Çocukluk dönemlerimizde, her Ramazan ayında İstanbul’a Mısır’dan bir takım meşhur hafızların gelip Fatih ve Beyazıt Camileri başta olmak üzere selâtîn camilerinde Kur’ân-ı Kerim tilâvet eylediklerine şahit olurduk. İstanbul’a Mısır’dan Ramazan ayında Hâfız/Kurra gönderilmesi âdeti geçmiş yüzyıllara dayanmaktadır. Hatta Balıkhâne Nâzırı Ali Rıza Bey’in 19. Yüzyıl İstanbul’unu anlattığı “Bir Zamanlar İstanbul Hayatı” adlı eserinde buna dair şöyle bir kayıt mevcuttur:

“ Hidiv (Mısır valisi) İsmail Paşa yetmiş dokuz (1279)/1863 senesi ramazanında İstanbul’da bulunduğu cihetle, Yeni Cami, Bayezîd ve Emirgân camilerinde Mısır’dan sûret-i mahsûsada hâfızlar celbeylediğinden herkes bu camilere şitâbân olurlardı.”

(Ali Rıza Bey, 2001:219)

Bu gelenek, aralıklı olarak da olsa 28 Şubat sürecine kadar devam etti ancak sonradan kesildi. Yanısıra, eskiden Mısır radyosunda, özellikle Mısır’ın Kur’ân radyosunda sıksık bu meşhur hafızların Kur’ân-ı Kerîm kıraatini dinlerdik. Hatta bunların ses kasetleri 70’li yıllardan itibaren piyasada bir hayli rağbet bulmuştu. Bunlar arasında, Mahmud Rif’at, Abdülfettah Şa’şâî, Mustafa İsmail, Halil Huserî, Muhammed Sıddık El-Minşâvî, Antârî ve tabiiki, kürt asıllı Abdülbâsıt Abdüssamed en meşhurlarıydı.1

Eskiden beri gelen bir darb-ı mesel vardır, “Kur’ân-ı Kerîm, Hicaz’da nâzil oldu, Mısır’da okundu, İstanbul’da da yazıldı” diye. Burada Mısır kıraatinin ayrıcalığı vurgulanmaktadır.

Tâ Firavunlar devrine dayanan bir rivâyete göre, Mısır Firavunu, bir gün veziri Hâmân’dan; ülkemin insanlarını nasıl daha kolay idare edip, rahatlıkla hükmederim diye sormuş. Hâmân’da Firavun’a, halkı sürü misali daha kolay idare edebilmesi için, Mısır’da fûl (bakla) ekilip biçilmesini ve halkın bunu çokça yiyip, tüketmeye alıştırılmasını salık vermiş. Nihayet her tarafta fûl ekilmiş ve Mısır halkı fûl yemeğine iyice alışmış. Ve zamanla, Mısırlılar kafatası nisbeten küçük, ama göğüs ve omuzları iri ve geniş bir topluluk haline gelmiş. Göğüs kafesleri geniş hale geldiğinden, daha uzun nefesli hale gelmişler, bu yüzden Mısır’dan çıkan hafızlar daha yumuşak sesli ve daha uzun nefesli olmuşlar. Rivâyet buya, anlatılır durur. Mısır’da günümüzde de fûl (bakla) ülkenin en başta gelen yemek çeşididir ve gerçekten Mısır’lı hafızların bu uzun nefes özelliği dikkat çekmektedir. Hafız Abdülbâsıt ve halen hayatta olan Ebu Medyen bunun en çarpıcı örnekleridir.

Mısır kıraatı İslâm tarihinde sürekli şöhretini korumuştur. Örneğin, ünlü Mağripli seyyah İbn Batûta, seyahatnâmesinde ( Tuhfetu’n-Nuzzâr Fi Garâib-i’l-Emsâr Ve ‘Acâibi’l-Esfâr; تحفة النظّار في غرائب امصار و عجائب الأسفار ) Kırım-Altınordu hanını anlattığı bölümde şöyle bir anekdot kaydeder:

و كان في جملة اصحابی قارئ يقرأ القرآن علی طبقة المصريين بطريقة حسنة و صوت طيّب. فقرأ

“Arkadaşlarım arasında, tıpkı Mısırlılar gibi güzel bir ses ve kıraat usulü üzere Kur’ân-ı Kerîm okuyan bir hâfız vardı. Burada (Altınordu Han’ının sarayında) Kur’ân okudu.”

(İbn Batûta, Rihle/Tuhfetu’n-Nuzzâr, 1996:342)

Yüzyıllara dayanan Mısır kıraat ve usulü ile Kur’ân-ı Kerîm okuma şekli ve Mısırlı hafızlar günümüze değin şöhretini korumuştu.

Ancak bu köklü geleneğin son yıllarda ortadan kalkmaya başladığı gözlenmektedir. Mısır’da Muhammed Abduh’un, Ezher Şeyhliği devrinden başlayarak, modernleşme temayülü ile Ezher başta olmak üzere köklü dini müesseseleri modernleştirmeye, modern yaşama uyumlu hale getirmeye yönelik çabalar zaman içerisinde Mısır’da birçok dini müessese gibi kıraat/hâfızlık gelenek ve müessesesini önemli ölçüde darbeleyerek budamıştır. Özellikle, 1950’lerde Cemal Abdünnâsır ile başlayan diktatör/despot yönetimler ve bu yönetimlerin seküler-milliyetçi ve ideolojik idare sistem ve politikaları (Nâsırcılık ve Baasçılık) bu tür geleneksel/köklü dinî müesseseleri günümüze gelinceye kadar bir hayli zayıflatıp, bîtâb hale getirmiştir.

Bunun yanı sıra, Mısır’da bu müesseselerin zayıflamasıyla birlikte, aynı zamanda; Mekke-i Mükerreme’deki Mescid-i Hârâm’ın Selefî/Vahhâbî imamlarının, bu akide ekolü doğrultusunda, kıraat ilimleri hatta tecvid’ten, ruh ve estetikten uzak Kur’ân-ı Kerîm okuma biçimleri İslâm dünyasında, Mısır bile dahil, yaygınlık kazanarak; Mısır kıraati/okuyuşu dediğimiz bu şaheser tarz ve geleneği geri plana itmiştir.2

Aynı şekilde, İslâm dünyasında tüm dinî müesseseler gibi hâfızlık/Kıraat-ı Ku’rân müessese ve geleneği zayıflamaya hatta bazı yerlerde kaybolmaya yüz tutmaktadır. Oysaki, İslâmi âlet ilimlerinin yanında, hâfızlık ve kıraat ilimleri (Tecvid, aşere, takrib-kıraat-i sab’a, kıraat-ı ‘aşere) önemli yer tutmaktaydı. Bu daha Asr-ı Saâdet’de de böyleydi. Hz. Ebubekir’in (r.a.) hilâfeti sırasında vukû bulan Yermuk muhârebesinde, yetmiş hâfızın birden şehit düşmesi üzerine Hz. Ebubekir, hayatta kalan diğer hafızları toplayarak Kur’ân-ı Kerîm’in cem’ine mübaşeret etmiştir.3

Kıraat ilimleri İslâm dünyasında tedris edilmiş ve birçok ünlü Kıraat alimi yetişmiştir. Bunların en başta geleni, Cizreli Kürt asıllı, mukaddime ve sırf kıraat ilminde dahi 30’u aşkın eseri ile şöhretyâb olan Ebu’l-Hayr Muhammed El-Cezerî (Vefatı: Şirâz-833/1429) idi.

Hafızlık ve kıraat ilimleri, tarihimizde “Dâru’l-Kurra” dediğimiz müessese ve binalarda talim ve tedris olunurdu. Konya’da Hasbey Dâru’l-Huffâz’ı, İstanbul’un sur içinde, Vefa’da Mimar Sinan yapısı Hüsrev Kethüdâ, Fatih-Malta’da Şeyhülislâm Es’ad Efendi Dâru’l-Kurraları gibi onlarca Dâru’l-Kurra binaları bulunurdu.4 Modernleşme ve sekülerleşme süreç ve politikaları bu kurumları da zamanla kaldırdı. Son dönemlere kadar bile Türkiye’de özellikle bazı bölgelerde yaygın olan hafızlık geleneği tükenme aşamasına gelmiştir. Bütün eksik, sancılı ve tenkit edilebilecek yönlerine rağmen bu müessese ve geleneklerin devamı son derece önem arz etmekteydi. Geçen yıl yazın, Trabzon’un Of ilçesine yaptığım ziyarette, ilçenin Merkez camiinde bir hafızlık cemiyeti ile karşılaşmıştım. Koca camideki hafızlık icâzet merasiminde 50 kişi bile yoktu. Yani, Türkiye’de bu meslek ve müessesenin en yaygın olarak devam ettiği doğu Karadeniz’de dahi bu anlamda her şey adeta bitip tükenmişti.

Batıcı-Laikçi-baskıcı, ideolojik yönetimlerin yanı sıra, birtakım Siyasal İslamcı çevrelerin, İslam medeniyetinin parlak göstergeleri olan bu tür müessese ve gelenekleri, sekülerlik ve modernliğin lehine olacak şekilde, “Atalar dini âdeti, cahiliyye kırıntıları” parantezinde budayıp, boğmaya çalışmaları da aynı şekilde bu meş’um amaca hizmet etmiştir.

.

1992 Nisan ayında yayınlanan “Kürd Soruşturması” adlı çalışma içinde yayınlanan “Dünden Yarina Kürtler Ve İslamiyet” başlıklı makalemizde, İslamiyetin Marxist-Stalinist kökenli laik-seküler gruplarca Kürdistan’dan kovulmak istendiğini, İslamiyetin Kürdistan’ı kaybetme tehlikesi ile karşı karşıya olduğunu ve en büyük endişemin 25-30 yıl sonra kürtlerin “Müslümanız” deyip demeyeceği olduğunu belirtmiştim. Bu konuda dindar müslümanları uyarmıştım.

O günden bu yana 18 yılı aşkın bir zaman geçti. Hiçbir İslamcı bize kulak asmadı. Bu zaman zarfında durum sürekli vahamet arzetti. Bölgedeki tüm dini grup ve organizasyonlar çöktü. Bölgenin geleneksel, asırlardır cari olan dînî yapısı ile taban tabana zıt, bu yapıyla kavgalı olup, ya ideolojik selefî , ya da şiî yönelimli radikal/siyasal dini grup ve akımlar 80’li yıllarla, 90’lı yıllarında başlarında zaman ve enerjiyi olumsuz bir rotada tüketip, erimeğe mahküm hale geldiler. Bölgede öteden beri var olan geleneksel dini yapılar ise zamanla büyük aşınmalara ve inhiraflara uğramış olduğundan canlılık gösteremediler. Kent ve kasabalardaki Kitabevleri çevresinde kümelenmiş radikal/siyasal islamcı grupların yerel dini değer ve gelenekle sürekli kavga ve çatışma halinde olmaları, bölgenin dindar halkından ve bölge gerçeklerinden tamamen kopuk olmaları, hem bu grupların 90’lı yıllarda eriyip kaybolmalarına, hem de dindarların bir şemsiye altında organize olmalarının önünü kesti. 1992 Kasım ayında, Ankara’da Mazlum-Der’in gerçekleştirdiği “Kürd Sorunu Forumu” nda, bölgenin en temel dini unsur ve yapılanmaları olan Şafiilik ve Nakşibendiliği dikkate almayan, dışlayan, bu temel İslami kimliklerle ideolojik- selefilik adına savaşan İslami grup ve hareketlerin bölgede hiçbir şansının olmayacağını belirtmiştim. Evet, yaşanan süreç bu öngörümü maalesef doğruladı.

Yanısıra, 80’li yılların sonları ile 90’lı yılların hemen başında bir yandan devletin/din karşıtı ve kürt kimliğini inkara dayanan resmi ideolojinin, diğer yandan Stalinist terör örgütünün baskısından bunalıp, arayış içinde olan dindar kitleler, MNP, MSP geleneğinden gelen partiye, RP’ye yöneldiler, 1991 yılı yazına gelindiğinde RP’nin bölgede oy oranı yüzde 80’ler civarına dayanmaktaydı. Bu da dindar kitlelerin sığınacak bir liman ve şemsiye arayışının sonucuydu. Ancak, 1991 erken seçimlerinde RP’nin MHP ile seçim ittifakına girmesi bu limanı kapattı. Ve sonuç olarak, CHP listelerinden giren HEP’li adaylar milletvekilliklerini kazanarak ilk defa böyle bir partinin ve bugüne kadar devam eden siyasal sürecin oluşmasına yol açtı. Böylece, bölgenin dindar halkı devlet-resmi ideoloji ile, terör örgütü kıskacında tamamen çaresiz ve oksijensiz bırakıldı. RP yöneticilerinin, bölgeyi umursamayarak, pragmatist davranarak girdikleri bu seçim ittifakının uzun vadede ne tür onulmaz yaralara yol açtığı görülmüş ve süreç bölgede islamiyet aleyhinde adeta geri dönülmez noktaya dayanmıştır. Son olarak, başbakan Tayyip Erdoğan’ın 2005 yılında Diyarbakır’daki konuşmasında sorunu “Kürt Sorunu” olarak nitelendirerek bazı olumlu mesajlar vermesi bir kez daha zaten uzun zamandır hırpalanmış olan dindar-muhafazakâr kitleleri sığınacak bir liman, toplanılacak bir şemsiye bulmaları konusunda umutlandırdı. Bu umutların sonuçları 2007 seçimlerine de ciddi bir şekilde, AKP bağlamında yansıdı. Ancak, 2009 mahalli idareler seçimi arefesinde bu umutlar yine söndürüldü. Bizzat sayın başbakanın ağzından söylenen “Ya Sev Ya Terk Et” benzeri söylemler ve seçimlerdeki son derece kötü aday profili, dahası, açılımda “Din” faktörünün özellikle ıskalanması, bu limanların yine Milli Görüş geleneğinden gelen bir parti tarafından bir kez daha kapanmasını sağladı. Oysa ki, Danimarka’daki Hz. Peygamber’e (SAV) yönelik karikatürlü hakaret olayında en büyük protesto mitingi Diyarbakır’da gerçekleştirilmişti. Yanısıra, Gazze konusunda da İstanbul’dan sonra yine en kalabalık miting Diyarbakır’da düzenlenmişti.

Bu yüzden dindar kitleler bölgede organize olmaktan ve bir şemsiyeden mahrum bir durumda kaldılar. Oysa ki, sol-Marxist kökenli laik-Stalinist gruplar öteden beri, 60’lı yılların başlarından bu yana içeride ve diasporada-Avrupa’da- örgütlenme imkanına sahip olmaları, dahası bir kısmının silahlı örgütlenme şansını elde ettiklerinden baskın ve etkin duruma geldiler. Ayrıca, devletin de 80’li yıllardan beri PKK ve uzanımları dışındaki en ılımlı gruplar dahil tüm organizasyonları adeta PKK lehine olacak şekilde sürekli budayıp tasfiye etmesi, hayat hakkı tanımaması 68 kuşağının Stalinist gruplarının kürt siyaseti üzerindeki gücünü pekiştirmiştir. 90’lı yılların başından itibaren bazı sol kökenli laik kürt yayınevlerinin yayınları ile 20 yıldır oluşan literatür, bu süreçte yetişen kürt gençliğinin bu yönde evrilmesi sonucunu verdi. Böylelikle, bu gruplar, taş atan çocuklar başta olmak üzere, önemli oranda kürt gençliğini de devşirip kazandı.

Irak Kürdistanında da benzeri bir durum sözkonusuydu, 80’li yıllarda İslami gruplar bir hayli güçlüydü. Özellikle Şeyh Osman Abdülazîz’in “Kürdistan İslami hareketi” bunların en başta geleniydi. Ancak orada da İslami grupların ideolojik-selefî/Vahhâbî yönelimleri kısa zamanda İslami oluşumlarda çöküşe yol açtı. Özellikle Müsülüman Kardeşler hareketinin bölgedeki uzanımlarının modern/ideolojik-selefî yaklaşımları; bölgenin Nakşibendî/Kadirî geleneğine savaş açmaları durumu daha vahim hale getirmiştir. Dahası, Müslüman Kardeşler her nedense Şeyh Osman Abdülazîz’e cephe alıp, bölgenin en gerçekçi dini örgütlenmesinin çökmesini sağladılar. Oysaki, Şeyh Osman hareketi bölgenin en ılımlı İslami oluşumunu temsil etmekte olduğu gibi, KDP ve KYB gibi laikçi ögütlenmelere karşı dindar kesimin bir şemsiyesi olarak, yine bunlara karşı çok ciddi ve güçlü bir denge unsuru niteliğindeydi. Şeyh Osman hareketinin, bir yandan irticâ fobisine ayarlı Türk sivil/askeri istihbaratının, diğer yandan Müslüman Kardeşler hareketinin de ciddi katkılarıyla çökertilmesinin ardından, bölgede İslami gruplar marjinalleştiği gibi, aynı zamanda Ensaru’s-Sünne gibi El-Kâide benzeri aşırı grupların önü açılmış oldu. Böylelikle, KYB ve KDP karşısında İslâmi vs. bir denge unsuru kalmadığı gibi, Şeyh Osman Abdülazîz’e cephe alarak ortadan kalkmasına katkıda bulunan Müslüman Kardeşler hareketi de KDP ve KYB’nin şemsiyesine sığınma yolunu seçtiler. Allah (C.C) izin verirse bu konularda yazmağa devam edeceğiz

.

İsrail Kürdistan’dan elini çekmeli

Son 20-25 yılda İsrail-Kürt ilişkileri konusunda çok şeyler yazılıp çizildi. Bir kısım Stalinist/Marxist kökenli, anti-İslam kürt intelijansiyasının, salt kürt halkını Ümmet-i Muhammed’in (SAV) diğer unsurlarından koparmaya, ateistleştirmeye yönelik bir proje ile, Kürtlerle İsrailliler arasında sıcak ilişki ve bağlar kurmaya yönelik çabaları yoğun bir şekilde sürmekte dir. Bu çerçevede, konu çok daha ilerilere götürülerek, Kürt-Yahudî akrabalığına kadar varan iddia ve tezler ortaya konuldu.

Özelllikle, Kürtlerin yaşadığı bölgelerden, Kürdistan’dan İsrail’e göç etmiş olan Museviler bu ilişkinin bir köprüsü halinde getirilerek adımlar atılmaya çalışıldı. Buna ilişkin, spekülasyonlar “Kürt Yahudisi, Kürt Yahudileri” gibi adlandırmalarla; Kürtler arasında, Hazarlar benzeri tarihte museviliği kabul etmiş topluluklar varmış gibi yansıtıldı. Yanısıra, Kürtlerle museviler arasında mazlumiyet bağı dahi kuruldu. Yahudilerle kürtlerin aynı mazlumiyet kaderini paylaştıkları. Bu anlamda benzer ve paydaş özelliklere sahip oldukları iddiasıyla aralarında ciddi soy bağları olabileceği tezleri yüksek sesle dillendirildi.

Tam burada, PKK karşıtlığını, kapsamlı bir kürt karşıtlığı kampanyasına dönüştürme çabaları ile müslüman ahali içerisinde olası kırılma ve çatışmadan rant devşirmeyi amaçlayan bir kısım milliyetçi-faşist topluluklara fırsat doğdu. Anılan, çevreler, “Kürt Yahudileri” söylemini sakız haline getirip, bu temelde, ülkemizin Kürt olmayan müslüman ahalisi içerisinde kürtlere karşı bir düşmanlık, kin ve nefret yayma yönüne gittiler. “Kürtlerin zaten çoğu yahudi soylu” gibisinden bir ön yargı yerleştirmeye çalışarak, ileride- Allah (C.C) muhafaza- kürtlere yönelik bir soykırım düşünce ve projesinin yolunu açma çabası içerisindedirler.

Konuya ilşkin olarak internet sitelerinde bir araştırma yapıldığında, arama motorlarında onbinlerce dosyanın listeleri ile karşılaşırız . Anılan dosyalardan, İsrail’in de bu yönde (kürt-yahudi kardeşiliği veya ilişkisi) ne kadar çaba sarfettiğini gözlemleyebiliriz. Hatta, Kürt bölgelerinden göç eden musevilerin kurduğu restorantların reklamlarındaki, “Kürt Mutfağı” vurgusu bu çabanın bir parçası niteliğindedir.

Kürtlerle İsrail arasındaki ilk ilişkiler, Molla Mustafa Barzanî’nin, Iraktaki Baas rejiminin zıddına, bu ülkeyle kurduğu ilşikilerle başladı. Molla Mustafa’nın bu tutumu her ne kadar, sırf tepkiselliğe dayanan pargmatik-politik bir ilişki ise de, zamanla İsrail faktörünün Kürt sorunu içine sızıp yer bulmasının yolunu açtı. İsrail gizli servisinin Irak kürdistanındaki yoğun faaliyetleri bilinmeyen bir husus değildir.

Bir taraftan İsrail’in Kürdistan’dan göç etmiş yahudileri köprü olarak kullanıp bu yöndeki çabaları, diğer yandan Kürtler içerisindeki Stalinist/Marxist kökenli din-karşıtı, seküler intelijansiyanın sırf İslam düşmanlığı ve karşıtlığına dayanan aynı yöndeki çaba ve propagandaları, bir kısım milliyetçi-faşist çevrelerin; kürt husumetine, Kürt karşıtlığına dayanan yine aynı yöndeki çabaları konuyu neredeyse içinden çıkılmaz bir hale sokmuştur.

Heleki, Barzani ailesi ile ilişkin olarak, Barzan bölgesinde yahudilerin de yaşamış olması durumu kullanılarak, Yahudi kökenli bir aile olarak nitelendirilp, adeta suçlanması,- Barzani ailesinin de, Siirt /Şirvan’dan göç etmiş ve Arap kökenli bir aile olmalarına rağmen- sadece İsrail ile olan siyasi ilişkileri ve Baas karşıtlığına dayanarak bu iddiayı açık bir dille reddetmemeleri, bunun ötesinde bu aileye akraba Baki Barzani’nin “Kurdish-Israil Affinity” başlıklı makaleleri olayı çok daha vahim bir hale sokmaktadır.

Tabii ki anti-semitizmden yana değiliz. Tarihte müslümanlar olarak musevilere yönelik, onların da hak ve hukukunu koruyan tavrımız ortadadır. Bir zamanlar Bağdat ve Endülüs saraylarında Musevi vezir ve hekimlerden geçilmezdi. 1492’de İspanya ve Portekiz’de zulme maruz kalan yahudilere müslümanların yardım eli uzattığını tekrarlamaya gerek duymuyoruz. Ancak, İsrail’in Kürdistan’dan göç eden musevileri köprü yaparak, müslüman ahali mabeyninde husumet, kavga ve tehlikeli çatışma ve soykırıma varacak kitallere sebebiyet verecek politikalarını görmezden gelemeyiz. Bunu hoş görmemiz, tavır almamamız söz konusu olamaz. İsrai’in kürtleri İslam dünyası içerisinde; İslamiyetten koparıp kürt olmayan müslümanlara karşı müttefik haline getirme çabaları; İsrail’e yarar sağlamayacaktır. Biz Kürtlerin bunu onaylamasi mümkün olamaz.

Bundan yıllar önce tanıştığım Kabbalist bir musevi, Kürt olduğumu öğrenince “ Senden korkulur, çünkü Kabbala yorumlarına göre İsrail’i kürtler yıkacak” demişti. İsrail, bölgesinde barış ve güvenlik arzu ediyorsa behemahal Kürdistan’dan elini çekmeli, keff-i yed etmelidir.

.

Mısır Notları-1

Mısır’a, İstanbul’dan Semerkand yayınlarından üç arkadaşla, Kahire’de her sene yapılan Uluslararası Kitap Fuarı için gitmiştik, hakkında çok şey okuduğumuz ve bildiğimiz Mısır’a ilk defa gidiyordum. Ancak kendimizi tam da, kargaşa ve gösterilerin ortasında bulduk. Gider gitmez, “Mescidu’n-Nîl” adlı bir camide namaz kıldık. Namaz daha önce kılınmış olduğu için ikinci cemaat yaptık. Namazı ben kıldırdım. Kur’ân-ı Kerîmi Mısır makâmıkKıraatı üzere okuduğum ve Şafii mezhebi üzere kıldırdığım için arkamda saf tutan Mısırlılara garip ve yabancı gelmedim. Hele namaz sonrasında Mısırlılarla Fasih Arapça konuşunca daha bir kaynaşma oldu.

Mısır’da beş yıldızlı oteller bile temiz olmadığı için, Kahire’nin Cîze/Giza semtinde Türkiyeli öğrencilerin kaldığı ve Mısır’ın Sovyet yanlısı dönemlerinden kalan bir sitedeki daireye yerleştik. Bize ertesi gün, Cuma namazı akabinde büyük olayların yaşanabileceği ifade edildi.

Ertesi gün sabah erken, mihmandarımız geldi, bir turizm minibüsü ile yola çıktık. Kahire, bina yapısı, arabaları vs. ile Türkiye’nin 70’li, 80’li yıllarını yaşıyor henüz. Caddeler, vakt-i zamanında Türkiye’den ihraç edilmiş Murat 124 ve Şahin model otomobillerle dolu.

Nil üzerindeki köprülerden geçerek “Misre’l-Kadîm (مصرالقديمة, Eski Kahire)’ye geçtik. Ehl-i Beyt-i Resul’den Hazret-i Hasan (R.A) Efendimiz’in torunu Seyyidet-i Nefise’nin türbe-i şerîfine ve camiine gittik. Orayı ziyaret ettikten sonra, yakınındaki, Hz. Hüseyin (R.A) Efendimizin torunlarından Seyyidet-i Sekîne’nin türbe-i şerîfesi ve camiini ziyaret ettik.

Mısır’da Eski Kahire (Misre’l-Kadîme) Fatimi, Eyyubî, Memluk Ve Osmanlı Eserlerinin yer aldığı Fustat içler acısı durumda. Sahabe kabirleri, İmam Şafii’nin türbesi, Ibn Ataullah İskenderî, Ibn Hümam Es-Sivâsi. Hepsinin türbe, cami ve kabirleri perişan durumda. Halkta aşırı bir fakirlik ve sefalet göze çarpıyor. Mübalağa olmasın, büyük bir camide 100 kişilik cemaat varsa, 300 dilenci var. İnanılmaz bir durum. Herkes dileniyor, para istiyor. Oralardan geçerken sokaklarda sefalet hüküm sürdüğünü gözlemledik, her taraf adeta çöp yığınları ile dolmuş. Özellikle İmam-ı Şafii türbe ve camii çevresi çöplüklerle dolu, camiin abdesthane, lavabo ve tuvaletleri pislikten, kirlilikten geçilmiyor..

1008/1599 Yılında, Mısır’da Lala Mustafa Paşa’nın valiliği esnasında defterdar olan ünlü Tarihçi Gelibolulu Âlî Mustafa, Halâtu Kahire diye Kahire’yi anlatan Türkçe bir kitap kaleme alır. Bu kitapta İmam-ı Şafiî Camii abdest alma yerlerinin ne kadar çok, kirlik ve pislik içinde olduğunu tasvir eder. İmam-ı Şafiî Camii abdest alma mahallerini Gelibolulu Âlî’nin tasvir ettiği şekilde bulunca hayretimi gizleyemedim. Cami’de namaz kılarken halılardaki tozlardan adeta alnımız kirlendi.

Özellikle Kürtler İmam Şafii Türbesine Ve Selahaddin Kalesine sahip çıkmalı, sahiplenmeli. Bunu ırkçılık yapılsın saikiyle söylemiyorum. Ama Kürtler için İmam Şafii türbesi ya da Selahaddin’in eserleri, cidden sahiplenilmesi gereken önemli dini simgelerdir.

Bunu Kürtlerin kendi dini değerlerine sahip çıkması gerektiğini vurgulamak İçin söylemek durumundayım. Şafiilik Kürt Kimliğinin Vazgeçilmezidir. Mısır’dan Sonra Şafiiliğin en önemli merkezi Kürdistan bölgesidir. Kürtler son dönem seküler değerler yerine dini değerlere sahip çıkmalıdır. Mesela, Barzani’nin İmam-ı Şafii türbe ve külliyesinin restorasyonunu üstlenmesi büyük bir jest ve prestij olurdu.

Hadd-i zâtında, Mısır’da İsmaili-Bâtınî Fâtımî Devletini ortadan kaldırıp , Şafiiliği egemen kılan Eyyubîler Kürt’tü. Yani Mısır’da Şafiiliği Kürtler iyice yerleştirdi.

Mevlâna Halid-i Şehrezori’nin Şam-ı Şerîf’teki Türbesini geçen yıl Konyalı işadamları restore ettirdi. Sorarım, Kürtler Rojin Ve Aram’a sahip çıktığı kadar bu değerlerine niye sahip çıkmaz. Mevlâna Hâlid veya Kahire’deki Selahaddîn Kalesi biz Kürtler için önem ifade etmiyor mu?

Cum’a namazı için, “Kitabu’l-Hikem كتاب الحكم” (kısaca Hikem-i Atâî denilen) eserin ve Letâifu’l-Minen gibi diğer önemli eserlerin de sahibi olan, büyük mutasavvıf Ahmed Bin Atâullah El-İskenderî’nin Fustât’taki camiine gidildi. Burada Cum’a namazından evvel Meşhur Hafız Abdulbâsıt Abdussamed’in (Vefatı: Kasım1988) talebelerinden bir hafız Kur’an-ı Kerîm tilâvet ediyordu. Namazı eda ettikten sonra, İbn Atâullah Hazretlerinin türbesini ziyaret ettik. Türbe şebekesi üzerinde, cami ve türbenin Ezher’in eski şeyhlerinden merhum Şeyh Abdülhalîm Mahmud tarafından ihyâ edildiğine dair bir kitâbe yazılmıştı. Şeyh Abdülhalîm Mahmud öteden beri bildiğimiz bir kimseydi. Serrac Et-Tusî’nin “Kitâbu’l-Luma’”ı başta olmak üzere bir çok tasavvuf literatürünün temel eserlerini gün yüzüne çıkararak yayınlamıştı. Buralarda bir hayli fotoğraf çekip kamera çekimi yaptık. Camiin imamı ile tanışıp sohbet ettik, bize Atâullah El-İskenderî’nin türbesinin bitişiğinde meşhur Hanefi fakihi Kemaleddin İbn Hümâm’ın türbesinin bulunduğunu söylemesi bizi bir hayli heyecanlandırdı.

Hanefî Fıkhında Ali El-Merğinânî Er-Reşdânî’nin "Hidâye" kitabının şerhi olan sekiz ciltlik "Fethu’l-Kadîr" , "Kitâbu’l-Müsâyere" ,"Et-Tahrîr Fi Usuli’l-Fikh" vs. eserlerin müellifi meşhur Sivaslı Kemâleddin İbn Hümâm’ı gayet iyi bilirdik. Biz çocukken rahmetli pederim onun “Fethu’l-Kadîr” şerhini almıştı. Ben de yıllar önce İbn Hümâm’ın H.1317’de Kahire’de, Ferecullah Zeki El-Kürdî tarafından tahkik edilip basılan Akâid-Kelam üzerine “Kitâbu’l-Müsâyere” sini almıştım. Türbesini bulmamız bizi sevince boğdu. Ancak, türbenin duvarları ve sanduka rutubetten perişan vaziyette idi, duvarlar dökülüyordu. Biraz ileride Büyük Mutasavvıf, Ariflerden ,Kadiyu’l-Kudât Takiyuddîn Muhammed Bin Ali Bin Vehb El-Huseynî El-Kuşeyrînin türbesini gördük .Ancak bu türbe de diğerleri gibi gecekonducu fakir ailelerin işgâline uğramış,mesken olarak kullanılıyor.

Daha ilerde ise, Karâfe-i Suğra’da, Endülüslü büyük alim, büyük mutasavvıf, Buhari Muhtasarı ve şerhi "Behcetu’n-Nufûs" kitabının müellifi, büyük keramet sahibi, Seyyidi Abdullah Bin Ebî Cemre El-Endulusî El-Mursî El-Malikî Hazretlerinin türbe-i şerîfelerini görüp ziyaret ederek dualarımızı ediyoruz. Burası, mesken haline getirilmemiş, işgale uğramamış nadir türbelerden biri, burada bol fotoğraf ve kamera çekimi yapıyoruz. (Vefatı: H. 675-Kahire ;Abdullah Bin Ebî Cemre İçin Bkz. Abdülvahhâb Eş-Şa’rânî, Et-Tabakât El-Kubra, 1/203; Ahmed Es-Sinhacî, Neylu’l-İbtihâc Bitatrîzi’d-Dîbâc, 216; Kâtip Çelebî, Keşfu’z-Zunûn, 436-437; İbn Hacer El-Askalânî, Ed-Dureru’l-Kâmine Fi A’yâni’l-Mieti’s-Sâmine; 2/254;)

Karâfe-i Suğra’nın daha iç taraflarında ise, Simavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin, "Avâmil" ve "Siraciye" Müellifi Seyyid Şerif-i Cürcâni, "Şifâu’l-Eskâm" ve "Teshil" adlı Tıp alanındaki eserlerin müellifi Aydın’lı Celâleddin Hızır Hacı Paşa ve Molla Fenarî’nin hocası Bayburtlu ünlü Hanefi Fakihi, 10 Ciltlik Hidâye Şerhi "İnâye" Sahibi, Şeyh Ekmeluddin Baburtî’nin de (Vefatı: 786/1384) medfun olduğu ve bugün maalesef yine ev-mesken olarak kullanılan türbeyi görüyoruz.

Mesela, Sivas Belediyesi Büyük Hanefi Fakihi Ve Hidaye Şerhi Olan, Fethu’l-Kadîr Müellifi, aslen Sivaslı olan Kemaleddin İbn Hümam’ın, Ataullah-ı İskenderî’nin Camiinin bitişiğindeki türbesini; yada Bayburt Belediyesi, yine büyük Hanefi Fakihi Bayburtlu ve 10 Ciltlik İnâye kitabı müellifi Şeyh Ekmeluddîn Babürtî’nin Karâfe mezarlığındaki türbelerini pekala restore ettirebilir.

Nitekim Birkaç Yıl Önce Kazakistan Devlet Başkanı Nur Sultan Nazarbayev, Şam’da Farabî’nin türbesini restore ettirdi .Eski Kahire’nin ihyâsı tüm İslam Dünyasının onuru ve görevidir.

Yine Barzanî, Kahire’de Nuhbetu’l-Fiker Müellifi büyük Muhaddis Takiyuddin-i Şehrezorî’nin; yada Geçen Asrın Büyük Nakşibendi Meşâyihinden ve Nakşi-Halidiliği Mısır’a götüren "Tenviru’l-Kulûb" müellifi Muhammed Emin El-Kürdi El-Erbilî’nin perişan vaziyetteki mezarlarına müdahale etse fena mı olur? Yada Kürt asıllı merhum Hafız Abdülbâsıt Abdüssamed’in zor durumdaki ailesine sahip çıkılsa ne zarar olur.

İslâm Tarihinde Kürtler arasından çıkmış ve ün salmış değerler, şahsiyetler, ulema ve mutasavvıf, hükümdar vs.’nin bir Emine Ayna veya Aysel Tuğluk kadar değeri yok mu biz Kürtler açısından. Bu ne büyük bir değerler erozyonu ve yozlaşma’dır.

El-Mukattam kayalık/dağının eteklerinden başlayan Fustat ve Eski Kahire tam bir mezbelelik. Hele İslam tarihinde önemli yer edinmiş olan birçok ulema ve mutasavvıfın medfun olduğu ünlü Karâfe mezarlıkları ve türbeler içler acısı durumda. Mısır’da türbeler, aile mezarlıkları eski Mısır’dan kalan geleneklerin etkisi ile büyükçe mezar evler şeklinde yapılır. Bu türbe ve mezar evler perişanlığının yanısıra neredeyse tamamına yakını çok fakir ailelerin işgaline uğramış. Bu fakir ve sefalet içindeki aileler buraları mesken haline getirmiş. Mezar evler ve türbelerden mahalleler oluşmuş. Hatta İmam-ı Şafii çevresinde bunların Cuma pazarına bile rast geldik. Pazar, İstanbul’daki Çarşamba pazarının bir benzeri, ama keşmekeşlik ve aşırı kirlilik hakim. Bu pazardan meyve ve sebze almaya mideniz dayanmaz.

Kahire’de, Tunus’ta başlayıp, Mısır’a sıçrayan hadiseler, Cum’a namazından sonra tırmanma gösterdi. Akşam’a doğru gençler akın akın Tahrir Meydanına akıyorlardı. Bu ayaklanmayı, Internet, MSN, Facebook ve Twitter’da örgütlenen 14-27 yaş arası genç kuşaklar başlattı. Açıkça, internetle, bilgisayarla büyüyen gençlik başlattı. Kahire’de bu durum adeta gözümüze sokulurcasına gözlemleniyordu. Bu gençlik niye böyle bir patlamaya öncülük etmişti? Dış dinamikleri, Büyük devletlerin projelerini, BOP projesini, G. Soros faktörlerini bir tarafa bırakırsak, neden bu gençler Mısır gibi katı-acımasız diktatörlükle yönetilen bir ülkede böylesine bir gözükaralığı, cesareti sergilemişti?

Bir hadis rivâyeti var: “ الشبابة شعبة من الجنون Gençlik, delikanlılık delilikten bir şubedir “diye. Ancak yine de böyle bir gözükaralık niye daha önce değil de bu zamanda oldu. Saatlerinin çoğunu sanal alemde geçirerek aile ve toplum yaşamından önemli ölçüde soyutlanarak bireyselleşen bu kuşaklar, aynı zamanda bilgisayar ortamında yıllarca hedeflere kilitlenip, hedefleri yok etmeyi, ortadan kaldırmayı getiren savaş oyunları ile büyüdüler. Bireysel özgürleşme istenci, savaş oyunları ve Mısır’daki baskıcı, aşırı diktatoryal rejim, bu çelişki, gençlerin sanal alemle paralel bir şekilde kurdukları bieysel özgürlük alanı ve bunu tehdit eden Mısır’daki baskıcı siyasi yapı, tüm bunların, MSN, Facebook, Twitter gençlerinin bu gözükara ayaklanmasında önemli rolü oldu. Mısır halkı uysal, uyarılması zor bir halk olarak bilinir. Kolay kolay ayaklanmazlar. Ancak, bir kez uyarılıp ayaklandıkları, sokağa çıktıkları vakit de yine kolay kolay sakinleşip, sokaklardan çekilip, evlerine dönmezler. Bazı ayaklanmalar aylarca sürebilir. Bu, tâ Fatımîler döneminden beri böyle süregelir. Fatımîler devrinde 539/1144 ve 549/1155 tarihlerindeki ayaklanmalar da bu şekilde olmuş. Aylarca sürmüş bu ayaklanmalar. Hele ki, bu ayaklanmalara Mısır’ın güneyinden, özellikle, Said bölgesinden gelen bedeviler karışınca, olaylar çok daha şiddetli, kanlı ve uzun süreli olabiliyor. (Bu Konuda Bkz. Üsame Bin Münkız, Kitâbu’l-İ’tibâr, İbretler Kitabı, Çev. Y. Ziya Cömert, Ses Yay. 1992).

Bunun 19. Yüzyıldaki son büyük örneği 1882’deki Urâbî Paşa ayaklanmasıydı. Bedevilerin yoğun bir şekilde yer aldığı bu ayaklanma, uzun süreli olup, Mısır’ı bir hayli sarsmış, Kavalalı-Hidiv idaresi yıkılmasa bile, ülkenin İngiliz işgaline uğraması ile son bulmuş. Son günlerde, genellikle Said’li bedevilerden oluşan, isimleri Türkçeden, Osmanlıdaki saray baltacılarından alınma, بلطجيه Baltaciyye denilen yağmacı-silahlı gruplar sokaklara çıkarak yağmalama ve saldırılarda bulunmaktadır. Nitekim bu yağmacılar, biz ayrıldıktan hemen sonra Cîze/Giza ‘de “Hey’etu’t-Tedrîs” semtinde kaldğımız siteye dadanmış, oradaki bir çok aile bizim ayrılmamızın ertesi günü oraları terk etmiş. Zaten, orada kalırken Cumayı Cumartesine bağlayan gece uzun süre yakından gelen silah seslerinden gözümüze uyku girmedi. Hatta oradaki ilk notlarımı bu silah sesleri altında tuttum.

Başta, İhvân-ı Müslimîn olmak üzere, örgütlü muhalif yapılar, ünlü diktatör Cemal Abdunnâsır (Ölümü:1970) döneminden beri ağır baskılar işkence, hapis ve idamlarla yıldırılmış, sinmiş ve korkutulmuş oldukları için, ilk günlerde bu gençlerin sokak hareketlerine katılıp destek vermediler. Bu gençlerin birkaç gün boyunca yılmadan, gözükara bir şekilde sokağa çıkması bu muhalif örgütsel yapılara bir şekilde cesaret verdi. Onlar da sokağa çıkıp gösterilerde insiyatif almağa başladı. Son birkaç gündür, Müslüman Kardeşler başta olmak üzere bir çok muhalif grup, dernek ve vakıf, geniş halk kitleleri gösterilerde yer aldı. Buna yargıçlar, Ezher Öğretim kadrosu bile iştirak etti. Ve 4 Şubat Cuma günü Tahrir Meydanı merkezli byük bir gösteri yapılacağı ve ardından Hüsnî Mübarek’in Medînetu’n-Nasr (Nasr City)‘daki sarayına yürüneceği bildirildi.

Dün milyonla ifade edilen sayıda kimsenin katıldığı büyük gösteriler olmasına karşın, Mübarek’in sarayına yürünmedi. Ve hala gösteriler Tahrir Meydanı merkezli olarak devam ediyor. Birkaç gündür, gösterilerde insiyatif alan örgütlü muhalefet grupları, herhalde, daha önce ağır bedellerle sindirilmiş olduklarından dolayı, Tahrir Meydanı’ndan Saray’a doğru ilerlemekten çekindiler, belki de göze alamayıp, olayı başlatan gençler gençler kadar gözükaralığı seçemediler. Şu an bu anlamda sinirli bir bekleyiş var. Ayrıca, Hüsnî Mübarek’in, nâip/yardımcı olarak atadığı, Ömer Süleyman’la dolaylı görüşmeler yapılıyor. Ömer Süleyman Mübarek sonrası, geçiş dönemi için uygun olur mu bilemeyiz. Bu bekleyiş, Hüsnî Mübarek’e zaman kazandırıp umutlandırabilir. Belki de basiretsizlik gösterilerek, Ömer Süleyman’ın şahsında ikinci bir Cemal Abdunnâsır vak’ası/fâciası yaşanabilir. 1952’de İhvân hareketi, Mısırda Arnavut-Kavalalı hanedanının son temsilcisi Kral Faruk’a karşı General Necip ve Abdunnâsır ihtilalini ciddi olarak desteklemişti.

Ancak, 1954’te Cemal Abdunnâsır, General Necib’i bertaraf edip iktidarı tümüyle eline alınca, İhvân hareketine, 1970’e kadar süren iktidarı boyunca kan kusturmuş, hareketin önde gelenleri Büyük İslam Hukuçusu Abdülkâdir Avdeh başta olmak üzere,idam edilmişti.

Müslüman Kardeşler Hareketinin,son dönemlere kadar elitist/Tevhidi Yaklaşımı, Selefi zihniyeti, Tasavvuf karşıtlığı, halkın dindarlığına şirk ve cahiliye suçlaması ile karşı çıkıp aşağılaması, Mısır’da büyük dindar kitleler arasında kök salmasını engelleyen en önemli faktörler olmuştur. Oysaki, Mısır’da gelenekten gelen güçlü bir dindarlık var, toplumsal hayat Türkiye’deki gibi seküler değil.

Müslüman ahalide 5 vakit namaz kılma oranı yüzde 80’lere varıyor.Cehalet ve ciddi anlamda yoksulluk göze çarpmasına karşın, şehir ve kasabalarda hayat cami çevresinde temerküz etmiş durumda. Cami ve ibadet hala toplumsal hayatın merkezinde duruyor. Bu anlamda halk bireysel ve toplumsal hayatta büyük ölçüde dindarlığını muhafaza ediyor. Türkiye’deki gibi bir bireysel ve toplumsal hayatta sekülerleşme çok az. Siyasi alanlar hariç, dini kurumlar hala bir hayli güçlü, Türkiye’deki gibi zayıflatılmamış. Türkiye’de ise batılılaşma sürecinde Dini hayatın bireysel alanına dahi, kılık kıyafet dahil çok sert, acımasızca müdahalelerde bulunulmuş. Mısır hükümeti siyasal ya da ideolojik örgütlenmelere yönelik çok ağır baskılar, zulümler uyguluyor. Bu konuda sert bir kırmızı çizgiye sahipler. Ancak, bunun dışındaki alanlarda, siyasete girmeyen durumlarda, dini müesseselere pek dokunmamışlar. Kılık kıyafete müdahalede bulunmamışlar. Bu yüzden, siyaset dışında kalan dini kurumlar bunca diktatörlük rejimine ve zülumlere karşın, bütün canlılığı ile önemli ölçüde ayakta kalabilmiş. Bu da halkın dindarlığının zayıflamasının önüne geçmiş. Zaman zaman Mısır’a gidip, Mısır halkının dindarlığını, siyasal/ideolojik bilinç ölçüsüne/terazisine vurup, bu anlamda değerlendirme yapan Türkiye’deki bir kısım İslamcılar hem kendileri yanılıyor, hem de bilgilendirdikleri kesimleri yanıltıyorlar.

Müslüman Kardeşler Hareketi ise, bu zamana değin halkın bu dindarığını nisbeten küçümseyip aşağılayarak, zaman zaman cahiliye ile suçlayarak, elitist ve kendini izole edici bir anlayışla dindar halka yeterince inememiş. İhvân’ın cami ve ibadetle bütünleşen bir yapısı pek gözükmüyor. Siyaset ve ideololjik slogan ve yaklaşımlar onları daha ziyade halktan kopuk, avukatlar, gazeteciler vs. Siyasal elitler topluluğuna dönüştürmüş.

Cemaatu’t-Tekfir gibi sert olmasa da buna eğilimli yaklaşımları, zarar vermektedir. Oysaki İhvân’ın eski mürşidlerinden Merhum Hasan El-Hudeybî’nin " دعاة و لا قضاة` Duâtun Welâ Kuzât adlı eseri son derece önemli. Ama "Kur’an-ı Kerimde Dört Terim", معالم فی الطريق Ma^limu Fi’t-Tarîk gibi eseleri temel alan İhvân hareketinin sertlik yanlısı uçları, işlerine gelmediği için Mürşidleri olan Hudeybî’nin bu eserini kenara koyup görmezden geliyorlar.

İhvân hareketi bundan sonra, ideolojik/selefî slogancı yaklaşımlarına son vermeli. Halkın dinini/ dindarlığını tepeden bakan/elitist bir yaklaşımla aşağılamaktan vazgeçip, saygı göstermeli, dindar halka ve Mısır’ın dindarlığına değer vermeli.

Ihvân, Mısır’ın İslam tarihi ile, İmam Şafii İle , Ebu’l-Hasen Ali Eş-Şazeli ile Şeyh Ahmed El-Bedevi, İbrahim Havvas, Abdülvahhâb Şa’ranî, Ibn Ataullah El-İskenderi, Abbas El-Mürsi, Takiyuddin Es-Sübki, Abdullah Bin Ebi Cemre, Celaleddin Abdurrahman Es-Suyuti, Burhaneddin Ez-Zerkeşi, Kadı Zekeriya El-Ensârî, Ekmeleddin Babürtî, Sahâvî, Celaleddin El-Mahalli, Şeyh Mustafa El-Bekri vs. tüm Mısır’daki İslami geçmiş ve medeniyet ile barışmalıdır.

Sadece, İbn Teymiyye ve İbn Kayyım El-Cevziyye veya Hafız Zehebi’yi esas alarak, diğer tüm bir birikimi, Ehl-i Sünnet Medeniyetinin tüm değerlerini dışlamak, hele ki tasavvuf düşmanlığı ve karşıtlığı, İhvân’ın bu kanatlarına herhangi bir yarar sağlamamıştır. Ihvan kendini ciddi bir muhasebeye tabi tutmalıdır. Mısır’ın dindar halkı ile bütünleşmeli onların daha iyi duruma gelmelerine her bakımdan yardımcı olmalıdır.

Müslüman Kardeşler tasavvuf ve halkın dini geleneği ile İmam Şafii ile barışmazsa, hem sekülerleşecek, hem de Mısır’ın dindar halkını sekülerleştirip, dindarlığı tasfiye eden bir güç olarak ortaya çıkacak gözüküyor.

Açıkçası, bir kısım Batılı güçler Mısır’da Ihvân’ın, Merhum Şehid Hasan El-Bennâ’nın küçük kardeşi Cemal El-Bennâ ve yine Hasan El-Bennâ’nın torunu Tarık Ramazan gibi, sekülerleşmiş kanadını iktidara getirerek. dindarlığı tasfiye edip halkı sekülerleştirecek bir araç olarak kullanma yoluna gitme eğilimindedir.

İhvân, Ilımlı çizgiye gelmeyi, radikal söylemlerden vazgeçmeyi, sekülerleşme, dinî temellerden uzaklaşma olarak algılarsa dindarlığın tasfiyesine hizmet eder. İhvân’ın bu kanadı Mısır’da Türkiye’deki eski radikal İslamcıların sekülerleşmesi ve dindarlığı adeta tasfiye edici bir sürecin aracı olmaları benzeri bir sürece girebilir.

Raşid Gannuşî, uzun süreden beri, El-Hiwar TV kanalında sekülerleşmeden yana demeçler veriyordu, Tunus’ta başa geçtiği takdirde, eğer bu söylemlerini sürdürürse İslâm’a değil, daha ziyade sekülerleşmeye hizmet edecek. İhvân, kendini ciddi bir sorgulama ve muhâsebeye tâbi tutmalı.

İdeolojik/Seküler-Siyasal Yaklaşımlardan arınıp İslâm’a hizmet etmeli, İslâm’ın medeniyet birikim ve değerleriyle barışık bir profil kazanmalı.

Soğuk savaş döneminin ideolojik keskinlik ve sloganlarından, ideolojik şiddet anlayışından vazgeçmenin bedeli sekülerleşmeye teslimiyet olmamalı. Hedef,dindarlığın; Allah’a (C.C) ibâdet/Kulluk merkezli bireysel ve toplumsal yaşam biçiminin korunması olmalı kanaatimce.

İhvân, Suudî Arabistan ve Selefî/Vahhâbî anlayışın kontrol ve tekelinden sıyrılmalı. Mısır, Suriye Ve Irak’taki acımasız diktatörlük rejimlerinden kaçmak zorunda kalıp, kendilerine kapı açan Suudî Arabistan’a sığınan, İhvânın ulemâ ve lider kadroları, Müslüman kardeşler hareketinin Selefî/Vahhâbî anlayışa ister istemez ve kaçınılmaz olarak teslim olmasının aracı haline geldiler.

Bu da ihvânı, Merhum Şehid Hasan El-Bennâ dönemindeki zemininden farklı bir zemine kaydırdı. İhvân’ın yeniden, Hasan El-Bennâ, Hasan El-Hudeybî, Ömer Et-Tilmisânî, Said Havva, Abdülfettah Ebu Gudde, İzzeddîn El-Beyânûnî, M. Ebu Hâmid çizgisine gelmesi hayrına olacaktır.

İhvân’ın İkinci Mürşidi Hasan El-Hudeybî’nin "İslam Dünyasında İnanç Sorunları" adıyla Türkçeye çevrilen دعاة و لا قضاة adlı eseri okunması gereken önemli bir eser. (İnkılâb Kitabevi Yayınları-İstanbul)

Eğer, İhvân hareketi, ideolojik selefiliğin etkisinden, harici-tekfirci zihniyetten kurtulup, İmam-ı Şafiî ile Mısır’daki İslam’ın engin ve zengin kültür ve medeniyet birikimi ile, tasavvuf irfanıyla barışırsa; ayrıca, ideolojik selefilikten kurtulurken, sekülerleşmeye düşmeyip, Mısır’ın dindar halkını sekülerleştirp modernleştirme aracına dönüşmezse, gereekten Mısır için İslam dünyası için çok hayırlı gelişmelere vesile olur. Müslüman Kardeşler hareketinin Mısır halkına olumlu yönde öncülük etmesi hususundaki umudumuzu kesinlikle korumak istiyoruz.

Mısır’ın Napelaon işgali, Kavalalı- Hidiv hanedanı dönemleri, modernizm düşünce ve hareketleri; Rifaa Tahtavî’den, Muhammned Abduh Ve M.Reşid Rıza’ya, M. Ferid Vecdi’ye, Ahmed Eş-Şerbâsî’ye kadar modernleşmeci şahsiyet ve akımlar bunların Türkiye ve İslam dünyasındaki etkileri , şimdi süregelen olayların önümüzdeki günlerde nasıl bir şekil alacağı,İslam dünyası ve Türkiyedeki olası etkileri, Allah (C.C) izin verirse,bundan sonraki notlarda yer alacak..

Mısır Tarihi ile ilgili tavsiye edeceğimiz bazı eserler, Hazrecî, Ebu’l-Fevâris İbrahim, Tarihu Devleti’l-Ekrad Ve’l-Etrak, Yazma, Süleymaniye (Hekimoğlu) Kütüphanesi, No:695; İbn Vâsıl, Müferricu’l-Kurûb Fi Ahbari Mulûki Beni Eyyub; Baybars El-Mansûrî, Muhtâru’l-Ahbâr, Târihu Ed-Devleti’l-Eyyubiyye Ve Ed-Devleti’l-Memâliki’l-Bahriyye Hatta Seneti 702, En-Nâşir. Ed-Daru’l-Mansuriyye El-Lubnaniyye, 1993; Es-Sahâvî, Ali Bin Ahmed Tarihu Mısr Fi Ahdi’l-Memâlik, Kastamonu İl Halk Kütüphanesi Yaz. No:129; İmam Celaleddin Abdurrahman Es-Suyûtî, Husnu’l-Mahâdara Fi Tarihi Mısr Ve’l-Kahira, Gelibolulu Âli Mustafa, Halâtu Kahire Fi’l-Âdâti’z-Zâhire Fi ahvâli Mısr Ve’l-Kâhire; Süheyli, Tarih-i Mısr-ı Kadîm Ve Cedîd; Cebertî, Tarihu Mısr.

.

Ulus-devlet, ülke sınırları ve İslam

Aydınlanmacı fikir akımlarının adeta siyasal yansıması hükmünde olan Fransız Devrimi’nin etkileri ile önce Batı’Avrupa’da, sonra da batılılaşma serüveni yaşayan ülkelerde yaygınlaşan ulus-devlet fikri ve siyasal yapısı Osmanlı İmparatorluğu’nu da ciddi olarak etkisi altına alır. Miladi 19. Yüzyıl’da Osmanlı İmparatorluğu dağılma süreci yaşadığı gibi, aynı zamanda ulus-devlete dönüşmenin evrelerini yaşadı. 1774 Küçük Kaynarca Anlaşması ile çok ağır bir darbe alıp, kendi başına ittifaklara girmeden ayakta kalabilme şansını yitirmeye yüz tutmasının başlangıcı oldu. Savaşlarda peşpeşe gelen yenilgiler, toprak kayıpları, askeri ve idari alandaki reform çabaları 19. Yüzyıl’a damgasını vurur. Tanzimat ve Islahat fermanları, Meşrutiyet bunların kırılma ve dönüm noktalarıydı.

20. Yüzyıl başlarında ise, Merkez hinterlandı ve beyni Rumeli olan Osmanlı devleti için Balkan savaşları ve Birinci Dünya Savaşı bir son oldu. Özellikle Birinci Dünya Savaşı’nın sonucu ve Mondros Mütarekenâmesi ulus-devleti getiren hazin kırılmayı belirledi.

Son Meclis-i Meb’usân’da ifade olunan Misâk-ı Milli sınırları, ardından İstiklal Muharebeleri neticesinde sağlanan Lozan Muahadenâmesi kurulan yeni ulus-devletin sınırlarını belirledi.

Asıl itibariyle, Bu sınırlar ulus-devletin sıfırdan kazanıp oluşturduğu sınırlar değildi. Misak-ı Milli’de belirlenen, bir imparatorluğun ve bakiyesinin çekilebileceği son sınırlardı. Lozan’da ise, belirlenen sınırlar dışındaki tüm eski imparatorluk topraklarından vazgeçiş tescil edilir. Bunun üzerine tesis edilen ulus-devlette sıfırdan varedilmiş bir ülke imajı oluşturmayı amaçlandığı gibi, tek-tip bir ideolojik yapı dayatması ile hömojen-tektip vatandaş oluşturulması hedeflendi.

Tüm bunlar ile , imparatorluktan gelen, ulus-devlet çerçevesine uyum göstermeyen bütün değer ve gerçek kimlikler ciddi bir dışlanma, sopalanma ve baskıya maruz kaldı. En başta, Fransız Devrimi patentli ulus-devlet anlayışının laikçi doğası, imparatorluk mirasının tümüyle reddini esas alan ideoloji ve katı pozitivizm ile Müslümanlık devlet eliyle en fazla sopalanan temel kimlik oldu. Ancak, aynı zamanda yeni devlet, Yunanistan’la olan mübadele örneğinde de görüldüğü gibi, "Müslüman toplum" olgu ve zemini üzerine kurularak, bu anlamda din-devlet ilşkisinde şizofrenik bir yapının oluşmasına yol açtı. Bir imparatorluk bakiyesi olan topraklar üzerine giydirilmeye çalışılan ulus-devlet modeli arızi bir durum olarak ortaya çıktı. Bu çerçevede Kürt kimliği de Müslümanlık’la birlikte resmi ideoloji tarafından en çok sopalanan-dövülen kimlik oldu.

Ulus-devletin oluşturduğu arızi durumun esas alınarak, "kalıcı/muhalled", "dokunulmaz/untouchable"olarak algılanan sorunların, özellikle Müslümanlık ve Kürt sorunu, okunmaya çalışılması sağlıklı bir netice vermesinin aksine illetli/hastalıklı bir yapı ile sonuçlanmaktadır.

Müslümanlığın başat kimlik olduğu, Kürt kimliğinin de tüm ana dili farklılaşan topluluklar gibi tabii bir kimlik olduğu bu imparatorluk bakiyesi coğrafyada, ulus-devlet olgusu, gömleği masaya yatırılmadan çözüm arayışları bir kısım aydınlarda, sınırların küçülebileceği, Çekoslovakya ve Yugoslavya örneğinde olduğu gibi, rahatlıkla parçalanmanın pekala olabileceği seçeneğinin gündeme alınmasına, masaya konmasına yol açmakta, bu da, Anadolu’nun Kürtler dışında kalan ahali-yi müslimesinde; Endülüs, Kafkaslar ve Rumeli’deki trajedileri hatırlatarak onları korkutmaktadır. Bu şekilde oluşan eldeki toprağın küçülmesi, tamamen kaybedilmesi korkusu ile anılan kesimleri radikalleştirip, şahinleştirmektedir. Bunun sonucu olarak, Kürt sorununda toplumda keskinleşme ve gerilim artış göstermekte ve sorunun barışçı çözüm yollarını gitgide güçleştirmektedir.

Ayrıca bir kısım aydın çevrelerce, İslam’ın bu coğrafyada asırların birikimi ile oluşturduğu, inanç ve kültür değerleri, ortak değer ve paydalar , ulus-devletin benimseyip dayatmaya çalıştığı tektip-homojen yapı unsurları, araçları ile özdeşleştirilip bu paranteze atılmaya çalışılarak sorun daha vahim bir hale irca edilmektedir.

Bazı aydınların, 20’li yıllarda yeni devletin "Müslüman toplum" olgusu üzerine kurulmuş olmasını baz alarak Kürt sorununda, İslam’ı adeta sanık sandalyesine oturtmaları, İslam’ın asırların birikimi ile oluşturduğu oluşturduğu ortak inanç, medeniyet unsur ve değerlerini bu şekilde ulus-devletin homojenleşmeyi hedefleyen ideolojisi ve bu doğrultudaki âmir hükümleri ile özdeşleştirme gayretleri, bu topraklarda toplumsal barışın orta ve uzun vadede büyük yaralar almasına yol açıcıdır.

.

Barzaniler, Siyonizm ve Filistin

Son 20-25 yılda İsrail-Kürt ilişkileri konusunda çok şeyler yazılıp çizildi. Bir kısım Stalinist kökenli, Kürt intelijansiyasının, salt Kürt halkını Ümmet-i Muhammed’in (SAV) diğer unsurlarından koparmaya, ateistleştirmeye yönelik bir proje ile, Kürtlerle İsrailliler arasında sıcak ilişki ve bağlar kurmaya yönelik çabaları yoğun bir şekilde sürmektedir. Bu çerçevede, konu çok daha ilerilere götürülerek, Kürt-Yahudî akrabalığına kadar varan iddia ve tezler ortaya konuldu.

Özelllikle, Kürtlerin yaşadığı bölgelerden, Kürdistan’dan İsrail’e göç etmiş olan Museviler bu ilişkinin bir köprüsü haline getirilerek adımlar atılmaya çalışıldı. Buna ilişkin, spekülasyonlar "Kürt Yahudisi, Kürt Yahudileri" gibi adlandırmalarla; Kürtler arasında, Hazarlar benzeri tarihte Museviliği kabul etmiş topluluklar varmış gibi yansıtıldı. Yanısıra, Kürtlerle Museviler arasında mazlumiyet bağı dahi kuruldu. (Yahudilerle Kürtlerin aynı mazlumiyet kaderini paylaştıkları,bu anlamda benzer ve paydaş özelliklere sahip oldukları iddiasıyla; aralarında ciddi soy bağları olabileceği tezleri yüksek sesle dillendirildi).

Bundan yaklaşık on yıl önce basın-yayın organlarında Irak Kürdistan’ının Barzan mıntıkasındaki Yahudi toplulukları ve hahamları (Sallum Barzanî gibi) referans alınarak, Barzanî ailesinin Yahudî-Musevî asıllı olduğu iddia edilmişti.

Kürtlerle İsrail arasındaki ilk siyasi ilişkiler, Molla Mustafa Barzanî’nin, Iraktaki Baas rejiminin zıddına, bu ülkeyle kurduğu ilişkilerle başladı. Molla Mustafa’nın bu tutumu her ne kadar, sırf tepkiselliğe dayanan pragmatik-politik bir ilişki ise de, zamanla İsrail faktörünün Kürt sorunu içine sızıp yer bulmasının önünü açmıştır.

Hele ki, Barzani ailesi ile ilgili olarak, Barzan bölgesinde Yahudilerin de yaşamış olması kullanılarak, Yahudi kökenli bir aile olarak nitelendirilip adeta suçlanması,- Barzani ailesinin de, Siirt /Şirvan’dan göç etmiş ve Arap kökenli bir aile olmalarına rağmen- sadece İsrail ile olan siyasi ilişkileri ve Baas karşıtlığına dayanarak bu iddiayı açık bir dille reddetmemeleri, bunun ötesinde bu aileye akraba Baki Barzani’nin "Kurdish-Israil Affinity" başlıklı makaleleri olayı çok daha vahim bir hale sokmaktadır.

Barzanî ailesi aslen Siirt’in Şirvan kazasından Arap asıllı bir aile olup1, 18. Yüzyıl sonlarında, göç ederek Irak Kürdistanı’nın İmadiye kazası yakınlarında Barzan bölgesine yerleşmişlerdir. Bu aileden ilk bilinen şahıs Şeyh Tacuddin diyen anılan kimsedir. Ancak aile daha çok I. Şeyh Abdüsselâm zamanında şöhret bulmuştur. Şeyh Abdüsselâm, Nakşibendiliğin Halidiyye kolunun kurucusu ünlü Mevlâna Hâlid Eş-Şehrezorî El-Bağdâdî’nin (Vefatı:1242/1827) hulefasından Seyyid Taha En-Nehrî El-Hakkârî’ye (Vefatı:1269/1853) intisap eder. Ve pîrdaşı Şeyh Muhammed Kemaleddin ile birlikte ondan halifelik alır.

Vefatından sonra yerine oğlu Şeyh Muhammed postnişîn olur, Şeyh Muhammed ayrıca, Dohuk’ta ünlü Kadirî şeyhi Şeyh Nureddin El-Brifkânî’nin yeğeni ve halifesi Şeyh Abdülhamîd El Brifkânî ‘den Kâdirîyye Tarikatı icâzeti de alır. Şeyh Abdülhamîd El-Brifkânî aynı zamanda Menemen olaylarının ardından idama mahküm edilen ünlü Erbilli Şeyh Esad Efendi’nin de şeyhiydi. Sultan II. Abdülhamid devrinde anlaşmazlık içine düştüğü Bradost aşireti mensuplarının saldırılarından korunması için, Bitlis ve Van’da belli bir süre ikamete tabi tutulur. Sonra memleketine, Barzan’a geri gönderilir. Şeyh Muhammed 1907’de vefat eder. Ailenin başına oğlu, Nakşibendi-Hâlidî şeyhi Şeyh II. Şeyh Abdüsselam geçer. Şeyh Abdüsselam kısa zamanda bölgede şöhret ve güç kazanır. Çevresinde birçok aşiret toplanır. Şeyh Abdüsselam 1912 (H.14 Ramazan 1331)’de, Balkan savaşı esnasındaki desteği dikkate alınarak dördüncü rütbeden Osmânî nişanı verilerek taltif edilir. Ancak ertesi sene, Diyarbekirli Küçük Said Paşa’nın oğlu ünlü edebiyatçı Süleyman Nazif’in Musul valisi olmasının ardından aleyhinde raporlar hazırlanır. Süleyman Nazif ve diğer vilayet idarecilerinin aşiretlerden ordu topluyor, eşkiyalık yapıyor, sağa sola baskın düzenliyor şeklinde iddiaları içeren aleyhteki raporlar sonucunda H.7 Muharrem 1333/ 25 Kasım 1914’te çıkan irade-i seniyye üzerine 5 arkadaşı ile birlikte Musul’da idam edilir.

Şeyh Abdüsselam’dan sonra ise kardeşi Şeyh Ahmed ailede etkin hale gelir. 1930’larda ise, diğer kardeş Molla Mustafa ön plana geçer. Şeyh Ahmed’in mehdiyet benzeri bazı fikirleri ve bazı fıkhi konularda Ehl-i Sünnet ve Şafilikle ters düşen görüşleri dolayısıyle -kuvvetli bir medrese tahsiline sahip olan- Molla Mustafa ile arası açılır. 1940’lara gelindiğinde Molla Mustafa daha çok milliyetçilik merkezli hareketlere yönelir. 1945’te, İran Kürdistanı’nın merkezi olan Mahâbad( Eski adı Savucbulağ)’da Kadı Muhammed ile birlikte bir cumhuriyet kurma denemesine girişir. Ancak İkinci Dünya Savaşı’nın sona erip Şah Rıza Pehlevî’nin İran ‘da otoriteyi yeniden tesis etmesi üzerine bu deneme başarısız olur. Mola Mustafa aşiretlerden kurduğu Peşgerme güçleri ile, İran ve Irak’ı terk ederek kendine kucak açan Sovyetlere sığınır.

Bu esnada aile içinde -İttihatçı idare tarafından idam edilen Şeyh Abdüsselâm’ın oğlu- Şeyh İsmail ön plana çıkar, Şeyh İsmail, Irak’ta bulunan Şerifler idaresinde vazife de alır. Şeyh İsmail bu sıralarda Filistin sorunu ile ciddi olarak ilgilenir ve İsrail’e karşı Filistinlilerle dayanışma içinde olur. Tam bu dönemde Şeyh İsmail Barzânî Siyonizme karşı Filistinlilere destek sağlamak için 1956’da Türkiye’ye, Cumhurbaşkanı Celâl Bayar ve Başvekil Adnan Menderes’e olmak üzere biri Arapça diğeri Osmanlıca iki mektup yazar.

Şeyh İsmail Barzanî’nin Adnan Menderes’e Yazdığı Arapça mektubun tercümesi şu şekildedir :

Allah Taâla, bir mahluku yarattığında, ona, düşmanlarının saldırısından korunmak için mutlaka nefsini müdafaa gücünü de bahşeder.

Şüphesiz, her mü’min ilahi emirleri yerine getirmek için nefsinin, insanlığının şeref ve onurunu muhafaza etmelidir.

Her mü’min için nefsini Allah yolunda yönlendirmek ve sahih yol üzere kılmakla gereklidir.

Nitekim yet-i Kerîme’de " İnnellaheştera minelmü’minîne enfüsehum ve emvâlehum Bienne Lehumulcenne, Şüphesiz ki, Allah müminlerin nefislerini (canlarını) ve mallarını onlara, cennet karşılığında iştira (vaad) eylemiştir." buyurulmaktadır.

Eğer, düşmanların müminlerin beldelerinde, bu güzel beldelerde düşmanlığını müşahede edebilseydiniz, zira, görüyoruz ki, Siyonizm yaralı Filistin beldelerinin bir kısmını gaspetmiştir.

"Siyonistler ellerindeki, mücehhez silahlarla kurşun ve bombalar kullanarak Filistin insanının haremine tecavüz etmekte, çocukları katletmekte, ulemadan olan dostlarımızı ortadan kaldırmaktalar.

Kurdukları devlette, ellerindeki mücehhez, donanımlı kara,deniz ve hava silah ve güçleriyle bunlar güzelim köyleri bombalamakta ve vurmaktalar.

Biz bu şekilde, en derin saygılarımızla sizden buna ehemmiyet vermenizi ve Yahudilerin Filistin’den kovulması için gerekli tedbirlere başvurmanız için bunu arz ediyoruz. Ta ki burada gasbedilmiş topraklar üzerinde bir devlet tesis edemesinler. Yahudileri Filistin’den çıkarmak dinî bir vecibe’dir. Bu hususta cehd göstermemiz, tabiî ki, mücadele etmemiz Allah’ın (C.C) emirlerinden’dir.

Burada yazılan, Filistin’de var olan zulmü ortaya koymak içindir. Halbuki, bu şehir ve köyler daha 30-40 yıl önce, Osmanlı’ya aitti. Bu yüzden, bizden daha güçlü olan sizlerden bunu talep ediyoruz. Gerçek güç sahibi Allah’dır. (C.C.).

Mukaddes Filistin müşkilesi halli hususunda, benden maada zât-ı âlinize hiçbirşey gizli değildir. Ben ve başka kimseler Filistin meselesinin eski olduğunu bilmekteyiz. Şimdiye kadar, şüheda için üç kere (cenaze) namazı kıldık. Bu ise bizim için çok müşkildir. Siyonistler ( bu toprakları) haksız yere İslam’dan gasbettiler. Ürdün hükümetinin, ‘refahiyet bizim refahiyetimiz olur ‘demesi çok çok ehemiyetli ve mühimdir. Zira böyle diyerek dünya ile o dünyayı değiştirip, ahret başka, dünya başka denmektedir. Filistin müşkilesinin halli hususu bağırmakla bitmez. Allah Taala (C.C.) bize mukaddes cihadı emretmiştir. Ve vacip kılmıştır. Dinimizin emri mucibince, her vakit cihad etmek, Siyonistleri , İslam arasındaki bu gasbına nihayet vermek, bizim en mühim vazifemizdir. …. 2

Müdafaa etmek vaciptir. ….Hz. Allah’dan (C.C) hayır, saadet ve sıhhatler temenni ediyorum.

1 Barzani ailesi kendilerine bağlı eski mürit aşiretlerine kendilerinin Seyyid-nesep olduklarını her vesile ile ifade etmektedirler. Hatta, bu ailenin Şemdinli, Uludere ve Yüksekova’daki akrabaları kendilerinin Şirvan aşiretinden ve aynı zamanda Seyyid olduklarını ifade etmektedirler. Barzan bölgesinde, Barzani ailesinin yerleşik olduğu mıntıka’ya Şirvan da denmektedir.

2 Bazı cümleler, bozuk bir imla ile yazıldığından ve bazılarıda bir hayli silinmiş olduğundan okunamadı.

.

İhvân ve Mısır’ın geleceği

Eskiler Mısır’a "Ümmu’d-Dünya" derlerdi. Gerçekten de Mısır, geçmişten günümüze Doğu Akdeniz ve Kuzey Afrika Coğrafyasının en önemli ülkelerinden biri olmuştur. Gerek geçmişteki medeniyetleri ve Helenistik, Roma ve Bizans devrindeki konumuyla, gerekse İslâm tarihindeki mevki ve rolüyle özel bir öneme sahiptir.

Mısır ülkesini Firavunlar devrinden beri birçok sülale ve hanedanlar yönetmiştir. Son olarak ise Osmanlılar döneminde, Mısır Valisi Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın kurduğu Arnavut hanedanı 1952 askeri darbesine kadar hüküm sürmüştür. Ne zaman ki, 1952’de General Necip liderliğinde yapılan askeri darbeye kadar. Böylelikle son hanedan da yönetimden uzaklaştırılmış olur.1954’te ise, Arap aleminde, Laik Arap Milliyetçiliği dalgasının öncüsü olan Albay Cemal Abdünnâsır’ın diktatörlük devri başlar. Mısır ,o zamandan geçtiğimiz yıla kadar Cemal Abdünnâsır’ın ekibince yönetilir. Abdünnâsır’dan sonra Enver Es-Sadât, son olarak da Hüsnî Mübarek uzun yıllar yönetimde kalır.

Geçen yıl, Tunus’ta patlak verip, Mısır’a sıçrayan,- bugün adına "Rebî’u’l-Arab-Arap Baharı" denilen-, halk hareketleri sonucu Hüsnî Mübarek devrilip, idare ordu mensuplarından oluşan bir konseye devredilmiştir. Mısır’da olaylar baş gösterdiğinde, tevafukan Kahire’de bulunuyorduk. Bu vesileyle ilk üç gün Mısır’da olanlara şahit olma imkanını da bulmuştuk.

Mısır’da geçenlerde gerçekleştirilen üç aşamalı seçimlerde İhvân-ı Müslimin yada meşhur adıyla Müslüman Kardeşler Hareketinin kurduğu parti birinci, katı selefi grupların oluşturduğu "En-Nûr" Partisi ise ikinci oldu.

Bu paralelde İhvan ve çizgisi ile ilgili bazı önemli noktalara değinmek istiyorum. Mısır’da gelenekten gelen güçlü bir dindarlık var, toplumsal hayat Türkiye’deki gibi sekülerleşmiş değil. Müslüman ahalide 5 vakit namaz kılma oranı neredeyse %80’lerde. Cehalet ve yoksulluk ciddi anlamda göze çarpmasına rağmen, şehir ve kasabalarda hayat cami çevresinde temerküz etmiş durumda. Halk bireysel ve toplumsal hayatta büyük ölçüde dindarlığını muhafaza ediyor. Siyasi alanlar hariç, dini kurumlar hala bir hayli güçlü, bizdeki gibi zayıflatılmamış, Türkiye’de batılılaşma sürecinde dini hayatın bireysel alanına dahi,- kılık kıyafet dahil- çok sert ve acımasız müdahalelerde bulunulmuştur.

Geçmişte Mısır hükümetleri Cemal Abdünnâsır’dan başlayarak, siyasal ya da ideolojik örgütlenmelere çok ağır baskı ve zulümler uygulamış. Bu konuda sert bir kırmızı çizgiye sahipler. Ancak, bunun dışındaki alanlarda, -siyasete girmeyen durumlarda- dini müesseselere pek dokunmamış, kılık kıyafete müdahalede bulunmamışlar. Bu yüzden, dini kurumlar bunca yıllık diktatörlük rejiminin zulümlerine rağmen, bütün canlılığı ile önemli ölçüde ayakta kalabilmiş. Bu da halkın dindarlığının zayıflamasının önüne geçmiş. Zaman zaman Mısır’a gidip, Mısır halkının dindarlığını, siyasi/ideolojik bilinç terazisine vurup, bu bakış açısıyla değerlendiren Türkiye’deki bir kısım İslamcılar bu anlamda hem kendilerini yanılttılar, hem de bilgilendirdikleri kesimleri..

1950’li yıllardan itibaren Mısır, Suriye ve Irak’taki acımasız diktatörlük rejimlerinden kaçmaya mecbur kalıp, -kendilerine kapı açan- Suudî Arabistan’a sığınan İhvân-ı Müslimin /Müslüman Kardeşler’in ulemâ ve lider kadroları, bu hareketin kaçınılmaz olarak Selefî/Vahhâbî anlayışa teslim olmasının aracı haline geldiler. Bu da İhvânı, Merhum Şehid Hasan El-Bennâ dönemindeki zemininden farklı bir tarafa, katı ideolojik/selefî çizgiye kaydırdı.

İhvân’ın İkinci Mürşidi Hasan El-Hudeybî’nin "İslam Dünyasında İnanç Sorunları" adıyla Türkçeye çevrilen,- Mevdûdî’nin "Kur’ân-ı Kerîm’de Dört Terim" kitabına reddiye mahiyetinde olan- "Duâtun Ve La Kudât-Kadı Değil, Dâvetçi" adlı eseri, bu zemin kaymasına karşı bir direnci temsil etmekteydi.

İhvân/Müslüman Kardeşler hareketi seçimlerde aldığı %40’a varan oy oranına rağmen, soğuk savaş dönemi ideolojik örgütlenme yapısına sahip bir organizasyon. Müslüman Kardeşler Hareketinin,son dönemlere kadar süren elitist/Tevhidi yaklaşımı, Selefi zihniyeti, Tasavvuf karşıtlığı, halkın dindarlığna şirk ve cahiliye suçlaması ile karşı çıkıp aşağılaması, Mısır’da büyük dindar kitleler arasında kök salmasını engelleyen en önemli faktörler olmuştur. İhvan, sırf bu elitist ve kendini izole eden anlayışı yüzünden, dindar halka yeterince inememiş, siyasi/ideolojik slogan ve yaklaşımları onları daha ziyade halktan kopuk, -avukatlar, gazeteciler vb.- siyasi elitler topluluğuna dönüştürmüştür. Bu açıdan, İhvân hareketi halkın din/ dindarlığına tepeden bakarak aşağılamaktan vazgeçmeli ve en mühimi kendisine seçimlerde böylesine güçlü destek veren dindar halka ve Mısır’ın dindarlığına değer vermeli ve korumaya gayret etmelidir.

Ihvân, Mısır’ın İslam tarihi ile, İmam Eş-Şafii İle , Zünnûn El-Mısrî, Rüzbihan El -Mısrî, Ebu’l-Hasen Ali Eş-Şazeli ile Şeyh Ahmed El-Bedevi, İbrahim Havvas, Abdülvahhâb Eş-Şa’ranî, Ibn Ataullah El-İskenderi, Abbas El-Mürsi, Takiyuddin Es-Sübki, Abdullah Bin Ebi Cemre, Celaleddin Abdurrahman Es-Suyuti, Burhaneddin Ez-Zerkeşi, Kadı Zekeriya El-Ensârî, Ekmeleddin Babürtî, İbn Haldun, Sahâvî, Celaleddin El-Mahalli, İbn Hacer El-Heytemî, İbrahim Gülşenî, Şeyh Mustafa El-Bekri vs. tüm Mısır’daki İslami geçmiş ve medeniyet ile barışmalıdır.Tasavvuf ile, halkın dini geleneği ile, İmam Eş-Şafii ile barışmadığı sürece Selefîlerle arasında oluşacak çelişki nedeniyle, hem kendisi sekülerleşecek, hem de Mısır’ın dindar halkını sekülerleştirecektir. Dindarlığı tasfiye eden modernleşmeci, jakoben/laik bir güç olarak karşımıza çıkması muhtemeldir . Açıkçası, bir kısım çevrelerin Mısır’da Ihvân’ın, Merhum Şehid Hasan El-Bennâ’nın küçük kardeşi Cemal El-Bennâ ve yine Hasan El-Bennâ’nın torunu Tarık Ramazan gibi, sekülerleşmiş kanadını iktidara getirerek, Mısır’da dindarlığın tasfiyesi ve halkın ifsadına bir araç olarak kullanmaya çalışma eğiliminin sinyallerini vermektedir.

Ihvân, ılımlı bir çizgiye gelmeyi ve radikal söylemlerden vazgeçmeyi, sekülerleşme ve dinî temellerden uzaklaşma olarak algılarsa dindarlığın tasfiyesine hizmet eder. Bu açıdan, Ihvân, kendini ciddi bir sorgulama ve muhâsebeye tâbi tutmalı, ideolojik/seküler-siyasal yaklaşımlardan arınıp İslâm’a hizmet etmelidir, İslâm’ın Mısır’daki yüzüyle barışık bir profil kazanmalıdır. Daha açıkçası, El-Mukattam Dağı, Fustat, Karâfe Mezarlığı ve bunların temsil ettiği/bunlarla sembolize edilen medeniyet, birikim ve değerleri ile barışmalıdır. Soğuk savaş döneminin Selefî/ideolojik keskinlik ve sloganlarından, ideolojik şiddet anlayışından vazgeçmenin bedeli, sekülerleşmeye teslimiyet olmamalıdır. Hedef, dinî alanda dindarlığın; Allah’a (C.C) ibâdet/kulluk merkezli bireysel ve toplumsal yaşam biçiminin korunması olmalıdır.

.

Geçmişten Geleceğe Mısır Ve Türkiye

Mısır, Makedonyalı İskender’in fetihlerinden itibaren Helenistik imparatorluğun bir parçası haline gelir. Daha sonra ise, özellikle Kleopatra döneminde, Roma imparatorluğunun önemli bir ülkesi olur. M.S 395’te Roma imparatorluğu Doğu ve Batı diye bölününce, Mısır Doğu Roma içinde kalır.

Hz. Ömer zamanında Amr Bin s tarafından fethedilerek bilâd-ı İslam’a dahil olur. Hulefâ-yı Râşidîn devrinden sonra Emevi ve Abbasi idarelerinde kalır. Abbasilerin zayıfladığı dönemde ise bölgesel hanedanlar ortaya çıkar. Tolunoğulları (254-292/868-905) ve İhşidîler (323-358/935-969) bunların başlıcalarıdır. Ardından gelen, Şiî-İsmâilî Fâtımîler; Şâfiî-Kürt Eyyubîler (564-650/1169-1252); Kıpçak Memlüklüleri ve Çerkes memlüklüleri sırası ile Mısır’ı idare eden hanedanlardır.

Yavuz Sultan Selim 1516-1517’de Suriye-Mısır seferleri, Mercidâbık ve Ridâniye savaşları neticesinde, Suriye ve Hicaz ile birlikte Mısır ülkesini de Osmanlı topraklarına katar. Mısır, 1830’lu yıllarda, vali Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın ayaklanmasına kadar olarak Osmanlı’ya tam bağlı kalır. Yavuz’un fethi sonrasında Yerel olarak idare Çerkes memlüklüler’e bırakılsa da, Merkez’den tayin edilen çoğu Arnavut ve Boşnaklardan oluşan valilerce yönetilmiştir..

Napoleon idaresindeki Fransızların 1798’de Mısır’ı kısa süreli işgalleri sonrasında, Aslen Korça’nın Viskopie köyünden bir Toska Arnavutu olan, Kavalalı Mehmed Ali Paşa Mısır’a vali olarak gönderilir. Mehmed Ali Paşa Mısır’da ilkin idareyi elde tutan Memlüklü beylerini tasfiye ederek işe başlar. Bir gecede 200 civarında Memlüklü-Çerkes beyini katlettirir. Ardından Fransız sistemine dayalı yeni bir ordu kurar. Sürekli olarak Selanik limanından onbinlerce Arnavut askeri gemilerle Mısır’a sevk edilirek bunlardan yeni ve güçlü bir ordu tesis eder.. Arnavut askerlerinden kurulu bu ordu, 1227-1228/1811-1812 yıllarında, Hicaz’da 30 yıla yakındır süregelen Suûdî-Vahhâbî tasallutuna karşı uzun süren bir harekat düzenleyerek, Hicaz’ı tekrar Osmanlı idaresine bağlarlar. Ne var ki, Kavalalı’nın oğlu İbrahim Paşa idaresindeki ve çoğu Arnavut askerlerden oluşan Mısır ordusu, Osmanlı’ya karşı ayaklanarak sonunda Osmanlı ordusunu Nizip’te mağlüp eder. Kütahya’ya kadar ilerlerler. Akabinde 1839’da Rusya, Fransa ve İngiltere’nin devreye girmesi ile Hünkar İskelesi andlaşması imzalanır. Mısır’a imtiyazlı eyalet statüsü verilerek Kavalalı Mehmed Ali Paşa ve oğulları Hidivlik unvanı alır. Bu dönemden itibaren Resmen Osmanlı idaresine bağlı gözükse de Mısır fiilen Kavalalı Mehmed Ali Paşa ve oğullarınca yönetilir. Hidivler özel bir statüye sahip olur. Hidivler İstanbul boğazında, Hidiv Kasrı ile Hidivler yalısını yaptıran Hidivler Yaz aylarını İstanbul’da geçirirler. Ancak Osmanlılarla birlikte, İngilizler ve Fransızlar da Hünkar İskelesi andlaşması gereğince Mısır’da söz sahibi olurlar. Mısır’da Osnmanlılarla birlikte yüksek komiserlik bulundururlar. 1882’de İngilizler, Urâbî Paşa ayaklanması ve Süveyş kanalını bahane ederek, Mısır’a asker çıkarmak suretiyle işgal eder. Bu tarihten itibaren Hidivler Mısır’ı İngiliz işgali gölgesinde yönetmeyi sürdürürler. Birinci Dünya Savaşı patlak verince, İngilizler Osmanlıların Mısır’daki haklarını tanımayıp tek yanlı iptal ederler. 1915’teki Osmanlıların Kanal Harekatı yenilgi ile sonunçlanınca Osmanlıların Mısır’la tüm bağlantısı kopar. Hatta, İstanbul’da bulunan Hidiv, ülkesine dönemez. Bunun üzerine,İngilizler bunun yerine Hidiv Kasrını yaptırmış olan eski Hidiv İsmail Paşa’nın oğlu Fuâd’ı Mısır Kralı ilan eder.

Tüm bunlara rağmen, Gerek Hidivler ; gerekse bu aileye mensup Krallar döneminde Mısır’da Osmanlı kültürü ve idari sistemi devam eder. Başbakanlar ve rütbeliler "Paşa" ünvanı ile anılır. Mehmed Ali Paşa’nın kurduğu Bulak Matbaasında Arapça, Farsça ve Türkçe birçok eser basılmaya devam eder. Türkiye’de 1926’da yasaklanmasına karşın, Fes yaygın olarak giyilmeye devam eder.1924’ten itibaren Türkiye’de yasaklanan Osmanlıya ait, Evkâf Nezareti, Nakibu’l-Eşraflık, Surre Eminliği, Meclis-i Meşâyih gibi dini ve idari kurumlar Mısır’da bu dönemlerde de devam eder. Hatta Mısır’da Osmanlı vakıflarına ait arazi ve mallarla ilgili tasarruf hakkı da, bu vakıfların Türkiye’de yaşayan mütevellilerince sürdürülegelir. Ancak,1952’deki General Necip liderliğindeki askeri darbe; devamında 1954’te Cemal Abdünnâsır’ın idareyi ele alması bu geleneğin ve bağın sonu olur. Seküler-ideolojik militer Arap milliyetçiliğini esas alan Abdünnâsır idaresi ülkedeki tüm geleneksel müesseseleri Ezher dahil atıl bırakıp dumura uğratır. Oysaki, bugün bile sadece Kahire’de Cami, Medrese, Tekye, Türbe, Çeşme ve sebil olmak üzere 150’ye yakın Osmanlı eseri hala hayatiyetini devam ettirmektedir. Bunlar içinde Halvetiyye’nin Gülşeniyye kolunun kurucusu Şeyh İbrahim Gülşenî’nin (Vefatı: 940) (Memlüklü Müeyyediye Camii, arkasındadır.) Tekke ve türbesi ilk bilinen Osmanlı eseridir. Bugün halen harap halde ayaktadır. Mısır’daki Eyyubî-Kürt, Memlüklü Çerkes eserleri de bir hayli çoktur. Eyyubî-Kürt eseri olan Mısır kalesi ve İmam Eş-Şâfiî türbesi; Memlüklü-Çerkes eseri olan El-Müeyyediye Camii başlıca eserlerdir. Ayrıca, Mısır’da Osmanlı dönemi inşa ve tamirlerine ait birçok Türkçe kitabe halen mevcudiyetini sürdürmektedir.

Tüm bu bağlara bakıldığında, I. Dünya savaşı akabinde kopan ilşkilerin, Abdünnâsır ve haleflerinin diktatöryal yönetimlerinin geçen yıl sona ermesinin ardından yeniden sağlıklı bir şekilde kurulması elzemdir. Mısır’da hala kendilerini, türk, kürt, Çerkes, Arnavut, Boşnak olarak Osmanlı bakiyesi gören birçok aile vardır. Cemal Abdünnâsır’dan beri sürekli darbe yiyen Mısır ekonomisi kültür/medeniyetinin yeniden inşasına Türkiye öncülük edebilir. Mısır’da Tolunoğulları, Fatımî ve Eyyubî eserlerinden, özellikle İmam Eş-Şâfiî külliyesinden başlanarak harap ve metruk vaziyetteki eserlerin restorasyonu önem arzetmektedir. Selahaddin Eyyubî tarafından inşa edilen bu külliye ve türbede, Memlüklü, Osmanlı ve Hidivler dönemine ait tamir kitabeleri yan yana durmaktadır. Bu anlamda, Türkiye’nin bu külliyeyi restore etmesi ortak bir medeniyet inşasını sembolize etmesi açısınsdan hayati derecede önem arzeder. Ardından, harap vaziyetteki Eyyubî eseri olan Kahire kalesi, Kahire Gülşenihânesi, Mevlevîhanesi, Sinan ve Süleyman Paşa camileri, Şeyh Abdülvahhab Eş-Şa’rânî , Ebu’l-Hasen Ali Eş-Şâzelî, Sivaslı Fakîh Şeyh Kemaluddin İbn Hümam, Bayburtlu Şeyh Ekmeluddin türbeleri Türkiye’nin ilgisini beklemektedir. Yanısıra, uzun yıllar Mısır’da yaşayıp, kabirleri orada bulunan, ünlü Nakşibendi-Hâlidî şeyhi Şeyh Muhammed Emîn El-Kürdî (Vefatı:1916), Şeyhülislâm Mustafa Sabrî (Vefatı:1954) ve Düzceli Şeyh Muhammed Zahid El-Kevserî (Vefatı:1952) gibi mutasavvıf ve ulema bu bağı son asırdaki temsilcileri olmuşlardır. El-Mukattam dağı eteklerinde kilometrelerce uzanan Karafe mezarlıklarında bulunan ve nüfusları milyonla ifade edilen, mezar-evlerde yaşayan yoksul insanların durumuna çözüm bulma konusunda TOKİ projeleri aracılığı ile yatırımlar yapabilme şansına da sahiptir. Mısır’da çeşitli alanlarda ortak ticari-kültürel faaliyet ve yatırımlar konusunda bir hayli bakir alan bulunmaktadır. Bu anlamda, tahi ve kültürel ortak faaliyetlerin yanı sıra, Belediyecilik, Tarım ve Turizm Türkiye’nin kardeş Mısır’a katkı sunacağı başta gelen ortak yatırım alanlarıdır.

.

Suriye

Suriye’de 20 Mart 2011’de patlak verip süregelen olaylar, Humus’taki son katliamlarla zirveye çıktı. Mısır-Kahire’de olduğu gibi, Suriye’de de olaylar başladığında kaderin bir cilvesi olarak bir konferans vesilesi ile Şam’da bulunuyorduk. O günlerden bu yana olaylarda onbine yakın insan öldü. Onbinlercesi yaralandı.

Gerek Suriye’nin iç dengelerine, gerekse dış dengeler göz önüne alındığında,olayların bugüne kadar bu kadar kanlı bir şekilde sürmesinin nedenlerini anlamak mümkün.

Ülkenin iç dengelerine bakıldığında, karmaşık bir etnik ve dini yapı göze çarpar. Araplar, Kürtler, Türkmenler, Ermeniler, Süryaniler, Arâmiler, Çerkesler, Arnavut, Boşnak ve Gürcüler başlıca etnik gruplardır. Müslümanlar, Sünniler, Nusayrî-Alevîler ve Dürzİler olarak dağılım gösterir. Hristiyan gruplarsa Ortodoks ve Katolik Araplar, Ortodoks ve Katolik Ermeniler, Kadim Süryani topluluklarına bölünmüştür.

Suriye, Nisan 1946’da bağımsızlığını kazanır. Lübnan’da ayrı bir devlet kurulur. 1948’den itibaren Suriye’de askeri darbeler eksik olmaz. Eyyûbîler devrinden beri, Şam ve çevresinde önemli bir güç olagelen Kürtler; bu dönemde gerek askeriye’de gerekse ülke bürokrasisinde önemini daha da artırarak ortaya çıkar. 1948’den itibaren peşpeşe gelen dört Kürt devlet başkanı bunun göstergesiydi. Ancak, 1954’ten itibaren Mısır Diktatörü Cemal Abdünnâsır’ın Arap dünyasında estirdiği, Sovyet blokuna yaklaşan ,Arap milliyetçiliği dalgası Suriye’yi de etkiler. 1 Şubat 1958’de Suriye’de devlet başkanı olan Edip Çiçekli, Mısır’la birleşme andlaşması yapar. Mısır ve Suriye’den oluşan "El-Cumhuriyetu’l-Arabiyyetu’l-Muttahide- United Arab Republic-Birleşik Arap Cumhuriyeti" kurulur. Ancak 1961’de Abdülkerîm En-Nahlevî önderliğindeki darbenin ardından 28 Eylül 1861’de Suriye, Abdünnâsır’ın liderliğindeki bu birlikten ayrılır ve "Suriye Arap Cumhuriyeti" adını alır. Gerek, Abdünnâsır idaresinde, gerekse bu darbeden sonra, Kürtlerin Suriye idare ve iktisadındaki gücü iyice azalır. 8 Mart 1963’te ise, Michel Eflak ve Salahaddin El-Bitâr’ın yönettiği Arap Sosyalist Baas Partisinin mensubu subaylar tarafından yeni bir askeri darbe gerçekleştirilir. Böylece, Suriye’de Baas Partisi hakimiyeti başlar. Bundan bir ay önce de Irak’ta Baas darbesi gerçekleşmişti. Suriye’deki yeni Baas yönetimi Mısır ve Irak’la federatif ortak bir idare kurma teşebbüsünde bulunsa da, artan görüş ayrılıkları nedeni ile bu hiçbir zaman gerçekleşmez. Arap milliyetçisi Sosyalist bir rejimi öngören Baas Partisi ülkede bu yönde toprak reformu dahil çeşitli reformlara girişir. Katı Arap milliyetçiliğinin etkisi ile Kürtlerin daha önceki güçlü konumundan adeta intikam alınırcasına, ülkenin kuzeyindeki kürt nüfus başta olmak üzere, çok sayıda kürdün kimlikleri toplanarak vatandaşlıkları iptal edilir. Bugün, 2 milyonu aşkın kürtten, yaklaşık 600.000’inin hala kimliksiz ve vatandaşlık haklarından mahrum olmasının nedeni budur.23 Şubat 1966’da Suriye’de Baas partisinde parti içi bir darbe gerçekleşir. Devlet başkanı Emin Hafız ,Başbakan El-Bitar ile partinin ideologu ve kurucusu Michel Eflak tutuklanır.Michel Eflak sonraları Irak’a geçer ve buradaki Baas yönetimi ile uzlaşır. 1967 Altı Gün savaşında, Suriye, Ürdün Ve Mısır İsrail karşısında çok ağır bir yenilgiye uğrar. Mısır Gazze şeridi ve Sina yarımadasını, Ürdün Mescid-i aksa’nın bulunduğu Doğu/Eski Kudüs ve tüm Batı Şeria’yı, Suriye ise Taberiye/Celîle gölünün doğu yakasındaki Golan tepelerini, Çerkes nüfuısla meskun kuneytra şehri ve çevresini İsrail’e kaptırır. 1973’teki Yom Kippur savaşına rağmen bugün hala Golan Tepeleri ve Kuneytra dahil çevresi İsrail işgali altındadır.

Suriye ordusu içinde zamanla güç kazanan Nusayrî-Alevî kökenli subaylar ülkeye hakim konuma gelir. Ülkede, önceleri askerlik mesleği halk nazarında rağbet görmediğinden Sünni çoğunluk mensupları çocuklarını askeri okullara göndermemekteydi. Buna karşın,Çoğunlukla kırsal kökenli ve yoksul olup, Hatay ile Lübnan arasındaki dağlık/kırsal bölgelerde meskun ailelerden oluşan Nusayrî/Alevî aileler askerlik mesleğine fazlasıyla rağbet gösterirler. Ve zaman içerisinde Suriye ordusu içinde başat konuma gelirler. Nusayrî/Alevîlerin yanı sıra çerkesler de bu mesleğe rağbetle gerek askeriye, gerekse bürokraside etkin konumlara gelebildiler.Ancak, 1967’de Çerkes nüfusun yoğun yaşadığı Kuneytra şehri ve çevresi İsrail işgali altına girince, çerkes nüfus son otuz yılda dağılma eğilimi göstermiştir.

Baas iktidarı bu minval üzere sürerken,1970 yılında savunma bakanı olan Hâfızu’l-Esed ülkenin en güçlü adamı durumuna gelir. 13 kasım 1970’te ülke idaresine hakim olan Esed, hem kendisinin, hem de Baas Partisinin konumunu tahkim eder. Mart 1973’te Suriye’de bu yönde, yeni anayasa yürürlüğe girer. Bu anayasadan "Devletin Dini, Din-i İslâm’dır" hükmü çıkarılınca çeşitli bölgelerde ayaklanmalar baş gösterirse de, ayaklanmalar kanlı bir şekilde bastırılır.

1982’de ise Lübnan’ı , Beyrut’a kadar işgal edip şehri kuşatır. Aynı yıl Şubat ayında Baas yönetimi, Müslüman Kardeşler Hareketinin etkinlik ve faaliyetlerini gerekçe göstererek hareketin kalesi konumundaki Hama kentine Tanklı-Toplu uzun süren askeri harekat düzenler. Bu askeri operasyonda 40.000’i aşkın insan acımasızca katledilir. Şehir harabeye döner. 1963’ten beri sürdürülen olağanüstü hal uygulamaları daha da katılaşır.

Hafızul’l-Esed’in son dönemlerine kadar bu katı uygulamalar sürdürülür. Son yıllarında siyasi ve askeri baskı uygulamalarına belli bir yumuşama görülse de, hiçbir zaman reformlara girişilmez. 10 Haziran 2000’de Hafızu’l-Esed ölür. Yerine, Baas yönetimi tarafından Londra’da çocuk hekimliği yapan 30’lu yaşlardaki oğlu Beşşar getirlir. Beşşaru’l-Esed döneminde olağanüstü hal çerçevesindeki katı uygulamalarda ciddi bir yumuşama göze çarpsa da, herhangi bir sadra şifa verecek reform hareketi görülmez. 2011’e gelindiğinde, ilkin Tunus’ta, ardından Mısır ve Libya’da baş gösteren ve "Rebû’l-Arab-Arap Baharı" olarak nitelendirilen halk ayaklanmaları Suriye’ye de sıçrar.

Bölgeye ilişkin,dış dengeler sözkonusu olduğunda ise, 50’li yıllardan itibaren Sovyet blokuna yakın duran Suriye, diğer birçok arap ülkesinin aksine, 80’li yıllardan itibaren İran ile, sıkı ittifak ilşkilerine girer. Bu ittifak günümüze değin daha da güçlenerek gelmiştir. 2003’te Irak’ın ABD ve müttefiklerince işgali sonrasına, uzun zaman Irak-Baas rejiminin baskısı altında bulunan Şii nüfus ülke idaresinde ön plana çıkar. Bu durum Ortadoğuda bugün İran, Irak, Suriye ve Lübnan mihverinin oluşmasınının zemini sağlayan en önemli faktördür. Son BM Güvwenlik Konseyi oylamasında ise, veto yetkisine sahip Rusya ve Çin’in de, Suriye’deki Baas rejiminin devamından yana tavır almalarıyla, Türkiye başta olmak üzere tüm bölge ülkelerini etkileyecek şekilde, daha karmaşık bir uluslararası denklemin oluşmasına yol açtı. Ayrıca, tüm bölge ülkelerini kapsayan Kürt sorununun aldığı şekil de, denklemin çok daha karmaşık, çözümü zor bir yapıya bürünmesini sağladı.

.

Kürtlerin Ortadoğu/İslâm Coğrafyasındaki Rolü ve Geleceği

Ortadoğu corafyasının kadim topluluklarından biri olup, Kafkas kavimlerinden Kassitlerle akraba olan Kürtler, Zagros dağ silsilesinden başlayarak, bu silsilenin batısına doğru daha çok Kuzey Mezopotamya’nın dağlık bölgelerinde yayılmış vaziyettedirler.

Dağ silsileleri çevresinde çoğunlukla, yarı-göçebe bir hayat tarzına sahip olan bu kavim, en çok içinden çıkardığı meşhur şahsiyetlerle ünlenmiştir. Bunun ilk bilinen örneği, Firdevsi’nin Şahnâme’sinde destanları anlatılan ünlü Rüstem-i Zâl’dır.

Hz. Ömer’in (r.a) hilâfeti devrinde, Milâdi 637 tarihinde başlayan fetihlerle İslam ile tanışan Kürtler’in Müslümanlaşma serüveni Emevilerin son dönemlerine gelindiğinde hemen hemen tamamlanır. Örneğin Hicri 133 tarihinde vefat eden Şeyh Halil El-Kürdî Es-Simmanî Tasavvuf-Tabakat kitaplarında en başta yer alan sufîlerdendir. (Bkz. Mahmud Hulvî, Lemezât-ı Hulviyye Ez Lemeât-ı Ulviyye)

Abbasiler devri ise, artık Kürtler arasında bir hayli ulemâ ve meşayihin yetiştiği bir dönem olmuştur. Abbasilerin son devrelerine gelindiğinde, Abbasi hilafetinin merkezi gücünü yitirmeye yüz tutması ile İslam âleminin birçok yerinde bölgesel hanedanlar yükselir. İran ve Horasan’da Samânîler, Mısır ve Suriye’de İhşidîler, Tolunoğlulları ve Hamdânîler bunun ilk örnekleridir. Kürtler arasında ise Silvan (Meyyafarkîn) ve çevresinde Bâd Bin Dostik ve yeğeni Hasan Bin Mervan’a dayanan, bir asra yakın hüküm süren Mervânî hanedanı doğar. Ardından, Surye ve Mısır’da Atabegler’e (İmaduddin Zengi ve Nureddin Mahmud Zengî) bağlı olarak yükselen Eyyûbî hanedânı (Eseduddin Şirkûh, Necmeddin Eyyûb kardeşler ve Necmeddin Eyyûb’un oğlu Selahaddîn Eyyûbî) yer alır. Bu her ikisi tarihteki en büyük Kürt hanedânları unvanını almıştır. (Bkz.İbn El-Ezrak,Tarihu Meyyafarkîn Ve Amid, British Museum Library, OR 5803,6310; İbn Vâsıl, Müferricu’l-Kurûb Fi Ahbari Beni Eyyûb, Kahire, 1955-2004,Cilt. 1-6)

Büveyhilerin komutanı olup Mısır’daki Şiî-İsmailî Fâtımî devleti adına hareket eden, Arslan El-Besâsirî’nin, Bağdat’ı kuşatıp tazyik etmesi üzerine, Abbasi halifesi tarafından kendisinden yardım/imdat talep edilen Selçuklu hükümdarı Tuğrul Bey Bağdat’a sefer düzenlediğinde askerlerinin çoğu Mervaniler’in verdiği Kürt gönüllülerden oluşmaktaydı. (Bkz. İbnu’l-Adîm, Buğyetu’t-Taleb Fi Tarihi Haleb; Sıbt İbnu’l-Cevzî, Mirâtu’z-Zamân Fi Târihi’l-A’yân)

Milâdi 1071’de Büyük Selçuklu hükümdarı Alparslan’ın, İmparator Romen Diyojen komutasındaki Bizans ordusuna karşı zaferle çıktığı Malazgirt Meydan Muharebesi’nde Mervânî emiri Nizâmuddin’in 10.000 civarındaki Kürt askeri de yer almıştı.

Selahaddin Eyyûbî’ye gelince, Mısır’da, Abbasilere rakip, İsmali Fâtımî devletini ortadan kaldırarak Kahire ve Şam’da Abbasi halifesi adına hutbe okutur. Mısır’da Şâfiî mezhebini tekrar ikame eder. Selahaddin’in hükümdarlığında, Haçlılara karşı verilen mücadelede, özellikle Kudüs’ün Haçlılardan istirdadında Kürtler, sergiledikleri öncü rolle, İslam tarihinde zirvede oldukları dönemi yaşamaktaydı. Öyle ki, Eyyubî hanedanının H. 571-655 yılları arasını kapsayan tarihini içeren Hazrecî’nin Arapça eseri "Tarihu Devleti’l-Ekrâd-Kürt Devleti Tarihi" adını taşımaktaydı. (Bkz. Muhammed bin İbrahim bin Muhammed bin Ebi’l-Fevâris Abdülazîz El-Ensârî El-Hazrecî, Târihu Devleti’l-Ekrâd, Miilet Genel(Hekimoğlu Ali Paşa) Kütüphanesi, No:695)

Mervâni ve Eyyûbî hanedanlarının parçalanması akabinde ise Kürt toplulukları irili-ufaklı beyliklere bölünür. Nasıl ki, Anadolu Selçuklu devletinin M. 1308’de Sultan Mesut’un ölümünün ardından, parçalanarak Anadolu’da Karamanoğulları, Karesioğulları, Menteşeoğulları, Candaroğulları, Aydınoğulları, Osmanoğulları gibi birçok beyliğin ortaya çıkması gibi.. Kürtler arasında, Mervanîler ve Eyyûbilerden sonra bu irili ufaklı beylikleri bir daha bir araya getirp itaat altına alabilecek büyük çapta bir hanedan çıkmadı.

Kürt toplulukları içinde, Kilis’te Canpolatlar, Hasankeyf Eyyûbîleri, Şirvan Beyleri, Palu Beyleri, Çemişgezek Beyleri, Bitlis Mirleri, Hakkarî Mirleri, Mirdas Beyleri, Cizre/Botan Beyleri, Erdelan Beyleri, Mahmudî Beyleri, İmâdiye Beyleri, Babanlılar gibi irili-ufaklı otuz kadar beylik peyda olur. Bu beylikler, Moğol istilaları, İlhanlılar, Timurlular, Memlüklüler, Akkoyunlular devirlerinde de varlıklarını bir şekilde sürdürürler.

Osmanlı’nın yükseliş döneminde ise 25 civarında Kürt beyliği bulunmaktaydı. İran ve Horasan’da Safevî devletinin yükselişi aşamasında, 1501’den sonra, bu beyliklerin hükmettiği topraklar Safevî istilasına uğrar. Yavuz Sultan Selim 1514’te Çaldıran seferine çıktığında Safeviler Anadolu’da Maraş ile Tokat’ın doğusunda yer alan bölgeleri hakimiyetleri altına almıştı. Kürt beylerinin çoğu Şah İsmail tarafından hapse atılır. Yerlerine Ustaclıoğlu Mehmed Bey ve kardeşi Karahan gibi valiler gönderilir. Bunu üzerine Kürt beylikleri ünlü Kürt alim ve devlet adamı İdris-i Bitlisî’nin aracılığıyla Osmanlı’ya itaatlerini bildirirler. 25 Kürt beylik ve mirliğinden 24’ü Osmanlı’ya bağlanır. Safevilerin tarafında ise sadece Erdelan Beyi Halid Bey ve çocukları kalır. Osmanlı idaresi beyliklerin statüsünü askerlik ve vergi karşılığında tanır. Bu beyler aşiret mensuplarından oluşan askerleri ile Çaldıran Savaşı akabindeki, bir yıl süren ünlü Mardin Kuşatması’na katılırlar. Bölgedeki bu statü 300 yılı aşkın olarak, Tanzimat dönemine kadar süregelir. Bu dönem aralığında, bu Kürt bey sülalelerinden bir kısım Osmanlı devlet adamı, uleması ve paşası da yetişir. Bunun en başta gelen örneği Kilisli Canpolatzadelerdir. Canpolat Bey Kıbrıs’ın fethinde önemli bir rol oynar ki, halen türbesi Magosa’dadır. Yine bu aileden Canpolatzade Hüseyin Paşa Bosna Beylerbeyliği görevinde bulunmuştu.

Tarihimizde Kürt mutasavvıflar

Kürt tarihi ve sorununu ulusalcı bir bakış açısı ile okuyan çevreler, tarihin tüm devrelerinde, özellikle İslami devirde, Kürt varlığının ve kimliğinin inkar edildiği tezinden hareket ederek anachronic bir yaklaşım sergilerler. Bunlara göre İslâm tarihi tümüyle Kürtlere, Kürt kimliğine yönelik inkar ve yok sayma serüvenidir. Bu okuma biçimi, 1920’li, 30’lu yıllardaki tek-parti dönemi resmi ideolojisinin yaklaşımlarının ödünç alınmasından başka bir şey değildir. Bir de buna, Marxist literatür ve sloganların üçüncü sınıf kopyaları eklendiğinde durum daha da vahamet kazanır.

Geçen yazıda belirttiğimiz gibi, Kürtlerin İslamlaşmasından sonra, Kürtler arasından çok önemli şahsiyetlerin ortaya çıkıp, tarihte yer aldığını bizzat İslam tarih/literatür kaynaklarından tesbit edebiliyoruz. Kürtlerden, devlet ricali, hanedanlar yetiştiği gibi çok sayıda mutasavvıf ve meşâyihin de neş’et ettiği bilinmektedir.

Şeyh Halîl El-Kürdî’den sonra, Hâce Abdullah Çavpâre, Şeyh Ebubekir Yezdanyâr, Ebu’l-Hasan El-Urmevî, Şeyh Ebu’l-Hasan Kurdeveyh, Ebu Abdullah El-Mukrî, Ebu Abdilkâsım El-Mukrî, Ebu Abdullah Ed-Dineverî, Kâkâ Ebu’l-Kasr Bestî, Kâkâ Ahmed Sünbülî, Şeyh Ebu Tahir-i Kürd (Şeyh Ahmed En-Nâmıkî El-Câmî’nin sohbet arkadaşı olup, türbesi Bitlis’te Zeydan mahallesinde halen ziyaretgâhtır), Cemaleddin Lorî, Şeyh Câgîr, Ebubekir bin Hevâra, Şeyh Muhammed Eş-Şenbekî, Vefâiliğin pîri Tâcu’l-Arifîn Şeyh Ebu’l-Vefâ, Şeyh Suveyd Es-Sincârî, Şeyh Ali El-Kürdi, Ebu Muhammed Mâcid El-Kürdî, Yusuf El-Acemî El-Gorânî, Ömer El-Kürdî, Cuhlan El-Kürdî, Şeyh Ebubekir Ez-Zâhid El-kürdî, Şeyh Ali El-Harîrî, Yasir bin Ammar El-Bitlisi (Kübreviyye tarikatının kurucusu Necmeddin-i Kübra’nın şeyhidir); Yusuf bin Nebhân El-Eylûhî birinci, ikinci ve üçüncü tabakadaki, mütekaddimîn olarak bilinen ünlü Kürt mutasavvıflardır.(Bkz. İbn Serrâc Ed-Dimeşkî, Tuffahu’l-Ervâh Ve Miftâhu’l-İrbâh; İbnu’l-Mulakkin, Tabakâtu’l-Evliyâ; Molla Abdurrahman Câmî, Nefahatu’l-Üns Min Hadarâti’l-kuds; Abdülvehhâb Eş-Şa’rânî, Et-Tabakâtu’l-Kubra; Yusuf bin İsmâil En-Nebhânî, Câmiu Kerâmâti’l-Evliyâ).

Bunlar dışında, Şeyh İbrahim Zâhid El-Gilânî (Şeyh Safî/Şeyh Safiyuddin Erdebili’nin şeyhi), Seyyid Hüseyin El-Ahlâtî (Simavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin’in şeyhi, Mısır’da vefat etmiştir), Mevlana Molla Abdurrahman Camî, Hüsâmeddin Ali El-Bitlisi (İdris-i Bitlisî’nin babası, Bitlis’te Şeyh Ebu Tahir-i Kürd’ün türbesinde medfundur), Halvetiye’nin Cihangiriye kolunun kurucusu Şeyh Hasan Cihangirî, Şeyh Mahmud El-Urmevî ise Kürtler arasından yetişmiş müteahhirin olarak adlandırılan meşhur olmuş mutasavvıflarndandır.

