 |
|
|
 |
|
| ABDULHAMİD HAN |
ABDÜLHAMİD HAN
Osmanlı padişahlarının 34'üncüsü olan Sultan II. Abdülhamid Han aklı, zekası ve ilmi fevkalade üstün olan bir zattı. Batılıların ve iç düşmanların asırlar boyunca devleti yok etmek için hazırladığı yıkıcı, sinsi planlarını sezip, önlerine aşılmaz bir set olarak dikildi. Hazırlayanları ve maşa olarak kullandıkları yerli işbirlikçilerini, sahte kahramanları işbaşından uzaklaştırdı.
İşte bu büyük zatın 10 şubat, 96. yıldönümü idi. Yıldönümü vesilesi ile Yıldız Üniversitesi ve İstanbul Medeniyet Üniversitesi işbirliği ile iki açık oturumdan oluşan etkinlik düzenlendi. İlk panel Abdülhamid'in sağlık politikasıyla ilgiliydi. Oturum başkanlığını yaptığım bu panelde konuşmacılar özet olarak şunları anlattılar:
Prof. Dr. Hüsrev Hatemi; Abdülhamid'in çok iyi niyetli, sağlam karakterli ve vefalı bir insan olduğunu söyledi. Kendisinden çok devleti düşünürdü. 33 sene zalimlik yapmadan devleti ustalıkla idare etmişti. Ona atılan iftiralardan biri de pinti olduğuna dairdi. Bu çok çirkin bir suçlama olduğunu ifade etti. Aristokrat havada, halktan uzak yaşamamıştı. Atatürk'ün Abdülhamid'i küçümseyici veya kötüleyici bir sözünün olmadığını da ekledi.
Prof. Dr. Nil Sarı ise Abdülhamid'in sağlık alanındaki eserlerinden söz etti ve bazılarının fotoğraflarını gösterdi. Abdülhamid 90 adet gureba hastanesi, 19 adet belediye hastanesi, 89 adet askeri hastane ayrıca eğitim hastaneleri, kadın hastaneleri, akıl hastaneleri açmıştı. Bu hastaneler ülkemizden Lübnan'a, Yemen'den İsrail'e, Makedonya'dan Suriye'ye, Yunanistan'dan Libya'ya, Suudi Arabistan'dan Irak'a pek çok yerleşim bölgesine yayılmıştı. Ayrıca eczaneler, hapishane, sağlık merkezleri, fakirler, acizler ve hacılar için misafirhane de pek çoktur. Müthiş bir sağlık hizmetidir bu. Maalesef tahttan düştükten sonra bu eserlerin isimleri değiştirilmiş, bazıları yıkılmış ve bir kısmı da başka alanlarda kullanılmaya başlanmıştır. Kısacası bu büyük insan unutturulmak istenmiştir. Kasımpaşa, Haydarpaşa, Gülhane ve Mektebi Tıbbiye-i Şahane adlı eğitim ve üniversite hastanelerini açan da Abdülhamid olmuştur.
Doç. Dr. Adem Ölmez ise Abdülhamid Han'ın özellikle eğitim, sağlık, ulaşım ve asayişe önem verdiğini anlattı. Zamanında yeni bulunan aşıları ülkeye getirmiş, aşı ve kuduz hastalığı üzerine merkezler kurmuş, Bimarhaneleri yani akıl hastanelerini ıslah etmiştir. Akıl hastalarına zincir kullanımını yasaklayarak bugün bile saldırgan hastalarda kullanılan gömleği yerine koymuştur.
Dr. Şerif Esendemir konuşmasına Necip Fazıl'ın, "Abdülhamid'i anlamak her şeyi anlamak olacaktır." sözleriyle başladı. Abdülhamid'in tren yolları, bakteriyolojihane, cami ve mektepler yaptırdığını, çağına uygun yaşlılık politikası izlediğini, habitat yani biyosferi merkezi alan ekolojik politikaya önem verdiğini anlattı.
Bunları dinlerken aklıma hep başbakanımız Recep Tayyip Erdoğan çağrışım yaptı. O da ülkeye duble yollar, hızlı trenler, Marmaray, üçüncü boğaz köprüsü, çok sayıda havaalanı gibi sayılamayacak eserler hediye etti. Sağlık alanında yeni hastaneleri hizmete açtı. Sağlık hizmetlerini halka yaydı. Eğitim alanını pek çok üniversite, sayısız derslik ve binlerce yeni öğretmenle destekledi güçlendirdi. Kısacası Abdülhamid'in çağdaş bir takipçisiyle karşı karşıyayız.
Abdülhamid Han'ı nasıl ki bir takım vicdansız, merhametsiz ve acımasız kişiler, iç ve dış düşmanların oyununa gelerek, maşası olarak bir saray darbesi ile düşürdülerse aynı komplo şu an başbakanımıza karşı düzenlenmektedirler. Bu ülkeye hizmet etmek bazılarının gözüne batmakta ve ellerinden geleni yapmaktadırlar.
Rabbim Başbakanımızı korusunu2026 |
|
|
|
|
 |
dergipark.gov.tr/download/article-file/279947
yazan: ÖMAM Arıcı
.
Osmanlı bilimi çağının 500 yıl önündeydi
Türklerin, sekizinci asırda müslümânlarla tanışıp, içlerinden kısmen müslümânlığı kabûl edenlerin bulunması, ama 10. asırda topluca İslâmiyeti kabûlü, netîce îtibâriyle târihteki birçok hâdiseye yön vermesi bakımından çok önemli bir hâdisedir. "Hâkânî Türkleri" adını taşıyan ve Türk an'anesine göre kurulan "Karahânlı Devleti", 10. asırda İslâmiyeti kabûlüyle, ilk İslâmî-Türk eserleri meydâna getirmeye başladılar. İlk Müslümân-Türk Devleti olan Karahânlıların, bilime ve bilim adamlarına verdikleri değeri bir nebze ele almaya çalışalım: Karahânlı hükümdârlarının ilme hayrânlığı, âlimlere hürmetkârlığı ve onları korumaları netîcesinde Türkistân, Mâverâünnehir şehirleri birer medeniyet ve kültür beşiği hâline geldi. Karahânlılar zamânında, büyük İslâm hukûkçu ve âlimleri yetişti. Bunlardan bâzıları şunlardır: Burhâneddîn Merğînânî, Şemsül-Eimme Serahsî, Şemsül-Eimme Hulvânî, Ebû Zeyd Debbûsî, Fahrül-İslâm Pezdevî, es-Sadrüş-şehîd, Melikül-Ulemâ Kâsânî [Kâşânî], Ömer Nesefî, Sirâcüddîn Ûşî. Doğu Karahânlılar devrinde, Balasagunlu Yûsuf Hâs Hâcib, "Kutadgu Bilig"; Kaşgârlı Mahmûd, "Dîvânü Lugâti't-Türk"; İmâm Ebü'l-Fütûh Abdülğafûr, "Târih-i Kaşgâr" adı ile, Türk dili, edebiyâtı, kültürü ve târihi için çok mühim eserler yazdılar. "Şâh-i Türkistan" denilen Ahmed Yesevî hazretleri, İslâm dîninin göçebe Türkler arasında yayılmasına hizmet etmiş olup bugün bile, Rusya, Bulgaristan, Çin ve İrân'daki Türklerin Türklüklerini ve İslâmlıklarını muhâfaza etmelerinde onun büyük tesîri vardır. Türk hat sanatı Karahânlılar ile başlamıştır. "Kûfî", "sülüs", "celî" gibi yazı türleriyle Kur'ân-ı kerîm ve hadîs kitapları i'tinâ ile yazılıp saklanmıştır. OSMANLI BİLİM VE TEKNOLOJİSİ Târih boyunca kurulan 117 Türk Devleti'nden en büyüğü, en uzun ömürlüsü, İslâmiyete en büyük hizmet yapanı olan Osmânlı Devleti hakkında da birkaç kelime söyliyelim. Hergün, Osmanlı Bilim ve Teknolojisi ile ilgili yeni keşifler ortaya çıkmaktadır. Şimdi burada bir misâl zikredelim: "İnternet"te, "Osmanlı Bilimi, Çağının 500 Yıl Önündeymiş" şeklinde bir haber var. Bu haberi kısaca özetliyelim: [Geniş bilgi için bakınız: www.e-turkiye.gen.tr] "Pergelle gelişigüzel çizildiği sanılan Osmanlı çinilerinin, aslında günümüzde yeni uygulanan bir teknikle çizildikleri ortaya çıktı. Dünyânın en saygın eğitim kurumlarından biri olan Amerikan Harvard Üniversitesi uzmanlarının yaptığı bir araştırma, Avrupalı bilim adamlarının 1970'lerde geliştirdiği ve şu anda uçak sanâyiinde kullanılan matematik formüllerini, Müslümân sanatçıların 15'inci yüzyılda geliştirdiğini ortaya çıkardı. Avrupa Uzay Ajansı fizikçilerinden [Prof. Dr.] Peter Lu, araştırmasında, Bursa ve Erzincan'da Osmânlı sanatçılarının 15'inci yüzyıl câmi süslemelerini inceledi. Sanatçılar, seramik ve çinilerde, üçgen, kare gibi temel geometrik şekilleri kullanarak, kendini tekrar etmeyen ve sonsuza kadar giden karmaşık şekiller kullanıyorlardı. Bilim adamları, bugüne kadar, bu şekillerin cetvel ve pergelle "gelişigüzel" çizildiğine inanıyorlardı. Ancak Prof. Dr. Peter Lu, bu süslemelerin bu kadar basît olmadığını ve Avrupa'da 1970'e kadar bilinmeyen karmaşık bir yöntemle çizildiğini ortaya çıkardı. Peter Lu, süslemelere örnek olarak Bursa ve Erzincan'daki câmileri gösterdi. Prof. Lu, Amerikan "Science" dergisinde yayınlanan araştırmasında: "Süslemeler, bugüne kadar üstünde durmadığımız İslam kültürünün aslında düşündüğümüzden daha ileri seviyede olduğunun bir göstergesi" diye yazdı." "PENROSE" YÖNTEMİ Çini ve seramiklerdeki şekiller, Avrupa'da 1970'te Oxford Üniversitesi matematikçisi Roger Penrose tarafından geliştirilen "Penrose" yöntemiyle benzerlik gösteriyor. Penrose Çizimi, modern matematikte bir düzlemde kendini tekrâr etmeyen şekilleri inceleyen "Kuasikristal Geometri"nin en büyük örneği olarak gösteriliyor. Penrose, bugün, uçakların dış kaplamasında mühendislerin en çok başvurdukları bir yöntemdir.
24.06.2011
Osmanlı Gerilemesi Masaldır .
10645205_691006490984989_1582191570808090932_n
Mustafa Armagan İle Söyleşi : Osmanlı Gerilemesi Masaldır;
Düşünen Siyaset Dergisi’nin “Osmanlı ve İdeolojisi – 2 ” başlıklı 8. sayısı için Havva Yılmaz Mustafa Armağan ile “Osmanlı Gerilemesi” temalı bir söyleşi yaptı.
O röportajı dikkatlerinize sunuyoruz:
“İnsanlığın Son Adası”ndan Uzun Soluklu Haberler;
“Tarih”, kısa bir süre önce mitik örtüsünü üzerinden sıyırıp, usulca hayatımıza giriverdi. Efsanevi kahramanlık öyküleri, bitip tükenmek bilmeyen düşman listeleri, uzun uzun çizilen asr-ı saadet tabloları ve benzerine ancak korku tünellerinde rastlayabileceğiniz hayaletvari tehlikeler, artık yerini çok daha makul, çok daha gerçekçi ve anlaşılabilir bir tarih anlayışının unsurlarına bıraktı.
Bu durumda, şüphesiz, tarihe yargılamak yerine anlamaya çalışarak yaklaşan, tozlu raflar arasında, tarihin, bu pek de alışık olmadığımız sıcak yüzünü arayan ve onu bugüne taşıyan tarihçilerimizin emeği çok büyük. Ne de olsa:
“Tarih, tarihçilerin yaşantısıdır. Tarihçiden başkası onu ‘yapamaz’: Tarihi yapmanın tek yolu onu yazmaktır.” (M. Oakeshott)
Sayın Mustafa Armağan, bu anlamda hatırı sayılır tarih yazarlarımızdan birisi. Kendisi, Osmanlı tarihini bahsettiğimiz gerçekçi bakış açısıyla okunabilir/anlaşılabilir kılan birçok esere imza attı. Kır Zincirlerini Osmanlı, Maskeler ve Yüzler, Abdülhamit’in Kurtlarla Dansı, İnsanlığın Son Adası Osmanlı, bunlardan bazıları…
“Geçmiş, iki açıdan geçmemiştir. Bir: Sürekli olarak yeniden keşfedilmektedir. Bu yüzden tarih bilgisinde ‘son’ (the end) yoktur. İki: Geçmiş, yakın geçmişte kurulu olarak bize intikal ettiği için, yani Avrupa-merkezli olarak ve ilerlemeci ideoloji canibinden yazıldığı için, bu ideolojinin tarihin yüzüne geçirdiği maskeleri indirme mücadelesi devam edeceğinden geçmemiştir. Tarihin bir kere yazılmış ve artık ‘geçmiş’ olduğu yolundaki önyargının kendisi de Avrupa-merkezli tarihin ve ilerlemeci tarih telakkisinin eseri değil midir?” (Osmanlı, İnsanlığın Son Adası, Ufuk K., s. 91)
diyor Armağan. Biz de kendisiyle insanlığın son adası olduğunu iddia ettiği Osmanlı tarihinin yüzüne geçirilmiş maskeler üzerine konuştuk. Zira;
“Osmanlı tarihi, derin ve sessiz bir suskunluk içerisine gömülü uzun bir süredir. Kar, görünen her yeri kaplamış, toprağın sıcaklığını, ağaçların derinlere kaçmış öz sularını, derelerin coşkun göğsünü buzdan bir duvar kesmiştir…” (Osmanlı Tarihinde Maskeler ve Yüzler, Timaş Y., s. 10)
Havva Yılmaz: Öncelikle ‘Osmanlı gerilemesi bir masal mı?’ diye sormak istiyorum…
Mustafa Armağan: Çağ tasnifleri her zaman problemlidir. Çünkü bir çağın ne zaman bittiği, ne zaman başladığı ya da ne zaman biteceği, bir sonrakinin de hangi noktada başlayacağı önceden kestirilemez, hatta sonradan da kestirilemez. Yani bugün Rönesans diye bir çağ var mı yok mu?, tartışılıyor. Rönesans ne zaman başladı? Başlangıcı 12. yüzyıla kadar geri götürenler var, Karolenj Rönesansına. Öte yandan 17. yüzyıla kadar uzatanlar var. Kimisi daha tarafsız: 15. ve 16. yüzyılla sınırlandırıyor. Kimisi biraz daha sanat alanına odaklıyor onu, kimi mimarlık, mühendislik alanına.
Dolayısıyla Rönesans diye bir çağı, müstakil bir dönemi, diğerlerinden belirgin bir hatla ayırt edebilir miyiz? Bu bile tam olarak belli değil. Ve birçok başka konu için geçerli bu. Yani ‘sanayi çağı’, ‘sanayi devrimi’ ya da ‘bilimsel devrim’ diye müstakil dönemler veya devrimlerden söz edebilir miyiz? Edeceksek onları zamanın hangi noktasında başlatacağız? Ve bu dönemi ve devrimleri hangi coğrafya parçası için söz konusu etmemiz gerekiyor?
Mesela İslamiyet için ‘bilimsel devrim’in 9.-12 yüzyıllarda yaşandığını söyleyebiliriz. Bunu yaşamayan Avrupa’ydı. Avrupa’nın geç kalışının bir ifadesidir bilimsel devrim, varsa eğer… Dolayısıyla ‘bilimsel devrim’in Avrupa’yla ilgili ve bu kıtaya mahsus bir mesele olduğunu öncelikle belirlemek lazım. Dünyanın bütün coğrafyalarında böyle bir dönemin yaşandığını düşünmek elbette yanıltıcı olur.
Aynı şekilde, çağ tasnifleri her zaman problemlidir demiştik. Ve her çağ, içinde yaşayanlar açısından erken biter, dışında yaşayanlar açısından da sönerek biter. Mesela biz, 11 Eylül 2001 saldırısında bir çağın bittiğini sık sık işittik ve herkes de bu tezi yazıp çizdi, ‘20 yüzyıl asıl şimdi bitti’ denildi. Halbuki HobsbawmAşırılıklar Çağı adlı kitabında 20. yüzyılı 1989’da bitirir. 1991’de bitirenler oldu. Sovyetler’in dağılmasıyla, 1989 Doğu Almanya’nın, yani utanç duvarının kaldırılmasıyla 20. yüzyılı bitirenler oldu. Şimdi daha çok 11 Eylül’le bitirmeyi düşünüyorlar. Ama önümüzdeki 5–10 yıl içerisinde daha büyük bir olay vuku bulup da asıl 20. yüzyıl şu tarihte bitti diyecek bir tarihçiye de rastlayabiliriz pekâlâ.
Böylelikle dönemlendirmeler zamanın sonsuz ve firesiz akışı içerisinde bizim kurmaya çalıştığımız anlam adaları olarak karşımıza çıkar. Zamanın rengi, kokusu yoktur. O homojen bir şekilde akıp gider ama biz ona bir renk, bir koku vermeye, anlam atfetmeye çalışırız. Temel mesele budur, yani zamanı anlamlandırma çabamız. Zamana, daha kolay anlamak ve anlatabilmek için belli sınırlar çizmeye çalışıyoruz.
Osmanlı tarihinin tasnif şeması da aynı şekilde; bu tarihi de anlamlandırmak için belli dönemlere ayırarak inceliyoruz kaçınılmaz olarak. Burada ‘kaçınılmaz’ dediğim şey, tasnif, yani dönemlendirme. Yoksa öteden beri bizim yapageldiğimiz sakat dönemlendirme değil. İkisini ayırt etmekte fayda var. Bunun için de kuruluş, yükseliş, duraklama, gerileme ve çöküş çağları diye beşli bir tasnif yapılmış durumda. Bu tasnifte kuruluş çağının ne zaman başladığı ayrı bir problem. 1299’da deniliyor ama Halil İnalcık bunu 1305’e, Bafa Savaşı’na kadar çekti. Daha geriye götürenler de oldu, Ertuğrul Gazi dönemine kadar… Yani başlangıç kısmı en azından kaypak sınırlara sahip.
Lakin kuruluş dönemi neden İstanbul’un fethiyle biter? Bunun da tatminkâr bir açıklaması yok. Ondan çok önce de bitirilebilir, İkinci Beyazıt dönemine kadar da uzatılabilirdi. Fatih döneminde İstanbul’un fethiyle bittiği ve yükseliş döneminin 1453’de başladığı söyleniyor. Peki, kuruluş döneminde de Osmanlı yükselmiyor muydu? Sınırlarını büyütmüyor muydu? Gelişmiyor muydu? Yükseliş daha önceki bir tarihte niye söz konusu olmasın? Yıldırım Beyazıt’ın, yıldırım gibi yaptığı fetihler niçin yükseliş çağının içinde adlandırılmasın, değil mi?
Yükseliş dediğimiz dönemin niçin İstanbul’un fethiyle başladığı ayrı bir problem ve niçin Kanuni’nin ölümüyle bittiği de bir muamma. Çünkü Osmanlı büyümesi Kanuni’nin ölümünden sonra da pekâlâ devam etti. Mesela Özdemiroğlu Osman Paşa’nın Kafkas fütuhatı, İkinci Selim döneminde Açe’ye kadar Osmanlı yardımının ulaşması, Hint Okyanusu’nda Osmanlı gemilerinin Portekizlilerle mücadelesi, Cezayirli korsanların İzlanda’ya kadar ulaşmaları… Bunlar ve Haçova meydan savaşı sonrasında Eğri’nin fethiyle Osmanlı’nın Avrupa’da en geniş sınırlara ulaştığı dönem bilinirken, yine bu dönem duraklama dönemi olarak adlandırılıyor nedense.
Nasıl oluyor da duraklama döneminde Osmanlı büyük meydan savaşları kazanıyor ve toprak kazançları oluyor ve Avrupa’da ilerleyebileceği en son sınıra Kanuni’nin torununun oğlu zamanında ulaşıyor? 3. Mehmet döneminde Osmanlı ilerlemesine devam ediyor, eğer sınırsa mesele. Soralım: Peki Girit adası ne zaman fethedildi? Tamamı 1669’da, yani Kanuni’nin ölümünden 103 sene sonra. Biz Girit’in fethini görmezden geliyoruz, Kafkas fütuhatını, Haçova’yı görmezden geliyoruz. Böyle sürekli görmezden gelerek tarih yazılmaz ki…
O zaman ben diyorum ki: ‘Osmanlı gerilemesi’ diye bir hadise varsa eğer, bu bizim kafamızda yaşanıyor! Bizim düşünme kapasitemizde yaşanıyor belki de gerileme. Olamaz mı? Problem bizde, Osmanlı’da değil. Biz algılayamıyoruz ve anlamakta zorluk çekiyoruz onu. Kolaylaşsın diye bir tasnif yapıyoruz. O da her seferinde bir duvara tosluyor. O zaman biz kafamızdaki şemayı gerçekliğin üzerine giydirmeye çalışıyoruz demektir. Örtüyoruz gerçeği demektir.
Bunun için ‘Osmanlı geriledi mi?’ sorusu benim kafamdaki temel sorulardan biridir. Osmanlı geriledi mi? Eğer Braudel’e soracak olursanız, Osmanlı 1800’lere kadar gerilememiştir! Ekonomik gerileme 1830’larda başladı der Braudel. Ama her yerde aynı anda yaşanmadı bu. Balkanlar bir süre daha ilerlemeye devam etti. Mısır, 1820–1830 arası gerileme yaşadı. Suriye’de bu biraz daha geç vuku buldu. Anadolu’da 1870–1890 arasında bir canlanma yaşandı.
Demek ki, Osmanlı’yı da kendi içinde bir bütün olarak ele almamak gerekir. Yekpare bir buzdolabı gövdesi değil ele aldığımız hadise. Nasıl bir ailenin tüm fertleri aynı başarıları aynı zamanda gösteremezlerse, farklı zamanlarda farklı alanlarda başarılar ve başarısızlıklar yaşanırsa Osmanlı’da da bu böyle. Çünkü bakın “Memalik-i Osmaniye” deniliyordu. Ne demek Memalik-i Osmaniye? ‘Osmanlı memleketleri’ demek. Yani Osmanlı vatanı birçok ‘ülke’den oluşuyordu. Bunun içinde doğrudan merkeze bağlı topraklar olduğu gibi haraçgüzâr dediğimiz, sadece Osmanlı’ya yıllık belli bir miktar haraç ödeyerek (haraç dediğimiz bir çeşit vergidir) kendi iç işlerinde bağımsız kalan bölgeler vardı. Eflak-Boğdan gibi. Osmanlı Devleti Eflak-Boğdan’ı merkez toprakları gibi yönetemezdi. Orada kendilerinden yöneticiler vardı işbaşında. Kırımda, öbür tarafta Cezayir’de başka bir yönetim şekli vardı. Mesela seçimle işbaşına gelen dayılar vardır Cezayir’de. Bir nevi cumhuriyettir yani. “Bey” manasında kullanılan dayılar oradaki soylu aileler tarafından seçilirdi. Dikkat ederseniz Libya’nın adı nedir? ‘Libya Halk Cemahiriyesi’. Cemahiriye; yani cumhuriyetler… Çünkü Osmanlı Garp Ocaklarına ‘cemahiriye’ adını vermiştir. Yani bir nevi Cumhuriyet vardır orada.
Şimdi bu kadar farklı vasıfları olan ülkeler hiçbir zaman tek bir ekonomik, coğrafi, iklimsel, kültürel kadro içine alınmaz. Dolayısıyla Osmanlı gerilemiş bile olsa, gerileme her yerde aynı anda yaşanmamıştır. Üstelik biliyoruz ki, bir ekonominin bütün branşları aynı anda gerilemez. Kültürde farklı bir tempo ve trend, askerlikte farklı bir tempo ve trend vardır. Onların kendi iç mantıkları, ilerleme ve gerileme tempoları olur. Dolayısıyla, Osmanlı kültürünün gerilemesiyle Osmanlı sınırlarının gerilemesi arasında doğrudan bir bağlantı kurulamaz. Sınırlar küçülebilir ama kültür gelişebilir mesela.
Bazıları inanç bağlamında değerlendiriyor meseleyi. Kimse kusura bakmasın, ben Çanakkale’deki Mehmetçiğin imanının Mohaç’takinden daha aşağıda olduğunu katiyen kabul etmiyorum. Çünkü bunu nasıl ölçeceğiz? Benim imanımı da ölçemeyiz, onunkini de. Ama Çanakkale’de görülen o ki, ‘geriledi, bitti, battı’ denilen bir toplum içerisinden böylesine sağlam bir ruh portresi ortaya çıkabiliyor.
O zaman demek ki gerilemeyi sorunsallaştırmak zorundayız. Onu apaçık bir olgu gibi algılamaktansa ne zaman, nerede, tam olarak hangi konuda, hangi veriye dayanarak gerilemeyi ortaya koyuyoruz, tartışmak lazım. Eğer Doğan Avcıoğlu’na kanarak 1838’de Osmanlı-İngiliz ticaret antlaşmasını Osmanlı’nın gerilemesinin başlangıcı, hatta idam hükmü olarak alıyorsak, o zaman 1890’lardaki canlanmayı neyle izah edeceğiz? Hani bütün Osmanlı ekonomisi birdenbire çökmüştü? İktisat tarihi araştırmalarından öğreniyoruz ki, 1890’lardaki üretim Kanuni dönemindekinden daha ileriydi, daha çok hizmet ve mal üretiyordu, üstelik ihracat da yapıyordu.
Burada artık bizim gerileme problemine bakışımızı değiştirmemiz lazım. Ben Mehmet Genç hoca gibi bakıyorum meseleye: Osmanlı kendi ilerleme temposunda yoluna devam ediyordu. Sınırları küçülüyor, savaş kaybediyor, vs. Ama bir taraftan da etrafında gelişen dünyaya ayak uyduruyordu. Yeni bir top bulunuyor, onu geliştirmek istiyor. Diyelim ki Avrupa’da kömür madeni, kok kömürü bulunuyor, bir müddet sonra Osmanlı da kendi topraklarından kömür çıkartmaya başlıyor. Petrol konusunda da böyle. II. Abdülhamid’in petrol haritaları hazırlattığını yeni yeni öğreniyoruz.
Yani aslında Osmanlı mücadeleyi bırakmış değil. Hiçbir zaman bize uyup da mücadeleyi bırakmadılar, “Bittik, battık, artık teslim olalım” şeklinde bir düşünce içine girmediler. İyi ki de girmediler. Yoksa herhalde 18. yüzyılda ringe havluyu atmaları gerekirdi. Atmadıkları, bu mücadeleyi devam ettirdikleri için bugün hala ayakta ve bu noktadayız. Eğer çok daha önce atsalardı, zannediyorum, bu ülkenin kaderi çok farklı şekillerde tecelli edecekti.
Havva Yılmaz: Bu bir masal öyleyse, çocuklara anlattığımız gibi… Giriş, gelişme, sonuç bölümlerinden oluşan, bu şekilde kurgulanmış…
Mustafa Armağan: Geçenlerde katıldığım bir toplantıda Toktamış Ateş tarafından Cumhuriyet tarihi için dile getirildi… Efendim, bütün dünyada okul kitaplarında birçok bilgi özetlenerek anlatılırmış. Ortaokul çocukları için bu tür pedagojik kitaplar yazılmasına temel bir itirazım olmaz. Ama bütün bir toplum ortaokul seviyesine indirilmek istenirse, herhalde bu durumun bilgi toplumuyla bir alakası yoktur. Ama maalesef bizde ortaokul seviyesi standart olmuştur. Onun üzerine sanki çıkılamaz gibi, ki çıkılamıyor çoğu noktada. Bunu bir an önce aşmamız lazım. Türkiye’deki kimlik probleminin önemli bir parçası, gerileme kavramını fazla ciddiye almamızdan kaynaklanıyor Bu şakayı bir yerde kesmemiz lazım.
Havva Yılmaz: Zaten baktığımızda motamot devam eden bir grafik yok, iniyor çıkıyor…
Mustafa Armağan: Dönemsel çevrimler var. Bu bütün toplumlar için geçerli. Sanki Avrupa bugün eski Avrupa mıdır? Yani dünyanın ve modernliğin motoru olan Avrupa bugün artık Japonya’nın, Çin’in gerisine düşmüştür. Hele Fransa, iyice gerilemiş durumda. İngiltere ekonomik üretim bakımından dördüncü sıraya indi. Almanya birleştikten sonra biraz güçlendi ama 19. yüzyıldaki Almanya olmadığı açık. Demek ki, Avrupa’nın da kendi içinde zikzaklar, iniş çıkışlar yaşandı. ABD bugün yükselişte ama bunun kaç on yıl daha devam edeceği bilinmiyor.
Bundan şu sonucu çıkarabiliriz:
Tarih, her zaman sürekli bir yükseliş grafiği çizmez. Kaldı ki, her dönemde bu tür salınımlar, med-cezirler yaşanır. Önemli olan, burada o toplumun yaşama mücadelesinin, azminin devam edip etmediğidir. Geniş sınırlar içinde ekonomi kötü olabilir, dar sınırlar içinde ekonomi iyiye gidebilir. Bunun hiçbir garantisi yoktur. Çekoslavakya niye ayrıldı, Çek Cumhuriyeti ve Slovakya diye? Çünkü Çekler dediler ki: ‘Biz üretiyoruz, Slovaklar yiyor. Ayrılsınlar.’ Ayrılma olunca Çeklerin ekonomisi daha iyiye gitmedi mi? Çünkü üreten onlardı, verimli topraklar onlardaydı. Sınırlar küçüldü, Çek Cumhuriyeti gerilemiş mi oldu? Hayır, ekonomik ölçeği elde tutacaksak sınırların küçülmesine rağmen daha müreffeh bir ülke haline geldi.
Demek ki, sınırların genişlemesi veya daralması tek kıstas olarak alınamaz. Burada bir ölçü ortaya koymanız lazım. Neye göre ilerleme veya neye göre gerileme? Bunu koymadığınız zaman bu çağ tasnifleri her zaman büyük problemler ortaya çıkaracaktır. Sadece teorik problemler değil, bizde olduğu gibi kimlik problemleri de çıkaracaktır.
Havva Yılmaz: Şöyle de bir durum var: Bazen ‘Osmanlı değişti, değişmemeliydi’, bazen ‘değişmedi, geri kaldı’ deniliyor. Her halükârda Osmanlı suçlanıyor. Ama dikkatli baktığımızda Osmanlı’da bir değişim görebiliyoruz. Bu değişim olgusunu biraz açalım mı?
Mustafa Armağan: Değişmemesi mümkün değil. Değişmeseydi zaten Osmanlı Devleti tarihe çok daha önceden veda etmiş olurdu. Osmanlı Devleti tarih sahnesine çıktığında kılıç-kalkanla, ok ve mızrakla savaşıyordu, 1920’lerde uçak ve denizaltına sahip olmuş bir devlet olarak tarihe veda etti. Demek ki, değişmemek diye bir olay söz konusu değil. Böylesine uzun ömürlü bir yapı ve örgüt için bu düşünülemez zaten. Değişti, ama belki değişmenin temposu Avrupa’daki kadar hızlı değildi. Ama Avrupa’da -1830’lar civarındadır asıl endüstriyel gelişmesi- öyle hızlı bir ilerleme meydana geldi ki, Osmanlı kendi temposunda yürümeye devam etse bile arkadan hızla gelen aracın temposuna yetişemedi.
Fakat bunu da abartmamak gerekiyor. Avrupa’nın 19. yüzyılda yaşadığı olay, insanlık tarihindeki istisnai patlamalardan biridir. Hafif bir yükseliş çizgisi vardı 1820’lere kadar, ondan sonra 1830’lardan 1870’lere kadar bütün insanlık tarihini ona, yirmiye katlayan muazzam bir üretim artışı yaşandı. Bu artış sırasında tabii Avrupa dışı toplumlar yarıştan düştü. İşgal edildi, manda idaresi altına alındı vs. Osmanlı’nın ilginçliği şurada: Hem Avrupa’yla iç içe, Avrupa’da mühim bir toprağı var, hem de bu yarışmada çok hızlı davranamıyor ama buna rağmen ona karşı direnebiliyor.
Burada şu noktanın altını çizmek istiyorum: Avrupa’nın bu kadar yakınında kalıp da, Avrupa gibi kurtlaşmadan, yani kendi oynadığımız oyunun kurallarını bozmadan mücadeleye devam eden tek siyasî birim biziz. Avrupa gibi kurtlaşsaydık zaten Osmanlı diye bir olay kalmazdı. Çünkü Osmanlı bir prensip, bir ilke, bir onur mücadelesidir bizim için. Osmanlı’ya “İnsanlığın son adası” deyişim bundan. Kurtlaşmadan yürümeye çalıştı ve böyle olunca Avrupa emperyalizminin kendilerine sağladığı bize göre ‘haksız’ avantajları yaşayamadı. Dolayısıyla, geri kaldı bu yarışta.Burada gerileme kavramını yarışta geride kalmak olarak anlıyorsak, doğrudur. Yani iki araçtan birisi daha hızlı gitti, öbürü daha yavaş gitti ve geride kaldı. Bu doğru bir tanımlama olarak kabul edilebilir. Ancak bulunduğu konumdan geriye gitme olarak anlıyorsak gerilemeyi, bir yozlaşma, bir dejenerasyon, birtereddi kastediliyorsa bu bazı istisnai sektörler haricinde yaşanmadı. Aslında biz kendi yolumuzda ilerlemeye devam ettik, ama bu süreçte farklı hızlara sahip olan ülkeler karşısında geride kaldık. Gerileme terimi ‘tereddi’nin karşılığıdır aslında. Yani decline; kendi içinde de bir geriye gitme söz konusu gizli bu kavramda. Bizim savunduğumuz şeyse, Osmanlı kendi içinde ilerliyor ama dış şartlardaki ilerleme çok daha hızlı olduğu için göreceli olarak geride kalıyor.
Çok istiyorsak, meseleyi, Niçin geride kaldık? diye önümüze koyup sorgulamamız gerek. Birilerini suçlamadan, meseleleri bu masadan alıp başka bir masaya atmadan tartışmayı öğrenirsek, temeline temas etme şansımız artabilir. Aksi halde hayalî bir hasımla didişip dururuz. “Efendim, gerilememizin müsebbipleri matbaayı istemeyenlerdi.” Peki kimdir matbaayı istemeyenler? Soyut! “Efendim, şeyhülislamlar zaten medreselerden bilimi dışlamışlardı, din adamları yeniliklere engel olmuşlardı.” Bana bir tane Şeyhülislam gösterin ki, sırf yeni bir şey olduğu için teknik bir aletin gelmesine engel olsun. Aksine, Osmanlı uleması, dışarıdan gelen yeni aletler karşısında zaaf derecesinde yumuşak davranmışlardır. Fazlasıyla faydacı, pragmatik oldukları bile rahatlıkla söylenebilir. Nitekim ilk matbaa aletinin bastığı kitabın başına yazılan takrizlerde olası fanatiklerin önünü kesmeye çalıştıkları, bir nevi dalgakıranlık görevini üstlendiklerini görmemek için kör olmak lazım. Onları modernlik adına alkışlamak lazım gelirken, lanetliyoruz. Ve buna da doğru tarih okuma yöntemi diyoruz!
Gördüğümüz gibi, hep ilerlemek isteyen bir takım insanlar var ve daima onların önüne engeller çıkartılmış gibi melodramatik bir kurgu hakim bu söyleme: bu kurgu da bize tarih diye ezberletiliyor maalesef. Burada, aslında bir tarih mi anlatılıyor, yoksa bugün cari bir hesaplaşmanın, siyasî bir kamplaşmanın silahları mı üretiliyor, bunu sorgulamak lazım.
Size bir şey söyleyeyim mi? Aslında bunların derdi tarih değil. Elbette birilerinin derdi tarih, ama ilerleme takıntısıyla ilgili tezi üretenlerin, ‘Biz din adamları veya gericiler yüzünden geri kaldık’ diyenlerin derdi tarihi anlamak değil. Tarih üzerinden bugünkü rakiplerini diskalifiye etmek istiyorlar. Tarih üzerinden bir savaş salvosu imal ederek bugünkü düşmanlarını yenilgiye uğratmak için bomba imal ediyorlar. Bütün mesele burada düğümleniyor. Dolayısıyla, biz tarihin silah olarak kullanıldığı bir savaş haliyle (warfare) karşı karşıyayız. Bu silahı etkisiz hale getirmek ve sanıyorum Eric Hobsbawm’ın sözüydü, “tarihi silahsızlandırmak” zorundayız ki, sağlıklı bir tartışma zeminine oturtabilelim temel meselelerimizi. Yüzleşebilelim onlarla. Aksi takdirde, sorunlarımızı bir kaptan ötekine aktarır dururuz ve derindeki meseleyle asla yüzleşmeden asırları akıntıya kürek çekerek geçirebiliriz.
Havva Yılmaz: Tarihe bugünden söyletmek çabasını görüyoruz daha çok sanırım. “masal” metaforundan devam edersek, belli konular muğlâk bırakılarak bazı hayaletler, öcüler çiziliyor, öyle değil mi?
Mustafa Armağan: Tarihin şöyle bir zaafı var. Tarih tartışmalarında yola çıkış, başlangıç şartı bugünkü bir mesele oluyor genelde. Tarih bir yanıyla bugüne hitap eden, bugüne bağlı kalan bir alan. Tarihin bugünü ilgilendiren boyutları her zaman ön plandadır. Ama biz geçmiş içinden sürekli seçmeler yaparız. Bu da tarihi çarpıtmak isteyen kötü niyetli kişilerin eline tehlikeli bir oyuncak verir.
İsterseniz bir örnek vereyim. Matbaanın geç kalması meselesi o kadar farklı kesimler tarafından dile getirildi ki, insan Sakarya savaşını aratmayan genişlikteki bu cephe karşısında küçük dilini yutacak hale geliyor. Bir tarihî olay hakkında bu çelik cephe nasıl oluştu? Mesela CHP zihniyeti tarafından DP’ye karşı, DP tarafından CHP’ye karşı kullanılıyor, 27 Mayıs döneminde ise DP’ye karşı kullanılıyor bu defa… Her bir şeyler yapmak isteyen siyasî grup, karşısına engel çıkarıldığı zaman, matbaaya ‘direnenleri (!)’ silah olarak kullandı. 2001 yılında, Mesut Yılmaz bir ANAP kongresinde ‘Bizim ilerlememizi istemeyenler, matbaanın Türkiye’ye girişini geciktirenlerle aynı saftadır’ diye ilginç bir açıklama yaptı. İşin daha da garip tarafı, aynı açıklamayı bu defa geçen yıl Recep Tayyip Erdoğan’ın da yapmasıydı. Hatırlayacaksınız, “Türkiye’de özelleştirmeyi istemeyenler bir zamanlar matbaaya karşı çıkanlarla aynı saftadır” demişti.
Şimdi, ne oluyoruz? Bir zamanlar CHP zihniyetliler tarafından Erdoğan’a karşı kullanılan bu silahı, şimdi Erdoğan Deniz Baykal’a karşı kullanıyor. Demek ki, aslında kimse işin tarihi gerçekliğiyle ilgili değil. Herkes imal edilmiş silahı eline geçirip karşı tarafa sıkma sevdasında. Bir süre sonra karşıdakinin işine yaradığı zaman, o da aynı silahı kullanmakta beis görmüyor. Buna tarih severler olarak, tarihi anlamak isteyenler olarak karşı çıkmak durumundayız. Mesele neyse onu, üzerindeki ideolojik giysilerinden sıyırarak ortaya koymak ve bu resim üzerinden bir kimlik sorunumuz varsa halletmeye çalışmak zorundayız. Kafamızdaki bir resmi, tarihe giydirmeye çalışırsak kaçınılmaz olarak bu tür sakatlıklar çıkacaktır.
Havva Yılmaz: Konu matbaaya gelmişken sormadan edemeyeceğiz. Öğrendiğimiz (!) gibi gecikmiş aydınlanmamızı matbaaya mı borçluyuz? Matbaa geldi her şey yoluna mı girdi?
Mustafa Armağan: Bu tip mitolojiler geziyor bizim dünyamızda. Maalesef bunları aşmak o kadar da kolay olmuyor. Çünkü bu olayı aydınlatmak için pek çok yan olayı aydınlatmak şart. Bir masanın dört ayağı üzerinde durması gibi, ayaklarını tanımlamadan yüzeyini anlatmanın anlamı yok. Deveye demişler ‘Boynun niye eğri?’, ‘Nerem düzgün ki?’ demiş. Bu olayda da benzer bir durumla karşı karşıyayız. Sorgulanması gereken noktalar şunlar:
1) Matbaaya karşı çıkılması için bir sebep var mıydı?
2) Karşı çıkıldı mı gerçekten de?
3) Karşı çıkıldığına dair ortaya konulan deliller ne kadar bilimsel sayılabilir?
4) Matbaanın gelmesi her şeyin başlangıcı, gelmemesi de her şeyin sonu mudur?
Bu maddeler üzerinden ilgili meseleyi şöyle açıklığa kavuşturabiliriz.
Matbaa geldi de ne oldu? Çünkü matbaanın geç gelmesinin bizim geri kalmamıza sebep olduğunu söyleyenler, şöyle bir varsayımdan yola çıkıyorlar: Gelseydi her şey değişecekti. Peki, geldi; 1727’de ilk kitabın basımına başlandı. Ve Müteferrika matbaası 16-17 tane kitap bastı. Altı üstü bu kadar. Ama İbrahim Müteferrika öldüğü zaman terekesinden yüzlerce cilt satılmamış kitap çıktı. Şimdi bu neyi gösteriyor?
‘Matbaanın gecikmesi aydınlanmamızı engelledi’ diyenler öyle sanal bir tablo çiziyorlar ki, sanki Osmanlı’da insanlar okumak için yeri göğü inletiyorlardı, matbaa gelince insanlar önünde kuyruk olacaktı, binlerce kitap basılacak ve kapış kapış satın alınacak ve okunacaktı. Yok böyle bir şey. İbrahim Müteferrika bastı kitapları ve satamadı. Padişah III. Ahmed’den sübvansiyon, yani destek istedi. Padişah da belli bir kısmını karşıladı. Çünkü kuralları bozup lonca sisteminin içinde “gedik” açmışlar adam işini görebilsin diye; yani devlet matbaayı desteklemiş. Buna rağmen Müteferrika iflas etmiş. Şimdi Müteferrika matbaasının iflas ettiğini kimse söylemiyor ama matbaanın geç geldiğini söylemeyen yok. Onun için yukarıda sorduğum ‘Matbaa geldi de ne oldu?’ sorusu çok önemli.
İkincisi, gelmesine karşı çıkanlar var mıydı? Karşı çıkılması için herhangi bir sebep var mıydı? Bunu sormak lazım. Diyorlar ki, kitaplar basılsaydı din adamlarının otoritesi ellerinden uçup gidecekti. Bundan daha komik bir iddia duydunuz mu? Maupassant’ın ağlasam mı gülsem mi dedirten hikâyeleri gibi adeta. Benim kitabım yüz adet basıldığında mı insanlar üzerinde otorite etkisi bırakırım, yüz bin adet basıldığında mı? Abdülhamid’in Kurtlarla Dansı adlı kitabımı, bir kaç adet yazıp da eşime dostuma verseydim mi bu konuda söz sahibi birisi olduğum anlaşılırdı, yoksa 130 bin basılıp insanlar okuduğu ve beğendiği zaman mı otorite gözüyle bakılır? Bir kere bu, modern dünyanın en temel hadisesi olan basılı materyalin dönüştürücü gücünü inkâr etmek demektir. Bir din adamı niçin kitabının daha çok basılmasını istemesin? Para kazanmak için değil sadece; daha çok insanı etkiliyorsun. Bunu kim, hangi aklı başında insan istemez?
Peki, matbaa geç mi geldi? Geç geldiği için ortaya sürülen delillerden biri de şu: Diyorlar ki şeyhülislam zaten fetvasında ‘Dinî kitaplar basamazsınız, ancak lügat, coğrafya, tarih gibi kitaplar basabilirsiniz’ diye matbaanın işlevini baştan sınırladı. Gördüğünüz gibi bir kısım iddiacılar tamamen karşı çıktılar diyor, bir kısım da sonunda fetvayı vermek zorunda kaldılar ama ‘dinî alana girmeyin, din kitapları basamazsınız’ dediler diyor. Ben de diyorum ki; iyi ya, Şeyhülislam ‘Onu bunu bilmem, sadece dini kitapları basın’ deseydi ne yumurtlayacaktınız? Ya ‘Biz anlamayız coğrafya, lügat vs., varsa yoksa dinî kitaplar basın’ deseydiler? Görmediniz mi, örümcek kafalılar milletin gelişmesini istemediler, okumasını istemediler, milleti geri bıraktılar diyeceklerdi elbette…
Demek ki, burada maksat üzüm yemek değil. Derdimiz aydınlanma değil mi? Pekala aydınlanmaya katkı sağlıyor adam. Matbaa Amerika hakkında kitap basıyor, tanıtıyor. Osmanlı tarihini basıyor. Lügat kitabı basıyor. Aydınlanmaya katkıda bulunuyor. Tebrik etsene. Alkışlasana. Buradaki ikiyüzlülük çok aşikâr bir şekilde ortada.
Kaldı ki, ferman çıkarılacaktı, onun için din adamlarından fetva isteniyordu. Fetvayı yanlış anlarsak buradaki sonuca götürür bizi. Nedir fetvada istenen şey? Tabii Müteferrika tecrübeli bir adam. Macaristan’da matbaacılık yapmış ve Avrupa’da matbaacılara nasıl fena muamele edildiğini, İspanya’da, İngiltere’de, Fransa’da matbaacıların meydanlarda yakıldığını, makinelerinin kırıldığını, iş yerlerine baskınlar düzenlendiğini, sihirbaz diye yargılandığını ve yakıldıklarını biliyor. Zannediyor ki, Osmanlı’da da benzer bir tepki olacak matbaa kurulursa. Onun için diyor ki, neme lazım, ben din adamlarını yanıma alayım.
Padişah da, Sadrazam Damat İbrahim Paşa da olası tepkilere karşı bir fetva almak istiyorlar. Yani din adamları bunun arkasında olsun, onlar cevaz vermiş olsunlar, dolayısıyla fanatik gruplar karşı çıkarsa bir dalgakıran görevi görsünler. İlk kitabın, ilk lügatın başına başta şeyhülislam olmak üzere birçok müftü ve din adamı önsözler yazıyor. Matbaanın faziletlerinden, kitap basmanın Ümmet-i Muhammed’in istikbali için taşıdığı önemden dem vuruyorlar. Bunu niye yapıyorlar? Olası tepkilere karşı engel olsun diye. Tepkinin de sebebi kitap basılmasından değil. Eskiden harfler kutsal sayıldığı ve matbaada harflere çekiçle vurma ve mengeneyle ezme işlemleri olduğu için, insanlar buna tepki duyabilir diye düşünüyorlar haklı olarak. Her harfin bir melek tarafından taşındığına inanılan bir toplumda reaksiyon doğabilir diye düşünüp ona engel olmak istiyorlar.
Zaten, fetva vermenin hukuki bir yaptırımı olmadığının da bilinmesi gerekir. Bugünkü Danıştay gibi görüş bildiriyordu Bab-ı İfta. Müteferrika sunduğu dilekçede dinî olmayan kitapları basacağız diyordu. Şimdi bir dilekçe gelse ve ‘Şunu yapmak istiyorum, bilgilerinize arz ederim’ denilse, ‘Hayır, sen onu değil de şunu niye yapmak istemiyorsun?’ diye mi sorar dilekçeyi alan kişi, yoksa verilen dilekçenin uygun olup olmadığına mı bakar? Dilekçe biz şu alanlarda yayın yapmak istiyoruz diye geliyor. Fetvanın nasıl gelmesi lazım? El cevap caizdir veya caiz değildir diye. Bunu deyince, dinî kitapları basamazsınız mı demiş oluyorlar? Önüne gelen dilekçeyi cevaplandırmış oluyor sadece.
Tarih, amatörlüğe tahammülü olmayan bir iştir. Ama maalesef, bugün iş Çetin Altan’lara kadar düşmüştür. Yine maalesef, bugün Çetin Altan bile bir seviye arz etmektedir. Türkiye’deki fikir çoraklığı karşısında onun yazdıkları bile oldukça üst bir seviyede kalmıştır.
Havva Yılmaz: Çetin Altan demişken, kendisi bir röportajında Osmanlı’nın hiçbir olumlu yönü olmadığını, bunun için devam etmediğini söylüyor. “Güneş olumlu olduğu için devam ediyor”diyerek de iddiasına delil sunuyor. Sizce bu ne kadar mantıklı?
Mustafa Armağan: Güneş olumlu olduğu için mi devam ediyor acaba? Bu ne kadar bilimsel bir görüştür? Yarın öbür gün patlayıp gittiğinde neye göre olumlu ya da olumsuz olacak durumu? Böyle sahte metafizikler canımı sıkıyor. İnsanlar bir şey söylemiş olmak için, göz boyamak için konuşuyorlar. Bunların hiçbir tarihî gerçekliği olmaz. Doğa düzeniyle tarih düzenini aynı kabul eden bir insanla tarih de konuşulmaz. O zaman çiçekler de açmaya devam ediyor, Osmanlı çiçek değildi, bir daha açmadı, gibi mantıkla alakası olmayan bağlantılar mı kuracağız? Tarih, her zaman kendi mantığıyla, kendi doğrultusunda, kendi zeminiyle birlikte ele alınmalıdır.
Bence, Osmanlı bitmedi, devam ediyor. Hem kurumsal olarak, hem insan potansiyeli açısından, hem de kısmen kırılıp ufalanarak, bugünkü Türkiye sınırları içinde devam ediyor. Ama tabii ki, Osmanlı’nın sahip olduğu güç, birikim, o büyük cihan devleti olmanın çok uzağındayız. Tekrar nasıl olabilir? Onun hesabını yapmalıyız. Kalkıp da Osmanlı’yı ya da geçmişi kötüleyerek bir yere varmamız zaten mümkün değil; elbette tek fazileti övünmek olanların da bir yere varmaları mümkün değil. Bu ancak sömürge ülkelerinde görülebilecek bir durum. Okul kitaplarında kendi tarihinin, kendi geçmişinin kötülemesinin okutulduğu sömürge ülkelerindeki aydın tipidir bizdeki. Halk ise can havliyle sarılmıştır değerlerine. Evet, bir aydın tarihiyle hesaplaşır, sorgular, kafa yorar ama her şeyden önce de bilir ki bu tarih kendisinin malıdır. Ama bunlar hem bilmiyorlar, hem de kabul etmiyorlar, üstelik Türkiye’nin bağımsız aydınları, tarihçileri diye mümtaz bir kefeye koyuyorlar kendilerini. Bu, özellikle tarih açısından acınacak bir durum. Yani bunlar Osmanlıca bilmezler, oturup adam akıllı bir tarih kitabı okumuş değillerdir. Çetin Altan’ın “Tarihin Silinen Yüzü” diye bir kitabı var. İki tane kaynak kullanıyor. O da Türk Tarih Kurumu’nun bastığı İsmail Hakkı Uzunçarşılı’nın tarihiyle, yine genel bir tarih kitabı. Onun dışında hiçbir kaynak yok, böyle bir ihtiyaç, bir dert de yok.
Onların olmayabilir ama benim tarihi anlamak gibi bir derdim var. Çünkü tarihe giydirilmiş düşünceler üzerinden değil, tarihin içinden bir şeyler çıkarmak istiyorum, onun içinde kımıldayan enerjiden yararlanmak, yararlandırmak istiyorum. İlber Ortaylı’nın güzel bir sözü vardır; “Tarihçi derdi olan adam olmalıdır”. Bunların derdi var ama dertleri tarih değil; tarihi nasıl kötüleyebilirim, küçültebilirim’in peşindeler. Tarihi bilen insanlar olması lazım, fakat bilip de kötü anlatan insanlar da olabilir. Tarihi yazan kişide bir dert görmek zorundayız. Derdin ne? Yani hangi gayeyle bunları yazıyorsun? Bakıyorsunuz ki adamın gayesi zaten sürekli bağırmak çağırmak, sövmek hakaret etmek… Böyle bir insanla tarihi konuşamazsınız.
Havva Yılmaz: Burada biraz, anlamak yerine yargılamayı tercih eden bir tarih anlayışı var galiba. Ve bu durum Osmanlı’yı yere göğe sığdıramayanlar için de, onu hiçbir şekilde tasvip etmeyenler için de aynı. Peki, bu anlayışla nereye kadar?
Mustafa Armağan: Cumhuriyet döneminin Osmanlı’ya bakışı enteresandır. Biliyoruz ki, 1920’li yıllarda, özellikle 1922–1924 arasında önce saltanata, sonra hilafete yönelik eleştirel bir tutum var. Ama şimdi bakıyorsunuz, 1929’da yazılmış bir tarih kitabı var mesela; orada şunu görüyorsunuz: Kanuni döneminden bahsediyor. “Ordumuz” diyor “Kanuni şunu yapsaydı, Avrupa’ya karşı şöyle hareket etseydi, Yavuz doğuya değil de batıya gitseydi Osmanlı bu duruma düşmeyecekti…” Burada ‘ordumuz’ ve ‘biz’ vurgularının çok önemli olduğunu düşünüyorum. Keza Atatürk’ün birçok beyanatı var; “Fatih zamanındaki gibi devam etseydi, Kanuni zamanındaki gibi devam etseydi, problem yoktu.”
Ne demek isteniyor burada? Yani Osmanlı bir şeriat devleti olarak başarıyla yoluna devam etseydi bize gerek kalmayacaktı mı demek istiyorlar? Osmanlı devam etseydi mi diyorlar, etmemeliydi mi diyorlar? Osmanlı’nın yıkılmasından memnunlar mı, değiller mi? Bence, burada bir çatala takılıyorlar. Bir taraftan Osmanlı’nın gücünü önemsiyor, büyük bir güç olduğuna inanıyor, onun gibi güçlü olmak istediklerini söylüyorlar. Ama öbür taraftan da Osmanlı’nın son yıllarının içinden geçtikleri için, içinde yetiştikleri çağa, içinde yetiştikleri döneme tepki duyuyorlar.
Bunu kısmen Mehmed Akif’de de görebiliyorsunuz. Akif’in sıkı bir Osmanlı eleştirmeni olduğunu bilmekte yarar var. Hele ‘Berlin Hatıraları’ bölümünde Osmanlı sokaklarıyla Berlin sokaklarını karşılaştırdığı bir parça var ki tüyleri diken diken eder. Osmanlı aydınının ne kadar ağır bir aşağılık kompleksi içinde olduğunu gösteren cümleler kullanır. Berlin’de bal dök yala, bizim taraf çamur içinde… Öyle bir anlatır ki, mideniz bulanır Osmanlı’dan. Bu, o toplumun içinde yaşayan insanlar için, reformcu davranan insanlar için anlamlı olabilir. Belki sahici bir duyguydu bu. Ama acaba ne kadar geçerli bir tavırdı, ne kadar sağlıklı bir tavırdı? onu tartışmak lazım. Atatürk inkılâplarının, birkaç sembolik inkılâp dışında, aydın kesimce neden bu kadar kolay kabul edildiğinin bir sebebini de burada aramak lazım.
1870’ler ile 1920’ler arasındaki elli yıllık dönemi yaşayan kadronun, neslin içinden geçtiği badireleri de bilmek gerekiyor ki, Cumhuriyet döneminde yapılan inkılâpların neden büyük tasvip gördüğünü anlayabilelim. Harf inkılâbı gibi, şapka inkılâbı gibi bir iki sembolik nokta dışında genellikle muhalefet çıkmamıştır. Bunun bir sebebi de, o dönemde yaşayan aydınların kendi toplumlarına zaten epeyce dışardan bir bakış edinmiş olmaları, toplumun reforme edilmesinin şart olduğunu düşünüyor olmaları.
Havva Yılmaz: Cumhuriyet ve Osmanlı arasındaki ilişkiyi nasıl yorumluyorsunuz? Birbirine zıt iki farklı rejim mi, yoksa biri diğerinin devamı olan benzer yönetimler mi?
Mustafa Armağan: Olamaz zaten, farklı denilse bile buna inanmamak lazım. Mustafa Kemal, 24 Nisan 1920 tarihli konuşmasında padişahın kendisi çıkıp bana ‘İngilizlere tabiyim, İngilizlerle anlaşın, iyi geçinin’ dese inanmam diyor ya, aynı şekilde onlar ‘biz Osmanlı’dan koptuk, canı cehenneme’ deseler bile -ki dedikleri yerler var- buna inanmam mümkün değil. Çünkü bu söylemle değil, eylemle kanıtlanabilecek bir şey. Eylemle kanıtlanabileceği için de eylemde bunun doğrulamasını görmek isterim.
Mesela, Osmanlı dünyadaki on iki büyük devletten birisiydi. Büyük devlet demek gücünün büyük olması demek değil. Büyük devlet demek dünyada kabul edilmiş bir statü vardır; büyük devletler vardır, küçük veya normal devletler vardır. Mesela Çin, 1945’e kadar büyük devletler arasına girememiştir ama Osmanlı, büyük devlet kavramı uluslararası hukukta oluştuğundan beri büyük devlet statüsünde kabul edilir. Daha da ilginci, cumhuriyet kurulduğu zaman Osmanlı’nın varisi olduğu için Türkiye Cumhuriyeti küçük bir devlet haline gelmesine rağmen, büyük devlet statüsünde kabul edilmiştir. Yani 1923 yılında Türkiye Cumhuriyeti büyük devletler arasında sayılıyorsa, Amerika’yla, İngiltere’yle büyükelçi teatisinde bulunuyorsa, bu Osmanlının devamı olduğu içindir. Peki, bu söylemin sahipleri o zaman deselerdi ya, biz büyük devlet değiliz, Osmanlı mirasını kabul etmiyoruz, Osmanlı yıkıldı, biz küçük veya normal bir devlet olmak istiyoruz. Dediler mi? Diyebilirler miydi? Demek ki, söylemlerin eylemde doğrulanmasını görmek lazım. Bunu diyemiyorsan, Osmanlı borçlarından da yakınmayacaksın. Çin 1945’e kadar kendisini yırttı büyük devlet olabilmek için, yüz milyonlarca nüfusuyla, olamadı. Görüyorsunuz, eylemde Osmanlı mirasını hiç sorun olmadan, rahatsızlık duymadan benimsiyoruz.
Ondan öte, İstiklal Marşı 1921’de kabul edildi fakat ilk kazanan Ali Rıfat Çağatay’dı. İstanbul Darulelhanında hocaydı bu adam. Ankara’daki yarışmaya katılıyor ve birinci oluyor, Ankara’da müzisyen yok ki o yıllarda. Bütün yarışmaya katılanlar İstanbul’dan. Osman Zeki Üngör de katılmış. Peki o kim? Padişahın bir yakını, haremdeki kadınlardan birisinin akrabası olduğu için müzika-yı hümayuna girmiş bir müzisyen. II. Abdülhamid zamanında fark ediliyor, o fark ediyor, bu çocuğa iyi bakın diyor. Vahdettin döneminde müzika-yı hümayunun kumandanı, yani orkestra şefi olarak görüyoruz kendisini.
