TASAVVUF VE HAYAT

Prof. Dr. Mahmud Es'ad COŞAN

Çok değerli kardeşlerim!..

Değerli dinleyiciler; beyefendiler, hanımefendiler!..

Bu konferansı teklif ettiği için tertip heyetine, Yeşilay kolunu çalıştıran kardeşlerimize ve dinlemeye teşrif ettiğiniz için sizlere teşekkür ediyorum.

Benim için gerçekten heyecanlandırıcı bir şeref... Boğaziçi Üniversitesi'ni ve değerli hocalarını, değerli öğrencilerini gözümde saygıyla büyütüyorum, gönlümde onlara karşı saygı duyuyorum. Ciddî bir ilim müessesesi olarak görüyorum.

Bendeniz bir ilâhiyatçıyım, ama edebiyatçı bir ilâhiyatçıyım. Yâni İstanbul Edebiyat Fakültesi'nden mezun oldum. Ankara İlâhiyat Fakültesi'nde de Türk-İslâm Edebiyatı benim dalım olduğu için, biraz ilâhiyatçı, biraz edebiyatçıyım. Elbette yetişme tarzı ve çalışma sahası, alanı belli olan bir insanın, kendi sahası ile ilgili konularda faydalı olması mümkün olur. Ben de Tasavvuf ve Hayat üzerinde bildiğim bazı şeyleri, bazı önemli noktaları vurgulayarak size anlatmağa çalışacağım.

"Niye Tasavvuf ve Hayat konusunu seçtiniz?" denilirse; önce, ben bu konularla ilgiliyim onun için... Sonra, bu konular canlı, ilgi duyulan, sevilen konular... Belki bu konulara benim kadar yakın olmayan bazı kimseler, benim ağzımdan konunun anlatılmasını ilginç bulabilirler.

Hayat, hepimizin büyük bir titizlikle koruduğu bir varlık... Hayatı iyi değerlendirmeğe çalışıyoruz ve her yerde başarılı olmağa gayret ediyoruz. Hayat, bir müddet yaşama, bir ömür çizgisi... Bu çizginin boyu insanlarda farklı olabilir. Ama nihayet, çizgi... Bir şairin dediği gibi:

Kıvrılır, uzar; fakat, daire olmaz bu hat!..

Hat, çizgi demek. Yâni, ne kadar kıvrılsa, ne kadar uzasa, daire olmadığı için devamlı değil... Sonlu ve fanî bir çizgi yaşam çizgisi...

İnsanoğlu düşünen bir varlık olduğu için, çok da meraklı bir varlık olduğundan, denizlerin dibine iniyor, fezaya gidiyor, yerin altını üstünü araştırıyor... Bu arada kendisinin doğumundan öncesini de merak ediyor. Doğumdan önce nerdeydik?.. Vefattan sonra nereye gideceğiz diye merak ediyor. İranlı bir şairin Farsça bir mısrası hatırımda...

Biliyorsunuz elyazması kitapları kıymetlidir. Her birisi çünkü, başlı başına önem taşır. Ama, umumiyetle biz kütüphanelerde araştırma yaparken, yazısı eski, kâğıdı eski, gerçekten antika güzel bir eser bulduğumuz zaman hayran oluruz, çok seviniriz. Hattâ bu Konya'daki İzzet Koyunoğlu Müzesi'ni tesis eden zât şöyle derdi:

"--Ben böyle kitaplara meraklı olduğum için, Anadolu'dan bana çuvalla kitap getirirdi satıcılar... Ben o çuvalı açarken, evlendiği hanımın duvağını açan bir damat kadar heyecanlanırdım." derdi.

Bu çuvalın içinden, bu yazma eserlerin içinden ne çıkacak?.. Kutadgu Bilig gibi bir şey mi çıkacak?.. Divân-ı Lügatit Türk gibi dünyada ender olan bir eser mi çıkacak?.. Hiç belli olmaz.

Şâir bu hayatı böyle bir kitaba benzetiyor. Diyor ki:

Evvel ü âhiri in köhne kitâb melhûdest
"Bu kitabın başı da, sonu da kopmuştur."

Hakikaten eski kitapların başı sonu kopuk olur umumiyetle... Hem de, en önemli kısımlarıdır. Çünkü, baş sayfalarda müellifin ismi vardır, kitabın ismi vardır. Bir de içindekiler kısmı olabilir. İlk sayfası koptu mu, siz onun müellifini bulmak için çok ciddî araştırmalar yapmak zorunda kalırsınız. Sonu da çok mühimdir; çünkü, ketebe kaydı, fenâ kaydı denen kısımlar olur en sonunda... Yâni bunu, yazar hangi tarihte yazmış, hangi kâtip ne zaman kopyesini çıkartmış, nerede yazılmış gibi bilgiler vardır. Başı ve sonu çok mühimdir. Fakat, cildi koptu mu, ilk sayfalar koptu mu, bir yazma eserin müellifini, yazarını bulmak çok zor olur. Başı böyle koptuğu zaman, çok üzülürüz biz...

İşte buna benzetiyor hayatı, o İran'lı şâir... Başı ve sonu kopmuş bir köhne kitap... Köhne, eski... Başı da bilinmiyor, bazı insanlar tarafından... Sonu da bilinmiyor, bir çok insan tarafından... Ama biz biliyoruz. Kendi inancımızdan aldığımız bir takım haberlerle, biz biliyoruz.

Bu hayatın nasıl geçirilmesi gerektiği üzerinde de, hayatın mahiyetinde olduğu gibi çeşitli görüşler vardır. Felsefeler vardır, düşünceler vardır. Hayatı sürdürme yolları çok farklı... İnsanları görüyorsunuz, arkadaşlarınıza da bakabilirsiniz, hayatı nasıl sürüyorlar diye... Çevrenizde de görebilirsiniz. Çünkü burası zengin, çeşitli fikirdeki insanların geldiği bir üniversite...

Ama ben burda şu noktayı çok önemli görüyorum ki, bizim komşu vardı. Biz yardımcı olduk, bahçeli güzel bir villa tuttu, girdi içine... İnşaat mühendisi kendisi, ama elektrik çalışmıyor. Sonunda ben gittim, elektriğini bağladım, çalışır hale getirdim; ilk taşındığı zaman...

Benim kendi evime de ilk gittiğim zaman Ankara'da; elektrikçi kasden sabotajlar yapmış. Yâni artı kutupla eksi kutbu bir yerlerde birbirine bağlamış. Sigortayı takar takmaz gümbürtüyle yüzünüze patlıyor, korkuyorsunuz. Balkonun elektriğini apliğin içinden geçirmiş, şöyle yapmış, böyle yapmış... On onbeş tane sabotaj yapmış oraya ki, buraya giren insan bana muhtaç olsun diye... Bir de kooperatifin evlerinin olduğu mahalleye elektrikçi dükkânı açmış. Geçimini ordan sağlayacak. Bütün evlerde on tane, onbeş tane arıza var. Tabii oraya giren düzeltecek. Ben bunu anlayınca dedim ki:

"--Özellikle seni çağırmayacağım ve bu işi kendim yapacağım!"

Merdivenlerde lamba tertibatı vardır, üstten açarsınız, alttan kapatırsınız; alttan açarsınız, üstten kapatırsınız. Oturdum, bu nasıl olur diye düşündüm, onları çözdüm. Kendi evimin elektrik işini kendim hallettim.

Değerli gençler, sevgili ve muhterem dinleyenler! Biraz bu elektrik işine benzetiyorum bu hayatı ben... Herkes bir çeşit hayat tarzı sürüyor. Sistemini kurmuş, tesisatını yapmış ama, düğmeyi çevirdiğiniz zaman lamba yanmıyorsa, siz aydınlanmıyorsanız, yanlışsa bağlantı; kıymeti yok!.. Hayat felsefeleri çok, yaşam tarzları farklı ama, sistem olarak hangisi doğru, bunu mutlaka iyi tesbit etmek zorundayız.

Bir genç hatırıma geliyor. Eskiler boyu "dal" gibi olmuş derlerdi. Burdaki dal sözü, ağaç dalı değil. Alfabenin harflerinden bir dal vardır, böyle eğri... Boyu dal gibi olmuş demek, boyu iki büklüm olmuş demek... Yaşını soruyorsunuz, 32 yaş... Boyuna bakıyorsunuz, dal harfi gibi iki kat olmuş, öyle geziyor. Yerde bir şey arıyormuş gibi... Neden?.. Yanlış bir hayat tarzı sürmüş. Gençliğini telef etmiş. İfnâ etmiş kendi vücudunu... Artık telâfisi mümkün olmayan bir noktaya da gelmiş. O vücudun ondan sonra tekrar onarılması mümkün olmuyor.

O bakımdan tesisatın doğru bağlanması, hayatın doğru anlaşılması ve doğru yaşanması, elektriğin yanmasını ve ortalığın ışıklanmasını esas olarak görüyorum. Yanlış bir yaşam tarzının telâfisi mümkün değildir. Çünkü deney kendi yaşamının üzerinde yapılıyor. O bittikten sonra, artık ikinci bir hayat verilmiyor insana...

Bu hayatın tabii çok kompleks meseleleri var... Bileşik, karmaşık muammâları, esrârengiz tarafları var... Harikaları var, insanları hayrete sevkeden tarafları var...Vakit olsa, onlar üzerinde de konuşabilirim.

İşte bu hayatın nasıl başladığı, nasıl biteceği, "Evveli ne?.. Sonrası ne? Ortası ne ve ortasında insanın nasıl hareket etmesi lâzım gelir?" sorularını cevabını çeşitli akıllar vermiştir, çeşitli filozoflar vermiştir, düşünen insanlar vermiştir. Bir takım sosyal kurumlar, müsseseler vermiştir.

Din de bu soruları cevaplandıran bir müessese, bir kurum... Hem de bu soruların cevabını kendisi üreterek, kendisi düşünerek bulmuyor. Mâverâdan, transandantal, öteki, bizim görmediğimiz öbür taraflardan haberler getirerek buluyor. O zaman o kıymetli... Yâni, havanda su döğmek değil, kendi içimizde, kendi zihnimizde mevcut malzemeyi evirip çevirip bir şeyler düşünmek değil de, dışarıdan bir haber ile, bunların çözümlerini, soruların cevaplarını getiriyor.

Tasavvuf da dinin özge, farklı bir yaşam şekli... Dinî bir hayat var, dindarâne bir hayat var... Dine dindarâne bir bağla bağlı olmayan, veya inanmayan, ateist, münkir veya inançsız, tamamen her şeyi reddeden insanlar olabiliyor. Dindar insanların içinde de bir tasavvufî meşrep, tasavvufî tarz, özge bir yaşam biçimi, düşünce biçimi var...

Bu bizim için çok önemli ve biz dindar ve mutasavvıf bir milletiz. Kültürümüz tasavvufla yoğrulmuştur. Her şeyimizde mimarîmizde, konuşmamızda, edebiyatımızda, örfümüzde, adetimizde tasavvufun tesiri vardır.

Osmanlı mutasavvıftır, tüm münevverleriyle, hattâ padişahlarıyla... Padişahlar derviştir. Halbuki, derviş kelimesi padişah kelimesinin zıddı gibidir. Birisi zengin birisi fakir... Derviş fakir demek, kapı kapı dolaşıp bir şey isteyen insan demek Farsça'da... Ama padişah derviştir. Osmanlı padişahları birisine bağlanmış, tasavvufa girmiş ve derviş olmuştur. Tasavvufî hayatı, eğitimi görmüştür.

Alimler öyledir, halk öyledir, esnaf öyledir. Esnafın ticârî hayatında tasavvufî bir neş'e vardır. Esnaf teşkilâtları, fütüvvet teşkilâtları tasavvufî yapıdadır.

Asker öyledir. Yeniçeri ocağı tasavvufî bir hava içindedir ve Hacı Bektâş-ı Velî'nin makamı vardır. Yeniçerilerin piri Hacı Bektâş-ı Velî'dir.

Osmanlı şeyhülislâmlarından hepsi hürmet görmüşler, ama bir tanesi padişah tarafından azledilmiş; Çivizâde filânca efendi... Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî'ye ve mutasavvıflara karşı fikirler taşıdığı için... Yâni, tasavvufa karşı diye şeyhülislâmı makamında tutmamışlar.

Şairimiz mutasavvıftır. Şiirini anlamak için mutlaka tasavvufu bilmek lâzımdır. Birbirimize hitab ederiz, "Eyvallah!" deriz, "Erenler" deriz, "Cânım!" deriz; bunların hepsi tasavvufî terimdir. Ya Mevlevî tarikatından girmiştir, ya Bektâşî tarikatından girmiştir ama, dilimiz, yaşayışımız, düşüncemiz, insanlara bakış tarzımız tasavvufîdir.

Biz öyle batılıların yaptığı gibi, eski püskü elbisesi olan bir kimseyi gördüğümüz zaman, küçümsemeyiz. Deriz ki, "Belli olmaz; 'Her gördüğünü Hızır bil, her geceyi kadir bil!'demiş büyükler; belki bu evliyâullahtan birisidir." diye ona saygı duyarız. Tepeden bakmayız. Ama bir Batılı böyle değildir.

Hasılı biz, dedelerimiz, bu güne gelinceye kadar şu ülkenin insanı, kültürü tasavvufî bir yapıdadır. Ve tasavvuf hâlâ ilgi çekiyor. Müzede vardır tasavvuf; tarihte vardır, kitapta vardır ama, aynı zamanda hayatta da vardır. Şu andaki hayatımızda da bir çok kimse mutasavvıftır, bir çok kimse ehl-i tariktir.

Hattâ bizim Ankara İlâhiyat Fakültesi'nden, televizyonlara çıkıp tatlı konuşmalar yapan bir İbrahim Agâh Çubukçu Bey var... Biz Fransız profesör Ankara'ya gelmiş. Bizim rektör, "Bunu sen misafir et, sen gezdir!" diye emretmiş, ona mihmandarlık yapıyor. Bana anlattı kendisi, İbrâhim Agâh Bey... Fransız demiş ki, Etnografya Müzesi'ni gezerken:

"--Şu şahıs var ya uzaktaki..."

"--Evet..."

"--O şahıs ehl-i tariktir, mutasavvıftır. Git sor istersen!" demiş.

Felsefecidir İbrâhim Agâh Bey... Yürümüş, gitmiş, sormuş, tanışmış, iltifat etmiş, gönlünü almış... Biraz yakınlık peydah ettikten sonra, "Hacı bey, nereye mensubsunuz, intisabınız nereyedir?.." filân demiş. O da söylemiş. Fransız'ın dediği doğru çıkmış. "Yâhu kardeşim, elin Fransız'ı bizim halkımızın ne olduğunu bizden iyi biliyor. Baktı uzaktan... Şu ehl-i tariktir diye anladı." diyor.

Bizim Prof. Yusuf Ziyâ Binatlı Bey de, --Allah ömür versin, çok muhterem, tatlı bir kimse-- "Biz gençken karşılaştığımız zaman birbirimize, 'Hangi takımı tutuyorsun?' diye sormazdık. 'Mîrim, hangi dergâhtan feyz alıyorsun?' diye sorardık." diyor. Kimisi Mevlevî dergâhından, kimisi başka bir yerden... Böyle bir toplumun içinden gelmiş bir kuşaksınız, nesilsiniz.

Bu, sadece halkın arasında kalmış bir şey de değil... Son zamanlarda bizim devlet idaresi de mutasavvıflaştı, dervişleşti. Geçen seneki kültür yılı, Yunus Emre yılı oldu. Bu sene Ahmed Yesevî yılı oldu. Bir seneyi bir mutasavvıfın anısına tahsis ediyoruz. Ve biz de işte geçen hafta --biliyorsunuz-- Çemberlitaş'ta iki gün Ahmed Yesevî sempozyumu yaptık. Muhterem profesörler konuştular o konuda...

Mevlânâ ihtifallerini biliyorsunuz reisicumhurlar katılıyor. Evren Paşa'nın dönenlere, "Aferim, dön bakalım!" diye aferim bahşettiklerini hatırlıyorum eski ihtifallerin birinde...

Hayret edilecek daha başka bir olgu, Avrupa'da, Amerika'da Almanlar, Fransızlar, İngilizler, Amerikalılar bakıyorsunuz derviş oluyor. Almanya'dan tanıdığım birileri var, Mevlevî tarikatından... Hem de herhalde biraz bir pâye de kazanmış, zikir de yaptırıyor. İngiltere'den --sizin İngilizceniz daha kuvvetli, bilirsiniz-- Abdülkadir Es-Sûfî ve onun ekolü var... Amerika'da s™fî batılılar var... Fransa'da var...

Filozof Roger Garudî İstanbul'a gelmiş, Abdülkadir Karahan Bey'le filân konuşmuşlar. Prof. Abdülkadir Karahan demiş ki: "Çok memnun olduk sizin müslüman olduğunuza, sayın üstad! Aman dikkat edin, tasavvufa çok meyletmeyin!" demiş. Tabii bir ilgi var... "Mistisizm nedir? İslâm tasavvufu nedir?" diye batılılar da bunu merak ediyorlar.

Şimdi bu tasavvuf, sadece biz Osmanlılar'da değil... Evet, bizim devletimiz ve milletimiz başka milletlerden farklı... Kültürler değişik olabiliyor. Meselâ biz bir Suud vatandaşı gibi değiliz. Suudî Arabistan'ın ana yapısı, dinî zihniyeti bize benzemez. O vahhabîlik cereyanını çıkartmış, selefîlik cereyanın çıkartmış. Meselâ bir İran'ın dindarlığı başka türlü... O da şiî mollalara, ayetullahlara sımsıkı bağlılık tarzında...

Tasavvuf, daha başka bir dinî hava gösteriyor. Hattâ mutasavvıf olup da, bölgeleri farklı olduğu için farklı görünümler arz eden ülkeler vardır. Meselâ Hindistan'daki tasavvuf ili Kuzey Afrika'daki tasavvuf, Tunus'taki, Cezayir'deki tasavvuf hiç aynı değildir. Yemen'deki aynı değildir. Orta Asya'daki bizim Türk ecdadımızın tasavvufî yaşantısı, görünümü, manzarası farklıdır.

Tabii bu farklılık nerden doğuyor; onu kısaca düşünecek olursak, bir kere uzun asırlar içine yayılmış tasavvuf müessesesi, kurumu... Geniş alanlara yayılmış. Hem tarih boyutu var, zaman boyutu var, hem mekân boyutu var; hem de çeşitli ülkelere yayıldığı için, çeşitli kültürlere hakim olduğu için, o kültürlerin rengi tasavvufa biraz aksetmiştir. Beyaz her yerde beyazdır ama, biraz boyadığınız yerin boyası ıslaksa, kırmızı yeri beyaza boyadığınız zaman pembeleşir. Yeşili boyadığınız zaman filizî olur, maviyi boyadığınız zaman gök mavisi olur. Yâni, dipten biraz bir şeyler alır. Biraz öyle olmuş.

Ama, bütün bunların üstünde İslâm tasavvufunun başka tasavvuflardan çok net ve bâriz bir farkı vardır. Bizim tasavvufumuz batılının mistisismine benzemez, yahudi mistisismine benzemez, Hint mistisizmine benzemez, Yunan'ın panteizmine benzemez. Tenâsuh ve hulûl akideleri, yâni ruhun bir varlıktan öbür varlığa, öbür varlıktan öbür varlığa geçmesi, ahirete gidip tekrar gelmesi gibi düşüncelerle ilgisi yoktur.

Çünkü kaynakları çok farklıdır. Farklı kaynaklarla farklı müesseseler oluşuyor. Buna alışmalısınız, alışmalıyız ve bu farkı fark etmeye de çalışmalıyız.

Meselâ bir müslümanın selâmlaşma şekli, "Selâmün aleyküm!" demek suretiyledir. Bizim Çselâmün aleykümÈümüz ile, ÇgünaydınÈın, Çgood morningÈin çok büyük farkı vardır. ÇSelâmün aleykümÈün mânâsı çok daha derindir. "Dünyada da selâmet üzerine olsun, ahirette de selâmet üzerine olsun senin!.. Sen ahirette de sâlim ol, cennete gir! Azaptan, gamdan, kederden uzak ol!" gibi bir mânâ taşıyor.

Sonra, batılının bir "Bay bay" demesi ile bizim "Allah'a ısmarladık!" dememiz arasında büyük bir fark vardır. Biz Allah'a veriyoruz, ayrıldığımız kimsenin korunmasını Allah'tan istiyoruz. "Seni Allah'a havale ettim! Seni Allah korusun!" deyip öyle ayrılıyoruz.

Hattâ batılının ÇGodÈ kelimesi ile bizim ÇAllahÈ kelimemiz aynı değildir. Bir Fransız, bir İngiliz God dediği zaman başka şeyi düşünür. Belki Hazret-i İsa'yı düşünür. Biz God dememeliyiz, Allah demeliyiz. Biz Allah dediğimiz zaman, bizim düşündüğümüz trandantal varlık daha başkadır.

Batılınınki, Hintlininki, Mısırlınınki, Japonunki farklıdır. Japon güneşe tapıyor, imparator güneşin oğlu diye düşünüyor meselâ... Biz öyle görmüyoruz meseleyi...

Demek ki, müşterek kullanılan kelimeler her yerde aynı değildir. Hattâ harfler aynı değildir. Harfler bile farklıdır. Bizim ÇvÈ harfimizle, Arab'ın ÇvÈ harfi farklıdır. Arap, dudakları yuvarlatarak telâffuz eder. Bizim bazı harflerimizi, meselâ ÇıÈ harfimizi onlar çıkartamaz. İngilizlerin ÇthÈ sesini biz çıkartamayız. Harflerin farkları vardır.

İşte tasavvuf tarih boyunca var olmuş, her millette var ama, bizim tasavvufumuz farklı... Onu vurgulamak istedim bu sözlerle... Ve yaşıyor. Tarihî bir kurum, müzelik bir varlık değil; hâl-i hazırda yaşıyor ve seviliyor. Doğuda da, batıda da rağbet görüyor. Bakıyorsunuz Mevlânâ'yı anma törenlerine İngiliz'i de geliyor, Fransız'ı da geliyor, Amerikalısı da geliyor. Bakıyorsunuz o da Mevlevî olmuş, külâh giymiş... Bu gibi durumları görebiliyorsunuz.

Çünkü, tasavvuf bir gerçek ihtiyacı karşılıyor. Bir ruhî ihtiyacı karşılıyor. O ihtiyacı duyan herkes, bu müesseseye yanaşıyor. Başka çaresi yok...

Bizim tasavvufumuz öteki tasavvuflardan gerçekten farklıdır. İçine girdiğiniz zaman, çok net olarak görürsünüz. Farklı; çünkü, kaynakları farklı, kökenler farklı... Onun için her şeyde büyük bir farklılık görülüyor.

İslâm tasavvufu ana ölçülerini Kur'an'dan alıyor; Peygamber Efendimiz'in yaşayışından alıyor. Yâni, sünnetinden alıyor. Buna uymadığı zaman tenkid görüyor, reddediliyor, kabul edilmiyor, itiraz görüyor. O bakımdan, ana kaynağı Kur'an-ı Kerim olan, Peygamber Efendimiz'in sözleri ve hareketleri, hayat sürme tarzı olan bir kurum...

İslâm dini kendisi mâhiyeti itibariyle öbür dinlerden farklı olduğu için, İslâm tasavvufu da ana yapısı itibariyle çok bâriz bir yapı farkı gösteriyor.

İslâm dininde ana mesele, bir kere Allah'ın varlığı ve birliğidir. Vahdâniyyet... İslâm dinini öteki ilâhî dinlerden, beşerî dinlerden, dinler tarihinde bahis konusu edilen çeşitli dinlerden ayıran ana mesele odur. Vahdâniyyet, Allah'ın birliği...

İslâm dini, bütün öteki ilâhî kaynaklı dinleri tasdik eden, onaylayan bir dindir. Eğer İslâm gelmeseydi, ötekilerden de bir şüphe ve tereddüt duyabilirdi bilim adamları ama, İslâm onları tasdik etmiş oluyor. Ve belki bilseler Avrupalılar şaşırırlar, biz Hazret-i İsâ'yı da seviyoruz, Hazret-i Mûsâ'yı da seviyoruz. Hattâ çocuklarımıza onların ismini koyuyoruz. İsâ, Mûsâ, İbrâhim, Dâvud, İshak, Yâkub, Eyyûb... vs. Onların kitaplarında adı geçen şahıslara sevgi ve saygı duyuyoruz, isimlerini koyuyoruz çocuklarımıza...

Ve Kur'an-ı Kerim, bütün eski kitapların içindeki özü ihtiva ettiğini kendisi bildiriyor. Hazret-i İbrâhim AS'ın ümmetine söylediği şeylerin, Mûsâ AS'ın ümmetine söylediği şeylerin, İsâ AS'ın ümmetine söylediği şeylerin Kur'an-ı Kerim'de olduğu bildiriliyor.

Tabii, İslâm'ın en önemli özelliklerinden birisi, sağlam korunmuş olması, bilgilerinin saptırılmamış olması... Ama öteki dinlerde bu durum yok... Apokrif, güvenilmeyen rivayetler var... Güvenilecek kaynaklar az ve asıl mahiyet nedir diye tereddütler fazla...

Sonra bir başka önemli husus, bütün eski dinlerde, "İlerde böyle Allah'ın çok sevgili bir kulu gelecek!" diye bir bilgi var... Hattâ, Turfan kazılarından çıkan Türkçe metinlerin içinde bile, Budizm metinlerinde bile, bir kurtarıcı, --mehdi veya mesih gibi-- geleceğine dair haberleri görüyoruz. Kur'an-ı Kerim bunlar hakkında diyor ki: "Tevrat'ta ve İncil'de Hazret-i Muhammed'in ismiyle geleceği bildirilmiştir."

Gerçekten de bir çok papaz veya Yahudi alimi bu konuda Kur'an-ı Kerim'in söylediği gibi, "Evet böyledir!" diyerek müslüman da olmuştur. Meselâ Abdullah ibn-i Selâm, Hazret-i Peygamber zamanının Yahudi hahamlarındandır. "Evet, haklısın, Tevrat'ta vardır. Biz zaten böyle bir peygamber bekliyorduk." diye müslüman olmuştur.

Abdullah et-Tercüman vardır. Tunus'a geçmiş, müslüman olmuş ve Tuhfetül Erîb, Fî Reddi Alâ Ehlis Salib diye eser yazmıştır.

Sonra, benim eserini neşrettiğim İbrâhim-i Müteferrika... Yâni, bizim ilk matbaacımız... O bir papazdır aslında... Romanya'nın Kolojvar şehrinden yetişmiş bir papazdır. "Kütüphanedeki eski kitapları okudum ve orada Kur'an-ı Kerim'in beyânatının doğru olduğunu gösteren delilleri gördüğüm için müslüman oldum." diyor. Kitabını onun için yazmış. O benim neşrettiğim eseri Risâle-i İslâmiye, kendisinin niçin müslüman olduğunu anlatan bir kitaptır.

Sonra, yakın zamanın bir papazı vardır. 19. Yüzyılın başında yaşamış, İstanbul'da bulunmuş. Eski ismi Abdül Mesih iken, sonradan Abdül Ehad Dâvud ismini almış. O, yazdığı kitapta çok net olarak bunu isbat ediyor. Kendisi İbrânice biliyor, Süryânice biliyor, Ermenice biliyor, İngilizce biliyor, Fransızca biliyor, Latince biliyor. İki doktora yapmış, İran'da profesörlük yapmış. Çok şükür ondan sonra da gelmiş müslüman olmuş, bize zahmet bırakmıyor. Biz onları inceleyeceğiz de, bir şey yazacağız. Diyecekler ki, "Bu zaten müslümandı. Müslümanlığı korumak, kollamak için işte tarafgirâne yazı yazıyor." diyecekler. Ama, kendisi hristiyan olan, kendisi papaz olan bir kimse bunu böyle söyleyince, daha etkili oluyor.

"İncil, müjde demektir." diyor. "Evangelos, müjde demektir. Neyin müjdesi?.. Hazret-i İsâ, kendisinden sonra gelecek Hazret-i Muhammed'in müjdesi için konuşmuştur, va'z vermiştir. Onun için müjdedir, bir peygamber gelecek mânâsına..." diyor.

Evet işte bu sebeplerden ve yirminci yüzyılda beğenilen ve bir çok insanın inanmasına, bağlanmasına, müslüman olmasına sebep olan bir din, bizim tasavvufumuzun kaynağıdır. İnanç bakımından sağlam, akla ve mantığa uygundur.

İslâm tasavvufu nedir kısaca?.. Bir insan Kur'an-ı Kerim'i okusa, Peygamber Efendimiz'in hadis-i şeriflerini de okusa, müslüman olsa, --öyle olanlar var zâten-- mutasavvıf olanların bunlardan farkı ne?.. Bunların ötekilerden bir farkı var... İnsan kendi kendine Kur'an-ı Kerim'i öğrenebilir, ibadetini yapabilir, âbid ve zâhid olabilir. Peygamber Efendimiz'in tavsiyelerine uygun hareket edebilir. Mutasavvıf, böyle yaşayan bir insandan biraz daha farklı bir manzara gösteriyor; o fark nedir?..

Ama bu sahanın mütehassısı olarak, şunu da size altını çizerek ve kesin olarak söyleyeyim ki; bize itiraz ederler, İslâmî konularda, inanç konularında sorular sorarlar. Bazı gençler fikirlerini söylerler. Bazı konularda duydukları itirazları bize naklederler. Bazısı "Radikal müslümanım!" diyor, "Selefî müslümanım!" diyor. Yâni, "Kur'an-ı Kerim'i esas kabul ediyorum, asırların getirdiği terettübâtı, yığıntıları silip, köke dönüp, asıl İslâm'ı öyle yaşamak istiyorum." diyor. "Kur'an-ı Kerim'i kabul ederim ben!" diyor. İşte böyle bir insan ile bir mutasavvıf arasında bir fark var mıdır?.. Mutasavvıfın ekolüne göre değişir bu... Şeriata bağlı bir mutasavvıf ile, böyle bir insanın varacağı nokta arasında fark yoktur.

Ben onun için diyorum ki, "Buyurun, tamam, siz Kur'an-ı Kerim'e tabî olun! Ben sizi bütün kalbimle desteklerim. Tilkinin dönüp dolaşıp geleceği yer kürkçü dükkanıdır. Nasıl olsa buraya geleceksiniz. İster istemez buraya geleceksiniz." Çünkü şu müessese, şu müessese... Zâten tasavvufun esasları Kur'an-ı Kerim'dendir diye söylüyoruz.

Tasavvufun ana farkı, öteki müslümanların yaşayışından mutasavvıfın yaşayışındaki ana fark, çarpıcı fark nedir? Oralardan işe girelim, biraz anlatmağa çalışayım:

Din kitaplarının bir kısmı formeldir, şekilcidir. Namaz nasıl kılınacak, abdesti nasıl alacaksınız?.. Akşam vardı TGRT'de... Çocuk abdest alıyor. "Evlâdım üç defa ağzını yıka, üç defa burnunu yıka!.." diye annesi söylüyor. Yâni formel, şekil... Namazı nasıl kılacaksınız?.. Zekâtı nasıl vereceksiniz, ne miktarda vereceksiniz?.. Mirası nasıl taksim edeceksiniz; kaçta kaçı ona düşecek, kaçta kaçı buna düşecek?.. Bu formel şekli, zahirî şeklidir.

Bir bu zahirî görünümü vardır dinin, bir de batınî, iç yapısı vardır. Yâni elmanın bir dışı vardır, bir de içi vardır. Elmanın dışı kırmızı olabilir, içi çürük olabilir. Dışı başka içi başka olabilir. Zarf çok güzel olabilir ama, mazruf, zarfın içindeki iyi olmayabilir. Tasavvuf içe önem veriyor, için güzel olmasına önem veriyor.

Ben de bir ziyafette bir erik görmüştüm masanın üstünde... Hiç elimi uzatmak istememiştim ona... Bir ramazanda, Erenköy'de, bahçede bir ziyafette... Kocaman bir masa... Masanın üstündeki her şeyden almak istedim de köşede bir erik vardı, ondan almak istemedim. Çünkü, dışı ceviz gibi yeşil görünüyordu. Ama acıdım eriğe... "Bu kadar nimetin hepsini yiyorum, tadına bakıyorum, şu zavallı eriğin de bir hatırını sorayım, bir de onun tadına bakayım!" dedim, aldım. Bir ısırdım ki, içi bir kere şeftali gibi kırmızı... Tadı şeker gibi tatlı, fevkalâde güzel... Bana dervişi hatırlattı; dış görünüşü yok ama, içi çok güzel...

Sonra araştırdım, sordum, "Bu eriğin cinsi nedir?.. Aman bu eriği hangi ağaçtan almışsanız bir aşısını alalım! Bizim bahçedeki eriğe de onu aşılayalım!" dedim. Bulamadım, bulamadım, nihayet bizim Çanakkale'deki köyde birisine, bir köylüye anlattım. Dedim:

"--Böyle bir erik biliyor musunuz?"

"--Haa, ona hırsız almaz eriği derler." dedi. Dış görünüşü güzel olmadığı için hırsız almıyor ama, alsa iyi ederdi; çünkü çok tatlı, çok güzel...

İşte tasavvuf işin içine bakıyor, dış şekle bakmıyor. Onun için dışı kırk tane yamalı aba olabiliyor, ama içinde büyük bir filozof, çok büyük bir hakîm, çok güzel bir ahlâkçı olabiliyor.

Tasavvuf dinin özüne bakıyor, kalbe bakıyor. Hattâ alimlerden birisi diyor ki, "Fıkh-ı zâhir vardır." Yâni dışın fıkhı vardır. Dinin ahkâmını inceleyen, şu şöyledir, bu böyledir diye ahkâm kesen ilme fıkıh ilmi diyoruz. İslâm hukuku diyebiliriz. "Tasavvuf da fıkh-ı bâtın'dır." Yâni, kalbin, gönlün fıkhıdır. Böylece ayırt edebilirsiniz.

Birisi aklın fıkhıdır, akla göre hükümler; ikincisi, duygulara göre, kalbe göre hükümler... Onu inceler. Yâni, dış şekil itibariyle, formel olarak bir şey güzel görünebilir. Ama içinden güzel olmayabilir. Birisi size çok saygı gösteriyor gibi yapabilir, önünüzde reverans yapar, tebessüm eder; ama azılı düşmanınız olur, arkanızı döndüğünüz zaman sizi çelmeleyecek veya hançerleyecek olabilir. Demek ki dışı güzel ama içi güzel değil...

Tasavvuf, iç güzelliğine önem veren bir ilim... Ama bu iç güzelliği, lâik bir iç güzelliği değil... Yâni inanca dayanmayan, pozitivist, yâhut bizim Cahit Tanyol'un lanse ettiği gibi Sokrates'in lâik ahlâkı değil... İnanca dayalı, Allah'a dayalı... Allah'a inanmaya ve Allah'a hesap vermeye yönelik bir samimiyet içindeki bir güzel ahlâk... Efendim, Sokrates lâik insanmış da... O da belli değil... Eski Yunanda malzeme ne kadar elimize geçmiştir ki Sokrates'in ne olduğunu iyi bilelim.

Sokrates'e soruyorlar:

"--Yâhu, sen gençleri niye aldatıyorsun?.. Niye başka bir yola çekiyorsun?.. Niye bizim tanrılarımızdan vazgeçirmeğe çalışıyorsun?.. Niye yoldan, baştan çıkartmaya çalışıyorsun bunları?.. Bunları sana birisi mi söylüyor?" diyorlar.

"--Evet, bana ilâhî ilham geliyor." diyor.

Sonra, tenkid ettiği hususlar güzel... Cahit Tanyol onu lâik ahlâkın kaynağı gösteriyor ama, o da belki dinci, o da belki bir peygamber... Belki o ülkeye gönderilmiş bir peygamber... Yunanlıyı çok tanrıdan, şarap tanrısından, aşk tanrısından, harp tanrısından... kurtarıp vahdaniyeti öğretmeye çalışan bir insan...

Dinî olduğu için, tasavvufun ilk meselesi Allah'a inanmak, Allah'ı bulmak, Allah'ı bilmektir. Buna kendi tabirleriyle "ma'rifetullah" diyorlar, "irfan" diyorlar. Böyle olan kimseye de "ârif" diyorlar, ârif-i billâh diyorlar. Yâni Allah'ı bilen, Allah'a ermiş bir kimse...

ÇErenÈ diyorlar. Ermek kelimesinden gelmiş olabilir eren kelimesi... Benim de bir nazariyem var, eren kelimesinin etimolojisi hakkında... Farsça'da çoğul takısı "-ân" ekidir. Merd,adam demek; merdân, adamlar demek... Zen, kadın demek; zenân, kadınlar demek... Dost, ahbab olunan kimse demek; dostân, dostlar demek...

Aşıkpaşazâde'nin taksimatı var... Anadolu'ya gelmiş, o ilk sâfî müslüman kütlelerin içinde Gaziyân-ı Rum var... Ne demek?.. Gazâ ile meşgul olan kimseler... Rum, Anadolu... Anadolu'nun gazileri... Sonra bir de Bâciyân-ı Rum varmış. Yâni Anadolu'daki dindar hanımlar; onlar da bir takım İslâmî çalışmalar yapıyorlarmış. Sonra, Ebdalân-ı Rum; Anadolu'nun üçleri, yedileri, kırkları gibi, birisi ahirete göçtüğü zaman yerine sayı tam olsun diye yerine bedel geldiği için, ebdal denilen, Ebdalân-ı Rum'ları varmış.

İşte onun gibi, erân; yâni er kişiler... Ermekten değil de, er kelimesinin Farsça çoğulu gibi geliyor bana... Arapça'da ricâlullah, Allah eri, Allah ehli kimseler vardır. Onun Türkçesi gibi geliyor bana... Farsça takılı Türkçe kelime gibi geliyor. Bunu da bu arada, edebiyatçılığım dolayısıyla anlatmış olayım.

Çünkü, bir hadis-i şerifte şöyle buyuruluyor:

ÇSizden biriniz devenize bindiniz, çölde seyahat yapıyorsunuz. İhtiyacınız oldu, deveden indiniz. Bağlayacak bir yer yok, ağaç yok... Kumların arasındasınız. Siz indiniz namaz kılmak için... Deve ürktü, kaçtı... Şimdi bu uçsuz bucaksız çölde, bu deveyi yakalayamazsanız öleceksiniz, helâk olacaksınız. Çünkü su tulumları, yiyecekler devede... Mutlaka yakalamanız lâzım... Ama, deve de kaçmış durumda... Kovalasanız, yetişemezsiniz. Kumda zaten yürümek bir afettir. Bata çıka yürümek çok yorar insanı... O zaman deyin ki, (Yâ ricâlalah, einûnî!) "Ey Allah'ın erleri, bana yardım edin!.. (Yâ Ricâlallah, eğısûnî!) Ey Allah'ın erleri, benim imdadıma yetişin!" deyin. (Feinne lillâhi ibâden lâ yerâ.) Çünkü Allah'ın, o kişinin görmediği bazı er kişileri vardır.È diyor.

Sanıyorum ki, bu eren kelimesi öyle olsa gerek... Öteki mânâsı da olabilir. Bir rûhî eğitimini tamamlamış, en son noktaya ulaşmış, maksûda ermiş; o mânâ da olabilir ama, dervişler öyle biraz kendilerini ermiş de saymazlar. Tevâzuları dolayısıyla, "Ben âciz" derler, "Ben günahkâr" derler. Kendilerinden dâimâ böyle tevâzu ile bahsederler. "Ed'afül ibâd, kulların en zaifi" derler. "Efkarül fukarâ, fakirlerin en fakiri" derler. "Allah'ın rahmetine en muhtac olan kul" derler. "Pür-günah, pür-hatâ, pür-isyan" derler kendilerine ama, hiç de öyle değildir aslında... Sabah akşam ibadette, hayırda, hasenattadırlar da tevâzuan söylerler. Onun için, eren kelimesinde böyle bir mâna, bana biraz zayıf geliyor.

Allah'ı bilmek, Allah'a ermek, arif olmak tasavvufun ana hedeflerinden birisidir. Yunus Emre'nin güzel bir sözünü söyleyebiliriz:

İstemegil anı ırak,
Gönüldedir ana durak.

Yâni, "Allah-u Teâlâ Hazretleri'ni uzakta, fezâda, mâverâda arama! Senin gönlündedir Allah-u Teâlâ Hazretleri'nin makamı!.." diye söylüyor. O aşkla, Allah'ı bilme ve ona erme aşkıyla yanıp tutuşuyor. Onu sevmek ve her şeyi onun rızası için yapmak ve tabii ana amaç, Allah tarafından sevilen bir kul olmak...

Kulun sevgisine önem vermiyorlar... Kulun alkışlamasına önem vermiyorlar... Şöhrete önem vermiyorlar... Kulun verdiği bahşişe ve sâireye önem vermiyorlar. Allah'ın kendilerini sevmesini istiyorlar. Tabii, bu sevmenin nasıl olacağını gece gündüz düşünüp, onun yolunda da sevgiyi kazanmak için çalışıyorlar.

Yeri gelmişken söyleyelim: Allah'ın bir kimseyi sevmesi için, onların düşündükleri nelerdir?.. Neleri elde etmeğe çalışıyorlar, Allah sevgisini kazanmak için?..

Peygamber Efendimiz yahudi din adamlarını dine çağırınca demişler ki, "Biz Allah'ı seviyoruz, Allah'ın sevgili kullarıyız. Bizim dinimiz var, kendi inancımız var; ne diye senin yanına gelelim?.. Sana tabi olmağa lüzum yok, zâten biz Allah'ı tanıyoruz, seviyoruz." deyince, ayet-i kerime inmiş:

(Kul inküntüm tühibbûnallahe fettebiûnî yuhbibkümullah, ve yağfirleküm zünûbeküm.) Âl-i İmran sûresindeki 31. ayet-i kerime... "Eğer onlar Allah'ı seviyorlarsa, --sen Allah'ın sevgili kulusun, rasûlüsün-- sana uysunlar! O zaman Allah da onları sever." buyuruluyor.

Burdan Allah'ın bir kulu sevmesinin şartı kesin olarak ortaya çıkıyor. Allah tarafından bir kulun sevilmesinin ana şartı nedir?.. Rasûlüllah'ın izinden yürümek, Hazret-i Peygamber gibi olmak... Hazret-i Peygamber'in tavsiyelerini tutmak ve ona tabi olmak... Bunu uygulamışlardır.

Biliyorsunuz çok tatlı bir mutasavvıf vardır, Eşrefoğlu Rûmî derler. İznik'te çok güzel çinili camisi ve dergâhı vardır.

Ey Allah'ım beni senden ayırma!
Beni senin cemâlinden ayırma!
Balığın cânı su içre diridir.
İlâhi balığı gölden ayırma!..

diyen, balık gölde nasıl olursa, o da Allah'ın sevgisi içinde, cemâlullah içinde sağ ve sağlam olacağını söyleyen şahıs... Diyor ki:

"İki vazifesi vardır mürşidlerin:

1. Kulları Allah'a sevdirmek.

2. Allah'ı kullara sevdirmek."

Tabii, kullara Allah'ı sevdirmek güzeldir. Çocuğa baklavadan, börekten, elma şekerinden, horoz şekerinden, çukulatadan bahsedersiniz, verirsiniz; tadar, sever. Kullara Allah'ı sevdirmek kolay... Allah, kendisine tesir edilebilen bir varlık değil ki, Allah'a kulları nasıl sevdireceksiniz?..

Onu şöyle cevaplandırıyor Eşrefoğlu Rûmî: "Müridleri Rasûlüllah'a uydururum, Rasûlüllah'ın sünnetine tabi ederim, sünnet-i seniyyeye göre yetiştiririm. Onlar öyle olunca, Allah onları sever." Çünkü bu ayet-i kerime zâten bunu bildiriyor.

Onun için, tasavvufta, tarikatta Allah'ın sevgisini kazanmak için birinci esas, Rasûlüllah'a ittibâ etmektir. Böylece, bid'atlerden uzak yaşamak, sünnete uygun yaşamak esas oluyor. Bid'at, --biliyorsunuz-- dinde sonradan uydurma olarak ortaya çıkmış şeylere deniliyor.

Meselâ tarikatlerin en meşhurlarından Nakşî tarikatının ilk sayfada ana cümlesi budur: Sünnet-i seniyyeye ittibâ etmek, bid'atlerden ictinâb etmek... Kadirî tarikatı da öyledir, Halvetî tarikatı da öyledir, Mevlevî tarikatı da öyledir. Açarsanız, ana kitaplarında bu esası görürsünüz. Ama, şimdi bir kardeşimiz diyebilir ki:

"--Bazı tasavvuf erbabını biliyoruz, böyle değil!.."

Tamam, ben de biliyorum. Meselâ on sene kadar önce, Cumhuriyet gazetesinin bir röportajcısı gazeteci Arnavutluğa gitmişti. Arnavutluk'ta Bektâşî tekkelerini gezmiş. Orada tekkede kendisine rakı ikram etmişler. E şimdi tabii bunu duyan bir insan, Cumhuriyet gazetesinde bunu okuyan --tamam misafir gitmiş, ikisinin de resmi var; oranın başkanı da buna rakı ikram etmiş-- tabii diyecek ki:

"--Hani İslâm'da içki yasaktı? Niye böyle yapıyor?.."

Bunun cevabı şudur: Tasavvuf çeşitli tarikatler halinde gelişmiştir ve çeşitli ülkelerde farklılık gösteriyor, ve bulunduğu bölgeden bazı tesirler alıyor. Hani beyaz boya bazı yerde filizî yeşil olur, bazı yerde pembe olur, bazı yerde gök mavisi olur dedik ya... Altı biraz ıslaksa, ordan tesir alıyorsa...

Şimdi orada da --Balkanlar'da-- tabii hristiyanlar var... Bölge kültür bakımından tam safî İslâmî bir bölge değil; ordan tesir almış.

"--Peki Doğu Anadolu'da da, Orta Asya'nın falan yerinde de böyleleri var... Veya İran'da da var..."

İran'da da Zerdüştlük var daha önceden... Öbür tarafta da Şamanizm var... Onlardan tesir almışsa, elbet buna benzer durumlar olacaktır.

Onun için tarikatları inceleyen kitaplar ikiye ayırırlar zâten:

l. Sünnî tarikatlar.

2. Rafızî tarikatlar, yâni sünnî olmayan tarikatlar.

Bunları merhum Fuat Köprülü başladı ilkönce kullanmağa; ortodoks tarikatlar, heterodoks tarikatlar filân diye... Ortodoks, muhafazakâr demek... Tabii bu tatlı olmuyor. Ortodoks deyince, hristiyanlık hatıra geliyor. Öyle değil, sünnî tarikatlar demek lâzım! O kelimeyi kullanmamak gerek...

Allah'ın sevgisini kazanmak için buldukları mantıkî şey güzel... Ayet-i kerimede bildirildiği gibi, Rasûlüllah'a, yâni Allah'ın sevgili kuluna uygun hareket edecek; Allah o sevgili kulunu sevdiği gibi, elbet ona uyan kimseyi, kendisini ona uyduran, benzeten kimseyi de sevecek. Akıl mantık kabul ediyor, ayet ve hadis bunu gösteriyor; bir...

İkincisi: Allah kendisine kafa tutanı mı sever, itaat edeni mi sever?.. Asî olanı mı sever, ibadet edeni mi sever?.. İyilik yapanı mı sever, yasakladığı zulmü, kötülüğü yapanı mı sever?.. Çok net, bunun cevabı da gayet aşikâr... İtaat edeni sever, iyilik yapanı sever, muhsin kullarını sever. Zâten ayet-i kerimede de bildiriliyor:

(İnnallahe yuhibbül muhsinîn.) "Allah, ibadetini cân ü gönülden güzel yapan kullarını sever." buyuruluyor.

Elbette bunu da anlıyoruz. Bir genelmüdüre bir memur kendisini sevdirmek istiyorsa, yükselmek istiyorsa, elbette sözünü dinleyecek... Bir öğrenci sınıfı geçmek istiyorsa, elbette hocasının dediğini yapacak... Derslere çalışacak, onun imtihanda istediği başarıyı gösterecek. Bunun gibi bir şey...

Onun için vazifelerini yapması lâzım!.. "Namaz kıl!" Kılmıyor. "Abdest al!" Almıyor. "Oruç tut!" Tutmuyor. "Zekât ver!" Vermiyor. "İyilik yap!" Yapmıyor. "Zulmü bırak!" Bırakmıyor. "Tembelliği bırak!" Bırakmıyor. E tabii, böyle bir insan sevilmez. Öteki insan sevilir. İyilik yapan, fedâkârlık yapan, ibâdette tâatte olan insan sevilir.

Üçüncüsü: Karşılıklı sevgi esasını kullanmışlardır. O da şundan kaynaklanıyor, mantıklı bir şey olarak bunu görüyoruz. Hadis-i şeriflerde Peygamber Efendimiz buyuruyor ki:

(Hakkat mahabbetî lil mütehâbbîne fiyye) buyurmuş Allah-u Teâlâ Hazretleri... Yâni, "Birbirlerini seven müslümanları Allah sever." O halde Allah'ın sevmesi için müslümanların birbirlerini sevmesi lâzım!..

(hakkat mahabbetî lil mütezâvirine fiyye) "Birbirlerini ziyaret edenleri Allah sever." O halde birbirlerini ziyaret etmesi, araması, yoklaması, soruşturması, nasılsın demesi lâzım!..

(hakkat mahabbetî lil mütebâziline fiyye) "Birbirlerine bezl eden, ikramda, hediyede, bağışta bulunanları Allah sever." O halde, insanın dostuna hediyeler ikramlarda bulunması lâzım!..

(hakkat mahabbetî lil mütenâsihîne fiyye) "Birbirine karşı samîmî olup, güzel, açık kalple hareket edenleri sever."

İşte bu ayetlerden, hadis-i şeriflerden çıkan bir mânâ da, müslümanın müslümanı sevmesidir. Başka bir hadis-i şerifi, maksadı iyi ifade etsin diye belge olarak, delil olarak söyleyeyim:

Allah-u Teâlâ Hazretleri, meselâ kadir gecelerinde günahkâr kulları affediyor. Affediyor ama, affetmediği insanlar var... Birbirleriyle dargın olanları, birbirleriyle düşmanlık yapanları affetmiyor. Melekler, "Bunu da affet yâ Rabbi!" diye teklifi götürünce huzuruna; diyor ki, "Onlar birbirleriyle aralarını düzeltsinler, ondan sonra..."

Demek ki, müslümanın müslümanla iyi geçinmesi lâzım!..

Sonra bir başka delil: Müslüman müslümana üç günden fazla dargın kalamaz! Dargın kalması haramdır. İçki haram, adam öldürmek haram, hırsızlık yapmak haram, dargın durmak da haram!..

Demek ki, müslümanın müslümanı sevmesi lâzım! Böylece Allah'ın sevgisini kazanacak.

Onun için, tasavvufta ve tarikat içinde bir tarikat kardeşliği, bir muhabbet, bir ahiret kardeşliği kuvvetle vardır. Hattâ köylümüzde --köylerde yaşayan, köylerle ilgisi olan dinleyici kardeşlerimiz bilirler ki-- bazı kimseler bazılarını ahiret kardeşi edinirler. Ve hattâ bazısı bazısına samîmî hitab etmek istiyorsa, "Nasılsın ahretlik?" der. Yâni, "Ey benim ahiret yönünden kendisini kardeş seçtiğim kimse, nasılsın?" demiş oluyor.

Onun için bu sevgi ve muhabbet, dostluk ve kardeşlik, Allah'ın sevgisini kazanmak için fevkalâde önemli bir husus olmuş oluyor.

Sonra hadis-i şerif var:

(Men lâ yerham, lâ yürham.) "Başkalarına merhamet etmeyen, kendisi merhamet görmez."

Hattâ bir hadis-i şerif var: Kadının birisi zalimlik yapmış. Kızmış kedinin birisine, --kendisini mi tırmaladı, ortalığı mı pisletti, ne yaptıysa-- kediyi hapsediyor. Yiyecek vermiyor, dışarıya da çıkartmıyor. Hapsedilen yerde kedi ölüyor. Hadis-i şerifte Peygamber Efendimiz buyuruyor ki: "Bu kediyi öldürdüğü için, bu kadın cehennemlik oldu." Yâni, bir basit mahlûka bile zulmettiği için, bu cezâya uğruyor.

Sonra bir kadından bahsediliyor ki, kendisi çölde, su olan bir kuyuya tutunarak inmiş, suyu içmiş. Dışarı çıkmış bakmış ki, bir susamış köpek, dili sarkmış, baygın, bitkin... Acımış ona... Demiş ki, "Ben susuzdum, içtim, suya kandım. Şuna da bir su alayım!" Aşağı inmiş tekrar... Maşraba yok, kap yok, naylon yok o zaman... Pabucunu suyun içine daldırmış, yukarıya çıkarmış, köpeği sulamış. "Bu davranışından dolayı, o kimsenin bütün eski günahlarını Allah affetti. Onu cennetlik eyledi." diye de hadis-i şerif var...

Demek ki, merhamet ve mahlûkata sevgi var...

Benim tesbit ettiğim şeylerden sonuncusu hizmet var... Neyi sayıyoruz, nedir bu saydıklarımız?.. Kul Allah'ın sevgisini kazanmak için bir yol izleyecek, bir şeyler yapacak; nedir yaptıkları?.. Rasûlüllah'a uymak, ibadetlerin taatlerini yapmak, öteki müslümanları sevmek, bütün mahlûkata karşı şefkatli olmak... Ve beşincisi hizmet!.. Yâni, hizmet edecek.

