Soru: Efendimiz’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) âlemlere rahmet olarak gönderilmesi ne demektir? Bunu nasıl anlamalıyız?

Efendimiz’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) âlemlere rahmet olduğu Kur’an-ı Kerim’in değişik ayetlerinde ifade edilmektedir. Enbiya Sûresi’ndeki “Ve mâ erselnâke illâ rahmeten li’l-âlemîn - Biz seni bütün âlemlere sırf bir rahmet vesilesi olman için gönderdik.” (Enbiya, 21/107) ayet-i kerimesi bu hakikati açıkça seslendirir. Bu ayet, ümmet-i Muhammed arasında da Allah Rasulü’ne karşı saygının ifadesi olarak çok yaygınlaşmış ve dualardan evvel okunur olmuştur.

Evet, Efendimiz, âlemlere rahmet olarak gönderilmiştir. Kur’an’da ağırlığı ile yerini alan bu husustan önceki iki ayette, salih kulların yeryüzüne varis oldukları/olacakları anlatılmaktadır. (Bkz. Enbiya, 21/105-106) Kur’an’da bu hakikati de ifade eden değişik ayetler vardır. Yeryüzünün idaresi durmadan el değiştirecek ve neticede her şey, imanı tam, ameli sağlam salih kulların eline geçecektir. Kur’an, tarihi devr-i daimleri anlatırken: “Ve tilke’l-eyyâmu nüdâviluhâ beyne’n-nâs - Biz zafer ve muvaffakiyet günlerini insanlar arasında döndürür dururuz.” (Âl-i İmran, 3/140) buyurmaktadır. Bugün bazılarına bayram ve seyran, yarın da başkalarına.. bugün bazıları mâmureler içinde mutlu ve müreffeh, yarın da başkaları.. bu, hep böyle değişip durmuştur, değişip duracaktır. Fakat yeryüzünde, hem gökler ötesinin hoşnutluğu içinde hem de ukbayı netice verecek bir temsil er geç salih kulların eliyle gerçekleşecektir. (Buraya hemen bir nokta koyup, Cenab-ı Hakk’a, bizi o salih zümreye ilhak buyurması niyazımızı iletelim.) Cennete girecek onlar olduğu gibi, yeryüzünde insanlığın makûs talihini değiştirecek de -biiznillah- yine onlar olacaktır. Hususiyle ahirzamanda, Efendimiz’den sonra gelecek olan karakter insanlarının pişdârı ve rehberi olması itibarıyla hemen bu iki ayetin peşinden “Ve mâ erselnâke illâ rahmeten li’l-âlemîn” gelmektedir ki, çok manidardır. Biz, ilk salih zümrenin Efendimiz devrinde kendilerini ifade ettiklerini görüyoruz. Ümit ediyoruz ki, -inşallah- son bir kere daha ümmet-i Muhammed yeryüzünde kendini ifade eder ve “Ve mâ erselnâke” hakikati bütün dünyaca duyulur ve saygıyla karşılanır.

Bu nükteli istidraddan sonra Efendimiz’in, mertebe mertebe, kademe kademe, derece derece âlemlere rahmet oluşuna geçebiliriz: Mesela, bizler için Allah Rasulü bir rahmettir. Âlemin bir parçası olan bütün insanlık dünyası ve hususiyle de bizim için bir rahmet olması itibarıyla, O’nun sayesinde bütün kara delikler, ak delikler haline gelmiştir. Bütün karanlıklar aydınlığa inkılab etmiştir. Dünya bir matemhane-i umumiye iken, O’nun sayesinde bayramlara, şenliklere ve şehrayinlere dönüşmüştür. O’nun sayesinde insanlık sahipsiz ve yetim olmaktan kurtulmuş.. ve yine O’nun sayesindedir ki insanlık, yokluk çukuruna yuvarlanmaktan kurtulmuştur. Ölüm, ahirete ve cennet saraylarına giden bir koridor haline gelmiş ve aydınlanmış; bu itibarla imanın kuvveti nisbetinde herkes, değil ölümden korkmak ve kabirden geriye durmak, ahireti iştiyakla arzular hale gelmiştir. Çünkü ahiret O’nun yanında bütün dostların da içtima ettiği bir yerdir. Yine O’nun neşrettiği nur sayesinde ihtiyarlık, başarılı bir hayatın finali haline gelmiş; hastalıklar, musibetler, insanı manevi kirlerden arındıran birer kurna haline gelmiş; hiç olmazsa öyle algılanmaya başlamış ve kâinat câmidât-ü meyyite (ruhsuz ölüler) olmaktan çıkmıştır.. evet O ziya, rahmet ve ümit insanının neşrettiği hakikat ve nur sayesinde dağlar, taşlar adeta bize birer enis (dost) haline gelmiş ve O’nun mesajının ulaştığı yerlerde küfür ve nifakla kararmış ve zift gibi görünen bütün eşya birdenbire aydınlanıvermiştir. Evet, adeta her şeyin mahiyeti değişmiş, başaşağı gidenler, ayaklarının üzerinde yürür hale gelmiş; dağlar birer canavar görünümünde olmaktan çıkmış, Allah’ın musahhar birer mahluku vahşi hayvanlar ise emrimize âmâde birer mûnis ve muvazzaf memur haline gelmişlerdir.

Daha önemlisi de bizler O’nun sayesinde küfrün ve dalaletin korkunç girdabından kurtulup imanı elde etmişizdir. Bununla birlikte Bediüzzaman’ın yaklaşımıyla O’nun neşretmiş olduğu nur sayesinde insan-ı kâmil olma yoluna girmişizdir. O’na yönelen ve gereken cehd u gayreti gösteren herkes, kâmil bir insan olabilir. İşte bu yönüyle Efendimiz, bizim için mahz-ı rahmettir. Aslında Hz. Muhammed (aleyhissalâtü vesselam), o ulvî mahiyetiyle adeta Cenab-ı Hakk’ın rahmetinin tecessüm etmiş şeklidir. İstidad ve kabiliyetlerini yerinde kullananlar, kullanıp o pak mevride uğrayanlar, o sayede hem dünyalarını hem de ukbalarını mamur etmiş, küfür ve dalaletin verdiği susuzluklarını giderip imansızlığın o korkunç girdabından kurtulabilmişlerdir. Bunların hepsi, Efendimiz’in bizim aramızda rahmet halinde temessül etmesi sayesinde olmuştur.

O, aynı zamanda hayvanlar âlemi için de bir rahmettir. -Bağışlayın- İnek, öküz, koyun, keçi, deve vs. hayvanlar, Efendimiz’in bir rahmet deryası halinde varlık ufkunda tecellisi ve nuru sayesinde aydınlanmış ve manası anlaşılır hale gelmiştir. Yani hayvanlar da o sayede mana ve muhtevalarıyla anlaşılır olmuşlardır. Allah (celle celaluhu), O’nun tercümanlığıyla yerde, gökte ne varsa hepsini insanın emrine musahhar kıldığını bildirmiş ve ona her şeyden istifade etme yolunu göstermiştir. Bugün bizzat her fert bundan istifade etmese de, nev’en insanlık kendi istifade ve istihdamına arz edilen bu nimetlerin bütününden bir gün istifade edecektir. Evet, bir gün gidip yıldızlar alemine ulaşacak ve ondan da istifade etmesini bilecektir. Belki gün gelecek, fezanın çeşitli kesimlerinde kentler kurulacak ve insanlık, arzlı olduğu gibi fezalı da olabilecektir. Zaten şu anda Allah’ın o dünyalardan istifade eden bir hayli mahlukatı var. O varlıkların istifade keyfiyetleri bizim için bilinmese de onların istifadelerine arz edilen kocaman kâinatlardan birgün gelecek insanoğlu daha geniş çapta yararlanabilecektir.

Buradan hareketle bizler, Allah Rasulü’nün neşrettiği nur sayesinde, hiçbir canlının abes olmadığını ve Allah’ın abes yaratmadığını anlıyor, Allah’ın bu iç içe meşherleri karşısında iki büklüm oluyor ve “Sen ne büyüksün!” diyoruz; diyor, uzak–yakın çevremizde görüp hissettiğimiz her şeye karşı derin bir hayranlık duyuyoruz. Onun neşrettiği nur sayesindedir ki, büyük-küçük, canlı-cansız her şeyin çehresindeki hikmetleri müşahede ediyor ve “Sübhâne men tehayyera’l-ukûl” sözleriyle nefesleniyoruz. Ve yine Onun neşrettiği nur sayesindedir ki, sağa sola atılmış değersiz emtia gibi olan şeylerin birer antika sanat eseri olduğunu anlıyor ve takdirle alıp yüzümüze gözümüze sürüyoruz. İnsanoğlunun kendisi de öyle kıymetli bir sanat abidesidir ve ancak O’nun neşrettiği ziya sayesinde hakiki mahiyeti okunup anlaşılabilmiştir.

Evet, Allah Rasulü, her şey için bir rahmet tecellisi olmuştur. Bu sırlı nükteden ötürüdür ki, Efendimiz’in, değişik yaratıklarla alakalı zuhur eden mucizeleri, bir bakıma Allah Rasulü’nün kendilerine ait manayı ifade etmesine karşılık bir teşekkür, bir mukabele ve farklı bir dille O’nun konumunu ifadedir. Mesela, Allah Rasulü, bütün insanlığa “Efelâ yenzurûne ile’l–ibili keyfe hulikat - Onlar, bakmazlar mı, deve nasıl yaratıldı?” (Gâşiye, 88/17) ayetiyle devenin manasını anlatmıştır. O develerden bir deve de nev’i adına O’na minnet ve saygılarını ifade etme manasına gelip O’nun ayaklarına yüzünü sürmüştür. Bu şekilde o hayvan, hal diliyle orada Efendimiz’in bir mucizesini temsil etmiştir. Sanki deve bu haliyle şunu anlatmaktadır: “Ya Muhammed! Senin sayende benim de manam anlaşıldı. Seni tahiyye etmek ve Senin karşında iki büklüm olmak bana bir vecibedir.”

Aişe validemiz, evindeki Dâcin denilen bir kuşu anlatırken şöyle demektedir: Efendimiz, evde bulundukları zaman kuş sükûnetle durur ve Allah Rasulü’nü dinler gibi bir temkin içinde bulunurdu. O, evden ayrılınca, kuş da debelenir durur ve adeta huysuzlaşırdı. Yine Allah Rasulü’nün Advâ ismindeki devesi, Efendimiz’in vefatından sonra bir şey yememiş–içmemiş ve birkaç gün sonra da ölmüştür.

Hâsılı, O’nun neşrettiği nur sayesinde, hayvanların da ne ifade ettiği aydınlığa kavuşmuş, adeta hayvan, hayvan olmaktan kurtulmuş, İlahî sanat olma seviyesine yükselerek farklı bir kıymet almıştır.

Taşlar ve ağaçlar gibi câmid varlıklar için de Allah Rasulü bir rahmettir. O, eline bir avuç kum alınca onlar, “Minnet Sana, şükran Sana” manasına, O’nun elinde Allah’ı (celle celaluhu) tesbih u takdis etmişlerdir. Ağaç, O’nun mana ve muhtevasını aydınlığa kavuşturduğundan ötürü, bir bedevinin imanına vesile olma sadedinde, vadinin öbür tarafından yeri yara yara yürür gibi Efendimiz’in davetine icabet edip gelmiş ve lisan-ı halle sanki şunları söylemiştir: “Ya Rasulallah! Cemâdât âlemi içinde anlaşılmaz bir şeydik. Senin neşrettiğin nur sayesinde, alınlarımızda Allah’ın sikkesini taşıyan çok kıymetli varlıklar haline geldik.”

Bu örnekleri çoğaltmak mümkündür. İşte Allah Rasulü’nün bir de böyle umum mahlukat adına âlemlere rahmet olma keyfiyeti söz konusudur.

Melekler âlemi için de Efendimiz bir rahmettir. Çünkü melekler de Allah’ın yarattığı âlemlerden bir âlemdir. Hatta Cebrail Aleyhisselam mukarreb bir meleğin de o umumi rahmetten istifade ettiği söylenebilir. Zira Cibril, Efendimiz’e şöyle der: “Ben âkıbetimden emin değildim. Kur’an, Sana nâzil oldu. Onu ben getirdim. Tekvir Sûresi’nde, “Mütâin semme emîn - Göklerde ona itaat edilir, vahiyler ona emanet edilir.” (Tekvir, 81/21) denildi. Yani, Kur’an’ı öyle bir melek getiriyor ki, o melek güçlü ve kuvvetlidir. O kadar güçlü ve kuvvetlidir ki, hiçbir mevâni ve arıza ona emanet vahyin sıhhatine dokunamaz. Aynı zamanda o, Allah’ın emirlerine itaat ve imtisal içindedir. Sonra da emindir. Âkıbetinden endişe edilecek bir hali yoktur. İşte ya Muhammed! Getirdiğin Kur’an sayesinde, durumum aydınlığa kavuştu. Ben de o rahmetten istifade ettim.” Gerçi, Cebrail, mehabet-i İlahi ve mehafet-i İlahi karşısında yine tir tir titriyor ve inim inim inliyordu ama artık âkıbetinden endişe etmiyordu. Bu şekilde değişik bir buutta meleklere de Allah Rasulü rahmet olmuştu.

O, öyle geniş bir rahmettir ki, ahirette de “Rahmeten lilâlemîn” olduğunun ifadesi mücrimlere şefaat edecek ve şefaatinin ayrı bir tecellisi olarak O’nun yolunu takip eden ulemâ ve sulehâ da şefaat edecektir.. ve tabii, o gün en büyük şefaat En Büyük’ten sadır olacaktır; O Yüceler Yücesi de şefaat edecek ve milyonlarca kişiyi elim bir azaptan kurtarıp saadete ulaştıracaktır.

Tefsirciler, Allah Rasulü’nün mahşerde herkese rahmet olacağını ifade etmektedirler. Kafirler, O’nun âlemlere rahmet olması sayesinde mahşerin dehşeti, şiddeti, hiddeti ve öldürücü havasından kurtulacak, hesapları tezden görülecek ve herkes gideceği yere gidecektir. Yukarıda da ifade edildiği gibi Efendimiz, ahirette müminlere şefaat edecektir. Bu müjdeyi Allah Rasulü bize, “Her Peygamberin bir duası vardır. Ben ise -inşaallah- duamı kıyamet gününde ümmetime şefâat etmek için saklıyorum.” ifadeleriyle vermektedir.

Başka bir hadislerinde yine Allah Rasulü, ümmeti içinde büyük günah işleyenlere şefaat edeceğini bildirmektedir. Günah-ı kebaîr işlemiş, düşmüş kalkmış, yer yer sürüm sürüm olmuş ve kirlenmiş, fakat ümidini yitirmemiş, ümitle ve zayıf da olsa imanla Huzur-u Risaletpenâhî’ye varabilmiş, Rasulü Ekrem’in şefaat atmosferi içine girmiş ne kadar mücrim varsa herkese bir beşarettir bu. Allah (celle celâluhû) O’na “Şefaat et! Şefaatin kabul görecektir” buyurmuşsa, O da bu teveccühü değerlendirecektir.. evet, Cenab-ı Hak, Habibi başına yere koyup, “Ümmetim, Ümmetim!” diye yalvardığında O’nun içine su serpecek ve rahmet esintili şu sözleri söyleyecektir: “Ya Muhammed! İrfa’ ra’seke, işfa’ tüşeffa’ - Ya Muhammed! Başını kaldır. Şefaat et! Şefaatin makbuldür bugün.” İşte bu, âlemlere rahmet olarak gönderilen Allah Rasulü’nün, günah-ı kebâir işlemek suretiyle cennet yolundan aşağıya düşmüşlere yeniden çizgilerini bulma manasında bir rahmet zuhuru ve tecellisidir. Cenab-ı Hak, istifadeye muvaffak kılsın.

Efendimiz, ümmetine cennette ve Cenab-ı Hakk’ın cemalini müşahede etmede de rehberlik ve pişdarlık yapacaktır. O, “Müminler, cennette cuma günü Cenab-ı Hakk’ı göreceklerdir.” buyurmaktadır. Biz, bu işin âdâb ve erkanını bilemeyiz. Bu mevzuda da yine huzurun âdâb ve erkanını bilen Zât bize yol gösterecektir. Orada Livaü’l-hamd bayrağı altında, çok hamd eden, Allah’ın nimetlerini ruhunda ve vicdanında duyan ve o nimetler karşısında iki büklüm olan, bir adı da Ümmet-i Muhammed ve Hammâdûn olan ümmet-i merhume toplanacaktır. Allah Rasulü, Livâü’l-hamd bayrağı altında ümmetini arkasına alacak, yer yer Havz-ı Kevserine götürecek, yer yer Cenab-ı Hakk’ın cemalini -ki, cennet hayatının binlerce senesi bir saat rü’yet-i cemaline mukabil gelmeyen, anlaşılmaz ve idrak edilmez bir derin zevk ve lezzettir- O’nun sayesinde ve O’nun rehberliğinde ümmet-i Muhammed o âb-ı kevseri dahi nûş edecektir. Aynı zamanda müminler, O’nunla ebedî ve daima yenilenen bir güzelliğe, ebedî ve daima yenilenen bir lezzet ve zevk alma istidadına ulaşacaklardır.

Bu örnekleri çoğaltmak mümkündür. Mümin, “Vemâ erselnâke illâ rahmeten li’l-âlemîn” derken, Cenab-ı Hakk’ın âlemlere rahmet olarak gönderdiği O Zât’ın kâmet-i bâlâsını, yaptığı ve yapacağı bütün bu şeylerle görmeye çalışmalıdır. Hatta bir mümin sadece kendi şuur ve idrakiyle, kendisine gelen şeyleri değil, zerreden kürreye kadar her şeyin, O’nun neşrettiği nur sayesinde aydınlığa kavuşmasını ve onların hal diliyle O’na minnet ve şükranda bulunmasını ve onlara müekkel olan meleklerin, zerreler, küreler, sistemler ve canlılarda hücreler namına, manaları anlaşıldığından ve aydınlığa kavuştuğundan, meleklerin onlara ait hal diliyle yapılan bu tesbih, takdis ve tahmidi Cenab-ı Hakk’a takdim ettiklerini şuuren düşünmelidir. Böylece mümin, Efendimiz’in nasıl büyük bir hamde vesile olduğunu anlamalı ve şöyle demelidir: “El-hak Sen Ahmed-i Mahmud-u Muhammed’sin Efendim. Hak’tan bize Sultan-ı müebbedsin. Hammâ-dun Senin ümmetin; Livaü’l-hamdin ve Kevser’in sahibi de Sensin.” İşte bir mümin, namazda her Tahiyyat okuyuşunda ve her “Muhammedun Rasulullah” deyişinde, iliklerine kadar bu manayı duymalı ve saygıyla eğilmelidir.

Sakın, Efendimiz’in kâmet-i bâlâ-sına uygun anlatmayı, benim şu bulanık sözlerime münhasır görüp de, siz de O’nu bulanık ve karanlık görmeyin. Siz kendi vicdanınızın ve kalbinizin derinliğinde -o kalb ki kenzen Hak orada bilinir ve o bilinişi de hiçbir idrak ifade edemez- o çok buudlu aynada Allah Rasulü’nün kâmetini görmeye çalışın ve “Minnet Sana, şükran Sana ey Allah’ın Rasulü!” deyip biatınızı yenileyin.

.

İSLAM VE HZ. MUHAMMED (s.a.s)

HAKKINDA BATILILARIN İTİRAFLARI

Derleme ve Tercüme: Ali ÜNAL

Hiç şüphesiz, İslâm da, Kur'ân da, Peygamber Efendimiz de, başkalarının tezkiyesine muhtaç değildir. Bunların her biri, kendi kendine, ayrıca birbirlerine delildir. Bununla birlikte, bilhassa Batı'da ve onların tesiri altındaki bazı yerli çevrelerde, İslâm ve Kur'ân hakkında olduğu gibi, Allah Resûlü (s.a.s.) hakkında da kasıtlı yayınlar yapılabilmektedir. Fakat, meseleye tam bir şartlanmışlık içinde bakmayan bir takım Batılı yazar ve araştırmacılar, peygamberliğini kabul etsin etmesin, Allah Resûlü'yle (s.a.s.) ve İslâm'la, Müslümanlarla ilgili olarak, kısmen de olsa hakkı, hakikati teslim eden itiraflarda bulunmuşlardır. Bunlardan, çoğunluğu itibariyle bilhassa Türkçe'de şu ana kadar yayınlanmayan bazılarını arz ediyoruz:

Bu Zât'ın etrafına maksatlı bir şevkle yığdığımız yalanlar, bizim için sadece bir utanç vesilesidir. Sessiz ve büyük bir ruh; ancak ciddî olabilen biri. Maksadı, dünyayı aydınlatmaktı; dünyayı Yaratan, böyle emretmişti.

Bir elinde kılıç, diğer elinde Kur'ân'la resmedilen Müslüman asker tipi, sadece bir sahtekârlıktan ibarettir.

Tarih gösteriyor ki, dünyayı süpüren ve hâkimiyetleri altına aldıkları ırkları kılıcın ucuyla İslâm'ı kabule zorlayan fanatik Müslümanlar masalı, tarihçilerin tekrarlaya geldikleri en fantastik ve en saçma hurafelerden biridir.

Muhammed'in sağduyusu, krallığın ihtişamını çok hakir görüyordu. Allah'ın Elçisi, ailesinde bir hizmetçi gibi davranıyor, ateşi yakıyor, yeri süpürüyor, koyunları sağıyor, elbiselerini ve ayakkabılarını bizzat kendisi tamir ediyordu. Bir rahip, bir keşiş görüntüsü verme gereği de duymadan, çok tabiî bir zühd hayatı yaşıyordu.

Muhammed'in hayatının en büyük başarısı, sadece ahlâkının gücünde yatmaktadır.

Hayranlığımızı çeken, O'nun dininin anlatılması değil, devam edebilme gücüdür. O'nun Mekke ve Medine'ye nakşettiği aynı duru ve mükemmel tesir, onca olup bitene rağmen, 12 asırdır Hint, Afrikalı ve Türk Müslümanlarca aynen korunmaktadır. Onlar, inanç ve ibadetlerinde yönelip, kendisine bağlandıkları makamın beşer seviyesine düşmesine karşı durmayı daima bilmişlerdir. "Bir Allah'a inanırım ve Muhammed, Allah'ın Resülü'dür.", İslâm'ın sade ve değişmeyen temelidir. Ulûhiyet kavramı, hiçbir zaman bir putla değerden düşürülmemiş, Peygamber'e verilen değer, asla beşerî sıınırı aşmamış ve O'nun getirdiği ve canlılığını sürekli koruyan prensipler, takipçilerinin kendisine karşı duyduğu saygı ve teşekkür hislerinin, hep akıl ve din sınırları içinde kalmasını sağlamıştır.

Koruduklarının en vefalı koruyucusu ve konuşması en tatlı, en kabul edilir olandı. O'nu ilk görenler, karşısında önce saygıyla ürperir, yanına yaklaşanlar ise O'nu sever ve O'nu tarif edenler, "Ne daha önce, ne de daha sonra O'nun gibisini görmedim." derlerdi. Çok az konuşurdu, fakat konuştuğu zaman da vurgulu ve bilerek konuşur ve dinleyen kimse, O'nun söylediklerini unutmazdı.

Arabistan'ın bu büyük Peygamberinin hayatını ve şahsiyetini inceleyen ve nasıl öğrettiğini, nasıl yaşadığını bilen herkesin, Ulu Zât'ın elçilerinin en büyüklerinden biri olan bu güçlü Peygamber için ürpertici bir saygıyla dolmaması mümkün değildir. Arzettiğim bu eserde söyleyeceklerimin pek çoğu, çoklarının bildiği şeyler olsa da, ben onları ne zaman yeni baştan okusam, bu Arabistanlı Muallim için hep yeni bir hayranlık, yeni bir saygı duyuyorum."

Fakirlere karşı cömertliği o derecedeydi ki, sık sık bizzat kendi ailesi aç kalırdı. Fakirlerin sadece ihtiyaçlarını gidermekle kalmaz, onlarla sohbete oturur ve acılarını büyük bir içtenlikle paylaşırdı. Sağlam bir arkadaş, vefalı bir yoldaştı.

Hem devletin hem caminin başı; hem Sezar hem Papa, fakat Papa'nın sun'iliklerini taşımayan bir Papa ve hususi birlikleri, özel korumaları, devamlı silâh altında bir ordusu, polis gücü ve sabit geliri olmayan bir Sezar. Eğer tarihte her bakımdan ilâhî kaynağa dayalı olarak hükmetmiş biri varsa, o da Muhammed'dir; çünkü O, en güçlüydü, fakat güce ehemmiyet verdiği yoktu. Özel hayatında ne kadar sade ise, halkın içinde de o kadar sade idi.

Muhammed'in dininde, burada her şey farklıdır. O'nun hakkında, gizemli ve gölgeli şeyler değil, açık bir tarih var. Muhammed'in dışa dönük tarihini biliyoruz; O'nun, misyonunu ilânıyla başlayan içe dönük tarihi konusunda ise, menşei ve korunmasıyla eşsiz ve hakkında kimsenin ciddiye alınabilecek bir şüphe ortaya koyamadığı en Aslî Bir Otorite'ye dayanan bir kitaba sahip bulunuyoruz.

İslâm, kelimenin etimolojik ve tarihî en geniş anlamıyla makul bir dindir. Bu dinde Kur'ân ve Peygamber'in öğretileri, daima temel kalkış noktası olarak önceliğini korumuş ve tevhid akidesi, her zaman hiç bulanmaz bir berraklık, bir ululuk ve tam bir kanaat ve kararlılıkla ilân edilmiştir. Böylesine net, bütün teolojik karmaşıklıklardan uzak ve her insanın idrakine hitap edebilen bir akideden, insanların vicdanına her zaman kolaylıkla yol bulması beklenir ve nitekim bulmuştur da.

Edward Montet, La Propagande Chretienne et ses Adversaries Musulmans, Paris 1890.

Muhammad, halkı için parlak bir örnekti. Şahsiyeti, öylesine pâk ve lekesizdi. Evi, elbisesi, yiyecekleri... kısaca, bütün hayatı sade idi. Sun'ilikten o kadar uzaktı ki, arkadaşlarından asla özel bir saygı beklemez; bizzat kendisinin gördüğü kendi şahsî hizmetini kendisine kölesinin bile yapmasını istemezdi. Herkes, her zaman huzuruna girebilirdi. Hastaları ziyaret ederdi ve herkese karşı sevgi doluydu. Toplumunun iyiliğine duyduğu ilgi ve bu konuda gösterdiği gayret ölçüsünde de cömert ve âlicenap idi.

İnsan büyüklüğünün tesbitinde kullanılan bütün ölçüler içinde soruyoruz: O'ndan daha büyüğü var mıdır?

Dünyada başka hiç kimse, önüne gönüllü veya gönülsüz O'nunkinden daha büyük bir hedef koymamıştır: Allah'la insan arasına sokulmuş bâtıl inançları ortadan kaldırmak; Allah'la insanı aracısız karşı karşıya getirmek; putatapıcılığın maddî ve çarpıtılmış ilâhlar kaosu arasında aklî ve kutsal ilâh kavramını yeniden yerleştirmek. Dünyada başka hiç kimse, bu kadar zayıf vasıtalarla insan gücünün bu kadar ötesinde bir işe girişmemiştir; böylesine büyük bir hedefin tasarlanmasında ve uygulamaya geçirilmesinde kendinden başka vasıtası ve çölde yaşayan bir avuç insandan başka yardımcısı yoktu O'nun. Ve, başka hiç kimse dünya üzerinde O'nun gerçekleştirdiği ölçüde büyük ve kalıcı bir ikinci inkılâbı gerçekleştirmiş değildir; çünkü, iki asırdan daha az bir zaman içinde İslâm, inanç ve hâkimiyet plânında tüm Arabistan'a yayılmış ve Allah adına İran'ı, Horasan'ı, Mâverâünnehir'i, Batı Hindistan'ı (Pakistan), Suriye'yi, Habeşistan'ı, bütün Kuzey Afrika'yı, İspanya'yı, Akdeniz'de çok sayıda adayı ve Galya'nın (İspanya) bazı kısımlarını fethetmiştir.

Eğer gayenin büyüklüğü, vasıtaların azlığı ve neticenin şaşırtıcılığı insan dehasının üç ölçüsüyse, modern dönemler tarihinde kim Muhammed'le karşılaştırılabilir ki? En meşhur insanlar, sadece ordular, kanunlar ve imparatorluklar meydana getirmişlerdir. Çoğu defa gözleri önünde dağılıp giden maddî iktidarlardan başka bir şey kurmamıştır onlar. Fakat bu insan, yalnızca orduları, kanunları, imparatorlukları, milletleri ve hanedanlıkları harekete geçirmekle kalmamış, ayrıca, o zamanki meskûn dünyanın üçte birinde milyonlarca insanı ve daha da ötesi mâbedleri, 'tanrı'ları, dinleri, fikirleri, inançları ve ruhları yerinden oynatmıştır. Her harfi kanun olan bir Kitab'a dayanarak, her dil ve her ırktan insanlardan bir mânâ ümmeti çıkarmıştır. Bize, bu Müslüman ümmetin silinmez karakterini, sahte ilâhlardan nefreti ve bir ve gayr-i maddî Allah tutkusunu bırakmıştır. Göğün, kudsiyetinden uzaklaştırılmasına karşı oluşan bu ulûhiyet tutkusu, Muhammed'in takipçilerinin en büyük faziletidir; arzın üçte birinin bu inanca teslim olması, O'nun bir mûcizesidir. Uydurma ilâh zürriyetlerinin bıktırıcılığı altındaki bir dünyada ilân edilen Allah'ın birliği inancı, telâffuz edilir edilmez bütün eski putperest mâbedlerini yerle bir eden ve dünyanın üçte birini harekete geçiren başlı başına bir mûcizeydi. Bu Zât'ın hayatı, tefekkürü, ülkesinin bâtıl inançlarını kahramanca inkârı, putatapıcılığın öfkelerine meydan okumaktaki cesareti, Mekke'de 13 yıl süreyle gösterdiği sabır ve tahammül, halkın ezâsını ve hattâ hemşehrilerinin kurbanı oluşunu kabulü; evet, bütün bunlar ve ilâveten kesintisiz tebliği, tuhaflıklara karşı koyuşu, başarıya inancı ve felâketler karşısındaki insan üstü güven duygusu, zafere götüren sabır ve azmi, tek bir ideale olan tutkulu bağlılığı ve asla imparatorluk peşinde olmayışı; bitmez duası ve ibadeti, Allah'la olan mânevî haberleşmesi, vefatı ve vefatından sonraki muzafferiyeti; bütün bunlar bir yalana değil, sarsılmaz bir inanca şahitlik etmektedir. Esaslı bir akideyi yeniden yerleştirme hususunda O'na güç veren bu inançtı. Bu akîde de, iki taraflıydı: Allah'ın birliği ve Allah'ın maddî olmayışı. Birinci taraf, Allah'ın ne olduğunu, ikinci taraf da ne olmadığını anlatıyordu. Fikirlerin filozofu, hatibi, elçisi, ortaya koyucusu, cenkçisi ve fâtihi; aklî inançların, tasvir, timsal ve heykelleri olmayan bir dinin ve 20 dünyevî ve bir mânevî devletin kurucusu Muhammed. İnsan büyüklüğünün tesbitinde kullanılan bütün ölçüler içinde soruyoruz: O'ndan daha büyüğü var mıdır?"

Bugün, milyonlarca insanın kalbine tartışmasız hükmeden bir Zât'ın en güzel olan hayatını bilmek istiyordum. Şimdi her zamankinden daha eminim ki, bugün de hayatta İslâm'a yer veren güç, asla kılıç değildir. İslâm, gücünü, sadeliğinden, Peygamber'in kendisini bütünüyle nefyetmesinden, verilen söze ve yapılan anlaşmalara mutlak bağlılıktan, Peygamber'in, arkadaşlarına ve takipçilerine olan vefasından, korkusuzluğundan, Allah'a mutlak tevekkülü ve misyonuna olan kesin itimadından almaktadır. Kılıç değil, bu unsurlardır ki, İslâm'ı her tarafa taşımış ve her engeli aşmıştır. Peygamber'in hayatının 2'nci cildini bitirdiğim zaman, bu büyük hayat hakkında daha fazla okuyamayacağım diye ciddî üzüldüm.

Varlığın ve hayatın değişen çehresini özümseyebilen ve her çağa hitap edebilen tek din

Gelecek 100 yıl içinde İngiltere'de, hayır bütün Avrupa'da hâkim olma şansına sahip bir din varsa, bu, İslâm olabilir.

Olağanüstü canlılığından dolayı Muhammed'in dinine daima büyük değer verdim. Bu din bana, varlığın ve hayatın değişen çehresini özümseyebilen ve her çağa hitap edebilen tek din olarak görünüyor. O harika Zât'ı da inceledim ve O, bana göre, bırakın deccal olmayı, İnsanlığın Kurtarıcısı olarak çağrılmalıdır.

İnanıyorum ki, O'nun gibi biri modern dünyada diktatörlüğü ele geçirecek olsa, bu dünyanın en çok ihtiyacı olan barış ve mutluluğu sağlayacak bir tarzda onun bütün problemlerini çözer. Bir öngörüm var: Muhammed'in inancı, yarının Avrupa'sında kabul görecektir, nitekim bugünün Avrupa'sında kabul görmeye başlamış bulunmaktadır.

Tarihte hem seküler hem de dinî alanda mutlak mânâda muvaffak olmuş tek insan

Dünyayı en çok etkileyen şahıslar listeninin başına Muhammed'i koymuş olmam, bazı okurları şaşırtacak, bazılarınca da sorgulanacaktır. Fakat, tarihte hem seküler hem de dinî alanda mutlak mânâda muvaffak olmuş tek insan O'dur. Denebilir ki, Muhammed'in İslâm üzerindeki şahsî tesiri, İsa Mesih ve Aziz Pavlos'un Hıristiyanlık üzerinde birlikte bıraktıkları tesirden daha fazladır. Seküler ve dinî tesirin, tarihteki eşi görülmedik bir şekilde birleşmesi, Muhammed'in, tarihin en etkili şahsı olmasına yetmektedir.

Michael Hart, The 100, A Ranking of the Most Influential Persons in History, New York, 1978.

Beşerî tanınmışlığın ölçüleriyle değerlendirildiğinde, hangi fâninin şerefi O'nunkiyle mukayese edilebilir?

Elindeki imkânların kıtlığı, buna karşılık başardığı işlerin boyutu ve kalıcılığı, O'nun ismini dünya tarihinde, sadece Mekkeli Peygamber olmanın çok ötesine taşımaktadır. Güzel şehirler, devlet sarayları ve mâbedler, varlıklarını O'nun sayısız hanedana aşıladığı hareket ve hamle kabiliyetine borçlu olup, çok geniş ülkeler ve eyaletler de, yine O'nun sayesinde imana teslim olmuştur. Bütün bunların ötesinde, O'nun sözleri, nesillerin inancını belirlemiş, hayatlarının prensipleri olarak kabul edilmiş ve öbür dünya adına rehber olarak benimsenmiştir. Binlerce mâbedde mü'minler, Allah'ın Peygamberi, Resüllerin sonuncusu olarak kabul ettikleri bu Zât'a salâvat getirir. Beşerî tanınmışlığın ölçüleriyle değerlendirildiğinde, hangi fâninin şerefi O'nunkiyle mukayese edilebilir?"

Ciddî ve ağırbaşlı idi; çok az yer, çok oruç tutardı. Çok sade giyinir, gösterişten kaçar, bilgi satmazdı. Sadeliği tabiî idi ve giyim gibi hususlarla ayrıcalık sergilenmesinden asla hoşlanmazdı.

Muamelelerinde âdildi. Arkadaş olsun yabancı olsun, zengin olsun fakir olsun, güçlü veya zayıf olsun, herkese adaletle muamele ederdi. Bilhassa halk kesimlerine çok yakın ilgi gösterir, onların şikâyetlerini dinler ve onlar tarafından çok sevilirdi.

Askerî başarıları, kazandığı zaferler, O'nda hiçbir gurur ve kendini beğenmişlik uyandırmadı; eğer bu başarılar şahsî gayelere dayanmış olsaydı, mutlaka uyandırırdı. Düşmanlarıyla çepeçevre sarılı olduğu zaman hangi sadelik ve tevazu içinde idiyse, gücünün zirvesine ulaştığında da yine aynı sadelik ve tevazu içindeydi. Bırakın bir hükümdar tavrı takınmayı, bir odaya girdiğinde kendisine normalin dışında bir saygı gösterildiğinde bile çok rahatsız olurdu.

Muhammed'in dehâsı, İslâm yoluyla Araplara üflediği ruhtur ki, onları yüceltmiştir. Onları, ataletten ve kabilevî tıkanıklıktan çok büyük bir devlet olmaya yükseltmiştir. Muhammed'in Allah inancının yüceliği ve bunun O'nun karakterine ve davranışlarına kattığı sadelik, ciddiyet ve duruluktur ki, bütün çekiciliği ve gerçek ilham gücüyle, Arapların ahlâkî ve zihnî dokusunu oluşturmuştur.

Ümmî, fakat aynı anda okumuşu tesirine alan, okumamışa hükmeden yön verici bir edâ

Kendisi bütünüyle ümmî, fakat tabiat kitabını çok iyi okumuş bulunan zihni, en okumuş ve akıllı muhalifleriyle tartışmalara girmiş ve takipçileri içinde en alt seviyede bulunanların bile idrak seviyesine seslenebilmiştir. Sade belâgatı, izzet ve inceliği bir araya getirebilmesiyle büyük etki gücü kazanıyor, iç ihtişam ve hürmet telkin ediciliğiyle çok içten bir sevecenliğin birleştiği yüz ifadeleri, karşısındaki insanlara sevgi ve hürmet telkin ediyordu. Aynı anda okumuşu tesirine alan, okumamışa hükmeden bir dehâ veya yön verici bir edaya sahipti."

"Muhammed, çok kısa bir ömürde, hiç de ümit vermeyen bir malzemeden -dönemin Arapları- o ana kadar coğrafî genişliğinden başka bir şeyi olmayan bir ülkede öyle bir din tesis etti ki, bu din, çok geniş sahalarda Hıristiyanlığın ve Yahudiliğin mutlak önüne geçtiği gibi, çok kısa bir süre içinde ve çok geniş bir alanda, dönemin medenî dünyasının en gözde bölgelerini içine alan pek büyük bir devletin temellerini oluşturdu.

Tek ve büyük bir gerçeği hayatının zembereği yapmış ciddiyet ve tevazu sembolü

Muhammed, tarihin, tek ve büyük bir gerçeği hayatlarının zembereği yapma saadetine ermiş birkaç mutlu insanından biridir. O, Allah'ın Resülü idi ve hayatın sonuna kadar kim olduğunu ve varlığının özünü oluşturan mesajını hiçbir zaman unutmadı. Aldığı mesajları halkına, çok büyük memuriyetinin şuurunda olmaktan kaynaklanan büyük bir ciddiyetle, fakat aynı zamanda en tatlı bir tevazu ile iletti."

Muhammed'in yüklendiği vazife ve misyon, ancak Allah'a ve gayb âlemine çok derin bir imanı olan bir insanda bulunabilecek olağanüstü bir güç ve hayat örneğidir. O, arkadaşlarının imanı, ahlâkı ve bütün bir dünya hayatı üzerinde, ancak gerçekten çok büyük bir insanın yapabileceği tesiri yapmış ve çok önemli bir gerçeği yayma çabaları hep yeni yeni sonuçlar verecek kişilerden biri olarak kabul edilecektir.

İnancı uğruna her türlü işkenceye katlanmaya hazır olması, O'na inanan ve O'nu lider kabul eden insanlardaki yüksek ahlâkî karakter ve başarısının büyüklüğü, bütün bunlar, O'nun şahsiyet bütünlüğünün delilleridir. Muhammed'i bir yalancı görmek, ortaya çözülemeyecek pek çok problem çıkaracaktır. Ayrıca, tarihte büyük insanların hiçbiri, Batı'da Muhammed kadar yanlış tanıtılmamıştır. Bu bakımdan, eğer O'nu gerektiği gibi anlamak istiyorsak, sadece Muhammed'in gayesindeki temel dürüstlüğünü ve bütünlüğü tanımakla kalmamalı, geçmişten devraldığımız hataları düzelteceksek, O'nun ortaya koyduğu inandırıcı ve kesin delilin doğruluk gösterisinden çok daha öte ve önemli şeyler istediğini ve elde edilmesinin de çok zor olduğunu unutmamalıyız.

O'nun bütün davranışları, günlük hayatı, bugün milyonların şuurlu bir hâfızayla gözettiği bir kanun ortaya koymuştur. İnsanlığın herhangi bir bölümünün Mükemmel (Evrensel) İnsan kabul ettiği başka hiç kimse, bu kadar yakından ve bu ölçüde ayrıntıyla taklit edilmemiştir. Hıristiyanlığın kurucusunun davranışları, takipçilerinin günlük hayatını yönlendirmemiştir. Ayrıca, başka herhangi bir dinin kurucusu, geride Müslüman Resül ölçüsünde bir güven ve itimat bırakmamıştır.

Başka hiç bir din, İslâm ölçüsünde hızlı yayılmadı. Batı, bu dinî yayılışın ancak kılıç yoluyla mümkün olabileceği inancına kapılmıştır. Fakat, hiçbir modern araştırmacı bu görüşü kabul etmiyor; Kur'ân'ın vicdan hürriyetine verdiği destek çok açıktır.

Muhammed, İslâm'ın bu, vahye muhatap kurucusu, 570'de putlara tapan bir kabile içinde dünyaya geldi. Daha doğumunda yetimdi; bilhassa fakirler ve muhtaçlar, dullar ve yetimler, köleler ve ezilmişlerle yakından ilgilenirdi. 20'sinde başarılı bir iş adamı oldu ve ardından zengin bir dulun deve kervanlarını idare etmeye başladı. 25'ine geldiğinde, O'nun faziletlerini gören bu hanım, kendisine evlenme teklifinde bulundu. Kendisinden 15 yaş büyük de olsa, bu hanımla evlendi ve onun vefatına kadar sâdık bir eş olarak kaldı.

Kendisinden önceki her büyük peygamber gibi, Muhammed de Allah'ın Kelâmı'nın nakledicisi olarak hizmet görmenin utangaçlığıyla yaşadı; çünkü bu, kolay bir iş değildi. Ne var ki, Melek bir kere "Oku!" demişti. Bildiğimiz kadarıyla, Muhammed'in okuması ve yazması yoktu, fakat, kısa bir süre sonra yeryüzünün geniş bir bölümünde devrim yapacak olan vahiy mahsulü sözleri yazdırmaya başlamıştı: 'Bir Allah vardır.'

Muhammed, her meselede pratikti ve çözüm üretebiliyordu. Sevgili oğlu İbrahim vefat ettiğinde güneş tutulması oldu ve Allah'ın, Resülü'nü tesellisi olarak yorumlandı. Muhammed, derhal müdahale etti: "Güneş tutulması gibi hâdiseler, bir insanın ölümüne verilmez."

Bu çalışmayı yaparken benim önümdeki problem daha küçük; çünkü biz, bu çarpıtılmış tarih türüyle (Batılılar ölçüsünde) beslenmedik ve dolayısıyla, İslâm hakkındaki yanlış anlamalarımızı ortaya koymak için çok zaman harcamamıza gerek yok. Meselâ, İslâm ve kılıç teorisi bizim çevrelerde fazla işitilmez. "Dinde zorlama yoktur." şeklindeki İslâmî prensip, bizde iyi bilinir.

İslâm'la insan, yalnızca Allah'a kul ve başka hür insanlara karşı belirli vazifeleri olan hür bir varlık hâline geldi

İslâm'la birlikte ruh, peşin hükümlerden, insan iradesi de, kendisini sözde gizli güçlerin, belli sırlar sahibi olduklarını ileri sürenlerin ve kurtuluş alıp-satanların iradesine tâbi kılan bağlardan kurtuldu ve neticede, Allah'la kul arasında aracılık kalktı ve dolayısıyla başkalarının iradeleri üzerinde salâhiyet iddia edenler, tahtlarından oldular. İnsan, yalnızca Allah'a kul ve başka hür insanlara karşı belirli vazifeleri olan hür bir varlık hâline geldi. İslâm'dan önce insan sosyal ayırımcılıklardan çok çekmişti; fakat İslâm, bütün insanlar arasında eşitlik getirdi. Bir Müslümanı diğerlerinden ayıran faktör doğum, renk, ırk, sosyal statü değil, sadece takvâ, sâlih amel ve ahlâkî vasıflardır.

Bu tavizsiz tevhid inancı, aşkın bir varlığın mutlak hâkimiyetine olan sade ve sarsılmaz iman, İslâm'ın ana gücünü teşkil ediyor. Bu dinin bağlıları, çoğu dinlerin bağlılarında görülmeyen ve bilinmeyen şuurlu bir rıza, tatmin ve sabır duygusuna sahipler. Müslüman ülkelerde intihar hâdisesine pek nadir rastlanıyor.

İslâm bana, bütün parçaları tam bir denge ve kesintisiz bir huzur vericilik içinde birbirini destekler ve bütünler bir ahenk arz eden mimarî bir eser gibi görünüyor. İslâm'da her şey, gerek düstur, gerekse uygulama olarak tam olması gereken yerde.

İslâm kültürünün belirleyici tesirinin görülmediği hiçbir insanî gelişme buudu yoktur

Müslüman Araplar olmasaydı, modern Avrupa medeniyeti, bütün tekâmül safhalarını aşmasını sağlayan bir hüviyete asla bürünemezdi. İslâm kültürünün belirleyici tesirinin görülmediği hiçbir insanî gelişme buudu yoksa da, bu tesir, modern dünyanın en büyük kuvvet ve muzafferiyet kaynağını oluşturan tabiî bilimler ve ilim ruhu sahalarında çok daha fazla belirgindir... Bilim dediğimiz şey, Avrupa'da yeni araştırma ruhunun, yeni inceleme metotlarının, deney ve gözlem metodunun, matematiksel ölçme ve değerlendirme yöntemlerinin neticesinde ortaya çıkmıştır ki, bunlar, eski Yunan'ın malûmu değildi. Bu ruh ve bu metotlar, Avrupa'ya Araplar tarafından getirilmiştir.

"Muhammedîlik (İslâm için yanlış bir ifade -Mütercim-) kabul edildiği zaman putperestlik, totemizm, çocukları öldürme, büyücülük hemen kaybolur. Kirliliğin yerini temizlik alır ve İslãm'ı kabul eden kişi, şahsî bir şeref, haysiyet ve kendine güven duygusu kazanır. Hayasızca yapılan danslar, oyunlar ve cinsler arası ahlâksız münasebetler sona erer; kadının iffeti kabul edilen bir fazilet hâlini alır. Çalışkanlık, tembelliğin yerine geçer ve keyfîlik yerini kanuna bırakır. Düzen ve temkin yerleşir. Kan davalarıyla, hayvanlara ve kölelere kötü muamele yok olur. İslâm, batıl inançlarla her türlü tefessühü silip süpürmüştür. İslâm, boş polemiklere karşı bir baş kaldırmadır. Kölelere ümit, insanlığa kardeşlik ve temel insan fıtratına tanıma getirmiştir.. İslâm'ın yerleştirdiği faziletler edep, nefse hâkimiyet, temizlik, iffet, adalet, metanet, cesaret, cömertlik, misafirperverlik, dürüstlük ve sabırdır.. İslâm, Müslümanlar arasında tam bir kardeşlik ve eşitlik vaz' eder. Kölelik, İslâm inancının bir parçası değildir. Çok kadınla evlilik şartlara bağlıdır ve zor bir iştir. Kaide olmaktan ziyade, sadece bir istisnadır. Musa onu yasaklamamış, Davud uygulamış, İncil de açıkça men etmemiştir. Muhammed ise, onu sınırlandırmış ve belli şartlara bağlamıştır. Müslümanlar, Allah'ın iradesine teslimiyetleri, nefse hâkimiyetleri ve iffet, doğruluk ve İslâm kardeşliği sayesinde kendilerini taklitle çok şeyler kazanacağımız bir model oluşturmuşlardır. İslâm, Hıristiyan dünyanın üç baş belâsı olan sarhoşluk, kumar ve fuhşu ortadan kaldırmıştır. İslâm, medeniyet adına Hıristiyanlıktan çok daha fazla şey ortaya koymuştur. Dünyanın üçte birinin Muhammed'in itikadına bağlanması bir mûcize, belki bir insandan ziyade, aklın mûcizesiydi.

Isaac Taylor, nakl. Ebu'l-Fazl İzzetî, An Introduction to the History of the Spread of Islam, Oxford.

.

Bilinmeyen Yönleriyle Peygamber

Metin Karabaşoğlu

Zafer Dergisinden alınmıştır

Her şey, ilk kez okuduğumda beni heyecanlandıran bir eseri, son okuyuşumda duyduğum taze bir heyecanla başladı. İlk okuyuşumun üzerinden neredeyse on yıl geçmişti ve bu, belki yedinci, belki sekizinci okuyuşumdu. Bu eseri okumayı seviyordum, zira dünyama Hz. Peygamberin hayatından hatıralar ve hisseler taşıyordu. Bu elbette güzeldi de, son okuyuşumda fark ettiğim bir husus çok daha güzeldi. Edison bin buluşuyla gelse, bu son okuyuşum esnasında keşfettiğim bir hususu onlarla değişmezdim.

Sözü uzatmadan söylemem gerekirse, okuduğum eser, ‘Mucizat-ı Ahmediye Risalesi’ adını taşıyor ve Hz. Peygamberin(a.s.m.) peygamberliğine delil olarak gerçekleşen üçyüzden fazla mucizeyi anlatıyordu. Bu eserde yeni fark ettiğim husus ise, bu mucizelerin tasnif edilme biçimiydi. Kitabın yazarı, ‘kâinattan Yaratıcısını soran bir seyyahın gözlemleri’ suretinde yazdığı ‘Âyetü’l-Kübra’ adlı eserin de yazarıydı. Ve, sekizinci okumamda nihayet fark edebildiğim üzere, Hz. Peygamber’in mucizelerini anlatırken, kâinatın bir Yaratıcının varlığını nasıl gösterdiğine dair eserde var olana benzer bir tasnifte bulunuyordu. Âyetü’l-Kübra risalesinde kâinat içinde gökyüzü, yeryüzü, hayvanlar, ağaçlar, cansız maddelerin.. birer ayrı âlem olarak Allah’ı bildirdiği nasıl ayrı ayrı anlatılıyorsa, mucizelere dair risalede de, Hz. Peygamberin mucizeleri, ‘ekser enva-ı kâinattan birer mucizeye mazhar’ olduğu vurgusuyla, ‘taştan, sudan, ağaçtan, hayvandan, insandan tut.. tâ aydan güneşten, yıldızlara kadar her taife’ye göre tasnif ediliyordu. Sonuç, kâinatın her bir nev’inin ‘kendi lisan-ı mahsusiyle ve ellerinde birer mucizesini taşımasıyla, onun nübüvvetini alkışladığıydı.

Hz. Peygamberin mucizelerine böyle bakınca, kâinat ile Peygamber’i içiçe, yan yana düşünür hâle geliyordu insan. Peygamber aleyhisselamı kâinat içinde düşünür hâle geliyordu. Benim için yeni olan bir husustu bu; Hz. Peygamber’e dair bakışımı değiştirip geliştiren bir husus...

Bu, fark etmeyi nasip ettiği için Rabbime şükür borçlu olduğum bir husustu elbette. Ama, yine şükürler olsun ki, ilgili risale vesilesiyle keşfettiğim tek husus da değildi. Aynı risalenin sayfaları arasında ilerlerken bir dipnotta karşıma çıkan kısacık bir ibare, bir büyük hakikatin ipucu olarak çıkacaktı karşıma. İbare şuydu: “Kur’ân, İsm-i Âzama mazhar olan Resûl-i Ekrem aleyhissalatu vesselamın pek büyük ve pek parlak derece-i imanını ifade ediyor.”

Nasıl bu risalenin bütününden kâinat-Peygamber içiçeliği dersini almışsam, onun içindeki bu cümleden de, Kur’ân-Peygamber içiçeliği dersini almıştım. Bu cümle, “Resûlullah’ın(a.s.m.) hayatını merak ediyorsan, en başta Kur’ân’a bakmalısın” diye düşündürmüştü bana. “Onun hayatını bildiren bir siyer arıyorsan, en başta, Kur’ân’ı okumalısın. Onun neye nasıl inandığını öğrenmek istiyorsan, cevabı Kur’ân’da aramalısın.”

Öyle yapmam gerekirdi, zira o, Kur’ân neye bakmayı emrediyorsa ona bakmış, Kur’ân neyin tefekkürünü istiyorsa onu tefekkür etmiş, Kur’ân ne yapmayı emrediyorsa yapmış, neden sakınmayı emretmişse sakınmıştı. Mü’minlerin annesi Hz. Âişe’nin “Onun ahlâkı Kur’ân’dı” sözünün zımnında da, işte bu mânâ vardı.

Madem öyle, şöyle bir muhakeme zincirini pekâlâ kurabilirdim. Kur’ân insanı kâinatı tefekkür etmeye çağırıyor; demek ki, Resûlullah kâinatı tefekkür etti. Kur’ân, “Bakmazlar mı göğe; nasıl bina edip süslemişiz?” diyor, demek ki Hz. Peygamber göğe baktı ve bu nazarla baktı. Kur’ân, “Bakmazlar mı dağlara?” diyor, demek ki Hz. Peygamber Kur’ân’ın istediği şekilde dağlara baktı. Kur’ân “Bakmazlar mı kuşlara!” diyor, demek ki Resûlullah “Onları Rahman’dan başka kim tutabilir ki!” diye düşünerek kimbilir kaç kez kuşları seyre daldı. Kur’ân “Bakmazlar mı deveye; nasıl yaratıldı?” diyor, demek ki Hz. Peygamber deveye baktı ve yaratılışı üzerinde düşündü. Kur’ân sivrisineği, yaprağı, narı, üzümü, hurmayı, sütü, inciri, yağmuru, rüzgârı.. Allah’ın varlığının delilleri olarak zikrediyor; demek ki, Resûlullah bütün bunlara bu nazarla baktı, onları bu nazarla gördü.

