Abdülaziz Buhârî

Abdülaziz Buhârî rahmetullahi aleyh, Hanefî fıkıh âlimlerindendir. Buhara’da doğdu. 730 (m. 1330)’da aynı yerde vefat etti. "Keşfü'l-esrâr" isimli eseri meşurdur. Bu eserinde şöyle anlatır:

Abdurrahman bin Huceyre

Abdurrahman bin Huceyre rahmetullahi aleyh, Tabiin devri âlimlerinden olup Mısır kadısı idi. Ayrıca derin bir fıkıh bilgisine de sahipti. 83 (m. 702)’de vefat etti. Bir dersinde buyurdu ki:

Abdurrahman Eşref Efendi

Abdurrahman Eşref Efendi, Osmanlı âlimlerindendir. Merzifon’da doğdu. Medrese tahsilini tamamladıktan sonra Kıbrıs’ta kadılık yaptı. 1161 (m. 1748)'de İstanbul’da vefat etti. "Mir'âtü's-safâ" isimli eseri meşhurdur. Bu eserinde şöyle anlatır:

Kocahüsamzade Abdurrahman Efendi

Kocahüsamzade Abdurrahman Efendi, kırkaltıncı Osmanlı şeyhülislâmıdır. 1066 (m. 1655) tarihin­de şeyhülislâm oldu. Sonra Ayıntab, Kudüs, Şam ve Mısır'da görev verildi. 1081 (m. 1670)’de Mısır'da vefat etti. Bir dersinde buyurdu ki:

Kocahüsamzade Abdurrahman Efendi

Kocahüsamzade Abdurrahman Efendi, kırkaltıncı Osmanlı şeyhülislâmıdır. 1066 (m. 1655) tarihin­de şeyhülislâm oldu. Sonra Ayıntab, Kudüs, Şam ve Mısır'da görev verildi. 1081 (m. 1670)’de Mısır'da vefat etti. Bir dersinde buyurdu ki:

Abdurrahman bin Âiz

Abdurrahman bin Âiz hazretleri Tabiinin büyük hadis âlimlerindendir. Şam’da yaşadı. 83 (m. 702)’de vefat etti. Abdurrahman bin Âiz'in hadis rivayetleri dört meşhur sünende yer atmıştır. Bunlardan bazıları:

Abdullah Ezdî

Abdullah Ezdî rahmetullahi aleyh, hadis hafızı, yani yüz bin hadis-i şerifi, ravileriyle birlikte ezbere bilen âlimlerdendi. 145'te (m. 762) Horasan’da doğ­du. 221 (m.836)’da orada vefat etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:

Kutbeddin Efendi

Kutbeddin Efendi rahmetullahi aleyh, Samsun evliyasındandır. Seyyid olup türbesi, Samsun Eski Mezarlık'ta kendi ismini taşıyan câminin yanındadır. 1870 senesinden sonra vefat etti. Bir sohbetinde buyurdu ki:

Seyyid Ahmed Çapakçuri

Seyyid Ahmed Çapakçuri hazretleri Anadolu velilerindendir. 1830 ( H.1246)’de Bingöl (Çapakçur) ilinin, Dikme (Kur) köyünde doğdu. 1921(H. 1340)’da vefat etti. Ali Sebti hazretlerinin talebelerindendi. Sohbetlerinde buyurdu ki:

“Namaz, münâcat yeri, temizlik madenidir. Namazda bazı sırlar keşfolunur, kalbe nûr güneşleri doğar.”

“Allahü teâlâ üç ihsânla sana ikram eyledi. Seni, zikr edici eyledi. O’nun bu ihsânı olmasaydı, sen, dilinle onu zikredemez, kalbin hatırlayamazdı. Seni kendine nisbet etti. Katında zikr olundun ve nimetini sana tamâm eyledi.”

“Bu vücut binasının direğini yıkmamak ve iyiliklerini atmamak lâzımdır. Devamlı olan âhıreti, geçici olan dünyâdan daha çok seven, akıllıdır. Nûru parlar, müjdeleri görünür. Böylece o, bu dünyâya kızarak yüzünü bundan çevirir. Bu dünyâya iltifât etmez, gönül vermez. Dünyâyı vatan ve mesken edinmez.” 

“Mahbûbundan, sevdiğinden karşılık bekleyen ve ondan maksadını, dileğini isteyen sâdık bir seven değildir. Çünkü muhib (seven), elinde olanı sevgilisi için verendir, sevdiğinde olanı almak isteyen değil.”

“Faydalı ilmin şuaları göğüste yayılır ve kalbde kanâat ortaya çıkar.”

“İlimde esas, Allah korkusudur. İlmin yanında korku olursa, bu ilmin sana faydası olur. Yoksa o ilim, senin için noksanlık ve vebal olur.”

“Nefse tâbi olmanın alâmeti, nafile olan hayır işlere rağbet gösterip, farzları yapmakta tembellik yapmaktır.”

“İbâdet ve tâatları zamanında hemen yap ki, sonra yaparım diye geciktirmek onları yapmana mâni olmasın.” 

Vefat etmeden evvel şöyle dua etti: “Yâ Rabbî! Sen ihsânını kesmezken, senden başkasından nasıl bir şey beklenir? Lütuflarının adedi değişmezken, senden başkasından nasıl bir şey istenir? Ey evliyâsına heybet elbisesini giydiren! Onlar, izzetinle azîz olmuşlardır. Sen, zikredicilerden önce zikr edicisin! Sen, kulların sana yönelmesinden evvel ihsân edicisin. İsteyenlerin istemesinden önce veren cömertsin. Vehhâbsın, çok hibe edicisin. Sonra, bize hibe ettiklerinle sana geliyoruz. Yâ Rabbî! Sana ibâdet ve tâat ettiğim zaman, senden korkum gitmediği gibi, isyan etsem de ümidim senden kesilmiyor. Yâ Rabbî! Sen emelim olunca, emelime nasıl kavuşmam! Sana güvenince, nasıl kaybederim!”

Şifâî Mehmed Efendi

Şifâî Mehmed Efendi, Osmanlı ulemasındandır. 1598’de Kastamonu’da doğdu. İstanbul’a giderek Şeyhülislam Yahya Efendi'ye talebe oldu. Ondan icazet aldıktan sonra çeşitli medreselerde müderrislik ve kadılık vazifesi yaptı. Sonra Anadolu Kadıaskeri oldu. Tasavvufta Halvetî yoluna intisab ederek Abdülmecid Sivasi hazretlerinden icazet aldı. Kadıaskerlikten emekli olduktan sonra Mısır’a yerleşti ve 1669’da orada vefat etti. Bir sohbetinde şunları anlattı:

Allahü teâlâ, kullarına gönderdiği kitapların hepsinde, kibri ve gururlanmayı kötülemiş ve yasak etmiştir. Meselâ, Kur'an-ı kerimde, Nahl sûresinin yirmiüçüncü âyetinde meâlen, (Allahü teâlâ, kibirli olanları elbette sevmez!) buyurmaktadır. İncîl'de bildiriyor ki: Havârîler, Îsâ aleyhisselâma sordu: Ey Allahın Peygamberi! İçimizde, hangimiz büyük, hangimiz küçüktür? Bu sorularına karşılık olarak, Îsâ aleyhisselâm: (En büyüğünüz, en küçüktür. En küçüğünüz de, en büyüktür) buyurdu. Böylece, kendini büyük gören küçüktür. Kendini küçük gören büyüktür demiş oldu...

Peygamberlerin sonuncusu ve hepsinin en üstünü olan Muhammed aleyhisselâm da, birçok hadis-i şeriflerinde, kibirli olanları kötülemiş, alçak gönüllü olanları övmüştür. Meselâ bir hadis-i şerifte, (Allah rızası için tevâzu edeni, yâni kendini Müslümanlardan üstün görmeyeni, Allahü teâlâ yükseltir) buyurmuştur.

Ehl-i sünnet âlimleri buyuruyor ki: Allahü teâlâ ilim gibi, kudret gibi bütün sıfatlarından kullarına biraz ihsân buyurmuştur. Fakat, yalnız üç sıfatı kendine mahsûstur. Bu üç sıfattan hiçbir mahlûkuna vermemiştir. Bu üç sıfatı; kibriyâ, ganî olmak ve yaratmak sıfatlarıdır... Kibriyâ, büyüklük, üstünlük demektir. Ganî olmak, başkalarına muhtac olmamak, her şey Ona muhtaç olmak demektir. Buna karşılık olarak kullanılan üç aşağı, alçak sıfat vermiştir. Bunlar da, zül ve inkisâr, yâni aşağılık, kırıklık ile ihtiyaç ve fânî olmak, yok olmaktır. Bunun için kibirlenmek, Allahü teâlânın sıfatına, hakkına tecâvüz etmek olur. Kullara kibirlenmek yakışmaz. En büyük günahtır. Hadis-i kudsîde, (Azamet ve kibriyâ bana mahsûstur. Bu iki sıfatta, bana ortak olmak isteyenlere, çok acı azâb ederim) buyuruldu.

La’lî Mehmed Efendi

La’lî Mehmed Efendi, Osmanlı velilerindendir. 1591’de Kastamonu’da doğdu. Edirne’ye giderek Gülşenî icazeti aldı. Gülşeni dergâhının şeyhi oldu. 1701’de orada vefat etti. Sohbetlerinde, evliyanın büyüklerinden naklederek buyurdu ki:

"Birisi Hâtim-i Esâm’a; 'Nasıl namaz kılarsın?' diye sordu. O da şöyle buyurdu: Namaz vakti gelince temiz bir kalb ile niyet ederek abdest alırım. Abdest uzuvlarımı yıkar, kalben de tövbe ederim. Sonra câmiye giderim. Mescid-i Harâm’ı gözümün önüne getirir, Makâm-ı İbrâhim’i iki kaş arasında tutar, Cenneti sağımda, Cehennemi solumda, sıratı ayaklarımın altında, can alıcı meleği arkamda düşünür, kalbimi Allahü teâlâya ısmarlar, sonra ta’zimle Allahü ekber der, hürmetle kıyâm, heybetle kırâat, tevâzuyla rükû, tazarru ile (kendimi alçaltarak) secde, hilm ile cülus (tehıyyattaki oturuş), şükürle selâmı yerine getiririm. Benim namazım böyledir.”

“Mimşâd ed-Dîneverî: İnsanın taptığı, yani ömrünü kendisi için harcayıp çok sevdiği şeyler çeşitlidir, insanların bir kısmı nefsine, bir kısmı çocuğuna, bir kısmı malına, bir kısmı parasına, bir kısmı hanımına, bir kısmı makam ve mevkiye tapar. Herkes gönlünü bunlardan birisine bağlamıştır. Bunların bağından kurtulmak çok zordur. Bunlara tapınmaktan sâdece kendine, malına, makam ve mevkiine güvenmeyip, her şeyin sahibi ve yaratıcısı Allahü teâlâya hakkıyla kulluk yapamadığını bilip, yaptıklarını hep kusurlu ve noksan görerek, nefsini ayıplayanlar kurtulabilir.”

“Sehl bin Abdullah Tüsterî buyuruyor ki: Allahü teâlânın, insanlara şu şekilde hitâb etmediği hiçbir gün yoktur: 

Kulum! Hiç insaflı davranmıyorsun. Ben seni anıyorum ama, sen beni unutuyorsun. Seni kendime davet ediyorum fakat sen, başkalarının dergâhına gidiyorsun. Ben, dertleri belâları senden uzaklaştırıyorum. Lâkin günah üzerinde ısrar ediyorsun. Ey Âdemoğlu! Yarın kıyâmette huzûruma gelince, mazeret olarak ne söyleyeceksin?”

“Şah Şücâ’ Kirmânî buyurdu ki: Güzel ahlâk, başkalarına eziyet etmemek ve güçlüklere katlanmaktır.”

“Ebû Ali Sakafi buyurdu ki: Kişi, şu dört hasletten gâfil olmamalıdır ilki doğru söz, ikincisi doğru iş, üçüncüsü samimî dostluk, sonuncusu ise emânete sadâkat ile riâyet etmektir.”

Mehmed Zühdi Efendi

Mehmed Zühdi Efendi, son devir Osmanlı âlimlerindendir. 1814’te Kastamonu’da doğdu. Mevlana Halid-i Bağdadi hazretlerinin Kastamonu’daki halifesi Şeyh Ahmed Siyahi hazretlerine intisab ederek ondan icazet aldı. Kastamonu’da yüzlerce talibe Nakşibendi yolunu öğretti. 1912’de Kastamonu’da vefat etti. Bir sohbetinde buyurdu ki:

Yüksek üstadımız İmam-ı Rabbani hazretleri, üçüncü cildin yirmiüçüncü mektûbunda buyuruyor ki: Allahü teâlânın Peygamberler göndermesi, bütün mahlûklara rahmet ve ihsândır. Allahü teâlâ kendi varlığını ve sıfatlarını, bizim gibi zayıf akıllı ve kısa görüşlü kullarına bu büyük Peygamberleri ile haber verdi. Beğendiği şeyleri beğenmediklerinden bunlar vâsıtası ile ayırdı. İnsanlar dünyada ve âhırette faydalı olan şeyleri, zararlılarından, bunların aracılığı ile ayırt eyledi. Eğer bu şerefli Peygamberler gönderilmeseydi, insan aklı Allahü teâlânın var olduğunu anlayamazdı. Allahü teâlânın büyüklüğünü kavramaya ulaşamazdı.

Bunun gibi, Peygamberlerin haber verdikleri, Allahü teâlânın üstün sıfatlarının var olduğunu, Peygamber gönderdiği, meleklerin günahsız olduğu, öldükten sonra dirilmek olduğu, Cennette sonsuz nîmetler, iyilikler ve Cehennemde azâblar bulunduğu ve İslâmiyetin bildirdiği daha nice şeyler, akıl ile anlaşılamaz. Bunlar, Peygamberlerden işitilmedikce, insanların kısa akılları ile bulunamaz.

Eski Yunan felsefecileri, "akıl hiç şaşmaz, her şeyin doğrusunu anlar" diyorlar. Akıl her şeye erer, sınırsızdır sanıyorlar. Aklın eremediği şeyleri de, akıl ile çözmeye kalkışıyorlar. Hâlbuki akıl, dünya bilgilerinde bile yanılıyor. Âhıret bilgilerini ise, hiç anlayamıyor. Akıl, duygu organları ile anlaşılamayan şeyleri bulabildiği gibi, aklın eremediği şeyler de Peygamberlerin bildirmeleri ile anlaşılır. Akıl, his organlarının üstünde olduğu gibi, Peygamberlik de, akıl kuvvetlerinin üstündedir. Akıl kuvvetlerinin varamadığı şeyler, Peygamberlerin bildirmeleri ile öğrenilir. Allahü teâlânın var olmasına ve bir olmasına, yalnız aklın anlaması ve kabûl etmesi ile inanmak ve başka bir yoldan anlaşılamaz ve inanılamaz demek Peygamberlere inanmamak olur ve güneşe inanmamaya benzer...

Seyyid Muslihuddin Efendi

Seyyid Muslihuddin Efendi, evliyanın büyüklerinden Merkez Efendinin talebelerindendir. Kütahya’da doğdu. Hocasının terbiyesinde yetişip kemâle erdikten sonra hocası ona kızını verip damat yaptı ve taşrada bir zâviyede irşâd vazîfesi verdi. 1575 (H.983)’de vefât etti. Türbesi, İstanbul'da Merkez Efendinin türbesinin yanındadır.

Merkez Efendi, Seyyid Muslihuddin'i kendisine dâmâd edince, talebelerinden bâzısı gıpta edip; “Aramızda ondan daha ileri kimseler varken acaba hocamız neden onu tercih etti” diye düşünmüşlerdi...

Merkez Efendi bir akşam, talebeleriyle yemekten sonra; "Acaba içinizden hanginiz bize Seyyid Muslihiddîn'i çağırır?" dedi. Talebeler birbirine bakışıp; "Efendim kapılar kapanmıştır. Seyyid uzak yerdedir. Bu mümkün değildir" dediklerinde; "Biz çağıralım. Görelim kendi gelir mi?" deyip; "Seyyid gel!" diye oturduğu yerden seslendi. Bu hâdiseyi anlatan talebe der ki:

"Yatsı namazında Seyyid Muslihiddîn Efendiyi gelmiş gördük. Merkez Efendi onu yanına alıp kulağına bir şeyler söyledi. Namazı kılıp gitti. Bu hâle şaşan talebeler onun kaldığı yere gidip oradakilere; "Bu gece Seyyid Muslihiddîn burada mıydı?" diye sordular. Onlar; "Evet yatsı namazını bizimle kıldı. Sabahtan beri mihrabda oturmaktadır" dediler. Bu hâdiseden sonra Merkez Efendi bâzı düşüncelere kapılan talebelerine; "Nasıl, Seyyid bize dâmâd olmaya lâyık mıymış, gördünüz mü?" dedi.

Seyyid Muslihuddin Efendi bir dersinde buyurdu ki:

Allahü teâlâ, emrlerini ve yasaklarını insanlara Peygamberler “aleyhimüsselâm” vâsıtası ile bildirmiştir. Peygamberler de insandır. Fakat, Allahü teâlânın bilgili, ahlâklı ve kusursuz yarattığı büyük insanlardır. Peygamberler mânen Allahü teâlâya yakın insanlar olduğu için, onların fikirlerine ve kalplerine bizimkilerden farklı ve daha geniş bilgiler ve ilhamlar verilmiştir.

Dünyânın yaratılışından bizim Peygamberimize “aleyhissalâtü vesselâm” kadar yüz yirmi dört binden ziyâde Peygamber gelip geçmiştir. Bizim Peygamberimiz en son ve en büyük Peygamberdir. Bizim Peygamberimizden sonra artık dünyâya Peygamber gelmeyecektir. Peygamberimiz, Allahü teâlânın en çok sevdiği kuludur. Allahü teâlâ, Peygamberimize, "Sen olmasaydın, bu âlemi yaratmazdım!" buyurmuştur

Mudurnulu Osman Efendi

Mudurnulu Osman Efendi, Osmanlı âlimlerindendir. Bursa’da Münzevi Abdullah Efendi Hazretlerinden ders alarak hizmetinde bulundu. 1200 (m.1795) yılında Eskişehir’de vefat etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:

Ebü’l-Kâsım Nasrabâdî; “Tasavvufun aslı, Kitâb ve Sünnete uymak, bid’at ve nefsin arzularını terk etmek, Allah adamlarına hürmet ve sevgi göstermek, insanların hatâlarını hoş görmek, ibâdetlere de devam etmek ve ruhsat ve tevilleri terk etmektir” buyurdu. Hasen-i Basrî şöyle buyurdu: “Bid’at sahibi ile oturup kalkmayınız. Çünkü o, kalbi hasta yapar.”

Hişâm bin Hasen buyurdu ki:

“Allahü teâlâ, bid’at sahiplerinin ne orucunu, ne namazını, ne haccını, ne cihâdını, ne sadakasını, ne de adâletini asla kabûl etmez.”

Yahyâ bin Ebû Kesîr şöyle buyurdu: “Yolda bid’at sahibi ile karşılaştığın zaman, başka bir yolu tut.”

İbrâhim Teymî buyurdu ki:

“Allahım! Beni dîninle, Habîbinin sünneti ile, hak husûsunda ihtilâftan, nefsimin arzu ve isteklerine uymaktan, dalâlete düşmekten, ameller hakkındaki şüphelerden ve husûmetten muhafaza eyle.”

Huzeyfe (radıyallahü anh) buyurdu ki:

“İnsanlar için en çok korktuğum şey ikidir. Biri, bildikleri şeyi gördüklerine tercih eden, diğeri de, sapıttığı hâlde sapıttığını hissetmeyendir.”

Bir gün hazreti Huzeyfe yerden iki taş aldı ve birini diğerinin üzerine koydu. Sonra talebelerine; "Bu iki taş arasında bir ışık görüyor musunuz?" diye sordu. Talebeleri; "Aralarında çok az bir ışık görüyoruz" dediler. Bunun üzerine Huzeyfe; "Nefsim yed-i kudretinde olan Allahü teâlâya yemîn ederim ki, bid’atler mutlaka ortaya çıkacak ve hak (doğru) ancak şu iki taş arasındaki ışık kadar görünecek. Vallahi, İslâmiyetten bir şey terk edildiği zaman, bid’at ortaya çıkar.”

İbn-i Mes’ûd buyurdu ki:

“Elinizden alınmadan önce ilme sarılınız, ilmin alınması, ehlinin yok olması iledir, ilme sarılınız, öye kimseler göreceksiniz ki, onlar, Allahü teâlânın kitabına davet ettiklerini zannederler. Hâlbuki onlar, Kur’ân’a sırt çevirmişlerdir, ilme sarılınız, bid’at işlemekten sakınınız.”

Şaban-ı Nakşibendi

Şaban-ı Nakşibendi hazretleri, İstanbul’da Emir-i Buhari tekkesinin Şeyhi idi. 1594’te vefat etti. Sohbetlerinde, evliyanın büyüklerinden nakiller yapardı. Buyurdu ki:

“Abdullah bin Hubeyk, bir gün Feth bin Şehraf ile karşılaşınca, ona şu nasihatte bulundu: Ey Horasanlı! Şunlara dikkat et. İnsana zarar bunlardan gelir. Gözünle harama bakma. Dilinle yalan söyleme. Kalbinde, Müslüman kardeşine hased ve kin tutma, iyi şeyleri arzu et ve iste, şer ve kötü olan şeyleri arzu etme. Eğer bu dört şeye sahip olmazsan, sonunda bedbaht bir insan olursun.” “Ahmed bin Hadraveyh buyuruyor ki: Gaflet uykusundan daha ağır bir uyku yoktur. Şehvetten kuvvetli esâret yoktur. Gaflet ağırlığı olmasaydı, şehvet galip gelmezdi.

Kalb, birtakım kaplardan ibârettir. Allahü teâlânın sevgisiyle dolduğu zaman, nûrun fazlası diğer uzuvlara yansır. Bâtılla dolduğu zaman da, ondaki karanlık diğer organlara geçer.”  “Ahmed bin Mesrûk buyurdu ki: Kim, Allahü teâlâdan korkarak kalbine gelen uygunsuz düşüncelerden korunmaya çalışırsa, Allahü teâlâ da o kimsenin uzuvlarını, uygunsuz işleri yapmaktan muhafaza eder.” “Şakîk-i Belhî buyurdu ki: Kendisine bir şey ikram ettiğin kimse ile, sana ikramda bulunan iki kişinin senin kalbindeki yerlerine dikkat et. Eğer kalbindeki muhabbet, kendisine İkramda bulunduğun kimseye karşı daha fazla ise, bu ikram ve muhabbetin Allah için olduğu anlaşılır. Ama kalbindeki muhabbet, sana ikramda bulunan kimseye karşı daha fazla ise, bu dostluk menfaat içindir.” “Yûsuf bin Esbât buyuruyor ki: Sabırlı olmak isteyen kimse, öfkesini yenmeli, kalbinde Allahü teâlâdan başka bir şeye yakınlığın olmaması için çalışmalı. Bir musibet veya sıkıntı geldiği zaman, inleyip sızlamamalı. İbâdetleri 'güzel yapabiliyorum' düşüncesinden uzak olup, amelleri kusurlu bilmeye devam etmeli, farzları ve vacipleri yapmakta tembellik yapmayıp, en güzel şekilde yapmaya çalışmalı, yapılan bütün işlerin dîne uygun olmasına gayret etmeli ve önceden yapılmış olan hatâ ve zararları telâfi etmek için uğraşmalıdır.”  “Amr bin Osman Mekkî buyuruyor ki: Sabır, Allahü teâlâya dayanıp sebat etmek ve belâyı gönül hoşluğu ve rahatlığı ile karşılamaktır.”

Sükuti Mehmed Efendi

Sükuti Mehmed Efendi, Niyaz-i Mısri Hazretlerinin talebelerindendir. Bursa’da vefat etmiştir. Sohbetlerinde tasavvuf büyüklerinin hikmetli sözlerini anlatırdı. Bir sohbetinde buyurdu ki:

Ebû Hafs el-Haddâd’a bid’atten sorulunca; “Dînin hükümlerinde haddi aşmak, sünnet-i seniyyeye uymakta gevşek davranmak arzu ve isteklerine uymak, emirleri terk etmek bid’attir” buyurdu.

Zühdü ile meşhûr birisi vardı. Bâyezîd-i Bistâmî birisine; “Kalk, şu veliliği ile meşhûr zâta gidelim” dedi. Beraber yanına gittiler. Bir müddet sonra o zât, evinden mescide gitmek üzere çıktı. Mescide girdi ve avluda kıble tarafına doğru tükürdü. Bunun üzerine Bâyezîd-i Bistâmî ona selâm vermeden geri döndü ve; “Resûlullahın (sallallahü aleyhi ve sellem) edeblerinden bir edebe riâyet etmeyen kimsenin veliliğine nasıl güvenilebilir” buyurdu.

Hamdûn el-Kassâr buyurdu ki: “Selef-i sâlihînin hayâtına bakan, kendinin ne kadar kusurlu olduğunu ve büyüklerin derecesinden ne kadar geride olduğunu anlar. Allahü teâlâ bilir, bu söz, Ehl-i sünnet yolunda yürümeye devam etmenin lâzım geldiğine bir işârettir.”

Cüneyd-i Bağdadî şöyle buyurdu: “Allahü teâlâya kavuşturan yolların hepsi, Resûlullahın sünnetine uyandan başkasına kapalıdır.”

Ebû Osman buyurdu ki: “Kim nefsine karşı sünneti, sözüyle ve işiyle hâkim kılarsa, hikmetle konuşmuş ve yapmış olur. Kim nefsine ve arzusuna göre iş yapar ve konuşursa, bid’at işlemiş olur.”

Muhammed bin Fadl Belhî şöyle buyurdu: “İslâmiyet nûrlarının kalblerden ayrılıp, kalblerin kararmasına dört şey sebep oldu. Bunlar; bildikleri ile amel etmemek, bilmeden yapmak, bilmediklerini öğrenmemek, başkalarının öğrenmelerine mâni olmaktır.”

Şah Şücâ Kirmânî buyurdu ki: “Bir kimse gözünü harama bakmaktan menetse, nefsini şehvetten korusa, kalbini devamlı kontrol etse ve dışını sünnete uygun amellerle süslese, o kimsenin firâsetinde hiç hatâ olmaz.”

İbrâhim-i Havvâs’a afiyetten sorulduğunda; “Afiyet şu dört şeydir: 1-Dîne bid’at karıştırmamak, 2-Amelde kusur etmemeye çalışmak, 3- Kalbini Allahü teâlâdan başkası ile meşgûl etmemek, 4-Nefsin ve şehvetin arzu ve isteklerinden uzak kalmak.”

Fahreddin-i Rumi

Fahreddin-i Rumi hazretleri Zeyniye tarikatı mensuplarından olup, Yıldırım Bayezid devri ulema ve şeyhlerindendir. 1460 yılında Mudurnu’da vefat etmiştir. Bir talebesinin annesi gelerek, oğlundan şikayetçi oldu. Fahreddin-i Rumi, bu talebesine şu nasihatleri yaptı:

Ey en kuvvetli hukuku zayi eden, ana-baba hakkından gâfil olan, bu husûsta yapması gerekeni unutan kimse! Anne ve babaya iyilik etmek, boynuna borçtur. Sen ise, kusurlara tâbi olarak, onu yerine getirmiyorsun. Zannımca Cenneti istiyorsun. Hâlbuki Cennet, annenin ayakları altındadır. Annen, seni dokuz ay karnında taşıdı. Seni doğururken çok şiddetli sıkıntılara göğüs gerdi. Seni kendi sütü ile besledi. Senin için uykularını terk etti. Senin sıkıntılarına göğüs gerdi. Yemedi yedirdi. Kucağını sana beşik etti. Sana ihsânlarda bulundu. Sana bir hastalık vâki olduğu zaman çok üzüldü. Senin tedâvin için varını yoğunu harcadı. Senin yaşamanla kendi ölümü arasında serbest bırakılsa idi, muhakkak kendi ölümünü, senin yaşamana tercih ederdi. Onun böyle fedâkârlığına karşılık, sen ise ona hep kötü davrandın. İhtiyârladıklarında, bir şeye ihtiyâç duyduklarında, sen onu en önemsiz bir iş olarak gördün. O açken, sen tok idin. O susuz iken, sen suya kandın. Çoluğunu, çocuğunu, ona tercih ettin. Çoluk-çocuğun senin elini öperken, sen onları unuttun. Kolay olan işleri zor, kısa olan ömürleri uzun geldi. Allahü teâlâ, seni ona 'öf' demekten nehy etti. Seni, onların hakkında ikâz ederek, dünyâda senin evlâtlarınla seni de cezalandıracağını bildirdi. Âhırette de kendisinden uzak kalacağını bildirdi. Arabî şiir tercümesi:

“Çok gelse de sana, annenin senin üzerinde çok hakkı vardır,/Ey adam, senin çok dediğin, annenin yaptığı yanında azdır./Kaç gece senin için uykusuz kaldı,/Bıkmadan usanmadan sana göğüs gerdi./Seni doğururken çektiği sıkıntıyı bilseydin,/ Onun sıkıntısından, nice sıkıntılar giderdi senden./Gözyaşlarını senin için akıtırdı./Nice günler kendi aç kalıp sana verdi,/Sen küçük olduğun için sana merhamet ederdi./Hevâsına tâbi olan akıl sahibine yazıklar olsun,/Gözü gördüğü hâlde kalbi âmâ olana yazıklar olsun./Ananın duâsını al, devamlı onun duâsına rağbet et,/Zîrâ sen, her zaman onun duâ ettiği şeye muhtaçsın.”

Davud-i Halvetî hazretleri

Davud-i Halvetî hazretleri Osmanlılar zamânında Bolu-Mudurnu'da yetişen evliyâdandır. Halvetî şeyhlerinden Seyyid Habîb'in sohbetlerine devâm edip, tasavvufun yüksek mârifetlerine kavuştu. Dâvûd-i Halvetî, 1507 (H. 913) senesinde Mudurnu'da vefât etti. Buyurdu ki:

Büyük günahlardan biri de, hangi yolla olursa olsun haram yemektir. Allahü teâlâ, Bekâra sûresinin yüzseksensekizinci âyet-i kerîmesinde meâlen; “Aranızda birbirinizin mallarını, hırsızlık, kumar ve gasp gibi haksız (bâtıl) sebeplerle yemeyin ve insanların mallarından bir kısmını, bile bile yalancı şahitlik gibi günahla yemek için o malları rüşvet olarak hâkimlere aktarmayın” buyuruluyor. Bâtıl yolla yemek iki türlüdür. Birincisi; başkasının malını zulüm yoluyla, yani gasp, hıyânet ve çalmakla ele geçirip yemek ve kullanmaktır, ikincisi; başkasının malını, şaka, kumar ve eğlence gibi yollarla ele geçirmektir.

Resûl-i ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem) hadîs-i şerîfte; “Birtakım kimseler, Allahü teâlânın Müslümanlara tahsis buyurduğu malında, haksız olarak tasarruf ederler. Onlar için kıyâmet gününde Cehennem muhakkaktır” buyurdu.

Enes bin Mâlik (radıyallahü anh), bir gün Peygamber efendimize; “Yâ Resûlallah! Duâ buyur da, Allahü teâlâ benim her duâmı kabûl etsin” dedi. Resûl-i ekrem ona; “Yâ Enes! Duânın kabûl olması için, helâl lokma ye!” buyurdu. Bir kimse haram yerse, kırk gün onun duâsı kabûl olunmaz. Hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “Allahü teâlâ, rızıklarınızı aranızda taksim ettiği gibi ahlâkınızı da taksim etti. Dünyâyı, sevdiğine de, sevmediğine de verdi. Dindarlığı, sâdece sevdiğine verdi. Allahü teâlâ kime dindarlığı vermiş ise, muhakkak onu sevmiştir. Kul haram kazanır, bunu harcarsa, buna bir bereket verilmez ve onunla sadaka vermiş ise sadakası kabûl olmaz. Saklarsa, Cehenneme gidinceye kadar ona yolluk olur. Allahü teâlâ, kötülükle kötülüğü yok etmez, iyilikle kötülüğü yok eder.”

Sahîh-i Müslim’de rivâyet edilen hâdîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve selem); “Çok kimse vardır ki, yedikleri, içtikleri ve giydikleri haramdır. Sonra ellerini kaldırıp duâ ederler. Böyle duâ nasıl kabûl olunur?” buyurdu.

Mudurnulu Mehmed Efendi

Mudurnulu Mehmed Efendi, Osmanlı âlimlerindendir. Bolu-Mudurnu’da doğdu. 1141 (m. 1729)’da Bursa’da vefat etti. Bir dersinde buyurdu ki: 

Cömertlik, elde var olanı, ondan mahrum olana ikrâm etmektir. Cömertliğin zirvesi ise “îsâr”dır. Îsârın en güzel târifi, şu âyet-i kerîmelerde verilmektedir:

“Onlar kendileri de muhtaç oldukları hâlde yiyeceklerini yoksula, yetime ve esire yedirirler: [Biz sizi sâdece Allah rızâsı için yediriyoruz, sizden ne bir karşılık ne de bir teşekkür bekliyoruz. Biz, çetin ve belâlı bir günde Rabbimizden (O’nun azâbına uğramaktan) korkarız] (derler). İşte bu yüzden Allah, onları o günün fenâlığından esirger; (yüzlerine) parlaklık, (gönüllerine) sevinç verir.” (el-İnsân, 8-11)

Cömertlik, îmandan gelen bir merhamet mahsûlüdür. Merhamet ise, başkalarının mahrûmiyetini telâfî için onların yardımına koşmaktır. Lâkin cömertlik yerli yersiz saçıp savurmak da değildir. Allah’ın kullarına, dikkatlice ve nîmetin kıymetini bilerek ihsanda bulunmaktır. Nitekim Cenâb-ı Hak bu hususta şu ölçüyü koymuştur:

“Elini boynuna bağlayıp cimri kesilme, büsbütün elini açıp tutumsuz da olma! Sonra kınanır, (kaybettiklerinin) hasretini çeker durursun.” (el-İsrâ, 29)

Cömertlik, Allah’ın sıfatlarından biridir. Zîrâ O’nun bir ismi de “kerem ve ihsânı bol, sonsuz cömert” mânâsındaki “Kerîm”dir. Ayrıca Rahmân, Rahîm, Vehhâb, Latîf, Tevvâb, Gaffâr, Afüvv, Raûf ve Hâdî gibi ilâhî sıfatlar da Allah’ın cömertliğini farklı yönlerden ifâde etmektedir. Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) hadîs-i şerîflerde şöyle buyurdu:

“Allahü teâlâ Cevâd’dır, yani cömert ve ihsan sâhibidir, bu sebeple cömertliği sever. Yine O, güzel ahlâkı sever, kötü ahlâktan da hoşlanmaz.” 

“Şüphesiz Allah, Tayyib’dir, güzel ve hoş olanı sever; Tâhir’dir, temizliği sever; Kerîm’dir, keremi sever; Cevâd’dır, cömertliği sever…” 

Bir mübarek zat vefat ediyormuş. Çok sevdiği biri ziyaretine gitmiş ve o zat tam sekerat halindeyken, içinden geçirmiş ki, "Ya Rabbi, bu mübarek kulun cömert insandı. Bunun canını kolay al, zahmet çekmesin." Mübarek zat gözünü açmış ve "Kim bana bu duayı yaptı?" demiş. O kimse "Ben ettim" deyince buyurmuş ki; Melek-ül mevt dedi ki: "Korkma! Biz cömertlerin canını asân alırız."

Molla Muslihüddin Kastalani

Osmanlı âlimlerinden olan Molla Muslihüddin Kastalani rahmetullahi aleyh, Kestel’de doğdu. Bursa, Mudurnu, Dimetoka ve İstanbul’da müderrislik yaptı. Daha sonra Kadıasker oldu. 1496’da İstanbul’da vefat etti. Bir dersinde buyurdu ki:

Büyük günahların biri, sihir, büyü yapmaktır. Sihir, büyü yapan, kâfir olur. Şeytanın insanlara sihir, büyü öğretmekten maksadı, Allahü teâlâya şirk koşturmaktır. Bazı sapıtmış olan kimseleri sihir, büyü yaparken görürsün. Bunlar, sihri sâdece haram zannederler, küfür olduğunu bilmezler. Sihir, büyü yapan kimse, Allahü teâlâya ortak koşmuştur. Resûl-i ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem); “Felâkete götüren yedi büyük günahtan sakınınız” buyurduktan sonra, sihir yapmayı da bu yedi şey arasında saymıştır. Kul, Rabbinden korkmalı, kendisini dünyâda ve âhırette felâkete düşürecek şeyi yapmamalıdır. Hazreti Ali’nin rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Server-i âlem (sallallahü aleyhi ve sellem); “Üç kimse Cennete girmeyecektir. Bunlar; devamlı içki içen, sıla-i rahmi terk eden ve sihir, büyü yapanı tasdik edendir” buyurdu.

Günahların kalbdeki zararı, zehirlerin bedendeki zararı gibidir. Dünyâda ve âhırette ne kadar kötülük ve hastalık varsa, hepsinin sebebi, günah işlemek ve Allahü teâlânın emirlerine karşı gelmektir. Günahların dünyâda ve âhırette, kalbe ve bedene verdiği zararların büyüklüğünü ancak Allahü teâlâ bilir.

Günahlar, kulu, dünyâ ve âhıret helâkına sebep olan şeylerin içerisine düşürür. Günahlar iyice yerleşince, öldürücü olur. Bedenin sıhhati, bedenin kuvvetini muhafaza eden gıdayı almak, zararlı maddeleri vücûdundan atmak, bedene zarar veren şeylerden sakınmakla olur. Bunun gibi, kalbin gıdası da îmândır.

Sâlih ameller de îmânı kuvvetlendirir ve parlatır. Tövbe-i nasûh, insandaki günahları dışarı atar. Günahlardan sakınmak ise, kalbin sıhhatini muhafaza eder. Bunlar da takvâ ile mümkün olur. Takvâ şu üç şeyi içerisine alır: İmân gıdası, tövbe-i nasûh ile günahları atmak ve günahlardan sakınmak. Bu üç taneden bir tanesi noksan olursa takvâ da noksan olur...
.

Mehmed Talui Efendi

Mehmed Talui Efendi Halveti şeyhlerindendir. 1689’da Bolu-Mudurnu’da doğdu. İstanbul’da Halveti şeyhi Nasuhi Efendiden icazet alarak 1742’de Halveti tekkesine şeyh oldu. Ömrünün son yıllarında yeniden Mudurnu’ya döndü ve 1757’de vefat etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:

“Allahü teâlânın dînine, O’nun kullarına hizmet etmekten zevk duyan bir kimsenin hizmetinde bulunmaktan, bütün mahlûklar zevk alırlar.”

“Kişinin ayağının sürçmesi, bir kusuru sebebiyledir.”

“Allah korkusu, kalbde yerleşmiş olan bir ağaç gibidir.”

“Allah korkusu, ibâdetin süsüdür.”

“Düşünmeden konuşan pişman olur. Konuşmadan önce düşünen selâmet bulur.”

“Kıyâmet günü fakîrlik ve zenginlik tartılmayacak, fakîrliğe ne ölçüde sabredilmiş ve zenginliğe ne ölçüde şükredilmiş ise, o hesap edilecek. Mesele çok fakîr veya çok zengin olmak değil, çok sabretmek veya çok şükretmektir.”

“Her kimde bulunursa bulunsun, tevâzu güzeldir, ama zenginlerde bulunursa çok daha güzel olur. Her kimde bulunursa bulunsun, kibir çirkindir. Ama, fakîrlerde bulunursa çok daha çirkin olur.”

“Bir Müslümanı medhedemiyorsan, bari kötüleme. Faydalı olamıyorsan bari zararlı olma, sevindiremiyorsan hiç olmazsa üzme.”

“Allah yolunda yürümek istiyene en zor gelen şey, yabancılarla beraber olmaktır.” 

“Senden meydana gelen bir hatâ sebebiyle seni özür dilemeye mecbûr eden, beraber olduğunuzda kendisine müdârâ etmen icâb eden ve kendisine, (Allahü teâlâya duâ ettiğinde beni de hatırla) demeye ihtiyâç duyduğun kimse, hakîkî dost olamaz.”

“Az yiyip, az uyuyun. Çok tefekkür edin. Geceyi ibâdetle geçirin! Çok yemek, insanı uyuşuk yapar. Uyuşuk olan gâfil olur, gâfil olan mahzûn olur. Bu da insanı felâkete götürür.”

“Takvâ bir ağaçtır. Bu ağacın kökü Peygamber efendimizdir. Budakları Sahabe ve Tabiîndir. Meyvesi ise sâlih ameldir.”

Vefatından kısa bir zaman evvel buyurdu ki:

“Yâ Rabbî! Kalbimdeki en tatlı hâl, rahmetinden ümitli olmamdır. Dilimdeki en tatlı hâl, seni tesbih etmemdir. Bana en tatlı gelen zaman da, dîdârını göreceğim zamandır

Filibeli Tevfik Efendi

Tevfik Efendi, Osmanlı âlimlerindendir. 1796’da Bulgaristan’da Filibe’de doğdu. İlk tahsilinden sonra İstanbul’a geldi. Burada medrese tahsilini yapıp, Bolu-Mudurnu’da ders vermeye başladı. 1929’da, 133 yaşında orada vefat etti. Bir dersinde buyurdu ki:

Hazreti Ebû Bekr’in ve Hazreti Ömer’in (radıyallahü anhüma) üstünlüklerini ve Cennetlik olduklarını bildiren nice hadîs-i şerîfler vardır. Eshâb-ı Kirâmın (radıyallahü anhüm), Muhacirlerin, Bedir, Uhud, Bî’at-ür-rıdvân ve diğer gazâlarda bulunanların üstünlüklerini bildiren yüzlerce hadîs-i şerîf, bu iki halîfeyi de, medh ve sena etmektedir.

Bu ümmetin en üstününün Ebû Bekr ve ondan sonra Ömer olduğunu, Eshâb-ı kirâm (radıyallahü anhüm) ve Tâbiîn-i izam söz birliği ile bildirmişlerdir. Hazreti Ebû Bekr halîfe seçildikten sonra, Eshâb-ı kirâmdan hiçbiri buna karşı bir şey söylemedi. Hazreti Ebû Bekr, kendisinden sonra Hazreti Ömer’in halîfe olmasını vasiyet ettiği zaman, Eshâb-ı kirâmdan hiçbiri buna karşı bir şey söylemedi. Abdürrahmân bin Avf, Hazreti Osman’ı halîfe seçerken, Şeyhayn’ın (radıyallahü anhüma) yolunda bulunmasını şart koştu. Hazır olanların hiçbiri buna karşı bir şey söylemedi.

Hazreti Ali, halîfe iken çeşitli yerlerde, Şeyhayn’ın kendinden üstün olduklarını çok söylerdi. Bu sözüne karşı şüpheye düşenleri azarlardı. Buhârî’de diyor ki: Enes bin Mâlik; “Ebû Bekr (radıyallahü anh), Resûlullahın en yakınıdır. Birçok yerde Resûlullahın ikincisi olmuştur. Başımıza onun gelmesi lâzımdır. Kalkınız ona bî’at ediniz!” dedi. Yine Buhârî’de Enes bin Mâlik diyor ki: “Bir kimse, Peygamber efendimize (sallallahü aleyhi ve sellem)  kıyâmet alâmetlerini sordu. “Kıyâmet için ne hazırladın?” buyurdu. “Hiçbir şey yapmadım. Yalnız Allahü teâlâyı ve O’nun Resûlünü çok seviyorum” dedi. “Kıyâmette, sevdiklerinin yanında olursun!” buyurdu. Resûlullahın bu sözünü işitince çok sevindim. Ben de, Peygamber efendimizi (sallallahü aleyhi ve sellem), Ebû Bekr’i ve Ömer’i çok seviyorum. Onlar gibi olamadı isem de, bu sevgimin, beni onların yanında bulundurmasını istiyorum dedim.”

İbn-i Şihab Zühri

İbn-i Şihab Zühri hazretleri hadîs ve fıkıh âlimlerindendir. 52 (m. 672)’de doğup, 124 (m. 742)’de, Şam civarında vefât etmiştir. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden ba’zıları:

Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem), kardeşine hayâ hakkında nasîhat veren Ensâr’dan bir zâta rastlayınca şöyle buyurdu: “Onu, sahip olduğu hayâ hasleti üzere bırak. Çünkü hayâ îmândandır. Yani îmân, sahibini kötülükleri yapmaktan alıkoyduğu gibi, hayâ da alıkor.”

Enes bin Mâlik’ten (radıyallahü anh)  rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte Peygamber efendimiz buyuruyor ki: “Bir gün Mûsâ (aleyhisselam) yolda gidiyordu. Allahü teâlâ ona nidâ buyurdu. 'Ey Mûsâ! Etrâfına bak!' Mûsâ (aleyhisselam) etrâfına dönüp baktı. Kimse yoktu. Allahü teâlâ tekrar nidâ etti. Hazreti Mûsâ yine bakındı. Kimseyi göremedi. Fakat içi ürpermişti. Sonra üçüncü defa nidâ edilip, 'Ey Mûsâ! Ben kendisinden başka, ilâh olmayan Rabbin Allahım.' Mûsâ (aleyhisselam), 'Buyur yâ Rabbi, emrine hazırım' dedi ve secdeye vardı. Allahü teâlâ 'Başını kaldır yâ Mûsâ!' buyurdu. Hazreti Mûsâ başını kaldırdı. Allahü teâlâ; 'Yâ Mûsâ! Arşın gölgesinde gölgelenmek istiyorsan, yetimlere, merhametli bir baba gibi, dul kadına da, onu muhafaza eden ve gözeten zevci gibi ol. Yâ Mûsâ! Merhametli ol. Böyle olursan, sana da merhamet edilir. Ceza verirsen, ceza görürsün. Yâ Mûsâ! İsrâiloğullarına haber ver ki, kim Habîbim Muhammed’e yetişir de ona îmân etmezse, onu ateşe atarım. İzzetim ve celâlim hakkı için Muhammed ve ümmeti Cennete girmeden, kimse Cennete giremez' buyurdu. Mûsâ (aleyhisselam) 'Yâ Rabbi! Onun ümmeti nasıldır?' diye sorunca, Allahü teâlâ 'Onun ümmeti, her zaman bana hamd ederler. Temizdirler. Gündüzleri oruç tutar, geceleri ibadet ederler. Onların yaptığı az bir şeyi de kabûl ederim. Lâ ilahe illallah (Allahtan başka ilâh yoktur) deyip, bunu kalbleriyle tasdîk ve kabûl ettikten sonra, onları Cennete koyarım.' Bunun üzerine, Hazreti Mûsâ, 'Yâ Rabbi! Beni bu ümmetin Peygamberi eyle' dedi. Allahü teâlâ, 'Onların Peygamberi, kendilerinden' buyurdu. Hazreti Mûsâ bu defa, 'Yâ Rabbi. Benî Habîbin Muhammed’in ümmetinden kıl' diye yalvarınca, Allahü teâlâ, 'Yâ Mûsâ, sen önce geldin. Onlar sonra gelecekler. Fakat âhırette seninle onu bir araya getiririm' buyurdu."

Ebu Hayseme Kufi

Ebu Hayseme Kufi hazretleri, hadîs âlimlerinin büyüklerindendir. 100 (m. 718) senesinde Kûfe’de doğdu. Cizre’ye yerleşti. 173 (m. 789)’da vefât etti. Naklettiği hadîs-i şerîflerden bazıları şöyledir:

İbn-i Ömer’in (radıyallahü anhüma) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte şöyle buyuruldu: “Allahü teâlânın bazı kulları vardır ki, onlara bazı faydalarından dolayı bazı ni’metler verilmiştir. Onlar o ni’metlerden başkalarına verdikleri, başkalarını faydalandırdıkları müddetçe, Allahü teâlâ onların elinden o ni’metleri almaz. Fakat onlar, o ni’metlerden başkalarına vermezler, onları faydalandırmazlarsa, Allahü teâlâ o ni’metleri onların elinden alır, başkalarına verir.”

Resûl-i ekrem buyurdu ki: “Dikkat ediniz! Sizin hastalığınızı ve onun şifâsını size söyleyeyim mi? Dikkat ediniz! Şüphesiz sizin hastalığınız günahlardır. (Çünkü günahlar sizin Cehenneme girmenize sebep olur. Bu ise en büyük hastalıktır.) Şüphesiz sizin ilâcınız istiğfardır”

Enes bin Mâlik’in (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte ise, Resûl-i ekrem şöyle buyurdu: “Allahü teâlâ hastalığı yarattığı zaman onun ilâcını da yarattı, öyleyse tedâvi olunuz.”

Eshâb-ı kirâmdan Usâme bin Şüreyk şöyle anlattı:

Resûlullahın huzûrlarına varmıştım. Eshâbdan bazıları oradaydı. Sanki başlarının üzerinde kuş varmış gibi sessiz duruyorlardı. Bu sırada Resûlullah efendimize hastalık tedâvisinden soruldu. Bunun üzerine Resûl-i ekrem; “Ey Allahın kulları! Tedâvi olunuz. Çünkü Allahü teâlâ koyduğu her hastalığın şifâsını da yaratmıştır. Ancak bir şeyin ilâcı yoktur. O da ihtiyârlıktır” buyurdu. Allahü teâlâ dileseydi hastalığı yaratmazdı. Hastalığı yarattığı zaman dileseydi ilâcını yaratmazdı. İlâcı yarattığı zaman dileseydi, onun kullanılmasına izin vermezdi. Fakat Allahü teâlâ hastalık için ilâç kullanılmasına izin vermiştir. Şifâyı ilâcın verdiğine değil, Allahü teâlânın yarattığına inanmak lâzımdır.

Câbir’in (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte ise şöyle buyurulmaktadır: “Her hastalığın bir ilâcı vardır. Hasta, tecrübeyle veya bir bilenin haber vermesi ile hastalığın ilâcını bulduğu zaman, Allahü teâlânın izni ile iyileşir.”

Ebu Hayseme bin Harb

Ebu Hayseme bin Harb hazretleri hadîs âlimlerinin büyüklerindendir. 160 (m. 777)’de doğdu. 234 (m. 848)’de Bağdâd’da vefât etti. Onun rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bazıları şöyledir:

Huzeyfe’nin ve Abdullah İbni Mes’ûd’un (radıyallahü anhüm) bildirdikleri hadîs-i şerîfte; “Benden sonra Ebû Bekr’e ve Ömer’e iktidâ ediniz!” buyuruldu.

Huzeyfe-i Yemânî’nin bildirdiği hadîs-i şerîfte; “Eshâbımı her memlekete gönderip sünnetlerin ve farzların her yerde öğretilmesini istiyorum. Îsâ aleyhisselâm da Havarilerini bunun için göndermiştir” buyurdu. “Ebû Bekr’i ve Ömer’i de gönderir misin?” denilince; “Bu ikisini yanımdan ayırmam. Bunlar benim kulağım ve gözüm gibidirler” buyurdu.

Ebû Ervâ diyor ki: Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) ile oturuyorduk. Ebû Bekr ile Ömer radıyallahü anhüma geldiler. Resûlullah; “Allahü teâlâya hamd olsun ki, beni bu ikisi ile kuvvetlendirdi” buyurdu.

Ebû Sa’îd-i Hudrî’nin haber verdiği hadîs-i şerîfte; “Cennette yüksek derecelerde olanlar, aşağıdan, gökdeki yıldızlar gibi görünürler. Ebû Bekr ve Ömer onlardandır” buyuruldu.

Ebû Mûse’l-Eş’arî (radıyallahü anh) dedi ki: Resûlullah ile bir bahçede oturuyorduk. Birisi kapıya vurdu. Resûlullah; “Kapıyı aç ve gelene Cennetlik olduğunu müjdele!” buyurdu. Kapıyı açtım. Ebû Bekr içeri girdi. Resûlullahın müjdesini kendisine söyledim. Kapı yine vuruldu. “Kapıyı aç ve gelene Cennetlik olduğunu müjdele!” buyurdu. Kapıyı açtım. Ömer içeri geldi. Ona da müjdeyi söyledim. Kapı yine vuruldu. “Kapıyı aç! Gelene Cennetlik olduğunu müjdele ve başına belâlar geleceğini de söyle!” buyurdu. Kapıyı açtım. Osman içeri girdi. Müjdeyi ve Allahü teâlânın kaderini kendisine söyledim. “Allahü teâlâya hamd olsun. Kazalarda, belâlarda ancak Allahü teâlâya sığınılır” dedi.

Hazreti Ali’nin haber verdiği hadîs-i şerîfte; “Başınıza Ebû Bekr geldiği zaman, onu dünyâda zâhid ve âhırette râgib bulursunuz. Başınıza Ömer geldiği zaman, onu kuvvetli, emîn ve Allah yolunda kimseden çekinmez görürsünüz. Başınıza Ali geldiği zaman, hâdi ve mühdî olur. Sizi doğru yola götürür bulursunuz” buyuruldu.

Ebu Abdullah bin Bekkar

Ebu Abdullah bin Bekkar hazretleri hadîs âlimlerinin meşhûrlarındandır. 256 (m. 869)’da vefât etti. Onun rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bazıları şöyledir:

Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Kim, Allahü teâlâdan başka ilâh olmadığına ve benim Allahü teâlânın kulu ve Resûlü olduğuma şek ve şüphe etmeden inanarak, Allahü teâlâya kavuşursa, Cennete girer.”

Enes bin Mâlik’in (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Peygamberimiz buyurdular ki: “Ben Cennette yürürken, önüme bir nehir çıktı. Her iki yanı inciden bir kubbe idi. Cebrâil’e (aleyhisselâm) sordum. ‘Bu nedir?’ ‘Bu Allahın sana verdiği Kevserdir’ diye cevap verdi. Sonra onun çamuruna bir el attı, hemen bir misk çıkardı.”

Âişe’nin (radıyallahü anha) bildirdiği hadîs-i şerîfte, “O nehrin mecrası inci ve yakut üzerindeydi. Suyu ise baldan tatlı, kardan beyazdır.” Başka bir rivâyette ise, “Orada hanım ve hizmetçilerden, kendisine lâzım olan bütün şeyler mevcûttur” buyuruldu.

Resûlullah efendimiz buyurdular ki: “Âdemoğlu ihtiyârlar, fakat onda iki şey genç kalır. Hırs ve hased (çekememezlik).”

Yine buyurdular ki: “Birbirinize buğuz etmeyiniz. Birbirinize hased etmeyiniz. Birbirinize sırt çevirmeyiniz. Ey Allahü teâlânın kulları, kardeş olunuz.”

“Kendisine yumuşaklık verilen kimseye, dünyâ ve âhiret iyilikleri verilmiştir. Yumuşaklıktan mahrûm olan kimse, dünyâ ve âhiret iyiliklerinden mahrûm olur.”

Peygamber efendimiz şecaat ve necdet (kişinin kendisini ölümün kucağına atacağı zaman, kendine güvenmesi, korkmaması) sahibi idi. Çok güç durumlarda, silâhça, sayıca üstün düşman karşısında kat’iyyen yerinden kıpırdamamış, bir santim bile yerinden geri gitmemiştir. Hazreti Ali, “Biz harp kızıştığı zaman, gözler öfkeden kıpkırmızı olduğu bir ânda, Resûlullah efendimizle korunurduk. Çünkü düşmana O’ndan daha yakın kimse olmazdı. Bedir gazâsında, hepimizden çok O düşmanla çarpışıyordu. Hepimizden daha cesur ve hızlı hücum ediyordu.

İmrân bin Hüseyn (radıyallahü anh); “Büyük düşmanla karşılaştığımız zaman, ilk hücum eden Allahın Resûlü olurdu” buyurdu.

Ziyâüddîn Nahşebî

 Ziyâüddîn Nahşebî hazretleri Hindistan ulemâ ve evliyâsındandır. 751 (m. 1350) yılında Bedâyûn’da vefât etmiştir. “Silk-üs-sülûk” adlı eserinde buyurdu ki:

Büyüklerden biri, bir kadınla evlendi. Gece olunca, ona; “Ey hanım, pijamamı hazırla yatacağım” dedi. Hanımı; “Efendim, senin Mevlâ’n (efendin) yok mu?” dedi. “Vardır” buyurdu. “Senin Mevlâ’n uyur mu, uyumaz mı?” dedi. “Uyumaz” buyurdu. “Mevlâ’n uyanık iken sen uyumaktan hayâ etmez misin?” dedi...

İnsan, ölüm, fakr ve ateşin (Cehennemin) koşu meydanındadır. Allahü teâlâ onun terbiyecisi, Peygamberler sürücüsü, kitaplar öncüsüdür, o ise serkeştir. Dinle, iyi dinle! Bir gün Mûsâ aleyhisselâma;  “Kavminin içindeki sâlihleri diğerlerinden ayır!” diye emir geldi. Mûsâ aleyhisselâm seslendi. Halkın çoğu çıkıp ayrıldı. “Bunlar arasında daha sâlih olanları seç!” emri geldi. Mûsâ aleyhisselâm yetmiş kişiyi ayırdı. Tekrar emir geldi. Yetmişten yedi kişi ayırdı. Yine emir geldi, yediden üç kişi ayırdı. Allahü teâlâ, Hazreti Mûsâ’ya:

“Bu üç kişi kullarımdan, en aşağı olanlardır. (Sâlihler) sözünü duyunca, kendilerini sâlihlerden saydılar” diye vahy geldi.

Kardeşim! Bu yol öyle bir yoldur ki, tâat ediyorum iddiasında olan kimse, tâat etmeyenden daha kötüdür. Kardeşim, eskiden öyle insanlar vardı ki, başkalarının günah işlediklerini duysalar, sıtmalı gibi titrerlerdi. Senin ise kendi günâhından için yanmıyor. Eskiden bir âdet vardı; güller açınca, insânlar oyun oynarlar, eğlenirlerdi. Bu sebeptendir ki, her sene güllerin yetişme, açılma zamanı gelince, Ma’rûf-i Kerhî hazretleri üzülür; “Gül açtı, şimdi insanlar oyunla meşgûl olacaklar” derdi.

