Nakşibendi Halidiyye

Bu yüce yolun bağlılarını bu yolda yürümeleri yol almaları için aşağıda yazılacak temel esasları kabul etmeleri ve bunlara kesinlikle uymaları gerekmektedir. Bir Halidi mürşidinden ders alan herkesin bu esaslara harfiyen uymadıkça bu tarikattan ve mürşidinden istifade etmesi kesinlikle mümkün değildir. Burada kastedilen istifade seyri sülûk (Allah yolunda yolculuk) manasınadır. Yoksa bu yolun mürşitlerini ve mensuplarını sevme ve onlara saygı duymanın her insana sağlayacağı bir istifade vardır ki, kastımız tabi ki bu değil. Mevlana Halidi Bağdadi, Nakşibendi Tarikatı’nın Halidi Kolu halifelerinden, vekillerinden ve müritlerinden uymasını istediği ve bunlara uymayan bizden değildir dediği Halidiliğin esasını teşkil eden kurallar.

1.Şeriatsız tarikat olmaz

2.Şeriata ve sünnete uymayan hiç bir işimiz fiilimiz ve amelimiz yoktur olamaz. Bir halife veya mürit kendisi şeriata ve sünnete uymadığı halde Nakşi olduğunu ve bizim yolumuzda olduğunu söylüyorsa ve siz de onlara inanıyorsanız Allah onları ve sizi ıslah etsin. Zira siz de onlar da ancak sapıklardansınız

3.Gıybetle zinanın farkı yoktur. Hatta gıybet edenin işi daha zordur. Çünkü zina eden her halükarda işlediğinin günah olduğunu bilir ve tövbe eder. Halbuki gıybet eden çoğunlukla günah işlediğinin farkında değildir. Bunun için tövbe de etmez

4.Şeriatın helal kıldığını al ve onu hayır yolunda harca

5.Mümin kardeşin ihtiyaçlıyken sen gereksiz harcama yapma

6.Hiç kimseyi hakir görme. Nefsinin başkasından üstün olduğunu düşünme ve nefsine iyi bir işi olmadığını telkin et

7.Şeytanın akıllarıyla oynadığı kimseler gibi Allah’ın fazlına güvenip ibadetlerini terk etme

8.Zikri kalbiyle ibadetlere devam et

9.Hüküm sahibi hiç bir emirin işine girme

10.Abdestsiz gezme, yeme, içme, uyuma

11.Sünnetleri terk etme. Ruhsatları gücün nispetinde terk et

12.Namazlarını kazaya bırakma. Kazaya kalanı da hemen kıl

13.Başındaki görevlilere karşı çıkma. Onlarda şeriata ve tarikata muhalif bir hal görürsen görev yeri dışında yalnızken onu uyar yine aynı haller devam ederse mürşidine bildir.

14.Şeriata ve sünnete uygun olmayan sohbet etme, edene de yakın durma

15.Mürşidine olan bağlılığını göstermenin en güzel yolu emrini tutmaktır

16.Sevdiğinin emrini erteleyen onu sevmiş değildir

17.Şeyhinin münkiriyle görüşme. Ona dil uzatana gücün neye yetiyorsa onunla karşı dur. Onu inkar edene selam bile verme

18.Tekkene mal en bedenen hizmeti ihmal etme, bir şartla ailenin nafakasını keserek yaptığının sana bir faydası olmaz

19.Helal kazan, israf etmeden ye iç

20.Hatimesini dersini virtlerini ve nafile namazlarını 15 gün özürsüz terk eden müritlikten çıkmıştır geri dönmesi için durumu mürşidine bildirerek kabul ederse dersini tazelemelidir

21.Zina günahı müridin ihracına sebep olur. Tövbesi şeriatta kabul edilir ancak tarikatta şartlara bakılır; ya kabul edilir ya da edilmez. Kabul edilse de seyri sülük yeniden başlar. Bu hal müridin bütün amelinin silinmesine sebep olur Allah korusun

22.Siyasetle uğraşan mürit olabilir. Tek şartla; bu kimliği ile tekkelere giremez ve ne sebeple olursa olsun tekkelerimizde siyaset yapamaz

23. İnsanların veya emirlerin rızasını kazanmak için tarikatımızda değişiklik yapmaya kalkışanın bizim tarikatımızla bağı kesilmiştir

24.Tarikatı kendi siyasi, ticari emellerine alet eden kişi bu tarikatın büyüklerine savaş açmış gibidir

25.Tarikata yeni giren kişinin ilk yapacağı iş bütün ibadetlerini eksiksiz yapabilecek kadar Kuran, fıkıh ve ilmihal bilgisini öğrenmektir

26.Cuma günleri, cuma namazına kadar gideceği yere varamama ihtimali olan, yolculuklara çıkmasın. Cuma namazına boy abdestli olarak gitmeye gayret edin

27.Teveccühe boy abdestli ve hiçbir yiyecek yemeden gelin. Ağzınızı ve dişlerinizi yıkayın ve temiz giysiler giyin

28.Kadın ihvanlarla münasebetlerinizde hiçbir ayrıcalık tanınmamıştır. Şeriat ölçüleri aynen geçerlidir

29.Kadın ihvanlarla, erkek ihvanlar bir arada hatme okuyamazlar. Aynı hatimeye ayrı bölümlerde katılsalar da kadınlar okuyamaz, yalnız dinleyebilirler

30.Kadından, halife, vekil olamaz. Ancak mecburiyet halinde tarife verebilirler

31.Erkek müritler kendi mahremi olan hanımlara ders tarif edebilir

32.Tarikata bir bidat sokanın günahı, on kişiyi katleden bir katilin günahından daha büyüktür

33.Açık zikir bu yolun yolcularına kesinlikle yasaklanmıştır

34.Sesli cezbeyi kınamayın. Ancak çok itibar da etmeyin

35.Şeriat ve sünnetlere uymayan kişilerde meydana gelen cezbe, keşif ve keramete itibar etmeyiniz

36.Keramet haktır. Ancak velayetin şartı değildir

37.Peygamberler mucizelerini göstermekle veliler ise kerametlerini saklamakla mükelleftirler

38. Boy abesti alınıp tövbe namazı kılınmadıkça tarikata girilmiş sayılmaz

39.Geceyi üçe bölüp; ilk kısmını sohbetle, ikinci kısmını uyuyarak, üçüncü kısmını ibadetle geçirin

40.Rabıtasız hiçbir iş yapmayınız

41.Evvabin ve Teheccüt namazları sizin için farz namazlar gibidir. Camilere ve cemaate devam ediniz

42.Camilere ve cemaate devam ediniz

43.İhvan kardeşinin ayıbını yüzüne vurma.

44.Hatanı ihvandan gizle, mürşidinden gizleme.

45.Rüya ile amel bizim tarikatımızda yoktur. Rüyada işaret olduğunu düşünüyorsanız rüyanızı mürşidinize anlatın

46.Sohbet bizim tarikatımızın en önemli unsurlarından birisidir. Sohbetsiz mürşit olmaz. Sohbetsiz mürit zor yetişir.

47.Sabah namazından sonra dersinizi yapın. En efdal saat budur.

48.Salat-ü selamları ihmal

49.Kalbe doğan şey şeriata uygun değilse itibar etme

50.Sana muhabbet ve istikamet kazandıran sohbete devam et

51.Mürşidinin sohbetinin olmadığı yere itibar etme.

52.Sabah namazından sonra, güneşin doğup bir saate yakın bir zaman geçinceye kadar ki olan süreyi telkin olunan zikirle ihya et.

53.İkindi ve akşam arasını muhafaza et.

Mevlana Halidi Bağdadi Hazretleri’nin İstanbul’a gönderdiği halifelere verdiği talimatları, kendilerine yazılı olarak verilmiş ayrıca onlardan bu talimatlara kesinlikle uyacaklarına dair yazılı ve mühürlü evrak almıştır.

1.İstanbul’da irşada gidecek halifeler, devlet ricali, vezir ve hakimlerin yanına gidip gelmeyecek, onlarla oturup kalkmayacak, ülfet ve ünsiyet etmeyecektir.