Bir süre sonra Ali Rifat Çağatay’ın bestesi pek beğenilmiyor, biraz alaturka bir beste. Mustafa Kemal ise Osman Zeki’nin bestesini beğeniyor. 1922 yılında Vahdettin daha İstanbul’dayken Osman Zeki’yi Ankara’ya çağırıyor, kendisiyle görüşüyor. Diyor ki; ‘Ben seni Ankara’da istiyorum, bırak oradaki işini gücünü, ikna edebilirsen topla arkadaşlarını, alet edevatını al gel. Size ihtiyacım var.’ Osman Zeki de toplayabildiği kadar alet-edevatını alarak, arkadaşlarını da örgütleyerek, gizlice trenlere yüklüyor ve dört vagon halinde Ankara’ya kaçırıyorlar. Ne oluyor, Vahdettin’in Müzika-yı Hümayunu Ankara’ya gelince Cumhurbaşkanlığı Devlet Senfoni Orkestrası oluyor.
Burada bir geçişme var. Hilafetin kaldırılıp yetkisinin meclise verilmesi gibi bir sürü başka olayda da bunu görmek mümkün. Demek ki, ‘kopuyoruz, koptuk’ demekle kopulmuyor, bunun eylemde doğrulanması lazım. Eylemde doğrulanıyor mu? Bence doğrulanmıyor. Velhasıl Osmanlı’nın devamıyız. Tarihin mantığı da bunu gerektiriyor zaten.
Havva Yılmaz: Bize vakit ayırdığınız için çok teşekkür ediyoruz, iyi çalışmalar…
http://www.mustafaarmagan.com.tr/osmanli-gerilemesi-masaldir.html
Osmanlı coğrafyasında okur-yazarlık nisbetinin düşük olduğu iddiası, inkılâbı haklı göstermek için yapılmış bir propagandadır.
10645205_691006490984989_1582191570808090932_n
Osmanlı coğrafyasında okur-yazarlık nisbetinin düşük olduğu iddiası, inkılâbı haklı göstermek için yapılmış bir propagandadır. bunu söyleyen tarihçinin, devletçe neşredilen ve kendisinin de editörlerinden olduğu Osmanlı istatistiklerini okumaması şaşılacak bir husustur.
Cumhuriyet istatistikleri 1927’de Türkiye’deki okuryazar nisbetini % 8,1 verir. Fakat bu sayı hayli problemlidir. Acaba kasıt Latin harflerini bilenler midir? Zira 1903 Maarif Salnamesi’ne (yıllığına) göre, 19.929.168 nüfusun, 1.375.511’i talebedir. Bu sayının 868.879’u da ilkmekteptedir. Şu hâlde nüfusun % 5’i ilkmektebe devam etmektedir. Orta, lise ve yüksek tahsilde veya gayrı resmî mekteplerde okuyan, hususi ders alan talebeler de vardır. Memur sayısı yüzbinleri bulur. 5-10 yaş arası çocuklar, nüfusun %10’u olduğuna göre, her 2 çocuktan biri talebedir. 1903’deki topraklardan 1923’te TC elinde kalanlar üzerinden hesap yapılırsa nispet artar. Zira burada yaşayan 12.516.308 nüfusun, 981.442’si ilkmektep talebesidir. Bu da nüfusun %8’i eder. Yeni rejimin verdiği okuryazar nisbeti, sadece ilkmektebe devam edenler kadardır. İstatistik mantığına göre geriye kalan nüfusun yarısının daha evvel mektebe gittiği düşünülecek olursa, okuryazar nisbeti %50’den aşağı olamaz. Çeyreği gitmişse, bu nisbet %30’lardadır. Şu halde iki istatistikten biri yalan söylüyor.
1908-1914 arası sadece İstanbul gazetelerinin günlük tirajı 100 binin epeyce üzerindedir. Taşra gazeteleri de canlıdır. 1928’de İstanbul ve Ankara gazetelerinin (zaten yeni rejim, yüzlerce gazeteden sadece üçüne izin vermiştir) tirajı 19.700’dür. Bu, Osmanlı devrinden daha düşük bir seviye demektir. Cihan Harbi’nde okumuş kitlenin cephelerde eritilmesi bir yana; harf inkılâbı sayesinde “okuryazar” kesim, bir günde “okumaz-yazmaz” hâle gelmiştir.
Cemiyette okur-yazarlığın çok şey ifade etmediği; soyluların, papazların, hatta kralların bile okuma-yazma bilmediği, buna ihtiyaç duymadığı, okuma ve yazmanın bir zanaat olarak görüldüğü ve gerekirse ücret mukabilinde yaptırıldığı bir devirdir bu. Üstelik Şark kültüründe yazı değil, söz kıymet ifade eder. Sözlü kültür, yazılı kültürün önündedir. Her ne kadar “Hatırdan çıkar, satırdan çıkmaz” dense de, “İlim sudûrdan sutûra (kalbden yazıya) intikal edince zâyi olur” sözü tercih edilmiştir.1927’de 13.650.000 nüfusun, okuryazar olmayan 1.347.007’si on yıl içinde yeni harflerle okuma yazma öğrenmiştir. Okur-yazarların nüfusa nisbeti, 1935’de %15; 1960’ta %32; 1970’te %46’dır. Bu da yeni harflerin okur-yazar nisbetini arttırmakta yetersiz kaldığını gösterir. Bu nisbetin düşük olmasının sebebi, Arab alfabesinin zorluğu ve imkânsızlıklar değil; okuma-yazma istek ve ihtiyacının bulunmamasıdır. Zira normal zekâlı bir insan 3 ayda okuma ve yazmayı öğrenir. Arab alfabesinde bu müddet, Latin alfabesindekinden daha uzun değildir. Bu satırların yazarı Latin alfabesini 3 ayda sökmüş, üstelik sınıfın ilklerinden olduğu için kırmızı kurdele almış; Kur’an-ı kerim okumayı ise 15 günde öğrenmiştir.
Bir meselede hüküm verirken, hem zamanın şartlarını nazara almalı; hem de mukayese yapmalıdır. Acaba aynı yıllarda Avrupa’daki vaziyet nedir? 1890’da bu nisbet Rusya’da % 17’dir. İspanya, %39; İtalya, %45; Belçika, %74; Fransa, %78; Amerika’da %89,3; İngiltere, %92 okuryazara sahiptir. Osmanlı Devleti, şarklı bir imparatorluk olmasına rağmen, kendisine en çok benzeyen Rusya’dan çok ileride, İspanya ve İtalya ile aynı seviyededir.
Fuyuzati Hamidiyye Kız İlkmektebi
İstanbul’da bir ilkmektebin hoca ve talebeleri toplu hâlde.
Kuzey Afrika’da bir Sıbyan Mektebi.
Osmanlıcanın şifreli harfleri!
Osmanlıcanın, Latin harflerine göre zorlukları vardır, avantajları da vardır. Bazı harfler yazılır, ama okunmaz; bazıları yazılmaz, ama okunur. Fakat alışan bir kimse için matematik gibidir. Bazı formüller kafaya yerleştirildiği zaman iş kolaylaşır. Harfler birbirine bağlıdır. Bu sebeple stenografiktir, acele not tutmaya uygundur. Aziz Nesin’den Kenan Evren’e kadar çok enteresan kimseleri bu harflerle not tutarken görmüşüzdür. Harfler yuvarlaktır, gözleri yormaz. Eskilerde gözlük takan sayısı azdır. Üstelik çeşitli yazı türleri çıkarılabilir, sanata elverişlidir. Şifreli yazı yapılabilir. Üstelik Yemen’de, okuma ve yazmanın beraber öğretildiği bir usul sayesinde, okur-yazar olmayan yok gibiydi. 1862’den sonra kurulan ibtidaiyelerde bu usul tatbik olundu. Sağdan sola yazıldığı için insanın dengesine uygundur. İbrani, Süryani, Hind, Göktürk, Uygur, Japon ve Çin alfabeleri de sağdan sola yazılır. Bir tek Latin alfabesi soldan sağadır.
Câmi olan her köy ve mahallede bir hoca, dolayısıyla bir ilkmektep vardır. Erkek ve kız çocukların buraya gönderilmesi mecburidir. Sultan II. Mahmud’un bu yolda bir fermanı vardır. Câmi olmayan köyler, kışın veya Ramazan’da bir hoca tutar; bu, çocuklara okuma-yazma öğretir. 2-3 sene süren bu mekteplerde Kur’an-ı kerim ve tecvid, imlâ ve inşâ (yazı), ahlâk ve ilmihâl (din dersi), hesap ve biraz da tarih okutulur. Eski yazıda okumak başka, yazmak başkadır. Bazısı okur ama yazamaz. Çin’de böyledir. Osmanlı coğrafyasında okur-yazarlık nisbetinin düşük olduğu iddiası, inkılâbı haklı göstermek için yapılmış bir propagandadır. Ama bunu söyleyen tarihçinin, devletçe neşredilen ve kendisinin de editörlerinden olduğu Osmanlı istatistiklerini okumaması şaşılacak bir husustur.
Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Cumhuriyetin temelleri Abdulhamid devrinde atılmıştır.
Ar-ge yapılanma (ekonomik,sosyal ve bilimsel gelişmeler) süreci 2nci Abdülhamidhan devrinde atılmıştır.
Dünyaca ünlü tarihçilerden Prof. Dr. Kemal Karpat ve Prof. Bernard Lewis yaklaşımı şöyledir:
“Bugünkü Türkiye’yi kuracak temeller, Sultan Abdülhamid’in iktidar döneminde atılmıştır. Onun zamanında kurulan meslek okulları, ilkokul ve yüksek (lise-üniversite) okul sisteminin yaygınlaşması, yapılan kara ve demiryolları, kurulan işletmeler ve daha birçok eser, Osmanlı Devleti’ne gerçek manada çağdaş medeniyeti getirmiştir. Bu, doğmakta olan Osmanlı-Müslüman milletinin maddi temelini oluşturmuştur ki, bu temel olmaksızın Cumhuriyet kurulamazdı.” (1)
Cumhuriyeti Hazırlayan Önemli Temeller Abdulhamid devrinde Atılmıştır. Bunların Arasında en Önemlilerinden (Egitim) , ilkokul ve yüksek (lise-üniversite) okul Sisteminin Yaygınlaşması Mesleki Okulların Kurulması (Eğitilmesi)’dır. Cumhuriyet’i hazırlayan bazı önemli temeller 2. Abdülhamid devrinde atılmıştır.
Cumhuriyetın temellerinin , sosyal ekonomik kültürel değerlerin o Abdül hamid devrinde atıldığını 500 sayfalık bir kitapta anlattık. bu gerçekleri Amerıkalı Tariçi Prof. Bernard Levis vardır . Bu meseleyi onunla tartıştık. Bunu ben de söyledim dedi.
Kaynak; (1) Tarihçi İsmail Çolak’ın Son İmparator ve diğer kitapları (2)Prof. Dr. Kemal Karpat, geçtiğimiz gün habertürk ‘de Balçiçek Pamir’e çarpıcı açıklamalar yaptı 09 Temmuz 2009 Perşembe, 3; Amerıkalı Tariçi Prof. Bernard Levis ;Modern Türkiye’nin Doğuşu
Abdülhamid ;Yeni toplar konusunda kendisine ayrıntılı bilgi sağlamam için kişisel bir ricada bulunmuştur. Ayrıca topun makine aksamını gösteren çizimler , fiyatı hakkında bilgi ve Savaş Bakanlığı’ nın vermeyi uygun göreceği diğer bütün ayrıntıları istemiştir. Çanakkale Boğazı’nın ( dikkat ederseniz İstanbul Boğazı için herhangi bir girişim yok tedbirler Çanakkale Boğazı’ na yönelik . Zira Abdülhamid Tehlikenin Ruslardan değil İngilizlerden geleceği görüşünde idi –Site Editörü–) savunmasını desteklemek için bu toplardan almayı tasarlamaktadır. ( ABD Elçisi Spencer Eddy ‘ den ABD Dışişleri Bakanı John Hay’e mektuptan )
Kaynak : Mustafa Armağan , Abdülhamid ‘in Kurtlarla Dansı , İstanbul , Ufuk kitap 2006
Sultan Abdülhamîd Han’ın askerî sahadaki hizmetleri de takdire şayandır. Balkan harbi ve Birinci dünyâ savaşı sırasında orduda vazîfeli bütün subaylar ile Millî mücâdelenin komutanları onun devrinde yetişmiştir. Çok mikdarda tüfek, yüzlerce serî ateşli topları hep o te’min ettirmiştir. İstanbul ve Çanakkale boğazlarını tahkim ettirdi. Pek çok askerî te’sisleri tamir ettirip yenilerini yaptırdı. Memleketin başına gelecek felâketi önceden tahmin ettiğinden ona göre hazırlık yaptırdı. Birinci cihân harbinde Çanakkale, sultan Abdülhamîd Han’ın yaptırdığı istihkâmlarla kendini savunmuştur.
Askerî sahada ön safta yer alabilmemiz için ilmî, fenni; teknik her hususta yenileşmenin, muasır seviyeyi aşmanın ideâlini dâima muhafaza etmiştir. İlk defa denizaltı proje ve inşâsı hususundaki başarılı çalışmaları bunların en bariz örneğidir. Harp gücünü kaybetmiş eski gemileri Haliç’e çekip, Avrupa’da yeni yapılan üstün evsaflı kruvazörler, zırhlılar ile donanmayı kuvvetlendirdi. Askerî ıslâhat için Almanya’dan uzmanlar getirttiği gibi, eğitim için bu ülkeye Türk subayları gönderdi. Askerî rüşdiyeleri ve idadileri çoğalttı. Kâğıthâne’de bir poligon kurdurdu.
Kaynak;1;Kaynak; Osmanlı kültür medeniyeti 1-2 cilt . 2; Abdülhamîd Devri Eğitim Sistemi (Bayram Kodaman, İstanbul)
Yılmaz Öztuna “Milletimiz bu hükümdarın dehasına çok şey borçludur” Hamidizm’den iki yol çıkar. Biri, Kemalizm ve diğeri Enverizm’dir. -Dünyanın son hükümdarı,son evrensel imparator 2.Abdülhamid han’dır.(İlber Ortaylı) Abdulhamid’i anlamak herşeyi anlamak olacaktır ! Necip Fazıl100 gram aklın 90 gramı Abdulhamid Han’da, 5 gramı bende, 5 gramı da diğer siyasilerdedir ! Prens Bismarck
2nc,. Abdülhamidhan ; Ülkesini ileri seviyeye ulaştırmak için sanayi ,imar haberleşme ,ve ülke kalkınmasında hamleler başlattı. her ilde okullar, hastaneler , yollar, köprüler ,sanat eserleri yaptırdı. Kaynak; Osmanlı kültür medeniyeti 1-2 cilt(türkiye)
İlk defa elektriği, gazı getiren, ilk modern eczanemizi açtıran,
• İlk otomobil…i getiren, 5 bin km kara yolunu yaptırtan,
• Dünyanın ilk metrolarından birini Karaköy-Taksim arasına yaptıran, atlı ve elektrikli tramvaylar kuran,
• Kudüs-Yafa, Ankara-İstanbul ve Hicaz demir yollarını yaptıran (Haydarpaşa Tren İstasyonunu da tabi)
• İstanbul’un binlerce fotoğrafını çektiren, Arkeoloji müzeciliğini başlatan,
• Chicago’daki turizm fuarına ülkemizi ilk kez sokan,
• Kuduz aşısının bulunmasından sonra Ülkemizin ilk Kuduz Hastanesini (İstanbul Darü’l-Kelb Tedavihanesi) açtıran,
• Polisiye romanların ülkemize girişini sağlayan, (14 yıl içinde basılan 4000 kitaptan sadece 200 kadarı dinle ilgili idi..)
• Okullara (Hristiyan okulları dahil) gönderdiği emirde, Türkçe’nin iyi öğretilmesini isteyen, Azerbaycan okullarında Türkçe yasağını kaldıran, Paris’te İslam Külliyesi kuran!,
• Teselya savaşı sürerken saraylı hanımlara askerler için çamaşır diktiren de, hastaneleri ziyaret edip hastaların ihtiyaçlarını soran da, sarayın bahçesinde bile hastalara hizmet ettirten de!
• Midilli adasını eşi Fatma Pesend Hanım’ın şahsi mülkünden ısrarla verdiği para ile Fransızlardan geri alanda O!
• Israrla yerli kumaş giyen, İzmir Hereke kumaş fabrikası ve Feshaneyi kuran,kadıköy hava gazı fabrikası ,mum fabrikası kuran,ereğli kömür oçakları işletilmeye başladı, kerkük petrol kuyuları açıldı. medeniye kadar ülkenin dört bir yanına demiryolu döşendi
• Ziraat Bankasını kuran, Ticaret, Sanayi ve Ziraat Odalarını açtıran,
• Yıldız Çini fabrikasını, Beykoz ve Kağıthane kağıt fabrikalarını,,
• Toplu sünnet merasimleri yaptırıp her bir çocuğa çeyrek altın gönderen, bu yüzden yaz aylarında toplu sünnetleri moda eden,
• Mezuniyet törenlerinde öğrencilere hediye kitap gönderen,
• Yoksul halkına kendi cebinden ödeyerek kömür dağıtan,
• Ermeni Onnik’in mektubu üzerine kendi parasından takma bacak yaptırtan,
• Biriktirdiği parasından bir kısmını her sene borç yüzünden hapse düşenleri kurtarmaya tahsis eden,
• Modern matbaa makinelerini Türkiye’ye getirten, ücretsiz kitap dağıttıran, 6 bin kitabın çevrilmesinisağlayan, Beyazıt kütüphanesini kurup 30 bin kitap bağışlayan (10 bini el yazmasıdır), • Yabancı bilim adamı ve yazarlara Nişanlar veren,
• Her yıl 30 bin saksı satın alıp çiçek ektiren, • Bizim Hekimbaşı çöplüğü dediğimiz yerde gül yetiştiriciliği yaptıran da (Isparta’daki gül yetiştiriciliği de O’nun öncülüğünde başlamıştır)
, • Türkiye’nin birçok yerinde saat kuleleri yaptıranda O dur! (İzmir,Dolmabahçe..),
• Hindistan, Cava, Afganistan, Çin, Malezya, Endonezya, Açe, Zengibar, Orta Asya ve Japonya ya elçiler ve din adamları gönderen, • Latin Amerika ülkeleri ile diplomasiyi başlatan, • Yalova Termal kaplıcalarını kurduran, Terkos’un sularını İstanbul’a taşıtan, Bursa’nın bir köyünde bile çeşme yaptırabilen O dur, (Sadece İstanbul’a 40 çeşme yaptırmıştır),
• Sarayında yaptırdığı tiyatroda oyunlar ve opera izleyen,
• Sarayda müzik okulu kurduran, çocuklarına piyano çaldırtan, hatta sarayda kızlar bandosu oluşturan, • Kendi elleri ile yaptığı marangozluk eşyalarını hediye etmeyi seven,
• Kendisine yapılan bombalı suikast de 26 kişinin ölmesine, 58 kişinin yaralanmasına rağmen Ermeni katili affedip Avrupa da hafiyelik yapmaya gönderen de O dur.
• Doğu Türkistan’a gönderdiği askeri yardım ile Çinlilere karşı onları örgütleyen, Çin’in göbeği Pekin’de Hamidiye Üniversitesini kurdurtan da,
• Beş vakit namazını aksatmadan kılan, hiçbir evrakı abdestsiz imzalamayan (hatta yere bile basmayan [yatağının dibinde teyemmüm tuğlası bulunduruyordu]),
• Yeni gemiler alan, toplar(Çanakkale Savaşı’ndaki çoğu top), tüfekler getirten de!
• Telefonu Avrupa’dan 5 yıl sonra ülkemize getiren de O dur!
• Kiliselere, sinagoglara yardım eden (hatta Vatikan’da kilise yapılmasına bile yardım eden),
Peygamberimize, dinimize veya Osmanlıya hakaret içeren oyunları kaldırtan (Fransa-İngiltere-Roma-ABD) (Bir piyes için bile Alman İmparatorunu devreye sokmuştur),
• ABD’nin Erzurum’da konsolosluk açmasını reddeden, İzmir limanına izinsiz girmeye kalkan ABD savaş gemisini top ateşine tutturan, • İstanbul boğazı için iki köprü projesi çizdiren (bir tanesi tam bu günkü Fatih S.M.köprüsünün bulunduğu mevkidedir),
• Darülaceze yaptırıp içine sinagog, kilise ve cami koyduran,
• Çocuk hastanesi (Şişli Etfal [çocuklar] Hastanesi) açtıran,
• Kendisine “Allah’ın belası”diyen Namık Kemal’i Rodos ve Sakız adası valiliklerine atayan, parasını cebinden ödediği yerde kabir yaptırtan,
• Posta ve Telgraf teşkilatını kurduran (Sirkeci Büyük Postane binası..)
• Abdülhamit ve Abdülmecid (dünyanın ilk torpido atan denizaltısı) adında denizaltılarımızı Taşkızak tersanesinde yaptırtan da (üstelik kendi cebinden..), O!• İlkokulu zorunlu tutan (kız ve erkeklere), ilk kız okullarını açtıran,
• Öğretmen yetiştirmek için okullar yaptıran (32 tane) (ör.şimdiki adı ile Bursa Çelebi Mehmet okulu), Kız Öğretmen Okullu açan (Daarül Malumat)
• Cami yaptırdığı her köyde birde ilkokul yaptıran (Mesela sadece Sivas’taki ilkokul sayısı 1637), okuma yazma oranının 5 kat arttıran, (1900 yılında ilkokul sayısı 29.130’u bulmuştu, sadece Anadolu’da 14 bin ilkokul vardı)
• Orta okul (Rüşdiye)sayısı 619’a çıktı, Fransızca dersleri konuldu,
• Lise eğitimi için İdadiler açan (Cumhuriyeti devleti sınırları içerisinde kalan toprakları üzerinde 5 bin eğitim kurumu ), (İstanbul Erkek-Kabataş Lisesi..)
• İstanbul’da Darülfünün (Üniversite) açan, Dünyanın ilk Dişçilik okulunu kuran
• Ayrıca Deniz Mühendis Okulu, Askeri Tıp Okulu (GATA’nın atası), Kuleli Askeri okulu, Mekteb-i Harbiyeler (Harp Okulları yani) ,Askeri Baytar Okulu, Kurmay Okulu, Mekteb-i Mülkiye (Siyasal Bilgiler Fak.), Mekteb-i Tıbbıye-i (Marmara Ünv.Tıp Fak.), Mekteb-i Hukuk, Ziraat ve Baytar Mektebi, Hendese-i Mülkiye (Yüksek mühendis okulu), Daarül Muallim-i Adliye (Yüksek Adalet Okulu), Maliye-i Mekteb-i Ali (Yüksek Ticaret Okulu), Ticaret-i Bahriye (Deniz Ticaret Okulu), Sanayi-i Nefise Mektebi (Güzel sanatlar fak.), Hamidiye Ticaret Mektebi (İktisadi ve Ticari ilimler akademisi), Aşiret Mektebi (Osmanlılık fikrini yaymak için), Bursa’da İpekböcekçiliği okulu, Dilsiz ve Âmâ Okulu, Bağcılık ve Aşıcılık Okulu, Orman ve Madencilik Okulu, Polis Okulu Ankara’da Çoban Okulu onun tarafından kurulmuştur.. (1,2,3,4)
II.Abdülhamid’in açtırdığı İşitme Engelliler Okulu;
Osmanlılarda ilk İşitme Engelliler Okulu, II.Abdülhamid tarafından kurulan (1902) Yıldız Sağırlar Okulu’dur. Bu okulda, günümüz Türk İşaret Dili’nin muhtemel alt yapısını oluşturan Osmanlı İşaret Dili, öğretmenler tarafından okullarda sözel dille beraber kullanılıyordu. Tıpkı yazılı dilde olduğu gibi, bu okulda kullanılan işaret alfabesi de şu anda kullanılan alfabeden farklıydı. Bu okullarda batıda kullanılan işaret dillerinin kullanıldığına dair de hiçbir kanıt yoktur.
Kaynak; 1; Prof. Dr. Kemal Karpat,Modern Türkiye’nin Doğuşu 2; Mustafa Armağan , Abdülhamid ‘in Kurtlarla Dansı , İstanbul , Ufuk kitap 2006 2;Roy, Gilles; Abdul-Hamid, le sultan rouge; 1936 3;Aydın Ta-lay, Eserleri ve Hizmetleriyle Sultan Abdülhamid, İstanbul 1991, Risale Yayınları, s. 309.4; Ufuk Gülsoy, “Yemen Demiryolu projesi”, Tarih ve Medeniyet, Sayı: 41, Ağustos 1997, s. 44-49.5;
Sosyolog Şerif Mardin, , Tarihçi Erik Jan Zürcher ve Vambery ne Diyor;
Eğitim ve kültüre en fazla ehemmiyet veren padişah Abdülhamid oldu. Eğitim seferberliğinin belkemiği ve motor gücü olarak da öğretmenleri gördü ve yetiştirmeye büyük önem verdi. Öğretmen okullarının sayısını artırıp yaygınlaştıran ve hemen her vilayette bu okulları inşa eden Sultan Abdülhamid’dir. Her köyde caminin yanına bir de ilkokul yaptırması en mühim icraatlarındandı. Yılda ortalama 400 ilkokul açarak ve okul sayısını 9.347’ye çıkartarak bir rekor kırmıştı. Aynı şekilde, 250 olan ortaokul sayısını 900’e, lise sayısını da 109’a çıkarmıştı. Osmanlı’nın ilk üniversitesi “Darü’l-Fünun” 1901’de onun zamanında tedrisata başlamıştı.Meslekî ve teknik okulların bütün çeşitliliğiyle vücut bulması ve Osmanlı’da kök salması da yine onun zamanında oldu.
Sosyolog Şerif Mardin, Sultan Abdülhamid yeniliğe ve modernleşmeye açık tabiata sahip olduğu hakkında şu tahlilleri serdetmiştir: “Sultan Abdülhamid devri Bugün, yapılan her araştırma, Abdülhamid devrinin, bir açıdan önemli bir “modernleşme” devresi olduğunu daha açık bir şekilde göstermektedir.”Hollandalı Tarihçi Erik Jan Zürcher de aynı görüştedir: “Döneminde, eğitim, idare, adalet ve iletişim gibi birçok alanda ıslahat yapıldı ya da yapılan ıslahatlar genişletildi. Eğitim ve iletişim alanlarındaki ıslahatlar özellikle kayda değerdir. Abdülhamid döneminde, kitapların, dergilerin ve gazetelerin tirajı çok büyük ölçüde artmıştır. Bu yayınlar, modern bilim ve teknoloji ile imparatorluk dışındaki dünya hakkında halkın aydınlanmasını sağlamıştır.İngiliz casus, Yahudi asıllı Türkolog Arminius Vambery ise şunları söylemiştir: “Padişah elindeki bütün imkânları seferber ederek, hayırseverliğini her fırsatta göstermekten kaçınmıyor. Eğitim ve sağlık hizmetleri için büyük miktarlar harcamakta, halkının selamet, refah ve mutluluğu için yorulmak bilmeden çalışmaktadır.”
Batı’daki ilmî ve teknolojik gelişmeleri yakından takip etmiş ve devletin imkânları çerçevesinde intikal ettirmişti. Bu konuda, kendisini “gericilikle” suçlayan İttihatçıları bile utandırıp takdirlerini kazanacak kadar muazzam yenilikler gerçekleştirmişti.
Zamanında yapılan reformlar, Osmanlı’nın son devrinde görülen ve hatta Cumhuriyet’e bile temel teşkil edecek çapta büyük, mucizevî reformlardı. Mesela, Osmanlı’ya ilk bisikleti, otomobili ve telefonu getiren; ilk modern üniversiteyi kuran, ilk, orta ve lise mekteplerini rekor seviyede yaygınlaştıran; ilk denizaltıyı alan, ilk Boğaz Köprüsü ve Tüp Geçit Projesi’ni yapan; Anadolu’yu demir ve telgraf ağlarıyla ören; ilk verem aşısını getiren Sultan Abdülhamid olmuştu.
Abdülhamid, yurdu demir ağlarla örüp 1865’te birkaç yüz kilometre olan demiryolunu 5.700’e,13.750 kilometreolan karayolunu 20-25 bine,28.115 kilometreolan telgraf hattını da 50 bine çıkararak taşrayı ve İslâm coğrafyasını İstanbul’a bağlamıştı.,
Asya ile Avrupa’yı bir “Boğaz Köprüsü” ile birbirine bağlama düşüncesi de ilk defa 1900’lü yıllarda yine Abdülhamid tarafından ortaya atılıp projelendirilmişti. Fernidan Arnoden isimli bir Fransız mühendise, boğazın Sarayburnu-Üsküdar ve Rumeli Hisarı-Kandilli arasında iki ayrı köprü projesi hazırlatmıştı. Köprünün üzerinde minareler, kubbeler, kuleler ve savunma amaçlı toplar da yer alacaktı. Proje bilinmeyen bir sebeple hayata geçirilemedi.
Hayret verici bir gelişme de, 1891’de Osmanlı’nın ilk “denizaltından tüp geçit projesi”nin yine onun devrinde hazırlanmasıydı. Bu da meçhul bir sebepten ötürü gerçekleşmedi. Ancak, dünyanın ilk tüp geçidi olan “Manş Tüneli”nin yapımından yaklaşık 100 sene önce, hem de “gerici” denilen Abdülhamid döneminde böyle bir “tüp geçit projesinin” tasarlanması bile başlı başına bir hadiseydi.
Kaynak; İsmail Çolak’ın son imparator. ve diğer kitapları
Cemil Meriç’in tespitleri son derece muhteşemdir: “Osmanlı, II. Mahmud’la ölmüştür. Abdülhamid bu ölüyü diriltmiş ve otuz üç sene ayakta tutmuş yegâne adamdır.”
Yahudi asıllı İngiliz ajanı Arminius Vambery, İngiliz Dışişlerine gönderdiği 7 Mayıs 1884 tarihli raporda şu orijinal tespitleri yapmıştır: “Eğer bir mâni çıkmazsa o, Türkiye’yi ileriye götürecektir ve götürebilecek tek adamdır.”
Vambery gibi Amerikan Büyükelçisi S. S. Cox da, Osmanlı’nın kalkınması ve yıkılmaktan kurtulması için Abdülhamid’in “tek şans” olduğu konusunda hemfikirdir: “Türk ilerlemesini gerçekleştirebilecek yegâne şahıs Sultan Hamid’dir. Bütün vaktini de buna hasretmiştir (adamıştır).”
Elisabeth Wormeley Latimer, “19. Asırda Rusya ve Türkiye” isimli eserinde, Abdülhamid Han’ın batmakta olan devleti olağanüstü bir gayretle nasıl kurtarmaya çalıştığıyla ilgili şu tespitleri de manidardır: “II. Abdülhamid, Türk tarihinin en karanlık ve buhranlı zamanında, muazzam bir mesuliyeti üzerine alarak tahta oturdu… Mahvolmakta olan koca Osmanlı Devleti’ni fevkalade iyi idare etmekle kalmamış, onu yükseltmeye çalışmıştır.”
Sultan Abdülhamid’in en büyük hizmet ve yatırımları eğitim, kültür, bilim, teknoloji, ulaşım ve iletişim sahasında olmuştur. Memleketin eğitim-kültür seviyesini yükselten, irfan hayatına vüsat kazandıran Abdülhamid Han’dır.
Abdülhamid’i tahtından indiren İttihatçılar bile onun kurduğu modern mekteplerden yetişmişlerdir. Değil yalnız Mutlakıyet, Meşrutiyet, hatta Cumhuriyet devrinde bile yetişen, yüksek makamlara ulaşan bilginler, eğitimciler, kumandanlar, siyasiler, mühendis, doktor, profesör ve hukukçular dâhi hep onun açtığı modern okullardan yetişmişlerdir.
Türkiye Cumhuriyeti’ni kuran siyasi ve askeri bürokratlar, Abdülhamid’in inşa ettirdiği okullarda eğitimlerini almışlardır. Bu manada, Türkiye Cumhuriyeti’nin varlığını; yönetim şeklinin alt yapısının oluşması, siyasî-bürokratik kadronun yetişmesi, kullanılan müesseseler itibariyle II. Abdülhamid’e borçlu olduğunu savunmak yanlış olmaz.
Abdülhamid, eğer İttihatçılar gibi devletin varlığı ve geleceği ile kumar oynayıp devlet gemisini batırmış olsaydı; Osmanlı’nın, 20. Yüzyılı bile göremeden daha 1880-1890’lı yıllarda, ani bir çöküşle tarih sahnesinden silinmesi kuvvetle muhtemeldi. Dolayısıyla “Türkiye Cumhuriyeti” adıyla onun yerini alacak yeni bir siyasî oluşumu meydana getirecek bir imkân ve toprak da kalmayabilirdi.
Bu gerçeği, Sultan Abdülhamid’in, Osmanlı donanmasını ıslah için görevlendirdiği İngiliz Amiral Henry F. Woods bile görüp takdir etmiş ve hatıralarında “Son Sultan’ın” koruyucu politikaları sayesinde devleti dağılmaktan nasıl kurtardığı ve Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin doğmasına zemin hazırladığını şöyle ifade etmiştir:
“Abdülhamid olmasaydı, bu satırların yazıldığı şu anda ne bu kadar geniş ve bağımsız bir Osmanlı Devleti ve ne de ileride tarihçiler ve diğer devletler tarafından tanınacağına şüphe etmediğim, bugünkü, henüz yerine oturmamış Ankara Hükümeti bulunacaktı.”,
Abdülhamid Han’ın, yeni Türkiye Cumhuriyeti’ne ve cumhuriyet kuşaklarına yaptığı en büyük iyilik şudur: Osmanlı Devleti’ni ayakta tutmaya ve toprak kayıplarını asgariye indirmeye azami gayret göstererek, sonraki dönemde Mustafa Kemal Paşa’nın yeni bir devlet kurmasına yarayacak sağlam bir zemin, imkân ve şerait bırakmıştır.
Bu yüzden cumhuriyet neslinin, aydın ve bürokrasi kesiminin Abdülhamid fobisinden kendisini azat etmesi, en azından daha objektif ve tutarlı bir bakış açısı geliştirmesi şarttır. Önyargılardan arınmalı, siyasi-ideolojik peşin hükümlerden kurtulmalı, karalama edebiyatından vazgeçmeli ve tarih ilminin öngördüğü disiplin çerçevesinde Abdülhamid ve dönemine yaklaşmayı artık bir itiyat haline getirmelidir.
Kaynak;1;İsmail Çolak’ın son imparator. ve diğer kitapları 2;Cemil Meriç’in -bir facianın hikayesi ve diğer kitapları
Tüm Linkler ;Daha fazla bilgi için şu linklere bakabilirsiniz;
Bugünkü Türkiye’yi anlamak istiyorsak Abdülhamid dönemini (1908) incelememiz gerekir.Abdülhamid döneminde meslek okulları ve yüksek (üniversite) okullar da açılmıştır.daha sayamadığımız birçok yenilik ve modernleşme hareketi bu dönemde görülmektedirhttp://yakintarihimiz.org/francois-georgeonun-dedigi-gibi-bugunku-turkiyeyi-anlamak-istiyorsak-abdulhamid-donemini-1908-incelememiz-gerekir-abdulhamid-doneminde-meslek-okullari-ve-yuksek-universite-okull.html
Osmanlı Devleti’nde Eğitim, Bilim ve Sanayi-Tüm Linkler;http://yakintarihimiz.org/osmanli-devletinde-egitim-bilim-ve-sanayi-tum-linkler.html
Türkiye, Abdülhamid (osmanlı devleti) dönemiyle kıyaslanabilecek bir okullaşma düzeyine yeniden ancak 1950’li yıllarda ulaşabilmiştir.bu, Cumhuriyet döneminde bile kırılamamış bir rekordur.. ….
Türkiye, Abdülhamid (osmanlı devleti) dönemiyle kıyaslanabilecek bir okullaşma düzeyine yeniden ancak 1950’li yıllarda ulaşabilmiştir.bu, Cumhuriyet döneminde bile kırılamamış bir rekordur.. …Tarihin en Canlı Eğitim Sistemi 2nci Abdülhamid dönemine rastlar. Sevan Nişanyan’ın hesaplamalarına göre Türkiye, Abdülhamid dönemiyle kıyaslanabilecek bir okullaşma düzeyine yeniden ancak 1950’li yıllarda ulaşabilmiştir. Mesela 1895’te TC sınırlarına tekabül eden bölgede bine yakın (835) ortaokul ve lise bulunuyorken 1923’te bu sayı 95’e düşmüştür. 1895’teki yüz bine yakın öğrenci sayısı (97.837), 1950-51 sezonunda aşağı yukarı aynı seviyede seyretmektedir (90.356). Öncesiyle kıyasladığımızda Abdülhamid dönemindeki eğitim patlaması daha görünür hale gelir. Tahta geçtiği yıl 250 olan rüşdiye sayısı 1909’da 900’e, 6 olan idadi sayısı 109’a çıkmıştır. 1877’de İstanbul’da sadece 200 tane modern ilkokul varken 1905’te 9 bine çıkmıştı. Her yıl ortalama 400 ilkokul açılmıştır ki, bu, Cumhuriyet döneminde bile kırılamamış bir rekordur.. ….
Kaynak; 1: Yale Üniversitesi ve Columbia Ünivertesi Tarih/Felsefe/Mezunu Ögretim Üyesi Sevan Nişanyan (yanlış cumhuriyet) 2;Türkkolog/tarihçi Yazar Mustafa Armagan Abdülhamid hakkında yanlış bildiğimiz 10 şey”. .
2nci Abdülhamid Hanın uyguladığı akılcı sağlık politikaları sayesinde, Osmanlı’ya tıp alanında dünyadaki emsalleriyle başa baş giden tesisler kazandırılmıştır.
Otuz dördüncü Osmanlı Padişahı Sultan 2. Abdülhamid Han (1842-1918) 1876-1909 yılları arasında 33 yıl padişahlık yapmıştır. Osmanlı tarihinin ekonomik, siyasî ve sosyal açıdan en karışık olduğu dönemde tahta çıkan 2. Abdülhamid Han, kendine has ıslahat anlayışı ve eğitim sahasındaki çalışmalarıyla devletin çöküşünü geciktirmeye vesile olmuş ve tarihteki büyük devlet adamları arasındaki yerini almıştır.
Sultan 2. Abdülhamid Han dünyadaki ilmî gelişmeleri çok yakından takip ederdi. O, Fransa ile olan münasebetlerimizin yoğunluğu sebebiyle bilhassa bu ülkedeki yenilikleri takip ederek, Batı medeniyeti ile ülkemiz arasındaki seviyenin açılmaması için gayret gösteriyordu. Bu dönemde Fransa’da öne çıkan ilim adamlarından biri olan Pasteur ile irtibatı, kuduz aşısının bulunmasıyla başlar. Kuduz aşısının keşfedildiğini öğrenen Sultan, 1886 yılında Zoreos Paşa, Dr. Hüseyin Remzi ve Veteriner Hüsnü Beyden oluşan bir heyeti, eğitim için Paris’e gönderir. Heyet, Abdülhamid Hanın kendi istihkakından ayırarak verdiği 10.000 frankı ve önemli Osmanlı nişanlarından birisi olan Mecidiye Nişanı’nı Pasteur’e ulaştırır. Paris’te eğitim gören bu heyetin yurda dönmesinden sonra İstanbul’da 1887 yılında Darü’s-Saadet, Darü’l-Kelb ve Bakteriyoloji Ameliyathanesi (Kuduz Enstitüsü) kurulur. Kuduz aşısının keşfinden sadece üç yıl sonra, İstanbul’da kuduz aşısı üretilmeye başlanır. Bu merkez, Dünya’nın üçüncü, Doğu ülkelerinin ise ilk kuduz hastalığı tedavi merkezi olmuştur.
Enfeksiyonlarla mücadele bununla kalmamış; 1889’da Telkihhane (Çiçek Aşısı Üretim Merkezi), 1893’te Bakteriyolojihane-i Şâhâne, daha sonra da Bakteriyolojihane-i Baytarî kurulmuştur. Bu müesseselerde üretilen aşı ve serumlar, o zamanlar dünyayı kasıp kavuran tifo, kolera, dizanteri, veba, tifüs ve menenjit gibi hastalıkların önünün kesilmesinde rol oynamıştır. Yine hayvanları kırmakta olan şarbon, veba ve çiçek gibi hastalıkların da devası bulunmuştur.
1894 yılında Peşte’de yapılan ilmî bir toplantıda, difteri serumunun bulunduğu bildirilmiş ve bu bilgi üç gün sonra İstanbul’a ulaşmıştır. Çok sevdiği kızını dört yaşında iken difteriden kaybeden Sultan 2. Abdülhamid, bu habere çok sevinmiş ve Bakteriyolojihane-i Şâhâne Müdürü Dr. Nicolle’ü Paris’e göndermiştir. Difteri serumu, bulunuşundan sadece üç ay sonra İstanbul’da üretilmeye başlanmıştır.
Sultan 2. Abdülhamid Hanın sağlık alanındaki önemli uygulamalarından birisi de, Batılı bilim adamlarını ülkemize davet etmesi olmuştur. Bu davet neticesinde İstanbul’a gelen pek çok bilim adamı ülkemizde tıbbın gelişmesine destek vermiştir. Bu hâdiseler yayılmacı Batı ülkelerinin; ekonomik ve siyasî politikalarının yanı sıra sağlık alanında da birbirleriyle rekabete girmelerini; gelişmekte olan ülkelerde sağlık alanında yatırım yapmalarını sağlamıştır. Bugün az gelişmiş ülkelerde bulunan Batılı kuruluşlara ait pek çok sağlık tesisinin temelinde 2. Abdülhamid’in siyaseti yatmaktadır.
2. Abdülhamid Hanın uyguladığı akılcı sağlık politikaları sayesinde, Osmanlı’ya tıp alanında dünyadaki emsalleriyle başa baş giden tesisler kazandırılmıştır. Ne yazık ki bu gelişme hamleleri sürdürülememiştir. Paris’teki Pasteur Enstitüsü’nün çalışmaları onları aşı ve serum üretimi, genetik araştırmalar ve eğitim alanlarında söz sahibi kılmıştır. Geçmiş kurumların yaşatılmasının ve hayırlı işlerin devam ettirilmesinin ne kadar önemli olduğunu bu enstitüde yapılan çalışmaların bazılarını sayarak anlayabiliriz. AIDS âmili olan HIV l ve HIV 2 virüslerinin, gen mühendisliği ile ilk Hepatit-B aşısının bulunması, verem teşhisi için hızlı test geliştirilmesi, mide ülserinin âmili olan H. Pylori bakterisinin teşhisi için hızlı test geliştirilmesi ve Shigellosis hastalığı için aşı geliştirilmesi bunlardan sadece birkaçıdır.
Şayet 2. Abdülhamid gibi ileri görüşlü bir devlet adamının yerleştirmeye çalıştığı müessese kültürünün önemi, sonraki dönemlerde de anlaşılmış olsaydı, bugün bizim topraklarımızda da Pasteur Enstitüsü gibi bilim üreten ve insanlığa faydalı kuruluşlar vücut bulacaktı.
Bakteriyolojihane-i Şâhâne ve Bakteriyolojihane-i Baytarî, Cumhuriyet’in ilk yıllarında İstanbul’daki görevlerini tamamlayarak 1928 yılında Ankara’ya taşınmış ve yerine Refik Saydam Hıfz-ı Sıhha Müessesesi kurulmuştur. Ama ne var ki, tarihî bir gerçek olarak bu müessese bânisinin hayalindeki çalışmaları yapamamış, günümüzde önemli bir görevi yerine getirmekle birlikte, süreklilik sağlanmadığı için Pasteur Enstitüsü’nünki gibi bir performans gösterememiştir.
Louis Pasteur 1822–1895 yılları arasında yaşayan ünlü bir Fransız bilim adamıdır. Hayatını, insan ve hayvanlarda görülen çeşitli mikrobiyolojik hastalıkları araştırmaya adamıştır. İlk çalışmaları neticesinde, yiyeceklerdeki mayalanma hâdisesi keşfedilmiştir. İpek böceklerinde görülen karataban, tavuk kolerası, insanlara da geçebilen sığır ve at şarbonu üzerinde çalışmalar yapmıştır. Pasteur’ü ünlü yapan en önemli şey ise, 1885 yılında kuduz aşısını keşfetmesi ve bunu Joseph Meister adlı bir çocuk üzerinde başarı ile kullanmasıdır. Bu önemli buluştan dolayı Paris’te Pasteur Enstitüsü kurulmuş ve Pasteur çalışmalarını hayatının sonuna kadar burada sürdürmüştür. Yaptığı çalışmalar ve buluşlarla tarihteki en büyük bilim adamları arasında yerini almıştır..
2. Abdülhamid’in sadece sağlık alanında yapmış olduğu bu faaliyetler bile onun ne kadar ileri görüşlü, ülkesini ve halkını ne ölçüde düşünen mesuliyet şuuruna sahip bir idareci olduğunu göstermektedir. Abdülhamid Han kendi saltanat döneminde ülkede demiryolu ulaşımına ağırlık vermiş, batıdaki vilayetlerden en doğudaki şehirlere kadar telgraf hatları döşetmiş, limanlar, karayolları inşa ettirmiştir.
Bir taraftan bu altyapı yatırımları yapılırken, diğer taraftan kalkınmanın önemli bir unsuru olan eğitime de oldukça önem verilmiştir. Bu çerçevede ülkenin her tarafında tarım, sanayi ve hatta güzel sanatlar alanında pek çok meslek okulu açılmış, bunlarla ülkeye kalifiye ara elemanlar kazandırılması hedeflenmiştir. Bu proje uygulamaya konulurken gâye-i hayâl, Osmanlı’yı dışa bağımlı olmaktan kurtarmaktır.
O büyük padişahın bu faaliyetleri düşmanları tarafından bile takdir edilmiştir. Fakat daha sonra iktidarı ele geçiren İttihat ve Terakki, onun hemen bütün faydalı proje ve politikalarına son vermiştir. Böylece, devlet yönetme bilgi ve tecrübesi olmayan ve sadece muhalefet fikriyle bir araya gelen bu itilafçılar, ülkeye düşmanın bile yıllarca uğraşıp da veremediği zararı vermişlerdir. Ne garip tecellidir ki, 600 yıllık bir geçmişe sahip olan ve tekrar bir toparlanma sürecine giren Osmanlı Devleti 2. Abdülhamid’in tahttan inmesinden sadece 15 yıl sonra tarihteki yerini almıştır.
Sultan 2. Abdülhamid Han uyguladığı sağlık politikalarıyla zamanının bilim seviyesini yakalamış, çeşitli bulaşıcı hastalıklardan muzdarip halkının sağlığa kavuşmasına ve korunmasına vesile olmuştur. İngiliz Şarkiyatçısı Prof. Wambery, bu dönemde yapılan güzel işleri şu sözleriyle anlatmaktadır: “Padişah elindeki bütün imkânları seferber ederek, her fırsatta hayırseverliğini göstermekten kaçmamaktadır. Eğitim ve sağlık hizmetleri için yorulma bilmeden çalışmaktadır. Padişahtan bıkabilirsiniz, hatta nefret bile edebilirsiniz; ama onun çalışkanlığını ve adaletini inkâr edemezsiniz. Savurganlığa son veren tutumuyla Osmanlı maliyesini ıslah etmiş ve ülkeyi bir uçtan diğer uca kateden demiryollarını döşetmiştir. Osmanlı, bu son dönemdeki canlanmasını Padişahın enerji, ustalık ve vatanperverliğine borçludur. Sultan Abdulhamid’in bu açıdan değeri, hiçbir şekilde inkâr edilemez.”
-Paul Lewis, The Hamlyn History of Medieine (Çeviri; Nilgün Güdücü) Hürriyet Matbaacılık AŞ., İstanbul 1998
-Osmanlı Ansiklopedisi 2. Baskı Cilt 6-7, Ağaç Yayıncılık, İstanbul 1994
-Nadire Berker, Selim Yalçın. Tıbbiyenin ve Bir Tıbbiyelinin Öyküsü, Osman Cevdet Çubukçu, Vehbi Koç Vakfı Yayınları, İstanbul 2003
-TTB Aşı Broşürü http://www.ttb.org.tr
-The History of the Pasteur Institute
http://www.pasteur.fr/pasteur/histoire/histoireUS/Histoire.html
-Bayram Altıntaş, 21. Yüzyılda Bilinmeyen Osmanlı
http://www.akademi.nl/sayi/dizi.html
Sultan ikinci Abdülhamîd hân ülkenin her köşesinde aynı tasarım ve değerde liseler (ar-ge -yapınlama süreci ) yaptırdı.
Sultan ikinci Abdülhamîd hân ülkenin her köşesinde aynı tasarım ve değerde liseler (ar-ge -yapınlama süreci) yaptırdı. 1950 senesinde Bursa ( Bursa ‘da İpek böcekçiliği Enstitüsü ) askerî lisesinin müdürü, Bursa erkek lisesini ziyârete gitmişti. Lise müdürü kimyâger Rıfat bey, (okulun en iyi odasını kendinize ayırmışsınız. Böyle haksızlık olur mu?) dedi. Rıfat bey, (Bu lisenin her odası böyle güzel, havadar ve hoştur. Ben Manastırda bu binâda okudum. Sultan Abdülhamîd hân, büyük şehirlerde hep aynı binâları, aynı güzellikle ve aynı metânet ile yaptırmıştır. Bu binânın bakıma / tâmîre ihtiyacı hiç olmadı. Hâlbuki, karşımızda geçen sene yapılan ticâret lisesinin bu sene duvarları çatladı. Şimdi tâmîr ediliyor) dedi, tarihi birçok bilgiler verdi. Ankarada, Yenişehr istasyonundaki üstünde (Ankara lisesi ve ülkemizdeki liseler) de Bursadaki lisenin aynısı idi..
Türkiye sınırları içinde yaklaşık rakamlarla 25.800 ilkokul, 2 milyon ilkokul yaşında çocuk ve 1 milyon 200 bin öğrenci vardır, okuma oranı, %60’tır.
6.700 ilkokul, 2.335.000 ilkokul çağında çocuk ve 765.000 öğrenci vardır, okuma oranı %33’tür. 1925-38 arasında Türkiye’de sadece 173 yeni ilkokul açılmıştır.
Türkiye (osmanlı ) .toprakları içinde ortaokul ve lise sayısı 830, ortaöğretim çağındaki nüfus 2 milyon 550 bin, öğrenci sayısı 98.000, okuma oranı %3,8’dir.
208 ortaokul ve lise, 3 milyon küsur ortaöğretim çağında nüfus, 95 bin küsur öğrenci vardır ve okuma oranı %3,2’dir.
Cumhuriyet, Abdülhamid döneminin eğitim seviyesine ancak 1950’lerde ulaşabilmiştir!
GATA ‘nın atası olan Askeri Tıp Okulu, Harp Okullarının temeli olan Mekteb-i Harbiyeler, Askeri Baytar Okulu, Kumral okulu, sonradan adı Siyasal Bilgiler Fakültesi olan MEkteb-i Mülkiye, bugünkü İstanbul Üniversitesi tıp fakültelerinin çekirdeği olan Mekteb-i Tıbbıye-i Mülkiye Abdülhamid döneminde geliştirilen ve bugünkü modern kimliklerine ulaşan eğitim kurumları olarak karşımıza çıkmaktadır.
Mekteb –i Hukuk (1880)Halkalı Ziraat ve Baytar Mektebi ( 1887)
Öğretmen okulları ( Darülmualliminler ), sonraları adı Yüksek Mühendis Mektebi olan Hendese-i Mülkiye Mektebi, Osmanlı ve Cumhuriyet sanatkarlarının çoğunun bünyesinde yetiştiği Sanayi-i Nefise Mektebi ( 1882 ; bugünkü Güzel Sanatlar Fakültesinin Başlangıcıdır)
İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi ‘nin çekirdeği olan Hamidiye Ticaret Mektebi (1884)
Arap ve Kürt bulgar vb. çocuklarını okutmak ve Osmanlılık vatansever milliyetci fikrini yaymak için kurulan ve dahice bir fikir olduğu kabul edilen Aşiret Mektebi ( vatansever milliyetcisi üniversitesi ) ( 1892)
Bursa ‘da İpek böcekçiliği Enstitüsü ‘nün temeli olan Harir Darütta ‘limi ve Harir Darüttahsili mektepleri (1886-1889)
Bağcılık ve Aşıcılık Okulu
Orman ve Madencilik Okulu
Polis Okulu ve Uygulama Okulu gibi son derece zengin bi okul zinciri kurulmuş
1898 yılında Ankara’da Numune Çiftliği’nin içinde açılan bir Çoban Mektebi’ni de eklememiz gerekir. Anlayacağınız, çobanların dahi okullu olmasının arzulandığı bir dönemdir Sultan 2. Abdülhamid’in iktidar yılları.
1914’e gelindiğinde 7 fakülte ve fakülteler ve 4.600 öğrencisi ile İstanbul Üniversitesi idi. 1938’de de yine tek üniversitemiz vardır, fakülte sayısı 8 olup, öğrenci sayısı 5.700 civarındadır…..
… Osmanlı’nın son zamanlarında bile kızların eğitimine ayrı bir özen gösterildiği ve önem verildiği aşikârdır. Kızlar önce “Sıbyan Mektepleri”ne (ilkokullar) alınıyor, oradan “Rüşdiye”ye (ortaöğretim), “İnas Rüşdiyeleri”ne (kız lisesi), “Kız İdadîleri”ne, “İnas Darülfünunu”na, (Kız Üniversitesi) geçiyordu… Meslekî eğitimde ise “Kız Sanayi Mektepleri”, “Ana Mektebi”, “Ebe Mektebi”, “İnas Sanayi-i Nefise Mektebi” (Kız Sanat Okulu) vardı… Cumhuriyet döneminde kurulduğu sanılan, “Kız Öğretmen Okulları” bile bir Osmanlı eseridir… (10)
Kaynak 1:Osmanlı kültür medeniyeti 1-2 cilt . 2:Abdülhamidhan-ın kurtlarla dansı 3: Türk yazar ve gazeteci Nuh gönül taş
4: Rehber ansiklopedisi 5:Kaynak; H.hilmi ışık Bilim -Hakikat kitapevi 6: Abdülhamîd Devri Eğitim Sistemi (Bayram Kodaman, İstanbul-1980) 7: II. Abdülhamîd’in Garb Politikaları, (M. Kemâl Öke, Osmanlı Araştırmaları sayı-3, İstanbul-1982) 8: Ulu Hakan Âbdülhamîd Han (N. F. Kısakürek, İstanbul-1970) 9; Tarihi; Yavuz Bahadıroğlu – 18 Şubat 2013
Abdülhamid Han, bir taraftan Osmanlı’yı (bilim,teknoloji,eğitim) yeniden imar etmiş, diğer taraftan Filipinler’e kadar uzanıp Müslümanların sıkıntılarını gidermişti
10645205_691006490984989_1582191570808090932_n
Abdülhamid Han, bir taraftan Osmanlı’yı (bilim,teknoloji,eğitim) yeniden imar etmiş, diğer taraftan Filipinler’e kadar uzanıp Müslümanların sıkıntılarını gidermişti
2nci Abdülhamid döneminde dünya üzerinde ulaşılmadık Müslüman coğrafya kalmamıştı neredeyse. Abdülhamid Han, bir taraftan Osmanlı’yı bilim -teknoloji ve eğitim yeniden imar etmiş, diğer taraftan Filipinler’e kadar uzanıp Müslümanların sıkıntılarını gidermişti. Pekin’de 1908’de kurdurduğu ve hâlâ ayaktaki Hamidiye pekin Üniversitesi onun Çin’e vurduğu mühürdü.
1908’de açılır Dâru’l-Ulûmi’l-Hamidîyye (Pekin Hamidiye Üniversitesi). Okul kısa zamanda Osmanlı-Çin ilişkilerinde bir doping etkisi oluşturur. Bir bakıma iki toplumu birbirine bağlar. 2nci Abdülhamid Han’ın 19. yüzyılın imkânlarıyla, Batı’nın düşmanlığına rağmen dünyanın öbür ucunda açtırdığı bu eğitim kurrumu Çinli Müslümanları İstanbul ve Halife’ye bağlar âdeta.Okulun açılmasının ardından Çin’de değişen atmosferi Paris’e şöyle bildiriyordu Fransa’nın Pekin Büyükelçisi: “1908’de 2nci Abdülhamid adına açılan ve kapısında Osmanlı bayrağı dalgalanan eğitim kurumunun ardından Çin’de yaşayan Müslümanlar yalnız Abdülhamid’den bahsetmekte ve ona övgülerde bulunmaktadır. Şüphe yoktur ki bu neticeler İslam dininin öğrettiği erdem ve onurlu bir neticesidir.”
Pekin Huizu (Çin Müslümanları) Tarih ve Kültür Araştırma Bölümü Başkanı Yang HaiHaipeng, o günkü şartlarda Hamidiye Üniversitesi’nin açılmasını mühim bir olay olarak değerlendiriyor. Tarihçi HaiHaipeng, aradan geçen 101 yıla rağmen okulun dersliklerinin Çinli Müslümanların hassasiyeti sayesinde ayakta kalabildiğini belirtiyor: “1907’de İstanbul’dan gelen iki Türk ögretmen, Haoren ile görüşüp o zamanki adıyla bir ‘Öğretmen Yetiştirme Enstitüsü’nü inşaya girişir. Türk kaynaklarında Hamidiye Üniversitesi olarak geçen, Pekin’deki Niujie Camii’nin arkasındaki bir dönüm alan üzerinde bulunan bu 3 sınıflı okul bugün hâlâ ayakta.”
1908’in sonunda henüz bilinmeyen bir sebepten ötürü Türk eğitimciler Çin’den ayrılınca, üniversiteye bölgedeki Müslümanlar sahip çıkar. Bir müddet sonra eğitimci yokluğundan üniversite ilkokul olarak kullanılır. Ancak 1949’daki Mao devriminin ardından dinî eğitime son verilir, sadece Çince eğitime imkân tanınır. Sultan 2nci. Abdülhamid Han’ın kurdurduğu Hamidiye pekin Üniversitesi’nin bir dersliği bugün hâlâ faaliyette. okulun yaşına rağmen sınıfların durumu oldukça iyi. Zaman içinde okuldaki Osmanlı motifleri silinse de İslami mimari olduğu gibi duruyor.
Sultan 2nci. Abdülhamid Han’ın kurdurduğu Sri Lanka’daki Okul halen faal ve ismi Hameedia Boys’ School’dur.
10645205_691006490984989_1582191570808090932_n
Sultan 2nci. Abdülhamid Han’ın kurdurduğu Sri Lanka’daki Okul halen faal ve ismi Hameedia Boys’ School’dur.Hint Okyanusu’na uzanıyoruz şimdi de: Sri Lanka Seylan’dayız. Ve Seylan’da Müslümanların medar-ı iftiharı olan Hamidiye okulunun önünde toplanmış öğretmen ve öğrencileri görüyoruz eski bir fotoğrafta. İsimleri yazılı altında: Sami’ler, Muhiddin’ler, Enes’ler, Selim’ler… Hepsi Abdülhamid’e (veya bu kitabın okurlarına) ta oralardan ve zamanın içinden selam ediyorlar. Okul halen faal ve ismi Hameedia Boys’ School’dur.
