Evlatlık Müessesesi
Doç. Dr. Murtaza Köse
Kur’ân ve sünnetteki ifadelere göre pozitif hukuktaki şekliyle bir evlatlık edinme müessesesi İslamiyette caiz ve mantıki gözükmemektedir. Zira hiçbir şekilde aralarında neseben ebeveyn evlat ilişkisi olmayan bir olgu asla varmış gibi telakki edilemez.
Giriş
Evlat edinme müessesesi çok eski zamanlardan beri muhtelif hukuk sistemlerince kabul edilmiş, tedvin hareketlerinde kanun koyucuların özel ilgisine mazhar olmuştur.(1) Mukayeseli tarih araştırmaları evlat edinme müessesesinin kaynağının tamamen dini olduğunu göstermektedir. Özellikle Kur’ân kıssalarında geçmiş bazı Peygamberlere ait bilgiler bunu ortaya koymaktadır.(2)
Evlat edinme müessesesi esas itibariyle tabii nesep rabıtasının bir taklidi olarak ortaya çıkmış bulunmaktadır. Kanun koyucular evlat edinmenin şartlarını ve hükümlerini tayin ederlerken daima tabii nesebi taklit etmek istemişlerdir.
Bilindiği üzere dünya ülkelerinin tamamında farklılık arzetmesine rağmen evlatlık müessesesi varlığını devam ettirmektedir. Teknolojik devrim, hızlı sanayileşme, iletişimin artması, toplumsal gelişmelerin ve buna bağlı olarak değişimlerin hızlanması toplumları derinden etkilemekte ve birçok problemlerin ortaya çıkmasına sebep olmaktadır. Aile içi ilişkilerin zayıflaması, mevcut hayat şartlarının ağırlaşması, buna bağlı olarak aile huzursuzlukların artması neticesinde boşanmalardaki artış, öte yandan içki, uyuşturucu, fuhuş, kumar gibi kötü alışkanlıklardaki büyük artışlar hatta bunların kurumsal nitelik arzetme temayülü, diğer yandan her türlü kazalardaki ve ani ölümlerdeki artış gibi çeşitli faktörlerle korunmaya muhtaç çocuklar problemi gündeme gelmiş bulunmaktadır.
Yetimlerin korunup gözetilmesi, kimsesiz çocuklara sahip çıkılması, onların mallarına koruyuculuk yapılarak zayi olmaması, onlaÂra ikramda bulunulması, hor ve bakir görülmemesi, ve hadisin ifadesiyle yetimi evde bulundurmanın Hz. Peygamber'le cennette beraber bulunulması ifadeleri bu konunun ehemmiyeti açısından oldukça anlamlıdır.
Çok eski devirlerden beri sosyal bir ihtiyaca cevap veren evlat edinme kurumu önceleri soyun devam ettirilmesine ya da mirasçı sahibi olmaya hizmet ediyordu. 19. Yüzyılda kurum yeniden düzenlenmiş ve çocukları olmayan kimselere, çocuk sevgisini tattırma, anne-baba olma sevincinin yaşatılması amacına yöneltilmiştir. Son zamanlarda ise çocuğa destek olma ön plana çıkmıştır. Artık amaç kişilere çocuk sevgisini tattırmaktan çok terk edilmiş ya da evlilik dışında doğmuş olan çocuklara bir aile temin etmek ve özellikle de evlilik dışında doğmuş çocuğa sahih nesep statüsü kazandırmaktır.(3) Evlat edinme müessesesi çocukları olmayan eşlerle, evli olmayan kişilerin, aile kurmak ve çocuk sahibi olmak istek ve özlemlerini gerçekleştirmelerine hizmet eden ayrıca aile yuvasından yoksun olan çocukların korunmasını amaçlayan bir kurumdur.(4)
Modern hukukta kanun koyucular evlat edinmenin şartlarını ve hükümlerini belirlerken daima tabii nesebi taklit etmek istemişlerdir. Buna göre evlat edinme, evlat edinenle evlatlık arasında bir yaş farkı bulunmasını şart koşmak ve evlatlığa esas itibariyle evlilik içinde doğan çocukların haklarını tanımak suretiyle evlat edinme müessesinin taklitçi karakterini teyit etmektedir. Evlat edinmenin taklitçi karakteri ne kadar kuvvetli olursa olsun, bu muamele neticesinde taraflar arasında meydana gelen ilişki tabii nesep rabıtası (yani evlat edinmeden doğan nesep rabıtası gerek sahih nesepten, gerek evlilik dışı nesepten ayrılır) değildir. Zaten evlat edinme müessesesine tanınan taklitçi karakterle sahih nesep müessesesinin tam ve eksiksiz olarak taklidi iddiası güdülmemektedir.(5)
Kur’ân ve Sünnetin Evlatlık Müessesesine Bakışı
Araştırmalara göre evlatlık müessesesinin tarihe mal olmuş hukuk sistemlerinin çoğunda kabul edilmesi, günümüze kadar gelmiş ve birçok toplum tarafından kabul görerek uygulanagelmiş olması bunun bir toplumsal ihtiyaç ve fenomen olduğunu göstermektedir. Amaç bakımından dinî, hissî, sosyal ve iktisadî karakterler arzedebilen evlatlık, erkek çocuğu olmayan ailelerin evlat sevgisinin bir nebze olsun tatmini, zor günlerinde onlara yardımcı olma ve birtakım maddi manevi ihtiyaçlarını yerine getirme arzusuna yönelik bir olgudur. Kasas ve Yusuf surelerinin ilgili âyetlerindeki manalarda erkek çocuklarının evlat edinilmesinden bahsedilerek, onlardan istifade etme düşüncesi(6) bu gayeyi açık bir şekilde ortaya koymaktadır. Tarihi süreç içerisinde bu kuruma daha çok erkek çocuklar konu olmuştur. Günümüz hukuklarına baktığımız da bu müesseseye evlatlık olarak erkek çocukların yanında kız çocuklarının da konu olduğunu görmekteyiz.
İslâmi kaynaklarda evlatlığa “eddei” kelimesinin çoğulu olan “ed’ıyâ” sözcüğü kullanılmakta olup aynı zamanda babasından başkasının adına nisbet edilerek çağırılan kişiye de “deiyye” denmekte. Evlatlık aynı zamanda “tebenni” kelimesiyle de ifade edilmektedir.(7) Cahiliyye ve İslâm’ın ilk yıllarında bu uygulama mevcuttu, buna “büyütme” de denilmekteydi.(8) Bundan da anlaşılmaktadır ki, ilk dönem itibariyle evlat edinme toplum tarafından benimsenmiş bir geleneğin olduğunu ortaya koymaktadır. Cahiliye ve İslâm’ın ilk yıllarında uygulanan evlatlığın gerçekte insanların bir söyleminden ibaret olmasıyla ilgili olarak Kur’ân’da “Allah evlatlarınızı oğullarınız kılmamıştır, o sizin ağzınızdaki lafızdır, halbuki Allah hakkı söyler ve doğru yolu gösterir.” “Onları babalarına nisbet ederek çağırın, bu Allah yanında daha adaletlidir. Eğer babalarını bilmiyorsanız, onlar din kardeşiniz ve dostlarınınızdır. Yanılarak yaptığınızda size bir günah yok, fakat kalplerinizin bile bile yaptığında (günah vardır). Allah gafurdur, rahimdir (Çok affedicidir. Merhamet ve ihsanı boldur.)” buyurmaktadır.(9) İslâm’ın ilk yıllarında İbn Ömer’in ifadesine göre “Biz Zeyd İbn Harise’yi, Zeyd İbn Muhammed olarak çağırıyorduk, demektedir.(10) Bu âyetin nazil olmasından sonra bu şekildeki bir uygulama kaldırıldı.(11)
İlahi irade, İslâm’da evlatlık ilişkisinin gerçek bir yakınlık bağı olmadığını ve hukuki bir değere sahip olmadığını açıkça belirtmek üzere, Hz Peygamberin daha önce evlatlığı olan kişinin boşadığı kadın ile evlenmesini takdir etmiştir ve bu konuda “ Zeyd o kadından ilişiğini kesince biz onu sana nikahladık ki, (bundan böyle) evlatlıkları, kadınlarıyla ilişkilerini kestikleri zaman o kadınlarla evlenmek hususunda müminlere bir güçlük olmasın. Allah’ ın buyruğu yerine getirilmiştir”(12) ayeti nazil olmuştur.
Daha sonra münafık ve müşriklerin, Hz. Peygamber için “oğlunun karısı ile evlendi” şeklinde sözler söyleyip kendilerince olayı kınamaya kalkışmaları üzerine de şu mealdeki âyet nazil olmuştur: “Muhammed sizin erkeklerinizden hiç birinin babası değildir. Fakat o Allah’ın elçisi ve peygamberlerin sonuncusudur. Allah her şeyi hakkıyla bilendir.”(13)
Yukarıda zikredilen âyetle Allah, evlat edinilen kimsenin gerçek manada evlat edinenin neseben çocuğu olamayacağını ifade etmekle birlikte böyle bir söylemin insanların kendi ifadelerinden öteye geçemeyeceği ortaya koymaktadır. Aynı zamanda böyle bir ifadenin hak olmayıp gerçeği yansıtmayacağı vurgulanmaktadır.(14) Gerçek olanın bilindiği takdirde evlatlık olan kimselerin gerçek babalarının adıyla çağrılması Allah tarafından istenilmekte ve adil olanın böyle bir uygulama olduğu hakikatiyle bunun aksi bir uygulama ve söylemin adalete uymayacağı bizzat Allah tarafından ifade edilmektedir. Gerçeği gizleme ve adil olmayanı yapmak ise Allah tarafından aynı zamanda günah olarak da zikredilmesi dikkate değer bir husustur. Kanaatimizce âyette de ifade edildiği gibi nesebi gerçekten bilinmeyen birisinin belli bir kişiye sehven nisbet edilip çağırılması günahtan uzaktır. Genel manada âyetin üzerinde durduğu asıl fikir kişinin aidiyyetinin gerçeğe uygun olması üzerindedir. Bu gerçeğe uygunluk da, Allah’ın hak ve adalet anlayışıdır.
Evlat edinme konusuna Kur’ân’ın yanısıra hadislerde de özel olarak değinilmiş ve bir kimsenin babasından başka birine nisbet edilmesi şiddetle kınanmıştır.
Allah Resulü (s.a.s.) bir hadislerinde “Her kim babasından başkasına kendi nesebini intisap eder veya (köle olan bir kimse) efendilerinden başkasına mensup olduğunu iddia ederse Allah’ın kıyamete kadar peşini takip eden laneti ona olsun.” buyurmaktadır.(15)
İslâm alimleri, âyet ve hadislerden anlaşılan yasağın, aralarında nesep bağı olmadığını bildiği halde, nesep iddiasında bulunma ve yapay bir soy ilişkisi tesis etmeye yönelik olduğunu; kişinin, kendi soyundan olduğu kanaatine dayalı olarak belirli şartlarla bir kimsenin kendisine nisbet edilmesinin (istilhak) bu yasağın dışında olduğunu belirtmişlerdir.(16)
Binaenaleyh çocuğun babasına nisbet edilmesi, adaletin ve hakkaniyetin kendisidir. Bu çocuğun kendisinden canlı bir parça olarak dünyaya gelmesine sebep olan baba için de bir adalettir. Babasının ismini taşıyan, ona mirasçı olan ve miras bırakılan, her türlü yardım ve alakaya mazhar ve gizli irsiyet yoluyla gerek babasını ve gerekse ecdadının özelliklerini devam ettiren çocuk için de bir adalettir. Allah her alakayı asli yaratılışı üzere bina eder, çocuğun da babanın da meziyetlerini zayi etmez. Buna bağlı, evlatlık özelliklerini, meziyetlerini hakiki babadan başkasına da yüklemez ve vermez. Gerçek çocuktan başkasına da evlatlık vasıflarını ve özelliklerini bırakmaz.
Çocuğu olmayan kimselerin, gerekli tedavi yollarına hatta dinen mahzurlu olmayan şekliyle sun’î metodlara başvurarak anne-baba olmaya çalışmaları tabii olmakla birlikte, özellikle sosyal baskılar yüzünden kendilerini ya evlat edinme ya da yaşama sevincini yitirme gibi bir seçimin önünde görmeleri dinin ilkeleri ve hayat gerçekleri ile bağdaşmaz. Gerçekte olmayan bir soy bağını var gibi farzedip bunun üzerine, çocuk ile anne-baba arasında söz konusu olan bütün sonuçları bina etmenin bir çok sakıncaları beraberinde getirdiği bu konudaki tecrübelerin de açıkça ortaya koyduğu dikkate alınarak, İslâm’daki evlat edinme yasağı çocuk sahibi olmanın da ilahi iradeden bağımsız olmadığını bildiren âyet-i kerime(17) ile birlikte değerlendirilmeli ve bu konuda gerçekçi bir yol izlenmelidir. Buna göre, çocuk sahibi olamayan kimselerin başkalarının özellikle bakıma muhtaç çocuklarını himayelerine almaları gerçeği gizlememek ve dini kuralları kendi varsayımlarına dayanarak ihlal etmemek şartı ile böyle bir yardımlaşma ortamı içinde bir ölçüde evlat sevgisini tatmaya çalışmaları en uygun yol olarak görünmektedir.(18)
Kur’ân ve Sünnette evlat edinmenin Allah tarafından gerçek bir nesep olarak kabul edilmediği konusuyla ilgili olarak zikredilen nasslar; bakıma, korumaya ve topluma kazandırılmaya muhtaç kimselerin bir kenara itilmesi anlamında ele alınmamalıdır. Çünkü yetimlerin korunup gözetilmesi, kimsesiz çocuklara sahip çıkılması, onların mallarına koruyuculuk yapılarak zayi olmaması, onlara ikramda bulunulması, hor ve hakir görülmemesi, ve hadisin ifadesiyle yetimi evde bulundurmanın Hz. Peygamber’le cennette beraber bulunulması ifadeleri(19) bu konunun ehemmiyeti açısından oldukça anlamlıdır. Zira kanaatimizce Kur’ân ve sünnetteki bu konuyla ilgili olan ifadelerde üzerinde durulması gereken esas nokta şudur; her bir kimse neseben kime ait ise bu kimsenin nesebinin başkasına nisbet edilemeyeceğidir. Bu hakikati değiştirmenin imkanı da yoktur, zira yaratan bunu böyle bildirmektedir. Bu hakikatle beraber âyet, bir kimsenin başka birisinin çocuğuna bakmasına onu koruyup gözetmesine ve ona maddi ve manevi yardımda bulunması mani de değildir. Buna ilave olarak aileler tarafından kimsesiz ve bakıma muhtaç çocukların bu ailelerin yanlarına alınıp bakılıp büyütülmesi ve büluğ çağından itibaren İslâm’ın koymuş olduğu mahremiyet sınırlarına riayet edilmesi şartıyla bu ilgi ve alakanın devam etmesi İslâm’ın insanlara verdiği önem, fertleri yetiştirme ve topluma kazandırma hedefiyle de örtüşmektedir. Evlat edinme ile ilgili olarak Kur’ân ve Sünnetin getirdiği prensipler zaman içerisinde toplumun gayet derin, fıtri yaratılışa uygun ve hakikatin ta kendisi olan sağlam, hakiki temeller üzere yükselmesini sağlamaktadır.
Ayrıca İslâm hukuk literatüründe yetimlerle ilgili hukuki statü ve sokağa terkedilmiş (lakit) çocuklarla ilgili hükümler evlat edinme gayesi çerçevesinde zamanın şartları ve toplum yapısı paralelinde yetkili kurumlarca ele alınıp bunlarla ilgili kanuni düzenlemeler de ihmal edilmemiştir. Klasik fıkıh kitaplarında ilgili bahislerdeki bilgiler böyle bir problemin çaresinin bulunması ve belli bir yapı kazandırılıp çözüm önerileri teklif etmesi açısından oldukça önemlidir. Zira bu sorunun çözümü neticesinde beklenen amaç hukuki statünün kazandırılmasıyla birlikte ahlaki ve hayrî gayelerin de temin edilmesi olmuştur.
Sonuç
Kur’ân ve sünnetteki ifadelere göre pozitif hukuktaki şekliyle bir evlatlık edinme müessesesi İslamiyette caiz ve mantıki gözükmemektedir. Zira hiçbir şekilde aralarında neseben ebeveyn evlat ilişkisi olmayan bir olgu asla varmış gibi telakki edilemez. Kur’ân’ın yasakladığı evlatlık ilişkisi tamamen kişinin gerçek anne ve babasından bağının koparılmasına matuf bir durumdur. Bu da asla kabul edilemez.
Kur’ân ve sünnetteki; evlat edinme, kimsesiz çocuklar, insan neslinin Yaradan’ın hedeflerine doğru odaklandırılması, toplumun geleceği, yardımlaşma esasları, ideal nesillerin yetiştirilmesi gibi bir çok ulvi maksat ve gayeler göz önünde bulundurulduğunda herhangi bir şekilde ortada kalmış veya sorumsuz anne babalar tarafında sokaklara bırakılmış evlatlar konusu ister istemez farklı boyutlarda ele alınması zaruri gözükmektedir. Bu açıdan İslamiyetin temel kriterleriyle ters düşmeden adına ister evlat edinme diyelim isterse başka isimlendirmeler olsun, isteyerek veya istemeyerek sokaklara terkedilmiş çocuklarımızın evlatlık muamelesi görmeleri zaruri bir durum almaktadır.
Zira bugün sayıları binleri bulan kimsesiz ve sokağa terkedilmiş çocuklar, savaşlar sonucu ebeveynsiz kalan evlatlar sorumluluk sahibi insanların hatta kurum ve kuruluşların üzerinde önemle durması gereken kanayan bir yara durumundadır. Küreselleşen dünyamızda bugün çocuk suçluların sayısının artışındaki en büyük sebep, sokaklara terkedilmiş olan çocukların ebeveyn şefkat ve terbiyesi alamamış, milli ve manevi değerlerden habersiz yetişmiş olmalarıdır.
Kimsesiz ve özellikle terkedilmiş çocukları bakıp büyütmek dinen makbul ve bazı durumlarda dini bir vazife olarak telakki edildiği gerçeğinden haraketle gerek nesebi belli olan gerekse nesebi belli olmayan çocukların, bir şekilde yetiştirilmesi içinde bulunduğu toplumun boynuna borçtur.
Binaenaleyh Kur’ân’ın ve sünnetin genel maksadına uygun olarak koruyucu aile kurumu adı altında alternatif müessese ve kurumların ortaya konulması bir zaruret halini almıştır kanaatindeyiz. Böyle olunca, iki yaştan küçük olanların -neseplerinin korunması, anne ve babalarıyla irtibatlarının sağlanması kaydıyla- emzirilerek ve böylece süt mahremiyeti konumuna çıkarılması, bu mümkün olmadığında bile mahremiyetle ilgili dinî kayıt ve şartlara uyularak bu yolun işletilmesiyle evlatlık müessesesinden beklenen maksadın gerçekleşebilmesi kısmen sağlanmış olabilir. Bu durumda evlat edinilen çocuğa miras bırakmak caiz olmamakla birlikte vasiyet ve hibe yoluyla mal mülk edindirme imkanı da fıkhî olarak mümkündür. Bu şartlara riayetle bu müessesenin gerçeğine benzetilerek uygulanabilmesi kısmen mümkün gözükmektedir.
* Atatürk Üniv. İlahiyat Fak. Öğrt. Üyesi
mkose@yeniumit.com.tr
DİPNOTLAR
1. Galanti Avram, Hammurabi Kanunu, İstanbul, 1925, s. 50, 51, md. 185, 186, 191;
Arsal Sadri Maksudi, Umumi Hukuk Tarihi, İstanbul, 1948, s. 134; Ataay, M. Aytekin,
Medeni Hukukta Evlat Edinme, İstanbul, 1957, 1.
2. Kurân’da Hz. Musa’nın Firavun ailesi tarafından evlat edinildiği ifade edilmektedir. Kasas,
(7-9), Yine Kurân’da belirtildiğine göre, kardeşleri tarafından kuyuya atılan, sonra
oradan geçen bir kafile tarafından çıkarılıp Mısır’da satılan Hz. Yusuf’u oradaki üst düzey
yöneticilerden biri satın almış ve karısına “ona iyi bakmasını, belki onu evlat edinebileceklerini”
söylemişti. Yusuf, (15-21).
3. Oğuzman Kemal, Dural Mustafa, Aile Hukuku, İstanbul, 1994, s. 244.
4. Köprülü Bülent, Kaneti Selim, Aile Hukuku, İstanbul, 1985, s. 229.
5. Ataay, a.g.e., s. 34.
6. Yusuf, 20-21 “Nihayet (Mısır’a varınca) onu düşük bir pahaya, birkaç paraya sattılar.
Onlar, ona (Yusuf’a) karşı isteksiz idiler. Mısır’da onu satın alan (Aziz, hazine bakanı),
karısına: Ona iyi bak belki bize yararı dokunur, ya da onu evlat ediniriz dedi....),
Kasas, 9 ”Firavn’ın karısı (çocuğu sandıktan çıkarınca): “ Bana da sana da göz bebeği
(olacak, çok sevimli bir çocuk ). Onu öldürmeyin, belki bize faydası dokunur, ya da onu
evlat ediniriz.” dedi. (onu almakla hata ettiklerini anlamıyorlardı)
7. Ahzab, 4-5; Fîrûzâbâdî, el-Kamusu’l-Muhit, (I-IV), Beyrut, ts, IV,329; Kurtubi XIV, 121,
Yazır Hamdi Elmalılı, Hak Dini Kur’ân Dili, (I-X), VI, 294.
8. Ateş, VII, 132; Ferruh Ömer, İslam Aile Hukuku, (trc: Y.Ziya Kavakçı), İstanbul, 1978.
9. Ahzab, 4-5
10. Kurtûbî, XIV, 121.
11. Serahsî, XXX, 292; Kurtubi, XIV, 119; Abdülaziz Amir, el-Ahvalü’ş-Şahsiyye fi’ş-Şeriati’lİslamiyye,
Beyrut, tsz, s. 112.
12. Ahzab, 37.
13. Ahzab, 40.
14. Kurtubi, XIV, 12O
15. Tirmizi, Vasaya 5.
16. Aktan, Hamza, (Evlat Edinme maddesi), İslâm’da İnanç İbadet ve Günlük Yaşayış Ansiklopedisi,
I, 511; Ayrıca bkz. Sabuni, Muhammed Ali, Ravaiu’l-Betan Tefsiru Ayati’l-
Ahkami mine’l-Kurân, (I-II), II, Beyrut, ts., s. 265-266
17. “Göklerin ve yerin mülkü Allah’ındır. (O), dilediğini yaratır. Dilediğine dişiler bahşeder,
dilediğine de erkekler bahşeder. Yahut onları çift yapar; hem dişi hem erkek (verir). Dilediğini
de o kısır yapar. O, (her şeyi) bilendir, (her şeye) gücü yetendir” Şura: 49-50.
18. Aktan, adı geçen eser ve madde I, 511
19. Buhari, Talak 25; Müslim, Zühd 42)
Genel egitim yazilari ENFALDE
Aile de verilecek din egitiminde izlenmesi gereken prensipler
Çocuk egitimi
Hazirlayan: Ekrem Yolcu
| ÇOCUK VE RAMAZAN |
 |
|
| |
|
|
 |
 |
|
|
|
Çocuklari camilerden kovmayalim,kovdurmayalim..Biz yetim çocuklarin basini oksayan,torunlari ile adeta oyun oynar gibi namazini kilan bir peygamberin ümmetiyiz.
Sahit oldugum bir olayi sizlere aktarmak istiyorum.
|
|
|
|
|
 |
|
|
|
Sanırım ibadetler içinde en çocuksu olanı oruçtur. İçinde mistik unsur barındıran her şey; insanın doğal ve saf yönüne hitap etmesinden dolayı çocuksu bir damara sahiptir.
|
|
|
|
|
 |
|
|
|
Değişen ve yozlaşan toplumla beraber çocuklarımız da aslında bize ait olmayan bir hayatı yaşamaya zorlanıyorlar. Televizyon ve sanal ortamlar sayesinde giderek önemli saydığımız kültürel ve ahlaki değerlerden daha da uzaklaşıyorlar.
|
|
|
|
|
 |
|
|
|
Allah’tan mı daha çok korkarız yılandan mı?
Bu soruya biz yetişkinlerin, büyük çoğunluğunun üzerimizde bulunmayan hallerden dem vurarak ya da ayetten, hadisten çıkarsamalarda bulunarak ama yine büyük çoğunluğumuzun pek emin olmadığı cevaplarımız var.
|
|
|
|
|
 |
|
|
|
İster şehirde isterse köy, kasaba gibi daha küçük yerleşim birimlerinde olsun mahalle, geleneksel olarak caminin etrafında şekillenir. Cami dinî hayatın olduğu kadar sosyal yaşantının, insanî ilişkilerin, buna bağlı olarak yerleşmenin de merkezindedir.
|
|
|
|
|
 |
|
|
|
Çocuk ve Ramazan kelimeleri yan yana geldiğinde iki farklı unsur olarak görünürler. "Ramazan" kelimesi bizlere bir ay boyunca nefsimize sahip olup yapmakla yükümlü olduğumuz oruç ibadetini, "çocuk" kelimesi ise düşünce yapısının önemli bir bölümünde oyunun yer aldığı, dini anlamda herhangi bir sorumluluğu olmayan küçük canlıyı ifade eder.
|
|
| |
|
|
|
Okul Öncesi Çocuğun Dini Eğitiminde Allah Tasavvuru
Yrd. Doç. Musa Kazım Gülçür
Her çocuk, okul öncesi dönemde, planlı- plansız etkilerle yoğun bir öğrenme ve etkileşim süreci yaşayarak gelişmesini sürdürür. Çocuk bu dönemde, ahlâk ve inanç muhtevalı olan sosyal ve kültürel kimlik geliştirme yönünde de önemli mesafeler alır. Dinin kabul ettiği zihnî doğrular/yargılar ve ahlâkî erdemler bakımından olumlu ve olumsuz şekillenmeler de bu dönemde belirgin bir duruma gelir.
Hemen belirtmemiz gerekir ki, din eğitimi, çocuğa sadece ihtiyacı olan dinî bilgileri aktarıp öğretme ve onları zihnine yerleştirme ameliyesi değildir. İslâm ın, insanı ulaştırmak istediği nihaî hedef, iman, ahlâk ve davranış olgunluğu ile beraber, âhiret mutluluğu da olduğuna göre, elde edilen bilginin, zikrettiğimiz seviyeye ulaşmada sadece temel bir araç olduğu rahatlıkla görülecektir.
Şu anda okullarımızdaki Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi Dersleri, 4. sınıftan itibaren başladığına göre, doğumdan itibaren çocuğu sarması gerektiğini düşündüğümüz dinî değerlerin hemen hemen tek taşıyıcısı anne ve baba olmaktadır diyebiliriz.
Okul öncesi çağda, çocuğa göre, Allah, Peygamber ve Melek gibi kavramlar henüz örtülü anlamlar ihtiva etse de o, bunların üzerindeki sır perdesinin kalkmasını ister ve kendine göre sorular sorarak merakını gidermeye çalışır. Bu çağda, çocuğun dinî nitelikli ilgi ve merakının rasgele, gelişigüzel bir şekilde cevaplandırılması veya cevapsız bırakılması, büyüdüklerinde bu çocukların bazı ruhî boşluklar duymalarına sebep olacaktır. Dolayısı ile, küçük yaşlarda ferdin kişiliğinde meydana gelecek manevî boşlukları ileride kapatmaya çalışmak ise ya çok zor ya da büsbütün imkânsız hâle gelebilecektir.