İşte, ilgili risaleye bir dipnot suretinde yerleşmiş o kısacık cümlenin arkaplanında böyle bir anlam derinliğinin saklı olduğunu keşfettiğimde, en başta farkettiğim içiçelik, üçüçeliğe dönüşmüştü artık. Kâinat-Kur’ân-Resûlullah; içiçe, üçüçe idiler. Öyleyse, Resûlullah’ın kâinata nasıl baktığını Kur’ân’dan anlayabilir; Kur’ân’ın nazarıyla kâinata nasıl bakılacağını da Resûlullah’ın hayatından öğrenebilirim demekti bu...

Buradan gerisi, uzun ama nisbeten kolay bir yolculuktu. Mucizat-ı Ahmediye Risalesi yazarından yol boyu neye nasıl bakmam gerektiğine dair bir rehberlik edinmiştim. İş yürümeye kalıyordu artık.

Gelin görün ki, her hayırlı hizmetin başına dikilen muzır mani, yakamı burada da bırakmamıştı. İkide bir, böyle bir çalışmaya ‘lâyık olup olmadığımı’ soruyordu bana. İstediği cevap, “Lâyık değilim; o halde bırakayım Resûlullah’ın hayatını öğrenmeyi” dememdi şüphesiz. Büsbütün başarısız olduğunu söyleyemezdim. Ama, kendimi hadislere ulaşma konusunda liyakatsız ve ehliyetsiz bulsam da, en azından liyakatına ve ehliyetine güvendiğim bir büyüğüme ricacı olmayı becermiştim. Aldığı medrese eğitimi, yoğunlaştığı İslâmî araştırmalar, yazageldiği yazılar ve kitaplar, yaşayageldiği hayat itibarıyla ona da liyakatsız diyemezdi ve diyememişti şeytan-ı racîm.

İlgili büyüğüme ‘kâinat içinde Peygamber’i bize bildiren hadisler gözüne ilişirse beni de haberdar etmesi ricamın üzerinden iki hafta geçmemişti ki, bir gün, sonraki seneler boyu bir hatıra olarak dosyalarım arasında sakladığım bir küçük kağıdı masamda gördüm. Peygamber aleyhisselamın Ebu Talha adlı sahabinin Beyruha adlı bahçesine sık sık gidip tefekkür ve tenezzühte bulunduğu yazıyordu bu kısa notta. Elbette, kaynağını da zikrederek.

Ne var ki, fazla zaman geçmeden araya engeller girdi, mekânlar değişti, iletişim imkânları koptu, o yüzden elimdeki birkaç notla kalakaldım. Elimdeki notlar, doğru iz üzere olduğumu gösteriyordu gerçi, ama bu konudaki merakımı karşılamaya gene de kâfi değildi. Daha fazlasını, daha da fazlasını istiyordum; aklı ikna etmekten öte, nefsi de teslime mecbur edecek kadar fazlasını.

Nice hallerden sonra girdiğim yeni iş ortamında ‘iş icabı’ okuduğum bir kitapta karşıma çıkan bir hadis, içimdeki bu merakı tekrar alevlendiren bir kıvılcım oldu benim için. Hz. Peygamber’in amcasının oğlu ve hanımı Hz. Meymune validemizin de yeğeni olan Abdullah b. Abbas, rivayet ettiği bu hadiste, bir gece yanlarında kaldığı Resûlullah’ın gecesini anlatıyordu bize. O sıralar yaşı onbeşe yakın bir gençti Abdullah, uyumayıp Resûlullah’ı gözetlemiş; bir miktar uyuduktan sonra uyanan Resûlullah’ın, yeryüzünde ortalığın sessizliğe büründüğü, şimdiki gibi yerdeki ışıkların perdelemediği karanlık gökyüzünde ise yıldızların olanca güzellikleriyle parıldadığı bir halde evinin avlusuna çıkıp yıldızları seyrettiğini görmüştü. Bu gece manzarasını uzun uzun seyrettikten sonra, “Muhakkak ki göklerin ve yerin yaratılışında ve gece ile gündüzün ardarda gelişinde akıl sahipleri için âyetler vardır” âyetini okumuştu Resûlullah. “Onlar göklerin ve yerin yaratılışını tefekkür ederler. ‘Rabbimiz!’ derler, ‘Sen bunu boşuna yaratmadın!’” âyetini de... Ondan sonra durmuştu teheccüd namazına.

Okuduğum kitabın bu hadisin kaynağı olarak gösterdiği Buhârî’yi bir bütün olarak taramaya başladığımda ise, hayatımın sonraki on yılının hadislerle yoğrulacağından habersizdim. Bu tarama işlemi sona erdiğinde ilgili risaleden çıkardığım dersin doğruluğuna iyice kanaat getirmiş durumdaydım. Nitekim, elimde sayfalar dolusu notlar, zihnimde ise Kurân-kâinat-Resûlullah içiçeliğine dair, sayfalarda olandan da fazla hatıralar vardı.

Sonra, Resûlullah’ın hayatıyla bir şekilde ilgili belki yüzü aşkın kitabı ‘iş icabı’ okuduğum yıllar geldi. Bu okumalar esnasında, ‘kâinat içinde Kur’ân’ konusu, bir fon müziği gibi arka planda varlığını hep sürdürdü ve her bir okumamdan bu konuya dair malzemeler devşirmemi sağladı. Bunlara ilaveten, Kütüb-ü Sitte’yi ve başka bazı hadis külliyatlarını da taradığımda, Hz. Peygamberin hayatının en önemli veçhelerinden bir kısmının nasıl olup da nazarımızdan saklı kaldığına şaşırıp kalmlış durumdaydım.

Maamafih, saklı kaldığını düşünüyorsam, gün yüzüne çıkarmak boynuma borçtu. Bunlar bir yazıya, hatta bir kitaba sığacak durumda olmasa da; dilimin döndüğü, kalemimin yettiği, sayfaların elverdiği kadarıyla anlatmalıydım bunu. Sözlü olarak bunları aktardığım arkadaşlarımın yüzlerindeki parıltı, bunları kesinlikle yazıya dökmem gerektiğini söylüyordu bana.

Görülen o ki, yazılan siyerlerin elbette kalın harflerle anlattığı kritik olaylara ve özel günlere odaklanan zihnimizden, ‘herhangi bir günü’nde Peygamber tablosu gizlenmişti. Bedir’in, Uhud’un, Hayber’in.. elbette özel bir yeri ve önemi vardı gerçi. Ama, o özel günlerde sergilenen özel haller, ‘herhangi bir gün’de her daim yaşanan bir genel hâlin meyvesi ve neticesiydi. Özel günlerdeki özel hâl, her gün yaşanan hâlin sonucuydu esasen. O halde, özel günlere odaklanmış şekilde yazılan siyerlerin ardında, ‘herhangi bir gün’e dair ‘yazılmayan siyer’e ulaşmalıydı zihnimiz.

İşte, bu ‘herhangi bir gün’ün en aşikâr veçhelerinden biriydi Resûlullah’ın kâinat tefekkürü. Ve, Kur’ân’ın talimiyle onu ‘en güzel örnek’ bilen sahabiler için geçerli olan da buydu. Kâinat ve peygamber. Kâinat ve sahabiler.

Meselâ, bir Bedir’de Hz. Peygamber ile ashabının sergilediği benzersiz tavırdan haberdar olanlarımızın kaçta kaçı, Bedir sonrasında henüz müşrik olan Cübeyr b. Mut’im’in kalbinin ilk kez imana ısındığı şu manzaradan haberdardı ki... Akşam üzeri. Güneş kırmızı bir tepsi suretini almış, son huzmelerini hurmalıkları arasından Mescid-i Nebevîye gönderiyor. Resûl-i Ekrem, kendi ifadesiyle ‘susması tefekkür, konuşması zikir, bakışı ibret bakışı’ olan bir güzel örnek olarak, fikir-zikir-ibret hâli üzere. Etrafındaki sahabiler ise, yeni bir günün dağların arasından kaybolmaya başladığı bu büyük dönüşüm vaktini az sonra okunacak ezanın akabinde namazla karşılamak üzere, abdest için koşuşturuyorlar... Böyle bir akşam üzeri manzarası var mıydı Asr-ı Saadet’e dair zihinlerimizde?

Başka bir akşam üzeri, yanında bir sahabisi olduğu halde gurub eden güneşi seyreden bir Resûlullah manzarası... Bu akşam vakti, yanındaki Ebu Zer’e “Yâ Eba Zer! Biliyor musun, güneş nereye gidiyor?” diye soracaktır Peygamber(a.s.m.). Ebu Zer, o güzelim sahabi edebiyle, “Allah ve Resûlü daha iyi bilir” diyecek, bunun üzerine Resûlullah kendi sorusunu şöyle cevaplayacaktır: “Arşın altında Rabbine secde etmeye...” Kâinatın içinde insanoğlunun çıplak gözle gördüğü en büyük şeydir güneş. Ve onu seyre dalan Peygamber, güneş gibi en büyük bir cirmi dahi Rabbinin emrine tâbi sâcid bir âbid olarak seyretmektedir. Bir akşam üzeri güneşi bu nazarla seyrederken, hepimize ‘her sabah başını secdeden kaldırıp Rabbinin huzurunda kıyama duran, ikindi vakti rükûa eğilen, akşam vakti tekrar secdeye kapanan bir güneş tasavvuru’ sunarak hepimize kâinatı seyrin adabını öğretmektedir o.

Onun bu şekilde seyrettiği tek nesne değildir güneş. Ashabından Abdullah b. Selam’ın haber verdiği üzere, “Resûlullah aleyhissalatu vesselam oturup konuştuğu zaman çok sık nazarını semaya çevirirdi” ve nazarını semaya çevirdiğinde gördüğü şey hilâl olduğunda da, doyumsuz tefekkür örnekleri sergilerdi. Bir keresinde, yeni hilâli görüp seyrederek, “(Ey hilâl!) Benim de, senin de Rabbin Allah’tır” buyurmuştu meselâ. Bir diğer vakit, yine yeni hilâle yüzünü dönüp, “Seni yaratan Allah’a inandım” buyurmuştu.

Onun yıldızlı bir gecedeki gökyüzü manzaraları karşısında nasıl bir tefekkür hâli yaşadığını gören tek insan, daha önce zikrini ettiğimiz amcasının oğlu Abdullah değildir bu arada. Bir sefer esnasında gece vakti Resûlullah’ın hâlini merak eden bir sahabi de, uyandıktan sonra yüzünü göğün ufkuna çeviren, daha önce zikrettiğimiz âyetleri okuyan, sonra abdest alıp namaz kılan, sonra yatan, biraz sonra tekrar uyanan, sonra tekrar göğe bakıp yine tefekkür âyetlerini okuyan, sonra tekrar namaz kılan bir güzel örnek görür o kudsî nebînin gecesinde. Hz. Âişe ise, bu hâli Resûlullah’ın gece tefekkürüne dair umumî bir hal olarak rivayet etmekte, onun ilgili tefekkür âyetlerini okuduktan sonra, şöyle dediğini de zikretmektedir: “Bu âyeti okuyup da uzun uzun tefekkür etmeyenlerin vay hâline!”

Resûlullah’ın karanlık gecede yaldızlı ve yıldızlı gökyüzünü seyredip tefekkür edişine dair başkaca hadisler vardır. Gündüz vakti yine yüzünü göğe çevirip bulutları, kuşları yahut yağmuru seyredişinden haber veren hadisler de o kadar çok sayıdadır. Gök gürleyip şimşek çakınca, dudağından, “Allah’ım bizi gadabınla öldürme, azabınla da helâk etme. Bundan önce bize afiyet ver” duası dökülür Resûlullah’ın. Rüzgâr estiği zaman ise, “Allahım! Senden bunun hayrını ve bunda olan hayrı ve bunun gönderiliş maksadındaki hayrı istiyorum. Bunun şerrinden, bunda olanın şerrinden, bununla gönderilen şeyin şerrinden de sana sığınıyorum” incileri sıralanır diline. Yağmur yağdığında ise, göğsünü yağmura açan bir Resûlullah manzarasını tekrar tekrar görür sahabiler. “Bunu niye yaptınız yâ Rasûlullah?” diye soran ashabına verdiği cevap müthiş derecede güzel, müthiş derecede öğretici ve anlamlıdır: “Bu, az önce Rabbiyle beraberdi.” Yahut: “Bunun Rabbiyle ahdi yeni!”

Resûlullah’ın kâinatla içiçeliğine, kâinat içinde kâinatı tefekkür âyetlerini tefekkür ve tezekkür edişine dair en çarpıcı tablolardan biri ise, onun bahçeler ve hurmalıklar içerisinde sergilediğidir. Ensârdan herhangi bir zâtın bahçesine tefekkür için giden Resûlullah tablosu, biz bundan habersiz de olsak, ashabından gizli değildir. Yalnız Ebu Talha’nın bahçesinde ve yalnız Beyruha kuyusu başında görmüş değildir onu sahabiler. Meselâ Ebu’l-Heysem et-Teyyihan, bahçesine su çevirdiği bir vakit Resûlullah’ın bahçesini şereflendirmesi gibi bir lezzeti yaşamıştır. Keza Kuba köyündeki, Gars kuyusunun bulunduğu bahçeye zaman zaman gittiğini bilir sahabiler. Yahut Eris kuyusunun bulunduğu bahçeye. Ki, bir gün Resûlullah’ı arayan ve ne evinde ne mescidinde onu bulamayan Ebu Hureyre onu Neccar oğullarına ait bir bahçede tefekkür hâlinde bulduğu gibi, Ebu Musa el-Eş’arî de bir gün Eris kuyusunun kenarına oturmuş, ayaklarını kuyuya sarkıtmış, bahçe içindeki ilâhî sanat tablolarını seyredip tefekkür eder halde bulmuştur Resûlullah’ı. Ve yazık, çok yazık, çok çok yazık ki, bizim zihnimizden gizlenen, hadislerde açıkça yazıldığı halde gözümüzden ırak düşen bir tablodur bu: bir bahçede tefekkür eden, öyle ki, sıcak bir günde ayaklarını kuyuya sarkıtmış halde tefekkür eden bir Resûlullah... Ne kadar kuşatıcı ve sıcak; ama bizim hayal ve havsalamızdan ne kadar da uzak!

Biliyordum, bu örnekler, kimileri için hâlâ daha, bu ‘kâinat içinde Peygamber’ tablosunu hayal ve havsalaya yaklaştırmada yeterli olmayabilirdi. Biliyordum, zira kendi içimde de bu yönde itirazlar geliştiren biri olagelmişti durmaksızın. Ama, vesveseye düştüm diyen bir sahabisine “İmanını vesvese düzeyine çıkaran Allah’a hamdolsun” buyuran sevgili Peygamberin bu hadisinde dikkat çektiği şekilde, içime üflenen bu şüphe Hz. Peygamberin(a.s.m.) kâinatla içiçeliğine dair yeni, yepyeni yüzlerce delille daha tanıştırmıştı beni: kıyaslar. Zira, Resul-i Ekrem(a.s.m.), zihinlerin hakikate yaklaşmasında bir köprü işlevi gören kıyaslar içerisinde, zımnen, kâinatı nasıl da dikkatle gözlemlediğine, neleri nasıl gördüğüne dair deliller de sunuyordu nazarımıza.

Meselâ, Allah’ın kulları üzerindeki merhametinden bahsederken, “At, yavrusuna basmamak endişesiyle ayağını bu sayede kaldırır” buyuruyordu o. Yahut, “Kalb, rüzgârların çölde bir sağa bir sola savurduğu kuş tüyü gibi, şekilden şekle girer” buyuruyordu. Veyahut, Allah’ın sadakayı nasıl büyüttüğünden bahsederken, “Tıpkı” diyordu, “Tıpkı sizin bir tayı veya bir yavru deveyi büyütmeniz gibi.” Mü’min ile münafıkı anlatırken kullandığı misal, hurma ve çam ağaçlarıydı. Kulların ettiği tesbihatın Arşın etrafında nasıl döndüğünü anlatırken kullandığı misal ise, “kovan etrafındaki arıoğulu’ misaliydi.

Şu temsiller de, onun kâinatı nasıl gözlemlediğine ve kâinat üzerinden nasıl bir tefekkür hasıl ettiğine dair güzelim örneklerdi; ama yegâne örnekler değil:

“Âlimin âbid üzerindeki üstünlüğü dolunaylı gecede kamerin diğer yıldızlara üstünlüğü gibidir.”

“Benim ve sizin durumunuz, ateş yakıp da, ateşine cırcırböcekleri ve pervaneböcekleri düşmeye başlayınca onlara engel olmaya çalışan adamın durumuna benzer. Ben sizi ateşten korumak için kuşaklarınızdan tutuyorum, siz ise benim elimden kurtulup ateşe girmeye çalışıyorsunuz.”

“Kur’ân okuyan mü’minin misali portakal gibidir. Kokusu güzel, tadı hoştur. Kur’ân okumayan mü’minin misali hurma gibidir. Tadı hoştur, fakat kokusu yoktur. Kur’ân’ı okuyan facirin misali reyhan otu gibidir. Kokusu güzeldir, tadı acıdır. Kur’ân okumayan facirin misali ebucehil karpuzu gibidir, tadı acıdır, kokusu da yoktur.”

“Allah’ın benimle gönderdiği ilim ve hidayetin misali, bir araziye düşen yağmur gibidir. Bazı araziler var, tabiatı güzeldir, suyu kabul eder, bol bitki ve ot yetiştirir. Bir kısım arazi var, münbit değildir, ot bitirmez, ama suyu tutar. Onun tuttuğu su ile Cenâb-ı Hak insanları yararlandırır: Bu sudan kendileri içerler, hayvanlarını sularlar ve ziraat yaparlar. Diğer bir araziye daha isabet eder ki, bu ne su tutar, ne ot bitirir.”

Siz Allah’a hakkıyla tevekkül edebilseydiniz, sizleri de, kuşları rızıklandırdığı gibi rızıklandırırdı: Kuşlar sabahları kursakları boş olarak çıktıkları halde, akşam dolu kursaklarla dönerler.”

“Şüphesiz ki, Allahu Teâlâ sığırın otu yerken ağzında evirip çevirdiği gibi, sözü ağzında evirip çevirerek lügat parçalayan erkeklere buğzeder.”

“Sübhanallahi velhamdulillahi ve lâ ilahe illallahu vallahu ekber demeyi tavsiye ederim. Zira bu kelimeler günahları döker; tıpkı ağacın yaprakları dökmesi gibi...”

Hz. Peygamberin(a.s.m.) aklı bir hakikate yaklaştırmak için kullandığı böylesi kıyas ve temsiller ile farkına vardığım bir diğer özelliği de vardı: gündelik hayatın içinde sergilediği tefekkür hâli... Meselâ, Medine için, “Burası Taybe’dir. Deccal’i sürer çıkarır—tıpkı körüğün demirin pasını çıkardığı gibi” buyuruyordu o. Tutulduğu sıtmaya söven bir kadına ise, “Sakın hummaya sövme. Çünkü o, insanların hatalarını temizlemektedir—tıpkı körüğün demirdeki pislikleri temizlediği gibi” buyurmuştu bir keresinde. Bir başka sözünde, yine ‘körük’ misali vardı: “İyi arkadaşla kötü arkadaşın misali, misk taşıyanla körük çeken insanlar gibidir. Misk sahibi ya sana kokusundan verir veya sen ondan satın alırsın. Körük çekene gelince, ya elbiseni yakar yahut da sen onun pis kokusunu alırsın.”

O, o zaman, hatta şimdi bile çok insanın gördüğü bir gündelik hayat manzarasından bu hakikatleri devşirmişti işte. Bir demirci dükkanında gördükleri, birbirinden güzel böylesi hakikatlere misal olmuştu onun dünyasında. Evet, âyetin söylediği üzere, müşrikler çatlasa da, patlasa da, ‘çarşı pazarda dolaşan’ bir kudsî nebiydi o. Ve, çarşı pazarda dolaşırken gördüğü bir manzaradan çıkardığı bu güzelim derslerle, gündelik hayatın içinde her hâlükârda çarşı pazarda da bulunan bizlere, ‘gündelik hayat’ı tefekkür konusu yapmanın dersini veriyordu.

Gözünü sevdiğim, özünü sevdiğim, sözünü sevdiğim o şanlı nebînin gündelik hayatın içinden çıkarıp devşirdiği başka öylesi misaller vardı ki bizimle hakikat arasında bir güzel köprü olan. Hangisini seçip koysaydım ki? Hepsi güzeldi. Galiba, en doğrusu, birkaçını zikredip, gerisini meraklı nazarların hadis yolculuklarına havale etmekti:

“Haset hayırları yer bitirir, tıpkı ateşin odunu yiyip tükettiği gibi. Sadaka hataları söndürür, tıpkı suyun ateşi söndürmesi gibi...”

“Allah’a yemin ederim ki, Allah’ın kulunun tevbe etmesinden dolayı duyduğu hoşnutluk, herhangi birinizin ıssız çölde kaybettiği devesini bulduğu zamanki sevincinden daha büyüktür.”

“Bir koyun sürüsünün içine salıverilmiş iki aç kurdun o sürüye verdiği zarar, mala ve mevkiye düşkün bir adamın dinine verdiği zarardan daha büyük değildir.”

“Benim dünyayla alâkam ne kadar ki? Ben bu dünyada bir ağaç altında gölgelenen, sonra da oradan kalkıp giden binitli bir yolcu gibiyim.”

“Kim de şüpheli şeylere düşerse harama düşmüş olur, tıpkı koruluğun etrafında sürüsünü otlatan çoban gibi ki, her an koruluğa düşebilecek durumdadır. Haberiniz olsun, her melikin bir koruluğu vardır; Allah’ın koruluğu da haramlarıdır...”

Susması fikir, konuşması zikir, bakışı ise ibret bakışı olan kudsî nebi, gündelik hayatın içinden böylesi fikirler ve ibretler çıkarıp sunmuştu bize. Böylece, en önemlisi, gündelik hayatı tefekkür ve ibret konusu yapmanın yolunu ve usulünü sunmuştu.

Onun gündelik hayatın içinde sunduğu ve ne yazık ki yeterince bilinmeyen bir husus ise, ‘rahmeten li’l-âlemîn’ olarak yaşadığı mütevazi hayatta. Yamalı pabuç giymekten erinmeyen, sert arpa ekmeği yemekten çekinmeyen, evini süpürüp söküğünü dikmeyi ar edinmeyen bir büyük tevazu timsaliydi o. Medine’nin çocukları ise, yeni gelmiş turfanda meyveleri en önce kendilerine ikram eden, oyunlarını seyredip zaman zaman tezahüratta bulunan, kendilerini devesinin terkisine almasıyla şereflendikleri bir nebi olarak tanımışlardı onu.

On sene hizmetinde bulunan Enes ise, onu, diğer çocuklardan çok daha fazla tanıyordu. Ana bir kardeşi Abdullah’ı doğduğunda ona götürdüğünde, kendisini devesine katran sürer halde görmüş ve bu tevazu tablosunu hiç unutmamıştı. Kuşlarla oynayan bir diğer kardeşi Ebu Umayr’ın bir kuşunun ölümü üzerine duyduğu üzüntüye mukabil, Hz. Peygamberin onu taziyeye gidişini de. Hiç mi hiç unutamadığı ise, on senelik hizmeti boyunca, unuttuğu veya yanlış yaptığı şeyler de olsa, kendisinden asla bir çirkin söz veya bir azar duymamış olmasıydı.

Nasıl duyabilirdi ki? Onu, Ensârdan bir zâtın bahçesine girdiğinde kendisini farkedip inleyen ve gözlerinden yaşlar akan bir devenin yanına gidip, devenin gözyaşlarını silen, sahibine ise bundan sonra ona iyi davranmasını emreden biri olarak da tanıyordu. Deveye bu kadar şefkat eden bir nebi, insana, hele Enes gibi bir gence, hele Ebu Umayr gibi bir çocuğa neden şefkat etmesindi ki?

O ki, bir diğer genci, Zeyd b. Erkam’ı gözündeki bir ağrı sebebiyle ziyaret edendi.

O ki, Sabit b. Kays b. Şemmas’ın hasta iken yanına gidip, “Ey insanların Rabbi! Sabit b. Kays b. Şemmas’tan acıyı kaldır” diye dua edendi.

O ki, bir Yahudi gencinin hastalandığını duyduğunda ziyaretine giden, başucunda oturan, İslâm’a davet eden, yanında duran babasının da onay verdiği bir atmosferde gencin şehadet kelimelerini söyledikten sonra vefat etmesi üzerine de, “Onu benim vesilemle ateşten kurtaran Allah’a hamdolsun” diyendi.

O ki, yirmi gün boyunca yanında bulunan Malik b. Huveyris gibi bir grup genci, anne-babalarını özlediklerini anlayınca, özledikleri yere gönderirken, “Resulullah(a.s.m.) çok merhametli ve şefkat dolu bir kimseydi” diye bir iz bırakmıştı dünyalarında.

Şefkati, merhameti ve nezaketi o derece idi ki onun, defaatle uyarmıştı sahabilerini: Bir meclisin içinden geçerken, sırtınızda veya elinizde ok varsa, okun demir kısmını tutun ki, birine zarar vermeyin. Birine kınından çıkmış kılıç uzatırken, kabzasını tutabileceği şekilde uzatın ki, eli zarar görmesin. Bir mecliste size meselâ hurma ikram edilmişse, arkadaşlarınızdan izin almadan hurmayı ikişer ikişer yemeyin.

Gündelik hayatın içinde, tefekkürüyle birlikte, böylesine incelikli, böylesine nezaketli, böylesine latif, böylesine şefkatliydi o.

Öyle ki, ona ikramda bulunmak, hiç kimseye ağır gelmez; zira hiç kimse, onun hiçbir vakit bir yemeğin aleyhine laf ettiğini görmezdi. Yemekte de, yapanda da kusur aramazdı o. Üvey oğlu Hind’in söylediği üzere, “Ne kadar ince olursa olsun nimete saygı gösterirdi. Nimetin hiçbir şeyini kınamazdı.” Sirke ve ekmekten başka birşeyin olmadığı sofralar, “Sirke ne iyi katık! Sirke ne iyi katık! Sirke ne iyi katık!” diye tekrarladığına şahit olmuşlardı onun. Etrafında cüzzamlı bir kimsenin bulunduğu bir sofra, cüzzamlının elinden tutarak, kendisiyle birlikte elini tabağa koyup “Allah’a güvenerek ve O’na tevekkül ederek ye!” buyurduğuna şahit olmuşlardı onun. Yemek yemekte zorlanan bir hasta, yumuşaklığına binaen, “Kek ister misin?” diye sorduğuna şahit olmuştu onun.

O ki, sahabisi İbn Ebi Evfa’nın anlattığı üzere, “Dul ve miskinlerle beraber yürümekten ar duymazdı.” O ki, “Biriniz için hizmetçisi yemeğini yapıp getirince, o, yemeğin sıcaklığını ve kokusunu almıştır. Öyleyse, yanına oturtup onunla birlikte yesin. Eğer yemek az ise, hiç olmazsa eline bir veya birkaç lokmalık koysun” buyurandı. O ki, kendisine gelip “Hizmetçimi ne kadar affedeyim?” diye soran bir adama, “Her gün yetmiş kere affet!” buyurandı.

Böylesi nice örneğin şahitliğinde, rahmet peygamberiydi o. “İnsanlara merhametli olmayana Allahu Teâlâ merhamet etmez” diye de uyarandı.

Onun merhameti, insanlarla sınırlı da değildi ayrıca. Bir sefer esnasında, sıcak bir gölgede kıvrılıp uyumakta olan bir ceylan görmüştü de, bir sahabisine, herkes geçinceye kadar orada bekleyip kimseye hayvanı rahatsız ettirmemesini emretmişti. Develer, karıncalar, kuşlar, hatta haşerat bile, onun rahmet yüklü tavsiyelerinden hissedar olan mahluklardı. Mahlukat için, “Konuşamayan bu hayvanlar hakkında Allah’tan korkun!” buyurandı o. “Kendisinde ruh olan hiçbir canlıyı (atışlarınıza) hedef ittihaz etmeyiniz” buyurandı. “Haksız yere bir kuş veya daha küçük bir hayvan öldüren insana Allah mutlaka onun hesabını soracaktır” buyurandı.

Bütün bu tavsiyelerinin ardında ise, şu hikmet vardı: “Allah, merhametli olanlara rahmetle muamele eder. Öyleyse, sizler yeryüzündekilere karşı merhametli olun ki, semada bulunanlar da size rahmet etsinler.”

O kudsî nebinin nazarımızdan bir derece saklı kalan bir özelliği ise, Rabbimizin küllî rububiyetine karşı sergilediği eşsiz ubudiyet hâliydi. Bu noktadaki dikkatine ve hassasiyetine işaret eden o kadar sözü ve o kadar hatırası vardı ki...

Mutruf b. Abdullah’ın babası bir örneğini zikrediyordu bunun. Kendileri, Benî Âmir heyetiyle İslâm’ı kabul niyetiyle Hz. Peygambere gidip ona “Sen bizim efendimizsin” diye hitap ettiklerinde, “Efendi, Allah’tır” cevabıyla karşılaşmışlardı.

Abdullah b. Büsr ise, kendisinin hazırlayıp Peygamber meclisine getirdiği genişçe bir yemek kabının etrafında biriken sahabiler arasında diz çöküp otururken görmüştü Resûlullah’ı. Ne ki, orada bulunan bir bedevî, garipsemişti bunu. Bir Peygamber, nasıl böyle mütevazi bir halde yemeğe iştirak etsindi ki? Cevap, onun gibi bir peygambere yakışandı elbette: “Allah beni mütevazi bir kul olarak yarattı, kibirli, kasılan biri yapmadı.”

“Yâ Rasûlallah! Benim övmem bir yüceltme, yermem de alçaltmadır” diyen Akrâ’ b. Hâbis ise, Resûlullah aleyhissalâtu vesselamın cevabı karşısında müthiş derecede sarsılmıştı: “Böyle yapmak Allah’a mahsustur.”

Benzer şekilde sarsılan bir diğer kişi, Rübeyy binti Muavviz’in düğününde hamasî şarkılar söyleyen cariyeydi. Resûlullah’ın o ortamda varlığını farkedince, “Aramızda yarın ne olacağını bilen bir peygamber var” diye bir söz eklemişti şarkısına cariye. Resûlullah’ın cevabı bir ubudiyet zirvesiydi: “Gaybı ancak Allah bilir.”

Devesinin kaybolduğu bir sefer ânında, münafıkların “Bu ne biçim Peygamber! Devesinin yerini bile bilmiyor” diye dolaştırdığı laflar kulağına geldiğinde söyledikleri de, manidardı: “Ben bilmem; ben bana bildirileni bilirim.”

Bir başka vakit, devesi Adbâ yarışta birinciliği kaybedince bu durum sahabilere ağır gelmişti de, bu kez, şöyle buyurmuştu o: “Dünyada yükselen birşeyi alçaltmak, Allah’ın değişmez kanunudur.”

O böyle diyebilirdi, zira, Rabbini teşehhüd ile selâm arasında “Öne geçiren de Sensin, geride bırakan da Sen” diye tesbih eden bir nebiydi o. “Bir kul Allah rızası için mütevazi olur, alçalırsa, Allah onu mutlaka yüceltir” diyen nebiydi. “Kulun Rabbine en yakın olduğu hâl, secde hâlidir” buyuran ve çokça secdede bulunan bir kudsî nebi olarak, “Ben ona günde yüz kere tevbe ederim” de buyurandı. Zira, sergilediği benzersiz ubudiyete rağmen, Rabbine, “Seni lâyık olduğun şekilde sena edemem. Sen kendini sena ettiğin gibisin” diyerek yalvaran ubudiyet zirvesi oydu.

Onun ‘herhangi bir günü’ne baktığımızda, karşımıza, kâinata, gündelik hayata ve de insanın kendi iç dünyasına tam bir dikkat ve rikkatle bakan bir tefekkür ve ubudiyet örneği çıkıyordu karşımıza velhasıl. Burada sunulanlar ise, buna dair, bir kısım örnekler ve delillerdi yalnızca. Bunun tam delili ise, yazılan binlerce hadis külliyatında ve bir o kadar siyerde bin senedir mahfuz halde bulunuyordu. Hepsinden de önce, Kur’ân, her bir âyetiyle, Resûlullah’ın hayatını anlatıyordu bize; neyi nasıl yapıp neye nasıl baktığını ve neye nasıl inandığını anlatıyordu.

Bir keresinde, “Kim bir musibete uğrarsa, benim yokluğum sebebiyle maruz kaldığı musibeti hatırlasın. Çünkü bu, en büyük musibettir” buyurmuştu o kudsî nebi. Bunun en büyük musibet olduğunu gösteren bir vâkıa, onun yokluğunda, onun sergilediği hâl ile aramıza giren, onu bütün yönleriyle tanımamızı engelleyen manilerdi.

Yine de, büsbütün ümitsiz bir durum da yoktu ortada. Zira, geride emanet olarak bıraktığı, elçisi olduğu Hz. Kur’ân aramızdaydı lillahilhamd. Gereğince okumuyor, lâyıkınca amel edemiyor da olsak, aramızdaydı gene. Onun hayatından hatıraları bugünlere taşıyan hadis ve siyer ciltleri, bakışımızın darlığı ve odaklanma biçimimizin noksanlığı yüzünden kendilerinden gereğince istifade edemesek bile, erişilebilir haldeydi yine.

Ve, onun gibi, biz de içindeydik kâinatın. Biraz dikkat ve gayret, onun bize hatıra bıraktığı kâinat karşısında, o Fahr-i Kâinat aleyhisselamın sergilediği tefekkür ve tezekkür iklimine götürebilirdi yine... Yıldızlı gece, mehtaplı akşam, çatlamış toprak, yağmur damlası, gözüyaşlı bir hayvancağız, rüzgârda uçuşan bir tüy, demirciler çarşısı, attar dükkanı, dökülen yapraklar, yüzdeki ben, portakal, reyhan, ebucehil karpuzu, bulut, kuşuyla oynayan bir çocuk.. kısacası gördüğümüz her ne varsa, onun örnekliğinde bizim için bir tefekkür ve ibret konusu olduğu gibi, bize onu hatırlatan bir hatıraya da dönüşerek, onun aramızda yokluğundan hasıl olan hüznümüzü de biraz olsun hafifletebilirdi.

Tıpkı, bana onu bu şekilde hatırlatan Mucizat-ı Ahmediye müellifi Bediüzzaman için olduğu gibi...

Kimbilir, bu yolda yürümek için, içtenlikle isteyerek, dergah-ı ilâhîye ‘özel’ bir dua bırakmamız yetiyordu belki de. Onun öğrettiği bir dua, sözgelimi. Onun sıkça dediği gibi, “Ey kalbleri çeviren Allahım! Kalbimi dinin üzere sabit kıl” mı demeliydik peki? Yoksa, yine onun dediği üzere, şöyle de denilebilir miydi:

“Allahım! Senden, Seni sevmeyi, Seni sevenleri sevmeyi ve Senin sevgine ulaştıracak amelleri sevmeyi dilerim. Allahım! Senin sevgini bana canımdan, ailemden ve soğuk sudan daha ileri kıl!”

.

Bir merhamet mürebbisi:

Hz. Muhammed (s.a.s.)

Prof. Dr. Mehmet Emin Ay

Tüm evrene rahmet vesilesi olarak gönderilen son Peygamber Hz. Muhammed (s.a.s.)’in şefkati ve merhameti de evrenseldi. Yaratılmışlar içinde, Allah Teala’nın isimleriyle vasfedilmek, sadece onun mazhar olduğu bir ayrıcalıktı. Çünkü onun özelliklerini bizlere anlatan Rabbimiz, Tevbe suresinin 128. ayetinde şöyle buyurmaktaydı:

“And olsun ki, size içinizden öyle bir peygamber gelmiştir ki, sizin sıkıntıya uğramanız ona çok ağır gelir, sizlere karşı çok düşkündür. Bütün müminlere de çok şefkatli ve çok merhametlidir.” Ayette geçen Raûf ve Rahîm sıfatı, aynı zamanda Allah Teala’nın “Güzel isimleri”ndendir ve sadece peygamberimize özgü bu durum, onun müminlere karşı şefkat ve merhametinin en çarpıcı işaretidir.

Âlemlerin Rabbi tarafından eğitilerek terbiye edilen bu Yüce Rasulün, bir şefkat ve merhamet mürebbisi olarak bütün insanlığa yönelik tavsiyelerinden biri aynen şöyleydi:

“Merhametli olana Allah da merhamet eder. Siz yeryüzündekilere şefkat ve merhamet gösterin ki, göktekiler de size merhamet etsinler.” (Tirmizi, Birr, 16.)

Bu yazımızda, tüm evreni kuşatacak enginlikte bir şefkat ve merhametin sahibi ve mürebbisi olan Peygamberimiz’in, insanlara ve hayvanlara merhametinden örnekler verecek, özellikle iki farklı konuda; hizmetçilere ve engellilere yaklaşımındaki şefkat ve merhametine dair yaşanmış hatıralardan söz edeceğiz.

“En zor anlarında bile…”

Rasul-i Ekrem Efendimiz (s.a.s.), Cenab-ı Hak tarafından kendisine bahşedilen şefkat, merhamet ve sevgi dolu yüreğiyle insanlık âlemi için hep ümitvar olmuştur. Kendisine zulmeden insanlara bile lanet etmemiş, onların helaki için beddua etmesi teklif edildiğinde her defasında şu cevabı vermişti: “Hayır, ben lanet okumak için değil, âlemlere rahmet olmak için gönderildim.” (Müslim, Birr, 87.)

Onun insanlar hakkında beslediği bu duyguların en çarpıcı örneği Taif yolculuğu esnasında yaşanmıştı. Taif’teki yakınlarından destek almak ve bir anlamda onları vasıta kılarak tebliğini insanlara ulaştırmak maksadıyla, yanında manevi oğlu Zeyd b. Hârise ile birlikte bu şehre doğru yola çıkan Sevgili Peygamberimiz, İslam dinini anlatmaya çalıştığı Taiflilerden sert tepkiler görmüş, şehir halkının tahrikiyle çocukların taş yağmuruna hedef olmuştu. Zorlukla bir bahçeye sığınan Rasul-i Kibriya (s.a.s.) Efendimiz, yorgun ve bitkindi. Dahası, kaybettiği eşi ve amcasının acısı hâlâ yüreğini kanatıyordu. Hüzün üstüne hüzün yaşadığı bu anlarda, ellerini açıp şöyle yalvardı Rabbine, sonradan gelecek ümmetine örnek olacak tazarru ve niyaz cümleleriyle…

“Allah’ım! Güçsüzlüğümü, çaresizliğimi, insanlar tarafından hor ve hakir görülüşümü Sana arz ediyorum. Ey merhametlilerin en merhametlisi!... Herkesin zayıf görüp üzerine yüklendiği çaresizlerin Rabbi Sensin… Eğer bana karşı bir gazabın söz konusu değilse, başıma gelen bu belalara, çektiğim bu sıkıntılara aldırmam!... Ancak Senin rahmetin bunları da göstermeyecek kadar geniştir...” (İbn Hişam, cilt 2, s. 68.)

Duasından sonra kendilerine üzüm ikram eden Addas isimli bir kölenin imanına vesile olan Rasul-i Kibriya (s.a.s.), karşılaştığı muameleden dolayı buruk bir şekilde Mekke’ye doğru yola çıktığında vahiy meleği Hz. Cebrail gelerek şöyle dedi: “Allah, insanların senin hakkında söylediklerini işitmiştir. Onların seni korumaya yanaşmadıklarını da biliyor. Sana, dağların sevk ve idaresinden sorumlu şu meleği gönderdi. Ne istersen emrine amadedir.”

Melek, Peygamber Efendimiz’e selam vererek şöyle dedi: “Ey Muhammed! Evet, ben bunun için buradayım. Sen istersen eğer, şu iki yalçın dağı üzerlerine çöktürüp onları helak ederim. Emredersen eğer, bunu hemen yaparım…”

Eşsiz şefkatin ve merhametin timsali Rasul-i Ekrem (s.a.s.) Efendimiz, o günden bugüne tüm tarih kitaplarını süsleyen güzellikteki ifadesiyle şöyle buyurdu:

“Hayır! Bunu kesinlikle istemem… Ben Rabbimden, onların neslinden gelecek insanlardan, sadece Allah’a ibadet eden ve O’na hiçbir şeyi ortak koşmayan bir nesil lutfetmesini diliyorum.” (Buhari, Bed’ül Halk, 7.)

Bir zamanlar, kendisiyle alay eden toplumunun eziyet ve işkenceleri karşısında, “Rabbim! Ben gerçekten yenildim artık. Ne olur bana yardım et! (Kamer, 10.) diye yalvaran Hz. Nuh (a.s.) misali, Rasul-i Kibriya (s.a.s.) Efendimiz de aynı şekilde içinde bulunduğu çaresizlik hâlini Rabbine arz etmişti. Ancak Hz. Nuh (a.s.), duasının devamında: “Rabbim! Şu inkârcılardan bir tek kişiyi bile yeryüzünde bırakma, onların tümünü helak et.” (Nûh, 26.) derken, şefkat ve merhamet peygamberi Efendimiz, ondan farklı bir tavır göstererek, kendisini taşlayan toplumunun helak edilmesi teklifini kabul etmemişti… Çünkü O, “âlemlere rahmet” olarak gönderilmişti…

"Şefkati, can taşıyan her varlığa…”

İnsanlara karşı böylesine bir şefkat ve merhamet sahibi olan Sevgili Peygamberimiz, can taşıyan hayvanlara karşı da aynı duygulara sahipti. Aşağıda aktaracağımız hatıralar, bu konuda asırların eskitemeyeceği güzellikle ışıldayıp duruyor karşımızda…

Çok farklı alanlarda inkılaplar gerçekleştiren Rasul-i Ekrem (s.a.s.) Efendimiz, hayvanlara muamele konusunda da toplumunda önemli bir değişimin yaşanmasını sağlamıştı. Çoğu cahiliye döneminden kalan; hayvanları dövüştürmek, işkence ve eziyet etmek, yüzünü dağlamak gibi davranışları yasaklamış, onları canlı nişan hedefi haline getirenleri ise lanetlemiştir. Yine, develer üzerinde uzun uzun şiir okuma yarışmaları yapılmasına karşı çıkarak, “Allah, bu hayvanları sizin hizmetinize yalnız güçlükle gidebileceğiniz yerlere rahatça ulaşabilesiniz diye tahsis etti. Yeryüzünü de sizin için yarattı. Bu sebeple diğer ihtiyaçlarınızı yeryüzünde giderin…” (Ebu Davud, Cihad, 61.) diyerek gereksiz yere hayvanlara eziyet vermeyi uygun görmemiştir.

Zevk için avlanıp sonra hayvanı bir kenara atmayı “haram” olarak nitelendiren şefkat peygamberinin şu uyarısı ne kadar anlamlıdır: “Haksız yere bir serçeyi veya daha küçük bir hayvanı öldüren insandan Allah bunun hesabını mutlaka soracaktır.” (Nesai, Dahaya, 42.)

Manevi torunu sayılan Üsâme b. Zeyd’e yaptığı tavsiyede de aynı hassasiyeti görmekteyiz:

“Üsâme! Senin sorumluluğunda olan hayvanlar konusunda aman dikkatli ol! Yoksa kıyamet gününde onlar tarafından Allah’a şikâyet edilirsin.”

Hayvanlara şefkatle muamele konusunda Sevgili Peygamberimiz öylesine hassastır ki, sırf onlara acı vermeleri ihtimaline karşı, hayvan sağan kimselerin tırnaklarına özen göstermelerini ve mutlaka tırnaklarını muntazaman kesmelerini emretmişti. Öte yandan yavrusunun da yeterince beslenebilmesi için hayvanın sütünün tamamen sağılmaması hususunda uyarılarda bulunmuş ve bir defasında keçisini sağmakta olan bir adama rastlayınca, “Aman, yavrusu için de süt bırak” diye tembihlemişti…

Bir başka gün rast geldiği bir deveyi, açlıktan karnı sırtına yapışmış bir halde görünce dayanamamış ve şu uyarıda bulunmuştu: “Bu dilsiz hayvanların haklarını verme hususunda Allah’tan korkun.” (Ebu Davud, Cihad, 44.)

Peygamberimiz’in konuyla ilgili hassasiyetine şahit olan ve onun müstesna terbiyesinde yetişen ashab-ı kiramda bu tavsiyeler anlamlı bir yankı bulmuştu. Sözgelimi kaynaklar, Hz. Enes (r.a.)’den şu sözleri nakletmişti: “Bizler seyahat esnasında bir yerde konakladığımızda, develerimizin üzerindeki ağırlıkları indirmeden ne namaz kılar ne de yemek yerdik!...” Yine tarihe not düşen tarihçiler, ecdadımızın uzun bir göç yolculuğu yapan yaralı ya da bakıma muhtaç leyleklerin ve diğer kuşların bakımı ve tedavisi için “Gurebâhâne-i Laklakân” isimli kuş bakım evlerinin ve bu evlerin giderleri için vakıfların kurulduğunu zikrederler. Tüm bunlar, merhamet mürebbisi Hz. Muhammed (s.a.s.) Efendimiz’in, getirdiği ilahî mesajlar ve hadis-i şeriflerinin topluma ve tarihe yansımalarıdır.

Peygamberimizin hizmetçilere şefkati

İnsanlar dünyaya hür olarak gelirler. Fakat toplumlar ve sistemler, bazı dönemlerde hür insanları köle olarak sınıflandırır ve çoğunlukla onlara zulmederler. İslam dini, tüm insanlık âlemine Sevgili Peygamberimiz ile gönderildiği esnada, Bizans ve İran gibi önemli medeniyetler de dahil olmak üzere, Arabistan yarımadasında kölelik tüm katı kurallarıyla hüküm sürmekteydi.

Arapların anlayışında, bir kölenin hayatı boyunca kölelikten başka seçeneği yoktu. Böyle bir ortamda insanlığın kurtuluşu için gönderilen İslam ve O’nun Yüce Peygamberi, kölelik müessesesini tedricen ve fakat bir daha dönmemek üzere kaldırmıştır diyebiliriz.

Sevgili Peygamberimiz’in bu başarısında onun “Âlemlere rahmet” özelliği yanında, bizzat örnek oluşu, konuyu sık sık gündeme getirmesi ve uyarılarda bulunması önemli bir rol oynamıştır. Diyebiliriz ki, onun kölelik konusundaki hassasiyeti, vefatından önce yaptığı şu son vasiyetinde de müşahede edilmektedir: “Elinizin altında bulunan kölelerinizin hakları konusunda Allah’tan korkun…”

Uzun yıllar topluma yerleşmiş, kök salmış bir uygulamanın bir anda sökülüp atılmasının mümkün olmayacağını hepimiz biliriz. Gerek savaş esiri olarak, gerekse satın alınma yöntemiyle hürriyetini kaybeden kimselerin yeniden hürriyetlerine kavuşabilmeleri hususunda Rasul-i Ekrem (s.a.s.) Efendimiz’in birtakım uygulamaları olmuştur. Onun bu uygulamalarının birçoğu kendisine Kur’an-ı Kerim’de emredilen ayetlere dayanmaktadır. Çünkü Kur’an-ı Kerim’de, insanların kölelikten kurtulması hususunda teşvik edici pek çok ayet bulunmaktadır.

Rasul-i Ekrem (s.a.s.) Efendimiz insanların hürriyetlerine kavuşturulması ve bir kölenin hayatı boyunca köle kalamayacağı hususunda ilk örneği kendi hayatında gösterdi insanlara… Kölesi Zeyd b. Harise’yi hürriyetine kavuşturup manevi evladı olarak ilan etti.

Bu uygulamasının ardından, “Bir kimse mümin bir köleyi özgürlüğüne kavuşturacak olursa, Allah Teala da o kölenin her azası karşılığında kendisinin bir azasını cehennemden kurtarır.” (Buhari, Itk, 1; Müslim, Itk 24.) müjdesinde bulunmuştu. Bu tavsiye Hz. Ebubekir (r.a.) gibi zengin sahabileri teşvik etmiş ve aralarında Hz. Bilal ve Hz. Süheyb gibi meşhur sahabilerin de bulunduğu yaklaşık kırk kişi, onun sayesinde hürriyetlerine kavuşmuştu.

Sevgili Peygamberimiz (s.a.s.) insanların hürriyetlerine kavuşmaları hususundaki bu gayretlerine devam ederken bir taraftan da herhangi bir kişinin yanında hizmetçi/işçi olarak çalışan köle ve cariyelere iyi davranılması konusunda uyarılarını sık sık tekrarlardı.

“Onlar sizin kardeşlerinizdir. Allah onları sizin hizmetinize vermiştir. Kim bir hizmetçiye sahip ise ona kendi yediğinden yedirsin, kendi giydiğinden de giydirsin. Gücünün yetmeyeceği şeyi yüklemesin ya da bu konuda ona yardımcı olsun.” (Buhari, İman, 22; Ebu Davud, Edeb, 133.)

Rasul-i Ekrem (s.a.s.) Efendimiz’in bu tavsiyeleri ashab-ı kiram arasında son derece etkili oldu. Gün geldi, Hz. Ebu Zer (r.a.) güzel bir elbiselik kumaşı ikiye bölerek hizmetçisiyle paylaştı. Gün geldi Hz. Ömer (r.a.) Kudüs seyahatinde deveye binme sırası hizmetçisinin olduğu için şehre yürüyerek girdi. Onlar, şartları gereği kendilerine hizmette bulunarak geçimlerini sağlayan ve hayatlarını böylece devam ettiren bu insanları hiç hor görmediler ve verilmesi gereken değerin en güzelini verdiler. Onlar için Sevgili Peygamberimiz’in şu tavsiyesi hep yol gösterici oldu:

“Sizler hizmetçilerinize “kölem veya cariyem” demeyiniz. Bilakis onlara “oğlum, kızım” diye hitap ediniz. Onlar da size “Efendim” desin. Çünkü sizler hepiniz kulsunuz. Rabbiniz ise Allah’tır.” (Müslim, Elfaz, 14.)

Sevgili Peygamberimiz’in uygulamalarının ve tavsiyelerinin günümüzdeki yansımalarının neler olabileceği hususunda şunları söyleyebiliriz. Sosyal hayat içinde hizmet üreten, hizmet sunan, böylece geçimini sağlayan insanlar vardır. Resmî ve özel kurumlarda farklı kadro adları altında hizmette bulunan kişiler veya evlerimizde temizlik işlerine yardımcı olanlar vardır. Kırsal kesimlerde geçici süreliğine hizmette bulunan işçiler ya da daimi olarak hizmetçilik görevinde bulunan kimseler de vardır günümüzde… Şayet bir mümin, Sevgili Peygamberimiz’in bu tavsiyeleri doğrultusunda onlara şefkatle ve merhametle davranarak kendisine hizmette bulunan kişinin ücretini tam öderse, ona ayrıca ikramlarda bulunarak hoşnut kılacak olursa, işte o kişi, asırlar sonra Nebiyy-i Muhterem’in yolunda gidebilmeyi, Hz. Ebu Zer ve Hz. Ömer gibi olmayı başarabilen bahtiyar kullar arasına girebilir diyebiliriz.

Peygamberimizin engellilere tesellisi

İnsanoğlu bütün mukaddes dinlerde “değerli” bir varlıktır. Özellikle İslam dini, insanı “yaratılmışların en şereflisi/değerlisi” olarak görmektedir. Çünkü insan, “en güzel yaratılış üzere yaratılmış”, “bedenine Allah Teala tarafından ruh üflenmiş”, böylece ilahî bir nitelik kazanarak yeryüzünde “Allah’ın halifesi” olmayı hak etmiştir. Böylesi bir ayrıcalığa sahip olan insan, gerek yaratılıştan, gerekse sonradan birtakım uzvi/bedeni engeller taşısa bile, yine değerinden bir şey kaybetmiş olmayacaktır.

Kur’an-ı Kerim’e bakıldığında pek çok ayet yanında, bir tek Abdullah b. Ümm-i Mektum hadisesini anlatan ayetler bile, İslam dininin engellilere bakış açısını ortaya koymak için yeterli bir örnektir. Hatırlanacağı üzere, Abese suresinin ilk ayetleri, bir görme engelli olan Abdullah b. Ümm-i Mektum’un Sevgili Peygamberimiz’e gelerek İslam hakkında bilgi almak isteyişinden ve sonrasında yaşanan hadiselerden bahsetmekteydi.

Rahmet Peygamberi (s.a.s.) Efendimiz, kendisini uyaran ve bu konuda şahsında bütün müminler için davranış şeklimizi belirleyen ayetlerden sonra, Abdullah b. Ümm-i Mektum’a her zaman ayrı bir ilgi ve yakınlık göstermiştir. Sanki Abese suresi, Rasul-i Ekrem (s.a.s.) Efendimiz’in toplumun içinde her asırda, her dönemde var olan/var olacak engellilere yönelik çağlar üstü mesajlarını vermesi için bir vesile olmuştur.

Bizler Sevgili Peygamberimiz’in hayatına ve uygulamalarına baktığımızda net bir şekilde şunları görebiliriz: O, engelli insanlarla bizzat ilgilenmiş, onları güçlerinin yetmediği hususlarda sorumlu tutmamıştır. Yeteneklerine göre birtakım kamu görevleri de verdiği engelli insanların toplum nezdinde saygın kimseler haline gelmesine vesile olmuştur. Böylece onları, sürekli diğer insanlara muhtaç bir durumda kalmaya mahkûm hale düşmekten korumuş, değer vererek, ilgi göstererek topluma kazandırmaya çalışmıştır. Sözgelimi, durumlarına göre özürlülerin bir işte çalışmasını sağlamak maksadıyla onların ticaret yapmasını kolaylaştırıcı hükümler getirmiştir.

Sevgili Peygamberimiz’in, gözleri görmeyen bir sahabi olan Abdullah b. Ümm-i Mektum’u, Medine dışına çıktığı zamanlarda vekil olarak bırakmış olması da dikkat çekicidir. Böylesi bir uygulama yanında, onun engelli insanlara yönelik teselli dolu ifadeleri ve onlara iyi davranılması hususunda uyarıları da vardır. Gelin, müjdeleyen ve uyaran, bir diğer ifadeyle Beşîr ve Nezîr olan Sevgili Peygamberimiz’in çağları aşan sözlerine kulak verelim: “Allah Teala buyurdu ki: “İki gözünü alarak imtihan ettiğim bir kulum bu durumuna sabrederse, o iki sevgili gözüne karşılık ona cennetimi veririm.” (Tirmizi, Zühd, 58; Buhari, Merdâ, 7.) Bu ve benzeri müjdelere karşılık şöyle bir uyarıyı da göz ardı etmemeliyiz: “Gözleri görmeyen (âmâ) bir kimseyi yolundan saptırana Allah lanet etmiştir.”