Kaynak M. Armağan -Abdül hamidhan-ın kurtlarla dansı
İkinci Abdülhamid Hanın emri ve parasıyla istanbul Şişli semtinde yaptırdığı (şişli etfal hastanesi) hastane.
10645205_691006490984989_1582191570808090932_n
İkinci Abdülhamid Hanın emri ve parasıyla istanbul Şişli semtinde yaptırdığı (şişli etfal hastanesi)hastane. İkinci Abdülhamid Han, kızı Hatice vefat edince bir çocuk hastanesi kurulmasını istedi. İtalyan mimarı M.Valeuri tarafından planları hazırlanan hastane Dr. İbrahim Beyin kontrolü altında saray mimarlarından Neverman tarafından bitirildi. Haziran 1899’da tamamlanan hastane, Şehzade Abdurrahim ve 671 çocuğun sünneti ile hizmete açıldı. Kapısı üstündeki kitabede güzel bir talik yazı ile ’Firdevs-i aşiyan merhume Hatice Sultan namına’ yazılıdır. Hastanenin bütün masraflarını İkinci Abdülhamid Han kendi parasından karşıladı. Başlangıçta sadece çocuk hastalara bakılırdı. 1903 senesinde Bulgar eşkıyaları ile çarpışmalarda yaralananlar da burada tedavi edildi. 120 yataklı olup; müslim, gayri müslim herkese bakılır ve bütün masrafları için para alınmazdı. Sonra bir araştırma merkezi halinde çalışmaya başladı. Kapasitesi genişletildi. 1907 senesinde içine 150 metrekarelik bir yere mescid ve minare vazifesi de gören 20 m yüksekliğinde saat kulesi ilave edildi. O zamanlar her sene ağustos ayında sünnet merasimleri düzenlenir, yüzlerce çocuk bir anda sünnet ettirilir, çeşitli eğlenceler tertib edilir, yemekler yedirilir, velilere, çocuklara, çeşitli hediyeler dağıtılırdı. Bütün masraflar İkinci Abdülhamid Hanın kendi malından karşılanırdı. Kuruluşundan bugüne kadar yüzbinlerce hastanın şifa bulduğu, on binlerce doktor ve hemşirenin staj yaptığı Hamidiye Şişli Etfal Hastanesinin kapasitesi bugün iyice genişletilmiştir. 400 civarında doktor çalışmakta olup, yatak kapasitesi 1000 adettir.
Şişli Etfal Eğitim ve Araştırma Hastanesi
Kaynak; 1; Doç.Dr.Fatmagül Demirel (ABDÜLHAMİD MİRASI) 2; Büyük Türkiye Târihi;
Osmanli`da kadinlarin hic bir hakki yok muydu?
Osmanli`da kadinlarin hic bir hakki yok muydu?
1900 lerde cikan “Kadinlar Dünyasi”adli dergi uzayli kadinlar icin mi cikiyordu?
Bu dergide yazarlik yapan kadinlar baska galaksilerden mi transfer ediliyorlardi?
Göklerde İlk Türk Kadını (30 Kasım 1913):
İlk Kez Uçan Türk Kadını | Belkıs ŞEVKET
1900’lü yılların başlarında, “Kadınlar Dünyası” dergisinde, yenilik ve kadın modası üzerine makaleler yazmış olan muharrir Belkıs Şevket Hanım, Sultan II. Mahmut’ un vezirlerinden Ali Namık Paşa’ nın torunu, yine bir asker olan Ata Paşa’nın da kızıdır.. Özel okullarda eğitim görmüş, İnglizce’ yi çok iyi bilen bu örnek Osmanlı kadını aynı zamanda 1913 yılında kurulan “Müdafaa-i Hukuk-u Nisvan” Kadın Haklarını Koruma Cemiyeti’nin kurucu üyelerinden olup, cemiyetin en etkin bireyleri arasında yer almıştır.
O dönemde, Donanma Cemiyeti tarafından Balkan Savaşı’nın hemen ardından başlatılan orduya yeni uçak ve gemi alım kampanyasına Türk milleti canı yürekten katılmış, elinden gelen yardımı yapmaya çalışmıştı. Bu genç muharrir Türk kadını da, bağış kampanyasını tüm gayretiyle destekliyor, kampanya içinde de etkin bir görevde bulunuyordu..Nitekim, kampanya süreci döneminde aklına çok güzel bir fikir gelmişti. İstanbul semalarında uçarak, Türk kadınının cesaret ve soğukkanlılığını göstermeyi arzuluyor, aynı zamanda İstanbul üzerinde uçarken aşağıya, kampanyayı destekleyen propaganda kartları atmak istiyordu. Bunun için ordudan gerekli izin alındı ve 30 Kasım 1913 tarihinde, Belkıs Şevket Hanım, Fethi Bey’in kullandığı “Osmanlı” isimli Deperdussin tipi “tayyareye” binerek on beş dakika kadar süren bir uçuşla, İstanbul semalarında dolaştı, iki yüz metre irtifadan propaganda kartlarını attı ve bu uçuş sonunda “Göklerde Uçan İlk Türk kadını” ünvanıyla havacılık tarihimize geçti. Belkıs Şevket Hanım’ın attığı propaganda kartları üzerinde şunlar yazılıydı:
“Osmanlı Müdafaa-i Hukuk-u Nisvân” cemiyeti azasından ve Kadınlar Dünyası muharrirlerinden Belkıs Şevket Hanım, Osmanlı ve İslam kadınlığı namına havada tayerân ederken Kadınlar Dünyası ismi ile muhterem ordumuza bir tayyare ihdasını bilâ tefriki cins ve mezhep Osmanlı kadınlığından bekler.”
Belkıs Şevket Hanım’ın gerçekleştirdiği bu uçuş büyük yankı getirmiş, Kadın Hakları Koruma Cemiyeti’nin adı da çok güzel bir şekilde duyurulmuştu. Bu uçuşun ardından Şehbal Dergisi’nden Servet-i Fünun’a, hatta Almanların Berliner-tageblatt gazetesine kadar birçok gazete ve dergide yazılar yazılmış, fotoğraflar yayımlamıştı.
Türk Hava Kuvvetleri Komutanlığı resmi internet sitesi
Hürriyet Gazetesi yazarı Uğur Cebeci 18 şubat 2001
Fuyuzatı Hamidiye Kız Okulu Abdülhamid döneminde ( kız çoçukların eğitimi için acılan okul )açılmıştır..
10645205_691006490984989_1582191570808090932_n
Fuyuzatı Hamidiye Kız Okulu Abdülhamid döneminde ( kız çoçukların eğitimi için acılan okul )açılmıştır..
Osmanlı’nın eğitim sistemine baktığımızda son dönemlerine kadar hemen hemen tek tiplilik hakimdi. Osmanlı’da medreseler/okullar çok yaygın ve güçlü örgün eğitim kurumları haline gelmiş, toplumu derinden etkilemişlerdir. Öyle ki, eğitim açısından, tüm Osmanlı dönemine medrese dönemi denebilir. Tanzimat yıllarına kadar Osmanlılarda kız ve erkek çocuklar 5-6 yaşlarından itibaren sıbyan/anaokul mektebi denen kurumlara beraberce giderler, 3-4 yıl kadar öğrenim görürlerdi. Daha sonraları erkek öğrencilerin öğretmen açıklarını gidermek için Dâru’l-Muallimin ve kız öğrencilerin öğretmen açıklarını gidermek için de Daru’l-Muallimât öğretmen okulları açılacaktır. İlmi yönden donanımlı bayanlar din bilimleri ve sosyal toplumsal ve meslek bilgileri okumayı öğretirler ve çeşitli bilgiler aktarırlardı.
Tanzimat yıllarına kadar durum böyleyken Tanzimat’ın ilanıyla birlikte bu durum değişmeye başlamıştır. 19. yüzyılın ortalarına kadar Osmanlı’da kız çocuklarının eğitimi için örgün eğitim kurumları yoktu. 19. yüzyılın sonlarına doğru alınan kararlarla birlikte kız çocuklarının eğitimine ayrı bir önem verilmeye başlanmıştır. Kız ve erkek çocukları bahsettiğimiz yaşlarda okula başlarlar ve öğrenime aynı ortamda devam ederlerdi. 9-10 yaşlarından itibaren ise öğrenim görmek üzere farklı okullara giderlerdi. Öğretmen açığının olduğu dönemlerde kız çocuklarına eğitim vermeleri için yaşça büyük ve ahlaklı erkek öğretmenler seçilmekteydi. Ancak bu uygulama daha sonra açılacak bayan öğretmen yetiştirme okullarıyla birlikte düzelmeye başlayacaktır.
Sultan Abdülmecid 1845 tarihli bir iradesinde eğitimin din ve dünya açısından herkese gerekli olduğunu belirtmiş. Ardından sıbyan ve rüştiye(ilk ve orta öğretim) kurumlarında düzenlemeler yapılacağını ve bir Darü’l-fünûn(üniversite) kurulacağını vurgulamıştır. Böylece çocukların küçük yaşta başlayacakları sıbyan /ilkögretim mektebinde ve orta yaşlarda devam edecekleri rüştiye mekteplerinde alacakları bilgiler kendilerine normal yaşamlarında yeterli seviyede olacaktır. Darü’l-fünûn’da ise yüksek öğrenimlerini tamamlayacaklardır.
1869 yılında ilan edilen Maarif-i Umumiye Nizamnamesi’nde de bahsettiğimiz bütün bu hususlara açıklık getirilmiştir. Nizamnamenin ihtiva ettiği konulara genel hatlarıyla değinecek olursak:
Her mahalle ve köyde en az bir sıbyan mektebi kurulacak.Hıristiyan ve Müslümanlardan oluşan karışık topluluklarda ise her toplum için ayrı bir okul açılacak.
İki sıbyan mektebi bulunan bölgelerde mekteplerden biri erkekler için diğeri ise kızlar için tahsis edilecek. Tek mektep varsa erkek ve çocuklar bir arada eğitim görecekler ancak karışık oturmayacaklardır.
Nizamnameye göre ilköğretim zorunlu hale getirilmiştir ve bu kurala uymayan aileler de para cezasına çarptırılacaklardır.
Ayrıca 500 evi geçen yerlerde bir rüştiye mektebi açılacaktır.
İstanbul’da bir Darü’l-fünûn kurulacaktır.
Nizamnameye göre eğitim kurumlarında ağırlıklı olarak dinî ilimler okutulacak. Bunun yanında ahlak dersleri, tarih ve coğrafya gibi ilimler de öğretilecekti.
Kadınların eğitimine ayrı bir önem verilmesinin gereği hem ilmî yönden donanımlı olmaları hem de bu ilimle yeni neslin yetişmesinde büyük katkılarının bulunduğu olmalıydı. Çünkü her dönemde incelendiği zaman çocukların annenin elinde ve anne ahlakıyla ahlaklandığı görülmektedir. Bu nedenle kadınların özellikle küçük yaşlardan itibaren dinî ve pozitif ilimlerle donatılması ve eğitimde izlenen metotların da çeşitli kurallar çerçevesinde ve cinsiyetlerin de göz ardı edilmediği(Maarif-i Umumiye Nizamnamesi’nde de geçtiği üzere) bir şekilde olması, ortaya çıkacak neslin de tabiri caizse kalitesini belirleyecektir. Yahya Akyüz kadınların eğitimi hakkındaki fikirlerini şu şekilde aktarmaktadır: “Erkeklere verilen eğitim yalnız kendi şahıslarında kalır, ölümleriyle yok olur. Kadınlara verilen eğitim ise çocuklarına ve gelecek nesillere de geçer. Erkekleri eğitmek gölge veren bir ağaç dikmek, kadınlara eğitim vermek ise hem gölge hem meyve veren bir ağaç dikmektir. Gölge, kendi eğitilmişliğinden topluma yapılacak iyilik, meyve ise yetiştirilecek eğitim görmüş çocuklardır. Kadınları eğitmeksizin yalnızca erkekleri eğitmeye çalışan bir toplum, kum üzerine temelsiz bir köprü kuran, yağmur yağdıkça köprünün yıkıldığını görüp yeniden yapmaya mecbur olan bir adama benzer. Bir toplumun eğitiminin temeli kadınların eğitimidir. Kadınlar toplumun esasıdır. Uygarlığın oluşumu, toplumun mutluluğu kadınların eğitilmesine bağlıdır.” Böylece diyebiliriz ki, yeni neslin iyi bir çerçevede yetişmesi, kız çocuklarının daha küçük yaşlardan itibaren sağlam bir eğitim programına tabi tutulmalarına bağlıdır.
AKYÜZ, Yahya, Türk Eğitim Tarihi M.Ö. 1000-M.S. 2008, Pegem Yayınları, Ankara, 2008.
TAŞKIN, Ünal, Klasik Dönem Osmanlı Eğitim Kurumları, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, s.346.
YELKENCİ, Ömer Faruk, Türk Modernleşmesinin Osmanlı Kökenleri: Sultan II. Abdülhamit Dönemi Eğitim Konuları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, s.79.
Darülmuallimat Kız ögretmen Okulu.
10645205_691006490984989_1582191570808090932_n
Sultan Abdülmecid döneminde 1847’de erkek ve sonrası için 1870 yılında Osmanlı Devleti ‘nde, ilk ve orta öğretim kız okullarına bayan öğretmen yetiştirmek için açılan eğitim kurumu. Kız öğretmen okulu. Osmanlı Devleti’nde, kızlar için ilk iptidâiye (ilkokul) ve rüştiye (ortaokul) mektepleri, 1858 yılında açıldı. 1869 Maârif-i Umûmiyye Nizamnâmesi’nde (Genel Eğitim Yönetmeliği’nde), bu okullara öğretmen yetiştirmek amacıyla bir kız öğretmen okulunun açılması öngörüldü. Okulun açılması, 26 nisan 1870 ‘te gerçekleşti; Dârülmuallimât adıyla, İstanbuş’da sulatna ahmet semtinde bir konakta açılan okulda eğitime başlandı. Tanzimat süresince de tek bir okul olarak kaldı. Bu ilk kız öğretmen okulu, Dârülmuallimât-ı Sıbyan ve Dârülmuallimât-ı Rüştiye bölümlerinden meydana geliyordu. Ayrıca bu bölümler de müslim ve gayri müslim olmak üzere ikiye ayrılıyordu. Sıbyan muallimliğinin öğretim süresi iki, rüştiye muallimliğinin dört yıldı. 1893’de yapılan bir düzenleme ile okula 6 yıllık ihtiyat bölümü eklendi. İhtiyat bölümü, rüştiye düzeyinde idi ve Dârülmuallimât’a öğrenci yetiştirmekteydi. Buradan veya kız rüştiyelerinden mezun olanlar Dârülmuallimât’a sınavsız alınmakta idi. Diploması olmayanlar ise sınava alınıyor, başarılı durumlarına göre sıbyan veya rüştiye şubelerine ayrılıyordu. İhtiyacı olan öğrencilere, günümüzdeki öğrenci kredisi benzeri maaş bağlanmakta idi. 5 yıllık zorunlu hizmet karşılığında verilen bu ücret, hizmet yapmayanlardan geri alınyordu. Okulun programında ulûm-ı diniyye, kırâat-ı Türkiyye, Arabî, Farisî, lisan-ı Osmanî ve imlâ, inşâ-yı Türkî, kavâid ve imlâ, imlâ ve inşâ, resim, sülüs, rık’a, dikiş, makina, nakış, coğrafya, tarih-i Osmanî, hesap dersleri yer alıyordu. Darülmuallimin (Erkek Öğretmen Okulu) adlı okullarla aralarında pek bir ders farkı yoktu. 1879’da programa “eğitim” üzerine bir ders konmuş, Aristokli Efendi bu dersi vermekle görevlendirilmişti ancak ders, bir sene sonra kaldırıldı. 1891’de ayşe sıdıka hanım’ın çabaları ile ders programına “Eğitim Yöntemi” dersi eklenmiş ve bu dersi okutma görevini de kendisi üstlenmiştir. Maarif Nezâreti’nin Dârülmuallimât’a öğrenci alımı için açtığı ilk sınava katılan 32 öğrencinin hepsi de başarılı bulunmuş ve bunlardan 20’si 1872-73 ders yılında mezun olmuştur. Böylece 1873 yılında ilk defa kız rüstiyelerinde nakış dışındaki derslere hanım öğretmenler girmeye başladı. Bu hanımlar, Türk eğitim tarihinde resmi okuldan yetişerek görev alan ilk öğretmenler ve devletin ilk kadın memurları idi. 1910- 1911 döneminde okulu yatılı taşradan öğrenci gererek okul yatılı hale getirme düşüncesi gerçekleştirilemedi; alınan öğrenciler Fatih Çarşamba’daki Saip Paşa Konağı’na yerleştirildi ve kız saniyi mektebi nin derslerine devam ettiler. 1918’de Dârülmuallimât’ın Çapa’daki Derviş Paşa Konağı’na taşınmasından sonra Çarşamba’daki yatılı Kız Sanayi Okulu kaldırılıp Dârülmuallimât ile birleştirilmiş; böylece Dârülmuallimât yatılı okul haline gelmiştir. 1913’te Dârülmuammilat’ın eğitim süresi 5 yıla çıkarıldı. Bu kuruma öğretmen yetiştirmek üzere Dârülmuammilat-ı Aliye açıldı. Aynı yıl bazı büyük vilayet merkezlerinde de, yeni Dârülmuallimâtlar açıldı. 1914’te 253 olan öğrenci sayısı, 1919 yılında izmir ankara konya atine edirne eskişehir beyrut halep ve bursa ‘da bulunan Dârülmuallimatlarla birlikte okulun öğrenci sayısı 6000’e yaklaşmıştı. 1916da, Dârülmuallimât için, yeni bir nizamnâme ve müfredat programı oluşturuldu. Buna göre Dârülmuallimât, iptidâî, izhârî ve âlî olmak üzere üçe ayrıldı. 1918de hasarlar üzerine mektep, Çapa’daki binasına taşınmıştı. İlk uygulamalı dersler, burada başlatıldı. 1922’de Maârif Vekâleti’ne bağlanan Dârülmuallimât, 1924te Çapa Kız Öğretmen Okulu adını aldı.
Haydar Pâşa(marmara üniversitesi) tıb fakültesi, Viyana tıb fakültesinden sonra Avrupada en ileri modern idi.
10403440_713248822064032_3271526349809875273_n
Haydarpaşada 1895 1900 yılları arasında 80.000metre kare toplam 241000 meterkarelik bir alana inşa edilip 1903’te ögretime başlayan mektebi tıbbiye şahane binası günümüzdeki marmara üniversitesi tıp fakültesi olarak kullanılmakatadır.
Haydar Pâşa tıb fakültesi, Viyana tıb fakültesinden sonra Avrupada en ileri modern idi. Her bölümün laboratuvarları en yeni teknolojik ve makinalarla techîz edilmişti. 1931 senesinde, bu fakültede okuyan ögrenciler Histoloji laboratuvarında her ögrenci için birer mikroskop bulunduğunu, her mikroskop üzerinde sultan 2nci Abdülhamîd hânın tuğrası, yâni ismi oyma olarak yazılı olduğunu söylemişlerdir. Avrupadan getirilen seçme profesörlerin yetiştirdikleri asistan ve doçentler ve uzmanlar, gençlere en modern tıb bilgilerini veriyorlar. Değerli uzmanlar yetişiyordu.kimyâger Cevad Tahsin (Mekteb-i tıbbiyyeyi şâhâne matbaası) nda bastırdığı kimyâ kitabı, bugünkü yeni bilgileri ve analiz usûllerini bütün incelikleriyle yazmaktadır. General Mehmet Şâkir 1319 da basılan (Dürûs-i Hayat-i Beşeriyye) kitabındaki, modern tıb bilgilerini görenler ve tıb fakültesinde hijyen profesörü Muhammed Fahri 1324 de basılan (İt’âm ve Tağdiyye) kitabındaki tıb bilgilerini okuyanlar ve tıb fakültesinde kimyâ ögretmeni olan tabib Vasil Neun 1312 de basılan (İlm-i Kimyâyı Tıbbî) kitabını ve yine o sene (Hulâsatül Kavl fî tahlîlil-bevl) kitabını okuyanlar ve mekteb-i tıbbiyyeyi şâhâne botanik ögretmeni tabib Şerefeddîn 1305 senesinden beri ögrencinin ellerinden düşmeyen (ilm-i nebâtât) kitabını okuyanlar ve mekteb-i mülkiyeyi şâhâne ve matmatik fizik ögretmeni Sâlih Zeki (Hikmet-i tabî’iyye) kitabını ve bunlar gibi nice degerli kitapları görenler, Sultan ikinci Abdülhamîd hân zamanında çok değerli uzman doktorların ve bilim adamlarının yetiştirildiğini tastîke mecbûr kalmaktadır…..
Kaynaklar; 1: İstanbul Tıp Fakültesi Tarihçesi. İst Tıp Fak Mec suppl 63 (Suppl. 2): 70 (2000)
2: Rehber ansiklopedisi 3: ABDÜLHAMİDHANIN KURTLARLA DANSI
4; Hüseyin hilmi ışık (Osmanlı -kültür medeniyeti)
Mekteb-i Humayun; Osmanlı Devleti’ne mensup etnik-vatandaş çocuklarının eğitimi için açılan mektep.
10403440_713248822064032_3271526349809875273_n
Mekteb-i Humayun; Osmanlı Devleti’ne mensup etnik-vatandaş çocuklarının eğitimi için açılan mektep.
İkinci Abdülhamîd Han tarafından, 1892 (H. 1310) senesinde Osmanlı Devleti’ne mensup etnik-vatandaş çocuklarının eğitimi için İstanbul’da açılan mektep. (lise,üniversitesi düzeyi ) Bu teşebbüs; İkinci Abdülhamîd Han’ın devletin etnik ve vatandaş unsurlarını kendilerine sâhip ve dış tahriklerden uzak tutmak ve bilhassa Osmanlı Devleti’ne bağlı bulundurmak için uyguladığı fevkalâde eğitim düzeyinden biridir.
Aşiret, dil ve kültür yönünden büyük bir türdeşlik gösteren, birçok sülaleden oluşan, yapısındaki aileler arasında köken, ekonomi, din, kan veya evlilik bağları bulunan yerleşik nitelikteki topluluklara ,verilen eğitim .Özel bir eğitim müessesesi olan mektebe,/ (lise üniversite düzeyi) önce Arap vatnadaş çocukları alındı. Sonradan Doğu Anadolu ve Arnavutluk bölgelerindeki kürt boşnak arap vs. gibi çocukları ile zamanla bütün osmanlı sınırları içindaki çocukları alınıp eğitildiler.
Aşîret mektebinin hümayyu’nun kuruluş gayesi, Osmanlı Devleti sınırları dahilindeki Arap ve etnik vatandaşların il’ ilçe’ köy’ kasaba’ vs.gibi reislerinin çocuklarını İstanbul’da devletin nezâreti ve himâyesi altındaki bir mektepde toplayıp, onlara Türkçe öğretmek, eğitim ve öğretimleri te’min ederek; Hilâfete ve Osmanlı Devleti’ne bağlılıklarını arttırmak, ayrıca, eğitilmiş olarak kendi bölgelerine döndüklerinde, devlet için faydalı hizmetlerde bulunmalarını te’min etmekti. Mektebi bitiren çocuklar, memleketlerine dönüşte ögretmen, memur ve asker -polis olarak vazifelendirilecekti.
On sekizinci ve on dokuzuncu asırlarda, Avrupa’nın başta gelen devletleri, Osmanlı Devleti sınırları dışındaki İslâm memleketlerinde siyâsî ve ekonomik bir hâkimiyet ve sömürgeler kurmuşlar, Osmanlı Devleti’ni parçalamak faaliyetleri çerçevesinde, Türk olmayan unsurları tahrik ederek devletten koparmak, siyâsî ve iktisadî hâkimiyet kurmak istiyorlardı. Nitekim Fransızlar, 1830’da Cezâyir’e; 1878’de Ruslar; Kars, Ardahan ve Batum’a, 1882’de İngilizler Mısır’a kuvvetlerini yerleştirmişlerdi. Diğer taraftan, Balkanların büyük bir bölümü Osmanlı Devleti’nden ayrılmış durumda idi. Diğer önemli bir husus da Avrupa devletleri Duyûn-i umûmiye vasıtasıyla Osmanlı Devleti’ni mâlî yönden yıpratıp, gün geçtikçe siyâsî nüfuzlarını artırıyorlardı.
Bilhassa İngilizlerin menfâat sağladığı Arap memleketlerinde durum tehlikeli bir hâl almıştı. Sultan İkinci Abdülhamîd Han, bütün İslâm şehirlerinde Halîfe ünvanıyla sevilip sayılıyordu. Gösterilen bu bağlılık ise, İngilizlerin sömürüleri için önemli bir engel teşkil ediyordu. Bu durumu ortadan kaldırmak için, Pâdişâh’ın İslâm dünyasındaki nüfuzunu kırmak istiyorlardı. Bu bakımdan İngilizler, Arabların yaşadığı bölgelerin Osmanlının elinden çıkması için kesif faaliyetlere başladılar. (sapkın)Vehhâbîliğin ortaya çıkarılması, Arablar arasında ırkcılık duygularının tahrik edilmesi, Bağdâd ve Hicaz demiryollarının kontrol altına alınmak istemesi gibi olaylar bunlardan bâzılarıdır.Bu durum karşısında İkinci Abdülhamîd Han, osmanlı vatandaşlarını yoğun ve hâkim oldukları bölgeleri korumak, bu bölgelerin reislerinin ve aydınlarını çocuklarını Osmanlı kültürü ve eğitimi ile yetiştirerek devlete ve saltanata bağlamak için (AŞÎRET MEKTEB-İ HÜMÂYÛNU) üniversitesini açtı.
Bu teşebbüste önemli bir maksad da dînîdir. 1878 senesinde yapılan Berlin Andlaşması ile hıristiyan tebeanın büyük bir kısmı Osmanlı Devleti’nden ayrılmıştı. Dolayısıyla devletin müslüman tebeası ekseriyet hâline gelmişti. Müslümanlar arasında kuvvetli bir birliğin kurulması, Osmanlı Devletinin hıristiyan Avrupa karşısında daha güçlü olmasını sağlayacaktı. Bu sebeble mektebde yetişecek müslüman idareci ve aydınların reislerinin çocukları, halîfeye ve Osmanlı Devleti’ne ısındırılarak, Avrupa devletlerinin Araplar arasındaki tahrik ve propagandaları te’sirsiz bırakılacaktı.
Aşîret mektebinin kuruluşunda bir diğer sebeb de idarîdir, Abdülhamîd Han, merkezî idarenin kontrolünden uzaklaşmış diger ırk ve idarecileri yeniden kontrol altına alarak, dağınık devlet otoritesini merkezî bir hâle sokmak istedi. Zaman zaman devlete karşı iç isyânlar ve karışıklıklar çıkmasına sebeb olan diger ernik gurupları kontrol altına almak, bağlılıklarını sağlamak, bu ince siyâsî düşüncenin tatbiki ile mümkün oldu.
Bütün bu sebebler neticesinde Aşîret mektebinin açılması kararlaştırılmış ve 5 Temmuz 1892 tarihli bir ferman ile kurulması için meârif (eğitim) nezâretine ve öğrenci te’mini için vilâyetlere (il) bildirilmiştir. 20 Temmuz 1892’de Nizâmnâmesi, programı hazırlanan aşîret mektebi 4 Ekim 1892’de Esma Sultan’ın oturduğu Kabataş’taki sarayda eğitim ve öğretime açıldı. Mektebe talebe olarak; Haleb, Bağdâd, Suriye, Musul, Basra, Diyârbekir, Trablusgarb vs. gibi vilâyetlerinden ve Kudüs, Bingâzi ile Zor sancaklarından dörder talebe alındı. Bu çocukların kabiliyetli ve muteber ailelerin çocukları olması ve 12 ile 16 yaş arasından seçilmesi şart koşuldu. Bunlar fevkalâde bir İhtimamla yetiştirildiler. Daha sonraki senelerde sayıları artırıldı.
İki yıllık öğretim programı daha sonra beş yıla çıkarılmıştır. Kur’ân-ı kerîm, fıkıh, ilmihâl gibi din bilgileri yanında; zamanın fen bilgileri, Fransızca, Türkçe, coğrafya, târih, edebiyat ve askerî dersler okutulmuştur.
Bu mektepde yetişen etnik gurup çocukları, aşiretlerine döndükleri ve aşîret reîsi olduklarında, aşîretlerinin Osmanlı Devleti’ne sadâkatini te’min ettiler. Aşîret mektebi 1907 senesinde o günkü ( abdülhamidha’nın tahtan indirilmesiyle) siyâsî fikir ve akımların te’sirine girmesi sebebiyle kapatıldı. talebeler memleketlerine gönderildi. Mektebin binası Kabataş Lisesi’ne devrolundu.
Kaynak; 1) Meârif-i Umûmiyye Nezâreti Târihçe-i Teşkilât ve icrâatı (M. Cevat, İstanbul-1338); sh. 338 2) Türkiye Meârif (eğitim) Târihi; (D. Ergin); cild-3, sh. 1180
3) Sultan II. Abdülhamîd’in Doğu Anadolu Politikası: sh. 97 4 ) İlğili Resim Prof Ekrem Bugra Ekinci
Osmanlı Devleti’nde Eğitim, Bilim ve Sanayi-Tüm Linkler;
http://yakintarihimiz.org/osmanli-devletinde-egitim-bilim-ve-sanayi-tum-linkler.html
Osmanlı Devleti’ndeki Üniversiteler;http://yakintarihimiz.org/fen-ilimleri-universite-bugunku-istanbul-universitesinin-temelini-meydana-getiren-darulfunun-sahane.html
Osmanlı Devleti’ndeki Üniversiteler;
10403440_713248822064032_3271526349809875273_n10403440_713248822064032_3271526349809875273_n10403440_713248822064032_3271526349809875273_n10403440_713248822064032_3271526349809875273_n5
Fen ilimleri , üniversite Bugünkü İstanbul Üniversitesi’nin temelini meydana getiren Dârülfünûn şâhâne, 4ncü darülfünûn olarak 15 Ağustos 1900’de 2nci Abdülhamîd Han zamanında kuruldu. Ulûmi âliyei (ilahiyat) dîniye, Ulûm-i riyaziye (matematik) ve tabîiyye (fen bilimleri) ve Edebiyat (türkçe -arapça fransızca-ingilizce vs.) fakültelerinden meydana gelecekti.
15 Ağustos 1900’de çıkarılan yirmi yedi maddelik darülfünûn nizâmnâmesine göre; dârülfünûn-ı şahanenin, Ulûm-i âliye-i dîniye (ilahiyat) fakültesinin her sınıfına en fazla otuz kişi alınabilecek ve öğretim süresi 4 yıl olacaktı. Ulûm-i riyaziye ve tabîiyye (matematik ve fen bilimleri) fakültesi ile Edebiyat fakültelerinin sınıflarına ise 25şer kişi alınabilecek ve öğretim süreleri üç yıl olacaktı. Bunlara ek olarak yine darülfünûn idaresine bağlı olarak Türkçe, Arabça ve Farsça’dan başka, Fransız, İngiliz, Alman ve Rus dillerinin okutulacağı filolojiler kurulacaktı.
Öğrenci sayısı sınırlandırılan ve paralı olan bu okula girebilmek için, bir orta öğretim kurumunu bitirmek veya bu düzeyde bilgi sahibi olduğunu isbatlamak gerekiyordu.
O târihlerde ayrı bir bina ve idare kurulmasına lüzum görülmediğinden, Cağaloğlu’ndaki Mekteb-i mülkiyenin bir bölümü bu okul için ayrıldı ve iki okul ortak müdürlükle yönetildi. 1909’da Vezneciler’deki Zeynep Hanım Konağı’na taşınarak kendi binasına sâhib oldu. Öğrenci sayısındaki kısıtlamalar kaldırılıp, ücretsiz hâle getirildi. Okulun ismi Dârülfünûn-i Osmânî olarak değiştirilip, programlarında bâzı değişiklikler yapıldı. Okul idaresi, Mülkiye mektebinden ayrıldı.
Maârif (eğitim) nâzırlığı (bakanlığı) zamanında çıkarılan 21 Nisan 1912 tarihli nizâmnâmeyle yeni düzenlemelere gidildi. Büyük kütüphâneler, laboratuvarlar kurulmaya başlandı. Sınıf usûlü terk edilerek, yerine sömestr usûlü getirildi. Zeyneb Hanım Konağı’nın yeterli olmamaya başlaması üzerine, Yerebatan’da kimya, Feyzullah Efendi Konağı’nda jeoloji, İbrâhim Paşa Konağı’nda doğu dilleri ve Safvet Paşa Konağı’nda coğrafya enstitüleri te’sis edildi:
Birinci Dünyâ Savaşı esnasında Almanya ve Avusturya-Macaristan’dan Edebiyat, Fen ve Hukuk fakülteleri için davet edilen profesörler ile öğretim kadrosu güçlendirildi. Savaştan sonra yeni bir yönetmelik hazırlandı. Buna göre darülfünûnu, her yıl seçilen bir (rektör) başkanlığı altında fakülte temsilcilerinden meydana gelen bir dîvân (senato) idare edecekti.
Darülfünun (veya Dar-ül Fünun, Arapça: دار الفنون) Arapça dar (ev) ve fünun (fenler) sözcüklerinden türetilmiş, “üniversite” anlamında kullanılan bir sözcüktür ve 1900 yılında II. Abdülhamit’in iradesiyle Avrupa üniversiteleri tarzında kurulan Darülfünun-ı Şahane veya İstanbul Darülfünununu ifade eder. Bu kurum 1933 reformuyla İstanbul Üniversitesi’ne dönüştürülmüştür.
1) Osmanlı Târih Deyimleri; cild-1, sh. 397 2) Türk Meârif Târihi; cild-3, sh. 129, 545, 697
3) Yüksek Öğretim Bülteni; sayı-1, sh. 14
4) Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Târihî Bir Bakış (F. Reşit Unat, Ankara-I964); sh. 49
5) Rehber Ansiklopedisi; cild-4, sh. 59
6) Takvîm-i Vekâyî; 5 Safer 1288
7) Darülfünûn Târihi (M. Ali Aynî, İstanbul-1927)
8) İkinci Tertip Düstûr; cild-4, sh. 460
9) Osmanlı Târihi (E.Z. Karal); cild-7, sh. 204
10) Osmanlılarda Yüksek Din Eğitimi (H.Atay, İstanbul-1983); sh. 252
Osmanlı Devleti’ndeki Üniversiteler;
2222222222 osmanlı ünileri
osmanlı ünileri osmanlı ünileri
Osmanlı Devleti’ndeki Üniversiteler;
İstanbul Üniversitesi(1453) Ankara Üniversitesi ,Siyasal Bilgiler Fakültesi (1859) Mimar Sinan Üniversitesi (1882) Galatasaray Üniversitesi(1481)Yıldız Teknik Üniversitesi (1911) Marmara Üniversitesi(1883) İstanbul Teknik Üniversitesi (1773) Boğaziçi Üniversitesi (1863) İzmir Yüksek Okulu (1880-1893 ) Mimar Sinan Üniversitesi (1882) İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi (1880) İstanbul Ticaret Üniversitesi(1882)İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi (1453) İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi (1470) İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi (1857) İstanbul Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi (1908) Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi(1846);
Daha fazla bilgi için şu linklere bakabilirsiniz;
Mekteb-i Humayun; Osmanlı Devleti’ne mensup etnik-vatandaş çocuklarının eğitimi için açılan mektep.Mekteb-i Humayunu’nun kuruluş gayesi, Osmanlı Devleti sınırları dahilindeki vatandaşların il’ ilçe’ köy’ kasaba’ vs.gibi reislerinin çocuklarını İstanbul’da bir mektepde toplayıp, onlara Türkçe öğretmek, eğitim ve öğretimleri temin ederek; eğitilmiş olarak kendi bölgelerine / memleketlerine döndüklerinde, ögretmen, memur ve asker -polis (vb) olarak vazifelendirmekti.http://yakintarihimiz.org/mekteb-i-humayun-osmanli-devletine-mensup-etnik-vatandas-cocuklarinin-egitimi-icin-acilan-mektep.html
Osmanlı Devleti’nde Eğitim, Bilim ve Sanayi-Tüm Linkler;
http://yakintarihimiz.org/osmanli-devletinde-egitim-bilim-ve-sanayi-tum-linkler.html
Haydar Pâşa(marmara üniversitesi) tıb fakültesi, Viyana tıb fakültesinden sonra Avrupada en ileri modern idi.http://yakintarihimiz.org/haydar-pasamarmara-universitesi-tib-fakultesi-viyana-tib-fakultesinden-sonra-avrupada-en-ileri-modern-idi.html
Darülmuallimat Kız ögretmen Okulu;
http://yakintarihimiz.org/darulmuallimat-kiz-ogretmen-okulu.html
İstanbul Üniversitesi; http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0stanbul_%C3%9Cniversitesi
Ankara Üniversitesi;http://tr.wikipedia.org/wiki/Ankara_%C3%9Cniversitesi_Siyasal_Bilgiler_Fak%C3%BCltesi
Boğaziçi Üniversitesi;http://tr.wikipedia.org/wiki/Bo%C4%9Fazi%C3%A7i_%C3%9Cniversitesi
Mimar Sinan Üniversitesi;http://tr.wikipedia.org/wiki/Mimar_Sinan_G%C3%BCzel_Sanatlar_%C3%9Cniversitesi
Galatasaray Üniversitesi;;http://tr.wikipedia.org/wiki/Galatasaray_%C3%9Cniversitesi
Yıldız Teknik Üniversitesi;http://tr.wikipedia.org/wiki/Y%C4%B1ld%C4%B1z_Teknik_%C3%9Cniversitesi
Marmara Üniversitesi;http://tr.wikipedia.org/wiki/Marmara_%C3%9Cniversitesi
İstanbul Teknik Üniversitesi;http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0stanbul_Teknik_%C3%9Cniversitesi
Hukuk Fakültesi;http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0stanbul_%C3%9Cniversitesi_Hukuk_Fak%C3%BCltesi
Ticaret Üniversitesi;http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0stanbul_Ticaret_%C3%9Cniversitesi
Fen Fakültesi;http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0stanbul_%C3%9Cniversitesi_Fen_Fak%C3%BCltesi
Edebiyat Fakültesi;http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0stanbul_%C3%9Cniversitesi_Edebiyat_Fak%C3%BCltesi
Tıp Fakültesi;http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0stanbul_%C3%9Cniversitesi_%C4%B0stanbul_T%C4%B1p_Fak%C3%BCltesi
Orman Fakültesi;http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0stanbul_%C3%9Cniversitesi_Orman_Fak%C3%BCltesi
Diş Hekimliği Fakültesi;http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0stanbul_%C3%9Cniversitesi_Di%C5%9F_Hekimli%C4%9Fi_Fak%C3%BCltesi
Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi;http://www.agri.ankara.edu.tr/index.php?f=duyuru&p=2&haberno=1599
Osmanlı Devletinde Sanayi.
10403440_713248822064032_3271526349809875273_nOsmanlı Devletinde Sanayi.
Osmanlı Devleti hiçbir zaman “çağdışı” olmamış, çağının gerisinde kalmamıştır.
Padişahın çabaları ile asra uygun güzel eserlerden sayılan fabrikaların, günden güne ilerlediği ve
eksikliklerin “peyderpey” tamamlanmasına gayret edildiğinin rakamlarda da aşikârene
Kaynak; 1; “Sâye-i mülkiye ve irâde-i cenâb-ı cihânbânîden
âsâr-i mehâsîn ve âsâr-asrıye-i hazret-i tâcidârîden
ma’dûd olan fabrika-i hümayûnlar idâresinin …
ancak bu mertebenin tecvîz olunamayacağı aşikâr
olmağla…”. B.O.A. H. H. D.69/90 a-b,91a.
2; Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı 12, 2012, Sayfa 49-61
Osmanlı Devleti, Tanzimat’tan sonra devlet eliyle bir sanayileşme hamlesine
girişmiş ve ard arda yeni fabrikalar kurmuştur.
1;Ayrıntılı bilgi için bkz. Abdülkadir Buluş, Osmanlı Tekstil Sanayii Hereke Fabrikası, (Yayımlanmamış
Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2000, ss.102-111.
2; Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı 12, 2012, Sayfa 49-61
3;Tevfik Güran. 1992:235. “Tanzimat Döneminde Devlet Fabrikaları”, 150. Yılında Tanzimat, T.T.K.
Quataert’e göre “Abdülhamid idaresinin tarım reformlarında elde ettiği başarılar etkileyiciydi.”
Donald Quataert, Anadolu’da Osmanlı Reformu ve Tarım adlı bu eserinde Osmanlı’nın “çöküş yılları” diye lanse edilen II. Abdülhamid döneminin Anadolu’suna yeniden bakmaya davet ediyor. Eserinde gösterdiği bu şaşırtıcı dinamik resim, bildiklerimizden oldukça farklı bir gerçekliğe götürüyor. Sultan II. Abdülhamid’in tarımın ve çiftçiliğin geliştirilmesi için gösterdiği şahsî gayretler, kurulan numune çiftliklerinde modern tarımın makineli hale getirilmesi çabaları, öbür yandan Bağdat demiryolunun yapımıyla Anadolu’nun içine akan büyük hareketlilik, ürünlerin kıyı şehirlerine çok daha ucuz ve hızlı aktarılabilmesinin sağladığı ticari tarıma geçiş ve zenginleşme ile bütünleniyor. Bu resimde devlet, Düyun-u Umumiye’nin kaynaklarımızı emen varlığına rağmen hiç de pes etmiş görünmez. Tarım bürokrasisi kurulur. Ticaret odaları, Ziraat Bakanlığı (Nezareti), Ticaret ve Ziraat Meclisi, Ziraat okulları ve asıl tarım reformlarını yürütecek olan Ziraat Hey’et-i Fenniyesi… Tabii bu reformların finansörlüğünü üstlenecek olan Ziraat Bankası da verdiği kredilerle Anadolu insanının üretkenliğini artırma çabasının destekçilerinden biri olmuş, dahası, küçük üreticiyi tefecilerin elinden kurtarmıştır. Quataert’e göre “Abdülhamid idaresinin tarım reformlarında elde ettiği başarılar etkileyiciydi.” Her zaman istenilen sonuçlar alınamasa da, devletin öncülük rolü ve halkın önüne çıkar fırsatları değerlendirme çabası, Cumhuriyet döneminin de tarım paradigmasını oluşturacaktı.
(Donald Quataert, Anadolu’da Osmanlı Reformu ve Tarım)
II. ABDÜLHAMİD (1908) DÖNEMİNDE ZİRAİ EĞİTİME BİR BAKIŞ.
Büyük siyasi sorunları ile ilgili ise Sultan (2nci abdülhamidhan) modernizasyon (reform) ve ülkenin kalkınması için çaba sarf. etti ,Eğitimde yakından ilgilenen bir Sultan abdulhamid II oldu. Onun yönetimi her alanda eğitim yenilikleri ile bilinir. Tarım ile dağıtılır ve bir çiftlik sahibi olarak daha önce tahta onun katılım olarak bir servet kazandı. Sultan Abdulhamid II çeşitli illerde tarım okulları açarak bu konu hakkında yaptığı duyarlılık gösterdi.
(Doç.Dr Özgür Yıldız;Muğla Üniversitesi“ II. Abdülhamid Döneminde Zirai Eğitime Bir Bakış” Turkish Studies – International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/4 Fall 2012, p. 3273-3289, Doi Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.3710 – 2012 )
II. Abdülhamid, Ziraat, Eğitim
Osmanlı Devleti’nin çeşitli vilayetlerinde ziraat mektebi açmak suretiyle Sultan II. Abdülhamid bu konudaki hassasiyetini göstermiştir. İstanbul, Selanik ve Bursa’da açtırdığı ziraat okulları modern tarımın gelişmesinde etkili olmuştur. (II. Abdülhamid, Ziraat, Eğitim- Yrd. Doç. Dr. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Osa Tarih Eğitimi Anabilim Dalı)Sultan Abdulhamid Han döneminde tarıma o kadar çok önem veriliyordu ki,belgeler; yüzeysel de olsa, konunun mahiyetini daha iyi anlamamıza sebep olacaktır. (Kara Kaplı Defter’Oktan Keleş) II. Abdülhamid döneminde meslek okulları ve yüksek (üniversite) okullar da açılmıştır.daha sayamadığımız birçok yenilik ve modernleşme hareketi bu dönemde görülmektedir.Sonuç olarak, II. Abdülhamid döneminde çağın gerektirdiği Ģekilde, modern tarım hususunda eğitim yapılmaya çalışılmıştır. Bu dönemde kurulan ziraat mektepleri, Cumhuriyet dönemine de ışık tutmuştur.
1; Çoşkun Yılmaz, II. Abdülhamid Modernleşme Sürecinde İstanbul, Seçil Ofset, Ġstanbul 2010 s.313.
2; Alpay Kabacalı, Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e İmparatorluk ve Nesnel tarihin Prizmasından Aldülhamid, Deniz Kültür Yayınları, Ġstanbul 2005, s.234.
Osmanlı’da Fabrikalar ve 1855 Dünya Tarım, Tekstil, Güzel Sanatlar Fuarı.;
1855 Paris dünya Fuarı’nda Rize kumaşları, birincilik ödülü almıştır.
Kaynak; DONALD QUATAERT, Ottoman Manufacturingin the Age of the Industrial Revolutio
1855 (Dünya) Paris Fuarı; Osmanlılar bu fuarda, Kumaş dokuması, kumaş kalitesi ve renklendirmesi değerlendirmelerinden birincilik ödülü alırlar. İngilizler o dönem Osmanlılardan “boya-boyama teknolojisi” satın almıştır.
(Kaynak; “Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü” DONALD QUATAERT, 1993 Cambridge University Press)
Osmanlı’nın Sanayi Devrimi ile birlikte ekonomik gücünü yitirdiği, üretimde sadece Avrupa mallarına bağlı kaldığı söylendi. Fabrikalaşamadığı, imalatın mahalle arası dükkânlarda, iki kişiyle çalışan atölyelerde kaldığı anlatıldı. Kısacası, sanayi çağının gerisinde olduğu yazıldı tarih kitaplarında.Peki gerçekten böyle miydi?
Durumun pek de göründüğü gibi olmadığını Osmanlı tarihçisi Amerikalı Donald Quataert, “Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü” adlı çalışmasında ortaya koyuyor. Quataert, söz konusu dönemin (19. yy.) bilinenin aksine Osmanlı imalatçılığının en canlı zamanı olduğunu söylüyor. Hatta değişen şartlara Osmanlı’nın nasıl ayak uydurduğuna, Avrupalılarla rekabette yaratıcı yöntemler geliştirdiklerine değiniyor.
(Osmanlı tarihçisi Amerikalı Donald Quataert, “Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü”)
İstanbul Ticaret Odası tarafından yayımlanan “Osmanlı’da Ticaret ve Sanayi Albümü”(kitap) bu konuda tarihçi Donald Quataert’in söylediklerini fotoğraflarla anlatan bir kitap. Osmanlı Devleti’nin pek de sanıldığı gibi sanayileşmeden geri kalmadığını, 19. yüzyılda devlet ve özel sermaye eliyle kurulan fabrikaların fotoğraflarıyla ispatlanıyor. Kitap, Osmanlı-sanayi ilişkisini öğrenmek isteyenlere Osmanlı fabrikaları hakkında bilgi de veriyor.
(İstanbul ticaret odası- ”Osmanlı Ticaret ve Sanayi Albümü”.)
Bu anlamda belgelerde, İzmit , Çuka, Hereke Kumaş, Basma, Zeytinburnu
Demir Fabrikaları ile Çiftlikât-ı Şahane, Ziraat Talimhanesi ve Lâpseki Kömür Madeni’nin,
bir an önce eksikliklerinin tamamlanmasına özel bir önemle yaklaşılmaktadır. Fabrikaların
memleketi bayındır kılacağı ve insanların işlerini kolaylaştıracağı ve bu amaçların da çok hayırlı olduğuna temas edilmektedir. (1) Sanayi alanında yeni teknolojilerin girişi,19. yüzyılın ikinci yarısından sonra hızlandı.
Bu teknolojilerin giriş kanallarından birisi şüphesiz devlet girişimleri oldu.(2)
1; B.O.A.,İradeler-Mesail-i Mühimme No: 646, (26 Ca 1264-30 Nisan 1848).
2;İlhan Tekeli-Selim İlkin, “Osmanlı’da Nafia Programları ve Teknoloji”, Toplum ve Ekonomi, Sayı:3, Nisan 1992, s.35.
Osmanlı yeni fikirler benimsemeye, tatbik etmeye ve yabancı teknolojiyi geliştirmeye açık bir
toplum iken, Avrupa ile ekonomik ve teknolojik ilişki kanallarının, büyük ölçüde Avrupalıların rekabetçi ve dışlayıcı tutumları yüzünden daralmış olması nedeniyle teknolojiye erişim yönünden çektiği sıkıntı idi. Bu yüzden 19. yüzyılın ikinci yarısından sonra teknoloji girişinin yeniden artması, büyük olasılıkla artık Avrupa’nın teknolojik, askeri ve ekonomik gücünün Osmanlıya oranla artmış olması ile yakından ilişkilidir.
Kaynak; Rhoads Murphey, “Osmanlıların Batı Teknolojisini
Benimsemedeki Tutumları: Efrenci Teknisyenlerin
Sivil ve Askeri Uygulamalardaki Rolü”, Osmanlılar
ve Batı Teknolojisi-Yeni Araştırmalar, Yeni
Görüşler, Yayınları, Haz.: Ekmeleddin İhsanoğlu,
İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları,
Osmanlı Devleti’nin İzmit Çuha, Hereke Kumaş, Zeytinburnu Demir, Bakırköy Basma, Bursa Numune Çiftliği’nin de aralarında bulunduğu pek çok devlet girişiminin genel direktörü olarak bu tesislerin
kuruluşu ve işletilmesi için gerekli uzmanları ve işçileri de getiriyordu.
Kaynak; Clark, a.g.m., ss.44-47. Ayrıntılı bilgi için bkz. Pars
Tuğlacı, Dadyan Ailesi’nin Osmanlı Toplum,
Ekonomi ve Siyaset Hayatındaki Rolü, İstanbul,
Avrupa mamulleri ile rekabet edebilecek kalitede 120 bin arşınlık senelik üretim
gerçekleştirmek mümkündü.,kumaş üreten fabrika, daha sonra, yatak çarşafı, havlu, çorap ve eldiven de üretmeye başlamıştır. 1860’lı yılların başlarında fabrikanın yıllık ortalama
üretimi 60 bin fes, 72 bin metre yünlü dokuma idi.
1;Ayrıntılı bilgi için bkz.,; Güran, “Tanzimat Döneminde Devlet…”, s. 244-47.
2;Emre Dölen,Tekstil Tarihi, Marmara Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi, Yayınları, İstanbul, 1992, s, 413.
Osmanlı İmparatorluğu’nun dört bir yanına dağılmış ihracat limanları, tarımsal üretim tesisleri, çarşı pazarlar, büyük mağazalar, yollar, demir yolları, fabrikalar, imalathaneler, gemiler, tersaneler ve barajlar, döneme ait fotoğrafla anlatılıyor.
666666666666666666661111111111111111111111111113333333333333333333333333355555555555555555555566666666666666666666
18. yüzyılın sonlarından itibaren sanayileşme başlayınca Osmanlı da Avrupa’yı yakalamak için pek çok girişimde bulundu. Bunlardan biri de sanayi mektepleri. Diyarbakır Hamidiye Sanayi Mektebi, Halkalı Ziraat Mektebi ve Yeşilköy Tayyare Mektebi bunlardan bazıları. Kitapta en dikkat çeken tayyare mektebi. Çünkü bu eğitim için devlet, Balkan Savaşları’nın ardından Yeşilköy’de bir havaalanı yapıyor ve havacılık okulu için gerekli teçhizatı buraya getirtiyor. Okulda pilotluğun yanında uçak ve motor bilgisi üzerine dersler de verilmiş.
Abdülhamit dönemi ,osmanlı fabrika ve tesisleri. Anadolu’dan Balkanlar’a ve Ortadoğu’ya uzanan bir coğrafyada sanayi ve ticaret;Osmanlı devleti ’19. Yüzyılın (1908-1923) en modern eğitim kurumlarına sahipti.
Osmanlı’nın “toplu iğne bile yapamadığı” anlatıldı hep (resmitarih) kitaplarda. Oysa ki 19. yüzyılda, gerek devlet eliyle gerek özel sermayeyle pek çok fabrika açılmış. İstanbul Ticaret Odası’nın hazırladığı “Osmanlı Ticaret ve Sanayi Albümü” adlı kitap, bu fabrikaları ve sanayileşme çabalarını anlatıyor.
Ahırkapı Fanila Fabrikası, Bursa İpek Fabrikası, Feshane Dokuma Fabrikası, Haliç Fabrikaları, Ahırkapı Kereste Fabrikası, Beykoz Hamidiye Kağıt Fabrikası, Asit ve Eter fabrikaları, Küçükçekmece Kibrit Fabrikası, Baruthan-i Amire, Top ve torpido fabrikaları, tuğla ve kiremit fabrikaları, Tersane-i Amire, Zeytinburnu Demir Çelik Fabrikası, Cibali Tütün Fabrikası, Silahtarağa Elektrik Fabrikası, Buz Fabrikaları’Hamidiye Suları Pompa Tesisi, Selanik Ziraat Okulu,Mavzer Tüfek Fabrikası, Mavzer fişek fabrikası,(zeytin burnu) Gazhane (yedikule) ,Tekozda makıne mahalli,Feshane eyüp ,Haydarpaşa şilosu İmalat ve tamirat rabrikası (fındıklı) ,Yıldız cini fabrikası (beşiktaş) bahriye matbası,(kasımpaşa) feshane amire ,haydar paşa limanı, asit ve eter fabrikaları, çelik farbrikası ve kimyahane, (zeytin burnu) Tophane fabrikası,Deniz akademisi yerleşim birimleri ,Darü’l Hariri. (Bursa Osmanlı tekstilinin merkeziydi.) zonguldak maden mühendisliği mektebi,dönemin teknolojik imkanlarının kullanıldığı bursa ipekçilik mektebi, kütahya , çanakkkel, izmit, istanbul , cini fabrikaları, topkapı , yıldız, beşiktaş, darphaneleri, ( maden para basma) , ahilik,(esnaf ve sanatkarlar odası) ve benzeri gibi yazmadığım (bir çoğu) diğerlerine. ilişkin fotoğrafların yanı sıra kara ve demir yollarına ilişkin fotoğraflar da albümde yer alıyor. Albümde ilk elektrikli tramvay için İstiklal Caddesi’nde gerekli altyapı ve kazı çalışmalarına ait fotoğraflar ile tramvayların hizmete girdiği tarihe ait fotoğraflara da yer veriliyor.
BİZ ”HER ŞEYİN İTHAL EDİLDİĞİNİ DÜŞÜNÜRDÜK, ONLARCA İHRACAT LİMANI VARMIŞ”
Osmanlı İmparatorluğu denilince aklımıza ne gelir?” duraklama devridir, gerileme devridir ve nihayet çöküştür. 600 yıl gibi uzun bir süre yaşayan Osmanlı’yı tek bir sözcükle ‘çağdışı’ olarak nitelemenin yanlışlığına düşmeden imparatorluğun özellikle sanayi ve ticaret alanlarında ne kadar az bildiğimiz yönlerinin olduğunu görüyoruz”
‘Biz Osmanlı’nın toplu iğne bile üretemediğini sanırdık. Bu kitapta gördüm ki modern dönemlerde ilk ”sahra topunun” icat edildiği ve üretildiği top fabrikalarımız varmış.
Biz Osmanlı’da her şeyin ithal edildiğini düşünürdük, bu kitapla gördüm ki İmparatorluğun dört bir yanına dağılmış onlarca ihracat limanımız varmış. Biz Osmanlı eğitimini mahalle mekteplerinden ibaret olduğuna inanırdık. Bu kitapla gördüm ki Osmanlı 19. Yüzyılın en modern eğitim kurumlarına sahipmiş. (bu) kitap ile görsellerin eşliğinde iktisat tarihimizde bir yolculuk yapıyoruz.”
”Osmanlı Ticaret ve Sanayi Albümü’ isimli kitapta Osmanlı İmparatorluğu’nun dört bir yanına dağılmış ihracat limanları, tarımsal üretim tesisleri, çarşı pazarlar, büyük mağazalar, yollar, demir yolları, fabrikalar, imalathaneler, gemiler, tersaneler ve barajlar, döneme ait fotoğrafla anlatılıyor. Osmanlı İmparatorluğu’nun 19. Yüzyılın sonlarından, tarih sahnesinden çekildiği 1923’e kadar ticaret ve sanayideki durumunu anlatan ”Osmanlı Ticaret ve Sanayi Albümü”.
(İstanbul ticaret odası-Başkanı Murat Yalçıntaş- ”Osmanlı Ticaret ve Sanayi Albümü”.)