2.Kendi adına veya tekke ve zaviye adına devlet adamlarından maaş, aylık veya bağış talep etmeyecek. Bu gibi şeylerden uzak duracak. Beytü’l malâel uzatmayacak. Allah’ın fazlına ve keremine güvenecek.

3.Hanımı üzerine başka hanımla evlenmeyecek. Evlense dahi İstanbul hanımıyla evlenmeyecek. Zira bu tür evlilikle zevk-ü sefaya dalacağından irşat işinde ihmal gösterir.

4.Mürit olsun, ziyaretçi olsun kimsenin halkla ilgili işlerine karışmayacak, aralarına girmeyecek. Bazı şeyhlik iddiasında olanlar gibi kendinetövbe ve inabe parası adıyla hiçbir bağış almayacak.

5.Kadınların tekkesine gelip gitmelerine müsaade etmeyecek. Genç ve İslam’ın emir ve yasaklarına gerektiği gibi riayet etmeyen kadınlar için daha fazla dikkat edecek. Bunlar tarikat için gelseler dahi yine dikkatli davranacak. Çünkü şeriatın adabına riâyet ve tarikatı aliyenin şartlarına yapışmak, şeytanın hile ve tuzaklarına düşmemek için şarttır.

6.İstanbul’da görev yapmayı kabul eden halife, ufak meselelerde dahi kendisiyle irtibatını kesmeyecek, ihtiyatı terk etmeyecek ve ferdi davranışlarda kaçınacak

7.Dünya işlerinde kanaatle iktifa edip, devlet büyüklerinin gösterişli hayatına benzer yaşamaktan kaçınacak ve Resulullah Efendimizin (s.a.v) “Yaşayabileceğin kadar dünyan için, içerisinde kalacağın kadar ahretin için çalış. Muhtaç olduğun kadar Allah için, ateşin yakıcılığına dayanma gücün kadar da cehennem için çalış.” emri nebevisini hatırından uzak tutmayacaktır.

Ayrıca Mevlana Halidi Bağdadi’nin tarikatta olmazsa olmazları dediği; rabıta, sohbet, zikir üçlemesi ve bir müritte kesinlikle olması gereken muhabbet, edep, ihlas ve teslimiyet konularına da teker teker değinmekte fayda var.

Rabıta: (Birleşme, bağlanma manasına gelen bu kelime, tarikatta müridin mürşidine bağlanması ve onun devamlı kendisiyle birlikte olduğunu düşünmesi.)

Nakşibendilerde “rabıta-i nakşı hayali” ve “rabıta-i nakşı cemali” olarak adlandırılan iki şekil rabıta vardır. Rabıta-i nakşı hayali; müridin, hayalinde devamlı mürşidiyle olması… Burada suretin tam resmedilmesi şart değildir. Hayal etmek yeterlidir ve birçok şekilde yapılabilir. Yürürken mürşidinin önünde yürüdüğünü, yemek yerken mürşidiyle aynı sofrada yemek yediğini, yatarken başını mürşidinin ayaklarına koyduğunu, namaz kılarken mürşidinin arkasında olduğunu ve ona uyduğunu düşünmek gibi bunu her konuda yapabilmek mümkündür. Bunun dışında müridin öldüğünü düşünmesi ve mürşidinin onu yıkayıp kefenlediğini, sonra mezara indirdiğini ve mezarda sorgu meleklerinin kendisine sordukları soruların mürşidi tarafından cevaplandırıldığını düşünmek de birçok Nakşi mürşidi tarafından tavsiye edilen bir rabıta şeklidir.

Rabıtayı Nakşı Cemali; mürşidin suretinin öncelikle olmak üzere bütün sülyetinin resmedilmesidir. Ve birincisine göre çok daha zor olan bir rabıta şeklidir. Mürit mürşidinin cemalini gözlerinin önüne getirerek iki kaşının arasına bakacak, oradan çıkan nurun kendisini ihata ettiğini, kendi bedeninin o nurun içinde kaybolduğunu, sadece mürşidinin cemalinin var olduğunu düşünecek ve o halin hakikati kendisinde tecelli edene kadar bu rabıta üzerinde çalışacak. Bu rabıta zikir esnasında da yapılıp zikirle birleştirilebilirse daha fazla fayda sağlanacağı kesindir. Bu rabıtanın birçok şekli vardır. Fenai fir şeyh makamına yaklaştıkça mürit mürşidini bir elbise gibi üzerine giyer ve kendi vücudunu yok eder. Artık mürşidinden başka bir varlık göremez, her tarafta mürşidinin cemalini görmeye başlar. Rabıtası bu hale gelen mürit kısa zamanda mürşidinde fani olur. İradesinden kurtulur ve mürşidinin iradesi onun iradesi olur…

Rabıta konusu daha ileride Halidi halifelerinin sohbetlerinde tekrarlanacaktır ve bu konuda daha fazla bilgi verilecektir. Onun için bu kadarla yetiniyoruz.

Rabıta konusu zahir alimlerden bir kısmının tarikata getirdiği tenkitlerin başında yer alan bir konudur. Bu asırlardır böyle süre gelmiştir. Biz bu konuda sadece şunu söyleyeceğiz: Rabıtaya karşı çıkanlar şayet rabıta olmasaydı karşı çıkacak başka bir konu bulurlardı. Çünkü tarikat konusu genele şamil bir konu değildir. Ondan ancak Allah’ın nasiplenmesini istedikleri belli bir kesim nasiplenecektir.

Biz İmamı Rabbani ve Mevlana Halidi Bağdadi gibi yaşadığı devrin en büyük mücedditlerinin kabullendikleri bir hususta, hiç tereddüt etmedik etmeyeceğiz. Ayrıca rabıta yapmayan birisinin rabıtayı anlayabileceği konusunda da ciddi tereddütlerimiz vardır.

Sohbet:Hazreti Resulullah’ın, birgece yatağından alınarak miraca çıkarılışının sebebi sohbet, Hazreti Musa’nın Turi Sina’da rabbının karşısında durmasına sebep olan sohbet, Nakşibendilerin de olmazsa olmaz demelerine sebep olmuş. Mevlana Halidi Bağdadiye

“Dilsiz veli olur, ancak mürşit olmaz. Bizim tarikatımızda sohbetsiz mürşit yoktur olamaz.” dedirtmiştir.

Mürşitle yapılan sohbetin önemi bütün Nakşibendi mürşitleri tarafından ısrarla vurgulanmıştır. Hazreti Resulullah’ın sohbetleri, onun sohbetlerini dinleyenlere sahabe denilmesine sebep olmuştur. Bu nedenlerle sohbet, rabıta ve zikirle birlikte bu tarikatın olmazsa olmazlarının en başında gelmektedir. Ve nafile ibadetlerin en öncelikli olanıdır.

İmâmı Rabbâni Hazretleri (k.s), Mektubatta bir mektubunda sohbet için şöyle buyuruyor:
“Kardeşim Nur Muhammed, uzakta durup ayrı kalanları unuttu. 0 kadar ki; bir selam, bir kelamla dahi onları hatırlamaz oldu.

Sizin temenniniz, uzlet ve inziva idi buda size müyesser oldu. Lâkin bazı sohbet vardır ki; uzlete tercih edilir, daha faziletli olduğu bilinir. Bir ölçü olarak Veysel Karani’nin hali burada yeter ki O, uzleti tercih edip hayr’ül beşer Resulullah ile sohbet şerefine nail olamadı. Ona ve aline salat-ı ve selam… Sohbetin kemal atından kendisinde bir şey bulunamadığından tabiinden oldu .

İmamı Rabbaninin bu sözleri bu konuda yeterli olduğu gibi nakşilerin sohbetle ilgili düşüncelerinin de tam bir hülasasıdır.