Büyüklerimiz diyorlar ki: Bir kimsenin kendinin emri altında olması, nefsinin emri altında olmasından iyidir. Dervişlerden biri, cuma günleri dışarı çıkar, kimi görse; “Mescide hangi yoldan gitmeli?” diye sorardı. Birisi ona; “Senelerdir mescide gidersin, yolu öğrenemedin mi?” dedi. “Biliyorum, ama gittiğimiz yolda mahkûm olmak, hâkim olmaktan daha iyidir” dedi.

Kıt’a: “Nahşebî, sözlerinin arasında,/Damlaya ne için ırmak dersin./Herkes tufeyli olmak ister sana,/Gerçi sen de birine tufeylisin.”

Osman Marani

Osman Marani rahmetullahi aleyh, hadîs ve Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 516 (m. 1122) yılında Musul’da doğdu. 602 (m. 1205) yılında Kâhire’de vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:

Şehidlerin rûhları hakkında Peygamber efendimize (sallallahü aleyhi ve sellem) suâl edildiğinde buyurdu ki: “Şehidlerin rûhları, yeşil kuş kursaklarında olarak Cennet ağaçlarına asılı dururlar.” Orada Cennet ni’metleri ile ni’metlenir, rızıklanırlar. Âl-i İmrân sûresinin 169 ve 170. âyet-i kerîmelerinde meâlen buyuruldu ki: “Allah yolunda öldürülenleri siz ölüler zannetmeyiniz. Bilakis onlar, Rableri katında diridirler ve (Cennet ni’metleriyle) rızıklanırlar. Onlar, Allahü teâlânın (lütfundan ve) fadlından kendilerine ihsân ettiği şeref ve ni’metlerden, sevinç ve ferah içindedirler. Kendilerinden sonraya kalanlara (henüz şehid olmamış kardeşlerine, kavuştukları saadette) katiyyen korku ve hüzün olmadığını müjdelemek (ve tarîf etmek) isterler.”

Abdullah İbni Mes’ûd (radıyallahü anhümâ) bildiriyor ki: “Biz, bu âyet-i kerîmeden Resûlullah efendimize suâl etmiştik. Cevâbında buyurdular ki: “Onların (şehidlerin) rûhları, birtakım yeşil kuşların kursaklarındadır. Arş’ın altında onlar için asılmış olan çok kandiller vardır. Onlar, Cennette diledikleri yerlere uçarlar. Sonra bu kandillere gelip girerler. Rableri onlara nazar eder ve “Arzu ettiğiniz bir şey var mı?” diye sorar. Onlar da, 'Neyi arzu ederiz ki, biz Cennette dilediğimiz yerlere gidebiliyoruz' derler. Rableri bunu (suâli) onlara üç defa tekrar eder. Bu defa onlar, bir cevap vermeleri icâbettiğini anlayıp, 'Ey Rabbimiz! Bizim rûhlarımızı, cesedlerimize iade et! Senin yolunda tekrar şehîd olalım' derler. (Bu mümkün olmadığı için ve başka) bir hacetleri olmadığı görülünce terk olunurlar (Artık bu suâl kendilerine sorulmaz) itaatkâr olan mü’minlerin rûhları Cennet bahçelerinde bulunur. Bunlar ordaki ni’metlerden yemezler ve içmezler; lâkin kendileri için hazırlanmış olan ni’metlere ve mükâfatlara bakarlar."

Yine Resûlullah efendimiz, Hazreti Ömer’e; “Münker ve Nekir sana geldiği zaman hâlin nasıl olacak?” buyurdu. Hazreti Ömer, “Orada, şimdiki gibi aklım ve şuurum yerinde olur mu?” dedi. Resûlullah efendimiz “Evet” buyurunca, “O hâlde hiç korkmam” dedi.

Ziyaeddin Makdisi

Ziyaeddin Makdisi hazretleri hadîs âlimidir. 569 (m. 1173)’de Şam’da doğup, 643 (m. 1245)’de burada vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:

Sehl bin Sa’d (radıyallahü anh) rivâyet etti: Resûl-i ekrem efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem)  buyurdu ki: “Şüphesiz Cennet ehli, sizin (dünyâda) semâdaki yıldızları gördüğünüz gibi, Cennette yüksek köşkleri uzaktan seyrederler.”

Ebû Saîd ve Ebû Hüreyre (radıyallahü anhüm) rivâyet ettiler Resûl-i ekrem efendimiz buyuruyor ki: “Cennet ehli, Cennete girdiklerinde bir münâdî şöyle nidâ eder: “Şüphesiz ki, siz Cennette ebedî yaşayacak ve hiç ölmeyeceksiniz, hastalanmayacak ve dâima sıhhatli bulunacak, ihtiyârlamayacak, ebedî genç kalacaksınız. Sonsuz ni’metlere mazhar olacak ve hiçbir zaman hüzün ve keder görmeyeceksiniz.”

Ebû Saîd-i Hudrî (radıyallahü anh) rivâyet etti: Resûl-i ekrem efendimiz buyurdu ki: “Allahü teâlâ hazretleri Cennet ehline; ‘Ey ehl-i Cennet!’ diye hitâb eder. Onlar da; ‘Lebbeyk, ey Rabbimiz!’ diye arz-ı ta’zîmât ederler. Allahü teâlâ da; ‘Mazhar olduğunuz bu nimetlerden râzı mısınız?’ buyurur. Cennetlikler; ‘Nasıl râzı olmayalım ki, sen bize mahlûklarının içinden hiçbirine bahşetmediğin nimetleri verdin’ derler. Cenâb-ı Hak; ‘Size bundan daha iyisini vereyim mi?’ buyurur. Onlar da; ‘Ey Rabbimiz! Bundan daha iyisi ne olabilir?7 diye memnuniyetlerini arz ederler. Bunun üzerine Allahü teâlâ; ‘Size Rıdvânımı ihsan edeceğim ve bundan sonra da ebedî olarak size gazâb etmeyeceğim’ buyurur.”

Cerîr (radıyallahü anh) anlattı. Resûlullah’ın huzûruna bir adam geldi. Dizlerinin titrediğini gördüm. Resûlullah bu zâta: “Titremene hacet yok. Ben kral değilim. Kureyşli, kuru et yiyen bir kadının oğluyum” buyurdu.

Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Vallahi, bana sizin rükû’nuz da, secdeniz de gizli değildir. Şüphesiz ben, arkamdan da sizi görürüm.”

Enes bin Mâlik’in (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûl-i ekrem buyurdu ki: “Ey insanlar! Ben sizin İmâmınızım. Benden önce rükû’ ve secdeye gitmeyiniz. Çünkü ben sizi, önden de, arkadan da görürüm.”

Mevlânâ Ziyâüddîn Bernî

Mevlânâ Ziyâüddîn Bernî hazretleri Hindistan’da yetişen meşhûr evliyâdan olup, Hâce Nizâmüddîn-i Evliyânın talebesidir. 8. asrın sonlarında vefât etti. “Hasretnâme” isimli eserinde şöyle anlatır:

Bir zaman, hocam Hâce Nizâmüddîn-i Evliyâ’nın sohbetinde bulunuyordum. O gün rûhlara hayat veren bereketli sohbetlerinde, sabahtan kuşluk vaktine kadar bulundum. Bu sırada birçok kişi, ona talebe olmak üzere geldi. O da gelenlerin hepsini kabûl etti. O esnada kalbimden geçti ki: “Eskiden büyük zâtlar, kendilerine talebe olmak üzere gelenleri kabûl etmekte ihtiyâtlı davranırlar, her geleni hemen kabûl etmezlerdi. Bizim hocamız ise, gelenlerden hiçbirini ayırmıyor...” Ben bu düşünceler içinde iken, bir ara bunu kendisine suâl etmek bile istedim. Allahü teâlânın izni ile benim bu düşüncelerimi anladı. Bana dönerek tebessüm etti ve; “Bana istediğini sor ama, gelen herkesi niçin kabûl ettiğimi sorma” buyurdu. Sonra da şöyle devam etti; “Talebe olmak üzere gelenlerin hepsini kabûl ettiğimizi, ihtiyâtlı davranmadığımızı düşünüyorsunuz. Bizim böyle davranmamızın üç sebebi vardır. Birincisi; tecrübe ile anlıyorum ki, bize talebe olmak üzere gelenlerin hemen hepsi, günah işlemekten sakınan, namazlarını devamlı olarak ve cemâatle kılan, emirleri yapmakta gevşek davranmayan, istîdâd sahibi kimselerdir. Bunun için onları kabûl ediyorum, ikincisi, ma’nevî olarak acizlik ve ihtiyâç içinde kapımıza gelip; “Bütün günahlarıma tövbe ettim” diyen bir kimseyi geri göndermek gönlümüze hiç hoş gelmiyor. Bize talebe olanlardan hepsinin, günahlardan uzak durduğu, tövbesini bozmadığı da meydandadır. Üçüncü ve en mühim sebep de; hocam Ferîdüddîn Genc-i Şeker, bana icâzet ve hilâfet verirken böyle işâret buyurmuştur...

Yine bu eserinde buyurdu ki: 

“Bütün fesadın başı kibirdir. Kibir, şeytanın büyüklenip kendini beğenmesi ile işlenen ilk günah oldu. Kalbde kibir hâsıl olduğu zaman, kendisini büyük görüp başkalarını aşağı görür. Kibir, kalbi nasihat kabûl etmekten ve emre itaat etmekten alıkoyar. Kalbde kendini hor ve hakîr görme hâsıl olunca, İslâm âlimlerine itaat eder ve sözlerini dinler. İslâm âlimlerinin sözleri ve nasihatleri ona tesir eder.”

Ebu Muhammed Havvas

Ebu Muhammed Havvas hazretleri, Cüneyd-i Bağdâdî'nin talebelerinin en büyüklerindendir. Doğumu, yetişmesi ve vefâtı Bağdât'ta olmuştur. 867 (H.253) senesinde doğdu. 959 (H.348) de vefât etti. Bir sohbetinde şöyle anlatmıştır:

Hazret-i Cüneyd “kuddîse sirruh” ile Hicâza gidiyorduk. Tûr-i Sînâ'ya varınca, Cüneyd dağa çıktı. Biz de onunla birlikte çıktık. Mûsâ aleyhisselâmın durduğu makâmda durdu. Üzerimizi o makâmın heybeti kapladı. Yanımızda bir kimse dahâ vardı. Cüneyd ona bir şiir oku dedi, o da şuna başladı: "Aşk kemâle erdikten sonra/Gözleri kamaştıran bir şimşek çaktı."

O anda hepimizi tevacüd kapladı, kendimizden geçtik, haykırmaya başladık. Bulunduğumuz yerin yakınında bir kilise vardı. Kilisedeki râhip bize; Ey ümmet-i Muhammed! Bana cevap veriniz, diye bağırdı. Râhibi çağırdık. Yanımıza gelip, selâm verdi. Sonra bize içinizden hanginiz üstâddır, dedi. Hazret-i Cüneyd bunların hepsi üstâddır, dedi. Râhip, muhakkak ki içinizden biriniz en büyüğünüzdür, dedi. Biz Cüneyd hazretlerini göstererek, büyüğümüz bu zâttır, dedik. Râhip, Cüneyd hazretlerine, bu yapdığınız iş (tevacüd) dîninizde umûmî midir, husûsî midir, dedi. Hazret-i Cüneyd husûsîdir cevâbını verdi. Ne niyyetle tevacüd yaparsınız? diye sorunca da, ümmîd ve ferâhlık için yaparız, dedi. Râhib, ne niyyetle sayha (coşup, bağırma) yaparsınız, dedi. Cüneyd hazretleri, Rabbimize kulluğumuzun kabûlü için, dedi. Sonra da, nitekim Allahü teâlâ rûhlara “Ben sizin Rabbiniz değil miyim” buyurduğunda rûhlar, “Evet Rabbimizsin” demişlerdi, dedi. Râhip o ses nedir deyince, ebedî nidâdır dedi. Râhib ne niyyetle oturursunuz diye sorunca, Allahü teâlâdan havf (korkmak) niyyetiyle otururuz, dedi. Râhib doğru söylüyorsun deyip, Kelime-i şehâdeti söyledi ve Müslümân oldu... Cüneyd hazretleri râhibe, bizim doğru söylediğimizi nereden bildin, dedi. Râhip dedi ki: Ben Mesîh bin Meryem'e inen İncîl'de şöyle okudum: Muhammedin ümmetinin seçilmişlerinin elbiseleri hırka, yemekleri ekmek parçaları ve meskenleri bir odadır. Onlar Allahü teâlâya âşıktırlar ve ancak O'nunla ferâhlık ve râhatlık bulurlar. Devâmlı O'nu isterler... 

 O râhip Müslümân olduktan üç gün sonra vefât etti...

İbni Emîr Hâc

İbni Emîr Hâc rahmetullahi aleyh, Hanefî âlimlerindendir. 879 [m. 1474] da vefât etti. İbni Hümâm hazretlerinin (Tahrîr) adındaki fıkıh kitâbını şerh ederek (Takrîr) adını vermiştir. Bu kitabında buyuruyor ki:

Bir müctehidin sözü ile amel etmek ve ihtiyaç olunca, başka bir müctehidi taklit etmek lâzımdır. Belli bir hâdise ile karşılaşılınca, bunun nasıl yapılacağı sorulur. Bu iş hakkında, bir müctehidin sözü biliniyorsa, o işi bu söze uyarak yapmak vâcip olur. Zaruret halinde taklit gerektiği gibi, ihtiyaç halinde de taklit gerekir.

Bir farzı yapmanın veya bir haramdan sakınmanın imkânsız veya meşakkatli, güç olması durumunda, önce kendi mezhebimizde çare aranır. Kendi mezhebimizde çare yoksa diğer üç mezhebe bakılır. Hangi mezhepte çare varsa, o iş için, o konuda o mezhep taklit edilir. Bu konuda muteber kitaplardaki bilgiler şöyledir:

Zaruret olsa da, olmasa da, harac [zorluk, sıkıntı] olduğu zaman, diğer üç mezhepten biri taklit edilir. Bir Hanefi’nin kendi mezhebine göre yapamadığı bir işi yapabilmesi için, Şafii’yi taklit etmesinde bir mahzur yoktur. Âlimlerimiz, zaruret olunca, Maliki’ye göre fetva verdi. Bir mesele Hanefi’de bildirilmemişse, Maliki taklit olunur. Şafii âlimleri, kendi mezheplerinde yapılması güç olan şeylerin, Hanefi’ye göre yapılmasına fetva vermişlerdir...

Abdest ve gusülde, başka mezhebi taklit etmek için, o mezhebin o konudaki şartlarına da, mümkün olduğu kadar uymak gerekir. Sebepsiz uymazsa, taklit caiz olmaz. Kendi mezhebine uymayan işi yaptıktan sonra bile, taklit yapmak caiz olur. İmam-ı Ebu Yusuf’a, cumayı kıldıktan sonra, abdest aldığı suyun necis olduğunu söylediler. O da, (Şafii kardeşlerimize göre, guslümüz sahihtir) buyurdu. Müctehid, müctehidi taklit edemez. Bir müctehid olan İmam-ı Ebu Yusuf’un ictihadı, burada İmam-ı Şafii’ye uygun gelmiştir.

Bir işi bir mezhebe göre yaparken, başka bir mezhebi de taklit etmek gerekiyorsa, iki mezhepte de bâtıl olacak bir şey yapmamak şarttır. Mesela abdestte, Şâfiî’yi taklit ederek uzuvlarını ovmayan kimse, kadına eli dokununca, Maliki’ye göre abdest bozulmaz diyerek namaz kılsa, bu namazı bâtıl olur, çünkü kadına dokunduğu için Şafii’ye göre, uzuvlarını ovmadığı için de Maliki’ye göre abdesti sahih değildir.

İbn-i Cüreyc hazretleri

İbn-i Cüreyc hazretleri tefsir âlimlerindendir. 699 [h.80] senesinde doğdu, 766 [h. 149] senesinde, Mekke’de vefât etti. (Tefsîr) ve (Sünen) kitâbı vardır. Tefsir kitabında, “Kehf” sûresinin 10. âyetinden itibaren şöyle anlatmaktadır: 

Eshâb-ı Kehf denilen; Yemlîha, Mekselînâ, Mislînâ, Mernûş, Debernûş ve Şâzenûş isimli altı genç, Tarsus şehri ahâlisinden idiler. İsa aleyhisselama iman etmişlerdi. Mü’minlere yapılan baskı üzerine dinlerini korumak için gizlice şehirden kaçıp bir dağ cihetine gittiler. Yolda giderken Kefeştetayyuş ismindeki bir çoban onların hâlini anlayıp îmân etti ve yedincileri oldu. Çobanın köpeği Kıtmîr de onlara katılıp, arkalarından tâkip etti. Dağa yaklaştıklarında çobanın gösterdiği bir mağaraya girdiler. Onlar mağarada Allahü teâlânın rahmet ve lütfunu dileyerek duâda bulundular. Mağarada uykuya daldılar...

Diğer taraftan zâlim hükümdâr Dokyanus, Tarsûs’a gelip, onları sordu. Kaçtıklarını haber verdiklerinde, adamları ile gidip, o mağarayı bulunca; “Burada ölsünler!” diye mağaranın ağzını kapattırdı. Güneş doğarken ve batarken oraya vurup, rütûbet olmazdı. Allahü teâlâ, meleklerle onları sağ ve sol taraflarına döndürürdü. 300 seneden fazla uyuduktan sonra onları Allahü teala uyandırdı. Mağaranın önüne örülen duvar da kısmen yıkılmıştı. Bir veya birkaç gün uyuduklarını zannediyorlardı. Yiyecek almak için şehre giden Yemlîhâ, fırına girdi. Dokyânus zamânında, onun adına olan parayı verince, fırıncı bu adamın hazîne bulduğunu sandı ve hemen valiye haber verdi. Yemlîhâ’yı tutup, “Bulduğun hazîneyi ver” diye tehdit ettiler. Yemlîhâ dedi ki: “Ben hazîne bulmadım. Dün bu altını evden aldım. Bugün çarşıya getirdim. Beni Dokyânus’a götürün, o benim işimi bilir!..” Bu sözünü de alaya alıp; “Dokyânus öleli üç yüz seneye yakın oldu. Sen bize hikâye mi anlatıyorsun?” dediler...

O zamanın hükümdarı İsa aleyhisselama iman etmiş bir mümin idi. Yemlîhâ, başından geçenleri o hükümdara anlatınca, yakın adamlarıyla birlikte mağaraya geldiler. Yemlîhâ varıp arkadaşlarına haber verdi. Hükümdar hepsinin boynuna sarılıp, vedâ ederken, tekrar eskisi gibi uykuya vardılar... Eshâb-ı Kehf, hazret-i Mehdî zamânında yine uykudan kalkıp, onun yanına gidip askeri olacaklar ve yardım edeceklerdir. Köpekleri Kıtmîr dahi Cennet’e girecektir.

Şemseddin ibn-i Cezeri

Şemseddin ibn-i Cezeri hazretleri Şâfiî âlimlerindendir. 751 [m. 1350] de Şâm’da tevellüd, 833 [m. 1429] de İran’da-Şîrâz’da vefât etti. (Hısn-ül-hasîn) duâ kitabında buyuruluyor ki:

Bir hadis-i şerifte buyuruluyor ki: (Kur’an-ı kerimden şifa beklemeyen, şifaya kavuşamaz.) Şifa âyetleri, suya konup içilirse hastalıklara şifa olur. Şifa âyetleri şunlardır: Tevbe suresi 14, Yunus suresi 57, Nahl suresi 69, İsra suresi 82, Şuara suresi 80, Fussilet suresi 44. ayetleridir.

Allahü teâlânın Peygamberlerini ve salih kullarını vesile ederek dua edilir. Peygamber efendimiz (Allahümme inni es’elüke bihakkıssailine aleyke; Ya Rabbi, senden isteyip de, verdiğin kimselerin hatırı için, senden istiyorum!) der ve böyle dua ediniz buyururdu. Hadîs-i şerîflerde, (Bir hasta, “lâ ilâhe illâ ente sübhâneke innî küntü minezzâlimîn”i kırk def’a okursa, şehîd olarak vefât eder. Şifâ bulursa, günâhları afv olur.), (Sabah-akşam İhlas ve Muavvizeteyni [iki kuleuzüyü] üçer defa oku! Bunlar, bütün belaları, afetleri, sıkıntıları ve istemediğin şeyleri giderir.), (Fatiha ile Âyet-el kürsiyi okuyana, o gün nazar değmez) buyuruldu.

Ruhi sıkıntıdan kurtulmak için sadaka vermeli, 70 kere (Estağfirullah min külli mâ kerihallah) duasını okumalıdır. Ruhi hastalıklar, sara ve cinden korunmak için, kıymetli kitaplarda bildirilen dualardan bazıları şunlardır:

Euzü Besmele ile Fatiha suresini okumalı. Euzü Besmele ile iki Kul-euzü okumalı. Bir miktar suya Âyet-el kürsi, İhlas ve Muavvizeteyn [Nas ve Felak] surelerini okumalı. Büyü yapılan kimse bundan üç yudum içmeli, kalan su ile gusletmeli. Fatiha, Âyet-el-kürsi ve 4 Kul [Kâfirun, İhlas, Felak ve Nas sureleri] yedişer kere okunup hastaya üflenirse, büyü, nazar, hayvan sokması ve bütün dertler için iyi gelir. Tuza okunup, suda eritip içirmek ve ısırılan yere sürmek de olur. Sabah akşam 24 kere Estağfirullah denir, sonra (Estağfirullah el-azim ellezi la ilahe illa hüvel hayyel kayyume ve etubü ileyh) denir. Sonra 11 İhlas ve 7 kere Fatiha ve 33 kere, Allahümme salli ve sellim alâ seyyidina Muhammedin ve alâ âli seyyidina Muhammed okuyup, sevabı Peygamber efendimizin ve Eshab-ı kiramın ve Evliyanın ve sonra isimleri okunarak Silsile-i aliyye büyüklerinin ruhlarına hediye edilir. Bunların hürmetine şifa vermesi için dua edilir. Her gün sabah-akşam böyle dua edilir.

İbn-i Asakir (rahmetullahi aleyh)

İbn-i Asakir hazretleri meşhur fıkıh ve hadîs âlimidir. 499 [m. 1105] da Şâmda tevellüd, 571 [m. 1176] de orada vefât etti. Seksen cild (Şâm târîhi) yazmıştır. Kitabında bildiriyor ki:

Ebû Bekr-i Sıddîk’ın cenâzesini, vasiyeti üzerine, Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” efendimizin kabri yanına getirdiler. Selâm verip, “kapına gelen Ebû Bekir’dir yâ Resûlallah” dediler. Türbenin kapısı açıldı. İçeriden (Sevgiliyi sevgilinin yanına koyunuz!) sesi işitildi.

Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” efendimizin kölesi Sefîne gemide idi. Gemi battı. Bir tahtaya sarıldı. Dalgalar sâhile getirdi. Karaya çıkınca, bir arslan gördü. (Ey arslan! Ben Resûlullahın kölesi Sefîne’yim) dedi. Arslan, koyun gibi, Sefîne’yi yola kadar götürdü. Kuyruğunu sallayıp vedâ etti. İbn-i Mende, Talha bin Ubeydullah’tan haber veriyor:

Talha, bir gece, Abdullah bin Amr bin Hirâm’ın kabrini ziyâret etti. Kabirden Kur’ân sesi işitti. Gelip Resûlullaha söyledi. (O Abdullah’tır. Allahü teâlâ, şehîdlerin rûhlarını Cennete koyar. Her gece rûhları bedenleri ile buluşur. Sabâh olunca, yine Cennette olurlar) buyurdu.

Beyhekî, Saîd bin Müseyyib’den haber veriyor ki: Hazret-i Alî ile Medîne kabristânına geldik. Selâm verip, (Hâlinizi bize bildirir misiniz? Yoksa, biz mi hâlimizi haber verelim?) dedi. Bir ses işittik: (Ve aleykesselâm yâ Emîr-el mü’minîn. Bizden sonra olanları sen söyle!) dedi. İbni Ebiddünyâ diyor ki: Hazret-i Ömer kabristâna gelip selâm verince, (Yâ Ömer! Dünyâda yapdıklarımızın karşılığını bulduk) sesi işitildi.

Hazret-i Ömer, bir gencin kabri yanına gelip selâm verdi. (Allahtan korkarak harâmdan sakınan için iki Cennet vardır) dedi. Kabirden bir ses gelip, (Yâ Ömer! Rabbim bana iki Cenneti de ihsân eyledi) dedi. Sehâvî diyor ki: Bir kimse, Amr ibn-i Âs hazretlerinin kabrini ziyârete geldi. Orada duran birine kabrin yerini sordu. O da, ayağını uzatarak gösterdi. Ayağına felç gelip yürüyemedi. Beyhekî, Ya’lâ bin Mürre’den haber veriyor: Ya’lâ, Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” efendimiz ile bir kabir yanına geldi. Kabirde azâp olduğunu işitip, Resûlullaha haber verdi. Resûlullah, (Ben de işittim. Söz taşıdığı ve üzerine idrâr sıçrattığı için, azâb yapılmaktadır) buyurdu...

Abdullah el-Mukri hazretleri

Abdullah el-Mukri hazretleri, hadis ve kıraat âlimidir. 120’de (m. 738) Basra’da doğdu. Mekke’de uzun yıllar ikamet ettiği için “Şeyhü’l-Harem” diye de bilinmektedir. 213’te (m. 828) Mekke’de vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:

Âlimler, Allahü teâlânın Kur’an-ı kerimde bildirdiği haberlerden yirmi iki adedini beyan etmişlerdir. Bunlardan biri şudur:

Allahü teâlâ, Rûm sûresinin bir, iki, üç ve dördüncü âyetlerinde meâlen: (ve Rûmlar [Araplara] en yakın olan bir yerde [Şâm civârında, İrânlılara] mağlup oldu. Mağlubiyetten sonra, üç yıl ile dokuz yıl arasında burada hasımları [olan Acemlere] gâlip olacaklardır. Yenmek ve yenilmek [kesin olarak biliniz ki] önde ve sonda Allahü teâlânın emrindedir. Rûmların İrânlılara gâlib olduğu günde müminler sevineceklerdir) buyurdu. Bu âyet-i kerimelerin tefsîrinde, müfessirlerin ve siyer âlimlerinin ittifakla bildirdikleri husûs şudur:

Rûmların, yâni Bizanslıların, mağlubiyetten sonra Acemlere, yâni İrânlılara gâlip olacaklarının haber verilmesidir. Bu aynen vuku buldu. Hattâ bu âyet-i kerime nâzil olduğu zaman, Kureyş kâfirlerinin ileri gelenlerinden Ubeyy bin Halef inkâr etti. Ebû Bekr (radıyallahü anh) ile yaptığı konuşmada; ona dil uzatarak onların gâlip geleceğini inkârında ısrâr etti. Bunun üzerine üç sene kadar beklemek ve taraflardan kimin dediği çıkmazsa, diğerine onbeş dişi deve vermek üzere mukâvele [sözleşme] yaptılar. Ebû Bekr-i Sıddîk, Resûlullah efendimize (sallallahü aleyhi ve sellem) gelerek, bu mukaveleyi arz etti. Resûlullah efendimiz âyet-i kerimede geçen (Bıd’) kelimesinin üçten dokuza kadar olan sayılara şâmil olduğunu beyan buyurdu ve Ebû Bekr’e, ona gidip, hem müddeti, hem de deve adedini arttırmasını emretti. Bunun üzerine, Ebû Bekr, yaptıkları mukâveleyi yenileyerek, müddeti dokuz seneye ve deve adedini yüze çıkardı...

Hicretin yedinci senesinde Hudeybiye’de iken, Rûmların İrân üzerine galebe ettiği haberi kendilerine ulaştı. Fakat Ubeyy bin Halef, Uhud gazâsında Resûlullah efendimizin yerden alarak ona attığı bir harbe [süngü] ile katledilmiş olduğundan, Ebû Bekr-i Sıddîk onun vârislerinden zikredilen yüz deveyi aldı. Resûlullah efendimizin emrine uyarak bu yüz deveyi fakirlere dağıttı.

Ahmed Kudsi Efendi

Topbaşzâde Ahmed Kudsi Efendi, son devir İslam âlimlerindendir. 1819’da Konya’nın Kadınhanı ilçesinde doğdu. Mevlana Hâlid-i Bağdadi hazretlerinin halifelerinden Bozkırlı Memiş Efendi’nin halka-i tedrisine katılarak, Nakşibendî-Hâlidî icazeti aldı ve halifesi olmakla şereflendi. 1889’da Konya’da vefat etti. Bir sohbetinde şunları anlattı:

İslâm medeniyetini, Kur’an-ı kerime uyanlar meydana getirdi. Bugün Avrupa fende ilerledi, dev sanayi kuruldu. Fakat insanlarda huzur sağlanamadı. Kur’an-ı kerime uymadıkları için rahata, huzura kavuşamıyorlar. Medenî olmak için, fende, teknikte onlara benzemek, onlar gibi çalışmak, başarmak lâzımdır. Çünkü Kur’an-ı kerim ve hadis-i şerifler, fende, sanatta ilerlemeyi emrediyor. Meselâ, ibni Adî ve Münâvînin bildirdikleri hadis-i şerifte, (Allahü teâlâ, fende ilerleyen, sanat sahibi olan kulunu elbette sever) ve (Hâkim-i Tirmüzî) ve (Münâvî)deki hadis-i şerifte, (Allahü teâlâ, kulunun sanat sahibi olduğunu görmeyi elbette sever) buyuruluyor. Fakat medenî olmak için, yalnız bunu başarmak yetişmez. Kazanılan nîmetlerin, adaletle paylaşılması, çalışanın emeğine kavuşması lâzımdır. Bu adalet de, ancak Kur’an-ı kerime uymakla elde edilir. Kur’an-ı kerime uymayanlar, aslâ mesut olamaz. Uyanlar, Müslüman olsa da, olmasa da, inansa da, inanmasa da, uydukları kadar, dünyada faydasını görür. İnanarak uyanlar ise, hem dünyada, hem âhırette faydasını görürler. Dünyada, rahat, huzur içinde yaşarlar. Âhırette de, Saâdet-i ebediyyeye, sonsuz nîmetlere kavuşurlar. Bu sözün doğru olduğunu tarih de, günlük olaylar da, açıkça göstermektedir.

Bundan anlaşılıyor ki, Müslüman olsun olmasın, Kur’an-ı kerimin gösterdiği yolda ilerlemeyenler, ayrıldıkları kadar, zarara, felakete sürüklenirler. Allaha îman, Allah korkusu, maddî mes’elelerde âciz kalan insanlara ümit ve çalışma azmi verecek unsurdur. Ekonomik ve teknik terakkîlerin faydalı olabilmesi için, mânevi kuvvete de ihtiyaç olduğu görülmektedir.

Din ve fen, insanlara çok lüzumlu, çok faydalı olan iki yardımcıdır. Fen bilgileri, rahat için, huzur için, medeniyet için lâzım olan vâsıtaları, sebepleri hazırlar. Din bilgileri de, fennin hazırladığı âletlerin, rahat için, huzur için ve medeniyet için kullanılabilmelerini sağlar.

Seyyid Muhammed Murâdî

Seyyid Muhammed Murâdî rahmetullahi aleyh, Şam’ın büyük velîlerinden ve Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 1683 (H.1094) senesinde İstanbul’da doğdu. 1755 (H.1169) senesinde Şam’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:

Günün birinde iki ellerimiz yanımıza gelecek ve dünyâdaki hayâtımız sona erecektir. Hayâta niçin geldiğimizi, hayâtın sâhibinden dahâ iyi bilen olur mu? Her şeyin olduğu gibi, hayâtımızın sâhibi de, Allahü teâlâdır. Allahü teâlâ, Kur’ân-ı kerîminde, (Ben insânları, büyüklüğümü onlara tanıtmak ve bana ibâdet etmeleri için yarattım!) buyuruyor. Bu hakîkati bilmemek veyâ bildiği halde, ona göre davranmamak, hele bu hakîkate inanmamak, bir insan için, (bilhassa bir Müslümân için) tasavvur edebileceğimiz en büyük bahtsızlık, en büyük fâcia, en büyük felâkettir. Çünkü, Allahü teâlâ, kendi emirlerine inanmayanları ebediyyen, inanıp da emirlerini yapmayanları, irâde ettiği kadar Cehennem ateşinde yakacağını kitâb-ı kadîminde, bizlere bildiriyor. Allahü teâlâ, insanlar gibi yalan söylemez. Emirlerini mühimsemeyenleri mutlak cezâlandırır. Allahü teâlânın cezâsı çok ağırdır. Kendini bu cezâdan koruyamayanlara yazıktır. Dünyâdaki kısa hayâtımız için sonsuz âhıret hayâtımızı Cehennem içinde geçirmek, aklı başında bir insanın işi midir? Sonsuz ahiret hayatında Cehennemden kurtulmak için Müslümânlığı kabul etmek ve yaşamak lazımdır. Müslümânlık, maddî ve manevî temizliktir, vücut temizliğini ve kalb temizliğini emreder. Müslümânlık, dünyâ ve âhıret saâdetini sağlayan tek yoldur. Hakîkî Müslümân dünyâda, dâimâ huzûr içindedir. Çünkü bu Müslümân, şuna inanmıştır: Kendisine gelen hayır ve şer Allahü teâlâdandır. Allahü teâlânın takdîridir. Allahü teâlâdan gelen her şeyin, kendisi için iyi olduğunu, fenâ zannettiği şeyin sonunun, iyi olacağını düşünür ve böylelikle iç râhatlığını bozmaz. Felâketlere de, kolaylıkla göğüs gerer. İşte böyle bir insan, Allahü teâlânın sevgili kuludur. Bu sûretle, o insan, âhıret saâdetine de ulaşmış olur. Müslümânlığın emirlerini yapan bir insan, dünyâda her türlü kötülükten ve her türlü zarardan kendisini korumuş olur. Allahü teâlâ, Kur’ân-ı kerîminde, (Allahü teâlânın indinde din, İslâm dînidir) buyurmuştur. Bugün İslâmlığın dışındaki dinler, Allahü teâlânın indinde, din değildir.

.

Seyyid Muhammed Murâdî

Seyyid Muhammed Murâdî rahmetullahi aleyh, Şam’ın büyük velîlerinden ve Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 1683 (H.1094) senesinde İstanbul’da doğdu. 1755 (H.1169) senesinde Şam’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:

Günün birinde iki ellerimiz yanımıza gelecek ve dünyâdaki hayâtımız sona erecektir. Hayâta niçin geldiğimizi, hayâtın sâhibinden dahâ iyi bilen olur mu? Her şeyin olduğu gibi, hayâtımızın sâhibi de, Allahü teâlâdır. Allahü teâlâ, Kur’ân-ı kerîminde, (Ben insânları, büyüklüğümü onlara tanıtmak ve bana ibâdet etmeleri için yarattım!) buyuruyor. Bu hakîkati bilmemek veyâ bildiği halde, ona göre davranmamak, hele bu hakîkate inanmamak, bir insan için, (bilhassa bir Müslümân için) tasavvur edebileceğimiz en büyük bahtsızlık, en büyük fâcia, en büyük felâkettir. Çünkü, Allahü teâlâ, kendi emirlerine inanmayanları ebediyyen, inanıp da emirlerini yapmayanları, irâde ettiği kadar Cehennem ateşinde yakacağını kitâb-ı kadîminde, bizlere bildiriyor. Allahü teâlâ, insanlar gibi yalan söylemez. Emirlerini mühimsemeyenleri mutlak cezâlandırır. Allahü teâlânın cezâsı çok ağırdır. Kendini bu cezâdan koruyamayanlara yazıktır. Dünyâdaki kısa hayâtımız için sonsuz âhıret hayâtımızı Cehennem içinde geçirmek, aklı başında bir insanın işi midir? Sonsuz ahiret hayatında Cehennemden kurtulmak için Müslümânlığı kabul etmek ve yaşamak lazımdır. Müslümânlık, maddî ve manevî temizliktir, vücut temizliğini ve kalb temizliğini emreder. Müslümânlık, dünyâ ve âhıret saâdetini sağlayan tek yoldur. Hakîkî Müslümân dünyâda, dâimâ huzûr içindedir. Çünkü bu Müslümân, şuna inanmıştır: Kendisine gelen hayır ve şer Allahü teâlâdandır. Allahü teâlânın takdîridir. Allahü teâlâdan gelen her şeyin, kendisi için iyi olduğunu, fenâ zannettiği şeyin sonunun, iyi olacağını düşünür ve böylelikle iç râhatlığını bozmaz. Felâketlere de, kolaylıkla göğüs gerer. İşte böyle bir insan, Allahü teâlânın sevgili kuludur. Bu sûretle, o insan, âhıret saâdetine de ulaşmış olur. Müslümânlığın emirlerini yapan bir insan, dünyâda her türlü kötülükten ve her türlü zarardan kendisini korumuş olur. Allahü teâlâ, Kur’ân-ı kerîminde, (Allahü teâlânın indinde din, İslâm dînidir) buyurmuştur. Bugün İslâmlığın dışındaki dinler, Allahü teâlânın indinde, din değildir.

Seyyid Kasım Tebrîzî

Seyyid Kasım Tebrîzî hazretleri, İran’da yaşamış olan evliyânın meşhurlarından olup 1433 (H.837) senesinde vefât etti. Bir dersinde talebelerine buyurdu ki:

İnsanın ihtiyârî hareketi, dört şeyle meydâna gelmekdedir: 1- O işi hafızasında tasavvur etmek, hâtırlamak. 2- O şeyden lezzet duymak. 3- Sonra, o işi yapmayı kalbi ile ihtiyâr etmek, seçmek ve irâde-i cüz’iyyeyi kullanmak. Yani hareket etmeyi dilemek. 4- Hareketin meydâna gelmesi. Birinci ile ikinciyi Allahü teâlâ yaratıyor. Çünkü, tasavvur ile şevk, var olan şeylerdir. Var olan, yaratılmaya muhtaçtır. İhtiyâr ve İrâde-i cüz’iyye, kuldandır. Hareketi yaratan, Allahü teâlâdır. Kuldan ihtiyâr ve irâdenin meydâna gelmesi de, ancak önce tasavvur ve şevk yaratılması ile olur. Meselâ, bir kimse, sadaka vermeyi ve sevâbını tasavvur eylese, kendisinde şevk veyâ nefret hâsıl olur. Bunu ihtiyâr ve irâde eder veyâ etmez. Şevk, irâde demek değildir. Nefret de, irâdeyi kullanmamak değildir.

Allahü teâlânın kazâsı, takdîri ve Levh-i mahfûza yazması, ilm-i ezelîsine uygundur. Bilgisi de, bildiği şeylere tâbidir. Yani her şeyi, ileride ne zamânda ve nasıl olacak ise veyâ olmayacak ise, ezelde öylece bilmiştir. Bildiğini takdîr eder ve yazar. Bundan dolayı, cebir olmaz. İlerideki şeyler, ilmine tâbi olsaydı, cebir lâzım gelirdi. Allahü teâlânın ilmi, eşyânın yaratılmasını ve sıfatlarını, hâllerini îcap etseydi, cebir olurdu. Fakat, böyle değildir. Bunun aksinedir.

İnsanların kalbleri ile veyâ bedenleri ile yaptıkları her işin ve canlılarda ve cansız şeylerde meydâna gelen her işin, Allahü teâlânın ezelde bilmesi ve dilemesi ve halk etmesi ile olmalarına "Kader" ve "Takdîr" denir. İnsan bir şeyi yapmayı veyâ terk etmeyi ihtiyâr ve irâde eder yani kuvvetini kullanır. Sonra, Allahü teâlâ da, bunu irâde eder, kudretini kullanırsa, bu şey olur. İlk ikisine "Kesb", son ikisine "Halk" denir. Bu şeyi Allahü teâlâ, beğenirse "Tâ’at" olur. Bunun için, insana âhıretde "Sevâp" verilir. Bir tâ’at yapılırken, sevap kazanmak niyyet edilirse, "Kurbet" olur. Beğenmezse "Masıyyet", yani günâh olur. Âhırette "İtâb" veyâ "İkab" olunur. Mekrûh işleyen veyâ müekked sünneti özürsüz terk etmeyi âdet edinen, itâb olunur, azarlanır. Farzı terk eden veyâ harâm işleyen, tövbesiz ölür ve şefâate, afva kavuşmazsa, ikab olunur, yanar.

Seyyid Mahmud Çağırgan

Seyyid Mahmud Çağırgan hazretleri, Horasan’dan Anadolu’ya gelen velîlerdendir. 1422-1518 yılları arasında yaşadı. Yavuz Sultan Selîm Han, Trabzon vâliliği sırasında sık sık bu zatı ziyaret edip derslerine katılmış ve bu kıymetli velî için birçok yeri vakıf olarak bırakmıştır. Kabri, Giresun-Alucra’ya bağlı Boyluca köyündedir. Seyyid Mahmud hazretleri, vefatından kısa bir zaman önce oğluna şu nasihatleri verdi: 

Saâdet, yalnız dünyâ saâdetinden ibâret değildir. Aksine, asıl saâdet, âhıret saâdetini elde etmektir. Bunun için Kur’ân-ı kerîme ve Peygamberimizin “aleyhisselâm” sözlerine itâat etmek lâzımdır. Allahü teâlânın emirleri arasında:

Öldükten sonra tekrâr dirilmek, (yanî âhırete) inanmak da vardır. Cenâb-ı Hak âhıretin ebedî olduğunu bize bildiriyor. Dünyâ hayâtı ise, sayılı günlerden ibâretdir. O hâlde, saâdet iki başlı demektir. Biri âhıret saâdeti, öteki dünyâ saâdeti. Bu iki saâdetden hangisi önemlidir? Bunu akıl ve iz’ân sâhibi insanlar kolaylıkla anlayabilir. Aklımız ve iz’ânımız âhıret hayâtının, dünyâ hayâtı ile mukâyese edilemeyecek kadar önemli olduğunu bize gösterir.

Buna rağmen, insânların dünyâ için gösterdikleri gayret ve çalışmaların onda birini bile âhıret için göstermedikleri meydândadır. Bunun âkıbetinin ne kadar acı ve ne kadar korkunç olduğuna acabâ inanmıyor muyuz? İnanmıyorsak, kurtuluş ümîdi yoktur. Allahü teâlâya inanmayanların yeri ebedî olarak Cehennemde yanmaktır. Eğer inanıyorsak, Allahü teâlânın emirlerini yapmamak bir gaflet ve bir dalâletdir. Bu uykudan uyanamayanlara yazıklar olsun!

Dünyâ saâdeti için söz söyleyenler, kitâp yazanlar ve bunu dikkatle okuyanlar, dinleyenler çoktur. Âhıret saâdetine gelince: Buna dâir Hakkın kitâbı (Kur’ân-ı kerîm) ve Peygamberimizin sözleri (hadîs-i şerîf) ve din âlimlerinin binlerce kitâbları vardır. Fakat, bugün artık bunları okuyan, bunları söyleyen, söyleyenleri ve yazanları dinleyen az insan kalmıştır. Çok ehemmiyyetli olan âhıret saâdeti âdetâ unutulmuş, sanki böyle bir şey yokmuş gibi bir gaflet içinde bulunmaktayız. Bu ise, felâketin en tehlikelisi ve âkıbetlerin en korkuncudur...

Hüseyin Burhâneddîn Efendi

Seyyid Hüseyin Burhâneddîn Efendi, Irak bölgesinde yetişen velîlerden olup Basra civârında bir köyde 1685 (H.1096) senesinde doğdu. 18. yüzyılın son yarısında vefât etti... Bu mübarek zat, bir dersinde talebelerine buyurdu ki:

“Bizim yolumuzda ilk önce lazım olan, ahlâkını düzeltmeye nefsini hesâba çekmeye çalışmalıdır. Bu yolun büyükleri nefsin temizliğini, kalbin temizliğine vâsıta yaptılar. Çünkü nefs, kulun amellerinin mihveridir. Ameller nefs üzerinde meydana gelir. Şöyle ki: Kalbin fesâdı, bozukluğu nefsin bozukluğundandır. Kalb bozulunca vücutta bozukluk meydana gelir. Kalbin iyiliği nefsin sâlih iyi olmasına bağlıdır. Dolayısıyla cesed de iyi olur. Onun için ahlâkınızı düzeltiniz, nefs muhâsebesini iyi yapınız. Bunu ise, Resûlullah efendimize çok salât okumak sûretiyle yapınız. Onun için bu yola girmiş olan çok salât okumakla meşgul olmalıdır ki, kalbi Peygamber efendimizin sevgisi ile nurlansın, nefsin başka şeylere olan bağlılıkları yok olsun. Daha sonra Allahü teâlâyı zikr etmelidir. Kalb, Peygamber efendimizin vâsıtasıyla Allahü teâlânın zikr nurlarının parıltılarına kavuşur. İşte kazançlı amel budur. Allahü teâlâ;

(Dünyâ hayâtı ancak metâ-ı gurûr’dur) buyurmaktadır.

Hepimiz dünyânın bir gün yok olacağını, kendine sarılanları yalnız bırakacağını biliyoruz. Böyle olduğu o kadar açıktır ki, bunun için delil getirmeye bile hâcet yoktur. Fakat nefs, şeytan, tûl-i emel, nefsin arzu ve istekleri kalbde kalın perdeler meydana getirmiştir ki, bu yüzden gözler uykuda, basiretler kapalıdır.

İnsanlar uykudadır. Öldükleri zaman uyanırlar. Fakat fırsat elden gider. Artık kaçırılan fırsatlara pişmanlığın faydası yoktur. Hiç geri dönme arzusu fayda verir mi? Gidenin geri dönmesi mümkün olur mu? Çünkü dün geçti, bir daha geri gelmez. Âhirette kurtuluşa erenler, haramlardan ve dünyâ sevgisinden yüz çevirip, hâlis bir niyet ile Allahü teâlâya dönenlerdir. Allahü teâlâya götüren yol yalnız bunlara açıktır...”

Burhâneddîn Efendi, vefatından kısa bir zaman önce buyurdu ki: Bu kısa hayâta aldanmaktan sakının. Ahmed Rufâî hazretleri ne güzel îkâz ediyor:

“Ey nefesleri sayılı insan! İnsan ömrünün sonu olan gün elbette gelecek!”

Muhammed Osman el-Mergânî

Seyyid Muhammed Osman el-Mergânî hazretleri, Peygamber efendimiz Muhammed aleyhisselâm ile uyanık halde iken görüşüp sohbet ederdi. 1816 (H. 1232) senesinde Peygamber efendimizin türbesi yanında yazdığı Resûlullah’a salât ve selâm hususunda “Fethürresûl” adlı eseri meşhurdur. Şöyle anlatmıştır:

“Bir pazar gecesi ziyâret için Resûlullah sallallahü aleyhi ve sellemin türbesine gittim. Resûlullah’ı gördüm. Bana;

-Sen benim mahbûbumsun, matlûbumsun, mergûbumsun. Sana tâbi olanların binden fazlası mukarreblerin büyüklerinden olur. Ârif bir şeyh olmak gerekir. Maksad budur. Bu hâsıl olunca bütün vaktini zikir ve nefs mücâhedesiyle geçir. Allahü teâlâyı hatırlayıp O’ndan başka her şeyi terk et... buyurdu.”

Talebelerine şöyle nasihat etti:

Bir insanın Müslümân olabilmesi için, îmân sâhibi olması şarttır. Hattâ, yalnız inanması kâfî değildir; bu emirleri beğenmesi ve sevmesi de lâzımdır. Îmân, ufak bir şüpheyi götürmez. Şüphesi olan, din âlimlerinden şübhesini sorarak ve öğrenerek gidermelidir. Aksi takdirde, îmân nimeti elden gider. Allahü teâlânın emirlerinin ve yasaklarının bir kısmına inanıp, bir kısmına inanmamak, doğru değildir. Îmân, tam olmalıdır.

Îmân sâhibi olmak için, altı şart vardır:

1- Allahü teâlâya inanmak, 2- Meleklere inanmak, 3- Kitâplara inanmak, 4- Peygamberlere “aleyhimüsselâm” inanmak, 5- Âhırete (öldükden sonra, tekrâr dirilmeye) inanmak, 6- Kazâ ve kaderin Allahü teâlâdan geldiğine inanmak. Bunların birisine inanmayan, îmânsızdır. Bu hâl ile ölürse ebediyyen Cehennemdedir.

Allahü teâlânın zâtını görmüyoruz. Fakat, eserlerini, yarattıklarını her zamân, her yerde görüyoruz. Güneş, Ay, yıldızlar, denizler, dağlar, taşlar, insanlar, hayvanlar, ağaçlar, gece ve gündüz, yaz, kış, ne görebiliyorsak, bütün bunların yaratıcısı hiç şühhesiz Allahü teâlâdır. Çünkü Allahü teâlâdan başka bir varlık, meselâ insanların en akllıları bir araya gelseler, bu muazzam eserlerden en küçüğünü, meselâ, bir karıncayı yaratabilirler mi? Bütün bu azametli varlığı yaratanı inkâr etmek için, insanın yâ ahmak olması, yâ koyu câhil olması veyâ kör bir inâdın kurbânı olması lâzımdır...

Seyyid Hasan Mükennâ

Seyyid Hasan Mükennâ rahmetullahi aleyh, Kuzey Irak’ta yetişen evliyâdandır. 1605 (H.1014) târihinde vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:

Dehr sûresindeki, (Siz, ancak Allahü teâlânın dilediğini arzû edersiniz!) meâlindeki âyet-i kerîmeden, Ebül-Hasen-i Eş’arî imâmımız “rahmetullahi teâlâ aleyh” (Allahü teâlâ, sizin istemenizi dilemedikçe, bir şey isteyemezsiniz!) manâsını anlamıştır. Yanî, Allahü teâlâ dilemedikçe, kul, irâde-i cüz’iyyesini kullanamaz demiştir. Eş’arî mezhebine göre, kullar, irâde-i cüz’iyyelerini kullanmakta mecbûr oluyor. Çünkü, Allahü teâlâ, bir kimsenin bir şey yapmaya irâde-i cüz’iyyesini kullanmasını dileyince, o kimse irâde etmeye, istemeye mecbûr olur. İrâde-i cüz’iyye, mevcûd ve mahlûk oluyor. Böyle olunca, şeytân, insana: Ey kul! Niçin zahmet çekersin? Allahü teâlâ bir işini istemezse, sen o işi irâde edemezsin! derse, şeytâna cevâb verilemez. Kul fâil-i muhtâr olmaz. İbâdetlerine sevâb, kötülüklerine azâb vermeye sebep bulunmaz. Kul, Allahü teâlânın dilediğini dilemekte, o işin yapılmasına, âlet olmaktadır.

Ebû Mensûr-i Mâtürîdî “rahmetullahi teâlâ aleyh” İmâm-ı A’zam Ebû Hanîfe’nin “rahmetullahi teâlâ aleyh” anladığını açıklayarak buyurdu ki:

(İrâde-i cüz’iyye, bir varlık değildir. Var olmayan şey, yaratılmış olmaz. İrâde-i cüz’iyye, kullarda bir hâldir. Kuvveti, bir şeyi yapmak ve yapmamakta kullanmaktır. Kullar, irâde-i cüz’iyyelerini kullanmakta serbesttir. Mecbûr değildir).

Bu mezhebe göre şeytâna: İrâde, bende bir hâldir. İyiliğe kullanırsam, Allahü teâlâ iyiliği yaratır. Kötülüğe sarf edersem, onu yaratır. Eğer sarf etmezsem, ikisini de yaratmaz, diye cevâb verilir. Allahü teâlânın, kul irâde etmeden de, yaratması câiz ise de, ihtiyârî olan işleri yaratmaya, kulların kalblerinin ihtiyâr ve irâde etmesini sebep kılmıştır. İrâde-i cüz’iyyemizin sebep olması da, Allahü teâlânın irâdesi iledir. Kul, bir iş yapmayı ihtiyâr ve irâde edince, yani tercîh edip dileyince, Allahü teâlâ da, o işi irâde ederse o işi yaratır. Kul ihtiyâr ve irâde etmezse, ihtiyârî olan o işi yaratmaz...

Pîrî Halîfe Hamîdî

Pîrî Halîfe hazretleri, Hamîd (Isparta) vilâyetinin Eğirdir kasabasındandır. 1555 (H.962) senesinde vefât etti. Kabri Isparta’da olup, ziyâret edilmektedir. Bir dersinde buyurdu ki:

Peygamberlerin “aleyhimüssalevâtü vetteslîmât” ve kitâbların gönderilmesine sebep ve bildirilmesi en lüzûmlu olan emir, yerlerin, göklerin yaratanının varlığını, Onun bir olduğunu, ilim ve başka üstün sıfatları bulunduğunu, kudret ve büyüklüğünün sonsuz olduğunu kullara bildirmektir. İnsanların çoğu, gördüklerine, duyduklarına, göründüğü gibi inanıp, içlerini, inceliklerini anlayamadıklarından, Allahü teâlâ, kitaplarında, varlığına, büyüklüğüne alâmet olan, mahlûklarının en büyükleri ve en açıkta bulunan ve insanların çok şaştığı her bakımdan düzgün görünen Ay’ı, Güneş’i ve yıldızları, her çeşit insanın anlayabilmesi için, göründükleri gibi tarîf buyurmuştur. Bunların hesaplarını, kanûnlarını, içyüzlerini açıklamayarak, câhil olan çoğunluğu, anlayamayacağı şeylerle uğraşmaya zorlamamış, bunları her asırdaki zekî, akıllı, seçme kimselerin çalışarak anlamalarını teşvîk buyurmuştur. Nahl sûresinde, (Kullarıma hikmet ile ve güzel va’z ile beni tanıt!) meâlindeki yüzyirmibeşinci âyet-i kerîmede, (Anlayışlı, tahsîlli olanlara, fen bilgileri ile; hislerine tâbi olan câhil halka da, görünenleri anlatmakla bildir, demektir) buyuruyor.

Fahreddîn-i Râzî “rahmetullahi teâlâ aleyh”, Bekara sûresi, yirmidokuzuncu âyetini tefsîr ederken diyor ki: (Hidâye) fizik kitâbının ve (Îsâgucî) mantık kitâbının yazarı olan Esîrüddîn-i Ebherî “rahmetullahi teâlâ aleyh”, Batlemyus’un (Mecistî) adındaki astronomi kitâbını okuturdu. Bunu okutmasını hoş görmeyen biri, Müslümân çocuklarına böyle ne okutuyorsun diye sorunca, meâl-i şerîfi, (Yerleri, gökleri, yıldızları, bitkileri ne güzel yarattığımızı görmüyorlar mı?) olan Kaf sûresinin altıncı âyetini tefsîr ediyorum diyerek, cevap vermiştir.

İmâm-ı Râzî, Ebherî’nin bu cevâbının doğru olduğunu, tefsîrinde yazmakda ve Allahü teâlânın mahlûklarını inceleyen fen adamları, Onun büyüklüğünü, iyi anlar demektedir.

Çelebi Sâlih Efendi

Çelebi Sâlih Efendi, İstanbul’da yetişen evliyâdandır. 1203 (m. 1788) senesinde, İstanbul’un Karagümrük semtinde doğdu. 1296 (m. 1879) senesinde İstanbul’da vefât etti. Bu mübarek zat, Fâtih civârında, Tahtadâra Dergâhı’nda Mesnevî-yi şerîf okuturdu. Bu eserden bazı ibretli sözler:

*Sır, ancak sırrı bilenle eşittir. Sır, onu inkâr edenin kulağına söylenmez.

*Köpekler havladı diye, kervan yoldan kalmaz.

*Herkes yaratılışına göre hizmette bulunur.

*Âlem baştan başa savaştan ibarettir. Zerre ile zerre, âdeta müminin kâfirle savaşı gibi savaşır durur.

*Renklerin aslı renksizlik, savaşların aslı barıştır.

*Gamlarla dolu dünyanın aslı o âlemdir. Her ayrılığın sonu da buluşmadır.

*Manâ denizine susamış isen ‘Mesnevi Adası’ndan denize bir ark aç. Mesnevi arkından gidersen denizlerin altını, mercanları görürsün.

*İyilik arayanda kötülük kalmaz.

*Gül dalı nerede yeşerirse yeşersin güldür. Şarap küpü nereye konursa konsun şaraptır. Gül mezbelelikte bitmekle kötü olmaz, şarap altın tasa konmakla helal olmaz.

*Mesnevi bir merada yayılan türlü hayvanları seyre benzer. Sen o hayvan ve örneklere takılma, merayı ve kendini seyretmeye çalış.

*İnsan kulaktan gelişir. Duya duya dinleye dinleye can bulur. Hayvan ise mideden gelişir.

*Peygamber; “Allah’tan cenneti isteyen, insanlardan bir şey istemesin” buyurdu.

*Bu dünya tuzaktır. Taneleri istek. Tanelerden kaç, tuzağa düşme.

*Tereddüt, bir kudrete delalet eder.

*Zahmetin sebebi, kötülük etmektir.

*Ölünce değil mi ki çenen bağlanacak, o halde çeneni az oynat!

*Çocuk oyuna öyle bir dalar ki gece olduğunu fark etmez bile. Hatta eşyalarını çalsalar onu da fark etmez. ‘Dünya hayatı oyundur’ sözünü iyi düşün.

*Akıllılığa doydum, ben artık deliliğe aşığım.

*Arayan nihayet bulur, kurtuluş sabırdan doğar.

*Surete bakarsan Mesnevi seni saptırır. Manâya bakan ise Mesnevi’den yeni bir yol bulur.

*Ölmedikçe can çekişme bitmez. Merdivenler bitmeden dama çıkılmaz.