Daha fazla bilgi için şu linklere bakabilirsiniz;Osmanlı Gerilemesi Masaldır .
http://yakintarihimiz.org/osmanli-gerilemesi-masaldir.html
Osmanlı coğrafyasında okur-yazarlık nisbetinin düşük olduğu iddiası, inkılâbı haklı göstermek için yapılmış bir propagandadır.http://yakintarihimiz.org/osmanli-cografyasinda-okur-yazarlik-nisbetinin-dusuk-oldugu-iddiasi-inkilabi-hakli-gostermek-icin-yapilmis-bir-propagandadir.html
Osmanlı Devletinde Sanayi.Osmanlı Devleti hiçbir zaman “çağdışı” olmamış, çağının gerisinde kalmamıştır.
http://yakintarihimiz.org/osmanli-devletinde-sanayi.html
Osmanlı İmparatorluğu’nun dört bir yanına dağılmış ihracat limanları, tarımsal üretim tesisleri, çarşı pazarlar, büyük mağazalar, yollar, demir yolları, fabrikalar, imalathaneler, gemiler, tersaneler ve barajlar, döneme ait fotoğrafla anlatılıyor.http://yakintarihimiz.org/osmanli-imparatorlugunun-dort-bir-yanina-dagilmis-ihracat-limanlari-tarimsal-uretim-tesisleri-carsi-pazarlar-buyuk-magazalar-yollar-demir-yollari-fabrikalar-imalathaneler-gemiler-tersaneler.html
Ar-ge yapılanma (ekonomik,sosyal ve bilimsel gelişmeler) süreci 2nci Abdülhamidhan devrinde atılmıştır. Cumhuriyetin temelleri abdulhamidhan devrine atımıştır.
http://yakintarihimiz.org/ar-ge-yapilanma-ekonomiksosyal-ve-bilimsel-gelismeler-sureci-2nci-abdulhamidhan-devrinde-atilmistir-cumhuriyetin-temelleri-abdulhamidhan-devrine-atimistir.html
Türkiye, Abdülhamid (osmanlı devleti) dönemiyle kıyaslanabilecek bir okullaşma düzeyine yeniden ancak 1950′li yıllarda ulaşabilmiştir.http://yakintarihimiz.org/turkiye-abdulhamid-osmanli-devleti-donemiyle-kiyaslanabilecek-bir-okullasma-duzeyine-yeniden-ancak-1950li-yillarda-ulasabilmistir.html
2nci Abdülhamid Hanın uyguladığı akılcı sağlık politikaları sayesinde, Osmanlı’ya tıp alanında dünyadaki emsalleriyle başa baş giden tesisler kazandırılmıştır.http://yakintarihimiz.org/2nci-abdulhamid-hanin-uyguladigi-akilci-saglik-politikalari-sayesinde-osmanliya-tip-alaninda-dunyadaki-emsalleriyle-basa-bas-giden-tesisler-kazandirilmistir.html
Osmanlı Devleti’ndeki Üniversiteler;http://yakintarihimiz.org/fen-ilimleri-universite-bugunku-istanbul-universitesinin-temelini-meydana-getiren-darulfunun-sahane.html
Mekteb-i Humayun; Osmanlı Devleti’ne mensup etnik-vatandaş çocuklarının eğitimi için açılan mektep.http://yakintarihimiz.org/mekteb-i-humayun-osmanli-devletine-mensup-etnik-vatandas-cocuklarinin-egitimi-icin-acilan-mektep.html
Sultan ikinci Abdülhamîd hân ülkenin her köşesinde aynı tasarım ve değerde liseler (ar-ge -yapınlama süreci ) yaptırdı.http://yakintarihimiz.org/sultan-ikinci-abdulhamid-han-ulkenin-her-kosesinde-ayni-tasarim-ve-degerde-liseler-ar-ge-yapinlama-sureci-yaptirdi.html
Abdülhamid Han, bir taraftan Osmanlı’yı (bilim,teknoloji,eğitim) yeniden imar etmiş, diğer taraftan Filipinler’e kadar uzanıp Müslümanların sıkıntılarını gidermişti.
http://yakintarihimiz.org/abdulhamid-han-bir-taraftan-osmanliyi-bilimteknolojiegitim-yeniden-imar-etmis-diger-taraftan-filipinlere-kadar-uzanip-muslumanlarin-sikintilarini-gidermisti.html
Sultan 2nci. Abdülhamid Han’ın kurdurduğu Sri Lanka’daki Okul halen faal ve ismi Hameedia Boys’ School’dur.http://yakintarihimiz.org/sultan-2nci-abdulhamid-hanin-kurdurdugu-sri-lankadaki-okul-halen-faal-ve-ismi-hameedia-boys-schooldur.html
İkinci Abdülhamid Hanın emri ve parasıyla istanbul Şişli semtinde yaptırdığı (şişli etfal hastanesi) hastane.http://yakintarihimiz.org/ikinci-abdulhamid-hanin-emri-ve-parasiyla-istanbul-sisli-semtinde-yaptirdigi-sisli-etfal-hastanesi-hastane.html
Haydar Pâşa(marmara üniversitesi) tıb fakültesi, Viyana tıb fakültesinden sonra Avrupada en ileri modern idi.http://yakintarihimiz.org/haydar-pasamarmara-universitesi-tib-fakultesi-viyana-tib-fakultesinden-sonra-avrupada-en-ileri-modern-idi.html
Fuyuzatı Hamidiye Kız Okulu Abdülhamid döneminde ( kız çoçukların eğitimi için acılan okul )açılmıştır..
http://yakintarihimiz.org/fuyuzati-hamidiye-kiz-okulu-abdulhamid-doneminde-kiz-cocuklarin-egitimi-icin-acilan-okul-acilmistir.html
Darülmuallimat Kız ögretmen Okulu;
http://yakintarihimiz.org/darulmuallimat-kiz-ogretmen-okulu.html
Göklerde İlk Türk Kadını (30 Kasım 1913): İlk Kez Uçan Türk Kadını | Belkıs ŞEVKET?Osmanli`da kadinlarin hic bir hakki yok muydu?http://yakintarihimiz.org/osmanlida-kadinlarin-hic-bir-hakki-yok-muydu.html
Osmanlı’yı tanımdan aydın olunmaz..
Osmanlı’yı tanımdan aydın olunmaz..
Osmanlıda Kasaplık sürekli hayvan kesmek,etlerine ayırmak,parçalamak ve onları yenebilir hale getirmek olduğu için ve sürekli kanlı işler yaptıkları için,insanlıkları azalabilir,vahşileşebilirler ve acıma duyguları körelir diye devlet yönetimi tarafından 6 ayda bir defa mutlaka işine ara vermelerini isterlermiş ve belli bir süre izin yapmalarını isterlermiş.Bu süre zarfında devlet, kasabın geçimi sağlamak için gereken parayı kazanabilmesi için de bahçıvanlık işine yönlendirirmiş.Yaptığı bahçıvanlık işi ile vahşileşme duyusunu kaybedip,insani duyguları yeniden kazanması sağlanırmış.
Batıda akıl hastaları (şeytan tarafından tutulmuş kimseler) olarak canlı canlı yakılırken, doğuda müslüman memleketlerinde bunların tedâvîsi için özel hastahâneler kurulmuştu. Bugün, aklı başında olan herkes, maddi (b)ilim ile fennin önce müslümanlar tarafından kurulduğunu kabûl etmektedir. Batılı (b)ilim adamları da, bunu tasdik etmektedirler.Teb’asını (Vatandaşını) “Emanetullah” (emenet) olarak gören Osmanlı Devleti’nde, akıl hastalarına timarhanelerde son derece şefkatle muamele edilip ceviz karyolalarda, ipekli çamaşır ve çarşaflarda yatırılıp musiki ile tedavi edilrdi. Aynı dönemde Avrupa’da ise, akıl hastalarının ruhuna şeytan girmiş denilerek diri diri yakıldırdı.. . Ergun Göze ; Soruşturma, Türk Dünyası Araştırma Vakfı Yay., İst/l987
İstanbul’daki timarhaneleri (akıl hastanesi) giren Mongeri Pere’nin: “Burası Avrupa’nın asırlar sonra tahayyül edeceği bir hayal müessesidir” ve Osmanlı’nın uyguladığı bu musiki ile tedavi metodunun ABD’de ancak 1956 yılında uygulamaya geçebildi.
Yılmaz Öztuna,Tarih Sohbetleri, Ötüken Yay, İst?1988, s 47
Dikkat ediniz, Osmanlılar döneminde yapılan bir eser beş yüz sene kalıyor. Neden? Çünki: içinde hile yok. Taşında ve toprağında hile yok. İşte onun için kalıyor. İçinde, taşında, toprağında aşk var, heyecan var. Taşında ve toprağında ahlâk var, fedakârlık var, feragat var. Onun için, onların yaptığı her eser, beş yüz yıl dayanıyor, bin yıl dayanacak şekilde oluyor.
Sezai Karakoç, Çıkış Yolu III, Kutlu Millet Gerçeği
Osmanlı Devleti Niçin Battı?
Düşmanlarımız Ümmet ve halife kavramlarını yıktılar. sildiler,hizip fırka(parti)grup holiganlığını militanlığını fanatizmini getirdiler.
Osmanlı Devleti Niçin Battı? Tanzimat’tan sonra Avrupa’nın ve Batı medeniyetinin zararlı ve yıkıcı tarafları da benimsendi.Gizli Yahudiler, Müslüman postuna bürünüp devlet teşkilatına sızdı.Osmanlı devletinin yıkılması ve en kötü şekilde tasfiyesi, Hâtemül Hulefa Sultan Abdülhamidin tahttan indirilmesi olmuştur. O, ölüm yılı olan 1918’e kadar devletin başında kalmış olsaydı, yıkılış ve tasfiye daha az zararla olabilirdi.Osmanlı devletinin batışından sonra Türkiye, Hahambaşı Haim Nahum Doktrini ve Lozan’ın gizli protokolları uyarınca bir sömürge haline geldi. Osmanlı devletinin ve hilafetinin yıkılışında (niyetleri kötü olmasa da) büyük sorumluluk payı Sünnîlerindir. Aldatıldılar, aldandılar, kandırıldılar. Aldanmak da bazen bir suçtur.(Mehmet Şevket Eygi-milli gazate)
İnsanlığı ızdırabdan, felâketden kurtaran, Fâtımîler, Resûlîler (şia, iran araplar vehhabi, gibi) gibi, islâm ismini taşıyan, îmânı ve ameli bozuk devletler değil, Emevîler, Tîmûr oğulları ve Osmânlılar (1908’kadar) gibi, Ehl-i sünnet olan ve dînine sarılan milletler olmuşdur.
İttihat ve terakki (şii,vehhabi, mezhepsiz,bidat ehli ) kuru aklı rehber edinmişlerdir. Ehli sünnet (osmanlı padişahları) ise aklı kullanmakla berâber, akla da rehber olarak peygamberleri (kuran ve sünnet)ve onların bildirdiği îmânı almışlardır. Göz için ışık ne ise, akıl için iman odur. Işık olmayınca göz göremediği gibi îmân olmayınca akıl da doğru yolda yürüyemez.ayrıca kitap, sünnet, icma, kıyas gibi bütün ilmi’i usullere başvurmak suretiyle doğruya ulaşma ihtimalini yükseltmiş ve hemen hemen her konuda mutedil bir çizgide yer alıp, aşırı uçlardan uzak kalmayı başarmıştır. türkiyede Müslümanların % 99 dünyada % 70’ından fazlasını teşkil eden Ehl-i Sünnet’in İslâm ilimlerinin kuruluş ve gelişmesine yaptığı katkılar da önemlidir. Nitekim tefsir, hadis, fıkıh, kelâm, tasavvuf,ahlak,siyer gibi temel İslâmi ilimler alanındaki kaynak eserler, genellikle, Sünni alimler tarafından kaleme alınmıştır. insanlığı ızdırâbdan, felâketden kurtaran, Fâtımîler, Resûlîler Şia (şia, iran araplar vehhabi, gibi ) gibi, islâm ismini taşıyan, îmânı ve ameli bozuk devletler değil, Emevîler, Tîmûr oğulları ve Osmânlılar (1908’kadar) gibi, Ehl-i sünnet olan ve dînine sarılan milletler olmuşdur. Bunlar, islâm ilmlerinin din ve bilim kollarında insanlığa ışık tutdular. Fakat, ne yazık ki, sonraları, bunlarda da islâmiyyet gevşemeye başladı.
Osmânlıların felâketini hâzırlayan Çöküntünün, ahlâksızlığın biricik hakîkî sebebi, okumuşlarda dinsizlik, okumamışlarda ise bilgisizlikdir. Dinsizliğin ahlâkı kötüleşdirmesi, bilgisizlik ile olan kötüleşmekden katkat fazladır. Bunun içindir ki, okumuş dinsizler, dahâ kötü, dahâ aşağıdır. O hâlde, cem’iyyetlerin yaşıyabilmesi için dinli bir ilm ve buna dayanan, bir terbiye metodu lâzımdır. Osmânlıların çökmesini önlemek için, eski dertleri olan cehâletden kurtarmak isteyenler, dahâ tehlükeli olan dinsizlik belâsına sürükleyerek, Osmânlı medeniyyetini büsbütün yok etdiler.kabâhat milletde değil, milleti doğru yola sürüklemiyen, koltuk sâhibi ilericilerdedir..(Kıdemli Albay Hüseyin Hilmi Işık,)
Daha fazla bilgi için şu linklere bakabilirsiniz;
Osmanlı Devleti Yıkıldı Osmanlı Devletini ingilizler fransızlar italyanlar yıkmadı.Mustafa Kemal ve cuntası yıktı.Peki Ne Oldu? Kurtardık Diyorlar?http://yakintarihimiz.org/osmanli-devleti-yikildi-osmanli-devletini-ingilizler-fransizlar-italyanlar-yikmadi-mustafa-kemal-ve-cuntasi-yikti.html
Osmanlıyı biz de kötüledik. Çünkü Osmanlıyı methetsek, cumhuriyeti tutturmakta zorluğumuz olurdu.
“Osmanlıyı biz de kötüledik. Çünkü Osmanlıyı methetsek, cumhuriyeti tutturmakta zorluğumuz olurdu.
“Osmanlı devletinin postundan 35 tane devlet çıkmıştır. Türkiye Cumhuriyeti devleti, bugünkü sınırları içinde, bu büyük imparatorluğun içinden çıkmış devletlerden sadece biridir. Osmanlı devleti deyince, ister tarihten husumet taşıyalım ister taşımayalım, bir gerçektir ki bu kadar sene birçok ülke, bugün devlet olan birçok halk bu devletin idaresinde yaşamıştır. Bu devletin tebâsı olmuştur, reayası olmuştur. O devirlerde pek çok şey almış, o devletin ayakta durması için de pek çok katkıda bulunmuştur.”“Osmanlıyı biz de kötüledik. Çünkü Osmanlıyı methetsek, cumhuriyeti tutturmakta zorluğumuz olurdu. Yalnız, şimdi dönüp geriye baktığımız zaman şöyle kötüledik, biz, kahramanlıklarla övündük. Yani Kanuni Sultan Süleyman’ı kötülemedik hiçbir zaman, yahut Fatih Sultan Mehmed’i kötülemedik. Ama padişahlar dendiği zaman topyekün kötüledik. Böyle bir dönemi geçirmek mecburiyetindeydik.”
(Süleyman Demirel -Türk Tarih Kongresinden 09.10.1999)
Osmanlı’da sopalı eğitim yoktu?Son günlerde Osmanlı eğitim sisteminde sopa olduğu iftiralarını yazanlara rastlıyoruz…
Osmanlı’da sopalı eğitim yoktu?Son günlerde Osmanlı eğitim sisteminde sopa olduğu iftiralarını yazanlara rastlıyoruz… 1947 senesinde okul sırasına oturdum. Okul hayatım boyunca gerek bazı kitaplarımızda, gerekse zamanın yazılı basınında, sık sık falakalı eğitimi okuttular… (eğitim sistemi ) Karikatürlerde, kafasında sarık benzeri püsküllü külah, siyah sakallı, sırtında cübbeye benzer giyecekle, bir elinde tesbih diğer elinde kazma sapından kalın sopa ve falakayı tutan gözleri yuvalarından uğramış öğrenciler… Bu zihnime kazındı. Hâlâ da gözümün önünde…
Bunca senedir Osmanlı tarihi ile ilgili araştırmalar yapıyorum. Bu karikatür benzeri tek bir olay okumadım. Peki bu nereden çıkmıştı. Hâlâ tam olarak bulabilmiş değilim… Bunu yazan (söyleyenlerde)yazar da, mutlaka benim gibi kendinin bütün okul hayatında, Osmanlı’da falakalı eğitim olduğunu okuyarak (beyni yıkanmış) büyüdü. Osmanlı’da hiçbir devirde dayaklı eğitim yapılmadı. Dayak ancak okuldan başka bazı yerlerde; o da suçlulara ceza niyetine atılmıştır. Osmanlı’da öğretmen infaz savcısı, öğrenci de suçlu değildi…(ALBAY ,ARAŞTIRMACI ,TARİHÇİ İSMAİL YAĞCI)
Bugünkü Türkiye’yi anlamak istiyorsak Abdülhamid dönemini (1908) incelememiz gerekir.
Siyaset ilimdir. Zira II. Abdulhamit’in siyasetini anlamayan Sait Nursi onun en amansız düşmanlarıydilar. medyada estirilen Abdülhamit düşmanlığı onları bile etkisi altına almıştı.Sonradan bu hali için tövbe etmişti.Onu anlamak için daha kaç sene geçmesi lazım acaba yaptıkları halen konuşuluyorsa projeleri şimdi daha yeni hayata geçiyorsa susuyorum sadece ona ULU HAKAN SULTAN 2.ABDÜLHAMİD HAN diyorum.
François Georgeon’un dediği gibi, bugünkü Türkiye’yi anlamak istiyorsak Abdülhamid dönemini (1908) incelememiz gerekir. (Abdülhamid II, Le Sultan Calise- François Georgeon)
Abdulhamit gitti osmanlı bitti. Abdülhamidi karalama kampanyanız boşuna bir çabadır.Eğer darbeyle devrilmeseydi Osmanlıyı 1.Dünya savaşına sokmazdı.Sultan Abdülhamid Han devrinde Osmanlı, dünyanın dört büyük gücünden biriydi. Sınırlarımız hala Afrika’nın ortalarından Avrupa içlerine kadar uzanıyordu. Osmanlı, 7 milyon kilometrekareden fazla olan toprağıyla Abdülhamid Han zamanında her şeye rağmen dimdik ayaktaydı. Çeşitli entrika ve iftiralarla onu tahtından indirip ülke idaresini eline alan İttihatçılar, Osmanlı Devleti’ni hızlı bir parçalanma sürecine soktular. Osmanlı’ya saldırdılar ve çok kısa bir süre sonra da 1. Dünya savaşı ile Osmanlı tarihe karıştı.
” Ey “Türk-İslam Gençliği! İşte benim 33 yıl süren siyâsetimin sırrı…
Sultan Abdülhamîd Han 21 Eylül 1842 Çarşamba günü sabah saat 5’de eski Çırağan Sarayı’nda doğdu. iyi bir eğitime tâbi tutuldu. Arabî’yi Fârisî’yi tefsîr, hadîs, fıkıh ilimlerini, Fransızca’yı Osmanlı târihini öğrendi. Spor ve at biniciliğini silâh tâlimlerini ve diğer askerlik bilgilerini öğrenerek zamanın ilimlerini tahsîl etti. zamanını ibâdetle, din ve fen ilimlerini öğrenmek, ata binmek, silâh kullanmak ve spor yapmakla değerlendirirdi. Çok kültürlü, hayırsever, ileri görüşlü, dış siyâsette fevkalâde yetenekli, yerli ve yabancı basını devamlı takiğ eder, her şeyi iyi öğrenmek isterdi.Fevkalâde bir zekâ ve hafızaya sahipti. Bir defa gördüğü veya sesini işittiği kimseyi asla unutmazdı. Çok nâzikti, herkesin gönlünü almasını iyi bilirdi. [m. 1876] de halife oldu.
Abdülhamîd Han, tahta geçtiği zaman Bosna-Hersek’de ayaklanmalar olmuş, Karadağ, ordumuzu yenmiş, Sırbistan savaş îtân etmişti. Girid’de huzursuzluk sürüp gidiyordu. Rusya, Osmanlı Devleti’ni hasta adam olarak görüyor ve parçalamak için elinden geleni yapıyordu. Bunun için, Osmanlı topraklarında yaşayan hıristiyanları ayaklandırıp, ortalığı karıştırıyor ve devleti devamlı baskı altında tutmaya çalışıyordu. Başlıca istekleri; Osmanlı Devleti’ni parçalayıp, Balkanlar ile Orta Doğu’da küçük devletler kurmaktı, İngiltere ve Fransa da Osmanlı Devleti’nin parçalanacağına kesin gözle bakıyor; bilhassa İngiltere böyle bir parçalanmanın Rusya elinden olmasını istemiyordu. Çünkü Osmanlı Devleti’nin parçalanması, Rusların sıcak denizlere inmesine sebeb olacak, bu da İngiltere’nin Hindistan ve Ortadoğu’daki nüfûzunu tehlikeye sokacaktı.
Sultan Abdülhamîd Han, tahta çıktığı zamanda devletin durumunu ve saltanatı boyunca tatbik etmeye çalıştığı siyâsetini şöyle anlatmaktadır:
“Amerika’da genç ve kuvvetli bir devlet doğmuştu, İspanya, müstemlekelerinden (sömürgelerinden) sürekli olarak çıkarılıyordu. Dünyâ yahûdîleri teşkilâtlanmıştı. Mason locaları yolu ile arz-ı mev’ûdun (yahûdîlerin kendilerine verilmiş olduğunu iddia ettikleri Nil’den Fırat’a kadar olan topraklar) peşine düştüler. Bunlar daha sonra bana da gelmiş ve Filistin’de yahûdîleri yerleştirmek için büyük paralar karşılığı toprak istemişlerdi. Tabii reddettim.
Apaçık görüyordum ki, Avrupa’nın büyük devletleri kendi aralarında dünyâyı bölüşmeye çıkmışlardı. Bölüşülecek ülkeler arasında Osmanlı mülkü de vardı. Ben bu kuvvetlerin önünde tek başına duramazdım. Gücüm yetmezdi. Yapabileceğim tek şey, aralarındaki rekabetten yararlanıp, her birine daha büyük lokma” ümidi dağıtarak birini ötekine düşürmekten ibaretti.
Yine apaçık görüyordum ki, Almanya’nın kurulması ile bozulan Avrupa dengesi, eninde sonunda bu büyük devletleri birbirine düşürecekti. Eğer o güne kadar memleketimi parçalanmaktan kurtarabilirsem, o çatışma koptuğu zaman, kümelenmelerden birine katılıp öteki tarafı kırmakla varlığımızı koruyabilirdim. Bunun ne zaman olacağı belli değildi ama, uzak da görünmüyordu. Almanlar her yıl biraz daha güçlenince, Fransız ve Rusların olduğu kadar İngilizlerin de tedirgin olmaya başladığını görüyordum. Bunun sonu birbirleriyle kapışmak ve hesaplaşmak olacaktı. Nasıl bir yol tutacağımı dikkatle araştırdım.
Büyük devletlerin İstanbul’da yaptıkları konferans sırasında niyetlerinin, iddia ettikleri gibi hıristiyan tebeanın hukukunu te’miri değil, önce muhtariyetlerini, sonra istiklâllerini te’min suretiyle Osmanlı ülkesini parçalamak olduğunu görmüştüm. Bunu, iki surette te’min etmeye çalışmaktaydılar. Birincisi, hıristiyan ahâliyi ayaklandırıp ortalığı karıştırmak ve böylece bunlara arka çıkmak… İkincisi, bizi kendi aramızda parçalamak için meşrutî idareyi getirmek… Her iki gayeleri için de aramızda kolayca tarafdâr bulabiliyorlardı. Meşrutî idarelerin bir millî vahdet hâlinde bulunan ülkelerde kolayca işlediğini, böyle bir vahdet içinde olmayan ülkelerin bu idareye itibâr etmediğini fark edemeyen bâzı Türk münevverleri, maalesef düşmanların ekmeklerine yağ sürmekteydiler.
Ben bu ihanetlerin ve ayaklanmaların içinden ülkemi nasıl çıkarabilirdim?…
Ordunun yeni silâhlarla donanmasına ve yeni harp san’atına uygun hazırlanmasına hız verdim, büyük bir asker olan Alman Wander Goltz’u İstanbul’a getirdim. Yarın kopacağını umduğum ve beklediğim savaşta denizlere hâkim devletle bir olursam, ordularım onun işine yarayacak, donanması da benim işimi kolaylaştıracaktı ve üstelik elimde, dövüştüğüm milletin harb oyunlarını çok İyi bilen bir ordum olacaktı.
Evet, benim Avrupa devletleri ile tek başıma boğuşmaya gücüm yoktu ama, Rusya gibi, İngiltere gibi Asya’da bir çok müslüman ahâliyi idareleri altına almış büyük devletler de benim hilâfet silâhımdan ürküyorlardı. Bu yüzden, Osmanlı’nın işini bitirmek noktasında anlaşabilirlerdi. Ben beklediğim güne kadar bu silâhı hudutlarımın dışında kullanmamalıydım. Çünkü böyle bir teşebbüs ne din kardeşlerimizin işine yarayacak, ne ülkemin yararına olacaktı. Hilâfet kuvvetimi, memleketimin huzuru ve birliği için kullanmaya, dışarıdaki din kardeşlerimizi de her ihtimâle karşı sağlam tutmaya karar verdim.
Hilâfetin elimde olması sürekli olarak İngilizleri tedirgin ediyordu. Blund adlı bir İngilizle, Cemâleddîn-i Efgânî adlı bir maskaranın el birliği ederek İngiliz hâriciyesinde hazırladıkları bir plân elime geçti. Bunlar, hilâfetin Türkler tarafından zorla alındığını ileri sürüyorlar ve Mekke şerifi Hüseyin’in halîfe îlân edilmesini İngilizlere teklif ediyorlardı. Cemâleddîn Efgânî’yi yakından tanırdım. Mısır’da bulunuyordu. Tehlikeli bir adamdı. Bana bir ara mehdîlik iddiasıyla bütün Orta Asya müslümanlarını ayaklandırmayı teklif etmişti. Buna muktedir olmadığını biliyordum. Ayrıca İngilizlerin adamı idi ve çok muhtemel olarak İngilizler beni sınamak için bu adamı hazırlamışlardı. Derhâl reddettim. Bu sefer Blund ile işbirliği yaptı.
Bütün Arab ülkelerinin itibâr ettiği Halepli Ebü’l-Hüdâ Esseydî yolu ile kendisini İstanbul’a çağırttım. Aracılığını, Efgânî’nin eski hâmisi Münif Paşa ile Abdülhak Hâmid yaptılar. Geldi ve bir daha İstanbul’dan çıkmasına izin vermedim.
Hilâfet mevzuunda İngiliz teşebbüslerinin sonu gelmiş değildi. Çünkü Asya’da yüz elli milyon müslümanı idareleri altında tutuyorlardı ve bu müslümanlar üzerinde hilâfetin büyük bir nüfuzu vardı. Bunu bildiğim için İngilizleri kuşkulandırmadan, her ihtimâle karşı, seyyidler, şeyhler, dervişler gönderip Asya’daki müslümanları hilâfete manen bağlamaya husûsî bir itinâ gösteriyordum. Buhârâlı şeyh Süleymân Efendi’nin Rusya’daki müslümanlar arasında yaptığı hizmetleri bilhassa şükranla yâd ederim. Bunun, İngilizlerle münâsebetlerimizde çok faydasını gördüm. Hindistan umûmî vâlileri oradaki müslümanların Osmanlı Devleti ile yakından ilgilendiklerini gördükçe, hükümetlerine Osmanlılarla iyi geçinilmesini yazıyorlar ve böylece bizim işlerimizi bir nebze kolaylaştırmış oluyorlardı. Tek başına yaşayacak ve direnecek gücümüz yoktu. Bizi parçalamakta birleşmiş düşmanlarımız kendi aralarında parçalanırlarsa ve biz de bu parçalardan birinin vaz geçemeyeceği kuvvet olabilirsek, yeniden dünyâ için söz sahibi olabiliriz.
Büyük devletler arasındaki rekabetin eninde sonunda onları çatışmaya götüreceği gözler önündeydi, öyleyse Osmanlı Devleti de böyle bir çatışmaya kadar parçalanma tehlikelerinden uzak yaşamalı ve çatışma günü ağırlığını ortaya koymalıydı. İşte benim 33 yıl süren siyâsetimin sırrı…”
Kaynak; Osmanlı kültür medeniyeti 1-2 cilt
Abdülhamid Han’ın Siyonistler ve Masonlarla Mücadelesi
Devlet sınırları içindeki Yahudi ve mason hakimiyetinin farkına varan Sultan Abdülhamid, bu kirli güçlere savaş ilan etti. Abdülhamid’in bu kararlı tutumu üzerine siyonist ve masonların tek çıkış yolu onun iktidarına ivedilikle son vermek olacaktı.Abdülhamid’e muhalif grupların arasında başı İttihat Terakki Cemiyeti üyeleri çekiyordu. İttihatçılar tarafından astırılan bildiriler Abdülhamid’e yapılan uyarılar niteliğindeydi. Bu bildirilerle Abdülhamid’e karşı savaş ilan edilirken, Makedonya ve Selanik’teki Mason localarının tam desteği alınmıştı.
Abdülhamid’i düşürmek masonlar için kolay olmayacaktı ve ancak bir darbe ile düşürülebilirdi. Yapılacak ilk uygun zeminin hazırlanmasıydı. Sultan Abdülhamid, hiçbir ilgisinin olmadığı 31 Mart Ayaklanması gerekçe gösterilerek ve Şeyhüllİslam Mehmed Ziyaettin’in verdiği fetva sonucunda tahttan indirildi. Abdülhamid’in yerine İttihatçıların güdümünden çıkmayacağı belli olan Mehmet Reşat getirildi. 27 Nisan gecesi de Sultan Abdülhamid ve ailesi 20 saatlik bir tren yolculuğu sonucunda Selanik’e gönderildi. Bu olaydan sonra Osmanlı’yı bir İslam Birliği halinde ayakta tutabilmenin son fırsatı da yok edilmiş oluyordu.
Kaynak; Kemalettin Apak, Türkiye’de Masonluk Tarihi, sf.24
Avrupa milletlerinin laboratuarlarına (bilim ve teknoloji) imreneceğine, kılık kıyafetlerine (yaşam tarzına) imrenen frenk delisi şaşkınlar, benim yanımda itibar görmediler. Bundan pişman değilim.2ncı Sultan AbdülhamidKaynak:Adem Çevik, Abdülhamid’de Yanılanlar, Ufuk Yayınları, Sayfa 31
Babamın bir sözü (sloganı) vardı:
“Din ve fen,(bilim)” derdi. -Ayşe Sultan
“Kısmet!“ Ne zararlı bir kelimedir ve ne kadar çok felaketlere sebep olmuştur. Kur’an’ın hiçbir yerinde kısmet fikrine yer verilmez. Ancak son asırlarda tembellik ve akılsızlık sebebiyle “Kısmet“ kelimesi lisanımızda bugünkü ölçüsünü bulmuştur. Zayıflık ve uyuşukluk özrünü kapatmak için “inşaallah!“ çok rahat kullanılah bir kelime olmuştur. Hz. Muhammed (sav) müminlerine, Allah’a kul olmayı emreder ama aptalca bir kadercilik şeklinde değil, düşünmeye ve çalışmaya mecburdur.“Ekmeyen biçemez, çalışmayan yiyecek ekmek bulamaz.“ Maalesef Türkler bunu henüz idrak ketmiş değillerdir, hâlbuki Suriyeliler, Araplar, Türklerden farklıdırlar! Kendilerini bu kadar koyuvermezler. Hristiyanlar ise bu kelimeyi en iyi şekilde tefsir etmişlerdir. İncil’de şöyle bir cümle vardır: Yarın için üzüntü çekmeyin, Allah uçan kuşların, yeryüzündeki hayvanların yardımcısı olduğu için sizi de düşünecektir.“ Buna rağmen Hristiyanlar; düşünürler, çalışırlar ve terakki ederler, biz de buna seyirce kalırız.Kaynak ;Ulu Hakan Sultan II. Abdülhamit Han Siyasî Hatıralarım
1876′dan 1909′a kadar tam 33 yıl Osmanlı Padişahı olan Sultan II. Abdülhamid hatıralarında şunları ifade ediyor; ,”Bütün kuvvetimle Anadolu Demiryollarının (1500 km’lik) inşasına hız verdim. Bu yolun gayesi Mezopotamya ve Bağdat’ı, Anadolu’ya bağlamak, İran Körfezine kadar ulaşmaktır. Alman yardımı sayesinde bu başarılmıştır. Eskiden tarlalarda çürüyen hububat şimdi iyi sürüm bulmaktadır, madenlerimiz dünya piyasasına arzedilmektedir.Filistin’i satın almak isteyen yahudileri kapımdan kovduğum için Allah’a şükrediyorum.
Defol ey sefil! (Yahudiler İçin Toprak Satın Almak İsteyen Emanuel Karasoya’ya Cevabı)Ben Bizans İmparatoru Konstantin’den daha az haysiyetli değilim. Biraderim hazretlerine (Sultan V. Mehmet Reşat) bağlılığımı arzediniz. İstanbul’dan çıkmam! Kendisinin de çıkmamasını atalarımızın şerefi adına istirham ederim! (Çanakkale Savaşı sırasına her ihtimale karşı saltanatı Eskişehir’e taşımaya hazırlanan ve Abdülhamit’i İstanbul’da bırakmayıp yanında götürmek isteyen Sultan V. Mehmet Reşat’a, Başmabeyinci Tevfik Paşa aracılığıyla gönderdiği cevap. Ben bir karış dahi olsa vatan toprağını satmam, zira bu vatan bana değil milletime aittir. Milletim de bu toprakları ancak aldığı fiyata verir. Çünkü bu topraklar kanla alınmıştır, kanla verilir! (Filistin’in kendilerine satılması karşılığında Osmanlı’nın bütün borçlarını tasfiye etmeyi taahhüt eden Yahudilerin önderi Theodore Herzl’a.)”Güçlü ordu, güçlü Türkiye”
“Birçok asker besliyoruz, memleketi jandarma ile idare etmeli”diye “terakki perver!” denilenler tarafından bazı sözler söylenmektedir. Bunlar,“Asker beslemek mülkün imarıyla hasıl olur. Mülkü imar ettikten sonra askeri çoğaltmalı”diyorlar ki bu fikirde bulunanlar bir devletin himayesine girmeyi göze aldırmış, kendilerinde dini ve milli hissiyat kalmamış ve şahsi menfaatlerinden başka bir şey düşünmeyenlerdir.
Kaynak; Sultan II.Abdülhamid Han’ın -Münif Paşa’ya gönderdiği mektup
Göreceksiniz yüzbaşım; ittihatçılar turancılık gayretiyle hem Rusya hemde İngiltere ile savaşa girse Allah göstermesin bu devletin parçalandığına şahit olacağız.
Kırk yıl şu devletlerin (birinci dünya savaşı) birbirine düşmesini bekledim. Onlar birbirlerine düştü, şimdi ben tahtta değilim.
Tarih değil, hatalar tekerrür (tekrar) ediyor!
l908′de ilan edilen İkinci Meşrutiyet’ten sonra açılan Meclis-i Mebusan da 127 Türk milletvekilinin bulunmasına karşılık 139 diğer etnik gruplardan(Rum, Ermeni, Yahudi, Arap, Arnavut vs.) milletvekili bulunduğunu… O zamanın anayasasına göre Padişah’ın ancak sadrazamı (Başbakan) ve şeyhülislamı tayin etme yetkisinin bulunduğunu. . . Otuzüç yıl devleti dahice idare eden ve Meşrutiyet”in ilan edilmesiyle birlikte yetkileri elinden alınan Sultan Abdülhamid Han’ın, Meclis-i Mebusan’ın bu tehlikeli durumunu görüp devletin sürüklendiği uçurumu farkederek henüz daha sadrazam olmayan Talat Paşa’yı çağırıp, büyük bir teessürle: ”Görüyorsunuz mecliste Türk mebuslarının sayısı, meclisin yarısı kadar bile değildir. Bu Türk mebusları arasında da elbette muhalifler bulunacaktır. Türk olmayanlar, sayılarını artırmak için ellerinden geleni yapacaklardır, Böylelikle ekseriyet onların eline geçince, Harbiye Nazırı Artin, Bahriye Nazırı Dimitri… olabilir. Ermeni bir başkumandan ile Rum bir amiralle bu devleti nasıl idare edebilirsiniz? Hiç olmazsa, bu iki hayati makamı, devletimizin mahvolmasını isteyen bu insanlara, benim emrim olarak bırakmayınız…” diyerek yapılan çok önemli bir yanlışı düzeltmeye çalıştı…
Kaynak; Türkiye gazetesi 23 Temmuz 1993 (Yılmaz öztuna türkiye tarihi ansiklopedisi)
Osmanlı ‘ya Karşı Batının Çirkin Yüzü ve Pis Oyunları;
Batılıların emperyalist gayeli entrikalarına karşı 33 yıl fasılasız mücadele veren büyük siyaset dahisi Abdülhamid Han’a, gayelerine vasıl olamayan bu batılılar tarafından akla hayale gelmedik iftiralar atıldı.
Albert Vandal’ın “Le Sultan Rouğe” (Kızıl Sultan) sloganının, maşası haline gelen Jöntürkler tarafından benimsendi… Yine Osmanlı düşmanı İngiliz Başbakanı Glodstone’ un Sultan Abdülhamid için uydurduğu “The Great Crimminal” (Büyük Cani) yakıştırmasının Jöntürkler tarafından pek beğenilerek devrim tarihçiliği terminolojisine kazandırıldı.
Beş parasız yurt dışına kaçan bu Jöntürkler’in Sultan Abdülhamid ‘e karşı Avrupa’nın (hatta ABD’nin) toplam 29 büyük kentinde 160 gazete yayınladıklarını…Aynı zaman zarfında bütün Osmanlı Devleti sınırları içinde 125 gazete çıkarıldığı hesaba katılırsa batılı emperyalist güçlerin Osmanlı’yı parçalamak için böylesine büyük maddi finansman ortaya döktükler…
Kaynak; ll.Abdülhamid ve Dönemi (Sempozyum Bildirileri) Seha Neşriyat, İst?1992
Japon İmparatoru ve AbdüIhamid Han;Japon İmparatorunun Sultan Abdulhamid’den:İslam dininin bilhassa tefekkür, gaye, felsefe ve manevi terkibi üzerinde şahsen kendisine izahat vermek için japonca bilen yoksa tercihen İngilizce Fransızca ve Almancası kifayetli Osmanlı alimleri, istemesi üzerine. Ulu Hakanın çaresizlik içinde, karşı tarafa menfi müsbet arası, zaman kazandıran dolaylı bir cevap verdiğini…Abdülhamid Han’ın kalbinde yara olan bu hadise hakkın da, daha sonraları(sürgün yıllarında) Ali Fethi Bey’e: “Eğer ben, Japon İmparatorunun istediği kıymette din ve maneviyat şahsiyetleri bulabilseydim evvela kendi memleketimi kurtarırdım ” dediğini…-Kaynak ; Fethi Okyar, -Üç Devirde Bir Adam, Tercüman Yay.. İst /1980, s10
Türbedar ve Ulu Hakan’ın Rüyası;
Cennetmekan Sultan Il. Abdülhamid Han döneminde Yavuz Sultan Selim’ in türbedarlığını yapmakta olan bir zatın, şiddetli geçim darlığının kendisine verdiği sıkıntılı bir ruh haleti içinde : ‘Bir de evliyadan olduğunu söylerler Yıllarca türbedarlığını yaptım yoksulluk içindeyim” diyerek türbeye hiddetle vurduğunu . . . Ertesi sabah aniden Abdülhamid Han’ ın türbedarı huzuruna çağırarak bir yıllık ihtiyacının hepsini karşıladığı, çünkü Abdülhamid Han’ın, gece rüyasında ceddi Yavuz Selim tarafından haberdar edildiğini . .
Kaynak ;Refik,İbrahim; Efsane Soluklar, T Ö V Yay, İzmir/1992 s 57
33 Sene millet ve devletim için, memleketimin selameti için çalıştım.Elimden geldiği kadar hizmet ettim.Hakimim Allah ve beni muhakeme edecekte Resülullahtır.Bu memleketi nasıl bulduysam öylece teslim ediyorum.Hiç kimseye bir karış toprak vermedim. Hizmetimi ancak Cenab-ı Hakkın taktirine bırakıyorum. Ne çare ki , düşmanlarımın bütün hizmetime kara bir çarşaf çekmek istediler ve muaffak da oldular. Kendisine verilen “Meclis-i Milli” cevabı üzerine Sultan 2.Abdülhamid’in agzından.Kaynak ; Ayşe Osmanoğlu,Babam Abdülhamid,istanbul 1960,Güven yayınevi,s.135
Abdülhamit’i tahttan indiren “Hareket Ordusu’nun (darbesi) yüzde 60’i Selanikli Yahudilerdi”(Atatürk Kurmay Başkanı)
Yüzde 60 değıl, 80’ı gayrımüslım . Tarihçi -Yılmaz Öztuna “Hareket Ordusunda Yahudi de vardır,Arnavut’u, Sırp’ı, Rum’u, Bulgar çetecisi falan var. Hareket Ordusu’nun iki taburu asker sadece. Diğerleri komiteci serseri, başı bozuk tipler. Tarihçi-Cemal Kutay:
Kaynak; Cemal A. Kalyoncu Gazeteci, Aksiyon Dergisi.Sayı: 436 / Tarih : 14-04-2003
Abdülhamid’in en zoruna giden de, bir islam halifesine dini fetvayı tebliğ edecek heyete bir ermeni ile birde yahudinin dahil edilmiş olmasaydı.”Esad toptani paşa,sonradan balkan savaşında ittihatçılara ihanet edecek,anlı şanlı mason üstadı emanuel karasso ise tüyü bitmemiş yetimlerin hakkını yiyerek, girdiği ihalelerden kazandığı deve yüklü parayla savaş sonunda vatandaşı olduğu anlaşılan italya’ya sıvışacak,fakat orada parasını yiyemeden ölecektir.Dipnot; Sultan’ı tahttan indirmeye gelen dört kişinin padişahın karşısına çıktığı an : Emanuel Karaso (Yahudi), Aram Efendi (Ermeni), Esat Toptani Paşa (Arnavut), Arif Hikmet Paşa (Gürcü)Kaynak,Abdülhamid’in Kurtlarla dansı,sayı,2.sayfa,52-53.Timaş Yayınları.Mustafa Armağan.Sultan Abdülhamid’in Duası; Allahım; bana yapılanları (1908 darbecilerine) helâl etmiyorum! Şahsıma yapıldığı için değil, milletime yapıldığı için affetmiyorum! Milletime yapılan fenalıklardan, yarın, senin Hesap Gününde davacıyım! Kaynak; Necip Fazıl Kısakürek – Ulu Hakan İkinci Abdülhamid HanSultan Abdülhamid Hân niçin tahttan indirildi?!. Necip Fazil (kısakürek) ifadesiyle: “Mesrutiyet, bir takim fikirsiz Makedonya kabadayilarinin ruhuna gem takmis ve kör hamlelerini istismara yol bulmus teskilâtli Yahudilik, Masonluk ve Dönmeligin eseridir!..”Kaynak; Mustafa Müftüoğlu-Yalan Söyleyen Tarih Utansın
Ittihad ve Terakki adli çetenin basindakilerin ekserisi masondu ve bu masonlarin kayitli bulundugu loca Sultan Abdülhamid Hân’in tahttan indirilmesine çoktan karar vermisti!.. Masonlar bu kararla Ittihatçilara yardimci olmuslar, tiyatro oyununu andiran bir merasimle (tekris) yemin ettirmislerdi!..
Kaynak; Mustafa Müftüoğlu-Yalan Söyleyen Tarih Utansın
Büyük Türk Hakanı Sultan 2. Abdulhamit Han ın nasıl tahta geçtiğini anlatarak bitireyim:
Büyük Türk Hakanı ,Türkiye Cumhuriyetinin varlığının ve Şanlı Türk Halkının kurtuluşu için savaş verebileceği bir vatanının olmasının en büyük nedenidir 2. Abdulhamit Han….O na dil uzatanlar Türk olmadığı gibi,varoluşu için hiçbir çaba harcamadığı hatta köstek oldukları halde bu şerefli topraklar içerisinde asalakça yaşayan hain fransız uşaklarıdır…
büyük hakan 2. Abdulhamit e bazı iftira ve karalamaları yapanları kökü araştırılırsa döneminde bazı haince ve şerefsizce isteklerine ulşamalarına tek engel olanın ve pis kokan salyalı ağızlarına tek şamarı yapıştıranın 2. Abdulhamit han olmasıdır…işte bu embesillerin 2. Abdulhamit e iftira kampanyasını yürüten kökeni ta o zamana dek giden 2 ana yayın organı vardır…bunlar;
1…O zamanki hain sözde türk isimi taşıyan ama kanı bozuk solucanlarıda örgütleyen,destek olan ve günümüzde de olduğu gibi her daim Türk-İslam olgusunun karşısında yer almış olan fransa destekli olan..
2..yine o dönemde osmanlı toprağı üzerinde hain emellerine ulaşamayan siyonistlerin kurucusu olduğu mason destekli yayın organları….
fransa menşeili olanlara girmeyeceğim ..neşrettikleri yazı ve karikatürleri zaten konuyla alakalı olanlar bilecektir…bunlar aslında sadece 2.Abdulhamitle ilgili de değildir…2.Abdulhamit in şahsında ve daha birçok Türk kahramanın şahsında yapılan karalama Türk ve Türkiye düşmanlığının bir göstergesidir…fransayla ilgili fazla konuşmaya gerek yok…asala ermeni terör örgütüne verdiği destek ve Osmanlı döneminde iç karışıklıkları ve hainlere verdikleri destek ile günümüzde ermeni yasası ile her zaman Türk ve İslam olgusunun düşmanlığını yapar fransa….
mason yayınlar her zaman 5. Murat ı över onu övdüğü kadarda 2. Abdulhamit i yererler…bunun nedeni tabiiki yahudi devleti olan İsrail in kurulmasına tek başına büyük hakan ın engel olmasıdır…halbuki yine bir mason olan 5. Murat türk toprakları içinde bir yahudi devleti için o zamanki yine fransa odaklı masonlara söz vermişti…2. Abdulhamit tahta geçince masonlar türkiye cumhuriyeti nin kurulmasının yaşandığı döneme dek beklemek zorunda kaldı….ama o zamanlar içlerinde kalan Ukteden kaynaklanan nefret ve çekememezlik bugün özellikle ellerinde olan medya kuruluşlarının desteğiyle iftira kampanyasına dönüştürüldü…
yazımı Büyük Türk Hakanı Sultan 2. Abdulhamit Han ın nasıl tahta geçtiğini anlatarak bitireyim:
kanı bozuk ve sözde çağdaşlık yanlısı karaktersiz 5. murat, içteki soysuz hainler ve fransa yahudileri destekli mason cemiyetlerin etkisiyle ülkeyi yıkıma ve karanlığa sürüklüyordu…türk ve islam dünyası ve ecdadın bunca zaman boyunca kurup ayakta tutmaya çalıştığı medeniyetin kökünü kazıyacak bir dizi güvence ve sözü veren 5. murat böyle mason ve sözde özgürlük isteyen avrupa destekli satılmış hain ittihat ve terakki partisi üyelerince sarayda bir gün alem yaparken yanına bir fransız asilzadesi yahudi aynı zamanda mason olan bir zat gelmiş ve o sırada o alandan uzakta bir yerde üzerinde basit bir giysi ile ifadesiz bir yüzle kambur bir biçimde oturan arasıra gördüğü bir kişiyi sormuş bu kimdir diye.
5. muratta; o Abdulhamit tir..hiç konuşmaz ,safında tekidir..fazla akıllıda değildir..ensesine vur ağzındaki lokmayı al o kadar pısırıktır diye aşağılar.bu laf aslında o zamanlar leş kargası olan ve osmanlı nın içine sızmış mikrobun en önemli zatlarından birine söylenmişti…
ne var ki 5. Murat delirdi…öyle hal ve hareketler sergiliyordu ki onu kontrol edebilmek masonlarca ve hainlerce gittikçe zorlaşıyordu.isteklerini kabul ettirmekte ve kukla gibi oynatmakta zorlanmaları yetmiyormuş gibi tuhaf ve akıl dışı hareketleri halkında dikkatini çekmeye başlamış ve yerine yeni birinin geçmesi gerektiği konuşulur olmuştu…işte bu durumda hainlerin öncelikli davranmaları gerekiyordu…şayet hemen aklını kaybetmiş 5. murat ın yerine başkası davranmadan önce kendileri oynatabilecekleri bir kukla bulmaları gerekiyordu…ve işte 5.muratın konuştuğu o nüfuzlu mason,aradığı saf ve pısırık adamı hemen buldu..bu 2. Abdulhamit ti…
ve onu başa geçrdiler…ve işte o zaman asıl hatayı yaptılar.
2. Abdulhamit başa geçtiği anda o saklı kalmış gücü ve zekasını ortaya çıkardı..ve tam 33 yıl boyunca bu şerefsizlere fırsat vermedi..ama bunu yaparken de çok yıprandı…ama eninde sonunda onu tahttan indirdiler..fakat hainler 5. murat zamanında çok yaklaşmış oldukları iğrenç emellerinden artık çok uzaktaydı ve herşeye yeniden başlamaları gerekecek aşağılık arzuları ertelenmek zorunda kalacaktı..bunun tek sorumlusu ise 2. Abdulhamit ti…işte iftiraların nefretin ve karalamanın nedeni bu….hainlerin içinde patlayan emellerinin kusulmasıdır bu ifitiraların nedeni, amaçlarına bugün ulaşmış olsalar da kuyruk acıları halen geçmemiştir. (Üstad-ıTarih )
Hakkında Söylenen Sözler;
“Biz Yahudiler 20.yüzyılda Ortadoğu’da yıkılmaz denen devleti yıkıp (Osmanlı İmparatorluğu) 2 tane devlet kurduk. (1;İsrail2;Türkiye)
Onlara (Türkiye) öyle güzel sistem inşa ettik ki, Türkler bize Filistin’i vermeyen Abdülhamit’e en az 200 sene daha söverler!”
İsrail ilk Cumhurbaşkanı Chaim Weizman
Kaynak; Genç Doku Dergisi, Kasım 2013 Sayısı, s. 48.
Tevfik fikret En büyük Atatürkcünün tövbesi
Tarihler İsmini Andığı Zaman, Sana Hak Verecek Ey Koca Sultan (başbug ulu hakan abdulhamidhan )
Bizdik Utanmadan İftira Atan, Asrın en Siyasi Padişahına . Rıza Tevfik Bölükbaşı – VikipediRıza tevfik in sözüdür:http://tr.wikipedia.org/wiki/R%C4%B1za_Tevfik_B%C3%B6l%C3%BCkba%C5%9F%C4%B1Padişahım gelmemişken ya da biz,
İşte geldik senden istimdada biz,
Öldürürler başlasak feryada biz,
Hasret olduk eski istibdada biz. (Süleyman Nazif)“Biz sultan Abdülhamid’i anlayamadık; asıl günahımız işte buradadır paşam, sultan Hamid’i anlamamak… Yazık paşam, çok yazık! Siyonistlere alet olduk ve onların hiyanetine uğradık.
(Enver Paşa)2. Abdulhamit Han….O na dil uzatanlar Türk olmadığı gibi,varoluşu için hiçbir çaba harcamadığı hatta köstek oldukları halde bu şerefli topraklar içerisinde asalakça yaşayan hain fransız uşaklarıdır…
Vicdan Azabının Ağırlığı;Sultan Hamid hakkında malûm fetvayı hazırlayanlar içinde tefsir sahibi Elmalılı Hamdi Efendi,hadiseden uzun bir müddet sonra bulunduğum bir sohbet meclisinde:
”Hayatımda bu kada ağır bir vicdan azabı çekmedim. Başıma ne geldiyse bunun manevî sillesidir. Gençlik saikasıyla bir iştir işledim. Allah beni affetsin!” diye üzülerek bashetmişti.Kaynak ;Prof. Dr. A, Ragıp Akyavaş – ”Tarih Mahşeri”Dünyanın son hükümdarı, son evrensel imparator II. Abdülhamit Han’dır. -İlber Ortaylı“Son İmparator” II.Abdülhamit, meziyet ve kusurları ile son imparatordu. Ondan sonra Osmanlı tahtının bir pırıltısı ve ağırlığı kalmamıştı. Turgut Özakman
Yılmaz Öztuna “Milletimiz bu hükümdarın dehasına çok şey borçludur”
“Ulu Hakan” – Abdülhamit’i anlamak herşeyi anlamak olacaktır! II. Abdülhamid, Türk’ün özünün ve temel varlığının, hakkı gasp edilmiş, mağdur kurtarıcısıdır. Abdülhamid, Tanzimat sonrasındaki Batı’ya kontrolsüz, körü körüne yönelişin karşısında inatla duran, kök ve cevherin müdafaasını son bir gayretle yapan muazzam bir şahsiyettir. Abdülhamid’i anlamak sayesinde yüzlerdeki maskeler düşecek ve onu bir anahtar gibi kullanarak bizi bu karanlık ve şahsiyetsiz ortama getirenlerin içyüzleri ortaya dökülecektir. Abdülhamid hakkında söylenen her olumsuz iddiayı tersine çevirdiğimizde doğruyu bulacağızdır. Yani bir tür turnusol kağıdıdır Abdülhamid. Bu yorumların yalanını ayıklayıp onun üzerine bina ettiği yapıyı yeniden ayakları üzerine oturttuğumuzda hakikat ayan beyan ortaya çıkacaktır.
“Abdülhamid’i anlamak her şeyi anlamak olacaktır”
‘Dünya siyasetine yüzde beşini ben biliyorsam, yüzde doksan beşini o biliyor’’Dünyâda 100 gram akıl varsa, bunun 90 gramı Abdülhamîd Han’da, 5 gramı bende, kalan 5 gramı da diğer dünyâ siyâsîlerindedir. ( Alman Milli Birliğinin kurulmasını gerçekleştiren meşhur Alman devlet adamı, Prens Bismarck -Bedrettin Keleştimur -“Prens Bismark Diyor Ki!”)
“Gök Sultan” “Cemiyetin en büyük haksızlığına uğramış tarihi şahsiyetlerden biri İkinci Abdülhamid’dir. Kendisinden önceki devirlerin ağır yükünü omuzlarında taşıyan, en güvenebileceği adamların ihanetine uğrayan ve dağılmak üzere olan, içi-dışı düşman dolu bir imparatorluğu otuz üç yıl zeka ve hamiyetle ayakta tutan bu büyük padişah, katil, kanlı, müstebid, kızıl sultan, cahil ve korkak olarak tanıtılmış, daima aleyhinde işleyen bu propagandanın tesiriyle de böyle tanınmış talihsiz bir insandır.” Nihal Atsız
Bugün yapılan her araştırma, Abdülhamid devrinin, bir açıdan önemli bir “modernleşme” devresi olduğunu daha açık bir şekilde göstermektedir.”Memleketin kültür seviyesini yükselten Sultan Hamid’dir.”
“Asker yaşatan Sultan” – Sivas yöresinden derlenen bir türkü
Abdülhamid öldü ama Abdülhamidler ölmez! – Abdülhamid ölmüş olabilir ama Abdülhamidler ölmez. Abdülhamidler ölürse insanlığın umudu söner, ufku kararır çünkü.Abdülhamid, öylesine inanmış, öylesine kendisini hedefe kilitlemiş bir dehaydı ki, üç cepheden (entelijansiya, basın ve düvel-i muazzama cephelerinden) kendisine ve Osmanlı’ya karşı verilen savaşı püskürtmeyi, hepsini etkisiz hâle getirmeyi tam 33 yıl başarmıştı.Abdülhamid, Osmanlı’yı durdurmak üzere iki asır üzerimize üzerimize gelen, gerek dışarıdan, gerek içeriden tezgâhladıkları oyunlarla Osmanlı’yı kuşatan Avrupalıların ve onların içimizdeki yerli uzantılarının ipliğini pazara çıkaracak derin bir tarih şuuruna, güçlü bir özgüvene, muazzam bir zekâya sahip bir hükümdar olduğunu dünya âleme ispat etmiş bir şahsiyetti.
Kaynak; Yusuf kaplan Hüküm dergisi Aralık sayısı
Abdülhamit devrinin her yirmidört saati bin muamma ile doludur. -Nizamettin Nazif Tepedelenlioğlu
Sultan Abdülhamîd Han’Kidmir;, İngiliz koramirali Sir Henry Woods hatıratında şöyle demektedir. “Bana göre sultan (2nci) Abdülhamîd, gelmiş geçmiş Osmanlı pâdişâhları arasında en müstesna mevkii işgal edenlerden biridir…akıllı, ve nazikti o zaman da İstanbul’a gelen seçkin Avrupalılar kendisini ziyaret etmek isterlerdi… Eğer sultan Abdülhamîd Han olmasaydı, devleti akılla idare etmeseydi, devlet çoktan yıkılmış olurdu. Sultan Abdülhamîd ,(it-tihat terakki tarafından darbe yoluyla)düşürülmeseydi (1907) Birinci cihân (dünya) savaşı patlamıyacaktı.(1918) Aksini farz etsek bile Sultan, Türkiye’yi tarafsız bırakacak ve harbden sonra hiç yıpranmamış bir Türkiye, yıpranmış devletler arasında sivrilecekti… Yoksul halk tabakalarının bütün dertleriyle üzülerek ilgilendi ve doğrusu hıristiyan tebeasını da ayırmadı. Çok büyük olan servetini bu yolda kullandı… Devlet yönetimini Bâb-ı âlî’den Yıldız’a alarak sistemi bozdu. Avrupa büyük basınını günü gününe ve mühim kitapları yayınladıkları aynı yıl tercüme ettirip, okur veya okuturdu. Bu şekilde 6.000 kitap tercüme ettirmiştir ki, defterler hâlinde kütüphânesinden çıkmıştır.
Kaynak; Kaynak; Osmanlı kültür medeniyeti 1-2 cilt .Abdülhamid’in Kurtlarla Dansı 1- 2
Oyun yeni baştan başlıyor… Tarih yeniden yazılıyor… Kurtlarla Dans devam ediyor…
Abdülhamid′siz bir yüz yıl yaşadık. Onun yokluğunda bir imparatorluğun un ufak oluşuna ve o enkazın içinden ′küçük Osmanlı′ diyebileceğimiz Misak-ı Milli fikrinin doğuşuna tanık olduk. Şimdi toparlanıyoruz ve yeniden küresel bir aktör olma yolundayız. Artık ufuklara bakarken kendimizden daha eminiz. Bu açılımlar döneminde bir tarih açılımı, dolayısıyla Abdülhamid açılımı kaçılmaz.
Mustafa Armağan Abdülhamid′in Kurtlarla Dansı 2′de yine özgün belge ve bilgilere dayanarak Sultan Abdülhamid′in bugüne kadar anlatılmayan yönlerini okurlarına sunuyor.
Türkiye′ye eğitimde altın çağ yaşatan,
New York′taki Webb′den Londra′daki Quilliam′a özel görevler veren,
Küba′ya ajan gönderen, Sri Lanka’da ( Hameedia Boys’ School Okulu ) açtıran, Çin’de Pekin Üniversitesi açtıran Belarus filipinler Mindau adasında Şikagoda -Singarpur (her yıl ölüm dönümünde ) dualarla anılan
Abdülhamid bu… Her sayfasında şaşıracağınız bir kitap…
Kaynak; Abdülhamid’in Kurtlarla Dansı 1- 2
Osmanlı devleti ‘ en modern eğitim kurumlarına sahipti.
Quataert’e göre “Abdülhamid idaresinin tarım reformlarında elde ettiği başarılar etkileyiciydi.”
Donald Quataert, Anadolu’da Osmanlı Reformu ve Tarım adlı bu eserinde Osmanlı’nın “çöküş yılları” diye lanse edilen II. Abdülhamid döneminin Anadolu’suna yeniden bakmaya davet ediyor. Eserinde gösterdiği bu şaşırtıcı dinamik resim, bildiklerimizden oldukça farklı bir gerçekliğe götürüyor. Sultan II. Abdülhamid’in tarımın ve çiftçiliğin geliştirilmesi için gösterdiği şahsî gayretler, kurulan numune çiftliklerinde modern tarımın makineli hale getirilmesi çabaları, öbür yandan Bağdat demiryolunun yapımıyla Anadolu’nun içine akan büyük hareketlilik, ürünlerin kıyı şehirlerine çok daha ucuz ve hızlı aktarılabilmesinin sağladığı ticari tarıma geçiş ve zenginleşme ile bütünleniyor. Bu resimde devlet, Düyun-u Umumiye’nin kaynaklarımızı emen varlığına rağmen hiç de pes etmiş görünmez. Tarım bürokrasisi kurulur. Ticaret odaları, Ziraat Bakanlığı (Nezareti), Ticaret ve Ziraat Meclisi, Ziraat okulları ve asıl tarım reformlarını yürütecek olan Ziraat Hey’et-i Fenniyesi… Tabii bu reformların finansörlüğünü üstlenecek olan Ziraat Bankası da verdiği kredilerle Anadolu insanının üretkenliğini artırma çabasının destekçilerinden biri olmuş, dahası, küçük üreticiyi tefecilerin elinden kurtarmıştır. Quataert’e göre “Abdülhamid idaresinin tarım reformlarında elde ettiği başarılar etkileyiciydi.” Her zaman istenilen sonuçlar alınamasa da, devletin öncülük rolü ve halkın önüne çıkar fırsatları değerlendirme çabası, Cumhuriyet döneminin de tarım paradigmasını oluşturacaktı.