19. yüzyılda ise Kürtler arasında bugün çok meşhur olan bir kısım tarikat pirleri de yetişir. Bunların en ünlüleri Nakşibendiliğin Hâlidiyye kolunun kurcusu Mevlâna Hâlid Eş-Şehrezorî El-Bağdâdîdir (Vefatı: Şam 1242/1827, Türbesi Şam’da Kasyon tepesindedir). Mevlâna Hâlid, Kürtlerin Câf aşiretinin Mikâilan koluna mensuptur. Bugün Türkiye başta olmak üzere Ortadoğu ülkelerindeki en yaygın tarikat Nakşibendiliğin Hâlidiyye koludur. Türkiyede bugün birçok dini cemaat-tarikat köken olarak Mevlana Hâlid’e dayanmaktadır. Ayrıca Mevlâna Hâlid hazretlerinin hulefasından Seyyid Taha El-Hakkârî En-Nehrî (Vefatı:1269/1852-53), Şeyh Yahya El-Mizûrî, Şeyh Osman Et-Tavîlî (Vefatı:1283), Şeyh Hâlid El-Cezeri, Şeyh Ali Es-Sebtî (Ünlü Şeyh Said’in dedesi), Şeyh Muhammed El-Firakî önde gelen Nakşibendi-Hâlidî kürt tarikat önderleriydi.

Yine bunlar dışında, Seyyid Sibgatullah El-Arvâsî (Vefatı: H.1287, Bitlis Gayda’da medfundur, Gavs-i Hizânî lakabı ile meşhurdur), Seyyid Fehim El-Arvâsi, Şeyh Abdurrahman Et-Tâhî (Vefatı: H.1304, Seyda lakabı ile meşhur olup, Bitlis-Norşinde medfundur); Şeyh Fethullah El-Verkanisî (Vefatı: H.1317, Türbesi Bitlis şehir merkezindedir), Şeyh Muhammed Ziyâuddin (Vefatı: H. 1342), Şeyh Ahmed El-Haznevî, Şeyh Muhammed Maşuk (Vefatı: Aralık 1975, Mekke’de medfundur), Molla Şeyh Hüseyin Mirahura, Şeyh Abdülhakîm El-Bilvânisi El-Kasrikî (Vefatı: 1972, Kahta-Menzil’de medfundur), Şeyh Salih Es-Sibkî, Şeyh Seyda Muhammed El-Cezerî, Şeyh Abdurrahman El-Aktepî, Şeyh Abdurrahman El-Hâmidî, Şeyh Fethullah El-Aynkâfî, Şeyh Abdülhakîm El-Arvâsî, Seyyid Şefîk El-Arvâsî, Erbilli Şeyh Es’ad Efendi (Vefatı: Menemen 1931), Şeyh Müşerref 19. ve 20. yüzyıllarda tanınmış önde gelen Nakşibendî-Hâlidî kürt şeyhleridir.

19. yüzyılda Kâdirî tarikâtinin iki önemli pîri de Kürttür. Şeyh Abdurrahman Hâlis Et-Tâlebânî ve Şeyh Nureddin El-Brifkâni. Şeyh Abdurrahman Hâlis Et-Tâlebânî (Vefatı: 1275, Kerkük’te dergâhında medfundur. Celâl Talabânînin büyük dedesidir.) Kürtlerin Zengene aşiretinden olup, Kadiriliğin Hâlisiyye kolunun kurucusudur. Bir çok eseri olup, Mesnevînin ilk onsekiz beytine yazdığı şerh ve Farsça-Türkçe yazdığı gazelleri ile ünlenmiştir. Oğlu Şeyh Rıza Talebani ise Arapça-Farsça-Kürtçe ve Türkçe yazdığı şiirleri ile bilinmektedir. Bu dört dilde yazdığı divanı 1946’da Bağdat’ta basılmıştır. Bugün,Türkiye, Irak ve Suriye’deki Kâdirilerin büyük çoğunluğu Hâlisiye koluna mensuptur. Şeyh Nureddin El-Brifkânî ise, aslen Seyyid Hüseyin El-Ahlâtî’nin neslinden olup, Dohuk’ta ikâmet etrmiştir.1268/1251 tarihinde vefat etmiş olup türbesi Dohuk’tadır. Yerine yeğeni Şeyh Abdülhamid El-Brifkâni postnişin olmuştur. Şeyh Abdülhamid aynı zamanda Erbilli Şeyh Es’ad Efendi’nin şeyhidir. Yine, Şeyh Abdülcelîl El-Bitlisî (Vefatı: H.1161, İstanbul-Eyüp’te Hatuniye dergahı haziresinde medfundur). Bitlisli Divân sahibi ünlü Mustafa Müştak Baba Kâdirî tarikatinin önde gelenlerindendir. İstanbul’da Bayrampaşa, Haydarhane ve Gümüş Baba gibi önemli dergahlar Müştak Baba silsilesine bağlıydı.

Bunlara baktığımız zaman bugün asıl inkar ve yok sayma politikasının Kürtleri tarihsizleştirmeye/köksüzleştirmeye çalışan ideolojik-ulusalcı çevrelere ait olduğu görülebilecektir.

Kürtler ümmetin neresinde duruyor?

Önceki makalelerimde, Kürtlerin İslam tarihindeki/ümmet içindeki konumu, duruş ve rollerine ilişkin tesbitlerde bulunmuştum. Bu yazıda ise, bazı acı gerçeklere "kahrolarak" parmak basmaya çalışacağım.

Kürtlerin ümmet ile yollarını ayırmaya yönelik çaba ve tutumların günümüzde ciddi boyutlar kazandığını esefle gözlemlemekteyiz. Bir yandan, Kürtler içindeki seküler/din karşıtı ulusalcı çevrelerin Kürtleri Müslümanlıktan, ümmetten koparmaya yönelik çabaları yoğunluk kazanırken, diğer yandan bir kısım çevrelerin ötekileştirme ameliyesiyle Kürtleri neredeyse İslam dininden, Müslümanlıktan kovmaya yönelik bilinçli/bilinçsiz kahredici tutumları artış kaydetmektedir. Her iki tutumun birbirini beslemesiyle süreç hızlı bir ivme kazanmaktadır.

Bundan 20-30 yıl öncesine kadar Kürtler, ümmetin tüm sorunlarını/acılarını ortak bir şekilde paylaşan, omuzlayan bir topluluktu. Geçen ay bir makalede yayınladığım üzere, Barzani ailesinden Şeyh Abdüsselâm oğlu Şeyh İsmail Barzanî, İsrail’e/siyonizme karşı, Filistinlilere destek için Cumhurbaşkanı Celal Bayar ve Başbakan Adnan Menderes’e mektup yazdığında, kimse ona: "Sen Kürtsün! Sana ne Filistin’den" demiyordu. Ya da, Bitlis’in Şatak Nahiyesinin Yako köyünden Kürt Selâmi Yurdan, 1992’de Bosna’ya gidip şehîd olduğunda, yine kimse ona: "Sen Kürtsün! Sana ne Bosna davasından" dememişti. Bir zamanlar, Bingöllü Zaza gençler Afganistan’da, Bosna’da şehid olduklarında bu soru sorulmamıştır.

Üzüntü ile belirtelim ki, son yıllarda bu tür söylemler artık yüksek sesle dillendiriliyor. Bundan en çok payını almakta olanlardan biriyim. İslami bir kimliğe sahip bir kimse olarak yıllardır, çocukluk yaşlarımdan beri İslam aleminin birçok bölgesi ile yakın alaka kurmuş bir kürdüm. Neredeyse ümmetin göbeğinde yetiştim. Ve bu sorunlar üzerine yıllardır yazılar, makaleler neşretmekteyim. Kürt meselesi, Alevilik sorununun yanısıra, Filistin’den, Arnavutluk’a, Gürcistan’a, Kırım’a, Mısır’a, Afganistan’a, Tacikistan’a, Hindistan ve Malezya’ya kadar birçok coğrafyadaki çeşitli sorunlara ilişkin 1989 yılından beri yayınlar yapmaktayım Ancak, anılan bölgelerle ilgilenirken, sırf Kürt olduğum için, son yıllardaki kadar bunaltıldığımı söyleyemem. Etnik/seküler ulusalcılığa kaymış, İslam dünyasının sorunlarına duyarsız hale gelmiş bir kısım İslami kökenli Kürtlerden bu konuda benzeri tutum ve uyarılarla karşılaştığım gibi; Kürtler dışındaki İslami çevrelerden gelen, bu konuda " Sen Kürtsün! Ortadoğu’ya ve Balkanlar’a ne karışıyorsun?" tarzında, tamamen dışlayıcı bir tutum kabus gibi üzerimize çöküyor. Elbette ki, bu tutum sadece şahsımla sınırlı değil.. Bu anlayış, toplumlar arasında ruhi ve zihinsel kopuşun/kırılmanın, duvar çekmenin göstergesi olarak genel bir tutum haline gelmiş durumda. . Kürtler, özellikle genç kuşak , zihni gettolarına hapsolma/kapanma trendine girerken, eşzamanlı olarak, ümmetin merkezinden ötelenme, dışarıya itilme, kovulma süreci de yaşamaktadır. Ümmete/Ümmetin ortak sorunlarına, bu zorunlu hale getirilmiş, dayatılmış yabancılaştırma, Kürtleri, ümmet dışında, Müslüman dünyaya karşı, Müslüman olmayan topluluklarla ittifak arayışlarına sevketmektedir. Periferiye/dışarıya itilme kürtlerle diğer Müslüman topluluklar arasında kin ve nefretin yerleşmesine, kökleşmesine yol açan, derinleştiren bir işlev görmektedir. Bu bakımdan, ümmet dışına itilen/ötekileştirilen Kürtlerle ilgili farklı toplum kesimlerinde oluşan son derece olumsuz imajlar, çatlağı/sorunu çok daha derinleştirmektedir.

İslam aleminin kalbi sayılan geniş bu coğrafyada meskun, İslam tarihinin erken dönemlerinde Müslümanlığı toplu olarak kabul etmiş bir kavmin; milliyetçilik/ırkçılık saikasıyla, aşağılama/küçümseme psikolojisiyle ötekileştirilip, ortak paydalardan uzaklaştırılma, ümmet sınırları dışına atılma çabaları, ümmet içine tahrip kalıbı atmaya eşdeğerdir. "Sizin bu ümmetin içinde ne işiniz var. İslam Dünyasının hiçbir sorunu sizi ilgilendirmez. Sizinle ortak paydamız yok" tarzında söylemler, coğrafyamıza yapılan en büyük kötülüklerden biridir. Bir taraftan, Kürtler içerisinde kök salmaya çalışan din karşıtı, etnik/seküler ulusalcı örgütlenme ve hareketlerden şikayet edilirken; diğer yandan başta İslami kimliğe ve ümmeti gözeten hassasiyetlere sahip kürtlere yönelik bu tarz dışlanma/ötekileştirilme ameliyesi iğrenç bir ikiyüzlülük örneğidir. Özellikle, Filistin/Ortadoğu, Kuzey Afrika ve Balkanlar gibi İslam dünyasının hassas bölgelerindeki sorunlara ilgi gösteren Kürtlere yönelik sorumsuzca sergilenen, psikolojik baskı ve söyleme dayalı bu tür bir tutumların İslam toplumunda yol açacağı rahneleri tahmin bile etmek istemeyiz. Mevlâna Hâlid-i Bağdâdî ve Bediüzzaman Said En-Nursî gibi önemli Kürt şahsiyetler, İttihad-ı İslam fikri ve projesinin öncüsü ve zemini olarak ortada dururken; bilinçli/bilinçaltı olarak Kürtleri ümmetten/İslamdan dışlayıp kovmaya yönelik söylem ve tutumların coğrafyamızda daimi bir kargaşaya sebep olacağı akıldan çıkarılmamalıdır. Oysa ki, Anadolu’nun, Diyarbakır’ın, Dohuk’un, Erbil, Kerkük ve Süleymaniye’nin güvenlik hattı, en batıda Bosna, Priştina ve Tiran’dan geçer. Rumeli ile bağlarını koparmış bir Anadolu, Kürdistan’ı da kaybederse, "Müslüman" vatanı olma özelliğini de kaybetmiş olur.Bunun bedelini sadece Anadolu değil, tüm İslam coğrafyası ödemek durumunda kalır.

Not: Rahmetli şehid ağabeyim Metin Yüksel’in şehadetinin 33. Yılı münasebetiyle Türkiye’nin birçok yerinde anma ihtifalleri düzenleyen başta, Üsküdar Belediyesi, İHL Sözlük Grubu, Fatih Akıncıları ve AGD olmak üzere tüm kuruluşlara teşekkürü borç bilirim. Bu vesile ile ağabeyim Metin Yüksel’i ve geçen yıl kaybettiğimiz Milli Görüş lideri merhum Prof. Dr. Necmeddin Erbakan’ı rahmet ve minnetle anıyoruz.

Barnabas İncili’nin akibeti nereye varacak?

28 Şubat’ın ardından

Türkiye’de cumhuriyetin kuruluşundan 1950’ye kadar ülke tek-parti (CHF-CHP) rejimi tarafından idare edilmiş, 1946-50 sürecinde, İkinci Dünya Savaşı sonrası konjonktür’ün getirdiği zorunlulukla çok partili sisteme geçilmiştir. 1950’den beri seçimle işbaşına gelen hükümetler DP dönemi başta olmak üzere sürekli olarak tek-parti döneminin statükosunu savunan ve sürdüren bürokratik ve elit çevrelerce hazmedilememiş, onların direniş ve karşı ataklarına muhatap olmuşlardır. Bunların başında da silahlı bürokrasi gelmiştir. Türkiyedeki bürokratik elit Mustafa Kemal’le/Atatürkçülükle özdeşleşen tek-parti dönemi resmi ideolojisini elinde bir silah gibi görerek, seçimle işbaşına gelen hükümetleri hizaya getirme(!), tedip (!) etme aracı olarak kullanmışlardır.1960 askeri darbesinden 27 Nisan E-Muhtırasına kadar süregelen uzun dönem, ülkede gerçekleşen açılım ve reformları geri alan, tek-parti dönemi statükosuna dönüşü amaçlayan bir süreç olarak karşımıza çıkmıştır. 12 Mart Muhtırası ve 12 Eylül askeri darbesi sonrasında, bu sürecin en önemli dönüm noktalarından biri 28 Şubat post-modern askeri müdahalesidir.

Asıl itibarıyla, 28 Şubat 1997’de zirveye çıkan bu müdahalenin ilk emareleri 1993’te Cumhurbaşkanı Turgut Özal’ın vefatı sonrasında görülmeye başlandı. Özal dönemindeki, ekonomi başta olmak üzere, gerçekleştirilen reform ve açılımları geriye döndürmeye yönelik politikaların izlenmeye başladığı görülmüştür. Bir yandan Uğur Mumcu suikastı ile başlayan provokatif eylemler, Özal’ın ölümü ardından Bingöl’de 33 askerin katledilmesi olayı, 2 Temmuz 1993 Sivas olayları, 1995’teki Gazi Mahallesi olayları bu sürecin ön adımlarıydı. 5 Nisan 1994 Ekonomik Kararları, Özal’ın ekonomik reform politikalarının esasını oluşturan 24 Ocak kararlarından geriye dönüşün kararları olarak ortaya çıkmaktaydı. O dönem, aynı zamanda başta 1992 Kasım’ı,ardından 1994 Mart’ında mahalli/belediye seçimlerinin önemli oranda galibi olan Refah Partisi’nin yükselişe geçtiği dönem oldu. 1989 Mahalli seçimlerinde .birinci parti olup, İstanbul, Ankara, İzmir başta olmak üzere belediye başkanlıklarını alan SHP 1989-94 arasındaki dönemde büyük bir başarısızlık göstermiş, 1994’te İzmir hariç büyük oranda elindeki belediyeleri RP’ye kaptırmıştı. 1995 Aralık seçimlerinde ise Refah Partisi birinci parti konumuna gelmişti. Bu süreçte siyasete, siyaset dışı güçlerin müdahalesi artış gösterdi. Refah Partisinin Mesut Yılmaz’ın ANAP’ı ile koalisyona girme girişimi son anda askerlerin Mesut Yılmaz’ı ikna etmesi ile önlenir. Askerlerin Mesut Yılmaz’a, RP ile koalisyona girmemesini, karşılığında kendisine başbakanlık koltuğunu verecekleri söyleniyordu. Son anda önlenen RP-ANAP koalisyonu yerine, ANAP ile DYP arasında Anayol koalisyonu kurulur. Ancak bu koalisyon Mesut Yılmaz ile Tansu Çiller arasında zaten öteden beri var olan anlaşmazlık ve çekişmenin iyice su yüzüne çıkması, RP’nin Tansu Çiller aleyhine verdiği gensorunun Mesut Yılmaz tarafından da desteklenmesi ile bozulur.

Bunun ardından çeşitli çevreler, RP-DYP koalisyonunu zorlar. Uzun çabalar sonucu Temmuz ayında Prof Dr. Necmeddin Erbakanın başbakanlığında Refahyol hükümeti kurulur.. Oysaki, DYP’nin, özellikle DYP-SHP hükümeti döneminde en fazla çekişme içinde olduğu parti Refah partisi olmuştu. Bugünden bakıldığında, bu koalisyonun RP’ye yönelik operasyonda, RP’nin önüne atılmış bir tuzak olduğu görülebilmektedir. Nitekim o dönemde bu tehlikeyi sezdiğim için, koalisyonun gerçekleşmesine en fazla muhalefet edenlerden biriydim. 1995 seçimlerinde iktidara gelebilme şansına sahip olan RP’nin, askeri darbe çekincesi ile adeta frene basıp, birinci parti konumunda kalmasının ardından böyle sorunlu bir koalisyona razı olması garipsenecek bir durumdur.

Başbakan’ın Libya’ya gerçekleştirdiği ziyaretin ardından müdahale süreci basın-medya ve iş çevrelerinin desteği ile hız kazanır. 28 Şubat askeri müdahalesi, 27 Mayıs veya 12 Eylül askeri müdahaleleri gibi bir gece ansızın gelivermemişti. Bir süreç içerisinde olgunlaştırılarak gerçekleştirildi. Bu darbe sürecinin askeri, sivil, yargı, üniversite, medya ve ekonomi ayakları kurulup işletildi. Medya, işadamları, yargı, STK adı altındaki sivil generaller, üniversiteler,… Tüm örgütlendirilen bu güçler, silahlı bürokrasiye dayanarak bu hamlenin içinde yer aldılar. Ankara-Sincan’da Kudüs gecesinin ardından Orgeneral Çevik Bir’in emri ile tankların yürütülmesi, onun deyimi ile "balans ayarı", darbenin askeri kanadının daha doğrudan müdahalesinin başlangıcı oldu. 28 Şubat 1997 günü yapılan MGK toplantısı ve alınan kararlar bunun zirvesini teşkil etti. Genelkurmay karargâhında oluşturulmuş olan, Çevik Bir, Erol Özkasnak, Çetin Doğan gibi generallerin başını çektiği "Batı Çalışma Grubu" asker içindeki cuntayı oluşturuyordu. Başta yargı ve üniversite mensupları olmak üzere çeşitli hazır kıta olarak görülen kesimlere Genelkurmay’da irtica bahanesi ile Müslümanlar ve Anadolu sermayesi aleyhinde brifingler verilmekteydi. Hatta, gerek 28 Şubat günü MGK toplantısında ve brifinglerde ailemizin de hedef alındığı daha o dönemde bize söylenmişti.

Haziran 1997’ye doğru bu BÇG’de doğrudan askeri darbe eğilimleri artar. Her ne kadar, dönemin cumhurbaşkanı Süleyman Demirel, 18 Haziran’da merhum Necmeddin Erbakan’ın istifasının ardından, hükümeti kurma görevini, protokol gereği tevdi etmesi gerekirken, Tansu Çiller yerine, Mesut Yılmaz’a vererek böyle bir darbeyi önlediğini söylese de, asıl engel cunta içinde oluşan çatlaktı. Asıl sorun,cunta içinde, ABD ve Avrupa’daki bir kısım lobilerle ilişki içinde olan laikçi kanadı ile Avrasyacı -ulusalcı laikçi kanat arasındaki anlaşmazlık ve çekişmeydi. Yanı sıra, ABD ve Batı Avrupa’daki lobilerin böyle doğrudan bir askeri darbeye karşı çıkmaları da söz konusuydu. Asıl itibariyle, Haziran ayında çok ciddi ve kanlı bir darbe planlanmıştı. Doğrudan yönetime el konulacak, bir kısım siyasiler ortadan kaldırılacaktı. Ayrıca, çoğu müslüman-dindar kesimlerin önde gelenlerinden oluşan 5000 civarında kimsenin enterne edilip tutuklanması, hatta bir kısmının kurşuna dizilerek, ortadan kaldırılması öngörülmekteydi. Askeriye içinde, askeri bir darbe esnasında şehirlerde olası karşı direniş ve gösterileri engelleyip enterne etmeye yönelik olarak jandarma gruplarına eğitim verilmekteydi. Ancak yukarıda belirttiğim cunta içindeki çatlak ve yurtdışından gelmeyen destek, böyle bir kanlı müdahalenin önünü keser. Hatta o dönemde cuntanın Avrasyacı-ulusalcı kanadına mensup dönemin Birinci Ordu komutanının, diğerlerine "Siz Ankara’da darbe yaparsanız, bende İstanbul’da meclisi toplarım" tehdidini savurduğu Ankara kulislerinde açıkça dillendiriliyordu. Zaten Ağustos 1999’da Genelkurmay komuta kademesinde meydana gelen değişikliklerde 28 Şubat süreci aktörlerinin Avrasyacı-Ulusalcı kanadı ön plana geçmiş, diğer kanadın, Çevik Bir başta olmak üzere tasfiyesi sürecine girilmişti.

12 Eylül gibi doğrudan bir askeri darbe gerçekleşmezse bile bu müdahale süreci aynı hızla 2001 ekonomik krizi ve 2002 seçimlerine kadar devam etti. Etkileri bugün bile devam eden bir süreç halini aldı. Anadolu sermayesinin büyük oranda tasfiyesi, İmam-Hatip Okullarının Orta kısmının kapatılması, Katsayı eşitsizliği ile Meslek liselilerin ve İmam-Hatiplilerin üniversiteye girişlerinin engellenmesi, başörtü sorununun daha ciddi boyutlara taşınması gibi olgular bu sürecin en önemli ürünleri oldu. En büyük kayıp ise, Türkiyenin 1990’lı yıllarını kaybetmesi oldu. Aynı zamanda uluslararası konjonktürün getirdiği fırsatların kaçırılması oldu.

Son olarak, Türkiye’de, resmi ideoloji ve statükoyu koruma adına, askeri bürokrasi merkezli yapılan bu tarz gayr-i meşru müdahalelerin tekrarlanmaması için, sorumluların hesap verme mekanizmasının işletilmesi ve aksatılmaması elzemdir. Yanı sıra, Müslümanlık başta olmak üzere, ülkemizin gerçek kimlikleri, farklılıklar arzeden toplumsal katmanlar ile barışık, bireysel ve toplumsal özgürlük alanlarının geliştiği, Kürt sorunu, Alevilik sorununun barışçı çözümünde ciddi adımların atılacağı yepyeni bir sistem ve anayasa en acil ihtiyaçtır.

.

Alevi-Bektaşi Kimliği Etrafında Tekke ve Zaviyeler Kanunu

Geçen hafta, Alevi-Bektaşi Federasyonları Genel Sekreteri Fevzi Gümüş’ün "Tekke Ve Zaviyelerin seddine dair 677 sayılı 30 Kasım 1925 tarihli yasanın Alevi-Bektaşilerin önünde büyük bir engel olduğunu, bu yüzden laiklikle ilgili bazı hassasiyetler korunarak kaldırılması gerektiğini" ifade etmesi konunun yeniden daha güçlü bir şekilde gündeme gelmesini mecburi kıldı.

Yirmi yılı aşkındır, Alevilik-Bektaşilik konusunda yaptığım yayınlarda/konferanslarda sürekli bu konuyu gündeme getirdim. Bu kanunun varlığının Alevi-Bektaşi kimliğinin yasal bir zeminde kendini ifade edebilme, bu kimliğin yasal bir güvenceye sahip olma imkanını ortadan kaldırdığını her vesile ile dile getirdim.

16. Yüzyıl’da, Safevî-Osmanlı çatışmaları/savaşlarının yansıması olarak Alevi-Kızılbaş topluluklara yönelen baskı ve şiddetde ertesi yüzyılda ciddi bir yumuşama sözkonusu oldu. 17. asrın ortalarından itibaren, Safevî-Osmanlı sıcak çatışmalarının durulması ve belli oranda Anadolu’da sükunetin peyda olması sonrasında; Anadolu’daki Alevî-Kızılbaş toplulukları bir şekilde tanınmaya, hukuki bir zemine oturtulmaya çalışıldı.. Hacı Bektaş Dergahı’nın varlığı bu zeminin oluşmasını kolaylaştırmıştır. Hacı Bektaş Dergahını pîrevi olarak gören Alevi-Kızılbaş dede ocakları, zamanla ,bu şemsiye altında hukuki bir zemine taşındı. Hacı Bektaş-ı Velî’nin neslinden kabul edilen çelebiler bu meşruiyetin kaynağı oldular. Çelebilerden icâzet alan dede ocakları kendilerini hukuki zeminde ifade etme imkanı buldukları gibi, Safevîlerin etkin olduğu dönemde kendilerine devletçe yöneltilen saldırı ve suçlamalardan da masun hale geldiler. Elimizde bunu isbat eden bir çok arşiv belgesi de mevcuttur. Anadolu’nun çeşitli yerlerindeki dede ocaklarının tekke ve zaviyeleri, çelebiler aracılığıyla, Bektaşi zaviyesi olarak tescil edildi.1241/ 1826 tarihine kadar bu şekilde sürdü. Yeniçeriliğin kanlı bir şekilde ortadan kaldırılmasının ardından, yeniçerlerin Bektaşiliği bahane edilerek, Bektaşi tarikinin yasaklanması, Alevi dede ve ocaklarını hukuki şemsiyeden mahrum bırakmıştır.

Günümüzde ise, 30 Kasım 1925 tarihinde kabul edilen 677 Sayılı Tekke ve Zaviyelerin seddine ilişkin yasa, Alevi-Bektaşi kimliğinin yasal bir zemine sahip olması konusunda en önemli engel olarak durmaktadır. Kanunun içeriğine bakıldığında da bu, açık bir şekilde tesbit edilebilmektedir. Özellikle, Birinci maddedeki şu ifadeler bunu göstermeğe kâfidir.

"Alelumûm tarikatlerle şeyhlik, dervişlik, müridlik, dedelik, seyyidlik, çelebilik, babalık, emirlik, nakiblik, halifelik, falcılık, büyücülük, üfürükçülük ve gaybden haber vermek ve murâda kavuşturmak maksadiyle nuskacılık gibi unvan ve sıfatların isti’mâliyle bu unvan ve sıfatlara ait hizmet ifâ ve kisve iktisâsı memnûdur. Türkiye Cumhuriyeti dâhilinde salâtine ait veya bir tarika veyahut cerri menfaate müstenid olanlarla bilumûm sair türbeler mesdud ve türbedarlıklar mülgâdır. Seddedilmiş olan tekke veya zaviyeleri veya türbeleri açanlar veyahutd bunları yeniden ihdâs edenler veya ayin-i tarikat icrâsına mahsus olarak velev muvakkaten olsa bile yer verenler ve yukarıdaki unvanları taşıyanlar veya bunlara mahsus hidemâtı ifâ veya kıyâfet iktisâ eyleyen kimseler üç aydan eksik olmamak üzere haps ve elli liradan aşağı olmamak üzere ceza-yı nakdi ile cezalandırılır."

Tekke ve zaviyelerle ilgili kanun metninin alıntıladığımız maddesinin içeriği, Alevî-Bektaşîlere getirdiği yasaklar konusunda kendini ele veren bir nitelik taşımaktadır.

Yasa; tüm tarikatları, tasavvuf müesseselerini ve unvanlarını yasakladığı gibi, Alevî-Bektaşîlere ait seyyidlik, çelebilik, halifelik, babalık, dedelik vs. tüm unvan ve müesseseleri de yasaklamaktadır. Bu şekilde, Alevî-Bektaşî kimliği yasal zeminde kendini ifade edebilme imkanını yitirmektedir.

Son yıllarda büyük kentlerde birbiri ardına açılan cem evleri, 677 sayılı yasa engeli yüzünden dergâh ve zaviye statüsünde açılamamakta, dolayısıyla ‘İslâm’dan ayrı bir dinin tapınağıymış’ algılamasına sebep olacak, bu anlamda İslam dışı bir zemine itilme tehlikesi doğacaktır. Başta hukuki zeminin oluşturulması gerekmektedir. Bunu da tarihten bağımsız olarak ele alamayız. Bir yandan bin yılı aşkın bir tarih ve kültüre vurgu yapılırken, diğer yandan modern-ideolojik yaklaşımlarla, tarih ve inançtan soyutlamaya çalışmak vahim çelişki olur.

Ancak 677 sayılı kanun kaldırılabildiği takdirde Alevî-Bektaşî kimliği kendini yasal zeminde ifade etme imkanına sahip olacaktır. Yasal engel kalktığı takdirde, Hacı Bektaş Dergâhı yeniden Alevi-Bektaşî topluluğunun merkezi haline gelmiş olacak, aynı zamanda cem evleri dergâh- zâviye statüsüne getirilecek, böylelikle toplumsal gerilim ve dışlanmaların önü kapanmış olacaktır.

Yasal düzenlemelerin ardından, Diyanet İşleri Başkanlığı bünyesinde teşkil edilecek bir üst kurul; serbest hale gelecek olan dergâh, tekke ve zaviyeleri denetleyecek; böylece mevcut tarikatların holding ya da siyasal kurumlara dönüştüğü yolundaki şikayetlerin de önü alınmış olacaktır. Aynı zamanda, Alevi-Bektâşi kimliğinin yasal düzeyde temsili zemininde oluşturulacak özerk yapıda bir üst kurul tesisiyle; Alevî-Bektaşi toplulukları, Babagân Bektaşiliği, Kızılbaş-Alevi dede ocakları da ağırlıkları oranında temsil edilebilme imkanına kavuşacaktır.

Her ne surette olursa olsun, 677 sayılı tekke ve zaviyeler yasası mutlaka lağvedilmeli, Hacı Bektaş Dergâhı müze olmaktan çıkarılıp, tüm tarihi yapısı ve eserleri korunması şartıyla, yeniden çelebî ve dedebaba postlarıyla, Alevi dede ocaklarının; babagân Bektaşiliğinin temsil edilebildiği, bu toplulukların merkezi haline gelmelidir.

.

Sivas olayları ve örtbas edilen gerçekler

"Sivas’ta 37 Canımızı Yaktınız". Bu söz yıllardır, Alevi kesimlerle olan temas ve diyaloglarımızda, örgütlü yapı temsilcilerinden sık sık duyduğumuz, dindar Sünni kesimlerle diyalog ve temasları kesmeğe, bu faciadan tüm bir Sünni kitleyi sorumlu/suçlu göstermeğe, bu olay üzerinden sopalamaya matuf önümüze konan bir ezber olarak duruyor. Burada, Sivas’ta olan olayların oluş şeklini tekrarlamayacağız. Ancak bazı ezberleri de bozmaya yönelik, söylemek zorunda olduğumuz şeyler var.

Sonuç ne olursa olsun, olayda, dönemin konjüktürü içinde Alevî-Sünnî çatışması çıkarmaya yönelik ciddi bir provokasyonun var olduğu ortada. Selman Rüşdi’nin "Şeytan Ayetleri" kitabını yayınlama teşebbüsünde bulunan Aziz Nesin’in, özellikle, Sivas’ta Pir Sultan Abdal’ı anmaya yönelik bir toplantıya çağırılması, konuşturulması başlıbaşına Sivas’taki provokasyonun başlangıcını oluşturdu.

Daha sonrasında , insanların sokağa dökülmesi, en sonunda ise dağılmış olan protestocu kalabalığın Madımak oteline yönlendirilmeleri, lobinin tetikçiler tarafından ateşe verilmesi gibi olaylar provokasyonun diğer aşamalarıydı.

Bu olaylarla ilgili daha o dönemde birçok yayın yapılmış olmasına rağmen sloganlaştırılan ezberler, Alevi-Sünni gerilimi oluşturmak ve bunu diri tutmak amacı ile bugün dahi kullanılmaktadır.

Olayda, Otel yangını esnasında 37 kişinin dumandan boğularak katledilmiş olduğu ifade edilse de, yangında ölenlerin sayısı 33. Diğer dört kişi ise, biri otelde, diğerleri sokakta olmak üzere, kurşunla öldürülmüştü.

Sivas olayları ile ilgili olarak aylık "İmza" Dergisinin Ağustos 1993 Tarihli 53. sayısında çok önemli bilgilerin yer aldığı bir dosya var. Ali Gümüş imzalı bu dosyadaki bilgiler o dönemde başka hiçbir yerde yayınlanmadığı gibi, adeta gözardı edildi.

"Görgü tanıklarının ifadesine göre vilâyet önündeki gösteri esnasında elinde telsiz bulunan bazı şahısların "Aziz Nesin Madımak’ta" şeklinde kalabalık içinde açıktan sözler sarfettiği duyulmuş. " (İmza Dergisi, Ağustos 1993,Sayı 53. Shf.6-7)

"Yine görgü tanıklarının ifadesinde otel önündeki kalabalık içinde bir kişi-inanılmaz bir iddia- ülkücü olduğu bilinen biri, polisin omuzlarına basarak otel lobisine giriyor.Oteli (Madımak Oteli) ateşe veren bu şahsın ertesi gün İstanbul’a kaçtığı söyleniyor." (İmza Dergisi, Ağustos 1993, 53. Sayı, Shf. 7)

Burada sözü geçen şahıs, Sivas davası sanıklarından, otel lobisinin perdelerini tutuşturup otelde yangına sebebiyet veren, Yunus Karataş’tı. Yunus Karataş, bu yayından ancak bir yılı aşkın bir süre sonra yakalanabildi.

Yine İmza Dergisinin belirttiğimiz sayısında yer alan dosyaya göre, Sivas olayları esnasında hayatlarını kaybeden Kenan Yılmaz, Ahmet Alan Ve Hakan Türkgil polis tarafından sokakta kurşunlanarak öldürülmüştü.

Bu dosyayı hazırlayan Ali Gümüş kurşunlanarak ölenlerin ailelerini ziyaret edip, hem onların hem de ölenlerin mezar fotoğraflarını yayınlamıştı. Hatta aileleri ziyareti esnasında, bu aileleri Sivas valisi ile birlikte ziyarete gelip tazminat teklif eden dönemin devlet bakanı Türkan Akyol’un polis kurşunuyla ölenlerden Ahmet Alan’ın babası Muzaffer Alan’la olan diyalogunu da yayınlamıştı.

Polis kurşunuyla öldürülen bu gençlerden dolayı hiçbir kamu görevlisi yargılanmadı.

Sivas olayların ardından, yaklaşık bir ay sonra Ankara’da Mazlum-Der Genel Merkezi’nde bu olay üzerine bir toplantı yapılmıştı. Toplantıda, bu feci olayı kınamaya ve çeşitli toplum kesimlerini sağduyuya davete yönelik bir Alevi-Sünnî Ortak Bildirgesi hazırlanması kararlaştırılmıştı.

Bunun üzerine uzunca bir bildiri metni kaleme almıştım. Bildiriyi "Önce Alevilere onaylatmam gerekir" diyerek, Alevi dernek, vakıf yöneticileri ile temasa geçip metni onlarla uzun uzadıya müzakere etmiş,bazı ufak değişikliklerle son şeklini vermiştik. Alevi dernek ve vakıf yöneticilerinden, Mustafa Timisi dahil, yedi kimseden imza almıştım. Ancak maalesef, o dönem şartlarında, camiamızdan yeterince destek görmemesinden dolayı bu bildiriyi yayınlatamamıştım.

Yine 1996-97 yılında ise, Alevî-Bektâşî kesim ile öteden beri var olan diyaloglarımızı baz alkarak, gerek Sivas olayları, gerekse, hemen akabindeki- PKK’nın Dersim bölgesi kanadınca gerçekleştirilen-Başbağlar katliamını ciddi bir şekilde araştırmak için, Mazlum-Der ve Cem Vakfı çevresinden oluşacak ortak bir araştırma komisyonu kurulması için teşebbüste bulunmuştum. Ancak, üzülerek belirtelim ki, bu önerimiz hiçbir şekilde ma’kes bulmadı.

Yıllar sonra bakıldığında,Sivas olaylarının Susurluk, Ergenekon ve benzeri derin çetelerin tetikçileri tarafından provoke edildiği anlaşılmaktadır. Sivas ve Başbağlar olayları/katliamları, komisyonlar kurularak,ciddi ve derin bir şekilde araştırılıp vuzuha kavuşturularak, Alevî-Sünnî, Müslüman ahali içerisinde sürekli gerilim ve çatışma ortamı oluşturmayı amaçlayan bir araç olarak kullanılmaktan kaçınılmalıdır.

.

Hasankeyf: Bir medeniyeti suda boğmak

Hasan Keyf, Hısn Keyfa veya Haskîf, tarih ve medeniyetimizin önemli merkezlerinden, ilmi, kültürel ve ticârî kavşak noktalarından biridir. Bugünden ve şimdiki haliyle bakıldığında küçük bir ilçe merkezinin tarihte böyle bir konuma sahip olmuş olması yadırganabilir. Sadece Hasankeyf değil, Samsat (Sümeysat), Besni(Behisni), Kahta, Silvan (Meyyafarkîn), Hoşab, Nusaybin, Şirvan, Harran gibi merkezler de hemen hemen bu konumdaydı.

Hz. Ömer devrinde başlayan İslam fetihleriyle, Malatya’ya kadar olan bölge İslam toprakları arasına katılır. Hasankeyf de bu dönemde Halid Bin Velid’in öncü askerlerince fethedilir. (Bkz. Vâkıdî, Futûhuş-Şâm, El-Mektebetu’ş-Şâmile)

Îslam tarih kaynakları göz önüne alındığında; daha İslam fetihlerinin akabinde Diyarbekir ile Halep ve Mardin-Ruha-Harran arasında Hasankeyf’in nasıl önemli bir merkez ve kavşak noktası olduğu görülebilecektir. İslam tarihinde El-Cezire mıntıkasında yer almış olan Hasankeyf, Samsat ile birlikte daha Emeviler döneminde göze çarpan bir gelişme gösterir. Bir ara Hâricî topluluğunun ayaklandığı bir merkez olarak öne çıkar.

Hasankeyf, Milâdî 900’lü yılların başlarında, Abbasi merkezi otoritesinin zayıflamaya başlayıp periferide Samâniler, Hamdaniler, Şeddadiler, Tolunoğulları, İhşidiler gibi güçlü ailelerin, hanedanların ortaya çıktığı dönemde Hamdân bin Hamdûn tarafından tesis edilen Hamdanilerin (Benî Hamdân) hakimiyet bölgesine girdiği gibi, bu hanedanın bir şubesinin merkezi haline gelir. Hamdânîlerin inkırâz bulmasının akabinde, o dönemde yükselen Bâd (Bâz-Ebu Abdullah El-Hüseyn bin Dostik) bin Dostik ve yeğeni Ahmed bin Mervân tarafından Silvan (Meyyafarkîn)’da kurulan Mervânî Kürt hanedanının denetimine geçer. Miladi 990’dan itibaren yaklaşık yüzyıl bu hanedanının idaresinde kalır.

Mervanilerin son dönemleri Büyük Selçuklu akınlarının bölgede hakimiyet kurduğu dönemlere tekabül eder. O dönemde özellikle Melik Şah’ın komutanları Anadolu’nun birçok yerinde olduğu gibi El-Cezire bölgesinde de hakimiyet tesis ederler. Bu meyanda Hasankeyf, Mervanilerin inkırazının akabinde Artuklu Türkmen hanedanının hakimiyetine girer. Melik Şah’ın komutanlarından Artuk bin Eksük ile başlayan bu hanedan Amid, Mardin ve Hasankeyf’e egemen olur. 1232’ye kadar 131 sene Hasankeyf’te Artukluların bir şubesinin hakimiyeti hüküm sürer. Hasankeyf, Türkmen Artuklular döneminde önemli bir merkez olarak gelişme gösterir. Şehirde halen bakiyeleri mevcut olan köprü, Ulu Camiinin aşağı tarafındaki büyük saraya ait kalıntılar ve Zeynel Bey Türbesi ve yakınındaki Artuklu Hamamı bunun göstergesidir.

Bu dönemlerde Hasankeyf’ten bir hayli ulema da yetişir. Bunların en önde geleni Ebu’l-Fazl Muîniddîn Yahya Bin Selâme bin El-Huseyn bin Muhammed, Hatîb El-Haskefî’dir. O dönemde Hasankeyf’e bağlı Tanza karyesinde dünyaya gelmiş, tahsilini Hasankeyf’te sürdürmüş, bilahare Bağdat’a giderek Ebu Zekeriyya Eş-şeybânî’den tahsil etmiştir. Nahiv, şiir ve Şafii fıkhında tebahhur kesbetmiştir. Ömrünün sonlarına doğru Meyyafarkîn’e (Silvan) gelerek burada müfti ve hatib olmuş, 551/1156 tarihinde Silvan’da vefat etmiştir. Mardin ve Amid’in (Diyarbakır) yanı sıra Hasankeyf önemli bir ilim merkezi olarak ön plana çıkar. Hatta Diyarbekir Artuklu Sarayında Es-Salih Nasıruddin’in hizmetinde iken yazılan, El-Câmiu Beyne’l-İlmi Ve’l-Ameli’n-Nâfi’ Fi Sinâati’l-Hiyel (Olağanüstü Mekanik Araçların Bilgisi Hakkında Kitap) adlı ünlü eserin en eski ve resimleri en mükemmel nüshası Hasankeyf’te Muhammed Yusuf Bin Osman El-Haskîfî adlı buralı bir alim tarafından 29 Şa’ban 602/10 Nisan 1206 tarihinde istinsah edilmiştir. (Hasankeyf’te Mervânî Ve Artuklu dönemleri için: bkz. İbn El-Ezrak El-Fârıkî, Tarihu Meyyafarkîn Ve Amid, British Museum Library, OR 5803,63109)

1232’den sonra ise Hasankeyf’te uzun süren Eyyûbî-Kürt Hanedanı hakimiyeti başlar. Bu hakimiyet kesintilere, Timur ve Safevi istilalarına, kısa süreli Akkoyunlu hakimiyetine rağmen 1524’e kadar süregelir. Bu tarih’te Hasankeyf Safevilerin elinden alındıktan sonra tekrar Eyyûbî emirlerinin idaresine geçer.

Son Eyyûbî Emiri Melik Süleyman (II.), kardeşleri ile olan rekabette onlarla başa çıkamayacağını fark edince, şehrin anahtarlarını Osmanlı idaresindeki Diyarbakır Beylerbeyi Boşnak Hüsrev Paşa’ya teslim eder. Hasankeyf’te uzun süren Eyyûbî hakimiyetine dair birçok tarihi eser yer almaktadır. Kaledeki ünlü kapı, Ulu Cami, Er-Rızk Camii, Sultan Süleyman Padişah Camii, Kızlar Mescidi, Eyyubî Sarayı/Kasrı, İmam Abdullah Zaviyesi, Koç Camii belli başlı Eyyûbî-Kürt eserleridir.

Akkoyunlu Uzun Hasan’ın oğulları Halil Sultan ve Zeynel Bey’in kısa süren hakimiyetleri döneminden ise, şaheser bir eser ve önemli bir mimarlık örneği olan ünlü Zeynel Bey Türbesi, İmam Abdullah Zaviyesinde Halil Sultan’a ait tamir kitabesi Hasankeyf’te Akkoyunlular’a ait olarak bildiğimiz eserlerdir. Ayrıca geçen yıl Hasankeyf’te yaptığımız kısa bir araştırmada, Eyyûbi-Kızlar Camii avlusunda yer alan türbede, Uzun Hasan’ın oğlu Halil Sultan’ın keşfettiğim mezar taşı.

Hasankeyf, ayrıca birçok toplulukların kaynaştığı bir merkez de olmuştur. Tarihimiz boyunca burada Araplar, Süryaniler, Kürtler ve Türkmenler bir arada bulunmuştur. Bugün ise, şehir merkezinde daha çok Arapça konuşan Mahalmiler/Muhallemiler ve Kürtler meskundur.

Tarihi ve eserleri ile zengin bir medeniyet merkezi olan Hasankeyf bugün, Dicle Nehri üzerindeki ‘Ilısu Barajı Projesi’ ile su altında bırakılmak istenmektedir. Bu proje gerçekleştiğinde, kalenin üst kısmı hariç, başta Zeynel Bey Türbesi, Köprü, Er-Rızk ve Süleyman Padişah Camileri olmak üzere birçok İslam medeniyet eseri sular altında kalacaktır -daha önceleri, Keban Barajı’nın yapılmasıyla Eski Pertek, Korluca gibi önemli bir tarih ve medeniyet merkezini sulara gömülmesi gibi. 1980’li yıllarda ise Samsat (Sümeysat) gibi – tarihi Roma ve Bizans’a kadar giden, Hz. Ömer (r.a) dönemindeki fetihlerde İslam topraklarına katılmış- çok önemli bir şehir, tüm tarihi eserleri ile birlikte Atatürk Barajının sularında yok edildi. Oysaki, 1985-86 yıllarında Tahsin-Nimet Özgüç çifti tarafından gerçekleştirilen kurtarma kazılarında Samsat’ta daha Emeviler dönemine ait cami kalıntıları, kitabe kayıtları ve sikkeler bulunmuştu. Hatta o dönemde Ankara’da bu kazılara ait bir slayt gösterisi izlemiştim.

Aynı şekilde Hasankeyf de Ilısu Barajının suları altında kalırsa, Pertek ve Samsat’tan sonra, Müslüman Araplara, Kürtlere ve Türkmenlere ait bir medeniyet nişanesi daha suda boğulmuş olacaktır.

.

Suriye Çıkmazı

Suriye’de "Arap Baharı-Rebî’u’l-Arab" olarak nitelendirilen zincirleme olayların en uzun halkası olarak süregelen şiddet hadiseleri ciddi anlamda uluslararası dengelere dokunan bir boyut kazandı.

Türkiye, meselenin Suriye dışındaki en önemli tarafı. Gerek Suriye’nin iç dengeleri, gerekse uluslararası dengeler Türkiye’yi bir numaralı aktör haline getirmekte, anca çok çetrefilli, çok denklemli bir vâkıa olarak, muhataralı bir yola sürüklemektedir. Bir yandan ABD ve Batı Avrupa’nın bölgeye yönelik Kürt sorununu da içine alan hedef ve planları, diğer yandan oluşan/oluşmakta olan Rusya, Çin, Hindistan, İran mihveri bu konuda çözümü zora sokan bir durum arzetmekte.

2011 Mart’ında başlayan olayların başlangıcından bu yana sorunun çözümünün gittikçe çetrefilleştiği gözlemlenmektedir. Takiben, yaz aylarında Türkiye açısından bazı farklı okumaların, birtakım fırsatların elden kaçması ile sonuçlandığı görülmektedir.

Libya ve Suriye’deki olaylarda Kaddafî ve Esed’in akibeti ile ilgili yorum ve okumalardaki öngörülerde problemlerin olduğu ortadadır. Kaddafi ile ilgili uzun süre yönetimden gitmesinin mümkün olmadığı yönündeki öngörüler tersine bir görünüm arzetmiştir. Ve maalesef siyaset yorumcularınca serdedilen öngörülerde, Esed’in de kısa zamanda düşeceği hususunda yanılgıya düşüldüğünü görmekteyiz. Burada gerek Suriye’nin iç dengeleri, gerek bölgesel ve uzak uluslararası dengeler,gerekse Kürt sorununu göz önüne alma konusunda ciddi eksiklilerin bulunduğu göze çarpmaktadır.

Suriye ile ilgili piyasada konuşulagelen senaryolar, bölgenin geleceği açısında korkutucu bir tablo arzetmektedir. Suriye üzerinde, Türkiye’nin dahil olacağı bir savaşın bölgesel, hatta bölgeyi de aşan de aşan bir nitelik kazanacağı yönündeki değerlendirmeler biz dahil herkesi tedirgin etmektedir. Ancak, diğer yandan Suriye’deki mevcut rejimin uzun yıllardır sergilediği ağır ve acımasız baskılar, zulümler ve son bir yılda 10.000’i aşkın insanın öldürülmesi de asla göz ardı edilemez.

Ancak konuşulan bazı senaryo var ki hepsinden ürkütücü bir niteliktedir: Suriye’nin dini/mezhebi topluluklar üzerinden bölünmesi, Türkiye’de Kürt meselesinin daha da avlendirilmesi, öngörülen Kürt-Türk; Alevi-Sünni çatışmaları ve uzun vadede İslâmiyet’in/Müslümanlığın Anadolu ve Mezopotama’dan kovularak Arap yarımadasına hapsedilmesi..

Böyle bir senaryoyu akla getirmek ve konuşmak bile aslında ürkütücü.. Elbetteki, her hesap her zaman arzu edildiği gibi gerçekleşmez. Bu konuda iyimser olmayı biz de herkesten fazla arzu ederiz. Önemli olan, bu çok denklemli krizlerden olabildiğince kazançlı, ya da en az hasarla çıkabilecek âkilâne bir siyaset izleyebilmektir. 19. Yüzyıl’ın son çeyreğinde Sultan II. Abdülhamîd’in politikaları en sıkıntılı dönemleri en az hasarla aşabilmeye, imparatorluğun son topraklarında dağılmayı önlemeye yönelikti.

Mezopotamya’yı/Kürdistan’ı, Süleymaniye’yi, Erbil’i, Musul’u kaybetmiş bir Türkiye; Diyâr-ı Rum’u-Bilâd-ı Rum’u/ İstanbul’u, Manisa’yı, Konya’yı kaybetmiş bir Kürdistan. İkisinin de asla yaşama şansı yok. Bu senaryolar Kürtler başta olmak üzere hiçbir bölgesel topluluk ve tarafa fayda vermez.

Suriye’deki olaylar Suriye’nin bölünmesi ile neticelenmemeli. Olası bir bölünme, bölgedeki tüm dini, mezhebi gruplara felaket getirir. Suriye’de bölünmeye kesinlikle yol açılmamalı.

Suriye’de K. Annan planı çerçevesinde, ne pahasına olursa olsun mütarekenin/ateşkesin korunmasına çalışılmalı ve bu yöndeki provokasyonlar önlemeye yönelik politikalar sergilenmelidir. Suriye rejimi askerlerinin kışlalarına dönmesi; buna karşılık eşzamanlı olarak muhaliflerin de eylem yapmayı kesinlikle durdurması sağlanmalıdır. Ayrıca, bu çerçevede muhalif gruplar da üzerine düşeni yerine getirmelidir. Yine, Suriye’de olduğu her defasında söylenen, eğer sözkonusuysa, Lübnan ve Irak’tan geldiği ve Suriye rejiminin yanında savaştıkları ifade edilen milislerin Suriye’yi derhal terk etmeleri sağlanmalıdır. İran’ın, İran’daki Ayetullah Humeynî sonrası "Huccetiyeci" idarenin, Fâtımîler ve Safeviler gibi davranma lüksü/hakkı bulunmamaktadır. İslam dünyasının birçok yerinde, Yemen’deki Husîler gibi, mezhebi çatışma alanları/gettoları oluşturmak İran dahil, kimseye yarar sağlamaz.

Bu çerçevede herkes Suriye’de sükunet ve barışın temini için çalışmalı. Bölgemizde esas olan sükun ve barışın, huzurun teminidir. Tansiyonu düşürmek herkesin vazifesi olmalı. Öyle bir hale gelindi ki, dünyanın her yerinde sadece müslümanlar ölüyor ve müslümanlar birbirini vuruyor. Ümmetin bu kara tablodan, kaostan çıkması icab ediyor. Bu ümmet Hz. Osman’ın (r.a) şehadetini, Cemel ve Sıffin savaşlarını, Hz. Ali’nin (k.v) şehadetini, Kerbela faciasını,Moğol istilalarını, Haçlı Seferlerini gördü, 19. 20. yüzyılda dağılmalara, sömürge olmaya,işgallere ve benzeri felaketlere düçar oldu.

Her mümin ümmetin maslahatını gözetmekle mükellef’tir. Ümmetin maslahatı savaşta değil, bölgesel barışta ve sükunda’dır.

.

Türkiye’nin Rumeli Politikası ve Mamuşalılar

20 yıla yakındır Balkanlar’la bir şekilde alakadar bir kimse olarak, bölgeye yönleki açılımların önemine gerek makalelerimde, gerekse konfreans/seminer türü konuşmalarımızda sürekli değindik. Balkanlar ve Rumeli’deki dengeler göz önüne alındığında Türkiye’nin neredeyse son yıllara kadar takip ettiği politikanın sadra şifa vermekten uzak, bölgenin dinamiklerini ve kendi uzun vadedeki çıkarlarını baltalayıcı bir nitelik arzettiği görüle bilmektedir.

Falih Rıfkı Atay misak-ı milliciliğin, Osmanlı’nın eski ülkeleriyle (özellikle Orta Doğu ve Balkanlar) ilgilenilmemesinin meşruluğunu ve gerekliliğini isbat için kaleme aldığı "Zeytindağı" kitabının girişinde şöyle bir anlatımda bulunur:

"Berlin Konferansı sırasında, Osmanlı’nın Niş’i de bırakması talep edildiğinde, Osmanlı murahhası olan paşa sinirlenerek, eğer Niş’i de istiyorsanız ,ne hacet İstanbul’u da size verelim, bu mesele olsun bitsin , der. Bizim baba ve dedelerimiz için Niş İstanbul kadar yakındı, Niş’in kaybedilmesiyle Osmanlılığın, türklüğün biteceği zannediliyordu. Halbuki, bizim çocuklarımızın Avrupası, Marmara ve Meriç’te bitiyor."

Tek Parti dönemi statükoculuğunun ve resmi ideolojisinin mimarlarından olan Falih Rıfkı Atay bu anlatımında Niş’in ve Balkanların kaybedilmesinin herhangi bir sona neden olmadığını, bir facia olarak nitelendirilemeyeceğini söylemeye çalışmaktadır. Daha doğrusu, "Meriç’in ötesi cehennem, bizi alakadar etmez, oralara gitmek sadece 500 yıllık boş bir maceraydı " söylemini dile getirmekte , teorik çerçevesini belirlemektedir.

Bu politika , Cumhuriyet döneminin başlangıcından son dönemlere değin devletin temel hariciye politikası olarak takip edilegelmiştir. Türkiye’nin Misak-ı Milli hudutları dışındaki bölgelere yönelik kayıtsızlık politikasının faturası çok ağır olmuştur. Kurtuluş savaşından bu yana üç çeyrek asır geçmiş olmasına rağmen hala eldekini muhafaza etme, bunu da kaybetmeyelim politikası devam etmekte , Parçalanma ve bölünme fobisine dayalı politikalar temel teşkil etmekte ,ülkenin önü tıkanmaktadır. Bu durumda Türkiye etrafındaki güvenlik çemberine kayıtsız kalmaktadır. Özellikle statükocu politika izleyenlerde Yurtta Sulh, Cihanda Sulh söylemine dayalı tenbellik politikasının devamı, durumu daha da vahim hale getirmiştirr. Gerek Bosna savaşı sırasında ,gerekse Kosova olaylarında bu politikanın , Türkiye’ye ve Balkan Müslüman azınlığına faturası çok ağır olmuştur.

Türkiye, 28 Şubat sürecinde sekteye uğrasa da Merhum Turgut Özal döneminden beri, uluslararası denge/konjünktürün elverdiği ölçüde, Balkanlar’a/Rumeli’ye açılma çabası içerisindedirler. Ancak, statükocu bakış açısının henüz tam aşılamamış olması, yine bu çerçevede Balkanlar/Rumeli’ye ilişkin takip olunan politikalarda, Osmanlı’daki çok kültürlü, çok dilli imparatrorluk gerçeğine karşın, Türklük/Türkçülük merkezli bakış açısının ağırlık kazanması bu anlamda sağlıklı bir sonuç vermemesine hatta ciddi krizlerin oluşmasına neden olmaktadır.

Arnavut, Boşnak, Pomak , Ulah , Hırvat, Romen vs. Çoğunlukla yerli Doğu Avrupalı unsurlardan oluşan Balkan Müslümanlar’ının tümünün "Türk" olarak nitelendirilmesi , gerek batı Avrupalılar gerekse Balkanlardaki Gayr-i Müslim çoğunluk tarafından "Anadolu’dan gelmiş işgalci Türklerin kalıntıları" şeklinde nitelendirilmesine yol açmaktadır. Bunların Türkiye’ye göçe zorlanmasına neden olmakta , sürekli göç nedeniyle Balkanlardaki müslüman nüfus gittikçe azalmaktadır. Dolayısıyle, Türkiye hariciyesinin Balkan müslümanlarının tamamını "Rumeli Türkleri " olarak nitelemesi , Balkan/Rumeli Müslümanlarını zorda bırakan, Türk olmayan özellikle Rumelimnin en önemli ve kalabalık unusuru olşan Arnavut unsurunun dışlanması gibi vahim bir neticeye yol açmaktadır.

Tarihte Batı Avrupalıların (Osmanlılar’ın deyimiyle Frenkler’in) tüm Osmanlıları "Türk" olarak nitelemesi, Mısır ve Arabistan’dakiler dahil tüm Müslümanlar’a "Türk" demiş olması , bugün Balkanlar’da yaşayan tüm Müslüman ahaliye "Türk" denmesine gerekçe olamaz. O takdirde, eskiden tarihte Anadolu’ya " Bilad-ı Rum, Diyar-ı Rum, İklim-i Rum " denmesinden yola çıkılarak Anadolu’da yaşayanlara "Rum" adlandırmasına gerekçe olacağı mı düşünülür? Bugün Anadolu’da yaşayan ahaliye" Rum" demek mi gerekir? Veya Mevlana Celaleddin Hazretleri’ne "Rumi" denmesi Rum asıllı olduğundan mıydı? Halbuki kendisi Belhli idi , ancak küçük yaşta iken babasıyla Diyar-ı Rum’daki Konya’ya yerleşip orada vefat ettiğinden "Rumi" denmiştir.

Türkiye’nin neredeyse bugüne değin bu tarz politikalar izlemesinde, hem Rumeli’den göç eden bazı kesimlerin rolü olduğu gibi, bölgede yaşayan ancak Müslüman Arnavut nüfus ile iyi geçinemeyen çevrelerin de rolü sözkonusudur. Özellikle, son yıllarda Kosova’daki Mamuşa Türklerinin bunda, Rumeli’nin en kalabalık Müslüman nüfusu olan Arnavut unsurunu dışlayan stratejilerde ciddi katkıları sözkonusudur. Mamuşalılar Türkiye ile Osmanlı Müslüman bakiyesi olarak bölgedeki en büyük nüfus olan Arnavut nüfusa yönelik sağlıklı bir siyasetin takibini ve faydalı sonuçlara yol açıcı adımların atılmasını sürekli baltalamaktadırlar. Mamuşa’da binlerle ifade edilen bu Türk unsurunun bu şekilde Türkiye’nin orta ve uzun vadede Rumeli’ye yönelik açılımlarını bir şekilde engellemeleri kabul edilmez. Oysaki, gerek Makedonya’daki Türkler, gerekse Kosova Prizren şehrinde yaşayan Türklerin büyük bir bölümü artık Müslüman Arnavutlarla olumlu ve kardeşçe ilişkiler içinde olunması gerektiği kanaatini taşımaktadırlar.Mamuşalıların ise, hiçbir olumlu ilşkiye taraftar olmadıkları, Türkiye’yi, Türkiye’deki dışişleri çevrelerini olumsuz yönde etkileme çabasında oldukları gözlemlenmektedir.

Arnavutlar içersinde de, 1911-12 olaylarından gelen bir saikle gelen milliyetçi duygularla bazı olumsuz tutumların ve ön yargıların bulunduğu bilinmektedir. Ancak bunu aşmanın yolu, tüm bir Müslüman unsuru dışlayarak ya da Türkiye’nin o yöndeki siyasetini bu şekilde etkileyip önünü tıkamak olmamalıdır. Gerek Türkiye’de Rumeli’ye ilişkin politikaları belirleyen kurumlar, gerekse Mamuşalılar,Türkiye’nin Rumeli’ye yönelik siyasetinin sadece Türkçe konuşan unsura dayanmayacağını, özellikle Arnavut unsurunun olmazsa, olmaz merkezi bir konumda olacağını bilmek durumundadırlar. 1878 Prizren Birliği, daha sonra, Şemsi Paşa’nın öldürülmesi, Meşrutiyet döneminde İttihatçı idarenin Kanun-i Esâsî’nin imparatorluk ruhuna aykırı olan 18. Maddesine dayalı uygulama ve dayatmaları, 1911’de, facia niteliğindeki, Arnavutluk’ta silah toplama olaylarının getirdiği kopuş ve kırılmaların aşılmasına çalışılmalıdır. Mamuşalılar bütün bir ortak tarihi geçmişi ve inanç kardeşiliğini yok sayan bir tutumla Rumeli’ye yönelik atılacak adımları engelleme hakkına sahip değildir. Zaten nüfusu bir hayli azalmış olan Rumeli Müslümanları arasında gerginlik oluşturmak kimseye yarar sağlamaz. Müslüman Arnavutlar da Mamuşalılar da aynı şekilde Osmanlı’nın Rumeli’deki bakiyesi..

.

Yemen ve Husîler

Yemen, "Bahtiyar Arabistan اليمن السعيد" olarak anılan bir ülkedir. Gerçekten de, Arap yarımadasının toprakları en münbit ve tarıma çok elverişli yeşil olan bölgesidir. Güney Yemen’in doğusundaki Hadramevt bölgesi hariç. Güneyinde Aden Körfezi ve Arap Denizi ile batısında Kızıldeniz ile çevrilidir. Petrol, balık, kaya tuzu, mermer, kömür, altın, kurşun, nikel, bakır ve batıdaki verimli araziler başlıca doğal kaynaklarıdır.

Yanısıra, Yemen Hicâz’ın güney ucunda olarak zengin bir tarihi geçmişi ve medeniyeti barındırmaktadır. Sebe melikesi, Belkıs’ın ülkesi olduğu gibi, Himyer medeniyetinin de ülkesidir. Aynı zaman da Arabistan’ın Afrika’ya, dahası Habeş ülkesine açılan kapısıdır. Babu’l-Mendeb boğazında, Kızıldeniz’in Hind okyanusuna açılan noktasında yer aldığından ciddi stratejik bir öneme sahip olmuştur. Yemen’in tarihin eski devirlerinden beri Arabistan’da nüfuz ve etkisi güçlü olduğu gibi, Afrika ve Habeş ülkesinde de aynı derecede etkiye sahip olmuştur. Arabistan’la Habeş ülkesi arasındaki bağlantı noktasıdır.

İslam tarihinde, Asr-ı Saâdet-i Hazret-i Nebevî’den (S.A:V) başlayarak Yemen özel bir öneme sahip olmuştur. Mekke’nin fethinden sonra Necran bölgesi ile birlikte İslam idaresine geçmiştir. Ashâb-ı kirâmdan Huzeyfetu’l-Yem’anî (Ra.), Adiyy bin Hâtem Et-Tâî ve yine meşhur Hırka sahibi Uveys El-Karanî en başta gelenidir. Yemen çok göç veren bir ülke olduğu için Arabistan’ın Suriye ve Irak ile Kuzey Afrika’nın her tarafında Yemen asıllı aşiret ve ailelere rastlanır. Bunların başında Tayy kabilesi gelir ki, Endülüslü ünlü Şeyh Muhyiddîn El-Arabî ve Tefsir sahibi Kurtubî bile bu kabileye mensuptur.

İslam tarihinde Yemen’den sayısız ulema ve meşâyih yetişmiştir. San’a’nın yanısıra, Necran, Ta’izz , Zebîd ve liman şehri olan Hudeyde ulema ve meşâyihi ile ünlenmiştir. Bugün bile Birleşik Arap Emirlikleri ve Katardaki yerli nüfusun önemli bir bölümünün zamanında Yemen’den gelip yerleşenlerin oluşturduğunu bilmekteyiz. Acman, Beni Mürre, Beni Hâcer, El-Menâsir aşâyiri bunların başlıcalarıdır. Ayrıca Suûdî Arabistan’da Kraliyet ailesinin ardından en etkin topluluk olan Kahtânîler de yine Yemenlidir. Eski petrol bakanı Ahmed Zekî El-Yemânî bunun en bariz örneğiydi.

Yemen ilkin, Yavuz Sultan Selim’in Mısır ve Hicazı Osmanlı idaresine katmasının ardından Osmanlı idaresini kabul etmişse bile, burada öteden beri nüfuzu bulunan Zeydî imamlarından Mutahhar’ın H. 976 tarihinde ayaklanması üzerine Osmanlı idaresinden çıkmıştır. Bu ayaklanmayı bastırmakla Şam Valisi Lala Mustafa Paşa vazifelendirilmiş ancak asker ve paranın ekseriyetle Mısır’dan tedariki lüzumu hasıl olduğundan, Mısır’da vaki divanda Lala Mustafa Paşa Koca Sinan Paşa ile ihtilafa düşmüş bunun üzerine, Arnavut Koca Sinan Paşa bu sefere memur edilmiştir. Ordu teşkil edip, Yemen’e yürüyen Sinan Paşa Mutahhar’ın elindeki kaleleri bir bir alarak Yemen Fatihi ünvanına layık görülmüştür. Sadrazam Koca Sinan Paşa’nın Yemen’de inşa ettirdiği cami, medrese, köprü ve imaretler halen ayaktadır.

Yemen, Hudeyde ve Aden liman kentleri ile Osmanlı’nın Hint okyanusu ve Habeş eyaletine açılan kapısı olmuş, bu stratejik konumu nedeni ile Batılı-denizci ülkelerin sık sık tasallutuna maruz kalmıştır. Aden limanı zaman zaman Portekizlilerin saldırılarına maruz kalmıştır. Aden ve Hadramevt, 19. Yüzyıl’da ise İngiliz korsan ve donanmalarının eline geçmiştir. 1919 yılına kadar Osmanlı idaresi altında kalan Yemen, zaman zaman başgösteren Zeydi imam isyanları ile ünlenmiştir bunun en son örneği İmam Yahya isyanlarıdır. İmam Yahya, 20. Yüzyıl başlarında isyan etmiş yıllarca Osmanlı askerleri ile savaşmış, binlerce Osmanlı askeri bu isyan hareketlerinde hayatını kaybetmiş hatta, şarkı ve türkülere bile konu olmuştur. 1912’de Osmanlı ile tekrar barış imzalayan İmam Yahya Birinci Cihan Harbi’nde Osmanlı devletine Sadık kalarak Aden limanını elinde bulunduran İngilizlere karşı savaşmış ve bu sadakatini Osmanlı askerlerinin imparatorluk dağıldıktan sonra çekilmesine kadar sürdürmüştür. Yemen’in İngiliz işgali altındaki Aden ve Hadramevt bölgeleri hariç diğer bölgeleri İmam Yahya’nın idaresi altına girmiş, o öldüğünde ise oğlu İmam Ahmed idareyi ele almış, akabinde ise İmam Bedr küçük yaşta yönetime geçmiştir. Ancak, 1962 yılında bir askeri darbe ile Zeydi imamlığı idaresi sona ermiş ve İmam Bedr ve ailesi o tarihten beri Suudi Arabistan’da yaşamaktadır. İngiliz idaresindeki Aden ve Hadramevt bölgeleri ise daha sonra İngilizlerin çekilmesinin ardından Güney Yemen Cumhuriyeti olmuştur. Güney Yemen’de 60’lı yıllarda Sovyet blokunun etkisi ile sosyalist bir idare kurulmuş ve 1990 yılına değin sürmüştür. Zaman zaman Kuzey ile Güney Yemen arasında savaşlar olmasına karşın 1990 yılında Güney Yemen kuzey ile birleşerek tek devlet haline gelmiştir.

Bunun yanısıra, Yemen, Çok farklı topluluk ve mezhepleri barındıran bir ülkedir. Şialığın Ehl-i Sünnet mezheplerine en yakın bir kolu olan Zeydiyye mezhebi mensupları, Şafiiler ve Haricî-İbaziye mezhebi mensupları en başta gelenidir. Daha İslamiyet öncesi Afrika’nın Habeş ve Herer (Ogaden) bölgeleri ile olan irtibatından dolayı, ülke nüfusunun önemli bir bölümünü Habeş (Somali, Eritre ve Ethiopia) kökenliler oluşturmaktadır. Yanısıra Yemen’de çok sayıda Yahudiler ve Hintliler de bulunmaktadır.

1962’den beri Yemen’i ve 1990’dan beri de ülke ile birleşen eski Güney Yemeni birlikte idare eden askeri idare, son 20-30 yılda ülkeyi felakete sürüklemiştir. Ülkede, Şii-Sünni çatışmaları baş göstermiş olup, Arap Baharı etkisi ile oluşan uzun süreli protesto gösterileri-kargaşalıklar ve Ali Abdullah Salih’in başkanlığı devretmesinin ardından Güney Yemen’in tekrar ayrılmasına yönelik silahlı faaliyetler yeniden başgöstermiştir. Yemen’in Suudi Arabistan’a sınır, kuzey bölgesinde, Saa’da vilayeti çevresinde yer alan Husîlerin iki yıl önce başlayan ayaklanması çok ciddi mezhep çatışmalarını beraberinde getirmiştir. Aslında Zeydî olan Husîlerin son 20-30 yılda, İran’la oluşan bağların etkisi ile Zeydi mezhebini bırakıp, İsna-Aşeriyye-Ca’feriyye mezhebini kabul etmeleri ve bu çerçevede örgütlenmeleri sonucunda bugün de süregelen çatışmalar patlak vermiştir. Sünnî-Şafiiler ise son 30-40 yılda Suûdî Arabistan’ın Selefîlik/Vahhâbilik propagandası etkisiyle, büyük çoğunlukla Selefî/Vahhâbî çizgiyi benimsemişlerdir. Bu şekilde Husî hareketi bağlamında oluşan İsna-Aşeri-Ca’ferî topluluğu ve Suudi Arabistan’ın etkisi ile Şafiiler arasında yaygınlaşan Selefî/Vahhâbîlik önü alınmaz gerilim ve çatışmaların kaynağını teşkil etmekte ve bu çelişki ve çatışmaları diri tutmaktadır.

.

Yemen: Kahve’den Gat’a

Yemen, her nekadar vatan-ı aslisi Habeşistan olup, oradan bu ülkeye gelmişse bile Kahve’nin de anavatanı sayılır. Kahve Yemen’den diğer İslam ülkelerine ve dünyaya yayılmıştır. Kahve Arapça’da râyiha manasına geldiği gibi’ Kahiye, Kahyen’ kökünden iştahtan yeme-içmeden kesilmek, iştah duymama anlamlarına gelmiştir. Kahve de içeni iştahtan kestiği için bu ad verilmiştir.

Yemen, uzak bir ülke olmasına rağmen birçok konuda Osmanlı coğrafyasını bir hayli etkilemiş, bunların başında da kahve ve kahvehaneler gelmiştir. Kâtip Çelebi Kahve’nin Yemen’den çıkıp Osmanlı vs. Ülkelerde yayılışını şöyle anlatır:

Bu bâbda dahi niçe nizâ’ vâki’ olmuşdu. Aslı Yemen diyârında zuhûr eyleyüp duhân gibi âleme münteşşir oldu. Ba’zı meşâyih Yemen dağlarını mesken idüp fukarâsıyla bir nev’i şecer yemişi olan kulb ve bûn dedikleri hubûbâtı dövüp yerlerdi. Kimi dahi kavurup suyun içerdi. Riyâzet ve sülûka muvâfık ve kesr-i şehvete münâsib , bârid, yâbis gida olmağla, ehl-i Yemen biribirinden görüp meşâyih ve sufiyyun ve gayri isti’mâl eylediler. H. 950 hudûdunda gemiler ile Rum’a geldikde ‘azîm inkâr olunup, hürmetine (haramlığına) fetva verdiler. Yanık olduğundan gayri ‘devir ve cem’iyyet ile içilmesi fesakaya (fasıklara) teşebbühdür ‘ dediler. Ebussuûd Efendi’den nakl ederler ki, getiren gemileri deldirip kahve yüklerini denize gark etdirdi. Lakin, bu men’ler ve şiddetler müfîd olmayup, verilen fetvalar ve söylenen sözler halkın kulağına girmeyüp bir bir kahvehâneler açılup ‘azîm şevk ve rağbet ile bir yere gelüp içdiler. Hususan, keyif erbâbı keyiflerini takviyyet eder hayât-bahş bir hâlet olmağla bir fincan uğruna can vermek katlarında câiz oldu. Anlar zamanından sonra gelen müftiler cevâzı ile iftâ idüp Bostanzâde merhûm bir mufassal ve manzum fetva verdi. Kahvehâneler kâh men’ ve kâh ruhsat ile bir kaç sene bu minvâl üzere süründü. Bin (H.1000) tarihinden sonra inkâr olunmadan kaldı. Her yerde râygân içilüp her sokak başında bir kahvehâne açıldı. ‘ (Kâtib Çelebî, Mizânu’l-Hakk Fi İhtiyâri’l-Ehakk, Matbaa-i Ebuzziyâ, Kostantiniyye, 1306)

Bu yüzden, kahvenin anavatanı olduğundan ‘Kahve Yemen’den Gelir’ darb-ı meseli yaygınlaşmıştır. Kahve başta Osmanlı ülkesinde ve pay-i tahtta yaygınlaştığından bu konuda aleyhte ve lehte fetvalar da verilmiştir. Özellikle Şeyhülislâm Ebussuûd Efendi bu konuda kahvenin âlet-i lehv olup, içilemeyeceğine dair sert fetvalar vermiştir. Kahvehanelerde toplu olarak tavla ve satranç eşliğinde içilmesi konusunda fetvasında lanet okumuştur. Hatta topluca kahvehanelerde kahve içmek, macun yemek vesair eğlenceler konusunda hapis cezaları da öngörmüştür. Daha sonra Bostanzâde Şeyhülislâm Abdulllah Efendi kahve içilmesine fetva verir. Ancak kahvenin çok pişirilmek suretiyle siyahlaşıp/kömürleşmesi durumunda içilemeyeceği yönünde devrin uleması ittifak halinde olmuşlardır.

Bir nevi uyuşturucu olan, keyif verici Gat (Kât) bitkisi. Son elli yılda ortaya çıkan bu büyük yapraklı ağaçcık/bitki ülkenin her tarafına yayılmış olup, bir zamanlar kahve bitkisi ekilen her yere ekilmiş, Gat yüzünden ülkede, bu ülkenin sembolü olan kahve dahi tamamen ortadan kalkmıştır. Kahvenin yerini Gat almıştır.Ülkenin hemen hemen tüm tarım alanları, ekilebilir toprakları bu Gat bitkisine hasredilmiş. Bunun dışındaki tarım ürünleri kalmamış gibidir. Yemen tüm Arap yarımadasının sebze, meyve ve hububat ihtiyacını karşılayabilecek bir ülke olabilecekken, Gat’a mahküm edilmiş, tarım öldürülmüştür. Yanısıra ekilen ve yetiştirilen Gat sadece ülke içerisinde tüketilmekte, uyşturucu niteliğinde olduğu için dışarıya da ihraç edilememektedir. Geçenlerde bununla ilgili bir Arap TV kanalındaki özel programda yaklaşık 25 milyon nüfusa sahip Yemen’de sekiz milyonu aşkın Gat bağımlısı ve tüketicisinin bulunduğu kaydedilmişti. Ülkenin her tarafında özel yerler hazırlanarak Gat çiğneme seans ve oturumları yapılmakta kadın erkek fark etmeden bu Gat çiğneme seansları günün öğleden sonraki üç-dört saatini almaktadır. Uyuşturucu özelliği olduğundan çiğnenen Gat yaprağı keyif verip meyhoşluk vermekte, insanları her anlamda atalete, işlevsizliğe sürüklemektedir. Hatta, Suudi Arabistan başta olmak üzere, Türkiye dahil pek çok ülkede Gat uyuşturucu olarak görülmekte ve diğer uyuşturucu maddelerle aynı kategoride değerlendirilerek bu ülkelere sokulması yasaklanmıştır. Yemen ülkesi adetâ Gat’a teslim edilmiş, tüm bir topluluk bu uyuşturucu özelliği olan yaprağa mahküm ve kurban edilmiştir. Ülkede hayatı ciddi manada olumsuz şekilde etkilediği gibi, yaprakların ağızda saatlerce çiğnenmesinden dolayı, sanki ülkenin tüm insanları sâri bir kabakulak hastalığına maruz kalmış gibi şişkin bir yüz-yanak görünümü de vermektedir.

Yemen’de Gat’ın yaygınlaşmasında en büyük sorumlu, ülkeyi daha kolay yönetiriz düşüncesi ile hareket ederek, Gat’a göz yuman hatta teşvik eden askeri diktatörlük idaresidir. Bu konuda ülkenin yöneticileri kadar, Gat’a fetva veren Yemen uleması da sorumludur Yaklaşık son elli yıldır ülkeyi yöneten askeri idare, ülkede eski Zeydî imamlar idaresini adeta mumla aratmıştır. Açıkçası, bunun arkasında kimler ve hangi güçler olursa olsun, İslam dünyasının güçlü potansiyel sahibi çok stratejik ve önemli bir ülkesi tamamen heba olma aşamasına gelmiştir.

.

Yeni anayasada neler yer almamalı

Uludere ve yansımaları

Hatay Lübnanlaşacak mı?

Mustafa Itrî İle İlgili Bir Belge de Bizden

CHP, statüko ve Kürt sorunu

Son tartışmalar ve sistem değişikliği meselesi

CHP’nin son açılımı ve Türkiye’nin sorunlarıyla yüzleşme

İslam tarihinde ve Türkiye’de tarih ve tarih yazıcılığı-1

Mele açılımı ve bölge medreselerinin durumu

Diyanet bu yıl son Mele/Molla Açılımı/Projesi çerçevesinde 1000 kişilik bir kadro açıp, Kürt medreselerinde okumuş olup icâzetli olanların istihdam edilmesinne yönelik imtihanlar gerçekleştirdi. Orada, Selçuklu Veziri ünlü Nizâmulmülk’ün açtığı Nizâmiye medreselerinin günümüze gelen son bakiyesi olarak asırlardır devam eden Kürt medreselerinin 1924’ten sonra ilk defa bu şekilde Diyanet kurumunca sahiplenilmesi son derece önemliydi. Ancak imtihan sonuçlarının, medreselerin geldiği noktayı göstermesi açısından, maalesef hiç de iç açıcı olmadığı görüldü.

Oysaki, o medreseler, Kürt medreseleri ne büyük alimler, allâmeler çıkarmıştı. Tarihte, Mukaddime Sahibi İbn Salah, ünlü kıraat âlimi Mevlana Ebu’l-Hayr Muhammed El-Cezerî, ünlü Şeyhülislâm Molla Şemseddin Ahmed El-Gürânî , Mevlâna Hüsameddin El-Bitlisî, Mevlâna İdris-i Bitlisî, Kâtip Çelebî’nin Hocası Ayasofya müderrisi Molla Hoca Kürd Abdullah Efendi örneklerindeki gibi nice âlim/allâme çıkarmıştı. 19. Yüzyıl’da, Mevlana Şeyh Hâlid-î Şehrezorî Bağdâdî Hazretleri, Molla Ahmed El-âdemî , Molla Yahya El-Mizûrî, Şeyh Molla Hâlid ElCezerî, Allame Molla Halîl El-Es’ardi, Şeyh Seyyid Taha El-Hakkârî, Şeyh Abdurrahman Halis Et-Tâlebânî, Büyük Kelâm âlimi Allâme Şeyh Molla Hâlid El-Orekî, Molla Resul Es-Sibkî, Şeyh Mıhammed Ziyâeddin, Şeyh Abdülkahhar Ez-Zokaydî, Şeyh Seyyid Fehim El-Arvâsî, Şeyh Muhammed El-Küfrevî, Bedüzzaman’a lakabını veren hocası Molla Fethullah Hasbî El-Es’ardî, Allâme Şeyh Fethullah El-Verkânisî, Bediüzzaman’ın hocası Allâme Molla Muhammed Emîn El-Kursuncî gibi alimler hep bu medreselerden yetişmişti. 20. Yüzyıl’da Bediüzzaman Said En-Nursî, Şeyh Alaaddin El-Ohînî, Şeyh Ahmed El-Haznevî, Şeyh Selim El-Hezânî, Molla Abdülkerîm El-Parsingî, Molla Hüseyin-i Küçük, merhum pederim Allâme Molla Sadreddin Yüksel, Molla Muhyeddin El-Hâvilî, Allâme Şeyh Abdülkerîm El-Müderris, Allâme Şeyh Osman Halebçevî,Molla Salih El-Buhtî, Said Ramazan El-Butî, Molla Halil İbrahim El-Ayntâbî, Mehmed Emîn Er Hoca, Halil Gönenç, merhum Ali Arslan Hoca, merhum Mehmed Çağlayan, merhum Ahmed Meylanî, merhum Hasip Seven, merhum Mazhar Taşkesenlioğlu, Merhum Nureddin Can Hoca, Molla Şeyh Bedreddin Sancar, Molla Şeyh Burhan Yıldırım, Ahmed Çığman Hoca, tümü ve çok daha fazlası bölgedeki Kürt medreselerinden yetişti. Bu medreseler bölge insanının, kürt insanının yüz akı olarak bugünlere kadar geldi. Halen de, 60 küsur civarında medrese bölgede faaliyetini bir şekilde sürdürmektedir.

Ancak bölgede son Mele Açılımı çerçevesinde Diyanetçe gerçekleştirilen imtihanlardaki sonuçlar üzücü bir nitelikte olup, medreselerin son 30-40 yıllık süreçte büyük darbe yemiş olduğunu göstermektedir. Medreseler , 1924’ten beri devletçe Tevhid-i Tedrisât kanunu çerçevesinde yasaklanmış olup, uzun yıllar sürekli takibata uğramışlardır. Buna rağmen bölgenin dindar ve İslami geleneğe bağlı olan halkı tüm zorluklara karşın bu medreseleri kendi imkan ve iâneleriyle koruyup sürdürdü.

Devletin yasak, baskı ve takibatının yanısıra, bu kürt medreseleri en büyük darbeyi son 30-40 yıllık modernleşme sürecinde aldı.60’lı yılların sonlarından itibaren İdeolojik Sol/Marxist kürt hareketinin yükselişi, 30 yıllık PKK terörü, bunları bir hayli hırpalayıp darbeledi. Ancak bu medreselere en büyük kötülüğü, Stalinist/Marxist gruplara destek veren bir kısım kendini bilmez medrese mollaları yaptı. Devletin uygulamaları ve PKK’nın yanısıra en büyük zarar onlara ait.

Zaten uzun zamandır, Sarf-Nahiv ve bazı âlet ilimleri dışındaki ilimlerin okutulmadığı Kürt medreselerinin bu hale gelmesinde başka önemli faktörler de sözkonusudur. Bunların da başında Türkiye’deki Dinî cemaatlerin, Selçukluların Nizâmiye medreseleri geleneğinden gelip asırlardır hayatiyetini sürdüren bu medreselere hemen hemen hiç sahip çıkmamış olmalarıdır. Bir kısım Dinî cemaatlerin Üniversite vesair Modern Eğitim kurumlarını, neredeyse sadece tıp ve mühendislik mesleğini, Yüceltmeleri, kompleksle adeta kutsamaları, bu çerçevede,Dinî ilimlere değer vermemeleri, medreseleri küçümsemelerinin de bunda büyük rolü oldu. Hem Dinî cemaat olacaksınız, hem de seküler modern eğitim kurumlarını, neredeyse sadece tıp ve mühendislik mesleğini yüceltip, Dinî ilimlere değer vermeyip asırlara varan dini geleneğe sahip,Dinî eğitim kurumları olan medreseleri modern/seküler bir refleksle küçümseyeceksinız. Bu, bir kısım Dinî cemaatler açısından ne yaman bir çelişki…

Ebetteki 60 yıllık İmam –Hatip okulları deneyimi ,60’lı yıllarda İmam-Hatip Okulu diploması zorunluluğunun getirilmiş olması ile İlahiyat fakültelerinin de bu çöküşte ciddi rolü sözkonusu oldu. Bu ise başlıbaşına bir makale konusudur.

Sadece, Doğu ve Güneydoğu’daki Kürt medreseleri değil, son 30 yılda, bir zamanlar hâfızlık ve kıraat ilimlerinin önde olduğu, Trabzon’un Of Ve Çaykara ilçeleri başta olmak üzere, Doğu Karadeniz’deki medrese ve Kur’ân Kursları da aynı vahim durumla karşı karşıya kalmıştır.

Hafızlık ve kıraat ilimleri, tarihimizde "Dâru’l-Kurra" dediğimiz müessese ve binalarda talim ve tedris olunurdu.Konya’da Hasbey Dâru’l-Huffâzı, İstanbul’un sur içinde, Vefa’da Mimar Sinan yapısı Hüsrev Kethüdâ, Fatih-Malta’da, Şeyhülislâm Sadullah Çelebî ve Şeyhülislâm Es’ad Efendi Dâru’l-Kurraları gibi onlarca Dâru’l-Kurra binaları bulunurdu. Modernleşme ve sekülerleşme süreç ve politikaları bu kurumları da zamanla kaldırdı. Son dönemlere kadar bile Türkiye’de özellikle bazı bölgelerde yaygın olan hafızlık/kıraat geleneği tükenme aşamasına gelmiştir. Bütün eksik, sancılı ve tenkit edilebilecek yönlerine rağmen bu müessese ve geleneklerin devamı da son derece önem arz etmekteydi. 2009 yılı yazında, Trabzon’un Of ilçesine bir vefat vesilesi ile yaptığım ziyarette, ilçenin Merkez camiinde gerçekleştirilen bir hafızlık cemiyeti ile karşılaşmıştım. Koca camideki hafızlık icâzet merasiminde 50 kişi bile yoktu. Yani, Türkiye’de bu hafızlık ve kıraat ilimlerinin en yaygın olarak devam ettiği Doğu Karadeniz’de dahi bu anlamda herşey adeta bitip tükenmişti.

Bu çerçevede, bu kurumların ıslah edilerek yaşatılması bu ülkenin dindar Müslümanları için hayati derecede önemlidir. Kürt medreselerine başta İslami kimliğe sahip kürtlerin kendileri olmak üzere dinî grup ve cemaatler mutlaka sahip çıkmalıdır. Özellikle, Dindar kürtlerin Sol/marxist hareketin ve pzitivizme dayalı modernizmin etkisi ile kendi özleri olan bu müesseselere sahip çıkmamaları, kendi bindikleri dalı kesmeleri anlamına gelmektedir. 60 yıllık İmam-Hatip okulları ve İlâhiyât Fakülteleri tecrübesi âlim/allâme diyebileceğimiz tarzda Din âlimi yetiştiremedi. Dinî ilimlerden ve ulemâdan yoksun Dinî cemaatler ve bu ülkenin Müslümanlığı nereye kadar sağlıklı bir şekilde devam edecek?

Kürt medreselerinin ıslahına, işlerlik kazandırılmasına ve yasal statüye kavuşturulmalarına yönelik projeler behemahal geliştirilerek fiiliyata konmalıdır. Kürt medreselerine yönelik, Bediüzzaman’ın Medresetu’z-Zehrâ projesinin günümüze uyarlanmış/update edilmiş şekli olarak beş dili(Kürtçe, Arapça, Türkçe, Farsça ve İngilizce) çok iyi bir şekilde öğretebilen ve bu dillerde, müfredâtı sıra kitapları (Kitébin Rézi) cenderesinden kurtulup, oldukça geliştirilmiş şekilde, dini ve sosyal ilimlerde eğitim veren, bu anlamda akidesi sağlam,sağlıklı/donanımlı din adamı/din âlimi, din görevlisi yetiştirecek şekilde ıslah projelerinin gerçekleştirilmesine ve bunların zamanla Doğu Karadeniz illerine de kaydırılmalarını sağlayacak orta ve uzun vadeli çalışmalara ihtiyaç vardır.

.

Lingua Franca ve Ana Dilde Eğitim Meselesi-1

Ulusalıcılığın yükselişte olduğu son asırlarda, ana dil ve resmi dil tanımlamaları ulusalcılığın, dayatma veya yasaklar ideolojik boyutları ile birlikte anılmakta olup ideolojik çatışma aracı haline getirilmiştir.

Oysaki, önceki çağlarda, dillerin yaygınlaşması veya yazı dili halinde gelişmesi, Lingua Franca haline gelmesi iki ana nedene dayanmaktaydı. Kutsal-Dinî metinlerin dili, hanedanların dili.

Kutsal-Dinî metinler ya vahyedildikleri ya da yazıya geçirildikleri dillerde olurdu. Musevilikte Dinî metinler İbranice olduğundan ve bu din Beni İsrail/Yahudî kavmine mahsus olması hasebiyle dil bu kavimle sınırlı kalmıştır. Hristiyan topluluklara gelince,Hz. İsa’nın ana dili ve Vahiy İncilinin dili o dönemde Suriye ve Filistinde yaygın olarak kullanılan Arâmca’ydı. Ancak Hristiyan topluluklarda, Hz. İsa’ya, Rabb/İlâh veya Rabbın Oğlu olarak inanıldığından Kitâb-ı Mukaddes (Bible) olarak belirlenen kanonik inciller/Yeni Ahit (Matta, Yuhanna, Luka, Markos) bu inanç çerçevesinde Hz. İsa’nın hayatı ve sözlerini içermekte olup ve bunları kaleme alanların dili ile yazıya geçirilmişlerdir.

Roma imparatorlunun dili Latinceydi ancak Doğuda Eski Yunca da yaygındı. M.S 395’te Roma İmparatorluğu, Roma ve İstanbul merkezli olmak üzere, Doğu ve Batı olarak ikiye ayrılınca, Batı’da Latince yazı dili olarak kullanılmaya devam ederken doğuda, daha doğrusu artık Bizans’ta Yunanca/Rumca yazı dili olarak yaygınlık kazanır. Her iki merkezin kiliseleri Katolik ve Ortodoks olarak ayrıştığında kutsal metinlerin/kanonik incillerin dili de bu bağlamda ayrıştı.Kanonik inciller Hristiyan toplulukların bağlı oldukları kiliselerin benimsediği dillerde yazılıp okundu. Rum Ortodokslar, Kutsal metinleri Yunanca’dan okuyup yazarken, diğerleri Ermenice yahut Süryanice, Latince vs. dillerde okuyup yazmakta, ibadetlerini bu dillerde gerçekleştirmekteydiler. Bu bağlamda, Hristiyan topluluklarda kutsal metinler tek ve ortak bir dilden okunmamaktadır. Hatta Hristiyan topluluklar Kutsal olarak kabul edip Kitab-ı Mukaddes’e (Bible) dahil ettikleri Eski Ahit (Tevrat, Zebur, Mezamir vs..) metinlerini de kendi kiliselerinin dillerine çevirdiler.

Müslümanlıkta ise Kur’an-ı Kerîm Arapça olup, kutsal metin olarak sadece bu dilde okunup yazıldığı ve Arapça dışında farklı bir ibadet dili olmadığından bu şekil bir ayırım ve tasnif söz konusu olmamıştır. Bundan dolayı Arapça İslam dünyasında ortak yazı/yazışma dili olarak geliştiği gibi, Farsça başta olmak üzere müslüman toplululkların dilleri Arabi harflerle yazılıp okundu.İslam aleminin ilim dili Arapça olup, bu anlamda metinler Arapça yazılıp okunmuştur. İslam dünyasının Mağribinden, Orta Asya ve Güneydoğu Asya’ya kadar bu şekilde olmuştur. Yanısıra, Farsça gibi önceki medeniyetlere ait yaygın diller de kendi konumlarını korumuş ve daha da yaygınlaşıp, yazı dili olarak da gücünü korumuştur. Çünkü, Arapça’nın ortak yazı/yazışma dili, Lingua Franca olarak gelişmesi herhangi bir dayatma veya yasaklara dayanmamaktaydı. Başta Kur’ân-ı Kerîm’in Arapça lisanı üzere olması, buna istinaden Hadis-i Şerif metinleri ve diğer dinî/ilmî metinlerin Arapça olması hasebiyle bu şekilde yaygınlık sözkonusu olmuştur.

Diğer yandan, bir kısım güçlü hanedanların dilleri de kendi etki/nüfuz alanlarında yaygınlaşıp, zamanla yazı dili haline gelmişlerdir. Osmanlıca denen Batı Anadolu Türkçesi ile Çağatayca denen Doğu Türkçesinin yaygın kullanım ve yazı/yazışma dili haline gelmesi bu şekilde olmuştur.Çağatay Türkçesi İran ötesinde, nerdeyse tüm Orta Asya’da zamanla yaygın yazı/yazışma dili haline gelirken, Adriyatikten Doğu Akdeniz’e kadar Osmanlı Türkçesi yazı/yazışma dili, dahası imparatorluk dili halini alır. Osmanlı türkçesi zamanla adeta Lingua Franca haline de gelir.Bir zamanlar Irak’tan, Batı Anadolu’ya, Hindistan’a kadar geniş bir coğrafyada Farsça yazı/yazışma dili olarak kullanılagelmekteydi. Hatta 13. Yüzyılda (1 Cemaziyelâhir 644/14 Ekim 1246 Tarihli Mektup) Moğol hükümdarı Güyük Han Roma’daki Papa’ya mektubunu Farsça olarak göndermişti. Aynı dönemlerde, Orta Çağ’da Batı dünyasında ortak yazı/yazışma dili Latinceydi neredeyse 17. Yüzyıla kadar Fransa, İngiltere, Bavyera ve Polonya dahil bu şekildeydi.Latince başlıca ilim diliydi. Fransızca, İngilizce vs. dillerin yazı dili olarak yaygınlaşması bu tarihlerden sonradır.18. ve 19 yüzyıllarda Fransızca bilim/kültür ve literatür/edebiyat dili olarak yaygınlaşıp ön plana çıkmışken, 20. Yüzyıldan itibaren İngiliz sömürgeciliği ve ABD’nin de etkisi ile İngilizce neredeyse tüm dünya da ön plana çıkıp günümüzün Lingua Franca’sı olmuştur.

Diğer bazı diller bağlamında ise, eski dönemlerde yasaklar sözkonusu olmamasına rağmen, Kürtçe, Belucça ve Peştunca örneğinde olduğu gibi bölgesel anlamda yaygın konuşma/anlaşma dili haline gelirken, sözlü kültürü büyük gelişme gösterirken, yazı dili anlamında önemli gelişme kaydetmemişlerdir. Bu da o dilleri konuşanlar arasında güçlü ve uzun süreli hanedanların çıkmamış olmasından kaynaklanmıştır. Daha açıkçası, saray dili haline gelip, gelmemeleri ile alakalı olmuştur.

Lingua Franca ve Ana Dilde Eğitim Meselesi-2

Sözlü kültürün baskın olduğu bölgesel dillerde buna ilşkin bir hayli zengin malzeme bulunurdu. İslam öncesi Cahiliyye Arapçası, şiirleriyle, darb-ı meselleriyle, Fesahat, belagat ve edebiyatı ile çok geniş ve zengin bir sözlü geleneği barındırmaktaydı. Bu anlamda Arapça adeta Vahy-i Celîlin nâzil olmasına takdir-i İlâhî ile hazır hale gelmişti.

Kürtçe, Belucça ve Peştunca gibi diller, neredeyse bu neviden diller olarak aynı zamanda coğrafi anlamda çeşitli kültür ve medeniyetlerin kesişme ve çakışma noktalarında bulunduklarından, sözlü kültür ve gelenek bağlamında bir hayli gelişme göstermişlerdir. O yüzden bu dillerde kâfiyeli deyimler çoklukla bulunmakta ve kullanılmaktadır. Ancak, adı geçen topluluklardan güçlü hanedan ve hükümdarlıklar çıkmamış olduğundan yazılı kültür, yazı/yazışma dili olarak fazlaca bir gelişme görülememiştir. Bu dillerde şiir, fesahat ve belağat sözlü gelenekte gelişkin ve zengin olmasına karşın, saray dili anlamında yazı/yazışma dili olamamışlardır. Bu yüzden bu topluluklardan yetişen ilim kültür ve irfan mensupları yazılı eserlerini, şahsi mektupları dahil olmak üzere, İslam dünyasının Lingua Francası olan Arapça veya Farsça olarak kaleme almışlardır. Bu durum 15. Yüzyıl Batı Anadolusu için de geçerliydi.

Bunun gibi Kürt bölgesi de coğrafi konumu itibarıyle birçok kültür ve medeniyetin kesişme/çakışma ve geçiş noktası olması hasebiyle, Kürtler içinden tarihimiz boyunca birçok Alim/Allâme, mütefekkir, mutasavvıf, meşâyih ve büyük ilim adamları yetişmiştir. Bunların kâhir ekseriyeti ilmî eserlerini Arapça, edebi ve İrfana ait eserlerini daha ziyade Farsça kaleme almışlardır. Ayrıca İlim merkezlerinde tedrisatın Arapça olması da eklenince durum daha iyi anlaşılabilmektedir. Kürtler içerisinde yaygın olan medreselerde de eğitim Arapça eserler üzerinden yapılagelmekteydi. Ders metinleri Arapça okunurdu ve hala da bu medreselerde bu şekildedir. Ancak, İslam dünyasının diğer bölgelerinde olduğu gibi, Arapça okunan metin hoca tarafından talebeye bölgenin dili, ana dil ile tercüme suretiyle anlatılıp izah edilirdi. Nasılki, Anadolu’nun diğer yerleri ve İstanbul’da Arapça metinler Türkçe izah edildiği gibi.. Bu, aynı zamanda Arapça metinlerin talebeye anlatılırken tercüme ve izah edilmesi ile bölgedeki ana dillerin de gelişimine büyük katkıda bulunmaktaydı. Zira, bunlar Kürtçe izah edilirken, Arap lisanının zenginliğini, belâgat ve fesahatını yansıtan bu medrese kitaplarının metinlerindeki kelime ve cümleler tek tek Kürtçeye tercüme edilirdi. Bu sayede ya Arapça birçok önemli, ilmi terim Kürtçede yer alır veya zamanla bunların Kürtçe karşılıkları yer alıp, yerleşerek dil büyük oranda zenginleşirdi. O yüzden eskiden Kürtçe yazılan özellikle Mevlana Ahmed El-Cezerî’den, Fakî Tayrân’dan bu yana gelen manzum metinler dil ve edebiyat açısından bir hayli zengin bir içeriğe sahiptirler. Osmanlı Türkçesinin bir imparatorluk dili haline gelmesinde Arapça metinler üzerinden yapılan eğitim başat bir role sahiptir.

Geçen yüzyılda İslam dünyasına hakim olan ulus devletler ve ulusalcı akımlar, bu yapılara büyük darbe vurup, dağıttı. Türkiye’de 1920’li yıllarda başlayan harf ve dil devrimleri, bugüne kadar ki süreçte Tükçe’de onulmaz yaralar açtı. Zengin ve geniş bir coğrafyada kullanılmış olan bir imparatorluk/medeniyet dili pozitivist/batıcı ulusalcılık adına neredeyse yok edildi. Bu anlamdaki dil fukaralığı günümüzde tavan yapmış durumdadır. Geçen yüzyıl başındaki Türkçe ile bugünkü çağdaş Türkçe karşılaştırıldığında travmanın boyutları daha da iyi görülebilecektir. Heleki Türkiye’de, batılılaşma hedefi ile yapılan /harf/dil devrimi sürecine karşın, İngilizce başta olmak üzere batılı dillerin de öğretilmesinde büyük bir başarısızlık gözlemlenmektedir. Ve zaman içinde bu alandaki başarısızlık katsayısı büyük artış göstermiştir. Açıkçası, Türkiye, imparatorluk kültür ve zenginliğinden soyutlanmış, olabildiğince fukaralaştırılmış, yapay ve kadük hale getirilmiş tek bir dile, bu tek dil üzerinden ilim ve kültür yapmağa zorla mahküm ettirilmiştir.

Benzeri bir süreç son birkaç on yılda Kürtçe’de de yaşanmaktadır. Gerek kültürler arası iletişim ve coğrafi etkiler, gerekse İslami medeniyet ve kültür geleneğinden gelen mirasla, medrese ve Tekke geleneği ile oldukça zengin bir sözlü kültüre sahip olan Kürt dili, Kemalist proje tecrübesinin Kürt seküler-ulusalcıları tarafından model alınarak taklid edilmesi neticesinde, benzeri bir sürece girilmiş, Kürtçe’de de yapay, sığ ve kadük bir dile doğru evrilme sözkonusudur. Oysaki, 30-40 yıl öncesine kadar çok zengin bir sözlü geleneğe sahip, İslam, kültür ve medeniyet öğelerini olabildiğince yansıtan Kürtçe, Sol/Marxist kökenden gelen militan sekülarist/Din karşıtı siyasal grupların elinde can çekişmektedir. Kemalist/Tek Parti Dönemi Resmi İdeolojisi yanlısı kadrolara özenerek, onları örnek alanlar, Kürtçe’nin İslam kültür ve medeniyetini yansıtan özelliklerine karşı acımasız bir tutumla, benzer bir operasyonla dili yapaylaştırıp, sekülerleştirmektedirler.

Yüzyıla yakındır, eğitim dili olarak imparatorluk ve İslami kökenlerinden soyutlanmış modern-seküler Türkçe ile eğitim bu ülkede parlak bir tecrübeye sahip olamadığı gibi, yabancı dille (İngilizce, Fransızca, Almanca) eğitim yönelimi ağırlık kazanmakta, ancak ana dil fukaralaşması bu yabancı dillerin de öğretilmesini iyice zorlaştırmaktadır

Kürtçe ana dilde eğitim meselesi ulusalcı bir talep olarak dillendirilmekte ve her alanda yapılması öngörülmektedir. Bu ise, "Türkler Türkçede, ana dillerinde eğitim yapıyor ve bu hakka sahipken, biz kürtler niye yapamıyoruz. Bu hakka biz de sahip olmalıyız" şeklinde argümanlarla dile getirilmektedir. İlk bakışta insan hakları açısından bir sorun görünmemektedir. Bu anlamda da karşı bir çıkış haksız bir tutumdur. Ancak, konu daha da irdelendiğinde şu da sorulabilir. "Eğitim dili her ulus, millet olarak görülen topluluklar için neden tekleşsin ve teke indirilsin?" diye sorulabilir. Asıl problem Ulus-Devletlerin tek eğitim dili dayatmasından kaynaklanmıştır. Bu hususta, ulus devlet örneklerinde toplumda elzem olan, olması gereken çeşitliliğe asla izin verilmemiştir.

Ancak ulus devletlerin tek bir dilde eğitim yapılmasına ilişkin proje ve dayatmaları, özellikle bizim coğrafyamızda, başarılı bir proje olmadığı gibi eğitim ve kültür dünyasına büyük zarar vermiştir. Kürtler içinde de ana dilde eğitime ilişkin bu talepler yine bu tekçi, jakoben ulusalcı bir refleksle dile getirilmekte, seküler çerçeve dışına çıkılmamakta, ulusalcı ezberler ağır basmaktadır. Irak Kürdistanı örneğine bakıldığında, son yirmi yıldır, Arap ulusalcılığına dayalı Baas rejimine yönelik tepkisel tutumlar sonucunda, Irak Kürt bölgesinde eskiden insanlar iki dilli olarak büyürken, yeni kuşaklar Arapça’dan tümüyle mahrum bırakılmakta tek bir dil ile yetişmeğe zoraki mahküm edilmektedir. Baas rejiminin baskı ve zulümleri ne olursa olsun, Irak Kürdistanındaki Kürt gençleri, Arapça gibi büyük bir kültür ve medeniyet dilinden yoksun bırakılmamalıydı. Bir hiç uğruna Arapça’dan yoksun bırakıldıkları gibi İslam kültür ve medeniyetinden, bu bağlardan koparılarak sığ bir alanda tek dilli olmaya mahküm edilmektedirler. Ayrıca, batı dillerini de öğrenememektedirler.

Türkiye’de ana dilde eğitime ilişkin taleplerde bu durum gözetilmeden, salt ulusalcı-seküler ezberlerle dile getirilmesi benzer başarısız bir tecrübeyi beraberinde getirecektir. Oysaki, Kürtler bulundukları coğrafya ve nüfus hareketliliği açısından, Adriyatik’ten, Basra Körfezine kadar geniş bir coğrafyada her alanda öncülük yapabilecek, en az üç dört dil bilen kuşaklar yetiştirme imkanına sahipken, tepkisel refleksler, geç kalmış ulusalcı ezberler uğruna, özünden, tarihinden, kökünden koparılmış yapaylaştırılmış seküler bir dile ve dar bir coğrafyaya mahküm edilmemeli, Müslüman Kürtlerdeki kültürel zenginlik, dinamizm bindesti ve belengazlık söylemleri ve bahaneleriyle budanmamalıdır.

.

Türkiye’nin Rumeli/Balkanlar ile İmtihanı

Osmanlı devletinin kuruluş devirlerinden beri ülkenin kaderinde Balkanlar/Rumeli başat rol oynamıştır. 1402 Ankara Savaşı (Timur-Yıldırım Bayezid) deneyimi Balkanlar’ın Osmanlı’nın merkez hinterlandı haline gelmesine yol açmış, Osmanlı devleti Balkanlar ve Doğu Avrupa’da ilerleyip, güçlü olduğu devirlerde parlak ve yükselme dönemini yaşamış, Tuna boylarının ötesine geçemediğinde ise duraklama, gerileme ve dağılma dönemlerine maruz kalmıştır. Bu anlamda, Osmanlı devletinin yükselme, duraklama, gerileme ve dağılma dönemlerinin temel belirleyeni Rumeli/Balkan coğrafyasındaki konumu olmuştur.

Balkanlar ve Doğu Avrupa Osmanlı’nın batıya uzanan ucu, aynı zamanda Roma merkezli Hristiyan dünya/Batı Avrupa ile encounter ettiği/karşı karşıya geldiği bölge konumundaydı. Osmanlı’nın duraklama ve gerilemeye yüz tutması ile Batı Avrupa’nın yükselişi birlikte cereyan etmiştir. Osmanlı Rumeli’de gerilemeye ve toprak kaybına maruz kaldıkça, Batı Avrupa güçlenmiş ve aynı zamanda 18. Yüzyıl’dan itibaren Osmanlı Batılaşmasının da başlangıcını teşkil etmiştir.

19. Yüzyıl’da hızlı dağılma süreci ve paralel gelişen reform ve batılılaşma hareketi özellikle Tanzimat sonrasında başlayıp, 1912 Balkan Savaşı ile Edirne’ye kadar tüm Rumeli/Balkan topraklarının kaybına kadarki süreç, aynı zamanda Osmanlı hanedanının/devletinin Birinci Dünya Harbi akabinde sonunu getirmiştir. Gerileme ve dağılma döneminde gelişen batılılaşma zihniyeti, İttihat-Terakki İdaresi’nde iyice olgunlaşıp Rumeli ve Ortadoğu’ya sırtını dönmüş Anadolu/Misâk-ı Milli merkezli cumhuriyet projesi olarak neticesini vermiştir.

Falih Rıfkı Atay, misak-ı milliciliğin, Osmanlı’nın eski ülkeleriyle (özellikle Orta Doğu ve Balkanlar) ilgilenilmemesinin meşruluğunu ve gerekliliğini isbat için kaleme aldığı ‘Zeytindağı’ kitabının girişinde şöyle bir anlatımda bulunur:

‘Berlin Konferansı sırasında, Osmanlı’nın Niş’i de bırakması talep edildiğinde, Osmanlı murahhası olan paşa sinirlenerek, eğer Niş’i de istiyorsanız, ne hacet İstanbul’u da size verelim, bu mesele olsun bitsin, der. Bizim baba ve dedelerimiz için Niş İstanbul kadar yakındı, Niş’in kaybedilmesiyle Osmanlılığın, Türklüğün biteceği zannediliyordu. Halbuki, bizim çocuklarımızın Avrupası , Marmara ve Meriç’te bitiyor.’

Tek Parti dönemi statükoculuğunun ve resmi ideolojisinin mimarlarından olan Falih Rıfkı Atay bu anlatımında Niş’in ve Balkanlar’ın kaybedilmesinin herhangi bir sona neden olmadığını, bir facia olarak nitelendirilemeyeceğini söylemeye çalışmaktadır. Daha doğrusu, ‘Meriç’in ötesi cehennem, bizi alakadar etmez, oralara gitmek sadece 500 yıllık boş bir maceraydı’ söylemini dile getirmekte, teorik çerçevesini belirlemektedir.

Osmanlı devrinde Rumeli/Balkanlar’daki toprak kayıplarından başlayan ve cumhuriyetle/Kemalizm’le neticelenen batılılaşma süreci, ne kadar zorunlu gerekçelere dayanırsa dayansın, nihayetinde Rumeli’yi kaybetme, yenilgi psikolojisine, dayalı bir süreç ve sonuçtu. Asırlardır yaşanan ve bugüne gelen süreç ve macera bu ülke için Rumeli’nin önemini belirtmesi açısından önemlidir. 1990’lı yıllarda Soğuk Savaş döneminin, İki Kutuplu Dünya dengelerinin sona ermesinin ardından, salt Misâk-ı Milli ve çevresine, özellikle Rıumeli’ye kapatılmış bir Türkiye’nin artık bu statüko ile devam edemeyeceği açıktır. 90’lı yıllarda Doğu Bloku’nun ardından Yugoslavya’nın dağılması o bölgeyi Türkiye’ye farz kılmıştır. Ancak, Türkiye’deki Statükocu sistem ve anlayış bu kritik dönemlerde birçok fırsatların kaçırılmasına yol açmıştır. Ayrıca, yine bu statükoya dayalı, Rumeli’ye yönelik bir yandan ilgisizlik, diğer yandan Mamuşa türkleri endeksli Türkçü politika, Türkiye’nin Rumeli’deki tarihi ve kalıcı müttefikleri olan Arnavut-Boşnak hinterlandına açılımını engellemektedir. Türkiye’de, nüfusu ner kadar olursa olsun, çoğu Arnavut ve Boşnak olmak üzere milyonlarca Balkan/Rumeli kökenli Müslüman vatandaş yaşamaktadır. Buna rağmen bölgeyle ilşkiler bir hayli yetersiz düzeyde olup, özellikle Rumeli’deki Arnavut nüfus ve hinterlandı gözardı eden politikalar halen de Türkiye hariciyesince izlenmektedir.

Bir zamanlar, uluslararası dengeler de, özellikle Soğuk Savaş döneminde, Türkiye’nin bir şekilde Balkanlar/Rumeli’ye açılmasına ciddi engel teşkil etmekteydi. Ancak 1990’lardan beri gelen süreç Türkiye’nin önüne bu anlamda büyük imkanlar sunmaktadır. Bahusus,, Yunanistan, İtalya ve İspanya başta olmak üzere, Avrupa birliği ülkelerinin, ağır ekonomik krizlere maruz kalıp boğuştuğu, Batı Avrupa’nın neredeyse duraklama devrine girdiği şu dönemlerde Rumeli/Balkanların yüzü, Arnavutlar ve Boşnaklar başta olmak üzere Türkiye’ye yönelmiş durumdadır.Sadece, Bosna, Arnavutluk, Kosova ve Makedonya değil, Karadağ ile de siyasi, iktisadi ve kültürel münasebetlerin ciddi oranda geliştirilmesine ilişkin elverişli bir ortam/zemin sözkonusudur. Mevcut konjunktür, Türkiye’ye, Balkanlar’da ekonomik ve siyasi anlamda patronajlık misyonu yüklemektedir.

Böyle bir ortama karşın Türkiye’nin hala neredeyse statükocu bir çizgiye yakın durması, Osmanlı’nın bölgedeki ve Osmanlı bürokrasisinin en güçlü topluluğu olan Arnavut hinterlandını görmezden gelen, Mamuşa Türkleri merkezli politikalar Türkiye’nin önüne açılan fırsatları kaçırttığı gibi bölgedeki elini önemli oranda zayıflatmaktadır.