Sohbetsiz irşat olamaz, nadiren olmuş olsa da bunların irşat etme gücü yok gibi bir şeydir. En doğrusunu yine de yaratan bilir vesselam…”(Mektubat 270.Mektup)

Zikir: Birçok ayet ve hadiste zikrin önemine hiçbir şekilde tereddüt edilmeyecek şekilde vurgu yapılmaktadır. Zaten tarikatın tarikat olması için zikir unsurunu muhakkak içinde bulundurması gerekmektedir. Ve bu bütün tarikatlarda böyledir. Aslında bazı tarikatlar yaptırdıkları zikrin şekliyle bir birlerine farklılık göstermektedir. Buda tarikatın cehri (açık) veya hafi (gizli) zikir şekillerinin birisini kendine zikir şekli olarak seçmesidir ki bu zikir şekillerinin ikisinin de bütün mutasavvıflar tarafından, hak olduğu ve bazı hadislerinde bu istikamette yani ikisini de teşvik ettiği konusunda zaten bir ihtilaf söz konusu değildir. Nakşibendi tarikatı hafi yani gizli zikri kendisi için seçmiştir.

Nakşibendi tarikatının, tarihi sürecinde birçok mürşit kendi müridinin kabiliyetine göre veya kendi meşrebine göre zikir şekilleri tatbik etmiştir. Ancak bu yapılan zikirlerin hepsinin gizli olması konusunda hiçbir taviz verilmemiştir.

Nakşibendi tarikatında uygulanan hafi zikrin cemaatle yapılanına hatme denir. Ve bu zikir şeklinde katılanlar yuvarlak bir halka oluşturarak toplam 14 Fatiha, 200 salavat-ı şerif, 79 Elemneşrahleke, 1001 ihlas, okurlar, başlarken de herkes kendisi için 25 istiğfar okur.

Ferdi olarak yapılan zikirde ise mürit başlarken 25 istiğfar okur. Sonra 5 veya 7 fatiha okuyarak her Fatiha’yı Hazreti Resulullah’dan başlayarak silsile büyüklerine hibe eder. Beş dakikadan az olmamak kaydı ile rabıta yapar. Sonra da asgari 5000 defa “İsmi Azam” zikrini okur.

İsmi Azam zikri, genellikle Nakşilerin başta okuttukları zikirdir. Ancak bunun önce “La İlahe İllallah” zikrini, sonra “İsmi Azam” zikrini yapıldığı veya ikisinin birlikte yaptırıldığı istisnaları vardır. Bu mürşidin meşrebi veya müridin kabiliyeti gibi hususi bir durum ihtiva eder ki bu hususta yazılabilecek fazla bir şey yoktur. Ve gizlilik esasının dışına çıkmadıkça bidat sayılabilecek bir durum yoktur.

Şimdi bu üç temel konuda da ileride Halidi halifelerinin sohbetlerinde daha geniş bilgiler bulunacaktır. Onun için biz burada bir müridin bütün hal ve hareketlerini gerçekleştirdiği bir platform olarak kabul edilen ve tarikatta “Seyri sülük” denilen yolculuktan bahis etmek istiyoruz.

SEYRİ SÜLÛK: Allah yolunda bir mürşidin kılavuzluğunda yapılan yolculuk. Bu yolculuğa çıkmak için öncelikli şartlar vardır. Bunlar yerine getirilmeden yolculuk başlamış sayılmaz. Nakşibendi Tarikatı’nın Halidi koluna göre bu şartlar şunlardır:

1.Şeriat ve sünnete uymak konusunda en ufak bir tereddüdün dahi olmadığı hak bir tarikat.

2.Silsilesi hiç kesilmeden Hazreti Rasulullah’a uzanan bir mürşit.

3.O tarikatın ve mürşidin bütün şartlarına uyacağını kabul edip ona tam bir ihlasla teslim olan bir mürit.

Mürşidin müritte olmasını istediği olmazsa olmaz şartlar.

1.Müridin beş vakit namazını kılması.

2.Yapacağı bütün ibadetleri doğru ve eksiksiz yapabileceği kadar fıkıh ve ilmihal bilgisi

3.Haftada en az bir gün hatmeye katılması.

4.Kendine emredilen günlük dersini eksiksiz yapması.

5.Teheccüt ve Evvabin namazını bir farz namazı ciddiyetinde kılması ve farz namazlardan sonra yapılması emir edilen virdini yapması.

İşte bu şartlar tamamlanmadan seyri sülûk başlamaz. Ayrıca müridin yolculuğunun kolaylığı açısından da gerekli olan bazı özellikler vardır. Bunlarında müritte bulunması hem müridin işini kolaylaştırır hem de mürşidin. Bunları da şöyle sıralıya biliriz.

1.Muhabbet:

2.Edep:

3.İhlas:

4.Teslimiyet:

MEVLANA HALİDİ BAĞDADİ’NİN TASAVVUFİ GÖRÜŞLERİ

Tasavvufi görüşlerini Risale-i Halidiye ve Mektupları adlı eserinde belirten Halidi Bağdadi Hazretleri; tarikatı, “Kötü huy ve ahlaklardan kurtulmak ve bu kötülerin yerine iyilerini koymak. Kalbi temizleyerek, cilalayarak (bu ancak zikirle olur) sahibine, Allah’a teslim etmek” olarak açıklamış. Ve tarikatın kesinlikle şeriat temelleri üzerine kurulması ve şeriatla ilgili hiçbir şeyin değiştirilmemesi gereğine dikkat çeker. Adap ve usule dikkat edilmediği taktirde tarikata girmenin faziletli olamayacağını ve akıbetinin de hayırlı olamayacağını bildirir. Ona göre;

1.İnsanların rızası göz önüne alınarak tarikatta herhangi bir değişiklik yapılmamalıdır.

2.Tarikat, idarecilerle ünsiyet kurmak ve siyasi istismar aracı olarak kullanılmamalıdır.

3.Tarikatın ölçüleri içerisinde takvaya göre amel etmeyenler Allah’ın gazabına uğrarlar.

4.Yüksek hal sahibi olduklarını iddia eden kimselerin, bu durumları, onların tarikat esaslarına riayet etmemelerine bir gerekçe olamaz.

5.Hiç kimse, ihlas ve itikadı gerekçelerle şeriatın emirlerini ve tarikatın adap ve kurallarını terk edemez.

6.Tarikat, dinin emir ve yasaklarını azimet ölçüsünde yaşamaktan ibarettir. Ayrıca tarikat, Allah rızasını ve Peygamber Efendimiz ’in sevgi ve ahlakını kazandırır, yükselmeye vesile olur.

7.Tarikat, avam tabakasındaki Müslümanların çoğunluğunun içinde, zahirde onlar gibi giyinip, onlar gibi yemeye içmeye, fakat gönül alemi bakımından onlara hiç benzememeye ve gönülde yalnız Allah’ın olmasına, oraya başka muhalif bir şeyin girmemesine önemle dikkat eder. Kibir, gurur gibi hallere asla iltifat etmemektir tarikat!

8.Tarikatta, şeyh, mürit ile Rabbi arasında bir vesiledir. Vesileden yüz çevirmek Allah’tan yüz çevirmektir. Mürşidi sağ olduğu müddetçe onun kontrolünden çıkmaz. Dünyasını değişmeden önce ona kimi işaret göstermişse onun emrine girip ve mürşidine gösterdiği saygının aynısını ona göstermelidir. Böyle bir işaret verilmemişse ve de kendisi de kemal derecesine henüz erişmemişse işte o zaman kendine bir mürşit arayıp bulmalıdır.

9.Şeriatın emirlerini, sünnetin gereklerini ve tarikatın esaslarını bir tarafa bırakarak kendi hal ve rüyalarını, şeriat ve sünnete uymasa dahi ön plana alarak onlarla amel eden kimseler, Allah’ın aklını aldığı nasipsiz kişilerdir. Bunlara rastlandığıaslandan kaçar gibi bunlardan kaçmalıdır.

.

Tasavvuf Terimleri

2SHARES

SHARE

TWEET

SHARE

SHARE

0 COMMENTS

ARİF (ARİF-İ BİLLAH): Bilen, vakıf, irfan ve marifet sahibi. (tas.) Allahü Teala’nın kendi zatını, sıfatlarını, isimlerini ve fiillerini müşahede ettiği kimse. Arif, kendi varlığından fani, Hakk ile bakidir. Arif, Allahü Teala’ya cehennemden kurtulmak veya cennete girmek için değil, Cenabı Hakk’ın Hak olduğu O’na ibadet eder. İbadeti ve kulluğu en tabii bir görev bilir, hiçbir karşılık beklemeden ibadet eder.