Kaynak; Donald Quataert, Anadolu’da Osmanlı Reformu ve Tarım
II. Abdülhamid, Ziraat, Eğitim
Osmanlı Devleti’nin çeşitli vilayetlerinde ziraat mektebi açmak suretiyle Sultan II. Abdülhamid bu konudaki hassasiyetini göstermiştir. İstanbul, Selanik ve Bursa’da açtırdığı ziraat okulları modern tarımın gelişmesinde etkili olmuştur. Kaynak; II. Abdülhamid, Ziraat, Eğitim- Yrd. Doç. Dr. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Osa Tarih Eğitimi Anabilim Dalı
Sultan Abdulhamid Han döneminde tarıma o kadar çok önem veriliyordu ki,belgeler; yüzeysel de olsa, konunun mahiyetini daha iyi anlamamıza sebep olacaktır. Kaynak; Kara Kaplı Defter’Oktan Keleş
II. Abdülhamid döneminde meslek okulları ve yüksek (lise-üniversite) okullar da açılmıştır.daha sayamadığımız birçok yenilik ve modernleşme hareketi bu dönemde görülmektedir.Sonuç olarak, II. Abdülhamid döneminde çağın gerektirdiği Ģekilde, modern tarım hususunda eğitim yapılmaya çalışılmıştır. Bu dönemde kurulan ziraat mektepleri, Cumhuriyet dönemine de ışık tutmuştur.Kaynak; 1; Çoşkun Yılmaz, II. Abdülhamid Modernleşme Sürecinde İstanbul, Seçil Ofset, Ġstanbul 2010 s.313. 2; Alpay Kabacalı,Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e İmparatorluk ve Nesnel tarihin Prizmasından Aldülhamid, Deniz Kültür Yayınları, Ġstanbul 2005, s.234.Abdülhamit’in en önemli özelliklerinden biri de eğitime verdiği önemdi. O, kurtuluşun eğitimle olacağına inanıyordu. Bu nedenle büyük bir eğitim projesine girişti.eğitime başladı.
Kaynak; Ulaş Salih Özdemir | Devlet Gazetesi
II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİNDE ZİRAİ EĞİTİME BİR BAKIŞ.
Büyük siyasi sorunları ile ilgili ise Sultan modernizasyon (reform) ve ülkenin kalkınması için çaba sarf. etti ,Eğitimde yakından ilgilenen bir Sultan abdulhamid II oldu. Onun yönetimi her alanda eğitim yenilikleri ile bilinir. Tarım ile dağıtılır ve bir çiftlik sahibi olarak daha önce tahta onun katılım olarak bir servet kazandı. Sultan Abdulhamid II çeşitli illerde tarım okulları açarak bu konu hakkında yaptığı duyarlılık gösterdi.
Kaynak; Doç.Dr Özgür Yıldız;Muğla Üniversitesi“ II. Abdülhamid Döneminde Zirai Eğitime Bir Bakış” Turkish Studies – International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/4 Fall 2012, p. 3273-3289, Doi Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.3710 – 2012 )Sultan II. Abdülhamidin Mirası:Yıldız Teknik Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Fatmagül Demirel tarafından hazırlanan ve İstanbul Ticaret Odası tarafından yayınlanan kitapta, Sultan 2. Abdülhamid döneminin binalarının fotoğraflarla anlatıldığı kitapta, 2. Abdülhamidin tıp, mühendislik, eğitim, ulaşım ve devlet bürokrasisinin gelişmesi için gerçekleştirdiği yeniliklerin serüveni de yer alıyor.Kaynak; Dr. Fatmagül Demirel -Sultan II. Abdülhamidin Mirası:)
Osmanlı’nın Sanayi Devrimi ile birlikte ekonomik gücünü yitirdiği, üretimde sadece Avrupa mallarına bağlı kaldığı söylendi. Fabrikalaşamadığı, imalatın mahalle arası dükkânlarda, iki kişiyle çalışan atölyelerde kaldığı anlatıldı. Kısacası, sanayi çağının gerisinde olduğu yazıldı tarih kitaplarında.Peki gerçekten böyle miydi?
Durumun pek de göründüğü gibi olmadığını Osmanlı tarihçisi Amerikalı Donald Quataert, “Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü” adlı çalışmasında ortaya koyuyor. Quataert, söz konusu dönemin (19. yy.) bilinenin aksine Osmanlı imalatçılığının en canlı zamanı olduğunu söylüyor. Hatta değişen şartlara Osmanlı’nın nasıl ayak uydurduğuna, Avrupalılarla rekabette yaratıcı yöntemler geliştirdiklerine değiniyor.
Kaynak; Osmanlı tarihçisi Amerikalı Donald Quataert, “Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü”
Abdülhamid Han, saltanatı müddetince, milyonlarca kilometrekare toprağa sahip bir ülkede, eğitim, kültür, sanat, mimari, askeri teşkilat, sağlık, iktisat, bilim ve teknoloji sahalarında yaptığı yenilik ve hizmetlerle devlet ve millete şeref ve itibar kazandırmıştır. O devirde yapılan atılımların birçoğu hâlâ bilinmemektedir. Daha da garibi, o devrin teknolojisiyle hazırlanan projelerin pek çoğu günümüzde bile henüz gerçekleştirilememiştir.
Düşmanlarının bile siyasi bir deha demekten kendini alamadığı bu sultanın devri, yakın tarihimizde bilinmesi gereken mühim teferruatlar ihtiva etmektedir. Böyle bir devirde, günümüzde 40 küsür devletin kurulduğu toprakları ve milletleri idare etmek, maddeten ve manen yetişmiş olmayı; kısa mesafeli ve küçük hesaplar değil, dünyayı kapsayan plan ve projeler yapmayı; kısacası, uzakları görebilen bir bakışı gerektiriyordu.
Uzakları Görebilen Hükümdar Abdülhamid Han devrinin daha iyi anlaşılması ve geleceğe ışık tutacak fikirlerin zihinlerde yeşermesi ümidiyle o devre mercek tutan bu kitabı siz kıymetli okuyucularımıza takdim ediyoruz.
Kaynak; Yazar: (: Osman Doğan – Selman Kılınç) Sayfa Sayısı: 240 -Uzakları Görebilen Hükümdar- 13,5 x 21 cm – Karton kapak – ISBN: 978-9944-905-83-1 – İstanbul 2010
Marmaray İkinci Abdülhamid’in Projesiydi.
Kaynak; TARİHİN PUSULASI / ERHAN AFYONCU
İstanbul’un iki yakasını denizin altından birleştirecek 150 yıllık hayal olan Marmaray, 5 gün sonra açılıyor. “Yüzyılın projesi”nin hizmete girmesiyle birlikte Sultan Abdülhamit’in boğazı yer altından geçme rüyası da gerçekleşmiş olacak. Abdülhamid Han’ın yapılması için çok çaba sarf ettiği ve dünyanın ilk tüp geçit projesi “Cisr-i Enbubi-Tüp Geçit”i İşte Abdülhamid’in Marmaray’ı”Boğaz’a ilk köprü yaptırmak isteyen ve ilk proje hazırlatan Sultan Abdülhamiddir.
Osmanlı Devleti döneminde tasarlanan en dikkat çekici projelerden birinin Cisr-i Enbubi (tüp geçit) dir. “Düşünebiliyor musunuz, 100 yıl önce daha Batı’da bile pek uygulanmadığı dönemde Boğaz’a tüp geçit yaptırmaya kalkmışlar. Bu Osmanlı padişahlarının teknolojiyi yakından takip ettikleri, yeniliklere açık oldukları, ülkelerinin gelişmesini, refahını düşündükleri anlamına geliyor.
Kaynak; Türk Tarih Kurumunun Başkanı Metin Hülagüİstanbul’a ilk boğaz köprüsü projesi, II. Abdülhamid zamanında yapılmış. Üstelik sadece proje de değil. Bosphorus Railroad Company tarafından tasarıları bile hazırlatmış bu projenin.
II. Abdülhamid, ilk boğaz köprüsü projesiyle kalmamış bir de tüp geçit projesi hazırlatmıştır. 1891 yılında II. Abdülhamid tarafından, Fransız S. Preault Demiryolu Şirketi’ne çizdirilen tüp geçit projesine göre Rumeli yakası ile Üsküdar arası, yapılacak tüp geçit ile birbirine bağlanacaktı. Bu projenin günümüzden 115 yıl önce düşünülmüş olması bile, II. Abdülhamid’in ne derece ileri görüşlü bir devlet adamı olduğunu ispatlamaya yeter. (goncadergisi Şubat 2007)Dünyanın ilk isabetli torpido atışı yapabilen ilk denizaltısı, ülkemize getirilen ilk araba ve telefona kadar bir çok gelişmenin öncüsü olan Sultan II. Abdulhamid teknolojiye ve yeniliklere merakıyla ilklerin padişahı oldu.
Dünyanın ilk denizaltısını 1719 yılında Osmanlı İmparatorluğu zamanında Ser Mimar İbrahim efendi yaptı.(türkiye dergisi -ilklerin padişahı )Dünyada ilk denizaltıyı 1719’da biz yaptıkDünyanın ilk denizaltısı 1719 yılında Mimar İbrahim Efendi tarafından yapıldı.Dünyanın ilk denizaltısı 1719 yılında Mimar İbrahim Efendi tarafından “Tahtelbahir” adıyla yapıldı. Bu buluş Seyyid Vehbi’nin Sürname-i Hümayun adlı kitabında anlatılıyor. Bundan yüz yıl sonra Sultan 2. Abdulhamid tarafından yaptırılan denizaltı da ilk torpido atabilen denizaltısı oldu.
Kaynak; Vehbi Sürname-i Hümayun
Dünyanın İkinci Denizaltısı İstanbul’da Yapıldı!
Dünyanın ikinci denizaltısı 1887 yılının Şubat ayında denize indirilen “Abdülhamid” isimli denizaltımızdır. Tabii ki bu denizaltıyı yaptırma fikri yine aynı dedemizden çıkmıştır. Üstelik o günün parasıyla 22000 sterlin tutan harcamaları da devletin kasasında değil kendi cebinden ödemiştir. Her ne kadar yapılan ilk denizaltının bir kısmı suyun üzerinde kalsa da Ocak 1888’de denize indirilen “Abdülmecid” denizaltımız denizin derinliklerine inmeyi başarmıştır. Bu ikinci denizaltımız, gerek seyir, gerekse dalma ve torpido atma denemelerini başarıyla bitirmiştir. Böylece dünyada ilk torpido atan denizaltı unvanı, iki numaralı denizaltımız olan “Abdülmecid”in olmuştur. (Seyfullah Arpacı-goncadergisi Şubat 2007)Abdülhamid Han, bütün Anadolu’yu baştan başa dolaşacak bir karayolu ağını da projelendirilip tatbikata geçirmiştir.Kaynak; M.armagan -Abdülhamid’in Kurtlarla DansıHamidiye (2nci abdülhamid) Egitim Politikası ;Hamidiye egitim politikasıyeni okullar, yeni binalar, haritalar ve ders kitaplarının yeniden olusturulmus içerikleri ile yeni bir tarz olusturma gayreti içindedir. Kitabın tamamında aranan, Hamidiye egitim politikasının özellikleridir.Hamidiye hükümeti (2nci abdülhamid) batılılasma ugruna batılılasmanın pasif bir taklitçisi olmak yerine, Osmanlı okullarının yerel icaplar dogrultusunda sekillenmesini istemektedir.Devlet yetkilileri, pozitif,rasyonel bilimin imparatorlugun sorunlarına çözüm olacagına inanmaktadır.Avrupalı ve laik olan materyallerin yerine Osmanlı ve Hslam gelenegi ile uyumlu olanları getirmeyi istemistir. Pek çoktarih arastırmasında geçen “laik egitimi” temin etmenin ötesinde, ortaya çıkanegitim programı bu nedenle karmasık bir Dogu-Batı sentezidir.Hamidiye egitim politikası amaçlarına ulasabilmek için egitimi her yönüyle yeni bastan olusturma gayretindedir. Hktidar, yerli ve yabancı etkisini daha dengeli bir temelde görmek için hesaplar yaparak, rotasını gelecegeçevirmistir.Hamidiye egitim politikası, zamanlaması, iyimser ruhu, devlet güdümlü programı ve yeni yurttas/tebaa yaratma gayreti ile yeryüzündeki çagdaslarıyla uyum içindedir.Benjamin C. Fortna Hamidiye egitim politikasını ve neticelerini söyleözetleyerek kitabını bitirir;Benim düsünceme göre, Hamidiye döneminin egitim çabaları bir girisim olmak açısından daha önemlidir.Kaynak; 1;II. Abdülhamid Dönemi Egitim Politikası Üzerine Önemli Bir Çalısma: “Mekteb-i Hümâyun, Osmanlı)2; Benjamin C. Fortna, Mekteb-i Hümayun, Osmanlı 0imparatorlugunun Son Döneminde Devlet ve Egitim, Hletisim Yay., Hstanbul 2005,
İlk kız okulları II. Abdülhamid zamanında açılmıştır.
… Osmanlı’nın son zamanlarında bile kızların eğitimine ayrı bir özen gösterildiği ve önem verildiği aşikârdır. Kızlar önce “Sıbyan Mektepleri”ne (ilkokullar) alınıyor, oradan “Rüşdiye”ye (ortaöğretim), “İnas Rüşdiyeleri”ne (kız lisesi), “Kız İdadîleri”ne, “İnas Darülfünunu”na, (Kız Üniversitesi) geçiyordu… Meslekî eğitimde ise “Kız Sanayi Mektepleri”, “Ana Mektebi”, “Ebe Mektebi”, “İnas Sanayi-i Nefise Mektebi” (Kız Sanat Okulu) vardı… Cumhuriyet döneminde kurulduğu sanılan, “Kız Öğretmen Okulları” bile bir Osmanlı(II. Abdülhamid eseridir)… Kaynak; Tarihi; Yavuz Bahadıroğlu – 18 Şubat 2013Sultan ikinci Abdülhamîd hân ülkenin her köşesinde aynı tasarım ve değerde liseler (ar-ge -yapınlama süreci) yaptırdı. 1950 senesinde Bursa ( Bursa ‘da İpek böcekçiliği Enstitüsü ) askerî lisesinin müdürü, Bursa erkek lisesini ziyârete gitmişti. Lise müdürü kimyâger Rıfat bey, (okulun en iyi odasını kendinize ayırmışsınız. Böyle haksızlık olur mu?) dedi. Rıfat bey, (Bu lisenin her odası böyle güzel, havadar ve hoştur. Ben Manastırda bu binâda okudum. Sultan Abdülhamîd hân, büyük şehirlerde hep aynı binâları, aynı güzellikle ve aynı metânet ile yaptırmıştır. Bu binânın bakıma / tâmîre ihtiyacı hiç olmadı. Hâlbuki, karşımızda geçen sene yapılan ticâret lisesinin bu sene duvarları çatladı. Şimdi tâmîr ediliyor) dedi, tarihi birçok bilgiler verdi. Ankarada, Yenişehr istasyonundaki üstünde (Ankara lisesi) de Bursadaki lisenin aynısı idi..Kaynak; Hüseyin Hilmi Işık Kimyadaki Buluşu ve Yazdığı Kitaplarla Tanınan Yirminci Yüzyıla damgasını Vurmuş Olan Bir Bilim Adamı ve İslam Alimidir. Eczacı, Matematik, ve Kimya,Ögretmeni ve Türkiyenin İlk Yüksek (profesyonel ) Kimya Mühendisi. Hakikat KitapeviSultan Abdülhamîd Han’ın eğitim ve îmâr bakımından hizmeti büyüktür. Bunlar, onun dikkatle tâkib ettiği hususlardı. Sultan, hükümdarlığı boyunca en çok hizmet ve gayreti bu sahada yapmıştır. Onun bu faaliyetlerini düşmanları bile kabul etmiştir. Onun devri, ilmî, edebî, dînî yayınlar bakımından Osmanlı Devleti’nin en zengin ve verimli zamanlarından biridir. Matbaaların sayısı artmış; neşriyat faaliyeti fevkalâde gelişmiştir. Her ilim dalında yeni ve modern eserler basılmış, lügatler, ansiklopediler neşredilmiş, Türk lügatçiliği bugün bile o devrin çalışmalarını geçememiştir.
Kaynak; 1; Osmanlı kültür medeniyeti 1-2 cilt .2;Abdülhamîd Devri Eğitim Sistemi (Bayram Kodaman, İstanbul)
Pasteur’e gönderilen üç bilim adamı!
1885 tarihinde kuduz aşısını bulan Pasteur’u Fransa hükümeti bile desteklememiş, böylece çalışmaları yarım kalmıştır. İşte bu haldeyken dedemiz Abdülhamid Han ona el uzatmış ve çalışmalarını geliştirmesi için İstanbul’a davet etmiştir. Her ne kadar Pasteur, ihtiyar olduğunu öne sürerek bu teklif kabul etmese de II. Abdülhamid Pasteur’ün yanına üç Osmanlı bilim adamını göndermiş ve onların eğitmesini temin etmiştir. Gönderilen heyet yaklaşık yedi aylık eğitimden sonra İstanbul’a dönmüş ve 1887 yılının başında, İstanbul’da Kuduz Tedavi Müessesesini kurmuştur.
Kaynak; goncadergisi Şubat 2007
Osmanlı belgeleri aslında ilk elektrikli arabayı ülkeye getire II. Abdülhamid Han dır. 1888 yılında Londra Elçiliği’ne emir veren padişah, İngiltere’den ilk elektrikli arabayı sipariş etti. Deniz yoluyla İstanbul’a getirilen ilk aracın deneme sürüşünü de dönemin Maliye Bakanı yaptı. Abdülhamid Han da arabayı Yıldız Sarayı’nda bizzat kendisi denedi. Sultan’ın elektrikli arabayla küçük bir kaza yaptığı da rivayetler (osmanlı arşivleri) arasında.
Kaynak; Gazeteci-Yazar Hakan Yılmaz -Yeni Şafak
Abdülhamid’in modern eğitim projesi ;
Bilinenin aksine, Osmanlı tarihinin en canlı eğitim hamlesi, Abdülhamid dönemine rastlar. Sevan Nişanyan’ın (yanlış cumhuriyet isimli kitap) hesaplamalarına göre Türkiye, Abdülhamid dönemiyle kıyaslanabilecek bir okullaşma düzeyine yeniden ancak 1950’li yıllarda ulaşabilmiştir. Mesela 1895’te TC sınırlarına tekabül eden bölgede bine yakın (835) ortaokul ve lise bulunuyorken 1923’te bu sayı 95’e düşmüştür. 1895’teki yüz bine yakın öğrenci sayısı (97.837), 1950-51 sezonunda aşağı yukarı aynı seviyede seyretmektedir (90.356). Öncesiyle kıyasladığımızda Abdülhamid dönemindeki eğitim patlaması daha görünür hale gelir. Tahta geçtiği yıl 250 olan rüşdiye sayısı 1909’da 900’e, 6 olan idadi sayısı 109’a çıkmıştır. 1877’de İstanbul’da sadece 200 tane modern ilkokul varken 1905’te 9 bine çıkmıştı. Her yıl ortalama 400 ilkokul açılmıştır ki, bu, Cumhuriyet döneminde bile kırılamamış bir rekordur.
Kaynak ;Mustafa Armağan (Abdülhamid hakkında yanlış bilinen 10 şey)
Sultan Abdülhamîd Han’ın Yaptırdığı ilk, orta, lise ve yüksek okulların bir hayli çok olduğu, devrinde çıkan ve hemen her sayısında yaptırılan mekteplerin resimlerine yer veren mecmualardan anlaşılmaktadır. Yine bu devirde yüksek payelerle taltif edilen ilim adamları dâima üstün tutulmuştur.Sultan Abdülhamîd Han, memleketin her köşesine okullar yaptırarak, eğitim ve öğretimin sıkı bir şekilde yapılmasına gayret sarfetmiştir. Basra, Bağdâd, Musul, Haleb, Suriye, Beyrut, Kudüs, Hicaz, Yemen, Bingâzi ve daha pek çok yerde ilk, orta, lise ve yüksek okul yaptırmıştır. Anadolu ve Rumeli’de yaptırdığı orta ve yüksek mekteplerin mikdârı bir hayli kabarıktır. Bunlardan bir kısmı günümüzde de öğretime devam etmektedir.
Kaynak; 1; Osmanlı kültür medeniyeti 1-2 cilt .2;Abdülhamîd Devri Eğitim Sistemi (Bayram Kodaman, İstanbul)
Bu kitap, osmanlı “gerici” değil “yenilikçi” ve parlak bir devir olduğunu gösteren bir fotoğraf albümüdür.Bu albüm, 34. Osmanlı padişahı olan Sultan İkinci Abdülhamid Han’ın maârifin (eğitim) muasır bir seviyeye çıkarılması için memleket sathında açtırdığı mektepleri mevzu edinen ve o devirden günümüze kalan görmelik malzemeden seçilerek oluşturulan bir fotoğraf albümüdür. Mekteb-i Harbiye ve Mekteb-i Bahriye denilen Kara ve Deniz Harp Okulları ile bilumum ortaokul ve lise seviyesindeki mektepler, her bakımından büyük gelişmelere tabi tutulmuş ve memleket sathında birçok yerde sayıları artırılmıştır.Mekteb-i Mülkiye, Mekteb-i Hukûk, Sanayi-i Nefîse Mektebi, Dârulmuallimîn ve Dârulmuallimât, Mâliye Mektebi, Ticâret Mektebi, Ziraat Mektebi ile deniz ticâreti, orman ve maâdin, lisan mektepleri bunlardandır. Ayrıca tıp sahasında da büyük gelişmeler olmuştur. Askerî ve sivil olarak lise ve yüksek okul seviyesinde çok sayıda tıp mektepleri açılmıştır.Mütehassıs (uzman,prof) yetiştirmek maksadıyla yüksek okullar (üniversite) hep Abdülhamid Han devrinde açılmıştır. Yine Abdülhamid Han zamanında pek çok yerde açılan sanayi mektepleri bulunmaktadır. meslek ve sanat sahibi yapmak maksadıyla açılan bu okullardam pek çok bölüm bulunmaktaydı. Bir de devlet tarafından alınan izinle açılan husûsî mektepler (özel okullar) bulunmaktadır. Bütün bu mekteplerle ilgili de albümümüzde çok sayıda fotoğraf vardır.Bu albüm çalışması, “Osmanlı ne yapmış ki” diyenlere sadece mektep bazında verilecek en güzel bir cevaptır. Bu albüm bir devletin sadece bir padişahı zamanında maârif sahasında yaptığı faaliyetlerden bir nebzedir. Bu albüm, Selanik’ten Trablusgarb’a, Yemen’den Yanya’ya, Hanya’dan Bursa’ya, Vidin’den Bağdat’a kadar eğitime verilen kıymetin yansımasıdır. Bu albüm 33 yıllık bir devrin maarif (eğitim) bilançosudur. Hasılı bu albüm, osmanlı “gerici” değil “yenilikçi” ve parlak bir devir olduğunu gösteren bir fotoğraf albümüdür.Kaynak; Sultan Abdülhamîd Han Devri Osmanlı Mektepleri – Osman DoğanSultan İkinci Abdülhamid Han eğitime, sağlığa ve bilime büyük önem verdi bu amaçla, Osmanlı’nın Türkiye Cumhuriyeti devleti sınırları içerisinde kalan toprakları üzerinde 5 bin eğitim kurumu yaptırdı, Balkanlar, Akdeniz ve Afrika ülkeleriyle bu rakam 25 bine ulaşmıştır.Kaynak; Tarihçi -Mustafa Armağan
Sultan Abdülhamîd Han, Kaliteli eleman, memur , aydın ,yetiştirmek üzere açtığı yüksek okullardan bâzıları: Mekteb-i Mülkiye, Güzel San’atlar Akademisi, Yüksek Ticâret Mektebi, Hukuk, Yüksek Mühendis Mektebi, Bursa’da İpekçilik Mektebi, Halkalı Zirâat ve Baytar Mektebi, Yatılı Kız Lisesi, Mülkiye Lisesi, Üsküdar Lisesi, Mâden Arama Mektebi, Fen ve Edebiyat Fakülteleri, Dilsiz ve Sağırlar Mektebi. Bir çok vilâyetlerde(il) dârülmuallimînler (lise ve üniversiteler) ve bunlar gibi pek çok mektepleri hep sultan Abdülhamîd Han yaptırmıştır.
Kaynak; 1; Osmanlı kültür medeniyeti 1-2 cilt .2;Abdülhamîd Devri Eğitim Sistemi (Bayram Kodaman, İstanbul)
Sultan Abdülhamîd Han,Askerî Tıbbiye’den çıkan hekimlerin (doktor) staj yapmaları gayesiyle, 1898 senesinde Viyana’dan başka bir yerde eşi bulunmayan Gülhâne Tabâbet-i Askeriye Tatbîkât Mektebi kuruldu. Bu okulun kurulması için Bonn Üniversitesi cerrahî profesörü Robert Rieder, getirildi. Her bölümün laboratuvarları en yeni âlet ve makinalarla teçhiz edilmişti.Bu laboratuvarlara her talebe için birer mikroskop konulmuştu. Avrupa’dan getirilen seçme profesörlerin yetiştirdikleri hekimler, daha sonra tıb fakültelerinde hocalık yaparak gençlere modern tıb bilgilerini öğrettiler ve değerli mütehassıs hekimler yetiştirdiler. 1903 senesinde Haydarpaşa Mekteb-i Tıbbiye-i Şâhâne ve bunun denetimi altında ve tıb yanında bir de ecza sınıfı bulunan Şam Tıbbiyesi açıldı.
Kaynak; 1; Osmanlı kültür medeniyeti 1-2 cilt .2;Abdülhamîd Devri Eğitim Sistemi (Bayram Kodaman, İstanbul)
Sultan Abdülhamîd Han; Hastahâneler, klinikler, modern tıbbî âlet ve edevat hep bu devirde yaptırılmıştır. Kendi parasıyla yaptırdığı Şişli Etfal Hastahânesi, bir kısım masraflarını kesesinden karşıladığı Darülaceze, bunların en mühimlerindendir. Beyoğlu Kadın Hastahânesi yine onun eseridir. Mehmed Fahri Bey, Besim Ömer, Asaf Derviş, mîralay Remzi, Ziya Nuri, mîralay Mehmet Şâkir Bey, Mazhâr Osman gibi doktorlar bu devrin meşhur simaları arasındadır. Bunlar gibi daha yüzlerce tabib ve mütehassıs, Avrupa ve dünyâ tıb çevrelerinde söz sahibi idiler. Herbiri İstiklâl harbinde hizmet görmüşler, sonradan kurulan tıb fakülteleri ve yetişen elemanlar, bu devirde yetişen ilim adamlarının eseri olmuştur. Ayrıca, yüksek okullara talebe yetiştirmek üzere ilk ve orta öğretime çok önem verdi. Bütün vilâyetlere batı tarzında okullar açtırdı. İbtidâî ismi verilen ilk mektepleri köylere kadar götürdü. Rüşdiye yâni ortaokullardan itibaren yabancı lisan öğrenimi mecburî tutuldu. Memleketin çehresi değişti, kültür seviyesi yükseldi. Ancak bu mekteblerde yetişen kültürlü genç neslin büyük kısmı Çanakkale savaşlarında şehîd oldu.
Kaynak; 1; Osmanlı kültür medeniyeti 1-2 cilt .2;Abdülhamîd Devri Eğitim Sistemi (Bayram Kodaman, İstanbul)
Sultan Abdülhamîd Han; Müze-i hümâyûn (Eski eser müzesi), Askerî Müze, Yıldız Arşivi ve Kütüphânesi, Bâyezîd Kütüphânesi’ni kurdurduğu gibi, kütüphânelerdeki kitapların kataloglarını yaptırdı. Abdülhamîd Han, basın ve yayın çatışmalarını desteklediği için kitap, dergi, mecmua ve gazete sayısında büyük artışlar meydana geldi (Bkz. Basın ve Matbûât). İstanbul başta olmak üzere, diğer şehirlerin, önemli yerlerin fotoğraflarını çektirip, değerli bir albüm kolleksiyonu hazırlattı. Bu albümler, bugün İstanbul Üniversitesi Kütüphânesi’nde mevcuttur.
Kaynak; 1;Osmanlı kültür medeniyeti 1-2 cilt .2;Abdülhamîd Devri Eğitim Sistemi (Bayram Kodaman, İstanbul)
Sultan Abdülhamîd Han’ın askerî sahadaki hizmetleri de takdire şayandır. Balkan harbi ve Birinci dünyâ savaşı sırasında orduda vazîfeli bütün subaylar ile Millî mücâdelenin komutanları onun devrinde yetişmiştir. Çok mikdarda tüfek, yüzlerce serî ateşli topları hep o te’min ettirmiştir. İstanbul ve Çanakkale boğazlarını tahkim ettirdi. Pek çok askerî te’sisleri tamir ettirip yenilerini yaptırdı. Memleketin başına gelecek felâketi önceden tahmin ettiğinden ona göre hazırlık yaptırdı. Birinci cihân harbinde Çanakkale, sultan Abdülhamîd Han’ın yaptırdığı istihkâmlarla kendini savunmuştur.
Askerî sahada ön safta yer alabilmemiz için ilmî, fenni; teknik her hususta yenileşmenin, muasır seviyeyi aşmanın ideâlini dâima muhafaza etmiştir. İlk defa denizaltı proje ve inşâsı hususundaki başarılı çalışmaları bunların en bariz örneğidir. Harp gücünü kaybetmiş eski gemileri Haliç’e çekip, Avrupa’da yeni yapılan üstün evsaflı kruvazörler, zırhlılar ile donanmayı kuvvetlendirdi. Askerî ıslâhat için Almanya’dan uzmanlar getirttiği gibi, eğitim için bu ülkeye Türk subayları gönderdi. Askerî rüşdiyeleri ve idadileri çoğalttı. Kâğıthâne’de bir poligon kurdurdu.
Kaynak; 1; Osmanlı kültür medeniyeti 1-2 cilt .2;Abdülhamîd Devri Eğitim Sistemi (Bayram Kodaman, İstanbul)
Abdülhamîd Han, zirâat, sanâyî ve ticâret odalarını açtırdı. İlk defa bugünkü mânâda nüfûs tahrîri (sayım) teşkilatını kurarak memlekeldeki insan gücü ve mal varlığının istatistiğini yaptırdı ve senelik artış ve düşüşün düzenli bir şekilde tesbit edilmesini sağladı. Hereke kumaş fabrikasını genişletti. Çini fabrikası açtırdı. İmâr ve bayındırlık faaliyetlerine hız verdi. Anadolu ve Rumeli’de yol bulunmayan yerlere şose yaptırdı. Terkos suyunu İstanbul’a getirtti. Osmanlı Bankası ve Reji binalarını yaptırdı. Hamîdiye kâğıt fabrikası, Kadıköy havagazı fabrikası, Osmanlı sigorta şirketi, Beyrut limanı rıhtımı, Sakız limanı rıhtımı, Küçük su barajı, Haydarpaşa rıhtımı, Galata, Tophâne rıhtımı, Dolmabahçe saat kulesi, Mum fabrikası ve Tuna nehrinde Demirkapı kanalı hep bu pâdişâhın eseridir. Ayrıca Ereğli kömür ocakları çalıştırıldı. Haydarpaşa İstasyon binasını yaptırdı. Beşiktaş tepesindeki Yıldız Sarayı’nı ve önündeki câmiyi yaptırdı. Kâğıthâne’deki Hamîdiye suyunu halkın istifâdesine sundu. Elmadağı’ndan Ankara’ya tatlı su getirdi.Yeni postahâne binasını, Medîne-i münevvereye kadar telgraf hattını, Bingâzi telgraf hattını yaptırıp, İstanbul-Köstence arasına kablo döşetti. Musul ve Kerkük civarında petrol kuyuları açtırdı. Hamîdiyye piyade kışlalarıyla, topçu kışlası ve hükûmet konağı yaptırmıştır.
Kaynak; 1 Osmanlı kültür medeniyeti 1-2 cilt .2;Abdülhamîd Devri Eğitim Sistemi (Bayram Kodaman, İstanbul)
Abdulhamit ‘in siyasi dehası (Tarihçi Nihal Atsız);Abdulhamit Osmanlı ordusunu, o zamanın en mükemmel silâhları ile, meselâ mavzer tüfekleriyle silâhlandırdı. Denizci devletlerin ve Rusların denizden yapmaları mümkün taarruzlara karşı, İstanbul ve Çanakkale Boğazlarını tahkim etti. Ve, Birinci Dünya Savaşı’nda İngilizlerle Fransızların 18 Mart 1915 saldırıları bu istihkâmlarla durduruldu.Mükemmel kurmaylar yetiştirdi. 1914-1918 savaşı ile İstiklâl Savaşı’nı bunlar idare ettiler.Abdulhamit Büyük Osmanlı borçlarının üçte ikisini ödedi. Pek çok okul açıldı. Pek çok yol ve köprü, ayrıca hastahane ve çeşme gibi hayrat yaptırdı. Görülmemiş bir haber alma şebekesi kurdu. Yabancı elçilerden bile casusları vardı. Avrupa’da kuş uçsa haberi oluyor, aleyhimizdeki kararları önceden öğrenerek tedbirini alıyordu. Hilâfeti, Osmanlı Hanedanından almak için Mısır’da kurulan gizli bir derneğin üyelerinden biri Sultan Hamid’in adamlarından biri idi. Balkanlıların mezhep ve milliyet ayrılıklarını körükleyerek birleşmelerine engel olduğu gibi; İngiliz, Alman ve Rusları da birbirine düşürerek aleyhimizde birleşmelerini engelledi.Abdulhamit Memleketi doğrudan tehdit eden Moskof emperyalizmi ile batıdan tehdit eden Avrupa emperyalizmi ve onun temsilcisi İngiltere’ye karşı devleti savunan Sultan Hamid, ayrıca azınlıklar ve gafil hürriyetçiler (ittihat terakki) ile de uğraşmaya mecbur olmuş, güneyden gelen siyonizme de göğüs germiştir.Sultan Hamid için Osmanlı İmparatorluğunu, soyumuzun düşmanı Moskoflarla hilâfetin düşmanı İngiltere’ye, devletimizin düşmanları siyonizme ve azınlıklara, rejimin düşmanı hürriyetçilere karşı savunmak meselesi ve vazifesi vardı. Bunun için de, kendisinin devlet başkanı kalması gerekti. Kendisi çekilirse, devletin tutunamayacağı hakkındaki düşüncenin doğruluğu, çok geçmeden (10 sene sonra) gerçekleşmiştir.Dipnot; Nihal Atsız gibi bir düşünürün, Gök Sultan ünvanı ile onurlandırması, Abdülhamit Han’ın ne kadar büyük bir deha olduğunun bir göstergesidir.Kaynak; Nihal AtsızOcak Dergisi , 11. Sayı , 11 Mayıs 1956)
Abdülhamîd Han, Askerî, siyâsî, İktisadî ve ticarî gaye ile; Bursa demiryolunu, Yafa-Kudüs hattını, Ankara demiryolunu, Manastır-Selânik, Şam-Harran, Eskişehir-Kütahya, Beyrut-Şam, Afyon-Konya, İstanbul-Selânik demiryollarını döşetti. Böylece demiryolu uzunluğu Rumeli’nde 1993, Anadolu’da 2507 kilometre yükseldi.
Kaynak; 1; Osmanlı kültür medeniyeti 1-2 cilt .2;Abdülhamîd Devri Eğitim Sistemi (Bayram Kodaman, İstanbul)
Abdülhamîd Han, Anadolu dışındaki bütün müslümanların kendisine bağlanarak bir bayrak altında toplanmalarını, yeniden teşkilâtlanmalarını ve batı emperyalizmine karşı birleşmelerini istiyordu. Bu gerçekleştiği takdirde; başta İngiltere olmak üzere, Avrupa devletleri müslümanları sömüremeyecek, hattâ İslâm ülkelerine kötü gözle bakamıyacaklardı. Bunun için de memleketin her yerinde başlattığı demiryolu ağını Medîne ve Mekke’ye kadar ulaştırmak istiyordu. Bu şekilde İslâm dünyasındaki ulaşımı kolaylaştıracak, müslümanlar arasındaki bağlar kuvvetlenecek, böylece bütün müslümanlarda, başlarındaki halîfenin Abdülhamîd Han olduğunda fikir birliği hâsıl olacak, Osmanlı Devleti’nin liderliğinde birleşeceklerdi. Fakat, Mekke’ye kadar uzanacak 2000 kilometrelik demiryolunun masraflarını karşılayacak para, hazînede yoktu. Sultan, İslâm âlemi açısından bu hattın acilen yapılmasını istiyordu. Önce kendisi şahsî malının büyük bir kısmını bu yola ayırdı. Sonra da müslümanlardan yardım istedi. Afrika, Mısır, Afganistan, Türkistan, İran, Hindistan ve Osmanlı hududları içindeki müslümanlar canla başla bu yardıma koştular. Kısa zamanda milyonlarca altın toplandı ve Almanlara ihale edilerek, demiryolu hattı Medîne’ye ulaştı. Sultan Abdülhamîd Han’ın, Güneydoğu Anadolu’ya demiryolu ağını kurması Rusları; Hicaz demiryollarını yaptırması da İngilizleri telaşlandırdı. Çünkü eşit şartlarda Osmanlı ordusu her zaman düşmanlarına galip geliyordu. Son harplerde Osmanlı’nın mağlûb olmasının sebebi, sür’atle asker sevkiyâtı yapılacak yolların bulunmaması, cephelere Türk ordusunun zamanında yetişememesi idi. Eskişehir-Adana-Bağdâd hattının yapılması ile, Rusların, Doğu Anadolu üzerinden sıcak denizlere inme ve Kudüs-i şerîfi himaye hayâli sona eriyordu. Bağdâd ve Medîne hatları ise, İngilizlerin, Hindistan’a kısa yoldan geçme siyâsetine engeldi ve bununla Osmanlı’nın Mısır’a tekrar hâkim olması İhtimâli vardı. Abdülhamîd Han, demiryolunun emniyeti bakımından yolun denizle temas eden noktasını kontrol altında tutmak için Akabe kalesine iki tabur asker gönderdi. Bunun üzerine İngiltere, Osmanlı Devleti’ne bir ültimatom verdi. Sultan buna karşı İngiltere’nin buna hakkı olmadığını söyleyerek, yeni sınırı, kurulacak bir komisyonun belirleyeceğini bildirdi. Sultân’ın dâhiyane politikası neticesinde Akabe Osmanlı’da kaldı Sultan Abdülhamîd Han, İslâmıyetin emirlerini yapmakta ve yasaklarından kaçınmakta son derece hassasiyet gösterirdi. Abdestsiz yere basmazdı. İslâm’a aykırı yurt içinde ve dışında zararlı neşriyat yapılmaması, müslüman evlâdlarının dinlerini ziyana uğratmamaları için mümkün olan her hizmet ve faaliyeti yürütmüştür.
Sultan Abdülhamîd Han, dîn-i İslâm’ın ve memleketin (türk -islam aleminin) emniyeti için tedbirli olmak lüzumunu duydu. Bu sebeble iç ve dış düşmanların hareketlerini yakından takip için bugün istihbarat teşkilâtı (mit) adı verilen hafiye teşkilâtını kurdu. Bu gizli emniyet teşkilâtının başında bulunan kimseye, Serhâfiye-i hazret-i şehriyârî, yâni Pâdişâh’ın baş ajanı denirdi. Modern devletlere numune olacak şekilde kurduğu bu haber alma teşkilâtı, memleketin her köşesinde devletin aleyhinde yazılanları, gizli beyânnameleri, suikast hazırlıklarını, kısaca olup bitenleri, günü gününe Pâdişâh’a bildiriyordu. Bu iş için binlerce kişi vazifelendirildi.
Kaynak; 1; Osmanlı kültür medeniyeti 1-2 cilt .2;Abdülhamîd Devri Eğitim Sistemi (Bayram Kodaman, İstanbul)
Siyon (yahudi mason merkezli) Protokolü ;
Bu protokolde aynen şu maddeler mevcuttur:1. Gelecek nesilleri, ahlâka aykırı, telkinlerle ifsat etmeli, bozup yozlaştırmalı 2. Aile hayatını yıkmalı,3. İnsanlara aşağı sınıflarla tahakküm etmeli, azınlıkları kışkırtıp üste çıkarmalı.4. Sanatı zayıflatarak, edebiyatı müstehçen ve şehevî hale sokmalı,5. Mukaddesatı, hürmeti yıkmalı, hürmetle anılan kimseler hakkında rezilâne vak’alar uydurulmalı,6. Hududsuz bir lüks, başdöndürücü modalar icad etmeli, çılgınca sarfiyatı teşvik etmeli, herkesi borçlandırmalı,7. Kalabalıkların vakitlerini, eğlencelerle, oyunlarla oyalamalı, herkes düşünmekten alıkonulmalı,8. Müfrit (aşırı) nazariyelerle, halkın fikirleri zehirlenmeli, gürültü ve kargaşalıklar çıkarılmalı,9. Umumi hoşnutsuzluklar meydana getirilmeli, içtimai (sosyal) sınıflar arasına kin ve itimatsızlık sokulmalı,10. Aristokratlara müthiş vergiler koyarak, onlar bunaltılmalı,
11. Mal sahipleri ile işçilerin arasını bozmalı, grevler sabotajlar tertip ettirilmeli, düşmanlıklar yaygınlaştırılmalı 12. Yüksek tabakanın manevî kuvvetini, her çareye başvurarak kırmalı,13. Sanayiin, ziraati ezmesine imkan verilmeli, böylece köylü sınıfı ortadan kaldırılmalı,14. Saçma nazariyeleri ortaya atarak, halkı gayr-i kabili tatbik (yani uygulanması imkansız) yollara sevk etmeli, boş hayallerle oyalamalı, 15. Hayat pahalılığını sürekli azdırmalı ve lüks tüketim yaygınlaştırılmalı16. Beynelmilel (uluslararası) meseleler ihdas ederek, milletler arasına kin ve nefret tohumları serpmeli, savaşlar çıkartılmalı,17- Milletlerin mukaddesatını, tahsil ve terbiyeden mahrum kimselerin ellerine teslim ettirmeli, hainler iktidara taşınmalı,18. Bütün hükümet şekillerini değiştirmeli, devlet sırlarını ifşa edip açığa çıkarmalı,19. Meşru hükümet tarzlarından, gizli bir istibdada gitmeli, buna demokrasi kılıfı takılmalı 20. Siyasî, iktisadî buhranlar oluşturulmalı,21. Millî istikrarı bozmalı, spekülasyonlara, enflasyonlara yol açmalı, altını mahdud ellerde toplamalı, muazzam sermayeleri felce uğratmalı,22. Hükümetlerin ölümlerini hazırlamalı, insanlığı elem, ıztırap ve yoksulluk içine atmalı.Bu ve buna benzer siyonist merkezli ve masonik fitne fesat girişimleri karşısında ilk yapılacak iş, halkımızı bu tehlikeye karşı bilinçlendirmek, insanımıza fikrî ve mânevî bir bağışıklık kazandırmak olmalıdır.Gözüken odur ki, karşımızda, çok kurnaz, kılı kırk yaran, çok tecrübeli fitne fesat çıkarmakta profesyonelleşmiş, adeta bu yıkıcılığın ilmini yapmış bir Siyonist şebeke vardır.
Kaynak; Abdulhamid Han’ın arşivinde bulunan, Siyon Protokolü Bu protokol,- 9 Mayıs 1956 tarihli Cumhuriyet gazetesinde yayınlanmıştır. Bu belge Abdulhamid Hân’ın özel muhafızı “Süvari Yüzbaşısı Debreli Zinnur Bey tarafından, Cumhuriyet gazetesi yazarı Samih Nafiz Tansu’ya nakledilmiş ve bu yazar tarafından, kamuoyuna sunulmuştur.
Daha fazla bilgi için şu linklere bakabilirsiniz;
Ar-ge yapılanma (ekonomik,sosyal ve bilimsel gelişmeler) süreci 2nci Abdülhamidhan devrinde atılmıştır. Cumhuriyetin temelleri abdulhamidhan devrine atımıştır.
http://yakintarihimiz.org/ar-ge-yapilanma-ekonomiksosyal-ve-bilimsel-gelismeler-sureci-2nci-abdulhamidhan-devrinde-atilmistir-cumhuriyetin-temelleri-abdulhamidhan-devrine-atimistir.html
Osmanlı Devleti’nde Eğitim, Bilim ve Sanayi-Tüm Linkler;http://yakintarihimiz.org/osmanli-devletinde-egitim-bilim-ve-sanayi-tum-linkler.html
Osmanlı Devleti’nde Eğitim, Bilim ve Sanayi-Tüm Linkler;
Osmanlı Devleti’nde Eğitim, Bilim ve Sanayi-Tüm Linkler;
Daha fazla bilgi için şu linklere bakabilirsiniz;
Osmanlı Devleti Yıkıldı Osmanlı Devletini ingilizler fransızlar italyanlar yıkmadı.Mustafa Kemal ve cuntası yıktı.Peki Ne Oldu? Kurtardık Diyorlar?http://yakintarihimiz.org/osmanli-devleti-yikildi-osmanli-devletini-ingilizler-fransizlar-italyanlar-yikmadi-mustafa-kemal-ve-cuntasi-yikti.html
M.Kemal paşa ” Hilâfet ve Saltanata, (islam devletine-islam birliği) İslâmiyete, (şeriata) Devlete, Bağlı kalacağına ,Kur’an-ı Kerim üzerine ettiği yemine ihanet etti.
http://yakintarihimiz.org/m-kemal-pasa-hilafet-ve-saltanata-islam-devletine-islam-birligi-islamiyete-seriata-devlete-bagli-kalacagina-kuran-i-kerim-uzerine-ettigi-yemine-ihanet-etti.html
Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Kalan Miras?
http://yakintarihimiz.org/osmanlidan-cumhuriyete-kalan-miras.html
Osmanlı Gerilemesi Masaldır .http://yakintarihimiz.org/osmanli-gerilemesi-masaldir.html
Osmanlı coğrafyasında okur-yazarlık nisbetinin düşük olduğu iddiası, inkılâbı haklı göstermek için yapılmış bir propagandadır.http://yakintarihimiz.org/osmanli-cografyasinda-okur-yazarlik-nisbetinin-dusuk-oldugu-iddiasi-inkilabi-hakli-gostermek-icin-yapilmis-bir-propagandadir.html
Osmanlı Devletinde Sanayi.Osmanlı Devleti hiçbir zaman “çağdışı” olmamış, çağının gerisinde kalmamıştır.
http://yakintarihimiz.org/osmanli-devletinde-sanayi.html
Bu yazımda Devlet-i Aliyye’nin (osmanlı devletinin) yıkılışını ve Sultan Abdülhamid’in tahtan nasıl ve neden indirildiğini okuyacaksın. Bu yazılanları daha önce hiç duymamış olman,üniversitede ve sonrasında yüzlerce tarih kitabı okumana rağmen bu gerçeklere hiç bir yerde rastlamamış olman sana iki şeyi anlatmalı ; Birincisi biz hala daha (1945’e kadar İngiltere’nin 1945’ten sonra abd’nin) Sömürge Kabinesi’nin (Fulbright Eğitim Komisyonu) belirlediği eğitim sistemiyle dünyayı ve kendi geçmişimizi okuyoruz. ikincisi ve daha acı olan ise gerçek tarihe ters metinler yazdığını düşündüğümüz , yaşantısı muhafazakar veya devrimci yazarlarımız bile aslında onların hizmetinde!
http://yakintarihimiz.org/selman-kayabas-operasyon-kitabinin-ozeti.html
Osmanlı İmparatorluğu’nun dört bir yanına dağılmış ihracat limanları, tarımsal üretim tesisleri, çarşı pazarlar, büyük mağazalar, yollar, demir yolları, fabrikalar, imalathaneler, gemiler, tersaneler ve barajlar, döneme ait fotoğrafla anlatılıyor.http://yakintarihimiz.org/osmanli-imparatorlugunun-dort-bir-yanina-dagilmis-ihracat-limanlari-tarimsal-uretim-tesisleri-carsi-pazarlar-buyuk-magazalar-yollar-demir-yollari-fabrikalar-imalathaneler-gemiler-tersaneler.html
Ar-ge yapılanma (ekonomik,sosyal ve bilimsel gelişmeler) süreci 2nci Abdülhamidhan devrinde atılmıştır. Cumhuriyetin temelleri abdulhamidhan devrine atımıştır.
http://yakintarihimiz.org/ar-ge-yapilanma-ekonomiksosyal-ve-bilimsel-gelismeler-sureci-2nci-abdulhamidhan-devrinde-atilmistir-cumhuriyetin-temelleri-abdulhamidhan-devrine-atimistir.html
Türkiye, Abdülhamid (osmanlı devleti) dönemiyle kıyaslanabilecek bir okullaşma düzeyine yeniden ancak 1950’li yıllarda ulaşabilmiştir.bu, Cumhuriyet döneminde bile kırılamamış bir rekordur.. ….
http://yakintarihimiz.org/turkiye-abdulhamid-osmanli-devleti-donemiyle-kiyaslanabilecek-bir-okullasma-duzeyine-yeniden-ancak-1950li-yillarda-ulasabilmistir.html
François Georgeon’un dediği gibi, bugünkü Türkiye’yi anlamak istiyorsak Abdülhamid dönemini (1908) incelememiz gerekir.Abdülhamid döneminde meslek okulları ve yüksek (üniversite) okullar da açılmıştır.daha sayamadığımız birçok yenilik ve modernleşme hareketi bu dönemde görülmektedir.Sonuç olarak, II. Abdülhamid döneminde çağın gerektirdiği Ģekilde, modern sanayi hususunda eğitim yapılmaya çalışılmıştır. Bu dönemde kurulan mektepler, Cumhuriyet dönemine de ışık tutmuştur.http://yakintarihimiz.org/francois-georgeonun-dedigi-gibi-bugunku-turkiyeyi-anlamak-istiyorsak-abdulhamid-donemini-1908-incelememiz-gerekir-abdulhamid-doneminde-meslek-okullari-ve-yuksek-universite-okull.html2nci Abdülhamid Hanın uyguladığı akılcı sağlık politikaları sayesinde, Osmanlı’ya tıp alanında dünyadaki emsalleriyle başa baş giden tesisler kazandırılmıştır.
http://yakintarihimiz.org/2nci-abdulhamid-hanin-uyguladigi-akilci-saglik-politikalari-sayesinde-osmanliya-tip-alaninda-dunyadaki-emsalleriyle-basa-bas-giden-tesisler-kazandirilmistir.html
Osmanlı Devleti’ndeki Üniversiteler;http://yakintarihimiz.org/fen-ilimleri-universite-bugunku-istanbul-universitesinin-temelini-meydana-getiren-darulfunun-sahane.html
Mekteb-i Humayun; Osmanlı Devleti’ne mensup etnik-vatandaş çocuklarının eğitimi için açılan mektep.http://yakintarihimiz.org/mekteb-i-humayun-osmanli-devletine-mensup-etnik-vatandas-cocuklarinin-egitimi-icin-acilan-mektep.html
Sultan ikinci Abdülhamîd hân ülkenin her köşesinde aynı tasarım ve değerde liseler (ar-ge -yapınlama süreci ) yaptırdı.http://yakintarihimiz.org/sultan-ikinci-abdulhamid-han-ulkenin-her-kosesinde-ayni-tasarim-ve-degerde-liseler-ar-ge-yapinlama-sureci-yaptirdi.html
Abdülhamid Han, bir taraftan Osmanlı’yı (bilim,teknoloji,eğitim) yeniden imar etmiş, diğer taraftan Filipinler’e kadar uzanıp Müslümanların sıkıntılarını gidermişti.
http://yakintarihimiz.org/abdulhamid-han-bir-taraftan-osmanliyi-bilimteknolojiegitim-yeniden-imar-etmis-diger-taraftan-filipinlere-kadar-uzanip-muslumanlarin-sikintilarini-gidermisti.html
Sultan 2nci. Abdülhamid Han’ın kurdurduğu Sri Lanka’daki Okul halen faal ve ismi Hameedia Boys’ School’dur.http://yakintarihimiz.org/sultan-2nci-abdulhamid-hanin-kurdurdugu-sri-lankadaki-okul-halen-faal-ve-ismi-hameedia-boys-schooldur.html
İkinci Abdülhamid Hanın emri ve parasıyla istanbul Şişli semtinde yaptırdığı (şişli etfal hastanesi) hastane.http://yakintarihimiz.org/ikinci-abdulhamid-hanin-emri-ve-parasiyla-istanbul-sisli-semtinde-yaptirdigi-sisli-etfal-hastanesi-hastane.html
Haydar Pâşa(marmara üniversitesi) tıb fakültesi, Viyana tıb fakültesinden sonra Avrupada en ileri modern idi.http://yakintarihimiz.org/haydar-pasamarmara-universitesi-tib-fakultesi-viyana-tib-fakultesinden-sonra-avrupada-en-ileri-modern-idi.html
Fuyuzatı Hamidiye Kız Okulu Abdülhamid döneminde ( kız çoçukların eğitimi için acılan okul )açılmıştır..
http://yakintarihimiz.org/fuyuzati-hamidiye-kiz-okulu-abdulhamid-doneminde-kiz-cocuklarin-egitimi-icin-acilan-okul-acilmistir.html
Darülmuallimat Kız ögretmen Okulu;
http://yakintarihimiz.org/darulmuallimat-kiz-ogretmen-okulu.html
Göklerde İlk Türk Kadını (30 Kasım 1913): İlk Kez Uçan Türk Kadını | Belkıs ŞEVKET?Osmanli`da kadinlarin hic bir hakki yok muydu?http://yakintarihimiz.org/osmanlida-kadinlarin-hic-bir-hakki-yok-muydu.html
Osmanlı’yı tanımdan aydın olunmaz.
http://yakintarihimiz.org/osmanliyi-tanimdan-aydin-olunmaz.html
Osmanlı Devleti Niçin Battı?
http://yakintarihimiz.org/osmanli-devleti-nicin-batti.html
“Osmanlıyı biz de kötüledik. Çünkü Osmanlıyı methetsek, cumhuriyeti tutturmakta zorluğumuz olurdu.http://yakintarihimiz.org/osmanliyi-biz-de-kotuledik-cunku-osmanliyi-methetsek-cumhuriyeti-tutturmakta-zorlugumuz-olurdu.html
Osmanlı’da sopalı eğitim yoktu?Son günlerde Osmanlı eğitim sisteminde sopa olduğu iftiralarını yazanlara rastlıyoruz…http://yakintarihimiz.org/osmanlida-sopali-egitim-yoktuson-gunlerde-osmanli-egitim-sisteminde-sopa-oldugu-iftiralarini-yazanlara-rastliyoruz.html
Dünyanın şu günkü durumundan M.kemal paşa sorumludur neden?
http://yakintarihimiz.org/dunyanin-su-gunku-durumundan-m-kemal-pasa-sorumludur-neden.html
Osmanlı devleti yıkılmış bir devlet değil, durdurulmuş bir medeniyettir.
“Osmanlı devleti yıkılmış bir devlet değil, durdurulmuş bir medeniyettir.”Abdülhamit’i tahttan indiren “Hareket Ordusu’nun (darbesi) yüzde 60’i Selanikli Yahudilerdi”(Atatürk Kurmay Başkanı)
Ne demiş; “Osmanlı ‘ben idrâki’ bağlamında yıkılan değil, durdurulan bir medeniyettir. Önündeki tarihî engeller kaldırılırsa, durdurulduğu yerden yürüyüşüne devam edecektir!” Arnold Toynbee (Tarihçi)
En büyük islam devleti olan osmanlılara karşı son ihtilali ingiliz siyaseti sebep oldu yani ermeni rum, bulgar, yunan ve arnavut guruplar ve ittihat terakki iş birliği yapıyordu merkezi selânikte bulunan üçüncü ordunun bazı genç subayları, ingiliz casusları tarafından bol para ve makam vadleri ile aldatıldı. 23 temmuz 1908 de ikinci meşrutiyet ilan edildi. Memleket, devleti yıkmak için İngiltere, Rusya ve Fransa gibi hıristiyan Avrupa devletleriyle ve Bulgar, Sırp, Ermeni ve Rum çetecileriyle işbirliği yapan millî târih ve kültürden mahrum, din câhili, tecrübesiz maceracı kimselerin eline düştü.Kimi, telgraf memuru iken başbakan oldu. Kimi yarbay iken otuzüç yaşında harbiye nâzırı ve başkumandan vekîli, kimi jandarma teğmeni iken dahiliye nâzırı oldu. 1915 ocak ayında Enver paşa, rus hududuna asker gönderilmesi için emir verdi. Tecrübeli subaylar, yollarda kar var, martdan sonra gönderelim dediler. Hayır, ben emr ediyorum, şimdi gidilecek dedi, bu subayları cezalandırdı. (stratejik asker mantığından uzak bir şekilde) 86.000 asker Sarıkamışda donarak öldü. Her tarafda verilen, böyle ahmakca emirler ve idamlar, milleti bıktırdı. Paşalar bu hali anlayınca, canlarını kurtarmak için Avrupa ya kaçdılar. Talat paşa Berlinde, Enver paşa 1922 de Rusyada, Cemal pâşa Tiflisde öldürüldü. Enver pâşanın kemikleri 1996 da İstanbula nakil edildi. 1908 isyanının milletimize verdiği nice büyük zararlar ve felaketler (hakikat kitapevi-rehber ansiklopedisi) kitâbımızda yazılıdır.Bunu dönemin tarih kitaplarını incelediğinizde görebilirsiniz…
Osmanlı Devletini Birinci Dünya Harbine Sokan, Padişah Değil Ittihat ve Terakki Cemiyeti’dir..
Sultan Abdülhamidi tahtından indirenler, sonunda memleketi düşman çizmelerinin altında bırakarak kaçtılar.
1908 ihtilalı isyanı milletimize verdiği zararlar 1. Dünya Savaşı’na girişimiz 1914; o zamanlar iktidarda olan İttihat ve Terakki Hükûmetinin, Almanların tesiri altında kalarak kabul ettiği bir oldu-bitti sonucudur. Bu savaş Osmanlı Devleti’nin sonu oldu ve Türkiye’ye 400 bin şehide mal olduğu gibi, savaş sonunda, o zaman başkent olan İstanbul bile işgal edildi. Mondros Mütârekesi ile Osmanlı, tarihteki rolünü kurulacak yeni Türk Devleti’ne bıraktı.