Sevgili Peygamberimiz’in uygulamalarından ve tavsiyelerinden sonra netice olarak şunları söyleyebiliriz: İnsanlara lakap takmak, Hucurat suresinin 11. ayetiyle haram kılınmıştır. Bu sebeple, engelli kişilere “kör, topal, sağır, çolak, aptal, geri zekâlı, deli” gibi ifadelerle hitap etmek ya da onları gıyaplarında bu ifadelerle tanımlamak müminlere yakışmaz! Bu davranış Rasul-i Ekrem (s.a.s.) Efendimiz’i de incitir. O ki, ümmetine;

“Gözleri görmeyen birine yol göstermek sadakadır. Sağır ve dilsiz durumdaki kişilerin dertlerini anlatmalarına yardımcı olman da bir sadakadır.” (Ahmed b. Hanbel, V. 168-169, 154.) buyurarak, Allah’ın rızasına nail olmak için engellilere şefkati, merhameti ve hizmeti tavsiye ediyordu. Bizlere her yönüyle örnek olan Rasul-i Ekrem (s.a.s.) Efendimiz’in hayatından, günümüzdeki yaşantımıza da yansıması dileğiyle bir asrısaadet hatırası aktararak konuyu tamamlamak istiyoruz.

Ashab-ı kiramdan birinin gözleri neredeyse görmez olmuştu. Namazlarını kılmak için mescide gelmekte sıkıntı çekmekteydi. Kendi evinde kılmak zorunda kaldığı namazlarını gönül rahatlığıyla kılabilmek için Sevgili Peygamberimiz’i evine davet etmek istedi ve ondan şu ricada bulundu: “Ey Allah’ın Rasulü! Evime kadar gelip de iki rekât namaz kılabilir misiniz?”

Ertesi gün Sevgili Peygamberimiz, yanında sadık dostu Hz. Ebubekir ile birlikte o sahabinin evine gitti ve istediği yerde namaz kılarak onun bu arzusunu yerine getirdi.

.

Hoş geldin Efendim

Prof. Dr. Selim Hancıoğlu

Hayata gözlerimi açtığımda Allah'ın adıyla Senin adını bir arada duydum. Sağ kulağıma ezan, sol kulağıma kâmet okundu.

Kur'ân-ı Kerim'den tefe'ül tutup adımı, Muhammed koydular. Güzel sesli bir hâfız Seni anlatıyordu bana: "Çevre yanuma gelüp oturdular / Mustafa'yı birbirine muştular / Didiler oğlun gibi hiçbir oğul / Yaradılalı cihân gelmiş değil / Bu senin oğlun gibi kadri cemîl / Bir anaya virmemişdir ol Celîl." Dibi derin gecenin karanlığına girmeden önce bir kez daha Senin nurunla aydınlanıp âdeta Seninle vedâlaştım. Salavat getirmeyi, suyu oturup içmeyi, yemeğe besmeleyle başlayıp bitirince 'elhamdülillah' demeyi, sağ tarafıma dönüp uyumayı, yemeği sağ elimle yemeyi, yemeklerden önce ve sonra ellerimi yıkamayı, sokakta, yolda, okulda herkese selam vermeyi, tebessüm etmeyi, dişimi fırçalamayı, tabağımdaki yemeği bitirmeyi ve daha pek çok şeyi Senin kutlu sözlerinden öğrendim. Böylece hem mutlu ve sağlıklı bir hayata kavuşma hem de Senin yaptıklarını yaparak rehberliğinin bereketinden istifade etme imkânı buldum. Yıllar geçti... Okuduğum her kitapta Seninle karşılaştım. Kitapların girişinde Allah'a hamd ve senâ ile, Sana salât ve selam vardı. Bir hayat boyunca bizimle yaşıyordun. Bizim dünyamızdaki güzelliklerin ayakta kalması için âdeta bize mübarek bulutunun gölgesini salıyordun. Türkçenin güzelliklerini, Senin güzel ismini anarak öğrenmek ne büyük bahtiyarlıktı. Yunus'un güzel Türkçesiyle bir daha tanıdım Seni: Yedi kat gökleri seyrân eyleyen / Kürsünün üstünde cevlân eyleyen / Mi'râcında ümmetini dileyen / Adı güzel kendi güzel Muhammed (Yunus)

Hele o başımızı rüzgâra kapılan şakayıklar gibi bir o yana bir bu yana sallayarak okuduğumuz "güzel" İlâhî yok mu!.. "Canum kurban olsun Senin yoluna / Adı güzel kendi güzel Muhammed / Gel şefâat eyle kemter kuluna /Adı güzel kendi güzel Muhammed."

Bir avuç çocuktuk Mahalle Mektebi'nde. Oturup büyük bir heyecanla Senin kutlu adını en güzel yazma yarışına girerdik. Mim ha mim dal... Muhammed'den muhabbetin hâsıl olmasını sayılara döker, ebcedle bir oyuncak gibi oynardık. Temiz sinelerimize her şeyden önce Seni yerleştirdik: "Bir ismi Mustafa bir ismi Ahmed / Allahüme salli alâ Muhammed / Rûz-ı mahşerde bize eyle meded / Allahüme salli alâ Muhammed."

Şiirlerle, duâlarla, övgülerle adını binlerce kitaba yazdık. Sîreler, Mucizât-ı Nebîler, Mi'râcnâmeler, Hicretnâmeler, Gazavât-ı Nebîler, Esmâ-i Nebîler, Mevlîdler, Hilyeler, Şefaâtnâmeler, Kırk Hadisler, Yüz Hadisler, Bin Hadisler.... Hoca Ahmed Yesevî'ler, Mevlânâ'lar, Hacı Bektaş'lar, Hacı Bayram'lar, Fuzûlî'ler, Nâbî'ler, Niyâzî'ler, Gâlib'ler, şiir mecmualarını Senin güzel isminle süslediler. Şair diyor ki: "Na'tdan gerçi ümîd-i şu'arâ / İntisâb etmedir ey şâh Sana". İşte biz de hangi vesile olursa olsun, hep Seni anmak için fırsatlar aradık; Sana bağlılığımızı ve muhabbetimizi bildirmek için yarıştık...

Uzun kış gecelerinde babaları cepheden bir daha dönmeyen çocuklar, dedelerinden Muhammediye'yi, Ahmediye Şerhi'ni, Kara Davut'u ve Delâil-i Hayrat'ı, Hazreti Ali'nin cenklerini dinlediler. Bütün bir cemiyyet, Senin ve sahabilerinin, Hak dostlarının kahramanlıklarıyla bir diriliş şerbetine kavuştu. Ömer'lerin, Hamza'ların, Ali'lerin birer ümit kahramanı olarak yetim çocuklara varlık ve dirlik kaynağı oldular. Tıpkı şairler gibi, tarihçiler de Senin hayatının en ince ayrıntılarını anlatmak için kaleme sarıldılar. Hattatlar, maharetlerini ortaya koyup kutlu ismini en güzel yazma yarışına girdiler. Müzehhipler göz alıcı renkler ve nakışlarla kırk hadis mecmualarını süslediler. Ve nihayet müzisyenler, na't, tevşîh, salâ, salat ve salat-ı ümmiyelerle gökkubbede "bâkî kalacak âhenk örgüleri" ördüler: "Es-salâtu ve's-selâmu aleyke yâ Habîballah / Es-salâtu ve's-selâmu aleyke yâ Resûlallâh / Es-salâtu ve's-selâmu aleyke yâ Nebiyallâh..."

Kırk Hadisler, toplum fertleri arasında saygı, sevgi ve anlayışın teminatı oldu. "Rahmetim gazabımı geçti", "İnsanların hayırlısı, insanlara faydalı olandır", "Allah, insanlara acımayanlara merhamet etmez", "Güzel sözler sadaka yerine geçer", "Kolaylaştırınız, güçleştirmeyiniz, sevindiriniz, nefret ettirmeyiniz" gibi pek çok hadis-i şerif, affı, anlayışı, sevgiyi, dostluğu, merhameti, yardımı bütün bir insanlığa ahlakî bir sorumluluk olarak telkin etti. Birbirini yok eden, insanlığa acımayan ve önüne gelen her şeyi yakıp yıkan bir dünya, bir süre sonra Senin "insanlık medeniyetine" verdiğin mesajlarla yıkandı, aklanıp paklandı. Yunus'un: "Dövene elsiz gerek / Sövene dilsiz gerek / Derviş gönülsüz gerek / Sen derviş olamazsın" dediği gibi, "elsiz", "dilsiz" ve dünyaya karşı "gönülsüz" erenlerin saadet solukları bütün bir dünyayı çevreledi. Adalet, emniyet, güven ve merhamet dalga dalga yayıldı. Ama Senin soluklarından uzaklaştıkça, dünyamızı yeniden kara bulutlar kapladı. Dört bir yanda var olma mücadelesini yaşadığımız günlerde, hep Allah'a dayanıp yeniden Senin şefâatini istedik. Zor günlerdi onlar. Mehmed Âkif'in feryâdı ondandı: "Yıllar geçiyor ki yâ Muhammed / Aylar bize hep muharrem oldu! / Akşam ne güneşli bir geceydi.../ Eyvâh, o da leyl-i mâtem oldu!" "Allah için, ey Nebiyy-i mâsûm / İslâm'ı bırakma böyle bîkes, / İslâm'ı bırakma böyle mazlûm."

Ruh susuzluğunda Seni andık. Susuzluk, bütün bir cemiyetin ruh ve manâ köklerini kurutmuştu. Ellerini uzatıp sahabinin kana kana içtiği parmaklarının iştiyakını duyuyorduk: "Şimdi Seni ananlar / Arıyor ağlar gibi.../ Ey yetimler yetimi, / Ey garipler garibi! / Düşkünlerin kanadıydın / Yoksulların sahibi; / Nerde kaldın ey Resûl, / Nerde kaldın ey Nebi?" (Arif Nihat Asya)

Sultan I. Ahmed, Senin mübarek ayak izini başında taşımak için bir sorguç yaptırmıştı: "N'ola tacım gibi başımda götürsem dâimâ / Kademi resmini ol Hazret-i Şâh-ı Rusülün / Gül-i gülzâr-ı nübüvvet o kadem sâhibidir / Ahmedâ durma yüzün sür kademine o gülün." Senin âşkın şairlerin şahlara, vezirlere kafa tutmasına yol açtı. Mescid-i Nebî'ye yaklaşan kâfilede ayaklarını Senin mübarek beldene doğru uzatan veziri, şair şöyle azarlamıştı: "Sakın terk-i edebden kûy-ı Mahbûb-ı Hudâ'dır bu / Nazargâh-ı İlâhîdir makâm-ı Mustafâ'dır bu." (Nâbî)

Senin mübarek saçının bir tek telini yere düşürmeyen ve onu asırlarca saklayarak Sana olan saygısını daima diri tutan âşıkların vardı. Yıllar sonra, bu soylu milletin son sultanlarından II. Abdülhamid Han'ın Medine'ye demiryolu döşenirken, rûh-ı azîzine hürmeten raylara keçe döşemesi de aynı ruh güzelliğini ortaya çıkarmıştı. Âleme teşrifinle birlikte, nice şair Senin için en güzel sözleri söyleme yarışına girmişti. Söz sultanları, Senin vasfını, el değmemiş incileri manâ ipliğine dizmek için ihsan ve lütuf ânını kollamak için bir ömür boyu anlam avcılığına çıktılar. Geceleri sabaha kadar Muhammedî esintilerin ilhâmını bekleyip durdular. İnim inim inleyip: "Cemâlinle ferahnâk et ki yandım yâ Resulallah!" feryatlarıyla yeri göğü çınlattılar.

"Sen Ahmed ü Mahmûd u Muhammedsin efendim / Hak'dan bize sultân-ı mü'eyyedsin efendim." diyen Şeyh Gâlib, Osmanlı'nın son derin nefesiyle, Senin aşkından döne döne inlemişti. Sen bütün imdat haykırışlarına şifasın yâ Resulallah! Hicranla yanan âşıkların sinesine devâsın yâ Resulallah!.. Sen varlık âleminin yaratılan ilk nuru ve âlemlerin yaratılış sebebisin efendim. Sıdk u vefâ madenisin, iki cihân sultanısın efendim. "Mustafa'nın cânı oldu ibtidâ / Evvelinde anı yaratdı Hudâ." (Kaygusuz Abdal) diyen şairin sözündeki hakikatsin efendim. Peygamberler serveri, dinin direğisin; âlemlerin övünç kaynağı ve ümmetine imân hil'atini giydirensin efendim. Şefaat sahibisin, gönüllerin tabibisin ve Hakk'ın habibisin, Sen İlâhî aşkın menbâısın efendim. Alnın dolunaydır Senin, kaşın nahif bir hilâl, mübarek yüzün bir güneş ve saçın Mi'râc gecesi... Yeryüzünün bütün çiçeklerinin kokusudur terin, gül-i Muhammed'in usâresidir. İşte bundandır bülbülün güle aşkı, âh u figânı... Ondandır güllere üşüşmesi bülbüllerin...

Sen o gülsün, biz ise etrafında halkalanmış nâlân bülbülleriz efendim. Sen peygamberlerin sultanısın, Allah'ın bize rahmetisin, nurunla kâinâtı aydınlatansın. Habîbsin, fahr-i âlemsin, habîb-i ekremsin, şâh-ı dinsin, fahrü'l-mürselînsin, nübüvvet gülüsün, emînsin, ruha şifâsın efendim. Muhammed'sin, Mustafa'sın, Mahmud'sun, Ahmed'sin, Nebî'sin, Şefî'sin, Server'sin, Habibullah'sın, Hayrülbeşer'sin, imân bünyâdısın, dinin metâısın, peygamberlerin hüccetisin efendim. Mübarek alnın dolunaya, kaşın hilâle benzer. Saçın mirâc gecesi, yüzün güneşe benzer. Yeryüzündeki bütün çiçeklerin kokusudur mübarek terin. Kutlu kademindeki bir toza yüz sürmek ve onu gözlerine sürme diye çekmek için şâhlar, gedâlar kapında toz toprak içinde yuvarlanmaktadır efendim.

Sen, peygamberler kervanının başısın, hakikat denizinin dürr-i yektâsısın. Hakkın nice gizli sırlarına mahremsin. Fütüvvetin tacısın, velâyetin mahremisin, nübüvvetin hâtemisin efendim. Âşıklara aşkın kaynağısın, fâkihlere nassların pınarısın, velilere hidayet rehberisin, ehl-i Hakka ilhâmsın, yetîmlere şefkat elisin, yolculara yoldaşsın, kölelere ihvânsın, dertlilere devâsın efendim. Gaziler, yalın kılıç "Muhammed'e salâvât" deyip düşman üzerine Seninle yürürler. Ordular, askerlerine Senin ism-i şerifini verirler. Dâimâ Allah'ın salât ve selâmı üzerine olsun. Hakkında medh ü senâda bulunan herkesin ömrü uzasın. "Her dem yeniden doğarız / bizden kim usanası" diyen şairin ağzına sağlık! Hoş geldin Efendim!..

Peygamberimiz ve Tıp

Prof. Dr. Hayreddin Karaman

Dinin amacı insanlara doğru yolu göstermek, Allah rızasına uygun bir hayatın kurallarını vermek, imtihan için yaratılmış geçici dünya hayatında insanların kulluk imtihanını kazanmalarına ve böylece iki cihanda mutlu olmalarına yardımcı olmaktır. Dinin amacı, insanların kendi akılları ve beşeri bilgi edinme yollarıyla ile elde edebilecekleri ve gelişme çizgilerine göre geliştirecekleri bilgiler, teknik ve teknoloji konularında bilgi vermek değildir. Bu konularda yeri geldikçe verilen misaller ve bilgiler amaç değildir,bu konularda insanları bilgilendirmek için verilmemiştir; dinin amacına yardımcı olsun, imanı ve din duygusunu güçlendirsin diye verilmiştir.

Allah Teâlâ yüceler yücesi, akıl ve fikrin kavrama kapasitesinin ötesinde bir varlık olduğu için, O’nun kullarına hitabı doğrudan (insanların konuşmaları ve bilgi alış verişinde bulunmaları şeklinde) olmamış, peygamberler vasıtasıyla olmuştur. Peygamberler de beşer (insan türünden) olduğu için din bilgisi onlara vahiy denilen ve keyfiyeti bilinmeyen ilâhî bir dil veya iletişim aracı ile verilmiştir. Peygamberler bu vahyi alacak şekilde eğitilmişler, aldıkları vahyi muhatapları olan insanlara eksiksiz fazlasız iletmişlerdir. Peygamberlerin vahiy alıp iletmekten başka da vazifeleri olmuştur; bunların en önemli ikisi vahyi açıklamak ve yaşayışlarıyla ümmetlerine örnek olmaktır. Bir insanın diğerine örnek olabilmesinin ilk şartı kendi türünden olması ve yaptıklarının başkalarınca da yapılabilmesidir. Eğer peygamberlerin bütün hayatları olağanüstü mucizelerle dolu olsaydı, sıradan insanlara örnek olamazlardı. Onların örnek olmaları, iradeye bağlı ve her isteyenin yapabileceği fiillerde en güzeli, en doğruyu yaparak gerçekleşmiştir.

Peygamberimizin (s.a.) söz ve davranışlarının tamamı, ümmete örnek ve bağlayıcı olma yönünden aynı değildir. Kendine mahsus olanları, beşer olmasından kaynaklananları, nafile ve farz olanları, devlet başkanı, hakim, hakem olarak yaptıkları, tavsiye ve teşvik mahiyetinde olanları... vardır.

Kadı Iyâd isimli âlim (v.544/1149), İslam dünyasında bir zamanlar en fazla okunan kitaplardan biri olan ve Peygamberimizin şekil ve şemailini, ahlak ve özelliklerini anlatan eş-Şifâ isimli eserinde O’nun beşeri yönünü şöyle açıklamaktadır: “Resûlullah da (s.a.) diğer peygamberler gibi beşer nev’indendir (yani cin, melek veya başka türden bir yaratık değil, insandır), O’nun cismi ve dış varlığı tamamen beşerîdir, diğer insanlar için caiz ve vaki olan hastalıklar, değişmeler, acılar, sancılar ve ölüm O’nun için de caizdir...Allah resûlü hastalanmış, inlemiş, soğuk ve sıcaktan etkilenmiş, acıkmış, susamış, öfkelenmiş, canı sıkılmış, usanmış, yorulmuş, zayıflamış, yaşlanmış, bineğinden düşüp yaralanmıştır, inkarcılar kendisini yaralamış ve dişini kırmışlar, zehirli et vermişler, sihir yapmışlardır. O da maddi ve manevî araçlara/çarelere başvurarak tedavi görmüş, tedbirler almış nihayet Büyük Dostuna kavuşmuş ve dünyayı terketmiştir...

Hz. Peygambere eşi Zeyneb bt. Cahş bal şerbeti sunmuş ve bu yüzden onun yanında biraz fazla kalmıştı. Bunu kıskanan diğer iki eşi “Ağzından kötü bir koku geliyor, içtiğin bal şerbetinden olmalı!” deyince bir daha bal şerbeti içmemeye azmetmiş, olayın arkasından gelen vahiy, kadınlarını memnun etmek için Allah’ın helal kıldığı bir nesneyi kendisine haram kılmasının (bir daha içmeyeceğim demesinin) uygun olmadığını açıklamıştır (Tahrîm: 66/1).

Medine’ye gelip hurma ağaçlarının erkek hurmalarla tozlaştırılması (bir nevi çiftleştirilmesi) olayını ilk görünce “Bunu yapmasanız olmaz mı?” demiş, sahâbe yasakladığını zannederek tozlaştırmayı terk etmişler ve hurmalar iyi ürün vermemiştir. Durum kendisine arz edilince “Ben yalnızca yapmasanız olmaz mı dedim, yasaklamadım, bu dünya işidir, siz onu daha iyi bilirsiniz.” buyurmuştur. Bu örneklere göre “O, kendi arzusuna göre konuşmaz, o (söylediği veya tebliğ ettiği) kendisine vahy edilen Allah sözüdür” mealindeki âyeti (Necm: 53/4 ) genel mânada değil, özelleştirerek almak ve şöyle yorumlamak gerekmiştir: Onun tebliğ ettiği vahiydir veya din olarak söyleyip yaptıkları vahiydir, beşer olarak, dinle alakası olmayan (mübah alanda) söyleyip yaptıkları kendine aittir; beşeri bilgi ve tecrübesine dayanır. Ancak O, hiçbir zaman Allah rızasına aykırı bir şey söylemez ve bir davranışta bulunmaz, yanılarak bulunması halinde ise derhal vahiy yoluyla düzeltilir.

Sevgili Peygamberimiz (s.a.) hem kendisi hastalandıkça hem de çevresindekilerin sağlıkları bozulunca çeşitli tedavi yolları ve ilaç olarak kullanılan nesnelerden bahsetmiş, bunları tavsiye etmiştir. Bazı araştırmacılar bunların tamamının veya çoğunun vahiyle bildirildiğini, isabetli olduğunu, yanlış veya yetersiz olma ihtimalinin bulunmadığını, bu mânada bir “Peygamber tıbbı: Tıbb-ı Nebevî” bulunduğunu savunmuşlardır. Ancak tavsiye edilen şeyler teker teker ele alındığında böyle bir anlayışın doğru olmadığı ortaya çıkar. Peygamberimizin (s.a.) tavsiye ettiği tedavi şekillerinin ve ilaçların (ilaç yerine kullanılan nesnelerin) hemen tamamı, hem içinde yaşadığı toplum tarafından hem de daha eski topluluklarca bilinmekte ve kullanılmaktadır. Buhârî’nin rivayet ettiği şu hadis de bizim anlayışımızı desteklemektedir: “Sizin ilaçlarınızda eğer bir fayda varsa ancak kan alanın aletinde, bal şerbetinde ve derde uygun olarak yapılacak ateşle dağlamada vardır; ben dağlanmayı sevmiyorum.” Hadiste “...sizin ilaçlarınızda” buyruluyor; bu ifade, “Öteden beri kullanmakta olduğunuz ilaçlar ve tedavi araçlarınızda” demektir. Yasaklamamakla beraber yine öteden beri kullanılan “yarayı ateşle dağlama” tedavisinden de hoşlanmadığını söylüyorlar.

Genel olarak O’nun, tıpla ilgili tavsiyelerinden şu sonuçları çıkarmak mümkündür:

a)Bir hadiste de geçtigi üzere “Allah yarattığı her derdin devasını da yaratmıştır, insanlar onu bulup hastaları tedavi etmeye çalışmalıdırlar.

b) İlaç ve tedavi şekilleri ile araçları dünya işidir ve beşeri bilgi alanına girer. Beşeri bilgi de zamana, mekana, şartlara bağlı olarak değişir ve gelişir. Peygamberimizin tavsiye ettiği tedavi araçlarının çoğu beşeri bilgi ve tecrübeyle elde edilmiştir. Onları aşmak ve daha iyileriyle değiştirmek dine de, sünnete de aykırı değildir.

c)Peygamberimizin tavsiye ettiği, yaşadığı zamanın şartları içinde iyi ve geçerli olan tedavi araçları, uygun kullanıldığında insanlara hiçbir zaman -faydasından daha fazla- zarar vermez; zarar verecek olsaydı Allah, Peygamberini uyarır, insanlara zarar verecek bir tavsiyede bulunmasını engellerdi

Peygamber’in tıpla ilgili tavsiyelerinin din ve vahiy ile ilişkisi konusunda, büyük âlim ve Buhârî şârihi İbn Hacer’in şu sözleri dikkat çekicidir: “Tıp (tedavî) ikiye ayrılır: Kalbin tıbbı, bedenin tıbbı. Kalbin (insanı insan yapan manevî varlık/yapının, bir mânada ruhun) tedavisi ancak Resûlün (s.a.) Rabbinden getirdiği (vahiy, din) ile olur. Bedenin tedavisine gelince bu konuda Hz. Peygamberden nakledilenler (O’nun söyledikleri) de vardır, başkalarının söyledikleri de vardır ve bunların çoğu tecrübeye dayanır. (Fethu’l-Bârî, Tıp bölümünün girişi).

.

KUR'ANI ÖĞRENMEK İÇİN

HADİS OKUYUN

Prof. Dr. İbrahim Canan

Prof. Dr. İbrahim Canan, Kur’ân âyetlerinin açıklanmasında Hadisin yerini hiçbir şeyin dolduramayacağını Kenan Demirtaş'a anlatıyor.

İslâm tarihinde çözülmelerin yaşandığı ve Kur’ân ruhundan uzaklaşıldıgı zamanlar âlimler çıkış yolunu Sünnetin içinde aramışlar ve orada da bulmuşlardır. Çünkü Kur’ân’ı en iyi anlatan şüphesiz Peygamberdir. İşte Hadis ve Sünnet konusunda uzman olan Prof. Dr. İbrahim Canan bize bu yolu anlattı ve hadisleri tefsir açısından değerlendirdi. Bilindiği gibi Prof. Dr. İbrahim Canan, ilâhiyat camiasında birçok ilim adamının yetişmesine vesile olmuş bulunmaktadır. Bu arada Sünnetle ilgili birçok eser yazmış ve özellikle Kütüb-i Sitte gibi büyük bir hadis külliyatını tercüme ederek milletimize Peygamber çizgisini anlatmıştır.

İslâm âlimlerinin hepsi, Kur’ân’ı açıklamada Peygamber (a.s.m.) sünnetini birinci kaynak olarak görmüşlerdir. Bunun dayandığı bir gerçek var mı?

Evet, peygamberlik görevi sadece Kur’ân’ı getirmekle bitmez; onu açıklamak, izah etmek ve nasıl tatbik edileceğini göstermek, onun görev sınırları içindedir. Meselâ şu âyetler onun İlâhî görevlerinden bir kısmını belirtiyor:

“Hak dini onlara açıklasın diye, her peygamberi Biz kendi kavminin lisanıyla gönderdik.”(İbrahim Sûresi,14-4)

“O kimseler ki, yanlarındaki Tevrat ve İncil’de vasıflarını yazılı buldukları ümmî peygamber olan Resulullaha uyarlar. O peygamber ise kendilerini iyiliğe sevk edip kötülükten sakındırır; temiz ve güzel nimetleri onlara helâl, habis olanları ise haram kılar; daha önce kendilerine yüklediğimiz ağır yükleri ve üzerlerindeki bağları onlardan kaldırır. İşte ona îmân eden, ona hürmet eden, düşmanlarına karşı ona yardımda bulunan ve onunla indirilmiş olan nûra uyanlar, kurtuluşa erenlerin tâ kendisidir.”(A'raf Sûresi, 7-157)

“Allah ve Resulü bir meselede hükmünü verdiği zaman, bir mü’min erkeğin yahut bir mü’min kadının artık işlerinde başka bir yolu seçme hakkı yoktur. Kim Allah’a ve Resulüne isyan ederse, apaçık bir sapıklığa düşmüştür.” (Ahzab Sûresi ,33-36)

“Hayır! Rabbine and olsun ki, onlar, aralarındaki anlaşmazlıklar için senin hükmüne müracaat edip, sonra da verdiğin hükme gönüllerinde hiçbir sıkıntı duymaksızın tam bir teslimiyetle râzı olup uymadıkça iman etmiş olmazlar.” (Nisa Sûresi, 4-65)

“Peygambere itaat eden Allah’a itaat etmiş olur. Kim bundan yüz çevirirse, seni öylelerinin üzerine muhâfız olarak göndermedik; sen ancak doğru yolu gösterip tebliğ etmekle mükellefsin.”(Nisa, 4-80)

“Peygamber size ne emretmişse alın, neyi yasaklamışsa ondan da kaçının. Allah’tan korkun. Muhakkak ki Allah’ın azâbı pek şiddetlidir.”(Haşir Sûresi, 59-7)

“De ki: Eğer Allah’ı seviyorsanız bana uyun ki Allah da sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın. Allah çok bağışlayıcı, çok merhamet edicidir” (Âl-i İmran Sûresi, 3-31)

Evet, buna benzer âyetler Peygamberimizin (a.s.m.) görevini, sadece Kur’ân’ı insanlara getirmekle sınırlı olmadığını belirtiyor.

1. Efendimizin bir görevi özet şeklinde olan âyetleri açıklamaktır: Meselâ Kur’ân “Namaz kılın” diyor, ama namaz nasıl kılınacak? “Rükû ve sücud yapın” diyor, ama rükû ve sücud nasıl yapılacak, teferruat vermiyor. Kıyam nasıl yapılacak, ayrıntı yok. İşte Peygamberimiz “Ben nasıl namaz kılıyorsam öyle kılın” diyerek âyet-i kerimeyi şekil ve muhteva olarak açıklıyor ve nasıl tatbik edilebileceğini gösteriyor. Namaz, oruç, zekât, hac gibi Kur’ân-ı Kerimde mücmel (özet) olarak gelip açıklanmayan emirleri Peygamberimiz açıklıyor.

2. Efendimizin görevleri arasında, anlaşılması zor olan âyetleri açıklamak da vardır.

Meselâ âyet-i kerîmede, “Onlara karşı gücünüzün yettiği her türlü kuvveti ve cihad için ayrılıp eğitilmiş atları hazır tutun ki, onunla Allah’ın ve sizin düşmanlarınızı ve bunlardan başka sizin bilemediğiniz, fakat Allah’ın bildiği düşmanlarınızı korkutasınız” (Enfâl Sûresi,8-60) buyuruluyor. Bu âyette “Kuvvet ve savaş atlarını hazır bulundurun” tabiri geçiyor. Sahabe Peygamberimize sormuş: “Kuvvet nedir?” Peygamberimiz, “Bilin, kuvvet atmaktır, kuvvet atmaktır, kuvvet atmaktır” diye üç defa tekrar etmiştir. Her devrin değişen atma vasıtalarına süratle, vakit kaybetmeden ayak uydurmamızı emir buyurmuştur.

3. Sonra Kur’ân-ı Kerimin mutlak ve âm (sınırsız ve genel ifadeli olan) âyetlerini takyitle tahsis ediyor, yani onlara sınır getiriyor. Meselâ, “Allah alışverişi helâl, faizi ise haram kıldı”(Bakara Sûresi,2-275) buyuruyor. Bu âyet-i kerîmeye göre her şeyin alışverişi helâldir. Ama Peygamberimiz buna bir sınır getirerek domuzun ve içkinin alışverişini yasaklamıştır. Demek meşru alışverişin sınırlarını bu şekilde açıklamış oluyor.

Diğer bir örnek ise şu âyet-i kerimedir: “İman eden ve imanlarına zulüm bulaştırmamış olanlar—korkudan emin olmak işte onların hakkıdır ve doğru yola eriştirilenler de onlardır.”(En'am Sûresi,6-82) Sahabe bu âyet gelince telâşlanıp Peygamberimize sormuş: “Hepimiz nefsimize zulmediyoruz. Yâ Resulallah, bizde zulme düşmeyen var mı?” Peygamber (a.s.m.) “Şirk pek büyük bir zulümdür” âyetini hatırlatarak buradaki zulmün şirk olduğunu açıklamıştır. Dolayısıyla bu neviden olan Kur’ân-ı Kerimdeki anlaşılması zor olan âyetleri Peygamberimiz açıklıyor.

3. Sonra Kur’ân’da olan meseleler ayrıca Peygamberimiz tarafından tekraren teyit ve te’kid edilmiştir. Böylece onun daha iyi anlaşılması sağlanmıştır. Bu da bu sadette söylenebilir.

4. Peygamberimizin bir de şâri’ yönü, yani, Kur’ân’da olmayan hükümleri koyma yetkisi var. Meselâ, yiyeceklerden haram olanların isimleri iki âyet-i kerimede belirtilir. Ama onların hiçbirisinde eşek eti geçmez. Peygamberimiz Hayber Seferi sırasında, ehlî (evcil) eşek etini haram etmiştir.

Bunlar niçin Kur’ân’da açıklanmamış da Peygamberimize bırakılmıştır?

Kur’ân bütün teferruatı verseydi ciltlerle dolu bir kitap olurdu. Halbuki bu da Kur’ân’dan istifademizi zorlaştırır. Bu bakımdan meselelerin bir kısmının açıklamasını Peygamberimize bırakmıştır. Peygamberimize bıraktırmasının da ayrıca birtakım maslahatları var. Çünkü birtakım meseleler zaman içerisinde neshedilmiş, yürürlükten kalkmıştır.

Hem hadislerin bir kısmı bize zayıf hadisler şeklinde gelmiştir. Bu zayıf hadislerle amel ihtilâf getirmiştir. İhtilâf ise ümmet için rahmettir. Halbuki Kur’ân-ı Kerimde kesin olarak bütün bu meseleleri zikretmiş olsaydı, orada ihtilâf etme şartımız azalırdı. Dinimizin gelişen zamana ve toplum şartlarına göre esnekliği azalabilirdi. Halbuki dinimizin üstün bir yönü—kanatimce—zamana ve zemine göre yeni yorumlara imkân tanımasıdır. Bu güzel birşeydir.

Hattâ dahası var. Peygamberimiz de âlimlere bir marj bırakmıştır. Dinimizin güzelliği bu. Âlimler Kur’ân-ı Kerim ve Sünnetten hareketle hüküm koymada birtakım temel kaideler belirtmiş ve usul koymuştur. Âlimler bu usullerle yeni meseleleri yoruma kavuşturuyor. Böylece başka şeriata ve kültür sistemine ihtiyaç hasıl olmadan, kanun alma ihtiyacı duymadan yeni şartlara göre kanunlarımızı kendimiz koyabiliyoruz. Nitekim Osmanlının son dönemlerine kadar bütün ortaya çıkan yeni ihtiyaçlarımız kendi değerlerimiz çerçevesinde kanunlaştırılmış, Kur’ân ve Sünnetten çıkartılmıştır.

Halkımız hadislerle Kur’ân-ı Kerimi nasıl öğrenecek? Meselâ Yâsin Sûresini hepimiz çok okuyoruz. “Peygamberimiz acaba bu sûreyi nasıl tefsir etmiş” diye öğrenmek istesek, bunu nereden bulacağız. Bir usulü, yöntemi var mı bunun?

Öncelikle Kur’ân, Kur’ân ile tefsir edilir. Çünkü bir âyet diğer bir âyeti açıklar. Bir konu bir yerde bir yönü anlatılır, diğer bir yerde diğer bir yönü anlatılır ve hakeza. Fakat Peygamberimizin de Kur’ân’la ilgili çokça tefsiri vardır. Buharî’nin en geniş bölümlerinden birisi Tefsir’dir. Tirmizî’nin en geniş bölümlerinden birisi yine Tefsir bölümüdür. Kaldı ki Buharî ve Tirmizî’de yer almayan tefsire müteallik hadisler, başka kaynaklarımızda verilmiştir.

Ben bazan matematiği uygulayarak diyorum ki: bir doğru iki noktadan geçer. Aynı şekilde Kur’ân-ı Kerimden çıkaracağımız bir mânâda Kur’ân-ı Kerim çıkış noktasıdır. İkinci bir nokta olarak Hadise atıf yapmazsak, o zaman o tek noktadan binlerce görüş çıkabilir. Halbuki din nedir? Tevhid, birlik, beraberlik dinidir. O âyetten herkes kendi kafasına göre bir yorum değil, gerçeğe uygun yorum çıkaracaktır. Acaba Peygamber ne demiştir, ona bakacağız. Peygamber sözlerinde yoksa, acaba Sahabe ne demiştir, Tabiîn ne demiştir, Etbeuttabiîn ne demiştir, onlara bakacağız. Onlar Kur’ân’ı aslına uygun şekilde anlama şansına bizden daha çok sahipti.

Hadislere güvenmemek için bir sebep yok. Daha önce de belirttiğimiz gibi, Kur’ân-ı Kerim insanları Peygamberimize yöneltiyor, “Onun getirdiğini alın, onun yasakladıklarından kaçının” diyor. Yani Kur’ân ikinci bir kaynağı olarak devamlı şekilde Peygamberimizi nazara veriyor.

İkincisi Peygamberimiz kendisini öne sürüyor, Sünnetine dikkat çekiyor ve Sünnetle bu işin yürüyeceğini Peygamber Efendimiz ifade ediyor. Meselâ Peygamberimiz Hz. Muaz’ı Yemen’e gönderiyor. “Orada ne ile amel edeceksin” diyor. Hz. Muaz “Kur’ân’la amel edeceğim” diyor. “Kur’ân’da bulamazsan?” diye soruyor Peygamberimiz. “Sizin sünnetinizle,” diyor Hz. Muaz. “Sizin sünnetinizde bulamazsam, içtihadımla” diyor. Peygamberimiz bundan çok memnun kalıyor. İslâm ulemasının hepsinin elinde delildir bu hadis. İçtihadın gerekli olması hususunda, Sünnetin delil olması hususunda bu delildir. Dolayısıyla Resulullahın sağlığında Sahabe ikinci kaynak olarak hadisi bilmektedir.

Hz. Ömer anlatıyor: “Ben emsalim bir kardeşimle münavebe yaptım. Bir gün o tarlaya gidiyor tarla işlerini yürütüyor, ben Resulullaha gidiyorum, orada Resulullahı dinliyorum. Akşam gelince emsalim olan kardeşime o gün Resulullahtan gördüğümü, duyduğumu anlatıyorum. Ertesi gün ben tarlaya gidiyorum, emsalim kardeşim Resulullahı takibe gidiyor, duyduğunu, gördüğünü akşam bana anlatıyor. Böylece Peygamberimizi her gün yakından takip etme fırsatı buluyoruz.”

Bir Sahabî diyor ki: “Ben Resulullahtan her duyduğumu yazardım. Bana dediler ki, ‘Resulullah da bir insandır. Bazan öfkeli halde konuşur, bazan sükûn halinde konuşur. Herşeyini yazmak doğru değildir.’ Bunun üzerine vazgeçtim. Ama duyduklarım aklımda kalmaz hale geldi. Onun için yine Peygambere gidip durumu anlattım. ‘Yâ Resulallah, senden güzel şeyler işitiyor ve bunları yazıyordum. Fakat Ensar böyle böyle söyledi. Bunun üzerine vazgeçtim. Ama şimdi yazmayınca da rahatsızım, ne yapayım?’ dedim. Resulullah mübarek ağzını göstererek ‘Bundan haktan başka birşey çıkmaz, yaz’ buyurdu.”

Yine Resulullaha uğrayanlar oluyor ve hafızalarından şikâyet ediyorlar. Peygamberimiz onlara “Sağ elini yardıma çağır” buyuruyor, yazmalarını söylüyor.

Bir başka şey daha söyleyeyim. Enes (r.a.) çok hadis rivayet edenlerin arasında yer alır ve Müksirûn denilen yedi kişiden biridir. Müstedrek’te rastladığım bir hadiste Hz. Enes diyor ki: “Ben Resulullahtan gündüzleri hadis yazar, geceleri tashih etmesi için ona okurdum.” Yani, Peygamberimiz onun yazdıklarını düzeltiveriyor. Ondan sonra hadis ilminde talebelerin öğrendiği hadisleri hocalara götürüp okuması, arz etmesi söz konusu olmuştur. Talebe yazdığını, ezberlediğini hocanın önünde okur, hoca onu tashih ederdi ve öyle icazet alınırdı.

Evet. Peygamberimiz (a.s.m.) yaşayışı ile Kur’ân-ı Kerimi pratiğe dökmüştür. Dolayısıyla Kur’ân’ın insanlardan istediği ideal hayat tarzı ve şekli Peygamberimizde kendini göstermektedir. Bunu eğer kulluk noktasından ele alırsak, Allah’a karşı kulluğumuzun nasıl olması gerektiğini en mükemmel şekilde Peygamberimiz göstermiştir. İbadetlerin hepsini Peygamberimiz en mükemmel şekilde yerine getirmiştir. Peygamberimizin kulluğu, Kur’ân-ı Kerimin bizden istediği kulluğun en mükemmel şeklidir, bütün yönleriyle. Beşerî münasebetler de öyle. İnsanlarla ve komşularıyla olan münasebetlerinde en güzel örnekleri göstermiştir. Karı-koca münasebetlerinde en güzel karı-koca münasebetlerini ortaya koymuştur. Çocuk terbiyesinde, çocuklara karşı nasıl davranılması gerektiğini göstermiştir.

Demek ki Peygamberimiz (a.s.m.) bütün hayatının her safhasında, her kesitinde, her karesinde en güzel örnek olarak Kur’ân-ı Kerimin idealini temsil etmiştir, yaşamıştır, göstermiştir. Müslümanlar bunu imkânları nispetinde aynen Peygamberden alabilirler. Bir hadiste Hz. Ayşe Peygamberimiz ahlakını “Onun ahlâkı Kur’ân ahlâkıydı” diye ifade ediyor. Dolayısıyla Peygamberimiz ahlâk yönüyle de Kur’ân-ı Kerimin ahlâkını şerh etmiştir, açıklamıştır. Belki hepsini kelama dökmemiştir, ama fiile dökmüştür. Onun her sözü, her fiili ve her davranışı, Kur’ân-ı Kerimin ruhunun tefsiridir.

Diğer yandan, eski milletlerle ilgili kıssalara da açıklama getirmiştir. Hz. İbrahim’in bazı Kur’ân’da olmayan meselelerini Peygamberimizin hadislerinde bulabiliyoruz. Demek ki, Kur’ân’ın temas ettiği, insanlığa getirmek istediği, vermek istediği, hukuk olsun, ahlâk olsun, yaşayış tarzı olsun, bütün derslerin hepsini Peygamberimizin hayatında, bazan sözleriyle, bazan fiilleriyle, bazan tahlilleriyle bulabiliyoruz.

Şimdi Kur’ân-ı Kerimde “Yiyin, için, israf etmeyin” buyuruluyor. Başka bir âyette de, tebziri yasaklıyor. tebzir, israfın kardeşidir. Şimdi bu iki âyeti daha iyi anlamak için Peygamberimizin uygulamasına bakalım:

Efendimiz israfa gayet net bir sınırlama getirmiştir ki, bunun en canlı örneği abdesttir. Abdest alırken suyu israf etmemek için ölçülü kullanırdı. Üç avuç suyla organları yıkamayı emir buyurmuştur. Fazlası mekruhtur. Bu miktarla sınırlamış Peygamberimiz. Sahabe şaşırıyor ve diyor: “Yâ Resulallah, suyun tasarrufu için mi?” “Hayır,” diyor Peygamberimiz. “Nehir kenarında olsan bile organlarını üçer defa yıkayacaksın.”

Ben hadislerde gördüm, Ebu ed-Derdâ’dan gelen bir rivayet: “Birgün Peygamberimiz bir yere giderken nehre rastlamış. Oradan bir kap su getirmişler Peygamberimize. O da onunla abdest almış ve bir miktar su artmış. Biz olsak o suyu şöyle etrafa serpiveririz. Halbuki Peygamberimiz buyuruyor ki: ‘Gidin, bunu nehre boşaltın. Ola ki ileride bir canlının kursağına gıda olur.”

Bir de, fazla yesek, fazla konuşsak, zamanımızı boş yere geçirsek, israf yapmış oluruz. Bunlar da bizim geri gelmeyecek israflarımız. Veya bir kibrit çöpünün yakılması da israftır. Bunlar da mekruhtur. Günde beş defa abdest alırken suyun israf edilmemesiyle, tabiata karşı saygı dersi verilmiştir. İsrafın hayatın diğer alanlarında da ciddî bir mesele olduğu, abdest örneğiyle ders veriliyor.

Şimdi, “İsraf etmeyiniz” âyet-i kerimesinin açıklanmasına bakınız. Demek âyet-i kerimeyi okuduğumuz zaman bu âyetlerin hadis-i şeriflerde nasıl açıklandığına bakmamız lâzım. Hadis kültürümüz ne kadar geniş olursa Kur’ân-ı Kerimi o nisbette anlamış oluruz.

Ben sonuç itibarıyla şöyle bir şey söyleyebilir miyim? Kur’an-ı Kerimden bir ayet okuduğumuz zaman, bunun anlamını meallerden ve tefsirlerden öğrenmeye çalışacağız. Ancak bununla yetinmeyeceğiz, hadis kültürümüzü çoğaltacağız. Bol miktarda hadis öğrenerek bunlarla hayatımızı şekillendireceğiz. Bu şekilde Kur’ân’ı okuduğumuzda onun anlamını Efendimizden bizzat öğrenmiş gibi olacağız.

Kesinlikle. İşte bunu anlayan âlimlerimiz, meselâ Taberî, bir âyetle ilgili aklına ne kadar hadis gelmişse hepsini yazmıştır. Taberî tefsirinde çok hadis naklediyor diye bazıları tenkit bile etmiş. Kırk ciltlik tefsirinin büyük bir bölümü hadislerle doludur. Ama hadislere baktığımız zaman, âyetleri daha iyi anlıyoruz. Çünkü hadisin verdiği nur başka, kendi tefekkürümüzle çıkartacağımız mânâ başka. Benim görüşüm, Kur’an-ı Kerimi hadislerle anlamaya yönelmek en güzeli

.

İmam Nevevî ve muhteşem eseri

Riyâzü’s-Sâlihîn Hakkında

Tertip edildiği günden bu yana ellerden düşmeyen bir hadis kitabı Riyâzü’s-Sâlihîn. Yüzyıllarca ders kitabı olarak okutulduğu gibi, her kesimden insan için bir el kitabı oldu. Büyük hadis imamı Nevevî’nin derlediği bu eserde, dinini mükemmel şekilde yaşamak isteyen bir Müslümanın ihtiyaç duyacağı bütün konularda seçilmiş sahih hadisler yer alıyor.

Ülkemizde de bu seçkin eser defalarca basıldı, çeşitli şerhleri yapıldı. Riyâzü’s-Sâlihîn üzerinde son olarak yapılan en kapsamlı çalışma ise, üç değerli hadis bilginimizin adını taşıyor: Prof. Dr. M. Yaşar Kandemir, Prof. Dr. İsmail Lütfi Çakan ve Doç. Dr. Raşit Küçük. Sekiz cilt tutan bu çalışmada, her hadis, bugünün insanının rahatça anlayabileceği bir şekilde geniş açıklamalara tâbi tutuldu, hadisi rivayet eden Sahabîler tanıtıldı, her hadisten çıkarılacak ders ve ibretler ayrı ayrı belirtildi. Böylece, gerek bireysel çalışmalarda, gerekse aile içinde ve dost sohbetlerinde, her kesimden insanların rahatça takip edebilecekleri bir eser ortaya çıktı. Bu sohbetimizde, Prof. Dr. İsmail Lütfi Çakan, bu çalışmalarını ve Riyâzü’s-Sâlihîn ile eser sahibi İmam Nevevî’yi anlatıyor.

Riyâzü’s-Sâlihîn’in sahibi İmâm Nevevî’yi bize kısaca anlatır mısınız?

İMÂM NEVEVÎ HİCRÎ 631 YILINDA, Suriye’nin Havran bölgesinde bulunan Mera şehrinde doğmuş ve Hicrî 676 (MS 1277) yılında aynı yerde vefat etmiştir. Hadis ilminde sözü senet kabul edilebilecek nitelikte bir insandır. Kısa yaşamış, ama çok çeşitli alanlarda eserler yazmıştır. Darü’l-Hadîs şeyhi, yani rektörüdür.

Öte yandan sosyal hayatla çok yakından ilgili, bir sosyolog veya bir antropolog gibi toplumun gidişatını an be an takip eden, Müslümanların hayatını çok yakından bütün yönleriyle görebilen bir insandır. Nevevî, ayrıca, toplumun Sünnet çizgisinden taşmaması için gerekli gördüğü yerde de, gereken kişiye gerektiği şekilde ikazını eksik etmeyen bir yapıda İslâm âlimidir. Eserleri de bunu gösteriyor.

Değerli hocam, bunca sahih hadis kitabı varken Nevevî niye Riyâzü’s-Sâlihîn gibi bir seçme eser meydana getirdi?

Bizim ulemamızda şöyle bir âdet var: İslâm toplumlarında bozulan düzeni ve yaşantıyı Sünnetle düzeltmek, ümmeti Sünnetle eğitmek ve Sünnet verileriyle o bozulan yönleri tamir etmek. Fakat bunun için de rapor eser lâzımdır. Çünkü Müslümanların dini, hayatı sünnetle şekillenmiştir. Bozulan yönleri de yine Sünnetle, yani Resulullahın hadislerine müracaat edilerek tamir edilebilir.

Nevevî’nin yaşadığı dönem bugünkü ortama çok benziyor. Bir tarafta Haçlı Seferleri, bir tarafta Moğol istilâsının İslâm ülkelerini kasıp kavurduğu, herşeyine tesir ettiği bir ortam, bir tarafta o dönem insanları ki, bir kısmı o kargaşadan dolayı belki ümitsizlik sebebiyle, dini yaşamayı ihmal etmeye başlamış. Farzları dahi ihmal eden bir kesim oluşmuş. Bir başkası bunun tam tersine, kendini manevî hayata vakfetmiş gibi gözüküp toplumdan kendini tecrid etmiş bir grup var. Yani bugün dünyamızdaki gerçek toplum kesimleri neyse ve hayat şartları neyse, aynı şartlar o gün belki daha yoğun durumda idi. Nevevî merhumun yaşadığı o coğrafyada kendini gösteren böyle bir kargaşa ortamı vardı.

Nevevî merhum, o toplumun şartlarını görüyor ve Riyâzü’s-Sâlihîn’i tertip ediyor. Onun tertip tarzı ne sünen, ne cami, ne de musannefe benzemez. O sosyolog gibi bakmış, toplumun sıkıntılarını görmüş. Bu kesimlerin her birine doğruyu göstermek açısından hangi hadisleri seçip, hangi başlıklarla bunlara sunmak lâzım ise, bir rapor eser olarak, tedavi reçeteleri çıkarmış, yazmıştır. Buna da “Riyâzü’s-Sâlihîn li-Seyyid’l-Mürselîn” adını vermiştir. Yani “Peygamberlerin Efendisinin hadisleriyle salihler toplumu” diyebiliriz.

Riyâzü’s-Sâlihîn, akademik kurumlarda, üniversitelerde, liselerde, İslâm ülkelerinde, baştan sona okutulan bir hadis kitabıdır. Türkiye’mize gelince, Cumhuriyet döneminde devlet eliyle neşredilmiş, yani Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından neşredilmiş ikinci hadis kitabıdır. Birincisi, biliyorsunuz, Tecrid-i Sarih tercümesidir.

Okuyan herkes Riyâzü’s-Sâlihîn’den farklı bir lezzet alır, ama o lezzetin nereden kaynaklandığını çoğu kez tespit ve tayin edemez. Şahsen ben bunu itiraf ediyorum. Okuduk, okuttuk, ama şu şerhi yapmaya başlayıncaya kadar bu güzelliğin nereden kaynaklandığını yakalayamadık.

NEVEVÎ’nin seçminden ve tertipte gösterdiği ustalıktan kaynaklanıyor. Kitapta on sekiz bölüm var. Niyet, tövbe, sabır gibi Müslümanın iç dünyasını ilgilendiren konulardan başlayarak mükemmelliğe doğru çizdiği konulara kadar bunlar adım adım takip edilerek tertip edilmiştir. Mantıkî silsilesi ise, sağlamdır. Sonra daha enteresanını söyleyeyim size ben. Nevevî merhum bir konuyu işlerken o konuyla ilgili birkaç âyet seçiyor. Sonra o konuda hadisler seçiyor. Meselâ sabır konusunda beş altı âyet var, yirmi altı hadis var. Bunları kendine göre belli bir sırayla yerleştirmiş. Siz konuyu okuyup bitirdiğinizde gayet güzel bir tad buluyorsunuz. Peki nereden geliyor? Evet, hadislerin ve âyetlerin sıralanışında mantık çok sağlam. Meselâ hadisler, sabrın tarifinden başlamış, uluslararası ilişkilerde sabra kadar giden bir çizgi takip etmiş. Ayrıca kitap niyetle başlıyor, istiğfar hadisleriyle bitiriyor. Bir Müslümanın kemalini, salihlerden olabilmesini, bu iki şey arasında hangi basamaklardan geçeceğini de diğer seçtiği başlıklar ve koyduğu âyetlerle, hadislerle ifade ediyor. Hiçbir şey söylemiyor, ama sıralamayla, tertiple yorum yapıyor.

Değerli hocam, Prof. Dr. M. Yaşar Kandemir, siz ve Doç. Dr. Raşit Küçük, tercüme ve şerh ekibi olarak bir araya geldiniz ve Riyâzü’s-Sâlihîn şerhi ortaya çıktı. Böyle bir çalışmaya neden ihtiyaç duydunuz?

Bir defa ülkemizde tanına bir eser. İrşad faaliyetlerinde takip edilmesi halinde etki edeceği muhakkak olan güzel bir seçim. Geçmişinde hizmet etmiş, hüsn-ü kabul görmüş ve sosyolojik mânâda problemlerimize cevap veren bir eser. İyi bir seçim, iyi bir tertip, zengin bir muhteva; âyetler de var. Böyle bir eseri, mümkün mertebe çok fazla uzun olmayan, çok da kısa olmayan bir şerhle halkın istifadesine, özellikle de din görevlilerimizin, irşad görevi yapan din hizmetlilerin ellerine yardımcı bir hizmet kitabı olarak vermek gerekirdi.

Bir de o yıllarda Orta Asya’daki Türk cumhuriyetlerinde bağımsızlık hareketi de vardı. Oraya İslâm ve Sünnet götürülecekse böyle bir eser aracılığıyla ve anlaşılabilir bir Türkçeyle giderse daha isabetli olur, gibi düşüncelerle bu işe başladık. Biz iki senede bitirebileceğimizi sanıyorduk, sekiz senede bitti. Yani hiç de kolay bir iş değilmiş. Tabii komisyon çalışmasının dezavantajı var, ama avantajı da büyük. Herbirimizin yaptığını diğer iki arkadaş baştan sona dikkatlice okuyup gözden geçirdi. Üslûp da, işleniş bakımından akademik, ama anlatımı sade vatandaşın anlayacağı bir Türkçedir.