BATIN ASHABI:Görünürdeki eşya ve olayların arkasındaki hakikatleri ve sebepleri keşif yoluyla bilen ve kalp gözüyle gören evliya-i kiramdır.

BİDAT: Dinin aslında olmadığı halde, din namını sonradan çıkmış adetler. Mesela: Giyim ve kıyafetlerde toplum hayatındaki ilişkilerde, terbiye ve ahlak kurallarında ibadet hayatında, yani dinin hükmettiği her sahada, dine uygun olmayan şekiller, tarzlar, adet ve alışkanlıklardır ki, insanı sapıklığa götürür. Din alimleri tarafında din namına beğenilen ve din ile ilgili yeni icatlar ve hükümlere bidat-ı hasene (güzel bidat) ; beğenilmeyip tasvip görmeyenlere de bidat-ı seyyie (kötü bidat)tır. Rasulullah (s.a.v.) buyurmuştur ki “Her bidat sapıklıktır, her sapıklık da ateştir.”

CEMİYET: Derli toplu düzenli ve huzurlu olma (Tas) Masivadan yüz çevirme ve dikkati Allahü Teala’ya yönelme noktasında toplama. İnsanın zihnen ve kalben kendisini Hakk’a vermesi.

CEZBE: Birşeyi çekmek, çekiş anlamında gelen cezbe, tasavvufta Hakk’ın kulu kendine çekmesinden meydana gelen bir haldir. Cezbe, Allah’ın kula ihsanı olduğundan, kulun elinde değildir.Allah’ın sevdiği kulu, kalbinden perdeyi kaldırıp, çalışma ve gayreti olmadan, yakin nuru ile kolayca manevi makamlara yükseltmesidir. Böyle bir cezbe, kulda istikamet ve ibadet etme arzusu doğurarak bela ve musibetlere sabretme gücü kazandırır. Kul, ruhi cezbeyle hakikatin kaynağını bulur. Allah’ın dışında her şeyi unutarak kendinden geçer. Hakk’ın kulu kendine çekmesi cezbe, bu cezbeyle kulun Allah’a yönelmesi aşktır.

DERVİŞ: Fakir ,yoksul, dilenci. (tas.) Sofi, mürid anlamına gelir.

FENA VE BEKA: Yokluk, hiçlik ve geçici olmaktır. Beka ise kalıcı ve daimi olmaktır Fena, kötü sıfatların ortadan kalkması , beka da iyi sıfatların kalmasıdır. Kötü filleri terkeden kimsenin şehevi ve nefsani arzuları fena bulmuş, ihlas ve hüsnü niyet baki kalmış olur. Dünyadan kalbi rabıtayı koparan kimsenin kalbi, dünya tutkusundan fena bulmuş demektir. Dünya tutkusu ve kötü huylar fena bulunca, doğruluk baki olur.

Fena fi’l ihvan:Tarikatta ihvan ve kardeşlik sevgisinin gönle yerleştirip, ihvanın arzu ve isteklerini kendi arzu ve isteklerinin önünde tutmak, onlarla sevgiyle kaynaşmaktır

Fena fiş-şeyh: müridin şahsi irade ve arzularını şeyhin arzusu iradesinde yok etmesi, kendi arzu ve iradesinin yerine şeyhinin arzu ve iradesini koymasıdır.

Fena fillah:Müridin kendi sıfat ve vasıflarından sıyrılıp Allahü Teala’nın sıfatlarıyla bezenmesidir. Allahü Teala’da fani olmanın ardından Allah’ta baki olma hali ortaya çıkar ve fena fillah Allah’a yaklaşmanın en ileri derecelerinden biri olup seyr-i ilallah’ın da sonudur.

FEYİZ: Kulun çaba ve gayretli olmadan kalbe taşan bilgi ve manevi haldir. Feyiz, saliki kuşatan manevi hal anlamında da kullanılır. Şeyh Efendi bu tür feyzi zikir ve sohbet sırasında müridin gönlüne verir.

GAFLET : Birşeyi hafıza zayıflığı yada dikkatsizlik sebebiyle terk etmek, ihmal etmek .(tas) Nefsin arzularına uymak, zamanı boşa geçirmek, önemli bir şeyin önemini kavrayamamak, değerli bir şeyin kıymetini takdir edememek. Kalbin Hakk’tan gafil olması ve O’nun zikrinden mahrum kalması.

GAYB: Görülmeyen, örtülü gizli (tas.) a Duyu organları ve akıl ile bilinmeyen varlıklar ve bunun bulundukları alem, manevi ve ruhani alem. b . Hakk’ın kendisinden değil, senden gizlediği şeyler.

GAYBET: Kendini kaybetme, kendinden geçme. (tas.) Hakk’tan gelen feyiz ve tecellinin çokluğu ve kuvveti sebebiyle salikin çevresinin ve bizzat kendisinin ne yaptığını fark edemeyecek şekilde kendinden habersiz olmaktır, yani kendisi ve başkalarıyla olan ilgisinin kesilmesidir. Halktan ve nefsinden kendini gaip olan Hakk ile hazır olur yani onun huzurunda bulunur. Hakk’tan gaip olan halk ve nefsi ile hazır olur.

HAL: Durum. (Tas.) İnsanın iradesini ve çabası olmadan sırfAllahü Teala’nın bir lütfu olmak üzere kalbe gelen manalar(feyiz, bereket, marifet ,his ve heyecan). Gönlü zengin, ruhu temiz, ahlakı düzgün, manevi yaşayışı güzel olan, Hakk’ın rızası ve sevgisini kazanan iyi kullara “hal sahibi” denir. Hal sahibi veli ve ermiş anlamına gelir. Haller kalıcı değil geçicidir. Haller sırf ilahi bir armağan ve bahşiş olmakla beraber bunların daha iyi, sürekli olmasında iyi amel ve ibadetlerin tesiri vardır .

HALVET: Uzlet inziva, yalnızlık, tek başına yaşamak. Masivadan ilgiyi kesip tamamen Allahü Teala’ya yönelmek ve kendini ibadete vermek.

HAVATIR: İnsanın iç aleminde duyulan ses olup, Hakk’tan ve Melekten olabileceği gibi nefis ve şeytandan da olabilir.

HAVF: Korku (Tas.) Gelecekte elde edilmesi umulan iyi bir şeyden endişe edilen, kötü bir şeyden ilere gelen korku . Kimi cehennemden ve oradaki azaptan, kimi Allah’ın gazabından, kimi de Allah’ın kendisinden korkarlar Allah’ın zatından korkmak, aşığın maşukunu üzmesinden ve rahatsız etmesinden korkması gibi bir korkudur. Ariflerin korkusu böyledir. Avam ve halk ise, cehenneme gireriz veya cennete giremeyiz diye korkarlar. Havf, Allah’ın insanları ibadete ve iyi şeylere sevk etmek için kullandığı bir kamçıdır.

HAŞYET: Korku ve kaygı. (Tas.) Kulun kalbine hissettiği acı ve üzüntü. Bu da işlemiş olduğu günahlar sebebiyle ilerde başına gelecek fena halleri düşünmesinden veya Allah’ın Celal ve heybetinden kaynaklanır. Nebilerin ve ariflerin haşyeti Allah’ın azamet ve kibriyasından meydana gelir.

HAYZ-I RİCAL: Erkeklerin hayzı. (Tas.) Salikin cezbeye kapılarak ve vecde gelerek kendinden geçmesi hali. Keramet göstermeyi, hayız gören kadınlar gibi Allah’ın huzuruna çıkamaması ,namaz kılamaması gibi görürler. Arif olan zatlar kerametleri ve harikulade halleri de eksiklik olarak değerlendirir ve bu hallere de erlerin hayzı derler. Henüz irşat makamına ulaşamadığı için kendisine uyulmayan ve örnek alınmayan salikler de hayız halinde gibi sayılırlar. İrşad makamına ulaştıkları zaman artık er olurlar.

HIRS: Tutku, öfke.(tas.) Gayeye ulaşmak için her vasıtayı meşru, ve mübah görme, hedefe ulaşmak için haram-helal dememek hak hukuk gözetmemek.