E mecbur mu bu, hizmetçi mi, müstahdem mi? Niye hizmet edecek?.. Allah rızası için... İyilik yapacak, hizmet edecek, hizmet götürecek... Çeşme yapacak, köprü yapacak... Yükünü taşıyıverecek... filân. Hizmetin sonsuz türleri olabilir. Hizmet edecek!.. Hizmet eden ilerliyor ve Allah'ın sevgisini kazanıyor ve yükseliyor.

İşte bir mutasavvıfın ana mantığı, Allah'a kendisini sevdirmek... Sevdirecek şeyleri yapmak sûretiyle Allah'ın sevdiği kulu haline gelmek... Bu hale gelmek için, bu sayılan şeyleri yapmak için de, bir takım metodlar geliştirilmiş, uygulanmış. İşte bu metodlara tarikat deniliyor.

Şöyle bir söz bütün tarikat kitaplarında yazılır baş taraflarına:

(Etturûku ilallahi biadedi enfâsil halâik.) "Allah'a giden yollar çoktur. O kadar çoktur ki. mahlûkatın nefesleri sayısınca çoktur." Yâni, ben bir tek varlığım ama, bu yaşıma gelinceye kaç tane nefes aldım!.. "Mahlûkatın sayısınca" demiyor, "Mahlûkatın nefesleri sayısınca" diyor. O kadar çok... Yâni, insan çeşitli yollarla Allah'ın sevgisini kazanabilir, Allah'a ulaşabilir. Ama yine de bir takım metodlar ortaya koymak lâzım, bu insanları yetiştirmek lâzım!.. Tasavvuf bunu üstlenmiş bir yoldur.

İslâmî ilimleri ele aldığımız zaman her birinin konusunu görüyoruz: Tefsir ilmi, Kur'an-ı Kerim'i anlamayı, anlatmayı esas alıyor. Akaid ilmi, doğru bir inancı tarif ediyor, öğretiyor. Fıkıh ilmi, muamelat dediğimiz insanlar arası hukuku tanzim ediyor. Hadis ilmi, Peygamber Efendimizden gelen rivayetlerin ilmini yapıyor; doğrusunu eğrisini, açıklamasını ortaya koyuyor. Tasavvuf ilmi de, insanın ahlâkî olgunlaşmasını, kemâle ermesini sağlayan bir ilim...

E tabii, gaye bu olunca, bu sağlamayı nasıl yapacak diye bir takım metodlar geliştirmişlerdir. Bu metodlar, birisinde ötekisinden farklı olduğu için çeşitli yollar, usüller, metodlar gelişmiş; onun için, çeşitli tarikatlar ortaya çıkmıştır. Hak tarikattır, doğrudur, ama metodu farklıdır. Neye benzetebiliriz bunu?.. Çeşitli otomobiller vardır: BMV vardır, Mercedes vardır, Ford vardır, Rolly Roise vardır, Chavrole vardır... Hepsi otomobildir ama, metodları farklıdır. Birinin parçası ötekisinden farklı olabilir.

İnsanın yetişmesi için tasavvufun uyguladığı iki ana yol var:

1. İnsanın kendisini, iradesini, nefis dediğimiz varlığını yola getirmek için, bir sıkı eğitim, askerî disiplin içinde bir eğitim... Bu disipline riyâzet diyorlar. Rûhî bir riyâzet, rûhî bir idman... Jimnastiğin eski dildeki adı riyâzetül beden, bedenin eğitimi... Bir de ruhun riyâzeti var; o da işte tasavvuf... Yâni ahlâken gelişmesini sağlayacak.

2. Bir de aşk, sevgi ve muhabbet yolu var... Birisi, askerî disiplin içinde bir takım meşakkatli eğitimler geçirerek yetiştiriyor; ötekisi, ona sevgi aşılayarak seven insan, aşık insan haline getirerek onu iyi işleri yapmağa güçlü hale getiriyor.

Bu iki ana yoldan bizim kültürümüz, Osmanlı kültürü, Orta Asya kültürü, bizim mazimizle, tarihimizle ilgili olan eğitim yolu aşk yoludur. Sevgi, aşk, coşkunluk yoludur. Onun için, Ahmed Yesevî'yi ele alın, şiirlerini, hikmetlerini okuyun; Yunus Emre'yi ele alın, divanını okuyun; Mevlânâ'yı ele alın, şiirlerini okuyun, baştan sona işlediği konuların istatistiğini yapın çok büyük ölçüde sevgi temasının, ilâhî aşk temasının işlendiğini göreceksiniz. Coşkunluk göreceksiniz.

Meselâ, Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî'de muazzam bir rûhî coşkunluk, sevgi, asırlar ötesinden hissediyoruz, görüyoruz. Yunus'ta o insan sevgisini çok net olarak görüyoruz. Eşrefoğlu Rûmî'de çok net olarak görüyoruz:

Senin sevgin benim dinim, imânım.

Sevgi ile yanıp yakılıyor. "Balık suyun içinde canlıdır, çıkınca ölür. Beni de senin aşkın deryasından dışarıya çıkarma yâ Rabbi! O deryanın içinde olayım." diyor.

Orhan Veli'nin dediğinin biraz farklısını söylüyor. Orhan Veli, "Bir de rakı şişesinde balık olsam!" demiş. Ondan asırlarca önce Eşrefoğlu Rûmî, "Beni aşkının deryasından dışarı çıkartma yâ Rabbi!" diyor. Kültürler farklı, dünyalar farklı, edepler farklı...

Bizim ana yolumuz aşk yoludur. O bakımdan tarihimizde büyük mutasavvıf olarak gördüğümüz şahısların hepsinde bu ana fikri görüyoruz, sevgi halini görüyoruz. Şiirlerinde bunu okuyoruz.

Fuzûlî de aynı ekoldendir. Fuzûlî, Mevlânâ, Hacı Bektâş-ı Velî, Yunus Emre, Ahmed Yesevî... Bunlar Horasan'ın aşk ve sevgi ekolünün mümessilleridir. Fuzûlî'yi biliyorsunuz, neler söylüyor:

Aşk derdiyle hoşem el çek ilâcımdan tabîb, 
Kılma derman kim, helâkim zehri dermanımdadır.

"Ben bu aşk derdiyle çok mutluyum, memnûnum bu halimden. Sen beni tedâvi etmekten vaz geç!.. Doktor, beni tedâvi etme, bırak şu ilâcı!.. Ben tedâvi edilirsem, mahvolurum. Bırak böyle aşık kalayım, böyle hasta kalayım!.."

Şeyh Galib öyle, Hüsn-ü Aşk'ı yazmış. Mevlânâ ve bütün taraftarları... Hakîkaten de aşık adamlar... Hayatları böyle, sevgi içinde... Seven bir insanın artık, sevdiği için yapmayacağı fedâkârlık kalmıyor. Yunus Emre'nin sözü hepimizin bildiği bir sözdür:

Yaradılanı hoş gör, Yaradan'dan ötürü!..

Yunus sen bu dünyaya niye geldin? 
Gece gündüz hakkı zikretsin dilin, 
Evliyâya uğramaz ise yolun,
Göçtü kervan, kaldın dağlar başında...

Bizim kendi kültür çevremizde, kendi tasavvuf alanımızda, "Mutasavvıf nasıl insandır?" diye baktığımız zaman, döğene elsiz, söğene dilsiz, mütevâzî, gönülsüz, kibirlenmeyen bir insan karşımıza çıkıyor. Tatlı dilli, güleç yüzlü, hizmet ehli, fedâkâr, iyilik yapan; etrafa, ufak tefek işlere aldırmayan, ufak tefek haksızlıklara önem vermeyen ama çok aktif bir insan karşımıza çıkıyor.

Diyorlar ki, "Dervişlik miskinlik imiş; geri kalmamızın sebebi dervişler imiş. Böyle söyleniyor." Bazan aşağı mahallede birisi bir yalan söyler, yukarı mahalleye gelince kendisi de inanır derlerler. Doğru olduğu düşünülebilir. Ama, misaller üzerinde düşündüğümüz zaman, doğru değil!.. Çünkü bakıyorsunuz ki, Horasan erenleri, Ahmed Yesevî'nin dervişleri hiç de öyle oturmamışlar bir yerde; Anadolu'ya kadar gelmişler, burayı İslâmlaştırmışlar. Burada da durmamışlar, Balkanlar'a kadar gitmişler.

Ord. Prof. Ömer Lütfi Barkan'ın nefis bir makalesi vardır bu konuda: "Kolonizatör Türk Dervişleri" diye... Balkanlar'ı nasıl müslüman etmişler, onu anlatır.

Derviş gidiyor, ölmeğe razı, ölümden korkmuyor. Yoksulluğa alışkın, yoksulluktan kormuyor. Yabancı bir diyara gidiyor. Mütevâzi, kendi halinde bir insan... Kervanların geçtiği bir dağ belinde, bir geçitte, bir derbentte yerleşiyor adamcağız... Herkese iyilik yapıyor. Gelene geçene ikramda bulunuyor, akşam evinde misafir ediyor. Misafirler çoğalmışsa, binayı büyütüyor, bir tekke haline getiriyor. Nihâyet, orası bir yerleşme alanı oluyor. Kervanların gidip gelip durduğu bir yer oluyor. Sonra bir şehir haline geliyor. Bir gayrimüslim ülkede, bir koloni meydana getiriyor. Sonra ordan etrafa yayılıyor.

Hristiyanlar da bakıyorlar, seviyorlar adamı... Ahali bakıyor ki, dürüst, tatlı dilli, güleş yüzlü şair ruhlu, iyiliksever bir insan... Hizmet ehli bir insan...

Tabii bu sadece insana yönelik ve insandan bir menfaat gelsin diye, materyalist bir anlayışla değil!.. Buraya özellikle dikkatinizi çekerim. "Ben Yugoslavya'ya gideyim, bir koloni kurayım. Sonra, orayı genişleteyim; Yugoslavya benim olsun!" dese, bu nedir?.. Materyalist bir hesaptır. Böyle yapmış değil bunlar...

Bunlar sadece insana hizmet etmemiş, hayvana da hizmet etmiş. Uyuz bir köpeği görüyor, acıyor. Alıyor, tedâvi ediyor. Neden?.. Yaradılanı Yaradan'dan dolayı hoş tutmağa çalışıyor. Köpeğe bile yapılan iyiliğin, kendisine fayda vereceğini biliyor.

Peygamber Efendimiz'e bir sahabi geliyor diyor ki:

"--Yâ Rasûlallah! Binbir zahmetle bir kuyu kazdım. Kendi develerim su içsin diye, kuyudan su çekiyorum, hazneye boşaltıyorum. İpler elimi yara yapıyor. Uyuz, yaşlı, sahibinin artık bakmadığı, ot vermediği, salıverdiği, başıboş develer de geliyor, bu sudan onlar da içiyorlar. Ben çok zahmet çekiyorum, kuyudan suyu çıkartırken; ne yapayım?.."

Diyor ki, Peygamber Efendimiz:

"--Bırak onlar da içsin!.. Onun da ciğeri var, onun da ciğeri yanar; o da hayırdır." diyor.

Derviş iyiliği yaparken Allah'tan bekliyor. O deveden bir fayda yok... Faydası olsa, sahibi bırakmazdı. Belli bir yaştan sonra, merkepleri salıveriyorlar. Hattâ adalara, su olmayan adaya bırakıyorlar. --Affedersiniz-- Eşşek Adası bilmem ne; niye o ismi almış?.. Çünkü oraya bırakıveriyor. Zavallı hayvan denizin tuzlu suyunu içerek yaşarsa yaşıyor, ölürse ölüyor.

İyiliği Allah için yapıyor. Vakıf kurabiliyor. "Ev sahibinin bulaşıklarını yıkarken tabak kıran hizmetçi dayak yemesin, azar çekmesin!" diye, hizmetçilerin kırdığı tabakları telâfi eden vakıf kuruyor. Kanadı kırık, bacağı kırık olduğu için uçamayan leyleklere baksınlar diye vakıf kuruyor. Evini inşâ ettiği zaman, sağ üst köşesine kuş köşkü yapıyor; serçeler gelsin, orda yuva yapsın diye... Çünkü, onun cıvıldaşması da Allah'a bir niyaz, bir zikir olarak düşünülüyor.

Çiçeğe bile baktığı zaman onun haliyye halleniyor, konuşuyor:

Sordum sarı çiçeğe, niye benzin sarıdır?

"Niye sen sararmışsın, solmuşsun?" diye soruyor. Haaa, ölüm varmış da, ölümden korkuyormuş da, ondan sararmış. "Neden boynun eğridir o halde, ey çiçek?" diye soruyor. Sarı çiçek, böyle boynu bükük... "Evet, boynum eğri ama, özüm Hakk'a doğrudur." diyor. "Kardeşin var mı?" vs. Bakarsın Yunus Emre sarı çiçekle konuşur, bakarsın Yunus Emre gıcır gıcır dönüp su çeken dolapla konuşur. Kuşları sever, ağaçları sever, çiçekleri sever.

Bizde, bizim kültür tarihimizde çiçek sevgisi muazzam bir şeydir. Baron de Büsbek, Hollanda'dan kalkmış pâyitahta, İstanbul'a elçilik için geliyor. Yedikule'den kervanı İstanbul'a doğru yaklaşırken, gördüğü lâle, sümbül bahçelerinden, gül bahçelerinden hayran kalıyor, hayretlere düşüyor. Kitabına şöyle yazmış: "Bu Osmanlıların çiçek sevgisine akıl ermez, bunlar çiçek aşıklısıdır. Bir çiçeğe dünyanın parasını verirler." Lâle soğanını alıp Hollanda'ya götürmüş olan adam, o adam... Lâleyi bizden alıp oraya götürmüşler.

Bir çiçek sevgisi, bir kuş sevgisi, bir bülbül segisi, mahlûkata acıma duygusu, bir insana hizmet etme aşkı; birisinin duasını almak, hiç kimseyi hor görmemek, toprak gibi mütevâzi olmak, gündüz kazanıp akşam kazandığıyla başkalarına hayır hasenat yapmak... Bu eğitimle yetişiyorlar.

İbn-i Batuda meşhur seyyah, Arap seyyahı... kervanıyla, atlarıyla Anadolu'yu geziyor. Denizli şehrine geldiği zaman, atının yularını palabıyıklı bir adam yakalıyor. "Yürü!" diyor. Tabii o adam Türkçe bilmiyor. Bu da Türk, Arapça bilmiyor. Palabıyıklı bir adam... Belinde de kocaman bir yatağan var... Kuşaklı, şalvarlı, babayiğit, kırmızı yanaklı bir insan... Arap seyyahın ödü patlıyor. "Eyvah!.." diyor. Kendi devesi var, atı var... Arkasında katırlarda kendisine hediye verilmiş halılar var, hediyeler var... Sevilen, padişahlara misafir olan bir kimse... Malı mülkü dolu... "Eyvah, benim mallar gidiyor galiba?.." diye korkuyor.

Tam o korku içindeyken, bir palabıyıklı daha geliyor. O da öbür tarafından tutuyor atının... Birisi bir tarafa götürmek istiyor, birisi öbür tarafa götürmek istiyor. Aralarında bir tatlı münâkaşa... Anlayamıyor ne olduğunu...

Münâkaşanın sebebi şu: İlk yakalayan şahıs diyor ki:

"--Bu tanrı misafirini ilk defa ben gördüm. Onun için, bunu bizim tekkeye götürmem lâzım; orada yedirip içirip ağırlamamız lâzım!"

Onun için yakalamış. İkinci gelen şahıs da diyor ki:

"--İyi ama kardeşim, ayıp değil mi? Bu mıntıka bizim mıntıkamız... Bizim mıntıkamızdan sen misafiri al, öbür mıntıkaya götür; olur mu? Kısmet bize gelmiş, biz ağırlayacağız bunu... Yedireceğiz, içireceğiz, yatma yeri göstereceğiz ve bunun duasını, sevabını biz kazanacağız. Olur mu şimdi senin bunu öbür mıntıkaya götürmen?.."

Kavga bu... Osmanlının, dervişin, Yunus'un, Mevlânâ'nın, Eşrefoğlu Rûmî'nin, Erzurumlu İbrâhim Hakkı'nın vs. erbâb-ı tasavvufun ana yapısı bu...

İşte bu güzelliklerden dolayı, bu tecrübelerden dolayı ve ortaya çıkan insan tipinin, Mevlânâ gibi bir insan olması; şarkın garbın beğendiği güzel fikirleri söyleyen, insancıl fikirler, insan haklarına uygun fikirler söyleyen kimseler olması, son derece zarif ve edip kimseler olması herkesi hayran bırakıyor.

Mevlânâ Hazretleri'ne birisi gelmiş, fukara... Bir yazı yazıyor, vezire gönderiyor, "Bu fukaranın işini yap!" diye... Vezir de cevap gönderiyor Mevlânâ Hazretleri'ne, diyor ki: "Divan mevzuatına uygun değildir isteğiniz!" Yâni, resmi devletin kanunlarına isteğiniz uygun değildir. "Divan mevzûatına uygun olmadığından, isteğiniz yerine getirilememiştir efendim!" diye mektup yazıyor.

O mektubun altına tekrar yazıyor, diyor ki: "Vezir hazretleri divânın sahibidir. Divan vezire sâhib değildir." diyor ama, divan Farsça'da iki mânâya geliyor. Bir, bizim bildiğimiz devlet dairesi mânâsına geliyor. Bir de, div kelimesinin çoğulu oluyor; divân, devler mânâsına geliyor. Dev de Türkçe'deki büyük adam mânâsına değil, şeytan mânâsına Farsça'da... Divan, şeytanlar demek... Yâni, Mevlânâ yazdığı cevapta demiş ki: "Vezir hazretleri divanın sahibidir, istediğini yaptırabilir. Şeytanlar vezire ters şey göstermesinler." demiş gibi oluyor. Fakirin işini yapmayanları da şeytana benzetiyor. Tabii, bu nükteden gülmüş vezir... Hoşuna gitmiş bu nükte...

Zarif insanlar, tatlı insanlar, ölümden korkmayan insanlar... Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî, şeb-i arus (düğün gecesi) diyor ölümüne... "Ben öldüğüm zaman, benim arkamdan ağlamayın!" diyor. "Elvedâ demeyin, ayrılığa değil kavuşmağa gidiyorum." diyor. İnanmış insan...

Tasavvuf onun için yaşıyor. Tasavvuf büyükleri onun için seviliyor. Bu eğitim aynen bugün de devam ettiği için, Avrupalısı, Amerikalısı mutasavvıf oluyor. Bizde kanunen yasak olduğu için pek çok kimse olmamış ama, Avrupa'da böyle bir yasak olmadığından, onlar Mevlevî, veyahut Kadirî, veya Nakşî, veya Kuzey Afrika'daki filânca şeyhten feyz almış olabiliyor.

Toplum arasındaki münâsebetleri düzenleyen konuya ahlâk diyoruz. Ahlâk, toplumun bir kurumudur, insanlar arasındaki münâsebetleri düzenler. İşte tasavvuf, o toplum münâsebetlerini en güzel, en fedâkâr, en hasbî, en menfaat duygusundan uzak şekilde düzenleyen bir eğitim verdiğinden, bugün de seviliyor. Bugün de hayatla candan ilişkili... Bugün de bu eğitimi görmek zorundayız.

Biliyorsunuz öğretim görmek için müesseselerimiz var: İlkokul, ortaokul, lise, üniversite, master, doktora, doçentlik, profesörlük var... Öğretim var, bilgi öğreniyoruz ama, bu ahlâk eğitimini nerede göreceğiz?.. Yâni, sevgiyi nerden öğreneceğiz, merhameti nerden öğreneceğiz?.. Menfaatimizi ayaklar altına alarak bir insanı sevindirmeye nasıl alışacağız?.. Birbirimizi sevmeyi, birbirimizi saymayı nasıl öğreneceğiz?.. Bunun da eğitimi lâzım!..

Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî diyor ki:

Şuz nihânî hikmeti Yunâniyân, 
Hikmeti imâniyan ra bemidân.

"Madem ki Yunanlıların felsefesini öğreniyorsun, imanlıların felsefesini de bir öğren! O da lâzım!.."

İşte Boğaziçi Üniversitesi, işte Bilkent Üniversitesi, işte İngilizce eğitim... İşte sosyoloji, psikoloji, işletme, çeşitli ilim dalları... Hani ahlâkın insana kazandırılması?.. Öğretimi demiyorum. Öğretim, bilgi vermek... Bilgili olur ama, bir şey olmaz!.. Eğiteceksin. Eğittiğin zaman, centilmen bir insan olduğu zaman kıymeti var...

"--Şimdi buralardan yetişen modern bir insan centilmen insan olmuyor mu?.. Amerika'dan yetişen insan centilmen olmuyor mu?.."

Amerika'nın centilmeni, bizim Yunus'umuz gibi olamaz!.. Onların centilmenliği, bizim Yunus'umuzun centilmenliği gibi, Mevlâna'mızın centilmenliği gibi olamaz!..

Mevlâna Hazretleri yolda bir papazla karşılaşmış. Papaz bakmış ki, karşıdan nurlu, mübarek bir şahıs geliyor... Eğilmiş önünde... Mevlânâ Hazretleri de ona eğilmiş. Papaz kalkmış bakmış ki, bu büyük zât, müslümanların itibarlı büyük alimi ona eğiliyor. Kendisi fukara, o devirde şehrin kenar mahallesinde oturan bir kimse... Bu sefer o tekrar eğilmiş, Mevlânâ da tekrar eğilmiş. Kalkmış bakmış yine eğiliyor. Bir daha eğilmiş, bir daha eğilmiş. Mevlânâ da ondan aşağı kalmamış eğilmekte... O da ona eğilmiş. Sonunda papaz müslüman olmuş.

Benim hoşuma giden tarafı şu bu fıkrada: Sonra Mevlânâ Hazretleri olayı anlatırken birisine, diyor ki:

"--Papazın birisi tevâzû vazifesini bizim elimizden alıp, bizimle tevâzûda yarışmağa kalktı; hiç ona verirmiyiz?.."

İşte bu anlayışta olduğu için, bu eğitimin Amerika'da yapılması mümkün değil... Avrupa'da yapılması mümkün değil... Cambridge Üniversitesi'nde yapılması mümkün değil... Yale Üniversitesi'nde görülmesi mümkün değil... Boğziçi'nde de mümkün değil... Bu eğitimin görülmesi lâzım!..

Allah bizi hem dünyevî bilgilerle, hem zâhirî bilgilerle öğrenimini tamamlamış; hem de kalb ve gönül eğitimini batınî bilgilerle, derûnî, transandantal birtakım güzel hisler ve duygularla, beşerî insânî duygularla, iç eğitimini, kalb eğitimini yapmış insanlardan eylesin....

Soru:

--Tasavvufu, "Nafile ibadetlerin organize edilmiş bir şeklidir." diye tanımlayabilir miyiz?

--Hayır! Tasavvuf, nafile ibadetlerin organize edilmiş bir şekli değildir. Bazan nafile ibadeti bile bırakır mutasavvıf... Bizim büyüklerimiz diyor ki: "İnsana hizmet bahis konusu olduğu zaman, nafile ibadeti terkederiz. Çünkü, nafile ibadet insanın ferdî kazancıdır. Ama, başkasına hizmet topluma kazançtır; bunun sevabı çoktur."

İbrâhim AS Kâbe'yi binâ ettiği zaman, dört köşesinde biner rekât namaz kılmış. Demiş ki:

"--İbadet ettim. Bunu beğendin mi yâ Rabbi?.. Sana yapabileceğim bundan daha sevgili bir ibadet var mı?.."

"--Evet yâ İbrâhim! Bir fakirin kursağında bir lokma ekmek..." buyurmuş.

Demek ki, şahsen sen ibadet ediyorsun, faydası sana... Ama başkasına faydalı bir şey yaptığın zaman, onun kıymeti daha yüksek oluyor, nafile ibadetten önce geliyor.

Onun için, tasavvufta hizmet esas olduğundan, hürmet esas olduğundan, böyle bir nafile ibadetlerin organize edilmiş şekli diyemeyiz. Aksine, gece gündüz çok nafile ibadet eden insanlar vardır, onlara âbid diyor mutasavvıflar... Ama âbidlik, tasavvufun aşağı mertebesidir. En aşağı mertebesi âbidlik mertebesi... Ondan sonra, zâhidlik mertebesi geliyor, ondan sonra âriflik mertebesi geliyor, ondan sonra aşık-ı sâdıkların mertebesi geliyor. Allah'ı seven, Allah tarafından sevilenlerin mertebesi... Yüksek mertebe bu oluyor.

Soru:

--İnâbe ve biat nedir, aralarındaki fark nedir? Dindeki konumları nedir?

--İnâbe, Allah'a dönmek demek... Münîb, derler, inâbe eden kimseye... Tevbe de dönmek demek... Tevbe ve inâbe, yanlış yolu bırakıp Allah'ın sevdiği yola yönelmek demektir.

İnâbe, bir insandaki iç değişikliğini sembolize ediyor, onu gösteriyor. Bey'at ise; bir mürşide, bir şeyhe gidip onun eğitimini kabul ettiğini, onun ustalığını, hocalığını kabul ettiğini bildirip, "Ben sana tâbîyim!" demektir. Bey'at bir anlaşmadır, sözleşmedir. Hattâ el tutularak yapılır.

Peygamber Efendimiz'in sahâbesi (Rıdvânullahi aleyhim ecmaîn), Peygamber Efendimiz'in yanına gitmiş, elini sıkarak sözleşmişlerdi.

--Nerede?..

Birinci Akabe Bey'ati, İkinci Akabe Bey'ati, Hudeybiye Bey'ati gibi umûmî bey'atler var... Şahsî bey'atler var, grup bey'atleri var... El tutarak söz vermek sûretiyle... Kadınların bey'ati var, erkeklerin bey'ati var...

Bey'at demek, sözleşme demek... Yâni, hukûkî bir form kazandırıyor inâbesine, dönüşüne... Ve birisine bağlandığını ifade ediyor. Fark budur aralarında...

Dindeki konumları: Peygamber Efendimiz SAS'e bey'at etmeyi ayet-i kerimeler bildiriyor:

(İnnellezîne yübâyiûneke innemâ yübâyiûnallah) [Muhakkak ki sana bey'at edenler gerçekte Allah-u Teala'ya bey'at etmişlerdir.]

(İzâ câekel mü'minâtü yübâyi'neke alâ en lâ yüşrikne billâhi şey'en) [Mü'min hanımlar Allah'a hiç bir ortak koşmamak üzere bey'at etmek için sana geldikleri zaman...] gibi ayet-i kerimelerde mübâyaa vardır.

(Lekad radıyallahu anil mü'minîne iz yübâyiûneke tahteş şecereti) [Allah, ağaç altında baş eğerek sana bey'at eden mü'minlerden râzı olmuştur.] ayet-i kerîmesi gibi ayet-i kerimeler vardır. Yâni, Kur'an-ı Kerim'den bir hakikattir. Elbette o devrin insanının Peygamber Efendimiz'e bağlanması gerekli idi. Kur'andandır, dinin esaslarındandır.

Bu zamanın insanı ne yapacak?.. Peygamber Efendimiz var iken, bir müslümanın Peygamber Efendimiz'e bağlanması gerektiğini hepimiz kabul ediyoruz, itiraz duygusu gelmiyor içimizden... Peygamber Efendimiz'den sonra ne olacak?..

Ne olduğuna bir bakalım: Peygamber Efendimiz'den sonra Ebûbekir Sıddîk Efendimiz'e bağlanılmıştır. Ondan sonra, Hulefâ-yı Râşidîn'e bağlanılmıştır. Ondan sonra, bir zorbalık devri gelmiştir. Zorla, Medine-i Münevvere'nin mescidinin kapılarında silâhlı askerlerin durup, "İlle Emevî hükümdarına bey'at edeceksiniz! Etmezseniz kafanızı keserim!.." diye zorbalıkla, zorla tâbî kılma... Tabii, bu esas bey'at değildir.

Bu bakımdan, alimler ile yöneticiler arasında zaman zaman çeşitli ihtilâflar çıkmıştır. Haccâc-ı Zâlim Mekke-i Mükerreme'yi muhasara edip, Abdullah ibn-i Zübeyr'i şehid etmiştir. Yezid ibn-i Muâviye zamanında, Peygamber Efendimiz'in torunu Hazret-i Hüseyin Irak'a çağrılmışken, çoluk çocuğu ile beraber katliama uğratılmıştır.

Tabii, o zaman onlara yapılan bey'at, sağlam, hakîkî ve kalbi rahatlatan bir bey'at olmuyor. O zamandan itibâren evliyâullaha, din alimlerine bey'at etmişlerdir ve edilmesi gerekir.

Soru:

--Said-i Nursî (Rh.A), devrin tasavvuf devri değil de imanı muhafaza ve kurtarma devri olduğunu müteaddit defalar zikretmiş; bunu yorumlar mısınız?

--Said-i Nursî merhûmun, bizim Gümüşhâneli Ahmed Ziyâeddîn Hazretleri'ne üstadım dediğinin şahitleri var: Samsun'da Mustafa Bağışlayıcı, Eskişehir'de Abdülvahabı'n babası... Bizzat Said-i Nursî'yle görüşüp anlattıkları şeyler var...

Meselâ, Gümüşhâne'lidir söylediğim şahıs... "Nerelisin evlât?" demiş Said-i Nursî merhum kendisine... "Gümüşhâneliyim!" deyince, "Hocamın memleketindensin..." diyerek açıkça Gümüşhâneli Hocamız'a bağlı olduğunu söylemiş.

Benim hocam Mehmed Zâhid-i Bursevî'ye de, bir muhakemesi olduğu zaman gelmiş olduğunu hocam bana nakletmişti. "Hocam ben de Evrâd-ı Bahâiyye'yi --Bahâeddîn-i Nakşıbend Hazretleri'nin evradını-- okuyorum." dediğini; "Bana dua edin, bugün mahkememiz var!" dediğini söylüyorlar.

Ayrıca Mustafa Bağışlayıcı'nın da, bağlı olduğuna dair hatıraları var... Kendisinin tasavvufa bağlılığı vardır; bir... İkincisi imanı kurtarma ve muhafaza, ma'rifetullah'a ermek, mü'min-i kâmil olmak, zâten tasavvufun işidir.

O bakımdan ya bu sözü söylemedi üstâd; ya da söylediyse, "Şu sırada böyle bir şeyhe bağlanmayın da, benim tavsiyelerimi tutun! Çok acil bir durum içindeyiz. Şu risâleleri okuyun, yazın; böyle bir çalışma yapalım!" demiş olabilir.

Soru:

--Tasavvufun modernizasyondan etkilenmesi ne derecededir? Sizin tasavvufu modern dünyaya adapte ettiğiniz söyleniyor; bu ne derecede doğrudur?

--Tasavvufta modernizasyonu diye bir şey sezmiyorum ben, tasavvufun içinde... Tasavvufun kendisi ter ü tâzedir, bayatlamamıştır, bozuk değildir ki, modernizasyonu olsun.

Yalnız, biz daha ziyâde Nakşî, Kadirî, Çeştî, Sühreverdî, Kübrevî Tarikatları yoluyla gelmiş bir an'aneye bağlıyız. Bizim yolumuzda, Kur'an-ı Kerim'e ve sünnet-i seniyyeye bağlılık çok önemlidir. Biz tasavvuf içinde sünnet-i seniyyeye bağlılığı etkili hale getirmeye çalışıyoruz. Bid'atlere karşı, sünnet-i seniyye'ye gelmeye yönelik çalışmalara önem veriyoruz.

Bazıları da bizi bu yönden suçluyor. Meselâ, Hürriyet Gazetesi'nin çıkardığı tarikatlar ve tasavvufla ilgili küçük bir kitap var; herhalde Yaşar Nûrî Öztürk yazmış. Orda Bektâşîliği medhediyor: "Güzeldir, kadın erkek bir aradadır. İçki hususunda ve sâirede de müsamahası vardır... Mevlevîlik güzeldir, mûsikîye müsaade etmiştir. Dönüyorlar, bir çeşit dans yapıyorlar. Raks vs. câiz gibi oluyor. Ney var, çalgı var..." filân diye. Ama bizim Nakşîliğe biraz çatmış: "Bunlar yobazdır, gericidir. İnkılaplara karşı çıkan falan şahıs, filânca şahıs bunlardandır." gibi sözler söylüyor.

Onların da bir çeşit şahitliğidir bu sözleri ki, biz sünnet-i seniyyeye uygun hareket etmek istiyoruz. Yapmak istediğimiz budur. Yoksa, İslâm'dan gayri bir tesiri tasavvufun içine getirmekten, modernizasyon veya reform adı altında böyle bir şey yapmaktan Allah'a sığınırız. Biz Rasûlüllah'ın (SAS) hayatının ana esaslarına göre yaşamayı istiyoruz, onu uygun görüyoruz. Kur'an'a göre yaşamayı uygun görüyoruz.

Soru:

--Tasavvufta Yunan ve Hint etkisi hakkında ne dersiniz?

--Felsefî tasavvufta, işin sözünün edilmesinde, kitaplarda yazılmasında bunlardan bahsediliyor. Olabilir. Hindistan'daki bazı tarikatler, Türkistan'daki bazı tarikatlar şamanizmden, brahmanizmden, budizmden etkilenmiş olabilirler. Başka yerlerdeki bazı tarikatlar hristiyanlardan filân bazı etkiler almış olabilirler, mümkündür. Ama bunlar meövziîdir, münferit olaylar tarzındadır.

Almışsa bile mahzuru olmayan şeyleri almıştır. Çünkü o da tepeden tırnağa batıl değildir. Belki hristiyanlığın aslî tarafındandır, veya yahudiliğin aslî tarafındandır. İnsanlara şefkattir veya nefsi terbiye etmek için bir metoddur. Metod kullanılabilir. İlim Çin'de bile olsa alınacağı için, nefsin terbiyesi için bir metod belki kullanılmış olabilir. Bizde yoktur. Bizim yürüdüğümüz yolda, biz hadis-i şerife uygun, Kur'an-ı Kerim'e uygun olan şeyi yapmağa, onun dışındaki şeyleri yapmamağa ve böyle bir etki varsa onu ayıklamağa çalışıyoruz.

Bu Hint etkisi meselâ Kalenderîlik'te vardır. Kalenderîler dört şeyi kesiyor: Saçı kesiyor, cascavlak kalıyor. Kaşı kesiyor, bıyığı kesiyor, sakalı kesiyor. Diyorlar ki: "İşte bu Kalenderîler Hindistan'dan etkilenmiş, ordan gelmiş." Olabilir. Peygamber Efendimiz'in böyle bir şey yapması yok... O halde bir etkilenme olabilir.

Alevî-Bektâşî gruplarının içinde tırnak uzatmak, saçı, bıyığı uzatmak görülüyor. Adetâ bir tasavvufî bir şey verilmiş ona... İlle kâsenin içine girecek, içerken yüzecek filân diye... Bunlar tabii İslâmî görünmüyor. Belki, şamanizmden gelmiş bazı şeyler...

Veya giyim kıyafette boynuna bağladığı bir takım şangur şungur malzeme ve sâire bazı şamanist etkileri anlatır. Ama bunlar küçük, mevziî olaylar...

Soru:

--Bir alimimiz, "Bu zaman tarikat zamanı değil, hakîkat zamanıdır." demiş; ne dersiniz?

--Tarikat, bir eğitim sonunda hakîkate ulaştırıyor insanı... İnsan nefsini yeniyor, iradesini kontrol ediyor, Allah'ın sevdiği işleri yapıyor; Allah'ın sevgili kulu oluyor, hakîkate ulaşıyor, ermiş kimse oluyor. Tarikattir yolu onun, başka türlü olmuyor o...

Kitap okumakla olsaydı, Allah gökten kitabı indirirdi, "Okuyun bunu!" derdi. Böyle olmuyor. Sohbet yoluyla oluyor.

Peygamber Efendimiz gelmiş, 23 senede insanları İslâm'ın hakîkatlerine alıştırmış ve eğitmiştir. Eğitim yoluyla olduğu için kitap yoluyla, okumak yoluyla olmaz! Eğitimin içinde kitap olabilir ama, mutlaka bir eğiticinin olması şarttır ve öyle olmuş.

Sonra bazı insanları öğretebilirsiniz, şunu oku, şunu ezberle filân diyebilirsiniz ama; fiilen göstererek şunu şöyle yap demek, çok yaygın bir eğitim tarzıdır. Çırak usta yetiştirme usûlüdür. Gayet kolaydır. Görerek ve uygulamalıdır. Tasavvuf bunu yapıyor. Onun için, böyle olması şarttır.

Soru:

--"Günümüz toplumu tarikata uygun değildir. Bir yere kapanıp zikir yapmaktansa, dışarda insanlara İslâm için hizmet yapmak gereklidir. Bunun için tarikat gereksizdir." deniliyor. Ne dersiniz?

--"Günümüz toplumu tarikata uygun değildir." diyemiyoruz. Olaylar da öyle göstermiyor. Amerika'lı bile, yahudi bile, Fransız, İngiliz, Alman bile müslüman olup tarikata girebiliyor. Hattâ Abdülkadir Es-Sûfî'nin Londra yakınında ayrı bir yer aldığı, ayrı okullar açtığı, helâl gıda satılan ayrı bir süpermarket açtığı, İslâmî bir topluluk meydana getirmeğe çalıştığını biliyoruz.

Toplum tarikata uygun değilse, İslâm'a uygun değilse; o zaman, müslüman olan insan topluma uymuyor, toplum içinde kendi varlığını sürdürmeğe çalışıyor. Biz de öyle yapıyoruz. Biz de Türkiye'deki çevre içinde, ortam içinde, çeşitli gayr-i İslâmî tesirlerin karşısında hanımlar giyim bakımından; erkekler sakal, namaz vs. konularda herkes, "Öz inancıma uygun yaşayayım!" diye bir direnç gösteriyor. İnsan ille topluma tâbî olmuyor, bazan da topluma karşı çıkarak, direnç göstererek bazı haksızlıkları engellemeğe çalışıyor.

O bakımdan, toplum tarikata uygun değilse, tarikat da gerekli bir eğitimi --iç eğitimi, ahlâk eğitimi-- veriyorsa; o zaman, toplumun ihtiyacı var buna... Toplumun değişmesi lâzım!.. Bu inadından vazgeçsin, şu ahlâk eğitimi yapılsın da, hayâlî ihracatlar, arsızlıklar, yüzsüzlükler vs. bitsin!.. Ahlâk toplum için gerekli olduğu için, ahlâk eğitiminin yapılması gerekli olduğuna göre, bu taraftan da bakabiliriz bu konuya...

"Bir yere kapanıp zikir yapmak" sözüyle tarikata bir sataşma oluyor. Bir iddia, bir kötüleme oluyor. Tarikat sanıldığı gibi böyle değildir. Belki, böyle yapanlar hristiyan rahiblerdir. İslâm'dan önceki mistikler böyle yapmışlar. Uludağ'a çekilmiş, --onun için keşiş dağı denmiş-- orda ibadet etmiş. Mağaraya çekilmişler veya Niğde Aksaray'daki peribacalarının olduğu yerlerde, vs. böyle dünyayı terkederek, târik-i dünya olarak, ruhbanlıkla evlenmeyerek, ibadetle meşgul olmuşlar.

İslâm böyle değildir. İslâm'da mutasavvıfların hepsi bir meslek sahibidir. Meselâ, okuyun Tezkiretül Evliyâ'yı: Ya attârdır, ya kassâbdır, ya nessâcdır, dokumacıdır... Çünkü, elinin emeğiyle kazanmak sevap olduğundan çalışmışlardır. İbadetini çalışırken yapmışlardır. Çalışıp da sevap kazanmayı düşünmüşlerdir. Çalışıp kazandıklarıyla hayır yapmayı düşünmüşlerdir.

İslâm tasavvufunda böyle bir kenara çekilip de, toplumdan kaçmak yoktur. Bazı zamanlar yapılan bir halvet var; o da eğitim içindir. Hiç bir kimse üniversitenin son sınıfına gelmiş bir öğrenci, tam proje devresinde evinden üç gün dışarı çıkmadı, projeyi yetiştirmek için gece gündüz çalıştı diye onu suçlayamaz. Çünkü, nihâyet bir proje hazırlayacak, imtihanlara hazırlanıyor. Bu normal bir şey...

Tarikatta da eğitim için bir şey vardır. Bazı eğitim şekilleri vardır. Kırk gün halvete girecek, zikir yapacak; gönül gözü açılacak, ma'rifetullaha erecek, Allah'ın sevgili kulu olacak. Kırk gün orda bir ibadet vardır amma, ondan sonra da çıkıp hizmet vardır. Meselâ, Eşrefoğlu Rûmî Hama'ya gitmiş. Hama'daki Saâdeddîn-i Hamevî Hazretleri'nden üç defa halvet, erbaîn, çile çekmiş. Yüzyirmi gün, dört ay yâni... Dört ay devamlı ibadetle meşgul olmuş ama, ondan sonra gelmiş İznik'te, halkın eğitimiyle, irşadıyla, dervişlerin yetiştirilmesiyle, dînî ilimlerin öğretilmesiyle meşgul olmuş.

Ayrıca, kendileri de yine kazançlarını kendileri sağlamaya dikkat etmişler. Ahmed-i Yesevî Hazretleri'nin nasıl geçindiğini biliyorsunuz. Kaşık yontarmış, kaşıklarını pazara gönderir, sattırırmış. Hattâ kendisi gitmezmiş. Hayvanın iki tarafındaki küfeye koyarmış, dehlermiş hayvanı... Hayvan gider orda pazarda dolaşırken, herkes kaşıkları alırmış parayı içine bırakırmış. Eğer adam parayı vermezse, parayı verinceye kadar hayvan onun önünden ayrılmazmış.

Böyle şeyler anlatılıyor ama, şunu çok net olarak biliyoruz ki, çalışıyorlar. Kimseye yük olmadan, alnının teriyle geçiniyorlar. Cihad ederek geçiniyorlar. Ticaret var, cihad var, hizmet var... Zikir de var ama, müsaade et de geceleyin saat iki ile üç arasında yarım saat zikretsin, Allah Allah desin, gözyaşı döksün!.. O da var çünkü hadis-i şerifte...

Soru:

--Tasavvufta tebliğe bakış açısı nedir; misallerle açıklar mısınız?

--Tebliğ demek; İslâmiyet'i birisine anlatmak, onun müslüman olmasını sağlamak... Tasavvufun en mühim faaliyetlerinden birisi budur. İrşâd ve tebliğ... Zâten tasavvufun büyüğü olan şeyhe, mürşid derler. Yâni, irşâd eden kimse...

Misâl istiyorsanız Yesevî dervişleridir, Horasan erenleridir. Horasan'ı bırakmışlar, bu diyarları müslüman etmişler. İslâm'ı bu diyarlara yamışlar. Savaşmak gerektiği zaman savaşmışlar, anlatmak gerektiği zaman anlatmışlar, öğretmek gerektiği zaman öğretmişler.

Bizimkilerin prensibi şudur: Gündüz çalışmak, kazanmak, hizmet, vs. Gece ibadet... Bu tarzda gayret göstermişlerdir. Biliyorsunuz İmam-ı Gazâlî tasavvufun meşhurlarından birisidir. Bir medresesi vardı; orada profesörlük yapıyordu, talebe yetiştiriyordu. Medresesinin karşısında da tekke vardı; orda da tasavvufî eğitim yapıyordu. Böyle olmuştur.

Bizim tasavvuf büyüklerinin çoğu, aynı zamanda büyük müderristir, profesördür. Meselâ, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî müderristi. İmam-ı Gazâlî müderristi. Sonra, Ankara'lı Hacı Bayrâm-ı Velî müderristi; şimdi müze olarak kullanılan medresede müderrislik yapıyordu. Ondan sonra tasavvufa intisab etti. Hepsi aynı zamanda öğretmendir, profesördür, ilimle meşgul olan insandır. Kur'an tefsiri yazmıştır, hadis kitabı yazmıştır, fıkıh kitabı yazmıştır. Dinde bilgili insanlardır, üstad insanlardır. Gerçekten deryâ gibi bilgisi olan insanlardır.

Yusuf-u Hemedânî Hazretleri --rivâyet ediliyor ki-- doksanbin mecûsîyi müslüman etmiş. Kapı kapı gidermiş, İslâm'ı anlatırmış; mecûsîyi, ateşperesti İslâm'a çekermiş. Fuat Köprülü'nün İlk Mutasavvıflar isimli eserinde vardır Yusuf-u Hemedânî... Ahmed-i Yesevî Hazretleri'nin hocası oluyor.

Ahmed-i Yesevî Hazretleri de tarikatı ondan aldıktan sonra bütün Türkistan ve Sibirya bozkırlarındaki göçebelere, Türkçe konuşan kavimlere İslâm'ı yaymıştır.

Sonra, Çeştî Tarikatı Hindistan'a yaymıştır İslâmiyeti... Hinduların müslüman olmasına sebep olmuştur. Sunûsî Tarikatı Afrika'da, Sudan'da yaymıştır. Bir çok gayrimüslimin İslâm'a gelmesinde en büyük emeği olan, en büyük katkıyı sağlayan mutasavvıflardır.

Hepinize çok teşekkür ederim. Dünya ve ahiret mutluluklarını temenni ederim.

Esselâmü aleyküm ve rahmetullah!..

Mayıs 1993 - Boğaziçi Üniversitesi



.TASAVVUF VE ŞERİAT

Prof. Dr. Mahmud Es'ad COŞAN

Üzerimize saçtığı sonsuz nimetlerine Rabbimizin, beşer takati içinde, sonsuz hamd ü senâlar olsun... Alemlere rahmet olarak gönderdiği Habîb-i Edîbi, numune-i imtisalimiz, rehberimiz, başımızın tacı, Muhammed Mustafa'sına gönül dolusu salât u selâmlar...

Çok tatlı bir tatilin, çalışmayla dolu bir tatilin, eğitimle dolu bir eğitim arası tatilin sonuna geldik. Tatile çıkan çocuklar gibi sevinçliyiz, ayrıldığımız için üzüntülüyüz... Haccı bitirenler gibi sevinçliyiz, mukaddes yerlerden ayrılanlar gibi bir burukluk içindeyiz. Yunus Emre merhum, "Tez geçer sağıçlı gün" buyurmuş. (sağıçlı: sayılı) Hakikaten, galiba göz yumup açıncaya kadar geçiverdi.

Bizler birbirimizin, Allah tarafından birbirlerine bağlanmış kardeşleriyiz.

(İnnemel mü'minûne ihvetün) ifadesinde "innemâ" edat-ı tahsisi, "Müslümanlar ancak ve ancak, sadece ve sadece kardeştir; başka hiç bir vasıf onlara uygun düşmez, ancak kardeşlik vasfı uygun düşer. Kardeşliğin dışında başka bir sıfat onlara yakışmaz. Münasebetlerini isimlendiren, tavsif eden ancak kardeşlik olabilir." manasını taşıyor. Ayrıca birbirimizle yol kardeşliğimiz, uhuvvet-i fillah; Allah rızası için, daha özel bir kardeşliğimiz de var... Daha yakın bir kardeşliğimiz var... Akrabalık gibi içiçe olan kardeşlikler, çok zevkli, hareketli günler geçirdik. Çok değerli bir başkanın, çok dirayetli bir yönetiminde, --asıl konuşmalar arasında onun konuşmaları da bir eğitim idi hepimiz için-- çok zevkli günler geçirdik. Ve gerçekten, --kendi adıma söylüyorum, başkaları için de kuvvetle tahmin ediyorum-- hakikaten bilgilendik... Hakikaten bilgi ve görgümüzde yükselme, ilerleme, gelişme sağladı, bu topluluk... Bu da Peygamber SAV Efendimiz'in hadis-i şerifi ile müjdelediği bir husustur:

(Ve men leka mü'minâni kattu izâ efâdallahu bi ehadihimâ min sahibihî hayrâ) "İki müslüman bir araya gelir karşılaşırsa; manevî mükâfat olarak Allah birinden ötekisini, ötekisinden berikisini, mutlaka faydalandırır." Demek ki, müslümanların bir araya gelmesi lâzım, mülâkatları çok olması lâzım; bu mükâfatları daima almak için...

Va'dedilen konuşmaların hepsi yapıldı. Ayvalık'taki ve Gemlik'teki gibi oldu. Herkes memnun; hanımlar, beyler, ve çocuklar... Çocukların yine sergileri, sanat eserleri yüreğimizi heyecanlandırdı, sevgi doldurdu, takdir doldurdu; öğretmenlerinden Allah razı olsun... "Biraz hafif program yapalım da kardeşlerimiz hakikaten dinlensin, birbirleriyle tanışsınlar, sohbet etsinler!" diye düşünmüştük... Ama, ben ne zaman çay istesem çok açık olsun diye, yine koyu çay gelir. Çünkü çay deyince, illa koyu renkte olmasını düşünüyor galiba, ev sahipleri... Nihayet, beyaz olsun deyinceye kadar, koyu çay gelir. Biz de hafif program olsun derken gene epeyce yoğun, tenkit alan, yoğun bir program yaptık galiba...

Ama memnunuz. Yâni tatlı bir yoğunluk oldu. Hatta daha başka şeyler de belki yapılabilirdi. Konuşmaların hepsi hakikaten birbirinden güzel oldu. Toplantıların hepsi birbirinden faydalı oldu. Hele finish-final, --böyle rahat rahat koşan koşucuların sonuca yaklaştıkları, finişe yaklaştıkları zaman tekrar hızlanmaları gibi-- bugünün programı bende çok büyük takdir uyandırdı. Katılan kardeşlerimize, zahmet edip buraya geldikleri için hakikaten teşekkür ediyoruz, Allah razı olsun... Gerçekten çok kaliteliydi. Derler ki efendim işte, "Teşrif ettiniz" --yâni, şeref verdiniz demek-- "Huzurlarınızla şeref verdiniz" filan derler, klasik sözler... Ama biz, hakikaten hem siz misafirlerimizden şeref bulduk; hem de konuşmacı ilim erbabı alim kardeşlerimizin katılmalarından, gerçekten toplantımız şeref kazandı. Elbette denilecek ki: "Falanca alim katıldı, filanca alim katıldı, çok kaliteli bir toplantı oldu." Bu da bizim için bir sevinç, bir övünç ve bir hamd ü senâ vesilesi... Allah hepsinden razı olsun... Bizim işimiz ve elimizden gelen dua... Onların güzel jestlerini karşılayacak daha başka bir şeyimiz olamıyor.

Yalnız bir husus aksadı: Benim akşamları konuşmamı istemişlerdi. Ben istemiyordum, programa öyle konmuştu. Allah gönlümün muradını verdi, beni konuşturtmadı; çünkü, ben istemiyordum. Ama benim yerime, benden çok daha güzel konuştu kardeşlerim; Allah razı olsun... Halil Gönenç Hoca konuşmasaydı da ben konuşsaydım, sanki tasavvufun önemini ben daha mı güzel anlatacaktım?.. "Tasavvufu inkâr, küfür olur." desem beni mi dinlerlerdi; yoksa --bir alim ve fakih olarak-- Gönenç Hoca'yı mı daha saygıyla, ceketlerini ilikleyerek dinlerlerdi?.. Elbette onun konuşması çok daha güzel oldu, çok daha faydalı oldu; çok daha fazla zevk, şevk ve güç verdi, Allah razı olsun...

Biz böyle bir çalışmayı, daha önce İslâm Mecmuası'nda da Mehmet Emin Er Hoca ile röportaj yaparak sunmuştuk efkârı umûmîye... Çünkü, Mustafa Kara kardeşimizin çok güzel ifadeleri var, diyor ki: "Öyle İslâmcı mütefekkir kardeşlerimiz var ki, ilmihalden imtihan olsa sınıfta kalırlar!.." Hakikaten bazı kültürel kuvvetli tarafları var ama, dinî bilgileri zayıf... Bazı kimseler öyle şeyleri inkâr ediyorlar ki, ayetle sabit... Ehl-i Sünnet itikadının ana umdelerinden... Alimlerimizin aşağı yukarı ittifak ettiği, --tabi her konuda herkesin ittifak etmesi mümkün değil ama-- büyük çoğunluğunun kabul ettiği şeylerde dahi salâhiyetleri olmadığı halde, çeşitli ileri geri konuşmalar yapanlar oluyordu. Biz de fıkıh bilgisiyle ve sağlam mantığıyla tanınmış kimselerden bir kimse olarak --kulakları çınlasın, Allah afiyet versin, ömrünü uzun eylesin-- Mehmet Emin Er Hocamıza bazı meseleleri sordurduk. Gayet sakin, gayet telaşsız, gayet vakur cevaplarını dergimizde neşrettik.

Ayrıca Hocamızın vefatı sene-i devriyesinde de kardeşlerimiz, "Sadece bir anma olmasın, aynı zamanda bir ilmî çalışma olsun, daha da güzel olur. --Çünkü çalışmaların en sevaplısı ilim çalışmalarıdır.-- Tasavvuf sempozyumu olsun!" demişlerdi. Tasavvuf üzerine iki gün gayet güzel konuşmalar oldu; gayet salâhiyetli, o konunun tam ehli, erbabı kimseler tarafından konuşmalar yapıldı ve bu konuşmalar Sehâ Neşriyat'ımız tarafından neşr de edildi. Onlar da bu konuda gerçekleri ortaya koydu. Yâni biz söylesek, nihayet biz bir tarafız. Taraf olduğumuz için tenkit edilebilir veya kuvvetli görülmeyebilirdi. Onların sözleri, elleri vicdanına konulmuş, objektif sözler olduğu için daha da uygun oldu. Gerçeklerin anlaşılmasına yardımcı oldu.