Ebû Fadl Salih bin Ahmed

Ebû Fadl Salih bin Ahmed rahmetullahi aleyh, Hanbelî mezhebinin imâmı Ahmed bin Hanbel hazretlerinin büyük oğludur. Hadîs ve fıkıh âlimidir. 203 (m. 818) senesinde doğdu. 266 (m. 879)’da İran’da İsfehân’da vefât etti. Vefatına yakın bir talebesine buyurdu ki:

Tevhîd, (Lâ ilâhe illallah Muhammedün resûlullah) demektir. Mânası şudur: (Hak teâlâ hazretleri birdir, şerîki ve benzeri yoktur ve Muhammed aleyhisselâm sevgili kulu ve hak Peygamberidir.) Peygamberimiz buyurdu ki:

(Bir kimse, kelime-i tevhîdi dese, Hak teâlâ hazretleri ile o kelime arasından perdeler kalkar ve kelime, doğrudan doğruya Allahü teâlâ hazretlerine gider. Allahü teâlâ buyurur ki: Ey kelime, dur! Kelime der ki: Beni söyleyen kulu affetmeyince duramam!.. Hak teâlâ hazretleri, o zaman buyurur ki: İzzetim, celâlim, kudretim, kemâlim hakkı için beni zikreden kulumu affettim.)

Bu kelime-i tevhîdi çok zikreyle! Zîrâ Mûsâ aleyhisselâm cenâb-ı Hakka sordu: Yâ Rabbî! Bir kulun kelime-i tevhîdi söylese, sen o kula ne ecir verirsin? Allahü teâlâ hazretleri cevabında meâlen, (Ben o kulumdan râzı olup, Cennet ve cemâlimle onu mesrûr eylerim) buyurdu. İşte bu kelime-i tevhîdi söyleyen kimseye, Hak teâlânın vereceği in’âm ve ihsânı Allahü teâlâdan başka kimse bilemez.

Kelime-i tevhîd söyleyince, Arş-ı âlâ titrer. Resûlullah buyurdu ki: (Hak teâlâ hazretleri bir direk yaratmıştır. Kelime-i tevhîdden bu direk de titrer ve Arş’ı titretir. Arş titreyince, Hak teâlâ hazretleri Arş’a, sâkin ol emrini verir ve Arş’ın mukabelesiyle yine o kelime-i tevhîdi söyleyen kimse afv-ı ilâhîye mazhar olur.)

Resûlullah buyurdu ki: (Her kim cân-ü gönülden, hâlisen, muhlisen bir kere kelime-i tevhîd söylese, Hak teâlâ hazretleri, o kimseye Cennet-i âlâda dörtbin derece ihsân eder ve dörtbin günahını bağışlar.)

Eshâb-ı kirâm sordular: Yâ Resûlallah! O kimsenin dörtbin günahı olmazsa? Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki, (Ehlinin, evladının ve akrabâ ve teallukâtının günahlarından bağışlanır.)

Safîzâde Mehmed Çelebi

Safîzâde Mehmed Çelebi, Osmanlılar zamanında Bursa’da yetişen İslâm âlimlerinden ve evliyânın büyüklerindendir. 970 (m. 1562)’de Bursa’da vefât etti. Kıymetli nasihatleri vardır. Sohbetlerinde buyurdu ki:

“Dil; şükretmek içindir. Rabbini bilen, dilini gıybet için kullanmaz. Kulak; Kur’ân-ı kerîm ve nasihat dinlemek içindir. Bâtıl ve boş sözler için değildir. İki göz; Allahü teâlânın kudret ve san’atını görmek içindir. Eşin dostun ayıbını görmek için değildir.”

“Cenâb-ı Hak kulunu yoktan var etti. Eline cömertlik, başına da secde kabiliyeti verdi. Aksi takdîrde, ne el cömertlik, ne baş secde edebilirdi!”

“Yavrum! Gençlikte, nefsin arzuları insanı kapladığı gibi ilim öğrenilecek, ibâdet yapılacak en kârlı zaman da gençliktir. Gençlikte şehvetin, asabiyetin kapladığı anlarda, dinin bir emrini yerine getirmek, ihtiyârlıkta yapılan aynı ibâdetten çok üstün ve kıymetli olur.”

“Oğlum! Günah yükünün altına girme. Zîrâ o ağırdır ve kaldıramazsın, iyilerin tuttukları yoldan yürü, git. Dileyen, bu bahtiyarlığı bulur. Sen alçak şeytanın kuyruğuna yapışmışsın. İyilere ne vakit erişebileceğini bilmem. Resûlullah efendimiz, ancak onun yolundan, gidenlere şefaat edecektir.”

“Ey fakir! Sen hak yolunda oyun çocuğu sayılırsın. Büyüklerin eteğini bırakma. Mayası bozuk kimselerle düşüp kalkarsan, izzet ve vakarını kaybedersin. O hâlde büyüklerin eteğine yapış. Talebeler, çocuktan daha âcizdir. Hocalar ise muhkem duvar gibidir. Yeni yürüyen çocuk, duvara tutunarak yürür. Sen de yeni yürüyen çocuk gibi, âlimlerin muhkem duvarına tutunarak yürü.”

Safîzâde hazretleri, vefatından kısa bir zaman evvel şöyle dua etti: “Yâ Rabbî! Bize kereminle nazar kıl. Biz kullarından ancak hatâ sâdır olur. Yâ ilâhi! Senin rızkınla beslendik. Senin ihsân ve lütuflarına alıştık. Yâ Rabbî! Bizi bu dünyâda azîz kıldın, öbür dünyâda da azîz kılmanı senden umarız. Azîz eden de sensin, zelîl eden de sensin. Senin azîz kıldığın kimse horluk görmez. Yâ İlâhi! İzzetin hakkı için beni zelîl etme ve günahlarımdan dolayı beni utandırma. Başıma benim gibisini musallat etme. Ukûbet çekeçeksem, senin elinle olsun. Dünyâda en kötü şey, bir insanın kendisi gibi birisinden cefâ çekmesidir.”

İmâm-ı Ârif Sadreddîn

Talebelerinden Hâce Ziyâüddîn, onun güzel sözlerini “Künûz-ül-fevâid” adlı eserinde topladı. Orada Şeyh Sadreddîn’in talebelerinden birine şöyle vasiyet ettiği yazılıdır: “Peygamber efendimizin bildirdiği hadîs-i kudsîde buyuruldu ki: “Lâ ilahe illallah kal’amdır. Bunu okuyan, kal’ama girmiş olur. Kal’ama giren de, azâbımdan kurtulur.” Kal’aya (kale) girmek üç türlüdür: Zâhir, bâtın ve hakîkat ile girmek. Zâhir kal’asına giren, havf ve recâ ile Allahü teâlânın gadabından korkup, rahmetini umarak Allahtan başkasını yok etmelidir. Zîrâ bütün âlem, düşman veya dost olsa, Allahü tealânın hükmü, irâdesi olmadan hiçbir kimse, hiçbir fayda ve zarar, iyilik ve kötülük yapamaz...

Bâtınî kal’a ise şudur ölümden önce bu dünyâda olan her şey, devamlı ve bakî değildir ve yokluk kalemi onun üzerinden geçmiştir. Nitekim Hak teâlâ, er-Rahmân sûresi 26. âyet-i kerîmesinde meâlen; “Yeryüzünde olan her şey fânidir” buyurdu. O hâlde dünyâda olan şeylerin varlığına ve yokluğuna bakmamalı, bâtınına, özüne bakmalıdır.

Hakîkat kal’ası şudur ki: Cennet isteği, Cehennem korkusu kalbe gelmemeli, Hak’tan başkasına kalbde yer vermemelidir. Nitekim Kamer sûresinin 54 ve 55. âyet-i kerîmelerinde meâlen; “Şüphesiz takvâ sahipleri Cennetlerde aydınlıklar içindedirler. Rıza gösterilen bir yerde... Kudretine nihâyet olmayan bir Melik’in (Allahü teâlânın) huzûrundadırlar” buyuruldu. Oraya kavuşunca, Cennet kendiliğinden kazanılmış olur. Cehennem ondan kaçar...

Bu mübarek zat, vefatına yakın, talebelerinden birine şöyle nasihat buyurdu:

“Bir nefesten bir nefese zikirsiz geçerse, o insanın vakti, zayi olur. Vesveseden ve malayanîden zikre kaçınız. Hep zikrederseniz; vesvese ve mâlâyanî, zikrin nûruyla yanar, zikrin nûru kalbe işler ve kalbde zikrin hakîkati hâsıl olur. Kalb yakîn nûrları ile nûrlanır, aydınlanır. Taliplerin maksudu, sâlihlerin maksadı budur...”

Şeyh Sa’dî Şîrâzî

Şeyh Sa’dî Şîrâzî rahmetullahi aleyh, evliyânın büyüklerinden olup meşhur bir şairdir. 589 (m. 1193) senesinde İran’da Şîrâz’da doğdu. 691 (m. 1292) senesinde orada vefât etti. Bostan ve Gülistan isimli eserleri dünyaca meşhur olup, birçok Avrupa diline de tercüme edilmiştir. Gülistân’dan bazı bölümler:

“Mihnet, sâdece yüce Allaha mahsûstur. O’nun emirlerini yapmak, manevî yakınlığa sebep olur ve şükredildikçe ni’metlerini bollaştırır. İnsanın ciğerlerine giren her nefes hayatı uzatır, kişiye can verir. Ciğerden çıkan her kirli nefes ise, insana ferahlık verir. O hâlde nefes alıp verme birer ni’mettir. Ni’mete şükretmek vâcibdir. Kimin gücü ve lisânı yetebilir. Hak teâlâya hakkıyla şükür etmeye. Kulun yapabileceği en iyi iş, Allahü teâlâya karşı olan kusurunu bilip, O’ndan af dilemesidir. O’nun rahmeti her yeri kaplamış, verdiği ni’metler her yere yayılmıştır. Allahü teâlâ kulunun kusuru dolayısıyla, onun rızkını kesmez.”

“Bir pâdişah, bir gün suçsuz bir kölenin öldürülmesini emretti. Köle hayâtından ümidi kesince, kendi lisanıyla sultâna küfretmeye başladı. Sultan meraklanarak; ‘Bu köle ne diyor?’ diye sordu. Huzûrunda bulunan iyi kalbli bir vezir, ‘Efendim, bu köle; Rabbinizden mağfiret istemeye ve Cennete girmeye koşunuz. Bunun için çalışınız! Cennetin büyüklüğü, gökler ve yer küresi kadardır. Cennet, Allahü teâlâdan korkanlar için hazırlandı. Bunlar, az bulunsa da, mallarını Allah yolunda verirler, öfkelerini belli etmezler. Herkesi affederler. Allahü teâlâ, ihsân edenleri sever (Âl-i İmrân-133) meâlindeki âyet-i kerîmeyi okuyor’ dedi. Bunun üzerine sultan, o köleyi affetti... Fakat birinci vezire muhalif başka bir vezir ise; ‘Pâdişâhım! Bize yakışan şey, pâdişâhımızın huzûrunda doğruyu konuşmaktır. Bu köle size küfretti’ dedi. Bu sözler üzerine hükümdârın canı sıkıldı ve bu vezire; ‘Onun yalanını, senin doğru sözünden daha çok beğendim. Çünkü onun yalanı, duruma göre uygun idi. Eskiden söylenmiş olan şu meşhûr sözü bilmez misin? (Hayırlı netice veren bir işin, iyi bir şekilde bitmesi için sarf edilen yalan söz, fenâlık ve fitne çıkaran doğru sözden daha iyidir) dedi...

Celâleddîn Rûyânî hazretleri

Celâleddîn Rûyânî hazretleri, evliyânın büyüklerindendir. 766 (m. 1365) senesinde, İran’ın Taberistan taraflarında bulunan Rûyân beldesininde doğdu. 833 (m. 1430) senesinde Kâhire’de vefât etti. Bir sohbetinde buyurdu ki:

Sâlih kimselere benzemek ve onlar arasında sayılmak pek güzeldir. Çünkü bu, Allahü teâlânın o kulunu sevmesine sebep olur. Sâlihlere benzemek, Allahü teâlâ ve Resûlüne (sallallahü aleyhi ve sellem) imân etmekle beraber, sâlih amelleri yapmakla olur. Allahü teâlânın rızâsı bulunan söz, iş ve niyetler hep sâlih amellerdendir. Fakat bu işlerin aynı zamanda, sırf Allahü teâlâ için yapılmış olması gerekir. Sâlih amel, sırf Allah için olandır. Sâlihlerin amellerinin bazıları şunlardır:

Müslüman kardeşlerini mübârek gün ve gecelerde ve iyi işlerde tebrik etmek...

Müslümanların sıkıntılarını ve ihtiyâçlarını gidermek, ayıplarını örtmek, başlarına gelen belâ ve musibetlerden dolayı onları taziye etmek...

Bir işi yapacağı zaman, onun hakkında hayırlı olup olmadığı husûsunda istihâre yapmak, işleri husûsunda emîn ve tecrübeli kimselerle istişâre yapmak, onlara danışmak...

Yolculuk veya başka bir sebeple arkadaşından ayrılırken ona veda etmek, ona duâ etmek ve duâ istemek...

Abdest alırken, elbiseyi giyerken, yerken ve içerken misvak kullanırken, mescide ve her mübârek yere girerken, sürme sürerken, tırnak keserken, bıyıklarını düzeltirken, koltuk altını ve başı tıraş ederken, namazı bitirip selâm verirken, müsâfeha ederken, heladan ve hamamdan çıkarken sağdan başlamak...

Yeme ve içme âdabına riâyet etmek, onları terk etmemek. Meselâ yemeğe başlarken Besmele çekmek sûretiyle, Allahü teâlânın ismi ile başlamak. Yemekten sonra da; “Elhamdülillah” diyerek, Allahü teâlâya ihsân ettiği ni’metten ve onunla kendisini doyurduğundan dolayı hamd ve şükr vazîfesini yerine getirmek...

Kur’ân-ı kerîmi tecvide uygun olarak güzel ses ile okumak. Mânâsını düşünmek, okunan Kur’ân-ı kerîmi dinlemek...

Dâima abdestli olmak, abdesti, şartlarına ve edeplerine uygun olarak almak. Namazlarını ilk vakitlerinde kılmak, vakitlerinden sonraya tembellik ve gevşeklik ile zarurî bir mazeret olmadan geciktirmemek

Yahyâ bin Ali Nablûsî

Yahyâ bin Ali Nablûsî hazretleri, hadîs, târih ve Mâlikî mezhebi fıkıh âlimidir. 584 (m. 1188) yılında Kâhire’de doğdu. 662 (m. 1264) yılında Kâhire’de vefât etti. “Mu’cem-üş-Şüyûh” isimli kitabında, evliyanın hayatını ve sözlerini yazmıştır. Bu kitabında Seyyid Ahmed Rıfâî hazretlerini anlatırken, onun, oğluna nasihatlerini şöyle nakleder:

“İlminin fazla, amelinin çok olması ile gurûra kapılan kimse, mârifet sâhibi değildir. Çünkü şeytan da pek fazla bilgiye sâhipti. Mantık yürütmek sûretiyle, ateşin topraktan daha hayırlı olduğunu iddiâ etti. Halbuki meleklere hocalık yapıyordu. Sonunda kendi nefsinin üstün olduğunu söyleyip kibirlendi. Böylece Allahü teâlânın gadabına uğradı ve lânete müstahak oldu. Ebedî olarak rahmet dergâhından kovuldu. Ey oğlum! Sakın! Çok sakın! İyi ibâdetlerine, yüksek ilmine aldanma. Çünkü Bel’âm-ı Baûrâ ve Bersisa, en çok ibâdet edenlerden idiler. Fakat sonunda, nefis ve şeytana uyarak dünyâya bağlandılar. Âhiretlerini ziyân ettiler. Rezîl rüsvâ oldular.

Ey oğlum! Kalbinde ufak bir leke görürsen, oruç tut. Gitmezse, az konuşmaya bak. Gitmezse, günahlardan şiddetle kaç. Yine gitmezse, her hâli iyi bilen Allahü teâlâya yalvarmaya, sızlanmaya başla. Bilgisizlik ölümdür. Allahü teâlâ ilim verdikçe canlanma başlar. Her bilgi bir vebâldir. Bu vebâlden kurtulmak amel etmekle mümkün olur...

Sâlih Müslümanlar, Allahü teâlânın hükmüne boyun eğerler, gelen şiddet ve belâlara sabrederler, aza kanâat ederler. Allahü teâlâdan başkasından korkmazlar ve kimseden bir şey beklemezler. Ancak Allahü teâlâdan isterler. İnsana, yüksek makamları veren, aşağı düşüren azîz ve zelîl edenin Allahü teâlâ olduğunu bilirler...

Sâlih Müslümanlar, Peygamber efendimizin sünnet-i şerîflerine tam uyarlar. Onların korkusu, son nefes içindir. Onlar, az konuşurlar. Öfkelerini tutarlar, şehvetlerini yenerler. Nefslerinin arzularını yapmazlar... Nefse, Allahü teâlânın kazâ ve kaderine rızâ göstermek kadar zor gelen bir şey yoktur. Çünkü, kadere râzı olmak, Allahü teâlânın hükmüne boyun eğmek, nefsin isteklerine zıttır...”

Rebî’ bin Süleymân

Rebî’ bin Süleymân rahmetullahi aleyh, İmâmı Şafiî hazretlerinin talebelerindendir. 174 (m. 790) senesinde doğup, 270 (m. 884) târihinde vefât etmiştir. Mısır’da, İbn-i Tolun Câmii’nde ilk hadîs-i şerîf yazdıran odur. Kendisi bu câmide müezzin idi. İmâm-ı Şafiî hazretleri: “Rebî’ bin Süleymân kadar, kimse bana hizmette bulunmamıştır.” buyurmuştur. İmâm-ı Şafiî’den rivâyet ettiği sözlerden ba’zıları:

“Kime nasîhat edilir de, bu nasîhatten istifâde etmezse, o kimsenin iyilikten nasîbi yoktur. Malayanîye (dünyâ ve âhıretine fâide vermeyen şeylere) dalan kimse kınanır ve ayıplanır.”

“Doğru ve yalan, ciddî ve şaka olsun, yemîn etmem.”

İmâm-ı Şafiî hazretleri, yemekte şunlara dikkat etmeyi söylerlerdi: “1. Yemekten önce ve sonra elleri yıkamak. 2. Yemek koyacak bir sahan, bıçak ve kepçe bulundurmak. 3. Sağ ayağı dikip, sol ayak üzerine oturmak. 4. Lokmayı küçük almak. 5. Ağza alınan lokmayı iyice çiğnemek. 6. Parmağa sürülen yemeği yalamak. 7. Büyüklerden önce, yemeğe eli uzatmamak. 8. Önünden yemek. Az konuşmak ve yemek yiyenlerin yüzüne bakmamak.”

“En fâideli zâhire (azık) takvâ, en zararlısı, başkalarına düşmanlıktır.”

“İmâm-ı Şafiî, hasta olmuştu. Yanına gittim. “Allahü teâlâ, zayıflığını kuvvetlendirsin” dedim. Bunun üzerine bana: “Eğer Allahü teâlâ, benim zayıflığımı arttırsaydı, ben ölürdüm” dedi. O zaman ben: “Vallahi, bu sözümle iyiliğinizi kastettim” dedim, İmâm-ı Şafiî bana, “Ben kesin olarak inanıyorum ki, kötüler mahiyette de söylesen, sen yine de bu sözünle iyiliğimi kastedersin. (Ben senin sözünde kötülük kastedeceğini düşünmem)” Bir rivâyette İmâm-ı Şafiî hazretleri Rebî’ye, “Allahü teâlâ senin kuvvetini arttırsın. Zayıflığını azaltsın” şeklinde şöyle demiştir:

“Kardeşlik ve dostluğunda samimî olan kimse, kardeşinin kusur ve ayıplarını örtüp, bunları affeder.”

“İlmi sevmeyende hayır yoktur. Böyle kimselerle dostluk ve bağlılığını kes. Çünkü, ilim kalblerin hayâtı, gözlerin aydınlığıdır.”

“Bütün düşmanlıkların aslı, kötü kimseler ile dostluk etmek ve onlara iyilik yapmaktır.”

“Kendini bilmeyene ilim öğreten, ilmin hakkını zâyi etmiş olur. Lâyık olandan ilmi esirgeyen de, zulmetmiş olur.”

Hasan Sağanî

Hasan Sağanî hazretleri, Hanefî fıkıh, hadîs ve lügat âlimidir. 577 (m. 1181)’de Pakistan’da Lahor’da doğup, 650 (m. 1252)’de Bağdad’da vefât etti. “Meşâruk-ül-envâr” adlı eserinde hadîs-i şerîfleri toplamıştır. Bu eserdeki hadîs-i şerîflerden bazılarında, Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki:

“Bana itaat eden, Allahü teâlâya itaat etmiş olur. Bana isyan eden, Allahü teâlâya isyan etmiş olur. Benim emrime itaat eden, bana itaat etmiş olur. Emrime isyan eden, bana isyan etmiş olur.”

“Bir kimse gusül abdesti alıp, sonra cumaya gelir, kendisine mukadder olan namazı kılar, sonra hatîb hutbesini bitirinceye kadar susar, sonra imam ile beraber namaz kılarsa, onunla diğer cuma arasındaki günahları ile beraber, üç günlük fazlasının günahları da af ve mağfiret olunur.”

“Allahü teâlâya ve âhıret gününe îmân eden, komşusuna eziyet etmesin. Allaha ve âhıret gününe îmânı olan misâfire ikram etsin. Allahü teâlâya ve âhıret gününe îmân eden, ya hayır söylesin veya sussun.”

“Muhakkak doğruluk, insanı iyiliğe (hayra) götürür, iyilik de insanı Cennete götürür. Bir kimse ki doğruluğu kendisine şiar edinirse, o sıddîklık derecesine kavuşur. Yalan ise; insanı fücura (kötülüğe) sürükler. Kötülük de insanı Cehenneme götürür. O kimse ki yalancılığı kendisine şiar edinirse, Allahü teâlâ katında kezzâb (çok yalancı) olarak yazılır.”

“Bir kul, Allahü teâlânın hoşnut olduğu bir kelimeyi (düşünmeden, farkında olmadan) söylese, Allahü teâlâ o kelime sebebiyle onun derecesini yükseltir. Şu bir kul da vardır ki, Allahü teâlânın gazâbına sebep olacak bir kelimeyi düşünmeden, farkında olmadan söylerse, Allahü teâlâ, o kötü söz sebebiyle o kimseyi Cehennemin dibine indirir.”

“Allahü teâlâ, gündüz günah işleyene geceye kadar, gece günah işleyene de sabaha kadar tövbe etmesi için mühlet verir. Bu, güneş batıdan doğuncaya kadar böyle devam eder.”

“Her kim beni rüyâsında görürse, muhakkak o, hak ve gerçek olarak beni görmüştür. Çünkü şeytan, benim sûretime ve hilkatime giremez.”

“Kâfir, bir iyilik yaptığı zaman, ona karşı dünyalık verilir. Fakat mü’mine gelince, Allahü teâlâ onun iyiliklerini âhırete saklar. Dünyada da tâatına göre rızık verir.”

Ebû Bekr Neccâd

Ebû Bekr Neccâd hazretleri, hadîs ve fıkıh ilminde, zamânının en önde gelen âlimlerinden idi. 867 (H.253) senesinde Bağdât’ta doğdu. 959 (H.348) senesinde vefât etti. Ebû Ali bin Savvâf diyor ki:

Ebû Bekr Neccâd, bizimle berâber, hadîs-i şerîf öğrenmek için muhaddis âlimlere gelirdi. Nâlınını (ayakkabı) elinde taşıyarak yürürdü. Kendisine; “Nâlınını niçin giymiyorsun?” diye sorulduğunda; “Resûlullah’ın hadîs-i şerîflerini öğrenmek yolunda yalınayak olduğum hâlde yürümeyi seviyorum” diye cevap verdi...

Ahmed bin Selmân, başından geçen bir hâdiseyi şöyle anlatıyor: “Bir zamanlar çok daralmıştım. İbrâhim el-Harbî’nin yanına gittim ve içinde bulunduğum durumu bildirdim. Bana şöyle anlattı: Bir zamanlar ben de çok sıkışık bir durumda kalmıştım. Yanımda bir kırattan (0,24 gr) başka bir şeyim yoktu. Hanım bana: “Kitaplarını kontrol et. Kendisine ihtiyaç duymadıklarını ayırıp sat!” dedi. Ben de, yatsıyı kıldığım ve dehlize oturup yazmaya başladığım zaman, yolun üzerindeki kapı çalınmaya başladı. Kapıyı açtım. Bana: “Lambayı söndür!” dedi. Ben de dediğini yaptım. Sırtındaki bir çuval yükü bıraktı ve bana; “Bil ki, biz çocuklar için yemek temin ederek durumlarını düzelttik. Senin ve çocukların için lâzım olan şeyi hazır ettik. Bu son şey odur” dedi ve ilk yük denginin yanına ikinci bir şey daha yere koydu. Bana; “Onu ihtiyâcına harca!” dedi. Halbuki ben, bu adamı tanımıyordum. Sonra yanımdan ayrıldı. Hemen hanımı çağırdım ve ona: “Lâmbayı getirip yak!” dedim. O da hemen geldi. Bir de baktık ki, içinde elli çeşit yiyecek bulunan çok kıymetli bir mendile sarılmış bir bohça! Onun yanına konulan da, içinde bin dinâr bulunan bir para kesesiydi.” O bana bu hâdiseyi anlattıktan sonra, ben yanından kalkıp gittim. Ahmed bin Hanbel’in kabrini ziyâret ettim. Sonra dönüp gelirken baktım ki, bir hendeğin yanında yürüyorum. Komşularımızdan yaşlı bir kadın, bana yaklaştı ve: “ Ebû Bekr!” diye seslendi. Hemen cevap verdim. Bana: “Sana ne oluyor ki, kederleniyorsun?” diye sordu. Ben de durumumu ona haber verdim. Bunun üzerine bana: ‘Senin annen bana ölmeden önce sana vermem için 300 dirhem para bırakmıştı. Şimdi benimle gel, onları sana vereyim’ dedi. Böylece sıkıntıdan kurtuldum

Azmî Çelebi

Azmî Çelebi rahmetullahi aleyh, Osmanlı âlimlerindendir. İstanbul’da doğdu. Doğum târihi bilinmemektedir. 989 (m. 1581) senesinde İstanbul’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:

Kazâya kalan oruçların fidyesini, yani mal ile ödenmesini vasiyet etti ise, bunu yerine getirmek vâciptir. Vasiyet etmedi ise, vârisi kendi malı ile yapabilir. Namâzı vasiyet etti ise, namâz fidyesini vermek vâcip değil, câiz olur. Bu son ikisi kabûl olmaz ise, hiç olmazsa sadaka sevâbı  hâsıl olup, günâhlarını temizlemeye  yardım eder...

Zeynüddîn Bilfiyâî

Zeynüddîn Bilfiyâî rahmetullahi aleyh, Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 681 (m. 1282)’de Mısır’da doğdu. 749 (m. 1348)’de orada vefât etti.  Derslerinde bazı dini mevzulardan şöyle bahsetti:

Çalışma ve tevekkül bahsinde buyuruyor ki: “Ehl-i sünnet i’tikâdında, kul, ihtiyâç ve sıkıntı içerisinde ise, çalışması farz olur. Allahü teâlâya tevekkül etmek elbette farzdır. Fakat, çalışmakla insan tevekkülü terk etmiş olmaz. Tevekkül, sebeplere yapıştıktan sonra neticeyi Allahü teâlâdan beklemek, O’na güvenmek, rızkın O’ndan olduğunu bilmektir.”

Şeytanın insana tesîri babında buyuruyor ki: “Şeytanın insana tesîri iki türlü olur. Birincisi, insanlara bâtıni yönden zarar ve vesvese verir. Hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “Muhakkak ki şeytan, insan vücûdunda kan gibi deveran eder, dolaşır. Ben, sizin kalbinize onun bir şey (kötü düşünce) atmasından korkarım.” Şeytanın insana tesîrinin ikinci şekli de şöyledir ki; isyan ve günah olan fiilleri insanlara güzel göstermeye çalışır. En’âm sûresinin 43. âyet-i kerîmesinde meâlen buyuruldu ki: “Hiç olmazsa azâbımız onlara geldiği zaman (kibri terk edip, tevâzu ile) yalvarsalardı! Fakat, kalbleri katılaşmış ve şeytan da, yapmış oldukları amelleri (ma’siyetleri) onlara süslü göstermişti.” Şeytanların bizi görüp, bizim onları göremememizin hikmeti şudur ki; şeytanlar çok çirkin mahlûklardır. İnsanlar onları görebilselerdi, çok iğrenirler, yemekten ve içmekten kesilirlerdi.”

Hesâb ve mîzân hakkında buyuruyor ki: “Mîzân, hesâb, sırat, havz, şefaat haktır, olacaktır. Allahü teâlâ A’râf sûresinin 8. âyet-i kerîmesinde meâlen buyurdu ki: “Kıyâmet gününde amellerin vezn olunması (tartılması) haktır. Kimin hasenatı (iyilikleri), seyyiâtından (kötülüklerinden) ağır gelirse, işte o kimse felah bulup kurtuluşa erenlerdendir.” Herkesin yaptığı iyilik ve kötülük, Allahü teâlâ tarafından bilindiğine göre, mîzân kurulup, iyilik ve kötülüklerin tartılmasındaki hikmet nedir? diye sorulursa, cevap olarak deriz ki, Allahü teâlâ, kullarının yaptıklarını elbette bilir, fakat kul, yaptığı fiillerin hepsini bilmez. Cennetlik veya Cehennemlik olduğunu, ona amellerinin hepsini göstermekle bildirirler.

Ebü'l-Abbâs Ahmed Zeyla'î

Ebü'l-Abbâs Ahmed Zeyla'î hazretleri, evliyanın büyüklerindendir. Arabistan’da Kızıldeniz sâhilindeki Mahmûl köyünde doğdu. 1307 (H.707) senesi Kızıldeniz sâhilindeki Luhayye kasabasında vefât etti. Çok kerâmetleri görüldü.

Bir gün Zeyla'î hazretlerinin dergâhına birkaç kişi geldi. Beraberlerinde, nezr ettikleri bir miktâr altını getirip önüne koydular. Zeyla'î hazretleri onları teker teker çevirip baktı sonra üç tanesini ayırıp gelenlerden birine geri verdi. Daha sonra on altı altını ayırıp diğer birine verdi. Sonra da hizmetçisine emredip kalanları almasını söyledi. Orada bulunanlar kendisine üç altını geri çevrilen kişiye bunun sebebini sordular. O da; "Bunlar benim değildir. Bunları yetimleri himâye eden birisi gönderdi. Zeyla'î hazretleri Allahü teâlânın izni ile anlayıp ondan bir şey kabul etmedi. Ona âit altınları benim getirdiklerim arasından ayırdı. Bunlar aynısıyla ona aittirler" dedi. Oradakiler bu defâ kendisine on altı altın geri verilen kişiye sebebini sordular. O da şöyle anlattı: "Bunlar Semiyyîn denilen kabîleden birisine âittir. Bunun atı hastalandı. İyi olursa Zeyla'î hazretlerine on altı dirhem vermeyi adadı. Neticede atı iyi oldu. Kabîlesi yağmacılıkla meşhur olduğundan kendisini kabul etmeyeceğinden çekinip benimle gönderdi. Ben de kendi nezr paramın arasına katıp getirdim. Zeyla'î hazretleri altınlar içerisinden onunkileri de ayırıp kabul etmedi. İşte bunlar aynen ona âit olan altınlardır."

Bir keresinde Luhayye kasabasından Mahmûl'e geldi. Halk etrafına toplanıp kendisine kuraklıktan şikayet ettiler. O esnâda yanına bir hayvan geldi ve yalvarırcasına birtakım sesler çıkarmaya başladı. Zeyla'î hazretleri bu durum karşısında derhâl Mahmûl mescidine girdi. Allahü teâlâya duâ edip; "Ey Mikâil aleyhisselâm!" diye seslendi. O esnâda sıcağın harâretine rağmen her taraftan gökyüzünde bulutlar toplanıp bardaktan boşalır gibi yağmur yağmaya başladı. Kuraklık geçti.

Zeyla'î hazretleri, oğlu Îsâ doğduğu zaman, önce ağladı, sonra da gülmeye başladı. Bu durumundan kendisine sorulunca buyurdu ki: "Onun boğularak öleceği bana bildirildi. Bunun için ağladım. Sonra, onun bir oğlu olacağı ve başlangıcının benim sonum gibi olacağı bildirildi. Buna da güldüm." Söylediği gibi de oldu...

Ebü’l-Kâsım Hırakî

Ebü’l-Kâsım Hırakî rahmetullahi aleyh, Hanbelî mezhebi âlimlerindendir. 334 (m. 946) senesinde vefât etmiştir. Derslerinde anlattığı bazı mevzular:

“Biliniz ki, Allahü teâlâ, Âdem aleyhisselâmın neslinden kıyâmete kadar gelecek olanların hepsini yarattı. Onlar, o zaman mü’min veya kâfir değillerdi. Sonra Allahü teâlâ onlara imânı ve küfrü arz etti. İmân eden herkes mü’min oldu. İmânı kabûl etmeyen kâfir oldu. Söz ile kabûl edip (kabûl etmiş görünüp), kalbi ile tasdik etmeyenler de münâfık oldu. A’râf sûresinin 172. âyet-i kerîmesinde meâlen buyuruldu ki:

“Hani Rabbin, Âdemoğullarından, onların bellerinden zürriyetlerini çıkardı ve onları nefsleri üzerine şâhit tutup, 'Ben sizin Rabbiniz değil miyim?' buyurdu. Onlar, 'Evet Rabbimizsin ve nefslerimiz üzere şâhid olduk' dediler. Bu şâhit tutma şunun içindir ki; 'kıyâmet günü, biz bu ikrârdan gâfiller idik (haberimiz yoktu) demesinler.' Bu âyet-i kerîmedeki hitâb ve soru, rûhlarla beraber cesedleredir. Allahü teâlâ, sonra onları babalarının sulblerine gönderdi. Âdem aleyhisselâmdan çocuklarını, onlardan torunlarını çıkardı ve bu hâl (çoğalma) kıyâmete kadar böyle devam eder...”

“Ehl-i sünnet ve cemâat mezhebine göre rızıklar, ezelde Allahü teâlâ tarafından taksim ve tayin edilmiştir. Takvâ sahiplerinin takvâları sebebiyle ve günahı çok olanların taşkınlıkları sebebiyle rızıklar artmaz veya eksilmez. Allahü teâlânın kefil olduğu rızık, gıda olan her şeydir. Haram yoldan elde edilen rızık, mukadder rızıktır. Fakat kul, onu haram yoldan temin ettiği için cezaya müstahak olur. [Kesb (kazanmak), malı arttırır. Fakat, rızkı arttırmaz. Rızık, mukadderdir. İnsanlar (Müsevveş-üz-zihn) yaratıldığı için, kesb etmek emr olundu. Rızk, maaşa, mala, çalışmaya bağlı değildir. Böyle olmakla beraber, çalışmak lâzımdır. Çünkü, ef’âl-i ilâhiyye, sebepler altında tecellî eder. Âdet-i ilâhiyye böyledir. Fakat, bazen, denenilen sebep elde edilir de, fiil hâsıl olmayabilir. Yahut, sebepsiz de, hâsıl olabilir]. İlâç kullanmak, deva, şifâ için sebeptir. İlâçta devayı halkeden (yaratan) Allahü teâlâdır. Devayı ilâçtan veya tabipten bilmek, öyle i’tikâd etmek küfürdür...

Ebü’l-Kâsım Hırakî, vefat etmeden önce şu şiiri söyledi:

"Yaratıldın yoktan, öleceksin yakında. Gideceksin dünyâdan, bırak yer yapma, şu fânî dünyâda. Kendine yer hazırla, ebedî olan âhırette.”

Ömer bin Abdullah

Ömer bin Abdullah hazretleri, Yemen’de yetişen fıkıh âlimlerindendir. 907 (m. 1502)’de doğdu. 972 (m. 1565)’de Aden’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:

Dînini iyi öğrenen bir Müslüman, haram işlemeden ve faiz felâketine düşmeden, her çeşit ticâreti yaparak helâl mal kazanır. Helâl ve bereketli kazancı ile millete ve memlekete çok faydalı olur. Bütün fıkh kitâbları diyor ki: Fâiz, ödünç vermekte, rehinde ve alışverişte, alıcıdan veyâ vericiden birinin ötekine karşılıksız olarak vermesi şart edilen fazla mala denir. Başkasına verilmesi şart edilirse, fâiz olmaz. Satıştaki ve ödünç vermedeki faizi iyi anlamak için, şunları iyi bilmelidir:

Bir malı, kendisi veya vekîli, meselâ on liraya satıp, müşteriye teslîm ettikten sonra, parayı teslim almadan, malı müşteriden, meselâ dokuz liraya geri satın almak faiz olur. Parayı tamam alınca, satın alabilir. Bir malı sattıktan sonra, parasının hepsini tamam teslim almadan, o mal ile birlikte başka bir şeyi, aynı fiyatla geri satın almak faiz olur. Çünkü, aynı fiyatın bir kısmı, o başka şey için olup, o malı daha ucuza almış olur ve faiz olur. O başka şeyi alması ise caizdir. Bir malı, meselâ iki ay sonra teslîm etmek üzere sattıktan sonra, noksan olarak, daha önce vermeyi kararlaştırmak faiz olur. İki kişi, birer çuval buğdayı, hacmini ölçmeden, karıştırıp un yaptırdıkdan sonra, unu ikiye taksim etmeyi kararlaştırmak faiz olur. Unları karıştırıp, ekmek yaparak ekmeği ikiye bölmek de faiz olur. Unların hacmini önceden ölçmek lâzım idi. Cevizleri veya bademleri yahut zeytinleri ölçmeden karıştırıp, yağ çıkardıktan sonra yağı taksim etmek de faiz olur.

İki kişinin müşterek bir ineği olsa, sütü bir gün senin, bir gün benim diye taksim etseler, faiz olur. İki kişi, meselâ bir öküz veya bir at veya bir araba veya bir dükkân veya tarlalarını veya tezgâhlarını, herbiri kullanmak üzere, muayyen bir zaman için değişseler faiz olur. İçinde oturmak şartı ile bir evi, ekmek şartı ile tarlayı, kendi kullanmak şartı ile bir arabayı borçludan rehin istemek faiz olur. Çünkü, rehin alınırken, bunu kullanmayı şart etmek, rehinde faiz olur. Bir şeyi ucuz satın almak veya ona pahalı satmak şartı ile ödünç vermek faizdir...

Ahmed-i Nâmıkî Câmî

Ahmed-i Nâmıkî Câmî hazretleri, büyük velîlerdendir. Horasan'ın Nâmık köyünde 1049 (H.441) senesinde doğdu. Yirmi iki yaşında iken tövbe etmek nasîb oldu. O yaşa kadar arkadaşları ile zevk ü sefâ içinde yiyip içerdi. 

Bir gün içki getirmek sırası ona geldi. Bulundukları yerde kırk küp içkileri vardı. İçki almak için gidip baktığında hiç birinde şarap bulamadı. Şaşırıp kaldı. Sonra merkebi ile şarap için bağa gitti. Oradaki şarapları merkebe yükledi. Merkep yürümemekte inat ediyordu. Hayvanı şiddetle dövmeye başladı, sonra âniden; "Ahmed niçin bu hayvanı incitirsin? Onu biz yürütmüyoruz. Biz irâde etmeden yürümeyeceğini bilmiyor musun? Arkadaşların özrünü kabûl etmezse, biz kabûl ederiz" diye bir ses işitti. Hemen yere kapandı ve; "Yâ Rabbî! Tövbe ettim. Bundan sonra hiç şarap içmeyeceğim. Emreyle merkep yürüsün. O insanlara mahcûb olmayayım" dedi. Merkeb yürümeye başladı. Arkadaşlarının yanına varıp şarabı önlerine koyduğunda, ona sen de iç dediler. "Ben tövbe ettim" dedi. Fakat içirmek için ısrâr ettiler. Âniden kulağına yine bir ses geldi; "Yâ Ahmed! Ellerinden al, iç ve içtiğin bardaktan onlara da içir" diyordu. Hemen alıp içti, şarap bal şerbeti olmuştu. Allahü teâlânın kudreti ile şarap şerbete çevrilmişti. Orada bulunanlara da tattırdı, hepsi tövbe etti...

Çok kerametleri görüldü.

Ahmed-i Nâmıkî Câmî'yi sevenlerden birisi bir gün; "O mübarek zatın yanına gideyim, kendi eliyle ağzıma bir lokma koysun" diye aklından geçirdi. Bu zât ile Ahmed Nâmıkî Câmî'nin bulunduğu yer arasında üç günlük mesafe vardı. Yola çıkıp, nihayet yanına vardı. O sırada sofra hazırdı. O zâtı da sofraya buyur ettiler. Ahmed-i Nâmıkî eline bir lokma aldı ve o zâtın kulağına; "Senin istediğin bu ise, işte lokma" deyip, ağzına koydu...

Ebü'l-Hasan Salah isimli bir zât gece rüyâsında Peygamber efendimizi gördü. Dört halîfesi sağ tarafında, Ahmed-i Câmî hazretleri sol tarafında oturuyordu. Resûlullah efendimiz Eshâb-ı kirâm ile konuşuyordu. Konuşmaları bitince, Ebü'l-Hasan selâm verip huzûra yaklaşarak; "Yâ Resûlallah! Bugün kendisine uyulacak zât kimdir? Kime uymak lazımdır" diye sordu. Resûlullah efendimiz, Ahmed-i Nâmıkî Câmî'yi işâret ederek; "Ehl-i sünnet vel-cemâat, Ehl-i sünnet vel-cemâat, Ehl-i sünnet vel-cemâat" buyurdular. Ehl-i sünnet vel-cemâat ile Ahmed Nâmıkî'yi kasdetmişlerdi.

Ebû Hasen

Ebû Hasen Osman bin Ebî Şeybe rahmetullahi aleyh, hadîs hafızlarındandır. Yani, yüzbin hadis-i şerifi, râvileri ile birlikte ezbere biliyordu. 239 (m. 853) senesinde vefât etti. Rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden bazıları şunlardır:

Enes bin Mâlik (radıyallahü anh) anlattı: Bir defa ben ve Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) mescidden çıkıyorduk. Bize mescidin eşiğinde bir adam rastladı. “Yâ Resûlallah! Kıyâmet ne zaman kopacak?” diye sordu. Bunun üzerine Resûlullah efendimiz: “Sen onun için ne hazırladın?” buyurdu. O zât “Yâ Resûlallah! Ben onun için, çok namaz, oruç ve sadaka hazırlamadım. Fakat Allahü teâlâ ve Resûlünü severim” dedi. Resûlullah efendimiz: “O halde sen sevdiklerinle berabersin” buyurdu.

Abdullah bin Mes’ûd rivâyet etti: Resûlullah efendimiz “Ağaç, yapraklarını nasıl döküyorsa, Allahü teâlâ da, kendisine hastalık veya başka bir şeyden zarar isâbet eden Müslümanın günahlarını öylece döker” buyurdu.

Câbir bin Abdullah (radıyallahü anh) anlattı. Birisi Resûlullah efendimize gelerek, “Yâ Resûlallah rüyâmda başımın vurulup yuvarlandığını, kendimin de peşinden koştuğumu gördüm” dedi. Bunun üzerine Peygamber efendimiz: “Uykun esnasında şeytanın seninle oynamasını herkese anlatma” buyurmuştur.

Haris bin Süveyd anlattı: “Abdullah hasta iken onu ziyâret etmek için yanına girdim. Resûlûllahın şöyle buyurduğunu işittim” dedi: “Allahü teâlâ, mü’min kulunun tövbesine; çorak, helak korkusu olan bir yerde, üzerinde yiyeceği ve içeceği bulunan devesi de yanında olduğu halde uyuyan; uyandığında, devesinin yanından gittiğini gören, sonra onu aramaya çıkan, nihâyet çok susayan, sonra (kendi kendine) yerime döneyim de ölünceye kadar yatayım diyen, başını ölmek için dirseğinin üzerine koyan, sonra uyandığında devesini, üzerindeki yiyecek ve içecekle beraber bulan bir kimseden daha çok sevinir.”

Abdullah bin Amr İbni As (radıyallahü anhümâ) rivâyet etti: Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Allahü teâlâ ilmi, kullarının hafızasından silmek sûretiyle değil, ilim adamlarının ölmesiyle alır. Öyle ki, ortada âlim kalmayınca, halk, kendilerine birtakım câhilleri baş edinirler. Onlara dînî bir mesele sorulur da, bilmedikleri hâlde fetvâ vererek hem kendileri dalalete düşer, hem de fetvâ, isteyenleri dalâlete sevk ederler.”

Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) rivâyet etti: Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Allahü teâlâya hamd-ü sena ile başlanmayan her mühim işin feyzi ve bereketi olmaz.”

Ahmed Nûreddîn Sâbûnî

Ahmed Nûreddîn Sâbûnî hazretleri, Buhârâ’nın Hanefî mezhebi fıkıh ve kelâm âlimlerindendir. 580 (m. 1184)’de vefâtı etti. “El-Bidâye” kitabı, Ehl-i sünnet i’tikâdını, İmâm-ı Muhammed Mâtürîdî hazretlerinin bildirdiği gibi izah etmektedir. Allahü teâlânın sıfatlarını anlatırken buyuruyor ki:

Eshâb-ı Kirâmın (radıyallahü anhüm) en üstünleri olan halîfelerin birincisi, Hazreti Ebû Bekr’dir. Halifeliğin bütün şartlarını kendinde toplamıştı ve peygamberlerden “aleyhimüsselâm” sonra en üstün insan idi. Bunda bütün Eshâb-ı kirâm söz birliği etmişlerdir. Bu iltifât kesin bir delîl teşkil eder. Çünkü Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) “Benim ümmetim dalâlet üzere ittifâk etmez” buyurdu. Hazreti Ebû Bekr, vefâtından önce Hazreti Ömer’in yerine halîfe seçilmesini istedi. Hazreti Ali dâhil olmak üzere, bütün Eshâb bî’at ettiler. Hazreti Ömer’in halifeliğinde ittifâk ettiler. Hazreti Ömer on yıl kadar halifelik yaptıktan sonra şehîd edildi. Vefâtından önce halife olması için istişâre neticesinde, altı Eshâbın isimlerini söyledi. Bu altı ismin başında olan Hazreti Osman, bütün Eshâb-ı Kirâmın oy birliğiyle halife seçildi. Herkes ona bî’at etti. Hazreti Osman, İslâmiyete pek büyük hizmetler yaptı. Bu kadar meziyetleri ile Eshâbın en üstünlerinden olan Hazreti Osman’a, münâfıklar ve Yahudîler pekçok iftiralar ettiler. Nihâyet onu da Kur’ân-ı kerîm okurken şehîd ettiler. Bundan sonra Muhacirin ve Ensârın ileri gelenleri toplandılar. Hazreti Ali’yi halîfe seçtiler ve ona bî’at ettiler. Allahü teâlânın arslanı lakabıyla meşhûr olan Hazreti Ali’yi de, Peygamber efendimizin vefâtından otuz yıl sonra şehîd ettiler. Peygamber efendimiz buyurdular ki: “Hilâfet, benden sonra otuz yıldır.”

İşte Hazreti Ebû Bekr, Hazreti Ömer, Hazreti Osman ve Hazreti Ali’nin (radıyallahü anhüm) hilâfet müddetleri tam otuz yıl sürmüştür...

Eshâb-ı Kirâmın hiçbirine kötü söz söylememeli, bir ferdine dahî dil uzatmamalıdır. Peygamber efendimiz; “Eshâbıma dil uzatmakta Allahü teâlâdan korkunuz! Benden sonra onları kötü niyetlerinize hedef tutmayınız! Nefsinize uyup, kin bağlamayınız! Onları sevenler, beni sevdikleri için severler. Onları sevmeyenler, beni sevmedikleri için sevmezler. Onlara el ile, dil ile eziyet edenler, gücendirenler, Allahü teâlâya eziyet etmiş olurlar ki, bunun da muâhazesi, ibret cezası gecikmez, verilir” buyurdular.

Amasyalı Nuh Efendi

Nuh Efendi, Osmanlılar devrinde Anadolu’da yetişen evliyânın büyüklerindendir. Amasya’da doğdu. 977 (m. 1569)’da vefât etti. Vefatından kısa bir zaman evvel oğluna buyurdu ki:

Sâlih Müslüman, anne ve babasına karşı saygılı ve itaatli olur. Emîrlerini dinler. Onlara karşı alçak gönüllü davranır. Alçak gönüllülük ifadesi olarak anasının elini öper. Ana ve babasına bizzat kendisi, eli ile hizmet eder, hizmetlerini başkasına bırakmaz. Babanın haklarından biri de; oğlu daha bilgili ve âlim olsa da, babasına hürmet ve ta’zimi gözetip, namazda ona İmâm olmaz. Ana ve babası müşrik, kâfir olsalar da, hizmetten geri kalmaz.

Sâlih Müslüman, ana ve babaya dünyâda Allahü teâlânın emrettiği şekilde muâmele eder. Ana ve baba hakkını, öldükleri zaman ve sonra da gözetir. Onları dinimizin emrine uygun techiz, tekfin ve defneder. Yaşadıkları müddetçe onlara hayır ve hidâyetle duâ eder.

Sâlih Müslüman, ana ve babasının önünden yürümez. Onların yanında, meclisin başköşesinde oturmaz. Ana ve babasını isimleri ile çağırmaz. Anneciğim, babacığım diye hitâb eder. Kimsenin anasına-babasına sövmez. Çünkü o kimse de kendi anasına-babasına sövebilir. Yemek, içmek, oturmak, konuşmak ve benzeri şeylerde onlardan önce davranmaz. Onlara keskin ve dik bakışla bakmaz. Mü’min iseler, cenâze namazlarını kılar ve Allahü teâlâdan onlar için mağfiret diler.

Anası ve babası öldükten sonra, verdikleri sözleri ve vasiyetleri icra eder. Onların dost ve ahbablarına hürmet eder. Sevdiklerini yoklar, akrabâlarını ziyâret eder. Bir hadîs-i şerîfte; “Babanın arkadaşını ve arkadaşının oğlunu arayıp sorman babana iyiliktendir” buyuruldu. Bir hadîs-i şerîfte de; “Babasını kabrinde ziyâret etmek isteyen, babasından sonra onun ahbablarını ziyâret etsin. Ana-babasına iyilik, ihsân etmeyen, bari onlar vefât ettikten sonra iyilik yapsın ve onlar için sadaka versin. Böylece ana-babasına iyilik edenlerden yazılsın” buyuruldu. Bir hadîs-i şerîfte de; “Ana ve babasının veya bunlardan birinin kabrini her Cum’a günü ziyâret eden, onlara iyilik yapanlardan yazılır” buyuruldu.

Sâlih Müslüman, malından, parasından verdiği sadakalarda, ana ve babasına diye niyet eder. Böyle niyet ederse kendi sevâbından bir şey eksilmez ve ana-babasına da onun kadar sevâb verilir...

Ebü’l-Abbâs Sayyâd

Ebü’l-Abbâs Sayyâd rahmetullahi aleyh, evliyânın büyüklerinden olup Yemen’de doğdu. 1183 (H.579) senesinde, Zebîd şehrinde vefât etti... Sayyâd hazretleri, gençliğinde gününü gün ederdi. Kendisinden halinin değişmesine sebep olan hâdise soruldu. Buyurdu ki:

Nihânî Çelebi

Nihânî Çelebi hazretleri, Osmanlı Hanefî mezhebi âlimlerinden ve şâirdir. “Nihânî” mahlasıyla yazmış olduğu şiirleri meşhûrdur. Doğum târihi bilinmeyen Nihânî Çelebi, 926 (m. 1520)’de Mekke-i mükerremede vefât etti. Vefatından kısa bir zaman evvel bir dersinde buyurdu ki:

Sâlih kimselere benzemek ve onlar arasında sayılmak pek güzeldir. Çünkü bu, Allahü teâlânın o kulunu sevmesine sebep olur. Sâlihlerin amellerinin bazıları şunlardır:

Geceleyin ibâdet etmek. İhlâs ve bütün işlerde niyeti düzeltmek. Huşû ile namaz kılmak. Allahü teâlânın ni’metlerine şükretmek. Takvâ sahibi olmak. Tövbe etmek. Allahü teâlânın emirlerine itaat edip, yasaklarından sakınmak ve kazasına rızâ göstermek husûsunda sabretmek. Nefsini hesaba çekmek (murâkabe etmek). Sünnet-i seniyyeye uymak ve unutulan sünnetleri ihyâ etmek. Dili muhafaza etmek ve hayırdan başka bir şey konuşmamak. Nasihat etmek. Müslümanların ırz ve namusuna saygı göstermek, Müslümanlara ve merhamet olunması emredilenlere merhamet etmek. Müslümanların ihtiyâcını gidermek. Müslümanların ayıplarını örtmek. Yetimlere, zayıf, yoksul ve kalbi kırık olanlara iyilikte bulunmak. Zevcesine iyi muâmele etmek ve onlardan gelen sıkıntılara sabretmek. Hizmetçiye yumuşaklık ve iyilikle muâmele etmek. Çoluk-çocuğun ihtiyâçlarını gidermek. Çoluk-çocuğuna, farz olan dînî bilgileri öğretmek, onları İslâm terbiyesi ile terbiye etmek, onlara Allahü teâlânın emirlerini yerine getirmelerini, yasak kıldığı şeylerden de sakınmalarını emretmek. Komşuluk hakkına riâyet etmek.

Ana-babaya ve akrabalara iyilik etmek ve onları ziyâret etmek. İyiliği emretmek, kötülükten alıkoymak. İnsanların arasını bulmak. Ana-baba dostlarına ve diğer ikram edilmesi gereken kimselere ikram ve hürmette bulunmak. Eshâb-ı Kirâm hazretlerini sevmek, onlardan râzı olmak, onların kıymet ve şereflerini yüksek tutmak, aralarındaki ihtilaflardan uzak durmak. Âlimlere, büyüklere ve fazilet sahibi kimselere hürmet etmek. Vefât etmişler ise onlar için Allahü teâlâdan af ve mağfiret dilemek. İlim, fazilet ve hayır sahiplerini ziyâret etmek, onların sohbet ve meclislerinde bulunmak, onlardan duâ istemek, faziletli ve bereketli yerleri ziyâret etmek. Allah için sevmek, Allah için gadaplanmak. Sevdiği kimseye sevdiğini söylemek...

Nev’î-zâde Atâî

Nev’î-zâde Atâî rahmetullahi aleyh, Osmanlı tarihçi ve Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 991 (m. 1583)’de İstanbul’da doğdu. 1044 (m. 1634) senesinde İstanbul’da vefât etti. “Fetâvâ-i Atâiyye” isimli fıkıh kitabında, büyük günahların kırk olduğunu bildirmekte ve her biri için kitâb ve sünnetten delîl getirmektedir. Buyuruyor ki:

1. Bütün büyük günahların başı şirktir, Allahü teâlâya ortak koşmaktır. 2. Allahü teâlânın rahmetinden ümidini kesmektir. 3. Allahü teâlânın azâbından emîn olmak, korkmamaktır. 4. Ana ve babasını incitmek, onlara itaat etmemek. 5. Haksız yere Müslümanı öldürmek. 6. Muhsan, temiz kimselere zinâ isnâd etmek, sövmek. 7. Haksız yere yetim malını yemek. 8. Düşmanla harb ederken harbden kaçmak. (Ancak yenilip esîr düşeceğini anlayınca kaçması caizdir.) 9. Faiz yemek. 10. Sihir, yanî büyü yapmak. 11. Zinâ etmek. 12. Livâta etmek. 13. Yalan yere yemîn etmek. 14. Ganîmet malına hıyânet etmek. 15. Hak, yanî doğru şahidlikten kaçınmak. 16. Şarab ve alkollü içkiler içmek. 17. Beş vakit namazı terk etmek. 18. Sözünde durmamak. 19. Sıla-i rahmi, akraba ve yakınlarından alâkayı kesmek. 20. Hırsızlık yapmak. 21. Rüşvet almak. 22. Vakfedenin yemesini şart etmediği vakıf malını yemek. 23. Gıybet etmek. (Bir kimsenin yüzüne karşı söylediği zaman kırılacağı sözü arkasından söylemek.) 24. Nemmamlık (koğuculuk, söz taşıyıcılık) etmek. 25. Müslümanlarla alay etmek. 26. Yalan söylemek. 27. Bir şeye tamah ederek (meselâ para için), bazı kimse için dînin hükmünü değiştirmek. 28. Uzunluk (metre) ile satılan mallarda az ölçmek. 29. Ağırlık (kilogram) ile satılan mallarda eksik tartıp vermek. 30. Zulmetmek (gasbetmek, hak yemek). 31. Müslümanlar hakkında doğru davranmamak, adâletsizlik yapmak. 32. Hased etmek. (Bir ni’metin başkasında bulunmasını kıskanmak.) 33. Kâbe ve Beyt-ül-harama hürmetsizlik etmek. 34. Bir Müslümanı incitmek. 35. Müslümanları kötülükle anmak. 36. İki namazı bir zamanda kılmak. (Bir namazı geciktirip sonraki ile kılmak.) 37. Anne ve babasına bağırmak, kaba ve uygunsuz sözler söylemek. 38. Bir kimseye, “Allahtan kork!” dendiği zaman, sen işine bak, ben ne yapılacağını bilirim demek. 39. Günahını az ve önemsiz görüp, kendini üstün tutmak. 40. Küçük günaha ısrar, yanî devam etmek. Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem), “Küçük günaha devam edilirse, büyük günah olur. İstiğfar edince, büyük günah da kalmaz” buyurdu.