HİMMET: Bir kemal halini veya diğer birşeyi elde etmek için bütün ruhani güçleriyle birlikte kalbin Hakk’a yönelmesi. b. Ermiş kişilerin maksadı hasıl eden, iş bitiren ve dileklerini yerine getiren manevi gücü.

HİCAP: Perde, örtü. (Tas.) a. Salik ile muradı arasında giren engel, aşığı sevgiliden ayrılan perde . b . Kalbe yerleşen ve hakikatlerin orada tecelli etmesine engel olan suretler, maddenin izleri.

HUŞU: Tevazu. Hakk’ın heybetini gönlünde hissetme. İbadetlerden arzu edilen neticeyi elde edilmesi için huşu ile edası şarttır.

HUZUR: Hakkın huzurunda bulunma kendinden geçme. Halktan ve nefsinden gaip olan, Hakk ile hazır olur, onun huzurunda bulunur. Huzur- gaybet birbirinin zıddı oldukları halde aynı manada kullanılabilir.

İHLAS: Samimiyet (tas.) Tutum ve davranışlarda sadece Allahü Teala’nın rızasını gözetme, özün söze, sözün öze uyması, riyakar ve iki yüzlü olmama.

İLHAM: Doğrudan ve aracısız Allah’tan alınan bilgi demektir. İlham yoluyla gelen bilgi düşünmekle değil feyiz yoluyla gönle doğar, kalbe gelir. İlhamın kaynağı ya doğrudan Allah’tır, yada melektir. Nitekim İbni Arabi hazretleri, velilerin ilhamı, peygamberlere vahiy getiren meleğin aldığı kaynaktan aldığını belirtir.

İNAYET ERBABI: Kişiyi kayıran, koruyan ve ona destek olan lütuf ve ihsan sahibi evliya-i kiramdır.

İRFAN (marifet): Sofilerin ruhani halleri yaşayarak manevi ve ilahi hakikatleri tadarak (iç tecrübe ile ve vasıtasız olan ) elde ettikleri bilgi Bu yoldan elde edilen bilgiye marifetullah, buna sahip olan kişiye Arif-i billah denir. Sofiler marifetin kendisinden çok onun sebep, sonuç ve belirtileri hakkında açıklamalar yapmışlardır. İmam Kuşeyri’ye salik önce Hakk’ı, onun sıfat, isim ve fiillerini tanır, sonra ibadet ederek ve çile çekerek nefsini arındırır, ona yaklaşır. O zaman Hakk kendisini ona tarif eder. İşte marifet budur. Hakk’ın kendi hakkında salike verdiği bilgidir. Bu bilgiyi alan salik, artık arif veya arif-i billah (ehli marifet, ehli irfandır) tır. Salik kendisine ve çevresine yabancılaştığı ölçüde Hakk ile tanışır. Sofilere göre ulu ve yüce Allah hakkında tam anlamıyla marifet sahibi olmak imkansızdır. Bir insan O’nu tanımak için olanca gücünü harcadıktan sonra, O’nu tanımasının imkansız olduğunu anladı mı, hakiki ve en mükemmel marifete ermiş olur. Bundan dolayı Hazreti Ebu Bekir (radıyalahü anh): “Marifet, salikin onun hakkında marifet sahibi olmaktan aciz olduğunu idrak etmesidir” demiştir. Marifetin sonu hayret ve endişedir. Onu en iyi tanıyan O’nda en çok hayrete düşendir.

İSRAF: Savurganlık. (tas.) İhtiyaçtan fazla harcamak ,tutumlu olmamak. Tarikat ehli, insanın nefsi için yaptığı masrafı, çok az bile olsa israf sayar. Dost için yapılan masrafı fazla olsa da israf saymaz. Haram ve şüpheli şeylerden titizlikle kaçınmanın yanında, helal nimetleri tüketirken de tasarruf dengesini iyi muhafaza etmeli ve israftan kaçınmalıdır. Ayeti kerimede “Bir de akrabaya , yoksula, ve yolcuya hakkını ver! Gereksiz yere de saçıp savurma! Zira böylesine saçıp savuranlar şeytanın arkadaşlarıdır. Şeytan ise, Rabbine karşı çok nankördür”. Buyrulmaktadır. (İSRA SURESİ:26- 27)

İSTİKAMET: Dinin emirlerine uyma yasaklarından kaçınma konusundaki devamlılık.

İSTİĞRAK: Aşk-ı ilahi ile dünyayı unutup kendinden geçmek. Sevgiliyi temaşa ederken, ilahi sevgilinin istilası sebebiyle salikin kendisinden geçmesi, maddi alemde habersiz hale gelmesidir. İstiğrak halindeki salik, suya atılarak suyun içinde batıp kaybolan taş gibidir.

İSTİMDAT: Yardım istemektir. (tas.) Tarikat ehlinin şeyhlerden veya vefat etmiş velilerin ruhlarından yardım istemeleri. Fakat tasavvufta Hazreti Peygamber şeyh efendi ve benzeri maneviyat büyüklerinden istimdat, doğrudan onların şahıslardan bir talep demek değildir. Belki onların Allah katındaki itibar ve derecelerinden yararlanmak için onları vesile kılmaktır.

KERAMET: Şeref.(tas.) Velilerden zuhur eden olağanüstü hallerdir Eğer kendisinden bu hal zuhur eden kimse ameli salih sahibi değilse, o olağanüstü hal istidraç adını alır.

Sofiler ilk devirlerden itibaren,kerametten çok istikamet üzere olmaya itina gösterilmesi üzerinde dururlar. Gerçek kerameti şeriata uymak ve sünneti yaşamak olarak görürler. Hatta Beyazıd-ı Bestami Hazretlerine atfedilen şu söz, bu anlayışı seslendirmektedir: “Bir kimsenin havada bağdaş kurup oturduğunu görseniz, onun Allah’ın emir ve yasaklarına riayet, sünnete uyma konusundaki hassasiyetini görmedikçe sözüne itibar etmeyiniz.” Keramet maddi (ilmi) ve manevi (kevni) olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Halkın arzuladığı ve dilinden düşürmediği hissi yani maddi keramettir. Gönülden geçeni bilmek, su üzerinde yürümek havada uçmak gibi hususlar hissi keramet cümlesindendir. Manevi veya ilmi kerametleri avam değerlendirmediği için fazla iltifat görmemiştir. Mesela; güzel huylu olmak, kötüleri terk etmek, ibadetleri zamanında yerine getirmek, insanlara hizmet, insanların kusurları ile değil, dertleriyle ilgilenmek gibi hususlar manevi keramettir.

KEŞİF: Perdenin açılmasıyla gizli olanın ortaya çıkması demektir. Beden ve his perdesinin kalkması, ruh aleminin seyredilmesidir. Maddi duygular aleminin tesir ve kiri, kalbin gayb alemini görmesine engel ve bir perde olmuştur. Riyazet ve mücahede bu perdeyi ortadan kaldırınca, gayb alemi görülmeye başlar ki, buna keşif denir.

Keşif, sofinin akıl ve duygu organlarıyla elde edemediği gayb ve uhuliyyet alemine dair gizli bilgileri sağlar.

KULLUK (UBUDİYYET): (a) Ahde vefa, şeriat sınırlarını muhafaza, elde olana razı olmak, yitirilene sabretmek. (b) Her hususta zorunlu olarak Hakk’a başvurmak.

İbadetten daha yücedir. Önce ibadet sonra kulluk, bunları takip eden de ubudiyet (halis kulluk). İbadet müminlerin avamı içindir. Kulluk havas içindir. Ubudet, havasın havası içindir. İbadet, ilme’l yakin sahibinin mertebesi olup, nefsine boyun eğmeyen ve mücahede yapanlara mahsustur.Ubudiyet, ayne’l-yakin sahibinin mertebesi olup, kalbi ile ALLAHA İtiraz etmeyen ve çok sıkıntı çekenlere mahsustur. Ubudet, hakka’l-yakin sahibinin mertebesi olup ruhu ile Allahü Teala’ya hiç asi olmayan müşahade ehlinin özelliğidir.

LETAİF:Cisimle alakası olmayan, gözle görülmeyendir.