İkinci gün tabii, yine aramızda İlâhiyat fakültesinden tefsir doçenti kardeşimiz vardı. Biz evsahibi durumundaydık, biz konuşsak olmazdı. Onu konuşmaya teşvik ettik, rica ettik. O da Kur'an-ı Kerim üzerinde, çok beğenilen bir ses tonuyla, gayet güzel bir üslûb ile, Kur'an-ı Kerim'i sevdirici, Kur'an-ı Kerim'i anlamaya teşvik edici, okumaya teşvik edici, manâsını tedebbür ettikten sonra, ahkâmını uygulamaya sevkedici çok güzel konuşmalar yaptı. Zaten tasavvufun en yüksek mertebesi nedir?.. En yüksek mutasavvıfın en yüksek meşgalesi ve zevki nedir?.. Kur'an-ı Kerim ve namazdır. O da o bakımdan gayet güzel oldu.

Tasavvuf bahis konusu edildiği zaman, tabii tasavvufla şeriat, tarikatla şeriat arasındaki münasebetler, çatışmalar, ayrılıklar, gayrılıklar daima bahis konusu edilmiştir kitaplarda... Haklıdır bazı konuşmacılar, bazı tenkid edenler... Çünkü tasavvuf, çok uzun bir tarihte, çok geniş bir sahada asırlar boyu uygulanmış, farklı kültür çevrelerinin insanları tarafından uygulanmış bir dini yaşama tarzı... Muhakkak ki İslâm'dan önceki yaşam tarzlarının, örflerinin, adetlerinin, kültürlerinin, çevrelerindeki insanların tesiri var... İran-Hind tesiri, hristiyanların daha önceki zâhidlerinin, rahiblerinin tesirleri var. Bu kadar uzun asırlar Atlas Okyanusu'ndan Büyük Okyanus'a, Sibirya'dan Afrika'nın güney ucuna kadar geniş sahalarda yayılmış olan, bir dini yaşam tarzının arasında farklılıklar olabilir. Bunun güzel temsil edilmesi de olabilir, cahillik veya yozlaşma da olabilir. Bunu her sahada müşahede etmek veya her sahadan buna misal göstermek mümkündür. Teknolojiden bile mümkündür.

Onun için, tasavvufun çeşitleri çok olunca, birisi tasavvufu tenkid ediyorsa, tarikati tenkid ediyorsa; onunla terminolojimizi eşitlememiz lâzım, neyi kasdettiğini beraber düşünmemiz lâzım... "Sen hangisini kasdediyorsun?.. Neye düşmansın, neye dostsun?.." diye kavramdan, kelimeden anladığımız manâ üzerine bir ortak zemin bulmamız lâzım ki, ondan sonra haklısın veya haksızsın denilebilsin. Çünkü, belki aynı şeyi söylüyoruz; belki, onların tenkit ettiği hususu biz daha çok tenkit ediyor ve düzeltmeye çalışıyoruz.

Biz hiçbir zaman, şeriatin dışında, Kur'an-ı Kerim'e aykırı, Sünnet-i Seniyye'ye aykırı bir davranışı, küçük bir jesti bile tasvip etme zevkinde ve zihniyetinde değiliz. İnsanın kendisinden bahsetmesi herhalda çok ayıp olur, ama tabii burada icab ediyor. Ben de müsaadenizle itiraf ediyorum, çok koyu bir şer'-i şerîf bağlısıyım ben de... Hem de, bu böyle sonradan olma bir hastalık da değil; çocukluğumdan beri olan bir şeydir. İlkokul, ortaokul çağlarından beri böyle... Bu vasfım hiç değişmedi. Herkes de beni bu bakımdan tenkit ettiler. Üniversitede de elhamdülillah hep bu yüzden tenkit edildim; sakalımdan dolayı, kravat niye takmıyorum diye... filan. Çok koyu olduğum gibi şeyler, tenkitler; tavizsiz olduğumuz, tutucu olduğumuza dair sözler söylendi. Ben onları yazsalar da kabrime koysam diye de düşünüyorum. Yâni onlardan hiç şikayetçi değilim.

Lisede edebiyat derslerinde hatırlarım; meyden, kadehten bahseden divan edebiyatı şairlerini hiç sevemedim... Camiye, vaize, zâhide ta'n eden halk ozanlarını hiç sevemedim... Sazı medhetmeye kalkıp da, "İçinde mi, dışında mı, püskülünün ucunda mı? Şeytan bunun neresinde?" diye lâubâli konuşan bir ozanı sevemedim... Vaiz ve zâhidler hakkındaki sözler, daima sanki bana söylenmiş gibi çok dokunurdu bana... İslâm'ı hiç bilmeyen insanların, çok kaba bir şekilde vahdet-i vücud'u anlatış tarzlarına da, şiddetle içimden bir infial ve itiraz vardı. Panteist, yâni nereye baksan her şey... Onların anlayışıyla söylemeyi bile istemiyorum, ama bana zor gelirdi.

Onun için tabii bazı tarikatlara, mesela içki içen, içkiyi medheden; "Işkını açmaya, mey nûş edelim!" diye bir de bunu aşkullahı, muhabbetullahı açmak için vasıta sayıp da, bir de meşrulaştırmaya çalışan bazı tarikatları sevemedim, sevemeyiz, sevemezsiniz!.. Namazsız tasavvuf erbabını sevemedim... Bu işin laf olmadığını, kal olmadığını, hâl olduğunu düşündüğümüz için, herhalde biraz da aşırılığımdan --içinizde sigara içenler varsa bağışlayın-- sigara içenlere, sigarayı savunanlara, tekkeye gelenlere sigara ikram edenlere bile bir müsamaha oluşamadı içimde... Halâ oluşabilmiş değil...

Bilmiyorum Hocamızın çok çok tabii, olgun talebeleri vardı. Benim de eksiğim, kusurum kendisine muhakkak ki malûmdu. Ama bizi sizlere hizmetçi olarak tayin buyurması nedendir bilmiyorum... Sanki bana biraz da bu, şer'-i şerîfe bağlılık tarafımdandır gibi geliyor bana... Böyle bir his var içimde... Şer'-i şerife bağlı, yâni Kur'an-ı Kerim'e ve hadis-i şeriflere bağlı bir terbiye içinde yetiştik. Tekkemizin müridleri terbiye kitabı, Ramûz el-Ehâdis; İmam Suyuti (Rh.A)'in El-Camius Sağîr'i gibi bir alfabetik hadis kitabı... Bunu okutan bir yerde yetişmiş olduğumuz için, hadisleri uygulamak, Kur'an-ı Kerim'in ayetlerini uygulamak bize göre tasavvuf olduğundan; şer'-i şerîfe bağlı olduğumuzdan tarikatçı olduk, tasavvufçu olduk mecburen... Şer'-i şerîfe bağlılığımız bizi tasavvufa götürdü. Galiba bu da, İslâm tarihindeki bazı büyük sîmaların çizgisine de benziyor. Çünkü ilk önce sıbyan mektebine gitmişler, elifbâyı öğrenmişler... Sonra dârül Kur'anlarda Kur'an-ı Kerîm'i öğrenmişler... Ondan sonra âlet ilimleri'ni öğrenmişler; Arapça, sarf, nahiv, mantık... vs. Ondan sonra, yüksek ilimleri, ulûm-ü şer'iyye'yi öğrenmişler.Ondan sonra "İlimden maksad, onun uygulanması, ilmiyle âmil olmak, bildiklerini hayatına uygulamak, tatbik etmek." diye --Halil Gönenç hocamızın çok güzel taksim edip ifade ettiği gibi-- bir bakıma ilm-i ahlâk demek olan, tasavvufa geçmişler... Tasavvufun uygulama biçimleri ve insanların terbiye edilmesinde düşünülen metodlar dolayısıyla yollar, yâni tarikatlar meydana gelmiş; o uygulamalarla marifetullaha ve dinin hakayıkına, hakikate erişilmiş...

Bu çizgi, meselâ İmam-ı Gazali'de hepimizin bildiği bir olay... İmam Gazali, Bağdad Medresesi'nde, sırmalı kocaman kavuğuyla ve altın yaldızla dokunmuş cübbesi ile ders veren, muhteşem bir zekâ âbidesi iken; celâlli, bilgili, konuşkan ve mantık dolu bir insan iken; sonra kendi hayatı içinde, uzun mücadelelerin verdiği tecrübeyle zındıklarla, rafizîlerle, batınîlerle mücadelesinin sonunda; etrafındaki ilm-i kelam ehlini vs.yi de inceledikten sonra, "Benim bugün kendi çağımda, incelediğim insanlar içinde, dini en doğru anlayan ve uygulayan sufilerdir!" diye sufiyye mesleğine sülûk etmiş ve Tûs'ta, medresesinin karşısına bir de tekke yapıp, --tabii kendi ruhi gelişmesi, Dımeşk'ta Mescid-i Emevi'de, caminin altındaki hücrede erbaînler çıkartma halleri ayrı-- ondan sonra meşhur eseri İhyâ-i Ulûm'u yazmış; asırlardır bizi terbiye ediyor... Yâni Osmanlı alimi olup da Gazali'yi okumayan; şimdi münevver olup da, Gazali'nin İhyâ'sı kütüphanesinde olmayan bir kimse, veya Kimya-ı Saadet'i olmayan veya Abitler Yolu kitabı olmayan bir kimse; yâni Gazali'den birşey öğrenmemiş bir kimse, şu salonda tahmin etmiyorum...

Hacı Bayram-ı Velî de böyle bir müderris iken, ondan sonra intisab edip mutasavvıf olmuş... Akşemseddin Hazretleri hâkezâ, onun zamanındaki insanlardan... Gümüşhaneli Ahmed Ziyâeddin Efendi, Gümüşhane'den ilim tahsiline geldiği İstanbul'da, sırf kendisi için gönderilen özel bir mürşidle tarikat terbiyesi verilmiş kimse... Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî herkesin bildiği bir misâl... Medresede ders verirken Şems-i Tebrîzî'nin irşadıyla tarikata intisâb etmiş. (Kaddesallahü ervahahümül âliyye)

Demek ki, ulûm-u şer'iyyede rusuh peydâ edince insanın sonunda varacağı zirve, son durak tasavvuf oluyor; İslâmî tasavvuf... Tabii İslâmî tasavvuf diyoruz. Mistisizm denilen Hint mistisizmi, Yunan mistisizmi... Onlar bizi ilgilendirmiyor, biz müslümanız. Onlar bizi doğrudan doğruya ilgilendirmiyor, dolaylı yoldan da... Akif (İnan) Bey'le bir röportajımız olmuştu. Kendi özel durumumu söyledim, "Ben onları özellikle okumuyorum." dedim. "Belki bir şeylerinden etkilenirim de, şerîatçı tasavvufuma bir şey karışır." diye korkarım. Yâni yanlış bir şeyi öğrenirim; hani, bir şeyin duyulduğu zaman hatırdan çıkartılması zor olur. Onun için ne Hint felsefesini, Hint mistisizmini okumak istedim, ne Yunan mistisizmini okumak istedim, ne hristiyan mistisizmini okumak istedim. Sadece istediğim Kur'an-ı Kerim'i anlamak, hadis-i şerifi anlamak oldu.

Büyüklerimizin bize gösterdiği istikamette şöyle düşünüyorum: Hepimiz şu dünyaya gönderilmiş yaratıklarız. Hayat sürüyoruz, yaşıyoruz, aramızdan bazıları ayrılıyor... Gelenler oluyor, gidenler oluyor... Biz de hissediyoruz ki gideceğiz. Bunun ne olduğu üzerine düşünüyoruz ve inanmışız ki:

(Ellezî halakal mevte vel hayâte liyeblüveküm eyyüküm ahsenü amelâ). "Biz buraya hangimiz daha güzel işler yapacak, daha güzel a'mâl-i saliha ortaya koyacak; bu denensin ve biz imtihan olalım." diye gönderilmişiz. Bu imtihanı kabul etmişiz, imtihan olduğumuzu biliyoruz. Belki çok çalışan talebe değiliz, ama imtihanda olduğumuzu ve güzel şeyler yapmamız gerektiğini biliyoruz. Bizden ne istendiğini de biliyoruz. Kur'an-ı Kerim'de:

(Vemâ halaktül cinne vel inse illâ liya'budûn) buyuruluyor.

(Etîullahe ve etîurrasül) buyuruluyor. Bu manâda pek çok ayeti kerimeler var. Bizden ibadet isteniyor, Allah'ın emirlerine itaat isteniyor. Madem bir imtihandır, madem burda imtihanı kazanmak ibadetle itaatledir; biz de itaat etmeyi önemli görüyoruz.

Ataullah-i İskenderânî Hazretleri'nin çok beğendiğimiz bir vecizesi var, buyuruyor ki: "Sana garanti edilmiş konuda sa'y ü gayret edip, terleyip koşuşturup durman; yâni vereceğim, korkma, telaşlanma denilen şeyde uğraşıp durman, senden istenen görevler ve vazifeler konusunda geri kalman, kusur işlemen senin basiretinin kapanmış olduğunun alâmetidir." Maksudu şu: Bize Allah rızkı tekeffül eylemiş.

(Ma ürîdü minhüm min rizkın, vemâ ürîdü en yut'imûn. İnnallahe hüver rezzâku zül kuvvetil metîn.) Yâni biz buraya doktor olmaya, mühendis olmaya, işletmeci olmaya, para kazanmaya gelmedik!.. Biz buraya imtihan olmaya geldik! Bizden asıl istenen kulluk!.. Şimdi biz asıl kulluğu, meselâ kulluğun emirlerinden bir tanesi olan namazı ticaretimiz için bırakırsak: "Dükkanda müşteri var dükkanı kapatamıyorum; cumaya gelemiyorum, namazı kılamıyorum..." O zaman, bizden istenen namaz, bize garanti edilmiş olan rızık... Biz isteneni yapmıyoruz, garanti edilmiş olan şeyin peşinde boşuna koşuyoruz; körlük bu... Biz asıl isteneni yapmalıyız. Rezzak-ı âlem Allah...

Ankebûtî mînemâned bî-meges 
Rizkra rûzî resan per mîdehed

Örümcek bile bodrumda rızıksız kalmıyor. Rızkı gönderen Allah, rızka kanat bile takıyor; pır pır pır gidiyor... Biz Allah yolunda çalışırsak bize de gönderir. Allah yolunda çalışanların, hiç aç ve açık kaldığını görmedik. Hatta bu beldeleri, bu diyarları, bu zenginlikleri Allah yolunda çalışanlara verilmiş ikramlar ve onlardan bize kalmış hatıralar ve yâdigârlar olarak görüyoruz. Onlar Allah için çalışmışlar, Allah onlara ihsan etmiş... Biz dünya için çalışıyoruz, Allah bizden alıyor. Emanet elde bulunanları bile alıyor. Bu bir gizli sır veya kolay anlaşılmayan, materyalist insanın kolay kavrayamayacağı bir şey... Ama dinî literatür iyi incelenirse, Kur'an-ı Kerim ve hadis-i şerif iyi incelenirse durum böyle... Bizden istenen ibadet ve itaattir. Biz kulluğumuzu yaparız. Allahu Teala Hazretleri, rubûbiyetini zaten izhar ediyor.

Çok hoşuma giden bir şeyi var, İbrahim İbn-i Edhem Hazretleri'nin... Demişler ki, "Ya İbrahim! Kıtlık var, yağmur yağmadı, topraklar çatladı, hayvanlar ölüyor. Gel biz yağmur duasına çıkıyoruz, sen de katıl, sen de dua et!.." O da onlara şöyle bakmış, demiş ki:

(Ekîmû bi ubudiyyetiküm, feinnehû a'lemu birubûbiyyetihî.) "Siz kulluğunuzu güzel yapın, o rabliğini bilir... Siz Allah'a güzel kul olun; o size yağmuru da yağdırır, ekini de bitirir, rızkı da gönderir..." buyurmuş. İbrahim Ethem Hazretleri'nin nice nice güzel sözlerinden birisi... O halde bizim gayemiz Allah'a ibadet ederek, itaat ederek ve itaatin bir gösterdiği istikamet olarak rasûlüne ittiba ederek Allah'ın rızasını kazanmak... Yâni, Allah "Namaz kılın!" diyor ama ondan da önce:

(Kul inküntüm tuhibbûnallahe, fettebiûnî yuhbibkümullah ve yağfir leküm zunûbeküm) Rasûlüne ittibâyı emrediyor. Namazı da rasûlünden öğreniyoruz. Yâni "Ekîmüs salah" emrinden başka, Kur'an-ı Kerim'de namazın bugünkü icra şekline dair teferruat yok ki... Onu rasülüne ittiba ile biliyoruz. Demek ki, itaatin tabii bir sonucu "Allah'a itaat ediyorum" diyen bir insan, rasûlünü de itaat edecek.

Şimdi bazı modern müslümanlar var, diyorlar ki: "Ben Kur'an-ı tanırım, başka birşey tanımam!.." Ağzına sağlık, çok güzel söylüyor. Kur'an-ı tanıyorsa, nasıl olsa rasülünü de tanıyacak... Kur'an-ı tanıyorsa nasıl olsa sünneti seniyesine gelecek... Başka türlüsü mümkün değil. Çünkü Kur'an-ı Kerim'in ayetlerinde karşısına gelecek: " Benim rasülüme itaat et, ittiba eyle!" diye. Onun için gayemizi; "İbadet etmek, itaat etmek, rasülüne ittiba ederek rızâ-yı Bârî'yi kazanmak." olarak öğretmişler büyüklerimiz bize... Biz de can u gönülden:

(İlâhî ente maksûdî ve ridake matlûbî) diyoruz. "Yarabbi muradım, maksudum sensin. Ben bütün faaliyetlerimde, hayat faaliyetlerimde senin rızanı istiyorum. Sen razı ol, başka birşey peşinde değilim." diyoruz. Hattâ, uhrevî mükâfat peşinde bile olmadıklarını ifade etmişler.

Biliyorsunuz her tarikatın kendine göre bir şekli şemâili, tavrı, kalıbı, kavuğu, sikkesi, cübbesi, asası oluyor idi eskiden... Nakşilerin de, dört parçalı bir takke giydikleri söylenir. Meselâ, Ahmet Kâmil Tekkesi'nde o böyle tavana da resmedilmiştir. Müzelerde de vardır. Dört parça dikilerek meydana getirilmiş bir takke... Bu parçalar dört olabilir, altı olabilir, sekiz olabilir... Bektaşilerde onikidir; oniki imamı sembolize ediyor diye... Buna "terk" adı veriliyor. Yâni sarığın, kavuğun dilimine terk diyorlar. O halde terk iki manâya geliyor. Bir, kavuğun dilimi demek... Bir de bildiğimiz manâ, birşeyi bırakmak, terketmek manasına... Bu iki manâyı bir arada kullanmış şair diyor ki: "Nakşîlikte onun için kavuklar, takkeler dört parçalıdır, dört terklidir ki; Nakşîlerde dört terk vardır: Terk-i dünya, terki-i ukbâ, terk-i hestî, terk-i terk...

Terk-i dünya: Dünya menfaati için iş yapmamak; dinini dünyayı toplamakta, kazanç sağlamakta kullanmamak... Terk-i ukbâ: Ahiret sevabı hesabıyla da, bir bezirgan zihniyeti ile hareket etmemek... Hestî; varlık, vücut, mevcudiyet, insanın varlığı demek. Terk-i hestî: Varlığını terk etmek... Terk-i terk: Bu terkettiklerini de zihnine yerleştirip de, "Ben ne fedakâr insanım!" diye bir duygu içine düşmemek, onu da unutmak... Çünkü mü'minin şanı, seyyiâtını hatırlamaktır, hayratını da unutmaktır. Hayrâtını söylemez, saklar, kendisi de unutur. Seyyiâtını unutmaz, gözyaşı döker, tevbe eder, ağlar, yalvarır, yakarır...

İşte bunun için de metodumuz: Emirleri tutmak, yasaklardan kaçmak... Haramlardan, günahlardan ve sünnet-i seniyeye aykırı şeyler manasına gelen bid'atlardan kaçmak, kaçınmak, sakınmak esastır. Bu da takvâ kelimesi ile ifade ediliyor. Kur'an-ı Kerim'den gelme, Kur'anî bir tasavvuf tabiridir. Tasavvufun Kur'an'dan çıktığının delilidir. Takva şiarımızdır. Tabii takvâ ehli olan, itaat eden, rasûlüne ittiba eden insanların da sonuçlarının ne olacağını Kur'an-ı Kerim bildiriyor. Allah bizi bunları güzel yapıp da, o sonuçlara erenlerden eylesin... Dünyada keramet, hüsn-i akıbet; ahirette de saadet-i ebediyye...

(Vettekullah ve yuallimükümullah) (İntettekullahe yec'alleküm furkanâ) Bir çok şeyler takvâ ehli insanlara vaad edilmiş.

(Uiddet lil müttakîn) (Vel akıbetü lil müttakîn) Takva ehline çeşitli ikramlar... Demek ki, ana çerçevesi içinde biz, tamamen Kur'anî, tamamen sünnet-i seniyyeye uygun kurulmuş bir yolda yürüyoruz. Bizden öncekilerden Allah razı olsun, Allah makamlarını daha yüksek eylesin... Nurlarını ve sürurlarını kabirlerinde daha ziyade eylesin ki; dini daha yakından tanıdıkça, Kur'an'ı daha iyi öğrendikçe, sünnet-i seniyyeye daha derinden nüfuz ettikçe, her şeyin sünneti seniyyeye tam uygun olarak yapılmak istendiğini ve bize öyle öğretildiğini anlıyoruz.

Peki yâni bütün bunlar böyle ise niye şeriat, tarikat farkı ve çatışması var?.. Niye ortada böyle bir problem var?.. Var, doğru... Bu bir cehalet eseridir. Bazı insanlar sözleri, ne manâya geldiğini bilerek söylerler. Bazı kimseler de onların söylediği sözlerin ne manâya geldiğini anlamadan takliden söylerler. Bilmedikleri makamlardan, bilmedikleri duygulardan; iç alemleri fakir olduğu için, anlamadıkları şeylerden biliyormuş gibi takliden konuşurlar. Onun için de, işte böyle yanlışlıklar çıkar. Sanki şeriat bir bağmış da insanların boynunu sıkıyormuş, müslümanlar çok daralmış; tasavvuf gelmiş kurtarmış, gevşetmiş bu bağı... Böyle anlatıyorlar. Yâni Avrupalıların bu tasavvufu anlatma tarzına bakacak olursanız, böyle anlatıyorlar. Veyahut da rafızî, veyahut batınî mezhep ve meşrep ehli olan insanlar, kendileri bir yol tutturmuşlar... Şu bizim mantığımızdan uzak; Kur'an'a göre yaşamak, her şeyi Kur'an-ı Kerim'e, sünnet-i seniyyeye uygun tarzda yapmak gibi bir mantıkları yok...

Bir yol tutturmuşlar; ondan sonra da, kendi yollarını takviye edecek manâsız şeylerle, söz cambazlıkları ile kendilerini takviye etmek istiyorlar. Meselâ; "Güzele bakmak sevap!" gibi sözler... "Allah'ın aşkından, muhabbetinden, o makamın yüksekliğinden; onunla meşgul olan insanların daha başka, aşağıdaki ibadet ve taatlerle meşgul olmasına gerek yokmuş... Tekâlif-i şer'iyye; yâni mükellefiyetler, emirler, namazlar, niyazlar, aşağı tabakadaki insanlara aitmiş... Yukarı çıkınca onlardan ref' olunurmuş..." gibi şeyler... Adam zındık, hatta kâfir; böyle diyor.

Eskiden de böyle diyenler olmuş. Tarihten misaller var, biliyoruz. Meselâ, İbrahim Hakkı Erzurumî Hazretleri'nin Marifetname'sinde, bunlar oniki tane grup; içinde olan şunlardır şunlardır diye isimlerini sayıyor. Zamanımızdan bir misal vereceğim, biraz çok teorik olmasın, bazı tablolar zihinlerde kalsın diye: Bizim Kayseri'li bir tüccar kardeşimizin bulunduğu handa tezgâhtar bir şahıs... Sarıklı geziyor, cübbeli geziyor, beş vakit namazı camide kılıyor... Sakalı da var. Başka tezgâhtar işçi çocukları filân da yakalarsa, onları da İslâm'a çekmeye çalışıyor. Onları da namaza alıştırmağa çalışıyor. Demek ki, yâni bir İslâmî hizmet yapmak durumunda... Sonra birden bu şahıs bakıyorlarki cübbeyi bırakmış, sarığı bırakmış, sakalı kesmiş, camiyi de terketmiş... "Ne oldu?" diyorlar. İşte bir şahsa bağlanmış onun için... Aradan bir zaman geçiyor. Tabii bu o şahsa bağlı olduğu için, bizim tüccar arkadaşımıza da geliyor diyor ki: "Bu akşam bizim --söylemek istemiyorum, kelimeyi kullanmak istemiyorum--babamız, üstadımız, büyüğümüz --diyor diyelim-- falan yerde konuşacak, siz de buyurun!" diyor. "Olur hemen gelirim." diyor. O daveti yapan gittikten sonra, bunun dükkanında çalışan tezgâhtarı patronuna diyor ki, "Abi, sen olur giderim dedin ama; bu çocuk namaz kılıyordu namazı bıraktı, sakallıydı sakalı kesti, yolunu sapıttı, şaşırttı... Yâni bunun bağlandığı şahıs da sapık bir kimsedir. Ne diye gideceksin onun meclisine?.." deyince; yâni, her çeşmeden su içilir mi? Kimisi çamurludur, kimisi mikropludur. Diyor ki, "Ben onun öyle olduğu için gideceğim, merak ediyorum, bunu raydan çıkartan şahıs kimdir diye gideceğim." diyor.

Kalktım gittim diyor. Tam bizim o eve yaklaştığımız sırada akşam ezanı okundu. Biz de tereddüt ettik. "Camiye mi gidelim, eve mi gidelim?" diye. "Evde belki cemaat daha fazladır, mahalle camisinde birkaç kişi olabilir, çok cemaatle namaz kılalım!" demişler, eve girmişler. Ev tıklım tıklım dolu... Bir köşeye ilişmişler. Baş köşede bir adam birşeyler konuşuyor. Dinlemişler, dinlemişler, dinlemişler... Saate bakmaya başlamışlar... Yâni, akşamın vakti daralmaya başlamış. Demişler ki, "Namaz kılmadık, namazın vakti geçiyor!.." Konuşan adam, şöyle istihfaf edici bir nazarla bakmış. "Nerden getirdiniz, bu bîganeleri?" gibilerden... Evsahibine demiş, "Meşgul ol şunlarla!"

Artık o çağıran şahıs bunları almış, lavaboya götürmüş; abdest almışlar. O da utandığı için abdest almış. Gelmişler. "Ne yaptın evlâdım?" demiş, o sapıtan çocuğa... "Islandım baba!" demiş. Tabir, baba... Onun da cevabı şu: "Evladım, insanoğlu çamurdan yaratılmıştır, suyla pek oynamaya gelmez, demedim mi ben sana?.." Yâni abdest almak, suyla oynamak çamurdan yaratılmış insanı biraz bozar filân diye. Sonra namaz kılmışlar, gene gelip oturmuşlar. "Ne yaptınız?" demiş. "Namaz kıldık." demişler. "Yahu, biz burada aşkullahtan, muhabbetullahtan bahsediyoruz; siz namaz kılmaya kalkıyorsunuz. Namazın kazası var ama sohbetin kazası yok!" Yâni biz aşkullahtan, muhabbetten, o kadar yüksek şeylerden bahsediyoruz; siz basit şeylerle uğraşıyorsunuz... "Ben de bidâyet-i halimde, 25 sene kadar önce bir namaz kılmıştım; siz de zamanla belki düzelirsiniz." demiş.

Şimdi tabii, böyle insanlar varken, elbette tasavvufa karşı çıkacak insanlar da vardır; ben de başlarındayım!.. Ben de başlarında olmak üzere... Çünkü biz, Allah'ın kullarıyız. Allah'ın emrine itaatle, Allah'ın kelâmı olan Kur'an'a uymakla; rasûlü olan, Habîb'ine ittibâ etmekle görevliyiz. Böyle maskaralık olmaz ki!.. Haramların mubah görüldüğü, menhiyâtın icra edildiği bir yol, İslâmî bir yol olamaz ki!.. Onun için tabii, tenkidler olacak... Onlarla anlaşabiliriz; "Neyi tenkid ediyor?" filân diye sorup, belki aynı noktaya gelebiliriz.

Bu mesela tarihte de olmuş. Doktor kardeşimiz Ali Kemal Belviranlı bey Niyazi-i Mısrî'den bir fotokopi takdim etmişti. Baştan sona şeriat redifli, şeriatı medh ü senâ eyleyen bir şiir... Tabi burada tarikat, hakikat tabirleri geçiyor. Bir kaç beyti söylüyorum:

Tarîkat kâribanının önünce,
Delîl ü müktedasıdır şerîat.

Şeriatten velî yad olmaz asla; 
Velînin aşinâsıdır şerîat.

Yad, yabancı demek. Daha aşağıda:

Şerîatsız hakîkat oldu ilhâd, 
Hakîkat nûr u ziyâsıdır şeriat.

Cihana bir velî hiç gelmez illâ,
Elinde ânın asâsıdır şeriat.

Bu tarîkat, şerîat, ma'rifet, hakîkat terminolojisinin çatışması o zaman da var ki; yâni, hakîkat ehliyiz biz deyip, şerîati inkâr eden insanlar var ki, bu şiirle şerîati medh ü senâ eylemiş. Tabii haklı olarak ötekilerin mülhid olduğunu, ehl-i ilhâd olduğunu ifade eylemiş.

Tabii Halil Gönenç Hocamız çok güzel ifade etti; İslâm'da ulûm-u şer'iyyenin isimlendirilmesi sonradandır. Peygamber Efendimiz zamanında fıkıh kelimesi yoktur, ilm-i fıkıh diye geçmez; ama fıkıh ahkâmı olarak, namaz nasıl kılınacak, abdest nasıl alınacak, zekat... vs. hepsi vardır. Yâni, kelimenin üzerinde durmamak lâzım; özü var mı, yok mu diye bakmak lâzım. Bu bakımdan başka hangi isimlerle isimlendirilmiş. Fıkıh ikiye ayrılır. Birisi, "mâ lehû ve aleyhi"; kulun lehine ve aleyhine olan ahvali, ahkamı bilmek... Kadrosu, malûm fıkıh kitapları... "Fıkh-ı zahir" dersek buna, bir de "fıkh-ı batın" var. Bu da gönlün ahvalini, ahkamını incelemek... Çünkü bazı fiiller yapıldığı halde gönül uygun şartlara sahip değilse, o fiiller kabul olmuyor. Meselâ, Allah ihlâssız ameli kabul etmeyeceğini bildiriyor. Peygamber Efendimiz SAV, hadis-i şeriflerinde bildiriyor. Amel zahiren var ama, ihlâs olmayınca amel makbul değil. Riya ile yapılan bir amelin kabul olmayacağını biliyoruz. Ortalıkta bir amel-i salih görünüyor şeklen ama, riyâ ile yapıldığı için sevabı yok...

Hadis-i Şerifler var: "Nice oruç tutan insan vardır ki, akşama kârı aç ve susuz kalmaktan ibarettir!.. Nice Kur'an okuyan insan varki, Kur'an-ı Kerim onun hançeresinden aşağıya gönlüne inmez, nüfuz etmez!.. Nice namaz kılan insan vardır ki, kıldığı namaz onu Allah'a yaklaştırmaz, aksine uzaklaştırmağa yarar!.." hadis-i şerifleri var.

Demek ki kalb dediğimiz --Türkçesi, tam gönül-- et parçası olan şey değil. Terminoloji, çıktığı fiilin manâsı bakımından da aynı. Arapçada kalb, tekallüb etmekten, dönüp durmaktan, bir halden bir hale geçmekten dolayı o şekilde isimlendirilmiş. Türkçede de köngül, gönül aynı kökten, aynı manâdan çıkmış. Kalb kelimesini tam gönül diye söylemek lâzım ki, et parçası olan yürekle karıştırılmasın.

Tabii, gönüldeki duygularla ilgili ilim, "ilm-i ahvâl-i kulûb" denilebilir. Halil Gönenç Hocamızın ifade ettiği gibi, "ilm-i ahlâk ve terbiye"; yâni kulların güzel bir ahlâka sahip olmasını, Allah'ın istediği şekilde terbiye olmasını anlatan ilim... "ilm-i irşâd"; fetva karşılığında "takvâ yolu", yâni "azimet yolu" kelimeleri ile de ifade edilebilir... "İrfan yolu", "şeriatın batınî şartlarını inceleyen ilim" gibi isimler düşünülebilir. Hatta Ebul Haseni Nedevî diyor ki: "Tasavvuf deyince, tarikat deyince şimdi, o kadar çeşitler karşısında itiraz edenler de çıktı. Bunu yeni bir terminolojiyle isimlendirelim; bunu doğrudan doğruya hadis-i şeriflere, Kur'an-ı Kerim'e dayalı olarak yeniden tarif edelim; eski münakaşaları da kapatmış olalım!" diye teklifi de var Ebul Haseni Nedevî'nin; Allah razı olsun...

Şimdi tasavvufta tabii, mertebeler sıralanmış... Meselâ, Yunus'ta görüyoruz. Yunus, Orta Asya tasavvufunun yetiştirdiği, Anadolu'ya gelmiş, onu en güzel temsil eden kimselerden birisi... Yunus'ta diyorum, daha başka kimseler de var; Mevlânâ'da da var. Yunus'la Mevlânâ; ikisinin terminolojisi çok benziyor. Birisi tabii Farsçaya dayalı, birisi Türkçe'ye dayalı; ama incelenirse, birbirine çok benziyor. Şimdi müminleri dört tabakada mütalâa ediyor; o tasavvufî zevk ve anlayış... Şerîat tabakası, tarîkat tabakası, ma'rifet tabakası, hakîkat tabakası... Buna dört kapı diyor: şerîat kapısı, tarîkat kapısı, ma'rifet kapısı, hakîkat kapısı... Şeriat ehline, abidler diyor; tarikat ehline, zâhidler diyor; ma'rifet ehline, arifler diyor; hakikat ehline de, aşıklar diyor. Onun için, kendisine de Aşık Yunus diyoruz. Yâni makamların en yükseği aşkullah, muhabbetullah makamı olduğu zevkinde ve şevkinde oldukları için böyle diyorlar.

Tabi burada şerîatı küçümseme yok ama, şerîatın esrarına nüfuz mertebeleri olarak... İşte şeriat erbabı abidler namaz kılarlar vs. ama, o kadar. Ondan öte işin derinliğini pek kurcalayıp, o derinliğe dalmazlar. Zahidler de gece gündüz ibadet ederler, dünyayı terk etmişlerdir, ellerinde asâ gezerler ama, o da tam istenilen merhale değil. Bunlar geçilebilen merhaleler tabii, kapı diyor. Eşikte oturmaz ki insan, geçecek öbür tarafa... Üçüncüsü marifetullah yâni Allah'ı bilme. Zaten tasavvufun çok güzel tarifleri var. Olanlar Şeyhi İbrahim Efendi'nin ve Dede Ömer-i Rûşenî Hazretleri'nin çok güzel tarifleri var. Oradaki tariflerin medlülleri, neye delâlet ettikleri incelenirse iki husus görülüyor:

1. Tasavvufun ahlâkî bir davranış tarzı ile yaşamak olduğunu; yâni, mutasavvıfın belli güzel ahlâka hakîkaten sahip olmuş, onu hazmetmiş insan olarak o yönüyle tanıtıldığı.

2. Allah'ı bilme Marifetullah, Allah'ı bilme, tanıma seviyesinde olması, irfan seviyesi yönünden tarif edildiği.

Meselâ:

Tasavvuf yâr olup, bâr olmamaktır.
Gül-i gülzâr olup, hâr olmamaktır.

Bir tarif; o şiirin içinde çok güzel tarifler arasından bir tarif... "Tasavvuf yâr olup, bâr olmamaktır." Yâni herkesle dostluk edecek, sevecek herkesi; ama, kimseye yük olmayacak, kimsenin sırtından geçinmiyecek, kimseye ağırlık vermeyecek, bâr olmayacak. Gül-i gülzâr, gül bahçesinin gülü olacak ama; hâr olmayacak, diken olmayacak. Bir ahlâkî duruma işaret ediyor bu tarif...

Tasavvufda tezelzül, yâni mütevazılık. Huşu-u meskenet, sabr u tahammül, haşyetullah... Huşulu olmak, boynu bükük olmak, mütevazi olmak, meskenet ehli olmak... Sabretmek, tahammül göstermek...

Tasavvuf külli geçmekdür özünden; 
Dahi incinmemekdür el sözünden.

Birisi birşey söylerse incinmeyecek, tahammüllü olacak, sabırlı olacak. Bunlar hep güzel ahlâkı, tasavvufun o yönünü anlatan şeyler.

Tasavvuf kalbi hakka bağlamaktır;
Yüreğin aşk oduyla dağlamaktır.

Bu Allah'la ilgili.

Tasavvuf bilmedir edbarı kalbi,
Eridüb koymaya kalbinde havfi.

Düşüver aşk oduna bî tekellüf, 
Yanıp küllü kül olmaktır tasavvuf.

Demek ki muhabbetullah bahis konusu... İnsan Allah'ı seven, Allah'a aşık olan bir kimse haline gelecek; o en yüksek seviye olarak ifade edilmiş... Kur'anî bir hakîkat mi?.. Evet, Kur'an-ı Kerim'de buyuruluyor ki:

(Bismillahir rahmanir rahîm. Yâ eyyühellezîne âmenû men yertedde minküm an dinihî fesevfe ye'tillâhi bi kavmin yuhibbühüm ve yuhibbûnehû) Yâni "Ey iman edenler, siz İslâm'ın kadrü kıymetini bilmeyip de İslâm'dan irtidat etseniz, dönseniz, bundan Allah'a bir zarar gelmez. Allah öyle bir kavim getirecek ki, Allah onları sever; onlar Allah'ı severler." Muhabbet... Yuhibbûnehû, Allah'ı severler. Sonra, Kehf Sûresi'nde:

(Bismillahir rahmanir rahîm. Vasbir nefseke meallezine yed'ûne rabbeküm bi gadâti vel'aşiyyi yürîdûne vechehû, velâ ta'dü aynâke anhüm, türîdü zînetel hayâtid dünya.) Zenginler veya münafıklar, imanı zayıf kimseler demişler ki: "Ya Rasülallah, bu sefil fakir kimselerle oturmaktan rahatsız oluyoruz." Çünkü giyimleri bile tam değil. Giyim bulamıyorlar, kestikleri kurbanın postunu terbiye edip, yıkayıp onu bürünüyorlar... Öyle ki, yağmur yağdığı zaman, mescid ağıl gibi kokarmış. Pislikten değil, yün post giymiş olmaktan, posta bürünmüş olmaktan... Beyzadelerin canı sıkılıyormuş bundan, bu kokudan vs.den veyahut kendileri zengin diye... Demişler ki, "Bize ayrı meclis tertib eyle! Seninle ayrı bir mecliste oturalım, senin sohbetinden istifade edelim yâ Rasülallah!" Ayet-i kerime onun üzerine nazil oluyor: "Ey Rasülüm sen Rablerini gece gündüz anıp, dua edip, onun vech-i pâkini isteyen, onun zatına talib olan kimselerle beraber oturmaya devam et! Onların yanında bulunmaya sabreyle!.. Dünya hayatının zinetini dileyerek, onlardan gözünü başka taraflara çevirme!.."

Tabii Peygamber SAV'in, Abese Suresi'nde olduğu gibi gönül kazanma çalışması var. Yâni, insanları İslâm'a ısındırmak için onlara hediyeler vermiş, iltifat eylemiş.

(İza etâküm kerîmü kavmin, feekrimûh.) "Yâni bir kavmin muteber bir şahsı gelince, ona güzel muamele edin, hürmet edin, izzet edin!" buyurmuş. O da oradaki insanlar itibarlıdır, eşraftandır, İslâm'a gelirlerse faydalı olurlar diye, belki onların davetine razı olabilirdi. Bir de onların hatırına bir meclis kurabilirdi. Ama Allah-u Teâlâ Hazretleri yasaklıyor: "Şu beni gece gündüz anıp, sadece benim zat-ı pâkimi isteyenlerle beraber ol! Onlara yüz verme!.." diye ilâhî talimat geliyor. Tabi bu yûrîdûne vechehû; vecih malûm çehresi demek insanın, yüzü demek... Ama, ayet-i kerimelerde vecih zat manasına da kullanılıyor.

(Ve yebka vechi rabbike zülcelâli vel ikrâm) Yâni, "Rabbinin zatı kalacak; herşey fani, her şey yok olacak ama, sadece Allah'ın zatı kalacak." Demek ki, tağlib suretiyle, yâni insanın çok görülen uzvu cebhesi olduğundan, sadece yüz demekle insanın zatına da değinmeğe, böyle kullanılmağa başlanmış Arap dilinde...

Tabii vech, vechullah;

(Fe eynemâ tuvellû, fesemme vechullah) "Nereye yönünüzü dönseniz, Allah-u Teâlâ Hazretleri'nin vechi oradadır." İlm-i kelâmda vech, yed, kadem ve istivâ kelimeleriyle ilgili, kelâm ehlinin sözleri var... Yâni insana çok güzel ince manâlar hatırlatıyor. Allah'ın vech-i pâkini isteyip, gece gündüz ona dua eden kimseler var, Peygamber Efendimizin zamanında... Aşıklar belli... Yâni muhabbetullahta erimiş kimseler... Onların yanında olmayı tavsiye ediyor, ayeti kerime... Demek ki bu, aşkullahın, muhabbetullahın Peygamber Efendimiz zamanındaki Sahabe-i Kirâm'dan misalleri... E, Sahabe-i Kiram'ın yolundan yürüyen, Rasûlüllah'ın yolundan yürüyen insanlar bunu kaçırırlar mı?.. Bu işareti kaçırırlar mı?.. Onlar da aşkullah ve muhabbetullaha ermek için, mutlaka onların yolundan gitmişler ve öyle yapmışlardır.

Bu nasıl hasıl olur?.. Tabi bunların hasıl olması için metodlar var. Yâni insanda ma'rifetullahın hasıl olması nasıl olur? Ma'rifetullahı Allah herkese vermez!.. Niye vermez?.. Çok kıymetli bir şeydir de, onun için vermez. Sevdiği kullarına verir. O halde muhabbetullaha ermek için sevdiği işler yapmak lâzım, sevgisini tahsil etmeye ma'tuf çalışmalar yapmak lâzım.

Onun için zikir vardır, zikrullah vardır. "Ez zikru bittezekküri" denmiştir. Yâni önce takliden dil ile başlar zikrullah, ondan sonra o zikrullah yavaş yavaş insanın içine, gönlüne yerleşir. Hatta bütün azâsına intikal eder ve sirayet eder. "Cümle a'zâm Hak dedi, gönlüm Allah'a döndü" diyor şair. Hatta insan o hale gelir ki her geçtiği yerde taşın, ağacın, duvarın Allah dediğini duymaya başlar. Bunlar bir metod sonunda oluyor ama, Allahın sevgisi Allah tarafından veriliyor. O da ancak Allah'ın yolunda gidenlere verildiği için, Allah yolunda giderek, dervişler bu makamları elde ediyorlar.

Ankara'dayken bir zat geldi bana: "Girebilir miyim?" dedi. Ben fakültedeki odamdayım, duymuş benim adımı, soruşturmuş geldi. "Buyur!" dedim. İçeriye girdi, oturdu. Şöyle bir baktım; bir ayağında bir çorap var, öteki ayağında başka bir çorap var. Değişik tip bir insan... Yâni çok normal değil. Çok sakin konuşuyor, oturaklı, bu kungfu filmlerindeki gibi. Kungfucunun böyle sakin sakin hareket ettiği gibi, bastığı yere sağlam basıyor. Fakat pek de normal gibi görünmüyor. Sözleri de çok dengeli... "Hocam ben transandantal meditasyon yapıyorum. Bu hususta bana yardımcı olabilir misiniz?" dedi. Ben de, "Senin imanla, İslâmla, inançla, ibadetle, taatle durumun nasıl?" dedim. "Benim öyle bir derdim yok! Ben öyle bir şeyle ilgilenmiyorum." dedi. Yâni laik bir metodla, transandantal meditasyonla, transandantal aşkın varlığına ulaşacak sanıyor kendisini... Dedim ki "Benim hiçbir şey yapmam mümkün değil, istesem bile yapamam!" İstemem ayrı; çünkü şeriatçiliğim tutar, istemem. İstesem bile bir şey yapamam! Çünkü, Allahu Teala Hazretleri hidâyetini sevdiği kula verir, sevmediğine vermez ki!..

(Vallahu lâ yehdil kavmez zalimîn) Zalimlere vermez; (Vallahu lâ yehdil kavmel fasıkîn) fasıklara vermez. Mutlaka Allah'ın sevgisini, rızasını kazanmak için sevdiği işler yapmak lâzım. Rızayı kazanacaksınız da, ondan sonra ma'rifetullahı o ihsan edecek; hidayeti o verecek.

(Vellezîne câhedû fînâ, lenehdiyennehüm sübülenâ) olacak ve arif kul olacak, aşık kul olacak.

Diyor ki hadis-i şerifte Peygamber SAV Efendimiz: "Allah indinde senin kendinin makamının, mertebenin ne olduğunu merak ediyorsan; Allah'ın senin yanındaki makamı, mertebesi, senin zihnindeki senin ona bağlılığın nedir; ona bak!" diyor.

(Fezkürûnî ezkurküm, veşkurûlî velâ tekfurûn) Kul zikredecek, Allah da kulunu zikredecek. Kul mutî' olacak, Allah da ihsan edecek. (Ene celîsü men zekerenî) Kul Allah'ın sevdiği işleri yapacak, ondan sonra da muhabbetullaha nâil olacak. Onun için:

Aşk odu evvel düşer ma'şûka, andan âşıka;
Şem'i gördüm, yanmadan yandırmadı pervaneyi!

Yâni bir insan Allah'ı sevebiliyorsa, Allah ona sevmeyi nasip etmiştir de ondan öyle olmuştur.

Onun için, (Etturûku külliha âdâbün) "Tarikatlerin hepsi âdâb ve ahlâk manzumeleridir, mecmualarıdır, sistemleridir." Bütün vâsıl olanlar, edebe riayetle vâsıl olmuşlardır. Bütün mahrum kalanlar, edepsizlikten mahrum kalmışlardır. Yâni şeriatın ahkâmını uygulayacak; ondan sonra her anın, her yerin, her mekânın, her makamın edebine riayet edecek de; ondan sonra Allah-u Tealâ Hazretleri'nin rahmet deryası cûşa gelip, Allah-u Tealâ Hazretleri kendisine ihsan edecek... Marifetullaha, muhabbetullaha yol budur. Onun için, büyüklerimizin bize gösterdiği çizgi çok doğrudur.

İki büyük metod var: Birisi, nefsi zayıflatarak, ezerek kemâlâta erişme yolu...

(İnnefse leemmâretün bissûi illâ mâ rahime rabbî) Çünkü, nefis terbiye edilmediği zaman, insanın hayvanî duyguları, iç güdüleri vs. daima dışarı çıkıyor; ve insanın yeme, içme ve diğer hayatı için gerekli faaliyetlere teşvik ediyor ve hızla teşvik ediyor. Dizginlemezse, günahlara da sokuyor. Bunun zayıflatılması için çareler lâzım. Bu çareler de bir terbiye metodu... Yâni her yiğidin bir yoğurt yiyiş tarzı olduğu gibi, her mürşîdin de mürîdini terbiye tarzı vardır; veya, her tarikatın bir terbiye tarzı vardır.

Bu nefsi zayıflatmak için kıllet-i taam ile başlanır, yemek az yedirilir, oruç tutturulur. Kıllet-i menâm; az uyku uyutulur, gece ibadetiyle meşgul edilir. Nefis zaten yemek yemeyince zayıflar, uyku da uyumayınca dermanı kesilir, hiç başka bir şeye bakacak hali kalmaz. Kıllet-i kelâm; lüzumsuz kelâm da terkettirilir. Uzlet-i enâm: İnsanlar birbirlerini azdırır, onların arasından çeker, halvete sokarsınız. Biraz orada tenhada bulunur, başkalarının menfi tesirlerinden, kasveti kalplerinden de müteessir olmaz. Zikr-i müdâm ile lafzan başlayan bir istek ve şevk, ondan sonra kalbe iner. Kalbde veled-i kalb zuhur eder. Ondan sonra da bütün vücûda yayılır ki, sultan-ı zikir tabir ediyorlar; her azasının zikrettiğini, her zerresinin zikrettiğini hisseder.

Hocamızın bir hatırası hatırıma geldi bu arada... Ankara'ya gitmiştik. Çok zengin bir kardeşimizin daveti oldu. Evi çok genişti, zenginliğini onun için söylüyorum. Çok büyük bir salonu vardı ama, salon tıklım tıklım doluydu. Hocamızın özelliği, başka şeyh efendilere mensub muhibleri de vardı; onlar da gelmişlerdi. Şu efendiye, bu efendiye bağlı kimseler... Bir tanesi çok akıllı, zeki, kurnaz, menfaatini bilen, mânevî kârını, zararını hesap eden bir kimse; tabii hafız, sesi güzel, vaiz ve bilgisi çok... Hocamızı yakaladı sordu. Dedi ki: "Hocam, Medine-i Münevvere mescidinde namaz kılsak, başka yere göre bin misli sevap oluyor... Mekke-i Mükerreme'de Mescid-i Haram'da namaz kılsak, o zaman yüzbin misli sevap oluyor... Yâni böyle bunun gibi çok sevaplı başka şeyler de var mı hocam?" dedi. Sevap istiyor, sevaplı şeyleri öğrenip yapmak istiyor; ehlini de bulunca karşısında... O daha sözünü tamamlarken, Hocamız, "Evet vardır!" dedi. "İnsan zikirle meşgul olunca, zikir cümle azâsına ve cümle azâsından cümle zerrâtına intikal eder. O zaman bir defa Allah dediği zaman, cümle zerrâtı adedince Allah demiş olur. Bunun da sevabının sonu olmaz!" buyurdu.

Kardeşlerimiz bizden tasavvufla ilgili bir konuda konuşmamı istemiş oldukları için, başkanlık heyetine çok da yazılar, pusulalar yağdırdıkları için; ben de son konuşmamda, biraz bu konuda bu sözleri söyledim. Zaten bildiğiniz, benden belki daha iyi bildiğiniz hususlar...

Buradaki çok güzel günlerimizde, bunun dışında başka şeyler işlendi. Ekonomik konular işlendi daha ziyade... Çünkü tasavvufun temeli, helâl lokmadır!.. Neden?.. Hadis-i şerifler vardır ki, "Bir insan bir haram lokma yese, o haram lokmadan mutlaka bir et parçası hasıl olur. İnsanın içinde bir şey hasıl olur, az veya çok; onu da cehennem ateşi pak eder." Yâni haram yemişse ille yanacak, öyle temizlenecek... Onun için, haram yememek lâzım.

Onun için, Ebubekir-i Sıddık Efendimiz ki, başımızın tacı, silsilemizin başı, evvelidir. Kendisine gelen tabak içindeki bir hediyeden önce alıp, sonra gayr-i meşru bir kaynaktan geldiğine muttali olduğu için; parmağını boğazına sokarak, kusarak yediğini dışarı çıkarttı, haram lokmayı yemedi. Onun için hepimizin helal lokma yemeğe çok dikkat etmemiz gerekiyor.

Bir de buradaki konuşmalarda hep bahis konusu edildi. Biz Allah'ın dinine nusret etmek, yardım etmek, cihad etmekle vazifeliyiz. Allah'ın emirlerinin en önemlilerinden birisi bu... Onun için, ekonomi çok önemli bir ilim. Bir Romanyalı diplomat Paris'te doktora yapmış. Bizim bir kardeşimiz de Türkçe'ye --Şekip Arslan'ın Arapça tercümesinden de faydalanarak-- çevirmişti: "Osmanlıları yok etmek için, Avrupalıların düşünmüş oldukları yüz yok etme projesi, plânı" diye. Orada öyle konular var ki: Rodos'tan gelip, Akdeniz'deki ticaret gemilerinin yolunu kesip, ticareti aksatmak suretiyle ekonomilerini zayıf düşürmek, öylece yok etmek de var. Yâni, bu konuları onlar çok iyi biliyorlar.

Para her zaman, her yerde lâzım oluyor. Fukarayı müslimin Peygamber Efendimize yana yakıla gelip de: (Zehebe emrid dusûri bi ucûri ya rasulallah) "Zenginler bütün sevapları aldı gitti." diye bildirdikleri hadis-i şerif'te, "Tabii bu Allah'ın bir fazlu keremidir. Yâni, sizin yaptığınız herşeyi yaparlarsa; ayrıca bir de zenginliklerinden dolayı bazı hayırlar, zekât, sadaka ve cihad için orduyu techiz gibi masraflar yapıyorlarsa; elbette o da onlara Allah'ın verdiği bir lütuftur, fazl u keremdir." diye bildirildiği için, tabii kuvvetli müslüman olmak için ve iyi cihad yapmak için finans imkanları gerektiğinden, bu konuları inceliyoruz. Kardeşlerimizin bu konularda güçlerini birleştirmelerini istiyoruz ki güçlü olsunlar ve sadakayı cariyeler de bırakabilsinler. Kendilerinin arkalarından eser bıraksınlar.