Benim de dikkatimi çekti. Bu eserde üç yazar olmasına rağmen, aralarında üslûp farkı yok. Ayrıca çok ağır ifadeler kullanılmamış, söz de israf edilmemiş.

Hepimiz ayrı ayrı sıkıntı yaşadık. Ben o esnada kalp ameliyatı geçirdim. Proje başlangıçta benimdi. Ama bana kalsaydı, bu iş çıkmazdı. Terk edemedim, kaçamadım. Sonuçta elhamdülillâh (bunu tahdis-i nimet olarak söylemem lâzım) şu ana kadar bu kitabı okuyup da dua etmediğini söyleyen tek okuyucuya rastlamadım. Benim şahsen tek güvencem bu. Başka yaptığım hiçbir şeye güvenmiyorum. Beni tanımayan okuyucular “Bunu yapanlardan Allah razı olsun” diye dua etse yeter.

Hocam, bu duygulu anların hemen sonunda bir soru daha yöneltmek istiyorum. Bu çalışmanın özelliklerini kısa bir şekilde özetleyebilir misiniz?

Başlıkları tek kelimeyle belirttik. Başlık bir açıklama gerektiriyorsa, parantez içinde ayrıca verdik.

Âyetleri kısaca açıkladık. Şimdiye kadar Riyâzü’s-Sâlihîn’in tercümelerinde âyetlerin açıklaması yoktu, meal verip geçiyorduk.

Hadisleri rivayet eden Sahabe ravilerinin ilk geçtiği yerde, yarım sayfa kadar hayat hikâyelerini verdik.

Hadislerin kaynaklarını Kütüb-ü Sitte çerçevesinde belirttik. Yani, Ahmed ibni Hanbel’in Müsned’inden bir hadis varsa, o hadisin sadece Kütüb-ü Sittedeki kaynaklarına işaret ettik.

Şerhi yaparken farklı bir hadis kullanmışsak o kaynaklardan onların yerlerini belirttik.

Sonra “Açıklamalar” diye bir başlık koyduk. Orada hadisin mesajını, kelime açıklamalarını, bugün ne anlamamız gerektiğini vermeye çalıştık.

En sonunda, bir özet olarak, “Hadisten Öğrendiklerimiz” bölümü koyduk, maddeler halinde bunları sıraladık ki, akılda birşey kalsın.

Hadislerin kitap içerisinde tekrar edildiği yerlere işaret ettik, “Bu hadis falan numarada yine gelecek” diye. Hangi konunun içinde geçiyorsa, hadisin o konuyla ilgili tarafını orada açıkladık.

Açıklamayı yaparken günümüzün gerçeklerini hiç ihmal etmemeye gayret ettik. Hadisin mesajı bugün hangi olaya işaret ediyorsa, belirttik.

Çok örnekler verilebilir. Meselâ yedinci ciltte yasaklar bölümü var. Yasaklar bölümü günceldir. Bugünkü transparan giyim tarzına varıncaya kadar oralara girmiştir. Resimli, yazılı elbise, altını gösteren veya göstermeyen elbise, kadın ve erkek giyimlerinin karışımı gibi meseleler burada yer almıştır. Orada öyle hadisler var ki, bunların hepsine belli ölçüde ışık tutuyor. Sadece giyim kuşam değil; diğer konuları da böylece günümüze yaklaştırmaya çalıştık.

Dilini de mümkün mertebe anlaşır tatlı bir Türkçe ile ifade etmeye çalıştık ki okuyan rahat etsin. Şimdi “ebleğu’l-enbiya” diyoruz Hz. Peygamberimize. O en beliğ konuşan, en güzel konuşan insandır. Hadisi tercüme ederken, açıklarken Türkçenin de en güzelini kullanmaya gayret edeceksin.

Biz Türk halkının Hadis kültürü ve İslâmı yaşama iradesine yardımcı olma niyetiyle bu çalışmayı yaptık. Bugün hem topluma karşı akademik sorumluluğumuzun gereği olarak, hem din hizmetinin kalite kazanması düşüncemizin bir aracı olarak, hem de Müslümanların kalitelerini, kendi iç yapılarını, İslâmî yaşantılarını düzenlemekte, düzeltmekte, iyiye götürmekte, ellerinde şöyle on-on beş sene okuyup kullanabilecekleri bir eser olması için gayret ettik.

Diyanet İşleri Başkanlığı Yüksek Din İşleri Kurulu tarafından bu eser tetkik edildi ve tavsiyesi uygun bulundu. Siz de duydunuz, bunu bize az önce bildirdiler. (Biz bu sohbetimize başlamak üzereyken İsmail Lütfi Hocanın telefonu çaldı. Arayan, Diyanet İşleri Başkanlığından bir yetkiliydi ve tavsiye kararını haber veriyordu. Sohbetimiz, böylece güzel bir tevafukla başlamış oldu.) İnşallah bütün Diyanet İşleri Başkanlığı teşkilâtı, Müslümanlar ve bu eseri okuyacaklar için ayrıca güven arttırıcı bir unsur olur. Allah’tan temennimiz, istifade edilmesi, kendisinden yararlanılması ve aziz milletimizin Sünnet kültürüne, Sünnetin öğrettiği İslâmı yaşama azmine, iradesine yardımcı olmasıdır. Biz buna aracılık edebilmişsek bu çalışmayla onun şükrünü ancak eda edebilme gayreti içinde olmalıyız.

Böyle bir eserin duyurulmasına aracı olduğunuz için ayrıca ben de size teşekkür ederim.

.

Hakikatli sevgili

Prof. Dr. İskender Pala

HZ. PEYGAMBER SEVGİSİNİN TEZAHÜRLERİ

Prof. Dr. Mehmet Soysaldı

Hz.Peygamber’e iman etmek farzdır. Hz.Peygamber (sav)’e iman etmek İslamın erkanından birisi, imanın da şartlarından bir şarttır. Bundan dolayı her Müslümanın O’nun Allah tarafından gönderilmiş bir elçi olduğuna şehâdet etmesi, O’nun Rabbinden getirdiği her şeyi tasdik etmesi ve O’ndan gelen bütün sözleri ve fiilleri kabul ederek, O’nu hayatında kendisine örnek alması gerekir.

Hz.Peygamber’i sevmek, her mümin için en gerekli taatlerden biridir. Zîrâ sevgili Peygamberimiz (sav), Buhârî ve Müslim’in Enes b. Mâlik (r.a)’den rivayet ettikleri bir hadis-i şeriflerinde şöyle buyurmaktadır:

“Sizden birinize ben, annesinden, babasından, çocuklarından ve bütün insanlardan daha sevimli olmadığım müddetçe tam iman etmiş olamaz.” (Buhârî, İman: 8; Müslim, İman: 69,70.)

Bu zikretmiş olduğum hadis-i şerif başka bir rivayette şöyle nakledilmiştir:

“Sizden birinize ben, kendi nefsinden, annesinden, babasından, çocuklarından ve bütün insanlardan daha sevimli olmadığım müddetçe tam iman etmiş sayılmaz.”

Bu sevgi bir insanda gerçekleşmezse, o insan gerçek mümin olamaz. Nitekim, Abdullah b. Hişâm, Hz.Ömer (r.a)’ın bir gün Peygamber (sav)’e şöyle dediğini rivayet etmiştir:

“Ey Allah’ın Resulü sen bana, nefsim hâriç her şeyden daha fazla sevimlisin” demiştir.

Hz. Peygamber (sav) ise, O’na “Hayır ey Ömer, nefsim elinde olan Allah’a yemin olsun ki; sen, beni nefsinden de daha fazla sevmedikçe gerçek iman etmiş olamazsın.” buyurmuştur.

Hz.Ömer (r.a)’de O’na; “Vallâhi şimdi sen bana nefsimden de daha fazla sevimlisin” dediğinde, Hz.Peygamber (sav); “Şimdi imanının kemâle ermiştir ey Ömer” demiştir. (Buhârî, Muhtasarı Tecrid-i Sarih Terc, I,31.)

Şüphesiz ki insan, iyiliğin esiridir. Kalpler kendisine iyilik yapana karşı sevgi duymak üzere yaratılmıştır. Eğer bir insan, kendisine iyilik yapan bir insanı severse, ya ona bir hediye verir veya dar zamanında ona yardım eder. Bir kişi başka bir kişiyi sevince bunları yaparsa, o halde, bütün âlemlere hidâyetle gelen, bütün insanlık için rahmetle gönderilen insanlara kitabı ve hikmeti öğreten, dünya ve ahiret saadetine kavuşma yolunu açıklayan bu Yüce Peygamber’e karşı tutumumuzun nasıl olması gerekir?

Burada hemen şunu ifade etmemiz gerekir. Hiç şüphesiz ki; Allah sevgisinden sonra sevgiye en lâyık olan Hz.Muhammed (sav)’dir. Zîrâ Yüce Allah, bir ayet-i kerimede Hz. Peygamber (sav)’e hitâben şöyle buyurmaktadır:

“(Ey Habibim!) De ki: Eğer Allah’ı seviyorsanız bana uyunuz kiAllah’da sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın. Allah son derece bağışlayıcı ve esirgeyicidir.” (Al-i İmrân, 3 / 31.)

Allah, iki vasıtayla bilinip tanınır: Onlardan biri akıl, diğeri ise peygamberdir. Allah’ı birinci vasıtayla bilip anlamak yeterli değildir. Varlık âlemindeki çok mükemmel plan şaşmayan kanunların bir planlayıcının ve ebede uzanan ölçü ve anlamda bir kanun koyucunun varlığına delalet ettiğini akıl yoluyla bilip anlamak mümkündür. Ama O yüce kudretin sıfatları, emirleri, kullarından bekledikleri, bu dünyayı insanlara hazırlamasının nedenleri, ahiretin varlığı bilinmemektedir. Bunları akıl değil, ancak peygamber haber verebilir. Peygamberin getirdikleri akılla birleşince asıl yol ve amaç belirlenmiş olur.

O halde peygamber, ilahî rahmeti ve O’nun kullarına olan buyruklarını yansıtan bir ayna, O’nun kanunlarını haber veren bir alıcı-verici,O’nu kullarına tanıtan bir rehber; kulluk görevinin anlamını ve ölçüsünü insanlara öğreten bir öğretmendir.

Bu nedenle Allah’ın sevgisine erebilmenin tek yolu, peygamberi sevmek ve O’nun getirdiklerini gönülden benimseyip kabul etmek; ilâhî rahmetin insanlıktan yana ışık ve enerjisini ondan almaktır.

Hz.Peygamber (sav)’i gerçekten seven bir müminde bulunması gereken bazı vasıflar vardır. Bunları şöyle sıralayabiliriz:

1. Hz.Peygamber (sav)’in sünnet-i seniyyesine uymak; O’nun hayat tarzına hayatımızı uydurmak. Nitekim Cenab-ı Allah:

“Andolsun ki Allah’ın Resulünde sizin için, Allah’a ve âhiret gününe kavuşmayı umanlar ve Allah’ı çok zikredenler için güzel bir örnek vardır.” (Ahzab, 33/21.) buyurmaktadır.

Allah’ın rızası ve sevgisi Hz.Peygamber (sav)’in sünnetine uymakla elde edilebilir. Bir müminin en büyük ideali, kendisini Allah’a sevdirmektir. Yani O’nun rızasını kazanmak, gazabından korunmaktır.

Allah’ı sevenler, “Ben özümü Allah’a teslim ettim, bana uyanlar da öyle.” (Al-i İmran, 3/20.) diyen ve bu ilahî emri tebliğ eyleyen Resulullah’a karşı gelmemek ve onun gibi ihlas ve samimiyetle, “Ben özümü Allah’a teslim ettim.” deyip dininde ve şeriatında ona ve onun öğretim ve bildirilerine uymak ve onu örnek almak lazım gelir. Bunun zıddı, “Ben Allah’ı severim, ama emrini dinlemem, O’nun sevdiğini sevmem, O’nu sevenleri, O’nun yolunu gösterenleri, O’nun seçip gönderdiklerini sevmem, onlara benzemek istemem.” demektir ki, bu da, “Ben kendimden başka bir şey sevmem, tevhid yolunda yürümek istemem.” demektir. Allah’ın Resulüne uymak istememek, Allah’ı sevmemek ve rahmetinden mahrum olmaktır.

Allah’ın veli kullarından olan Sehl b.Abdullah et-Tüsterî şöyle demektedir: “Allah’ı sevmenin alameti, Kur’an’ı sevip anlamaktır. Kur’an’ı sevmenin alameti, Rasulullah Efendimizi sevmektir. Rasulullah’ı sevmenin alameti, O’nun sünnetini severek yerine getirmektir.”

“Allah’ı, Kur’an’ı, Peygamberi ve Sünnetini sevmenin alameti ise, ahireti sevmek ve ona hazırlanmaktır. Ahireti sevmenin alameti, kendini bilip sevmektir. Kendini sevmenin alameti, dünyanın aldatıcı, oyalayıcı yanlarını sevmemektir. Bunun da alameti, insanı amaca ulaştıracak kadar rızkı helâl yoldan elde etmektir.” (Yıldırım, Celal, İlmin Işığında Asrın Kur’an Tefsiri, Anadolu Yay., İzmir, trs, II, 884.)

2. Hz.Peygamber (sav)’in sözünü kabul edip, hükmüne razı olmak. Bir ayet-i kerimede Yüce Allah şöyle buyuruyor: “Hayır; Rabbine andolsun ki aralarında çıkan anlaşmazlık hususunda seni hakem kılıp, sonra da verdiğin hükme karşı, içlerinde hiç bir sıkıntı duymaksızın (onu) tam manasıyla kabullenmedikçe iman etmiş olamazlar.” (Nisâ, 4/65.)

b. O’nun verdiği hükümden dolayı içimizde hiçbir sıkıntı ve rahatsızlık duymamak.

Kur’an-ı Kerim, müminlerin mutlak teslimiyetten öte başka bir tercih haklarının da olmadığını kesin bir ifade ile haber veriyor:

“Mümin bir erkek ve kadın için, Allah ve Resulü bir işe hüküm verdiği zaman, artık onlar için hiç bir tercih hakkı yoktur...” (Ahzab, 33/36.)

3. İnsanlar arasında O’nun dini olan İslamı yaymak, tevhid bayrağını yükseltmek ve Yüce Allah’ın kesinlikle izin vermediği putperestliği ortadan kaldırmak.

4. İyiliği emretmek, kötülükten sakındırmak, Allah için, kitabı için, Peygamberi için ve bütün Müslümanlar için nasihatte bulunmak. Nitekim Ümmet-i Muhammed’in en hayırlı ümmet olmasının sebeplerinden birinin, iyiliği emretmeleri ve kötülükten sakındırmaları olduğunu Yüce Allah şöyle açıklamaktadır:

“Siz, insanlar için çıkarılmış en hayırlı bir ümmetsiniz. İyiliği emreder, kötülükten sakındırır ve Allah’a iman edersiniz...” (Al-i İmrân, 3/110.)

5. Hz.Peygamber (sav)’in güzel ahlâkıyla ahlâklanmak ve bütün kötü ahlâk ve davranışlardan sakınmak. Çünkü Sevgili Peygamberimiz; “Ben güzel ahlâkı tamamlamak için gönderildim.”buyurmaktadır. (Tirmîzî, Hüsnü'l-Huluk, 8.)

Hz.Peygamber’in yolundan gitmek, onun ahlâkıyla ahlâklanmakla olacağına göre, herkesin kendisini, yaptıklarını ve kimin yolundan gittiğini ve kimin ahlâkıyla ahlâklandığını bilmesi ve kontrol etmesi lazımdır.

Davransana eller de senin, baş da senindir. (Ersoy, Mehmet Akif, Safahat, İst, trs, I, 400.) demektedir. Gerçekten, eller bizim elimizse ve taşıdığımız baş da bizim diyebiliyorsak, başımızı iki elimizin arasına alıp, biz neyiz ve kimin yolundayız diye düşünmemiz lazımdır.

6. Hz.Peygamber (sav)’e saygı ve hürmet göstermek. Sahâbîler (Allah onlardan razı olsun) Hz.Peygamber (sav)’e saygılarından dolayı seslerini O’nun sesinden fazla yükseltmezlerdi. Hz. Peygamber (sav)’e bu derece saygı ve hürmet gösterirlerdi. Nitekim Yüce Allah: “Ey inananlar, seslerinizi, Peygamberin sesinin üstüne çıkarmayın, birbirinizle yüksek sesle konuştuğunuz gibi onunla da öyle yüksek sesle konuşmayın, yoksa siz farkında olmadan, amelleriniz boşa gider.” (Hucurât, 49/2.) buyurmaktadır.

7. Hz.Peygamber (sav)’e daima salat ve selamda bulunmak. Zîrâ Yüce Allah bu hususta şöyle buyurmaktadır:

“Allah ve Melekleri, Peygambere salât etmekte (onun şerefini gözetmeye, şânını yüceltmeye özen göstermekte) dir. Ey inanlar! siz de O’na salât edin, (O’nun şânını yüceltmeye özen gösterin) içtenlikle selam edin (O’na esenlik dileyin.)” (Ahzâb, 33/56.)

Yüce Allah, bu ayet-i kerimede bütün müminlere Peygamberine salât ve selâm etmelerini emretmekte ve O’na saygı göstermelerini istemektedir. “Allahümme Salli alâ Muhammed.” demek salât, “Esselâmü aleyke eyyühen-nebiy.” demek selamdır. Hz. Peygamber (sav)’den rivayet edilen çok sayıda Salavât-ı Şerife vardır. Bunları okumak, mümkün olduğu kadar çok salãt ve selâm getirmek, Peygamber (sav)’in sevgisini celb eder, şefaatine sebep olur.

İşte Hz.Peygamber (sav)’i gerçekten seven her Müslümanda bu vasıfların bulunması gerekir. Aksi halde insan tam manasıyla imanın meyvesinden istifade edemez ve Hz. Peygamber (sav)’in şefaatine nâil olamaz.

.

Peygambere Sevgi ve Saygı

Prof. Dr. Vecdi Akyüz

08.03.2006- Yeni Şafak Gazetesi

Allah'a giden yolların rehberi, dünyada ve âhirette mutluluk yollarının göstericisi Peygamberimiz Hz.Muhammed'i (s.a.) sevmek, her mümine farzdır. Peygamberimiz'e sevgi ve saygı duymak, onu önder ve örnek alıp bağlanmak, Müslümanların dinî ahlâkının bir gereğidir. Bu sevgi ve saygı, diğer peygamberler için de geçerlidir. Peygamberimiz'i sevmek için sebep çoktur. Ama her şeyden önce, peygamber sevgisinin ilk kaynağı, yüklenmiş olduğu ilâhî görevden kaynaklanmaktadır.

Allah'ın Sevgili Peygamberini Sevmek ve Saymak

Hz.Peygamber (s.a.), Allah'ın sevgili (habîbullah) kuludur. Bunun için Müslümanlar, Peygamberimiz'i andıklarında, onun pekçok niteliği arasında bu durumundan esinle Habîb-i Ekrem (en sevgili kul) sanını da kullanırlar. Kur'an-ı Kerim'in âyetlerinde, Yüce Allah'ın doğrudan Peygamber'e seslendiği, özellikle âyet başı bölümlerinde, "Habîbim" hitabını kullanarak çeviri/meal yaparlar. Ona duyulan sevgiyi, en sevilen çiçeklerden olan gül ile simgeleştirirler. Böylece, Yüce Allah'ın sevdiğini sevmiş oluruz. Çünkü, Allah'ın sevdiğini sevmek, doğrudan Allah'a sevginin bir uzantısıdır. Peygamberimiz, o mükemmel sevgi duasında, şöyle derdi: "Allahım! Sana duyduğum sevgiyi, kendi canımdan, aile bireylerimden ve serin sudan daha sevimli yap." (Tirmizî, daavât, 72)

Yüce Allah'ı seven, Hz.Muhammed'i (s.a.) de sever: "De ki: Allah'ı seviyorsanız, bana uyun ki Allah da sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın. Allah, çok bağışlayıcı ve merhametlidir." (Ali İmran, 3/31. Ayet mealleri için bk. www.kuran.gen.tr)

Peygamber'e duyulan sevgi, her şeyden ve her türlü sevgiden çok olmalıdır. Bu, her şeyden önce Yüce Allah'ın bir emridir: "Müminlerin, Peygamber'i kendi nefislerinden çok sevmeleri gerekir." (Ahzâb, 33/6) Bu durumu, Sevgili Peygamberimiz de şöyle belirtiyor: "Sizden biriniz, beni atasından babasından, evlatlarından ve bütün insanlardan daha fazla sevmedikçe, tam anlamıyla iman etmiş olmazsınız." (Buharî, iman, 8; Müslim, iman, 70) Yine Hz.Peygamber'in (s.a.) belirttiğine göre, Allah'ı ve Peygamberini her şeyden çok sevmedikçe tam mü'min olunmaz. (Buharî, iman, 9, 14, edeb, 42; Müslim, iman, 67) "Canımız sana feda olsun Ya Rasûlallah" ifadesi, işte bu anlayışın bir yansımasıdır.

Alemlere Rahmet

Hz.Muhammed'i (s.a.) sevme sebeplerinden birisi de, âlemlere rahmet oluşudur: "Doğrusu bu Kur'an'da, kulluk eden kimselere bildiri vardır. Biz seni ancak âlemlere rahmet olarak gönderdik." (Enbiya, 21/106-7); "Biz seni bütün insanlara ancak müjdeci ve uyarıcı olarak göndermişizdir; fakat insanların çoğu bilmez." (Sebe, 34/28); "De ki: Ey insanlar! Doğrusu ben, göklerin ve yerin hükümranı, O'ndan başka tanrı bulunmayan, dirilten ve öldüren Allah'ın, hepiniz için gönderdiği peygamberiyim. Allah'a ve okuyup yazması olmayan, haber getiren peygamberine -ki o da Allah'a ve sözlerine inanmıştır- inanın; ona uyun ki doğru yolu bulasınız." (A'râf, 7/158) O, bu niteliklerinin bir gereği olarak, insanlara Yüce Allah'ın buyruklarını ve yasaklarını iletti, hak dini öğretti, ebedî kurtuluş yolunu gösterdi. Bütün bu iyiliklere, ancak şükran, minnet ve sevgi duyulabilir.

Yüce Ahlâk Sahibi ve Güzel Örnek

Hz.Muhammed'i (s.a.) sevme sebeplerinden bir başkası, onun üstün ahlâk sahibi ve uyulacak güzel örnek oluşudur: "Şüphesiz sen büyük bir ahlâka sahipsindir." (Kalem, 68/4) "Ey inananlar! And olsun ki, sizin için, Allah'a ve âhiret gününe kavuşmayı umanlar ve Allah'ı çok anan kimseler için Rasûlullah (Allah'ın Elçisi) en güzel örnektir."(Ahzâb, 33/21) Bu yönüyle Peygamberimiz, bütün Müslümanlar için "gaye insan, ufuk Peygamber"dir. Süleyman Çelebi, bunu şöyle belirtir:

Ümmetine Düşkünlüğü

Hz.Muhammed (s.a.) ümmetine çok düşkündür, çok şefkatli ve merhametlidir: "Ey inananlar! And olsun ki, içinizden size, sıkıntıya uğramanız kendisine ağır gelen, size düşkün, inananlara şefkatli ve merhametli bir peygamber gelmiştir." (Tevbe, 9/128) Bu sevgi, şefkat ve merhametin karşılığı da, ancak Peygamber'i sevmek ve saymak olabilir.

Peygamberimizin mektubu

Zafer dergisi, Sayi 200 , 1993

Prof. Dr. Ahmed Akgündüz 1987 yilinin baslarinda dergimizi aradiginda ZAFER tarihinde dönüm noktasi olacak bir sayinin müjdesini daha büyük bir müjde ile beraber veriyordu. Peygamber Efendimiz' in (S.A.V.) yalanci peygamber Müseylime'ye gönderdigi mektup, Topkapi Sarayi Müzesi'nin Mukaddes Emanetler Dairesi'nde ortaya çikarilmisti. Hadis âlimleri ve çesitli islâm kaynaklari tarafindan muhtevasi günümüze kadar aktarilan, fakat simdiye kadar bulunamayan bu mukaddes vesika ilk defa ZAFER vasitasiyla bütün dünyaya ilân ediliyordu.

Peygamberimiz, hicretin 7. senesinde, basta Dogu Roma (Bizans) imparatorlugu olmak üzere dünyanin en büyük devletlerine teblig mektuplari göndermis ve kendilerini islâmiyete dâvet etmisti. Efendimizin tesebbüsü, sonunda beklenen neticeyi verdi ve insanlar, akin akin müslüman olmaya basladi. Bu gâye ile Medine'ye gelen Benî Hanife kabilesinin temsilcileri arasinda, Müseylime adinda birisi vardi. Edebî yönü oldukça kuvvetli olan bu sahis, Müslümanlari gördükten sonra onlara karsi duydugu kiskançligi, kendisini büyük bir felâkete sürükleyecek sekilde izhâr etti ve peygamber oldugunu ileri sürerek, kavminin Efendimize degil de kendisine tâbi olmasini istedi.

Müseylime'nin bu iddiasi bazi münâfiklarin da yardimiyla kuvvet buldu ve Benî Hanife kabilesinin birçogunu dininden döndürdü. Yalanci Peygamber Müseylime, sonralari daha da ileri giderek Efendimiz'e (S.A.V.) su meâlde bir mektup yazdi:

"Allah'in Resulü Müseylime'den, yine Allah'in Resulü Muhammed'e, Sana selam olsun. Ben, seninle biriíkte peygamberlik vazifesine ortagim. Yeryüzünün yarisi bize, yarisi da Kureys Kabilesine âittir. Ancak Kureys haddini asan bir kavimdir."

"Eger elçilerin öldürülmeyecegine dâir bir kâide olmasaydi, sizin boynunuzu vurdururdum" demis ve Ubeyy bin Kaab'a yazdirdigi asagidaki mektubu, Müseylime'ye göndermistir. (Mektubun son cümlesi, tam olarak okunamamistir.)

"Rahman ve Rahim olan Allah' in adiyla; Allah'in Resulü Muhammed'den, yalanci peygamber Müseylime-tül-Kezzab'a . Selâm, hidayete tâbi kimseler üzerine olsun. Bundan sonra bilesin ki, yeryüzü Allah' indir. Onu, kullarindan diledigine ihsan eder. Hüsn-ü akibet ise, müttakilerindir.(Allah'tan korkan mümin kullara aittir.) Sen ve beraberindekiler eger tövbe eder seniz, Allah da seni ve seninle beraber tövbe edenleri affeder."

Uhud harbinde Hz. Hamza'yi sehid eden Hz. Vahsi, sonradan müslüman olmus ve Hz. Ebubekir zamaninda Halid Bin Velid komutasindaki bir orduda yer alarak Müseylime' nin askerleri ile çarpismisti. Hz. Vahsi, bu savasta Hz. Hamza' yi sehid ettigi mizragi kullanarak Müseylime'yi öldürmüs ve Hz. Hamza'ya mukabil olmasini istedigi bu hareketiyle Allah'tan affini istemistir.

.

Hz. Peygamber'in ideal modelliği

Doç. Dr. Bayram Ali Çetinkaya

Hz. Peygamber, bizim için ve bütün insanlık için her bakımdan ideal bir örnek, ideal bir insan modelidir. Bu nedenle, Hz. Peygamber'e karşı Batı'da tarih boyunca büyük karalama girişimleri ve kampanyaları olmuştur. Bu kampanyaların sonuncusu karikatürel boyutlar kazanmıştır. Oysa, âlemlere rahmet olarak gönderilmiş bir peygamberdir O ve O'nun hayatı, uygulamaları, O'nun bu özelliğini çok net bir şekilde gözler önüne serer. Peygamberimiz'in diğer dinlere mensup insanlara nasıl davrandığını, savaşları nasıl yürüttüğünü, Mekke'nin fethi gibi tarihin akışını değiştiren büyük bir "devrim"i nasıl kansız gerçekleştirdiğini hatırlatmak bile O'na isnad edilenlerin bütünüyle yalan ve gerçek dışı olduğunu göstermeye yeter.

İslâm'la birlikte kabileler ve fertler arasında bazıları uzun yıllardan beri süregelen kavgalar büyük çapta önlenmiştir. Ancak zaman zaman çeşitli sebepler yüzünden Müslümanlar arasında huzur bozucu ihtilaf ve çekişmeler çıktığı da olmuştur. Hz. Peygamber bu tür olayları câhiliye zihniyeti olarak değerlendirmiş ve anında önlemeye çalışmıştır.

Peygamberimiz'in küçük Şehir-Devleti kısa bir sürede hızla genişlemiş ve on yıl süren siyasal ve sosyal çalışmadan sonra, son nefesini verdiği sırada, 3 milyon kilometre kareden fazla bir alana yayılmıştır. Bu alan, Rusya hariç, Avrupa büyüklüğünde ve o zaman üzerinde milyonlarca insanın yaşadığı bir alandır ve fethi, savaş alanında düşman saflarında yalnızca 250'ye yakın kişi öldürülmüştür. Müslümanların kaybı, on yıllık bir dönemde ortalama ayda bir şehittir. İnsan hayatına verilen bu değer, insanlık tarihinde eşsizdir.

Burada ilginç bir durumla karşılaşmaktayız ki, o da şudur: Peygamberimizin yaşadığı zaman diliminde yapılan 9 önemli savaşta, düşman kaybının toplamı 216, Müslümanların kaybı ise 138'dir.

İşte bu kadar az kayıpla, İslâm'ı bu kadar geniş bir coğrafyaya yayan Rahmet Peygamberi Hz. Muhammed'in hayatı, "Kolaylaştırınız, zorlaştırmayınız. Müjdeleyiniz, nefret ettirmeyiniz." ilkesi üzerine kurulmuştur. Rahmet ve Barış Peygamberi'nin hayat felsefesini ortaya koyan bu evrensel ilke de, Batı'daki bir takım ideolojik ve dinsel takıntılı kişi ve kuruluşların Hz. Peygamber hakkındaki düşüncelerinin ne kadar önyargılı, tutarsız ve maksatlı olduğunu göstermektedir.

Hayatta bulunması mümkün bütün insanî yönler, O'nun tarafından da yaşanmıştır. Ancak, Hz. Peygamber ile diğer insanların hayatı arasında bir fark gösterilecekse, o da Hz. Peygamber'in hayatının bütün Müslümanlara, hatta bütün insanlara model olmasında aranmalıdır. O'nun hayatında tabiî sınırları aşan hiçbir şey olmamıştır. Böyle bir hal olmuşsa, daha alışkanlık halini almadan Yüce Allah müdahale etmiştir.

Müslümanlar için Hz. Peygamber, ölümlü bir insandır; ama ayrıca Allah'ın en mükemmel yarattığı ya da İslâm sûfîlerinin dediği şekliyle el-İnsanü'l-Kâmil'dir (Yetkin İnsan). Her Müslüman için Hz. Peygamber'in sahip olduğu erdem ve faziletlere sahibi olmak ve ona benzemek bir ideal aynı zamanda bir hedeftir. Bundan dolayı, Müslümanlar için Hz. Peygamber, kendine karşı katı, ötekilerine karşı da cömert, yardımsever ve bağışlayıcı demek olan ruh soyluluğunun ve yüce gönüllülüğünün mükemmel ve tartışmasız modelidir.

Bunun yanında Peygamber aşkı, bütün Müslümanların kalbinde bir muhabbet yoğunluğu meydana getirir. Dolayısıyla "bu aşk, Allah aşkı için anahtardır; çünkü Allah'ı sevmek için, öncelikle Allah bizi sevmelidir ve Allah da elçisini sevmeyen birini sevmez."

Müslümanların hayatında sevgi, Allah'ın Hz. Peygamber'e ve Hz. Peygamber'in de Allah'a sevgisi gibi modelle şekillenir. Beşerî varlıklar için, Allah sevgisi, Peygamber sevgisini beraberinde getirir ve Hz. Peygamber ile onun manevî mirasçıları olan Allah dostlarını sevmek de, Allah sevgisinin zorunlu bir sonucudur.

Üstelik, insanlar için doğal olan bir çok sevgi düzeyi vardır; romantik sevgi, çocukları ve ebeveyni sevmek, sanat ve doğada güzelliği sevmek, bilgi sevgisi ve hatta iktidar, servet ve şöhret sevgisi; ancak bu son sevgiler dünyaya yönelik maddî bir kazanımı olduğundan, ruhun gelişme ve olgunlaşmasındaki katkısı azdır.

Dolayısıyla "İslâmî bakış açısında, bütün dünyevî sevgi, Allah'da olmalıdır ve Allah sevgisinden ayrılmamalıdır; Allah'ı dışlayan ve O'ndan yüz çeviren her sevgi, ruhu harabeye çevirir." Nitekim İslâm bilge ve sufîleri, ancak Allah sevgisinin gerçek olduğu ve diğer bütün sevgilerin metaforik olduğu öğretisini dillendirmişlerdir. "Ancak metaforik sevgi, kendi düzeyinde gerçektir ve eğer uygun olarak anlaşılırsa ve bütün sevginin Kaynağı'na, yani Allah'a sevgi için bir basamak olarak kullanılırsa, gerçekte İlâhî bir hediyedir."

İnananlar için anne ve babalarından daha sevgili olan Hz. Peygamber'in güleryüzlülüğünün oluşturduğu sevgi, insanların gönüllerini fethetmiştir. Bu sevgi nedeniyle hiçbir sahabisi O'na asla kırgın olmaz, O'nunla beraber bulunan O'ndan bir daha ayrılmayı göze alamazdı. Bunun için ashabı O'nu babalarından, analarından, susuzluktan kıvrılan bir zamanda içilen buz gibi sudan daha çok severlerdi.

Bütün insanlara sevgi ve merhametle davranan Hz. Peygamber, düşmanlarına karşı bile şefkatliydi. Sevgi ve muhabbet sembolü olan Allah Rasulü, insanlar için yaşayan bir merhamet ve hoşgörü numunesiydi. Bu özelliği sebebiyledir ki, Yüce Allah onu âlemlere rahmet olsun diye göndermiştir.

Öfkelerin sınır tanımadığı, kinlerin en fazla alevlendiği anlarda Hz. Peygamber'in birkaç cümlesi bütün anlaşmazlıkları çözer, öfkeleri, kinleri söndürür, anlaşmazlıkları ortadan kaldırarak ortamı sevgi ve muhabbet denizi haline dönüştürürdü. Medine'deki Evs ve Hazrec kabilelerinin yıllar süren düşmanlıkları, O'nun çabalarıyla yerini dostluğa ve kardeşliğe terk etmiştir.

İktidar, dostluk ve sevgi gibi hem maddî ve hem de manevî güce sahip olan Hz. Peygamber, kendi kimlik ve kökenini hiçbir zaman unutmamıştır. Aynı zamanda bu hususu da başkalarına hiçbir çekinme göstermeden insanlara ilan etmiştir: "Ben ne bir kralım, ne de zorbayım; bilakis Kureyş'ten kurutulmuş et yiyen bir kadının oğluyum" demiştir.

Peygamberimizin sevgi ve merhameti sadece Arap veya diğer insanlara yönelik değildi; inancı, rengi veya ırkı, makam veya cinsiyeti ne olursa olsun Allah'ın yarattığı tüm mahlukatı kapsamaktaydı. Düşünen varlıkların dışındaki diğer canlıları da ihmal etmeyen Son Peygamber, hayvanları sever, ashabın da hayvanlara kötü davranmamaları konusunda uyarılarda bulunurdu.

.

Etkili Din Eğitimi Açısından Hz. Peygamberin Örnekliği

Doç. Dr. Abdurrahman DODURGALI

Hz. Peygamber'in rahmet olma özelliğini topluma kazandırma çalışmasına bir eğitim yöntemi olarak bakıldığında, onun, en çok örnek olma ve yaparak-yaşayarak eğitme yöntemleri ile benzeştiğini söyleyebiliriz. Aslında kaynakların bildirdiğine göre Hz. Muhammed'in hayatının tamamı mükemmel bir örnektir. Onun bu durumu İslâm prensiplerini anlatmak için de bir öğretim metodudur. Böyle bir yaşama tarzının tek bir hedefi olmasından çok, bir çok hedefinin varlığından söz etmek daha doğrudur. Bunların birisi de insanları eğitmektir. Çünkü insanlar kişinin söz ile söylediğini, kendi hayatında uygulamasından da çok etkilenmekte ve onun bu durumunu model olarak kabul etmekte zorlanmamaktadır.

Hz. Muhammed'in eğitiminde bizzat göstererek ve uygulayarak öğretme belirgin şekilde görülen bir özelliktir. O öğüt vermekten çok, tatbikata önem vermiştir. Bizi bu hükme götürecek çok önemli bir anekdottan söz edilmektedir. Hz. Muhammed, bir gün cemaate namaz kıldırmak isterken minbere çıkar ve cemaat de ona uyup namaz kılar. Bundan maksadı, cemaatten herkesin onun nasıl namaz kıldığını iyice görmelerini ve onun fiillerini, yaptıklarını müşahede edip iyice kavramalarını sağlamaktı. Nitekim namazı kıldırdıktan sonra cemaate dönüp bu uygulamasının sebebini şöyle açıklar:

"Ey insanlar! Minber üzerinde durup size imamlık yapmamın sebebi şu idi: Bana uymanızı iyice sağlamak ve nasıl namaz kıldığımı öğrenmenizi kolaylaştırmak istedim."

Kur'ân'ın davranış örnekleri ile eğitimi, onun genel eğitim metodlarından biridir. Çünkü Kur'ân, insanlara çeşitli davranış şekillerini zaman zaman örnek olarak vermekte, insanların onları taklit etmesini istemektedir. Böylece bilgiyi nazarî olmaktan çıkarmakta, pratiğe çok yaklaştırmaktadır. Bu yöntemle öğrenme olayının gerçekleşebileceğini Kur'ân bize, Rasûlullah(s.a.v.)'ın davranışlarından İslâm'ı öğrenebileceğimizi, onun hayatının bize örnek olduğunu belirtmek suretiyle anlatır:

"Ey insanlar! Andolsun ki sizin için, Allah'a ve âhiret gününe kavuşmayı umanlar ve Allah'ı çok anan kimseler için Allah Rasul'ünde pek güzel bir örnek vardır."

Âyette belirtildiğine göre, Rasûlullah (s.a.v.) bize İslâm'ı sadece teorik olarak öğretmemiş, aynı zamanda hayatın bütün safhalarında, ne şekilde tatbikata konacağını bizzat kendi davranışları ile göstermiştir. Böylece örnek hareketlerle Müslümanlara ders vermiştir. İşte bu örnek davranışlar, Ashâbın İslâm'ı daha kolay anlamasına ve tatbik etmesine sağlamıştır. Kur'ân bu gerçeği belirtmekte ve İslâm'ı anlamak isteyenlere Hz. Peygamberin hayatını örnek göstermektedir. Öğretme konusundaki bu yaklaşım bizim için de bir örnek teşkil etmektedir. Böylece İslâm'ı öğretme olayı tam olarak gerçekleşmiştir. Örneksiz eğitim, tam ve mükemmel olarak ortaya çıkmaz. Başarı da ancak sınırlı olarak gerçekleşir.

Çocuk eğitiminde de örnek hareketlerin son derece önemli yeri vardır. Çocuk kendisine öğretilen, tavsiye edilen davranışların bir örneğini yakın çevresinde, özellikle ailesinde görmek ister. Bu, onun için bir öğrenme kolaylığı olduğu gibi ikna ve tatmin olması için de bir ihtiyaçtır. Eğer çevresindeki hareketler kendisine söylenenin aksini gösterirse itimadı kaybolur. Giderek üzerindeki eğitim zorlaşır ve etkisini kaybeder. Dış tezâhürler, teveccühkâr bir bakış, tatlı bir tebessüm, sevgi dolu bir söz, bir hareket çocuğun kalbini kazanır. Fakat, onu asıl bağlayan günlük davranıştır. Eğer eğitimcinin hareketleri, davranış kurallarına uymuyorsa, onu hemen farkeder ve bunu bir nevi alçalma olarak algılar. Siz, onu küçük ödevlerini yapmaya sevk ediyorsanız, o, sizin büyük ödevlerinizi devamlı olarak yaptığınızı görsün. O zaman yalnız sizi sevmekle kalmaz, aynı zamanda size inanır da.

Yapılmasını tavsiye ettiği bir şeyi kendisi tatbik etmeyen bir eğitimcinin düştüğü çelişkiyi Kur'ân şöyle ifade eder:

Bu âyette, teori ile pratiğin arasındaki irtibatın çok kuvvetli olması gerektiği, bizzat eğitimci tarafından tatbik edilmeyen tavsiyelerin, muhatap üzerinde müspet etki yaratmayacağı ve bunun bir tutarsızlık olduğu anlatılmaktadır. Aynı mânâyı tamamlamak üzere bir başka âyette şöyle buyurulmaktadır:

"Kitabı okuyup durduğunuz halde, kendinizi unutur da başkalarını mı iyilikle emredersiniz? Düşünmez misiniz?"

Âyette, iyilik yapılmasını isteyip de kendisi iyilik yapmayan kişilerin bu gayretlerinin faydasızlığı ve böyle bir tutumun, ahmaklığın bir çeşidi olduğu zarif bir şekilde belirtiliyor ve bu konuda insanlar, özellikle eğitimciler uyarılıyor. Böyle bir hareket şu üç noktadan yerilmiştir:

1-İyiliği emretmek suretiyle başkasını bu iyiliğin sonuçlarından faydalandırıp, kendi nefsini bu faydadan uzak tutmak bir çelişkidir.

2-Başkasına vaaz ve nasihat verip, kendisinin, kendi nasihatini dinlememesi, kişinin söylediklerini fiilen tekzip etmesidir.

3-Verdiği nasihatin aksini yapmak, o nasihatin değerini düşürür. Herkesin ondan uzaklaşmasına sebep olur.

Bu ayette kendisinin yapmadığı bir şeyi başkasına tavsiye etmenin tutarsızlığı vurgulanmış, fakat, yapılmayan davranışların tavsiye edilmesi dinen yasaklanmamıştır. Böyle bir yöntemi yasaklamayıp ince bir şekilde tutarsızlığını belirtmek, onun eğitim değerinin olmadığını gözler önüne sermek içindir. Sözlerimizin eğitim değeri kazanabilmesi için, en azından kendimizden o sözlerin zıddı davranışlar sudûr etmemesi gerekir. Tabiî en güzeli o sözlerin davranışlarımızla tamamlanmasıdır. Özellikle çocuk eğitiminde buna dikkat etmek gerekir. Çünkü çocuk da sözlerimizle hareketlerimiz arasında bağı anlayıp değerlendirebilecek bir idrake sahiptir.

"Ben sana küfür etme demedim mi geri zekâlı?" veya "Kardeşini niçin dövüyorsun. Gel bakayım buraya deyip kulağını çekmek veya dövmek." Bunlar olumsuz örnekleri sunmanın çok oturmuş misalleridir.

"Doğrusu, ben kendisini Allah'a verenlerdenim diyen, yararlı iş işleyen ve Allah'a çağıran kimseden daha güzel sözlü kim vardır?"

Âyette en güzel sözün Allah'a davet olduğu, fakat bu davetin ancak bazı esaslar üzerine oturtulursa, en güzel söz olma özelliğini kazanacağı belirtiliyor. Bu esaslar da şunlardır:

Davet, kuru bir sözden ibaret kalmamalı, aynı zamanda davet edenin hali, sözüne uygun olmalıdır. Yani, önce kendisini düzeltmelidir. Âyet aynı zamanda, kalben yapılması istenen bir işin lisânen de söylenmesi gerektiğine işaret etmektedir.

Hz. Muhammed, insanlara teklif ettiği hususları herkesten önce kendi nefsinde, herkesin yapabileceğinden daha fazla olarak uyguluyordu. Şüphesiz, bu durum, davet olunanlara tesir eden önemli bir faktör olmuştur. Umman meliki el-Culendî'ye Rasûlullah'ın İslâm'a davet mektubu ulaştığı zaman, Hz. Peygamber'in hayatı hakkında bilgiler edinen melikin sözleri şöyledir: "Allah bana bu ümmî peygamberle delâlet etmiştir. O peygamber hiç bir iyiliği ilk önce kendisi uygulamadan emretmiyor, hiç bir kötülüğü de kendisi terketmeden yasaklamıyor." Veda hutbesinde öncelikle amcası Abdulmuttalib oğlu Abbas'ın alacaklı olduğu faizi kaldırarak faizi yasaklıyor, amcazadesi Rabia'nın kan davasını affederek kan davalarını ayakları altına alıyordu. İnsanları affetmeyi ashabına öğretirken Hz. Aişe'nin ifadesiyle şahsına yapılan hiçbir kötülüğü cezalandırmıyor, sığınmak için gittiği Taif'den taş yağmuru altında kan revan içinde dönerken

"Allah'ım , bu kavimi doğru yola ilet. Çünkü ne yaptıklarını bilmiyorlar."

Diye dua ediyor, kavmim diyerek kendisini taşlayan putperestlerden nispetini bile ayırmıyordu. Kötü kokan gömleğini elindeki asa ile karnına dürterek çıkarmasını istediği Sevâd'ın bu dürtmeye kısas istemesini derhal karnını açarak ashabına küçücük meselelerde bile örnek oluyor, hak sahibine hakkını teslim ediyordu. Vefatına yakın insanları toplayarak,

"İşte sırtım! Sırtına vurduğum kısas yapsın. Malını aldığım işte malım, içinden hakkını alsın. hakaret etmiş isem işte şerefim intikamını alsın. Kimse benden bir itiraz gelecek diye de çekinmesin."

Diyerek kul hakkına olan saygıyı öncelikle kendi yaşantısında gösteriyordu.

Söz ile davranış arasındaki uygunluk muhatabın kafasında güvenilirlik vasfını ortaya çıkarır. Mekkeliler, Hz. Peygamber Efendimizin nübüvvet öncesi ve sonrası hâlini ve yaşayışını gayet güzel biliyorlardı. Bundan dolayı, peygamberliğinde temel fikrine karşı koyarak tevhîdi kabul etmemek, yayılmasını engellemek için her türlü yola başvurdukları halde, şahsî yaşayışı hakkında en küçük bir ithamda dahi bulunamıyor, onun "el-Emîn"liğini kabul etmek mecburiyetinde kalıyorlardı. Çünkü o, sözüne ve işine güvenilir bir kişi idi.

İnsanlar örnek görmek isterler. Pedagojide, örnek almanın büyük değeri vardır. Her taklit olayı, hareket ve davranışlar, âdet ve alışkanlıklar şeklinde yaşayışa intikal eder. Bu kuraldan her eğitim faaliyetinde istifade edilir. Meselâ çocuğuna eğitim vermek isteyen bir aile, ona "taklit edilecek iyi örnekler" göstermek zorundadır. İslâm'ın emrettiği esasları ciddî ve samimî olarak aile büyükleri yaparsa, çocuklar önce bunları şuursuz olarak taklit edeceklerdir. Bu taklit giderek kuvvetli bir alışkanlık haline gelecektir. Çocuklukta kazanılan iyi alışkanlıklar, bütün hayat süresince devam eder. Öğretmen okulda, eğitimci muhatapları karşısında hal ve tavırları, fikirleri ve sözleriyle daima örnek olmalıdır. Bunlar yapılmadıkça eğitim ve öğretim için ne kadar gayret sarfedilirse edilsin, tesirsiz kalmaya mahkûmdur. Genel kaide olarak diyebiliriz ki, tebliğ beşikten mezara kadar devam eden bir alıştırma ve iyi örnek olma işidir.

Yaşayışıyla güzel örnek olma kaidesinin etkisini gayet iyi bilen Peygamber Efendimiz, bizzat kendisi hayatıyla örnek teşkil ettiği gibi, İslâm'a davet ettiği insanların İslâmî yaşayışı görerek fikir ve kanaatlerini ona göre tayin ve tespit etmelerine imkân ve vesileler hazırlıyordu. Bedir Gazvesi'nde ele geçirilen esirlerin topluca bir yerde mahpus tutulmaları yerine birer birer Ashâb-ı Kirâm'a dağıtılarak misafir edilmeleri başka bir takım fayda mülâhazaları yanında büyük ölçüde, esirler Sahâbe'nin İslâm'ı yaşayışına vâkıf olsunlar diye olsa gerektir. İslâm düşmanı Benû Hanîfe reisi Sümâme'nin Müslüman olmasına Hz. Peygamber'in güzel muâmelesi, karşılıksız affı yanında mescitte bir direğe bağlı kaldığı müddet zarfında İslâmî tatbikatı görerek hakikati idrak etmesi de müessir olmuştur diyebiliriz. Taif Heyeti geldiği zaman, onları müslümanların Kur'ân okumalarını, ibadetlerini ve yaşayışlarını görsünler diye mescidin hemen yanında misafir ettiğini biliyoruz. Bütün bunlar, hep onların görerek eğitilmelerini sağlamak içindir.

"Daha ilk çağlarda Aristo, daha sonra İbn-i Sînâ öğretimde örneklerin önemine dikkat çekmiş, eski Romalılar da "Sözün yolu uzun, fakat örneklerin kısa ve etkilidir." demek suretiyle örnek vermenin eğitimdeki vazgeçilmez yerini belirtmeye çalışmışlardır."

Sonuç olarak, eğitimcinin muhatabı üzerinde müspet bir tesir icra edebilmesi için, kendisinin samimi olması ve sözlerini tatbik etmesi, düşündüklerini de söz ile ifade edebilmesi gerekmektedir, diyebiliriz. Çocuğun da verilen bu eğitimi alabilmesi için, muhatabına inanması ve hem zihinsel, hem de bedensel olarak bu hareketleri taklit edebilecek bir gelişim çizgisine ulaşmış olması gerekir.

Şimdi, yaşayarak eğitmenin muhataptaki alt yapısını oluşturan taklit ve özdeşleşme eğilimi üzerinde kısaca duralım:

İnsanların küçük yaştan itibaren öğrenmelerini sağlayan mekanizma, ondaki taklit kabiliyetidir. Bundan dolayı eğitimciler taklit kabiliyetine hitap eden örnekle eğitim yöntemini çocuk eğitiminde hep öne çıkarmışlardır. Her insanın mutlaka bir örneği vardır. Çünkü, örnek alma eğilimi insanın doğumundan hemen sonra oluşur ve insanla birlikte gelişir. Çocukta bu eğilimin nereden geldiğini bilinmemektedir.

Mücerret sözler insana fazla tesir etmez. Ama insan "güzel bir örnek" karşısında kaldığında, hayranlık duyguları derhal harekete geçer ve onu yapmaya gayret eder. Özellikle çocuk düşünmez; dinler, gözler, sonra da taklit eder. "Örnek", ilk defa ailede oluşur. Çocuğun dinledikleri ve gördükleri, ister istemez hayatına girer. Daha kuvvetli bir örnek etkisinde kalmadıkça da aslâ silinmezler.

Örneğe yöneliş, her yaş için geçerlidir. Örnek alma ya da model gösterme, tutum geliştirmede de önemli bir metottur. Bu metotta kişi, modelin davranışlarını ve sonuçlarını gözler. Güçlü, mükemmel, yüksek mevkî ve yetki sahibi modeller, bu niteliklere sahip olmayanlara göre, daha sıklıkla taklit edilirler . İşte bütün bu gerçeklerden dolayı, Hz. Muhammed eğitimde "örnekle eğitim" yöntemine sık sık başvurmuştur.

Hz. Peygamber, zaman zaman da illet ve hikmetini sormadan, sebeplerini araştırmadan, O'nun yaptığını yapmaya çalışanları yani bilinçsizce taklit edenleri de ikaz ederdi. Bir keresinde namaz kıldırırken ayakkabılarını çıkarıp sol tarafına bırakmıştı. Bunu gören topluluk da aynı şeyi yaparak ayakkabılarını çıkardı. Namaz bitince, Hz. Peygamber "Niçin ayakkabılarınızı çıkardınız?" diye sorar. Onlar da: "Sizin çıkardığınızı gördük, onun için çıkardık." derler. O zaman Hz. Muhammed:

"Cebrâil bana onlarda pislik olduğunu haber verdi." diye bir açıklama yaparak, taklidin bilinçli yapılması gerektiğine dikkat çekmiş, bilinçsizce yapılan taklitten sakındırmıştır.

Kur'ân büyük-küçük bütün insanlara bazı şeyleri öğretirken onlara davranış örnekleri sunar, konuyu tablolar halinde gözler önüne serer. Böylece onlara bu yöntemi fiilen kullanarak da tavsiye eder.

Çocuk eğitiminde davranış örnekleri göstermenin önemli yeri ve çocukta öğrenmenin ilk yolunun, çevresinde gördüğü davranışları taklit etmesi ve öğrenmeye ilk adımını bu mekanizma ile atması sebebiyle, çocuğun çevresinde bol miktarda iyi davranış örnekleri meydana getirmeye dikkat edilmelidir. Çocuk her yerde soylu davranışlar görmelidir. Bu davranışlar da çocuğa hitap edici tarzda senaryolaştırılmalı, tabiîlik kaidesine uyulduğu kadar gelişi güzellikten de kaçınılmalıdır. Onda oluşturulmak istenen davranışlara onun ihtiyacı olduğu konusunda ikna edilmelidir.

Çocuğa taklit edeceği davranışları sunarken, bunların onun yapabileceği davranışlar olmasına dikkat edilmelidir. Çünkü "Çocuğun taklit edebileceği hareketler fizyolojik yapısı ile sınırlıdır. Yapabileceği taklitlerin içinden bile seçme ve tercihler yapar. Bu tercihe etki eden şey de onun gelişme yolundaki ihtiyaçlarıdır."

Çocuk için taklit ettiği hareket kadar, o hareketin sahibi olan şahıs da önemlidir. Yani çocuğun taklit edeceği davranışları seçmesinde, bu davranışı yapan şahsın kimliğinin de önemli olduğu bilinen bir husustur. Bu tercihin fizyolojik dayanağı ırsiyet değil, daha yaşlı ve daha üstün kişilerin kendisinde meydana getirdiği etkidir. Öyle ise çocuk, taklit edeceği hareketleri ilk defa kendi üzerinde etkisi olan kişilerden genellikle de yakın çevresinden, seçecektir. Şüphesiz bu kişiler de ilk planda ana ve babadır. İşte, çok bilinen bu özelliği kullanmak suretiyle çocuk eğitiminde büyük mesafeler katedilebilir.

