilerine hak dinin tebliğcilerinin gönderildiği bir yerleşim yeri halkının (ashâbü’l-karye) kıssası hakkındadır.20 Sûrenin üçüncü bölümünde insanların hayatlarını sürdürdükleri yeryüzünün besleyici özelliğine, gece ile gündüz, güneşle ay arasındaki düzen ve âhenge, yeryüzündeki çiçek, bitki vb. şeyler, ayrıca insanlar ve insanların henüz vâkıf olamadığı nice canlı arasındaki tozlaşma ve döllenmeye, gemilerin denizde batmadan seyretmesine temas edilerek Allah’ın birliği ve yüceliğine dikkat çekilir; bütün bu delil ve işaretlere rağmen inkârcıların dinî gerçeklerden yüz çevirdikleri ifade edilir.21 Yâsîn Sûresi’nin dördüncü bölümü âhiretin varlığı ve âhiret âleminin tasvirine dairdir. Burada kıyametin ansızın kopacağı bildirildikten sonra vukuu hakkında kısaca bilgi verilir. Ardından cennetin tasvirine, cehennemliklerin bedbahtlığına değinilir; onların dünyada iddia ettikleri gibi Kur’an’ın bir şair sözü değil vahiy ürünü olduğu zikredilir. Dünya hayatında insan türüne verilen nimetlerin bir kısmı sayılır; buna rağmen inkârcıların kendilerine hiçbir fayda sağlamayan putlara taptıkları belirtilir. Sûrenin son âyetlerinde, nutfeden yaratılan insanın dünyaya geliş şeklini göz ardı ederek, “Çürümüş kemikleri kim diriltecek?” diye sorduğu soruya “İlk defa yaratmış olan diriltecek” şeklinde cevap verilir; bu kanıt, “Sizin için yeşil ağaçtan ateş çıkaran bütün tabiatı yaratan Allah ölülerin benzerini yaratmaya kâdir değil mi?” ifadesiyle desteklenir. Sûre İslâm’ın tevhid ve âhiret inancına bir defa daha vurgu yapan âyetlerle sona erer.22 Yukarıda zikredildiği üzere her ne kadar Yâsin Sûresi’nde farklı bazı konular yer alsa da ifade ettiği anlam yönünden 77. ayetten 83. son ayete kadar ölülere/ölmek üzere olanlara okunması manaya da mutabık görünmektedir. Çünkü bu ayetlerde yaratılış, ölüm ve diriliş gerçeğini kavrayamayan insanoğluna; yeniden varoluş ve bunun nasıl anlaşılacağıyla ilgili önemli mesajlar verilmektedir. Dolayısıyla ölüye/ölmek üzere olanlara okunması çerçevesinde siyak ve sibak bakımından Yâsin Sûresi’nin uygun olan kısmının yukarıda zikredilen 77. ve 83. ayetleri olduğu kanaatindeyiz. Bunun yanında sûrenin 12. ve 68. ayetlerinde olduğu gibi diğer bazı kısımlarda da ölüm ve yaşamla ilgili kısa bahisler yer almaktadır. A. ÖLÜYE/KABRE KIRAAT MESELESİNE GENEL BİR BAKIŞ Daha önce de belirtildiği gibi araştırmanın asıl amacı ölüye/kabre kıraat meselesini ele almak değil bu konunun da bir parçasını teşkil eden Yâsin Sûresi’nin ölüye/kabre okunmasıyla ilgili uygulamaların dayanağı olabilecek/olan rivâyetlerin tetkikidir. Bu bakımdan âlimler arasında öteden beri ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ kütüphanede on civarında kaydı vardır. İstanbul’un ilk kadısı olan Hızır Bey Çelebi’nin Tefsîr-i Yâsîn-i Şerîf’i Ayşe Humeyra Aslantürk tarafından sadeleştirilerek yayımlanmıştır (Yâsîn-i Şerif Tefsîri, İstanbul 1997; Isparta 2007). Geniş bilgi için bkz. Topaloğlu, Bekir, “Yâsîn Sûresi”, DİA, XL, 341. 19 Yâsin, 36/1-12. 20 Yâsin, 36/13-32. 21 Yâsin, 36/33-47. 22 Yâsin, 36/48-83. Özet olarak verilen bu ayetlerin konuları hakkında daha geniş bilgi için bkz. Topaloğlu, Bekir, “Yâsîn Sûresi”, DİA, XL, 340, 341. 126| Çanakkale Onsekiz Mar t Üniv er sitesi İlah iy at Fakül tesi De rg isi tartışma konusu olan ve daha önce de hakkında müstakil eserler kaleme alınan bu hususu ayrıntılarıyla ele almak tekrardan ibaret olacağı için biz yeri geldikçe bu meselede gerekli yerlere atıfta bulunmakla yetineceğiz. Yukarıda belirtildiği gibi âlimler arasında tartışma konusu olan bu meselede kimileri ölüye kıraati câiz görürken kimileri tam tersini iddia etmişlerdir. Öteden beri tartışma konusu ِإنسَا ِن ِإَّل ا مَا َسعَى hususta bu olan başkası çalıştığından kendi için insan Ve (وََأن َّل يْ َس لِلْ yoktur.)23 ayeti delil olarak çok kullanılmıştır. İlk bakışta ayetin zahirinden ölü ya da diri olsun hiçbir kimsenin başka birinin yaptıklarından fayda göremeyeceği manası çıkarılsa da bu anlamın doğru olmadığı ileri sürülmüştür. Bu ayetin nesh olduğunu ileri süren İbn Abbâs’ın görüşünü benimseyenler olduğu gibi 24 ayetten kastın zahirden anlaşıldığı gibi olmadığını çeşitli şekillerde gerekçelendirenler de olmuştur. Bazıları bu ayetin İbrahim (a.s.) ve Musa (a.s.)’ın kavimleri hakkında olduğunu ileri sürmüşlerdir. Buna göre bu ayetin geçmiş ümmetlerin şeriatlarından haber vermekte olup, bu hükmün İslâm Dini ile neshedildiğini, bu ümmet için başkalarının yaptığı amelden faydalanmanın mümkün olduğunu belirtmişlerdir.25 Bazılarına göre burada kastedilen kâfir bir insandır. Yoksa mü’min bir insan için diğer mü’min birinin yaptıklarının faydası olacaktır.26 Zikredilen ayeti esas alarak başkalarının yaptıklarından ölünün de ِإنسَا ِن ِإَّل ا مَا َسعَى.olmuştur da çıkanlar karşı fikrine faydalanacağı insan Ve (وََأن َّل يْ َس لِلْ için kendi çalıştığından başkası yoktur.) ayetinin zâhirini esas alan Mutezile, Kur’ân okumak, dua etmek sadaka vermek de dahil olmak üzere yaşayanların yaptıkları hiçbir ibadetin ölülere her hangi bir yararının olmayacağını iddia etmişlerdir.27Yine bu görüşü savunanlardan bazıları bu ayetle Kur’ân’ın, Hristiyan inancındaki kurtarıcılık fikrini ve buna dayalı olarak geleneksel İslâm’da kabul edilen şefaat düşüncesini reddettiğini ileri sürmüşlerdir. Buna göre Kur’ân, Müşrik Arapların hiçbir çaba sarf etmeden ve sebeplere sarılmadan putlarının, kendilerini dünya ve âhirette kurtaracağına ve arzuladıkları her şeye kavuşmak için aracı olacağı şeklindeki inançlarını temelden yıkmaktadır.28 Ölüye kıraat meselesinde tartışma konusu olan delillerden biri de bazı muteber hadis kitaplarında yer alan insanın öldükten sonra bazı amellerinin devam edeceğiyle ilgili hadistir. Ebû Hureyre’nin naklettiği hadis şu şekildedir: ِ نْسَانُ انْقَطَ َع عَنْهُ عَمَلُهُِإَّل ا مِ ْن ثَلَا ٍث: ِإَّل ا مِ ْن َصدَقَةٍ جَارِيَة،ٍ َأ ْو عِلْمٍ يُنْتَفَ ِإذَا مَا َت ا ْلإ ُع بِه،ِ َأ ْو وَلَدٍ ٍ َصا ِلح ي َدْعُو ل َه ُ “İnsan ölünce şu üç şeyden başka ameli sona erer; devam eden sadaka, yararlanılan bilgi ve kendisine duâ eden hayırlı evlat.”29 ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 23 Necm, 53/39. 24 Kurtubî, el-Câmi, XVII, 114; İbn Âşûr, et-Tahrîr ve’t-tenvîr, XXVII, 132. 25 İbn Âşûr, et-Tahrîr ve’t-tenvîr, XXVII, 132. 26 Zeylaî, Fahruddîn Osman b. Ali b. Mihcen, Tebyînü’l-hakâik şerhu Kenzi’d-dekâik, (I-VI), thk., Bulak, Kahire, 1313, II, 85; İbn Âşûr, et-Tahrîr ve’t-tenvîr, XXVII, 133. 27 İbnu’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî, Fethu’l-Kadîr, (I-X), Dâru’l-fikr, byy., ts., III, 142. 28 Reşîd Rızâ, Muhammed, Tefsîru’l-menâr (Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm), (I-XII), Dâru’l-fikr, Dımeşk, ts., VIII, 246; Fazlurrahmân, Ana Konularıyla Kur’ân, 62, 78. Bu ayet hakkında geniş değerlendirme için ayrıca bkz. Acar, Rivayet İlimleri Açısından Hayattakilerin Yaptığı İbadet ve Kıraatten Ölülerin Faydalanması Meselesi, s. 58-61. 29 Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî, el-Câmiu’s-sahîh, (I-V), thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Dâru ihyâi’t-türâsi’l-arabî, Beyrût, 1974, Vasiyyet, 3; Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eşas es-Sicistânî, Y Â S İ N S Û R E S İ ’ N İ N Ö L Ü L E R E O K U N M A S I ( R İ V A Y E T L E R B A Ğ L A M I N DA |127 Bu hadis günümüze kadar ulaşabilmiş hemen hemen bütün hadis kaynaklarında yer almaktadır. On dört farklı tarikle nakledilen bu rivâyette manayı değiştirmeyecek lafız farklılıkları bulunmasına rağmen30 genelde metin ve senedin sıhhatine yönelik değerlendirmeler yapılmıştır. Yukarıdaki hadis, insan öldüğü zaman amel defterinin kapanacağını ve dünya ile ilişkisinin kesileceğini ama hayırlı bir evlat, yararlanılan bir ilim ve sürekli insanların hizmetinde olan bir eser bırakanların bunlar işlev gördükçe sürekli mükâfatlandırılacağını açıkça ifade etmektedir. Ölümle birlikte insanın bizzat yapabileceği bir şey kalmadığından, amelinin kesileceği tabiî bir durumdur ve hadis de bunu haber vermektedir. Şâtıbî (ö. 790/1388)’ye göre “Müsebbebler, sebeplerin işlenmesi sonucunda doğarlar. Sebep olmaya karşılık olarak tutulan sevap ya da günah, kişinin bizzat kendi amelinden