Biliyorsunuz Avrupa Topluluğu, Avrupa Ekonomik Birliği olarak AET olarak başladı. Ondan sonra AT'ye döndü. Ondan sonra daha da genişleme yolunda şu anda... Demek ki ilk önce ekonomik birlikler oluyor; onun arkasından daha güzel münasebetler geliyor. Biz de şu anda tarihin bize bahşettiği yeni fırsatlarla karşı karşıyayız: Balkanlar'la, Kırım'la, Kafkasya'yla, Orta Asya'yla, Afrika'yla, diğer yerlerle... Mesela Afrika'da ve Güneydoğu Asya'da İslâm ticaret yoluyla yayılmış. Yâni kılıç yolundan ziyade tüccarlar gitmiş İslâm'ı anlatmış, İslâm yayılmış. Belki bu tanışmalardan ve ticaretlerden daha büyük faydalar olacak. Onları sağlamamız lâzım diye düşünüyoruz. Onun için, biraz da bu konularda ağırlıklı oluyor, bizim bu toplantılarımız...

Allah, bizi her konuda kardeş olduğumuzun şuuruna sahip olarak çalışmaya muvaffak eylesin... Din-i Mübîn-i İslâm'a şahsen ve grup olarak çok büyük faydalar, hayırlar bahşetmeyi, hayırlar sağlayıcı çalışmalar yapmayı nasip ve müyesser eylesin... Geride bizim hayırla anılmamıza yarayan eserler kalsın istiyoruz. Allahu Teala hazretleri kardeşliğimizi takviye eylesin... Müştereken çalışmalarımızı nasib eylesin... Çalışmalarımızda muvaffak eylesin... Çalışmalarımızın güzel semerelerini, şu gözlerimizle en yakın zamanlarda görmemizi nasip eylesin... En yakın zamanda müslümanların aziz olduğunu, büyük başarılara erdiğini görmeyi cümlemize nasib eylesin... Cennetiyle cemâliyle cümlemizi müşerref eylesin... Allah hepinizden razı olsun...

Burada benim son notum olarak bazı şeyler vardı. Onu sabahki oturumda çok güzel ifade ettiler. Bundan sonraki çalışma hedefimiz radyo ve televizyon sahasında hatırlı müesseseler kurmak ve teşkilatlanmaktır. Hepinizin bu hususta elinizden gelen gayreti yapmanızı temenni ediyoruz.

Diyorum ki yâni, Humeynî öyle söylemiş: "Her müslüman bir bardak su dökse, Yahudileri sel alır götürür." demiş. Hepimizin elimizdeki fazla şeyleri vermesi suretiyle düşmanları çökertmek mümkün... Onların mallarını almamak suretiyle çökertmek mümkün... Almanya'yla Türkler şu anda bütün alışverişi kesseler ki, bilmiyorum biz onlara ne kadar muhtacız. Bütün alışverişleri kesseler bize gelirler. Zaten, bir zamanın çok ters yüzlü, abus çehreli Fransız reisiumhurunun şimdi güler yüzle bize gelmesi, yine bir menfaat kaygısı ve duygusudur.

Onun için diyorum ki kardeşlerimize: "Mümkünse hiç bir düşman malı almayın, kullanmayın!" Yâni dört tekerlekli araba yapalım, ama mümkünse kullanmayalım. Zînet eşyalarını asgariye indirelim. Hele hele hanımlar sonsuz bir yarış sahası; zümrütler, yakutlar, pırlantalar filan derken hepsi bir iki Yahudiye ve Ermeniye gidiyor. Yâni İsrail'e ve Karabağ'a gidiyor demektir. Onların fazlalarını değerlendirebilirsek pek çok televizyon da kurabiliriz, pek çok radyo da kurabiliriz... Aç da kalmayız, açık da kalmayız, sarsılmayız bile... Sadece parmaklarımızda yüzük olmaz, o kadar... Yâni beş parmağımızda beş tane yüzük olmaz; bir tanesinde olur. Bunu da yapabiliriz. Lükse iltifat etmeyin!..

Sözü İbrahim Edhem Hazretleri'nin sözüyle bitireyim. Birisi nasihat istemiş; ona altı tane nasihat veriyor. Diyor ki, nasihatinin bir cümlesinde:

(İzeştegalen nâsü bitezyîniz zahiri, feştegıl ente bitezyînil bâtın!) "İnsanlar dışlarını süslemekle meşgulken, sen içini süslemeye bak!"

Allah hepinizden razı olsun... Esselâmü aleyküm ve rahmetullah!..

26 Nisan 1992 - SÖKE

Dervişân


.Prof. Dr. Mahmud Es'ad COŞAN

TASAVVUF VE TARİKATLAR

Tasavvuf, takvâ ehli insanların hayat tarzı olarak beğenilmiş, baş tacı olmuş, asırlar boyu yaşamıştır. Her devirde dindar insan vardır, her devirde halis muhlis insan vardır. Her devirde dünyayı gözü görmeyen, menfaate aldırmayan, faziletlere sarılmış, faziletli kâmil insanlar vardır. Binâen aleyh, her devirde tasavvuf vardır, olmuştur, yayılmıştır.

Sonra, bir takım büyük mutasavvıfların metodları, yolları, meşrebleri, kanaatleri ekolleşmiştir. Onlara da tarikat diyoruz. Elbette bir şeyi yapacaksanız, bir metodu olacak. Nasıl?..

Meselâ, alüminyumu mineral halinde çıkartacaksınız, saf alüminyum elde edeceksiniz. Tamam, mineralden alüminyumu elde etmek bir iş... Hangi metodla yapacaksınız. Bunun binbir metodu var... Bilmem nereli bir kolejli öğrenci bunun elektrikle bilmem nesini bulmuş, icad etmiş, alüminyumu öyle elde etmiş diye bize kitaplarda okutmuşlardı. Siz de çocuksunuz ama, çalışırsanız kâşif, mûcid olabilirsiniz mânâsına...

Her şeyin metodu olduğu gibi, tasavvufun amaçlarına ulaşmak, insan-ı kâmil olmak için de yapılacak işlemlerin çeşitleri vardır. Binâen aleyh, çeşitli metodlar vardır, yollar vardır; yâni tarikatlar vardır. Tarîkat ne demek Arapça'da?.. Tarîk, yol demek... Arabistan'a gitmiş olanlar bilirler. Ne diyor birisi yol açmak istediği zaman?.. "Tarîk! Tarîk!.. Tarîk! Tarîk!.." Yâni, "Yol ver!.. Yol ver!.." diye gidiyor önden... Tarikat da yol demektir. Allah'a giden yol...

Tarikatların içinde Kadiriliği biliyorsunuz, Nakşîliği biliyorsunuz... Şeyhül Ekber Muhiddîn-i Arabî'yi mensub Ekberiyye tarikatını biliyorsunuz... Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî'ye mensub Mevlevîliği biliyorsunuz... Rufâilik, Halvetîlik, Celvetîlik vs. çeşitli tarikatları biliyorsunuz.

Bu müesseselerde istekli olanlara mürid deniliyor. Mürid isteyen demek, istekli demek... bu eğitimi görmek isteyenlere mürid deniliyor. Okulda öğrenim görmek isteyenlere de talebe diyoruz. Talebe ne demek?.. Taleb eden demek... Neyi taleb ediyor?.. İlmi tahsil etmeyi istiyor. O da mürid demek... Hattâ tarikatta da istekli kimseye mürid de derler, talib de derler. Yâni, taleb ediyor bu işi...

Bir mürid vardır, tabii bir de bu okulun hocası vardır, müdürü vardır, öğreticisi vardır. Bu da Peygamber Efendimiz'in metodudur. Peygamber Efendimiz sahabe-i kiramı nasıl yetiştirmiştir?.. Peygamber Efendimiz, Allah'ın kendine verdiği peygamberlik vazifesini nasıl yapmıştır?.. Hangi metodla insanlara İslâm'ı öğretmiştir?.. Sahâbe-i kiramla bir muhabbetli grup teşkil ederek sohbet metoduyla yapmıştır bu işi...

Binâen aleyh, tasavvufun metodu da sohbet metodu'dur. Peygamber Efendimiz'in metodu gibidir. Müridler olacak... Mürşid olacak, şeyh olacak... Bir arada bulunarak, --akşamları, sabahları-- uygulamalı olarak İslâm'ı öğrenecekler.

Bizim Prof. Yusuf Ziyâ Binatlı, çok espiritüel bir zât-ı muhterem, Allah selâmet versin... Bursa İlâhiyat Fakültesi'nin eski dekanlarından... Kuvvetli hafız ve babası da bizim dergâhın şeyhlerinden... O diyor ki: "Biz delikanlı iken Beyazıt'ta, Çarşıkapı'da, Sultanahmet'te dolaşırken, bir arkadaşımıza rastladık mı, 'Merhaba!' derdik, 'Selâmün aleyküm!' derdik. 'Mîrim hangi dergâha devam ediyorsunuz? Hangi şeyhten feyz alıyorsunuz?' derdik birbirimize..."

Demek ki, o zaman delikanlıların bir dergâha gitmesi modaymış. "Şimdi, karşılaştılar mı, 'Hangi takımı tutuyorsun?' diyorlar." diyor Yusuf Ziya Binatlı...

Demek ki, delikanlılar tekkeye gidiyor, delikanlı iken tekkeye gidiyor. Ne oluyor?.. İlâhi dinliyor. Büyüklerin karşısında diz çökmeyi öğreniyor... Saygı duymayı öğreniyor, sevmeyi öğreniyor... Dinini öğreniyor, ahlâkı öğreniyor... Fâzıl, kâmil insan oluyor.

Ah, İstiklâl Harbi olmasaydı da, Çanakkale Harbi olmasaydı da, o yetşmiş insanlar şu çağa yetişselerdi... Beşyüzbin kişi öldüğü için, o yetişen insanların kültürü bize naklolmadı. Onların hepsi gelseydi, o harbler darbler olmasaydı, o yetişmiş insanlar Türkiye'yi dünyanın en ileri ülkesi yaparlardı yine... Bu kardeş kavgası olmazdı, bu birbirini yeme olmazdı. Bu anarşi, bu terör olmazdı. Bu rüşvet, bu iltimas olmazdı.

Ne güzel... Delikanlı iken dergâha gidiyor... Delikanlı iken edeb öğreniyor, usül öğreniyor, erkân öğreniyor.

Demek ki, sosyal bir müesseseydi, sosyal fonksiyonu vardı. Şu anda bu fonksiyon havadadır. Yok... Ya spor salonuna gidecek, ya kahveye... Başka da yapacağı bir şey yok zavallı gencin... Tabii, bir eğitim de yok... Kahvede eğitim yok, sıhhati bozuluyor. Sigara içmese bile, sigara dumanından ciğeri sigara içmiş kadar zehirleniyor.

Ben Yükseliş Mimarlık Mühendislik Yüksekokulu'na giderdim. Gece bölümünde hocaydım. Onu yirmi geçe dördüncü ders biterdi. Eve gelirdim, kapıdan içeriye girerdim. Evdekiler derlerdi ki: "Üffff, amma sigara kokuyorsun!.." Sigara içmedim ama, otobüste geliyorum ya, minübüste geliyorum ya, o böyle insanın iliklerine işliyor, gittiği yerde rahatsızlık veriyor.

Benim güzel kokulu anber bir tesbihim vardı. Ağaçtan ama, anber gibi kokuyordu. Çok güzel bir tesbihti, çok da seviyordum. Elimde gezdiriyordum. Bir gün Ankara - İstanbul yolculuğunda bir otobüste yanıma aldım, İstanbul'a geldim; tesbihin güzel kokusu sigara kokmağa başladı. Hücrelerine işledi o koku... Benim anber tesbihin güzel kokusu gitti. Böyle oluyor. O mu iyi, bu mu iyi; takdiri size bırakıyorum.

Tarikatlar teşekkül etmiştir, usüller gelişmiştir, ekoller oluşmuştur, kolejler meydana gelmiştir ve buralardan nice nice büyük şahıslar, alimler yetişmiştir.

Biz Horasan'da --Yâni Anadolu ahalisinin Anadolu'ya gelmeden önce bulunduğu yerde-- tasavvufun çok yüksek bir doruğa ulaştığını görüyoruz. Zâten Horasan'da her şey yüksek... En büyük hadis alimleri Horasan'da... En büyük müfessirler oralarda... En büyük fakihler oralardan... Dînî ilimleri çok yüceltmişler ve çok ileri gitmişler. Hâlen eserlerinden istifade ediyoruz.

Oradan Sibirya'ya doğru, Kazakistan'a, Özbekistan'a, Kırgızistan'a İslâm, tasavvuf yoluyla yayılmıştır. Bu İslâm'ı yayan insanların içinde en önemli insanlardan birisi, Ahmed-i Yesevî Hazretleri'dir. Ahmed-i Yesevî, bizim kültür tarihimizde çok önemli bir şahsiyet olduğu için, bir yıl onun ismine tahsis edilmişti. Geçtiğimiz sene Ahmed Yesevî yılıydı. İnşaallah, onunla ilgili çalışmalar da yapacağız.

Dervişân

DERVİŞ

(Bir tarikata ve şeyhe bağlı olan mürid, sûfiyâne bir hayat yaşayan kişi.)

Farsça bir kelime olmakla birlikte bütün müslüman milletlerin dillerine girmiş olan derviş, esas itibariyle "muhtaç, yoksul ve dilenci" anlamlarına gelirse de, geniş bir coğrafyada uzun süre kullanılması sebebiyle değişik mânâlar kazanmıştır. Kelime Eski Farsça'da (Avesta) drigôş, deryôş ve drigu; Orta Farsça'da (Pehlevîce) driyôş; Yeni Farsça'da derviş şeklinde kullanılmıştır. (Dervişân da derviş kelimesinin çoğuludur.)

Derviş kelimesinin hangi kökten geldiği kesin olarak bilinmediğinden bu konuda birçok görüş ileri sürülmüştür. Bir görüşe göre kelime "kapı önü" anlamına gelen der-pîşten gelmiştir. Sık sık kapıların önlerinde göründükleri için dilencilere bu ad verilmiştir. Diğer bir görüşe göre "asılmak" anlamındaki der-âvîhten masdarının şimdiki zaman kökü olan der-âviz kelimesinden elde edilmiştir. Kapılara asıldıkları (âvîzede ez-der), kapıları tuttukları için dilencilere derviş denilmiştir. Başka bir görüşe göre ise, kelimenin aslı, "aramak ve dilenmek" anlamındaki der-yûzîden masdarının şimdiki zaman kökü olan der-yûzdür.

Ancak dilencilikle ilgili olan yukarıdaki mânâları sûfîlere yakıştırmak istemeyenler, bu kelimeyi "inci gibi" anlamına gelen dür-vîş şeklinde telaffuz etmeyi tercih etmişlerdir. (bk. Gıyâseddin, s. 364)

Derviş kelimesinin köküyle ilgili görüşler birtakım yakıştırmalar ihtiva etmekle birlikte, kelimenin eskiden beri "yoksul ve dilenci" anlamında kullanılmış olduğu kesindir. Bugün de kapı (der) ile ilgili bulunan deryüze ve deryüzegî kelimeleri, Farsça'da "dilenci" ve "dilencilik" anlamında kullanılmaktadır.

Derviş ve dervişî kelimeleri, erken bir dönemden itibaren zâhidi ve zühdü, sûfiyi ve tasavvufu ifade etmek üzere Arapça'daki fakîr ve fakr kelimelerinin yerine kullanılmıştır, zamanla daha farklı ve daha geniş bir muhteva kazanmıştır. İlk zâhid ve sûfilerin fakra ve fakire büyük değer verdikleri, Ebû Nasr es-Serrâc, Muhammed ibn-i İbrâhim el-Kelâbâzî, Hàce Abdullah Herevî, Ebû Tâlib el-Mekkî ve Abdülkerim el-Kuşeyrî gibi sûfi müelliflerin, eserlerinde bu konuya bir bölüm ayırıp önemini ifade etmelerinden anlaşılmaktadır.

Müstemlî'nin Şerh-i Ta'arruf'u, Hücvîrî'nin Keşfü'l-Mahcûb'u ve Herevî'nin Tabâkàtüs-Sûfiyye'si gibi ilk Farsça tasavvufî eserlerde derviş ve dervişî kelimeleri, fakir ve fakr karşılığı olarak kullanılmıştır. Ebû Şekür-i Belhî (ö. 303/915), Ebû Ferec-i Büstî (ö. 360/970) gibi şairler genel olarak derviş kelimesinin "yoksul" anlamında kullanıldıkları gibi IV. (X.) Yüzyıl'da yazılmış ünlü coğrafya kitabı Hudûdül-Âlem'de kelime bu anlamda geçmektedir. Sa'dî-yi Şîrâzî, zenginlik-fakirlik (tevângeri-dervişî) konusunda bir dervişle giriştiği tartışmayı anlatırken, aynı hususa işaret etmiştir. (Gülistân, s. 174-184)

Başlangıçta fakir gibi derviş kelimesi de hem yoksul kişi, hem de zengin bile olsa her yönden Allah'a muhtaç olduğunun şuuruna sahip sûfî anlamında kullanılıyor. Sûfiler her iki anlamdaki dervişliğe büyük önem veriyorlardı. (Herevî, s. 236-513-606) Bu dönemde dervişlik birinci anlamıyla yoksulluk ve gönül zenginliğini, ikinci anlamıyla fâni olmayı ifade ediyordu.

III. (IX.) Yüzyıl'da mânevî ve ruhanî hayata yönelen müslümanlar arasında iki kuvvetli temayül belirdi. Bunlardan birinin merkezi Irak, diğerinin merkezi Horasan'dı. Hâris el-Muhâsibî, Serî es-Sakatî ve Cüneyd-i Bağdadî gibi ünlülerin önderlik ettikleri Irak'taki harekete "tasavvuf", mensuplarına da "sûfî" deniliyordu. Bunlar dindarlığın mânevî esaslarına hassasiyetle bağlı kalmakla beraber âdâb, erkân, hırka gibi dış görünüşe ve semâa da önem veriyor, bu özellikleriyle toplumda farklı bir zümre olarak görünüyorlardı.

Bâyezîd-i Bestâmî ve Hamdûn el-Kassâr gibi ünlülerin önderlik ettikleri Horasan'daki harekete ise "melâmet", mensuplarına da "melâmî" veya "melâmetî" adı veriliyordu. Bunlar halktan biri gibi görünmeyi tercih ettiklerinden kendilerini halktan farklı gösteren davranışlara, hırka ve semâ gibi mensuplarını teşhir eden şeylere kesinlikle karşı idiler. Bu husus, iki derviş tipinin ortaya çıkmasına yol açtı. Irak sûfilerinin dervişliği hem içte (bâtın), hem dışta (zâhir) iken, Horasan Melâmîleri'nin dervişliği sadece içte idi. Bu iki derviş tipi her dönemde varlığını sürdürmüştür.

İlk dönemlerde güçlü bir ruhî cazibesi olan irfan ve ahlâk sahibi şeyhler etrafında toplanan dervişler mescidlerde, evlerde ve özellikle zâviyelerde mürşidlerinin sohbetinden faydalanma fırsatını buluyorlardı. Tayfüriyye, Muhâsibiyye, Cüneydiyye, Kassâriyye, Sehliyye ve Hakîmiyye gibi çeşitli adlar altında toplanan derviş zümreleri (Hücvîrî, s. 263-294) birtakım farklılıklar göstermekle beraber tasavvufun temel ilkelerinde birleşiyorlardı. Daha çocukken babasıyla düzenli bir şeklide dervişlerin sohbetlerine katılan ünlü sûfî Ebû Said-i Ebül Hayr (ö. 340/915), Esrârüt-Tevhid adlı eserinde dervişliğin esaslarını ve âdâbını ortaya koymuştu.

Dervişlik, bir riyâzet ve mücâhede faaliyetiyle başlar. Sıkı bir perhize (imsak) girilen bu dönemde yeme, içme, konuşma ve uyuma en aza indirilir; ibadet, zikir ve tefekkür arttırılır; nefsin arzularına hâkim olmaya, ölçülü ve disiplinli yaşamaya, böylece ruhî bir erginlik ve mânevi olgunluğa ulaşmaya çalışılır. Çile hırkasını giyen derviş, istediği gibi hareket edemez, zorluklara dayanmak mecburiyetindedir. Dervişin muradına ermesi için sabırlı ve tahammüllü olması şarttır. 

Dervişlerin bir özelliği de gezgin olmalarıdır. Bütün tasavvufî eserlerde sefere çıkma ve seyahat etmenin önemi üzerinde durulmuş ve âdâbı anlatılmıştır. Tekke ve zâviyeler, mescidler, imarethâneler, harabe ve viraneler, hatta mağaralar gezgin dervişlerin konakladıkları ve geceledikleri yerlerdir. Bazı dervişler tasavvuf yoluna girdiklerinde, bazıları da olgunluk döneminde sefere çıkmışlar, bir kısmı ise sefere hiç ihtiyaç duymadıklarından bulundukları yeri terketmemişlerdir. Seferin amacı çile çekmek, nefsi zorluklara alıştırıp eğitmek, bilgili ve iyi hal sahibi kişilerle görüşüp kendilerinden faydalanmak, Allah'ın büyüklüğünü gösteren değişik şeyler görüp ibret almaktır. Esasen dervişlik, maddî âlemden ruhî âleme doğru yapılan mânevî bir seferden ibarettir. (bk. Sefer; Sülük)

Genellikle kılık ve kıyafetlerine önem vermeyen dervişlerin üstleri başları toz toprak içinde, elbiseleri kirli, saç ve sakalları uzun ve bakımsızdır. İç yüzlerinin iyi olması için, dış yüzlerinin çirkin görünmesi gerektiğine inanırlar. Bazan da halkın tepkisini çeken bu tür görünümü, gerçek kişiliklerini gizlemenin bir aracı sayarlar. Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, bunları "hırka altındaki sultanlar" diye tanıtır. (bk. Mesnevî, 1.K)

III. (IX.) Yüzyıl'dan itibaren dış tesirlerle İslâm'ın özü ile uyuşmayan birtakım inanç, düşünce ve davranışlara sahip bazı derviş toplulukları ortaya çıktı. Şeriat ulemâsının İbâhiyyeci saydıkları bu topluluklar gerçek sûfiler tarafından da dışlanmışlardır. Bu durum, biri Sünnîlerce kabul edilen (bâ-şer, hakîkî), diğer reddedilen (bî-şer, sûrî) iki derviş tipinin ortaya çıkmasına yol açmıştır. Sa'dî-yi Şirâzî Gülistân'da her iki tipi de çok güzel bir şekilde tasvir etmiştir.

Sünnîliğin kabul ettiği hakiki derviş yoksuldur. Bir hırka, bir lokma ile yetinir, kendi kendine yeterlidir. Miskinliğiyle övünür, ancak yoksulluğunu hiçbir zaman çıkar sağlamanın bir aracı olarak görmez. İbrâhim ibn-i Edhem gibi el emeği ve alın teriyle geçinir. Gönlü zengin, eli açıktır. Zengin bile olsa, servet gönlünde değil elindedir. Herkese yardım eder, uğradığı haksızlıklara tahammül gösterir, bütün insanları sever. Dövene karşı elsiz, sövene karşı dilsizdir. Yaratandan ötürü yaratılanı hoş görür. Yetmişiki millete bir gözle bakar, günahkâr insanlardan yüz çevirmez. Edepsizlerden bile edep öğrenmeyi bilir.

Sa'dî'nin deyimiyle, "Derviş gönül ehlidir, Allah adamıdır. Çiğnendikçe daha iyi ürün veren toprağa benzer. Sevimli ve güzel yüzlüdür, soğuk tabiatlı ve asık suratlı değildir. Herkesi anlamaya ve derdine deva bulmaya çalışır. Ermiş ve ergin bir insandır. Dervişin eli, gönlü ve bedeni boştur; elinde mal, gönlünde mal edinme arzusu bulunmaz, bedeniyle günaha girmez. (Ahmed-i Câmî, s. 216)

Aslında dervişlik çok zor bir yoldur. Bu zorluk hakkıyla bilinseydi, kimse dervişliğe talip olmazdı. Yûnus Emre, "Sen derviş olamazsın" diye başlayan şiirinde bu hususu güzel bir şekilde dile getirmiştir. Bu tür fedâkâr ve idealist dervişler, Anadolu ve Rumeli'nin fethinde ve İslâmlaştırılmasında önemli hizmetler ifa etmişlerdir. (Barkan, 11, 279-353)

VI. (XII) ve daha sonraki yüzyıllarda ortaya çıkan Kâdiriyye, Rifâiyye, Kübreviyye, Şâzeliyye gibi tarikatlar da kendilerine has bir derviş tipi oluşturmuşlardır. Bu tarikatlara giren müridler tarikat pîrine nisbetle anılırdı. (Kâdirî dervişleri, Rifâi dervişleri, Yesevî dervişleri gibi.) Bununla beraber tarikatların yaygın olduğu çağlarda bile belli bir tarikata bağlı olmayan derviş zümreleri mevcuttu. Tarikat ve tekke dönemindeki dervişlerin kendilerine has bir hayat felsefeleri ve yaşama tarzları vardı. Bilhassa geç dönemlerde ellerinde teber, âsâ, tesbih, keşkül, sırtlarında cübbe ve hırka kapı kapı dolaşıp dilenen, def çalarak ilâhiler okuyan, keramet gösterileri yapan, gaybı bildiklerini iddia eden derviş zümreleri ortaya çıkmıştır.

Vâhidî 929'da (1523) yazdığı "Menâkıb-ı Hâce-i Cihân" adlı eserinde Edhemî, Câmî, Şemsî, abdal gibi adlar alan acaip kıyafetli, garip davranışlı derviş zümrelerinden bahseder. "Kapılardan kovulmuş, toza toprağa belenmiş, insanların değer vermediği nice kimseler var ki, şu şey şöyle olacak diye yemin etseler Allah onları yalancı çıkarmaz."(Müslim, "Birr", 138, "Cennet", 48; Tirmizî, "Kıyâmet", 15, "Menâkıb", 54; "Menakıb", 54; İbn-i Mâce "Zühd", 36) meâlindeki hadisle, bu tip dervişlere işaret edildiği ileri sürülmüştür.

Mevlevîlik'te dedelik makamına gelen canlara derviş denir. Semâzenler de batıda "dönen dervişler" diye bilinir. (Gölpınarlı, s. 367) Raks ve mûsikiye önem veren dervişler yanında, bu gibi şeylerle hiç ilgilenmeyenler de vardır.

Pek çok menkıbe, destan, fıkra, masal ve deyime konu olan dervişler, asırlar boyunca sosyal ve dinî hayatın önemli bir parçası olarak varlıklarını sürdürmüşlerdi. Bugün de İslâm ülkelerinde değişik derviş tiplerine rastlanmaktadır.

(TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 9, s. 118)

.

TASAVVUF

Prof. Dr. Mahmud Es'ad COŞAN Rh.A

Elhamdü lillâhi rabbil àlemîn... Ves salâtü ves selâmü alâ seyyidinâ muhammedin ve alâ âlihî ve sahbihî ecmaîn... Ve men tebiahû biihsânin ilâ yevmid dîn...

Aziz ve muhterem kardeşlerim!..

Hiç şüphe duymadan kesin olarak biliyoruz ki, hayatımızın gàyesi Allah'ın rızasını kazanmaktır. Bu dünyaya imtihan için geldiğimizi biliyoruz. İmtihanı kazandığımız takdirde, kazanacak şekilde hareket ettiğimiz takdirde Allah'ın sevgili kulu olacağımızı biliyoruz. Allah'a itat edersek, emirlerini tutar yasaklarından kaçınırsak, Allah'ın lütfuna ereceğimizi, cennetiyle cemâliyle taltif olunacağımızı biliyoruz. Ana gàye hiç tereddütsüz Allah'ın rızasını kazanmaktır.

Biz bu gàyeyi,

"İlâhî ente maksùdî ve rıdàke matlûbî" cümlesiyle ifade ediyoruz, onu söylüyoruz. Bu sözler Peygamber Efendimiz'in bir hadis-i kudsîsinde geçen cümlelerden alınmıştır. Bizim gàyemiz Allah-u Teâlâ Hazretleri'dir. Maksudumuz, muradımız, arzumuz odur ve biz onun rızasını kazanmak istiyoruz. Her şeyde sadece bunu bilsek, sadece buna göre hareket etsek, her şey tamam olur, her şey biter.

Şimdi bu gàyenin elde edilmesi için, bu gàyeye ulaşmak için, insanın doğru yolda yürümesi lâzım!.. Doğru yolda yürüyen insana, hidâyet üzre gidiyor deriz. Biz de onun için, Allah'tan dâimâ hidâyeti istiyoruz. Namazların içinde okuduğumuz Fâtiha'ları sayarsak, günde en aşağı kırk defa:

(İhdinas sırâtal müstakîm.) "Yâ Rabbi, bizi müstakîm olan, dosdoğru olan yola hidâyet eyle!" diyoruz. Ve Kur'an-ı Kerim'in ayetlerinden biliyoruz ki:

(İnneke lâ tehdî men ahbebte velâkinnallàhe yehdî men yeşâ') "Ey Rasûlüm, habîbibim, Muhammed-i Mustafam! Sen istesen de, istediğini doğru yola hidâyet edemezsin, sevkedemezsin, çekemezsin! Allah çekerse çeker. Allah istemezse hidâyet olmaz, Ancak Allah'ın istemesiyle olur." buyrulmuş Peygamber Efendimiz'e...

Demek ki, Peygamber SAS Efendimiz istese bile olmayabiliyor. Misâl: Peygamberimiz küçükken kendisini himaye etmiş olan amcası Ebû Tâlib'e karşı minnetdarlık hisleri duyuyordu, seviyordu onu; kendisine baktı diye, korudu diye... Kendisi peygamber olduğu zaman önüne gerildi, müşrikleri karşıladı, yeğenini müdafaa etti diye seviyordu. Onun için, onun vefat edeceği zaman yanına yaklaştı, dedi ki:

"--Amcacığım ne olur, ağzından şu kelimeler çıkıversin! 'Eşhedü enlâ ilâhe illallah ve eşhedü enne muhammeden abdühû ve rasûlüh' deyiver. Ben de sana şefaate yüzüm olsun, imkânım, ben de o fırsatı bulabileyim!" dedi.

Ama o, o sözü söylemeyince, olmadı. İstedi amcasının hidayete ermesini ama, olmadı.

--Allah Rasûlünü kırar mı, Habîb-i Edîbini kırar mı?..

Kırmaz ama, her şahsın kendisinin Allah'a karşı sorumluluğu var... Kendisi bir adım atacak, bir jest yapacak, bir hareket yapacak... Bir niyet besleyecek, bir arzusu olacak... Kalbinde bir niyet belirirse, o zaman Allah yardım eder. Ama o olmayınca, kendisi istemeden, başkasının istemesi ile olmaz!

--Efendim, benim babam sarhoş, ayyaş, faiz yiyor; dua edin, Allah hidayet versin...

Olmaz! Kendisinden bir istek oluşması lâzım, kendisi istemesi lâzım!.. Böyle bir kimseye Allah hidayet etmez.

Bu hususta üç tane ayet-i kerime söyleyeceğim size:

(Vallàhu lâ yehdil kavmel kâfirîn.) "Allah kâfirlere hidayeti vermiyor." Neden?.. Hidayet o kadar kıymetli bir şey ki, insan hidayeti aldı mı, cennetin anahtarını alıyor, cennete gidecek, cennetlik olacak... Hidayet üzre oldu mu, Allah'ın sevdiği kulu olacak, cennete gidecek. Onu kâfirlere vermiyor. Neden?.. Kendi varlığını kabul etmedi, birliğini ikrar etmedi, istediği yola gelmedi, istediği kul olmadı diye kâfirlere vermiyor.

Başka, ikinci ayet-i kerime:

(Vallàhu lâ yehdil kavmel fâsıkîn.) "Allah fasıklara da hidayet etmez." Fısk ne demek; Allah'ın emrinden çıkmak, yoldan sapmak, kaymak demek...

(Fefesaka an emri rabbihî) "Allah'ın emrinden fısk etti, saptı, emrini tutmadı, aykırı gitti." deniliyor ayet-i kerimede şeytan için... Fasıklara da Allah hidayet vermiyor.

Demek ki, günah üzerindeyken hidayet vermiyor. Ne olacak?.. Günahı bırakacak! Günahı bırakması lâzım, aykırı gitmeyi bırakması lâzım, hatâsını anlaması lâzım!.. O zaman hidayet edecek.

Yoksa, içkisine devam; Allah ona hidâyeti göndersin... Hidayet etmiyor. Haram yemeğe devam; Allah ona hidâyeti göndersin... Hidayet etmiyor. Böyle olmuyor, Allah kendisi bildiriyor. Biz bilmeyiz onun nasıl hareket edeceğini ama, "Ben fasıklara hidayet vermem!" dediğine göre, vermeyeceğini ordan biliyoruz.

Kâfirlere vermeyeceğini anlıyoruz, fasıklara da vermeyecek! Mutî kul olması lâzım, ibadetinde tâatinde bir kul olması lâzım!.. Tamam, bunu da anladık. Demek ki, günah işlememeğe çalışacağız, sevaplı işleri yapmağa çalışacağız ki, Allah bize hidayet nimetini versin; o büyük mükâfatı alabilelim. Cennetin anahtarını, ambalajlı, altın yaldızlı güzel bir şekilde bize sunsun...

Üçüncü ayet-i kerime:

(Vallàhu lâ yehdil kavmez zâlimîn.) "Allah zalimlere de hidayet etmez."

Zalim kimdir?.. Bizim ilk aklımıza gelen, başkasına eziyet eden insandır. Dikilmiş tepesine, bastırmış gırtlağına, vuruyor, kırıyor, üzüyor, yaralıyor; zalim bu işte... Bak zulüm yapıyor, zavallı insancıklara kan kusturuyor filân diyoruz.

Bu bir çeşit zulüm, hemen ilk aklımıza gelen zulüm... Sırpların Boşnaklara zulmü, Rusların Kafkasya'daki zulmü... Hinduların Keşmir'deki zulmü... Neden?.. Eziyet ediyor, insanî haklarını vermiyor, yaşama hakkı tanımıyor, mutsuz edecek şeyler yapıyor... Malını alıyor, canına kasdediyor, yaralıyor, itiyor, kenara sıkıştırıyor... Mülkiyet hakkına tecavüz ediyor. İşte bunların hepsi birer zulüm...

Bir de İslâm'da, insanın kendi kendine yaptığı şeylere de zulüm derler. Onun için günah işleyen insana, Kur'an-ı Kerim'in tabiriyle (Zâlimün linefsihî) "Kendi kendisine, kendi nefsine zulüm etmiş insan" derler.

--Niye günahkâr insana kendi nefsine zulmetmiş insan deniyor?..

Günahı işlediği için, ahirette cezasını çekecek, cehenneme girecek, yanacak, ezâ çekecek. O ezâyı başkasına yapmıyor ama, kendi kendisini o duruma düşürdüğü için, kendisine zalim denmiş oluyor.

Şimdi buralardan, bizim her şeyimizin kaynağı Kur'an-ı Kerim'dir. Şu bizim bilmediğimiz, okumadığımız, mânâsını bilmediğimiz, torbaya koyduğumuz, işlemeli torbada yatak odasında çiviye astığımız, kütüphaneye koyduğumuz Kur'an-ı Kerim... Her şey orda... Her şeyimizi, Allah'ın kelâmıdır diye öpüp başımıza koyduğumuz Kur'an-ı Kerim'den alıyoruz. Ordan almış büyüklerimiz, bize de öyle öğretmişler, işin doğrusu da bu...

Allah kitabını okunsun, anlaşılsın, uygulansın diye gönderdi. Yoksa torbaya konulsun, cüz kesesine konulsun, duvara asılsın diye göndermedi.

Seccadenin pırıl pırıl yenisi değil, namaz kılına kılına ayak yerleri, secde yerleri eskimişi makbul... Tesbihin çekile çekile pırıl pırıl olmuşu makbül... Kur'an-ı Kerim'in okuna okuna sayfaları kırışmış olanı makbul... Okunmadıktan sonra kıymeti yok...

Kur'an-ı Kerim'de Allah-u Teâlâ Hazretleri bize hidayeti, zalim olmazsak, fâsık olmazsak vereceğini bildiriyor. Kendimize de zulmetmeyeceğiz, başkasına da zulmetmeyeceğiz. Allah'ın emrinden de dışarıya çıkmayacağız, aykırı gitmeyeceğiz. Allah o zaman sevecek.

Gaye ne?.. Allah'ın sevgisini kazanmak, Allah'ın rızasını kazanmak... Şu kâinatı yaratan, bizi var eden, alemlerin rabbi, bizi yaşatan, bizim yaşamamız için çevremizdeki her şeyi bize veren Allah... Havayı, suyu, güneşi, meyvayı, ağacı, tohumu, gıdayı bize veren; hattâ koyunları, kuzuları, balıkları, çeşitli hayvanları verdiğini Kur'an-ı Kerim'de bildiren Allah... "Ben size verdim, korkmayın!" diyor. Yoksa, Allah o müsaadeyi verdiğini bildirmeseydi, et yiyemezdik. Hiç bir şey yapamazdık, balık tutamazdık, kuş vuramazdık, tavuk eti yiyemezdik...

Diyor ki:

(Evelem yerev ennâ halaknâ lehüm mimmâ amilet eydînâ en'àmen fehüm lehâ mâlikûn.) "Ben sizin için yarattım onları, yiyin!.." diye bu ayet-i kerime bildiriyor. Bizim için... Yâni, kâinatın bütün yaratıkları bizim çevremizde, bize faydalı olsunlar diye... Her şey bizim için yaratılmış, istifade edin diye bizim emrimize verilmiş.

(Külû veşrebû ve lâ tüsrifû innehû lâ yuhibbül müsrifîn.) "Yiyin, için, israf etmeyin, ölçüyü aşmayın!" [Çünkü Allah israf edenleri sevmez.] diye buyrulmuş.

Şimdi biz bu Allah'ın rızasını, sevgisini kazanmak gàyesini taşımamız lâzım!.. Eğer böyle bir gàyemiz yoksa... Benden önceki ilim adamları bu kürsüde, başka toplumlarda gàyesizlik olduğunu, amaçsızlık olduğunu, ahlâk olmadığını, boşluk olduğunu; Amerika'nın, Avrupa'nın, Japonya'nın böyle boşluk içinde çırpındığını anlattılar.

Tabii, biz bunu biliyoruz da, bilmeyenler de olur diye esasları ortaya koyuyoruz. Esas bu: Allah'ın sevdiği kul olmak, o hale gelmek... İşte bu gayeyi elde etmek için yapılan çalışmalar, tasavvufî çalışmalardır.

Tasavvufta iki şey var:

1. İnsanın Allah'a itaat etmesini engelleyen nefsini ıslah etmek... Biz neden Allah'a itaat etmiyoruz?.. Nefsimize uyuyoruz da ondan...

Sabah namazına kalkamıyoruz işte, uyku tatlı geliyor. Ne olacak yâni, fedâ ediver uykunu!.. Nefsi uyku istiyor, nefsini yenemiyor.

Dallardan kırmızı elmalar sarkıyor veya turuncu renkli portakallar, mandalinalar sarkıyor. Almaması lâzım!.. Ama etrafta kimse yok, çit de yok, duvar da yok... Çok da güzel, yeşil yaprakların arasında... Alsın mı, almasın mı?.. Nefsi diyor ki:

"--Al, canım istiyor..."

Uzanıp aldığı zaman, nefsi ona haram olan bir şeyi yaptırmış oluyor. Veyahut sabahleyin namaza kalkmadığı zaman, nefsi ona rahatı için Allah'ın bir emrini yapmamayı göstermiş oluyor.

Bütün şeyler böyle... Bizim Allah'a itaat etmemiz lâzım; hidayeti elde edelim, cenneti elde edelim diye... Bunu engelleyen en büyük düşman bizim içimizde... Bizim kendi içimizde, şurada işte... Görünebilen bir şey olsa da, açsak da görsek. Ama elekrik vs. gibi görünmeyen bir şey... Bunun içinde elektrik var ama, açsan da göremezsin!..

Nefsimiz işte bize bu itaatsizliği yaptırıyor. İtaatsizliği yapınca da, fâsık olunca, zalim olunca da, Allah yolu göstermiyor. Haa, o zaman şu nefsi ıslah etmek lâzım, en büyük düşmanın bu...

--En büyük düşman o mu, yoksa şeytan mı?..

Bu nefis ıslah olursa, şeytan tesir edemiyor. Asıl insanın büyük düşmanı kendi içindeki... Çünkü istiyor bir şeyler, çocukluktan başlıyor: "Şeker isterim, balon isterim, lolipop isterim, oyuncak isterim..." vs. başlıyor. Veriyoruz, veriyoruz, veriyoruz... İşte nefis, isteklerinin yapılmasına alışıyor, istekleri var... İstekler de bir tane, iki tane değil, çok...

İşte bu isteklerin icabında durdurulabilmesi lâzım! Durdurulması için de bu nefsin terbiye edilmesi lâzım!.. İnsanın, "Evet güzel ama, canım da çok çekiyor ama, alamam; çünkü haram!.." "Evet uyku tatlı ama, gece de çok geç yattım, çok zor kalkacağım ama, kalkayım da namazımı vaktinde kılayım!" diyebilmesi lâzım!..

İnsanın kendi nefsini yenmesi gerekiyor. Tasavvuf bu... İnsanın kendi nefsini yenip, Allah'ın emrini tutacak hale gelmesi Allah'ın yasağından kaçacak hale gelmesi... Şeytandan da önemli bu!..

Şeytan zâten insana, doğrudan doğruya boyunduruk vurup, zincire bağlayıp, sürükleyip götürmüyor. "Gel bakalım buraya, yakaladım seni, esir aldım!" deyip, zincire bağlayıp günahlı yere sürüklemiyor. Şeytan teklif ediyor: "Şunu yap, bunu yap!.." diyor. Buna şeytanın vesvesesi diyoruz.

Şeytan vesvese veren bir mahlûk, vesvese veriyor. Kötü şeyleri tatlı gösterip teklif ediyor. Yapan nefis... Nefis o kötü şeyleri sevdiği zaman, istediği zaman, eğer insan nefsini engelleyemezse; o kötülüğü yapıyor. Binâen aleyh, şeytan geride kalıyor, en büyük düşmanı insanın nefsi...

Peygamber SAS Hazretleri buyurmuş ki:

(A'dâ adüvvüke) "En azılı düşmanın, (nefsükelletî beyne cenbeyk) şu iki omuzun arasındaki nefsindir senin..."

En büyük savaş, insanın nefsinin uygun olmayan arzularına karşı verdiği savaş... Arzuları çok ve kuvvetli...

Bu arzular beş kademede oluyor:

1. Küçükken büluğ çağına kadar; yemek, içmek, tatlı, tuzlu, ekşi...

Ben bizim toruna soruyorum, elinden tutup bakkala götüreyim; ne istersin diyorum. "Jips" diyor, "Tombi" diyor. Yâni yeme içme arzusu... Çocuklarda bu böyle...

2. Büluğ çağına gelince; o zaman nişanlanmak, evlenmek arzusu... Birisini istemek veya istenmek... İstenmediği zaman üzülür filân... Bu arzular çok kuvvetli... Bunlar insanlara çok günahlar işlettiriyor.

Yeme içme de çok günah işlettiriyor; haram yedirtiyor, çaldırtıyor ve sâire... Bu arzular da çok kuvvetli...

3. Normal yollarla nikâhlanıp yuva kurmuş olsa; yuva kuruldu ya, kira var, giyim kuşam masrafları var... Hanımın istekleri var, çocukların ihtiyaçları var... O zaman işin içine para giriyor, mal mülk isteği geliyor.

Bunu da herkes seviyor. Parayı sevmeyen, malı mülkü sevmeyen insan yok...

Bu da nefsin arzusu, bu da kuvvetli bir arzu... "Malım mülküm çok olsun, param pulum çok olsun; onlarla neler yaparım!" diye bu arzular var... Bu da insanlara çok kötülükler yaptırtıyor.

4. Ondan sonra parası pulu olursa; "Paran var, her şeyin var... Niye bir partiye girip de şöyle milletvekili filân olmuyorsun?" filân diye, bu sefer mevki makam hırsı başlıyor insanlarda...

Bu da çok kuvvetli bir arzu... O mevki ve makamlar çok kulisler oluyor, çok gizli mücadeleler oluyor, ayak kaydırmalar oluyor, çelmelemeler oluyor, karalamalar oluyor, kötülemeler oluyor, entrikalar oluyor, ihtilaller oluyor... Padişahın oğlu babasına isyan edip, babasını tahttan indiriyor. Babacığı, nasıl olur?.. "İn aşağı, ben oturacağım oraya!.." diyor, babasını aşağıya indiriyor.

5. Sonra, bu mevki makam sevgisinden sonra bir de en büyük olmak, başkan olmak arzusu oluyor; buna da hubb-u riyâset deniliyor. Makam mevki hırsının daha ileri derecesi...

--İşte canım sen de bir milletvekilisin!

--İyi ama, milletvekiliyim ama, parti başkanının emrindeyim.

Şimdi çok şakacı bir profesör kardeşimiz var burda... Kendisine dört beş partiden milletvekili olsun diye teklif yapılmış. Demiş ki: "Ben böyle, milletvekilleri emme basma tulumba gibi yaptığı için bu meclise girmem!" demiş. Yâni, "Salla başını al maaşını tarzında olduğundan, istemem!.. Çözüm getirecek olsa, böyle bir meclise girerim ama, bu haliyle girmem!" demiş.

Milletvekili ama yetmiyor, müdür ama yetmiyor; başkan olmak arzusu geliyor. Böyle gidiyor işte...

Başkan olduğu zaman da; Yavuz Sultan Selim şöyle dünya haritasına bakmış, "İki hükümdar için az!" demiş. Bir tane olacak, başka olmayacak... Yâ, o da kıyıda bir yere hükmetse?.. "Hayır, iki hükümdar için az!.." demiş. Yâni, koca dünyayı azımsamış. İşte insan böyle en yüksek olmak istiyor.

Bunların hepsine arzular, hevesler, şehevat-ı nefsâniye diyoruz, hevâ ve heves diyoruz. Bunları dedelerimiz bize öğretmiş de, biz biliyoruz. Bunu Avrupalı, Amerikalı filân bilmiyor. Nefsi de bilmiyorlar. Nefis ne demek, nefis nasıl bir düşman; onu bilmiyor onlar...

Evet işte bunları yenmek gerekiyor, bunun için bir çalışma yapmak gerekiyor. Bu nefsi yenmenin metodlarını uygulamak gerekiyor.

Tabii, insan nefsini yense, bilge bir insan olsa, fazîletli bir insan, erdemli bir insan olsa... Meselâ, Hindistan'da uzun çalışmalar yapıyor; kırkyedi gün mezar gibi bir yere yatırıyorlar, aç durabiliyor, hiç yemek istemiyor... İpi havaya atıp tırmanabiliyor... vs.

Bu yapsa ne olacak?..

******

(Vallàhu lâ yehdil kavmel kâfirîn.) Kâfir oldukta sonra, ne yaparsa yapsın kıymeti yok... Mü'min olacak, Allah'ı bilecek... Demek ki, ilk iş Allah'ı bilmek...

Onun için tasavvufun iki hedefi var diyebiliriz: Bir Allah'ı bilmek; bir de Allah kendisini sevsin diye nefsini ıslah etmek...

Allah'ı bilmeden, Allah kâfire hidayet etmiyor. Dünyada bir yığın insan var, hiç kıymeti yok; çöp gibi, toz duman gibi kıymetsiz... Allah'ı bilecek, bir de nefsini yenip Allah'a güzel kulluk edecek. Bu iki işi işi yapma çalışması tasavvuftur.

Bunlar İslâm'ın içindedir. İslâm'ın dışında oldu mu, olmuyor. İslâm'ın dışında transandantal meditasyon yapıyorlar. Amerikalılar merak ediyor, Hindistan'dan gru getiriyor, Hint fakiri getiyor, onun etrafında toplanıyor; ne söylüyor diye onları taklid etmeğe çalışıyorlar... Hiç bir şey olmaz, hiç bir şey çıkmaz. Biraz atletlerin, jimnastik yapan insanların birtakım çalışmalarla ipte, havada, paralelde, tramplende bir şeyler yapmaları gibi bir şey... Hani bir zıplıyor tramplende, ondan sonra üç defa dönüyor, beş defa bilmem ne yapıyor, yine tepesi üstü suyun içine giriyor. Aferin, mâşaallah... E ne olacak, işte bir hüner elde etmiş oluyor. Grulardan, ve sâireden elde edilen bilgiler de öyle...

Biz dört beş sene önce İsveç'e gittik. Çarşıda gezerken bir zil sesi, bir melodi, bir ahenkli müzik sedası... Baktık, çarşının ortasında tabur haline gelmiş beyler, hanımlar, çocuklar sıralanmışlar üçlü dörtlü bir sıra halinde... Ellerinde ziller, Hint kıyafetlerini giymişler, saçlarını traş etmişler, başları kabak; yalnız bir yerinde bir tutam saç bırakmışlar. Çarşının orasına gidiyorlar, burasına geliyorlar...

Kim bunlar?.. Bunlar İsveçli, aslında hristiyan olan bir topluluk... Hristiyanlıktan tatmin olmamışlar, Hintlilerin krişna dini diye bir dine girmişler. İşte onun reklamı olarak ordan oraya gidiyorlar. Arayış içinde bir şeyler yapıyorlar.

Bunların hiç birisinin Allah indinde değeri, kıymeti yok... Allah'ın varlığını birliğini kabul edecek! Öyle Ay'a, Güneş'e taparak, öküze taparak, timsaha taparak olmaz.

Eski Mısırlıların çeşitli putları vardı. Eski Yunanlıların şarap tanrısı bile var.... Şarap tanrısı Baküs... Harb tanrısı bilmem ne... Ve sâire ve sâire... Hepsi uydurma, kendi akıllarından çıkmış şey... Onlarla olmuyor.

İnsan imanı İslâm'ı iyi bilecek, Kur'an'ı iyi bilecek, Rasûlüllah SAS Efendimiz'i iyi tanıyacak, Rasûlüllah SAS Efendimiz'in hadis-i şeriflerini belleyecek; bilgi tamam... Bilgi yetmiyor, bilgisini uygulayacak.

Bir insan yalan söylemenin günah olduğunu bilse, ama yalan söylese; olmaz. Bildiğini uygulamadı.

Hırsızlık yapmanın kanuna aykırı olduğunu, günah olduğunu bilse, hırsızlık yapsa; olmaz. Bilmek yetmiyor, bildiğini tatlılıkla uygulaması lâzım!..

Bilecek, bilgi Kur'an-ı Kerim'den, hadis-i şeriften geliyor. İlâhi bilgi; Allah'ın bizden istediği nelerdir, yasakladıkları nelerdir?.. Biz nasıl insan olmalıyız, hayatı nasıl geçirmeliyiz?.. Kur'an-ı Kerim'den ve Peygamber SAS Efendimiz'in hadis-i şeriflerinden öğreneceğiz.

O halde tasavvufun iki büyük kaynağı var:

1. Kur'an-ı Kerim... Kur'an-ı Kerim'i okuyacaksınız, anlamağa çalışacaksınız, iyi anlatanlardan anlatmasını rica edeceksiniz. "Başka konuşmaları bir kenara bırakalım kardeşim, şu Kur'an-ı Kerim'i anlamaya çalışalım!" diyeceksiniz.

Gazetelerle vaktiniz geçiyor, televizyonlarla vaktiniz geçiyor... Sohbetlerle vaktiniz geçiyor, günlerle vaktiniz geçiyor, pasta börek çörek yapıp yemekle vaktiniz geçiyor.

Allah ne diyor; Kur'an-ı Kerim'den onu iyice öğrenmemiz lâzım!..

2. Peygamber Efendimiz'in hadis-i şerifleri...

Bunların dışında tasavvufun bir kaynağı varsa, tasavvuf bir havuz gibiyse, buraya sular bir Kur'an-ı Kerim'den geliyor; güldür güldür, ter temiz... Bir de Peygamber SAS Efendimiz'in mübarek hadis-i şeriflerinden geliyor.

O da Allah'ın kelâmı... Allah Peygamber Efendimiz'e öğretmiş, öyle söyle demiş, o da Allah'tan... Hadis-i şeriflerin de kaynağı Allah, Kur'an-ı kerim'i de indiren, Rasûlüne bildiren Allah...

Bu iki kaynaktan bu mübarek havuza, bu mâneviyat havuzuna, pırıl pırıl billur gibi sular gelirken, başka kaynaklardan başka sular gelirse pislenir, mikroplanır. Bunlar temiz, ötekiler işi karıştırır.

Şamanizmden etkilenmiş, hinduizmden etkilenmiş, hristiyanlıktan etkilenmiş, yahudilikten etkilenmiş, Neoplutonizmden etkilenmiş... İşte o havuza pis sular akmağa başladı.

..............

Kur'an-ı Kerim'in bize öğrettiği, en mühim işlerden birisi takvâdır. Tasavvufun en mühim konularından birisi takvâdır. Takvâ ne demek, müttakî kul olmak ne demek, takvâ ehli olmak ne demek?..