Resûlüllah tan (s.a.s.), çocuğa güzel isimler verilmesi yönünde, hadis kitaplarında pek çok hadis bulunmaktadır. Bu hadis†i şeriflerden hareketle diyebiliriz ki, din eğitimi faaliyeti daha çocuğun ilk günlerinde bu şekilde başlatılmış olmaktadır. İleriki günlerde ise içinde Allah sözünün geçtiği Mâşaallah, Allah bağışlasın, Allah a emanet ol, Allah a ısmarladık vb. gibi sözler ve dualar, çocuğun sürekli bu söze muhatap olmasına imkân tanıyacak ve olumlu etkilenmeler meydana gelmiş olacaktır (Öcal, s.103).
Öyle ise, ailede, okul öncesine ait dinî eğitim†öğretim faaliyetleri programlanırken, gerekli görülen zihnî tedbirler, ilk etapta, bazı dinî kavram ve ifadelerin tekrar edilmesi şeklinde olabilir. Çocuğun küçük yaşta sık sık duymaya başladığı Allah, cami, ezan, Müslüman, Kur ân vb. kelimeler, onun anlayış ve ifade kabiliyetine göre tekrar edilerek manevî duyguların tedricen artacak bir şekilde hissettirilmesine çalışılabilir.
Ayrıca, çocuk yemek yemeye başladığında ve sonrasında, uyuyacağında euzu billahi mineşâ€ şeytanir†racim demeye, dua etmeye yavaş yavaş alıştırılabilir; çevresi ile olan ilişkilerinde, yaşı arttıkça iyilik duygusuna yönlendirilip, varsa olumsuz tutum ve tavırlarından uzaklaştırılmaya çalışılabilir. (Cebeci, Genel Din Eğitimi Çağı ve İlkokullarda Din Dersleri , Orta Dereceli Okullarda Yürütülen Din Eğitim†Öğretiminin Problemleri, s. 84†90).
Çocuk görerek, duyarak, taklit ederek öğrenir. Kişiliği de, çevresinde görüp†duyduklarına göre oluşur. Bundan ötürüdür ki, din eğitimine en sağlıklı başlangıç, çocuğun, dinin yaşandığı bir ortamda, hayatını dinin gereklerine göre düzenleyen bir aile ya da çevre içinde bulunması ya da bulundurulması ile gerçekleşebilir. Temel Eğitim Yasası na göre çocuklarımız ancak 10 yaşlarında, ilköğretim 4 üncü sınıfta iken Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi Derslerini almaya başlar. Bu da demektir ki, çocuk bu yaşa gelinceye kadar, kendisine öncelikle ebeveyninin dinî tutum ve davranışlarını örnek olarak alabilecektir. Sadece bu faktör bile, anne†babanın çocuklarının dinî eğitiminden birinci derecede sorumlu olduğunu göstermeye yetmektedir.
Çocukta Allah mefhumu ve inancı
Çocuk hangi yaşta Allah mefhumunu tanımaya başlar? Bu, gerçekten güç bir sorudur. Genellikle 3†4 yaşından itibaren dünyayı ve kendi varlığını soru konusu yapan çocuğun dinî fikirlerle temas ettiği kabul edilir. Çocuğun Allah kavramı ile karşılaşması sadece yaş faktörüne bağlı değildir. Olgunlaşmanın yanında, çevrede yaşanan dinî hayatın onun üzerindeki etkisi de küçümsenemez (Selçuk, s.70).
Dinî bilgilerin çocuklara 3†4 yaşından itibaren verilebileceğini, her şeyi yaratan, düzene koyup idare eden Allah tasavvurunun, çocukların o yaşlardaki anlayışlarına zor gelmeyeceğini söyleyebiliriz. Esasen çocuk düşünmeden, şüphelenmeden ve itiraz etmeden inanmaya hazır olduğundan, söylenenlere içtenlikle inanır. Buna sadece dilde inanma denmez. Bu, aynı zamanda ruhun da kabulü ve inanışıdır. Tabiî olan da budur. Çünkü çocuk, inanmakla kendini güçlenmiş ve Allah a yaklaşmış hisseder. Böylece o, hayatı iyi, güzel ve yaşamaya değer bulacak ve o nispette yaşama gücü artacaktır.
Büyüklere bir çok sorular sorması, onun öğrenme merakını, olumlu yaklaşımını gösterir. Bu sebeple çocuğa Allah inancı hakkında bilgiler aktarırken, bu bilgilerin anlaşılır olmasına bilhassa dikkat etmek, Allah ın büyüklüğünü, her şeyin yaratıcısı, bütün iyilik ve güzelliklerin sahibi olduğunu öncelikle belirtmek gerekir (Ayhan, s.114).
Dinimizin en temel konusu olan Allah inancı, bu yaşlarda şu şekilde de verilebilir: Allah, bütün varlıkları yaratan ve insanları onlardan daha üstün kılan ve seven, özellikle çocukları daha çok seven ve koruyan, besleyip büyüten, sayılamayacak güzelliklerde yiyecekler ve içecekler veren, çiçeklerle, hayvanlarla tabiatı dolduran, suçları ve yanlış davranışları hemen cezalandırmayıp, farkına varıp vazgeçmemiz için zaman tanıyan, davranışlarımızın iyi ve güzel olanlarına büyük ölçüde mükâfatlar veren, yaptığımız bir iyiliğe karşı daha başka pek çok iyiliklere ulaşmamızı sağlayan Yüce Rabbimizdir (Ayhan, s.117).
Ya da çocuğumuza; nimetleriyle bizi perverde eden Allah ın (c.c.) şefkati, Rahmâniyeti ve Rahîmiyeti onun anlayacağı şekilde anlatılabilir. Allah ın (c.c.) bizi nasıl beslediği, baktığı, büyüttüğü, bize nasıl sevgi verdiği anlatılır ve: O (c.c.), çok şefkatlidir, bizi korur, bütün belâlardan muhafaza, himaye ve vikaye eder denilerek, çocuklarda O na karşı güven, itimat ve sevgi hissi coşturulmalıdır. Hattâ en küçük yavruların, dahası haşaratın, Allah ın (c.c.) re fetiyle, rahmetiyle beslendiği uygun bir dille ona anlatılarak, Rabbisiyle olan münasebeti sağlama bağlanılmalıdır (Gülen, Çocuk Terbiyesi).
Allah inancında iki temel unsur
İnanç duygusunun temeline bakıldığında, iki esas temel görülecektir. Allah sevgisi ve Allah korkusu. Bilmeyerek yapılan Allah korkusu telkinlerinin çocuk ruhunda birtakım olumsuz sonuçlara yol açtığı belirlenmiştir. Bu sebeple, ilk yaşlardan itibaren başlatılması gereken iman esasları öğretiminde Allah sevgisi esas olmalıdır denilebilir. Zira henüz mücerret kavramların, suç ve cezanın, günahın ne demek olduğunu kavrayamayacak derecede küçük yaştaki çocukların, psikolojik hayatlarında önemli bir rol oynayan korku duygusunun, Allah korkusu şekline dönüştürülmesi ve ebeveynin bundan faydalanma yoluna gitmeleri oldukça yanlış bir tutumdur (Ay, Çocuklara İman Esaslarının Öğretimi , Çocuk Gelişimi ve Eğitimi, s.243).
.
Efendimiz'in Çocukları İsimlendirmede Uyguladığı Yöntem
Yrd. Doç. Musa Kazım Gülçür
Arapça menşeli bir kelime olan "isim"; "alâmet, yükseklik, yüce mevki, yüksek mertebe" gibi mânâlara gelmekte olup, cevher ya da arazı belirleyen lafızdır.1 "İsim" kelimesi Türkçemizde "ad" kelimesi ile aynı mânâda kullanılır.
Meşhur müfessirlerimizden Elmalılı Hamdi Yazır, "isim" aslında sözlük anlamıyla bir şeyin zihinde doğmasını sağlayan işaret ve alâmet olup, örfte tek başına anlaşılır bir mânâya delâlet eden kelime diye tarif edilir demektedir. "İsmin" çoğulu "esma" veya "esâmî"dir ve bunlar tamamen Türkçemize mâl olmuş kelimelerdir.2
Kur'ân-ı Kerîm'de 'İsim' Kelimesi
Kur'ân-ı Kerîm'de "isim" kavramı türevleri ile birlikte yetmiş bir âyet-i kerîmede geçmektedir. Biz burada daha çok Bakara Sûresi otuz birinci âyet-i kerîmesinin mânâsı üzerinde durmaya çalışacağız. Söz konusu âyet-i kerîme meâlen şöyledir: "Allah Âdem'e bütün isimleri öğretti. Müteakiben önce onları meleklere göstererek: 'İddianızda tutarlı iseniz haydi Bana şunları isimleriyle bir bildirin bakalım!' dedi." (Bakara, 2/31)
Elmalılı'nın bu âyet-i kerîme ile ilgili yorumlarını biraz sadeleştirerek vermek istiyoruz: Allah (cc) öğrettiği bu isimleri ya kendi koyup Âdem'in ruhuna nakş ve ilham etti veya Âdem'e bu isimleri gerektiğinde koyup kullanacağı özel bir yeteneği haiz ruh üflemeyi takdir etti. Birinci mânâ açık, ikincisi ise ihtimal dâhilindedir. "Öğretti" kelimesinden Hz. Âdem'in dilin esası olan isimleri birdenbire bir anlatma ile bilmiş olmayıp, terbiyenin sırrı hükmünce bir yetenek ile az çok bir tedric yani azar azar ilerleme içinde bellemiş olduğu anlaşılır.
Bu isimler nelerdir? Genelleştirmenin kapsamı ne kadardır? Yani bütün eşyanın isimleri midir? Yoksa birtakım bilinen isimlerin toplamı mıdır? İlmî tabiriyle "el-esmâ" kelimesindeki "elif lâm" genelleme için midir? Yoksa "Allah'ın öğretmesini murat ettiği isimler" mânâsına mıdır? Bu noktada tefsircilerden birkaç görüş vardır:
1- Bu isimler, insanların tanışmalarına, anlaşmalarına sebep olan bütün isimlerdir. İnsan, hayvan, yer, deniz, dağ, eşek ve diğerleri, hepsi (İbn Abbas'dan Dahhâk). Karga, güvercin ve her şeyin ismi (Mücahid). Her şeyin ismi, deve, inek, koyuna varıncaya kadar (Said b. Cübeyr). Her şeyin ismi, hattâ şu, bu, abdestsizlik bile (İbnü Abbas'dan Said b. Ma'bed). Her sınıf halkın ismi ve cinsine çevrilmesi, şu dağ, bu deniz, şu şöyle, diye her şeyin ismi (Katâde). Bunların özeti, bütün dillerin aslı olan dilin hepsi oluyor. Ve "elif lâm" genelleştirmeye hamlediliyor. Bundan kıyamete kadar olmuş, olacak bütün şeylerin isimleri mânâsını anlayanlar da olmuştur.
2- Meleklerin isimleri (Rabi' ve daha diğerleri).
3- Zürriyetinin isimleri (İbnü Zeyd'den, İbn Vehb'den Yunus b. Abdi'l-Alâ ve diğerleri). Bu iki şekilde de "elif lâm" ahd içindir ve bunun karinesi gelecek olan "aradahum/onlara arz etti" kelimesindeki zamir ile gösterilmiştir. Çünkü tağlib muhtemel olmakla beraber zamirinin akıl sahipleri için olduğu açıktır. Ve bu karineye göre bazı tefsirciler hem meleklerin isimlerini ve hem nesillerin ismini kapsamasını (yani ikinci ve üçüncü görüşü) toplamışlardır. Bu isimleri, Allah'ın isimleri diye telâkki etmeye bu zamir engeldir.
4- Esmâ (isimler)dan murad dil değil, eşyanın duyguları, diğer deyimle o duygulardan oluşan ilmî suret (biçim)lerdir, diye de tefsir edilmiştir. Fakat bunun ilimden çok kelâm, hiç olmazsa kelâm-ı nefsî (zata mahsus kelâm) olan zihin olması gerekir. Her ne olursa olsun burada kesin olan nokta, Hz. Âdem'e -az veya çok- lisan öğretilmiş ve onun ilim ve kelâm sıfatlarına mazhar kılınmış olması, kelâm ve dil meselesinin hilâfet işinde önemli yerinin bulunmasıdır.
İşte Allah Teâlâ Âdem'e böyle isimleri öğretti. Öğretimden bir müddet sonra da bu isimlerin müsemmalarını (yani delalet ettikleri zâtları) meleklere arz etti. Buradaki "hüm/onlara" zamirinde bir dil inceliği vardır ki, lisanımızda bulunmaz. "He" zamiri yerine "hüm" zamirinin kullanılması, arz olunan şeylerin "akıl sahibi" olduğunu açıkça göstermektedir. Ve isimleri şarta bağlatan karine de budur. Bu zamirin meleklere ait olması ve o isimlerin meleklerin isimleri olması ihtimali, isimlerin meleklere arz edilmiş olması sebebi ile ihtimal dışı kalmaktadır. Şu halde en açık mânâ, ad verilmiş olanların Hz. Âdem'den sonra gelecek olan "nesillerin adları" olmasıdır. Âyet-i kerîmede daha önce anılan "el-esmâ/isimler" kelimesi ile de insan isimlerinin kastedilmiş olduğu anlaşılır. Bununla birlikte, sadece insan değil bütün eşyaya ait isimlerin öğretilip de, meleklere sadece insan isimlerinin sorulmuş (arz) olması da ihtimal dâhilindedir. Fakat her iki halde böyle olmak için nesillerin yaratılmış olması gerekir. Hâlbuki ayette henüz Hz. Havva'nın bile yaratıldığına işaret yoktur. Bu sorunun cevabı meşhur bir hadîs ile açıklanmaktadır. Şöyle ki: Hz Âdem'in nesilleri meleklere, küçük zerreler misâlinde arz edilmişlerdir.3
Bu hadîs insan neslinin o zaman Âdem'de henüz tohum hâlinde (yani gelecekte bütün Âdemoğullarını temsil eden ilk mânevî tohumcuklar şeklinde) bulunduklarını anlatır. Bu olayların yoğun cisimler âleminde olmayıp, Hz. Âdem'in ruhunun takdiri veya ruhunun esîr gibi yumuşak bir cisim hâlinde olduğu düşünülebilir. Esîrden meydana getirilmiş bu cismin atom altı parçacıklarında, kıyamete kadar gelecek Âdemoğlunun birbirine bağlı temessülleri (görüntüleri) veya Hz. Âdem'in ruhunda gelecek nesillerin mânevî suretleri, isimlerin meleklere arz olunmasına ait yan mânâlar olarak düşünülebilir. Arz hâdisesinin, Hz. Âdem'in yeryüzüne inmeden önce olması da, bu şekilde düşünmemiz için açık bir karine demektir. Bu açıdan meleklere isimlerin sorulması, hissî bir arz değil, ilmî bir arz olmuş olur.4
İsim/Ad Koyma
Medenî hukukta ad, kişileri birbirinden ayırmaya ve tanıtmaya yarayan sözcük olup, doğan her çocuğa bir ad koyma zorunluluğu vardır. 1587 sayılı nüfus kanununa göre millî kültürümüze, ahlâkî kurallarımıza, gelenek ve göreneklerimize uygun olmayan veya kamuoyunu incitici adlar konulamaz.5 Türklerin İslâmiyet'i kabulünden önceki isimleri yırtıcı hayvan, yırtıcı kuş ve dış tesirlere dayanıklı maddelerden seçilmiş, genelde çocuklara Bozkurt, Arslan, Şahin, Doğan, Timur/Demir, Kaya ve Gökhan gibi adlar verilmiştir.
İslâmiyet'ten önceki Araplar da hayatın zorlukları ve özellikle düşman karşısında dayanıklı, güçlü ve cesur olmak, düşmana korku salmak gibi arzu ve düşüncelerle çocuklarına Galip, Zalim, Mukatil/Savaşçı, Esed/Arslan, Leys/Yiğit, Zi'b/Kurt, Hacer/Taş, Sahr/Kaya gibi adlar koymuşlardır.6
Efendimiz'in (sas) Yeni Doğan Çocuklara İsim Koyması
Çocuğa isim koyarken sağ kulağına ezan, sol kulağına ise kâmet okunur. Nitekim Ebu Rafi'nin anlattığına göre Hz. Fatıma (r. anha) oğlu Hasan'ı (r.a.) doğurduğu zaman, Resûlullah'ın (sas) kulağına ezan ve ihlâs suresini okuduğunu, hurma ile tahnik edip ismini koyduğunu belirtmektedir.7
Hz. Aişe (r. anhâ) anlatıyor: "Yeni doğan çocuklar Hz. Peygamber'e (sas) getirilirdi. O da mübarek olmaları için dua eder, tahnikte bulunurdu."8
Esma Binti Ebu Bekir anlatıyor: "Mekke'de Abdullah İbnu Zübeyr'e (ra) hamile kalmıştım. Doğum yaklaşmıştı ki, Mekke'yi terk ettim ve Medine'ye geldim. Abdullah'ı orada dünyaya getirdim. Doğunca, bebeği alıp Resûlullah'a (sas) götürdüm, kucağına bıraktım. Resûlullah (sas) bir hurma istedi, ağzında çiğneyerek ezdikten sonra, (yumuşattığı o) hurma ile çocuğun damağını oğdu, hakkında bereketle dua etti ve Abdullah ismini verdi. Müslüman aileden ilk doğan çocuk bu idi. (Medine'de bütün Müslümanlar) onun doğumuna çok sevindiler. Çünkü "Yahudiler size sihir yaptılar, asla doğum yapamayacaksınız." diye bir şayia çıkarılmıştı."9
Ebu Musa anlatıyor: Bir oğlum doğmuştu. Hemen Resûlullah'a (sas) getirdim, İbrahim ismini verip bir hurma ile tahnikte bulundu. Sonra da "Mübarek olsun" diye dua buyurdu ve çocuğu bana geri verdi. İbrahim, Ebu Musa'nın en büyük evlâdı idi.10
Efendimiz'in (sas) Çocuklara Doğduklarından Yedi Gün Sonra İsim Koyması
İbnu Ömer'den rivayet edildiğine göre Hz. Peygamber (sas) çocuğa, doğumunun yedinci gününde isim konmasını, yıkanarak pisliklerinden temizlenmesini ve akika kurbanı kesilmesini emir buyurmuştur."11
Bu rivayete bakarak çocuğu yedinci günden önce isimlendirmenin yanlış olduğunu zannetmek hata olur. Çünkü İbni Kayyim el-Cevzî'nin yaklaşımı ile söyleyecek olursak, isim verme, isimlendirilecek bir varlığı tarif etmek oluyorsa, muayyen bir varlığın ismini –burada çocuk- vermediğimizde, sadece onu nasıl tarif edeceğimizi bilememiş oluruz. Bu açıdan, söz konusu varlığı var olduğu gün tarif etmek mümkün olduğu gibi, üç gün sonraya, hattâ akîkası kesilinceye kadar ertelemede büyük bir mahzur olmayabilir. Bu konuda genişlik olduğunun bilinmesinde fayda vardır.12 Ancak bir defa bile olsa sesi duyulduktan sonra ölen çocuğa isim konulacağına, yıkanıp kefenlendikten ve namazı kılındıktan sonra defnedileceğine dâir Ebu Hanife Hazretleri'nin içtihadı ile ölü doğsa bile çocuğa isim konulup yıkanması gerektiğini belirten Ebu Yusuf Hazretleri'nin kanaati, çocuğa doğduğu gün isim konulmasının gerekli olduğunu göstermektedir.13
Efendimiz'in (sas) Çocuklarda Değiştirdiği İsimler
Efendimiz (sas), bazı çocukların isimlerinin ihtiva ettiği olumsuz anlamlardan dolayı onlara yeni isimler vermiştir.
Bu konuda Hz. Ali'den (ra) gelen bir rivayet şöyledir: "Oğlum Hasan dünyaya geldiğinde ona Harp ismini koydum. Derken Peygamber (sas) geldi ve: "Torunumu bana gösteriniz. Ona ne ad koydunuz?" diye sordu. Ben de: "Harp" deyince, "Hayır, o Hasan'dır." buyurdu. Oğlum Hüseyin doğduğu vakit bu defa ona Harp ismini vermiştim. Peygamber Efendimiz (sas) yine geldi ve: "Torunumu bana gösteriniz. Ona ne ad koydunuz?" diye sordu. Ben de yine: "Harp" deyince, "Hayır, o Hüseyin'dir." buyurdu. Üçüncü çocuk dünyaya gelince ona da Harp ismini verdim. Peygamber Efendimiz (sas) yine geldi ve: "Torunumu bana gösteriniz. Ona ne ad koydunuz?" diye sordu. Biz de: "Harp" deyince, "Hayır, o Muhsin'dir." dedikten sonra, "Ben onlara Harun'un Şebber, Şebbir ve Müşebbir isimli çocuklarının adını verdim." buyurdu."14
Bu konudaki bir diğer rivayet ise şöyledir: "Sehl bin Sa'd'in anlattığına göre el-Münzir İbnu Ebi Üseyd doğduğu zaman Resûlullah'a (sallallâhu aleyhi ve sellem) getirilmişti. Çocuğu kucağına aldı ve: "İsmi nedir?" diye sordu; "İsmi falandır." diye ne konmuşsa söylendi. Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem): "Hayır! Bunun ismi Münzir olacak" dedi ve o gün çocuğa Münzir ismini koydu."15
Efendimiz'in (s.a.s) Yetişkinlerde Değiştirdiği İsimler
Hz. Aişe (r.anhâ): "Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem) çirkin isimleri değiştirirdi." demektedir.16 Çirkin olması sebebi ile isimler değiştirilebildiği gibi, güzel olmasına rağmen başka bir maslahattan dolayı da değiştirilebilmiştir. Ebu Hureyre'den yapılan bir rivayette bu şekildeki isim değiştirme konusu ile ilgili şunu görmekteyiz: "Zeyneb Bintu Ebi Seleme'nin ismi Berre17 idi. 'Bu ismi kullanmakla sanki kendisini temize çıkarıyor' dediler. Bunun üzerine Hz. Peygamber (sallallâhu aleyhi ve sellem) Berre ismini Zeyneb olarak değiştirdi."18
Efendimiz'in (sallallâhu aleyhi ve sellem) ismini değiştirmiş olduğu diğer bir sahabi ile ilgili rivayet ise şu şekildedir. Beşir ibni Meymun'un amcası Üsame İbnu Ahdari diyor ki: "İsmi Asram (verimsiz, merhametsiz, faydasız manalarına gelen) olan bir adam vardı. Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem) ona: "İsmin nedir?" diye sordu. Adam: "Asram" diye cevap verdi. Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem): "Hayır, sen Zür'a'sın (Ziraatçi)" buyurdu.19 Bu konudaki diğer bir örnek de şu şekildedir. Said ibnu'l-Müseyyeb, babası vasıtasıyla dedesinden naklediyor: "Dedem, Resûlullah'a (s.a.s) uğramıştı. Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem): "İsmin ne?" diye sordu. Dedem: "Hazn (muamelesi sert kişi, kaba, sert yer)" diye cevap verdi. Resûlullah (s.a.s): "Hayır, sen Sehl'sin (Kolaylık)" dedi. Müseyyeb: "Olmaz, Sehl çiğnenir ve alçaltılır. Babamın verdiği bir ismi değiştiremem." dedi. İbnu'l-Müseyyeb devamla şöyle hayıflanıyor: "Maalesef o günden sonra ailemizde kabalık devam etti gitti."
Ebu Davud, bu hadîs-i şerîfi aktardıktan sonra Efendimiz'in (sallallâhu aleyhi ve sellem) isim değiştirme uygulamasında konuyu daha belirgin hâle getiren şu uygulamalarını da bizlere aktarmaktadır: "Resûlullah (s.a.s) Asi (İsyankâr), Aziz, Atele (Şiddet, Sertlik), Şeytan, Hakem, Ğurab (Karga), Hubab (bir şeytan ismi), Şihab (Alev) isimlerini değiştirdiler. Şihab'ı Hişam (Cömert), Harb'i Silm (Barış, Sulh) ve Muzdaci' (Yatan) adını Münbais (Ayakta) adlarıyla değiştirdi. Afire (Çorak) adını taşıyan bir araziyi ise Hadire (Yeşillik) diye, Şi'bu'd-Dalalet'i (sapıklık mahallesi/geçidi) Şi'bu'l-Hüda (Hidayet mahallesi/geçidi) olarak isimlendirdi. Benu'z-Zinye'yi (zina oğulları) de Benu'r-Rüşd (Doğruluk oğulları) şeklinde değiştirdi."20
Hz. Peygamber (sallallâhu aleyhi ve sellem) Ya'la, Bereket, Eflah, Yesar, Nafi' ve benzeri isimlerin kullanılmasını yasaklamayı arzu etmiştir. Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) bu yasaklama isteğinin gerekçesini de şu şekilde açıklamıştır: "Zira kişi; "Bereket burada mı?" diye sorar da, "Hayır, yok!" diye cevap verirler."
Cabir b. Abdillah diyor ki; "Sonra Efendimiz'in bu mevzuda sükût ettiğini gördüm. Daha sonra da bu isimleri yasaklamadan vefat etti. Hz. Ömer (ra) bu isimleri yasaklamak istedi, sonra o da vazgeçti."21
Efendimiz'in Mânâsı Güzel İsimleri Önemsemesi
Yahya İbnu Said anlatıyor: "Hz. Peygamber (sallallâhu aleyhi ve sellem) bol sütlü bir deve hakkında: "Bunu kim sağacak?" diye sordu. Bir adam ayağa kalkmıştı ki Hz. Peygamber (sallallâhu aleyhi ve sellem): "İsmin ne?" dedi. Adam: "Mürre (acı)!" deyince, ona; "Otur!" dedi. Hz. Peygamber (sallallâhu aleyhi ve sellem) tekrar: "Bunu kim sağıverecek?" diye sordu. Bir başkası ayağa kalktı; "Ben sağacağım" diyecekti ki Hz. Peygamber (sallallâhu aleyhi ve sellem) ona da: "İsmin nedir?" diye sordu. Adam: "Harp (savaş)" diye cevap verdi. Ona da; "Otur" dedi. Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem): "Bu deveyi kim bize sağıverecek?" diye sormaya devam etti. Bir adam daha kalktı. Ona da ismini sordu. "Yaîş (Yaşar)" cevabını alınca ona: "Sen yaşıyorsun." diyerek müsaade etti."22
İsimlerin mânâlarından hareketle hayır umma konusunu destekleyen bir başka rivayet ise şöyledir: Ebu Hureyre'nin anlattığına göre Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem) buyurdular ki: "Eslem kabilesini Allah selametli kılsın, Gıfar kabilesine de mağfiret buyursun!"23 Hufaf İbnu Îmâ el-Gıfari anlatıyor: Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem) rükûa gitti, sonra başını kaldırdı ve; "Gıfar kabilesini Allah mağfiret etsin. Eslem kabilesine Allah selâmet versin. Useyye Allah'a ve Resulü'ne isyan etmiştir." deyip secdeye gitti.24
Buradaki kabile isimlerine dikkat ettiğimizde, isimlerin mânâlarının bahsi geçen kabilelerde tezahürünü âlemlere rahmet bir peygamber feraseti ile Efendimiz'in (sallallâhu aleyhi ve sellem) görmüş olduğunu anlarız. Zaten Sünnet-i Seniyyeyi dikkatlice inceleyen bir kişi, Efendimiz'in (sallallâhu aleyhi ve sellem) isimlerin anlamlarına ehemmiyet verdiğini, kişilerin isimlerindeki manalarla o kişiler arasında bir irtibat kurduğunu rahatlıkla anlayacaktır.
Ashabın Güzel Anlamlı İsim Verme Konusundaki Hassasiyetleri
Mesruk anlatıyor: "Hz. Ömer'le karşılaştım. Bana: "Sen kimsin" diye sordu. "Mesruk İbnu'l-Ecda" dedim. Dedi ki: "Ben Resûlullah'ın (sallallâhu aleyhi ve sellem) 'ecda' şeytandır" dediğini işittim."25
Yahya b. Said'in anlattığına göre Hz. Ömer bir adama: "İsmin nedir" diye sordu. Adam: "Cemre (Kor)" dedi. "Kimin oğlusun" diye tekrar sordu. Adam: "İbnu Şihab (Alevoğlu), deyince; "Kimlerdensiniz" dedi. Adam: "Humkâlardan (Ahmaklardan)"
"Eviniz nerede" diye sordu. "Hirretu'n-Nâr'da (Hararetli ateş)" cevabını alınca; "Hangisinde" dedi. "Zatı Lezâ'da (Şiddetli alev)" cevabını alınca; Hz. Ömer (ra): "Ailene yetiş, yanıyorlar" dedi. Gerçekten durum aynen Hz. Ömer'in dediği gibiydi."26
Peygamber İsimleri Künye Olarak Kullanılabilir mi?