Sultan Abdülhamid Hân devrinde Osmanlı, dünyanın dört büyük gücünden biriydi. Sınırlarımız hâlâ Afrika’nın ortalarından Avrupa içlerine kadar uzanıyordu. Osmanlı, 7 milyon kilometrekareden fazla olan toprağıyla bu zamanda her şeye rağmen dimdik ayaktaydı. Çeşitli entrika ve iftiralarla onu tahtından indirip ülke idaresini eline alan İttihatçılar, Osmanlı Devleti’ni hızlı bir parçalanma sürecine soktular. Önce Trablusgarb’ı İtalyanlar işgal etti, sonra Balkan Harbi bozgunu oldu. Yunanistan, Sırbistan, Bulgaristan ve Karadağ Osmanlı’ya saldırdılar ve çok kısa bir süre sonra Osmanlı Devleti tarihe karıştı.(7)
Balkan Savaşları, 1. Dünya Savaşı, Filistin ve Gazze Savaşları, Sarıkamış Harekatı, Çanakkale Savaşları ve bir çok savaşta İttihat ve Terakki’nin dehşetengiz bir cehaleti ve bu partinin arkasına saklanmış, içine sızmış sayısız mason ve yahudinin ihaneti ile kimi zaman yenilgi kimi zaman yüksek oranda kayıplarla çıkılmaya sebep olmuştur.31 Mart İsyanı… Selanik’ten İstanbul’a güya “Şeriat İsteriz” gayesi ve ideali ile gelen hakikatte ise Şeriatı imha ve şeriat devletini yıkma “darbe” girişiminde bulunan ve yarıya yakını Yahudi ve masonlardan meydana gelen Hareket ordusu. Mustafa Kemal başta olmak üzere birçok mensubu daha sonra Cumhuriyet Döneminde ordunun ve bürokrasinin en kilit noktalarına getirildi.(8)
Balkan, Çanakkale, Rus ve Filistin cephelerinde Abdülhamîd hânın yetiştirmiş olduğu, dünyanın birinci kara ordusu ile mücadele edildi. İttihât ve terakkî partisi başında bulunanlar, mason idi. Ülkeyi kana buladılar. Balkan, Çanakkale, Rus ve Filistin cephelerinde, hâince, alçakca Abdülhamîd hânın yetiştirmiş olduğu, dünyanın birinci kara ordusu yok edildi. Yüzbinlerce vatan evladı şehit edildi. İngilizlerin hîleleri ile, devletin başına geçen masonlar Hain olduklarını böylece de isbat ettiler. (9)
İkinci Abdülhamîd hanın için (tahtan indirmek için) fetva bir yobazın, silah tehdidi ile ve ölüm korkusu ile imzaladıkları fetvalar meşru değildir geçerli değildir. Bu fetvanın geçerli olmadıkları, uydurma sebeblere dayandıkları Türkiye tarihin (yılma öz tuna) de yazılıdır. Bunun için, sultan abdül hamidhan ölünceye kadar meşru (gerçek) halife idi..Yine bunun için, Birinci cihan harblerinde Osmanlılar mağlub oldu. Çünkü, bu harbi, islam hükûmeti ‘Hilafet’ değil, islâmdan nasîbi olmayan komüteciler çıkarmış ve idâre etmişlerdi.(10)Abdülhamit’i tahttan indiren “Hareket Ordusu’nun (darbesi) yüzde 60’i Selanikli Yahudilerdi”(Atatürk Kurmay Başkanı)
Yüzde 60 değıl, 80’ı gayrımüslım . Tarihçi -Yılmaz Öztuna ”
Hareket Ordusunda Yahudi de vardır,Arnavut’u, Sırp’ı, Rum’u, Bulgar çetecisi falan var. Hareket Ordusu’nun iki taburu asker sadece. Diğerleri komiteci serseri, başı bozuk tipler.
Hareket Ordusu Kurmay Başkanı Kolağası (Kıdemli Yüzbaşı) Mustafa Kemal .(2)
Sultan Abdülhamid Hân niçin tahttan indirildi?!. Necip Fazil (kısakürek) ifadesiyle: “Mesrutiyet, bir takim teskilâtli Yahudilik, Masonluk ve Dönmeligin eseridir!..”Ittihad ve Terakki adli çetenin basindakilerin ekserisi masondu ve bu masonlarin kayitli bulundugu loca Sultan Abdülhamid Hân’in tahttan indirilmesine çoktan karar vermisti!.. Masonlar bu kararla Ittihatçilara yardimci olmuslar, tiyatro oyununu andiran bir merasimle (tekris) yemin ettirmislerdi!..(3)
“Biz Yahudiler 20.yüzyılda Ortadoğu’da yıkılmaz denen devleti yıkıp (Osmanlı İmparatorluğu) 2 tane devlet kurduk. (1;İsrail2;Türkiye)
Onlara (Türkiye) öyle güzel sistem inşa ettik ki, Türkler bize Filistin’i vermeyen Abdülhamit’e en az 200 sene daha söverler!”
İsrail ilk Cumhurbaşkanı Chaim Weizman (4)
Sultan Abdülhamîd ,(ittihat terakki )düşürülmeseydi (1907) Birinci cihân (dünya) savaşı patlamıyacaktı.Aksini farz etsek bile Sultan, Türkiye’yi tarafsız bırakacak ve harbden sonra hiç yıpranmamış bir Türkiye, yıpranmış devletler arasında sivrilecekti…(5)
Sonsöz;Kırk yıl şu devletlerin (birinci dünya savaşı) birbirine düşmesini bekledim. Onlar birbirlerine düştü, şimdi ben tahtta değilim. Abdülhamîd Han (6)
Kaynak; 1;Cemal A. Kalyoncu Gazeteci, Aksiyon Dergisi.Sayı: 436 / Tarih : 14-04-2003 2;T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri, Genkur. Basınevi, Ankara, 1972, s.1-17.3;Mustafa Müftüoğlu-Yalan Söyleyen Tarih Utansın 4;Genç Doku Dergisi, Kasım 2013 Sayısı, s. 48. 5; Kaynak; Osmanlı kültür medeniyeti 1-2 cilt . 6;Yılmaz Öztuna-Türkiye Tarihi Ansiklopedisi 7;Rehber Ansiklopedisi 8;Aylık 115. Sayı, Nisan 2014 9; Osmanlı kültür medeniyeti 1-2 cilt .10; Malumati Nafia-faydalı bilgiler -Hakikat Kitapevi
Daha fazla bilgi için şu linklere bakabilirsiniz;
Osmanlı Devleti Yıkıldı Osmanlı Devletini ingilizler fransızlar italyanlar yıkmadı.Mustafa Kemal ve cuntası yıktı.Peki Ne Oldu? Kurtardık Diyorlar?http://yakintarihimiz.org/osmanli-devleti-yikildi-osmanli-devletini-ingilizler-fransizlar-italyanlar-yikmadi-mustafa-kemal-ve-cuntasi-yikti.html
Bu yazımda Devlet-i Aliyye’nin (osmanlı devletinin) yıkılışını ve Sultan Abdülhamid’in tahtan nasıl ve neden indirildiğini okuyacaksın. Bu yazılanları daha önce hiç duymamış olman,üniversitede ve sonrasında yüzlerce tarih kitabı okumana rağmen bu gerçeklere hiç bir yerde rastlamamış olman sana iki şeyi anlatmalı ; Birincisi biz hala daha (1945’e kadar İngiltere’nin 1945’ten sonra abd’nin) Sömürge Kabinesi’nin (Fulbright Eğitim Komisyonu) belirlediği eğitim sistemiyle dünyayı ve kendi geçmişimizi okuyoruz. ikincisi ve daha acı olan ise gerçek tarihe ters metinler yazdığını düşündüğümüz , yaşantısı muhafazakar veya devrimci yazarlarımız bile aslında onların hizmetinde!
http://yakintarihimiz.org/selman-kayabas-operasyon-kitabinin-ozeti.html
Türkiye’deki Yahudiler ve Masonlar-Tüm Linkler;
http://yakintarihimiz.org/turkiyedeki-yahudiler-ve-masonlar-tum-linkler-2.html
Bugünkü Türkiye’yi anlamak istiyorsak Abdülhamid dönemini (1908) incelememiz gerekir. http://yakintarihimiz.org/francois-georgeonun-dedigi-gibi-bugunku-turkiyeyi-anlamak-istiyorsak-abdulhamid-donemini-1908-incelememiz-gerekir-abdulhamid-doneminde-meslek-okullari-ve-yuksek-universite-okull.html
Osmanlı Devleti’nde Eğitim, Bilim ve Sanayi-Tüm Linkler;http://yakintarihimiz.org/osmanli-devletinde-egitim-bilim-ve-sanayi-tum-linkler.htmlİngiliz Valisi M.kemal ;M.kemal Anadolu’dan sorumlu (yahudi) mason (merkezli)bir askerdi .http://yakintarihimiz.org/ingiliz-valisi-m-kemal.html
Milli mücadele dönemi paşalarının son yılları ve onlara yapılan haksızlar;Tüm Linkler ;http://yakintarihimiz.org/milli-mucadele-donemi-pasalarinin-son-yillari-ve-onlara-yapilan-haksizlartum-linkler.html
“Türk (arapça,osmanlı harfleri) yazısı güçtür, okunmaz” şeklindeki propaganda aslında yüzyıllardır bizi kemirmek isteyen Batı menşeli (kaynaklı ) bir düşünceydi. Çünkü amacı İslam alemini parçalamak olan Avrupa, Latin harflerini kabul ettiğimiz takdirde tüm Müslüman dünyasına karşı “ Türkler ecnebi yazısını kabul etmişler ve Hıristiyan olmuşlardır” şeklinde ajitatif bir koz elde edeceklerdi. Oysa Arap harfleri, aynı zamanda “İslam harfleri”dir ve Müslüman “Türk ırkına” mal olmuşlardır. Üstelik“kütüphanelerimizi dolduran mukaddes kitaplarımız, tarihlerimiz, yazılarımız ve binlerce cilt eserlerimiz bu lisanla yazılmış iken büsbütün başka şekilde olan hurufu kabul ettiğimiz gün en büyük felakete maruz” kalacaktık.Türkün dinine, ahlakına, hatta yazısına kadar dil (harf devrimi) uzatanları da Türk oğlu insaniyete ve medeniyete davet eder.
Kaynak; 1;Türkiye’de Ulusçuluk ve Dil Politikaları, İst. Bilgi Ünv. Yay, İstanbul, 2003 2;Kazım Karabekir, İzmir İktisat Kongresi 1923
10354740_802678333122066_28113588146791279_n (1)
Arap, yani eski Türk (osmanlıca) harfleri yerine Latin harfleri kabul edileli otuz bir yıl oldu… O zamanın yer yer ifade edilen endişeleri (nden en büyüğü) de şuydu: Milli kütüphanelerimizdeki yüz binlerle eser ne olacak? Yarınki nesiller kendi edebiyatlarını, tarihlerini, dil ve lugatlerini, felsefe din ve hukuk eserlerini okumak imkanından mahrum kalınca, onlara milli kültür nasıl verilecek?… Yeryüzünde bir tek memleket gösterilemez ki, orada gençler kazara milli kütüphanelerine girerlerse bir tek eser okuyamadan çıkıp gitsinler. Böyle bir katliam hiçbir memlekette ve hiçbir memleketin tarihinde yoktur…
Hele Latin harfleri tamamiyle yerleştikten sonra liselerimizde Arap harfleri okutulmasında hiçbir kanuni mahzur yoktu. Bugün de yoktur…Almanya’da Latin harfleri ile birlikte Alman Gotik harfleri de öğretilir ve bunu bir gericilik (hareketi) saymak hiçbir Alman’ın veya başka bir medeni millet mensubunun hatırından geçmez.
Bizdeki inkilap yobazlığın eşine cihanda rastlanmaz. Bu (b)ilimsiz, çarpık, saçma inkilap ve geri anlayışına genç nesiller kurban olup gidiyor. Devirmbazlar mugalata (mantık yanıltmaca-aldatma) yapmasınlar. Latin harflerini atıp arap harflerini getirmek istemiyoruz. Üniversitelerimizde okutulan arap harflerini ve Osmanlıca’yı liselerimizde de ögretmenlerimizi istiyoruz. buna Türk kanunları engel değildir. Akıl kanunları da bunu emrediyor. Kaynak; (Türk Düşüncesi, Ağustos 1959, Sayı: 59-8)
Attila İlhan Sol dünya görüşüne sahip olan şair;
“Milli Eğitim Bakanlığı’ndan gelip ‘tedrisatta ne yapmak lazım?’ diye sordular. Onlara da söyledim. Osmanlıca bütün liselerde mecburi ders olarak okutulmalı. Arapça ve Farsça da ihtiyari (seçmeli) olarak okutulmalı. Eğer bu yapılmazsa 20 yıl sonra Türkler geçmişlerinden hiçbir şey okuyamayacak hale gelecekler. Ve Türkiye ya Türkiye olacak, ya bitecek.” (Attila İlhan- Kasım 2004 Yarın Dergisi)
“Bizde kendi kültürünü bilmez, İngilizce’den okumaya çalışır. Batı’yı bilmez sadece kafa çekip ahkâm keser. Ben şunu söylüyorum: Türkiye’de Osmanlıca bilmeyen entelektüeller cahildir. 1928 öncesi yazılmış şeyleri okuyamıyorsanız eğer, hiç ‘okur-yazarım’ diye geçinmeyin. Bugün bir İngiliz entelektüeli Shakespeare’i, Shelly’yi okur, bilir. Bizimkiler Nedim’i, Fuzuli’yi anlamaz, Şeyh Galip’i utanmadan İngilizcesinden okurlar.”
Aydın demek, cahil ve hain demektir bu ülkede.Ben şunu söylüyorum: Türkiye’de Osmanlıca bilmeyen entelektüeller cahildir.
Aydın demek, cahil ve hain demektir bu ülkede. Türkiye’de entelektüelliğin şartı Osmanlıca bilmektir. Bugün İran bir molla rejimidir diye, laf atabilirsiniz ama ciddi bir entelektüel hayat vardır İran’da. O ‘molla’ dediğiniz sarıklı insanların hepsi Doğu’yu ve Batı’yı çok iyi bilen insanlardır. Bizde kendi kültürünü bilmez, İngilizce’den okumaya çalışır. Batı’yı bilmez sadece kafa çekip ahkâm keser. Ben şunu söylüyorum: Türkiye’de Osmanlıca bilmeyen entelektüeller cahildir. 1928 öncesi yazılmış şeyleri okuyamıyorsanız eğer, hiç ‘okur-yazarım’ diye geçinmeyin. Bugün bir İngiliz entelektüeli Shakespeare’i, Shelly’yi okur, bilir. Bizimkiler Nedim’i, Fuzuli’yi anlamaz, Şeyh Galip’i utanmadan İngilizcesinden okurlar. Birçok tarih kitabı hâlâ Osmanlıca’dır bizde. Kendi kültürünü bilmeyen entelektüel olamaz.
Murat Bardakçı – Sabah Gazetesi (15.01.2007)22222222222
Osmanlıca akp ”parti’ değil Türkçe’dir !
“Tarihin bu kritik dönemini aşmamız için dil devrimi olmalı, çünkü bir asır önce neler olup bittiğini, o devrin belgelerini okuyarak öğrenemiyorsak hiçbir şeyden hayır beklemeyin. Yakın geçmişini bilmeyenin, bugünü ve geleceği görmesi zordur. Bu ülkede herkes Osmanlıca okuyup yazmalı, tarihte neler olup bittiğini asıl belgelerinden bilmeli.” (Prof. Dr. İlber Ortaylı- Gediz Üniversitesi “Yakın Tarih” konulu konferansından)
10411216_802773049779261_2093819448357774771_n
Ey Osmanlıca Düşmanları! Türkçe konuşamayan biziz, diğer türk diyarları değil;
Azerbaycan, Türkmenistan, Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan, Tataristan ve Uygur Türkleri, Kerkük’teki, İran’daki, Rumeli’deki soydaşlarımız:
Akıl, can, cevap, delil, eser, faaliyet, hanım, hayat, hikâye, hürriyet, ihtimal, ihtiyaç, ilham, ilim, imkân, inşallah, ispat, kanaat, kanun, kitap, şart, bütün, medeni, mektep, mesela, milli, millet, sebep… diyorlar. Bu kelimeleri seviyor, bu kelimelerle düşünüp konuşuyorlar.
Beri yandan biz Türkiye Türkleri ise iki yüz elli milyonluk büyük Türk camiasını bir tarafa iterek ağzımızı us, tin, yanıt, kanıt, yapıt, etkinlik, bayan, yaşam, öykü, özgürlük, olasılık, esin, bilim, olanak, umarım, kanı, yasal, betik, koşul, tüm, uygar, okul, örneğin, ulusal, ulus, neden… diye açıyoruz! “Dilde birlik, fikirde birlik, işte birlik” idealini biliyorsunuz.Şimdi biz, dilde ayrılık diye ortaya çıkıyoruz. Bu parçalanmanın kime ne faydası var? Düşündünüz mü hiç? Sizin Türk dünyasının “Dilde birlik” idealini yıkmaya hakkınız var mı? (Yavuz Bülent Bakiler -Hayat-Yaşam)
10384612_804618206261412_6528585168169057184_n
İslâm harflerinin terakkimize(ileri)) mani olduğunu ileri sürenler, Avrupa’nın bizi yok etmeye karar vermiş yazarlarıydı.
Dil’de inkılâp (harf devrimi) olmaz. İhtiyar tarih dünyanın hiçbir ülkesinde böyle bir çılgınlığa şahit olmamıştır. Toplum geliştikçe, dil de gelişir. Osmanlıca, Anadolu’ya yerleşen ve İslâmiyet’i benimseyen Türkler’in dilidir. Yani halis Türkçe’dir. (1) Eğer medeniyet milli gelir albeyle artsaydı ruslar,çinliler(japonlar) alfebe (harf devrimi) değiştirirdi. kendi alfabesini değiştiren hiç bir millet yok olmayacakda öyleyse bu çılğınlığın sebebi ne.? (2) Osmanlı rahatsız ediyordu Mustafa Kemal’i. Silinmesi gereken bir vesikaydı yakın tarih. Mâzi zaman zaman gevezelik ediyordu. Dil devrimi Selanik’in İstanbul’a isyanıdır. Selanik’in ve bütün Anadolu’nun. Osmanlı ordusu, Osmanlı teşkilâtı, Osmanlı mirası yok edilemezdi. Ama nesillerin birbiriyle olan devamlılığı bozulabilirdi. Harf inkılabı altı yüzyılı rafa kaldırdı. Ve tarihsiz bir memleket, ibda etti (3)İslâm harflerinin terakkimize(ileri)) mani olduğunu ileri sürenler, Avrupa’nın bizi yok etmeye karar vermiş yazarlarıydı. Bir Volney, bir Baron de Tott vs. İslâmiyet’e düşmandılar. Başlıca hedefleri bizi tarihimizden, irfanımızdan, bir kelimeyle İslâmiyetten koparmaktı. Bu bedbaht telkinler önce birçok dürüst Türk münevverini (aydın) de büyüler gibi oldu. Sonra meselenin vehametini kavramakta gecikmediler. (4)
Kaynak; 1;Mağaradakiler Cemil Meriç İletişim Yayınları 1. Baskı, 1997 Sf. 263-270 2;Cemil meriç Sosyoloji Notları ve Konferansları 3;Cemil Meriç – Jurnal 4;Cemil Meriç, Kültürden İrfana
10411216_802773049779261_2093819448357774771_n (1)
“Osmanlıca, Öztürkçe derken!”
Türkler hep Türk kalmışlar, yani Türkçelerini korumuşlardı. (…) Asya Türklerinin binlerce yıllık çok derin ve üstün bir kültürü, uygarlığı (medeniyeti) vardı. Osmanlı’dan önceki o devir Selçuklu gibi Türk devletlerinde de, Osmanlı döneminde de “Eski Türkçe” diyebileceğimiz aynı dil (osmanlıca) vardı.Türklerin türettiği, çoğu halk diline kadar girmiş “Eski Türkçe” (osmanlıca) sözcükleri tasfiye etmemeli, onları da kullanmalı ve öğretmeliyiz ki geçmişimizle, atalarımızla, edebiyatımızla bağlarımız kopmasın.İyice biliyoruz ki, dilimizi koruyup geliştirmek yurdumuzun ulusumuzun (milletimizin) geleceği ile bağlantılıdır. Emperyalizme karşı direnmek ve ulusal (milli) dirliği güçlendirmek dilimize yapılacak katkıların en büyüğüdür.
Partisinin sağ veya sol edebiyatı ne olursa olsun iktidardakiler ve hükümetleri gerçekten Türkiye, Türk dünyası ve Türk halkının beka ve çıkarını en ön plana almalıdır. Türk dilini seven herkes, diğer siyasi, ülküsel görüşleri ne olursa olsun, dilimizin, eğitimimizin kurtarılmasını en önemli, birinci millî dava olarak görmeli, önce bu davayı hep birlikte halletmek için birleşmelidirler.
Kaynak; Oktay Sinanoğlu “Bye Bye Türkçe” (Otopsi Yayınevi, İst. 20. baskı, Mayıs 2005), “Hedef Türkiye” (Otopsi Yayınları, İst. 21. baskı Mayıs 2005)
Daha fazla bilgi için şu linklere bakabilirsiniz;
Harf Devrimi İçin Ne Dediler?http://yakintarihimiz.org/harf-devrimi-icin-ne-dediler.html
Bir milleti yapılacak en büyül kötülük, diliyle ”harf inkılabı” oynamaktır. ”Şimdi Bilimsel Akılcıl (Analiz) Yapalım…!
Harf devrimi gerekli miydi?http://yakintarihimiz.org/harf-devrimi-gerekli-miydi.html
Yılmaz Özdil’in ”Tarih Tezlerine” Cevap Veriyoruz!
10882118_808312019225364_1973954395970423980_n
Yılmaz Özdil’in ”Tarih Tezlerine” Cevap Veriyoruz!
Kemalist Yılmaz Özdil’in Mustafa Ke-mal Geldi Vagon Fabrikası Kuruldu. Diye Attığı ( Daha Doğrusu Fırlattığı ) Yalan’a Ulaştırma Bakanlığın Dan Söyle Bir Cevap Geldi ;
Türkiye’de Vagon Fabrikalarının Kurulus Tarihleri İlk Vagon Fabrikası 1953 Yılında , Yolcu Vagon Fabrikası 1962 Yılında Kuruldu…. Bu Sebebden Dolayı Bu Adam’a Dikkat Edin.
Yılmaz Özdil alaycı ve küçümseyici yazılarıyla okurlarına bilgi vermekten çok uzak, siyasete at gözlüğü ile bakan birisi. Kendisini iyi bir yazar diye tanımlayanları pek dikkate almıyorum. Kendisinin daha önce nerede çalıştığı, kime ne yalakalık ettiği beni ilgilendirmez. Ama bir köşe yazarında olması gereken objektif bakış açısından çok uzak.Yılmaz özdil ilkokul düzeyinde yazıyor ama, neyse işte..Yazılarını da okumuyor değiliz. Altı üstü Engin Ardıç’a rakip olsun diye kemalist- kesimin desteklediği yazar Ama siyasi mizah’ın Üstadı Engin Ardıç’ın yerini alması mümkün değil. Üstelik sanal alemin müdavimleri kendisiyle ilgili çok farklı konuşurlar.
Üç madde dikkatimi çekti.
Yılma Özdil Diyor Ki ; Osmanlı’dan Cumhuriyet’e miras kalan sadece dört fabrika vardı.
[Sözcü Gazetesi -10 Aralık 2014]
Cevap;Yılmaz özdil diyor…Diyor ama hiçbir bilimsel veri, hiçbir tarihi belge, hiçbir kanıt yok!
Bunların dışında bini aşkın örnek bulunmaktadır.
Osmanlı ; Dönemi itibari ile sanayileşme çabasına paralel olarak kurulan bazı devlet fabrikaları arasında Feshane-i Amire, Izmit Çuha Fabrikası, Veliefendi Basma Fabrikası, Hereke Kumaş Fabrikası, Bursa Ipek Fabrikası, Yeni Darphane, Zeytinburnu Demir Fabrikası ve Yıldız Çini Fabrikası’nı saymak mümkündür.
Bunların dışında bini aşkın örnek bulunmaktadır.
Sanayileşmede özel teşebbüs alanında kurulan Turgutlu, Kırkağaç, Biga, Tekirdağ ve Balıkesir’deki pamuk fabrikaları, Izmir’de susam fabrikası, Van aba fabrikası, Malkara, Midilli ve Çanakkale’de un fabrikası, Beyrut’ta kağıt fabrikası ve Trabzon’da kumaş, elbise fabrikası bu tür özel girişimlere örnek gösterebileceğimiz türden fabrikalardır. Bunların dışında 1840-1881 yılları arasında bini aşkın örnek bulunmaktadır. Osmanlıdaki devlet ve özel girişim sanayileşme çabaları sonucu kurulan fabrikaların bir çoğu cumhuriyet dönemi Türkiye’sine devrolmuştur. Özellikle büyük çaplı devlet fabrikaları 1960’lara kadar varlıklarını devam ettirmişlerdir.(1)
Ne demiş; Sümerbank Adana Bez Fabrikası (1885 ).1937 yılında Malatya Bez ve İplik T.A.Ş.’ne (Sümerbank, Ziraat Bankası ve İş Bankası ortaklığı) devredildi. Fabrika 5 Eylül 1946 tarihinde Sümerbank tarafından satın alındı.(1-2-3-4-5-6-7)
Kaynak; 1;Enver Ziya Karal, Osmanlı Tarihi, cild 6, Ankara, 1951, sayfa 241.Sefer Şener, Osmanlı Sanayileşme Süreci ve bu Süreçte Özel Girişimin Rolü, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisicild9,sayı3,2007,sayfa83,84.AyrıcaBakınız;http://www.sbe.deu.edu.tr/…/cilt9…/9.3%20%C5%9Fener.pdf 2;Ayrıntılı bilgi için bkz.; Abdülkadir Buluş, Osmanlı Tekstil Sanayii Hereke Fabrikası, (Doktora Tezi), 3;İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2000, ss.102-111.4; Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı 12, 2012, 5; Tevfik Güran. 1992:235. “Tanzimat Döneminde Devlet Fabrikaları”, 150. Yılında Tanzimat, T.T.K.Yay., Ankara.6;Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü” Donald Quataert , 1993 Cambridge University Press 7;Milliyet 25.08.2014 -Çınar gibi markalar
Daha fazla bilgi için şu linklere bakabilirsiniz;
Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Kalan Miras?
http://yakintarihimiz.org/osmanlidan-cumhuriyete-kalan-miras.html
Osmanlı Devletinde Sanayi;http://yakintarihimiz.org/osmanli-devletinde-sanayi.htmlOsmanlı İmparatorluğu’nun dört bir yanına dağılmış ihracat limanları, tarımsal üretim tesisleri, çarşı pazarlar, büyük mağazalar, yollar, demir yolları, fabrikalar, imalathaneler, gemiler, tersaneler ve barajlar, döneme ait fotoğrafla anlatılıyor.http://yakintarihimiz.org/osmanli-imparatorlugunun-dort-bir-yanina-dagilmis-ihracat-limanlari-tarimsal-uretim-tesisleri-carsi-pazarlar-buyuk-magazalar-yollar-demir-yollari-fabrikalar-imalathaneler-gemiler-tersaneler.html
Yılma Özdil Diyor Ki ;Osmanlıda ; Erkeklerin sadece yüzde yedisi, kadınların sadece binde dördü okuma yazma biliyordu.[Sözcü Gazetesi -10 Aralık 2014]
Cevap; Osmanlıda halkın okuma oranı 1899 yılında yapılan araştırmaya göre 100 de 80 idi. (1) Eğer okuma-yazma bilmeme kasdediliyorsa, bu tamamen yanlıştır. Zira arşiv belgeleri bu iddiaları yalanlamaktadır. 1316 yani 1898 tarihli Aydın Vilâyeti Salnâmesi’ne göre, İzmir’in nüfusu 157.098’dir. Toplam ilkokul sayısı ise, 36.087 nüfusa sahip müslümanlar için 13 adettir. Yani her 2.500 nüfusa bir ilkokul düşmektedir. Bu değerlendirmeye göre, nüfusu 3.000.000’u geçen İzmir’in şu anda 1.200’e yakın ilko¬kulu bulunması icabeder. Gerçek rakamın ne olduğunu doğrusu ben de merak ediyorum . Gayr-i müslimlerin sayıları 55’i bulan mektepleri buna dahil değildir. Bizim köyde Rüşdiye mektebi yani ortakokul var imiş; halbuki Cumhuriyet döneminde ilkokul 1950’lerden sonra açılmış. Yani bizim köy ortaokulu kaybettiği gibi ilkokulu da 30-35 sene sonra görebilmiş. Aradaki farkı idrâkleri¬nize havale ediyorum.(2)Sultan Abdülhamid’in Her köyde caminin yanına bir de ilkokul yaptırması en mühim icraatlarındandı. Yılda ortalama 400 ilkokul açarak ve okul sayısını 9.347’ye çıkartarak bir rekor kırmıştı. Aynı şekilde, 250 olan ortaokul sayısını 900’e, lise sayısını da 109’a çıkarmıştı.(3-4-5)
Kaynak; 1; Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci 2; Yavuz Bahadıroğl Türk tarihçi ve yazar. 3;Prof Dr Ahmet Akgündüz’ 3;Sosyolog Şerif Mardin,4; İsmail Çolak’ın son imparator. ve diğer kitapları 5;Cemil Meriç’in -bir facianın hikayesi ve diğer kitapları
Daha fazla bilgi için şu linklere bakabilirsiniz;
Cumhuriyet, Abdülhamid (osmanlı) döneminin eğitim seviyesine ancak 1950’lerde ulaşabilmiştir!http://yakintarihimiz.org/sultan-ikinci-abdulhamid-han-ulkenin-her-kosesinde-ayni-tasarim-ve-degerde-liseler-ar-ge-yapinlama-sureci-yaptirdi.html
Osmanlı Gerilemesi Masaldır .http://yakintarihimiz.org/osmanli-gerilemesi-masaldir.html
Osmanlı coğrafyasında okur-yazarlık nisbetinin düşük olduğu iddiası, inkılâbı haklı göstermek için yapılmış bir propagandadır.http://yakintarihimiz.org/osmanli-cografyasinda-okur-yazarlik-nisbetinin-dusuk-oldugu-iddiasi-inkilabi-hakli-gostermek-icin-yapilmis-bir-propagandadir.html
Osmanlı Devleti’nde Eğitim, Bilim ve Sanayi-Tüm Linkler;
http://yakintarihimiz.org/osmanli-devletinde-egitim-bilim-ve-sanayi-tum-linkler.html
Yılma Özdil Diyor Ki ;Osmanlıda Kadın, insan değildi. [Sözcü Gazetesi -10 Aralık 2014]
Daha fazla bilgi için şu linklere bakabilirsiniz;
Kemalistlerin hayata geçirdiği İsviçre Medeni Kanunu’nun kadınlara verdiği haklar, Osmanlı Aile Hukuku Kararnamesinin kadınlara verdiği hakların gerisindedir. http://yakintarihimiz.org/kemalistlerin-kadinlara-verdigi-bir-sey-yok-kadin-ne-almissa-hangi-haklari-elde-etmisse-turkiyenin-modernlesmesinin-dogal-bir-sonucu-olarak-elde-etmistir-kemalistlerin-hayata-gecirdigi-is.html
2. Abdülhamit ile hız kazanan reform hareketlerinde özellikle eğitim kanalı ile kadınlar toplumsallaşmaya başlıyor. 2nci Meşrutiyet döneminde de Müslüman kadınlar kendi derneklerini kuruyor.
http://yakintarihimiz.org/turk-kadini-haklarini-ataturke-ragmen-ataturk-gibi-bir-tek-adamla-mucadele-ederek-soke-soke-almistircumhuriyet-donemi-kadin-hareketinin-uzerinde-yukseldigi-zemin-oldu-ancak-ne-mustafa-kemal.html
Osmanli`da kadinlarin hic bir hakki yok muydu?
http://yakintarihimiz.org/osmanlida-kadinlarin-hic-bir-hakki-yok-muydu.html
Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Kalan Miras?
10670057_809934565729776_763122010674709763_n
Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Kalan Miras?
1;Osmanlı’dan günümüze kalan okullar? 2;Osmanlı’dan günümüze kadar gelen hastaneler? 3;Osmanlı İmparatorluğu döneminde kurulmuş ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna tanıklık etmiş şirketler (fabrikalar) bulunuyor.4; Osmanlı’dan günümüze kalan köprü, liman , istasyon ,belediye binası ve diğer binalar?
Günümüzdeki birçok fakülte, yüksekokul (lise ve ilkokul) ve hastane (ve köprü liman-yol-adliye -belediye-binası) 2. Abdülhamit tarafından hizmete açıldı?
Şu makalenin hacmi müsait olsaydı osmanlı eseri olan faaliyetleri daha tafsilatlı bir surettte temas etmek isterdim fakat bunların sadece bir ikisine temas ettim.Merak edenler kaynakçadaki kitapları okuyabilirler.
Ne demiş; Osmanlı’dan kalan ne vardı? Mesela, Marmaray gibi, Boğaz Köprüsü gibi projeleri asırlar önce kafasında tasarlayan (2nci abdülhamidhan) usta yöneticileri vardı.145 yaşındaki Kızılay’ı 157 yaşındaki TCDD’yi 174 yaşındaki Jandarma’yı 150 yaşındaki Ziraat Bankası’nı 168 yaşındaki Polis Teşkilatı’nı 299 yaşındaki İtfaiye teşkilatı’nı 561 yaşındaki İstanbul Üniversitesi’ni 106 yaşındaki Fenerbahçe’yi 110 yaşındaki Galatasaray’ı 108 yaşındaki Beşiktaş’ı 1876’da açılan Meclis’i bıraktı bize Osmanlı…Mesela 1909-1918 arası, yani 9 senede ittihatçılar (1918-1923 sonrası m.kemal ve cuntası) geldi ve 700 yıllık koca imparatorluğu dünyadaki işbirlikçilerine adeta peşkeş çekti. 24 milyon kilometreden fazla toprağı vardı Osmanlı’nın. O (Trablusgarp, Adalar, Musul, Kerkük, Batum, Batı Trakya vb) 780 bin kilometreye düşürüp bunun adına zafer diyen yöneticileri yoktu.(5)
Osmanlı her ilde okullar , hastahaneler, yollar, binalar yaptırdı.
Osmanlı’dan günümüze kalan okullar.
İstanbul Üniversitesi(1453) Ankara Üniversitesi ,Siyasal Bilgiler Fakültesi (1859) Mimar Sinan Üniversitesi (1882) Galatasaray Üniversitesi(1481)Yıldız Teknik Üniversitesi (1911) Marmara Üniversitesi(1883) İstanbul Teknik Üniversitesi (1773) Boğaziçi Üniversitesi (1863) İzmir Yüksek Okulu (1880-1893 ) Mimar Sinan Üniversitesi (1882) İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi (1880) İstanbul Ticaret Üniversitesi(1882)İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi (1453) İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi (1470) İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi (1857) İstanbul Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi (1908) Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi(1846) Darul-funun’i (fen fakültesi) osmaniye adıyla eğitime açılan Bugün basın müzesi olarak kullanılan bina. istanbul müzesi. Darülfunun şahane(mülkiye mektebi)Veznecilerde bulunan fen fakültesi olarak kullanılan zeynep hanım konagı. Mekteb-i Humayunu’nun kuruluş gayesi, Osmanlı Devleti sınırları dahilindeki vatandaşların il’ ilçe’ köy’ kasaba’ vs.gibi reislerinin çocuklarını İstanbul’da bir mektepde toplayıp, onlara Türkçe öğretmek, eğitim ve öğretimleri temin ederek; eğitilmiş olarak kendi bölgelerine / memleketlerine döndüklerinde, ögretmen, memur ve asker -polis (vb) olarak vazifelendirmekti. Osmanlı Devleti’ne mensup etnik-vatandaş çocuklarının eğitimi için açılan mektep. Mektebin binası Kabataş Lisesi’ne devrolundu.Ankara Üniversitesi ,17 Haziran 1880’de kurulan Mekteb-i Hukuk, Adliye Nezareti Adliye (ankara) Hukuk Mektebi’ne 1842 yılında kurulan Veteriner Fakültesi ve 1859 yılında kurulan Siyasal Bilgiler (hukuk) Fakültesi (Mekteb-i Mülkiye) Ankara Üniversitesi çatısı altında bir araya getirilmiştir.
Kastamonu Sanayi Mektebi (Kastamonu Teknik ve Endüstri Meslek-1869) Adapazarı Sanayi Mektebi (Teknik ve Endüstri Meslek -1890)Ankara Mekteb-i Sanayi- (Teknik ve Endüstri Meslek -1900) Diyarbakır Sanayi ve Ticaret Mektebi (1894-1895) Yıldız Sağırlar Okulu, (Fatih Özel Eğitim Meslek Lisesi 1889) Sultanahmet Anadolu Teknik Lisesi , Bakırköy İlköğretim Okulu:1874 Kadıahmet İlköğretim Okulu: 1875,Okçu Musa İlköğretim Okulu: 1850 Kandilli Kız Lisesi:(1830 –1876) Beşiktaş Anadolu Lisesi: (1871) Karşıyaka Kız Muallim (öğretmen) Mektebi (1915 ) İzmir Lisans ve Ticaret Meslek Mektebi, (1854 -1909)Sultanahmet Suphi Paşa Lisesi (16 Ocak 1883) Kastamonu Abdurrahmanpaşa Lisesi (1885) Atatürk Lisesi (1886) Antalya Lisesi (1889) Konya Anadolu Lisesi (1898) Kandilli Kız Lisesi (1916-1917) Fatih İlköğretim Okulu (1869) Trabzon Lisesi 1887,Şişli Terakki Lisesi- Şişli Lisan mektebi;1873 , Pertevniyal lisesi (1872)Cağaloğlu Anadolu Lisesi,(1850 ) Vefa Lisesi Darüşşafaka( 1873) İstanbul Lisesi (1884-1885) Galatasaray Lisesi (1868) Davutpaşa Lisesi,(1485) Suphi paşa Lisesi (1883) Tophane Endüstri Meslek Lisesi / Bursa (1868)Rize ardeşen -aşağı durak lisesi ,Müze-i Humayun (bugünkü Arkeoloji Müzesi) (1891) Beyazıt Kütüphanesi, (1884 )Yıldız Arşiv ve Kütüphanesi, (1842 -1908)Hazine-i Evrak (başbakanlık arşivi) (1839)1860 yılında sadece Bursa’da 37 adet ipek çekim fabrikası ile 5000’in üzerinde ipek dokuma tezgâhı bulunuyordu.Bursa’daki Koza Han hâlâ ipek kumaşların satıldığı bir yer olarak bu işlevini sürdürüyor.Haydarpaşa Lisesi ,Adana (kız) Lisesi(1885), Ankara Lisesi(1884), Balıkesir Lisesi (1885), Bursa Lisesi (1888-89), İzmir Lisesi(1887), Konya Lisesi (1889), Kütahya Lisesi (1892), Diyarbakır Lisesi (1891-92), Sivas Lisesi (1892), Trabzon Lisesi (1884-85), Amasya Lisesi(1895), Bilecik-Söğüt Lisesi(Ertuğrul Gazi İlkokulu -1903), Yozgat Lisesi(1909), Çanakkale Lisesi (1892), Çankırı Lisesi (1891-93), Elazığ Lisesi ( 8. Kolordu Merkez Komutanlığı -1886), İstanbul-Çatalca Lisesi (1894), İzmit Lisesi (Gazi Lisesi-1887), Manisa Lisesi(Şehitler İlkokulu- 1887), Mardin Lisesi (902) Aydın Lisesi (1891), Antalya Lisesi(1898), Bilecik Lisesi (1906-07), Erzurum Lisesi(1889), Kayseri Lisesi 1893) Niğde Lisesi (902) .Bolu Lisesi( 1884-5-1888), Edirne Lisesi (1882-1891), Kastamonu Lisesi ( jimnastik salonu-1885), Kırşehir Lisesi (1890-1894), Burdur Lisesi (1906), Kırklareli Lisesi (1892), Maraş Lisesi( Ortaokul-1902), Samsun Lisesi (hastahane-892) Tokat Lisesi (1902) Denizli Lisesi (Oda Tiyatrosu -1874-1892), Isparta Lisesi ( İl Milli Eğitim Müdürlüğü -1861-1902) Sinop (1871-1893) Şark Eserleri Müzesi (1889-1892) Askerî Müze, Yıldız Arşivi ve Kütüphânesi, Beyezıd Kütüphanesi (1884) (bu örnekler çoğaltılabilir.)
Sultan İkinci Abdülhamid Han (1908) eğitime, sağlığa (hastaneler tamir görmüş ve günümüze kadar ulaşmıştır) ve bilime büyük önem verdi bu amaçla, Osmanlı’nın Türkiye Cumhuriyeti devleti sınırları içerisinde kalan toprakları üzerinde 5 bin eğitim kurumu yaptırdı, Balkanlar, Akdeniz ve Afrika ülkeleriyle bu rakam 25 bine ulaşmıştır.
Osmanlı’dan günümüze kadar gelen hastaneler;
Gurabahane-i Laklakan (hayvan hastanesi-düşkün leylek evi,- 1900 ) Beyoğlu Kadın Hastahanesi ,Beyoğlu Belediye Hastahanesi (1878-79) Yıldız Askerî Hastahanesi (1888) İstanbul Kuduz Hastahanesi (1887) Üsküdar Akıl Hastahanesi (1897) İstanbul Guraba Hastahanesi Ek Binalar (1900-1905)İstanbul Haseki Hastahanesi Ek Bina/Pavyonlar (1893) Gülhane Hastahanesi (1898)Beykoz Serviburnu Hastahanesi (1878) Beylerbeyi Hastahanesi (1877) Eyüp İplikhane Hastahanesi (1878)Kadırga Hastahanesi (1893) Üsküdar Nuhkuyusu Hastahanesi (1891) Üsküdar Şemsipaşa Hastahanesi (1877) Kağıthane Hastahanesi (1897) Çatalca Hastahanesi (1877) Haydarpaşa Numune Hastahanesi (1902-1903) Adana Guraba Hastahanesi (1898) Bursa Guraba/Hamidiye Hastahanesi (1879-1905)Edirne Askerî Hastahanesi (1887)Erzurum Numune Hastahanesi (1903) Gaziantep Hamidiye Hastahanesi (1903) Kırşehir Guraba Hastahanesi (1900) Safranbolu Kadın Hastahanesi (1900)Safranbolu Frengi ve Gureba Hastahanesi (1888)Çankırı Guraba Hastahanesi (1896) Eskişehir Guraba Hastahanesi (1896) İzmir (eşref paşa) Hastahanesi (1895) Haydar Pâşa(marmara üniversitesi) tıb fakültesi. Gülhane (gata) Askeri Tıp Fakültesi. Şişli Etfal Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Ahmet Vefik Paşa Hastanesi (şimdiki Memleket Hastanesi) Millet ve Devlet Hastahanesi (Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastahanesi) Türkiye Hastanesi ( 1894) Trabzon Askerî Hastahanesi, Erzurum Merkez Askerî/Maraşal Çakmak Hastahanesi,İzmir-Konak Askerî Hastanesi. (bu örnekler çoğaltılabilir.)
Ne demiş; Osmanlı’daki çok sayıda vakıf ve onlara bağlı kuruluşlar ve hastaneler (okullar) Cumhuriyet’e geçerken lağvedilmiş, devlet resmi kurumlarına dönüştürülmüş veya satılmıştır.(18)
Kaynak; 1; İstanbul Milli Eğitim Müdürlüğü tarihe tanıklık eden okullar 2;Şamil Mutlu, 2nci. Meşrutiyet Devrinde İstatistik Bilgileriyle Eğitim 3;Mustafa Müftüoğlu, Tarihin Hükmü Her Yönüyle Sultan İkinci Abdülhamid3; İlber Ortaylı, İkinci Abdülhamid Döneminde Osmanlı İmparatorluğu 4;Hasan Ali Yücel, Türkiye’de Ortaöğretim 5;Süleyman Özışık Osmanlı’dan kalan ne vardı 6; Necip Fazıl Kısakürek – Ulu Hakan İkinci Abdülhamid Han 7; Osmanlı kültür medeniyeti 1-2 cilt .8;M.A.Abdülhamid’in Kurtlarla Dansı 1- 2 9;Çoşkun Yılmaz, II. Abdülhamid Modernleşme Sürecinde İstanbul, 10; Dr. Fatmagül Demirel -Sultan II. Abdülhamidin Mirası 11; İstanbul ticaret odası- ”Osmanlı Ticaret ve Sanayi Albümü’ 12; Osman Doğan – Selman Kılınç Uzakları Görebilen Hükümdar12;II. Abdülhamid Dönemi Egitim Politikası Üzerine Önemli Bir Çalısma: “Mekteb-i Hümâyun, Osmanlı) 13; Benjamin C. Fortna, Mekteb-i Hümayun, Osmanlı 0imparatorlugunun Son Döneminde Devlet ve Egitim, Hletisim Yay., Hstanbul 2005, 14; H.Hilmi Işık Hakikat Kitapevi 15;Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi (Bayram Kodaman) 16;Sultan Abdülhamîd Han Devri Osmanlı Mektepleri – Osman Doğan 17; Prof. Bernard Levis Modern Türkiye’nin Doğuşu 18;Prof. Dr. M. Ramazan Yiğitoğlu Fatih Üniversitesi Rektör Yardımcısı ve Tıp Fakültesi Dekanı Eylül-Ekim-Kasım 2011 tarihli Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Dergisi, 20. sayı, s: 20 19; Orhan., Bolak, Hastanelerimiz20;Yrd.Doç.Dr. Mehmet Karataş Tıp Tarihi21; Doç. Dr. Ahmet Halaçoğlu -2nci Abdülhamid dönemi imar yapıları. faaliyetleri-Doktora -tezi; http://eprints.sdu.edu.tr/135/1/TS00Osmanlı İmparatorluğu döneminde kurulmuş ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna tanıklık etmiş şirketler (fabrikalar) bulunuyor.
Çoruh Un Fabrikası (1904) Lokum ve Şekerli Mamuller Sanayii A.Ş’ (1777) ,Koska Gıda Sanayi ve Ticaret. Aş. (1909) ,Meyer A.Ş (1878) Stok Sınai Mülkiyet hizmetleri AŞ. (1887) ,Komili AŞ. (1878)Hacı Şakir Sabun Sanayi ve Ticaret A.Ş. ,Teksima Tekstil Makina Sanayi A.Ş (1893) Alevli A.Ş.1898, Arkas Holding 1902 ,Koska Hacı Emin Bey 1907 ,Abdi İbrahim İlaç Sanayi A.Ş.1912 ,Erbak-Uludağ İçecek AŞ.(1912) Tuzcuoğlu Holding (1893) İlancılık reklam ajansı A.Ş (1909)Apikoğlu; Etsan Gıda Sanayi A.Ş. (1910) Defterdar Fabrikası (1836) Bakırköy .yün iplik sanayi ve ticaret limited şirketi. (1850)Yıldız Porselen ve Çini Fabrikası (1876-1909) Bursa İpekböceği Enstitüsü ( 1888) Hereke dakuma fabrikası (1843) Günümüze dek varlığını sürdüren bu işletme sonradan devlet tarafından satın alınmış bugünkü adıyla Sümerbank Yünlü Sanayi Müessesi Hereke Fabrikası olarak 131 yıllık bir geçmişi günümüze aktardı.(1-2-3-4-5-6-7)
Osmanlı ; Dönemi itibari ile sanayileşme çabasına paralel olarak kurulan bazı devlet fabrikaları arasında Feshane-i Amire, Izmit Çuha Fabrikası, Veliefendi Basma Fabrikası, Hereke Kumaş Fabrikası, Bursa Ipek Fabrikası, Yeni Darphane, Zeytinburnu Demir Fabrikası ve Yıldız Çini Fabrikası’nı saymak mümkündür.
Bunların dışında bini aşkın örnek bulunmaktadır.
Sanayileşmede özel teşebbüs alanında kurulan Turgutlu, Kırkağaç, Biga, Tekirdağ ve Balıkesir’deki pamuk fabrikaları, Izmir’de susam fabrikası, Van aba fabrikası, Malkara, Midilli ve Çanakkale’de un fabrikası, Beyrut’ta kağıt fabrikası ve Trabzon’da kumaş, elbise fabrikası bu tür özel girişimlere örnek gösterebileceğimiz türden fabrikalardır. Bunların dışında 1840-1881 yılları arasında bini aşkın örnek bulunmaktadır. Osmanlıdaki devlet ve özel girişim sanayileşme çabaları sonucu kurulan fabrikaların bir çoğu cumhuriyet dönemi Türkiye’sine devrolmuştur. Özellikle büyük çaplı devlet fabrikaları 1960’lara kadar varlıklarını devam ettirmişlerdir.(1)
Ne demiş; Sümerbank Adana Bez Fabrikası (1885 ).1937 yılında Malatya Bez ve İplik T.A.Ş.’ne (Sümerbank, Ziraat Bankası ve İş Bankası ortaklığı) devredildi. Fabrika 5 Eylül 1946 tarihinde Sümerbank tarafından satın alındı.(1-2-3-4-5-6-7)
Kaynak; 1;Enver Ziya Karal, Osmanlı Tarihi, cild 6, Ankara, 1951, sayfa 241.Sefer Şener, Osmanlı Sanayileşme Süreci ve bu Süreçte Özel Girişimin Rolü, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisicild9,sayı3,2007,sayfa83,84.AyrıcaBakınız;http://www.sbe.deu.edu.tr/dergi/cilt9.say%C4%B13/9.3%20%C5%9Fener.pdf2;Ayrıntılı bilgi için bkz.; Abdülkadir Buluş, Osmanlı Tekstil Sanayii Hereke Fabrikası, (Doktora Tezi), 3;İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2000, ss.102-111.4; Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı 12, 2012, 5; Tevfik Güran. 1992:235. “Tanzimat Döneminde Devlet Fabrikaları”, 150. Yılında Tanzimat, T.T.K.Yay., Ankara.6;Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü” Donald Quataert , 1993 Cambridge University Press 7;Milliyet 25.08.2014 -Çınar gibi markalar
Osmanlıdan kalan vakıf sayısı 41.000 Türkiye’de özellikle İstanbul’da ekonomik ve ticari yapıların kökleri oldukça eskilere dayanır. Devletlerde süreklilik esastı ilkesi doğrultusunda; Genç Cumhuriyet’in, ekonomik temellerini, Osmanlı İmparatorluğu’ndan devraldığı ticari ve sanayi mirası üzerine inşa edildiği söylenebilir. Türkiye’nin bugün, mukayeseli üstün olduğu birçok sektörün başlangıcı yüzlerce yıl öncesine dayanır. Bugün Türk gemi inşa sanayisinde dünya dördüncüsü olmasında en büyük pay hiç şüphesiz, Gelibolu’da 1390 yılında kurulan ve 15. yüzyıl ortalarında zirveye çıkan tersaneciliğimizdir.Aynı şekilde, Osmanlı İmparatorluğu’nda yünlü, ipekli ve pamuklu kumaş üretiminin temeli sayesinde, bugün Türkiye’nin en önemli ihracat kalemi tekstil sektörüdür.
Kaynak; Mustafa Bozdemir -Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Endüstriyel Mirasımız
Köprü, Liman , İstasyon ,Belediye Binası ve Diğer Binalar;
Haydarpaşa Hamidiye Köprüsü (1886) Alemdağ-Büyükdere Köprüsü, Kurbağalıdere-Çiftlikat-ı Hümayun Köprüsü , Baltalimanı ,Amasya-Gümüşhacıköy Hamidiye Köprüsü (1906)Kırklareli Şeytandere Köprüsü (1896) Kangal-Malatya Halil Rifat Paşa Köprüsü (1882-85) Trabzon Hamidiye Köprüsü (1885)Urfa Osmaniye Köprüsü (1892) Aydın-Nazilli Menderes Köprüsü Tecer-Gürün Halil Rifat Paşa Köprüsü (1882-85) Burdur-Antalya Göz Köybeli Köprüsü (1901) Bandırma Köprüsü, Soma-Babaçay KöprüsüTokat-Niksar Kelkit Çayı Köprüsü Ordu-Koyulhisar (Hamidiye) Çivil Deresi Köprüsü (1886) Yozgat-Boğazlıyan Beyler Köprüsü (1896-98) Bursa-Mudanya Geçit Köprüsü (1886) Bursa Deliçay Köprüsü (1901) Sirkeci Garı ,Haydarpaşa Garı , Gebze Demiryolu Köprüsü (1898)Sakarya Mekece İstasyonu (1898) İzmit Tren İstasyonu (1898) Sakarya Nehri Balaban Köprüsü (1898) Bilecik Pekdemir Köprüsü ,Bilecik Garı ,Eskişehir Tren İstasyonu (1897) Konya Tren İstasyonu (1897)İstanbul’da rıhtım inşaatı (1857) Tophane-Galata Rıhtımı (1892-1894) Haydarpaşa Rıhtım ,Mendireği (1903), İzmir Rıhtımı (1884), İzmit Rıhtımı (1905), İzmit-Derince Limanı (1895), Trabzon Limanı , Balıkesir-Bandırma Rıhtım ve İskelesi (1902), Zonguldak Rıhtımı (1890) ve birçok denize kıyısı olan büyük kentte bu dönemde inşa edilmiş olan örnekler mevcuttur.Konya Belediye Konağı ,Manisa Belediye Konağı Kastamonu Hükümet Konağı Ankara Hükümet Konağı Kalecik Hükümet Konağı Kızılkoca Hükümet Konağı (1900) Elazığ Hükümet Konağı (1894) Adana Hükümet Konağı (1877) Adana Hükümet Konağı Karız-Hokak Hükümet Konağı (1900)Amasya Hükümet Konağı Gümüşhacıköy Hükümet Konağı (1899) Balıkesir Hükümet Konağı Bandırma -Hükümet Konağı (1900) Aydın, Hükümet Konağı Bilecik Hükümet Konağı Çankırı Hükümet Konağı (1903) İzmir Hükümet Konağı (1891) İzmit,Hükümet Konağı Mersin, Hükümet Konağı Bursa,Hükümet Konağı Bursa-Yenişehir Hükümet Konağı Bolu Hükümet Konağı (1903) Tokat Hükümet Konağı (1892) Erzincan-Refahiye , Kuruçay Hükümet Konağı (1900) Muş Hükümet Konağı (1906) Hükümet Konağı Sinop Hükümet Konağı Manisa-Akhisar Hükümet Konağı (1901) Erzincan Hükümet Konağı (1884-85) Erzincan Belediye Dairesi (1897)Kirmasti Belediye Binası (1895) Beykoz-Yalıköy Hükümet Konağı ve Belediye Binası (1900) Konya-Ilgın Hükümet Konağı ve Telgrafhane (1887) Kırklareli Hükümet ve Adliye Dairesi (1890) Bursa Belediye Binası (1879) Kütahya Hükümet Konağı (1907) Ordu Hükümet Konağı (1897) Erzurum Adliye Binası (1901) (bu örnekler çoğaltılabilir.)
Osmanlı İmparatorluğu döneminde inşa edilmiş 4 bin 136 kilometre ana hat demiryolu vardı.
Bugün tren ile seyahat edenler, bir baştan bir başa memleketteki bütün tren istasyonlarının Abdülhamîd hânın yaptırdığı istasyonlar olduğunu iftihar ile görür;
2nci Abdülhamidhan (İstanbul-Eskişehir-Ankara) ve (Eskişehir-Adana-Bağdat) ve (Adana-Şâm-Medîne) demiryollarını te’sîs etti. Osmanlı devletinde, dünyanın en büyük ve en uzun demiryolu şebekesi kuruldu. Cennet mekânın bu eserleri bugün bile ayaktadır. Bugün tren ile seyâhat edenler, bir baştan bir başa memleketteki bütün tren istasyonlarının Abdülhamîd hânın yaptırdığı istasyonlar olduğunu iftihâr ile görür.
Kaynak; 1; Osmanlı kültür medeniyeti 1-2 cilt .2;Abdülhamîd Devri Eğitim Sistemi (Bayram Kodaman, İstanbul 3; Prof. Bernard Levis Modern Türkiye’nin Doğuşu 4;Osman Doğan, Son Devir Osmanlı Hastahaneleri 5; Doç. Dr. Ahmet Halaçoğlu -2nci Abdülhamid dönemi imar yapıları. faaliyetleri-Doktora -tezi; http://eprints.sdu.edu.tr/135/1/TS00 5; TCDD 6; Rehber ansiklopedisi
Daha fazla bilgi için şu linklere bakabilirsiniz;
Osmanlı Devleti’nde Eğitim, Bilim ve Sanayi-Tüm Linkler;
http://yakintarihimiz.org/osmanli-devletinde-egitim-bilim-ve-sanayi-tum-linkler.html
Ar-ge yapılanma (ekonomik,sosyal ve bilimsel gelişmeler) süreci 2nci Abdülhamidhan devrinde atılmıştır. Cumhuriyetin temelleri abdulhamidhan devrine atımıştır.
http://yakintarihimiz.org/ar-ge-yapilanma-ekonomiksosyal-ve-bilimsel-gelismeler-sureci-2nci-abdulhamidhan-devrinde-atilmistir-cumhuriyetin-temelleri-abdulhamidhan-devrine-atimistir.html
Bugünkü Türkiye’yi anlamak istiyorsak Abdülhamid dönemini (1908) incelememiz gerekir.Abdülhamid döneminde meslek okulları ve yüksek (üniversite) okullar da açılmıştır.daha sayamadığımız birçok yenilik ve modernleşme hareketi bu dönemde görülmektedir.Sonuç olarak, II. Abdülhamid döneminde çağın gerektirdiği Ģekilde, modern sanayi hususunda eğitim yapılmaya çalışılmıştır. Bu dönemde kurulan mektepler, Cumhuriyet dönemine de ışık tutmuştur.http://yakintarihimiz.org/francois-georgeonun-dedigi-gibi-bugunku-turkiyeyi-anlamak-istiyorsak-abdulhamid-donemini-1908-incelememiz-gerekir-abdulhamid-doneminde-meslek-okullari-ve-yuksek-universite-okull.html
Osmanlı İmparatorluğu’nun dört bir yanına dağılmış ihracat limanları, tarımsal üretim tesisleri, çarşı pazarlar, büyük mağazalar, yollar, demir yolları, fabrikalar, imalathaneler, gemiler, tersaneler ve barajlar, döneme ait fotoğrafla anlatılıyor.http://yakintarihimiz.org/osmanli-imparatorlugunun-dort-bir-yanina-dagilmis-ihracat-limanlari-tarimsal-uretim-tesisleri-carsi-pazarlar-buyuk-magazalar-yollar-demir-yollari-fabrikalar-imalathaneler-gemiler-tersaneler.html
Osmanlı Devletinde Sanayi.
http://yakintarihimiz.org/osmanli-devletinde-sanayi.html
2nci Abdülhamid Hanın uyguladığı akılcı sağlık politikaları sayesinde, Osmanlı’ya tıp alanında dünyadaki emsalleriyle başa baş giden tesisler kazandırılmıştır.
http://yakintarihimiz.org/2nci-abdulhamid-hanin-uyguladigi-akilci-saglik-politikalari-sayesinde-osmanliya-tip-alaninda-dunyadaki-emsalleriyle-basa-bas-giden-tesisler-kazandirilmistir.html
Osmanlı Devleti’ndeki Üniversiteler;http://yakintarihimiz.org/fen-ilimleri-universite-bugunku-istanbul-universitesinin-temelini-meydana-getiren-darulfunun-sahane.html
***************
HAKSANCAĞI.NET
Osmanlı’da Bilime Saygı
Bugün toprakları üzerinde 40 farklı devlet bulunan Osmanlı İmparatorluğu 600 yıllık egemenliğini, bilime ve bilim adamlarına verdiği değere borçludur. Osmanlı hükümdarları, “Muhakkak ki âlimler, peygamberlerin mirasçılarıdır.” hadisinin ışığında ulema sınıfına daima saygı göstermiş, onları desteklemiş, el üstünde tutmuş ve toplum içinde mümtaz bir yer almalarını sağlamışlardır.