kaynaklanmaktadır. O amelin gerçekleştirilmesine ikinci kez sebep olanın amelinden kaynaklanmış değildir.”31 Hadiste istisna edilen amellerin, kişinin sağlığında iken açtığı çığır sayesinde olduğu belirtilmiştir. Yoksa hiç kimse yapmadığı ya da yapılmasına sebep olmadığı bir şeyin ecrini veya cezasını hak etmez.32 Burada önemli olan diğer bir husus da sadaka-i câriye kavramı içine girebilecek bütün amellerin, kişinin sağlığında bizzat kendisinin yaptığı amellerden ibaret olduğu görüşüdür.33 Fakat ölüye kıraati câiz görenler ileri sürdükleri bazı delillerle savunmuş oldukları bu fikri desteklemeye çalışmaktadırlar. Bu delillerden biri, Hz. Peygamber’in iki kabrin bulunduğu bir mevkiden geçerken orada yatan iki kişi için söylemiş olduğu sözlerdir. Buna göre kabirdekilerden birisi hayatta kovuculuk yaptığından diğeri de ayakta bevlettiğinden dolayı kabirde azap gördüklerinden Hz. Peygamber yerden bir hurma dalı alarak ikiye bölmüş ve bu iki şahsın kabirlerine bu dalları dikmiştir. Sonra da bu dallar yaş kaldıkça bu ölülerin azaplarının hafifleyeceğini belirtmiştir.34 Bu hadis hem kabir azabını kabul edenlerin hem de ölülere Kur’ân okumanın câiz olduğunu savunanların delilidir.35 Yine ölen bir kimsenin, ailesinin ağlamasından dolayı azap göreceği ile ilgili hadis de36 kabir azabının olduğunu savunanların ileri sürdüğü ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ es-Sünen, (I-IV), thk., Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd, Mektebetü’l-asriyye, Beyrût, ts., Vasâyâ, 14; Tirmizî, Ahkâm, 36; Ahmed b. Hanbel, Ahmed b. Muhammed, el-Müsned, (I-VIII), thk., Ahmed Muhammed Şâkir, Dâru’l-hadîs, Kahire, 1995, II, 14. 30 Mana aynı olmasına rağmen farklı lafızlar için bkz. İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî, Sahîh, (I-XVIII), thk., Şuayb el-Arnaûd, Müessesetü’r-risâle, Beyrût, 1988,, Mukaddime, 93; İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî, Sünen, (I- II), thk., Muhammed Fuâd Abdulbâkî, Dâru ihyâi kütübi’l-arabî, byy., ts., Mukaddime, 20. 31 Şâtıbî, Ebû İshak İbrahim b. Musa el-Gırnâtî, el-Muvâfakât fî usûli’ş-şerîa, (I-IV), Dârul’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrût, ts., II, 181. 32 Acar, Rivayet İlimleri Açısından Hayattakilerin Yaptığı İbadet ve Kıraatten Ölülerin Faydalanması Meselesi, 64. 33 Bu hadis hakkında yapılan yorumlar için bkz. Hattâbî, Ebû Süleymâ Hamd b. Muhammed, Meâlimü’sSünen, (I-IV), Haleb, 1351/1932, IV, 89; Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf b. Tâcil‘ârifîn b. Nûriddîn Alî, Feyzu’l-kadîr şerhu’l-Câmiî’s-sağîr, (I- VI), el-Mektebetü’t-ticâriyyetü’l-kübrâ, Mısır, 1356, I, 437; Şevkânî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ali b. Muhammed, Neylü’l-evtâr şerhu Müntaka’l-ahbâr min ehâdîsi seyyidi’l-ahyâr, (I-VIII), Dâru’l-hadîs, Mısır, 1993, IV, 114. 34 İlgili rivâyet için bkz. Buhârî, Vudû, 55; Edeb, 46; Müslim, Tahâre, 111; Ebû Dâvûd, Tahâre, 11; Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb b. Ali, es-Sünen, (I-IX), Abdulfettâh Ebû Gudde, Mektebetü’l-matbûâti’lİslâmiyye, Haleb, 1986, Tahâre, 26; Tirmizî, Tahâre, 53; Ahmed b Hanbel, III, 441. 35 İbn Dakîk, Ebu’l-Feth Muhammed b. Ali b. Dakîk el-Îd, el-İktirâh fî beyâni’l-ıstılâh vemâ udîfe ilâ zâlike mine’lehâdîsi’l-ma’dûdeti fi’s-sıhâh, (I-II), byy., ts., I, 107; Tîbî, Şerafeddîn b. Hüseyin Muhammed b. Abdullah, Şerh âlâ Müşkâti’l-mesâbîh, )I-XIII), thk., Abdülhamîd Hendâvî, Mekke-Riyâd, 1997, III, 769-771. 36 İlgili hadis için bkz. Buhârî, Cenâiz, 32; Meğâzî, 8; Müslim, Cenâiz, 9; Ahmed b. Hanbel, I, 386. 128| Çanakkale Onsekiz Mar t Üniv er sitesi İlah iy at Fakül tesi De rg isi delillerdendir. Tabii ki, ölüye kıraatin câiz olduğunu ileri sürenlerin delilleri bunlardan ibaret değildir. Tarih boyunca tartışma konusu olmuş bu meselede ölüye dua etmek, kabir azabı, telkîn ve ölü adına yapılan diğer bazı ibadet ve ameller konusunda ileri sürülen bazı deliller ölüye kıraat meselesinde de kullanılmıştır.37 B. SAHABENİN BU KONUDAKİ GÖRÜŞ VE TUTUMU Ölüye kıraatle ilgili olarak sahabeden birçok nakil bulunmakla birlikte bizim asıl üzerinde duracağımız husus Yâsin Sûresi’nin okunmasına dair sahabe rivâyetleri ve bu konuda sahabenin uygulamaları olacaktır. Ancak yukarıda da zikredildiği gibi ölüye kıraat sadece Yâsin Sûresi’nin okunmasından ibaret olmadığından konuyla ilgili bazı nakil ve tecrübelere yer vermenin faydalı olacağı kanaatindeyiz. Sahabeden Ebû Seleme’nin öldüğü haberi Hz. Peygamber’e ulaşınca, Rasûlullâh’ın “Allah’ım beni ve onu bağışla. Onun ardından bana güzel bir karşılık ver.”38 diye dua ederek onun affını istemesi ölüye kıraatle ilgili delil olarak değerlendirilebilecek rivâyetlerden biri olarak kabul edilmiştir.39 Ölüye Kur’ân okunmasıyla ilgili olarak Abdullah b. Ömer’den nakledilen “İçinizden birisi öldüğü zaman onu bekletmeyiniz ve kabre koyma konusunda acele ediniz. Sonra da içinizden birisi ölünün başucunda Fâtiha Sûresini, ayak ucunda da Bakara Sûresi’nin sonunu okusun”40 rivâyeti de yine delil kabul edilmiştir. İbn Ömer’den mevkûf olarak nakledilen bu rivâyetin isnadı sahîh olarak görülmemiştir.41 Sahâbeden Leclâc’ın oğluna yaptığı vasiyeti de ölüye kıraatle ilgili üzerinde durulması gereken bir rivâyettir. Buna göre Leclâc oğluna şöyle vasiyet etmiştir: “Oğulcuğum ben öldüğüm zaman beni mezara defnet. Beni mezarıma koyduğun zaman şöyle söyle: Bismillâhi ve alâ milleti Rasûlillah. Sonra da üzerime toprak atarak onu düzle. Daha sonra ise, başucumda Bakara Sûresi’nin baş tarafını ve son kısmını oku. Zirâ ben Hz. Peygamber’in (s.a.v.) böyle dediğini duydum.”42 Bu hadisin isnadındaki râvilerin tamamının sikâ olduğu عَلَيْهِ وَ َسَّل مَ de’Taberânî sonu hadisin Fakat .43söylenmiştir ُ ه َصلَّ ى الل هِ فَِإنِ ي سَمِعْ ُت رَ ُسو َل الل فإني veya 44 فانى رايت ابن عمريستحب eserlerde bazı diğer verilirken lafızlarıyla ي َقُولُ ذَل ِكَ şeklinde nakledilmiştir. Bu durumda hadis Taberâni’ye 45 ذلك يقول عمر ابن سمعت göre merfû iken diğer rivâyetlere göre hükmen merfû olmaktadır. Çünkü ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 37 Bu delillerden bazıları ve bunlar hakkında değerlendirmeler için bkz. Acar, Rivayet İlimleri Açısından Hayattakilerin Yaptığı İbadet ve Kıraatten Ölülerin Faydalanması Meselesi, 214-241. 38 Müslim, Cenâiz, 6; Ebû Dâvûd, Cenâiz, 19; Tirmizî, Cenâiz, 7; Nesâî, Cenâiz, 3; İbn Mâce, Cenâiz, 4. 39el-Irâkî, Ebü’l-Fazl Zeynüddîn Abdürrahîm b. el-Hüseyn b. Abdirrahmân, Tahrîcü ehâdîsi İhyâi ulûmi’d-dîn, (I-VII), Riyâd, 1987, II, 828. 40 Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleymab b. Ahmed b. Eyyûb, el-Mu’cemu’l-kebîr, (I-XXIV), thk., Hamdî b. Abdülmecîd es-Selefî, Mektebetü İbn Teymiyye, Kâhire, 1994, XII, 444; Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. elHüseyn b. Ali, Şuabu’l- îmân, (I-XIV), thk., Abdulali Abdulhamîd Hâmid, Mektebetü’r-rüşd,Riyad, 2003, XI, 471. 41 Beyhakî, Şuabü’l-îmân, XI, 471; Şevkânî, Neylü’l-evtâr, IV, 87. 42 Taberânî, el-Mu’cemu’l-kebîr, IX, 220. 43 Heysemî, Nureddîn Ali b. Ebî Bekr b. Süleyman, Mecmau’z-zevâid ve menbau’l-fevâid, (I-X), thk., Hüsamüddîn el-Kudüsî, Mektebetü’l-Kudüsî, Kahire, 1994, III, 44. 44 İbn Asâkir, Ebu'l-Kâsım Ali b. Hasan b. Hibetullah, Târîhu Dımeşk, (I-LXXX), thk., Amr b. Garâme elUmrevî, Dâru'l-Fikr; 1995, L, 297. 