Din eğitiminde de taklit mekanizması çok canlı olarak işler. Çocuğu eğiten, ona din eğitimi veren kişilerin iyi kalpliliği ve dervişlikleri, çocuğun bu konudaki fikirlerinin oluşumunu etkiler.

Kur'ân davranışları taklit edilecek kişileri belirleyerek taklit mekanizmasını tavsiye eder.

Bu âyette Yüce Allah, taklit edilecek kişilerin Allah'a yönelen kişiler olması gerektiğini belirterek, taklitte öncelikle bu şartın aranması gerektiğini bildirmektedir. Öyle ise, çocuğa taklit edeceği örnekler sunulurken bu hususa çok özen gösterilmelidir.

Çocuk, başlangıçta değişken, kararı tam olarak belirlenmemiş, fakat uyum gücü ve eğilimine sahip bir yapıdadır. Bundan dolayı çocuk çevresinde gördüğü örnekleri benzeme ve aynîleşme (özdeşleşme, identification) mekanizması ile kısmen kendisine mâleder. Daha sonra da onları taklide başlar. Bu mekanizma aslında hayatın her safhasında faaliyettedir. Görüldüğü gibi aynîleşme olayı basit bir olay değildir. Bu olay belli bir süre devam edince itiyâdî bir durum kazanır. Hatta insanın şahsiyetinin oluşmasına bile etki edebilir. Bu etki sebebiyle fertler olayları başkaları gibi görmeye, hissetmeye başlarlar ve sonucu kötü bile olsa, onlar gibi davranışta bulunabilirler.

Özdeşleşme, bir başkasının vasıflarının, davranışlarının ve isteklerinin bir diğer şahıs ego'suna mâledilmesi haline denir.

Dinamik psikolojide ise ideal vasıflar değerini taşıyan şahıslara ve müesseselere kendini benzetme ve onları ileride günlük davranış, meslek ve eş seçimi gibi sosyal vazifelerde kuvvetle benimseme mekanizmasına özdeşleşme (identification) denir. Benimseme, rûha sulh, âhenk, tatmin ve saadet bahşeden fonksiyonlardan biridir. Ana gayesi diğer bazı şuuraltı mekanizmalarında olduğu gibi, insanı hayattaki güçlükler ve komplekslerden kurtarmaktır.

Bu mekanizma basit bir taklit değildir. Zira olağan taklit çabucak sönebilir. Halbuki benimseme zaman içinde insanın şahsiyet kalıbını teşkil eder; bizi başkaları gibi hissetmeye, görmeye, düşünmeye ve felâketlerde bile onlarla yanyana yürümeye sevkeder. Hayatın bütün sosyal müesseselerinde, tahsilde, dinlerde ve ideolojilerde bir çok prensip ve değerlerde rol oynar. Bu mekanizmanın sonuçları genellikle müspet olduğu halde, bazen de zararlı olabilir. Bazı gençler annesine veya babasına kuvvetli bir benimsemeyle bağlı olurlar. Evlenecekleri kızlarda annelerinin vasıflarını ararlar. Bu vasıfları bulurlarsa mesut olurlar. Aksi halde evliliklerinde bir çok problemin çıkacağı söylenebilir. Kızların da babalarının benzerlerini aramaları çok görülmektedir. Bazen de bu mekanizma bazı gençlerde ana ve baba hayatta iken evlenmeyi önler.

Okul hayatında da hocalarına büyük bir benimsemeyle bağlanan talebeler vardır. Bunlar bilhassa ana-babanın hakikî rollerini îfâ edememesi halinde, ana-babasında bulamadığı emniyet, sevgi ve himâyeyi hocalarında bulurlar; ana-babalarına karşı gösterecekleri benimsemeyi, hocalarına karşı gösterirler ve mesleklerini sırf hocalarını benimsedikleri için seçerler.

Ergenlikte gençler, psikolojik yapılarına, ebeveynlerine saplanma derecelerine, okul telkinlerine, okudukları eserlere, arkadaşlarına göre edebî, kültürel, dînî, ideolojik v.s. olarak çeşitli idealleri benimsemeler gösterirler. Ruhlarında ve kalplerinde yaşayan arzuları kahramanlarında realize ederler.

Sinema ve televizyon da benimseme bakımından müspet veya menfî rol oynayabilir. Bir çok çocuk hayal âlemini sinema filmlerinin maceralarında ve kahramanlarında kurar; hayran olduklarını, kuvvetli, itibarlı, sevilen ve sayılanları benimsemek ister. Benimseme mekanizması aile, okul ve toplumda çok önemli rol oynar. Bu, eğitim faaliyetlerinde de sık sık başvurulan bir mekanizmadır.

Çocuğun vicdanı ana-babasının bir özdeşi, bir kopyasıdır. Ana babalar sözleri ile oldukları kadar davranışları ile de çocuklarına ders vermektedirler. Çocukları giderek ana-babaların ahlâk ölçüleri ile özdeşleşerek onların ahlâkını kendilerine ahlâk yaparlar. Bu ahlâkın ortaya çıkış şekli çeşitli olabilir. Ayrıca çocuğun özdeşleşeceği davranışı zaman zaman seçtiğini de unutmamak gerekir.

Özdeşleşme ile sonuçlanan davranışlar, başlangıçta şuurlu ve iradeli değildir. Zamanla neyin ne olduğu ve neden dolayı yapıldığı idrak edilince bu hareket, şuurlu bir karakter kazanır. Önceleri düşünceye dönüşmeden, direkt olarak taklit edilen hareketler, taklit çoğaldıkça çocuğun iç dünyasında şekillenir. Böylece çocuk dış taklitten, iç taklide geçmiş olur.

Bazı kişilerde çok kuvvetli tesirler icra eden özdeşleşme mekanizması, ilerideki yaşlarda çocuğun örnek aldığı kişi ile bütünleşmesi sonucunu doğurabilir. Şöyle ki: Ana veya babasına bu çok kuvvetli özdeşleşme bağları ile bağlı olan bazı gençler, evlenecekleri kişilerde de ana veya babasının vasıflarını arar, hatta onlar sağ iken evlenmek bile istemeyebilirler. Bu hali ile özdeşleşme olayı kişilerin hayatında zararlı sonuçlara yol açabilir.

.Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)’i Sevmek

Bu konunun seçiminde, son günlerde dozunu ciddi boyutlara varacak derecede artıran Kainatın Efendisi (sallallahu aleyhi ve sellem)’ni sıradan bir insanmış gibi görmeye ve göstermeye çalışan, hatta bazen saygı sınırlarını aşan tavır ve yaklaşımlar etkili olmuştur diyebilirim. O’na ismiyle hitap eden, zikri geçtiği yerde bir salavatı bile fuzuli addeden bu güruh maalesef bu yaklaşımı bilimsellik ve çağdaşlık için sergilemektedirler. Oysa saygı sevgi ile iç içe kavramlardır. Sevgi beraberinde saygıyı istilzam eder. Bu hakikati ikrar mahiyetinde Cenab-ı Hakk: ‘De ki: Allah'ı seviyorsanız, Bana (Yani Efendimiz (s.a.s)’e ) uyun ki Allah da sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın.’ (Ali İmran, 31) buyurur. Çok acı ve acıklıdır ki bu zihniyet genellikle O (sallallahu aleyhi ve sellem)’nun getirmiş olduğu değerler manzumesinin temsilcileri konumundaki ve bu sayede nafakalarını karşıladıkları sözde uzmanları tarafından dillendirilmektedir. Ve yine ne hazindir ki bu çevreler O (sallallahu aleyhi ve sellem)’nu sıradan beşer görme ve gösterilmesini adeta vazife edinmektedirler. Oysa O (sallallahu aleyhi ve sellem)’nu en yakından tanıma ve takip etme bahtiyarlığına ermiş olan kimselerin Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)’in şahsiyet ve makamı hakkında bizlere naklettikleri tablo çok farklıdır. Bu konuda o mübarek kutluların tespit ve algılamalarının günümüz hakarete varan olumsuz görüntüleriyle mukayesesi yönünden elbette çok değer arz edecektir. Bu noktadan hareketle mevzuyu dinimizin en temel iki kaynağı Kitap ve Sünnet perspektifiyle ele almaya çalışacağız.

Sevmek sevilene karşı aşırı muhabbet göstermek, aklen, fikren onunla olmak, sevilen için yaşamaktır. Onunla beraber olma arzusu içinde kıvranmak, onunla beraber olmak, ona benzemek, onun hoşlandıklarını hoşlanıp, sevmediklerinden kaçınmak, onun hal, ahval, tavır ve diline benzemektir.

Rivayet edilir ki: birbirlerine kırılan iki arkadaştan biri uzun bir aradan sonra diğerinin kapısını çalar. ‘Kim o?’ diye seslenir içerdeki. ‘Benim’ der kapıyı çalan. ‘Burada ikimize birlikte yer yok’ diye cevap verir öbürü.

Aradan uzunca bir zaman geçer. Yeni bir umutla tekrar çalar sevdiği arkadaşının kapısını. ‘Kim o?’ diye sorar yine içerdeki. ‘Sen’im!’ der bu sefer. Ve kapı sonuna kadar aralanır. Hz. Mevlana da: ‘Birisinin kalbinde taht kurmak, sevgisini kazanmak istiyorsanız, öylesine sevmelisiniz ki, benliğinizi bırakıp adeta ‘o’ olmalısınız’ diye anlatır hakiki muhabbeti. İşte sevmek ‘o’ olmaktır. Kalbi sadece ‘o’na hasretmektir.

Bu zaviyeden hareket edilecek olursa Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)’i gerçekten seviyor ve bu sevginin karşılığı olan saygıyı gösteriyor muyuz? Önce Kainatın Efendisi (sallallahu aleyhi ve sellem)’ niçin sevmemiz gerektiğinin değerlendirilmesini yapalım.

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)’i sevgi ve saygı borcumuz vardır. Bu mevzuda zikredeceğimiz o kadar kriter vardır ki, alt alta sıralanacak olsa herhalde bir makale sınırını çoktan aşacaktır.

Her şeyden önce kainatta yaratılmış bir varlık olmak Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)’e borçlu olmayı intaç eder. Zira kainat, O (sallallahu aleyhi ve sellem)’nun yüzü hürmetine halk edilmiştir. O (sallallahu aleyhi ve sellem) olmasaydı kainat olmayacak, insanlık varlık alemine teşrif etmeyecek, mahz-ı şer olan yoklukta kalacaktı. Bediüüzaman bu mevzuda şöyle der: Bir zaman küçüklüğümde hayalimden sordum: "Sana bir milyon sene ömür ve dünya saltanatı verilmesini, fakat sonra ademe ve hiçliğe düşmesini mi istersin? Yoksa, bâki, fakat âdi ve meşakkatli bir vücudu mu istersin?" dedim. Baktım ikincisini arzulayıp birincisinden "Âh!" çekti. "Cehennem de olsa beka isterim." dedi. (Bediüzzaman, Asây-ı Mûsa)

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) alemlere rahmet olarak gönderilmiştir. Allahu Teâla şöyle buyuruyor: ‘Doğrusu bu Kur'an'da, kulluk eden kimselere bildiri vardır. Biz seni ancak âlemlere rahmet olarak gönderdik.’ (Enbiya, 106-107) Zira onun dünyaya teşrif etmesi ile kainatta var olan canlı-cansız her mahluk nasibini almıştır. Öncelikle vahye muhatap olan ins ve cin O’nun ebediyetlere daveti ile dünya ve ahiret saddetine nail olmuşlardır.

Varlık aleminde insan olarak bulunmak yine O (sallallahu aleyhi ve sellem)’nun karşısında minnetli olmamızı gerekli kılar. Zira Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) getirmiş olduğu değerler manzumesi ile bizlere insanlığımızı öğretmiştir. Tebessümün dahi ibadet olduğunu biz O (sallallahu aleyhi ve sellem)’nun hedy ve siretinden öğrenmiş bulunuyoruz.

İman, iki cihan saadetinin olmazsa olmaz anahtarıdır. Allahu Teâla Hucurat 7. ayette şöyle buyuruyor: ‘Ama Allah size imanı sevdirdi ve onu kalplerinizde güzelleştirdi.’ Bu ayetten anlaşıldığı üzere Rabbimiz bize imanı sevdirmiş, kalplerimizde de onu tezyin etmiştir. Bu durumda kalplerimizde sevdirilen iman ile bu imanın en güzel temsilcisi Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) bittabi sevilecektir. Diğer bir tabirle O (sallallahu aleyhi ve sellem)’nu sevmek fıtratımıza derc edilen iman sevgisi gereğidir.

Bir hadislerinde Efendimiz Hz. Ali (r.a)’ye: ‘Allâh'a yemin ederim ki Cenâb-ı Hakk'ın senin vâsıtanla bir tek kişiyi hidâyete kavuşturması, (en kıymetli dünya nimeti sayılan) kırmızı develere sâhip olmandan daha hayırlıdır.” (Buhârî, Ashâbu'n-Nebî, 9).’ buyurur. O halde Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)’i bizlere iman nimetiyle tanışmamıza vesile olduğu için en azından minnet borcumuz gereği sevmeliyiz.

Rabbimizi tanıtan buyruklarını biz insanlığa taşıyan peygamberlerin üzerimizdeki hak ve minnetleri tartışmasız çok büyüktür. Nereden geldiğimizi, niçin geldiğimizi, nereye gidiyor olduğumuzu, Rabbimizin bizden ne talep ettiğini onlardan öğreniriz. Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)’de kıyamete kadar bütün insanlığa alemlere rahmet olarak gönderilmiş hatemu’l-enbiyâdır. O (sallallahu aleyhi ve sellem) peygamberlerin kitaplarında geleceğini haber verdikleri reisleri, evliyanın seyyidi, bir mescid olan yeryüzünün Medine minberinde hatip olarak bütün insanlığa seslenen, onları saadet-i dâreyne davet eden mübelliğ, mübeyyin ve mübeşşirdir.

‘İşte, O Zât'ın telkin ettiği iman nazarıyla kâinata bakılmadığı takdirde, kâinat böyle korkunç, zulümatlı bir şekilde görünecekti. Fakat o mürşid-i kâmilin gözüyle ve iman gözlüğüyle bakılırsa; her taraf nurlu, ziyadar, canlı, hayatlı, sevimli, sevgili bir vaziyette arz-ı didar edecektir.’ (Bediüzzaman, Mesnevi, 25.)

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) getirmiş olduğu değerler manzumesi ile en eşref varlık olarak yaratılmış olan insanın bünyesinde var olan tılsımı idrak etmesi ve neticesinde evc-ü kemâlini bulmasına vesiledir.

‘Kâinatın kemalâtını keşfeden canlı bir güneştir. Saadet-i ebediyeyi ihbar ve tebşir ediyor. Nihayetsiz rahmeti keşfetmiş, ilân ediyor. Saltanat-ı rububiyetin mehasininin dellâlı ve esma-i İlahiyenin gizli definelerinin keşşafıdır.’ (Bediüzzaman, Mesnevi)

O öyle bir ışıktır ki onunla zulumât dağılmış, O’nun rehberliği ile medeniyetler meydana gelmiştir. ‘Öyle ise, ondan sonra gelen asırların o zâttan aldıkları feyizlere dikkat etmek üzere geri dönelim. Bak arkadaş! Bütün bu asırlar, o Asr-ı Saadet'in güneşinden Ebu Hanife, Şafiî, Ebu Yezid, Cüneyd-i Bağdadî, Abdülkadir-i Geylanî, İmam-ı Gazalî, Muhyiddin-i Arabî, Ebu Hasen-i Şazelî, Şah-ı Nakşibend, İmam-ı Rabbanî (Radıyallahü anhüm ecmaîn) gibi binlerle nuranî ziyadar yıldızlar ayrılıp, âlem-i beşeri tenvir etmişlerdir.’ (Bediüzzaman, Mesnevi)

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) hastaları ziyaret eder, ihtiyaç sahiplerinin hal ve durumunu sorar, gerektiğinde onlara yardım ederdi. Kendisine derdini anlatmaya gelen olursa sözünü kesmez, edebilirse yardım ederdi. Cenab-ı Hakk bu bağlamda şöyle buyurmaktadır: ‘Size kendi içinizden öyle bir peygamber geldi ki, sizin sıkıntıya uğramanız ona pek ağır gelir. O size çok düşkün, müminlere çok şefkatli, çok merhametlidir. (Tevbe, 9/128)

İbn Abbas (r.a) kanalıyla gelen bir rivayette Efendimiz: ‘Ümmetimi meşakkate sokacağımdan endişe etmeseydim, yatsı namazlarını geç kılmalarını emrederdim’ buyurur. Hz. Ebu Hureyre (r.a) kanalıyla gelen bir diğer hadiste ise: ‘Ümmetime sıkıntı vereceğinden çekinmeseydim onlara her abdest alışlarında misvak kullanmalarını emrederdim’, buyurur. (İlgili örnekler için bkz. Çakan İsmail Lütfi, Sünnetin Bütünlüğü, (Hz. Peygamber ve Aile hayatı Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi) s. 124, İstanbul, 2006.)

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) lanet peygamberi olmamıştır. Başta kendi kavminden olmak üzere karşılaştığı her türlü ezâ ve cefa karşısında hep sabır göstermiş, beddua etmemiştir.

Örneğin Tufeyl bin Amr, Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)’e gelir, kabilesinin İslama girmeyi reddettiğini ileterek onlar için beddua talebinde bulunur. Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) ise ellerini kaldırır ve: ‘Allah’ım, onlara hidayet ver, onları imana getir.’ buyurur. Aynı durum Sakif kabilesi için de mevzu bahistir. Yapılan savaşta Sakif okçuları Müslümanlara çok zarar vermiştir. Sahabeden bir kısmı, ‘Ya Resulullah Sakif kabilesinin okları bizi yaktı, onlara beddua et!’ deyince, Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem): ‘Allah’ım, Sakife hidayet ver!’ buyurur.

Bir sefer dönülmektedir. Rahmet peygamberi Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem bir ağacın altında istirahat etmektedir. Birden bu fırsatı bekleyen bir müşrik elinde kılıçla Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)’in yanına sokulur. Ve: ‘Söyle bakalım seni elimden kim kurtarır? der. Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem): Sadece: "Allah!" der. Birden kılıç elinden düşer. Bu sefer Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem): kılıcı eline alır ve: ‘Şimdi benim elimden seni kim kurtaracak?’ diye sorar. Müşrik ise ‘Hiç kimse.’ der. Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem): "Haydi, gidebilirsin, seni affettim" deyince bu zat Müslüman olur.

Cenab-ı Hak bizatihi bu mevzuda ‘Müminlerin, Peygamber'i kendi nefislerinden çok sevmeleri gerekir.’ (Ahzâb, 33/6) buyurmaktadır. Emir de mutlak itaati gerektirir.

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) de konuyla ilgili olarak şöyle buyurur: ‘Sizden biriniz, beni atasından babasından, evlatlarından ve bütün insanlardan daha fazla sevmedikçe, tam anlamıyla iman etmiş olmazsınız.’ (Buharî, iman, 8; Müslim, iman, 70)

Allahu Teâla Rasûlü (sallallahu aleyhi ve sellem)’ne salât etmemizi emretmektedir.

Cenab-ı Hak bizzat Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)’e Tebrik etme, dua, istiğfar, rahmet gibi anlamlara gelen ‘salavat’ı getirmemizi emretmektedir. ‘Allah ve melekleri, peygambere salavât getirirler. Ey Mü’minler! Siz de ona salât (dua) edin ve samimiyetle selâm verin.’ (Enbiya, 107) Bir çok fukaha bu emr-i İlahinin aynı şehadet gibi farziyet anlamı taşıdığını söylerler. Buradan O (sallallahu aleyhi ve sellem)’nu sevmenin farziyetini istilzam etmektedir. “Bizler bu şekilde salât u selâm okumakla, Nebiler Sultanı (sallallâhu aleyhi ve sellem)’e ahd ü peymanımızı yenilemiş, ümmeti arasına bizi de dahil etmesi isteği ile kendisine müracaat etmiş oluyoruz. "Seni andık, Seni düşündük; Allah Teala'ya Senin kadrini yüceltmesi için dua ve dilekte bulunduk" demiş oluruz. O’na müracaatımızla mevcudiyetini, büyüklüğünü kabullenmiş ve küçüklüğümüzü, hiçliğimizi ilan etmiş; aczimiz ve fakrımızla beraber, şiddetli ve çok büyük bir günün endişesiyle melce ve mencâ olarak Resul-ü Ekrem'e dehâlet etmiş, arz-ı ihtiyaç ve arz-ı halde bulunmuş oluyoruz.” (Bkz. Sargın Süleyman, Efendiler Efendisine Bir Demet Salavât: Delâilü'l-Hayrât, Yeni Ümit, Nisan - Mayıs - Haziran 2006, Sayı :72 Yıl :18)

Sevgi yukarıda da belirttiğimiz gibi insan ruhunun değer verdiği bir tarafa meyl etmesi, onu gaye-i hayal edinmesidir. Dolayısıyla sevmek sevilenin arzusunu yerine getirmeyi ister. Sevilen/sevilecek olan Rabbimiz ise bu gerçek daha da önem arz edecektir. Yani O (c.c)’nu sevmemiz yine O (c.c)’nun emirlerini yerine getirmemizle gerçekleşecektir. Ancak burada dikkat edilmesi gereken husus şu ki Rabbimiz Ali İmran, 31. ayette: ‘De ki: Allah'ı seviyorsanız, bana uyun ki Allah da sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın. Allah, çok bağışlayıcı ve merhametlidir.’ buyurmaktadır. Yani kendisini sevmemizin şartını Efendimize ittiba ile mukarin kılmaktadır. Zira netice olarak Efendimize ittiba yine Rabbimize ittiba demektir.

‘O halde Allah’ı sevenler bu emr-i ilahiyi tebliğ eyleyen Rasulullaha muhalefet etmemek ve onun talimatı tebligatına tâbi olmak ve onu numüne-i imtisal addeylemek lazım gelir. Bu itaat doğrudan doğruya Allah'a itaattır. Çünkü Hz. Muhammed'in şahsı ve bedeni varlığı bakımından değil, O'nun peygamberlik görevi bakımındandır ve Allah adına vekalet yoluyla olan bir itaattir. Yani, bana uyunuz, demek, "Allah'a ve Resule uyunuz!" demektir. (Bkz. Yazır Elmalılı Hamdi, Hak Dini Kur’ân Dili yeni Mealli Türkçe Tefsiri, İstanbul, 1936, II/1076-1077, )

‘Ey inananlar! And olsun ki, sizin için, Allah'a ve âhiret gününe kavuşmayı umanlar ve Allah'ı çok anan kimseler için Rasûlullah (Allah'ın Elçisi) en güzel örnektir.’ (Ahzâb, 21) O ‘alemlere rahmet’ (Enbiyâ, 107), ‘büyük ahlak sahibi’ (Kalem, 3)’dir.

Efendimizin isminin ‘övülen’, ‘çokça övülen’ anlamına gelen Muhammed olması dikkat çekicidir. Yeryüzünde övülmüş olmasından dolayı ‘Muhammed’ ismiyle, göklerde yeryüzünden daha fazla övülmesinden dolayı da ‘Ahmed’ ismiyle adlandırılmıştır.

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)’i sevmek onun getirmiş olduğu Kur’ân’ı sevmek, değerler manzumesini sevmek demektir. Bu noktadan hareket edilecek olursa Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) kendi beşerî zâtını değil temsil ettiği risalet vazifesiyle bütünleşmiş olan mübarek şahsiyetinin sevilmesi gerektiğini vurgulamak istemiştir.

Hz. Ömer (r.a): ‘Yâ Rasûlallah! Sen'i canım dışındaki her şeyden çok seviyorum!..’ der. Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) Hz. Ömer (r.a)’ın elini tutar ve: ‘Beni canından çok sevmedikçe olmaz, Yâ Ömer!’ buyurur. O da hemen: ‘Canımdan da çok seviyorum Yâ Rasûlallah!’ der. Bunun üzerine Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem): ‘Şimdi oldu.’ buyurur.

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) Mekke’den Medine’ye hicret etmiş Nuhacirlere kucak açan Ensarı sevmenin iman alameti olduğunu ifade eder. ‘Ensâr'ı sevmek, iman alâmetidir. Münafıklığın alâmeti ise, Ensâr'a kin ve düşmanlık duymaktır.’ (Buharî, Menâkıbu'l-Ensâr, 4) Buradan Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)’i sevmenin evveliyatla imanın gereği olduğunu istinbat edebiliriz.

Yukarıda da belirttiğimiz üzre Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)’i en yakından tanımış olan, her hareketini takip ve tespit eden sahabe-i kiram hazretlerinin bu mevzudaki yaklaşımları bizim için en önemli hüccet olmalıdır.

O konuşunca rüzgar bile susuyor. Bedir’de ‘Ey Ashab Hazır mısınız?’ diyen Efendimiz(sallallahu aleyhi ve sellem)’e Sa’d b. Muaz ayakta söyle cevap veriyor: ‘Ya Rasulallah seni hak dinle gönderen Allah’a hamd olsun ki, sen bize şu denizi gösterip dalarsan bizde seninle birlikte dalarız, Allah’ın bereketiyle yürüt bizi.’

Ömer b. Hattâb (r.a.)’tan rivâyete göre, şöyle demiştir: “Ebû Bekir, efendimiz ve bizim en hayırlımızdır. Rasûlullah (s.a.v.)’e de en sevgili olanımızdır.” (Buhârî, Menakıb: 17)

Sahabe-i Kirâm Hazretleri Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)’i o kadar sevip sayıyordu ki O(sallallahu aleyhi ve sellem)’nu her davranışlarında örnek almaya çalışıyorlardı. Bu mevzuda verilecek olan örnekler o kadar çoktur ki. Örneğin O (sallallahu aleyhi ve sellem)’nun hayatın her safhası ile ilgili tavsiye ve değerlendirmelerini akıl sır erdiremeyen bir müşrik: ‘Görüyorum ki dostunuz (Muhammed) size her şeyi, ama her şeyi hatta helâya nasıl oturacağınızı bile öğretiyor’ der. Selman-ı Farisi (r.a) bütün vakar ve ciddiyetiyle cevaben: ‘Evet, bize her şeyi o öğretiyor’ der ve tuvalet adâbıyla Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)’den işittiği tavsiyelerini teker teker sıralar. ‘Peygamber böyle şeylerle meşgul mü olurmuş demeye getirenlere gerçeği bütün safiyet ve açıklığı ile haykırıyordu: ‘Evet, bize her şeyi o öğretiyor’. (İlgili örnekler için bkz. Çakan İsmail Lütfi, Sünnetin Bütünlüğü, (Hz. Peygamber ve Aile hayatı Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi) s. 127, İstanbul, 2006.)

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)’in azılı düşmanı Beni Mustalık kabilesinin reisi Haris’in kızı Hz. Cüveyriye ile onun öncülüğünde kabileleri İslam’a ısındırmayı hedefleyerek evlenmesinin ardından Ensar ve Muhacirler Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)’e olan saygı ve sevgileri neticesinde O(sallallahu aleyhi ve sellem)’nunla akrabalık bağı bulunan bir kabilenin insanları esir edilemeyeceği düşüncesiyle alınan bütün esirleri salıvermişlerdir.

‘Ebû Eyyûb el-Ensâri (r.a) anlatıyor: ‘Rasulullah kendisine bir yiyecek sunulduğu zaman yiyeceği kadar yer, artanı bana gönderirdi. Bir gün içinde sarımsak bulunan bir kap yemeği hiç el sürmeden bana iade etti. Bunun üzerine kendilerine gittim ve ‘sarımsak yemek haram mı’ dedim. O (sallallahu aleyhi ve sellem): ‘Hayır, haram değildir, ancak ben kokusundan dolayı hoşlanmıyorum’ buyurdu. Ebû Eyyûb el-Ensâri (r.a) de: ‘O halde, sizin hoşlanmadığınızdan ben de hoşlanmıyorum’ dedi.’ İlgili örnekler için bkz. Çakan İsmail Lütfi, a.g.e, s. 121.)

Ayrıca Sahabe-i Kirâm’ın Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)’e hitaben ‘Canımız sana feda olsun Ya Rasûlallah’ ‘Anam babam sana feda olsun ya Rasulallah’ ‘Dahîlek ya Rasulallah’ gibi ifadeler bu mevzudaki hassasiyetlerine en güzel örnektir.

Abbâs b. Abdulmuttalib (r.a.)’den rivâyete göre, şöyle demiştir: “Ey Allah’ın Rasûlü! Kureyş oturup kendi aralarında neseblerini görüşüp konuştular ve seni de kendiliğinden yetişen süprüntü gibi bir hurma ağacına benzettiler” dedim. Bunun üzerine Peygamber (s.a.v) şöyle buyurdu: “Allah, mahlukatı yarattı beni de onların en hayırlılarından ve iki fırkanın (Arap ve Acem) de en hayırlısından kıldı. Sonra kabileleri yarattı. Beni de kabilelerin en hayırlısından kıldı. Sonra hayırlı aileleri yarattı beni de hayırlı aile Benî Hâşim’den kıldı. Ben şahıs olarak onların en hayırlısı aile olarak ta en hayırlısıyım.” (Tirmizi, Menâkıb; Müsned: 1692)

Enes b. Mâlik (r.a.)’den rivâyete göre, Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurdu: “İnsanların mahşer yerine çıkarılacakları gün kabrinden ilk çıkarılacak olan benim. İnsanların Allah’a vardıkları zaman hatibleri benim. Onların her şeyden ümidlerini kestikleri zaman müjdeleyici benim. Hamd sancağı o gün benim elimdedir. Rabbimin yanında ademoğullarının en değerlisi benim fakat övünmem.” (Tirmizi, Menâkıb; Müsned: 12013)

İbn Abbâs (r.a.)’den rivâyete göre, şöyle demiştir: Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem)’in ashabından bazı kişiler, kendisini beklemek üzere oturmuşlardı. Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) çıktı onlara yaklaşınca onların konuştuklarını duydu. Bazıları şöyle diyordu: “Şaşılacak şey doğrusu Allah yaratıklarından birini dost edinmiş, İbrahim dost edinmiş diğer bir kısmı ise Musa’nın Allah’la konuşması daha hayret verici bir şeydir. Allah onunla apaçık konuşmuştur. Diğer bir kısmı ise İsa Allah’ın kelimesi ve ruhudur. Diğer bir kısmı da Adem, babasız şekilde yaratılmış, seçkin insandır, dediler.” Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) onların yanına geldi selam verip şöyle buyurdu: “Konuşmalarınızı ve hayret ettiğiniz şeyleri dinledim. İbrahim, Allah’ın dostu olup o bir gerçektir. Musa’da Allah’ın konuştuğu seçkin bir kimsedir, bu da doğrudur. İsa’da Allah’ın ruhu ve kelimesidir. Buda bir gerçektir. Adem: Allah seçmiştir. Bu da bir gerçektir. Dikkat ediniz Allah’ın sevgilisi övünmeksizin benim övünme yok. Kıyamet günü hamd sancağını taşıyacak olan benim övünmek yok… Kıyamet gününde ilk şefaat edecek olan benim şefaati kabul edilecek olanda benim. Fakat övünme yok… Cennetin kapılarının halkalarını ilk hareket ettirecek olan benim. Allah bana Cennet kapısını açacak beraberinde olan mü’minleri ve fakirleri Cennete sokacaktır, fakat övünme yok… Ben geçmişlerin ve geçeceklerin en değerlisiyim, fakat övünme yok…” (Dârimî, Mukaddime: 27)

Übey b. Ka’b (r.a.)’den rivâyete göre, Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurdu: ‘Peygamberler içinde benim örneğim bir ev inşa edip onu en iyi şekilde yapıp bir tuğla yeri eksik bırakan kimsenin durumu gibidir. İnsanlar bu binanın çevresinde dolaşırlar ve ona hayran olurlar ve o tuğlanın yeri de yapılmış olsaydı derler. İşte Peygamberler içinde benim yerim o tuğlanın yeri gibidir.’ (Tirmizi, Menâkıb; Müsned: 20392)

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) Cahiliye dönemi adet ve alışkanlıkları ile insanlık onurunu ayaklar altına almış bir yaşam içindeki bir toplumundan yeryüzünün gelmiş geçmiş en hayırlı insanları olmasına vesile olmuş üstâd-ı ekberdir.

‘Arkadaş! O zâtı harekete getirip o inkılabları kendisine yaptıran ancak bir kuvve-i kudsiyedir. Evet bilhassa Ceziret-ül Arab'da yaptığı inkılab ve icraata bak!..

O sahralarda, o çöllerde, âdetlerini muhafazada çok mutaassıb ve asabiyetlerinde fevkalâde inadçı ve kasavet-i kalb ve merhametsizlikte emsalsiz ve hattâ diri diri kızlarını toprağa gömüp öldürürlerken müteessir bile olmayan pek çok vahşi kavimler oturmakta idiler. O zât-ı nuranî kısa bir zamanda o kavimlerin ahlâk-ı seyyielerini kaldırarak ahlâk-ı hasene ile tebdil ettirdi. Hattâ o zât-ı mürşidin (sallallahu aleyhi ve sellem) telkin ettiği iman nuru sayesinde, o vahşi insanlar, insan âleminde insanlara muallim oldular. Ve medeniyet dünyasında, medenîlere üstad oldular.’ (Bediüzzaman, Mesnevi s. 25-26.)

‘Bilirsin ki, sigara gibi küçük bir âdeti, bir şeyi tiryakisinden ref'etmek pek zahmettir. Hattâ büyük bir hâkim, büyük bir azim ile küçük bir kavimde itiyad edilen bir hasleti kaldırmakta büyük müşkilâta rast gelir. Hâlbuki bu zât-ı nuranî, pek çok âdetleri, pek çok asabî, inatçı kavimlerden, cüz'î bir kuvvetle, kısa bir zamanda kaldırarak, yerlerini yüksek, nezih ahlâk ve âdetler ile doldurmuştur.

Evet Hazret-i Ömer İbn-ül Hattab (r.a)’ın İslâmiyetten evvel ve sonraki halleri bu mes'eleye güzel bir misaldir. Bunun gibi icraat-ı esasiyesinden binlerce hârikalar vardır. O zâtın o zamandaki icraatına hârika diyoruz. Acaba bu zamanın yüzlerce feylesofları, o zamanda o vahşet-âbâd cezireye gidip, pek uzun zamanlarda o vahşileri ıslah için çalışsalar, o zât-ı mürşidin bir senede muvaffak olduğu kadar, onlar elli senede muvaffak olabilirler mi? Hâşâ!’ (Bediüzzaman, Mesnevi s. 26.)

Ebû Hüreyre (r.a.)’den rivâyete göre, Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur: “Allah’tan vesileyi isteyiniz.” Ashab: “Ey Allah’ın Rasûlü! Vesile nedir?” dediler. Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Cennet’teki en yüksek derecedir ve ona sadece bir kişi sahib olacaktır. O kişinin ben olacağımı ümid ederim.” (Tirmizi, Menâkıb; Müsned: 7281)

Bir insan, bütün güzellikleri, bütün kâmil vasıfları bir arada cem etmesi mümkün değildir. Ancak o insan Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) olursa durum değişir. O (sallallahu aleyhi ve sellem), Allah (c.c)'ın ifadesiyle ahsenu'l-hâlikîndir. O (sallallahu aleyhi ve sellem), bütün güzel vasıfları üzerinde cem etmiş, Allah (c.c)'ın isimlerinin üzerinde tecelli ettiği bir şahsiyettir. O (sallallahu aleyhi ve sellem), hem imam, hem muallim, hem hatip, hem komutan, hem hâkim, hem ailesi içinde ideal eş, kızı Fâtıma'ya ideal baba, hem muttakî, hem emîn, hem âdil, hem sabır kahramanı, hem hem hem, satırların almayacağı, sözcüklerin kifayet vermeyeceği hemhemler.

‘Bütün ahlâk-ı hamîdenin en yüksekleri o zâtta içtima etmiş olduğuna bütün âlem şehadet ediyor. Ve keza en nezih hasletleri ve huyları ve en yüksek seciyeleri câmi' bir şahsiyet-i maneviye sahibi olduğuna icma vardır. Ve keza o zâtın en yüksek derecede bulunan zühd ve takva ve ubudiyeti şehadetleriyle mâlik olduğu kuvvet-i imaniye ile musaddaktır. Ve keza siyer-i Nebeviyenin şehadetiyle derece-i vüsuku ve kemal-i ciddiyet ve metaneti ve bütün işlerinde ve harekâtında kuvvet-i emniyeti, hakka mütemessik ve hakikate sâlik olduğunu tasdik eden kat'î delillerdir.’ (Bediüzzaman, Mesnevi s. 23.)

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) Mekke’deki yaşamı boyunca yüce ahlak ve faziletlerinden dolayı ‘emîn’ olarak bilinir.

O (sallallahu aleyhi ve sellem)'nun hakkında Hz. Âişe (r.a): 'Ahlakı Kur'ân'dı' der. Evet Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem), yaşayan Kur'ândı. Kur'ân'ın, canlı tatbîki idi. Kur'ân'da nâzil olan emir ve yasakların tafsilatı O (sallallahu aleyhi ve sellem)'nun hayatındaki uygulaması idi.

Allahu Teâla bu hakikatı ifade sadedinde: ‘Şüphesiz sen büyük bir ahlâka sahipsindir.’ (Kalem, 68/4) buyurur. Kendileri de (sallallahu aleyhi ve sellem) bu hususta: ‘Rabbim bana edebi güzel bir surette ihsan etti, edeplendirdi’ buyurur. Onun edebi, ahlakî vasıfları Kur’ân-ı Kerîm’den sonra getirmiş olduğu en büyük mucize olarak kabul edilir. Zira böylesi bir terbiye ve ahlaki değerler ancak Yüce Rabbimizin terbiyesinden geçmiş olmayı istilzam eder.

Aşağıda örnek kabilinden serdedeceğimiz taşımış olduğu vasıflarının her birisi O’na sevgi ve saygıya gerektirecek birer alt başlık mahiyetindedir:

O (sallallahu aleyhi ve sellem)'nun hal ve davranışlarında aşırılık yoktu. Lüzumsuz söz söylemez, az ancak öz konuşurdu. Konuşurken tane tane konuşur, bazen sözcüklerini tekrar ederdi. Konuşurken yüksek sesle konuşmaz, kimseyi incitmez, kimseye fena söz söylemezdi. Kötü söz söylemezdi. Kınayıcı, hata arayıcı değildi. Konuşmaya başladığı zaman etrafındakiler O’ndan etkilenir, başlarında sanki kuş varmış gibi hareketsiz dinlerlerdi. Onların güldükleri şeye O (sallallahu aleyhi ve sellem) da gülerdi. Her sözü hikmet doluydu. Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) bir şeye işaret ettiğinde elinin tamamıyla işaret eder, bir şeyi beğendiğinde de elini hareket ettirir, Hareketleri hep ağır başlı idi. Yumuşak ve alçak gönüllü idi. Birisiyle konuşurken ona bütün vücuduyla yönelirdi. Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)’in yüzünde tebessüm eksik olmazdı. O(sallallahu aleyhi ve sellem)’na bakan rahat ederdi. Herkesin gönlünü alır, herkesi hoşnut ederdi. Ashabı ile arasında duvar örmemişti. Herkese değer verirdi. Herkese alçak gönüllü davranırdı. Kimse O(sallallahu aleyhi ve sellem)’nunla birlikte olmaktan rahatsız olmamıştı. Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) öfkeden sakınırdı. Kızması da din ve diyanet içindi. Bu durumda kızgınlığını gidermek için ayakta ise oturur, abdest alır, namaza başlar, Allah'ı tesbih ederdi. Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) hiç aceleci davranmazdı. Ashabı ile istişare etmek en önemli sünnetiydi. Karşılaştığı kimseye ilk selam veren O (sallallahu aleyhi ve sellem) olurdu. Çocuklara da selam verirdi. Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) akraba, eş-dost canlısıydı. Vefâ vasfı en bariz vasıflarındandı. Üzerinde tefekkür hâkimdi. Ağır başlı, ciddi, aynı zamanda çok kolaydı. Bir yere izinsiz girmezdi. Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)’ın bir diğer önemli vasfı nefsini müdafaa etmemesiydi. Münakaşaya girmez, çok konuşmaz ve kendisini ilgilendirmeyen bir meseleye kesinlikle karışmazdı.

Bu gibi vasıflardan sadece biri bile sahibinin halk nezdinde sevilmesini ve sayılmasını istilzam ederken, O (sallallahu aleyhi ve sellem) bu ve benzeri daha birçok üstün vasıflarla donanmış örnek insandır.

Öncelikle O (sallallahu aleyhi ve sellem)’u insan olması hasebiyle yani Rabbimizin bir sanatı olması ve bu sanat içinde de en güzeli olması sebebiyle sevmeliyiz.

Cenab-ı Hakk’ın O (sallallahu aleyhi ve sellem)’nu sevmemizi talep ettiği için sevmeliyiz.

Kur’ân’ın O (sallallahu aleyhi ve sellem)’nu övmüş ve sevgisini bizzat kendi hitabıyla takyid ettiği için sevmeliyiz.

O (sallallahu aleyhi ve sellem)’na duyulan sevginin karşılıksız kalmayacağını, vefa timsali Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)’in bu sevgiye sevgiyle mukabele edeceği, bu sevginin şefaatine vesile olacağı için sevmeliyiz.

· Yrd. Doç. Dr., 9 Eylül Ünv. İlahiyat Fak. Öğr. Üyesi

.

Peygamber Ve Dua

Abdülaziz Hatip

12.05.2003 - Tercüman Gazetesi

Hz. Peygamber'in davasında doğru ve samimi olmasının bir delili de, getirdiği İslam'ın inanç, ibadet ve yasalarına bağlılık açısından insanların başında gelmesidir. Rabbine olan imanı; kudretine, büyüklüğüne, rahmetine, nimetine, kullarını hayır ve şer adına ne yapmışlarsa Kıyamet gününde hesaba çekeceğine olan derin şuuru, onun aklını, kalbini ve vicdanını tamamen doldurmuştu. Bu, her vesileyle dilinden dışarı taşıyordu. Meselâ, her fırsatta Rabbine dua ediyordu. Sabahleyin uykudan kalktığında, yeni günde tadacağı hayat nimetinin değerini anladığını gösteren dualarla Rabbine yalvarıyordu.

***

Akşamleyin yatağına girdiğinde Rabbine karşı güven dolu, O'na canını ve bütün varlığını teslim etmiş bir kimsenin yakarışıyla niyazda bulunuyordu. Yağmur yağdığında dua ediyor, güneş veya ay tutulduğunda namaz kılıp dua ediyor, kuraklık olduğunda dua ediyor, yolculuğa çıktığında Rabbine yalvarıyor, dua esnasında hamd ve şükür ifâdeleri mübarek ağzından duyuluyor, haccettiğinde telbiye (Lebbeyk=Buyur Mevlam..!) sesleriyle dağ, dere ve ovaları çınlatıyordu. Kısaca, Rabbini asla unutmuyor, savaşta ve barışta lisanı O'nu anmaktan hiç geri kalmıyordu. Ölülere dua ediyor, dirilere dua ediyor, gündüzün aydınlığında, gecenin karanlığında hep dua ediyordu.

Hac veya umreden döndüğünde, bir tepeye çıktığında veya bir düzlüğe indiğinde üç defa tekbir getirir, arkasından da şöyle derdi: “Allah'tan başka hiçbir İlah yoktur, O tektir, hiçbir ortağı yoktur, mülk sadece O'nundur, hamd de O'na mahsustur. O'nun her şeye gücü yeter. Rabbimize sığınarak, O'na tövbe ederek, O'na ibadet, secde ve hamd ederek geri dönüyoruz. Allah sözünü doğru çıkardı, kuluna yardım etti ve tek başına orduları bozguna uğrattıî (Buharî, Umre 12).

***

Yeni bir elbise giydiğinde “Allahım, Sana hamdolsun. Onu bana Sen giydirdin. Onun hayrını ve yapılış amacının en hayırlısını Senden diliyorumî diye dua ederdi (Ebû Dâvud, Libâs 1).

Uyumak üzere yatağına uzandığında “Allahım, canımı Sana teslim ettim, yüzümü Sana çevirdim, işimi Sana havale ettim, sırtımı Sana dayadım. Bunu Sana ümit bağladığım ve Senden korktuğum için yaptım. Senin azabından kurtulmak için Senden başka sığınılabilecek hiçbir sığınak ve kurtuluş yeri yok. İndirdiğin kitaplarına ve gönderdiğin peygamberlerine iman ettimî diye dua ederdi (Buhari Tevhîd 34).

Uykudan uyandığında “Bizi, öldürdükten sonra dirilten Allah'a hamdolsun. Dirilerek dönüş sadece O'nadırî diye dua ederdi (Buharî, Daavât 7).

***

Hayır işlemeyi, kötülüklerden sakınmayı ve fakirleri sevmeyi nasip etmesi, insanlar hakkında bir fitne geleceği zaman, canını alması pahasına o fitneye maruz bırakmaması için Rabbine yalvarırdı. (Ahmed, Müsned, I, 368...).

Bir meclisten kalktığında şöyle dua ederdi: “Allah'ım, bizimle Sana isyan sayılan şeyler arasında engel olacak korkunu, bizi cennetine ulaştıracak taatini, dünya musibetlerini gözümüzde hafifletecek kuvvetli imanı bize nasip eyle. Allah'ım, hayatta kaldığımız sürece bizi kulaklarımızdan ve gözlerimizden faydalandır ve biz ölünceye kadar onları bizden alma. Bize zulmedenlerden öcümüzü al. Bize düşmanlık edenlere karşı bize yardım eyle. Bize dini musibet verme. Dünyayı bizim en büyük kaygımız ve ilmimizin hedefi yapma. Bize merhamet etmeyenleri başımıza musallat etme!î (Tirmizî, Daavât 79).

Güneş ve ay tutulduğunda, yağmur yağmadığında, biri öldüğünde yaptığı dualar ise gayet meşhur olup ilmihal kitaplarında yer almaktadır. Hastalara da şöyle dua ederdi: “Allah'ım! Ey insanların Rabbi! Hastalığı gider. Şifa ver. Şifa veren ancak Sensin. Senin şifandan başka şifa yoktur. Öyle bir şifa ver ki, hastalıktan eser bırakmasın!î (Buharî, Marda 20)

Hz. Peygamber her vesileyle bizzat dua etmekle yetinmemiş, bazı sahabilerinden de kendisi için dua etmelerini istemiştir. Mesela, Hz. Ömer'e şöyle demiştir: “Kardeşim, duanda bizi de unutmaî (Tirmizî, Daavât 109).

***

Bakınız, nasıl müjdeleyici ve uyarıcı bir peygamber iken, hesap, sevap, ceza, cenneti ve Allah'ın rızasını isteme, Allah'ın azap ve ateşinden korkma konusunda herhangi bir insandan farksız olduğunu tüm mensuplarına ilan ediyor!

Eğer Hz. Muhammed davasında samimi ve doğru olmasaydı, bir taraftan Allah'ın elçisi olduğunu ve kendisine Allah'tan vahiy geldiğini söylerken diğer taraftan, bu duaların muhtevalarında da görüldüğü gibi böylesine acizliğini, muhtaçlığını ve hiçliğini, Cenneti kazanmak için var gücüyle çalışması gerektiğini itiraf ve günah işlemekten bu kadar çok korktuğunu ilan eder miydi? Hilekâr bir kişinin böylesine hayret edilecek derecede Rabbinin yolunda fani olması mümkün mü?

Mevlid Kandiliniz mübarek olsun.

.

Muhammed Mustafa SAV

Prof. Dr. Mehmet Emin Ay

Bir merhamet mürebbisi: Hz. Muhammed (s.a.s.)

Prof. Dr. Selim Hancıoğlu

Hoş geldin Efendim

Prof. Dr.Hayrettin Karaman

Peygamberimiz Ve Tıp

Prof. Dr. Hüseyin Hatemi

Na't

Prof. Dr. İbrahim Canan

Kur'anı Anlamada Sünnet

Prof. Dr.İsmail Lütfi Çakan

Riyazüssalihin

Prof. Dr .İskender Pala

Hakikatli Sevgili

Prof. Dr. Mehmet SOYSALDI

Hz. Peygamber sevgisinin tezahürleri

Prof. Dr. Vecdi Akyüz

Peygambere Sevgi ve Saygı

Prof.Dr.Ahmet Akgündüz

Peygamberimizin Mektubu

Doç. Dr. Bayram Ali Çetinkaya

Hz. Peygamber'in ideal modelliği

Doç. Dr. Abdurrahman Dodurgalı

Etkili Din Eğitimi Açısından Hz. Peygamberin Örnekliği

Yrd. Doç. Dr. Cüneyt Eren

Efendimizi Sevmek

Abdülaziz Hatip

Peygamber Ve Dua

Bir baba olarak Peygamberimiz

Mehmet Paksu

Peygamberimiz her haliyle örnek bir babaydı. Özellikle kendi çocuk ve torunlarına çok düşkündü. Onlar için şefkatli bir baba, merhametli bir dedeydi. Kızı Fatıma ile arasında çok sıcak bir samimiyet vardı. Onu kendinden bir parça olarak görür, gözü gibi korurdu. Hz. Fatıma, babasına çok düşkündü, bunun için de çok benzerdi. Simasıyla, oturuşuyla, kalkışıyla, ahlakı ve edebiyle, her yönüyle tam babasının kızıydı. Peygamberimiz bir sefere çıkacağı zaman en son ona uğrar, dönüşünde ise önce onun yanına giderdi. Peygamberimizin evi ile Hz. Fatıma'nın evi yan yanaydı, arasında bir kerpiç duvar vardı. Çok sık görüşürler, çok sık birlikte olurlardı. Öyle ki, Hz. Fatıma babasını ziyarete geldiğinde, Peygamberimiz sevgili kızını karşılamak için ayağa kalkar, alnından öper ve yanına oturturdu.

***

O gün Hz. Fatıma'nın düğünü vardı. Mütevazı bir yemek hazırlandı ve davetlilere ikram edildi. Yemekten sonra Efendimiz, bir eliyle Hz. Ali'yi, diğer eliyle de Hz. Fatıma'yı tutarak evlerine götürdü. Fatıma'yı bağrına bastı. Daha sonra şu tatlı öğüdü verdi:

-Kızım, evimizden çıkıp, başka bir eve, ülfet etmediğin bir kimseye gidiyorsun. Sen kocana yer ol ki, o sana gök olsun! Sen ona hizmetçi ol ki, o sana köle olsun! Kocana yumuşak davran! Öfkeli hallerinde sessizce yanından kayboluver. Öfkesi geçinceye kadar ona görünme! Ağzını ve kulağını muhafaza et! Kocan sana fena söylerse, söylediklerini duyma ve sakın karşılık verme! Ona karşı gelme! Daima senden güzel söz işitsin, güler yüz görsün. Bu suretle sana iyi gözle baksın.

Sonra alnından öptü. Hazret-i Ali'ye teslim etti ve "Hanımın çok iyi bir hanımdır" buyurdu. Her ikisini de Allah'a emanet etti. Sonra mübarek eliyle kapının iki kanadını tuttu, bereket duası yaptı.

Peygamberimiz Hz. Fatıma'yı evlendirdikten sonra da ondan kopmadı, ilişkileri azalmadı; yine her sabah gider onları namaza kaldırırdı. Peygamberimiz bu taze yuvaya çok önem veriyor; Müslümanların geleceğini bu yuvanın etkileyeceğini bilerek onları yönlendiriyor, eğitiyordu. Hz. Ali ve Hz. Fâtıma arasında işbölümünü bizzat kendisi yapmıştı. Ev işlerini kızına, dışarı işleri de Hz. Ali'ye vermişti. Kendisi de bu konuda zaten tam bir örnekti. Hz. Aişe annemiz, Peygamberimizin evdeki halini anlatırken diyor ki:

"Herkes evinde ne yaparsa o da onu yapardı. Elbisesini yamar, ayakkabılarını tamir eder, koyunların sağar, kendi işini kendisi görürdü." (Huzur Ailede Başlar. Gül Yurdu Yayınları)

Geçtiğimiz Pazar günü Manhaim'de 'Bir baba ve eş olarak Peygamberimiz' konulu konuşmamı yaparken Peygamberimizin bu yönünü dikkate vermiştim. Özellikle onun gözden kaçan bu yönüne hepimizin çok ihtiyacı vardı. Çünkü o içimizden biri, aramızdan biriydi. Ama birinci ve bir inciydi.

.

Bir Evlat Olarak Hz. Muhammed

Prof. Dr. Vecdi Akyüz

18.4.2006- Yeni Şafak Gazetesi

Hz.Muhammed'in (s.a.) babası Mekke'nin yakışıklısı Abdullah, yirmidört (veya onsekiz) yaşındayken, Vehb kızı Amine ile evlendi (570). Amine ise, henüz ondört yaşındaydı. Sadece birkaç ayı bulan evlilik hayatları sırasında yeni gelin Amine, hamile kalmıştı. Abdullah, hamile eşini evinde bırakarak, Suriye-Filistin (Gazze) taraflarına ticaret yolculuğuna çıktı. Dönüş yolunda, Yesrib'teki (Medine) teyzelerine uğradı. Bu sırada hastalandı ve doğumuna birkaç hafta kalan dünya güzeli oğlunu göremeden gurbette can verdi. 24-25 yaşındaki gencecik kocasının ölümü, çok genç yaşta dul kalan Amine'yi derinden sarsmıştı. Muhammed'in babası, daha o doğmadan ölmüştü.

Yetim Doğan Muhammed

Hz.Muhammed (s.a.), babasının ölümünden iki ay sonra dünyaya geldi. (12 Rebîülevvel/20 Nisan 571 Pazartesi gecesi) Yetimin adı, annesi tarafından Muhammed (çok övülen) konmuştu. Dedesi Abdülmuttalib, torununu Kâbe'ye götürdü. Adının Muhammed olduğunu duyurdu. Etraftakiler, "Soyunuzda bu adı taşıyan yoktur" deyip hayretlerini bildirdiler. Abdülmuttalib şu cevabı verdi: "İstedim ki, yerde halk, gökte (arşta) Hak onu övsün."