Seyyid Ahmed Rıfâî

Seyyid Ahmed Rıfâî hazretleri, Mısır evliyasının büyüklerindendir. Peygamber efendimizin soyundan olup seyyiddir. (H.512)’de Betâih’de doğdu. Yedi yaşında iken babası vefât etti. Dayısı, bir müddet sonra Vâsıt şehrine, büyük âlimlerden ilim öğrenmek üzere gönderdi. Zamanın büyük alimlerinden bütün ilimleri öğrendi. Büyük bir fıkıh, hadîs, tefsîr âlimi ve tasavvufta zamânının bir tânesi oldu. Sonra Mısır’a döndü. Çok kerametleri görüldü...

Büyüklerden biri, Ahmed Rıfâî’ye duâ etmesi için bir hasta getirdi. Hasta birkaç gün kaldığı hâlde, Ahmed Rıfâî hiçbir şey söylemedi. Bunun üzerine hizmetçisi Yâkûb; “Efendim! Bu hasta için duâ etmemenizin sebebi nedir?” deyince; “Ey Yâkûb! Cenâb-ı Hakk’ın izzetine yemîn olsun ki, Allah katında, benim kabûl olunacağı vadolunan yüz hâcetim vardır. Şimdiye kadar hiçbirini dilemedim” cevabını verdi. Yâkûb; “Bir tânesi bu biçâreye sarf edilse nasıl olur?” deyince, Ahmed Rıfâî hazretleri; “Sen benim edebe aykırı hareket eden bir kimse olmamı mı istiyorsun?” buyurup; “Dikkat ediniz, halk ve emir O’na mahsûstur. Âlemlerin Rabbi Allah çok yücedir.” (A’raf sûresi:54) meâlindeki âyet-i kerîmeyi okudu, sonra; “Ey Yâkûb, aslında fakîr olan bir kişi, bir hâcet istirhâm edip, kabûle mazhâr olduğu zaman, eski vekar ve şerefinden de bir kademe kaybeder” buyurdu. Hizmetçisi; “Efendim, namazlardan sonra her zaman duâ ettiğinizi görüyorum” deyince de, Ahmed Rıfâî; “O başka, bu başkadır. Namazlardan sonra yapılan, ilâhî emre uymak için yapılan kulluk duâsıdır. Bu ise hâcet duâsıdır ve husûsî şartları vardır” buyurdu. Bu konuşmadan iki gün sonra o hasta şifâ buldu.

Ahmed Rıfâî’nin talebelerinden ikisi birbirlerini çok severlerdi. Aralarındaki bu yakınlık ve duydukları mânevî hazdan kendilerinden geçerlerdi. Bir gün böyle bir anda, bir tânesi ellerini kaldırıp; “Yâ Rabbî! Cehennem’den azâd olduğuma dâir bu âciz kuluna bir belge gönder” deyiverdi. Öbürü; “Hak teâlânın keremi çoktur, fadl ve ihsânı hududsuzdur” dedi. Böyle konuşurlarken, âniden gökyüzünden beyaz bir kâğıt indi. Kâğıdı aldılar. İçinde bir yazı göremediler. Seyyid Ahmed’in önüne geldiler. Hâllerini anlatmayıp, o kâğıdı ona verdiler. Kâğıda bakınca, Allahü teâlâya secde etti. Secdeden başını kaldırınca; “Allahü teâlâya hamd olsun ki, talebelerimin Cehennem’den azâd olduğunu, âhiretten önce, dünyâda bana gösterdi” buyurdu. “Efendim, bu kâğıt beyazdır” dediklerinde; “Kudret eli siyâh ile yazmaz. Bu, nûr ile yazılmıştır” buyurdu.

Necmi Efendi

Necmi Efendi, Osmanlı âlimlerindendir. Acem diyarından (İran’dan) Bursa’ya gelip yerleşti. Asrının büyük âlimlerinden Kara Dâvûd Efendi’nin derslerinde yetişti. 978 (m. 1570)’de İstanbul’da vefât etti. Bir dersinde şöyle buyuruldu:

“Beş vakit namazın mi’râc gecesi farz kılınması, mi’râc gecesinin en üstün vakit, ondaki hâlin en şerefli hâl, ondaki münâcaatın en kıymetli münâcaat olmasından dolayıdır. Namaz, îmândan sonra en faziletli tâattır. Allahü teâlâya ibâdet husûsunda en güzel hey’et ve duruştur. Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) mi’râc gecesi göklere ve Allahü teâlânın dilediği yerlere götürüldüğü zaman, zamanın bütün garîblik ve büyüklüğünü ve orada bulunan meleklerin yaptığı pekçok ibâdetleri görünce gıbta etti ve ümmetinin de böyle pekçok ibâdetlerinin olmasını arzu buyurdular. Bunun üzerine Allahü teâlâ, bütün meleklerin ibâdetlerini beş vakit namazda topladı. Çünkü semâdaki meleklerin bir kısmı ayakta, bir kısmı rükuda, bir kısmı secdede bulunuyor, bir kısmı da hamd ediyordu. Allahü teâlâ, beş vakit namazı kıldıkları zaman, Muhammed aleyhisselâmın ümmetine, semâ ehlinin ibâdetlerinin sevâbını verdi. Bir hadîs-i şerîfte Resûl-i ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem) şöyle buyurmaktadır: “Namaz, Allahü teâlânın rızâsına, meleklerin sevinmesine vesile olur. Namaz, peygamberlerin sünneti, ma’rifet nûru, îmânın aslıdır. Duânın ve amellerin kabûlüne vesile olur. Namaz; rızıkta bereket, düşmanlara karşı bir silâh, şeytanın sevmediği bir şey, sahibi ile ölüm meleği arasında şefaatçi, sahibi için kabirde bir kandil, yanını koyması için bir yatak, Münker ve Nekir’e cevap, sahibine arkadaş ve sahibini kıyâmet gününe kadar ziyâretçidir. Kıyâmet günü olunca, namaz; sahibi için gölge, başına taç, bedenine elbise, önünde bir nûr, onunla ateş arasında bir perde, mü’minlere Rabbinin huzûrunda bir hüccet, terazide ağırlık, sıratı geçmek için yardımcı, Cennet için anahtardır. Çünkü namaz; tesbih, Allahü teâlâyı noksan sıfatlardan tenzih, temcîd (Allahü teâlâya hamd ve sena), takdis, Kur’ân-ı kerîm okuma, duâ ve hamddir. En faziletli amel, vaktinde kılınan namazdır.”

Yine Resûl-i ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Kulun kıyâmet gününde ilk hesaba çekileceği şey namazdır. Eğer namazdan eksiği olmazsa, hesabı kolay olur.”

Ali bin Ebî Bekr Nâşirî

Ali bin Ebî Bekr Nâşirî rahmetullahi aleyh, Şafiî mezhebi fıkıh ve târih âlimlerindendir. 754 (m. 1353)’de Yemen’de doğdu. 844 (m. 1440)’da vefât etti. Vefatından kısa bir zaman evvel bir dersinde, Ana-baba hakkı hakkında şunları buyurdu:

Allahü teâlâ katında makbûl amellerin en üstünlerinden biri de, ana-babaya iyilik ve ihsân etmektir. Allahü teâlâ, anaya-babaya itaat ve iyiliğin öneminin büyüklüğünü belirtmek için, bunu, kendine ibâdete yakın tuttu. Hadîs-i şerîfte: “Babalarınıza iyilik ve itaat ediniz, çocuklarınız da size iyilik ve itaat etsinler” buyuruldu. Rivâyet olunur ki: Allahü teâlâ Mûsâ aleyhisselâma: “Ana-babasına güzel muâmele edip, bana isyan edeni iyilerden yazarım. Bana itaat edip, ana-babasına isyan edeni âsîlerden yazarım” buyurdu... Ana hakkı, baba hakkının iki katıdır. O hâlde anaya itaat, iyilik ve güzel muâmele, öncelikle lâzımdır, farzdır. Çünkü Allahü teâlâ, anaya güzel muâmele etmeyi, kitabında açıkça tavsiye ve emretmektedir. Bir hadîs-i şerîfte; “Cennet, anaların ayakları altındadır” buyuruldu.

Ana-babanın haklarından biri; onlara karşı alçak gönüllü olmak, yaşadıkları müddetçe onlara hizmet etmek ve bununla onların rızâlarını kazanmaktır. Ana ve babaya karşı, az da olsa hoşlanmadıkları hareket ve ifâdede bulunmaz. Konuşurken, onların sesinden yüksek sesle konuşmaz, bağırarak hitâb etmez. Dinde mubah olan husûslarda, kâfir de olsalar, onlara itaat eder. Çünkü Allahü teâlânın rızâsı, ana ve babanın rızâsındadır. Gadabı da onların kızmasındadır. Sâlih Müslüman, anne ve babasını beğenmeyerek, ben onların oğlu, kızı değilim demez. Kendi malından, parasından onlara sarf eder. Çünkü ana ve babasına harcayacağından, verdiğinden kendisine suâl olunmaz...

Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) sabah olunca, annesinin odasının kapısına varıp: “Esselâmü aleyke ve rahmetullahi ve berekâtühü ey annem! Ben küçükken beni yetiştirip terbiye ettiğin gibi, Allahü teâlâ sana hayırlı karşılıklar versin” derdi. Annesi de: “Sen bana, yaşlandığım zaman itaat ve iyilik ettin. Bunun için sana da Allahü teâlâ, benim tarafımdan hayırlı karşılıklar versin” cevâbını verirdi. Sonra, Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) çıkar, döndüğü zaman yine aynı şekilde söylerdi.

İbn-i Ebî Meryem

İbn-i Ebî Meryem hazretleri, tefsîr, kırâat, lügat ve nahiv âlimlerindendir. Doğum târihi belli değildir. İran’da Şîrâz’da yaşadı. 565 (m. 1169) senesinde hayatta idi. Vefât târihi kesin olarak bilinememektedir. Tefsirinde buyuruyor ki:

Mâide sûresinin, (Kendinize bakınız. Kendiniz doğru yolda oldukça, başkalarının sapıtması size zarar vermez!) meâlindeki yüzsekizinci âyet-i kerimesinin mânasını Resûlullahdan sordular. Cevabında, (İslâmiyetin emirlerini bildiriniz ve yasak ettiklerini anlatınız! Bir kimse ucb eder, sizi dinlemezse, kendi hâlinizi ıslâh ediniz) buyurdu. Ucb, yaptığı ibâdetleri, iyilikleri beğenerek, bunlarla övünmektir. Yaptığı ibâdetlerin, iyiliklerin kıymetini bilerek, bunların elden gitmesini düşünerek korkmak, üzülmek ucb olmaz. Yâhut, bunların Allahü teâlâdan gelen nîmetler olduğunu düşünerek, sevinmek de, ucb olmaz. Bunların Allahü teâlâdan gelen nîmetler olduğunu düşünmeyerek kendi yaptığını, kazandığını sanarak sevinmek, kendini beğenmek, ucb olur. Ucbun zıddına (minnet) denir. Minnet, nîmete kendi eliyle, kendi çalışmasıyla kavuşmadığını, Allahü teâlânın lütfu ve ihsânı olduğunu düşünmektir. Böyle düşünmek, ucb tehlikesi olduğu zaman farz olur. Diğer zamanlarda ise müstehabdır. İnsanı ucba sürükleyen sebeplerin başında cehâlet ve gaflet gelmektedir. Bu ucbdan kurtulmak için, her şeyin Allahü teâlânın dilemesi ile ve yaratması ile meydana geldiğini ve akıl, ilim, ibâdet etmek, mâl ve mevki gibi kıymetli nîmetlerin, Allahü teâlânın lutfü ve ihsânı olduklarını düşünmek lâzımdır. (Ni'met), insana faydalı olan, tatlı gelen şey demektir. Bütün nîmetleri gönderen Allahü teâlâdır. Ondan başka yaratıcı ve gönderici yoktur. Eshâb-ı kirâmdan bazıları, Huneyn gazâsında, askerin çokluğunu görerek, artık biz hiç mağlup olmayız, dedi. Bu sözler Resûlullahın mübârek kulağına gelince, üzüldü. Bunun için, harbin başlangıcında nusret-i ilâhî yetişmeyip, mağlubiyet başladı. Sonra, Cenâb-ı Hak merhamet ederek, zafer nasip eyledi...

Ucbun zararları, âfetleri çoktur: Kibre sebep olur. Günahları unutmaya sebep olur. Günah kalbi karartır. Günahlarını düşünen kimse, ibâdetlerini büyük görmez. İbâdet yapmanın da, Allahü teâlânın lütfu, ihsânı olduğunu düşünür. Ucb sahibi, Allahü teâlânın mekrini ve azâbını da unutur. Başkalarından istifâde etmekten mahrum kalır. Kimse ile meşveret etmez, danışmaz...

Ahmed Nahlâvî

Ahmed Nahlâvî rahmetullahi aleyh, Osmanlı devleti zamanında Şam’da yaşayan evliyâdandır. 1670 (H. 1081) senesinde doğdu. 1744 (H.1157)’de vefât etti. Nahlâvî tahsil çağına geldiğinde ilk olarak Kur’ân-ı kerîm okumayı öğrendi. Bir gün evliyânın büyüklerinden Şeyh Halîl ile karşılaştı ve o zâtın talebesi oldu. Tasavvuf yolunda ilerleyen Ahmed Nahlâvî, yüksek dereceler sâhibi oldu. Çok kerametleri görüldü.

Ahmed Nahlâvî talebeleriyle birlikte Bâyezîd-i Bistâmî hazretlerinin kabr-i şerîfini ziyârete gitmişti. Ziyâretten sonra kabrin yanına oturdu. Bu sırada talebelerinden birisi, elinde, büyükçe ve yuvarlak bir taş getirerek Ahmed Nahlâvî’nin önüne koydu ve; “Ey Efendim! Şu taş altın olmuş olsa, bizler onunla ihtiyaçlarımızı karşılar, rahat ederdik” dedi. Ahmed Nahlâvî taşa bakarak; “Allahü teâlânın öyle kulları vardır ki, bir taşa nazar etseler, o taş altın olur” buyurdu. O taş o anda Allahü teâlânın izni ile altın oluverdi. Sonra taşı getiren talebeye; “Onu al götür” buyurdu. Talebe almak istedi ise de yerinden kımıldatamadı. Bunun üzerine Nahlâvî tekrar nazar edince altın tekrar taş oldu. Bundan sonra o talebe taşı rahatça alıp götürdü. Talebeleri bu hâlden anladılar ki, büyükler Allahü teâlânın izni ile taşın altın olmasına vesîle olurlar. Bununla berâber böyle şeylere kıymet ve îtibâr etmezler. İnsanların, böyle hâlleri ile değil, İslâmiyete tam uymaları ile kıymet kazanacaklarını bildirirler...

Vezîr Süleymân Paşa, Nahlâvî’nin bulunduğu yere vazifeli gelmişti. Bunu haber alan Nahlâvî, talebeleri ile birlikte vezîrin ziyâretine gitti. Vezîr, onların kendisini ziyârete geldiklerini duyunca, çok memnun oldu ve bizzat kendisi karşıladı. Çok ikrâmda bulundu. Bir müddet oturup sohbet ettikten sonra vezîr burada işinin bittiğini bildirerek ayrılmak için Nahlâvî’den izin istedi. O da, nereye gideceğini sordu. Vezîr, sultânın fermânı olduğunu, emredilen yere gideceğini ve bâzı işlerinin bulunduğunu söyleyince, Ahmed Nahlâvî vezîre; “...Hiç kimse yarın ne kazanacağını (başına ne geleceğini) bilmez. Hiç kimse hangi yerde öleceğini de bilmez...” (Lokman sûresi:34) meâlindeki âyet-i kerîmeyi okudu. Nahlâvî ve talebeleri dergâha döndükten on beş gün sonra vezîrin vefât ettiği ve Şam’da Bâb-üs-sagîr denilen yerde defnedildiği haberi geldi.

Mevlânâ ibn-i Ömer

Mevlânâ ibn-i Ömer hazretleri, Medine-i münevverede Tabiîn devrinin meşhûr âlimlerindendir. Abdullah İbn-i Ömer (radıyallahü anh)  onu, katıldığı muharebelerden birisinde esîr etti ve İslam terbiyesi ile yetiştirerek büyük bir İslam âlimi olmasını sağladı. Fıkıh ve hadîs ilimlerinde söz sahibi idi. Çok hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. 117 (m. 735)’de vefât etti. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bazıları:

“Her kim Allaha ve âhıret gününe îmân ederse, komşusuna iyilik etsin! Her kim Allaha ve âhıret gününe îmân ederse, misâfirine ikramda bulunsun! Her kim Allaha ve âhıret gününe îmân ederse, ya hayır söylesin veya sussun.”

“Kimin canı bir şey arzu eder ve kendi arzusuna aldırış etmeyerek başkasını kendi üzerine tercih ederse, Allahü teâlâ O’nu mağfiret eder (affeder).”

Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) Kendisine eziyet eden müşriklere karşı dahî çok merhametliydi. Uhud gazâsında mübârek dişi şehid edilip, mübârek yüzünden yaralandığı zaman, Eshâb-ı Kirâm çok üzüldüler ve dediler ki: “Yâ Resûlallah! Onlara bedduâ etmeyecek misiniz?” Peygamber efendimiz de; “Ben, la’netleyici olarak gönderilmedim. Ben, ancak (Hakka) çağırıcı ve rahmet olarak gönderildim” buyurdular ve “Allahım, kavmime hidâyet eyle. Çünkü onlar bilmiyorlar” buyurarak duâda bulundular. Hattâ bir defasında harpte, Eshâb-ı Kirâmdan ayrılmış, bir ağacın altında istirahat buyuruyorlardı. Gavres İbn-il-Hâris adında bir müşrik, aniden O’nu öldürmek için gelip kılıcını çekti. Peygamber efendimizin başucunda durup, “Söyle bakalım, şimdi seni benim elimden kim kurtaracak?” dedi. Resûlullah efendimiz de, “Allahü teâlâ!” buyurdular. O ânda adamın elinden kılıcı düşüverdi. Peygamber efendimiz de kılıcı alarak ona, “Ya seni şimdi elimden kim kurtaracak?” buyurdular. O kimse çok korktu, titredi ve yalvarmaya başladı. “Ne olur beni öldürme! İntikamını alsan da, intikam alanların en hayırlısı sen ol!” dedi. Bunun yalvarmasına dayanamayan Peygamber efendimiz, onu bağışlayıp salıverdi. Adam koşarak kavmine geldi, dedi ki:

“Şu ânda, insanların en hayırlısı olan kimsenin yanından size geldim” dedi...

Müslim bin Yesâr

Müslim bin Yesâr hazretleri, Tabiînin büyük fakîhlerindendir. Ömer bin Abdülazîz’in hilâfeti zamanında 100 (m. 718)’de Basra’da vefât etmiştir. Menkıbeleri meşhur olmuştur.

Bir gün “Bu gece uzun uzadıya Rabbime secde ettim” buyurdu. Oradaki kimse “Allahdan ümidimizi kesmeyiz. Bu kadar yorulmaya ne lüzum var” deyince “Ne kadar uzak bir ümid? Korkan korktuğundan kaçar, bir şeye kavuşmayı arzu eden ise arzûsusuna koşar” buyurdu. Başını secdeye koyar, gözlerinden firak ve hüzün yaşları aktığı halde “Yâ Rabbî! Sen benden râzı olduğun halde, sana ne zaman kavuşurum” diye duâ ederdi.

Buyurdular ki: “Ameli kendisini kurtaran kimsenin ameli gibi amel ediniz. Allahü teâlânın takdîr ettiğinden başka bir şey bulamayacak bir insan gibi mütevekkil (tevekkül eden) olunuz.”

“Allahü teâlâdan bahsederken (dilini) tut. Söylediğin sözün başını ve sonunu iyice bilerek konuş” buyurur ve Allahü teâlânın şânına yakışmayan ve edebe sığmayan bir şey söylemekten sakınmayı emrederdi.

“Hak ve doğru olan bir şeyi söylemek, söylemeyip susmaktan hayırlıdır. Bâtıl ve yanlış bir şeyi söylememek ise söylemekten hayırlıdır.”

Müslim bin Yesâr, îmânın alâmeti olan Hubb-i fillâh ve Buğd-i fillâhı en güzel yapan, Allah için seven, Allah için buğz edenlerdendi. Buyurdu ki: “İbâdetime, onu bozacak, ifsâd edecek bir şeyin karışmasından korkumun dışında, amellerimde, ibâdetlerimde bir yanlışlığım yoktur. Allah için sevmemin dışında hiçbir şeye sevgim yoktur.”

“Sağ elinizle avret mahallinize dokunmayınız, taharet yapmayınız. Çünkü ben âhırette amel defterimi sağ elimden alacağımı umarım.”

Haramdan son derece kaçınan Müslim bin Yesâr hazretleri hac için Hicaz’a gitmişti. Kaldığı yerde oturmuş yemek yiyordu. O sırada bir kadın geldi, bir şeyler söyledi. Yiyecek bir şey istediğini zannedip, bir miktar yiyecek verdi. Bunun üzerine kadın yiyecek istemediğini söyleyip, çirkin bir şey teklif etti. Bunun üzerine Müslim bin Yesâr hazretleri önündeki yiyecekleri bıraktı ve oradan kaçtı. Dışarı çıktığı zaman “Yâ Rabbî, ben buraya bunun için geldim. Sana kulluk, ibâdet için geldim” buyurdu.

“Hiçbir zevk, Allaha yalvarmanın zevkinden üstün olamaz.”

Buyurdu ki: “Mücâdele ve münâkaşadan sakınınız. Çünkü o, âlimin câhilleştiği bir andır. O zaman şeytan, âlimin sürçmesini hatâ etmesini bekler.”

Ahmed Kuddûsî

Ahmed Kuddûsî hazretleri, Anadolu velîlerinin büyüklerindendir. 1769 (H.1183)’de Niğde’nin Bor kazâsında doğdu. Küçük yaşta babasından ders almaya başladı. Turhal’daki Turhal Şeyhi denilen zâtın sohbetlerinde bulunarak kemâle erdi.

O devrin ileri gelenlerinden makam sâhibi biri, bir sohbette; “Zamânımızın büyük velîsi kim ise onunla görüşmek istiyorum” diye yakınlarına sorar. Bunun üzerine orada Kuddûsî hazretlerini tanıyan biri; “Zamânımızın büyük velîsi Ahmed Kuddûsî’dir” deyince, kendisini İstanbul’a dâvet ederler. Ahmed Kuddûsî, İstanbul’a gelip huzûra girince, orada bulunan kimseler, onun taşralı kıyâfeti ile huzûra girmesini pek beğenmeyip, tepeden bakan bir tavır takınırlar. Ahmed Kuddûsî sohbet sırasında hiç konuşmaz. O makam sâhibi kimse; “Şeyh efendi! Siz de bir beyân buyursanız” deyince; “Efendim! Bendeniz ilmi olmayan bir kişiyim. Huzûrunuzda konuşmaya hayâ ederim. Ancak emrinize uyarak başımdan geçen bir hâdiseyi anlatayım” diyerek şu hikâyeyi anlatır:

“Bir gün bendeniz Sarayburnu’nda sahil boyunca gezerken, çok güzel bir hanım sandala bindi. Gönlümü cezbeden bu güzelin peşinden başka bir sandala binerek, onu tâkip ettim. Üsküdar iskelesinde karaya çıkıp, falan sokaktaki büyük bahçeli konağa giren bu hanımı bir daha göremedimse de aslâ unutmadım. Gönlüm onun hicrânı ile rahatsızdır efendim.”

O makam sâhibi kimse, bu hikâyeyi duyar duymaz, yanında bulunanların hepsini dışarı çıkararak, Ahmed Kuddûsî’ye; “Efendi, anlattığınız benim halen içinde yaşadığım elemli hâlimin ifâdesiydi. Şu anda ise o dertten kurtuldum. O hanım gönlümden silindi” dedi. Sonra Kuddûsî hazretlerine görülmemiş ihsânda bulundu...

Bir süre İstanbul’da kalan Ahmed Kuddûsî, Bor’a döndü. Bor’da iken bir gün sultan, Bor’a iki memur gönderip, onun durumunu öğrenmek istedi. Gelen memurlar onu bahçesini bellerken buldular. Ahmed Kuddûsî hazretleri onlar daha bir şey söylemeden; “Siz İstanbul’dan geldiniz. Bizim bir şeye ihtiyacımız yok” buyurdu. Onlar; “Pâdişâhımız bizi vazifeli gönderdi. Size tahsîsât bağlayacağız” dediler. Ahmed Kuddûsî onlara; “Açın eteğinizi” diyerek her ikisinin eteğine birer kürek toprak döktü. İki memur bu toprakların altın olduğuna şâhid oldular... Ahmed Kuddûsî; “Evlâtlarım! Allahü teâlânın keremi ile bizim pâdişâhımızın tahsîsatına ihtiyâcımız yoksa da, fukarâ ve âcizlere dağıtmak için bırakın” diyerek bu tahsîsâtı bir müddet alıp yoksullara dağıttı.

Es’ad bin Mahmûd Iclî

Es’ad bin Mahmûd Iclî rahmetullahi aleyh, Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerinden ve meşhûr vâizlerdendir. 515 (m. 1121)’de doğdu. 600 (m. 1203)’de vefât etti. Vaazlarında buyurdu ki:

“Hiçbir gün ve gece yoktur ki, insana şöyle demesin; bu güne ve bu geceye girdin, artık ne bu gün, ne gece geri gelmez. Ne yaptın bir bak.”

“Ölen insan kabre konunca kabir ona şöyle der: Ben böcek ve haşerat yeriyim. Ben yalnızlık yeriyim. Ben garip ve karanlık bir yerim. Bunlara karşı ne hazırladın, nasıl amel ettin?”

“Nefsini azîz eden, dînini yıkar. Nefsini zelîl eden kimse, dînini azîz eder.”

“Bir kimse Allahü teâlânın emrettiği yerlere dağ kadar altın harcasa isrâf olmaz. Bir dirhem gümüşü veya bir avuç buğdayı haram olan yere vermek isrâf olur.”

“Asıl sabır, musibetin geldiği ilk anda yapılan sabırdır.”

“Denilir ki, güzel ahlâka yöneldiğin zaman, haram olan şeylerden sakın. Geçimi ve rızkı en iyi olan, başkasının geçimini üzerine alandır.”

Hazreti Ömer (radıyallahü anh) şöyle buyurdu: “Biz insanların işini kolaylaştırdık. Bizim işlerimiz de kolaylaştırıldı.”

Hazreti Ali (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Savaşta yiğitlik, kızgınlıkta yumuşak huyluluk, ihtiyâç ânında da hakîkî dostluk ortaya çıkar.”

İslâmiyetin emrettiği amellerden herhangi birisini, âdabına uygun yapan kimsenin kalbinde öyle bir nûr ve sevinç olur ki, kendisinde kalb huzûru ve Allahü teâlâya yakınlık bulur. Allahü teâlâ o nûr sebebiyle, kalbindeki manevî perdeleri kaldırır. Bir kimse dinde riâyet edilmesi gereken husûslara riâyet etmez de, bununla beraber kavuştuğunu iddia ederse, o kimse bu iddiasında kendini haklı görmektedir. Ancak kavuştuğu şey Cehennemdir. Eğer bu kimse bir şeyler elde ettiğini söylerse, hayvanî sıfatları elde etmiştir. İslâm dînine yapışmak, en nefis kokulardan daha hoş ve lezzetlidir. Kalbinin, Allahü teâlânın rızâsı ve emirleri husûsunda dağınık ve perişan olmasından çok sakınmalı ve korkmalıdır. İşte İslâm dîninin emir ve yasaklarına uymadan, onun âdabını gözetmeden, hakîkate kavuştuğunu söylemek küfürdür, öyleyse farzların ve nafilelerin şartlarına ve edeplerine riâyet etmek sûretiyle Allahü teâlânın sağlam ipine yapışmalıdır. Resûlullah efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) getirdiği doğru yolun dışında, şaşkınlık ve perişanlık vardır...

Abdülkâdir Şeyhî Efendi

Abdülkâdir Şeyhî Efendi, Osmanlı Devleti’nin ondokuzuncu şeyhülislâmıdır. 920 (m. 1514) senesinde İstanbul’da doğdu. 1002 (m. 1593) senesinde vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:

Akıllı kimseye yakışan, tövbeyi kendisine âdet edinmesi, işlediği hatâ ve günahlardan sonra pişman olması ve istiğfar etmesidir. Umulur ki, böyle yapan kimse, nefsinin şerrinden ve amelinin kötülüğünden kurtulur. Çünkü tövbe ve istiğfar kalbi düzeltir. Allahü teâlânın rızâsını kazandırır.

Ömer (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Tövbe edenlerle beraber oturup kalkınız. Çünkü onlar, en ince kalbli kimselerdir.”

İmam-ı Mücâhid, “(Hesab için) Rabbi huzûrunda durmaktan korkan için iki Cennet var” (Rahmân-46) meâlindeki âyet-i kerîmenin tefsîrinde; “Bu öyle bir kimsedir ki, günah işlerken Allahü teâlâyı hatırlar ve o kötülükten, günahtan vazgeçer. Bu, tövbe edenin derecesinden daha üstündür. Çünkü, tövbe eden kimse, günahı işledikten sonra pişman olmaktadır. Bu ise, günah üzerinde iken, Allahü teâlâyı hatırlayarak o günahtan vazgeçmektedir.”

Riyâh el-Kaysî: “Benim kırk küsur günahım vardı. Her birisi için yüz kere istiğfar ettim” buyurdu.

Avn bin Abdullah: “Tövbe edenlerle beraber olunuz. Çünkü Allahü teâlânın rahmeti, günahından pişmanlık duyana daha yakındır” buyurdu.

Anlatılır ki, Zuheyr es-Selûlî dâima ağlarken görülürdü. Arkadaşlarından birisi onu azarladı. “Allahü teâlâ sana merhamet etsin. Niçin böyle devamlı ağlıyorsun?” dedi. O da: “Günahlarıma ağlıyorum. Suçum çok. Rabbine âsi olana elbette ağlamak yaraşır” cevâbını verdi.

Anlatılır ki: Hızır (aleyhisselam), Mûsâ’dan (aleyhisselam) ayrılacağı vakit, hazreti Mûsâ ona: “Bana bazı tavsiyelerde bulun” dedi. Hazreti Hızır da şu tavsiyelerde bulundu: “Herkese faydalı ol, zarar verici olma. Güleryüzlü ol, kızgın olma. İhtiyâcın olmadan yola çıkma. Başkasının kötülüğünden dolayı ayıplama. Sen kendi günahlarına ve hatâlarına ağla.”

Fudayl bin Iyâd hazretleri buyurdu ki: “Günahın senin yanında ne kadar küçülürse, Allahü teâlânın yanında o derece büyür. Sen günahı ne kadar büyük görürsen, o günah Allahü teâlânın yanında o derece küçülür.” (İnsan, günahını dâima büyük görmelidir.)

Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Bir kimse günah işler, sonra bu günahını hatırladığı zaman, kalkar, abdest alıp, iki rek’at namaz kılar, günahını Allahü teâlâdan affetmesini dilerse, Allahü teâlâ onun günahını affeder.”

Abdülkâdir Şeyhî Efendi

Abdülkâdir Şeyhî Efendi, Osmanlı Devleti’nin ondokuzuncu şeyhülislâmıdır. 920 (m. 1514) senesinde İstanbul’da doğdu. 1002 (m. 1593) senesinde vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:

Akıllı kimseye yakışan, tövbeyi kendisine âdet edinmesi, işlediği hatâ ve günahlardan sonra pişman olması ve istiğfar etmesidir. Umulur ki, böyle yapan kimse, nefsinin şerrinden ve amelinin kötülüğünden kurtulur. Çünkü tövbe ve istiğfar kalbi düzeltir. Allahü teâlânın rızâsını kazandırır.

Ömer (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Tövbe edenlerle beraber oturup kalkınız. Çünkü onlar, en ince kalbli kimselerdir.”

İmam-ı Mücâhid, “(Hesab için) Rabbi huzûrunda durmaktan korkan için iki Cennet var” (Rahmân-46) meâlindeki âyet-i kerîmenin tefsîrinde; “Bu öyle bir kimsedir ki, günah işlerken Allahü teâlâyı hatırlar ve o kötülükten, günahtan vazgeçer. Bu, tövbe edenin derecesinden daha üstündür. Çünkü, tövbe eden kimse, günahı işledikten sonra pişman olmaktadır. Bu ise, günah üzerinde iken, Allahü teâlâyı hatırlayarak o günahtan vazgeçmektedir.”

Riyâh el-Kaysî: “Benim kırk küsur günahım vardı. Her birisi için yüz kere istiğfar ettim” buyurdu.

Avn bin Abdullah: “Tövbe edenlerle beraber olunuz. Çünkü Allahü teâlânın rahmeti, günahından pişmanlık duyana daha yakındır” buyurdu.

Anlatılır ki, Zuheyr es-Selûlî dâima ağlarken görülürdü. Arkadaşlarından birisi onu azarladı. “Allahü teâlâ sana merhamet etsin. Niçin böyle devamlı ağlıyorsun?” dedi. O da: “Günahlarıma ağlıyorum. Suçum çok. Rabbine âsi olana elbette ağlamak yaraşır” cevâbını verdi.

Anlatılır ki: Hızır (aleyhisselam), Mûsâ’dan (aleyhisselam) ayrılacağı vakit, hazreti Mûsâ ona: “Bana bazı tavsiyelerde bulun” dedi. Hazreti Hızır da şu tavsiyelerde bulundu: “Herkese faydalı ol, zarar verici olma. Güleryüzlü ol, kızgın olma. İhtiyâcın olmadan yola çıkma. Başkasının kötülüğünden dolayı ayıplama. Sen kendi günahlarına ve hatâlarına ağla.”

Fudayl bin Iyâd hazretleri buyurdu ki: “Günahın senin yanında ne kadar küçülürse, Allahü teâlânın yanında o derece büyür. Sen günahı ne kadar büyük görürsen, o günah Allahü teâlânın yanında o derece küçülür.” (İnsan, günahını dâima büyük görmelidir.)

Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Bir kimse günah işler, sonra bu günahını hatırladığı zaman, kalkar, abdest alıp, iki rek’at namaz kılar, günahını Allahü teâlâdan affetmesini dilerse, Allahü teâlâ onun günahını affeder.”

..

Abdülkâdir Şeyhî Efendi

Abdülkâdir Şeyhî Efendi, Osmanlı Devleti’nin ondokuzuncu şeyhülislâmıdır. 920 (m. 1514) senesinde İstanbul’da doğdu. 1002 (m. 1593) senesinde vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:

Akıllı kimseye yakışan, tövbeyi kendisine âdet edinmesi, işlediği hatâ ve günahlardan sonra pişman olması ve istiğfar etmesidir. Umulur ki, böyle yapan kimse, nefsinin şerrinden ve amelinin kötülüğünden kurtulur. Çünkü tövbe ve istiğfar kalbi düzeltir. Allahü teâlânın rızâsını kazandırır.

Ömer (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Tövbe edenlerle beraber oturup kalkınız. Çünkü onlar, en ince kalbli kimselerdir.”

İmam-ı Mücâhid, “(Hesab için) Rabbi huzûrunda durmaktan korkan için iki Cennet var” (Rahmân-46) meâlindeki âyet-i kerîmenin tefsîrinde; “Bu öyle bir kimsedir ki, günah işlerken Allahü teâlâyı hatırlar ve o kötülükten, günahtan vazgeçer. Bu, tövbe edenin derecesinden daha üstündür. Çünkü, tövbe eden kimse, günahı işledikten sonra pişman olmaktadır. Bu ise, günah üzerinde iken, Allahü teâlâyı hatırlayarak o günahtan vazgeçmektedir.”

Riyâh el-Kaysî: “Benim kırk küsur günahım vardı. Her birisi için yüz kere istiğfar ettim” buyurdu.

Avn bin Abdullah: “Tövbe edenlerle beraber olunuz. Çünkü Allahü teâlânın rahmeti, günahından pişmanlık duyana daha yakındır” buyurdu.

Anlatılır ki, Zuheyr es-Selûlî dâima ağlarken görülürdü. Arkadaşlarından birisi onu azarladı. “Allahü teâlâ sana merhamet etsin. Niçin böyle devamlı ağlıyorsun?” dedi. O da: “Günahlarıma ağlıyorum. Suçum çok. Rabbine âsi olana elbette ağlamak yaraşır” cevâbını verdi.

Anlatılır ki: Hızır (aleyhisselam), Mûsâ’dan (aleyhisselam) ayrılacağı vakit, hazreti Mûsâ ona: “Bana bazı tavsiyelerde bulun” dedi. Hazreti Hızır da şu tavsiyelerde bulundu: “Herkese faydalı ol, zarar verici olma. Güleryüzlü ol, kızgın olma. İhtiyâcın olmadan yola çıkma. Başkasının kötülüğünden dolayı ayıplama. Sen kendi günahlarına ve hatâlarına ağla.”

Fudayl bin Iyâd hazretleri buyurdu ki: “Günahın senin yanında ne kadar küçülürse, Allahü teâlânın yanında o derece büyür. Sen günahı ne kadar büyük görürsen, o günah Allahü teâlânın yanında o derece küçülür.” (İnsan, günahını dâima büyük görmelidir.)

Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Bir kimse günah işler, sonra bu günahını hatırladığı zaman, kalkar, abdest alıp, iki rek’at namaz kılar, günahını Allahü teâlâdan affetmesini dilerse, Allahü teâlâ onun günahını affeder.”

İbn-i Mesrûk Tûsî

İbn-i Mesrûk Tûsî hazretleri, büyük velîlerdendir. İran’da Tûs’ta doğdu. Doğum târihi bilinmemektedir. Bağdât’ta yaşadı. 910 (H.298)’de vefât etti. İlim tahsîli için Rey ve Horasan civârını dolaştı. Bağdât’a yerleşti. Cüneyd-i Bağdâdî, Sırrî-yi Sekatî, Hâris el-Muhâsibî ve diğer velîlerin sohbetlerinde yetişip olgunlaştı.

İnsanların haklarına çok saygı gösterirdi. Sebebi sorulunca; “Müminlerin hakkına saygı, Allahü teâlânın hakkına saygıdandır” buyururdu. Çok misâfirperverdi. Misâfirlerine devamlı hizmetten zevk alırdı. Bir misâfiri bunun sebebini sordu. O da; “Misâfirlik üç gündür. Bundan fazla kalırsan bana ikrâmda bulunmuş olursun” buyurdu.

“Tevekkül nedir?” diye sorduklarında; “Tevekkül, kalbin Allahü teâlâya güvenmesi, aleyhinde olanı bırakıp, lehinde olan ile meşgûl olmasıdır” buyurdu. Ömrünü boş yere tüketenleri görünce üzülürdü. Bunlara nasihat olarak; “Ömür çok değerli sermayedir. Ne yazık ki insanoğlunun çoğu bu sermayeyi boş yere tüketir. Gençlik yıllarımda dinçtim. Zorluklar beni yıldırmazdı. Ama artık ihtiyarlık devremi yaşıyorum. Geçmişte boşa geçirdiğim zamanlarıma üzülüyor, o günleri arıyor, ama bulamıyorum” derdi.

İbn-i Mesrûk, hal ve firâset sâhibi olup gördüğü kimsenin hal ve niyetini sezerdi. Kendisi anlatır:

Bir zaman bize, şeyh kılığında, konuşması düzgün biri geldi. Bu tatlı ifâdesiyle, bize tasavvuf yolunu anlatmaya başladı, konuşurken, söz arasında; “Hepiniz kalbine gelen düşünceyi bana anlatsın” dedi. Benim hatırıma o ihtiyarın Yahûdî olduğu geldi. Fakat bu durumu söyleyip söylememeyi, yanımda bulunan birine sordum. O böyle konuşanın Yahûdî olacağını tahmin etmediği için uygun görmedi. Lâkin benim bu düşüncem, gittikçe kuvvetleniyordu. Ne olursa olsun, bu düşüncemi kendisine söyleyeyim dedim. Dedim ki: “Siz hatırımıza gelen düşünceyi söylememizi istiyorsunuz. Benim kalbime sizin Yahûdî olduğunuz düşüncesi geldi.” Bunu işitince başını önüne eğip, bir miktâr bekledikten sonra doğrularak; “Doğru söylüyorsun” dedi ve Kelime-i şehâdet getirip Müslüman oldu.

İnsanları, cenâb-ı Hakkın kendilerine verdiği nîmetlerden başkalarını da istifâde ettirmeye teşvik eder, Peygamber efendimizin şu hadîs-i şerîfini okurdu: “Allahü teâlâ bâzı kullarına bâzı nîmetleri ihsân etmiştir. Şâyet bu kullar, verilen nîmetlerle, başkalarını da faydalandırırsa, bu nîmetler onlarda kalır. Eğer çevresindekileri bu nîmetten mahrûm ederlerse, verilen nîmetler onlardan alınıp başkalarına verilir.”
 

Ebû Sa’d Mübârek Muharrimî

Ebû Sa’d Mübârek Muharrimî hazretleri, Hanbelî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 446 (m. 1054) senesinde doğdu. 513 (m. 1119)’de vefât etti. Bir dersinde, alışveriş bahsini anlatırken buyurdu ki:

Bir kimsenin dünyâ ticâreti, âhıret ticâretine mâni olursa, bu kimse bedbahttır, zavallıdır. Bir çömlek almak için, altın kupa verene ne denir? Dünyâ, saksı parçası gibidir. Hem kıymetsizdir, hem de çabuk kırılır. Âhıret ise, altından kupa gibidir ki, hem çok kıymetlidir, hem de dayanıklıdır, kırılmaz. Hattâ hiç tükenmez. Dünyâ ticâretinin âhirete yaraması için ve Cehenneme sürüklememesi için, çok uğraşmak lâzımdır. İnsanın sermâyesi, dîni ve âhıretidir. Bu sermâyeyi kaptırmamak için, çok uyanık olmak lâzımdır. Dünyâ işleri, âhıret için çalışmaya mâni olmamalıdır. Âhıret için ticâret yeri câmilerdir. Münâfıkûn sûresi, dokuzuncu âyet-i kerîmesinde meâlen, (Mallarınız ve çocuklarınız, Allahü teâlâyı, hâtırlamanıza mâni olmasın!) buyuruldu.

Ticâretle meşgûl olan büyüklerimiz, sabâh ve akşamları âhıret için çalışır, Kur’ân-ı kerîm okur, ders dinler, tövbe ve duâ eder, ilm öğrenir ve gençlere öğretirlerdi. Kelle kebâbı, sabâh çorbası gibi şeyleri çocuklar ve zimmîler satardı. Çünkü, Müslümânlar, sabâh, akşam câmilerde bulunurdu.

İnsanların amellerini yazan ikişer melek, her sabâh ve akşam değişmektedir. Bir hadîs-i şerîfte buyuruldu ki, (Melekler insanların amel defterlerini götürdükleri zamân, başında ve sonunda iyi iş yazılı ise, gün ortasında yapılanları ona bağışlarlar). Yine buyurdu ki: (Gündüz ve gece melekleri, sabâh ve akşam, gidip gelirken birbirleri ile karşılaşırlar. Hak teâlâ, [giden meleklere], kullarımı nasıl bıraktınız? buyurur. Yâ Rabbî! Namâzda bulduk ve namâz kılarken bıraktık, derler. Allahü teâlâ da, şâhid olun, onları affettim buyurur).

Müslümân tüccârlar, san’at sâhipleri, gündüzleri de, ezân sesini duyunca, işini hemen bırakıp, câmiye koşmalıdır. Büyüklerimiz, (Ticâretleri, satışları, Allahü teâlâyı unutmalarına sebep olmaz) âyet-i kerîmesine manâ verirken diyor ki: Demirciler vardı, demir döverken, ezân okununca, çekici kaldırmış iken, demire vurmaz, bırakıp namâza koşarlardı. Ve terziler vardı. İğneyi sokunca, ezân okunsaydı, o hâlde bırakıp, cemâ’ate koşarlardı. Çarşıda, işte Allahü teâlâyı zikir, tesbîh etmeli, her ân Onu hâtırlamalıdır...

Ebüssü’ûdzâde Mustafa Efendi

Mustafa Efendi, Şeyhülislâm Ebüssü’ûd Efendi’nin oğludur. 965 (m. 1557)’de doğdu. 1008 (m. 1599)’da İstanbul’da vefât etti. Bir dersinde talebelerine şöyle buyurdu:

“Âlim olan kimse, dînî ilimleri öğrettikten sonra talebelerini ahlâk ilmini öğrenmeye teşvik etsin. Yoksa ilimsiz, amelsiz tasavvuf zındıklıktır. Biz bunun böyle olduğuna şâhid olduk. Hakîkî mürşid-i kâmil, talebelerini, ilk önce dînin emirlerini bilip tatbik etmeye, devamlı zikir ve mücâhede ile nefsi ve kalbi temizlemeye davet eder. Bunlar elde edildikten sonra hakîkat tecellî ederse, bu, nûr üstüne nûr olur.

Bizde gıybet veya birisine eziyet ve sıkıntı vermek gibi hoş olmayan bir durum meydana geldiği zaman kalb ahvâlimizin değiştiğine, kalbimizin burkulduğuna, kalbimizde bir darlık ve donukluk meydana geldiğine şâhid oluruz. Günahın büyüklüğüne göre bizde meydana gelen sıkıntı ve musibet de o derecede büyük olur. Bütün bu hâller, hemen tövbe ve istiğfara sarıldığımız, günahımızı itirâf ettiğimiz, günahda ısrar etmediğimiz hâlde meydana gelirdi. Fakat bu, Allahü teâlânın kuluna lütuf ve ihsânıdır. Çünkü Allahü teâlâ böyle yapmakla, o kulunu uyarmakta, o kulunun günahtan dönmesine, günahları, kalblerini öldürdüğü ve kapladığı kimselere aldanmamasına vesile olur. Kalbleri günahları sebebiyle ölen kimseler, işledikleri günahlar yüzünden kalblerinde herhangi bir değişiklik göremezler. İşledikleri günahların kötülüğünü hissetmezler. Nitekim hadîs-i şerîfte; “Kul bir günah işlediği zaman kalbine siyah bir nokta konur. O kul, bu günahtan vazgeçtiği, Allahü teâlâdan af ve mağfiret istediği, tövbe ettiği zaman kalbi parlar. Eğer o günaha tekrar dönerse, o siyah nokta artar, onun kalbini kaplar...

Yine şartlarına ve edeblerine uygun olarak namaz kıldığımız zaman, kalbde büyük bir nûr görürüz. Ancak namazda sağa sola dönüldüğünde bu nûr sönük olur. Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) şöyle buyurdu: “Bir kul namazda sağa sola döndüğünde Allahü teâlâ ona; ‘Nereye dönüyorsun Ey Âdemoğlu? Ben senin için, döndüğün şeyden daha hayırlıyım’ buyurur.”

Bu mübarek zat, vefatından kısa bir zaman evvel şöyle buyurdu: “Bir kimse kalbini Allaha çevirirse bütün kulların kalbini kazanmış olur. Allahü teâlâ, onu bütün kullarına sevdirir.”

Ebü’l-Abbâs ibn-i Acîl

Ebü’l-Abbâs ibn-i Acîl hazretleri, Yemenlidir. 1291 (H.690)’da vefât etti. Kerâmetleri pek çoktur. İmâm-ı Yâfiî anlatır:

Yemenli birisinin elinde bir ur çıkmıştı. Birçok beldeleri ve birçok kimseleri dolaştı. Şifâ bulması için dolaştığı yerlerde gerekli ilaçları kullandıktan sonra, o yerin büyüklerinden duâ istedi. Fakat rahatsızlığı geçmedi. En sonunda İbn-i Acîl hazretlerine gelerek, elindeki bu rahatsızlığın geçmesi için duâ istedi. O da; “La havle velâ kuvvete illâ billâh, getir bakalım elini” dedi ve eliyle mesh edip bir bezle sardı. Sargıyı memleketine dönünceye kadar açmamasını tenbih etti. Yemenli oradan ayrıldı ve arkadaşlarıyla birlikte yola koyuldular. Yol üzerinde bir köye uğrayıp alışveriş yaptılar. Elinde ur olan Yemenli, sarılı olan sağ elinin sargısını unutarak açtı ve yemek yedi. Bir de baktı ki, elindeki yaradan hiçbir eser kalmamıştı ve diğeri gibi sapasağlamdı.

Hac için Irak’tan biri Mekke-i mükerremeye gelmişti. Bu zât Şeyh Ahmed Rıfâî hazretlerinin türbesi yakınında otururdu. Mekke’de İbn-i Acîl hazretlerini gördü. İnsanlar etrafına toplanmışlardı. Çok şaşırdı. Büyük bir izdiham vardı. Memleketine döndüğünde Ahmed Rıfâî hazretlerinin makâmına hizmet eden birisi ondan gördüğü şeylerden sordu. O da İbn-i Acîl hazretlerini söyleyince Sâhib-i Makam olan zât; “O zamânın kutbudur” diye onun üstünlüğünü haber verdi.

Büyük âlim Cemâleddîn el-Esnevî anlatır: Hicrî 1280 senesi Şâbân ayının yirmi biriydi. Gece rüyâmda boşlukta bir topluluk gördüm. Yerden insanlar ona doğru koşuyorlardı. Ben bunların kim olduğunu sordum. “Resûlullah efendimizin topluluğu” dediler. Hemen oraya koştum. Resûlullah efendimizi gördüm. Bir yere oturmuşlar, sağında ve solunda iki zât vardı. Mübârek ayak ucunda da birisi, dizleri üzerine oturmuş ve elindeki bir kitaptan Resûlullah efendimize okuyordu. Ben, Resûlullah’ın mübârek elini öptüm. Resûl-i ekrem bana hafifçe duâ ettiler. Geri çekildim ve oraya gelenlerle birlikte durdum. Orada bulunanlardan birisine, Resûlullah’ın yanında oturanların kim olduğunu sordum. O da; “Resûlullah’ın sağında oturan hazret-i Ebû Bekr, solunda oturan hazret-i Ömer, önünde diz çöküp oturmuş olan zât da İbn-i Acîl’dir” dedi. Ben hayretle; “Yüksek dereceye çıkmış” dedim. O kişi; “Evet, öyledir” dediği an uyandım.

Ebû Abdullah Mûsâ el-Kûfî

Ebû Abdullah Mûsâ el-Kûfî rahmetullahi aleyh, meşhûr hadîs ve fıkıh âlimlerindendir. Hadîs ilminde yüksek bir âlim ve kuvvetli bir hatîbtir. Aslen Kûfelidir. Sonra Bağdâd’a yerleşti. 217 (m. 832)’de vefât etti. Kabir hayatı ile ilgili şu hadis-i şerifleri nakletti:

Resûl-i ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem); buyurdu ki: “Ölüyü mezara koyduklarında, mezar der ki: ‘Yazıklar olsun sana ey insanoğlu, ben var iken niye gurûrlandın? Benim sıkıntı, karanlık, yalnız ve böceklerle, kurtlarla dolu bir yer olduğumu bilmiyor muydun? Üzerimden geçerken, bir ayağın geride, bir ayağın ileride şaşkınca durduğun zaman neye aldanmıştın?’ Eğer o kimse sâlihlerden ise, bir ses der ki: ‘Ey Mezar! Neler söylüyorsun? O doğruluk üzere idi ve emr-i ma’rûf, nehy-i münker yapardı. Ona elbette yeşil bahçeler hazırladım.’ Sonra bedeni nûra çevrilir, rûhu göğe çıkarılır.”

Berâ bin Âzib’in (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz; “Kabirde mü’mine, güzel yüzlü, güzel kokulu ve güzel elbiseli bir genç gelir. ‘Bugün, senin iyi şeyler vaad olunduğun gündür’ der. Meyyit, ona kim olduğunu sorunca; ‘Senin (dünyâda iken yaptığın) iyi amelinim’ der. Kâfir olana ise, çirkin suratlı, çirkin kokulu ve çirkin elbiseli bir genç gelir. ‘Bugün senin korkutulduğun ve tehdid olunduğun gündür’ der. Meyyit, ona kim olduğunu sorunca, o da; ‘Senin (dünyâda iken yaptığın) kötü amelinim’ der” buyurdu.

Kâb’ın (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Peygamber efendimiz şöyle buyurdu: “İyi bir kul mezara konunca, iyi amelleri etrâfını sarar onu muhafaza ederler. Azâb melekleri ayak tarafından gelince, namaz karşılarına çıkar ve Allah için çok kıyâmda durmuştur, derler. Baş ucundan gelince, oruç karşılarına çıkar. Dünya da çok susuzluk çekti, derler. Bedeni tarafından gelince, hac ve Allah yolunda yaptığı cihâd karşılarına çıkar ve hayır, bu beden çok eziyet çekmiştir, derler. Eli tarafından gelince, verdiği zekât ve sadakalar der ki, bana dokunmayın. Bu el ile çok zekât ve sadaka vermiştir. Melekler, çok güzel, mübârek olsun derler ve geri dönerler ve rahmet melekleri gelirler. Ona Cennetten bir yatak getirir ve yayarlar. Mezar ona gözünün görebildiği kadar geniş ve ferah olur. Cennetten bir kandil getirip, kıyâmete kadar onun nûru altında durur.”

Samsunlu Muhyiddîn Efendi

Muhyiddîn Efendi, Osmanlı âlimlerindendir. Samsun’da doğdu. İlk olarak Bursa’da, daha sonra İstanbul’da medreselerde müderrislik yaptıktan sonra,  Yavuz Sultan Selim Hân tarafından Edirne’ye kadı olarak tayin edilen Muhyiddîn Efendi, 919 (m. 1513)’de orada vefât etti. Bir dersinde, ilim öğretecek olan hocanın hasletlerini şöyle anlattı:

İnsanlardan güzel ahlâk sahibi olmalarını isteyen hoca, önce kendisi iyi huylu, ilmi ile âmil olmalıdır. İnsanları, konuşması ile, hâl ve hareketleri ile iyi yola davet etmelidir. Söylediklerini kendisi de yapan vâizin sözü tesîrli olup, yalnız söz ile vaaz verip ameli olmayanların konuşmaları zayi olur. Hilm sahibi, yumuşak tabiatlı olup, gadabını yenmeli, fakat vekarlı olmalıdır. Hafifliği ve acele etmeyi terk etmelidir, insanlara rıfk ile muâmele etmeli, şiddet göstermemelidir. Hatîblik, imamlık ve öğretmenlik gibi vazîfelerde herkesle. İyi geçinmelidir. Bazı mes’elelerde sözünü kabul etmeyen kimselerin üzerine düşmemeli, bir şüphe arız olduğu için kabûl etmemiştir, yoksa inâd için değildir, şeklinde düşünmelidir. Kendi kendini, davet bizden, hidâyet Allahü teâlâdan diye teselli etmelidir.

Talebenin ilim öğrenmekteki anlayışını ve ilim öğrenmekteki hırsını anlamak için imtihan yapmakta bir mahzur yoktur. Çünkü Resûl-i ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem) Eshâbını imtihan ederdi. Şöyle ki bir defa: “Bana yaprağını dökmeyen, mü’min gibi olan bir ağacı haber veriniz” buyurduklarında, bütün herkes o ağacı bulmak için kırlara koştu. İbn-i Ömer (radıyallahü anhüma) cevâbın hurma ağacı olduğunu bildi, ancak büyüklerden önce söylemeye hayâ etti.

Hocanın hasletlerinden biri de, herkesin içinde hiç kimseyi yüzüne karşı ayıplamamak, gücendirmemek, azarlamamaktır. Çünkü Resûl-i ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem) bu gibi hâllerde; “Bu insanların hâli nedir? Niye böyle yapıyorlar?” buyururdu. Diğer biri de, maksatlı, karşısındakini mahcûb duruma düşürecek sorulara cevâb vermemelidir. Yanıltıcı, şaşırtıcı mes’eleleri, manası zor anlaşılan bilmece gibi soruları, karşısındakini mahcûb etmek için ortaya atmamalıdır. Böyle suâlleri âlimlere sormak haramdır. Çünkü bu âlimleri tahkir, küçük düşürme ve dîni aşağılamaya kadar gider. Selef-i sâlihînin hasletlerinden biri de, fetvâ vermekte ve kadı olup hüküm vermekte az cesâretli olmaktır. Vaaz ve ders vermek için tayin edilmeye hevesli olmamaktır...

Zeyyâd Mehmed Efendi

Zeyyâd Mehmed Efendi, İstanbul’daki evliyânın büyüklerindendir. 1205 (m. 1790)’da vefât etti. Etyemez semtindeki Kadem-i şerîf dergâhı bahçesine defnedildi. Sohbetlerinde, evliyanın hallerinden ve nasihatlerinden anlatırdı. Buyurdu ki:

Mâlik bin Enes, kendisinden nasihat isteyen bir kimseye; “Allahü teâlâdan kork! Allahü teâlânın sana lütfettiği nûru, günah işlemek sûretiyle söndürme!” buyurdu.

İmâm-ı Şafiî bir nasihatinde; “Allahü teâlânın, kalbini açmasını, nurlandırmasını isteyen kimsenin, kendisini alâkadar etmeyen mevzûlarda konuşmaması, günahları terk etmesi, onlardan uzak durması lâzımdır. Kim iyi ameller işlerse, Allahü teâlâ, başkasına nasîb etmediği şeyleri o kimseye nasîb eder” buyurdu.

İbn-i Vaddâh anlattı: Akşam ile yatsı arasında büyük zâtlardan birinin huzûruna girdim. Ona; “Bana nasihatte bulun” dedim. Bunun üzerine bana nasihatte bulunup; “Allahü teâlâdan kork! Ana-babana itaat et! Onlara iyilikte bulun! Kur’ân-ı kerîmi çok oku! Bunu hiç ihmâl etme! Mümkün mertebe insanlardan uzak kal! Çünkü, hased de, nemime de (söz taşımak) hep iki veya daha fazla insan arasında olmaktadır. Fakat, yalnız ve tek başına olan kimse, bu durumlardan nefsini korumuş olur” buyurdu.