Takvâ ehli kul olmak demek, sakınarak, çekinerek, düşünerek, taşınarak güzel iş yapmak duygusuna sahip olmak demek... Yâni, gelişigüzel yaşayarak, hiç düşünmeden, hiç çalışmadan, hiç bilgilenmeden gelişigüzel yaşamak değil; "Aman Allah beni sevsin, aman Allah'ın gazabına uğramayayım, aman Allah'ın sevmediği bir durumla düşmeyeyim!" diye korkmak lâzım!..

Bu korku olmayınca, bu takvâ duygusu olmayınca; insan o zaman işte eğlenceyle vaktini geçiriyor, gafletle vaktini geçiriyor, günahla vaktini geçiriyor.

En mühim duygulardan birisi takvâ duygusudur. Allah'tan korkacak; "Allah'ın sevgisini kaybederim, cenneti kaybederim, Allah'ın gazabına uğrarım, cehenneme düşerim." diye korkacak bir insan...

Kur'an-ı Kerim'de en çok öğretilen, tavsiye edilen, sizin de pek çok ayetlerden duyduğunuz bir husus: Takvâ... Bu da işte tasavvufun en mühim konusudur. Hattâ tasavvufa kısaca deniliyor ki: Takvâ yoludur. Tasavvuf ne yoludur?.. Takvâ yoludur. O yolda yürürsen, işte en iyi mutasavvıf olursun! En iyi mutasavvıflar kimlerdir, en takvâlı insanlardır.

Onun için takvâyı öğrenmek ve takvâyı uygulamak lâzım!.. Yâni düşüneceksiniz dâimâ, korkacaksınız, dâimâ korkacaksınız Allah'tan... "Acaba Allah sevmez mi?.. Acaba bu sözü söyleyince Rabbim bana darılır mı?.. Acaba Allah bana gazab eder mi?.." diye devamlı böyle bir korku üzere olacaksınız. (Alâ hazerin) deniliyor, yâni korku üzere... İhtiyatlı, tedbirli, dikkatli, titiz ve itinalı müslüman olmak demek...

(İnnemâ yetekabbelüllàhu minel müttakîn) [Allah ancak takvâ sahiplerinden kabul eder.] buyruluyor ayet-i kerimede... İbadetlerin kabul olmasının sebebi de takvâdır. Sen namazı takvâ ile kılarsan kabul olur. Sen zekâtı, sadakayı takvâ ile verirsen kabul olur.

Hazret-i Adem'in iki oğlu varmış, ikisi de kurban kesmiş. Birisinden kabul olmuş, birisinden kabul olmamış. Sebebi Kur'an-ı Kerim'de şöyle bildiriliyor:

(İnnemâ yetekabbelüllàhu minel müttakîn) "Allah ancak takvâlı kullarınkini kabul eder." Ötekilerinkini kabul etmez. Art niyeti varsa, takvâlı değilse, kalbi karışıksa, bozuksa, niyetinde eksiklik, kusur varsa, kabul etmez.

Onun için tasavvufa bir bakıma diyorlar ki: "Tasavvuf takvâ yoludur. Böyle sakınarak, günahlara düşmemeğe dikkat ederek, sevaplı işleri ihmal etmemeğe, kaçırmamağa dikkat ederek yaşama yoludur." diyorlar. Bunu öğreneceğiz!

Başka ihlâs... İhlâs ne demek?... İnsanın kalbinin tertemiz olması, niyetinin pırıl pırıl güzel olması demektir.

Bir insanın niyeti kötü ise, art niyeti varsa, başka maksadı varsa, o başka maksadını yerine getirmek için entrika çeviriyor da, o arada güzel bir şey yapıyorsa; acaba Allah o güzel şeye o arada bir sevap verir mi?.. Vermez!.. Neden?.. Allah, ihlâslı insanın ibadetini kabul ediyor. İbadette veya bir işi yapmakta ihlâs yoksa, kabul emiyor.

O halde kalbimizi ihlâslı yapacağız, tertemiz yapacağız. Kalbimizde art niyet varsa, kötü maksad varsa, olmaz. Onun için deniliyor ki: İnsanın kalbini temizlemesi lâzım!..

Tabii, bu kalbin temizlenmesi, içeriye hortumu sokup da şarıl şarıl suyla yıkamakla olacak bir şey değil... Zaten oraya hortum sokamayız. İçini istediğin kadar deterjanla, bir şeyle yıkasanbile olmaz.

Zaten kalb, bu yürek dediğimiz et parçası değil ki... Kalb dediğimiz şey gönül... Gönlü temiz olacak. Bunun neresine hortumu sokacağız, neresini temizleyeceğiz?..

Gönlünün temiz olması ne demek insanın?.. Tertemiz duyguları var, kötü duygular yok, herkese karşı iyi niyet besliyor... Hah, işte kalbi o zamen temiz, içinde kötülük yok başkasına karşı... İşte buna ihlâs diyoruz, bu lâzım!...

Onun için, tasavvuf büyükleri bir insanı eline alıyor, terbiye edecek. Bu benim talebem, bu benim müridim, bu benim evlâdım diye bir insanı ele alıyor, onu bir eğitimden geçiriyor. Bu eğitime tasavvufî eğitim diyoruz.

Şimdi herkesin bir eğitimi var... Meselâ, usta çırağını yanına alır, yetiştirir. "Evlâdım çekici şöyle tut,, bak öyle vurma! Öyle yaparsan, çivi yamulur. Bak şöyle yap!.. Bilme ne... Her mesleğin ustası çırağına, bir usülle o mesleğin muntazam yapılmasını öğretir.

Hocaefendi, mürşid efendi, şeyh efendi müridi terbiye edecek. Mürid ne demek?.. İstekli insan demek... Neyi istiyor?..

"--Ben Allah'ın sevgili kulu olmak istiyorum!" diyor.

"--Tamam, ben beni Allah'ın sevgili bir kulu yapma yoluna getireyim, sana Allah'ın sevgili kulu olmayı öğreteyim!" diyor şeyh efendi ona, alıyor ele...

Şeyh efendi müridi ele aldığı zaman, onun içindeki kusurlar nedir bildiğinden, ilkönce onun nefsini terbiye etmeğe çalışıyor, nefsini yenmesini öğretmeğe çalışıyor. Kendi kendisini yenecek...

Çünkü bu dışardan olmaz. Meselâ anne baba çocuğunu iyi yetiştirmek istediği zaman, döğüyor; "Namaza kalk, namazı kıl!.. Okula git, bilmem ne yap!.. Dersini çalış!.." diyor. Döğmekle olmuyor. Biraz büyüdü mü çocuk, bu sefer karşı gelmeğe başlıyor, evden kaçıyor.

Döğmekle olmuyor, insanın kendi içinden olacak... Tabii, onun metodları var... Yâni, istekli olan müridin arzu edilen noktaya, istenilen noktaya gitmesi bir eğitim geçirmesi lâzım!.. Buna da tasavvufta, tarikatta tarikatın eğitimi, tasavvufun eğitimi diyoruz.

Şimdi millet tarikat deyince bir ürküyor, tasavvuftan çok ürkmüyor. Çünkü tasavvuf büyüklerini, hakîkaten büyük insanlar olduklarını kültür tarihinden okumuş. Mevlânâ da mutasavvıf... Haa, o zaman fenâ değil gàliba tasavvuf... Yunus Emre de mutasavvıf...

Ama tarikat deyince, sanki tarikat tasavvuftan ayrı bir şeymiş gibi; "Tarikat mı, tarikatçı mı?.. Allaha ısmarladık!" diyor, kaçıyor. Görünmüyor ortalıkta... Halbuki, Mevlânâ da tarikatçı, Yunus Emre de tarikatçı, Eşrefoğlu Rûmî de tarikatçı, Hacı Bayrâm-ı Velî de tarikatçı, Erzurumlu İbrâhim Hakkı Hazretleri de tarikatçı...

Tarikat ne demek?.. Yol demek... Hacca gidenler bilir, birisi ötekisine, "Açıl, geçeceğim!" demek istediği zaman, "Tarik, tarik, tarik!" diyor. "Yol ver, yol ver, geçeceğim!" demek istiyor.

Tarikat yol demek... Neyin yolu?.. İnsanın nefsini terbiye etmesinin yolu, insanın Allah'ın sevgili kulu olmasının yolu demek... Metod demek yâni... Ne var bunda?.. Sen tasavvufu istiyorsun, ama tarikatı istemiyorsun... Gàyeyi istiyorsun, gàyeye götüren yolu istemiyorsun... İşi beğeniyorsun, metodu kabul etmiyorsun... Olmaz!.. Bir metodla, öyle veya böyle bir metodla yapacaksın.

Tarikatlar çoktur:

(Etturûku ilallàh, bi adedi enfâsil halâik) "Allah'a giden yollar --mahlûkatın sayısınca değil-- mahlûkatın nefesleri sayısıncadır."

Hani bir insan çok nefes alıp veriyor ya hayatı boyunca... Allah'a götüren yollar çoktur. İşin asıl garip tarafı, yollar o kadar çokken Allah'ı bulamamaktır. En acı tarafı o işin...

Bütün yollar Allah'a gidiyor da, kul Allah'a gidemiyorsa, o zaman çok yazık... Neden?.. Kaçıyor; yoldan kaçıyor, yola girmiyor, yolu istemiyor. Yola girmeyen adama ne derler?.. Adam olmuyor, yola girmiyor derler.

O metodu uygulayacak. Nasıl bir metod bu?.. Adamına göre değişen, mürid ile mürşid arasındaki, müridin kabiliyetine göre olan bir eğitim... Şunu şöyle yap, bunu böyle yapma!..

Birisi bana sordu:

"--Görevimden istifade edeyim de, filânca partiden aday olayım mı?" dedi.

"--Olma!.." dedim.

Düşündüm, taşındım, sebepleri var; sevdiğimden "Olma!" dedim. Şimdi o bana dargın... E, ne diye sordun o zaman?.. Ne diye mürid oldun, ne diye sordun be adam?.. Hiç sormasaydın, kendi işini kendin yapsaydın; aramız da böyle kalsaydı. Ama böylesi daha iyi... Çünkü, bu işin zâten sahteliğe tahammülü yoktur! Ya samîmî olacak... İmtihan ederler; samîmî olmazsa, samîmî olmadığı zaman sonuç olmaz.

Tasavvufun metodlarından birisi zikir'dir. Neden zikir bir metod oluyor?.. O da Kur'an'dan çıktığı için... Vaktimiz doldu da uzatmak istemiyorum. Zikir metodunun nerden çıktığını söyleyelim de, tasavvufun işi, mahiyeti anlaşılsın:

Tasavvufta müridin gàyeye ulaşması için yapması gereken işlerden birisi de zikirdir. Eline tesbihi alacak zikri yapacak. Neden?.. Çünkü Allah-u Teâlâ Hazretleri Kur'an-ı Kerim'de zikri çok yerde emretmiş. Zikir kelimesi ikiyüz küsur yerde geçiyor, seksen küsur yerde emrediliyor. E Allah'ın emrini tutmayacak mıyız?..

Allah zikredin diyor, zikredeceğiz. O bakımdan zikri yapmak mecburiyeti var... Namaz kılın dediği için, namaz kılıyoruz. Oruç tutun dediği için oruçları tutuyoruz. Hacca gidin dediği için, nice zahmetlerle, masraflarla hacca gidiyoruz. Zikredin dediği zaman da zikredeceğiz. Allah zikredin diyor mu Kur'an-ı Kerim'de; bakın okuyayım, Türkçe olmadığı halde anlayacaksınız:

(Yâ eyyühellezîne âmenüzkürullàhe zikran kesîrâ.) "Ey iman edenler, Allah'ı çok zikredin!" buyruluyor. O zaman, çok zikredeceksiniz! Çaresi yok...

(Vezkürisme rabbüke bükreten ve esîlâ.) "Sabah akşam Allah'ın adını zikret!"

Niye emrediyor Allah?.. Tabii, niye diye sorulmaz Allah'a... Çünkü, nasıl isterse öyle yapar. Ama, sebebini anlamak için sorsak, neden acaba Allah emrediyor?..

(Fezkürûnî ezkürküm veşkürûlî velâ tekfurûn.) "Siz beni zikrederseniz, ben de sizi severim, ben de sizi zikrederim!" diyor Allah...

Ben Allah diyeceğim, Allah da beni zikredecek... Şerefin büyüklüğüne bakın, işin güzelliğine bakın!..

Şimdi böyle olunca, böyle yapa yapa kulun gönlünden paslar, kirler gidiyor. Çünkü;

(Elâ bizikrillâhi tatmeinnül kulûb.) "Zikir, kalbin içindeki o kötü duyguları atıyor, yavaş yavaş temizliyor; insanın gönlü, kalbi pırıl pırıl bir kalb oluyor. O zaman Allah'ın sevgisine doğru gidiyor insan... Allah'ın sevdiği bir kul oluyor, Allah'ın sevgisi içinde beliriyor.

Yunus Emre'nin şiirlerini okuyun; baştan aşağıya hep muhabbetullahtır, aşkullahtır. Mevlânâ Hazretleri'nin koca divanını okuyun; binlerce beyti hepsi aşkullah, muhabbetullahtır. İşte o muhabbetullah olsun diye

Hani nasıl emme basma tulumba, kolunu hareket ettirdikçe "Tangur tungur... Şangur şungur..." derken, "Foşşş..." diye su gelir. İlk başta tulumbanın borusu boş daha, tangır tungur metal sesleri geliyor, ondan sonra kovaya şarıl şarıl su akmağa başlıyor. Seviniyorsunuz, "Tamam, tulumba suyu çekti." diye...

İşte öyle olduğu için, insanda Allah sevgisi meydana geldiğinden; Allah'ın da insanları sevmesi, Allah'a karşı insanın duygularıyla ilgili olduğundan bu iş yapılıyor.

Allah seni seviyor mu, sevmiyor mu diye merak edersen, ölçü ne?.. Sen kalbinden Allah'a nasıl bağlısın, Allah'ı ne kadar seviyorsun; işte ölçü o... Yâni senin Allah'a karşı bağlılığın, sevgin, Allah'ın seni o kadar sevdiğini gösteriyor. İnsanın içindeki duygulara bağlı...

İşte o duygular meydana gelsin diye, kalbi nurlansın diye zikir emrediliyor, tarikatın, tasavvufun başka işleri emrediliyor... Sonunda kişi nefsini yenen bir insan haline geliyor; nefsine hakim olan, kızmayan, nefsinin haram olan isteklerini yapmayan; helâl olan işleri, emirleri de yapma diye engel olmasına aldırmayan, çekil önümden diyen, nefsine hakim olan, nefsini yola getiren insan haline getiriyor.

O zaman öyle olunca, Allah'a itaat oluyor, isyan olmuyor. Allah hidayet veriyor, cennetin anahtarını veriyor, sevgili kulu oluyor, cennete gidiyor. İşin aslı, mekanizması, esası, kökü bu...

Şimdi tassavvuf deyince, çok laf söyleyen insanlar çıkmıştır, çok kitaplar yazılmıştır, çok şâşâalı, gösterişli, edalı, özentili, mübalağalı şeyler olmuştur. İşin edebiyatı başka; işin özü, aslı, temeli, ana noktası, ana yolu budur işte... Böyle olduğu zaman, Allah-u Teâlâ Hazretleri'nin sevdiği kul olur.

Sevdiği kul olunca ne olur?.. O zaman her şey olur. "Ben bir kulumu sevdim mi, gören gözü olurum, işiten kulağı olurum, söyleyen dili olurum, tutan eli olurum, yürüyen ayağı olurum." diyor. Yâni her türlü olağanüstülükler kendisinin oluyor, bir de ahirette cennetlik oluyor. Bu dünya mühim değil, ahirette ebedî saadeti kazanıyor, cennetlik oluyor.

O halde tekrar özetlemek gerekirse, tasavvuf cennet yoludur, takvâ yoludur, Kur'an-ı Kerim yoludur... Peygamber Efendimiz'in sünnet-i seniyyesinin yoludur. Ama lafı değildir. Lafa kàl derler. Kàl değildir, haldir. Lafı herkes bilir, söyler, herkes çıkar buraya konuşur. Hattâ bir Alman müsteşriki getirseniz, Anna Maria Şmell'i getirseniz; Mevlânâ'yı filân çok okumuş, bilir, anlatır.

Söz mühim değil, uygulaması mühim, hâli mühim... Halinin güzel olması mühimdir, onun da ihlâslı olması mühimdir. Bilecek, bildiğini uygulayacak, uygulamasını ihlâsla yapacak; o zaman Allah'ın sevdiği bir kul olacak...

Buna göre hareket edin!.. Bu nasihatlar hatırda kalabilecek nasihatlardır: Kur'an'a sarılmak, hadis-i şerfe sarılmak, takvâ yolunda yürümek, ihlâslı olmak, zikirlerinizi yapmak...

......

Esselâmü aleyküm ve rahmetullàh!..

25. 11. 1995 - Alanya / ANTALYA


.

NEFİS TERBİYESİ

Prof. Dr. Mahmud Es'ad COŞAN

Bismillâhir rahmânir rahîm.

Elhamdü lillâhi rabbil àlemîn... Hamden kesîran tayyiben mübâreken fîhi alâ küllî hâlin ve fî külli hîn... Ves salâtü ves selâmü alâ seyyidinâ ve senedinâ muhammedinil mustafâ ve alâ âlihî ve sahbihî ve men tebiahû biihsânin ilâ yevmil cezâ... Emmâ ba'd.

Allah'ın selâmı rahmeti, bereketi üzerinize olsun... Allah CC hem dünyada, hem ahirette sizleri hayırlarla karşılaştırsın, bahtiyar eylesin... Cennetiyle cemâliyle müşerref eylesin...

Bu dünya, bu hayat, şu günler, şu ömürler gelip geçicidir; kalıcı değildir, çok değildir, kısadır, muvakkattir, sonludur, sönümlüdür, ölümlüdür. Asıl hayat ve asıl bitmeyen zaman ahirettedir, öldükten sonraki hayattadır. O ebedîdir, bu fânîdir. Asıl ona hazırlanmak gerekir.

İslâm'ın, imanın bize gösterdiği hakîkat budur. Peygamber SAS Efendimiz bu fikirle yaşamıştır. Dünyaya değer vermemiştir, bel bağlamamıştır, gönlünü kaptırmamıştır. Ahireti kazanmağa, Allah'ın rızasını kazanmağa bizleri teşvik etmiştir. Kendisi de ahiretin şevki ile, özlemi ile yaşamıştır.

(Mâ lî ve lid dünyâ) "Benim dünya ile ne işim var?.. (İnnemâ ene kerâkibün istezalle tahte zılliş şecereh) Ben bir ağacın altında biraz nefes alıp, gölgesinde gölgelenip dinlenen bir yolcu gibiyim." buyurmuştur. "O ağaç benim esas mekânım, makamım, hedefim değil ki..." mânâsına...

Biz de bu büyük hakîkate göre hayatımızı ayarlamak, tanzim etmek, düzenlemek planlamak zorundayız. Elimizden geldiğince de öyle yapmağa çalışıyoruz. İbadetlerimizi yapmağa çalıyoruz, Allah'ın emirlerini tutmağa çalışıyoruz. Haramlardan günahlardan kaçınmağa çalışıyoruz. Ahireti kazanmanın yolu budur diye, bu yolu tutturmuşuz.

Kimisi bunu güzel yapıyor, kimisi de zar ve zor yapıyor, zorlanarak yapıyor. Bazan günahlara bulaşıyor, bazan haramları irtikâb ediyor, bazan sevaplı işlere pek gayret gösteremiyor, tenbelleniyor...

Tabiî, bu hallerinin, davranışlarının da hepsi defterine yazılıyor. Kirâmen kâtibîn amel defterine yazıyor. Bunların da bir hesabı, sorgusu suali olacak ahirette....

(Femen ya'mel miskàle zerretin hayran yerah. Ve men ya'mel miskàle zerretin şerran yerah.) "Zerre kadar hayır işleyen onun karşılığını görecek. Öyle yapmayan, şer işleyen, kusurlu günahlı işleri yapan, yaşayışı Allah'ın rızasına uygun olmayan da cezalara uğrayacak."

Bu Allah'ın rızasını kazanma yoluna takvâ yolu derler, ihsân yolu derler. Takvâ yolu denmesi, insanın günahlardan, haramlardan, Allah'ın hoşuna gitmeyecek işlerden kendisini korumasından dolayıdır. Takvâ korunmak demek, kendi kendisini koruması demek... Onun için takvâ yolu deniliyor.

Yâni, canı istese bile günahlı, haramlı işleri yapmamak için kendini tutacak, kollayacak. Canı istemese bile sevaplı, hayırlı işleri yapacak da, sevabı kazanacak, kendisini cehenneme düşmekten koruyacak, kollayacak. Allah'ın gazabına uğramaktan korunacak.

O halde iş takvâdır, takvâ zihniyetiyle hareket etmektir, korunma zihniyetiyle hareket etmektir. Burda da nefisle çatışma vardır. Nefis günahları seviyor ve arzu ediyor. Eğlenceyi, keyfi. çalgıyı, düğünü, yatmayı, gezmeyi, tozmayı seviyor. Sevaplı işlere de tenbelleniyor. Hayırlı, sevaplı işleri de yapmakta zorlanıyor; kaçmağa çalışıyor, kaytarmağa çalışıyor.

Bir çocukta bunu güzel görüyoruz: Annesi babası zorlamazsa namaz kılmıyor. Hattâ annesini babasını kandırmağa çalışıyor. Yalancıktan abdest aldım diyor, yalan söylüyor. "Namazı kılmıştım ben..." diyor ama, kılmadı. Neden?.. Zor geliyor. Halbuki sevaplı bir şey... Sevaplı bir şey zor gelebiliyor, günahlı bir şey de çok şiddetle arzu edilebiliyor.

O halde Allah'ın rızasını kazanmanın yolu, nefse muhalefet etmekten geçiyor. İşte bu da takvâ yolunun esası, tasavvufun belkemiği... Nefsini yenebilecek ki insan, istemediği şeyi ona, "Sevaplıymış, faydalıymış, hayırlıymış." diye zorla yaptırabilecek; istediği şeyi de, "Günahtır, haramdır, Allah'ın sevmediği iştir." diye frenleyip tutabilecek. O halde nefisle mücadele etmekten geçiyor, Allah'ın rızasını kazanmak...

Onun için, tasavvuf, tarikat dediğimiz nefsi terbiye etme yolu en kıymetli yol oluyor; İslâm'ın hakîkatı oluyor, özü oluyor. Tabii, bunları anlamayanlar, şu kısa cümlelerle izah ettiğim şeyi bilmeyenler, çeşitli şekillerde itiraz ediyor. Kâfirler bir yönden itiraz ediyor, münafıklar bir başka yönden itiraz ediyor. Nefsinin esiri olan, nefsine tapan, hevasına tapan insanlar bu işe yanaşamıyor. Şeytana uyan, şeytana tapan insanlar gelemiyorlar. Ama işin doğrusu işte anlattığımız gibi...

O halde biz, nefsimizi ıslah edecek bir yol tutturmalıyız. Nefsimizi yenebilecek bir eğitimden geçmeliyiz. Sevapları öğrenmeli ve onları zor da olsa yapabilmeliyiz. Günahları, haramları bilmeli, canımız istese bile onlardan kendimizi korunabilmeliyiz, sakınabilmeliyiz.

Çok iyi derviş, bana mektup yazıyor, mahrem... Diyor ki: "Hocam, elinizi öperim, ayağınızı öperim!" diyor. Ayağımızın altını öpeceğini söylüyor. Tamam öper de, samîmî... "Fakat benim bir kusurum var, ben harama bakmaktan kendimi alıkoyamıyorum!" diyor.

Demek ki, bu iş bayağı zor... Çocuk iyi çocuk, derviş, tarikata girmiş, yaptığı işin günah olduğunu da biliyor ama, harama bakmaktan kendisini alıkoyamıyor. Televizyonda haram var, çarşıda pazarda haram var, günah var... Gazetede mecmuada haram var...

Tabii, bu sadece bakıştan meydana gelen bir durum... Aynı şekilde kulaktan günahlar kazanılabilir, aynı şekilde dilden günahlar kazanılabilir, aynı şekilde nefsin başka arzularından günahlar kazanılabilir. Çok canı istiyor, midesi arzu ediyor, iştihası kabarıyor, komşunun meyvasını çalıyor. İşte o da bir nefsini yenememek...

Kendisine helâl değil, Allah haram kılmış, başkasının malını almaması lâzım!.. Ama tutamıyor kendisini... Canım çok erik istedi diyor, erik çalıyor... Elmalar çok güzel kırmızı olmuş diyor, elma çalıyor... "Kavunlar karpuzlar büyümüş, hava da çok güzel, şurdan bir tane alayım!" diyor, bıçağı vuruyor, haram şeyi yiyor.

Bunu kademe kademe başka noktalara da götürebiliriz, başka misaller sayabiliriz. Burdan anlaşılıyor ki, insanın nefsi insana düşman adetâ... Nefsi kendisi demek, insanın kendisi kendisinin kötülüğünü istiyor. Sanki içinde bir düşmanı var, kendi aleyhe çalışıyor. Sanki kalenin içine casus girmiş, kaleyi içten fethetmeğe çalışıyor.

Doğru... Peygamber Efendimiz de öyle buyurmuş: En büyük düşman nefis!.. Çünkü, işte o işleri yaptırtıyor.

İnsan düşünüyor, taşınıyor, aklıyla bir şeyi düşünüyor, öyle yapıyor. Bankayı soyan da aklıyla yapıyor, soygunu yapan aklıyla yapıyor. Aklını kullanıyor herkes ama, aklını hangi istikamette kullandığı mühim...

Onun için, İslâm'ın özü, hakîkatı, esası, can damarı, belkemiği tasavvuftur, nefsin terbiyesidir. Nefis terbiye olacak, insan kendisini frenleyebilecek... Nefis terbiye olacak, insan kötü huyları atacak, iyi huyları alacak... Nefis terbiye olacak, insan Allah'ın istediği işleri yapmağa koşan, hayırlı faydalı bir insan olacak.

O halde tasavvufa itirazlar Kur'andan, hadisten, fıkıhtan nasibsiz insanların itirazlarıdır.

--Yok hocam! Bazıları da var İlâhiyatta hoca, veyahut Suudî Arabistan'da din adamı... Veyahut tarihte filânca kitapları yazmış filânca alim, kitap yazan yazar, müellif bir insan... O da itiraz ediyor.

Onların da itirazlarını incelerseniz, nesine itiraz ediyor: Ya tasavvufu bilmediği için, tasavvuf şöyledir, binâen aleyh kötüdür diye bilmeden ona yanlış bir sıfat yakıştırıyor, ondan tenkid ediyor. Ya da ben mutasavvıfım diye onun etrafında dolaşan, onun gördüğü insanlara bakıyor, "Tasavvuf buysa, tasavvuf iyi bir şey değil gàlibâ?" diye kötü misallerden dolayı tasavvufa karşı oluyor.

Biz de tasavvuf ehliyiz, tarikat ehliyiz; öyle tasavvufa biz de karşıyız. Ben de karşıyım, siz de karşısınız. Kur'an'ı okuyorsunuz, hadisi okuyorsunuz; içki haram mı?.. Haram... Birisi hem tarikattenim diyor, hem de içki içiyor. Buna karşı olunmaz mı?.. Karşı olunmazsa, müslümanlık nerde kalır?.. Elbette karşı olacağız.

Arnavutluk başmüftüsü geldi, evimize misafir oldu. "Arnavutluğun %40'ı Bektâşî Tarikatı'ndandır; rakı içerler bunlar." dedi. Ben de duydum, biliyorum. Gazeteler bir röportaj yapmıştı, ordan biliyoruz. Rakı içen bir tarikat kabul edilemez, tarikat değildir o!.. E, tarikatım diyor... Sapıtmıştır. Ne tarikatıymış?.. Bektâşî Tarikatı...

Ben Hacı Bektâş-ı Velî'yi tanıyorum. Hacı Bektâş-ı Velî içkinin aleyhinde... Bu içkiyi içiyorsa, demek ki sapıtmış. Hacı Bektâş-ı Velî'nin dahi yolunda gitmiyor. Çünkü Hacı Bektâş-ı Velî diyor ki: "Bir kuyunun içine bir damla içki damlasa, suyunu dışarıya çıkartsalar. Kova ile çıkartıp çıkartıp kuyuyu boşaltsalar temiz olsun diye, dökseler suyu... Dışarısı ıslandı. Islandığı yerde ot bitse, o otu koyun yese; o koyunun etini yemem!" diyor.

Neden?.. Su şaraplıydı. Ot şaraplı sudan büyüdü. Koyun şaraplı suda büyümüş otu yedi. Onun için etini bile yemem diyor.

Bu neyi gösteriyor?.. Buna mübalağa sanatı derler. Bir şeyin kötülüğünü kesin olarak göstermek için mübalağa sanatı yapılır bazen... Yâni, o koyunun eti aslında temiz... O ot da temiz... Ot şarabı emmiyor ki, suyunu emiyor, şarabı almıyor topraktan...

Ama, çok kesin olarak biliyoruz ki, Hacı Bektâşî Velî içkinin aleyhinde... Şimdiki Bektâşî, Bektâşî Tarikatı'ndayım diyen Arnavutluk'taki adam içkiyi içiyor. Demek ki Hacı Bektâş'ın yolunda değil... Demek ki, Bektâşî adını bile almağa hakkı yok...

Kaldı ki, diyelim ki Hacı Bektâş-ı Velî de içki içmiş olsa; Hacı Bektâş-ı Velî Peygamber Efendimiz'den yedi asır sonra yaşamış bir insan... Bizim örneğimiz, nümûnemiz, nümûne-i imtisâlimiz Peygamber Efendimiz... Bizim kitabımız Kur'an-ı Kerim... Bizim dinimizin hükümleri Kur'an-ı Kerim'den, hadis-i şeriflerden çıkıyor. Birisinin şöyle böyle yapması, şöyle böyle demesi, bize dinî bakımdan delil olmaz. İçen günahkâr olur, bize örnek olamaz. O içmiş, ben de içeceğim diyemeyiz.

Bunun fıkıhta kaidesi nedir: "Batıl makîsün aleyh olamaz!" Yâni, "Kötü, aslı yanlış, batıl olan bir şey esas alınarak, örnek alınarak ona uygun olarak iş yapılamaz!" demek... Bâtıl makîsün aleh olamaz, hak makîsün aleyh olur. Peygamber Efendimiz şöyle yapmış, o halde ben böyle yapayım diyebilirsin. Ama Ebûcehil şöyle yapmış, ben de öyle yapayım diyemezsin; çünkü Ebûcehil bâtıl yoldadır.

Bâtıla uyulamaz, bâtıl örnek alınamaz, esas alınamaz. Bu aklın ve hukukun ve şeriatın kanunudur.

Onun için, tasavvufu bilmeyenler ya tasavvufu bilmediklerinden aleyhinde konuşuyorlar; ya da etrafında gördükleri kötü insanlardan ibaret sanıyorlar tasavvufu, ondan saldırıyorlar.

Biz de onlara düşmanız. Biz de aynı şekilde düşünüyoruz. Çünkü, esas olan Allah'ın rızasını kazanmaktır, Kur'an-ı Kerim yolunda yürümektir, Peygamber Efendimiz'in sünnet-i seniyyesine sımsıkı sarılmaktır. Bizim yolumuz budur.

Biz de, birisi şeriata aykırı hareket ederse, hemen kaşımızı çatarız. Falanca adam varmış, kadınlarla erkekleri bir arada oturtuyormuş. Kadınlara elini öptürtüyormuş, ziyan etmez diyormuş... "Hadi ordan, palavracı sen de..." deriz, hemen kızarız.

Falanca adam çok iyi adammış da, cumaya gitmezmiş... "Hadi ordan, cumaya gidilmez mi?.. Allah-u Teâlâ Hazretleri:

(İzâ nûdiye lis salâti min yevmil cumuati fes'av ilâ zikrillâh) buyuruyor. Allah'ın sözünü dinlemiyor; kaşımızı çatarız, derhal tavrımızı alırız. Falanca adam yediği şeyin haramlığına helâlliğine dikkat etmiyor. Haramı yiyor, haramı içiyor, haramdan kazanıyor... Hemen kaşımızı çatarız. Bu adamın başında kavuğu var, sırtında cübbesi var, elinde asâsı var diye onu hoş görmeyiz.

Neden?.. Kıyafet mühim değildir; amel mühimdir. Amelleri şeriate aykırı diye tavır koyarız. O halde, aslında onlarla ihtilâf halinde değiliz.

Nitekim meselâ, İbn-i Teymiye diye bir kimse vardır, hep tasavvufun karşısında bir kimse olarak gösterilir. Halbuki kendisi mutasavvıftır, kendisi tasavvuf erbabıdır. İbn-i Teymiye'de Tasavvuf diye Türkçe'ye de kitaplar çevrilmiştir. O bizim anladığımız mânâdaki tasavvufa karşı değil, bizim karşı olduğumuz tasavvufa karşı...

Onun için, Ebül Hasen-i Nedvî sellemehullah, Allah ömür versin, iyi bir alim; "Bu tasavvuf kelimesi hak yolda gidenlerin de, batıl yolda gidenlerin kullandığı bir isim oldu. Keşke buna bir başka isim versek de, karışıklık olmasa şu sebepten dolayı..." diyor. "Başka bir isim verelim!" diyor.

Tamam, olur, verelim: "İhsân yolu, takvâ yolu" diyelim. Takvâyı anlattık, ihsan yolu ne demek?.. Peygamber SAS Efendimiz bir hadis-i şerifinde buyurmuş ki:

"--Allah'a onu görüyormuşçasına samîmî ibadet et! Sanki karşındaymış, sanki sen Allah'ı görüyormuşsun gibi, öyle candan, öyle samîmî, öyle içten, öyle duygulu ibadet et!" Neden?.. "Çünkü her ne kadar sen onu görmesen bile, o seni görüyor."

Bir görme işlemi var, o seni görüyor. Her yerde hàzır ve nâzır... O seni görüyor, içini dışını biliyor. Sen de onu görüyormuş gibi ibadet et!.. İşte tasavvuf, Allah'ı görüyormuş gibi ibadet etmektir.

Başka bir hadis-i şerifte Peygamber Efendimiz buyuruyor ki: "İmanın en yüksek derecesi, Allah'ı görüyormuş gibi ona inanmak ve ona ibadeti öyle yapmaktır. O halde mahkemeye müracaat edip isim değişikliği yapalım!..

Bizim yolumuz ihsân yolu... Yâni, Allah'ın bizi gördüğünü bilerek, biz de sanki Allah'ı görüyormuşuz gibi, ona hâlis muhlis ibadet etmek yolu diyebiliriz.

Peygamber Efendimiz hadis-i şerifinde buyuruyor ki: "Bir insan bir günahı, iman içinde iken işlemez!"

--E ne olur?..

İman o anda ondan ayrılır, öyle işler. Katil öldürme işlemini mü'minken yapmaz. Sarhoş, şarap içme fiilini mü'minken yapmaz. İman çıkar, aklı durur, gözü perdelenir, gönlü kararır, öyle yapar. Hırsız hırsızlığını mü'minken yapmaz, yapamaz! Mü'min olan insan yapamaz!..

İmanı çıkıp gidiyor, gözü kararıyor, düşünemiyor. "Düşünemedim, aklım ermedi, kendime hakim olamadım... Bilmem ne..." diye ondan sonra hakimin karşısında mâzeret...

Demek ki, bizim yolumuz, Peygamber Efendimiz'in zamanında, Kur'an-ı Kerim'de, hadis-i şeriflerde, sahabe-i kirâmın bildiği isimle bizim yolumuz ihsân yoludur. Allah'ı görüyormuş gibi ibadet etme yoludur. Bizim yolumuz takvâ yoludur. Kur'an-ı Kerim'de kaç yerde takvâ kelimesi geçiyor. Saymadım ama, yüzün üstünde yerde geçiyor takvâ kelimesi...

Bizim yolumuz takvâ yoludur. Biz takvâ ehli müslüman olacağız. Her işimizi Kur'an'a uygun yapacağız. Bizim yolumuz Kur'an-ı Kerim yoludur. Bizim yolumuz, Peygamber SAS Efendimiz'in ahlâkına ahlâkımızı uydurma yoludur. Rasûlüllah'ın ahlâkıyla ahlâklanma yoludur. Rasûlüllah Efendimiz'in ahlâkı neyse, onunla ahlâklanmak, o ahlâka sahib olmak, öyle yaşamak yoludur.

Bizim yolumuzun adları çıktı ortaya.. Hani Peygamber Efendimiz'in nice isimleri var... Allah-u Teâlâ Hazretleri'nin nice esmâ-ü hüsnâsı var... Bizim yolumuzun da çeşitli adları var: "Tasavvuf yoludur, takvâ yoludur, ihsân yoludur, Kur'an yoludur, Rasûlüllah'ın ahlâkıyla ahlâklanma yoludur, cennet yoludur." diyebiliriz.

Allah-u Teâlâ Hazretleri bizi, dinimizin hakîkatlerini öğrenen ve hayatında o bildiklerini uygulayarak, ilmiyle âmil olarak takvâ üzere yaşayan, ömrünü bereketli, hayırlı, sevaplı geçiren, huzur-u Rabbil İzzet'e sevdiği razı olduğu kul olarak; güzel, alnı açık, eli ibadetlerle dolu, kalbi pırıl pırıl varan kullarından eylesin...

Onun için, buyurun beraberce bir güzel tevbe edelim:

13. 6. 1996 - Özelif / ANKARA

.DERVİŞLİĞE ÖVGÜ

Prof. Dr. Mahumud Es'ad COŞAN Rh.A

Hz. Peygamber efendimiz s.a.s. sahîh bir hadis-i şerifinde buyurmuşlr ki:

"Nefsim elinde olan Allah'a yemin ederim ki inanmadıkça cennete giremezsiniz; birbirinizi sevmedikçe de gerçek mü'min olamazsınız."

Gerçek mü'min olmanın şartlarını bildiren daha pekçok hadis-i şerif var. Bunlara göre: kendisi için istediği şeyleri din kardeşleri için de dilemedikçe; komşusu şerrinden emin olmadıkça; takva sahibi olmadıkça, nefsleri islah ve terbiye etmedikçe; güzel huylarla huylanmadıkça; çirkin huyları, hasedi, kibri, ucubu, riyayı, hiyaneti, yalanı terk etmedikçe... kısacası ahlak ve tasavvuf kitaplarında toplanmış ve anlatılmış vasıfları elde edip; ârif, kâmil, âşık-ı sâdık, dinde fakih, şeriate riayetkâr bir kul olmadıkça dünya ve ahiret huzur ve saadetine ulaşmak mümkün değildir.

Demek oluyor ki en ileri müslümanlık mertebesi, en yüksek mü'minlik makamı "dervişlik"tir. Dinî bilgi ve amel-i sâlihte ileri her gerçek âlim böyle diyor: Müctehidler, fakihler, Gazâliler, Molla Camiler, Mevlânâlar, Yunuslar, Hacı Bayramlar, Hüdaîler, İbrahim Hakkılar...

O halde sen de boşuna inadı bırak. Kuru hocalık yetmez, din ve şeriat namına, ğerçek dindarlığı, imanın özü ve hakikatini inkara kalkışma; Şairin:

"Kanun diye, kanun diye kanun tepelendi" dediği duruma düşme, iyi düşün, iyi incele; ömür zayi olmadan, ecel gelip çatmadan nefsini ıslah etmeye, kötü huylardan kurtulmağa, gerçek tevhidi bulmağa marifetullahı, mahabbetullahı elde etmeğe, Allah'ı çokça zikretmeğe, amellerini ihlasla yapmağa gel.

Bırak şu fani dünyanın yalan yanlış, oyalayıcı, aldatıcı, saptırıcı gayelerini! Bâki yurt olan âhiret kazanmağa yönel, iki günlük zevki değil, sonsuz ve ebedi saadeti iste! Senden önce niceleri geldi, geçti, göçtü; onlardan hangilerini beğeniyorsan onun hayatını kendine örnek al, seyyidül-evveline vel âhirin Muhammed-i Mustafa'yı kendine rehber edin; çünkü hayat ve ölüm, dünya ve âhiret hakkında en doğru haberi o getirdi, en güzel yolu o gösterdi. Allah'ın rızasına uygun en ideal yaşamı o sergiledi. O'nun siretini oku, sünnetini öğren, çünkü ümmetin fesada uğradığı zamanda O'nun sünnetini ihya edenler şehid sevapları kazanacaklar.

İncelendiğinde net olarak sen de göreceksin ki O'nu en iyi mutasavvıflar anlamış, O'na en güzel tarzda mutasavvıflar ittiba eylemiş, şeriatteki emirleri, yasakları en ince titizlikle mutasavvıflar uygulamışlardır.

Bakalım sen ne zaman uyanacaksın.

İslâm, Ağustos 1988


.

TASAVVUFUN ÖNEMİ

Bismillâhir rahmânir rahîm...

Elhamdü lillâhi rabbil alemîne hamden kesîran, tayyiben, mübâreken fîh... Kemâ yuhibbü ve yerdâ ve yenbağî licelâli vechihil kerîm...Ves salâtü ves selâmü alâ hayra halkıhî seyyidinâ ve senedinâ ve mededinâ Muhammedinil mustafâ ve âlihî ve sahbihî ve men tebiahû biihsânin ilâ yevmid dîn...

Aziz ve muhterem kardeşlerim!... Size Selim Hoca gibi İngilizce olarak akıcı bir tarzda hitab edemem. Ama sanıyorum o, beni sevdiği için biraz fazla şey yaptı size... Ben bir İngilizce cümle, hepinizin anlayacağı bir cümle söylemek istiyorum konuşmama başlamadan önce: "I am nothing, but a brother of you!"

Tasavvuf enterasan bir konu... Tarih boyunca da enterasan olmuş, halkın sevgisini ve ilgisini çekmiş ve üzerinde çok konuşulmuş bir saha... Şu da söyleyeyim ki, çok çeşitleri var... Abdülkadir-i Geylânî Hazretleri gibi, Seyyid Ahmed er-Rufâî Hazretleri gibi, Peygamber Efendimiz'in sülâlesinden gelen, aynı zamanda dinî ilimlerde büyük alim olan kimselerin temsil ettiği, herkesin hayran olduğu hayat tarzları var... Bunun dışında muhtelif ülkelerde görülen çeşitli tezâhürleri var tasavvufun... Ama enteresan olduğu için, sevildiği için dünyanın her tarafına yayılmış. Mağrib'den, --yâni Fas'tan-- İspanya'dan, İngiltere'den, Malezya'ya kadar, Afrika'nın güneyine kadar; Pakistan'a, Hindistan'a kadar yayılmış... Tarih boyunca da muhtelif devreler geçirmiş enteresan bir dal...

Ben kardeşiniz Ankara İlâhiyat Fakültesi'nde profesör idim ve oradan emekli oldum. Türk-İslâm Edebiyatı sahası, dînî ilimler sahası, benim ilgi sahamdır. Bu konuyla ilgili kısa açıklamalarla size bunun mahiyeti hakkında, kendi görüşlerimi söyleyerek sizi aydınlatmaya çalışacağım.

"Tasavvuf nedir?" sorusuna, tarihin derinliği içinden günümüze kadar, çok çeşitli cevaplar verilmiştir. Bunların tariflerini kısaca söyleyerek, tasavvufu çeşitli yönlerinden size tanıtmağa gayret edeceğim:

Bir tarife göre: (İlmül hâli leyse biilmil kàl) "Tasavvuf hal ilmidir, kal ilmi değildir." Bu şunu ifade ediyor ki; İslâm'da sadece bilgi kendi başına, insanı Allah'ın sevdiği bir kul haline getirmeye yetmiyor. Batılı müsteşriklerden, oryantalistlerden de çok bilgili olan, İslâmî konularda profesör olmuş insanlar var... Bilgi yetmiyor. Bilginin yanında, bilgisine uygun icraat yapmak, amel etmek, iş yapmak, ortaya güzel iş koymak da gerekiyor. Sadece sözde kalmaması gerekiyor.

İşte tasavvuf, söz ilmi değildir, fiiliyat ilmidir. Yâni, insan yaşayışında, hareketinde; dostlarıyla, komşularıyla muamelesinde; ticarethanesinde, başka yerlerde muamelesinde İslâmî hayatı yaşıyorsa, mutasavvıftır. Yaşamıyorsa, sadece dilinde varsa; bir şey değildir. Çünkü sadece bilgi, insanın vebalini artırır. Allah indinde derecesini yükseltmez. "Niçin bildiğine göre hareket etmedin?" diye, cezası daha çok olur. Onun için tasavvufa, "Hal ilmidir, amel ilmidir; söz ve sadece nazariyatla işi geçiştirme ilmi değildir." diye böyle bir tarifle yaklaşmışlar. Bir tarif bu...

Türkiye'nin yetiştirdiği çok meşhur s™fî, Hama'da tahsil görmüş, Saadeddîn-i Hamevî Hazretleri'nden feyzalmış, Kadirî Tarikatı'nın büyüklerinden Eşrefoğlu Rûmî'nin çok güzel, çok sempatik, çok samîmî bir kitabı var, tasavvufla ilgili... Diyor ki:

"Tasavvufta mürşidin görevi iki tanedir:

1. Kula Allah'ı tanıtmak ve sevdirmek...

2. Allah'a kulu sevdirmek..."

Birinciyi anlıyoruz. Kula Allah'ı sevdirmek nasıl olur?.. Allah'ı tanıtarak, esmâ-i hüsnâsını açıklayarak; ikramlarını, kullarına bağışlarını, lütuflarını; dağları, çiçekleri, meyvaları, sıhhati, afiyeti kullara hatırlatarak, kendilerine bunları bahşeden Allah'ı sevdirmek... Bu anlaşılıyor.

Fakat, "Allah'a da kulları sevdirmek; bir vazife de budur." diyor. Yâni, tasavvufu böyle iki yönlü bir çalışma olarak özetliyor.

--Efendim, o nasıl olacak?.. İnsan Allah'a cebir kullanamaz ki, zorlayamaz ki, "Sen bu kulunu seveceksin!" diyemez ki!.. yâni, kulu Allah'a sevdirmenin yolu nedir?..

Bu garib cümlenin izahını şöyle yapıyor: "Kula Rasûlüllah SAS Efendimiz'in sünnetine ittibâ etmeyi öğretir. 'Bak sünnete uygun böyle yaşanır!' diye sünnet-i seniyye-i nebeviyeyi öğretir. Rasûlüllah'a ittiba ettiği zaman, Allah onu sever.

Çünkü Kur'an-ı Kerim'de, Allah-u teâlâ Hazretleri buyuruyor ki, bismillâhir rahmânir rahîm:

(Kul inküntüm tuhibbûnallahe fettebiûnî yuhbibkümullahu ve yağfirleküm zünûbeküm) Ey mü'minler, ey insanlar! Eğer Allah'ı sevme iddiasıyla ortaya çıkmışsanız, 'Biz Allah'ı seviyoruz.' diyorsanız; bu, lafla olmaz! Rasûlüllah'a tabi olun, Allah'ın elçisine tabi olun ki, Allah da sizi sevsin!.."

Demek ki tasavvuf, bir bakıma kullara Allah'ı tanıtıp Allah'ı sevdirmek, onların gönlünde Allah sevgisi, Allah aşkı, muhabbetullah meydana getirmek; bir taraftan da Allah'a kulları sevdirmek, yâni kulları Allah indinde razı olunan kullar haline getirmektir. Bu da nasıl sağlanıyor?.. Kulları Rasûlüllah Efendimiz'e, onun sünnetine sarılmaya götürmek, teşvik etmek sûretiyle oluyor. Çünkü, Kur'an-ı Kerim'in okuduğum ayet-i kerimesi, bu hakîkatı gösteriyor.

Tabii bu anlatımlar, çeşitli yönleriyle tasavvufu tanımamıza yardımcı oluyor. Tasavvufu tanıtmak, anlatmak için üçüncü bir yaklaşım şu: Muhtelif ayet-i kerimelerde bildiriliyor ki, insanın bir nefsi var, içinde bir kendi varlığı var:

(İnnen nefse leemmâreten bis sûi illâ mâ rahime rabbî.) Bu insanın nefsi, kendi varlığı Allah korursa, yardım ederse, ıslah olur. Olmazsa, insanları kötülüklere sevkeder. Çünkü, benciller kendisini düşünür. Kendisi rahat etmek, kazanmak, eğlenmek, gülmek, her şeyi elde etmek ister; başkalarını düşünmez. Nefis kötülüğü, rahatı, keyfi, eğlenceyi emreder.

Şimdi insanın içindeki bu iç varlığı Allah yaratmış. Neden yaratmış böyle bir nefis denilen şeyi?..

(A'dâ aduvvüke nefsükelletî beyne cenbeyk.) "En büyük düşmanın, kendi içindeki nefsindir." buyuruluyor. Yâni, kendisi insana nasıl düşman oluyor?.. Niye böyle bir düşmanı Allah insanın kendi içinde yaratmış?..

Bu vücudu tedvir etmek için, idare etmek için yaratmış. Bu vücudun uyuması, acıktığı zaman yemek yemesi, kendisini kollaması, savunması, mikrop geldiği zaman mikropları alt etmesi, hastalığı yenmesi lâzım!.. Bu vücudun ayakta durması için, Allah onu koymuş. Fakat kontrol edilmediği zaman, nefis insana kötülükleri emrediyor. Çok rahata düşüyor. Başkalarını çalıştırıp, kendisi onun sırtından geçinme tarafına gidiyor. Yâni, gayr-i ahlâkî yollara sapıyor.

Kur'an-ı Kerim'de Allah-u Teâlâ Hazretleri buyuruyor ki, bismillâhir rahmânir rahîm:

(Kad efleha men tezekkâ.) "Nefsini temizleyebilen, içini pâk eden kimse felâh bulacak!"

(Kad efleha men zekkâhâ. Ve kad hàbe men dessâhâ.) "Kim nefsini ıslah edebilirse, o felâh bulmuştur. Allah'ın sevdiği, râzı olduğu kul olmuştur. Ahirette de cennete girecektir." deniliyor. "Kim nefsine tabi olmuşsa, nefsini yenememişse; nefsinin hevâsına, arzularına takılıp, kapılıp, onun peşinde sürüklenmişse; eğlence, kumar, plaj ve daha başka kötülüklere dalmışsa; mahvolmuştur, helâk olmuştur." diye bildiriyor.

İşte tasavvuf; felâh bulmak, kurtulmak, cennete girmek için, nefsi terbiye etmenin gerektiğini Kur'an-ı Kerim söylediğinden, bu iç varlığı terbiye etmeyi esas alıyor. Bu yönüyle de tasavvuf; insanın kendi vicdanını, iç varlığını, nefsini terbiye etme yoludur. Terbiye etmesi lâzım ki, felâh bulsun, kötülüklerden kurtulsun, Allah'ın sevdiği bir kul olsun!..

Biz hayatta ne istiyoruz?.. Mutlu olmayı istiyoruz, huzur içinde yaşamayı istiyoruz. Ahirette de cennete girmek istiyoruz. Allah'ın sevgili bir kul olarak, ahirette cezaya uğramamayı, cehenneme düşmemeyi, cennete girmeyi istiyoruz.

Bu dünyada mutlu yaşamanın; cemiyetin, toplumun mutlu olmasının yolu güzel ahlâktır. Ahlâk, bir takım kaideler koyuyor. İnsanları insanlara zulmettirmiyor, haksızlık yaptırtmıyor. İnsanları insanlara acımaya, merhamet etmeye, insanlar için parasını harcamaya, vakıflar kurmaya, hayır hasenat yapmağa sevk ediyor. Sonra, insanlar arasındaki münasebetleri tanzim ediyor. (Isbir) "Sabırlı ol!" (Lâ tağdab) "Kızma!" diyor. (Vel âfîne anin nâs) "Kardeşini affet!" diyor. İnsanları affetmenin çok kıymetli bir şey olduğunu ifade ediyor.

Bu ahlâkî kaideler, toplum içinde bir huzur meydana getiriyor. Ailede kocaya vazifeler yüklüyor, hanıma vazifeler yüklüyor. Koca hanımına sadık, evine, çocuğuna bağlı oluyor, onlar için çalışıyor. Hanım kocasına bağlı oluyor, çocukların eğitimi için çalışıyor. Yuvada mutluluk, toplumda düzen ve temizlik oluyor... Toplumlar arasında münâsebetler güzel oluyor. Harb olmuyor, sulh oluyor. Gasp, zulüm olmuyor, iyilik oluyor... Bütün bunlar, insanların dünyada mutlu olmasını sağlıyor.

Ayrıca, ahirette mutlu olmak için de bunlar çok önemli... Çünkü, Peygamber SAS, bir hadis-i şerifinde buyuruyor ki:

(Ekseru mâ yüdhılün nâsel cennete takvallahi ve hüsnül hulûk.) "İnsanları ekseriyetle cennete iki sebep sokacak... İki sebeple insanlar cennete girecekler: Takvâ ve güzel huy!.." Müslümanların takvâyı öğrenmesi lâzım, güzel ahlâk sahibi olması lâzım!..

Şimdi biz güzel ahlâka misâl olarak bunu veriyoruz. Çünkü konumuz tasavvufa, güzel ahlâkın dünyada mutluluğu, ahirette de mükâfatı kazandıracağı yönünden girdik. Bu güzel eğitimi sağlamak için, bir seri eğitim gerekiyor. Eğitimsiz olmuyor. Nasıl ilkokuldan sonra ortaokul, ortaokuldan sonra lise, liseden sonra üniversite okunuyor. Ondan sonra, meslekî eğitimler, çeşitli kurslar görülüyor. Ondan sonra, mesleğinde faydalı bir insan haline gelinebiliyorsa; bir insanın da kızmamayı öğrenmesi, başkalarına iyilik yapmayı, sabretmeyi, affetmeyi, sevmeyi öğrenmesi çok önemli!..