1402 Ankara Savaşı akabinde Anadolu’daki topraklarını büyük oranda kaybetmiş olan Osmanlılar Balkanlar’da Tuna boylarına kadar sahip oldukları topraklar sayesinde gerek Çelebi Mehmed gerekse sonraki dönemde tekrar toparlanabilmeyi ve yeniden yükselme şansını yakalayabilmişlerdir. Bugün Türkiye’nin önünde bu durum acil olarak yönelinmesi gereken bir sorun olarak ortada durmaktadır. Yanısıra, Rumeli sorunu, Türkiye’nin Ortadoğu ve Kürt sorunundan, Alevi sorunundan bağımsız değildir. Türkiye eski alışkanlıklarını, Tek-Parti devrine damgasını vuran Rumeli’yi kaybetme, yenilgi ideolojisini bir tarafa bırakarak, Rumeli’ye, Arnavut-Boşnak hinterlandına ve kimliğine açılmalıdır. Türkiye hariciyesi, Mamuşalıları merkeze alarak, Arnavut-Boşnak nüfuz alanını görmezden gelme, Rumeli’de Müslüman Arnavut kimliğini dışlama hakkına sahip değildir.

.

Alevilik ayrı bir din midir?

CHP Tunceli Milletvekili Hüseyin Aygün "Alevilik İslam’dan ayrı bir din’dir. Ve Cemevi bu dinin ibâdethânesidir." demiş.

677 Sayılı Tekke Ve Zaviyelerin Kapatılmasına yönelik Kanunun varlığı, yıllardır bu kanunun kaldırılamamış olması, Alevilerin bir kısmını "ayrı bir din" arayışına iten en önemli nedenler arasındadır. Türkiye’de Alevi-Bektâşî kesimin örgütlü yapılarının kentleşme sürecinde kendileri için statü arayışındadırlar.Bir yandan resmi ideolojinin temelleri olan inkılap kanunlarının getirdiği engelle karşılaşıp, Devrim kanunu duvarına toslamaları, diğer yandan resmi ideolojiye, cumhuriyet devrimlerine gösterdikleri sadakat birbiriyle çelişir bir durum arzetmektedir.

Bu yüzden, bugün Alevilerin hangi legal zeminde kendilerini ifade edecekleri en önemli sorun olarak karşımızda durmaktadır. Bu konudaki hukuki zemin kayganlığı meseleyi çetrefilli hale getirmektedir. Başta hukuki zeminin oluşturulması gerekmektedir. Bunu da tarihten bağımsız olarak ele alamayız. Bir yandan bin yılı aşkın bir tarih ve kültüre vurgu yapılırken, diğer yandan modern-ideolojik yaklaşımlarla, tarih ve inançtan soyutlamaya çalışmak çelişki olur.

Alevi-Bektaşi tanımlaması Türkiye’de, özellikle son yıllarda, tarihi kökenleri yüzyıllara uzanan dini-kültürel,hatta belli ölçülerde siyasi bir kimliğe tekabül eden mensubiyeti gösteren bir kimlik tanımını ifade eder. Bir yanda Alevi-Kızılbaş Ocakları, diğer yanda Bektaşi Tarikatı mensupları ve bunun birbirine telif edilmesi sonucu ortaya çıkan ortak , ancak homojen bir yapı arzetmeyen bir kimlik yumağı ifadesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Hala daha "Meşhur Meçhul" olma konumunu sürdüren mevcut kimliğin çevresinde süregelen spekülatif yaklaşımlar , bu kimlik mensuplarının dahi sağlıklı bir tanım aralığı geliştirme sıkıntısı çektiğini göstermektedir.

Alevilerin bir bölümü inanç alanında ve diğer alanlarda yaşadıkları kimlik bunalımına karşın, kentleşme/modernleşme sürecinde beliren yalnızlaşma/yabancılaşma olgusunu ortadan kaldırmak için, -manevi alanda ihtiyaç duyulan eksikliği gidermeye yönelik olarak- geleneksel inanç motif ve değerleri sembolik de olsa yaşatmaya çalışmaktadırlar.

Alevi-Bektaşi kimliğinin tanımlanması konusunda, günümüzde birçok yayın yapılıp, hacimli eserler ortaya konmuş olmasına karşın, ciddi ve sağlıklı bir araştırmanın, bilgiye dayalı derinlemesine tanımlamaların, özellikle modern, ideolojik endişe ve "tarafgirliklerden" bağımsız değerlendirmelerin çok az olduğu gözlemlenmektedir.

1200’lü yıllarda Vefailiğin Babaiyye kolunu kuran Baba İlyas-ı Horasani, Ahi Evren ve Hacı Bektaş-ı Veli’den başlayarak yüzyıllar içinde sui generis bir yapıda şekillenen, "Tasavvuf", "Tarikat" temelli olup, Şah İsmail ve Safevi devletinin yükselişi ile zamanla siyasi ve toplumsal boyut kazanan bu kimlik yumağının günümüze değin araştırma ve çözümlemeleri konusunda önemli bir mesafe katedilmemiştir..Asırların ihmali şeklinde cereyan eden bu sorun etrafında ciddi ilmi araştırmalara , verilere gereksinim duymaktadır.

Çok çeşitli etkilerin yanısıra, Ehl-i Beyt faktörü de Alevî-Bektâşî kimliğinde en temel etmendir. Ehl-i Beyt faktörü birçok ekol ve mezhebin oluşmasında en temel unsurların başında gelmiştir. Ehl-i Beyt faktörünün, siyasal Şiî ekol ve fırkaların ötesinde, Sufî meşreb ve tarikatlarında da temel etmen olduğu yadsınamaz.Hz. Ali (K.V) hakkında Hz. Peygamber’den (SAV) rivayet olunan "Ben ilmin şehriyim, Ali de onun kapısıdır" hadis-i nebevisi bu etkinin kaidesini teşkil etmektedir. Ayrıca, Ehl-i Beyt mensuplarının karşılaştığı, musibet, facia ve siyasal felaketler Sufî meşreplerin zeminini oluşturan en temel etkilerden biri olmuştur.

Hemen hemen tüm Sufî tarikat silsilelerinde, Hz. Ali başta olmak üzere Ehl-i Beyt üyelerinin bazılarının adlarına rastlanıyor olması ( Hz. Hüseyin, İmam Zeynelabidîn, İmam Ca’fer Es-Sâdık, Musa El-Kâzım, İmam Ali Rıza) da bunu göstermektedir. Siyasal Şiî mezhepleri dışında, Sûfî tarikatlarında da Ehl-i Beyt etkisi temel etmendir.

Bu anlamda, Alevî-Bektâşî kimliğinin de bir Sufî-Tarikat örgütlenmesi olarak Ehl-i Beyt’e dayandığı kuşku götürmez bir gerçektir. Bunun dışında, Alevî-Bektâşî kimliğinin asıl siyasal ve sosyal oluşum süreci 13. ve 16. yüzyıllar arasını kapsamaktadır..

Alevî-Bektâşîliğin ve salt Bektâşîliğin oluşumundaki etkiler ve ulaşılabilen yazma/yazılı kaynakları bu kimliğin Anadolu’ya ilişkin özgün yapısı ile birlikte, kesinlikle İslâm içerisinde mütalaa edilmesi gerektiğini göstermektedir.

"Tasavvuf-Tarikat" örgütlenmesi çerçevesinde eklektik bir kimlik yumağını ifade eden Alevîlik-Bektâşîliğin kaynakları da eklektik bir kimlik yumağını oluşturmaktadır. Bu eklektik yapısına karşın Alevî-Bektâşîliğin tasnife tabi tuttuğumuz yazma/yazılı kaynakları bu kimliğin Allah’ın birliğini ve Hz. Muhammed’in (S.A.V) Hakk peygamber olduğunu kabul ettiğini göstermekte ve bu şekilde İslâm içerisinde sui generis yapısıyla bir "Tasavvuf-Tarikat örgütlenmesi olduğunu ortaya koymaktadır.

Bu bakımdan, Alevîler gibi, müslümanlık içerisinde mütalaa edilen toplulukların ‘azınlık’ olarak nitelendirilmesinin hiçbir toplumsal yararı olmayacağı gibi, ciddi toplumsal fay kırılması ve çatışmalara yol açıcı nitelikte olacaktır.

30 Kasım 1925 tarihinde kabul edilen 677 Sayılı Tekke ve Zaviyelerin seddine ilişkin yasa en önemli engel olarak durmaktadır. Yasa, tüm tarikatları, tasavvuf müesseselerini ve ünvanlarını yasakladığı gibi, Alevî-Bektaşîlere ait seyyidlik, çelebilik, babalık, dedelik vs. Tüm ünvan ve müesseseleri de yasaklamaktadır. Bu şekilde, Alevî-Bektaşî kimliği yasal zeminde kendini ifade edebilme imkanını yitirmektedir. Son yıllarda, kentlere göçün yoğunlaşmasının neticesi olarak, büyük kentlerde birbiri ardınca açılan cemevleri, 677 sayılı yasa engeli yüzünden Dergâh ve Zâviye’ statüsünde açılamamakta, dolayısıyla, İslam dışı bir zemine itilmesini kolaylaştırmaktadır. Ayrıca bir kısım Batı Avrupa ülkeleri bu durumdan yararlanarak, zamanla ülkelerinde oluşmuş ‘Alevi Diasporası’ üzerinden Aleviliğin, Bektaşiliğin İslam’dan ayrı bir din ve Alevilerin ‘Gayr-i Müslim Azınlık’ olarak tescil edilmeleri konusunda yoğun bir propaganda kampanyası yürütmektedirler.

Yasal engel kalktığı takdirde, Hacı Bektaş Dergâhı yeniden Alevi-Bektaşî topluluğunun merkezi haline gelmiş olacak, aynı zamanda ‘Cemevleri’ ‘Dergâh, Zâviye’ statüsüne getirilerek, toplumsal gerilim ve dışlanmalara neden olmayacaktır. Her ne surette olursa olsun, 677 sayılı tekke ve zaviyeler yasası mutlaka lağvedilmeli, Hacı Bektaş Dergâhı yeniden Çelebî ve Dedebaba postlarıyla bu toplululuğun merkezi haline gelmelidir.

.

Gökdelenler neyimiz olur?

Osmanlı devletinin son demlerinde, ülkenin yaşadığı çöküntü ve felaketlere ilişkin yazılan eserlerin birçoğu sebep olarak koro halinde Osmanlı’nın Batı’daki fen ve teknolojiye sahip olamamasını gösterir ve çare olarak da, batıdaki gibi bir fen ve teknolojiye dahası Batı’da var olan medeniyet seviyesine sahip olabilecek bir batılılaşma projesi sunar. O dönemin İslamcılarında bile bu havayı ağırlığıyla görmek mümkün. İslam’ın aslında yanlış yorumlandığı, Din’in, Fen ve teknolojinin her türlüsüne açık olduğu bu manada ilerlemeciliği (The Idea Of Progression) öngördüğü sıkça ifade edilir. Hatta bunlardan, İsmail Sıdkı Bey "Hayya Ale’l-Felâh" adlı eserinde Kur’ân-ı Kerîm’den âyetler ve Hadis-i şerif örnekleri getirerek İslam’ın batılı tarz teknoloji ve teknolojik ilerlemeyi öngördüğünü isbata çalışır. Daha da ileri giderek, Kur’ân’ın nasıl şimendüferler, tayyareler ve uzun menzilli ateşli silahlar yapmayı emrettiğini sürekli vurgulama gayreti içinde olur.

Batı Avrupa’nın uzak denizlerde hakimiyet, sömürgecilik dönemi ile büyük güç olarak yükselişi, aydınlanma düşüncesinin gelişimi ve etkisi, İngiltere’de başlayan sanayi çağı ve bununla paralel olarak, 16. yüzyılın ikinci yarısında, İnebahtı ve Umman Denizi’ndeki yenilgilerle uzak denizlere açılma şansını yitirip, Akdeniz’e hapsolan Osmanlı’nın zamanla çöküşe geçmesi, insanımızda kuşaklar boyunca, ciddi bir yenilgi psikolojisi/kompleksi oluşturdu.

Birçok kuşak bu yenilgi psikolojisi/kompleksi ile eziklik içinde büyüdü. Burada aranan tek şey güçtü ve belirleyen de güç istenciydi (Desire Will To Power). İnsanımızda değerlerin temelini güç istenci oluşturdu. Başkaca bir değer neredeyse aranmadı. Bundan dolayı, Batı uygarlığının ve teknolojisinin sakıncalarını, aslında insanı Allah’a (C.C), imana, kendi fıtratına/tabiatına, çevresindeki doğaya yabancılaştıran (Alienation) temelleri, yanısıra yol açtıkları çevre sorunları ekolojik felaketleri, bazı entelektüel mahfiller dışında, toplumumuz hiç sorgulamadı.

Kuşaklar boyunca insanımız, özellikle muhafazakâr cemaatlere mensup bireylerimiz ileri teknolojiye yönelik hayranlık ve istem ile büyüdüler. Batı standardlarında yüksek mühendis olmak çoğunun hayallerini süsledi. Çocukluklarında, UN/BM binası başta olmak üzere, New York’un göz kamaştıran gökdelenleri, Japonya’nın hızlı trenleri, sesten hızlı Concordé uçaklarının resim ve hayalleri ile büyüdüler. Herşey "Biz bunları nasıl yapamıyoruz, biz de mutlaka bunları yapabilmeliyiz. Bu teknolojik güce erişebilmeliyiz. Bizim de Japon trenlerimiz, Manhattanlarımız, Chikago ve Dallaslarımız olmalı" şeklinde nisbetleşme duygusuna dayalı cümlelerde düğümleniyordu. Ya da camiamız içerisinde daha ileri gidip, bir gökdelen resmine bakarak "Şurada bir dairem olsaydı,Dünya’da başka bir şey istemezdim" diyen birçok insana rastlamışımdır. O yüzden camiamız ve muhafazakar/dinî cemaatler sadece çok sayıda mühendis çıkardılar. Fakat, bu cemaatlerden, gruplardan bugüne kadar ne dünya çapında bir entelektüel/mütefekkir ne de bir din âlimi yetişti.

Son 20 yıldır İstanbul ve Ankara’da çoğalan/yoğunlaşan gökdelen yapılaşması, betonlaşma ürkütücü düzeylere varmış durumdadır. Her tarafta çok yüksek gökdelenler peşisıra yapılmakta sanki bir nisbetleşme duygusuyla bir güç göstergesi olarak inşâ edildikleri hissi bizde hakim olmaktadır. Hele buna rant merkezli bir pragmatizm de eklenince bunun ürkütücü boyutları daha da büyümektedir. Bu baş döndürücü hızla gelişen sürecin Mahzurları, ekolojik dengeye, Cenab-ı Hakk’ın (C.C) bir ni’met olarak bahşettiği tabiata, tabii çevreye verdiği/vereceği zarar ve olumsuz yönler neredeyse hiç hesab edilmemektedir.

Türkiye’de CHP geleneğine sahip sol iktidarlar, yönetimler ülkeye neredeyse çivi bile çakmadı. CHP/Sol iktidarlar döneminde ülkenin birçok yeri adeta enkaza döndü, eski Doğu Bloku ülkelerine benzer şekilde şehirler bakımsızlığa maruz kaldı, bakımsızlıktan binalar döküldü, yollar yapılmadı üretim düştü, temel gıda maddeleri sıkıntıları, karaborsa, yağ, gaz, şeker kuyrukları görüldü, evlerde sular akmaz oldu. Yaptıkları tek icraat Kadıköy, Beyoğlu İstiklal Caddesi, Nişantaşı, Ankara’da Sakarya Caddesi, Yüksel Caddesi gibi Türkiye’de tek-parti dönemi resmi ideolojisi ile özdeşleşen, laik elit azınlığın simgesel mekanlarında bu elit azınlık kültürünü yeni kuşaklarda yaşatmağa ve kendi kültürel merkezlerini oluşturmaya yönelik sokak ve cadde uygulamaları oldu.

1950’den beri sağ veya muhafazakâr iktidarlar ise, yol, su, baraj, yapı, bakım, bayındırlık olarak CHP/Sola çok büyük fark atacak başarılı icraatlarda bulundular Ancak, insan faktörünü ve Cenâb-ı Hakk’ın (C.C) bir nimeti olan doğal çevreyi, ekolojiyi hemen hemen hiç nazar-ı itibara almadılar.Birkaç asırlık yenilgi psikolojisine dayalı nisbetleşme duygusu, "Batının kültür, örf ve adetini almayalım, ama fenn, teknoloji ve medeniyetini alalım" önermesi ile özdeşleşen anlayış ile ,50-60 yıllık dönem içinde, bu anlamda iyi bir sınav verilmedi. İstanbul gibi çok önemli bir şehir/vilâyetin beton yağmasına uğramış bir kent görüntüsüne bürünmüş olması hiç de iç açıcı bir durum değildir. Ankara’da, Konya’da, Bursa’da, Kayseri’de birbiri ardına yükseltilen gökdelenlerle neyin çözülmesi amaçlanıyor? Dün, İstanbul’da Polat Tower’daki ucuz atlatılan yangın bile gökdelenlerin kent yaşamında ne kadar büyük riskleri/sakıncaları beraberinde getirdikleri görülmektedir.Bugün gökdelenlerin anavatanı olan ABD’de bile yüzelli yıllık gökdelen tecrübesinin mahzurları, yoğun betonlaşma yol açtığı ve çevre sorunları, özellikle 11 Eylül saldırıları akabinde, artık bir çok ortamda dile getirilmekte, modernleşmenin teorik temelleriyle birlikte sorgulanmaktadır.

Ancak Türkiye’de, başta İstanbul olmak üzere şehirlerde çok yüksek katlı bina ve gökdelen furyası, çok yoğun betonlaşma hızlanarak sürmektedir.Üstelik yol açacağı yeni kent yaşam biçimi ve mahzurları konusu hiçbir şekilde gündeme gelmemektedir.hele, tabiatın, doğal çevrenin Hakk Taâla’nın (C.C) insana/insanlığa bahşettiği nimet olmasına inanan muhafazakâr dindarların bunu çok büyük oranda hızlandırması kabul edilebilir değildir. Muhafazakâr/Dinî cemaat ve gruplar öncelikle bunu sorgulamalıdır.Üstelik, bu şekilde yüksek bina yapımı bizzat bazı ehâdis-i şerifede kıyamet alametleri arasında zikredilip zemmedilmişken..

Muhafazakâr/Dinî gruplarca "Bir Elinde Kur’ân, Bir Elinde Yüksek Teknoloji/High Tech" zihniyeti ile ‘yüksek mühendis’ kuşaklar yetiştirme proje ve tecrübesi termelden sorgulanmalıdır. Hicâz’da, Mekke-i Mükerreme ve Medine-i Münevvere’de, İslâm’ın kalbinde, birbiri ardınca yapılan çok yüksek katlı gökdelenler, Towerlar ve inanılmaz betonlaşma ise ayrı bir yazı konusu..

.

Merhabâ Yâ Şehri Ramazân

Rahmet ve bereket ayı olan Ramazan Hz. Muhammed Mustafa’nın (S.A.V) ümmetine bahşedilmiş bir armağandır. Oruç onun tâcı, Leyle-i Kadir onun mânevi bereketi, bayram ise onun zeyni/süsü’dür.

Ramazan-ı Şerîf, farz olan oruç ibadetinin ayı olarak, aynı zamanda beraberinde rahmet ve bereketi getirmektedir. Hem dünyada verilen nimetlerin bolluğuna vesile olur hem de âhiret için manevi bir bereket olarak büyük sevâb hâsıl eder . Burada esas olan Rızâ-yı Bârî’nin gözetilmesidir. Müminlerin oruç ile terbiyesine ve ibâdete temessük ve ed’iyye-i hayriyyeye muvazabat göstermelerine yol açar. Bir sene boyunca, ibâdet ve taâtta gevşeklik ve tekasül gösteren müminlerin bundan silkinme, bu hususta kendilerine gelip ibâdet ve taâta düzenli olarak riâyet göstermelerine fırsat verir. Bu ay, Hakk Taâla’nın (C.C) mümin kullarına sonsuz rahmeti ile muamele edip, bol ihsanda bulunduğu aydır .

Elbetteki, ibâdetler sadece bu aya hasredilmemiştir. Ancak Ramazan ibadet için bir miheng’dir.

İslam Toplumu sekülerleşmeden önceki dönemlerde Ramazan’a büyük ehemmiyet verilirdi. Ramazan-ı Şerif bereketi ile mümin toplulukların hayatına büyük değişiklik getirirdi. Müminler, bu ayın hürmetine önceden, daha Receb ve Şa’ban aylarında ruhen ve bedenen hazırlık yapardı. Ramazan Hilâli gözetlenir, görüldüğünde şahitlerin şehadeti ile ilân edilir ve bu mübarek ayın hululü sübut bulurdu. Zira, ehâdis-i şerîfede ve kütub-i fıkhıyyede Ramazan’ın hilâlin görülmesi ile sübut bulduğu ve yine Şevvâl hilâlinin rü’yeti ile nihayete erdiği ve bu usule riâyet edilmesi serahaten emrolunmuş’tur. Türkiye’de yıllarca hilâlin gözetlenmesi ve görülmesi meselesi ciddi tartışmalara neden oldu. Diyanet İşleri Riyaseti senelerce takvim hesabında direnip rü’yeti esas almadı. Bu hususta, gerekçe olarak da bilimin ilerlediği ve artık modern astronomik hesapların kat’iyyet kesbettiği ileri sürüldü.

Halbuki, burada esas olan rü’yetin sübut bulması idi. İslâmiyet fıtrat dini olup, en tabii ve en ibtidâî hayatta dahi tatbiki kabil ve insanın fıtratına hitab eder. Fıtri olarak insanın semâdaki ayı çıplak gözle gözleyip bu manada kozmik bir ilişki kurması gibi fıtri/tabii bir davranış son derece önemlidir. Heleki, teknolojinin Hakk Taâla’nın nimet olarak bahşettiği tabii çevre ile arasına adeta karakedi gibi girdiği, ona yabancılaştırdığı bu çağda çok daha fazla önem arzeder. Bu manada, teknolojideki değişimlere, teknolojinin vaziyetine göre şekil almak, ya da İslam’ın akide ve ibadetlerinin teknolojinin vaziyetine göre şekil alıp değişiklik göstermesi mevzu-i bahs olamaz. Akâid-i İslâmiyye ve farz olan ibâdetlerin tesbitinde modern bilim ve teknolojinin hakem tayin edilmesi sözkonusu olamaz. Cartesian şüphecilik ve seküler anlayışa dayanan modern bilim ve teknoloji Cenab-ı Hakk’a (C.C) İman’ı esas alan İslam’ın akaid ve ve temel umdelerinde tahkik ve tesbit sadedinde nasıl hakem tayin edilebilir ki.. Bu yüzden iki gün önce İstanbul müftüsü ve kazâ müftülerinin İstanbul’un en yüksek tepelerinden birinde ayı gözetlemeleri, rasad etmeleri olumlu bir gelişmedir.

Ramazan, oruç, zekat, terâvih, fitre vesair ibadetleri, toplumda bu aya mahsus, zaman içerisinde ibadet merkezli gelişen örf ve adetleri ile bu bereketin işaretidir. Hatta Ramazan âdetleri kitaplarda başlı başına anlatım konusu olmuştur. Özellikle eski İstanbul’daki Ramazan adetleri birçok kaynakta yer aldığı gibi, kuşaktan kuşağa anlatılagelmiştir. Ancak hızla gelişerek toplumda geleneksel dindar yaşamı tehdit eden modern/seküler yaşam tarzı bütün bu yapıyı kökünden sarsıp tahrip etmekte, eritmektedir. O yüzden insanlar "Nerede O Eski Ramazanlar" hayıflanmasını zaman geçtikçe daha fazla dillendirmektedirler.

Minarelerde kandil yakılması, Sahurlarda davul çalınması, camilerde, mescidlerde Ramazan’a mahsus mukabele ve cüz okutulması, Fukaraya konaklarda ve imaretlerde iftar sofraları açılması, ailece terâvih namazlarına gidilmesi gibi adetler, Ramazan-ı Şerife mahsus âdetlerdir.

Bunların yanısıra, Osmanlı devrinde Ramazan’a mahsus merâsimler de olurdu. Tüm bunlara ilişkin çeşitli kaynaklarda anlatımlar mevcuttur.. Hatta o dönemlerden günümüze tevârüs eden Ramazan’a mahsus birçok adet biliriz.

Bunlardan biri, çocukluk dönemlerimizden başlayarak, her Ramazan ayında İstanbul’a Mısır’dan bir takım meşhur hafızların gelip Fatih ve Beyazıt Camileri başta olmak üzere Selâtîn Camilerinde Kur’ân-ı Kerim tilâvet eylediklerine şahit olurduk. İstanbul’a Mısır’dan Ramazan ayında Hâfız/Kurra gönderilmesi âdeti geçmiş yüzyıllara dayanmaktadır. Hatta Balıkhâne Nâzırı Ali Rıza Bey’in, 19. Yüzyıl İstanbul’unu anlattığı "Bir Zamanlar İstanbul Hayatı" adlı eserinde buna dair şöyle bir kayıt mevcuttur: "Hidiv (Mısır valisi) İsmail Paşa yetmiş dokuz (1279)/1863 senesi ramazanında İstanbul’da bulunduğu cihetle, Yeni Cami, Bayezîd ve Emirgân camilerinde Mısır’dan sûret-i mahsûsada hâfızlar celbeylediğinden herkes bu camilere şitâbân olurlardı." (Ali Rıza Bey, 2001:219). Bu gelenek, aralıklı olarak da olsa 28 Şubat sürecine kadar devam etti, ancak sonradan kesildi. Yeniden ihyâ edilse gayet yerinde olur.

Türkiye’de ve İslam dünyasında modern yaşama entegrasyon ve sekülerleşme sonucu yıllar geçtikçe Ramazan’a verilen ehemmiyet ve cemiyet hayatında Ramazan-ı Şerifin etkisi azalmaya yüz tutmaktadır. Toplumda sekülerleşme ile birlikte dindarlık da zayıflamakta, bunun en önemli göstergesi olan Ramazan ayına verilen ehemmiyet ve Ramazan’ı yaşama o derece azalmaktadır.

Bu vesile ile Alem-i İslam’ın Ramazan-ı Şerîfini tebrik eder, hayırlara vesile olmasını Cenâb-ı Hakk’dan niyâz ederiz. Hoşgeldin Yâ Şehri Ramazan!…

.

Araplar ve Kürtler-1

Arapların Kürtlerle ilk ciddi teması Hz. Ömer (r.a) devrinde Mezopotamya ve İran’da gerçekleştirilen fetihlerle başlar.İyâz b. Ganem komutasındaki İslam orduları Irak ve Hire taraflarının yanısıra Diyarbekir ve Bitlis’in kuzeyine kadar ilerlerler. Kürtlerle İslam orduları arasında İran’ın fethi esnasında Zagros dağ silsilesi civarında, Hemedan yakınlarında ve Belâzurî’nin Futûhu’l-Buldân’da kaydettiği çatışma dışında, tarihte vukubulmuş bir çatışma bilinmemektedir.

Tarihi kaynaklar üzerinde araştırma yapıldığında Kürtler arasında Müslümanlığın çok erken dönemde ve hızla yayıldığı anlaşılmaktadır. Hatta Kürtlerden tâbiîn olarak bilinen şahsiyetler vardır. Bunların başında Câbân El-Kürdî ve Şeyh Halîl El-Kürdî Es-Semmâni gelmektedir. Yine bunlar arasında Ebu Müslim El-Havlânî ve Süleyman Ed-Darânî’yi zikredebiliriz. Emeviler devrinin sonlarına gelindiğinde Kürt tâifeleri arasında Müslümanlaşmanın hemen hemen tamamlandığını görebiliriz.

Yanısıra, İslâm ordularının fethi döneminde, Kürtlerin yaşadıkları bölgeler, dahası Kürtlerin İslamlık öncesi meskun oldukları yerler, bugünkü İran Kürt bölgeleri, Irak’ın Dohuk, Süleymaniye, Hanekin bölgesi ile Türkiye’de de Hakkâri, Van Gölü’nün güney kısımları, Şırnak ve Batman çayına kadar olan bölgeleri kapsamaktaydı. Eski kaynaklarda da belirtildiği üzere Dicle’nin bir kolu olan Batman (Kentrites) çayı/suyu, Kürtlerle Ermeniler arasında sınır teşkil etmekte ve iki taraf arasında hasmane ilişkiler bulunduğundan suyun her iki yakasında yerleşim yerlerinin olmadığı kaydedilmiştir. Suyun batı tarafı Diyarbekir, Malatya’ya kadar Ermeni, Süryani, Asurî topluluklarının çoğunlukla meskun oldukları yeridir. Aynı şekilde Musul, Zaho ve Erbil gibi şehirlerin yer aldığı mıntıklar da o dönemde yine Asurî, Süryani toplulukların sakin oldukları yerlermiş.

İslam fetihlerinden sonra çeşitli Müslüman arap kabile ve aşâiri kuzey bölgelere doğru göçederler. Mudar aşiret konfederasyonunun çeşitli kolları, özellikle Beni Rebîa’nın kolları, Musul’dan Diyarbekir’e kadar bölgelere gelip sâkin olurlar. Bunlardan Beni Bekir aşâiri bugünkü Diyarbekir vilâyetine yerleşirler. Bu yüzden bölge bilahare bu taifeye nisbeten Diyârbekir adı ile anılmağa başlar. Beni Bekir’den maâda Beni Tağlib, Beni Temîm gibi taifelerle, Tayy, Beni Kays, Zûl, Manasır gibi Yemenli arap aşâiri de bu gölgelere yayılır. Özellikle Abbasiler devrinde Müslümanlığı benimsemiş Kürt tavâifinin batıya ve kuzey batıya göçleri ile Kürtler, Van Gölü’nün, doğu-batı, her iki yakasına Bitlis,Diyarbekir, Siirt, Eyluh (Bugünkü Batman il merkezi), Cizre gibi merkezlere doğru yayılır.

Daha sonra Mervâni Kürt hanedânının (Bâz Bin Dostik ve Yeğeni Ahmed Bin Mervân tarafından kurulan Kürt-İslâm hanedânı) Silvân ve Diyarbekir’de yükselişi sonrasında bunlara bağlı kürt aşâiri bölgenin batı mıntıkalarına iyice yerleşirler. Zaman içerisinde, bu etki ile, bugün Diyarbakır’ın güney ilçelerinden başlayıp, Batman, Siirt’in güneyi ve Şırnak’a kadar olan bölgedeki Beni Bekir, Beni Temîm, Beni Tağlîb ve Tayy aşâirine mensup bir birçok arap topluluğu zamanla Kürtleşir. Bugün zikrettiğimiz bölgelerde yer alan kürt topluluklarının ekseriyetinin aslı, zaman içinde Kürtleşmiş Arap aşâirine dayanmaktadır. Hatta Kürt ulusalcı hareketinin bir kısım öncüleri (Barzanî ailesi gibi) ile günümüzde, Kürt etnik milliyetçiliğnde uç noktalarda olan aile ve şahsiyetlerin çok büyük bir bölümü bu Arap asıllılardan oluşmaktadır. Kürtler arasında bunun gibi bir hayli Kürtleşmiş Arap unsuru olmasının yanısıra, soyunu Araplara, Sahabe-i Kirâma, Ehl-i Beyt-i Resul’e, Abbasilere dayandırma adeta furya halini almıştır. Hakkari Mirleri, İmâdiye beyleri, Bâbanîler gibi soyu gerçekten Abbasilere dayananlar olduğu gibi, Bitlis Beyleri gibi soyunu yine Abbasilere dayandıranlar ve Cizre/Botan beyleri gibi soyu Hz. Halid bin Velid’e (r.a) dayananlar da vardır. Yanısıra, Zerrâkîler/Zırkiler, Lice Beyleri, gibi neseplerini Hz. İmam Hasan (r.a) dayandıranlar sözkonusu olmuştur. Ayrıca Mahmudîler gibi kökenleri Humus araplarına dayanan Kürt beylikleri de vardır.

Kürtler tarihte Araplarla bir çatışma ve husumet içinde olmadıkları gibi, yaşam ve kültür olarak ciddi bir içiçe geçmişlik sözkonusu olmuştur.. Müslüman Kürtler, Arap lisanına, Arap literatürüne,edebiyatına ve İslâmî ilimlere büyük katkılarda bulunmuşlardır. Esedu’l-Ğâbe Fi Ma’rifeti’s-Sahâbe ve El-Kâmil Fi’t-Târih sahibi İzzuddîn Ebu’l-Hasen bin Ali İbnu’l-Esir El-Cezerî, , Kitâbu Bağdâd sahibi Ahmed bin Zâhir El-Kâtib, Ebu’l-Ferec İbnu’l-Cevzî, Vefeyâtu’l-A’yân sahibi İbn Hallikân bunların başlıcalarıdır.

Kürtler, İslami ilimlere büyük ehemmiyet vermiş ve halen de vermektedir. özellikle, Arap lisanının sarf ve nahvine araplardan daha ziyade ehemmiyet atfederler. Bu yüzden Kürt medreselerinde asırlardan beri Arap sarf ve nahvi ön plana çıkmış,bu açıdan Kürt ulemâsı Arap lisanının inceliklerinde hususen ile nahivde Araplardan çok daha ileride olmuşlardır. Bunun en çarpıcı örneği Mevlâna Abdurrahman Câmî tarafından İbn Hâcib’in nahivle alakalı Kâfiyesi üzerine yazılan ve kısaca "Molla Câmî" adı ile bilinen, "El-Fevâidu’z-Ziyâiyye Fi Şerhi’l-Kâfiye" adlı Osmanlı ve kürt medreselerinin başlıca nahiv kitabı olan ünlü eseridir. (Mevlâna Abdurrahman Câmî’nin kürtlüğü ile ilgili olarak bakınız: Câmî, Salman u Absâl, Mukaddime Kısmı). Bunun yanısıra bu konuda en önemli eserler, 19. Yüzyıl’da ünlü Allâme Molla Halîl El-Es’ardî’nin sarf, nahiv, bedî ve beyân üzerine yazdığı eserleridir. (Metnu’l-Kâfiye, Yazma, Bilinen Tek nüshası Ankara Milli Kütüphane, 06 Hk 5008, Vr.1-50, İbn Hâcib’in Kâfiyesinden farklı olarak kaleme aldığı gayet önemli bir nahiv kitabıdır. El-Kâmus Es-Sânî Fi’n-Nahvî Ve’s-Sarfi Ve’l-Maânî, Molla Halîl’in Sarf, Nahiv ve Maânî ilmi üzerine kaleme aldığı 335 varaklık büyük bir eserdir. Sarf Nahiv ve Maânî ilmi üzerine yazılmış en kapsamlı ve sistematik eserlerden biridir. Müellif hattı ile olan yegane nüshası torunlarından Medine-i Münevvere’de mücavir olan Şeyh Selim Efendi nezdinde olup, nüsha bir hayli yıpranmıştır. Bundan birkaç yıl önce görüntülerini elde ettiğimiz bu eserin tıpkıbasımının yapılması şarttır.)

Araplar ve Kürtler-2

Kürt medreselerinde Arapça sarf ve nahive verilen ehemmiyet o dereceye varmıştır ki, Arapça metinler okunurken, cümlenin son kelimelerindeki i’rabı bile okunur. Nahiv ilmi dışındaki bir eser dahi okuduklarında ibarelerin, müennesi, müzekkeri, muzâf -muzafun ileyhisi, mücevvefi, sahihu’l-âhiri, car u mecruru, müteaddisi, lâzımı, merfu’u, mensubu, ma’lumu, meçhulü, mu’rebi, mebnisi ile ilgilenmekten dolayı, metnin muhtevası ile çok daha az ilgilenirler. Özellikle te’nis tâsının harekesi, mecrurun cerresi bile unutulmaz okunur. ‘Fi’l-kitâb’ yerine ‘fi’l-kitâbi’ diye okurlar, ‘Fi Mısr’ yerine ‘Fi Misre’ diye okurlar ki, bunun alem olup, gayr-i münsarif olduğunu bildiklerini isbat ederler..Kürt hocalarda Arap dili nahvine yönelik hassasiyet o raddeye varmıştır ki, kullanılan isimlere bile yansımıştır. Hadice’ye, Hadicete, Hicret yerine Hicrete, Aişe yerine Aişete derler. Bu yüzden Arap dilinin sarf ve nahvinde, Arap literatüründe, edebiyatında Kürt hocalar, Arap hocalardan çok daha öndedir. Eskiden Arap dünyasında Kürt ulemasının önemli ağırlığı bulunmaktaydı. Örneğin, 20. yüzyılın ilk çeyreğine kadar Mekke-i Mükerreme ve Medîne-i Münevvere’de Şafiî kadı ve müftüleri hep Kürt Berzencî ailesinden olurdu. Bugün bile Şeyh Ahmed Kiftaru ve Said Ramazan El-Butî başta olmak üzere Suriye’de Kürt uleması önemli bir mevkiye sahiptir.

Kürtler arasında Arapça’ya, Arap diline verilen ehemmiyet ciddi olarak günlük hayata da yansır. İslam tarihinde Arapça Kürtlerin yazı dili, Lingua Francası haline gelir. Kürtler sadece ilmi eserlerini değil, mektuplarını bile Arapça yazmıştır. İslam tarihi boyunca bakıldığında Kürtlerin yazı dili olarak çok büyük oranda Arapça’yı kullandığı müşahede edilir. Bu durum Kürtlerin kültür hayatına o kadar yerleşmiştir ki, Kürt uleması Arapça bilmeyeni ümmî olarak adlandırmış ve değerlendirmiştir. Kürt ulemâ ve Nakşi-Hâlidî meşâyihinden Doğubayezid’li Halife Yusuf Abdullah bin Mahmud (1885-1965) 1948’de Şam’da yayınladığı ‘Tuhfetu’l-Amilîn ve İrşâdu’l-İbâd Min Avâmi’l-Mu’minîn’ adlı Kürdçe Şafiî fıkıh kitabının kapağında şöyle bir manzum vardır:

Ey ümmî ko hun biarabî nizânin
Ji wera mizginiye ger hun bizânin
Kesi wi bixwune ji pîr-i cânâ
Wi biye feqîheki xebîr o zâna

Ey ümmî ki, Arapça bilmiyorsunuz
Eğer bilseniz müjdedir size
Yaşlısı, genci Bir kimse ki bunu okursa
O derinlikli ve bilgili bir fakih olacak.

Selçuklu ve Anadolu beyliklerine ilişkin mezar ve yapı kitabelerine bakıldığında tümünün Arapça olarak yazılmış olduğu görülecektir. Osmanlı devrinde de Kanuni dönemine kadar tüm mezar ve yapı kitabelerinin Arapça olduğu müşahade edilir ancak, daha sonraki devirlerde Türkçe kitabelere rastlanır. Kürtlerde ise, mezar ve yapı kitabelerinde neredeyse bugüne kadar sadece Arapça olanlarına rastlanır. Bugün bile Kürtlerle meskun bölgelerin bir kısmında, özellikle medreselerin faaliyette olduğu köy ve kasabalarda, mezar kitabeleri halen Arapça olarak yazılmaktadır. Hatta halen birçok Kürt medrese mollası mektuplarını, notlarını Arapça olarak kaleme almaktadır. 1979’da Merhum Şehid ağabeyim Metin Yüksel’le ilgili Kürtlerden gelen taziye mektuplarının ekserisi Arapça olarak kaleme alınmıştı.

Kürtlerle Arapların içiçe, karışık yaşadığı bölgelerde her iki topluluk büyük oranda birbirinin dilini bilmekte ve bu dillerde anlaşabilmekteydiler. Kerkük ve Musul bölgelerinde Araplar Kürtçe’yi, Kürtler de Arapça’yı kullanmakta, hatta bu bölgelerde Türkmenler de çok yoğun bir nüfusa sahip olduğundan Türkmenler, Kürtler ve Araplar üç dile de vakıf olup, her üçünü günlük yaşamda kullanabilmektedirler. Örneğin, Kâdiriliğin Halisiyye kolunun kurucusu ve Kürtlerin Zengene aşiretine mensup olan ünlü Şeyh Abdurrahman Halis Et-Tâlebâni (Vefatı: Kerkük 1275/1858) eserlerini Farsça da dahil dört dil ile yazabilmekteydi. Mesnevî’nin ilk 18 beytine yazdığı manzum şerhi Farsça’ydı. Ayrıca Abdülkadir Geylânî’nin Behcetu’l-Esrâr adlı menakıbını Türkçeye tercüme etmiştir. Yanısıra, Kürtçe, Türkçe ve Farsça divanı da mevcuttur. Oğlu Şeyh Rıza Tâlebâni ise Arapça, Farsça, Kürtçe ve Türkçe’de divânlar telif etmiştir. Her dört divânı bir arada basılmıştır. Kerkük ve civarı ile Mardin/Midyat civarlarında meskun olan Salihî aşiretine mensup toplulukların bir kısmı ana dil olarak Arapça, bir kısmı, Kürtçe diğer bir bölümü de Türkçe konuşmaktadır.

.

Araplar Ve Kürtler-3

Siirt, Mardin, Midyat,Nusaybin Batman-Sason, Kozluk, Hasankeyf Bitlis-Mutki, Muş-Hasköy ve Urfa civârında ise Araplar ve Kürtler önemli oranda iç içe yaşamışlardır. Urfa’nın Harran-Akçakale bölgesi Arapları hariç Arap nüfusun çok büyük bir bölümü Arapçanın yanısıra Kürtçeyi de rahatlıkla konuşabilmektedir. Hatta Siirt, Mutki, Muş-Hasköy, Hasankeyf, Kozluk ve Sason Arapları arasında Kürtçeyi, Kürtlerden çok daha iyi konuşan bir hayli kimse bulunmaktadır. Kozluk, Sason ve Bitlis’in Mutki ilçesi (Huyut mıntıkası) ile Muş-Hasköy’deki Bidrî ve Şigo Arapları da böyledir. Her iki dili çok iyi konuşabilmekte ve günlük hayatta kullanmaktadırlar. Hatta, şehir ve kasabalardakiler başta olmak üzere Kürtlerin unutmuş olduğu birçok arkaik Kürtçe deyim ve kelimeleri halen kullanmaktadırlar. Ayrıca çocukluğumuzda en iyi Kürtçe masal ve hikâyeleri Kürtlerden değil, Siirtli Arap kadınlarından dinlerdik.

Bundan maâda, Arapların çoğunlukta olduğu şehirlerde de Kürt nüfusla meskun büyük mahalleler oluşmuştu. Şam’daki Salihiyye ve Ruknuddîn mahalleleri, Halep’teki Selahaddin mahallesi bunun başlıca örnekleridir.Her iki şehirdeki Kürt mahalleleri de Eyyubi Kürtlerinin bu bölgelerdeki hakimiyeti devrinde oluşmuş ve bugün de hayatiyetini sürdüren mahallelerdir.

20. yüzyıldaki ulus devletler ve ulusalcı hareketler, bu birlikteliği simgeleyen medeniyet ve kültür havzasına/iklimine büyük darbe vurdu. Özellikle, Osmanlı İmparatorluğu’nun dağılması sonrasında oluşan ulus devletler ve buna tepki olarak doğan seküler-ulusalcı-etnik hareketler toplumların birbirinden uzaklaşmasının, yabancılaşma serüveninin başlangıcı oldu. Türkiye’de tek-parti dönemi resmi ideolojisi; farklı, çeşitlilik arzeden toplumsal öğelerin birbirinden bu şekilde kopmasına/yabancılaşmasına sebeb olduğu gibi, Ortadoğu’da İkinci Cihan Harbi sonrasından itibaren artan Arap milliyetçiliği hareketleri, Mısır’da Nasır’ın iktidara gelişi, Arap Aleminde gelişen Nasırcı Seküler-Arap milliyetçiliği dalgası bugün Araplarla Kürtler arasındaki sıkıntılara, sorunlara yol açan başlıca âmil oldu. Bahusus, 1960’larda bu milliyetçlik dalgası ile Suriye ve Irak’ta hakim olan Baas Partileri iktidar ve rejimleri bu bölge Kürtleri için felaket yıllarını getirmiş, Kürtlerle Araplar arasına kin ve husumet tohumları ekmiştir. Seküler-ırkçı Baas rejimlerinin Suriye ve Irak’ta Kürtlere yönelik icra ettikleri baskı ve zulümler (Suriye’de 1963’te Baas’ın iktidara gelmesiyle,Kürtlerin büyük bir bölümünün kimliklerinin ellerinden alınıp iptal edilmesi ve Irak’ta 1988’deki Halepçe katliamı gibi vak’alar) Kürtlerle Araplar arasında İslam’ın ilk devirlerinden beri gelen sıkı bağa ve içi içe geçmişliğe büyük darbe vurdu. Bu durum karşısında Kürtler arasında tepki olarak gelişen ulusalcı hareketler de seküler bir niteliğe bürünmüş olup, kopuş ve yabancılaşmayı hızlandırmaktadır. Hatta 1991’den beri var olan Irak Kürdistanı’ndaki yönetimle birlikte Kürtlerin yeni kuşakları Arapçayı öğrenememekte ve gittikçe unutmaktadır. Nasırcı-Seküler milliyetçiliğe dayalı Baas rejimlerinin yıllar süren baskı ve eziyetleri ve buna tepki olarak gelişen Kürt ulusalcı hareketlerinden dolayı Kürtlerin yeni kuşakları Kur’ân-ı Kerîm’in lisanı olan Arapça gibi çok zengin ve kutsal bir büyük medeniyet dilini öğrenmekten mahrum kalmakta, gün geçtikçe Araplarla Kürtler arasındaki kopuş ve husumete dönüşen yabancılaşma artış göstermektedir. Kürtlerin yeni kuşaklarında seküler-etnik milliyetçiliğin oluşturduğu atmosferle, İslam medeniyet değerlerine, bu anlamda asırların birikimi ile oluşmuş ortak değerlere, dahası kendi tarihi kökleri ve değerlerine hızlı bir yabancılaşma süreci yaşanmaktadır. Yeni kuşaklar bu bağlamda, İslam medeniyetinin ortak merkezleri olan Şam, Bağdat ve Halep’ten uzaklaştırılmaktadır. Türkiye ve Suriye Kürtleri arasında son dönemlerde dayatılmaya çalışılan,Kürtçe’de Latin alfabesi kullanma eğilimleri, Arap-İslam alfabesi/elifbâsı karşıtlığı daha da vahim bir çizginin oluşmasını sağlamaktadır.Hatta bir kısım dindar Kürt gruplarının, Kürt mollalarının seküler/din karşıtı etnik-milliyetçiliği tümü ile merkeze alıp, İslam’ı öteleyen bir tutumla Kürtçe’de İslâm/Kur’ân alfabesi karşıtı bir tutum içine girmeleri coğrafyamızda uzun vadede derin çatlaklar oluşturacak niteliktedir. Özellikle,bu konuda Türkiye’nin yaşadığı tek-parti dönemi resmi ideolojisi/Kemalizm tecrübesine öykünmeleri ürkütücü bir tablonunun oluşmasına yol açmaktadır.’Ne Şam’ın Şekeri, Ne Arab’ın Yüzü; Ka’be Arab’ın Olsun! Çankaya Bize Yeter!’ hezeyanlarına benzer tutum ve söylemler Kürtler arasında da yaygınlaştırılmak istenmektedir.

Yanısıra, Araplar içerisindeki bazı unsurlar da bu tehlikeli gidişi tırmandırıcı bir rol üstlenmektedir. Saddam yanlısı bir kısım Deyrezor Arapları ile Saddam’ın devrilmesinden, idamından Kürtleri sorumlu tutan bazı Filistinliler, Selahaddin’i, İbn Salâh’ı, Ebu’l-Hayr Muhammed El-Cezerî’yi, Mevlâna Hâlid’i, Yusuf İsmail En-Nebhânî’yi, Hasan El-Bennâ’yı, Şair Ahmed Şevki’yi, Hâfız Abdulbâsıt Abdussamed’i unutarak Kürtlere yönelik Arap dünyasında ezberlere dayanan dışlayıcı/ötekileştirici bir tutum sergilemektirler. Oysaki, daha önce bu sütunlarda yayınlamış olduğumuz gibi, Molla Mustafa Barzânî’nin yeğeni ve Şeyh Abdüsselâm Barzânî’nin oğlu, Şeyh İsmail Barzânî 1956’da dönemin cumhurbaşkanı Celâl Bayar ve başbakanı Adnan Menderes’e yazıp gönderdiği mektuplarda, Filistin davasında, Siyonizme karşı destek talebinde bulunmuş ve Türkiye’nin Siyonistleri Filistin’den kovması çağrısında bulunmuştu.

.

Kürtler Ortadoğu’nun korkulu rüyası mı?-1

Son yıllarda, gerek Irak’la ilgili gelişmeler, gerekse şimdilerde Suriye’deki olaylar Kürt meselesine yoğunlaşıp, bu soruna adeta kilitlendi. Kürt sorunu bugünlerde Ortadoğu’nun en önemli sorunu haline geldi. Suriye’nin Kürt bölgesindeki son gelişmeler ile bütün bölge bu sorun çerçevesinde hareketli ve endişeli/korkulu bir döneme girdi.

Ortadoğu 19. Yüzyıl sonu, 20. Yüzyıl başında Osmanlı İmparatorluğunun dağılması ile önce işgallere uğradı. Daha sonra ise onlarca ulus-devletin kurulduğu bir arena haline geldi. İngiltere öncülüğündeki Batı’nın dayattığı ulus devletleşme sürecinde en büyük sıkıntı ve acıları Müslüman Kürtler yaşadı. Sultan II. Abdülhamîd Han’ın İttihatçılarca tahttan indirilmesinin ardından Jön Türk idaresinde Kürtler açısından baş gösteren sıkıntılar, Cumhuriyetin kuruluşunun akabinde Şeyh Said’den Dersim’e uzanan korkunç acı ve travmalara dönüştü. Müslüman toplumları/toplulukları birarada, birlik içinde tutan en büyük sembolik/siyasi bağ/müessese olan Hilâfetin kaldırılmasının akabinde gelişen olaylar bu ülkede dindar kesimlere yönelik acıların yanısıra dindar olan Kürt halkına iki kez acı yaşattı. Yeni devletin illegalite kapsamına alıp, ötekileştirdiği dindar müslümanlık ve Kürtlük kimliğinden dolayı iki kat sıkıntı ve acılara maruz kaldılar. Şeyh Said hadisesi sonrasında başlayan süreç herkesin malumu’dur.

Irak ve Suriye’de ise, İngiliz ve Fransız mandasına karşı Kürtler uzun süre direnirler, Irak Kürdistanında Nakşibendî-Kadirî Şeyh Mahmud Berzenci’nin İngilizlere karşı uzun zaman süren direnişi, Suriye Kürtlerinin Fransızlara karşı olan tutumu ve özellikle Hatay’ın Türkiye’ye katılması konusunda, Türkiye’deki o dönemde Kürtler aleyhindeki tüm gelişmelere rağmen, verdikleri kuvvetli destek bilinmektedir.

İkinci Cihan Harbi’nden sonra ise Arap aleminde hızla gelişen Arap milliyetçiliği, Cemal Abdünnâsır’ın Mısır’da işbaşına gelmesi akabinde, Nasırcılık cereyanı şeklinde neredeyse tüm Arap âlemini kasırga gibi sardı.Bu etki ile ardarda gelişen,1958’de Irak’taki A. Kasım askeri darbesi, 1963’teki Suriyede Baas darbesi, her iki ülkeyi Nasırcı-Sosyalist Arap milliyetçiliğine dayalı acımasız diktatörlüklerin pençesine düşürdü. Irak’ta İngilizlerce kurulmuş olmasına karşın, ülkede topluluklar arasında denge politikası izlemeye özen gösteren Şerifler idaresinin,14 Temmuz 1958’de Abdülkerim Kasım darbesi ile kanlı bir şekilde ortadan kaldırılması,Irak’ı milliyetçi-sosyalist askeri diktatörlüklerin vesayetine soktu. Özellikle 1966’da Baas Partisinin egemen olması ile bu yapı daha da kemikleşir. Irak’ta Kürtler bu dönemde daha önce hiç karşılaşmadıkları büyük sıkıntı ve acılara maruz kalırlar. 1988’de Irak-İran Savaşının son aşamalarında cereyan eden 6-7 bin insanın katledilmesi ile sonuçlanan Halepçe katliamı bunun zirvesi olmuştur.

Suriye’de ise Fransızların bağımsızlık verdiği 1946’dan sonra, Kürtler ülke idaresinde

bir hayli etkin konuma gelir. Halep’teki Selahaddin, Şam’daki Salihiyye ve Ruknuddîn Kürt mahallelerinin büyük etkisi görülür. Suriye’nin üst-elité tabakasını oluşturan bu Kürt mahalleleri ülkeye hakim olur. Bu yüzden 1961’e kadar, Suriye’de ardı ardına gelen dört cumhurbaşkanı Kürtlerden çıkar. Ancak, 1950’li yıllardan itibaren yükselişe geçen Sovyet bloku yanlısı gözüken Nasırcı Arap milliyetçiliği dalgası ile 1958’de Mısır ve Suriye, Nasır’ın idaresinde birleşerek Birleşik Arap Cumhuriyeti adını alır. Bu milliyetçi dalga, 1961’de bu birliktelik bozulup dağılmasına rağmen, etkisini daha da ağır hissettirir. 1963’te Suriye’de Baas Partisinin iktidara gelmesi Suriye Kürtlerine büyük darbe olur. 19. Yüzyıl sonu ile 20. Yüzyıl başlarında Anadolu’dan Suriye’ye gitmiş, özellikle Şeyh Said hadisesi akabinde Türkiye’yi terk etmek mecburiyetinde kalan Kürtlerden başlayarak yüzbinlerce Kürdün kimlikleri intikam alınırcasına iptal edilip, vatandaşlık hakları ellerinden alınır. Bugün bu rakamın 600-700 bin civarında olduğu ifade edilmektedir.

Kürtlerin yaşadığı bu travmalar, Kürtleri bölgesine, bölge halklarına yabancılaştırarak iyice büyük devletlerin eline düşürür. 1930’lu yıllarda tohumları atılıp, 1940’lar ve 50’lerde gelişen Kürt ulusalcı hareketleri seküler bir yapıya bürünür. 1925 öncesinde Şeyh Said hadisesi dahil tüm Kürt hadise ve ayaklanmaları dini/İslâmi içerikliydi. Türkiye’de 1925 sonrasında Din’e yönelik ağır baskılar bu konuda ciddi bir boşluğa yol açtı. 1950’li yıllardan itibaren Kürtler arasında modern eğitim almış seküler, din karşıtı/milliyetçi fügürler ortaya çıkmağa başladı. Ortadoğu’nun en dindar topluluğu zaman içinde en katı din karşıtı örgütlenmelerin eline düşürülmüş oldu. Oysaki, 1925 öncesinde Kürtlerin önderleri Şeyh, Molla, Seyyid, gibi dini/İslâmî şahsiyetlerdi. Hemen öncesinde, Seyyid Şefik Arvasî, Şeyh Abdülhakim Arvasî, Şeyh Muhammed Ziyauddin, Bediüzzaman Said En-Nursî, Abdürrahim Zapsu, Halil Hayali, Seyyid Abdülkâdir, Şeyh Mahmud Berzencî bu şahsiyetlerin başlıcalarıydı.

Türkiye’de bu gibi şahsiyetlerin tümü devlet eliyle ya ortadan kaldırıldı ya da bir şekilde sürgün/hapis uygulamalarıyla paralize edildi. Bediüzzaman gibi önemli, kilit noktada bir şahsiyetin batıya sürgün edilip bölge ile tüm coğrafi vs. fiziki bağlarının kesilmesi tek başına bunu tetikleyen başlıca faktör oldu.

Kürtler arasında, 1950’lerde başlayan sekülerleşme, seküler-milliyetçilik hareketleri, özellikle Türkiye’de bölgedeki Dini yapı ve kurumların (Medreseler; Nakşibendî-Kâdirî Dergâhları) bizzat devlet eliyle, jandarma baskısıyla ağır darbelere maruz bırakılıp, ciddi oranda zayıflatılması birbirini besleyen faktörler oldu.

Kürtler Ortadoğu’nun korkulu rüyası mı?-2

1950’li yıllardan sonra ise, Türkiye’de zaman içinde oluşan muhafazakar-dinî cemaat ve gruplar, devlet eliyle büyük baskılara maruz kalmalarına karşın, daha çok devletin Türkçü ideolojisi ile bütünleşen, ulusalcı bir bakış açısı ile bitişen tutum ve politikalar izlediler. Resmi ideolojinin Türkçülüğü ile bitişen yapıları ile zehirlenen bu anti komünis milliyetçi-muhafazakâr cemaat ve gruplar Kürt sorununu göremediler. Bu durum, meselenin 60’lı yıllardan itibaren Kürt sorununa el atan sol/Marxist grupların vesayetine girmesine yol açtı. Zaman içerisinde Kürt sorunu, Kürt kimliği üzerinde oluşan, sol/Marxist vesayet muhafazakâr-dini cemaatlerle Kürt kimliği arasındaki yabancılaşmanın artmasına, aradaki boşluğun ziyadeleşmesine neden oldu.

Suriye ve Irak’ta da, her iki ülkedeki Baas rejimleri, baskıcı, acımasız, Arap milliyetçiliği politikalarıyla Kürtlere büyük acılar çektirmesi, zaman içinde Kürtlerde Araplara karşı belli bir kin ve nefretin oluşmasına sebebiyet verdi. Bu da Kürtlerle Araplar arasında içiçe geçmiş ilişki ağına ve ortak inanç medeniyet değerlerine önemli bir darbe vurdu. Yanısıra, II. Cihan Harbi akabinde soğuk savaş döneminde Sovyetlerin Kürt sorunu ile ilgilenmeleri, 1946’da Molla Mustafa Barzanî’nin, Kadı Muhammed ile birlikte İran’ın Mahabâd şehrinde devlet kurma teşebbüslerinin akamate uğramasının ardından sığınacak ülke bulamaması, Stalin Rusyasının kucak açması ile peşmergeleriyle Sovyetlere gider. Fiilen 11 yıl burada kalır. Gerçi geri döndüğünde Sovyetler’le arası açılmış, arada bir münaferet peyda olmuştu. Ancak, Sovyetler bu ilişkiyi kullanarak, Soğuk savaş dönemindeki anti-emperyalist dalganın da etkisi ile Kürt örgütlenmelerinin içine iyice sızar.

Tüm bu nedenler, birçok sol/marxist, din karşıtı/stalinist Kürt örgütlerinin ortaya çıkıp neşv ü nüma bulmasına yol açar. Türkiyede devletin baskıları, Türkçülüğü benimsemiş muhafazakâr-dini cemaat ve gruplar; Irak ve Suriye’de baskıcı-ırkçı Baas rejimleri; Kürtler arasında sayıları çoğalan sol/stalinist örgüt ve organize gruplar, tümü birbirini tetikleyen faktörler olarak ortaya çıktı. Netice olarak, Kürtlerdeki İslâmi/dini yapılanma ve kurumlar çok büyük oranda darbelenmiş ve çökertilmiş oldu.

70’li, 80’li yıllarda Kürtler arasında yapılaşmaya doğru giden ideolojik İslamcı grupların ise, bir yandan soğuk savaş dönemi ideolojilerinin etkisi ve hayatın gerçekleri ile hiç de örtüşmeyen ideolojik ütopya ve sloganlarla örülü bir sistem öngörmeleri, yanısıra militan Şiî ya da katı selefi yönelimlerle Kürt halkının asırlardan beri gelen Şafiî ve Nakşibendî-Kâdirî İslâmi geleneği ile kökten bir zıtlaşmaya giderek örgütlenmiş olmaları Kürt bölgelerinde maya tutmamalarına, zaman içinde eriyip kaybolmalarına sebebiyet verdi.

Mezopotamya ve Ortadoğu’da Kürtlerin daha önce neredeyse içiçe geçtikleri çevrelerindeki diğer Müslüman halklarla yabancılaşma, berudet sürecine girmeleri, büyük dış devletlerin de müdahaleleriyle, başgösteren münaferet ve muhaseme maalesef son yıllarda tehlikeli boyutlara doğru seyir göstermektedir. Arap aleminde Saddam’ın devrilmesi ve idamı sonrasında Kürtlere yönelik artan tepkisel tutum, Kürtler arasında, Kürt örgütlenmeleri ve siyasasının gittikçe Arap ve İslam karşıtı radikal milliyetçiliğe doğru evrilmesi, geleceğe ilişkin kâbuslar gördürmektedir. Müslüman halklar, ahâli arasında barışı, ılımlı bir yaklaşımı sergilemeleri gereken bir kısım kürt dini grup ve cemaatleri de maalesef anılan sebeplerle, ümmet karşıtı radikal milliyetçiliğe kaymakta, bu konuda sol/marxist kökenli etkinin örgütlenmelere muzaherette bulunmaktadırlar.

Oysa ki, gerek Irak’ta gerekse Suriye’de dindar Kürt gruplarından bir çoğu İhvân ve benzeri gruplarla birlikte hareket etmekteydi. Son on yılda tehlikeli bir ayrışma yaşanmaktadır. Daha önce İhvân çizgisinde bulunan birçok İslâmi Kürt grupları bir kopuşa sürüklenmekte ve İslam karşıtı seküler radikal milliyetçi Kürt grup ve örgütlenmelerine eklemlenmektedir. Bu durum Türkiye’deki İslami Kürt grup ve cemaatleri için de benzeri bir süreç takip etmektedir. Milliyetçi/etnik ayrışma başat hale gelmektedir.

Gerek Türkiye’deki serüven gerekse Irak ve Suriye’deki Kürt siyaset ve örgütlenmesinin geldiği nokta, tüm taraflar için geleceğe ilişkin karanlık/korkulu tabloların ortaya çıkmasına meydan vermektedir. Eğer bu durum coğrafyamızın, Ortadoğu’nun kabusu/korkulu rüyası olması istenmiyorsa, sorumluluk sahibi herkes akl-i selim ile hareket edip, bu yangını söndürmek için bir kova su dökme bilinç ve sorumluluğu içinde hareket etmelidir. Bu konuda en büyük vazife ve sorumluluk İslami, dini grup ve cemaatlere düşmektedir. Özellikle, Türkiye’de muhafazakâr-dinî cemaatler bunun vahametini kavrayıp bu sorumluluğun bilincinde hareket etmek durmundadır. Kürt sorununu görmezden gelmek gibi bir lükse sahip değillerdir. Kürtler arasında da var olan dindar/dini grup ve cemaatlerin de ümmet içinde, radikal etnik milliyetçi/ çatışmacı değil birleştirici, barışa hizmet eden köprü rolü gören, ılımlı bir çizgi takip etmeleri elzemdir. Arap aleminde ise, Mısır’da iktidara gelip, Suriye’de iktidar adayı olan Müslüman Kardeşler hareketi Kürt sorununu görmeme, kürtleri ötekileştirme, Arap milliyetçliği refleksleriyle davranma hakkına sahip değildir. Sonuç itibariyle, Kürtler Ortadoğu’nun Korkulu Rüyası değil, Barış ve Huzurun Öncüsü ve Teminatı haline gelmelidir

.

Arakan/Rohang Ve Hint Müslümanlığı-1

Arakan/Rohang, Myanmar (Birmanya/Burma)’ın batısında yer alan 50.000 kilometrekare büyüklüğündeki bölgesi olup, Çin Hindi olarak adlandırılan bölgenin de kuzeybatı noktasında yer almaktadır. Bangladeş ve Hindistan’ın Assam eyaleti ile komşu olan Myanmar’ın Arakan bölgesi, ülkenin Müslümanlarla meskun iki bölgesinden biri’dir. Daha çocukluk dönemlerimizden beri bu bölge Müslümanlarının yaşadığı trajedilerle, gerilla hareketi ile ilgili haberleri hep okuruz. Üniversite öğrencisi olduğum dönemlerde de Arakanlı Müslüman öğrencilerden birçok kimse ile, Müslüman gerilla liderlerinin çocukları dahil, tanışma fırsatı bulmuştuk.

Arakan, son aylardaki toplu sürgün ve katliamlarla yeniden kamuoyunun gündemine girdi.

Bu bölge Myanmar’ın diğer Müslüman bölgesi olan Kachin ile birlikte 70 yıldır aralıksız olarak büyük trajedilere, katliam ve sürgünlere maruz kalmıştır. Bu bölgeye İslâmiyet daha İslam tarihinin ilk yüzyıllarında, Hint altkıtası ve Çin Hindi’nin diğer sahil bölgelerinde olduğu gibi Arap ve İranlı Müslüman tüccarlar aracılığı ile girip yayılmıştır.

Tarihimizde Arakan/Rohingya Müslümanları hep Hint Altkıtası müslümanlarının bir parçası/uzantısı ve kaderleri Hint Müslümanlarının kaderi ile ortak olagelmiştir. Arakan/Rohingya Müslümanlarının sorunları 1784’te bölgedeki Müslüman Krallığın topraklarının Rangun’daki Budist krallığı tarafından zaptedilmesi ile başlasa bile, asıl trajedinin kaynağı İngiliz sömürgecilik dönemi ve bu süreçte Hindistan’ın parçalanması olmuştur. Bugün, parçalanmış bir Hindistan ve parçalanmış bir Pakistan, Hint kıtasının diğer Müslüman bölgelerinde olduğu gibi Arakan/Rohang bölgesi Müslümanlarının yaşadığı trajedinin kaynağını teşkil etmektedir. 18 ve 19. yüzyılda Hint kıtasını adım adım işgal edip, sömürgeleştiren İngiltere Myanmar’ı 1937’de Hindistan’dan ayrı bir entite haline getirmiş ve 1948’de bağımsızlık vermiştir.O günden bu yana ise, Birmanya ve Arakan Müslümanlarının acı ve sıkıntıları sürekli katlanarak devam etmiştir. Bağımsızlık sürecinde Hindistan’ın parçalanarak Hindistan ve Pakistan diye iki ayrı devlete dönüşmesi; en son 1971 yılı Aralık ayındaki Hindistan-Pakistan savaşı ardından, 21 Aralık 1971’de Doğu Pakistan’ın Hindistan’ın işgal ve desteği ile, Avâmi Partisi lideri Muciburrahman tarafından Bengladeş adı ile bağımsız bir devlete dönüştürülmesi, Hint Altkıtası Müslümanlarının, Keşmir ve Arakan, başta olmak üzere son yüzyılda yaşadığı acı ve trajedilerin ana sebepleridir. Hint kıtasındaki parçalanma sürecinde bugüne değin hep müslümanlar zararlı çıkmıştır. Oysaki Hint Müslümanlığı İslam dünyasının çok önemli bir varlığıydı.

Hint Altkıtası; masallarıyla, zengin mitolojisiyle, dini motifleriyle, tarihi misyon ve eserleriyle ünlü bir alt kıt’adır.Hint Alkıtası dünyanın en kalabalık Müslüman nüfusunu barındıran bölgedir. İslam’ın henüz ilk asırlarında Basralı, Yemenli ve İranlı müslüman tüccarlar aracılığıyla İslam Hint yarımadasına ulaşmış ve sahil kesimlerinden başlayarak yayılma eğilimi göstermiştir. Hicri 92 yılında Muhammed bin Kâsım Es-Sakafî öncülüğündeki kuvvetler Sind bölgesine girmişlerdir. Gazneliler zamanında ise Gazneli Mahmud’un (388-428) düzenlediği seferler sonucu Hindistanın çeşitli bölgelerinde İslam hakimiyeti sözkonusu olmuştur. Daha sonra Delhi’de kurulan İslam-Türk hanedanıyla Müslümanların idaresi kökleşmiştir ,ta ki Portekiz ve İngiliz tasallutuna kadar. Daha sonra gelen, M. Zahiruddin Baburşah (1483-1530) ile başlayan Babürlüler hanedanı ve Evrenigzib Alemgir döneminde Müslüman Timurlu-Babürlü egemenliği zirveye çıkmıştır.

Zaman içinde Abbasiler devrinden başlayarak Hint altkıtasından Sünbül bin Abdullah El-Hindî’den başlayarak bir çok meşâhir-i İslam çıkmış, bir hayli ulema, meşayih ve mutasavvıf yetişmiş, hatta İslam aleminin çeşitli yerlerine dağılmış, bu ulema ve meşayih çoğunlukla Hicaz bölgesine yerleşmişlerdir. Hintli olan birçok müfessir, muhaddis, kelamcı, fakih ve irfan ehlinin eserleri hala kütüphanelerimizi süslemektedir. Meşariku’l-Envar sahibi Radiyuddin Hasan bin Muhammed bin Hasan Es-Sağâni (Sağânî 577/1181-650/1252 yılları arasında yaşamıştır. 2099 Hadis-i Şerif rivâyetini ihtivâ eden Meşâriku’l-Envâr’ın bilinen en eski yazma nüshalarından biri özel kütüphanemizde mahfuzdur.), Kenzu’l-Ummâl müellifi Alauddin El-Hindi El-Burhanpuri, (Allâme Alauddin Ali El-Muttakî bin Husamuddîn El-Hindî, Kenzu’l-Ummâl Fi Süneni’l-Akvâl Ve’l-Ef’âl adlı 18 ciltlik ünlü hadis külliyatının musannifi ve müellifidir.Vefatı 975/1563.) Hint kökenli en büyük muhaddislerdi.

Kelile Ve Dimneler, Sindbad hikayeleri, Binbir Gece Masalları, Tutinâmelerden başlayarak Hindistan İslam kültüründe ve medeniyetinde köklü ve önemli bir yere sahip olmuştur. Hindistan; Iran, Irak Ve Maveraunnehr’in yanı sıra en önemli İslam medeniyet merkezlerinden biri haline gelmiştir. Eskiden beri Hint medreseleri Ehl-i Sünnet ekolünün en önemli merkezlerinden biri olmuştur. Hindistan’da; Deobend, Bombay, Kalküta, Bhopal, Caypur, Gaziabad, Haydarabad, Gücerât, Karaçi, Ravalpindi, Siyalkut, Panipet, Çittagong, Lahor,Eski Delhi, Feridabad, Ahmedabad, Azimabad, Devletabad, Muradabad, Milyan, Sind, Srinagar, Ayodha, Amritsar, Turpüşt,Keşmir, Sirhind, Burhanpur,Agra, Binares, Sultanpur, Leknev (Lucknow), Bihar, Saidpur İslam kültür ve medeniyet merkezleriydi.

İmam-ı Rabbanî Ahmed Farukî Es-Sirhindî’den (971/1564-1034/1624) başlayarak Nakşibendiliğin Müceddidiye kolunun merkezi Hindistan’dı. Hindistan’ın çoğu yerinde idareciler, yöneticiler ekseriyetle müslüman’dı. Müslümanlık ön planda durmaktaydı. Hindistan’ın diğer İslam memleketlerinden pek farkı yoktu. Hicaz, Bağdat, Şam, Mısır, Şiraz, Isfahan, Tebriz gibi ilim ve medeniyet merkezlerinde bir hayli Hint kökenli ulema ve meşayih bulunmaktaydı. Özellikle Hicaz’da (Mekke-i Mükerreme ve Medine-i Münevvere) Hanefi kadıları yüzyıllarca, Hintli alimler arasından çıkmıştır.İstanbul’da, biri Fatih–Horhor’da, diğeri de Üsküdar Solak Sinan mahallesinde olmak üzere Kâdirî tarîkına mensup ve meşihatının Hintlilere meşrut kılındığı iki Hindîler kalenderhânesi/tekkesi yer almaktaydı. Bunun yanısıra, Bursa, Konya, Şam ve Kudüs’te de birer Hindîler kalenderhânesi/tekkesi bulunmaktaydı.İstanbul,Bursa (Hindîler Kalenderhânesi) ve Konya’daki (Söylemez) Hintli tekkeleri, tekke ve zâviyelerin 677 sayılı yasa ile kapatıldığı tarih olan 1925’e kadar faaliyetlerini sürdürmüşlerdi.

Arakan/Rohang Ve Hint Müslümanlığı-2

Hint altkıtasının İslam dünyasındaki yeri ve etkisi sadece bunlarla sınırlı olmayıp, buradan yetişen ulemâ ve meşayih İslam dünyasının birçok noktasında etkin olmuşlardır. Ticari alanda da aynı durum sözkonusu olmuştur. Yemen ve Umman başta olmak üzere Arap yarımadasının Hindistan’la olan ticari ilişkileri bu alakayı çok gerilere götürmektedir. Baharat yolu bunun en önemli bağı olmuş asırlarca Ortadoğu ve Ön Asya’ya baharat Hindistan’dan gelmiş, sadece baharatı ile değil Hint kumaşı da aynı şekilde günümüze değin şöhret bulmuş, deyimlere konu olmuştur.

Önceden de belirttiğimiz gibi Hindistan’ın Keşmir ve Haydarâbad başta olmak üzere çeşitli eyaletlerinde, 60 küsur yıldır Myanmar/Birmanya’nın Arakan ve Kachin eyaletlerinde Müslümanların karşılaştığı büyük sorunlar, katliam sürgün vb. trajedilerin asıl kaynağı Hint altkıtasının İngiliz sömürgeciliği döneminde yaşadığı serüven ve İkinci Cihan Harbi akabinde parçalanmasıdır.

Oysaki, Hindistan Gaznelilerden başlayarak sömürgecilik dönemlerine kadar ekseriyetle Müslümanların idaresinde hakimiyetinde olagelmiştir. Hindistan’ın neredeyse her eyaletinde Müslüman racalar bulunmaktaydı. Delhi’deki Müslüman-Türk hanedanı ile daha sonraki Timurlu-Babür hanedanı merkezi olarak da güçlü hanedanlıklar mahiyetindeHindistan’ın büyük bölümünü ellerinde tutmuşlardır. İngilizlerin kanlı sömürgecilk dönemlerinde bile yerel idareciler yine büyük oranda Müslümanlardan oluşmuştu. Asırlarca Hindistan’da yönetim geleneği Müslümanların elinde olagelmiştir. Müslümanlar bu dönemde dahi bir şekilde hakim unsur olma konumlarını sürdürmüşlerdir.

Bu yüzden, bağımsızlık hareketleri sözkonusu olduğunda Müslümanların ileri gelenlerinin büyük çoğunluğu eyaletlerden oluşan tek bir merkezi idareden yana olmuşlardır. Mevlâna Ebu’l-Kelâm Azad, Sanaullah-ı Armitsârî, Muhammed Ali Panipetî, Ebu’l-A’la El-Mevdûdî gibi İngilizlere karşı bağımsızlık mücadelesi içinde olup, bu yolda hapislere maruz kalan şahsiyetler bölünmeye karşı çıkmışlardır.Ancak Muhammed İkbâl’in hayalleri, Muhammed Ali Cinnah’ın ihtiras ve kaprisleri Hint altkıtasını parçalanmaya götürdü. Halbuki, öteden beri Müslümanlarla yakın ilişki içinde olup, Müslümanlara çocukluğundan beri sempati duyan Mahatma Gandhi, parçalanmaya karşı çıkıp, Müslümanların oluşturulacak yeni idaredeki ağırlığını kabul etmekteydi. Nitekim Mahatma Gandhi’nin oğullarından biri de Müslüman olmuştu. İsmailî kökenli bir aileden gelen M. Ali Cinnah ise , Muhammed İkbâl’in hayalleri paralelinde Kuzeybatı ve kuzeydoğu Hindistan’da Müslümanların mutlaka ayrı bir bağımsız devlete sahip olmasını savunup öngörmekteydi. 1940 yılında Lahor’da bir kongre toplayan Cinnah bağımsız ayrı bir devlet kurmayı kararlaştırır. Buna karşın Mevlâna Ebu’l-Kelâm Azad, Nehru ile birlikte ayrı bir kongre tertip eder ve birleşik Hindistan’ı savunur. Mahatma Gandhi bir Hindu milliyetçisi tarafından öldürülür. 14 Ağustos 1947’de ise, Pakistan adı ile ayrı bir devlet kurulur. Pakistan Batı ve Doğu Pakistan olmak üzere iki ana bölgeden oluşmaktaydı. Bu iki bölge birbirinden uzak olup, aralarında yine Hindistan toprakları yer almaktaydı. Yeni kurulan Pakistan Batı Pencab, Belucistan, Azad Keşmir, Sind, Güney Peştun bölgeleri ile Batı Bengal eyaletini kapsamaktaydı. Batı Bengal eyaleti Doğu Pakistan topraklarını teşkil ediyordu. Pakistan 1947’de kurulmasına karşın 1956’ya kadar İngiliz Uluslar Topluluğu (Commonwealth Of Nations) üyesi olarak İngiliz dominyonunda kaldı. Pakistan’ın kuruluşu ile Müslümanlarla Hindular arasında mübadele, sürgün, savaş ve katliamların ardı arkası kesilmedi.Daha ilk etapta 12 milyon insan yer değiştirdi. Buna rağmen bir hayli Müslüman nüfus Hindistan tarafında kaldı. Deobend, Bombay, Kalküta, Bhopal, Caypur, Gaziabad, , Gücerât, Panipet, Haydarâbâd, Eski Delhi, Feridabad, Ahmedabad, Azimabad, Devletabad, Muradabad, Srinagar, Ayodha, Amritsar, Turpüşt, Keşmir, Sirhind, ,Agra, Binares, Sultanpur, Leknev (Lucknow), Bihar, Saidpur gibi ekseri nüfusu Müslüman olan bölgeler ve çok önemli ilim, kültür ve medeniyet merkezleri Hindistan’ın elinde kaldı.

Yanısıra, 1947’deki ilk savaştan başlayarak Keşmir sorunu yüzünden Pakistan Ve Hindistan arasında birkaç kez büyük savaşlar vuku buldu. Burada da en büyük kaybı Müslümanlar verdi. Keşmir Hindistan egemenliğinde kaldığı gibi, Pakistan’la olan husumet yüzünden Keşmir’deki Müslümanlara yönelik zulüm ve baskılar halen de süregelmektedir. Pakistan’ın kuruluşu bu devletin topraklarında yaşayan Müslümanlara da huzur getirmedi.Aşırı nüfus yoğunluğunun da etkisiyle açlık ve sefalet bu insanların peşini bırakmadı. Pakistan’da 1956’da General Eyüp Han’ın gerçekleştirdiği askeri darbeden beri askeri müdahaleler ve darbeler eksik olmadı.Eyüp Han, General Yahya Han, General Ziyau’l-Hakk, General Pervez Müşerref darbeleri neredeyse birbirini izledi. 1947, 1965 ve 1971’deki Keşmir sorunu merkezli Hindistan-Pakistan savaşları hem Pakistan’a hem de tüm Hint kıtası Müslümanlarına zararın ötesinde bir şey getirmedi.

Özellikle, Doğu Pakistan’ın 1971 sonundaki savaşın akabinde Muciburrahman’ın liderliğinde Bengladeş adı ile ayrı, bağımsız bir devlete dönüşmesi yine Hint Müslümanlarının bir kez daha bölünmesine yol açtı. Muciburrahman ve diğer ayrılıkçı Bengladeşlilerin en önemli argümanı Bengladeş’in çok zengin tabii vs. sahip olduğu ve bunun Batı Pakistan, Ravalpindi yönetimince sömürüldüğü yönündeydi. Bengal ulusunun Pencab ve Sindliler tarafından baskı altına alındığına dair söylemler yaygınlaştırılmıştı.Oysaki, Bengladeş’in kuruluşundan bu yana askeri darbeler eksik olmadığı gibi, bağımsızlık, yeni ulus Bengladeş’te hiçbir açlık ve sefalet sorununu çözemedi. Bengladeş çok fakir, güçsüz ve zayıf bir devlet olarak.kendi nüfusunun çoğunu bile besleyip koruyamayacak hale geldi.

Pakistan 1947’de Müslümanlık kimliği üzerinden, bu gerekçe ile kurulmuş olmasına karşın, gerek Pakistan’da gerekse bugün Bengladeş’te dindar Müslümanlara yönelik baskılar eksik olmuyor. Pakistan İslam Cumhuriyeti adını taşımasına karşın Dindar İslami gruplar, sürekli baskılara, hapislere maruz kaldı. Son dönemlerde Afganistan’daki Taliban ve El-Kâide terörü bahane edilerek, bölge Müslümanlığının, ülkede Dini hayatın en temel can damarı olan Deobend ve Birelvi medreseleri ile Nakşibendî-Müceddidî dergâhları/zâviyeleri kapatılmak istenmekte, hatta zaman zaman bu medrese ve mescidlere ölümle sonuçlanan askeri operasyonlar dahi düzenlenmektedir. Bengladeş’te ise son yıllarda 28 Şubat süreci benzeri dindarlık karşıtı bir süreç yaşanmaktadır.

Kırk yıldır Arakan’daki,Rohingya’daki Müslümanlar,Bengladeş’e komşu olmalarına karşın bu komşuluğun rahatlatıcı, acıları bir nebze olsun dindiren,etkisi görülmedi.En temel insani sorunlarının çözümünde bir katkısını görmedi. Myanmar/birmanya-Arakan’dan Bengladeş’e sığınan Müslümanların büyük bölümü bu yüzden üçüncü ülkelere göç etmeyi tercih ettiler.

Bu durumda, neticede, şu soruyu sormadan edemiyoruz. Madem Müslümanlığa faydanız dokunmayacaktı, Dindarlara, Müslümanlığa, bahane ne olursa olsun, bu kadar baskı yapacak kadar Müslümanlık sizin için önemli değilse, neden Müslümanlık gerekçesiyle Hindu kardeşlerinizden ayrılıp, Hindistan’ı, dahası Hint Müslümanlığını parçaladınız.?

.

Türkiye’de lisan fukaralığı

Türkiye’de neredeyse son yüzyıldır lisanda, farklı lisanlara vukufiyette ciddi bir fukaralaşma yaşanmaktadır. Aslında 20. Yüzyılda çoğu ulus-devletlerin ülkelerine musallat ettiği bir beladır bu. Tek tip, millet/ulus, tek tip vatandaş oluşturmaya yönelik ulus-devletlerin refleks ve uygulamaları sonuçta lisan fukaralığı gibi toplumsal bir trajediye de yol açmaktadır.

Oysaki, Türkiye, imparatorluk bakiyesi bir ülke ve coğrafya olarak lisan zengini sayılacak bir konumdaydı. Kafkaslar ve Balkanlardan gelen göçlerle de aslında bu zenginlik artış göstermişti. Ancak, 20’li yıllardaki devrimler, Harf ve dil devrimleri Türkçey’i, neredeyse büyük bir coğrafyada lingua franca haline gelmiş bir imparatorluk dilini, tasfiye ederek 1928 öncesini unutturan, bu anlamda sil baştan haline ircâ edip, kadükleşen bir ulus-devlet diline dönüştürüp iyice fukaralaştırdı. Ayrıca, "Vatandaş Türkçe Konuş" kampanyaları ile, bazı batı dilleri dışında, farklı dillerde herhangi bir yazışma ve eğitimin yasaklanması, ülke vatandaşlarını farklı dillerden mahrum hale getirmiş.birçok yerel dil ya kaybolmuş ya da iyice içine kapanmıştır.Boşnakça, Arnavutça, Pomakça, Gürcüce, Çerkesçe, Abhazca gibi Rumeli ve Kafkas dillleri bu yasaklardan dolayı birçok bölgede yaşama veda etmiş ya da kullanım alanı iyice daralmıştır. Yanısıra, Kürtçe ve Arapça başta olmak üzere otokton-yerel diller daha ciddi baskılarla, yasaklamalarla belli kırsal kesimlere doğru çekilmiş yeni kuşaklar bazında kendini idame ettirme imkanları çok büyük ölçüde azaltılmıştır.Antik Yunanca’nın günümüze gelmiş son bakiyesi olan Trabzon Pontus Rumcası gibi kadim bir lisan bir kaç yüz kelimeye indirgenmiştir. Halbuki, Trabzon Rumcası üzerinden zamanla üniversitelerde eski/antik yunanca kürsüleri kurulup bu anlamda, yurt dışından eleman getirtilecek şekilde eleman sıkıntısı çekilmeyebilirdi. Mardin, Urfa, Antep, Hatay, Mersin gibi yerlerde yaygın bir şekilde kullanılagelen Arapça da aynı akibete uğramıştır. Özellikle, sınırlar çizildikten ve sınırlarda mayın tarlaları oluşturulduktan sonra, coğrafyalar arasında iletişim ve bağlar koparıldığından bu yörelerde Arapça’nın kullanımı azaldığı gibi, Urfa ve Mardin arapları başta olmak üzere Arapça konuşanlar bu dilde okuma yazma imkanından tamamen yoksun kalarak zamanla ümmileşmişlerdir. Yazı/Yazışma dili olarak pek gelişme göstermemiş olsa bile, Cahiliyye devri Arapçası gibi çok zengin bir sözlü kültüre/geleneğe, kâfiyeli deyimlere sahip olan Kürtçe ise bir taraftan yıllarca uygulanmış olan amansız yasaklar, diğer yandan Stalinist kökenli Kürt solunun ve bunlara yakın çevrelerin modern-ideolojik ulusalcılık ve Türkiye’deki Kemalist tecrübeye öykünme ile harf ve dil devrimi yapmaları sonucu, sözlü gelenek ve deyimler anlamında çok ciddi bir fakirleşme sürecindedir.

Eskiden, Türkiye’nin sınır bölgelerinde yaşayanların büyük bölümü komşu ülkelerin dilleri ile konuşabiliyor, hatta okuyup yazabilmnekteydiler. Cumhuriyet öncesinde Van, Hakkar, Ağrı gibi sınır bölgelerinde yaşlayanların önemli bir bölümü Farsça okuyup yazabildikleri gibi, Farsça mektuplar kaleme alabilmekteydiler. Örneğin, Hakkari’nin Şemdinli, Van’ın Çaldıran kazası veya Doğubayezid’de ikamet eden kimseler istanbul’da saraya Farsça yazılmış arîza gönderebiliyorlardı.Mardin-Urfa, Siirt, Antakya, Antep gibi yerlerde yaşayanlar da,Türkmenler dahil, yazı dili olarak ekseriyetle Arapça’yı kullanmaktaydılar. Siirt’in Şirvan-kürt beyleri İstanbul’a, saraya arîzalarını Arapça olarak yazıp göndermekteydiler.Çeşitli dillerin bir arada kullanıldığı mıntıkalarda buraların sakinleri günlük yaşamda birkaç dili birt arada kullanabilmekteydi. Siirt Araplarının çoğu Arapça’nın yanısıra Türkçe ve Kürtçeyi de günlük hayatlarında rahatlıkla kullanabilmekteydiler. Aynı durum daha güçlü bir şekilde Mardin ve Urfa’da da vilayet merkezleri başta olmak üzere sözkonusuydu. Urfa’da şehir içinde her üç dil tabii bir şekilde kullanılabilmekteydi. Hatta Gayr-i Müslim unsurlar (Ermeni-Süryani) kendi lisanları ile birlikte daha fazlasını kullanabilmekteydiler.

Türkiye’de tek dil dayatması, farklı dillere getirilen yasaklamalar gelinen bu noktanın ana sebebidir. Türkiye tek parti döneminde farklı dillerde konuşmanın jandarma marifetiyle yasaklandığı dönemleri yaşadı. Sadece, farklı dillerde değil Arap harfli Türkçe kullanımının, ya da eski kelimelerden oluşan bir Türkçenin yazımda kullanımının yasaklanması bu trajedinin geldiği son nokta idi.Türkiye’de Türkçe’de harf ve dil devrimi ile yaşanan fukaralaşmanın yanısıra, farklı yerel-otokton diilerin bilinmesi ve kullanılmasında çok büyük oranda gerileme görülmüştür. Sadece bu alanlarda değil aynı durum fazlası ile yabancı dil öğrenimine de yansımıştır. Türkçe ve Kürtçe başta olmak üzere zengin bir ana dile sahip olma imkanından mahrum bırakılan Türkiye toplumu uzun zamandır batı dilleri başta olmak üzere, yabancı dil öğrenme imkanları bir hayli kısıtlanmıştır. Bu yabancı dillerin öğrenimi çoğu zaman kısmen teknik, diplomatik ve ticari düzeyin ötesine geçememektedir. Akademik düzeyde yabancı dil bilme oranı gün geçtikçe düşüş kaydetmektedir. Akademik çevrelerde yabancı bir dil, bir batı dili ile meramını ifade edebilme, hatta bir metin yazabilme imkanı önemli ölçüde kaybolmuş durumdadır. Örneğin, coğrafyamızın tarih ve arşiv kaynaklarına ilişkin zengin verileri barındıran Rus, Ceneviz ve Venedik kaynaklarını, arşivlerini rahat bir şekilde çalışabilecek şahıslar çok nadir bulunmaktadır. Bu vaziyet, batı dilleri dışındaki diller sözkonusu olduğunda daha vahim bir noktadadır.Arapça ve Farsça’ya olan vukufiyet akademik dünyada oldukça azalmış olup, ender hale gelmektedir. O yüzden, çeşitli İslami ilim dallarındaki birçok eser, özellikle yazma eserler el değmeden durmaktadır. Tarih alanına gelindiğinde, Arapça ve Farsça kaynaklar iyice garip kalmaktadır. Arap ve Fars dili edebiyatı bölümlerinde dahi bu dillerin öğrenim ve kullanımında çok ciddi zaaf görülmektedir. Mesela Telhis, Şerhi Muhtasar ve haşiyelerindeki şiirlerle veya bunların basılmış şerhleriyle kaç Arap dili edebiyatı filologu ilgilenir? Bundan kaç yıl önce Şerefnâme’nin yeniden Farsça aslından tercüme edilmesi için bir komisyon kurulması teşebbüsünde bulunmuştuk, ancak Farsça’dan bu önemli tarihi birlikte tercüme edecek düzeyde Farsça bilen, İstanbul’da bir tarihçi, ikinci bir kişi bulamadık. Anadolu Selçukluları dönemine ilişkin çok önemli bir kaynak olan Kadı Ahmed En-Nigidî’nin "El-Veledu’ş-şefîk" adlı Farsça eseri biri İngilizce iki makale ve bir tez dışında hiçbir şekilde çalışılmamıştır. (Kütüphanelerimizde tek yazma nüshası bulunan bu eserin tıpkı basımı, kısmet olursa, hazırlamakta olduğumuz indeksi ile birlikte yayınlanacaktır.) Yine aynı şekilde, Kemaleddin Muhammed Ali bin Abdirrahman bin Es-Serrâc Ed-Dimeşkî’nin yazma halindeki "Teşvîku’l-Ervâh Ve’l-Kulûb İla Zikri Allâmi’l-Ğuyûb" ve "Tuffahu’l-Ervâh Ve Miftâhu’l-irbâh" adlı 715/1315-16 tarihli Arapça eserlerinin yayına hazırlanıp tercüme edilmesi konusunda da benzer bir teşebbüste bulunmamıza karşın, bugüne kadar akademik çevrelerden birkaç kişi dışında kimse bu çalışmada yer almaya cesaret edemedi.

Halbuki, Osmanlı’nın son dönemlerinde bile batı ve doğu dillerini bir arada bilen, ulemâ bir tarafa, birçok aydın, gazeteci ve edebiyatçı dahi bulunmaktaydı. Sadece Namık Kemal, Ziya Paşa, Muallim Naci, Ebuzziyâ Tevfik, Şemseddin Sami, Naîm ve Abdül Fraşeri kardeşler örnek olarak yeterlidir. Namık Kemal Renan Müdafaanâmesinde bu anlamda müsteşriklere cevap verebilirken, Muallim Naci Arap ve Fars edebiyatına ilişkin eserlere takrizler yazabilmekte, Ebuzziya Tevfik çeşitli dillerden tercümeler yapabilmekte, Fraşeri kardeşler ise, Arapça, Farsça ve Fransızca dahil.çeşitli lisanlarda gramer kitapları ve sözlükler kaleme alabilmekteydiler.

Oysa bugün Türkiye’de filoloji bölümlerinde dahi bu anlamda çok büyük gerileme görülmektedir. Çeşitli filolojik alanlarda mahir olanlar neredeyse parmakla gösterilmektedir.

.

Kürt sorunu ve dinî yapılar

Son dönemde, Şemdinli’de başlayıp, G. Antep’te devam eden olaylar zinciri, Kürt sorununda gelinen dönemecin ne kadar zorlu olduğunu ortaya koymaktadır. On yıllardır biriken ve ertelenen sorunlar yumağı ve ihmaller… Sorunun çözülmesini zorlaştırmaya ve engellemeye matuf iç ve dış müdahaleler de eklenince daha büyük çıkmazlara dönüşüyor.

Kürt sorununun barışçı bir şekilde çözümünde kararlı irade, geri adım atmama, dirayet ve adalet en temel kurallardır. Bunun yanısıra olayların doğru okunabilmesi ve stratejik hatalara olabildiğince düşülmemesi de esastır. Üzerinde yaşadığımız coğrafya; İsveç, İsviçre, Belçika gibi koordinatları, tanım aralıkları uzun zamandır belirlenmiş, rahat bir coğrafya değildir. Dahası, ülkeyi idare edenlerin boyuna stratejik hatalar yapma veya fırsatlar kaçırma lüksü olmayan ve bunu uzun vadede faturasının ağır olduğu bir coğrafyada yaşamaktayız.

Osmanlı İmparatorluğu’nda 19. Yüzyıl’daki batılılaşma ve modernleşme süreci, Osmanlı’nın en batısından ve Rumeli bölgelerinden başlayıp, sonraki dönemlerde daha doğuya doğru gelişme gösterdi. Zira Osmanlı Rumelisi İslam dünyasının batıya uzanan, mızrağın ucunu oluşturuyordu. Rönesans ve Yeniçağ’da yükselen Batı Avrupa’nın karşısında güç kaybeden Osmanlı’nın duraklama ve gerileme dönemi de haliyle buradan başladı. Bu yüzden, Osmanlı’nın en doğu ve güney bölgeleri uzun zaman bu sürecin uzağında kalıp, bundan masûn kaldı. Özellikle Osmanlı’nın Kürdistan bölgesi batılılaşma ve modernleşmenin tahrip edici etkisinden en ziyade korunmuş mıntıkasını oluşturuyordu. 17. Yüzyıl’da bile zaman içerisinde Osmanlı’nın batı bölgelerinde, Diyâr-ı Rûm’da İstanbul, Edirne, Bursa gibi merkezlerde ilmin, ilmi faaliyetlerin azalmasından, çeşitli ilim dallarının kaybolmasından yakınan Kâtip Çelebî "Mizânu’l-Hakk Fi İhtiyâri’l-Ehakk" adlı eserinde şunları söyler:

"Bununla, Rum’da sevk-i ilme kesâd gelüp ehli inkıraza karîb olmağla, bâzı kenârda, Ekrâd diyârında yer yer kanûn üzre şuğul eden tâliblerin mübtedîleri Rûm’a gelüp azîm tafra satar oldu." (Kâtip Çelebî, Mizânu’l-Hakk,Yazma Nüsha, King Saud University Library, Vrk. 5b; Matbû Nüsha, Matbaa-i Ebuzziyâ,1306:11)

17. Yüzyıl’ın ikinci yarısında Kâtip Çelebî diyâr-ı Rûm ile ilgili bu tarz yakınmalarda bulunurken, 19. Yüzyıl’a gelindiğinde Osmanlı’nın batı/Rumeli bölgelerinde asırlarca var olan sistem/nizâm ve medeniyet ağı önemli oranda çöküşe geçmiş durumdaydı. Kürdistan mıntıkası başta olmak üzere Osmanlı doğusu, uzun süren Osmanl-Safevî çatışmalarının neden olduğu büyük tahribata rağmen hâlâ büyük oranda İslâmî medeniyet ağını ve nizamını önemli ölçüde korumaktaydı. Hicâz, Şam, Bağdat, Musul, Halep, Urfa, Mardin, Diyarbekir, Bitlis, Van, Erzurum, Musul hattı arasındaki ilmi, ticari ve kültürel bağ ve iletişim hâlâ 13. Yüzyıl’daki tarzda devam etmekteydi. Bu anlamda, en önemli dinî kurumlar olan medreseler ve tasavvuf/tarikat ağı canlı ve güçlü bir biçimde varlığını sürdürmekteydi. Oysa ki 16. Yüzyıl’da ilim, kültür ve irfân anlamında Osmanlı coğrafyasını daha çok İstanbul ve Rumeli beslemekteydi. 19. Yüzyıl’da, Osmanlı Rumelisinde, Diyâr-ı Rum’da Osmanlı-İslâm müesseselerinin iyice zayıflaması ile doğu bölgeleri bunun yerini aldı, özellikle dini müeseseler (medreseler-tekkeler) bağlamında Kürdistan ön plana çıktı. Mevlâna Hâlid-i Şehrezorî Bağdâdî (Vefatı:1242/1827) ile birlikte, Kürdistan’da Nakşibendiliğin Hâlidiyye kolunun yükselişi, bununla birlikte medrese ve tekkenin güç birliği etmesi, dahası Mevlâna Hâlid ile birlikte bir ulemâ tarikatı haline gelen Nakşibendî-Hâlidîliğin medreseyle tekkeyi bünyesinde birleştirmesi, bu iki müesseseyi birlikte neredeyse bölgenin en ücra kırsal kesimlerine de yaymaları, bölge bazında, hatta Osmanlı coğrafyasının genelinde yeni ve büyük bir dinamizmin oluşumunu sağladı.

Kısa zamanda Halidiliğin oluşturduğu dinamizm, Osmanlı’nın batı bölgelerine de ihraç edilmiş, taşınmış oldu. Böylelikle Kürtler bu yüzyıldan itibaren zamanımıza değin dini kurumların ve dini hayatın batılılaşmanın, modernleşmenin ağır etkisine maruz kalan batı bölgelerine ihracını, taşınmasını, daha doğrusu batı bölgelerinde bu yıkıcı etkilere karşı oluşan direncin taze gücü oldular. Türkiye’deki Nakşibendi tarikatının en güçlü tarikat olması, tamamına yakınının Hâlidiyye koluna mensup olması bu sürecin en önemli göstergesidir. Yanısıra, yine bugün bile Türkiye’de tanınmış büyük ulemanın ekserisinin ya Kürt asıllı ya da Kürt medreselerinde okumuş olmaları da bunun en önemli kanıtıdır. Halen, bölgede devletin tek-parti döneminden başlayarak baskı ile sekülerleştirme süreci ve PKK’nın seküşlerleştirici/dinsizleştirici tüm etkisine karşın 60’tan fazla medresenin bir kısım tekkelerle birlikte hayatiyetini sürdürmesi de buna delildir.

İslam medeniyetine dayalı gelenek ve müesseseleri koruma ve sürdürme anlamında en büyük direnci, modernleşmenin geç etkisi sebebi ile Kürt bölgeleri gösterdi. 20. Yüzyıl’ın başlarında Osmanlı İmparatorluğu’nun dağılması akabinde kurulan yeni batıcı ve jakoben cumhuriyet idaresi 1924’ten itibaren Türkiye’deki dini kurum ve müesseseler ile dinî hayata karşı acımasız ve amansız bir savaşıma girdi. Peş peşe İstiklâl Mahkemeleri ve idamları içeren kanlı uygulamalara kadar vardırıldığı gibi, gerek tek-parti döneminde, gerekse askeri darbe dönemlerinde ağırlaştırılan toplumdaki dinî yaşam ağır baskılara maruz kaldı. Batı bölgelerinde var olan direnç, 1940’lara gelindiğinde büyük oranda kırılmış ve sindirilmişti. Kürt bölgelerinde ise, Şeyh Said hadisesi bahanesi ile uygulanan Takrîr-i Sükûn Kanunu, İstiklâl Mahkemeleri, sürgünler ve Zilân Deresi hadiselerine karşın yer altına çekilerek de olsa Nakşî-Hâlidî dergâhlarını ve bunlara bağlı medreselerini sürdürdü. Halkın toplumsal yaşamdaki dindarlığı süregeldi. Hatta buralardan yetişen ve zamanla İstanbul başta olmak üzere batı bölgelerine taşınan tarikat ve ilim erbabı şahsiyetler bunu batı bölgelerine de -Kâtip Çelebî’nin 17. Yüzyıl’da dahi söz konusu ettiği şekilde- Merkez’de zayıflayan dinî yapı ve hayatı periferiden merkeze taşıyarak, o bölgelerde çökmekte olan dini hayata taze kan vermiş oldular. Hatta 50’li yılların sonlarından itibaren batı bölgelerindeki birçok müftü ve vâiz Kürt mollalardan oluşmaktaydı. Bedüzzaman’ın zorunlu ikâmet neticesinde, zamanla tüm ülkeyi etkileyen Risâle-i Nur hareketini batı bölgelerinde başlatması, Kürt bölgeleri ile bağlantılı Hâlidîliğin batı bölgelerinde yayılmaya devam etmesi, göçlerle büyük şehirlere taşınan Kürt uleması batıdaki dini hayatın da devamının teminatı oldular.

Ancak son elli yılda, devletin sekülerleştirme proje ve baskılarının yanısıra; bu tarihlerden itibaren Sovyet blokuna yaklaşarak yükselen Kürt etnik hareketlerinin Stalinist/seküler bir yapıya bürünmeleri, Kürdistan’daki son dönem sekülerleştirme/dinsizleştirme projesinin lokomotifi olmalarına yol açtı. Özellikle, en katı Marxist/Stalinist çizgide duran PKK hareketi laik cumhuriyetin jakoben sekülerleştirme projesinin bölgede yapamadığı, gerçekleştiremediği, bölgeyi dinden arındırma, halkı sekülerleştirme projesinin bölgesel bazda uygulayıcısı ve hızlandırıcısı rolünü üstlendi. PKK hareketi bu anlamda, Türkiye’deki seküler/Kemalist proje ile bütünleşen/bitişen bir yapı sergiledi.1970’ler sonunda, özellikle 80 sonrasında devletin PKK hareketini bölgede kollarcasına bir tutum içine girmesi, bölgede örgüte alternatif teşkil edebilecek tüm farklı yapılanmaları acımasızca tasfiye edip, rakipsiz bırakması, her halde sekülerleştirme bazındaki işlev ve bitişme ile alakalı olsa gerek.. Türkiyedeki toplumda dinî hayatı tasfiye etmeyi amaçlayan pozitivist sekülerleştirici proje olan resmi ideoloji, dinî hayat ve müesseseler anlamında bir türlü kıramadığı Kürt bölgelerindeki direnci adeta PKK aracılığıyla tasfiye etme yönünü benimsedi.

Kürt sorunu, PKK, liberaller ve İslâm-1

Kürt sorunu ile ilgili olarak son yirmi yıldır kamuoyunda daha çok liberal aydın ve gazetecilerin öncülüğünde gerçekleştirilen tartışma ve analizlerde din faktörü, özellikle Müslümanlık bilinçli olarak görmezden gelinmekte, ısrarla seküler zemin dayatılmaktadır. Önceki yazıda belirttiğimiz üzere, PKK eliyle uygulanmakta olan ‘Kürtleri Müslümanlıktan tümü ile koparma, seküler/ateist bir topluluk haline getirmeye matuf proje’ye bu da eklenince Kürdistan’da Müslüman/dindar kitleler daha da katmerli bir din karşıtlığı/sekülerlik dayatması ile karşı karşıya kalmaktadır.

Öteden beri, Stalinist/sol kökenli Kürt-ulusalcı hareketlerin bir bölümü ve PKK; İslâm’ın bin yılı aşkındır Kürtleri, onları köleleştirmeye çalışan, egemen milletlere teslim eden, sömürü ve köleleştirilmenin aracı olduğu ve İslâm’ın Kürtlere ilişkin fonksiyonunun sadece bundan ibaret olduğu yönünde yoğun bir kara propaganda faaliyeti içinde olup, nüfuz ettiği genç kuşakları etkilemekte ve ateistleştirmektedir. Açıkçası, PKK ve benzeri örgütlenmeler, çabalarını, faaliyetlerinin büyük bölümünü İslâmiyet’in Kürdistan’tan tümü ile kovulmasına, bölgenin ikinci bir Endülüs’e dönüştürülmesine hasretmiş ve kendilerini bu amaca adamış görünmektedirler. Bunu yaparken de, Stalinist bir metodla, Kürtlerin özgürleşmesinin, özgür bir ulus haline gelmesinin ön şartı olarak, Müslümanlıkla, din ile tüm bağlarını kesmelerini, yollarını tümü ile ayırmalarını öngörmektedirler. Bu anlamda en fazla saldırıya uğrayan kavram da Hz. Peygamber-(S.A.V)’e ve öğretisine bağlılığa, ona iman etmeye dayanan Ümmet kavramı olmaktadır. Zira, İslâm’ın ancak, Kürtleri asimile etme aracı olarak, düşman olarak nitelendirdikleri, diğer Müslüman milletlere esir/köle, bindest haline getirdiğine ilişkin yalan ve tezvirata dayalı düşünce ve eylemlerini zorla benimsetme tutumu içerisindedirler.

Türkiye’de Kürt sorunu üzerinde öteden beri medyada söz sahibi olan liberal aydın-gazetecilerin çok büyük bir bölümü, soruna ilişkin olarak, sadece farklılıklara vurgu yapmakta, çeşitli toplum kesimlerinin ortak yaşam değerlerini, en başta Müslümanlığı özellikle ötelemektedirler. Ortak inanç ve medeniyet değerlerini oluşturan İslâm’ı, ulus devletin, çeşitli toplum kesimlerindeki farklılık ve çeşitlilikleri ortadan kaldırıp, asimile edip vatandaşı tektipleştirici, jakoben anlayış ve projesinin, resmi ideoloji statükosunun bir aracı ve unsuru olarak göstermektedirler. Açıkçası, Liberal aydın-gazeteciler Kürt sorunu bağlamında, İslâm’ı, Din’i, Kemalist Ulus-devlet proje ve yapısı parantezine atarak paralize etmektedirler. Fiil ve söylemlerinde; Müslümanlığı Kemalist ulus devletin tektipleştirici jakoben yapısının, statükosunun bir öğesi gibi gösterme çabası ön plana çıkmakta ve Kürt sorunu tümü ile seküler bir dil üzerinden dile getirilmekte. Ortak yaşamı sağlayan değerlerin temeli olan İslam; ulusalcı, milliyetçi anlayışın bir gereği imiş gibi sunulup, ötelenmeye çalışılmaktadır.

Sadece, bir kısım seküler/liberal çevreler değil, öteden beri bu çevrelerle birlikte hareket eden bazı İslamcı aydın ve kanaat sahipleri de bu doğrultuda hareket etmekte, özellikle Kürt sorunu bağlamında İslam’ın tümü ile tasfiyesini öngörmekteler. Kürtler arasındaki, organize seküler örgütlenmeleri ve grupları baz alarak, sadece onların söylem ve taleplerini nazar-ı dikkate alarak, Kürtlerin tümü ile seküler, din dışı taleplere sahip olduğunu, artık Müslümanlıkla, dinle bağlantılı bir talepleri olmadığı yönünde ifadelerle, bu doğrultuda sorunun sadece seküler zemin ve dil üzerinden gündeme getirilmesini savunmaktalar. Organize katı seküler grupların taleplerini esas alıp sadece onları dikkate alan bu kesimler nedense Diyarbekir’de, Batman’da Hz. Peygamber’e (S.A.V) saygı mitinglerinde toplanan yüzbinleri, büyük kitleleri özellikle görmezden gelmektedirler.

.

Kürt sorunu, PKK, liberaller ve İslâm-2

Oysa ki, İslâm eğer, toplumları asimile eden, tektipleştirip ulus-devlete eklemleyen bir işleve sahip olsaydı, İslam tarihindeki bu kadar farklı topluluklar, bu kadar farklı etnik gruplar, mezhepler, meşrep ve tarikatları ne ile izah edecekler? İslamiyet tarihte hangi Arap olmayan toplumu asimile etti, tektipleştirdi?. Endonezya’dan, Pasifik’ten, Mağrib/Fas’a kadar tüm müslümanlaşan topluluklar Araplaştı mı? Endonezya’dan Basra Körfezi’ne kadar hangi Müslüman topluluğun ana dili Arapça?. Mezopotamya’dan Adriyatik’e kadar kaç İslam toplumu ana dil olarak Arapça’yı konuşmaktadır? Eğer İslamiyet ulus-devlet projesinde olduğu gibi, homojenleştiriciliği, tektipleştiriciliği öngörseydi; bugün, Malayca’dan Orduca’ya, Beluçça’dan Peştunca’ya, Farsça’dan Kürtçe’ye, Çağatayca’dan Anadolu Türkçesi’ne, Arnavutça’ya, bu kadar dil hayatiyetini İslam hakimiyetindeki yüzyıllar boyunca sürdürebilir miydi? Öyle olmuş olsaydı, Osmanlı Türkçesi bir imparatorluk dili, lingua franca haline gelebilir miydi? Kuzey Afrika’da milyonlarca Berberi ve Tuareg bulunabilir miydi? Ağlebiler, Tafişinler, Murabıtlar, Muvahhidler ve Beni Ahmer devletlerinin/hanedanlarının ya da Endülüs fatihi Tarik bin Ziyad’ın, Süleyman Cezulî’nin, İbnu’n-Nahvî Tevzerî’nin, İbn Tumert’in, ünlü İbn Haldun’un Berberi olduklarını bilebilir miydik? Öyle olsaydı Selahaddin Eyyubî’nin, Tâcu’l-Arifîn Şeyh Ebu’l-Vefâ’nın, Molla Cami’nin, Molla Güranî’nin, kıraat alimi Mevlana Ebu’l-Hayr Muhammed El-Cezerî’nin, Hoca Saadeddin’in, Mevlâna Hâlid-i Bağdadî’nin Kürt olduğunu nereden bilecektik? Şeyh Ahmed El-Cezeri ve Şeyh Ahmed Eş-Hânî Kürtçe şiir ve divân yazabilecek miydi?

Batıda aydınlanma düşüncesi, Fransız İhtilali etkileri ile oluşan ulus devlet anlayışı ve pratiği tümüyle pozitivist, aydınlanmacı, din karşıtı, seküler bir temele dayanmaktadır. Türkiye’de de bu projeyi dayatıp tek tip vatandaş oluşturmak isteyen kadrolar dindar kadrolar, dindar insanlar mıydı? Bu kadrolar, baskılarını daha çok dindarlara ve Müslümanlığa yöneltmediler mi? Müslümanlık on yıllarca ulus-devlet eliyle sopalanmadı mı?. Tüm bu gerçeklere karşın, Kürt sorununa ilişkin olarak, yalan, tezvirat ve telbis ile İslâm, ulus-devlet yapılanması ve uygulamalarından sorumlu tutularak sanık sandalyesine oturtulmak istenmektedir. Halbuki, İslam tektipleştirmenin, asimilasyonun değil; ürettiği ortak değerlerler ve kültürle bu coğrafya’daki, tüm bölgedeki farklı toplum kesimlerinin, çok farklı etnik grupların asırlarca barış içinde biribirini boğazlamadan, soykırım yapmadan yaşayagelmesinin garantisi olmuştur. Bu garanti/teminat kaldırıldığı takdirde coğrafyamız Yugoslavya’dan çok daha vahim trajedilere sahne olur. Kopenhag Kriterleri, Helsinki Nihai Senedi bireysel özgürlükleri, sivilleşmeyi genişletebilir, arttırabilir, ancak, toplumların, halkların barış ve huzur içinde birarada yaşayabilmesinin teminatı olan ortak duygu, inanç, insani bilinç ve kültür değerlerini üretemez. İnsanlar "Biz birbirimizin din kardeşiyiz, aynı kıbleye yöneliyoruz, aynı peygambere ve aynı kitaba inanıyoruz" diyebiliyor, fakat "Biz birbirimizin Kopenhag Kriterleri, Helsinki Nihai Senedi kardeşiyiz" diyemez.

Bir zamanlar, soğuk savaş dönemi totaliter ideolojilerinden etkilenerek, İslam tarihindeki tefrikadan, mezhep ve meşrepler arasındaki çatışma ve çelişkilerden şikayet eden, tek-tip İslam anlayışı ve tek-tip İslam yorumunda ısrar edip, tarihteki bu zenginliği ve çeşitliliği kabullenmeyen bir kısım eski radikal/siyasal İslamcılar da, bugün, demokrasi ve özgürlük adı altında her türlü ayrışmayı, çelişkiyi savunarak; İslam’ı totaliter ideolojilerle, jakoben ulus-devlet anlayışı ile özdeşleştirerek tasfiye ameliyesinde diğer bazı çevrelerle birlikte hareket etmektedirler. Liberal aydınlarla birlikte Kürt sorununda seküler dilde ısrar eden, sadece, bazı eski İslamcılar değil, bir kısım dindar ve Nurcu kökenli Kürtlerde de, Kürtlerin özgürleşmesinin, İslam’ın getirdiği ortak değer ve bağlardan ve ‘ümmet’ mefhumundan tümü ile kopmaya vâbeste olduğuna ilişkin, yalana dayalı yanlış bir kanaat yaygınlaşma eğilimi göstermektedir.