Ben de şunu nasihat ederim: Kişinin, zâhirî ilimlerden herkesin bilmesi lâzım olan; namaz, oruç gibi farz-ı ayn olan vazîfelere dâir bilgileri öğrenmesi ve bilmesi zarurîdir. Çünkü kalblerin aydınlanması, kalblerin huzûru ve Allahü teâlânın rızâsı bunları öğrenip, yapmaktadır. Bu husûsta Mâlik bin Enes’in sözü ne güzeldir Bir kimse gelip. Mâlik bin Enes hazretlerinden bâtın ilmi ile ilgili bir şey sordu. Mâlik bin Enes, onun bu suâlini hoş karşılamadı ve ona; “Bâtın ilmi, zâhir ilmini öğrendikten sonra öğrenilir. Zâhirî ilimleri öğrenmiş olan, bâtın ilmini öğrenir. Zâhirî ilimleri öğrenip, onlar ile amel eden kimseye, Allahü teâlâ bâtın ilmini açar. Bâtın ilmi, ancak kalbin açık olup nurlanması ile elde edilir” buyurup, suâli soran şahsa döndü ve şöyle dedi: “Sen, açık ve zâhir olan şeylere sarıl! Bilinmeyen yollara girmekten sakın! Bildiğin şeylere yapış, bilmediklerini, anlayamadığın şeyleri bırak!” buyurdu.

Bu mübarek zat, vefat ederken buyurdu ki: “Ey kardeşim! Kendine takvâyı azık edin. Çünkü takvâyı kendisine sermâye edinen kimse, pekçok hayır ve iyiliklere nail olur.”

Ahmed Kuseyrî

Ahmed Kuseyrî rahmetullahi aleyh, Antakya’da yaşamış olan evliyânın meşhûrlarındandır. Doğum târihi bilinmemektedir. 1549 (H.956) senesinde Antakya-Şenköy’de vefât etti.

Ahmed Kuseyrî ilk temel din bilgilerini ve Kur’ân-ı kerîm okumayı babasından öğrendi. Daha sonra Arabî, akâid, fıkıh ve tefsîr okudu. Genç yaşta tasavvuf ilminde ve hâllerinde yetişti. Babası, talebeleri huzûrunda ona Halvetî tarîkatından icâzet verip, hırkasını giydirdi.

Kânûnî Sultan Süleymân Han onu İstanbul’a dâvet etti. İstanbul’a gidip pâdişâhın meşhûr dîvân sohbetlerinde bulundu. Pâdişâh hürmet ve ikrâm gösterdi. Rütbeler ve nişanlar verdi. Osmanlı Devleti adına yaşadığı Hatay bölgesinin en yetkililerinden ve özellikle Kuseyr mıntıkasının efendisi oldu. Kendisine zeâmet olarak, şimdiki Fenk köyü, Harbiye’deki Kızlar Değirmeni ve çiftlikler verildi... Dergâhı gariblerin, yolcuların, fakir ve misafirlerin sığındığı bir yerdi. Talebelerine son derece şefkatli davranırdı. Osmanlı Devletine sadâkati ve hizmeti ile çok takdir toplamıştır. Türbesinde bir Osmanlı sancağı, sorguç ve tuğ târihî bir hâtıra olarak durmaktadır.

Bir gün dilenci kılığında birisi tarafından Ahmed Kuseyrî’nin evinin kapısı çalınır. Kim olduğu sorulunca, Ahmed Kuseyrî’yi görmek istediğini söyler. Evde olmadığı bildirilince; “Size bir emânetim var” diyerek bir dağarcık, bir torba ve küçük bir çıkını bırakıp almalarını söyleyerek ayrılıp gider. Giderken de; “Sonra uğrarım” der. Ahmed Kuseyrî hazretleri geç vakit eve gelir. Hanımı da kapıya gelen ziyâretçiden ve bıraktıklarından bahsetmeyi unutur. Gece yarısı mutfaktan sesler işiterek gidip bakarlar. Bırakılan küçük kaptan kazanlar dolduracak kadar bal taşıyor. Torbadaki bir avuç darı çuvallar dolduracak kadar artıyor. Çıkından ise çil çil altınlar taşıp yerlere dökülüyor. Ahmed Kuseyrî; “Nedir bu hâller?” diye sorunca hanımı şaşkın ve hayretler içinde; “Bilmiyorum” der; “Bugün bize gelen oldu mu?” diye sorar. Hanımı hatırlayıp; “Evet bir ihtiyar geldi. Sizi sordu. Sonra uğrarım diyerek bunları bıraktı. Bereketlenip taşan bu şeyler ona âittir” dedi. Ahmed Kuseyrî hazretleri bir an düşünüp; “Bu gelen Hızır aleyhisselâm mıydı yoksa?” deyince, bırakılan kaplardaki artmalar ve taşmalar durdu. Böylece Hızır aleyhisselâmın bereketine kavuştular.

Şemsüddîn Tetâî

Semsüddîn Tetâî hazretleri, Mâlikî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. İsmi, Muhammed bin İbrâhim’dir. Mısır’da, Tetâ beldesinde doğdu. 937 (m. 1530)’da vefat etti. Vefatından kısa bir zaman evvel bir dersinde, Kabir hallerini şöyle anlattı:

Ebû Ümâme el-Bâhilî’den (radıyallahü anh) nakledildi ki: “Bir kişi vefât edip kabre konduğunda azâb meleği gelir. Başı ucuna oturur. Ona azâb eder. O kişinin bu azâba dayanacak hâli kalmaz. Öyle feryâd eder ki, insan ve cinden başka bütün mahlûkât işitir. O kişi azâb meleğine, “Niye böyle yaptın, niçin azâb ediyorsun? Ben, dünyâda namazı kılmış, zekâtı vermiş, ramazan ayında orucu tutmuş biriyim” der. O zaman azâb meleği de: ‘Azâb etmemin sebebi şu ki; bir gün önüne bir mazlûm biçâre çıktı. Senden yardım istedi. Sen ona yardım etmedin. Bir gün namaz kıldın. Halbuki ondan önce bevl edip üzerine çamaşırına sıçratmış idin. Öyle gidip kıldın. Halbuki necâsete dikkat etmen, mazlûma yardım etmen vâcib idi. Fakat sen öyle yapmadın’ der.”

Abdullah bin Selâm şöyle anlatır: Münker ve Nekir’den önce kabre, meyyitin yanına bir melek gelir. Yüzü güneş gibi parlar, meyyitin yanına oturur. Ona: “İyilik ve kötülük, hayır ve şer, dünyâda ne yaptı isen hepsini tek tek yaz” der. O da, korku ve telâşla “Nasıl yazarım, hani kalemim, hani mürekkebim” der. Melek de, “Tükürüğün mürekkebin, parmakların kalemindir. Kefenin de kâğıdındır” der. O da, çaresiz olarak dünyâda hayır olarak ne yaptı ise tek tek yazar. Şer, kötülük olarak yaptıklarına gelince, yazmaktan çekinir. Melek, “Dünyâda Halikına karşı utanmadın çekinmedin de, şimdi benden mi utanıp yazmıyorsun?” der. Ona azâb etmek ister. O kişi “Aman bana vurma, azâb etme, yazacağım” der. Dünyâda ne kadar günah, kusur işledi ise bir bir yazar. Onu katlaması ve tırnağıyla mühürlemesi emredilir. O da katlayıp mühürler ve boynuna asar, kıyâmete kadar boynunda asılı durur. Bundan sonra yanına Münker ve Nekir gelir. Allahü teâlâ, İsrâ sûresi onüçüncü âyetinde meâlen buyurdu ki: “Herkesin amelini kendi boynuna taktık (Ondan ayrılmaz). Kıyâmet günü onun için bir kitap çıkaracağız ki, ona açılmış olarak kavuşacak.”

Kirâmen kâtibîn melekleri: Her insanın hayır ve şer, bütün işlerini yazan, ikisi gece, ikisi gündüz gelen dört meleğe Kirâmen kâtibîn veya Hafaza melekleri denir. Hafaza meleklerinin, bunlardan başka olduğu da bildirilmiştir...

Fakih Tâcî

Fakih Tâcî rahmetullahi aleyh, Lübnan’da bulunan Ba’lebek şehrinde yetişmiş olan Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 1072 (m. 1661) senesinde doğdu. 1114 (m. 1702) senesinde şehîd oldu. Bir dersinde, Kıyâmet hallerini şöyle anlattı:

Allahü teâlâ murâd buyurduğu vakit sûr üfürüldükten sonra, kıyâmet günü dağlar uçar, bulutlar gibi yürümeye başlar. Denizlerin bazısı bazısına taşar. Güneşin nûru tamamen kaybolarak simsiyah olur. Dağlar toz hâline gelir. Âlemin bazısı bazısına dâhil olur. Yıldızlar, dizili inci gibi parçalanırlar. Gökler gül yağı gibi erir. Ve değirmen döner gibi şiddetli bir şekilde hareket ederler. Bazısı bazan toplanır, bazan da sahtiyan gibi yayılır. Hak teâlâ, göklerin parça parça olmasını emreder. Yedi kat yerde ve yedi kat gökte, diri olarak kimse kalmaz. Her canlı vefât etmiş olur. Eğer rûhanî ise rûhu gitmiş olur. Cenâb-ı Hakkı tevhid eden bütün melekler ölür. Yerde taş taş üstünde ve göklerde hiç canlı kalmaz. Bundan sonra cenâb-ı Hak;

“Ey alçak dünyâ! Senin içinde rubûbiyet davası edenler ve ahmakların rab tanıdıkları âcizler nerededir ve senin behcet ve letâfettinle aldattığın ve âhıreti unutturduğun eshâbın nerededir?” buyurur. Sonra da “Mülk kimindir?” der. Hiç kimse cevap veremez. Cenâb-ı Allah kendi kendine, “Vâhid ve Kahhâr olan Allahındır” der. Bundan sonra buyurur ki: “Ben azîmüşşân, melîk-ü deyyânım (yani kıyâmet gününün tek hâkimi ve sahibiyim). Benim rızkımı yiyip de bana şirk koşanlar ve benden gayrı putlara ibâdet edenler nerededirler? O kimseler ki, benim rızkımla kuvvetlenip asî olurlar. Cebbar ve zâlimler nerededirler! Kibirlenen ve iftihar edenler nerededirler? Şimdi mülk kimindir?” Buna cevap verecek kimse bulunmaz. Zîrâ cenâb-ı Hak, hûrî ve gılmânın dahi Cennetlerinde rûhlarını kabz buyurmuştur. Bundan sonra cenâb-ı Hak, Cehennem çukurlarından olan Sakardan bir kapı açar. Oradan ateş fışkırır. İşte bu ateş, içine atılan yün parçasını yaktığı gibi, ondört denizi kurutur, yeryüzünü kapkara eder ve gökleri sarı zeytinyağı yâhud erimiş bakır gibi bir hâle koyar. Sonra ateşin şiddeti göklere yakın olduğu vakit, Allahü teâlâ öyle bir dehşet ile meneder ki, ateş tamamen söner. Ateşten hiç eser kalmaz. Bundan sonra Allahü teâlâ hazretleri, Arş-ı a’lânın hazînelerinden birini açar. Onda hayat denizi vardır. Bu deniz, yer üzerine şiddet ile yağmur yağdırır. Yağmur, o derece devam eder ki, yeryüzünü kaplayıp, kırk arşın kadar yukarı yükselir. O zaman, toprak olmuş olan insanlar ve hayvanlar, ot gibi biterler...

Ahmed bin İdris Hasenî

Ahmed bin İdris Hasenî rahmetullahi aleyh, evliyânın büyüklerinden olup, İdrîsiyye tarîkatının kurucusudur. Hazret-i Hasan soyundan yâni şerîflerdendir. 1758 (H.1172)’de Fas’ın Atlantik sâhilindeki Arâiş bölgesinde doğdu. 1837 (H. 1253)’de Yemen’in Subye köyünde vefât etti. 

Fas’ta pek çok hocadan ilim tahsîl etti. İlimde üstün bir dereceye yükseldi. Hocalarının icâzet, yetki vermesi üzerine dersler vermeye başladı...

Talebelerinden biri şöyle anlatır: Mekke-i mükerremede hac farîzasını edâ ettikten sonra, şiddetli bir hastalığa tutuldum. İhtiyâcımı görecek kadar bile ayağa kalkamıyordum. Bu hâl üzere öleceğimden çok korktum. O hâlde Allahü teâlâya duâ edip, Ahmed bin İdrîs’in rûhâniyetinden yardım istedim. O anda uyudum. Karşımda Ahmed bin İdrîs’i gördüm. Ben bir divanda sırtüstü yatıyordum. O yanımda durdu. Bana; “Senin ilâcın Zemzem suyu ve ameliyat” buyurdu. Tâkatim hiç yoktu. Beni ameliyat etti. Çok terledim. Hattâ divandan yerlere terler damladı. O esnâda uyandım. Kendimi yokladığımda bir dinçlik hissettim. Ayağa kalkıp yürümeye başladım. Hocamın bereketiyle şifâ buldum...

Günler sonra tekrar hastalandım. Tekrar hocamı vesîle ederek yardım istedim. Rüyâmda onu yüksek bir mekânda, büyük bir çadır içinde tek başına oturur gördüm. Selâm verdim. Bana; “Otur” buyurdu. Huzûrunda oturunca: “Sen ölümden korkuyorsun değil mi?” buyurdu. “Evet efendim” dedim. Bir kâğıt alıp üzerine iki satır hâlinde, birinci satıra, ömrün seksen seneye ulaşmadan ölmezsin, ikinci satıra da inşâallah âriflerden bir zât olursun, diye yazdı. Sonra o kâğıdı bana verdi ve; “Oku” buyurdu. Ben de okudum. Bu hususta Allahü teâlâya şükrettim. Sonra da Resûlullah efendimizi göremediğimi hatırlayıp, görmekle şereflenmek istediğimi arz ettim. O zaman; “Otur, görmene yardımcı olayım” buyurdu. O esnâda karşımda sırasıyla; hazret-i Ali, hazret-i Osman, hazret-i Ömer, hazret-i Ebû Bekr ile Peygamber efendimizi gördüm. Sonra uyandım. Gördüğüm rüyâ sebebiyle çok sevinçliydim. Sonra Mekke-i mükerremeden Yemen’e gittim. Subye şehrinde hocam Ahmed bin İdrîs’e kavuştum. Birinci günün gecesi, rüyâmda nûrlara gark olduğumu gördüm. Nûrun çokluğu sebebiyle kendimden geçtim. Uyandığımda vücûdum titriyordu. Daha sonra hocamdan İdrîsiyye yolunun edebini öğrendim. Bana: “Bizim yolumuza giren, yüce maksada kavuşur. Allahü teâlâyı tanır” buyurdu.

Muhammed Rûyânî

Muhammed Rûyânî rahmetullahi aleyh, hadîs ve fıkıh âlimidir. Yüzbin hadîs-i şerîfi râvileriyle beraber ezberden bilirdi. İran’da Taberistan köylerinden Rûyân’da doğdu. 307 (m. 919) yılında vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:

Enes bin Mâlik’in (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Peygamberimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdular ki: “Ben Cennette yürürken, önüme bir nehir çıktı. Her iki yanı inciden bir kubbe idi. Cebrâil’e (aleyhisselâm) sordum. ‘Bu nedir?’ ‘Bu Allahın sana verdiği Kevserdir’ diye cevap verdi. Sonra onun çamuruna bir el attı, hemen bir misk çıkardı.”

Hazreti Âişe vâlidemizin bildirdiği hadîs-i şerîfte, “O nehrin mecrası inci ve yakut üzerindeydi. Suyu ise baldan tatlı, kardan beyazdır.” Başka bir rivâyette ise, “Orada hanım ve hizmetçilerden, kendisine lâzım olan bütün şeyler mevcûttur” buyuruldu.

Peygamber efendimiz Bilâl bin Hâris’e (radıyallahü anh) buyurdular ki: “Bir kimse, İslâmda sünnet-i hasene yaparsa, bunun sevâbına ve bunu yapanların sevâblarına kavuşur. Bir kimse İslâmda bir sünnet-i seyyie çığrı açarsa, bunun günâhı ve bunu yapanların günâhları kendisine verilir.”

Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiğine göre; Resûlullah efendimiz bir gün Medine’deki mezarlığa gittiler. Orada Ümmetinin sıfatları hakkında buyurdular ki: “Yemîn ederim ki, birçok insanlar, başıboş olan hayvanın sudan uzaklaştığı gibi (âhırette) benim Havz-ı Kevser’imden uzaklaşırlar. Onları (Eshâbımdan sanarak) çağırırım ve şöyle derim: “Uyanın (buraya) gelin! Uyanın gelin! Uyanın gelin!” (Melekler) derler ki: “Onlar senden sonra dinlerini değiştirdiler.” Bunun üzerine derim ki: “Kahrolsun Cehennemlikler! Kahrolsun Cehennemlikler! Kahrolsun Cehennemlikler!”

Bir gün Hazreti Ömer, Peygamber efendimize “Yâ Resûlallah! Allahü teâlâya yemîn ederim ki, canım hâriç, bana her şeyden sevgilisin” dedi. Resûlullah efendimiz ise, “Ben, kendisine canından daha sevgili olmadıkça, sizden biriniz asla îmân etmiş olmaz” buyurdular. Bunun üzerine Hazreti Ömer, “Yâ Resûlallah! Sana Kur’ân-ı kerîmi gönderen Allahü teâlâya yemîn ederim ki, sen bana canımdan daha sevgilisin.” Resûlullah efendimiz de, “Ey Ömer, şimdi (tamam) oldu” buyurdular.

Seyyid Muhammed Mîrgânî

Seyyid Muhammed Mîrgânî hazretleri, evliyânın büyüklerindendir. Soyu Hazret-i Hüseyin’e dayanır. 1208 (m. 1793)’de Hicaz’da Tâif’te doğdu. 1268 (m. 1852)’de aynı yerde vefât etti. Resûlullaha salevât hakkında çok eserler yazdı. “Feth-ur-Resûlî” adlı salevât-ı şerîfe kitabını, 1232 (m. 1817) senesinde Mescid-i Nebevî’de, Ravza-i mutahhara (Peygamber efendimizin “sallallahü aleyhi ve sellem” kabr-i şerîfleri) yanında yazdı. Kendisi bu konuda şöyle buyurdu:

“Bu eserimden başka üç salevât risalem daha vardı. Resûlullahın huzûr-u şerîflerine vardım. Bu eserleri bir araya toplamak arzu ettim. Resûlullahın huzûrunda, bunlardan Feth-ur-Resûlî’yi yazdım.” Bu kitabının baş tarafında şunları yazmaktadır:

Kur’an-ı kerimin birçok yerinde Resulullah övülmekte ve Ona uymak emredilmektedir. Birkaç âyet-i kerime meali şöyledir: (Biz seni âlemlere rahmet olarak gönderdik.) [Enbiya 107] (Rabbin sana [çok nimet] verecek, sen de razı olacaksın!) [Duha 5] (Allah ve melekleri, Nebiye salevat getiriyor, iman edenler, siz de salevat getirin.) [Ahzab 56] (Resulümün verdiğini alın, yasakladığından da sakının!) [Haşr 7] (O, [Resulüm] vahiyden başkasını söylemez.) [Necm 3,4] (Resule itaat eden, Allah’a itaat etmiş olur.) [Nisa 80]  (Allah’a ve Resulüne karşı gelen, apaçık bir sapıklıktadır.) [Ahzab 36] (Allah ve Resulüne itaat eden Cennete, isyan eden Cehenneme gider.) [Nisa 13,14] Allah’ın salât etmesi rahmet, meleklerin salâtı dua, müminlerinki ise Onun şefaatini taleptir.

Peygamber efendimize salevat-ı şerife getirmenin fazileti çoktur. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki: (Bana bir salevat getirene, Allah ve melekleri 70 salât getirir.) (Şefaatime en layık olan, bana en çok salevat okuyandır.) (Kıyamette bana en yakın olan, en çok salevat getirendir.) (Cuma günleri bana 80 salevat okuyanın 80 yıllık günahı affolur.) (Günde yüz salevat okuyan, kıyamette şehidlerle beraber olur.) (Günde bin salevat okuyan, Cennetteki yerini görmeden ölmez.) (Dua perdelidir. Bana salevat getirilince, perdeler yırtılır, dua kabul olur.) (Bana çok salevat getirenin dertleri gider, günahları affolur.) (Söyleyeceğini unutan, hatırlamak için bana salât-ü selam getirsin!) (Bana bir salevat getirene Allahü teâlâ, on rahmet ihsan eder, on günahını yok eder ve derecesini on kat yükseltir.)

Ebû Abdullah Kuraşî

Ebû Abdullah Muhammed Kuraşî rahmetullahi aleyh, Mâlikî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. Fas’ta, Fes şehrinde 750 (m. 1349)’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:

Günahtan sonra hemen tevbe etmek farzdır. Nûr sûresinin otuzbirinci âyetinde meâlen, (Ey müminler! Allaha tevbe ediniz!) buyuruldu. Tahrîm sûresinde, sekizinci âyet-i kerimesinde meâlen, (Allaha tevbe-i nasûh yapınız!) buyuruldu. Bekara sûresinde ikiyüzyirmiikinci âyetinde meâlen, (Allahü teâlâ, tevbe edenleri sever) buyuruldu. Ebû Ümâme’nin rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Sağda bulunan melek, sol tarafta bulunan meleğin amiridir. Kul bir iyilik yaptığı zaman, sağ taraftaki melek sol taraftakine: O iyiliği bu kul için yaz, diye emir verir. O kul kötülük yaptığı zaman, sağ taraftaki melek sol taraftakine: O kötülüğü onun için hemen yazma, yedi saat bekle. Belki yaptığı kötülük için istiğfar eder (Allahü teâlâdan affını ister) der.”

Akıllı kimseye yakışan, tövbeyi kendisine âdet edinmesi, işlediği hatâ ve günahlardan sonra pişman olması ve istiğfar etmesidir. Umulur ki, böyle yapan kimse, nefsinin şerrinden ve amelinin kötülüğünden kurtulur. Çünkü tövbe ve istiğfar kalbi düzeltir. Allahü teâlânın rızâsını kazandırır. Ömer (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Tövbe edenlerle beraber oturup kalkınız. Çünkü onlar, en ince kalbli kimselerdir.” İmam-ı Mücâhid, “(Hesab için) Rabbi huzûrunda durmaktan korkan için iki Cennet var” (Rahmân-46) meâlindeki âyet-i kerîmenin tefsîrinde; “Bu öyle bir kimsedir ki, günah işlerken Allahü teâlâyı hatırlar ve o kötülükten, günahtan vazgeçer. Bu, tövbe edenin derecesinden daha üstündür. Çünkü, tövbe eden kimse, günahı işledikten sonra pişman olmaktadır. Bu ise, günah üzerinde iken, Allahü teâlâyı hatırlayarak o günahtan vazgeçmektedir.” İbn-i Abbâs’ın (radıyallahü anhüma) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz şöyle buyurdular. “Kim istiğfarı çoğaltırsa, Allahü teâlâ ona her keder ve gamdan bir rahatlık, her darlıktan bir çıkış yolu ve ummadığı yerden rızık nasîb eder.”

Anlatılır ki, Zuheyr es-Selûlî dâima ağlarken görülürdü. Arkadaşlarından birisi onu azarladı. “Allahü teâlâ sana merhamet etsin. Niçin böyle devamlı ağlıyorsun?” dedi. O da: “Günahlarıma ağlıyorum. Suçum çok. Rabbine âsi olana elbette ağlamak yaraşır” cevâbını verdi.

Ahmed bin Ebü’l-Havârî

Ahmed bin Ebü’l-Havârî hazretleri, meşhûr velîlerdendir. 780 (H.164)’de doğdu. Şam’da yaşadı. 844 (H.230) senesinde vefât etti. Ebû Süleymân Dârânî’nin talebesidir. Ahmed bin Ebü’l-Havârî hazretlerinin menkıbelerinden bâzıları:

Ebû Süleymân Dârânî hazretlerine talebe olup, sohbetlerinde yetişmek üzere huzuruna gittiğinde hiçbir zaman muhalefet etmeyeceğine söz vermişti. Ne söylenirse aynen yerine getirecekti. Bu hal üzere sohbetlerine ve derslerine devâm etti. Ne emredilirse aynen yerine getiriyordu. Bir defâsında dergâhın fırınını yakması emredilmişti. Gidip fırını yaktı ve iyice alevlendirdi. Sonra hocasının huzuruna gidip:

“Efendim, fırını yaktım, fırın iyice ısındı. Ne pişirmemizi emredersiniz” dedi. Hocası Ebû Süleymân Dârânî o sırada huzûrunda bulunan topluluğa ders anlatıyor ve sohbet ediyordu. Sohbete iyice dalmışlardı. Bu bakımdan onun suâline cevap vermedi. Duymadığını zannederek tekrar; “Efendim fırın alevlendi, hazır, ne pişirelim?” dedi. Yine cevap vermeyince tekrar sordu. Üç defâ tekrarladıktan sonra hocası, bu hâle üzülüp;

“Git içine gir otur!” dedi. Sonra sohbetine devam etti. Tatlı sohbet bir müddet daha devam ettikten sonra Ebû Süleymân Dârânî hazretleri kıymetli talebesini fırına gönderdiğini hatırladı. Hemen onu bulup yanına çağırmalarını söyledi. Onu her yerde aradılar ama görünürde yoktu. Bulamadıklarını söylediler. Bunun üzerine hocası; “Onun bana sözü var. Ne emredersem sözümden çıkmayacaktı. Gidin fırının içine bakın!” dedi. Koşup fırına bakınca ateş arasında oturduğunu gördüler. Çağırdılar, hiç bir yeri yanmamıştı...

Kendisi anlatır: Muhammed bin Semmâk bir gün hastalanmıştı. Onun idrâr şişesini alıp Hıristiyan doktora götürürken, yolda güzel yüzlü, güzel kokulu ve temiz elbiseli bir kimse ile karşılaştık. “Nereye gidiyorsunuz!” dedi. “İbn-i Semmâk’ın şişesini falan doktora göstermek için götürüyoruz” dedik. Bunun üzerine: “Sübhanallah! Allah dostunun ilâcını Allah’ın düşmanından mı istiyorsunuz? Bu şişeyi yere atınız ve İbn-i Semmâk’a deyiniz ki: Elini ağrıyan yer üzerine koysun ve Bilhakkı enzelnâhü ve bilhakkı nezel desin” dedi ve gözden kayboldu. Ne olduğunu anlayamadık. Bunun üzerine dönerek İbn-i Semmâk’ın yanına gelerek olanları anlattık. Hemen elini ağrıyan yerine koydu ve o zâtın dediğini okudu. Ağrıyan yer hemen iyileşti. İbn-i Semmâk; “O zat Hızır aleyhisselâmdı” dedi.

İbn-i Hulâvî

İbn-i Hulâvî rahmetullahi aleyh, Hanbelî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. İsmi, Muhammed bin Meâlî Bağdâdî’dir. 611 (m. 1215)’de Bağdad’da vefât etti. Bir dersinde, “Kabir hâli” hakkında şunları anlattı:

Enes bin Mâlik (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Ey Âdemoğlu! Benim üzerimde koşuyorsun, fakat bir gün benim içime gireceksin. Benim üzerimde Allahü teâlâya isyan etmektesin, fakat içimde azâb göreceksin. Üzerimde gülüp duruyorsun, fakat içimde ağlayacaksın. Üzerimde haram helâl ayırmayıp haramları yemektesin, fakat içimde kurtlar böcekler senin bedenini yiyecekler. Üzerimde neş’e ve sevinçlisin, fakat içimde çok üzüleceksin. Üzerimde haramları topluyorsun, fakat içimde eriyip gideceksin. Üzerimde kibir gurûr içinde büyüklenip durursun, fakat içimde çok zelîl, aşağı ve hakîr olacaksın. Üzerimde aydınlıkta gezer durursun, fakat içimde karanlıklarda kalacaksın. Üzerimde sevdiklerinle berabersin, fakat içime girince orada yalnız, tek başına kalacaksın” diye insanoğluna seslenir...

Ebî Kılâbe şöyle anlatır: “Rüyâmda bir kabristan gördüm. Meyyitler kabirlerinden çıkıp kabir kenarına oturmuşlardı. Her birinin elinde nûrdan bir tabak vardı. Fakat içlerinden birinin elinde hiçbir şey yoktu. Gayet mahzûn idi. Ona sebebini sorduğumda bana;

-Burada gördüğün mevtaların geride bıraktığı, evlâdı, ahbabı, dostu, kendilerine hayırla duâ ediyorlar. Kendilerini rahmetle anıyorlar. Onlar için hayır ve hasenat yaptıklarından, kendilerine nûrdan tabaklar içinde mükâfatları, hediyeleri veriliyor. Fakat benim geride günahkâr ve isyankâr bir oğlum var. Benim için bir hayır yapmaz, bir Fâtiha okumaz. Bu sebepten bana, o nûr tabaktan verilmemekte. Ayrıca, kabir komşularımdan çok utanmaktayım, dedi. O zaman ben uyandım. O kişinin oğlunu araştırıp buldum. Gördüklerimi kendisine bir bir anlattım. Genç tövbe ve istiğfar etti. Abdestini alıp namaza başladı. Babasının rûhu için Fâtihalar hatimler okudu. Hayır işleri yaptı... Bir zaman sonra rüyâmda aynı kabristanı ve oradaki mevtaları aynı hâl üzere gördüm. Bu defa daha önce üzgün olan o kişi de, önünde nûrdan tabaklarla ikram ve ihsânlara garkolmuş şekildeydi. Diğer mevtalara bu kadar ni’metler verilmemişti. Bana;

-Ey Ebî Kılâbe! Allahü teâlâ sana iyilikler ihsân buyursun. Oğlumu bulup ona nasihat etmekle çok iyi ettin. Beni kabir komşularım arasında mahcûb olmaktan kurtarmış oldun dedi.”

Radıyyüddîn Serahsî

Radıyyüddîn Serahsî rahmetullahi aleyh, Hanefî fıkıh âlimlerindedir. İran’da Serahs’ta doğdu. 571 (m. 1175)’de Şam’da vefât etti. “El-Muhît” isimli fıkıh kitabı meşhurdur. Bu kitabında şöyle nakleder:

Abdüllah bin Selâm “radıyallahü anh” buyuruyor ki: Resûl-i ekrem “sallallahü aleyhi ve sellem” Medîne’ye hicret buyurduğu zamân, mübârek ağzından ilk işittiğim hadîs-i şerîf şu idi: (Birbirinize selâm veriniz! Birbirinize yiyecek ikrâm ediniz! Akrabânızın haklarını gözetiniz! Gece, herkes uyurken namâz kılınız! Bunları yaparak, selâmetle Cennete giriniz!). Müslümânların, birbiri ile karşılaştığı zamân, musâfaha etmeleri sünnettir. Nitekim Süleymân Ebû Dâvüd Sicistânînin “rahmetullahi teâlâ aleyh” bildirdiği hadîs-i şerîfte, Ebû Zer Gıfârî “radıyallahü anh” buyuruyor ki: (Resûlullah ile her karşılaştığımda, benimle musâfaha ederdi). (Musâfaha), iki kişinin, sağ elin avuç içlerini birbirine yapıştırıp, iki baş parmağın yanlarını birbirine değdirmesidir. Sünnet olan ise, karşılaşınca, selâm söyleşirken, sağ el dört parmak içlerini, çıplak olarak yapıştırmaktır. Baş parmakta bulunan damardan muhabbet yayılır. Musâfaha ederken, birbirine muhabbet geçer.) Müslümânların sevişmeleri, bölünmemeleri lâzım olduğu buradan da anlaşılmakdadır.

Câmide her namâzdan sonra birbiri ile musâfaha etmek bid’attir. Bayram günleri, câmilerde musâfaha ederek bayramlaşmak ve namâzlardan sonra, âdet etmeden, ara sıra musâfaha etmek câizdir. İhtiyâç olduğu vakit, zimmîye selâm vermek ve musâfaha etmek câiz olur. Hürmet için ise, câiz olmaz. Kâfire hürmet küfürdür.

On yaşına gelen kız ve erkek çocukların yatak odalarını birbirinden ve ana babalarından ayırmalıdır. Âlimin, ana babanın eli öpülür. Başkasının öpülmez. Arkadaş ile karşılaşınca elini öpmek harâmdır.

Büyükler geldiği zamân, kalkarak karşılamak müstehaptır. Kendi gelince, kalkılmasını sevmek mekrûhtur. Kur’ân-ı kerîmi, ekmeği öpmek câizdir.

Selâm verirken ve selâm alırken eğilmek günâhtır. Hadîs-i şerîfde, (Karşılaştığınız zamân, birbirinize eğilmeyiniz, kucaklaşmayınız!) buyuruldu. Allahü teâlâdan başkası için rükü’ ve secde yapmak harâmdır.

Müslümânların haklarını gözetmek lâzımdır. Hadîs-i şerîfte, (Müslümânın Müslümân üzerinde beş hakkı vardır: Selâmına cevâp vermek, hastasını yoklamak, cenâzesinde bulunmak, davetine gitmek ve aksırıp ‘elhamdülillah’ diyene, ‘yerhamükellah’ diyerek cevâp vermek) buyuruldu...

Ebû Osman bin Muhammed

Ebû Osman bin Muhammed Şâfî rahmetullahi aleyh, İmâm-ı Şafiî hazretlerinin büyük oğludur. 281 (m. 894)’de Kahire’de doğdu. Cizre ve Haleb’de kadılık yaptı. Babası İmam- Şafii hazretlerinden çok bahsederdi. Buyurdu ki:

Bir bayram günü babamla berâber mescidden çıktık. Bir mesele hakkında sohbet ediyorlardı. Evimizin kapısına gelince, bir hizmetçi kendisine bir kese altın getirip, efendisinin selâmı olduğunu ve bunu kabûl buyurmasını ricâ etti. Babam keseyi kabûl etti. Biraz sonra biri gelip, “Hanımım bir çocuk doğurdu. Yanımda hiç param yok. Sizden Allah rızâsı için biraz para istiyorum” dedi. Keseyi hiç açmadan, olduğu gibi o şahsa verdi. Halbuki biliyordum ki, kendisinin de hiç parası yoktu.”

“Babamla Bağdat’ta nehir kenarında oturuyorduk. Bir genç gelip abdest almaya başladı. Fakat abdesti yanlış aldı. Babam, o gence; “Abdesti tam al. Allahü teâlâ sana dünyâ ve âhiret saâdeti versin” buyurdu. Genç tekrar abdest alıp, yanımıza geldi ve bana nasîhat et, öğret deyince, ona şöyle buyurdu: “Allahü teâlâyı bilen, necât (kurtuluş) bulur. Dîninde titizlik gösteren, kötülüklerden kurtulur. Nefsini ıslah eden, saâdete kavuşur... Biraz daha ister misin?” dedi. Genç evet deyince, şöyle devâm etti: “Kim şu üç şeyi yaparsa îmânı kâmil olur: 1- Emr-i bil-mârûf yapmak, yâni Allahü teâlânın emirlerini yapmak ve yaymak. 2- Nehy-i anil-münker yapmak, yâni Allahü teâlânın yasaklarını yapmamak ve yapılmaması için uğraşmak. 3- Her işinde Allahü teâlânın dinde bildirdiği hudutlar içinde bulunmak” buyurdu. Sonra, “Biraz daha ister misin?” deyince, genç; “İhsân ediniz efendim” dedi. Şöyle buyurdu: “Dünyâya bağlanıp, ona düşkün olma, âhireti iste. Bütün hâl ve hareketinde Allahü teâlâyı hatırla ki, kurtulanlardan olasın...”

”Bir gün nineme (İmâm-ı Şâfiî hazretlerinin annesine) iki kişi gelip, bir bohça verdiler. Daha sonra biri gelip bohçayı istedi. Gelene bohçayı verdi. Biraz sonra diğeri gelip, bohçayı istedi. Bohçanın arkadaşına verildiğini söyleyince; “Biz ikimiz beraber gelmeyince bohçayı vermeyin demiştik. Bohçayı niçin verdiniz?” dedi. Ninem üzüldü. Bu sırada babam geldi. Annesinin üzüntülü olduğunu görünce sebebini sordu. Annesi olanları anlattı. Bunun üzerine annesine; “Sen üzülme, ben şimdi bohçayı isteyenle konuşurum” dedi. Bohçayı isteyen şahsın yanına gelip dedi ki: “Sizin bohçanız olduğu yerde durmaktadır. Git arkadaşını getir.” Adam aldığı cevap karşısında şaşırıp, geri dönüp gitti. Bir daha da gelmedi.

Ebü’l-Hattâb el-Bağdâdî

Ebü’l-Hattâb el-Bağdâdî hazretleri, evliyânın büyüklerindendir. 392 (m. 1002) senesinde doğdu. 476 (m. 1083) senesinde vefât etti. Vefatından kısa bir zaman önce talebelerine şunları vasiyet etti:

Nasihatlerin hülâsası, özü, Allahü teâlâya kulluk ve itaat etmenin ne demek olduğunu bildirmektir. Tâat demek ve ibâdet demek, Peygamberimiz Muhammed aleyhisselâma tâbi olmak demektir. Yâni, bütün sözlerini ve hareketlerini Onun emirlerine ve nehylerine uydurmak demektir. Yâni her söylediğin ve her yaptığın ve söylememen ve yapmaman, hep Onun emri ile olmaktır. Şunu iyi bil ki, ibâdet şeklinde yaptığın işler, eğer Onun emri ile olmadı ise, ibâdet olmaz, belki günah olur. Eğer namaz ve oruç iseler de böyledir. Nitekim biliyorsun ki, Ramazan Bayramının birinci günü ve Kurban Bayramının her dört günü oruç tutmak günahtır, isyân etmektir. Hâlbuki, oruç bir ibâdettir. Fakat, emir ile olmadığından günah oldu. Bunun gibi, başkasından zor ile alınan elbise içinde veya böyle bir yerde namaz kılmak da günahtır. Hâlbuki namaz bir ibâdettir. Fakat, emir ile olmayınca isyân oluyor. Bunlar gibi, bir kimsenin, nikâhlı âilesi olan bir kız ile her türlü oyun ve latîfeler yapması ibâdettir, yâni sevaptır. Bunun sevabı hadis-i şerif ile bildirilmektedir. Hâlbuki yapılan şey oyun ve eğlencedir. Fakat emir ile olduğundan sevaptır.

Görülüyor ki, ibâdet demek, yalnız namaz kılmak, oruç tutmak değildir. İbâdet demek, İslâmiyetin emirlerine uymak demektir. Çünkü, namaz ve oruç, İslâmiyete uygun olunca, ibâdet olurlar. O hâlde, bütün sözlerini ve bütün hareketlerini İslâmiyete uydur! Çünkü, kim olursa olsun, İslâmiyete uymayan ilimler ve çalışmalar, doğru yoldan sapmaktır ve Allahü teâlâdan uzaklaşmaya sebep olurlar. Peygamber Efendimiz “sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem” işte bunun için, eskiden kalma ilimleri ve âdetleri neshetti, değiştirdi. O hâlde, İslâmiyetin müsâadesi olmadan ağzını açmamak lâzımdır ve iyi bil ki, senin öğrendiğin ilimlerle Allah yolunda gidilemez. Şunu da bil ki, bu yol, kendilerine sofi, yâni tarîkatçi ismini vererek, tarîkat büyüklerinin yolunda olduklarını iddiâ eden câhillerin, mânalarını anlamadıkları, İslâmiyete uymayan sözleri ile de gidilemez. Bu yolda ancak, nefis ile mücâdele edenler gidebilir. Nefsin arzularını, şehvetlerini İslâmiyetin dışına taşırmamak lâzımdır. Lâf ile gidilmez. İslâmiyette yeri olmayan sözler ve ilimler ve şehvet ile karışmış gâfil kalb, şekâvet ve felaket alâmetleridir.

Zeyrekzâde Rükneddîn Efendi

Zeyrekzâde Rükneddîn Efendi, Osmanlı âlimlerindendir. “Zeyrek” ismiyle meşhûr Mehmed Efendi’nin oğludur. 939 (m. 1532)’da Edirne’de vefât etti. Vefatından kısa bir zaman evvel buyurdu ki:

Kişinin, din ve ilim yolunda kendisine rehberlik edecek ve terbiye edecek bir hocaya ihtiyâcı vardır. İnsanların çoğunda, din husûsunda böyle bir hocaya ihtiyâç vardır. Ancak bazı zâtlar, böyle bir hocaya ihtiyâç duymazlar. Bunlar, Allahü teâlânın kendilerine husûsî olarak lütuf ve ihsânda bulunduğu, husûsî hidâyetine mazhar kıldığı seçilmiş kimselerdir. İlimde ise, tecrübe, hocaya ve bir rehbere olan ihtiyâcın zarûretini göstermektedir. İlimde hoca mutlaka lâzım ve talebenin kabiliyet derecesinde ondan faydalanması îcâb etmektedir. Alma kabiliyeti olmayan, zâten hocadan istifâde edemez. Alma kabiliyeti olan da; kalbiyle ve her şeyi ile hocaya yönelip, ona teslim olup, onu can kulağı ile dinlediği zaman, ancak kabiliyeti kadar istifâde edebilir... Talebede alma kabiliyeti ve kabûl etme husûsiyeti bulunursa, öğretilen şeylerin talebenin kalbinde devamlılığı, hocanın ders verişine, anlatışına ve öğretişine göre değişir. Burada iki şeyin tesîri vardır: 1- Alma kabiliyeti olan bir talebenin anlatılanları ve öğretilenleri iyi öğrenip, uzun zaman unutmamasında, hocanın ilminin azlığı ve çokluğunun mühim tesîri vardır. 2- Talebenin anlatılanları iyi öğrenmesinde, hocanın talebeye nasihat edip, onları sevmesinin de tesîri büyüktür. Hoca talebesini ne kadar çok severse, ona daha çok teveccüh eder, ilmi daha kolay ve daha iyi öğretmeye çalışır. Hoca, talebeye karşı baba gibidir. Talebesini, babanın oğlunu terbiye etmesi gibi terbiye eder. Eğer hocada, hocalık ve babalık vasıfları birleşirse, maddî ve manevî babalık kendisinde birleşmiş olur. O zaman sevgi, nasihat ve gayret, kemâl derecesine ulaşır.

Bir kimsenin zihni ve zekâsı ilim için müsait olur da, vaktini ilimle değil de, boş şeylerle zayi ederse, sonu hüsran olur. Pişmanlığın fâide vermeyeceği günde, çok pişman olur. Genç olup, kabiliyetli olan kimsenin, zihnini, gençliğini, sıhhatini ve vaktini, dünyâ ve âhırette fâideli olacak ilmi elde etmek için harcaması lâzımdır. Yoksa zihni ve zekâsı, gün geçtikçe keskinliğini ve kuvvetini kaybeder, yaşlanır, hastalıklara yakalanır da, artık bu hastalık ve rahatsızlık hâlleri ile meşgûl olmaya başlar. Nihâyet, keşke gençliğimin, sıhhatimin ve vaktimin kıymetini bilseydim, der. Fakat artık iş işten geçmiştir.

Ebû Hâmid Belhî

Ebû Hâmid Belhî hazretleri, evliyânın büyüklerindendir. Doğum târihi bilinmemekte olup, 854 (H.240) senesinde Afganistan’da Belh’te vefât etti. Tasavvuf yolunun en yüksek derecesine ulaşmış olup, Hâtem-i Es’am’ın talebesiydi. Bir menkıbesi de şöyledir:

Bir kimse Ebû Hâmid hazretlerine gelip; “Fakir ve bitkin bir kimseyim, sıkıntıdan kurtulmam için bana bir yol gösterir misiniz?” dedi. Onun bu arzusu üzerine; “Git bütün mesleklerin ve yapılan işlerin isimlerini ayrı ayrı yaz. Bir torbaya doldur bana getir” dedi. Fakir kimse söylenilen şeyi yapıp tekrar huzuruna geldi. Yanına gelince, getirdiği torbaya elini sokup bir kâğıt çıkardı. Kâğıdın üzerinde “vurgunculuk” yazıyordu. Kâğıdı adama verip; “Senin vurgunculuk yapman gerekiyor” dedi. Adam önce şaşırdı sonra da; “Mademki bu zat böyle söyledi, bunu çâresiz yapmam gerekiyor” dedi. Sonra yolkesen harâmilerin yanına gidip, kendisinin de yol kesip vurgunculuk yapmak istediğini söyledi. “Kabul! Ancak bir şartımız var ne dersek yapacaksın. O zaman seni aramıza alırız” dediler. “Peki bu şartınızı kabul ettim” diyerek onlara katıldı. Birkaç gün yol kesicilerin arasında kaldı...

Bir gün bir kervanın önüne çıkıp, soymak istediler. Kervanda çok zengin bir tüccar vardı. Bu adamı yakalayıp, aralarına yeni katılan kimseye; “Bunun başını kes!” dediler. Bu teklif karşısında şaşırıp durakladı. Kendi kendine; “Şu eşkıyânın reisi haksız yere kan döküyor. Tüccarı öldüreceğime onu öldüreyim daha iyi olur” diye düşündü. Eşkıyâ reisi ise ona ısrarla; “Eğer iş yapmak için geldiysen, işin budur bunu yapman lazım. Yoksa git kendine başka bir iş bul” dedi. Bu sözler üzerine kılıcını çekip eşkıyâ reisinin başını kesti. Diğer vurguncular reislerinin öldüğünü görünce, kaçıp dağıldılar. Böylece kervan soyulmaktan kurtuldu. Ölümden ve soyulmaktan kurtulan zengin tüccar, onun yaptığı işten çok memnun olup, ona pek çok altın ve gümüş verdi. Böylece zengin oldu fakirlikten ve vurguncu olmaktan kurtuldu...

Ebû Hâmid hazretleri fakirlere, garîblere acır, onları himâye ederdi. Onlara yardım edebilmek için borç alırdı. Ölüm döşeğinde iken alacaklıları hemen yanına gittiler. Bu durumu görerek; “Allah’ım benim canımı alıyorsun, fakat şu kimselerin rehini benim canımdır! Bu borcu öyle birine havâle et ki, bunların alacakları ödensin. Ondan sonra canımı al!” diye duâ etti. Daha duâsını bitirir bitirmez kapısı çalındı. Bir zât gelip bütün alacaklıların borçlarını ödedi. O mübarek de vefât etti.

.

Ebû Ca’fer Gırnatî

Ebû Ca’fer Gırnatî rahmetullahi aleyh, hadîs, ferâiz (mîrâs taksimi), kırâat, usûl ve Mâlikî mezhebi fıkıh âlimidir. Endülüs’te Gırnata (Granada) şehrinde doğdu. 699 (m. 1299) yılında vefât etti. Naklettiği bazı Hadis-i şerifler:

“Kur’ân-ı kerîmi okuyunuz. Çünkü o, kıyâmet gününde eshâbına şefaatçi olarak gelecektir.”

“Oruç ve Kur’ân-ı kerîm, kula şefaat eder. Oruç; ‘Yâ Rabbî! Ben onu, gündüz yemekten içmekten menettim. Beni onun hakkında şefaatçi kıl’ der, Kur’ân-ı kerîm; ‘Yâ Rabbî! Ben onu geceleyin uykudan menettim. Beni onun hakkında şefaatçi kıl’ der. İkisi de ona şefaat ederler.”

“Allahü teâlânın en sevdiği iş, elbise vererek veya doyurarak veya başka ihtiyâcını karşılayarak, bir mü’mini sevindirmektir.”

“Merhamet ediniz ki, merhamet olunasınız. Affedip bağışlayınız ki, siz de bağışlanasınız.”

“Kim bir kimseyi Allah için sever ve; ‘Ben seni Allah için seviyorum’ derse, ikisi de Cennete girer. Allah için seven kimse, sevdiği kimseden derece bakımından daha yüksektir.”

“Kim Allah için sever, Allah için buğzeder, Allah için verir, Allah için mâni olursa, onun îmânı kemâle ermiştir.”

“Birbirinize selâm veriniz! Birbirinize yiyecek ikram ediniz! Akrabanızın haklarını gözetiniz! Gece herkes uyurken namaz kılınız! Bunları yaparak, selâmetle Cennete giriniz.”

“Ey Allahın Resûlü! Cennete girmeme vesile olacak bir şey söyler misiniz?” diye soran bir Sahâbîye, Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) “Hoş sözlü olmak, selâm vermek ve yemek yedirmek” buyurdu.

“İki Müslüman karşılaşıp müsâfeha ederlerse, Allahü teâlâ, onlar ayrılmadan önce günahlarını af ve mağfiret buyurur.”

“İki Müslüman karşılaşıp, biri diğerine selâm verdiği zaman, ikisinden Allahü teâlânın en sevdiği, arkadaşına daha güleryüzlü olanıdır. Müsâfeha ettikleri zaman ikisinin üzerine Allahü teâlânın rahmeti iner. (inen yüz rahmetten) doksan tanesi müsâfehaya başlayana, on tanesi, kendisiyle müsâfeha edilenedir.”

“Kardeşini güleryüzle karşılamak şeklinde bile olsa, hiçbir iyiliği aşağı görme.”

“Kardeşine güleryüz göstermen sadakadır, iyiliği emredip, kötülükten alıkoyman sadakadır. Dalâlet üzere bulunan birisine doğru yolu göstermen senin için sadakadır. Taş ve diken (gibi eziyet veren şeyleri) yoldan uzaklaştırman sadakadır. Kovandaki suyu, kardeşinin kovasına doldurman sâdakadır.”

Abdülazîz bin Muhammed

Abdülazîz bin Muhammed hazretleri, hadîs âlimlerindendir. Tabiînden olup, Medine’de doğdu. 189 (m. 804) senesinde vefât etti. Rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîf:

Resûlullah “sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem” hazretleri, şöyle buyurdu: Allahü teâlâ, Ramazân-ı şerîfin her gününde, Cehenneme gitmesi gereken bir milyon kişiyi azâd eder. Ramazân-ı şerîfin son günü olunca, hepsinin toplamı kadarını mağfiret eder. Kadir gecesi olunca, Allahü teâlâ, Cebrâil’e, melekler topluluğu ile, yanlarında yeşil bir sancakla yeryüzüne inmelerini emreder. Sancağı Kâ’be-i muazzamanın üzerine dikerler. Cebrâil’in bin kanadı vardır. Bunlardan ikisini yalnız Kadir gecesi açar. Bunları açınca, doğudan batıya bütün dünyâyı kuşatır. Cebrâil, meleklere; bu gece, her ayakta durana, oturana, namaz kılana sabaha kadar selâm vermelerini, onlarla müsâfeha etmelerini, yaptıkları duâlara âmin demelerini buyurur. Fecir doğunca, Cebrâil; ey melekler topluluğu, haydi gidelim der. Melekler; “Ey Cebrâil! Allahü teâlâ, Muhammed’in ümmetinin işleri hakkında ne hüküm eyledi?” diye sorarlar. O da; “Allahü teâlâ, bu gece onlara nazar eyledi ve bütün günahlarını affeyledi. Yalnız dört sınıfı affetmedi” der. Eshâb-ı Kirâm; “Yâ Resûlallah bu dört sınıf kimlerdir?” diye sorduklarında; “İçki içmeye devam edenler, babasına-annesine karşı gelenler, sıla-i rahmi terk edenler ve mü’min olmaktan ümidini kesenlerdir” buyurup, şöyle devam etti: “Sonra Fıtır bayramı gecesi olur. Buna mükâfat gecesi ismi verilir. Bayram sabahı olunca, Allahü teâlâ, meleklere, Müslümanların bulundukları şehirlere inmelerini ve köşebaşlarında durmalarını emreder. Sonra insanlar ve cinlerden başka bütün mahlûkatın duyabileceği bir sesle bir münâdî; “Ey Muhammed ümmeti! Çok ihsân eden ve büyük günahları bağışlayan Rabbimizin huzûruna çıkınız” diye seslenir. Bayram namazı için Müslümanlar câmiye geldiklerinde, Allahü teâlâ; “Ey melekler, verilen işi tamamen yapan işçinin karşılığı nedir?” buyurur. Onlar da; “Ey Allahımız, ey Rabbimiz, onların karşılığı, mükâfatı, ücretlerini tam vermektir” derler. Allahü teâlâ da; “Ey meleklerim, ben ki Allahım, sizi şâhid tutuyorum. Şâhid olun ki, Ramazân-ı şerîfteki oruç ve namazlarına ücret olarak, kendi rızâmı ve mağfiretimi verdim” buyurur. Buna melekler çok sevinirler. Allahü teâlânın, bu ümmete Ramazân-ı şerîfin bitiminde verdiği ihsânları birbirlerine müjdelerler.

Seyyid Ahmed Bedevî

Seyyid Ahmed Bedevî rahmetullahi aleyh, Mısır evliyâsındandır. Nesebi Peygamber efendimize ulaşır. 1200 (H.596)’de Fas’ta doğdu. Üst üste gördüğü rüyâ üzerine Irak’a gitti. 1236 senesinde, rüyâsında Mısır’ın Tanta şehrine gitmesi işâret olundu ve oraya gitti. Tanta’da, zamanla herkes tarafından tanındı. Her tarafta meşhûr oldu. Talebesi Abdül’âl’ın, tövbe-i nasûhun ne olduğunu sorması üzerine şöyle buyurdu:

“Tövbenin hakikati, geçmiş günahlara pişman olmak, gelecekte olacağa istigfâr etmek, affını istemektir. İşlenen günâha tamamen pişman ve bîzâr olmak, bir daha o günahı işlememeye cânu gönülden azmetmek ve bu çeşit bir tövbe ile kalbi temizlemekten ibârettir.”

Ahmed-i Bedevî 1276 (H.675) senesinde Mısır’ın Tanta şehrinde vefat etti. Kabr-i şerîfi üzerine yapılan türbede her sene düzenlenen toplantılarda Mevlid-i şerîf ve Kur’ân-ı kerîm okunması âdet oldu. Ahmed Bedevî hazretlerinin kerâmetleri vefâtından sonra da devam etti.

Mısır’da Ebü’l-Gays bin Ketîle isminde âlim bir kimse vardı. Bir gün yolu, Ahmed-i Bedevî hazretlerinin medfûn bulunduğu beldeye düştü. Oradaki insanların, Seyyid hazretlerine çok büyük ihtimâm, hürmet gösterdiklerini görünce; “Siz de fazla abartıyorsunuz. Ona lüzûmundan fazla ihtimâm gösteriyorsunuz!” dedi. Orada bulunanlardan biri; “Sen ne diyorsun. O çok büyük bir velîdir” dedi. Ahmed-i Bedevî hazretlerinin büyüklüğünü anlayamamış olan adam, bu söze daha da içerledi. Fakat cevap vermedi. Bu kimse misafir olduğu için kendisine yemek getirdiler. Yemekte kızartılmış bir balık vardı. Ebü’l-Gays yemek yerken boğazına bir kılçık takıldı. Saatlerce uğraştılarsa da çıkartamadılar. Nice tanınmış doktorlar çağırdılar, onlar da çıkaramadılar. Artık yemekten, içmekten kesilmişti. Yataklara düştü. Her geçen gün ızdırâbı şiddetleniyor, hiçbir şey de yapamıyordu. Ölecek duruma gelmişti. Nihâyet aradan uzun bir süre geçtikten sonra, son çâre olarak Ahmed-i Bedevî hazretlerinin kabrini ziyâret edip, rûhâniyetinden yardım istemeyi düşündü. Yakınları bunu Seyyid hazretlerinin kabrine götürdüler. Kabrin yanında oturup, kendisine dil uzattığı için pişmân olmuş bir kalp ile ve Seyyid hazretlerinin rûhuna hediye etmek niyetiyle Yâsîn-i şerif okurken, kendisine bir aksırma hâli geldi. Doktorların uğraşarak çıkaramadıkları kılçık, orada bir aksırma ile çıkıverdi. O kadar rahatladı ki, sevincinden ne diyeceğini bilemedi ve eski düşüncelerimden dolayı Allahü teâlâya tövbe etti...

Ekmelüddîn Bâberti

Ekmelüddîn Bâberti hazretleri, Hanefî mezhebi fıkıh âlimidir. 710 (m. 1310) senesinde, Bayburt’ta doğdu. Doğum yerinin Bağdad’ın Bâbertâ kasabası olduğunu zikredenler de vardır. Önce kendi memleketinde ilimle meşgûl oldu. Sonra Haleb’e gidip oradaki âlimlerden ilim tahsil etti. (Tercîh-u mezheb-i İmâm-ı a’zam) risâlesi ve (İrşâd) ismindeki (Fıkh-ı ekber) şerh ve (Envâr) isminde (Menâr) şerhi ve (Tuhfe-tül-ebrâr) ismindeki (Meşârık) şerhi ve (Takrîr) ismindeki (Pezdevî usûli) şerhi ve (İnâye) isminde (Hidâye) şerhi ve dahâ şerhleri ve tefsîri vardır. 786 (m. 1384) senesinde vefât etti.

Bu mübarek zat, Envâr kitabında buyuruyor ki:

İhtiyâcı olan eşyâdan ve borçlarından fazla olarak, zekât nisâbı kadar malı, parası bulunan her hür Müslümânın, Ramazân Bayramının birinci günü sabâhı, tan yeri aydınlanırken, (Fıtra) vermesi vâcib olur. İhtiyâç eşyâsı demek, kıymetleri ne kadar çok olursa olsun, bir ev, bir aylık yiyecek, her yıl üç kat elbise, çamaşır, evde kullanılan eşyâ ve âletler, hizmetçiler, binecek vâsıtası, meslek kitâpları ve ödeyeceği borçlarıdır. Bu eşyânın mevcût olması şart değildir. Eğer mevcût iseler, zekât, fıtra ve kurban için nisâb hesâbına katılmazlar. Ticâret için olmayan, ihtiyâcından artan eşyâ, kirâdaki evler, evindeki süs eşyâsı, yere serili olmayan halılar, kullanılmayan fazla ev eşyâsı, sanat ve ticâret âletleri, burada ihtiyâç eşyâsı sayılmaz. Bunlar fıtra ve kurban için, nisâb hesâbına katılır.