Öğretmezseniz, öğrenemiyor insanlar... Meselâ Yunus Emre'yi ele alalım: O devir tasavvuf devri, bizim Anadolu'da... Yunus Emre bütün şiirlerinde aşktan, tasavvuftan, sevgiden bahsediyor... İnsanları sevmekten bahsediyor. Mutasavvıf kendisi... "Ben buraya kuru iddia için gelmedim, ben sevgi için geldim. Dostun nazargâhı olan, Allah'ın tecellî ettiği yer olan kalbleri yapmağa geldim, insanları mutlu etmeğe geldim." diyor.

"İnsanları kırmamak lâzım!.. Kâbe mi daha üstün, insanın kalbi mi daha önemli?.. Kâbe taştandır. Ama insanın kalbi daha önemlidir Allah indinde... İnsanları memnun edecek çalışmalar yapmak lâzım gelir." diye bu eğitimi almış. Yunus belki oduncu, belki köylü, belki tahsilsiz bir insan; ama, sevmeyi öğrenmiş!..

Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî'ye bakıyorsunuz; baştan aşağıya aşk ve şevki işliyor tema olarak... Eşrefoğlu Rûmî'ye bakıyorsunuz, belki ilâhilerini okudunuz, kulağınızda, çocuklarınıza öğrettiniz;

Seni sevmek benim dinim imanım, 
İlâhî din ü imandan ayırma!..

diyor. Şiirlerinde bunu işliyor.

İşte bu güzel ahlâkı, bu sevgiyi, bu sabrı, bu şükrü; her şeye yumuşak bakmayı, hayatın olayları karşısında metin durmayı, sıkıntılı hallerden sabrederek rahatça çıkmayı, güzel hallerde şımarmayıp şükretmeyi; kazandığı zaman başka insanlara da yardım edip, onları da mutlu etmeyi öğrenmesi lâzım insanın!.. Yâni, bir ahlâk eğitimi geçirmesi lâzım!.. Tasavvuf, aynı zamanda bunu sağlayan ilimdir. Tasavvuf mekteb-i edebdir, medrese-i ahlâktır. Bir yönü de bu!..

Ahlâk dediğimiz zaman, iyi olmayan, hoş görülmeyen, düzeltilmesi gereken, kötü ahlâk dediğimiz hususları da ele almak lâzım!.. Meselâ kıskançlık, kıskanmak; insanın yapmış olduğu ibadetlerden, hayırlardan meydana gelmiş olan sevapları yok eder. Ateşin odunu yakıp, kül edip bitirdiği gibi yok eder. Demek ki, kötü huy olan hased, kıskanma huyu, insanın kazançlarını yok ediyor.

Sonra Allah, insanların yapmış oldukları iyilikleri herkesten kabul etmiyor. Kur'an-ı Kerim'de, Allah-u Teâlâ Hazretleri buyuruyor ki:

(İz karrabâ kurbânen fetükubbile min ehadihimâ ve lem yütekabbel minel âhar) İki kişi kurban takdim ediyor. Allah birisini kabul ediyor, birisini kabul etmiyor. Sebep?..

(İnnemâ yetekabbelallahu minel müttakîn.) Allah ancak takvâ ehli olandan kabul ediyor. Yâni, takvâ ehli olmak lâzım!.. Hased eden, kıskanan, gazab eden bir insan olmamak lâzım!.. Kötü huylar insanı hem cemiyette mutsuz ediyor, huzursuzluklar meydana getiriyor; hem de ibadetlerin kabul olmamasına, Allah'ın sevmediği durumların meydana gelmesine ve ibadetlerin reddine sebep oluyor. Onun için, herkesin takvâyı öğrenmesi, kötü huyları içinden atması lâzım!..

Sonra, tasavvufun önem verdiği kötü huylardan birkaç tanesini daha hatırlatmak istiyorum:

(İnnallahe azze ve celle lâ yakbelü minel ameli illâ mâ kâne lehû hâlisà) "Allah-u Teâlâ Hazretleri, kulun yaptığı ameli kabul etmez; ancak sırf kendisi için yapılmışsa, sırf ihlâs ile yapılmışsa kabul eder. Riya ile, gösteriş için, menfaat temin etmek için yapılmışsa, kabul etmez!.." Yâni, namaz kılıyor, başka bir iş yapıyor, bir hayır yapıyor, belki para veriyor; ama; riya ile, ihlâssız yapılmışsa, niyeti bozuk ise kabul etmiyor.

Demek ki, hasedi içimizden atmamız, takvâyı edinmemiz, ihlâsa sahib olmamız, gösterişi riyâyı üzerimizden atabilmemiz lâzım!.. Namaz kılıyoruz, oruç tutuyoruz, hayır hasenat yapıyoruz ama, bunları yapamadığımız takdirde kıymeti yok!.. Misâl:

(Rubbe sàimin leyse lehû min siyâmihî illel cûi ve ataşu) "Nice oruç tutan insan vardır ki, akşama kârı sadece aç kalmak, susuz kalmaktan ibarettir." Hadis-i şerifte böyle buyuruyor Peygamber Efendimiz... Neden?.. Gündüz gıybet etmiştir; gıybet orucun sevabını gideriyor... Midesine oruç tutturmuştur da, gözü harama bakmıştır; orucun sevabı gidiyor... Yâni kötü huylar, orucun kabul olmamasına sebep oluyor.

(Rubbe kàriil kur'âni yel'anühül kur'ân) "Nice Kur'an okuyan insan vardır ki, Kur'an ona lânet eder." Neden?.. Kur'an-ı Kerim'i saygıyla, sevgiyle, Allah rızası için okumadı; başka maksatla okudu.

Sonra, "Nice namaz kılan insan vardır ki, kıldığı namaz onu Allah'tan uzaklaştırmağa yarar, başka bir işe yaramaz." Neden?.. Namazı gösteriş için kıldı, usûlüne riayet etmeden kıldı.

Demek ki, sırf ibadetleri, hayırları yapmak yetmiyor. O hayırlı işlerin yapılmasında insanın içinin temiz olması, bir takım şartlara riayet edilmesi gerekiyor. Onları öğrenmek lâzım!.. İşte, amellerin bu kabul şartlarını inceleyen ilimdir tasavvuf!.. Onun için fıkhüz zâhir; yâni namaz kılmanın âdâbı, abdest almanın, zekâtın şekli gibi bilgilerin yanında, iç şartları da öğrenmek lâzım geldiği için, tasavvufa da fıkhül bâtın deniliyor. Çünkü, meselâ:

(Lâ tübtilû sadakàtiküm bil menni vel ezâ) "Verdiğiniz sadakaları, zekâtları başa kakarak, eza vererek bâtıl hale, boş hale getirmeyin!" diyor Allah-u Teâlâ Hazretleri... İşte amellerin kabul edilmesinde kalbin, gönlün ve için bir takım şartları var... O şartları kollamak lâzım!.. Onlara riayet ettiğin zaman namaz, namaz oluyor; Kur'an, Kur'an oluyor; hac, hac oluyor; oruç, oruç oluyor; ibadet, ibadet oluyor... İşte bu çok önemli noktayı anlatan tasavvuf, fıkhül bâtın diye isimlendiriyor. Onun için, çok önemli oluyor.

Bir çok tarikat var... Tasavvuf deyince, tek bir yol olarak görmüyoruz da, çeşitli tarikatlar görüyoruz. Bu neden?.. Bu da merak konusu olabilir.

Tarîkat; Arapça'da yol demektir, metod, usül demektir... Allah'ın rızasını kazanmak için ve şu saydığım gayeleri elde etmek için takib edilen usül, metod demektir. Bunlar farklı olduğu için, çeşitli ekoller, çeşitli yollar meydana gelmiştir.

Bunu otomobil markalarına benzetebiliriz. Otomobil dediğimiz zaman, evet içine biniyoruz, gidiyoruz ama, çeşitli markalar var... Almanların, Fransızların, İngilizlerin, İtalyanların çeşitli milletlerin hepsi de güzel olan çeşitli araçları var... Yarışlara giriyorlar; bazan o kazanıyor, bazan ötekisi kazanıyor. Hepsi bir insanı bir yerden alıp, öbür tarafa götürmeğe yarıyor; fakat, markalar farklı oluyor.

Tasavvufta da, bu amaçları elde etmek için çeşitli yollar var... İnsan nefsini ıslah edecek, Allah'ın rızasını kazanacak, kötü huylardan kurtulacak, takvâyı, ihlâsı öğrenecek, Allah'ın sevdiği bir kul olarak yaşayacak, başka insanlara faydalı olacak... Peki bunu nasıl elde edecek?.. Bu böyle bir saatte, bir günde, akşamla yatsının arasında olur mu?..

Hayır! Bu bir yetiştirmedir, uzun bir eğitim meselesidir. Bir doktorun yetişmesi için harcanan seneleri düşünün!.. Bir mühendisin yetişmesi için geçen yılları düşünün!.. İlkokul, ortaokul, lise, üniversite, çeşitli ilimler, vs... Bütün dünya meslekleri böyle olduğu gibi, bir insanın da engin bir ruha sahib olması için, yüksek bir şahsiyet olabilmesi için, hakîkaten herkesin sevdiği saydığı bir insan olabilmesi için, bir eğitim görmesi lâzım!..

Bu eğitimin de çeşitli metodları olması gerekiyor. Metodlar farklı olabiliyor. İnsan aklı çeşitli şekillerde çalıştığı için; herkes bir otomobil yapıyor ama, farklı yapıyor... Herkes bir pencere yapıyor ama, başka türlü; kimisi şöyle açılıyor, kimisi böyle açılıyor. İşte bunun gibi, farklı metodlardan da tarikatlar meydana geliyor.

Ama, bu tarikatların iki esas yolu var... Bunlardan bir tanesi: Nefsi sıkı bir idman ve egsersiz ile yetiştirme yolu... Nasıl sabahları koşuyoruz; ağır jimnastik yapıyoruz, halter kaldırıyoruz; barfiks yapıyoruz, yüzme ve diğer sporları, bayağı zor şeyleri yapıyoruz... Sporcular ter döküyorlar bunları yaparken... Bunun gibi, ağır eğitimlerden geçtikten sonra bir insanın olgun bir insan, bilge bir insan olması; hareketlerini kontrol edebilen, nefsine hakim olabilen, sinirlenmeyen, kızmayan, faziletli bir insan olması yolu var... Uzun bir eğitim, açlık, susuzluk, ibadet, tâat, halvet, seyahat, uykusuzluk vs. gibi bir yol var...

Bir de; insanın içinde, kalbinde Allah'a doğru bir sevgi, bir şevk, bir aşk uyandırma, bir istek uyandırma yolu var... O isteği uyandırdın mı, o şahıs kendiliğinden o tarafa doğru koşar.

Birinciye --tepeleyerek, kahrederek ve cebren yola getirerek nefsi ıslah yolu, zorla ona bir şey yaptırma yolu-- turûk-u nefsâniye deniliyor. İkincisine ise, turûk-u rûhâniye deniliyor.

Turûk-u rûhâniye; ruhu kuvvetlendirerek, insanın içindeki güzel duyguları kuvvetlendirerek, kendisinde iyi insan olmağa bir azim ve istek uyandırma yoludur. İnsan buna sahib oldu mu, daha kestirme olarak, yâni başkasının kontrolüne lüzum kalmadan, kendisi yolda daha rahat ve hızlı yürüyen, koşarak yürüyen bir insan haline geliyor.

Sonuç olarak, "İnsan tasavvufa girer ve bu eğitimleri görür ve bu amaçları elde ederse, ne olur?.." bir de onu söyleyerek, --yatsı vakti geldiği için-- sözümü tamamlamak istiyorum. Sözümün havada kuru bir iddia olmadığını göstermek için, Kur'an-ı Kerim'den misallerle başlayacağım:

Bir insan şu anlattığım amaçları elde etmiş bir kul olursa, Allah'ın sevgili kulu olursa ne olur?..

Meryem Validemiz ibadete çekilmiş idi. Hiç kimsenin girmediği bir yerde, bir ibadethanede Allah'a ibadetle, zikirle meşgul oluyordu. Ancak, Zekeriyyâ AS gidip kendisine kapıyı açıp, yiyecek vs. veriyordu. Kur'an-ı Kerim'de buyruluyor ki, bismillâhir rahmânir rahîm:

(Külle mâ dehale aleyhâ zekeriyyal mihrâbe vecede indehâ rizkà. Kàle yâ meryemu, ennâ leki hâzâ. Kàlet hüve min indillâh. İnnallahe yerzuku men yeşâü bigayri hisâb.)

Zekeriyyâ AS, Meryem Validemiz'in yanına girdiği zaman, bakıyor ki, o mevsimde orada olmayan olağanüstü gıdalar var... Şaşırıyor. Zekeriyyâ AS bir peygamber... Diyor ki:

"--Yâ Meryem, sana nereden geliyor bu?.."

O da diyor ki:

"--Bu Allah'tan gönderiliyor. Allah dilediği kullarını böyle hiç kimsenin tahmin etmediği bir şekilde rızıklandırır."

Kur'an-ı Kerim'deki bu misal de gösteriyor ki, kerâmet yoluyla Allah'ın böyle ibadet eden kullarına ikramı oluyor ve olağanüstü şeylerle karşılaşılıyor.

Diğer misâli: İsmi zikredilmiyor Kur'an-ı Kerim'de ama, Süleyman AS'ın ashabından, veziri... (İndehû ilmün) Yâni, mânevî ilimlere sahib olan bir kimse... Sabâ melikesi Belkıs'ın tahtını, Yemen'in bilmem hangi uzak diyarından Filistin'e, bir göz yumup açıncaya kadar getiriyor.

Süleyman AS soruyor:

"--O Kraliçe Belkıs gelmeden önce, onun memleketinden onun tahtını buraya kim getirir?"

"--Ben getiririm!" diyor.

(Felemmâ raâhü mustakırran indehû kàle hâzâ min fadli rabbî) Süleyman AS bakıyor ki, taht önünde... Yâni ashabından olan veziri --belki Âsaf ismindeki veziri-- tahtı getirmiş çok uzak diyarlardan... Diyor ki:

"--Allah'ın ikramı bu!.."

İşte bak, Allah fazl ü keremiyle bunu nasib ediyor. Olağanüstü bir durum ama, geliyor. Neden?.. Süleyman AS'ın ashabından, iyi bir kul olduğu için...

Hazret-i Ömer'in hikâyesini hepimiz biliyoruz, tarih kitaplarında da var: Hutbedeyken, "Yâ Sâriye! Elcebel, elcebel!.." diye ihtar etti, İran'daki ordu komutanına seslendi Medine-i Münevvere'den... Hutbe okurken hutbesini kesti, "Dağa dikkat et, yâ Sâriye! Arkandan düşmanlar çeviriyor seni!.." diye seslendi.

Aradan aylar geçtikten sonra, Sâriye Medine'ye geldiği zaman, dediler ki:

"--Böyle bir keresinde, bir cuma hutbesinde hutbeyi kesti Hazret-i Ömer; ondan sonra sana seslendi. Ne oldu?.."

"--İran'da düşmanlarla savaşıyordum. Farkında değildim, savaş heyecanından... Hazret-i Ömer'in sesini duydum. 'Dağa dikkat et! Düşman arkandan çeviriyor!" diyordu. Onun üzerine arkama baktım ki, düşman geliyor. tedbir aldık, düşmanı yendik." dedi.

Şimdi, Hazret-i Ömer'in Medîne'den, oradaki insana sesini duyurması, bizim Peygamberimiz'in ashabından bir misal... Tabii, çok bunların misalleri de...

Hazret-i Osman, yanına gelen bir kimseye diyor ki:

"--Senin gözlerinde zinâ eseri görüyorum!.."

Adam şaşırıyor, diyor ki:

"--Yâ emîrel mü'minîn, peygamberlik bitmedi mi?.. Peygamber Efendimiz'den sonra bu iş yoksa sana mı geçti?.. Gözümde zinâ izi olduğunu nerden bildin, işte normal bir göz?.."

Gelirken, açık olan bir kapıdan içeriye gözü takılmış, bakmış. Mahremi olmayan yabancı bir kimseye baktığı için, gözü o günaha bulaşmış... Yanına geldiği zaman onu anlaması, Hazret-i Osman'ın kerâmeti...

Bir de sahâbeden sonraki insanlardan misâl olsun diye söyleyeyim: Cüneyd-i Bağdâdî'ye birisi geliyor... Tebdil-i kıyafet etmiş, müslüman gibi giyinmiş; ama, kendisi müslüman değil...

(İttek firâsetel mü'mini feinnehû yenzuru binûrillâh) "Müslümanın ferasetinden kork! Çünkü, o Allah'ın nuruyla bakar." hadis-i şerifini soruyormuş, ne demek diye... Camide soru soruyor, başında takkesi var, müslüman gibi görünüyor.

Cüneyd-i Bağdâdî gülüyor ona:

"--Müslüman ol! Şimdi, müslüman olmanın zamanı geldi." diyor.

İki keramet gösteriyor: Birincisi; kendisine soru soran kimsenin, müslüman kıyafetli kâfir olduğunu anlıyor. İkincisi; o zamanın artık müslüman olma zamanı olduğunu söylüyor. Böylece, ferâsetin nümûnesini göstererek sorunun cevabını vermiş oluyor. Yâni, "Bak işte, ben senin kâfir olduğunu ve müslüman olman gerektiğini anladım!" demiş oluyor ve o anda, o şahıs müslüman oluyor.

Zünnûn-ı Mısrî vaaz veriyormuş. Diyor ki: "İnsan Allah'ın sevgili kulu olursa, çevresindeki eşyâ ona itaat eder. Meselâ şuradaki yatağa, 'Kalk gez!' dese, yatak gezer odanın dört köşesini..." der demez; köşede serilmiş olan yatak dört köşeyi dolaşıp, oraya gidiyor. Herkes görüyor. Bu da Risâle-i Kuşeyriye'de yazıyor.

İnsan Allah'ın sevgili kulu olduğu zaman, sonu çok tatlı oluyor. Birkaç misalle bunu anlatmağa çalıştım.

Esselâmü aleyküm ve rahmetullah!..

25. 1. 1991 - Adelaide

Dervişân

.Prof. Dr. Mahmud Es'ad COŞAN Rh.A

İSLÂM'DA TASAVVUF

Bismillâhir-rahmânir-rahîm.

Elhamdü lillâhi rabbil-àlemîn... Hamden kesîren tayyiben mübâreken fîh... Kemâ yenbağî licelâli vechihî ve liazîmi sultànih... Ves salâtü ves-selâmü alâ seyyidinâ muhammedin ve alâ âlihî ve sahbihî ve men tebiahû bi-ihsânin ecmaînet-tayyibînet-tàhirîn...

Aziz ve muhterem kardeşlerim!..

İslâm dinini biliyoruz. Kısaca bir insan, "Eşhedü en lâ ilâhe illallah, ve eşhedü enne muhammeden abdühû ve rasûlühû" derse bu dine girer. Meselâ bir İsveçli İslâm'ı merak ediyor, inceliyor, İslâm'a girecek; ne yapması lâzım?.. Kelime-i şehâdet getirsin, "Ben Allah'ın bir olduğunu, şerîki nazîri, eşi benzeri olmadığını kabul ediyorum. Doğru olan budur." desin, "Muhammed-i Mustafâ da onun rasûlüdür, elçisidir, o göndermiştir, Allah göndermiştir onu bize... Onun peygamberi olduğunu tasdik ediyorum." desin; tamam, müslüman oldu.

Bu icmâlî imandır; yâni çok özet bir şekilde... Önce müslüman oldu, işte kendisini kurtardı, işte uçuruma düşmekten kurtuldu. Tamam, Allah bir, Muhammed onun elçisi; İslâm bu...

Peki İslâm'ın teferruatı ne, amacı ne, sonucu ne? Nedir bu din ve bütün dinler, ne yapmak istiyorlar? Din diye bir ictimâî teşkilat niçin var, niçin olmuş? Asırlar boyu, insanlığın ilk çağlarından beri niye böyle bir yol var?.. Bu yolun özellikleri nedir? Dinlerin amaçları nelerdir?.. İslâm dini bu dinlerin içinde hangi noktadadır, amacı nedir?..

Bu soruların cevaplarını biz müslümanlar biraz bilebiliriz. Çünkü Türkiye'den geldik, az çok İslâm'la ilgili kitaplar okuduk, annemiz babamız bizi yetiştirdi. Bu hususta bizi bilgilendirdi, Allah onlardan razı olsun... Biz de biraz İslâm'ı biliyoruz. Bir hoca kadar bilmesek bile, kendimize yetecek kadar biliyoruz. İbadet diye emredilen şeyleri yapıyoruz.

Bu İslâm'ın içinde tasavvuf diye de bir şeyden bahsediliyor, bazısı da bu tasavvufu çok seviyor. Hayran, bağrı yanık âşık... Yunus deyince, yüzünde tebessümler yayılıyor. Mevlânâ deyince, kalbi sevgi doluyor. Böyle meşhur mutasavvıfları, tasavvuf yolunun büyüklerini duyduğu zaman çok seviniyor, memnun oluyor. Onlarla ilgili konular olursa, ilgiyle takib ediyor. Tamam...

Bir de tarikat diye bir şeyler var. Bazı müslümanlar bu tarikat denilen ictimâî teşkilatların içine girmişler, "Ben şu tarikattanım... Ben de şu tarikkattanım..." diye birbirleriyle konuşuyorlar. Bazıları bu tarikatlara kızıyor, sevmiyor. Milli Güvenlik Kurulu sevmiyor, lâikler sevmiyor... Tamam, onlar sevmesin amma, bazı müftüler, vaizler de sevmiyor... Bazı müslümanlar da sevmiyor.

Hattâ Ramazanda radyolarda, gazetelerde, televizyon kanallarında tasavvufun aleyhinde bir sürü neşriyat yapıldı. Tasavvuf kötülendi, kötülendi, kötülendi... İki üç şahıs üzerinde duruldu; "İşte bunlar mutasavvıf, binâen aleyh mutasavvıflar böyle... Tasavvuf kötüdür, tarikat fenadır. Aman Allah saklasın, müslümansanız buraya gitmeyin!" gibi şeyler söylendi.

Bu furya, bu propaganda tesirli de oldu, bazı insanları tasavvufa karşı getirdi. Bazı insanları tasavvuftan çıkarttı, bazı insanları ürküttü. Gerçekten etkili oldu. Meselâ, bizim tanıdığımız birileri vardı, tanışmıştık, söz vermişti; gelecektik, gidecektik. Bizi bir iki defa havaalanına filân da getirmişti, arabasına almıştı. Fakat Ramazan programlarından sonra bizim yanımıza uğramadı.

Demek ki, tasavvufun taraftarı var, hasımları var... Tarikatın lehinde olanlar var, aleyhinde olanlar var; sevenler var, kızanlar var; müdafaa edenler var, tenkid edenler var...

--Yâ Allah aşkına bu işin aslı, esası nedir? Hocam sen ilâhiyat profesörüsün, şu işi bir bilelim bakalım!.. İslâm'ı bilelim, İslâm'ın içinde tasavvufun konumunu, durumunu bilelim, biz de ona göre bir sonuca varalım!

a. İslâm'ı Başka Dinlerden Ayıran Özellikler:

1. Allah'ın Birliği

Tabii, şu ana sözü, temel sözü söylememiz lâzım: Biz müslümanız. Müslümanı hristiyandan, yahudiden, budistten, brahmanistten, daha başka dinî yollardan ayıran en büyük özelliğimiz ne, müslümanız dediğimiz zaman?.. Biz Allah'ın birliğine inanıyoruz. Bu çok önemli!... Allah bir, şeriki nazîri yok... Kâinatın, alemlerin sahibi, rabbi Allah... Biz ona ibadet ediyoruz, ona inanıyoruz. Elhamdü lillâhi rabbil-àlemîn... Alemlerin rabbi, yerleri, gökleri, yıldızları, ayları, güneşleri, kehkeşanları, samanyollarını, nebülozları yaratan, bütün bu alemin sahib-i hakîkîsi, yöneticisi Allah'a inanıyoruz. Bunu çok candan, çok severek, çok içten bir inançla benimsemişiz.

Allah bizi yarattı. Allah için canımızı veririz, malımızı veririz, her şeyimizi veriririz. Allah'ın birliğine inanıyoruz, bu en önemli...

--Başkaları da inanıyor...

Hayır, iyice işi ayıralım birbirinden, belli olsun: God ile Allah aynı değil... Neden aynı değil?.. Çek bir hristiyanı karşına, God dediği zaman o neyi kasdediyor, sor! maksudu ne, kasdettiği ne?.. O God dediği zaman Hazret-i İsâ'yı kasdediyor, benim düşündüğüm alemlerin Rabbini düşünmüyor. Jesus'u düşünüyor, tanrı diye ona tapınıyor. Demek ki, o benim inancımda değil, ben onun inancında değilim. Ben Hazret-i İsâ'yı tanıyorum ve seviyorum ama, onun gibi değil... O Hazret-i İsâ'nın tanrı olduğunu sanıyor, ben Allah'n kulu olduğunu biliyorum.

MeryemVâlidemiz'in oğlu, Allah'ın kulu... Meryem validemiz de Allah'ın kulu... Çok büyük fark var... O müşrik, o Allah'a tam inanamıyor, Allah'ın kullarından bir tanesini tanrı sanıyor; onun anasını da, tanrı doğuran ana diye yarı tanrı tanıyor. Allah'ın bir meleğini de, Cebrâil'i de tanrı sanıyor, trinite diyor, Arapçası teslis... Biz öyle şeyleri kabul etmiyoruz.

Yahudiler de bir Yahova tutturmuşlar; sanki Yahova, yahudilerin kabile tanrısı gibi... Alemlerin tanrısı olduğunu kabul edip de, şöyle bütün insanları kardeş olarak kabul etmiyorlar. İkincisi ahirete inanmıyorlar, her şey bu dünyada filân diye abuk sabuk inançları var; o da bize yaramaz.

Budistler; koca göbekli, şişman, bağdaş kurmuş, ablak suratlı Buda'ya tapıyorlar. O da olmaz. Heykelini kendileri yapıyorlar, karşısına geçip kendileri tapıyorlar. Gözümle gördüm, Halının üstünde, karşısına geçti yere secde etti, o yapılmış koca göbekli, çıplak, ablak suratlı heykele eğildi, secde etti. Midem bulandı, ürperdim. O da bize yaramaz.

Brahmanizm de yaramaz. Burda Stocholm'de gördük. Ellerine zilleri almışlar, kafalarını kraş etmişler, tepesinde bir tutam saç sırakmışlar. Zilleri çala çala çarşıda tabur halinde birileri gittiler, geldiler.

"--Bu taife ne taifesi?" dedim.

"--Bunlar Krişna dinine mensup dediler."

Hay Allah müstehakınızı versin!.. Bunlar da bize yaramaz.

Ben şu kâinatı yaratan, beni yaratan, şu kâinatın sahibi, bu kâinatı yöneten Allah'a inanıyorum. Bu çok kuvvetli bir inanç, çok sağlam inanç, en doğru inanç ve tam doğru inanç... Başkaları ile münakaşa bile edilmez.

Bütün dünya üzerindeki insanlara bunu güzelce anlatabilirsek, hepsi müslüman olur. Şimdi müslümanlığa bir kısmı düşman... Müslüman deyince, köpeğin karşısında kedi sırtını kamburlaştırır, tüylerini dikleştirir; veya, kirpinin yanına bir düşman geldiği zaman tüyleri diken diken olur. Onların da İslâm deyince tüyleri diken diken oluyor. Aman, niye kızıyorsun, niye korkuyorsun?.. İslâm, Allah'ın razı olduğu din...

(İnned-dîne indallàhil-islâm) [Allah katında din, şüphesiz İslâm dinidir.] Allah'ın sevdiği din!..

--Sen Allah'ın sevdiği dine niye kızıyorsun, ne kusur gördün?.. İslâm'ı biliyor musun?..

--Yok,bilmiyorum. Yalnız, müslümanlar elinde pala, önüne geleni kesen, yerlere kan döken insanlar diye öğretildi bana... Onun için ben İslâm'a kızıyorum ve müslümanlıktan da korkuyorum.

Çünkü, Avrupa'yı ve Amerika'yı idare eden din teşkilatları, bizim gibi doğrudan doğruya açık mantıkla meseleyi ortaya koymuyorlar. Açık mantıkla yenileceklerini bildikleri için, minderden kaçıyorlar, kapının arkasından uğraşıyorlar İslâm'la... Doğrudan doğruya karşısına çıkamıyorlar, müslümanı kötü gösterme dalavereleri yapıp, televizyonlarda, radyolarda, okullarda, "Kendi kültürümüzü öğretiyoruz. Hazret-i İsâ şu çam ağacına bu gece inecek, yarın sabah çıkacak..." filân gibi şeylerle örftür, kültürdür, yaldızdır, boyadır, balondur, çamdır, pastadır, bilmem nedir diye oyun oynuyorlar. Dincilik oynuyorlar ve İslâm'ı da kötü gösteriyorlar.

Doğrudan doğruya mantıkla çıkamıyorlar. Mantıkla İslâm onların karşısına çıktı mı, yok oluyorlar, kaçıyorlar. Tarihte bunun misalleri çok... Ne zaman müslümanlarla hristiyanlar karşılıklı gelmiş, bu meseleyi konuşmuşlarsa, müslümanlar yenmiş.

Meselâ Hindistan'da İngilizlerin düzenlemesiyle, papazlarla müslüman alimler arasında dinî konuları münakaşa ve münazara etmek için, büyük bir toplantı tertiplemişler. Demişler ki: "Bir tarafa biz geleceğiz, bir tarafa siz adamlarınızı çıkartın, şu meseleleri konuşalım:

1) Tanrı; mâbud, ibadet edilen varlık hakkında siz ne diyorsunuz, biz ne diyoruz; ortaya koyalım!

2) Peygamber; Allah'ın gönderdiği vazifeli kimseler hakkında siz ne diyorsunuz, biz ne diyoruz; bunu müzakere edelim!

3) Kitap; Allah'ın indirmiş olduğu, vahyetmiş olduğu kitap konusunda siz ne diyorsunuz, biz ne diyoruz?

4, 5, 6, 7... Böyle çeşitli konularda tartışalım!" demişler.

Sonunda yenilmişler ve münazaradan kaçmışlar. Ve kilise papazlara genelge göndermiş: "Bundan sonra sakın ha, müslümanlarla halka açık konuşma yapmayın!" diye. Neden?.. "Yenilirsiniz, dayanamazsınız; müslümanların sağlam inancı karşısında, pırıl pırıl bilimsel mantığı karşısında tutunamazsınız." demişler.

Amerika'da oturan Yaşar Bey diye bir mühendis kardeşimiz vardı. Su gibi İngilizcesi var, anadili gibi güzel konuşuyor. Oradaki İslâmî çalışmaları esnasında, bir hahamı, bir piskoposu ve bir hocayı halkın huzurunda konuşmaya davet etmişler. Gün tesbit etmişler. Salon hınca hınç, tıklım tıklım dolmuş. Haham konuşmuş, piskopos konuşmuş, hoca konuşmuş... Mısırlı bir hocaymış. Sonuç: İslâm'ın zaferi... Ötekilerde bir şey yok, zaten kalmamış, zaten değiştirilmiş. İslâm'ın kesin zaferiyle program bitmiş.

Haham konuşmaya başlamış, ahireti inkâr etmiş. Ahiret inancı olmadığını söyleyince, piskopos ayağa kalkmış:

"--Aziz kardeşim sen bunu nasıl inkâr edersin? Ahd-i Atik'te, Kitab-ı Mukaddes'in birinci bölümünde, Tevrat kısmında şu ayet var, bu kelime var... Sen ahireti nasıl inkâr edersin?.." demiş, kapışmışlar.

Ahirete inanmıyor adam... Haham ahirete inanmıyor. Halbuki olur mu, bu dünya ne ki; işte yetmiş seksen yıl yaşıyor, herkes ölüyor. Olur mu öyle saçma şey?.. Demek ki yahudilik din olmaktan çıkmış.

Tabii, Hristiyanlık da yanlış inançlara saplanmış, kesin... İslâm'ın güzelliği gün gibi ortaya çıkmış.

Biz Allah'ın varlığında ve birliğinde, elhamdü lillâh bilimsel olarak cümle cihanı iknâ ederiz. Hatta bizim bir profesör vardı, Arifiye Öğretmen Okulu'nda hocalık yapmış bir zamanlar. Sonra bize geldi, dinler tarihi profesörü oldu. Mehmed Ali Hoca filân tanır; Hikmet Tanyu... Allah rahmet etsin mu'tekid bir insandı. "Allah'ın varlığını matematik denklemleriyle tahtada isbat ederdim, orda çocuklara anlatırdım." diye söylerdi rahmetli...

Allah fizikle de isbat edilir, matematikle de isbat edilir, kimya ile de isbat edilir, astronomi ile de isbat edilir... Bütün ilimler insanı Allah'a götürür. Tıpla da isbat edilir. İnsanın vücuduna bak, vücudunun teşkilatını gör, yaratılışını gör; küçücük bir hücreden koca bir insan haline gelişini düşün, ordan bile anlarsın. Tıp da Allah'ın varlığını gösterir, tarih de gösterir, her ilim insanı Allah'ın varlığına götürür.

Alim olan, ilimle ilgisi olan, ilimden nasibi olan, bir de insafı olan bütün alimlerin dönüp geleceği yer İslâm'dır. Avrupalılar, Amerikalılar, Japonlar, Hintliler, tarih boyunca papazlar, hahamlar, eğer insaflıysa, eğer hakkı kabul eden insansa müslüman oluyor. Misâl: Roce Garudi, Moris Bükey, Muhammed Ali Clay... Amerikan senatosunda senatör bilmem kim...

--Niye bu adamlar başka yerlerde yetiştikleri halde müslüman oluyor?..

İlimden nasibi var, kalbinde de insafı var. İnsaflı olunca, bu haklı diyor.

--Pekiyi, niye öteki insanlar müslüman olmuyor?..

Biz iyi anlatamıyoruz, yanlış anlatıyorlar; o da iyi incelemiyor, öyle gidiyor işte... İncelese, anlatılsa, sen haklısın diyecek.

Biz Avustralya'da cemaatle namaz kılıyorduk çayırda, deniz kenarında... Almanın birisi geldi, bizi böyle seyretti. Cemaatle namazı kıldık, bitirdik. "Siz doğru yoldasınız, papazlar iyi değil... Ben bütün diyarları dolaştım, Sudan'da bulundum; siz doğru yoldasınız." dedi. Alman söylüyor, ihtiyar bir adam... Biliyorlar.

Allah'ın varlığı bizde çok önemli... Allah için bir müslüman çok temiz inanca sahibdir, her türlü fedâkârlığı yapar; bu bir...

2. Peygamber Efendimiz'e Bağlılık

İkincisi, Rasûlüllah Muhammed-i Mustafa SAS'e bağlıyız biz... Neden?. Allah onu göndermiş insanlara, doğru yolu göstermek ve hak dini öğretmek için...

--Daha önce başkalarını da göndermiş.

Göndermiş ama, eski zamanlarda gönderdiği için, o zaman onları öğrenen insanlar iyi kaydetmediklerinden, unutulmuş. Allah her kavme peygamber göndermiş.

Biz öyle bir Peygambere sahibiz ki, "Bütün peygamberler benim kardeşimdir." diyor. Hepsine saygı gösteriyor; Adem AS'a, İbrâhim AS'a, İsmâil AS'a, Yâkub AS'a, Yusuf AS'a, İsâ AS'a... Hepsine sevgimiz, saygımız var... Nerden belli?.. Çocuklarımıza isimlerini koyarız biz bunların. Yusuf... Kaç tane Yusuf isminde tanıdığımız vardır. Mûsâ, İsâ, İbrâhim, İsmâil... Kaç tane İsmail vardır şimdi şurda bile... Meryem... Kaç tane müslüman Meryem vardır.

Neden?.. İslâm öyle güzel bir dindir ki, tarihi birleştiriyor, bütün dinleri birleştiriyor. Bütün dinlerin doğru olan taraflarını gösteriyor.

Muhammed-i Mustafâ bizim peygamberimiz... Onun için de canımızı veririz.

(Fidâke ebî ve ümmî yâ rasûlallah!) "Canım da fedâ olsun sana ey Allah'ın Rasûlü, canımdan çok sevdiğim anam babam da sana fedâ olsun!.." Her şeyi fedâ ederiz.

Bu Peygamber sevgisi de çok önemlidir. Zaten bir insan Peygamber'i sevmese, Peygamber'e bağlanmasa, Peygamber'i dinlemese, İslâm'ı öğrenemez. Kimden öğrenecek, nerden öğrenecek, Allah kendisine özel kitap mı indirecek?.. Hayır! Genel olarak insanlara peygamber göndermiş. Onun için, o Peygamber'e de sevgimiz, saygımız sonsuz...

3. Kur'an-ı Kerim'e Bağlılık

Allah'ın kitabına bağlılığımız çok ileri seviyede... Yere kondurmayız, öpüp başımıza koyarız. Kur'an deyince, onun için de canımızı veririz.

Bu üç şey yetiyor zaten.... Rasûlüllah'a bağlandın mı, sünnetini kabul etmiş oluyorsun. Kur'an'a bağlandın mı, Kur'an'ın içindeki bütün hükümleri, şeriatı kabul etmiş oluyorsun; Bitiyor iş.

Onun için bizim ana, temel, esas olan inancımız bu: Allah'a inanıyoruz. Rasûlü Muhammed-i Mustafâ'ya inanıyoruz, ona bağlıyız. Rasûlüne indirdiği, bir harfi bile değişmemiş Kur'an-ı Kerim'e bağlıyız, Kur'an yolundayız.

Bunu niçin söylüyorum. Biz Kur'an yolundayız, Rasûlüllah'ın sünneti yolundayız. Bu iki şey belirleyici. Yâni Allah'ın yolundayız dediğimiz zaman nerden belli olacak?.. Allah'ın yolunda olduğumuz, Kur'an Allah'ın kitabı, kelâmı olduğundan, Kur'an'a bağlılığımızdan belli olacak...

--Ben Allah'ı seviyorum, ben Allah'a bağlıyım...

Bağlısın ama, Allah neyi, nerde, nasıl söylemiş; Kur'an'da söylemiş. O halde Kur'an'a bağlılık Allah'a bağlılığı elle tutulur, gözle görülür, isbat edilir hale getiriyor.

Bir adam "Ben Allah'ı seviyorum, Allah yolundayım!" diyor da, Kur'an'a aykırı işler yapıyorsa; güleriz ona, inanmayız ona... "Ne biçim Allah'a inanan insansın sen? Sen Kur'an'ı dinlemiyorsun, içki içiyorsun, kumar oynuyorsun, şu günahı işliyorsun, bu günahı işliyorsun. Bunlar Kur'an'da yok, sen bu olmayan şeyleri yapıyorsun... Namaz kılmıyorsun, oruç tutmuyorsun, hacca gitmiyorsun. Allah Allah! Allah Kur'an'da bunları emrediyor, niye tutmuyorsun?" deriz.

Hattâ Kur'an-ı Kerimde ayet var bu konuda... Peygamber Efendimiz zamanındaki yahudi ve hristiyan insanlar, Peygamber Efendimiz'e tâbî olmak istememişler. Demişler ki:

"--Bizim yolumuz iyi, bizim peygamberimiz var. Biz Mûsâ'ya tabiyiz, İsâ'ya tâbîyiz."

Peygamber Efendimiz diyor ki:

"--Mûsâ AS şu anda aranızda olsaydı, sağ olsaydı, bana tabi olurdu. İsâ AS şu anda dünyada olsaydı, bana tabi olurdu. Bu devir benim devrim, beni peygamber gönderdi Allah... Eğer Mûsâ AS'ı seviyorsanız, bana tâbi olacaksınız; İsâ AS'ı seviyorsanız, bana tabi olacaksınız. Şimdi Allah beni gönderdi. Her peygamberin devri, daha sonra bir başka peygamber gelince tazeleniyor, bitiyor. 'Artık Artık buna uyun!' demek oluyor, onun için bana uyacaksınız!" diyor.

Onun için, Allah-u Teàlâ Hazretleri Kur'an-ı kerimde buyuruyor ki:

(Kul inküntüm tuhibbûnallàh, fettebinî yühbibkümüllàh ve yağfirleküm zünûbeküm) "Ey Rasûlüm! O senin karşına dikilip de, 'Bizim dinimiz iyi, biz kendi peygamberimize bağlıyız. Biz sana uymayız, biz Allah'ı seviyoruz. Allah bizi seviyor.' diye boşuna iddia eden insanlara de ki: Eğer Allah'ı seviyorsanız, ben Allah'ın rasûlüyüm, Allah beni gönderdi. Mûcizeler var, isbat edebilirim, ben Allah'ın peygamberiyim, bana tâbî olun! O zaman Allah da sizi sever, günahlarınızı bağışlar."

"Ama bana tâbî olmazsanız, ben İsâ'nın yolundayım, ben Mûsâ'nın yolundayım demek sizi kurtarmaz! Çünkü o yolları bozmuşsunuz. Sizin dedeleriniz bozmuş, raydan çıkartmış, yoldan çıkartmış. Put çıkartmışsınız ortaya, haç çıkartmışsınız; yoktu... Şarap çıkartmışsınız; yoktu... İsâ AS'ın demediği şeyleri ortaya çıkartmışsınız; yoktu onun zamanında... Onun için sizin bu Allah bizi seviyor demeniz doğru olmaz; bana tâbî olacaksınız!" demiştir.

Peki kendisine tabi olanlar niye tabi oldular Peygamber Efendimiz'e?.. Yakından gördüler, tanıdılar, bildiler, mucizelerini gördüler; kesin olarak onun Allah'ın peygamberi olduğunu anladılar. Onun yanında toplandılar, onun için canlarını verecek hale geldiler.

Biz de hadislerini okudukça, İslâm tarihini okudukça anlıyoruz. Rasûlüllah'a bağlanan insanların ne sebeple, ne duygularla bağlandığını seziyoruz. Biz de onun zamanında yaşasaydık, biz de onu tercih ederdik. Ölsek, işkence görsek, müşrikler bizi götürseler, "Dön dininden, dönmezsen seni öldürüz!" deseler; onlar dönmediler, herhalde biz de dönmezdik. Kesin bunlar...

Şimdi aziz ve muhterem kardeşlerim, biz Kur'an'a tabîyiz, Rasûlüllah'ın sünnetine tabîyiz. Dedelerimiz ölçmüşler, biçmişler bu işi, yolu tutturmuşlar. Ecdadımızı da çok seviyorum ben, çok dualar ediyorum. Esası çok kesin olarak ortaya koymuşlardır: Kur'an bir şeyi söylüyorsa, tutacağız; Rasûlüllah bir şeyi tavsiye etmişse, tutacağız... Çok güzel!

Kur'an ne dediyse yapmışlar, Rasûlüllah Efendimiz ne dediyse yapmışlar, neyi yapmayın dediyse bırakmışlar.

"--Şu günah!"

"--Peki bıraktım."

"--Şu haram!"

"--Pekiyi, yapmayacağım." demişler.

Elhamdü lillâh Allah'ın ayetlerini ihtiva eden, emirlerini ihtiva eden Kur'an var elimizde... Kelâm-ı Kadîm var, Allah'ın kelâmı var... Ne güzel! Kaybolmamış, bozulmamış. Peygamber Efendimiz'e iner inmez, taze taze, etrafındaki vahiy kâtipleri tarafından anında yazılmış. Hemen yazılmış.

Onun için biz --sizler ve bizler-- Kur'an'ın ehliyiz. Allah'a inanmışız, Allah'ın kelâmı Kur'an'a bağlıyız. Rasûlüllah'a bağlanmışız, Rasûlüllah'ın sünnetine tâbîyiz, Rasûlüllah'ın sünnetine uyuyoruz.

--Hocam, şimdi bu asırda herkes sakalını, bıyığını buldozerle dümdüz kesiyor, sen niye bu sakalı bıraktın?..

--Sünnet diye bıraktım.

--Başına bu bezi niye sardın?..

--Sünnet diye sardım.

Her şeyimiz böyle... Bizi şu görüntümüzle yapan, bize şeklimizi veren Peygamber Efendimiz, Kur'an-ı Kerim... Kur'an-ı Kerim'in emirleri, Peygamber Efendimiz'in tavsiyeleri... Şimdi biz esas itibariyle buyuz işte...

Kur'an'ı yaşamak, Peygamber Efendimiz'in tavsiyelerini tutmak yeter. Onu yapıyoruz. Kur'an yolundayız, Peygamber Efendimiz'in sünnetini uygulama yolundayız.

--Efendim, herkes öyle söylüyor...

--Herkes öyle söylüyor ama, söylediğini yapmıyor.

Peygamber SAS Efendimizin zamanında kravat var mıydı?.. Yoktu. Diyanet İşleri Başkanı kravat takıyor. Hem de kravat başka milletlerin bir işareti olduğu halde... Peygamber Efendimiz sakallı; bunlar sakal bırakmıyor... Peygamber Efendimiz, "Günde yüz defa estağfirullah çekin, ben de çekiyorum!" demiş; bunlar çekmiyor... Biz Peygamber Efendimiz'in tavsiyelerini tutuyoruz; bunlar tutmuyor.

Razıyız, Kur'an ne dediyse, uyalım; tamam... Rasûlüllah ne söylediyse, yapalım... Yapmayan onlar, yapan biziz.

İmâm-ı Gazalî, --kendisi mütefekkir ya-- zamanındaki bütün inanç sistemlerini ve fırkaları, inanç gruplarını, zümreleri incelemiş; "Kur'an-ı Kerim'e ve Rasûlülah'ın sünnetine en uygun yaşayan insanlar olarak dervişleri, sûfîleri gördüm." diyor. Ötekiler kaytarıyor, kıvırttırıyorlar, sapıttırıyorlar, ihmal ediyorlar, gevşek duruyorlar, tam yapmıyorlar... Tam yapan kim?.. Takvâ ehli, ahiret ehli, ihlâs ehli mübarek insanlar...İmam-ı Gazalî'nin tesbiti bu....

Siz de inceleyin, dinî zümreleri inceleyin! Aynı şeyleri göreceksiniz. Tarihte bu böyle olduğu gibi şimdi de böyle...

Şimdi biz bu tarz ile yürürken, bazıları bizim bu halimize kızıyorlar. "Bu kadar müslüman olma!.." diyorlar. Şimdi meselâ, Tansu Çiller diyor ki: "Türk askeri dindardır, Türk komutanları dinsiz değildir."

İyi dindar da, niye imam-hatip okullarına kızıyor, kapatmağa, azaltmağa çalışıyor?.. Niye Kur'an kurslarına taktı kafayı da binbeşyüz tanesinin kapatılmasına sebep oldu?..

Bize hiç batmıyordu Kur'an kursları... Var mı içinizde Kur'an hiç kurslarından şikâyetçi olan bir kimse?.. Kur'an kursları batan bir insan var mı içinizde?.. Yok... Bize batmıyor da onlara niye battı?.. Gözlerine battı, vicdanlarını rahatsız etti, Kur'an kurslarını kapatmağa karar verdiler. Bizi niye rahatsız etmiyor da, onları rahatsız ediyor?.. Çünkü biz Kur'an-ı Kerim'in yolunda yürüdüğümüz için, Kur'an-ı Kerim'i kim öğretirse öğretsin --ruhsatlı ruhsatsız vız gelir-- memnun oluyoruz.

Bu meyhaneler ruhsatlı da biz onlardan razı mıyız?.. Bütün meyhaneler ruhsatlı... İdareden, belediyeden, valilikten ruhsatı almışlar. Ruhsatlı diye biz o meyhanelere razı mıyız, kumarhânelere razı mıyız?.. Razı değiliz. Ruhsatsız diye bu Kur'an kurslarına düşman mıyız?.. Değiliz. Neden?.. Biz Kur'an yolunda yürüyoruz da ondan... Onlar yürümüyor.

b. Tasavvufun Aslı

Şimdi bunlar kalkmışlar diyorlar ki:

"--İslâm'da tasavvuf yoktur, İslâm'da tarikat yoktur."

Yalan söylüyorlar, yalan söylediler. Mübarek Ramazan ayında, bütün Ramazan boyu yalan söylediler. Kimler yalan söyledi?.. Tarikatla, tasavvufla, dinle, imanla ilgisi olmayan insanlar... Bir tanesi çıktı, "Dört aydır bu iş için hazırlanıyoruz." dedi. Meğer kimmiş bu adam?.. Porno yayınlar yayınlamakla tanımış, bir herif-i nâşerifmiş. Porno yayın ne demek, müstehcen demek, çirkin, günah demek... Bak kimler karşımıza çıkıyor, ne yalanlar söylüyorlar!.. "Dinime dahleyelen, bari müselman olsa!" demiş şair... Dinime çatan müslüman olsa da, iyi müslümanlık yapmıyorsunuz dese...

Birisi porno yayıncı... Öteki ortaya çıkarttıkları insanların da ajan olduğu çıktı ortaya... Kuklaları, ajanları çıkarttılar, kendi boyadıkları kuklalarla, İslâm'ı, tasavvufu, tarikatı kötülemeğe çalıştılar.

Kalktı Diyanet İşleri Başkanı da dedi ki:

"--İslâm'da tarikat yoktur. Peygamber Efendimiz'in zamanında tarikat yoktu." dedi.

Bende o zaman dedim ki:

"--Peygamber Efendimiz zamanında Diyanet teşkilatı da yoktu."

Var mıydı? Diyanet teşkilatı var mıydı, Diyanet İşleri Başkanı var mıydı?.. O da yoktu. İhtiyaçtan çıkıyor, veyahut dinin emrettiği şeyleri yapacağız derken oluyor.

Aynı lafı mezhebler için de söylüyorlar. Ben Kâbe'de namaz kılıyorum, adam geliyor, "Böyle yapma!" diyor. Neden yapmayacakmışım? Ben Hanefî mezhebindenim, elbette Hanefî mezhebine uygun olarak bu böyle yapılır, ondan yapıyorum.

--Peygamber Efendimiz zamanında Hanefîlik yoktu.

Yoktu ama, mecburiyetten oluştu Peygamber Efendimiz'in hadis-i şeriflerini, Kur'an-ı Kerim'in ayetlerini yorumlamaktan, "Bunun mânâsı budur." diye bir anlayış olarak, Hanefî mezhebi ve diğer mezhebler ortaya çıktı. Şafiî, Malikî, Hanbelî hepsi hak diyoruz.

Misal vereyim: Biz Kâbe'nin karşısında, Kâbe'ye yakın bir yerde namaz kıldık. İmam "Esselâmü aleyküm ve rahmetullah!" derken, biz de selâm verdik. Benim dört beş adım ötemden bir gürültü koptu. İhtiyar, sakallı bir adam fenâ halde azarlıyor bizim arkadaşları, bangır bangır bağırıyor. "Niye böyle imamla beraber selâm verdiniz?" diyor.

Ne yapacakmışız... Duracakmışız. İmam iki tarafına selâm verecekmiş, ondan sonra biz selâm verecekmişiz. Bundan dolayı kavga ediyor bizim arkadaşlarla... Yâ biz deminden beri imam ne diyorsa, hep onun yaptığını yapıyoruz. Onunla beraber rükû ediyoruz, secde ediyoruz. Her şeye uyuyoruz, selâm verince de veriyoruz. Nesine kızıyorsun, bangır bangır bagırıyorsun?..

Peygamber Efendimiz buyurmuş ki:

(İzâ sellemel-imâmü fesellimû) "İmam selâm verdi mi, siz de selâm verin!" diyor. Biz de onun için imamla beraber selâm veriyoruz. Başından beri uyduğumuz gibi, imama orda da uyuyoruz. Vicdanımız rahat...

Onlar, belki imam sehiv secdesine varır vs. diye başka mezheblerinin kanaatinden dolayı, "Bekle bakalım ne yapacak, ondan sonra uy!" diyorlar. Benim uygulamam Peygamber Efendimiz'in tavsiyesine uygun...

Buna benzer şeylerden farklar olmuş ama, işte hadisi anlayıştan fark olmuş. Beni yolum doğru elhamdü lillâh, bir şikâyetim yok... Ben böyle dedim, bu sefer bana bağırdı:

--Peygamber Efendimiz'in zamanında Hanefîlik, Şâfiîlik yoktu!

--E peki Hanefîlik, Şâfiîlik yoksa, bana ne karışıyorsun?.. Benimki yoksa, seninki de yoktu, sen neyin kavgasını yapıyorsun o zaman?..

Mantıksız... Bana itiraz ediyorsa, ben de ona itiraz ederim; o zaman o da şaşırır, kalır.

Hasılı, Peygamber Efendimiz zamanında tasavvuf var mıydı, yok muydu?.. Diyanet İşleri Başkanı olmadığını söyledi, bizim şimdi burda cevap vermemiz lâzım! Tabii, isbat etmemiz lâzım!.. O bir şey söylüyor, o olmadığını isbat etsin; ben bir şey söylüyorum, ben de olduğunu isbat edeyim... Çünkü ihtilâf oldu; Diyanet İşleri Başkanı başka bir şey söyledi, biz de öyle söylemiyoruz. Şimdi ben sıralamaya başlayayım:

--Tasavvuf yolu ne yoludur?..