Rivayetlerden anlayabildiğimiz kadarı ile Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) Ashab'ına peygamber isimleri ile isimlendirilebileceğini belirtmiştir. Ebu Vehb el-Cüşemi'nin anlattığına göre Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuşlardır: "Peygamberlerin isimleriyle isimlenin."27 Ayrıca bazı Sahabilerin peygamber isimlerini künye olarak kullanmalarına izin vermiştir. Ancak daha sonraları özellikle de Hz. Ömer (r.a.) bu konuda hassas davranmış, peygamber isimleri vermenin doğru olmayacağı içtihadında bulunmuştur. Hattâ Hz. Ömer'in (r.a.) azatlı kölesi Eslem'in anlattığına göre, Hz. Ömer (r.a.) bir oğlunu "Ebu İsa" künyesini kullandığı için azarlamıştır. Yine Ebu İsa künyesini kullanan Muğire İbnu Şu'be'ye (r.a.), Hz. Ömer (r.a.): "Ebu Abdillah künyesini kullanman sana yetmez mi?" diye sormuş; Muğire de: "Bana Ebu İsa künyesini takan Hz. Peygamber'dir (sallallâhu aleyhi ve sellem)" cevabını verince, Hz. Ömer: "Hz. Peygamber'in (sallallâhu aleyhi ve sellem) geçmiş gelecek bütün günahları affedilmiştir. Bizim hakkımızda ne hüküm verileceği belli değil" demiş ve evla olanı işaret etmiştir.28 Nitekim Muğire de onun bu isteğine icabet ederek ölünceye kadar "Ebu Abdullah" künyesi ile çağrılmıştır.
İsim Verme Hakkındaki Öncelik
İslâm'da isim verme hakkı babaya ait kabul edilmiştir. Şayet baba ölmüş veya hukukî tasarruflarda bulunması yasaklanmışsa, bu hakkı anne kullanır. Doğumundan önce babasını kaybetmiş olan Efendimiz'in (sallallâhu aleyhi ve sellem) ismi annesi Âmine tarafından Muhammed olarak seçilmiş ve bu isim dedesi Abdülmuttalip tarafından konulmuştur. Ebu'd-Derda'nın rivayetine göre Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur: "Sizler kıyamet günü isimlerinizle ve babalarınızın isimleriyle çağırılacaksınız, öyleyse isimlerinizi güzel yapın."29
Makbul İsimler
Buraya kadar aktarmaya çalıştığımız rivayetlerden, ancak güzel mânâlara delâlet eden isimlerin makbul olduğunu anlıyoruz. Anlam itibarı ile çirkin, kötü ve şirk kokan isimlerin de insanlar üzerinde olumsuz tesirler meydana getirmeleri sebebi ile mekruh veya harama yakın mekruh oldukları anlaşılmaktadır.
İbnu Ömer'in rivayetine göre Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem) buyurdular ki: "Allah'ın en ziyade sevdiği isimler Abdullah ve Abdurrahman'dır."30
Abdullah ve Abdurrahman gibi isimlerin Allah'a en sevimli olmasının sebebini şu şekilde izah etmek mümkündür: Abdullah isminde ubudiyet ve tezellülü itiraf vardır. Abdurrahman'da ise her mahlûka şamil olan rahmeti itiraf vardır. Keza birinci isimde, bu isimle adlandırılan kimsenin Allah'a ibadet eden olması, ikincisinde ise İlâhî rahmetin, bu ismi taşıyanın üzerinde tezahür etmesi isteği, tefeülü veya beklentisi vardır.31 Ancak Allah katında sevilen isimler acaba sadece bu iki isimden mi ibarettir? Yoksa bu isimlerin birer örnek olduğunu mu düşünmeliyiz? Aynî'nin ifadesi ile söyleyecek olursak "abd/kul" kelimesinin, Allah'ın (celle celâluhu) yüce, yüksek ve güzel isim ve sıfatlarına izafe edilerek oluşturulan her bir isim, Allah'ın sevdiği isimler dâhilinde olmalıdır.32
Meselâ, Abdülkerim; keremi bol, cömert olan Azîz ve Celîl Allah'ın kulu mânâsınadır. Abdüllatîf; latif, güzel, yumuşak, hoş, nazik olan bütün olayların ve eşyanın inceliklerini bilen Allah'ın kulu demektir. Abdülmâcid; kadr u şanı büyük, cömertlik ve keremi bol olan Allah'ın kulu; Abdülmâlik ise, sahip olan, her şeyin mülkiyetinin sahibi olan Allah'ın kulu anlamındadır. Abdülmecîd, şanı büyük ve yüksek olan, şan ve yücelik sahibi Allah'ın kulu; Abdülmelik de her şey üzerinde tasarruf ve hükmeden tek hükümdar Allah'ın kulu demektir. Böylece bu tür isimler aynı zamanda Allah'ın hatırlanmasına, tevhidin korunmasına, insanın kulluk boyutunun unutulmamasına ve daha bilemeyeceğimiz pek çok güzelliklerin oluşumuna vesile olmaktadırlar.
Mekruh İsimler
Ebu Vehb el-Cüşemi'nin anlattığına göre Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuşlardır: "Allah'ın çok sevdiği isimler Abdullah ve Abdurrahman'dır. En sadık olanları da Haris ve Hemmam isimleridir. En çirkinleri de Harb ve Mürre isimleridir."33
Ebu Hüreyre'nin rivayetine göre Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem) buyurdular ki: "Allah nezdinde en kötü en zelil isim, kendisine (ahna') Melikü'l-emlak (mülklerin Maliki) ismini veren şahsın adıdır. Hâlbuki Allah'tan başka Mâlik yoktur." Süfyan devamla: "Şehin Şah bunun örneğidir" demektedir. Ahmed İbnu Hanbel diyor ki: "Ebu Amr'a, 'ahna' ne demek diye sordum, "en düşük" diye cevap verdi."34
Birden Fazla İsim Taşımanın Caiz Oluşu
İsim vermekten maksat, kişiyi diğerlerinden temyiz edip tanımak olduğundan, tek ismin yeterli olduğu durumlarda tek isimle yetinmek en uygunudur. Ancak birden fazla isim kullanmak da caizdir. Nitekim insanlara hem isim hem künye hem de lakap verilebilmektedir. Ayrıca Efendimiz'in (sallallâhu aleyhi ve sellem) birden fazla ismi bulunmaktadır. Cübeyr İbnu Mut'im'in rivayetine göre Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem) buyurdular ki: "Benim beş ismim vardır: Ben Muhammed'im (çok övülmüş), ben Ahmed'im (çok hamd eden, sevilmiş), ben Allah'ın benimle küfrü mahvedeceği el-Mâhî'yim (mahvedici). Ben Hâşir'im (toplayıcı), insanlar benim arkamda haşredilecektir. Ben Âkıb'ım (en son gelen), benden sonra peygamber gelmeyecektir."35
Efendimiz'in (sallallâhu aleyhi ve sellem) İsim ve Künyesinin Alınmaması
Enes (ra) anlatıyor: Bir gün Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem) Baki'de idi. Kulağına bir ses geldi: "Ey Ebu'l-Kasım!" diyordu. Başını sese doğru çevirdi. Seslenen adam: "Ey Allah'ın Resulü seni kastetmedim, ben falancayı çağırdım" dedi. Bunun üzerine Hz. Peygamber (sallallâhu aleyhi ve sellem): "İsmimi isim olarak koyun, fakat künyemi kendinize künye yapmayın!" buyurdu.36
Cabir'in (ra) anlattığına göre birinin bir oğlu oldu. İsmini Kasım koydu. Kendisine: "Sana Ebu'l-Kasım künyesini vermeyiz. Bu künye ile seni şereflendirip memnun etmeyiz" dedik. Hz. Peygamber'e (sallallâhu aleyhi ve sellem) gelerek durumu arz etti. Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem) bunun üzerine: "Oğlunun adı Abdurrahmandır" dedi. Bir rivayette şu ziyade var: "İsmimi isim olarak koyun, fakat künyemi künye yapmayın. Zira ben Kasım (taksim edici) kılındım. Aranızda taksim ederim." Ebu Davud'un bir rivayetinde şöyle buyrulmuştur: "Kim benim ismimi almışsa, künyem ile künyelenmesin. Kim de künyem ile künyelenmişse, ismimle isimlenmesin."37
Hz. Aişe'nin (r. anha) anlattığına göre bir kadın gelerek: "Ey Allah'ın Resulü, ben bir oğlan dünyaya getirdim. 'Muhammed' diye isim, 'Ebu'l-Kasım' diye de künye verdim. Bana, sizin bu durumdan hoşlanmadığınız söylendi, doğru mu?" diye sordu. Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem): "İsmimi helâl, künyemi haram kılan şey de ne?" veya "Künyemi haram kılıp ismimi helal kılan şey de ne?" diyerek reddetti.38 Alimlerimiz bu nehyin Peygamber Efendimiz'in hayatı ile kayıtlı olduğunu söylemişlerdir. Zira Ebu Davud ve Tirmizi'nin (Ebu Davud, Edep 68; Tirmizi Edep 68) Sünenlerinde ve Beyhaki'nin Sünen-i Kübrâ'sında (9/309) yer alan bir hadiste Hz. Ali, Peygamber Efendimiz'e: "Ya Resûlallah, senden sonra bir çocuğum olursa ona senin adını ve künyeni vereceğim." dedi. Efendimiz de ona "Evet" buyurdular. Ayrıca sahabeden Ebu'l-Kasım künyesinde olanlar olduğu gibi bu künye ile meşhur âlimler de vardır.
Sonuç
Çocuklarımıza, Efendimiz'in gösterdiği hassasiyetler doğrultusunda isimler koymanın, hem ebeveyn açısından hem de dünyaya gelen göz aydınlığı çocuklarımızın daha huzurlu, mutlu ve karakter algısı yüksek fertler olması açısından ehemmiyetli bir faktör olduğu görülmektedir. Bu hassasiyete ümmet-i Muhammed'in de azamî hassasiyet göstermesinin Allah'ın (celle celâluhu) rızasına bir vesile olacağı ümit edilir. Çocuklara verilen isimler, karakter ve şahsiyetin en temel öğesidir. Çocuğun yetişme döneminde kendisini dış dünyaya nasıl bir isimle tanıtacağı çok önemlidir. Bu açıdan ebeveynler önemli bir sorumluluk altındadırlar. Çocukları makbul isimlerle isimlendirmenin ne denli önemli olduğunu anlamak için, Efendimiz'in (sallallâhu aleyhi ve sellem) buraya kadar aktarmaya çalıştığımız uygulamalarını nazar-ı dikkate almak yeterli olacaktır.
* Araştırmacı - Yazar
mgulcur@yeniumit.com.tr
Dipnotlar
1. İbn Manzûr, Lisânu'l-Arab, 14/401–403
2. Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dini Kur'ân Dili, 1/18, Eser Neşriyat, trsz.
3. Tirmizî, Kıyamet, 47; Ahmed b. Hanbel, 2/179.
4. Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dini Kur'ân Dili, 1/308–312, Eser Neşriyat, trsz
5. Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, 1/77.
6. DİA, 1/332.
7. Ebu Davud, Edeb 116, (5105); Tirmizi, Edahi 17, (1514)
8. Müslim, Edeb, 27 (2147); Ebu Davud, Edeb 116, (5106)
9. Buhari, Menakibu'l-Ensar 45, Akika 1; Müslim, Âdâb 26, (2146)
10. Buhari, Akika 1; Müslim, Âdâb 24, (2145)
11. Ebu Davud, Edahi, 21, (2837); Tirmizi, Edahi 23, (1522), Edeb 63, (2834); Nesai, Akika 5, (7, 166); İbnu Mace, Zebai 1,(3165)
12. İbni Kayyim el-Cevziyye, İslâm'da Çocuk, (Terc. Mahmut Kısa), s. 127, Esra Yay., Konya, trsz.
13. DİA, 1/333.
14. Ahmed b. Hanbel, 1/118. Şebber, Şebbir ve Müşebbir isimleri büyük bir ihtimalle Hasan, Hüseyin ve Muhsin isimlerinin İbranice karşılıkları olmalıdır.
15. Buhari, Edeb 108; Müslim, Edeb 29, (2149)
16. Tirmizi, Edeb 66, (2841)
17. 'Berre' ya da 'el-berretü' kelimesi yine Arapça'daki 'el-birru' kelimesinden türemiş olup 'çokça cömert, dürüst, itaatkâr, iyi kadın' manasınadır. Kelimede yüklü bulunan bu anlamdan dolayı bazıları Zeynep validemiz için 'nefsini temize çıkarıyor' deme talihsizliğinde bulunmuşlardı.
18. Buhari, Edeb 108; Müslim, Edeb 17, (2141)
19. Ebu Davud, Edeb 70, (4954)
20. Buhari, Edeb 107–108; Ebu Davud, Edeb 70, (4956)
21. Müslim, Âdâb 13, (2138); Ebu Davud, Edeb, 70, (4960)
22. Muvatta, İsti'zan 24 (2, 973)
23. Buhari, Menakıb 6; Müslim, Fezailu's-Sahabe 183, (2515, 2516)
24. Müslim, Mescid 308, (679)
25. Ebu Davud, Edeb 70, (4957)
26. Muvatta, İsti'zan 25 (2,973)
27. Ebu Davud, Edeb 69, (4950)
28. Ebu Davud, Edeb 72, (4963)
29. Ebu Davud, Edeb 69, (4948)
30. Müslim, Âdâb, 2, (2132); Ebu Davud, Edeb 69, (4949); Tirmizi, Edeb 64, (2835)
31. Davudoğlu, Ahmed, Sahih-i Müslim Ter. ve Şerhi, 6/391.
32. Aynî, Umde, XVIII, 257.
33. Ebu Davud, Edeb 69, (4950)
34. Buhari, Edeb 114; Müslim, Edeb 20, (2143); Ebu Davud, Edeb 70, (4961); Tirmizi, Edeb 65, (2839)
35. Buhari, Menakıb 17, Tefsir, Saff 1; Müslim, Fezail 125, (2354); Muvatta, Esmau'n-Nebi 1, (2, 1004); Tirmizi, Edeb 67, (2842)
36. Buhari, Menakıb 20, Edeb 106; Müslim, Âdâb 1 (2131); Tirmizi, Edeb 68, (2844)
37. Buhari, Edeb 105, 106, 109, Menakıb 20; Müslim, Âdâb 2, (2133); Ebu Davud, Edeb 74 (4965); Tirmizi, Edeb 68, (2845)
38. Ebu Davud, Edeb 76, (4968)
.
Çocuk ve Gençlerin Önündeki Engeller
Yrd. Doç. Musa Kazım Gülçür
Çocuk, Allah’ın insana vermiş olduğu bir emanettir ve vakti geldiğinde de geri alacaktır. Şayet ona iyi bakılır, terbiyesi iyi yapılır ve başkalarına faydalı olacak bir insan olarak yetiştirilirse, imtihan kazanılmış demektir.
Genel olarak ve öncelikle eğitimden anlaşılması gereken şey, çocukların erdemli, ahlâklı, onurlu, vatanını ve milletini seven, dürüst ve namuslu fertler olarak yetişmeleridir. Bunun için öncelikle ebeveynler, sonra da sırası ile okul ve yaygın medyanın da dâhil olduğu sosyal çevre, yetişmekte olan yeni nesle gerekli ve müspet telkinlerde bulunmalı, onların davranışlarını olumluya doğru yönlendirmelidir. Bu mânâda ebeveynler, çocuklarının dâima iyi ve yüksek ahlâkı öğrenmeleri, kötü alışkanlıklardan uzak durmaları ve yanlış yollara gitmemeleri için gerekli her türlü özeni göstermeli, gayreti sarf etmelidirler. Ebeveynler çocuklarının zihnî, ruhî ve ahlâkî gelişimlerini sadece müspete yönlendirme ile değil, onların dinîahlâkî seviyelerini artan bir oranda zenginleştirmekle de vazifelidirler.
Hemen her yaşın kendisine has fizikî, ruhî ve zihnî ihtiyaçları vardır ve bu ihtiyaçların ebeveyn, okul ve sosyal çevre marifet ve delaletiyle ilerletilmesi ve geliştirilmesi gereklidir. Gence bütün bu aşamalarda rehberlik yapılması, sevgi, merhamet, adalet ve yardımseverlik gibi yüksek duygularının daha bir geliştirilmesi ve zenginleştirilmesi, ihtimamlı ebeveynlik ve sosyal çevre gerektirmektedir. Dine bağlılık, Allah sevgisi, güçlü bir inanç ve yüksek ahlâk duygusunun gelişebilmesi de yine ebeveynin, okulun ve sosyal iletişim ortamlarının katkısı ile mümkündür.
Dinî inanç ve pratikler, her yetişen çocuğun ileride temel bir referansı olacak seviyede derin tesirlere sahiptir. Çocuk yetişkinliğe eriştiğinde, aldığı güçlü dinî terbiye ile içtimâî rollerini başarı ve azimle yerine getirir. Eğer yetişkinler dinî inancı ve yaşayışı gereksiz ve mânâsız sayarlarsa, çocuk inanma, bağlanma, rahat ve zor durumlarında Allah’a (celle celâluhu) güvenme, O’na sığınma ve O’nu hissetme gibi temel duyguları geliştiremeyecek, bu hassas ve çok değerli insani donanımlar –hafizan Allah– kurumaya, pörsümeye ve yok edilmeye itilmiş olacaktır. Çocuklukta meydana gelebilecek bu tehlikeli mânevî boşluk, yanlış inanç ve öğretilerle bir şekilde doldurulmaya çalışılacak, dünya hayatının süsü olan çocuklar, anarşizm, nihilizm veya ateizmin derin ve karanlık bataklığına itilmiş olacaklardır.
Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) bir hadîs-i şerîfinde: “Her doğan fıtrat üzerine doğar, sonra onu annesi ve babası ya Yahudi ya Hristiyan ya da Mecusi (ateşe tapan, bir anlamda dinsiz) yapar.” (Buhârî, cenâiz 92; Ebû Dâvud, sünne 17; Tirmizî, kader 5) buyurmaktadır. Bu hadîs-i şerîfte ebeveynin, çocuğun inancının şekillenmesindeki temel rolüne dikkat çekilmekte, iyi istikamette işlenmediği takdirde, sayısız olumlu istidat ve eğilimlerle donanmış bir şekilde dünyaya gelen çocukta –Allâh’ın (celle celâluhu) hususi koruması hâriç– kötü ahlâkın boy atmasının sebebi olarak ebeveynlere işaret edilmiş olmaktadır.
Bu açıdan, dinî-ahlâkî mânâda rehberlik yapılmaksızın bir çocuğun televizyon, internet ve çeşitli sosyal iletişim ortamlarına denetimsiz bir şekilde bırakılması, ondaki aklî, ruhî, kalbî yeteneklerin kendi başına müspet bir şekilde gelişmesinin beklenmesi, çocuğa karşı yapılmış büyük bir kötülük ve zulümdür. Bu türden serbestlik savunucuları bırakınız geniş bir bahçeyi, sahibi oldukları küçük bir süs bitkisini dahi kendi başına bırakmamakta, onun büyütülüp geliştirilmesi ve düzenlenmesini kendilerine önemli bir görev olarak görmektedirler.
Televizyonun Olumsuz Tesirleri
Televizyonun çocuklar üzerindeki varsayılan olumsuz fizikî tesirleri; obezite (şişmanlık), hiper kolesterolemi, hipertansiyon (yüksek tansiyon), görme kusuru ve göz şikâyetleri, bel ağrısı ve uyku sorunları olarak sayılabilir. Psiko-sosyal tesirler ise; hayat ile alâkalı negatif ve gerçeklerle uyumsuz bilgilenme, stereotipik (kalıpsal) kültürlenme, öğrenme güçlüğü neticesinde okul başarısında düşme, antisosyal ve saldırgan davranışlarda artma gibi birtakım davranış bozukluklarıdır (Toyran, 2000: 4).
Çocukların Tv’de gördüğü şiddet sahneleri ile düşmanlık duyguları beslenmiş olmakta, çocuklar başkalarının çektiği acı ve eziyete karşı duyarsızlaşmakta, bu durumda çocuklarda kaygı ve uyku bozuklukları baş göstermektedir. Televizyonun çocukların üretkenlik ve hayâl gücü üzerinde olumsuz tesirleri de söz konusudur (Kalkan, 2008: 16). Çocukların ve gençlerin izlediği korkutucu muhteva, ayrılık korkusunu ateşlemekte; şiddet, suç davranışları, kaba ve küfürlü konuşmalar huzur ve utanma duygularını tahrip etmektedir. Televizyon bu açıdan en yıkıcı gücünü özellikle de tesire en açık durumdaki çocuk ve gençler üzerinde göstermektedir.
Bilindiği üzere savunmasız konumları sebebiyle çocuklar özel bir duyarlılığa ve korunmaya muhtaçtırlar. Çocuğa ilk elde bakım ve koruma sağlayacak olan ailenin bu konudaki mesuliyeti büyüktür. Çocuğun gerek dünyaya gelmeden önce, gerekse sonrasında, kanunî ve ahlâkî açılardan korunması gerekmektedir. Meselâ ceza kanunumuzda müstehcenliğin çocuklar üzerindeki olumsuz tesirleri dikkate alınarak bazı yaptırımlar öngörülmüştür. Buna göre ceza kanununun ‘Genel Ahlaka Karşı Suçlar’ı düzenleyen yedinci bölümünde yer alan 226. maddenin birinci fıkra (a) ve (b) bentlerinde özellikle “çocuk” kelimesi geçmektedir ve çocukların müstehcenliğe karşı korunması hedeflenmektedir. Maddenin ikinci fıkrasına göre, “müstehcen görüntü, yazı veya sözlerin kitle iletişim araçlarıyla yayınlanması” suçtur. Üçüncü fıkrada ise, “müstehcen görüntü, yazı veya sözleri içeren ürünlerin üretiminde çocukların kullanılması” suç olarak düzenlenmiştir. “Bu ürünlerin herhangi bir araç ile başkalarının kullanımına sunulması” da suçtur. Dördüncü fıkrada ise, “fıkra metninde geçen fiillere ilişkin yazı, ses veya görüntüleri içeren ürünleri başkalarının kullanımına sunmak (kitle iletişim araçları dâhil)” suç olarak öngörülmüştür. Beşinci fıkrada ise, “üç ve dördüncü fıkralardaki ürünlerin içeriğinin basın ve yayın yoluyla yayınlanması veya yayınlanmasına aracılık edilmesi ya da çocukların görmesini, dinlemesini veya okumasını sağlamak” ağırlaştırıcı sebep sayılmıştır.
Televizyon yayınlarında küçükleri korumaya yönelik en önemli kanun 6112 sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanundur. Bu Kanun 15.02.2011 tarihinde kabul edilmiştir. 6112 sayılı Kanun’un “Yayın Hizmeti İlkeleri” başlıklı sekizinci maddesi f bendinde yer alan hükümler uyarınca yayın hizmetleri; “toplumun millî ve manevî değerlerine, genel ahlâka ve ailenin korunması ilkesine aykırı olamaz.” (Şengül, 2011: 61).
Günümüz çocukları ve genç kuşağının teknolojik gelişmeleri yakından takip ettiği gerçeğinden hareketle, sesli-görüntülü muhtevadaki medyanın zararlı tesirlerine karşı küçükleri/çocukları koruma adına alınacak önlemler gün geçtikçe daha büyük önem arz etmektedir. Çünkü gelişen teknoloji ve ekonomik imkânlar sayesinde, önceden ebeveynler ile beraberce izlenen televizyon, şimdilerde ise internet de dâhil, çocuklarla odalarında baş başa kalmış, internet ve cep telefonları üzerinden izlenebilen yayınlarla yalnızlaşan çocukların savunmasız konumları çok daha fazla artmıştır (Şengül, 2011: 109).
Çocukların saldırgan davranış biçimlerini televizyondan öğrenerek bu davranışları taklit ettiklerini ortaya koyan bir araştırmada, televizyonda şiddet içeriğini izlemenin gözleme dayalı öğrenme aracılığıyla saldırgan davranışları etkilediği ortaya konmuştur (Mutlu 1999: 126). Başka bir araştırmada ise, ilkokul çağında şiddet unsuru ihtiva eden televizyon programlarını seyretme miktarı ile 19 yaşındaki şiddet davranışları arasında önemli bir münasebet bulunmuştur (Severin vd. 1979: 261). Aile araştırma kurumu tarafından yapılan çalışmada medyanın, şiddetin en azından “kanıksanmasına” (duyarsızlaşma) yol açtığı ortaya konmuştur (Görmez vd. 1998: 240).
İnternetin Menfî Yönleri
Yukarıda, çocuğun sadece ebeveyninden değil, yetiştiği çevre ve sosyal ortamdan da büyük ölçüde etkilendiğine işaret etmiştik. Bu sosyal ortamı oluşturan unsurlar arasında zararlı televizyon içeriklerinin yanı sıra “facebook, twitter, bloglar vb.” internet tabanlı sosyal medya önemli bir yer tutmaktadır. Öyleyse bu vasıtalar aracılığı ile çocuklarda oluşabilecek tedirginlik, yanlış yapma endişeleri ve aşağılanma korkuları, çocukların dinî eğitimlerinde veya onlara verilmek istenen dinî değerler konusunda önemli bir engel olarak karşımıza çıkmaktadır.
Bu açıdan çocukların ve gençlerin iletişim ve internet güvenlikleri dikkate alınması gereken önemli bir konudur. Şimdi sıralayacağımız durumlar, çocuk veya genç ile mutlaka ilgilenilmesi gereğini gösteren işaretlerin sadece bazılarıdır:
Çocuk veya genciniz bilgisayar yahut telefon başında çokça vakit geçiriyor, fazlaca mesajlaşıyorsa,
İnternet kullanımı lüzumsuz bir şekilde artmışsa,
Davranışlarına gizlilik motifi hâkim oluyorsa.
Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı çocuklar ve gençlerin zararlı internet içeriklerinden korunabilmeleri için ailelere uyarılarını şu başlıklarla sıralamaktadır:
En az çocuğunuzu koruyacak kadar İnternet kullanmayı öğrenin. İnternet kullanımında yasaklayıcı değil, zaman açısından sınırlayıcı olun. İnternetin derslerini aksatmasına izin vermeyin. Diğer sosyal aktivitelere katılımını özendirin. İnternet sebebiyle sorumluluklarını yerine getirmemesine fırsat vermeyin.
Tanımadığı kişilerle arkadaşlık, aşırı kullanımın sebep olduğu internet bağımlılığı, fizikî sağlık sorunları, öfke, şiddet ve yalnızlık gibi psikolojik sorunlar, şiddet ve müstehcen içerikli görüntüler konusundaki muhtemel tehlikelere karşı önlem alın.
Çocuğunuz sosyal ağlara (örn. facebook) üye ise, profilinde gizlilik ayarlarını yapmasını sağlayın. Tam isim, adres, telefon, okul, özel fotoğraflarını paylaşmamasını, tanımadığı kişileri arkadaş listesine eklememesini söyleyin. Kimlerle arkadaşlık ettiğini belirli aralıklarla kontrol edin.
Konuya yaşlara göre bakacak olursak; 5-7 yaş arası çocuklar olumlu bir bakış açısına ve çok şeyi onaylayan kişilik özelliklerine sahiptirler. Geliştirmeye başladıkları okuma, yazma ve sayma becerileri ile gurur duyarlar ve etraflarındaki kişiler ile konuşma ve fikir alışverişinde bulunmak isterler. Olumlu davranmaya yatkındırlar ve otoriteyi sorgulama eğilimleri yoktur.