Fıtra olarak, yarım sâ’ buğday veyâ buğday unu verilir. Yâhut bir sâ’ arpa veyâ hurma veyâ kuru üzüm verilir. Hanefî mezhebinde, buğday, arpa ve un bol olduğu zamânlarda bunların kıymetini altın veyâ gümüş olarak vermek dahâ iyidir.

Fıtra ve kurban nisâbına mâlik olana zengin denir. Bunun fıtra vermesi vâcib olur. Bir kişinin fıtrası, bir fakîre veyâ birkaç fakîre verilebildiği gibi, bir fakîre birkaç kimsenin fıtrası da verilebilir. Küçük çocuğun ve delinin malları varsa, bunların fıtraları da, mallarından verilir. Velîleri vermezse, çocuk büyüyünce, deli iyi olunca, eski fıtralarını da kendileri verir. Bâliğ olmayan çocukların malı yoksa, bunların fıtrasını babaları, kendi fıtrası ile birlikte verir. Yanî kendi zengin ise verir. Zevcesi için ve büyük çocukları için vermez. Fakat verirse sevâb olur. Mükellef ise, yani âkıl, bâliğ ve mukîm ise, yalnız kendisi için kurban kesmek de vâcip olur.

Ebû Zekeriyyâ

Ebû Zekeriyyâ Yahyâ bin Abdülhamîd hazretleri, Meşhûr hadîs âlimlerindendir. 228 (m. 843) senesinde Samarrâ’da vefât etti. Rivayet ettiği hadis-i şeriflerden bazıları:

“Yeryüzünde, her zaman kırk kişi bulunur. Her biri, İbrâhîm (aleyhisselam) gibi bereketlidir. Bunların bereketi ile yağmur yağar. Biri ölünce, Allahü teâlâ onun yerine başkasını getirir.”

“Gençlerin en hayırlısı, kendisini yaşlılara benzeten, ihtiyârların en fenâsı da kendisini gençlere benzetendir.”

“Namazını zayi ettiği hâlde Allaha mülâki olan kimsenin, diğer iyiliklerine Allah değer vermez.”

“Kim ki, abdestini güzel alır, namazını vaktinde kılar, rükû ve sücûdunu tamamlar, huşû’una riâyet ederse, beyaz ve parlak olduğu halde yükselir ve ‘benim hakkıma riâyet ettiğin gibi, Allah da seni korusun’ der. Kim ki abdestini güzel almaz, namazını vaktinde kılmaz, rükû, sücût ve huşû’una riâyet etmezse, siyah ve karanlık olduğu halde yükselir ve ‘beni zayi ettiğin gibi, Allah da seni zayi etsin’ der. Tâ ki Allahü teâlânın dilediği yere gittikten sonra bir paçavra gibi dürülür ve kişinin yüzüne çarpılır.”

“Din kardeşinin arzu ettiği yemeği kendisine yediren kimsenin günahları bağışlanır. Din kardeşini sevindiren, Allahı sevindirmiş olur.”

“Evlenen kimse, dîninin yarısını korumuş olur. Artık diğer yarısında da Allaha karşı gelmekten sakınsın.”

“Kadını, sırf malı ve güzelliği dolayısıyla alan kimse, malından da güzelliğinden de mahrûm olur. Fakat dindarlığı için bir kadın ile evlenen kimseye, Allahü teâlâ malı da güzelliği de nasîb eder.”

“Her kimin kız çocuğu olur da onu terbiye eder ve terbiyesini güzel eder, gıda verir ve gıdasını güzel verir ve Allahü teâlânın kendisine verdiği ni’metlerden ona da bolluk gösterirse, o kız çocuğu onun için bereket ve Cehennemden kurtarıp Cennete girmesi için bir kolaylık vesîlesi olur.”

“Lâ ilahe illallah söyleyip, bu Kelime-i tayyibe üzere vefât eden Cennete girer. Allah için bir gün oruç tutup, bu minval üzere vefât ederse Cennete girer. Allah için sadaka verip ömrü bunun üzerine biten Cennete girer.”

“Ramazan-ı şerîf ayında oruç tutup, ardından Şevval ayındanda altı gün oruç tutarsa, bir yıl oruç tutmuş gibi olur” buyurunca, hadîs-i şerîfi rivâyet eden Ebû Eyyûb-i Ensârî hazretleri, “Bir gününe on gün mü?” diye sordu. Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) “Evet” buyurdu.

“Yaşadığımız günlerde Rabbinizin nefhaları (rahmet dağıtması) vardır. Onlardan istifâde edin. Cum’a günü de bu günlerden biridir.”

Sadruşşerî’a-i Sânî

Sadruşşerî’a-i Sânî rahmetullahi aleyh, Hanefî mezhebi fıkıh âlimidir. İsmi, Ubeydullah bin Mes’ûd’dur. Nesebi Eshâb-ı kirâmdan Ubâde bin Sâmit’e ulaşır. 750 (m. 1349) senesinde Buhârâ’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:

Terâvîh namazı kılmanın fazîletini, emîrülmü’minîn Hazret-i Ali’den (radıyallahü anh) sordular. Cevabında buyurdu ki: (Her kim Ramazan-ı şerifin birinci gecesinde terâvîh namazı kılsa, Hak teâlâ, o kimsenin bütün [tevbelerini kabûl ederek], günahlarını bağışlar, ikinci gecesini kılan kimsenin ana babasının günahları affolunur. Üçüncü gece kılsa, melekler, o kula derler ki: “Sana müjdeler olsun, Hak teâlâ hazretleri senin ibâdetini kabûl buyurdu, istediğin şerefe kavuştun, günahlarını affetti.” Dördüncü gece terâvîh namazını kılınca, Kur’an-ı kerimi hatmetmiş gibi sevap kendisine ihsân edilir. Beşinci gece kılınca, Mescid-i aksâda, Mekkede ve Medînede kılmış gibi, Hak teâlâ hazretleri sevap ihsân eder. Altıncı gecesi kılsa, Beyt-ül mamûru tavâf etmiş gibi, yedinci gecesi kılsa, Fir’avn ile yapılan gazâda bulunmuş gibi, sekizinci gece kılsa, Bedr muhârebesinde Resûlullah ile bulunmuş gibi, dokuzuncu gecesi için Hazreti Dâvüd aleyhisselâm ile berâber ibâdet etmiş gibi, onuncu gecesi için, dünya selâmet ve saadeti ihsân edilir.)

Ramazan-ı şerifin sonuna kadar olan bütün gecelerin böylece ayrı ayrı birer fazîleti ve yüksek derece ve sevapları vardır. Böylece âdâb ve erkânına riâyet ederek, orucu tam olarak, bütün azaları ile tutup, terâvîh namazlarını kılarak ve haramlardan sakınarak otuzuncu gecesini ikmâl edince, Hak teâlâ hazretlerinin emri ile, Arş-ı âlânın altından bir sözcü hitâb ederek der ki: Her gece terâvîh kılan kullar Cehennemden kurtulmuş kullardır. Korktukları Cehennemden kurtulup arzu ettikleri nîmete, Cennet ve cemâl-i ilâhîye nâil oldular. Hak teâlâ hazretleri, azamet-i şâniyle buyurur ki: İzzim ve celâlim hakkı için, bu kullarıma afv ile muâmele eyledim... Bundan sonra, Hak teâlâ hazretleri emreder, o kullara birer berât yazılır. Bütün kadın ve erkeklerden, bu şartlar dahilinde ibâdetini ifâ ederek, cenâb-ı Hakkın bu lutfuna muhâtab olanlara, Cehennem azâbından kurtulup, sırâtı kolaylıkla geçmek için, ellerine birer berât verilir.

Öyle ise, hulûs ve îtikat üzre Ramazan-ı şerif orucunu tutup, kaza namazlarını ve sonra terâvîhleri edâ ederek ve haramlardan kaçınarak, cenâb-ı Hakkın rahmetine kavuşalım.

Ahmed Âsım Antâkî

Ahmed Âsım Antâkî hazretleri, evliyânın meşhûrlarındandır. Antakya’da doğdu. Doğum târihi bilinmemektedir. Âilesi Antakya eşrâfından îtibâr edilen kimselerdi. 853 (H.239) senesinde vefât etti. 

Gençliği ilim tahsili ile geçti. Ebû Süleymân-ı Dârânî’nin sohbetlerinde kemâle geldi. Tebe-i tâbiîn neslinden olup, Fudayl bin Iyâd ve Hâris-i Muhâsibî gibi zamânının en büyük velîleri ile görüştü. Bişr-i Hafî ve Sırrî-yi Sekatî’nin akranlarındandır. Kendisinden nasihat isteyenlere buyurdu ki: “Ey kardeşlerim! En faydalı korku, insanı günahlardan, Allahü teâlânın beğenmediği şeylerden alıkoyan, âhiret işlerinin elden çıkması ile üzüntüye sevk eden; kalan ömrü ve son nefesindeki durumu hakkında düşünmeye sevk eden korkudur. En faydalı ümit, sâlih amel yapmayı kolaylaştırandır. Hak olan iş, insanlara adâletle muâmele, insanın kendisi için istemediğini başkaları için de istememesi, kendisinden aşağıda olanın hak olan sözünü kabûl etmesidir. En faydalı, doğru söz, Allahü teâlânın rızâsı için nefsinin ayıplarını kabûl ve tasdik etmektir. En faydalı ihlâs, riyâdan ve gösterişten kurtulmaktır. En faydalı hayâ, hoşuna giden bir şeyi Allahü teâlâdan isteyip, sonra da O’nun rızâsına uygun olmayan işi yapmamaktır. En faydalı şükür, yapılan günahları Allahü teâlânın setredip (gizleyip) hiçbir kuluna bildirmediğini, bilmektir.

En faydalı zenginlik, fakirlik ve fakirlik korkusunu gideren şeydir. En güzel fakirlik, sabredip, durumundan şikâyette bulunmadan, sebeplere yapışıp, elinden geldiği kadar çalışıp, Allahü teâlâdan gelen her şeye rızâ ve hoşnutluk göstermektir...

En değerli amel, yapıldığında zarar getirmeyen ve Allahü teâlânın katında kabûl olandır. En güzel vekar ve ağırbaşlılık, meseleleri enine, boyuna, son noktasına kadar düşünüp, üzerinde durmaktır. Bu, yapılan işin ne derecede fayda sağlayacağını, herhangi bir zararın doğup doğmayacağını bilmeyi temîn eder. Böyle yapan kimse, günahlardan kendisini koruduğu gibi, kıyamet gününde kendisine gıpta edilen, imrenilen kimselerden olur.

En faydalı tevâzu, kibri ve gadabı (kızmayı) giderenidir. En kıymetli söz, hakka uygun olanıdır. En zararlı söz, konuşulmaması daha hayırlı olanıdır. En lüzumlu olan şey, Allahü teâlânın emrettiği farzları, ana-babayı, çoluk çocuğunu gözetip, onların geçimlerini temin edip, Allahü teâlânın emirlerini öğretip kulluk vazîfelerini yerine getirmelerini sağlamaktır.

Muhammed bin Sehnûn

Muhammed bin Sehnûn rahmetullahi aleyh, hadîs ve Mâlikî mezhebi fıkıh âlimidir. 202 (m. 817)’de Tunus’ta Kayravân’da doğmuştur. 256 (m. 870) yılında Sâhil’de vefât etmiştir. Derslerinde buyurdu ki:

Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûl-i ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem); “Bir kimse ramazan ayında oruç tutmayı farz bilir, vazîfe bilir ve orucun sevâbını Allahü teâlâdan beklerse, geçmiş günahları affolur” buyuruyor. Ahmed bin Hanbel, bir gece Resûlullah efendimizi (sallallahü aleyhi ve sellem) rüyâsında gördü. “Yâ Resûlallah! Ebû Hüreyre’nin sizden rivâyet ettikleri doğru mudur?” diye sordu. Resûlullah da “Evet doğrudur” buyurdu.

Bu hadîs-i şerîfi, Resûlullah efendimizden, Eshâbın en çok hadîs-i şerîf rivâyet edeni ve bu husûsta en çok gayret göstereni olan Ebû Hüreyre Abdurrahmân bin Sahr ed-Devsî rivâyet etti. Eshâb-ı Sûffa’dan olup gece ve gündüz devamlı Peygamber efendimizle beraber bulunurdu. Onu bu işten, ne mal, ne de şiddetli fakirlik alıkoyuyordu... Bir gün Ebû Hüreyre (radıyallahü anh), Peygamber efendimize şöyle demiştir: “Yâ Resûlallah! Senden işittiklerimi hafızamda fazla tutamıyorum.” Bunun üzerine Peygamber efendimiz; “Örtünü uzat” buyurdu. O da ridâsını uzattı. Resûlullah ona duâ etti. İki mübârek eliyle üç defa ona doğru nûr saçtı ve “Örtünü göğsüne sür” buyurdu. O da sürdü. Böylece, Allahü teâlâ ona öyle bir hafıza ihsân etti ki, işittiği hiçbir şeyi unutmadı. Ömrü de uzun oldu. Böylece çok hadîs-i şerîf rivâyet etti...

Ebû Büreyde el-Medînî şöyle anlatıyor: “Bir gün Ebû Hüreyre, Mescid-i Nebevî’de minbere çıktı ve “Ebû Hüreyre’ye doğru yolu gösteren, ona Kur’ân-ı kerîmi öğreten ve ona Muhammed aleyhisselâmın yanında bulunma ni’metini ihsân eden Allahü teâlâya hamd olsun...” dedi.

Bu hadîs-i şerîf de, ramazan ayının faziletine ve bu ayda oruç tutanların geçmiş günahlarının bağışlandığına delîl olmaktadır. Hadîs-i şerîflerde buyuruldu ki:

“Allahü teâlâ, ramazanın son gecesinde kullarını bağışlar.”

“Allahü teâlâ, bu ayda (Ramazân-ı şerîfte) meleklere, ümmet-i Muhammed’e istiğfarda bulunmalarını emreder.”

Hadîs-i kudsîde de; “Allahü teâlâ buyurdu ki: Oruç benim içindir. Onun karşılığını ben veririm.” Bu hadîs-i kudsî de delîldir ki, oruç sevâbı, Allahü teâlânın ilmine âittir. Bunun nasıl olduğu insan aklına sığmaz

Tâc-ül-İslâm Sem’ânî

Bir hadîs-i şerîfte Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) “Mîzânda güzel ahlâktan daha ağır gelecek hiçbir şey yoktur” buyuruyorlar. Diğer bir hadîs-i şerîfte ise, “Bir kimse kıyâmette mîzâna getirilir. Sonra her birinin büyüklüğü, gözün görebileceği uzunlukta olan doksan dokuz amel defteri getirilir. Bu defterlerde o kimsenin iyilik ve kötülükleri yazılıdır. Günahı sevâbından çok gelip, Cehenneme gönderilir. Cehenneme giderken, Allahü teâlâ katından bir ses duyulur: “Acele etmeyiniz. Onun tartılmayan bir şeyi vardır” der. Başparmağı ucu kadar bir şey getirilir. Üzerinde Lâ ilahe illallah Muhammedün Resûlullah yazılı olur. Sevâb kefesine konur. Böylece sevâbı, günahından ağır getir ve Cennete gitmesi emrolunur” buyuruldu.

Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Yâ Rabbi! Senden faydalı ilim isterim. Faydasız ilimden sana sığınırım.”

Hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “Cennet ve Cehennem karşılaşırlar, Cehennem der ki: “Bana ne oluyor ki, ancak kibirlenenler ve çok mal sahipleri bana geliyor?” Cennet de der ki: “Bana ne oluyor ki, zayıflar ve fakîrler bana geliyor?” Allahü teâlâ Cehenneme, “Sen benim azâbımsın. Seninle dilediğime azâb ederim.” Cennete, “Sen benim rahmetimsin. Seninle dilediğime merhamet ederim. İkinizi de dolduracağım.”

Diğer bir hadîs-i şerîfte Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem): “Ramazan-ı şerîfin ilk gecesi olunca, şeytanlar zincire vurulur. Cehennem kapıları kapanır. Ondan hiçbir kapı açık bırakılmaz. Cennet kapılarının hepsi açılır. Kapalı hiçbir kapı kalmaz. Bir münâdi şöyle seslenir: Ey Hayrı arayan! Hayra yönel. Ey şerri arayan! Ondan uzaklaş. Allahü teâlâ bu gecede birçok kimseyi Cehennemden âzâd eder” buyururlar.

Hâfız Ebû Sa’d şöyle demiştir: “Tâc-ül-İslâm vefât etmeden önce son dersini verirken, Resûlullahın (sallallahü aleyhi ve sellem) şu hadîs-i şerîfi ile başladı: “Önünüzde aşılması zor bir eşik vardır. Oradan yükü ağır olanlar geçemez. İşte ben bu engeli (eşiği) geçebilmek için yükümü hafifletmek istiyorum.” Tefsîr dersinde ise meâlen; “Bugün sizin dîninizi tamamladım” buyurulan Mâide sûresi 6. âyet-i kerîmenin tefsîrini yaptı. Sonra, kırk üç yaşında iken Cum’a günü vefât etti.

Ebü’l-Hasen Erdestânî

Ebü’l-Hasen Erdestânî hazretleri, İran’da, İsfehan’da yetişen hadîs ve fıkıh âlimlerindendir. Doğum tarihi belli değildir. 411 (m. 1020)’den sonra vefât etmiştir. Onun bildirdiği hadîs-i şerîflerde Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki:

“Bir kadın beş vakit namazını kılar, Ramazan ayında oruç tutar, namusunu korur ve kocasına itaat ederse, dilediği kapıdan Cennete girer.”

“Ey insanlar! Allahü teâlâdan korkunuz. Vallahi, sizden önce mü’minlerden birinin başı bıçkı ile iki parçaya ayrıldı. Yine de dîninden dönmedi.”

“Eshâbımın ismini işitince, susunuz! Şânlarına yakışmayan sözleri söylemeyiniz.”

“Kıyâmet gününde kişinin amel defteri, yazılmış olarak kendisine verilir. O kimse, amel defterinde dünyâda iken yapmadığı birtakım iyiliklerin yazılı olduğunu görür. ‘Yâ Rabbî! Bu iyilikler nereden buraya yazıldı?’ der. Allahü teâlâ da, ‘İnsanlar seni gıybet ediyorlardı. Sen ise bunu bilmiyordun. Bu iyilikler, sana bu sebeble verildi’ buyurur.”

“Birinin yanında Müslüman kardeşi gıybet edilir de, o kimse, gıybet edilen Müslüman kardeşine yardım etmeye gücü yettiği hâlde yardım etmezse, Allahü teâlâ onu dünyâda ve âhırette zelîl eder.”

“Kim dünyâda Müslüman kardeşinin ırzını korursa, Allahü teâlâ onun vücûdunu Cehennem ateşinden koruyacak bir melek yaratır.”

“Allahü teâlâ bir kulu sevdiği zaman, ‘Ey Cebrâil! Rabbin filancayı seviyor, sen de onu sev’ buyurur.”

Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem); “Benden sonra peygamberlik yoktur. Fakat mübeşşirât devam eder” buyurunca, Eshâb-ı Kirâm; “Mübeşşirât nedir, ey Allahın Resûlü?” diye sordular. Resûlullah efendimiz; “Müslümanın gördüğü veya ona gösterilen güzel rüyâlardır” buyurdu. “Rüyâda beni gören kimse, uyanıklık hâlinde beni gören kimse gibidir. Çünkü şeytan benim sûretime giremez.”

“Allahü teâlâ, hakkında hayır murâd ettiği kimseyi, dinde fakîh yapar.”

“Dinde fıkıhtan daha faziletli bir şey ile ibâdet edilmez. Bir fakîh, şeytana bin âbidden daha şiddetlidir. Her şeyin bir direği vardır. Bu dînin direğide fıkıhtır.”

“Âlimlerle oturmak ibâdettir.”

“Allahü teâlâ dünyâya rağbet etmeyenin kalbine hikmet koyar, diliyle hikmet konuşturur. Ona, dünyânın hastalığını ve kusurunu ve onun ilâcını gösterir. Onu sâlim olarak dünyâdan çıkarıp, Cennete koyar.” “Dünyâya rağbet etmemek, kalbe ve bedene rahatlık verir.”

Ebû Abdullah Ensârî

Ebû Abdullah Ensârî rahmetullahi aleyh, hadîs âlimlerindendir. Hadîs ilminde her sözü senettir. 215 (m. 830) senesinde vefât etti. Ramazân-ı şerîfin faziletleri hakkında şu hadis-i şerifleri nakletti:

İbn-i Mes’ûd (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Eğer insanlar Ramazân-ı şerîfte olan şeyi bilselerdi, bütün senenin Ramazan olmasını temenni ederlerdi.”

Huzâa kabilesinden bir kimse, “Yâ Resûlallah, Ramazan ayının üstünlüğünü bize anlat!” dediğinde:

“Cennet, Ramazan ayı için senenin başından sonuna kadar süslenir. Şehr-i Ramazan’ın ilk gecesi olduğunda, Arş’ın altından bir rüzgâr esip, Cennetin ağaç ve yapraklarını sallar. Hûr-i ayn bu hâli görüp, “Yâ Rabbî! Şu ayda sana ibâdetle meşgûl olan kullarından bize eş nasîb eyle, bizimle onların ve onlarla bizim gözlerimizi aydın eyle!” derler. Allahü teâlâ Ramazân-ı şerîfte oruçlu olan bir kuluna, (Çadırlarda saklı hûrîler vardır) [Rahmân-72] meâlindeki âyet-i kerîme ile övülen, anlatılan ve inciden çadırlar içinde saklı bulunan hûr-i ayndan bir zevceyi eş olarak verir. O hûr-i ayndan her biri, inci ile süslü, yakuttan bir sedir üzerindedir. O sedirde istebrak (sırma ile işlenmiş çok güzel ipek kumaş) ve atlastan yetmiş yatak ve her yatakta bir yastık vardır. Her birine hizmet edecek yetmiş bin, zevci için de ayrıca yetmiş bin hizmetçi vardır. Her hizmetçinin elinde, altın kâse (tabak) içinde bir çeşit yemek vardır. Cennettekiler her birinden ayrı lezzet alırlar, İşte kavuşulacak bu lütuf ve ihsânlar, o kimsenin Ramazanda işlediği sevâblardan ayrı olarak, her günün orucu içindir” buyurdu.

Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîfte buyuruldu ki:

“Ramazân-ı şerîfin ilk gecesi olunca, Allahü teâlâ kullarına rahmet nazarı ile nazar eder (bakar). Allahü teâlâ, rahmet nazarı ile baktığı kuluna asla azâb etmez. Bu ayın her bir gününde, Hak teâlâ bir milyon âsîyi Cehennem ateşinden azâd eder. Ramazân-ı şerîfin yirmidokuzuncu gecesi olunca, bütün bir ay boyunca, mağfiret ve azâd olunan kadar daha mağfiret ve azâd olunur. Fıtr bayramı gecesi olunca, melekler yerlerinde duramaz olurlar. Bayram sabahı Müslümanlar namaz için câmilere toplanınca, Allahü teâlâ, ‘Ey meleklerim, şâhid olun, ben ki, Allahım, onları mağfiret ettim’ buyurur.”

Ebû Bekr Nişâbûrî

Ebû Bekr Nişâbûrî hazretleri, hadîs âlimlerindendir. 300 (m. 913)’de İran’da Nişâbûr’da doğdu. 388 (m. 998)’de vefât etti. Hafız derecesinde yanî yüz bin hadîs-i şerîfi senetleriyle ezbere bilen bir âlimdi. Ramazân-ı şerîfin fazileti hakkında şu hadis-i şerifleri nakletti:

Selmân-ı Fârisî (radıyallahü anh) anlattı: Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) Şa’ban ayının son günü hutbede buyurdu ki: “Ey Müslümanlar! Üzerinize öyle büyük bir ay gölge vermek üzeredir ki, bu aydaki bir gece (Kadir gecesi), bin aydan daha fâidelidir. Allahü teâlâ, bu ayda, her gün oruç tutulmasını emretti. Bu ayda, geceleri teravih namazı kılmak da sünnettir. Bu ayda Allahü teâlâ için ufak bir iyilik yapmak, başka aylarda, farz yapmış gibidir. Bu ayda bir farz yapmak başka ayda yetmiş farz yapmak gibidir. Bu ay, sabır ayıdır. Sabredenin gideceği yer Cennettir. Bu ay iyi geçinmek ayıdır. Bu ayda mü’minlerin rızkı artar. Bir kimse, bu ayda, bir oruçluya iftar verirse, günahları affolur. Hak teâlâ, onu Cehennem ateşinden azâd eder. O oruçlunun sevâbı kadar ona sevâb verilir.” Eshâb-ı Kirâm dediler ki:

“Yâ Resûlallah! Her birimiz, bir oruçluya iftar verecek, onu doyuracak kadar zengin değiliz.” Resûl aleyhisselâm buyurdu ki: “Bir hurma ile iftar verene de, yalnız su ile oruç açana da, biraz süt ikram edene de bu sevâb verilecektir. Bu ay, öyle bir aydır ki, ilk günleri rahmet, ortası af ve mağfiret, sonu Cehennemden azâd olmaktır. Bu ayda, işçinin, memûrun, askerin, talebenin vazîfesini hafifleten patronları, âmirleri, kumandanları ve müdürleri, Allahü teâlâ affedip, Cehennem ateşinden kurtarır. Bu ayda dört şeyi çok yapınız! Bu ikisini Allahü teâlâ çok sever. Bunlar; Kelime-i şehâdet söylemek ve istiğfar etmektir, ikisini de zâten her zaman yapmanız lâzımdır. Bunlar da; Allahü teâlâdan Cenneti istemek ve Cehennem ateşinden ona sığınmaktır. Bu ayda bir oruçluya su veren bir kimse, kıyâmet günü susuz kalmayacaktır.”

Zührî (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Ramazân-ı şerîfte bir tesbih, Ramazân-ı şerîf dışında okunan bin tesbihten daha faziletlidir.”

Hâlid el-Cühenî’nin (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Kim bir oruçluya iftar verirse veya bir gaziyi teçhiz ederse, (donatırsa) ona onların ecri (sevâbı) kadar ecir vardır.”

.

Şerefüddin Hakkârî

Şerefüddin Hakkârî rahmetullahi aleyh, evliyânın büyüklerindendir. “Adiyy bin Müsâfir” ismiyle meşhur oldu. 1074 (H. 467) senesinde doğdu. 1162 (H 557) senesinde Hakkâri’deki dergâhında vefât etti. İlk tahsilinden sonra Bağdad’a giderek Abdülkâdir-i Geylânî ve birçok âlimden ilim ve tasavvuf terbiyesi aldı. Çok kerâmetleri görüldü. Talebelerinden Şeyh Ömer şöyle anlatır:

Bir gün Adiyy hazretlerinin yanına gittim. Evliyânın hâllerinden ve menkıbelerinden anlatıyordu. Bir ara; “Falan yerde bir kimse vardır. O anadan doğma kördür. Aynı zamanda baras hastası ve hâl sâhibi bir zâttır” dedi. Ben içimden; “Adiyy hazretleri himmet etseler, o kimse o durumdan kurtulsa” dedim. Daha sonra onun yanından ayrıldım... Başka bir gün yine Adiyy bin Müsâfir’i ziyârete gittim. Bana; “Yâ Ömer! İhtiyaç hârici hiç konuşmamak şartıyla, bana bir seferde arkadaş olur musun?” dedi. Ben de; “Evet” dedim. Bulunduğumuz yerden çıkarak yola koyulduk... Beriyet denilen yere geldiğimizde, açlıktan yürüyemez hâle geldim ve Adiyy hazretlerinden geride kaldım. Geri dönerek bana; “Ya Ömer! Yürüyemiyor musun?” dedi. Ben de; “Yâ Üstâd! Çok acıktım ondan yürüyemiyorum” dedim. Bunun üzerine biraz ileride duran bir ağacın meyvelerini toplayarak bana verdiler. Onları yiyince ayaklarıma kuvvet geldi ve yürümeye başladım. Sonunda köye vardık...

Köyün içinde bir çeşme vardı. Çeşmenin yanındaki ağacın altında, gözleri kör ve baras hastası bir genç oturuyordu. O genci görünce, Adiyy hazretlerinin birkaç gün önceki konuşmaları aklıma geldi. Kendi kendime; “Adiyy hazretleri herhâlde bu gence duâ etmeye geldiler. Bu duânın bereketiyle bu hâlden kurtulur” diye düşündüm. O anda Adiyy hazretleri bana dönerek; “Senin kalbinde ne vardır?” dedi. Ben de; “Allahü teâlânın hürmetine duâ buyur da, bu genç şifâ bulsun” dedim. O zaman; “Yâ Ömer! Benim sırlarımı açığa çıkarma” deyince, ben de onun sırlarını açıklamayacağıma dâir yemin ettim... Adiyy bin Müsâfir, çeşmenin başına gidip abdest aldı. Sonra gelip iki rekat namaz kıldı. Sonra o gencin yanına gelip mübârek eli ile mesh etti ve; “Bi iznillahi, Allahü teâlânın izni ile kalk” dedi. Genç de hemen ayağa kalktı. Sanki hiç kör ve baraslı değilmiş gibi sapasağlam oldu... Biz de dergâhımıza gitmek için yola çıktık. Kısa bir zaman yürüdükten sonra dergâha geldiğimizi gördüm...

Hasan Vahşavî

Hasan Vahşavî hazretleri, kırâat, fıkıh, nahiv ve hadîs âlimidir. 385 (m. 995) yılında, Belh yakınlarındaki Vahşa köyünde doğdu. 471 (m. 1078) yılında Belh’de vefât etti. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerde Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdular ki:

“Din kardeşlerine karşı güler yüzlü olmak, ona iyi şeyleri öğretmek, kötülük yapmasını önlemek, yabancı kimselere aradığı yeri göstermek, sokakları; taş, diken, kemik ve benzerleri gibi çirkin, pis ve zararlı şeyleri temizlemek, başkalarına su vermek hep sadakadır.”

“Cennette öyle köşkler vardır ki, içinde bulunan kimse, her dilediği yeri görür ve dilediği her yere kendini gösterir.” Ebû Mâlik-il-Eş’arî: “Böyle köşkler kimlere verilecektir?” deyince. “Tatlı sözlü, eli açık ve herkesin uyuduğu zaman, Allahü teâlânın kudretini, büyüklüğünü düşünen ve O’na yalvaranlara verilecektir” buyurdu.

“Cennet, seneden seneye Ramazân-ı şerîfin gelmesi için süslenir. Ramazan’ın ilk gecesi olunca, Arş’ın altından, Mesire isminde bir rüzgâr eser. Cennet ağaçlarının yapraklarını birbirine vurur. Cennet kapısının halkalarını sallar. Bunlardan hiç kimsenin, hiçbir zaman duymadığı çok güzel sesler duyulur. Cennet hûrîleri köşklere çıkarlar. Burçlar arasında dururlar. Sonra; “Allahü teâlâdan bizi isteyecek kimse yok mudur?” derler. Sonra hûrîler; “Ey Rıdvan, bu hangi gecedir?” derler. Rıdvan; “Bu gece, Ramazân-ı şerîfin ilk gecesidir ki, Allahü teâlâ Muhammed (aleyhisselâmın) ümmetinden oruç tutanlar için Cennet kapılarını bu gece açar” der. Allahü teâlâ; “Ey Rıdvan, Cennet kapılarını aç! Ey Mâlik, Cehennem kapılarını Muhammed (aleyhisselâmın) ümmetinden oruç tutanlara kapa! Ey Cebrâil, yeryüzüne in! Şeytanları bağla, zincire vur. Onları denizlere at. Habîbimin ümmetinin oruçlarını bozmasınlar” buyurur. Allahü teâlâ, Ramazân-ı şerîf ayının her gecesinde, bir münâdiye şöyle nidâ etmesini söyler: “Bir şey isteyen yok mu? İsteğini vereyim. Hiç tövbe eden yok mu? Tövbesini kabûl edeyim. Mağfiret isteyen yok mu? Mağfiret edeyim.”

“Allahü teâlâ, bu ümmete, fakir ve zayıfların duâları, namazları ve samimiyetleri sebebiyle yardım eder.”

“Kıyâmet gününde, dünyâda işlenen ameller ortaya konur ve bunun içerisinden kâinatın yaratıcısı ve sahibi Allahü teâlânın rızâsı için yapılan amelleri ayırın, denir. Bu emir üzerine Allah rızâsı için yapılanlar ayrılır. Geri kalanlar da Cehennem ateşine atılır.”

Ebû Muhammed Hasen

Ebû Muhammed Hasen Semerkandî rahmetullahi aleyh, büyük hadîs âlimidir. 409 (m. 1018) senesinde Semerkand’da doğdu. 491 (m. 1098)’de Nişâbûr’da vefât etti. Onun bildirdiği hadîs-i şerîflerde Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdular ki:

“Allahü teâlâ benim ümmetime, Ramazân-ı şerîfde beş şey ihsân eder ki, bunları hiçbir peygambere vermemiştir:

1. Ramazanın birinci gecesi, Allahü teâlâ mü’minlere rahmet eder. Rahmetle baktığı kuluna hiç azâb etmez.

2. İftar zamanında oruçlunun ağız kokusu, Allahü teâlâya her kokudan daha güzel gelir.

3. Melekler, ramazanın her gece ve gündüzünde, oruç tutanların affolması için duâ eder.

4. Allahü teâlâ, oruç tutanlara, âhırette vermek için, Ramazân-ı şerîfte Cennette yer tayin eder.

5. Ramazân-ı şerîfin son günü, oruç tutan mü’minlerin hepsini affeder.”

“Ramazân-ı şerîfin ilk gecesi olunca, gök kapıları açılır. Hiçbir kapı kapalı kalmaz. Ramazân-ı şerîfin son gecesine kadar böyle kalır. Ramazân-ı şerîfin her gecesinde teravih kılana, Allahü teâlâ, her secdesi için binbeşyüz sevâb yazar. Onun için Cennette kırmızı yakuttan bir ev yaptırılır. Bu evin altmış bin kapısı olur. Her kapının yakutla süslü altın köşkü olur. Mü’min bir kimse, Ramazân-ı şerîfin ilk günü oruç tutarsa, bütün günahları mağfiret olur. Ramazân-ı şerîfin her gününün orucunun üstünlüğü, sevâbı böyledir. Her gün, onun için yetmiş bin melek, sabah namazından akşam güneş batıncaya kadar af ve mağfiret isterler. Bu ayın gece ve gündüzündeki her bir secde için, Cennette bir ağaç dikilir. O kadar büyüktür ki, bir atlı, bu ağacın gölgesinin bir başından bir başına beş yüz senede ulaşır.”

“Ramazân-ı şerîfin ilk gecesi olunca, Allahü teâlâ kullarına rahmet nazarı ile nazar eder. Allahü teâlâ rahmet nazarı ile baktığı kuluna, asla azâb etmez. Bu ayın her bir gününde, Hak teâlâ, bir milyon âsîyi Cehennem ateşinden azâd eder. Ramazân-ı şerîfin yirmidokuzuncu gecesi olunca, bütün bir ay boyunca mağfiret ve azâd olunan kadar daha, mağfiret ve azâd olunur. Fıtr bayramı gecesi olunca, melekler yerlerinde duramaz olurlar. Allahü teâlâ, hiçbir kimsenin vasfedemeyeceği şekilde nûru ile tecellî eder. Bayram sabahı Müslümanlar namaz için câmilere toplanınca, Allahü teâlâ meleklere; “Ey melekler, işini bitirenin karşılığı nedir?” diye sorar. Melekler; “Ücretini tam vermektir” derler. Allahü teâlâ, “Ey meleklerim şâhid olun! Ben ki, Allahım, onları mağfiret ettim” buyurur.

Abdurrahmân Fûrânî

Abdurrahmân Fûrânî hazretleri, hadîs ve Şafiî mezhebi fıkıh âlimidır. 388 (m. 998) yılında Merv’de doğup, 461 (m. 1069) yılında aynı yerde vefât etti. Namazın ehemmiyeti hakkında bildirdiği hadis-i şerifler:

Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) bildiriyor. Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Beş vakit namaz ve Cum’a namazı, gelecek Cum’aya kadar ve ramazan orucu, gelecek ramazana kadar yapılan günahlara keffarettirler. Büyük günah işlemekten sakınanların küçük günahlarının affına sebep olurlar.” Arada işlenilmiş olan küçük günahlardan kul hakkı bulunmayanları yok ederler. Küçük günahları af edilerek bitmiş olanların, büyük günahları için olan azâblarının hafiflemesine sebep olurlar. Büyük günahların af edilmesi için tövbe etmek de lâzımdır. Büyük günahı yok ise, derecesinin yükselmesine sebep olurlar. Beş vakit namazı kusurlu olanların af olmasına Cum’a namazları sebeb olur. Cum’a namazları da kusurlu ise, ramazan oruçları sebep olur...

Abdullah İbni Mes’ûd (radıyallahü anh) diyor ki: Eshâbdan biri bir günah işlemişti. Sonra da pişman olup, Resûlullaha geldi ve yaptığını anlattı. Resûlullah vahiy bekledi. Sonra, bu zât namaz kıldı. Allahü teâlâ âyet-i kerîme gönderip meâlen; “Günün iki tarafında ve güneş batınca namaz kıl! İyilikler, kötülükleri elbette yok eder” buyurdu. Günün iki tarafı, öğleden evvel ve öğleden sonra demektir. Yani sabah, öğle ve ikindi namazlarıdır. Gündüze yakın olan gece namazı da, akşam ve yatsı namazlarıdır. Bu âyet-i kerîmede, her gün beş vakit namazın, günahların af edilmelerine sebep oldukları bildirilmektedir. Bu zât, “Yâ Resûlallah! Bu müjde yalnız benim için midir? Yoksa bütün ümmet için midir?” dedi. Resûlullah da; “Bütün ümmetim içindir” buyurdu.

Enes bin Mâlik (radıyallahü anh) diyor ki: Bir kimse Resûlullaha (sallallahü aleyhi ve sellem) gelip; “Had cezası verilecek bir günah işledim. Bana had cezası vur!” dedi. Resûlullah, ne günah işlemiş olduğunu buna sormadı. Namaz vakti geldi. Beraber kıldık. Resûlullah namazı bitirince, bu zât kalktı ve; “Yâ Resûlallah! Ben, had cezası verilecek bir günah işledim. Allahü teâlânın kitabında emr olunan cezayı bana yap!” dedi. “Sen bizimle beraber namaz kılmadın mı?” buyurdu. Evet kıldım dedi.“Üzülme Allahü teâlâ günahını af eyledi” buyurdu.

Âşık Kâsım

Âşık Kâsım rahmetullahi aleyh, Osmanlı devri âlimlerindendir. İznik’te doğdu. 945 (m. 1538)’de Edirne’de vefât etti. Vefâtında yüzyetmiş yaşlarında idi. Sohbetlerinde buyurdu ki:

Fıkıh âlimleri talebeye muayyen bir mezhebe; hakîkat âlimleri de bir velîye yapışmayı emrederler. Bu, yolu kısaltmak içindir. Çünkü dînin menbaı elin ayası, müctehidlerin mezhebleri ve velîlerin tarîkatleri parmaklar gibidirler. Bir mezheb veya tarîkatle meşgûl olma zamanları, parmakların boğumları gibidir. El ayasına ulaşmak isteyen, önce parmakların boğumlarına temâs eder.”

“Kendi ayıbını görmeli, başkalarının ayıplarını araştırmamalıdır. Mü’mine en uygun olanı, kendi ayıpları ile meşgul olup, onları mümkün olduğu kadar gidermeye çalışmaktır. Çünkü bir kimse, kendi ayıbı ve günâhı ile Allahü teâlâya karşı edepsizlik ettiğini ve cenâb-ı Hakkın yarattıklarındaki hikmetleri düşünse, sekerât-ül-mevt (ölüm hâli), kabir, kıyâmet ve hesap hâllerini hatırlasa, başkalarının ayıbına bakmaz. Nitekim Hasen-i Basrî; “Ben hiçbir kimsenin ayıbıyla meşgûl olup, onun ayıbından haberdâr olmadım. Çünkü kendi ayıbım her tarafımı sarmış iken başkasının ayıbını görmem doğru değildir” buyurdu. Resûlullah da (sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem); “Kim mü’min kardeşinin ayıbını dünyâda gizlerse, Allahü teâlâ da dünyâda ve âhırette onun ayıbını gizler” buyurdu.

Bir kimse Müslüman olduğunu söyler, fakat farz-ı ayn bilgileri öğrenmekten geri kalırsa, Müslümanlıkla alâkası, Müslüman olduğunu söylemekten ibâret olur. Sâdece Müslüman olduğunu söylemekle âhıret saadetine kavuşulmaz. Bu bakımdan her Müslümanın, öğrenilmesi farz-ı ayn olan din bilgilerini iyice öğrenip ezberlemesi lâzımdır. Hattâ bu bilgileri, yakınlarına, çoluk-çocuğuna da öğretmelidir.

Ehl-i sünnet âlimleri söz birliği ile bildirdiler ki: Şirkten (Allahü teâlâya ortak koşmaktan) başka büyük günahlar mü’mini îmândan çıkartmaz. Ancak o kimse îmânı sebebiyle itaatkâr, günâhı sebebiyle âsîdir. Çünkü îmânın asıl mâhiyeti olan kalb ile tasdik mevcûddur. Allahü teâlâ Nisa sûresi 48. âyetinde meâlen: “Doğrusu Allah kendine eş koşulmasını (eş koşanın günahını) bağışlamaz. Ondan başkasını dilediği kimse için bağışlar ve mağfiret buyurur. Kim de Allaha eş koşarsa gerçekten pek büyük bir günah işlemiş olur” buyuruyor. Bu âyet-i kerîme; büyük günah işleyen kimselerden tövbe etmeksizin ölenlerin Allahü teâlânın affına ve bağışlamasına mazhar olacağına, şirk işleyenin af ve mağfiretten mahrûm kalacağına delâlet etmektedir.

Abdüssamed Bağdâdî

Abdüssamed Bağdâdî rahmetullahi aleyh, kırâat, hadîs lügat ve Hanbelî mezhebi fıkıh âlimidir. 593 (m. 1197) senesinde Bağdad’da doğup, 676 (m. 1277) senesinde Bağdad’da vefât etti. Vefatından kısa bir zaman önce bir sohbetinde buyurdu ki:

Müslümanlara farz olan, muhakkak yapılması gereken beş esas vazîfe vardır: Bunlardan birincisi tek Allaha ve Onun Peygamberi ve kulu olan Muhammed aleyhisselâma inanmak, ikincisi namaz kılmak, üçüncüsü ramazan ayında oruç tutmak, dördüncüsü hacca gitmek, beşincisi zekât vermektir. Namaz, günde beş defa, vakitleri gelince, yapılan dînî vazîfedir. Namaza başlamadan evvel abdest almak, yâni elini, yüzünü, kollarını yıkamak, başını mesh etmek ve ayaklarını yıkamak lâzımdır. Abdesti bozan sebepler olmadıkça, bir defa abdest alarak birkaç kere namaz kılınabilir. Günde beş defa bu vazîfenin yapılması, dünya işleri için çalışmaya mani olmaz. Esasen kısa süren namaz câmiye gitmeden her yerde yalnız kılınabildiği gibi, abdest tâzelemek için ayakkabı çıkarmadan abdest almayı mümkün kılan, mest üzerine (mesh) usûlü de vardır. Hattâ, su bulunmayan yerlerde ve hastaların toprak ile (teyemmüm) ederek abdestli sayılmaları da mümkündür.

Oruç, senede bir ay, yâni ramazan ayında, yalnız gündüzleri orucu bozan şeylerden uzaklaşmak demektir. Orucun, dünyadaki faydalarından biri insanlara açlığın ve susuzluğun ne demek olduğunu öğretmektir. Tok, hiçbir zaman açın hâlinden anlamaz ve ona merhamet etmez. Oruç, bundan başka, nefse hâkimiyyeti talim eder. Oruç tutma zamanı Arabî aya göre tâyîn edildiğinden, her sene evvelki seneye göre takrîben on gün evvel başlar. Bu sebebden bâzan yaza, bâzan kışa isâbet eder...

Zekât, kazancı yerinde ve ihtiyacından fazla malı (Nisap) denilen miktârı, sınırı aşan Müslümanın elindeki toplu servetin kırkta birini senede bir defa muhtaç olan Müslümanlara vermesi demektir. Bu farz, varlıklı Müslümanlar içindir. Hac ise, hiçbir borcu bulunmayan ve seyâhatte iken âilesinin nafakasını onlara bırakabilen zengin Müslümanların ömürlerinde bir kere Mekke şehrine gidip Kâbe'yi ziyâret ve Arafât meydanında Allahü teâlâya duâ etmeleri demektir. Hac, bu şartları hâiz olan Müslümanlara farzdır. Mekke'ye gidip gelmekte hayat tehlikesi, hasta olmak korkusu veya hacca gitmek isteyenin bedenen dayanamayacağı müşkilât varsa, hacca gitmez. Yerine başkasını gönderir.

Abdülvehhâb Müttekî

Abdülvehhâb Müttekî hazretleri, Hindistan'da yetişen meşhûr velîlerdendir. Mendev'de doğdu. 1592 (H.1000) senesinden sonra Mekke'de vefât etmiştir. Büyük hadîs âlimi ve evliyânın meşhurlarından olan Şeyh Ali Müttekî hazretlerine on iki yıl hizmet etti. 

Hocası 1567 senesinde vefât edince, ona vekâlet etti. Çok talebe yetiştirdi. Kerametleri görüldü. Bir gün istidrâcdan, Müslüman olmayanlarda ve bid'at ehlinde görülen havada uçmak, su üstünde yüzmek gibi hâllerden söz açılmıştı. Başından geçen şu hâdiseyi anlattı: Bir zaman yolculukta bir şehre uğradım. Şehrin kâdısı Şâfiî mezhebindeydi. İsmi, Abdülazîz'di. Dervişleri, yolcuları himâye ederdi. Beni de o kıyâfetle görünce, yanıma gelip oturdu. Konuştuk. "Şehrinizde sohbet edebileceğimiz sâlih kimseler var mı?" dedim. "Gönül sâhibi bir adam var. Çokları ona bağlı. Lâkin zâhirde bâzı haramları işlediğinden biz onu arayıp sormuyoruz" dedi... Ertesi gün o adamın olduğu yere gittim. Baktım ki, yüksek bir yerde iki üç kişi ile birlikte oturuyordu. Cemâat ise, erkek-kadın karışıktı. Biz içeri girince; "Merhabâ" dedi. Bir müddet sonra kadehler gelip şarap dağıtılmaya başlandı. Bana da işâret edip; "Haydi sen de iç" dedi. "Haramdır, içilmez" dedim. Ne kadar ısrar ettiyse, sözümde durup içmedim. "İçmezsen bak sana ne yaparım" diye tehdid etti. Sonunda üzgün ve kederli bir hâlde oradan kalktım. Arkadaşlarımın yanına geldim. Yemek hazırdı. Canım yemek istemedi. Öyle uykuya daldım. Kimseye de başımdan geçeni anlatmadım. Rüyâda, ağaçlar, meyveler ve pınarlarla dolu güzel bir bahçe gördüm. Yolu dikenli ve sıkıntılıydı. Ona gitmek pek zor göründü. Şarap dağıtan adam çıkageldi. Elinde şarap kadehi vardı. "Al bunu iç, seni bu bahçeye götüreyim" dedi. Rüyâda da, o haramı alıp içmedim. Bu esnada uyandım. Lâ havle okudum. Bana ne oluyor, rüyâda da aynı şeyi gördüm, dedim. Kalktım, Resûl-i ekreme sığındım. Tekrar uyudum. Bu sefer Peygamber efendimizi gördüm. Huzûruna vardım. Mübârek elinde asâ, baston vardı. Âniden o bid'at sâhibi adam göründü. Resûlullah efendimiz bastonu ona fırlattı. O köpek şekline girdi ve Resûlullah'ın huzûrundan kaçtı. Peygamberimiz sonra bana dönerek; "O kaçtı, bir daha bu şehirde duramaz" buyurdular. Uyandım. Abdest alıp, iki rekat namaz kıldım ve şükrettim. O adamın olduğu tarafa gittim. Gördüm ki, orada hiçbir şey kalmamış. Ben gitmeden kaçıp gitmişti. Oradakiler; "Birkaç saat önce evini yıkıp, buradan toparlanıp gitti" dediler...

Abdurrahmân Ba'lî

Abdurrahmân Ba'lî rahmetullahi aleyh, fıkıh âlimidir. 1110 (m. 1698) senesinde Lübnan’da Ba’lbek şehrinde doğdu. 1192 (m. 1778) senesinde Haleb’de vefât etti. Bu mübarek zat, vefatından kısa bir zaman önce buyurdu ki:

Farz, âyet-i kerimeden açıkça anlaşılmış olan emirlere denir. İnanmayan, önem vermeyen kâfir olur. Îman, Kur'an, abdest almak, namaz kılmak, oruç tutmak, zekât vermek, hacca gitmek gibi. Farz üç nev'dir: Farz-ı dâim, farz-ı muvakkat, farz-ı alel-kifâye, Farz-ı dâim (âmentü billâhi)yi sonuna kadar ezberleyip ve mânasını bilip ve inanıp, dâimî îtikat etmeye denir. Farz-ı muvakkat, amelin vakti geldiğinde, işlediğimiz farz olan amellere denir. Beş vakit namaz kılmak ve Ramazan-ı şerif ayında oruç tutmak gibi. Farz-ı alel-kifâye, en az biri işlese, sâirlerden sâkıt olur. Verilen selâmın cevabını söylemek, cenâze namazı kılmak ve cenâzeyi gasl etmek gibi...

Vâcib, şüpheli delîl ile belli olan emirlere denir. Vâcib olduğuna inanmayan, kâfir olmaz. Lâkin, işlemeyen, Cehennem azâbına lâyık olur. Meselâ, vitr namazında, kunût duâsını okumak ve Kurban Bayramında kurban kesmek ve Ramazan-ı şerif Bayramında fıtra vermek ve secde âyeti okununca, (Secde-i tilâvet) yapmak gibi. Vâcib içinde, dört vâcib ve bir farz vardır. İlmi vâcib, ameli vâcib, miktârı vâcib, îtikadı vâcib, ihlâsı farz. Farzın ve vâcibin riyâsı haramdır.

Sünnet, Resûlullah hazretlerinin devamlı yapmış olup, bir kere veya iki kere terk etmiş olduğu amellere denir. Terk edene, azâb olmaz. Lâkin, özürsüz ve devamlı terk eden, itâba ve sevabından mahrum olmaya lâyık olur. Meselâ, misvâk isti'mâl etmek ve ezan ve ikâmet ve cemaat ile namaz kılmak gibi.

Sünnet üç nev'dir: Sünnet-i müekkede, sünnet-i gayri müekkede, sünnet-i alel-kifâye. Sünnet-i müekkede olanlar, sabah namazının sünneti ve öğle namazının evvel ve son sünnetleri ve akşam namazının sünneti ve yatsı namazının son sünneti gibi. Bunlar, sünnet-i müekkededir. Sabah namazının sünnetine vâcib diyen âlimler de vardır. Bu sünnetler aslâ özürsüz terk olunmaz. Beğenmeyen kâfir olur. Sünnet-i gayri müekkede olanlar, ikindinin sünneti ve yatsı namazının evvel sünneti. Bunlar çok kere terk olunursa, bir şey lâzım gelmez. Özrsüz olarak büsbütün terk olunursa, itâba ve şefaatten mahrum olmaya sebep olur. Sünnet-i alel kifâye, beş on kimseden birisi işlese, sâirlerinden sâkıt olur. Selâm vermek ve itikafa girmek ve meşru olan işlerinin evvelinde Besmele-i şerifeyi söylemek gibi...

Abdülazîz bin Ebî Hazım

Abdülazîz bin Ebî Hazım hazretleri, Tebe-i Tabiînin büyük âlimlerindendir. 107 (m. 725) yılında doğdu. 184 (m. 800) yılında vefat etti. Zamanın fıkıh ve hadîs âlimidir. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bâzıları:

Resûlullah “sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem” hazretleri buyuruyor ki:

“Kim benim mescidime girer de bir harf öğrenir veya öğretirse, Allah yolunda cihad eden kimse gibi olur.”

“Ramazân-ı şerîfin ilk gecesi olunca, Allahü teâlâ kullarına rahmet nazarı ile nazar eder. Allahü teâlâ rahmet nazarı ile baktığı kuluna, asla azâb etmez. Bu ayın her bir gününde, Hak teâlâ, bir milyon âsîyi Cehennem ateşinden azâd eder. Ramazân-ı şerîfin yirmidokuzuncu gecesi olunca, bütün bir ay boyunca mağfiret ve azâd olunan kadar daha, mağfiret ve azâd olunur. Fıtr bayramı gecesi olunca, melekler yerlerinde duramaz olurlar. Allahü teâlâ, hiçbir kimsenin vasfedemeyeceği şekilde nûru ile tecellî eder. Bayram sabahı Müslümanlar namaz için câmilere toplanınca, Allahü teâlâ meleklere; “Ey melekler, işini bitirenin karşılığı nedir?” diye sorar. Melekler; “Ücretini tam vermektir” derler. Allahü teâlâ, “Ey meleklerim şâhid olun! Ben ki, Allahım, onları mağfiret ettim” buyurur.

“Cennet, seneden seneye Ramazân-ı şerîfin gelmesi için süslenir. Ramazan’ın ilk gecesi olunca, Arş’ın altından, Mesire isminde bir rüzgâr eser. Cennet ağaçlarının yapraklarını birbirine vurur. Cennet kapısının halkalarını sallar. Bunlardan hiç kimsenin, hiçbir zaman duymadığı çok güzel sesler duyulur. Cennet hûrîleri köşklere çıkarlar. Burçlar arasında dururlar. Sonra; “Allahü teâlâdan bizi isteyecek kimse yok mudur?” derler. Sonra hûrîler; “Ey Rıdvan, bu hangi gecedir?” derler. Rıdvan; “Bu gece, Ramazân-ı şerîfin ilk gecesidir ki, Allahü teâlâ Muhammed (aleyhisselâmın) ümmetinden oruç tutanlar için Cennet kapılarını bu gece açar” der. Allahü teâlâ; “Ey Rıdvan, Cennet kapılarını aç! Ey Mâlik, Cehennem kapılarını Muhammed (aleyhisselâmın) ümmetinden oruç tutanlara kapa! Ey Cebrâil, yer yüzüne in! Şeytanları bağla, zincire vur. Onları denizlere at. Habîbimin ümmetinin oruçlarını bozmasınlar” buyurur.

Allahü teâlâ, Ramazân-ı şerîf ayının her gecesinde, bir münâdiye şöyle nidâ etmesini söyler: “Bir şey isteyen yok mu? İsteğini vereyim. Hiç tövbe eden yok mu? Tövbesini kabûl edeyim. Mağfiret isteyen yok mu? Mağfiret edeyim.”

Ebû Beşr el-Basrî

Ebû Beşr el-Basrî rahmetullahi aleyh, meşhûr hadîs, fıkıh âlimi ve evliyânın büyüklerindendir. Tebe-i tâbiînden olup, Basra’da yaşamıştır. 793 (H. 177) veya 802 (H. 186)’de, bir rivayete göre de 805 (H. 189) senesinde vefât etmiştir.

Ebû Beşr el-Basrî hazretleri, yaşadığı ibret verici hadîselerden bâzılarını, insanlara nasîhat ve ders olması bakımından nakletmiştir. Şöyle anlatmıştır:

Hizmetlerimi görmesi için bir köle satın almıştım. Gece evimde kalmasını istedim. Fakat geceleri kapılar kapalı olduğu halde evde yoktu. Sabah olunca eve geldi ve bana üzeri işlenmiş bir dirhem altın verdi. Bunu nereden aldın deyince:

“Efendim, ben size her gün böyle bir dirhem vereceğim. Karşılığında geceleri beni serbest bırakmanızı istiyorum” dedi. O günden sonra her gece evden çıkıp gider, sabahleyin döner ve bir dirhem getirirdi...

Aradan bir müddet geçti. Bir gün komşum yanıma gelip; “Kölen mezarları açıyor, kefen soyuyor” dedi. Bu söz beni çok üzdü. “Ben onu eve hapsedeceğim” dedim. Kapıları kilitledim, akşam oldu, yatsı namazından sonra kölem evden gitmek üzere kalktı. Tâkip ettim, kapalı kapılara işâret edince, kapılar açılıveriyordu. Evden çıktı. Kurak bir yere vardı. Elbisesini çıkarıp üzerine eski bir çul giydi. Sabaha kadar namaz kıldı. Sabaha doğru şöyle duâ etti:

“Ey yüce sâhibim! Efendime götüreceğim ücreti gönder!” Gökten üzerine bir dirhem düştü alıp cebine koydu. Onun hakkında yanlış düşündüğümden dolayı tövbe edip, Allahü teâlâdan af diledim. Sonra da bu kölemi âzâd etmeye, serbest bırakmaya karar verdim. Fakat kölem kayboldu... Bir müddet sonra karşıma kırata binmiş biri dikildi ve; “Ey Abdülvâhid! Burada ne oturuyorsun?” dedi. Durumu baştan sona anlattım. Atlı; “Şimdi sen bulunduğun yerden ayrılma. Kölen bu gece yanına dönecek” dedi. Oturup bekledim, ortalık kararınca bir de baktım ki, kölem geldi. Yanında bir sofra vardı. Bana; “Buyur ye efendim!” dedi. O benzerini görmediğim yiyeceklerden yedim. Sabah namazından sonra kölem elimden tutup, duâ etti. Sonra birkaç adım attık. Birdenbire kendimi evimin önünde buldum. Kölem bana dönüp;

“Efendim, siz beni âzâd etmeye karar vermediniz mi?” dedi. “Evet” dedim. Yerden bir taş alıp âzâd edilme bedeli olarak bana verdi. Bir de baktım ki, taş altın oldu. Sonra ayrılıp gitti...