Bu topraklar birçok bilim adamı yetiştirmiş, birçok yeniliğe, buluşa ev sahibi olmuştur. Ne yazık ki Osmanlı Devleti’nin ilmi çalışmalardan uzak olduğu, ilim insanlarına değer vermediği gibi bir kanı mevcuttur.
İslâm ülkelerinde ilmî hayatin gelişmesinde en önemli faktör medrese kurumudur. Osmanlı bilim hayatı XI. Yüzyıldan itibaren medreselerle hızlanmıştır. İlk medreselerden itibaren sistemli bir eğitim ve öğretim yuvası olan medreseler, halkın kültürel ve dinî açıdan gelişmesinde büyük rol oynamaya başlamışlardır. Osmanlı döneminde ise medreseler, hem ilmi hem de mimarî sahada büyük bir yenilik ve ilerleme kaydetmişlerdir. Osmanlı şehirlerinin fiziki güzelliğinde medreselerin önemli bir yeri vardır.
Osmanlı Devleti’nde ilme ve medreselere verilen önemi şöyle görebiliriz. Herkesten önce yöneticiler, bulundukları yerlerde eğitim kurumu açmayı bir gelenek haline getirmişlerdi. Fethedilen yerlere önce cami ve medrese açmak Osmanlı’nın fetih politikası haline gelmiştir. Bu geleneğin bir sonucu olarak hemen hemen her zaman devlet merkezinin bulunduğu yer, ilmî faaliyetlerin en çok yoğunlaştığı yer oluyordu. İznik, Bursa ve Edirne gibi devlet merkezi olan şehirler fethedildiğinde de ilk iş buralara medreseler inşa etmek olmuştur. İstanbul ise bu yolla tam bir ilim ve kültür merkezi haline gelmiştir.
Osmanlılar, medreselerdeki eğitim ve öğretimin devamı için vakıflar kurmuşlar. Fatih Sultan Mehmed İstanbul’u fetheder etmez en yüksek tahsil seviyesi öğretilen “Sahn-i Semân” medreselerini ve bu medreselerin giderleri için vakıf kurmuştur. Ayrıca Fatih döneminde her dinden bilim adamına değer vermiştir. Medrese kurma işi ile sadece hükümdarlar değil, vezirler, ilim adamları, bazı saray mensupları ve hayırsever halk tarafından medreseler arttırılacaktır. Sadece Mimar Sinan’ın baş mimarlığı boyunca İstanbul’da kurulan medreselerin sayısı 55’i bulmaktadır. 17. Yüzyıl sonlarında ise İstanbul’daki medrese sayısının 126’yı bulduğu görülmektedir. İstanbul’un fethedilmesinden 19. yüzyıla kadar burada kurulan medrese sayısı 500’ü geçmiştir. Ayrıca ilim yuvası olan medreseler sadece merkezi yerlere değil, ülkenin ücra köşelerine kadar götürülmüştür.
Osmanlılar, ilme, dolayısıyla medreselere ve ilim adamlarına verdikleri değerle, medreselerin ve ilim adamlarının karşılaşabilecekleri her türlü sıkıntıyı ortadan kaldırmaya çalışmışlardır. İmparatorluk sınırlarında ilim adamlarına bu şekilde değer verilip saygı gösterildiği için İran, Turan, Horasan, Dağıstan, Hindistan, Buhara, Halep, Sam, Mısır ve Karaman gibi birçok diğer İslâm ülkesinden bilginler bir bilim merkezi olan İstanbul’a akın etmişlerdir.
Osmanlı medreselerindeki eğitim ve öğretim usulü ve derslerin içeriğine de ayrıca dikkat etmek gerekir. Osmanlılar medreselerde bilimi ikiye ayırmışlardır: Medreselerde nakli bilimler (Fıkıh, Kelam, Tefsir, Hadis) ve akli bilimler (Astronomi, Matematik, Mantık, Tıp, Coğrafya vb.) aynı anda okutulmuştur. Nakli ve akli bilimler birbirinden ayrı görülmeyip, hatta birbirlerini tamamladıkları düşünülmüştür.
“Danişmend” denilen belli bir seviyeye gelmiş öğrenciler medreselere yerleştirilmiş, onlara oda, 2’şer akçe gündelik ve aş sağlanmıştır. Bu Danişmendlere en iyi müderrisler tarafından kitaplar okutulurdu. Özellikle pozitif bilimleri içeren derslerde sık sık tekrar ve karşılıklı soru sorulup cevap verilme imkânlarına yer verilmiştir. Öğrenciler bu şekilde en az 1-2 yıl medrese eğitimi almışlardır.
Osmanlılar medrese sistemini kurarken sadece halkın siyasi, idari ve ilmi yönetici ihtiyacını karşılamak amacı gütmemiştir. Medreselerdeki ilmin halka da yansıtılması ve ilmin yayılması da amaçlanmıştır. Bu amaçla medreselerin yıllık tatil ayları olan üç aylarda yani Recep, Şaban, Ramazan aylarında öğrenciler medreseden uzaklaşarak yurdun değişik yerlerine dağılıyorlardı. Köy köy dolaşarak halka vaaz ve nasihat etmeleri karşılığında köylülerin para, yiyecek ve giyecek verdikleri bu uygulamaya “cerre çıkmak” adı veriliyordu. Öğrenciler cerre çıktıkları yerlerde halka beş vakit namaz kıldırmak, mukabele okumak, İslâm dininin prensiplerini anlatmakla günlerini geçiriyorlardı. Böylece medreselerdeki ilim halka da ulaşabiliyor ve halk aydınlatılıyordu.
Dinimiz de ilmin yayılmasını, özellikle âlimlerin kendilerine bahşedilen ilmi halka öğretmelerini emretmiştir:
“Şehadeti gizlemeyin Kim onu gizlerse bilsin ki kalbi günahkârdır.” (Bakara/283)
Hz. Peygamber de şöyle buyurmuştur:
“Allah’u Teâlâ peygamberlerden aldığı sözü (âlimlerden de) almadan herhangi bir âlime ilim vermez. Alınan bu söz de ilmi halka açıklayıp gizlememeleridir.”
“İlimden bir şey öğrenip, öğrendiği şeyi halka öğreten bir âlime, yetmiş Sıddık’ın sevabı verilir.”
“Öğrenip amel eden ve öğrendiklerini öğreten bir kimse, gökler âleminde hayırla yâd edilir.”
“Kıyamet günü geldiğinde Allah Teâlâ âbid ve mücahid kullarına ‘Cennete girin’ deyince, âlimler Allah’a şöyle derler: ‘Ey âlemlerin rabbi! Âbidler ve mücahidler bizim kendilerine öğrettiğimiz ilim sayesinde ibadet edip cihad ettiler’ Bunun üzerine Allah Teâlâ âlimlere “Sizler benim nezdimde meleklerimden bazıları gibisiniz istediğiniz kimselere şefaat ediniz, şefaatiniz kabul olunacaktır” der ve bu ilâhî müjde üzerine âlimler, istediklerine şefaat ettikten, sonra cennete girerler.”
“Hediyelerin en güzeli, ilmi dinleyip, anlayıp, bu ilmi olduğu gibi Müslüman kardeşine öğretmendir Bu, bir yıllık nafile ibadete denktir.”
https://www.frmtr.com/tarih/1316693-osmanlida-ilim.html
Osmanlılar, her konuda olduğu gibi ilim alanında da çok Ilerlemişlerdi.Kendilerinden önce yazılmış ve asırlarca Avrupa ve Müslüman medreselerinde okunmuş klasik eserlerle yetinmemişlerdi.
Yaptıkları çalışmalarla mikroskobun icadından çok daha evvel, hastalıkların gözle görülemeyen canlılar tarafından meydana getirildiğini söyleyebilmişler, doku uyuşması daha bilinmezken, organ nakli hayal dahi edilemezken, buna dair uygulamada bulunabilmişler, akıl hastalarının tedavisi ile ilgilenmişlerdi. Erzurumlu İbrahim Hakkı Hazretleri: "Biz uzayı, Tillo'nun sokaklarından daha iyi biliriz." diyebiliyordu. 1500'lü yıllarda Piri Reis, bir harita yapıyor. Bu haritada Gronland'ın üç adadan olduğu kesinlikle anlaşılıyordu. Aynı harita Kahire'nin 30 km üzerinden çekilen fotoğrafla aynıdır. Hasan Celal, bundan beş yüz yıl evvel, barutu macun haline getirerek füze yapmış ve onunla uçmayı başarmıştı. Hazerfen Ahmet Çelebi, Galata Kulesi'nden Üsküdar'a uçarak ulaşmıştı.
Akıllara durgunluk veren bu ilmî hadiseleri, sadece çalışmakla ve araştırmakla açıklamak mümkün görünmemektedir. Bunların hepsi Allah'ın yardımıyla gerçekleşen şeyler. Öyleyse Allah'ın indinde Osmanlı Devleti'ne dikkatle bakın. Bu durum bize, onların Allah'ın yardımını aldıklarını kesin ve ürpertici bir şekilde göstermektedir.
Tıp:
Fatih'in hocası ve mürşidi Akşemseddin Hazretleri, mikroskobun icadından daha çok çok zaman önce bir eserinde, hastalıkların gözle görülmeyen canlılar tarafından meydana getirildiğini yazmış; Mâddetü'l-Hayât adlı eserinde büyük bilgin ve mutasavvıf, mikrop ve bakteri nazariyesinde şunları söylemiştir:
"Cümle marazların (hastalıkların), sûret-i nev'iyyesi hasebiyle (çeşitli sûretleri bakımından) nebât ve hayvanlarda olduğu gibi tohumları ve asılları vardır, ot tohumu ve ot kökü gibi.."
Operatör Amasyalı Sabuncuoğlu Şerafeddin, 1465'te yazıp Fatih Sultan Mehmed'e sunduğu Cerrâhiyye-i İlhâniyye'sinde hem cerrâhî müdahalelere ait, hem de operatörlük aletlerini gösteren resimler yapmış, operatörlüğün bir çok meselesini kendi tecrübelerine dayanarak izah etmişti.
Sonraki asırda Antakyalı Dâvud da, operatörlüğe ait izahat vermiş, insan organlarını hayvanlarınki ile mukayese etmiş, beynin dışında, ak madde içinde boz madde olduğunu söylemiş, dokunma duygusuna ait ileri görüşler ileri sürmüştü.
İstanbul'un fethinden önce Hacı Paşa, Şifâü'l-Eskanın ve Devâ'il-Âlâm adlı eserinde hastalıkları çok iyi anlatmış; meselâ zatürrenin klinik bulgularını çok güzel tarif etmişti.
Organ nakli yapıldığı konusunda da bazı işaretler vardır. Şerefnâme'de anlatılan şu vak'a örnek gösterilebilir:
Kanuni devrinde Arab Şah Bey Türkmen kumandasında bir Safevî birliği, Palu'ya kadar sokulmuştu. Bu vuruşmada askerlerinden bir genç, bir kılıç darbesiyle başından yaralandı. Kılıç, kafatasından bir kemiği alıp götürmüştü. Bir cerrah, muharebe meydanında şehid olanlardan birinin kafatasını açtı. Bir kafatası kemiği uçup beyni görünen Osmanlı askerinin kafatasına, o kemiği ilâve edip dikti. Bu ameliyattan sonra Osmanlı askeri yıllarca yaşadı.
Cüzzam'ın tedavisi ile de uğraşılmıştı. Fatih'in oğlu II. Beyazid, Edirne'de Kirişhane mahallesinde bir cüzzam hastahanesi yaptırmıştı.
Akıl Hastalarının Tedavisi:
Bir ayrı branş da akıl hastalarının tedavisi idi. Bu branşta Türk doktorları XIX. asra kadar, Batı'dan üstündüler.
Akıl hastaları XVIII. asra kadar, Avrupa'da "Şeytan'la işbirliği yapan melun mahluk" muamelesi görür, çok defa diri diri yakılırlardı. Osmanlıda daha XV. asırda bile akıl hastaları için imar edilmiş darüşşifâlar vardı. Hastalar dertlerine özel, Türk mûsikîsi makamlarıyla tedavi edilmeye çalışılırdı. Yalnız mûsikî ile değil, hususi yemekler, çiçekler ve manzaralar ile de tedavi uygulanıyordu. Bilhassa kuş etleri veriliyordu. Her hastanın odasına iki pencere konuyordu. Pencereler tercihen gül bahçesine bakıyordu.
Aşının Türk hekimleri tarafından keşfedildiği, Batı'da da kabul edilmektedir. 1695'te İstanbul'da, çocuklara çiçek aşısı yapıldığını biliyoruz. Hafif çiçek çıkartan çocukların, su toplamış çiçeklerinin suyu alınıyordu. Çiçek çıkarmamış çocuğun veya büyüğün kolu çizilip biraz kanatıldıktan sonra bu çiçek suyu sürülüp aşılanıyordu. Aşılanan yerde kabarcık oluyor, aşılanan şahıs bir gün ateşleniyor, fakat yıllarca çiçek hastalığına salgın içinde yaşasa bile tutulmuyordu.
Astronomi:
Fatih devrinde Kadızâde-i Rûmî, bir derecelik kesir ceybinin yarım kutur 1 sayıldığına göre 0,17452406437 olduğunu bulmuştur.
Erzurumlu İbrahim Hakkı Hazretleri, asrının en büyük mütefekkir ve mutasavvıfıdır. Mârifetnâme adlı eserinde, şekiller de çizerek Kopernik kanunlarından bahseder.
Batıda Kopernik Kanunları, Mârifetnâme'nin telifinden birkaç yıl sonra, 1757'de Kilise tarafından öğretilme yasağı kaldırılmış bulunuyordu. XVIII. asrın sonlarında, Laplace'a kadar Fransa'da, güneşin değil arzın merkez olduğunu savunan bilim adamları vardı.
Mârifetnâme'de psikiyatriden, atomdan, deney yapılmadan hiçbir şeyin isbat edilemeyeceğinden bahsetmektedir.
.
http://yunus.hacettepe.edu.tr/~unan/akademik30.html
.
OSMANLI MEDRESE ULEMÂSI: İLİM ANLAYIŞI ve İLMÎ VERİM
I. İLİM ANLAYIŞI
Klâsik İslâm dünyâsında olduğu gibi, Osmanlı ilim ve eğitim-öğretim çevrelerinde de ilimler ana hatlarıyla aklî ve naklî olmak üzere ikiye ayrılmıştı. Biz, bu yazıda Osmanlı medreselerinin ilim anlayışı ve ikiye ayrılan söz konusu ilim dallarından ikincisi, yâni naklî denilen dînî kaynaklı ilimler ile bu çerçevede ortaya konulan ilmî ürünler üzerinde durmak istiyoruz. Müsbet veya tabiî diye de adlandırılan ve daha ziyâde din-dışı konuların ele alındığı aklî ilimler ise, müstakil bir çalışma konusu edilmek durumundadır.
Osmanlı medreselerinde nasıl bir ilmî faaliyetin yürütüldüğünü ve bu faaliyetler neticesinde ortaya nasıl bir ilmî ürünler tablosunun çıktığını anlayabilmek için, kanaatimizce, öncelikle bu müesseselerde nasıl bir ilimanlayışının veya ilmî zihniyetin benimsendiğini gözden geçirmek gerekmektedir.
İlim anlayışı ile ilimlerin tasnîfi girişimleri arasında doğrudan ilişki bulunmaktadır. Çünkü, söz konusu tasnifler, benimsenmiş bulunan anlayışların tabiî netîcesidirler. Bu çerçevede, klâsik İslâm dünyasında, bir çok âlimin, kendi zamanlarında tahsile konu edilen veya adları zikrolunan ilimleri tasnif ettikleri bilinmektedir. Bunların başında ünlü Türk-İslâm âlim-filozofu Fârâbî (ö. 339/950) gelir. Fârâbî, ilimleri beş ana başlık altında incelemiştir. Bunları anahatlarıyla şöyle hülâsa edebiliriz:
1- Lisan ilmi ve bölümleri: Gramer, bedi’, beyân ve arûz gibi dilin muhtelif durumlarını konu edinen bilgiler.
2- Mantık ilmi ve bölümleri: Aristotales’in Organon adlı eserinin sekiz bölümünü içine almaktadır.
3- Ta’lîmî ilimler ve bölümleri: Hesab, hendese, hey’et, nücûm, müzik, ağırlıklar, vb. konular.
4- Tabîiyyât ve ilâhiyyât: Tabiat felsefesinin prensipleri, basit cisimlerin incelenmesi, oluş ve bozuluş, unsurların keyfiyeti, mâdenler, bitkiler ve hayvanlarla ilgili konular, ilimlerin prensibi olarak varlık ilmi ve cisimsiz varlıkların tartışıldığı metafizik konular.
5- Medenî ilim ve bölümleri: Bu kategoriye sâdece fıkıh ve kelâm ilimleri dâhil edilmiştir.
Ölümünden otuz yıl sonra doğmasına rağmen, eserlerinin son derece tesiri altında kalması dolayısıyla bir bakıma Fârâbî’nin talebesi sayılabilecek olan İbn Sînâ (ö. 429/1037) ise, onun tasnîfini biraz daha genişletmiş, ancak dînî konular dışında kalan aklî ilimleri, kendi içlerinde “hakikati arayan spekülatif ilimler” ve “insanların mutluluğunu gâye edinen uygulamalı ilimler” olarak iki gruba ayırmıştır.
Aynı şekilde, Hârezmî (ö. 387/997)’nin ve hattâ ünlü târihçi ve sosyolog İbn Haldûn (ö. 809/1406)’un tasnifleri arasında, esasta büyük bir fark bulunmamaktadır. Osmanlılardan önce İslâm dünyâsında yapılmış bulunan ilim tasniflerinin, fazla bir değişikliğe uğramadan Osmanlı ilim çevrelerince de benimsendiği söylenebilir.
Bu durumu normal karşılamak gerekir. Çünkü, Osmanlıların yönetim ve müessese anlayışları kadar, ilmî ve kültürel potansiyel ile zihniyet dünyası bakımından da, mühim ölçüde kendilerinden önceki klâsik İslâm kültür ve medeniyetinin birikimlerini tevârüs ettiklerini biliyoruz. Bu durum, sâdece mücerret anlayış ayniyeti veya benzerliği ile sınırlı değildir; ilim ve eğitim-öğretim müesseselerinde ders kitabı olarak okunan eserler ve bunların yazarları bakımından da âşikâr bir devamlılık söz konusudur.
Daha kuruluştan kısa bir süre sonra başlamak üzere, Osmanlı âlimleri yabancı ülkelere giderek tahsil görmüşler ve bulundukları ülkelerin ilmî birikimlerini ve ilim anlayışlarını kendi memleketlerine taşımışlardı. Bunların gittikleri ülkeler, esas olarak iki ana grupta toplanabilir. Bilhassa dînî ve hukûkî ilimlerle, bunlara temel teşkil eden tefsir, hadis, târih, edebiyat ve kavâide dâir olan ilimler Suriye ve Mısır gibi Arap nüfûsun yoğun olduğu ve klâsik İslâm devletlerinin kurulmuş bulunduğu coğrafyada; riyâziye, hey’et, hendese, hesap,kelâm ve felsefe gibi ilimler ise, ekseriyetle Türklerin hâkim oldukları İran, Mâverâünnehir ve Horasan gibi doğu bölgelerinde tahsil edilmekteydi. Bu iki kaynaktan edinilen bilgiler ve buralarda hâkim olan ilim anlayışları, ileride teşekkül edecek olan Osmanlı ilim anlayışı üzerinde belirleyici bir rol oynayacaktır.
Bu bölgelerde Osmanlı ulemâsını derinden etkileyen iki âlim yaşamıştır. Bunlardan birincisi meşhur İslâm âlimi İmâm Gazzâlî (ö. 505/1111); ikincisi ise, kendi adıyla anılacak bir mekteb (ekol) oluşturacak kadar tanınmış bir ilim adamı olan Fahrüddîn-i Râzî (ö. 606/1209)’dir. Selçukluların ünlü Nizâmiye medreselerinin en tanımış müderrisi olan Gazzâlî, bir taraftan felsefecilere yönelik sert tenkitleriyle temâyüz ederken, öte taraftan Sünnî İslâm düşüncesiyle tasavvuf arasındaki sürtüşmeleri bertaraf eden mükemmel bir ilmî ve fikrî performans göstermişti. Râzî ise, ilmî dirâyeti ile şeyhü’l-ulemâ(âlimlerin pîri) unvânını almağa hak kazanmış; tefsir, hadis, kelâm, felsefe, tıp, riyâziye, edebiyat ve öteki aklî ve naklî ilimlerle ilgili pek çok eser vermişti. Kendisinin icâzet silsilesi bir kaç vâsıta ile Gazzâlî’ye ulaşmaktaydı. Seyyid Hüseyin Nasr, “Râzî, bir çok yönden ikinci bir Gazzâlî’dir”, demektedir ki, bu hüküm, söz konusu icâzet silsilesinin neticesi ile de ilgili olmalıdır.
Râzî’nin ilim anlayışı, İslâm âlimleri arasında kısa süre içerisinde pek çok taraftar buldu. Bu anlayışın en belirgin husûsiyeti pratik hedefler gözetmesi, aklîve felsefî bir karakter taşımasıydı. Sünnî İslâm kelâmı ile Yunan felsefesini bir ölçüde bağdaştırmasını bilmişti. O, ününün mühim bir kısmını borçlu olduğuTefsîr-i Kebîr’ini yazarken, zamanın bütün ilimlerinden faydalanmış ve re’ye (şahsî görüşlerine) büyük yer vermişti; kezâ kullandığı metod, başta ünlü şeyhülislâm Ebussuud Efendi olmak üzere, Osmanlı âlimleri tarafından da benimsenmiş ve kullanılmıştı.
Osmanlı âlimlerinin -aşağıda daha geniş olarak ele alınacağı üzere- pratik neticeleri hemen görülebilen, kolayca faydaya (kullanmaya) tahvil edilebilenşer’î (dînî, uygulamalı) ilimler üzerinde yoğunlaşmalarının bir sebebi, devletin böyle bir çalışmaya olan ihtiyâcı ise, ikinci bir sebebi de Râzî ekolünün burada zikredilen tavrı olmalıdır.
Osmanlı müderrislerinin, doğrudan Râzî mektebine mensup ilim adamları veya bu silsileden gelen âlimler tarafından yetiştirildiklerini gösteren muhtelif veriler de mevcuttur. Meselâ, ilk Osmanlı medresesi olan İznik Orhâniyesi’nin ilk müderrisi, Arabî tasavvufunun Osmanlı topraklarındaki ilk temsilcisi olan Dâvûd-ı Kayserî (ö. 751/1350-1351), bir mutasavvıf olmasına rağmen, aynı zamanda Râzî mektebine mensuptu. Kezâ, aynı medresenin müderrislerinden Alâüddin Esved (ö. 800/1397), tahsilini İran’da tamâmlamış ve Osmanlı topraklarına gelmiş bir Râzî müntesibiydi. Meşhur Molla Fenârî (ö. 834/1430-31) aynı ekole mensuptu. Dönemin diğer bir ünlü âlimi Molla Yegan (ö. 841/1437) ise Fenârî’den okumuştu. Yegan’ın talebesi ve ilk İstanbul kadısı olan Hızır Bey (ö. 863/1459), hemen hepsi Sahn müderrisi olan pek çok âlim yetiştirmişti. Bilâhare Molla Lütfî (ö. 900/1494-95), İbn Kemâl (ö. 940/1534) ve Ebussuud Efendi (ö. 982/1574) gibi Osmanlı ilim hayâtının köşe taşları durumunda bulunan âlimler, bu kanalla Râzî mektebine mensup olmuşlar ve bu mektebin imparatorluk içindeki temsilcileri hâline gelmişlerdi. Bunlar, aynı zamanda Osmanlı medreselerinin en yükseklerinde müderrislik eden etkili kişilerdi. Hattâ Sa’düddin Taftazânî (ö. 793/1390) ve Seyyid Şerif Cürcânî (ö. 816/1413-14) gibi, eserleri pek çok Osmanlı müderrisinin ders ve başucu kitabı olan, asırlarca medreselerde okutulan ve kendilerinden sitâyişle bahsedilen âlimler de Râzî mektebine mensuptular.
Bütün bu açık bağlantılar, Osmanlı eğitim sisteminin temel müesseseleri olan medreselerin ilmî ve fikrî arka-plânını, Râzî mektebinin oluşturduğunu ortaya koymak için yeterlidir. Ancak, böyle güçlü ve ilmî bakımdan geniş görüşlü bir mektebe mensup olmalarına rağmen, Osmanlı ulemâsının, bu mektebin ünlü âlimleri kadar verimli olmadıkları ve daha ziyâde onların tâbii durumunda kaldıkları ileri sürülebilir. Nitekim, aşağıda ela alınacağı üzere, ortaya konulan ilmî ürünlerin umûmî durumu ve zaman içerisinde bu hususta gösterilen seyir ve verimlilik, böyle bir düşünceyi doğrular niteliktedir.
Osmanlı medreselerince benimsenen ilmî zihniyeti ve ilim anlayışını, işte bu bağlantıları göz önünde bulundurmak sûretiyle incelemek gerekmektedir.
Osmanlı müderrisleri içerisinde, ilimleri tasnif eden, ilim anlayışlarını inceleyen ve bunlar hakkında derli toplu bilgi ve hükümler veren şahsiyetlerin içinde en tanınmışı, Taşköprülü-zâde Ahmed İsâmüddin Efendi’dir. Taşköprülü-zâde’nin, meseleyi enine boyuna ele aldığı ve ilim olarak kabul ettiği konuların pek çoğu hakkında değer ifâde eden hükümler verdiği görülür. Onun bu konudaki görüşlerini gözden geçirmeden önce, yine Taşköprülü-zâde’nin, hayat hikâyesini verdiği, Fâtih döneminde yaşamış bulunan Sahn müderrislerinden Hoca-zâde Muslihüddin Mustafa (ö. 893/1488)’dan naklettiği ilimlerin tasnîfini ve değerlendirilmesini ele almakta fayda vardır. Bu tasnif oldukça kısadır; ancak,değer hükümleri taşıması bakımından ehemmiyetlidir. Muslihüddin Mustafa’ya göre, ilimler üç ana gruba ayrılmaktadır:
1- “Takrîri ve tahrîri mümkün olan”; yâni anlatılması ve yazılması imkân dâhilinde bulunan ilimler. Bu ilimler, “musannif” (tasnifçi, yazar)lerin meşhurları tarafından tasnif ve telif edilmiş ve ortaya koydukları eserlere “kilk-i tahkîk” (hakikatleri araştıran kalem) ile “tesbît ve imlâ” olunmuştur.
2- “Takrîre hâ’iz olup tahrîri câ’iz olmayan”; yâni dile getirilmesi mümkün olmakla birlikte, yazılıp çizilmesi doğru olmayan ilimlerdir. Bu ilimler, “vehmiyyât (vehimler) ile mahlût (karışık) ve mugâletât (mugâlatalar, polemikler) ile” doludur. Sohbet veya münâzaralar sırasında rakibi susturmak için başvurulan spekülasyonlar, akıl yürütmeler, saptırmalar, kelime oyunları bu gruba girmektedir. “Bu makûle kîl u kāl mücerred nizâ’ ve cidâl içün” ortaya atılmaktadır. Dolayısıyla, bunların kimseye faydaları yoktur.
3- “Takrîr ve ta’bîre” imkân bulunmayan, “tahrîr ve tasvîri” mümkün olmayan ilimler. Bu ilimler, bir takım remiz ve işâretlerle anlaşılabilirler. “İlm-i ledünn” (ilâhî bilgi) adı da verilen bu ilimler, insanlar tarafından dile getirilemezler. Bu bilgileri irfan, zevk ve vicdân sâhipleri bilirler; birbirlerine bir takım “remiz ve işâretler”le anlatırlar.
Taşköprülü-zâde’nin belirttiğine göre, Muslihüddin Mustafa, bu ilimlerden ikinci grupta yer alanları ‘faydasız’ olarak görmektedir. Bu çerçeveye sokulan bilgiler, daha ziyâde kelâmî-felsefî konulardan ibârettir. Ulemânın meşgul olması gereken ilimler, birinci kategoriyi oluşturmaktadırlar. Bunlar, bir faydaya dayalı ilimlerdir. Diğer yandan, söz konusu ilimler, “ulemâ-i kadîm” tarafından araştırılmış, ortaya çıkarılmış ve kitaplara geçirilmiş oldukları için, öğrenilmeleri de kolaydır.
Taşköprülü-zâde, bir vesileyle Şakā’ık’ta ilimleri iki ana gruba ayırmıştır. Ona göre, birinci grubu oluşturan ilimlere “zâhirî ilimler” denilmektedir. Bu ilimler, gizli ve açık her şeyi bilen Allâh tarafından, kendileriyle meşgul olanlara (erbâb-ı ilm-i zâhir’e) “şerh ü keşf ü tavzîh” olunmaktadır. Sarf ve nahivciler (dilbilgisi âlimleri), ma’ânî ve beyâncılar (dilin estetik ve ifâde yönüyle meşgul olanlar), usûl ve fürû’cular (ilimlerin metodolojileri ve uygulama şekilleriyle uğraşanlar), mantık ve kelâmcılar, tefsir ve hadisçiler, zâhirî ilimlerle uğraşan kimselerdir. Çalışma sâhalarına göre, her birinin ilim âleminde belirli bir yeri bulunmakla birlikte, bunların içlerinden bilhassa hadisçiler “e’imme-i dîn” (dinin önderleri, imamları) ve “zümre-i müctehidîn” (içtihatta bulunmağa ilmî kudretleri olanlar) olarak, Kur’ân’dan hükümler çıkarmak sûretiyle, İslâm cemiyetine çok daha faydalı olmaktadırlar.
Taşköprülü-zâde’nin bu grupta mütâlaa ettiği ilimlerle, Muslihüddin Mustafa’nın sözünü ettiği “takrîri ve tahrîri mümkün olan” ilimler arasında tam bir uyuşma söz konusudur.
Taşköprülü-zâde, ikinci grupta toplanan ilimleri ise “ilm-i bâtın” adıyla belirtir. Bu ilimlerle uğraşanlara “erbâb-ı ilm-i bâtın” denir. Bu bilgilere sâhip olanlar, ilimleri kitaplardan öğrenmezler. Allâh onlara “esmâ” (isimler) ve “sıfat”ı öğretmiş, ilâhî sırları “yakîn” etmiştir. Bunlar, gönül ehli insanlardır...
Dikkat edilirse, tasavvufun bu kategoride mütâlaa edildiği görülür. Muslihüddin Mustafa’nın “takrîr ve ta’bîre” imkân bulunmayan ilimler derken sözünü ettiği ilimler de “bâtınî” (ve tasavvufî) ilimlerden başka bir şey değildir.
Taşköprülü-zâde’ye göre, hangi gruptan olursa olsunlar, ilim adamları “fırka-i nâciye”dendirler; yâni sâhip oldukları bilgiler sâyesinde hakikati bularak, kurtuluşa ermiş kişilerdir. Bunların amel defterlerinde ‘Rableri tarafından hidâyete erdirilmiş ve felâha ulaştırılmış’ oldukları yazılıdır. Dolayısıyla, ilim adamlarının dereceleri, hükümdarların derecelerinden kat kat üstündür.
Aşağıda biraz daha etraflıca üzerinde durulacağı üzere, bu tür tasvir ve tasnifler, “ulemâ” denince Osmanlı âliminin ve aynı zamanda cemiyetinin nasıl bir insanı tasavvur ve tahayyül ettiğini ortaya koyduğu gibi, onların ilmî zihniyetleri ve temsil ettikleri ilim anlayışları hakkında da mühim ipuçları sunmaktadır.
Burada bahis konusu edilen tasnif ve tavsiflerin dışında, Taşköprülü-zâde konuyu Miftâhu’s-Sa’âde adlı eserinde çok daha geniş olarak ele almıştır. Bu eserde, onun bütün ilimleri yedi ana grupta incelediğini görüyoruz. Bunları, kısaca şöyle hülâsa edebiliriz:
1-Yazı ile ilgili ilimler (ilmü’l-hatt): Bu kategoride yazı sanatı ve harflerin mahreçleri de dâhil, muhtelif konular incelenmektedir.
2-Sözlerle ilgili ilimler (ilmü’l-lüga): Ses bilgisi, dilbilgisi, şiir ve her türlü mefhum ve terimler bu grupta ele alınmaktadır.
3-Mantık ile ilgili ilimler (ilmü’l-mantık): Mantık, mîzân, münâzara, cedel, vb. konular bu ana başlık altında tedkik edilmektedir.
4-Felsefe, varlıklar ilmi (ilm-i ilâhî, vb. ): İlâhiyât (metafizik), tıp, tabiat, fizik, astroloji, büyü, riyâzî ilimler, vb. bu grubu oluşturmaktadır.
5-Amelî hikmet (hikmet-i ameliyye: pratik felsefe): Ahlâk, ev idâresi, siyâset, ihtisâb, askerlik, vb. bütün konular bu kategoride mütâlaa edilmektedir.
6-Dinî ilimler (ulûm-ı şer’iyye): Kur’ân, tefsir, hadis, fıkıh, kelâm, vb. muhtelif konular bu grubu oluşturmaktadır. Müellifin tasnîfinin en uzun kısmını bu bölüm teşkil eder.
7-Bâtın ilimleri (ilm-i ma’rife): İbâdetlerin hikmeti, çeşitleri, çeşitli duâların esrârı, tefekkür, âdet ve gelenek ile bizzat “ilim” bu sonuncu grupta ele alınmaktadır.
Bu tasnîfin tedkiki, Taşköprülü-zâde’nin, kendisinden evvel yapılmış bütün ilim tasniflerini göz önünde bulundurarak, ana hatlarını muhâfaza etmek kaydıyla, teferruatlı bir ilim tasnîfinde bulunduğunu göstermektedir. Bu bakımdan, onun tasnîfi eskiden yapılmış tasniflerin iyi bir düzenlemesi olarak da kabûl edilebilir.
Buraya kadar gözden geçirilen ilim tasnifleri ne olursa olsun, bütün ilimler esasta aklî ve naklî (dine dayalı ) olmak üzere iki kısımda mütâlaa edilmiştir. Bu durum, ulemânın faaliyet sâhasını belirlemekte ve yönlendirmekte mühim bir rol oynamış olmalıdır. Bu sâhanın seçiminde, ilimlerin gâyesi oldukça belirleyici bir âmil olarak görülebilir. İslâm dünyasında daha ilk dönemlerden îtibâren, ilimlerin bir grubu vahiy (din), ikinci grubu ise insan zekâsının ve tecrübesinin ürünüolarak düşünülmüş ve vahye dayanan ilimler nesilden nesile aktarıldıkları için, umûmiyetle naklî; ötekiler ise aklî olarak adlandırılmıştır. Nitekim, Osmanlı medreselerine tâyinleri öngörülen müderrislerin çoğunun, akliyyât ve nakliyyâtilimlerini iyi bilen insanlar olarak tavsif edilmeleri, bu anlayışın tezâhüründen başka bir şey olmamalıdır.
İster aklî, ister naklî olsun, ilimlerin gâyesi ma’rifetu’llâh (Allah’ı tanıma) ve bu vesileyle ebedî saadete nâil olmadır. Dolayısıyla, bir kişinin gerçek mânâda âlim olabilmesi için, tasnîfe konu bütün ilimlere vâkıf olması gerekir. Ancak, bilhassa şer’î muhtevâlı ilimleri öğrenmekte daha titiz ve daha istekli olmak lâzımdır. Bunda da, güçlü bir nakil bilgisi şarttır. Çünkü, akıl tek başına hakikate ulaştıramaz. Kur’ân, bütün ilimleri ihtivâ etmektedir; lâkin kendi başına insan aklı bunu anlamakta yetersiz kalır. Bu sebeple, dinden kaynaklanan, nakil yönü kuvvetli ve târihî bir arka plânı bulunan şer’î ilimler, kendileriyle meşgul olanların anlayışlarını güçlendirir, onları şereflendirir ve ebedî saadete ulaştırır. Esâsen, mâhiyetleri ne olursa olsun, bütün ilimler -zâhir ve bâtın(veya şer’î ve aklî) ayırımı yapılmaksızın- Allâh tarafından insanlara öğretilmekte (‘şerh ü keşf ü tavzîh olunmakta’)dir. Öyleyse, hem bu dünyâda, hem de âhirette insanlara faydası dokunacak ilimleri tahsil etmek gerekir. İlimlerin esas gâyesi de budur…
Taşköprülü-zâde’den yarım asırdan fazla bir süre önce yaşamış olan Sahnmüderrisi Muslihüddin Mustafa’nın görüşleri ile, ilimlerin gâyesi bakımından Taşköprülü-zâde’nin bu görüşleri arasında pek fazla bir fark gözükmemektedir.
Bu fayda vurgusu o kadar kuvvetlidir ki, ilimleri -bilhassa öğrenilmesi tavsiye olunan ilimleri- ulûm-ı nâfi’a (faydalı ilimler) olarak öngören düşüncenin temelini teşkil eder. Bu durum, Osmanlı medreselerinin kuruluşundan önce de böyledir, sonra da böyledir; hattâ yükselme devri sayılan XV. ve XVI. yüzyıllarla sınırlı olmayıp XVII. ve XVIII. yüzyıllarda da aynı şey söz konusudur. Aşağıda temas edileceği üzere, Taşköprülü-zâde’nin, Atâyî’nin ve Şeyhî Mehmed Efendi’nin biyografik nitelikli eserlerinde, ulemânın vasıfları arasında ulûm-ı nâfi’ada mâhir olmak en mühim meziyet olarak gösterilir.
İfâde olunduğu üzere, Osmanlı medreselerinde ders veren ilim adamlarında görülen bu faydacılık düşüncesi, münhasıran kendi buluşları da değildir. Çünkü, daha önceki yüzyıllarda da benzer düşünceyi dile getiren büyük âlimler bulunmakta ve bu durum bir gelenek hâlinde bütün İslâm dünyâsında geçerliliğini korumaktadır. Nitekim, ilimleri şer’î ve şer’î olmayan şeklinde iki gruba ayıran ve önceliği tartışmasız birinci kategoride yer alan ilimlere veren ünlü âlim Gazzâlî (ö. 505/1111), el-Munkız’ında filozofların uğraştıkları ilimler olarak mütâlaa ettiği riyâzî, mantıkî, tabiî, ilâhî, siyâsî ve ahlâkî (aklî) mevzûlar üzerinde dururken hesap, hendese ve hey’etten oluşan riyâzî ilimlerin öğrenilmesinin, bizâtihî kendilerinden kaynaklanan bir mahzuru bulunmadığını, aksine birer âlet olarak görülüp ‘ihtiyâcı karşılayacak kadar’ öğrenilmesinin faydalı bile olacağını belirtir. Ancak, bu ilimlerin iki mahzuru bulunmaktadır: İlki, söz konusu ilimlerin inceliklerini öğrenen bir kimsenin, keşfedeceği olağanüstülük ve uyum karşısında, filozofların uğraştıkları her ilmin ve söyledikleri her sözün doğru olduğu kanaatine vararak hakikatten ayrılması ve dalâlete düşmesi ihtimâlidir. Bu sebeple, söz konusu “ilimlerle pek fazla meşgul olanları men’etmek lâzımdır. Çünkü, bunların din ile alâkası yoksa da, felsefeye âit ilimlerin başlangıcı olduklarından, kötülükleri ona da geçer. Bu ilimlerle pek fazla meşgul olup da dinden çıkmayan ve takvâdan uzaklaşmayan kimseler azdır”.
Aynı ilimlerle uğraşmanın ikinci mahzuru ise, yukarıdaki tehlike sebebiyle, “samimî, fakat dine felsefî ilimleri inkârla yardım edeceğini zanneden kimsenin” içine düşeceği durumdur. Böyle birisi, meselâ “filozofların ay ve güneş tutulmasına dâir sözlerini, inkâra varıncaya kadar cehâletlerini ve söylediklerinin şeriatin aksi olduğunu iddiâ” eder. “Bu iddiâlar, mezkûr husûsları kat’î delillerle bilenin kulağına çalınsa, kendi bürhânından şüphe etmez; fakat o, İslâm’ın cehâlete ve kat’î delileri inkâra dayandığına inanır. Ve böylece, felsefeye karşı sevgisi, İslâm’a karşı buğzu artar”.
İlimlerin tasnîfi ve değerlendirilmesi üzerinde fikir yürütenlerden birisinin, müderris Hoca-zâde Muslihüddin Mustafa’nın, yukarıda zikredilen “takrîre hâiz olup tahrîri câ’iz olmayan” ilimler olarak gördüğü felsefî münâkaşalar vefelsefiyâttan sayılan ilim dalları hakkındaki hükümleriyle, Gazzâlî’nin yukarıdaki değerlendirmeleri arasında dikkate değer bir yakınlık görülmektedir. Hoca-zâde bunların ‘faydasız’ şeyler olduklarını söylerken, Gazzâlî mantıkî, tabiî, ilâhî,siyâsî ve ahlâkî (felsefiyâttan) ilimlerin öğrenilmesinin gâyesini ‘fayda’ olarak niteler. Ancak, ‘fayda’ temin etmeyecek bir şekilde öğrenilip kullanıldığı takdirde, öğrenilmemesi daha iyidir. Öngörülen veya beklenen fayda ise, Taşköprülü-zâde’nin belirttiği gibi, Allâh’ı tanıma (ma’rifetu’llâh), doğru yoldan ayrılmama, îmânı muhâfaza ve takviyedir. Bu yüzden, söz konusu ilimlerin hikmetini anlayacak kapasitesi bulunmayanların, filozoflar tarafından yazılan kitapları okumalarını engellemek gerekir. Gerçi bu kitaplarda doğru ve iyi bilgiler de yer almaktadır. İyi para ile kalp paranın aynı kese içinde bulunması, iyi parayı kalp para yapmazsa da, hangisinin iyi, hangisinin kalp olduğunu bilmek için işin ehli olmak lâzımdır. Filozofların yazdıkları kitaplardan faydalanmak da böyledir.
Gerek Gazzâlî’nin, gerek yukarıda temas olunduğu üzere önde gelen Osmanlı âlimleri Muslihüddin Mustafa ve Taşköprülü-zâde’nin öncelik verdikleri ilimlerle, diğer ilimlere bakışlarını, XVI. asrın ortalarında meşhur şeyhülislâm Ebussuud Efendi ile sert tartışmalara girişen Birgivî Mehmed Efendi (ö. 981/1573)’de de görmek mümkündür. Bu benzerlik şu bakımdan ilgi çekicidir: Birgivî, Osmanlı ulemâsının ekseriyetinin mensup oldukları Râzî mektebinin nisbeten dışına çıkarak, daha radikal bir tavır takınmış ve Hanbelî mezhebinin bâzı görüşlerini savunmuş olmasına rağmen, ilim anlayışı, tasnîfi ve bunları değerlendirmesi bakımından Râzî mektebine mensup ulemâdan hiç de farklı düşünmemektedir:
1- Memur olduğumuz ilimler: Bu kategoride ele alınan ilimlerin, Muslihüddin Mustafa’nın “takrîri ve tahrîri mümkin olan” ilimleriyle aynı mâhiyette oldukları, yâni şer’î bir mâhiyet taşıdıkları görülür.
2- Men’edilmiş olduğumuz ilimler: Bu başlık altında ele alınan ilimler de, Mustafa Efendi’nin “takrîre hâiz olup tahrîri câ’iz olmayan” şeklinde tavsif ettiği -daha ziyâde kelâmî ve felsefî- ilimlere benzemektedir.
3- Müstehâb ilimler: Birgivî’nin bu başlık altında ele aldığı ilimlerle Muslihüddin Mustafa’nın üçüncü kategoride zikrettiği ilimler arasında bir hayli fark vardır. Birgivî’nin müstehâb (öğrenilip öğrenilmemesinde kayıtlayıcı bir engel olmayan) saydığı ilimler umûmiyetle dünya işlerini konu almakta ve şer’î kaynaktan beslenmemektedir. Bunlar hesap, hey’et, hendese, tıp, vs. gibi ilimlerdir. Birgivî, bu ilimlerin hayâtın temel gâyesi olmamaları gerektiğini, ancak hayâtı daha kolay yaşanır bir hâle getirebilmek için, belirli ölçüde öğrenilmesinin faydalı olacağını vurgular.
Bu kategoride Hoca-zâde’den ayrılan Birgivî’nin üçüncü grupta tasavvufu ele almaması; onun tasavvufa bakışıyla yakından ilgili olmalıdır.
Yukarıda Taşköprülü-zâde’nin, bir kişinin gerçek âlim olabilmesi için, tasnif ettiği bütün ilimlere vâkıf olmasını şart koştuğunu belirtmiştik. İnsan ömrünün buna vefâ edip etmeyeceği keyfiyeti bir yana bırakılacak olursa, ileri sürülen düşüncenin âlim-i küll (her şeyi bilen âlim) deyimiyle uyumlu olduğu görülecektir. ‘Her şeyi bilme’ düşüncesi, ulemânın ekseriyetinin zihniyetini yansıtmaktadır. Bu anlayışın ilim kelimesi ile bilgi arasında dikkate değer bir ilişki kurduğu muhakkaktır.
Gerçekten de Osmanlı kaynaklarında ilim kelimesi, ekseriyetle mâlumat(bilgi) kontektsi içerisinde kullanılmaktadır. Diğer bir deyişle, ‘çok ve teferruatlı bilgi’ ilimdir; âlim ise, zamanın revaçta bulunan bütün ilimlerini çok iyi bilen kimsedir. Bu noktada, ‘en büyük âlim’, ‘en fazla şeyi bilen’ insandır. Nitekim, İstanbul’un ilk kadısı olan ve pek çok Sahn müderrisinin hocası durumunda bulunan Hızır Bey (ö. 863/1559), Fâtih zamanında İlim Dağarcığı lakabıyla anılıyordu. Kendisinin, zamanına kadar teşekkül eden bütün ilimleri bildiği, hattâ kulakların bile işitmediği şeylerden haberdar olduğu belirtilir.
Osmanlı müderrislerinin bir çoğunun hayat hikâyesini veren Taşköprülü-zâde, Atâyî ve Şeyhî Mehmed Efendi’lerin verilerinde, aynı durumu açık bir şekilde tesbit etmek mümkündür.
Osmanlı müderrisleri, yukarıda çizilen tabloya uygun olarak, ilmiye mensuplarına ve cemiyete örnek oluşturacak vasıflarla anılmaktadır. Bu durum, onların yüksek seviyede İslâm ilimleri âlimi olarak görüldüklerini ortaya koyar. Nitekim onların vasıflarının sıralanışı bu bakımdan fevkalâde dikkat çekicidir. Hakikaten, pek çok örnekte âlimlerin vasıflarının dindarlık, olgunluk (kemâl) vefazîlet üzerine kurulu olduğu görülür. Onlar halim-selim, mütevâzı, ârif, ilmiye amel eden, kâmil, fâzıl, nesebi temiz, îtibâr sâhibi, mütetebbi’ (araştırıcı),müteverri’ (dindar, vera’ sâhibi), müteşerri’ (dindar, şer’î ahkâma bağlı), sâlih, güzel ahlâk (ahlâk-ı müstahsine) sâhibi, sohbetinden herkesin hoşlandığı,muhakkık ve müdekkık (tahkik edici, hakikatleri araştırıcı), ilimler denizine âşinâ (âşinâ-yı deryâ-yı ulûm), Allâh’ın emirlerine itaat eden (mutî’-i emr-i ilâhî), iffetli (afîf) insanlardı.
Buraya kadar tedkik edilen verilerin sonunda, kısaca şu neticeye ulaşmak mümkün olsa gerektir: Osmanlı medreselerinin ve buralarda ders veren müderrislerin temsil ettikleri ilim anlayışı, en azından nazarî plânda, küllîcidir. İlim adamları bütün ilimleri bilmektedirler; diğer bir deyişle âlim-i külldürler. Ancak, an’ane yönü son derece kuvvetli klâsik İslâm kültürünü ve ilim anlayışını temsil ederler. Umûmî olarak, felsefî ve aklî yönü güçlü, yâni, re’ye büyük yer veren Râzî mektebinin ilim anlayışı kabul görmüştür. Dolayısıyla, ilim adamları zamanın gereklerini ve zarûrî hâlleri göz ardı etmezler ve İslâm’ın hükümleriyle fiilî durumu bağdaştırmak husûsunda -dinin rûhunu incitmemek şartıyla- son derece esnek bir tavır sergilerler. Bu anlayış, onları pratiğe yöneltmiş, uygulama kābiliyeti yüksek, faydaya (kullanıma) müsâit dînî kaynaklı ilimleri öne çıkarmışlar ve bu çerçevede tefsir ve fıkıh ilimleri üzerinde yoğun olarak çalışmışlardır -ki aşağıda göreceğiz-. Fakat, zamanla bu sâhada da söz konusu güçlü gelenek ve kendilerini tekrarlama çemberinin içerisine hapsolacaklardır.
İlim anlayışları ve ilmî kapasiteleri anahatlarıyla tesbit olunan bu ilim adamları nasıl bir ilmî performans sergilediler ve ortaya ne tür eserler koydular?
II. İLMÎ VERİM
Osmanlı medreselerinin ilk dönemlerini, diğer bir deyişle İstanbul’un fethine kadar geçen zaman zarfını, bir ölçüde emekleme dönemi olarak kabul etmek mümkündür. Bu durum, ortaya konulan ilmî ürünler bakımından da geçerlidir. İlk dönemlerde, Osmanlı medreselerinde esas îtibâriyle dînî nitelikli derslerin okutulduğunu görüyoruz. Dolayısıyla, Osmanlı âlimlerinin üzerinde çalıştıkları ilim dalları da, aynı şekilde dînî nitelikli olmuştu. İstanbul’un fethinden sonra bu şehirde faaliyete geçirilen üst seviyedeki medreselerle, ilmî sâhada evvelki dönemlere nisbetle hissedilir bir canlanma ve hareketlilik müşâhede edilmiş; felsefî ve ilmî düşünüş Osmanlı Türklerinde bu dönemde gelişmeğe başlamıştı. Ancak, A. Adıvar’ın da belirttiği gibi, müsbet veya tecrübî denilen ilimler konusunda aynı şeyi söylemek mümkün değildir. Gerçi, meselâ tıpla ilgili bâzı eserlerin Fâtih’ten evvel de mevcut olduğu bilinmekte ise de, bunlar esas olarak medrese eğitiminden ziyâde, ferdî çalışmaların netîceleri idiler.
Fâtih, İstanbul’u aldıktan sonra burayı bir ilim merkezi hâline getirmek için ulemâya câzip imkânlar sağlamış, gerek kendi ülkesindeki, gerekse diğer İslâm beldelerindeki tanınmış ilim adamlarını buraya çekmeğe çalışmıştı. Onun döneminde Osmanlı ilim hayâtındaki canlanmanın sebeplerini tedkik ederken, bizzat sultanın mizâcını ve ilme karşı olan tavrını da göz önünde bulundurmak lâzımdır. Gerçekten de o, bir faaliyet ve hareket adamı olmanın yanı sıra, entellektüel seviyesi, ilmî tecessüsü ve araştırma merâkı yüksek bir şahsiyetti. Sultanın bu durumu, çevresine toplanmış olan ilim adamlarını da teşvik etti; böylece ortaya yeni eserlerin konulmasına zemin hazırlandı. Osmanlı kaynakları, ağız birliği etmişçesine, Fâtih’in ilme ve ilim adamlarına verdiği fevkalâde değere işâret ederler. Hoca Sa’deddin Efendi’ye göre, onun zamanında ulemâ sonsuz bir iltifâta mazhar olmuş, huzur ve sükûn içinde yaşamış ve bu uygun ortamda yazdıkları eserlerle hem sultanın adını ve hem de ilmi dünyânın her tarafına yaymışlardı. O, cehâlet binâlarını yıkarak yerlerine ilim yuvaları tesis etmiş, ilim ve irfan ülkesini korumuş, tıpkı ataları gibi ulemâya, seyyidlere ve şeyhlere ilgi ve desteğini esirgememişti.
Fâtih dönemindeki bu canlanma, söz konusu hareketin hızını kaybetmediği XVI. yüzyılın ortalarına kadar verilen ilmî ürünlerin seviyesini ve nisbetini de etkilemiştir. Umûmî olarak bakıldığında, Osmanlı medreselerinde ilim ve eğitim-öğretim faaliyeti yürüten âlimlerin, ortaya eser koyarken, yukarıda kısaca çerçevesini çizmeğe çalıştığımız ilim anlayışı veya ilmî zihniyet çerçevesinde hareket ettikleri görülür. Bu hüküm, basit bir düşünce veya varsayım olarak ileri sürülmemektedir. Aşağıda sunulacak olan örnek veriler, bu hükmü doğrular niteliktedir.
Osmanlı medreselerinin tamâmında çalışan ilim adamlarının ortaya koydukları ilmî ürünlerin umûmî bir dökümünü yapmak, hiç şüphesiz, bu konuda daha kesin fikirler verecektir. Böyle bir dökümün uzun zaman dilimine yayılması ise, çok daha faydalı olsa gerektir. Ancak, mesele münferit gayretlerin kısa sürede üstesinden gelemeyeceği kadar büyük ve çok boyutludur. Bu sebeple, şimdilik münferit örneklerle iktifâ etmek durumundayız. Biz, bu çalışmada, Osmanlı medreselerinin en önde gelenlerinden olan Sahn (Fâtih) medreseleri üzerinde durmak istiyoruz.
Fâtih medreselerinde çalışan ilim adamları tarafından yazılan eserlerin esas olarak naklî (dînî muhtevâlı) ve aklî olmak üzere iki gruba ayrıldığı görülür. Bu durum, yukarıda hulâsa olunan ilimlerin tasnîfine de uygundur. Ancak, her iki sâhada kaleme alınan eserleri telif ve telif olmayan şeklinde, ayrıca gruplandırmak da mümkündür. Telif eserler, konuları yazarları tarafından seçilerek araştırılmış, incelenmiş ve ortaya konulmuş eserlerdir. Bu tür çalışmaların dışında kalan eserler ise, şerh, hâşiye, hâmiş, ta’lîk, tasnif(derleme) adları ile anılmaktadır.
Bu tâbirleri kısaca açıklayacak olursak: Şerh, bir kitâbın konusunun -çoğunlukla kelime ve ibâreler bakımından da olmak üzere- ele alınarak, ya aynı dilde veya başka bir dilde daha geniş olarak açıklanması sûretiyle yazılan eserlerdir. Hâşiye ve hâmiş ise, bir kitâbın sayfalarının kenarlarına metinle ilgili olarak yazılan açıklamalardır. Bu açıklamaların daha seyrek olanlarınata’lîkāt veya kelimât da denilmektedir. Bir tür dipnot sistemini andıranhâşiye, hâmiş, ta’lîkler ve kelimeler türündeki çalışmalar içerisinde, bilhassahâşiyeler müstakil eserler hâlinde de olmaktaydı. Osmanlı medrese ulemâsı tarafından ortaya konulan eserleri ana hatlarıyla bu çerçevede ele almak gerekmektedir.
Aşağıda sunulacak veya zikredilecek rakamların, ilim adamlarının ortaya koydukları eserler bakımından mutlak ve kesin veriler olmadığını belirtmek lâzımdır. Bununla birlikte, bu verilerin umûmî temâyülü göstermesi bakımından fevkalâde açıklayıcı olacağını düşünüyoruz.
Ele almak istediğimiz Sahn medreseleri, Fâtih külliyesinin bir parçası olarak 1470 (875)’te faaliyete geçti. Bu târihten 1603’e, yâni Sultan I. Ahmed’in tahta geçtiği târihe kadar -yâni XV. yüzyılın son otuz yılı içinde ve XVI. yüzyıl boyunca- Sahn’da ders verdikleri tesbit olunan 290 ilim adamının, irili ufaklı 520 eser yazdıkları, bunların 189 (% 36.3)’unun telif, geriye kalanların şerh, hâşiye,hâmiş, ta’likāt, kelimât, tasnif ve tercüme niteliği taşıyan eserler oldukları görülüyor. Bu eserler ise, 118 (% 40.7) ilim adamınca kaleme alınmıştır. Bu durumda, 290 ilim adamının yarısından çok fazlasının, yâni yaklaşık % 60’ının, ilmî faaliyetler bakımından en verimli dönemler olan XV. yüzyılın son çeyreği ile XVI. yüzyıllarda eser vermedikleri ileri sürülebilir.
XVII. yüzyıla gelince: Bir asır boyunca Sahn’da ders verdikleri tesbit olunan ilim adamı sayısı 648’dir. Bunların sâdece 60 (% 9.3)’ının irili ufaklı olmak üzere yekûn 118 eser verdikleri tesbit olunmuştur. Bu sayının 32 (% 27.1)’si telif, 86 (% 72.9)’sı ise şerh, hâşiye, hâmiş, ta’likāt, kelimât, tasnif ve tercümetüründedir.
XVIII. yüzyılın ilk 30 yılı içerisinde ise sâdece 253 Sahn müderrisinin ismi tesbit edilebilmiştir. Ne var ki, 253 kişiden yalnızca 16 (% 6.3)’sının irili ufaklı yekûn 27 eser verdiği görülmektedir. Bu eserlerin 11 (% 40.7)’i telif, 16 (% 59.3)’sı ise telif dışı eserlerden oluşmaktadır.
Mikdarlarına dâir rakamlar verilen bu eserlerin muhtevâlarına, yâni ilgili oldukları ilim dallarına bakıldığında, naklî, yâni dînî muhtevâlı ilimlerin ekseriyeti oluşturduğu görülür:
1470 ilâ 1603 yılları arasında yaşayan ve Sahn’da kısa bir süre de olsa ders veren ulemâ tarafından yazılan telif nitelikli 189 eserden sâdece 20 (% 10. 6)’siaklî ilimlerden oluşmaktaydı. Geriye kalan 169 (% 89. 4) eser tefsir, hadis, fıkıh, akā’id-kelâm, ahlâk ve tasavvuf gibi dînî muhtevâlı konularla târih, edebiyat, sarf, nahiv, belâgat, bedi’, beyân ve maânî gibi din dışı, fakat nakil geleneği bulunan ürünlerdi. Sonraki yüzyıllarda da benzer bir temâyül sezilmektedir. Nitekim, XVII. yüzyılda telif nitelikli eserlerin yekûnu 32 olarak tesbit edilmiştir. Bu sayının 648 gibi büyük bir sayıya ulaşan ulemâ tarafından ortaya konduğunu belirtmek gerekir. XVIII. yüzyılın ilk 30 senesinde ise, Sahn müderrisi olmuş kişilerin ortaya koydukları telif eser sayısı 13 olarak gözükmektedir.