45 İbn Asâkir, Ebu'l-Kâsım Ali b. Hasan b. Hibetullah, Târîhu Dımeşk, (I-LXXX), thk., Amr b. Garâme elUmrevî, Dâru'l-Fikr; 1995, L, 297. Y Â S İ N S Û R E S İ ’ N İ N Ö L Ü L E R E O K U N M A S I ( R İ V A Y E T L E R B A Ğ L A M I N DA |129 Abdullah b. Ömer’in Hz. Peygamber’den bu konuda her hangi bir işaret olmadan fetva vermesi düşünülemeyeceği için söz konusu ikinci rivâyetin de hükmen merfû olması uzak değildir.46 Konuyla ilgili rivâyet ve uygulamalar elbette ki zikredilenlerden ibaret değildir. Buna ilaveten konunun aslını teşkil eden ölüye/kabirde Yâsin suresi okunmasına dair de sahabeden bazı nakil ve tecrübeler mevcuttur. Hz. Âişe, babasından naklen Hz. Peygamber’in şöyle buyurduğunu söylemiştir “Cuma günü anne-babasının veya ikisinden birinin kabrini ziyaret eden ve Yâsin Sûresi’ni okuyan kimse bağışlanır.”47 Tek bir tarîki olduğu ileri sürülen bu hadisin bu isnadla bâtıl olduğu ve aslının olmadığı iddia edilmiştir. Çünkü hadisin senedinde hadis uydurmakla itham olunan bir râvi bulunmaktadır.48 Fakat bu rivâyetin yer aldığı kaynakların büyük bir bölümünde rivâyetin uydurma olduğu ifade edildikten sonra bunun Ebû Hureyre’den nakledilen bir şahidinin olduğu da vurgulanmıştır. Her ne kadar rivâyetin şâhidinin olduğu belirtilse de şâhidlik kavramının uydurma olan rivâyetler için söz konusu olamayacağına dikkat çekilmiştir. Buna ilaveten şâhid olarak ileri sürülen rivâyette sadece kabir ziyareti geçmekte iken Yâsin Sûresi okunmasıyla ilgili ibare yer almamaktadır.49 Ölülere/kabirde başında Yâsin Sûresi okunmasıyla ilgili diğer bir rivâyet Enes b. Mâlik’den nakledilmektedir. Buna göre Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: “Kim mezarlığa girip de Yâsin Sûresi okursa bu, orada bulunan ölülerin azabını hafifletir. Okuyana da kabristandakilerin sayısı kadar iyilik yazılır.”50 İsnadında bulunan ve hakkında zayıf hatta kezzâb hükmü verilmiş râvilerden dolayı bu rivâyet için uydurma denmiştir. Bu rivâyet verildikten sonra diğer rivâyetleri de içine alan genel bir değerlendirme yapılmıştır.51 Buna göre her ne kadar ölüye Kur’ân okumakla ilgili rivâyetler zayıf olarak değerlendirilse de bütüncül bir bakışla bu uygulamanın bir aslının olduğu ve Müslümanların birçok şehir ve farklı zamanlarda bir araya geldikleri ve ölüleri için Kur’ân tilavet etmeye devam ettikleri pratikte karşılaşılan bir durumdur. Fakat bunun aksine sahâbenin hayatında ölüye/kabirde Kur’ân okumaya dair devam edip gelen bir uygulamanın olmadığı belirtilmiştir. Bu görüştekilere göre, kim ki bunun aksini savunuyorsa yukarıda da değinildiği gibi zayıf ve uydurma ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 46 Acar, Rivayet İlimleri Açısından Hayattakilerin Yaptığı İbadet ve Kıraatten Ölülerin Faydalanması Meselesi, 182, 183. 47 Ali el-Müttakî, Alî b. Hüsâmiddîn b. Abdilmelik b. Kâdîhân, Kenzü’l-ummâl fî süneni’l-ekvâl ve’l-efâl, thk., Bekrî Hayyânî-Safvet es-Sekâ, Müessesetü’r-risâle, 1981, byy., XVI, 468. 48 İbnu’l-Cevzî, Cemâlüddîn Abdurrahman b. Ali b. Muhammed, el-Mevzûât, (I-III), thk. Abdurrahman Muhammed Osman, byy., 1968, III, 239; Suyûtî, Celalüddîn Abdurrhaman b. Ebî Bekr, el-Le’âlü’l-masnûa fi’l-ehâdîsi’l-mevdûa, (I-II), thk., Ebû Abdirrahman Salâh b. Muhammed b. Uveyda, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrût, 1996, II, 365; İbn Arrâk, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammd el-Kinânî, Tenzîhü’ş-şerîat’i-l-merfûa ani’lahbâri’ş-şenîati’l-mevdûa, (I-II), thk., Abdulvehhâb Abdullatîf-Abdullah Muhammed es-Sıddîk el-Ğımârî, Dârul’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrût, 1399, II, 373. 49 Ayrıntılı bilgi için bkz. Acar, Rivayet İlimleri Açısından Hayattakilerin Yaptığı İbadet ve Kıraatten Ölülerin Faydalanması Meselesi, s. 186, 187. 50 Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî, et-Tezkira fî ahvâli’l-mevtâ ve umûri’l-âhira, thk., Hicazı Saka Ahmed, (I-II), Beyrût, 1986, I, 102. 51 Bkz. Elbânî, Muhammed Nâsıruddîn, Silsiletü’l-ehâdîs’d-daîfe ve’l-mevzûa ve eserühâ’s-seyyii fî’l-ümme, (I-XIV), Dâru’l-meârif, Riyâd, ts., III, 397, 398. 130| Çanakkale Onsekiz Mar t Üniv er sitesi İlah iy at Fakül tesi De rg isi rivâyetleri gerekçe göstererek değil sahîh rivâyetlere dayanarak bunu ispat etmesi gerekmektedir.52 Kaynaklar tetkik edildiğinde gerek sahabenin nakillerinde gerekse sahabe tatbikatında yukarıda zikredilenler haricinde de ölüye Kur’ân tilâvetiyle ilgili daha birçok rivâyet ve uygulamanın bulunduğu anlaşılmaktadır. Fakat bu tür rivâyetlerin büyük çoğunluğunun zayıf ve uydurma niteliğindeki nakillerden ibaret olduğu görülmektedir.53 Dolayısıyla ister sahîh isterse zayıf bir rivâyet olsun sahabenin ölümle ilgili rivâyetlerden de yola çıkarak ölüye yaptığı Kur’ân okuma vb. bir takım tatbikatlarının çoğunun daha sonra kendi hissi duyuş ve davranışlardan ibaret olabileceği ihtimalden uzak değildir. Çünkü ölüm sonrasında icra edilen bazı ritüeller bir toplumda sıkça karşılaşılan ve daha sonrakilerin bu tür uygulamalardan habersiz kalamayacakları önemli olaylardır. Bu tür önemli olaylarda sahabenin devam ettirdiği mirâsı çok daha fazla sahîh rivâyetlerle pekiştirmesi gerektiği kanaatindeyiz. Buna ek olarak ölüye Kur’ân okumakla ilgili sahabeden nakledilen rivâyetlerin ekserisinin muteber hadis kaynaklarından ziyade zayıf ve uydurma nakilleri içeren eserlerde yer alması ayrıca değerlendirilmesi gereken bir durumdur. II. YASİN SÛRESİNİN FAZİLETİYLE İLGİLİ RİVÂYETLER Hadis kaynaklarında müstakil olarak Kur’ân okumanın fazilet ve üstünlüklerinden bahseden hadisler yanında54 bazı sûre55 veya ayetlerin56 okunmasının fazilet ve üstünlüklerinden bahseden hadislerin de yer aldığı görülmektedir. Elbette ki, gerek Kur’ân’ın gerekse ayet ve sûrelerin faziletlerinden bahseden bütün rivâyetlerin sahîh olduğu söylenemez. Sadece Kur’ân okumanın fazilet ve üstünlükleri ile ilgili değil hemen bütün konuda durum aynıdır. Çünkü bir konu hakkında sahîh olanlarla birlikte zayıf ve uydurma rivâyetlerin de barındıran eserlerin varlığı bilinen bir husustur.57 Hadis kaynaklarında Yâsin Sûresi’nin okunmasıyla ilgili birçok rivâyet yer almaktadır. Bunlardan Yâsin Sûresi’nin ölülere okunmasıyla ilgili rivâyetleri ileride müstakil olarak ele alacağımızdan bu kısımda hangi durumlarda ve hangi amaçlarla okunacağı ve okunması neticesinde elde edilecek ya da beklenecek sonuçların ne olduğu konusundaki rivâyetler üzerinde durulacaktır. a) Yâsin Sûresi’nin (Okunmasının) Fazileti Yâsin Sûresi’ni okumanın faziletleriyle ilgili birçok rivâyetin kaynaklarda yer aldığı görülmektedir. Bu rivâyetlerden bazıları: مَ ْن قَرََأ يس ا ٍت 1. َّ defa on ı’ân’Kur okursa i’Yâsin Kim “فَكََأَّن مَا قَرََأ الْقُرْآنَ عَشْرَ مَر okumuş gibidir.”58 ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 52el-Mübârekfûrî, Ebu’l-Alâ Muhammed Abdurrahman b. Abdurrahîm , Tuhfetü’l-ahvezî bi şerhi Câmii’tTirmizî, (I-X), Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrût, ts., III, 275. 53 Bunlardan bazıları için bkz. İbn Hacer el-Askalâni, el-Metâlibu’l-âliye, XV, 140.;Bûsırî, Ebu’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Ebî Bekr el-Kinânî, İthâfü’l-hayrati’l-mehera bizevâidi’l-Mesânîdi’l-aşera, (I-9), Dâru’lvatan, Riyâd, 1999, III, 413. 54 Buhârî, Fedâilü’l-Kur’ân, 21; Tirmizî, Fedâilü’l-Kur’ân, 15; Dârımî, Fedâilü’l-Kur’ân, 2. 55 Buhârî, Fedâilü’l-Kur’ân, 9, 11, 12, 13, 14. 56 Buhârî, Fedâilü’l-Kur’ân, 10. 57 Sadece bu konuyla ilgili değil ele aldığımız makaleyle ilgili olması hasebiyle bu zayıf ve uydurma rivâyetlere geniş şekilde yer vereceğimizden şimdilik burada söz konusu rivâyetleri zikretmeyeceğiz. 58 Beyhakî, Şuabü’l-îmân, IV, 94. Y Â S İ N S Û R E S İ ’ N İ N Ö L Ü L E R E O K U N M A S I ( R İ V A Y E T L E R B A Ğ L A M I N DA |131 Hadisin Senedi: Hz. Peygamber→Hasan b. Atıyye→Üseyd b. Abdurrahman→Cesr→İsmail b. Ayyaş→Saîd b. Mansûr→Ahmed b. Necded→Ebû Mansûr en-Nadravî→Ebû Nasr b. Katâde.59 Beyhakî’nin naklettiği bu rivayette yer alan “on defa” ibaresi “iki defa”,60“on bir defa”,61 “on iki defa”62 şeklinde farklı sayılarla da geçmektedir. Bunlardan “on defa” ibaresinin yer aldığı rivâyete mürsel63 “iki defa” ibaresinin bulunduğu rivayete münker ve mevzû hükmü verenler olmuştur.64 Ayrıca “on bir defa” şeklinde geçen rivâyetin de mevzû olduğu bazı kaynaklarda yer almaktadır.65 Yâsin Sûresi’ni okumanın Kur’ân’ın tümünü okumaya denk olduğuyla ilgili nakledilen bir rivâyete ise mevkûf hükmü verilmiştir.66 Yukarıda verilen hadisin senedi tetkik edildiğinde hadisin mevzu oluşuna sebep olacak düzeyde bir râvinin bulunmadığı görülecektir. ةِ يس كَُّ ل لَيْلَةٍ , ثَُّم مَا َت , مَا َت شَهِ 2. َ okumaya Yâsin gece Her “مَ ْن دَاوَمَ عَلَى قِرَاء يد devam eden kimse şehit olarak vefat eder.”67 Hadisin Senedi: Hz. Peygamber→Enes b. Mâlik→Zührî→Ma’mer→Rabâh b. Zeyd es-Sanânî→Saîd b. Musa elEzdî→Muhammed b. Hafs el-Evsâbî→Muhammed b. Nasr Bu rivâyeti Taberânî hem Mu’cemü’l-evsât68 hem de ve Mu’cemü’l-sağîr69 adlı eserlerinde nakletmektedir. Mu’cemü’l-evsât’ta yer alan senette İbn Hafs’ın Mu’cemü’l-sağîr’de yer alan senette ise Saîd b. Mûsâ el-Ezdî’nin teferrüd ettiği belirtilmiştir. Her iki rivâyette yer alan Saîd b. Mûsâ el-Ezdî hakkında “kezzâb” hükmü verilmiştir.70 Aynı rivâyet İbn Arrâk’ın mevzû hadisleri derlediği ةَ يس كَُّ ل لَيْلَةٍ eserinde adlı şerîa-ş’Tenzîhü َ gece her Ümmetime (ِإنِ ي فَرَ ْض ُت عَلَى أَُّم تِي قِرَاء Yâsin okumayı farz kıldım) rivâyetinin devamı olarak da geçmektedir.71 Sonuç olarak bu rivayetin isnadında bulunan “kezzâb” vasfıyla cerhedilmiş bir râviden dolayı söz konusu rivâyet, mevcut sened ve kaynaklara göre mevzudur. Hadis usulü âlimleri, bir rivayetin “ferd” özelliği taşımasını onun sağlamlığı açısından mahzurlu görmemişlerdir. Nitekim Buhârî ile Müslim eserlerine 200 kadar “ferd” ve “garîb” hadisi almışlardır. Bununla birlikte zikredilen rivâyeti isnâd yönünden kuvvetlendirecek bir “şâhid”in olup olmadığına da bakmak gerekli olduğu prensibinden hareket edilse de bu defa hadisin uydurma bir ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 59 Bu ve bundan sonraki rivâyetlerin senet değerlendirmesinde daha çok cerhedilen râviler üzerinde durulacaktır. 