Hz.Muhammed (s.a.), kendini şöyle anlatır: "Ben, atam İbrahim'in duası (bk. Bakara, 2/127-129, 151), İsa'nın müjdesi (bk. Saff, 61/6) ve annemin rüyasıyım.Annem rüyasında içinden çıkan bir nurun Şam diyarı saraylarını aydınlattığını söylemişti. Peygamber anneleri hep böyle rüyalar görürler." (Ahmed bin Hanbel, Müsned, 4/127, 128)

Mekke'nin havası yeni doğan çocuklara pek iyi gelmediğinden çölün serin vahalarında büyümek üzere çocuklar, bir gelenek olarak sütannelere verilirdi. Sütü çekildiği için annesinden sadece üç gün emen Hz.Muhammed'i (s.a.) henüz sütanneye verilmeden önce bir süre Hz.Hamza'nın da sütannesi olan Süveybe emzirdi. Mekke'ye emzirecek çocuk toplamak üzere gelen Sa'doğullarından on kadın içerisindeki Halime, kendisine kalan son çocuk yetim Muhammed'i emzirmek üzere aldı. İki yıl sonunda sütçocuğu ailesine teslim zamanı geldi. Ama Halime, bu çocuğun kendilerine bereket getirdiğine inanıyordu. Bir süre daha kalması için annesini ikna etmeye çalıştı, ama başaramadı. Kısa bir süre Mekke'de kaldıktan sonra, Muhammed yeniden dört yaşına kadar iki yıl daha sütannenin yanına gönderildi.. Böylece yaklaşık dört yıl, sütannesinin yanında geçti. Hz.Muhammed (s.a.), sütannelerini hayatı boyunca hiç unutmadı.

Ana Kucağına Dönüş

Hz.Muhammed (s.a.) sütannesi Halime tarafından dört yaşını bitirip beş yaşına basmışken, annesi Amine'ye teslim edildi. Ana-oğul yaklaşık dört yıllık bir ayrılıktan sonra artık birbirine kavuşmuştu. Bir yıl kadar sonra, annesi Amine, oğluyla birlikte dayızâdeleri olan Neccaroğullarından akrabalarını ve kardeşlerini görmek, kocası Abdullah'ın mezarını ziyaret etmek üzere Yesrib'e yola çıktı. Yesrib'te kalışları birkaç ay sürdü. Bu Yesrib (Medine) gezisi, onun çocuk zihninde derin yer etmiş, hicretten sonra oynadığı yerleri ve yüzdüğü havuzları sahabeye göstermiştir. Abdullah'ın mezarını ziyaret sırasında, Amine kocasının, Muhammed babasının hasretiyle gözyaşı döktü. Sonunda Mekke'ye giden bir kervanla birlikte, anne Amine, oğul Muhammed ve zenci dadı Ümmü Eymen dönüş yoluna koyuldular. Ancak dönüş yolunda Ebvâ adlı köyde annesi Amine, hastalandı ve kervandan ayrıldı. Hastalığı giderek ağırlaştı ve o da kocası gibi gurbette öldü (576). Hemen oraya defnedildi. Annesine kavuşalı bir-birbuçuk yılı ancak bulabilen ve altı yaşında olan Hz.Muhammed (s.a.), artık annesiz kalmıştı. Ümmü Eymen, Muhammed'i Mekke'ye götürmeyi başardı. Seksenini devirmiş dedesi Abdülmuttalib'e teslim etti.

Ağlatan Ana Şefkati

Annesini hep hayırla hatırlayan Hz.Muhammed (s.a.), Hudeybiye Umresi sırasında (veya Bedir Savaşı'na giderken) yolunu Ebvâ'ya düşürerek, annesinin kabrini ziyaret etmiş, kabiri elleriyle düzeltmiş, kabir başında üzüntüsünden ağlayıp gözyaşı dökmüştü. Hz.Muhammed'in (s.a.) ağladığını gören sahabe de ağladı ve "Niçin ağlıyorsun?" diye sordu. Hz.Muhammed (s.a.), onlara şu cevabı verdi: "Annemin benim hakkımdaki şefkat ve merhametini düşündüm de işte ondan ağladım."

BİRCEMRESİ BEKLİYORUZ

Dr. Mehmet GÜNEŞ

30.4.2004

Yazarın diğer yazıları

Bir gül cemresi

Ey Sevgili!.. En Sevgili...

Gül Aşkın Mihrabıdır

Gül'ü Anlamak

Bundan 1434 sene önce,

milâdî 571 yılının 20 Nisan (12 Rebîülevvel, Pazartesi)sabahında

güneş doğmadan az önce dünyayı şereflendiren,

bütün zaman ve mekânları Hakk’ın nûruyla aydınlatan,

“Âlemlere Rahmet” olan Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in

“Kutlu Doğum Haftası”nı idrâk ettiğimiz bu “Gül Mevsimi”nde;

Cenâb- ı Allah’ın gönüllerimize Gül Cemresi düşürmesi niyâzıyla…

“Örtün, üstümü örtün!..”

Yüreğim üşüyor… “Gül”den ayrı düşen yüreğim, buz dağına döndü, üşüyorum… Kanadı kırık sevdâların şehbâl açtığı yüreğimde, Gül Yetimleri’nin hüznünü bölüşüyorum…

“Örtün, üstümü örtün!..”

Üşüyor yüreğim…Yüreğimi gül yaprağıyla örtün ki, her yanımı “Gül” kokuları bürüsün... “Gül” esintileriyle handân olan yüreğim, âteş-i aşka düşüp “Gül”ün gölgesinde yürüsün... Rûhum gülistana dönerken; yüreğim “Gül” aşkıyla kavrulsun ve Muhabbetullah’ın âsûde ikliminde inşirâh bulsun…

“Örtün, üstümü örtün!..”

Yüreğim üşüyor... “Gül”ün nefesiyle kor hâline gelen bir ateş düşsün ki yüreğime, ılık bahar meltemlerinin getirdiği ebr-i nîsan ile kalbimdeki buzlar kelep kelep çözülsün … Kalplerden taşıp, göz pınarlarından çağlayan “Gül” kokulu şebnemler, rahmet olup yanaklardan süzülsün... Erisin Gül Cemresi’yle yürek yaylasındaki karlar... Yıllardır beklediğimiz bu son cemreyle kalbimize demir atsın cennet-âsâ baharlar...

Üşüyor yüreğim… Bir bahar tebessümüdür özlediğim…Bir Gül Cemresi’dir beklediğim… Cân evime öyle bir cemre düşsün ki, yüreğim sevgi çerâgıyla “gönül” hâline gelsin… Gönüldeki sevdâlar, cezir vakti kanat çırpan bir ak güvercin olup Mâverâ’ya yükselsin… Kalpteki masivâ ateşi sönsün... Kıbleden gelen ışığın İlâhî tecellîsiyle süveydâ-i kalp nûra dönsün… Hakk’ın inâyetiyle; beşeriyeti varlık bestesine kavuşturan, insanlığı kendi fıtrat yüzüyle tanıştıran ve Âdemoğlundaki muhabbeti, Muhammedî sevdâlarla buluşturan bir Gül Cemresi düşsün yüreğimize...

Bir Gül Cemresi bekliyoruz…

Kalplerin, “Sonsuz Nûr”un rehberliğinde yeniden hayat bulması için… Yüreğimizdeki her hücrenin besmeleyle yeniden kendine gelmesi için… “Gül”e sevdâlanan ve İlâhî aşkla yanan gönüllerin yeniden yaratılış sırrında karar kılması için... Ve nihâyet sonsuzluk nağmelerini idrâk eden “Gül”e pervâne sînelerde gülün herdem canlı kalması, ruhların ebediyyen gülmesi için, bir “fasl-ı ganîmet” olan Gül Cemresi bekliyoruz…

Bir Gül Cemresi bekliyoruz…

O cemre ki, İlâhî sevdânın nûruyla gönüllerimizi gül-deste eden, efsûnkâr güzelliklerle kalplerimizi dil-beste eden bir muhabbet fermânıdır... O cemre ki, yüreklerimizdeki küllenmiş sevdâları kor hâline getirip tutuşturan, gönüllerimizdeki firkât ateşini rahmet deryasına kavuşturan, “Kevser akan, “Gül” kokan” güzelliklerle hissiyatımızı buluşturan bir vuslat çağlayanıdır... O cemre ki, dilin söyleyemediğini anlatan, sözün ifâde edemediğini âşikâr eden bir “Hüsn-ü Aşk” destanıdır... O cemre ki, Hz. Âdem’in niyâzı, Hz. İbrahim’in duâsı, Hz. Îsa’nın müjdesi, Hz. Âmine’nin rüyâsı olup, “Levlâke levlâk...” sırrının tercümânıdır… Hülâsâ o cemre, gönül yaralarımızın “Gül” mushaflı dermanıdır....

Bir Gül Cemresi bekliyoruz…

Gül Cemresi düşen yürekler; hidâyet bularak hayâtiyet kazanır, kıyısı olmayan rahmet ummânına yelken açarak “Mutlak Hakikat”i tanır ve sevgilerin en yücesi adına “Gül” yüzlü sevdâlarla hemhâl olarak âyet âyet yıkanır... O halde gelin hep berâber, “Gül” dalından bir mızraba râm olup, gönül tellerimizi “Gül” aşkıyla akort edelim ki, gönlümüz “Gül”le meftûn olsun, hazâna eren kalbimiz bu kutlu cemreyle yeniden baharı bulsun.... Yüreğimizde katmer güller açılsın, ömür defterimizdeki “sedir”den sayfalar boş kalsın ve her hâlimiz “gül” yapraklarına yazılsın…Ve böylece bizler de; “Gül Mevsimi”nin ferah-fezâ ikliminde yeni bir bahara uyanalım ve mest ü mâhûr bir hayata yeniden merhabâ diyelim…

Şâirin; “ Esti nesîm-i nevbahar, açıldı güller subh-dem” dediği bir zaman dilimindeyiz... Şimdi “Gül Mevsimi”ndeyiz... Bahardaki dirilişi yaşıyoruz... Her bahar gülün goncaya durmasına; her gül de; bir dirilişe, bir uyanışa, bir rahmete vesiledir… Zâten baharın bir adı da “gül mevsimi” değil midir? Bu sebeple bahara; “vakt-i gül, mevsim-i gül, devr-i gül” denilmemiş midir.... Bu yılki baharımız; Ay ve Güneş’in “Gül” faslına berâber şâhitlik ettiği müstesnâ bir bahardır... Çünkü, “seyyidü ezhârü’l cenneh” (cennet çiçeklerinin serveri) diye vasfedilen katmer gülün açılma vaktiyle, “Kâinatın Solmayan Gülü”nün dünyaya teşrifleri aynı zamana - kamerî ve milâdî aynı tarihe- tevâfuk etti... İnşâ’Allah bu güzel buluşma; beşeriyetin gönlünde “Gül” tomurcuklarının açılmasına, yeni bir müjdeli şafağın sökmesine ve hasret kaldığımız gerçek baharların yeniden gönül semâlarımızda tulû etmesine vesile olur…

Gündönümünü yaşadığımız bu zaman dilimindeki niyâzımız, gündönümlerinin artık “Gül” dönümü olması… Bu Gül Mevsimi’nde; hem başı dik dağın, hem de boynu bükük sümbülün hâlet-i rûhiyesiyle, her ölçümüzü “Gül”den alalım; kalbimize, aklımıza, irâdemize ve duygularımıza “Gül”ün gösterdiği istikâmette yön verelim... Mânanın vârisleriyken, maddenin köleliğinde körelip âmâ hâline gelen gözümüzü ve gönlümüzü “Gül”ün nûruyla ışığa kavuşturalım… Eğer bizler; hayatın her karesini besmeleyle fetheder ve “Yeşil Köşkün lâmbası”nı “Gül”ün nûruyla yakabilirsek; işte o zaman; gönlümüz gülşen, çehremiz rûşen, çevremiz şen olacak; duygularımıza “Gül”e mümâsil bir renk, ölçülerimize“Gül Devri”nden bir mihenk gelecek ve dünyamız, “Gül” mihverli bir ahenkle gülecektir…

Fakat ne çâre ki, yıllardan beri “Gül Mevsimi”nin gül-efşân güzelliklerini idrâk edemiyoruz bir türlü... Ne yazık ki, hazân eriyor hayatımıza, bahar gelmeden... Ve şimdi, “Hüzün Yılı”nın en hazin günlerinden daha kederli bir zamanı yaşıyoruz ... Kutlu Emânetin Emîn Mimârı’ndan bize kalan ve “iki büyük emânet” olan “Kur’an ve Sünnet”e hakkıyla sahip çıkamıyoruz... Kur’an sadece evimizin duvarında asılı kaldı; Sünnet ise ne acıdır ki önemsenmez oldu, tartışılır hâle geldi ve inkâra başlandı… Heyhât!.. Bizler bu emânetlere sahip çıkmak şöyle dursun, “Gül” mushaflı sevdâmızı yok etmek isteyenlere bile sesimizi çıkaramıyoruz; yalnızlıktan, yılgınlıktan, yorgunluktan ve âcizlikten....

“Gül”ü gerçek mânâsıyla gönlümüze hâkim kılamadığımız, O’nun mübârek “İz”inden ayrıldığımız için; yalnızız, yılgınız, yorgunuz ve âciziz... Yalnızlığımız; Müslüman olarak birbirimizi kâmil mânâsıyla sevememekten, vahdetten ayrılıp kesrete düşmekten ve kardeşliği unutup tefrikada karar kılmaktan... Yılgınlığımız; madde ile mânanın, ilim ile îmânın, akıl ile kalbin terkîbini yapamamaktan, kalem, kılıç ve âsâyı; alınteri ve duâ ile yoldaş edememekten.... Yorgunluğumuz; “Gül”ün gölgesinde nefeslenmeyip, nefsin peşinde bîtap düşmekten ve maddeye esir olup dünyayı kalbimize yüklemekten… Ve âcizliğimiz ise; “En Azîz” olanı unutup, “Emrolunduğun gibi dosdoğru ol” ölçüsünü terk etmekten, İslâm hakikatinin insana yüklediği keyfiyeti hakkıyla anlamayıp, bunun yerine, nefsânî arzularımızı ikâme etmekten, Kur’an ve Sünnet çizgisini bırakıp, “Gül”ün muazzez ikliminden uzaklaşmaktan… Yâ Rabbi!.. Hakk’ı bilmeyi, hakikati ölçü almayı, “Gül”ün gölgesinde kalmayı, “Gül” aşkını gönlümüze hâkim kılmayı, “Gül”ün emrettiği gibi kardeş olmayı, “Gül” yaprağıyla dünyadaki bütün mazlumların gözyaşını silmeyi ve “Gül” ikliminde kendimizi bulmayı bizlere yeniden nasip eyle... “Yâ Rabbi!.. Dünyayı elimizden alma, fakat kalbimize de koyma…”

Ey En Güzel Gül!... Ey Şâh-ı Rusül!... Sen Rabbinden “Eşyânın hâkîkatini öğrenmeyi” talep ederken, bu muazzam duânın sırrına eremeyen biz kalbi vîrâneler ise; hâkikâtini bilmediğimiz eşyalara sâhip olmak için ömür sermâyemizi boş yere tüketiyor ve evlerimizdeki eşya kalabalığı içinde “Hakikat Sırrı”nın farkına bile varmadan beyhûde yere yorulup tükeniyoruz...

Aslında bizler; Efendimiz’in teri gül koktuğu için, gülü her kokladığında salâvat getiren; gül yaprağının yere dökülmesini dahi günah addederek, kitap sayfaları arasında itinâ ile gül yaprağı kurutan bir medeniyetin vârisleriyiz... Bu “Gül Mevsimi”nde ellerimizi yaprak yaprak semâya açarak; aziz milletimizin gönlünün yeniden “Gül”e yâr olması için duâ edip yalvaralım... Güzelliklerin hicret ettiği, huzurun terk-i diyâr edip gittiği bu mübârek vatan topraklarında yeniden “Gül” fidelerinin filiz vermesi için Hakk’ın dîvânına gözyaşlarıyla varalım... Çünkü, “Gül” kokusundaki aşk rüzgârlarından nasipdâr olanlar, seher vakti sevda yaylasının yollarını gözyaşlarıyla aşındırırlar.. Öyleyse gelin hep birlikte, gönlümüzün sesini, gözyaşıyla ıslattığımız “Beyaz Dilekçe”lere cümle cümle dökerek: ‘Yâ Erhame’r-Râhimîn!.. Yeni bir Gül Cemresi düşür Ademoğlunun gönlüne…Bu garip ümmete baharı soluklat yine… Yeniden döndür kahraman milletimi tarihî mefâhirine…’ duâsını Cenâb-ı Allah’a arz edelim... “Âlemlere Rahmet” olan “Kâinatın Efendisi”den de şefâat isteyelim: ‘Ey Emsâli Olmayan Gül!.. Kalmadı bu mazlum ümmette, bu aziz millette artık tahammül, ne olur bize de bir gül, tebessümünle şâd olsun her mü’min gönül’ diyelim…

Duâlarımız odur ki, son nefesinde bir demet gül isteyip, onu koklayarak rûhunu teslim eden Hz. Ali (r.a.) gibi, bizim ömrümüzün bidâyeti de, nihâyeti de, ilk faslı da, son faslı da Fasl-ı Gül olsun… Ve gönlümüz dâima “Gül” aşkıyla dolsun...

“Gül Mevsimi”nde, Gül Yetimleri’nin “Gül’e sevdâlı yüreklerini Gül Cemresi’nden mahrum bırakma Yâ Rabbi!..

Gül Efendim, gülümse bize… “Gül” yüzünden nur yağsın yüreklerimize… Yalnızız, yılgınız, yorgunuz, âciziz, perişânız, günahkârız, öyle muhtacız ki şefâatinize... Ne olur imdâd eyle bize...

“Erir canlar o Gül-bûy-ı revân-bahşın hevâsından,

Güneş titrer, yanar dîdârının bak, ihtirâsından,

Perîşân bir niyâz inler hayâtın müntehâsından

Cemâlinle ferah-nâk et ki yandım Yâ Resûlallah…”

Bir kardeş olarak Hz. Muhammed(s.a.)

Prof. Dr. Vecdi Akyüz

26.4.2006- Yeni Şafak Gazetesi

Hz.Muhammed'in (s.a.), annesi de, babası da çok genç yaşta öldüklerinden öz kardeşi hiç olmadı. Onun biricik kardeşleri, süt kardeşleriydi. Bu ilâhî takdir sonucu, kardeş sevgisini ve ilgisini, mecburen onlarla paylaşmıştı. Sütkardeşlerinin isimleri Abdullah, Üneyse ve Şeyma idi. Sütannesi, sütbabası ve sütkardeşlerinin hepsi, zaman içinde müslüman olmuşlardır. Hz.Muhammed (s.a.), daha çocukken onların yanında bulunduğu sırada, bütün süt ailesi tarafından çok seviliyor, hatta uğurlu görülüyordu. Sütannesine ve sütbabasına daima saygıyla davrandığı gibi, kardeşlerine de bütün hayatı boyunca, tıpkı öz kardeşleriymiş gibi davrandı. Ayrıca, bir yetim olarak yanında büyüdüğü amcası Ebu Tâlib'in oğlu (amcazâdesi) Ali de, onun hem kardeşi, hem de en yakın arkadaşı gibiydi.

Süt Ebeveyn ve Sütkardeşler

Hz.Muhammed (s.a.), sütannesiyle Taif yakınlarında çöldeki göçebe hayatı sırasında, her çocuk gibi otlaklarda sürü güdüyor, oynuyor, yeri gelince yaramazlık da yapıyordu. Herhalde çocukça çekişmelerin biraz büyüdüğü bir defasında, sütkardeşi Şeyma'nın omzunu dişlemişti. Öyle bir dişlemişti ki, kızkardeşinin omzunda ömür boyu kalacak bir iz bırakmıştı. Ama buna rağmen Şeyma, ısırık dolayısıyla fazla bir acı duymamıştı.

Hz.Muhammed (s.a.), bir gün otururken, süt babası, süt annesi ve süt kardeşi çıkageldiler. Hz.Muhammed (s.a.) hemen ayağa kalktı. Omuzlarına örttüğü şalının (aba veya cübbesinin) bir ucunu süt babasının, öteki ucunu da süt annesinin altına serdi. Süt kardeşini de önüne oturttu. Kavuşma Sevinci, Ölüm Hüznü

Hz.Muhammed (s.a.), Tâif kuşatmasını (h.8/Şubat 630) sona erdirdikten sonra, yeni fethedilmiş bulunan Mekke'ye dönerken, Mekke yakınlarındaki yeşillik bir yer olan Ci'râne'ye geldi. Karargâh kuruldu, esir ve ganimetler buraya nakledilmişti. Bu sırada, Hz.Muhammed'in (s.a.) huzuruna bir kadın getirildi. Bu kadın, Evtâs'ta esir alınmıştı. Kadın, ısrarlı biçimde "Ben Muhammed'in sütkardeşiyim" diyor, ama pek inanan olmuyordu. Bu ısrar üzerine, kadını Hz.Muhammed'e (s.a.) göstermeye karar verdiler. Hz.Muhammed (s.a.), ilk anda kadını tanıyıp çıkartamadı, kim olduğunu sordu. Kadın, Halime'nin kızı Şeyma olduğunu söyledi. Küçük bir çocukken birlikte oyun oynadığı Şeyma'yı, bu büyümüş haliyle bir türlü tanıyamadı. Bunun üzerine Şeyma, omuzunu açıp küçükken Hz.Muhammed'in (s.a.) ısırarak bıraktığı diş izlerini gösterince, olayı hemen hatırladı. Derhal yerinden kalkarak, örtüsünü yere serdi, yanına oturttu. Biraz söyleşip halleştiler. Merakla sütannesi Halime'yi ve sütbabasını sordu. Her ikisinin de öldüklerini öğrenince, çok hüzünlendi ve sel gibi boşalan gözyaşlarını tutamadı. Daha sonra sütannesi Halime'ye dair, ortak çocukluk günlerine dair konuştular.

Hz.Muhammed (s.a.), sohbet sonunda, Şeyma kardeşine, bir isteği olup olmadığını sordu. Esirlikten kurtulup dilerse yanında kalabileceğini, dilerse de biraz mal verip serbest kalabileceğini belirtti. Şeyma, mal alıp köyüne gitmeyi tercih etti. Ona, bir deve, bir elbise ve 20 dirhem para verdi. Şeyma, sütkardeşinden gördüğü bu büyük iyilik karşısında müslüman oldu. Köyüne gitmek üzere ayrılırken de, Hz.Muhammed'i (s.a.) şu sözlerle takdir etti: "Sen, küçük bir çocukken de, büyük bir adamken de, ne iyi kefil (bakan) ve ne iyi bakılansın."

Anlaşılır sebeplerle her yıldan biraz farklı olarak özellikle bu yıl büyük bir coşkuyla karşılanan ve değerlendirilen kutlu doğum günleri boyunca, âlemlere rahmet olan Hz.Muhammed'i (s.a.) biraz farklı biçimde, önce peygamber özellikleriyle, daha sonra da çocukluktan gençliğe ve yetişkinliğe dek en yakın aile çevresindeki sımsıcak insanî ilişkileri çerçevesinde ele almaya çalıştım. Yakın ilgi gösteren ve peygamberimizin bu gibi yönlerinin daha genişçe ele alınması için teşvik eden okuyucularıma, ayrı ayrı teşekkür ederim.

.

BİR KEZ YÜZÜNÜ GÖREN ÖMRÜNCE UNUTMAYA...

Lutfi Ayhan

Peygamberimizle ( S.A.V) ilgili yazı yazmaktan hep çekindim hep utandım. Fakat çokta yazmak istiyordum. En son dün bir Acem şairinin bir mısrasını görünce kendimde cesaret buldum ve birkaç satır yazmaya karar verdim. O büyük şair şöyle diyor; ‘ Ey Nebi ! bu mısraları seni övmek için değil , bilakis şiirimin senin isminle şeref ve güzellik kazanması için yazıyorum...’ Ben de bu yazıyı aynen bu düşüncelerle kaleme alıyorum. Yoksa o yüceliği , o güzelliği anlatmak kimin haddine. Onu öven zaten övmüş. Süleyman Çelebinin deyimiyle O ; ’ ( yerlerin ve göklerin, zamanın ve mekanın sahibi Allah) ‘ Bile yazmış adı ile adını...’

Peygamberin güzelliğini ve yüceliğini gönlü açık, kalp gözü gören Yunus gibi, Mevlana gibi , Bestami gibi erenlerin şairlerin mısralarından, sözlerinden ve davranışlarından giderek çözmek daha kolay. Onların söylediği sözleri söylemek için mutlaka büyük bir sevgiyi ve muhteşem bir güzelliği yakalamak gerekir. Geçenlerde Ahmet Özhan Televizyonda Manevi sevgiden, Platonik aşktan bahsederken şöyle diyordu; ‘Ben inanıyorum ki Yunus Üstadımız, Mevlana pirimiz bu güzel ve erişilmez mısraları bizim göremediğimiz ve onların da gördükleri zaman hayretler içinde kalarak saatlerce kendilerinden geçmiş bir halde seyrettikleri manevi bir sahnenin ışıklarının tesiri ile yazıyorlardır. Bizim gibi şairliğe özenenler bilirler ki bu çok doğru bir söz. Çünkü ben şahsen büyük bir üzüntü, büyük bir sevinç, muhteşem bir güzellik , hoş bir manzara gördüğüm zaman ki yazdığım mısralar çok daha etkili çok daha güzeldir. Böyle olmasına rağmen bizim şiirler o büyük üstatların satırları yanında ‘mani’ gibi kalıyorlar. Meselâ, benim en çok sevdiğim şiirimin en güzel şu iki mısrası böyle bir anda yazılmıştı. Fakat o büyük gönlü, o göz kamaştıran güzelliği görenlerin mısralarının yanında bu mısralar güneş yanında parlayan bir yıldız gibi sönük kalmıyor mu?

‘...Bir bebek kundağıdır gözümde taze mezar

Kara toprak annedir beni sallar dizinde...’ veya;

‘ Yâkup özlemlerime âteşi Nemrut düştü

Tutuştu Gök Kuşağım rengim siyahi düştü...’

Diyeceğim şu ki her gönül eri, her büyük şair ancak kendi gördüğü ve hissettiği güzelliğin mesabesince güzel söz söyler ve hayat sürer. Bizler bu sevgi dağına tırmanamadığımızdan, o sevgi ummanına dalamadığımızdan, Peygamberin güzelliğini ve yüceliğini Onu gören ve onun sevgisine meftun olanların yazdıkları ve anlattıkları ile beyan etmeye çalışacağım.

Yunusun deyimi ile on sekiz bin âlemin Mustafası olan Peygamberimiz, Hz. Âişenin söylemi ile ‘YÜRÜYEN KURAN’ idi. Allah’ın nasıl bir insan, nasıl bir kul, nasıl bir eş, nasıl bir baba, nasıl bir dede, nasıl bir devlet başkanı... görmek istediğini merak edenler Peygamberimizin hayatını incelesinler. O bu fani dünyanın da Âhiret’ in de gerçek hakkını veren bir hayat sürmüş ve bizlere bu konuda ebedi bir rehber olmuştur.

O öyle bir eş idi ki; eşlerine bir kez vurmamış bir kez kötü bir söz söylememiş. Hiç birine bir tek emir vermemiş, Dünyalık bir iş için kimseye sinirlenmemiş.

O öyle bir Cömertti ki; ‘Ne kadar güzel bir sürün var ey Muhammet!’ diyen bir kişiye :’ Senin olsun istermi sin ?’ diyerek bağışlayıvermiş ve bu cömertliği ile bir gönlü Cennetlik yapmış. Çünkü bu davranış karşısında şaşıran inançsız kişi insanlara koşarak :’Vallahi Muhammet fakirlikten korkmayacak kadar cömert . Bu derece cömertlik ancak bir peygamberde olur’ diyerek ihtida etmişti.

O öyle bir baba idi ki; Sevgili kızı Hz Fatıma’ yı evlendikten sonra bile ışığını sabahları yanar gördüğü halde ;Kızım Namaza kalk’ diye her gün uyarır ve onun Cenneti kazanmasını o kadar arzu ederdi.

O öyle bir devlet başkanı idi ki; her yükün en ağırını kendi çeker nimette en son, külfette en önde gelirdi. Mekke’den Medine’ye hicret eden en son o olmuştu. Adaleti fakir zengin güçlü fakir ayırt etmeksizin en güzel şekilde o uygulamıştı.

O öyle bir Peygamberdi ki; bırakın diğer peygamberleri, Cebrail in bile durup ; ‘Ya Muhammet bundan sonrası bana da yasak bundan sonra sen yalnız gideceksin’ diyerek terk ettikten sonra SİDRE-İ MÜNTEHAYA varan tek Resül oldu.

O öyle bir dost idi ki; Üzüm salkımını yemeye en altta ki küçük tanelerden başlar, bunu görüpte sebebini soran sahabeye ; ‘ Üzümün tatlı taneleri üsttekilerdir. Belki ben oraya varana kadar bir dostum gelirde onları ona ikram ederim’ diyecek kadar samimi ve dostluğa değer veren bir yüce gönüle sahipti.

‘Yerlerde ve gökler de övülen’ anlamına gelen ‘Muhammed’ ismini taşıyan peygamberimiz’ e o kadar güzel övücü sözler söylenmiştir ki bunlar ciltlere sığmaz Bunlardan Yunustan seçtiğim birkaç mısra ile yazıma son veriyorum.

‘Canım kurban olsun senin yoluna / adı güzel kendi güzel Muhammet

Şefaat eyle sen kemter kuluna / adı güzel kendi güzel Muhammet...’

***

Bir kez yüzünü gören ömrünce unutmaya

Tesbihi sen olasın ol ayruk din tutmaya....

Sekiz Uçmak hurisi bezenip gelir ise

Senin sevginden gayri gönlüm kabul etmeye

Ben seni sevdiğime Bahai derler ise

İki Cihan mülkünü verip baha bitmeye...

Bu şiiri Semih Sergenin, Yunus Emre atlı şiir kasetinden düşlerinizin alabora olduğu bir anda sessiz bir ortamda (bilmediğiniz kelimelerin anlamını öğrendikten sonra ) birkaç kez üst üste dinleyin. Eğer gönül kapılarınızda bir gıcırtı, bir açılma emaresi yoksa derhal bir gönül doktoruna başvurun.

.

Bir Torun Olarak Hz.Muhammed (s.a.)

Prof. Dr. Vecdi Akyüz

19.4.2006- Yeni Şafak Gazetesi

Hz.Muhammed'in (s.a.) dedesi Abdülmuttalib, Mekke'nin ileri gelenlerindendi. O derecede ki, bütün Arap yarımadasında, hatta komşu bölgelerde bile yüksek itibarlı, çok saygın biriydi. Torunu olduğu Kusay ile oğlu olduğu Haşim, Mekke'ye ve özellikle Kureyş kabilesine siyasî ve ekonomik açıdan büyük hizmetleri olan kişilerdi. Abdülmuttalib, babasından miras zenginliği, Arap yarımadasının en önemli siyasî, dinî ve ekonomik merkezi durumundaki Mekke şehir-devletinde, kendi ailesinin sorumluluğunda olan hacıları besleme (rifâde) ve sulama (sıkâye) görevini yürütüyordu. Ayrıca Mekke'nin en önemli sorunu olan susuzluk sorununu, Zemzem'i yeniden bularak çözümlemişti.

En Sevgili Torun

Birbirinden yakışıklı ve güzel on oğlu ve on kızı olan Abdülmuttalib'in, dolayısıyla çok sayıda torunu vardı. Hz.Muhammed (s.a.) bu torunlar arasında, dedesi tarafından ayrı bir sevgiye kavuştu. Belki babasının daha torunu doğmadan ölmesinden dolayı yetim kalışından, belki de başka sebepten, Muhammed torununa karşı daha sevecen ve özenliydi. Torununun doğumundan yedi gün sonra, gelenek uyarınca bir ziyafet verdi. Kâbe'de torununun adının, daha önce pek kimseye verilmemiş olan Muhammed olacağını duyurdu. Yine gelenek uyarınca, torunu Muhammed, daha yeni doğmuş bir bebekken Sa'doğullarından Halime'nin isteği üzerine dedesi tarafından sütanneye verildi. Böylece torun, babadan yetim, anadan ve dededen uzakta, iki yıl sonraki kısa bir ara dışında, dört yıl kadar sürecek ilk gurbet hayatına çıkmış oluyordu.

Annesi Hz.Amine'nin, Yesrib (Medine) ziyareti dönüşünde, Mekke'ye yaklaşık 190 km. uzaklıktaki Ebvâ köyünde ölümü üzerine öksüz kalan altı yaşındaki Muhammed, dadısı Ümmü Eymen tarafından Mekke'ye götürülerek dedesi Abdülmuttalib'e teslim edildi. Artık dedesi ikinci babası, dadısı ikinci annesi olmuştu.

Dede Abdülmuttalib, şefkat ve merhametle bağrına bastığı torunu Muhammed'e çok sıcak davranıyor, yetim ve öksüz oluşundan dolayı eziklik içinde büyümek yerine başı dik yetişmesi için olanca çabasını gösteriyordu. Arap toplumunda geçerli saygı kurallarına göre, küçükler büyüklerin yanlarına girebilmek için çok özel izin gerekirdi. Nitekim dede Abdülmuttalib, torunu Muhammed'e, büyüklerle sohbet ederken, dinlenirken ve özel minderinde otururken, hep yanında bulunma izni verdi. Abdülmuttalib, yemeklerde de önce torununa yedirirdi. Ortalıkta olmadığı zaman, onu aratıp buldururdu. Dizine oturtur, yemeğin en güzelini ona verir, yüzünü gözünü öper, sırtını başını sıvazlardı. Yağmur dualarında torununu daima yanına alırdı.

Abdülmuttalib, her vesileyle torunu için şöyle deyip duruyordu: "Bu benim oğlum, çok önemli birisi olacaktır." Torununu başkalarına şöyle anlatırdı: "Bu çocukta Kureyşlilerin güzelliği, Medinelilerin terbiye ve cömertliği, Sa'doğullarının da dillere destan konuşması var." Hz.Muhammed (s.a.) de, düzgün konuşmasının, çocukluğunu çölde Sa'doğulları arasında geçirmesinden kaynaklandığını belirtmiştir.

Toruna Bakma Vasiyeti

Seksenini devirmiş Abdülmuttalib, sağlık durumu bozulunca, oğullarını toplayarak, vasiyetini iletti. Bu çerçevede, torunu Muhammed'e sahip çıkılıp onunla ilgilenilmesini istiyordu. Hz.Muhammed'in babası Abdullah'ın ana-baba bir kardeşi olan Ebu Talib, yeğenini bir kardeş emaneti olarak korumasına aldı.

Oğullarını toplayan Abdülmuttalib, amcalarıyla konuşmasının ardından, torunu Muhammed'e baktı ve sordu: "Amcalarından hangisiyle kalmak istersin?" Bu konuşmayı seyreden Hz.Muhammed (s.a.), Ebu Tâlib amcasının boynuna sarılıp kaldı. Böylece, torun Muhammed'e hangi amcasının bakacağı da belli olmuştu.

Dedenin Ağlatan Ölümü

Hz.Muhammed (s.a.) sekiz yaşındayken, iki yıl kadar yanında kaldığı, sekseniki yaşındaki, neredeyse arkadaşı olan dedesi Abdülmuttalib, vasiyet olayından üç gün sonra ölünce (577), yeni bir sarsıntı geçirdi. Dadısı Ümmü Eymen, torun Muhammed'in, dedesinin ölümündeki o büyük üzüntüyü ve sarsıntıyı, şöyle anlatır: "Dedesini kaybettiği gün, Muhammed'i, dedesinin divanı yanında ağlarken gördüm. İçini çeke çeke ağlıyordu." Hz.Muhammed (s.a.), bizzat kendisi de, "Deden Abdülmuttalib'in ölümünü hatırlıyor musun?" diye sorulunca, şu cevabı vermiştir: "Evet, hatırlıyorum. O zaman, sekiz yaşındaydım." Aslında Kureyş'in ulusu Abdülmuttalib'in ölümü, bütün Mekke halkı için de günlerce süren yasa sebep olmuştur.

.

Bir Yeğen Olarak Hz.Muhammed (s.a.)

Prof. Dr. Vecdi Akyüz

20.4.2006- Yeni Şafak

Hz.Muhammed (s.a.), akrabalık bağlarının (sıla-i rahim) gözetilmesini çeşitli vesilelerle belirtmiş, uygulama örneklerini de göstermiştir. Bir yeğen olarak amcaları, halaları ve teyzeleriyle, bu çerçevede ilişkiler kurmuştur.

Amcanın yeğen açısından konumunu, Hz.Muhammed (s.a.), amcası Abbas'ın yaşadığı bir olay dolayısıyla belirtmiştir. Hz.Abbas, öfkeli bir şekilde Hz.Muhammed'in yanına girdiğinde, bu öfkenin sebebini sordu. Kureyş'in kötü davranışı olduğunu söyleyince, bu duruma öfkelenen Hz.Muhammed (s.a.) şöyle buyurur: "Canımı elinde tutan Allah'a yemin olsun ki, Allah ve peygamberi için sevmediğiniz sürece, hiçbirinizin kalbine iman girmez. Ey insanlar! Her kim amcama eziyet ederse, bana eziyet etmiş demektir. Çünkü, kişinin amcası, babası yerindedir." (Tirmizî, fiten, 28)

Yanında iki yıl kadar kaldığı dedesi Abdülmuttalib ölünce, dedesinin vasiyeti gereği, Mekkelilerin "Abdülmuttalib'in Yetimi" dedikleri, sekiz yaşındaki Hz.Muhammed (s.a.), babasıyla ana-baba bir öz kardeş olan amcası Ebu Tâlib'e emanet edilmişti. (577) Ebu Tâlib, kişilikli, ahlâklı, eli ve gönlü açık biriydi. Dürüst ve çalışkan bir tüccardı. Yeğenini de ticaret hayatına, amcası Ebu Tâlib alıştırmıştı. Ebu Tâlib de, babası Abdülmuttalib gibi, öksüz yeğenine büyük sevgi ve şefkat göstermişti. Ebu Tâlib'in evinde yemekleri hep birlikte yediklerinden, sofrada yeğen Hz.Muhammed (s.a.) yoksa, Ebu Tâlib "Biraz bekleyin de oğlum gelsin" deyip yemeğe başlamazdı. Bazen yemekler, özellikle kahvaltı sofraya geldiğinde, ağırdan aldığından yeğen Muhammed'e yemek kalmazdı. Bu yüzden amcası, bazen ona ayrı sofra kurdururdu.

Dedesi Abdülmuttalib'in son evliğinden doğma diğer iki amcası olan Abbas ile Hamza, Hz.Muhammed'in (s.a.) birlikte büyüdüğü yaşıtlarıydı. Peygamberimiz 17 yaşındayken (586), amcaları Zübeyir ve Abbas'la birlikte, Yemen'e ticaret yolculuğu yaptı. 20 yaşındayken (589/90), amcalarıyla birlikte, Ficar Savaşı denilen 4. defa patlayan kabileler arası iç savaşa katılmış, çatışmada kimseye ok atmamış ve kan dökmemişti. Yalnızca düşman tarafından atılan okları toplayıp, amcalarına vermişti. Yine 20 yaşlarındayken (590), hılfu'l-fudûl adıyla bilinen insan hakları örgütünün yeniden kuruluşunda akrabaları olan Haşimoğullarıyla birlikte etkili olmuştu.Yakınlarını yeni dine çağırmasıyla ilgili âyetler inince, bu konuda biraz zorluklar yaşadı ve nasıl tepki göstereceklerinden bayağı kaygılandı. Bundan dolayı evine kapanıp kaldı. Dine davetin ilk günlerindeki gibi, korku ve kaygı içindeydi. Halaları, hastalandığı düşüncesiyle ziyaretine geldiler. Yeğenlerini sağlıklı görünce, son günlerdeki sıkıntılı ve garip durumunun sebebini sordular. Bu soruya, şu karşılığı verdi: "Benim hiçbir rahatsızlığım yok. Hasta değilim. Allah, akrabalarımı azabıyla uyarmamı emretti." Bu cevap üzerine halaları, "Sen yakınlarına çağrı yap. Fakat Abdüluzzâ'yı (Ebu Leheb) çağırma. Çünkü o senin davetini kabul etmez" diyerek, tavsiyelerini bildirdiler. Hz.Muhammed'in (s.a.) hala ve teyze sevgisinden, süt halaları ve süt teyzeleri de nasip sahibi olmuştur. Taif Savaşı'ndan sonra, Huneyn'de Hevâzin kabilesinden çok sayıda (6.000) kişi esir olarak ele geçirilmişti. Hz.Muhammed (s.a.), esirler arasında bulunan süt hala ve süt teyzeleri hatırına, öncelikle kendisinin ve Abdülmuttaliboğullarının payına düşen esirleri serbest bırakmıştı, ardından da diğer sahâbenin paylarına düşen esirleri, fidye almaksızın salıvermişlerdi. Kaza umresinden Medine'ye dönüldüğü gün, Hz.Muhammed'in (s.a.) üç yakını arasında, bir tartışma çıktı. Ali, Cafer ve Zeyd, Hz.Hamza'nın kızı Ümâme'nin velisi olma konusunda tartışıyorlardı. Yanlarına giden Rasulullah, durumu öğrendi. Her üçünün de gerekçelerini dinledikten sonra, hepsini övdü ve sevgilerini belirtti: "Ey Zeyd! Sen Allah'ın ve Rasulü'nün dostusun. Ey Ali! Sen benim kardeşim ve arkadaşımsın! Ey Cafer! Sen bana yapıca ve huyca en çok benzeyensin." Ardından kararını şöyle bildirdi: "Ey Cafer! Ümâme'yi görüp gözetmeye sen daha lâyıksın. Çünkü onun teyzesi, senin eşindir. Teyze, anne yerindedir." Cafer, bu karara çok sevinerek, Ümâme'yi aldı. (Buhârî, sulh, 6, megâzi 43; Müslim, Cihad 90; Ebu Davud, talak, 35; Tirmizî, birr, 6) Teyzenin konumuyla ilgili benzer bir açıklamayı, bir günahın af vesilesi olarak da yapmıştır. Bir adam, Hz.Muhammed'e (s.a.) gelerek, "Ey Allah'ın elçisi! Büyük bir günah işledim. Tövbe etsem, kabul olur mu?" dedi. Hz.Muhammed (s.a.), ona sordu: "Anan baban var mı?" Adam "Hayır, yok" dedi. "Teyzen var mı?" diye sordu. Adam "Var" dedi. Hz.Muhammed (s.a.) "Öyleyse, ona iyi davran" buyurdu. (Tirmizî, birr, 6)

.

Çağımız Ve Hazreti Muhammed

Vehbi AkŞit

Adı günde beş defa anılan bir peygamberin ümmetiyiz. Hazreti Muhammedin Ümmeti. İçinde adı geçen davete de Ezan-ı Muhammedi diyoruz.

Milli Şairimiz Mehmet Akif, İstiklal Marşında:

“Bu ezanlar ki şehadetleri dinin temeli,

Ebedi yurdumun üstünde benim inlemeli” diyor.

Hazret-i Muhammed (s.a.v.) neden büyüktür? Büyüklüğü tartışılmaz. Dün de bugün de yarın da en büyük insan Hazreti Muhammed’dir.

Getirdiği mesaj “La ilahe illallah” mesajıdır. İnsanların kendi elleriyle yaptıkları, yonttukları taşlara, heykellere, putlara tapan insanlara “Durun, yaptığınız hatadır” diyen bir mesajdır.

Alemlerin Rabbi olan Allah’tan alınan, kaynağı hak ve gerçek olan bir mesajdır.

1400 küsur seneden beri, insanlığı besleyen, büyüten, sevgiyle ve aşkla yoğuran bir mesajdır.

Çağımıza kadar, güncelliğini hiç kaybetmeyen, tazeliğini an be an koruyan, sanki yeniden geliyor gibi insanlığın ufkunu inen, insanlığı değiştiren bir mesajdır.

Hazreti Muhammed (s.a.s.),cahiliye dönemi olarak tarihe geçen, o karanlık alemde, bir nur gibi parlayan meşale olmuş, etrafını hep aydınlatmış, özüyle sözüyle “el-emin” ünvanını almıştır. Cahiliye döneminin örf ve adetlerinden uzak kalmıştır.

Hz. Peygamber, en yakınlarından başlayan, daha sonra bütün Arap yarımadasını kaplayan ve hatta bütün Arap yarımadasının sınırlarını aşan davet faaliyetlerini peygamberlik görevi boyunca sürdürmüş ve bu hususta çok büyük bir başarı elde etmiştir.

Cahiliye döneminde, kendisini öldürmek, yok etmek için yola çıkanlar, önünde kelime-i şehadet getirerek dirilmiş, yepyeni bir hayata başlamışlardır.

Hz. Peygamber’in davetinde başarılı olmasının sebebi, kuşkusuz güvenilir bir insan vasfını, özüyle sözüyle dosdoğru insan olmasını korumasına borçludur.

Peygamberimizin hadislerini incelediğimizde, sanki yeniden söyleniyor, bize söyleniyor şeklinde anlamak lazımdır.

1400 sene önce, bir avuç insan iken, yarımadayı aşan, milyon kilometrekarelere ulaşan yerlerde yaşayan insanlarda büyük bir kimlik değişimi olmuş, şahsiyetlerinde olgunlaşma, islamlaşma görülmüştür.

Öncelikle kendi çağına verdiği mesajları anlamak lazımdır. Ondan sonra günümüze verdiği mesajları anlamak daha doğru olacaktır.

Hazreti Peygamber, bu görevini yaparken çeşitli konumlarda karşımıza çıkar: Başta sapıklık içinde bulunan ve çoğu okuma yazma bilmeyen bir topluma ilâhi mesajı tebliğ edip bizzat tatbikatını yapmıştır.[1]

Bu kişinin kendi içlerinden birisi olması, onları fena huy ve inançlardan temizlemesi, Allah’ın büyük bir lütfudur.[2] Eğer kendi içlerinden biri olmasaydı, tanımaları, örnek almaları güçleşir, güvenleri kalmazdı.

1400 sene önceden çağında yaşadığı insanlara verdiği mesajlar incelendiğinde, yeniliklere açık, ilerleme, gelişme ve dinamizmin insanlığı mutluluk getirdiğini haber veren adımları atan bir peygamberdir. Yeniliklere ne kadar açık olduğunu gösteren çok sayıda örnekler mevcuttur. Bu hususta birkaç örnek verelim. Bunlardan birisi Temimi ed-Dari’nin Mescid-i Nebevi’yi aydınlatmasıyla ilgilidir. Mescid-i Nebevi önceleri yatsı ve sabah namazı vakitlerinde hurma dalları ve yaprakları yakılarak aydınlatılıyordu. Hicretin dokuzuncu yılında Temim heyeti ile birlikte Medine’ye gelen ve yanında birkaç kandil ile fitil ve yağ getiren Temim ed-Dâri, bir Cuma gecesi hizmetçisine Mescid’de kandilleri astırarak yaktırır. Hz. Peygamber Mescid’e gelince bunları kimin yaktığını sorar. Temim ed-Dâri’nin yaptığını öğrenince ona şunları söyler: “Sen İslam’ı nurlandırdın. İslam’ın mescidini süsledin. Allah da seni dünyada ve ahirette nurlandırsın.” Bu olay Hazreti Peygamberi o kadar etkiler ki, Temim ed-Dari’ye kandilleri asan hizmetçinin adını sorar. Fetih olduğunu öğrenince Sirâc (kandil) olarak değiştirir. Sahabe arasında yer alan Sirâc, Mescid-i Nebevi’yi aydınlatma ve isim değiştirme olayını bizzat kendisi anlatmıştır.[3]

Toplumsal hayatın vazgeçilmez ögesi olan aileyi sağlıklı bir toplumun esası kabul eden Hz. Muhammed, evliliği kolaylaştırıp özendirmiş, bugün bilinen tarzın dışındaki nikah şekillerini kaldırmıştır.

Ailede kadın, kocası karşısında bağımsız kişiliğe sahiptir; ekonomik bakımdan da bağımsızdır.

Hz. Peygamber birçok hadisinde ailenin önemine işaret etmiş ve onun bir huzur yeri olduğunu belirtmiştir. İnsanın üzerinde hakkı olan kişilerin başında aile fertleri gelmektedir. Peygamberimiz aile reisi olarak bir müslümanın aile fertlerine nasıl davranması gerektiğini emir ve tavsiyeleri ile ifade ettiği gibi, bizzat kendi uygulaması ile de ortaya koymuştur. Erkeğin kadına iyi davranması gerektiğini çok açık ve kesin bir şekilde dile getirmiştir. Bu anlamda “En hayırlınız ailesi için hayırlı olandır. Bana gelince, ben aileme karşı en hayırlı olanınızım.”[4], “ En hayırlınız hanımlarına karşı iyi davrananınızdır”[5] buyurmuştur.

İnsanın üzerinde hakkı olan kişilerin başında aile fertleri gelmektedir. Kişinin sevincini ve üzüntüsünü ilk önce paylaştığı kimseler aile fertleridir. Hz. Peygamber çeşitli vesilelerle erkeklerin kadınlar üzerinde, kadınların da erkekler üzerinde hakları bulunduğunu söylemiştir. Kadınlar hakkında Allah’tan korkulmasını, onlara haksızlık yapılmamasını istemiştir. Kocasını şikayet için gelen kadınların sayısı artınca bu tür davranışlarda bulunanların iyi kimseler olmadığını söylemiştir.[6] Hanımlarına iyi davranmış, onları dövmemiştir. Kendisi bunu yapmadığı gibi, hanımlarını dövenleri de “Kadınlarınızı nasıl dövüyor, sonra da akşam olunca beraberce yatıyorsunuz”[7] diyerek kınamıştır.

Hz. Peygamber’in idaresi istişare üzerine kurulmuştu. Kur’an-ı Kerimde istişanin önemi üzerinde çok durulur, bizzat Hz. Peygamber’e istişare etmesi emrolunur.[8]

Hz. Peygamber’in idarede izlediği bazı temel prensipler vardır. Her şeyden önce O’nun başlıca gayesi İslam’ı mümkün olduğunca çok insana ulaştırmaktı. Bunun dışındaki her şey o hedefi gerçekleştirmek için bir vasıta idi. O, her sıkıntıya bu gaye uğruna katlanmıştır.

Hz. Peygamber insanları çalışmaya teşvik ettiği gibi, bizzat kendisi de çalışmış ve çalışma hayatının ilkelerini kendi hayatında uygulama alanına koymuştur. Çalışmalarını çocukluğundan itibaren hayatının sonuna kadar sürdürmüştür.

Rahmet Peygamberi olan Hz. Muhammed (s.a.s.) insanlığa getirmiş olduğu mesajı, kendi çağına anlatmış, nesilden nesile aktarılan ve yaşanan bir din olarak karşımıza çıkmıştır.

Günde adı semalarda beş defa anılan başka bir insan yoktur. Bu sadece ve sadece Hz. Muhammed’e nasib olmuştur. Bizler ümmeti olarak, bize getirmiş olduğu mesajı çağımıza göre yeniden yorumlayarak anlamak zorundayız. Dar kalıplardan sıyrılarak, ufkumuzu ve aklımızı kullanarak verilen mesajları çok iyi anlamalıyız.

Kutlu Doğumlarda anlatmaya çalıştığımız Hz. Muhammed’i bu dar kalıplar içinden çıkararak, günlük hayatımızda baş köşeye oturtmak, onun mesajlarını yudum yudum içmek zorundayız. Biz ümmetine ancak bunu yapmak yaraşır.

[1] Cuma, 62/2.

[2] Ali İmran, 3/164.

[3] Asım Köksal, İslam Tarihi, (Medine Devri), IX, 363-364.

[4] İbn Mâce, I, 636.

[5] İbn Mâce, I, 636.

[6] İbn Mâce, I, 639; Ebu Davud, II, 608-609; Darimi, Sünen, İstanbul, 1981, s. 543.

[7] İbn Hanbel, IV, 17.

[8] Ali İmran, 3/159.

.

PEYGAMBERİMİZİN DİĞER İNSANLARLA İLİŞKİLERİ

Yusuf Ömeroğlu

İnsanlığa yeni bir hayat modeli getiren Peygamberimiz, hayatın her alanında olduğu gibi, sosyal hayatı da yenileyen ve şekillendiren prensipler getirmiştir. Hz. Peygamber teklif edeceği her konuyu önce kendisi bizzat tatbik ettiği gibi, -aynı zamanda Allah'ın razı olduğu hayat tarzı olan- kendi hayat tarzına ulaşılması konusunda da toplumu eğitmeyi ihmal etmemiştir.

Peygamber Efendimizin davranışlarının ahlakî olarak dayandığı esaslar araştırıldığında bunların en başında; O’nun engin alçakgönüllülüğü, yumuşak huyla muamelede bulunması, cömertliği, sabrı, merhamet ve şefkati gelir.

Peygamberimiz ortaya koyduğu esaslar, insan ilişkilerinin daha bir önem kazandığı günümüzde, başta insanları idare etme konumunda olan kimseler olmak üzere, bütün insanlar için örnek olacak prensiplerdir. Bunlardan bazılarını -kaynaklarını vermeden, fakat zikredilen hemen her hadisin kütüb-i tis’a diye meşhur olan dokuz hadis kitabında olduğunu belirterek- ele alalım:

Efendimiz (sas) insana değer verirdi

İnsanlarla başarılı bir ilişki kurmanın temelinde muhatabı ciddiye alma ve ona değer verme vardır. Herkes, sevilmek ve sayılmak ister. Peygamberimiz insanlara çok değer verir, insanlarla iç içe yaşar, onlardan biri gibi hayatını devam ettirirdi. İnsanlarla karşılaştığı zaman ilk selam veren kendisi olurdu; tokalaşır, hal ve hatırını sorardı. Söylenenleri dikkatle dinler, muhatabı ayrılmadıkça yüzünü ondan çevirmezdi. Enes b. Mâlik Peygamberimiz’in bu özelliğini şöyle ifade eder: “Hz. Peygamber biriyle karşılaşıp konuşmaya başlayınca o zat yüzünü çevirmedikçe o kimseden yüzünü çevirmezdi. Biri ile karşılaşıp da elini tutunca, adam elini bırakmadıkça, elini çekmezdi. Ashabı ile otururken ayaklarını asla uzatmazdı.”