.

Kürtler Ve Milli Görüş-1

Osmanlı döneminde Kürt bölgeleri ile ilgili bugüne gelen sorun, 19. yüzyıldaki reform-modernleşme ve batılılaşma hareketleri ile paralel olarak gelişti. 17. yüzyıl sonlarında baş gösteren peşpeşe yenilgiler, Rumelideki toprak kayıpları ve sürekli kan kaybı; coğrafi keşifler ve Rönesans sonrası Batı Avrupa’nın yükselişi: zaman içinde Osmanlı Devleti’nin, Batı Avrupa karşısında zayıflayıp yenilgilere mahkum hale gelmesine yol açmış, 1774 Küçük Kaynarca Antlaşmasından itibaren de kendi başına, ittifaklara girmeden ayakta kalma yeteneğini yitirmeye yüz tutmuştur. Sultan II. Mahmud devrinde hızlanan yenileşme hareketleri,yeniçeriliğin kaldırılması ve Mehmed Ali Paşa-Mısır meselesi sonrasında, 1255/1839’da Tanzimatın ilanı ile Batılılaşma hareketinin iyice yerleşmesi sonucunda tedricen bir imparatorluktan, Fransız İhtilali sonrası etkilerle, ulus-devlete dönüşme eğilimine girmesi birçok etnik sorunu da beraberinde getirmiştir. Bu aynı zamanda İslam’dan, İslam medeniyetinden gelen tüm geleneksel yapı ve müesseselerin de çözülmesi ile neticelenmiştir.

Geleneksel yapı ve müesseselerin çözülmesi olgusu Kürt bölgelerine de yansıdı. Bunun yansıması Osmanlı’nın merkeziyetçileşme siyaseti neticesinde bölgede yüzyıllardır var olan kendine bağlı mirlik ve beylikleri hem bu siyaset hem de batılı Düvel-i Muazzama’nın müdahaleleriyle bir bir kaldırmaya yönelik uygulamaları bölgedeki geleneksel yapı ve dengeleri sarstı. Sultan İkinci Mahmud devrinde ve Tanzimat sonrasında ,1238/1822-23 ve 1263/1847’deki Osmanlı-İran Erzurum anlaşmalarına kadar Kürdistan bölgesi asırlardan beri Osmanlı idaresine bağlı olarak irili ufaklı mirlik ve beyliklerle yönetilmekteydi.(Bu andlaşmalarla ilgili olarak bakınız: Muâhedât Mecmuâsı, Cilt.3, Sıra,1-5; Ceride-i Askeriye Matbaası, İstanbul, 1297; Derviş Paşa, Müzekkire, tahdîd-i Hudûd-i İrâniye, Matbaa-i Amire, İstanbul, 1286; Mehmed Hurşid Paşa, Seyahatnâme-i Hudûd, Tıpkıbasım Ve Çevimyazı: Alaeddin Eser, Simurg, İstanbul, 1997) Gerek Erzurum anlaşmasının sonuçları, gerekse, Tanzimat sonrasında, özellikle 1856’daki Islahat Fermanı ile Fransız modeli merkeziyetçi bir yapıya dönüşme eğilimi gösteren Osmanlı merkezi yönetimince tedricen bu mirlik ve beyliklere son verilmişti. Revandızlı Mehmed Bey, Babanlı Abdurrahman Paşa,Babanlı Mahmud Paşa,(Babanı Mahmud Paşa ile ilgili bakınız: BOA, HAT, 811/37228) Cizre Mütesellimi Mîr Bedirhan Bey, (Cizre Mütesellimi Bedirhan Bey ile ilgili bakınız: BOA, A.MKT, 55/9) Zerrakî/Zırkî beyleri, (Zırkî/Zerrâki beylerine ait Edirne kabristanlarında birçok kabir bulunmaktadır) Şirvanlı İzzeddin Şir,(Şirvân beyi İzzeddin Şîr ile ilgili bakınız: BOA, İ.MVL, 462/20856) Hakkarili Nurullah Bey (Hakkarili Nurullah Bey ile ilgili bakınız: BOA, A.MKT.MHM, 13/54) vak’aları bu süreçte gelişmişti. Tanzimat devrinde kaldırılan mirlik ve beylikler ile bunların bağlı olduğu, Van ve Diyarbekir beylerbeylikleri yerine merkezden belirlenen Kürdistan valiliği kurulmuştu. Ancak merkezden atanan vali ve kaymakam gibi mülki amirler, mirlik ve beyliklerin kaldırılması ile Kürdistan’da oluşan otorite boşluğunu dolduramadılar. Bölgede oluşan otorite boşluğu ciddi sorunları da beraberinde getirdi.

Ancak, Miladi 19. Asır başlarında Kürtlerin Caf aşiretinin Mikâilan koluna mensup bir aileden gelen Mevlana Hâlid-i Şehrezorî’ Hazretlerinin (Vefatı: Şam 1242/1827) Nakşibendiliğin Halidiyye kolunu tesis etmesi ve bu tarikatın, tekke-medrese birlikteliği oluşturarak kısa zamanda müşarunileyh hazretlerinin 200’ü aşkın hulefası aracılığı ile, Kürdistan başta olmak üzere yaygınlaşması ve kök salması ile, Kürdistan’da oluşan Nakşibendi-Hâlidî şeyh aileleri bu boşluğu doldurarak, otorite boşluğu son buldu.

Nehri Seyyidleri (Seyyid Taha En-Nehri ailesi ve hulefası), Basret şeyhleri, Tavila şeyhleri,Septîler,Çan Şeyhleri, Arvasiler ,Fursaf şeyhleri, Barzan Şeyhleri, Ankâf Şeyhleri, Aktepe şeyhleri, Norşin, Çokreş ve Ohin Şeyhleri gibi oluşan Nakşibendi-Hâlidî şeyh aileleri Kürdistan’da yeni aristokrasiyi teşkil ettikleri gibi, hem dini-manevi hem de yerel siyasi ve idari otoriteyi birlikte ellerine aldılar.

Osmanlı Devletinde bu süreçte, Seyyid Taha’nın oğlu Şeyh Seyyid Ubeydullah, Barzanlı Şeyh Muhammed (Mesud Barzani’nin Kadiri şeyhi olan dedesi) olayı gibi olaylar cereyan etse de hiçbirinde kırılma veya kopuş yaşanmamıştı. Tüm bu 19. Yüzyıldaki olayların en önemli yönü Osmanlı idaresinin bölgede asla siyasi idama başvurmamasıydı. Revandızlı Mehmed Bey,Babanlı Abdurrahman Paşa-Mahmud Paşa olayından başlayarak tüm sorunlar en fazla sürgün ile sonuçlanmakta idi. Ancak İttihat-Terakki’nin yönetime gelmesi sonucunda bu durumda ciddi değişiklik sözkonusu oldu. Bu dönemde, Molla Mustafa Barzani’nin ağabeyi ve Nakşibendi şeyhi Şeyh Abdüsselam’ın, Süleyman Nazif’in Musul valiliği sırasında bazı müritleri ile birlikte idam edilmesi Kürdistan’da siyasi idamların başlangıcı oldu. Ardından Bitlis’te vuku bulan hadisede de, Gençli/Uğnutlu ve Arvasilere bağlı Molla Selim’in (Molla Selîm Uğnut nahiyesinin Hacılar köyünden Molla Mahmud’un oğlu olup aynı zamanda Erzurum’daki Taşkesenli Nakşibendi şeyhi Şeyh Ahmed’in kardeşi, Gavs-i Hizânî lakaplı Şeyh Seyyid Sibgatullah El-Arvâsî’nin oğlu Şeyh Seyyid Muhammed Nur’un damadı idi.) ve yanısıra Kamran İnan’ın dedesi Seyyid Ali’nin Şeyh Şihabuddin, Muhammed Şirin adlı iki kuzeni ile birlikte toplam 30 insanın idam edilmesi bu süreci hızlandırdı. Ancak İttihat-Terraki dönemindeki tüm bu olaylara karşın Kürtler bir-iki istisna hariç tümü Birinci Cihan Harbi’nde Osmanlının yanında yer alarak savaşlara katıldılar. Hatta Erzurum ve Sivas kongrelerine destek vererek yer aldılar.

1923’te Lozan sonrasında Cumhuriyetin ilanı, ardından peşpeşe gelen Cumhuriyet inkılapları, hilafetin kaldırılması ve bu çerçevede müslümanlık ve Kürt kimliğinin dışlanmasına dayalı bir resmi ideolojinin gelişip kök salması bu anlamda tam bir kopuş ve kırılmaya yol açtı. Oysaki, özellikle hilafet kurumu kopuş ve kırılmanın önünde, birlikteliği sağlayan en önemli kurumdu. Kürtlerde, Mervânî, Eyyubî devirlerinden beri var olan Abbasi hilafet geleneğine bağlılık ve bu geleneğin, Memlüklülerin ardından Osmanlılarca tevarüsü ve devam ettirilmesi bunun en başat dinamiğiydi.

.

Kürtler Ve Milli Görüş-2

Abbasi hilâfet geleneğine bağlılık, kırılma ve kopuşun önündeki en önemli engeldi. 1924’te hilâfetin kaldırılması, Tevhid-i –Tedrisât kanunu ile medreselerin kapatılıp yasa dışı ilan edilmesi Kırılma ve kopuşun fiiliyata geçmesine yol açtı. Batı bölgelerinde bu yeni inkılaplar ve sisteme yönelik yerel düzeydeki tepkiler merkezin etki alanı içinde olmaları dolayısıyla kanla da olsa kolayca bastırıldı. Ancak, Kürdistan mıntıkasının merkeze ve merkezi yapıya uzaklığı hasebiyle uzun süreli tepki ve direnişlerin merkezi oldu.

1925 öncesinde Kürtlerde dini önderlik ve dini şahsiyetler en ön planda gelirdi. 19. Yüzyıl ve 20. Yüzyılın başlarında dahi Kürtlerin öncüleri ve önderleri ya Şeyh-Molla-Seyyid-Şerif gibi din adamları, ya da dindar şahsiyetlerden oluşmaktaydı. Özellikle, Tanzimat sonrasında mirlik/Beylik sisteminin kaldırılması ve bunun yerini Mevlâna Halid hazretlerinin çıkışı ile birlikte yeni Nakşibendî-Hâlidî aristokrasisinin alması ile daha da pekişen bir dini yapıya bürünmüştü. 1925’in arefesinde Kürtler içinde bu durum en zirve noktasındaydı. Bediüzzaman Said En-Nursî, Seyyid Şefik Arvâsi, Abdülhakim Arvâsi, Şeyh Muhammed Ziyâeddin, Seyyid Abdülkâdir, Şeyh Süleyman El-Hâlidî,Erbilli Şeyh M. Es’ad, Süleymaniyeli Tevfik,Haydarizâde Şeyhülislâm İbrahim Efendi, Abdürrahîm Rahmî Zapsu, Mutkili Halil Hayâli, Mehmed Mihrî,Diyarbekirli Ahmed Ramiz bunların başlıcalarıydı. 1925’ten sonra oluşan Yeni devlet ve sistemin ağır baskısı, dini müesseselerin tasfiyesi ve bu şekildeki durumun süregelmesi dini yapıda oluşan kopukluğa sebebiyet verdi.

1940 yılların sonlarına gelindiğinde, Kürtler arasında Musa Anter’den başlayarak büyük kentlerde üniversite okuyan laik-seküler figürlerin ortaya çıktığı görülmektedir. Özellikle, 1950’li yılların sonlarında 49’lar hareketi daha seküler bir çizgi içindeydi artık. Selim Kılıçoğlu ve Said Elçi gibi dindar/dine yakın şahsiyetlerin bu hareketin içinde yer almış olması bu durumu değiştirmedi.

1950’den sonra DP döneminde yeniden faaliyete geçme eğilimi gösteren dini hareketler tek parti dönemindeki çok ağır baskılarla oluşan sindirilmişlik psikolojisi içinde açıktan değil, daha gizli bir şekilde faaliyetlere yöneldiler. Yanısıra, yine rejimin oluşturduğu seküler- türkçü baskı ve propaganda, dindar çevreleri rejim bazında kamufle etmeğe/zahirde meşrulaştırma amacına matuf olarak türk milliyetçiliği ile bezenmiş bir dindarlık anlayışı sergilendi. Bu da zamanla milliyetçi muhafazakar; Türk-İslamcı grupların oluşup, neşv ü nüma bulmasının başlangıcını teşkil etti. Necip Fazıl, Eşref edip, Raif Ogan gibi dindar/İslami kesimdeki figürlerin türk milliyetçiliği bezeli bir dindarlık anlayışı ortaya koymaları ile daha da belirginleşti.Özellikle 1960’lı yılların başlarında Sovyet blokunun etkisi ile oluşan Bolşevik/sosyalist hareketlere karşı tepki olarak oluşan, Komünizmle mücadele dernekleri ve anti-komünist örgütlenmeler dindar kesimlerin önemli ölçüde, anti-komünist, sağcı, Milliyetçi-muhafazakar bir çizgide kümelenmelerine yol açtı. Yanısıra, Soğuk savaş döneminde Sovyet blokunun etkisi ile Anti-Amerikancı, üçüncü dünyacı hareketlerin yoğunlaşması, Türkiye’de de 60’lı yıllarda yükselen solun Kürt sorununa doğrudan el atması, özellikle 1969’daki TİP kongresinde Kürt kimliğine bariz bir biçimde vurgu yapılması, Kürt oluşum ve hareketlerinin Sosyalist/Stalinist bir renge bürünmesi sonucunu doğurdu. 70’li yıllarda daha da ivme kazanarak Kürt sorunu ve Kürt vurgulu oluşumlar adeta Marxist solun şemsiyesi altına,tekeline girdi.Olay öyle bir hududa varmıştı ki, "Kürdüm" diyene "Komünist" damgası vuruluyor. Kürt kimliğine vurgu yapanlar da gerçekten sosyalizm/komünizm savunmasına girmekteydiler.Her iki olay, birbirini iten ve besleyen bir nitelik arzetmekteydi. Bu durum zamanla dindar müslümanların kürt sorunundan, Kürtler arasındaki aktif grupların , aslında hayat damarlarını teşkil eden Din’den/İslam’dan uzak durup, daha da uzaklaşmalarının ana nedeniydi. Bu anlamda Birbirini iten eksi kutuplar haline geldiler.

1980 sonrasında ise, önce Apocular denen ve sonra PKK ‘ya dönüşen Stalinist örgüt, silahlı bir hareket olarak bölgede etkinlik göstermesi ile Sol/Stalinist tekel Kürt sorunu üzerinde silahların gölgesinde hakimyet tesis etti. Süreç içinde oluşmuş olan tüm bu boşlukların üzerine oturdu.

Yine, seksenli yıllarda bölgede, kent ve kasabalarda bir hayli etkin olan İslamcı gruplar, son derece ideolojik ve halkın dindarlığını özellikle dışlayan ve ötekileştiren modernleşmeci/katı selefi bir yapı ve tutum sergilediklerinden bölgede kök salma imkanı bulamadılar. 90’lı yıllara gelindiğinde bölgede seksenli yıllarda bir hayli etkin olan radikal/siyasal İslamcı gruplar gelinen süreçte tümüyle çöktü. Bölgedeki tüm dini grup ve organizasyonlar da çökme eğilimine girdi. Bölgenin geleneksel, asırlardır cari olan dînî yapısı ile taban tabana zıt, bu yapıyla kavgalı olup, ya ideolojik katı-selefî , ya da militan-şiî yönelimli radikal/siyasal dini grup ve akımlar 80’li yıllarla, 90’lı yıllarında başlarında zaman ve enerjiyi olumsuz bir rotada tüketip, erimeğe mahküm hale geldiler. Bölgede öteden beri var olan geleneksel dini yapılar (medreseler-dergâhlar) ise zamanla büyük aşınmalara ve inhirafa uğramış olmaları, modernleşmenin çözücü/yıkıcı etkisi ile canlılık gösteremediler. Kent ve kasabalardaki Kitabevleri çevresinde kümelenmiş radikal/siyasal islamcı grupların yerel dini değer ve gelenekle (Şafiilik ve Nakşibendilik) sürekli amansız/acımasız bir kavga ve çatışma halinde olmaları, bölgenin dindar halkından ve bölge gerçeklerinden tamamen kopuk olmaları, hem bu grupların 90’lı yıllarda eriyip kaybolmalarına yol açtı, hem de dindarların bir şemsiye altında organize olmalarının önünü kesti. 1992 Kasım ayında, Ankara’da Mazlum-Der’in gerçekleştirdiği "Kürd Sorunu Forumu" nda, bölgenin en temel dini unsur ve yapılanmaları olan Şafiilik ve Nakşibendiliği dikkate almayan, dışlayan, bu temel İslami kimliklerle ideolojik- katı selefilik adına savaşan İslami grup ve hareketlerin bölgede hiçbir şansının olmayacağını, dini yapıya ve İslam’ın bölgedeki geleceğine çok büyük darbe vuracağını belirtmiştim. Evet, yaşanan tüm bu süreç bu öngörümü maalesef doğruladı.

Kürtler ve Milli Görüş – 3

80’li yılların sonları ile 90’lı yılların hemen başında bir yandan devletin/din karşıtı ve Kürt kimliğini inkâr’a dayanan resmi ideolojinin, diğer yandan Stalinist terör örgütünün baskısından bunalıp, arayış içinde olan dindar kitleler, MNP, MSP geleneğinden gelen partiye, RP’ye yöneldiler. Esasen 1970’li yılların başından itibaren bölgede etkin olan dinî/siyasi ailelerin tamamına yakını MNP-MSP çizgisinde yer aldılar. Önceki yazıda söz konusu ettiğimiz Kürt hareketinin öncüleri ve idolleri olarak kabul edilen aileler başta gelmekteydi. Şeyh Said’in oğlu Şeyh Selahaddin Milli Selamet Partisi’ne açık destek vermekte, Necmeddin Erbakan ile miting meydanlarını dolaşmaktaydı. Hatta 1973 seçimlerinde Erzurum’dan bağımsız olarak seçimi kazanan yeğeni Fuad Fırat amcasının telkiniyle Milli Selamet Partisi’ne katılmıştı. Yine Seyyid Abdülkâdir’in torunları ve yeğeni Seyyid Taha-yı Sânî’nin 1961’de İran’dan/Irak’tan gelen oğulları da MNP-MSP çizgisinde yer almıştı. 1913’te Bitlis ayaklanmasının lideri Şeyh Molla Selim’in torunları da aynı şekilde Necmeddin Erbakan’a yakın durmaktaydılar. Yine, Bitlis ayaklanmasında idam edilen Arvâsî ailesinden ve Seyyid Sibgatullah El-Arvâsî’nin torunları Şeyh Şihabuddin ve Şeyh Muhammed Şirin’in yeğenleri ve torunları da, kuzenleri olan Abidin ve Kamran İnan’ın aksine MSP’yi desteklemekteydiler. Sadece, bu tür Dinî/Nakşibendi ve Molla aileleri değil; Bedirhan Bey/Paşa,Babanlı Mahmud Paşa, Revandızlı Mehmed Bey, Şirvanlı İzzeddin Şîr, Hakkarili Nurullah Bey gibi Kürt siyasal hareketinin kendi öncüleri olarak görüp yücelttiği şahsiyetlerin soyundan gelen ailelerin büyük çoğunluğu, Barzanilerin Şemdinli’deki akrabaları sol partilerde değil MSP-RP çizgisinde yer almışlardı. Heleki, Bedirhan Paşa ailesinin bir bölümü ile Seyyid Taha-yı Sâni’nin ailesinin bu çizgide yer alması bunun en önemli noktasını teşkil etmekteydi. Çünkü bu aileler ve sülaleler aslında dinî ve dindar bir kökenden gelmekte, seküler bir geçmiş ve geleneğe sahip değillerdi. Bu da Kürt sorununda asıl itibarıyla, Kürt kartının MNP-MSP-RP çizgisinde, Milli Görüş hareketinin elinde bulunduğunu göstermekteydi. Açıkçası, 90’lı yıllara kadar "Kürt kartı" içeride büyük oranda Necmeddin Erbakan’ın elindeydi. Ancak ne yazık ki, bu durum farkedilemedi, belki de önemsenmedi. Oysa ki, 1991 yılı yazına gelindiğinde RP’nin bölgede oy oranı %80’ler civarına dayanmaktaydı. Bu da dindar kitlelerin sığınacak bir liman ve şemsiye arayışının sonucuydu. Ancak, 1991 erken seçimlerinde güvenlik güçleri ve PKK’nın etkisi ile bölgede durumun son derece hassaslaştığı bir ortamda RP’nin MÇP ile seçim ittifakına girmesi bu limanı kapattı. Ve sonuç olarak, CHP listelerinden giren HEP’li adaylar milletvekilliklerini kazanarak ilk defa böyle bir partinin ve bugüne, BDP’ye gelinceye kadar devam eden siyasal sürecin oluşmasına yol açtı. Böylece, bölgenin dindar halkı devlet-resmi ideoloji ile, terör örgütü kıskacında tamamen çaresiz ve oksijensiz bırakıldı. RP yöneticilerinin, bölgeyi ve sorunu umursamayarak, pragmatist davranarak girdikleri bu seçim ittifakının uzun vadede ne tür onulmaz yaralara yol açtığı görülmüş ve süreç bölgede İslamiyet aleyhinde adeta geri dönülmez noktaya dayanmıştır.

2005 yılında ise, bizzat Başbakan Tayyip Erdoğan’ın Diyarbakır’daki ünlü konuşmasında sorunu "Kürt Sorunu" olarak nitelendirerek bazı olumlu mesajlar vermesi bir kez daha zaten uzun zamandır devletin güvenlik güçleri ile PKK terörü arasında hırpalanmış olan dindar-muhafazakâr kitleleri sığınacak bir liman, toplanılacak bir şemsiye bulmaları konusunda son derece umutlandırdı. Bu umutların sonuçları 2007 seçimlerine de ciddi bir şekilde, AK Parti bağlamında yansıdı. Ancak, 2009 mahalli idareler seçimi arefesinden başlayarak bu umutlar yine söndürülmeye yüz tuttu. "Ya Sev Ya Terk Et" benzeri bazı söylemler ve seçimlerdeki aday profili, dahası, açılımda "Din" faktörünün ıskalanması, bu limanların yine Milli Görüş geleneği tarafından bir kez daha kapanmasını sağladı. Son dönemlerde de, sergilenen bazı politikalarla Türkiye partileri adeta BDP lehine bölgeden ric’at etme sürecine girmişlerdir. Türkiye partileri ile bölge insanı arasındaki makas açıldıkça tüm ülkenin geleceği açısından karanlık bir tablonun önü açılmaktadır. Oysa ki, Danimarka’daki Hz. Peygamber’e (SAV) yönelik karikatürlü hakaret olayında en büyük protesto mitingi Diyarbakır’da gerçekleştirilmişti. Yanısıra, Gazze konusunda da İstanbul’dan sonra yine en kalabalık miting Diyarbakır’da düzenlenmişti.

Bu yüzden dindar kitleler bölgede organize olmaktan ve bir şemsiyeden mahrum bir durumda kaldılar. Milli Görüş geleneği bu imkan ve bu kart elinde olmasına rağmen, maalesef 1991’den gelen süreç içerisinde, bunu elinin tersiyle iterek bölgenin dindar kitlelerini bu şemsiyeden yoksun bırakacak tutumlar zinciri sergiledi. Oysa ki, sol-Marxist kökenli laik-Stalinist gruplar öteden beri, 60’lı yılların başlarından bu yana içeride ve diasporada-Avrupa’da- örgütlenme imkanına sahip olmaları, dahası bir kısmının silahlı örgütlenme şansını elde ettiklerinden baskın ve etkin duruma geldiler. Ayrıca, devletin de 80’li yıllardan beri PKK ve uzanımları dışındaki en ılımlı gruplar dahil tüm organizasyonları adeta PKK lehine olacak şekilde sürekli budayıp tasfiye etmesi, hayat hakkı tanımaması, 68 kuşağının Stalinist gruplarının Kürt siyaseti üzerindeki gücünü pekiştirmiştir. 90’lı yılların başından itibaren bazı sol kökenli laik Kürt yayınevlerinin yayınları ile 20 yıldır oluşan literatür, bu süreçte yetişen Kürt gençliğinin bu yönde evrilmesi sonucunu verdi.

.

Militan Protestanlık ve Libya’daki olaylar-1

Batı’da özellikle son dönemlerde İslâm ve İslam’ın mukaddes değerlerine ve inançlarımıza sık sık hakaret ve saldırılar gündeme gelmektedir. Karikatür krizi, Kur’ân-ı Kerim’in yakılması olayı derken, Hz. Peygamber’e (S.A.V) hakaret içeren film ile yine çok ciddi gerilim söz konusu olduğu gibi Libya’daki konsolosluk saldırısından başlayarak kanlı olaylar birbirini izledi. Olayın ABD başkanlık seçimleri ile olan ilgisi üzerinde bir hayli duruldu ki, gerçekten de bu anlamda ciddi bir bağlantı sözkonusudur. ‘Arap Baharı’ olarak nitelenen olaylar zincirinin özellikle Suriye’de geldği nokta uluslararası büyük bir krize dönüşme eğilimi göstermesi bunun ABD seçimlerine yansıması, Obama ile Neokon olarak adlandırılan ekip arasındaki gerilimlerin tümü bununla ilintilidir.

Ancak burada en fazla dikkat çeken husus, bu defaki hakaret ve saldırı olayında bir kısım Protestanlaşmış Mısırlı Kıpti kökenlilerin oynadığı roldür. Mısır’da Kıptiler öteden beri İskenderiye Patrikliği olarak müstakil bir Ortodoks kilisesine sahip olup Hz. Peygamber’in (S.A.V) İskenderiye’deki Kıpti Reisi Mukavkıs’a gönderdiği mektuptan beri Mısır’da Kıptillerle Müslümanlar arasında bugüne uzanan bir barış ortamı sözkonusudur. Kadim Kıptî kilisesi gerek Hz. Peygamber (S.A.V) gerekse Hz. Ömer devrinde Hristiyan topluluklara verilen ahidnâme/emannâmelere dayalı olarak varlığını ciddi olarak günümüze değin sürdürmüştür.

Ancak son birkaç asırdır Batı Avrup’anın yükselişi ile önceleri Katolik kilisesinin, sonraları Protestan kiliselerinin Doğu Hristiyanlarına, Ortodoks-Kadîm Hristiyan topluluklarına yönelik müdahaleleri önemli rahatsızlıklara yol açmış, islam dünyası içindeki gayr-i müslim toplulukların ve Müslümanların çok fazla sıkıntı ve acılar çekmesine sebebiyet vermiştir

Zaten 18. yüzyıldan itibaren Osmanlı ve İslam âleminde yaşayan Hristiyan tebaa (Ehl-i Zimmet) Batı dünyasına iyice açılmıştı. Beyrut; İstanbul, İzmir, Selânik, Atina, Kahire gibi merkezlerde açılan misyoner okulları, batılı ülke sefaretleri, Hristiyan tebaanın Batı’ya açılan pencereleriydi. Aynı dönemler, Katolik ve Protestan misyonerlerin Hristiyan tebaa üzerinde bir hayli etkisini artırdığı dönem oldu. Hatta protestan ve katolik misyonerlerin çalışmaları zaman zaman Hristiyan tebaa arasında ciddi sürtüşmelere de neden olmaktaydı. Örneğin, Ermeni nüfus içinde katolikliğe geçenlerin sayılarının 18. Yüzyıl sonlarında artış göstermesi Ortodoks Ermeni Patrikliği’ni bir hayli rahatsız etmiş, sürtüşmeler zamanla Osmanlı hükümetine intikal etmişti. Hatta, Ortodoks Ermeni Patrikliğinin isteği doğrultusunda, bir kısım Katolik Ermeniler İstanbul’dan sürgüne gönderilir. Katolik nüfustaki bu çoğalma ve düvel-i muazzamanın baskısı sonucunda, Osmanlı hükümeti, Ermeni Katolik Kilisesinin ve Cemaatinin varlığını 1830’da resmen kabul eder. (Beydilli, Kemal, Recognition of The Armenian Catholic Community And The Church In The Reign of Mahmud II., Harvard University Press,1995; J. Tcholakian, Mgr. Hovhannes, L’Eglise Armenienne Catholique En Turquie, Istanbul 1998). Seyyah kılığında Osmanlı topraklarını dolaşan özellikle İngiliz ve ABD’li Protestan misyonerler, Ermeni ve Asurî-Süryanî toplulukları üzerinde çalışmalar sergilerler. (Kinneir, John Macdonald, Journey Through Asia Minor, Armenia And Koordistan, London 1818; Smith, Eli, Researches in Armenia Including A journey hrough Asia Minor, And into Georgia And Persia With A visit To The Nestorian And Chaldean Christians of Oormiah And Salmas, Boston, New York 1833 ;Curzon, Robert, Armenia, A Year At Erzeroom And The Frontiers of Russia, Turkey And Persia, New York 1854; Southgate,Horatio, Narrative of A Tour Through Armenia, Kurdistan, Persia And Mesopotamia, vol. I-II,1840;Ainsworth, William Francis, Travels And Researches In Asia Minor, Mesopotamia, Chaldea And Armenia, Vol.I-II, London 1842; Layard, Austen Henry, Nineveh And Its Remains, A Narrative of Expedition To Assyria, London 1873; Layard, Discoveries among The Ruins of Nineveh And Babylon with Travels in Armenia, Kurdistan And The desert, New York 1875 ) Bu çalışmalar kadim kiliselere sahip olan Asurî-Süryanî toplulukları içinde de sürtüşmelere neden olur. (Perly, Dr. David Barşawm, Asurlar Ve Misyonerler, Çeviren: Şükran Yurdagül, Bet-Prasa&Bet-Proso Nsibin, Södertalje,1992)

Yukarıda belirttiğimiz gibi Osmanlı döneminde önceleri katoliklerin, 19. yüzyılda da Protestan misyonerlerinin yoğun faaliyetleri görülür. Yabancı misyonlara ait okullar bu faaliyetlerin merkezleri konumunda olur. Önceleri İtalyan, Venedik, Ceneviz, Fransız ve İngiliz sonraları ise Amerikan okulları misyoner faaliyetlerinin üssü olur. İlk dönemlerde, Osmanlı sınırları içinde yaşayan, Sırp, Bulgar, Rum, Ermenî, Süryani, Asurî, Kıbtî gibi kadim hristiyan azınlık toplululukları üzerinde faaliyet gösteren bu okullar ve misyonerler zamanla 19. yüzyıl sonunda, Anadolu’daki Alevi- Bektaşî kardeşlerimize yönelip bu kesimi protestanlaştırmaya çalışırlar. Alevî-Bektaşîleri protestanlaştırma çalışmaları siyasi krizlere de neden olur. Osmanlı arşiv belgelerinde buna dair vesikalar mevcuttur

.

Militan Protestanlık ve Libya’daki olaylar-2

Biz Müslümanlar tarihte eman verdiğimiz hiç kimsenin farklı dini inancına ve ibadetlerine müdahale etmedik. Zımmilerin İslam hukukunda tüm hakları garanti altına alınmış onların dini ibadet ve müesseselerine hatta sosyal ve ticari hayatlarına müdahale edilmemiştir. Hz. Resul-i Ekrem (SAV) devrinde Necran, Eyle ve Busra Hıristiyanlarına onların hak ve hukukunu belirleyen Ahidnâmeler/Emannâmeler verilmiş, ibadet hakları başta olmak üzere tüm hakları teminat altına alınmıştır. Hatta Hz. Peygamber’e (SAV) dayandırılan ve Hz. Ömer zamanı ile Emeviler devrinde yenilenen Arapça Emannâme metinlerinin kopyaları gerek Ortadoğu ülkelerindeki gerekse Türkiye’deki birçok kilisede bulunmaktadır. Bu Emannâme metinlerine dayanılarak, tarihte İslam devletleri ve hükümdarları Hristiyanların hak ve hukukuna riâyet etmişlerdir. Endülüs, Abbasiler ve Osmanlılarda gayr-i müslimler vezir ve nâzır bile olmuşlardır.

Buna karşın, Batılı Hristiyan dünyanın haçlı seferlerinden beri İslam dünyasına karşı olabildiğince saldırgan bir tutum içinde olup, Engizisyon başta olmak üzere asırlarca bu tutumun sürdürüldüğü gözlemlenmektedir. Son asırlarda ise, özellikle bazı militan Protestan gruplarının bu konuda öncülük ettiği görülmektedir.

1854 yılında, Alman ve Katolik bir aileye mensup olmasına karşın sonradan Evangelic Protestanlığa geçiş yapan Protestan misyoner rahibi Karl Gottlieb Pfander (1803-1865) "Mizânu’l-Hakk" adlı Farsça bir kitap kaleme alır. Bu kitapta Müslümanlığa ve Hz. Peygamber’e (S.A.V) yönelik her türlü iftira saldırı ve karalama kampanyası görülür ve bu kitap 1867’de İstanbul’da yaşayan bir misyoner olan R. H. Weakley tarafından İngilizceye çevrilerek Londra’da basılır. Bu eser İslam dünyasında büyük tepkilere neden olur. İlkin Hint ulemasından Mevlâna M. Rahmetullah Efendi tarafından "İzharu’l-Hakk" adlı bir reddiye kaleme alınarak Hindistan’da neşredilir. Hatta her ikisi arasında Hindistan’da karşılıklı münazaralar sözkonusu olur. İzharu’l-Hakk Hintçe ve Arapça yayınlandığı gibi, Manastırlı İsmail Hakkı Efendi tarafından Türkçeye tercüme edilerek yayınlanır. Bunun yanısıra, Harputlu İshak Hoca bu kitaptaki iddialara cevap olarak 1278/1862 tarihinde "Şemsu’l-Hakika" adlı bir eser hazırlayarak yayınlatır. 1288 tarihinde ise İstanbul’da mukim Necefali Tebrizî adlı bir İranlı tarafından yine bu kitaba "Mizânu’l-Mevâzîn " namıyla Farsça bir reddiye de neşredilir. Bunların yanısıra düzinelerle cevap mahiyetinde risaleler ve reddiyeler kaleme alınır. Bu reddiyelerin tümü İslam’a ve yüce Peygamberimize (S.A.V) yapılan saldırı ve iftiralara cevap niteliğinde olmuş, mesihi topluluklar hedef alınmamıştır. Özellikle, Osmanlı-İslam dünyasında öteden beri varlığını sürdüren Hristiyan topluluklar asla hedef alınmadığı gibi, vikâye dahi edilmişlerdir. Özellikle, Harputlu İshak Hoca gerek Şemsu’l-Hakika adlı eserinde, gerekse daha sonraları yayınladığı Ziyâu’l-Kulûb adlı eserinin mukaddimelerinde bu hususa bahusus temas etmiş, İslam dünyasında, İslam tarihinde Gayr-i Müslim toplulukların ne şekilde hak ve hukukunun muhafaza edilmiş olduğunu verilerle belirtmiştir. Ayrıca, bu reddiyelerde, sadece İslam’a karşı saldırgan bir tutum içerisindeki Evangelic Protestan misyonerlerinin hedef alındığını, öteden beri Osmanlı ülkesinde yaşayan Hristiyan/Mesihi toplulukların asla hedef alınmamış olduğunu açıkça belirtmiştir.

Hele son dönemlerde bu saldırılarda gözle görülür bir artış sözkonusudur. Özellikle Arapça yayın yapan bir kısım Protestan misyoner TV kanalları bu konuda başı çekmektedir. Al-Hayat Ve Al-Fady adlı iki kanal ateşli bir İslam karşıtlığına dayalı her gün sürekli yayınlarda bulunmaktadır. Bu misyoner kanalları, İslam’a Hz. Peygamber’e (SAV) en ağır bir şekilde saldırmaktan geri durmamaktadır. Önceden Mısır Kıpti Kilisesine bağlı olup, sonradan Evangelic Protestan mezhebine girdiği ve İsrail ile karanlık ilişkiler içinde olduğu sağduyu sahibi Süryanilerce de belirtilen Kıpti kökenli Protestan rahibi Butros Zekeriya bütün enerjisini ve mesaisini İslam ve yüce Peygamberimizin aleyhinde propaganda yapmak, kin ve nefret kusmaya hasretmiş durumdadır. Mısır’daki Ortodoks Kıpti kilisesi tarafından da aforoz edilmiş olan Butros Zekeriya tüm hayatını İslam ve Hz. Peygamber (S.A.V) düşmanlığına adamış gözükmektedir. Bu zehir, sadece TV kanallarında akıtılmamakta, internet sitelerinde de aynı durum sözkonusudur. Bu Protestan papaz/keşiş ve benzerleri tüm propaganda konuşmalarını, kin ve nefret saçan, hakaret dolu nutuklarını internet sitelerinde de yayınlatmaktadır.

Bu TV kanalları ve bu internet sitelerinde yer alan tüm yazılı ve görsel dokümanlar dinimizi tahkir eden ifadeleri, Hz. Peygamber’e (SAV) en ağır hakaretleri içermektedir. Bunun yanı sıra, sözde Müslümanlıktan Hıristiyanlığa döndürülen bir kısım dönekler, marranolar TV’ye çıkarılıp, Butros Zekeriya ile birlikte İslamiyet aleyhinde konuşturulmaktadır. Son zamanlarda ABD’de Hz. Peygamber’e (S.A.V) hakareti hedefleyen film de bu gruplar tarafından üretilmiştir.

Osmanlı döneminde bir kısım militan Evangelic Protestan misyonerlerinin bu tür saldırılarına karşı, şiddete başvurulmaksızın hareket edilmiş. Hukuki yollar ve yazılan güçlü reddiyelerle yetinilmiş, Osmanlı ülkesindeki otokton Hristiyan topluluklara yönelik herhangi bir hareket bu anlamda görülmemiştir.

Günümüzde, son dönemde filmle gerçekleştirilen hakaret fiiline karşı, Libya başta olmak üzere çeşitli ülkelerdeki ölümle sonuçlanan kanlı protestolara gelince, bunların kaynağı kesinlikle İslam olmadığı gibi, ideolojik/Siyasal katı Selefîliğin zemin oluşturduğu şiddet sarmalı olduğu gözlemlenmektedir. İdeolojik/Siyasal katı Selefiliğin İslam’ın asırlarca yaşanan pratiğinden, geleneğinden, irfanından, medeniyetinden hiçbir şekilde tevarüs etmediği bilinmektedir. Hariciliği çağrıştıran tarihteki bazı katı selefi ekoller ve soğuk savaş dönemi modern-totaliter ve şiddet içeren ideolojilerin de ağır etkisi ile oluşmuş günümüz selefi akımlarının etkinliği ile gelişen olaylar zinciridir. Bu bağlamda militan Evangelic Protestan grupları ve bu tarz katı selefi gruplar ortamı geren, tarafları siyasal keskinliğe iten, birbirinden beslenen bir işlev görmektedirler.

.

Muş’ta medreseler sempozyumu

Geçen hafta, 5-7 Ekim günlerinde Muş-Alparslan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde "Medrese Geleneği ve Modernleşme Sürecinde Medreseler" başlıklı uluslararası bir sempozyum gerçekleştirildi. 112 civarında katılımcı yer almıştı. Bunlar arasında, İhsan Süreyya Sırma, Beşir Eryarsoy, Ahmet Ağırakça, Süleyman Ateş, Hüseyin Atay, Yusuf Ziya Kavakçı, M. Sadık Hamidî, Nasrullah Hacımüftüoğlu, Mehmet Mahfuz Söylemez, Mehmet Dalkılıç, Abdülaziz Dinar, M. Sait Şimşek, Şerafeddin Gölcük, Molla Salih Ekinci, Molla Fethullah Ayte, Abdülkadir Badilli, Mustafa Aydın, Yasin Aktay, Abdülhamit Birışık, Nimetullah Arvas, Veli Sırım, Ahmet İnan, Burhan Atsız ve Harun Öğmüş ilk göze çarpan isimlerdi. Burada gerek üniversitenin gayretli rektörü Prof. Dr.Nihat İnanç gerekse İlahiyat Fakültesi dekanı Prof. Dr. Fethi Ahmet Polat bir başarıya ve bir ilke imza attılar. Üç gün süren sempozyumda bir çok tebliğ sunuldu. Ben de bu sempozyuma "Medresetu’z-Zehrâ Projesini Bugünden Okumak: Kürt Medreselerini Din Eğitimi Merkezli Olarak Islah Ve Geliştirme İmkânı Ve Bunun Toplumsal Barışa Katkısı" başlıklı bir tebliğ ile katıldım. Tebliğ metninde Kürt medreselerinin ıslah ve geliştirilmesi ve beş dilde (Kürtçe, Arapça, Türkçe, Farsça, İngilizce) din eğitimi verip, din görevlisi, cihanşümul din âlimleri yetiştirecek kurum olarak yasal statüye kavuşturulması yönünde 18 maddelik öneri paketi sundum.

Gerçekten de 90 yıl sonra ülkemizde medreselerin böyle bir uluslararası sempozyumda gündeme getirilmesi ve tartışılması neredeyse bir ilk ve çok önemli bir gelişmedir.

Tek tip batılı tarz, seküler eğitim benimsenip, 1924’teki Tevhid-i Tedrisât kanunu ile simgeleştirilip, kanunlaştırılmış ve bu suretle medreseler kapatılıp yasadışı ilan edilmiştir. Yasaklamalara karşın 1950’lere değin Anadolu’nun çeşitli yerlerinde bu medreseler illegal olsa da faaliyetini sürdürmüştür. Konya, Karaman, Denizli, Afyon gibi merkezlerle Rize ve Trabzon gibi doğu Karadeniz illerinin özellikle kırsal kesimlerinde sürdürülmüştür. 1960’lara geldiğinde Konya, Denizli, Afyon gibi merkezlerin kırsal kesimlerindeki medreseler, eski hocaların vefatı, merkezi yönetimin ağır baskıları ile ortadan kalkmıştır. Doğu Karadeniz’de daha çok Hafızlık ve Kıraat ilimleri ağırlıklı medreseler ise 1980’den itibaren, modernleşme ve büyük şehirlere olan yoğun göç nedeni ile zayıflayarak ortadan kalkma aşamasına gelmiştir.

Ankara’nın modernleşme projesinin Kürdistan bölgesine nüfuzunun, diğer bölgelere nazaran daha az olması, geç gelen modernleşme, bu medreselerin ömrünün günümüze kadar sürmesini sağlamıştır. 1965’te dönemin devlet bakanı Mehmed Altınsoy’un çıkardığı genelge ile din görevlisi olabilmenin İmam-Hatip mezunu olma şartına bağlanması medreselilerin, Müftülük, Vâizlik, İmamlık, Müezzinlik gibi istihdam alanlarına yönelmelerinin önünü kapamış, işlevsiz hale getirmiştir. Oysa ki, bu tarihten önce bu tarz okul mezuniyeti şartı bulunmadığı için, Diyanet İşleri Başkanlığı’nın açtığı ehliyet imtihanlarına girerek, başarı gösteren herkes bu görevlerde istihdam edilebiliyordu. Hiçbir resmi okul diplomasına sahip olmayan merhum pederim, 1958 yılında Ankara’da girdiği müftülük imtihanında tüm Türkiye’de birinci olmuş ve Baykan ilçe müftüsü olarak atanmıştı.

İlahiyat Fakülteleri Cumhuriyet’in başında din eğitimi vermek, ya da din adamları yetiştirmek amacına matuf olarak kurulmadı. Oryantalizme öykünen Teolog (Theologian) yetiştirmek üzere kurulmuştu. Dini eğitim veren yegane kurumlar olan Mahalle/Sıbyan mektepleri ve medreseler, 1924’teki İnkılap kanunlarından olan, Tevhîd-,i Tedrisât Kanunu ile kapatılıp amansız bir takip ve baskı ile yasaklanmıştı. Devlet bundan sonra din eğitimi veren kurumlara ya da din hizmetlerinin yerine getirilmesini sağlayacak elemanların yetişmesine müsaade etmemekteydi.

Ancak 1948’den sonra, bazı siyasilerin "Bu gidişle cenazelerimizi kaldıracak imam bulamayacağız" tarzında serzenişleri üzerine sınırlı bir müfredatla İmam-Hatip kurslarının açılmasına izin verilmişti. O döneme kadar Kur’an-ı Kerîm öğretimi dahil her türlü dini öğretim ve dersleri amansız yasaklar ve takibatlar kapsamında idi. 1950’den sonra, DP iktidarı döneminde ilk İmam-Hatip okullarının açılmasına izin verildi. Zira, Tevhid-i Tedrisat Kanunu gereğince medreseler her surette yasak olup açılamamaktaydı. Açıkçası, o dönemde bir kısım dindar Müslümanlar için İmam-Hatip okulları yasaklanan medreselerin yokluğunda teyemmüm mesabesindeydi.

Medreseler, 1924’ten beri devletçe Tevhid-i Tedrisât kanunu çerçevesinde yasaklanmış olup, uzun yıllar sürekli takibata uğramışlardır. Buna rağmen bölgenin dindar ve İslami geleneğe bağlı olan halkı tüm zorluklara karşın bu medreseleri kendi imkan ve iâneleriyle koruyup sürdürdü. Devletin yanısıra Marxist/Stalinist PKK örgütünün ağır baskılarına, yaygınlaşan modern okullara karşın Tillo, Norşin, Ohin, Diyarbakır-Seyrantepe ve Mardin- Kızıltepe medreseleri başta olmak üzere 60’ı aşkın medrese sarf-nahiv ve bir kısım diğer âlet ilimleri ile sınırlı kalmış olsa da halen faaliyetini sürdürmektedir.

Kürt medreseleri her ne kadar kesinlikle ihtiyaca cevap veremeyecek durumda olsalar da, sıra kitapları ve bir kısım âlet ilimleri ile sınırlı olsalar da, Selçuklu veziri Nizâmülmülk’ün açtığı ünlü Nizâmiye medreselerinin günümüze gelebilen son bakiyeleri olmaları gibi asil ve asırlara dayanan tarihi bir temele dayanmaları; Avâmil-i Cürcânî’den başlayarak, Molla Abdurrahman Cami’nin Kâfiye şerhine kadar uzanan sadece Sarf-Nahiv eğitim ve tedrisatının hiçbir Arap ülkesinde dahi bulunmayacak şekilde güçlü ve sağlam olması ilgilenilmeyi ciddi anlamda hak ettirecek çok önemli bir faktördür. Ayrıca son dönemde Tillo, Norşin, Ohin, Kızıltepe ve Diyarbakır-Seyrantepe medreselerindeki gelişmeler ve atılımlar bunu desteklemektedir. Bu çerçevede bu medreseler, ıslah edilip, geliştirilebilecek bir temel ve öze sahiptirler. Bu yüzden, önlerinin açılıp, yasal statü tanınarak sağlıklı din görevlileri ve din alimleri yetiştirmelerine fırsat verilmelidir.

.

Van’da Medresetuzzehrâ sempozyumu ve bazı mülahazalar

Geçen hafta Van’da, 12-14 Ekim günlerinde Risâle Akademi, Van Valiliği, Akademik Araştırmalar Vakfı ve Van-Yüzüncü Yıl Üniversitesi’nin ortaklaşa düzenlediği Medresetuzzehrâ sempozyumu gerçekleştirildi. Yüzü aşkın tebliğci ve panelistin yer aldığı üç günlük sempozyum, bir önceki hafta Muş’ta Muş Alparslan Üniversitesi’nin gerçekleştirdiği ‘Medreseler’ sempozyumu ile mütemmim bir bütünlük oluşturdu.

Hizan’da Pirmis nahiyesindeki medrese ve Tah ile Norşin medreselerinde başlayan ve Doğu Bayezid’te Molla Muhammed-i Celâlî’den icâzet almakla sonuçlanan bir medrese hayatı geçiren Bediüzzaman Said En-Nursî Kürdistan’daki medreselerin zaman içierisinde sıra kitaplarına (Kitébin Rézi) hapsedilmiş olduğunu, iyice kaduk kalarak ihtiyca cevap veremeyecek hale geldiğini farketmiş, bu sistemi çok aşan ilmi kişiliğiyle yeni bir medrese sistemi arayışına girmiştir. Hatta 1907’de ilkin İstanbul’a gelişinin nedeni de bu olmuştur.

Bu konuda, Yıldız Sarayı’nda makama arzedilmek üzere mabeyne verdiği layihayı, ‘Şark Ve Kürdistan’ gazetesinin 23 Şevval 1326/19 Kasım1908 tarihli sayısında ‘Kürtler Neye Muhtaçtır’ başlığı ile neşreder ve ilmi hizmetlere ait bazı taleplerin arzedileceğini beyan eder:

‘Şu cihân-ı medeniyette ve şu asr-ı terakki ve müsabakatta sâir ihvân gibi yek-âheng-i terakki olmak içün himmet-i hükümetle Kürdistân’ın kasaba ve kurasında mekâtib tesis ve inşâ buyurulmuş olduğunu ayn-ı şükranla meşhûd ise de bundan yalnız lisân-ı Türki’ye âşina etfâl istifâde ediyor. Lisana âşina olmayan evlâd-ı ekrâd yalnız medâris-i ilmiyyeyi ma’den-i kemâlât bilmeleri ve mekâtib muallimlerinin lisân-ı mahalliye adem-i vukufları cihetiyle maârifden mahrum kalmaktadır. Bu ise, vahşeti, keşmekeşi, dolayısıyle garbın şematatını da’vet ediyor. Hem de ahâlinin vahşet ve tekâyüd-i hâl-i ibtidâîsinde kalmaları cihetleriyle evhâm ve meşkûkün te’sîrâtına hedef oluyor…..

Bunu çaresi, numune-i emsâl ve sebeb-i teşvik ve terğîb olmak içün Kürdistan’ın nokat-ı muhtelifesinden biri, Artûş aşâyiri merkezi olan Beytüşşebâb cihetinde, diğeri, Motkân, Balekân, Sason vasatından, biri de Sipkân ve Haydaran vasatında olan nefs-i van’da Medrese nâm-ı me’lûfuyla Ulûm-i Diniyye ve fünûn-ı lâzime ile beraber hiç olmazsa ellişer talebe bulunmak ve oraca medâr-ı maişetleri hükümet-i seniyyece tesviye edilmek üzere üç Dârutta’lîm tesis edilmelidir. Bazı medârisin dahi ihyâsı maddi ve mânevi Kürdistan’ın hayât-ı istikbâliyesini temin eder esbâb-ı mühimmedendir. Bununla maârifin temeli teessüs eder. Ve bu mebde-i teessüsten ittihad takarrür edecek…’

Ancak, İstanbul’da da yeni sistem ve fen-fizik bilimlerinin de okutulduğu, özellikle Sultan II. Abdülhamid döneminde yaygınlaşan mekteplerin ise, batılı sistem ve müfredattan dolayı, pozitivizme meyleden, hatta ateistleşen kuşakların yetişmesine neden olduğu görülmüştür. Kürdistan’daki medreselerin durumunu bilen ve İstanbul merkezli yeni mekteplerin batılı, pozitif-modern bilim ağırlıklı müfredatla bol bol dinsiz-imansız kuşaklar yetiştirdiğini farkeden Bediüzzaman, bu medresenin ancak, tüm kadüklüğüne ve ihtiyaca cevap verememesine rağmen, Nizâmiye medreselerinin devamı ve son bakiyeleri olmakla, asil bir geleneğe sahip Kürdistan medreseleri baz alınarak geliştirilmesine yönelik bir proje olarak sunmuştur. Ve bu projesi detaylı olarak 1329 tarihinde İstanbul’da Matbaa-i Ebuzziyâ’da neşrettiği ‘Münazarât’ adlı esereinde yer almıştır. Bediüzzaman bu eserinde İstanbul’daki gözlem ve tecrübesine dayalı olarak geliştirdiği projesinde ‘ Câmiu’l-Ezherîn kızkarındaşı olan ‘Medresetuzzehrâ’ nâmıyla Dârulfünûnu mutazammın Kürdistan’ın merkezi hükmünde olan Bitlis ve iki refikasıyla Bitlis’in iki cenâhı olan Van ve Diyarbekir’de tesisi…

Medrese nâm me’lûf, me’nûs ve câzibedâr ve şevkengîz, i’tibârı olduğu halde büyük bir hakikati tazammun ettiğinden reğebâtı uyandıran o mübarek medrese ismi ile tesmiye..

Fünûn-i cedîdeyi medâris ile mezc ve derç ve lisân-ı Arabî vâcib, Kürdi-yi câiz,Türkî’yi lâzım kılmak…

Vicdânın ziyâsı ulûm-i Diniyyedir. Aklın nuru, fünûn-ı medeniyyedir. İkisinin imtizacıyla hakikat tecelli eder….iftirak ettikleri vakit de birincisinde taassup, ikincisinde hile, şüphe tevellüd eder..’ (Bediüzzaman Münazarât, 1329:148-150) diyerek projenin anahatlarını belirler. Sultan V. Mehmed Reşad döneminde bu proje kabul görür ve tahsişsat ayrılır hatta Van-Edremit’te Medresetuzzehrâ’nın temeli bile atılır. Ancak Birinci Cihan Harbi’nin çıkması ile bu proje akim kalır. Cumhuriyet döneminde ise Tevhid-i Tedrisât kanunu ile var olan medreseler dahi kapatılıp, Dini eğitim tümü ile kaldırılıp yasaklanınca bugüne değin gündeme bile gelmez.

Son dönemlerde yine gündeme gelen bu proje detayları ile bu sempozyumda tartışıldı. Ancak, Suffa Vakfı’nın burada sunduğu, Van-Edremit’te ‘Bediüzzaman Zehra Üniversitesi’ açılması projesi bizce hayreti mucib oldu. Sunulan projede Bologna kriterlerine ve YÖK’e bağlı 10 fakülte bulunan modern-seküler bir üniversite öngörülmekteydi. Dini ilimlerle ilgili olarak sadece ‘İslami İlimler Fakültesi ‘ kurulması önerilmekteydi. Oysa ki Bediüzzaman, Yukarıda alıntıladığımız gibi kurulacak müessesenin ‘Medrese’ adı ile anılmasını ve Dini ilimlerin kesinlikle merkeze alındığı Fen vs. diğer gerekli ilimlerin mecz ve derc edildiği (Katip Çelebi’nin Mizanu’l-Hakk adlı eserinde de bu hususlar sözkonusu edilmiştir) bir yapı ve Medrese öngörmekteydi. Üstad Modernleşmeci Pozitivizmin kuralları çerçevesinde işleyen bir eğitim müessesesi önermemişti. Kaldı ki, Bediüzzaman Avrupa fünûn ve medeniyetine yüklediği anlamlar bağlamında 17. Lem’a’da Eski Said dönemine ait bakış açısını sorgulayan ifadelere yer vermiştir.

19. yüzyıldan bu yana gelen Pozitivizmin ağır etkisi altında Fen ve Fünunu bu çerçeveye yerleştirerek, merkeze alıp, ulûm-i diniyeyi sadece bir dal olarak ele alıp, Bediüzzaman hazretlerinin bu harika projesini modernleşmeci-pozitivist eğilim ve komplekslere hiç kimsenin kurban etmeğe hakkı yoktur.

Not: Medresetuzzehrâ Projesi Ve Bölge/Kürt Medreselerinin Bu Çerçevede Yeniden İhyasına İlşkin Geniş Değerlendirmelerimiz Muş’taki Medreseler Sempozyumuna Ait Yayınlanacak Sempozyum Kitabında Yer Alacaktır.

.

Kurban Bayramı ve kaybolan değerlerimiz

Her yıl olduğu gibi bu yıl yine bir Kurban Bayramı’nı idrak ediyoruz. Bu vesile ile bütün Müslümanların bayramını tebrik ediyorum.

Burada sıklıkla söylenen ‘nerede o eski bayramlar’ söylemini tekrar etmeyeceğim. Ancak, günümüz bayramlarını modernleşme ve post-modernleşme sürecinin yol açtığı yitirilen değerler bağlamında değerlendirmeğe çalışacağım.

Eskiden insanların, toplumumuzun bu tür özel günlere, bayramlara verdiği ehemmiyet dinin/İslâm’ın oluşturduğu yüzyıllara varan gelenek ve yaşam tarzından kaynaklanmaktaydı. Son iki yüz yıldır İslâm âleminde süregelen batılılaşma, modernleşme hatta son süreçte post-modernliğin etkisi bütün bir yaşam tarzını ve gelenekleri altüst eden bir işlev gördü.

Modern kentsel yaşamla birlikte apartman hayatının artışı, modern teknolojik aletlerin etkisi, dahası post-modern anlayışın geliştirdiği ve bireysel ve toplumsal yaşamın merkezine yerleştirdiği sanal âlemin etkisi ile oluşan yeni yaşam tarzı ve araçları da geçmişten ve dini gelenekten, dini yaşam tarzından gelen değerleri öteleyip toplumsal hayatın dışına itti.

Yaklaşık iki asırdır, dindar kesimlerin güç ve teknoloji üzerinde yükselen Batı Avrupa ve modern değerler karşısında, yenilgi psikolojisi ile oluşan nisbetleşme duygusu ve yetersizlik kompleksi de buna eklenince, değerlerin ötelenmesi ve yitirilmesi hızlandı. Özellikle bayramlarda, komşuluk ve akrabalıktan kaynaklanan ziyaret ve görüşmeler ve bu çerçevedeki gelenek ve örfün ciddi oranda erezyona uğradığı, bayrama dayalı ilşki ağının büyük oranda sanal aleme, SMS mesajlarına indirgenmesine sebebiyet vermiştir.

Bayramlar toplum için neredeyse tatil günlerine ve mesaj teâtisine dönüştü.

Her Kurban Bayramı vesilesi ile ülkemizde hayvanseverlik örtüsü ile gündeme gelen kurban kesilmesine yönelik karşı propagandaya gelince; kendilerini hayvansever olarak nitelendirenler et yemeyen vejeteryan olsalar bu anlaşılabilir. Böyle bir durum sözkonusu olmadığına göre hayvanların et ihtiyacı için mezbahane veya et kombinalarında kesilmeleri ile kurban olarak kesilmeleri de bir şekilde hayvanların kesilmesini ortayere getirmektedir. Yanısıra, yılbaşlarında, noellerde Amerika’dan Avustralya’ya gerçekleştirilen hindi kesimleri de aynı şekilde toplu hayvan kıyımı olmuyor mu?. Gelişmiş Batılı ülkelerden başlayarak kırmızı ve beyaz et tüketimi gözönüne alındığında, Kurban bayramında haybvanların dini vazife ve ritüel olarak , kesilmesine itirazları son derece yersizdir. Her iki halde de hayvan kesimi sözkonusu olduğundan, hayvanların Kurban Bayramı’nda değer ve kutsallık atfedilerek dini/İslami kurallar çerçevesinde kurban edilmeleri çok itibarlı ve değerli bir davranış ve tatbikattır. Oysaki, büyük besi çiftliklerinde, mezbahanelerde/Et kombinalarındaki hayvan kesimleri hiçbir kutsallkık ve değer taşımamaktadır. Hayvanlar Kurban Bayramı’nda Allah’ın (C.C) rızasına ve kurbiyyete nâil olmak için kurban edilmelerine karşı hayvanseverlik devreye giriyor da, modern dünya’da çılgınca tüketimin bir parçası olarak inanılmaz derecelere varan kırmızı ve beyaz et tüketimi için mezbahanelerde ve et kombinalarındaki kesimlere karşı neden devreye girmiyor diye sormak lazım.

Kurbiyyet, Kurb kökünden gelen kurban, Allah’a kullukta yakın olmayı, yakınlaşmayı ifade eder. Bu, kurbiyyet için kesilen hususi hayvanı belirtir. Arapça’da buna Udhiyye, bunu kesmeye/zebh olayına tadhiyye denir. Bu yüzden Kurban Bayramı’na İydu’l-Edha denir.

Elbette İslam öncesinde de ‘Kurban’ın yaygın olması; bu fiilin aslında İslam’da olmayıp, sadece önceki inanç ve ritüellerden gelenek olarak intikal etmesi iddiasına delil teşkil etmez. Hz. İbrahim (a.s) zamanında, Hz. İsmail’in (a.s) kurban edilmesine bedel Cebrail (a.s) aracılığıyla koç indirilip kurban edilmesi’yle süregelen gelenekle, birçok pagan toplum ve ritüellerinde var olan insan kurban etme olayının tümü ile önüne geçilmesi de hedeflenmiştir. Bizden önceki ümmetlerde var olan birçok hüküm ve kural pekala İslam’da da geçerli ve âmir hüküm olabilmiştir.

Kurban kesme olayı Kur’ân-ı Kerim’de de yer almakta. Kevser suresinde de Hz. Peygamber’e (S.A.V) sarih bir surette kurban kesmesi emrolunmaktadır. Kurban kesme hadisesinin İslâm’dan önceki din, inanç ve ritüellerde olmuş olması bunun sadece adet niteliğinde diğer dinlerden geçmiş olmasının delili olamaz. Gerek kitapta gerekse Sünnette ve gerekse ashab, Ehl-i beyt ve diğer din büyüklerinin söz ve tatbikatlarında Kurban hadisesi mevcuttur. Nitekim Hz. Peygamber Cahiliyye devrinde doğan erkek çocuklarına doğduktan yedi gün sonra kesilen Akîka kurbanını kız çocuklara da teşmil kılıp, cevâz ve istihab mahiyetinde Nesîke adını vermiştir.

Türkiye’de kurbanların dini ve sıhhi kurallara yeterince riayet edilerek kesildiğini söylemek de güç. Bu konuda tedbir almak ve bilinçlendirme şart. Sağlıklı kurban kesim alanlarının oluşturulması, dini/İslami kaidelere riâyetin sağlanması icâb eder. Ancak bu, kent ortamında Kurban kesiminin modernleşmeci düşünce etkisi ile, bahçe gibi özel alanlarda da, kısıtlanmasını veya engellenmesini de getirmemeli.

.

Tarihi eserlerimiz ve tahribat

Tarih ve tarihi eserler bakımından çok zengin bir coğrafyada yaşamaktayız. Ön Asya tarih boyunca barındırdığı medeniyetlerle en zengin konuma sahiptir. Buna karşın, tarih ve tarihi eserlere karşı en hoyratça tutum da coğrafyamızda sergilenmektedir.

İstanbul, Bursa, Edirne, Kütahya, Manisa, Konya, Diyarbakır, Mardin, Bitlis, Kastamonu gibi Türkiye’nin şehir ve kasabaları birçok eseri/değeri barındırmasına karşın yüz yılı aşkındır büyük tahribat sergilenmektedir. Bu sadece Türkiye’de değil, Kahire, Şam, Halep, Bağdat, Musul, Süleymaniye, Erbil, Basra gibi Ortadoğu/İslâm şehirleri için de geçerlidir. Hicaz bölgesi ise, mukaddes şehirlerimiz Mekke-i Mükerreme ve Medîne-i Münevvere başta olmak üzere, son elli-altmış yılda bu tahribattan en fazla nasibini almış mekanlar konumunda..

Batı Avrupa’nın yükselişi ile gelişen modernleşme olgusunun bize, medeniyetimize ve İslâm’a ait değerlere yönelik tahrip edici etkisi vazıhtır. Bunun yanısıra, İslâmî ve ictimâî müessese ve değerlerimizin zamanla kaybından oluşan, bilinçsizlik, toplumsal ve bireysel çürüme, yozlaşma ve benliğini/kimliğini kaybetme olgusu buna eklenince çok daha hızlı bir tahribat yayılmaktadır.

İstanbul’da Osmanlı döneminde önlenemeyen büyük yangınların yanısıra, tek-parti döneminde geçmişi/mirâsı inkâr politikasına ve totaliter resmi ideolojiye dayalı tahribat, tarihi eser yıkımları ve satışları hepimizin malumudur. 50’li yıllardan itibaren ise, modernleşmeci kent imar anlayışına dayalı cadde ve bulvarlar açılmasına yönelik faaliyetler de aynı şekilde İstanbul’un tarihi dokusuna büyük darbe vurmuştur. Açıkçası, Tek-Parti dönemi yıkımları, tarihi eser satımları ile Menderes dönemi istimlakleri tarihi doku anlamda şehrin adeta canına okumuştur. Şu dönemde ise, trafiği rahatlatmak gayesi ile yapılan bazı uygulamalar ve çok fazla hızlanan dikey yapılaşma, gökdelenleştirme ameliyeleri de İstanbul’un medeniyetimize ait tarihi değer ve dokusuna can çekiştirmektedir. Son dönemde, vakıflar ve İl özel idaresi tarafından peşpeşe gerçekleştirilen restorasyonlar dahi bu tahribatı önleyememektedir.

İstanbul’un yanısıra diğer birçok kent aynı akıbete maruz kalmaktadır. Bursa’da tek-parti devrinde yapılan bilinçli yıkımlar, özellikle şehrin Osmanlı’nın kuruluş dönemine ait İslam tarih eserlerini/dokusunu önemli oranda ortadan kaldırmış.. Hele o dönemlere ait tahrip edilen kitabe ve mezar taşları daha vahim bir sonucu intaç etmiştir. Bursa, İznik ,İnegöl, Bilecik ve çevresinde, Yunan işgali esnasındaki tahribatın yanısıra, tek-parti dönemi ve sonrasında süregelen yıkım ameliyeleri Osmanlı’nın kuruluş devrine ait mezar taşı ve kitabe dahil birçok kayıt ve verinin ortadan kalkmasına yol açmıştır. Bu yüzden Osmanlı’nın kuruluş dönemini çalışacak tarihçi ve araştırmacılar, 80 yıl öncesine nazaran çok çok daha az kayıt ve veriye ulaşabilmektedir..

Tek-Parti devrinde bizzat devletin kendisi totaliter, İslam karşıtı bir ideolojiye dayanarak tahribatı bilinçli bir şekilde icra ederek bu cürmü irtikap ederdi. Ancak bugün maalesef, medeniyet değerlerini büyük oranda yitirmiş, görgü, bilgi ve örf açısından erozyona uğratılmış kitleler de bilinçsizce buna ortak olmaktadır. Konya, Akşehir, Karaman, Beyşehir, Kütahya, Kayseri,Erzurum, Trabzon, Harput, Diyarbakır, Bitlis, Urfa, Antep, Hasankeyf, Besni, Cizre, Silvan, Ahlat, Adilcevâz, Hoşap, Hakkari, Sason gibi tarihi dokuları ile bilinen merkezler gittikçe bu dokularını kaybetmekte, Bursa, Konya ve Kayseri gibi şehirler çok yüksek katlı yapılaşmaya, gökdelenleşmeye, yoğun betonlaşmaya maruz bırakılmaktadır. Seksen yıl öncesine kadar bu şehirlerde ve kasabalarda mevcut olan tâ Selçuklu ve Abbasi devirlerine bile tarihlenebilen kitabeler ve mezar şahideleri hızla ortadan kaybolmaktadır. Bursa’da sözde "Mezar Taşları Müzesi" olan ve II. Murad (Muradiye) Külliyesi bahçesine rastgele toplanmış mezar taşları perişan vaziyette son derece sağlıksız bir ortama mahkum edilmişlerdir. Zaten uzun süredir, 90 yıldır Türkiye’deki müzelerin içler acısı durumu herkesin bildiği bir gerçektir. Sadece bu değil tarihi eser restorasyonlarında da farklı bir durum söz konusu değil.. Tarihi eserlerden sorumlu olan koruma kurulları çoğunlukla eserlerin korunması ve vikâyesi konusunda son derece taraflı ve ideolojik bir tutum içerisindedirler. Ülkemizin İslam öncesi, özellikle antik dönem eserlerine hassasiyet gösteren çoğu arkeolog ve mimar kökenli uzmanlar, Abbasi, Selçuklu, Eyyubi, Memlüklü, Artuklu, Osmanlı vs. İslâm eserleri sözkonusu olduğunda ideolojik-taraflı bir tutumla bu eserlerin bilinçli bir şekilde tahribatına neredeyse yardımcı olmaktadırlar. Örneğin İznik’te Ayasofya camiinin restorasyonunda buraya "Ören Yeri" muamelesi sergileyen koruma kurulları İznik ve Ayasofya’ya ait Sultan II. Abdülhamid Yıldız Arşivinde bulunan fotoğraflara bile bakma bunları inceleme gereği duymamışlardır. Mimar Sinan’ın bu yapıya ait müdahale ve uygulamalarını hiçe sayarak buraya çok yakışıksız ve özensiz bir restorasyon dayatmışlardır. Oysaki bu eserlerin korunması bağlamında tümüne yönelik bir hassasiyet göstermeleri, taraflı davranmamaları görevleri icabı değil miydi?

.

İslâm dünyası ve tarihi eser kıyımı

Geçen yazımızda tarihi eserlerin tahribatı konusuna değinmiş bazı örnekler de sunmuştuk. Hem modernleşmenin tarihi eserlerin varlığına yönelik tehdidi hem de, bilinçli veya bilinçsiz kıyım, bu anlamda, inanılmaz sonuçlara yol açmaktadır.

İslâm dünyasının hemen her yerinde tarihi doku ile ilgili bir facia yaşanmaktadır. Bir kısım çevreler "Biz Müslümanlar, ümmet açısından tarih ve tarihi eserler niye bu kadar önemli olsun ki? Önemli olan Tevhidi akidenin yerleşmesi, Kur’ân’ın doğru anlaşılmasıdır. Tarihe takılıp kalmak Câhiliyye’nin ürünüdür" diye itiraz yöneltebilirler. İnanın, bunu söyleyenlerin hiçbiri söylediklerinde samimi bir çizgi sergileyememektedirler. İslam’ın, İmanın oluşturduğu kültür-medeniyet birikimi ve atmosferinden yoksun oldukları için sahtekarca böyle bir paravan tutum içerisindedirler. Oysa ki, yüzyıllar önce İslam hakimiyetinin, İslami hayat tarzının önde olduğu modernleşme öncesi dönemlerde şehir, kasaba ve yapılarının oluşmasında bir süreklilik söz konusuydu. Yıkılan ortadan kalkan eserlerin yerine aynı ruh ve medeniyet birikimini yansıtan eserler, yapılar ikâme edilebiliyordu. Kesinti söz konusu değildi. Müslümanların dünyadaki öncü ve önde olma rolünü kaybetmeleri, Batı Avrupa’nın yükselişi, Aydınlanma düşüncesi ve modernleşmenin İslam dünyasında da her alanda etkisini hissettirip artırması neticesinde bu bağlamdaki süreklilik de kesintiye uğradı. Bize ait olmayan kültür ve medeniyet unsurları, öncekinin yerini aldı. İşte tam da bu şekilde İslâm dünyasının hemen her yerinde tahribat ve kıyım yaşanmaktadır. Sadece, modernleşmenin kendi seyri olarak cereyan etmesinin ötesinde bilinçli bir kıyımın yaşandığı gözlemlenmektedir. Hicaz’dan Mağrib’e, Hint altkıtasına kadar aynı tarz kıyım sözkonusudur. Mısır’da Nasır döneminde başlayıp, Hüsnü Mübarek döneminde de süregelen tarihi eser tahribatı sadece Eski Kahire gözönüne alındığında rahatlıkla gözlemlenebilmektedir. Suriye’de de Baas rejiminin bilinçli yıkımları görülebilmektedir. Bu ülkelerde tarihi eserlerin restorasyonları da ayrı bir tahribatı barındırmaktadır. Bundan birkaç yıl önce Kahire’de İmam Eş-şafiî külliyesindeki ve Şâm-ı Şerif’te Şeyh Muhyiddin El-Arabî Külliyesindeki restorasyon denemeleri bu tarz kötü restorasyonların son iki örneğidir. Orta Asya Ve Maveraünnehr’deki Türk-İslâm eserlerine yönelik Sovyet dönemi yıkım ve tahribatı ise başlıbaşına bir makale konusudur.

Bu Türkiye ve Türkiye’nin İmparatorluk dönemindeki Hinterland’ta da süregelmektedir. Türkiye’de İstanbul’u Edirne’yi, Trakya şehirlerini, Bursa’yı ele aldığımızda vahim sonuçlarla karşılaşmaktayız. Edirne’de Selimiye, Eski Cami gibi anıtsal değeri haiz bir kısım yapılar dışında büyük bir tahribatın yaşandığı görülmektedir. Özellikle Tarihi mezarlıklara yönelik Vandalizm derecesinde bir kıyım sergilenmektedir. "Tuna boylarından Edirne’ye kadar Osmanlı’nın bakiyesi olarak sırf Müslüman oldukları için terk-i vatan etmek zorunda kalan unsurların, terk etmek zorunda kaldıkları memleketlerdekine benzer şekilde, bir şehirde nasıl bu kadar İslam eserlerine yönelik böylesine bir tahribat ve kıyımı sergileyebiliyorlar?" diye sormadan edemiyoruz. Resmi ideoloji’nin o dönemdeki totaliter diğer ideolojilere benzer şekilde bir köksüzleştirme, eski ve geri dediği İslami unsurlara yönelik radikal/acımasız tutumuna bu kadar entegre olunmalı mıydı?

Ege ve Akdeniz bölgesinde ise, İzmir’in yanısıra, Manisa, Kula, Birgi, Bergama, Akhisar,Gördes, Fethiye, Alanya, Silifke, Tarsus gibi önemli tarihi merkezlerde de benzeri sorunlar yaşanmakta, bu tarihi merkezlere turizmin ötesinde bir ehemmiyet atfedilmemektedir. Esasen Türkiye’nin tüm tarihi bölgelerine, tüm tarihi dokusuna yönelik Ankara’nın, turizm temelli ve amaçlı bir politikanın ötesinde bir uygulamayı henüz serdetmediği görülmüştür. Son yıllarda artan restorasyonlarda ise, özellikle Evkâf Umum Müdürlüğü restorasyonlarında, sağlıklı bir restorasyon uygulamasıı gözlemlenememektedir. Evkâf Umum Müdürlüğü’nün İstanbul’daki, zamanında ortadan kalkmış olan, tarihi cami ve zaviyelerin arsalarına yönelik son dönemdeki farklı yaklaşım ve uygulamaları kabul edilebilir durumda değildir.

Doğu ve Güney Doğuda, Kürt bölgelerinde ise son 30 yılda tarih ve tarihi eserlere yönelik tahribat zirveye ulaşmıştır. En büyük tahribat da Diyarbakır, Bitlis, Silvan, Cizre, Sason, Ahlat, Adilcevaz, Malazgirt, Hasankeyf, Hoşap, Hakkari gibi önemli tarihi merkezlerde yaşanmaktadır. Kürt-İslâm beyliklerine ait sivil mimarlık örneği taş yapılar, zaviyeler, dergâhlar yıkılıp çok büyük oranda yerini beton ve briket yapılara bırakmış durumdadır. Bu anlamda korumacı hiçbir uygulama sözkonusu değildir. Anılan merkezlerde Ulemâ-meşâyih türbe ve mezarları birbir ortadan kalkmakta, bunlara ve Kürt bey sülalelerine ait mezar taşları yoğun bir tahribata maruz kalmaktadır. Hakkari Şemdinli’nin Nehri (Bağlar) köyündeki Seyyid Taha El-Hekkari’nin dergah binasının sökülen taşlarının ağıl yapımında kullanılması, oradaki mezar taşlarıyla, Hakkari merkezde Abbasi sülalesine mensup, Hakkari/İrisan Kürt beylerine ait mezarların definecilerce tahribi bunun bariz örnekleridir.

Sadece bu merkezlerde değil, Irak’ın Kürt bölgesi başta olmak üzere tüm Irak’ta da aynı durum yaşanmaktadır. Basra, Bağdat, Kerbela, Necef, Diyale, Samarra, Felluce, Hanekin, Erbil, Süleymaniye, Dohuk gibi merkezlerde İslam tarih eserleri yok bahasına yağmalanmaktadır. Doğu ve Güneydoğu şehirlerimizle Irak Kürdistanı’nda çok yaygın bir tarihi eser kaçakçılığı yaşanmakta, taşınabilir Kürt-İslâm tarihine ilişkin eserlerin büyük çoğunluğu batı ülkelerine gitmektedir. Özellikle bundan en fazla nasibini alan da Kürt-İslâm yazma eserleridir. Hele, Irak Kürt bölgesinde Kemalizmi takliden gelişmekte olan Jakoben laiklik/sekülarizm, tarihi eser kıyım ve yağmasını neredeyse teşvik eder niteliktedir.

.

Muharrem ayı ve Ehl-i Beyt

Muharrem ayı; hem Kameri aylardan Hicri senenin ilk ayı, Hicret-i Nebevî’nin sene-i devriyesi, hem de harâm ayların başlangıcıdır. Yanısıra Aşura ayıdır. Bu ayda 9’uncu ve onuncu (Tasu’a/Aşura) günler veya On onbirinci günlerde -sünnet olan- oruç tutulurdu. Bu ayın onuncu günü özellikle Hz. Peygamber’in (S.A.V) sevgili torunu Ehl-i Beyt-i Resul’ün (S.A.V) serdarı Hz. İmam-ı Hüseyin Efendimiz (r.a)’in ve 72 aile efradının, Kerbelâ çölünde, Yezid Bin Muâviye ve Ubeydullah İbn Ziyâd’ın Emevî çete ve haydutları tarafından, susuz bırakılıp hunharca şehîd edilişlerinin yıldönümü’dür.

Hz. Ömer (r.a) Ebu Lu’lu tarafından şehid edildiğinde; vefat etmeden evvel yaralı halde iken 6 kişilik bir şurânın teşkilini vasiyyet eder. Şura; Hz. Ali (r.a), Osman Bin Affân (r.a), Zübeyr Bin Avâm (r.a), Talha Bin Ubeydullah (r.a), Sa’d Bin Ebi Vakkâs (r.a) Abdurrahman Bin Avf (r.a)’ dan oluşmakta idi. Hepsi o dönemde gerçekten ümmetin büyükleriydi. Bu şuranın müzakereleri sonucunda Hz. Osman (r.a), Abdurrahman Bin Avf’ın (r.a) tensibi ile halife seçlir, kendisine bey’at edilir. Hz. Osman’ın (r.a) ilk altı yılında ümmetin umûru/işleri Hz. Ömer (r.a) devrindeki gibi büyük oranda pürüzsüz sürdürülür. Daha sonra ise Hz. Osman’ın akrabaları olan bir kısım Emevilerin -Mervan bin Hakem gibi- devlet işlerine müdahaleleriyle düzen bozulur. Şurayı teşkil eden altı büyük sahabinin aralarına ihtilaf girer. Durumu fırsat bilen bir kısım Emeviler ve Hâriciler fitneyi uyandırıp daha da ateşlerler. Ardından Hz. Osmân’ın (r.a) hunharca şehid edilmesi ve takiben gelişen hadiseler, hususiyetle Hz.Talha (r.a) ve Hz. Zübeyr (r.a) ‘in şehadetleri ile neticelenen, ümmeti dilhun eden Cemel Vak’ası, Ümmet-i Muhammed (S.A.V) içinde dirlik ve düzenin alt üst olmasına yol açar. Ümmetin büyükleri olan altı büyük sahabinin ihtilafa düşmesinin sonuçları,İslam alemine zulüm, kan ve ateş getiren Yezid, Ubeydullah Bin Ziyâd ve Mervân Bin Hakem gibi Emevi haydut ve çetelerinin önünü ardına kadar açar.

Maalesef ümmet o dönemde, Hz. Peygamber’in (S.A.V) sevgili dâmâdı, Hulefâ-yı Râşidîn’den Hz. Osman Zi’n-Nureyn (r.a) ‘in âsiler tartafından şehid edilmesini önlemek bir yana bilakis fırsat vererek onun siyanet ve hürmetini tutmamıştır. Aynı şekilde, Hulefâ-yı Râşidîn’den Hz. İmam-ı Ali (r.a, k.v) Efendimiz’i Hâricî haşerelerine âdeta teslim edip, şehîd edilmesine mani olmamıştır. Yine, Hz. Resul-i Ekrem (S.A.V) ‘in ciğerpâreleri mübârek torunu Ehl-i Beyt’in serdarı Hz. İmam Hüseyin Efendimiz (r.a)’i ve aile efradını da Yezid ve Ubeydullah İbn Ziyâd’ın Emevî çete ve haydutlarına karşı da siyanet edip korumamış, Hz. Peygamber’in (S.A.V) hürmetini dahi tutmamışlardır. Hz. Hüseyin’i (r.a) Kufe’ye çağıran Kufeliler o yüce zata ihanet edip, Yezid’in gönderdiği ordunun yanında yer almış, bir takım menfaat düşkünü, haris, makam peşinde koşan bazı kimseler de buna hizmet etmiştir. Ömer Bin Sa’d; Sa’d Bin Ebî Vakkâs (r.a) gibi değerli bir sahabînin oğlu olmasına rağmen, sırf dünyevi makâm ve menfaat için Yezîd’in yanında yer alarak Hz. Hüseyin (r.a) ve aile efrâdı gibi Ehl-i Beyt’in güzîde fertlerinin acı bir şekilde şehadetine sebep oldu. Ömer Bin Sa’d’ın, Hz. Hüseyin’e hitaben yazdığı, Yezid’e medhiye ve müdahane ile dolu mektubu okunduğunda bu vahîm durum daha da iyi anlaşılır. (Bu mektup ve cevâbı için bakınız. Feridun Ahmed Bey, Münşeâtu’s-Salâtîn, Cilt.1. Shf. 47, Takvîmhâne-i Âmire, İstanbul, 1266)

İmam Ebu Hamid Muhammed El-Gazzâlî, ‘ Ed-Durretu’l-Fâhire Fi Keşfi Ulûmi’l-Âhire’ adlı eserinde şöyle bir rivâyet nakleder:

‘Bazı Salihler rüyâda, Hz. Resul-i Ekrem (S.A.V)’i müşahede ederler ve suâl ederler: ‘Yâ Resulallah anam babam yoluna fedâ olsun, ümmetin fitnelerini görmüyor musunuz? Hz. Peygamber de (S.A.V) : ‘Allah fitnelerini ziyade etsin. Hz. Hüseyin’i şehîd ettiler. Bunda benim hürmetimi muhafaza etmediler’ buyurur.’

Hz. Peygamber’in (S.A.V) ahfâdı, ehl-i beyt’i; Emeviler döneminde, Kerbelâ faciası başta olmak üzere (Ömer Bin Abdülazîz devri hariç) büyük baskı ve zulümlere maruz kalırlar. Abbasiler devrinde de zaman zaman baskılara, zulme maruz kalırlar.

Anadolu Selçukluları, Eyyubîler, Memlüklüler ve Osmanlılar zamanında ise Ehl-i Beyt-i Resul (S.A.V)’ün, Seyyid ve Şerîf ailelerinin (El-Eşrâf Ve’s-Sâde) hak ve hukukunu muhafaza ve hürmetini tutmak, siyanet göstermek üzere müsseseler teşkil edilir. Osmanlı döneminde, merkezde Nakîbu’l-Eşrâflar -,Nakîbu’l-Eşraflık müessesesi-, taşrada ise Nakibu’l-Eşrâf kaymakâmlıkları vardı. (Bu konuda bkz.Ahmed Rif’at, Devhatü’n-Nukabâ, 1283, İstanbul) 1924’te lağvedilen bu müessese vakit geçirilmeden yeniden mutlaka ihdas edilmelidir. Nakîbul-Eşraflık müessesesinin yeniden ihya ve ihdası bu ülkenin, bu coğrafyanın toplumsal barışı için, Alevî-Sünnî barışı için elzem ve hayatidir. İslamiyet saltanatı öngörmez, hilâfet, esasta babadan oğula geçmez, ancak Ehl-i Beyt-i Resul’ün (S.A.V) siyânet ve hürmeti de kesinlikle temel esastır. Bu mübarek Muharrem ayında Hz. İmam Hüseyin Efendimiz (r.a) başta olmak üzere Şühedâ-yı Deşt-i Kerbelâ’yı bir kez daha rahmet, özlem ve minnetle yâd ediyoruz.

.

Tekke ve Zaviyeler Yasası’nın devamındaki bu ısrar niye?

Çarşamba günü Dünya Ehl-i Beyt Vakfının Muharrem iftarında, Tekke ve Zaviyelerin kapatılmasına ilşkin 677 sayılı yasanın kaldırılması, Vakıf başkanı dostumuz Sayın Fermani Altun tarafından yeniden gündeme getirildi. Yemeğe katılan Devlet Bakanı Bekir Bozdağ da bu yasanın kaldırılabileceği sinyalini verdi. Ardından CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu başta olmak üzere bazı çevrelerden yine bildik tepkiler geldi.

Yirmi yılı aşkındır Alevilik-Bektaşilik konusunda yapageldiğim çalışmalarda, konferans ve toplantılarda, yayınladığım makalelerde sürekli Tekke ve Zaviyelerle ilgili bu yasanın/yasağın bir şekilde kaldırılmasını savunageldim. 1920’li yıllarda tek partili rejim tarafından uygulamaya konmuş kanunların, halkın-toplumun dokusuna aykırı yasakların halen yürürlükte olması zaten yadırganacak, asla kabul edilemeyecek bir vâkıa. 20’li, 30’lu yıllarda oluşmuş tek-parti dönemi resmi ideolojisi ve buna dayalı kanunlar/yasaklar hala neden bu kadar ısrarla savunulabiliyor, anlayabilmek mümkün değil. Bu savunmanın, bu kanunun mağdurlarından olan Alevî-Bektâşî kesim içerisindeki bazı çevrelerden gelmesi ne yaman bir çelişki… Üstelik Kemal Kılıçdaroğlu’nun kendisi de, 1930’lu yıllar boyunca süren Dersim faciasında mağdur olmuş Alevi bir aileden gelmektedir.

Oysaki, 677 saylı Tekke ve Zaviyelerin Seddine ilişkin yasa; Mevlevilik dahil tüm tarikatları, tasavvuf müesseselerini ve bunlara ait ünvanları yasakladığı gibi, Alevî-Bektaşîlere, dede ocaklarına ait "seyyidlik, çelebilik, halifelik, babalık, dedelik vs." tüm unvan ve müesseseleri de yasaklamaktadır. Bu şekilde, Alevî-Bektaşî kimliği, yasak kapsamında, yasal zeminde kendini ifade edebilme imkanını yitirmiş durumdadır.

677 Sayılı Kanunun/yasağın varlığı, yıllardır bu kanunun kaldırılamamış olması, bugüne kadar gelmiş olması Alevilerin bir kısmını-özellikle Diaspora- "ayrı bir din" arayışına iten en önemli nedenler arasındadır. Türkiye’de Alevi-Bektâşî kesimin örgütlü yapıları, kentleşme sürecinde kendileri için statü arayışında. Bir yandan resmi ideolojinin temelleri olan inkılap kanunlarının getirdiği engelle karşılaşıp, Devrim kanunu duvarına/engeline toslamaları, diğer yandan resmi ideolojiye, cumhuriyet devrimlerine gösterilen sadakat bu örgütlü yapılar açısından çelişkili bir durumu ortaya koymaktadır.

Bu sadakat gösterisini sergileyip, yasakta ısrar edenlerin mantığını anlamak cidden güç.. Acaba "Düşmanımın düşmanı dostumdur" mantığıyla mı hareket ediliyor? " Ne güzel, Devlet/Resmi İdeoloji 90 yıldır hasmımız olan Sünnileri dövüyor, sopalıyor! Olsun, bu devam etsin!" denmek mi isteniyor. Bu kabul edilebilir bir mantık değil.. Çünkü bu yasaklar, 677 sayılı yasa, Alevi-Bektâşi kesimleri de kapsıyor ve bu yüzden Alevi-Bektaşi kimliği yasal bir zemin/statüye sahip olamıyor, yasak kapsamından çıkamıyor. Hacı Bektaş Dergâhı müze olmaktan çıkabiliyor mu? Alevi-Bektaşiler orada herhangi bir hakka sahip olabiliyor mu? 1925’ten sonra Hacı Bektaş Vakfına ait arazilere devletçe el konulmadı mı? Hatta bazıları satılmadı mı? Diğer Bektaşi Dergahları da aynı akibete uğramadı mı? Büyük bölümü yasaktan sonra yıkılmadı mı? Maraş Elbistan Ümmet Baba Bektaşi Dergâhı yerinde duruyor mu? Konya Ilgındaki Mahmud Baba Bektaşi zaviyesinin akibeti ne durumda? Antalya-Elmalı Abdal Musa Vakfı emlâkının, Divriği Garip Musa Ocağına/vakfına, Şeyh Şazeli, Seyyid Hüseyin Abdal vakıflarına ait dergâh, arazi ve emlak’ın akibeti ne oldu? Tüm bu sorulara cevap verilebilir mi? (Halbuki, bunlara dair tüm arşiv belgeleri elimizde mevcut.)

Yasayı/yasağı savunanların bir bölümü, kaldırılmasına karşı çıkışlarına gerekçe olarak "Tekke ve Zaviyeler yasası kaldırılırsa, Nakşibendilik, Kadirilik, Halvetilik, Uşşakîlik, Cerrâhîlik, Şâbânilik, Sa’dîlik gibi Sünnî tarikatlar da serbest olur; Sünniler bizi bahane ederek kendi tarikatlarının serbest hale gelmesini sağlamaya çalışıyorlar" söylemini dile getirmekteler. Bu söylem ve gerekçe özgürlükler, temel insan hakları başta olmak üzere birçok açıdan sağlıksız, çelişen bir söylem. Bu söylem ve tutumun tutarlı bir tarafı var mı?. Kuyucu Murat Paşa’nın zulümlerinin, Sultan II. Mahmud’un Bektaşiliği yasaklayıp, Bektaşi Dergah/Tekkelerini kapatmasının faturasını bugünkü nesillere, günümüz insanına, komşusuna, Sünnilik gerekçesiyle ödetmeğe kalkışmak adalet ilkesine uyar mı?

Oysaki, Alevîlik-Bektaşilik konusunda araştırma/çalışma yapmağa başladığım zamandan beri, sürekli, tarihte Osmanlı-Safevi çelişki/çatışmasının bu kesime verdiği büyük zararlar dahil, bu kimliğe yapılan haksızlık ve baskıları bizzat dile getirdim. Hatta bu konuda çok sayıda belge de yayınladım. Alevi-Bektaşi Müslüman kimliğinin yasal zeminde tanınması yönünde sürekli adeta mücadele ettim. Benim gibi Alevilikle ilgili araştırma/çalışma sergileyen Alevi kökenli olmayan birçok kimse de son dönemlerde aynı yaklaşımı sergiledi.

Diaspora merkezli Alevi-Bektaşi örgütlenmeleri içerisindeki bazı çevrelerin bu tutumu bizce, elbette ki Alevi-Bektaşi kesimi temsil edemez ve yansıtmaz. Her ne surette olursa olsun, ‘677 sayılı tekke ve zaviyeler yasası’ mutlaka lağvedilmeli, Hacı Bektaş Dergâhı yeniden Çelebî ve Dedebaba postlarıyla bu topluluğun merkezi haline gelmelidir. Alevi-Bektaşi kimliği tanınmalı, cemevleri dergâh statüsünde tanınmalıdır.

.

Tevhîdîlik mi?

Son otuz yıldır, ülkemizde "Tevhîdî İslâm, Tevhîdî olmayan İslâm" adlandırma ve ayırımları çokça tekrar edildi ve hala ediliyor. Kimse de, "Tevhîdî olmayan İslam mı var?" diye bu söylemi nakarat gibi tekrar edenleri sorgulamıyor.

Osmanlı İmparatorluğu’nun tedricen inkırazı ve bununla birlikte Sünnî ve Sufî paradigmanın da, hilâfet ve medrese kurumu başta olmak üzere tüm kurumlarıyla çöküşe geçmesi, Milâdî 20. yüzyıla damgasını vurmuştur. Dahası, İslâm âleminin, Batı dünyası karşısında yenilgiye uğrayarak can çekiştiği bir dönem olmuştur. İslâm dünyasındaki tüm dini müesseselerin çöküşü, özellikle, Geleneksel Ehl-i Sünnet paradigma ve müesseselerin Osmanlı devletiyle birlikte aynı âkibete uğraması, bu paradigma mensuplarını korunacak bir şemsiye’den yoksun bırakmıştır. Geleneksel Ehl-i Sünnet ekolünün kurumlarının, Hilâfet, Şeyhülislâmlık ve Medrese/Dergâh başta olmak üzere bir bir ortadan kalkması büyük bir boşluğun doğmasına sebebiyet vermiştir.

Bu yüzden 20. yüzyıl daha çok, Modernleşmeci ve Selefîlik iddiasındaki akımların İslâm dünyasında iyice revaçta olduğu ve tüm uzanımlarıyla birlikte bu âlemi kapladığı bir yüzyıl olmuştur. Modernizmi öngörenbir kısım İslâmcı akımların, modernizmin ve modernleşmenin gelişimi ve hızlı yayılması ile birlikte gelişim göstermesi bu tür akımların İslâm dünyasında ivme kazanarak, geleneksel yapıları büyük oranda kolayca çözümünü sağladı.

Geleneksel dini grupların, 50’li yıllardan beri Milliyetçi-Muhafazakar, kültüralist bir anlayışın etki ve tekeline girmiş olmaları, tepkisel olarak Selefi-Modernist, Radikal/Selefî İslâmcı söylemlerin daha hızlı yayılmasını sağladı. Bu etki ve tekel yüzünden, geleneksel Sünnî ve Sufî anlayıştan gelen tüm değerler, özellikle etik ve moral değerler kolaylıkla tasfiye edilebildi. Bu durum Selefî-Modernleşmeci Radikal İslâmcı akımların, Sünnî ve Sufî geleneği tasfiyesini kolaylaştıran en temel faktör oldu.

Tevhîd adına, şirkten ve sözde cahiliyeden arınma adına İslâmi geleneğe ve yaşam pratiği birikimine karşı takınılan Radikal/Selefi tutumun, bu sözde gerekçelerle yıktığı, ortadan kaldırdığı İslâmi gelenek ve yaşam pratiği birikiminin yerine alternatif koyamadığı, koyamayacağı, ancak bunun modernizme ve din-dışı, seküler yaşama teslimiyeti getirdiği görülmektedir. Tevhidilik, şirkten, cahiliyeden arınma adına, İslâm’ın geleneğine karşı Radikal/Selefi tutumla savaşılması, yaşadığımız dünyayı çepeçevre kuşatan ve hayatın her alanına hakim olan Modern/seküler, din-dışı anlayış ve yaşam tarzına karşı tüm direnme araçlarımızı elimizden almakta, savunmasız konuma getirmekte ve sonunda tam teslimiyete yol açmaktadır. Sonuçta, din olgusu ve yaşamda dine ilişkin tüm unsurlar, mimari, günlük yaşam dahil, bütün alanlarda, modernlik-sekülerlik lehine tasfiye olmaktadır. Örneğin, şirk ve cahiliyeden arınma, Tevhîd’i egemen kılma adına, Mekke-i Mükerreme ve Medine-i Münevvere’deki tüm türbe, makam ve kabirler ile tarihi eserleri, yani tüm medeniyet hatıralarımızı, Hicâz’daki hafızamızı yok eden anlayış, bu yıktıklarının yerine çok katlı modern beton yapılar, lüks otel ve alışveriş merkezleri, Manhattan benzeri gökdelen ve towerlar inşa ederek bu kutsal kentlerimizi, tarihi ve geleneksek özelliklerinden yoksun, ruhaniyetin hicret ettiği birer beton yığınına, modern kente dönüştürmüşlerdir.

Şeyhülislâm Takiyuddîn Ahmned bin Teymiyye E l-Harrânî ve talebesi Zâdu’l-Me’âd sahibi İbn Kayyim El-Cevziyye Ez-Zer’î’nin kelâmi görüşleri ve akidevî anlayışına dayandıklarını ileri süren ve kendilerini "Selefî" olarak nitelendiren meşreb/ekol; tekçi/dayatmacı bir tutumla uzun zamandır Ehl-i Sünnet ve Tasavvuf/İrfan geleneğine karşı acımasız bir savaşım sergilemektedirler.

Yukarıda adı geçen her iki zâtın Hâriciliği/Tekfirciliği ve Tecsim inancını çağrıştıran bazı akidevi ve kelâmî görüşleri ve çağımız da modern/Totaliter ideolojilerin de etkisi ile Tevhîdîlik, Tevhîd’e Dönüş adı altında Sünnî ve Sûfî geleneğe karşı olabildiğince acımasız ve bu yöndeki tüm İslâmi temelleri sorgulayacak şekilde bir mücadele içine girmişlerdir. Buna, 20. yüzyılın başlarından itibaren Hicâz ve Arabistan yarımadasına egemen olan anlayışın belirleyici etkisi eklenince durum daha da katmerleşmektedir.

Bu meşrebe bağlı olduklarını belirten çevreler, tekelci bir yaklaşımla, sadece kendilerinin Tevhîdî bilince sahip oldukları iddaasıyla,kendi gibi düşünmeyen Müslümanları cahiliyye/şirk suçlamasıyla zorla İslâm dışına itmek gibi bir tutum sergilemekten kaçınmamaktadırlar. Kendi kelâmi, akidevi düşünceleri dışındaki Müslümanlara tepeden inmeci bir tutumla hayat hakkı tanımak istememektedirler. Bu doğrultuda sadece günümüze değil, geçmişe yönelikte son derece katı/acımasız bir sorgulama içerisine girmekte ümmetin eslâfına cahiliyye/şirk suçlamasıyla büyük haksızlık yapmaktadırlar. Oysaki, Ehl-i Sünnet cumhuru "Ehl-i Kıble Tekfir Edilmez" prensibinde müttefiktirler.

Tevhîdi/Kur’ânî olduğunu ileri sürüp, bunun adına 14 asırlık İslam’dan, İmandan Kitap ve Sünnet’ten kaynaklanan birikime, medeniyete karşı toptancı bir yaklaşımla katı tutum içinde olup, her vesile ile değerlerimize saldıran bazı çevrelerin günlük hayatları dahil hiç de Tevhîdî bir hayat tarzı böyle bir manevi hâl içinde olmadıklarını, modern-seküler yaşama bir biçimde entegre olduklarını sürekli gözlemlemekteyiz. Hiç kimsenin, Tevhîdilik/Kur’ânîlik diyerek, Protestanlık benzeri bir metodla inanç/iman değerlerimizi, medeniyet birikimimizi cahiliyye/şirk suçlamasıyla, modernliğin lehine olacak şekilde tasfiye etmeğe, Tevhîd gibi mukaddes bir mefhumu meş’um emellerine alet ederek, tekellerine almaya hakkı yoktur.

.

Kürt sorununda nereye?

Bölgemizde Kürt sorunu adeta siyasi bir kumara dönüştü. Kürtler son yıllarda Ortadoğu’nun en dinamik/hareketli topluluğu haline geldi. Bütün bir coğrafyayı etkileyecek belirleyici konuma ulaştı. Türkiye’nin yanısıra İran, Suriye, Irak ve Güney Kafkasya yakın gelecekte bundan ciddi olarak etkileneceğe benziyor.

Kürt sorunu ve Kürtler, Türkiye’nin bölgesi ile olan ilişkilerinin, geleceğinin de temel belirleyeni olacaktır. Kürtlerin ulus-devlet tecrübesinde bölgede en fazla zarara uğrayan, sopalanan topluluk olduğu bir gerçek. Kürtler; 1925’ten itibaren Türkiye’de, II. Dünya savaşında İran ve Sovyetler Birliği’nde, 1960’tan sonra ise Suriye ve Irak’ta büyük sıkıntılara, baskılara, katliamlara (Dersim ve Halepçe katliamları gibi) maruz kaldı. Irak ve Suriye’deki seküler-Arap milliyetçiliğine dayalı baskıcı Baas rejimleri, Türkiye’de yine seküler-ulusalcılığa dayalı tek parti dönemi resmi ideolojisi, sıkıyönetim dönemleri ve bunlara dayalı anayasal yapı son yüzyılda acı getirdi.

1990’lı yıllarda, iki kutuplu dünya sistemi, Doğu Bloku’nun çöküşü, Soğuk Savaş döneminin kapanması ile oluşmaya başlayan yeni durum; bu süreçte ulus-devletlerin baskısına maruz kalmış diğer etnik toplulukların daha organize olmaları ve organize biçimde hareket etmeleri ile paralel gelişti.

Irak’ta Birinci ve İkinci Körfez Savaşları ve takiben Irak’ın işgali akabinde ortaya çıkan fiili durum, Kürtlerin kendi bölgelerinde federal bir yönetim kurmaları ile sonuçlandı. Suriye’de ise, son 20 aydır gelişen süreç ve kanlı olayların gölgesinde Irak’takine benzer bir durumun oluşmasının eşiğine gelinmiştir. İdari/siyasi entite anlamında Irak Kürdistanı’nın yanısıra Suriye Kürdistanı da farklı bir siyasi/idari oluşum aşamasına gelmiştir.

Türkiye’de ise, 30 yıla yakındır süregelen kanlı olaylar, Kürt sorunun kanlı seyrini daha da artırmıştır. Türkiye bir yandan sorunun en yakıcı yüzü ile karşı karşıya olmasına karşın, bölgede bu sorunu olabildiğince barışçı bir şekilde çözüme kavuşturabilme potansiyeline sahip tek ülke konumundadır. Ancak, resmi ideolojinin etkisi, buna dayalı alışkanlık haline gelen ulus-devlet refleksleri, bu potansiyelin farkında olmama ve uluslararası güçlerin derin müdahaleleri bu potansiyelin kullanılmasının önündeki en önemli engellerdir. Bu anlamda dirayet, kararlılık ve sabır; takip edilmesi gereken temel düsturlardır. 87 yıldır Türkiye’de ulus-devlet yapılanması ve resmi ideolojiden kaynaklanan birçok sorun çözümü beklemektedir.

Kürt sorunu konusundaki mevcut tablo iç açıcı bir durum arzetmemektedir. Kürtler, kitlesel olarak, bilinçaltında seküler ulus-devletlerden, bir asırlık bu tecrübeden kaynaklanan mağduriyetlerinin giderilmesini, yaraların sarılmasını, bu coğrafyada, ümmet içinde eşit, onurlu ve ortak yurttaş olarak yer almayı talep etmektedir. Yoksa aslında bir çatışma, kan dökme ve kavga aracı olmak istememektedirler. Ancak, uluslararası konjonktür, ikiyüz yılı aşkındır süregelen dış müdahaleler ve bunlara dayalı ideolojik örgütlenmeler, ulus devlet reflekslerinin verdiği alışkanlıkların da etkisiyle, çatışma ve kan merkezli olarak yapılanma eğilimindedir. Tüm saydığım faktörlerin toplamı sorunu içinden çıkılmaz hale ircâ etmektedir.

Yukarıda belirttiğimiz gibi, bölgede sorunu çözme kabiliyeti konusunda tek potansiyele sahip olan Türkiye’de ise bu potansiyelin doğru yönde kullanılmasına ilişkin son dönemde atılan sağlıklı adımlardan vazgeçildiği izlenimi ağır basmaktadır.

Sultan III. Selim’e atfen şöyle bir söz vardır: ‘Göğüslerimin üzerinde ecnebilerin ellerini hissediyorum’. Sultan II. Abdülhamîd de hatıralarında, Sultan üçüncü Selim’in bu sözüne atfen: ‘Ben ise bu ecnebilerin ellerini ciğerlerimin içinde hissediyorum’ diye ilave eder. Gerçekten de iki asırdan fazladır, özellikle 1774 Küçük Kaynarca Andlaşması’ndan beri bu ülke sürekli ecnebi/düvel-i muazzama müdahalelerine açık haldedir. Ve bu ülkede, devlet uluslararası bir ittifaka dayanmadan bu tarihlerden itibaren kendi başına ayakta durma kabiliyetine sahip değil. Tedrici batılılaşma, Tanzimât, ardından Islahat fermanları ve gelişen diğer olaylar zinciri bu müdahalelerin daha da sıklaşmasını/ağırlaşmasıyla netice verdi. Bu anlamda Türkiye’nin, hele bugün ‘Globalleşme’ adı verilen konjonktürde, kendi başına kalması, uluslararası müdahalelerden tamamen bağımsız davranması elbette mümkün değil. Ancak dirayetli idarecilik, bu bağımlılığın ve müdahalelerin olabildiğince asgariye indirilebilmesi, minimize edilmesi ile orantılıdır. Merhum Sultan II. Abdülhamîd Hân’ı ve merhum Turgut Özal’ı muasırlarından farklı kılan, ön plana çıkaran bu yöndeki çabaları ve yetenekleriydi. Ülkemiz ve bölgemiz geleceği etkileyecek şekilde siyasette/idarede süregelecek hataları, hatalı adımları, müstağniliği, merhamet ve şefkat eksikliğini tolere edebilecek, böyle bir lüksü taşıyabilecek bir ülke ve coğrafya değildir. Tarihte ümerânın ve salâtînin yaptıkları hataların ümmet içinde bugüne gelen ne tür pahalı faturalara yol açtıkları tarihi bilenlerin malumudur.

Türkiye ve bölgemiz, Kürt sorununda bir yol ayırımı ile karşı karşıyadır. Bu can yakıcı sorun bağlamında Kürtler en aktif/dinamik ve en etkin dönemini yaşamaktadır. Kürtler burada, bütün bir bölgede, İslâm dünyasının kalbinde; çevrelerindeki tüm diğer Müslüman halkları sürükleyebilecek, onlara öncülük edebilecek, Adriyatik’ten Hint Altkıtası’na kadar liderlik edebilecek bir dinamizm ve potansiyele sahiptir. Türkiye; bu potansiyeli pozitif yönde dinamize edebilecek, Kürtler ve Türkler başta olmak üzere tüm bölge halklarının lehinde bir mecraya akmasını sağlayabilecek potansiyele sahip olma bilinci ile hareket etmelidir. Aksi takdirde, sadece günlük politik mülahazalar, uluslararası dev güçlerin müdahaleleri merkeze alınarak sergilenecek politikalar ve müstağnilik, bu dinamizm ve potansiyelin Kürtler ve Türkler dahil tüm bölge halklarının ve Ümmet-i Muhammed (S.A.V)’in geleceğini karartacak şekilde bir felakete ve onulmaz kanlı neticelere sürükler.

.

Bir sülâle-i mârufeye nisbetim yoktur

Yıllardır Bediüzzaman hazretleri ile ilgili lehte ve aleyhte birçok tartışmaya şahit olduk. Soyu ve nesebi ile de ilgili birçok şey tartışılıp durdu. 70’li ve 80’li yıllarda Bediüzzaman’ın nasıl asla Kürt olmadığı, olamayacağı, Türk asıllı olduğuna dair iddialar sürekli serdedilirdi. Aslında bu asırda, bu coğrafyada hizmet-i imaniye ve Kur’âniyede en başta hizmeti geçmiş bu büyük şahsiyetin şu veya bu nesepten, soydan gelip gelmemesi; şahsiyeti, hizmetleri ve misyonu açısından elbette ki önem arzetmemektedir. Ancak bu iddiaların, tartışmaların rahatsız edici bir yönü var. O da, Bediüzzaman’ın özellikle Kürt olmadığı ve Kürtlükle soyca vs. bir alakasının olmadığının isbata çalışılması. Bu çabanın iki sebebi vardı; biri tek parti dönemi resmi ideolojisinin İslâm kimliğine, Kürt kimliğine olan ağır ve acımasız baskısı, zulmü; ikincisi de bu baskının da etkisi ile 1950’li yıllardan itibaren dindar/İslami kesimde gelişen milliyetçi-muhafazakâr-Türkçü damar ve akımlar. Bunlar gözönüne alındığında ilkin tek parti döneminin ağır şartlarının getirdiği konjonktürün dayatması gibi görünse de, sonraki dönemlerde hiç de masumane niyetler taşımadığı görülecektir. Özellikle Kürt sorununun, Kürtlerin İslamiyetle olan münasebetine yönelik operasyonlar meyanında, geldiği vahim durum dikkate alındığında bu çabaların hangi meş’um emellere hizmet etmiş olduğu anlaşılacaktır.

Prof. Ahmet Akgündüz’ün, geçen gün Wow Otel’de, Bediüzzaman’ın soy ve şeceresini bulduğu, kesin olarak Seyyid ve Şerif soyundan geldiğini belgelerle isbata kalkıştığı basın toplantısı; bu konudaki tartışmaları yeniden alevlendirdi. Ahmet Akgündüz Hoca’nın öteden beri bildiğimiz edası ve basın toplantısındaki konuşmaları ve sorulara verdiği cevaplar onun da, Bediüzzaman’ın asla Kürd olmadığını kanıtlama çabası içinde olduğunu göstermiştir.

Oysaki, Bediüzzaman’ın Münâzarât’ında: "İhlâs-ı niyyeti ihlâl eden anâsır-ı garez olan neseb ve nesil ve tamâ ve havf beni bilmiyorlar. Ben de onları tanımıyorum veya tanımak istemiyorum. Zira meşhur bir nesebim yok ki, mâzisini muhafaza edeyim. Ben Ebu Lâşey’ olduğumdan bir neslim de yokdur ki, istikbâlini temin edeyim." (Münâzarât, Matbaa-i Ebu’z-Ziyâ, İstanbul, 1329; Sahife: 158) şeklinde bir ifade açıkça yer almaktadır.

1337/1919’da ise, Daru’l-Hikmeti’l-İslâmiyye âzası iken Meşihat makamına verdiği resmî evrak suretindeki Terceme-i Hâl Varakasında, "Bir sülâle-i ma’rufeye mensub ise, keyfiyet-i nisbeti" şeklindeki suâle "Bir Sülâle-i Ma’rûfeye Nisbetim Yoktur" şeklinde sarih cevap vermiştir. (Terceme-i Hâl Varakası’nın orijinali için bkz. Sadık Albayrak, Son Devrin İslâm Akademisi: Dâru’l-Hikmeti’l-İslâmiye, İz Yayıncılık, İstanbul, 1998, Sahife: 232)

Üstad Bediüzzaman Ondördüncü Şuâ’da da bu konuda şu ifadeye yer vermiştir:

‘Birinci Esas: Güya bende tefahur ve hodfüruşluk var ve kendimi müceddid biliyorum.

‘Ben bütün kuvvetimle bunu reddederim. Hem Mehdilik isnadını hiç kabul etmediğime bütün kardeşlerim şehâdet ederler. Hatta Denizli’deki ehl-i vukuf, "Eğer Said mehdiliğini ortaya atsa bütün şâkirdleri kabul edecek" dediklerine mukabil, Said itiraznamesinde demiş ki, ‘Ben seyyid değilim. Mehdi seyyid olacak’ diye onları reddetmiş." (Bediüzzaman, Şuâlar, Ondördüncü Şuâ, Teksir Mecmuâ)’

"Ben de onlara demiştim: "Ben, kendimi seyyid bilemiyorum. Bu zamanda nesiller bilinmiyor. Halbuki âhir zamanın o büyük şahsı, al-i Beytten olacaktır. Gerçi mânen ben Hazret-i Ali’nin (r.a.) bir veled-i mânevîsi hükmünde ondan hakikat dersini aldım ve al-i Muhammed Aleyhisselâm bir mânâda hakikî Nur şakirtlerine şâmil olmasından, ben de al-i Beytten sayılabilirim. Fakat bu zaman şahs-ı mânevî zamanı olmasından ve Nurun mesleğinde hiçbir cihette benlik ve şahsiyet ve şahsî makamları arzu etmek ve şan şeref kazanmak olmaz; ve sırr-ı ihlâsa tam muhalif olmasından, Cenab-ı Hakka hadsiz şükür ediyorum ki, beni kendime beğendirmemesinden, ben öyle şahsî ve haddimden hadsiz derece fazla makamata gözümü dikmem. Ve Nurdaki ihlâsı bozmamak için, uhrevî makamat dahi bana verilse, bırakmaya kendimi mecbur biliyorum" dedim, o ehl-i vukuf sustu." (bk. Emirdağ Lâhikası-1,206. Mektup)

Son olarak, merhum Mustafa Sungur Ağabey’in cenazesinin defni akabinde Bediüzzaman’ın "Okur" soyadını taşıyan Nurs’lu akrabaları ile karşılaşıp sohbet ettim ve sordum, onlar da bana bizzat, "Meşhur/bilinen-tanınmış bir sülale ve aşiretimiz yok" dediler.