60 Beyhakî, Şuabü’l-îmân, IV, 98. 61Beyhakî, Şuabü’l-îmân, IV, 94; Aclûnî, İsmail b. Muhammed b. Abdülhâdî, Keşfu’l-hafâ, (I-II), thk., Abdülhamid b. Ahmed b. Yusuf b. Hendâvî, byy., 2000, II, 482. 62 İbn Hacer el-Askalâni, el-Metâlibu’l-âliye, XV, 136. 63 Beyhakî, Şuabü’l-îmân, IV, 94. 64 Münâvî, Feyzu’l-kadîr, VI, 200. 65 İbn Arrâk, Tenzîhü’ş-şerîa, I, 296. 66 Dârimî, Fedâilü’l-Kurân, 21. 67 Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleymab b. Ahmed b. Eyyûb, Mu’cemü’l-evsât, (I-X), thk., Târık b. Avzullah b. Muhammed-Abdülmuhsin b. İbrahim el-Hüseynî, Dâru’l-haremeyn, Kahire, ts., VII, 116. 68 Taberânî, Mu’cemü’l-evsât, VII, 116. 69 Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleymab b. Ahmed b. Eyyûb, Mu’cemü’s-sağîr, (I-II), tkh. Muhammed Şekûr Mahmûd el-Hâc Emrîr, Dâru Ammâr, Beyrût-Ammân, 1985, II, 191. 70 Heysemî, Mecmau’z-zevâid, VII, 97. Saîd b. Mûsâ el-Ezdî’nin biyografisiyle ilgili ricâl ve tabâkat türü eserlerde her hangi bir bilgiye rastlaymadık. 71 Bkz. İbn Arrâk, Tenzîhü’ş-şerîa, I, 297. 132| Çanakkale Onsekiz Mar t Üniv er sitesi İlah iy at Fakül tesi De rg isi rivâyet oluşu bunu engellemektedir. Çünkü prensipte uydurma bir rivâyetin şâhidi kabul edilmemektedir.72 Her ne kadar “şâhid” kavramı en zayıf derecedeki bir hadis için geçerli olsa da uydurma hadisin şâhidinin olmayacağı hatta şâhidin ona bir faydasının da dokunmayacağı belirtilmiştir.73 تَبَارَكَ وَتَعَالَى قَرَ 3. َ َّ ه عَلَيْهِ وَ َسَّل م:َ "ِإَّ ن الل ُ ه َصلَّ ى الل عَ ْن َأبِي هُرَيْرَة،َ قَا َل: قَا َل رَ ُسو ُل الل َأ طه و يس قَبْ َل َّ هِ الْمَلَائِكَةُ الْقُرْآن،َ قَالَ ْت: ُطوبَى لُِأ َأ ْن َيخْلَُق ال َّ سمَاوَا ِت وَا ْلَأ ْر َض بَِألْ ِف عَاٍم، فَلََّم ا سَمِعَ ِت َّم ةٍ يَنْزِ ُل هَذَا عَلَيْهَا، وَ ُطوبَى لَِأ ْجوَا ٍف تَحْمِ ُل هَذَا، وَ ُطوبَى لَِألْ ِسنَةٍ تَتَكََّل مُ بِهَذَا Hadisin Senedi: Hz. Peygamber→Abdurrahman b. Yakûb→Ömer b. Hafs ezZekvân→İbrahim b. Muhacir b. el-Mismâr →İbrahim b. el-Münzîr. Rasûlullâh şöyle buyurmuştur: "Şüphesiz her şeyden münezzeh ve yüce olan Allah, Tâhâ ve Yâsin’i gökleri ve yeri yaratmasından bin yıl önce okumuş: O zaman Melekler Kur’ân-ı işittiklerinde şöyle demişler: Bunun kendisine ineceği ümmete ne mutlu! bunu taşıyacak gönüllere ne mutlu! Bunu konuşacak dillere ne mutlu!"74 Bu hadisin senedinde yer alan İbrahim b. Münzir’in teferrüd ettiği belirtilmiştir.75 Fakat İbn Maîn’in bu râviyi sika olarak kabul ettiği de belirtilmektedir. Ayrıca bu ravinin Buhârî’nin hocalarındandır.76 Hadisin senedinde yer alan İsmâil b. Mühâcir hakkında “münkerü’l-hadîs”, Amr b. Hafs hakkında ise “metrûkü’l-hadîs” hükmü verilmiş ayrıca bu hadisin mevzû olduğu belirtilmiştir.77 İbn Hacer’in ise bu hadisin mevzû olmadığı yönünde fikir beyan ettiği nakledilmiştir.78 Yukarıdaki başlık altında ele alınan üç hadis de senetleri açısından mevzû olarak nitelendirilmiştir. Fakat bunlardan en son ele alınan rivâyet İbn Hacer tarafından mevzu olarak görülmemiştir. Farklı senetlerle gelen bu üç rivâyette konu bütünlüğü olmasa da ortak anlam, Yâsîn Sûresi’nin okunmasının faziletidir. b) Yâsîn Sûresinin Bağışlanmak İçin Okunması sabaha ,okursa Yâsin geceleyin kim Her “مَ ْن قَرََأ يس فِي لَيْلَةٍ َأ ْصبََح مَغْفُورًا لَهُ 1. affolunarak çıkar."79 Hadisin senedi: Hz. Peygamber→Ebû Hureyre→Hasan→Hişam b. Ziyâd→Haccac b. Muhammed→İshak b. Ebî İsrâil. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 72 Ferd, Şâhid ve mütâbi konuları hakkında geniş bilgi için bkz. İbnu’s- Salâh, Ebû Amr Osmân b. Abdirrahmân, Mukaddime/Ma'rifetü envâi ulûmi'l-hadîs, thk., Nuruddîn Itr, Dâru’l-Fiker, Suriye, 1986, s. 79; Cezâirî, Tâhir b. Sâlih İbn Ahmed, Tevcîhü’n-nazar ilâ usûli'l-eser, (I-II), thk., Abdulfettâh Ebû Gudde, Mektebetü'l-matbûâtü'l-İslamiyye, Haleb, 1995, I, 490-492; Polat, Selahattin, “Ferd”, DİA, XII, 368-369. 73 Bkz. Münâvî, Feyzu’l-kadîr, VI, 141, 142. 74 Dârimî, Fedâilü’l-Kurân, 20. 75 Taberânî, Mu’cemü’s-sağîr, V, 133. 76 Suyûtî, el-Le’âlü’l-masnûa, I, 17. 77 İbnu’l-Cevzî, el-Mevdûât, I, 110. 78 İbn Arrâk, Tenzîhü’ş-şerîa, I, 139. 79 Ebû Ya‘lâ, Ahmed b. Alî b. el-Müsennâ et-Temîmî el-Mevsılî, Müsned, (I-XIII), thk. Hüseyin Selim Esed, Dâru’l-Me’mûn li’t-türâs, Dımeşk, 1984, XI, 93; Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdullah el-İsbehânî, (I-X), Hılyetül’-evliyâ ve tabakâtü’l-esfiyâ, Beyrût, 1409, IV, 130; Zebîdî, Seyyid Muhammed Murtazâ, İthâfü’ssâdeti’l-müttakîn bi şerhi İhyâi ulûmi’d-dîn, (I-X), Müessesetü’t-târîhi’l-arabî, Beyrût, 1994, V, 154; Münâvî, Feyzu’l-kadîr, VI, 199; İbn Hacer el-Askalâni, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed, elMetâlibu’l-âliye bi zevâidi’l-mesânîdi’s-semâniyye, (I-XIX), Dâru’l-âsıme-Dârul-muğîs, Suudiarabistan, 1419, XV, 130. Y Â S İ N S Û R E S İ ’ N İ N Ö L Ü L E R E O K U N M A S I ( R İ V A Y E T L E R B A Ğ L A M I N DA |133 Bu rivayetin senedinde, hakkında kezzâb, metrûk hükmü verilmiş râvilerin olduğu kaynaklarda yer almaktadır.80 Ayrıca Yâsin Sûresi zikredilmeksizin sadece Duhân Sûresi’nin zikredildiği aynı anlamda rivâyetler de mevcuttur.81 İbnu’l-Cevzî bu rivâyete uydurma demekte ve hadisin bütün tarikinin bâtıl olduğunu belirtmektedir.82 Hadisin hem Yâsin hem de Duhân Sûresi okumanın birlikte zikredildiği tarikinin de mevcut olduğu fakat bu rivâyete bâtıl hükmü verildiği ve rivâyetin senedinde yer alan Muhammed b. Zekeriyya’nın hadis uydurduğu da söylenmiştir.83 Ebû Hureyre rivâyetinin birçok tariki olduğu vurgulanırken84 Abdullah b. Mesûd kanalıyla gelen rivâyete garîb hükmü verilmiştir.85 ، غُفِرَ لَهُ 2. َّ هِ َضاةِ الل ْ َأ ْو مَر َّ هِ وَجْهِ الل َ (ya (ve ı’Allah ,geceleyin Kim “مَ ْن قَرََأ يس فِي لَيْلَةٍ ابْتِغَاء rızasını umarak Yâsin Sûresi okursa mutlaka bağışlanır.”86 Hadisin senedi: Hz. Peygamber→Ebû Hureyre→Hasan→Cesr. Kaynakların bazısında bu rivâyet mevkûf olarak da nakledilirken,87 birçok kaynakta farklı sahabe kanalıyla merfû olarak nakledilmektedir.88 Her ne kadar ricâline sahîh hükmü verilse de89 hadise sahîh hükmü veren bir muhaddis tespit edemedik. Senette yer alan Cesr b. Firkât’ın uydurma hadis rivayet ettiği belirtilmiştir.90 Bununla birlikte söz konusu rivâyet bazı kaynaklarda “Ölülerinize Yâsin okuyun” şeklinde müstakil olarak geçen91 rivâyetle birlikte Bu (غُفِرَ لَهُ فِي تِلْ َك الَّل يْلَةِ atfen zamana ,bağışlanma buradaki Ayrıca .92almaktadır yer Geçmiş (غُفِرَ لَهُ مَا تَقََّ دمَ مِ ْن ذَنْبِهِ de atfen niteliğine günahın veya 93)bağışlanır gece günahları bağışlanır)94 farklı şekillerde de nakledilmektedir. c. Yâsin Sûresi’nin Okunmasıyla Sıkıntı ve İhtiyaçların Giderileceği Kaynaklarda Yâsin Sûresi’nin ölüye/kabre okunması, affolunmaya vesile olacağı ve faziletleriyle ilgili rivâyetler yanında bazı sıkıntı ve ihtiyaçların giderilmesi maksadıyla okunduğu da ayrıca yer almaktadır. Bu konuda bazı örnekler vermekle yetineceğiz. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 80 İbnu’l-Cevzî, el-Mevdûât, I, 247; İbn Arrâk, Tenzîhü’ş-şerîa, I, 290. 81 Bkz. Dârimî, Fedâilü’l-Kur’ân, 22, Beyhakî, Şuabü’l-îmân, IV, 103. Ayrıca hem Yâsin hem de Duhân Sûresi’nin birlikte yer aldığı rivâyet için bzk. Beyhakî, Şuabü’l-îmân, IV, 104. 