8-10 yaş arası çocuklar ise ailelerine karşı güçlü bağlılık duyguları hissederler. Kendilerinden daha büyük çocukların yaptıkları aktivitelere ilgi duyarlar. Kendi ahlâkî kimliklerini geliştirmeye başlarlar. Bu yaş grubundaki çocuklar güvenme eğilimindedirler ve otoriteyi sorgulama temayülleri yoktur. Bu yaş grubundaki çocuklar için e-posta kullanımı, karşılıklı mesajlaşma programları (ICQ, MSN, Skype, mirc, twitter vb. gibi), sohbet odaları, mesajlaşma forumları veya uygulamaları kesinlikle uygun görülmemektedir.
11-13 yaş grubundaki çocuklar için bu yaşlar hızlı değişim yıllarıdır. Arkadaşları ile olan münasebetleri daha önemli bir hâle gelir, arkadaşlarının çevrimiçi ortamlarda yaptıklarından fazlaca etkilenirler. Çevrimiçi bilgilerin doğruluğunun kararını verebilecek eleştirel düşünmeden yoksundurlar. Kendilerinden kişisel bilgilerini vermelerini/paylaşmalarını bir anket, kayıt formu veya yarışma yolu ile isteyen internet haydutlarına karşı savunmasızdırlar.
14-18 yaş grubundaki gençler ise bir grup aidiyetine ve nisbî bağımsızlığa ihtiyaç duyarlar. Bu yaştaki fertler artık ergendirler ve entelektüel bir seviyede dış dünya ile iletişime geçmeye hazırdırlar. Gençler yeni fikirlere genellikle açık olurlar; fakat ne o ana kadar edindikleri zihnî müktesebât ne de yetersiz hayat tecrübeleri, karşı karşıya kalabilecekleri vahim durumları ve tehlikeleri tam olarak algılayabilmeleri için yeterli olmamaktadır.
Bu açıdan, çocuğunuzun yaş seviyesine uygun internet filtreleme, izleme ve kontrol programları kullanın ama yine de bu programların bizzat ebeveyn kontrolünün yerine geçebileceğini düşünmeyin. Filtrelemeyi; cep telefonları, oyun oynama aygıtları, i-podlar, pad’ler (el/cep bilgisayarları) gibi bütün internet sağlayıcı cihazlara da uygulayın. Çocuğunuzun gece geç saatlerde çevrimiçi olmamasını önemseyin. Kötü niyetli kişilerin gençlere ve çocuklara daha kolay ulaşarak onları tuzaklarına düşürmeye çalışabileceklerini unutmayın.
Yukarıda açmaya çalıştığımız bu temel problemlere işaret eden Muhterem Fethullah GÜLEN, gençlerin interneti kullanırken laubaliliğe açılabildiklerini, harama karşı gözünü kapayacak, kalbini zabt u rabt altına alacak, duygu ve düşüncelerine vize soracak kadar iradeli olamayanların da zamanla başkalarının karanlık dünyalarına kayabildiklerini belirtmektedir. Hevâ ve heves peşinde zaman tüketenlerin en ulvî insanî hislerini birer birer kaybettiklerini, anne-babalarıyla samimi sohbet etmek ve arkadaşlarıyla sohbet-i Canan varken, “chat” adı altında güya sohbet bahanesiyle olmadık fısk u fücura, gıybet ve yalana girebildiklerini ifade etmektedir (Gülen, Fethullah, Diriliş Çağrısı / Kırık Testi – 6, s. 100).
Muhterem GÜLEN, gençlerin güzel yetişmeleri hususunda günümüzde aile ve çevrenin yetersiz kaldığını, televizyon programları, internet sayfaları, video oyunları, günlük haberler, siyasî polemikler, sporcuların ve sanatçıların büyük birer hâdiseymiş gibi nakledilen hâl ve hareketleri, sırf merak uyarma maksadıyla uydurulan yalanlar, tezvirler, her türlü aldatmalar ve sansasyonların zaten iyice zayıflayan dimağları tamamen işgal ettiğine dikkat çekmektedir. Kudurtulmuş şehevî arzu ve ihtirasların, cağımızın zavallı nesillerinde okumaya, öğrenmeye, düşünmeye hiç mecal bırakmadığını ve adeta hafızaları bütün bütün kuruttuğunu belirten Hocaefendi, günümüz insanının haram dinleme, haram konuşma ve harama bakma gibi günahların öldürücü dalgaları arasında çırpınıp durduğuna dikkat çekmektedir (Gülen, Fethullah, Ölümsüzlük İksiri / Kırık Testi – 7, s. 102).
Korku ve Kaygı
İhmale maruz kalan çocuklarda mânevî ve ahlâkî zayıflık, okuldan uzaklaşma dâhil çeşitli eğitim problemleri, serserilik ve avarelik, yetişkinlik dönemlerinde de yetersiz ve güçsüz ebeveynlik gibi risklerin oluşabileceğini görmek zor değildir.
Yerleşebilecek korku ve kaygı durumları çocuğun dinî eğitimi önündeki temel engellerdendir. Özellikle gençlerdeki güvensizlik ve başarısızlık korkuları, çocuklukta yaşanan korku ve kaygı durumları ile yakından alâkalıdır ve yüksek inancın gelişmesinde olumsuz bir rol oynar. Kendisini güvensiz, korkak ve kaygı içerisinde gören çocuk veya genç, bu olumsuz duygu durumlarından kurtulma adına aklın ve vicdanın asla onay vermeyeceği aşırılıklara, yanlış davranış kalıplarına girmeye yaklaşmış demektir. Kaygı ve korku durumlarından ancak kaygan zeminlerde yürümekle kurtulabileceğini ve kendisini sadece o şekilde ispatlayabileceğini zannederek yanlışlıklara dalacak, dinî hayattan uzaklaşacaktır.
Çocukta çekirdek hâlinde mevcut olan acelecilik, hırs, zulüm, zayıflık vb. duygular, şayet kaliteli ve yüksek seviyede bir dinî eğitimle iyileştirilmez ise, çocuğun dinî eğitiminin önünde engeller oluşmuş demektir.
Ailede şiddetli geçimsizlik, işsizlik, yoksulluk, şiddet, eğitimsizlik gibi olumsuzluklar, öncelikle çocukları etkilemekte ve bu çocuklar ileriki yaşlarında dinî hayata soğuk kalmaktadırlar. Bu açıdan ailelerin, bu saydığımız ve sayamadığımız maddî ve mânevî problemleri öncelikle çözmesi, çocuklarının hissî, sosyal ve ekonomik ihtiyaçlarını karşılaması gerekmektedir.
Hukukî Perspektif
Çocuğun fizikî, zihnî, ruhî ve hissî kötü muamele ve ihmalden uzak tutulması, bir yetişkinden az olmayacak tarzda haklarına riayet, özel bakım ve koruma önemlidir. Ebeveynlerin çocukları ile alâkalı mesuliyetleri çocuğun fizikî, zihnî, kalbî, ruhî ve hissî gelişim alanları ile ilgilidir. Ebeveynlerin çocuklarına karşı sevgi, şefkat ve ihtimam hisleri yeterli seviyede ise problem yoktur. Asıl problem, çocuğun ebeveyni tarafından ihmal edilmesi, hissî ve fizikî şiddete maruz bırakılması, zihnî, kalbî, ruhî ve insanî potansiyellerinin sağlıklı bir şekilde geliştirilememesidir.
Günümüz mer’i hukuku açısından baktığımızda, Medenî Kanun’umuzun 340. maddesinde; “Anne baba çocuğu zihinsel, ruhsal ve ahlâkî gelişimini sağlar ve korur.” denmektedir. Medenî Kanun’un 341. maddesi de, ebeveynlerin çocuklarına dinî eğitim verme hakkını sınırlayacak her türlü sözleşmenin geçersiz olduğunu belirtmektedir (Türk Medenî Kanunu, md. 340 ve 341).
Görüldüğü üzere Medenî Kanun’umuzda çocukların dinî eğitimi ile alâkalı bu düzenlemeler, ebeveynlere tanınmış bir hak olduğu kadar önemli ve ağır bir sorumluluktur da. Zîrâ ebeveynlerin çocukları için gerçekleştirecekleri dinî eğitim ve öğretim içerisinde, ahlâk ve adalet esasları mevcut olacak, temizlik, anne-babaya itaat, iyi insan olma, çevre ile güzel geçinme, her türlü aşırılıklardan ve zararlı durumlardan uzak kalma, vb. gibi emir ve esaslar yer alacaktır. Dinimiz bu ve burada sayamadığımız diğer güzel özellikler açısından son derecede temayüz etmiştir. Bu açıdan Kur’ân-ı Kerîm, baştanbaşa güzel ahlâk, edep, terbiye, adalet ve doğruluk esasları ile süslü bir mecelle, kodlar ve kanunlar mecmuasıdır (Berki, 1970: 42-43).
Netice
Başta televizyon ve internet olmak üzere medya kültürünün çocuklar ve gençler üzerindeki –şayet dikkat edilmezse– tesirinin olumsuz bir hâle dönüşebileceği görülmelidir. Yabancı yayınların göreceli fazlalığı, kaliteli dinî yayınların eksikliği, yerli programlarda hikmet ve hakikat boyutlarının nispeten zayıflığı, bütün bunlara ilâve olarak bir de ebeveynlerin ihmalkârlığı ve bilgisizliği, çocuklarımızı ve gençlerimizi kendi başlarına önleyemeyecekleri tehlikelerle karşı karşıya bırakmaktadır.
Çocuklarımıza ve gençlerimize dinî/ahlâkî değerleri öncelikle ebeveynler, sonra da okul ve yaygın medya vasıtaları ile verebilmenin yollarını arayıp bulmamız gerekmektedir. Bu, gelecek nesle sahip çıkma meselesidir. Hattâ sadece ebeveynler ve yaygın medyanın değil, ülke, millet, devlet, siyaset ve hükümet kurumlarımızın da bu konuda sorumlulukları bulunmaktadır.
Neslin yüksek ahlâkı benimseyip ikinci bir fıtrat hâline getirmesini temin eden programların, marufun korunması ve münkerin izalesi ile ilgili yeni projelerin, halkımız ve bütün insanlığın geleceğini aydınlatacak ışıktan yollar oluşturma yönündeki cehd ve gayretlerin artması dilek ve temennisi ile.
* İstanbul Üniv. İlâhiyat Fak. Öğretim Üyesi
mkgulcur@yeniumit.com.tr
Kaynaklar:
Berki, Şakir, Türk Medeni Kanununda Velayetin Küçüğün Şahıs ve Malları Bakımından Şümulü, Yargıçoğlu Matbaası, Ankara-1970.
Görmez, K; Bayat, B; Sezal, İ; Göka, E; Köse, R; Özcan, Y.Z.; Kutlugün, D; Sarımeşeli, M; Kentli, K; Cavcav, D., Aile İçinde ve Toplumsal Alanda Şiddet, Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları Bilim Serisi, Ankara-1998.
Gülen, Fethullah, Diriliş Çağrısı / Kırık Testi.
_______, İnancın Gölgesinde.
_______, Ölümsüzlük İksiri / Kırık Testi.
_______, Sohbet-i Cânan / Kırık Testi.
_______, Vuslat Muştusu / Kırık Testi.
Kütüb-ü Sitte
Mutlu, Erol, Televizyon ve Toplum, TRT Kurumu Yayınları, Ankara-1999.
Servet KALKAN, Televizyon Yayınlarındaki Zararlı İçerikten Küçüğün Korunması, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2008, s.16.
Severin, Werner J. ve Tankard James W., Communication Theorise, Hastings House, New York-1979.
Şengül, M. Zübeyir, Televizyon Yayınlarında Küçüklerin Korunması, Yayınlanmamış Uzmanlık Tezi, Ankara-2011.
Toyran, Müge, Televizyon İzlemenin İlkokul Çocukları Üzerindeki Bazı Fiziksel ve Psikososyal Etkilerinin İncelenmesi, Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Uzmanlık Tezi, Ankara, 2000.
Türk Medeni Kanunu
www.bilgicagi.com
www.tib.gov.tr
.
ÇOCUKTA DİNÎ GELİŞİM PSİKOLOJİSİ
Dr. Habil Şentürk
Dinî gelişim psikolojisi derken, önce gelişme ve dînî gelişme kavramları hakkında kısa bilgi vermekte fayda vardır.
Gelişim kavramı, psikolojinin temel kavramlarından biridir. Psikoloji, organizmayı incelerken psikolojik olayları bir, "burada ve şimdi" ilkesine göre bir zaman kesiti içerisinde, kısa zamanlı incelemelerle ele alır; bir de bu olayları birbirleriyle bağlantılı, sebep-sonuç ilişkilerinin zincirleme bir şekil arzettiği uzun bir zaman dilimi veya süreci içinde inceler. İşte gelişim bu ikinci neviden bir incelemeyi gerektirmektedir. Öyleyse nedir bu gelişme? Gelişme, organizmada (Veraset -Çevre- Zaman) formülüne göre meydana gelen büyüme ve olgunlaşma istikametindeki değişmelerdir denebilir. Bu tarifle bedenî gelişme konusunu anlamak mümkündür, fakat rûhî gelişmeyi anlamak ve anlatabilmek için, biraz daha farklı bir tarif yapmaya ihtiyaç vardır: Gelişme, beden ve ruh yönünden organizmanın kendisinden beklenen faaliyetleri yapabilmesi için, geçirmiş olduğu merhalelerdir. Buna göre dînî gelişme de, kişinin çocukluktan itibaren dînî hayatının, basitten mükemmele doğru geçirmiş olduğu değişim süreci veya süreçleridir.1
I. ÇOCUKLUK ÇAĞI
A. OKUL ÖNCESİ (0-6 yaş)
Duygular, çocuğun doğuştan getirdiği özellikler ve istidatlar arasındadır. Ancak bu duygulardan bazıları hemen kendini gösterirken (açlık, susuzluk gibi), bazıları da gelişim süreci içinde zamanla ortaya çıkar. Aslında bütün istidat ve özellikler çocuğun yaratılışıyla (ana rahmine düşmesiyle) birlikte bir kuvve (potansiyel) halinde yani bir tohum durumundayken, gelişim için filizlenmeye ve kendini göstermeye başlar. Bir tahıl bitkisinin gelişim seyri ile bir meyve ağacının gelişim seyri bir değildir. Birincisi altı-yedi ayda bütün gelişim sürecini tamamlarken, ikincisinin semere verebilmesi için, altı-yedi sene gerekebilir. İnsandaki bu istidat ve özelliklerin her biri ayrı ayrı gelişim sürecine tâbidir. Biri önce, diğeri daha sonra, bir diğeri ise çok daha sonraları gelişip ortaya çıkabilir. Bu açıdan duyguları ortaya çıkış sırasına göre:
1- Basit ve bencil duygular,
2- Diğergâm veya sosyal duygular,
3- Yüce ve aşkın duygular, şeklinde tasnif edebiliriz. İşte din duygusu, bu yüce ve aşkın duygular arasında yer alır. Bu bakımdan da ortaya çıkması geciktiği gibi gelişim süreci de hayli uzun bir zaman dilimini kapsamaktadır.2
Bu duruma göre, çocuğun dînî gelişim sürecini; "dînî tezâhürlerin görülmesi nisbetinde, çeşitli yaşlarda ve çağlarda ne gibi değişiklikler ve özellikler kendini göstermektedir?" sorusuna cevap bulacak şekilde takip etmek gerekecektir.
Çocuğun bebeklik dönemi boyunca, (0-2 yaş) dînî tezahürlerle pek karşılaşılmaz. Ancak yürümeye ve birer-ikişer kelimelik cümlelerle konuşmağa başladığı zaman, bazı dînî davranışları taklit etme gayreti içine girdiği görülebilir. Namaz kılan, dua eden büyükleri görünce, onlarla beraber aynı davranışları şekil olarak yapmaya çalışması, çok basit olarak dînî tezahürlerin ortaya çıkmağa başladığını düşündürebilir.
İlk çocukluk çağı denilen (2-6 yaş) dönemde ise, daha belirgin bir dînî hazırlık göze çarpar. Üç yaşlarından itibaren taklidin yanında duygusal planda da dînî hayata bir katılım söz konusu olmaya başlar.3 Bu çağın belirgin psikolojik özelliklerini göz önüne alırsak, çocuğun dînî gelişim seyrini de anlamak kolaylaşacaktır. Bu çağda çocukta, taklitçilik, animizm, antropomorfizm, egosantrizm, inatçılık, olumsuzluk, müşahhas düşünce, asosyallik ve meraklılık (soru çağı) gibi duygusal ve zihinsel özellikler hâkim durumdadır. Çocuğun kendini çevresine kabul ettirmeye ve "ben de varım", demeye çalıştığı bu çağa "müstakil olma veya bağımsızlık devresi" de denir.4
Gerçi bu özellikler, okul öncesi çağının bütün zaman dilimi içerisinde, süre, oran ve yoğunluk bakımından farklılık arzederler. Ancak bazıları daha çok sürekli, bazıları ise geçici fakat daha çok etkili ve yoğun olarak karşımıza çıkarlar. Genellikle duygusal olanlar geçici ve yoğun, zihinsel olanlar devamlı fakat fazla belirgin olmayan özellikler olarak yaşanır.
Şimdi bu özellikler üzerinde ayrı ayrı duralım:
1. Taklitçilik:
Çocuk bu çağda gözleri ile bir kamera, kulakları ile de bir ses kaydedicisi gibi olayların gözlemini yapar, onları taklitle uygulamaya çalışır. Duygusal yönden buna arzuludur, bundan zevk alır; zihinsel bakımdan da henüz tenkit çağına ulaşmadığı için, kendine verilenleri aynen taklit etmeğe çalışır. Dil gelişmesi, birtakım davranışların şeklen öğrenilmesi gibi hususlar da, bu özelliğin çok büyük bir fırsat olarak değerlendirilmesini icap ettirir. Çocuk bu çağda, kendisine anlatılan, söylenen her şeye inanmaya yatkın ve şüpheden uzak bir şekilde almaya hazır durumdadır. Duygusaldır, akılcı değildir.5
2. Animizm:
Bu terimin psikolojideki manâsı; bütün varlıkların canlı, şuurlu ve iradeli olarak kabul edilmesi, hareketlerinin, davranışlarının, duruş veya durumlarının buna göre değerlendirilmesi, yorumlanması demektir. Çocuk oyuncak bebeğiyle oynar, onunla konuşur, yemek yedirir vs. Ona göre bulutlar kendi iradesiyle uçuşur, ırmaklar kendi isteğiyle aşağı doğru akar, dağ, taş, ağaç, bitki ve hayvanlar insan gibi şuurlu ve iradeli varlıklar olarak çocuğun dünyasındaki yerlerini alırlar.6 Konuyla ilgili küçük bir gözlemimi burada kaydetmek istiyorum:
Bir defasında üç-dört yaşlarındaki kızımla yol boyunca giderken öteden bir köpek geldi ve bir kenara sindi, yani çişini yaptı. Bunu gören çocuk "Baba, bu köpek niçin tuvalete gitmiyor?" diye sormuştu.
3. Antropomorfizm ve Müşahhas Düşünce
Antropo, insan; morf, şekil; antropomorfizm ise insanşekilcilik demektir. Bu terimin psikolojik manâsı ise; Allah'ın insan şeklinde tasavvur edilmesi demektir. Çocuk bu çağda düşünce seviyesi itibariyle müşahhas düşünme dönemindedir. Müşahhas varlıkları ve konuları kolaylıkla idrak eder, anlar, ancak mücerred varlıkları, mecazî ve mücerret konuları gerektiği gibi idrak edip değerlendiremez, anlamakta zorluk çeker. Onun için, mücerredi müşahhaslaştırır. Allah, âhiret, melek, cin, şeytan gibi mücerret kavramları anlayamadığı için, gözü ile görüp duyu organları ile tecrübe ettiği müşahhas varlık, olay ve durumların yardımı ile bu mücerret konu ve kavramları anlamaya çalışır. Böyle olunca bazen büyüklerin gülmesine sebep olan, durumlar bile ortaya çıkar. Çocuk, çevresindeki yetişkinlere, duymuş olduğu bu dînî ve mücerret kavramları sorar. Söz gelişi, ona Allah'ı anlattığınızda anlayamaz. Onun Allah'ı anlamasına yardımcı olacak, tecrübe dünyasından malzeme olarak en uygunu insandır. Onun için kendisine anlatılan Yüce Varlığı, insana benzeterek anlamaya çalışır. Allah sever, görür, işitir, bilir, yakar gibi tasvirler çocuğa insanı hatırlatır. "Allah büyüktür, her şeye gücü yeter, bizi O yarattı, her şeyi yaratan, yoktan var eden O'dur" dediğimiz zaman O'nun insandan farklı olduğunu hissetse de "ne kadar, nasıl" sorularının cevabını bulmakta güçlük çekecek, yine insanla karşılaştırma ihtiyacı duyacaktır:
"Senden de büyük müdür? Elektrik düğmesine yani anahtarına yetişebilir mi? Kapı ziline basabilir mi?" gibi sorular soracaktır. Çocuğun, bu müşahhas (somut) düşünce seviyesinden zamanla mücerret (soyut) düşünce seviyesine geçmesi ve tenzihî bir Allah anlayışına sahip olması, daha sonraları tedricî olarak kendini gösterecektir.7 Ancak bu konuda, çevre şartlarının ve eğitim tarzının da gelişim sürecini etkileyeceği unutulmamalıdır. Bu bakımdan çocuğun içinde yaşadığı kültürün yapısı; normal gelişim süreci içinde çocuğun şu veya bu yönde bir dînî anlayış kazanmasına, mücerret kavramların müşahhasta takılıp kalmasına veya mücerret düşüncenin gelişerek mücerret anlayışın oluşmasına yardımcı olması mümkündür. Bu sebeple, bir Hristiyan kültür ortamında yetişen çocuğun Allah kavramındaki gelişmesi ile İslâm kültür ortamında yetişen çocuğun, Allah kavramındaki gelişmesi karşılaştırıldığında farklı sonuçlar ortaya çıkacaktır. Bu da gayet tabiîdir. Zaten sosyal bilimlerde, farklı kültürlerde yapılan araştırmaların farklı sonuçlar vermesinin mümkün olduğu, bir prensip olarak kabul edilmektedir. Her insan doğuştan aynı imkân, istidat ve özelliklerle gelse de (ferdî farklar saklıdır), çevre şartlarının da şahsiyetin gelişmesindeki belirleyici özelliği sebebiyle kültür farkı kimlik farkını doğuracaktır.
4. Egosantrizm
Ego ben; centre merkez; egosantrizm ise benmerkezcilik" demektir. Çocuklarda egosantrik düşüncenin izlerini onların birçok davranışlarında görmek mümkündür. Sözgelişi aile ortamında biri diğerine bir şey söylese, çocuk o sözün kendisine söylendiğini zanneder ve hemen cevap verir. Sanki orada ondan başka kimse yokmuş gibi veya herkes onunla meşgulmüş gibi düşünür ve ona göre davranır. Meselâ: Babası kardeşine, "kapıyı kapat" dese, ya kalkar o kapatır veya "kapatmıyorum, kendin kapat" diye cevap verir. Sanki babası ve çevresindeki diğer insanlar, hep onun için çalışmakta, bütün işleri o, herkes ne yapıyorsa, ne söylüyorsa onun için yapıyor ve söylüyordur. Yani olayların merkezinde o vardır, her şey onun için olup bitmektedir. Kendisinden başkası, onun için önemli değildir, bu yüzden bencil bir tavır sergiler. Oyuncakları paylaşamaz, her şeye sahip çıkar, benim, benim" diye kimselere vermek istemez. Bu yüzden birtakım problemler çıkabilir.8
Çocuğun bu çağında bu gibi özellikleri dikkate alınarak dînî ve ahlâkî eğitim uygun bir şekilde verilmelidir.
5. İnatçılık ve Olumsuzluk (Negativizm)
Bu çağın belirgin psikolojik özelliklerinden biri de inatçılıktır. Çocuklar neden inatçılık yaparlar? Bunun birtakım sebepleri olabilir. Bir kere çocuk, bu çağında aile ortamında egosantrik düşünce gereği herkesin kendine ilgi göstermesini ister. Çevresindekilerin ilgisini çekemediği zamanlarda, ilgi çekebilmek için inatçılık yapabilir. Ayrıca bağımsızlık arzusunu tatmin etmek ve çevresine kendini kabul ettirmek, bu ailede veya toplumda "ben de varım" diyebilmek için, bu durumu inatçılık şeklinde ve olumsuz tutum ve davranışlarla ifade edebilir. Bu durumda çocuğun inatçılığının, olumsuz tutum ve davranışlarının düzelmesi için, gereken en uygun davranış, çocuğa anlayışla yaklaşmak, onun bu inatçılığını büyütmemek, olumsuz tutum ve davranışlarına karşı, onun maksadını gerçekleştirmesi yönünde gereken fırsatı verecek olursak, zamanla bu tavrın geçeceğini bilerek buna katlanmak faydalı olabilir. Aksi halde çocukla çocuk olunur ve onunla sürtüşmeye girilecek olursa, "Sen kim oluyorsun da bana kafa tutuyorsun, inatçılık ediyorsun, güzellikle olmazsa zorla ben seni hizaya getiririm," gibi bir anlayışla yaklaşmak meseleyi içinden çıkılmaz bir hale getirebilir. Bu sebeple, çocukların psikolojisini bilerek onları idare etmek, onların bu gibi çocukça fakat gerçek duygularının tatminine yardımcı olmak suretiyle problemi çözebiliriz. Yani: "Elbette bu ailede sen de varsın, sen de konuşacak, birtakım şeyleri sen de yapacaksın, ancak toplu yaşamanın birtakım kuralları vardır, bunlara da uymak gerekir" şeklindeki bir anlayışla çocukların bu problemli davranışları düzelebilir. İnatçılıkları, olumsuz tutum ve davranışları yerini uyumlu, olumlu tutum ve davranışlara bırakabilir.9
6. Meraklılık
Çocuk bu çağda belli bir seviyeye gelmiş, dünyayı tanımaya, olayların sebep ve sonuç ilişkilerini görmeye ve anlamaya, eşyanın özelliklerini kavramaya başlamıştır. Bu sebeple bazı şeyleri öğrenmekte, tecrübeler edinmekte ve bu arada yeni yeni durumlar, olaylar ve varlıklarla karşılaşmakta, bunlarla ilgili birtakım şeyleri öğrenmek istemektedir. O kadar bilmeye ve öğrenmeye hevesli ve arzuludur ki, bu sebeple bu çağa "soru çağı" da denmiştir. Elbette çocuk, her konuda olduğu gibi dînî konularda da birtakım sorular soracaktır. Bu sebeple çocuğun bu merakını iyi değerlendirmek, ona yardımcı olmak, hayata intibakını sağlamak açısından, gerekeni yapmak yetişkinlere, ana-babalara ve eğitimcilere düşen bir görevdir. Meselâ, çocuk camiyi gördüğünde onun ne olduğunu soracak, onu söylediğinizde minaresini veya câminin ne işe yaradığını vs. sormaya devam edecektir. Namaz kılan, dua eden insanları gördüğünde de onların ne yaptığını, namazın ve duanın manâsını soracaktır. Böylece bilgi açlığını gidermek için soracak, soracak... Hatta çocuk, öyle sorular sorar ki, bunların çokluğundan yetişkinler yorulur, "eeh, yeter artık" da diyebilir veya öyle sorular sorar ki, yetişkinler cevap vermekte zorlanabilirler. İşte bu durumlarda yetişkinler ve eğitimciler sabırla ve teenni ile hareket etmeli telaşla ve başından savmak için rast-gele şeyler söylememelidir.10
Burada bir hususu da belirtmekte fayda vardır: Bu, soruların çok olduğu, çocuğun çeşitli yönlerden hızlı bir gelişim sürecine girdiği dönemdeki sıkıntılı haline, karşılaşılan olumsuzluklar sebebiyle, "üç-beş yaş krizi" de denmektedir.