Peygamberimiz, insana öncelikle insan olduğu için değer veriyordu. Bunun en güzel ve çarpıcı örneklerinden biri şudur: Bir gün Hz. Peygamber sahabeden bir grupla otururken yakınlarından bir cenaze geçmiş ve Peygamberimiz (s.a.v.) cenazeyi görünce ayağa kalkmıştı. Yanında bulunanlar, onun bir Müslüman cenazesi olmadığını, Yahudi cenazesi olduğunu söyleyerek, ‘ayağa kalkmanız gerekmezdi’ demek istemişlerdi. Onların bu sözü üzerine Hz. Peygamber: “Müslüman değilse insan da mı değil? cevabını vermişti.

O, insana verdiği önemin bir göstergesi olarak, ölülerin arkasından olumsuz konuşulmasını ve kabirlerin üzerlerine oturulmasını yasaklamıştır.

Efendimiz (sas) insanların dertleriyle ilgilenirdi

Peygamberimiz (sas), ashabının dertleriyle ilgilenir, onlardan yakın ilgisini esirgemezdi. Peygamberimiz, genel meselelerin yanında detayları da ihmal etmemiş ve insanların en küçük dertleriyle bile ilgilenmiştir. Resûlullah, yardım ederken bile muhatabını rencide edecek, üzecek ve minnet altında bırakacak en küçük bir tavırda bulunmamıştır.

İnsanların işlerine özen göstermeyenleri ciddi bir şekilde uyaran Efendimiz şöyle buyurmuştur: “Kim bir müslümanın dünyadaki sıkıntılarından birini giderirse, Allah da onun kıyamet günü sıkıntılarından birini giderir. Kim darda kalmış birine kolaylık gösterirse, Allah da ona dünya ve ahirette kolaylık gösterir. Kim bir müslümanın kusurunu gizlerse, Allah da onun dünya ve ahiretteki kusurlarını örter. Kul, din kardeşine yardımcı olduğu müddetçe Allah da ona yardımcı olmaya devam eder.”

Efendimiz güleryüzlü idi

Gülümseme, tek kelimeyle "sevgi"dir ve "seninleyim" demektir. Peygamber Efendimiz sürekli güleryüzlü idi. O, hiç kahkaha atıp gülmemişti. Abdullah b. Hâris: “Resûlullah’tan daha çok tebessüm eden/O’nun kadar güleç yüzlü hiçbir kimseyi görmedim.” diyerek bu husus anlatır.

Cerir b. Abdullah da şöyle demiştir: “Resûlullah (s.a.v.) müslüman olduğum günden beri beni yanına girmekten men etmedi. Beni görüp yüzüme karşı tebessüm etmediği de olmadı.”

Hz. Âişe’nin anlattığına göre, bir adam Hz. Peygamber’le konuşmak istemişti. Adamın geldiğini uzaktan görünce: “Kavminin ne menfur adamı” buyurdu. Adam huzuruna gelip oturunca Resûlullah, iyi davranıp güler yüz gösterdi. Adam gidince Hz. Âişe bu tezadın sebebini sordu. Peygamberimiz: “Ey Âişe! Benim kaba davrandığımı hiç gördün mü? Kıyamet günü, Allah nazarında en fena kişi, şer ve belasından korkarak kendinden insanların kaçtığı kimsedir” buyurdular.

“Kardeşinin yüzüne gülümsemenden ötürü sana sadaka sevabı verilir.” “İyiliğin hiçbir çeşidini sakın küçümseme. Hatta kardeşini güler yüzle karşılaman bile olsa.” Mübarek sözleri de Efendimiz’e aittir.

Efendimiz (sas) selamlaşmaya önem verirdi

İnsanlara ilgi göstermenin, onlara önem ve değer vermenin en kolay fakat en etkili yolu selam vermektir.

“Allah katında en makbul insan, karşılaşmada selama önce davranandır.” buyurarak konuşmaya selamla başlamayı tavsiye eden Peygamberimiz karşılaştığı insanlara selam verirdi[1]. Çocuklara ve kadınlara da selam vermiş, Ehl-i kitaptan olan kimselerin ise selamlarını “Ve aleyküm” diyerek almıştır. “Selam, Allah’ın isimlerinden biridir. Onu yeryüzüne koymuştur. O halde onu aranızda yayınız.” buyurarak selamın önemine dikkat çekmiş ve “İman etmedikçe cennete giremezsiniz, birbirinizi sevmedikçe de olgun mümin olamazsınız. Size yaptığınızda birbirinizi seveceğiniz bir şeyi haber vereyim mi? Aranızda selamı yayınız.” diyerek de selamlaşmanın toplum içerisindeki fertleri birbiriyle kaynaştırıp, birbirlerine karşı merhamet, şefkat ve sevgi duygularını geliştireceğine işaret etmiştir.

Efendimiz (sas) zengin fakir ayrımı yapmazdı

Peygamberimiz’in insanlarla münasebetlerinde dikkat çekici yönlerinden biri de kesinlikle zengin fakir ayrımı yapmamasıydı. O’nun nazarında zengin, fakir, büyük, küçük, efendi, köle; herkes eşitti.

İslam’ın ilk yıllarında Peygamberimiz’in çevresinde genellikle genç ve fakir kimseler bulunuyordu. İki Cihan Serveri, etrafını alan bu ilk kadronun, bu fakir insanların bir gün cihan çapında bir inkılap yapacak kadro olduğunu daha işin başında biliyor ve attığı her adımı ona göre atıyordu. Nitekim bir hadislerinde şöyle buyurmuştur: “Fakirleri arayınız, onları görüp gözetiniz. Zira siz ancak fakirler sayesinde yardım görüyor ve rızıklandırılıyorsunuz.” Sahabeden Ebû Zer, Peygamberimiz’in kendisine tavsiyelerini anlatırken, bunlardan birinin, yoksulları sevip onlara yakın olmak olduğunu söylemiştir.

Peygamberimiz, o dönemde toplumda yaygın olarak bulunan köle ve cariyelere “kölem, cariyem” diye hitap edilmemesini, “delikanlım, gencim, oğlum” gibi ifadelerle hitap edilmesini istemiştir. Yine dikkat çekici bir hadiste, “Nice saçı başı dağınık, kapı kapı kovulan ve asla önemsenmeyen kimse vardır ki, (herhangi bir hususla ilgili) Allah’a yemin etse, Allah onu yemininde yalancı çıkarmaz.” buyurarak fakir bir dış görünüşün altında Allah katında değerli bir kalbin bulunabileceği hususunda uyarıda bulunmuş ve bizi dikkatli olmaya çağırmıştır. “İnsanlar Âdem’in oğullarıdır. Âdem’i de Allah topraktan yaratmıştır.” diyerek temelde insanlar arasında bir farkın olmadığını vurgulamıştır.

Efendimiz (sas) kimseyi incitmezdi

Peygamberimiz incelik, zerafet ve nezaket insanıydı. O’nun çevresine rahatsızlık verecek bir tavır ve davranışı yoktu. O, insanların gönüllerini alır, onları nefret ettirmezdi. İnsanlara güleryüzlü davranır, güzel muamele ederdi. Kötü huylu, kaba dilli ve katı kalbli değildi. Kimseyle çekişmez, kötü söz söylemez, kimseyi ayıplamazdı. Cimrilikten uzaktı. Hoşlanmadığı şeyle ilgilenmezdi.

O, son derece edepliydi. Çünkü ilahi terbiyeye mazhar olmuştu. O, insanlık için en mükemmel örnektir. Bu, O’nun gönderiliş gayesidir. Çünkü bizzat kendisi, “Ben güzel ahlakı tamamlamak için gönderildim” buyurmuştur. Kur’ân da, “Şüphesiz ki sen yüce bir ahlak üzeresin” diyerek bu hususu teyit eder.

Hz. Âişe diyor ki: Bir gün Allah Rasûlü odama girdi, kıbleye döndü ve ellerini açarak şöyle dua etti: “Allahım! Ben bir beşerim, şayet kullarından birini üzüp incitmişsem, beni bu yüzden cezalandırma.”

Peygamberimize yakınlığıyla bilinen Enes b. Mâlik anlatıyor: “Allah Rasûlüne on yıl hizmet ettim, bana hiç öf demedi. Yaptığım bir şey için “bunu niye yaptın?” yapmadığım bir şey için de “bunu niye yapmadın?” demedi.” Çünkü O, yine Enes b. Mâlik’in ifadesiyle, insanların en güzel ahlaklısı idi.

Peygamberimiz, ideal müslümanı şöyle tarif etmiştir: “Müslüman, dilinden ve elinden, diğer Müslümanların zarar görmediği (incinmediği) kimsedir.”

Rasûlüllah (sas) ayrıca, bir müslümanı inciten/eziyet eden kimsenin kendisine eziyet etmiş olacağını, kendisine eziyet edenin de Allah’a eziyet etmiş olacağını belirterek, Müslümanları incitmeme konusunda uyarmıştır.

Efendimiz (sas) vefalı idi

Vefakârlık, Resûl-i Ekrem Efendimiz’in en önde gelen özelliklerinden biriydi. Onun bu özelliği, ilk eşi ve çile yoldaşı Hz. Hatice’nin şahsında âdetâ billurlaşır. İşte bu sebeple Nebiyy-i Muhterem Efendimiz onu her fırsatta anar, hatırasını yâd ederdi.

Peygamberimiz’in Hz. Hatice’ye olan vefasını Hz. Âişe’den nakledilen şu hadisten anlıyoruz. Hz. Âişe şöyle demiştir: Peygamber aleyhisselâm’ın hanımlarından hiçbirini Hatice’yi kıskandığım kadar kıskanmadım. Üstelik onu (Resûl-i Ekrem’in yanında) hiç görmedim. Fakat Resûl-i Ekrem onu sık sık anardı. Bir koyun kesip etini parçaladığında, çoğu zaman Hatice’nin dostlarına gönderirdi. Bazen (dayanamayıp) Resûlullah’a: Sanki dünyada Hatice’den başka kadın kalmadı! Derdim. Resûl-i Ekrem: “O şöyle şöyleydi” diye özelliklerini sayar ve “Çocuklarım ondan oldu”, derdi.

Peygamberimiz, süt annesine karşı da vefalı davranmıştır. Yıllar sonra, Mekke fethinden sonra, süt annesi Halime, ziyarete gelince üstüne oturması için ridasını sermiş ve ona hürmet etmiştir. Süt kardeşi Abdullah gelince de ayağa kalkmış ve onu da elbisesinin üzerine oturtmuştur. Yine Hevazin esirleri arasında getirilen süt kardeşi Şeyma’ya da ikramda bulunmuş, onunla ilgilenmiş ve kavmine dönerken değişik hediyeler vererek uğurlamıştır.

Yine o, kendisine evlerini ve yurtların açan Ensar’ı her vesileyle sitayişle anar ve onlara hayır duada bulunurdu. Mekke fethedilince Resûlullah’ın Mekke’de kalacağı endişesine kapılan Ensar’a, “Hayatım da ölümüm de sizin yanınızda olacaktır” demiştir. Peygamberimizin vefasını gösteren bu sözler Medineli Müslümanların endişelerini gidermiş ve gönüllerini rahatlatmıştır.

Efendimiz (sas) misafire ikram ederdi

İbn Sa’d’ın kaydettiği bir rivayete göre Ebû Hureyre, “Resûlullah da aç kalıyordu”, diye bahsedince A’rec, bu açlığın nasıl olduğunu sorar. Ebû Hureyre de, gelip gidenin ve misafirin çok olmasından dolayı ve ondan hiç ayrılmayan bir grup insanların bulunmasından kaynaklandığını, ayrıca, Resûlullah’ın beraberinde ashabı ve ehl-i suffa olmadan hiç yemek yemediğini söyler.

Peygamberimiz, fakirlik ve sıkıntı çeken ashabına karşı her fırsatta ikramda bulunurdu. Peygamberimiz’e Arabistan’ın her tarafından ziyaretçiler ve elçiler gelirdi. Peygamberimiz onlarla mutlaka ilgilenir ve eldeki mevcut imkanlarla onların ağırlanmasını temin ederdi.

Peygamberimiz Medine’ye gelen heyetlerin ağırlanması için bazı sahabîleri görevlendirmiş, onlar için yol azığı hazırlatmış ve hediyeler vermiştir.

Misafirlerini en iyi şekilde ağırlayan ve onlara ikramda bulunan Peygamberimiz misafire ikram etmeye teşvik etmiş ve misafirini ağırlamayanda hayır olmadığını söylemiştir. “Misafirin bulunduğu eve hayır, bıçağın devenin hörgücüne ulaşmasından daha çabuk ulaşır” buyurarak misafir olan evde hayır ve bereket olacağına işaret etmiştir.

Efendimiz (sas) çocukları çok severdi

Peygamberimiz çocuklarını ve torunlarını öper, okşar ve çok severdi. Çocuklara karşı şefkat ve merhametle muamele ederdi. Bu anlayışın bütün Müslümanlar tarafından benimsenmesi ve hayat tarzı haline getirilmesi için de “Küçüklerimize merhamet etmeyen ve büyüklerimize saygı göstermeyen bizden değildir.” buyurmuştur.

Peygamberimiz Arap kadınlarının en hayırlılarının saliha Kureyş kadınları olduğunu belirtmiştir. Bunun gerekçesini de, “Onlar çocuklarına karşı son derece şefkatli ve düşkündürler, kocalarının sahip olduğu şeyleri de en şekilde korurlar” şeklinde ifade etmiştir.

Peygamberimiz çocuklara karşı yumuşak davranır, asla sert olmazdı. Peygamberimiz, her fırsatta çocuklara karşı sevgisini gösterir, onlarla ilgilenir ve karşılaştığında selam verirdi.

Görüldüğü gibi, Peygamberimiz çocuklara karşı son derece şefkatli davranmış ve onlarla yakından ilgilenmiştir. Peygamberimizin bu konudaki uygulamaları, çocukların şahsiyet oluşumuna, topluma uyum sağlamalarına ve küçük yaştan itibaren eğitilmelerine de katkı sağlamaktadır. Modern psikolojinin önemle üzerinde durduğu konuların başında, insan şahsiyetinin çocuk yaştan itibaren oluştuğu gerçeğinin geldiği düşünülecek olursa, Peygamberimiz’in davranış tarzının önemi daha iyi anlaşılmaktadır.

Efendimiz (sas) hastaları ziyaret ederdi

Peygamberimiz hasta ziyaretine önem verirdi. Sahabe-i Kiram’ın büyük küçük hepsiyle ilgilenir, durumlarını sorar ve hasta olanları ziyaret ederdi. Hasta ziyaretinde kadın, erkek ve çocuk ayrımı yapmazdı.

Hz. Peygamber (s.a.v.) hastalandığı zaman torunu Ümame’yi ziyaret etmiş ve gözlerinden yaşlar akmıştı. Ağlamasını yadırgayan bir sahabîye de, “Bu bir rahmettir ki, Allah onu kullarından dilediğinin kalbine koyar. Allah ancak kullarından merhametli olan kimselere merhamet eder” diye cevap vermiştir.

Peygamberimizin Müslümanların yanı sıra gayr-i müslim hastaları da ziyaret ettiği olurdu. Kendisine hizmet eden bir Yahudi çocuğunu ziyaret etmiş, ondan Müslüman olmasını istemiş, çocuk da Müslüman olmuştur. Peygamberimiz, münafıkların reisi Abdullah b. Übey b. Selûl’ü de hastalandığı zaman ziyarete gitmiştir.

Peygamberimiz kendisi hastaları ziyaret ettiği gibi sahabîlere de hasta ziyaretini tavsiye etmiştir. Hasta ziyaretlerinde hastalara dua etmiş ve moral vermiştir. Ümmetine de hasta ziyaretlerinde moral vermeyi tavsiye etmiştir. Bunların yanı sıra hastalardan tedavi olmalarını istemiştir.

Efendimiz (sas) hediyeleşirdi

Peygamberimiz hediyeleşme üzerinde ısrarla durmuştur. Hediyeleşmenin sevgiyi artırdığına dikkat çeken Peygamberimiz (sas) hem hediye alır hem de karşılığında bir şeyler hediye ederdi. Hediyeleşmenin insanları nasıl birbirine yaklaştırıp sevdirdiğini anlatmak için de: “Hediyeleşiniz; zira hediye, kalbdeki kin ve nefreti yok eder” buyurmuştur. Verilen hediyenin küçük görülmemesini ve kabul edilmesini istemiştir.

Peygamberimiz hediyeye mutlaka karşılık verilmesini tavsiye etmiştir: “Kime bir hediye gelirse, karşılıkta bulunsun. Verecek bir şeyi olmazsa senâda bulunsun. Kim senâda bulunursa teşekkür etmiş olur. Kim de (senâ etmez) ketmederse nankörlük etmiş olur”

Peygamberimiz özellikle kendisine gelen heyetlere hediye vermeyi ihmal etmezdi. Bu tarz hediyelerin öneminden dolayı ölüm döşeğinde şu tavsiyede bulunmuştu: “Size gelecek heyetlere, benim yaptığım şekilde hediye verin.” Çünkü kendisi hediyeyle pek çok gönle girmiş ve hediyeyi İslam’ın anlatılması ve sevdirilmesinde önemli bir vesile olarak kullanmıştır.

Her konuda olduğu gibi insanlarla ilişkilerin nasıl olması gerektiği hususunda da en güzel örnek olan Efendimiz’den (sas), O’nun sünnetinden, sözlerinden ve hayatından alınacak çok dersler vardır.

Divan Şiirinde Hazret-i Muhammed

Doç. Dr. Mahmut Kaplan

Köprü Dergisi Nübüvvet Bahar 2001 [ 74. Sayı ]

Türklerin İslam dinini kabul etmeleriyle yeni bir veçhe kazanan edebiyatta Hz. Muhammed temel kaynaklardan biri olmuştur. İslam medeniyeti dairesinde başlangıçtan itibaren meydana getirilen her tür ve biçimdeki edebî eserde, mutlaka Hz. Peygamber’e duyulan sevgi, aşk ve bağlılığın ifadelerini bulmak mümkündür. Aslında Peygamber sevgisi, İslam milletlerinin hemen hepsinin işlediği ortak bir temadır. Denebilir ki, dünyada Hz. Muhammed kadar övülmüş, hayatının her safhası bir edebî türe kaynaklık etmiş başka bir kimse yoktur. Hz. Peygamber’in doğumu, büyümesi, evlenmesi, mi’racı, savaşları, mucizeleri ve vefatı asırlar boyunca sürekli günümüze kadar işlenegelmiştir.¹

Eski Türk edebiyatında, sanat amaçlı olsun olmasın, yazılan her eserde Allah’a hamd ve senadan sonra büyük bir ekseriyetle Hz. Peygamber’e salat ve selam getirilmiş, övgülere yer verilmiştir. Manzum eserlerde ise, özellikle mesnevilerde ve divanlarda, tevhid ve münacattan sonra na’te yer verilmiş; Hz. Peygamber, çeşitli güzel yönleri ve sıfatlarıyla anılmış şefaati dilenmiştir.

Hz. Peygamber’in hayatı, nübüvveti, mucizeleri ve savaşları etrafında bir edebiyatın oluşması, şüphesiz ona duyulan samimi aşktan dolayıdır. Habibullah sırrının mazharı olan yüce Peygamber, ibadın da habibi olmuştur. Amil Çelebioğlu’nun ifadesiyle O, “...bazı aşıkâne şiirlerde güzellik ülkesinin pâdişâhı, yani sevgiliden maksat haddizâtında Hazret-i Peygamber’dir. Zira o, asla solmayan bir gül, emsali bulunmayan ebedî bir sevgilidir. Hiçbir sevgili onunla mukayase edilemez” yüce bir peygamberdir.²

Söz konusu Türk edebiyatı olunca Hz. Muhammed’in hayatı, kişiliği, hadîsleri, gazaları ve mucizeleri şair için tükenmez bir ilham kaynağı olur.³ Önceleri Arap edebiyatında sîre veya siyer adı ile Hz. Peygamberin hayatını anlatan eserler yazılmış, daha sonra da hayatının her safhası için ayrı bir tür ortaya çıkmıştır.⁴ Bu cümleden olarak sirelerde Hz. Peygamber’in doğumu, çocukluğu, Hz. Hatice ile evlenmesi, peygamberlikle tavzifi, mucizeleri, mi’racı, hicreti ve gazâları ele alınmıştır. Sirelerde geniş olarak ele alınan bu konular, sonraları bağımsız eserler halinde yeni türlere kaynaklık etmiştir. Hz. Peygamber etrafında teşekkül eden belli başlı türleri, esmâ-ı Nebi, mevlid, mu’cizat, mi’raciye, gazavât-ı Nebi, hilye, ahlaku’n-Nebi, hicretü’n-Nebî, şefaat-nâme, kırk hadis, yüz hadis, bin hadis şeklinde ifade etmek mümkündür.⁵

Bu türleri kısaca tanıtmak yararlı olacaktır. Önce siyeri ele alalım: Siyer türündeki eserlerde yukarıda da belirtildiği üzere Hz. Peygamber’in hayatının bütün safhaları ele alınarak işlenir. Bu eserlerde, yazarın, özellikle şairin seçtiği hedef kitleye göre üslûb çeşitliliği karşımıza çıkar. Müellifler okuyucularının eğitim seviyesine göre bir üslûp benimser ve eserlerini buna göre kaleme alırlar.⁶ Türk Edebiyatı’nda mensur siyerler tercüme ve telif olmak üzere ikiye ayrılır. Edebiyatımızdaki ilk örneğini Erzurumlu Mustafa Darir, beş ciltlik Siyer-i Nebî’si ile vermiştir.⁷ Manzum siyerlerin, birkaç yüz beyitle yazılanları gibi on bin ve daha fazla beyitli olanları da bilinmektedir. Bunlardan en ünlüsü Yazıcıoğlu Mehmed’in (öl. 855/1451) yine kendi telif ettiği Arapça Megaribü’z-zamân adlı mensur eserinden nazma çektiği ünlü Muhammediye adlı eseridir.⁸ Muhammediye büyük bir rağbet görünce edebiyatımızda onu taklid eden eserler ortaya çıktı. Kadı Mahmud’un Mahmudiyye, Yusuf’un Muhammediye, Abdürrahim Fedâî’nin Kaside-i Nuniyye, Mehmed’in Siretü’Nebi, Zühdî Efendi’nin Nazmü’s-Siyer’i, Seyyid İbrahim’in Siyer’i, Abdurrahman’ın Siyer-i Nebi’si bu türden eserlerdir.⁹

Hz. Muhammed’den başka hiçbir Peygamber’e nasip olmayan mi’râc hadisesini işleyen manzum eserlere mi’raciye denir. Mesnevilerin ve mürettep divanların başında mi’raciyeler yer aldığı gibi, mevlid, hilye vb. eserlerde bir bölüm olarak da mi’rac konusu işlenebilmiştir.¹⁰ Mi’raciyye veya mi’râc-nâme dediğimiz tür, Türk edebiyatında tercümeden çok telif karakteri gösterir. Farsça yazılan eserlerle karşılaştırıldıklarında bu husus açıkça görülür.¹¹ Metin Akar, Mi’râc-nâmeler’i incelediği eserinde, bu konuyu bütün ayrıntılarıyla ele almış, gerek divanlarda, gerekse mesnevilerde bir bölüm olarak yer alan mi’râciyelerin dışında müstakil 13 mi’râc-nâmeyi tanıtmıştır. Mi’râc-nâmeler, divanlarda kaside ve mesnevi; mesnevilerde ve bağımsız eser olarak da mesnevi biçiminde kaleme alınmıştır. Buna göre manzum mi’râc-nâme yazan şairler ve eserleri şunlardır: İsa: Mi’râc-nâme, Kitâb-ı Mi’râc (müellifi meçhul), Abdülvasi Çelebi: Mi’râc-nâme-i Seyyidü’l- Beşer Hazret-i Resulullâh Aleyhi Efdalü’s-salavât, Arif (XV. yy): Mi’râcü’n Nebî, İsmail Hakkı Bursevî (öl. 1724): Mi’râciyye, Nayi Osman Dede (öl. 1729): Mi’râcü’n-nebî Aleyhi’s-selâm, Süleyman Nahifî (öl. 1738): Mi’râcü’n-Nebî, Mecidî (XVIII. yy.): Haza Mi’raciyye-i Risâlet-penâh Aleyhi’s-selâm, Hafız Ömer (Yenişehir-i Fenarî, XVIII, yy): Mi’râciyye, Abdülbâkî Arif (öl. 1810): Mi’râciyye, Seyyidî (XIX. yy): Der Beyân-ı Kıssa-i Mi’râc, Muhammed Fevzî (öl. 1820): Kudsiyyü’s-Sirâc fi Nazmi’l-Mi’râc, Receb Vahyî (XIX. yy): Minhâcü’l-Mi’râc.¹²

Yukarıda sayılan eserleri inceleyip tanıtan Metin Akar, metinlerini bulamadığından inceleyemediği şu eserlerin de ismini vermiştir: Mi’râc-nâme (telif:1414, müellifi meçhul), Şeyh İlahî Nakşibendî (öl. 893/1487): Manzûme-i Mi’râciyye, Himmet Efendi (1095/1487) Manzûme-i Mi’râciye, Simkeşzâde Fevzî Hasan Efendi (öl. 1102/1690): Mi’râc-nâme, Suhufî Muhammed Efendi (öl. 1150/1737): Mülemmâ Manzûme-i Mi’râciyye, Salahî Abdullah Efendi (Salahî-i Uşşâkî, öl. 1196/1781): Mülemmâ Manzûme-i Mi’râciye, Nûrî Muhammed Efendi (öl. 1273/1856): Risâle-i Mi’râc, Fatma Kamile Hanım (öl. 1340/1921): Mi’râciyye, Hüseyin Bursavî: Mi’râciye, Cemaleddin Vahdet: Mi’râciye, Kavukçe Mehmed Efendi: Mi’râciye, Kastamonulu Şeyh Muslihüddin Vehbî: Mi’râcü’l-Beyân, Mehmed Şemsüddin Efendi: Mi’râciye, Erzurumlu Şeyh Osman Sirâcüddin Sirâcî: Manzûme-i Mi’râc, Beylerbeyili Arap Sadî Bey: Mi’râciye.¹³

Mevlid, Hz. Muhammed’in doğumunu konu alan manzum eserlerin genel adıdır. Bu tür eserlerde Peygamberimizin doğumu, bütün ayrıntılarıyla dile getirilir. Türk edebiyatında bilinen ilk mevlid Ahmedî’nin eseridir. (telif tarihi: 810/1407).¹⁴ Süleyman Çelebi’nin 812/1409’da kaleme aldığı Vesiletü’n-necât adlı eseri Türk edebiyatında oldukça etkili olmuş bu türde bir çok eserin yazılmasına öncülük etmiştir. Süleyman Çelebi’ Mevlid’inin müteaddit baskıları yapılmıştır: (Süleyman Çelebi, Vesiletü’n-Necât, Yay. Ahmet Ateş, Ank. 1954; Süleyman Çelebî, Mevlid, Yay. Faruk K. Timurtaş, İst. 1970, 1972; Süleyman Çelebi, Mevlid, Yay. Necla Pekolcay, İst. 1980.).

Türk edebiyatında yüzden fazla mevlid yazıldığı tezkirelerin ifadelerinden anlaşılmakta ise de elde edilebilenler bu sayıya şimdilik varamamıştır. Prof. Dr. Hasibe Mazıoğlu, bu konuda yazdığı makalesinde 12 mevlid metnini tanıtmış, 59 mevlid’in yazılarıyla listesini vermiştir. Bu 12 eseri ve yazarlarını şöyle sıralayabiliriz: Kerimî: İrşâd (yazılış tarihi:863/1458), Hamdullah Hamdî, Ahmediyye (yazılışı:900/1484), Emirî: Mevlid (yazılışı:XVI. yy.), Hevayî: Mevlid-i Hayr-ı Enbiyâ (Kanûnî devri), Visâlî Ali Çelebi: Mevlid (Kânûnî devri), Şâhidî: Mevlid (XV-ŞVI. yy), Murâdî: Mevlid (tarihi bilinmiyor), Necibî: Mevlid (XVI. yy), Selâmî Şeyh Mustafa: Mevlid-i Şerif (17. yy), Derviş Dede adına kayıtlı Mevlid (telif tarihi:H. 1063) Nahifî: Mevlid (18. yy), Deveci Ali: Mevlid (Bu eser Süleyman Çelebi mevlidine yapılmış eklerden oluşmuştur.)¹⁵ Halen Erzurum ve civarında okunan Muhammed Lutfî’nin (1868-1956), Mevlid’i son zamanlarda yazılan eserlere bir örnektir.¹⁶

Hilye, Şemail’lerden doğan ve Hz. Peygamber’in fizikî özellikleri ile ahlâkını, hal ve hareketlerini tasvir ve tavsif eden eserlerdir. Kısacası bu eserler, yüce Peygamber’in özel hayatından söz eder. Önceleri Şemail’in bir bölümü iken sonradan müstakil bir tür haline gelmiştir. Türk edebiyatında başarılı ilk hilye örneğini Hâkânî Mehmed Efendi vermiştir. O’nu izleyen bir çok Türk şair ve yazarı da bu türde eserler kaleme almıştır.¹⁷ Hilyeler aynı zamanda levha halinde yazılarak evlerin duvarlarını süslemiştir.

Edebiyatımızdaki belli başlı hilyeler şunlardır: Şerifî, Risâle-i Hilyetü’r-Resûl, 253 beyittir; Hakânî (öl. 1606), Hilye-i Saadet (yazılış tarihi:1007/1598-9), 712 beyittir; Aziz Mahmud Hüdayî (1038/1628), Hilye, 25 beyittir; Bosnalı Mustafa, Tercüme-i Hilyetü’n-Nebî (yazılış tarihi:1064/1654); Süleyman Nahifî, Hilyetü’l-Envâr (yazılış tarihi:1100/1689) Hakânî’nin eserine nazire olup 2871 beyittir; Seyyid Mehmed Efendi, Hilye (yazılış tarihi:1159/1746), 294 beyit olup Hakani’nin eserine naziredir; Arif, Hilye (yazılış tarihi:1171/1758) Hakani’nin Hilye’sine nazire olan bu eser 460 beyittir; Mevlevî Mehmed Necîb Efendî, Hilye (yazılış tarihi: 1259/1843), yedi yüz beyit civarındadır; Rusçuklu Fethî Ali, Milâd-ı Muhammediyye-i Hakaniyye Hilye-i Fethiyye-i Sultaniyye (yazılış tarihi: 1259/1843), Sultan Abdülmecid’in isteği üzerine yazılmış olup 164 beyittir; Hızrî (Tırhalalı Murad Oğlu Ali), Nazmü’n-Nûr fi Silki’s-Sürûr, yetmiş beyittir; Mustafa Fehmî Gerçeker, Hilye-i Fahr-i Alem (yazılış tarihi: İstanbul 1944), 1197 beyitir.¹⁸

Sirelerin bir bölümü olduğu gibi bağımsız eserler olarak da kaleme alınan Hicret-nâme, Hz. Muhammed’in Mekke’den Medine’ye hicretini ele alır. Mevlid, mi’raciye ve hilyeler kadar olmasa da bu türde eserler yazılmıştır. Bu konuda Süleyman Nahifî’nin (öl. 1551/1738-1739), takriben 88 beyitlik Hicreti’n-Nebî’si bilinmektedir.¹⁹ Bu eserde, Hz. Peygamber’in doğumundan başlayarak çocukluğu, Hz. Hatice ile evlenmesi, miracı ve peygamberliğin gelişi anlatılarak 162. beyitten itibaren hicret konusuna yer verilir.²⁰

Şefaat-nâme: Ahirette, Hz. Peygamber’den şefaat dilemek için yazılan eserlere denir. Aslında bu konu na’tlarda, ahvâl-i kiyâmet vb. eserlerde de dile getirilir. Bu türde bilinen en eski örnek Ömeroğlu’nun 125 beyitlik mesnevisidir.²¹

Gaza-nâme: Hayatının önemli bir kısmı gazalarda geçen Peygamber’imizin savaşları bu tür eserlerle anlatılmıştır.

Esmâ-yı Nebî: Eski Türk edebiyatında Esma-i Hüsnâ gibi Hz. Muhammed’in mübarek isimlerini konu alan esmâ-yı Nebîler de kaleme alınmıştır. Genellikle mensur olan bu türdeki eserlerden Hasib Efendi’nin Esmâ-yı Nebi’si 1000 beyit olup Delail-i Hayrat’tan istifade ile yazılmıştır.²²

Kırk hadis, yüz hadis, bin hadisler: Divan edebiyatımızda Hz. Peygamber’den rivayet edilen bir hadise dayanarak bu türde eserler tercüme ve telif yoluyla kaleme alınmıştır. Edebiyatımızda bilinen ilk kırk hadis Kemal-i Ümmî’nin (öl. 880/1475) Kırk Armağan adlı eseridir.²³ Kırk hadislere göre daha geniş olan yüz hadislere Hatiboğlu’nun altı bin küsur beyitlik Ferah-nâme’si örnek gösterilebilir. Yine Vecihî Paşazade Kemal’in bin hadisi vardır.²⁴

Mûcizât: Na’tlarda ve bazı mesnevilerde kimi zaman Hz. Peygamber’in mûcizelerine yer verildiği gibi bazen de başlı başına eserler halinde de mucizelerin anlatıldığı görülmektedir. Bunlara örnek olarak, Kirdeci Ali’nin Güvercin Destanı, Kesikbaş Destanı, İzzetoğlu’nun Tavus Destanı, Sadreddin’in Geyik Destanı gibi halk tipi mesneviler gösterilebilir.²⁵

Na’t: Mürettep divanlarda ve mesnevilerde Tevhid ve münacattan sonra Hz. Peygamber’in methedildiği Na’t bölümü gelir. Hemen hemen bütün nazım biçimleriyle na’t yazılabilir. Türk milleti Hz. Muhammed’e duyduğu derin ve samimi sevgiyi en güzel ve etkili ifadesi ile na’tlerde dile getirmiştir. Na’tlar yazılmakla kalmamış, bestelenerek de huşu ve ihtiramla dinlenmiştir. Hatta na’t-hânlık diye bir meslek teşekkül etmiştir. Şairler Na’tlarla Hz. Peygamber’e duydukları sevgiyi ifade ederken, o’nun hayatı, hadîsleri ve mucizeleri hakkındaki bilgilerini de dile getirmişlerdir.²⁶ Hatta Divanlarda kasaid bölümünden sonra yer alan gazeliyyat bölümünde gazeller kafiye sırasına göre sıralanırken her kafiye başında bir dinî şiir veya na’tla başlamak da bir çok şair için bir adet olmuştur.²⁷

Na’tlar sadece okunmakla kalmamış hüsn-i hatla yazılarak camileri, evleri ve konakları tezyinde de kullanılmıştır. Bu levhalarda, özellikle çok beğenilen, hatta söyleyeni unutulan beyitler yazı sanatının şaheserleri halinde duvarları süslemiştir. Bu levhalardan birkaç örneği aşağıda sunuyoruz:

Garîk-i bahr-i isyânım

Dahîlek yâ Resûlallâh

Muhabbetden Muhammed oldı hâsıl

Muhammed’siz muhabbetden ne hâsıl

Her zerre-i hâk-i kadem-i Hazret’üne

Cânum da fidâ ten de fidâ ben de fidâ²⁸

Aşağıdaki beyit, “ebced”den yararlanılarak söylenmiştir. “Aman” sözü ile “Muhammed” kelimesinin ebcedde sayı değeri aynıdır:

Amân lafzı senin ism-i şerîfinle müsâvîdir

Anunçün âşıkın zikri amândır yâ Resûlallâh²⁹

Divanlarda na’t başlıkları genel olarak, “na’t-ı şerîf, medh-i Resûl, medhü’n-Nebî, na’tü’n-Nebî, na’tü’r-Resûl, Na’t-ı Peygamber” biçiminde yazılır. Bu başlıklar değişik ifade ve sıfatlarla da süslenir. Tek amaç, kainatın yaratılış sebebi olan Hz. Peygamber’e layık bir “sena” da bulunmaktır. Ancak bunu layıkıyla ifa etmek mümkün değildir. Aşağıdaki beyitte Ahmed Paşa bunu güzel bir şekilde dile getirmiştir:

Şi’rün ne haddi var ki ire vasf-ı zâtuna

Ki ol vahy-i âsmân ola bu sihr-i müfterâ³⁰

Na’tlerde konuya uygun olarak “tahkiye” ve “hitab” üslûbuna ağırlık verilir. Şairlerimiz Hz. Peygamber’e duydukları samimi sevgi ve hürmet onları böyle bir üslûbda yazmaya yönlendirmiştir. Şairler, na’tlarda Kur’an ve hadis bilgilerini sergileme fırsatı da bulurlar. Hz. Peygamber’i, temsil ettiği risalet vazifesine uygun, methedebilmek için, onu öven Kur’an’ı bilmek zaruridir. Bu yüzden bu tür şiirlerde ayetlerden iktibaslar yapılır, ya da ayetlere bir iki kelime ile telmihte bulunulur. Aşağıdaki beyitler, bu konuda örnek olarak sunulmuştur:

Oldı ta’zîm-i hitâb-ı müstetâb-ı Kibriyâ

“Mâ remeyte iz remeyte” şânhına şâfi cevâb (Müştak Baba)

“Attığın zaman da sen atmadın, fakat Allah attı”. (Enfal 8/17) Bu iktibasta Bedir savaşındaki ünlü mucizeye işaret etmektedir.³¹

Aşağıdaki beyitte “festakim kema ümirt” ayetinden iktibas yapılmıştır. “Dosdoğru ol, doğrulukla hareket et” mealindeki bu ibare Hud suresinden alınmıştır. İbni Abbas’tan rivayet edildiğine göre Hz. Peygamber : “Hud sûresi beni kocattı. “ demiştir:

İki çeşmi nergis-i gül-zâr-ı mâ-zâğa’l-basar

V’ey ki kaddün “festakim” bûstânına serv-i revân³² (Hüdâyî)

Aşağıdaki beyitte ise “le-’amrük” ibâresi iktibas edilmiştir. Ayette, “ (Habibim) seni ebedî yâd-ı cemiline yemin ederim ki...” denmektedir. Şemseddin-i Sivasî bunu şöyle ifade etmektedir:

Nezd-i Hak’da kadrini bilmek dilersen ümmetâ

Gel “le-’amrük” âyetin oku ne hoş takrîr ider³³

Aslında örnekleri çoğaltmak mümkün, ama yazının çok uzamasına sebep olacağından denizden katre ile yetiniyoruz. Aynı şekilde Hz. Peygamber’in, bir nevi Kur’an tefsiri olan hadis-i şerifleri de na’tların temel kaynaklarındandır. Aşağıdaki beyitlerde, “Ashabım yıldızlar gibidir, onların hangisine rastlarsanız uyun; onlar size hidâyet eder.” mealindeki hadisin şiirleşmiş ifadeleridir:³⁴

Anları kim kevâkibe teşbîh idüp didüñ

Kim bulur ihtidâ iden anlara iktidâ (Karamanlı Nizamî)

Ol risâlet bâğınuñ anlar gül-i gül-zârıdur

Cümle ashâbı hidâyet râhınuñ envârıdur (Niyâzî-i Mısrî)

Aşağıdaki beyitte de “Sen olmasan sen olmasan; felekleri yaratmazdım” kudsî hadisinin şiirle ifadesini okuyoruz:³⁵

On sekiz biñ âlemi îcâddan maksûd-ı Hak

Nâsa ancak arz-ı şân u i’tibâruñdur senüñ (Şeref Hanım)

Türk edebiyatında başlangıçtan itibaren Hz. Peygamber, hayatı, risâleti, gazaları, sünneti, kısacası bütün yönleriyle şiirin temel kaynaklarından olmuştur. Altınordu sahası şairlerinden Kutub Hz. Peygamber’i şöyle anlatır: “...Adem toprağının kimyâsı, âlem gözünün sürmesi, hakîkat denizinin kıymetli incisi.”³⁶

Çağatay şairi Mevlânâ Lütfî, 19 beyitlik na’tında Hz. Peygamber’in, “bir güneş gibi doğup, diğer dinlerin de yıldız gibi karanlığa gömüldüğünü ifade ederek, Yüce Peygamber’in aslı rahmut ve nûr olan bir cevher olduğunu, o dürr-i yetim sadef içindeyken nûrunun Hz. Adem’de emanet olduğunu, bu yüzden de meleklerin Hz. Adem’e secde ettiğini” söyler.³⁷

Büyük Türk şair ve bilgini Ali Şir Nevayî yazmış olduğu beş divanında da na’tlara yer vermiş, hatta gazeliyyat bölümünde her harfe ya dinî bir şiir veya doğrudan na’tla başlamıştır.

Osmanlı sahasında 13. Yüzyıldan itibaren elimize geçen hemen hemen bütün divanlarda na’tlara yer verildiğini görmekteyiz. Şimdi kronolojik seyri içinde ilk anda el altında bulunan divanlarda yer alan na’tlarda Hz. Peygamber’in hangi sıfat ve ünvanlarla anıldığını gözden geçirmeye çalışalım. Bütün divanları incelemek elbette bir makalenin sınırlarını aşar. Bu sebeple elimde mevcut eserlerdeki na’tleri tarayarak divan şairlerinin Hz. Peygamber sevgisini ve hürmetini ifade etmeye çalışacağım. Konuya 14. yüzyıl şairi Şeyyad Hamza’nın na’tıyla giriş yapmak doğru olur. Şeyyâd Hamza bu na’tında, Hz. Peygamber’i “habîb, tabîb” gibi sıfatlarla anarak, O’nun aşkının bütün dertlere deva olduğunu dile getirir. Aşağıdaki beyitte şair, senin nurun gören gözler artık ay ve güneşe muhtaç olmazlar, demektedir:

Senüñ nûruñ gören gözler ne ay gözler ne yıldızlar

Senüñle gece gündüzler ziyâdur ya Resûla’llâh³⁸

14. yüz yılın sonu ile 15. yüz yılın başlarında yaşayan şair Ahmedî Hz. Peygamberden şu beytiyle şefaat dilenir:

İsterem senden şefâ’at yâ şefi’ü’l-müznibîn

Nice mahrûm ola senden bu garîb ü nâtüvân³⁹

14. yüzyıl Azerî sahası şairlerinden, hayatı etrafında menkıbeler oluşan coşkun lirik söyleyişleriyle ünlü Nesîmî Divân’ında Hz. Muhammed’i, “maden-i fazl-ı vücûd, resûl-i kibriyâ, seyyid-i kevneyn-i âlem, resûl-i mu’teber, ahsen-i takvîm, delîl, reh-nümâ, ma’den-i cûd u sehâ, fazl-ı Rabbü’l-âlemîn, âlim-i ilm-i ilâhî, nûr-ı ilah, seyyid, hatm-i cümle enbiyâ, zât-ı mutahhar, rahmeten li’l-âlemîn, seyyid-i kevneyn” gibi sıfatlarla överken, aşağıdaki beyitte kainatın Hz. Peygamberin kâinatın yaratılış sebebi ve aynı zamanda bedeni ve ruhu olduğunu ifade etmektedir:

Alemin cism ü cânı senden ötrü oldu bil

Seyyid-i kevneyn-i âlem yâ Muhammed Mustafâ⁴⁰

XV. yüz yıl şairlerinden Şeyhî, Hz. Peygamber’i na’tında⁴¹ “Hâtemü’r-risâle, eşrefe’l-verâ, fahr-ı halk, şâh-ı meh-rikâb” gibi sıfatlarla anar ve aşağıdaki güzel beyitlerle yüce Peygamber’i över:

Rahmân iken muallimin ümmî kodun adın

Sultan iken dü-kevne kabâçen durur abâ

“Sana, Rahman olan Allah muallimken, adını “ümmî” koydun; İki dünyaya sultan iken sırtına aba giydin”

Yek-dânesin cihan sadefinde güher gibi

Ey bî-bedel yetîm anun için denir sana

“Dünya sadefindeki tek inci gibisin; bu yüzden sana; ey eşsiz (Peygamber) “yetîm” denir.”

Ahmed Paşa (öl. 1495), Divan’ında Hz. Peygamber’i, “zînet-i tâc-ı levlâk, emîn, mürebbi-i halk, mürebbâ-yı Hak, enbiyâya imâm, kilid-i der-i genc-i mahzen-irâz, matlâü’l-hidâyet, gâyetü’l-ma’nâ, sakaleynin muallimi, sultan-ı şer’, hacib-i dergâh-ı Kibriyâ” gibi övgü dolu ifadelerle zikreder. Aşağıdaki beyitte Hz. İsa’nın, Hz. Peygamber’in gelişini müjdelediği için nefesinin ölüleri diriltiğini söyler:

Vaslın beşâreti haberin söyledi Mesîh

Yümninden ol sözün nefesi oldu cân-fezâ⁴²

Şu beyitte ise “şakkk-ı kamer mucizesi” ile “ağaçların davetine icabet etmesi mucizesi”ne telmih yapılmaktadır:

Bir parmağınla sîbini şakk eyledin mehin

Meşy etse da’vetinle şecer tan mıdır şehâ⁴³

XV. asrın bir başka büyük şairi Necâtî (öl. 1509), Divan’ında Hz. Peygamberi şu sıfatlarla medheder: “Bîhin-i beşer, misâfir-i şeb-i isrâ, mukîm-i ev-ednâ, hulasa-i kevneyn, fahr-i mahlûkât, Habîb-i Hazret-i Bârî, mu’în-i ümmet-i dâll, fahr-i rüsül, efdalü’l-beşer, hâce, habîb, emîn-i zamân.”⁴⁴

Necâtî Beg, aşağıdaki beyitlerde, Hz. Peygamber’in varlığının ahirzamana şeref verdiğini, dinin eyvanını yücelttiğini, Kisraların tâkının onun gelişiyle yıkıldığını, İslam ışığının seçilerek haram ve helalin bilindiğini ifade etmiştir:

Vücûdudur veren âhir zaman zîb ü şeref

Nite ki iyd-i hümâyûn ile meh-i şevvâl

Cihâna geldi bülend itdi dînin eyvânın

Revâk u tâkını Kisrâların edip pâ-mâl

Açıldı nefha-i ahkâm ile gül-i ümmid

Seçildi pertev-i İslâm ile harâm u helâl⁴⁵

XVI. yüzyılın başlarında vefat eden şair Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi (öl. 1515), Divan’ında Hz. Muhammed’i, “hâtemü’r-rüsül, sultân-ı şer’, tâc-ı rüsül, hâdi-yi sübül, hikmet-nümâ, mes’ele-âmûz-ı akl-ı küll, pâdişâh-ı müşfik, ser-efrâz-ı halk, dürr-i yetîm, fahr-ı halk, zübde-i mecmu-ı kâinat, rahmet-i rahîm” gibi sıfatlarla övmüştür.⁴⁶

Türk edebiyatının 16. yüzyılda yetiştirdiği büyük şair Fuzulî, Hz. Peygamber sevgisini hafızalara nakş edercesine başarıyla ve samimiyetle işleyen bir şairdir. Ünlü “Su Kasidesi” asırların süzgecinden geçerek günümüzde bile zevkle okunan ve dinlenen bir na’t şaheseridir. Bu büyük şair Divan’ında, “meh-i sipihr-i nübüvvet, çerâğ-ı şâm-ı ebed, âf-tâb-ı subh-ı nüşûr, Süleymân-ı mülk-i ma’na, çerâğ-ı meclis-i gılmân, şem’-i mahfil-i hûr, şeh, seyyid-i nev’-i beşer, Habîba’llâh, hayre’l-beşer, bahr-i kerâmet, şehen-şeh, sahî-tab’, şefî’ü’l-müznibîn, gül-i bâğ-ı rüsül” gibi ifadelerle Hz. Peygamber’i samimi bir yürekle medh etmiştir.⁴⁷ Fuzulî divanından seçtiğim aşağıdaki beyitler, şairin Hz. Peygamber sevgisindeki samimiyetinin delilleridir:⁴⁸

Eyâ şehî ki gürûh-ı peyem-ber-i mürsel

Behişte basmaz ayak senden almadan destûr

Oddan âfet görmez ü sudan zarar gûyâ kılar

Kanda olsa iktidâ-yı şer’-i Peygamber sabâ

Ey olup mi’râc bürhân-ı uluvv-ı şân sana

Yere inmiş gökden istikbâl için Furkân sana

Meh-i nevdür yoksa sen kıldukda seyr-i âsmân

Kaldırıp parmak getirmiş âsmân îmân sana

XVI. yüz yılın bir diğer önemli ve bir çok şaire hocalık yapan usta şairi Balıkesirli Zatî (1471-1546), Hz. Peygamber’i şu sıfatlarhla övmektedir: “Nûr-ı çeşm-i kâinât, câmi-i cümle sıfat, server-i rûy-ı zemîn, şâh-ı eflâk-ı berîn, mîr-i cünd-i enbiyâ, sultân-ı mülk-i mu’cizât, hayre’l-verâ, server, şâh-ı cümle cünd-i enbiyâ, mebde-i bünyâd-ı âlem, server-i âhir-zamân, âye-i arş-ı alâ, seyâh-ı mülk-i lâ-mekan, hatm-i cümle enbiyâ, kevn ü mekânın mâyesi, meh-i bedr”.⁴⁹ Aşağıdaki beyitte Zati, Yusuf’u görenler ellerini kestiler; seni gören ay iki ayrıldı, diyerek şakk-ı kamer mucizesine telmihte bulunmuştur:

Yûsuf’ı gerçi görenler ellerini kestiler

Gün yüzün gördü senin şakk oldı ayın ayesi

Şu beyitte ise şair, “Dolunay gibi yüzünü görenler, annesi süt yerine nur emzirmiş derler” diyerek Cenâb-ı Peygamber’in güzelliğini ifade etmiştir:

Der görenler sen meh-i bedrin münevver hüsnünü

Süt yerine nûr emzirmiş meğer kim dâyesi⁵⁰

Usulî (öl. 945/1538), Divan’ında Hz. Peygamber’i, “imâm-ı pâk, hâdî-i sübül, hâtem-i peygamberân, fahr-i rüsül, pişvâ-yı enbiyâ vü mürselîn, muktedâ-yı evvelîn ü âhirîn, nûr-ı Hak, emîr, nûr-ı mübîn, nûr-ı pâk, sirâc-ı ümmet, hayrü’l-verâ” gibi sıfatlarla övmüştür.⁵¹

16. yüzyılın tanınmış şairlerinden Yahya Bey, Divan’ında, “Sultan-ı ümem, bahr-ı kerem, mefhar-i âlem, sâlâr-ı Acem, şâh-ı Semerkand u Buharâ, vâlâ-güher, pâp-nazar, zât-ı mutahhar, deryâ-yı sehâ, kân-ı atâ-âver-i dünyâ, zıll-ı Hudâ, dürr-i yetîm, “ gibi sözlerle Hz. Muhammed’i övmüş; aşağıdaki beytiyle de, kalemin bir hareketiyle ayı ikiye bölen veya çeşme gibi su akıtan parmağının vasfını yapamayacağını ifade etmiştir:

Yazmakda kalem barmağınuñ vasfını ‘aciz

Geh mahı iki şakk ider gah akıdur ma⁵²

16. yüzyılın terkib-i bendiyle ünlü şairi Bağdatlı Ruhî (öl. 1605), na’tinde Hz. Peygamber’i şairliğinin bütün vüsatiyle, “tâc-ı ser-i enbiyâ, pişrev-i evliyâ, seyyidinâ, şâh-ı Kureyşî-neseb, âlim-i ümmî-lakab, hazret-i mahbûb-ı Rab, gevher-i âli-nijâd, merci-i halk-ı bilâd, avn u melâz-ı ibâd, hayl-i rüsül hâtimi, sır-ı ezel âlimi, meyve-i nahl-i vefâ, maden-i sıdk u safâ, menba-ı cûd u sehâ, nûr-ı uyûn-ı kerem, nûr-ı gusûn-ı kerem, ud-ı fünûn-ı kerem, serv-i hırâm-ı Harem, sadr-ı kirâm-ı kerem, bülbül-i bustân-ı kuds, verd-i gülistân-ı kuds, murg-ı hoş-elhân-ı kuds, nâtık-ı sıdk u savab, kâşif-i Ümmü’l-kitâb, sâhib-i faslü’l-hitâb, menba-ı cûd u atâ, asl-ı vücûd-ı sehâ, şâh-ı cünûd-ı vefâ, dürr-i Kureyşî-sadef, sâhib-i izz ü şeref, mülk-i dil hânı, âlemin sultânı, subh-ı cemâl-i sâbih, vech-i cemâl-i melih, Yûsuf-ı mısr-ı cemâl, menba-ı âb-ı zülâl, meyve-i bustân-ı lutf, bahr-i kerem, kân-ı lutf, merd-i reh-i müstakîm, mâlik-i mülk-i azîm, şâri’-i şer’-i Kerîm, nâsıh-ı edyân-ı gayr, hâdim-i edyân-ı deyr, bâni-i bünyân-ı hayr, zât-ı makarr-ı şeref, efdal-i mimmâ-selef, mushaf-ı âyât-ı hüsn, mecma-ı gâyât-ı hüsn, râfi-i âyât-ı hüsn, şems-i saâdet, bedr-i celâdet, necm-i hidâyet, mâh-ı sipihr-i cemâl, matla-ı mihr-i kemâl, sâhib-i izzü celâl, mahzen-i sırr-ı Hudâ, kân-ı sehâ ve atâ, gevher-i genc-i hüdâ, mahrem-i esrâr-ı gayb, vâkıf-ı ahbâr-ı gayb, matla-ı envâr-ı gayb, maksemi lutf-ı İlah, sâhib-i tâc ü kulâh, halka melâz ü penâh, mihr-i sipihr-i kerem, sırr-ı Arab hem Acem, hâfız-ı levh ü kalem, sâhib-i fazl-ı kebîr, beşîr, nezîr, şâh-ı şefi-i usât, âyet-i lutf ü necât, zıll-ı zalîl-i Hudâ, mihr-i münir-i hüdâ, maden-i tahkik, mahzen-i tevfîk” diyerek övmeye çalışmıştır. Şairin aşağıdaki beytinde bu övgünün şiirli bir ifadesini buluyoruz:

Cedd-i Hüseyn ü Hasan mihr-i münîr-i kühen

Sâhib-i hulk-ı hasen sallî ve sellim aleyh

Görse cemâlin gözüm pâyine sürsem yüzüm

Yok sana lâyık sözüm sallî ve sellim aleyh⁵³

Yukarıdaki beyitte görüldüğü gibi şair, bütün şairlik yeteneğine rağmen Hz. Peygamber’i övmekten aciz olduğunu dile getirmektedir.