--Takvâ yoludur, Allah'tan korkmak yoludur. Allah Kur'an-ı Kerim'de nice nice ayetlerde, "Ey iman edenler takvâ ehli olun, Allah'tan korkun!" demiyor mu?.. Demek ki ben Kur'an'ı uyguluyorum.

--Tasavvuf yolu ne yoludur?..

--Tasavvuf denince ilk aklıma gelen tesbih oluyor, zikir oluyor.

Allah-u Teâlâ Hazretleri Kur'an-ı Kerim'de:

(Vezkürisme rabbike bükreten ve esîlâ) "Allah'ın adını sabah akşam zikret!"

(Yâ eyyühellezîne âmenüzkürullàhe zikren kesîrâ) "Ey iman edenler Allah'ı çok zikredin!" demiyor mu?.. Tamam, ben Allah'ın emrini tutuyorum.

Gel bakalım reis bey, sen Allah'ı zikrediyor musun, tesbihin var mı?.. Biz oturup "Allah... Allah..." diye Allah'ı zikrediyoruz; sen yapıyor musun?.. Nerden çıkarttın sen Peygamber Efendimiz'in zamanında tasavvufun olmadığını?.. Bak zikir varmış, takvâ da varmış.

--Sonra, tasavvuf denince başka ne akla geliyor?..

--Nefsin, nefs-i emmârenin terbiye edilmesi... Kur'an-ı Kerim'de Allah-u Teâlâ Hazretleri:

(Kad efleha men zekkâhâ. Ve kad hàbe men dessâhâ.) "Kim nefsini terbiye ederse, zabt ü rabt altına alırsa felâh bulur; nefsini terbiye etmezse helâk olur, mahvolur." demiyor mu?.. Diyor. Nefsin terbiyesine işaret etmiyor mu?.. Ediyor.

Tasavvuf nefsi terbiye etmek için, dervişi nefis terbiyesine yetiştiriyor. Tasavvuftan başka nerde gördünüz siz nefsin terbiye edildiğini?.. Yok... Diyanet İşleri Başkanlığı'nda nefsi terbiye diye bir yer var mı?.. Bir nefsi terbiye okulu açmışlar mı?..

Nefis nasıl terbiye olacak? Şu insanın nefs-i emmâresi, azgın nefsi, kendini beğenmiş, tenbel, kötülüklere meyilli;

(İnnen nefse lemmâretün bis-sûi illâ mâ rahime rabbî) buyrulan bu nefsi terbiye edecek hangi müesseseyi kurmuş Diyanet?.. Kurmamış.

Tasavvuf onu yapıyor, müslümanları nefis terbiyesinden geçiriyor, tornadan geçiriyor, eğitiyor. Nefsini terbiye ettiriyor. Duymadınız mı Yunus Emre'nin tekkesine, şeyhine nasıl hizmet etiğini?.. Duymadınız mı, Aziz Mahmud-u Hüdâî Hazretleri'nin, şeyhi Üftâde Hazretleri'nin yanında nasıl terbiye olduğunu?..

Demek ki, nefis terbiyesi de Kur'an-ı Kerim'de varmış.

--Tasavvuf deyince başka ne hatıra geliyor?..

--İşte bir kenara çekiliyor dervişler, "Allah... Allah..." diyor, zikrediyor.

Sen bunu mu ayıplıyorsun?.. Peygamber SAS Efendimiz Hıra mağarasına çıkıp da, günlerce orada kalmadı mı?.. Hazret-i Hatice validemiz yanına kadar çıkıp yiyecekleri bırakırdı. Orda günlerce ibadet ederdi Peygamber SAS Efendimiz... Sen tek başına kalıp da Allah'ı zikretmenin, halvet çıkarıp da Allah demenin Peygamber Efendimiz'in zamanında olduğunu görüyorsun da, niye tasavvuf Peygamber Efendimiz'in zamanında yoktu diyorsun?.. Nasıl diyebilirsin?

Bak Peygamber Efendimiz toplumu terketmiş, Hıra mağarasına çekilmiş. Öyle bir mağara ki çıkmak için birbuçuk saat uğraşmak lâzım! Herkes çıkamaz. Birisi gelip de, "Selâmün aleyküm yâ Muhammed! Nasılsın, iyimisin? seni özledim de geldim." diyebileceği bir yer değil... Çok zor çıkılacak bir yer...

Orada, hiç kimsenin kendisini rahatsız edemeyeceği bir yerde, günlerce ibadet ederdi Peygamber Efendimiz... Hattâ o zamanın halkı, Peygamber Efendimiz'in bu alışılmamış haline ne derlerdi:

(Aşıka muhammedin rabbehû) "Muhammed Rabbine aşık oldu." derlerdi. Aşık oldu da, mecnun gibi dağın tepesine çıkıyor derlerdi.

İşte tasavvuf bu... Demek ki, Peygamber Efendimiz'in Hıra mağarasına çekildiği gibi, onun o halini takiben, derviş de tarikatta uzlete çekilip, halvete çekilip çalışıyor; Allah Kur'an'da zikri emrettiğinden, eline tesbihi alıp zikrediyor; Allah nefsi terbiye etmek gerekir buyurduğundan, Allah'ın rızasını kazanmak için nefsin terbiyesine çalışıyor.

İnsanın ahlâkının güzel olmasını, kötü huyları bırakmasını Kur'an-ı Kerim birçok ayetlerde emrediyor. Meselâ:

(Velâ ya'teb ba'duküm ba'dà) "Biriniz ötekisini gıybet etmesin!" diyor. Ahlâkî emirleri var; sabret diyor, merhametli olmayı tavsiye ediyor. Ahlâk dediğimiz şeyleri, güzel huylar dediğimiz şeyleri, müslümanlar yapsın diye Kur'an-ı Kerim tavsiye ediyor. Tasavvufta da güzel ahlâk öğretiliyor, kötü huylar bıraktırılıyor.

Demek ki, tasavvuf deyince akla gelen ne varsa Peygamber Efendimiz'in zamanında var, Kur'an-ı Kerim'de var; Peygamber Efendimiz de, ashab-ı kiram da bunu uygulamışlardır.

O zamanın insanları bu hale ne derlerdi?.. Buna ihsân derlerdi. İhsân ne demek?.. Peygamber Efendimiz söylüyor:

(El-ihsânü en ta'büdallàhe keenneke terâhü fein lem tekün terâhü feinnehû yerâke) "İhsân Allah'ı görüyormuş gibi, ona candan ibadet etmendir. Çünkü, her ne kadar sen onu görmüyorsan da, o seni görüyor."

"Mâdem Rabbim beni görüyor, mâdem Rabbim her yerde hàzır ve nâzır; ben onu görüyormuşum gibi, onun huzurundaymışım gibi ibadet etmeliyim!" diye düşünerek kulluk yapmasını hadis-i şeriflerde Peygamber Efendimiz tavsiye ediyor.

O halde tasavvuf denilen şey ne ise, nelerden meydana geliyorsa, onların hepsi Kur'an-ı Kerim'de varsa, Peygamber Efendimiz'de varsa; tasavvuf Peygamber Efendimiz'in zamanında var demektir, sahabe-i kiramın üzerinde vardır. Ama adı tasavvuf değil de ihsân yoludur, zühddür.

Zühd; dünyayı gözünde büyütmemek, dünyaya meyletmemek, ahireti düşünmek, ahiret için çalışmak, tok gözlü olmak, aç gözlü olmamak, hırslı olmamak...

Demek ki, bütün bunlardan anlaşılıyor ki, Peygamber Efendimiz mutasavvıfların önderi idi, serveri idi, şâhı idi. Mutasavvıflar Peygamber Efendimiz'in hayatını tatbik eden insanlar oldukları için, tam onun gibi yapmak istedikleri için, öteki müslümanlardan farklı görünüyorlar. Herkes de onlara hayret ediyor. İşte Peygamber Efendimiz'in yaşayışı o, onun için onlar mutasavvıf diye ayrılmış.

Ötekisi yaşamıyor ki... Ötekisi sarayda çalgıları çaldırtmakta, çengileri oynatmakta... İlk devirde başlamış, saraylarda keyfler, zevkler, sefalar... Emevîlerde başlamamış mı?.. Emevîlerde başlamamış mı, böyle Rasûlüllah'ın asr-ı sadetinde yapmadığı şeylerin yapılması?.. O zaman başlamış. Saraylar var mı, israf var mı, böyle keyf, zevk sefa var mı?.. Yok. O zaman başlamış. Var mı böyle orduya dayanıp halka şöyle yapmak, böyle yapmak?.. O zaman başlamış. Demek ki, onlar ayrılmışlar. Rasûlüllah'ın yolundan ayrılan o yöneticiler, o devrin zenginleri, o devrin dünya ehli insanları...

Rasûlüllah'ın yolunda yürüyenler, mutasavvıf diye adlandırılmış. Zühd yolundan, ihsân yolundan, takvâ yolundan yürüyen insanlar mutasavvıf diye adlandırılmış.

--Peki hocam, hepsini anlar gibi olduk da, bir tane şeyh çıkıyor ortaya; müridler de bunun önünde eğiliyorlar, kalkıyorlar, elini öpüyorlar, eteğini öpüyorlar... Bu nerden çıktı, bu da mı vardı?..

Evet bu da vardı. Peygamber SAS Efendimiz ashabı ile bu durumdaydı. Peygamber Efendimiz ashabını böyle terbiye ediyordu. Peygamber Efendimiz sarayda oturup, kürsüde oturup, İslâm'ı konferans tarzında anlatıp, çekilip gitmiyordu. Halkla beraber idi, halkın içindeydi, halkın insanıydı. Hattâ fukarayı seviyordu, fakirlerle beraber olmayı seviyordu. Onlarla oturken, kalkarken tavsiye ediyordu: "Bak böyle yapmayın, yanlış olur, günah olur. Şöyle yapın, böyle yaparsanız iyi olur." diye eğitiyordu onları, terbiye ediyordu. Aile gibiydi müslümanlar.

Meselâ bir çocuk terbiyeli ise diyoruz ki: "Ailesinden, annesinden güzel terbiye almış. Ev terbiyesi, ana terbiyesi kuvvetli..." diyoruz. Neden?.. Yatarken, kalkarken anne-baba çocuğu evin içinde her halini, her kusurunu görüyor, yetiştiriyor. İyi yetiştirirse, annesinden, babasından iyi terbiye almış diyoruz.

Bu mekteptekine benzemiyor. Mektepte çünkü, hocası sınıfa giriyor, sıraya oturmuş çocuklarına yanına geliyor. "Susun bakayım çocuklar! Cetveli avucunuza vururum ha!..Şu derse çalışın, akşam şu ödevi yapın!.. Kalk bakalım, söyle bakalım, bildin, bilemedin... Şu notu aldın, bu notu aldın..." Bu terbiyede yetmiyor. Terbiye için beraberlik lâzım! Aile terbiyesi gibi...

Peygamber Efendimiz de müslümanları nasıl yetiştirdi?.. Aile terbiyesi gibi... Ashabını etrafına topladı, asr-ı saadette muhabbetli bir zümre olarak yaşadılar. Beraber yaşadılar; oturdular, kalktılar, namazı beraber kıldılar, hayatı beraber sürdüler... Her andaki duruma göre Peygamber Efendimiz onları yetiştirdi. Nasıl yetiştirdi?.. Öyle güzel yetiştirdi ki, öyle terbiyeli yetiştirdi ki, ashabı yıldız gibi, hangisini tutsa insan, hangisine baksa, doğru yolu bulur.

(Ashàbî ken-nücûm, bieyyihim ıktedeytüm, ihtedeytüm) "Benim ashabım yıldızlar gibidir, hangisine uysanız, hangisinin eteğinden yapışsanız, hangisinin izinden gitseniz, hidayet bulursunuz." Neden?.. Güzel yetiştirdi.

Hazret-i Ömer halife olduğu zaman, Medine-i Münevvere'den Mekke-i Mükerreme'ye gitmeğe karar vermiş. Yanına bir iki arkadaş almış, beraber gidiyorlar. Ne üzerinde şatafatlı emîrül-mü'minîn üniformaları var, ne de önünde arkasında şatafatlı askerler var... Gariban, perişan kılıklı üç kişi gidiyorlar.

Hazret-i Ömerin elbisesinde kaç tane yaması vardı, meşhurdu; tarih kitapları yazıyor. Yâni öyle şatafatlı insanlar değillerdi. Bu şatafatı çıkartan insanlar bozdu İslâm'ı... İslâm'da şatafat var mıydı ey Diyanet İşleri Başkanı?.. Üniforma var mıydı, lüks var mıydı?.. Niye onlara yoktu demiyorsun?.. Ama tasavvuf üzerine hücum olduğu zaman, "İslâm'da tarikat yoktu." diye çıkıp onlara destek oluyorsun!

İslâm'da şatafat var mıydı?.. Mercedes araba var mıydı, Mercedeslere kurulup sefa sürmek var mıydı?.. Devlet adamlarının milletten kopması var mıydı?..

Peygamber Efendimiz mütevâzi yaşadı. Emirül-Mü'minîn Hazret-i Ömer yaya gitti Kudüs'e... Kölesini deveye bindirdi de, Kudüs'e öyle girdiler, paçaları sıvalı olarak girdiler. Şatafat yoktu.

Mekke-i Mükerreme'ye giderken, yolda bir ağacın gölgesinde gölgeleniyorlar. Ünvan yok, asker yok, şatafat yok... Bak burda iki şey var: Eskiden bir yerden bir yere iki üç kişi gidemezdi. Neden?.. Yolunu keserlerdi, soyarlardı. İslâm gelmiş, o bedevî insanları adam etmiş; yol kesmek yok artık, haydutluk yok, harâmîlik yok...

Sonra oturdular orda, dinleniyorlar. Çoban gördüler, sürü gördüler. Çobana dediler ki:

--Şurdan bize bir kuzu sat!

Kesecekler, yiyecekler. Yolcu, ne yapsınlar.

Çoban dedi ki:

--Satamam, ben çobanım, sahibi değilim. Sahibim bana öyle selâhiyet vermedi, koyunları satamam!" dedi.

Hazret-i Ömer'in aklına imtihan etmek geldi. Dedi ki:

--Canım ne olacak, bir koyun ver de keselim biz; sayısını farkederse sahibin, kurt yedi dersin, bilmiyorum dersin.

O dağ başındaki çoban ne dedi Hazret-i Ömere?.. Karşısındakinin halife olduğunu bilmiyor.

"--Peki patronu kandırdık ama, Allah'ı nasıl kandıracağız?.. Allah kanar mı, Allah her şeyi biliyor." dedi.

Bak, dağdaki çobanı İslâm nasıl yetiştirdi?.. Şehirdeki alim değil, şehirdeki talebe değil, dağdaki çoban Allah'tan korkmaya başladı. Yalan söylememeğe başladı, haksız iş yapmamağa başladı.

Hazret-i Ömer Medine-i Münevvere'de devriye gezerdi geceleri... Devlet başkanı devriye gezer mi?.. O gezerdi. Devlet başkanlarının sırtüstü yatıp, keyif çatıp vakit geçirmesi Peygamber Efendimiz zamanında yoktu. Sayın Nuri Yılmaz, git, cumhurbaşkanına söyle bakalım!.. Herkes İslâm'a, tarikata, tasavvufa çatarken, "Peygamber Efendimiz'in zamanında tasavvuf, tarikat yoktu." diyorsun; cumhurbaşkanına git de, "Peygamber Efendimiz'in zamanında böyle şatafat yoktu; sen de yamalı elbise giy, sen de mütevazi bir eve geç!" de bakalım!

Hazret-i Ömer devriye gezerdi kendisi... Emîrül-mü'minin idi, birisini gezdirtebilirdi. Hazret-i Ömer kendi yazısını yazacağı zaman, devletinmumunu söndürürdü, kendi mumunu yakardı. "Ne olacakmış canım, işte devlet veriyor." demezdi.

Hazret-i Ömer sokaklarda dolaşırken, bir evin önünden geçiyordu, ses duydu. Annesi kızına bağırıyordu:

--Kızım, sağdığın sütlerin içine biraz su kat!

--Ama anne, emîrül-mü'minîn, halife 'Sütlere su katmayın, ne sağdıysanız onu satın!' demedi mi?..

--Canım kızım, şimdi bırak, gecenin yarısında, evin içinde Halife Ömer nerden bilecek?..

Ama Allah halife Ömer'i dışarıya getirtti, duyuyor bu lafları...

--Anne, Halife Ömer bilmiyor ama Allah görmüyor mu?..

Dikkat edin, bakın, kız annesinin sözünü dinlemiyor: "Emîrül-mü'minîn, halife-i Rasûlüllah Ömerül-Fâruk RA, 'Süte su katmayın!' dedi anne... Allah'ı kandıramayız. Hazret-i Ömer görmese bile, ona hıyanet etmek yakışık almaz." diyor, annesinin sözünü dinlemiyor.

Bak kız nasıl yetişmiş, İslâm nasıl terbiye etmiş!.. Nasıl oldu bu?.. Peygamber Efendimiz halkın arasındaydı, onlarla konuşuyordu, imanı öyle öğretiyordu.

Hazret-i Ömer o evi işaretledi, kafasına koydu: Şu sokağın ucundaki şu ev... Ne yaptı ertesi gün?.. O evin kapısını çaldı. "Allah'ın emriyle, Peygamberin kavliyle, bu evin kızını oğluma istiyorum!" dedi. Kızı görmedi, kızın boyunun ölçüsünü bilmiyor, enini boyunu bilmiyor, saçının gözünün rengini bilmiyor. İbret alın, dikkat edin!..

Şimdi, fabrikadan mal sipariş eder gibi bir sürü şart sayıyorlar: Adı Hatce olsun, Gözü gökçe olsun, malı çokça olsun, aklı kıtça olsun...

Bak, hiç kızı görmedi. Hiç görmedi ama, akşam "Allah görmüyor mu, Allah bilmiyor mu?" dediğini duydu. "Bu evin kızını oğluma istiyorum!" dedi.

--Ya sakat idiyse kız, ya çok çirkin idiyse, ya kambur idiyse, ya topal idiyse, ya çolak idiyse, ya hasta idiyse?..

--Olsun, takvâsı var ya, Allah'tan korkuyor ya... Allah Kur'an'da, "Allah'tan korkun!" diye emrediyor, o da Allah'ın emrini tutuyor.

İşte bana öyle gelin lâzım diye hiç bakmadan, hiç sormadan o kızı oğluna istedi. Aldı da... Aldı kızı, sonra o kızdan torunları oldu. Sonra o kızın bir torunu, Ömer ibn-i Abdül'aziz oldu. Emevî saltanatında Ömer ibn-i Abdül'azîz var ya, o doğdu. Ömer diye adlandırılması, dededen dolayı... O takvâ ehli kadından Ömer ibn-i Abdül'aziz doğdu, o da tarihe nam saldı. Mütevazi yaşadı, hazinenin parasını almadı, fakîrâne yaşadı, çok güzel hizmet etti. Allah şefaatlerine erdirsin...

İslâm böyle değiştiriyor. Bak, Peygamber Efendimiz zamanında bunlar vardı. İşte mutasavvıflar bu yolda yürüyorlar. Peygamber Efendimiz'in zamanında saltanat yoktu, giyim yoktu, şatafat yoktu, yalan yoktu, dolan yoktu; onların hepsi var şimdi... İlgililer, Diyanet İşleri Başkanı, müftüler gitsinler bunları yapanlara:

"--Peygamber Efendimiz'in zamanında bunlar yoktu, böyle olun, böyle olun!" desinler.

Böyle olun, böyle olun diye uzun uzun saymak akıllarına sığmazsa, kısaca:

"--Mutasavvıf olun, tasavvuf yoluna girin, takvâ yoluna girin!" desinler.

Allah cenneti kimler için hazırlamıştır?.. Müttakî kullar için, takvâ ehli kullar için hazırlamıştır. Öyle dünyaya dalıp da, günahları işleyip de, şatafatla ömür sürüp de, Allah'ın huzuruna âsî, mücrim kullar olarak çıkanlara değil, mattakî kularına hazırlamıştır cenneti...

(Üiddet lil-müttakîn) "Cennet müttakîler için hazırlanmıştır."

(Vel-àkıbetü lil-müttakîn) "Hüsn-ü âkıbet müttakîler içindir. Yol, takva yoludur. Bir takvâ yolu vardır, bir fetvâ yolu vardır, bir de şeytanın yolu vardır. Şeytanın yolu cehenneme götürür. Fetvâ yolu te'vile götürür, ihmâle götürür, az yapmağa götürür. Takvâ yolu sağlam yoldan cennete götürür insanı... Tasavvuf takvâ yoludur.

Onun için, herkes eğri oturuyorsa da doğru düşünsün, doğru söylesin! Rasûlüllah'ı iyi tanısın, İslâm'ın özünü, ruhunu iyi anlamaya çalışsın! Biz kesin olarak söylüyoruz: İslâm'da olmayan hiç bir şeyin iddiacısı değiliz, peşinde değiliz. Ama Kur'an'da ne varsa, gelin onu yapalım!.. Diyanet İşleri Başkanı da yapsın, müftü de yapsın...

Müftü sigarayı eline almış, lenger şapkayı kafasına geçirmiş, öyle dolaşıyor. Peygamber Efendimiz zamanında sigara var mıydı?.. Peygamber Efendimiz "Gayrimüslimlere benzemeyin!" demedi mi?.. Kravatı takmış; çünkü Diyanet İşleri Başkanı sıkıştırıyor:

"--Ben teftişe geldiğim zaman kravatlı olacaksın, ütülü pantolonlu olacaksın!" diyor.

Kravat takmayan imama ceza yazıyorlar.

Bizim arkadaşlar cemaat olarak sakal bırakmışlar Eskişehir'in bilmem hangi ilçesinde... Müftü:

"--Bırakın şu bid'at işleri!.." demiş.

Vay şaşkın vay!.. Sakal bırakmaya bid'at diyor. Öyle şey mi olur? Dini bilmek lâzım, dini anlayıp özünü uygulamak lâzım!.. Dini anlayıp, özünü uyguladığın zaman, çıkan manzara tasavvuftur.

c. Sohbetle Eğitim

Peygamber Efendimiz nasıl ashabını aile gibi, hayatın içinde, onlarla beraber yaşayarak yetiştirdiyse, öyle yetiştirmek lâzım geldiğinden, şeyh de müridleriyle o haldedir. Diyanet İşleri Başkanı gibi makama geçip, koltuğa kurulup, tepeden bayram tebriki yapmakla müslümanların eğitimi yürümez. Öyle değildi Peygamber Efendimiz'in zamanında müslümanların eğitimi... Peygamber Efendimiz sohbet yoluyla insanları yetiştiriyordu.

Ne demek sohbet?.. Yarenlik etmek demek değil... Sohbet; arkadaş olmak, hayatı baraber sürmek, yaşamak demek...

--Her şeyini söyler mi?.

Kusurlu gördüğü her şeyi söylerdi.

Peygamber Efendimiz'in sözleri, kavlî sünnet... Hareketleri de sünnet; "Peygamber Efendimiz böyle yapardı." deriz, fiilî sünnet... Yanında bir şey yapıldığı zaman, yanlış dememişse; o da sünnet... "Rasûlüllah'ınyanında biz böyle yaptık, bir şey söylemedi, demek ki mahzuru yok." Buna da takrîrî sünnet derler; susuyor, bir şey demiyor... Çünkü Rasûlüllah Efendimiz, yanında yanlış bir iş yapılınca susmazdı; "Böyle şey yok, yapmayın!" derdi, söylerdi. Demek ki, mahzuru yok da ondun susuyor.

Peygamber Efendimiz'in yanına geldiler. Kızlar da orda bayram münâsebetiyle eğleniyorlardı, kaçıştılar. Hazret-i Ömer geliyor diye hepsi bir tarafa kaçıştı. Peygamber Efendimiz müsaade ediyor, demek ki olabilir. "Dokunmayın!" dedi Peygamber Efendimiz. Müsaade ettiği kadar olur, müsaade ettiği şekilde, olur.

Susuyorsa; uygun görmüş, yanlış olmadığına karar vermiş, ondan susuyor. Yanlış bir şey olduğu zaman söylerdi, "Hayır, böyle yapma!" derdi.

Yolda gidiyorlardı. Bir kadın üzücü bir olayla karşılaşmış, bir yakını vefat etmiş, bir musibete uğramış; bangır bangır bağırıyordu, saçını başını yoluyordu. Peygamber efendimiz onun yanına gitti, dedi ki:

"--Böyle yapma, sabırlı ol!" dedi.

Kadın:

"--Sen benim başıma gelen felâketin ne kadar büyük olduğunu biliyor musun?" dedi, yine zırıltıya, gürültüye devam etti.

Peygamber efendimiz yürüdü gitti. Arkadan gelenler kadının yanına yanaştılar:

"--Yâ sen ne yaptın?.."

"--Ne yaptım?!.." dedi, şaşırdı.

"--Sana bu nasihatı eden Muhammed Mustafâ, Rasûlüllah SAS'di."

"--Hiih, eyvah, öyle mi?.." dedi, ağlamayı bıraktı, Rasûlüllah'a saygısızlık oldu diye hata ettiğini anladı. Koştu:

"--Yâ Rasûlallah! Senin olduğunu bilemedim, tanıyamadım, beni affet!" dedi.

Peygamber Efendimiz dedi ki:

(İnnes-sabru inde sadmetül-ûlâ) "Sabır, felâket ilk geldiği zaman insanın kendisini tutmasıdır. O zaman tutacaktın, iş işten geçti." dedi.

Peygamber Efendimiz bir savaştan sonra ilan ettirdi. Dedi ki:

"--Kim düşmanlarla çarpışırken bir şeyler almışsa yanına; onları getirsin, ortaya koysun!"

Neden?.. Ganimetler ortaya toplanacak, hesaplanacak; beştebiri devlete ayrılacak, ötekisi gaziler arasında paylaştırılacak.

İlan ettirdi böyle... Herkes zırh mı aldı, bıçak mı aldı, kılıç mı aldı, para mı aldı; öldürdüğü insanın üstünden ne aldıysa, onları getirdi ortaya... Ganimet malları bunlar...Taksim etti Peygamber Efendimiz.

Ondan sonra ne kazar zaman geçtiyse, birisi geldi, dedi ki:

"--Yâ Rasûlallah, bu ayakkabı bağcığı da düşmandan alınmıştı, ganimet malıydı. O zaman vermemiştim, şimdi veriyorum." dedi.

Ayakkabı bağcığı o zaman sırımdan yapılıyor.. Deri kesiliyor böyle uzun ip gibi, ayakkabı bağlanıyor.

"--Sen benim ilanımı duymadın mı, niye önceden getirmedin?.. Taksim bitti şimdi. Aldın, yanında tuttun; ateşten bir iptir." dedi. İşin şakası yok...

Birisi öldü. Peygamber Efendimiz'in hizmetindeydi. Peygamber Efendimiz dedi ki:

"--O cehennemliktir."

Peygamber Efendimiz'in asr-ı saâdetinde yaşamış, namaz kılan bir insan, hizmetinde bulunan bir insan... Dedi, "O cehennemliktir."

Araştırdılar, malları arasında ganimet malını buldular. Demek ki, hırsızlık yapmış. Çünkü ganimet malından çalmak da bir hırsızlıktır. Gàziler arasında bölüşülecek. Öteki gazilerin hakkını yiyor. Olmaz.

İşte İslâm böyleydi. Peygamber Efendimiz'in insanları terbiyesi böyleydi.

Çarşı-pazara gitti Peygamber Efendimiz... Bir malın çuvalının başına geldi, elini çuvala soktu, altını üstüne getirdi; üstü kuru, altı ıslak... Hileli, üstü güzel, altı ıslak... Islak makbul değil, kuru olması lâzım!..

"--Böyle yapmayın! Bizi aldatan bizden değildir." dedi.

Biz dediği müslümanlar... Aldatmayacak, olduğu gibi gösterecek. Ya malı öyle yığacak, "İyisiyle kötüsüyle böyledir." diyecek, dizmeyecek, Üstünü iyi gösterip de, iyi şey satıyormuş gibi yapıp da kötüyü satmayacak. "Böyle yapmayın, böyle olmaz! Bizi aldatan bizden değildir." dedi.

Çarşıya gitti, pazara gitti, düğüne gitti, mezara gitti, hasta ziyaretine gitti. Her şeyi ashabı ile beraber yaşadı, ama her an peygamberlik yaptı, her an Allah'ın emrini söyledi; doğru olan şeyi emretti, yanlış olan şeyi de yapmayın dedi.

Bu eğitim şekli nedir?.. Bu eğitim şekli birlikte yaşamla eğitmektir, beraber yaşayarak eğitmektir.

Bizim burdaki toplantımız nedir, biz buraya niye toplandık? Birlikte yaşayarak eğitimi uygulamak için... Çünkü her biriniz başka mahalledesiniz. İşte böyle toplanalım da bir nebze, birazcık hiç olmazsa birlikte yaşamakla eğitim olsun diye...

Bu ilkönce Avustralya'da çıktı, bizim kardeşlerimiz Avustralya'da uyguladılar. Burdaki gibi dört gün olmuyor, on-oniki gün oluyor. Kadın erkek, çocuk hepsi geliyorlar. Namazlar cemaatle kılınıyor. Yemekler yeniliyor, sohbetler yapılıyor, eğitim oluyor. Biz orda her şeyi söylüyoruz:

"--Bakın, çocuklar dışarda çiçekleri koparıyor, koparmasınlar!.. İslâm'da bu yok. Biz buraya geldik, giderken, 'Bu müslümanlar ne kadar muntazam!' desinler." diyoruz.

"--Etrafı temiz tutun, dağıtmayın!" diyoruz.

Yâni aklımıza gelen her şeyi söylüyoruz. Burda da öyle olması lâzım!..

Biz orda, Avustralya'da takdirnâme aldık. Bize tesislerini kiraya veren şirketler, "Bir daha gelin ne olur, biz sizden memnunuz." dediler. Çünkü, Allah için yaptığımız şeyin İslâm'ca güzel olmasına, beğenilecek şekilde olmasına dikkat ettik. Evleri tertemiz bıraktık, hile yapmadık, bozmadık, düzenledik. Adamlar bizi ilk günden beri gizli gizli takib edermiş, "Bakalım, bu insanlar burda ne yapıyor?" diye.

İşte biz öyle, o eğitimle eğitim olsun diye toplanıyoruz. Bu eğitimin kökü, Peygamber Efendimiz'in birlikte yaşayarak eğitimi, yâni sohbet ile eğitim... Sohbet burda birlikte yaşamak demek, yoksa yârenlik etmek demek değil. Beraber sefere gidiyorlar, beraber çarşıya gidiyorlar, beraber camide ibadet ediyorlar, her şey beraber olurken; "Şu yanlış, şöyle yapın!.. Bu yanlış, böyle yapın!" diye ikaz ediyor.

Meselâ, yolculuk esnasında Peygamber Efendimiz dedi ki:

"--Oruç tutmayın!"

Neden?.. Hava sıcak, yol meşakkatli, oruç tutmamak lâzım!.. Bazıları tuttu, bazıları tutmadı. Tutanlar bayıldı, ayıldı, halsizleşti; tutmayanlar onlara hizmet etti, onların hizmetlerini yaptı.

"--Bu sefer oruç tutmayanlar oruç tutanlardan daha çok sevap kazandı." diye söyledi Peygamber Efendimiz.

Yerinde, şaşırtıcı bir eğitim... Oruç tutan daha çok sevap kazanır sanılıyor, kazın ayağı öyle değil, "Şimdi oruç tutmayanlar daha çok sevap kazandı." dedi Peygamber Efendimiz.

Hâsılı, misaller çoğaltılabilir, çarpıcı misaller bulunabilir. Bu eğitim şekli tasavvufun uyguladığı eğitimdir. Tasavvuf bunu Peygamber Efendimiz'in yaşamından almıştır. Nasıl sahabe-i kiram Peygamber Efendimiz'in etrafında İslâm'ı öğrenmişse, ashabı olmuşsa; şeyhin etrafında da mürid, şeyhin ashabı gibidir. Şeyh de Peygamber Efendimiz'in varisi, temsilcisi... Çünkü o da hadis-i şerifte var. Peygamber Efendimiz buyuruyor ki:

(El-ulemâü veresetül-enbiyâ') "Alimler Peygamberlerin varisleridir." İrşad vazifesini onlar götürüyorlar. Halkı irşad ediyor, halka doğruyu söylüyor, halka İslâm'ı öğretiyor, imanı öğretiyor, ibadeti beraber yapmayı öğretiyor.

İşte onun için kızıyorlar şimdi... Böyle bir şeyhe hürmet edilmesi çok zıtlarına gidiyor. Biz de hürmet edilmesini istemiyoruz ama, kendiliğinden oluyor. Tabii, büyüklere hürmet etmek, öğretmenine hürmet etmek İslâm'da var... Büyüklerine hürmet etmek de var, öğretmenine hürmet etmek de var, alimlere hürmet etmek de var... Bu tabii bir şey, ama çok kızıyorlar.

Peki, şu parti başkanına bu kadar hürmet etmeye niye kızmıyorsun? Bak şu parti başkanlarının saltanatına!.. İşte televizyonlar, buyur; adamların cakasına, sefasına, fiyakasına, tantanasına, şatafatına bir baksana!.. Niye ona gık demiyorsun?..

Suudi Arabistan'da da öyle; el öpülmesine kızıyor... E peki senin hükümdarının elini öpüyorlar, dizini öpüyor, alnını öpüyor, omuzunu öpüyor. Niye ona bir şey demiyorsun?.. Ona bir şey demek için yürek lâzım!.. Ona diyemiyor, bizim gibi garibanlara veryansın ediyor. Biz garibanız ya, biz garibanlara veryansın ediyor o zaman... Yanlış söylüyor.

Kur'an-ı Kerim'i öğretmek için, eğitimi yapmak için, ahlâkı öğretmek için birlikte yaşamak lâzım, aile eğitimi gibi olması lâzım! İşte tekke dediğimiz topluluk odur.

Tabii, bir okulun hocaları iyi ise, iyi talebe yetiştirir; hocaları kötü ise, talebe iyi yetişmez. Yâ o okul zayıf bir okuldur deriz. Bazısı birinciler yetiştirir, bazısı da işte böyle zengin çocukları para ile, pulla diploma alırlar. Palas derdik biz ona eskiden... Palas saray demek ama, külüstür mânâsına da kullanılıyor Türkçede... Palas bir okul, yâni çalışmadan da geçersin. Neden?.. Özel okul ya, parayı dayadın mı diplomayı alırsın ama, o okuldan mezun olan da bir şey yapamaz. Şu ciddî okuldan yetişen çok büyük insan olur ama, ordan yetişen bir şey olmaz.

Okulların öğretmenleri önemlidir. Bir çok özel okul vardır; bazıları ödül alıyor, birincilik kazanıyor, bazıları da sondan birinci oluyor, bir şey yapamıyor. Tabii, eğitimden eğitime fark var, onu kabul ediyoruz. Eğitim güzel de, eğitimin güzel olması için çalışmalar farklı oluyor.

Şimdi, bir insanı güzel ahlâklı yetiştireceksiniz, doğru sözlü olacak, Allah'tan korkacak, merhametli olacak... vs. vs. Bu böyle kolay da olmaz, bunun da mânevî çareleri vardır, ilaçları vardır, yolları vardır. İşte tarikat bu yetişmeyi sağlayan okul, yol, usül, metod... İslâm'ın bizden istediklerini kişiye kazandırmak için, onu yetiştiren bir okul... Bizim için hayat önemlidir, hayatımızı Allah'ı rızasına uygun geçirmek önemlidir ve bu esnada İslâm'ın kurallarına uygun yaşamak önemlidir.

Onun için biz ne an'anevî sayılırız, ne de modern sayılırız. Hayatı yaşarken İslâm'ın emirlerini uygulamak istiyoruz. Onun için hayatla iç içeyiz. Kitaplarımız da İslâm, Tasavvuf ve Hayat diyor. Bugünkü hayatımızı yaşıyoruz, modern çağda yaşıyoruz, bugünde yaşıyoruz; o halde bugünün insanıyız. Bu hayatı yaşıyoruz, şu anda sağız, ama müslümanız. O halde, bu hayatı İslâm'a göre yaşamak için, neler yapmamız gerekiyorsa, onları yapmamız lâzım!..

Bunun yolu tasavvuftur. Onun için, biz böyle hayattan kopup, eski çağlara gidip, tarihî bir grup olarak yaşamayı da düşünemeyiz. Bugünün insanı olarak İslâm'dan kopup, İslâm'la hiç ilgisi olmayan toplum olarak da yaşayamayız. Müslüman olduğumuz için İslâm'a bağlıyız, yaşadığımız için de çağımıza bağlıyız. O halde bugünkü insan nasıl yetişmesi gerekiyorsa, öyle yetişeceğiz, ama hayatımızı İslâm'a göre yaşayacağız.

09. 05. 1997 - Stocholm / İSVEÇ

Dervişân


.TASAVVUF KUR'AN VE SÜNNETE DAYANIR

Prof. Dr. Mahmud Es'ad COŞAN Rh.A

Tasavvuf çok sevimli bir konudur. Çok saygıdeğer bir konudur, çok önemli bir konudur. Hem tarihi yönden önemlidir; hem insan olmak dolayısıyla, gönlümüz olduğu için, iç alemimiz olduğu için önemlidir. Dünya var oldukça, insanoğluyla beraber tasavvuf var olmuştur; mistisizm diyoruz buna...

Tabii, İslâm'ın tasavvufu da İslâm'cadır, başka tasavvuflara benzemez. Hint tasavvufuna, Yunan tasavvufuna, Yahudi tasavvufuna, İran tasavvufuna, İslâm'dan önceki kültürlerin tasavvufuna benzemez. Çok büyük farklar var...

Çünkü, İslâm tasavvufunun kaynağını Kur'an-ı Kerim ve Peygamber SAS Efendimiz'in hayatı, sîreti, sünneti teşkil etmiştir. O damgayı vurmuştur. Nasıl başka dinlerde İslâm'ın hakikatleri yoksa, kaybolmuşsa; İslâm kaybolan hakîkatleri dile getiriyorsa, tevhid akîdesinin bayrağını dikmişse fikir kalesinin burcuna; İslâm tasavvufu da tabii, öteki mistisizm cereyanlarından, mistik felsefelerden çok farklıdır. Kökü, Kur'an-ı Kerim ve Sünnet-i Seniyye'dir.

Tabii, --boya yapan, resim yapan kardeşlerimiz bilirler-- beyazı hangi rengin yanına getirirseniz, karıştırırsanız, o rengin açığı olur. Kırmızıyla karıştırırsanız, pembe olur. Beyazı çok olursa, çok açık pembe olur. Kırmızısı çok olursa, koyuya doğru gider. Yeşile karıştırırsınız, maviye karıştırırsınız, çeşitli başka renklere karıştırırsınız. Beyaz beyazlıktan çıkar ama, yine açık bir renktir, güzel bir renktir.

Ben buna benzetiyorum. İslâm tasavvufu, koca İslâm alemine yayıldığı için, Atlas Okyanusu'ndan Hint Okyanusu'na, Sibirya Bozkırlarından Afrika'nın güneyine kadar, dünyanın çok büyük bir yerine yayılmış olduğu için, gittiği yerlerdeki boyalar, biraz onun beyazına renk katmıştır. O halde bölge bölge tasavvuflarda fark vardır. Meselâ; Hindistan'daki tasavvufla, Afrika'daki, İspanya'daki tasavvuf aynı değildir. Anadolu'daki tasavvuf ile Yemen'deki tasavvuf aynı değildir. Horasan'daki tasavvufla Mısır'daki tasavvuf arasında nüans farkları vardır. Zevk ve görünüm farkları vardır.

Bu genişlik içinde, yayıldığı yerlerden renk aldığı için, aldığı renkler, alıntılar fazla ise, biraz da çizginin dışına kaçmış taraflar da olabilir. O zaman, İslâmî ölçüler içinde tasvib edilemeyecek bir takım görünümler; İslâm'da, Kur'an'da, Peygamber Efendimiz'in sünnetinde olmayan bir takım görünümler olabiliyor.

--Nerden oluyor?..

--Mahalli kültürlerden giren unsurlardan... Müslüman olan unsurların, eski kültürlerini unutamamalarından ve o kültür unsurlarını yeni İslâmî hayatlarında az çok yaşamalarından kaynaklanıyor.

Yakın misalini söyleyeyim: Tasavvufî bir konu için davet edildiğim için, iki ay önce Sudan'a gitmiştim. Koca salonda bize Türk heyeti diye büyük pâye verdiler. Ayrı masa verdiler, imkânlar verdiler... Salona baktığım zaman, ordaki tasavvuf ehli insanlar arasında o kadar çeşitli insanlar gördüm ki, bir tanesi çok dikkatimi çekti. Bir başlığı var başında; miğfer gibi ama, madenî değil... İki ucundan dal gibi, aşağı yukarı bir metre uzunluğunda bir şeyler çıkmış; o da dallanmış geyik boynuzu gibi...

Tabii, ben çok garipsedim. Avrupalıların filimlerinde hani Avrupalı kâşifler Afrika'ya gittiği zaman, yerlilerin kendilerine hücumu sahnelerinde göreceğimiz başlık gibi bir şey... Merak ettim, bizim arkadaşa "Git anla bakalım, bu kimmiş?" dedim. Kàdirî Tarikatı mensubu imiş. Abdulkadir-i Geylânî Efendimiz'in tarikatının mensupları...

--E, bu kıyafet nedir?..

--İşte mahalli bir kıyafet...

Buradaki Kadirîler'de öyle bir başlık göremezsiniz. Bunlar biraz farklı şeyler, bölgesel farklar oluyor. Ama ana çizgiyi göz önünden geriye bırakmamak lâzım!.. Her müessesede böyle şeyler olmuştur. Her müessesenin fertlerinde nüans farkları olmuştur. Meselâ; öğretmenlik mesleği, doktorluk mesleği...

Doktorluk mesleği nasıl bir meslektir?.. Asil bir meslektir. İnsanoğlunun sıhhatine hizmet ediyor. Hattâ Hipokrat yemini ediyorlar ki; "Hastamın renk, dil, ırk, mezheb, inanç farkına bakmadan tedâvi yapacağım!" diye doktor yemin ediyor, taassuba düşmeyeceğini söylüyor. Ama buna rağmen, doktorların birkaç tanesi kürtaj yapabilir, yakalanabilir, ceza yiyebilir... Birkaç tanesi mesleğini kötüye kullanabilir. Bunlar o mesleği boyamaz.

Öğretmenlik asil bir meslektir. Birkaç tanesi talebesinden rüşvet almış, notu değiştirmiş diye gazetede duyarsak, bu öğretmenlik mesleğine gölge düşürmez.

Onun için tasavvuf, genel ölçüleri itibariyle Kur'an-ı Kerim'e ve Peygamber Efendimiz'in sünnetine dayanan bir yol... Dinin özü, dinin yaşanan şekli... Söz şekli, edebiyatı, kitaplara yazılan yazısı değil de, hayattaki uygulanışı...

Diyorlar ki: "Fıkıh ilmi, insanın lehine ve aleyhine olan, yapması gereken ve yapmaması gereken şeylerin bilgisidir." İslâm hukukudur yâni... Hayatın herhagi bir faaliyetinin İslâm'a uygun olup olmadığını; sevap veya günah, mekruh veya mübah olduğunu anlatan ilimdir. Buna fıkh-ı zâhir diyorlar. "Nasıl abdest alacağız, nasıl namaz kılacağız?.. Nasıl zekât vereceğiz?.." Fıkh-ı zâhir bunları anlatıyor.

Tasavvufa da fıkh-ı bâtın diyorlar. Yâni, insanın iç aleminin Allah'ın rızasına uygun olması için, sevap olması için, güzel olması için, riayet edilmesi gereken kaideler, esaslar nelerdir; bunu anlatan ilim...

Bir kısmı, "Takvâ yoludur." demişler. Biliyorsunuz, bazı insanları hayret ve takdirle karşılarsınız. Birisi ondan bahsederken derler ki, "Haa, o takvâ ehli bir insandır. Haram yemez, harama bakmaz... Sözünde durur, kale gibi sağlamdır, çok dürüsttür, takvâ ehlidir. İşte tasavvufa, takvâ yolu diyorlar.

Başka bir isim: "Tasavvuf ihsân yoludur." Yâni, Allah'ı görüyormuşça, Allah'ın kendisini gördüğünü bilerek o şuur içinde çok müeddeb ve çok mükemmel bir kul olarak yaşama yolu... İhsan...

(El'ihsânü en ta'büdallahe keenneke terâhu fein lem tekün terâhu fe innehû yerâke) hadis-i şerifini bilir erbabı... Kulluğun en yüksek derecesi, Allah'ın kendisini gördüğünü bilerek, insanın her hareketine çeki-düzen vermesi, güzel yapması... İşte tasavvuf, bu yoldur diyorlar.

Kur'an-ı Kerim'den gelme bir başka tabir daha var, onu da hatırlayacaksınız: "İlm-i ledün" deniliyor. Tasavvuf ilm-i ledündür. Mûsâ AS ile Hızır AS'ın, Kehf Sûresi'nde anlatılan kıssasında, Hızır AS'dan bahsedilirken deniliyor ki:

(Ve allemnâhu min ledünnâ ilmâ) "Biz o şahsa --Hızır AS'a-- kendi indimizden, katımızdan, dergâhımızdan ilimler öğretmiştik." Yâni Mûsâ AS'ın bilmediği birtakım bilgilerle mücehhez Hızır AS...

Musâ AS da, diyor ki:

(Hel ettebiuke alâ en tüallimeni mimmâ ullimte rüşdâ) "Ben sana tabi olsam ey Hızır, sen bana Allah'ın sana öğrettiği bilgileri bu esnada öğretir misin?.. Taleben olayım, yanında bulunayım, çömezin, danişmendin olayım; bana öğretir misin?" diyor, bir müddet yanında geziyor ya!.. İşte bu bilgiye ilm-i ledün bilgisi deniyor. Görüyorsunuz, hepsi Kur'an-ı Kerim'de olan kavramlar, sözler ve fikirler...

Niçin bu konuda döne döne aynı şeyi söylüyorum? Çünkü bazıları diyor ki: "Tasavvuf başka bir dindir." Bunu diyen yazarlar var, Türkiye'de yaşayan... Tasavvuf İslâm değilmiş... Neymiş?.. Başka bir dinmiş... İslâm'dan gayri bir şeyi hiç kimse istemez, biz de istemeyiz. Biz kendimizi öyle görmüyoruz ama, o diyor ki: "Tasavvuf ayrı bir din..." Yâni reddediyor, İslâm dışı demek istiyor. Ben onun için bu konu üzerinde duruyorum.

Bakıyorsunuz Suudî Arabistan'da, tasavvuf erbabına karşı bir karşı tavır var... Devletin resmî ideolojisi tasavvufa karşı... Vehhâbî cereyanı tasavvufun karşısında... Üniversitelerinde tasavvufun aleyhinde tedrisat yapılıyor. Düşmanları var, hasımları var...

Onun için diyoruz ki, tasavvuf Kur'an'dandır, Peygamber Efendimiz'in sünnetindendir. Bunu kısaca da olsa bastırarak açıklamam lâzım. Çünkü, bu benim hem vicdan borcum, hem de ilim adamı olarak söylemem gereken bir nokta... Bir yanılmayı, yanlışlığı düzeltmem gerekiyor.

Dervişân


.Prof. Dr. Mahmud Es'ad COŞAN

TASAVVUF VE TARİKATIN HAKÎKATI

Bu yazımı size Mekke-i Mükerreme'den el-Mescidül-Haram'dan seher vaktinde yazıyorum. Allah-u Teâlâ'nın selâmı, rahmeti, bereketi üzerinize olsun! Rabbim cümlemizi her türlü zulümden, şerden, zarardan, fitne ve fesattan korusun! Hiç şüphe yok ki fitnelerin en kötüsü insanın dinine, imanına, ahiretine zarar verenidir.

Bu Ramazan-ı şerifin ibtilâ ve imtihanı bir hayli tehlikeli boyutlara ulaştı. Bazı kimseler halkın temiz ve hâlis inancı ile oynamağa giriştiler. Bilen bilmeyen her kafadan bir ses çıkıyor, Ehl-i Sünnet akàidi zedelenmeğe çalışılıyor.

Herkes tereddütsüz bilsin ki tasavvuf, en önemli, en değerli İslâmî ilimlerden biridir; çünkü Allah'ı bilmeyi, O'na ermeyi, rızasını kazanmayı öğretir; evliyâ olma yoludur, sonuç olarak cehennemden kurtulup cennete girmeyi sağlar.

Bu ulvî gàyeye ulaşmak için neler yapılması gerektiği, Kur'an-ı Kerim'de, Sünnet-i seniyye-i nebeviyye'de, Şeriat-ı garrâ-yı Ahmediyye'de açıkça bildirilmiştir; tasavvuf bunları bilir ve uygulatır. Şeriat'ın, Kur'an'ın, Sünnet'in dışında tasavvuf olmaz, zındıklık, zıpırlık, sapıklık olur. Çünkü Allah CC Hazretleri'nin sevgisi ve rızası, O'na isyan ederek, günah işleyerek kazanılamaz. Efendimiz, rehberimiz, serverimiz, nümûne-i imtisâlimiz Hazret-i Muhammed AS Allah'ın en sevgili kulu ve en yüce peygamberi olduğundan, bizim de Allah'ın sevgilisi olabilmek için O'na, o mübarek Resûl'e, en güzel şekilde ittibâ ve iktidâ etmemiz, yegâne salâh ve felâh yoludur, başka çıkar yol yoktur.

O çok zâhidâne, çok Dervişâne bir hayat sürmüştür, çok fazla ibadet ve tâat kılmıştır, çok takvâlı hareket etmiştir, çok müeddeb ve çok mükemmeldir, çok yüksek ahlâk sahibidir. Ümmeti onu örnek aldığı için mutasavvıf olmuştur. Çünkü o, dervişlerin şâhı, müttakîlerin önderi, zâhidlerin serveri, edeb ve ahlâk menbâı, âriflerin sultanı, âşıkların cânânıdır. Tarîkatlar, onun Tarîkat-ı Muhammediyye'sinin devamı ve dallarıdır. Şeyhler ve mürşid-i kâmiller, onun baktığı gülzârın gülleridir. Ulemâ-i muhakkıkîn o yüce Peygamber'in mânevî vârisleridir. Meşâyih-ı vâsılîn, onun irşad makàmının memurlarıdır.

Nefsi tezkiye ve terbiye, zikr-i kesîr ve halvet, güzel ahlâka teşvik, ulül'emre (ulemâya) itaat, dini tâlim ve taallüm, âlime hürmet, takvâ, ihlâs, ibadet ve tâat, zühd ü kanaat vs. gibi nice tasavvufî hususlar, Kur'an'da, sünnette, asr-ı saâdette, ashâb-ı kirâm'da ve sâlih selefte varken, tarîkat ve tasavvufa çatmak, kerameti inkâr etmek; akla, mantığa, dine, imana, ahlâka, vicdana, basîret ve ferâsete, hiç mi hiç uymaz.

Kul Resûlüllah'a uydu, kullukta ilerledi mi, Mevlâ onu keramete erdirir; onun gören gözü, işiten kulağı, söyleyen dili, tutan eli, yürüyen ayağı olur; ona yardım eder, duasını kabul buyurur, işini rast getirir, türlü türlü maddî, mânevî nimetlere, ikramlara, makamlara erdirir. Ondan acâib, hârikulâde haller zuhura gelir, cümle halk bu işlere şaşar kalır. O mübarek şahıs, o asırda zamanın evliyâsı, kutbu, gavsı olur. Resûlüllah SAS'in vâris-i hakîkîsi ve halife-i mânevîsi, ümmetin önderi, mü'minlerin serveri ve rehberi olur. Halkın ona ittibâsı ve itaati lâzım gelir, ittibâ etmeyen câhiliye ölümü ile ölür; bu cihana a'mâ gelip a'mâ gider.

Mânevî terbiyeyi almak, ma'rifetullaha ermek nefsi islah eylemek, kötü huylardan kurtulup ahlâk-ı haseneye sahib olmak için o mürşid-i kâmile teslim olmak, hürriyetlerini yitirmek, şahsiyetini kaybetmek değildir; bil-akis hakîkî hürriyete kavuşmak, nefse esir olmak ve şeytana kulluk etmekten kurtulmak, muazzam ve muhteşem bir şahsiyet kazanmak demektir. Ölmeden önce ölmek, yepyeni, dipdiri, pırıl pırıl bir hayata sahib olmaktır.

Hasta kendisini tedavi eden tabibe elbette tam tamına itaat etmeli, tavsiyelerine harfiyyen riayet eylemelidir. Sahabe-i kiram RA Rasûlüllah'a mutlak olarak bağlanmakla fenâ mı yapmıştır, yoksa Allah'ın rızasını mı kazanmıştır?!.. Tarîkatı, tasavvufu, ilm-i ledünnü bilmeyenler aslında şerîatı da tam bilmiyor demektir. Bu denlü haddini bilmezler, kırık dökük Arapça ve yarım yamalak ilim ile hem kendilerini tehlikeye atıyor, hemde halkı yanıltıp kandırıyorlar. Bazı ayetleri ileri sürüp ayn konudaki diğer ayetleri gözardı etmek, ne büyük gaflet ve cehâlettir! Allah islah etsin!..