Bediüzzaman’ın soyu, nesebi şudur veya şu değildir, diye herhangi bir iddia içinde değiliz. Soy ve nesep arayışı peşinde de olmadık. Ancak bazı kaynaklardan yukarıda alıntıda bulundum.

Asıl itibarıyle, Kürtler arasında birçok Seyyid-Şerif ailesi bulunmaktadır. Kürt Teâli Cemiyeti Başkanı Seyyid Abdülkâdir de Seyyid-Şerifdi. Hz. Hasan soyuna müstenit’ti. İmam Musa El-Kâzım (Rh.a)’ın neslinden gelen Seyyid Şefik Arvâsi de Kürt Teâli Cemiyeti’nin idarecisiydi. Hatta bu ailelerin şecereleri de elimizde bulunmaktadır. Ünlü Bedirhaniler Halid bin. Velid neslinden, Hakkari, İmadiye, Bitlis ve Babanlı Kürt beyleriyle Barzani ailesi ise Abbasi neslinden gelmektedir. Bugün radikal Kürt milliyetçiliği yapanların büyük bir bölümünün Arap asıllı olduklarını bizzat tesbit etmiştim.

1-Arap asıllı, Seyyid-Şerif olmak sorun değil. Sorun illa da Kürt olmadığının isbatına ilişkin özel çabadır. Problem olan, bu niyetle sergilenen olağanüstü çabadan ileri gelmektedir.

2-Bugün birçok Kürdün İslam’la bağını güçlendiren, kavileştiren, Kürtleri diğer topluluklarla İslami kardeşlik bağı ile bir arada tutan İslâm tarihinde Ammar bin Yasir El-Bitlisî, Mevlana Abdurrahman Cami, Molla Gürânî, Mevlâna Hâlid ve Bediüzzaman hazretleri vs. gibi bu topluluğun içinden çıkmış büyük sembol şahsiyetlerdir.

3-Kürt sorunu konusunda çok hassas bir dönemden geçiyoruz. 20 küsur yıl önce "Dünden Yarına Kürtler Ve İslamiyet" başlıklı uzun bir makale yayınlamıştım. Bu makalede ve daha sonraki makalelerde Kürtlerin bir kısım örgütlü çevrelerce İslamiyet’ten, Ümmet’ten nasıl koparılmaya çalışıldığını, ateistleştirilmek istendiğini uzun uzadıya izah etmeye çalışmıştım.

4- 1996’da "Yeni Şafak" gazetesinde "Kürtleri İslamiyet’ten Kovma Çabaları" başlıklı bir dizi yayınımda; bazı çevrelerin ırkçı saikle ya da bilmeden Kürtleri İslam’dan, ümmetten iten tutumlarını örneklerle deşifre etmiştim. Hatta bunların Kürtlere Ermeni/gayr-i müslim muamelesi yaptığına ifade de etmiştim.

5-Bugün için Kürtler Ortadoğu/İslam dünyasında, Ümmet-i Muhammed (S.A.V) içinde adeta bir yol ayırımında’lar. Kuzey Atlantik’in iki yakası, ‘Ortadoğu İslam dünyasının iki yakası bir araya gelmesin’ diye ittihat/ittifak etmişlerdir. Burada da bugün için artık bölgenin en dinamik belirleyici topluluğu haline gelmiş Kürtleri belli bir safa, uluslararası Siyonizmin safına çekmek; İslam’dan-ümmet’ten tümüyle koparıp, İslam’a-ümmet’e düşman bir topluluk haline getirme çabasındalar.

6-Tarihte bir kısım Müslüman kavimlerin küstürülmesinin, itilmesinin İslam alemi için, ümmet için ne kadar pahalıya mal olduğunu tarihten gelen tecrübe ile biliyoruz. Bunun yakın tarihteki en önemli örneği Müslüman Arnavutlar’dır. Bir zamanlar Osmanlı İmparatorluğu’nun, bürokrasi ve askeriye başta olmak üzere, en kuvvetli topluluğu olan, 33 sadrazam çıkarmış Arnavutların 19. yüzyılda, 20. yüzyıl başında, her ne sebeple olursa olsun küstürülmesinin, özellikle İttihatçı idarenin 1911’de Arnavutların silahlarını zorla, onurlarını kırarak toplamasının neticede itmesinin, Osmanlı’nın merkez hinterlandı olan Rumeli’nin tamamı ile kaybedilmesinde, ikinci bir Endülüs haline gelmesinde en temel rolü oynadığını bilmekteyiz. Arnavutlarla arada oluşmuş olan bu sorunların çözümü, oluşan açığın, yaranın kapanması yönünde yirmi yıla yakındır en çok çaba sarfedenlerden biri olarak ne kadar zorluklarla karşılaştığımızı Allah (C.C) bilir. O yüzden bir zamanlar Endülüs ve Rumeli’ye yakılan ağıtların benzerinin Kürdistan’a Ağıt’a dönüşmesini istemiyoruz.

7-İki yıl önce Özgün Duruş gazetesinde "İslamiyet Kürdistan’ı Kaybediyor" başlıklı bir makale yayınlamıştım. İslam’ın, ümmet’in Kürdistan’ı kaybetmesi; kimin yararına olabilir? Kürdistan Ortadoğu/İslam coğrafyasının kalbinde yer alan bir bölgedir. Hadi sırf bu yönden bile düşünülse olayın vahameti anlaşılacaktır.

..

Filistin meselesine dair notlar

Miladi 20. yüzyılın Ortadoğu’da oluşturduğu statükonun en önemli meselesi Filistin meselesi olup, halen de bölgede başat mesele olarak durmaktadır. 19. yüzyılda Fransız İhtilâli sonrası Aydınlanmacı düşünce akımlarının da etkisi ile önce Batı Avrupa’da ulus devlet anlayışı ve ulus devletler, pozitivizme dayalı milliyetçilik dalgasının her tarafa sirayetini sağladı. Avrupa’da bu ulusçuluk ve ulus-devlet anlayışı egemen hale gelen toplulukların modernleşme sürecine paralel olarak uluslaşması ile beraber diğer toplumsal gruplara tahakkümüne yol açtı. Bu minvalde Avrupa’da, Rusya ve Polonya başta olmak üzere bir antisemitizm dalgasının yayılması da aynı döneme gelir. Daha önceki yüzyıllarda İspanya örneğinde olduğu gibi Katolik kilisesinin baskılarına ilaveten, ulusçu/milliyetçi devlet yapılanmalarının baskıları devreye girer. Avrupa’nın çeşitli ülkelerinde Yahudi toplulukları gettolara mahkum edilir. Özellikle Doğu Avrupa’daki bu olaylar Yahudi toplulukları arasında belli bir arayışa sevk etti ve bu topluluklar içinde zayıf durumda olan siyonizm yaygınlık kazanmaya başlar. 19. yüzyıl sonunda Theodore Herzl ile Max Murdock’un Diasporadaki Yahudi topluluklarını örgütleme ve Filistin’de bir Yahudi hükümeti teşkil etme çalışmaları da bu döneme rastlar. (Bkz. Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Y.A.HUS.376/151;430/56;431/35) 432/34;) Önce, 1897’de Théodore Herzl’in öncülüğünde Basel’deki ünlü kongre gerçekleştirilir. 1899’da Bulgaristan Filibe’de ikinci bir Siyonist kongresi toplanır. (Bkz.BOA, Y.Mtv. 181/22;188/149;228/30)

Avrupa’da antisemitizm dalgası ile zor durumda kalan Musevilere yeni yurt arayışı, zamanla Filistin’e yönelmeleri ile sonuçlanır. Bu konuda Herzl ve arkadaşları Osmanlı ile temasa geçer ve Yıldız sarayına dilekçeler sunarlar. Hatta Osmanlı borçlarının tediyesi konusunda yardım da teklif edilir. Ancak bu teklifler saray erkanınca kabul görmez.

Osmanlı devletinin son dönemlerinde devletin zayıflamasını fırsat bilen bir kısım Yahudi toplulukları, Avrupa’daki Rottsechild gibi ünlü banker ailelerinin desteğiyle Filistin’de arazi satın alıp yerleşmeğe başlarlar. Filistin’e yönelik bu yerleşimler özellikle İttihad-Terakki/Jön Türk idaresi döneminde artış gösterir. Filistin’de yerleşik Müslüman ahalinin fukaralığı da bunu kolaylaştıran ana nedenler arasındadır. (Mim Kemal Öke, Kutsal Topraklarda Siyonistler Ve Masonlar, Çağ Yayınları, İstanbul, 1991)

Birinci Dünya Harbi Osmanlı’nın birçok cephede yenilgiye uğrayıp çekilmesi ile neticelenir. Ortadoğu’da Irak ve Filistin cephelerinde özellikle başarısız Kanal harekatı ve Mekke-i Mükerreme Emiri Şerif Hüseyin Paşa’nın, oğulları Şerif Ali, Şerif Abdullah ve Şerif Faysal ile birlikte İngilizlerle işbirliği yaparak ayaklanması Osmanlı devletinin bölgede İngilizler ve Fransızlar karşısında yenilgiye uğramasını getirir. (bu Konuda bkz. The King Of Hedjaz And Arab Independence, Hayman Christy&Lilly Ltd., London,1917;Zeine N. Zeine, The Struggle For Arab Independence, Beirut, 1960; Hasan bin Tallal, Palestinian Self-Determination, London 1981; Naci Kâşif Kıcıman, Medine Müdafaası-Hicâz Bizden Nasıl Ayrıldı?- Sebil Yayınları, İstanbul,1971; Feridun Kandemir, Medine Müdafaası, Yağmur Yayınları, İstanbul). 11 Aralık 1917’de Kudüs düşer, İngiliz Orduları kumandanı General Allenby Kudüse girer. 3 Ekim 1918’de ise Şam Allenby ve Şerif Faysal’ın eline düşer. (bkz. General Allenby, Filistin Hezimeti, Çeviri: Topçu Mülazım-ı Evveli: Hikmet, Orhaniye Matbaası, 1335/1919, İstanbul; Filistin Ric’ati, Yüzbaşı Vecihî, 1338, İstanbul)

Mondros Mütarekesinden hemen önce Mustafa Kemal’in komutasındaki Yıldırım Orduları bu bölgeyi terk ederek ani bir hareketle Toroslara doğru çekilir. Bu çekilmenin akabinde müttefiklerce Osmanlı’ya Mondros Mütarekesi dayatılır. (Murat Bardakçı, Şahbaba, Pan Yayıncılık, 1. Baskı, İstanbul, 1996)

Birinci Dünya Harbi’nin akabinde Osmanlıların Filistin’i tümüyle kaybetmesi, Balfourd deklarasyonu ve İngilizlerle işbirliği içinde olan Mekke Şeriflerinin muvafakati Diasporadaki Yahudi topluluklarının Filistin’e iyice yönelmelerinin yolunu açar. Diasporadaki bu topluluklar banker ailelerinin de desteği ile yerleşimi hızlandırırlar. Diaspora Yahudileri bu konuda birçok vakıf, cemiyet ve dernek kurdukları gibi Filistin topraklarında da satın aldıkları arazilerde yerleşim yerlerini geliştirirler. Bunun en bariz örneği sahildeki Yafa şehrinin hemen kuzey ucunda Tel-Aviv şehrini kurmalarıydı. 1938’e gelindiğinde Tel-Aviv artık büyükçe modern bir şehir haline gelmiş durumdaydı. 1938 ve 1939’da Palestine Jewish Community’nin yayınladığı "Palestine" adlı tanıtım dergilerinde bu yerleşim, çiftlikler kurma ve kentleşme faaliyetleri yer almıştır. 1948’e gelindiğinde Yahudi toplulukları İngiliz mandasında, her ne kadar manda idaresi ile zaman zaman çatışmalara girseler de iyice yerleşik hale gelirler. Bunda Diaspora Yahudilerinin iyi örgütlenmelerinin, Avrupa’da birçok alanda kalifiye eleman yetiştirebilmiş olmalarının son olarak da Nazi Almanyası’nın yol açtığı mağduriyet psikolojisi ve propagandanın da temel etkisi sözkonusu olmuştur.

Arap-İsrail savaşları ve Filistin meselesine dair notlar (1)

2 Kasım 1917’de, İngiltere Dışişleri Bakanı Lord Balfour’un -Majestelerinin hükümetinin Filistin’de Yahudi toplumu için bir yurt ittihazına/kurulmasına sıcak baktığına, bunun lehinde tutum alacağına- ilişkin deklerasyonu yayınlanmıştı. ‘Balfour Deklerasyonu’ denilen bu bildirgenin (Bu deklerasyonun orijinali için bkz. Hassan Bin Tallal; Palestinian Self-Determination, London, 1981) neşri akabinde, o dönemde Osmanlılara karşı İngilizlerle işbirliği yaparak ayaklanan Mekke-i Mükerreme Emiri Şerif Hüseyn’in oğlu Şerif Faysal (Sonradan İngilizlerce Irak krallığına getirilir) da buna sıcak baktığını, esasen Yahudilerin Arapların kuzeni olduğunu ve Filistin’de herkes için yer olduğunu deklare eder. Ancak, Osmanlıların bölgeden tümü ile çıkarılması, Osmanlı idaresinin sona erip, İngiltere ve Fransa gibi Harb-i Umuminin galip devletlerinin Ortadoğu’ya iyice yerleşmesinin ardından Filistin’e olan Yahudi göçü büyük artış gösterir. Daha önce fukaralığın verdiği etki ile arazilerini peyderpey yeni yerleşimcilere satarak kaptıran Filistin ahalisi zamanla elindeki diğer arazileri de yitirir. İngiltere’nin ‘Palestine And Trans-Jordan’ manda idaresinde teşkilatlanan Yahudi toplulukları/örgütleri yerleştikleri toprakların hakimi gibi davranma eğilimine girerler. Yerleştikleri yerlerde büyük çiftlikler kuran Yahudiler Batı ülkelerindeki sermaye sahibi soydaşlarının yardımı ile çeşitli alanlarda müesseseler kurarak Diaspora’dan Filistin’e olan yoğun göçün alt yapısını hazırladıkları gibi ileride kurulacak İsrail devletinin zeminini de oluştururlar.

1920’lerin sonlarında, Yahudi yerleşimcilerle Filistinli Araplar arasında çatışmalar boy gösterir. Yahudiler ‘İrgun’ ve’ Hagana’ gibi silahlı örgütler kurar .Arap toplulukları ise burada ünlü Kudüs Müftüsü Emin El-Hüseynî’nin önderliğinde örgütlenir. Nazi Almanyasının doğuşu, ardından başgösteren İkinci Cihan Harbi ile Avrupa anakıtasında Nazi takibatına maruz kalan çeşitli Yahudi toplulukları gemi ve trenlerle Filistin’e ulaşır(Bkz. Israel:Society, Israel Pocket Library, Jarusalem, 1974). 1946 yılında İngilizlerin ‘Trans-Jordan/Mâverâ-i Ürdün” dedikleri manda yönetimi bölgesinde, Şerif Hüseyin’in oğullarından Şerif Abdullah’a kurdurulmuş Ürdün Krallığına bağımsızlık verilir. Aynı tarihte Fransa, kendi idaresi altındaki Lübnan ve Suriye’nin bağımsızlığını tanır. Nitekim daha önce 1932’de, diğer oğul Şerif Faysal’a Irak Krallığı kurdurulur. Asıl olarak Mekke Emiri Şerif Hüseyin Paşa, 26 Ekim 1915’te, Büyük Britanya’nın Mısır’daki Yüksek Komiseri Sir Henry Mac Mahon’a gönderdiği mektupta, tüm Arap Yarımadası’nın, Suriye-Filistin Ve Irak’ın, hatta Mersin ve İskenderun’un da kendi idarelerine verilmesini talep eder (bkz. Zeine N. Zeine, The Struggle For Arab Indepence, 1960). Bu kadar büyük bir bölgenin/ Mısır’a kadar tüm Arap Dünyasının hükümdarlığını talep/hayal eden Şerif Hüseyin yıllar sonra Amman’da, neredeyse eli boş olarak, terk-i dünya eder. Ancak, daha sonra sadece Irak ve yeni oluşturulan Ürdün her iki oğlunun idaresine verilir. Bu aile 1958’de, General Abdülkerim Kâsım darbesi ile Irak’ı da kaybeder.

1947’de Birleşmiş Milletler, İkinci Cihan Harbi ardından galip devletlerin dünyaya nizam (!) vermesi doğrultusunda Filistin’e yönelik iki devletli bir taksim planı hazırlar. İkişer parçadan oluşan, Yahudi ve Arap devletleri öngörülür. Kudüs için ise BM gözetiminde uluslararası bir idare teklif edilir. Ne var ki, bu teklif bölgede taraflarca kabul edilmez. Filistin’de İngiliz manda idaresinin sona erdiği tarih olan 14 Mayıs 1948’de David Ben Gurion Tel-Aviv’de İsrail’in kuruluşunu ilan eder. Akabinde, ertesi gün ilk İsrail-Arap savaşı patlak verir. Irak, Mısır, Suriye, Lübnan Ve Ürdün’ün girdiği aralıklı süren savaşta İsrail, BM taksim planının (UN Partitition Plan) öngördüğü topraklardan çok daha fazlasına sahip olur. Gazze bölgesi bir şerit halinde mütareke ile Mısır’a bırakılır. Batı Şeria (West Bank) ve Doğu Kudüs Ürdün’de kalır. Diğer tüm Filistin toprakları ise yeni kurulan İsrail devletinin idaresine girer ve büyük bir Filistinli mülteci göçü başgösterir. Topraklarından ve evlerinden, İsrailliler tarafından çıkarılan yüzbinlerce Filistinli mülteci Ürdün, Lübnan ve Gazzeye sığınır. Önce Mısır, ardından Lübnan, Ürdün ve en son Suriye İsrail’le mütareke anlaşması imzalar. Böylece İsrail’in 1967 savaşı öncesi sınırları belirlenmiş olur(bkz. Prof. Fahir Armaoğlu, Filistin Meselesi ve Arap İsrail Savaşları, TİB, Yay. 1989; Ribhi Halloum, Palestine: Through Documents, Ankara, 1989).

Arap-İsrail savaşları ve Filistin meselesine dair notlar (2)

1948 savaşının akabinde Mısır’da 1952’de önemli bir yönetim değişikliği olur. General M. Necib idaresinde, Müslüman Kardeşler’in de desteklediği askeri bir cunta; Mısır’da darbe yaparak 25 Temmuz’da Kral Faruk/Kavalalı Hanedanı idaresine son verir. Bu yıllar, Arap milliyetçiliğinin de bir kısım Arap aydınlar ve subaylar arasında zirve yaptığı dönemdir. Mısır’daki cunta içinde Albay Cemal Abdünnâsır bu konudaki radikal fikirleriyle ön plana çıkar ve 1954’te General Necib’i kademeli olarak saf dışı ederek Mısır’da tüm idareyi ele alır. ‘Arap Sosyalizmi’ şeklinde bir doktrin benimser. Müslüman Kardeşler’i çok kanlı bir şekilde tasfiye eder. Kısa zamanda Arap Dünyasında ‘Nasırcı seküler-Arap milliyetçliği’ dalgası Libya, Cezayir, Irak, Suriye, Yemen gibi ülkeleri etkiler. 1956’da ise, Süveyş krizi patlak verir. Nasır,o döneme kadar Fransız-İngiliz Konsorsiyumu’nun elinde ve İngiliz askerlerinin denetiminde olan kanalı millileştirme kararı alır. Bu dönemde Mısır-İsrail ve Mısır-Ürdün arasında sınır çatışmaları vuku bulur. Fransa ve İngiltere Mısır’a karşı kuvvet kullanımına karar verirler. Ancak, ABD buna destek vermez. İsrail, Mısır topraklarına girip Süveyş’e kadar ilerler. Sonrasında, İngiltere ve Fransa bölgeye müdahale eder fakat bir netice alamazlar. Tekrar eski sınırlara dönülür. Bundan da, sınırlarını bir şekilde garantiye alan İsrail kârlı çıkar. Nasır’ın estirdiği Arap milliyetçiliğinin etkisi ile 1958’de Irak’ta ‘Şerifler Krallığı’, General Abdülkerim Kâsım önderliğindeki askeri cunta tarafından çok kanlı bir biçimde ortadan kaldırılır (Bkz.Pierre Rondot, The Changing Patterns Of The Middle East, Eng. Trans. New York, 1961). Aynı tarihte Mısır ve Suriye, ‘Birleşik Arap Cumhuriyeti’ adıyla birleşir. Ancak bu birlik 1961’de bozulur. Suriye’de ise 1963’te ‘Baas Partisi’ iktidara gelir. 1964’te Suudi Arabistan’da Faysal bin Abdilazîz (Öldürülmesi: Nisan 1975), ağabeyi İbnussuûd’u devirerek başa gelir. Tüm bunlar 1967’deki ‘Altı Gün Savaşı’ olarak bilinen Arap-İsrail savaşını önceleyen olaylardı. 1967 savaşı öncesi; gerek Mısır’daki Nâsır idaresi gerekse Suriye’deki Baas rejimi seküler Arap milliyetçiliğine dayalı İsrail’e karşı konumlanmış bir politika izlerler. Ancak bu, daha ziyade kendi ülkelerinde üzerlerinde baskı kurdukları halka karşı konumlarını güçlendirme ve takviye etme gayesine mâtuf’tu. Bu yüzden savaş arefesinde, her iki ülkenin liderleri İsrail’e karşı çok sert söylemlerle meydan okumakta ve siyonist işgalin Filistin’de sona erdirileceğinden söz etmekteydiler. 1948’de İsrail’in kuruluşunun ardından, çevresindeki Arap ülkelerinin söylemleri; İsrail’in ve Filistin’deki siyonist işgalin tümü ile sona erdirilmesi üzerine bina edilmişti. Hatta 1948’de İsrail devletinin kuruluşunda apar topar evlerinden/ yerlerinden- yurtlarından edilen Filistinli Araplar en geç birkaç ay sonra evlerine dönecekleri inancına sahiptiler. Mısır, Suriye, Ürdün gibi Arap ülkeleri de onları buna inandırmıştı.

Diğer yandan ise, Kudüs Müftüsü Emin El-Hüseynî ve İzzeddin El-Kassâm önderliğinde örgütlenip, Diaspora’dan gelen yerleşimci Yahudi toplulukları ile İngiliz mandası döneminden beri çatışmalara giren Filistinli gruplar bu anlamda faaliyetlerini hızlandırırlar. 1964’te Emin El-Hüseynî’nin yeğeni Yasir Arafât (Ebu Ammâr) Kudüs’te arkadaşları ile El-Fetih örgütünü kurar. Henüz o dönemde 1948’de ikiye bölünmüş olan Kudüs’ün doğu yakasını teşkil eden Mescid-i Aksa, Kubbetu’s-Sahra, Harem-i Şerîf; sur içini kapsayan Eski Kudüs ve Batı Şeri’a Ürdün’ün idaresindeydi. Bir taraftan Arap aleminde İsrail’e ve siyonizme karşı bilenme artarken, diğer yandan İsrail’e olan -ABD başta olmak üzere- Batı desteği artış göstermekteydi. ABD; Ortadoğu politikasını” İsrail’in vikâye ve himayesi, İsrail’in bölgedeki üstünlüğünün sürdürülmesi” merkezli olarak konumlandırmıştı. ABD,- her hal ve şartta- Ortadoğu’da İsrail yanlısı bir tutumu öncelemekteydi. Bu da Suriye, Mısır, Irak gibi askeri cuntalar tarafından yönetilen ülkeleri Sovyet blokuna yakınlaştırmıştı. Hatta, İslâmi temeller üzerine kurulmuş olan Filistin örgütlerinin -El-Fetih başta olmak üzere- büyük bölümü de bu bloka yakınlaşarak sosyalist bir renge bürünmüşlerdi. 1967 savaşı arefesinde, Cemâl Abdünnâsır başta olmak üzere Arap liderleri, İsrail’e meydan okuyan üslup ve politikalarını sürdürmekteydiler. Sürekli Filistin’in kurtarılacağı, Siyonist işgalin behemehal sona erdirileceği dillendiriliyordu. (Bkz. Hisham B. Sharabi, Nationalism And Revolution In The Arab World, Princeton, USA, 1966)

Arap-İsrail savaşları ve Filistin meselesine dair notlar (3)

1967’de vuku bulan ‘1967 Savaşı/ Altı Gün Savaşı-Six Days War’nın faturası; Arap ülkeleri ve Filistin açısından çok ağır olur. Öyle ki, etkileri bugüne kadar tesirini hissettirmiştir. Mısır’ın hava gücü İsrail uçaklarınca daha yerde iken imha edilir. Mısır, Gazze ve tüm Sina yarımadasını kaybeder. Kudüs ve tüm Batı Şeri’a İsrail’in işgaline uğrar. Suriye ise Çerkes nüfusla meskun Kuneytra ve çevresi başta olmak üzere Golan Tepeleri’ni tamamen kaybeder. Bu savaş ile İsrail adeta yenilmezliğini dünya kamuoyuna tescil ettirir. 1964’te Kudüs’te kurulmuş olan El-Fetih öncülüğündeki Filistin Kurtuluş Örgütü; Ürdün nehrinin doğusuna çekilir, merkezi Kudüs’ten Amman’a taşır. 1970’e gelindiğinde Ürdün Kralı Melik Hüseyin Bin Tallal, Filistin Kurtuluş Örgütü’nü bir tehdit olarak algılar. Eylül ayında paralı askerler de kullanılarak Filistin örgütlerine ve mülteci kamplarına yönelik askeri operasyonlar düzenlenir ve binlerce Filistinli hayatını kaybeder. Yasir Arafat ve Filistin örgütleri Lübnan’a çekilir. 1964’te, Kudüs’te kurulmuş olan El-Fetih-FKÖ, 1970 sonuna gelindiğinde kendini Lübnan’da bulur. Cemâl Abdünnâsır ise , Mısır’da ve diğer Arap ülkelerinde tüm popülaritesini kaybeder ve 1970’te ölür. Arap âleminde, İslâmi vizyonu ve politikalarıyla bilinen Suudi Arabistan’ın yeni kralı Faysal bin Abdilazîz ön plana çıkar. 1969’da İsrail işgali altındaki Kudüs’te Mescid-i Aksa, İsrailliler tarafından yakılınca, Melik Faysal’ın öncülüğünde İslam Ülkeleri Konferansı Örgütü kurulur.

1973’e gelindiğinde, artık Enver Sedat’ın başında olduğu Mısır ve Hafız El-Esed’in idareyi ele almış olduğu Suriye, Libya ile birlikte İsrail’e karşı bir kez daha şanslarını denemeye karar verirler. Birlikte, İsrail’e karşı, Yom Kippur Bayramı /Kefaret Günü Bayramı günü (6 Ekim 1973) taarruza geçerler; ilkin Mısır Ordusu, Sina Yarımadasındaki tatil kıyafetleri içindeki İsrail Ordusunu gâfil avlar ve ünlü Bar-Lev hattını aşar. Sinâ’nın üçte biri tekrar Mısır Üçüncü Ordusunun eline geçer. Ancak bilahare ABD’nin devreye girmesiyle, durum yine İsrail’in lehine döner. İsrailliler Kızıl Deniz’den karşı yakaya geçerek Mısır’ın Sina’daki üçüncü ordusunu arkadan kuşatırlar. Suriye, Kuneytra şehrini kuşatmasına rağmen ilerleme kaydedemez. Kudüs ve Ürdün Nehrine kadar tüm Batı Şeri’a’yı kaybetmiş olan Ürdün, bu savaşta cephe açmaz. Bu yüzden İsrail doğu cephesinden emin hale gelir. Savaşın on sekizinci gününde ateşkes ilan edilir. Golan Tepeleri İsrail işgalinde kalır. Sadece Süveyş Kanalı’nın doğu yakası şeridi Mısır’da kalır. Bu şekilde 1967’de, savaşın akabinde Süveyş Kanalı’nın batı yakasına çekilmiş olan Mısır, tekrar doğu yakasına da geçer. Bunun akabinde, 1967 Savaşında İsrail’in batırdığı gemilerden dolayı deniz ulaşımına kapanmış olan Süveyş Kanalı; kanalın açılışının yüzüncü yılında (1975) tekrar açılır. (Bkz. The Sundy Times Savaş Muhabirleri, Yomkippur: 1973 Arap-İsrail Savaşı, Terc. Fikret Yurdakul, Cilt.1-2, Kastaş AŞ. Yayınları, 1985, İstanbul; Maxime Rodinson, Israel And The Arabs, Second Edition, Penguin Books, 1985).

1973 Yom Kippur Savaşı Arap âleminde kırılma noktaları oluşturur. Savaşın ardından Suudi Arabistan Kralı Faysal’ın öncülüğünde ABD ve Avrupa’ya petrol ambargosu uygulanır. Bu kriz ABD ve Batı Avrupa’nın Ortadoğu politikasını bir hayli etkiler. Bunun bedeli olarak Nisan 1975’te Kral Faysal ABD’de yetişmiş yeğeni tarafından bir suikastle öldürülür. Kral Faysal’ın öldürülmesinin ardından Suudi Arabistan’ın Ortadoğu’daki aktivitesi azalır.

Arap-İsrail savaşlarındaki başarısızlık, sürekli İsrail’in lehine sonuçlanması, Doğu Bloku’nun Arap ülkelerine bu konuda gerekli desteği vermemesi, Enver Es-Sedât idaresindeki Mısır’ın farklı bir yöne yönelmesine yol açtı. Mısır, Sovyetler ile olan sıkı ilişkilerini bir hayli azaltıp çeşitli teknik alanlardaki Rus uzmanları ülkeden kovuldu. 1977 yılı Kasım ayında Enver Sedât ani bir şekilde İsrail’e gider,

Tel-Aviv’de Knessett’te bir konuşma yapar. Konuşmada İsraillilere ‘Size Hz. İbrahim’in barışını getirdim’ diyen Sedat, Arap dünyasından büyük tepki alır. Arap dünyasının lideri konumundaki Mısır, uzun süre izole edilir. Mısır ve İsrail, ABD Başkanı Jimmy Carter’ın aracılığıyla Camp-David Barış Anlaşması’nı imzalar. Bu anlaşma ile iki ülke arasında diplomatik ilişkiler başladığı gibi, İsrail üç aşamalı bir çekilme işlemi ile, 1967’de işgal etmiş olduğu Sina Yarımadasını (1982) Mısır’a iade eder. Ancak Gazze İsrail’in elinde kalır.

.

Mali ve Kuzeybatı Afrika

Türkiye, resmi ideoloji ile birlikte gelişen yaklaşık 90 yıllık bir siyasi ve kültürel yabancılaşma süreci ile kendi geçmişinden, iman muhitinden, çevresinden, coğrafyasından, İslam âleminden büyük bir kopuş yaşadı. Bu kopuş hemen her alana uzun zaman yansıdı. Yakın coğrafyasına bile yabancılaşan ülkemiz için Afrika belki de hayal edilemeyecek bir uzaklıktaydı. Yüzünü sadece, muâsır medeniyet seviyesine ulaşma (!) gayesiyle, Batı Avrupa’ya dönen Türkiye 90 yıldır bu açılımı ve düzeyi (!) de başaramadı. Resmi ideolojiye dayalı bu politika koca bir enkaz bıraktı. Oysaki, daha yüz yıl önce İstanbul’da Kuzey Afrika, Sahra ve Trablusgarp üzerine incelemeye dayalı eserler yazılıp, yayınlanmaktaydı. Trablusgarp, Fizan ve Bingazi Osmanlı’nın vilâyeti konumundaydı .(Bkz. Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmî, Senûsîler Ve 13. Asrın En Büyük Mütefekkir-i İslâmîsi Seyyid Muhammed es-Senûsî, İkdam Matbaası İstanbul, 1325;Fizan Meb’usu Câmî, Trablusgarp’dan Sahra-yı Kebîre Doğru, İstanbul,1327; Trablusgarp Meb’usu Mahmud Naci& Mehmed Nurî, Trablusgarp, Tercüman-ı Hakikat Matbaası, İstanbul 1330)

Bugün ise artık ister istemez üstelik bilginin bilgisayar ortamlarında bu kadar dolaşıma girdiği bir dönemde, resmi ideolojinin uzaklaştırdığı, uzak denilen coğrafyalara bigane kalınamamaktadır. Nitekim son yıllarda Somali’den başlayarak Afrika’nın içlerine doğru yeniden bazı bağların oluşturulmasına yönelik çalışmalar yetersiz de olsa, görülebilmektedir.

Batılıların Fransız Sudan’ı dedikleri Kuzeybatı Afrika, Mağrip’ten, Cezayir’den başlayarak Kamerun’a kadar olan Sahra’yı da içine alan geniş bir bölgeyi kapsar. Sahil kesimindeki ülkeler hariç buranın en stratejik ülkelerinden biri de Mali’dir. Mali, özellikle Timbuktu, bölgede İslam tarihinin en önemli merkezlerinden biri .. Mali ve Timbuktu Kuzey-Batı Afrika’da Müslümanlar/İslâm açısından bölgenin en stratejik noktası. İslâm’ın bölgedeki geleceği açısından hayati derecede önemli.

Bölgede Batı Sudan topluluklarının yanısıra, Arap, Berberi ve Tuareg (Tuvarak) topluluklarının yoğun olarak bulunduğu yerler.. Özellikle Berberilerin Sinhace koluna mensup birçok topluluk bu bölgede ve Timbuktu’da bulunmaktadır. Zamanında bu mıntıka tüm Kuzey Afrika ve Endülüs’te de etkin olan birçok ulemâ ve mutasavvıfın da yetiştiği bölgedir. Bunlardan, Osmanlı döneminde, en göze çarpanlardan biri Mali -Timbuktu’lu Büyük İslâm Alimi, Büyük Nahivci, Mutasavvıf, Allâme Ebu’l-Abbas Ahmed bin Ahmed bin Ömer Es-Sinhâcî’dir. Berberilerin Sinhâce koluna mensup bir aileden gelen Ahmed Es-Sinhâcî, 963/1556’da Mali’de doğmuş, Uzun ve Çileli Bir Tahsil Hayatı sürdürmüş. Fas, Marakeş dahil Kuzey Afrika’nın birçok yerinde bulunmuştur. Çeşitli yolculuklarında topladığı 1600 cilt kadar kitaplarını bir kaza sonucu kaybetmiştir. Bu kaza ve aşiretine isabet eden tâun/vebâ hastalığı dolayısıyle büyük sıkıntılara maruz kalmıştır. Sonradan memleketine, Timbuktu’ya dönmesine H. 1014 tarihinde izin verilmiş. Burada yirmi yılı aşkın tedrisât ve te’lifat ile meşgul olmuştur. Esahh olan kavle göre, 6 Şabân 1036/1627 Tarihinde Timbuktu’da vefat etmiş ve orada defnedilmiştir. 40 civarındaki eserinden 30’una ulaşılmış, eserlerinin bir kısmı basılmıştır. Kuzey Afrika’daki Ulemâ Ve Mutasavvıf Tabakâtı üzerine yazdığı ‘Neylu’l-İbtihâc Bitatrîzi’d-Dîbâc’ adlı eseri İslam dünyasında en tanınan eseridir. Nahiv, Kelâm, Tasavvuf ve Fıkıh üzerine olan eserleri ise halen Kuzey Afrika ve Moritanya medreselerinde okutulmaktadır. Mali-Timbuktu merkezindeki türbesi Osmanlılarca inşâ edilmiş olan büyük Cami ile birlikte son olaylar esnasında maalesef selefîler tarafından yıkılıp, tahrip edilmiştir.

Mali’de bugün Fransız işgaline zemin hazırlayan, ülkenin zenginlikleri ve stratejik öneminin yanı sıra, iki ana neden daha görülebilmektedir. Biri bölgede İslami Hareketler adı altında yaygınlaşan katı selefîlik, ikincisi ise Sahra’nın doğusundan batısına geniş bir alanda yaygın Tuareg (Tuvarak) topluluklarında gelişen etnik milliyetçilik ve buna dayalı sekülerleşme olayıdır. Mali’de Tuaregler (Tuvarak), etnik bir sâikle Fransızlar tarafından İslâm’a karşı kullanılmak istenmektedir. Asıl itibarıyle Tuaregler/Tuvaraklar ve Berberilerîn Kuzey Afrika’da etnik kimliklerini İslâm’a karşı bir tutuma bürünmesinin hiçbir tarihi temeli mevcut yoktur. Tarihe bakıldığında, buna hiçbir şekilde haklarının olmadığı açık. Oysaki, İslâm Tarihi boyunca, Kuzey Afrika’da Berberi ve Tuaregler birçok İslâm devletleri kurdular. Murabıtlar, Muvahhidler, Ağlebiler, Taşifinler, Zîrîler, Habbûsîler, Abbudîler, Merrînîler, Zeyyânîler, Der’avîler, Hafâsîler,Beni Ahmer gibi devletler Berberiler ve Tuvaraklar tarafından kurulmuştu .İspanya/Endülüs Fatihi Ünlü Târık Bin Ziyâd dahi bir Berberiydi. Berberilerin ve Tuareglerin İslâmla/Ümmetle yolları ayrılmamalıdır. Açıkça söylemek gerekirse, Kuzeybatı Afrika’da İslâmiyetin devamının teminatı bu iki İslâm topluluğudur. Özellikle, Moritanya ve Mali’deki militan/katı Selefi grupların Berberileri ve Tuaregleri İslam’dan soğutmaya, Fransa’nın elini güçlendirmeğe matuf tutum ve eylemleri sorunu daha vahim noktalara taşımaktadır. Görülen o ki, Bir yandan Fransızlar, diğer yandan Selefî militanlar Kuzey Afrika’nın en önemli İslam medeniyet merkezlerinden biri olan Mali-Timbuktu’yu ortadan kaldırmaktalar.

Kuzeybatı Afrika: Berberiler, Tuaregler Ve İslâm

Aslında, daha Hz. Resul-i Ekrem’in (S.A.V) Mekke devrinde Habeşistan’a yapılan hicretlerle İslam Afrika kıtasına giriş yapmıştı. Hatta Hicretin sekizinci yılında Habeş Meliki Necâşi Hz. Peygamber’in (S.A.V) İslam’a davetini kabul ederek Müslüman olmuştu. Necâşi’nin türbesi halen Ethiyopia’nın Mekece şehrinde bulunmaktadır.

Kuzeybatı Afrika; daha çok Berberiler, Araplar, Tuaregler ve Batı Sudan’ın Zenci topluluklarından oluşan bir nüfusla meskun’dur. İslamiyet, Hz. Ömer zamanında Amr bin As’ın Mısır ülkesini fethi ile birlikte Kuzey Afrika’ya giriş yapmıştı.Özellikle Emeviler devrinde, neredeyse tüm Kuzey Afrika fethedildiği gibi M. 711’de Endülüs, Berberi asıllı Tarık bin Ziyâd’ın komutasındaki İslam ordularınca fethedilir (Endülüs adı Vandalosya/Vandalların Ülkesi’nden gelen Arapçalaşmış bir adlandırmadır). İslâmiyet Kuzey Afrika’da kısa zamanda yayılır. Çöllerde ve vahalarda dağınık ve göçebe bir şekilde yaşayan Nubîler, Libîler, Numidler ve Berberiler Müslümanlaşır. Ayrıca bir çok Arap kabilesi zaman içerisinde Kuzey Afrika’ya göç ederek yayılırlar. Araplarla Berberiler arasında ciddi bir karışma sözkonusu olur.

Daha önceki yazıda da belirttiğim üzere, Kuzey Afrika’da ve daha sonra Endülüs’te Emevilerin inkırazı akabinde bir çok irili ufaklı hanedan ortaya çıkar. Bu hanedanların hemen hemen tamamı -İdrisiler ve Fatımiler hariç- Berberi ve Tuareg kökenliydi. İspanya/Endülüs’teki son İslam devleti olan Beni Ahmer Devleti Berberi’ydi. Murâbıtlar Devleti ve Sevilla/Almeria’daki hanedanlıklar ise Tuareglerce kurulmuştu.

Yanı sıra İslam tarihinde Berberiler ve Tuaregler arasından bir çok İslâm büyüğü,alim ve mutasavıf yetişmiştir.Ehl-i Beyt’ten İmam Musa El-Kâzım’ın vâlidesi Berberiydi. Delâil-i Hayrât yazarı Cezûlî, Kaside-i Münferice müellifi Yusuf İbn En-Nahvi Et-Tevzerî Berberiydi, Muvahhidler Devletinin kurucusu ve İmam Ebu Hamid El-Gazzâlî’nin talebesi İbn Tumert Berberilerin Masmûde kabilesindendi,İbrahim Et-Ticani, meşhur Mukaddime sahibi İbn Haldun da dahil olmak üzere tümü Berberi’ydi. Şifâ-i Şerif müellifi Kadı İyâz Tuareg (Tuvarak) asıllıydı. Behcetu’n-Nufûs kitabının müellifi Abdullah Bin Ebi Cemre yine Tuareg asıllı Endülüslü bir aileye mensup idi. (Abdullah bin Ebi Cemre’nin türbesi Kahire-Fustât’ta,Hikem sahibi İbn Atâullah El-İskenderi’nin türbesi karşısında yer almakta olup halen ziyarete açıktır). Abdullah İcdâbî,Sidi Kasım bin İsa, Lisanu’l-Arab adlı 20 ciltlik büyük lügatın müellifi İbn Manzur El-İfrikî de Berberiydi.Abdüsselâm Tâcurî’nin ‘İşârât’ adlı eserinde sırf Traplusgarp, Fizan ve Bingazî civarındaki 200’ü aşkın Berberî ve Tuvarak mutasavvıfın adı yer almaktadır. Allâme Ebu’l-Abbas Ahmed bin Ahmed bin Ömer Es-Sinhâcî’nin Kuzey Afrika’daki ‘ulemâ ve mutasavvıf tabakâtı’ üzerine yazdığı ”

?????

???

???? Neylu’l-İbtihâc Bitatrîzi’d-Dîbâc” adlı eserinde yer alan 802 âlim ve mutasavvıfın yarısından çoğu Berberi ve Tuvarak asıllı’dır.

Kuzey Afrika’da Berberiler Bingazî Derne civarından başlayarak Marakeş ve İspanyol sahrasına kadar tüm Kuzey Afrika boyunca öbek öbek bulunmakta, güneyde ise Fizan, Moritanya, Mali’ye kadar uzanan bölgelerde de Berberi toplulukları yaşamaktadır. Zaman içinde İspanyol ve Fransiz istila ve işgalleri sonucu Tuvarakların büyük bölümü Büyük Sahra’nın içlerine, güneyine doğru sürülmüşlerdir. Günümüzde Çad’tan başlayarak, Moritanya sahillerine kadar Güney Sahra boyunca birçok Tuvarak topluluğu bulunmaktadır.

18. y.y. sonlarından itibaren Kuzey ve Kuzeybatı Afrika’da baş gösteren ve 20. Yüzyılın ikinci yarısına kadar imtidat eden Fransız işgalleri ve kolonyalizmi bölgede günümüze, çözülemeyen

birçok sorun bıraktı. Fransızlar, Berberiler ve Tuvaraklarla Araplar arasında büyük bir uçurumun oluşması konusunda yüzyılı aşkın çaba gösterdiler. Kuzey Afrika’nın bu her iki otokton topluluğuna Arap-İslam karşıtlığı aşılanmaya çalışıldığı gibi, İslâmiyet ve Araplar, Berberi ve Tuvarak toplulukları üzerinde tahakküm kuran ve Arap kültürüne boyun eğdiren unsurlar olarak gösterildi. Dahası, Berberiler ve Tuvarakların, Finikeli Kartacalıların, Avrupalı-Cermen Vizigot ve Vandalların Afrika’daki torunları/ bakiyeleri oldukları tezi sürekli işlendi. Oysa ki, Finike kolonisi olan Kartaca’nın Romalılarca yıkılmasının ardından Kuzey Afrikalı toplulukların kurduğu güçlü bir hanedan, krallık görülmemişti. Uzun zaman, M. 6. Y.Y’da Justinyanus döneminde bile Kuzey Afrika’da Roma egemenliği sözkonusuydu. Vizigot ve Vandal istilalarında Avrupa’dan gelenler ise, Romalılarca güney bölgelere kovulmuştu. İslâmi dönemde ise daha Emeviler döneminde Berberiler ve Tuvaraklar ön plana çıkmıştır. 1492’de İspanya-Endülüs’te varlığı sona eren Beni Ahmer Devleti’ne kadar Kuzey Afrika ve Endülüs’te kurulan hanedan ve devletlerin (İdrisiler ve sonradan Mısır ve Suriye’ye egemen olan Fatımiler hariç) tamamına yakını Berberi ve Tuvarak İslam hanedanları’ydı. Eğer tarihi süreç iddia edildiği gibi farklı olsaydı, bunca Berberi ve Tuvarak hanedan/devletini; bunca İslam âlim ve mutasavvıfını nereden bilebilecektik.

Günümüzde Berberi ve Tuvaraklar arasında yükselen bir kısım seküler/İslam karşıtı hareketler, maalesef bu anlayışı örgütleme konusunda bir hayli gayret göstermekte. Fransa’da yaşayan Berberi asıllı Cezayirli yazar Hâlide Mes’udî, bu konuda başı çekmektedir. Yanısıra, Mali’de örgütlenmiş, Tuvaraklardan oluşan Azavad Ulusal Özgürlük Hareketi (MNLA), ( Ensâruddîn ve El-Kâide’ye yakın olduğu söylenen bazı katı selefî örgütleri gerekçe göstererek) bölgede İslam karşıtı, laik sistemi esas alan bir Tuvarak devletini talep etmektedirler. Halbuki, zamanında Tuvaraklar’ı Sahra’nın güneyine kadar sürenler İspanyol ve Fransız kolonyalizmi’ydi. Elbette, Selefî grupların da, çeşitli İslam topluluklarını İslam’dan soğutucu/uzaklaştırıcı, İslam’ın asla kabul edemeyeceği tutum ve eylemlerde bulunmaları bu sürece katkıda bulunmaktadır. Zaten, günümüzde İslamiyeti temsil noktasında oluşmakta olan katı selefî tekel ciddi bir sorun olarak ortada…

Ezcümle, bir kısım kavim ve toplulukların da seküler milliyetçilik sâikiyle, İslamiyet’i sanık sandalyesine oturtmağa hakları yoktur.

.

Yemen vs. ülkelerdeki ilk Mushafların durumu…

İslâm âlemi/Ümmet uzun süredir değerlerini koruma konusunda maalesef hiç de iyi sınav vermemektedir. Özellikle tarihi eserler konusunda gösterilen bonkörlük bu anlamda hızlı bir çoraklaşmaya yol açmaktadır. Tarih’te İslâm âlemi, Haceru’l-Esved’in bile bir ara Ka’be’den koparalıp Kufe’ye götürüldüğü, kısmen tahrip edildiği, Moğol ve Haçlı seferlerindeki büyük tahribatı gördü. Özellikle, Sultanlar/melikler arasındaki savaşlar ve yangınlar da tarihi değerlerimize ve eserlerimize neredeyse Moğol istilasındaki kadar büyük zararlar verdi.

Ancak bunların hiçbiri son ikiyüz yıldır yaşanan tahribat kadar zarar vermedi. İslam dünyasının gücünün azalması, inkırâz bulması Batı Avrupa ve modernleşmenin yükselişi, bilinçli/sistemli bir tahribatı beraberinde getirmiştir. Bu tahribatta bir kısım en temel tarihi değerlerimiz ortadan kalkmaktadır. Bunun en can acıtıcı yönü, bir çok kıymetli İslam Tarih eserlerinin İslâm dünyasındakinden kat kat fazla bir şekilde Batılı/Avrupalı koleksiyonlarında yer almalarıdır. Daha vahimi, bunların, ya bilinçsizlikten, ya da maddi menfaat karşılığında bizzat Müslümanlarca teslim edilmiş/satılmış olmasıdır. Irak’ın işgali akabinde Irak kütüphane ve müzelerinin başına gelenler ve bugün Suriye’deki kargaşalık ortamında, benzeri şekilde tekrarlanan olaylar silsilevi bir şekilde devam etmektedir.

Ümmettin/İslam âleminin temel tarihi değerlerinin başında erken dönem Kur’ân-ı Kerîm /Vahy-i Celîl nüshaları, Mesâhif-i Şerîfe gelmektedir. Hususen,bazı ilk/erken dönem Mushaflar’ın bir kısmının Londra, Berlin, Paris ve Roma/Vatikan gibi merkezlerde bulunması bu husustaki vahametin derecesini göstermesi bakımından düşündürücüdür. Kur’ân-ı Kerîm/Mushaflar başta olma üzere yazma/yazılı eserlerimizin büyük çoğunluğunun yabancı ellerde olması. Ümmet açısından büyük bir utançtır.

Tüm bunlara rağmen İslam dünyasında halen de korunması gereken çok zengin bir miras söz konusudur. Ancak, Mağrip’ten, Pasifik’e kadar İslâm âleminde bu konuda çok kötü bir sınav verilmekte, sabıka kaydı kabarmakta, tarihi/yazılı eserlerimiz bağlamında adeta bir yağma yaşanmaktadır. Son dönemlerde Yemen’de bulunan erken/ilk devir, sahabe devri Mushaflarının içinde bulunduğu feci durum en başta üzerinde durulması gereken husustur. Zamanında yıpranmaktan, mahvolmaktan korunmaları için, Yemen/San’a’da El-Câmiu’l-Kebîr’de toplanmış olup, unutulmuş olan binlerce Mushaf ve Mushaf parçalarına son dönemde Cami’de yapılan bir tadilat esnasında, yılanlarla, rutubetle dolu bir mahzende ve çatıda ulaşılır. Ancak bunlar alalâde çuvallara konarak, çöp konteynerlerı gibi yerlere konarak çürümeğe terk edilir. Aralarında, Asr-ı Saâdet-Medine devri, sahabe devri Mushaf ve Mushaf parçaları da olan bu hazine, muhafazasız depolarda, çöp konteyneri gibi sandıklarda hırsızların merhametine terk edilir. Bunlardan bir kısmı/bazı varakları maalesef çalınarak Avrupa’ya satılır ve Berlin/Londra müzayedelerine düşer. Yemen’de bulunan Mushaflar ve Mushaf parçaları bir zaman Eski Diyanet İşleri Reisi Tayyar Altıkulaç tarafından birkaç kez Yemen’e gidilerek incelenir. Ancak o zamandan bu yana Alman uzmanların, Alman hükümetinin tahsisatı ile, fotoğraf çekimi yapmaları dışında hiçbir korunma, inceleme ve tasnif işlemi yapılmaz. Halen de sağlıksız ortamlarda korunmaya (!) devam edilmekte. Sahipsiz kalmış durumdadırlar. Bugün gazetesinin 10 Şubat tarihli haberi de durumun fecaatini açıkça ortaya koymuştur. San’a Büyük Camii’nde bulunmuş olan korunmasız vaziyetteki Mushaflar San’a’da müzede sergilenen Mushaftan çok daha eski tarihlere ait olup, orijinalliği açısından ehemmiyet arzetmektedir.

İslam âleminin iki asırdır yaşadığı travmaların eseri olarak oluşan bu kötü şartlara karşın, Türkiye, Yemen’deki bu temel değerlere sahip çıkmalıdır. İstanbul’daki Mukaddes Emanetleri koruma konusunda iddialı olan bir Ülkenin bu konuda öncülük yapması elzemdir. İslam Konferansı Örgütü Genel Sekreterliğine Ekmeleddin İhsanoğlu’nu seçtirebilen bir Türkiye, Yemen’deki bu Mushaflara sahip çıkmaya mecburdur. Böyle bir ilgi ve alaka Ortadoğu ve İslam ülkelerine yönelik sahici açılımın çok somut bir adımı olacaktır. Bunun yanısıra, ilgi bekleyen erken/ilk devir, Hz. Ali’nin (K.V) hilâfeti dönemine ait Mushaflardan biri de Gürcistan /Tiflis’teki Cami’de bulunmaktadır. Tiflis’teki bu Mushaf’ın da korunması, incelenmesi ve tıpkıbasımının yapılması elzemdir. Tüm bu konularda hükümetin ve Sayın Başbakan’ın bizzat ilgi göstereceğini umuyoruz.

.

23 Şubat 1979

Soğuk, hüzünlü ve karlı bir Cuma günüydü, hiç unutmam. Rahmetli ağabeyim Metin Yüksel’in Ali Bilir ve arkadaşlarından oluşan ülkücü kâtillerce Fatih Camii avlusunda hunharca şehid edilişini… Bir takım olayların olacağı belliydi. Metin bir toplantı vesilesi ile İzmir’e gitmişti. Bir gece önce Fatih Mıhçılar Caddesi’nde ülkücü bir grup beni sopalarla dövmüştü. Cuma namazını başka bir camide eda etmiş olduğumdan uzaktan gelen silah seslerinin Metin’e sıkılan kurşunlar olduğunu bilemezdim. Zira, Metin sabah İzmir’den döndüğünde eve uğramamış, döndüğünden haberimiz olmamıştı. İzmir’e gitmeden bir gün evvel onu son görüşüm olmuştu. Bu, rahmetli babamın da onu son görüşüydü.

Metin, 17 Temmuz 1958’de Bitlis’in Ahlat kazasına bağlı, Kolıngo denen yüksek tepelerdeki bir yaylada dünyaya gelmişti. ‘Kolıng’ Kürtçe’de Turna kuşu demek, yazın her gün akşam çökmeye doğru turna kuşları gelip, Kürtçe ‘Zinar’ dediğimiz yayladaki kayalıklar üzerinde öterlerdi. Bu yüzden bu yaylaya o isim verilmişti. Norşinli Şeyh Abdurrahman Et-Tâhî’nin (Vefatı:1304/1888) torunu Şeyh Masum (Vefatı:1971) ailesine ve çevresine ait bu yaylada son derece sade ve tabii bir hayat hüküm sürmekteydi. Bu yaylaya, yazın Norşin’de susuzluk hüküm sürdüğü için, ‘Şavî’lerle dolu bu sulak yerde büyük sürülerin otlatılması için gelinirdi. Burada Allah’ın bahşettiği tabiatla/fıtratla bütünleşen o kadar sade ve tabii bir hayat hüküm sürerdi ki, ayın kaçı olduğu bile pek bilinmezdi. Moloz taşlarla rastgele örülü, damı sazlarla, otlarla örtülü küçük yayla evleri, evlerin önündeki buz gibi duru ve berrak akarsuyu… Kulleteynleri, son derece tabii gıdaları ile bu basit yayla evlerindeki yaşam, Kızılderili Apaçilerle Komançilerin yaşamına benzerdi. Ancak bu sadeliğin yanında kesintisiz bir İslam medeniyetinin iki temel müessesesi bu yaylada da hayatın merkezini teşkil ederdi. Nakşibendi/Hâlidî Dergâhı ve Arapça-İslami ilimlerin tedris edildiği, rahmetli babamın başmüderris/dersiâm olduğu medrese.. Çünkü asıl yerleşik yer olan Norşin’de hem tekke hem de medrese bulunurdu. Medrese’de Ramazan-ı Şerif ve bayramlar dışında tatil olmadığından ilmi tedrisat ve dergah/Nakşibendi tarikatı faaliyetleri yaylada da sürdürülürdü. Her iki fonksiyon için iki kocaman yayla evi vardı.

Metin, kaderin cilvesi olarak doğum yerini adeta temsil edercesine, dünyaya geldiği yaylanın haşinlği, tabiliği tüm hayatına yansıyacak şekilde, yiğit, sade, pazarlıksız ve tabii bir insan oldu. İstanbul’a taşındıktan sonra ele avuca sığmayan enerjisi, insanları etrafına toplayıp sürükleyen karizmatik/dirayeti ile, tüm gençliğine rağmen âkil liderliği, her şeyden önemlisi tabiliği ve samimiyeti ile ön plana çıkmıştı. Elinden çok iş gelen, hezarfen bir özelliği vardı. Eylem adamıydı. El sanatlarına çok yatkındı. Yazı/resim, marangozluk vs. Çocukluğumuzda, Fatih’te ikâmet ettiğimiz evin yüklük olarak kullanılan odasını Metin ve Nedim ile birlikte minyatür bir mescide çevirmiştik. Fatih Camii bize yakın olduğu için oraya ve Çırçır’daki İstanbul’da Fatih devrinin ilk Zeynî Dergâhı olan Şeyh Süleyman Mescid’ine vakit namazlarına çok sık giderdik. Fatih Camii bizim çocukluğumuzun en büyük camii, Şeyh Süleyman mescidi ise, küçük kubbeli bir cami olarak bizim için ‘Küçük Cami’ydi. Fatih Camii’nin dâimi cemaatinden ve merhum Silistireli Süleyman Hilmi Tunahan’ın ilk ve yaşayan en yaşlı talebesi olan Sivrihisarlı Hacı Ömer (Kaya)’nın ilgi ve alakasının da etkisi olmuştu üzerimizde.. Bu minyatür mescidi oluştururken tüm bunlardan-Norşin’den gelen Nakşibendi/Hâlidî ve Medrese geleneği ile ailece bizzat Bediüzzaman hazretleri ile yakın temastan dolayı Risale-i Nur’dan, Fatih ve Şeyh Süleyman Camileri’nden- esinlenmiştik. Metin, burada tek başına ahşaptan bir minber, vaaz kürsüsü ve müezzin mahfili yapmıştı. Mahalleden arkadaşlarımızı toplar, orada cemaatle namaz kılardık. Kendi aramızda vaaz verir, Süleyman Çelebî mevlidini okur, şekerciden aldığımız şekerleri külahlara koyarak, Fatih Camii’nde gördüğümüz şekilde dağıtırdık. Hatta bir ara İstanbul’a gelmiş olan Nakşibendi Şeyhi merhum dayım Şeyh M. Maşuk Efendi burada Hatm-i Hâcegân yapmıştı. Bazen de burada kendi aramızda Risâle-i Nur dersi yapardık. Ayrıca evde kendimize dini kitaplardan oluşan bir çocuk kütüphanesi de oluşturmuştuk. Kütüphanenin dolabını bile Metin kendi elleriyle yapmıştı. Kendi aramızda bu kitapları okur, hatta bazılarını aynen yazardık. Nedim ve Metin yazarlığa özenerek kitap telif etmeye de çalışırdı. ‘Çeşitli Dini Bilgiler ve İslam Tarihi’ diye çeşitli kitaplardaki bilgilerin bir araya gelmesinden oluşan bir kitapçık da yazmışlardı. Hatta Metin tek başına çocuk mecmuası bile hazırlamıştı. Metin ile Nedim’in yazdığı şiirlerin yer aldığı ‘Solan Yapraklar’ adı verilen bir şiir defterleri bile vardı. Çocukluk devrelerindeki bu tarz dini faaliyetlerimizin bir devamı olarak Nedim’le birlikte mahalle ve mektepten topladığımız bazı arkadaşlarla ‘İslam Cemiyeti’ adını verdiğimiz bir grup oluşturmuştuk,toplantılar yapardık o çocuk yaşlarda.. Sonra, Metin bunu aldı bir hayli genişletti. Mektep ve mahalledeki gençlerden teşkil edilen bu oluşum, Metin’in ileride kuracağı Fatih Akıncılarının temelini teşkil edecekti.1976 yılı Aralık ayında tek başına Vakıflardan geçici olarak tahsis ettirdiği harabe haldeki Fatih-Haydar Caddesi’ndeki Haydar Paşa Medresesi’nin ayakta kalan dershanesi ve bahçesinde çok kısıtlı imkanlarla Fatih Akıncılar Derneği’ni kurmuştu. 6-7 ay gibi kısa bir zamanda bu dernek çığ gibi büyümüş, Türkiye’deki diğer Akıncılar Derneği şubeleri içinde, Metin’in karizması, şefkati, dirayeti, vizyonu ve çalışkanlığı ile bir numaraya yükselmişti. Ancak, dönemin siyasi kavgaları ve entrikaları, onun aramızda yaşamasına izin vermedi. Hedef seçilip ailemizden ve camiamızdan koparıldı, kalleşçe şehid edildi. Şehadetinin 34. yılında onu bir kez daha rahmet ve minnetle anıyorum. Şehâdeti ile Allah (C.C) makamını âlî kılsın!

.

Erbil/Hewlér Notları-1

Bugün Irak Bölgesel Kürt Yönetiminin/Irak Kürdistanı’nın payitahtı olan Erbil/Hewlér, çoktandır ziyaret etmek istediğim bir şehirdi. Aynı zamanda, son 20 yılda geçirdiği değişimi merak etmekteydim. Nasip bugünlerdeymiş… Bu hafta başında gazeteci dostumuz Erkam Tufan Aytav’ın davetine icabet ederek iki günlük Erbil seyahati gerçekleştirdik.

Arbela/Erbil Asurlulardan başlayarak, Ninova/Musul’un yanı sıra önemli bir yerleşim merkezi olmuştur. İslam tarihinde özellikle Atabegler’den Zeyneddin Ali Kuçek, takiben oğlu/ Selahaddin Eyyubi’nin komutanlarından Muzafferuddin Gökböri (M.1136-1190) ve kardeşi Zeyneddin Yusuf Yinaltekin zamanlarıında bir hayli gelişme göstermişti. Bugünkü Erbil Kalesi onun döneminde yeni baştan inşâ edilir. Moğol istilasında epeyce harap olan Erbil, daha sonra liva ve kaza merkezi olarak yeniden hayat bulur. 1731’deki Nadir Şah-ı Avşar’ın kuşatmasında şehir ve kalesi bir hayli tahrip edilir. Erbil Kalesi 1849’da esaslı bir tamirattan geçer. Muzafferuddin Gökböri zamanında Aşağı Erbil ve Yukarı Erbil şeklinde iki mahalle şeklinde yapılanmış olan Erbil’in yukarısı kale içinde kalmıştır. Kale içi mahallesi, muhafaza edilmiş olmasına rağmen Aşağı Erbil’den günümüze sadece Muzafferuddin Gökbörî Camii’nin minaresi ulaşabilmiştir. Erbil Kalesinin bulunduğu tepe, tıpkı Konya’daki Alaaddin Tepesi gibi, taş, toprak vs. taşınarak sonradan oluşturulmuştur.

Erbil; tarihte birçok ulema, mutasavvıf ve pek çok önemli şahsiyetlerin de yetiştiği bir merkez olmuştur. Ebu Ahmed Kasım (V. Hicri 489), Abdullah bin Ebi Ahmed Murtaza, Şeyh Kemaleddin El-Erbilî, Eminuddevle El-Erbilî, Ruknuddîn El-Erbîlî, İbnuzzahîr El-Erbilî, Bahaeddin Ali bin İsa El-Erbilî, Bedreddin Muhammed bin Abdullah El-Erbîlî, İbnu’l-Mustevfî Mubarek bin Ahmed Şerefuddin tarihte Erbil’de yetişmiş ulemanın başlıcalarıdır.

19. yüzyılda Erbil’de tekrar bir canlanma olur. Özellikle Berzencî ve Haydarî aileleri ilmi anlamdaki canlanmanın simgesi olur. Yanı sıra Nakşibendiliğin Hâlidiyye kolunun kurucusu Mevlana Hâlid-i Şehrezorî Bağdâdî’nin (Vefatı:1242/1827) -başta Hidayetullah El-Erbilî olmak üzere- hulefası ile Nakşibendiyye-i Hâlidiyye’nin önemli bir merkezi haline gelir. Bizzat Mevlana Hâlid Süleymaniye’den Erbil’e gelerek burada dergâh inşa eder. Daha sonraları ise Hidayettullah El-Erbilî’nin torunu olan Şeyh Es’ad Erbîlî (Vefatı: Menemen 1931) İstanbul’a yerleşinceye kadar burada postnişînlik yapar. Nakşibendiliğin yanı sıra Berzenci koluna bağlı Kadiri dergahları ve Rifaî dergahları da faaliyet göstermiştir. Osmanlı’nın son dönemlerindeki Musul vilâyeti Salnâmelerindeki kayıtlara göre şehirde 2 cami, 10 mescid, 6 medrese, 5 sıbyan mektebi, 1 kışla, 3 hamam bulunmaktaydı. Kaleiçi birkaç yıl öncesine kadar meskun olup, geleneksel yaşam devam etmekteydi. Son dönemde Kaleiçi Barzani yönetimince tümü ile boşaltılmış, UNESCO projesi çerçevesinde restorasyon çalışmaları başlatılmıştır. Kale içinde, Kâdirî Asitanesi olarak kullanılan Cami-i Kebîr ve Şeyh Şerif Tekkesi dışında diğer yapılar -özellikle Mevlâna Hâlid-i Şehrezorî Bağdadî’nin Dergâhı ve Erbilli Şeyh Es’ad’ın Dergâhı- pek harap durumda’dır. (Erbil Tarihi için bakınız: Abbas El-Azzavî, Erbil Fi Muhtelifi’l-Usûr, Yayına Hazırlayan: Muhammed Ali El-Karadağî, Bağdat 2001; Musul Vilâyet Salnâmeleri)

Erbil/Hewlér’in kale içindeki geleneksel yüzü ile kale dışındaki modern yüzü tam bir tezat teşkil etmektedir. 1960’larda, kale dışında bir çarşı ve mahallesi olan Erbil, özellikle son yirmi yıldaki özerk yönetim dolayısıyle hızlı bir gelişme/modernleşme sürecine girmiştir. Artık nüfusu 1,5 milyona ulaşmış olan Erbil, bir şantiye görünümünde… Her tarafta büyük/devasa binalar, alış-veriş merkezleri, 5 yıldızlı oteller, iş merkezleri ve toplu lüks konutlar inşa edilmekte; 30 metrelikten, 60’lığa, 100 metre genişliğe varan uzun/düzenli cadde ve bulvarlar açılmakta…

Erbil, -tıpkı 1930’lar ve 40’larda Filistin’de Tel-Aviv’in inşâ edilmesi gibi- bir başkent ve ticari câzibe merkezi olarak inşa edilmektedir. Modern şehircilik anlamında düzenli bir planlama göze çarpmaktadır. Erbil’deki uluslar arası/modern havaalanı ve otoyollar bunun başlıca göstergesi.

Hatta şehrin ileride Dubai gibi önemli bir ticari merkez olacağı konuşuluyor. Bölgeye Hint kıtası, Mağrip başta olmak üzere çok nüfuslu fakir ülkelerden gelip çalışanların fazlalığı bu iddiayı haklı çıkaracak görüntülerden. Şehrin her tarafına Türkiyeli firmalar damgasını vurmuş durumda,..

Ticaret ve inşaat sektöründe Türkiye’nin ağırlığı görülüyor. Ancak sosyal ve kültürel faaliyetler bazında, Türkiye adına sadece ‘Hizmet’in, Erbil’de üniversite başta olmak üzere bölgedeki 30 okul ile geniş çaplı eğitim faaliyetleri göze çarpıyor.

Bölgedeki/Kürdistan’daki imar ve inşâ faaliyetlerinde Erbil/Hewlér’i; Süleymaniye, Dohuk, İmâdiye ve Zaho takip ediyor. Bu merkezlerin, yapılmakta olan otobanlar ve hızlı tren projeleri ile birbirine bağlanması planlanıyor.

Bunun aksine, Erbil başta olmak üzere, maneviyat ve dindarlık adeta dibe vurmuş bir görüntü sergiliyor. Kadınlarda tesettür yok denecek kadar az. Süleymaniye’de ise tesettür hiç yokmuş. 30 yıl öncesine kadar tüm Irak’ın en dindar müslüman topluluğunun ve bölgesinin böylesine hızlı bir sekülerleşme/dinsizleşme sürecine girmiş olması çok şaşırtıcı ve kahredici bir gerçek. Bir zamanlar Nakşibendiliğin ve Kadiriliğin en önemli merkezlerinden biri olan Erbil’de tasavvufî hayat ve tarikatlar da aynı şekilde dibe vurmuş durumda. Müslümanlık bölgeden adeta hicret etme aşamasına gelmiş. Camilerin tümü namaz saatleri dışında kapalı, namaz vakitlerinde ise önemli bir kısmında hiç cemaat yok. Müslümanlık şehirde ve Kürdistan’da adeta güz/hazan mevsimini yaşıyor.

Devam Edecek..

.

Erbil/Hewlér Notları-2

Irak Kürdistanı’nda dindarlık/Müslümanlık açısından hazan mevsimi yaşanmasına sebebiyet veren pek çok amil var. Elbette bu durum tek başına; salt sekülerleşme, teknolojik ilerleme ve/veya modernleşmeyle izah edilemez. 20. yüzyıldaki modern-ulus devlet yapılanmaları ile bunun sebep ve sonuçlarının Kürtlere faturası başat bir role sahip.. 1920’li yıllarda Türkiye’de baskıcı-ulus devlet yapılanması ve uygulamaları; II. Dünya savaşından sonra ise Suriye, Mısır, Irak gibi ülkelerde ulusalcılığa dayalı askeri diktatörlüklerin devreye girmesi; Kürtlerin bu coğrafyada büyük trajediler yaşamasına yol açmıştır. 1952 yılında Mısır’daki Kavalalı Hanedanının askeri bir darbeyle uzaklaştırılması, ardından 1954’te seküler Arap milliyetçiliğini ön plana alan Cemal Abdünnâsır’ın iktidara gelmesi ve bütün bir Arap dünyasında Nasırcı Arap milliyetçiliği dalgasının yayılması ile bu yara iyice derinleşmiştir. 1958’deki General Abdülkerim Kasım ihtilali ile, Irak’ta 1932’den beri hüküm süren Şerîfler Hanedanı ve Nuri Said Paşa çok kanlı bir biçimde iktidardan uzaklaştırılır. Irak’ta Şerif Faysal’ın İngilizlerce kral ilan edilmesi ile başlayan bu hanedan; her ne kadar Osmanlı’ya olan isyanlarına mükafat olarak İngilizlerce tesis edilmiş olsa da; o dönemde Irak’ta Kürt meselesi, ülke dengeleri açısından Baas rejimine nazaran çok daha telafi edilebilir durumdaydı. Irak’ın dışından getirilip iktidar teslim edilmiş olan bu aile/hanedan, ülkede toplumsal ve siyasal dengeleri gözetmek zorundaydı. O yüzden Kürt varlığına da ciddi olarak yaslanma ihtiyacı hissetmekteydi. Bunun sonucu olarak bir Kürt olan Nuri Said Paşa (Nurî Es-Said) başbakan yapılmıştı. Problemler söz konusu olsa bile, Baas dönemindeki baskı ve katliamlarla asla mukayese edilecek türden değildi. Hatta Şeyh Said ve Zilan Deresi ayaklanmaları akabinde Türkiye’yi terk etmek zorunda kalan Kürtlerin önemli bir bölümüne Nuri Said Paşa sahip çıkar. Bunlardan Şeyh Said’in oğullarından Şeyh Selahaddin, Nurî Said Paşa tarafından Irak Harbiye mektebinde okutulur.

1958’de Molla Mustafa Barzani’nin Abdülkerîm Kasım ile birlikte hareket etmesi, bu ihtilale destek vermesi, ileriki yıllarda Irak’ta Kürtlerin ödeyeceği ağır faturaların kapısını aralar. Peş peşe gelen askeri darbeler, bir süre sonra Irak’ı, sosyalist/Sovyet bloku tandanslı Arap milliyetçiliğine dayalı Baas Partisi diktatörlüğünün pençesine düşürür. Bu mutabakat, her ne kadar Irak merkezi idaresi ile özerklik andlaşması (1970) imzalanmış olsa da; 1975’te İran’la yapılan Şattu’l-Arab/Cezayir Andlaşması ile bozulur. Kürtler ağır saldırılara maruz kalır. Birçoğu Türkiye’ye sığınmaya çalışır. Ancak, o dönemdeki Sadi Irmak hükümeti kapıları kapattırır. Barzani’nin yardımcısı İsa Suvar başta olmak üzere çok fazla insan Baas’ın harekatında hayatını kaybeder. Peş peşe yaşanan bu acılar/trajediler, İran-Irak Savaşı esnasında zirveye tırmanır. Yüz binden fazla Kürd’ün katledildiği söylenen ‘Enfal Harekatı”, 16 Mart 1988’deki Halepçe Katliamı bunun en bariz örnekleriydi. Yönetim anlayışı olarak laikçi, sosyalist ve baskıcı bir Arap milliyetçiliğini merkeze alan Irak Baas Partisinin; bu yapısının aksine, Kürtlere yönelik katliam hareketlerini ‘Enfal’, ‘Kadisiye’ gibi İslami ve İslam tarihinden gelen isimlerle tanımlaması ve Arap âleminin de bu trajedilere tepkisiz kalması, Kürtlerde derin izler bırakır. Burada ciddi bir kırılma noktası oluşup, Ümmet’e küsme psikolojisi iyice derinleşir… Oysa ki, Baas Partisi ideolojik olarak zaten İslami bir temel ve söyleme kesinlikle sahip değildi.

Ancak İran-Irak savaşı esnasında Arapların, Arap dünyasındaki -İhvân dahil- bir kısım İslami grupların büyük bir bölümünün, Arap miliyetçiliğinin etkisi ve İran’ın Şia mezhebine mensubiyeti dolayısıyle Irak’a destek içinde olmaları, Enfal ve Halepçe trajedilerine bu dönemdeki sessizlik ve tepkisizliğin önemli bir nedeni idi. 1990-91’deki Körfez Krizi’nde Suudi Arabistan başta olmak üzere, Irak karşısındaki koalisyonda yer alanlar Enfal ve Halepçe katliamlarını yüksek sesle dillendirseler de, bu yaraya merhem olmaz.1982’de ise, Hama katliamı esnasında, İran’ın bunu İran-Irak savaşını bahane göstererek, sessiz karşılamış olması da bu tepkisizliğin başlıca nedenlerindendi.

Tüm bunların yanısıra, 1950’lerin sonlarından itibaren Kürt hareketleri içine sızan Marxist ideoloji , dahası bu ideolojinin Kürt hareketini sahiplenmesi, bugüne gelinen süreci belirleyen ana faktörler oldu. II. Dünya Savaşı akabinde Soğuk Savaş döneminin konjonktürüne uygun bir şekilde Kürt hareketleri ve örgütlenmeleri üzerinde oluşan sosyalist/Stalinist etki ve tekel bu süreci iyice hızlandırır. Bu aynı zamanda, İslami/dindar grup ve örgütlenmelerin de, oluşan sosyalist örtü dolayısıyla,Ümmet’in çok önemli bir unsuru olan Kürt kimliğine ve Kürtlerin sorunlarına uzak kalmalarına ve yabancılaşmalarına zemin oluşturdu.

Son yıllarda, Türkiye, Irak ve Suriye’deki gelişmeler Kürtlerin tarih sahnesine artık güçlü bir şekilde çıkmasını sağlamıştır. Şimdiki durumda Kürtler bu coğrafyada en güçlü, belirleyici ve en fazla dinamizme sahip unsur haline gelmişlerdir. Ancak bu sürecin büyük devletlerin belirlediği çizgiler ve sınırlar dahilinde geliştiği de bilinmektedir. Bu açıdan, Kürtlerin sahip olduğu potansiyel, güç ve dinamizmin bundan sonra ne mecrada seyredeceği önem arzetmektedir. Ancak, Irak Kürdistanı’ndaki gelişmeler Kürtlerin bu güç ve dinamizmi; geçmişin, 20. Yüzyıl ulus-devlet tecrübesinin Kürtleri yüz yüze bıraktığı trajedilere karşı bir rövanş/öç alma fırsatı olarak kullanacağı endişesine neden olmaktadır. Kürdistan’da bunun faturasının, en çok İslâm dinine çıkarıldığı gibi bir görünüm hakim,…. Dindarlık ve Müslümanlığın Irak Kürdistanı’nda yaşamakta olduğu trajedi ve dibe vurma bunun göstergesi’dir. Yanı sıra, Arap kimliğine duyulan tepki ile bölgede yeni kuşaklara Arapça öğretilmemesi, son on yılda Kürt gençlerinin, Arapça gibi Kürtlerin kendi medreselerinde asırlarca Araplardan daha fazla titizlikle ehemmiyet verdiği, zengin bir medeniyet dilinden, Kur’ân lisanından yoksun bırakılması; Irak’ın diğer bölgelerinden herhangi bir amaçla gelip seyahat eden Arapların , Kürdistan’a kefil tutma şartı ile girebilmeleri bu yöndeki endişeleri daha da artırmaktadır. Oysa ki, İslamî bir temelle alakası olmayan ulus-devletlerin ve askeri diktatörlüklerin acımasız uygulama ve katliamlarının faturası olarak; kin ve nefret söylemine dayalı politikalar, çevrelerindeki birlikte yaşadıkları tüm Müslüman halkları bunlardan sorumlu tutup cezalandırma girişimi, ters tepecek son derece olumsuz bir politika’dır. Hele ki Kürtlerin son bir asırdır yaşadığı trajedilerden, yüce İslam dinini sorumlu tutup bu yönde fatura edici/rövanş alıcı politika ve uygulamalar, ancak biz Kürtlere dünyevî/uhrevî zarar ve kayıpdan başka bir şey getirmez. Yaşadığımız coğrafyanın artık en güçlü ve en dinamik topluluğu olarak tarih sahnesinde olan Kürtler,bu enerjiyi ve gücü reaksiyoner, öç/rövanş alıcı tutumlarla tüketmemelidir.

.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nin akıbeti…

Son birkaç yıldır, Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nin Kâğıthâne’de yeni yapılan binalara taşınması gündemde olup, bu çerçevede tartışmalar devam etmektedir. Asıl itibarıyle Cumhuriyet döneminin başlarından beri arşivlerin korunması ve tasnifi meselesi tartışıladurmaktadır. Özellikle 30’lu yıllarda arşivin korunmasız hale gelmesi, birçok farklı yerdeki arşivlerin bilinçli bir şekilde yok edilmesi, Hazîne-i Evrak’tan bazı arşiv malzemelerinin SEKA’ya bir kısmının da Vagonlarla Bulgaristan’a satılarak gönderilmesi gibi facialar yaşandı.(Bkz. Bulgaristan’a Satılan Evrak ve Cumhuriyet Dönemi Arşiv Çalışmaları, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara,1993).

Asırlarca, geniş bir coğrafyada hüküm süren bir imparatorluğun, Devlet-i Aliyye’nin arşivi olarak çok büyük bir hafızayı barındırmaktadır. Orta Avrupa’dan, Adriyatik’ten, Basra’ya, Hicaz, Yemen ve Kuzey Afrika’ya uzanan çok geniş bir coğrafyanın birkaç yüzyıllk tarihini barındırması açısından da hayati öneme sahiptir. Tüm bu coğrafya’da yer alan ülkeler, etnik dini, vs. topluluklar açısından da aynı derecede ehemmiyeti haizdir. Son iki yüzyılda gerek yangınlar, kötü şartlarda muhafaza ve Cumhuriyet devrinin geçmişi inkar politikasına dayalı bilinçli tahribatına rağmen, defterler ve müteferrik evrak serilerinden oluşan 150 milyonu bulan belgeler çok dev bir koleksiyon oluşturmaktadır. Daha onaltıncı yüzyıldan itibaren arşivlere ehemmiyet verildiğinden, özellikle defterler özel sandıklarda korunmuş hatta, ‘Hazîne-i Evrâk’ adı verilmiştir. 18. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren Hazîne-i Evrak’a daha fazla ehemmiyet verilip, Padişah fermanları ile korunmaları emredilmiştir. Arşivler, zaman zaman tasnife tabi tutulmuş, defterler ve belgeler tasnifi olarak iki ana bölümde gerçekleşmiş, çok çeşitli fonlardan oluşmaktadır. Divan-ı Hümayun defterlerinden başlayarak, Bâb-ı Ali defterlerine kadar uzanan defter koleksiyonlarında sadece Mühimme defterleri 419 adede ulaşmaktadır. Eyalet Ahkam defterleri yüzleri bulmakta, Maliye’den müdevver Ahkâm defterleri ise 23.138 adede ulaşmaktadır. Berâtlar, Fermanlar,buyuruldular, Şukkalar, Kâimeler gibi belgeler ise on milyonlarla ifade edilmektedir.

Halen kaba tasnife tabi tutulmuş defter/belge sayısının 15 milyonu bulmadığı söylenmektedir. Yani belgelerin bugün için ancak yüzde onu tasnif edilebilmiş. (Bkz. Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel müdürlüğü Yayınları, Ankara, 2010) Başbakanlık Osmanlı Arşivi ile ilgili 1988’de Turgut Özal’ın Başbakanlığı döneminde ciddi bir yatırım yapılmış, Sultanahmet’teki özel idare binası arşive tahsis edilmiş. Ancak o dönemlerden bu yana gerekse yeterli eleman istihdamı, gerekse teknik yatırım anlamında bazı dijital çekimlerin yapılması gibi çok yetersiz bazı adımlar dışında hiçbir ciddi yatırım yapılmamıştır.

Son yıllarda ise, Osmanlı arşivinin yeni bir kompleks inşa edilerek taşınması gündeme gelmiş, ancak yer seçiminde maalesef çok cimrice davranılarak, Kâğıthâne deresi gibi asla uygun olmayacak bir mekan seçilmiştir. Seçilen alanın uzaklığı bir yana, gerçekten dere yatağı olan bir vadi içinde sel, rutubet gibi her türlü tehlikeye maruz kalabilecek bir mekan olduğunda şüphe yok. Sel baskını olasılığına karşı teknik tedbirler sözkonusu edilse de, yüksek rutubet oranına karşı köklü tedbir alınması mümkün olmayan bir mekan burası.. Sultan II. Abdülhamîd devrinin atış poligonlarının bulunduğu bu alan Kâğıthâne deresinin bulunduğu vadinin neredeyse en kuytu mevkilerinden biridir. Özellikle arşiv depolarının yer alacağı 50.000 metrekarelik bir alanın yer altında yer alması vahim sonuçlara yol açabilme ihtimalini artırmaktadır. Şimdiden bir kısım havalandırma tertibatının rutubete maruz kalmış olması da bunun işaretidir. Arşiv binaları için seçilen sahaya bakıldığında, nerdeyse en düşük değeri haiz, kesinlikle konut, işyeri, turizm alanı olarak kullanılamayacak işe yaramaz bir mevkinin seçilmiş olduğu izlenimi edinmekteyiz. Böylesine çok önemli bir arşiv için konut alanı olabilecek bir mevkiin bile tahsis edilmemesinin, arşivlere neyin reva görüldüğünü göstermesi açısından düşündürücüdür.

Yetmişe yakın ülke/devletin, birçok topluluğun yüzyıllara varan hafızasını/tarihini, ‘hard disc’ini barındıran böylesine devasa bir arşiv koleksiyonu çok çok daha fazla önemi hak etmektedir. Bu arşivlerin ticâri amaçlı bir gökdelen kadar, Mecidiyeköy’deki ikiz kuleler kadar değeri yok mu? Bu arşivler, belki aktif ticaret alanı olarak planlanmış mahaller gibi kısa vadeli bir kazanç getirmeyebilir. Ancak geçmişten geleceğe uzanan bir hafıza/tarih köprüsü olarak diğer tüm maddi/ticari kazanç alanlarından çok daha kalıcı/uzun vadeli kazanç zeminidir.

Başbakanlık Osmanlı Arşivleri, rutubet başta olmak üzere birçok mahzurları barındıran Kâğıthâne deresine kesinlikle taşınmamalıdır. Bu arşivlerin taşınabileceği çok daha sağlıklı/uygun başkaca alanlar mevcuttur. Alternatif alan önerilecekse, Eyüp ilçesinde yer alan Rami Kışlası’nın alanı Arşivler için gayet uygun bir mevkidir. Bu yüzden, yıllardır, ‘Araştırmacı’ kimliğiyle bu arşivlerde çalışıp araştırma yapan, yazan bir kimse olarak, alternatif olarak Rami Kışlası’nın hayati önemi haiz Osmanlı arşivlerine tahsisini hükümetten açıkça talep ediyorum.

.

İsrail Kürdistan’dan elini çekmeli

Son dönemlerde İsrail-Kürt ilişkileri konusunda çok şeyler yazılıp çizildi. Bir kısım seküler Kürt aydınları, salt Kürt halkını ümmetten, Müslümanlıktan koparmaya yönelik bir proje ile, Kürtlerle İsrailliler arasında sıcak ilişki ve bağlar kurmaya yönelik çabaları yoğun bir şekilde sürdürmektedir. Özellikle, Kürtlerin yaşadığı bölgelerden, Kürdistan’dan İsrail’e göç etmiş olan Museviler bu ilişkinin bir köprüsü haline getirilerek bu yönde adımlar atılmaya çalışıldı. Buna ilişkin, spekülasyonlar ‘Kürt Yahudisi, Kürt Yahudileri’ gibi adlandırmalarla; olay, Kürtler arasında, Hazarlar benzeri tarihte Museviliği kabul etmiş topluluklar varmış gibi yansıtıldı. Yanısıra, Kürtlerle Museviler arasında mazlumiyet bağı, kader birliği eşleştirmeleri dahi kuruldu. Yahudilerle Kürtlerin aynı mazlumiyet kaderini paylaştıkları, benzer ve paydaş özelliklere sahip oldukları iddiasıyla aralarında ciddi soy bağları, akrabalık olabileceği tezleri yüksek sesle dillendirildi. Bu yönde ‘Kürdistanlı Yahudiler’ , ‘Kürt-İsrail İlişkileri’ başlıklı Türkçe kitaplar bile yayımlandı.

Tam burada, örgüt karşıtlığını, bir Kürt karşıtlığı kampanyasına dönüştürme çabaları ile Müslüman ahali içerisinde olası kırılma ve çatışmadan rant devşirmeyi amaçlayan bir kısım ulusalcılığa yakın çevrelere fırsat doğdu. Anılan, çevreler, ‘Kürt Yahudileri’ söylemini sürekli dile getirip, bu temelde, ülkemizin Kürt olmayan Müslüman ahalisi içerisinde Kürtlere karşı bir düşmanlık ve nefret yayma yönüne gittiler. ‘Kürtlerin zaten çoğu Yahudi soylu’ gibisinden bir ön yargı yerleştirilmeye çalışılarak, ileride -Allah (C.C) muhafaza- Kürtlere yönelik bir soykırım düşüncesinin yolunu açma çabasına girdiler.

Konuya ilişkin olarak internet sitelerinin arama motorlarında bir araştırma yapıldığında onbinlerce dosyanın listeleri ile karşılaşırız. Anılan dosyalardan, İsrail’in ve çeşitli batılı ülkelerdeki Musevi enstitülerinin bu yönde (Kürt-Yahudi kardeşliği vs.) ne kadar çaba sarf ettiğini gözlemleyebiliriz. Hatta, Kürt bölgelerinden İsrail’e göç eden Musevilerin kurduğu restoranların reklamlarındaki, ‘Kürt Mutfağı’ vurgusu bu çabanın bir örneği niteliğindedir.

Kürtlerle İsrail arasındaki ilk ilişkiler, merhum Molla Mustafa Barzanî’nin, Iraktaki Baas rejimine karşı, 60’lı yılların sonunda kurduğu ilişkilerle başladı. İkili ilişki tümüyle Baas rejiminin Arap milliyetçiliği sâikiyle Kütlere uyguladığı baskı-zulüm politikaları ve uygulamalarına karşı reaksiyon olarak gelişmişti. Molla Mustafa Barzanî’nın bu tutumu başta her ne kadar, sırf tepkiselliğe dayanan pragmatik-politik bir ilişki ise de, zamanla İsrail faktörünün Kürt sorunu içine iyice sızıp yer bulmasının yolunu açtı. İsrail gizli servislerinin, şirketlerinin Irak Kürdistanı’nda çeşitli alanlarda halen süregelen yoğun faaliyetleri bilinmeyen bir husus değildir. Oysa ki, daha 1956 yılında, Molla Mustafa Barzânî’nin yeğeni Şeyh İsmail Barzânî’nin (Şeyh Abdüsselâm Barzânî’nin oğlu), Türkiye’ye, Cumhurbaşkanı Celâl Bayar ve Başbakan Adnan Menderes’e gönderdiği, geçen yıl bu sütunlarda yayınladığım, Arapça ve Osmanlıca mektuplarında Filistin davası ve işgal sözkonusu edilir. Filistin’de işgalin sona erdirilip, ‘Siyonizmin Filistin Topraklarından Kovulması’ ifadesiyle, Türkiye’den açıkça talep edilir.

Bir taraftan İsrail’in Kürdistan’dan göç etmiş Yahudileri köprü olarak kullanıp bu yöndeki çabaları, diğer yandan Kürtler içerisindeki, dine karşı konumlanmış bir kısım intelijansiyanın sırf İslam ve Arap karşıtlığına dayalı aynı yöndeki çaba ve propagandaları, bir kısım ulusalcılığa yakın çevrelerin; Kürtleri dışlayan yine aynı yöndeki çabaları konuyu neredeyse içinden çıkılmaz bir hale sokmaktadır.

Hele ki, Barzani ailesine ilişkin olarak, Barzan bölgesinde, İsrail’e göç öncesinde, Musevîlerin de yaşamış olması durumu kullanılarak, Yahudi kökenli bir aile olarak nitelendirilip, adeta suçlanması, Barzani ailesinin de, Şirvan’dan göç etmiş ve İmâdiye ve Hakkari beyleri ile akraba Abbasi kökenli bir aile olmasına rağmen -sadece İsrail ile olan Baas karşıtlığına dayalı siyasi ilişkileri ile- bu iddiayı açık bir dille reddetmemeleri, bunun ötesinde bu aileye akraba Baki Barzani’nin ‘Kurdish-Israil Affinity’ başlıklı makaleleri olayı çok daha vahim bir noktaya getirmektedir.

Elbette ki, anti-semitizmden yana değiliz. Tarihte Müslümanlar olarak Musevilere yönelik, onların da hak ve hukukunu koruyan tavrımız / tarihimiz ortadadır. Bir zamanlar Bağdat, Şam, Kahire ve Endülüs saraylarında Musevi vezir ve hekimlerden geçilmezdi. 1492’de, İber Yarımadası (İspanya ve Portekiz)’nda zulme/engizisyona maruz kalan Yahudilere Müslümanların yardım eli uzattığını, Yassef Nasi’nin adını tekrarlamaya gerek duymuyoruz. Ancak, İsrail’in Kürdistan’dan göç eden Musevileri köprü yaparak, coğrafyamızda Müslüman ahali mabeyninde husumet, kavga ve tehlikeli çatışmalara ve soykırıma varacak kıtallere sebebiyet verecek politikalarını da görmezden gelemeyiz. Bunu hoş görmemiz söz konusu olamaz. İsrail’in Kürtleri İslam dünyası içerisinde; İslamiyet’ten koparıp Kürt olmayan Müslümanlara karşı müttefik haline getirme çabaları; İsrail’e yarar sağlamayacağı açık. Kürtlerin de bunu onaylaması mevzubahis olamaz.

Bundan yıllar önce tanıştığım Kabbalist bir Musevi, Kürt olduğumu öğrenince:

‘Senden korkulur, çünkü Kabbala yorumlarına göre İsrail’i Kürtler yıkacak’ demişti. İsrail, gerçekten bölgede barış ve güvenlik içinde olmayı arzu ediyorsa Kürdistan’dan elini çekmelidir.

.

Kahire notları

Kahire. Umre seyahatimizin ilk durak yeri olan Kahire’deyim. İki yıl önce de bir vesile ile Kahire’ye gelmiştim. Ancak tam da Hüsnî Mübarek rejiminin devrilmesine yol açan olayların ortasına düşmüştük. Bu yüzden gelişimizin üçüncü günü ülkeden ayrılmak zorunda kalmıştık.

Kahire Ortadoğu’nun en eski, kalabalık ve egzotik şehirlerinden birisidir. Eski Kahire olan Fustat’ın tarihi İslam öncesine gider. Ancak şehrin asıl kuruluşu Hz. Ömer (r.a) devrinde, Amr bin As tarafından Mısır’ın fethi akabinde gerçekleşir. İhşidîler, İbn Tolun ve İsmailî Fatimiler devrinde iyice gelişen şehir, Eyyubiler ve Memlüklüler dönemlerinde ise en parlak devirlerini yaşar. 16. yüzyılda ise Yavuz’un Mısır seferi ile Osmanlı topraklarına katılır. Kahire son parlak dönemini 19.yüzyılda Mısır valisi Kavalalı Mehmed Ali Paşa ve oğulları (Hidîvler Dönemi) zamanında yaşar. 1882’de başlayan İngiliz işgâli İkinci Cihan Harbi sonrasına kadar imtidad eder.

Ülkenin çok büyük bölümü çöl. Ülkeye hayat veren Nil Nehri havzasını oluşturan %5’lik bir bölümü tarım ve yerleşime elverişli. Zaten, Mısır bu anlamda Nil’den ibaret… Antik çağlardan beri bu coğrafyada oluşan medeniyetlerin sebebi de ilâhi bir nimet olarak bahşedilmiş olan Nil’in ta kendisidir.

Şehir, son yüzyılda, özellikle Nasır darbesinden bu yana süregelen bakımsızlıktan dolayı bir hayli hırpalanmış, adeta savaşlara maruz kalmış bir kent görünümünde. Hele, çevresindeki çölden neş’et eden tozdan dolayı daha da trajik bir görünüm içinde. Güney bölgelerden gelen yoğun göçten dolayı istiâb haddinin çok ötesinde bir nüfus yükünü barındırmaktadır.

Bu yüzden, Nasr City (Medînetu’n-Nasr) ve New Cairo (Mısru’l-Cedîde) dışındaki semt ve mahallelerde adalet ve şefkatin hicret ettiği merhametsiz bir sefalet hüküm sürmektedir. Çeşitli toplum katmanları arasındaki korkunç uçurum dikkat çekmekte. Eski Kahire’nin her tarafında camiler, külliyeler başta olmak üzere saldırırcasına para talep eden sefil dilencilerle dolu. Bazı camilerde sayıları cemaatten çok daha fazla..

Şehrin hemen hemen hiçbir yeri mâmur değil. Çok plansız, çarpık/sağlıksız bir şehirleşme/yapılaşma hemen kendini belli ediyor. Özellikle Eski Kahire’nin durumu içler acısı. Asırların birikiminde oluşan medeniyet nişanelerimizin, İslâm eserlerinin durumu felaket. Ülkenin yüzde 10’unu oluşturan, Kıpti cemaatine ait kilise, manastır vs. eserler Batılı devletlerin himayesinde bakım /onarım görürken, İslam eserleri/şaheserleri bakımsızlık/sefalet ve ilgisizlikten yerlerde sürünüyor. Sefaletin, fukaralığın yanısıra, bu İslam medeniyet eserlerine şirk/cahiliyye gözü ile bakan katı selefi hastalıklı sığ anlayışın gelişmesi, ilgisizliği ve bu konudaki endişeyi kat kat artırıyor. Fustat, Karrafe, İmam Eş-Şafiî, El-Mukattam çevresinde inanılmaz bir sefalet hüküm sürüyor. Birçok mahalle çöp yığınları arasında çöplük görünümünde. Mısır Fatihi Amr bin As’ın Cami-i Şerifi bakımsızlık ve pislik içerisinde, kir ve tozdan dolayı halılar üzerinde namaz kılabilmek bir hayli zor.. Hijyenik bir ortamın hiç olmaması, her türlü sari hastalığın oluşabilmesine zemin hazırlamaktadır.

Temizlik başta olmak üzere, belediye hizmetleri yok denecek durumda. Şehrin öncelikle çok ciddi bir temizlik/nezafet kampanyasına ihtiyacı var. Ayrıca, Eski Kahire’nin yeniden ihyası önem arzetmektedir. İmam Eş-Şafiî Türbesi ve Ezher Külliyesi başta olmak üzere birçok mühim İslam eseri çökme tehlikesi ile karşı karşıya.. Bakımsızlık ve yanlış restorasyonların yanısıra Nil’den kaynaklanan yeraltı suları ve rutubet bu eserlere bir hayli zarar vermekte. Özellikle İmam Eş-Şafiî Külliyesi, zemininde oluşan çökmeler sonucu büyük zarar görüyor. Fatımî, Memlüklü, Osmanlı eserleri kaderine terk edilmiş durumda..

Son iki yılda ülkede yönetim değişikliği dışında, ciddi bir gelişme görülmüyor… Ancak belirsizlikten ve zaman zaman patlak veren kargaşalıkların oluşturduğu endişe insanların yüzünde okunabilmektedir. Mürsî yönetimi henüz rayına oturabilmiş değil. Oysaki, Müslüman Kardeşler hareketi 85 yıllık bir hareket.. Ancak bu potansiyele rağmen idari/siyasi hazırlıkları olmadığı açık. Daha açıkçası, Soğuk Savaş döneminin ideolojik kalıpları, ideolojik/siyasi da’vetçiliği aşamamaları, ulemâ ve entelektüellerinin hiç olmaması, Selefiliğin/Vahhâbiliğin etkisiyle oluşan tarih ve gelenekten kopuk hali bu alt yapının oluşmasına hep engel olmuş. Mısır’ın -asırların birikimi ile oluşan- zengin İslami geleneği ile bu yüzden barışık olmamaları sorunları daha da artırmaktadır. Bir yandan saydığım nedenler, diğer yandan bazı Batılı ülkelerin desteğine sahip, devlet içindeki eski rejim lobisinin güçlü direnci istikrarın oluşamamasına, Mürsi İdaresinin ciddi sıkıntılarla karşı karşıya kalmasına zemin oluşturmaktadır. Ne denirse densin, Müslüman Kardeşler, merhum/şehid Seyyid Kutub’un hariciliği/tekfirciliği çağrıştıran sert/keskin ideolojik çizgisi ile, merhum Hasan El-Hudeybî’nin makul çizgisi arasında bir kıskaçta.. Siyasal örgüt tecrübesine rağmen idari tecrübenin, devlet yönetme tecrübesinin olmaması da zorlukları artırmaktadır..

Devam Edeceğiz..

.

Mekke-i Mükerreme’den selamlar

Geçen hafta Kahire’de başlayan umre seyahatimiz, altı gündür Mekke-i Mükerreme’de devam ediyor. Kahire’de bulunduğumuz üç gün içerisindeki bazı gözlemlerimizi aktarmaya kaldığımız yerden devam edelim:

Mısır’ın içinde bulunduğu darboğaz; sokakta, caddede, camide, her yerde hissediliyor. Ve bu darboğazdan nasıl kurtulunacağı yönündeki endişeler herkesi sarmış durumda… Halkının çok büyük çoğunluğu sefâlete, yoksulluğa, yerlerde sürünmeğe mahkum edilmiş bir Mısır gözlemleniyor. Eyyubiler, Memlüklüler, Hidivler dönemindeki zenginlik, şaşaa ve medeniyetten adeta eser kalmamış bir görüntü hakim Mısır toplumunda. Mısır, İngiliz işgali (1882) ve sonrasında -özellikle Nâsır döneminden başlayan- askeri diktatörlüklerle ne hallere getirilmiş. Bu durumdan neredeyse -ünlü Ezher Üniversitesi başta olmak üzere- tüm müesseseler de nasibini almış.

Ancak, ülkede bir yıldır iktidarda olan Mürsî/İhvân idaresinin sorunların çözümünde nasıl bir yol takip edeceği henüz belirgin değil. Esasen Mürsî idaresinin de sorunların çözümüne dair geçmişe dayanan bir hazırlıkları ve planları da mevcut değil. Müslüman Kardeşler Hareketi uzun bir geçmişe dayanmasına ve iktidar talebi hedefli, siyasi bir hareket olmasına rağmen, gerek diktatörlük idarelerinin ağır baskısı, gerekse soğuk savaş dönemi ideolojik yaklaşımlarının süregelen etkisi ile başta dinî ilimler olmak üzere, entelektüel, kültürel ve stratejik alanlarda bir altyapı oluşturamamış. İktidar/devlet talebi merkezli bu hareketin tüm bu alanlardaki yetersizliği; planlamadan iktidar talebi istenci dışında mahrum bırakmış. Yanısıra halkının çok büyük çoğunluğu dindar olan, namaz kılma oranının %80’lerde seyrettiği Mısır’da aynı zamanda Selefiliğin yükselişi ve İhvân’ın ülke insanının dindarlığını belirleyen Şâfiilik, tasavvuf ekolleri, Ezher başta olmak üzere İslami geleneği ile pek de barışık olmayan çizgisi, İhvân’ı daha da zor bir dönemece getirmiş. İhvân ve Mürsî, örgüt gibi davranma alışkanlığı ile, kriz yönetmede ‘derin’ sorunlarla karşılaşmakta; dahası, Selefîlik ile sekülerlik arasında seçime zorlanmaktadır. Tüm bunlar, dindar Mısır halkının İhvân idaresi eliyle sekülerleştirilmesi, dindarlığın tasfiye edilmesi endişe ve tehlikesini de barındırmaktadır. Nitekim bunun sinyalleri de alınmaktadır. İbn Tolun, Sultan Hasan, Rufâi Camii ve Mehmed Ali Paşa Camilerinin fiilen Mürsî yönetiminin kültür bakanlığı tarafından müzeye çevrilmeleri durumun gidişatı açısından bariz bir göstergedir. Bu camilere müze statüsünde 50 Cüneyh ücret ödenerek girilebilmektedir. Mürsi idaresinin camileri müzeye çevirme gibi vahim bir icraatla işe başlamaları, bu tür uygulamaların ileride çok daha vahim sonuçlara yol açabileceği endişesini artırmaktadır. Mübarek yönetimi bile, siyasal anlamda İslami örgütlenme ve faaliyetlere yönelik çok acımasız, zalimce bir politika izlemesine rağmen; toplumsal anlamda dini müesseselere ve toplumsal dindarlığa müdahale etmemiş, sosyal hayattaki din/İslâm hakimiyetine engel olmamıştır.

Mürsî Yönetimi bu kadarla kalmayarak Ezher’e yönelik de yeni bir yapılanma çabası içinde. Ancak bu konuda Ezher idaresinin bir yandan Hüsni Mübarek rejimine yakın duruşu, diğer yandan Şazeli Tarikatı ile olan münasebeti, Mürsî idaresi ile çelişkiye düşmelerine yol açmıştır. Oysa, İhvân’ın önceki yazıda da belirttiğim üzere, Hasan El-Hudeybî çizgisinde hareket etmesi bu konularda çok daha olumlu sonuçlara yol açacaktır.

***? ??

Mısır’dan sonra uçakla Cidde’ye, oradan Mekke-i Mükerreme’ye geçtik ve Umre ibadetinden sonra Hacc-ı Şerif de nasip olur.

Mekke-i Mükerreme ve Medîne-i Münevvere’yi içinde bulunduran Hicâz Bölgesi, Birinci Cihan Harbi nihayetine kadar Osmanlı’ya bağlı bir eyalet idi. Mekke-i Mükerreme, Şerifler ailesinden gelen emirlerce Osmanlı nâmına idare olunurdu. Medine ise Medine Muhafızlığı ve Şeyhu’l-Harem-i Nebevi tarafından yönetilmekteydi. Birinci Cihan Harbi’nde Mekke emiri Şerif Hüseyin Paşa’nın İngilizlerle birlikte hareket ederek isyan etmesi ve İttihatçı-Jön Türk idaresinin tutumları Hicaz’ın Osmanlı’dan kopuşu ile sonuçlandığı gibi Osmanlı devletinin ortadan kalkmasına neden olan faktörler arasındaydı. Sur ve kaleleri de bulunan her iki şehir birçok tarihi eseri de barındırmaktaydı. Bugün bunlardan hemen hemen eser bırakılmamış. Hz. Peygamber (S.A.V) devri ve sonrasını hatırlatan çok az nişane kalmış. Çoğu ‘Tevhîdî Akîde’ denerek, ‘şirk’ gerekçesi ile bir bir ortadan kaldırılmış (!) Yoğun yapılaşma ve betonlaşma, yüksek gökdelenler sorunu daha da içinden çıkılmaz hale sürüklemektedir…

Devam edeceğiz…..

.

Medîne-i Münevvere’den notlar

11 Nisan’da başlayan Umre yolculuğumuzun üçüncü durağı olan Mukaddes Medîne-i Münevvere’deyiz İslam öncesinde, Câhiliye çağında ‘Yesrib’ olarak bilinen şehir Hz. Resul-i Ekrem’in (S.A.V) hicretinden sonra Medînetu’n-Nebî (Peygamber Şehri ) adıyla anılmaya başlar zaman içinde. ‘Şehir’ anlamına gelen Medine ismi eski Yesrib’e özel ad haline gelir.

Mekke-i Mükerreme Ve Medîne-i Münevvere geçen yüzyıla kadar İslam’ın tarihine ilişkin birçok hatırayı canlı olarak barındıran ve tarihimizdeki önemli olayları çağrıştıran unsurlarla doluydu. Mekke-i Mükerreme’de Kabe-i Muazzama, Mescid-i Harâm, Safâ ve Merve Tepeleri,Ebu Kubeys Tepesi, Beni Haşim mahallesi, Arafât meydanı, Müzdelife ve Mina, Cemerât ,İlk vahyin nâzil olduğu, Hira ve Sevr dağ ve mağaraları, Mescid-i Hayf, Mescidu’l-Cinn, Mekke’nin eski evleri , Hz. İbrahim (AS) ve Peygamberimiz (SAV) ‘e ve ashab-ı kirama ait bir çok hatıra’ya ait birçok unsurlar, yapı, kale ve binalarla diğer bazı mukaddes yerler (Cennetu’I- Mualla mezarlığı ve Hz. Hatice’nin türbesi başta olmak üzere diğer türbeler) ve emanetler mevcut bulunmaktaydı.Medine-i Münevvere’de de aynı şekilde Ravza-i Mutahhara( Hz. Peygamber’in (SAV) türbesi ve Mescid-i Nebevi) ve çevresi, Hulefâ-yı Râşidîn ve Ashab mescidleri, hurmalıklar (Fedek hurmalığı dahil) Medine kalesi, Cennetu’l-Bakî’ kabristanında Hz. Osman (r.a), Hz. Fatima (r.ah.), Hz. İmam Hasan, Harre Vak’ası Şehitleri, ve sair İslam büyüklerinin türbeleri, Uhud Dağı eteklerinde Seyyidu’ş-Şühedâ Hz. Hamza başta olmak üzere Uhud şehitlerinin türbeleri, Kıbleteyn ve Kuba mescidleri bulunmaktaydı. Bu yapı ve mekanlar geçmişteki olayları tazeliğiyle yansıtabilecek, zihinlerde canlı tutabilecek şekildeydi. İslam tarihi boyunca Zalim Haccac ve Kırmıtilerin saldırıları gibi bazı olaylar hariç genellikle bu şehirler önemli ölçüde tarihlerini, hatıralarını koruyabilmişlerdi.

Ancak, Hicâz’ın 1919’da tümü ile Osmanlı idaresinden çıkması, 1924’te Necd’li Mesâlih kabilesinden, Suûd ailesinden Abdülazîz bin Abdurrahman’ın idaresine geçmesi akabinde bölgenin tarihi, fiziki ve manevi yapısında büyük değişiklikler vukua gelir. Muhammed bin Abdilvahhâb’ın akidesini benimseyen yeni idare işe türbe ve mezarlıklardan başlarlar. Hz. Peygamber’in türbesi haricindeki tüm türbeler ortadan kaldırılır. Özellikle Mekke-i Mükerreme’deki Cennetu’l-Mualla ve Medîne-i Münevvere’deki Cennetu’Bakî’ mezarlıklarındaki tüm türbeler ortadan kaldırılır. Mekke’de başta Hz. Hatice validemizin türbesi, Medine’de Bakî’deki Hz. Osman (r.a), Hz. Fâtimetu’z-Zehrâ (r.ah) ve Ehl-i Beyt türbeleri bu yıkımdan ilk nasibini alan türbelerdir.

Bir çok ev, İmaret , Medrese, Tekke vs. Yapılar yıkılır. Hz. Peygamber (SAV) ve Ashaba ait bir çok kutsal emanet ve hatıra da şirk ve putperestlik gerekçesi ile yok edilir. Böylece, tarihten gelen Hicazdaki sanat ve kültür eserlerimiz de ortadan kaldırılır. Zamanla Mekke ve Medine’nin silueti değişmeye başlar. Tarihimize ait hatıralar, mimari eserler bir bir yok olur. 50’li-60’lı yıllardan başlayarak , petrolün verdiği zenginliğin de etkisiyle. Mekke ve Medine modern bir kent görünümü almaya başlar. Bu süreç 80’li ve 90’lı yıllarda oldukça hızlanır. Mekke ve Medine’de Mescid-i Haram ve Mescid-i Nebevi çevresinde çok katlı, yüksek, modern -beton binalar, lüks oteller, alış-veriş merkezleri peşpeşe yer alır. Bu çerçevede değişen görünüme bağlı olarak tarhi eserler, Hz. İbrahim ve Hz. İsmail’den (AS) başlayarak, özellikle Hz. Peygamber (SAV) dönemine ait hatıralar da bir bir silinir. Osmanlı döneminde bu hatıraları canlı tutmaya matuf kubbeli eski mimarideki eserler ortadan kaldırılarak, zevksiz beton yapılara dönüştürülür. Safa ve Merve tepeleri önemli ölçüde etrafları kapatılarak betonlaştırılır. Mimar Sinan yapısı olan revakların çevrelerine genişletme adına yapılan, beton revak çevresi bu eski yapıyı boğar. Bugün bu eski revaklardan Safa- Merve tepeleri, Mesâ’ tarafına düşen bölümleri yıkılmış diğer bölümleri yıkılmayı beklemektedir. Safâ tepesinin devamı olan, Şakku’l-Kamer Mu’cize-i Nebeviyyesinin gerçekleştiği Mukaddes Ebu Kubeys tepesi kısmen saray yapılarak, kısmen de kazılarak ortadan kaldırılmıştır. Mina ve Arafat da aynı akibete uğramış modern asfalt yollar, çok katlı, yüksek oteller, beton yapılar eskinin yerini alır. Mescid-i Hayf gibi son derece, mükemmel bir tarihi-mimari yapıya sahip olan tarihi cami genişletme adı altında yıkılmış modern bir Cami binasına dönüştürülmüştür. Arafat’taki asfalt yollar, bir kısım gençlerin geceleri sıfır plaka araba yarıştırdıkları bir mekana dönüşmüştür. Mekke’de Ka’be binasının kendisiyle, Hira ve Sevr mağaraları dışında geçmişi hatırlatan hiçbir unsur bırakılmamıştır. Mekke’de son yıllarda yapılan, Saat Kulesi, Zemzem Tower, Daru Ecyed, Hilton, Hyatt Regency, Daru’ş-Şubeykiyye ve Flower White Palace gibi lüks oteller tam bir faciayı sergilemektedir. Kabe-i Muazzama’ya zumlanan , Mescid-i Haram’ı Taksim meydanı gibi tepeden gören, son derece lüks döşenmiş 20-30 katlı bu otel binaları/towerlar Mescid-i Haram ve çevresini tamamen gölgede bırakmıştır. Bu otellerin sunduğu lüks yaşam koşulları, Hacc’ın icabında meşakkati de içeren bir ibadet olduğu gerçeğini ihlal etmiştir.

Maalesef Medine-i Münevvere de aynı akibete uğramıştır. Mekan genişletme adı altında Mescid-i Nebevi’de Hz. Peygamber’in hatırasını anımsatacak , Türbe-i Hazret-i Nebevî, El-Kubbetu’l-Hadrâ, Ravza-i Mutahhara ve Bâbusselâm dışında tarihi hiçbir unsur bırakılmamış tümü yok edilerek , modern-beton dikdörtgen bir binaya dönüştürülmüştür. Mekke’de olduğu gibi sivil mimari de yok edilmiş tarihi eserler bir bir ortadan kaldırılmıştır. Bu eserler ve hatıralar ortadan kaldırılırken özellikle türbeler ve makamlardaki kubbeli tarihi yapılar ortadan kaldırılırken, şirkten arınma Tevhidi olma gerekçesi öne sürülmüştür. Mekke’deki otellere benzer şekilde Medine-i Münevvere’de Mescid-i Nebevi’yi tepeden gören ultra-lüks oteller bu anlamdaki tahribatın boyutlarını göstermektedir. Ayrıca, Ravza-i Mutahhara’nın karşısında yer alan yüksek katlı oteller, çarşılar ve yeraltı otoparkları Mescid-I Nebevî’nin kudsiyetine gölge düşürmüştür. Özellikle son yıllarda Medine’de Hz. Peygamber’den (SAV) bu yana geçmişimizi hatırlatacak üç-beş yapı dışında hemen hemen bir yapı ve unsur bırakılmamıştır. Birçok tarihi ve manevi değeri haiz türbe ve yapılarla dolu Cennetu’l-Bakiy mezarlığı bugün âdeta boş bir tarla görünümüne getirilmiştir. Kutsal Menahe meydanı ortadan kaldırılmış, bütün bu zengin tarihi, manevi ve sanat değerini haiz yapılar, İslam eserleri çeşitli gerekçelerle maalesef ortadan kaldırılmıştır.. Bu kutsal şehir ve mıntıkalarda müslümanların tarihi-mazisi yok edilmiş. Yerine modern- seküler görünümde şehirler ikame edilmiş. Dini havayı yansıtacak yapı ve eserler ortadan kaldırılarak bu kutsal mekanlar neredeyse sekülerleştirilmiştir. Bunun dinamiklerimiz içinde alternatiflerinin de konulamaması dolayısıyle, yerine maalesef Modern-seküler, din-dışı bir yaşama uygun gelen, dini ve manevi hiçbir şeyi hatırlatmayan kent yapılanması ikame edilme eğilimi göstermektedir.