XVI. yüzyılın divan sahibi şairlerinden biri de Hayreti’dir (öl. 941/1535). Ömrünün bir yerinde gözlerini de kayb eden bu şair Divan’ında, “ pâdişâh-ı her-dü serâ, şâh-ı enbiyâ, hâdi-i Hudâ, şehen-şâh-ı asfiyâ, ser-rişte-i mürüvvet, ser-çeşme-i kerem, ser-defter-i nübüvvet, ser-halka-i safâ, dü kevne şâh, şehen-şâh-ı ser-firâz, enbiyâya server, ser-hayl-i evliyâ, pîşvâ-yı ehl-i hidâyet, rehber, reh-bîn, reh-nümâ, server, dürr-i yetîm” gibi ifadelerle yüce Peygamber’i şanına layık bir dille övmeye çalışmıştır. Aşağıdaki beyitte, sevgisinin derecesini şöyle anlatmıştır: “Sen Mustafa’ya sevgim o derecededir ki, adı Mustafa olan herkesi canım sever oldu”:

Sen Mustafa’ya⁵⁴ şol kadar oldı mahabbetüm

Canum sever kimün ki ola adı Mustafa

17. yüzyılda Osmanlı sahasında yetişen şairlerin divanlarına geçmeden önce dönemin hükümdar şairi I. Ahmed (Bahtî)’in Hz. Peygamber sevgisini samimî ve yürekten ifade eden, yüce Nebi’nin ayak izi için söylediği mısraları nakletmek istiyorum. Bir padişahın halis inancını dile getiren bu mısralar izah istemez sanırım:

Nola tacum gibi başumda götürsen daim

Kademi resmini ol Hazret-i şah-ı Rüsül’ün

Gül-i gülzar-ı nübüvvet o kadem sahibidür

Ahmedâ durma yüzin sür kademine o gülün⁵⁵

Padişahı, Peygamber’ine bu mertebe bağlı olan bir milletin şairleri elbette daha bir içten bu sevgiyle tutuşacaklardır. Şimdiye kadar taradığımız divanlar ve verdiğimiz örnekler daha çok sanat gayesiyle şiir yazan şairlere aitti. Dinî-tasavvufî şiir yazanlardan örnek almamamızın sebebi, bu şairlerin zaten bilinen tavırları idi. Divanları incelediğimizde din dışı konularda şiir yazan şairlerin de Peygamber sevgisini dile getirmede mutasavvıf şairlerden geri kalmadıklarını görülecektir. Bu anlayışla 17. yüzyıl şairlerinin divanlarından elde bulunanlarından incelediklerimizi sunmaya çalışacağız:

Nef’î (öl. 1635), dili uğruna hayatını feda eden bu büyük şair Divan’ında,⁵⁶ “şâhenşâh-ı evreng-i nübüvvet, cân-ı âlem, fahr-ı âlem, Süleymân-ı hakikat, pâdişâh-ı dü-cihân, Ahmed-i mürsel, mesned-i izzetin pâdişâh-ı a’zamı, zübde-i mecmû-ı benî-âdem, memdûh-ı ilâhî” gibi sıfatlarla Hz. Peygamber’i över. Sözüm redifli na’ti bu sevginin bir ifadesidir. Aşağıdaki beyitte, Nef’i, şiirinin, Hz. Muhammed’in mucizelerinin râvîsi olduğunu söyler:

Addolunmaz mu’cizâtı hadden efzûn neylesin

Gerçi kim bir râvi-i mu’ciz-beyânîdir sözüm

17. yüzyılın çok genç yaşta bir divan tertip ederek Türk edebiyatında derin izler bırakan şairi Fehîm-i Kadim (1627-1647), yirmi yıl gibi kısa bir sürede adını ölümsüzleştirmiş bir şairimizdir. Divan’ında Hz. Peygamber’i, “mihr-i eflâk-i nübüvvet, mâh-ı evc-i istifâ, mihr ü meh-rây, hudâvendâ, şefî’a’l müznibîn, şehriyâr-ı peyemberân, şehenşeh” gibi sıfatlarla överken aşağıdaki beytinde Hz. Peygamber’in iki mu’cizesini hatırlatmıştır:

Mihri döndürdüñ yolından mahı itdüñ sîne-çak

Mu’cizatuñ söylenür kişver-be-kişver rûz u şeb⁵⁷

Divan edebiyatının önemli şairlerinden biri olan Cevrî (öl. 1654), eserinde, “Hazret-i seyyid-i kâinat, nâdire-pervâz-ı hakâyık, menba-ı hikmet, sırr-ı ma’ni, Süleymân-ı haîkat, gül-i gümşen-i tahkîk, kasr-ı bâlâ-yı hakîkat, mahbûb-ı İlâhî, rüsülin ekremi, pâdişâh-ı dü-cihân, rüsülün ekmeli, a’lem-i dü-cihânın şeh-i a’deli, şeh-i ahkemi, mesned-i izzetin pâdişeh-i a’zamı, eşref-i halk-ı cihân, âlemin zübde-i mecmû-ı benî-âdemi, nebiyü’r-rahme, fahrü’l-enbiyâ, şehinşâh-ı le-’amrük-taht ü levlâk-efser” şeklindeki ifadelerle kainatın yaratılış sebebi olan Fahr-i âlem’i över. Aşağıdaki beyitler bu övgünün bir örneğidir:

Asl-ı hikmet lübb-i ma’ni sırr-ı kudret nûr-ı Hak

Rûh-ı Adem can-ı ‘alem hadi-i ins ü peri

Hüsn-i hulkı ruy-ı rahm uşefkatün pirayesi

Lutf-ı tab’ı kimya-yı rıfk hilmüün cevheri

17. yüzyılda küçük bir divan tertip eden sebk-i Hindî üslûbu şairi İsmetî (öl. 1665), “şâh-ı rüsül, zât-ı nübüvvet-penâh, sadr-ı bedr-i kâinât, server-i hayl-i rüsül, şemsü’d-duhâ, reh-nümâşefîü’l-müznibîn” gibi sıfatlarla Hz. Peygamber’e olan sevgisini dile getirmiş; aşağıdaki beyitlerde ise, Hz. Muhammed’in kuru ağacı canlandırması mucizesi ile mi’râcını şiirle ifade etmiştir:

Şah-ı rüsül ki himmeti bir şah-ı köhneyi

Kıldı nihal ravza-i darü’l-karardan

Ol şeb ki erdi da’vete Ruhu’l-emin ile

Kasr-ı visâle heft münakkaş izârdan⁵⁸

Sebk-i Hindî üslûbunun Divan edebiyatındaki en mühim temsilcilerinden olan Na’ilî-i Kadîm (öl. 1666), şu sıfatlarla tavsif ettiği yüce Peygamber’i övmüştür: “Habîb-i pâdişeh-i bî-zevâl, ser-i hayl-i enbiyâ, şefî-i rûz-ı kıyâmet, mihribân-ı ümem, şefî-i rûz-ı nedem, çeşme-sâr-ı nübüvvet, şefî-i güneh, fahr-ı kevneyn, fahr-i âlem, şefî-i rûz-ı kıyâmet, Peygamber-i sâhib-i saâdet, nûr-ı pîşânî-i subh-ı ahadiyyet, habîb-i Hudâ, sultân-ı cümle rüsül, şeh-i melâ’ike-asker, Muhammed-i Arabî, server-i levlâk, nûr-ı pâk-i hıred-sûz, şehriyâr-ı cihân.”⁵⁹ Aşağıdaki beyitte şair, Ey Nâ’ilî, gam çekme, o, Hazret’in övgüsü, şairleri ona kavuşmaya nail eder, diyerek na’tin önemini vurgulamıştır:

Gam çekme Nâ’ilî ki senâsı o Hazretin

Erbâb-ı nazmı nâ’il-i kurb-ı visâl eder (Nailî Divanı, s. 25)

Şu beyitte ise Hz. Peygamberi sena etmenin bağışlanma sebebi olduğunu dile getirmektedir:

Sen ol habîb-i Hudâsın ki rûz-ı mahşere dek

Senâsı mûcib-i gufrân-ı Girdgâr olur. (Nailî Divanı, s. 27)

17. yüzyılın bir başka önemli şairi Neşâtî Ahmed Dede (öl. 1674), Divan’ında ilmî ve tasavvufî derinliğini gösteren vasıflarla Hz. Muhammed’i över, o’na duyduğu büyük ve samimi muhabbeti dile getirir: “Gül-i gülzâr-ı risâlet, mahbûb-ı Rabb-i izzet, bîhîn-güher-i kâr-hâne-i tekvîn, şâh-ı rüsül, penâh-ı âlem u âdem, hudaygân-ı felek, şefî-i küll-i ümem, melce-i heme-âlem, şeh-i sütûde-şiyem, fahr-ı enbiyâ, ziyâ-yı çeşm-i yakîn, şeh-i melâ’ike - asker, şâri-i vâlâ-güher, cihân-penâh, medâr-ı her dü-serâ, kerem-şi’âr, risâlet-penâh, Ahmed-i mürsel, şeh-i yektâ, mihr-tab’, meh-zamîr, çeşm ü çerâğ-ı dehr, mahbûb-ı Hudâ, şeh-i dü-’âlem, ser-defter-i enbiyâ-yı ekrem, yektâ dür-i lücce-i hakîkat, vâlâ-güher-i muhît-i kurbet, keyhusrev-i dîn, penâh-ı kevneyn, şâhenşeh-i taht-ı kâbe-kavseyn, sultân-ı rüsül, şeh-i mü’eyyed, tâc-ı ser-i enbiyâ, pâdişeh-i serîr-i levlâk, hâtem-i enbiyâ-yı ekrem, bâ’is-i hestî-i dü-’âlem, râtıbe-bahş-ı kadr-i âdem, nebiyy-i yektâ, cihân-ı bîniş, tılsım-ı bî-behâ, gencîne-i sırr-ı Kibriyâ, şem’-i münîr-i bezm-i bezm-i tafsîl, şeh-i pâk, husrev-i dîn-penâh, şâh-ı felek-cenâb, şâh, keyhusrev-i kişver-i nübüvvet, şeh-i risâlet, Pâdişeh-i bülend-pervâz, beşîr-i rahmet”⁶⁰

Aşağıdaki beyitler Neşâtî’nin Peygamber övgüsünü dile getirdiği birkaç örnektir:

Şeh-i melâ’ike-’asker ki tahtıdur eflak

Sezadur olursa güneş baliş-i zerrin (Neşatî Divanı, s. 3)

Cihan-penah şeha ab-ı şer’-i paküñdür

Fesâd-ı şu’le-i aşubı eyleyen teskin (Neşatî Divanı, s. 3)

Sultan-ı rüsül şeh-i mü’eyyed

Tac-ı ser-i enbiya Muhammed (Neşatî Divanı, s. 9)

17. yüzyılın bir diğer şairi Mezâkî, “âfitâb-ı evc-i ev-ednâ, fahr-i âlem, beşîr, nezîr” gibi sıfatlarla cenâb-ı Peygamber’i anlatmaya çalışır. Örnek olarak şu beytini veriyoruz:

Maşrık-ı endîşe-i mihr-i cemâl-i rûşeni

Matla’u’l-envâr-ı kalb-i müstenîrümdür benüm⁶¹

Hikemî şiir mektebinin kurucusu büyük şair Nâbî (öl. 1712), Hz. Peygamber sevgisini sadece divanında değil Veysi’nin Siyer’ine yazdığı Zeyl ile de göstermiştir. Konumuz şiir olduğu için, na’tları hakkında menkıbeler oluşan şairin Divan’ında Peygamberimizi tavsif etmek için seçtiği ifadeleri tespit etmeye çalışalım: “âyîne-i hubb-ı vidâd, şâh-ı büldân, merkez-i nüh-dâire-i kevn ü mekân, nûr-ı ezel, pâk-nijâd, asl-ı hayât-ı dâreyn, asl-ı mevâd, asl-ı murâd, nûr-ı nazargâh-ı Hudâ, şem’-i murâd, sâhib-i dâd, şâh-ı lev-lâk, habîb-i Hudâ, şefî-i rûz-ı cezâ, pâdişeh-i mülk-i sedâd, şeh-süvâr-ı hüner, tabîb-i şifa-bahş.”⁶²

Aşağıda, Nabî’nin Hz. Peygamber’i anlattığı birkaç beytini örnek olarak veriyoruz:

Merdüm-i dîde-i cân ma’ni-i sırr-ı Kur’ân

Maksad-ı kevn ü mekân bâ’is-i nakş-ı îcâd

Hazret-i şâh-ı rüsül hâdî-i esrâr-ı sübül

Şârık-ı çerh-i hüdâ hâzin-i genc-i is’ad

Nûr-ı pîşânî-i Adem güher-i kân-ı kerem

Asl-ı ihsân-ı ni’am ‘ârife-bahş-ı emcâd (Nâbi Divanı, s. 13)

Türk edebiyatının na’tlarıyla meşhur şairi Yahya Nazim’dir (öl. 1727). Nazîm’in beş ayrı divandan oluşan eseri baştan sona na’tlarla doludur. Bunların sayısının 297 olduğunu Emine Yeniterzi belirlemiştir. Bu yönüyle Türk edebiyatında müstesna bir yeri olan Nazîm’in, bütün nazım şekilleriyle na’tlar kaleme aldığı bilinmektedir. Nazîm, “habîb-i kibriyâ, mahbûb-ı Hak, şem’-i hidâyet, nûr-ı hüdâ, şefik-i güm-râhân, tabîb-i hastegân, kerem kânı, mürüvvet bahri, şeh-i her dü-cihân, âfitâb-ı subh-ı mâ-evhâ, habîb-i kibriyâ, mâhtâb-ı şâm-ı ev-ednâ, bedr-i tâbân-ı cihân-ârâ, neş’e-bahş-ı âşık-ı şeydâ, sîne-çâk-i her-dil-i dânâ, fahr-i dünyâ, mefhar-ı ukbâ” gibi ifadelerle Hz. Peygamber’e duyduğu derin saygı ve muhabbeti anlatmaya çalışır. Aşağıdaki beyitler bu na’tlar denizinden iki katredir:

Olaldan hasta-i aşkın hayât-ı câvidân buldu

Dil-i bîmârıma derdin devâdır yâ Resûla’llâh

İns ü cânın matlab-ı a’lâ olan cânânesi

Kâinâta maksad-ı aksâ Habîb-i Kibriyâ

Mest-i ser-germ-i maâsîdir bugün şeydâ nazım

Eyleye şefkat meğer ferdâ Habîb-i Kibriyâ⁶³

Lale Devri’nin ünlü padişahı III. Ahmed’in aşağıdaki mısraları samimi bir Peygamber sevgisinin sade ifadesidir:⁶⁴

Zât-ı pâk-i Mustafâ’ya âşıkım

Cân ile fahrü’l-verâya aşıkım

Muksim-i feyz ü nevâdır ol şerîf

Menba-ı cûd u atâya aşıkım

Şeyh Gâlib (1757-1799) Türk edebiyatı’nın Hüsn ü Aşkı’yla ölümsüz şairidir. Divan şiirinin son usta şairi sayılan Gâlib, müseddes na’tıyla da unutulmaz bir şairdir. Divan’ında, “ nûr-ı mihr-i subh-ı mâ-evhâ, meh-i isrâ, pehlevân-ı kâbe-kavseyn, mihr ü mâh-leşker, şahen-şâh, şefâat-perver, sultân-ı rüsül, şâh-ı mümecced, devlet-i sermed, sultân-ı müeyyed, ser-âmed, menşûr-ı le-’amrükle müeyyed” sıfatlarıyla Hz. Peygamber’e duyduğu derin muhabbeti ifade etmiştir.⁶⁵ Meşhur müseddes na’tından bir bölümü örnek olarak aşağıya alıyoruz:

Bî-çâredir ümmetlerin isyânına bakma

Dest-i red urup hasret ile dûzaha kakma

Rahm eyle amân âteş-i hicrânına yakma

Ez-cümle kulun Gâlib-i pür-cürmü bırakma

Sen Ahmed ü Mahmûd u Muhammedsin efendim

Hakdan bize sultân-ı mü’eyyedsin efendim (Ş. Galib Divanı, s. 188)

18. yüzyılın kadın şairlerinden Fıtnat Hanım (öl. 1780), Hz. Muhammed’i Divan’ında şu ifadelerle övmeye çalışmıştır: “Şâh-ı enbiyâ, şâhenşeh-i melâ’ik, ser-hayl-i enbiyâ, habîb-i muhterem-i Hazret-i Hudâ, burc-ı kurba meh, vâsıl-ı derecât-ı ‘alâ, âfitâb-ı sipihr-i hüdâ, nûr-ı şem’-i harîm-i zekâ, tâbiş-fürûz-ı âlemiyân, gevher-i yegâne-i gencîne-i atâ, dürr-i girân-mâye-i deryâ-yı istifâ, verd-i nihâl-i nûr-ı Hudâ, imâm-ı cümle-i ervâh-ı enbiyâ, mahbûb, şâh-ı ekrem, pâdişâh-ı kişver-i levlâk, zât-ı şerîf, zât-ı pâk, seyyidü’l-verâ, sultân-ı enbiyâ, âfitâb-ı maşrık-ı kemâl, mefhar-i dü-âlem, seyyidü’l-beşer, gülbün-i riyâz-ı nübüvvet”.⁶⁶

Fıtnat’ın aşağıdaki mısraları, Hz. Peygamber övgüsünü zarif bir üslûpla dile getirmektedir:

Oldur imâm-ı cümle ervâh-ı enbiyâ

Hep cân u dil ile eylediler ana iktidâ

Kıl sen de eser-i pâkine ol zâtın iktifâ

Oldur o hayyir-i hâdi-i şeh-râh-ı ihtidâ

Kim cümle halk o yolda bulurlar selâmeti (Divân-ı Fıtnat, s. 4)

19. yüzyıl divan şiirinin önemli kadın şairlerinden bir de Şeref Hanım’dır (1809-1861). Mevlevî tarikatine mensup bu dindar şâire, Hz. Peygamber’e duyduğu samimi sevgiyi ince bir üslupla dile getirmiştir. Hz. Peygamber’i şu sıfatlarla övmeye, anlatmaya ondan şefaat dilemeye çalışmıştır: “Şefî, şehen-şeh-i zî-rütbet, hazîne-i pür-hikmet, şefî-i rûz-ı cezâ, nâzenîn yâr-ı Hudâ, emîr-i memleket-i ismet, tabîb-i hâzık-ı her-illet, veliyy-i ni’met-i bi-illet, nedîm-i bezmgeh-i Hazret, gül-i ter-i çemen-i izzet, keremver, şâhen-şâh-ı a’zam, mazhar-ı eltâf-ı Hazret, mukbil ü mahbûb-ı izzet, sultân-ı risâlet, mahbûb-ı Mevlâ, sultân-ı muazzam, sultân-ı evreng-i risâlet, sebeb-i halk-ı cihân, bâis-i kevn ü mekân, şâh, Pâdişâh, tabîb-i zuafâ, şâh-ı keremkâr, sâki-i bezm-i kerem, mahbûb-ı Hudâ, mahrem-i esrâr-ı hakîkat, gevher-i gencîne-i hikmet, dürr-i kudret, mazhar-ı Kur’ân u şeri’at, şems ü kamer-i bürc-i nübüvvet, âlâyiş ü ârâyiş-i Cennet, bâğ-ı letâfet, verd-i ter-i gülzâr-ı terâvet, mefhar-ı ümmet, mahz-ı kerem, ayn-ı inâyet, emvâc-ı himem, kulzüm-i şefkat, şâhen-şeh-i iklim-i şefâat, şefi’ü’l-müznibîn, rahmeten li’l-âlemîn, dest-gîr-i ins ü cân”.⁶⁷

Divan’ında bir çok na’ta yer veren Şeref Hanım’ın bazı beyitlerini örnek olarak veriyoruz:

Sen ol sultân-ı evreng-i risâletsin ki dünyânın

Sebeb îcâdına zâtındır ancak yâ Resûla’llâh (Divan, s. 16.)

Şefâ’at ‘âdet-i tab’-ı kerîmindir günahkâra

Bu tesliyetle gönlüm şâdmândır yâ Resûla’llâh (Divan, s. 18)

Sen gevher-i gencîne-i hikmetsin efendim

Deryâ-yı keremde dür-i kudretsin efendim

......

Eltâf-ı İlâhî bizi etdi sana ümmet

Tâ rûz-ı ezel mefhar-ı ümmetsin efendim (Divan, s. 64)

Yukarıda belirtmeye çalıştığımız üzere İslâm medeniyeti dairesinde gelişen Türk edebiyatında başlangıçtan itibaren Hz. Peygamber’e karşı derin ve samimi bir sevginin ifadesi olan şiirler yazılagelmiştir. Hz. Muhammed’in peygamberliği, hayatı, mucizeleri, sünnetleri çevresinde zengin bir edebiyat oluşmuştur. İlk örnekleri Arap, sonra İran edebiyatlarında görülen na’t türü Türk edebiyatında da hak ettiği yeri ve değeri bulmuştur. Bu incelememizde sadece elimizde bulunan divanları taradık. Gördük ki bütün şairler, ister dinî konularda, ister lâ-dinî konularda yazsın, eserlerinin baş taraflarında tevhid ve münacâttan sonra Hz. Peygamber övgüsüne yer vermişlerdir. Na’tlar şairlerin hem Peygamberimize duydukları sevginin bir nişanesi hem de şairlerin siyer konusundaki bilgilerinin göstergesidir.

Şairler, şairlik yetenekleri ve bilgileri ölçüsünde kainatın yaratılış sebebi olan Hz. Muhammed’i samimi bir şekilde medhetmeye gayret göstermişlerdir. Bunu sadece gelenek zaruretine bağlamak doğru olmasa gerektir. Muhakkak geleneğin bunda payı vardır ama çoğu medrese eğitimi almış divan şairlerinin gerçek inançlarını dile getirdiklerini gözardı etmek mümkün değildir. Şiirlerdeki samimi ifadeler bunun açık delilidir.

Dipnotlar

1. Amil Çelebioğlu, Türk Edebiyatında Manzum Dinî Eserler, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul, 1998, ss. 356-357.

2. Amil Çelebioğlu, age., s. 357.

3. Agah Sırrı Levend, Ümmet Çağı Türk Edebiyatı, Ankara, 1962, s. 41.

4. Cemal Kurnaz, Dinî Edebiyatta Türler, Divan Edebiyatı Yazıları, Ankara, 1997, s. 278.

5. Emine Yeniterzi, Divan Şiirinde Na’t, Ankara, 1993, s. 38.

6. Mustafa İsen, Türk Edebiyatında Peygamber Sevgisi, Ötelerden Bir Ses, Ankara, 1997, ss. 364-365.

7. Mine Mengi, Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara, 1994, s. 91.

8. Amil Çelebioğlu, age., s. 356.

9. Necla Pekolcay, İslâmî Türk Edebiyatı, İstanbul, 1994, s. 205.

10. Amil Çelebioğlu, age., s. 358.

11. Metin Akar, Türk Edebiyatında Manzum Mi’râc-nâmeler, Ankara, 1987, s. 319.

12. Metin Akar, age., ss. 155-202.

13. Metin Akar, age., ss. 203-204.

14. İsmail Ünver, Ahmedî’nin İskender-nâme’sinin Mevlid Bölümü, TDAY, Belleten, 1977, Ankara, 1978, ss. 355-411.

15. Hasibe Mazıoğlu, “Türk Edebiyatında Mevlid Yazan Şairler”, Türkoloji Dergisi, Ankara, 1974, C. VI. S. 1, s. 31 vd.

16. Amil Çelebioğlu, age., s. 358.

17. İskender Pala, Hilye-i Saadet, Ankara, 1991, s. 1.

18. Mustafa Uzun, “Hilye” Md., Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1998, C. 18, ss. 44-45.

19. Amil Celebioğlu, age., s. 360.

20. Amil Çelebioğlu. age., s. 270. (Bu makalede eserin metni de verilmiştir. )

21. Amil Çelebioğlu, age., s. 360., Cemal Kurnaz, Divan Edebiyatı Yazıları, s. 279.

22. Amil Çelebioğlu, age., s. 357

23. Geniş bilgi için bkz. Abdülkadir Karahan, İslâm Türk Edebiyatında Kırk Hadis, İstanbul, 1991.

24. Amil Çelebioğlu, age., s. 361.

25. Amil Çelebioğlu, age., s. 359.

26. Emine Yeniterzi, Divan Şiirinde Na’t, Ankara, 1993, s. 38.

27. Emine Yeniterzi, age., s. 50.

28. Emine Yeniterzi, age., s. 80.

29. Emine Yeniterzi, age., s. 82.

30. Emine Yeniterzi, age., s. 39.

31. Emine Yeniterzi, age.,, s. 101.

32. Emine Yeniterzi, age., s. 105.

33. Emine Yeniterzi, age., s. 107.

34. Emine Yeniterzi, age., s. 143-144.

35. Emine Yeniterzi, age., s. 155-157.

36. Emine Yeniterzi, age., s. 17.

37. Emine Yeniterzi, age., s. 17.

38. Fahir İz, Eski Türk Edebiyatında Nazım, İstanbul, 1966, C. 1, s. 125.

39. Ömer Demirbağ, Divan Şiirinde Hz. Muhammed, YY. Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Van, 1991, s. 13.

40. Nesimî Divanı, ( Haz. Hüseyin Ayan), Ankara, 1999, s. 69.

41. Şeyhî Divânı, (Haz. Mustafa İsen-Cemal Kurnaz), Ankara, 1990, s. 38-41.

42. Ahmed Paşa Divânı, (Haz. Ali Nihat Tarlan), Ankara, 1992, s. 31.

43. Ahmed Paşa Divanı, s. 31.

44. Necâtî Beg Dîvânı, (Haz. Ali Nihat Tarlan), Ankara, 1992, ss. 44-46.

45. Necâtî Beg Divânı, s. 44.

46. İ. E. Erünsal, The Life And Works of Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi With A Critical Edition of His Divan, İstanbul, 1983, ss. 10-14.

47. Fuzulî Divânı, (Haz. Kenan Akyüz, Süheyl Beken, Sedit Yüksel, Müjgan Cunbur), Ankara, 1990, ss. 32-36.

48. Fuzulî Divânı, s. 30, 36, 133.

49. Emine Yeniterzi, Türk Edebiyatında Na’tlar(Antoloji), Ankara 1993, s. 17.

50. Age., 17.

51. Usulî Divanı, (Haz. Mustafa İsen), Ankara, 1990, ss. 29-37.

52. Yahya Bey Divanı, (Haz. Mehmed Çavuşoğlu, İstanbul, 1977, s. 20.

53. Emine Yeniterzi, age(Antoloji), s. 31-33.

54. Hayretî, Divan, (Haz. Mehmed Çavuşoğlu-M. Ali Tanyeri), İstanbul, 1981, ss. 5-6.

55. Nihat Sami Banarlı, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul, 1976, s. 652.

56. Nef’î Divanı, (Haz. Metin Akkuş), Ankara, 1993, ss. 47-49.

57. Tahir Üzgör, Fehim-i Kadim, Hayatı, Sanatı, Divan’ı ve Metnin Bugünkü Türkçesi, Ankara, 1991, ss. 100-102.

58. İsmetî Divanı, (Haz. Haluk İpekten), Ankara, 1974, ss. 25-26.

59. Nâ’ilî Divanı, (Haz. Haluk İpekten), Ankara, 1990, ss. 22-38.

60. Neşâtî Divanı, (Haz. Mahmut Kaplan), İzmir, 1996, ss. 1-17.

61. Mezakî Divanı, (Haz. Ahmet Mermer), Ankara, 1991, ss. 168-169.

62. Nâbî Divânı, (Haz. Ali Fuat Bilkan), İstanbul, 1997, ss. 14-27)

63. Emine Yeniterzi, age, (Na’tlar), ss. 41-43.

64. Emine Yeniterzi, age, (Ant). s. 44.

65. Şeyh Gâlib Divanı, ( Haz. Muhsin Kalkışım), Ankara, 1994, s. 50-51, 188.

66. Divân-ı Fıtnat, İstanbul, 1286.

67. Dîvân-ı Şeref, İstanbul, 1292, s. 8, 9, 12, 13, 15, 17, 18, 19.

Dünya Barışına Sünnet-i Seniyye Modeli

Dr. Veli Sırım

İslâm kelimesi, Arapçada ‘barış’ anlamına gelen ‘Selâm’ kelimesinden türetilmiştir. Bu anlamıyla selâm, bir çok yerde geçer ve Müslümanların konuştukları dillerde günlük hayatın bir çok alanında kullanılır. Ayrıca ebedî olarak kalınacak Cennete “Dâru’s-Selâm-Kurtuluş yurdu” denilmiştir. Haddizatında bütün semâvî dinlerin insanlar arasındaki düşmanlık ve çatışmaları sona erdirmek, emniyet ve sulhü temin etmek için geldiklerini1 düşünecek olursak, son ve en mükemmel din olan İslâmın barışa verdiği önemi anlayabiliriz.

Günümüz Arap dilinde barış ifadesi için ‘selâm’ın hakimiyetinden bahsedebiliriz. Klasik eserlerde savaşın karşıtı olarak ‘barış’ anlamında sadece ‘sulh’ kullanılırken, modern Arapçada bu kelime, giderek ‘savaştan barışa geçiş’ olarak sınırlandırılmıştır. Önceleri siyâsi anlam taşımayan ‘selâm’ kelimesi ise ‘sulh’ün yerini alarak, başta da belirttiğimiz gibi, ‘savaş halinin zıddı olan barış hali’ anlamında kullanılmaya başlanmıştır.2 Yine modern Arapçada devletler arasındaki barışı ifade için kullanılan ve selâmla aynı kökten gelen “Silm” kelimesini burada zikredebiliriz.

İslâm fıkhında gerek fertler arasındaki, gerekse devletler arasındaki barış esası üzerine kurulu ilişkiler çerçevesinde kullanılan diğer önemli kavramlar arasında musalaha3, mürâveze, mütâreke, muâhede, muvâdaa ve mühâdeneyi4 sayabiliriz.

İslâmın ırkı, dini, dili, ülkesi ne olursa olsun, insanlar arası münasebetlerde barış ve sulh prensibini ön plana çıkarması temelsiz bir iddiadan veya zorlama bir yorumdan ibaret değildir. Gerek Kur’ân-ı Kerîm’e ve gerekse Sünnet-i Seniyyeye dikkat edecek olursak, İslâm nazarında, hakikat ve maslahatın “sulh” olduğunu5, Müslümanlarla Müslümanlar, Müslümanlarla gayr-i Müslimler arasındaki ilişkilerin odak noktasını barış ve kardeşlik prensibinin teşkil ettiğini görürüz. İnsanlığın birlik ve kardeşlik içerisinde ve mutlu bir şekilde yaşamasını hedefleyen İslâm dini, sulh ve salâhı esaslı bir prensip olarak kabul eder. Savaş, İslâmın hedefleri arasında yer almaz. Hattâ buna şer nazarıyla baktığını da söylemek mümkündür ve bu özellikle Müslümanlar arasında olursa en büyük şer, en büyük tehlike olarak değerlendirilir. Ancak zarûret varsa bu yola başvurulabilir. Son dönem İslâm hukukçularından olan Ömer Nasuhî Bilmen konuya şöyle açıklık getirmektedir:

“Esasen harp, insanları öldürmekten, mamureleri yıkıp yakmaktan ibaret olduğu için İslâm nazarında bizâtihî güzel bir hareket değildir. Ve sulh ve salâh dairesinde yaşamak mümkün oldukça harp cihetine gidilmesi iltizam edilemez. Bu cihetledir ki, usûl-i fıkıhta ‘cihâd lizatihî hasen bir vecîbe değildir, belki ligayrihî hasendir’ denilmiştir.”6

Hattâ cihâdın, kuru bir ifâdeyle sadece “savaş” olarak değerlendirilmesi yanlış görülmüştür. Cihâd, evvelâ sulhâne yol ve vasıtalarla İslâmın tebliğ edilmesi ve bu konuda gayret göstermeyi ifâde eder. Ne zaman ki İslâmın tebliği güçleşir, din ve inanç hürriyetini teminat altına almak ve İslâm devletini savunmak gerekirse bilinen mânâda savaşa başvurulur.7

O halde bizzat kendi isminde “barış” manası taşıyan İslâmın, tüm insanlığa “dünya barışını,” bir başka zaviyeden de “barış dünyasını” temin ve inşâ için gönderildiğini söyleyebiliriz. Çünkü, barış içinde insanlık huzura ve mutluluğa ulaşabilir. Çünkü, barış içinde insanlık birbirleriyle tanışarak, kardeşlik içinde yaşayabilirler. Çünkü, barış içinde hem maddî hem manevî ilerlemeler söz konusu olabilir. Çünkü, barış içinde insanlık, içinde barındırdığı her türlü kötü hasletleri yenebilir. Çünkü, barış içinde insanlık İslâmın evrensel tebliğine kulaklarını ve kalplerini aralayabilirler.

“İnşaallah, istikbaldeki İslâmiyetin kuvvetiyle medeniyetin mehâsini (güzellikleri) galebe edecek, zemin yüzünü pisliklerden temizleyecek, sulh-u umûmîyi de temin edecek.”8

Bu durumda elde edilecek dünyevî barış ve sulh ortamı, aslında ebedî “selâmetin” kazanılması, “dârü’s-selâm,” yani sonsuz esenlik ve selâmetin yaşanacağı âhiret saadetinin de bir ön hazırlığı mahiyetinde olacaktır. Bediüzzaman Said Nursî’nin de vurguladığı gibi, “dostlarına karşı mürüvvetkârâne muaşeret ve düşmanlarına sulhkârâne muamele” etmek, “iki cihanın rahat ve selâmetini” kazandırır.9

Resulüllah (asm), İslâmın zuhûr ettiği dönemde, Arabistan yarımadasında yaşayıp dahilî ve haricî çatışmalar sebebiyle bir türlü barış ve huzur havası teneffüs edemeyen insanlara her fırsatta müsâmahayla ve barış teklifiyle gitmiştir. Medine’ye hicret ettikten sonra, farklı din, ırk ve milletlerden oluşan şehir halkını barış esasları çerçevesinde gerçekleştirilen bir anayasayla birleştirmesi,10 nesiller boyunca birbirlerinin kanını akıtıp, düşmanlık yapan Evs ve Hazrec kabilelerini kardeş yapması, sulh talebinde bulunan, anlaşma yapmak isteyen herkesle sulha yanaşması, kendini ve diğer Müslümanları öz yurtlarından çıkaran kişilere karşı hiç bir zaman kin gütmeksizin, daima onların kurtuluşu için çalışması11 ve daha bir çok uygulamayla barışın önemi üzerinde durmuştur.

Hz. Peygamber (asm) muhâlifleriyle, yani İslâm düşmanlarıyla devlet çapındaki münâsebetlerini Medine döneminde gerçekleştirmiştir. Gayr-i Müslim kabile ve devlet yönetimleriyle barış anlaşmaları akdederken ilk başta dayandığı temel kaynak şüphesiz Kur’ân idi. Bütün uygulamalarında olduğu gibi, bu alanda da yine doğrudan Kur’ânî prensipleri esas aldı. Ancak bu kaynakta bulunmayan veya genel hükümler halinde bildirilip ayrıntılar hakkında bilgi verilmeyen durumlarda kendi görüşüne başvurdu. Böylelikle uluslararası barış adlaşmalarıyla ilgili Sünnet dayanağını oluşturdu.12

Hz. Peygamber’in (asm) Medine’ye geldiğinde Yahûdilerle barış ortamını sağlamaya yönelik anlaşmaya vardığı sabittir. Ancak Yahûdiler O’na ihanet edip defalarca anlaşmalarını bozdular, savaş açtılar.13

Sünnet-i Seniyyede barışa dair bir diğer önemli örnek, Mekke müşrikleriyle yapılan on senelik Hudeybiye barış anlaşmasıdır. Bunun dışında henüz Müslüman olmamış diğer komşu kabilelerle ve hattâ o dönemin en büyük devletleriyle dahi ilişkileri geliştirme gayreti içinde oldu. Tabii bu faaliyetlerdeki temel hedef İslâm dininin tebliğiydi. Sonuçta gayretler boşa çıkmadı. Hz. Peygamber henüz hayattayken İslâm devletinin sınırları akıl almaz bir sür’atle, alabildiğine genişledi.

Hz. Peygamber efendimizin muhtelif kesimler ve kitlelere yönelik toplumsal barış ve sulhane münasebetlerin inşâsına yönelik tavsiye ve uygulamalarına dair bazı örnekler verelim.

“Düşmanla karşılaşmayı temenni etmeyin; Allah’tan afiyet dileyin. Fakat onlarla karşılaştığınızda da sabredin ve bilin ki Cennet, kılıçların gölgesi altındadır.”14

“İnsanlar arasında Allah’ın en çok sevmediği kimse, barışa yanaşmayan inatçı hasımdır.”15

“İnsanların arasını düzeltmek için, aslı olmasa bile hayır konuşan, güzel söz söyleyen ve bu sözleri birinden diğerine taşıyan kimse yalan söylemiş olmaz.”16

Hicrî beşinci yılda Medine’yi muhasara altına alan Mekkeli müşriklerin önderliğindeki müttefik düşman kuvvetleri, Medineli Yahûdileri kendi yanlarına çekip, Müslümanları arkadan vurmak istemişlerdi. Resûlüllah (asm) böyle bir ittifakı önleyebilmek için Yahûdilerle, Medine hurmalarının yarısını vermeye mukâbil bir anlaşma teklifinde bulundu.17

Hicri altıncı yılın Zilkâde ayında Hz. Peygamber (asm) sadece umre yapmak için yola çıkmış, bunu haber alan Mekke’li müşriklerin Halid bin Velid ve İkrime bi Ebî Cehîl komutasında büyük bir ordu hazırlaması üzerine şunları söylemişti:

“Yazık Kureyş’e ki, savaş kendilerini yeyip bitirdi. Benimle diğer Araplar arasına girmeseler ne olur sanki? Şâyet onlar bana üstün gelirlerse, zaten istedikleri bu. Şâyet Allah beni onlara üstün getirirse, hep birlikte İslâma girerler. Güçlü olsalar bile daha nereye kadar böyle savaşıp duracaklar?.”18

Mekke müşrikleriyle gerçekleştirilen Hudeybiye Sulh Anlaşmasında yer alan şu madde musâlahaların uygulamadaki yerini gösterir:

“Her kim Muhammed’in (asm) birliğine ve ittifâkına girmek isterse oraya girebilir ve her kim Kureyş’in birliğine ve ittifâkına girmek isterse oraya girebilir.”19

Bu maddeden hareketle Bekiroğulları kabilesi Kureyşle, Huzâa kabilesi ise Hz. Peygamber’le (asm) anlaşma akdetmiştir.

Mekke müşrikleriyle yapılan on senelik Hudeybiye Anlaşması, özellikle barış ve sulh eksenli münasebetlerin ne derece önemli olduğunun ve Resûlüllah (asm) tarafından barışa ne kadar çok önem verildiğinin en belirgin örneğidir. Fetih Sûresi 27. ayeti tefsir ederken Bediüzzaman Said Nursî, bu barış anlaşmasının akdedildiği esnâda, zâhirî açıdan İslâm aleyhinde bir anlaşma olarak görüldüğünü, Kureyşli müşriklerin galibiyetini sembolize ettiğini dile getirir. Hemen ardından da, mezkûr âyet-i kerime ile Hudeybiye Anlaşmasının mağlubiyet ve yenilgi mânâsının çok ötesinde, “mânevî büyük bir fetih” ve “sair fütuhatın da anahtarı” olacağına dair müjde verildiğine dikkat çeker. Bediüzzaman, bu tespitinin akabinde, konu hakkında şu açıklamalarda bulunur:

“Filhakika, Sulh-u Hudeybiye ile, çendan maddî kılıç kılıfına muvakkaten konuldu. Fakat Kur'ân-ı Hakîmin bârika-âsâ elmas kılıcı çıktı; kalbleri, akılları fethetti. Musalâha münasebetiyle birbiriyle ihtilât ettiler (yan yana geldiler). Mehâsin-i İslâmiyet (İslâmın güzellikleri), envâr-ı Kur'âniye (Kur’ândaki nurlar), inat ve taassubât-ı kavmiye (millî taassup, ırkçılık ve kavmiyetçilik) perdelerini yırtarak hükmünü icra ettiler.”

Bediüzzaman, Hudeybiye Anlaşmasıyla hangi seviyede manevî bir fethin gerçekleştiğine dair iki örnek verir. Birincisi, bir “savaş dahisi” olan Hâlid bin Velid, diğeri bir “siyaset dahisi” olan Amr ibnü'l-Âs’tır. Fıtratlarında mağlûbiyeti kesinlikle kabul etmeme özelliği bulunan bu zatların “seyf-i Kur'ânî”ye, yani Kur’an’ın manevî kılıncına teslim olduklarını, Kur’an hakikatlerinin onların kalbini fethettiğini, Müslüman olduktan sonra her ikisinin birer “seyfullah,” yani “Allah’ın kılıncı” olduklarını ifade eder.20

Diğer yandan Hz. Peygamber (asm) barış esasına dayalı tebliğ diplomasisini hicretin yedinci senesinde başlatmıştır. Zamanın büyük devletlerine gönderdiği mesajlarda hem dünyevî, hem de uhrevî kurtuluşun İslâma girmekle gerçekleşeceğine dair ifadeler kullanmıştır.

Bütün bunlar sonraki dönemlerde, gayr-i Müslimlere savaş öncesi sunulan İslâm-cizye-savaş seçeneklerini hatırlatır mahiyettedir. Hemen tüm mektuplarda zikredilen, “selâm hidâyete tabi olanlara olsun”, “Müslüman ol ki, kurtuluşa eresin”, “eğer davetimden yüz çevirirsen, halkının günahı boynuna olsun”, “davetimi kabul edersen, hükümdar olarak yine mülkünde kalacaksın”, “..ben de, hükmün altındaki memleketin idaresini sana bırakayım” gibi ifadeler bu duruma örnek olarak verilebilir.21

2- Müslümanlar arası ilişkilerde Hz. Peygamber efendimizin İslâm toplumlarının riayet etmesi gerektiğine dair ifade buyurduğu tavsiyelerinden bazı örnekler aktaralım:“Müslümanlar arasında haramı helâl, helâli haram yapanlar hariç sulh câizdir.”22

“Müslüman, diğer Müslümanların onun dilinden ve elinden güvenlikte olduğu kişidir.”23

“İki Müslüman çarpıştığında öldüren de, ölen de Cehennemdedir.”24

“Müslümanlardan kılıçlarıyla karşı karşıya gelen iki kişi (grup) yoktur ki, öldüren de ölen de Cehennemde olmasın.”25

“İki Müslüman arasını düzeltmek için yalan söyleyen kişi yalancı değildir.”26

İslâm fıtrî bir dindir. Her alanda olduğu gibi insan fıtratına en uygun olan yolu emreder, aksini de yasaklar. Başta da belirttiğimiz gibi, barış ve esenlik anlamındaki “Selâm” kelimesiyle aynı kökten türeyen İslâmın, yine aynı manada kullanılan Müslümanlar arası selâmlaşmayı, bütünüyle barış dolu bir gece olan Kadir gecesinde inen bir İlahi kitabı, barış yurdu olarak nitelendirdiği Cenneti, en temel vasfı barış olan bir daveti bir kenara bırakarak, barışı fıtri bir özellik olarak kabul etmemesi düşünülemez.

İslâm geniş anlamda dünya barışının sağlanması için yine en fıtrî olan yolu takip eder. Barışı önce insan vicdanına yerleştirmekle işe başlar. Çünkü devletlerarası barış, barış zincirinin son halkasını, son merhalesini teşkil etmektedir.

Bu açıdan Hz. Peygamber (asm), İslâm dininin dünya barışına yönelik temel prensiplerinin ilk uygulayıcısı olarak tüm Müslümanlara çok önemli örnekler ortaya koymuş; her fırsatta bu hedefe yönelik tavsiyelerde bulunmuştur. Medine’ye hicretinin üzerinden bir yıl geçmeden Medinelileri tek bir anayasanın etrafında toplaması, devlet teşkilatlanmasını tamamladıktan sonra civar kabileler ve bölge halkıyla saldırmazlık ve dostluk anlaşmaları yapması, İslâm tebliğini daha da genişletip, komşu ülkelerin devlet başkanlarına davet mektupları göndererek, onları Müslüman olmakla huzur ve selâmet bulmaya çağırması bunun açık göstergeleridir. On sene gibi kısa bir dönemde, alanı iki milyon km2’ye yaklaşan bir alan İslâm idaresi altına girmişti. Rusya hariç, Avrupa büyüklüğünde ve üzerinde o zaman milyonlarca insanın yaşadığı bu geniş saha, harp meydanlarında, düşman ordu saflarında maktül düşen takriben 250 Müslümana mukâbil fethedilmiştir. İnsan kanına verilen bu değer ve hürmetin bir eşine insanlık tarihinde henüz rastlanmamıştır.27

1- Muhammed Ali Hasen, el-Alâkâtü’d-Devliyye fi’l-Kur’ani’l-Kerim ve’s-Sünne, 1980, s. 268.

2- Bernard Lewis, İslâm’ın Siyasal Dili (Terc. Fatih Taşar), İstanbul, 1992, s. 124.

3- Ömer Nasûhî Bilmen, Hukûk-ı İslamiyye ve Istılahat-ı Fıkhıyye Kâmusu, İstanbul-T.Y., C. 3, s. 65.

4- Bu kavramlar hakkında daha geniş bilgi için bkz. Veli Sırım, Dünya Barışı ve İslâm, İstanbul, 1998.

5- Said Nursî, Sözler, Kaynaklı-İndeksli-Lügatli Risâle-i Nur Külliyatı, İstanbul-1996, C. 1, s.59.

10- Abidin Sönmez, Resulüllah’ın Diplomatik Münâsebetleri, İstanbul,1985, s. 81-82.

11- Yüksel Macit, İslâm Anayasa Hukûkuna Giriş, el-Camiatü’l-İslâmiyye, Tavas, 1990, s. 2.

13 -Şemsüddin Muhammed b. Ebî Bekir İbn Kayyim, Zâd’ül-Meâd fî Hedyi Hayri’l-İbâd, Kuveyt, 1401/1981, C. 5, s. 93.

14- Müslim, Cihad, s. 20; Buharî, Cihad, s. 112; Tirmizî, Deavât, s. 84; İbn Mâce, Dua, s. 5; Ebu Davud, s. Cihad, s. 89.

17- Ebu Bekir Ahmed bin Ali el-Cessâs, Ahkâmu’l-Kur’an, Âsitâne, 1325, C. 3, s. 70.

18- Ebu’l-Fidâ İbn Kesîr, el-Bidâye ve’n-Nihâye, Beyrut, 1966, C. 4, s. 165.

21- Yabancı devlet başkanlarına gönderilen mektuplar hakkında bkz. Buharî, Sahih, 4/3-4; Müslim, Sahih, 3/1395; İbn Hanbel, 1/263

23- Buhârî, İman, s. 4-5; Rikâk, s. 26; Müslim, İman, s. 64-65; Ebu Davud, Cihad, s. 2.

27-Hamîdullah, Hz. Peygamber’in Savaşları (Terc: Salih Tuğ), İstanbul,1981, s. 20-21.

.

Ali Budak

Peygamber Efendimiz’e (sas) duyulan sevgi, canlı veya cansız bütün varlıkları etkileyen bir güce sahiptir.

1- Peygamber sevgisinin kazandırdığı en önemli husus; sevilenle kurulan bağ ve nispettir. Sevgi, varlıklar arasındaki en sırlı bağdır. Her varlığı Allah’ın en sevgilisine bağlayan sırlı bağ sevgidir. Canlı cansız bütün nesneler, sevgi bağı ile Kâinatın Efendisi’ne alaka duymuşlardır. Şuursuz varlıklar hatta cansız nesneler bile Allah Resûlü’ne sevgi ile bağlanmışlardı. Eline aldığı taşların Allah’ın adını anarak zikretmesi, çağırdığı ağaçların davetine icabet etmesi, bulutların O’nun üzerinde gölge yapması, onların Efendimiz’e olan bağlılıklarını ve alakalarını gösteriyorlardı. Minber yapılmadan önce Efendimiz’in kendisine dayanarak hutbe okuduğu kuru bir hurma kütüğünün, minber yapılınca Allah Resûlü minbere çıkarak hutbe okumaya başlamaları üzerine, devenin ağlaması gibi inlediğinin duyulması da bu konudaki en meşhur olaylardandır. Cansız varlıklar da yanlarında Allah’ın adının anılmasını istemişler ve Peygamber’le beraber olmayı arzu etmişlerdir.

2- Sevgi, karşılıksız kalmaz. Niyetlerimiz nasıl karşılıksız bırakılmıyorsa, sevgi de seven gönüllere, sevginin derecesine göre büyük lûtuflar/feyizler kazandırır. Sevgi, en kısa yoldan kişiyi Hakk’a ulaştırır. Hakk’ın Sevgilisini sevmek ve O’na bağlanıp kendini O’na nispet ederek yola çıkan yolcular en kısa ve tehlikesiz yoldan Allah Teâlâ’nın rızasına kavuşurlar. Efendimiz’in elinden tuttuğu hiç kimse yolda kalmamıştır.

3- Seven sevdiğinin dertlerini paylaşır. Seven her şeyiyle sevdiğine benzemek ister. Bunun sonucunda bazen isteyerek bazen de istemeyerek sevgilisinin dertleri ile dertlenir. Allah Resûlü, kendisini çok sevdiğini söyleyen bazı sahabîlere sıkıntılara hazır olmaları gerektiğini, çünkü Allah’ı ve O’nun Peygamberi’ni çok sevenlerin dünya hayatlarında büyük sıkıntılarla imtihan edileceklerini haber vermiştir. Aşık sevdiğinin derdine ortak olduğunda görünüşte sıkıntı içinde olsa da gerçekte vuslat kapılarını aralamıştır.

4- Seven bağışlanır. Peygamber sevgisi, Cenab-ı Hakk’ın af ve mağfiretini kazandıran en önemli vesilelerden birisidir. Nitekim âyet-i kerimede “Ey Resûlüm, de ki: “Ey insanlar, eğer Allah’ı seviyorsanız, gelin bana uyun ki Allah da sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın. Allah gafurdur, rahimdir” buyrularak, bağışlanma Peygamber sevgisine bağlanmıştır. (Âl-i İmrân sûresi, 3/31)

Peygamber sevgisi bulunan bir kalbi cehennem ateşi yakmaz. Peygamber sevgisi Rabbanî bir sevgidir. Cenab-ı Hakk’ın emridir. Peygamberi sevmek Allah’ı sevmek demektir. Peygamber’in sevgisi kişiyi Allah sevgisine ulaştırır. Peygamberi, yalnızca beşerî özellikleri itibarıyla değil “Allah’ın Peygamberi” olarak sevmek, insanların cehenneme girmelerine mani olur. Zira sevgi karşılıksız kalmaz.

5- Sevgi, sevilene yakınlık kazandırır, küçük kusurları örter. Hazreti Peygamber, kendisini candan seven bazı sahabîlerin yaptıkları küçük kusurların kendisine şikayet edilmesi üzerine, şikayet edenlere, “O, Allah’ı ve O’nun Resûlü’nü seven birisidir” diyerek, samimi candan seven bir müminin küçük kusurlarına bakıp onu tenkit etmenin yersiz olduğuna işaret etmiştir. Nitekim Abdullah b. Huzâfe (r.a.) şakacıdır ve boş şeylerle uğraşıyor, diye kendisine şikayet edilince Peygamber Efendimiz, onu savunmuş ve onun Allah’ı ve Allah Resûlü’nü sevdiğini, söylemiştir. Böylece Efendimiz, sevginin kusurları örten bir özelliği olduğuna dikkat çekmiştir. Hatta sevenlerin sevdiklerinin yanında özel bir makamları vardır. Onların şefaatlerinin, başkalarının da Hak katındaki kurtuluşlarına ve kurbiyetlerine vesile olması ümit edilir.

6- Peygamber sevgisi, farzlarını yapan, büyük günahlardan kaçınan birisi için öte alemlerde Resûlullah’la beraber bulunmayı netice verecektir. Zira kişi sevdiğiyle beraberdir. Sevgi, ashab-ı kiramın hayatta iken küçük kusurlarının bağışlanmasına vesile olduğu gibi büyük günah işleyen müminlerin ahiret kurtuluşunun da en önemli vesilesidir.

7- Peygamber Sevgisi, O’nun şefaatine nail olmayı sağlar. Büyük günah da işleseler ümmetinin her ferdine şefaat ederek ahirette onların kurtuluşuna vesile olacağını Efendimiz (sas), “Her peygamberin dua ettiğinde kabul olunacak bir duası vardır. Şayet o dua ile dua ederse duası kabul edilir ve istediği kendisine verilir. Ben duamı ahiret gününde ümmetime şefaat etmek için sakladım” hadisiyle ifade buyurmuşlardır. Hayatı boyunca büyük sıkıntılar çeken Efendimiz’in bu dua hakkını bu sıkıntıları esnasında kullanmayarak, ümmetinin ahiretteki halini düşünüp bu hakkı ahirete bırakmış olması, O’nun ümmetine olan muhabbetini göstermesi açısından ne kadar manidardır. İşte peygamber aşkının inananlara kazandıracağı en önemli uhrevî mükafat, O’nun bu şefaatine nail olma saâdetidir.

8- İmanın tadını tatmayı netice veren üç husustan biri de Allah ve Rasulü’nü bunlar dışındaki herşeyden daha fazla sevmektir. Diğer iki husus, sevdiğini ancak Allah için sevmek ve iman ettikten sonra tekrar küfre dönmeyi, ateşe atılmak gibi kötü görmektir. Bu üç ölçü kimde bulunursa imanın tadını tatmış demektir. Allah ve Peygamber sevgisi de bu noktada imanın tadının tatmayı sağlayan bir hususiyet arz etmektedir.

.