B. OKUL ÇAĞI
Bu çağda çocuk belli bir olgunlaşma seviyesine gelmiş, bedenen ve ruhen okuma ve yazma için gerekli teçhizata kavuşmuştur. Elleri kalem tutmaya ve yazı yazmaya, zihni de birtakım şeyleri öğrenmeye elverişli hale gelmiştir. Tabiî ki bu noktada büyüklerin rehberliğiyle, çocuğun okul hayatına hazırlanması, onlara bu konuda hazır oluş tavrının kazandırılması da önemlidir. Bütün bunlara rağmen çocuk için okula başlama işi, kolay bir şey değildir. Hatta bu, çocuk için bir olaydır, bu sebeple bir nevi okula başlama krizinden de bahsedilebilir. Tecrübelerimizle biliyoruz ki, okula başlama durumunda olan çocukların sıcak aile yuvasından, anne-babanın ve diğer büyüklerin ilgi, şefkat ve merhamet ortamından çıkarak, okulun çocuğa ilk planda yabancı ve soğuk gelen iklimine girmesi, alışması, o ortama uyum sağlaması kolay olmamaktadır. Bu sebepledir ki, bu durumu telâfi etmek için, okula başlamanın ilk günü veya günleri anne veya baba, bazen de her ikisi, yahut hiç olmazsa abi veya ablaların çocukla beraber okula gittikleri, öğretmenin izin vermesi halinde ise, ilk derse veya derslere de iştirak ettikleri görülmektedir. Bir bakıma bu durum, psikolojik bir zarûret olarak ortaya çıkar.11
Çocuk bu ilk hengâmeyi atlattıktan sonra okula alışacak, arkadaşlar edinecek, sosyal yönden hızlı bir gelişme gösterecek, öğretmenini benimseyecek, hatta öyle benimseyecektir ki, öğretmeni anne-babasından önce gelmeğe, öğretmenine olan bağlılığı, güveni anne-babanın önüne geçmeğe başlayacak ve işi "sen, öğretmenden daha mı iyi bileceksin ?" demeğe kadar vardıracaktır. İşte bu noktada, çocuğun dînî gelişmesi açısından öğretmenin rolü üzerinde durulmalıdır. Tabii öğretmenin, çocuğa dînî gelişmesi açısından yardımcı olabilmesi için kendini yetiştirmiş ve bu bakımdan gerekli donanıma sahip olması icap eder. Bu arada sosyal yönden gelişmekte olan çocuğun, davranışlarında belirgin değişiklikler görülecektir. İnatçılık, olumsuzluk, problem çıkarma gibi tutum ve davranışlar yerini uysal, arkadaş canlısı bir tavra bırakabilir. Çünkü genişleyen sosyal çevre ile ilişkilere girerek, sosyal ve duygusal bir gelişmeyle kendini gösterecek ve kendine güveni artacaktır.12
Çocuk bu çağda artık dînin birtakım sorularını daha rahat anlamaya ve öğrenmeğe; ahlâkî konuları kendine göre değerlendirmeye başlamıştır. Hatta estetik zevkleri de bir noktaya kadar gelişmiştir. Hz. Peygamber (sav) bu çağla ilgili olarak, "Çocuklarınıza yedi yaşına geldikleri zaman namaz kılmayı öğretin" 13 buyuruyor. Bu arada çocuğun zihinsel gelişmesindeki müşahhas düşünme özelliği, hâlâ devam ediyorsa da müşahhas düşünceden mücerret düşünceye doğru bir geçiş, bir hazırlık şeklinde değerlendirebileceğimiz bir gelişme de kendini gösterecektir. Artık katı bir müşahhas düşünce safhasından daha esnek, hatta mücerret konuları da bir dereceye kadar anlayabileceği bir döneme girdiği söylenebilir. Tabii bu söylenenler okul çağının ortalarındaki (2.-3. sınıf veya 8-9 yaşları) bir zihni gelişim seviyesi için geçerlidir. Daha sonra (10-11 yaşlarına doğru) müşahhas düşünce dönemi sona ererken, mücerret düşünce dönemine geçiş devresine girmektedir.14
Okul çağının bu devresi artık mesuliyet duygusunun geliştiği, buna paralel olarak dînî konulara da ilgisinin arttığı, dînî bilgileri nisbetinde birtakım dînî uygulamalara giriştiği, okul öncesi peşin ve itirazsız kabullerle yapılan taklitlerin yerini daha şuurlu, benimseyici, işin mahiyetini de kavramaya çalışarak yapılan taklitler almaktadır. Okul çağının sonlarına doğru (11-12 yaş) soyut düşüncenin başladığını hatırlarsak, bütün bunların, gayet tabu bir gelişmenin sonucu olduklarını söyleyebiliriz. Zaten kritik, zihnî gelişmenin henüz yeterli olmadığı bir dönemde, çocuğun büyüklerini idealize ederek, model alarak, onların yanlış veya eksik düşünüp yapabileceklerini aklına getirmeden, onların her söylediğini veya yaptığını doğru, güzel, iyi kabul ederek yapmaya çalışmasının bir sonucudur. Çünkü bu sırada çocuk henüz tenkitçi bir zihin veya zekâya; yani olayları akıl süzgecinden geçirebilecek bir zihnî gelişme düzeyinde değildir. Ancak okul çağının sonlarına doğru zihnî gelişmede mücerred (soyut) düşünce dönemine ulaşılmasıyla tenkitçi düşünce kendini gösterecek, çocuk artık, her söyleneni doğru, her yapılanı uygun görmeyecek; tecrübelerine dayanarak karşılaştığı çelişkileri, yanlışları fark edecek, olayları ve şahısları değerlendirmeye tabi tutacak, akıl süzgecinden geçirerek birtakım sonuçlara ulaşacaktır.15
DİPNOTLAR
* Sü. D. Üni. İlâh. Fak. Öğr. Üyesi
1 Doğan Cüceloğlu, İnsan ve Davranışı, İstanbul: Remzi Kit. 1991, s. 331 vd. Erdoğan Fırat, Eğitim Psikolojisi, İzmir: Tin Yay. 1989, s. 15 vd.; Kerim Yavuz, Çocukta Dinî Duygu ve Düşüncenin Gelişmesi, Ankara: D.İ.B. Yay. 1987, s. 106 vd.; Hayati Hökelekli, Din Psikolojisi, Ankara: T,D.V. Yay. 1993, s. 251 vd.
2 Nurettin Topçu, Psikoloji, İstanbul: Kurtulmuş Mat. 1959. s. 542-31: K. Yavuz, a.g.e., s. 26-33: Hüseyin Peker, Din Psikolojisi, Samsun: Sönmez Mat ve Yay. 1993, s. 51-67.
3 Nedâ Armaner, Din Psikolojisine Giriş, Ankara; Ayyıldız Mat. 1980.1. 83: H. Hökelekli, a.g.e., s. 254-255; H. Peker, a.g.e., s. 101-104; Mehmet Emin Ay. Çocuklarımıza Allah'ı Nasıl Anlatalım? Ankara: 1937, s. 12-15.
4 N. Armaner, a.g.e., I, 32-86; H. Peker, a.g.e., s. 103-104; M.E.Ay, a.g.e., s. 15-20,
5 E. Fırat, a.g.e., s. 60; Beyza Bilgin, Eğitim Bilimi ve Din Eğitimi, Ankara: A.Ü. İlahiyat Fak. Yay. 1983, 94; Hüseyin Peker, Din ve Ahlâk Eğitiminin Psikolojik ve Melodik Esasları, Samsun: Eser Mat. 1991, s. 36-40.
6 Erdoğan Fırat, Üniversite Öğrencilerinde Allah İnancı ve Din Duygusu, Ankara: A.Ü. İlahiyat Fak. 1977 (Yayınlanmamış Doktora Tezi), s. 34-35. Atalay Yörükoğlu, Çocuk Ruh Sağlığı, Ankara: T. İş Bankası Kül. Yay. 1979, s. 10.
7 N. Armaner, a.g.e., 1. 84; B. Bilgin, a.g.e.. s. 92; Hüseyin Peker. Din Psikolojisi, s. 103; Mustafa Öcal, Din Eğitim ve Öğretiminde Metodlar, Ankara: T.D.V. Yay. 1991, s. 72-74; M.E.Ay, a.g.e., s. 61-63.
8 A. Yörükoğlu, a.g.e., s. 10; N. Armaner, a.g.e., 1, 85; K. Yavuz, a.g.e., s. 173-174; Erdoğan Fırat, Eğitim Psikolojisi, s. 60; H. Hökelekli, a.g.e., s. 264; M.E.Ay, a.g.e., s. 36-38.
9 M.E.Ay, a.g.e., s. 15-16,
10 Mualla Selçuk, Çocuğun Eğitiminde Dinî Motifler, Ankara: T.D.V. Yay. 1990 s. 76-85; Halis Ayhan, Din Eğitimi ve Öğretimi, Ankara D.İ.B. Yay. 1985, s. 108 vd.; M.E.Ay, a.g.e., s. 79-81.
11 Haluk Yavuzer, Çocuk Psikolojisi, İstanbul: Remzi Kit. 1987, s. 155 vd.
12 H. Yavuzer, a.g.e., s. 157,162.
13 Ebû Dâvud. Salât, 26.
14 Beyza Bilgin-Muallâ Selçuk, Din Öğretimi Özel Öğretim Yöntemleri, Ankara: Akid Yay. 1991, s.75 vd.
15 B. Bilgin - M. Selçuk, a.g.e., s. 76.
|
XXXXXXXXXXXXXXXX
Göz Nuru ve Gönül Meyvesi Çocuklarımız
Musa Hop (Hub)
İslâm’da çocuklar, ana-babaların semeratü’l-kulûbu (gönüllerin meyvesi) ve kurratü’l-a’yünüdür (gözlerin aydınlığıdır) ve öyle olmalıdırlar; yoksa, semeratü’l-ezvâk (zevklerin meyvesi) ve zulmetü’l-a’yün (yüz karaları) değildirler ve öyle olmamalıdırlar. Bu ise meşru dairede ve isteyerek çocuğa talip olmak ve onu şer’î ölçülerle güzelce yetiştirebilmekle mümkün olabilir. O sebeple çocuğun “gönüllerin meyvesi” oluşu layıkıyla anlaşılmalıdır ki “gözlerin aydınlığı” olmasına yol vurulabilsin, ilk merhale şuurluca aşılabilsin. Bu iki ifade, olması gereken ideal başlangıcı ve ideal neticeyi anlatıyor.
Çocuğun kurratü’l-ayn olabilmesi için önce anne-babasının semeretü’l-kulûbü olması gerektiğini bildiriyor. Dolayısıyla ilk defa sevgilerin sevinç yaşları hâlinde kaynaşıp aşı tuttuğu yerden “gönüllerin meyvesi” olarak dünyaya gelen çocuklar, ancak yine o kalblerin sahibi ebeveynin alınteriyle “gözlerin aydınlığı” hâline gelebilirler. Önce içten dışa doğru bir açılış var, sonra tekrar dıştan içe göz menfezlerinden bir yansıyış, bir yayılış söz konusu burada. İki terkipte özetlenmiş bütün mânâ: semeratü’l-kulûb ve kurratü’l-a’yün. Birisi romantik başlangıç, diğeri reel süreç ve ideal sonuç!
Çocuklar, gönüllerdeki sevgi çekirdeğinin açmış çiçekleridirler, meyvesidirler. Önce gönüller meyve verir, sonra o meyve ile gözler aydınlanır. Gönüllerdeki sevgilerin buluştuğu nesil ağacının aşı yerinden terütaze filizler çıkar, filizlerde çiçekler açar ve çiçekler dal dal meyveye durur. “Semere-i kulûb çocuk” diye böyle birbirini seven gönüllerin sevimli meyvelerine derler. Evlilik, soy ağacındaki dallardan birinin aşılanması hâdisesidir. Ve çocuk o ağacın en özel çiçeğidir, meyvesidir. Ham meyve mesabesindeki çocuk, talim ve terbiyeyle olgunlaşıp da şöyle gözlere zevk ü neş’e, gönüllere hazz ü inşirah hâline gelince de, artık anne-babası için kurratü’l-ayn olur, göz aydınlığı, yüz akı ve iftihar vesilesi olur.
İmanî terbiye ve ıslahla anne-babasının gönül çiçeği, kalb meyvesi, yürek sevinci, gözbebeği, göz aydınlığı ve yüz akı olan çocukların gönüllerinde iman cevheri, irfan çekirdeği, aşk ocağı, gözlerinde ihlâs aydınlığı, hayır beyazlığı ve ihsan sevinci.. ve bedenlerinde ise ibadet meyveleri tebellür eder. Etsin diye de anne-baba vardır. Bu işin yolu ise terbiye ve ta’limdir, eğitim-öğretimdir. Zîrâ “bir ağaç, çiçek açarken korunursa (işte ancak o zaman), güzel ve tatlı meyveler verir.” (Bekir Sami Özbalcı)
Çocuğun mayasında sevgi vardır, evet. Nasıl ki bir kazan süte çalınan bir bardak maya ile o süt gölü yoğurda dönüşür, yahut bir tekne una çalınan bir kaşık maya ile ancak kıvamında ekmek hamuru elde edilir. Öyle de çocuğu çocuk yapan, ruhuna çalınan iman özlü sevgi mayasıdır. Çocuğun bütününe çalınan bu maya ile o, gerçek çocukluk incisine sahip olur ve sevilesi, okşanası, öpüp koklanası, tadından yenilemeyip de “ne harika şeysin sen böyle” denilesi bir sevgili, hattâ bazıları için bir nevi fettân, göz alıcı, gönül çelici, baştan çıkarıcı bir varlık hâline gelir. İşbu noktada Kur’ân, çocukların, tapma sınırını zorlayan ifrat derecede sevilmesi olayına “fitne” demiştir (Teğâbün, 64/15). Fitne, yani kalbi idlâl ve ifsât edebilecek derecede ifrat sevgi, aşırı sevgi belâsı!
Çocuğa kendi fizikî mayası ile biyolojik hammaddesini veren anne-baba, gönlündeki sevgisi ile de mânevî hammaddesini ona maya olarak çalar. “Hanımlarınız sizin nesil yetiştiren tarlanızdır.” (Bakara, 2/223) fehvâsınca bir rivayette tohum sahibi babalara nispetle “çocuk, babasının sırrıdır.”1 denilmiştir. O bakımdan çocuk, anne-babasının genetik şifrelerinin bir karışımı, bedenî bir uzantısı olduğu kadar, aynı zamanda kalbî-ruhî birer ışığıdırlar ve insan, çocuğunu kendisinin maddî-mânevî meyvesi olarak algılar ve âdeta çocukta kendini sever, çocuğu kendisi için sever.
Üstad Bedüzzaman’ın ifadesiyle, “Enesini sevenler (ise) başkalarını sevmezler.”2 Sevseler de ene’lerine (ben’liklerine) hizmet ettikleri sürece ve edebildikleri miktarda severler, bilhassa şu modern enaniyet asrında. İmam Münâvî de: “Kim çocuğu kendi hevâsı için istiyorsa, Mevlâ’sına isyan ediyor demektir ve 'Muhakkak sizin eşleriniz ve evlâtlarınız içinden düşmanlarınız vardır.' (Tegâbun, 64/14) âyeti içerisine dâhil olur. Kâmil bir kişi, çocuğa ancak Allah için tâlip olur ve bunun gereği olarak da, onu Allah’a tâat üzere terbiye eder ve terbiye işinde de Rabbinin emrine imtisal eder.”3 der.
Doğrusu, çocuğu da Allah’tan ötürü ve Allah için sevebilmektir. İşte çocukta kendini seven, kendine hayranlığı artan, egosuna âşık insanoğlu, bu hâliyle kendisinin de çocuğun da var oluş sırrının tersine bir yola sapmış olmaktadır. Hâlbuki insan, kendisinde de neslinde de hep Allah’ı sevmeliydi, O’na sevdalanmalıydı, O’na hayran kalmalıydı. Netice? Çocuklar dünyada gönül meyveleri, ukbâda da birer yüz akları olabileceklerken, olamamış olurlar, böylece de “Ve İnsan Aldandı” romanı, bir kere daha fiilen yazılmış olur.
Semeratü’l-Kulûbümüz ve Füâdımız Çocuklarımız!
Kur’ân-ı Kerîm’in ve Peygamber Efendimiz’in enfes ifadeleriyle çocuk; “semeretü’l-kulûb”dur, kalblerin meyvesidir, “semeratü’l-fuâd”dır, gönüllerin yemişidir ve “kurratu’l-ayn”dır, göz nuru, gözbebeğidir. Öz anne-babası Hz. Âmine ile Hz. Abdullah’ın gönül meyvesi ve göz nûru olan, belki onların da ötesinde varlık ağacının kendisinden yaratıldığı İlk Nur ve o ağacın en güzel meyvesi Son Nebi Habîb-i Kibriya Efendimiz, kendi çocukları ve torunları hakkında “gönlümün meyvesi veya gözümün aydınlığı” ifadelerini kullanmıştır4 ve hadîslerinde şöyle demiştir: “Çocuk, kalb(ler)in meyvesidir.”5
اَلْوَلَدُ ثَمَرَةُ الْقَلْبِ (الْقُلُوبِ) إِنَّهُمْ لَقُرَّةُ الْعَيْنِ وَثَمَرَةُ الْفُؤاَدِ
“…Muhakkak ki çocuklar, göz aydınlığı ve gönül meyvesidirler.”6
اُطْلُبُوا الْوَلَدَ وَالْتَمِسُوهُ فَإِنَّهُ ثَمَرَةُ الْقُلوُبِ (وَرَيْحَانَةُ الْقَلْبِ) وَقُرَّةُ اْلأَعْيُنِ وَإِيَّاكُمْ وَالْعَاقِرَ
“Çocuk taleb ediniz ve çocuk sahibi olmanın yollarına tevessül ediniz. Çünkü çocuk, kalblerin meyvesidir (‘kalbin güzel kokulu fesleğenidir’7) ve gözlerin aydınlığıdır. Bu sebeple kısır kadınlardan uzak durun!”8 Birçok rivayette Yakup aleyhisselâm da oğlu Yusuf için “kurratü aynî ve semeratü füâdî, göz aydınlığım ve gönlümün meyvesi” ifadelerini kullanır.9
“Allah Teâlâ da mü’min kulun bir çocuğu vefat ettiği zaman, ruhları kabzetmekle görevli meleklerine: Kulumun çocuğunu, yani ruhunu kabzettiniz mi?” Onlar da “Evet” derler. Allah: “Demek göz aydınlığını kabzettiniz, gönül meyvesini aldınız, öyle mi?” buyurur.10 Gönül meyvesini alan Allah’tan şikâyet etmeksizin râzı olan bir kulu Allah Teâlâ öyle bir râzı edecektir ki, karşılığında verdiği lütufların büyüklüğü ve sonsuzluğu karşısında aldığı şey bir hiç mesabesinde kalacaktır.
Kurratü’l-A’yünümüz Çocuklarımız!
Arapça’da karrat aynühû; içi ferahlamak, gönlü rahatlamak, gözü aydın olmak, sevinçten gözleri parlamak, gözlerinin içi gülmek, yüzü aydınlanmak mânâlarına gelmektedir. Ekarrallâhü aynehû; “Allah ona sevdiğini görmeyi, görüp de ferahlayıp sakinleşmeyi nasip etsin.” anlamına gelir. “Falan kişi benim gözümün aydınlığıdır demek, yakınlığında varlığıyla canımın sükûnete erdiği kişidir.” demektir.11
Kur’ân ve Sünnet’te de pek çok yerde bu tabirin kullanıldığını görüyoruz. İnsanı en çok sevindiren şeylerin başında elbette ki “çocuklar”ı gelmektedir. Kur’ân-ı Kerîm’de hayırlı/uğurlu çocuklar da “kurratül ayn” ifadesiyle anlatılmaktadırlar. İster aynı tekil lâfızla, ister çoğul olarak, isterse de farklı iştikakıyla toplamda altı yerde bu mânâya rastlamaktayız. Bir âyette “kurratü ayn” (28/9), iki âyette “kurratü a’yün” (25/74; 32/17), yine iki âyette “tekarra aynühâ” (20/40, 28/13), bir âyette de “tekarra a’yünühünne” (33/51) biçiminde geçmektedir. Meselâ üç âyette çocuk Musa (as) “kurratü ayn” olarak zikredilmektedir.12
Genel mânâda “çok sevinme”yi ifade için veya hususiyle “çocuklar” hakkında neden “göz aydınlığı” denilir? İnsan vücudunda en güzel ve en câzib cihet yüz olduğu için, yüz içinde de en alımlısı ve engini gözler olduğundan ve gözler ruhun bu âleme açılan pencereleri olması hasebiyle denebilir ki insanın hem bedenî, hem de ruhî yanlarıyla bütününün saadet ve selâmeti “göz aydınlığı”nda sembolize edilmiştir.13 Çocuklara kurratü’l-ayn diye hitap edilmesi, sadece göz ile sınırlı bir aydınlığı değil, belki “zikr-i cüz’, irade-i küll” sırrınca, koca bir ömrü ve hattâ öteleri içine alan bir süreçte onların insanoğlunun bedenî-rûhî bütün mahiyetine vesile olacakları ümit edilen neşe, sevinç ve mutluluk sebebiyledir; bir nevi insanın kendini çocuğunda telhîs ile tekrarı, tekrar ile inkişafı sebebiyledir.
Kur’ân-ı Kerîm, seçkin ve seçilmiş kulların dualarında Allah’tan kurratü aynleri olacak eşler ve çocuklar talep ettiklerini haber veriyor ve bu ihbarıyla da bütün mü’minlere bu şekilde dua etmelerini salıklıyor. Rahmân’ın has kullarının vasıfları anlatılırken onların bir derinliği olan söz konusu münacaatları şöyle ifade ediliyor: “Ey keremi bol Rabbimiz! Bize kurretü ayn olacak (gözümüzün nuru, gönlümüzün sürûru) olan temiz eşler ve nesiller ihsan eyle, biz müttakilere önder kıl!” (Furkân, 25/74). Bu dua âyetinin müjdesine en çok nâil olan kul nebi ise vahyin ilk muhatabı Habîb-i Kibriyâ Efendimiz olmuştur. Çünkü ümmet-i Muhammed, sıddîkleri, şehîdleri ve sâlihleriyle kurratü’l-ayn olmuş bir îmânî zürriyettir.14
Vâkıa Allah, Sevgilisi’ne oğullar vermekle “gönül meyvesi”ni gösterdi; fakat oğullarını âkil-bâliğ olmadan katına almak suretiyle “göz aydınlığı”nı dünyada nesebî bir babalığa hasrederek hapsetmedi, o nesebî babalığı âhirette ebedîleştirdi; ancak, onun yerine bir Kevser ırmağı misali ümmetini ona lütfetti.15 Nasıl ki Hz. İbrahim, ebedî cehennemlik kâfirlerin dünyada âkil-bâliğ olmadan ölmüş çocuklarına âhirette sonsuza kadar babalık yapacaktır. Öyle de Hz. İbrahim’e en çok benzeyen16 ve oğulları akil-bâliğ olmadan ölmüş Rasul-i Rahîm Efendimiz de ümmetin mânevî babası, hanımları da mü’minlerin anneleri olacaktır. Bu bakımdan Rasulullah’ın yüz akı, esasen ümmetin sâlihleridir. Ümmetin göznuru da Rasulullah’tır.17
Kurratü’l-A’yün’ümüz Efendimiz’in kurratü’l-ayni olacak bir nesil yetiştirebilen anne-babalar için de o çocuklar âhirette kurratü’l-a’yünleri olacaktır. Çocuklar esasen iki cihanda da anne-babalar için sevinç kaynağıdırlar. Bu sebeple cennette bile çocuk sevgisi yaşanmak istenilecektir.18 Kur’ân-ı Kerim’de hayırlı çocuklar gibi, cennet nimetleri de “kurratü ayn” ile ifade edilmiştir.19 Demek çocuk nimeti ile cennet nimetleri arasında derin bir bağlantı vardır. Bir bakıma çocuklar, dünyada insana cennet havasını tattırabilecek ölçüde ötelerin izdüşümlerine sahip varlıklardır ki Allah Rasulü: “Çocuk kokusu Cennet kokusudur.”20 buyurmuşlardır.
Zulmetü’l-A’yünümüz Çocuklarımız
“Bir gün Rasulullah sallallâhü aleyhi ve sellem, torunları Hasan veya Hüseyn’i kucaklamış vaziyette dışarı çıktı ve şöyle diyordu: “(Sizi gidiler sizi… Siz çocuklar yok musunuz, sizler anne-babalarınızı) cimrileştirirsiniz, korkaklaştırırsınız ve cahil bırakırsınız. Bununla beraber, Allah’ın reyhânlarındansınız.”21 Bir başka zaman da “Dikkat edin: Şüphesiz ki çocuklar, cimrilik, korkaklık, hüzün (‘cahillik’22 ve ‘ahmaklık’23) sebebidirler.”24 buyurdu. Semere-i kalb ve kurretü’l-ayn bir evlâda sahip olabilmenin dört-beş ağır bedelidir bu.
Çocuk, korkaklık sebebidir; çünkü çocuğu var diye anne-baba hayatta ölümle karşılaşmak istemez, onları yalnız koyup gitmekten korkar. Çocuk, cimrilik sebebidir; zîrâ onun rızkını düşünmekten, yahut geleceğine yatırım yapmaktan, akraba ve dostlarına karşı cimrilik yaparlar, yeterince cömert davranamazlar. Çocuk, cahillik sebebidir; çocuğu yetiştireceğiz diye, bakım-görümüyle meşgul olmaktan, gerektiği gibi okuyamazlar, ilim öğrenemezler, cahil kalırlar. Çocuk hüzün sebebidir; ebeveyn için bütün acı ve kederleri ile hastalıkları ile ekstradan bir hüzün sebebidirler. Bir vakit Hakîm’e çocuğu sorulunca: “Yaşarsa beni yorgun düşüren, ölürse de beni zayıf bırakan biriyle ne yapayım ben?”25 cevabını vermiş. Hep çok sevildiği içindir bütün bunlar. Sevilmese, ne varlığıyla ilgilenilir, ona emek harcanır, ne de yokluğuna üzünülür.
“Çocuk sevgisi, bazen anne-babayı bazı günahları işlemeye, korkaklığa, cimriliğe ve hüzne sevkedebiliyor. Mü’minin yapması gereken şey, fitnenin hatarlarından sakınmaktır. Birincisi, helâlinden kazanmaktır, malı meşru şekilde infak etmektir. İkincisi ise Allah’ın babalar üzerine vacip kıldığı terbiye görevini yerine getirmektir, çocukları din ve faziletler çizgisinde güzelce terbiye etmek ve onları mâsiyet ve rezaletlerden sakındırmaktır.”26
Söz konusu ağır bedellere rağmen, çocuklar onları bekleyenler için gözaydınlığı, sevinç, neş’e, sürur, zevktirler. Fakat beklemeyenler, istemeyenler için? Çocuk istemeyen olur da sevmeyen olur mu? Olmaz, ama istemeye istemeye o sevimli şeyleri sokağa bırakır, cami önlerine veya yahut hastanelere terk ederler, neden? Çok acı bir soru, çok acıklı bir tablodur bu... İşin diğer bir yönü de şudur: Maalesef modern çağlar itibariyle bazı nesiller, -ebeveynleri için ne kadar değerli olurlarsa olsunlar- sorumluluk şuuru zayıf kimi anne-babalarının ellerinde, kurratü’l-ayn (göz aydınlığı, yüz akı) olacak iken, zulmetu’l-ayn (göz karanlığı, yüz karası) olmuş; semeretü’l-kulûb (kalblerin meyvesi) olacak iken cerâhatü’l-kulûb (kalblerin yarası), cerîretü’l-kulûb (kalblerin günahı) ve cerîmetü’l-kulûb (kalblerin ceremesi/cezası) olmuştur denilebilir.