.

Hicaz Notları

Kahire ile başlayan ‘Umre’ seyahatimiz yine Kahire’de noktalandı. 20 gün süren bu seyahatimize ilişkin bir kısım intibaları paylaşmaya devam edeceğiz. Geçen makalelerimizde Hicaz’da son yüzyılda mukaddes mekanların başına gelenlere ilişkin bir kısım değerlendirmelerde bulunmuştuk. İç karartıcı da olsa, bunları paylaşmayı bir görev addettim.

Tüm olanlar bir kısım çevrelerce, kalabalıklaşan, ulaşımın kolaylaştığı dünyada bir zorunluluk olarak değerlendirilebilir. Mekke-i Mükerreme ve Medine-i Münevvere’de mekanların, mâbedlerin, Hacc ve Umre için gelenlere dar geldiği, ihtiyaca cevap vermediği iddiası öne sürülebilir. Ancak, herhangi bir dinin, inancın kutsal mekanlarına, tarihi sit alanlarına yönelik böylesine bir tahribat belki görülmemiştir. İsrail/Siyonizm işgali altındaki Kudüs’te Mescid-i Aksa çevresine yönelik herhangi bir tadilat ve tahribata karşı son derece duyarlı davranan çevreler, nedense Haremeyn-i Şerifeyn’de yapılan bunca tebeddülat, tadilat ve inanılmaz tahribata ses çıkarmamaktadırlar. Bu çelişki bizce gerçekten merak konusu. Haremeyn-i Şerîfeyn’deki tahribata ilişkin, modernleşme-betonlaşmaya ilişkin en küçük bir itiraza karşı yoğun savunma mekanizmalarının, özellikle Türkiye’deki İslamcı çevrelerce, dillendirilmesi daha da hayreti mucib. Oysaki, Suudi Arabistan’da bile, hatta Kraliyet ailesi mensupları arasında dahi buna ciddi itirazlar vaki olmakta ve rahatsızlıklar artık yüksek sesle dillendirilebilmektedir. Ne var ki, ülkede otoriteyi Suûd ailesi ile birlikte paylaşıp, dini otoriteyi elinde bulunduran ‘âlu’ş-şeyh’ âilesi (Muhammed Bin Abdilvahhâb’ın soyundan gelenler) bu itirazlara karşı ‘Şirk-Tevhîd’ kavramlarını kullanarak en büyük direnci göstermekte, bunlar eliyle on yıllardır bütün İslâm tarih eserleri bir bir ortadan kaldırılmaktadır. Hele ki, son yıllarda Ebu Eyyub El-Ensarî’nin zaman içerisinde tamiratlarla tadilata uğrasa da ayakta duran, Hz. Peygamber’i (S.A.V) Medine’de ilk misafir eden otantik hânesinin ‘Şirk’ e sebebiyet veriyor gerekçesi ile yıkılıp yerine elektrik trafosu yapılması, Hz. Ömer (r.a) Câmii’nin yıkılma aşamasına gelmesi, Hz. İmam Ali (k.v) ve Hz. Ebubekir (r.a) Câmilerinin ibadete kapatılması bizim için kesinlikle kabul edilemez bir olaydır.

Arafât’tan başlayarak, Medine-i Münevvere’ye kadar Hicâz’daki mukaddes topraklarda, özellikle Hz. Resul-i Ekrem (S.A.V)’den başlayarak İslâm tarihi boyunca geçmişi hatırlatan eserlerin çok büyük bir bölümü yok edilip betonlaştırılmış vaziyette. Müzdelife ve Mina’da Mescid-i Hayf dahil tarihi hiçbir eser bırakılmamış. Arafat tepesinde Hz. Peygamber’in (S.A.V) Vedâ Haccı’nda Vakfe duası okuduğu yükselti yine bu gerekçelerle betonla kapatılmış. Asfalt ve beton yığınları her tarafı adeta kaplamış durumda. Hudeybiye’de Hulefâ-i Râşidîn döneminde yaptırılmış olan Câmi-i Şerif yıkık vaziyette bırakılıp, yakınına estetik ve mimariden uzak beton bir cami inşa edilmiş. İhrâm giyilen Mikât sınırı dışındaki mekânlardan Ci’rân Hill bölgesi de aynı şekilde betonlaştırılıp, modernleştirilmiş. Hz. Peygamber’in (S.A.V) Vâlidesi Hz. Amine’nin Ebvâ’daki kabri ziyaretten menedilmiş. Oysaki bizzat Hz. Peygamber (S.A.V) tarafından ziyaret edilmiştir. Medine civarında Hendek’te bulunan Selman-ı Farsî mescidi de ‘Şirk’ gerekçesi ile ziyarete kapatılmış, yıkılmak istenmektedir. Bir akide, bir kültür ve anlayış düşünün ki, bedâvetle, modern betonlaşma, gökdelenleşme arasında ifrat ve tefritte bulunsun, aradaki bütün bir tarihi ve medeniyet birikimini ‘Şirk’ gerekçesi ile yok etsin. Bunun Hicâz gibi İslâm’ın kalbinde yol açtığı tahribat ciğerlerimizi yakıyor. Ka’be-i Muazzama’nın minarelerinin tepesine Saat Kulesi inşâ etmek neyle açıklanabilir? Düşünün, namaz vakitleri ve ezan-ı Muhammedi temelli kudsî/yüce bir zaman anlayışının temel simgeleri olan Beytullah/Mescid-i Harâm ve minarelerinin tepesine, tam aksi modern/profan, din dışı/seküler, kantite zaman anlayışının simgesi olan Saat Kulesi inşâ ediliyor.

Elbetteki putperestliği çağrıştıracak fiil ve durumlardan uzak durulması dinin temel emridir. Bu konuda vahy-i Mübin ve ahâdis-i celile sarihtir. Ancak, İslâm’ı bedâvete mahküm edip, tarihte İslâm’ın getirdiği tarih ve tecrübe birikimini, Vahy’in, Sünnet-i Nebeviyye’nin öncülüğünde oluşmuş tüm bir birikimi/tecrübeyi ‘Şirk’, ‘Câhiliyye’ parantezinde yokluğa mahküm etmeğe çalışmanın, sonra da yerine modernleşme-sekülerleşmenin, Batı’da dahi artık ciddi olarak itiraz edilen, en uç örneklerini, gökdelenleri/towerları ikâme etmenin hiçbir akidede, dinde yeri yoktur. Hadis rivâyetlerinin, İbn Hacer El-Askalânî gibi büyük muhaddislerin vaz’ettiği hadis usulü mucebince, izaha tabi tutulmadan, Hâricî bir zihniyet, birebir eşlemeci bir metodla hükümleştirilip uygulamaya konarak bu tür tahribatın gerçekleştirilmesinin geçerli hiç bir izahı yoktur.

Tevhid adına, sözde şirkten ve cahiliyeden arınma adına İslâmi geleneğe ve yaşam pratiği birikimine, İslâmın târihine, mü’min eslâfımıza karşı takınılan sözde Selefi tutumun ortadan kaldırdığı İslami gelenek ve yaşam pratiği birikiminin yerine alternatif koyamadığı, koyamayacağı, ancak, bunun modernizme ve din-dışı/seküler yaşama teslimiyeti getireceği Mekke ve Medine şehirleri örneğinde açıkça görülmektedir. Neticede, yaşamda dine ilişkin unsurlar, maneviyat, dinî hayat şekli, mimarî, dahil, bütün alanlarda, modernlik-sekülerlik lehine tasfiye olmaktadır. Mekke-i Mükerreme ve Medine-i Münevvere bu yeni/modern görünümleriyle dine, dini yaşam alanına ait unsurların tasfiyesi sürecine neden olmakta, Haremeyn-i Şerîfeyn’de ziyâdesiyle muhtaç olduğumuz nurâniyet/maneviyât ve ruhaniyeti perdelemektedir.

.

Hicâz’ın Statüsü-1

Tarihte Hicâz’ın, Haremeyn-i Şerifeyn’in idaresine ilişkin tartışma ve çatışmalar pek eksik olmamıştır. Kerbelâ faciasının ardından Medine-i Münevvere’de ashâbın bir kısmının Yezid bin Muâviye’nin askerlerince şehid edilmesi ile neticelenen Harre Vak’ası, sonraları Ashab-ı Kirâm’dan Abdullah bin Zübeyr’in (r.a) idaresindeki Mekke-i Mükerreme’nin Haccac bin Yusuf tarafından muhasarası ve Abdullah bin Zübeyr’in şehâdeti hadiselerinden beri ihtilaf ve tartışmalar süregelmektedir. Mekke-i Mükerreme’ye yönelik Kırmıtî (Karâmite) baskını, Hacer-i Esved’in bir dönem için Kufe’ye kaçırılması vs. olaylar İslâm’ın ilk yüzyıllarında gerçekleşen facialardır.

Daha sonraki yüzyıllarda, Atabegler, Eyyubiler ve Memlüklüler devrinde ise, Haremeyn-i Şerifeyn’de huzur ve sükun hakim olur. Ancak, Fatih Sultan Mehmed devrinden itibaren Hacc yolları ile alakalı Osmanlı ile Memlüklüler arasında ilk ihtilaflar husule gelir. Yavuz Sultan Selim’in 1517’deki Mısır seferinin akabinde Hicâz bölgesi artık Osmanlı idaresine bağlanır. Osmanlı’lar Mekke-i Mükerreme’nin idaresinde Memlüklü devrinin başından beri Harem-i Şerif’in idaresini elinde tutan Şerifler ailesini yine bu vazifede ibkâ eder. Osmanlılar daha Sultan II. Bayezid döneminde Haremeyn-i Şerifeyn’e mahsus ‘Haremeyn Evkâfı’ kurar. Osmanlılar tarafından, Memlüklülerinkine benzer şekilde her sene hediyeleri, gelirleri götürmek üzere ‘Surre Alayı’ denilen hususi kervanlar düzenlenip, gönderilir. Osmanlı’nın kurduğu en büyük vakıf olarak ‘Haremeyn Evkâfı’ çok büyük gayr-i menkul ve gelirlere sahipti. Medine-i Münevvere idaresi için ise Medine Muhafızlığı ve Şeyhu’l-Harem müessesesi ihdas edilir. Her sene gönderilen Surre Eminlerinin idaresindeki Surre alayları Hacc yollarının güvenliğinin yanısıra Hacc mevsiminde Hacc işlerinin düzen ve intizamı ile de vazifeli olurlardı.

18. Yüzyıl sonlarına gelindiğinde ise, Rumeli’de peşpeşe gelen yenilgiler, Osmanlı-Rus savaşları ve Kırım’ın kaybı Osmanlı’nın merkezi gücünü zayıflatır. Bu yüzden, Osmanlı idaresinin varsa yoksa İstanbul ve Rumeli politikasıyla, bu kutsal beldelere ehemmiyet vermeyip ihmal etmesi, vurdumduymazlığı neticesinde 18. Yüzyıl sonlarında Hicâz Osmanlı’dan bir süreliğine koparılır.

18’inci yüzyılın ikinci yarısında, Arabistan yarımadasının Necd kıtasında, bazı bedevi Arap aşiretleri, Muhammed bin Suud ve Muhammed bin Abdilvahhâb (1703-1792)’ın çevresinde toplanırlar. Çeşitli yerlerde ilim tahsil edip beldeleri dolaştıktan sonra, Şeyhülislâm İbn Teymiyye (Ebu’l-Abbas Takiyuddin Ahmed bin Abdilhalîm bin Mecdiddîn bin Abdisselâm bin Teymiyye el-Harrânî 661/1263-728/1328) ve onun talebesi İbn Kayyim El-Cevziyye, (Ebu Abdillah Şemsuddin Muhammed bin Ebibekr bin Eyyub bin Saad Ez-Zur’î ‘nin 691/1292-751/1350)’nin Selefî, Mücessime mezhebini çağrıştıran ve gulât-ı Hanâbile’den olan görüşlerinden etkilenen Muhammed Bin Abdilvahhâb daha da ileri giderek çok katı selefi bir ekol teşkil eder. İbn Abdilvahhâb ilim tahsilinin ardından babasının Uyeyne emiriyle anlaşamamasından dolayı, Hureymila’ya yerleşir ve orada yeni katı selefi görüşleri doğrultusunda faaliyetlere girişir. Oradayken ünlü Kitabu’t-Tevhid’ini kaleme alır. Ancak bu fikirlerinden dolayı babası ve kardeşleriyle dahi arası açılır. Bu yüzden burada tutunamayarak tekrar doğduğu yer olan Uyeyne’ye geri döner. Uyeyne emiri, Muhammed bin Abdilvahhab’ı himayesine alır. Ancak, İbn Abdilvahhab bu desteğe dayanarak aşırı katı ve şaz fikirlerini hızla yayma çabalarına girişir. Bölgede Osmanlı’yı temsilen bulunan yerel aşiret otoriteleri bu faaliyetlere sert tepki gösterirler. Bu sert tepki karşısında Uyeyne emiri Osman b. Muammer, İbn Abdilvahhâb’tab Uyeyne’yi terkini talep eder. Bunun üzerine İbn Abdilvahhab da yine Necd havalisindeki Der’iyye’ye gider. Der’iyye, âl-i Suûd’un o zamanki merkeziydi. İbn Abdilvahhab Der’iyye’de emir bulunan âl-i Suûd’tan Muhammed bin Suud’un tam himayesi altına girer. Der’iyye emiri zamanla tamamen İbn Abdilvahhab’ın görüşlerini kabul eder. Kur’an ve Sünnet’in hiç bir yorum, ictihad ve te’vile başvurulmaksızın zahiri anlamlarıyla uygulanmasını savunan İbn Abdilvahhâb, tevhid, bid’at ve ‘el-emru bi’l-ma’ruf ve’n-nehy ani’l-munker’ kavramları etrafında katı ve militan/saldırgan selefi görüşlerini şekillendirir. Ona göre tevhid Rububiyyet’e riayet, tüm şirklerin yanısıra her türlü bid’atten de kaçınmaktır. Ancak İbn Abdilvahhâb her türlü İslami geleneği ve adeti şirk ve bid’at kavramları kapsamına almaktan çekinmez. Ku’ran ve Hadis metinlerinin sadece metni, zahiri anlamlarını esas alır. Bu yüzden Allah (CC) ‘ın sıfatları konusunda da sayı ve sınırlamanın olamayacağını söyler. Buna dayanarak, müteşâbih ayetleri de sadece zahirine hamlederek yanlış bir Tevhid anlayışı sergiler. Kur’an-ı Kerim ve hadis metinlerinde geçen müteşabih lafızları zahirine hamledince Allah’a cihet ve el, ayak gibi uzuvları isnad eder. Allah’ın gökte/semâda, bu anlamda, cihet olarak yukarıda olduğuna dair inancı benimser ve benimsetir. Mücessime inancını çağrıştıran bu inancını bölgede yayar. Ayrıca, ona göre bütün türbeler, mezar ziyaretleri, şefaat dilemek gibi davranışlar külliyen şirktir. Bu doğrultuda Hz.Peygamber (SAV) ve diğer İslam büyüklerinin kabirlerinin ziyareti, Hz. Peygamber’den (SAV) şefaat dilemek, kabirler üzerinde Fatiha Suresi dahil Kur’ân-ı Kerim okumak Allah’a (C.C.) şirk koşmak’tır. Bunun için, bid’atlerle savaşmak helal, bu şekilde davrananlar ise ona göre, kâmilen müşrik olup, kanları, malları ve ırzları helaldir.

Devam Edeceğiz.

.

Hicâz’ın Statüsü-2

Muhammed bin Abdilvahhâb zamanında, Der’iyye emiri Muhammed bin Suûd, bölgede yaygın Aneze arap aşiretine mensup Mesâlih kabilesinden güçlü olmayan bir kabile şeyhiydi. Der’iyye emiri bu durumdan istifadeye karar verir. Bütün gücüyle İbn Abdilvahhab’ı destekler. İbn Abdilvahhab’ın fikirleri Necd ve civarındaki medeniyetten uzak bedevi kabileleri arasında yayıldıkça Der’iyye emiri güç kazanır. Riyad bölgesini de idaresine katar .Muhammed bin Abdilvahhhab ve bağlıları kendilerinden olmayan herkesi müşrik kabul ederek onları dine davet ediyorlardı. Bu sıralarda Der’iyye emiri ölür (1765) . Yerine oğlu Abdülaziz geçer. Abdülaziz aynı zamanda Muhammed bin Abdilvahhab’ın damadı da olur. Bu görüşler ve buna dayalı icraatlar Arap yarımadasında büyük tartışmalara ve sürtüşmelere neden olur. Daha o dönemde yazılmış iki reddiyenin kopyaları/görüntüleri elimizde bulunmaktadır.Osmanlılar’ın ve Şerif sülalesinin idaresi altındaki Hicaz bölgesi hedef alınır. Mekke şerifleri ve Hicaz halkı savaşılması gereken müşrikler olarak ilan edilir. Yeni Emir Abdülaziz, babasından da ileri giderek bu yeni katı selefî fikirlere sımsıkı sarılır ve Osmanlı yönetimine başkaldırır. Kısa zamanda emirin ve İbn Abdilvahhab’ın ittifakının çevresine Osmanlı idaresinden bağımsız hareket eden ve bu idareden memnun olmayan, birçok bedevi arap kabilesi toplanır. Çevrelerine toplanan bâdiye araplarını örgütleyen bu şahıslar, bu toplulukları etrafa hücum ettirirler.Önce Ahsa bölgesine saldırarak buralara hakim olurlar, Osmanlı otoritesine son verirler. Sonra da Kerbela ve Necef bölgesine seferler düzenlerler.Atabât’ı (Hz. Ali ve Hz. Hüseyin’in (r.a ) türbeleri ) yağmalayıp tahrib ederler. Osmanlı Devleti’nin Rus ve Balkan gaileleriyle uğraşmasını fırsat bilen ve bu yüzden bölgedeki otorite boşluğundan faydalanan, önce Abdülaziz’in , o öldürüldükten sonra yerine geçen Suûd bin Abdülaziz’in liderliğindeki Vahhabi olarak nitelendirilen gözü dönmüş topluluklar gözlerini Hicaza da dikerler. Yıllar süren çabalardan ve savaşlardan sonra Hicâz ve Tâif’e de hakim olurlar Osmanlıları bölgeden kovarlar. Mekke, Tâif ve Medine’deki tüm eserler ve türbeler yağmalanır halkın önemli bir bölümü katliama uğratılır. Malları da ganimet sayılır. Hacc yollarını kapatırlar. Mekke emiri Şerif Galib’i esir olarak tutarlar.’Şirk’ denilerek sahabe kabirleri ortadan kaldırılır. Şatafatlı dedikleri mescid, medrese ,imaret, hamam gibi yapıları yıkmağa teşebbüs ederler. Evleri yağmalarlar. Nihayet uzun yıllardan sonra Mısır valisi Kavalalı Mehmed Ali Paşa ve oğlu İbrahim Paşa komutasında Arnavut savaşçılardan müteşekkil büyük bir ordu Hicaz bölgesine gönderilir. Uzun süren çetin savaşlardan sonra birbiri ardından Mekke, Medine ve Tâif’e girilir. Bu savaşlarda binlerce Arnavut savaşçı şehit düşer. Uzun ve yorucu savaşlara karşın , İbrahim Paşa ve onun Arnavut askerleri Vahhâbilerden daha inatçı çıkarlar. Arnavut inadı bir kez daha kendisini burada gösterir. Sebatla hareket edilerek. Hicâz ve Tâif’ten sonra İbrahim Paşa ve askerleri Necd bölgesine yönelir. İki yıl süren savaşlardan sonra 1818’de Suûd ailesinin/emirliğinin merkezi olan Der’iyye’ye girilir. Der’iyye tümüyle tahrip edilir. Kasaba Kartaca’ya döner. O sırada emir olan Abdullah bin suud ve yakınlarıyla adamları yakalanarak önce Kahire’ye sonra da İstanbul’a gönderilir. İbn Suûd ve adamları yargılanarak idama mahkum edilirler. İdam kararları, Bayezid deki eski sarayla, Topkapı sarayı Bâb-ı Hümayunu önünde infaz edilir.

Ancak bir süre sonra Suûd ailesinin affedilen bazı üyeleri tedricen yeniden, Necd bölgesinde etkinliklerini sürdürmeye çalışırlar. Özellikle Faysal bin Turkî ve oğlu Abdullah bin Faysal zamanla bölgede güçlenip, dağılan Vahhâbileri çevrelerine toplarlar. Necd meselesi Osmanlı için sorun olmaya devam eder. Bölge çeşitli siyasi düzenlemelere tabi tutulur, ancak netice hasıl olmaz. Ondukuzuncu yüzyıl sonunda İbn er-Reşid ailesi Necd bölgesinde güçlenerek bir ara Suûd ailesini Necd mıntıkasından sürmeye muvaffak olduysa da bu geçici olmaktan öteye gitmez. İngilizler artık tamamen bölge siyasetine müdahale eder ve Basra körfezine yerleşirler. Yirminci yüzyıl başlarında Riyad merkezli Necd bölgesinde Suûdi hakimiyeti kalıcı hale gelir.

Birinci Dünya Harbi akabinde ise, tüm Arabistan yarımadası ile Irak ve Suriye bölgesi Osmanlı egemenliğinden çıkar. İngiliz ve Fransızlar bölgeyi işgal eder. Hicaz bölgesine, Osmanlı’ya karşı ayaklanıp İngilizlerle işbirliği yapan Mekke emiri Şerif Hüseyin Paşa ve oğulları hakim olur. Necd ve Ahsa havalisi ise Suûdî hanedanından Abdülaziz bin Abdirrahman’ın idaresine girer. Savaşta Osmanlı devletini destekleyen İbn er-Reşid ailesi ise tasfiye edilir. 1924’te ise İngilizlerin desteğini alan Abdülaziz bin Abdirrahman , Hicaz’a girerek Şerif Hüseyin Paşa ve oğullarını buradan kovar. Tüm Arap dünyasının hakimi olma hayaliyle, Osmanlı’ya karşı İngilizlerle işbirliği yapan Şerif Hüseyin Paşa ve oğulları hüsrana uğrar. Ancak bir süre sonra sadece Irak ve Ürdün , Şerîf Hüseyin’in oğlulları Şerif Faysal ve Şerif Abdullah’a verilir. Bu şekilde Suûdî ailesi ile âlu’ş-Şeyh (Muhammed bin Abdilvahhâb’ın soyundan gelenler.) ikinci kez Hicâz’a egemen olurlar. Bu egemenlik 1932 yılında bugünkü sınırlarıyla, Suûdî Arabistan Krallığına dönüşür. Daha önceki makalelerde de belirttiğim üzere Hicâz bölgesinde, özellikle Haremeyn ve çevresinde, bugün de süregelen İslâm tarih-medeniyet eserleri, mukaddes bildiğimiz mekanlara-Ebu Kubeys Tepesi gibi- yönelik inanılmaz tahribatın da başlangıcı olur. Ebu Kubeys Tepesi, Hz. Ömer Dağı gibi tepe/dağların dahi düzlenip ortadan kaldırılmasına kadar varan, topografik değişikliği de içeren, tahribatın boyutları,bugün için maalesef neredeyse geri dönülmez noktalara kadar varmıştır. Heleki, Harem-i Şerîf’in genişletilmesine ilişkin uygulanmaya başlanan yeni proje, Harem ve çevresini neredeyse uzay üssüne dönüştürecek çok modern(!) bir proje olarak karşımızda durmaktadır.

.

Suriye, güvenlik meselesi ve Medet Ünlü suikastı

İki yılı aşkındır Suriye’de süregelen olaylar ve iç savaş, gündemin en ön sırasını meşgul etmeğe devam ediyor. Olaylar sadece Suriye bazında değil tüm bir bölgeyi -tırmanışa geçen bir şekilde- etkileyecek görünüyor.

Suriye, dünya dengeleri temelinde de domino rolü oynamaya aday ve aynı zamanda, başta Türkiye olmak üzere, bölgenin başat güvenlik sorunu haline gelmektedir. Sene başında Cilvegözü Sınır Kapısı’ndaki patlama, 11 Mayıs’ta Reyhanlı’da 52 kişinin ölümü ile neticelenen patlamalar güvenlik sorununu birinci sıraya taşıdı, hatta Türkiye’nin istihbarât ve güvenlik alanındaki sorunlarını açığa vuran bir rol oynadı. Sorunla ilgili kamuoyunda oluşan tehlikeli kutuplaşma başta olmak üzere, Suriye’deki iç savaşın olumsuz yansımaları herkesi endişelendiriyor. Bir yandan, Suriye’de iç savaştaki inanılmaz sayıdaki insan kaybı, mülteci sorunu ve bu savaşın doğurduğu benzeri başka sorunlar; geleceğe ilişkin belirsizlik, diğer yandan Türkiye başta olmak üzere bölgeye olan yansımaları ve etkisi… Ve en önemlisi Suriye’nin, birbirine hasım bölgeler şeklinde parçalanma tehlikesi…

Son olaylar Türkiye’de güvenlik ve istihbarât sorununun masaya yatırılmasını elzem kılmıştır. Özellikle geçen gün dostumuz Medet Ünlü’ye yapılan suikast, Türkiye’de öteden beri tartışılan ciddi bir güvenlik ve istihbarât zaafiyeti olduğu meselesini tekrar gündeme getirmiştir. Bu suikast, bırakın Türkiye’nin Suriye sınırına yakın mıntıkalarda, Ankara’nın ortasında dahi yabancı gizli servislerin eylem ve operasyon yapabilme imkanına sahip olabilmelerini göstermesi açısından ciddi anlamda endişe verici. Medet Ünlü gibi bir Türkiye vatandaşının yabancı gizli servislerin hedefi olarak Ankara’da katle maruz kalması bu anlamda oldukça düşündürücüdür.

Medet Ünlü, Osmanlı döneminde Rus işgalleri dolayısıyle Kuzey Kafkasya’dan muhaceretle gelip, Maraş Elbistan’ın Çardak köyüne yerleşmiş dindar bir aileye mensuptu. Onu daha Ankara’da üniversite öğrencisi olduğum yıllarda, bir dostumuza ait kitabevinde tanımıştım. Sonra, doksanlı yılların başlarında daha sık görüştük. Çeçenistan’da Cevher Dudayev’in başlattığı hareketler patlak vermeden önceleri de Çeçenistan’ı, Çeçenleri sürekli anlatırdı. Sovyet bloğunun dağılmasının ardından, Çeçenistan’da tırmanan olaylar esnasında aktifliği ile öne çıkmıştı. Heyecan ile Kafkasya ve Çeçenistan davasına bağlanmış ve bu davaya kendini adamıştı. Cevher Dudayev döneminde çatışmaların ivme kazandığı dönemlerde Çeçenistan’a olan ilgi, alaka ve desteğimiz, hep onun üzerinden yürümüştü. Çeçenistan deyince ilk aklımıza gelen Medet Ünlü idi. Onun adı Türkiye’de adeta Çeçenistan’la bütünleşmişti. Kendisiyle Çeçenistan ve Kuzey Kafkasya’da takip edilmesi gereken stratejiler konusunda zaman zaman görüş alışverişinde bulunurdum. Ara sıra bölgeyi bekleyen tehlikeler konusunda ikazda bulunmaktan geri durmazdım. Çeçenistan’da merhum Cevher Dudayev’den sonra gelişen bazı olaylar, Dağıstan’a yönelik zamansız provokatif girişimler, bu girişimlerin geri tepmesi, bunu fırsat bilen Rusların büyük güçler yığarak Dudayev ve arkadaşlarının büyük mücadele, fedakarlık ve bedellerle oluşturdukları yapıyı berhava etmeleri, onu en fazla rahatsız eden meselelerdi.

Tüm bunlara rağmen bu mücadelenin içinde olmaktan geri durmadı. Davâsına her daim sadık kaldı. Son karşılaşmamızda, zamanında Çeçenistan’ı bekleyen tehlikeler konusundaki uyarılarımda ne kadar haklı çıktığımı söylemişti. Ve Dudayev’den sonraki bir kısım liderlerin, Hattab gibilerin provokasyonuna gelmek gibi, basiretsizliğinden ve bunun yol açtığı sonuçlardan bir hayli yakınmıştı.

Haber kanallarında, Balgat’taki bürosunda namaz kılmağa hazırlanırken haince katledildiğini duyunca beni bir hayli üzüntü kapladı. Çevresindekilere, kendisine bir şey olduğu, başına bir şey geldiği takdirde bundan Rusların, Çeçenistan Cumhurbaşkanı Kadirov’un sorumlu olacağını söylermiş.

Kim ve nereden gelirse gelsin, başka ülke gizli servislerinin Ankara’nın ortasında böylesine suikast düzenleyebilme imkanına sahip olmaları, Türkiye’de güvenlik ve istihbarat konusundaki zaafı sergilemesi açısından çözülmesi gereken ciddi bir sorun olarak tekrar önümüze gelmiştir.

Son olarak, şehid edilen dostumuz merhum Medet Ünlü’ye Cenâb-ı Hakk’tan (C.C) rahmet-i bîpayân ve ailesine sabr-ı cemîl niyâz ederim.

.

Hakkari’de Seyyid Taha Sempozyumu

Geçen hafta Hakkari’de, valilik ve Hakkari Üniversitesi’nin ortaklaşa düzenlediği, bizim de ‘Arşiv Belgelerinde Seyyid Taha ve Şeyh Ubeydullah’ başlıklı bir tebliğ sunduğumuz Uluslararası Seyyid Taha El-Hakkarî En-Nehrî Sempozyumu gerçekleştirildi. Son dönemlerde Türkiye’nin çeşitli bölge ve illerine ait değerlere, maneviyat mimarları, irfan pınarlarına ilişkin sempozyumların artışı gerçekten sevindirici bir olay. Özellikle vilâyet ve üniversitelerin bu konulara el atmış olmaları da ülkenin ve coğrafyanın kendi değerlerine dönüş ve barış yolunda iyi bir ilerleme. Hakkari’nin gayretli valisi Sayın Orhan Alimoğlu, Hakkari Üniversitesi Rektörü Sayın Prof. Dr. Ebubekir Ceylan ve yardımcısı Prof. Halit Demir’in ev sahipliğinde gerçekleşen sempozyumun düzenlenmesinde dostlarımız Halit Yalçın, Yaşar Kaplan ve Murat Adıyaman’ın emeği büyük. Diyanet İşleri Başkan Yardımcısı Sayın. Prof Dr. H. Kamil Yılmaz’ın da yer aldığı sempozyumda tebliğ sunanlar arasında Prof. Dr. Ahmet Taşgın, Yrd. Doç. Dr. Mehmet Top, Prof. İhsan Süreyya Sırma, Prof. Ramazan Ayvallı, Van Müftüsü Nimetullah Arvas, Mehmet Akif Köseoğlu, Muhammed Baqi Urmevi, Molla Salih Dehî, İbrahim Baz, Zeki Tan, Molla Nizameddin Yakışık, Mansur Geylani, Metin Atmaca, Abdülcebbar Kavak, Ahmet Deniz, Kazım Geylani, M. Şefik Korkusuz, Zeynelâbidîn Zinar göze çarpan isimlerdi. Bu coğrafyanın her tarafında tarih ve değerlerini oluşturan birçok unsur ve abide şahsiyet vardır. Bu maneviyat mimarlarından, irfan serçeşmelerinden biri de Seyyid Taha El-Hakkarî’dir.

Seyyid Taha En-Nehrî El-Hakkârî Nakşibendiyenin Hâlidiyye kolunun serçeşmelerinden olup, Mevlâna Hâlid-i Şehrezorî Bağdâdî (Vefatı:1242/1827) hazretlerinin Kürdistan’daki en önemli halifelerindendi. Nesebi Şeyh Abdülkâdir-i Geylâniye ulaşmaktadır.

Seyyid Taha’nın doğum tarihi bilinmemektedir. Dedelerinden Molla Hâcı İran tarafındaki Berdesor köyünden gelerek Şemdinli’nin Diman karyesine yerleşmiştir. Seyyid Taha da burada Molla Ahmed’in oğlu olarak dünyaya gelmiştir. Çocukluğundan itibaren kuvvetli bir eğitim görür. Önce Kur’ân-ı Kerîm’i hıfzeder Sonra Arabi ve İslami ilimleri tahsil için seyahate çıkar. Şemdinan ve Hakkârî’den başlayarak Süleymaniye, Erbil, Kerkük, Bağdat gibi önemli merkezlerde medrese tahsili görür. Kısa zamanda temayüz ederek icâzet alıp, memleketine dönerek müderrislik yapmaya başlar.

O sıralarda ise amcası, Seyyid Abdullah Şemdinan’ın Nehrî köyünde yerleşmiş olup orada müderrislik yapmaktadır. Seyyid Abdullah ise, Mevlâna Hâlid-i Şehrezorî Bağdâdî hazretlerinin medrese arkadaşı olup, Mevlâna Hâlid’in Hindistan’a gidip, Nakşibendi-Müceddidî Meşâyihinin ünlülerinden Şah Gulam Ali Abdullah Ed-Dehlevî’den (Vefatı: 1240/1825) hilâfet alıp memleketi Süleymaniye’ye dönünce, Mevlana Hâlid hazretlerinin yanına giderek ondan Nakşi hilâfeti alır. Seyyid Abdullah, Mevlâna Hâlidê yeğeni Seyyid Taha’yı anlatır. Mevlâna Hâlid de, Seyyid Taha’yı yanına getirmesini ister.

Seyyid Abdullah yeğeni Seyyid Taha’yı getirince Mevlana Hâlid ondan ceddi olan Abdülkâdir Geylânî’nin Bağdat’daki türbesini ziyaret etmesini ister Bunun üzerine Seyyid Taha Bağdat’a gidip türbeyi ziyâret eder ve bir gece orada istihareye yatar. Şeyh Abdülkâdir Geylânî rüyada ona gidip Mevlâna Hâlid’e mürid olmasını söyler. Süleymaniye’ye dönen Seyyid Taha Mevlâna Hâlid’e bağlanıp onda seyr u süluka mübaşeret eder. Uzun süren bir riyazet ve seyr u süluk devresinden sonra Mevlâna Hâlid’den icâzet alarak hulefâsı meyanına girer.

Ardından memleketine dönen Seyyid Taha, Mevlâna Hâlid’in talimatıyla Berdesor köyüne yerleşerek burada tedrîs ve irşad faaliyetine girişir. Hem medresede müderrislik hem de dergâh’ta postnişînlik yapar. O sırada amcası Seyyhid Abdullah ise Nehrî köyünde tedris ve irşad faaliyetini sürdürür. Amcası Seyyid Abdullah’ın vefatına kadar Berdesor’da kalan Seyyid Taha, Seyyid Abdullah’ın 1228/1813 yılında vefatı üzerine, Nehrî köyüne gelip yerleşmiştir. Seyyid Taha bu tarihten vefatı olan 1269/1853 yılına kadar Nehrî’de irşad ve medrese tedrisatı faaliyetini sürdürür. Nehrî’de büyük bir dergâh ve medrese inşa edilir. Bölgenin her tarafından insanlar akın ederek ona mürid olurlar. Kısa zamanda Nakşibendî-Hâlidiği bölgede en fazla yayan halife olur. Seyyid Taha hazretlerinin menakıbı birçok yerde anlatılmıştır. Özellikle, Seyyid Sibgatullah El-Arvâsî ile Şeyh Abdurrahman Et-Tâhî’nin Minah ve İşârat kitaplarında yer yer Seyyid Taha’nın menakıbına genişçe yer verilmiştir.

Seyyid Taha Hazretlerinin tesbit edebildiğimiz 15 halifesi bulunmaktaydı. Bunlardan en ünlüleri Seyyid Sibgatullah El-Arvâsi, Seyyid Fehim El-Arvâsi,Şeyh Taha El-Harîrî, Şeyh Abdüsselâm Barzanî, Şeyh Muhammed Kemaleddin El-Hüseyni, Şeyh Abdullah En-Neynikî ve Şeyh Muhammed El-Küfrevî idi. 1296/1853 tarihinde vefat eden Şeyh Seyyid Taha’nın Kabri halen Şemdinli’nin Nehri(Bağlar) köyündeki aile kabristanındadır.

Devam edeceğiz.

.

‘Gezi’ olaylarını okumak

Türkiye, on günü aşkındır, Taksim Gezi Parkı’ndaki yeni uygulamalara karşı başlayıp ciddi yayılma gösteren olayları izliyor. Kamuoyunda, birdenbire patlak veren bu olaylar zinciri ile ilgili bir şaşkınlık ve neredeyse panik havası oluştu.

İlk başta bakıldığında, sosyal medya adı verilen Twitter ve Facebook sayfalarında örgütlenip harekete geçen genç kuşakların eylemi olarak ortaya çıktı. Spontan olarak çıktığı varsayılsa bile oldukça organize bir hareket şeklinde cereyan ettiği muhakkak. Zira birkaç gün içinde gösterilerin bu kadar sayıda kente sıçrayabilmesi kendiliğinden zor görünmektedir.

Almanya başta olmak üzere çeşitli büyük devletlerin ve istihbarat servislerinin de bunda rolü olduğu ifade edilmektedir.

Ancak burada önem arzeden; olayları okuyabilmek, yeni/genç kuşakların yol aldığı mecrayı keşfedebilmek’tir. Enerji birikimi fazla, sosyal medya üzerinde çığ gibi büyüyen bir iletişim ağı kurabilen genç kuşakların enerjilerinin hangi mecralara yönelebileceğini gözlemlemek gerekir.

Zira, sanal iletişim aygıtlarının hayatı belirlediği şu zamanda, artık eskisi gibi kuşaklar arasında ciddi hiçbir tabii iletişim ve etkileşim söz konusu değil. Çok ciddi bir kopukluk mevcut. Artık, eski kuşaklar genç kuşakların yaşam alanına, algılarına Access edebilme/ dahil olabilme şansına sahip değil.

İletişim alanları/çevreleri, sosyal medya denen sanal ağ ile kuşatılmış olduğundan, kendi yaşam alanlarında ve yaşam algılarında gettolar oluşturmuş durumdalar, kendi kuşakları dışındakileri -aile büyükleri dahil- dünyalarına sokmuyor. Bir yandan birebir tabii ilişkilerinde, -aile dahil- gettolaşma olup, duvarlar örülürken, diğer yandan sanal dünya/sosyal medya aracılığıyla algıları her türlü küresel ve yerel etkiye açık olmakta, kendilerini postmodern çoğulculuk, hatta postmodern kaosun içinde bulmaktadırlar. Bu yüzden, eylemlerde birçok farklı grup ve eğilimlerin bir arada yer alması ancak bununla izah edilebilir.

Eylemlerin, polisin tazyikine tepki olarak gelişmesi ile birlikte yön değiştirip çeşitli illere yayılması ve farklı toplum kesimlerinin de kısmen olayların içinde yer almasında; on yıllık geçmişi ile hükümetin karşılaştığı zorlukların ve çözülemeyen kimi toplumsal kronik sorunların ortaya çıkardığı birikimin de etkisi büyük. Özellikle, Suriye’de iki yılı aşkındır süregelen iç savaş ve bunun Türkiye’de oluşturduğu yeni kamplaşmalar, mezhebi kutuplaşmaların da etkisi inkar edilemez. Suriye’de iç savaşın tahminlerin çok ötesinde iki yılı aşkındır sürmesi, yüz bini aşkın can kaybı, milyonlarca mülteci ve bunun Türkiye’deki olumsuz etkileri, yol açtığı toplumsal-mezhebi kutuplaşma gerilim ve fay hatları oluşturdu.

Yanı sıra, asırlara varan birikimiyle Alevilik sorununun çözümüne ilişkin adım ve çabaların, sistem/toplum çelişkisine takılarak önemli bir mesafe kat edememesi de, ilaveten sorunları daha da çetrefilli hale ircâ etmektedir. Hele ki Suriye sorununun; İslam dünyasında mezhebi kutuplaşmayı keskinleştirdiği, belirginleştirdiği şu dönemde zor bir sürece girilmektedir. Alevilik konusunda, üç yıl önce Alevi Çalıştayları ile önemli bir adım atılmışken, 677 Sayılı Tekke ve Zaviyeler Kanunu’nun oluşturduğu engelin aşılamamış olması, çözüme giden adımları kesintiye uğratmıştır. Bir yandan bu kanunun Alevi kimliğinin önünde set gibi durması, diğer yandan ‘Devrim Kanunu’ adı altında, bu kanunun varlığının daha çok bu kesim tarafından savunuluyor olması çelişkiler yumağını iyice dolaştırmaktadır. Ancak Alevi-Bektaşi kimliğinin yasal düzlemde ifade edilebilme, temsil edilebilme sorunu çözülmediği ölçüde, geç kalındıkça kronikleşme eğilimi artmaktadır. Bir kısım batılı ülkelerin Alevi Diasporası üzerinden soruna müdahale etmeye çalışmaları, özellikle Alevi-Bektaşi kimliğinin İslam’dan ayrı bir din olarak tescil ettirme çabaları daha vahim sonuçları beraberinde getirmektedir.

Son olaylarda, tüm yukarıda sıralamaya çalıştığım faktörlerin yanı sıra, insanların hükümet yetkililerinin bir takım tavır ve tutumlarını, kullanılan dili ‘müstağnilik’ olarak algılaması, önemsenmesi gereken bir sorun. Bu yüzden hükümet ve siyasetin işin içinde marjinal örgütler, dış servisler ve provokasyonlar olsa bile- ki bunların var olduğunda kuşku yok- bu tür toplumsal olay ve eylemlerde ılımlı/merhametli yüzünü sahici bir şekilde göstermesi maslahat icabı ve elzemdir. Ilımlı/merhametli yüz, idare ve siyasette dirayet ve teenni ile hareket etmenin önemli bir şartıdır.

.

‘Gezi’ olaylarına dair bazı notlar

İki haftayı aşkındır süregelen ve nihayet Cuma gecesi bazı platform üyeleri ve sanatçıların Hükümetle görüşmeleri noktasına gelen olayların bundan sonra artık durulacağı umudunu taşımaktayız. Ülkenin böylesine bir gerilimi daha fazla taşıyamayacağı herkesin malumu. 600-700 ağaç barındıran bir park üzerinden toplumun gerilmesi, kutuplaşmayı getirecek eylemlere girişilmesi, dahası seçmenin yarısını aşkın kesiminin desteğine sahip bir iktidarı hedef alması başkaca bir gariplik.

Beklenmedik bir şekilde patlak veren bu olayların, özellikle ilk günlerde, toplumda bir ölçüde panik havası da oluşturduğu bir gerçek. Toplumda kutuplaşma ve kriz oluşturarak bunun üzerinden hükümeti ve özellikle başbakanı hedef alan ve dış istihbarat servisleri, küresel sermaye kaynaklı bir operasyon bağlantısı kesin olarak söz konusu. Elbette ki burada yeni/genç kuşakları anlamak da önemli ki, geçen yazımızda değinmiştik. Belki yöntemleri ciddi problemli, yol yöntem bulmada çok sıkıntılılar, ama bilgisayar, internet, twitter ve facebook kullanan, bireyselleşmiş, özgüveni yüksek ancak sosyal medyada örgütlenen yeni kuşaklar da muhatap alınmak, önemsenmek istiyorlar. Görmezden gelinmek istemiyorlar.

Burada üzerinde düşünülmesi gereken hususlardan biri, Tek-parti dönemi ideolojisini savunun statüko, bu ideolojinin seçkinleri nasıl hala belli bir oranda bu kuşaklarda karşılık buluyorlar. Bu sadece on yıllık iktidarın sözedilen hatalarının sonucu olmasa gerek. Gerek siyasette, gerek ekonomide var olan problemler ne düzeyde olursa olsun, bunu kolayca tetikleyebilir mi? Bu olanlar gösterdi ki; Türkiye’de tek-parti dönemi resmi ideoloji yanlısı elitler, hala belli oranda siyasi ve toplumsal operasyon sergileyebilme kabiliyetine sahipler… Buna bir kısım eski Marxist çevrelerin son yirmi yılda bu kesime eklemlenmeleri zaten belli bir manevra alanının açılmasına yol açmıştı. Bunun yanısıra iki yılı aşkındır Suriye’de süregelen iç savaş, inanılmaz sayıdaki insan kaybı, bunun Türkiye başta olmak üzere bölgede yol açtığı gerilim ve kutuplaşma, buna endekslenen dış politika da zemin hazırlayan faktörler arasında… Tabii ki, bu genç kuşaklar, Ak Parti iktidarı öncesini pek hatırlamıyorlar. Yetişme dönemini Ak-Parti iktidarında geçirdiler. Bu da mukayese yapma şanslarını ortadan kaldırıyor. Artık, 2002 öncesine yönelik göndermeler ve mukayeseler şimdilerde yeni kuşaklarda yankı bulmuyor. Yanısıra, iktidarın kitleselleşme sonucunda geçmişteki ideolojik temelleri ile bağlarının çok zayıflamış olmasının da rolü var. Sanırım, Milli Görüş’ün siyaset geleneğinde bilgece siyaset, bilgece idare konusunda, yani bilgelik ve altyapıda var olan sıkıntıların da bunda payı büyük. 28 Şubatçıların koz olarak kullanmaya çalıştıkları materyaller bunu ele vermekteydi. Bu açıdan bilgece siyaset, bilgece duruş hayati bir önem kazanıyor. Siyasetin bilgi ve entelektüel altyapıyı gözardı etme lüksünün olmadığı bir kez daha ortaya çıktı. Türkiye’de siyasetin öteden beri bilgiyi basit bir siyasi araç olarak görüp küçümsemesinin, siyaseti siyaset dışı aktörlere, devletçi bürokrasiye, seçkinler sınıfına karşı sürekli zayıf duruma düşürdüğü 50-60 yıllık siyasi tecrübe göstermektedir. Türkiye’de siyasetin bu anlamda kendini ciddi bir sorgulamaya tabi tutması gerekir. Siyasetin bilgiye ve bilgeliğe saygı göstermeyi öğrenmesi gerekir. Bu tüm siyasal partiler için geçerli bir durumdur.

Dileriz bu olaylar, belli talep ve isteklerini yerine getirmeye çalışan çeşitli kesimlerin her vesile ile sokağa çıkma yolunu denemesinin kapısını aralamaz. Böyle olursa kötü bir çığır açılmış olur. Türkiye’de, bir kısım toplum kesimlerinin taleplerini sokaklarda şiddet göstererek dile getirme, bu anlamda zora başvurma yöntemine başvurulmaması lazım. bu da her zaman gerilim ve toplumsal kırılma/çatışmaları tetikler. Elbetteki, Aleviler başta olmak üzere, çeşitli toplum kesimlerinin talepleri önemli ve bir şekilde karşılanmalıdır. Farklı toplum kesimleri ötekileştirilmemeli, sorunlar ötelenmemelidir. Ancak, resmi ideolojiyi savunan seçkinci çevreler de bu ülkenin dindar insanına, Müslümanlık kimliğine laikçilik dayatma, baskı uygulama, sopalama alışkanlığından da vazgeçmelidir. Dahası, Nişantaşı Fatih’le barışma (metafor olarak kullanıyorum) seçeneğini gözardı etmemelidir.

Sokakta şiddete başvurularak hak aranması olmaması gereken bir yöntemdir. Ülkemiz böyle bir durumu hak etmemektedir.

.

‘Gezi’ olayları çerçevesinde Alevilik sorunu

Son olaylar Türkiye’nin toplumsal ve siyasal yapısındaki kırılgan noktaların daha belirgin bir şekilde ortaya çıkmasını sağladı. Ve bu kırılgan yapı üzerinde gerçekleştirilen yerli-yabancı manipülasyonların sonuçları da ortada.. Almanya ile son günlerde yaşanan gerilim de bunu göstermektedir.

On yılı aşkın iktidar döneminde birçok alanda çok önemli mesafeler alındı. On yıl öncesine kıyaslandığında alınan mesafenin, yapılanların önemi gerçekten anlaşılmaktadır. Ancak, bir kısım âciliyet kesbeden konuların, başlıkların çözüm üretilmedikçe kronikleşen bir yöne evrildiğini görmemek mümkün değil. Elbetteki, her işin bir vakt-i merhûnu vardır. Zamanı gelmedikçe çözüm yoluna girmiyor. Burada hakkı teslim etmemiz lazım. Bazı hayati sorunların çözümüne ilişkin adımlarda çok geç kalındığı gerçeğini de teslim etmek lazım. Son olaylar, ülkemizde Alevilik sorununun, Alevi-Bektaşi vatandaşlarımızın sorunlarının çözümünde somut adımların yeterince atılmamış olmasının mahzurlarını gün yüzüne çıkardı.

Suriye’de iki yılı aşkındır süre gelen iç savaş ve katliamların mezhep temelinde oluşturduğu gerilimleri ve tetiklediği fay hatları ülkemizi de etkisi altına almaktadır. Suriye iç savaşında inisiyatifin tümü ile En-Nusra gibi Selefi gruplarla, Şiî Hizbullah milislerinin eline geçmesi bu sorunu daha da derinleştirmekte ve tetiklemektedir. Türkiye’nin bunu görememesi mümkün değil.

Yirmi yılı aşkındır, Alevilik-Bektaşilik konusunda yaptığım yayınlarda/konferanslarda sürekli bu konuyu gündeme getirdim. 677 sayılı Tekke ve Zaviyelerin seddine ilişkin kanunun varlığının Alevi-Bektaşi kimliğinin yasal bir zeminde kendini ifade edebilme, bu kimliğin yasal bir güvenceye sahip olma imkanını ortadan kaldırdığını her vesile ile dile getirdim.

Bugün Alevilerin hangi legal zeminde kendilerini ifade edecekleri konusu en önemli sorun olarak karşımızda durmaktadır. Bu konudaki hukuki zemin kayganlığı meseleyi daha da karmaşık hale sokmaktadır. Yasa; tüm tarikatları, tasavvuf müesseselerini ve unvanlarını yasakladığı gibi, Alevî-Bektaşîlere ait seyyidlik, çelebilik, halifelik, babalık, dedelik vs. tüm unvan ve müesseseleri de yasaklamaktadır.

677 Sayılı Tekke Ve Zaviyelerin Kapatılmasına yönelik kanunun varlığı, yıllardır bu kanunun kaldırılamamış olması, Alevilerin bir kısmını neredeyse ‘ayrı bir din’ arayışına iten en önemli nedenler arasındadır. Türkiye’de Alevi-Bektâşî kesimin örgütlü yapıları kentleşme sürecinde kendileri için statü arayışındadırlar. Bir yandan resmi ideolojinin temelleri olan inkılap kanunlarının getirdiği engelle karşılaşıp, Devrim kanunu duvarına toslamaları, diğer yandan resmi ideolojiye, cumhuriyet devrimlerine gösterdikleri sadakat birbiriyle çelişir bir durum arzetmektedir. Son yıllarda, kentlere göçün yoğunlaşmasının neticesi olarak, büyük kentlerde birbiri ardınca açılan Cemevleri, 677 sayılı yasa engeli yüzünden Dergâh ve Zâviye’ statüsünde açılamamakta, dolayısıyla, İslam dışı bir zemine itilmesini kolaylaştırmaktadır. Ayrıca Almanya gibi bir kısım Batı Avrupa ülkeleri bu durumdan yararlanarak, zamanla ülkelerinde oluşmuş ‘Alevi Diasporası’ üzerinden Aleviliğin, Bektaşiliğin İslam’dan ayrı bir din ve Alevilerin ‘Gayr-i Müslim Azınlık’ olarak tescil edilmeleri konusunda yoğun bir propaganda kampanyası yürütmektedirler.

677 Sayılı Tekke ve Zaviyeler yasası kaldırılamazsa bile, sorunun çözümünde B planı olarak, Alevi –Bektaşi kurumlarına mahsus olarak değişiklik yapılabilir. 1 Mart 1950’de İsmet İnönü,677 sayılı kanunla kapalı olan türbeleri açmak için, bu kanuna bir ek fıkra ilave eder:

‘.Türbelerden Türk büyüklerine ait olanlarla büyük sanat değerleri bulunanlar Kültür Bakanlığınca umûma açılabilir. Bunlara bakım için gerekli memur ve hizmetliler tayin edilir.’

Bu ek fıkra ile Osmanlı Padişah türbeleri dahil tüm türbeler açılır, hatta Kültür bakanlığı bünyesinde hizmetliler tayin edilir. Halen de bu şekilde süregelmektedir. Bu emsâle dayanılarak 677 sayılı kanuna Alevi-Bektaşi kurumlarına, Cemevlerine ilişkin şöyle bir ek fıkra eklenebilir.

‘Alevî-Bektâşî inanç kurum ve merkezleri, ‘Dergâh’ şeklinde ve statüsünde açılır. ‘Dergâh’ şeklinde ve statüsünde açılacak Alevî-Bektâşî inanç kurum ve merkezleri Diyanet İşleri Başkanlığı bünyesinde teşkil edilecek bir üst kurulca temsil edilir ve denetlenir.’

Devam Edeceğiz.

.

Bir ilim ve irfan çınarı: Mehmed Emin Er hocaefendi

Ve bir yıldız daha kaydı.

İlim/irfan ve tarikat geleneğimizin son halkalarından birini daha kaybettik.

Kürt ulemâ ve Nakşibendi-Hâlidî geleneğinin son temsilcilerinden biri olan Allâme Şeyh Mehmed Emin Er Hocaefendi ahirete intikal etti. Aynı zamanda çok eski bir baba/aile dostunu da kaybetmiş olduk. Ashâb-ı Suffe’den, Nizâmiye medreselerinden beri gelen ilim ve irfan müesseselerimiz 90 yıldır kapatılmış olduğundan, sistemin yasakları ve modern eğitimin de etkisi ile bu geleneğin, halkanın arkası gelmiyor maalesef… Kaybedilenlerin yeri bir türlü doldurulamıyor. Bir yerde kesiliveriyor. İnkıtaa uğruyor. İrfan ve maneviyat iklimi çekildiğinden adeta soluksuz kalıyoruz. Artık ne doğru dürüst, asırlarca var olan, icâzet geleneği/zinciri ne de irfan, Marifetullah âleminin nurlu silsilesi kaldı. Yeni kuşaklar, modernliğin, yeni çağın boğucu, profan-seküler ikliminde sürekli kaybediliyor, Allah’tan (C.C) uzaklaşılıyor.

1910 yılında Diyarbakır Çermik kazasının Kuliyan karyesinde Zaza kökenli bir ailede dünyaya gelir. Çocuk yaştan itibaren ilim öğrenme aşkı ile medreselere gider. Diyarbakır, Siirt, Antep, Mardin civarında medreselerde okur. Norşinli meşâhir-i meşâyih-i Nakşibendiyye-i Hâlidiyyeden Şeyh Muhammed Ziyauddin Hazretlerinin (Vefatı: Norşin 1924) ecille-i hulefâsından Şeyh Ahmed El-Haznevî’nin ismini ve şöhretini duyunca Suriye’ye gider; önce onda, sonra da talebesi ve halifesi Şeyh Molla Abdürrezzak Efendi’de (Vefatı: Kızıltepe 1980) okur.

Uzun süren medrese hayatında çok fazla sayıda kitap tedris eder. Şeyh Ahmed El-Haznevî’nin yanında Nakşibendiyye-i Hâlidîyye tarikatına intisap eder, onun yanında seyr u süluk’a başlar. Ancak, Şeyh Ahmed El-Haznevî 1950 yılında vefat edince, onun manevi işareti ile o sıralarda Cizre’de irşad ile meşgul, meşâyih-i kirâmdan Şeyh Muhammed Said Seyda El-Cezerî’nin yanında seyr u sülukunu sürdürür ve tarikat icâzeti alır.

Tarikat silsilesi Mevlâna Hâlid Eş-Şehrezorî El-Bağdâdî’den itibaren şöyle’dir:

Mevlana HâlidEş-ŞehrezorîEl-Bağdâdî (Vefatı:1242/1827)

Şeyh Hâlid El-Cezerî (Vefatı:1255/1839)

Şeyh Salih Es-Sibkî (Vefatı:1269/1853)

Şeyh Muhammed Aynî (Vefatı:1276/1859)

Şeyh Hâlid Ez-Zibârî (Vefatı:1285/1868)

Şeyh Ömer Ez-Zengenî (Şeyh Muhammed Seyda’nın pederleri)

Şeyh AbdülhakîmEd-Dérsevî

Şeyh Muhyiddîn El-Cezerî

Şeyh Muhammed Nurî Ed-Dérsevî (aynı zamanda Şeyh Seyda El-Cezerî’nindayısı ve kayınpederi)

Şeyh Muhammed Said Seyda El-Cezerî (Vefatı: Cizre 1968)

1952 yılında, rahmetli babamın (Vefatı: İstanbul, 25 Aralık 2004,) Bitlis-Norşin’de medresede ders verdiğini duyar ve derslerine katılmak için Norşin’e gelir. Babam zaten medrese kitaplarını okumuş olduğunu ve tekrar okumasına gerek olmadığını, kendisine sadece Bediüzzaman’ın ‘İşarâtu’l-İ’câz Fi Mezâni’l-İcâz’ adlı tefsirini okutacağını söyler.

Mehmed Emin Er Hoca, babamdan Bediüzzaman’ın Arabî İşarâtu’l-İ’câz tefsiri ile Zülfikar mecmuâsını okur, merhum dayım Şeyh Maşuk Efendi’den de (Şeyh Ahmed El-Haznevî’nin halifesi, Vefatı: Mekke, Aralık 1975) SaaduddînTaftazânî’nin ‘Şerhu’l-Akâid’ adlı meşhur eserini okur ve sene sonunda, babamın kaleme aldığı icâzetnâmeyi Şeyh Maşuk Efendi’nin elinden alır.

1954 yılında yine pederimin tavsiyesi ile Isparta’ya, Bediüzzaman’ı ziyaret maksadıyla gider. Eğridir’de Üstad ile görüşür. Sonrasında ise irtibatını hiç kesmez, hatta mürşidi Şeyh Seyda El-Cezerî ile Bediüzzaman Hazretleri arasındaki irtibat ve mektuplaşmalara vesile olur.

1961’de mürşidi Şeyh Seyda’nın direktifi ile Gaziantep Nizip’in Kertişe köyüne yerleşir, uzunca bir zaman o köyde imamlık, tedrisat ve irşad vazifesini deruhde eder. Bilahare müftülük vazifesine tayin edilir ve Oğuzeli müftüsü olur. Çok fazla sayıda talebe yetiştirir.

80’li yıllardan itibaren dünyanın birçok ülkesine seyahatlerde bulunur. Hatıraları, röportajları çeşitli gazete ve mecmualarda neşredilir. Çok sayıda ilmi ve tasavvufi Arapça eser yazdı. Kendisi Arapça, Farsça, Türkçe, Zazaca ve Kurmanci dillerini bilirdi.

Gerek Ankara’da, gerekse İstanbul’da zaman zaman kendisini ziyaret ederdik. Son olarak geçen yıl temmuz ayında Fatih’te misafir olduğu torununun evinde ziyaretinde bulunmuştum. Bazı hatıralarını nakletmişti. Yaşı oldukça ilerlemiş olmasına rağmen son derece kuvvetli bir hafızası vardı. Elektronik araçları bile hala rahatlıkla kullanabiliyordu.

‘Bu onun son İstanbul seyahati olacak’ denmişti. Gerçekten de kerâmet izhâr edercesine öyle oldu. Dün Hakk’ın rahmetine kavuştu. Bir ilim ve irfan çınarı daha yeri doldurulamayacak şekilde gitti. Şeyh-i mumaileyhe Cenâb-ı Hakk’tan (C.C) rahmet-i bîpayân, tüm ailesine sabr-ı cemîl niyaz ediyorum.

.

Mısır’ın geleceği ve etkileri

Son günlerde Mısır’da cereyan eden olaylar ve askeri darbe, Ortadoğu ve İslam Dünyası’nın geleceğini olumsuz şekilde etkileme anlamında endişeye sevk ediyor.

Mısır, İslam Dünyasının kalbi olan Ortadoğu/Ön Asya coğrafyasının en önemli/stratejik ülkelerinden biri ve Arap âleminin de lideri konumunda. Bu yüzden İslam tarihinde Mısır’da gelişen olaylar sürekli tüm çevresini etkileyen bir konumda olmuştur. Tolunoğulları ve Fâtımiler devrinden beri bu şekilde olagelmiştir.

2011’de Tunus’ta başlayıp Mısır’da devam eden ve ‘Arap Baharı’ olarak nitelendirilen olaylar zinciri halen süregelmektedir. Uzun yıllar ülkesini despotça yöneten Hüsnî mübarek’in devrilmesinin ardından meydana gelen gelişmelerin yine bir askeri darbe ile neticelenmesi, kalbimizi yaralayan bir hadise oldu. Mısır’ın en büyük siyasal İslâmi gücü olan Müslüman Kardeşler’in tüm engellemelere rağmen başkanlık seçimini kazanması, kamuoyunda artık değişimin tamamlandığı izlenimini verdi. Ancak, bir yıl süren Mürsi idaresinin bu şekilde askeri darbe ile sonlandırılması, bu izlenimin bir yanılsama olduğu gerçeğini ortaya koydu. Bir yıllık süreçte, İhvân mensubu birinin Cumhurbaşkanı olduğu bir idareden sihirli değnek beklemek elbette adil bir tutum değildi. Bu anlamda Mürsî, idaresine fırsat tanınmaması büyük bir haksızlık. Mürsî’nin bu kadar kısa bir zaman içinde idareye, bürokrasiye hakim olması da beklenemezdi. Ancak bu darbenin önü alınamaz mıydı? Önceden ilan edilmiş olan 30 Haziran gösterilerinin de ince bir strateji ile etkisi azaltılamaz mıydı? Yoksul halkın öfkesini dindirecek bazı tedbirler alınamaz mıydı? Mürsî/İhvân idaresini destekleyen bir kısım İslâm ülkeleri böyle bir darbeyi neden önleyemedi ve yardımcı olamadı? ‘Arap Baharı’ söylemi bir hülyadan mı ibaretti? George Soros tüm bu olanların neresinde? İslâm Dünyasında üç asırdır süregelen çöküş devam mı edecek? Diye sormadan da edemiyoruz.

Mısır’daki darbenin Ön Asya/İslâm dünyasının geleceği açısından oluşturacağı olumsuz etkilerini düşündüğümde hafakanlara giriyorum. Pakistan ordusuna benzer şekilde,iç yapısındaki dindarlığa karşın, giysilerine kadar ABD’ye bağlı bir ordunun Mısır’daki konumu, ülkede dengeleri her zaman değiştirme kabiliyetine sahip bir durumda..1952’den beri ülkeye siyasi/idari ve iktisadi açıdan egemen olan ordu, geçen yıl ilk defa serbest seçimle işbaşına gelen bir cumhurbaşkanına bir yıl tahammül edemeyip devirdi. Ancak, 2011’de sokağa çıkıp halen evlerine dönmemiş olan öfkeli kitleleri memnun edemeyeceği de açık ve kesin ..

Mısır halkı uysal, uyarılması zor bir halk olarak bilinir. Kolay kolay ayaklanıp sokağa çıkmazlar. Ancak, bir kez uyarılıp ayaklandıkları, sokağa çıktıkları vakit de yine kolay kolay sakinleştirilip, sokaklardan çekilip, evlerine dönmezler. Bazı ayaklanmalar aylarca, hatta yıllarca sürebilir. Bu, tâ Fatımîler döneminden beri böyle süregelir. Fatımîler devrinde 539/1144 ve 549/1155 tarihlerindeki ayaklanmalar da bu şekilde olmuş. Aylarca, yıllarca sürmüş bu ayaklanmalar. Hele ki, bu ayaklanmalara Mısır’ın güneyinden, özellikle, Said bölgesinden gelen bedeviler karışınca, olaylar çok daha şiddetli, kanlı ve uzun süreli olabiliyor. Bunun 19. yüzyıldaki son büyük örneği 1882’deki Urâbî Paşa ayaklanmasıydı. Bedevilerin yoğun bir şekilde yer aldığı bu ayaklanma, uzun süreli olup, Mısır’ı bir hayli sarsmış, Kavalalı-Hidiv idaresi yıkılmasa bile, ülkenin İngiliz işgaline uğraması ile son bulmuş.

Ayrıca, Mısır’ın seçimlerde halk desteğine sahip en büyük siyasal İslâmi gücü olan Müslüman kardeşler darbeye rağmen ülkenin dengeleri açısından vazgeçilmez tek siyasi seçenek olarak durmaktadır. Dindarlık oranının oldukça yüksek olduğu, seküler toplumsal yapının olmadığı, camiin, mâbedin toplumsal hayatın merkezinde olduğu Mısır’da serbest seçimlerde İslami olmayan siyasal oluşumların başarı şansı hiç yok. Bu bakımdan Türkiye’de, Mısır için seküler-laik oluşum ve idare hayalleri kuranların da bu beklentilerinin (!) hiçbir karşılığı bulunmuyor. Bu yüzden Mısır’da İhvân’sız veya İslâm dışı bir siyasal seçeneğin serbest bir seçimde sandıktan çıkma ihtimali sözkonusu değil. Daha önce Mısır’la ilgili 2011 yılından beri yayınladığım makalelerde Müslüman Kardeşler’in yapısal/siyasi ve stratejik hatalarına yönelik de, bazen sert olabilecek eleştirilerimi yazmıştım. Müslüman Kardeşler’in, Mürsî’nin mağdur edildiği bu nazik ortamda Müslüman Kardeşler’e yönelik sert eleştirilere girmek bizim için şık olmaz. Otoriter/askeri bir idare de, açlık ve sefaletle boğuşan, bu yüzden öfkeleri sokağa taşmış kitlelere karşı duramaz. Bu da Mısır’ın, eğer askeri idare çekilip sağlıklı siyasi yapı kurulmazsa, uzun süre Kaosa teslim olacağını göstermektedir. Yanısıra, Mısır’daki askeri darbe İslam’ın siyasal alanda yenilgisi, başarısızlığı gibi yansıtılırsa/benimsetilirse böylesine bir halet-i ruhiyeyi İslâm dünyası kaldıramaz. Hele ki, bunun çevresindeki ülkelere olumsuz yansımaları daha da yaralayıcı olacaktır.

Bu sürecin Mısır ve coğrafyamızdaki olumsuz etkilerinin nötralize edilmesi,Mısır’da tekrar istikrarın temini, kaosun sona erdirilmesi, serbest seçimlerin yapılması, halkın iradesinin sandığa yansıması, İhvân’ın ve Müslüman halkın mağduriyetinin giderilmesi konusunda çaba gösterilmesi hayati derecede önem arzetmektedir. Türkiye başta olmak üzere bazı İslâm ülkelerinin bu konuda olumlu müdahaleleri/katkıları şart.

.

Mısır: Darbe ve İhvân

Darbe yapan ordu ile İhvân arasındaki kıskaçta Mısır’da olayların seyrine ilişkin geleceğe yönelik ciddi bir belirsizliğin olduğu ortada. Batılı ülkeler ile, Suudî Arabistan başta olmak üzere, Körfez ülkelerinin desteğine sahip askeri idarenin, ordunun, içinde bir çatlak oluşmadığı müddetçe devam eden gösteriler karşısında kolay kolay geri adım atmayacağı görünüyor. Beri tarafta İhvân ve destek veren halkın da asla pes etmeyeceğini söyleyebiliriz. Bu bakımdan Mısır’da geçen ay sonundan beri süregelen olayların uzun zaman devam edeceği açık. Ortadoğu’da büyük bir tarihe, potansiyele sahip birkaç ülkeden biri olan Mısır’da suların uzun süre durulmayacağı şimdiden belli.

İhvân’ın gelinen noktada ciddi bir mağduriyete maruz kaldığını tekrarlamaya hacet yok. Ülkeyi 1952 yılından beri idare eden, beyaz eşya üretimine kadar ülke ekonomisinin üçte ikisini elinde bulunduran ordu, bu konumu ve imtiyazından taviz vermeğe yanaşmamaktadır. Hele ki, Batılı devletlerin, eski tabirle ‘Düvel-i Muazzama’nın desteği sürdüğü müddetçe… Geçen yazıda da belirttiğim üzere, kolay kolay sokağa çıkmayan Mısır halkı sokağa çıktığında, ayaklandıktan sonra çok zor evine dönmektedir. Bu açıdan da askeri darbe ile yönetimden uzaklaştırılan İhvân öncülüğündeki halk hareketi bir şekilde sonuç alınıncaya kadar kararlılıkla sürecektir. Asıl itibariyle Mısır’ın kaosa sürüklenmesi hem Mısır açısından hem de Ortadoğu-İslâm dünyası açısından büyük bir kayıp olacaktır. Ancak, askeri idarenin de önceki dönemlerde olduğu gibi Mısır’a sadece zarar/ziyan, felaket getireceği de bilinmektedir. Olaylar bundan sonra adeta bir bilek güreşi şeklinde cereyan edecektir.

İhvân/Müslüman Kardeşler hareketi 85 yıllık bir siyasal örgütlenme olarak, Ortadoğu ve Kuzey Afrika’da en köklü ve teşkilatlı muhalif siyasal İslami hareket olarak varlığını sürdürmektedir. Ayrıca, bölgedeki rejimler karşısında da tek alternatif/seçenek durumundadır. Bu konumuna karşın Müslüman Kardeşler ciddi bir altyapı, kadro ve strateji eksikliği ile karşı karşıyadır. Bu gerçeğe de işaret etmek durumundayız. Rakipleri, askeri diktatörlükler karşısında yaşadığı en büyük sıkıntı da buradan kaynaklanmıştır. Siyasal/ideolojik bir teşkilatlanma olarak, seçimlerde halkın önemli desteğine karşın geleneksel dindar halk kesimleri ile kaynaşma sağlamada başarı gösterememiştir. Doktor, mühendis, avukat gibi meslek grupları mensuplarından oluşan kadrosunda; din âlimi/ulemâ, entelektüel, uzmanlar, stratejistler yer almamaktadır. Sormadan edemiyoruz, 85 yıllık böylesine köklü bir örgütlenme/yapılanma neden bünyesinde İslâm dünyası çapında din âlimleri, uluslararası çapta entelektüeller, uzmanlar stratejistler yetiştirmedi. Bir kadro hareketine dönüşemedi. Elbette ki, C. Abdünnâsır’dan beri süregelen acımasız diktatörlükler, Baas rejimleri bu ülkelerde bu şekildeki yapılanmaya karşı amansız takiplerle izin vermedi, göz açtırmadı. Ancak, Diaspora’da da bu mümkün değil miydi? Bunda, İhvân hareketinin bir soğuk savaş dönemi yapılanması olarak, dönemin konjonktüründen kaynaklanan, ideolojik Selefî angajmanlarının da etkisi olduğu açık. Tüm bu sıraladığımız problemler bir yana, tekrar edecek olursak, şu anda İhvân/Müslüman Kardeşler Ortadoğu’da alternatifsiz tek İslâmi siyasal seçenek olarak durmaktadır. Bu bakımdan kesinlikle desteklenmelidir. Bundan sonraki süreçte, Mısır’da da ne olursa olsun İhvân’sız bir siyasal seçeneğin bulunmadığı da aşikar. Mısır’daki imtiyazlı ordu ne kadar direnirse dirensin bu seçenek karşısında fazlaca bir şansı olmayacaktır. Hele ki, İhvân hareketi Selefî Nur Partisi’nin darbecilerin yanında yer alması dolayısıyle, daha önce ideolojik Selefiliğin etkisi ile dindar halk kitleleri ile arasına koymuş olduğu mesafeyi tümü ile kapatırsa asıl devrimi burada yaşatacaktır.

Yukarıda İhvân ile ilgili sıraladığım geçmişe yönelik olumsuzlukların temel kaynağı, yeterli uzman kadrolar oluşturamamasının ana nedeni soğuk savaş dönemi ideolojileri ile konjonktürel olarak örtüşen ideolojik selefîliğin İhvân üzerindeki etkisi /tekeli olmuştur. Selefî hareketi temsil eden Nur Partisi’nin darbede/cuntada yer alması, zaten öteden beri İhvân içinde tartışmaların sürdüğü bu konuda ciddi bir kırılma noktası oluşturmuştur. Bizce bu kırılma İhvân ve Mısır’ın geleceği açısından hayırlı bir dönüm noktasıdır. Pranga misali, Suûdî kaynaklı ideolojik selefiliğin inhisar ve etkisinin kırılıyor olması, hem İhvân açısından, hem Mısır açısından hem de İhvân’ın gelecekteki rolüne umutla bakan İslâm dünyası açısından hayırlı kapıların açılmasına vesile olacaktır.

.

Ortadoğu ve Türkiye’nin geleceği

Suriye ve Mısır başta olmak üzere Ortadoğu, katliamlar düzeyinde kaos ortamına sürüklenmiş durumda. Aslında yüz yılı aşkındır bölgede huzurun esamisi okunmuyor. İkinci Dünya Harbi’ne kadar işgaller altında kalan bölge, daha sonra uzun süren askeri diktatörlükler devri yaşadı. Petrol ve Doğalgaz başta olmak üzere dünyanın enerji kaynaklarının önemli bir kısmını barındıran bölge hiç mi hiç rahat bırakılmadı, bir türlü huzur verilmedi. 19. Asrın ‘Düvel-i Muazzama’sı 20. Yüzyılda bölgeye her türlü müdahalede bulunabildi ve bulunmaya da devam ediyor. Kuzey Atlantik’in iki yakası, Ortadoğu’nun iki yakasının bir araya gelmesine bir türlü izin vermiyor, yakasını bırakmıyor. Bölgenin boğazı sıkılmaya devam ediyor.

‘Rebî’u’l-Arab-Arap Baharı’ denen, süregelen olaylar zinciri, artık yön değiştirerek bölgeyi gittikçe kan ve ölüm denizine sürüklemektedir. Büyük devletlerin, deniz aşırı güç dengelerinin hesaplaşma ve güç gösterileri bu bölgede gerçekleşmeye devam etmektedir. Bölgenin yapısı, Müslümanlardaki stratejik manevra kabiliyeti, donanım ve yetişmiş kadro yoksunluğu her zaman bu müdahalelere elverişli zemin hazırlamaktadır. Bu yüzden bir türlü bu müdahaleler savılamamaktadır. En son Mısır’da İhvân/Müslüman Kardeşler idaresine yönelik darbe ve süreli katliamlarla gerçekleşen operasyon kanlı bir kaosu bölgeye yayma eğilimindedir. Suriye’de olduğu gibi Mısır’da da suların ne zaman durulacağı kestirilememektedir. İhvân hareketinin uzun vadeli stratejik manevra kabiliyetinden yoksunluğu, çeşitli alanlarda paralel güç odağı oluşturmada yetişmiş kadrolardan mahrum oluşu, böyle bir darbeyi öngörememesi veya önleyememesini getirmiştir. Bir aydır sebatla meydanlarda gösterilebilen direncin/direnişin darbeyi etkisiz bırakabilecek bir sonuca ulaşıp ulaşmayacağı da henüz meçhul. Meydanlarda toplanan kalabalıkların darbeyi geriye çevirecek bir yöne kanalize edilecek bir strateji yoksunluğu bariz bir şekilde göze çarpmaktadır. Oysaki, İhvân hareketinin , 85 yıllık tarihi ile bir çok tecrübi birikimi bünyesinde bulundurması gerekmez miydi? Üstelik, Cemâl Abdünnâsır döneminden beri bir çok darbeye, acıya, zulme maruz kalmış olmasına rağmen..

Kürt hareketlerine baktığımızda ise, çok daha ayrıntılı ve ince stratejiler uygulanabildiğini, toplumsal dinamiklerin ve nabzın çok daha stratejik bir biçimde elde tutulabildiği görülmektedir. Örneğin, Suriye’de son dönemlerde PYD’nin ön alması ve son olarak da PYD ile En-Nusra/Ed-Devle örgütleri arasında ‘Re’su’l-Ayn/Seré Kâni/Pınarbaşı’ üzerindeki güç çatışmasında, iki ay içinde ortaya çıkan, ‘Rojâva’ kavram ve söylemi ..Bu kavram ve söylemin, sanki yüzyıllardır Kürtler arasında kullanılıyormuş gibi, Kürtlerin yeni kuşaklarında hemen yer etmesi ve adeta zihinlerinde kazınması, stratejik manevra kabiliyetinin derecesini göstermektedir. Bununla bile karşılaştırdığımızda İhvân hareketinin 85 yıllık bir hareket olmasına karşın, Sinâ’daki olaylar ve Baltacılar karşısında bile manevra gerçekleştirememesi, toplumun/kamuoyunun nabzını elinde tutamaması ciddi anlamda sorgulanmalıdır. Bu olaylar sadece Büyük Devletler’in, Süper Güçler’in müdahale gücü ve kabiliyeti olarak değerlendirilip, algılanamaz. İslam dünyasında Siyasal İslami akım ve hareketlerin neredeyse tümünün öteden beri strateji, bilgi-donanım yoksunluğu ve yetişmiş kadro yetersizliği ortadadır. Elbette böyle bir durum hemen kısa vadede talep edilemez. Ancak uzun yıllara dayanan geçmişe sahip, bir çok tecrübeler yaşamış örgütlenmelerden, siyasal yapılardan böyle bir şey beklemek ve eleştirmek de kesinlikle hakkımız. Mısır’da İhvân dışında siyasal bir alternatifin olmadığı ve kesinlikle desteklenmesi gerektiği de aşikar. Ancak, bu yılların ve geçmişin de olumlu ve olumsuz yönleri ile sorgulanması gerekir. İslam’ın bölgedeki geleceğini ilgilendiren konularda sorumluluk bilinci ile davranılması gerektiği, stratejik hataların tekrarının bedelinin ağır ödendiği de tecrübe ile sabit. Bu yüzden İslâm’ın bölgedeki geleceğini karartacak adımların atılmasının ne büyük bir vebale müncer olacağı görülmelidir. İslam adına çıkmış hiçbir siyasal yapının/örgütlenmenin, Mısır ve Suriye’dekiler başta olmak üzere, İslâm’ın bölgedeki geleceğini tehlikeye atacak adımları sorumsuzca atma lüksü bulunmamaktadır.

Olayın Türkiye boyutuna gelince, Türkiye’nin Ortadoğu’daki olaylardan bağımsız olabileceği düşünülemez. Türkiye’yi güneyindeki tüm bölgelere yabancılaştıran, Anadolu’ya hapseden Resmi ideolojiye dayalı Misâk-ı Millici söylem ve politikaların başından beri bu coğrafyaya hayır getirmediği, zarar verdiği bilinmektedir. Dolayısıyla Türkiye’nin bir zamanlar, hem Lozan’ın tarafı olan batı dünyasının ve hem buna dayalı resmi ideolojinin haram kıldığı Ortadoğu’ya tekrar açılmaması, bağlarını kurmaması mümkün değildi.

Ancak, diğer yandan Suriye ve Mısır’daki olayların Türkiye’yi olumsuz yönde etkilememesi neredeyse mümkün görünmemektedir. Batı’da, Kuzey Atlantik’in her iki yakasında, Ortadoğu’ya yönelik yeni konsept değişiminin Mısır’daki darbeye yol açtığı savı göz önüne alınırsa, bu konsept değişiminin Türkiye’yi de kapsamadığı düşünülemez. Gezi olaylarının ikinci aşamadaki gelişim süreci de bu konuda zaten önemli ipuçları vermektedir.

Bu Konuya Devam Edeceğiz.

.

Ortadoğu: ‘Chaos Forever?’

Medeniyetlerin ve tarihin beşiği Ortadoğu, bunun ağırlığını/yükünü olabildiğince üzerinde taşıyıp hissediyor. Yanı sıra,stratejik konumu ve dünya enerji kaynakları açısından önemli bir zenginliği barındırması da buna eklenince geçen yazımda belirttiğim gibi başı beladan kurtulamıyor.

Filistin meselesi, Lübnan iç savaşı, Irak-İran savaşı, Körfez savaşları, Irak’ın işgali ile en son Suriye’deki iç savaş ve katliamlar ve Mısır meselesi bunlara eklenince içinden çıkılmaz hale dönüşüyor. Buna paralel olarak gelişen Kürt sorunu ile kaos tavan yapıyor.

Osmanlı döneminde, şöyle ya da böyle bir Pax-Ottoman denilecek bir yapı söz konusuydu.Bağdat-Şam gibi merkezlerde kargaşalıklar eksik olmazsa bile çok daha huzurlu bir yapı bölgede hüküm sürmekteydi.Harb-i Umumi sonrasında bölgede oluşturulan işgal ve yeni statü, İkinci Cihan Harbi akabinde ortaya çıkan yeni ulus-devletler ve askeri rejimler bu huzuru bozdu. Şimdilerde ise askeri rejimler ve diktatörlükler çökerken iyice kaos ortamına dönüşüyor.

Suriye’de 2,5 yıldır süren iç savaş; katliamlar, kan ve gözyaşı ile süregeliyor. Ülkede artık sapla saman birbirine karıştı. 1200’ü aşkın savaşan grup söz konusu. Tüm taraflar ve kesimler birbirine karşı son derece acımasız. Baas rejiminin acımasızlığını ve inanılmaz katliâmlarını burada tekrarlamayacağız. Herkes birbirine yönelik katliam sergiliyor. Artık birçok uluslar arası güç odağının eli bu ülkenin içinde. Burada taraf olmak da meseleyi çözmüyor. Acıları hafifletmiyor. Katliâmları durdurmuyor. Ülkede Ramazan ayında ve bayramda bile geçici ateşkes/mütareke sağlanamadı. Türkiye ise 2011’den beri tedrici olarak Suriye’deki denklemin dışına çıkarılıyor ve gün geçtikçe daha da etkisizleşiyor. Ülkenin bundan sonra, Baas rejimi devrilse bile üniter yapısını koruması neredeyse mümkün görünmemektedir. Hemen her şehir ve kasabada, hatta birçok köyde birbirinden bağımsız savaşçı gruplarının bulunması ve inanılmaz sayıdaki can kaybı ve sergilenen vahşet/katliâm göz önüne alındığında bunu tahmin etmek mümkün. Ulus devletler ve askeri diktatörlüklerin oluşturduğu üniter yapıların bölgeye huzur ve barış getirdiği asla söylenemez. Kürt sorunu bağlamında ise ele alındığında bu yapı ve II. Dünya Harbi sonrası statükonun çok acı bir tecrübeyi beraberinde getirdiği ortada. Ancak, şimdiki tablodan hareketle bundan sonraki sürece ilişkin öngörülerimizde hiç de huzurlu ve barış içinde bir gelecek göremiyoruz. Bu derece parçalanmanın , özellikle Kürtler bağlamında özgürlük getireceğine ilişkin savların gelecekte hiçbir karşılığı olmayacaktır. Bu kaosun özgürlük/özgürleşme doğuracağı beklentisi ham bir hayal olarak durmaktadır. Toplumlar saadeti kan ve gözyaşı üzerine inşa edemez.

Harb-i Umûmî’de Osmanlı’ya karşı İngilizlerle birlikte savaşan Mekke-i Mükerreme Emîri Şerîf Hüseyin Paşa’nın oğlu Şerîf Faysal (sonradan 1932’de Irak Kralı oldu. Kardeşi Şerîf Abdullah da İngilizler tarafından Ürdün kralı yapıldı), Filistin’e Yahudilerin yerleştirilmesi ile ilgili olarak, konjonktürel ve pragmatik bir tutumla ‘Onlar da bizim kuzenlerimiz’dir. Filistin’de hepimiz için yer vardır’ demişti. Ancak 1948’de İsrail devleti kurulduğunda, Şerifler ailesi İsrail ile savaşmak zorunda kalmıştı.

En-Nusra ve uzantılarının Suriye’deki faaliyetleri ve çatışma biçimi ise çok daha çetrefilli bir durumun oluşmasına yol açıyor. Vahhâbî ekolün etkisi ile oluşan ideolojik/siyasi Selefîlik’ten gelen şiddet anlayışı; fecî savaş tablolarının oluşumuna sebep olmakta, aynı zamanda İslâmi vurgu dolayısıyle uluslar arası kamuoyunda yüce İslam Dini’ne karşı olumsuz imaj oluşturmaya yönelik küresel kara propagandalara elverişli zemin oluşturmaktadır. Suriye’nin kuzeyindeki, son dönemlerde Kürt örgütlerince’Rojâva=Batı’ denile Kürt bölgesinde, PYD/YPG ile En-Nusra ve diğer İslâmî Kürt örgütleri arasındaki çatışmalar bu propagandayı daha da alevlendirmiştir. En-Nusra’nın sebep olduğu fecî tablolar, PYD ve uzantılarının bunu bir proganda malzemesi haline getirterek Yüce İslâm dini aleyhinde top yekun bir kampanyaya dönüştürmesi,kaos ortamını Kürtler arasında da yaygınlaştırma potansiyeli taşımaktadır.. Bu propaganda ve kampanyanın yaygınlık göstermesi Türkiye’deki Kürt sorununun çözümüne ilşkin süreci de maalesef tehdit etmektedir. Bununla sürecin sabote edilmesi de amaçlanmış olabilir.

Mısır’da ise, son günlerde olayların daha da büyüyeceği ve büyük katliâmların kapıda olduğuna ilşkin analizlerde bulunulmaktadır. Mısır’dan bize gelen bilgiler, Ordu’nun ve polisin bu yönde hazırlıklar yaptığı yönündedir. Ordu ve polisin İhvân ve diğer darbe karşıtlarına böylesine toplu bir kıyım hareketine direkt kalkışmaları, Ordu ve güvenlik güçlerinin iç yapısı göz önüne alındığında, onlar için de çok zor görünmektedir. Ancak, Ordu ve polis tarafından silahlandırılan, nüfuslarının 200.000 ile 300.000 arasında olduğu tahmin edilen, Baltacı gruplarının çok daha aktif bir biçimde sokak ve meydanlara salınması iç savaşı tetikleyici tehlike barındırmaktadır. Mısır’da çeşitli suç çete/gruplarından oluşan Baltacılar ile ilgili olarak, kısmet olursa, müstakil bir makale kaleme alacağım. Sonuç olarak, bu kadar karamsar bir tablodan sonra, bu mübarek Ramazan Bayramı’nda, daha huzurlu ve barış içinde bir Ortadoğu niyâzı ile tüm İslâm âleminin bayramını tebrik ediyorum.

.

Mısır Ordusu: Katliâmlarla nereye kadar?

Mısır’da 3 Temmuz’daki askeri darbe, peşpeşe gelen ve artış gösteren katliâmlarla devam ediyor. Çarşamba günü sabah Rabi’atu’l-Adeviyye ve En-Nahda meydanlarında Mısır ordu ve emniyet güçlerince gerçekleştirilen katliâmda binlerce kişi hayatını kaybetti. Bunların arasında İhvân’ın önde gelenlerinin aile mensupları da bulunuyor.

50’li yıllardan, Cemâl Abdünnâsır devrinden beri İhvân’a karşı inanılmaz derecede acımasız tutumu ile bilinen Mısır ordusu daha da sertleşip zalimleşerek, adeta cinnet hali ile gözünü kırpmadan ağır katliamlara kalkıştı. Kendi halkına karşı bu kadar zalimleşen, gözü dönüp canileşen bir ordu profili var karşımızda. Bir zamanlar 1978-79’da İran’da Şah Rıza Pehlevî’nin özel donanımlı ordusu da halkına karşı böyle katliamlara girişiyordu. Hele 8 Eylül 1978’deki Kara Cuma katliamında da yine binlerce kimse askerlerin kurşunlarıyla hayatını kaybetmişti. Şubat 1979’da, devrimin ardından halkını kurşunlatan, katleden generaller hesap verip bedelini çok ağır ödemişlerdi.

Mısır’da General Abdülfettah Es-Sîsî idaresindeki ordunun, acımasız bir geçmişe sahip olmalarına rağmen, bu kadar da vahşileceğine ihtimal verilmiyordu. Ülkeyi dış tehditlere değil, iç tehdide, halkına karşı yapılanıp konuşlanmış ordulardan aslında beklenecek de budur belki.

Mısır’daki askeri cunta, katliamla kalmayıp ülkede olağanüstü hâl/örfî idare de ilan etti. Örfî idareye rağmen dün Cuma namazı sonrasında Mısır’ın çeşitli kentlerinde yüzbinler sokağa döküldü ve yine Kahire Ramses meydanı ve İsmailiye şehri başta olmak üzere katliam devam etti. Böyle bir çılgınlığı hiçbir ülke, hiçbir vicdan kaldıramaz.

Asıl itibariyle, Mısır’da yüzyılı aşkındır savaş kazanmamış bir ordu var. 6 Gün savaşında(1967), Gazze ve Sinâ’yı, çok kötü bir şekilde, kaybettiği halde, 300 uçağı yerde havalanmadan vurulup imha edildiği halde hiç arlanmadı. Mısır ordusu 1973 Yom Kippur Savaşında da ilk önce Sinâ’da Bar Lev hattını aşıp Süveyş’in doğu yakasına geçse de, bu hattı geçen ordu, on gün sonra Sinâ’nın batısına geçen İsrail askerleri tarafından kuşatılmaktan kurtulamadı. Tüm bunlara karşın Mısır ordusu hem suçlu, hem güçlü rolünü oynamaya, ülkeyi demir yumrukla yönetmeye, ekonomi ve siyaseti elinde tutmaya devam etti.

Mısır ordusu bu anlamda birçok çelişkiyi içinde barındıran bir yapıya sahip. İç yapısında görünen, neredeyse namaz kılmayan subayın bulunmadığı bir dindarlık, diğer yandan her türlü yolsuzluğun baş aktörlüğünü yapması ve olabildiğince baskıcı, acımasız uygulamaları. Mısır öteden beri bu garip-trajik çelişkileri barındıran bir ülke. 1950’li yıllarda Tara hapishanesinde tutuklu bulunan İhvân üyelerinin bazıları katledilir. Maalesef bu katliamın başrolünde İhvân hareketinin kurucusu Merhum Hasan El-Bennâ’nın kardeşi ve Mısır ordusunda subay olan Yüzbaşı Abdüsselâm El-Bennâ vardır. Böyle bir trajik-garip çelişki başka bir İslâm ülkesinde bulunmaz sanırım.

Mısır ordusu bu şizofrenik çelişki ile nereye varacak? Sinâ yarımadasını bile gözden çıkaracak kadar, İhvân’a karşı düşmanlık sergileyen bu ordu nereye kadar bu katliamlara devam edebilir. Dünya’da medya ağlarının güçlendiği bu ortamda artık 50’li, 60’lı yılların şartları yok. Yapılan katliamların Mısır ve bölge kamuoyundan artık gizlenme, üstü örtülme ihtimali bulunmuyor. Cinnet ve vahşeti nereye kadar sürdürebilecekler? Karşılarında, iman ile sebat göstererek, 1,5 aydan beri meydanları, sokakları yaz sıcağına rağmen terk etmeyen bir halk var. Halkın iman ve direnci karşısında ne kadar katliam yaparlarsa yapsınlar, bütün Baltacı çetelerini sahaya sürsünler yine kazanamayacakları aşikar. Mısır’da, bütün problemlere, geçmişteki büyük stratejik hatalara rağmen İhvân/Müslüman Kardeşler dışında siyasal bir seçenek bulunmamaktadır. Eninde sonunda, yine de kazanan, darbeci ve katliamlar yapan ordu değil, Hakk’ı esas alan mazlumlar olacaktır.

.

İslâm dünyası ve ortadoğu’nun kaderi

Birkaç asırdır medeniyet değerlerini ve gücünü iyice yitirmiş bir dünyanın/câmianın mensubuyuz. Son Mısır ve Suriye hadiseleri bu içler acısı hali çok daha net bir şekilde ortaya koydu. Özellikle şu son dönemlerde, dünyanın her yerinde sadece Müslümanlar acımasızca öldürülüp katlediliyor ve hep Müslümanlar birbirini merhametsizce öldürüyor. Maalesef Mağrip’ten Endonezya’ya kadar durum pek de değişiklik göstermiyor.

Sultan III. Selim ‘Göğüslerimin üzerinde ecnebilerin ellerini hissediyorum’ dermiş. Sultan II. Abdülhamîd de hatırâtında bu söze atfen ‘Ben de ecnebi ellerini ciğerlerimin tâ içinde hissediyorum’ diyor. Bugün ise İslâm alemi neredeyse kadavraya çevrilmiş, delik deşik edilmiş bir vaziyette. Önce sömürgecilik/kolonyalizm idaresinde, sonra da bağımsızlık adı altında, ulus-devletlere bölünmüş çoğu askeri diktatörlüklerden oluşan siyasal yapılar altında on yıllarca eziyet ve derin acılara boğulmuş Müslüman halklar.

Hz. Osman’ın (r.a) katliyle/şehadetiyle başlayıp, Hz. Hüseyn (r.a) ve Ehl-i Beyt mensuplarının Kerbelâ’da hunharca şehid edilmeleriyle zirveye çıkan fâcialar ve sonrası kanlı olaylardan beridir yaşanan süreci tekrar etmeye gerek duymuyoruz. Tarihte sultanlar/melikler ve idarecilerin ihtiras, sorumsuzluk, adaletsizlik, cehalet ve keyfilikleri ile basiretsizliklerinin bedeli hep ağır olmuştur. Bizim inanç dünyamızda geçmişe yönelik ‘şu olsaydı bu olurdu ya da şu olmasaydı bu olmazdı’ demek mütedavil değilse de, bunu zihnimizden geçirmeden edemiyoruz. Miladi 632’de, Abdurrahman El-Gafikî komutasındaki İslam ordularının Fransa içlerindeki, Puvatya/Poitiers ‘da, iki kanat komutanının ganimet paylaşımı sebebiyle birbirine düşmesi yüzünden, savaş kaybedilmeseydi, acaba ne olurdu, diye düşünmeden de edemiyoruz. Otranto/Tarrant ‘ı fethederek İtalya çizmesini, Aşili, topuğundan vuran Osmanlı’nın ilk Arnavut sadrazamı Gedik Ahmed Paşa, II. Bayezid devrinde buradan geri çağrılmasaydı, Roma da İstanbul gibi düşer miydi, diye kendi kendimize hep sorarız. Geçmişte yaşanan acı tecrübeler, sadece, bize sürekli tarihten ders almamız gerektiğini haykırıyor. Geçmişe yönelik neyi sorgularsak ve neyi muhasebe edersek edelim, hepsinin cevap bulsak bile, bu bugünkü tabloyu değiştirmiyor. Ortadoğu’da durum Müslümanlar açısından gittikçe karamsar bir tabloya dönüşüyor.

Şunun hedeflendiğini daha açık ve acı biçimde hissediyorum: Adı ne olursa olsun, bir kısım güçler İslâmiyeti, Müslümanlığı Anadolu ve Mezopotamya’dan tümü ile söküp Arap Yarımadasına kovmak ve orada hapsetmek istiyor. Karşımızda emin ve kararlı bir proje işliyor gibi..

Ancak, burada sadece bir takım büyük devletleri ve dış güçleri suçlamak kolaycılık ve slogancılık olmaz mı? Bu konuda Müslümanların da uzun zamandır ciddi oranda gönüllü taşeronluk yaptığını görüyoruz. Fâtımî-Abbasî rekabeti döneminde, ‘Reconquesta’ ile ümmet, Sicilya ve Malta adası başta olmak üzere Akdeniz adalarını kaybetti. İspanyada Endülüs’ün elden çıkışı, Rumeli’nin kaybı hep yaşanan acıların çok önemli safhalarıydı.

Bugün İslâm Dünyası, bilhassa Ortadoğu kritik bir dönüm noktasında.

İslâmiyetin Arap yarımadasına kovulma/hapsedilme projesi ile karşı karşıya olduğumuzun farkına varmamamız mümkün değil. Gerek Kürt sorununun bölgedeki gelişim süreci; gerekse Suriye ve Irak üzerinden yayılma eğiliminde olan mezhep çatışmalarının kırılma noktalarının seyir çizgisi, Mısır’daki son durum, bunun ipuçlarını bize vermektedir. Tunus’tan Basra Körfezi hattına kadar oluşturulmak istenen kaos/kargaşanın hangi boyutlara varabileceğini tahmin bile etmek istemiyoruz. Kürt sorununun bölgede aldığı şekil, 20. yüzyılda baskıcı-ulus devletlerin zulüm baskı ve ötekileştirmelerine maruz kalan Kürtlerin, özellikle örgütlü seküler Kürt siyasetinin, bunun faturasını tüm bir İslâm dünyasına, hatta İslâm dinine ödetme çabaları ve bu yöndeki ayrıştırma ve rövanş alma duygusu ile hareket edilmesi, gelecekte vahim bir tablonun karşımıza çıkacağının emarelerini taşımaktadır. Oysa ki Kürtler, yeniden güçlü bir şekilde tarih sahnesine çıktıkları Ortadoğu coğrafyasında, artık bölgenin en dinamik, belirleyici-güçlü topluluğu olarak, tüm bu halkları mıknatıs gibi çekip, peşinden sürükleyen öncü güç haline gelebilirdi…

Yanısıra, Körfez ülkelerinin idarecileri, Mısır darbesine ve katliâmlara verdikleri kuvvetli destekle, Mısır’ın İslâm alemince kaybedilmesine ve Mısır halkının her şeyini kaybetmesine yol açmaktadır. Kısacası İslâm âlemi, küçük çıkar hesapları ve ihtirasları uğruna her şeyi feda eden, varlık nedenlerine dahi ihanet eden kimseler yüzünden asırlardır başını yerden kaldıramıyor. Mes’uliyet/sorumluluk ve adalet, idareci olan kimselerde her şeyin üstünde olmalıdır. İslâm’ın kâinatı kuşatan irfan ve merhamet çemberi ile İslâm âleminin, bölgenin, dahası bununla insanlığın tümünün dünyevî/uhrevî geleceğini ulvî gayelerle sorumlulukla düşünen; bencillik ve ihtiras yerine, fedakarlık gösterecek idareci ve topluluklara o kadar ihtiyacımız var ki..

.

Suriye’ye dış müdahale neyi getirir?

Kimyasal saldırının akabinde Suriye’ye askeri müdahaleyi gündemine alan Batılı büyük devletler, dünden itibaren bu konuda müdahaleyi öteleyen bir tavır içine girdiler.

Esasen, yüzyılı aşkındır Ortadoğu’ya yönelik batılı devletlerin müdahaleleri, işgalleri eksik olmadığı gibi, bu müdahaleler her zaman felaket üstüne felaket getirmiştir. Cetvelle çizilen yapay sınırların başka türlü sonuçlar doğuracağı elbette beklenemezdi.

İkinci Cihan Harbi’nin akabinde bölgede oluşan statüko, son yıllarda kanlı olaylarla çökme/dağlıma eğilimi gösterdi. Tunus’la başlayıp, Mısır, Libya, Suriye ve Yemen ile devam eden sarsıntı ve çatışmalar, geleceği kestirilemeyen bir seyirde sürmektedir. Devrilen soğuk savaş dönemi diktatörlüklerinin yerine seçimle gelen İslami/siyasal yapılanmaların iktidara taşınmasına rağmen, Mısır’da gerçekleştirilen kanlı darbenin Mısır’ı ve bölgeyi sürükleyeceği muhtemel felaketlerin boyutları, tahmin ettiğimizden bile daha çok sıkıntıya gebe olabilir…

‘Arap Baharı-Rebî’u’l-Arab’ başladığında Suriye’deki Baas rejimi, Beşşâru’l-Esed’in idaresinde- bir hayli yavaş da olsa- babası dönemindekinden farklı bir seyir içindeydi. Sürekli Beşşar’ın ülke idaresinde beyaz bir sayfa açtığı ve bunu sürdüreceği söylenmekteydi. Nitekim olaylar arefesinde Türkiye ile gelişen ilişkisi de bu yöndeki önemli bir gösterge’ydi. Beşşar Esed’in kısa zaman içerisinde tek başına ciddi iyileştirmelerde bulunacağı da beklenmiyordu zaten. Zira 2000 yılında ölen Hafızu’l-Esed’in kadrosu kolay kolay sökülebilecek bir kadro değildi. Ancak artık iyice yaşlı bir kadroydu.

Ve kendisini yeni kuşaklarda yenileyebileceği beklentisi de yoktu. Tabii ki aynı zamanda İran’ın 1980’lerin başından beri Suriye ile geliştirdiği ilişkiler sözkonusu’ydu. 1980-88 İran-Irak Savaşı esnasında; Suriye, İran’ın yanında yer alan tek Arap ülkesi’ydi. Bu ilişkilerin meyvesi olarak Lübnan’daki Şii nüfus örgütlenmiş, Hizbullah güçlendirilmiş, Şâm’da ise Irak ve Lübnan’dan taşınan Şii nüfusla kocaman Zeynebiye Mahallesi oluşturulmuştu. Yanısıra İran, Şam’da ve Suriye’nin diğer şehirlerinde Şii eğitim merkezleri oluşturmuştu. Ancak Suriye’de dini otorite ve dini kurumlar; Şeyh Ahmed Keftaru, Said Ramazan El-Butî gibi Sünnî/Şafiî Kürt ulemâsının elinde bulunmaktaydı. İran’ın daha çok Nusayrî nüfusunu Şiileştirmeye yönelik eğitim kurumları bir süre sonra , Beşşaru’l-Esed tarafından Şii ulemanın elinden alınarak, Şeyh Ahmed Kafteru ve diğer Şafiî Kürt ulemasının ellerine teslm edilmişti. Siyasi bir azınlık iktidarı yapılanması içerisinde bulunan Nusayrilerin akidelerini yaymak gibi bir fonksiyonları olmadığı gibi, dinî eğitim kurumları da bulunmamaktaydı. Dolayısıyle Nusayrî nüfusun, Kürt Sünnî/Şâfiî ya da Şiî dini eğitim kurumlarında, dinî eğitim almak dışında seçenekleri de bulunmamaktaydı. Nusayrilik, daha çok iktidarı elinde tutan bir azınlığın siyasi/toplumsal kimliğine bürünmüştü.

Türkiye’nin, Suriye ile 80’li ve 90’lı yıllarda gergin geçen ilişkileri; 1999’da Abdullah Öcalan’ın Suriye’yi terk etmesi akabinde tedricen normalleşme seyrine girmiş, Ak-Parti iktidarı döneminde ise çok daha ileri boyutlara taşınarak vizeler kaldırılmış, sınırların mayınlardan temizlenmesi gündeme gelmişti.

Ancak, 2011’de Mısır’ın ardından, Suriye’de de başlayan muhalefet gösterilerinin şiddete başvurularak engellenmesi, olayın yönünü tümüyle değiştirmiştir. Suriye dışında bulunan muhalefeti temsil eden diaspora’nın da 1973 Olayları ve 1982 Hama Katliâmının bıraktığı derin izlerle, silahlı mücadele seçeneğini tercih etmeleri; şiddetin boyutunun çok daha ilerilere taşınmasına yol açmıştır.

Suriye’deki Baas idaresi’nin Hafızu’l-Esed devrindeki alışkanlıkla şiddeti tercih etmesi, katliâmlara girişmesi; zaten yavaş yürüyen reformların tersine çevrilmesine neden olmuş, bir taraftan Selefî zihniyet ve Arap milliyetçliği karışımından oluşan muhalefeti keskinleştirip, daha çok şiddete teşvik etmiş ve aynı zamanda Nusayri nüfusun zamanla yekpare hale gelerek Baas Rejimi çevresinde iyice kenetlenerek o tabanı da şiddet sarmalının içine çekmiştir. Aynı zamanda bu karşılıklı keskinleşme sürecinde, 2011 Eylül-Ekiminden itibaren Suriye dengeleri üzerinde oluşan İran-Rusya-Çin mihveri de; bölgesel ve mezhebi kutuplaşmaları tehlikeli boyutlara tırmandırmıştır. Suriye dengeleri üzerinden oluşan ‘Mihver Devletleri’ kutuplaşması, Suriye’deki olaylara bölgesel veya uluslararası müdahaleyi neredeyse imkansız hale de getirmiştir. Zaten, Batılı devletlerin müdahalelerinin; kan, ateş ve kaostan öte bir sonuca yol açmamış olduğu, yüzyılı aşkın tecrübe ile bilinmektedir. Ki tarihte de bu şekilde cereyan etmiştir. Haçlı Seferleri esnasında Haçlılar, Mısır merkezli İsmâili/Fâtımî Devleti’nin (909-1171) Bağdat merkezli Abbasi Devleti (750-1258) ile rekabeti sonucu; Sicilya, Kıbrıs ve Malta adaları gibi tüm Akdeniz adaları elden çıkmış, Kudüs başta olmak üzere Doğu Akdeniz Haçlıların kontrolüne girmiş, Kudüs, Antakya ve Urfa’da Haçlı krallık ve kontlukları kurulmuş, böylelikle Haçlıların bölgedeki varlığı iki asır sürmüştür.

Bugün de Suûdi Arabistan ve İran’ın İslâm Dünyasında yol açtığı mezhep çatışmaları üzerinden oluşturduğu rekabet; coğrafyamızı benzeri sonuçlara mahkum etmektedir.

Bu Konuya Devam Edeceğiz.

.

Ecnebi müdahalesi ve Ortadoğu

Birkaç yüzyıldır, İslâm âleminin sorunlarını kendi içinde çözebilme kabiliyeti konusunda sabıkası bir hayli kabarık. Haçlı Seferleri ve Moğol istilâsı’nda da benzeri durumlar yaşandı. Ancak güçlü bir toplumsal ve siyasal yapıya sahip bölgelerin varlığı, bir süre sonra bu yaraları sarabilecek zemini oluşturabiliyordu. Birkaç asırdır böyle bir yapı ve zemin de bulunamıyor. Bu yüzden toparlanma imkansız hale geliyor.

Bu, daha çok paylaşım sorununun, bir türlü çözülemeyip, adalet temelinde sağlıklı bir zemine oturtulamaması ile ilgili. Açıkçası, Ümmet, ümmetin sorumlu mevkideki yapıları paylaşmayı bilmiyor. Bu konuda adaleti asla gözetmiyor. Şahsi ve kollektif ihtiraslara/çıkarlara bağlı iktidar istenci (Will To Power) burada her şeyi belirleyen bir temel etken olarak ortaya çıkıyor.

Hz. Ömer’in (r.a) şehadeti akabinde ümmet içinde ortaya çıkan sorunların zaman içinde asgariye indirilememesinin, büyük fitnelerin kasırga gibi esmesinin de asıl nedenleri buna dayanır. Tarihin derinliklerine de gitmeye gerek yok. Son birkaç yüzyıldır yaşanan travmalarda bunun etkisi büyük. Hele ki Ecnebi işgallerinde.. İslam aleminin 19. Ve 20. Yüzyıllarda bir bir kolonyal bölge haline gelmesinde de bunun rolü inanılmaz boyutlarda.. Üleşmeyi bilememek. Adaleti muhafaza etmemek.

Mevlevî Abdülvelî diye, Hintli (Bengalli) bir araştırmacının Farsça olarak kaleme alıp,1900 yılında yayınladığı bir eser var: Vekâyi-i Tasallut-i Rusya Ber Asya Ve Vilâyât-ı Hânân-ı Türkistan= Rusya’nın Asya Ve Türkistan Hanlıkları Vilayetelerine Tasallutu Vak’aları. Bu kitapta Orta Asya’daki hanlıkların uzun zaman birbirleri ile didişmeleri ve Rusların bunları tek tek ele alıp, bölgeye hakim olması detaylı olarak anlatılır. Tabii ki, buna Hint altkıtasındaki İngiliz hakimiyeti de eklenince facianın büyüklüğü daha da net anlaşılır.

1980’li yıllarda, Afganistan’da Batılı ülkelerin de desteği ile Sovyet işgaline karşı direnen ve işgalin bitmesini sağlayan, hatta Sovyet sisteminin çözülmesine bu anlamda katkıda bulunan grupların ve liderlerinin daha sonra birbirlerine karşı kanlı bir rekabete girişmeleri bugünkü ABD işgalini intac ettirmiştir. Ön plandaki 4-5 liderin şahsi ihtiraslarını yenemeyip, birbirleri ile anlaşamaması, her defasında anlaşmaya sadık kalacaklarına yemin etmelerine, hatta Ka’be-i Muazzama içerisinde yemin/ahid vermelerine rağmen, sürekli bu ahdi bozup çatışmalarının, bir şeyleri paylaşamamalarının bedeli bölge için çok ağır oldu. Bu bedel hala ödenememiştir.

Aynı durum Ortadoğu’da da câri’dir. Buna bilgi, siyaset ve donanım eksikliği de eklenince ortaya ihanetler ortaya çıkabiliyor. Ortadoğu’daki bölgesel aktörlere bakınca ABD desteği ile İsrail başı çekiyor, ardından Suudi Arabistan ve diğer petrol zengini körfez ülkeleri onu takip ediyor. Üçüncü bir aktör de Irak işgali sırasında etkinliği daha da artan İran. Mısır uzun süredir aktör olarak devreden çıkmış durumda. Türkiye ise 1917’de elini çekmek zorunda kaldığı, Misak-ı Millici Kemalist politikanın dışladığı, arasına mayın döşediği bölgeye 80’li yıllardan itibaren tedrici olarak dönme eğilimi gösterdi. Son yıllarda ise bu etki AK-Parti iktidarı ile artış gösterdi. Ancak, son üç yıldır Suriye’deki olayların gelişim süreci Türkiye’yi bölgede devre dışı bırakmaya evrilen bir yöne kaydı. Suûdî Arabistan’ın arkaladığı Mısır’daki darbe ile de Türkiye tümüyle denklem dışı kalma tehlikesi ile karşı karşıya kalmış durumda.

Suriye’deki iç savaşın uzun sürmesi, ateşkes ya da hiçbir tarafın başarı sağlayamaması, bölgeye dış müdahaleyi çekmiştir. Suriye üzerindeki, Riyad ve Tahran merkezli rekabet sonuçta bir Ecnebî müdahalesinin kapıya dayanmasını getirmiştir. Hele ki son kimyasal saldırı(hangi tarafın gerçekleştirdiği önemli değil), binlerce insanın bir anda bu saldırıda hayatını kaybetmesi bu tür bir müdahalenin kapısını ardına kadar aralamıştır.

Yanısıra, Ortadoğu’daki 1956’dan beri gelen dış müdahalelerde İsrail’in güvenliğinin öncelendiği de bilinmektedir.ABD’nin İsrail’in güvenliğini merkeze alan müdahaleleri, Irak başta olmak üzere bölge ülkelerini kaosa sürüklemeye devam etmektedir. Buna İsrail’le müteffik haline gelmiş Suûdi Arabistan faktörü de eklenince denklemin bilinmeyenleri gün yüzüne çıkmaktadır. Mısır’da Suûdi destekli, İsrail onaylı darbe de, nihayette bunu hedefleyen bir niteliktedir. Son dönemde Suûdi Arabistan’ın bölgesel meselelerde ciddi bir aktör olarak rol oynadığı bir gerçek. Burada yakın gelecekte Türkiye’nin bölgede nasıl bir rol alacağı, Kürt sorununun bundaki etkisi. temel bir soru olarak karşımızda duruyor.

Son Söz: Geçmişten bugüne ‘Ecnebiler’i, İslam topraklarına kurtarıcı olarak davet etme alışkanlığı, İslâm Coğrafyasını ne hallere getirdi.

.

Türkiye meselelerini nasıl çözer?