82 İbnu’l-Cevzî, el-Mevdûât, I, 247. 83 Bkz. Suyûtî, el-Le’âlü’l-masnûa, I, 214. 84 İbn Arrâk, Tenzîhü’ş-şerîa, I, 290. 85 Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdullâh b. İshâk el-İsfahânî, Hılyetül’-evliyâ, (I-X), Dâru’l-kitâbi’l-arabî, Beyrût, 1409, IV, 130. 86 Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleyman b. Dâvûd b. el-Cârûd el-Fârisî, Müsned, (I-IV), thk., Muhammed b. Abülmuhsin et-Türkî, Dâru Hicr, Mısır, 1999, IV, 212; Dârimî, Fedâilü’l-Kurân, 21; İbn Hibbân, Sahîh, VI, 312, Ebû Nuaym, Hılyetül’-evliyâ, II, 159; Beyhakî, Şuabü’l-îmân, IV, 96. 87 Dârimî, Fedâilü’l-Kur’ân, 21. 88 İbn Hibbân, Sahîh, VI, 312; Ebû Nuaym, Hılyetül’-evliyâ, II, 159. 89 İbn Hibbân, Sahîh, VI, 312. 90 İbnu’l-Cevzî, el-Mevdûât, III, 252. 91 “Ölülerinize Yâsin okuyun” rivâyetinin geçtiği yerler için bkz. Ebû Dâvûd, Cenâiz, 24; Tayâlisî, Müsned, II, 244; Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî Müsned, (I-XLV), thk., Şuayb el-Arnaûd-Adil Mürşid vd., Müessesetü’r-risâle, byy., 2011, XXXIII, 417, 427; İbn Mâce, Cenâiz, 4. 92 Beyhakî, Şuabü’l-îmân, IV, 93. 93 Dârimî, Fedâilü’l-Kurân, 21. 94 Beyhakî, Şuabü’l-îmân, IV, 93. 134| Çanakkale Onsekiz Mar t Üniv er sitesi İlah iy at Fakül tesi De rg isi Yâsin başlangıcında gündüzün Kim “مَ ْن قَرََأ يس فِي َص ْدرِ الَّن هَار،ِ قُ ِضيَ ْت َحوَا ِئجُه1.ُ okursa, onun ihtiyaçları giderilir.”95 Hadisin senedi: Hz. Peygamber→Atâ b. Ebî Rebâh→Muhammed b. Cühâde→Ziyâd b. Heyseme→el-Velîd b. Kays→el-Velîd b. Şücâ. Bu rivâyet mürsel olarak nakledilmiştir. İbn Abbâs‘dan nakledilen Yâsin okuyacak kimsenin yine farklı ihtiyaçlarının giderileceğine dair benzer bir rivâyet de bulunmaktadır.96 Söz konusu rivâyet, Dârîmî’nin Sünen’inde şu şekilde yer almaktadır: Resulullah (sav.) buyurdu ki: "Kim sabaha ulaştığında Yâsin’i okursa, o kimseye, akşama ulaşıncaya kadar o günün kolaylığı bahşedilir. Kim de onu bir gecenin başlangıcında okursa, ona da sabaha ulaşıncaya kadar o gecenin kolaylığı bahşedilir."97 Daha önceki rivâyet gibi İbn Abbâs kanalıyla mevkûf olarak nakledilen bu rivâyetin sened ve metin farklılığı bu iki rivâyetin aynı olmadığını göstermektedir. ه أعطاه2. Sâffât ve Yâsin günü Cuma Kim "من قرأ يس والصافات يوم الجمعة ثم سأل الل surelerini okur sonra da Allah’tan bir şey isterse Allah istediği şeyi ona verir."98 Hadisin senedi: Hz. Peygamber→İbn Abbâs→Dahhâk→Nehş b. Saîd→Âmir b. İbrahim→Muhammed b. Âmir b. İbrahim→Ebû Bekr b. Ebî Dâvûd esSicistânî→Osman b. Muhammed b. Kâsım el-Ademî → Ebû Tâlib Muhammed b. Ali b. Muhammed →Ebû’l-Hasan→Şîrûye b. Şehredâr. Rivâyetin senedinde yer alan Nehş b. Saîd’in “kezzab” olduğu belirtilmiştir.99 Bu rivâyet İbn Arrâk’ın uydurma rivâyetleri ihtiva eden eserinde de yer almaktadır. İbn Arrâk rivâyeti verdikten sonra senette Nehş’in bulunduğuna dikkat çekmiştir.100 III. YASİN SÛRESİ’NİN ÖLÜLERE OKUNMASIYLA İLGİLİ RİVAYETLER Yâsin suresinin faziletleriyle ilgili birçok rivâyetin olduğu zikredilmişti. Söz konusu rivâyetlerden bir kısmı verilerek sûrenin önemi ortaya konmaya çalışıldı. Burada ise araştırmamızın esasını teşkil eden aynı zamanda âlimlerin fezâil konusunda da değerlendirdiği, ilgili sûrenin ölülere okunması ele alınacaktır. 101“okuyun Yâsin Ölülerinize “اقرؤوا يس على موتاكُم 1. Hadisin senedi: Hz. Peygamber→Ma’kıl b. Yesâr→Osman es-Sekenî→Ebû Osman→Süleyman et-Teymî→Abdullah b. el-Mübârek→Muhammed b. Mekkî el-Mervezî ve Muhammed b. el-Alâ102 Ebû Dâvûd’un Sünen’indeki senediyle verdiğimiz bu hadis daha önce Tayâlisî (ö. 204/819), Ebû Ubeyd (ö. 224/855), İbn Ebî Şeybe (ö. 235/849), Ahmed ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 95 Dârimî, Fedâilü’l-Kurân, 21. 96 Bkz. Dârimî, Fedâilü’l-Kurân, 21; Aclûnî, Keşfu’l-hafâ, II, 482. 97 Dârimî, Fedâilü’l-Kurân, 21. 98 Ali el-Müttakî, Kenzü’l-ummâl, I, 591, 99 İbn Asâkir, Târîhu Dımeşk, LVII, 284, 285; Mizzî, Ebu’l-Haccâc Yusuf b. Abdurrahman, Tehzîbu’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl, (I-XXXV), thk., Beşşâr Avvâd Ma’rûf, Müessesetü’risâle, Beyrût, 1980, XXX, 32. 100 Bkz. İbn Arrâk, Tenzîhü’ş-şerîa, I, 298. 101 Ebû Dâvûd, Cenâiz, 24; Tayâlisî, Müsned, II, 244; Ahmed b. Hanbel,XXXIII, 417, 427; İbn Mâce, Cenâiz, 4; Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Ali b. Şuayb, es-Sünenü’l-kübrâ, (I-X), thk., Şuayb el-Arnaûd, Müessesetü’r-risâle, Beyrût, 2001, IX, 394; İbn Hibbân, Sahîh, VII, 269; Taberânî, el-Mu’cemu’l-kebîr, XX, 2019; Beğavî, Ebû Muhammed Hüseyin b Mesûd el-Ferrâ, Şerhu’s-sünne, (I-XV), Mektebetü’l- İslâmî, Beyrût, 1983, V, 295. 102 Ebû Dâvûd, Cenâiz, 24. Y Â S İ N S Û R E S İ ’ N İ N Ö L Ü L E R E O K U N M A S I ( R İ V A Y E T L E R B A Ğ L A M I N DA |135 b. Hanbel (ö. 241/855) gibi muhaddislerin eserinde de yer almıştır. Her ne kadar hadisin mütâbiî olsa da sahabe tabakasında sadece Ma’kıl b. Yesâr’ın olması dikkat çekmektedir. Ma’kıl b. Yesâr→Osman es-Sekenî→Ebû Osman→Süleyman et-Teymiyyî→Abdullah b. el-Mübârek şeklinde yer alan senedde İbn Hibbân (ö. 354/965) dışındaki muhaddislerin tamamı hadisi Abdullah b. el-Mübârek (ö.181/797) tarikıyla rivâyet etmişlerdir.103 Heysemî (ö. 807/1405) hadisin isnadına sahîh hükmü vermekle birlikte Ahmed b. Hanbel’in rivâyetini, isnadda yer alan meçhul râviden dolayı zayıf saymıştır.104 Ebû Osman ve babası hakkında meçhûl hükmü verilmiştir.105 Bunun yanında hadisin isnadına zayıf ve sahîh hükmü veren farklı muhaddislerin de olduğu kaynaklarda yer almaktadır.106 Metin yönünden hemen bütün eserlerde aynı şekilde yer alan bu rivâyet İbn Mâce’nin Sünen’inde موتاكم على olarak değil de موتاكم عند şeklinde geçmektedir. Buna ilaveten Heysemî’nin rivâyeti aynı lafızlarla olmakla birlikte bir başka rivâyete bitişik olarak geçmektedir.107 Yine Ahmed b. Hanbel’in Müsned’inde ve Taberânî’nin Mucem’inde de bir başka rivâyetle beraber yer almasına rağmen müstakil olarak da geçtiği görülmektedir.108 Özellikle isnadında yer alan meçhul râvilerden Ebû Osman ve babasından dolayı zayıf hükmü verilen bu hadise muteber hadis kitaplarında sahîh hükmü veren muhaddise rastlayamadık.109 Hadisin ifâde ettiği anlam üzerinde ise farklı görüşler ileri sürülmüştür. Yâsin Sûresi’nin ölen kimseye mi, ölmek üzere olan kimseye mi yoksa her iki durumda da mı okunacağı konusunda tartışmaların yapıldığı kaynaklarda yer almaktadır. Geriye doğru gidildiğinde klasik hadis kaynaklarında bu rivâyetin ifade ettiği anlam üzerinde ilk değerlendirmelerden birinin İbn Hibbân’a ait olduğu görülür. Rivâyeti, ölmek üzere olan kimseye “telkin” yapmakla birlikte değerlendiren İbn Hibbân burada yer alan Yâsin Sûresi okuma fiilinin ölüye değil ölmek üzere olan kimseye yapılabileceğini belirtmiştir.110 Bazı muhaddisler Yâsin Sûresi’nin ölmek üzere olana okunacağını doğrudan belirtirken diğer bir kısmı da ölmek üzere olan kimseye yapılan telkîn bâb başlığıyla birlikte ya da bu konu peşinden yahut da bu konu içerisinde beraber işlemişlerdir.111 Yukarıdaki görüşlerin aksine Yâsin Sûresi’nin ölmüş bir kimseye de okunabileceğini belirtenler olmuştur. Özellikle Ebû Dâvûd, bâb başlıklarında belli bir sıra takip etmiş ve “istircâ/innâlillâh” ile “ölünün üzerini örtmek” bâblarından sonra söz konusu bâbı açmıştır. Dolayısıyla Ebû Dâvûd, hadiste ifade edilen “mevtâ” kelimesinden, ölmek üzere olanların değil ölmüş olanların kastedildiği kanaatindedir. Hadisin zâhiri anlamı da zaten bu yöndedir. Hadisin ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 103 İbn Hacer el-Askalâni, el-Metâlibu’l-âliye, V, 216, 217. 104 Heysemî, Mecmau’z-zevâid, VI, 311. 105 İbn Hacer el-Askalâni, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed, Telhîsu’l-habîr fî Tahrîci ehâdîsi’rRâfii’l-kebîr, (I-IV), Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, byy., 1989, II, 244, 245. 106 Ayrıntılı bilgi için bkz. İbn Hacer el-Askalâni, Telhîsu’l-habîr II, 245; Aclûnî, Keşfu’l-hafâ, I, 182. وَالَّد ارَ الْآ ِخرَةَِإَّل ا غُفِرَلَه،ُ فَاقْرَؤُوهَا عَلَى مَوْتَاكُ ْم 311. ,VI ,zevâid-z’Mecmau ,Heysemî .Bkz 107 َ َّ ه قَلْ ُب الْقُرْآ ِن لَا يَْقرَؤُهَا َأحَد يُرِيدُ الل 108 Krş. Ahmed b. Hanbel, XXXIII, 417 (20300 ve 2031 nolu hadisler). Ayrıca krş. Taberânî, el-Mu’cemu’l-kebîr, XX, 19 ve 20. 