Çocuklarımız Gözyaşı Değil, Alınteri İstiyor.
Çocuklara karşı sevgimizi, onlar için akıtacağımız gözyaşlarımızdan ziyade alın terlerimizle, fiilî emeklerimizle ortaya koymalıyız. M. Fethullah Gülen Hocaefendi: “Günümüzde toplumun yüz karası sayılan sefiller, şerliler, anarşistler, ayyaşlar, morfinmanlar, esrarkeşler... dün terbiyelerinde ihmal gösterdiğimiz çocuklardır. Bilmem ki, bugünkü ihmallerimiz yüzünden, yarın sokaklarımızı ne türlü nesillerin dolduracağını hiç düşündük mü..?”27 derken, çok önemli bir yaraya kalemini dokundurmuştur.
“Bir ağacın, nesil ve nev’ini devam ettirmesinde çekirdek ve tohumu ne ise insan nesli ve nev’inin devamında da çocuk aynı şeydir. Çocuklarını ihmal eden milletler inkıraza, onları yabancı ellere ve yabancı kültürlere terk edenler de özlerini kaybetmeye mahkûmdurlar… Bir ağaç tımar edildiği, bir canlı da bakımı-görümü yapıldığı sürece hem semere verir, hem de neslini devam ettirir. Bakılmadığı zaman ise ağaç güdükleşir, canlı da amelmande (battal) olur. Ya bin bir istidat ve kabiliyetle dünyaya gönderilen insan? Acaba, onun bir ağaç kadar olsun bakım-görümden nasibi bulunmamalı mıdır? İnsanoğlu, çocuğu dünyaya getiren sensin! Gökler ötesi âlemlere yükseltmek de senin vazifendir. Onun cisminin sağlığına ehemmiyet verip üzerinde titrediğin gibi, kalbî ve ruhî hayatı için de titre, merhamet et, kurtar o bîçareyi Allah için! Ve zebil olup gitmesine fırsat verme!”28
İnsanlık ağacının hem çekirdeği, hem de en güzel meyvesi olan İlk ve Son Nur Efendimiz aleyhisselâm şöyle buyurmuştur: “Her ağacın bir meyvesi vardır. Kalb(ler)in meyvesi de çocuktur. Çocuğuna merhamet etmeyene Allah merhamet etmez. Nefsimi elinde bulunduran Allah’a yemin olsun ki, Allah Teâlâ merhametli kimseden başkasına merhamet etmez (‘Cennet’e de ancak merhametli olan kişi girebilir, başkası giremez.’29)” buyurdular. Biz (Sahabe): “Yâ Rasûlallah, hepimiz merhamet ederiz.” dedik. Buyurdular ki: “Kişinin kendi arkadaşına merhamet etmesi, gerçek merhamet demek değildir. Gerçek rahmet, kişinin (çocuklar da dâhil) bütün insanlara merhamet etmesidir.”30 O merhametin gereği olarak çocuğu iman, ibadet, salih amel ve güzel ahlâk üzere yetiştirmesidir.
Şüphesiz ki insan ağacında açan çiçek çocuktur, o çiçekten doğan meyve de çocuktur, o meyvenin çekirdeği de çocuktur. Çekirdek toprakta filize durunca, o ağaç nev’inin vârisi olur, bir uzantısı olur, bir sürgünü olur; ve sülalesini devam ettirir. Bu sebepledir ki eskimeyen eskiler, eskiden insanın nesebine ve soy kütüğüne “şecere” demişlerdir, “ağaç” demek. Çünkü neslin idamesini netice veren kutsal birlikteliğin adı olan evlilik ile insan ağacı çiçek açıp meyve verebilir kabiliyete ulaşır, fiiliyatı ortaya koyabilir. Bu yüzden öteden beri “soy kütüğü, neseb ağacı, sülâlenin şeceresi” şeklinde aynı mânâyı içeren değişik isimlendirmeler ve çizimler yapılagelmiştir.
İnsanların soy ağaçları kök itibariyle geçmişte hep birer peygambere varır dayanır, bir peygamberden filizlenmiştir. Hazreti Muhammed Mustafa aleyhi ekmelüttehâyâ Efendimiz bu ümmetin mânevî babasıdır, atasıdır, zevceleri de ümmetin anneleridir; öyle ki, üzerimizde kendi öz anne-babalarımızdan daha çok hak sahibidirler (Ahzâb 33/6). Biz mânevî Resul evlâtları, O’nun yüzünü ak edecek, gözünü aydınlatacak, iftihar edeceği işler yaparak huzur-u nebevîsine takdim etmek ödevindeyiz. Bir hadîs-i şerifinde: “... Onların imanları benim gözümün aydınlığıdır. Kim benim gözümü aydınlatırsa, Allah da onun gözünü aydınlatsın.”31 buyurmuştur. Bizim bütün derdimiz ve davamız: Efendimiz’in kurratü’l-ayni olacak bir ümmet-i merhûme olabilmek, gözünü aydınlatacak bir nesl-i pâki yetiştirebilmektir. Olarak ve yetiştirerek fiilî bir hediye takdim edebilmektir, Efendimiz’e. Hazreti Hayiy’in lutf u inayetiyle...
*Araştırmacı-Yazar
mhub@yeniumit.com.tr
Dipnotlar
1. Şa’rânî, et-Tabakâtü’l-Kübrâ, 1/397; Ukberî, Divânü’l-Mütenebbî, 1/156; Suyûtî, ed-Dürerü’l-Müntesira, 1/20; Sehâvî, el-Mekâsıdü’l-Hasene, 1/706, 723 (1268, 1300); Aclûnî, Keşfü’l-Hafa, 2/452 (2911).
2. Bediüzzaman Said Nursî, Sözler / Lemeât - s.324.
3. Münavî, Feyzü’l-Kadir, 6/378.
4. Taberânî, el-Mu’cemu’l-Kebîr, 3/42 (2627), 3/60 (2676); Ebu Nuaym, Hilyetü’l-Evliya, 4/75); Heysemî, Mecmeu’z-Zevâid, 9/192 (151229) –Bezzâr’dan-.
5. Ebu Ya’lâ, Müsned, 2/305 (1/290, 1032); el-Bezzâr, Müsned, 2/219 (5379).
6. Beyhakî, Şuabü’l-İman, 7/479 (11062); Sehâvî, Mekâsıdü’l-Hasene, 1/706 (1269) –el-Askerî’den-.
7. Deylemî, Firdevs, 1/79 (242).
8. İbn-i Hacer, Fethu’l-Bâri’, 9/341 (4946).
9. İbnü Hayyân el-Esbehânî, el-Azame, 5/1767 (94); Suyûtî, ed-Dürrü’l-Mensûr, 4/513 (Yusuf 18’in Tefsiri) –el-Cürcânî, Emâlî’sinde-); Tefsir-i Semerkandî, 2/207 (Yusuf 87’nin Tefsiri); ez-Zeylaî, Tahrîcü Ehâdîsi ve’l-Âsâr, 3/179.
10. Ahmed b. Hanbel, 4/415 (18893); Tirmizi, Cenâiz 36 (942/1021); Sahih-i İbn-i Hibbân, 7/210 (2948).
11. Kurtubî, Tefsir, 11/96 (Meryem 16’nın Tefsiri).
12. Kasas, 28/9, 13; Taha 20/39-40.
13. Bu bağlamda hemen bütün dünya nimetleri de birer kurratü’l-ayn olarak geçer. Bkz. Ebu Ya’lâ, Müsned, 6/231 (3521).
14. “Şüphesiz ki mü’minler, başka değil, ancak birbirlerinin kardeşleridirler.” (Hucurat, 49/10) âyet-i kerimesi, kan kardeşliğinin ötesinde “iman kardeşliği”ni bütün mü’minler üzerinde ebedî bir hükme bağlamıştır.
15. Bkz. Kevser suresi (108/1-3) ve Tefsirleri.
16. Buhari, Enbiya, 26 (3214), 49 (3254); Müslim, İman 76 (440, 441, 442).
17. Mesela Kızı Hz. Fâtıma radıyallâhü anh de bir gün Rasulullah’a: “Habîbî ve kurratü aynî!” hitabıyla seslenecektir… (ez-Zehebî, el-Kebâir, s.172). Elbette ki Allah Rasulü, en özel manasıyla eşleri için bir kurratü’l-a’yün idi. Bkz. Ahzab 33/51.
18 Abd b. Humeyd, Müsned, 1/292 (939).
19 Bkz. Secde 32/17.
20 Taberânî, el-Mu’cemu’l-Evsat, 6/82 (5860); Beyhakî, Şuabü’l-İman, 7/479 (11061); İbnü Ebiddünyâ, en-Nafaka ale’l-Iyâl, 1/396 (227, 231); İbn Hibbân, Tabakâtü’l-Muhaddisîn, 3/173 (301); İbnü Ebî Hâtim, el-Mecrûhîn, 3/26 (1064); Deylemî, Firdevs, 2/272 (3263).
21 Tirmizî, Birr 11 (1910); İbnu Mâce, Edeb 3 (3666); Ahmet b. Hanbel, 6/409 (27355).
22 Deylemî, Firdevs, 4/431 (7255); Heysemî, Mecmeu’z-Zevaid, 8/155 - el-Askerî, Hâkim, Ebu Ya’lâ ve Bezzâr’dan-
23 l-Halebî, es-Sîretü’l-Halebiyye, 3/261.
24 Taberânî, el-Mu’cemu’l-Kebîr, 1/236 (647, 646); Ahmed b. Hanbel, 5/211 (21889); İbn-i Mace, Edeb, 3 (3666); İbnü Asâkir, Târîhu Medîneti Dımeşk, 9/123 (772).
25 Münavî, Feyzü’l-Kadir, 6/378.
26 Muhammed Seyyid et-Tantâvî, et-Tefsîru’l-Vasît, 1/1809; Ali b. Nâyif eş-Şehûd, Fıkhü’l-İbtilâ fi’l-Kur’âni ve’s-Sünne, 1/312.
27 M. Fethullah Gülen, Ölçü veya Yoldaki Işıklar, s.144.
28 M. Fethullah Gülen, Çekirdekten Çınara (Bir Başka Açıdan Ailede Eğitim), s.179, 186-187.
29 Heysemî, Mecmeu’z-Zevâid, 8/155 (13477) –Bezzar’dan-.
30 Bezzâr, el-Müsned, 2/219 (5379).
31 İbnü Hayyân, Tabakâtü’l-Muhaddisîn bi Esbehân, 4/273 (663).
.
GÖNÜL; FETHİN İLK DURAĞI
Musa Hop (Hub)
Gönül, insanoğlunun en önemli, en ciddi yanı; onun manevî varlığının ifadesi, his ve heyecanlarının kaynağı ve ihsan derinliklerine açılan yolların en sonuna kadar uzayıp gideni, hem de ilk menzilidir. Gönül yolunda yürüyenler, karanlık bilmez; gönlüyle kanatlananlar bir şeye takılıp kalmaz. Bütün insanî değerler gönül yamaçlarında boy atıp gelişmiştir. İman, aşk, ruhanî zevkler bütünüyle gönül bahçesinin meyveleridir.
İnsandaki iç ve dış duygular birer nefer, kalb ise bir kumandandır; onlar birer pervane, gönül ise pırıl pırıl bir meşaledir. O hep en yüksek yerde durup emirler vermeli, sair latifeler de onu dinlemelidirler. O hep kutup yıldızı gibi "hu" deyip kendi etrafında dönmeli; insanî duygular da onun çevresinde tavaf edip yüz yere sürmelidir. (Zamanın Altın Dilimi, s, 133, 135-136)
Böyle tanıtılan gönlü, değil sözlerinle bakışlarınla dahi kırıcı olma... Bazen tek bir nazar binler sözden daha zalim olur. Kırma kimsenin kalbini; kırılırsın bir gün...
Gönül sarayı: Samimiyet tuğlaları ile örülür; içten, sımsıcak ve dupduru.. fedâkârlık zinetleriyle süslenir; karşılık beklenmeden alabildiğine hasbî ve sınırsız.. sabır kafasıyla muhafaza edilir: "Gayri yeter" demeden, rızâ mihnetinde sebâtla...
Yılların mâmurunu bir darbe ile virâneye çevireceksin öyle mi? Katlansan neleri kaybedeceksin ve kaybetsen neyi kazanacaksın!.. Düşün bir hele...
Kalb iksir dolu bir elmas kristal. Kırarsan parçalarını bir araya nasıl getireceksin? Ya da sun'iliği ne ile aşacaksın?
Hem neden başkasının kalbine kızgın şiş sokacaksın, yazık değil mi? O kalpte O var, O'nun bendesi var... Elin nasıl uzanabiliyor? Vicdanına karşı bu kadar hissizlik de niye? Beklenilen nedir; sen ne yapıyorsun?...
Birini mi ikaz edeceksin, kâl dili yara açar ekseriyetle, hâlinle anlat dostum önce. Bak ne denlü tesirli olacak. Sabret... Ve "hemen düzelsin" deyip acele etme. Olacak ama zamanla. Acaba sen öğrendiğini hemen yaşamaya başlıyor musun? Muhatabın idrak havzı ne çaptadır ve fıtrat hamuru ne kıvamdadır? Hele hele "inat" asla!. Ruhundaki akımı yükleyebilmen karşılıklı irtibâtındaki hâlis yakınlık nispetinde olacaktır.
İnsan kalp kanunlarının kölesidir. Bildiğini değil, inandığını yaşar. İnandır ki yaşasın.
Söz kalbî olmalı. İçten söz sinede, aklî söz ise kafada ma'kes bulur. Kalbin sırlarını, hissiyatın lâtif atmosferinden akıl süzgeciyle süz de söyle ki hazmı kolay olsun.
Beyninden lisanına dökülende değil, ruhunda özünü bulup kalbinde itminanla mağmalaşan ve lav hararetiyle ifadesini bulan yakıcı sözdedir te'sir. Tâ derinlerdeki mânâ cevherinin ilhâmla kaynayıp kendine has âhenk ve tonuyla lafız ve sese aksedişindedir tesir. Zaten bî-hamtâ söz odur ki, kalpte mayalansın.
Mâneviyât pazarında bezi olmayanlar, soluğu akılcılık parkında almışlardır yüzyıllardan beri... Ve hâlen, her türlü değerlendirmeyi akıl-mantık kıstaslarıyla tesbit çıkmazına sapmışlar ve rûhî hayattan mahrûmiyeti temsil etmişlerdir. Halbuki bu, sıvıları metreyle, kumaşı litreyle ve sıcaklığı da kilo ile ölçmeye kalkmak kadar dramatik bir komedyadır. Muhakkak akıl-mantık çok şeydir; ama, herşey demek değildir. Duygu ve latifeler hitap görmezse İnkişaf etmez, bilakis kurur. Ve yetişen nesil; ince anlayış, hassâs seziş ve şumûllu kavrayıştan yoksun bir yığın ruhsuz kitle. Acıdır hem de içler acısı... Yanlış teşhis ve muâlecelerin cenderesinde kıvranan ve kalben ölüm döşeğine mahkum edilenlerin yürekler parçalayan mânâ perişâniyeti...
Neyi, ne zaman, kime, nasıl ve hangi makamda söylüyorsun? Bin düşün, bir söyle; bin yapabilirsin. Bir düşünmede hemen söyleme; bin yıkabilirsin. İki kulak bir dil... Te'sîr-i hakîki ise, yalnız ve yalnız O'ndan.
Gözün hep başkalarının kusur ve hatâlarına takılması, o kişinin kendi günahlarına takılıp kalmasının ifâdesinden başka birşey değildir. Çevresindeki insanların eksik ve yanlışlıklarını onların yüzüne çarpmak için fırsat kollayan kişi şeytana çarpılmıştır. Teennî esastır. Gönül koymadan; gönlüne koyarak... Göstererek anlatma, mihnetkeş edâsında...
Bir söz ettin; tâ ciğerini deldi o tek kor. Sanma ki onu öylece kalıyor. Körüklemeye başladı çoktan nefis ve şeytan. Ve geride dağlanmış buruk sîneler...
Dilin neden ağzının İçinde değil, sarkmış öyle dışarıya? Yumuşak dil, diş-damak kalesinin sert duvarlarını delip etrafa zehir-zemberek akıtabiliyorsa.. İrâde za'fiyeti var demektir. Daha kendi diline söz anlatamayanlar, başkalarına söz geçirmeye kalkışmamalıdırlar. Aksi halde ye'se düşülebilir, manzara karşısında.
Hep daha iyisini olmalarını iştiyâk ve ısrârla istiyorsun; sen kendin öyle olsan ya.. Etrafında beklediklerinin bizatihî senden beklenildiğini unutma!
'Kırmamak' bir ulvî haslet İse, 'kırılmamak' da hakiki bir fazilettir.
'Evet'; her şeye... Kemiklerimi eritecek ateşlere, göğsüme saplanacak mızraklara, damarlarımı tel tel sökecek kanlı cımbızlara 'EVET'. Lâkin kalbime bir tığla olsun dokunma.. Ne olur? Çünkü kalbi inciten iğnenin ucu hançerler ruhu. Ve ruh inlerse bütün bir âlem sarsılır. Ah ü enînler ise yanık kokar sonra..
İnledinse inletmeye, ağladınsa ağlatmaya, çektinse çektirmeye, kırıldınsa kırmaya -rica ederim- ne hakkın var..!
Ey zâlim nefis! İlle de birini kıracaksan; irâde topuzunla enâniyet buzunu kır. Ve uhuvvet havzında erit! Sendeleyenlere bir çelme de sen atma!
.
Gönül Arşı
Musa Hop (Hub)
Duâ: Gönül Arşının Üveykleri
İnsanoğlunun nezd-i İlâhîdeki değerlendirilme mihengi kalbi ve amelidir. Yakîn imanı ve salih amelleriyle değerler üstü değerlere ulaşmış bir mü minin kalp hareketleri, memnûniyeti, mesrûriyeti, mahcûbiyeti yahut inkisarları, teessüfleri, telehhüfleri.. hepsi gökler ötesindeki kararlarda nazar-ı itibara alınır, uygulamalarda hisse sahibi olur. Bu bakımdan, hassaten kâmil mü minlerin gönül teveccühleri, tenezzülât-ı İlâhiyeye en samimisinden davetiyeler gönderir; kırılmaları durumunda da gazab-ı İlâhîyi harekete geçirecek bir naz ü niyaz, kadr ü kıymet varlığını hissettirir.
Erbâb-ı dîl, bir kalb-i mü mine yapılan her türlü olumsuz taarruzu, tecavüzü, yaralamayı, incitmeyi doğrudan Kâbe ye yapılmış şenî bir hareket gibi yorumlamışlardır; ve özellikle kalb kırmayı Kâbe yıkmaktan beter görmüşlerdir. Maksada matuf makbuliyeti mahfuz olmak kaydıyla, hâlbuki Efendimiz aleyhissalâtü vesselâm Mü min, Allah katında Kâbe den daha hürmetlidir. (İbn Mâce, Fiten , 2;) buyurmaktadırlar. Bu hadis-i şeriften hareketle meseleye yaklaştığımız zaman kalb-i mü mini, kendisinden daha düşük bir şeyle değerlendirmek ancak teşbih-i maklub yollu bir yaklaşım ve anlatım tarzı olmuş olur. Bazı İslâm âlimlerinin açık ifadesine nazaran: Kalp, arş-ı insanî olduğu için, bir kalbin kırılmasını, Kâbe den ziyade, insânî Arş ın yıkılması olarak almak ve algılamak daha dinî, daha insânî ve daha aklî-mantıkî gözükmektedir denebilir.
İslâm a göre Arş, bütün âlemi kuşatan, sınırlandırılması ve takdir edilmesi beşer aklının dışında kalan ve gerçeğini Allah ın bildiği en yüce ve en yüksek bir makamdır. Allah a nisbet edilerek Arşullah denmiştir. Arş-ı A zam, Arş-ı Mecîd ve Arş-ı A lâ olarak da anılır. Yedi kat göklerin, Cennetin, Sidretü l-Müntehâ nın ve Kürsî nin üstünde bulunur. Resûl-i Ekrem (s.a.s.): Yedi kat gök ile yedi kat yerin Kürsî yanında büyüklükleri, ancak bir çölün ortasına atılmış bir kapı veya yüzük halkası gibidir. Arş ın da Kürsî ye göre büyüklüğü, o çölün o halkaya nazaran büyüklüğü derecesindedir buyurmuştur. (Buhari) Arş ı taşıyan ve Hamele-i Arş denilen melekler/varlıklar, dört tanedir, fakat Kıyamet Günü sekize çıkarılacaklardır: Kıyamet günü, Arş ın gölgesinden başka hiçbir şeyin gölgesi kalmayacak ve o gün sadece yedi sınıf insan Arş ın gölgesinde gölgelenebileceklerdir (Buhari, Zekat, 36; Müslim, Zekat, b.31).
Evet, kalb ise arş-ı insanî olduğu için, bir kalbin kırılmasını Kâbe den ziyade insânî Arş ın yıkılması olarak almak ve algılamak daha dinî, daha insânî ve daha aklî-mantıkî gözükmektedir denebilir. Nasıl kâinatın en üstünde/zirvesinde Arş-ı A zam bulunuyor ise, insanın zirve noktasında da kalbi bulunur ki, bu sebeple insanın bedenî ve manevî organları içinde en kıymetlisi ve en hayâtîsi kalbidir; o olmazsa olmazların birincisidir. Allah ın üzerine istiva ettiği Arş gibi, kalb/gönül de kendi ölçüsünde böyle bir istivâya taht olmakta, ev sahipliği yapmaktadır. Çünkü hadis-i kudsîde Cenâb-ı Mevlâmız: Benim yeryüzüm ve semam Beni istiab edemedi. (Fakat Beni) sâkin, yumuşak ve mü min kulumun kalbi istiâb etti. buyurmuşlardır. (Taberânî; Gazali, İhyâ, 6:34). İbn-i Ömer den rivâyet edilen bir hadiste de, Allah Resûlü, kendilerine sorulan Allah nerededir? Gökte mi, yerde mi? sorusuna, Mü min kullarının kalblerinde... şeklinde cevap vermişlerdir (Taberânî). Demek ki: Gökler ötesinde Arş a istiva eden o Sultan-ı Zîşân, yeryüzünde ise mü min kulların kalblerine tenezzül buyurmaktadır.
Nitekim bunlar gibi dinî ilim ve tecrübî irfânına istinaden tasavvuf erbabına göre Arş, gönüldür. Burada bulunan Levh, İlahî Kelâm ın saklı bulunduğu mekansız mekân; Kalem ise, Kelâm ın sübût vasıtasıdır. Arş, Kelâm ve Kalem, üçüne birden muhkemat denir. (İskender Pala, Divan Şiiri Sözlüğü, s. 43). Meşhur mutasavvıflardan Sehl et-Tusterî: Kalb Arş tır, göğüs Kürsü dür. diyerek teşbih-i beliğ yapmış ve kalbi Arş-ı Azam a, gönlü de Kürsü ye benzetmiştir. Huccetü l-İslâm İmam Gazalî ise, Zannedilmemelidir ki Sehl et-Tusterî, kalbi Allah ın Arş ı, göğsü de Allah ın Kürsüsü olarak görüyor? Zira böyle olması muhaldir. Belki et-Tusterî şunu kastediyor: Kalb, Allah ın mülküdür, tedbir ve tasarruf için birinci mecraıdır. Binaenaleyh kalb ile göğsün, tedbire nisbeti, tıpkı Arş ve Kürsü nün Allah a nisbeti gibidirler. Ve bu teşbih de ancak bazı yönlerden müstakim olabilir. açıklamasında bulunur. (İhyâ, 6:11, Çev.: Ali Arslan, İst., 1979).
Kaldı ki, Hz. Vedûd un sonsuz velâyet mertebeleri içinde vedûdiyet sultanı addedilen Mevlana Celaleddin er-Rûmî Hazretleri: Gönül, Arş ın yücesindedir, aşağılarda değil. diyerek daha da ileri ve aşkın bir söz sarfetmiştir. Hakikati fîhi nazar yahut en azından bizim meçhûlümüz olsa da, vurgusu hakikat olan bir tespittir bu.
Üstad Bediüzzaman Said Nursi Hazretleri nin kalb-i insânî ve Arş-ı İlâhî arasındaki münasebet ve mukayesenin ölçüsü noktasındaki şu ifadeleri de akıl ve vicdanlara mühim tembih ve irşadlarda bulunmaktadır: Tûbâ limen arafe haddehû ve lem yetecâvez tavrahû. Yani, Ne mutlu o adama ki, kendini bilip haddinden tecavüz etmez. Nasıl bir zerre camdan, bir katre sudan, bir havuzdan, denizden, kamerden seyyarelere kadar güneşin cilveleri var. Her birisi kabiliyetine göre güneşin aksini, misalini tutuyor ve haddini biliyor. Bir katre su, kendi kabiliyetine göre Güneşin bir aksi bende vardır der. Fakat Ben de deniz gibi bir aynayım diyemez. Öyle de, esmâ-i İlâhiyenin cilvesinin tenevvüüne göre, makamât-ı evliyada öyle merâtip var. Esmâ-i İlâhiyenin her birisinin, bir güneş gibi, kalbden Arş a kadar cilveleri var. Kalb de bir arştır. Fakat Ben de Arş gibiyim diyemez. İşte, ubûdiyetin esası olan acz ve fakr ve kusur ve naksını bilmek ve niyaz ile dergâh-ı Ulûhiyete karşı secde etmeye bedel naz ve fahir suretinde gidenler, zerrecik kalbini Arşa müsavi tutar. (Lem alar, 17. Lem a , s: 653).
Üstad Hazretleri, bir başka eserinde de dolaylı olarak şöyle bir izahat ve tahkikatta bulunur: (...) Amma sair kelimât-ı İlâhiye ise, bir kısmı has bir itibar ile ve cüz î bir ünvan ve hususî bir ismin cüz î tecellîsiyle ve has bir rububiyetle ve mahsus bir saltanatla ve hususî bir rahmetle zahir olan kelâmdır. Hususiyet ve külliyet cihetinde dereceleri muhteliftir. Ekser ilhamât bu kısımdandır. Fakat derecatı çok mütefavittir. Meselâ, en cüz îsi ve basiti, hayvanâtın ilhamâtıdır. Sonra avâm-ı nâsın ilhamâtıdır. Sonra avâm-ı melâikenin ilhamâtıdır. Sonra evliya ilhamâtıdır. Sonra melâike-i izâm ilhamâtıdır. İşte, şu sırdandır ki, kalbin telefonuyla vasıtasız münacat eden bir veli der: Haddesenî Rabbî an kalbî Yani, Kalbim benim Rabbimden haber veriyor. Demiyor, Rabbü l-Âlemînden haber veriyor. Hem der: Kalbim Rabbimin aynasıdır, Arşıdır. Demiyor, Rabbü l-Âlemînin Arşıdır. Çünkü, kabiliyeti miktarınca ve yetmiş bine yakın hicapların nisbet-i ref i derecesinde mazhar-ı hitap olabilir (Sözler, 12. Söz , s: 51).
M. Fethullah Gülen Hocaefendi ise, büyütülmüş insan olan kâinat taki Arş ile küçültülmüş kâinat olan insandaki kalb arasında mukayyed bir mukayese yaparak, bu ikiliyi bulundukları konum itibariyle birbirlerinin yansıması/izdüşümü gibi kabul eder ve şöyle der: Kalb, kâinata nisbeten Arş ne ise, insana nisbeten odur ve her an Hakk ın nazar buyurduğu bir mücellâ aynadır. Hakk ın bakıp bakıp her an ayrı bir değer verdiği böyle bir ayna kırılıp atılabilecek herhangi bir cisim değildir. O, insanlık gerçeğinin rûhu ve Allah ın da memdûhudur. (Kalbin Zümrüt Tepeleri, İst., 2003, 1:51). Neticede kalbin insanın Arş ı, Arş-ı Azam ın ise kâinatın Arş ı olduğu ifade edilmiş olmaktadır. Hocaefendi, yukarıdaki sözünün devamında, Mevlânâ nın: Bizim nazarımız kalbedir; sudan, balçıktan olan surete değildir. Sen, benim içimde kalbim var diyorsun, amma gönül Arş ın yücesindedir, aşağılarda değil sözü ile aslında aynı hakikatı ihtar ettiğini belirtmektedir.