Asrın moda olan sapık görüşlerini ve tarihin Ehl-i sünnet dışı yanlış ve bayat fikirlerini ısıtıp ısıtıp halkın önüne sürenler, eğer felâketten kurtulmak istiyorlarsa, biraz da ehl-i basîret ve ehl-i hakîkat ve ehl-i ma'rifetin mübarek kitaplarını okusunlar, kibir ve ücûbu, cidal ve inadı tamâmen terk etsinler ki, bu kötü huylar hicâb-ı tevfîk-ı ilâhîdir.

Din düşmanları İslâm'a saldırabilir ama, müslümanım diyenlerin onların safında yer almaları akıl alır bir iş değil! Allah cümlemizi nevm-i gafletten îkaz eylesih!..

Yâ Rab! Cümle ümmet-i Muhammed'e hakkı hak olarak görüp ona uymayı, bâtılı bâtıl olarak görüp ondan korunmayı nasîb eyle! Bizi sevdiğin, razı olduğun kullar zümresinden ayırma!..

İslâm, Şubat 1997

Dervişân


.

RABITA

Prof. Dr. Mahmud Es'ad COŞAN Rh.A

Soru:

--Rabıta yapılırken mürid şeyhi ne olarak görmelidir? Rabıtaya şirk diyenlere verilecek aklî ve naklî deliller nelerdir?

--Rabıta ile ilgili Necib Fâzıl merhumun güzel bir kitabı vardır. Hâlid-i Bağdâdî Efendimiz'in Rabıta Risâlesi'nden faydalanarak, kendisi de birtakım görgülerini katarak yazmış. Onu okumanızı tavsiye ederim.

Allah-u Teâlâ Hazretleri,

(Ve kûnû maas sâdıkîn) "Sadık kullarımla beraber olun!" buyuruyor. Yâni "Onlar gibi olun, onların yanında olun, onların cephesinde olun, onların gittiği yolda, onların safında bulunun!" mânâsına geliyor. Onun mânevî tatbikatı, mânevî bakımdan beraber olmak, böyle rabıta ile sağlanıyor.

İnsanın hocasıyla beraber olması, vaazını dinlemesi, nasihatını dinlemesi, dinini ondan öğrenmesi lâzım!.. Bu her zaman mümkün olmuyor. Hem insanlar muhtelif yerlerde oturuyorlar, uzak diyarlara gitmiş oluyorlar. Hem de, günün bir kısmının istirahatle geçmesi gerekiyor. Günün her saatinde insanın hizmette olması da kolay olmuyor. O bakımdan rabıta yapılıyor.

Rabıta yapıldığı zaman, mürid şeyhinin huzurunda olmuş oluyor. Onu denetleyici olarak da düşünebilir. Sevdiği bir kimse olarak, hocası olarak onu karşısında hayal edecek, zikri beraber yaptığını düşünecek.

Rabıtanın şirk olmasının hiç bir aslı, esası, dayanağı yoktur. Çünkü, insanın gözünü kapatması serbesttir. Gözünü kapattığı zaman sevdiği bir insanı düşünmesi serbesttir. Bunun şirkle hiç bir ilgisi yoktur. Onlar herhalde tasavvufu bilmiyorlar veya rabıtayı bilmiyorlar, böyle bir görüşe saplanıyorlar. Ya da İbn-i Teymiye'nin filân kitaplarını iyi okumuyorlar.

Ben şöyle onların kitaplarını ve o kitaplardan alınan özetleri okuyunca, baktım o da bizim gibi düşünüyor. Tasavvufa saygılı, bu gibi pek çok konuda oldukça güzel ifadeleri var... Demek ki yarım bilgili olan insanlar, meseleyi anlamadıkları için yalan yanlış konuşuyorlar.

Şirk Allah'a ortak koşmak demektir. Allah'a ortak koşmakla ilgili herhangi bir şey burda olmadığı için, öyle bir husus yoktur. İnsanın sevdiği bir kimse ile beraber olmak istemesi, beraberliğini düşünmesi şirk değildir.

Birçok mânevî faydaları var... Feyz almak bakımından, insanın yetişmesi bakımından fevkalâde önemli...

Râmûzül Ehâdis'te bir hadis-i şerif var; Peygamber Efendimiz buyuruyor ki: ÇBir geniş arazide, çölde giderken hayvanınız ürktü, kaçtı. Yardım edecek bir kimse de yok... Çölde uçsuz bucaksız dağların, kum tepelerinin arasında kayboldu. Bulmanız mümkün değil... Kaldınız çaresiz... Sular orda, yiyecek orda... Kumların üstünde bata çıka sizin yürümeniz mümkün değil... Yandınız, mahvoldunuz. Böyle bir durumla karşılaştınız. Ne yapacaksınız?..

--Deyiniz ki: "(Yâ ricâlallah!) Ey Allah'ın erleri, Allah'ın ricâli!.. (eğîsûnî) Bana yardım edin! (eînûnî) Bana yardımcı olun, benim imdadıma yetişin!" diye böyle söyleyin! Çünkü, Allah'ın sizin görmediğiniz maddî mânevî erleri olur, evliyâullahı olur; onlar imdada yetişirler." diye Peygamber Efendimiz tavsiye ediyor.

Onun için, Peygamber Efendimiz böyle deyin dediğine göre, Allah'ın evliyâsına da böyle selâhiyet verildiğine göre; hani ondan yardım istese bile, yine bir mahzuru yoktur. Çünkü, mahzuru olsaydı, Peygamber Efendimiz tavsiye etmezdi. Onun için bu şirk lafı bir taassubdan kaynaklanıyor.

Bir takım insanlar tasavvufa düşman olmuşlar. Bu tasavvuf düşmanlığını İngilizler körüklemiş. Meselâ geçtiğimiz asırda, İngilizler Osmanlı'yla çeşitli cephelerde harb ederken, iki büyük tehlike tesbit etmişler:

1. Hac
2. Tasavvuf, tarikatlar

Neden?.. Hacca gittiği zaman müslümanlar, dünyanın dörtbir yerinden gelip bir yerde toplanıyorlar. "İngilizler falanca yerde şöyle yaptı, böyle yaptı... Ona karşı şöyle tedbir alalım, böyle tedbir alalım!.." diyorlar. Ondan dolayı İngilizlerin başarısı veya gayrimüslimlerin, İslâm'a suikast için çalışanların oyunları bozulmuş oluyor. Onun için hacca düşmanlar...

O zamandan başlamışlar, hac mevsimi geldiğinde haccı engellemeye... İşte, "Salgın hastalık var!" filân diye yalan dolan haberler yaymağa... Bu, yakın zamanlara kadar devam etti. Sonra birden salgın hastalıklar filân hepsi kalktı. Yalanmış demek ki...

Yâni, hac mevsiminde ilkönce "Bir salgın hastalık var!" diyorlardı. "Gidersen, ölürsün!" diyorlardı. Hastaneye havale ediyorlardı, seyahat hürriyetini tahdit ediyorlardı. Doktorların keyfine kalıyordu. Rapor vermeyince, adam burda kahrından ölüyordu. Saçma sapan şeyler... Şimdi bak hiç bir şey olmuyor elhamdü lillâh... Yalanları ortaya çıktı.

Bir de bu tarikatlardan, tasavvuftan has müslüman yetiştiği için çok korkmuşlar. Meselâ deniliyor ki, "Hâlâ Orta Asya'da, Türkistan'da, Rus diyarlarında bozulmadan duran insanlar, bu tarikat sayesinde, tasavvuf sayesinde korunabilmişler, Rus baskılarının karşısında durabilmişler." diyorlar.

Ayrıca bir de hilâfet meselesinden çok korkuyorlardı. müslümanların halifesi olursa, ödleri patlıyor. Neden?.. O zaman, "Azerbaycan'da Ruslar saldırmış, ona karşı tedbir alın!.. Bulgaristan'da Bulgarlar şöyle yapmış, ona karşı tedbir alın!.." dediği zaman, tüm Ümmet-i Muhammed ayağa kalkacağından, böyle bir merkeze bağlılığı istememişler. Halbuki onu kurmak, her müslümanın boynuna vacib!.. Çok önemli bir şey... Çünkü dağınık olduğun zaman, düşman tek tek yakalayıp mahvediyor. Kuzucukları birer birer kurtlar parçalıyor.

O bakımdan böyle şeyler olduğundan, bir tasavvuf düşmanlığı almış gitmiş. Suud'da korkunç bir tasavvuf düşmanlığı var... İran'da kendine göre bir acaib tasavvuf düşmanlığı var... Radikal müslüman dediğimiz, yeni müslüman kardeşlerde bir tasavvuf düşmanlığı var...

Kur'an-ı Kerim'de zikir emri var... Seksen doksan yerde Allah-u Teâlâ Hazretleri zikri emrediyor. Nefsi terbiye etmek, tezkiye etmek vazifesi Kur'an-ı Kerim'de var:

(Kad eflaha men zekkâhâ. Ve kad hâbe men dessâhâ.) "Nefsini terbiye eden kimse kurtulmuş, onu fenâlıklara gömen kimse de ziyana uğramıştır." Ahlâkı güzelleştirme emri Kur'an-ı Kerim'de var... Nefsin oyunlarına karşı tedbir almak, şeytanla mücadele etmek meselesi var... Tasavvufun tüm konuları Kur'an-ı Kerim'in emirlerinden çıkmış, hepsi Kur'an-ı Kerim'de var... Sen bunları nasıl inkâr edersin, zikri nasıl inkâr edersin?.. İslâm'ı bilip tasavvufu inkâr etmek mümkün değil... Ama cahiller tutturmuşlar, öyle gidiyorlar.

Biz de bunların yanlışlığını belirtmek için mecmualarımızda en alim kimselerle röportajlar yaptırıp yayınlıyoruz. Büyük mezheb imamları tasavvuf hakkında ne demişler, onların sözlerin yazıyoruz. İmam-ı Azam böyle buyurmuş, İmam Şafiî böyle buyurmuş, İmam Mâlik böyle buyurmuş, Ahmed ibn-i Hanbel böyle buyurmuş... Şu zâtı medhetmiş, bu şeyhe bağlanmış filân diye onları yazıyoruz ki, millet bu oyunun tesiri altında kalmasın diye...

Soru:

--Rabıta Allah'la kulun arasına girmek midir?

--Muhterem kardeşlerim! Rabıta, irtibat mânâsına geliyor, ilgi kurmak, irtibatlı olmak mânâsına geliyor. Nasıl hani, İstasyonu arayıp düğmeyi çeviriyorsunuz; ilgiyi kurduğunuz zaman, o radyo istasyonunun yayınını alabiliyorsanız, böyle bir ayarlama gibi bir şey olmuş oluyor.

Rabıta, bir sevgi bağlantısıdır, bir saygı bağlantısıdır. O bakımdan... Şimdi bir insan hocasıyla beraber, şeyhiyle beraber bir yerde olsa güzel olur. Aynı mecliste olsalar, sohbetinde bulunsa, sözünü dinlese; beraberce ellerine tesbihleri alsalar, zikirleri yapsalar güzel olur. Bu böyle olmadığı zaman, gözünü kapatacak, mürşidiyle irtibatını kuracak, mürşidini karşısında tasavvur edecek... O da onun karşısında oturmuş, mübârek bir mecliste beraberlermiş diye göz önüne getirecek... Böyle gönül aleminden bir irtibat sağlayacak... Bu irtibata rabıta deniliyor.

Böyle mürşidiyle bir irtibat kurduğu zaman; ziyaretine gittiği zaman, aynı mecliste beraber zikir yapsalar nasıl oluyorsa, orda da öyle bir durum oluyor. Beraber zikretmiş olacaklar, irtibat kurmuş olarak zikretmiş olacaklar. O zaman, böyle bir bağlantı kurulduğu zaman, mürşidindeki füyûzat ve mânevî berekât kendisine intikal eder. O bağlantının bereketiyle kendisi çok feyizyâb olur ve yaptığı ibâdetin tadını duyar, faidesini görür.

Böyle bir fenâ fillâh-beka billâh makamına ermiş mürşid-i kâmil ile irtibat kurduğu zaman insan, istasyonu bulmuş gibi oluyor yâni... O zaman kendisi çok istifade eder. Büyüklerimiz böyle diyorlar. Bu bir sevgi bağlantısıdır ve kısa zamanda müridin terakkî etmesi için gerekli bir çalışmadır.

Bunun hem asrımızın modern ilimlerinden, hem de tarihimizden ve dinimizden çok misalleri vardır. Ebûbekr-i Sıddîk Efendimiz, Rasûlüllah Efendimizi her zaman karşısında görürmüş. Hattâ utanırmış. O kadar böyle canlı bir tarzda karşısında görürmüş ki, utanırmış ayağını filân da uzatamazmış. Yanında değil ama, yanında gibi... İşte buna fenâ firrasûlmakamı derler. Yâni, nereye baksa Rasûlüllah'ı görüyor; Rasûlüllah'ı görür hale gelmiş oluyor.

O hale ermek için de, ilkönce fenâ fişşeyh makamı denilen hale ermiş olmak, şeyhini görür hale gelmek lâzım ki; ordan fenâ firrasûl makamı nasib olsun, ordan fenâ fillah makamı nasib olsun diye, büyüklerimiz böyle bu meseleyi açıklamışlardır.

Bir de bazı kitaplarda belirtiliyor ki, Yusuf Aleyhisselâm'ın hikâyesinde, tam öyle Zelihâ valide kapıları kapatıp da, "Gel bakalım!" dediği zaman;

(Lev lâ enraâ burhâne rabbihî) diye bildiriliyor ayet-i kerimede... "Rabbinin burhanını gördü, kendisine hakim oldu, uymadı. Kapıya doğru kaçtı." diye bildirildiği sırada, o gördüğü burhan nedir diye bazı kimseler diyorlar ki rivâyetlerde: Babası Ya'kub AS'ı karşısında görmüş... Ya'kub AS'ın hayalini aynen karşısında görmüş. Babası karşısında... Evlâdına böyle bakıyor. O zaman kendisine daha iyi hakim olmuş, o teklife karşı direnmiş.

O bakımdan bu işin bir takım mânevî tarafları vardır. O vazifeyi yapan insanlarda da böyle bazı şeyler hasıl oluyor.

Evliyâullahın işleri, bizim bildiğimiz şu dünya hayatındaki işlerimizden biraz farklı oluyor. Şimdi Pakistan'dan birisi bana bir mektup gönderdi. Türkiyeden Pakistan'a gitmiş. Benden de cevap istiyor. "Rüyamda Mehmed Zâhid Hocamız'ı gördüm." diyor, gördüğü şeyleri anlatıyor: "Heyecandan uyandım. Yatakta yanımda yatan hanımım: 'Şimdi odadan dışarıya çıkan ihtiyar zâtı sen de gördün mü?' dedi. 'Yok!' dedim. 'Nasıl bir kimseydi anlat bakalım!' dedim. Tıpkı Hocamız'ı tarif etti." diyor. Evet, rüyasında görünmüş buna ama, yanlarına da ruhaniyetiyle gelmiş. Karısı da görmüş de, soruyor rüyayı gören kimseye: "Gördün mü, şu kapıdan çıkan zâtı? Sırf ben mi gördüm, sen de gördün mü?" diye...

Aynı şeyi, bizim burda bir Lütfullah kardeşimiz vardı, --Allah rahmet eylesin, cennet mekânı olsun-- o anlattı. Kıztaşı'nda apartmanda otururlardı. "Bir gün odada yemeğimizi yedik. Ben de odadan sofaya çıkmak istedim. Sofanın elektriği kapalı, karanlık sofa... Kapıyı tam açtım, karanlıkta Mehmed Zâhid Hocamız böyle karşımda duruyor... Ben ona bakıyorum, o bana bakıyor... Korkulacak bir değil ama, heyecanlandım, tüylerim diken diken oldu. Sırtımdan bir soğuk ter boşandı. Ondan sonra yavaş yavaş Hocamız karşımdan kayboldu." dedi.

Şemseddin-i Sivâsî Hazretlerini anlatıyorlar: Müridiyle kapıdan çıkmış, şöyle bir duvara yaslanmış, şöyle bir müddet durmuş, gözleri kapalı... Müridi diyor ki:

"--Ne oldu efendim, rahatsızlandınız mı?.."

"--Hayır evlâdım, rahatsızlanmadım. Buna rahatsızlık demezler, buna insilâh derler. İnsanın ruhu bedeninden çıkar, o zaman böyle beden böyle şeysiz kalır. O hal oldu da onun için böyle oldu." diyor.

Yâni, bu tasavvufî hayatın ihlâslı, aşık-ı sâdık mensuplarına Allah-u Teâlâ Hazretleri, başta sizin ve bizim kolay anlayamayacağımız, mânevî bir takım haller nasib ediyor. Rabıta da öyle bir hal olmuş oluyor. Yapan görür.

Soru:

--"Rabıta şirktir, İslâm'da delili yoktur." diyorlar; ne dersiniz?

--Hayır! Allah'tan başka bir tanrı düşünmek şirktir. Rabıta ise, hayalinde şeyhini tahayyül etmektir. Bu şirk değildir.

Hayal kurmak yasak değildir. İnsan sevdiği için annesini babasını düşünebilir gözünü kapattığı zaman... Memleketini düşünebilir. Yaz mevsimini, tatili vs. yi düşünebilir... Gözünü kapatır, Kâbe-i Müşerrefe'yi, Medine-i Münevvere'yi düşünebilir. Bunun gibi hocasını düşünebilir.

Hocasını hayalinde karşısında düşünür, bu gayet normaldir. Şirk, Allah'ın birliğini kabul etmemek demek; bununla bir ilgisi yok...

Rabıtayı bilmiyorlar, uzaktan uzağa tenkid ediyorlar. Ne olduğundan haberleri olmadığı şeyleri tenkid ediyorlar.

Soru:

--Şeyh ile rabıta yapmanın bid'at olduğu söyleniyor; ne dersiniz?

--Hayır, bid'at değildir. Taa Peygamber Efendimiz'in zamanına kadar giden geçmişi vardır. Hattâ Kur'an-ı Kerim'de ona dair işaretler vardır. Bu bir mânevî haldir. İnsan o çalışmayı yaptığı zaman hasıl olur. Bu bid'at da değildir, şirk de değildir, yanlış da değildir. Güzeldir, iyi bir tasavvufî çalışmadır ve faydalıdır.

Soru:

--Rabıtada tahayyülde zorluk çekiyorum, ne tavsiye edersiniz?

--Şeyhinin sohbetine fazla devam etsin. Sevgisi ziyadeleşince olur.

Soru:

--Resimle rabıta olur mu?

--Olmaz, uygun değil!.. Pis suyla abdest alınır mı?.. Resimin ancak bir takım meşrû sebeplerle müsaadesi var... Sen onu meşrû sebepler için kullanabilirsin. Pasaport çıkacak, tapuda lâzım, bilmem nerde lâzım; orda kullanabilirsin. Onun dışında öyle resimle rabıta yapmak bid'attir, uygun değildir. Tarikatta bid'attır, böyle şey olmaz!.. O hocasına, usûlüne uygun olarak rabıta edecek, resimle yapmayacak!..

Soru:

--Rabıta-i mürşidin müridi yetiştirme ve olgunlaştırmadaki rolü nedir?

--Çok büyüktür. Hadis-i şeriften alınmadır. Peygamber Efendimiz'le sahabesi arasında rabıta vardı. Ebûbekir Sıddîk Efendimiz'in gözünden Peygamber Efendimiz'in hayali gitmediği için, yalnız olduğu zaman bile rahat olamıyordu. Ayağını uzatamıyordu, serbest olamıyordu.

Yâni, rabıta sevmekten kaynaklanır. Ayrıca, bu rabıta dolayısıyla hakîkaten mânevî bir yakınlık ve bağlılık hâsıl olur. Bu bağlılık, mürşide rabıtadan, Rasûlüllah'a rabıtaya götürür insanı... Sonunda insan, Rasûlüllah'la rabıta etme haline gelir. Onun için, bir yetiştirme merhalesidir bu... Bilinenden bilinmeyene doğru yükselmedir. Kolaydan zora doğru ilerlemedir. Bir merhaledir ve şarttır.

Peygamber Efendimiz diyor ki: "Nefsim elinde olan Allah'a yemin ederim ki, siz beni annenizden, babanızdan, evlâdınızdan ve bütün insanlardan bile daha çok sevmedikçe, hakîkî müslüman olamazsınız."

Rabıta aslında sevgiden kaynaklanıyor. O sevgi ile, onu düşünmesiyle, onunla mânevî beraberliğini kuruyor. Bu beraberlik kuruluyor.

İnsan rûhî merhalelerde ilerlediği zaman, bu bedene bağlı kalmıyor ruhu... Yusuf AS, Yâkub AS'ı görüvermiş karşısında... Zeliha Hatun kapıyı kapatıp, "Hadi, ikimiz kaldık!" dediği zaman, Yâkub AS'ı görüveriyor karşısında... "Ne yapıyorsun evlâdım, bu ne durumdur?.." gibilerden, Yâkub AS'ın böyle parmağını ısıraraktan göründüğünü naklederler. Evliyâullahın da böyle görünmesi vardır.

Evliyâullahın ruhları bedenlerinden çıkıp böyle dolaşabilir. Bizim şeyh efendilerimizden birisine demişler ki, "Efendim sizi filânca yerde gördük..." "Evet evlâdım! Demin oraları düşünüvermiştim." demiş. Burdan düşünür gibi bir şeyle, o tarafta onun şeyi görünür. Böyle şeyler olur. Bunlar hep rabıtanın inceliklerinden, detaylarındandır.

Kişinin gözünü kapatıp annesini babasını düşünmesi nasıl tatlı bir şeyse, normal bir şeyse...

--Ne yapıyorsun?..

--Ah, ak sakallı babacığım hatırıma geldi. Nur yüzlü, başörtülü annem hatırıma geldi. Gözümü kapattım, onu hayal ediyorum.

Bunun şirkle bir ilgisi olmadığı gibi, insanın da şeyhini böyle düşünmesi, sevgi bağı olarak lâzımdır ve gereklidir. Sevmesi, sayması, dinlemesi ve böyle düşünmesi feyzinin çok olması için de gereklidir. Bu bir alıştırmadır. Sonunda Rasûlüllah'la görüşme haline gelebilmesi için alıştırmadır, başlangıçtır, birinci bölümüdür işin... Daha ötedeki bölümlerine bir gidiştir. Onun için gereklidir.

Soru:

--Rabıtada Peygamber Efendimiz'i düşünsek, daha iyi olmaz mı?..

--Zâten oraya getirecek. Yâni, Peygamber Efendimiz'i düşünmeye müridin ilk başta kabiliyeti yetmez ve o tecellîye kendisi tahammül edemez. Hocasını düşünmekten başlar. O eğitime alıştıktan sonra, Rasûlüllah'a gelir zâten...

Merdivenin altındaki iki basamağa ne lüzum var?.. Bunlar olmasa üst kata çıkamaz mıyız?.. Çıkamazsın; çünkü, buraya basacaksın, oraya öyle çıkacaksın! Alt merdiven olmadan üst merdivene çıkılmıyor.

Soru:

--Rabıtaya delil olarak Peygamber SAS'in zamanından bir örnek verir misiniz?

--Peygamber SAS Efendimiz, Ebûbekir Sıddîk Efendimiz'in gözünden hiç gitmezmiş. Evde yalnız olduğu zamanda bile... Hattâ onun hayalinin gözünün önünde devamlı olmasından dolayı, ayağını uzatmaya utanırmış, helâya gitmeye utanırmış. Bu bağlılığın bir misâlidir, fenâ fir rasul olmanın alâmetidir. Rabıta da zâten, o olsun diye yapılan bir çalışmadır.

 Soru:

--Rabıta-i mürşid yaparken mürşid Allah ile kulu arasına girmiyor mu?

--Olmuyor. Ne demek Allah ile kul arasına girmek; nerden çıkmış? İlgisi yok!..

İnsan namaza duracağı zaman, "Allahu ekber" derken Kâbe'yi karşısında hayal edecek. Kâbe'ye doğru dönüyor ya... Tasavvur edecek: Mültezem şurada, Hacer-i Esved şurada, Hatîm şurasında, Makàm-ı İbrâhim şurada... Bu Allah'la kulun arasına Kâbe'nin girmesi midir?.. Değil... Böyle bir şey tasavvur edebilir.

İnsan askerdeyken gözünü kapattı, annesini babasını düşündü. "Ah evim, barkım, annem, babam..." diye hayal etti. Bu Allah'la kulu arasına girmek değildir, onunla bir ilgisi yoktur.

Şimdi biz karşı karşıya konuşuyoruz. Mürid de tesbih çekerken şeyhimle beraber çekiyoruz diye düşünüyor; ne var yâni?..

Allah mekândan münezzehtir. Öyle aradan, aralıktan filân da münezzehtir. Araya girmek diye bir şey bahis konusu değildir.

Soru:

--Hanımlar kendi aralarında hatm-i hâcegân yapabilirler mi? Başka tarikatlardan, hattâ dersli olmayan hanımlar orda olursa, ne olacak?

--Orda olmaları, bizi sevdiklerini gösteriyor. Büyük mürşidimiz Gümüşhâneli Hocamız buyurmuş ki: "Bizi seven bizdendir." Kişi sevdiği ile beraber haşrolacak ya!.. Mâdem sevmiş, toplantımıza gelmiş; bizdendir. O halde, hatm-i hâcegân'a alınır. Kapı dışarı edilmez.

Bazı tarikatlarda duyuyorum ben, dışarı çıkartıyorlarmış.

--Çık dışarı!..

--Niye?..

--Sen bizim tarikatımızdan değilsin!

--E, ben kâfir miyim, müşrik miyim?..

Ağlıyormuş kadın veya erkek... Kalbi çok kırılıyormuş. Kalb kırmak daha fenâ... Ne olacak yâni; o da senin gibi gelecek, senin halkanda Allah diyecek!.. Daha ne istiyorsun yâni; sevaplı bir iş yapmasına vesîle oluyorsun.

 Soru:

--Hatm-i Hâcegân'da İnşirah Sûresi'ni okumamızın sebebi nedir?

--İnşirah Sûresi, insanın gönlünün genişlemesini anlatan bir sûre olduğundan, "Mânevî bakımdan iç âlemimiz genişlesin, feyizlerle dolsun, mânevî neş'eye, zevke ulaşalım!" diye okuyoruz.

MÜRŞİD

1. Soru:
--Bazıları silsilenin kesildiğini ve bu zamanda silsileden birisinin olamayacağını ileri sürüyorlar; ne diyelim?

--Onlara cevap olarak, hadis-i şerifte:

(Lâ tezâlü tâifetün min ümmetî yukàtilûne alel hakk, zàhirîne ilâ yevmil kıyâmeh) "Kıyamete kadar dâimâ hakkı tutan, destekleyen bir tâife-i mardıyye ümmet arasında mevcut olacak!" diye bildirilmiştir; onu söylersiniz. Sonra, ayet-i kerimede:

(Ve in min ümmetin illâ halâ fîhâ nezîr) "Hiç topluluk yoktur ki, Allah oraya bir haberci, tehlikelerden haber veren bir vazifeli şahıs göndermiş olmasın!" buyruluyor; onu söylersiniz.
 

2. Soru:
--Bulunduğumuz yerde bazı insanlar tasavvuf dersi veriyorlar. "Tasavvufta mürşid-i kâmile gerek yoktur. Mürşidsiz yapabiliyoruz." diyorlar. Mürşidsiz olabilir mi?.. Bunların yaptığı doğru mudur?

--Hayır! Doğru değildir, veballidir, yanlıştır. Çünkü Allah-u Teâlâ Hazretleri Kur'an-ı Kerim'de buyuruyor ki:

(Ve in min ümmetin illâ halâ fîhâ nezîr) "Hiç bir ümmet, topluluk yoktur ki, Allah oraya bir haberci, bir nezîr, tehlikelerden haber veren bir vazifeli şahıs göndermiş olmasın!"

Vazifeli şahıs demek, mürşid demek... Mürşidsiz olsaydı, o zaman Allah böyle demezdi. "Bazı yerler olmayabilir." derdi. Demek ki ihtiyaç var ki bir mürşide, bir yol göstericiye, bir vazifeli kimseye; onun için gönderiyor. O halde mürşidsiz olmaz!..

Mürşidsiz, üstadsız, hocasız tıp da olmaz, mühendislik de olmaz!.. Marangozluk da olmaz, terzilik de olmaz, berberlik de olmaz!.. Allah insaf versin bu zavallılara... Bu dünyevî basit meslekler hocasız olmuyor da, ahiretin yolunu gösteren, binbir türlü tehlikesi olan, binbir türlü aldatmacası olan bir yolun mürşidi olması lâzım değil mi?.. Tehlikesi var... Yalanı var, yanlışı var, sahtesi var, istismarcısı var, sömürücüsü var... Mürşidsiz olur mu?..

Hocasız, mürşidsiz hiç bir iş olmaz, hiç bir meslek olmaz! Tasavvuf da mürşid-i kâmilsiz olmaz!... Mürşid-i kâmiller ayrıca mânevî bakımdan vazifeli insanlardır. Olur demekle, olmaz demekle onların keyfine de kalmış bir şey değildir.

Yaptıkları veballi bir iştir. Bir insanı saptırırlarsa ne olacak?.. Hastalanırsa ne olacak, problemini nasıl çözecekler?.. Böyle saçma heveslerle, düşmanlıklarla, cahilliklerle milleti şaşırtıyorlar. Nedir alıp veremedikleri?.. Hürriyet var, millet her şeyi yapıyor. Plaja gidiyor, açık geziyor, içki içiyor, kumar oynuyor, meyhane açıyor... Cemiyyetteki iltimas, rüşvet ve sâire... Onları tenkid yok... Tam insanların doğru yola gelmesini sağlayacak mekanizmaya hücum ediyorlar. Kötü niyet var o zaman...
 

3. Soru:
--Bir şahıs daha önce bağlandığı, sonra vefat etmiş şeyhe olan bağlılığını sürdürebilir mi? Bir şeyh efendinin şeyh olması kaç yoldan, kaç şekilde belirlenebilir?

--Bir insan bir şeyhe çeşitli sebeplerden tâbî oluyor da, öncelikle terbiyesine nezâret etsin diye, tedâvisini yapsın diye tâbî oluyor. Meselâ, "Mazhar Osman çok iyi bir doktormuş... Lokman Hekim çok iyi bir doktormuş..." İyi ama yaşamıyor ki şu anda!.. Yaşayan kimseye, yaşayan doktora tedâvi olacak, yaşayan hocaya bağlanacak!..

Bir insanın bağlandığı kimse vefat etti mi, yeni bir mürşide bağlanması icab eder. Ya o mürşid, eski hocaefendisinin tayin ettiği, "Benim yerime sen makamıma kàim ol! Bu dervişleri sen terbiye eyle, sen nezâret et, hizmetlerine sen bak!" dediği kimsedir. Ya da, bazen mürşid efendiler mânevî bir işâret olmayınca, böyle bir halef bırakmazlar; o zaman orada, o muhitte uygun olan bir mübarek zâta teslim olması ve intisab etmesi lâzım!..

Tabii bu intisabda, mürşidin evsafı, "Şeriat-ı garrayı bilmesi, ahlâken müstakîm olması, bu mesleği yapacak şartları hâiz olması, sahih bir yol ile el almış, kendisine selâhiyet verilmiş olması..." diye kitaplarda belirtiliyor. Selâhiyetli bir şeyh efendiden kendisine selâhiyet verildi mi, alan kimse de o vazifeyi yapabilir. Ama verenin selâhiyeti yoksa alanın da durumu selâhiyetsiz kalır. Bir tane şeyhten aldıktan sonra da, birkaç tanesinden almasına lüzum yoktur. Bir tanesi yeter.

Bir insanın bir kimseye bağlanması vefat ettikten sonra da yetseydi, bir şeyhe filân bağlanmaya lüzum yoktu, Peygamber Efendimiz'e bağlanılırdı, biterdi. Ama, Peygamber Efendimiz vefat eder etmez, ümmet-i Muhammed'in sıhhat ve selâmeti ve kargaşanın önlenmesi bakımından, daha cenâze defnedilmeden Ebûbekir Sıddîk Efendimiz'e bey'at edilmiştir. Bu ümmetin sıhhat ve selâmeti, huzuru ve karışıklık olmaması bakımındandır.

Bazan mânevî işaret olmuyor, şeyh efendiye halife bırakma izni verilmiyor. Misâl: Bana Emin Saraç Hoca anlatmıştı. Onun kayınpederi Yektâ Efendi idi. Onların bağlı olduğu şeyh efendi, yaşlı, vefat etmek üzere... Sormuşlar: "Efendim, yerinize kimi tayin ediyorsunuz?" demişler. Bir şey dememiş, "Bekliyorum." demiş. Sonra yine bir sıkıştırmışlar, falanca insan filânca insan var demişler. "Yâhu, ben bu işi düşünmüyorum mu sanıyorsunuz siz?.. Bakın, hepsinin icâzetnâmelerini yazdım. Altına bir imza atması kaldı. Bir işaret olursa, imzalayacağım. Yok daha bir işaret!.." demiş.

Birisi bu Yektâ Efendi... Ötekiler de başka şahıslar... Bana bunu anlatan Emin Saraç Hoca... Ben tabi, onların bağlı oldukları o hocaefendiyi tanımadım.

Sonra bu icâzet imzalanmadan, işaret çıkmadan o şeyh efendi vefat etmiş. Neden işaret çıkmadı?.. --Bundan sonrası benim kendi yorumum.--

--Neden?..

--Hocamız var, mürşid-i kâmil!.. Herkes kendisinden sonra ille birisini göstermek durumunda değil ki!.. Halkın, müridlerin irşadı için Mehmed Zâhid Hocamız var... Kesilmiş o taraf...

Zâten Mehmed Zâhid Hocamız'a çok hürmet edermiş o şahıs... Hattâ daha yaşlı olduğu halde; Hocamız bir seferinde babamla beraber o zâtın ziyaretine gitmişler o zâtın... Ayağı felç olduğu halde merdiven başında karşılamış. "Efendim kalkmasanız..." filân diyecek olmuş müridleri... Müridler biraz tarafgirlik yaparlar böyle şeylerde... "O gençtir, ne diye kalkıyorsunuz?" filân gibilerden düşünmüşler. "Kalkmasanız!" filân demişler. Babam anlatıyor: "Bu zâta mı kalkmayacağım?.. Bu zâta mı kalkmayacağım?.. Bu zâta mı kalkmayacağım?.." Üç defa böyle söylemiş. "Olur mu öyle şey, kalkarım!" demiş.

Ona işaret olmamış, ben ondan ne mâna çıkartıyorum şahsen: "Mânevî işaret yok, demek ki müridler Hocamız'a gelecek!.. Gelmesi lâzım!.."

Hocamız'a bir çok kimseler gelmiştir zâten... Meselâ, Abdülhay Efendi vardı. Abdülhay Efendi'nin dervişleri Hocamız'a intikal etmiştir. Sonra, Küçük Hüseyin Efendi vefat etmiş, onun dervişleri Hocamız'a gelmiştir. Hocamız hakîkaten mânevi makamı çok yüksek bir zât-ı muhterem olduğu için, zamanındaki bir çok hocaefendinin yerine halef çıkmıyor, işaret olmuyor. İşaret olmayınca, ne demek?.. "Dağılmayın, orda toplanın!" mânâsından dolayıdır diyorum ben, işaret çıkmaması...

Tabii, müridler toplanmışlar kendi aralarında... "Olmuyor böyle başsız..." filân diye, bir tanesini kendi başlarına tayin etmişler. Müridlerin kendi başlarına tayini, mânevî işaret gibi olmaz!.. Müridler kendi başlarına birisini tayin etmiş, olmuş... İyi ama, sen tek bir toplum içinde değilsin ki, etrafında başka kimseler var, yaşayan mürşid-i kâmiller var; sen öyle yapınca olmuyor. Zâten bir mürşid-i kâmil varken, ötekisinin gelip ona tâbî olması lâzım!..

Hülâsa, sorunun cevabı, bir insanın efendisi ölünce, hayatta olan bir zât-ı muhtereme bağlanması lâzım!.. Hangi sebeplerden: Tedâvisinin, terbiyesinin devam etmesi bakımından; bir... Sırr-ı bey'atte faullü duruma düşmemesi bakımından; iki... "Zamanının imamını, önderini bilmeden ölen, cahiliye ölümüyle ölür." dendiğinden, bey'atsiz gitmemesi için, cahiliye üzere ölmemesi için hemen birisine bağlanması lâzım!..

Vefat etmiş bir kimseye bağlılık olmaz! Onu bahane ederek müstakil yaşamak olmaz! Kendisi bağlanacak!..
 

4. Soru:
--Bir mürşide bağlanmanın ahirette ne gibi kazancı olur?

--Hadis-i şerifte var: Şehidler cennete girecekler. Amma, alimler cennetin kapısındayken, Allah onlara diyecek ki: "Durun, bekleyin! İstediklerinize şefaat edin, içeri girsinler!"

Hadis-i şerifte alim denilen, ilmiyle amil olan alim, yâni mürşid-i kâmil demektir. Onlar şefaat edeceklerdir.
 

5. Soru:
--Şeyhin müridini yetiştirmesi ne gibi yollarla olur?

--Şeyhin müridi yetiştirmesi sohbet yoluyla olur, nasihat yoluyla olur, çeşitli vazifeler vermesi yoluyla olur... Halvete sokmasıyla olur... "Şu şu kitapları oku! Şu şu işleri yap!" demesiyle olur. O kişinin mizacına göre, tabiatına göre, durumuna göre, ona söyleyeceği şey değişebilir.

Hani bir kere anlatmıştım ya: Zengin ama cimri bir kimse, bir hocaefendiye 'Zikri cehrî mi, hafî mi yapayım?" diye sorunca; "Sen zikri böyle yapacaksın!" demiş. Yâni eliyle para verme işareti yapıyor, "Para vermen lâzım!" demek istiyor. Çünkü, hakîkaten cimrilikten kurtulmadan, onun dervişliği tam olmaz.

O bakımdan, cimrilik hastalığı varsa, onu giderecek bir şey verir. Tenbellik hastalığı varsa, çalışkanlığa yöneltecek bir tavsiyesi olur. Haline göre bir nasihati ve işareti olur. Onun için, kişinin şahsına göre değişir. Ama genel terbiye tarzı zikirdir, halvettir, ibadetlerdir, tâatlerdir. Turuk-u nefsâniyye ve turûk-u ruhâniyyede çeşitli şekillerde bu yetiştirmeler olur.
 

6. Soru:
--Beyazid-i Bestâmî Hazretleri'nin "Şeyhi olmayanın şeyhi şeytandır." sözünü açıklar mısınız?

--Muhterem kardeşlerim! Biliyorsunuz, çocuklarımızı ilkokula veriyoruz, ortaokula veriyoruz, liseye veriyoruz, üniversiteye veriyoruz... Tarlalarımızı satıyoruz, evlerimizi satıyoruz, çocuklarımızı okutmağa çalışıyoruz. Eğitim, insanın eğitilmesi önemli... Eğitilen insan iyi insan oluyor, eğitilmeyen insan kötü insan oluyor.

Eğitimin en güzeli tasavvuf eğitimi... Tekke terbiyesi aldı mı bir insan, takvâ terbiyesi aldı mı, --ayet-i kerimenin şehâdetiyle-- felah bulacak o insan... Takvâ terbiyesi almadığı zaman da felâkete uğruyor, pişman ve perişan oluyor.

Binâen aleyh, takvâ terbiyesini herkesin alması gerekir; almadığı zaman da insan, şeytanın maskarası olur. Bir alime teslim olmadığı zaman, şeytan onu aldatır, burnuna halkayı takar, istediği yere götürür.
 

7. Soru:
--Mürşide teslimiyetle, ashâb-ı kirâmın teslimiyeti arasında benzerlik var mıdır?

--Mürşide bağlılık, sahabe-i kirâmın Peygamber Efendimiz'e bağlılığı gibi olacak ve bu bağlılık hâlis muhlis olacak!.. Hâlis muhlis, candan bir bağlılık, bazı meseleleri konuşmağa, müzakere etmeğe ve ikaz etmeğe mânî değildir. İnsan sevdiği babasına da, kardeşine de, oğluna da ikazda bulunabilir. "Baba arkanda şu var, araba geliyor, kenara çekil!" dediği gibi, tehlike gördüğü zaman bildiği bir şey varsa söyleyebilir. Bu söylenir, normaldir.

Peygamber Efendimiz'e Hazret-i Ömer'in bazı hususlardaki tavırları mâlûm... Ama bu onun ona bağlılığının eksikliğinden değildi. Dine bağlılığının samîmiyetinden idi. Mü'minin mü'mine hakkı, hayrı her zaman söylemesi, tavsiye etmesi lâzım geldiğinden, ihvân ve şeyh arasında da böyledir.
 

8. Soru:
--Uykusunda veya üveysî olarak bir kimseye şeyhlik vazifesi verilebilir mi?..

--Bir sahih el alması şartı vardır. Allah'ın hükmüne, lütfuna kimse karışamaz ama, bir çok kimse buna dayanarak palavradan ortaya çıkıyor. Ondan sonra yalan yanlış işler yapıyor. Meselâ, kadınlara elini öptürenleri duyuyoruz.

Kitaplarda yazıyor ki: Bir mürid hak bir şeyh, gerçek bir mürşid-i kâmil bulmak için uğraşacak, çalışacak, gayret edecek!.. Bir karar verdi, birisini doğru bir insan sandı, bağlandı. O ihlâsından dolayı ilerleyebilir. Ama hatâsını, şeriata aykırılığını, yanlışlığını anladığı zaman da, onu bırakıp hakîkî bir şeyhe bağlanması icab eder. Yanlışta ısrar etmemesi gerekir.
 

9. Soru:
--Mürid kendisinden ayrıldığı zaman, mürşid ondan haberdar olur mu?

--Allah haberdar ederse haberdar olur, etmezse olmaz. Çünkü, Allah-u Teâlâ Hazretleri bazan bir hikmete mebni olarak haber verir, bazan bir hikmete mebni olarak haber vermez.

Peygamber Efendimiz'e de böyle olmuştur. Bazı kereler bir şeyi haber vermemiştir Allah-u Teâlâ Hazretleri Peygamber Efendimiz'e, bazı kereler haber vermiştir. Her şey Allah'ın kudretindedir.
 

10. Soru:
--Müceddid nedir, özellikleri nelerdir?

--"Allah-u Teâlâ Hazretleri her asrın başında bu ümmetin işlerini, bilgilerini yenileyen, ona çeki düzen veren bir müceddid gönderir." diye hadis-i şerif vardır. Onun için, o hadis-i şerifi okuyanlar bilirler bu meseleyi...

Bazı kimselerin o müceddidlerden olduğu hüsnüzan edilmiştir. Meselâ, İmâm-ı Rabbânî Efendimiz müceddid-i elf-i sânî'dir. Yâni, ikinci binin müceddidi diye bu lakabla tanınmıştır. Her asrın müceddidi vardır.

Tabii, onun alâmeti, sünnet-i seniyyeyi bilmesi, Kur'an-ı Kerim'i tam bilmesi ve sapıtmaları, hurafeleri, sapmaları, dinin özünden uzaklaşmaları tesbit edip, onları engellemesi, işi tekrar rayına oturtmasıdır. Müceddidliğin aslı odur. Yâni, sahabe müslümanlığına doğru işi tekrar yörüngeye oturtmak, raydan çıkmış olan vagonu tekrar raya oturtma çalışmasıdır. Bu şekilde anlatabiliriz.
 [Merhum M. Es'ad Coşan Hocaefendimiz 15. Hicrî Asrın başında, 1400 - 1421 yılları arasında irşad görevi yapmıştır.]

11. Soru:
--Şu anda herhangi bir kimseye bey'at ve intisab etmek gerekir mi?

--Gerekir; çünkü, insan bey'atsiz kalmaz. Üç kişi de yola gitse, bir tanesi emir olacak. Ama, bey'at edilecek kimsenin Allah ehli olması lâzım!.. Allah'ın emirlerini, yasaklarını bilmesi lâzım ki, günahla emretmesin.

12. Soru:
--Bazı kimseler, "Bizim şeyhimiz son kâmil mürşiddir. Ondan sonra mürşid gelmeyecek. Zira, nasıl Peygamberimiz son peygamberse, o da son evliyadır." diyorlar. Ne dersiniz?

--Bu saçmadır ve yalandır, aslı esası yoktur. Çünkü hadis-i şerifte Peygamber Efendimiz buyuruyor ki: "Kıyamet kopuncaya kadar, dâima hakkı tutan, hak yolda yürüyen bir mübarek insanlar grubu mevcut olacak!" Kıyamete kadar insanoğlu mevcut oldukça, mürşid de mevcut olur. Onun için, "Bizimki sondur, artık bundan sonra gelmeyecek!" diye, benden sonra tufan mantığıyla laf söylemek, cahilce bir sözdür, yanlıştır ve iftiradır.

Allah'ın nice nice kulları vardır; bazılarını insanlar bilir, bazılarını bilmez. Bazıları kutbül aktâbdır, bazıları gavsül a'zamdır... Bazıları kırklardandır, yedilerdendir, üçlerdendir... Kıyamet kopuncaya kadar onların hizmetleri, himmetleri olacaktır. Dünyada insan oldukça, insanları irşad edecek büyükler de mevcut olacaktır. Onun için, "Falanca öldü, artık bu iş bitti." mi demek istiyorlar? Öyle şey yoktur. Yalandır, yanlıştır ve hadislere aykırıdır.

13. Soru:
--Tasavvufta şeyh ve derviş ilişkileri yakınlıkla olur. Derviş hocasını örnek alarak öyle yetişmeğe çalışır. Fakat, bazı kimseler hocasıyla böyle karşı karşıya uzun boylu bir oturma, konuşma durumunda olamıyor. Bu durum nasıl olacak?

--Tabii, bu bir meseledir. Derviş az olduğu zaman, kolay... Yâni üç kişiyle, beş kişiyle oturmak, konuşmak; "Şunu şöyle yap, bunu böyle yap!.. Gel sana Kur'an öğreteyim, gel sana hadis okutayım!.." demek kolay... Ama dervişler onbinleri, yüzbinleri bulduğu zaman ne olacak?.. O zaman biraz daha zorlaşıyor.

Biz bunun çaresini kendimiz şahsen, mecmuaları çıkarmakla bulduk. "İslâm" dergisini çıkartarak, "Kadın ve Aile" dergisini çıkartarak, "İlim ve Sanat" dergisini çıkartarak, bu sohbetlerimizi uzaktaki kardeşlerimize mektup gibi iletebilmiş olalım diye düşündük.

Çünkü, Hocamız zaman zaman, "Benim nasihatlerim" diye, "Kıymetli evlâdım, esselâmü aleyküm!" diye başlayan bir şeyler bastırırdı, gönderirdi. Onları arkadaşlarımızın evlerinde böyle duvara asılmış olarak, "Hocamız'ın mektubudur, nasihatıdır." filân diye görüyoruz. Ben de bu iş daha şumüllü, daha muntazam olsun diye dergiler çıkartmayı uygun gördüm.

Onun için kardeşlerimiz dergilerimizi alırlarsa, her onbeş günde bir bizim bir nasihatımızla karşı karşıya gelmiş olacaklar. Ayın başında ÇİslâmÈ mecmuası çıkacak, ayın ortasında ÇKadın ve AileÈ çıkacak. Ordaki yazılarımızı görecekler. Ona göre bizim tavsiyelerimizi tutarlar. Böyle bir şekil olabilir.

Haftalık bir dergi çıkartalım dedik, para yetiremedik. Yâni, bu işler kolay değil!.. Çok şerefli, çok kıymetli, çok faydalı bir şey ama, millet almayınca, desteklemeyince mâlî bakımdan zorlanıyoruz. Dergilerimizin bir tanesini kapattık. ÇGülçocukÈ dergisini çıkaramıyoruz, ÇKadın ve AileÈnin içinde veriyoruz. Şimdi belki mâlî sıkıntılar devam ederse, bir dergiyi daha kapatacağız; onu da ötekisinin içine çekeceğiz. Böyle düşe kalka devam etmeğe çalışacağız.

Televizyonlar siyah-beyazken renkli televizyon çıkınca, ben duydum ki; köydeki kadınlar bileziklerini satmışlar, yine renkli televizyonu almışlar. Yâni, keyfe taallûk eden bir şey oldu mu, millet parayı buluyor, harcamasını yapıyor ve keyfinden hiç fedâkârlıkta bulunmuyor.

Gecekondu mahallesinde bakıyorsun, uydu anten... Her türlü şeyi seyretmek için... Çünkü gazino evine geliyor, bar evine geliyor, pavyon evine geliyor, sinema evine geliyor, tiyatro evine geliyor... Ne lüzumu var başka bir yere gitmeye?!.. Uydu antene parayı verir, renkli televizyona parayı verir... Japonlara, Yahudilere, Avrupalılara paralar gider... Milyarlar böyle Türkiye'den dışarıya seller gibi güldür güldür akar gider. Bunlar da televizyonu seyrederler.

Ona para veriliyor, seve seve... Çünkü kâfir, müslümanın parasını seve seve almasını biliyor, gönül hoşluğuyla almasını biliyor. Hayırlı yerlere de para vermeye gelince, müslümanlar para veremiyorlar.

Cihada para verilecek!.. Harb olduğu zaman çıkartıyor herkes, parayı veriyor. Öğrendim ki, bir jet uçağı elli-altmış milyarmış. O kadarına lüzum yok, elli-altmış milyarın onda birini bana verin, ben mükemmel dergi çıkartayım, mükemmel gazete çıkartayım, mükemmel yayın şirketi kurayım... Yâni, her şey para ile oluyor. Ben de para istemekten bıktım. Nefret geldi içime... Ama şuraya oturduğumuz zaman, para istemeden de olmuyor. "Camiye yardım!.." Haydi gel de söyleme!.. Mecbûr kalıyoruz. İkrah ediyorum. Kendi gücüm de yetmiyor, her şeyi karşılamağa... Bir insanını gücüyle de olacak şeyler değil!..

Bir dergi alsa, kimseye zarar olmaz ama, almıyor millet... Bir tane dergi alsa, birisini de ötekisine satsa... Zorlamayı da sevmiyorum, severek alsın... Yâni, dergiyi beğensin, güzel olduğunu görsün, severek alsın; onu istiyorum.

Millet, öyle müstehcen kadın resimleri olan derginin, gazetenin başına üşüşüyor. Aaa, bakıyorum, kavga mı oluyor, ne oluyor filân diye on kişi bir şeye üşüşmüşler. Ne var ne yok?.. Aralarından bir bakıyorum ki, müstehcen bir gazete var veya dergi var; hepsi birden onu seyrediyor. Yâni, o beş parasız, pulsuz işçiler-mişçiler onları alıyorlar. Üç tane çıplak kadın resmi var, beş tane bilmem ne var... Şöyle bir müstehcen konu var, böyle bilmem ne var... Şöyle bir fal var... Şöyle şu olacak, böyle bu olacak... Millet alıyor onları...

Ama İslâmî basın epeyce bir gelişme gösterdi Türkiye'de... Onların da şikâyet etmesinden anlaşılıyor ya!.. Birisi batar, birisi çıkar; bir gün gelir öğrenirler müslümanlar... Bu sahada büyük iş varmış, büyük hizmet varmış diye inşallah iş işten geçmeden önce öğrenirler.

Amerika gelip Suudî Arabistan'a asker çıkarmağa başlayınca, Saddam'ın aklı başına geldi; İranlı esirleri geri vermeğe başladı, geri çekilmeğe başladı.

Bir de tevbe kapısı kapanacak!.. Tevbe etse de tevbesi kabul olmayacak. Kıyamet kopmağa başlayacak, milletin aklı başına gelecek ama, o zaman iş işten geçmiş olacak... Veyahut, bir şey daha var:

(İzâ mâtel insânü fekad kamet kıyâmetühû.) "İnsan öldü mü kıyâmeti kopmuş demektir." Birisi bir trafik kazasına uğrar, ölür; onun kıyâmeti koptu artık... İşi bitti!.. O artık ne gazete alabilir, ne mecmua alabilir, ne hayır yapabilir, ne cihad yapabilir?.. İşi bitti. Ölmeden evvel, iş işten geçmeden evvel yapmak lâzım bu işleri... Allah akıl fikir versin... Allah yardımcı olsun...

Bize de... Çünkü en yardıma muhtaç biziz, en düşkün biziz! Çünkü başımıza bir sürü belâyı sarmışız, bir sürü insanın yükünü almışız... Eh, ört ki, ölem gayri!..
 

14. Soru:
--Şeyhi vefat eden bir kimse, yerine geçen vekiline mi rabıta yapmalıdır; yoksa şeyhine rabıtaya devam etse olur mu?

--Olur. İlk şeyhini tanıdığı için, o şeyhi de mübarek bir kimse ise, ona rabıta yapabilir. Normal olan şekil, yaşayanla ilgi içine girmektir.
 

15. Soru:
--Mürşidin muhabbetini sağlamak için mürid ne yapmalıdır?

--Bu iki türlü anlaşılacak bir cümle olmuş:

1. "Acaba ben ne yaparsam, mürşidim beni sever?" diye soruyorsa; Peygamber Efendimiz'e en güzel tarzda uyduğu zaman en çok sevilir. Kusurları çok yaptığı zaman, ona göre sevilmez. Onun için Peygamber Efendimiz'in sünnetine uysun!..

2. Kendisinde mürşidine karşı bir muhabbet hasıl olmasını istiyorsa; rabıtaya dikkat etmesi lâzım!..

Dervişân


.ZİKİR DERSİ

Prof. Dr. Mahmud Esad Coşan Rh.A