109 İbn Hacer el-Askalâni, el-Metâlibu’l-âliye, V, 216; Hadisin senet değerlendirmesi hakkında geniş bilgi için bkz. Acar, Yusuf, Rivayet İlimleri Açısından Hayattakilerin Yaptığı İbadet ve Kıraatten Ölülerin Faydalanması Meselesi, İstanbul, 2004, s. 173-175. 110 İbn Hibbân, Sahîh, VII, 269. 111 Beyhakî, Şuabu’l- îmân, XI, 436; Beğavî, Şerhu’s-sünne, V, 295, 296. 136| Çanakkale Onsekiz Mar t Üniv er sitesi İlah iy at Fakül tesi De rg isi zâhiri anlamını esas alarak ölüden kastedilenin, ruhu bedeninden ayrılan kimse olduğu ve hadisin, ölmek üzere olan kimselere hamledilmesinin hiçbir dayanağının olmadığı da ileri sürülmüştür.112 تَعَالَى عَلَيْهِ 2. ُ َّ ه yanında da olup üzere Ölmek “مَا مِ ْن مَي ِ ٍت يَمُو ُت وَيُْقرَأُ عِنْدَهُ يسِإَّل ا هََّو نَ الل Yâsin Sûresi okunan kimsenin ölüm ağırlığını Allah hafifletir.”113 Hadisin senedi: Hz. Peygamber→Ebu’d-Derdâ→Şureyh b. Ubeyd→ Saffân b. Amr → Mervân b. Sâlim →Mecîd b. Ebî Revvâd→İbn Ebî Ömer. Bu rivâyet Yâsin Sûresi’nin ölmek üzere olanlara okunacağını ileri sürenlerin görüşünü destekler mahiyettedir. Senette yer alan Mervân b. Sâlim hadis otoritelerince tenkit edilmiş ayrıca çok zayıf olarak nitelenmiştir.114 Rivâyetin baş tarafının aslı olsa da bu şekilde yer alan bir metnin tamamının aslının bulunmadığı söylenmiştir.115 Zikredilen bu hadisin farklı senet ve metinlerle nakledilmesine rağmen bunlar içinde sahîh sayılabilecek bir rivâyete rastlayamadık. “Ölülerinize Yâsin okuyun” hadisi her ne kadar tek bir sahabiden nakledilse de bu hadisi destekler nitelikte farklı sahabeden gelen senetlerin de olduğu da görülmektedir. Ancak farklı senet ve metinle nakledilmesine rağmen bu manada gelen bütün rivâyetlerin zayıf olduğu görülmektedir. Dikkate değer diğer bir husus ise bu rivâyetlerden hiç birine uydurma hükmünün verilmemiş olmasıdır. Bunlara ilaveten buraya kadar nakledilen rivayetlerin hepsi üzerinde tartışma konusu olan hususlardan biri de okuma işleminin ölmüş olan üzerinde mi yoksa ölmek üzere olan bir kimse üzerinde mi icra edileceğidir. Kanaatimizce söz konusu rivayetlerde mana açık olduğundan Yâsin Sûresi ölmüş olan birine de okunabilir. Fakat ölmek üzere olan birine de okunmasına engel teşkil eden ne bir rivâyet ne de açık bir uygulama vardır. Özellikle rivayetlerde farklı ibarelerle kullanılan “mevt” kelimesini mecaza hamlederek “ölmek üzere olan kimse” şeklinde açıklamanın zorlama bir yorum olduğu düşüncesindeyiz. Bundan dolayı söz konusu kelimeyi hakiki anlamıyla “ölmüş olan” şeklinde kabul etmek isabetli olsa gerektir. وال َّد ارَ ا ْلآ ِخرَةَ 3. َ وَيس قَلْ ُب الْقُرْآ ِن، لَا يَْقرَؤُهَا رَجُ ل يُرِيدُ الل وهَا عَلَى ه ُ ِإَّل ا غُفِرَ لَه،ُ وَاقْرَء مْ ُاكَتْوَم...”...Yasin Kur’ân’ın kalbidir. Onu, Allah’ın rızasını ve ahireti kazanmak için okuyan kişi mutlaka affedilir. Onu, ölülerinize okuyun.”116 Hadisin senedi: Hz. Peygamber→Ma`kıl b. Yesâr→Osman es-Sekenî→Ebu Osman→Süleyman et-Teymî→Mu`temir→Ârim. “Ölülerinize onu (Yâsin Sûresi’ni) okuyun” rivâyetinin son kısmını oluşturmaktadır. Birleşik rivâyetin bu bölümü daha önce müstakil olarak ele alındı. Söz konusu kısma ait senetlerden biri şu şekildeydi: Hz. Peygamber→Ma’kıl b. Yesâr→Osman es-Sekenî→Ebû Osman→Süleyman etTeymî→Abdullah b. el-Mübârek→Muhammed b. Mekkî el-Mervezî ve Muhammed b. el-Alâ.117 ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 112 İbn Hacer el-Askalâni, Telhîsu’l-habîr II, 245; Şevkânî, Neylü’l-evtâr, IV, 29; Bu konudaki değerlendirmeler için bkz. Acar, Rivayet İlimleri Açısından Hayattakilerin Yaptığı İbadet ve Kıraatten Ölülerin Faydalanması Meselesi, s. 175. 113 İbn Hacer el-Askalâni, el-Metâlibu’l-âliye, V, 215. 114 İbn Asâkir, Tehzîbu’l-kemâl, XXVII, 394. 115 İbn Hacer el-Askalâni, el-Metâlibu’l-âliye, XV, 140. 116 Ahmed b. Hanbel, XXXIII, 417. 117 Ebû Dâvûd, Cenâiz, 24. Y Â S İ N S Û R E S İ ’ N İ N Ö L Ü L E R E O K U N M A S I ( R İ V A Y E T L E R B A Ğ L A M I N DA |137 Daha önceki rivâyete ait yukarıdaki bu senette yer alan bazı ravilerin meçhul olduğu bu yüzden de rivâyetin sahîh sayılamayacağı belirtilmişti. İki ayrı rivâyetin birleşiminden ibaret olduğu118 izlenimi veren Ahmed b. Hanbel’e ait burada değineceğimiz/yukarıdaki metne ait senette ise Süleyman et-Teymî’ye kadar olan kısmın ortak râvilerden meydana geldiği görülüyor. Bu râvilerden Mu`temir b. Süleyman Tarhân et-Teymî el-Basrî’dir ki, onun için sikâ diyenler olduğu gibi hafızasının kötü olduğunu, rivâyetlerinde yanıldığını beyan edenler de olmuştur.119 Ele aldığımız rivâyetin benzeri Tirmizî’nin Sahîh’inde ve Dârımî’nin Sünen’inde şu şekilde geçmektedir: ُ َّ ه قَلْبًا، وَقَلْ ُب القُرْآ ِن يس، وَمَ ْن قَرََأ يس َكتَ َب الل ٍ ِإَّ ن لِكُ ِل شَ ْيء ا ٍت َّ ةَ القُرْآ ِن عَشْرَ مَر َ تِهَا قِرَاء َ اءَرِقِب ُهَل) Her şeyin bir kalbi vardır. Kur’ân’ın da kalbi Yâsin’dir. Kim Yâsin’i okursa Allah onu kıraati karşılığında Kur’ân’ı on defa hatmetme sevabı verir.)120 Fakat bu rivâyette tetkik etmekte olduğumuz “Ölülere Yâsin Sûresi okuma” ile ilgili asıl cümle yer almamaktadır. Yukarıda esas aldığımız Ahmed b. Hanbel’in Müsned’inde geçen rivâyetin tam metni ise şu şekildedir: “Bakara sûresi Kur’an’ın tepesi ve zirvesidir. Onun her ayetiyle birlikte seksen melek inmiştir. Ayete’l-Kürsî arşın altından çıkarılmış ve onunla birleştirilmiş ya da Bakara sûresiyle birleştirilmiştir. Yâsin ise Kur’an’ın kalbidir. Bir kişi Allah Tebâreke ve Teâlâ’ın rızasını ve ahiret yurdunu kazanmak için Yâsin’i okursa mutlaka bağışlanır. Ölülerinize onu (Yâsin’i) okuyun”.121 Tirmizî nakletmiş olduğu hadisin “garîb” olduğunu belirtip, Harun Ebû Muhammed’in meçhûl olduğunu söylemiştir. Diğer musanniflerin eserlerinde yer almasına rağmen Beyhâkî’nin eserinde “ölülere Yâsin okuma” ile ilgili kısım geçmemektedir.122 on okumakta onu çünkü okuyunuz Yâsin…“…اقرؤا يس فَِإَّ ن فِيهَا عَشْرَ بَرَكَا ٍت 4. bereket vardır…”123 Hz. Peygamber→Hz. Ali→Ali b. Hüseyin→Muhammed el-Bâkır→Cafer b. Muhammed→es-Seriyy b. Hâlid b. Şeddâd→Hammâd b. Amr→Abdurrahman b. Vâkıd. Ölülere Yâsin okumakla ilgili bir başka rivâyet de uzun bir rivâyetin bir Yâsin…” (اقرؤا يس فَِإ اتٍ َّ ن فِيهَا عَشْرَ بَرَكَ ” .nakildir yukarıdaki oluşturan parçasını وَمَا ق ُرِئَتْ عِنْدَ ” devamında ibarenin şeklindeki…) vardır bereket on onda okuyun ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ وَالَّد ارَ الْآ ِخرَةَِإَّل ا غُفِرَ لَه،ُ 311. ,VI ,zevâid-z’Mecmau ,Heysemî .bkz için rivâyet Benzer 118 َ َّ ه قَلْ ُب الْقُرْآ ِن لَا يَْقرَؤُهَا َأحَد يُرِيدُ الل فَاقْرَؤُوهَا عَلَى مَوْتَاكُ ْم 119 Mizzî, Tehzîbu’l-kemâl, XXVIII, 254; Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymâz, Siyeru a’lâmi’n-nübelâ, (I-XL), Dâru'l-hadîs, Kahire, 2006, VII, 429, 430; Tezkiratü'l-huffâz, (I-IV), Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, Beyrût, 1998, I, 195; İbn Hacer el-Askalâni, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed, Tehzîbu’t-Tehzîb, (I-XII), Dâiratü’l-meârifi’n-nizâmiyye, Hindistan, 1326, X, 227, 228. 120 Tirmizî, Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ b. Sevre, Sünen, (I-VI), Beşşâr Avvâd Ma’rûf, Dârul’l-garbil’lİslâmî, Beyrût, 1998, Fedâilu’l-Kur’ân, 7; Dârımî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân b. Fazl b. Behrâm, Sünen, (I-IV), thk., Hüseyin Selim Esed ed-Dârânî, Dâru’l-muğnî, Suudiarabistan, 2000, Fedâilü’lKur’ân, 21. 121 Ahmed b. Hanbel, XXXIII, 417; Tirmizî, Fedâilü’l-Kur’ân, 2. 122 Bkz. Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Ali, Şuabu’l- îmân, IV, 94. 123 İbn Ebî Usâme, Ebû Muhammed el-Hâris b. Muhammed b. Dâhir, Müsnedü’l-Hâris=Buğyetü’l-bâhis an zevâidi Müsnedü’l-Hâris, (I-II), thk., Hüseyin Ahmed Sâlih el-Bâkirî, Medine, 1992, I, 526; İbn Hacer elAskalâni, el-Metâlibu’l-âliye, XV, 145; Aclûnî, Keşfu’l-hafâ, II, 389, 481. Suyûtî, el-Le’âlü’l-masnûa, II, 312; İbn Arrâk, Tenzîhü’ş-şerîa, I, 296. 