Bu hadiseyi komşularıma anlatıp; “O, mezâr soyan değil nûr saçan imiş” dedim. Komşularım onun kerâmetlerini duyunca ağlayıp, hakkında yanlış düşündüklerinden dolayı pişman olup, tövbe ettiler...

Abdullah bin Necmüddîn

Abdullah bin Necmüddîn Mısrî hazretleri, Mâlikî mezhebi fıkıh âlimidir. 616 (m. 1219) senesinde, Mısır’daki Dimyat’ta vefât etti. Vefatından kısa bir zaman önce buyurdu ki:

Büyük günahların nev’i pek çoktur. Bunlardan bazıları:

Haksız yere adam öldürmek. Zinâ etmek. Livâta etmek, her dinde haramdır. Şarap ve her türlü alkollü içkileri içmek. Hırsızlık etmek. Keyif için, uyuşturucu madde yemek, içmek. Başkasının malını cebren almak. Yâni gasbetmek. Yalan yere şehâdet etmek. Ramazan orucunu, özürsüz, Müslümanların önünde yemek. Ribâ, yâni fâiz ile mal, para almak, vermek. Çok yemin etmek.

Vâlideynine âsî olmak, karşı gelmek. Mahrem ve sâlih akrabâya sıla-i rahmi terk etmek. Muhârebede, harbi terk edip düşmandan kaçmak. Haksız yere yetîmin malını yemek. Terâzîsini ve ölçeğini, hak üzere kullanmamak. Namazı vaktinden önce ve sonra kılmak. Mümin kardeşinin gönlünü kırmak. Resûlullahın söylemediği sözü söylemek ve ona isnâd eylemek. Rüşvet almak. Hak şehâdetten kaçınmak. Malının zekâtını ve uşrunu vermemek. Gücü yeten kimse, münkeri, günah işleyeni görünce, menetmemek. Canlı hayvanı ateşte yakmak. Kur’an-ı azîm-üş-şânı öğrendikten sonra, okumasını unutmak. Allahü azîm-üş-şânın rahmetinden ümidini kesmek. Müslüman olsun, kâfir olsun, insanlara hıyânet etmek. Hınzır (domuz) eti yemek. Resûlullahın Eshâbından herhangi birisini sevmemek ve söğmek. Karnı doyduktan sonra yemeye devam etmek. Nemîme, yâni Müslümanlar arasında söz taşımak. Avret mahallini başkasına göstermek. Başkasının avret yerine bakmak. Ölmüş hayvan eti (leş) yemek ve başkasına yedirmek. Emânete hiyânet etmek. Müslümanı gıybet etmek. Haset etmek. Allahü azîm-üş-şâna şirk [ortak] koşmak. Yalan söylemek. Kibirlilik, kendini üstün görmek. Ölüm hastasının vâristen mal kaçırması. Bahîl, çok hasîs olmak. Dünyaya muhabbet etmek. Allahü teâlânın azâbından korkmamak. Haram olanı, haram îtikat etmemek. Helâl olanı, helâl îtikat etmemek. Falcıların falına, gaybdan haber vermesine inanmak. Dîninden dönmek, mürted olmak...

Harem-i Kâbe’de günah işlemek. Devlet adamlarının emirlerine, kanûnlara âsî olmak, karşı gelmek. Ehlinin mahrem yerlerini, anasının mahrem yerine benzetmek. Ehlinin anasına sövmek. Ettiği iyiliği başa kakmak. Câhillik üzerinde ısrâr etmek. Allahü teâlâdan ve İslâmiyetin bildirdiği isimlerden başka şey söyleyerek yemin etmek.

Muhammed Horasânî

Muhammed Horasânî rahmetullahi aleyh, evliyânın büyüklerindendir. Haleb’de ikâmet etti. 925 (m. 1519)’da vefât etti. Çok tesirli vaazları vardı. Bu vaazlarından birinde şunları buyurdu:

“Mü’minlere takvâyı tavsiye ederim. Çünkü takvâ, mü’minler için en hayırlı elbisedir. Güzel amel sahibi sâlih kimselerle beraber olmak, bozuk amelli fâsık kimselerden uzaklaşmak, takvâda kolaylık sağlar. Kur’ân-ı kerîmde Zuhrûf suresi altmışyedinci âyet-i kerîmede meâlen; “(Küfürde birleşip sevişen) dostlar, o gün birbirlerine düşmandırlar. Dostlukları ve birbirlerini sevmeleri, Allahü teâlâ için olan takvâ sahipleri ise, birbirlerine şefaat ederler” buyuruldu. Hadîs-i şerîfte, sâlih ve iyi kimselerle beraber bulunmak hakkında; “Sâlih arkadaşın hâli, güzel koku satan attârın hâli gibidir. Ondan koku satın almasan da, hiç olmazsa kokusundan istifâde edersin. Kötü arkadaşın durumu ise, demircinin durumu gibidir. Ateşi elbiseni yakmasa da, kötü kokusu bulaşır” buyuruldu.

Allahü teâlâ, Resûlullah efendimize (sallallahü aleyhi ve sellem) lâyık olduğu yüksek dereceleri mükâfat olarak versin. Çünkü O, bizi kötü ve bozuk kimselerle beraber olmaktan sakındırıp, iyi ve sâlih kimselerle beraber olmak için uyardı! En iyi arkadaş, beraber olmaya daha lâyık kimse, Resülullah efendimizin haber verdiği kimsedir. Resûlullaha; “En hayırlı, en iyi arkadaş hangisidir?” diye sorulunca; “Kendisini gördüğünüzde Allahü teâlâyı hatırladığınız, konuşması ilminizi artıran, ameli ve yaptıkları size âhıreti hatırlatan kimsedir” buyurdu.

Mâlik bin Enes şöyle anlattı: Havariler, Îsâ aleyhisselâma; “Yâ Rûhullah! Kiminle arkadaş olalım?” diye sordular. Îsâ aleyhisselâm; “Görüldüğünde size Allahü teâlâyı hatırlatan, konuşması ilminizi artıran, işleri sizi âhırete teşvik eden kimse ile arkadaş olunuz” buyurdu. Mâlik bin Enes talebelerine bunu tavsiye eder, “Sözü ilmini artıran, işleri seni âhırete teşvik eden kimseyi arkadaş edin, dinine zarar getiren, işleri seni dünyâya teşvik eden kimse ile arkadaş olmaktan sakın” buyururdu.

Lokman Hakim de oğluna şöyle nasihatte bulundu: “Ey oğul! Diline sahip olmayan kimse, sonunda pişman olur. Çok münâkaşa ve münâzara yapan kimse, kötülenir. Kötü işlerin yapıldığı yerlere girenler, oralarda işlenen kötü işleri yapmakla suçlanır ve töhmet altında kalırlar. Kötü kimse ile arkadaş olan kimse, kötülükten kurtulamaz. Emîn olamaz. İyi kimse ile arkadaş olan kimse, iyi şeylere kavuşur.”

Burhâdeddîn Geylânî

Burhâdeddîn Geylânî hazretleri, evliyânın büyüklerindendir. Seyyid Cemâleddîn-i Ezherî’nin önde gelen talebelerinden ve halîfelerindendir. 780 (m. 1378)’de vefât etti. Bir sohbetinde buyurdu ki:

Hakkın kapısına yapışmak, bütün dertlere deva, hastalıklara şifâdır. Şöyle anlatılır: “Zamanının meşhûr vâlilerinden Leys bin Rebî, bir hastalığa yakalanmıştı. Zamanının en meşhûr tabîbleri onu tedâvi etmişler, ancak bir netice alamamışlardı. Bir gün vâli Leys bin Rebî; “Hastalığımın tedâvisinden ve şifâ bulmamdan hiç ümit yok mu?” deyince, tabîbler; “Evet, yapacak bir şeyimiz kalmadı” dediler. Bu sırada içlerinden biri vâliye; “Efendim! Sehl bin Abdullah Tüsterî size duâ ederse, şifâ bulmanız umulur. Ona birini gönderip davet ederseniz iyi olur” dedi.

Bunun üzerine vâli emir verip, Sehl bin Abdullah Tüsterî’yi çağırttı. Sehl bin Abdullah vâlinin yanına gelince, vâli, ona; “Efendim! Eğer benim hastalıktan kurtulup, şifâ bulmam için duâ buyurursanız, duânızın bereketiyle, sıhhat ve afiyete kavuşacağımı umuyorum” dedi. Bunun üzerine Sehl bin Abdullah Tüsterî; “Kapında bunca mazlûm varken, zâlimler yardımcıların iken sana nasıl duâ ederim? Mazlûmlara yardım et! Zâlimleri yanından uzaklaştır! O zaman Allahü teâlâ sana şifâ verir” buyurdu. Bunun üzerine vâli Leys bin Rebî, Sehl hazretlerinin söylediklerinin derhal yerine getirilmesini emretti. Yaptığı bütün haksızlık ve zulümlerden tövbe etti. Bunun üzerine Sehl bin Abdullah Tüsterî ellerini kaldırıp, onun için şöyle duâ etti:

“Allahım! Ona ma’siyetin, günahın ve kötülüğün zilletini, zulmün alçaklığını gösterdin. O bunu idrâk edip anladı. Şimdi ona, sana olan itaatin izzetini, kıymetini ve üstünlüğünü göster ve sıhhatin tadını tattır.” Duâsını bitirir bitirmez, vâli Leys bin Rebi ayağa kalktı. Sanki, daha önce hiç hasta değilmiş gibi oldu. Bunun üzerine vâli, Sehl bin Abdullah Tüsterî’ye bin dinar verilmesini emretti. Fakat dinarları kabûl etmeyip, vâlinin yanından ayrıldı. Yanında bulunanlardan biri ona; “Efendim! O dinarları alıp da fakirlere dağıtsanız iyi olmaz mıydı?” deyince, Sehl bin Abdullah Tüsterî eliyle deniz tarafına doğru işâret etti. İşâret ettiği yere bakanlar, denizin tamamen inci ile dolduğunu gördüler. Bunun üzerine Sehl bin Abdullah onlara şunu söyledi: “Bu kadar incilere sâhib olan kimse, hiç Leys’in altınlarına muhtaç olur mu? Tabîbler bir vâsıtadır. Şifâyı ancak Allahü teâlâ verir” buyurdu.

Ebû Abdullah Tilmsânî

Ebû Abdullah Tilmsânî rahmetullahi aleyh, Cezayir’de yaşamış olan fıkıh âlimlerindendir. 1208 (m. 1791)’de doğdu. Hicri onüçüncü asrın sonlarında vefât etti. “Muhtasar-ı Halîl” ismindeki fıkıh kitabından bazı bölümler:

Ramazân ayında, oruçlu olduğunu bildiği hâlde ve fecir ağarmadan evvel niyet etmiş iken, fâideli bir şey yemekle, içmekle, yani gıdâ veyâ devâ olarak yenilmesi âdet olan veyâ zevk ve keyif veren bir şeyi ağızdan mideye sokmakla veyâ cimâ yapmak ve yapılmakla oruç bozulur ve kazâ ve kefâret lâzım olur. Hacamat, gıybet gibi, orucu bozmadığı iyi bilinen şeyden sonra, oruç bozuldu sanarak, bile bile yese, orucu bozularak kazâ ve kefâret lâzım olur. Ramazân’da fecirden evvel niyet etmeyen kimse, dahveden önce oruç bozacak bir şey yaparsa, iki imâma göre, hem kazâ, hem de kefâret lâzım olur. Çünkü, niyet ederek oruç tutmak imkânı mevcût iken, bu imkânı kaçırmıştır. İmâm-ı A’zam’a göre ise, yalnız kazâ lâzım olur. Dahve vaktinden sonra yer içerse, üç imâma göre de, kefâret lâzım olmaz. Kefâret cezâsı, mübârek ramazân ayının hürmet, nâmûs perdesini yırtmanın karşılığıdır. İmâm-ı A’zam’a göre, dört mezhepte de sahîh olan ramazân orucunu bile bile bozmanın cezâsıdır. Şâfi’î mezhebinde, fecirden önce niyet şart olduğundan, fecirden önce niyet etmeyen veyâ zorla, özürle bozan Hanefîler de, İmâm-ı A’zam’a göre kefâret yapmaz. Kazâ, adak ve nâfile oruçları bozunca, kefâret yapılmaz. Ramazânın bir gününde, kazâ lâzım olan bir şey yaparak orucunu bozan kimse, başka gününde de bu şeyi kast ile yine yaparsa, kefâret de lâzım olur.

Hatâ ederek bozulsa, meselâ, abdest alırken, boğazına su kaçsa veyâ zor ile orucu bozdurulursa, ihtikan ederse, burnuna sıvı ilâç veyâ duman yâhut, ud ağacı, anber ile tütsülenip dumanını çekerse, kulağına ilâç damlatırsa, derideki yaraya koyduğu ilâç içeri girerse, kâğıt, taş, maden parçası, pamuk, ot, pişmemiş pirinç, darı, mercimek tânesi gibi, ilâç ve gıdâ olmayan şey yutarsa, zorlayarak ağız dolusu kusarsa, dişi kanayan, yalnız kanı veyâ tükürükle müsâvî mikdârda karışık kanı yutarsa, fecir doğduğunu bilmeyerek yerse, güneş battı zannederek orucu bozarsa, oruçlu olduğunu unutup yerse, orucu bozuldu sanarak, bilerek yemeğe devâm ederse, uyurken ağzına su akıtılır veyâ cimâ olunursa, niyet etmeden oruç tutarsa veyâ ramazânda sabâha kadar niyet etmeyip, sonra niyet etse bile, dahveden sonra oruç tutmazsa, bunların hepsinde oruç bozulur ve bayramdan sonra, bir günü için yalnız bir gün kazâ etmek lâzım olur. Kefâret lâzım olmaz.

İbn-ül-Harrât

İbn-ül-Harrât hazretleri, Endülüs’te yetişen Mâlikî âlimlerinden olup İsmi, Abdurrahmân’dır. Hadîs, fıkıh ve Arab dili ve edebiyatı ilimlerinden büyük bir âlimdir. 510 (m. 1116) senesinde İşbîliye’de (Sevilla) doğdu. 582 (m. 1186) senesinde vefât etti. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bâzıları:

Bir gün Resûlullah “sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem” Efendimiz; “Kıyâmet gününde secde etmeye izin verilecek ilk kişi benim. Başımı kaldırıp, önüne, arkasına ve sağına, soluna bakarak diğer ümmetlerin içerisinde ümmetimi tanıyacak olan ilk kişi de benim” buyurunca, orada bulunan bir zât; “Nûh peygamberden beri gelen birçok insanlar arasında ümmetini nasıl tanıyacaksın yâ Resûlallah?” dedi. Bunun üzerine Resûlullah Efendimiz; “Benim ümmetimin, aldıkları abdestlerin nişanı olarak, yüzleri ve azaları bembeyaz olur. Bu hâl, başka hiçbir ümmette bulunmaz. Onları tanırım. Çünkü kitapları sağ taraflarından verilir” buyurdu.

Resûlullah Efendimiz, Şa’bân ayının son günü hutbede buyurdu ki: “Ey Müslümanlar! Üzerinize öyle büyük bir ay gölge vermek üzeredir ki, bu aydaki bir gece (Kadir gecesi) bin aydan daha fâidelidir. Allahü teâlâ bu ayda, her gün oruç tutulmasını emretti. Bu ayda geceleri teravih namazı kılmak sünnettir. Bu ayda, Allah için ufak bir iyilik yapmak, başka aylarda farz yapmış gibidir. Bu ayda, bir farz yapmak başka ayda yetmiş farz yapmak gibidir. Bu ay sabır ayıdır. Sabredenin gideceği yer Cennettir. Bu ay iyi geçinmek ayıdır. Bu ayda mü’minlerin rızkı artar. Bir kimse, bu ayda bir oruçluya iftar verirse, günahları affolur. Hak teâlâ, onu Cehennem ateşinden azâd eder. O oruçlunun sevâbı kadar, ona sevâb verilir.” Eshâb-ı Kirâm; “Yâ Resûlallah! Her birimiz, bir oruçluyu iftar ettirecek, onu doyuracak kadar zengin değiliz” dediler. Resûlullah Efendimiz şöyle buyurdu: “Bir hurma ile iftar verene de, yalnız su ile oruç açana da, biraz süt ikram edene de bu sevâb verilecektir. Bu ay öyle bir aydır ki, ilk günleri rahmet, ortası af ve mağfiret ve sonu Cehennemden azâd olmaktır... Bu ayda dört şeyi çok yapınız! Bunun ikisini Allahü teâlâ çok sever. Bunlar; Kelime-i şehâdet söylemek ve istiğfar etmektir. İkisini de zâten her zaman yapmanız lâzımdır. Diğerleri de; Allahü teâlâdan Cenneti istemek ve Cehennem ateşinden O’na sığınmaktır. Bu ayda bir oruçluya su veren bir kimse, kıyâmet günü susuz kalmayacaktır.”

Ebü’l-Avn Celcûlî

Ebü’l-Avn Celcûlî rahmetullahi aleyh, evliyânın büyüklerindendir. Aslen Gazzelidir. Filistin’de Celcûlya isimli köye yerleşti. 910 (m. 1504)’de Remle’de vefât etti. Vefatından kısa bir zaman evvel ölüm hallerinden şöyle anlattı:

Azrail aleyhisselâm Allahü teâlânın emriyle bir mü’minin rûhunu almak istediğinde, ağız tarafından yaklaşıp kulun rûhunu almak ister. O zaman zikir karşılar ve “Buradan giremezsin. Çünkü bu dil, ömür boyu Allahü teâlânın zikriyle meşgûl olmuştur” der. Azrail aleyhisselâm geri döner ve “Yâ Rabbî, kulun şöyle şöyle söylüyor” diye arz eder. Allahü teâlâ, “Başka tarafından git rûhunu al” buyurur. O zaman el tarafından yaklaşır, sadaka karşılar ve “Buradan giremezsin. Çünkü bu el, çok iyilik yaptı. Sadaka verdi. Başına mesh etti. Teyemmüm abdesti aldı. Kalemle İslâm bilgilerini yazdı. Kılıç tutup kafirlere karşı harb etti” der. Azrail aleyhisselâm ayak cihetinden gelir. O da “Buradan giremezsin. Çünkü bu ayaklar cemâate koştu, ilim öğrenmek ve öğretmek yolunda gidip geldi” der. Bu defa Azrâil aleyhisselâm kulak cihetinden yaklaşır. O da, “Buradan giremezsin, çünkü bu kulaklar Kur’ân-ı kerîm, ezân-ı Muhammedî dinledi” der. Azrail aleyhisselâm gözler cihetinden yaklaşır ve onlar da, “Buradan gelme. Çünkü bu gözler Kur’ân-ı kerîme, âlimlerin, ana-babanın, sâlihlerin yüzüne baktı” deyince, Azrail aleyhisselâm, “Yâ Rabbî, bu kulun neresinden rûhunu almak istedimse, böyle böyle söyler” diye arz edince, o zaman Allahü teâlâ buyurur ki:

“Ey Azrail, benim ismimi avucuna yaz, sonra git onu kulumun rûhuna göster.” Azrail aleyhisselâm buyurulanı yazıp, canı alınacak kulun yanına gelir. O yazıyı gösterdiğinde, Allahü teâlânın ismine olan muhabbetinden dolayı rûh cesedinden neş’e ve sürûrla ayrılır...

Şeytanın imânı çalmak istemesi: İnsan öleceği zaman çok susar. Yüreği yanıp tutuşarak dört yanına bakar. Bu hâldeyken, şeytan fırsat bulup îmânını çalmak için başının ucuna gelir. Elinde bir kadeh tutar, içinde buzlu su, hastanın başının ucunda o kadehi çalkalar. Hasta onu görür ve işitir. Eğer ölüm hastası imândan nasîbsiz biri ise, getir şundan içeyim der. O zaman şeytan çok sevinir. Yaklaşır ve “Âlemlerin yaratıcısı yoktur, İslâm dînine inanmıyorum de. Eğer böyle söylersen, sana bu şiddetli susuzluk hâlinde buz gibi su veririm. Yoksa ağlar feryâd edersin. Sıkıntılar içinde kalırsın” der. Eğer şakî ise, dilediği gibi söyler ve imansız gider. Allah korusun...

İbn-i Zafer Saklî

 İbn-i Zafer Saklî rahmetullahi aleyh, tefsîr, lügat, nahiv, ferâiz ve Mâlikî mezhebi fıkıh âlimidir. Aslen Sakliye (Sicilya) adasındandır. Bu sebeple “Saklî” nisbet edildi. 497 (m. 1104)’de Mekke’de doğdu. 565 (m. 1170)’de Hama’da vefât etti. “Sülvân-ül-mutâ’ fî rıdvân-il-etbâ” adlı eserinde, “Tevfîz ve Sabır”la ilgili olarak şöyle buyurmaktadır: 

Rabbinden râzı olan, yanî mutmain olan nefs, Rabbinin emirlerine boyun eğer. Aklı, şehevî arzularına gâlib gelir. Melek sıfatı ile bezenir. İbâdet ve tâatten başka bir şey düşünmez olur. Melekler gibi gece-gündüz Rabbini tesbih eder ve hiçbir zaman kendisine gevşeklik gelmez. Nûr sûresi 19. âyet-i kerîmede Allahü teâlâ meâlen; “Sizin için hayırlı olanı Allahü teâlâ bilir” buyurdu. Bu âyet-i kerîmelerde kasdedilen şey, herkesin arzu ederek istediği şeyin meydana gelmesini düşünmeden, Allahü teâlâya teslim olmasının lüzumudur. Çünkü selâmet ve saadet, işini Allahü teâlânın irâdesine teslim etmektedir. İşlerini Allahü teâlânın irâde-i külliyesine teslim etmeyen kimse zarar görür. Basiret sahibi kimse, zarar ve faydadan emîn olmadığı gibi, kendisine gelen fayda veya zarardan dolayı üzüntü de duymaz.

“İlim mü’minin dostudur.” Çünkü, zafer ve kurtuluş ilim ile hâsıl olurken, ilim mü’min ile dostluk eder. Mü’min, ölümü esnasında bile ilmi ister, işlerinde onun yardımını görür. Bilmediği şeyleri de nûru ile aydınlatır. “Hilm, (mü’minin) veziridir.” Çünkü vezîr, zor işleri yüklenmekle vazîfelendirilmiştir. Mü’min ilme tâbi olmada hilmden yardım görür, dünyâ sıkıntılarını hilme yükletir. “Akıl, (mü’minin) delîlidir.” Çünkü akıl, mü’minin acele ve cehâlet ile bir işe girişmesine engel olur. O işin terk edilmesini sağlayıp, doğru yolu ve akıbeti gösterir. Kötü işten koruyup, hatâdan muhafaza yolunu açar. İlim ve akıl ni’metine şükretmekte cimri olmamak için, ilmin ve aklın icâbı olan amelleri işlemelidir.

“Amel, (mü’mini her hayra) götürücüdür.” “Rıfk, (mü’minin) babasıdır.” Çünkü yumuşaklık, yardım ve muvafakatta mü’mine babası gibidir. Bir işe girişirken, rıfka müracaat ve itaat etse, işi kolaylıkla hâsıl olur. Yumuşaklık ve incelik, mü’mine bitişik veya ayrı olmayıp, mü’minin sıfatıdır. “Sabır, (mü’minin) askerinin komutanıdır...”

Bütün bu hasletler asker, sabır da onların komutanı durumundadır. Her biri yapmaları gereken işleri sabır olmadan yapamazlar. Çünkü sabra tâbi olunmadıkça, nefsin aceleciliği ve vesvesesi bütün güzel huyları bozar...

Muhyiddîn Turaysîsî

Muhyiddîn Turaysîsî rahmetullahi aleyh, Şafiî fıkıh âlimlerindendir. 476 (m. 1083)’de Horasan’da doğdu, İmâm-ı Gazâlî hazretlerinden ve başka âlimlerden fıkıh öğrendi. 548 (m. 1153)’de Nişâbûr’da şehîd edildi. Resûlullah efendimizi (sallallahü aleyhi ve sellem) vesile ederek Allahü tealadan bir şey istemek hakkında buyurdu ki:

Yûsuf bin Ali anlattı: “Mekke-i mükerremeden, Medîne-i münevvereye doğru yola çıkmıştım. Bu sırada yolumu kaybettim, şaşırıp kaldım. O zaman Resûlullah efendimizden yardım istedim. Bunun üzerine birisi ile karşılaştım. Bana; “Beni takip et” diye işâret etti. Onu takip ederek gittim ve Medîne-i münevvereye vardım.”

Ebû Abdullah Muhammed bin Ali Hazrecî anlattı: “Denize girmiştim. Bu sırada bana bir dalga vurdu. Neredeyse boğulacaktım. O zaman; ‘Yâ Resûlallah! Senden yardım diliyorum. Bana yardım et!’ dedim. Sözümü bitirir bitirmez. Bana bir dal uzatıldı. Ona yapışarak denizden sağ sâlim çıktım.”

Abdete bin Hassan, Ensârdan (radıyallahü anhüm) birisinden nakletti:

Biz, Resûlullah efendimiz ile beraber bir eve gitmiştik. Resûlullah, bir ara dışarı teşrîf buyurdular. Bu sırada, bir A’rabî’nin kurmuş olduğu tuzakları gördüler. Tuzaklardan birisinde de bir geyik vardı. Geyik, Resûlullahı görünce, fasîh bir lisân ile; “Yâ Resûlallâh! Allaha yemîn ederim ki, bunlar beni üç günden beri hapsettiler. Benim de şu dağda yavrularım var. Şimdi çok acıkmışlardır. Eğer bana izin verirlerse, yavrularımı doyurup geleyim” dedi. Resûlullah onu salıverdi. Geyik, yavrularını emzirip geldi. Resûlullah, onu önceki gibi bağladı. Sonra A’rabî’nin yanına gitti. Resûlullah; “İster misiniz bağlı duran geyiğin söylediklerini size ben anlatayım? İsterseniz, siz bana ona yaptığınızı anlatın” buyurdu. Tuzak sahipleri; “Yâ Resûlallah, bize siz anlatın” dediler.

Bunun üzerine, Resûlullah onlara; “Siz geyiği üç günden beri bağlamışsınız. Hâlbuki onun şu dağda iki tane yavrusu varmış. Benden, yavrularını doyurup gelmesi için onu salıvermemi istedi. Ben de onun isteğini yerine getirdim. Fakat tekrar dönüp geldi” buyurdu. O zaman onlar, “Vallahi, yâ Resûlallah! Durum, geyiğin anlattığı gibidir. Onu sana feda ettik” dediler. Resûlullah da, o geyiği salıverdik. Geyik tuzaktan kurtulunca, koşmaya başladı. Dağın tepesine varınca, üç kerre; “Eşhedü enneke Resûlullah” yanî, muhakkak ki sen, 

Allahın Resûlüsün” dedi.

.

Ebû Ca’fer Feracî

Ebû Ca’fer Feracî hazretleri, evliyânın meşhûrlarından ve tasavvuf âlimlerindendir. Samarrâlı olup, 280 (m. 884) senesinden sonra Remle’de vefât etmiştir. Hadîs ilminde de âlim olup, rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden bazları şunlardır:

“Kim âhıret amelini dünyâ için yaparsa, onun için âhırette nasîb yoktur.” “Bir kimse ilim talebi için çıkarsa, dönünceye kadar Allah yolundadır.”

Ebüdderdâ (radıyallahü anh) şöyle rivâyet etmiştir: “Bir kimse Müslüman kardeşine arkasından duâ ederse, melekler 'âmin' derler ve 'aynısı sana da' diye ilâve ederler.” Bu hadîs-i şerîf, Müslümanın, Müslüman kardeşinin arkasından ancak hayırla yâd edeceğine delîl olmaktadır. Aynı zamanda, gıybetin yasak olduğunu bildirmektedir. Zîrâ bir şeyin yapılmasını emir, aksinin de yapılmasını nehydir. Burada duâ edilmesini emir, aksi olan gıybet edilmesini yasaklamaktadır. Bu hadîs-i şerîfte dillerin doğru ve güzel konuşması, kadın-erkek her Müslümana duâ etmesi, böylece onların isteklerine kavuşmalarında vesile olunması emredilmektedir.

Ebû Zer Cündeb bin Cünâde (radıyallahü anh)  şöyle rivâyet etmiştir: “Yâ Ebâ Zer! Yemek pişirdiğinde suyunu çoğalt. Böylece komşularına da dağıt.” Bu hadîs-i şerîf, dostlara iyiliğin, ihsânın güzel olduğuna delîldir. Aynı zamanda, komşu hakkının ehemmiyetini göstermektedir. Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Cebrâil bana komşudan o kadar çok bahsetti ki, komşuyu komşuya vâris kılacak zannettim.” Yine bu hadîs-i şerîf, yemek yedirmenin faziletine delîl olmaktadır. Bu konu hakkında Kur’ân-ı kerîmde âyet-i kerîmeler ve Peygamberimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) hadîs-i şerîfleri vardır. Âyet-i kerîmede meâlen buyuruldu ki: “(Cennetlik olan iyi insanlar, o kimselerdir ki, dünyâda) adakları yerine getirirler ve azâbı salgın olan bir günden korkarlar. Yoksula, yetime, esîre seve seve yemek yedirirler. (Sonra onlara şöyle derler): Size ancak Allah rızâsı için yediriyoruz. Sizden ne bir hediye isteriz ne de bir teşekkür” (İnsan-7, 8, 9).

Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Yanı başındaki komşusu aç iken doyan kimse (kâmil) mü’min değildir.” Yemek yedirmek Peygamberlerin sünnetlerindendir. Bunun için ziyâfet vermek, misâfirlere, komşulara, ikramda bulunmak müstehabdır. Bazı âlimler buyurmuşlardır ki: “Müslümanların en güzel siyeri (cihâdı) üçtür: Misâfire ikram, yazın oruç tutmak ve Allah yolunda harb etmek.”

Abdülmecîd Şirvânî

Abdülmecîd Şirvânî rahmetullahi aleyh, Tokat evliyâsının büyüklerindendir. Azerbaycan’da doğdu. Ülkesinde çıkan karışıklıklar sebebiyle Anadolu’ya geldi ve Tokat’a yerleşti. Çok kerametleri görüldü...

Makam sâhibi birisi, bir yolculuğu sırasında Tokat yolu üzerinde konaklamıştı. Bu sırada Tokat eşrâfının ileri gelenleri, hoş geldin demek için yanına gittiler. Hoşgeldiniz deyip, duâlarda bulundular. Teşrif ettiklerinden dolayı memnûniyetlerini belirttiler. Fakat o, kendini beğenen, gurur ve kibir sâhibi birisiydi. Ziyârete gelenlere hiç iltifatta bulunmadı. Bir müddet sonra; "Bizi karşılaması lâzım gelenlerin hepsi sizler misiniz?" diye sordu. Orada bulunanlar; "Sâdece takvâ sâhibi, haramlardan kaçmaya çok dikkat eden ve kerâmet ehli velî bir zât kaldı" deyince, kibir ve gurur içerisinde çok kızıp; "O nasıl adamdır? Hemen, birkaç kişi gitsin, zorla da olsa, onu bana getirsinler" diye emir verdi. Bunun üzerine orada bulunanlar, şöyle dediler:

"Efendim size lâyık olan, onu ziyâret edip ellerini öpmek ve hayır duâlarını almaktır..." Onlardan bu sözleri duyan kibirli ve gururlu şahıs, daha da kızdı. "Yarın dergâhına gidip, lâzım gelen cezâyı vereyim de görün" dedi ve huzûrunda bulunanları kovdu.

Abdülmecîd Şirvânî hazretlerini sevenler durumu hemen ona bildirdiler. Mevlânâ Abdülmecîd onlara; "Sizler gam çekmeyin ve üzülmeyin. Bizim onun yanına varmamız, onun da bize gelmesi imkânsızdır" buyurdu. Makam sâhibi zât sabah olunca Abdülmecîd Şirvânî hazretlerini cezâlandırmak üzere harekete geçti. Yanına hizmetçilerini ve adamlarını da alarak dergâha doğru yola çıktı. Henüz yolu yarılamıştı ki o zamâna kadar sâkin duran atı birdenbire huysuzlanarak şaha kalktı ve sâhibini yere vurdu. O zât "ah!" bile diyemeden can verdi...

1564 senesinde Tokat'ta şiddetli bir tâûn salgını başladı. Hastalıktan binlerce kimse vefât etmişti. Bunun üzerine şehir halkı; "Şeyh hazretlerinden duâ isteyelim. İnşâallahü teâlâ tâûn salgını onun hayır duâları ile durur" dediler. Şehrin ileri gelenlerinden meydana gelen kalabalık bir cemâat, durumu Mevlânâ Abdülmecîd'e arz ettiler. Bunun üzerine Mevlânâ Abdülmecîd şöyle duâ buyurdu: "İlâhî! Bu musîbet bulutunu, kerem ve ihsân rüzgârınla def eyle..." Salgın durdu, ancak Abdülmecîd Şirvânî hazretleri de bir süre sonra 1564 (H. 972) vefât etti...

Sadreddîn Münâvî

Sadreddîn Münâvî rahmetullahi aleyh, hadîs ve Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 742 (m. 1342)’de Mısır’da doğdu. 803 (m. 1401)’de, Hakkâri yakınlarında Zap Suyu’nda boğularak vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:

Âişe vâlidemiz (radıyallahü anhâ) buyurdu ki: Resûlullahtan (sallallahü aleyhi ve sellem) işittim. Buyurdu ki; “Bir kimse, insanların kızacakları şeyde Allah’ın rızâsını ararsa, Allahü teâlâ onu, insanlardan geleceklerden korur. Bir kimse, Allahü teâlânın kızacağı şeyde, insanların rızâsını ararsa, Allahü teâlâ onun işini insanlara bırakır.”

Muâz bin Cebel (radıyallahü anh) rivâyet etti. Resûlullah buyurdu ki: “Kıyâmet gününde, ki o gün pişmanlık ve hasret günüdür. Allahü teâlâ oniki bölük olarak ümmetimi haşreder. Birinci bölük, elsiz ve ayaksız olarak kabirlerinde haşrolacaklardır. Bu zaman, Allahü teâlâ tarafından vazîfelendirilen bir münâdî seslenir ki; “Onlar komşularına eziyet ve sıkıntı verenlerdir. Tövbe etmeden ölmüşlerdir, içinde bulundukları durum, kendilerine verilmiş cezadır. Dönüş yerleri de Cehennemdir.”

“Birbirinizle münâsebeti kesmeyin; birbirinize arka çevirmeyin, düşmanlık etmeyin, hasedleşmeyin. Ey Allahın kulları kardeş olun.”

“Kader, tedbîr ile, sakınmakla değişmez. Fakat kabûl olan duâ, o belâ gelirken korur.”

“Kazâ-i mu’allakı, hiçbir şey değiştiremez. Yalnız duâ değişdirir ve ömrü, yalnız, ihsân, iyilik arttırır.”

“İbâdetlerin en kıymetlisi, evvel vaktinde kılınan namazdır.”

“İlim hazinedir. Anahtarı, sorup öğrenmektir.”

“Kadın, yanında bir mahremi olmadan hacca gidemez.”

“Eshâbım gökteki yıldızlar gibidir, hangisine uyarsanız hidâyet bulursunuz!”

“Evliyâ ol kimsedir ki, onlar görülünce, Allah hatırlanır.”

“Her şeyin hâsıl olduğu yer vardır. Takvânın elde edildiği yer, âriflerin kalbleridir.”

“Âlimin yüzüne bakmak ibâdettir.”

“Ümmetimin âlimlerine saygılı olunuz! Çünkü onlar, yeryüzünün yıldızlarıdır.”

“Allahın öyle kulları vardır ki, bir şey için yemîn etseler, Allah o şeyi yaratır.”

“Talebesi arasında âlim, ümmeti arasında peygamber gibidir.”

“Bir âlimin ölmesi, bir şehir halkının ölümünden daha büyük ziyandır.”

“Kur’ân-ı kerîmi hatmedenin duâsı kabûl olunur.”

“Kur’ân-ı kerîmi tecvide uygun okuyana, şehîd sevâbı verilir.”

Müferric bin Muvaffak

Müferric bin Muvaffak hazretleri, evliyânın büyüklerindendir. 560 (m. 1250)’de doğdu. 648 (m. 1345)’de vefât etti. Çok kerâmetleri görüldü. Bu mübarek zat, Habeşli bir köle idi. Efendisi onu sattı. Uzun zaman gittiği yerde yemedi, içmedi. Yeni efendisi kendisini mecnun (deli) zannedip çok dövdü. O buna hiç karşılık vermedi ve bu dövmeye hiç aldırış etmedi. Onu bağlayıp gittiler. Döndüklerinde, bağlarını çözülü olarak bir yanda onu, bir yanda ipleri gördüler. Sonra onun Allahü teâlânın sevgili kullarından olduğunu anlayan yeni sahibi onu azâd etti.

Müferric bin Muvaffak buyurdu ki: “Takvâ, Allahü teâlânın haram kıldığı, yasak ettiği şeylerden uzak kalmak, onlara yaklaşmamaktır.” “İnsanlar dünyâda herhangi bir sıkıntıya düştüklerinde, şaşırdıklarında, Allahü teâlânın sevdikleri olan sâlih kimseleri vesile ederler. Allahü teâlâdan onların yüzü suyu hürmetine yardım isterler. Bütün yeryüzü çöl olsa, sığınılacak üstün bir makam vardır. O da, Muhammed aleyhisselâmın makamıdır. O makam, devamlı herkese kâfi ve üstün bir makamdır.” “İlimsiz kimsenin konuştukları, dinleyeni doğru yoldan çıkarmaktan başka bir şey vermez.” “Bir kimse benim ile arkadaşlık etse ve arkadaşlığımızın devam edebilmesi için kendisine bir şart söyleyebileceğimi başka bir şey istemediğini söylese, ona yalan söylememesini şart ederdim.” “İlim, fazla rivâyet ve anlatmakla olmaz. İlim, ancak Allahü teâlânın korkusu ve büyüklüğünü kazandırır. (Böyle olmayan ilim, insanın dünyâ ve âhıretine fayda vermez.)” “İnsanı Allahü teâlâdan uzaklaştıran perdelerin en zararlısı, dünyâ düşüncelerinin kalbe yerleşmesidir. Bu düşünceler, kötü arkadaşlardan ve lüzumsuz şeyler seyretmekten hâsıl olur. Çok uğraşarak, bunları kalbden çıkarmalıdır. Faydasız kitap okumak, lüzumsuz şeyler konuşmak, bu düşünceleri arttırır. Kadın ve kadın resimlerine şehvetle bakmak, şarkı, çalgı dinlemek, bu düşünceleri kalbe yerleştirir. Bunların hepsi insanı Allahü teâlâdan uzaklaştırır. Kalbin hasta olması, Allahü teâlâyı unutmasıdır. Allahü teâlâya kavuşmak isteyenlerin, bunlardan sakınması, hayâli arttıran her şeyden kaçınması lâzımdır. Allahü teâlânın âdeti şöyledir ki, çalışmayan sıkıntıya katlanmayan, zevklerini, şehvetlerini bırakmayanlara bu ni’meti ihsân etmez.” “Seni şüpheye düşüren şeyi bırak, gönlünü tırmalamayan şeyi al?”

Abdülkâhir Sühreverdî

Ebü'n-Necîb Abdülkâhir Sühreverdî rahmetullahi aleyh, Irak'ta yetişen büyük velîlerden ve Şâfiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. Yaklaşık 1097 (H.490) senesinde İran'ın Sühreverd kasabasında doğdu. Küçük yaşta tahsile başlayan Abdülkâhir Sühreverdî ilim öğrenmek için gençliğinde Bağdad'a gitti.

Fıkıh ilmini Es'ad Mühenî'den, tasavvuf ilmini İmâm-ı Gazâlî'nin kardeşi Ahmed Gazâlî'den tahsil etti. Bağdad'ın batı yakasında büyük bir dergâh yaptırıldı. Bir gün dergâhına üç Hıristiyan ile üç Yahûdî gelmişti. Onlara îmânı ve İslâmı anlattı. Kabûl etmediler. Bunun üzerine Abdülkâhir Sühreverdî, her birinin ağzına bir yudum süt verdi. Sonra her biri Kelime-i şehadet getirerek müslüman oldular ve;

"O sütü içince kalbimizdeki (Hıristiyanlık ve Yahûdîliğin) bütün küfür pisliklerinin dışarı çıktığını hissettik" dediler...

Abdülkâhir Sühreverdî hac farîzasını yerine getirmek için kardeşinin oğlu ile Mekke'ye gitmişti. Bir gün Kâbe-i muazzamada murâkabe, Allahü teâlâyı tefekkür, düşünme hâlinde iken, Hızır aleyhisselâm teşrif buyurdu. Fakat Abdülkâhir Sühreverdî hiç hâlini bozmayarak, murâkabeye devâm etti. Hızır aleyhisselâm bir süre durduktan sonra gitti. Bir müddet sonra Şeyh hazretleri başını kaldırınca yeğeni;

"Efendim! Bugün Hızır aleyhisselâm teşrif buyurdular. Siz ise kendilerine hiç bakmadınız sebebi neydi?" diye sorunca, Abdülkâhir Sühreverdî;

"Sen bilmiyor musun ki, eğer Hızır aleyhisselâm gelmiş gitmiş ise yine teşrifleri mümkündür. Fakat o zaman kavuşmuş olduğum ilâhî tecellîyi elimden kaçırmış olsaydım bir daha nerede bulabilirdim. Belki onun pişmanlığı kıyâmete kadar devâm ederdi" dedi. Bu sırada Hızır aleyhisselâm tekrar teşrif buyurdu. Bu defâ Abdülkâhir hazretleri hemen yerinden kalkıp, edeple lâzım gelen hürmeti gösterdi... Bir gün Abdülkâhir Sühreverdî hazretleri, yeğeni ile yolda sohbet ederek yürürken, köprü üzerinde meyve götüren birisini gördü. Ona; "Bunları bana sat" buyurdu. "Niçin?" dediğinde; "Meyveler içki için satın alındıklarından, kendilerinin benim tarafımdan satın alınmalarını istiyorlar" dedi. Adam düşüp bayıldı. Sonra tövbe ederek;

"Benim bu hâlimi Allahü teâlâdan başka kimse bilmiyordu. Fakat Sühreverdî hazretlerine hâlim mâlum olmuş" dedi.

Ebü’l-Abbas Müberrid

Ebü’l-Abbas Müberrid rahmetullahi aleyh, kırâat, nahiv ve edebiyat âlimidir. Basra’da doğan Müberrid hazretleri, Bağdâd’a yerleşti ve 285 (m. 898) yılında burada vefât etti. Bir dersinde, Kur’an-ı kerim kıraati hakkında şunları anlattı:

Kur’an-ı kerimde, kelimelerin üstünde bulunan işaretler şunlardır: [Mim]: Muhakkak durmalıdır. [Tı]: Durmak gerekir. [Cim]: Geçmek de, durmak da caizdir. Fakat durmak daha iyidir. [Ze]:  Geçmek de, durmak da caizdir. Fakat geçmek daha iyidir. [Kaf]: Geçmek de, durmak da caizdir. Fakat geçmek daha iyidir. [Lâ]: Durulmaz! Lâ bulunan yerde durulursa, önceki kelime ile birlikte tekrar okunur. Âyet-i kerime sonunda durunca, tekrar edilmez. [Kıf]: Durmak daha iyidir. [Sad]: Durmakta mahzur yoktur. [Sad, lam, ya]: Geçmek daha iyidir. [Sad, lam, ha]: Geçmek de, durmak da caizdir. [Ayn]: Bazı âyet-i kerimelerin sonunda bulunur. Namazda okunursa, ayn işaretinde rükuya gitmek iyi olur. [Kef]: Kezalik demektir. Kendisinden önce hangi secavent geçmişse, bu da öyle demektir. [3 nokta]: Bu üç noktanın birisinde durulur. Eğer üzerinde üç nokta olan birinci kelimede durulursa, üç nokta olan ikinci kelimede durulmaz. Eğer üzerinde üç nokta bulunan birinci kelimede durulmazsa, ikinci üç nokta bulunan kelimede durulur. Her ikisinde de durmak veya her ikisinde de geçmek caiz değildir...

Kur’an-ı kerimde bir de kelimelerin altlarında yazılmış işaretler şunlardır: [Kasr]: Bu kelimenin yazıldığı yerler kısa okunur. Misal, Kâfirun suresinde ena kelimesinin altında kasr yazar. Bu kelime ene diye okunur. Ülâike kelimesinde eliften sonra vav olduğu halde, kısa okunur. [Med]: Bu kelimenin yazıldığı yerler uzun okunur, kısa okunmaz. Misal, Maun suresinde yürâüne kelimesindeki ü uzun okunur. [Sekte]: Bu kelimenin yazıldığı yerde, kısa bir zaman nefes alınmadan durulur. Durulmadan geçilirse, anlamı bozulur. Kur’an-ı kerimde dört yerde sekte vardır.

[İdgam]: Kelime yazıldığı gibi değil de, idgam ile okunur. Kelimelerin altında yazılı olan idgam, Kur’an-ı kerimde, yalnız Hud suresi 42. âyetinde vardır. Burada, (İrkeb me’anâ) yazılır ise de, (İrkemme’anâ) okunur. [Sin]: Sad harfinin altına yazıldığı yerde, sad harfi, sin gibi okunur. [İmâle]: Yalnız Hud suresinin 41. âyetinde geçer. Mecrahâ kelimesinin altında imâle yazar. Buradaki ra harfi, üstünden esireye doğru meyillendirilerek okunur. Mecrihâ diye okunmaz. [Teshil]: Kolaylaştırmak demektir. Birbirini takip eden iki hemzeden ikincisi, elif ile he sesi arasında yumuşak okunur.

Muzaffer Kirmisinî

Muzaffer Kirmisinî hazretleri, evliyânın büyüklerindendir. Kuzey Irak’ta Cebel ilinde yaşamıştır. Abdullah-ı Harraz’ın talebesi olup, birçok âlimin sohbetinde bulundu. Vefât târihi kesin olarak bilinmemekte olup, dördüncü asırda yaşamıştır. Zamanının bir tanesi, kerâmet sahibi ve veciz sözleri çok olan bir âlim idi. 

Muzaffer Kirmisinî buyurdu ki:

“Senin ömrün, bir tek nefesten başka bir şey değildir. Eğer bu nefesi kendi lehinde tüketmiyorsan, bari aleyhinde olacak şeyleri toplamak için tüketme.”

“Kim İslâm ahlâkı ile ahlâklanırsa, kendine tâbi olanlar da onun ahlâkı ile ahlâklanırlar. Kim ahlâkında gevşeklik gösterirse, kendisi ve kendine tâbi olanlar helak olurlar.”

“Kula verilen en hayırlı şey, kendisine lüzumlu şeylerin yerleştirilmesi için mâlâya’nîden temizlenen kalbdir.”

“Allahü teâlâ kıyâmet günü mü’minleri fadl ve ihsânı ile, kâfirleri de huccet ve adâletle hesaba çekecektir.”

“Oruç üç çeşittir, ilki rûhun orucudur ki, bu da ihtirâslı olmamaktır. İkincisi aklın orucudur ki, bu da nefse muhalefet etmek, hevâ ve hevesini terk etmektir. Sonuncusu nefsin orucudur ki, yemekten, içmekten ve haram olan şeylerden el çekmektir.”

“Kim Allahü teâlâya sıdk ile amel ederse, halkın yanında bulunmaktan sıkılır.”

“Tevâzu; kimden olursa olsun, hakkı kabûl etmektir.”

“Ârif kimse; kalbi Allahü teâlâ ile, bedeni halk ile olandır.”

“Hikmete âşinâ olan kişiden, edeb öğrenmeyen bir kimseden, talebeleri edeb ve terbiye öğrenemez.”

“Allahü teâlâ Cehennemi yarattığı vakit melekler çok korktular, insanları yaratınca melekler rahatladılar.”

“İnsanı, Allahü teâlânın af ve mağfiretine kavuşturacak şeylerden biri de, açları ve yoksulları doyurmaktır.”

“Kâfire mezarında, kör, sağır bir hayvan musallat olur. Elinde demirden bir kamçı ve kamçının ucunda devenin hörgücü gibi bir düğüm vardır. Kıyâmete kadar ona vurur, durur. Onu görmez ki, biraz korusun; sesini duymaz ki, acısın.”

Bu mübarek zat, vefat etmeden evvel çocuklarına buyurdu ki:

Âdem aleyhisselâmın oğlu vefât ettiği zaman hanımına: “Ey Havva! Çocuğun öldü” dedi. O da, “Ölüm nedir?” diye sordu. Cevâbında: “O, artık dünyâda yemez, içmez, ayakta durmaz, yürümez ve konuşmaz” dedi. Hazreti Havva, yüksek sesle ağlamaya başladı. Hazreti Âdem, Ona: “Sana ve kızlarına hep böyle hüzünlenmek, ağlamak vardır. Ben ve oğullarım, bundan uzağız!” dedi. Siz de benim arkamdan sakın bağırarak ağlamayın!..

Hafîd ibni Merzûk

Hafîd ibni Merzûk hazretleri, Cezayir’in Tlemsân şehrinde yetişen İslâm âlimlerinden ve evliyânın büyüklerindendir. 766 (m. 1364) senesinde doğdu. 842 (m. 1439) senesinde Şa’bân ayının 14. Perşembe gecesi orada vefât etti. Zamanında bulunan Mâlikî mezhebi âlimlerinin en büyüklerinden olan Hafîd İbni Merzûk hazretleri, diğer âlimlerin İmâmı idi. Yazmış olduğu kıymetli eserlerden Tefsîru sûret-ül-İhlâs kitabında buyuruyor ki:

İhlas sûresinin nazil olması şu sebeple olmuştu: Übeyy ibn Ka'b'dan rivayete göre müşrikler bir gün Resulullah sallallahü aleyhi ve sellem Efendimize: "Ey Muhammed, bize Rabbinin nesebini haber ver" demişler ve işte bunun üzerine Allahü tealâ bu sûre-i celileyi inzal buyurmuştur. İbn Abbâs'tan başka bir rivayete göre ise Resulullah Efendimizden, Rabbini tavsif etmesini isteyen Necran hey'etidir. Buna göre Necran hey'eti geldiğinde Resulullah Efendimize: "Ey Muhammed, bize Rabbini tavsif et anlat; O zeberced mi, yakut mu, altın mı, gümüş mü?" demişler de Resulullah Efendimiz "Benim Rabbim bir şeyden değildir. Çünkü O, şeyleri yaratandır" buyurmuş ve bunun üzerine bu Sûre-i Celîle nazil olmuştur.

İbni Cerir ve Tirmizi şunu ilâve ettiler: Dedi ki: "Samed": Doğurmamış ve doğurulmamış olandır. Çünkü doğurulan her şey ölecektir. Ölen her şeye de mirasçı olunacaktır. Allah azze ve celle ise ölmez ve mirasçı olunulmaz. "Hiçbir şey O'nun dengi değildir." Yani, O'nun bir benzeri, misli de yoktur.

Câbir İbni Abdullah’tan gelen bir rivayette de Resulullah Efendimizden bu istekte bulunanın bir bedevî olduğu kaydedilmektedir. Ahmed bin İbrahim el-Mihricanî, şu rivayette bulundu: "Müşrikler Resulullah  Efendimize  şöyle dediler: "Rabbini bize tanıt!" Bunun üzerine Allah teala bu sûreyi indirdi. "Es-Samed" dedi. Yani hiçbir şeye muhtaç olmayan, her şey kendisine muhtaç olandır.

"Lem yelid velem yûled" doğmadı, doğurulmadı. Doğmaya ve doğurulmaya ihtiyacı olmayandır. Çünkü doğurulan bir şey, ölecek demektir. Ölecek kimseye de vâris olunacak demektir. (Yani sonradan, başkaları O'nun yerine geçer ve malından pay alır. Onun için Allah ne doğmuştur, ne de doğurulmuştur.) Allahü teala ne ölür, ne de kimse O'na vâris olabilir.

"Velem yekün lehû küfüven ehad" Hiçbir şey O'na denk olmadı. Yani hiçbir şey O'na ne benzer olabilir ve ne de denk olabilir: "Hiçbir şey O'nun benzeri olamaz."

Niksarlı Muslihuddîn Efendi

Muslihuddîn Efendi, Kanunî Sultan Süleymân zamanı âlimlerindendir. 879 (m. 1475)’de Tokat-Niksar’da doğdu. 969 (m. 1562)’de İstanbul’da vefât etti. Güzel ahlak sahibi olmak hakkında şunları buyurdu:

İyi bir Müslüman, din kardeşinin sırrını ifşa etmez. Bu hıyânettir ve kalbin pis olduğunu gösterir. Yanlarında üçüncü bir kişi varsa, iki kimse birbiri ile gizli olarak fısıldaşarak konuşmaz. Çünkü bu hâl, diğer mü’mine eziyet verir ve onlara kötü zanda bulunulmasına sebep olur. Arkadaşı ile beraber otururken, kalkmak için izin ister, iyi bir Müslüman, din kardeşinin elbisesinde, yüzünde zarar verici bir şey görürse onu hemen alır. Merak etmemesi için önce ona gösterir, sonra atar. Arkadaşı da, ona “Elin hayıra kavuşsun” veya “Çocukların ve torunların da sana, bana hizmet ettiğin gibi hizmet etsinler” der. Zarar, eziyet veren şeyi kaldıran, onun bu duâsına karşılık, “Senin elin de dert, kötülük görmesin” veya “Allahü teâlâ çocuklarını ve torunlarını sana jkarşı gelmekten korusun” der. Bu davranış ve söyleşmeler iki tarafın da sevgi ve beraberliğini arttırır, demişlerdir.

Müslüman, din kardeşine üç günden çok dargın durmaz. Böyle dargın olanların hayırlısı, önce selâm verip barışandır.

Sünnetlerden, biri de; yanında bulunmayan din kardeşine hayır ve selâmetle duâ etmek, uzakta ise mektup yazıp, ayrıldıktan sonraki durumu, çoluk-çocuğunun hâlini bildirmektir.

İşlerin hepsi önem bakımından bir değildir. Biri diğerinden önemli olur. Hadîs-i şerîfte; “Yıllarca yolculuk yapmakla mümkün olabilecekse de anne ve babana iyilik yap, bir sene yolculuğa mâl olsa da akrabanı ziyâret et. Bir mil mesafede bulunsa da, Müslüman hastayı yokla, dört mil mesafede olsa da cenâze namazını git kıl” buyuruldu.

İstişare etmek sünnettir. Zîrâ danışarak iş yapan zarar etmez, helak olmaz ve doğru yoldan ayrılmaz. Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) Eshâbı ile çok meşveret ederdi. Bir iş için, akıl, takvâ, hikmet ve tecrübe sahibi on kişiye danışırdı. Veya bu sıfatta olanlardan biriyle on defa meşveret ederdi. Meşveret eden, iki rek’at namaz kılıp sonra Allahü teâlâdan hayırlı olanı ister. Başladığı işte rahat olur, acele etmez. Hilm ve vekar ile davranıp acelecilikten kaçınır. Orta yolu tutar, taşkınlık ve aşırılık yapmaz, iki işle karşılaşırsa, hafif ve kolayını seçer. Çünkü o, tehlike, zarar ve fitneden daha uzaktır. Her sözünde, işinde ve düşüncesinde Allahü teâlâdan hayır, afiyet ve din salahı ister. Her işin şerrinden Allahü teâlâya sığınır...

Şeyh Abdülkuddûs

Şeyh Abdülkuddûs hazretleri, Hindistan evliyâsından olup, nesebi İmâm-ı A'zam Ebû Hanîfe hazretlerine dayanır. 1538 (H.944) senesinde Hindistan'ın Kenkûh şehrinde vefât etti... Şeyh Abdülkuddûs birçok talebe yetiştirdi. İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin babası Abdülehad hazretleri, Abdülkuddûs'un talebelerindendi.

Şeyh Abdülkuddûs hocasının hocası büyük velî Alâeddîn Sâbir hazretlerinin kabrini ziyâret ve üzerine türbe yaptırmak için Kalyar'a gitti. O zamâna kadar Alâeddîn Sâbir'in kabri Allahü teâlânın izni ile bir kılıç tarafından korunuyordu. Kılıç kimseyi kabre yanaştırmıyordu. Abdülkuddûs; "Kılıç, eğer bu fakire saldırırsan, başım burada kalır, ancak vücudum muhakkak, Mahdum Alâeddîn Sâbir'in ayaklarına erişecektir" dedi. Sonra Alâeddîn Sâbir hazretlerine; "Efendim! Eğer benim gelmeme izin verdiyseniz, neden bu celâl kılıcı beni gelmekten engelliyor?" diye münâcatta bulundu. O anda Allahü teâlânın izni ile Alâeddîn Sâbir ona; "Sağ kolunun örtüsünü indir ve sol ayağını örtüsüyle sar. Bu kılıç sana saldırsa da bir zarar vermeyecektir. Senin el ve ayak örtülerinden biraz kesebilir. Daha sonra yere düşecektir. Onu al ve bana getir" dedi. Abdülkuddûs hazretleri söylenildiği gibi yaptı. Kılıç ayak örtülerinden küçük kısımlar kesdikten sonra yere düştü. O da kılıcı alarak kabr-i şerîfin başına koydu ve orada bir şükür namazı kıldı. Alâeddîn Sâbir hazretlerinin rûhâniyeti ile görüştü. Alâeddîn Sâbir; "Siz benim yolumda olduğunuz için, buraya gelmenize izin verdim. Yoksa kimse buraya kıyâmete kadar giremezdi" buyurunca, Abdülkuddûs; "Ey Efendim! Celâl yerine cemâl sıfatınızı gösterirseniz, insanlar sizi ziyâret ederek sizden istifâde edeceklerdir" diye yalvardı. Bunun üzerine Alâeddîn Sâbir; "Bunu arzu etmememize rağmen, bu isteğe uyarak, beni ziyâret edenlere mânevî faydalar sağlayacağım" buyurdu. Böylece Abdülkuddûs iki asır sonra milyonlarca mânevî yardıma muhtaç insanın Kalyar'ı ziyâret etmesine sebep oldu. Daha sonra Kalyar'dan ayrılan Abdülkuddûs, her ayın beşinde hocasını ziyâret ederek mânevî ihsânlarından faydalanırdı...