İbrahim Hakkı Erzurûmî ne güzel söyler (Sadeleştirilmiş metin):
Gönül, âlemin hülasasısın ve feleklerin tacısın
Fakat ne fayda ki ey veli, kendini idrak etmedin
Çün apaçık bir güneşsin, ama ten zemininde gizli.
Benzersiz bir cevhersin, gül ve
toprakla birliksin
İlâhî aşkın cemali için bir aynasın.
Fakat ey veli, pak olmayana
aynadan ne hâsıl olur?
Bütün cihanın varlığından maksat, senin varlığındır
Sen olmasaydın cihanda hiçbir şey olmazdı.
Cihan seninle şâd, sevinçli ve
handan olur.
Niçin sürekli gam çekerek yatıp oturursun?
O ruhu, nur-u basit anla, okyanus dalgası bil!
Bu cismi ko ki, budur karanlık, yararsız ot ve çerçöp
O ki nefsini bildi, hayat buldu
ey Hakkı
Kim olduğunu bilen asla ne gam ne helâk görür.
Duâ: Gönül arşının hâdimleri
Gönül; insanoğlunun en önemli, en ciddî yanı; onun mânevî varlığının ifâdesi, his ve inançlarının kaynağı ve insan derinliklerine açılan yolların hem sona kadar uzayıp gideni, hem de ilk menzilidir. Gönül yolunda yürüyenler karanlık bilmez; gönlüyle kanatlananlar bir şeye takılıp kalmaz. Bütün insanî değerler gönül yamaçlarında boy atıp gelişmiştir. İman, aşk, ruhânî zevkler bütünüyle gönül bahçesinin meyveleridir (...).
Gönül, Hakk ın inâyetiyle insanlık özünün birleşmesinden doğmuştur. Bu itibarladır ki, üzerinde Sultan mührü bulunan kalb, hem ruhânî hem de cismânî âlemlerle iç içedir. İnsanın derinlik ve iç-dış güzelliği onun gönül hayatının ayrı ayrı buudlarıdır. Hattâ dış yüzündeki parlaklık ve göz alıcılık bile tamamen onun kalbî hayatıyla alâkalıdır. Kalbin sözü dimağa ulaşınca beynin çerağı tutuşur ve insan benliği güneşin taç tabakası gibi aydınlanır. Ruh, yüzünü tam gönül hâtifine çevirdiği bu esnada, duygular, sırlı, sihirli bir mızrap yemiş gibi ses vermeye başlar.. derken, vicdan sevinç ve saygıyla semâa kalkar.. benlik dört bir yandan aşk ateşiyle sarıldığını hisseder.. gözler, birer tulumbacı gibi en cömertçe hislerle bu yangının üzerine yürür ve göz pınarları çeşmeler gibi çağlar gider.
İradenin elden gidip, insanın kendinden geçtiği anlarda, duygular muvakkat bir muvazenesizliğe girip yollarını şaşırsalar da, gönül iki büklüm çevkâne dönmüş boynuyla hep O nun huzurunda ve daha bir derin, daha bir başkadır. İnsan, gönül dünyâsında seyahat ederken ne şaşkınlığa düşer ne de takılıp yollarda kalır.. gönül erinin, atının ürküp geriye durduğu ve ayağının takılıp bir yerde kaldığı her menzilde aşk, Hızır gibi onun imdadına yetişir.. atının dizginlerini tutar ve onu tereddütlerin meydana getirdiği boşluklardan berk u burak gibi geçirir.
İnsandaki iç ve dış duygular birer nefer, kalb ise bir kumandandır; onlar birer pervane, gönül ise pırıl pırıl bir meş aledir. O hep en yüksek yerde durup emirler vermeli, sair latîfeler de onu dinlemelidirler. O hep kutup yıldızı gibi Hû deyip kendi etrafında dönmeli, insânî duygular da onun çevresinde tavaf edip yüz yere sürmelidirler.
Biz hepimiz gönül evinin misafirleriyiz, â O evde kendi sultanlığını vicdanlarımıza duyurana gönüllerimiz fedâ olsunâ canlarımızı Gönül Sultanı na kurban etmeye azmetmiş, O nun kararını bekliyoruz. O, gönül penceresinden tenlerimize hayat üflediği günden beri mekiğimizi hep hasret ve vuslat gergileri arasında işletip durduk ve aşkımızın kanaviçesini örmeye çalıştık. Bir aralık, ruhumuz, Dost tan gelen ılık esintileri duyunca şevk u sevinçten tir tir titremeye başladı.. derken edeble başlarımızı önümüze eğerek halvet kapısının aralanacağı ânı beklemeye koyulduk. Hasret ve aşk türküleriyle yürüdüğümüz bu yolda, gönül, tenezzülen bize rehber oldu.. biz de, ölünceye dek bu Kutlu Rehber in arkasından ayrılmayacağımıza söz verdik.. çileli ve ızdıraplı olmasına rağmen söz verdik... (M. F. Gülen, Zamanın Altın Dilimi, İzmir, 1997, s.133-136).
Bilvesile belirtelim ki: Kâbe nin yücesinde, Arş ın berisinde bir konumda bulunan kalb gibi, gönül ehli kimseler de o makamdadırlar; ve onlara taarruz, Kâbe-i Muazzama ya ve Arş-ı A zâm a saldırıya yakın ağır bir cürümdür, bayağı bir suçtur, korkunç bir günahtır, şiddetli bir şerdir. Erbâb-ı dîli dilleriyle susturanlar, erbâb-ı kalemi kelâmlarıyla kıranlar, sadece onların gönüllerini susturup kalemlerini kırmıyorlar; belki esas o gönül kalemini onlara lûtfeden Hz. Mütekellim in gayretine dokunuyorlar da farkında değiller. Gayret-i İlâhiyeye dokunmanın âkıbetini ise hiç kimse tahmin edemez, Allah kötü encâmdan muhafaza buyursun.
Duâ: Gönül Arşının Melekleri
Kur ân-ı Kerim, evvela gökler ötesindeki hakiki ve asıl Arş-ı A zam dan Cebrail vasıtasıyla yeryüzündeki Hz. Muhammed Mustafa nın (sa.s.) gönül arşına indirilmiştir; daha sonra da o Muhammedî gönül arşından da onun Cebrail-misal fem-i mübarekesiyle bütün insanlığa tebliğ edilmiştir. İnsanlara düşen vazife de kalblerini o vahy-i İlahîye ve ilhâmât-ı Sübhâniyeye bir Arş haline getirmektir. Çünkü ilâhî vahiy ve ilhamlar ancak Arş mesabesindeki makamlara nüzûl ederler, ancak Arş konumuna terakki etmiş gönüllere istiva eder, teşrif buyururlar. Her mü minin kalbi, potansiyel bir arş-ı insânîdir. İman mahalli olan kalb ise ancak yakîn mertebelerinde ilerledikçe, salih amellerle nurânîleşir, melekûtîleşir, semâvîleşir.. öyle bir ân olur ki kalb-i mü min gökler ötesi Arş olmaya daha bir salâhat kazanır ve o Sultan-ı Ezel ve Ebed in istivâ edeceği bir taht-ı mukaddes haline gelir. Temiz et gönül evini / Yâr gelecek kondurmaya dediği üzere Yunus Emre nin. Yine ehl-i hikmet şairin pırıldattığı gibi:
Sür çıkar ağyârı dîlden (gönül) tâ tecellî ide Hak
Padişah konmaz saraya, hâne mâmur olmadan.
Kalb de yaratılışı itibariyle potansiyel bir Arş gibidir, evet. Fakat gönül arşını filizlendirmek, âdeta inşa etmek lazımdır ki Allah Teala tenezzül buyurarak oraya keyfiyeti meçhul istivâ etsin. Gönül arşına kürsi-i ilahî ise iman-ı yakîn, marifet-i kâmile, muhabbet-i ilahiyye ve ibadât-ı hâlise ile ancak bina olunabilir. Mutlak Mekansız a izafî mekan olabilecek bi l-isti dât insânî kalb, en çok Allah ı sevmeli, en çok O nu övmeli, en çok O nu istemeli, en çok O na koşmalı ki bilfiil Allah a beytullah haline gelebilsin. Aksi takdirde ise, yani en çok neyi seviyor ise, gönül arşındaki kürsüye o şey oturmuş olur ki, böyle bir durum o kalb sahibini tehlikeye atar. Beytullah olması gerekirken, Beytüşşeytan, Beytülhevâ olur ve Hevâsını kendisine ilah edineni görmedin mi? (Câsiye Sûresi, 45/23) âyetinin tokadını yer. Allah bir göğüste iki kalb yaratmamıştır. (Ahzab Sûresi, 33/4) sırrınca, her insanın bir tane kalbi vardır ve o bir kalbini biriciğine armağan edecektir. Bir kalbte iki sevgili olmayacağına göre, insanın biricik sevgilisi olmaya Allah tan daha layık birisi mi vardır â haşaâ , tabii ki yoktur. Yoktur ve olamaz. Şu âyet-i kerimeler Arş ın Rabbi nin imana, teslimiyete, ubûdiyete ve muhabbete her şeyden ve herkesten daha lâyık olduğunu bizatihi O nun dilinden îrâd buyurmaktadır:
Halbuki göklerde ve yerde gizli olan her şeyi açığa çıkaran, sizin gizlediklerinizi de açıkladıklarınızı da bilen Allah a secde ve ibadet etmeleri gerekmez mi? Halbuki o en geniş hükümranlığın ve o en büyük Arşın Rabbi olan Allah tan başka ilah yoktur. (Neml Sûresi, 27/25-26).
Allah o hak Ma buddur ki gökleri, yeri ve ikisinin arasındaki varlıkları altı günde yaratmış, sonra da Arş ına kurulmuş mutlak hükümrandır. Sizin O ndan başka ne hâmîniz, ne şefaatçiniz yoktur. Hâla gereğince düşünmez misiniz? (Secde 32/4).
Allah O dur ki gökleri, sizin de görüp durduğunuz gibi, direksiz yükseltti. Sonra da Arşının üstünde kuruldu. Güneşi ve ayı hizmet etmeleri için sizin emrinize verdi. Bunlardan her biri belirli bir vakte kadar dolaşmaktadır. Bütün işleri O yönetir. Âyetleri size açıklar ki Rabbinize kavuşacağınıza iman edesiniz (Ra d Sûresi, 13/2).
Rabbiniz o Allah tır ki gökleri ve yeri altı günde yarattı. Sonra da Arş a istiva buyurdu. O Allah ki geceyi, durmadan onu kovalayan gündüze bürür. Güneş, ay ve bütün yıldızlar hep O nun buyruğu ile hareket ederler. İyi bilesiniz ki yaratmak da, emretmek yetkisi de O na mahsustur. Evet o Rabbülâlemin olan Allah ne yücedir! (A raf Sûresi, 7/54).
O, dereceleri yükselten, Arş sahibi olan Allah, o büyük buluşma gününün dehşetini haber vermek için, kullarından dilediğine emrini tebliğ maksadıyla rûhu (vahiy ve nübüvveti) indirir. (Mü min Sûresi, 40/15).
De ki: Faraza müşriklerin iddia ettikleri gibi Allah tan başka tanrılar bulunsaydı, elbette onlar Arş ın ve kâinat hakimiyetinin sahibi Yüce Allah a üstün gelmek için çareler arayacaklardı! (Ama besbelli ki böyle bir şey asla vâki değildir) (İsra Sûresi, 17/42).
Halbuki gökte ve yerde, Allah tan başka tanrılar bulunsaydı oraların nizamı bozulurdu. Demek ki o yüce Arş ve hükümranlığın sahibi Allah, onların zanlarından, onların Allah a reva gördükleri vasıflardan münezzehtir, yücedir! (Enbiya Sûresi, 21/22).
Peki, yedi kat göğün ve yüce Arş ın Rabbi kimdir? diye sor. Elbette, Allah tır , diyeceklerdir. Öyleyse, sen de ki: İnandığınız Allah a karşı gelmekten sakınmaz mısınız? De ki: Peki her şeyin gerçek yönetimini elinde tutan, Kendisi her şeyi koruyup gözeten, ama Kendisi himaye altında olmayan kimdir? Biliyorsanız söyleyin bakalım! (Yâ-Sin Sûresi, 36/83; Enbiya Sûresi, 21/23; Hıcr Sûresi, 15/92-93).
Yukarıdaki âyetler aynı zamanda bil-manâ diyorlar ki: Arş ın sahibi kim ise O na kulluk yapılır, başkasına değil. Kulluk için iman gerektir. İmanın mahalli kalbtir. İnsanın gönül arşında kim hükümran ise insan ona kulluk yapıyor demektir. Bu ince fakat açık irşad ü ikaz göğüs kafesinde kalb taşıyan her hassas ruhu derin derin düşüncelere sevkeder, inceden inceye muhasebe ve murakabeden geçirir. Şu âyet yaratılışın sebebini bakınız nereye bağlıyor: Hem O (Allah) tır ki, gökleri ve yeri altı günde yarattı. Bundan önce ise Arş ı su üstünde idi. Bu kâinatı yaratması sizden hanginizin daha güzel iş ortaya koyacağını imtihan etmek içindir. (Hud Sûresi, 11/7). İşte Allah Tealâ, bunca kainatları, yerleri, gökleri ve içindekileri sırf insanlar için yaratmış, imtihan ile iyileri kötülerinden ayırmayı murad buyurmuştur. O, iyileri Cennet le taltif, kötüleri de Cehennem le ta zib edecektir. Cenâb-ı Mevlâmız: Göklerin ve yerin hükümranlığının Allah a ait olduğunu bilmez misin? Allah tan başka dost ve yardımcınız yoktur. (Bakara Sûresi, 2/107) buyuruyor. Demek: Göklerin ve yerin hükümrânı kim ise O ndan başkasının dostluğu geçersizdir, hükümsüzdür, tesirsizdir. Dolayısıyla Allah tan başkasını hakiki dost edinmeme, belki her varlık ile Allah tan ötürü dost olma ufku gösterilmektedir.
O (Allah ki) Gafûr dur (mağfireti boldur), Vedûd dur (kullarını sever, kulları tarafından da sevilir). O Arş sahibidir, şanı pek yücedir. Dilediği her şeyi yapar. (Büruc Sûresi 85/14-16). Hz. Vedûd un en sevgili kulları, gönül arşının insanî melekleridir ki, Arş tan gelen Kur ân ın öğretilerini ve buyruklarını harfiyyen kabul ile gereğini hayatlarına tatbik eylerler. Allah ı sevmek için tanımak lazım gelir; o tanımayı da yine Allah ın öğretmesiyle yine O nun kendi Kelâmından gerçekleştirirler; ve şu âyetin sırrını üzerlerinde pırıldatırlar: Sizin Rabbiniz gökleri ve yeri altı günde yaratan, sonra da Arşı üzerinde hükümrân olan, her işi yerli yerince çekip çeviren Allah tır. Kendisinden izin çıkmadıkça, O nun katında hiçbir şefaatçi iş bitiremez. İşte Rabbiniz, bu vasıflara sahip olan Allah tır. Öyleyse O nu bir tanıyarak, yalnız O na ibadet ediniz. Hâla gerçekleri düşünmeyecek misiniz? (Yunus Sûresi, 10/3). Onlar ki, Allah a Allah ı tanıyarak ibadet ederler. Her şeyi bilerek yaratan, fakat hiçbir şeye benzemeyen Allah ı Allah tan başkası bilemez; bilenler de bildikleri kadarını yine O nun bildirmesiyle bilmektedirler. Allah ı Allah a sorarak yine Allah tan öğrenmek demek, Onu Kelâmullahı olan Kur ân-ı Kerim den, Rasûl-i habibi olan Hz. Muhammed den, kitab-ı kebîri olan kâinattan ve içteki vâiz olan vicdandan sorarak öğrenmek ve o büyük öğretilerin rehberliğinde Allah a yol vurmaktır, yollanmaktır ve nihayette maksad-ı hakikîye vâsıl olmaktır.
Büyük âlemdeki Arş-ı A lâ nın sultanı Allah olduğu gibi, küçük âlem olan insanoğlundaki arş-ı ednânın, yani gönül arşının da sultanı O dur. Gönlünde Allah ın istiva buyuracağı bir arş inşâ edememiş, daha doğrusu zaten var olan o yüce makama Allah ı buyur edememiş, O na iman, ubûdiyet ve muhabbeti mahiyetine hâkim kılamamış bir insan mü min bile olsa, ülkesi nefis ve şeytan tarafından istila edilmiş bir müstemleke haline gelmiş demektir. Şu gelen âyet-i kerime birinci muhatabı olan Ashab-ı Kiram ı ve sonra kıyamete kadar gelecek olan bütün Müslümanları Allah ile masiva arasında tercih yapmaya icbar ediyor; Allah ı, Resûlünü ve cihadı tercih etmeyenlerin hidâyetten mahrum, umduğuna eremeyecek olan günahkarlar topluluğu olduklarını ilan etmektedir: Ey iman edenler! Eğer küfrü imana tercih ediyorlarsa babalarınızı ve kardeşlerinizi bile veli (dost, yardımcı) edinmeyin. İçinizden onları dost edinenler, zalimlerin ta kendileridir. (Ey Hâbîbim! Onlara) de ki: Eğer babalarınız, oğullarınız, kardeşleriniz, eşleriniz, hısım ve akrabanız, ter dökerek kazandığınız mallar, kesada uğramasından endişe ettiğiniz ticaret, hoşunuza giden konaklar, size Allah tan ve Resulünden ve O nun yolunda cihad etmekten daha sevimli ve önemli ise.. o halde Allah emrini gönderinceye kadar bekleyin! Allah öyle fasıklar gürûhunu hidâyet etmez, umduklarına eriştirmez. (Tevbe Sûresi, 9/23-24).
Evet: Allah, insana en yakın dost ve en candan yârdır; ama ilahî dostluğa insan tarafından liyakat kesbedilmelidir. Nasıl ki Allah insan ile kalbi arasına girer (Enfâl Sûresi, 8/24), hattâ kişiye şah damarından daha yakındır (Kâf Sûresi, 50/16); öyle de kullara düşen, o yakınlığın hakkını vermektir, o kurbiyyet-i ilâhiyyeyi aklen, hissen, kalben ve ruhen farkederek iradeleriyle mahiyetlerine hâkim kılmaktır.
Duâ: Gönül Arşının Hameleleri
İslâm ulema ve evliyasının ittifakla kabul ettiği bir hakikat-i uzmâ şudur ki: İnsan küçük kâinattır, kâinat ise büyük insandır. İnsanda kalb, büyük kâinatta Arş mesabesindedir. Yaratılmış bütün varlıkların oluşturduğu binlerce âlemin en üstünde ve yücesinde bulunan, mahiyeti bizce meçhul Arşullah ı, o makro âlemlerin mikrosu sayılan insanoğlundaki en üst makam olan kalb temsil etmektedir.
Ma lûmdur ki: Arş tan evvelki Sidre-i Müntehâ geçilmeden Allah ın Cemâli müşahede edilemez. Resulullah Efendimiz Mi rac gecesinde Sidre-i Müntehâ yı geçerek Arşullah ın gölgesinde Kâb-ı Kavseyn le ifade edilen imkân-vücub arası mevkiye ulaşmıştı, yani halk (yaratılış) âleminin bitiş, emir âleminin başlangıç sınırına. O sınırda mükâleme ve müşâhede-i ilahiyeye mazhar olmuştu. Gidip-geldiği o yolu açık da bıraktı ki Asr-ı Saadet ten günümüze ehlullah bir nevî miraca muvaffak kılınmaktadır.
Küçük âlem olan insanın mahiyetinde en zirve nokta onun kalbidir; kalbin derece-i hayatındaki en zirve nokta ise ahfâ mertebesidir. O makama da ancak Sidre yi geçmiş Arş-ı Azam ın altına ulaşmış, Hz. Peygamber in Sünnet-i seniyyesine tam tâbi olan peygamberâne silsile, ümmet-i mustafâsı vâsıl olabileceklerdir. Hz. Muhammed in mi raçla açtığı o semavî yolda uruç edebilmiş ve edebilecek olanlar, evet onlar ancak nübüvvet vârisleri ulemâ-i kirâm ve evliyâ-i fihâm hazeratıdır.
İmam Rabbânî hazretlerinin şu ifadeleri de Arş ile insan arasındaki münasebeti ortaya koymakta ve o yolda ancak veraset-i Nübbüvvet vârislerinin vukuf sahibi olabileceklerini beyan etmektedir: İnsana âlem-i sagîr yâni küçük âlem denir. Âlem-i sağîr on kısımdan meydana gelir. Bunların beşi Âlem-i Emr dendir. Bu beş mertebe; kalb, rûh, sır, hafî ve ahfâdır. Bu latîfelerin asılları, kökleri âlem-i kebîrde (insanın dışındaki âlemde)dir. İnsanın dışındaki varlıklara âlem-i kebîr denir. (İnsandaki) ahfâ latîfesi, mertebelerin en sonu ve en yukarıdaki mertebedir. (...). Âlem-i Emr in birinci basamağı kalbdir. Bu yolda (tasavvuf yolunda) kalbi geçtikten sonra sırasıyla ruh, sır, hafî ve ahfâ mertebelerinde ilerlenir. Âlem-i Emr in bu beş latîfesini anlamak ve bunlar üzerinde bilgi edinmek, ancak Muhammed aleyhisselâmın izinde gidenlerin büyüklerine nasîb olmuştur. (Mektûbât-ı Rabbânî).
İnsan-kâinat benzeşmesi hususunda erbâb-ı haktan İbrahim Hakkı Erzurûmî ise Arş-ı Azam a misal, insan-ı kâmilin (gönlündeki) sırrıdır; o sır da Hakk a ulaşıcıdır. diyor (Marifetnâme, 43. Bölüm). Her ne kadar onun bu sözü, insan; mikro kainat, kainat; makro insan olduğunu ifade siyâkında gelmiş olsa da, hakikat nokta-i nazarından da bir gerçeği ifşa etmektedir. Evet kâmil insanların kalblerindeki sır, Arş-ı Azam ı temsil eder diyor ki, o sır arşında ne esrârlı tecellîler mevcelenir, ne hâlis ilhamlar duyulur ve ne istivâ-i ilâhiye-i mahsusalar vâki olur. Yaratılışı itibariyle mücerred kalbi işleterek sır mertebesine erişen kullar, o sırrın rehberliğinde hafâya, oradan ahfâya ve nihayet esmâ ve sıfât perdelerinin de verâsındaki Zât-ı Akdes e mir ât-ı mücella sadedinde vâsıl olurlar.
Kâbe dünya ehlinin kıblesi kılındığı gibi, göklerin üstünde Arş da meleklerin kıblesi kılınmıştır. Öyle de insanın mülk ve melekûtî cephelerinin bedenî-rûhî melekelerinin kıblesi de kalbtir, ol kalbin arşı ise ahfâ mertebesidir. Kalb arşından yükselen duâlar ancak Arş-ı A lâ ya yücelebilirler, aksi takdirde ulaşamazlar. Namazın kıblesi Kâbe olduğu gibi, duânın kıblesi de, Arş tır. Bunun için duâda eller kaldırılıp, avuç içleri semâya doğru açılır. sözü ile İmâm-ı Gazzâlî, sadece kalbin değil, duâda ellerin kıblesinin de yine Arş-ı Rahman olduğunu beyan etmiştir. İşte hem kalbi hem de elleriyle Arş a açılabilmiş bir kulun duâları, tazarru ve niyazları Arş-ı A lâ ya ulaşır ve Allah katında kabule mazhar olur, icabet-i İlâhiye ile müşerref kılınır.
Arş-ı A zam ın yetmiş bin lisanı vardır ki, her bir lisanı başka bir lügatla Hak Taalâ ya tesbih ü zikreder. Sonsuz istidat ve kabiliyetlerle donatılan insanoğlunun sonsuz a za ve cevârihinin herbirinin kendine mahsus bir zikr ü tesbihi vardır ki, o virdler aynı zamanda o uzuvların yaratılış gayeleri olmakta, varlıklarına asıl olan ibadetleri sayılmaktadır. Arş-ı A zam ın dört sütunu vardır ki, her biri yerin derinliklerine ulaşır. Böyle haber veriyor ehl-i hakikatten İbrahim Hakkı. Tıpkı Arş-ı A zam gibi, insânî arş kabul edebileceğimiz ahfâ latifesi de kendisinden önceki dört tabaka üzerinde yükselmektedir; bununla beraber hafî, sır, ruh ve kalbin de ince dalları insan mahiyetinin ve tabii ki bedenin en kılcal derinliklerine kadar sirâyet etmiş vaziyette bulunmaktadır.
Bu bilgileri niçin serdediyoruz? Şunun için: Mü min, manevî terakkisine göre
bir kıymeti hâizdir. Kalb, ruh, sır, hafî veya ahfâ mertebelerinden hangisinde ise o ölçüde Allah katında da kıymetli, hürmetli, temkinli ve -bir bakıma- naz sahibi olur. Bir mü mine söylenilen sözün karşılığı da onun rütbe-i maneviyesine göre müsbet veya menfî olarak geriye döner, iade edilir. Resûlullah hakkında bir güzel söz kurtarabileceği gibi, bir çirkin söz de kaybettirebilir. Hâkeza âlimlere ve velilere; bir açıdan da masumlara ve mazlumlara yönelik sarfedilecek sözlerin diğerlerine nisbetle daha bir tesirli olacağı âşikardır. Bu tâlî sebep. Aslî sebep ise: İnsanın fıtratına dercedilen gönül sistemini çalıştırarak dünyada iken Âhiret te kendisine cennetler inşa etmesi, hepsinden öte rıza-i İlahîyi kazanarak Cemalullah ı müşahede nimetine layık hale gelebilmesini irâe etmektir.
Duâ: Gönül Arşı nın duâkânları
Ahirzaman diliminde Gönül Arşının Duâkânları sayılabilecek ol Nesl-i Mev ûd, herşeyden önce gönlü ve Arşullah ı gaye-i hilkatleriyle çok iyi bilir, gönülden bir teveccühle Arş-ı A lâya intisap eder, o intisapla gönlündeki Arş a Allah ı buyur ederler. Gönül Arşının Melek-i İnsânîleri, derecelerine göre bütün insanlara, özellikle mü minlere karşı azamî derecede hassas ve nazik davranır, saygılı ve sevgili olur, onların kalblerindeki duyuş ve düşünüşleri nazar-ı itibara alır, çevrelerindeki her bir gönlü gökler ötesinin yeryüzünde yürüyen bir arşı haline getirebilmek için büyük bir cühd ü gayret ortaya koyar, ta lim, terbiye, tebliğ, irşad ve idare ile veraset-i nübüvveti şahs-ı manevîleriyle temsil eder ve şahıslarında temessül ettirler.. göklerüstünde bir Arş-ı A zam ın izdüşümleri mahiyetinde yeryüzünde milyonlar arş-ı insânîler bina ederler. Allah ın istiva buyurarak etvâr ü akvâl ü ef âlinde mütecelli olduğu o mücessem arşlar, yeryüzünü cennetlere çevirecek olan da onlardır. Allah ın razı olduğu O yürüyen arşların şahs-ı manevîsi Hazîratü l-Kuds ün de nazargâhıdır (Allâhü A lem).