Küresel güçlerin yaşadığımız coğrafi bölgeye yönelik uzun veya kısa vadeli operasyonları bilinmeyen bir gerçek değil. Ortadoğu coğrafyasının birkaç asırdır edilgen bir konumda olduğu da aşikar. Eskinin Düvel-i Muazzaması bugünün süper devletleri teknolojinin gücünü geliştirip kullanarak dünyanın ücra bölgelerine yönelik projeler geliştirebiliyor, müdahalelerde bulunabiliyor. Bölgemizdeki tüm ülkeler bu edilgenlik dahilinde müdahalelere açık olabiliyor.

Türkiye bölgesinde önemli bir güç odağı olmasına karşın yine de bu durumlara maruz kalmaktan hâli değil. 1774 Küçük Kaynarca Muahadesinden beri büyük devletlerle ittifaklara girmeden devlet olarak ayakta kalma şansı azalmış bir coğrafyada bulunmaktayız. Bugünkü dünya dengeleri içinde ayakta kalıp varlığını sürdürebilme, gelişebilme imkanlarının kısıtlı olduğu bir hakikat. İki asrı aşkındır büyük badirelerden geçildi. İmparatorluk zevale uğrayarak dağıldı. Rumeli tümü ile kaybedildi. Irak Suriye ve Arap yarımadası elden çıktı. 1920’lerde Lozan’da çizilen sınırlara dayalı imparatorluk mirasını red ve inkar üzerine dayalı bir ulus-devlet kuruldu. Dışarda önce Lozan, sonra NATO gibi ittifaklarla toprak bütünlüğünü garanti eden devlet, toprakları imparatorluk bakiyesi olmasına rağmen üzerinde kurulan ulus-devlet yapısı içeride büyük toplumsal fay hatları ve bunalım noktaları oluşturdu. Müslümanlık gibi toplumun varlığının en temel kimliği, sekülerlik/laiklik adına devlet eliyle sopalanıp zayıflatıldı. İnşa edilen yeni Türk ulus kimliği dayatmaları ise, anadili Türkçe olmayan Müslüman unsurları sürekli acıtıp, baskı altına alan bir karakter arzetti.

Rivayete göre, İsmet İnönü, Lozan Muahadesi imzalanınca ’80 yıl daha kazandık’ demiş. Ancak bu 80 yılda maalesef, Türkiye Lozan’ın üzerine bir taş koyamadı. Fırsat olarak nitelendirilen seksen yıllık dönem, Tek-Parti dönemi resmi ideolojisinde ısrar ve askeri darbeler ve siyasi ihtiraslarla neredeyse heba edildi. Soğuk Savaş döneminin, İki Kutuplu Dünya sisteminin çöküşünün ardından, Türkiye’nin içinde bulunduğu ittifakların konsepti ve bölgedeki statüsüne ilişkin bakış açıları değişim gösterdi.

Eş zamanlı olarak Türkiye’de Kürt Sorunu, Alevilik sorunu gibi sosyo-politik sorunlar iyice açığa çıkarak sorunlar yumağı iyice büyüdü.

Son dönemlerde Ortadoğu/Bölgeye ilişkin yeni projeksiyonlar, Tunus’ta başlayan ve buradan Irak’a kadar süregelen çatışma ve kaos, bölge dengelerini alt üst eden bir rol oynamaktadır. Bu durumda Türkiye’nin yeni arayışlara girmesi kaçınılmaz hale gelmiştir. İkinci Cihan Harbi sonrası, Soğuk Savaş dönemi statükosu içindeki gibi Türkiye’nin ila nihaye çevre ülkelerdeki olaylardan bağımsız surette ‘İstirar Adası’ olarak, o statüde, kendini muhafaza edebilme kabiliyeti mümkün görünmemektedir. Dolayısıyle, Turgut Özal döneminden beri süregelen yeni arayışlar önem arzetmektedir. Özellikle, Suriye’de süregelen iç savaş ve kaosun, Mısır’daki askeri darbenin Türkiye ve çevre ülkelere olası etkileri hayati bir öneme haiz’dir. Türkiye’nin Soğuk Savaş dönemi öncesi çevresine, bölgesine kapalı bir konuma dönme şansı ve zemini de yoktur. Ancak Özal sonrasındaki, askeri vesayet müdahaleleri yeni arayışlarla ilgili bir hayli zaman kaybettirmiştir.

Türkiye bu süreçte, bölgesinde büyüme ile, iç sorunları arasında ikilem içinde kalmıştır. Bir tarafta Kürt sorunu, vesayet sorunu, Alevilik sorunu gibi sorunlarla karşı karşıya kalırken, diğer yandan artık bölgesine bigane kalamayacak, Ortadoğu ve Balkanlar üzerinde siyaset/strateji geliştirmek zorunda . Yeni durum bir zamanlar kendisine haram kılınan coğrafyayı, Türkiye’ye adeta vacip kılmıştır. Ancak, Suriye ve Mısır’daki olayların gelişimi, Türkiye’nin bu yeni jeo-stratejisini tehdit ettiği gibi, içerideki sorunların da daha çetrefilli bir duruma dönüşmesine yol açmaktadır.

Türkiye’nin, -Jön Türkler dönemindeki gibi maceralara asla girmemek şartıyla- elini bölgeden çekmemesi gerekir. Ayrıca, Kürt sorunu ve Alevilik gibi toplumun fay hatlarını oluşturan, Resmi İdeolojinin enkaz olarak bıraktığı sorunların, yüksek Strateji, bilgelik ve adaletle çözümü yolunda ilerlenilmesi esas olmalıdır. Sorunlar çözümsüz kaldıkça, çözümü geciktikçe çok daha fazla kronikleşmekte ve toplumsal bunalımı artırmaktadır. Bu yüzden, daha kucaklayıcı, gerçek merhametin yansıdığı, adaletin esas olduğu çözüm yolları ve söylemlere ihtiyaç vardır.

.

Ana dilde eğitim ve Kürtçede alfabe/imlâ meselesi-1

Kürt sorununa ilişkin çözüm sürecinde son dönemde en fazla tıkanıklığa neden olduğu söylenen konu anadilde eğitim sorunu.. Bir kavmin veya topluluğun kendi anadilini her alanda kullanabilme özgürlüğü temel bir haktır. Bunda şüphe yok. Ancak, son dönemlerde bunun temel bir hak talebi olarak değil, çatışmacı bir propaganda aracı olarak, süreci sabote etmeye, geriye sardırmaya yönelik olarak kullanıldığı da bir gerçek. Böyle olmasaydı, hükümete ‘üç ay zarfında bu talebi, ilkokuldan üniversiteye kadar tahakkuk ettir, aksi takdirde süreç biter’ tarzında ültimatom gibi mesajlar verilmezdi. Tarihten gelen böyle bir sorunun üç ay içerisinde tümü ile çözülmesi beklenemez. Zaman içerisinde kademeli bir şekilde çözülebilecek bir sorunun üç ayda çözülüp tahakkukunu dayatmak iyi niyetli bir girişim değildir.

Kürtçe, Kürt lisanı Ön Asya’nın Kadim dillerinden biridir. Eski Pro-Aryen Kafkas ve İran dilleri ile akraba bir lisan.. Kürtçe’nin tarihte Akad ve Elam lisanları ve eski Pehlevice ile de bağlantısı sözkonusu. Tarih sahnesine ilk çıkış yerleri Zagros dağ silsilesi ve çevresi olan, Kürtlerin Kassitlerle, hatta Çeçenlerle akraba bir kavim olduğu çeşitli kaynaklarda zikredilmektedir. (Kafkas kavimleriyle ilgili bkz. İsmail Berkok, Tarihte Kafkasya, 1958; Ahmed Cevdet Paşa, Kırım Ve Kafkas Tarihçesi, Matbaa-i Ebuzziyâ, 1307) Bölgedeki diğer diller ile karşılaştırıldığında, Farsça’ya nazaran çok daha kadim/antik dil özelliklerini barındırdığı görülebilmektedir. Bugün Farsça’da Feminine /Masculine (Müennes-Müzekker) ayırımı bulunmazken Kürtçede-özellikle izâfet terkiplerinde- bulunması, V, B sesleri değişimi bunun açık göstergeleridir. Kürtçe’deki âv’ın Farsça’da âb’a, xav’ın hâm’a dönüşmesi gibi.

Kütçe, kadim bir lisan olmakla beraber, zaman içerisinde daha çok dağlık arazilerde göçebe ve yarı göçebe hayatı yaşayan Kürtlerin içinden tarihte büyük ve uzun süreli hanedanlar çıkmadığı için, saray dili/yazışma dili olarak gelişme gösterememiş. Kürtlerde, İslâm tarihinde Bâd bin Dostik ve Hasan bin Mervan’ın kurduğu Mervânî devleti(984-1085) ile Necmeddin Eyyub Ve Selahaddin Eyyubî’nin kurduğu Eyyubî devleti (1171-1348) dışında büyük çapta, geniş bir coğrafyaya yayılan hanedanlıklar kurulamadı. Bu iki hanedan da uzun süre devam etmediği için sarayda, özellikle Mervânî sarayında, konuşulan Kürt dili, yazışma dili haline gelemedi. Her iki büyük hanedanın zeval bulmasının ardından Kürtler arasında, Anadolu Selçuklu devletinin yıkılışı akabinde oluşan Anadolu beylikleri gibi, irili-ufaklı beylikler oluştu. Kürtler arasında daha sonra bu beylikleri bir araya toplayacak büyüklükte bir hanedan tarih sahnesine çıkmadı.

Kürtçe, Belucça ve Peştunca örneğinde olduğu gibi bölgesel anlamda yaygın konuşma/anlaşma dili haline gelirken, sözlü kültürü büyük bir gelişme gösterirken, yaygın yazı/yazışma dili anlamında önemli gelişme kaydetmemiştir. Kürtçe, Belucça ve Peştunca gibi diller, neredeyse bu neviden diller olarak aynı zamanda coğrafi anlamda çeşitli kültür ve medeniyetlerin kesişme ve çakışma noktalarında bulunduklarından, sözlü kültür ve gelenek bağlamında bir hayli gelişme göstermişlerdir. O yüzden bu dillerde şiirsel özellikte kâfiyeli deyimler çoklukla bulunmakta ve kullanılmaktadır. Anılan diller şiir, fesahat ve belağat sözlü gelenekte gelişkin ve zengin olmasına karşın, saray dili anlamında yazı/yazışma dili olamamışlardır. Bu yüzden Kürtler başta olmak üzere bu topluluklardan yetişen ilim kültür ve irfan mensupları yazılı eserlerini, şahsi mektupları dahil olmak üzere, İslam dünyasının Lingua Francası olan Arapça veya Farsça olarak kaleme almışlardır.70’li 80’li yıllarda dahi Kürt mollaları mektuplarını Arapça kaleme almaktaydılar. Bugün bile bir kısım Kürt mollaları eserlerini Arapça olarak kaleme almaktadır. Mezar taşlarındaki kitabeler büyük oranda Arapça olarak yazılmaktadır. Hatta Hint Müslümanları da 20. Yüzyılın ilk yarısına kadar eserlerini Arapça ve Farsça olarak kaleme almışlardır.

Kürtçe’de bugün elimize geçen ilk kaynaklar 15. Yüzyıla aittir. Abdurrahman Kasımlo, Cemşid Bender gibi akademik disiplinleri olmayan yazarlar ideolojik-ulusalcı bir tutumla Hz. Ömer dönemine ilişkin tabletlerden söz ediyorlarsa, elde hiçbir veri ve kanıt bulunmamaktadır. Konuşma dili olarak Cahiliyye devri Arapçası gibi zengin bir dil haline gelen Kürtçe’de daha çok sözlü gelenek, şiir, ve halk ve tasavvuf edebiyatı ön plana çıkmıştır. Nitekim Kürtçe’de elimizdeki ilk kaynaklar da bu yöndedir. Molla Ahmed el-Cezeri ve Feqiyé Teyran (Asıl Adı Mehmed Emin. 1031/1621-22 vefat tarihli Orijinal mezar taşı son günlerde dostumuz Veysel Bozkurt tarafından bulunmuştur. Mezar taşı üzerindeki Arapça kitabeyi şu şekilde tercüme ettik: ‘Bu ‘kabir’ mutlu, merhûm ve mağfur, Allahu Taâla’nın Rahmetine muhtaç, Feka/Feqe Teyran olarak meşhur olan, Mehmed Emîn’nindir. Fi Sene 1031′) gibi zâtlara ait Kürtçe metinler Tasavvufi içerikli manzum eserlerdir. 1061/1650-51 doğumlu olan Şeyh Ahmed bin İlyas El-Hânî’nin eserleri de yine manzum eserlerdir. Yanısıra, İslam tarihi boyunca Kürtler arasında muhtemelen bu tür Kürtçe eserler kaleme alan Molla ve mutasavvıflar çok olmuşsa da maalesef eserleri yazılı olarak günümüze gelmemiştir. Özellikle son yüzyılda Kürtler arasında tarihi, tarihi eserleri ve eski yazma eserleri koruma konusunda bir bilincin gelişmemiş olmasının da bunda etkisi büyük. Yanısıra Kürt örgütlenmeleri arasında, Tek-Parti dönemi Resmi ideolojisine ve ulusalcılığına öykünme şeklinde yaygınlaşan modern totaliter ulusalcı anlayış, Arap-İslâm harfi karşıtlığı, mâzi karşıtlığı, toptancı/sloganik yaklaşım Kürtler arasında tarihe önem verilmesini engellemekte, gelenek ve geçmişle bağlarını koparmaktadır. Bu yüzden Arap-İslâm harfli Kürtçe yazma/yazılı eserler, 12 Eylül ihtilali akabinde askeri rejimin bazı kütüphanelerden aldıklarını hariç tutarsak, gün geçtikçe kaybolup sanki bilinçli ve sistematik bir şekilde ortadan kaldırılmaktadır.

Kürtçe’de Alfabe/Elifbâ ve İmlâ Meselesi ise ikinci yazıya..

.

Ana dilde Eğitim Ve Kürtçede Alfabe/İmlâ Meselesi-2

Kur’ân-ı Kerîm’in 96. Alak Suresinde,

‘Ve oku en Kerim olan Rabbinin adıyla, ki kalemle (Yazmayı) öğretti. İnsana bilmediğini öğretti.’ ( Alak, 3-5) âyet-i kerîmelerini Kurtubî tefsiri üç kavil üzere tefsir eder. Ka’bu’l-Ahbâr’ın kavline göre kalemle yazmayı ilk öğrenip yazan Hz. Adem’dir(a.s). Ayet-i Kerime ona işaret eder., Dahhâk’ın kavline göre bu âyet kalemle ilk yazı yazan İdris (a.s)’a işaret eder. Üçüncü kavle göreyse, bu âyet-i kerîme insana bilmediğinin öğretilmesi, kalemle yazı yazmanın öğretilmesi Cenab-ı Hakk’ın (C.C) tüm insanlara nimetidir. Dolayısıyle bu âyet-i kerime kalemle yazı yazmayı öğrenen tüm insanları içerir denmektedir. (Kurtubî,Tefsir, Cilt. 22, Shf. 378). İmam Celâleddin Abdurrahman Es-Suyûtî (Vefatı: 911/1505), ünlü Celâleyn Tefsirinde 4. Âyet-i kerimenin tefsirinde, İnsanlık âleminde ilk kalemle yazı yazanın İdris (A.S) olduğunu kaydeder.’Husnu’l-Muhazara Fi Ahbâri Misr Ve’l-Kâhire’ adlı eserinde de Hermes’in İdris (a.s) olduğunu belirtir.(Mısır, 1967, shf.31)

Bu yüzden yazı , sözün şekillerle yazıya dökülmesi insanlık tarihi kadar eskidir. Dünyanın çeşitli yerlerinde eski mağaralarda kayalara çizilen insan,hayvan ve eşya figürlerinden tutun, Mısır’da Hiyeroglif, Mezopotamya ve Batı İran’da Çivi yazıları günümüze gelebilen en eski örneklerdir . Buna Finike, Nabtİ, Nebati yazıları ilave edildiğinde örnekleri bir hayli artar. Eski Mısır’da gelişen Hiyeroglif yazısı, tabii çevrede görülen eşyanın resmi/tasviri olarak geliştirilmiştir. Zaman içerisinde kuş,çiçek,ağaç, dağ, ırmak, vadi, balık vs. hayvanat, nebatat ve eşyanın resmedilmesi ile yazıya dökülen söz, daha basit şekillere dönüşerek gelişme göstermiştir.Mezopotamya’da ise çizgisel geometrik şekillerden oluşan çivi yazısı yaygınlık kazanmıştır. Daha sonraları ise, İbrani, Nabti, Yunan, Arabi ve Süryani-Arami alfabeleri gelişme göstermiştir.

Yazının şekillenim ve gelişme süreci Allah’ın (C.C) bahşettiği tabii çevre ve fıtrat ve bununla uyumlu istidat çerçevesinde şekillendiği gibi, Vahy temelli Kutsal/mukaddes metinler ile de yaygınlık kazanırdı. Sonraları ise, güçlü medeniyetlerin, imparatorlukların genişleme alanları ile paralel olarak yazıları gelişme ve yaygınlık kazanmaktaydı. Yunan ve Latin alfabelerinin yaygınlaşması bu şekilde olmuştur. Philip oğlu İskender ile başlayan Helenistik dönem Yunan dili ve alfabesinin yaygınlaşmasına zemin hazırlamış, Roma imparatorluğu ise, genişleme alanında Latin dili ve alfabesini hakim kılmıştır. Önceleri, miladi 1. Yüzyılda Filistin ve çevresinde yaygın bir şekilde kullanımda olan Arami lisanı ve alfabesi ile yazıya geçirilen İncil nüshaları zaman içerisinde Yunanca ve Latince olarak kaleme alınmış. Ortodokslar’da Yunanca, Katoliklerde Latin dili ile Kutsal metinler yazılıp okunmuştur. Doğu Avrupa’da Yunan ve buna bağlı Kril, Orta ve Batı Avrupa’da ise Latin alfabesinin hakim olması da bunun sonucudur.

Hristiyan topluluklarda Kitâb-ı Mukaddes bu toplulukların bağlı oldukları kiliselerin benimsediği dillerde yazılıp okunurdu. Rum Ortodokslar, Kutsal metinleri Yunanca’dan okuyup yazarken, diğerleri Ermenice yahut Süryanice, Aramca, Latince vs. dillerde ve alfabelerde okuyup yazmakta, ibadetlerini bu dillerde gerçekleştirmekteydiler. Bu bağlamda, Hristiyan topluluklarda kutsal metinler tek ve ortak bir dilden okunmamaktadır. Hristiyanlıkta zamanla Hz. İsa’ya (a.s) Teslis akidesi doğrultusunda ulûhiyet izafe edilmesi, bu cihetten Cebrail (a.s) aracılığıyla olan vahyin reddi ve bu suretle Hz. İsa (a.s)’ın Rabb kabul edilmesi ile Hz. İsa’nın hayatını ve sözlerini içeren mecmuâlar arasında dördü (Matta, Luka, Markos, Yuhanna) Kutsal Kitap, Yeni Ahid olarak kabul edildi. Bu metinler kaleme alanların aktardığı lisanlardaydı. Buradan başlayarak Hristiyan topluluk ve ekollerinde Kutsal metinlerin farklı lisanlarda yazılıp okunmasının temelini bu durum teşkil etti. Müslümanlıkta ise Kur’an-ı Kerîm Arapça olup, kutsal metin olarak sadece bu dilde okunup yazıldığından, Arapça dışında farklı bir ibadet dili kesinlikle olmadığından Hristiyan topluluklarındaki bir ayırım ve tasnif söz konusu olmamışır. Dini topluluk ve inanç grupları din temelli olarak tasnife tabi tutulmuştur. Bu yüzden Araplardan sonra İslâmiyeti kabul eden topluluklar, zaman içerisinde kendi lisanlarında İslam’ın vahye dayalı temel mukaddes metni olan Kur’ân-ı Kerim ile olan bağ dolayısıyle Arap-Kurân alfabesini benimseyerek kullanmışlardır. Mağrip’ten, Pasifik bölgesine kadar Müslüman topluluklar Kur’ân alfabesini/hatt-ı Kur’ân’ı benimseyerek bazı harf ilaveleriyle (Farsça’daki P,Ç, J, G sesi için yine Arap harfi karakterli ilaveler, Kürtçe’de V sesi için Fa’nın üstüne üç nokta ilavesi ile yapılan ilave, Türkçe’de sağır ‘n’ ilaveleri gibi) kendi dillerine uyarlamışlardır. Farsça, Berberice, Türk dilleri, Kürtçe, Hintçe/Urduca, Malay dili, Svahili dili hatta Boşnakça, Arnavutça ve Pomakça için tarihte aynı durum sözkonusu olmuştur. Müslüman kavimler okuma yazmaya, eğitime Kur’ân-ı Kerim elifbası ve Kur’ân-ı Kerim’i yüzünden okumayı öğrenmekle başlarlardı.Bütün İslâm coğrafyasında değişmeyen bir durumdu. Kesintisiz bir İslâm medeniyetinin unsurları şeklinde tezahür ederdi. Eğitim ve öğretim Kur’ân temelli olarak gelişme göstermekteydi.Bunun bir sonucu olarak, Müslüman topluluklar da kendi lisanlarını Kur’ân alfabesi ile yazıya geçirirdi. Bu şekilde hem Kur’ân hem de Arabi_İslâmi ilimlerle olan bağ süregelirdi. Özellikle Osmanlı coğrafyasında bu, daha belirgin bir şekilde tezahür ederdi. İstanbul’da veya Rumeli’de eğitim-öğretime başlayan bir Müslüman, Arnavut olsun, Boşnak veya Pomak, ya da Hırvat, Vlah olsun Kur’ân Elifbası ve Kur’ân-ı Kerim’i yüzünden okumayı öğrenerek başlardı. Aynı durum, dönemin Türkçe okuma yazmasını öğrenmek isteyen Gayr-i Müslimler için de geçerliydi. Örneğin 17. Yüzyıl Ermeni tarihçilerinden Eremya Çelebi Kömürcüyan Türkçe okjuma yazmayı öğrenmeye başlarken Elifba ve Ammme cüz’ünü ne şekilde okuduğunu eserlerinde anlatmaktadır.

Kürdistan’da da benzeri durum sözkonusuydu. 6 yaşını aşıp, 7 yaşına basmış bir Kürt çocuğu eğitim öğretime Elifba ile başlayıp, Kur’ân-ı Kerinm’i hatmederdi. Sonra da Kürtçe manzum ve mensur bazı eserler okunurdu. Medreselerde tahsillerini sürdürmek isteyenler Arapça İslami ilimlerin tedrisine bundan sonra başlardı. Kürt topluluklarında Elifba ve Kur’ân-ı Kerim okumak kadınları da kapsar, çoğu mutlaka öğrenmekteydi. Hatta belirli ailelerde kadınlar Molla Hüseyin El-Bâtevî’nin Mevlid-i Şerifi, Nehcu’l-Enâm (Molla Halil El-Es’ardî’nin Kürtçe Manzum Eşâri akâidi), Nubihar ve Akida İmané (Şeyh Ahmed bin İlyas El-Hâni’nin Kürtçe Eş’arî akâidi) gibi Kürtçe kitapları okurlardı. Devam Edeceğiz.

.

Ana dilde Eğitim Ve Kürtçede Alfabe/İmlâ Meselesi-3

İslâm aleminde, 19. Yüzyılın ikinci yarısına kadar alfabe sorunu olmadığı gibi bu çerçevede bir tartışma da sözkonusu olmazdı. Osmanlı’da ilk tartışmalar, Osmanlı batılılaşmasının hızlandığı Tanzimat sonrasına tekabül eder. İlk önce harflerin ıslahı ile ilgili tartışmalar başgösterir.

Bir ara İstanbul’a gelen Azerbaycanlı edebiyatçı ve dil bilimci Mirza Fethali Ahundof/Ahundzâde (1812-1878) ve Maârif Nâzırı Mehmed Tahir Münîf Paşa’nın (1830-1910) başlattığı tartışmalar Batılı tarz eğitim gören yeni Osmanlı münevverleri arasında yaygınlık arzeder. Münif Paşa, âzası olduğu Cemiyet-i İlmiyye-i Osmaniye’de (13 Za. 1278/12 Mayıs 1862 tarihinde) arzettiği makale’de; mevcut Arabi harf sisteminin okuma ve yazmayı güçleştirdiğini, öğrenilmesini sınırladığını, oysaki Batılıların münfasıl /mukataa Latin hurufu ile kolaylaştırdıklarını, Arap harflerinin de bu yönde ıslahını ifade eder. Harflere hareke koymanın da sorunu çözmeyeceğini ifade eden Münif Efendi: Arap harflerinin, Latin alfabesinde olduğu gibi münfasıl/ayrık yazılmasını ve bu yönde eserler yayınlanmasını tavsiye eder. (Bkz. Mecmuâ-i Fünûn,Eser-i Cem’iyyet-i İlmiyye-i Osmaniyye, No:14,Shf.74-77, Safer 1280, İstanbul).

1280/1263’te Münif Paşa tarafından İstanbul’a davet edilen Mirzâ Fethali Ahundof , 20 S. 1280/6 Ağustos 1863’te Cemiyet vasıtası ile Padişah Sultan Abdülazîz’e bir takrir sunar. Ahundof ;bu takrire göre, mevcut Arabi harflerin maarif ve ilmin neşrinde yetersiz kaldığını, bunun için harflerde ıslah yapılması gerektiğini, kendi ıslah edilmiş harf sisteminin İslâm alfabeleri meyanında kabul edilmesini teklif eder (Mecmuâ-i Fünûn, Aynı sayı ve tarih.Shf.69-74). İlk önceleri Arap alfabesi içinde ıslahatı öngören Ahundof, sonraları Türk dilleri için Latin alfabesini savunur. Esasen Mirzâ Fethali Ahundof’un Kemaluddevle Mektupları gibi eserlerine bakıldığında Batıcı/aydınlanmacı ve din karşıtı bir anlayışı açıkça savunduğu görülmektedir (bkz. Mirzâ Fethali Ahundof, Seçilmiş Eserleri (Arap Harfleriyle), Bakü, Yazıcı Neşriyat, 1988).

20. Yüzyıl başında Arnavutlar içindeki bir kısım siyasi yazarların Arnavutça’da Arabi harfler yerine Latin hurufunu öngörmeleri gibi ayrılıklar başgösterir. Ne denirse densin alfabe meselesi ile ilgili bir buçuk asıra yakındır süren tartışmaların tümü; kesinlikle İslâm âleminin Batı Avrupa’nın gücü karşısındaki yenilgisi, Batı medeniyetinin galebe çalması ve bu doğrultudaki yenilgi psikolojisine dayalı batılılaşma/modernleşme süreci ile alakadar’dır. Bununla paralel olarak Fransız İhtilâli sonrasında gelişen milliyetçilik-ulusalcılık cereyanlarının İslâm âlemindeki etkisi ile İslâm topluluklarında başgösteren milliyetçilik hareketlerinin temel özelliklerinden biri harf/alfabe meselesini Arap/Arap Kültürü karşıtlığı üzerinden başat bir mesele haline getirilip bunun üzerinden Ümmet’ten , İslâm Medeniyet ve kültüründen tümü ile kopmanın, bu anlamdaki ayrışmanın aracı olarak kullanmaları’dır.

Nitekim, zorluk/kolaylık ikilemi bahane edilerek süregelen elifbâ/alfabe tartışmalarının tümünün gerçek nedeni batılılaşma/modernleşme ve modern/seküler ulusalcı ideoloji doğrultusundaki kesin tercih’tir.

Osmanlı döneminde ve Cumhuriyetin ilk yıllarındaki elifba/alfabe tartışmalarına Münif Paşa’nın yukarıda sözü edilen makalesinden beri bakılıp o dönemdeki yayınlar dikkate alındığında, tümü ile bu amaca matuf olduğu aşikar bir surette görülecektir.

Tanzimat sonrasında gelişen Yeni Osmanlılar,batılılaşma/modernleşme sürecindeki Jön Türk hareketleri çerçevesinde gelişme gösteren elifbâ/alfabe tartışmalarının tümü modern- Batı tarzı Latin harflerine geçiş sürecinin sancıları, kademeleri şeklinde cereyan etmiştir. Bunların tümünde, Araplık, Türklük ayrışması da ana vurgu olarak yer almıştır. Bu anlamda elifbayı/alfabeyi, yazma ve okumanın kolaylaştırılması gibi iddialar hiçbir şekilde gerçeği yansıtmadığı gibi, gerçek niyet de kesinlikle bu olmamıştır. Meşrutiyet döneminde harf ıslahatı için geliştirilen, Enver Paşa’ya nisbetle, Enverî Yazı/Hatt-ı Enverî denilen münfasıl/ayrık yazı, harflerin kelimelerde -Arapçadaki gibi, bitişik değil-tek tek ayrık yazılması üzerine kurulu, Münif Paşa’nın 1862’deki teklifi doğrultusunda yeni sistem yazım mantığı olarak modern Latin alfabesini esas almıştır. Hatta bu konuda Alfabe kitapları bile yayınlanmıştır.(Bkz. T’adil-i Huruf Meselesi, Üçüncü Risale, M. Şinasi-İsmail Hakkı, Amedi Matbaası, 1331; Yeni Yazı Hakkında Vârid Olan Suâl ve İtirazlara Cevaplar, Amedi Matbaası, 1331; Yeni Harflerle Elifbâ, Hayriye Matbaası, İstanbul, 1333).

Bunun yanısıra, Şam Tıbbıye Mekteb-i Mülkiyesi Müdürü ve ulemâdan Milaslı İsmail Hakkı Bey, ünlü/sesli harfleri ve harekeleri belirtmek için yeni münfasıl bir alfabe inşâ eder. Hatta bunun örneklerini, ‘Din-i İslâm , Ulûm Ve Fünûn ‘ adlı eserinde yayınlar (Bkz. Tabip Milaslı İsmail Hakkı, Dîn-i İslâm Ulûm Ve Fünûn,Shf.328-334, Numûne-i Tibaât, Dersaâdet, 1327). Oysaki, hiyeroglif, Finike ve Nabti yazısı geleneğinden gelişen Arap-İslâm alfabesi, bu geleneği temsilen kelimenin sureti/resmi şeklinde gelişmiş olup,kelimelerde harflerin münfasıl/ayrık değil, muttasıl/bitişik yazılması bunun gereğidir. Aksi takdirde böyle bir kopuş, bu yazı sisteminde zaten yer alamaz. Bunun, alfabe /yazım mantığı olarak modern-Latin alfabesini esas almaktan başka izahı yoktur.

Gelecek yazıda devam edeceğiz

.

Ana dilde eğitim ve Türkçe’de/Kürtçe’de alfabe/imlâ meselesi-4

II. Meşrutiyet döneminin başlarında, Selânik’te çoğu Sabetaycı kökenli bir grup tarafından çıkarılan edebiyata müteallik Genç Kalemler Mecmuâsı , ”Yeni Lisan” diye bir hareket başlatır. Osmanlı Türkçesini, Arapça ve Farsça tüm terkip ve kaidelerden kurtarmayı, öztürkçeleşmeyi hedefleyen bu grup, adı geçen mecmuâda ateşli bir savunmaya girerler. O devrin muharrirlerinden -Jön Türklerin ideologlarından ve Tek Parti dönemi resmi ideolojisinin başmimar-larından- Kâzım Nâmi (Duru) (1876-1967), ‘Türkçe mi Osmanlıca mı?’ başlıklı makalesinde kullanılan dilin Türkçe olduğunu, iddia edildiği gibi, Arapça, Farsça, Türkçe ve Fransızca’dan mürekkeb bir lisan olmadığın,Osmanlıca adlandırmasının anlamsız olduğunu ileri sürer. Osmanlı Türklerinin dini ve siyasi sebeplerle Arapça ve Acemce eserler kaleme aldıklarını, lisanlarını unutmamakla beraber, Arapça ve Acemce’den çok kelimeler ve terkipler ve kaideler aldıklarını bunun ise ucube bir durum oluşturduğunu ileri sürer. Kâzım Nâmî Bey , dönemin Jön Türk anlayışı doğrultusunda Türkleşme politikası ile dilin sadeleştirilmesi, Türkçeleştirilmesi gerektiğini savunur. (Kâzım Nâmi, Türkçe mi, Osmanlıca mı?, Genç Kalemler Mecmuâsı, Cilt.1, No:12/4, Shf.132-136). Hatta mecmuânın yazı heyeti ‘Yeni Lisan Ve Bir İstimzâc’ diye bir kitap da yayınlar. Kitap, adından anlaşılacağı gibi ileride gerçekleştirilecek harf/dil devrimine giden yolda istimzâc=nabız yoklaması/fikir yoklaması amacı ile yayınlanmıştır. Kitap; geleceğin artık ‘Yeni Lisan’ tarafından belirleneceği, Türkçe’nin Arapça ve Farsça kaidelerin boyunduruğundan kurtarılacağı siyakında sloganik mahiyette ifadelerle dolu’dur.Bu mecmuâda, Tek Parti dönemi edebiyatçı ve eğitimci kadrosunun önemli bir bölümünün yer almış olması; bu dönemde ‘Devrim’ adı altında gerçekleştirilen reformlar konusunda ipuçları vermektedir. Halkın, kelimeleri telaffuzunun esas alınacağı, literatürde olduğu gibi değil, avamın seslendirdiği şekilde imlâ edileceği vurgulanmıştır. Buna rağmen kitapta bolca Arapça ve Farsça terkip kullanılmış, kelimeler yine de literatüre göre imlâ edilmiştir.(Yeni Lisan Ve Bir İstimzâc, Genç Kalemler Tahrir Hey’eti, Mithat Paşa Sanâyî Matbaası, Selânik). Aynı eser, 1909 yılında Genç Kalemler Mecmuâsının 2. cildinde de tefrika edilmiştir. 1338/1922 Yılında, sabık Çanakkale meb’usu Yahya Sezâî (Uzay) Bey (1879-1970), ‘Doğru İmlâ’ adıyla bir eser yayınlar. Yahya Sezâî Bey de dil ve harflerde ıslahat ve sadeleşmeyi, dönemin moda ideolojisine uygun Türkçeleşmeyi savunur. Yahya Sezai Bey, bu eserde daha çok Arapçanın tesiri ile Tı, peltek Se, Sad, Dâd, Ha, Zı, Ayn harflerinin Türkçe kelimelerde kullanılmasını eleştirir. Bu ses ve harflerin aslında Türkçede bulunmadığını, dolayısıyle dildeki Türkçe asıllı kelimelerin imlâsında yenileşmeye gidilmesini teklif eder. Yanı sıra, dildeki ünlülerin sadece hareke ve harf-i meddler (Vav, Ya, Elif) ile karşılanamayacağını, Türkçedeki ünlüler için yeni bir takım işaretlerin ilave edilmesini önerir ve bu yönde Türkçe kelimelerin Arapça ve Farsça kelimelerin imlasından tamamen farklı şekilde yazılmasını öngören ‘Doğru İmlâ Elifbâsı’ diye bir alfabe bölümü ilâve eder. (Yahya Sezaî, Doğru İmlâ Elifbâsı, Mahmud Beğ Matbaası, İstanbul, 1338/1340)

Yine o dönemlerde Kazan ve Kırım Müslüman Tatarları arasında da bu tarz tartışmalar vuku bulur. 1912’de, Orenburg’ta Nakşibendi Hâlidî Meşayihinden Zeynullah Er-Resulî , ‘Elifbâ Hakkında” başlıklı bir eser yayınlar. Bu eserde Lügat, Nahiv ve Kıraat ilimlerinde meşhur olan eski İslâm alimlerinin huruf-i Arabiyye ile alakalı kavillerini bir araya getirerek sunar. 1919’da Kazan’da neşredilen, ‘Ana Dili Dersleri’ başlıklı eserde; bazı kelimelerde, her sese ayrı bir harf verilmesini öngörecek şekilde yazılması esas alınmıştır.

Ancak, bu çabalar Birinci Dünya Savaşının patlak vermesi ile kesintiye uğrar. Mütareke döneminin ardından Lozan ile birlikte Saltanat kaldırılıp yeni Cumhuriyetin ilanı sonrasında dil ve elifba/alfabe tartışmaları yeniden baş gösterir, lehte ve aleyhte çeşitli kitaplar yayınlanır.

Devam Edeceğiz.

.

Ana dilde eğitim ve Türkçe’de/Kürtçe’de alfabe/imlâ meselesi-5

1339/1923’te, Tahsin Ömer adlı bir şahıs, ‘İlmî ve Tarihi Esaslara Nazaran Harflerimiz Latin Harflerinin Aynıdır’ başlıklı bir kitabını Mahmud Bey Matbaası’nda bastırır. Latin harfi temelli 38 harflik bir alfabe oluşturur. Hatta kendi teklif ettiği Latin harfli sistemle örnek bir paragraf yazarak eklemiştir. (Tahsin Ömer, İlmî ve Tarihi Esaslara Nazaran Harflerimiz Latin Harflerinin Aynıdır , Mahmud Beğ Matbaası, 1339, İstanbul). 1340/1924 yılında Ali Seydî Bey (1867-1933), ‘Latin Hurûfu Lisânımıza Kâbil-i Tatbik midir?’ başlıklı bir kitap yayınlar. Ali Seydi Bey, bu eserde Türkçe’de Latin harflerini savunanlara, karşı bir savunma olarak bu eseri kaleme aldığını ifade eder. Eserde; özellikle Mustafa Hâmid imzalı, Latin harflerini savunan Tanin gazetesindeki 25 Mart 1340/1924 tarihli bir makale hedef alınır.(Ali Seydi, Latin Hurufu Lisanımıza Kâbil-i Tatbik midir?, İkdam Matbaası, İstanbul,1340). Sadece Türkiye’de değil Azerbaycan ve Bosna’da bile yayınlar yapılır. Bakü’de, 1926 yılı 26 Şubatından 26 Martına kadar bir ay süren Türkiyât Kongresi yapılır, birçok ülkeden murahhaslar katılır. Kongreye katılan Kazan Tatar murahhası Alimcan Şeref Bey, bazı ıslahlar muvacehesinde Arabi harflerin devamını savunan bir tebilğ sunar. Bu tebliğ, aynı yıl Abdullah Battal tarafından Türkiye Türkçesine çevrilerek İstanbul’da ‘Harflerimizin Müdafaası’ namı ile yayınlanır. Bakü Türkiyat Kongresi’nde, Türkçe’de Latin harflerinin kullanılması yönünde görüşler ağırlık kazanıp bu yönde bir karar alınır. Bu karara karşılık Osmanlı Musevilerinden Bodrumlu ünlü Ansiklopedist Avram Galanté 1925 ve 1927 yıllarında ‘Türkçe’de Arabî Ve Latin Harfleri Ve İmla Meselesi ‘ Ve ‘Arabi Harfler Terakkimize Mani Değildir’ başlıklı, Türkçe’de Arabi harflerini müdafaa eden iki kitap yayınlar. Avram Galanti, 1926 yılında Akşam Gazetesi’nde ‘Bakü Türkoloji Kongresi’nin Gayr-i İlmi Bir Kararı’ başlıklı kongre kararını eleştiren uzun bir makale yayınlar. (Akşam, 24 Mart 1926, Shf.2) Yine 1926 yılında Gostivarlı Abdülhakim Hikmet Efendi ‘Türkçe İçin Arab Harfleri mi İyi? Latin Harfleri mi?” başlıklı bir kitabı, Saraybosna Hikmet Matbaası’nda yayınlar. Bazı ıslahatı havi olmak şartıyle, Arabi harfleri müdafaa eder. Hatta bunun yanısıra, Arap Harfleri ile Arnavutça Elifbâ/Alfabe kitabı bile yayınlar.1925 yılında, Dr. Bekir Çobanzâde ‘Kırım Tatar İlmî Sarfı’ unvanlı, Kırım Tatarcası’nı öğreten bir Sarf kitabını Kırım/Akmescid’te yayınlar. Ancak Çobanzâde bu eserinde, hareke karşılığı olarak her sese bir harf ittihazını esas almış, harekeleri harflerle resmetmiştir. 1927 Yılında Erkân-ı Harbiye Mektebi mezunlarından Hidayet İsmail; ‘Arab Ve Latin Harfleri’ başlığını taşıyan bir rapor hazırlayıp, Maarif Vekâleti’ne gönderir. Bu raporda; ileri Avrupa/Batı toplumlarının ilerlemesi, İslam toplumlarının ise geri kalması tartışmaları üzerinden harf tartışmalarına girilir. Daha sonra Arap harflerinin okuma/yazma ve anlamadaki zorluğu konusu dile getirilir. Türkçe’de harflerin bitişik değil, münfasıl/ayrık olması gerektiği ve her ses için müstakil bir harfin uygun olduğu vurgulanır. Bu bakımdan Arap harflerinin ıslaha kabil olmadığını, münfasıl yazılmaya müsait olmadığını; ancak Latin harflerinin münfasıl yazılması dolayısı ile uygun olduğu savı ileri sürülür. İsmail Hidâyet Bey, Arap Harfleri ile Latin harfleri arasında ilginç mukayeselerde de bulunarak, aslında Latin harflerinin eski Arap harfleri tarzının gelişmiş- çağdaşlaşmış hali olduğunu ileri sürer. İsmail Hidayet Bey, raporunu Latin harflerinin bazı ıslahat ile Arap harfleri yerine ikamesi temennisi ve hamaseti ile sonlandırır. (İsmail Hidâyet, Arab Ve Latin Harfleri, Şehzâdebaşı Evkâf-ı İslâmiye Matbaası, 1927, İstanbul)

Tüm bu tartışmalara ve bu konudaki karşı çıkışlara rağmen, Cumhuriyetin kurucu kadrosu radikal bir tutumla 1928’de Latin harfi temelli yeni harfleri kabul edip yürürlüğe koyar. Hatta öncesinde kurulan Dil Hey’eti’ne bu konuda rapor hazırlatılır. İbrahim Necmi (Dilmen)’nin yazıp, Falih Rıfkı (Atay), Ruşen Eşref (Ünaydın), Ragıp Hulusi, Ahmed Cevat, Yakup Kadri (Karaosmanoğlu), Fazıl Ahmet, Mehmed Emin (Yurdakul), Mehmed İhsan’ın imzalarının bulunduğu, tümü ile Latin harflerini esas alan harflerin kabulünü öngören rapor/layiha; Mustafa Kemal’e sunulur. 41 sahifelik bu rapor doğrultusunda 1 Kasım 1928 tarihli, 1353 sayılı kanunla Latin harfleri, Türkçe için tek yazım şekli olarak kabul edilip yürürlüğe konur. Arap harfleri, 1929 yılı başından itibaren tümü ile yasaklanır. Arap harfli her türlü Türkçe yayın ve yazı amansız bir şekilde yasaklanır. Toplumun hiçbir değer ve hassasiyeti dikkate alınmaz. Tanzimât’tan beri süregelen Batılılaşma anlayışı, çok daha radikal bir çizgi ile topluma dayatılır. Tanzimat döneminde, Münif Paşa’nın makalesinde öngörülen harf anlayışı üzerinden, adeta onun hayallerini gerçekleştirecek şekilde uygulamaya konulur.

Devam edeceğiz.

.

Ana dilde eğitim ve Türkçe’de/Kürtçe’de alfabe/imlâ meselesi-6

1928 sonlarında, yeni Latin harfli yazıyı okullarda/mekteplerde öğretmek için peş peşe yayınlanan Alfabe kitaplarında, bu açıkça dile getirilmiştir. İlkin Türk Neşriyat Yurdu tarafından ‘Doğru Alfabe’ diye Arap ve Latin harfi karışımlı bir kitap yayınlanır. Kitabın kapağında ‘ Gâzi hazretlerinin Son Tâdilâtını Hâvî Olduğu Gibi, Dil Encümeni Tarafından Tashih Edilmiştir’ ibaresi yer almıştır. (M. Necmeddin-Ö. Rıza, Hakiki Doğru Alfabe, Türk Neşriyat Yurdu, 1928). Ardından aynı yılın sonunda Latin harflerini öğretmeye yönelik Arap-Latin harfli- karşık bir dizi alfabe kitabı yayınlanır. Necmeddin Sadık’ın ‘Türk Alfabesi’ başlıklı eserin kapağında şu ifade de yer almıştır. ”Büyük Taarruz’a karar verdiğim zaman, İsmet Paşa’ya: Göreceksin neler olacak! Demiştim; Şimdi size söylüyorum : neler olacak! Gâzi Mustafa Kemal” . Server Ziyâ Bey’in Latin harfleri ile ilgili yayınladığı kitap ise ‘ gerçek maksadı tümü ile ele verecek şekilde’Türkün Yeni Dili’ adı ile yayınlanmıştır.Kitabın kapağında Arabi harflerle ‘ Gâzî hazretlerinin tensib buyurdukları en son tâdilât esas tutularak tertib edilmiştir.’ İfadesi de yer almıştır. (Server Ziyâ, Türkün Yeni Dili, Hakimiyet-i Milliye Matbaası, 1928) Bu doğrultuda yeni Latin harflerini öğretme amacı ile ‘Harf Kursları’ ‘Halk Dershaneleri’ ve ‘Millet Mektepleri’ açılır. Buna yönelik olarak Maarif Vekâleti ‘ Millet Mektepleri Ve Halk Dershaneleriyle Harf Kurslarında Alfabe, Kıraat, Yazı Ve İmlâ Tedrisi Usulü’ başlıklı Arabî harflerle bir kitap yayınlar. (M.V Yayınları, Devlet Matbaası, İstanbul, 1928) Özellikle Dil Encümeni Reisi İbrahim Necmi (Dilmen) Bey’in ‘Muallimlere Ve Umuma Mahsus Yeni Harflerle Türkçe Okuma Yazma Dersleri’ adlı 1928 yılı sonunda yayınlanan eseri, Münif Paşa’dan beri Batılılaşma/modernleşme sürecinde Alfabe/Harf ıslahatı, Latin Alfabesine geçiş sürecinin sonucunu ve özetini teşkil etmiştir. Özellikle İbrahim Necmi Bey, eserinin dört sahifelik ‘ Harflerimizi Değiştirmeye İhtiyacımız’ mukaddimesinde bu süreci özetlemiş . İbrahim Necmi Bey bu mukaddimede, asırlarca süren Türk hakimiyetine rağmen Osmanlıların idaresi altındaki Türk olmayan unsurlara Türkçeyi öğretemediğini, onların da anadili haline getirmediğinden yakınarak ‘ Bu itibarla, Türkçenin asırlardan beri Türk hakimiyeti altında yaşayan diğer milletlere anadili olamamasına ne kadar taaccüp edilse yeri vardır’ demektedir. Hadisenin sebebinin de Türk lisanının tarihi sebeplerle, Arapça ve Acem lisanının etkisi altında, bu lisanların kaidelerini de benimseyerek adeta zincirlere, prangalara vurulduğunu ileri sürmüştür.Ancak, Mustafa Kemal’in başlattığı yeni reform ve misli görülmemiş devrimlerle bu prangalardan, zincirlerden kurtulma sürecinin başladığını iddia etmiştir. Arap harfleri ile yazılan yazıların Türkçe’nin yapısına ve özüne uygun olmadığı, belli bir zümrece kullanılan/yazılan lisanın halk diline yabancı olduğu, halkın bunları anlamadığı tezini tekrarlamıştır. Halkın okur-yazar hale getirilmesi için bu inkılabın yapıldığını ve bu yüzden her sese bir harf ilkesi esas alınarak bu doğrultuda münfasıl yazılan Latian alfabesine yeni ilavelerle, yeni yazı sisteminin oluşturulduğunu ifade eder.Bununla ‘Bittabii, sadâlı harften mahrum olan Arapça’dan, uzaklaşmak lâzım geliyordu. Buna mukâbil bütün medenî Avrupa ve Amerika’nın kullandığı sadâlı harflere mâlik bir alfabe vardı. Türk milleti de bittabi onu benimsedi’ ifadesiyle, harf ıslahatı ve değişimini öngören çevrelerin Münif Paşa’dan başlayarak asıl niyetlerinin Batıcılık, Batılılaşma olduğunu bir kez daha vurgulamıştır. (İbrahim Necmi, Muallimlere Ve Umuma Mahsus Yeni Harflerle Türkçe Okuma Yazma Dersleri, Kanaat Kütüphanesi, İstanbul, 1928)

Türkiye’de, ulus-devlet bağlamında, 1920’li yıllarda zirveye çıkan harf/dil devrimleri, bugüne kadarki süreçte Türkçe’de onulmaz yaralar açtı. Zengin ve geniş bir coğrafyada kullanılmış olan bir imparatorluk/medeniyet dili, bir Lingua Franca, pozitivist/batıcı ulusalcılık adına tasfiye edilip neredeyse yok edildi. 1928 öncesini unutturan, bu anlamda sil baştan haline ircâ edip, kadükleşen bir ulus-devlet diline dönüştürülüp iyice fukaralaştırıldı.Bu anlamdaki dil fukaralığı günümüzdeise tavan yapmış durumdadır. Türkiye’de Kürtçe, Arnavutça, Boşnakça ve Kafkas dilleri başta olmak üzere tüm bölgesel-yerel ve kadîm diller Cumhuriyet döneminde uzun yıllar yasaklandığı için bu anlamda asırlardır var olan dil ve kültür çeşitliliği/zenginliği de budanmıştır. Geçen yüzyıl başındaki Osmanlı Türkçesi ile, bugünkü çağdaş Türkçe mukayese edildiğinde travmanın boyutları daha da iyi görülebilecektir. Üniversite mezunu yeni kuşaklar artık, dili konuştukları gibi yazıya geçirmekte, literatür dili kaybolmaya yüz tutmaktadır. Gelecek zaman kipi dahi yanlış yazılmaktadır. Hele ki Türkiye’de, batılılaşma hedefi ile yapılan harf/dil devrimi sürecine rağmen, İngilizce başta olmak üzere batılı dillerin de öğretilmesinde ciddi bir başarısızlık gözlemlenmektedir. Bu alandaki başarısızlık İngilizce ağırlıklı eğitim yapan kurumlarda bile gün geçtikçe artış göstermektedir. Bu konuyu daha önce bu sütunlarda ‘Türkiye’de Lisan Fukaralığı’ başlıklı makalede detaylı bir biçimde irdelemiştik. Açıkçası, Türkiye, harf/dil devrimleriyle imparatorluk kültür ve zenginliğinden soyutlanmış, olabildiğince fukaralaştırılmış, yapay ve dar alana hapsedilmiş tek bir dile ve bu tek dil üzerinden ilim ve kültür yapmağa zorla mahkum ettirilmiştir.

.

Ana dilde Eğitim Ve Kürtçede Alfabe/ İmlâ Meselesi-7

Kürtçe’de ise, bir saray/imparatorluk dili, bir Lingua Franca haline gelmese de, zamanla çok zengin ve yaygınbir konuşma dili haline gelmiş, şifahi/sözlu manzum/mensur Tasavvuf ve halk edebiyatı büyük gelişme göstermiştir. Bu sadece Kurmanci lehçesi için değil, Sorani, Hewramanî-Gorâni, Zazaki/Dimilikî ve Lori lehçeleri için de sözkonusu olmuştur. 20. Yüzyılın ikinci yarısına kadar yazılı metinler Arabi harflerle,Arabi, Farsî, Hindî, Paştunî, Belûcî ve Osmanlı imlâlarıyla uyuşan imlâ ile kaleme alınmıştır.Sadece Kurmancî lehçesi ile değil, Gerek, Baba Tahir Hemedânî’nin Lori lehçesindeki, Râcî diyeleğindeki Rubâiyyatı (Bkz. The Lament Of Baba Tahir, Being The Rubâiyât Of Baba Tahir Hamadâni,London, 1902 Bu kitap’ta Edward Heron-Allen’in Baba Tahir’le ilgili geniş bir İngilizce mukaddimesi yer almaktadır.; Çârineyîn Baba Tâhiré Uryân, Tahsin İbrahim Doskî, Dohuk, 2010), gerekse Mevlâna Hâlid-i Şehrezorî Bağdâdî’nin Hewramanî_Gorânî lehçesi ile yazdığı Kürtçe Münacât, Na’t ve Kasideler yine Arabi elifbâ ile kaleme alınmıştır.(Mevlâna Hâlid’in Kürtçe şiirleri için bkz. Divân-ı Mevlâna Hâlid, İstanbul, 1260; Abdülkerîm El-Müderris, Yâd-ı Merdân, Bağdat, 1979) Kısacası, Kürtçe’de, tüm diyeleklerinde Hatt-ı Kur’ân ve elifbâsı esas alınmış, Arapça ve Farsça’da bulunmayan, dudaksı V sesini vermek üzere, Fâ’nın üzerine üç nokta konarak bu sesin harfi eklenmiştir.Bir de Kürtçe’de Osmanlı Türkçesindeki Nazal N bulunmamaktadır. Kürtçe’de bildiğimiz ilk lügat kitaplarını, 18. Yüzyılda Kürtçe-Farsça; Kürtçe-Arapça bazı sözlükler oluşturulmuş. 18. Yüzyıla ait olduğu muhtemel Kürtçe- Farsça bir lügat, Ali Emiri Kütüphanesi yazmaları meyanındaki bir mecmuâ içinde yer almaktadır.18. Yüzyıl başında Ahmedé Xânî’nin Nubihar/Nubâra Biçukân (Ço cukların Turfandası) adıyla yazdığı Kürtçe-Arapça manzum çocuk lügatı zamanla bölgedeki tüm medreselerde Arapça eserlerin okunmasına geçilmeden zorunlu olarak okunan temel bir eser olmuştur.Yine Şeyh Ahmed el-Hânî’nin Kürtçe Manzum Eş’arî akâidi (Aqîda İmané) de aynı şekilde şöhret bulmuş , Nubihar ile birlikte medreselerde okutulmuş, halen okutulmaktadır..(Nubar/Nubihar ve Aqîda İmané ‘nin bilinen en eski yazma nüshaları için bkz. Kahire, Dâru’l-Kutubi’l-Mısriiye, Hizânetu’t-Timuriyye, No: 46; Diyarbakır İl Halk Kütüphanesi Yazmaları, No: 751 ve 961) .Yanısıra, Kürt dili ve Grameri ile ilgili 18. Ve 19. Yüzyılda Batılı Oryantalistlerin bazı çalışma ve eserleri sözkonusudur. Dal .P. Maurizio Garzoni’nin 1787’de Roma’da yayınladığı ‘ Grammatica E Vokabolario Della Lingua Kurda-Kürtçe Gramer ve Vokabüleri/Sözlüğü’ adlı eseri bu konuda ilk bilinen çalışmadır. 19. Yüzyılda Batı’da bu yöndeki çalışmalar artış gösterir.Rusya’nın Erzurum Konsolosu M. Alexandre Jaba’nın 1860’ta St. Petersbourg’ta yayınladığı, Kürtçe/Kurmanci yazı ve hikâye örneklerini içeren ‘Recueil De Notices Et récits Kourdes adlı çalışması, 1879’da M. Auguste Jaba’nın Snt. Petersbourg’ta yayınladığı Kürtçe-Fransızca sözlüğü,Ferdinand Justi’nin 1880’de yine St. Petersbourg’ta Almanca neşrettiği ‘Kurdische Grammatik’ adlı Kürtçe grameri; E.B. Soane’nin 1913’te Londra’da yayınladığı ‘Grammar Of The Kurmanji Or Kurdish Language adlı kapsamlı çalışması, bunun başlıcalarıdır. 19. Yüzyıl Osmanlısında ise, Mutki Kaymakâmı Yusuf ZiyâeddinPaşa El-Hâlidî El-Makdisî, ‘El-Hediyyetu’l-Hamîdiyye Fi’l-Lugati’l-Kurdiyye’ adlı ünlü eserini 1310/1894 yılında yayınlar.(Şirketi Mürettebiye Matbaası, İstanbul). Kitabın ilk otuz sahifesi Kürtçe ile ilgili giriş bilgilerine ve gramerine ayrılmıştır. Daha sonra ise Kürtçe’den Arapça’ya 230 sahifelik lügat/sözlük yer alır. Sözlük kısmının ardından Kürtçe manzum örneklere yer verilmştir. Kitabın sonunda ise dönemin önemli şahsiyetlerinin kaleme aldığı takrizler yer almaktadır. Bu eseri 1975 v3 1987’de Beyrutta iki kez yayınlayan Dr. M. Mokrî Kürtçe-Arapça sözlük kısmı dışındaki tüm bölümlerini çıkararak yayınlamıştır. Yine bu eserin M. Emin Bozarslan tarafından Türkçeye çevrilerek yapılan yayını ise ilmi bir neşir olmaktan uzaktır.

1317/1901 yılında ise, Harput ulemâsından müderris Ömer Avnî Efendi, Kürtçe Sarf-Nahiv/Gramer kurallarını kapsamlı bir şekilde anlattığı ‘Kavâid-i Lisân-ı Kürdî’ adlı 98 sahifelik eserini telif eder. Bu eserini 1328/1912’de El-Aziz’de Hurşid Efendi matbaasında neşreder. Kitabın mukaddimesinde, Kürtçe konuşulan Aşâir mıntıkalarındaki mekteplerde okutulması temennisi ile bu kitabın hazırlandığı, böylelikle ana dili Kürtçe olup bu lisan dışında başka lisan bilmeyenlerin bu lisanın kavâidini öğreneceklerini, ayrıca bu kitapla Türk çocuklarının Kürtçe, Kürt çocuklarının da Türkçeyi de öğrenmelerinin yolunun açılacağı belirtilmektedir. Özellikle Ömer Avni Bey’in hocazâdesi olan Kemaleddin Harputi’nin takrizinde detaylı bilgiler yer almıştır.Eser, Emsile-i muhtelife konusu ile gramere girmekte, fiil çekimleri, izafet terkipleri, sıfatlar, edatlar gibi konularla devam eden eser, döneminde Kürtçe’ saf-nahiv’de bilinen en kapsamlı eserdir.

.

Ana dilde eğitim ve Kürtçe’de alfabe/imlâ meselesi-8

13 25/1909 yılında ise, Bediüzzaman’ın yakın dostlarından Mutki Zenderli Halil Hayâlî Bey, Kurmanci lehçesinde bir elifbâ kitabı hazırlar. Bu Elifbâ, yayıncı-kitapçı Diyarbekirli Ahmed Ramiz Bey tarafından Hattat Hamid Aytaç’ın (O dönemde kullandığı isim Musa Azmi el-Kürdî) hattı ile bastırılır.(Bkz. Elifbâ-yı Kurmanci, Muharrir: Halil Hayalî Mutkî, Tâbı': Kürdîzâde Ahmed Râmiz, 1325). Bediüzzaman Hazretleri, ‘İki Mekteb-i Musibet’in Şehâdetnâmesi ve Divân-ı Harb-i Örfî’ adlı eserinde Halil Hayali Bey’in Kürtçe’nin Sarf ve Nahvini vücuda getirdiğini ifade etse de, Sarf-Nahiv’le ilgili bu eser basılmadan kalır:

‘İşte hamiyet-i millinin bir misâlini size tekdim ediyorum ki, o da Mutkili Halil Hayali Efendi’dir ki, hamiyet-i millinin her şubesinde olduğu gibi, bu şube-i lisân meydanından ‘Kasbu’s-Sebakî’ ihrâz eylemişve lisânımızın esası olan Elifbâ ve Sarf ve Nahvini vücuda getirmiş ve hatta diyebilirim ki, asr-ı hamiyet ve gayret ve fedakârlık ve himâyet-i zuafâimtizâc ederek vücud-ı mânevisini teşkil etmiştir. Hakikaten Kürdistan mâdeninden böyle bir cevher-i hamiyete rast geldiğinden bizim istikbâlimizi onun gibi ümidinden birçok cevâhir işlendirecektir. İşte bu zât-ı şayân-ı iktidar bir numûne-i hamiyet göstermiş, ve muhtâc-ı tekemmül-i lisân-ı millîmize dâir bir temel atmış onun eserine gitmeğe ve temeli üzerine binâ etmeği ehl-i hamiyete tavsiye ediyorum. Bediüzzaman Said-i Kürdî.’ (İki Mekteb-i Musibetin Şehâdetnâmesi Yahud Divân-ı harb-i örfî Ve said-i Kürdi, Shf. 48,Tâbı’ı: Kürdîzâde Ahmed Ramiz, İkbâl-i Millet Matbaası, 1327 İstanbul). Memur Sicil defterine göre, 1281 senesine Bitlis-Mutki Zender karyesinde Mutkî aşiretinden Yusuf Ağa’nın sulbünden dünyaya gelen Halil Hayali Bey, medrese tahsili aldıktan sonra Bitlis’te memuriyete başlar. Bitlis’ten sonra Siirt, Ankara gibi yerlerde Orman, maâdin ve Ziraat Nezaretine bağlı olarak memuriyetini sürdüren Halil Hayali Bey’in, son olarak Halkalı Ziraat mektebi muhasebe memurluğu yaptığı tesbit olunmuştur. İstanbul’da hemşehrisi olduğu Bediüzzaman hazretleri ile ile yakın dostluğu bilinen Halil Hayali Bey’in vefat tarihi ve yeri tesbit edilememiştir.

Ardından, aslen İran Kürtlerinden, kuvvetli bir medrese eğitimine sahip olup, Bâbıâlî hariciye kalemî Arabî-Farsî mütercimliği ve Osmanlıların İran-Hoy şehbenderliği (konsolosluğu) vazifelerinde bulunmuş olan yine Bediüzzaman’ın dostlarından Mehmed Mihrî Bey ‘Mukaddimet’u’l-İrfân’ adı ile Kürtçe gramerine giriş risalesi hazırlar. 16 sahifelik bu risale, 1334/1918 senesinde, Eyüp-Hüsrevpaşa Dergâh-ı Şerifi son postnişîni Seyyid Şefik El-Arvâsî (Bilahare Sultanahmed Camii başimamı, Vefatı: Mart 1970-İstanbul) tarafından neşredilir. (M.M, Mukaddimetu’l-İrfân, Tâbı’ Ve Nâşiri: İstanbul Müderrislerinden Arvâsîzâde Seyyid Muhammed Şefik, 1334, İstanbul Necm-i İstikbâl Matbaası) Mehmed Mihrî (Hilav) Bey, Cumhuriyet döneminde avukatlık yapmış olup, 1952’de Bediüzzaman Said En-Nursî Hazretleri’nin Gençlik Rehberi ile ilgili İstanbul’daki mahkemesinde avukatlığını yapmıştır. Mehmed Mihrî Hilav 1956’da İstanbul’da vefat etmiş. Oğullarından Hacı Necmeddin Hilâv 2000 yılında, diğer oğlu Felsefeci Selahaddin Hilav ise 2007’de vefat etmiştir.

1337/1921’de ise, İstanbul’da teşkilatlanmış olan Kürd Talebe Hivî Cemiyeti Kürtçe’nin Sorani/Babânî ve Kurmanci her iki lehçesinde Hînkeré Zimané Kürdî (Kürt Dilinin Öğreticisi) adıyla 64 sayfalık bir konuşma rehberi yayınlar. Kürtçe’de Batılılaşma ve modernleşmenin etkisiyle alfabe/imlâ ile ilgili ilk tartışma bu kitabın önsözünde yer alır. Kurmancî, Sorani-Babanî ve Türkçe olarak yayınlanmış önsözde buna dair şu cümleler yer almıştır:

‘Bu kitabı, Kürdçeyi bilmeyen, genç arkadaşlarımıza bir lisan rehberi olmak üzere takdim ediyoruz. Bu eserde tâkip ettiğimiz gâye ancak tekellümü az-çok öğretmek olduğundan, kavâid ve imlâ hususâtına ehemmiyet verilememiştir. Bugünkü yazının lisânımızı ifâdedeki noksanını ve bâzı kavâid-i sarfiyemizin tesbiti, âtiye ve daha selahiyetdâr zevâtın uhde-i mârifetlerine kalmıştır. Bu eserde yalnız, Kürdçeyi mümkün mertebe telaffuz edildiği gibi yazmağa dikkat edilmiştir. Bununla, lisânımızı mükemmelen yazıp okumak için Serî bir ıslâh-ı hurûfun derece-i zarûreti bir def’a daha şiddet-i kâfiye ile anlaşılmış olsa gerektir.

Kürd Talebe Hîvî Cemiyeti dokuz senelik mesâisine bir de böyle bir eser ilâve edebildiğinden kendisini bahtiyar addeder.’ (Hînkeré Zimané Kurdî, Kurmancî-Babânî, Necm-i İstikbâl Matbaası, İstanbul, 1337/1921) Buradan, o dönemlerede moda şeklinde Batılılaşma/modernleşme kasırgası ile Latin harflerine geçiş süreçlerinde dillerde peleseng olan ‘Islâh-ı Huruf’ korosuna bu kitabı neşreden Kürt talebelerin de katıldığı anlaşılmaktadır.

1925’ten itibaren Şeyh Said hadisesi üzerine yürürlüğe konan Takrir-i Sükun kanunu ile, Kürtçe’de yayın faaliyetleri Türkiye’de tümü ile durur. Türkiye dışında, Suriye’de bulunan Cizreli Bedirhan Paşa’nın torunlarından Emir Celâdet Bedirhan ise bu faaliyetlerini sürdürür. 1933 yılına kadar, çıkardığı Hewar mecmuâsını Şam’da Arabi-İslâm harfleri ile neşreder. 1934 yılında ise, Türkiye’deki harf devriminden etkilenerek mecmuâsını Latin harfleri ile yayınlamaya başlar:

‘Kurmanci lehçesini konuşan Kürtlerin büyük çoğunluğunun yaşadığı Türkiye’de Mustafa Kemâl Atatürk’ün yaptığı reformlardan esinlenen Celâdet Bey’in ilk işi Latin harflerine dayanan bir alfabe yaratmak oldu.’ (Roger Lescot, Kürtçe Grameri, Doz Yayınları, İstanbul). Böylece, Türkiye’nin tek parti dönemi devrimlerinin etkisi ile Kürtçe’nin Kurmanci lehçesinde latin alfabesine ilk adım atılmış olur.

.İmam-ı Rabbânî Sempozyumu

Müfit Yüksel

Müfit Yüksel

    16 Kasım 2013

İstanbul"da Hüdayi Vakfı, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, İSTAM, Altınoluk ve Erkam Radyo"nun ortaklaşa düzenlediği "Uluslararası İmam-ı Rabbanî Sempozyumu" gerçekleştirilmektedir. İslam dünyasının diğer bölgelerinde olduğu gibi Türkiye"de de yüzyıllardır geniş bir etki oluşturmasına rağmen, İmam-ı Rabbânî ile ilgili Meclis Başkanı, Başbakan Yardımcısı ve Diyanet İşleri Reisi"nin de iştirak edip konuşma yaptığı uluslararası düzeyde ilk defa böyle bir toplantı gerçekleştirilmektedir. Dün Haliç Kongre Merkezi"nde başlayan sempozyum, Pazar gününe kadar devam edecek.

Tasavvufun, İslam tarihi içindeki safhalarında, daha tâbiîn devrinden başlayarak, bu yolda dönüm noktası niteliğinde olacak şekilde tecdid hareketi oluşturan birçok büyük mutasavvıf çıkmıştır. Tasavvufî meşreb ve ekollerin, tarikatların ortaya çıkışı ve şekillenmesi, bu yolun zincirinde önemli halkalar oluşturan kurucu/müceddid şahsiyetlerin eliyle olmuştur. Bu durum özellikle, Sühreverdiyye, Nakşibendiyye ve Kâdiriyye gibi tasavvuf/mâneviyat aleminin ana tarikatlarında bariz bir şekilde müşahade olunmaktadır. Sühreverdiyye tarikatı, Adâbu"l-Murîdîn sahibi ve müessisi Ebu Necîb Ziyâeddin Es-Sühreverdî ve Avârifu"l-Maârif sahibi Ömer Şihabuddin Es-Sühreverdî"den başlayarak bir çok tasavvuf kolunun, Kübreviyye, Mevleviyye, Zeyniyye, Halvetiyye, Celvetiyye dahil birçok tarikatın serçeşmesi olmuştur. Nakşibendiyye ise, üç koldan gelen silsilesi ve şubeleri/dönemleri ile ana damar oluşturacak, çok büyük bir tasavvuf yolunu teşkil etmektedir. Bâyezîd-i Bistâmî ile anılan Tayfuriyye, Hâce Yusuf-i Hemedânî"den gelen Hâcegâniyye, Hâce Muhammed Behâeddin-i Nakşibend ile anılan Nakşibendiyye, daha sonra Ubeydullah-ı Ahrâr"dan başlayan Ahrâriyye, İmâm-ı Rabbânî Müceddid-i Elf-i Sânî Ahmed fârûkî Es-Sirhindî"ye nisbetle Müceddidiyye, Habîbullah Mazhar-i Cân-ı Cânân"a mensup, Mazhariyye, Mevlâna Hâlid-i Şehrezorî Bağdâdî"ye mensup Hâlidiyye şube ve dönemleri adı geçen şahsiyetler tarafından tesis edilmiş, bu zatların isimleri ile anılmıştır. Tarikatin/yolun asıl mecrasını oluşturmuşlardır.

Nakşibendilik"te önemli bir dönüm noktası olarak kabul edilen, Müceddidiye kolunun kurucusu İmam-ı Rabbânî Ahmed Fârukî Es-Sirhindî Hazretleri (971/1564-1034/1624) bunların en önemlilerinden birisidir. İlim tahsili sonrasında, tasavvufi terbiyesinin ilk safhasında babası Şeyh Abdülahad"tan Sühreverdiyye, Kübreviyye, Çiştiyye ve Kâdiriyye üzere seyr u süluk üzere bulunup, hilâfet almış. Babasının vefatının akabinde ise, Delhî"de postnişîn-i irşâd olan Nakşibendiyye-i Ahrâriyye"den Muhammed Bâkî Billâh"ı ziyaret ederek ona intisap eder. Ve bir süre onun yanında seyr u süluka mübaşeret eder. Daha sonra Bâkî Billâh"ı ikinci ziyaretinde ise ondan hilâfet alır. İlimdeki vüs"atı, müceddid kişiliği ve mânevi mertebesi ile kısa zamanda büyük bir tesir oluşturan İmam-ı Rabbanî Hazretleri çok sayıda halife bırakmış, o dönemden itibaren Nakşibendilikte ana bir şube/akım haline gelmiştir. İmam-ı Rabbânî"nin zamanı tam da İran"da Oniki İmam/İsna Aşeriyye Şiiliğini temsil eden Safevî hânedanın Şah Abbas ile yükselişe geçtiği, Hindistan ve Afganistan"daki Timurlu-Babürlü hânedanının, Babür Şah"ın torunu Ekber Şah ile farklı bir mecraya, İslam"dan ayrı bir din anlayışına yöneldiği bir döneme tekabül eder. Bir taraftan Hindistan ve Mâverâünnehr"deki Safevî yayılmacılığına karşı bir duruş sergilerken diğer taraftan Ekber Şah"ın Hinduizm ile karışık Ekberiye diye yeni bir din icad etmeye yönelik faaliyetlerine karşı cesurane bir şekilde direnç gösterir. Safevî etkisine karşı "Te"yîd-i Ehl-i Sünnet/Redd-i Revâfız" adlı Farsî eserini ve Ekber Şah"ın faaliyetlerine karşı da, Hz. Resul-i Ekrem"in nübüvvetinin esas olduğunu teyide matuf, "İsbâtu"n-Nubuvve" adlı Arabî eserini kaleme alır. İslam"ın, Ehl-i Sünnet"in belirlediği temel akideye sağlam bir bağlılık ve dönemindeki idarecilerin haksızlıklarına, zulümlerine karşı cesaretle Hakk"ı söyleyip dik bir duruş sergileyen İmam-ı Rabbanî, Babür Şah"ın oğlu Cihangir zamanında hapsedilir. Bu şekilde üç yıl kadar hapis musibetine de düçar olur.

63 yıllık hayatında, hapis başta olmak üzere bir çok baskı ve sıkıntılara maruz kalan İmam-ı Rabbânî, bıraktığı halifeleri ve üç ciltlik Mektubâtı başta olmak üzere bir dizi eseri ile kendisinden sonraki çağları ve yüzyılları geniş bir coğrafyada etkilemiş ve etkilemeye devam etmektedir. Bu sempozyum vesilesi ile irfan ve maneviyâtımızın, medeniyetimizin köşe taşlarından biri olan İmâm-ı Rabbânî"yi ve diğer İslâm büyüklerini bir kez daha rahmet ve minnetle anıyoruz.

Not: Dün Sütlüce-Haliç Kongre Merkezi"nde başlayan, sempozyum bugün ve yarın Üsküdar-Bağlarbaşı Kültür Merkezi"nde devam etmektedir.

.

Kuşatılmışlık

Müfit Yüksel

Müfit Yüksel

     30 Kasım 2013

Bir ülkenin sorunlar yığını ile kuşatılmış olup, bunlarla boğuşmak durumunda kalması oldukça zor bir sınavdır. Üzerinde yaşadığımız coğrafya tarihte bir çok badireler ve travmalar atlatmış bir bölgedir. Haçlı seferlerinden, Moğol istilalarından, Rumeli"nin kaybına, I. Dünya Savaşı"na ve bugüne değin sorunlarla boğuşan, başı sıkıntıdan kurtulamayan coğrafyamız, bu son dönemlerde de benzeri sorunlar, travmalar yumağı ile fazlasıyla sarmalanmış durumunda.

Bu ülke ve coğrafya, Osmanlı döneminden, 18. Yüzyıl sonlarından, 1990"lara kadar, daha ziyade büyük ittifaklar içinde yer almak suretiyle varlık mücadelesini ve siyasetini sürdürebildi. 1990"larda iki bloklu dünya sisteminin çöküşünün ardından, Varşova Paktı"nın dağılıp, NATO"da da yeni konseptlerle değişim söz konusu olunca, Turgut Özal idaresindeki Türkiye yeni bir siyasi yönelim ve ittifak arayışlarına girer. Ancak, Özal"ın vefatının ardından, Türkiye"deki bu değişim ve arayışlar önemli oranda bilinçli bir müdahaleyle sekteye uğratıldı. Statükonun ve askeri vesayetin 28 Şubat Süreci gibi müdahaleleri ülkemize bir hayli vakit kaybettirmesinin yanısıra, Kürt sorunu ve sair birçok sorunun çözümünü de zorlaştıran bir işlev gördü.

Son on yıllık süreçte ise, birçok gecikmiş sorunun aşılmasına yönelik çabalar hiç eksik olmadı. Ancak on yıllardır biriken problemlerin kısa zamanda çözümünün gayet zor olduğu da aşikar. Özellikle, Körfez savaşları ve Irak"ın işgali akabinde gelişen olaylar, Arap Baharı, Ortadoğu coğrafyası ve çevresinde, çok farklı bir boyuta evirilmesine yol açtı. Türkiye ise bir anda, çevresini kuşatan boğucu sorunlarla karşı karşıya kaldı. Bu çerçevede Kürt meselesinin geldiği nokta buna eklenince zorlu bir süreçle karşı karşıya kalındığı görülecektir. Suriye"de süregelen iç savaş, Mısır"daki kanlı askeri darbe, Irak"taki güvenlik sorunu ile adeta bir kuşatılmışlık hissi insanı kaplamaktadır.

Boğucu bir kuşatılmışlık, sorunlar, kanlı olaylar çemberi ülkemizi bir cendereye mahkum etmektedir. Bu cendereden çıkmak, kollarımıza, ayaklarımıza vurulmuş prangaları kırmak gibi bir şey. Türkiye"nin son aylarda dış politikada yeni arayış ve açılımlara yönelmesi elbette ki önemli bir adımdır. Ancak, biriken sorunlar yumağının, Ortadoğu"daki belirsizlik, buna karşı "takoz" görevi görmektedir.

Türkiye bunları aşabilecek mi? Türkiye birçok alanda sorunlarla kuşatılmışlık içinde olsa da, on yıllardır fırsatlar kaçırılmış olsa da, asıl itibarıyla birçok şansı ve fırsatı da hala bünyesinde barındırmaktadır. Bunu fırsata ve güvenli bir geleceğe dönüştürmek de yine Türkiye"nin elindedir. Suriye"deki kanlı olayların yol açtığı bölgesel çıkmazın aşılması şu merhalede çok zor da olsa, mutlaka üstesinden gelinmesi gereken bir sorundur. Bu anlamda Suriye meselesi kilit konumundadır. Şayet bu sorun, sağlanabilecek acil bir ateşkesle başlayacak süreçte olabildiğince minimize edilebilirse önemli bir merhale aşılmış olacaktır. Bunun yanı sıra, Mısır"da askeri darbe ile travmaya dönüşen durumun kısa vadede çözümü maalesef zor gözükmektedir. Bazı Körfez ülkeleri destekli askeri cunta kan dökmekten çekinmeyerek, hem ülkeyi hem de bölgeyi kaosa sürüklemektedirler. Mısır"ın Ortadoğu denkleminde eskisinden daha katı bir askeri vesayete girmesi sadece Mısır"ı değil, Gazze ve Filistin başta olmak üzere, Türkiye dahil tüm bölgeyi olumsuz yönde etkilemektedir.

Bu süreçte, Türkiye her ne kadar sorunlarla kuşatılmış, çok zor bir ortam içerisinde olsa da, bölge sorunlarının çözümünde, kendi iç meseleleri ile birlikte, en stratejik konumdaki ülkedir. Türkiye, müdahale etmesi gereken sorunların büyüklüğü ile bölgesindeki manevra alanının ve gücünün sınırı arasında kalan kritik bir konumdadır. Hem Kürt sorunu, Alevilik başta olmak üzere ülke içindeki sorunların çözümüne ilişkin sorumluluk hem de bölgesel sorunların çözümündeki sorumluluk ve misyonu hayati derecede önem arz etmektedir. Bunun için de, Türkiye"de gerek siyasette, gerekse toplumsal sorunların çözümünde bir hayli mesafe alınmasını gerektirmektedir. İçte oluşan bir kısım siyasal/toplumsal çekişmelerin/kavgaların böyle bir misyona darbe vuracağı da göz ardı edilmemelidir. Ancak, son günlerde Kürt sorununda Diyarbekir"de atılan adımlar daha ileriki adımlar için kapıların açılmasına yol açmıştır. Önemli olan bundan sonra bu adımların emin bir şekilde sürdürülüp, çözüm yolunun kapanmamak üzere kalıcı hale gelmesini sağlayacak sağlam alt yapının oluşturulmasıdır.

.

Tekke Ve Zâviyeler Kanunu kaldırılmalı

Müfit Yüksel

Müfit Yüksel

     08 Aralık 2013

Ülkemizde 30 Kasım 1925"ten beri yaklaşık 90 yıllık bir yaradır bu. Bu ülkenin/vatanın, bu coğrafyanın Hindistan"dan, Orta Asya Türk illerinden, Horasan"dan, Anadolu"ya, Kürdistan"a, Ortadoğu coğrafyasına ve Kuzey Afrika"ya kadar uzanan irfan çizgisinin, tarihinin, ana kodları ve damarları olan bu bu kutlu ve nurlu müesseseler bu tarihte, 677 sayılı Yasa ile, kapatılarak kurutulmaya çalışıldı.

Kökeni, İslam tarihinde Medine-i Münevvere"deki Ashab-ı Suffa"ya dayanan Sufilik/Tasavvuf geleneği, şahsiyet ve müesseseleriyle, ümmetin manevi terbiye, irfân ve kemâlâtına hizmet eden kutlu bir yol olarak yolumuzu aydınlatan meş"aleler oldular.

Tarihimizde, , Ashâb-ı Suffa"nın ardından, Hasan-ı Basri, Habib El-Acemî, Davud et-Tâî, Süleyman Ed-Darânî, Hz. İmam Cafer Es-Sâdık, Hz. İmam Ali Er-Rıza, Ma"ruf-i Kerhî, Ebu Haşim Es-Sufî, Fudayl bin İyâz,Bayezid-i Bistâmî, Zünnûn-i Mısrî, Seriyi Es-Sakatî, İbrahim bin Edhem, Bişr-i Hâfî, Şakik-i Belhi, Ebu Türâb En-Nahşebî, Cüneyd El-Bağdâdî gibi öncü mutasavvıflar çıkmıştır.

Tasavvuf meşreb ve ekollerinin, tarikatların ortaya çıkışı ve şekillenmesi, bu yolun zincirinde önemli halkalar oluşturan kurucu-müceddid şahsiyetlerin eliyle olmuştur. Bu durum özellikle, Sühreverdiyye, Nakşibendiyye, Kâdiriyye, Kübreviyye, Yeseviyye, Mevleviyye gibi tasavvuf/mâneviyat aleminin ana tarikatlarında bariz bir şekilde müşahede olunmaktadır. Sühreverdiyye tarikatı, Adâbu"l-Murîdîn sahibi ve tarikatin müessisi Ebu Necîb Ziyâeddin Es-Sühreverdî ve Avârifu"l-Maârif sahibi Ömer Şihabuddin Es-Sühreverdî"den başlayarak bir çok tasavvuf kolunun, Kübreviyye, Mevleviyye, Zeyniyye, Halvetiyye, Celvetiyye gibi tarikatların serçeşmesi olmuştur. Nakşibendiyye ise, üç koldan gelen silsilesi ve şubeleri/dönemleri ile ana damar oluşturacak, çok büyük bir tasavvuf yolunu teşkil etmişlerdir. Bu anlamda, tarihimiz boyunca bu tarikatların, nurlu/kutlu yolların, mekanları olan tekke/zaviye ve hankah/dergâhlar toplumun, fertlerin manevi ve ahlak terbiyesinde, manevi kemalat ve olgunlaşmada temel teşkil etmişlerdir. Özellikle fütüvvet ve uhuvvet müessesesinin tesisi, bu yönde fütüvvet/ahi teşkilatlarının kuruluşu ve yayılışı da yine bunlar aracılığıyla olmuştur. Maveraunnehr"den, Mezopotamya"dan, Anadolu"ya, Rumeli"ye ve Kuzey Afrika"ya İslâmın yayılışı daha çok bu kurumlar aracılığıyla olmuştur. Özellikle sufiliğin ve hankahların gerek Anadolu"nun, gerekse Rumeli"nin müslümanlaşmasındaki temel rolü bilinmektedir. Hoca Ahmed Yesevî araracılığıyla Yeseviliğin Maveraunnehir Müslümanlığındaki rolü, Anadoluya etkisi, Horasan erenlerinin Anadolu"daki tesiri üzerine çokça şeyler yazılıp, neşredilmiştir. Abdülkâdir Geylânî, Seyyid Ahmed Er-Rifâî, Şeyh Ahmed El-Bedevî, Mevlâna Celâleddîn-i Rumi, Hacı Bektâş-ı Velî, Hace Bahauddin Nakşibend, Hacı Bayram-ı Velî, Muhyiddin Üftâde, Zeyneddîn-i Hâfî, Abdüllatîf El-Kudsî, Emir Sultan, Şeyh Ebu"l-Vefâ, Molla İlâhî, Emir Buharî, İmam-ı Rabbânî Ahmed Farukî Es-Sirhindî, Gulam Ali Abdullah Ed-Dihlevî, Mevlâna Hâlid-i Şehrezorî Bağdâdî; daha nice eren ve mutasavvıflar, Ahi Evren ve Ahi Hüsameddin başta olmak üzere fütüvvet teşkilatının temsilcileri olan Ahîler, Geyikli Baba, Karaca Ahmed, Abdal Musa Sultan gibi erenler coğrafyamızda İslam medeniyet ve irfânının köşe taşları olmuşlardır. Gerek Anadolu Selçuklu devletinde, gerekse Osmanlı devletinin kuruluşunda mutasavvıf ve tarikatlerle bunların zaviyelerinin rolü ve fonksiyonu tüm kroniklerde yer almaktadır.

Tekkeler/zaviyeler, birçok alanda gelişme göstermiş, manevi seyr u süluk, Ma"rifetullah, fütüvvet ve uhuvvetin yanı sıra, Kültür, sanat ve edebiyat sahasında da büyük ürünlere kaynak teşkil etmişlerdir. Bir çok ünlü şâir ve edebiyatçı da bu tekkelerden yetişmiş kimseler olup, bir çok önemli eserler buralardan neşet etmiştir.

Cumhuriyet döneminde, Tekke/Zaviye ve hankâh/Dergâhların 677 Sayılı Yasa ile kapatılması Tanzimât"tan beri süregelen batılılaşma-sekülerleşme sürecinin bu son safhasında seküler-ulus devlet kurmaya matuf tüm geleneksel, tarihten gelen dini/İslâmi kurumların tasfiyesi operasyonu idi. Tüm devrim kanunları göz önüne alındığında, Batı"da Aydınlanmacı felsefeye dayalı 19. Yüzyıl kaba pozitivizminin Osmanlı bakiyesi olan Müslüman bir coğrafyaya zorla/militanca dayatılmasından başka bir şey değildi.

Türkiye"de devletin bir yandan Mevlâna Celâleddin-i Rumî, Hoca Ahmed Yesevî, Hacı Bektâş-ı Velî, Yunus Emre, Hacı Bayram-ı Velî gibi şahsiyetler ve bunların yolu üzerinden söylem ve literatür oluşturma çabasında bulunup,resmi yayınlarda bulunurken, diğer yandan bu adı geçen zatların yolunu, tarikat ve dergâhlarını, müesseselerini kapatması/yasaklaması ne yaman bir çelişkidir Resmi ideoloji için. 1925"te tekke ve zaviyeler, hankah ve dergâhlar kapatılarak bu ülkenin bu ülke insanlarının, toplumun en önemli hayat damarlarından biri kesilmiş. Batıcı-sekülerleşme, pozitivizm nâmına büyük bir medeniyet , maneviyat katliamı yapılmıştır.

Bu kadar yıldan sonra, birçok toplumsal travma oluşturan bu amansız yasaklar her ne surette olursa olsun, artık bir şekilde kaldırılmalı bu ülke ve coğrafyaya vurulmuş prangalar sökülmelidir. "Devrim Kanunu" ısrarı ile bunca yıl sonra bile, bu ülkenin ve toplumun önü keslimemelir. Dergâhlar yeniden uyandırılarak, ihyâ edilerek, Sünni olsun, Alevî-Bektâşî olsun çeşitli toplum kesimlerinin de önü açılabilecektir.

.

Bangladeş"teki idam ve Hint Müslümanlığının trajedisi-1

Müfit Yüksel

Müfit Yüksel

     14 Aralık 2013

Bir süredir Güney Asya ülkelerinden Bangladeş"te bir trajedi yaşanıyor. Bangladeş hükümeti ülkedeki dindar/İslâmi gruplara karşı acımasız bir savaş açmış durumda. İdamlar, sokaklarda insanların öldürülmesi, doldurulan cezaevleri ve işkenceler… En son, Cemaat-i İslâmi liderlerinden Abdulkâdir Molla"nın oldukça ilerlemiş yaşına rağmen hakkında verilen idam kararı ve kararın iki gün evvel infazı yapılmakta olan zulmün zirvesini teşkil ediyor. Yoksulluğun ve sefaletin zulümle eşdeğer şekilde zirvede oluğu Bangladeş"teki son gelişmeler bunu daha da büyük bir trajediye dönüştürüyor.

Bugünkü trajedinin ana kaynağı İngiliz sömürgecilik dönemi ve ardından Hindistan"ın parçalanması süreci olmuştur. Bugün için, parçalanmış bir Hindistan ve parçalanmış bir Pakistan, Hint alt kıtasının diğer Müslüman bölgelerinde olduğu gibi, Bengal bölgesindeki Müslümanların yaşadığı trajedinin temelini teşkil etmektedir. 18. ve 19. yüzyılda Hint kıtasını adım adım işgal edip, sömürgeleştiren İngiltere Hindistan"ı kendi stratejisi doğrultusunda eyaletlere ayırıp parçalanmasına yol açar.

Bağımsızlık sürecinde Hindistan"ın parçalanarak Hindistan ve Pakistan diye iki ayrı devlete dönüşmesi; sonrasında, 1971 yılı Aralık ayındaki Hindistan-Pakistan savaşı ardından, 21 Aralık 1971"de Doğu Pakistan"ın Hindistan"ın işgal ve desteği ile, Avâmi Partisi lideri Muciburrahman tarafından Bangladeş adı ile bağımsız bir devlete dönüştürülmesi, Hint altkıtası Müslümanlarının son yüzyılda yaşadığı acı ve trajedilerin ana sebepleridir. Hint kıtasındaki parçalanma sürecinde bugüne değin hep sadece Müslümanlar zararlı çıkmıştır. Oysaki, Hint Müslümanlığı İslam dünyasının çok önemli bir varlığıydı.

Hint altkıtası; masallarıyla, zengin mitolojisiyle, dini motifleriyle, tarihi misyon ve eserleriyle ünlü bir alt kıt"adır. Hint altkıtası halen de dünyanın en kalabalık Müslüman nüfusunu barındıran bölgedir. İslam"ın henüz ilk asırlarında, Basralı, Yemenli ve İranlı Müslüman tüccarlar aracılığıyla, İslam Hint yarımadasına ulaşmış ve sahil kesimlerinden başlayarak yayılma eğilimi göstermiştir. Hicri 92 yılında Muhammed bin Kâsım Es-Sakafî öncülüğündeki kuvvetler Sind bölgesine girerler. Gazneliler zamanında ise Gazneli Mahmud"un (388-428) düzenlediği seferler sonucu Hindistan"ın çeşitli bölgelerinde İslam hakimiyeti sözkonusu olmuştur. Daha sonra Delhi"de kurulan İslam-Türk hanedanıyla Müslümanların idaresi kökleşmiş, ta ki Portekiz ve İngiliz tasallutuna kadar. Daha sonra gelen, M. Zahiruddin Baburşah (1483-1530) ile başlayan Babürlüler hanedanı ve Evrenigzib Alemgir döneminde Müslüman Timurlu-Babürlü egemenliği zirveye çıkmıştır.

Zaman içinde Abbasiler devrinden başlayarak Hint altkıtasından Sünbül bin Abdullah El-Hindî"den başlayarak bir çok meşâhir-i İslam çıkmış, bir hayli ulema, meşayih ve mutasavvıf yetişmiş, hatta İslam aleminin çeşitli yerlerine dağılmış, bu ulema ve meşâyih çoğunlukla Hicaz bölgesine yerleşmişlerdir. Hintli olan birçok müfessir, muhaddis, kelamcı, fakih ve irfan ehlinin eserleri hala kütüphanelerimizi süslemektedir.

Hindistan İslam kültüründe ve medeniyetinde köklü ve önemli bir yere sahip olmuştur. Hindistan; Iran, Irak Ve Maveraunnehr"in yanı sıra en önemli İslam medeniyet merkezlerinden biri haline gelmiştir. Eskiden beri Hint medreseleri Ehl-i Sünnet ekolünün en önemli merkezlerinden biri olmuştur. Hindistan"da; Deobend, Bombay, Kalküta, Bhopal, Caypur, Gaziabad, Haydarabad, Gücerât, Karaçi, Ravalpindi, Siyalkut, Panipet, Lahor,Eski Delhi, Feridabad, Ahmedabad, Azimabad, Devletabad, Muradabad, Milyan, Sind, Srinagar, Ayodha, Amritsar, Çittagong, Turpüşt,Keşmir, Sirhind, Burhanpur, Agra, Binares, Sultanpur, Leknev (Lucknow), Bihar, Saidpur bölgede İslam kültür ve medeniyet merkezleriydi. İmam-ı Rabbanî Ahmed Farukî Es-Sirhindî"den (971/1564-1034/1624) başlayarak Nakşibendiliğin Müceddidiye kolunun merkezi Hindistan"dı. Hindistan"ın çoğu yerinde idareciler, yöneticiler ekseriyetle Müslüman"dı. Müslümanlık ön planda durmaktaydı. Hint altkıtasının İslam dünyasındaki yeri ve etkisi sadece bunlarla sınırlı olmayıp, buradan yetişen ulemâ ve meşayih İslam dünyasının birçok noktasında etkin olmuşlardır.

Hindistan Gaznelilerden başlayarak sömürgecilik dönemlerine kadar ekseriyetle Müslümanların idaresinde hakimiyetinde olagelmiştir. Hindistan"ın neredeyse her eyaletinde Müslüman racalar bulunmaktaydı. Delhi"deki Müslüman-Türk hanedanı ile daha sonraki Timurlu-Babür hanedanı merkezi olarak da güçlü hanedanlıklar mahiyetinde Hindistan"ın büyük bölümünü ellerinde tutmuşlardır. İngilizlerin kanlı sömürgecilik dönemlerinde bile yerel idareciler yine büyük oranda Müslümanlardan oluşmuştu. Asırlarca Hindistan"da yönetim geleneği Müslümanların elinde olagelmiştir. Müslümanlar bu dönemde dahi bir şekilde hakim unsur olma konumlarını sürdürmüşlerdir.

.

Bangladeş"teki idam ve Hint Müslümanlığının trajedisi-2

Müfit Yüksel

Müfit Yüksel

     21 Aralık 2013

Hint alt kıtasında, bu yüzden, bağımsızlık hareketleri söz konusu olduğunda, Müslüman toplumun ileri gelenlerinin büyük çoğunluğu, eyaletlerden oluşan tek bir merkezi idareden yana olmuşlardır. Mevlâna Ebu"l-Kelâm Ahmed Azad, Senâullah-ı Armitsârî, Muhammed Ali Panipetî, Ebu"l-A"la El-Mevdûdî gibi İngilizlere karşı bağımsızlık mücadelesi içinde olup, bu yolda hapislere maruz kalan şahsiyetler bölünmeye karşı çıkmışlardır. Ancak Muhammed İkbâl"in hayalleri, Muhammed Ali Cinnah"ın ihtiras ve kaprisleri, Ulus-Devlet kurma tutkusu Hint alt kıtasını parçalanmaya götürdü. Halbuki, öteden beri Müslümanlarla yakın ilişki içinde olup, Müslümanlara çocukluğundan beri sempati duyan Mahatma Gandhi, parçalanmaya karşı çıkıp, Müslümanların oluşturulacak yeni idaredeki ağırlığını kabul etmekteydi. Nitekim Mahatma Gandhi"nin oğullarından biri de Müslüman olmuştu. İsmailî kökenli bir aileden gelen M. Ali Cinnah ise, Muhammed İkbâl"in Ulus-Devlet hayalleri paralelinde kuzeybatı ve kuzeydoğu Hindistan"da Müslümanların mutlaka ayrı bir bağımsız devlete sahip olmasını savunup öngörmekteydi. 1940 yılında Lahor"da bir kongre toplayan Cinnah, bağımsız ayrı bir devlet kurmayı kararlaştırır. Buna karşın Mevlâna Ebu"l-Kelâm Ahmed Azad, Nehru ile birlikte ayrı bir kongre tertip eder ve birleşik Hindistan"ı savunur. Mahatma Gandhi ise bir Hindu milliyetçisi tarafından öldürülür. 14 Ağustos 1947"de ise, Pakistan adı ile ayrı bir devlet kurulur. Pakistan Batı ve Doğu Pakistan olmak üzere iki ana bölgeden oluşmaktaydı. Bu iki bölge birbirinden uzak olup, aralarında yine Hindistan toprakları yer almaktaydı. Yeni kurulan Pakistan Batı Pencab, Belucistan, Azad Keşmir, Sind, Güney Peştun (Pathan) bölgeleri ile Batı Bengal eyaletini kapsamaktaydı. Batı Bengal eyaleti Doğu Pakistan topraklarını teşkil ediyordu. Pakistan 1947"de kurulmasına karşın 1956"ya kadar İngiliz Uluslar Topluluğu (Commonwealth Of Nations) üyesi olarak İngiliz dominyonunda kaldı. Pakistan"ın kuruluşu ile Müslümanlarla Hindular arasında mübadele, sürgün, tehcir, savaş ve katliamların ardı arkası kesilmedi. Daha ilk etapta 12 milyon insan yer değiştirdi. Buna rağmen bir hayli Müslüman nüfus Hindistan tarafında kaldı. Deobend, Bombay, Kalküta, Bhopal, Caypur, Gaziabad, Gücerât, Panipet, Haydarâbâd, Eski Delhi, Feridabad, Ahmedabad, Azimabad, Devletabad, Muradabad, Srinagar, Ayodha, Amritsar, Turpüşt, Keşmir, Sirhind, Agra, Binares, Sultanpur, Leknev (Lucknow), Bihar, Saidpur gibi ekseri nüfusu Müslüman olan bölgeler ve çok önemli ilim, kültür ve medeniyet merkezleri Hindistan"ın elinde kaldı.

Yanısıra, 1947"deki ilk savaştan başlayarak Keşmir sorunu yüzünden Pakistan ve Hindistan arasında birkaç kez büyük savaşlar vuku buldu. Burada da en büyük kaybı Müslümanlar verdi.

Özellikle, Doğu Pakistan"ın (Bengal Eyaleti) 1971 sonundaki savaşın akabinde Muciburrahman"ın liderliğinde Bangladeş adı ile ayrı, bağımsız bir devlete dönüşmesi yine Hint Müslümanlarının bir kez daha bölünmesine yol açtı. Muciburrahman ve diğer ayrılıkçı Bangladeşlilerin en önemli argümanı Bangladeş"in çok zengin tabii vs. sahip olduğu ve bunun Batı Pakistan/ Ravalpindi yönetimince sömürüldüğü yönündeydi. Bengal ulusunun Pencab ve Sindliler tarafından baskı altına alındığına dair söylemler yaygınlaştırılmıştı. Hatta, Bu argümanlara dayalı propaganda ve ihtilâf 1971"deki genel seçimler sonucunda iç savaşa da dönüşmüştü. 1971"de ilk serbest genel seçimlerde, Doğu Pakistan"ın nüfusça Batı Pakistan"dan fazla olması dolayısıyla, seçimi 167 sandalye ile Muciburrahman"ın liderliğindeki Avâmî Partisi kazanır. Batı Pakistan"da ön planda olan Zülfikar Ali Bhutto ve partisi bunu kabullenmez. Bengallilerin Pakistan"ı yönetmelerini istemeyip engel olmaya çalışırlar. Bu sürtüşme iç savaşla sonuçlanır. 9 ay süren iç savaş ardından Hindistan-Pakistan savaşına dönüşür. Savaşta Pakistan ordusu yenilir. Doğu Pakistan"a girip işgal eden Hindistan, ülkeyi Muciburrahman"a teslim ederek çekilir. Doğu Pakistan Muciburrahman tarafından Bengladeş adıyla bağımsız bir devlet haline getirilir. Oysaki, Bangladeş"te kuruluşundan üç yıl sonra, 1975 yılından bu yana kanlı askeri darbeler eksik olmadığı gibi, "bağımsızlık, yeni ulus" kavramları Bangladeş"te hiçbir açlık ve sefalet sorununu çözemedi. Bangladeş çok fakir, güçsüz ve zayıf bir devlet olarak kendi nüfusunun çoğunu bile besleyip koruyamayacak hale geldi. Yanısıra, Bangladeşli milyonlarca işçi/işsiz Suudi Arabistan, Körfez ülkeleri ve Batı Avrupa başta olmak üzere birçok ülkede son derece ağır şartlarda ve sefalet içinde yaşam mücadelesi vermektedirler. Tüm bunlara karşın, Bangladeş"te, Türkiye"deki 28 Şubat döneminden çok daha ağır şartların hüküm sürdüğü bir süreç yaşanmaktadır. Ülkenin dindar toplum örgütleri, ülkenin laikçi idaresi tarafından idamlar, öldürülme, hapis ve işkence gibi inanılmaz zulümlere maruz bırakılmaktadır. Abdülkâdir Molla"nın idamının ardından ülke çapında yapılan protesto gösterileri kanlı bir şekilde bastırılmakta, insanlar sokaklarda öldürülmektedir. "Batı Pakistan bizi, zenginliklerimizi sömürüyor. Bizi sefâlete mahküm ediyor." iddiasıyla Bangladeş"i kuran kadrolar, kırk yıl sonra, fakir Bengal halkını sokaklarda kurşunla öldürmektedir. Ülkeyi, bağımsız-özgür ülke iddiasıyla idare edip, sefalete sürükleyerek, yerlerde süründüren, asker-sivil bürokrasi, adeta bunun acısını İslam"dan, dindarlıktan çıkarma peşindeler. Ülkede neredeyse İslamiyet yönetim tarafından cezalandırılmaktadır.

 XXXXXXXXXXX



Balkanlar Merceğinde Arnavutlar, Kosova ve TürkiyeTarihsel Arka Plan
Arnavutlar 
Osmanlının yükselme döneminden başlayarak  Osmanlı siyaseti ve bürokrasisinde en başat rolü oynamışlardır. Otranto fatihi Gedik Ahmet Paşa’dan başlayarak son döneme kadar 33 sadrazamla, Osmanlıya sadrazam vermekte başta gelmişlerdir. Gedik Ahmed Paşa, Kara Ahmed Paşa, Lütfi Paşa , Ferhad Paşa, Tarhuncu Ahmed Paşa ve Köprülü sülalesi bunların en ünlüleridir.
Arnavutlar tüm Güney Balkanlar’da, Girit ve Rodos dahil Osmanlı Devleti’nin sacayağı konumunda olmuşlardır. Bu bölgedeki vali, bey ve diğer yöneticiler Arnavut olduğu gibi, örneğin Mora yarımadasındaki Müslüman ahalinin büyük çoğunluğunu Toska Arnavutları oluşturmuştur. Edirne’den Adriyatik’e, Preşeve ve Niş’ten Selanik’e Mora’ya, Girit’e kadar uzanan bölge Osmanlı adına Arnavut yöneticiler tarafından yönetilmiş, bölgede Müslüman ahalinin büyük ekseriyetini Arnavutlar teşkil etmiştir. Sadece Balkanlarda değil Cezayir, Trablusgarp, Hicaz dahil Bağdat, Musul ve Kafkas bölgelerinde bile Arnavut yöneticiler, valiler ve askerler önemli görevler Üstlenmişlerdir. (Trablusgarp valileri Moralı İbrahim Paşa, Vekilharç Osman Dayı, Arnavut Halil Paşalar ve Koloğlular gibi)
Özellikle 18. Yüzyıl sonlarıyla 19. Yüzyıl başlarında, Yanya’da Tepedelenli Ali Paşa, Girit ve Mısır’da Mehmed Ali Paşa, Balkanlar ve Doğu Akdeniz’de Osmanlı içerisinde yükselen Arnavut gücünün sembolü olmuşlardır. Her iki paşa Osmanlı sarayına bağlı faaliyet gösterdikleri dönemlerde büyük bir güç oluşturdukları gibi Hicaz’dan Sırbistan’a kadar Osmanlının vurucu hâkim gücü haline gelmişlerdir. Bu dönemde Mora ve Girit ayaklanmaları bastırılmış, Sırplar ve Yunanlılara göz açtırılmamıştır. Ayrıca, 20 yılı aşkın bir zaman Suudi-Vahhabi işgalinde olup bir türlü Vahhabilerden temizlenemeyen Hicaz (Mekke-i Mükerreme ve Medine-i Münevvere) bölgesi, sonunda Mehmed Ali Paşa ve oğlu İbrahim Paşa komutasındaki 12 bin civarındaki seçme Arnavut askeriyle kurtarılabilmiş, bölge bu sergerdelerden temizlenmiştir. Bu harekâtta mukaddes topraklarımız binlere varan Arnavut şehitlerin kanlarıyla sulanmıştır.
Zamanla Batı Avrupa ülkeleri ve Rusya’nın güçlenmesiyle kuzey Balkan topraklarını kaybetmeye başlayan Osmanlılar güney Balkanları arnavut nüfus ve gücü sayesinde elinde tutabilmiştir. Ne varki, Tepedelenli Ali Paşa ve Mehmed Ali Paşa’nınOsmanlı saray yönetimi ile yollarının ayrılması Osmanlının güney Balkanlardaki talihini değiştirmiştir. Yanya valisi Tepedelenli Ali Paşa’nın, Sultan II. Mahmut döneminde Padişahın baş müşaviri Mehmed Said Halet Çelebi ve diğer bazı paşaların (Hurşit ve İsmail paşalar) kışkırtmasıyla büyük kanlar dökülerek öldürülmesi, tüm çocuklarının saraya teslim olmalarına , dehalet etmelerine karşın katledilmeleri arnavutları gücendirmiş ve çok geçmeden Mora yarımadasında Yunan devleti kurulmuş olup , Londra protokolüile bu durum batılı devletlerce resmileştirilmiştir (1830 ) . Daha önce Rusya ve İngiltere’nin baskısıyla Toska Arnavutlarınım, Osmanlı idaresince Mora yarımadası dışına çıkarılmaları (1792 ) , Müslüman ahalinin yarımadadaki nüfusunu bir hayli azaltmıştır. Osmanlı hanedanının Arnavut unsuruyla yollarının ilk ayrılışı bu şekilde cereyan etmiştir.
Tepedelenli Ali Paşa ve daha sonra Mısır valisi olan Kavalalı Mehmed Ali Paşa
 (Mehmed Ali Paşa aslen güney Arnavutluktaki Korça- Görice- bölgesinden olup, burada Viskop köyünde doğmuş, daha sonra ailesi bir kan davası yüzünden Kavala’ya göçtüğünden Kavalalı diye anılmıştır.) hadiseleri Osmanlının Arnavutlarla bir şekilde yollarının ayrılmasına sebebiyet vermiş, Akdeniz ve Balkanlarda güç kaybına uğramıştır. 1830’daki İşkodralı Mustafa Paşa ayaklanması bu yol ayırımlarının tuzu biberi olmuştur. ( Aynı zamanda İşkodra valisi olan Mustafa Paşa son olarak Medine-i Münevvere’de Şeyhülharem- Harem-i Şerif’ten sorumlu idareci – olarak vefat etmiştir. Aile efradı Eyüp sırtlarındaki Karyağdı Baba Bektaşi tekkesinde gömülüdür.)
Daha sonra, gerek İşkodralı Mustafa Paşa gerekse diğer yerel Arnavut yöneticiler affedilip taltif edilerek bu yara sarılmaya çalışılmış ancak! 878-1881 yılları arasında kurulan Prizren Birliği , bu birliğin Ayestefonas anlaşmasını hafifleten Berlin konferansı sonrasında gereksiz yere dağıtılması [2] , sonraları Şemsi Paşa’nın suikast sonucu öldürülmesi,[2]  II. Meşrutiyetin ilanı , 1910 ve 1911’de İttihatçı hükümetin en vahim icraatı olan Arnavutların silahlarının haksız bir şekilde toplanması olayı son yol ayırımı olmuştur. Ve akabinde çıkan Balkan harbi ile de Edirne’ye kadar olan bütün Balkan toprakları kaybedilmiştir. Silahları İttihatçı hükümetçe haksız bir şekilde toplanan Arnavutların bir bölümü tepki olarak tarihlerinde nadir rastlanacak şekilde Balkan savaşında Sırplara destek vermiş, diğer bir bölümü de silahsız kaldıklarından Sırplara karşı savunmasız duruma gelmişlerdir. Bu da imparatorluğun sonu olmuştur.
Zira 1402 Ankara savaşı ve sonrasında gelişen olaylar, Safevi devletinin yükselişi, Balkanları Osmanlı’nın merkez hinterlandı haline getirmiş, bu coğrafyayı Osmanlı ülkesinin beyni konumuna sokmuştur. Osmanlı’nın merkez hinterlandı Bursa’dan Tuna’ya ve buradan Adriyatik’e uzanan bir bölge olduğu gibi, sadrazam dâhil saray bürokrasisinin belkemiğini oluşturmuştur. Bunda da 33 sadrazam ve binlerce paşa ve vali ile en büyük pay Arnavutlarındır. Osmanlı Devleti, Balkanlar ve Avrupa topraklarında ilerleyip güçlü olduğu dönemlerde parlak ve yükselme dönemlerini yaşamış; duraklayıp gücünü kaybettiği dönemlerde ise gerilemeye, dağılmaya yüz tutmuştur. Osmanlı İmparatorluğu’nun yükselme, duraklama, gerileme ve dağılma dönemlerinin temel belirleyeni, çeşitli dönemlerde Balkan, Rumeli coğrafyasındaki konumu olmuştur. Balkan coğrafyasındaki yenilgilerle ve bu coğrafyanın (Rumeli)      Kaybıyla Osmanlı Devleti beyninden vurulmuştur. İmparatorluk tümüyle çökmüş, 1878’de Karadağ ve Niş’in kaybıyla Selanik korumasız kalmış,1912’de Selanik’in kaybıyla İstanbul’un kapısı açılmış, I. Dünya savaşı sonralarında da İstanbul işgale uğramıştır. Bu bakımdan Balkan coğrafyası dün olduğu gibi bugün için de Anadolu ve Mezopotamya’nın güvenlik kapısıdır. Bugün için İstanbul’dan, Diyarbakır, Erbil ve Süleymaniye’ye kadar olan bölgenin güvenliği Balkanlardan geçer.
Osmanlı’nın anılan dönemlerdeki konumunun Balkanlarla ilişkisinin en önemli unsuru Arnavutlar olmuştur. Yukarıda izah olunduğu gibi, imparatorluğun yükseliş, satvet, gerileme ve dağılması ile Osmanlı hanedanı – Arnavut ilişkileri arasında bir bağlantı söz konusudur. Bugün de, Arnavutlar, Balkanların, Balkan (Rumeli) Müslümanlığının kilidi konumundadırlar. Bu unsur Balkanların en kalabalık Müslüman nüfusunu teşkil etmekte, aynı zamanda en geniş ve stratejik hinterlandına sahiptirler. Yanya’dan (Epir) Niş’e, Preşeve ve Üsküp’ten, Ülgin, Çetina, Podgoriçe ve İşkodra’ya kadar uzanan genişçe bir coğrafya, Sırbistan ve Yunanistan’a uzanan kolları, tarihten gelen konumu ve bugünkü durumuyla, Arnavut unsuru Balkan (Rumeli) Müslümanlığının merkezinde durmakta, ana gövdesini teşkil etmektedir. Bu Müslüman nüfusun parçalanmış değil, bütünleşmiş bir şekilde dinamize edilmesi, Balkan Müslümanlığının geleceğini belirleyecektir. Aynı zamanda Arnavutların 1912’den beri yaşadığı kötü talihi değişebilecektir. Özellikle, Türkiye’de yaşayan milyonlarca (4Milyon civarı ) Arnavut’un da gerekli, olmazsa olmaz hükmünde olan , desteği ile, Müslüman Arnavut unsuru Balkanlarda bütünleşmiş bir hale gelip kötü talihinden kurtulma şansını yakalayacak, aynı zamanda Balkan Müslümanlığının teminatı olacaktır. Çünkü, Balkanlarda en geniş coğrafyaya yayılmış, en büyük nüfusa sahip ve Adriyatik’e açılabilen tek Müslüman topluluktur. Tüm bunlar için, Yanya( Epir ) dan Niş’e , Preşeve ve Üsküp’ten , Podgoriçe, Ülgin, Bar ve İşkodra’ya kadar olan bölgede (  90. 000 Km2) güçlü ve Büyük Arnavutluk devletine ihtiyaç vardır.
Türkiye’nin Balkanlar Politikasının Eleştirisi
Falih Rıfkı Atay misak-ı milliciliğin, Osmanlı’nın eski ülkeleriyle ( özellikle Orta Doğu ve Balkanlar) ilgilenilmemesinin meşruluğunu ve gerekliliğini ispat için kaleme aldığı ” Zeytindağı” kitabının girişinde şöyle bir anlatımda bulunur:
” Berlin Konferansı sırasında, Osmanlı’nın Niş’i de bırakması talep edildiğinde, Osmanlı murahhası olan paşa sinirlenerek, eğer Niş´i de istiyorsanız, ne hacet İstanbul’u da size verelim, bu mesele olsun bitsin, der. Bizim baba ve dedelerimiz için Niş İstanbul kadar yakındı, Niş’in kaybedilmesiyle Osmanlılığın, Türklüğün biteceği zannediliyordu. Hâlbuki bizim çocuklarımızın Avrupası, Marmara ve Meriç’te bitiyor.”
Tek Parti dönemi statükoculuğunun ve resmi ideolojisinin mimarlarından olan Falih Rıfkı Atay bu anlatımında Niş’in ve Balkanların kaybedilmesinin herhangi bir sona neden olmadığını, bir facia olarak nitelendirilemeyeceğini söylemeye çalışmaktadır. Daha doğrusu,  ” Meriç’in ötesi cehennem, bizi alakadar etmez, oralara gitmek sadece 500 yıllık boş bir maceraydı ” söylemini dile getirmekte, teorik çerçevesini belirlemektedir.
Bu politika, Cumhuriyet döneminin başlangıcından günümüze değin devletin temel hariciye politikası olarak takip edile gelmiştir. Türkiye’nin Misak-ı Milli hudutları dışındaki bölgelere yönelik kayıtsızlık politikasının faturası çok ağır olmuştur. Kurtuluş savaşından bu yana üççeyrek asır geçmiş olmasına rağmen hala eldekini muhafaza etme, bunu da kaybetmeyelim politikası devam etmekte, Parçalanma ve bölünme fobisine dayalı politikalar temel teşkil etmekte, ülkenin önü tıkanmaktadır. Bu durumda Türkiye etrafındaki güvenlik çemberine kayıtsız kalmaktadır.  Özellikle Dışişlerindeki statükocu, Yurtta Sulh, Cihanda Sulh söylemine dayalı tembellik politikasının devamı, durumu daha da vahim hale getirmektedir. “Balkanlarda başımıza bela almayalım, uluslararası kamuoyunu ürkütmeyelim.” Sözleri Dışişlerinde sık sık dile getirilmektedir. Olayın en ilginç yönü bunu dile getiren Dışişleri yetkililerinin tamamına yakınının Balkan kökenli kimselerden oluşmasıdır. “Ha Bosna, ha Yeni Zelanda ” mantığı sergilenmektedir. Gerek Bosna savaşı sırasında, gerekse Kosova olaylarında bu politikanın, Türkiye’ye ve Balkan Müslüman azınlığına faturası çok ağır olmaktadır.
Üzülerek belirtelim ki, Türkiye’de yaşayan Balkan kökenli vatandaşlarımızın da çoğu bu politikayı izlemekte, Falih Rıfkı Atay’ın izinden gitmektedirler. Bu insanlarımız Balkanlardaki kökleriyle tüm bağlarını kopartmış olup, soğuk savaş sonrası Balkanlardaki, gelişme ve facialara Kayıtsız kalmışlardır. Özellikle Bosna savaşı sırasında Türkiye’deki (Nüfusları, 3,5-4 Milyon arasında olduğu tahmin edilen) Boşnakların çoğu, Bosna’ya tamamen ilgisiz kalıp, Faciayı seyretmekle yetinmişlerdir. Bosna sınavını kaybetmişlerdir. Bilerek veya bilmeyerek Balkan Müslümanlığına, Türkiye’nin Balkanlardaki çıkarlarına büyük kötülük yapmışlardır. Türkiye bu yüzden Bosna savaşı sırasında gayet pasif kalmış olup (Özellikle Merhum Turgut Özal’ın ölümü sonrasında) oldukça kayıtsız bir tutum sergilemiştir. Türk, Kürt, Laz vs. Gençler Türkiye’den Bosna’ya gidip , savaşıp şehit olurken , Türkiye’deki Boşnaklar nakdi yardımda bulunmaktan bile imtina etmişlerdir. Bosna’ya,  anavatanlarına bir Afrika veya Uzakdoğu ülkesi gibi yabancı kaldılar. Dayton anlaşmasının birçok bakımdan Bosna Müslümanlarının aleyhinde şekillenmesinde, Türkiye hariciyesinin,Türkiye’deki Boşnakların büyük sorumluluğu ve suçu vardır.
Kosova konusunda da şimdiye değin benzer bir tutum gözlemlenmektedir. Yine bu doğrultuda Türkiye’de yaşayan 4 Milyonu aşkın Arnavut’un çok büyük bir bölümü, Türkiye’ye göç ettikten sonra Anavatanlarına kayıtsız kalmışlardır. Hem hariciyenin Balkanlara kayıtsızlık politikası ve buna paralel Türkiye’deki Arnavut kökenlilerin çoğunun aynı yöndeki tutumu sonucunda Arnavutlukta’ki Türkiye ve İslam dünyasına yakın politikalar izleyen Salih Berişa yönetimi devrilmiştir. Arnavutlukta Türkiye ve Bosna yanlısı bir politika izleyip İslam ülkeleriyle de sıcak ilişkilere giren Salih Berişa yönetiminin devrilip, sosyalist ve Yunan yanlısı Fatos Nano yönetiminin başa geçmesinde Yunanistan temel rol oynadığı halde, bu konuda en büyük sorumluluk Türkiye’ye aittir. Türkiye hariciyesi “Balkanlarda başımıza bela almayalım” mantığıyla bu bölgede müttefik istememektedir. Zira Meriç’in ötesiyle ilgilenme niyetinde değillerdir. Ayrıca, Türkiyedeki Arnavutların büyük bölümünün bu yönetim değişikliğine sessiz kalmış olmaları, özellikle banker krizi sırasında Salih Berişa yönetimine yardım eli uzatmamaları affedilmez bir durumdur. Yunan yanlısı yeni yönetim Kosova başta olmak üzere diğer Müslüman Arnavutların, Adriyatik’e ve dolayısıyla Türkiye’ye çıkış yolunu şimdilik kapamış gözükmektedir. Türkiyede, hariciyenin yanı sıra, bu ihmalin en büyük sorumluluğunu 12 Milyonu aşkın Rumeli kökenli insanlar taşımaktadır. Arnavut, Boşnak, Pomak, Hırvat, Leh, Ulah vs. Unsurlardan oluşan Balkan kökenli nüfusun büyük çoğunluğuna ” Meriç’in ötesi cehennem” politikası empoze edilmiştir. ” Bizim anavatanımız Anadolu, Balkanlardaki 500 yıllık dönem boş bir maceraydı, şükür vatanımıza geri döndük” gibi ancak ihanet ehlinin sarf edebileceği bu söylemler maalesef çoğu tarafından dillendirilmektedir.
Bunların büyük çoğunluğunun, Arnavut, Boşnak, Pomak gibi Balkanlar Avrupa sının yerli Müslüman unsuru olmalarına karşın bu tür söylem ve politikaları sergilemeleri Rumeli Müslümanlığına ve Anadolu insanına yapılmış büyük bir kötülüktür.
Yukarıda belirttiğimiz gibi, günümüzde Balkanlar Türkiye için, Mezopotamya için hayati öneme sahiptir. Bu bölgelerin güvenliği Balkanlardan geçer. Bursa ne ise , Priştina da odur, İzmir ne ise , Selanik de odur. Balkan Müslüman kimliğinin geleceği Anadolu ve Mezopotamya Müslümanlığının da geleceğinin teminatı olacaktır. Burada kilit rol Müslüman Arnavutlarındır.
Bu açıdan, Kosova’nın geleceği büyük öneme haizdir. Türkiye Arnavutlarının tutumu önemli oranda belirleyici olacaktır. Türkiye Arnavutlarının diğerleri gibi kayıtsız kalmayacakları, kendi anavatanlarına, Rumelideki Müslüman soydaşlarına canla başla sahip çıkacakları kanaatini taşıyoruz. Asıl itibariyle, Kosova sorunu Türkiye’deki herkesi yakından ilgilendirmektedir. Ancak bu topyekûn ilginin temel dinamiğini ve köprüsünü Türkiye’deki Arnavutlar oluşturacaktır. Aksi takdirde, Kosova’nın dolayısıyle, Balkanlardaki geleceğimizin karanlık bir yöne kayacağından kimsenin kuşkusu olmasın. Zira, Türkiye Osmanlı İmparatorluğu ve mozaiğinin bakiyesidir. Bu bakiye yeniden Balkanlar ve Ortadoğu coğrafyası denkleminde tarihten gelen rolünü oynamak zorundadır. Anadolu ilânihaye, çevresine ve bölgesine kapalı bir istikrar adası olarak kalamaz. Aksi halde çürüyüp çöker.