138| Çanakkale Onsekiz Mar t Üniv er sitesi İlah iy at Fakül tesi De rg isi cümlesi) hafifler azabı ölünün okunduğunda yanında Ölünün” (مَي ِ ٍت ِإلا ُخف ِ َف عَنْهُ yer almaktadır. Bu hadisin üst kısmında hitabın Hz. Ali’ye olduğu anlaşılmaktadır. Senedindeki bütün râvilerin zayıf olduğu vurgulanan bu rivâyet124 aynı zamanda zayıf ve uydurma hadisleri ihtiva eden birçok eserde yer almaktadır. Ayrıca İbn Hacer bu hadisin senedindeki zayıflıkları maddeler halinde sıralamıştır.125 Neticede buraya kadar tetkik edilen Yâsin suresinin ölülere okunmasıyla ilgili rivâyetler ile burada ele alınmadığı halde kendisine atıf yapılan diğer bazı rivâyetlerle126 birlikte değerlendirildiğinde bunların, ya zayıf ya da uydurma olan rivayetlerden müteşekkil olan nakiller olduğu anlaşılmaktadır. Akla ilk gelen hususlardan biri söz konusu sûrenin fazileti kapsamında kaynaklarda yer alan bu rivâyetlerin tamamı olmasa bile bazılarının aslında farklı yer ve zamanlarda söylenmiş olduğu daha sonra râvi/râviler tarafından tek bir metin halinde nakledildiğidir. Senette yer alan meçhûl ve zapt yönünden zayıf olan raviler de göz önüne alındığında bu düşüncenin dikkate değer olduğu anlaşılmaktadır. Farklı senet ve metinlerle nakledilen Yâsin Sûresi’nin okunmasıyla ilgili yukarıda tetkik edilen rivâyetlerde ortak olan metnin “ölülere Yâsin okuma” kısmı olduğu görülmektedir. Fakat okuma işinin ölüm esnasında mı yoksa öldükten sonra mı olduğu da tartışılan başka bir meseledir. Şurası da açıktır ki, ölüm insanların hayatta hemen her zaman karşılaşabilecekleri bir vakıadır. Ölüye Yâsin Sûresi’nin okunması işinin ise sınırlı sayıdaki rivâyetlerden ibaret olması ve bunların çoğunun zayıf ve uydurma rivâyetleri konu edinen kaynaklarda yer alması ayrıca düşünülmesi gereken bir durumdur. SONUÇ Allah’ın kelamı olarak tanımlanan Kur’ân; muhatabı ölüler değil diriler olan ve diriler tarafından anlaşılıp, rehber edinilmesi için gönderilmiş bir kitaptır. Bundan dolayıdır ki okunması ve hayata aktarılması karşılığında muhataplarının mükâfatlandırılacağı haber verilmiştir. Yüzyıllar boyu tamamı ya da belirli sûre ve ayetleri Müslümanlar tarafından değişik niyetlerle, ibadet için ve farklı beklentilerle okunan Kur’ân’ın bazı sûrelerinin diğerlerine nazaran daha çok ezberlenip tilavet edildiği bilinen bir husustur. Bunlardan biri de Yâsin Sûresi’dir. Özellikle ülkemizde yeni doğan bir çocuğa isim verilmesi esnasında, sünnet merasimlerinde, düğünlerde, hacı uğurlama ve karşılama programlarında, mevlitlerde, hastanın yanında, ölecek kişinin başucunda, ölünün defni esnasında ve arkasından, kısaca başta dini içerikli konular olmak üzere birçok niyet ve amaçla Yasin sûresinin okunması adet haline gelmiştir. Tabii ki, bir toplumda bu denli yaygın olması ve kabul görmesi bu sûrenin rivâyetlerle olan ilişkisini de gündeme getirmiştir. Başta aktüel oluşu ayrıca uygulama alanının genişliği ve dinî bir zorunluluk gibi telakki edilmişlik özelliği, yer aldığı kaynaklar ve sıhhati açısından bu sûreyi özel olarak ele almayı gerektiren temel sebeplerdendir. Yâsîn sûresinin tefsiri, faziletleri ve okunmasının sevabı konusunda çok sayıda eser kaleme alınmıştır. Muhtemelen Bunun önemli sebeplerinden biri faziletine dair rivayet edilen hadisler, diğeri de ölüler üzerine okunmasının tavsiye edilmesidir. Bu konu çerçevesinde sahîh, zayıf ve uydurma rivâyetleri tespit etmeye yönelik yapılan araştırmalarda Yâsin Sûresi’nin ölüye okunmasına dair sıhhatleri farklı ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 124 Bûsırî, İthâfü’l-hayrati’l-mehera, III, 413. 125 İbn Hacer el-Askalâni, el-Metâlibu’l-âliye,XV, 145. 126 Bu rivâyetlereden bazıları için bkz. İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahman b. Ebi’l-Hasen, elMevdûât mine’l-ehâdîsi’l-merfûât, (I-III), thk., Abdurrahman Muhammed Osman, Medine, 1966, III, 239; İbn Arrâk, Tenzîhü’ş-şerîa, II, 373; Suyûtî, ,el-Le’âlü’l-masnûa, II, 365. Y Â S İ N S Û R E S İ ’ N İ N Ö L Ü L E R E O K U N M A S I ( R İ V A Y E T L E R B A Ğ L A M I N DA |139 hadisler olduğu görülmüş, kaynaklarda yer alan rivâyetlerin büyük bir kısmının özellikle senetlerindeki problemler sebebiyle ya zayıf ya da uydurma hükmü verilmiş nakillerden ibaret olduğu tespit edilmiştir. Birçok kaynakta bu sûre hakkında sayıca fazla rivayet yer almasına rağmen bunların, genelde sahîh hadis kaynaklarında değil de aksine zayıf ve uydurma rivâyetleri içeren kitaplarda bulunması dikkate değer bir husustur. Yâsin Sûresi’nde geçen ölüm, âhiret, yeniden dirilme gibi ayetlerin sayıca fazlalığı ve bunların veciz bir şekilde anlatılışı, sûrenin faziletine dair sahîh olan diğer rivayetler de dikkate alınarak düşünüldüğünde bütün bunların tarihi süreçte yanlış ya da eksik değerlendirilerek zayıf ve uydurma nakillere kapı aralamış olabileceği düşüncesindeyiz. Çünkü sahabeden sonra ölüm gibi sık karşılaşılan bir olayda Yâsin Sûresi’nin yukarıda zikredilen özellikleri ve sûreyle ilgili sahîh rivâyetler daima gündemde kalarak ilerleyen süreçte sahabe ve sonraki yakın neslin söz ve uygulamalarını hadis şekline dönüştürmüş olabilir kanaatindeyiz. Kaldı ki bütün rivâyetler olmasa da bazılarının birbirine yakın anlamlarda aynı senet veya metinle kaynaklarda yer alması bu kanaatimizi desteklemektedir. Sahabenin ölümle ilgili olaylar ardından Yâsin Sûresi’nin yaratılış, ölüm ve yeniden dirilmeyle ilgili mesajlarının da etkisiyle ferdî planda bir takım uygulamalarının idrâca sebep olması muhtemeldir. Ölüye Kur’ân okumakla ilgili rivâyetlerin çoğu zayıf ve uydurma olarak değerlendirilse de bütüncül bir bakışla bu tür uygulamanın pratikte bir karşılığının olduğu ve Müslümanların çoğunun her şehir ve asırda ölüleri için Kur’ân tilavet etmeye devam ettikleri sıhhat nitelikleri farklı rivâyetlerden anlaşılmaktadır. Fakat bunun yanında ölüm gibi karşılaşılması sık olan bir olay neticesinde ölüye/kabre Yâsin Sûresi okumanın temelini büyük çoğunluğu zayıf ve uydurma olan az bir örnekle sınırlandırmak rivâyetler bağlamında sıhhatli görünmemektedir. Yukarıda da zikredildiği üzere rivâyetlerin sıhhati bir kenara bırakılıp düşünüldüğünde az da olsa hemen her asırda ölüye Yâsin Sûresi okuma ritüelinin devam ettirildiğine dair bilgiler kaynaklarda yer almaktadır. Bunun aksine bazı toplumlarda ölülere söz konusu sûresinin okunmaması ya da bunun nadiren uygulanmasının nedenlerinden birinin de bu sûreyi okuma işinin sağlam rivâyetlere dayandırılmamış olmasından kaynaklanan aşırı muhalefet olabileceği yanlış bir düşünce olmasa gerektir. Diğer taraftan Yâsin Sûresi’nin ölüye okunmasıyla ilgili sağlam nasların olmaması geçmişte bu olayın özellikle de ülkemizdeki gibi her İslam toplumunda güçlü bir şekilde kabullenilmeyişinin sebepleri arasında gösterilebilir. Daha çok, zayıf ve uydurma rivâyetlere dayanan bu uygulamanın sahabe tarafından da fazla tatbik edilmemiş olması bunu yapmanın sakıncalı olacağı anlamına da gelmemelidir. Çünkü öncelikle bilinmeli ki, ölüye Yâsin Sûresi okunmasına dair nakledilen rivâyetlerin hepsine uydurma hükmü verilmemiştir. Bu uygulama zorunlu olan bir ibadet gibi algılanamayacağı gibi sünnet olarak da telakki edilmemelidir. Özellikle ülkemizde yerleşik güçlü bir uygulama olan ölüye Yâsin sûresinin okunmasının diğer İslam toplumlarında karşılığının olup olmadığı da dinî, sosyal ve kültürel yönlerden araştırılması gereken diğer bir husustur. KAYNAKÇA Acar, Yusuf, Rivayet İlimleri Açısından Hayattakilerin Yaptığı İbadet ve Kıraatten Ölülerin Faydalanması Meselesi, İstanbul, 2004. ….. Rivayet İlimleri Açısından Hayattakilerin Yaptığı İbadet ve Kıraatten Ölülerin Faydalanması Meselesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2001. Aclûnî, İsmail b. Muhammed b. Abdülhâdî, Keşfu’l-hafâ, (I-II), thk., Abdülhamid b. Ahmed b. Yusuf b. Hendâvî, byy., 2000. Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî Müsned, (I-XLV), thk., Şuayb el-Arnaûd-Adil Mürşid vd., Müessesetü’r-risâle, byy., 2011. 140| Çanakkale Onsekiz Mar t Üniv er sitesi İlah iy at Fakül tesi De rg isi Ali el-Müttakî, Alî b. Hüsâmiddîn b. Abdilmelik b. Kâdîhân, Kenzü’l-ummâl fî süneni’l-ekvâl ve’l-efâl, thk., Bekrî Hayyânî-Safvet es-Sekâ, Müessesetü’r-risâle, byy., 1981. Âlûsî, Şihâbuddîn Mahmud b. Abdullah el-Hüseynî, Rûhu’l meânî fî tefsîru’l-Kur’âni’lAzîm ve’s-sebu’l-mesânî,(I-XVI),thk., Ali Abdulbâr Atıyye, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrût, 1415. Aydemir, Abdullah, “Fezâilü’l-Kur’ân”, DİA, XII, 532, 533. Beğavî, Ebû Muhammed Hüseyin b Mesûd el-Ferrâ, Şerhu’s-sünne, (I-XV), Mektebetü’l- İslâmî, Beyrût, 1983. Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Ali, es-Sünenü’l-kübrâ, (I-X), thk., Muhammed Abdülkadir Atâ, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrût, 2003. …..Şuabu’l- îmân, (I-XIV), thk., Abdulali Abdulhamîd Hâmid, Mektebetü’rrüşd,Riyad, 2003. Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâîl, el-Câmiu’u’s-Sahîh, (I-IX), thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır, Dâru tavkı’n-necât, byyi, 1422. Bûsırî, Ebu’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Ebî Bekr el-Kinânî, İthâfü’l-hayrati’l-mehera bizevâidi’l-Mesânîdi’l-aşera, (I-9), Dâru’l-vatan, Riyâd, 1999. Cezâirî, Tâhir b. Sâlih İbn Ahmed, Tevcîhü’n-nazar ilâ usûli'l-eser, (I-II), thk., Abdulfettâh Ebû Gudde, Mektebetü'l-matbûâtü'l-İslamiyye, Haleb, 1995. Dârımî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân b. Fazl b. Behrâm, Sünen, (I-IV), thk., Hüseyin Selim Esed ed-Dârânî, Dâru’l-muğnî, Suudiarabistan, 2000. Durmuş, Üzeyir, Hanefî Fıkhında Maklûb Hadis Kullanımına Dair Bir Örnek: İskât Hadisi, KTUİFD, Cilt 3, Sayı 2, ss. 775-88. Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş`as es-Sicistanî, Sünen, (I-VII), thk., Şuayb elArnaûd-Muhammed Kâmil Karabelli, Dâru’r-risâleti’l-âlemiyye, byy, 2009. Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdullâh b. İshâk el-İsfahânî, Hılyetül’-evliyâ, (I-X), Dâru’l-kitâbi’l-arabî, Beyrût, 1409. Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdullah el-İsbehânî, (I-X), Hılyetül’-evliyâ ve tabakâtü’l-esfiyâ, Beyrût, 1409. Ebû Ya‘lâ, Ahmed b. Alî b. el-Müsennâ et-Temîmî el-Mevsılî, Müsned, (I-XIII), thk. Hüseyin Selim Esed, Dâru’l-Me’mûn li’t-türâs, Dımeşk, 1984. Elbânî, Muhammed Nâsıruddîn, Silsiletü’l-ehâdîs’d-daîfe ve’l-mevzûa ve eserühâ’s-seyyii fî’l-ümme, (I-XIV), Dâru’l-meârif, Riyâd, ts. el-Irâkî, Ebü’l-Fazl Zeynüddîn Abdürrahîm b. el-Hüseyn b. Abdirrahmân, Tahrîcü ehâdîsi İhyâi ulûmi’d-dîn, (I-VII), Riyâd, 1987. el-Mübârekfûrî, Ebu’l-Alâ Muhammed Abdurrahman b. Abdurrahîm , Tuhfetü’l-ahvezî bi şerhi Câmii’t-Tirmizî, (I-X), Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrût, ts. Hattâbî, Ebû Süleymâ Hamd b. Muhammed, Meâlimü’s-Sünen, (I-IV), Haleb, 1351/1932. Heysemî, Nureddîn Ali b. Ebî Bekr b. Süleyman, Mecmau’z-zevâid ve menbau’l-fevâid, (I-X), thk., Hüsamüddîn el-Kudüsî, Mektebetü’l-Kudüsî, Kahire, 1994. İbn Arrâk, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammd el-Kinânî, Tenzîhü’ş-şerîat’i-l-merfûa ani’l-ahbâri’ş-şenîati’l-mevdûa, (I-II), thk., Abdulvehhâb Abdullatîf-Abdullah Muhammed es-Sıddîk el-Ğımârî, Dârul’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrût, 1399. İbn Asâkir, Ebu'l-Kâsım Ali b. Hasan b. Hibetullah, Târîhu Dımeşk, (I-LXXX), thk., Amr b. Garâme el- Umrevî, Dâru'l-Fikr; 1995. İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed b. Muhammed et-Tâhir et-Tûnisî, etTahrîr ve’t-tenvîr, (I-XXX), ed-Dâru’t-Tûnusiyye, Tunus, 1984. İbn Dakîk, Ebu’l-Feth Muhammed b. Ali b. Dakîk el-Îd, el-İktirâh fî beyâni’lıstılâh vemâ udîfe ilâ zâlike mine’l-ehâdîsi’l-ma’dûdeti fi’s-sıhâh, (I-II), byy., ts. İbn Ebî Usâme, Ebû Muhammed el-Hâris b. Muhammed b. Dâhir, Müsnedü’lHâris=Buğyetü’l-bâhis an zevâidi Müsnedü’l-Hâris, (I-II), thk., Hüseyin Ahmed Sâlih elBâkirî, Medine, 1992. Y Â S İ N S Û R E S İ ’ N İ N Ö L Ü L E R E O K U N M A S I ( R İ V A Y E T L E R B A Ğ L A M I N DA |141 İbn Hacer el-Askalâni, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed, elMetâlibu’l-âliye bi zevâidi’l-mesânîdi’s-semâniyye, (I-XIX), Dâru’l-âsıme-Dârul-muğîs, Suudiarabistan, 1419. …..Telhîsu’l-habîr fî Tahrîci ehâdîsi’r-Râfii’l-kebîr, (I-IV), Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, byy., 1989. …..Tehzîbu’t-Tehzîb, (I-XII), Dâiratü’l-meârifi’n-nizâmiyye, Hindistan, 1326, (IX), 227, 228. İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî, Sahîh, (I-XVIII), thk, Şuayb el-Arnaûd, Müessesetü’r-risâle, Beyrût, 1988. İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Züraî, Kitâbu’rûh, (I-II), thk., Muhammed Ecmel el-Islâhî, Dâru âlemi’l-fevâid, byy., 2014. İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî, Sünen, (I- II), thk., Muhammed Fuâd Abdulbâkî, Dâru ihyâi kütübi’l-arabî, byy., ts. İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahman b. Ebi’l-Hasen, el-Mevdûât mine’l-ehâdîsi’l-merfûât, (I-III), thk., Abdurrahman Muhammed Osman, Medine, 1966. İbnu’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî elİskenderî, Fethu’l-Kadîr, (I-X), Dâru’l-fikr, byy., ts. İbnu’s- Salâh, Ebû Amr Osmân b. Abdirrahmân, Mukaddime/Ma'rifetü envâi ulûmi'l-hadîs, thk., Nuruddîn Itr, Dâru’l-Fiker, Suriye, 1986. Karakış, Mahmut, Yasin Sûresi İle İlgili Rivayetler ve Değerlendirilmesi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2012. Karaman, Hayrettin, Ebediyet Yolcusunu Uğurlarken, Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1985. Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Ensarî, el-Câmiu li-ahkâmi’l Kur’ân, (I-XXIV), thk., Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî, Müessetü’r-risâle, byy., 2006. …..et-Tezkira fî ahvâli’l-mevtâ ve umûri’l-âhira, thk., Hicazı Saka Ahmed, (I-II), Beyrût, 1986. Mizzî, Ebu’l-Haccâc Yusuf b. Abdurrahman, Tehzîbu’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl, (I-XXXV), thk., Beşşâr Avvâd Ma’rûf, Müessesetü’risâle, Beyrût, 1980. Muhammed b. Alevî el- Mâliki el- Hüseynî, Tahkîkü’l-âmâl fîmâ yenfeu’lmeyyitü mine’l-a’mâl, Mektebetü dâri cevâmii’l- kelim, Kahire, ts. Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf b. Tâcil‘ârifîn b. Nûriddîn Alî, Feyzu’lkadîr şerhu’l-Câmiî’s-sağîr, (I- VI), el-Mektebetü’t-ticâriyyetü’l-kübrâ, Mısır, 1356. Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî, el-Câmiu’s-sahîh, (I-V), thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Dâru ihyâi’t-türâsi’l-arabî, Beyrût, 1974. Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Ali b. Şuayb, es-Sünenü’l-kübrâ, (I-X), thk., Şuayb el-Arnaûd, Müessesetü’r-risâle, Beyrût, 2001. …..es-Sünen, (I-IX), Abdulfettâh Ebû Gudde, Mektebetü’l-matbûâti’l-İslâmiyye, Haleb, 1986. Özel, Mustafa, Ölünün Ardından Kur’an-ı Kerim Okunmasının Dini Dayanakları, İslam Hukuku Araştırmaları, Dergisi, sy. 7, Nisan 2006, s. 477-486. Polat, Selahattin, “Ferd”, DİA, XII, 368-369. Reşîd Rızâ, Muhammed, Tefsîru’l-menâr (Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm), (I-XII), Dâru’l-fikr, Dımeşk, ts. Suyûtî, Celalüddîn Abdurrhaman b. Ebî Bekr, el-Le’âlü’l- masnûa fi’l-ehâdîsi’lmevdûa, (I-II), thk.,Ebû Abdirrahman Salâh b. Muhammed b. Uveyda, Dâru’lkütübi’l-ilmiyye, Beyrût, 1996. ….. Şerhu’s-sudûr fî akvâli’l-kubûr, Dâru’r-reşid, Dımeşk, ts. Şâtıbî, Ebû İshak İbrahim b. Musa el-Gırnâtî, el-Muvâfakât fî usûli’ş-şerîa, (I-IV), Dârul’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrût, ts. 142| Çanakkale Onsekiz Mar t Üniv er sitesi İlah iy at Fakül tesi De rg isi Şevkânî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ali b. Muhammed, Neylü’l-evtâr şerhu Müntaka’l-ahbâr min ehâdîsi seyyidi’l-ahyâr, (I-VIII), Dâru’l-hadîs, Mısır, 1993. Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleymab b. Ahmed b. Eyyûb, Mu’cemü’l-evsât, (I-X), thk., Târık b. Avzullah b. Muhammed-Abdülmuhsin b. İbrahim el-Hüseynî, Dâru’lharemeyn, Kahire, ts. …..el-Mu’cemu’l-kebîr, (I-XXIV), thk., Hamdî b. Abdülmecîd es-Selefî, Mektebetü İbn Teymiyye, Kâhire, 1994. …..Mu’cemü’s-sağîr, (I-II), tkh. Muhammed Şekûr Mahmûd el-Hâc Emrîr, Dâru Ammâr, Beyrût-Ammân, 1985. Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleyman b. Dâvûd b. el-Cârûd el-Fârisî, Müsned, (I-IV), thk.Muhammed b. Abülmuhsin et-Türkî, Dâru Hicr, Mısır, 1999. Tîbî, Şerafeddîn b. Hüseyin Muhammed b. Abdullah, Şerh âlâ Müşkâti’lmesâbîh, )I-XIII), thk., Abdülhamîd Hendâvî, Mekke-Riyâd, 1997. Tirmizî, Ebû İshak Muhmmed b. Îsâ b. Serve, el-Câmiu’u’s-Sahîh, (I-VI), thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf, Dâru’l-garbi’l-İslâmî, Beyrût, 1988. Topaloğlu, Bekir, “Yâsîn Sûresi”, DİA, XL, 340-341. Toprak, Süleyman, Ölümden Sonraki Hayat Kabir Hayatı, Ensar Neşriyat, Konya, 1997. Yazır, Elmalılı Muhammed Ham
|
| Bugün 637 ziyaretçi (1637 klik) kişi burdaydı! |
|
 |
|
|
WhatsApp