MAĞLUBİYYET:Saliki tesiri ve hakimiyeti altına alan bir hal olup, salik bu hal içinde bulunduğu sürece sebebi düşünemez, edebe riayet edemez, kaşılaştığı şeyleri birbirinden ayırt edemez, bazen caiz olmayan şeyleri yapar. Bu halde olan salik, muradına ulaşmak için şiddetli bir arzu duyar, öyle ki maksadına erdireceğini sansa, denize dalma veya ateşe girme hususunda bile hiç tereddüt etmez.

MARİFET: Bilgi, tecrübi ve ameli bilgi, tanımak, aşinalık. (tas.) Sofilerin ruhani halleri yaşayarak, manevi ve ilahi hakikatleri tadarak (iç tecrübe ile vasıtasız olarak) elde edilen bilgi.

Marifet iki nevidir :

(1) Taarruf: Allahü Teala’nın kullarına kendisini bizzat tanıtır.

(2) Ta’rif: Allahü Teala kullarına kudretinin eserlerini dış dünyada ve iç dünyada maddi ve manevi alemlerde gösterir. Sonra onlarda bir lütuf (latife, akıl) meydana getirir. Bu lütuf sayesinde eşya, kendisinin bir yaratıcısı bulunduğunu insanlara gösterir. Avamdan olan müminlerin marifeti budur. Taarruf ise havasın marifetidir. Kısacası taarruf, Allahü Teala’yı doğrudan, ta’rif ise delil ile tanımaktır.

MEDED: İmdat, yardım. (tas.) Allah’dan istediği zaman istimdat; ermişlerinin ruhlarından yardım istemeye de medet denir.

MEKR: Oyun, kandırma,hile. (tas.) Allahü Teala’nın emirlerini dinlemeyen bir kuluna nimet üzerine nimet vermesi, edepsizliğine rağmen durumunu olduğu gibi bırakması ve olağan üstü hususları başarmayı ona nasip etmesi. Bu anlamda mekr, istidraçtır. Bu yüzden sofiler kendilerine zuhur eden kerametlerin mekr-i ilahi olmasından endişe ederler. Maşukun aşıkını, bazen iltifat ederek, bazen ona muhalefet ederek kandırması.

MUHABBET: a. Hayır olarak görünen şeyi istemektir. b. Sevdiğini sahip olduğu her şeye tercih etmektir. c. Görünen ve görünmeyen her yerde sevgiliye uymaktır. d. Kalpte sevgiliden başka hiçbir şeyin kalmamasıdır.

MUHAKKIK: Sofi, keşif ve ilhamla manevi ve ilahi hakikatı bulur. Allahü Teala’nın sıfatlarının hakikatini bilir. Bunları kendi hakikatleri ve vasıfları haline getiren kimse.

MURAKABE: Kulun, “Allahü Teala, bütün hal ve hareketlerime vakıftır.” Şeklinde bir şuur ve idrak içinde olması. Bu şekilde kalbini zikri ilahiden alıkoyacak kötü düşüncelerden arıtmasıdır. Kul kendi yönünden murakabede, her nefes alış verişte, her fiil ve davranışında kalbini denetliyerek Allah’ın rızasını kazanmaya ve gönlünü nazargah-ı ilahi haline getirmeye çalışır. Bu yüzden murakabesini Hakk’a yöneltir. Allahü Teala yönünden murakabede ise kul, her düşünce, her hareket, her söz ve davranışının sırasında Hakk’ın gözetiminde olduğunu hissetmekte ve onun denetiminden asla uzakta kalamayacağını kavramış bulunmaktadır. Kalbin murakabe ve kontrol altına alınması, onun olumsuz düşüncelerle olan alakasını ve kötülüklerle olan bağlantısını keser.

MÜCAHEDE: İnsanın nefsinin arzularına, kötü isteklerine ve şeytanın askerine karşı direnip savaşmasıdır. Bu savaşın silahı ibadetler, zikir, tesbih ve duadır.

MÜRİD: Arzu eden. (tas.) Kendisi için Hakk’ın irade ettiğinden başka bir irade etmeyen Hakk’ın iradesi önünde ve karşısında kendi iradesini hiçe sayan.

MÜRŞİD: Rehber, yol gösteren. (tas) a. Doğru yolu gösteren, dalaletten önce hak yola ileten. b. Şeyh

MÜŞAHEDE: Görme, perdenin açılması, setretme. (tas) Hakk’ın kalpte hazır oluşu, kendini kaybederek Hakk’ı bulmak.

NAZAR: Bakmak, bakış. (tas.) Mürşidin müridlere ve süluk ehline bakışı ki, bu bakış ruhlarına tesir ederek onlara yeni bir şekil verir, gönlüne feyiz doldurur, ruhlarını olgunlaştırır. Bu nazarın eğitimci ve yetiştirici bir özelliği olduğu için “veliler müridlerini kaplumbağanın yavrularını yetiştirmeleri gibi nazarla yetiştirirler” denilmiştir.

NAZAR ERBABI: Bakışlarıyla ruhlara tesir edip gönlü feyiz dolduran ve ruhları olgunlaştıran evliya-i kiramdır.

NEFİS: Can, benlik. (tas.) Kulun kötü huyları ve çirkin vasıfları, kötü his ve huyların mahali olan latife.

RİYAZET: Terbiye etme, boyun eğdirme. (tas) a. Nefsin arzularını kırmak maksadıyla bedeni zor ve çetin işlere koşmak, diğer taraftan sürekli olarak zihni ve düşünceyi Masivadan uzaklaştırıp, Allahü Teala üzerine yoğunlaştırmak b. Salikin canının istediği şeyi yapmaması, nefsi ile zıtlaşması, nefsin arzuladığı şeyi yapmaması, arzu etmediği şeyi yapması, kısaca nefsi ile cenk etmesidir. Bu sayede salik nefsine hakim olur, aşağı arzularını dizginler, kendisini disiplin altına sokar. “Nefis köpektir,onun avladığı şeyin mübah olması için riyazetle eğitilmesi şarttır.”

SALİK: Yolcu, (tas) Allahü Teala’ya ulaşmak azmi ile tasavvuf yolunu tutan, bu yolun gerektirdiği hususları maddi ihtiyaçlardan öne tutan kimse.

SEKR-SAHV: Sekr, manevi sarhoşluk ve kendinden geçme hali; sahv ayık ve aklı başında olma halidir. (tas) Sekr kuvvetli bir tecelliyle kulun kendinden geçip ruhi zevklere dalmasıdır. Sekr, salikin Cemal tecellisini müşahede etme sırasında meydana gelir. Sekr halindeki salik, bazen şer’i hükümlere aykırı sözler sarfedebilir.

SEYR-İ SÜLÜK: Hakk’a ermek için mürşidinin öncülüğünde ve denetiminde çıkılan manevi ve ruhi yolculuk. Seyr-i sülükun gayesi, salikin kişisel arzu ve isteklerini yok edip tam anlamıyla kendisini ilahi iradenin hakimiyeti altına sokması, bu suretle diğer insanlara rehberlik yapmasına imkan veren kamil insan mertebesine yükseltmesidir. Bir müridin seyr-i sülükunu tamamlaması bu ehliyeti kazanma anlamına gelir. Seyr-i süluk, bizzat insanın kalbinin, ruhunun, nefsinin ve diğer manevi cevherlerinin eğitiminden ibarettir. Bu iş kalpte başlar, hayatının her yanını içine alır. Bu eğitimden maksat kulun kendini ve rabbini tanımasıdır.

SEYR-İ İLALLAH: Hakk’a doğru yürümek. (tas) Latifelerin kendi mahallerinden arşın üstündeki Zılal dairesine kadar olan manen yürüyüş.

SIDK: Doğruluk, verilen hükmün olguya uygun bulunması. (tas) a. Perişan olmak sözkonusu olan yerlerde bilhak olanı söylemek. b. Yalandan başka bir şeyin insanı kurtaramayacağı hallerde dahi doğruluktan ayrılmamak. c. Kişinin iktidarından şüphe, halinde leke ve davranışlarında kusur olmaması. d. Özün söze uyması.

SÜLÜK: Tasavvuf ve tarikata girmek, hakka giden yolu tutmak.