Kosova’da Arnavutlar Ve Türkler

Kosova’da öteden beri bir Türk ve Türkçe konuşan azınlığın bulunduğu bilinmektedir. Bunların önemli bir bölümünün kökenleri, Fatih döneminde çoğu Balkanların çeşitli yörelerine sürgün edilen Karamanlı aşiretlerine dayanmaktadır. Daha önce Karaman Beyliğinin toprakları Osmanlılarca bir kaç kez zapt edilmesine karşın ,Karamanoğulları devleti her defasında yeniden güçlenerek ortaya çıkar. Toprakları ilkin Yıldırım Bayezid döneminde zapt edilen Karamanoğulları Beyliği, Timur istilası sonrasında tekrar daha güçlü olarak kurulur. Yeniden kurulan bu Anadolu’nun en büyük beyliği Osmanlıları bir hayli zaman uğraştırır. Sürekli Osmanlıya rakip, Bizanslılar, Venedikliler ve Akkoyunlularla işbirliği halinde olurlar. Sultan II. Murad döneminde de bir kaç kez bu beyliğin topraklarına girilir, ancak her defasında bazı kimselerin devreye girmesiyle anlaşma ve teminatlarla beylik toprakları iade edilir. Fatih döneminde yine birkaç kez bu topraklar zapt edilir. Ancak bu son seferlerin her birinde nüfusunun önemli bir bölümü başka bölgelere nakledilir. Hatta buraya sefere memur edilen Rum Mehmed Paşa büyük bir mezalim ve katliam sergiler. Son olarak 1472 de tüm karaman toprakları zapt edilerek ahalisinin çok büyük bir bölümü daha çeşitli yerlere sürgün edilir. Bu sayede nüfusu çok azaltılmış olan bu bölgede Karamanoğulları Beyliği’nin bir daha yeşermesi engellenmiş olur. Sürgün edilen aşiretlerin büyük bir bölümü, Balkanlarda Kırcaali, Dobruca, Kalkandelen ( Tetovo ) gibi bölgelere yerleştirilir. Günümüzde bu yörelerde Türkçe konuşan ahalinin büyük bölümünün Konya dan geldiklerini söylemeleri bu olaylara dayanmaktadır. Yanısıra, saray ve yerel bürokrasinin etkisiyle anadili Türkçeleşmiş bir hayli Arnavut bulunmaktadır.
Kosova’daki Türklerin (özellikle Prizren ve civarında) veya anadili zamanla Türkçeleşmiş Arnavutların nüfusu bugün 20 Bin civarında tahmin edilmektedir. Kosova’nın yanı sıra Makedonya’da ( Kalkandelen-Gostivar bölgesi) daha yoğun bir Türk nüfusu veya anadili zamanla Türkçeleşmiş Arnavutlar yaşamaktadır. Ancak bu bölgelerdeki Türk nüfus, özellikle son dönemlerde Arnavutlara karşı olumsuz bir tutum almaya teşvik edilmektedir. Sırplar uzun süreden beri Türklerle Arnavutları birbirine düşürmeye, müslüman nüfusu karşı karşıya getirme politikası izlemektedir. Sırpların yanı sıra Türkiye’deki bazı ırkçı -şoven çevreler de Türkleri Arnavutlara karşı kışkırtmaktadır. Türkiye’deki bu çevreler Makedonya ve Kosova Türklerine ırkçı şoven duygular, Sırp emellerine hizmet edecek şekilde Arnavut düşmanlığı aşılamakta, Müslüman ahaliyi birbirine düşürmektedir. Hatta bu çerçevede Prizrendeki Türklerin bir bölümü Sırplarla işbirliği içine girmişlerdir. Yanı sıra,98yılı başlarındaki, Kosova’nın Drenica bölgesinde vuku bulan Sırp katliamları sırasında, Türkiye’deki bazı basın yayın organlarında Kosova’daki Türklerin tehlike altında olduğu, Arnavutlarla Sırplar arasında, iki ateş arasında, kaldıkları sıklıkla ifade edildi. Bölgede 23’ü Yaşari ailesinden olmak üzere 80’i aşkın Müslüman Arnavut katledilirken ve bugün de başta Racakköyü olmak üzere, çeşitli yörelerde katliamlar sürerken Türklerin iki ateş arasında kaldığından, tehlike içinde olduklarından söz edilmesi hiçbir şekilde ahlaki olmayan ve Müslüman Arnavut kardeşlerimizi küstüren bir tutumdur. Tarihte Arnavutların zaman zaman Osmanlı sarayınca küstürülmesinin ne kadar pahalıya mal olduğu bilinmektedir. Özellikle! 9’uncu yüzyıl başlarında Yanya Valisi Tepedelenli Ali Paşa’nın nahak yere öldürülmesi, 1910ve 1911’de Arnavutların silahlarının hiçbir haklı gerekçe yokken ittihatçılarca toplanması büyük felaketlerle sonuçlanmıştır. Müslüman Arnavut kardeşlerimizin bu tür olumsuz tutumlarla küstürülmesinin kimseye yararı olmaz. Oysaki Sırplar Arnavutlara yönelik katliamlarına gerekçe olarak Arnavutlar’ı Türklerin bir uzantısı olarak görmelerini, Osmanlının bir bakiyesi olarak değerlendirmelerini ileri sürmektedirler. Sırplar Arnavutları, Türkleri bahane ederek katlederken, kosova’daki Türklerin bir bölümünün Sırplarla işbirliği yapması hayret verici bir durumdur. Kosova’daki Türkler bu sorunda, Arnavutlarla birlikte hareket etmek dışında bir seçenek aramamalıdır. Tarafsız kalmaları bile ihanettir. Türkler, Arnavutlarla bütünlük içinde hareket etmeye mecburdur. Bu bakımdan Arnavutlarla Türkler arasında uzlaşma ve birliğin sağlanması elzemdir.

İskender Bey Fenomeni Ve Figürü

Günümüzde Arnavutlarla Türkler arasında en önemli sorun gibi gözüken en önemli sembol İskender Bey Figürüdür. Sultan II. Murad ve Fatih dönemlerinde yaşamış olan İskender Bey meselesinin bugün hala canlı tutulmaya çalışılması son derece ilginçtir.
Arnavutluk ilkin  II. Murad döneminin başlarında fethedildiği sıralarda, Merdita prenslerinden  Krujalı ( Akçahisar ) Jean Castrioty Osmanlı Sultanına metbuiyyetini bildirir, bu bağlılığını göstermek için de dört oğlunu talim ve terbiye görmek üzere o sırada Osmanlının payitahtı olan Edirne Sarayına gönderir. Dört oğlundan en küçüğü ve en atak olanı George Castrioty ( Yorgi Kastriyoti ) padişahın  ( Sultan II Murad) gözüne girer. Bir hayli iltifata mazhar olur. Diğer kardeşleri gibi Müslüman olarak İskender adını alır. Padişah onu şehzadeleri arasında bulundurarak eğitim ve tahsiline özel itina gösterir. Genç yaşta sancak beyliğine yükselir. 25 yaşlarında iken Kruja hâkimi olan babası eceliyle ölür. Bunun üzerine babasının makamını padişahtan ister. Ancak Padişah II. Murad onu daha önemli mevkilere getirmek istediğinden ( Belki sonradan baş vezir yapmak istiyordu ) Kruja sancağına başkasını gönderir. İskender Bey bu duruma pek içerler ve intikam yolları arar.
Sultan II. Murad Avusturyalılarla uğraşırken ve Osmanlı ordusu sefer için Morova’da bulunurken İskender Bey de bu ordu içindedir. Bu sırada ihanet planları yapan İskender Bey, bazılarıyla gizlice anlaşarak sahte bir ferman düzenler ve ordudan gizlice ayrılarak Kruja’ya gider.  Burada çevresine toplanan başıbozuklarla birlikte Kruja kalesini gösterdiği sahte fermanla teslim alır ve içeride Müslüman asker katliamı yapar . Ardından Venedikliler ve Macarlar’la, hatta Sırplarla Osmanlı aleyhinde ittifak kurar. Bundan sonra sırtını Venedikliler, Macarlar ve diğer haçlılara yaslayarak Osmanlıları 25 yılı aşkın uğraştırır.  Kruja ve İşkodra’yı Venediğe bağlayarak bu zaman zarfında hüküm sürer. Yılları gerek II. Murad, gerekse Fatih Sultan Mehmed döneminde, sürekli Osmanlılarla savaşmakla geçer. Fazla bir şey elde edemez. Ancak, sadece İtalya ve Adriyatik’te Osmanlı’nın önünde set vazifesi görür. Bunda kendisi karlı çıkmaz. Nihayet Osmanlılarla 25 kez Papa ve Venedikliler adına savaşan İskender Bey pes etmek zorunda kalır. İşkodra’dan sonra Kruja da Bizzat Fatih tarafından zapt edilir. Fatih Kruja’nın anahtarlarını kendisi teslim alır
( 883/1478 ) . İskender Bey Önce Alesyo’ya sonra da Lisa adasına kaçar ölümüne kadar münzevi bir hayat yaşar.
İskender Bey bu ihanetiyle en büyük zararı ırkdaşları olan Arnavutlara vermiştir. İskender Bey ayaklanması, Arnavutlar’la Osmanlılar’ın birbirinin gücünü yıpratmasına neden olmuş, bu durumdan Sırplar ve Venedikliler istifade etmiştir. Osmanlı’nın Dalmaçya ve Adriyatik kıyılarındaki hâkimiyeti gecikmiş, Venedik, Roma ve Napoli Osmanlı’ya karşı korunmuştur. Dolayısıyle, İskender Bey Arnavutlar’a değil Sırplar, Venedikliler ve Roma’ya hizmet etmiştir. İskender Bey olayı vuku bulmamış olsaydı, belki bugün Belgrad ve Zagrep bile Arnavut toprağı olabilirdi.
Osmanlı dönemi Arnavutluk tarihinde, sadece İskender ve Prizren Birliği dönemlerini görmek ( 1478–1878 )  400 yıllık hareketli bir dönemi görmezden gelmek, tarihi hakikatlerin göz ardı edilmesi sonucunu doğurur. Osmanlı İmparatorluk yönetiminin en üst düzeyinde yer almış bunca Arnavut Sadrazam, Paşa, Bey, Şeyhülislam, Kadıasker dururken ve o dönemlerde birçok Arnavut ulema ve meşayih yetişmişken, Sadece İskender Bey, Abdül Fraşeri, İsmail Kemali, Necip Dragau adlarında ısrar edilmesi, Arnavutlar açısından büyük bir talihsizliktir. Oysa, Arnavut-İslam tarihinde İskender Bey’e karşılık binlerce Arnavut büyüğü ve Arnavut Kahramanı vardır. Gedik Ahmed Paşa, Lütfi Paşa, Dukakinzade Ahmed ve Mehmed Paşalar ve diğerleri, Girit fatihi Hüseyin Paşa, Belgrad fatihi İvaz Mehmed Paşa, Tepedelenli Ali Paşa, Kavalalı Mehmed Ali Paşa gibi yüzlerce önemli şahsiyet; Kafkaslar’da, Yemen’de, Kuzey Afrika’da, Kürdistan’da, Azerbaycan’da, Viyana kapılarında savaşmış, şehit düşmüş onbinlerce Arnavut kahraman dururken, sadece İskender Bey’i sembolize etmenin, bu olayı gündemde tutmanın hiçbir anlamı yoktur.
1912 ayaklanması esnasında, Özellikle diktatör Enver Hoca döneminde İskender Bey olayının 400–450 yıl sonra gün yüzüne çıkarılarak, gündeme getirilip sembolize edilmesinin amacı Arnavut halkını 400–500 yıllık geçmişinden, Müslüman kimliğinden koparıp totaliter ideolojilerin (özellikle Marksizm ) hizmetine sokmaktı. Müslüman Arnavut kardeşlerimizin 1912 sonrasında, özellikle Enver Hoca döneminde ön plana çıkarılıp sembolize edilen İskender Bey olayını gündemde tutarak çevrelerinde Sırp istilacılığına karşı kendilerine en büyük desteği verecek diğer Müslüman topluluklara bigane kalmamaları gerekir.
İbrahim Rugova Ve Kosova Kurtuluş Ordusu ( Kla/Uçk)

Kosovalı Arnavutlar tarafından ilan edilen Kosovo Cumhuriyeti hükümetinin Cumhurbaşkanı olan İbrahim Rugova daha beş haftalık iken babası ve büyük babası Tito yönetimince idam edilmiş birisi. İlkin 1992’de Sırpların resmen tanımadığı seçimle işbaşına gelen İbrahim Rugova ne Balkanlar’da ne de uluslararası camiada Kosova davasını tanıtamadığı gibi oldukça yanlış stratejiler takip etti. Aktif ve karizmatik bir lider imajı yerine pasif, silik ve taklitçi bir lider profili çizdi. Şu güne kadar halkı için hiçbir olumlu icraatta bulunmadı. Bu gün de, Kosova halkına verecek hiçbir şeyi bulunmamaktadır.

Kosova’da bunca Sırp Katliamı, zulmü yaşanırken İbrahim Rugova kendisini
” Balkan Pasifisti” olarak nitelendiriyor. Kendisine Mahatma Gandhi Ve Martin Luther King’i örnek aldığını söyleyen Rugova, herhangi bir silahlı direniş ve mücadeleye karşı çıktığını ifade ediyor.  Örnek gösterdiği şahsiyetler gibi pasif direnişi savunan Rugova, 19 Mart’ta gazeteci Guy Dinmore’un kendisiyle yaptığı röportajda bunları söylemekteydi.[3] İlginç olan, baba ve dedesinin idam edilmiş olmasına ve yaşanan tüm olaylara karşın kendisini “Pasifist” ilan etmesiydi. Örnek aldığını söylediği Mahatma Gandhi, Hindistan şartlarında pasif direnişi seçmede haklı sayılırdı. Zira, Hindistan’daki işgalciler çok uzaktan (İngiltere) geliyorlardı. Onların yanı başında yer alan devletten gelmiyorlardı. Çok uzaktan gelip yüzyılı aşkın süre Hindistanı işgal eden İngilizler’e karşı Hint halkı büyük oranda Mahatma Gandhi’nin çevresinde kenetlenmişlerdi. Gandhi’nin pasif direnişi Hindistan şartlarına uygunluk arz ediyordu. Uzaktan gelen işgalciler ve sömürgeciler, Hindistan’da baskı ve şiddet uygulamalarına karşın büyük bir soykırım ve tehcire girişme konumunda değillerdi. Hindistan Amerika veya Avustralya kıtası değil, köklü medeniyeti olan kalabalık bir ülkeydi.
Rugova’nın Gandhi yöntemini Kosova’ya uygulamak istemesi, Kosova şartlarında mümkün değildir. Kosova’yı işgal edenlerin ülkesi uzakta değil, Kosova’nın hemen yanıbaşındadır. Bu anlamda, Sırbistan Kosova’yı yanı başında genişleyeceği ana toprağı (Sırp Ortodoxluğunun anavatanı, kalbi) olarak algılamakta, bu yüzden soykırım uygulamaktadır.(Daha önceki Drenica ve en son Racak köyü katliamı gibi). Sırplar Kosova’da Arnavut nüfus artışından ürkmekte ve bunu ” Sırbistan’da Demografik Bomba” olarak nitelendirmektedirler. Arnavut nüfus artışının Sırplar’ın aleyhine gelişmesinden dolayı tedbir alınması öngörülmektedir. Dolayısıyle, soykırım veya Arnavutların tehcir edilmesini ve sonuçta Kosova’nın Sırplaştırılması politikasını açıkça, gizlemeye gerek duymadan dile getirmektedirler. 1937’de Sırp akademisyen Jubriloviç’in Arnavutlar’ın Kosova’dan Türkiye ve Arnavutluk’a göç ettirilmesi planını içeren memorandumu ve son zamanlarda Internet’te Sırp web sitelerindeki açık söylemler bu yöndedir[4].Ayrıca Sırpların Saldırılarını genellikle Kosova’nın batı bölgelerinde yoğunlaştırmaları da bunun somut kanıtıdır. Zira Mitroviçe ilePrizren‘in batısında yer alan bu bölgenin bir yandan Sancak bölgesi ile dğer yandan Arnavutluk ile sınır bağlantısı vardır. Kosova’yı resmen iki bölgeye ayıran Sırbistan bu batı bölgesineMetohia adını vermektedirler[5]. Sırplar, öncelikle, Metohiaadını verdikleri bu bölgede etnik temizlik yapmayı hedeflemektedirler. Böylece, hem Kosova Arnavutlarının Sancak ve Arnavutluk’la bağlantıları kesilmiş olacak, hem de Kosova’nın yeraltı kaynakları en zengin ve verimli bölgesi Arnavutlardan arındırılmış olacak.Bu bağlamda, Rugova’nın öngördüğü “pasifist” yöntem, soykırım ve tehciri hedefleyen Sırpları durdurmaktan uzaktır.
Sırplar, Kosova’yı ana toprakları ve Sırp Orthodoxluğunun anavatanı olarak görmektedirler. Bölgenin 1389 Kosova savaşı yenilgisi sonrasında, Osmanlılar tarafından, Sırplar’ın tedricen tehcir ettirilerek yerine Müslüman Arnavutların yerleştirilmesiyle, Arnavut bölgesi haline getirildiğini iddia etmektedirler. Ayrıca, son dönemlerde Arnavutların nüfus planlamasına karşı çıkmasından dolayı, Arnavutlar’da doğum oranının, nüfus artışının çok yükseldiğini, dolayısıyle, Sırplar’a tehdit oluşturacak şekilde ” Demografik Bomba” haline geldiğini ileri sürmektedirler. Tüm bu gerçekler göz önüne alındığında, Rugova’nın “Pasifist” politikasının Kosova’nın gerçekleriyle çelişen, basit bir taklit ve özenme (Gandhi ve Luther King’e özenme) politikası olduğu ortaya çıkmaktadır.
İbrahim Rugova gazeteci Guy Dinmore’la gerçekleşen aynı söyleşide, Müslüman bir aileden gelmesine karşın, Müslüman olmadığını, kendisini bir Müslüman olarak görmediğini sadece Allah’a inandığını söylemektedir. Bunları, Priştina’daki bürosunda duvarda asılı duran Papa’nın fotoğrafı altında otururken söylemektedir.
Kosova Arnavutlarının  %90’ından fazlası Müslüman’dır. Catholic nüfus oldukça azdır. İbrahim Rugova’nın nüfusunun tamamına yakını Müslüman olan bir ülkenin cumhurbaşkanı olarak, Müslüman olmadığını deklare etmesi kendi halkının inançlarına hakarettir. Kosova’da çok az Sırp ve Catholic dışında nüfus Müslüman’dır. Kosova’da Müslümanlar, başta Arnavutlar olmak üzere Türkler, Boşnaklar, Kürt kökenli Goranlar [6] , Müslüman Çingeneler ve sürgün edilen Çerkes ve Tatarlardan oluşmaktadır. Böyle bir durumda, İbrahim Rugova’nın sırf Papa’ya ve Kosova’daki Katolik azınlığa şirin gözükmek için Müslüman olmadığını söylemesi Müslüman çoğunluğu ve bu çoğunluğun iradesini hiçe saymaktır. Ayrıca, bu tutumuyla Rugova, Kosova’yı Türkiye’nin ve İslam ülkelerinin desteğine kapamaktadır.
Gerek Kosova’da gerekse Arnavutluk’ta (Merditalılar ve Malisörler) az sayıda da olsa Katolik Arnavutlar mevcuttur. Katolik Arnavutlar, İskender Bey dönemi hariç, çoğunlukla Osmanlı Devleti’ne bağlı kalmışlardır. Ancak! 912’deki son Balkan
Savaşında, Osmanlılar’a karşı ilk defa Sırplar ve Karadağlılar’la beraber savaşmışlardır. Sırplar’dan yana tavır almışlardır. Kendilerini ” Milliyetçi” olarak nitelendiren bir kısım Katolik Arnavutlar Müslümanlara, kendilerini destekleme karşılığında İslamiyet’i bırakmalarını , “Ne Cami, Ne Kilise” sloganıyla hareket etmelerini öğütlemektedirler. Daha doğrusu, Müslüman Arnavutlara şantaj yapmaktadırlar. Milliyetçiliğin ön plana çıkarılması bahanesiyle bazı Müslümanlara Cami’yi terk etmeleri, Cami’ye karşı çıkmaları salık verilerek dinsizleşmeleri sağlanırken, kendileri Kilise’yi ve Papa’yı terk etmemektedirler. Katolikler, Milliyetçi duyguları bahane ederek Müslüman Arnavutları Müslümanlıktan koparmak için bu şantajı sergilemektedirler.  ” Ne Cami, Ne Kilise ” sloganıyla Müslümanlığı bıraktıkları takdirde, kendilerini Sırplara karşı destekleyecekleri vaadinde bulunmaktadırlar. Ancak, Müslüman Arnavutlar’ın asırlarca Osmanlı ülkesinin her karışında uğrunda savaştıkları, kanlarını akıttıkları kendi dinlerinden vazgeçmeyecekleri ve bu şantaja boyun eğmeyecekleri kanaatindeyiz. Maalesef İbrahim Rugova bu tavrıyla sağduyulu ve iradeli olmadığını göstermiştir. Söyleşiyi gerçekleştiren Guy Dinmore’un aktardıkları doğru kabul edilirse, Rugova’nın dinsiz ancak deist olduğunu öğreniyoruz.
Balkanlar’da Katoliklik, birçok Arnavut’un asimile olup İtalyan veya Hırvatlaşmasını sağlamıştır. Özellikle, asimile olup İtalyanlaşan bir hayli Catholic Arnavut vardır. Oysaki, Müslümanlık aynı zamanda Arnavut kimliğinin muhafazasını sağlamıştır. Osmanlı tarihinde Müslüman Arnavut Kavramı gelişmiş, Arnavutlar Akvam-ı İslamiye’den kabul edilmiştir. Arnavutlar, Osmanlı tarihindeki başat rolleriyle İslam tarihindeki yerlerini almışlardır. Yemen’de, Sudan’da, Viyana’da, Trablusgarp’ta, Bağdat’ta, Tebriz’de daha akla gelmeyen bin bir bucakta Arnavut, Kürt, Türk, Arap, Çerkes, Gürcü, Laz, Tatar vs. Şehitlerin cesetleri aynı mezarlarda ebedi birer abide gibi yan yana yatmaktadır.
Son birkaç yıldır gizlice örgütlenmiş olup, 98 yılı başlarında adını duyurmaya başlayan Kosova Kurtuluş Ordusu ( KLA/UÇK ) ilk aylarda başarılı gözükmesine karşın, sonradan, organizasyon eksikliği, tek bir merkeze bağlı olmamaları, lider yokluğu ve içlerinde her bir grubun ve fertlerin İstiklal harbindeki Demirci Efe örneğinde olduğu kendi başlarına dağa çıkmış olmaları, gerilemelerine ve kısmen yenilgiye uğramalarına neden oldu. Ancak Kosova Kurtuluş Ordusu son Zamanlarda yeniden bir toparlanma ve sıkı organizasyon sürecine girmiş bulunmaktadır. Bu süreçte UÇK zamanla Kosova halkının tek temsilcisi ( Her ne kadar birbirinden farklı Uçuk’lar var ise de) konumuna gelmekte, gücünü artırdığı ölçüde İbrahim Rugova tasfiye edilme sürecine girmektedir. UÇK başından beri İbrahim Rugova’dan bağımsız hareket etmektedir. Sırp saldırganlığının devam ettiği Kosova’da, buna karşı silahlı mücadele içine giren UÇK ‘nın, Gandi örneğindeki gibi Pasif Direnişi seçen Rugova ile uyuşması mümkün görünmemektedir. Zaten, UÇK/KLA yayınladığı bildirilerde İbrahim Rugova’yı tanımadıklarını deklare etmiştir. Rugova ile UÇK arasındaki bu uyuşmazlığa karşın Kosova halkı ve Rugova’nın lideri olduğu Kosova Demokratik Birliği (LDK) Partisi’nin birçok yöneticisi UÇK’yı destekliyor. Bu bakımdan Rugova, cumhurbaşkanı olduğu Kosova halkı üzerinde ve lideri olduğu partide gün geçtikçe kontrolü ve desteği kaybetmektedir. Son zamanlarda Rugova’nın lideri olduğu partide UÇK’ya sıcak yaklaşan Başbakan Buyar Bukoshi ve Kosova’nın Türkiye temsilcisiEnver Talih ön plana çıkmakta ve gittikçe güçlenmektedir. Bu durumda, UÇK zamanla inisiyatifi eline almaktadır.Hatta Kosova’daki Batılı denetçi ve diplomatlar  İbrahim Rugova ve UÇK’yı ayrı ayrı muhatap alıp görüşme yapmaktadır. Sırp saldırganlığının ve katliamların bütün şiddetiyle sürdüğü bu dönemde UÇK inisiyatifini artırdığı ölçüde İbrahim Rugova tasfiye sürecine girecektir.
 Türkiye’nin Balkan Politikasının Değerlendirilmesi
Türkiye hariciyesi genelde Balkan sorununu, özelde Bosna ve Kosova sorununu Balkan Türklüğü, Rumeli Türkleri çerçevesinde değerlendire gelmiştir. Dışişlerinin Balkanlardaki Müslümanların sorunlarını Rumeli Türklüğüne indirgemesi, politikasını buna göre belirlemesiyle Balkanlardaki Müslüman azınlığa en büyük kötülüğü yapmaktadır. Balkanlar’daki Avrupalı yerli Müslüman nüfusun Türkiye hariciyesince “Balkan Türkleri” adlandırılmasına tabi tutulması, hele bu çerçevede Balkanlar’dan Türkiye’ye sürekli göç kabul edilmesi birçok yönden zarar vermekte olup , hiçbir yarar sağlamamaktadır.
Arnavut, Boşnak, Pomak, Ulah, Hırvat, Romen vs. Çoğunlukla yerli Doğu Avrupalı unsurlardan oluşan Balkan Müslümanlarının tümünün “Türk” olarak nitelendirilmesi, gerek batı Avrupalılar gerekse Balkanlardaki Gayr-i Müslim çoğunluk tarafından ” Anadolu’dan gelmiş işgalci Türklerin kalıntıları” şeklinde nitelendirilmesine yol açmaktadır. Bunların Türkiye’ye göçe zorlanmasına neden olmakta, sürekli göç nedeniyle Balkanlardaki Müslüman nüfus gittikçe azalmaktadır. Dolayısıyle, Türkiye hariciyesinin Balkan Müslümanlarının tamamını “Rumeli Türkleri ” olarak nitelemesi, Sırp ve Yunan emellerine hizmet eden , Rumeli Müslümanlığını bitiren bir politikadır.
B- Tarihte Batı Avrupalıların (Osmanlıların deyimiyle Frenklerin) tüm Osmanlıları “Türk” olarak nitelemesi, Mısır ve Arabistan’dakiler dâhil tüm Müslümanlara “Türk” demiş olması, bugün Balkanlar’da yaşayan tüm Müslüman ahaliye “Türk” denmesine gerekçe olamaz. O takdirde, eskiden tarihte Anadolu’ya ” Bilad-ı Rum, Diyar-ı Rum, İklim-i Rum ” denmesinden yola çıkılarak Anadolu’da yaşayanlara  “Rum” adlandırmasına gerekçe olacağı mı düşünülür? Bugün Anadolu’da yaşayan ahaliye” Rum” demek mi gerekir? Veya Mevlana Celaleddin Hazretleri’ne “Rumi” denmesi Rum asıllı olduğundan mıydı? Hâlbuki kendisi Belhli idi, ancak küçük yaşta iken babasıyla Diyar-ı Rum’daki Konya’ya yerleşip orada vefat ettiğinden “Rumi” denmiştir. Bu bağlamda, kültür ve medeniyet hinterlandı ve bir hanedanın kavmi ve anadiline dayalı coğrafi adlandırmaların ilânihaye geçerli olacağını söylemek imkânsızdır.
C- Türkiye hariciyesinin Balkanlar’a yönelik bir yandan “Rumeli Türklüğü” diğer yandan “Meriç’in Ötesi” ni tamamen görmezden gelen, Misak-ı Millici, soğuk savaş dönemi statükocu politikası veya politikasızlığı Balkan Müslümanlarının böylece daha fazla acı çekmelerine ve Türkiye’ye göçe zorlanmalarına neden olurken , aynı zamanda Türkiye!ye göç edenlerin , Balkan toprağıyla, Meriç’in Ötesi ile tüm bağlarının kopmasına yol açmaktadır.
D-Türkiye’ye göç politikasıyla, Balkan Müslüman nüfusu gittikçe erimekte, göç edenlerin de ” Meriç’in Ötesi ” ni görmezden gelme politikasıyla Balkanlarla tüm ilişiğinin kesilerek asimile edilmesi, Balkan Müslümanlarını dış destekten de mahrum etmektedir. Sonuçta Türkiye hariciyesi bugüne kadarki politikalarıyla, Balkan Müslümanlarına Türkiye’ye göç etmekten başka seçenek tanımamakta, göç edenler de anavatanları olan Rumenliyle tüm bağlarını keserek asimile olmaktadır. Asıl olarak takip edilen bu politikayla sözde Türkiye’nin Gayr-i Müslim unsurlardan arındırılmasına karşılık olarak, Balkan Müslüman unsurunu eriterek ortadan kaldırmayı amaçlamaktadır. Bu da uzun vadede Türkiye’nin Balkanlar’da hiçbir geleceğinin olmamasına, güvenliğinin tehdit edilmesine yol açacaktır.
E- Türkiye’nin bir yandan Osmanlı İmparatorluğu’nun bakiyesi olan ve çok farklı etnik kökenlerden gelen kendi halkını, Orta Asya kökenli Türk kimliği zemin ve potasında eritip homojenize etmeye çalışırken diğer yandan, Avrupalılaşmaya, Avrupa ile entegre olmaya gayret etmesi büyük bir çelişkidir. Hele Avrupalı yerli halklardan olan (Türkler hariç) Balkan Müslüman halklarını, Orta Asya kökenli Türk olarak nitelemesi ve Türkiye’ye göç edenlerini “Türk” kimliği ile asimile etmesi, Avrupalılaşmayı, Avrupa ile entegre olmayı amaçlayan bir ülke için trajik-komik bir vakıadır. Nüfusunun önemli bir bölümü Avrupalı yerli Müslüman nüfustan oluşmuşken, bu nüfusu önce Orta Asya kökenli Türk olarak nitelendirip, sonra da Avrupalı olmayı gaye edinmek çok ciddi bir çelişkidir.
Sonuç Ve Öneriler
Tüm bu değerlendirmelerden sonra şu sonuç ve öneriler ortaya çıkmaktadır.
1-Balkanların tarihi önemi ve misyonu, özellikle iki bloklu Dünya sisteminin çöküşü, soğuk savaşın bitmesi sonrasında, bütün çıplaklığıyla ön plana çıkmıştır. Yeniden tarihi misyon ve hesaplaşmalar gündeme gelmiş, bunda da İslam faktörü, Osmanlı’nın bakiyesi olma faktörü başat rol oynamaktadır. Bunun merkezinde de Boşnak ve Arnavut Müslümanlar yer almaktadır.
2-Balkanlar’ın eski patronu Osmanlı’nın bakiyesi ve mirasçısı olarak, Türkiye yenilgi ideolojisi (Balkanlar’ı ve Ortadoğu’yu kaybetme sonucuna dayanan Misak-ı Millici anlayış ve Misak-ı Milli dışındaki eski toprakları ve Müslüman halkları göz ardı eden statükocu tek parti dönemi ideolojisi) ve soğuk savaş dönemi politikalarını terk etmek zorundadır. Bunda da en büyük görev, büyük oranda bu ülkenin yönetici elitini (Cumhurbaşkanı’nın bile Arnavut kökenli olduğu göz önüne alınırsa) oluşturan Balkan kökenli göçmen nüfusa düşmektedir.
3-Kosova’nın yakın geleceği Arnavutluk ve Türkiye’nin tutumuna bağlı olarak gelişecektir. Bu yüzden Arnavutluk ve Türkiye’nin aktif tutum sergilemeleri zorunludur. Ancak, Arnavutluk’takiSosyalist yönetim bunun önünü tıkamaktadır. Gerçekleşebilecek bir yönetim değişikliğiyle Salih Berişa ve partisinin yeniden yönetime gelmesiyle bu tıkanıklık aşılabilecektir. Yanı sıra, Kosova Kurtuluş Ordusu’nun gelişim seyri önemli rol oynayacaktır. Gelişmeler UÇK‘nın Kosova’da Arnavutlar arasında inisiyatifi bir hayli artıracağını göstermektedir. Ancak, Kosova’nın en önemli sorunlarından biri, liderlik sorunudur. Kosova halkı karizmatik ve azimli bir liderden yoksundur. En büyük şanssızlıkları Bosna’daki Aliya İzzetbegoviç gibi Karizmatik bir liderlerinin olmamasıdır. Rugova’nın liderlik vasıflarından yoksun olması, UÇK’nın bölünmüşlüğü ve Adem Demaci’nin temsilciliğini yaptığı UÇK’daki Marksist kanat durumu vahimleştirmektedir. Kosova’daki Savaşın ileride yayılıp bölgeyi kaplaması daha büyük sonuçlara, Balkanlar’ı kapsayacak bir savaşa yol açabilir. Böyle yaygın bir savaş durumunda başta Türkiye olmak üzere İslam ülkelerinin desteği gerekli olacaktır. Özellikle, Türkiye’de yaşayan Arnavutların desteği hayati önem taşımaktadır. Buradaki kilit Arnavutluğun yanı sıra Türkiye’deki Arnavutlardır. Ancak ABD ve Avrupa Birliği’nin tutumu da büyük oranda belirleyicidir. ABD Bu bölgede de Bosna’da olduğu gibi, Avrupa Birliği’nin aktif olmayan, seyirci kalan tutumu karşısında aktif bir tutum sergilemek, ağırlığını koymak istemektedir. Bu durumda bile Türkiye’nin, özellikle Türkiye’deki Arnavutların tutumu hayati bir önem arz etmekte, olmazsa olmaz hükmündedir. Türkiye ve Türkiye’deki Arnavutlar duruma seyirci kaldıkları takdirde,  Kosova karanlık bir geleceğe yol alabilir.
[1] 1878’de Osmanlının 93 harbi sonrası Ayestefonas (Yeşilköy ) anlaşmasıyla Balkanlardaki büyük toprak kaybına karşı Arnavut direniş kuşağı oluşturmak üzere, Sultan II. Abdülhamid’in de onayıyla Abdül ve Naim Fraşeri öncülüğünde Prizren’de kurulmuştur. Daha sonra Berlin konferansı ile kayıpların bir bölümünün önlenmesiyle Prizren Birliği Derviş Paşa harekâtıyla ortadan kaldırılmıştır. Ancak bu konferans sonucu Ülgin, Çetina, Bar, Podgoriçe, Niş, Preşeve gibi Arnavut nüfusla meskûn bölgeler Karadağ ve Sırp prensliklerine bırakılmıştır. Abdül ve Naim Fraşeriler Kamus-i Türkî ve Kamusu’l-A’lam gibi ünlü eserlerin yazarı Şemseddin Sami’nin kardeşleridir. Abdül Fraşeri, Prizren Birliği Derviş Paşa harekâtıyla dağıtıldıktan sonra bir süre hapsedilir, daha sonra İstanbul’a memuriyete getirilir. En son İstanbul Şehremanet ( Belediye) meclis üyesi iken 1892’de ölür. Ailece Bektaşi olduklarından Merdivenköy Şahkulu Sultan Bektaşi tekkesine gömülür. Ancak, 1978’de – Prizren Birliği’nin kuruluşunun yüzüncü yıldönümü – Arnavutluk hükümetinin talebi Bülent Ecevit hükümetince kabul edilerek kabri Tiran’a nakledilir.
 
[2] Şemsi Paşa, Aslen Boşnak olup 1262/1846 da Tirgovişte’de doğmuştur. Sultan II. Abdülhamid’in en önemli alaylı paşalarından olan Şemsi Paşa 1280 tarihinde bosna’da askerlik mesleğine girmiştir. Zamanla kolağalığa ve binbaşılığa yükselmiş 1316/1900’de de Ferik rütbesi almıştır. Karadağ, Kosova ve Bosna’da görev yapmış ve Sultan II. Abdülhamid Yönetimine sadakatiyle tanınmış olup, Balkanlarda Jön Türklere (İttihatçılar) karşı, Padişah’ın güvencesi olmuştur. Şemsi Paşa aynı zamanda Osmanlı yönetiminin Balkanlardaki son şansı ve kalesi idi. Özellikle Arnavutluk’taki dirayetli yönetimi ile düzen ve intizamı sağlamış. İttihatçı bozgunculara göz açtırmamıştır. En son 1908’de Resneli Niyazi Bey ve Diğer bir kısım İttihatçıların dağlara çıkıp şekavet göstermeleri ve Firzovik içtimaına karşı harekete geçip, ayaklanmayı bastırmak ve asayişi sağlamak üzere Mitroviçe’deki karargâhından -Mitroviçe Kosova’nın Kuzey batısında yer alan stratejik bir bölgedir. Osmanlıların Kosova bölgesindeki askeri karargâhı burada bulunmaktaydı. Bugün de Kosova’daki sırp askerlerinin ana karargâhı yine buradadır. 1912 Balkan savaşında Buranın kaybı Kosova’nın kaybedilmesinin dönüm noktası olmuştur. Bugün de Kosova’daki güç dengelerinin konumunu belirlemede Mitroviçe’nin önemli rolü olacaktır.- Manastır’a doğru yola çıkar. Önce Firzovik’e gider burada asayiş sağlandıktan sonra Prizren yoluyla Manastır’a gider. Manastır’a varması Manastırı merkez edinmiş olan İttihatçıları telaşlandırır. Şemsi Paşa’yı ortadan kaldırma yolları aranır. Bigalı Mülazım Atıf adlı bir hain tetikçi olarak seçilir. Manastır’da Telgrafhane’de Padişaha telgraf çeken Şemsi Paşa 24 Haziran 1324 / 1908 ‘de telgrafhaneden çıkıp arabasına binmek üzere iken Mülazım Hain Atıf’ın üç kurşunuyla öldürülmüştür. Şemsi Paşa’nın öldürülmesiyle Sultan Abdülhamid son önemli alaylı paşasını ve balkanlardaki son kalesini kaybetmiş, çaresiz II. Meşrutiyet ilan edilmiş, Jön Türklerin istediği olmuştur. Hatta Şemsi Paşa’nın öldürülmesi İttihatçılarca ” Şemsi Paşa vuruldu, YeniDünya kuruldu” tekerlemesiyle dillendirilmiştir. Gerçekten de Şemsi Paşa’nın öldürülmesi II. Meşrutiyetin ilanına, Abdülhamid yönetiminin sona ermesine, daha ileriki safhada Balkan savaşıyla Balkan topraklarının elden çıkmasına yol açmıştır. Şemsi Paşa Balkanlar’daki alaylı paşa geleneğinin son ünlü temsilcilerindendir. Şemsi paşanın yerine gelen mektepli paşalar kısa zamanda Balkanların tamamen elden çıkmasına yol açmışlardır. Şemsi Paşa’yı öldüren Mülazım Hain Atıf daha sonraları ittihatçılar tarafından ödüllendirilmiş, Cumhuriyet döneminde de Atıf Kamçil adıyla CHP tarafından Çanakkale mebusu yapılmıştır. Şemsi Paşa ile ilgili daha geniş bilgi için, bkz. Şemsi Paşa ve Arnavutluk, Müfid Şemsi, Nehir yay. ; Osmanlı Tarihin’de Arnavutluk, Süleyman Külçe, İzmir 1944
 
 
[3] Bu söyleşi, Out There News’in internet sayfalarındaki, Megastories-Kosovo bölümünde yer almaktadır.
 
 
[4] Son dönemde yayınlanmış olan, Sırp akademisyen Dusan T. Batakovic’in The Kosovo Chronicles adlı hacimli kitabı tümüyle bu söylemleri içermektedir. Bkz. www.bglink.com/personal/Batakovic and www.kosovo.com/chronicles.html. Ayrıca, Kosovo and Metohia-The Web Site of The Serbian Democratic Movement.


[5] Kosova’yı, resmi olarak  ” Kosova ve Metohia ” diye adlandıran Sırplar, daha çok bu adlandırmanın kısaltılmışı olan ” Kosmet ” adını kullanmaktadırlar. Ayrıca Sırp Orthodox Patrikliğinin merkezinin bulunduğu Pec ( Peja, İpek, Ünlü Şair Mehmed Akif Ersoy da bu kasabadandır) şehri ile yine Manastırlar şehri olarak adlandırdıkları Decani kenti de Metohia adını verdikleri bu bölgede bulunmaktadır.


[6] Kosova’daki Goranlar, Sultan III. Murad döneminde, Irak Kürdistan’ ının Goran bölgesinden Kosova’ya gönderilip yerleştirilen üç Kürt aşiretinin bakiyeleridir. Irak ve irandaki Gorani veya Goriler Kürtlerin bir kolu olup, bir zaman Afganistan’da kurulan Gurlu devleti bunlar tarafından kurulmuştur. Ayrıca, Fatih döneminin ünlü Şeyhülislamı Molla Gürani de bu kabiledendir.







.
Osmanlı’da İlk Arnavut Sadrazam: Otranto Fatihi Gedik Ahmed Paşa Müfid Yüksel 
 
Osmanlı’da yıllarca İskender Bey gailesinin izalesinin akabinde Arnavutlardan birçok devlet adamları, sadrazamlar  yükselir. Bu anlamda Osmanlı’da ilk Arnavut Sadrazam Avlonyalı (Vlore) Otranto Fatihi de olan Gedik Ahmed Paşadır. Bektâşî tarikatına mensup olan  Gedik Ahmed Paşa, Yeniçerilikten yetişmedir. Fatih devrinin başlarında savaşlarda bir çok yararlığı görülür. Sinop ve Koyulhisar seferlerine katılır. İlk kahramanlıkları burada müşahade edilir. Ani bir baskınla, Akkoyunlu Uzun Hasan’ın komutanı Hurşit Bey’i ve ordusunu mağlup ederek buraların zabtedilmesini temin eder. Daha sonra Alaiye ve Karaman seferlerine katılır. Silifke ve Alaiye’nin zabtedilmesini sağladı. Akkoyunlu ordusu ile de savaşan Gedik Ahmed Paşa 878/1473’teki Akkoyunlu Uzun Hasan’ın ordusu ile vukubulan Otlukbeli savaşına da iştirak eder. Gedik Ahmed Pşa aynı yıl sadr-ı esbak Hırvat Mahmud Paşa’nın azli akabinde sadâret mevkiine getirilerek mühr-i hümayunu almıştır. Gedik Ahmed Paşa sadrazamlığı döneminde de bir çok başarı ve muvaffakiyete imza atar. Dört sene bu makamda kalır. Gedik Ahmed Paşa 880/1475 tarihinde Kırım seferine memur edilir. Burada Cenevizlilerin elinde bulunan Kefe, Azak ve Menkup kalelerini zabteder. Hatta Cenevizlilerle işbirliği yapan Kırım Giray hanını  Menkup’te esir ederek İstanbul’a getirir.[1] Kırım Fatihi ünvanını alır. Gedik Ahmed Paşa daha sonra İşkodra’nın zabtı meselesinde zorluklar olduğunu ve zabtedilemeyeceğini padişaha bizzat söylediğinde padişahın gazabını celbeder ve veziriazamlıktan azledilerek Rumelihisarı’na hapsedilir. Fatih 882/1477 senesinde İşkodra seferine bizzat gider. Ancak sefer sırasında yolların kötü olması hasebiyle bitab düşüp sıkıntıya maruz kalır. Bunun üzerine Sultan Mehmed” İşe yarar bir vezirim olsa idi bu metâibi çekmezdim” demiş. O sırada miralem olan Hersekzâde Ahmed Paşa “ Eğer Gedik Ahmed Paşa kulunuz rikâb-ı Hümayununuzda olsaydı bu zahmetler çekilmezdi” der. Bunun üzerine Gedik Ahmed Paşa’nın geçmişteki büyük hizmetlerini de derhatır eden Sultan II. Mehmed Gedik Ahmed Paşa’ya iade-i itibarda bulunarak, Selanik sancağını ona tevcih edip Arnavutluk ıslahatına memur eder.
 
Tekrar hemen işe koyulan Gedik Ahmed Paşa, güçlü bir donanma hazırlayarak Ayamavra ve Kafelonyayı zabtederek, Vlore (Avlonya) yı da deniz üssü haline koyar. 884/1479 Tarihinde Avlonya’yı deniz üssü haline getiren Gedik Ahmed Paşa buradan İtalya-Venedik kıyılarına çıkmak ister. Bu tarihte Padişah’ın izniyle Avlonya’dan donanma ile denize açılan Paşa Otranto (Tarant) sahillerine asker çıkarır. Buradaki kaleyi şiddetli ve uzun bir muhasaradan sonra 885/1480 tarihinde zabteder. Burada temekkün eden Gedik Ahmed Paşa civardaki kalelerin zabtı içinde hazırlıklar yaparken 886/1481 tarihinde Fatih Sultan Mehmed’in ani vefat haberi ulaşır. Ve yeni padişah II. Bayezid tarafından İstanbul’a geri çağrılır. Gedik Ahmed Paşa yerine emirlerinden Hayreddin Paşa’yı vekaleten bırakarak İstanbul’a avdet eder.
 
İstanbul’da padişah’ı kardeşi Cem’in üzerine ordu göndermekle meşgul haklde bulan Gedik Ahmed Paşa Cem’in üzerine gönderilir. Cem’in ordusu mağlup olup,şehzade Memlüklülere iltica eder. Gedik Ahmed paşa’yı cezalandırmak isteyen Bayezid askerlerin bastırması ile Gedik Ahmed Paşa’nın hapis ve idamından vazgeçip birinci kubbe vezirliğine tayin eder. Daha sonra Karaman oğlu Kasım Bey’in üzerine ordu ile gönderilen paşa, Kasım Bey’i İçel taraflarına ric’ate mecbur eder. Son olarak Anadolu’ya tekrar giren Şehzade Cem’e karşı sefere memur edilen Gedik Paşa onu da İçel taraflarına kadar takip eder. Cem seferinden sonra 887/1482 tarihinde Sultan Bayezid ile birlikte Edirne’ye gider Buradaki Yeni sarayda büyüğk bir ziyafet tertip edilir. Bu ziyafette vezirlere hil’at giydirilir. Gedik Ahmed Paşa bunun dışında bırakılır. Daha Şehzadeliği devrinde Gedik Ahmed Paşa’ya diş bileyen, husumet gösterip, Cem gâilesinin def’ine kadar bunu açığa çıkarmayan II. Bayezid artık zamanın geldiğine kâil olarak, bu ziyafette paşayı bir işaretiyşle bir dilsize öldürtür. Bu şekilde uzun zaman Osmanlıya askeri ve idari başarılarıyla büyük hizmetler etmiş olan Gedik Ahmed Paşa II. Bayezid’in husumetine kurban gider.
 
Kaynaklarda bu husumetin, Gedik Ahmed Paşa’nın lafını sakımayan dobra bir kişiliğe sahip olması ve Akkoyunlu Uzun Hasan’la olan Otlukbeli savaşındaki bir hadiseye dayandığı zikredilmektedir. Buna göre savaş sırasında, o dönemde henüz şehzade olan II. Bayezid’in idaresindeki asdkerlerin düzensiz ve intizamsız olmasına sinirlenen Gedik paşa bundan dolayı şehzade Bayezid’i muahaze edip sert bir şekilde azarlar. Bunun üzerine Şehzade Bayezid de, Paşa’yı bu cür’etine pişman edeceğini söyler. Gedik Ahmed Paşa da şehzadeye: “ Birgün tahta çıkarsan sana hizmet inin kılıç kuşanmam der. Ancak II. Bayezid tahta çıktığında Gedik Paşa’ya Otlukbeli Savaşındaki hadiseyi unutmasını ve kılıç kuşanmasını talep eder. Gedik Ahmed Paşa da yeni padişahın hizmetine girer. Cem gailesinin def’ine kadar bekleyen ve bu konuda Paşa’nın askeri dehasını Cem’e karşı süren, II. Bayezid bu gaile bertaraf edildikten sonra, kin ve husumeti sönmediğinden bu pek kahraman, mücahid ve şecaat sahibi olan vezirinin hayatına haksız yere ve zulmen kıyar. Hatta bu konuda Topkapı Sarayı’nda Sultan II. Bayezid’in şöyle bir Emirnâmesi  mevcuttur: (TSA. No. E/11983)
 
“  قلم اسكندر بتی سڭا واصل اولدغی گبی بله سنكه گدكی دپله د م گركدركه سنده جمڭ اغلنی مجال ویرمیب بوغدره سن كه غایت مهمدر. أمّا بر أحد واقف اولمیه شویله بلاسن و علامت شریف ازره اعتماد قلاسن. تحریراُ فی  أوآخر شهر شوّال سنة سبع و ثمانین و ثمانه مائة. بمقام ادرنه  “
 
“ Tuğra (II. Bayezîd’e Ait Tuğra)
 
Kulım İskender biti sana vâsıl oldığı gibi bilesin ki Gedik’i depeledim. Gerekdir ki sen de Cem’in oğlını mecâl virmeyüp boğdırasın ki gâyet mühimdir. Emmâ bir ehad vâkıf olmaya şöyle bilasın ve alâmet-i şerîf üzre i’timâd kılasın. Tahrîren Fi evâhiri Şehri Şevvâl Senetu Seb’a ve Semânîn Ve Semânemiye
 
Bi-Makâmi Edirne”
 
İskender Paşa’ya gönderilen ve muhtemelen Sultan II. Bayezid’in elyazısı ile olan bu emirnâme Hicri 887 senesi Şevval ayı sonlarında yazılmış olup, burada Gedik Ahmed Paşa’yı tepelediğini, bu emirnâme ulaştığında İskender Paşa’nın da hiç aman vermeyerek gizlice Şehzade Cem’in oğlunu boğdurtmasını emretmektedir.
 
Gedik Ahmed Paşa’nın hayratı olarak Afyonkarahisar’da Cami, Medrese ve Hamam’dan oluşan bir külliyesi vardır. Cami ibadete açık olup, hamamı halen faaliyettedir. Medrese ise Türk-İslam Eserleri Müzesi olarak hizmet vermektedir. Bunun dışında Ahmed Gedik Paşa’nın Afyon-Çay kazasında bir Taş medresesi olduğu gibi, memleketi olan Arnavutluk-Vlore’de de bir camii bulunmaktadır.
 
 
 
Not: [1] Kırım hanı Hacı Giray’ın vefatı üzerine yerine geçen oğlu Benli Giray’a karşı amca ve biraderleri muhalefet edip mücadeleye kalkarlar. Benli Giray mağluben Menkup kalesine kaçarak Cenevizlilere ilticâ eder. Osmanlı devletinin maksadı cenub sahilini elde ettiği Karadeniz’in şimal sahilini de alarak bu denizi kendi gölü haline getirmekti. Gedik Ahmed Paşa Cenevizlilere sezdirmeden gizlice tadârik yaparak ansızın Kırım yarımadasına hareket edip bazı kaleleri zapt eder. Bu mühim iskeleler vasıtasıyle Cenevizliler ticaretnyapıyorlardı. Menkup kalesinde esir edilen Benli Giray İstanbul’a getirilerek Harem-i Hümayun’a alındı. Bilahere, Kırım ümerasından biri İstanbul’a gelip MengliBeni Giray Han’ın Kırım tahtına oturmasını padişahtan istirham eder. Bu suratle Benli Giray Han Osmanlı devletinin himayesi altında 890/1485 tarihinde Kırım hanı olmuştur. (Uzunçarşılıoğlu İsmail Hakkı, 1347/1929:30)


Afyon-Gedik Ahmed Paşa Camii
 
 
Sultan II. Bayezid’in İskender Paşa’ya Gedik Ahmed Paşa’yı Tepelediğini Bildiren Emirnâmesi-Topkapı Sarayı Arşivi-E/11983











.
Şeyh Ahmed El-Hânî/Şéx Ehmedé Xani – Müfid Yüksel 
Şéx Ehmedé Xanî/Şeyh Ahmed El-Hânî
 
Müfid Yüksel
 
Şeyh Ahmed bin İlyas El-Hânî, (1061/1650-1119/1707) . Tanınmış kürt şair ve mutasavvıfı. Hayatı hakkında çok şeyler yazılmış olmasına karşın, çelişkili bilgiler verilmektedir. Bazı kaynaklarda 16. yüzyıl ile 17. yüzyıl başlarında yaşadığı söylense de yazdığı kitaplarda, belirttiğimiz tarihlerde yaşadığı kesin olarak anlaşılmaktadır. Nitekim Ahmed-i Hânî’nin kendisi Mem o Zin adlı manzum eserinin son bölümünde hicri 1061 tarihinde dünyaya geldiğini kat’i bir şekilde ifade etmektedir. Mem o Zin kitabını ise 44 yaşında tamamladığını aynı yerde ifade etmektedir.
 
لورا كو دما ژ غیب فك بو
تاریخ هزار و شیست و یك بو
ایساله گهشته چل و چاران
وی پیشرو گنا ه كاران
 
Lewra ko dema ji xaybé fek bu
Tarixé Hezâr o şist o yek bu
 
İsâle gihéşte çil o çaran
Wi pişirewé günah-kâran
 
Tercümesi: Gayb aleminden kopup (bu dünyaya) geldiği zaman ki, Bin altmış bir (1061) tarihiydi. Günahkarların öncüsünün bu sene (yaşı) kırk dörde vardı
(Ahmed-i Hânî, Mem o Zin, Yazma, 1165:214-215;Müküslü Hamza Yayını, 1335/1337:132; Zeynelabidin El-Amidi yayını: 1411/1990: 166)
 
Kaynaklara göre Şeyh Ahmed El-Hânî anılan tarihte Hakkari’nin Gevar (Yüksekova) kazasının Hânik köyünde dünyaya gelmiş bu yüzden Hânî lakabını aldığı kaydedilmektedir.(Bozarslan, 1968:14). Bazı kaynaklarda ise, Hakkari civarında bulunan kürd aşiretlerinden Hânî aşiretine mensup olduğu belirtilmiştir.(Seccadî, 1952:189; Mustafa Resul, 1979:27; M. Emin Zeki Beğ, 2006:98-99). Bölgede Hânik adıyla üç köy bulunmakta, ilki Hakkari’nin Beytüşşebab kazasında, ikincisi, Gevar (Yüksekova) kazasının Bacirge nahiyesinde, üçüncüsü de Ağrı’nın Tutak kazasında bulunmaktadır. (Köylerimiz, 1928:404, 571,575) Medrese tahsili olup, bilahare müderrislik yaptığı ve Doğu Bayezid’de Mir Divanında divan katipliği yaptığı belirlenebilen Şeyh Ahmed-i Hânî’nin vefat tarihi konusunda kaynaklarda farklı kayıtlar sözkonusudur. M Emin Zeki Beğ’e göre Hânî 1000’le 1063 yılları arasında yaşamış. (M. Emin Zeki Beğ, 2006:98) Ancak bu kayıt Mem o Zin’deki sarih kayıtla çelişen indi bir kayıttır. Tarihu Edebi’l-Kürdî kitabında, yazma bir eserin iç kapağında yer alan bir hamiş esas alınarak Şeyh’in vefat tarihi 1119/1707 olarak verilmiştir. (M. Resul, 1979:33-34). Şeyh Ahmed El-Hânî Doğu Beyazid’de vefat etmiş olup, kesme taştan altıgen kubbeli büyükçe olan türbesi şehir merkezine 8 kilometre uzakta  İshak Paşa sarayının üst kısmındadır. Türbenin ön tarafında yine taş kubbeli mescidi bulunmaktadır. Türbe ilçede halen en önemli ziyaretgahtır.
 
Şeyh Ahmed El-Hânî kürdçe yazdığı manzum eserler ve dört dilde (Arapça, Farsça, Kürdçe, Türkçe) yazdığı beş kıt’alık şiiri ile tanınmıştır. Bilinen eserleri şunlardır:
 
1- Mem o Zîn (Mizânu’l-Edeb): Yusuf- Züleyha; Leyla ile Mecnun tarzında kürdçe (Kurmanci lehçesinde) manzum bir eserdir. Eserde Botan emiri Emir Zeyneddin bin Abdal’ın kızkardeşi  Zin(Zinet) ile sitti (Seyyideti)’nin Mem (Mehmed) ile Taceddin arasındaki aşkın mecazi bir şekilde işlenmesi esas alınmış. Kitapta asıl olan Tasavvufi anlamda İlahî aşktır. Kitap uzunca münâcat ve naatlar ile başlar. Yine sonda münâcat ve Allah’a yakarışlarla sona erer. Ahmed El-Hânî kitabı, son bölümde açıkladığı gibi 44 yaşında tamamlamış. Yine kendi ifadesiyle 1061 doğumlu olduğuna göre kitabı 1105 tarihinde tamamladığı ortaya çıkmaktadır. Kitabın birçok yazma nüshası bulunmakta, bu yazma nüshaların en akdemi  Receb 1165/ Mayıs 1752 tarihli olup, Mamzîdî kabilesinden Azîz b. Şîrbâr tarafından istinsah edilmiş ve Bağdat yazma eserler kütüphanesinde bulunmaktadır. Diğer bir eski nüsha da Arvasî ailesinden Seyyid Taha Efendi’nin elinde bulunmaktadır. Kitap ilkin 1337-1335/1919 tarihinde İstanbul’da Bediüzzaman Said Nursi’nin talebelerinden Müküslü Hazma tarafından bir girişle birlikte basılmış.Daha sonra, Rusya, İran ve Irakta çeşitli baskıları yapılmıştır.1990 yılında Diyarbakırda Zeynelabidin adlı bir molla tarafından gerekli tashihler yapılıp bir sözlük eklenerek basılmıştır. En son ise, 1165/1752 tarihli yazma nüshaya dayanılarak, Hüseyin Şemerhî tarafından yayına hazırlanıp, 2009 yılında Nubihar yayınlarınca İstanbul’da yayınlanmıştır. Mem o Zîn 19. Yüzyıl başlarında Bitlis beylerinden, Şerefhan sülalesinden, Ahmed Faik Han (vefatı: 1238/1823) tarafından manzum olarak Osmanlı türkçesine çevrilmiştir. Bu manzum çevirinin yazma bir nüshası Süleymaniye Kütüphanesi yazma bağışlar bölümü No:2361’de bulunmaktadır.
 
2-Akîda İmané : Bu yine manzum olarak yazılmış kürdçe Eş’arî İslam akaididir. 70 beyit olarak yazılmış. Eş’arî akaidine göre temel İslam inançları izah edilmiştir. Tarz olarak yine manzum ve Arapça olan Siracuddin Ali bin Osman El-Uşî (Vefatı:H.569)’nin Emâli adlı ünlü akaid kitabı ile İstanbul’un ilk kadısı Hızır Çelebî (Vefatı: İstanbul, H. 863)’nin Nûniye Kasidesi’ne ve kendi çağdaşlarından Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın Kaside-i İ’tikâdiyye’sine benzemektedir.[1] Bu manzum akaid kitabı kürt medreselerinde okunagelmiş. Hala da kürt medreselerinde Ahmed El-Hanî’nin bu akaidi okutulmakta ve ezberletilmektedir. Manzumenin üç eski yazma nüshası tesbit edilebilmiştir. İlki, Kahire Daru’l-Kütubi’l-Mısriyye’de, (The Egyptian National Library), El-Hizanetu’t-Timuriyye, No: 46’da kayıtlı olup, Nubar (Nubihar) ile beraber yer almaktadır. Kataloglarda müellif hattıyla olduğu kaydedilse de nüshada istinsah ve tarih kaydı yer almamaktadır. Yazının özelliklerinden bir 18. Yüzyıl yazması olduğu ortaya çıkmaktadır. Diğer bir nüsha Diyarbakır İl Halk Kütüphanesi yazmaları içindeki 751 numarada kayıtlı mecmua’nın 55-59 varakları arasında bulunmakta istinsah kaydı olarak H.1148 tarihi yer almaktadır. Başka bir nüsha ise yine Diyarbakır İl Halk kütüphanesi yazmaları meyanında 961 numaralı mecmuanın 65-68. Varakları arasında bulunmaktadır. İstinsah tarihi olarak da, H. 1166 tarihi yer almaktadır. Bu manzum akaid kitabına Diyarbakır’lı Molla Ahmed Hilmî El-Kuğî tarafından yine Kürtçe olarak geniş bir şerh yazılıp 1984 yılında basılmıştır.
 
3-Nubihar (Nevbahara Piçukan-Çocukların Turfandası) : Medresedeki kürt çocuklarına yönelik, onları Arapça’ya alıştırmak için 1094 tarihinde yazdığı manzum Arapça-Kürtçe çocuk sözlüğüdür. Manzum sözlüğün başında
 
ڤیك ایخستن احمدی خانی
ناڤی نوبهارا بچوكان لی دانی
نه ژبو صاحب رواجان
بلكه ژبو بچوكیت كرمانجان
وگی ژ قرآنی خلاص بن
لازمه لسوادی چاڤ ناس بن
 
Vîk ixıstın Ahmedé Xanî
Nâvé Nubihara Biçukân lé dâni
 
Ne ji bo Sahibé revâcân
Belki ji bo biçukit kurmancân
 
Wegi ji Qur’ané xilâs bin
Lâzime lé sevâdiyé çâv-nâs bin
(Ahmed El-Hânî, 1332:3)
 
Demektedir. Burada kitaba Nubihara Biçukân (The Spring of The Kids) adını verdiğini, ilimde ilerlemiş olanlar için değil, Kur’an-ı Kerim’i hatmeden mübtedi çocukların okuma yazma ve Arapçaya aşinalık kesbetmeleri için yazdığını söylemektedir. Bu manzum eserin çeşitli yazma nüshaları bulunmaktadır. İlki, Kahire Daru’l-Kütubi’l-Mısriyye’de, (The Egyptian National Library), El-Hizanetu’l-Timuriyye, No: 46’da kayıtlı olup, Akîda İmané ile beraber yer almaktadır. Kataloglarda müellif hattıyla olduğu kaydedilse de nüshada istinsah ve tarih kaydı yer almamaktadır. Yazının özelliklerinden bir 18. Yüzyıl yazması olduğu ortaya çıkmaktadır. Diğer bir nüsha Diyarbakır İl Halk Kütüphanesi yazmaları içindeki 751 numarada kayıtlı mecmua’nın 38-49. varakları arasında bulunmakta istinsah kaydı olarak H.1148 tarihi yer almaktadır. Başka bir nüsha ise yine Diyarbakır İl Halk kütüphanesi yazmları meyanında 961 numaralı mecmuanın 52-64. Varakları arasında bulunmaktadır. İstinsah tarihi olarak da, H. 1166 tarihi yer almaktadır.Kitap ilkin 1332 tarihinde İstanbul’da Ahmed Kamil matbaasında basılmıştır. Kitaba 1990’lı yıllarda Arapça bir girişle birlikte Ahmed Hilmî El-Koğî tarafından Kürtçe bir şerh yapılıp basılmıştır. Halen kürt medreselerinde çocuklara okutulmaktadır.
 
4-Çâr Kûşe: Ahmed-i Hânî’in Arapça-Farsça-Kürtçe-Türkçe mısraları içeren beş kıt’alık şiiridir. Basılmıştır. Şiirde her bir kıt’ada Mısralar sırayla Arapça-Farsça-Türkçe ve Kürtçe yazılmıştır:
 
فات عمری فی هواك یا حبیبی كل حال
آه و نالم همدمم شد در فراقت ماه و سال
گر بنم قانم دیلرسن چوقدن اولمشدر حلال
دین و ابتر بوم ژعشق من نما عقل و كمال[2]
 
انت فكری فی فؤادى انت روحی فی الجسد
لشكر غمهای تو ملك دلم ویرانی كرد
داده گلدم عشق الندن ایسترم سندن مدد
وا تاتاران برنه یغما عقل و دین و ملك و مال
 
طال غمی ذاد همی شاع سری فی الملا
تشنه جام وصالم چون شهید كربلا
یوقسه سن دیوانه اولدڭ نیچه حالم ای دل
یا ژ نوه اشوه یك دا من حبیبا چاڤ غزال
 
مت هجرانا حبیبی لست منی اعلما
نالم از درد فراقت غافلی از حال من
جان و دلدن عرض قلدم حالمی جانانه بن
عرض حالن من تو غافل قت نا پرسی عرض حال
 
هل لنا من نعمة وصل الحبيب من نصيب
افتادم بر دارت بیچاره سرگردان غریب
دردمز چوق لیك سندن اوڭجه یوق هیچ بر طبیب
ای طبیب من دوای درد خانی هر روژ و سال
 
 
 
 
 
 
Çârkûşe
 
Fâte umrî fi hewake yâ habîbî kulli hâl
Ah u nâlem hemdeme şûd der firakat mâh u sâl
Ger benim kanım dilersen çokdan olmışdır helâl
Dîn o ebter bûm ji aşqé min nema aql u kemâl
 
Ente fikrî fi fuâdî ente rûhî fi’l-Cesed
Leşker-i ğamhâ-yı tû milk-i dilem wîrânî kerd
Dade geldim aşk elinden isterim senden meded
Wâ tatârân birne yaxma aql o dîn o milk o mâl
 
Tâle ğammî zâde hemmî şâ’e sirrî fi’l-Mela
Teşne-i câm-ı wisâlem çûn şehîd-i Kerbela
Yoksa sen divâne oldun, nice hâlim ey dila
Ya ji nuh îşweyek da min habîba çâv-xazal
 
Mittu hicranen habîbî leste minni a’limen
Nâlem ez derd-i firakat ğâfil-i ez hâl-i men
Cân u dilden ‘arz kıldım hâlimi cânâna ben
Arzuhâlén min tu xâfil qet napirsi arzuhâl
 
Hel lena min ni’me waslu’l-Habîbi min nasîb
Uftâdem ber dâret bîçâre sergerdân-ı ğarîb
Derdimiz çok , lîk senden önce yok hiçbir tabîb
Ey tabîb-i min dewa-yi derd-i xânî her roj o sâl
 
(Nûbihar Dergisi, Sayı:45, Haziran 1996; Nubihar, Hüseyin Şemrehî Yayını. 2009:6)
 
 
Kaynaklar:
 
Ahmed Faik Han, Tercüme-i Mem o Zîn, Süleymaniye Kütüphanesi yazma bağışlar bölümü No:2361
Şeyh Ahmed El-Hânî, 1166. Mem o Zîn, Yazma, İstinsah, Mam Zîdî kabilesinden Azîz b. Şîrbâr, Bağdat Kütüphanesi Yazmaları
Şeyh Ahmed El-Hânî, 1335-1337. Mem o Zîn, Müküslü Hamza Yayını, Necm-i İstikbâl Matbaası, İstanbul
Şeyh Ahmed El-Hânî, 1411/1990. Mizânu’l-Edeb/Mem o Zîn, Zeynelabidin El-Amidî Yayını, Diyarbakır
Şeyh Ahmed El-Hânî, 2009. Mem o Zîn, Yayına Haz. Hüseyin Şemrehî, Nubihar Yayınları, İstanbul
Şeyh Ahmed El-Hânî, Trhsz. Nubâr, Dâru’l-Kütubi’l-Mısriyye, El-Hizâneti’t-Timuriyye, No:46
Şeyh Ahmed El-Hânî,1148. Nubar, Yazma, Diyarbakır İl Halk Kütüp., No: 751, Vrk. 38-49
Şeyh Ahmed El-Hânî,1166. Nubâr, Yazma, Diyarbakır İl Halk Kütüp. No:961, Vrk. 52-4
Şeyh Ahmed el-Hânî, 1332. Newbahar, Ahmed Kamil Matbaası, İstanbul
Şeyh Ahmed El-Hânî, Trhsz. Akîda İmané, Dâru’l-Kütubi’l-Mısriyye, El-Hizâneti’t-Timuriyye, No:46
Şeyh Ahmed El-Hânî, 1148. Akîda İmané, Diyarbakır İl Halk Kütüp., No: 751, Vrk.55-59
Şeyh Ahmed El-Hânî, 1166. Akîda İmané, Diyarbakır İl Halk Kütüp., No: 961, Vrk.65-68
Ahmed Hilmî El-Koğî, Gülzâr-ı Hemukân Şerha Nubehara Biçukân, Diyarbakır
Ahmed Hilmî El-Koğî, Kitab-ı Rehber-i Sânî Şerha Akîda Şeyh Ahmed bin İlyas El-Hânî, Diyarbakır
Ayhan Geverî, 2002. Di Edebiyata Rojhilat da Awayé Mesnewiyé Mem u Zîn, Nubihar, Sayı:87, Zivistan 2002
Dr. İzzeddin Mustafa Resul, 1979. Ahmed-i Hânî, Şâ’iren Ve Mufekkiren- Feylesufen Ve Mutasavvifen, Matbaatu’l-Havâdis, Bağdad
Köylerimizin Adları, 1928. TC. Dâhiliye Vekâleti Nüfus Müdiriyet-i Umûmiyesi Neşriyatından, Adet:3, Hilâl Matbaası, İstanbul
Muhammed Emin Zeki Beğ, 2006. Meşâhiru’l-Kurd Ve Kurdistan, Tercüme: Es-Seyyide Kerimete, Önsöz Ve İlave: Muhammed Ali Avnî, Dâru’z-Zaman, Şam-Suriye
Seccâdî, Alaeddîn, 1952. Tarihu Edebi’l-Kurdî, Bağdad
 
 
[1] Manzum akâid kitabı kaleme almak, İslam âleminde gelenek haline gelmiştir. Çeşitli dillerde kaleme alınabilen bu manzum akâid risâlelerinin örnekleri çoktur. Boşnakça, Arnavutça hatta Rumca yazılanları bile olmuştur. 
 
[2] مست سرخوشم ز عشقي من نما عقل و كمال. نسخة
 
Şeyh Ahmed El-Hânî’nin Doğu Bayezid’deki Türbesi
 
Mem o Zîn’in 1165/1752 Tarihli Bağdat Yazma Eserler Kütüphanesi Nüshasının İlk Sahifesi
 
Mem o Zîn’in 1165/1752 İstinsah Tarihli Nüshasının Son Sahifesi
 
 
Ahmed El-Hânî’nin Nubihar (Nûbâr) Ve Aqîda İmané Adlı Eserlerinin Diyarbakır İl Halk Kütüphanesindeki 1166/1753 İstinsah Tarihli Diğer Bir Nüshasının İlk Varağı
 
Ahmed El-Hânî’nin Nubihar (Nûbâr) Ve Aqîda İmané Adlı Eserlerinin Kahire Nüshasının İlk Varağı
 
Ahmed el-Hânî’nin Nubihar (Nûbâr) Ve Aqîda İmané Adlı Eserlerinin Kahire Nüshasının Son Varağı
 
Ahmed El-Hânî’nin Nubihar (Nûbâr) Ve Aqîda İmané Adlı Eserlerinin Diyarbakır İl Halk Kütüphanesindeki 1148/1735 İstinsah Tarihli Birinci Nüshasının İlk Varağı
 
Ahmed Faik Han’ın Mem o Zîn Tercümesinin Süleymaniye Kütüphanesi Nüshasının İlk Varağı
Ahmed Faik Han’ın Mem o Zîn Tercümesinin Son Varağı











.
İstanbul’un Kaybolan Camileri: Güngörmez Camii – Müfid YükselDiğer bir adı Kağnılı Mescid olan, Güngörmez Camii hakkında Hadîkatu’l-Cevâmi’de şu kayıt yer almaktadır:
 
“Kanglı ( Kağnılı ) Mescidi Der Kurb-i Cami-i Sultan Ahmed
Bânisi Fatih’in Arabacıbaşısıdır.[1]Kanglı ( Kağnı ) tabiri arabanın türkîsidir. Merkadi nâma’lumdur. Minberini Cebeciyan Çorbacılarından Hüseyin Ağa vaz’ eylemiştir. Ve karîbinde Arasta Hamamı ve mukabilinde İskender Paşa Mektebi vardır. Kendi dahi anda medfundur. Hademesi ve vezaifi Ayasofya-yı Kebîr’den verilir. Mahallesi vardır.” ( Ayvansarâyî, Hadikatu’l-Cevami’ , Cilt: 1, Shf. 173 )
 
Yukarıda belirttiğimiz gibi Güngörmez Camii’nin  diğer bir adı da Kanglı (Kağnılı) Mescid’dir. Mescidin banisi, Hadikatu’l-Cevami’ yazarına göre, Fatih Sultan Mehmed’in arabacıbaşısı Bayezid Ağa’dır. Bugün Sultanahmed Tavukhane Sokakta yer alan camiin eski bir Bizans kilisesi üzerine kurulu olduğu tesbit edilmektedir. Nitekim, Hoca Saadeddin Efendi, Tacu’t-Tevarîh’inde At Meydanı civarında Güngörmez Kilisesinden sözetmektedir. Tacu’t-Tevarîh’teki kayda göre yapısının sağlamlığı nedeniyle barut mahzeni haline getirilen At Meydanı yakınındaki Güngörmez Kilisesine 22 Şabân 895/10 Temmuz 1490 tarihinde şiddetli bir sağanak yağışla beraber yıldırım isabet eder. İsabet eden yıldırım barut mahzeninde büyük patlamalara yol açar. Kilisenin kubbe ve diğer parçaları havada uçuşarak, çevredeki -hatta daha uzaklardaki mahallelerde- büyük zarara neden olur. (Hoca Saaduddîn,Tacu’t-Tevarîh, 1279:2/65-66;1992:3/267-268) Camiin yerinin eskiden büyük bir kilise olması ve yaptıranının Fatih’in arabacıbaşısı olması dolayısıyle, vakıf tahrir defterlerinde Fatih’in kendisine ait gösterilmiştir. Tacu’t-Tevarîh’in kaydını esas kabul edersek, camiin yapım tarihinin 1490 yılından, yani Fatih Sultan Mehmed’in ölüm tarihinden (1481) sonra olduğu ortaya çıkar. Yine Hadika’daki kayda göre camiin vakfiyesi Büyük Ayasofya Vakfı’na bağlıymış. Aynı şekilde arşiv belgelerinde de bu durum tescil edilmektedir:
 
A.AMD
8/4
7/B/1265
 
Tezkire-i Sâmiye
 
Ayasofya-i Kebîr vakf-ı şerîfi mülhakâtından Sultan Ahmed civârında Güngörmez câmi-i şerîfinin imamına meşruta hânenin dahi ziyâdece harâb olmasıyla müceddeden inşâsı doluzbin kuruş olacağı tahmin etdirilmiş olduğundan hâne-i mezkûrun ol mikdâr masrafla inşasına istîzânını şâmil evkâf-ı hümâyun nâzırı atûfetlu beğefendi hazretlerinin üç kıt’a takrîri manzûr-ı âlî buyurulmak içün takdîm kılınmış olmağla muvâfık-ı irâde-i seniyye-i cenâb-ı şehriyârî buyurulur ise ber muceb-i istîzân icrâsı iktizâlarının nâzır-ı müşârunileyh hazretlerine havâle olunacağı beyânıyla tezkire..
 
 
 
Ş.D
126/14
26/Z/1310
 
Nezâret-i Evkâf-ı Hümâyun
Mektûbî Kalemi
Aded:155
 
Haremeyn-i muhteremeyn hazînesinden mazbût evkâfdan Ayasofya-i Kebîr vakfı mülhakâtından Sultan Ahmed civârında Güngörmez câmi-i şerîfinin kurşunlarıyla sâir bazı mahalleri muhtâc-ı ta’mîr olmasına mebni hazîne-i evkâfca icrâ kılınan keşfi mübeyyin tanzîm ve leffen takdîm olunan deftere nazaran ta’mirât-ı mukteziyesinin mecîdi ondokuz kuruş hesâbıyla beş bin altıyüz oniki kuruş masrafla vücûda geleceği
Anlaşılmış olduğundan kâide-i tesarrufâta bi’r-riâye keşfinden noksanıyla ve kemâl-i metânet ve resânetle vücuda getirilmeğe sa’y u gayret olunmak üzere câmi-i şerîf-i mezkûrun kurşunlarının kurşun ….ma’rifeti ve evkâf-ı hümâyun ta’mirât memuru nezâreti ile ta’mirât-ı sâiresinin memur-ı mumaileyh ma’rifetiyle emâneten icrâsıyla hitâmında masârıf-ı vâkı’asının vakfına masraf kaydı zımnında meblağı mezbûrun üçyüz dokuz (1309) senesi bütçesi tertibinden sarfına me’zûniyet i’tâsı hususunun huzur-ı sâmi-yi sadâretpenâhîlerine arzı masârıfât idaresinden ifâde olunmağın ol bâbta emr u fermân hazret-i veliyyu’l-emrindir.
Fi 28 Zilka’de 1310 Ve Fi 1 Haziran 1309
 
Mühür: Es-seyyid Abdullah
 
 
Camiin yakınında harap halde Arasta Hamamı ve karşısında İskender Paşa Mektebi vardır. Yanında, çeşmesi, sebili, meşrutası, Tunuslu Mehmed Paşa Türbesi ile Sultan Ahmed Camii avlusunun cenaze giriş kapısı ve kapı üstü köşkü olan , ahşap çatılı taş minareli cami 1913’teki Kabasakal yangınında yanmış olup, sebil, meşruta ve kapı üstü köşkü yok olmuştur. Sadece Camiin duvar bakiyeleri, çeşmenin bir bölümü, Tunuslu Mehmed Paşa Türbesinin duvarları ve küpüne (Kaide) kadar minare kalıntısı ve bazı mezar taşları kalmıştır.
 
Notlar:
 
[1] “Bânisi Arabacı Bâyezîd olup”  Hadîka, Mustafa Rakım Nüshası, Shf.85 
Sultan Ahmed Camii Civarındaki Güngörmez Camii Ve Çevresi 1913 Kabasakal Yangını Sonrasında Henüz Ayakta İken
 
Sultan Ahmed Camii Civarındaki Güngörmez Camii Ve Çevresinin Daha Yakından Görünüşü
 
 
 
Güngörmez Camii Manzumesinden Tunuslu Mehmed Paşa Türbesi Ve Cami Minaresi Kalıntısının Bugünkü Hali
 
Camiin Ana Sahanlığını Oluşturan Bölümünün Arsa Haline Gelmiş Bugünkü Hali
 
Kabasakal Yangını Akabinde Güngörmez Camii İle Sultan I. Ahmed Sebilinin Birlikte Görünüşü
 
1913 Kabasakal Yangını Öncesi Güngörmez Camii Önündeki Sultan I.Ahmed Sebili Ve Çevresi
 
Güngörmez Camii Kalıntılarının 1940 Yılında Encümen Arşivindeki Görüntüsü
 
Güngörmez Camiinin 1913 Alman Mavileri Haritalarındaki Çizimi
 
Güngörmez Camii Ve Çevresi Harabesinin Bugünkü Görünüşü




Hulûsî Bitlisi’nin Sadreddin Yüksel’e Mektubu – Müfid YükselHulûsî Bitlis Aktürk’ün Sadreddin Yüksel’e Mektubu
 
22-2-1954
 
 “تعاونوا علی البرّ والتقوا ولا تعاونوا علی الاثم والعدوان  
 
Azizim Sadreddin
 
Bitlis seyahatimde seni candan sevmiştim. Yaşım 75’i geçtiği için muhâbere hususunda birçok sevdiklerime karşı da kusurluyum. Bütün gayem, sizler gibi özü sözüne uygun ehl-i ilim ve faziletin âfiyetine duadır.
 
Bu mektubumu takdîme sâik olan Siirt milletvekillerinden Hacı Cemil Yardım’ı[1] da Allah rızası için çok ve çok severim. Ahlakı, fazileti, mukaddesâta hürmeti şâyân-ı iftihârdır. Riyâsız, nümâyişsiz hayru’n-nâstır. Her zayıfın imdâdına koşar, hele Siirt’e getirilecek su işinde en büyük âmildir. Geçen sene de sizlere bir kartla işâret etmiştim. Artık intihâp yaklaştı. Bu zâtın muvaffakiyeti, 1954 intihâbında da Siirt’ten milletvekili seçilebilmesi hususunda emînim ki, başta Şeyh Ma’sum Efendi’nin de sizlerle beraber dirîğ-i himmet  buyurmayacağı şekksizdir. A’zami tezâhürâtınızı tekrar tekrar ricâ eder, Şeyh Ma’sum Efendi’ye sonsuz hürmetlerimle beraber sizin de gözlerinizden öperim.
 
Hulûsî Bitlisî
 
 
Hulusi Bitlis Aktürk
 
Bitlisli Nesimi oğullarındandır. 1881 yılında Bitlis’te dünyaya gelmiştir. Hukukçu ve edebiyatçı olup, hakimlik ve avukatlık yapmıştır. Edebiyat ve hukuk sahasında birçok eseri olup, basılmış olanları şunlardır.
 
Elvahi Seb’a
Miftah-i Hakikat
Matem
Terkib-i Bend
Haklı Sözler
Cihanşumul Sözler, yahut felsefi vecizeler.
 
1948 yılında Afyon mahkemesinde  Bediüzzaman Said En-Nursî’nin  avukatlığını yapmıştır. BaştaAbdürrahim Zapsu’nun Ehl-i Sünnet adlı Mecmuası ve Necip Fazıl’ın Büyük Doğu mecmualarında Bediüzzamman’la ilgili müdafaa mahiyetinde makaleleri yayınlanmıştır. Bediüzzaman’la ilgili iki şiiri vardır. Biri 27 Ekim 1950 tarihli Büyük Doğu Mecmuasında, diğeri ise Bediüzzaman’ın vefatı üzerine  Salih Özcan’ın neşrettiği Mayıs 1960 tarihli Hilâl mecmuasında, Bediüzzaman için yazdığı mersiyedir. Ayrıca. Bediüzzaman’ın müdafaası zımnında  yazdığı “Müdafaa Notlarım” adlı eseri maalesef basılmamıştır. Uzun yıllar Ankara’da avukatlık yapan Hulusi Bitlisi 1967 yılında burada vefat etmiştir. Mesrur, Mesut ve Neş’et isiminde üç oğlu olmuştur. Bediüzzaman için “Kalender Asrî” imzasıyla yazdığı mersiye şu şekildedir:
 
Said Nursî için
 
Bediüzzaman’dır Said Nursî,
Bitlis, Van beyninde gelmiş dünyaya,
Urfa’da o nurlu asırlık dâhi,
Kadir gecesinde erdi Mevlâ’ya,
Ramazan’dan mâlûm Kur’ân-ı Kerîm,
Kadrini göstermiş arz-ı semâya
Dünyada esirdi, Cennette hürdür,
Hayatta sadıktı, haklı dâvâya;
Peygamberin ceddi Halilurrahman,
Said’i yükseltir, Arş-ı Âlâya,
İbrahim Halil’e Nemrud’un zulmü
Tarihen intikal etmiş uhraya,
Bediüzzaman’ı medenî devran,
Neden esir etti, her esirrâya;
Beynelmilel Ağa Han’lar, Gandiler,
Dinde uymuş muydu asrî sevdaya?
Onlar kanaatta serbest yaşadı,
Saik de oldular haklı iğvaya,
Said’e tarikat isnad edenler,
Dönmedir, kapılmış ehl-i havraya,
Yakındır kıyamet şeksiz hesapla,
Sıratlar, mizanlar kaldı ferdaya;
Meryem ismetine şahid Saidi,
Şakîler uğrattı hep iptilâya;
Yüz otuza bâliğ nurlu âsârı,
Yaşar armağandır, bağlı manâya;
Tahtı , İslâmın kalbinde sabit
Said baş eğmezdi zulme, ednaya;
Mücevher tarihle misafir olsun,
Şâhımıza, Hâtem-ül Enbiyaya.
Kalender Asrî (Hulusi-yi Bitlisî) 
 
Notlar: 
 
[1] Ahmet Cemil Yardım: 9. Dönem DP Siirt milletvekili. 1893 senesinde Siirt’te dünyaya gelmiştir. Siirtli Süleyman Edip Bey’in oğludur. İdâdî (Lise) mezunu olup, İl Özel İdare Encümeni başkâtipliği ve  mahalli idareler kontrolörlüğü yapmıştır. 1950-1954 arası bir dönem Demokrat Parti Siirt milletvekilliği yapmış olup, 8 Nisan 1966’da vefat etmiştir. 
 
 
 
Hulûsî Bitlisî’nin Sadreddin Yüksel’e Mektubu
 
 
Demokrat Parti Siirt Milletvekili Ahmet Cemil Yardım





.
İstanbul’un Kaybolan Camileri: Hacı Mahmud Mescidi Ve Tekkesi-Müfid Yükselİstanbul’un Kaybolan Camileri:
Hacı Mahmud Mescidi Ve Tekkesi
 
Müfid Yüksel
 
Mescid-Tekke, Zeytinburnu ilçesinde Mevlânakapıdan çıkınca, Yenikapı Mevlevihânesine giden yolda sol tarafta ve Merkez Efendi karşı hizasında 2932 Ada, 12. Parselde yer almaktaydı. (Özdamar, 2007: 225) Bu mescidten Ayvansarâyî, Hadîkatu’l-Cevâmi’de şu şekilde söz eder:
 
“ Hacı Mahmud Mescidi Der Kurb-ı Merkez Efendi Tekyesi Der Hâric-i Mevlevihâne-i Yeni Kapusı
Mescid-i mezbûrun bânisi Sultan Bâyezîd-i Velî asrında gelen ashâb-ı hayrâtdan Hacı Mahmuddur. Kabri dahi andadır.İttisâlinde vâki’ fevkânî mekteb vaktimiz ricâlinden civârında sâkin Duhânî İsmail Ağa’nın hayrıdır. Mahallesi vardır.” (Ayvansarâyî, Hadîka, TTK Nüshası, Hattat Mustafa Rakım Hattı, 1231:155; 1281:1/228)
Hadika’ya göre, II. Bayezid devri ricâlinden olan sahibu’l-hayrat Hacı Mahmud hakkında diğer başka bir kaynakta kayıt bulunamamıştır. Ancak Ayvansarâyî’nin belirttiği gibi, mescidin bânisi Hacı Mahmud’un kabri halen mescid harabesinin önünde yer almaktadır. 18. Yüzyılda yenilendiği anlaşılan Hacı Mahmud’un tarihten hâli mezar şâhidesinde  şu kitâbe okunabilmektedir:
 
هوالحیّ الباقی
مرحوم و معفور
صاحب خيرات
اوّل الحاج
محمود روحيچون
الفاتحة    
 
Huve’l-Hayyu’l-Bâkî
Merhûm Ve Mağfûr
Sâhib-i Hayrât-ı
Evvel El-Hâcc
Mahmud Ruhı İçün
El-Fâtiha
 
Kitabede, şahideye tarih kazınmadığından, Hacı Mahmud’un vefat tarihi tesbit olunamamaktadr.
Hacı Mahmud’un sağ tarafında ise Hadika’da mezkur mektebin bânisi ve Ayvansarâyî’nin vakti ricâlinden Duhânî İsmail Ağa’nın mezar şahidesi bulunmaktadır. Bu şahide de şu şekilde bir kitâbe yer almaktadır:
 
هوالحیّ الباقی
مرحوم و مغفور
يكنی قپولی الحاج
اسمعيل آغا
روحيچون الفاتحة
سنه ١١٨٦ ر
 
Huve’l-Hayyu’l-Bâkî
Merhûm Ve Mağfûr
Yenikapulu El-Hâcc
İsmaîl Ağa
Ruhı İçün El-Fâtiha
Sene 1186 R.
 
Bu kayda göre İsmail Ağa’nın vefat tarihi Rebiülâhir 1186’dır (milâdi 1772). Her iki şahideninde aynı tür hatla yazılmış olması, Hacı Mahmud’un da muahhar mezar şahidesinin , İsmail Ağa’nın şahidesi ile aynı tarihlerde konulduğunu göstermektedir.
 
Bu mescide, 1292/1874 tarihinde Halvetî-Şa’bânî tarikatinin Çerkeşiye[1] kolu meşâyihinden Mudurnulu Şeyh Halil Efendi’nin halifelerinden yine Mudurnulu Şeyh Salih Selahaddîn Efendi tarafından meşihat vâzedilerek, Şa’bânî –Çerkeşî dergâhına dönüştürülmüş  ve bu tarihte vakfiyesi yazılmıştır. Vakfiyeye göre: “ Vâkıf-ı mumaileyhin 1292 tarihli vakfiye-i mukayyedesinde, on bin kuruş nakdini vakf ederek  nemâsından Mevlevîhâne Kapısı hâricinde Hacı Mahmud mescid-i şerîfinde tarîkat-ı Şa’bâniye âyini eden şeyhe ve mütevellisine vazife tahsisi ve tevliyet ve meşihatini hayatında kendisine, ba’dehu neslen ba’de neslin evlâd-ı zukûrunun ekberine ve ba’de’l-inkırâz yerine şeyh olan zevâta şart etmiş ise de başkaca meşrutahânesi hakkında bir serahate tesadüf edilememiştir.”  (1341 Tarihli Tekâyâ Ve Zevâyâya Mahsus 109 No’lu Defter, Sahife.35; Sıra:196)
 
Tekke Ve kuruluşu ile ilgili Meclis-i Meşâyih reislerinden ve Tophane Kadirîler âsitânesi postnişîni Ahmed Muhyiddîn Efendi’nin “Tomâr-ı Tekâyâ” sında şu önemli kayıt yer almaktadır:
 
“ Mevlevîhâne Kapısı Hâricinde Hacı Mahmud Mescidi Zâviyesi
 
Mescid-i mezbûrun bânisi Sultan Bayezid-i Velî asrında gelen ashâb-ı hayrâttan Hacı Mahmudtur. Kabri dahi andadır. Murûr-ı zamân ile vaktimizde arsa hâlinde iken Tarîk-i Şa’bâniyye’den Mudurnu’lu Şeyh Halîl Efendi hulefâsından Mudurnulu Salih Efendi İstanbul’a gelip, ötede beride sâkin iken bâzı ashâb-ı hamiyyet taraflarından olunan iâne ve yardım ile mescid-i mezburun mahalline bir azîm ebniye binâ ve inşâ ettirip bir cesîm ebniye meydana çıktı ise de nâtamâm olduğu halde dört-beş sene o haliyle kaldı. Ba’dehu müşfika bir hâtun[2] tarafından dahi bâzı hayrâta sarf olunmak üzere eylediği vasiyetten mezbûr Şeyh Salih Efendi taraf-ı takrîbini bularak bir mikdâr akçe dahi ahz ile şimdilik bir oda selâmlıktan ve Tevhîdhânenin dahi ancak duvar ve …kafesleri hitâm bularak, işbu bu bin ikiyüz doksan yedi (1297) senesi Şubatın onbirinci ve doksan dokuz (1299) senesi Rebîülâhirinin dördüncü pencşenbe (Perşembe) akşamı yâni Cum’a gecesi küşâd eylemiştir.Ve reis Mevlevî Şeyh Osman Efendi[3] posta iclâs ettirmiş. Şimdilik nevâkısıyla bir oda selâmlığı ve yalnız Tevhîdhânede cum’a ve pazartesi gece ve cum’a günü âyîn-i Şa’bâniye icrâ eylemektedir. Nâtamâm olduğu halde sarf olunan akçe altmış bir bin (61000) kuruşa iblâğ olmuş. Ve peyderpey şeyh eline geçen akçeyi dergâh ve iâşesine sarf etmektedir. Doğrusu bu yolda gayreti ve bitâk-ı evkâf hazînesiyle uğraşması pek büyük hamiyet ve gayret eseridir. (Ahmed Muhyiddîn, Tomâr, Shf.127; Sıra 54)
 
Ahmed Muhyiddin Efendi Mudurnulu Şeyh Salih Selahaddin Efendi ile ilgili sonradan şu notu düşmüştür:
 
“Şeyh Salih Efendi Mudurnî Vefatı: Fi 8 Zilka’de 1310 Ve Fi 12Mayıs 1309 yevm-i çârşenbe.
Mumaileyh sulehâdan , derviş-nihâd, ehl-i sülûk bir âdemdir. Sulhî mahlasıyla Mudurnu ağzı, hurûf-ı hece tertibiyle  divânçesi vardır. Âhir-i vaktinde ızdırâb-ı hâlinden nâşî beykoz’a sudûrdan sâhib…muharrir-i şehîr Ahmed Mithat Efendi’nin sâyesine sığınmıştır.” (Ahmed Muhyiddîn, Tomâr, Shf.127; Sıra 54)
 
Ahmed Muhyiddin Efendi’ye göre Salih Efendi’nin yerine oğlu Şemseddin Efendi postnişîn olmuştur.
 
Bandırmalızâde Ahmed Münîb Üsküdârî’nin  1307/1890 tarihli “Mecmuâ-i Tekâyâsında ise, Tekkenin adı “Mahmud Efendi” adıyla yer almakta, Mevlevîhâne Kapısı hâricinde olduğu, Şa’bânî tarîkinden olup, elyevm şeyhinin Salih Efendi ve zikir gününün cum’a olduğu kaydedilmektedir. (Bandırmalızâde, 1307:5)
 
Vakıflar arşivinde bulunan 1341 Tarihli Tekâyâ Ve Zevâyâ Defteri’nde, tekkenin İstanbul’da Yenikapı Mevlevîhânesi hâricinde Hacı Mahmud Cami-i Şerîfi’nde yer aldığı, Şa’bâni tarîkinden olup, vâkıfının Salih Selahaddîn Efendi olduğu, tekkenin meşrutahanesi bulunmadığı, hâl-i hâzırda şeyhinin Ali Hüsâmeddin Efendi olup,  bu zâtın evlâd-ı vâkıftan olmadığı yönünde kayıtlar yer almıştır. Bu kayıtlardan tekkenin 1925’te Tekke ve zâviyeler kapatılmadan önce, tekkenin son postnişîninin evlâd-ı vâkıftan olmayan Ali Hüsâmeddin adında bir zâtın olduğu anlaşılmaktadır. (1341 Tarihli Tekâyâ Ve Zevâyâya Mahsus 109 No’lu Defter, Sahife.35; Sıra:196)
 
Kargir ve ahşap çatılı olan mescid, minber ve minareden hâli imiş. (Öz, 1997:1/65)
 
Cumhuriyet döneminde tekke ve zaviyelerin seddi akabinde kadro harici bırakılan cami, tekke müştemilatıyla birlikte zaman içerisinde harap hale gelmiş, mektep binası ortadan kalkmış, arsası imalathane ve gecekonduların işgaline uğramıştır.Mescd’in sol tarafında bulunan dergâhın fırın ve aşhane binası ise bugün işgal atında işyeri olarak kullanılmaktadır. Binanın  ön cephesinin üzerinde şu kitabe okunmaktadır:
يا حضرت مولانا
١٣٢٠ سنه
Yâ Hazret-i Mevlâna  Sene 1320
 
Kitâbeden bu fırın ve aşhanenin 1320/1902 yılında inşa edildiği anlaşılmaktadır.
 
Günümüzde mescid-Tevhîdhâne binasının bazı duvarları, pencere ve kapı söveleri harap halde ayakta kalabilmiş, Mescid ve mektebin bânilerinin mezarları ise Mescid-Tevhîidhâne ile cadde arasındaki üçgen alanda kalmıştır.
 
“ Mescid-Tevhîdhâne kareye yakın dikdörtgen şeklnde olup 10.75×10.50 m. boyutlarındadır. Arkadaki son cemaat yeri ise, 10.75×7.85 m. Boyutlarındadır. Son cemaat yerinden sadece doğudaki yan duvarı kalabilmiş,ahşap kaplamalı bu duvarın alt kesiminde iki pencere yer almıştır. Buradan son cemaat yerinin iki katlı olup, buradan üst kadınlar mahfiline çıkıldığı anlaşılmaktadır. Tevhidhane-mescidin yan tarafına “Zülvecheyn” bir sofa yapılmış bu sofanın batı kenarına yan yana dikdörtgen planlı iki oda yerleştirilmiştir. Çubuklu tavanlarla örtülü bu mekanlardan güneydeki daha büyük olup, cepheden ileri doğru çıkmaktadır. Sofanın yıkılmış bulunan güney duvarında da arka bahçeye açılan kapı ve pencerelerin bulunduğu tahmin edilebilir.” (Tanman, 2006:180-188)
 
Beden duvarlarının bazı kısımları moloz-almaşık örgülü, bazı bölümlerin ise kesme taş örgülü olduğu tesbit edilebilen Mescid-tevhidhanenin caddeye bakan tarafındaki duvarın pencereleri briketle örülmüş, dğer duvarlarda ise yıkımın çok fazla olduğu görülebilmekte, sağ tarafta yer alan duvarda giriş kapısı söveleri görülebilmektedir.
 
Bibliography
 
Ahmed Muhyiddin, Tomâr-ı Tekâya, Müellif Hattı, Tophane Kadiriler Asitânesi Özel Kütüphanesi
Ayvansârâyî, Hâfız Hüseyin, 1231. Hadîkatu’l-Cevâmi’, Hattat Rakım Hattıyla, TTK Kütüphanesi
Ayvansârâyî, Hâfız Hüseyin, 1281. Hadîkatu’l-Cevâmi’, Cilt.1-2, Matbaa-i Âmire, İstanbul
Azamat, Nihat, Çerkeşî Mustafa Efendi, TDV İslam Ansiklopedisi, 8. Cilt İçinde
Bandırmalızâde, Es-Seyyid Ahmed Münîb Üsküdârî, 1307. Mecmuâ-i Tekâyâ, Âlem Matbaası, İstanbul
Özdamar, Mustafa, 2007. Dersaâdet Dergâhları, Kırk Kandil Yayınları, İstanbıul
Öz, Tahsin, 1997. İstanbul Camileri, Cilt.1-2. 3.Baskı, TTK Yayınları, Ankara
Tanman, Baha, 2006. Hacı Mahmud Efendi Tekkesi, Surların Öte Yanı: Zeytinburnu, Haz. Burçak Evren, İçinde, 180-188, Zeytinburnu Belediyesi Yayınları, İstanbul
Tekâyâ Ve Zevâyâya Mahsus Defter, 1341. Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, No: 109
Sâdık Vicdânî, 1995. Tarikatler Ve Silsileleri, Yayına Hazırlayan: Doç. Dr. İrfan Gündüz, Enderun Kitabevi, İstanbul
Tabibzâde, Mehmed Şükrî, 1334. Silsilenâme-i Meşâyih-i Sufiye, Müellif Hattı, Hacı Selim Ağa (Hüdâyî) Kütüphanesi, 1098
Yücer, Hür Mahmut, 2004. Osmanlı Toplumunda Tasavvuf: 19. Yüzyıl, 2. Baskı, İnsan Yayınları, İstanbul
 
Notlar:
 
[1] Şa’bâniyenin , Nasuhiye-Çerkeşiye kolu, bu tarikatin 19. Yüzyıldaki en büyük kollarından olup, H. 1229 yılında vefat eden Çankırı-Çerkeşli Şeyh Mustafa Efendi tarafından kurulmuştur. H.1156 doğumlu olup, Halveti-Şa’bânî meşayihinden, Safranbolunun, Aktaş nahiyesi Zora (Sadık Vicdânî’ye göre Zevrâ) karyesinden Şeyh Mehmed Efendiye intisap etmiş ve ondan hilâfet almıştır. Şa’bâniyenin Çerkeşiye kolunu teşkil etmiş. Çerkeşîlik Bolu, Kütahya ve İstanbul başta olmak üzere birçok yerde yayılmış, İstanbul’daki birçok ünlü tekke-dergâh bu kola mensup olmuştur. İstanbul’da Kuşadalı İbrahim Halveti’nin (Vefatı: Hicaz 1262/1848) kurduğu Kuşadaviye kolu, Geredevi Şeyh Halil’in Kurduğu kollar, Çerkeşiyeden gelmektedir. İstanbul’da Şeyh Şeyh Ekmel Sofular Tekkesi, Beşikçizâde Dergahı, Ünlü Zeyrek-Akşemseddin Dergâhı, Bıçakçı Alaeddin Dergâhı, Lokmacı Dede tekkesi gibi önemli dergahlar hep Çerkeşî dergâhına dönüşmüşlerdir.. Çerkeşi Şeyh Mustafa Efendi’nin 11 halifesi tesbit edilebilmiştir. Çerkeşi’nin halifeleri meyanında, İstanbul Kızılelma’da Beşikçizâde Dergâhı Postnişîni ve Kuşadalı’nın şeyhi Beypazarlı Şeyh El-Hâcc Ali Efendi (Vefatı:1234, Mezarı Dergah haziresindedir), Geredeli El-Hâcc Halil Efendi (vefatı: 1258), Zeyrek Tekkesi şeyhi Semerci Şeyh İbrahim Efendi (Vefatı:1247) gibi ünlü şeyhler vardır. Çerkeşînin Mehmed, Mesut ve Osman Vehbi adlı oğulları bilinmektedir. Bunlardan Osman Vehbi  Efendi babasının vefatı akabinde Ankara’ya yerleşerek orada 1277 tarihinde vefat etmiştir. Onun oğlu Mehmed Tevfik Efendi ise ilmiye mesleğine intisap etmiş, Mısır ve Halep gibi merkezlerde mevleviyetten sonra Mekke kadısı olmuştur. Rumeli kazaskerliğine yükselen Mehmed Tevfik Efendi 1310/1893 tarihinde vefat etmiş olup, mezarı Şeyh Ekmel-Sofular tekyesi haziresindedir. Aynı hazirede yine ilmiye sınıfından, Çerkeşî’nin diğer bir torunu Mustafa efendi de medfundur. Çerkeşi’nin “Risâle Fi Tahkik’it-Tasavvuf” adlı muhtasar ama mühim bir eseri olmuş olup, defalarca basılmıştır. Çerkeşi Şeyh Mustafa Efendi’nin türbesi halen memleketi olan Çerkeş’te bulunmaktadır. (Sadık Vicdânî, 1995:217-224; Yücer, 2004: 132-156; Azamat, TDV, İslam Ansiklopedisi, Çerkeşi Mustafa Efendi) , Tabibzâde’nin Silsilenâmesinde, Çerkeşî’den, Hacı Mahmud tekkesinin bânisi Şeyh Salih Selahaddin’e gelen silsile şu şekiilde yer alır: 
 
Şeyh El-Hâcc Mehmed Zoravî,
Şeyh El-Hâcc Mustafa El-Çerkeşî , Vefatı:1229
Şeyh El-Hâcc Halîl El-Geredevî, V. 1258
Şeyh Diyarbekrî Mustafa Safiy Efendi, V. 1262
Şeyh Abdullah Saâtî Gerdevî, V. 1268
Şeyh Halîl Rahmi El-Mudurnevî, V. 1284
Şeyh El-Hâcc Salih Selahaddîn El-Mudurnevî, V. 1310, 7 z.a (Tabibzâde, Mehmed Şükrî, 1334:13) Tabibzâde, Şeyh Salih Efendi’nin vefatını 7 Zilka’de olarak belirtmişken, Ahmed Muhyiddin Efendi Tomâr-ı Tekâyâ’da 8 Zilka’de olarak bir gün sonrasını kaydetmektedir.
[2] Ahmed Muhyiddin Efendi bu dergahla alakalı sahifenin kenarına: “Bâniye Cemîle Hanımdır. Merkez Efendi mahallesi” diye bir not düşmüştür. (Ahmed Muhyiddin, Tomâr, Ibid.) 
[3] İlk Meclis-i Meşâyih reisi ve Yenikapı Mevlevîhânesi Postnişîni ünlü Osman Selahaddin Efendi.(H.1215-1302) 
Hacı Mahmud Mescidinin Cadde Tarafında görünen ayakta kalan duvarı ve Örülü Pencereleri
 
Mescid-Tevhidhânenin Yıkık Duvarları
 
Mescid-Tevhidhânenin Ayakta Kalan Duvar Ve Pencereleri
 
Mescid-Tevhidhânenin Harap Hali
 
Mescid-Tevhidhânenin Yıkık Kesme Taş Örgülü Duvar Bakiyeleri
 
Mescid-Tevhidhâne Hariminin Perişan Durumu
 
Mescid-Tevhidhânenin İç Harimi
 
Mescid-Tevhidhânenin Yıkık Hali Ve Giriş Kapısı Söveleri
 
Mescid’in Bânisi Sahibu’l-Hayrât Hacı Mahmud’un Mezar Şâhidesi
 
Hacı Mahmud’un Mezar Şahidesindeki Tarihten Hâli Kitâbe
 
Mektep Bânisi Duhânî İsmail Ağa’nın 1186 Tarihli Mezar Şahidesi
 
Duhânî İsmail Ağa’nın Mezar Şâhidesindeki Kitâbe, 1186 Tarihli
 
Mescid-Tevhidhânenin Sol Tarafında Yer Alan Fırın-Aşevi’nin Hâlihâzırda İşyeri Olarak Bugünkü Durumu
 
Fırın-Aşevi’nin Ön Cephesi Üzerindeki H.1320 Tarihli Kitâbe
 
Mescid-Tevhidhâne Kalıntılarının İçler Acısı Hali
 
Tekke Müştemilatı Üzerinde Gecekondu İşgâli
 
Mescid-Tevhidhâne Ve Tekke Müştemilâtının Çizimi (Çizim: Prof Dr. Baha Tanman)