Hayatlarını daima gönül arşında yaşayanlar, Arş-ı A lâ huzurundaki Hz. Muhammed (s.a.s.) misillü birer Muhammedî kesilerek duâ ve niyazdan daha üstün bir kelâm tercih etmezler. Günlük, haftalık, aylık, yıllık ve ömürlük duâlar ile daima duâ ufkunda kanat çırparlar, pervaz ederler. Gönül arşının duâkânları daima me sûrât denilen Kur ân ve Sünnet teki duâlar ile başlarını huzur-u Kibriya nın önünde secdeye mıhlarlar ve bedenleri ne kadar dünyevî işlerle iştigal ederse etsin, onlar kalben ve ruhen hep seccadelerinin üzerinde daima ibadet halindedirler. Akılları, duyguları, latifeleri, bütün mahiyetleriyle gönül arşının gölgesinde arz-ı endam ederler. Duânız olmasa Rabbim size niye ehemmiyet versin ki? (Furkan Sûresi, 25/77) âyetinden hakikati özümsemiş olarak, en kıymetli ahvâl, akvâl ve ef âlin duâ, niyaz, evrâd ü ezkâr olduğu şuuruyla nefes alıp verirler. Mukarrabîn melekler misali kurbiyet-i İlâhiyeye en çok yakınlaştıracak mübarek kelimeleri, nurlu ifadeleri, kudsi münacaatları, esrarlı beyanları dillerinden ve dîllerinden düşürmezler.
Gökler ötesindeki Hamele-i Arş ile, yeryüzündeki gönül arşının hameleleri evrâd ü ezkâr noktasında da bir ibadet benzerliğini üzerlerinde izhar ederler. Sen o gün melekleri de Arş ın etrafını çevrelemiş Rablerine zikir, tenzih ve hamd eden vaziyette görürsün. Derken, aralarında adaletle hükmolunur ve âHamd-ü senalar Rabbülâlemin olan Allah a mahsustur. diye bitirilir. (Zümer Sûresi, 39/75). Nasıl ki Arş ın melekleri daima zikir, tenzih, hamdle meşguldürler; Allah a gerçekten iman etmişlerdir ve mü minlere duâlar ederler. Öyle de gönül arşının melekleri olan Nesl-i Mev ûd da iman-ı yakînî üzere daima zikir, tesbih, hamd ile istimrâr-ı ömür eyler, ve tıpkı şu âyet-i kerimedeki Arş ın melekleri gibi diğer mü min kardeşlerine duâlar ederler: Arş ı taşıyan, bir de onun çevresinde bulunan melekler devamlı olarak Rabbilerini zikir ve O na hamd ederler. O na gerçekten iman ederler ve müminler için şöyle mağfiret diler ve duâ ederler: Rabbenâ vesi te külle şey in rahmeten ve ılmen feğfir lillezîne tâbû vettebeû sebîleke ve kıhim azâbe l-cahîm: Ey Ulu Rabbimiz, Senin rahmetin ve ilmin her şeyi kuşatmıştır! O hâlde tövbe edenleri ve Senin yoluna tâbi olanları affet ve onları cehennem azabından koru! (Mü min Sûresi, 40/7).
* Araştırmacı-Yazar
mhub@yeniumit.com.tr
.
Zaman Saati Çaldığı An
Musa Hop (Hub)
...Ve Allah Âdem'i yaratır. Bütün melekler emr-i ilâhîyle secdeye kapanır. İblis kibirlenir, secde etmez. Âdeme ve nesline düşman-ı hâin kesilir; huzûr-u ilâhîden kovulur, şeytan-ı lâin haline gelir. Derken büyük muharebe başlar. Yasak ağaçtan tadılan mevye, savaş sahasının değişmesine sebep olur. Gökler ötesi âlemlerde başlayan bu şeytan-insan mücadelesi nihayet yeryüzüne iner, orada devam eder. Karanlığın nûra açtığı kaderî savaştır bu. İnsanoğlundan aldananlar, şeytana kapılanlar olur. Peygamberler gelir hakkı tebliğ için, kitaplar iner semadan. Medeniyetleri deniyetler, idbârları ikbâller takip eder. Her nebinin dudağında bir ahirzaman fısıltısı kıpırdar.. fısıltısı mı kıpırdar, fırtınası mı kopar. Dehşetinden ümmetler korkar. Kum saatinde asırlar geçer, seneler biter ve nihayet başlar büyük fitneler, küfürler, şirkler, zinalar, binalar, savaşlar, fitneler, fesatlar. İkindi Peygamberi'nin (s.a.s) verdiği haberler gerçekleşir birer birer. Kendisini peygamber sanan Deccallar, Süfyanlar türer. Bir Kahtânî, bir Cahcah peyda olur. Asr-ı Saadet yılları kadar aşkın ve kısa süreli bir ışık tufanı yükselir ahirzaman diliminde. İsa'nın alnında, Mehdi'nin çehresinde. Peygamber Arkadaşlarına mukabil Peygamber Kardeşleri doğar gurbet mağaralarından ve hicret diyarlarına göç ederler. Nebi mesajı güneşin doğup battığı her yere ulaşır. Derken o ışıklar da söner gider birer birer. Harikuladelikler çağıdır. Cansızlar bile konuşmaya başlar. Zaman hızlanır, mekân daralır. İnsanlar camileri doldurur, içlerinde (hakiki) tek mü'min yoktur. Ümmet yüzlerce büyük günahla perişandır. İslâm toplumunda küfür ve şirk virüsünü kapmayan tek hücre kalmamıştır. Azıcık dünya mukabilinde dinini satanlar zuhur eder. Lat ve Uzza'ya yeniden tapılmaya başlanır. Sefiller sultan olur. Emanet zayi edilir. İş, ehli olmayana verilir. Elbise değiştirir gibi din değiştirilir. İlim, küçüklerin eline düşer. Fırat nehrinin altından dağ gibi bir hazine çıkar. Ye'cüc ve Me'cüc hurûç eder. Sedd-i Zülkarneyn harâp olur. Büyük bir ateş yükselir Hicâz'dan. Kızıl rüzgarlar, kanlı kasırgalar. Zelzeleler. Kıtâller (herc). Suret değiştirmeler (mesh). Yere batmalar (hasf). Gökten yağan taşlar (kazf). Dünya, cehenneme dönmüştür. Şefkat tokatlarını ikaz tokatları, onu da zecr tokatları takip etmiştir. Şok üstüne şoklar yaşanır. Ancak hiçbir sadme, mü'mini uyandıramaz. Bir kuşluk vaktidir, Dabbetü'l-Arz zuhûr eder ansızın. Bu sırada kum saatinde tek kum tanesi kalmıştır, zaman saatinin çalması ân meselesidir. Bir meltem eser önce Şam'dan, Yemen'den, ötelerden. Zerre kadar imanı olan herkesin ruhunu kabzeder gider. Geriye sadece kâfir, şerir kimseler kalır. Küre-i arz kafasının aklı mesabesinde olan Kur'ân bütünüyle çekip gitmiştir. Akılsız kalan yeryüzü, izn-i ilâhîyle başını bir seyyareye çarpar ve dünya, tersine dönmeye başlar. Tam o esnada kum saatindeki tek kum tanesi de düşer ve kıyamet saati çalmaya başlar. Bir cuma günüdür bu, dünya hayatının en son cuması. Ve güneş batıdan doğar. Herkes mü'mindir artık, ancak iş işten geçmiştir; tevbe kapısı kapanmış, kalbler mühürlenmiş ve yazıcı melekler kalemlerini kırmıştır. Yeryüzünde Allah Allah diyen tek kişinin kalmadığı işte o vakit meçhuller, malum olur.. ve kıyamet kopar!!!
İman hayattır, vücûdîdir; küfür ölümdür, ademîdir. Bütünüyle imanını kaybetmiş bir insanlık artık topyekün ölümü hak etmiştir. Kıyamet böyle küllî bir ölümün adıdır, hem ölümün, hem dirilişin. Kıyamet vaktine, saat de denilmiş, zaman saati. Dünyanın bitiş, ahiretin başlangıç vaktini bildirir. Bu büyük hâdiseler, Sultan-ı Mutlak'ın emirber me'muru İsrafil'in komutuyla başlar ve biter. Sûr'a (boynuzvâri bir boruya) üç defa üfler. Üflemeler arasında kırk … vardır. Kırk ne? Meçhul gizem. Bu üç ses, üç devredir; korku, ölüm ve diriliş devreleri. İlkine Nefha-i Fezâ' (korkutan üfleme) denmiş: “Gün gelecek Sûr'a üflenecek, Allah'ın diledikleri dışında herkes müthiş bir korkuya kapılacak…”(Neml, 17/87). İkincisine Nefha-i Sa'k (öldüren üfleme) denilmiş: “Sûr'a üflenir, göklerde ve yerde kim varsa çarpılıp cansız yere düşer, tâbi Allah'ın diledikleri hariç.”(Zümer, 39/68). Üçüncüsüne ise Nefha-i Kıyâm (diriliş üflemesi) adı verilmiş: “Sûr'a bir daha üflenir: bir de bakarsın bütün insanlar, kabirlerinden ayağa kalkmış, etrafa bakınıp duruyorlar.”(Zümer, 39/68). “Sûr'a üflendi, kalk borusu çaldı.. işte bak kabirlerinden kalkıp, Rablerinin huzurunda duruşmaya koşuyorlar. Eyvah bize! Kim kaldırdı bizi yatağımızdan? diyorlar. İşte Rahmânın va'di buydu! Resûller doğru söylerler. Bütün olay, bir çağrıdan ibaret! İşte hepsi büyük duruşma için toplanmışlardır. Artık bugün hiç kimseye zulmedilmez, size hakkınızdan başka bir karşılık da verilmez.” (Yâsîn, 36/51-54).
1. SAHNE: ELVEDA DÜNYA
İsrafil'in Sûr'a ilk iki üflemesi
Kıyamet vakti deyince hayalde beliren genel sahneler… Önce yürekleri yırtan bir sayha kopar! Mukarreb melekler dahil, sema, arz, rüzgar, dağ ve deniz her şey dehşete düşer. Ve ardından: Kur'ân'ın kuvve-i câzibiyyesinden mahrum kalan arz ü şems ve arş ü ferş birbirine girer. Derken imâmesi kopan uzay sistemi, tespih taneleri gibi saçılan Samanyolu, çil çil dağılan galaksiler, yörüngesinden fırlayan gezegenler, birbiriyle çarpışan seyyareler, parça parça aylar, külçe külçe dünyalar... Güneş dürülür, yıldızlar kararıp dökülür ve dağlar yürütülür. Okyanuslar bir kazan gibi kaynatılır. Kazıklarının sökülmesiyle bir çekirdek gibi çatlayan yeryüzü.. ve derken her şeyi yerle bir eden ıslık ıslık kasırgalar, dağları söküp fırlatan tufanlar, karaları yutan deniz dalgaları, dört bir yandan fışkıran lavlar, cehennem gibi kaynayan magmalar, her yeri saran alev alev yangınlar, yeryüzünü yeraltına katıp karıştıran depremler.. karalara çakılan vapurlar, uçaklar, havalarda uçuşan trenler, arabalar, denizlerde boğulan dağlar, Lut gölüne dönen Everestler-Ağrılar, ekvatorlaşan kutuplar, volkanlarla boğuşan dev buzullar, okyanuslara gömülen adalar, birbirine giren kıt'alar, Asyalar, Avrupalar, Afrikalar, Amerikalar... Ve bütün bunlarla birlikte: gümbür gümbür yıkılan binalar, tuz buz olan apartmanlar, saraylar, abideler, çöken tapınaklar, kiliseler, havralar, camiler, devrilen minareler, dağılan kubbeler, ufalanan fabrikalar, yerleri delen gökdelenler, caddeleri kaplayan enkazlar, enkazlar altında kalan canlar, şak şak yarılan yollar, ekinler gibi yatan ormanlar, bir anda silinip giden tarihî umranlar; köyler, kentler ve devletler...
Evet evet insanlar, çığlık çığlık insanlar, feryat feryat hayvanlar ve avaz avaz bütün canlılar.. çocuğunu düşüren anneler, annesinin delirişini gören bebeler, bir anda saçları ağaran yavrular.. gözler fal taşı gibi açık, akıllar donmuş, ruhlarda korkunç bir telaş, zihinler karmakarışık.. bütün düşünceler, mazinin haber verdiği şu ânın çıkmazında ve hatırlamalar, feveranlar, hezeyanlar, heyecanlar, helecanlar, hafakanlar, şaşkına dönenler, çırpınanlar, çıldıranlar, dövünenler, debelenenler, elini-kolunu ısıranlar, gözlerini kapayanlar, kulaklarını tıkayanlar, bir köşede yırtınırcasına böğürenler, âh u figan edenler, bağıranlar, nutku tutulup bağıramayanlar, dilini yutanlar, karnını tutanlar, ödü kopanlar, yerinde bayılıp kalanlar, sağa sola kaçışanlar, bir yarıktan uçuruma yuvarlananlar, gökdelenlerle birlikte yere çakılanlar, azgın dalgalar altında boğulanlar, kızgın lavların arasında yananlar, arabasının yahut evinin içinde ezilenler ya da iş yerlerinde pestile dönenler, parçalanan cesetler, cesetsiz ruhlar, havalarda uçuşan eller, kollar, kafalar ve kanlı organlar.. kırılan hayaller, yıkılan ümitler, sararıp solan yüzler, bembeyaz kesilen benizler, akıl-cinnet arası gel-gitler.. ve hepsinden öte yalnız kendi derdine düşmüş insanlar ve cinler… Evet evet hepsi, nihayet hepsi bütünüyle ölüp giderler ve cansız birer yığın halinde yere serilirler.. yere mi, uzaya mı?
Nefha-i sa'k, öldürür her canlıyı, her cansızı. Ayaktakiler yıkılır, yıkılanlar toz-duman olur. Her bir şey, her şeyin içinde; her şey her bir şeyin. Ad, Semud, Sodom-Gomore'nin helak olmuş halleri ne ki! Şimdi bütün insanlar, hayvanlar ve bitkiler.. tüm dağlar, çöller ve denizler.. ötesinde dünyalar, aylar ve yıldızlar.. yani her şey can vermiştir. Şaşırmak, korkmak, ürpermek, titremek, bayılmak ve ölmek. İşte saniyelere sığıştırılan upuzun bir süreç, ölüm süreci. Görünen-görünmeyen bütün âlemler ve o âlemlerdekiler hem şâhittirler, hem de meşhûd. Bütün varlık mezaristana dönmüştür, bütün varlık tabuta. Ölen de kendisidir, gömüldüğü yer de kendisi. Kim nedir, ne kimdir? Nasıllar, niçinler biter. Çünkü Azrail'i gören gözden perde kalkar; ve bir saniye önce şiddet-i zuhûrundan göremediği hakikatı, âyân-beyân müşahede eder. Dağılan bedeniyle, bedenindeki gözüyle değil; ruhuyla, yani kendisiyle. Muhteşem kâinat, muhteşem bir enkazdır artık…
Böyle bin dekorlu bir yok oluş sahnesi canlanıyor, bir bitiş, bir tükeniş tablosu beliriyor insanın tahayyül dairesinde önce. Sonra git gide belirginleşiyor tasavvur perdesinde. İşte bu, insanoğlunun bütün bir tarihten miras aldığı köklü inanç: Kıyamet Saati! Nebilerin sözlerinden, velilerin gözlerinden. Şimdi Göğün yerlilere verdiği haber gerçek olmuş, te'vîl-i rüya vuku' bulmuştur. Bütün beşeriyetin müşterek yâdına çarpan bir hak söz vardır. Topyekün mazinin “olması yakındır” dediği o cihanşümûl gerçek artık varlık sahnesine düşmüştür. Nihayet kıyamet saati ‘donk!' etmiş ve olan olmuştur. Demek Gök, doğru söylemiş. Heyhat ki süre bitmiştir. İman kapısına kilit vurulmuş, teklif semaya çekilmiştir. Derken bir devran böylece kapanmış, ve dünya “Hey gidi günler!"e karışmıştır.
2. SAHNE: MERHABA UKBÂ
İsrafil'in Sûr'a üçüncü üflemesi ve mahşer mahkemesi
İsrafil Sûr'a üçüncü defa üfleyince: yeryüzü, bir başka yeryüzüne, gökler de bir başka göklere tebeddül eder.. burada yeni bir âlemin eşiğine ayak basılır. Çağrı gelir gelmez Arş'tan, kabirler yarılır, içindekiler dirilirler. Ruhlar, kendi acbü'z-zenebinden yaratılan cesetlerini giyerler. Zarflar mazrufuna girer. Kimsenin bir işareti yoktur üzerinde. Herkes üryandır, sünnetsizdir. Ayağa kalkmış vaziyette insanlar, etrafına bakınır dururlar ve: “Ne oluyor, ne oluyor?” diye sorarlar. Sonra Allah'a hamd eder ve huzûr-u ilâhîde toplanmak için koşmaya başlarlar. Bu esnada, “ne de az kaldıklarını düşünürler dünyada". Sütbeyaz bir zemindir mahşer meydanı ve dümdüz. Her tarafı Rabbin nuru aydınlatır ışık ışık. Gözler yerdedir, başlar eğik. Herkes mahcuptur, herkes muhtaç, herkes mefluç. Toprak ana, gayri evlatlarına bakamaz hale gelmiştir. Aksine bütün sırlarını ifşa eder bir bir. Hesabı-kitabı tutulan dünya hayatının muhasebesi yapılır. Mahkemesi kurulur bütün davaların. Artık herkes yaratıldığı gayeye ulaşmıştır. İrade, mes'uliyetini tamamen yüklenir. Kaçmak ihtimali yoktur. Mazeret kabul edilmez. Her şey ne ise o olarak meydandadır. Maskeler düşer. Perdeler, elbiseler, etiketler, unvanlar ve şanlar kaybolur. Ve sûretler, sîretlerin aynısı olur.
Cennet ve Cehennemi vücuda getirecek malzeme toplanır. İman ve amel-i salihler, cenneti; küfür ve günahlar da cehennemi meydana getirir. İman ve amel-i salihler, Allah'ın emrine uymuş ‘olmak'tır ve âlem-i hakikatte bir cevheri olduğu için vücûdîdir; dolayısıyla Cennet vücûdîdir. Küfür ve günahlar ise Allah'ın emrine uymuş ‘olmamak'tır ve âlem-i hakikatte bir cevheri olmadığı için ademîdir; bu sebeple Cehennem de ademîdir. Artık şirke paydos! Bütün tanrılar ölmüştür, bir Allah vardır. Tağutlara hesap sorulur. Zalimlerden, şeddatlardan intikam alınır. Tam tekmil tutulan hayat defterleri, sahiplerine verilir, kimine sağdan, kimine soldan, kimine de arkadan. İstisnanın olmadığı bir âlemdir burası. Harf harf, nefes nefes sigaya çekilir insanlar ve cinler. Sonra bakılır:
Bir kalbte cennetin anahtarı “iman” yoksa, hemen derdest edilir kalıbıyla birlikte ve atılır sorgusuz-sualsiz cehenneme. Cennetin anahtarı var mı bir kişide? Var! Peki orada oturabileceği bir saray inşa etmiş midir kendisine, iyi amellerden? Etmişse ne âlâ, ne rânâ. Hali pek yaman aksi takdirde. Meğer ki rahmet-i ilâhî galeyana gele ve imdadına yetişe. Ne mal fayda verir, ne evlat, ne şu, ne bu. Hızır bile yetişemez “Eyne'l-Meferr? Yok mu kaçıp sığınılacak bir yer, yok mu?” çağrılarına. Herkes birbirinden kaçar. Alacaklılar, verecekliler. Kul hakları, Allah'ın hakları. Herkesin ateşi kendini yakar. Yalnız bir Nebi (s.a.s) var; herkes kendi derdinde, O herkesin derdinde. Kaldı ki O bile şu üç yerde, “amellerin tartıldığı, defterlerin dağıtıldığı ve Sırat'ın geçildiği yerlerde”, evet o bile “nefsî ya Rabbî, nefsî!” demekte. İş çetin, çok çetindir bu üç yerde. Hatta bir vakit darda kalır bütün nebiler de, ancak kurtulabilirler ümmet-i Muhammed'in şefaatiyle…
Güneş iki mızrak boyu yaklaşır. Kafirler derekelerine, mü'minler de derecelerine göre tere boğulurlar; bazısı dizlerine, bazısı kulaklarına kadar. Allah'ın gölgesinden başka gölgenin olmadığı o günde, sadece yedi sınıf insan zıllullahın altında gölgelenirler: âdil devlet başkanı, Allaha ibadet ederek yetişen genç, gönlü mescidlere bağlı olan kimse, Allah için seven-sevişen, o sevgiyle birleşip o sevgiyle ayrılan iki dost, mevki sahibi güzel bir kadın tarafından harama davet edilip de kadın kendisini ona arzettiğinde “Ben Allah'tan korkarım!” diyerek haram işlemeyen kimse, sağ elinin verdiğini sol eli bilmeyecek şekilde gizlice sadaka veren kişi ve yalnız kaldığı vakitlerde gizli gizli Allah'ı zikredip gözyaşı döken kimse. Evliyaullaha korku yoktur o gün, hüzün yoktur. Hepsi nurdan minberler üzerinde necatı ve saadeti zevketmektedir. Onların dışında bütün insanlar ve cinler, lâl kesilmişlerdir. Ancak nebiler “Allahümme sellim, sellim!” derler. Zaman, ana-baba günüdür; mekan, can pazarı. Sıcaktan bunalan, susuzluktan kırılan her ümmet, kendi peygamberinin havzına koşar. En Büyük Peygamber (s.a.s), en büyük havz-ı kevserin de sahibidir: genişliği Eyle'den Aden'e (veya Amman'a) kadar uzanan. Ne acıdır ki develer gibi kovulanlar da olur bu arada, havz-ı Nebi'nin başından.
İnsanlar, şefaat için peygamberlere koşarlar; Âdem'e, Nuh'a, İbrahim'e, Musa'ya, İsa'ya. Hepsi, dua haklarını dünyada kullandıklarını belirtir ve "Rabbim bugün çok gazaplıdır, daha önce böylesine hiç gazaplanmamıştı, bundan sonra da böylesine hiç gazaplanmayacak" derler; sonra da kendi derdinde olarak "nefsî, nefsî" diye inlerler. İnsanlar en son Peygamberler Peygamberi Seyyidü'l-Beşer'e (s.a.s) müracaat ederler. Şefaat hakkını bugüne saklamıştır O. Makam-ı Mahmudun ve Livâ-i Hamdin Sahibi o Zât, kalkar Arş-ı Azam'ın altına gider ve secdeye kapanır. Allah daha önce hiç kimse için açmadığı en yüce medh ü senaları O'nun için açar. O da bunlarla medh-ü sena eder Mâlik-i Yevmiddin'i. Kendisine şefaat-i uzma verilir; O da (s.a.s) ümmetinden şirk koşmamışlara, ehl-i kebâire şefaat eder. Ve tabiî ki başka şefaatçiler de O'nun gölgesinde aynı mazhariyete ererler. Nihayet Rahmân'ın sonsuz rahmetiyle ğufrana boğulur daha nice mücrimler, nice müflisler… Burası mahşer mahkemesidir, haksızlık yapılmaz zerre kadar. Ahkemu'l-Hâkimîn, mü'minlere rahmetiyle muamele eder, kâfirlere ise adaletiyle. Bütün şefaatlere ve rahmetlere rağmen kurtulamayanlara bir ses gelir: "Siz şöyle bir tarafa ayrılın ey günahkârlar!" En son ve en büyük karşılaşma günüdür bugün. Ardından cihetsiz, her yönlü, izzet ve azamet yüklü bir nida daha duyulur: "Limeni'l-mülkü'l-yevm? Bugün mülk ve hakimiyet kimin? (Kimmiş mülkün hakiki sahibi, gördünüz mü şimdi?) Lillâhi'l-Vâhidi'l-Kahhâr! Mutlak galip, tek hâkim olan Allah'ın!.." (Şâfir, 40/16)
İnsanlar ve cinler iki ana guruptur. Her ikisinin de sağcıları ve solcuları vardır. Sağcılar, yani cennetlikler de bölük bölük: Nebiler, sıddîkler, şehitler, salihler… Bazıları sorgusuz sualsiz derhal, bazıları uçarak, bazıları yürüyerek, bazıları binekle, bazıları da yüzüstü sürünerek.. ve tabiî Sırat'ta takılıp kalanlar.. evet onlar da ateşte temizlendikten sonra yetişecek olanlar kervana, cennete giden kervanlara... Solcular, yani cehennemlikler de kısım kısım: Kimileri sorgusuz sualsiz anında, kimileri odun kütüğü gibi yaka-paça, kimileri elinde kelepçe, ayağında pranga derdest edilir, kimileri nasiyelerinden sürüm sürüm çekilir, kimileri herkesin önünde rezil rüsvay edilir, kimileriyse alevlerin kollarında ateşe sürülür.. ve yüzlerine nazar-ı ilâhînin hiç teveccüh etmediği bazıları... En son kalbinde zerre kadar imanı olan son kişi de cezasını çekip cennete erişince, Arş'tan nihaî karar gelir. Ölüm bir koç suretinde getirilir ve herkesin gözü önünde kesilir. Cennet ve Cehennem kapıları bir daha açılmamak üzere mühürlenir ve içindekiler sonsuz bir hayatta yaşar giderler; ya ebedî saadet veya sermedî şekavet içinde. Ama herkesin (cennetliklerin de, cehennemliklerin de) dudağında aynı kelime: Keşke! Ah keşke!!!
SEMANIN YERLİLERE SON MESAJINDAN BİR KİTABE
"Ey insanlar! Rabbinizden korkun. Çünkü kıyamet saatinin depremi çok korkunç bir şeydir." (Hac, 221/1). Evet kıyamet, bizim zihinlerimizde bir yıkılıştır, bir dağılıştır; tıpkı korkunç bir deprem gibi, her şeyi yerle bir eden tufan gibi. Hem arzî, hem de semâvî çok yönlü bir âfettir o. Tabiî ilk etapta hayale gelen görüntüler bunlar. Fakat aslında bir kuruluştur o, kusursuz bir kuruluşun ilk merhalesi. Yani fani dünya malzemelerinden, baki bir âlem inşa etmek. Su bulanmadan durulmaz. Hamur yoğrulmadan ekmek olmaz. Dünyada birbirine karışık vaziyette bulunan hayır ve şer, hayırlılar ve şerliler de kıyametle tam hallaç olur ve sonra yeniden haşirle tamamen birbirlerinden ayrılırlar. Olaya bu aslî yönüyle bakmak gerek. Ne muhteşem, ne mükemmel bir icraat! Zaten kıyamet kelime olarak; yeniden dirilme, ayağa kalkma, kurulma, bina edilme demek. Zaman saatinin çaldığı o vakit ortalığın öyle aniden birbirine karışması ise malzemeleri ayırt etmek için. Bir kimyevî maddeyi elde etmek yolunda, materyalin bütününü kaynatmak gibi. Sapı-samanı buğdaydan ayırmak için harman etmek yani. Taneler ambara. Samanlar yanmaya.
Ölüm bir yokluk (!). Öyle zannediyor inançsızlar ve korkuyorlar. Oysa ölüm kadar yeniden diriliş de sabit bir gerçek. Eşyanın perde önüne 'inançsız' bir bakış açısıyla bakınca çok şey gibi kıyamet saati de korkunç. Bilinmeyene karşı duyulan dehşet gibi. Fakat varlığa 'iman' adesesinden nazar edince ise kıyamet sahneleri de bir başka harika, bütün hâdiseler kadar harika. Mânâsı derin, geniş, yüksek ve büyük bir kaza-yı ilâhîdir o. Vallahi Billahi Tallahi: İnsanoğlunun ebede uzanan hayatında sadece bir defa yaşayacağı en muhteşem ve en hayretengiz manzaralar olacak kıyamet sahneleri... Evet iman bir cennet; dünyada da, ukbada da. Küfürse malum... Şimdi semanın yerlilere son mesajından bir kitabe, bir hitabe ile tefekküre ve muhasebeye çekilme zamanı: "İkterabe linnâsi hısâbühüm ve hüm fî gafletin mu'ridûn. İnsanların hesaba çekilecekleri vakit çok yaklaştı; ama onlar hâlâ koyu bir gaflet içinde haktan yüz çevirmekteler." (Enbiya, 21/1).
Keşke ötede hiç "keşke" demeyeceklerden olabilseydik...
|
|