ŞARAP: İçilen şey, içki. (tas) Şarap, aşkı, muhabbeti, şevki ve vecdi temsil eder. Şarap gibi aş da insanı kendinden geçirir, aklını, mantığını ve şuurunu kullanmasına engel olur. Aşıkla ayyaşın dış görünüşleri bir çok yönden birbirine benzer.

TAHKİK ERBABI: Şeriat, tarikat, marifet ve hakikat sıralamasında son mertebeyi teşkil eden hakikat derecesine ulaşan ilahi hakikati kendi haline getiren, Hakk’ın hakikati ile hakikatlenen, en mükemmel ve en yüksek seviyede manevi ve ruhani bir tecrübeye sahip olan.

TECELLİ: Hakk’a yönelen kalplere teveccüh eden Allah’ın nurlarının içte parlaması, zuhur etmesi. Tecellinin nasıl meydana geldiğini Allah’tan başka kimse bilmez.

TEVECCÜH:Yöneliş demektir. Genelde Hakk’a yöneliş ve kalbi alaka için kullanılır. Müridin mürşidine bağlanıp yönelmesi anlamında kullanıldığı gibi, mürşidin müridini karşısına alıp ona nazar etmesi anlamında da kullanılır. Mürşidin nazarıyla müridini etkileyip onu bir bakıma ruhi yükselişe hazırlaması, güneşe tutulan büyüteçlerin yoğunlaştırdığı güneş ışınlarının, temas ettiği maddeleri yakmasına benzer. Teveccühün müridden mürşide doğru olanı “rabıta-i muhabbet” denilen şeklidir. Mürid mürşidinin, ruhaniyetine muhabbet yoluyla teveccüh edince, mürşidin ruhaniyeti onun iç aleminde feyiz tesiri gösterir. Bu feyiz ile, beşeri zaaf ve sıfatları gideren mürid, yavaş yavaş şeyhinin boyasına boyanır. Bu sevgi sonucu meydana gelen kalbi beraberlik, şahsiyetin transferi ve aynileşmeyi doğurur.

TEVEKKÜL: Güvenme. (tas) Allahü Teala’nın katında olana güvenip, halkın elinde ve avucunda olan şeye göz dikmemek.

TEVESSÜL: Derece, yakınlık, başkasına yaklaşmak için vasıta kılınan şeydir. (tas) Allahü Teala’ya yaklaşmak, huzurunda manevi itibar ve derece bulmak yahut bir faydanın elde edilip zararın defedilmesiyle ihtiyacını gidermek için Salih bir amel veya zatla Cenabı Hakk’a yakınlık sağlamaktır.

VECD: Genellikle hüznü gerektiren keder. Aşk ve iştiyak sarhoşluğu içinde kendinden geçmek, yüksek heyecan anlamına vecd, Hakk’tan gelen tecellilerle gerçekleşir.

Vecd, Hakk’ın binbir tecellisini müşahede edebilen kimsenin muhabbet sonucu, içinin ferahlaması ve o halin verdiği zevk ile kendinden geçmesidir. Hakiki vecd, aşırı derecedeki Allah sevgisinden, irade sağlamlığından ve Allah aşkından meydana gelir.

VELİ-VELAYET: Veli, Allahü Teala’nın gözettiği, koruduğu ve bir an bile nefsiyle baş başa bırakmadığı kimsedir.

Velayet ise, velinin sıfatıdır. İki türlü velayet vardır: Velayet-i amme, velayet-i hassa.

Velayet-i amme; Şeriatın farz ve vacip derecesindeki emirlerini eda etmek için çabalama ve gayret gösterme haline denir. Bunu yapmak her mükellef mümin için zaruri bir görevdir. Bu yüzden bu gayret içindeki bütün müminler bunun kapsamına girer.
Velayet-i hassa; Farz ve vacip amellerde ileri gitmekle birlikte, Kur’an’ın zikir ve tefekkür konusundaki emirlerine sarılarak, ayakta, oturarak ve yanları üzere yattıklarında bile zikir ve fikir uyanıklığına ermiş, murakabeden gafil olmayan, bütün ibadetlerinde “ihsan” denilen Allahü Teala’yı görüyormuşçasına kulluk şuuruna ulaşmış kişilerin halidir.
Üç kısma ayrılır:
Velayet-i Suğra (velayeti evliya): Bu mertebede velinin sıfatı, Allah’ın sıfatlarında fani ve sıfatullah ile kaim olmaktır. Veli bu mertebede “seyr-i fillah” ile süluk eder.
Velayet-i Kübra (velayeti enbiya): Bu mertebede salik, “bekabillah”ı bulup, mükemmelliğe erişir. Bu mertebede bulunan veli “seyr-i maallah”da sonuca ulaşıp, bu mertebeden daha yukarı çıkamaz.
Velayet-i Ulya: Meleklerin taayyun ilkeleri. Velayet-i Kübrada zahir isminde, Velayet-i Ulyada batın isminde seyr vaki olur.

VESVESE:Kuruntu. (tas) Şeytanın kötü bir işin yapılması, iyi bir işin terk edilmesi veya geciktirilmesi veya eksik yapılması için insanı kışkırtması, aklını çelmesi, nefsin aşağı arzularına uymaya teşvik etmesidir. İnsanın içine dört türlü his ve düşünce doğar. Allah’tan olana Hatır-ı Hakk, melekten olana ilham, nefisten olana hadis-i nefs-hevacis, şeytandan olana vesvese denir. Vesveseyi ilhamdan ayırt etmenin ve bu ikisini birbirine karıştırmamanın yolu helal lokmadır.

VİRD: Muayyen zamanlarda, muayyen miktarda, muayyen duaların zikir olmak üzere muayyen biçimde ve muntazaman bir şekilde okunmasıdır.

VUKUF: Durmak, bilmek. (tas) Salikin ısrarla, dikkat ve özenle belli hususlar üzerinde durması, onları kavramaya çabalaması.
Vukuf-i zamani: Zamanın değerini bilmek
Vukuf-i adedi: Zikir sayısına dikkat etmek
Vukuf-i kalbi: Zikir sırasında kalbin Allah’a yönelmesi, geçmişin muhasebesini yapmaktır.

VUSLAT: Erişmek. (tas) En güzel surette yaratılan insan, en aşağı aleme atılmıştır. Bu bir ayrılıktır. Bundan geri dönenler tekrar ona ermişlerdir. Tıpkı denizden ayrılan suyun ona dönüşü gibi.

YAKAZA: Kalbe gelen ilahi nurların tecellisi sebebiyle gaflet uykusundan uyanma, insanın kendine gelmesi.

YAKİN: Şüphe ve tereddüde meydan bırakmayan doğru bilgidir. Delillerle değil, iman gücüyle apaçık görmektir. Bir şeyin hakikatı konusunda kalben bilmektir. Yakin sahipleri katında bela nimet, rahatlık musibettir.

ZAHİD: Kendini bütünüyle ahirete ve Hakk’a veren, mala, mülke, makama ve şöhrete değer vermeyen, dünya ile ahret arasında tercih yapmak gerektiğinde ağırlığını daima ahiretten yana koyan.

kaynak: Risale-i Halidiyye Tecümesi – Muhammed Halid Ziyaüddin(k.s.)


.

Nefs ve Mertebeleri

55SHARES

SHARE

TWEET

SHARE

SHARE

0 COMMENTS

Emr Alemi‘nden rabbanî bir lâtife olan insanî nefs , sıfatlarına göre farklı isimler alır. Hayvanî nefsin tesirinden uzaklaştıkça sıfatı değişir, mertebesi de yükselir. Nihayet tamamen billurlaşıp Rabbi‘ne vasıl olur.

İnsan, aşağıda ismi geçen mertebelerden sadece birinde olabilir. Üst mertebelere yükselebildiği gibi, geri de düşebilir. Bu mertebe ve isimleri sırasıyla görelim:

Nefs-i Emmâre: Kötü his ve huyları, çirkin vasıfları barındırır. Şehvet düşkünü hayvanî nefsin hükmü altında olmakla, hayvanların yoluna girmiştir. Kötü işleri güzel görür. Hesap ve ahiret derdi yoktur. Sadece keyfini düşünür.