Alâeddîn Sâbir hazretlerini kabûl etmeyen Kalyar halkı Allahü teâlânın gazâbına uğramıştı. Bu yüzden bölgeye kimse giremiyordu...

Şeyh Abdülkuddûs hazretleri, Pâni-püt beldesine bağlı Çehazpur'da iken meşgûliyeti esnâsında, birbiri ardınca; "Ey köy halkı, çabuk evlerinizden çıkınız. Eşyâlarınızı, hayvanlarınızı da çıkarın ki, yangın bütün köyü yakacaktır!" diye birkaç defa yüksek sesle bağırdı. Halk hemen emrolunanı yaptılar. Bir saat geçmeden, yangın zuhûr etti ve bütün köyü yaktı. Şeyh Abdülkuddûs'un sözünü tutmayanlar, ziyan ettiler. Çok pişmanlık duydular, sonunda tövbe edip ona bağlandılar...
.

.

Mûsâ Sindî

Mûsâ Sindî rahmetullahi aleyh, evliyânın büyüklerindendir. Doğum târihi ve yeri belli değildir. 1012 (m. 1603)’de Medîne-i münevverede vefât etti. Evliyann büyüklerinin kıymetli nasihatlerini, talebelerine anlatırdı. Bir sohbetinde buyurdu ki:

Fudayl bin Iyâd hazretleri buyurdu ki: “Pişman olmadan önce, tefekkür edip amel işleyiniz. Dünyâya aldanmayınız. Çünkü, dünyâda sağlam ve sıhhatli olan, hastalanır. Yeni olan, eskir. Nimetleri yok olur. Gençler ihtiyârlar.”

Bir zât şöyle anlatmıştır: Abdullah bin Hanzala’nın (radıyallahü anh) yanında; “Onlara Cehennem ateşinden bir döşek ve üzerinde de (yine ateşten) örtüler var. Biz, zâlimleri böyle cezalandırırız” (A’râf-41) meâlindeki âyet-i kerîme okundu. Bunu dinleyince öyle ağladı ve kendinden geçti ki, ölüyor zannettim, “Ölenler toprak altında kaldılar” dedi. Sonra ayağa kalktı. “Otur” denilince, “Cehennemi hatırladım. Nasıl oturayım? Bilmiyorum ki, belki ben de oraya gideceklerden biri olabilirim” dedi.

Katâde (radıyallahü anh)  hazretleri şöyle anlatmıştır: “Misver bin Mahrem’e Kur’ân-ı kerîm okunurken, dinlemeye takat getiremez kendinden geçerdi. Allahü teâlânın azâbından ve kıyâmet gününün dehşetinden o kadar korkardı ki, yanında bu husûsla ilgili bir âyet-i kerîme okunsa, günlerce kendine gelemezdi. Bir gün bir zât onun yanında meâlen; “Takvâ sahiplerini, elçiler gibi Rahmânın huzûruna toplayacağımız gün, mücrimleri de susuz olarak Cehenneme süreceğiz” (Meryem 85-86) buyurulan âyet-i kerîme okununca, “Bir daha oku, ben müttekilerden olamadım” dedi. O da bir daha okudu. Dinlerken şiddetli bir ah çekip feryâd etti ve hemen orada can verdi.

Hammâd bin Seleme hazretleri anlatmıştır: “Yahyâ el-Bekkâ’nın yanında oturuyorduk. Bir zât meâlen; “Sen onların, Rablerine arz edildiklerini (hesaba çekildiklerini) görseydin. Allah, onlara şöyle buyuracak: Öldükten sonra diriliş ve bu hesab hak değil mi imiş? Onlar da: Evet, Rabbimize yemîn ederiz ki, bu haktır. Diyeceklerdir. Allah: O halde dünyâda yaptığınız küfürlerin cezasını tadın, buyuracaktır” (En’âm-30) âyet-i kerîmesini okudu. Yahyâ el-Bekkâ bunu dinleyince çok ağladı. Bu sebeple hastalanıp, dört ay hasta yattı.

Mûsâ Sindî hazretleri, vefat etmeden kısa bir zaman evvel buyurdu ki: “Önceden Allahü teâlânın adını dile getirip, O’nu övmeden mübârek bir işe başlayan kimse, cılız bir kuş gibi uçmaya güç yetiremez. Gayesine ulaşmadan kanatları kırılır, bir daha kalkmayacak gibi yere düşe

Hüseynî Muhyiddîn Efendi

Hüseynî Muhyiddîn Efendi, Kanunî Sultan Süleymân Hân devri İslâm âlimlerindendir. Seyyid olup, Hazreti Hüseyin’in soyundan olduğu için, "Hüseynî" denilmiştir. Ankara’da doğdu. Ankara, Merzifon ve Tokat medreselerinde müderrislik yaptı. Sonra Şehzâde Mehmed, Manisa’da sancak beyi iken hocası oldu. 947 (m. 1540)’da Manisa’da vefât etti. Vefatından kısa bir zaman evvel, Şehzadeye nasihat verirken şunları anlatmıştı:

İnsanlarla oturmanın edebleri ve sünnetleri çoktur. Salih bir Müslüman, din kardeşleri ile otururken abdestli olur, yaşı büyük olanlara oturmada öncelik ve iyi yer verir, ilimde üstün olan, en şerefli yerde oturur. Hadîs-i şerîfte; “En hayırlı meclis, kıbleye karşı oturulan ve mecliste oturmak isteyene yer açılan meclistir” buyuruldu. İki kişinin arasına oturmaz ve onların izni olmadan onları birbirinden ayırmaz. Halkanın ortasına oturmaz. Kendisine yanında yer veren bulunmazsa, bulunduğu en geniş yerde oturur ve kendisinin oturması için kimseyi yerinden kaldırmaz. Meclisin başköşesinde oturmayıp, sonunda oturur. Ancak mecliste olanlar veya ev sahibi kendisini başköşeye oturtursa o zaman oturur. Müslümanlar, din kardeşleri ile bir yerde otururken, saf hâlinde birbirine yakın ve bitişik olup, ayrı ve dağınık oturmazlar. Çünkü bu, kalblerin birleşmesine sebeb olur.

İyi bir Müslüman, müslümanlardan fakir olanlarla, vera sahibleri ile, imân ve ilim sahibleri ile oturmayı tercih eder. Hadîs-i şerîfte: “Büyüklerle otur, âlimlerden sor, hikmet sahibleri ile konuş” buyuruldu. Görüldüğü zaman, Allahü teâlânın hatırlandığı, konuştuğu zaman amelin arttığı ve âhırete âit sevgini çoğaltan kimselerle, yani evliyâ ile otur. Mecliste konuşulanları muhafaza et, mahrem olan mevzûları başka yerde anlatma! Hadîs-i şerîfte: “Birlikte oturan iki kişi Allahü teâlânın emânetiyle otururlar. Bunlardan birinin, bir başkasına, hoşlanmadığı bir şeyi açması helâl olmaz” buyuruldu.

Çok şaka yapmaktan sakınmalıdır. Çünkü kişinin heybet ve vekarını kırar. Çok şakanın sonu pişmanlıktır. Yalan ve boş sözlerden uzak ve az yapılan şakada bir mahzur yoktur. Abdullah bin Abbâs (radıyallahü anhüma), yanında üzgün kimseler görünce, güzel, latif sözlerle onların kalbini ferahlandırın derdi. Hazreti Ali (radıyallahü anh): “Bu kalbleri rahatlandırın, çünkü onlar da bedenler gibi yorulurlar” buyurdu. İbn-i Uyeyne buyurdu ki; “Şakalaşmak sünnettir. Lâkin şaka yapmasını bilen ve yerinde yapan içindir.”

Muhammed bin Muhibbullah

Muhammed bin Muhibbullah hazretleri, fıkıh, târih ve edebiyat âlimidir. 1061 (m. 1651)’de Şam’da doğdu. 1111 (m. 1699)’da aynı yerde vefât etti. Vefatından kısa bir zaman evvel, “Kıyamet halleri”ni şöyle anlattı:

Allahü teâlâ Arş-ı âlânın altında bir latîf rüzgâr emreder. Bu rüzgâr, yeryüzünü baştan başa kaplar. Ve yeryüzü toz gibi ince kum hâline girer. Bundan sonra Allahü teâlâ İsrâfil’i (aleyhisselam) diriltir. Beyt-i mukaddesin sahrasından sûr üfürülür. Sûr, nûrdan bir boynuzdur ki, ondört dâiresi vardır. Bir dâirede, karada olan hayvanların adedince delikler vardır. Karada olan hayvanâtın rûhları oradan çıkar. Arı sesi gibi sesler işitilir. Yerle gök arasını doldurur. Sonra her bir rûh, kendi cesetlerine girerler. Hak teâlâ bunlara kendi cesedlerini ilham eder. Hattâ dağlarda ölmüş olan, vahşî hayvanların ve kuşların yemiş olduğu insanların rûhları, kendi cesedlerini bulur. Nitekim Allahü teâlâ, Zümer sûresi altmışikinci âyet-i kerîmede meâlen;

“Kıyâmetin yok edici sûrundan sonra, ikinci bir sûr üflenir, bu sese bütün beşeriyet tâbi olur. Bu emir ile kalkıp hazır olurlar” buyurur. Sûra üfürüldüğünde, canlılar ve bütün a’zâları, mezarlarında yeşil ot gibi biter. Bazısı bazısına girmiş ağ örgüsü gibi dolanmış olur ki, birinin başı diğerinin omuzunda, öbürünün eli, diğerinin sırtında olarak, insanın çokluğundan böyle karmakarışık olurlar. Hak teâlâ;

“Hakîkaten biz biliriz ki, Arz onlardan birini noksan etmez. Zira bizim indimizde, mahfûz kitab vardır” buyurur.

Bu dirilmek keyfiyeti tamam olunca, hesap üzere, sabi, yine sabidir, ihtiyâr, yine ihtiyârdır. Olgun yaşta olanlar, yine olgun, gençler yine gençtir. Yani Âlem-i fenâdan Âlem-i bekâya intikâl eyledikleri zaman ne hâlde idilerse, yine o sûret ile belirirler. İnsanlar, kabirlerinden ve yanıp kül oldukları, çürüdükleri yerlerden kalktıkları vakit görürler ki, dağlar pamuk gibi atılmış, denizler susuz kalmış, yerin kendisinde ise ne eğrilik ne de yükseklik var. Cümlesi dümdüz olmuş. Bir kâğıt sayfası gibi görülür, işte insanlar, kabirlerinin üzerine çıplak olarak oturdukları vakit, her tarafa hayretle ve düşünerek bakarlar. Nitekim Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) hadîs-i sahîhde;

“İnsanların her biri, elbisesinden ârî olup, hepsi çıplak ve sünnetsiz oldukları hâlde haşr olunurlar” buyurdu. Yine buyurdu ki: “Ey ümmetim ve eshâbım! Siz mevtanızın kefeninde mübalağa ediniz. Çünkü benim ümmetim, kefenleriyle haşr olunurlar. Halbuki sâir ümmetler çıplaktırlar.”

Zeynüddîn Abdülkâdir Deştûtî

Zeynüddîn Abdülkâdir Deştûtî rahmetullahi aleyh, Mısır evliyâsındandır. 1524 (H.931) senesinde Kahire'de vefat etti. Küçük yaşta ilim tahsîline başlayan Abdülkâdir Deştûtî, zamânının büyük âlimlerinin huzûrunda yetişti ve kemâle geldi. Birçok fazîletin kendisinde toplandığı, evliyâlık yolunda derecesi yüksek bir zât idi. Güzel hâlleri ve kerâmetleri çoktu. Devlet adamları ve sultanlar arasında da îtibâr sâhibiydi...

Abdülkâdir Deştûtî bir talebesi ile birlikte Kar Gölü kenarındaki câmide Cuma namazı için bulunuyordu.  Farza başlayacakları sırada Deştûtî başını önüne eğerek, kolunun yeni ile gözlerini kapatıp bâzı hareketler yaptı. Bunu gören bir talebesi hayrete düştü ve bu düşünceler içinde namaza durdu. Talebe namazdayken kendini Mekke-i mükerremede Harem-i şerîfte imâmın arkasında namaz kılarken gördü. Namazdan sonra hocasını aradı ise de bulamadı. Sonra Kâbe-i muazzamayı tavaf edip, sa'y yapılan yere çıktı. Orada çarşı kurulmuştu. Çarşıdan, üç tane küçük kavun aldı ve cübbesi altında bunları sakladı. "Ben şimdi hocamın bulunduğu Mısır diyârına nasıl döneceğim?" diye merak ederek yürüdü. Birkaç adım atınca kendini, hocasının namaz kıldırdığı câmide gördü. Kendisi de orada idi. Onu görünce tebessüm etti ve daha hiçbir şey anlatmadan; "Yanında bulunan kavunları gizle. Bu hâlini, ben hayatta olduğum müddetçe kimseye anlatma" buyurdu. Talebe hocasının zâhiren başka yerde görünse bile hakîkatte mübârek yerlerde bulunduğunu ve namazları oralarda kıldığını anladı... Bâzan da, hem zâhiren hem de bâtınen gidip, namazını o mübârek yerlerde kılardı. Bu hâdiseden sonra, talebenin hocasına olan muhabbeti ve bağlılığı daha da arttı. Bu hâdiseyi de onun sağlığında kimseye anlatmadı...

Buyurdu ki: "Bir kimsenin hidâyete kavuşması başka insanların elinde değildir. Bize düşen, doğruyu anlatmaktır, Allahü teâlâ o kimsenin hidâyete kavuşmasını murâd etmiş ve bunda da bizi vesîle kılmış ise, çok büyük nîmettir. Her kim; 'saâdet, Allahü teâlâdan başka bir kimsenin elindedir dese, yalan söylemiş olur' buyururdu. Bununla berâber, evliyâlık yolunda ilerlemiş olan büyükler, açık olan kalb gözleri ve firâset nûrları ile, bâzı kimselere hidayet nasîb olacağını anlayıp, onlarla ilgilenir, alâkadâr olurlar. Dışarıdan gören ve bu inceliği anlayamayanlar da, bu hâle hayret ederler.

Muhammed Zeynel'âbidîn

Muhammed Zeynel'âbidîn hazretleri, evliyânın büyüklerindendir. Mısır’da doğdu. 1048 (m. 1638) senesinde Mısır’da vefât etti. Sohbetlerinde, evliyanın hallerinden bahsederdi. Buyurdu ki:

Avn bin Abdullah şöyle nakletti: “Kul kabre girdiği zaman, ona önce namazdan sorulur. Eğer onu geçebilirse, diğer amellerine bakılır. Eğer namazı gecemezse, başka hiçbir ameline bakılmaz.”

Âlimlerden bir zât, üzerine bevl (idrar) sıçratmak, gıybet ve koğuculuğun kabir azâbına sebep olmasındaki sırrı şöyle açıkladı: Kabir, âhıret konaklarının ilkidir. Onda, kıyâmet gününde kulun karşılaşacağı mükâfat ve azâba dâir bir nümûne vardır. Kıyâmet gününde, azap görmeye sebep olan günahlar iki çeşittir. Bunlar; Allahü teâlânın hakkı ve kullara âit haklardır. Kıyâmet gününde, Allahü teâlâya âit haklardan ilk istenecek ve suâle çekilecek olan namazdır. Kul haklarından ise ilk suâl edilecek, olan, kan dökmektir. Kabirde bu iki hakkın mukaddimeleri hakkında hüküm olunur, yani suâl olunur. Namazın sahih olabilmesinin şartlarının başında, necâsetten temizlik gelir. Necâsetten temizlenmedikçe namaz olmaz. Kan dökmenin başlangıcı, koğuculuk ve namuslara tecâvüz etmektir. Bu ikisi, kullara karşı yapılan eziyetlerin en hafifidir. Ve büyük eziyetlere başlangıçtır. Bu sebeple, kabir âleminde hesaba ve cezaya bu ikisinden başlanır.

Hazreti Ali’nin ba’zı buyurdukları: “Kim kendi ayıbına bakarsa, başkasının ayıbını görmez. Kardeşine kuyu kazan kimse, oraya kendisi düşer. Kendi sürçmesini (hatâsını) unutan kimse, başkasınınkini büyük görür. Başkasının perdesini yırtan kimsenin, evinin gizli şeylerini örten perdesi yırtılır. İşlerinde başkasıyla yarışa kalkan kimse, başkalarının kızgınlığını üzerine çeker. Kendi görüşünü beğenen kimse, doğruyu bulamaz. Aklına güvenen kimse, hatâ eder. İnsanlara karşı büyüklük taslayan kimsenin ayağı kayar. Düşük ve bayağı kimselerle beraber olan kimse, hor görülür. Âlimlerle beraber olan kimse ise hürmet görür. Kim kötü işlerin olduğu yerlerde bulunursa, töhmet altında kalır. Ahlâkı iyi olan kimsenin, işleri kolay olur. Sözünü güzel yapan kimse, heybetli olur. Allahü teâlâdan korkan kimse, kazanır.”

Şebib bin Şeybe dedi ki: “Edebli olunuz. Edeb, aklın bulunduğuna delâlet eder.”

Süfyân-i Sevrî buyurdu ki: “Kendini tanıyan kimseye, başkasının hakkında söyledikleri zarar vermez.”

İbn-i Kuteybe; “Eğer âlim olmak istiyorsan, tek bir ilmi seç. Eğer edip olmak istiyorsan, çeşitli ilimlerden haberin olsun” dedi.

Takıyyüddîn Yünûnî

Takıyyüddîn Yünûnî rahmetullahi aleyh, meşhûr Hanbelî hadîs âlimlerinden olup, hadîs ilminde hâfızdır. İmam Ca’fer-i Sâdık’ın soyundandır. 572 (m. 1177)’de Lübnan’da Ba’lebek’te doğup 658 (m. 1260)’da burada vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:

Câbir bin Abdullah (radıyallahü anh) diyor ki: “Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) bize geldi. Evde, saçları dağınık biri vardı. Bunu görünce, “Bu saçlarını düzeltecek bir şey bulamamış mı?” buyurdu. Elbisesi kirli birini de görünce, “Elbisesini yıkayacak bir şeyi yok mu?” buyurdu.

Tabiînden Ebü’l-Ahves, babasından haber veriyor: “Resûlullahın yanına gittim. Elbisem eskimiş idi. “Malın yok mu?” buyurdu. Malım var dedim. “Ne cinsden malın var?” buyurdu. Her cinsten var dedim. Resûlullah “Allahü teâlâ, mal verince, ni’metlerin eserini üzerinde görmelidir!” buyurdu.

Abdullah İbni Ömer (radıyallahü anhümâ) haber veriyor. Resûlullah buyurdu ki: “Kendini bir kavme benzeten, onlardan olur!” Bu hadîs-i şerîfi, İmâm-ı Ahmed ve Ebû Dâvûd bildirdiler. Demek ki, ahlâkını, davranışlarını veya elbisesini başkalarına benzeten, onlardan olur...

Peygamber efendimiz, bir gazâdan dönmüştü. Mescide girdi ve iki rek’at namaz kıldı. Her gazâdan döndükten sonra böyle yapar, sonra, önce kızı Fâtıma’ya (radıyallahü anhâ), daha sonra da hanımlarına uğrardı. Yine âdeti üzere namaz kıldıktan sonra, Hazreti Fâtıma’ya uğradı. Hazreti Fâtıma, babasını ağlayarak kapıda karşıladı. Resûl-i ekrem ona; “Niçin ağlıyorsun?” buyurdu. Hazreti Fâtıma da; “Yâ babacığım! Seni rengin solmuş, elbisen eskimiş bir vaziyette gördüm de onun için ağlıyorum” dedi. Bunun üzerine Server-i âlem; “Ey Fâtıma! Ağlama, Allahü teâlâ babanı bir vazîfe ile görevlendirdi. İstenilse de, istenilmese de, dünyâ üzerinde insanın yaşayabildiği her yere bu din yayılacaktır. Benim vazîfem de bunu te’min için çalışmaktır” buyurdu.

Temîm-i Dârî şöyle rivâyet etti: “Resûl-i ekrem, bir gün şöyle buyurdu: (Bu din, gece ve gündüzün hüküm sürdüğü her yere mutlaka ulaşacaktır. Allahü teâlâ, bu dînin şerefle veya zorla girmediği hiçbir şehir ve köy bırakmayacaktır. Allahü teâlâ, orada İslâm dînini ve Müslümanları muzaffer, küfrü de zelîl ve hakîr kılacaktır.) Ben bunu kendi ailem içinde müşâhede ettim. Ailemden Müslüman olanlar, hayra ve şerefe kavuştu. Küfürde ısrar edenler ise, zelîl ve hakîr kaldılar

Terzizâde Ahmed Efendi

Terzizâde Ahmed Efendi, Manisa velîlerindendir. On yedinci yüzyılda yaşadığı bilinmektedir. Türbesi, Manisa’nın Ege mahallesinde Sevinç sokağında olup, ziyârete açıktır. Türbesinin yanında bulunan zâviye ve mescidi günümüze ulaşmamıştır. Bu mübarek zat, vefatından kısa bir zaman önce buyurdu ki:

İmâm-ı Alî Rızâ hazretleri Nîşâpûra gelince, Ehl-i sünnetden yirmi binden çok âlim ve talebe, kendisini karşıladı. Dedelerinden gelen bir hadîs-i şerîf okuması için yalvardılar. İmâm hazretleri, bütün dedelerinin isimlerini sayarak, şu kudsî hadîsi okudu:

(Lâ ilâhe illallah kal’amdır. Bunu okuyan, kal’ama girmiş olur. Kal’ama giren de, azâbımdan kurtulur.)

İmâm-ı Ahmed ibni Hanbel hazretleri buyurdu ki: Bu hadîs-i şerîf, bildirenlerin ismleri ile berâber, deliye okunursa, aklı başına gelir. Hastaya okunursa, şifâ bulur. Böyle olduğunu, İbni Esîr “rahmetullahi teâlâ aleyh” de, (Kâmil) kitâbında bildiriyor.

Hastaya şifa olması için, Yirmibeş kerre (Estagfirullah) denir. Sonuncusunda (ve etûbü ileyh)e kadar okunur. Sonra, onbir (İhlâs) ve yedi kerre (Fâtiha-i şerîfe) ve otuzüç kerre (Allahümme salli ve sellim alâ seyyidinâ Muhammedin ve alâ âli seyyidinâ Muhammed) okuyup sevâbını Peygamberimizin “sallallahü aleyhi ve sellem” ve Eshâb-ı kirâmın “rıdvânullahi aleyhim ecma’în” ve evliyânın “rahmetullahi aleyhim ecma’în” rûhlarına ve sonra büyük âlimlerin ismlerini söyleyip, bu büyüklerin rûhlarına hediyye edilir. Bu büyükler hurmetine şifâ vermesi için Allahü teâlâya duâ edilir. Her gün sabâh ve akşam böyle duâ edilir ve gerekli ilaç alınıp, perhîz yapılır...

(Büyük alimler) “rahmetullahi teâlâ aleyh”, din ve dünyâ zararlarından kurtulmak için, her gün beş yüz kerre (Lâ havle velâ kuvvete illâ billah) okurdu. Buna (Kelime-i temcîd) denir. Okumaya başlarken ve okuduktan sonra da yüzer kerre (Salevât) okurdu. Hadîs-i şerîfte;

(Allahü teâlânın bir ni’met vermesini ve bunun devâmlı olmasını isteyen, “Lâ havle velâ kuvvete illâ billah”ı çok okusun!) buyuruldu. (Sahîhayn)daki hadîs-i şerîfte (Bu, Cennet hazînelerinden bir hazînedir!) buyuruldu. Bir hadîs-i şerîfte de, (Lâ havle velâ kuvvete okumak, doksan dokuz derde devâdır. Bunların en hafîfi, hemmdir) buyuruldu. [Hemm, gam, hüzün, sıkıntı demekdir.]
.

Muslihuddîn Mustafa Efendi

Muslihuddîn Mustafa Efendi, Osmanlı âlimlerindendir. 857 (m. 1453) senesinde Kastamonu’ya bağlı Taşköprü’de doğdu. Bunun için “Taşköprülü” diye bilinir. 935 (m. 1528) senesinde İstanbul’da vefât etti. Tefsîr, hadîs, fıkıh, usûl ve edebî ilimlerde yüksek derece sahibi idi. Bir dersinde, Resûlullah efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) güzel ahlakını anlatırken buyurdu ki:

Resûlullah efendimiz, oturup kalktığında dâima Allahü teâlâyı zikrederdi. Bir meclisin bulunduğu yere varınca, meclisin en sonuna otururlardı ve böyle yapmayı emrederlerdi. Huzûrunda bulunanlara lâzım gelen muâmeleyi yaparlardı. Huzûrunda bulunanlardan her biri, Resûlullah efendimizin kendisinden daha kıymetli birisinin olmadığını sanırdı. Resûlullah efendimiz, beraber oturdukları kimselerin yanında âcil bir iş olmadan veya onlardan izin almadan kalkmazdı. Hiç kimseye hoşlanmıyacağı bir şekilde muâmele etmezdi. Kendisine yapılan kötülüğe kötülükle muâmele etmezdi. Bilâkis kendilerine yapılan kötülüğü affederlerdi.

Resûlullah efendimiz, hastaları ziyâret eder, fakir ve yoksulları sever, onlarla birlikte oturur, cenâzelerinde bulunur, hiçbir fakiri fakirliğinden dolayı aşağı görmez, hiçbir güç, kuvvet ve mülk sahibinden; güçlü, kuvvetli ve mülk sahibi olduğundan dolayı korkmazdı.

Nimet, az bile olsa hürmet ve saygı gösterirdi. Nimeti kötülemezdi. Hiçbir yemeği ayıplamazdı. Hangi yemek olursa olsun, onu yemek arzusu duyarsa yer, yoksa yemezdi. Yemeği ayıplayacak sözlerde bulunmazdı.

Komşusunu muhafaza eder, misâfire ikram ederdi. İnsanları tebessüm ve güler yüzle karşılardı. Bütün vakitlerini Allahü teâlânın rızâsına uygun işleri ve lüzumlu işleri yapmakla geçirirdi.

Elbiselerini, ayakkabılarını yamar, ata, katıra ve merkebe binerlerdi. Arkalarına hizmetçisini veya başkalarını bindirirlerdi. Atının yüzünü silerlerdi. Hoşlarına giden bir şey olunca; “Elhamdülillahi Rabbilâlemîn” hoşlarına gitmeyen bir şey meydana gelince; “Elhamdülillah alâ külli hâl” derlerdi.

Namazı uzatır, hutbeyi kısa okurlardı. Bir mecliste, yüz kerre istiğfar okurlardı.

Pazartesi, Perşembe, her aydan üç gün (13-14-15 günleri) ve Âşûre oruçlarını tutarlardı. (Yalnız Âşûre orucunda bir gün evvel ve bir gün sonra da oruç tutmak sünnettir. Yalnız Âşûre günü oruç tutmak mekrûhtur) Ekseriya Şa’bân ayında oruç tutardı.

Abdurrahmân Mağribî

Abdurrahmân Mağribî rahmetullahi aleyh, büyük velîlerdendir. Hazret-i Hasan soyundan olup, şerîflerdendir. 1614 (H.1023) senesinde Mağrib (Fas)'ta Meknes denilen yerde doğdu. 1674 (H.1085) senesi vefât etti.

Abdurrahmân Mağribî hazretleri, Mısır, Şam, Anadolu da dahil pekçok yeri gezip dolaştı. Sultan Dördüncü Murâd Han ile de görüştü. 1633 senesinde hacca gitti. Talebelerinden olan Şeyh Mustafa bin Fethullah anlatır:

Mekke-i mükerremede iken bir gün, Şeyh Hüseyin bin Muhammed ile birlikte Abdurrahmân Mağribî'nin evine gittik. Tasavvuf ehli hakkında hiç bilgim yoktu. Huzûruna girince bana; "Tasavvuf büyükleri hakkında ne dersin?" diye sordu. Ben de bilgim olmadığı için sükût ettim. O zaman Abdurrahmân Mağribî; "İmâm-ı Gazâlî hazretleri üstün olup İhyâ'sı çok kıymetlidir. Muhyiddîn Arabî'ye düşman olma. Tasavvuf ehlini sev, onların kitaplarını oku" buyurdu. Sözleri kalbimde hemen yer etti. O andan îtibâren kalbim velîlerin sevgisi ile doldu...

Abdurrahmân Mağribî hacdan sonra Yemen'e gitti. Yolda kerâmetleri görüldü. Talebelerinden Seyyid Ömer bin Sâlim anlatır:

Abdurrahmân Mağribî, birkaç sevdiği yanında olduğu halde bir gemi ile Yemen'e gidiyorlardı. Yolda fırtına çıktı ve deniz kabardı. Gemi nerede ise batacaktı. Berâberindekiler ona; "Efendim içinde bulunduğumuz durumu görüyorsunuz. Duâ buyurun da bu tehlikeden kurtulalım" dediler. O da; "Ey Deniz! Allahü teâlânın izni ile sâkin ol!" buyurdu. Hemen fırtına dinip deniz sâkinleşti. O zaman da; "Rüzgâr olmadan gemi gitmez" dediler. O da; "Allahü teâlâ rüzgâr gönderir" buyurdu. Sonra hoş bir rüzgâr esti. Gemi de selâmetle yerine ulaştı.

Abdurrahmân Mağribî, Şeyh Ahmed bin Alvân'ın kabrini ziyâret etmek istedi. O gece İbn-i Alvân, rüyâda hizmetçisine; "Yarın şu şu vasıfta bir zât gelecek. Ona ziyâfet hazırla, hürmet ve hizmette kusûr etme. Zîrâ o Allahü teâlânın sevgili kullarındandır" buyurdu. Hizmetçi sabahleyin hocasının buyurduğu hazırlığı yaptı. Ziyâretçiyi beklemeye başladı. Fakat gelen olmadı. Merakla ve bulurum ümîdiyle şehrin dışına çıktı. Kimseye de rastlamadı. Bir haber elde edemeden geri döndü. Üzgün bir vaziyette hocasının türbesine gitti. Orada hocasının târif ettiği zâtı gördü. Hâlbuki türbenin kapısı kilitli idi. Hemen yanına gidip, ellerinden öptü ve hocasının rüyâda kendisine verdiği vazîfeyi anlattı. Abdurrahmân Mağribî'yi alıp evine götürdü. Ziyâfet verdi. İzzet ve ikrâmda bulundu

Vişnezâde İzzetî

Vişnezâde İzzetî rahmetullahi alayh, Osmanlı âlimlerindendir. 1023 (m. 1625)'de Bulgaristan'daki Filibe'de doğdu. Sultan Dördüncü Murâd zamanında İstanbul'a geldi. İstanbul kadısı, Anadolu kadıaskeri, sonra da Rumeli kadıaskeri oldu. 1092 (m. 1681) senesinde İstanbul'da vefât etti. Oturduğu semte Vişnezâde adı verildi.  Bir dersinde, İmâm-ı Azam hazretlerinin faziletlerinden bahsederken, şunları anlattı:

Hasen bin Ziyâd anlatıyor: Bir gün adamın biri, malını gömerek bir yere saklamıştı. Sonra gömdüğü yeri unuttu. Aramasına rağmen bulamadı. İmâm-ı a'zama gelip hâlini arz etti. Ebû Hanife hazretleri ona buyurdu ki: "Bu fıkhî bir mesele değil ki, ben sana bir şey söyleyeyim! Fakat, sen şimdi git! Sabah oluncaya kadar, geceyi namaz kılarak geçir, inşallah, malını sakladığın yeri hatırlarsın!" Adam denileni yapmaya başlayınca, gecenin dörtte biri olmuştu ki, sakladığı yeri hatırladı, İmâm-ı a'zama gelip, durumunu haber verdi. O da: "Bunu sana şeytanın unutturduğunu, geceni namaz kılarak geçirirsen hatırlayacağını anlamıştım. Sana yazıklar olsun! Allahü teâlâya şükretmiş olmak için, geceni ibadetle geçirsen olmaz mıydı?" diye buyurdu.

İbrâhim bin Saîd el-Cevherî anlatıyor: Hârûn-ür-reşîd'in yanında idik. Halîfe, Ebû Yûsuf'a dedi ki: "Hocanız Ebû Hanîfe'nin ahlâkını anlat da dinleyelim." Ebû Yûsuf da şöyle anlattı: "Hocam Ebû Hanîfe, haramlardan nefret eder, çok sakınırdı. Kuvvetli vera' sahibi idi. Dinde bilmediği şeyi söylemezdi. Allahü teâlâya itaat ve ibâdet etmeyi ve O'na isyan etmemeyi çok severdi. Dünyâyı sevenlerden, dünyâya düşkün olanlardan uzak idi. Az konuşur, çok düşünürdü. Çok vaktini ibâdetle geçirirdi. Konuşmasında yanılması olmazdı. Eğer bir suâl sorulsa ve cevâbını bilse, konuşur ve o husûsta ancak öğrendikleri ile cevap verirdi. Eğer bundan başka bir mesele olsa, hak üzere kıyâs edip, ona tâbi olurdu. Bunda, dinini ve kendisini çok kayırırdı. İlmini ve malını Allah yolunda dağıtırdı. İnsanlardan hiç kimseye muhtaç değildi. O, yalnız Allahü teâlânın rahmetine kavuşmayı ve rızâsını kazanmayı düşünürdü. Hiç kimseyi hayırdan, iyilikten başka bir şeyi ile anmazdı."

Bunun üzerine Hârûn-ür-reşîd: "Bu saydıkların, sâlihlerin, evliyânın ahlâkıdır" dedi. Sonra kâtibine: "Bu sıfatları yaz ve onları oğluma ver. Onlara bakıp ahlâkını düzeltsin!" dedi. Sonra oğluna da: "Ey oğlum! Bu yazıları iyi muhafaza et, senin de böyle olmaya çalışmanı istiyorum" diye nasihatte bulundu...

Abdülhak bin Gâlib

Abdülhak bin Gâlib Endülüsî hazretleri, Endülüs'te (İspanya) yetişen tefsîr âlimlerindendir. Gırnata (Granada) halkındandır. 481 (m. 1088) yılında doğdu ve 542 (m. 1148) senesinde Lûraka (Lorca) denilen yerde vefât etti. "El-Muharrar-ül-vecîz fî tefsîri kelâm-il-vecîz" isimli tefsîr kitabında şöyle buyuruyor:

Hicretin sekizinci senesinde Resûlullah "sallallahü aleyhi ve sellem" Mekke'yi fethe çıkacaktı. Yâ Rabbî! Biz Mekke'ye ulaşıncaya kadar Kureyş'i gâfil eyle, diye duâ etti. Muhâcirînin büyüklerinden ve Bedr ehlinden olan Hâtıb bin Ebî Beltea "radıyallahü anh" âilesinin Mekke'de olması ve Kureyşlilerin onları gözetmelerini sağlamak maksadıyla, Kureyşlilere Resûlullah falan gün sizin üzerinize, Mekke'ye hareket edecek diye bir mektûb yazdı. Mektûbu Ebû Leheb'in azâdlı câriyesi Sâriye ile gizlice gönderdi. Cebrâîl aleyhisselâm bu durumu Resûlullaha haber verdi. Resûlullah da hazret-i Alî'yi, hazret-i Zübeyr'i, hazret-i Mikdâd'ı, hazret-i Ammâr'ı, hazret-i Talha'yı ve hazret-i Ebâ Mersed'i "radıyallahü teâlâ anhüm ecmaîn" gönderdi. Hâh bağçesine kadar gidiniz. Orada bir zaîf kadın vardır. O kadında bir mektûb var. O mektûbu Hâtıb Mekkelilere gönderdi. O mektûbu alıp getirin. O kadını da salıverin. Eğer direnirse ve mektûbu vermezse boynunu vurun, buyurdu. Gidip kadının peşinden yetiştiler. Hazret-i Alî kılıcını çekince, kadın mektûbu saçlarının arasından çıkarıp verdi. Mektûbu Resûlullaha getirdiler. Resûlullah, Hâtıb bin Ebî Beltea'yı huzûruna çağırdı. Niçin böyle yaptın, diye sordu. Yâ Resûlallah! Sana îmân etdiğim günden beri, küfre dönmedim. Nasîhatını dinlediğimden beri hiç ihânette bulunmadım. Fekat, âilem Kureyşlilerin arasındadır. İstedim ki Kureyşliler âilemi gözetsinler. Yoksa kesin biliyorum ki, benim mektûbumdan onlara fâide gelmez, dedi. Resûlullah onu tasdîk etti. O sırada meâl-i şerîfi (Ey îmân edenler! Düşmânlarımı ve düşmânlarınızı dost edinmeyin. Siz onlara sevgi gösteriyorsunuz. Hâlbuki onlar Kur'ândan size geleni inkâr etdiler. Rabbiniz olan Allaha inandığınızdan dolayı, Peygamberi ve sizi yurdunuzdan [Mekke'den] çıkarıyorlardı. Eğer sizler benim yolumda ve rızâmı kazanmak için cihâda çıkmışsanız, onlara nasıl sevgi gösterirsiniz. Oysa ben sizin gizlediğinizi de açığa vurduğunuzu da bilirim. Sizden kim bunu yaparsa artık doğru yoldan sapmış olur) olan, Mümtehîne sûresi 1'inci âyet-i kerîmesi nâzil oldu..

Abdülhamîd Nûbânî

Abdülhamîd Nûbânî rahmetullahi aleyh, son devir Osmanlı âlimlerindendir. Kudüs'te yaşadı. 1932'de vefat eden Yûsuf Nebhânî hazretleri, Osmanlı devletinin son senelerinde Ağır Cezâ Mahkemesi reisi iken, onunla görüştüğünü bildirmektedir. Bizzat onun kerâmetlerine şâhid olmuştur. Aşağıdaki menkıbelerin hepsini Yûsuf Nebhânî anlatmıştır:

Bir gün Abdülhamîd Nûbânî yanıma geldi. Biraz oturduktan sonra; "Sen şimdi meşgulsün. Falancaya, falancaya hediye göndereceksin" dedi ve çıkmak üzere kalktı. Fakat onu tekrar oturtup ikramda bulundum. Hakikaten İstanbul'da sevdiğim bâzı kimselere göndermek için hediye hazırlamıştım.

Bir kere onunla berâberdim. Akrabam ve mahkememizin başkâtibi olan Mehmed Ali Efendi yanımıza geldi. Hanımı doğum yapacaktı. Şeyh Abdülhamîd Nûbânî ona; "Senin bir oğlun olacak. İsmini babanın adı olan Hasan koy!" dedi. Bir iki gün sonra Mehmed Ali Efendi ile karşılaştım. Ona; "Doğum oldu mu?" diye sordum. "Evet bir erkek çocuğumuz dünyâya geldi" dedi. Şeyh Abdülhamîd; "İsmini ne koydun?" dedi. "Bedrüddîn" dedi. Söylediği isim konulmadığı için yüzünden memnûniyetsizliği anlaşılıyordu. Sonra bana doğru eğilip kulağıma gizlice; "Bu çocuk yaşamayacak!" dedi. Ben bunu Mehmed Efendiden gizledim. Ve çocuk onun dediği gibi, vefât etti...

Bir cemâatle oturuyorduk. Bu sırada akrabâlarından birini bir iş için İstanbul'a gönderdiklerini, o işi mutlaka halledip döneceğini konuşuyorlardı. O cemaatin ileri gelenlerinden birisi; "Ben ona git işini gör gel" dedim, diyor ve bu işi halledip gelecek diye konuşuyordu. O bu sözünü birkaç defâ emin bir şekilde söyleyince yanımda oturan Şeyh Abdülhamîd kulağıma gizlice; "Vallahi o şahıs işini halledemeden gittiği gibi üzüntülü olarak dönecek" dedi. O şahıs İstanbul'a gitti. Bir sene civârında kaldı. İşini yapamadan gizlice üzüntülü olarak döndü...

Birisi ile Kudüs dışında harâbe bir yerden geçiyorduk. Yanımdaki şahıs bana; "Bu ev Bedri Efendinin evidir. Abdülhamîd Nûbânî'ye eziyet etti. Bunun üzerine bu büyük zât onun evine döndü ve; 'Ey ev harabe ol!' diye üç kere söyledi. Bir sene geçmeden Bedri Efendi delirip öldü. Sonra evi de harâbeye döndü ve bu hâle geldi. Delilik çocuklarından bâzısına da geçti. Onlar şimdi kendi hallerinde yaşarlar. O bedduâ sebebiyle bu hale geldiklerini bildiklerinden, âile fertleri onun duâsını alıp bu hastalıktan kurtulmak için kendisine çok ikram ederler. Şimdi âile olarak onun en yakın ve has talebelerindendirler" diye anlattı.

Ebû Abdullah Râzânî

Ebû Abdullah Râzânî hazretleri, kırâat, Arabî ilimler ve Hanbelî fıkıh âlimidir. 426 (m. 1035)'de Irak'ta Râzân'da doğdu. 494 (m. 1101)'de Evâne'de vefât etti. "Yemek Âdâbı" hakkında şunları anlattı:

"Yemek için misâfiri fazla bekletmemelidir. Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) bir hadîs-i şerîfte; (Acele şeytandandır. Fakat şu beş şeyde acele etmek müstesnadır. Bunlar; misâfiri yedirmek, cenâzeyi defnetmek, bekârı evlendirmek, borcunu ödemek, günaha tövbe etmektir) buyurdu.

Yemekleri sıra ile takdim etmelidir. Et yemeğini önce getirmek, misâfire iyi bir ikramdır... Ev sahibi, misâfirden önce elini yemekten çekmemelidir. Onlardan sonra sofradan kalkmalıdır. Büyük zâtlardan bazısı, yemeğe davet ettiği kimseleri yemekle baş başa bırakıp, yemeği bitirmelerine yakın onların yanına gelir, sofraya oturur ve Besmele ile yemeğe başlardı. Misâfirlerine "Haydi siz de bana yardım edin" derdi. Böylece onların doymalarına yardım ederdi. Yemeği, yetecek miktarda ikram etmelidir. Fakat, ev halkının da hakkını ayırmak lâzımdır. Çünkü misâfirden bir şey artmayabilir. Bundan dolayı da evdekileri zor duruma sokmamalıdır."

Biri, Ebû Abdullah Râzânî'yi hac esnasında Arafât'ta gördü. Halbuki, Ebû Abdullah o sene hacca gitmemişti. Hacdan dönüşünde Ebû Abdullah'ı görünce, "Hanımımın nikâhı üzerine yemîn ederim ki, seni hacda gördüm" dedi. Ebû Abdullah kerâmetinin açığa çıkmasının üzüntüsüyle başını önüne eğdi. Gerçeği söylemese adamcağızın nikâhı hakkında sû-i zanna sebep olacaktı. Çünkü herkes onun bu yıl hacca gitmediğini biliyordu. Adama "Senin nikâhın bozulmadı" dedikten sonra başını kaldırdı ve şöyle ilâve etti: "Bu ümmet, Allahü teâlânın düşmanı olan şeytanın, mü'min erkekler ve kadınlar arasında fitne çıkarmak için, bir anda şarktan garba gidebileceğinde icmâ' (söz birliği, ittifâk) etti. Allahü teâlâya ibâdet ederek kulluk eden bir kimsenin de, Allahü teâlânın izniyle bir gecede Mekke'ye gidip geri dönebileceğini kimse inkâr etmedi." Sonra yemîn eden adama döndü ve "Rahat ol! Zevcen sana helâldir" buyurdu.

Hasen bin Harif anlatır. Bir gün Ebû Abdullah Râzanî'nin meclisine geç kaldım. Kendisinden özür dileyince, "Özür dilemene gerek yoktur. Çünkü mü'minler, Allahü teâlânın takdîri ile bir araya gelirler. Birbirlerinden manevî yönden istifâde ederler. Maddî rızık nasıl mukadderse, manevî rızık da takdîr edilmiştir" buyurdu.

Ali ibn-i Ehı'l-Menûfî

Ali ibn-i Ehı'l-Menûfî rahmetullahi aleyh, Şafiî mezhebi âlimlerindendir. 823 (m. 1420)'de Mısır'da Menûf şehrinde doğdu. 889 (m. 1484)'de Kâhire'de vefât etti. Vefatından kısa bir zaman evvel bir talebesine şunları söyledi:

Bilmelisin ki, namaz, İslâmın beş şartından, dînin beş esasından ikincisidir. Bütün ibâdetleri kendisinde toplamıştır. İslâmın beşte bir parçası ise de, bu toplayıcılığından dolayı, yalnız başına, Müslümanlık demek olmuştur. İnsanı Allahü teâlânın sevgisine kavuşturacak işlerin birincisi olmuştur. Âlemlerin efendisi ve Peygamberlerin en üstünü olana mîraç gecesi, Cennette nasip olan rü'yet şerefi, dünyaya indikten sonra, dünyanın hâline uygun olarak kendisine yalnız namazda müyesser olmuştur. Bunun içindir ki, (Namaz müminlerin mîracıdır) buyurmuştur. Bir hadis-i şerifte, (İnsanın Allahü teâlâya en yakın olması namazdadır) buyurmuştur. Onun yolunda, tâm izinde giden büyüklere, o rüyet devletinden, bu dünyada büyük pay, namazda olmaktadır. Evet, bu dünyada Allahü teâlâyı görmek mümkin değildir. Dünya buna elverişli değildir. Fakat, Ona tâbi olan büyüklere, namaz kılarken rüyetten bir şeyler nasip olmaktadır. Namaz kılmayı emir buyurmasaydı, maksadın, gayenin güzel yüzünden perdeyi kim kaldırırdı? Âşıklar, mâşuku nasıl bulurdu? Namaz, üzüntülü ruhlara lezzet vericidir. Namaz, hastaların, rahat vericisidir. Ruhun gıdâsı namazdır. Kalbin şifâsı namazdır. (Ey Bilâl, beni ferahlandır!) [diye ezan okumasını emir buyuran] hadis-i şerif, bunu göstermekte, (Namaz, kalbimin neşesi, gözümün bebeğidir) hadis-i şerifi, bu arzuya işaret etmektedir...

Namazın hakîkatini anlamış olan bir kâmil, namaza durunca, sanki, bu dünyadan çıkıp âhıret hayatına girer ve âhırete mahsûs olan nîmetlerden bir şeylere kavuşur. Bu mîraç, müminin namazıdır. Bu nîmet, yalnız bu ümmete mahsûsdur. Peygamberlerine tâbi olmak sâyesinde, buna kavuşurlar. Çünkü, bunların Peygamberi mîraç gecesi dünyadan çıkıp âhırete gitti. Cennete girdi ve rüyet devleti ile şereflendi. Yâ Rabbî! Sen o büyük Peygambere bizim tarafımızdan, Onun büyüklüğüne yakışan iyilikleri ihsân eyle! Bütün Peygamberlere de hayırlar, iyilikler ver ki, onlar insanları, seni tanımaya ve rızana kavuşmaya çağırmış ve beğendiğin yolu göstermişlerdir. Tasavvuf yolunda bulunanların birçoğu kendilerine namazın hakîkati bildirilmediği ve ona mahsûs kemâlât tanıtılmadığı için, dertlerinin ilâcını başka şeylerde aradı. Maksadlarına kavuşmak için, başka şeylere sarıldı. Hattâ bunlardan bazısı, namazı bu yolun dışında, maksatla ilgisiz sandı...

Celâleddîn Süyûtî

Celâleddîn Süyûtî hazretleri, hadîs imâmı, müctehid idi. 849 [m. 1445]'da Mısır'da doğdu, 911 [m. 1505]'de aynı yerde vefât etti. En kıymetli eseri olan Celâleyn tefsîrinde, İsrâ sûresi 1. Ayet-i kerimesinin tefsirinde buyuruyor ki: 

"Kulu Muhammed'i geceleyin, delillerini göstermek için, Mescid-i Haramdan, çevresini mübarek kıldığı Mescid-i Aksâ'ya götüren Allah, noksan sıfatlardan münezzehtir. O, her şeyi çok iyi işiten, çok iyi görendir."

Mirac, Receb ayının 27. Gecesi Cenab-ı Hakkın daveti üzerine Cebrail aleyhisselâmın rehberliğinde Peygamber Efendimiz aleyhissalâtü vesselamın Mescid-i Haramdan Mescid-i Aksâ'ya, oradan semaya, yüce âlemlere, İlâhî huzura yükselmesidir. O gece Cebrâîl "aleyhisselâm", Resulullah Efendimizin yanına geldi ve; "Ey bütün yaratılmışların en üstünü! Ey Yaratanın sevgilisi! Ey Peygamberlerin efendisi, iyilikler menbaı, üstünlükler kaynağı olan şerefli Peygamber! Rabbin sana selâm ediyor. Hiçbir Peygambere, hiçbir mahlûkuna vermediği nimeti sana ihsân ediyor. Seni kendine davet ediyor. Lütfen kalk. Buyur, gidelim" dedi. Kâbe yanına geldiler. Cennetten gelen Burak adındaki beyâz hayvana binip, bir anda Kudüs'te, Mescid-i Aksâ'ya geldiler. Geçmiş Peygamberlerden bazısının rûhları insan şeklinde orada idi. Cemâat ile namâz için Âdem, Nûh, İbrâhîm Peygamberlere, imâm olmalarını sıra ile söyledi. Hiçbiri kabûl etmedi. Özür dilediler. Kusûrlu olduklarını söylediler. Cebrâîl "aleyhisselâm", Habîbullah'ı ileri sürdü. "Sen varken, başkası imâm olamaz" dedi...

Namâzdan sonra, mescidden çıkıp bilinmeyen bir miraç ile, bir ânda, yedi kat gökleri geçdiler. Her gökte bir büyük Peygamberi gördü. Cebrâîl "aleyhisselâm" Sidre'de kaldı ve kıl kadar ilerlersem, yanar, yok olurum dedi... Resûlullah, Cenneti, Cehennemi, sayısız şeyleri görüp, Refref adındaki bir Cennet yaygısı üstünde olarak Kürsî, Arş ve rûh âlemlerini geçip, bilinmeyen, anlaşılamayan, anlatılamayan şekilde, Allahü teâlânın dilediği yüksekliklere ulaştı. Mekânsız, zamânsız, cihetsiz, sıfatsız olarak Allahü teâlâyı gördü. Gözsüz, kulaksız, vâsıtasız, ortamsız olarak Rabbi ile konuştu. Hiçbir mahlûkun bilemeyeceği, anlayamayacağı ni'metlere kavuşup, bir ânda, Kudüs'e ve oradan Mekke-i Mükerreme'ye, Ümmihânî'nin evine geldi. Yattığı yer henüz soğumamış, leğendeki abdest suyunun hareketi durmamış idi. Dışarıda dolaşan Ümmihânî "radıyallahü teâlâ anhâ" uyuklamış, bir şeyden haberi olmamıştı...

İzzeddîn Abdülazîz Dîrînî

İzzeddîn Abdülazîz Dîrînî rahmetullahi aleyh, Mısır evliyâsındandır. 1216 (H.613) yılında doğdu. 1295 (H.694) senesinde Kahire'de vefât etti. Küçük yaşta ilim tahsiline başlayan Abdülazîz Dîrînî, zamânındaki âlimlerden ilim öğrendi. Tasavvuf yolunda yüksek mertebelere kavuştu. Bu mübarek zat, vefat etmeden önce talebelerine şöyle nasîhat etti:

"Bütün işlerinizde ve hareketlerinizde, orta hâl üzere olun. Cimrilikten ve isrâftan son derece sakının. İsrâf ve haddinden fazla dağıtmakla, elde bir şey kalmaz. Bir gün insan muhtaç kalır. Cimrilik yapmak, hâl ve harekette ölçülü olmamakla da, kişi îtibâr bulamaz.

Sakın dünyânın parlaklığına, câzibesine ve onun dışı tatlı, içi zehir olan hîlelerine aldanma. Onun inci gibi görünen ön dişlerinin arkasında, parçalayıcı dişler saklıdır. Çünkü dünyânın sağı solu belli olmaz. Bakarsın bâzan suda ateş parçası olsun ister. Bâzan insana yapamayacağı şeyleri teklif eder. Böylece insan, boyundan büyük işlere girer de helâk olur gider.

Eğer kadere, Allahü teâlânın hükmüne rızâ gösterirseniz şerefli bir hayat yaşarsınız. Yok, imkânsız bir şeyin olmasını ümit ederseniz, ümidinizi, tehlikeli bir şey üzerine binâ etmiş, kurmuş olursunuz.

Zaman akıp gidiyor. Hâdiseler birbiri peşinden geliyor. Yumuşaklık; vekar ve sükûnettir. Dünyâ hırsı bir anlıktır. Sabır, yumuşak olmaya, meseleler üzerinde temkinli ve dikkatli hareket etmeye vesîle olur. Kızmak, kabalığa yol açar. Dünyâ hayâtı, bir uyku hâlidir. Ölüm, bu uykudan uyanmaktır.

İnsanın ömrü, hep sonra yapacağım, edeceğim ile geçer. İnsanların temenniden başka sermâyeleri yoktur. Sonra yaparım diyenin düşüncesi, sonraya asılıp sallanmak gibi olmayacak düşüncelerdir. İnsanların günleri çok çabuk geçer. İnsan, gençliğinin kıymetini bilmelidir. Hiç vakit kaybetmeden, gençliğin her ânını değerlendirmelidir. Sonra, âh gençliğim, tekrar elime geçse de iyi işler yapsaydım, diye pişmanlık duyulur. Onun için, gençliğin, insana emânet olduğunun farkında, idrâkinde ve bunun şuurunda olmak ne kadar mühimdir! Ömürler, yolculuktan başka bir şey değildir.

Âhiret yolculuğunun çok yakın olduğunu, hatırınızdan aslâ çıkarmayınız. Âhiret hazırlığını elden kaçırmaktan çok sakınınız...

Yaptığınız uygunsuz işler için bir sebep ve özür göstermeyi bırakınız. Allahü teâlânın emirlerine uyup, yasaklarından sakınmakta gevşeklik göstermeyiniz. Âhirete hazırlanmakta sabırlı olunuz ve sebât gösteriniz.

Muhammed bin Hasen

Muhammed bin Hasen hazretleri, Hindistan evliyâsının meşhûrlarındandır. Hem Kadirî ve hem de Çeştiyye yolunda kemâl sahibi olan evliyâdandır. Hindistan'da Çünpûr şehrinde dünyâya geldi. 944 (m. 1537) Delhî'de vefât etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:

"Akıllı kimsenin, arkadaş ve dost edinmekten maksadın ne olduğunu iyi bilmesi gerekir. Çünkü, arkadaşlık ve dostluk, bir arada olmak, beraber yiyip içmek değildir. Dost edinebilmenin birtakım yolları vardır."

"Vasati bir tavır içerisinde olup, bu husûsta ifrat ve tefrite varmamalıdır. Alçak sesle konuşmalı, kendini beğenmişliği terk etmelidir. Mütevâzı olup, muhalefet ve her şeye karşı çıkmayı bırakmalıdır."

"Dost ve kardeş edinilen kimseleri, meşakkat ve sıkıntıya sokmamalı, onları bıktırıp, usandırmamalı. Buna sebep olacak davranışlardan kaçınmalıdır. Çünkü bir anne bile, emzirdiği çocuğunu, kendisine sıkıntı verince kucağında tutmayıp bir yere bırakır."

"Akıllı kimse, bayağı ve düşük kimselerle arkadaş olmaz. Onları dost edinmez. Böyle kimseler, yılan gibidir. Onların, sokmak ve zehirden başka sermâyesi yoktur."

"Sen denemedikçe, görünüşüne aldanıp da bir kimseyi arkadaş ve dost edinme. Nice kimseyi sâdece görünüşüne bakarak, durumunu bilmeden dost edindim. Bana güler yüzlü tatlı sözlü idi. Daha sonra araştırınca, bunu içten gelen bir sevgi ile yapmadığını gördüm. Böyle kimseleri dost edinme. İçten sevenleri kendine dost edin. Böyle bir dost bulabilirsen, kendine büyük ni'met bil."

"Bir kimsenin sevgisi 'merhaba, hoş geldin, nasılsın veya ben seni seviyorum'dan öteye geçmiyorsa, hareketleri ve yaptığı muâmeleleri, onun bu sözlerinde samimî olup olmadığını gösterir."

"Bin dost, bir kişi için fazla değildir. Fakat bir kimsenin bir düşmanı olsa, o, onun için çok fazladır."

"Akıllı kimse, adımı atmadan önce basacağı yeri iyice görür, sonra oraya adımını atar. Düşmanı ile tamamen irtibâtı kesmez. İhtiyâcını gidermek için kısmen de olsa ona yaklaşır. Fakat tam olarak yaklaşmaz. Çünkü, düşman bundan cesâret alıp, aleyhine bir iş yapabilir. Akıllı kimse, mutlaka lâzım olan kimselere, üstesinden gelinmeyen şiddetli düşmana da (açıkça) düşmanlık yapmaz. Çünkü böyle bir düşmana güç yetmez. Ona düşmanlık ise fayda getirmez. Bilakis zarar verir."

"Akıllı kimse, hiçbir zaman düşmanından emîn olmamalı, ona güvenmemelidir."

Muhammed bin Hasen hazretleri, vefat etmeden kısa bir zaman evvel buyurdu ki: "Verasız ilimde fâide olmadığı gibi, vefasız dostta da hayır yoktur."

Ebû Abdullah Huşenî