Bu nefsin eserinden kibir benlik, hırs, şehvet, kıskançlık, cimrilik, kin, intikam, hiddet gibi huylar çıkar. Allah‘ın düşmanıdır. Hadis-i kudside: “Nefsine düşmanlık et, çünkü o benim düşmanımdır.” buyrulmuştur. Kur‘an-ı Kerim‘de Hz. Yusuf a.s.‘ın diliyle: “Ben nefsimi temize çıkarmam. Çünkü nefs, Rabbimin merhameti olmadıkça kötülüğü emreder.“ (Yusuf, 53) buyrulmaktadır .

Bu nefsin bütün huyları bir kişide toplanırsa, o kişi şeytanların mertebesine düşer. Nefs -i emmarenin sahibi, ya fasık , ya münafık ya da kâfirdir. İtikadı düzeltmek, samimi tevbe ve terbiye ile tedavi olur. Tezkiye edilmezse, cehennem ateşiyle temizlenmesi kaçınılmazdır.

Nefs-i Levvâme: Kendini kınayan, kötüleyen, azarlayan nefstir . Nitekim Allahu Tealâ : “ Nefs -i Levvâme‘ye (kendini kınayan nefse) yemin olsun ki” ( Kıyame , 2) buyurmuştur.

Bu nefs sahibi, günah işlediğinde pişman olup tevbe eder, kendisini kınar, yapmamak için karar verir. Fakat günah önüne gelince duramaz, yine içine düşer. Sonra pişman olur. İyilik ve kötülük arasında gider gelir.

Kendini beğenme, çekişme, gizli riya, makam ve şehvet tutkusu gibi nefs-i emmârenin bazı vasıfları bu mertebede de bulunur. Fakat nefs hakkı hak; batılı batıl görür. Yine bilir ki, bu sıfatlarla huzurdan uzaktır. Fakat onlardan kurtulamıyor.

Hali muhabbet, gidişi tarikat, mahalli Kalp‘tir. Alemi Berzah Alemi‘dir. Nefsiyle mücahedede sabit olursa Misal Alemi‘dir. Uykuyla uyanıklık arasında –genellikle oturma halinde- Misal Alemi‘nden bir çok manalar temessül eder. Bu mertebede nefs ve şeytan birleşip vesveseyle kalbe saldırırlar. Tedavisi rabıta ve zikirdir.

Nefs-i Mülhime: Allahu Tealâ nefsin isyan ve itaatini vasıtasız ilham ettiği için bu makamda nefsin adı mülhime olmuştur. Nitekim Kur‘an‘da : “Sonra da o nefse isyan ve itaati ilham edene yemin ederim” (Şems, buyrulmuştur .

Nefs, tevbe, zikir, rabıta ve mücahedeyle günahların ağırlığından ve şehvet bağından kurtulunca, ilham ve feyiz almaya kabiliyet kazanır. Devamlı olarak kâmil mürşidden kalbine ilhamlar gelir. Bu mertebede hayvanî nefs tamamen ıslah olur. Haramdan kaçar, hayırlara koşar.

Alemi Ruhlar Alemi, mahalli Ruh‘tur. Ruhunda ilâhi aşk ateşi parlamaya başlar. İlim, tevazu, yumuşaklık, kanaat, mertlik, sabır, belaya tahammül gibi, güzel hasletler belirir. Visal rüzgarları esmeye başlar. Fakat şeytan ona açık ve bariz bir şekilde saldırmaya başlar . Kendini ve amellerini beğendirir, insanları küçük ve değersiz gösterir, ümitsizliğe düşürür, Allah‘ın azabına karşı ona emniyet hissi verir. Bu makamda mürşidin himmeti olmazsa tehlikeye düşebilir.

Nefs-i Mutmainne: Cenab -ı Mevlâ‘nın “Ey tatmin olmuş Nefs” (Fecr , 27) hitabıyla ıstıraptan kurtulup huzura eren nefstir . Her türlü şek ve şüpheden temizlenip rahatlamış, ayne‘l – yakîne ve kâmil imana ulaşmıştır. Kötü huylardan tamamen pak olmuş, fenalıklara arzusu kalmamıştır. Seyri, Allah ile gerçekleşmiş (seyr-i meallah), velilik mertebesine ulaşmıştır. Alemi, Muhammedî Hakikat, mahalli Sır‘dır. Manevi tecellilerin mazharıdır . Sıfatları, tevekkül, incelik, cömertlik, yumuşaklık, güler yüz, tatlı dil, kusurları bağışlama, hamd, şükür, müşahede, teslimiyet ve rızadır.

Nefs-i Râdiyye: İster bela, ister sefa, Allah‘ın bütün fiillerinden razı olan, O‘ndan başka her şeyi gözünden silip atan ve sadece Rabbi‘nin rızasına nazarını diken nefstir . Bu nefse: “Razı olmuş ve razı olunmuş olarak Rabbine dön” ( Fecr , 28) kelâmıyla hitab edilmiştir. Seyri Allah‘tadır ( Seyr -i fillâh ). Alemi Lâhut (Ruhanîler) Alemi; mahalli, Sırrın Sırrı‘dır. Beşerî sıfatlardan büsbütün yok olmakla fenâya varmıştır. Fakat bu makama varanlar arif değil, velidirler. O yüzden başkasını irşad edemezler. Şeytan onların şeklinde başkalarının rüyalarına girip yoldan çıkarabilir.

Nefs-i Mardıyye: Allahu Tealâ‘nın razı olduğu nefstir . Ariflerin makamıdır. Bekabillâh burada tahakkuk eder. Muhtaç olduğu ilimleri bütünüyle alıp, mana aleminden bu görünen madde alemine dönmüştür. Dış itibariyle diğer insanlardan ayırdedilmez . Fakat iç itibariyle bütün cisimleri altına çevirecek bir tılsım gibidir. Kendine lütfedilen marifet bilgisinden dünya halkına ikram eder. İlâhi bilgi dairesinin mahremidir. Onun müşahedesine yabancı bir diyar yoktur. Kendisine üfürülen ruh ile görür, bilir. Sesini uzaklardan işittirir. Mürşidinden izin almak kaydıyla irşadı sahihtir. Bunların kıyafetinde şeytan başkasının rüyasına giremez. Seyri Allah‘tan (Seyr-i anillâh )‘dır. Alemi şu görünen maddi alem, mahalli Hafâ‘dır .

Nefs-i Kâmile: Seçkin, saf, tertemiz nefstir . Allah‘ın en seçkin dostları olan Gavs ve Kutupların makamıdır. Seyirleri Allah‘ladır (Seyr-i billâh). Alemleri; kesrette (çoklukta) vahdet, vahdette kesrettir. Mahalleri Ahfâ‘dır . Önceki bütün nefislerin güzel vasıflarını üzerinde toplamışlardır. Her halleri ibadet ve zikirdir. Bir an Allah‘tan gafil olmazlar. Onların muradı Allah‘ın murad ettiği şeydir. Rızaları da öfkeleri de Mevlâ iledir. Allah için olan işleri yaparlar. Bunun için çevrenin ayıplaması ve çekiştirmesinden ürkmezler.

Cenab-ı Hak onlarla alemlere ikramda bulunur, belaları def eder. Saliklerin gönüllerinde onlar sayesinde haller zuhur eder. Allah‘ın emirlerine riayet edenleri kendi öz çocuklarından çok severler. Ama herkese merhamet ve şefkatle bakarlar. İnsanların kusurlarına bakmazlar. İyiliği emreder, kötülükten sakındırırlar.

Pak ve tertemiz yüzleri huzur ve aydınlık saçar. Onları görenler Allah‘a yönelirler. Mübarek yüzlerine edeple bakmak bile ibadettir. İnce ve lâtif sözleri katıksız hikmet bilgisidir. Gayet ince, zarif, yumuşak ve alçak gönüllülükle telkinde bulunurlar. Sıradan bir nazarları dahi dünya ve içindekilerden üstündür.

Bu dünyada onların kapısında bulunmaktan daha büyük devlet ne olabilir? Onlar olmadan bunca sarp yollar nasıl aşılır?