Konuya şerh nitelikli eserler açısından bakacak olursak, Sahn medreselerinin kuruluşundan (1470) XVI. yüzyılın sonlarına kadar yekûn 37 eserin yazıldığını görürüz. Bunlardan sâdece 3 (% 8.1)’ü aklî ilimlerle ilgilidir. XVII. yüzyılda ise yekûn 15 adet şerh nitelikli eser gözükmekte, bunlardan yalnız birinin aklîilimlerle ilgili olduğu dikkati çekmektedir. XVIII. yüzyılda ise, en azından tesbit edilen Sahn müderrisleri açısından şerh esere rastlanmamıştır.
Aynı konuya, yazılan eserlerin hâşiye, hâmiş, ta’lîkāt, kelimât, tercüme vetasnif (mecmûa) niteliği taşıması açısından bakıldığında, elde edilen verilerden ortaya şöyle bir netîce çıkmaktadır: Fâtih medreselerinin kuruluşundan XVI. yüzyılın sonlarına kadar, 11 (% 3.7)’i aklî ilimlerle ilgili olmak üzere yekûn 294 çalışma ortaya konmuştur. XVII. yüzyılda yekûn 71 eser verilirken, XVIII. yüzyılın ilk 30 yılında ise sâdece 16 eserin bulunduğu görülmektedir ki, bunun da 13 tânesini tasnif (derleme, mecmûa) ve tercümeler oluşturmaktadır.
Kezâ, konu başka bir açıdan ele alındığında, 1470 ile 1730 yılları arasında yâni yaklaşık 300 yıllık bir dönem zarfında telif olarak yekûn 14 (% 6) tefsir, 48 (% 20.5) fıkıh, 25 (% 10.7) akā’id-kelâm, 11 (% 4.7) ahlâk ve bir de hadisle ilgili, diğer bir deyişle ‘dînî muhtevâlı’ olmak üzere yekûn 99 eserin yazıldığı görülür. Aynı süre içerisinde edebiyat ve târihle ilgili 58 (% 24. 7), Arap dilinin muhtelif durumlarıyla ilgili 11 (% 4.7) ve ayrıca konuları belirsiz olmakla birlikte, dînî nitelikli oldukları şüphe götürmeyen (fünûn-ı ‘âliye) 30 (% 13) ve sayıları belirsiz en az 14 (% 6) çalışma (dînî nitelikli “ba’zı resâ’il”) yazıldığı dikkati çekiyor. Diğer bir deyişle, yekûn 234 telif eserden 143 (% 61. 7)’ü dînîmuhtevâlıdır. Edebiyat, târih ve Arap dili ile ilgili eserlerde (yekûn 69) dînî kültürün yoğun olarak işlendiğini de unutmamak gerekir.
Aynı şekilde, belirtilen dönem içerisinde şerh, hâşiye, hâmiş, ta’lîkāt,kelimât, tasnif ve tercüme nitelikli yekûn 336 çalışmayla karşılaşıyoruz. Bunlardan 55 (% 16.3)’i tefsir, 128 (% 38)’i fıkıh, 64 (% 19)’ü akā’id-kelâm, 10 (% 3)’u ise ahlâk ve tasavvufla ilgilidir. 6 (% 1.8) tâne de hadisle ilgili çalışma bulunmaktadır. 74 (% 22) tâne ise tasnif (derleme, mecmua) ve tercüme ortaya konmuştur; ancak bunların mühim bir kısmı fetvâ mecmualarından mürekkeptir.
Değerlendirmeye tâbi tutulan süre içerisinde yekûn 36 adet irili ufaklı aklîilimler kategorisine sokulabilecek çalışma ortaya konmuştur ki, bunlar da daha ziyâde hey’et, hendese, hesap, riyâziye, vs. gibi konularla ilgilidir.
Kezâ, aynı dönemde tesbit edilebilen yekûn 1191 müderristen 194 (% 16.3)’ü eser vermiş, irili ufaklı bir çalışma ortaya koymuştur. Bu durum, kanaatimizce, ulemânın büyük çoğunluğunun ya yazmaktan kaçındığını veya bir eser kaleme alacak kudrette olmadığını göstermektedir. Oysa, gerek Mecdî’nin, gerekse Atâyî ve Şeyhî Mehmed Efendi’lerin, âlimleri anlatırken kullandıkları üslup ilgi çekicidir. Pek çok örnekte görüldüğü üzere, ilmî mahâretleri, kavrayış ve zekâları parlak cümlelerle anlatılan insanların, “âsâr-ı ilmiyye”lerine gelince, çoğu zaman “şi’r ü inşâya kādir idi”; yâhut falanca ilimde “yed-i tûlâsı vardı” gibi, esasta pek bir mânâ ifâde etmeyen cümleler kullanıldığı dikkati çekmektedir.
***
Yukarıda, Osmanlı medreselerinden yetişen, buralarda bizzat ders veren ve bir süre de olsa Fâtih medreselerinde çalışan kişilerin ortaya koydukları eserlerle ilgili olarak bâzı istatistik veriler zikredildi. Bu verileri, daha mânâlı kılabilmek için, üzerinde çalışılan eserleri de kısaca gözden geçirmek gerekmektedir.
Dikkat edilirse, çalışılan konular ve ilim dalları arasında fıkıh başta geliyor. Bunun sebebi açıktır: Çünkü fıkıh, bir bakıma kānun yapma (teşrî’) faaliyetleri ile ilgilidir. Bilindiği gibi, Osmanlı yönetiminin ve adlî müesseselerin bu sâhada ortaya konulacak eserlere büyük ihtiyâcı vardı. Hem ferdî ve hem de sosyal ve idârî hayatla ilgili pek çok problemin çözümü, bu tür çalışmalarda gösterilen performansa bağlıydı. Öte yandan, her müderris (ilim adamı) aynı zamanda bir devlet memuru, bir hâkim, bir müftü idi ve her gün kendisine çözüm için pek çok konu intikal etmekteydi. Bu da fıkhî çalışmaları gerekli kılıyordu.
Bu eserlerin başında, medreselerde ders kitabı olarak da okunan Hidâye ve buna dayalı çalışmalar gelmektedir. Fergâna’lı Mergınânî (ö. 593 / 1196) tarafından yazılan bu eser usûl-i fıkıh, yâni fıkıh metodolojisi ile ilgilidir. Eserin bâzı bölümleri, Sahn’a kadar yükselen Osmanlı âlimleri tarafından, yetişme dönemlerinde girdikleri imtihanlar vesîlesiyle ele alınıp incelenmiş ve müstakil risâleler ortaya konmuş; bütünü üzerine ise çok sayıda şerh, hâşiye, hâmiş,ta’lîk ve kelimât yazılmıştır.
Üzerinde en fazla durulan eserlerden biri de, fıkhın fürû‘ (mu’âmelât) kısmıyla ilgili Vikāye’dir. Hanefî âlimlerinden Burhânu’ş-Şerî’a Mahmûd (ö. XIII. yy. ) tarafından, kızdan torunu Sadru’ş-Şerî’a-i Sânî (ö. 750 / 1349) adına yazılmış ve bu sebeple, kaynaklarda çoğunlukla Sadru’ş-Şerî’a olarak zikredilmiş bulunan eserin tam ismi Vikāyetü’r-Rivâye fî Mesâ’ili’l-Hidâye’dir. Vikāye, Osmanlı âlimlerini derinden etkilemiş ve üzerinde çeşitli şerhler, hâşiyeler,hâmişler ve benzeri çalışmalar yapılmıştır.
Fıkhın muâmelât kısmıyla ilgili olan ve üzerinde en fazla durulan eserlerden bir diğeri ise, Molla Hüsrev (ö. 885 / 1480)’in Gurer’i ile, bu esere yine aynı şahıs tarafından yazılan şerh, Dürer’dir. Her iki eserin çoğunlukla Gurer ve Dürerşeklinde birlikte anıldıkları görülmektedir.
Kezâ üzerinde çalışılan diğer bir eser ise, Telvîh’tir. Bu eser aslında bir şerh olup Şerefüddin Ahmed tarafından yazılan Tenkîhü’l-Ahdâs isimli kitap için Sa’düddin Taftazânî tarafından kaleme alınmıştır.
Zikredilen bu dört eser kadar olmamakla birlikte, fıkıhla ilgili olarak üzerinde çalışılan bahse değer başka eserler de bulunmaktadır. Bu eserlerin başlıcaları şunlardır: Sirâcüddin Muhammed (ö. ?)’in Ferâ’izü’s-Secâvend(Ferâ’iz-i Sirâcî)’i; Bağdad’lı Ahmed b. Muhammed (ö. 428/1036)’in Muhtasaru’l-Kudûrî’si; Sa’düddin Taftazânî’nin Tavzîh’i; İbn Kemâl (ö. 940 / 1534)’in Islâh u Îzâh’ı; Hâfızuddin Ömer Nesefî (ö. 710 / 1301)’nin Menâru’l-Envâr’ı; bu eserin İbn Melek (ö. ?) tarafından yazılan bir şerhi; Nesefî’nin başka bir eseri, Kenzü’d-Dekāyık’ı; İmâm-ı a’zam’a nisbet edilen Fıkh-ı Ekber; Molla Hüsrev’in Mir’ât (u’l-Usûl) ve Mirkāt (u’l-Usûl)’ı ve nihâyet Şeyh Bedreddin (ö. 820 / 1417)’in Câmi’u’l-Fusûlîn’i. Bu eserlerin, Osmanlı âlimlerinin tamâmı tarafından kullanıldığını ve eğitim-öğretimin temel kaynakları arasında bulunduğunu belirtmek gerekir.
Tefsir sâhasında üzerinde çalışılan eserlerin, temelde, iki tâne olduğu görülüyor. Bu eserler aynı zamanda Osmanlı medreselerinin ders programları arasında bulunan kitaplardır. İlki, ünlü tefsir âlimi Mahmûd Zemahşerî (ö. 538 / 1143)’nin kısa adı Keşşâf olan el-Keşşâf ‘an Hakāyıkı’t-Tenzîl’i; ikincisi ise, Kadı Beyzâvî (ö. 685 / 1286)’nin Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl adlı, Tefsîr-i Kādîveya kısaca Kadı Beyzâvî olarak da anılan eseridir. Yukarıda kısaca üzerlerinde durulan bu eserlere Osmanlı ilim adamlarının çoğu hâşiye, hâmiş, ta’likāt vekelimât yazmışlardır. Ancak, Beyzâvî’ye nisbetle Keşşâf’ın daha az ele alındığı anlaşılmaktadır.
Osmanlı döneminde yazılan tefsirler arasında en meşhûru, muhakkak ki, Şeyhülislâm Ebussuûd Efendi’nin İrşâdu’l-Aklı’s-Selîm ilâ Mezâya’l-Kur’âni’l-Kerîm’idir. Ebussuûd Efendi, eserini şeyhülislâm iken yazmıştır. Ebussuûd Efendi’nin bu eseri yazarken, daha ziyâde Keşşâf ve Beyzâvî’yi örnek aldığı ve onların metodlarını benimsediği ileri sürülür. Yazıldığında Kānûnî tarafından çok beğenilmiş, gerek yazarına ve gerekse dönemin önde gelen âlimlerine hükümdar tarafından lütuf ve ihsanlarda bulunulmasına vesîle olmuştur. Eserin medreselerde ders kitabı olarak okutulup okutulmadığı belli değilse de, ulemânın temel kaynakları arasına girdiği muhakkaktır.
Hadisle ilgili olarak üzerinde çalışılan eserlere gelince: Fazla bir çalışma bulunmamakla birlikte, Sahn müderrislerinden bâzılarının Buhârî (ö. 256 / 869) ve Müslim (ö. 264 / 874)’in Sahîh’leri ile, ünlü altı hadis kitabı (kütüb-i sitte)’nın muhtasarı olan Muhammed el-Sagânî (ö. 650 / 1252)’nin Meşârıku’l-Envâr’ını ele aldıkları görülmektedir.
Akāidle ilgili olarak ise, üzerinde durulan eserlerin başında Necmüddin Ebû Hafs Ömer b. Muhammed Nesefî (ö. 537 / 1142)’nin Akā’idü’n-Nesefiyye’si gelmektedir. Osmanlılar tarafından son derece îtibâr edilen bu esere, Sa’düddin Taftazânî’nin güzel bir şerhi bulunmaktadır ve esâsen, Osmanlı ulemâsı tarafından üzerine şerh ve hâşiyeler yazılan da Taftazânî’nin şerhidir. Akāidle ilgili olarak Celâlüddin Devvânî (ö. 908 / 1502)’nin İsbât-ı Vâcib’i ile Sahnmüderrislerinden Şeyh-zâde İbrâhim b. Mustafa (ö. 1014 / 1605)’nın Nazmu’l-Ferâ’id fî Silki Mecma’i’l-Akā’id’i zikre değer diğer çalışmalardır.
Kelâm konusunda ise, üzerlerinde en fazla durulan üç eser görülmektedir. Kısaca Tecrîd, Mevâkıf ve Tevâli’ adlarıyla anılan bu eserler, fetihten önceki ilk dönem Osmanlı medreselerinin de temel ders kitaplarındandı. Asıl ismi Tecrîdü’l-Kelâm olan ve Nâsıruddin Tûsî (ö. 672 / 1273) tarafından yazılan Tecrîd’e pek çok şerh, hâşiye, hâmiş, ta’lîkāt ve kelimât yazılmıştır. Bunlar içerisinde Ali Kuşçu, İbn Kemâl, Hâfız-ı Acemî, Kınalı-zâde Ali Çelebi gibi ünlü âlimler de görülmektedir. el-Mevâkıf ise, Adududdin Abdurrahman b. Ahmed el-Îcî (ö. 756 / 1355) tarafından yazılmıştır. Esere en güzel şerhi Seyyid Şerif Cürcânî yazmış ve Osmanlı müderrisleri de ekseriyetle bu şerh üzerinde çalışmışlardır. Dikkati çeken üçüncü eser, Tevâli’u’l-Envâr, Abdullah b. Ömer Beyzâvî (ö. 685 / 1286) tarafından yazılmıştır. Osmanlı müderrislerinden Hoca-zâde, Efdal-zâde Hamîdüddin ve Muhyiddin b. Tablbaz gibi Fâtih dönemi ve hemen sonrası şahsiyetlerinin, bu esere birer şerh yazdıkları görülmektedir. Kelâmla ilgili olarak, Şârihü’l-Mültekā Seyyid Mehmed Efendi (ö. 1104 / 1692)’nin İnâyet’i ile, Kazasker Abdülbâkî Ârif Efendi (ö. 1125 / 1713)’nin Menâhicü’l-Vusûl ilâ Medârici’l-Usûl’ü birer telif eser olarak zikre değer.
Osmanlı ulemâsının, Arap dilinin muhtelif durumları üzerinde bilhassa durdukları ve pek çok şerh, hâşiye ve hâmiş yazdıkları bilinmektedir. Bunun sebebi, Kur’ân’ı daha iyi anlama ve hükümler çıkarırken hatâya düşmeme endişesi olsa gerektir. Ancak, temelde yardımcı veya anahtar (âlet) niteliğinde görülen dille ilgili çalışmalar, zaman içerisinde aslî ilimler gibi îtibâr görmüşlerdir. Bunun mühim bir sebebi bulunuyordu. Zîrâ kelâm, hikmet, mantıkve benzeri son derece zor ve girift dalların ilgi sâhasına giren pek çok konu, dille ilgili olarak yazılan eserlerde ele alınmağa başlanmıştır. Ulûm-ı Arabiyye denilenlügat (kelime bilgisi), iştikak (kelime türetme yolları), sarf (fiil çekimi, zamanlar), nahv (cümle teşkili), arûz (şiir vezinleri bilgisi) ve kâfiye ile, ilm-i belâgat denilen ve merâmı açık, güzel ve fasih anlatmağı hedef alan bedî’, beyânve ma’ânî gibi üslûp konuları, temel çalışma sâhaları hâline gelmiştir.
Bu cümleden olmak üzere, belâgatla ilgili olup üzerinde en fazla çalışılan eser, Sirâcüddin Ebî Ya’kûb Yûsuf b. Ebûbekir Sekkâkî (ö. 626 / 1228)’ninMiftâhu’l-Ulûm’udur. Esere bilhassa Sa’düddin Taftazânî’nin ve Seyyid Şerif Cürcânî’nin yazdıkları şerhler dikkati çekmiş ve pek çok Osmanlı müderrisi söz konusu şerhlere hâşiye, hâmiş ve ta’lîkāt yazmıştır. Sa’düddin Taftazânî’nin kendi eseri olan Mutavvel ile, ona yazdığı Muhtasar adlı şerh de belâgatla ilgili olarak çok okunan, pek çok Osmanlı müderrisi tarafından üzerinde çalışılan iki eserdir.Sarf ile ilgili olarak ise, İbn Hâcib (ö. 646 / 1248)’in Şâfiyye’si ve Ahmed b. Ali b. Mes’ûd (ö. ?)’un Merâhu’l-Ervâh’ı zikre değer. Son esere, İbn Kemâl’in de aralarında bulunduğu bir çok âlim tarafından şerh, hâşiye, vs. yazılmıştır. Nihayet, Sahn müderrislerinden Ahmed b. Mustafa (ö. 911 / 1505)’nın Mîzân-ı Tasrîf’i, sarfla ilgili telif eser olarak zikredilebilir. Nahiv konusuna gelince; İbn Hâcib’in el-Kâfiyye fi’n-Nahv’i dikkati çekmektedir. Esere, Molla Câmî tarafından yazılan şerh üzerinde daha fazla durulmuş ve Osmanlı müderrisleri bilhassa bu eser üzerinde çalışmışlardır. Ayrıca, İbn Hişâm (ö. 762 / 1360-61)’ın Mugni’l-Lebîb ‘an Kütübi’l-E’ârib’i nahiv konusunda üzerinde çalışılan eserlerdendir.
İlm-i mîzân da denilen ve ilimlerin tasnîfinde felsefiyyât (aklî ilimler) arasında zikrolunan mantık konusunda, daha ziyâde Metâli’u’l-Envâr adlı eser üzerinde durulduğu söylenebilir. Eser, Kadı Sirâcüddin Mahmud b. Ebûbekir Urmevî (ö. 682 / 1283) tarafından yazılmıştır. Üzerinde şerh, hâşiye, hâmiş veta’lîkāt türünde îzâh ve açıklama yapılmak sûretiyle çok durulan Metâli’, Osmanlı müderrislerinin ilgisini çekmekle kalmamış, aynı zamanda medreselerin ders kitapları arasına da girmiştir. Esere, Seyyid Şerif Cürcânî tarafından yazılanhâşiye, bilhassa mûteber görülmüştür. Ünlü âlim Ali Kuşçu, Metâli’in bâzı bölümlerinin konularını ele alarak müstakil bir risâle yazmıştır. Molla Lütfî de dâhil, bilhassa XVI. yüzyıla kadar yaşamış ulemâ arasında eser üzerinde çalışan bir çok âlim vardır. Mantık konusunda üzerinde çalışılan eserlerden birisi de, Necmüddin Ömer b. Ali Kazvînî (ö. 693 / 1293)’nin eş-Şemsiyye adlı eseriyle, bu esere Kutbüddin Muhammed Tahtâvî (ö. 766 / 1364) tarafından yazılan el-Kavâ’idü’l-Mantıkıyye fî Şerhi’ş-Şemsiyye (Şemsiyye-i Kutbî) ve Seyyid Şerif Cürcânî’nin Şerh-i Şemsiyye’sidir. Seyyid Şerif’in şerhi, Fâtih külliyesi içerisinde bulunan ve Sahn medreselerine geçişte bir basamak oluşturan Tetimmemedreselerinde ders kitabı olarak okunmuştur.
Buraya kadar gözden geçirilen eserler, Osmanlı medrese ulemâsının ilmî ve fikrî bakımdan beslendikleri kaynakları göstermeleri bakımından da mühim çalışmalardır. Ancak, bu eserlerin her birinin burada geniş olarak ele alınması tabiatiyle mümkün değildir ve daha uzun soluklu çalışmaları gerektirmektedir. Biz, bu çalışmada konuyu anahatlarıyla ele almakla yetindik. Söz konusu eserler ve konuları üzerinde yürütülen çalışmaların, farklı yoğunluklarda da olsa, Osmanlı devletinin sonuna ve medreselerin kapatılmasına kadar devâm ettiği muhakkaktır.
_________
S. Hüseyin Nasr, "Fahreddin Râzî", İslâm Düşüncesi Tarihi, II (trc. B. Köroğlu), İstanbul 1990, s. 267.
Birgivî Mehmed Efendi’nin ilimleri tasnifini biraz daha detaylı ele aldığımızda, aradaki benzerlikler daha iyi ortaya çıkacaktır. Ona göre, “me’mûr” olduğumuz ilimler, esas olarak dînî muhtevâlıydı. İlm-i hâl bilgileri bunların başında geliyordu. Bunlar, öğrenilmesi mutlakâ gerekli olan, yâni farz-ı ayn durumundaki ilimlerdi. Birgivî’ye göre, öğrenilecek konu farz ise, öğrenilmesi de farzdı. Aynı kategoriye girmekle birlikte, bütün müslümanlar için zarûrî olmayan ilimler de vardı ve bunların tahsili farz-ı kifâye idi. Müslümanların arasından bir kısım insanların öğrenmeleriyle, farziyetleri diğerlerinin üzerlerinden düşmekte ve sorumlulukları kalkmaktaydı. Fıkıh (İslâm hukûku), tefsir, hadis ve kırâ’at gibi ilimler bu kabildendi. Miras hukûkunda gerekli olan ilm-i hesâb, Kur’ân’ın daha iyi anlaşılabilmesi için öğrenilmesi îcap eden Arap dili ile ilgili bilgiler, bütün Müslümanların öğrenmek zorunda olmadıkları (farz-ı kifâye) ilimlerdi.
“Men’edilmiş” olan ilimler ise, “Şerî’at-i Muhammediyye” tarafından yasaklanmış, sâdece ihtiyâca yetecek kadar öğrenilmesine izin verilmiş bilgileri içine alıyordu. Kelâm ve nücûm ilimleri bu kabildendi. “Hasmı def’ ve mezhebi isbât edecek kadar kelâm” ilmine âşinâ olmak yeterliydi. Fazlası câiz değildi; çünkü fazlası insana vesvese verir ve kalbe şüphe düşürürdü. “İlm-i nücûm” (yıldızlar ilmi) ise “namaz vakitlerini ve Kıbleyi bilecek kadar” öğrenildiği takdirde zarar vermezdi. Çünkü, bu kadarı bir faydaya yönelikti. Oysa, müneccimlerin falân gün güneş ve ay tutulacak veya filân gün zelzele olacak şeklinde hüküm çıkarmaları haramdı. Esâsen, bu ilmin haram olan kısmı “ahkâma müte’allik olan” kısmıydı. Öte yandan, çoğunlukla “zanna ve vehme” dayanıyorlardı.
http://www.turkulkusu.com/osmanli-devletinde-ilim-ve-kultur/
Osmanlı Devleti’nde İlim ve Kültür
10 Ocak 2016 Pazar, 21:01
1. Düşünce Hayatı ve Bilim. Kaynaklar.
Siyasî ve içtimaî açıdan Osmanlı Devleti, Anadolu Selçuklu Devleti’yle Beylikler’in tabii bir devamı olarak tarih sahnesine çıkmıştır. Özellikle Moğol baskısı sonucunda medenî seviyesi yüksek olan yerleşik nüfusun Batı Anadolu’ya doğru hareket etmesiyle başta Osmanlı Beyliği olmak üzere Batı Anadolu beylikleri tarımla uğraşan nisbeten kültürlü bir tabana sahip olmuştur. XII. yüzyılın ikinci yarısından itibaren şehirleşen Anadolu Selçuklu Devleti’nde XIII. yüzyıldan itibaren ilmî faaliyetin başladığı görülmektedir. Özellikle aynı yüzyılın ikinci yarısından sonra başşehir Konya’da Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin öğrencisi Sadreddin Konevî’nin nazarî irfân (tasavvuf) sahasındaki eserleri ve Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin bu alana kazandırdığı edebî eserler hem Anadolu’ya hem Anadolu dışına ciddi etkilerde bulunmuştur. Merâga matematik-astronomi okulu mensuplarının İlhanlılar döneminde Anadolu’ya gelmesi neticesinde başta Sivas, Kayseri, Tokat, Aksaray olmak üzere Anadolu’nun pek çok şehrinde nazarî ilimler sahasında üst seviyede bir eğitim verilmeye başlanmış, ilimler tarihi açısından önemli eserler kaleme alınmıştır. Bu hareketin merkezinde Merâga matematik-astronomi okulunun kurucusu Nasîrüddîn-i Tûsî’nin öğrencisi Kutbüddîn-i Şîrâzî bulunmaktadır. Kutbüddin, Sivas ve Kayseri’deki medreselerde verdiği yüksek eğitimin yanı sıra gezegenler teorisi için önemli sayılan Nihâyetü’l-idrâk fî dirâyeti’l-eflâk, et-Tuĥfetü’ş-Şâhiyye fi’l-heyǿe ile klasik astronomi tarihini de ilgilendiren Kitâb FeǾaltü felâ telüm adlı eserlerini kaleme aldı; bu Arapça kitaplarda incelediği konuları Farsça’da yeniden üreterek İħtiyârât-ı Mužafferî isimli eserini Çobanoğlu Hükümdarı Muzafferüddin Yavlak Arslan’a takdim etti. Bu eserlerinde yalnız Doğu İslâm dünyasını değil, başta Endülüs olmak üzere Batı İslâm dünyasında geliştirilen astronomi teorileriyle matematik geleneğini de dikkate alan Kutbüddin bu birikimin Anadolu ve İran’da yaygınlaşmasına, bilhassa Semerkant matematik-astronomi okulunda ele alınmasına vesile oldu. Nizâmeddin el-Bircendî örneğinde görüldüğü üzere Osmanlı ülkesine göç eden Semerkant okulu mensupları eserlerinde bu birikimi temsil eden fikirlere yer vererek Osmanlı ilmî çevrelerinde tanınmalarını sağladı. Şehâbeddin es-Sühreverdî’nin Ĥikmetü’l-işrâķ’ına yazdığı şerhle İşrâkī felsefeyi o dönemin diline aktaran Kutbüddin bu felsefenin Anadolu ile İran bölgesinde yaygınlaşmasına sebep oldu, özellikle optik teorilerinin İbnü’l-Heysem’in bıraktığı yerden yeniden ele alınmasını temin etti. Kutbüddin’in hem nazarî hem uygulamalı tıpla ilgilenmesi, bilhassa İbn Sînâ’nın el-Ķānûn fi’ŧ-ŧıb adlı eserine yirmi yıldan fazla bir süre emek vererek şerh yazması Anadolu’da zaten yaygın olan eserin daha çok tanınmasına yol açtı. Kutbüddîn-i Şîrâzî’nin Anadolu’daki istikrarsızlık yüzünden Tebriz’e Gāzân Han’ın kurduğu Şenb-i Gāzân Külliyesi’ne gitmesi, uzun yıllar bulunduğu Anadolu ile İran bölgesindeki öğrenciler arasında bir bağ kurulmasına vesile oldu; Safevî Devleti’nin ortaya çıkışına kadar Anadolu-İran coğrafyası ile Türkistan arasında ilmî ve fikrî bir birliktelik oluşturdu. Merâga okulu mensuplarının ilmî çalışmaları ve farklı düşünce çevrelerinin faaliyetleri de Anadolu’daki ilmî hayatı besledi. Osmanlılar’ın İznik’te kurduğu ilk medresenin başmüderrisi olan Dâvûd-i Kayserî böyle bir ortamda yetişti; özellikle Tokat Niksar’daki Nizâmiye Medresesi’nde Merâga matematik-astronomi okulunun ikinci kuşak temsilcisi Çobanoğlu İbn Sertâk’ın talebesi oldu. İbn Sertâk’ın yüksek seviyede bir matematik âlimi olduğu ve Sarakusta Emîri Yûsuf b. Ahmed el-Mü’temen el-Hûdî’nin el-İstikmâl fi’l-hendese adlı eserini el-İkmâl fî uśûli’l-hendese adıyla tahrir ederek okuttuğu düşünülünce öğrencisi Dâvûd-i Kayserî’nin hem Merâga hem Endülüs ilim hayatını şahsında birleştirmiş bir âlim olduğu söylenebilir.
Osmanlı ilim hayatının, merkezinde Merâga matematik-astronomi okulunun bulunduğu Anadolu Selçuklu ve Beylikler döneminden gelen alt yapısı başta Mısır, Suriye, Irak, İran ve Türkistan olmak üzere klasik İslâm coğrafyasına tahsil için gidip eğitimini tamamladıktan sonra dönenlerle bu coğrafyalara mensup âlimler tarafından zenginleştirildi. Bilhassa Altın Orda Devleti’nin zayıflamasıyla bölgedeki bazı âlimler Anadolu’ya, XV. yüzyıldan itibaren de Osmanlı coğrafyasına göç etti, Kırım’ın fethine kadar bu göç sürdü. İstanbul’un fethiyle birlikte İslâm dünyasında merkezî bir yer edinen Osmanlı Devleti sahip olduğu istikrar neticesinde dışarıdan âlimleri çekmeyi başardı. Kurucuları arasında Osmanlı ilim hayatını teşkilâtlandıran Molla Fenârî’nin öğrencilerinden Kadızâde-i Rûmî’nin de bulunduğu Semerkant matematik-astronomi okulunun mensupları Osmanlı coğrafyasına gelmeye başladı. Bilhassa Fethullah eş-Şirvânî, Ali Kuşçu, Bircendî gibi âlimler ve öğrencileri Osmanlı ilim hayatını besledi. Semerkant’tan gelen eserler yeniden üretilerek Osmanlı ilim hayatında yerini aldı. Türkistan ve İran coğrafyasından gelen göç Safevî Devleti’nin kurulmasıyla XVI. yüzyılın ilk yarısında yoğunlaştı ve bu yüzyılın sonlarına kadar devam etti. Muslihuddîn-i Lârî örneğinde görüldüğü üzere Hint kıtasından Osmanlı coğrafyasına ilmî seyahatler oldu. Endülüs’ün düşmesi ve Kuzey Afrika coğrafyasında vuku bulan istikrarsızlık bölgedeki müslüman ve gayri müslim ilim adamlarını başta İstanbul olmak üzere Osmanlı coğrafyasına çekti. Memlük Devleti’nin yıkılmasıyla pek çok âlim Osmanlı merkezine gelerek ilmî hayata katkıda bulundu.
Osmanlı Devleti’nin kurulup yayıldığı coğrafyada gayri müslim bilgin ve düşünürlerce sürdürülen ilmî faaliyetin belirli oranlarda Osmanlı ilim hayatına yardımda bulunduğu söylenebilir. Gregory Palamas ve Gemistus Plethon gibi Bizanslı Ortodoks hıristiyan düşünürler yeni bir güç olan Osmanlılar karşısında alternatif arayışlara girdi, İstanbul’un fethiyle pek çok Bizanslı bilgin bu güce ilmî ve fikrî katkı sağladı. Başta Ortodokslar olmak üzere gayri müslim unsurların hem kendi içlerindeki ilmî faaliyetleri hem de Osmanlı âlimleri ile ilişkileri, Kâtib Çelebi ve Esad Yanyavî örneklerinde görüldüğü gibi son dönemlere kadar sürdü, özellikle yenileşme döneminde bu unsurların yardımları arttı. Bunun yanında Avrupa ile ilmî ilişkiler, başta askerî teknoloji, haritacılık, coğrafya, tıp, astronomi ve matematik gibi ilim dallarında her zaman sürekliliğini korudu. Bu süreklilik içerisinde oluşan nicelik birikimi zamanla söz konusu dallardaki nitelik değişmelerinin sebebi haline geldi. Yenileşme döneminde pratik ilim dallarından teorik ilim dallarına doğru yavaş seyreden bir ivmeyle klasik düşünce ve araştırma çerçevesi terkedilmeye başlandı, özellikle yeni oluşturulan eğitim kurumlarıyla Batı Avrupa’da tahsil gören öğrencilerin Osmanlı eğitim hayatında yerlerini almasıyla eski ilmî gelenek çok özel alanlar dışında tamamen terkedildi.
Dönemler. Osmanlı ilim hayatını üç döneme ayırmak mümkündür. 1. Devletin kuruluşundan Müneccimbaşı Ahmed Dede’nin 1702’de ölümüne kadar süren klasik dönem. 2. 1702’den modern eğitim kurumlarının kurulduğu 1773’e kadar devam eden bunalım ve arayış dönemi. 3. 1773’ten itibaren devletin siyasî bir teşkilât olarak ortadan kalktığı 1923’e kadar süren klasik paradigmanın terkedilmeye başlandığı yenileşme dönemi. Osmanlı ilim zihniyeti Anadolu Selçuklu, dolayısıyla İslâm medeniyetinin bir devamı olduğundan bir kuruluş veya başlangıç dönemine sahip değildir. Fakat yeni fethedilen coğrafyada kurumsallaşma ve toplumsallaşma bakımından farklı zaman dilimleri başlangıç noktaları olarak alınabilir. Bu açıdan Bursa ile Edirne veya Balkanlar ile İstanbul farklı tarihlere sahip olacaktır. Klasik dönem Osmanlı ilim zihniyeti kendisinden önceki İslâm medeniyetinin bütün renklerini ihtiva eden, ancak farklı zamanlarda değişik görüşlerin ön plana çıktığı bir dönemdir. Devletin kuruluş aşamasında hem siyasî iradenin hem kültürel coğrafya ve toplumsal yapının talebine uygun biçimde ilk Osmanlı medresesi olan İznik Medresesi, başmüderrisi Dâvûd-i Kayserî’nin çalışmalarıyla kelâm ilmi geleneğini sürdürmekle birlikte irfânî bir renge bürünmüştür. Bu tercihin bilinçli olduğu, Dâvûd-i Kayserî’nin günümüze kadar gelen eserlerinde açıkça görülür. Klasik dönemin bundan sonraki aşaması, Yıldırım Bayezid’in beylikten sultanlığa geçiş siyasetine uygun olarak Osmanlı ilmiye teşkilâtını yeniden örgütleyen Molla Fenârî okulu tarafından temsil edilir. Bu okul, Dâvûd-i Kayserî ile başlayan irfânî çizgiyi sürdürürken Fahreddin er-Râzî’nin temsil ettiği kelâm zihniyetinin de vurgusunu arttırmış, bilhassa mantıkla usul eğitimine ağırlık vermiştir. Molla Fenârî’nin mantık, kelâm ve usul ilminde ders arkadaşı Seyyid Şerîf el-Cürcânî’nin fikirlerine değil vahdet-i vücûdcu çizgiye karşı duran Teftâzânî’ye ağırlık vermesi, üzerinde durulması gereken bir husustur. Öte yandan İstanbul’un fethine katılan ve fetihten sonraki siyasî ve idarî kadroları yetiştiren, en azından etkileyen Hızır Bey, Sinan Paşa, Hocazâde Muslihuddin, Molla Hüsrev gibi pek çok âlimin bu okulun mensubu olduğu dikkate alınmalıdır. İstanbul’un fethinin ardından yeniden yapılanan Osmanlı ilim zihniyeti, Bursalı Kadızâde’nin öğrencisi olan Ali Kuşçu’nun davet edilmesiyle yeni bir boyut kazandı. Fethullah eş-Şirvânî gibi Semerkant matematik-astronomi okulunun bazı mensupları, Kuşçu’dan önce hem Osmanlı coğrafyasında hem Anadolu’nun diğer bazı şehirlerinde faaliyet halindeydiler. Kuşçu ve öğrencileri ise Osmanlı ilim zihniyetine Merâga ve Semerkant birikimini işlenmiş bir biçimde aktararak riyâzî hikmeti mevcut kelâm ve irfân çizgisiyle bütünleştirdiler. Klasik dönemin bu üçüncü aşaması Mîrim Çelebi üzerinden devam etti ve Takıyyüddin er-Râsıd ile zirveye ulaştı. Takıyyüddin er-Râsıd’ın ölümünden (993/1585) klasik dönemin sonuna kadar Osmanlı ilmî zihniyeti bu süreçte oluşan birikim içerisinde ürünlerini verecektir.
Müneccimbaşı Ahmed Dede klasik dönemin son, arayış döneminin ilk ismi olarak dikkat çeker. Kendisi, Osmanlı ilim zihniyetinde merkezî konumda bulunan kelâmî tabiat felsefesiyle bu felsefenin rakibi durumunda bulunan ve eleştirel sebeplerle dikkate alınan İbn Sînâcı doğa felsefesini bir kenara bırakarak sayı kavramı eksenli (adedî) Pisagorcu teoloji, kozmoloji ve dolayısıyla tabiat felsefesine yöneldi. Osmanlı ilim zihniyetinin temel bilgi formu olan önerme ve önermenin dış dünya ile ilişkisini ve nisbetin varlıkça yerini tartışan Müneccimbaşı Ahmed Dede mensup olduğu geleneksel bilgi anlayışının temellerini sorguladı. Onun bu arayışı XVIII. yüzyıl Osmanlı ilim hayatında çok önem kazanacak; önerme, önermenin unsurları, önermenin formu, önerme ile dış-dünya ilişkisi gibi konular bu yüzyıldaki düşünürlerin temel meseleleri haline gelecektir. Bilginin ne olduğu, bilgi-dış dünya ilişkisi, doğru yahut kesin bilginin yapısı şeklinde de ifade edilebilecek olan bu problemler bunalım ve arayış dönemi bakımından tipik özelliktedir. Bunun en önemli sebebi, Batı Avrupa’dan gelen bilginin nicelik bakımından artışı ve bu artışın yarattığı niteliğe ait değişimlerdir. Arayış içindeki Osmanlı bilginleri ilk defa sistemli biçimde İbn Sînâ-İbnü’l-Heysem eksenli geleneksel çerçevenin dışına çıkıp kendi kadim köklerindeki diğer eser ve fikirleri gündemlerine aldılar. Batı Avrupa kökenli bilgiler dışında Sokrat öncesi felsefe, Eflâtun, Aristo, Helenistik dönem felsefesi, Fârâbî, İbn Rüşd gibi filozoflarla İskenderiye dönemi riyâzî ilimlere dair eserler bu dönemin düşünürlerinin üzerinde en çok durduğu konulardır. Esad Yanyavî ve oğlu Mehmed, Darendeli Mehmed Efendi, Mustafa Sıdkı ve öğrencileri, Gelenbevî İsmâil Efendi gibi pek çok düşünür ve bilgin bu faaliyete katkıda bulundular. Bu dönemin çabaları şu şekilde özetlenebilir: Geçmişten hareketle geleceği kurmak. Ancak sanayi devrimi ve bu devrimin askerî sahadaki etkisi arayış için vakit kalmadığı, gerçek arayışının yerine siyasî arayışın geçtiği, Kâtib Çelebi’den bu yana hakikat merkezli değil siyaset merkezli düşünen idarî ve siyasî mekanizmaların devletin devamı (bekā-yı devlet) adına hızlı çözüm talep ettikleri gerçeğine işaret etmektedir. Oluşturulan yeni eğitim kurumları, mühendishânelerde yetişen öğrencilerle Batı Avrupa’da eğitim gören talebelerin sayısındaki artış Osmanlı ilim ve fikir hayatında köklü değişimleri beraberinde getirdi. Nitekim Hüseyin Rıfkı Tamanî ile Seyyid Ali Paşa’nın dikkatli yönelimleri İshak Hoca ile esaslı bir şekil kazanacaktır. Yeni tabiat felsefesinin temel kavramları ve disiplinleri hızla Osmanlı ilmî çevrelerine aktı. Bu bilgiler devletin siyasî arayışlarıyla birleşince ortaya geçmişten kopuşu dert edinmeyen, yeni bilgileri de kaynakları bakımından sorgulamayan, yalnızca sonuçlarını kullanım cihetinden dikkate alan yeni bir zihniyet yavaş yavaş ortaya çıktı. Tanzimat sonrası dönemde klasik metafizikten kopmuş çok sayıdaki Osmanlı münevverine karşılık eski geleneği dikkate alarak yeni ile eski arasında kavramsal düzeyde terkibe gitmeye çalışan az sayıdaki düşünür ana damarı belirleyemedi. Bu dönemde daha köktenci bir durum alan siyasal arayışla toplumsal sorunlar kavramsal analizle nedensel düşünceyi ve eleştirel tavrı ihmal ettiğinden nazarî düşünce geri plana çekildi. Ferdî bunalım, pratik toplum sorunları için üretilen özdeyiş niteliği ağır basan edebî düşünce kök saldı. Batı Avrupa’daki felsefî ve ilmî düşünceyi yüksek seviyede temsil etmeye çalışan Vidinli Hüseyin Tevfik Paşa, Sâlih Zeki, bu düşünceyi kendi tarihî birikimiyle beraberce dikkate almayı deneyen Cevdet Paşa ile oğlu Ali Sedad ve kızı Fatma Aliye gibi düşünürler ise çabalarında sürdürülebilir ciddi bir karşılık bulamadılar. Bütün bu arayış ve bunalımlarla sorun ve çözümlerin oluşturduğu bilgi stoku her şeyiyle beraber Cumhuriyet dönemine aktarıldı.
Nazarî Düşünce: Metafizik, Tabiat Felsefesi ve Mantık. Osmanlı fikir hayatı, İslâm medeniyetinin tabii bir devamı olarak kendisinden önceki hemen bütün düşünce akımlarını tevarüs etmiş ve bu akımlar arasındaki etkileşimlerden kaynaklanan yeni oluşumlara da imkân sağlamıştır. İbn Sînâcı Meşşâî ilâhiyat yanında İşrâkīler’in nur metafiziği, tasavvuf düşüncesi, özellikle de varlığın birliği fikrine dayalı vahdet-i vücûd metafiziği ve nihayet Allah’ın varlığı ile birliğini konu alan kelâm ilminin aklî ilâhiyatı ile Allah’ın sıfatları gibi diğer konuları inceleyen sem‘î ilâhiyatı hem bu alana ilişkin konuları ele almış hem de Allah-âlem ilişkisini köken, süreç ve müdahale kavramları çerçevesinde incelemiştir. Her yaklaşım kendine has yöntemlerle kendi kavramsal alanını araştırırken kendilerine ait olan teorik dilin sebep olduğu sorunları çözmeye çalışmış, karşılıklı eleştirilerle birbirlerinin zayıf yanlarını göstererek teorik dillerinin yeniden ele alınmasını sağlamış ya da çıkmazları aşmak için daha üst terkiplere girişmiştir. Özellikle ortak bir varlık kavramına dayalı varlık metafiziği için Meşşâî mantık teknikleriyle başta nahivciler olmak üzere dilbilimcilerin teknikleri arasında Selçuklu döneminde vuku bulan uzlaşmanın Fahreddin er-Râzî çizgisinde kazandığı ivme Osmanlı döneminde devam ettirilmiş, Molla Fenârî ile okulunun oluşturduğu ortamda Seyyid Şerif el-Cürcânî’nin Şerĥu’l-Mevâķıf fî Ǿilmi’l-kelâm adlı eseri çerçevesinde son döneme kadar sürmüştür. Ayrıca Meşşâî-kelâmî çizginin varlık tasavvuru, nazarî tasavvuf bilhassa vahdet-i vücûd dilinde yeniden formüle edilmiştir. Sadreddin Konevî’nin gerçekleştirdiği bu terkip, Dâvûd-i Kayserî ve Molla Fenârî üzerinden Ahmet Avni Konuk’a kadar uzun bir süreçte devam etmiştir.
Her bir çizginin yalnızca Tanrı merkezli varlık metafiziğini değil tabiat felsefesini de yakından ilgilendiren Tanrı-âlem ilişkisini temellendirmesi özel bir dikkati gerektirmiştir. Bu çerçevede her yaklaşımda varlık metafiziğiyle ilgili varlık, yokluk, mahiyet, imkân, zorunluluk, imtina, birlik, çokluk, nedensellik gibi kavramlar farklı sistemler kuracak biçimde temellendirilmiştir. Tanzimat’tan itibaren yeni tabiat felsefesinin ana kavramları ile temel iddialarının Osmanlı düşünce ortamına girmesiyle başlayan tartışmalar eski dönemden beri sürüp gelen metafizik yaklaşımların eleştirisine sebep olmuş, özellikle natüralist ve materyalist düşünceleri benimseyen son dönemin bazı Osmanlı düşünürleri, metafizikteki varlık kavramı yerine var olanı merkeze alan bir yaklaşımı öne çıkarmıştır. Bu tartışmalar hem iddiaların hem karşı iddiaların Batı Avrupa merkezli olması, dile getirilen tez ve karşı tezlerin tarihî bağlamının iyi bilinmemesi sebebiyle verimli sonuçlara yol açmamıştır. Hakikat yerine siyasetin merkeze alındığı bu dönemde Abdüllatif Harpûtî gibi kelâmcıların kadim çerçeveden yeni olana bakışları ile Ahmed Cevdet Paşa başta olmak üzere oğlu Ali Sedad ile kızı Fatma Aliye’nin yeni olanı kadim olanın bir devamı gibi görmeye çalışarak değerlendirmede sürekliliğe önem vermeye çalışmaları doğurgan bir senteze ulaşma ümidini beslemeye kâfi gelmemiş, bunun yerine köktenci bir kopuş tercih edilmiştir.
Osmanlı devrinde İbn Sînâcı tabiat felsefesi hem klasik dönemde yazılmış hem de sonraki yeni eserlerle canlı tutulmuştur. Bu tür eserlerde hareket, mekân, zaman, madde, cisim gibi bütün var olanları ilgilendiren temel kavramların analizi yanında gökyüzü cisimleri ile yeryüzü cisimlerinin bütüncül bir sistem içinde ele alınması mümkün olmuştur. Öte yandan İşrâkī tabiat felsefesi ışığa verdiği önem sebebiyle bir yandan optiğe ilişkin konuları öne çıkarmış, öte yandan İbn Sînâcı teorileri sıkı bir eleştiriye tâbi tutmuştur. Ancak bu konuda tıpkı astronomide olduğu gibi İbnü’l-Heysem’in Kutbüddin-i Şîrâzî ile Kemâleddin el-Fârisî tarafından geliştirilen yaklaşımı takip edilmiş, neticede Mîrim Çelebi, Hasan Dihlevî, Kehhâl Mûsâ b. İbrâhim el-Yeldâvî üzerinden Takıyyüddin er-Râsıd eliyle İslâm optik bilimi en son sınırlarına taşınmıştır. Kelâmî tabiat felsefesinde de ele alınan optik konuları modern optik teorilerinin İshak Hoca eliyle sistematik bir biçimde Osmanlılar’a girişine kadar sürekliliğini korumuştur.
Osmanlı döneminde -deyiş yerindeyse- resmî tabiat felsefesi kelâmî tabiat felsefesidir. Osmanlı medreselerinde ders kitabı olarak okutulmasına karşılık madde-sûret ayırımına dayanan, sürekli niceliği, dolayısıyla mekânın hendesî kavranışını esas alan İbn Sînâcı tabiat felsefesi değil, monad (zerre, cüz’ lâ-yetecezzâ) kavramına dayalı, süreksiz niceliği, dolayısıyla atomik mekân ve zaman anlayışını temel alan kelâmî tabiat felsefesi benimsenmiştir. Madde, cisim, mekân, zaman, hareket, yön, nedensellik gibi pek çok kavramla ilgili olarak farklı görüşlere ulaşan kelâmî tabiat felsefesi başından beri İbn Sînâcı sistemden farklı bir varlık felsefesine sahipti. Bu sebeple İbn Sînâcı tabiat felsefesiyle kelâmî tabiat felsefesi arasında pek çok kavram etrafında vuku bulan tartışmalar Osmanlı döneminde de zengin bir literatür oluşturacak şekilde devam etmiştir. Bu tartışmaların astronomi ve matematik başta olmak üzere değişik disiplinlere yansıması ile Avrupa’ya aktarılması bilhassa üzerinde durulması gereken hususlardır. Her iki ontolojinin dışında kalan, daha çok sayı ilkesine dayalı (adedî) bir varlık tasavvurunu benimseyen Müneccimbaşı Ahmed Dede’nin yaklaşımı, istisnaî de olsa Lâle Devri’nden itibaren Osmanlı coğrafyasına girmeye başlayan Batı Avrupa kökenli, âlemin, dolayısıyla tabiatın niceliksel tasavvuruna giden yolda bir hazırlık aşaması olarak değerlendirilebilir.
Mantık, nazarî hikmetin bir aracı olarak günümüzdeki matematiğin konumuna benzer biçimde en çok işlenen konulardan biridir. Lafız ve anlam arasındaki ilişkiyi inceleyen delâlet teorisi mantığı dil ilimleriyle ilişki içine sokmuştur. Rasyonel dil teorisinin kelâmcılar tarafından vaz‘ ilmi adı altında kurulmasıyla başlayan süreç, Ali Kuşçu’nun bu disiplini hem medrese müfredatına sokması hem de bu sahada pek çok eser kaleme almasıyla olgunlaşmış, bu durum, rasyonel dil teorisini XX. yüzyılın ilk yarısına kadar temel uğraşı alanlarından biri haline getirmiştir. Mantıktaki kavram ve tanım teorisi beş tümel ile kategoriler araştırmasıyla birleşerek aynı zamanda bir ontoloji soruşturmasına dönüşecektir. Mantığın tasavvurât kısmını oluşturan kavram ve tanım teorisi, dil felsefesinin bir konusu olarak belâgatla usûl-i fıkıh sahalarında da geniş biçimde ele alınmıştır. Mantığın tasdikat kısmını oluşturan önerme ve yargı teorisinde ise önermenin unsurları, konu, yüklem, bağlaçla konunun ve yüklemin niceliği, bağlacın ontolojisi, tutarlılık, çıkarım ile çıkarımın doğruluğu ve yanlışlığı, doğruluk değeri ve dereceleri incelenmiştir. Öte yandan önermede zamanı dikkate alan temporal mantık, zorunluluk, imkân ve ihtimali dikkate alan modal mantık, mantıkla gerçeklik ilişkisi, bu bağlamda “nefsü’l-emr” teorisi, var olmanın ontolojik hiyerarşisi gibi pek çok konu araştırılmıştır. Osmanlı coğrafyasında Molla Fenârî’ye kadar geri giden bu araştırmalar XX. yüzyıla kadar kesintisiz devam etmiş, son dönemde bile Abdünnâfi İffet Efendi (ö. 1890) gibi önemli mantıkçılar yetiştirmiştir. XVIII. yüzyılın ilk yarısında ortaya çıkan arayışlara paralel biçimde İbn Sînâ öncesi mantık eserlerini dikkate alarak mantıkta yeni bir atılımı gerçekleştirmeyi hedefleyen Osmanlı mantıkçıları İsmâil Gelenbevî örneğinde görüldüğü gibi başarılı olmuşlardır. XIX. yüzyılın ikinci yarısında Batı Avrupa’da üretilen çalışmalardan faydalanarak tercüme ve telif eserler vermeye başlamış, Ali Sedad gibi hem modern sembolik mantığı anlayan hem de eleştirebilen isimler yetiştirmişler, ancak Sâlih Zeki ile modern sembolik mantığa tam bir geçiş yapmışlardır.
Matematik. İslâm medeniyetinde hem dinî hem idarî hem de içtimaî hayatta hedeflenen mükemmellik, dolayısıyla dinî ve içtimaî meşruiyet bir yönüyle matematik bilimlere dayanır. Bu çerçevede kadim devirde matematiğin üç yönlü bir işleve sahip olduğu söylenebilir. Birincisi aritmetik yahut geometrik yaklaşımları esas alan felsefî tavırdır. Bu tavır varlığı sayısal (adedî) veya geometrik (hendesî) tasavvur etmeye yöneltmiş, bu da başta sayısal ya da geometrik sayılar teorisi olmak üzere pek çok matematik teoremin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. İkincisi, sayısal ve geometrik matematiğin başta astronomi olmak üzere diğer bazı disiplinlere uygulanmasıdır. Bu yön, özellikle astronomi disiplininin gerektirdiği pek çok yeni matematik tekniğin ortaya çıkmasına yol açmıştır. Üçüncüsü matematiğin hem aritmetik hem de geometri yönünün sosyal ve siyasî hayatta arazi ölçümü, vergi sistemi, mesafe ölçümü gibi pek çok konuda kullanılmasıdır.
Fetihten önce her üç yönün bilgisinin mevcut olduğu, özellikle bu konuda Anadolu’daki birikimin kullanıldığı söylenebilir. Dâvûd-i Kayserî’nin Tokat Niksar’da gördüğü yüksek seviyedeki matematik eğitim, eserlerinde temsil cihetinden verdiği matematik örneklerle İtĥâfü’s-Süleymânî fî Ǿahdi’l-Orħânî’de konuyla ilgili kaydettiği bilgiler buna delil teşkil eder. Osmanlı öncesinde kaleme alınmış, ancak bu dönemde Anadolu ve Osmanlı coğrafyasında istinsah edilmiş doğrudan matematik sahasına ait eserlerle Aydınlı Hacı Paşa’nın kelâm çalışmalarında görülen matematik bilgiler öncesiyle sonrası arasındaki sürekliliğin mevcudiyetine küçük birer işarettir. Âşık Paşazâde’nin Târih’inde zikrettiği “defter tutma” uygulaması, Karamanlı âlimlerin bu alandaki geçmiş tecrübelerini Osmanlılar’a aktardığını gösterir. Yıldırım Bayezid döneminde Ali b. Hibetullah’ın kaleme aldığı Ħulâśatü’l-minhâc fî Ǿilmi’l-ĥisâb adlı eserle Abdurrahman b. Muhammed el-Bistâmî’nin divan kâtipleri ve muhasipler için yazdığı eserler, Osmanlı matematiği alanındaki oluşumun toplumsal ve siyasal gelişimle paralel gittiğine bir delildir. Matematiğin sosyal ve siyasal hayattaki tezahürü hem muhasebe hem mesâha ilmine dair eserlerde açıkça görülür. Hacı Atmaca’nın Mecmau’l-kavâid’iyle sistemli olarak başlayan muhasebe matematiğinin Türkçe karakteri bütün Osmanlı Devleti boyunca devam etmiş, bilhassa 1480-1600 yılları arasında en önemli eserlerini vermiştir. Matrakçı Nasuh’un eserleriyle ilerleyen bu süreç, Ali b. Velî b. Hamza el-Cezâirî el-Mağribî’nin Tuhfetü’l-a‘dâd li-zevir’r-rüşd ve’s-sedâd’ıyla zirveye ulaşmış, algoritmik hesap teknikleri yanında cebir, mesâha gibi ilmî disiplinler de özellikle uygulamaya dönük yönleriyle Türkçe olarak üretilmiştir. Bu eserlerde sistemin pratik karakterine uygun biçimde kullanılan “Hârezmiyyât” farklı kültür ve bölgelerden devşirilen bilgilerle zenginleştirilmiş, ayrıca müellifler kendi yaratıcılıklarıyla bu pratik içeriğe katkıda bulunmuştur. Öte yandan Ali b. Velî el-Mağribî’nin çalışmasında olduğu gibi bazı eserler sosyal ve siyasal hayata ilişkin problemlerin çözümünde teorik katkıları tetiklemiş, adedî sayılar teorisine katkıda bulunulmasını sağlamıştır. Muhasebe matematiği eserlerinin bir bölümü olarak işlenen mesâha ilmi, öneminden dolayı XV. yüzyılın sonlarına doğru Fâtih Sultan Mehmed’e sunulan el-İķnâǾ fî Ǿilmi’l-misâĥa adlı eserle bağımsız bir disiplin haline gelmiş, Emrî Çelebi eliyle XVI. yüzyılda Türkçeleşmiştir. Hem muhasebe matematiği hem mesâha tekniklerinin yaygın uygulama alanı bulduğu Osmanlı döneminde Batı Avrupa’dan XVIII. yüzyılın ikinci yarısından itibaren yapılan tercümelerin bu alanlarda olması bir tesadüf değildir. Eğinli Nûman Efendi’nin Tebyînü a‘mâli’l-misâha ile Osman b. Abdülmennân’ın Hediyyetü’l-mühtedî adlı eserleri yanında Hüseyin Rıfkı Tâmânî, Kuyucaklızâde Mehmed Âtıf Efendi ve Ahmed Tevhid Efendi’nin çalışmaları bu duruma birer örnektir. Bu eserlerde bütün geometrik şekil ve cisimlerin çevre, alan ve hacim formülleriyle uzaklık, yükseklik, derinlik gibi mesafe ölçümleri, bazı eserlerde minerallerin özgül ağırlıkları gibi konular incelenmekte, bazı eserlerde ise mesâha ilminin temel kavram ve önermeleriyle ilgili geometrik felsefe bilgileri verilmektedir. Mesâha ilminin problemleri yalnızca sayısal olarak değil cebirle de çözülmekte, cebir ilminin uygulamalı yönü öne çıkarılmaktadır. Öte yandan mesâha ilminde kullanılan değişik ölçü ve tartı değerleriyle bunun için kullanılan aletlerin tanıtımı da yapılmaktadır.
Yukarıda kısaca özetlenen ve pek çok yeni pratik tekniği içeren Türkçe hesap ve mesâha ilmine dair kitapların yanında Osmanlı medreselerinde okutulan yahut Osmanlı matematikçilerinin kaleme aldığı Arapça ve Farsça eserler de söz konusuydu. Bu eserler Hindî, hevâî ve sittînî aritmetik, bilinmeyen niceliği tesbit için geliştirilmiş cebir ve çift yanlış hesabı, dört orantılı sayı gibi tekniklerin yanı sıra mesâha ilmini de içerirdi. Bu sahalarda kaleme alınan pek çok ana metin ispatsız iken şerh ve hâşiyeler zikredilen kuralların hem misalî hem hendesî ispatlarını verirdi. Başta Ali Kuşçu’nun er-Risâletü’l-Muĥammediyye fi’l-ĥisâb’ı olmak üzere temel ders kitabı olan Bahâeddin Âmilî’nin Ħulâśatü’l-ĥisâb’ı, bu eser üzerine yazılan onlarca şerh ve hâşiye, ayrıca diğer birçok metin aritmetikle uygulamalı geometrinin ne kadar yaygınlaştığını göstermektedir. Semerkant okulu mensubu Gıyâseddin Cemşîd el-Kâşî’nin ileri seviyede okutulan Miftâĥu’l-ĥüssâb’ı hem teorik hem pratik kuralları içeren, ondalık kesirler hakkında ilk bilgileri veren, mimari matematik konularını da ele alan bir eser olarak teorik karakteri yanında pratik matematiği beslemiş ve etkilemiştir.
Eskiçağ’dan beri mûsikinin bir matematik bilimi sayılması mûsikinin adedî sayılar teorisinden, özellikle oran-orantı kavramlarından hareketle kurulmasından dolayıdır. Bu sebeple oran-orantı teorisi genel hesap kitaplarında ve müstakil yazılan pek çok risâlede ele alınmıştır. Sayılar teorisiyle alâkalı diğer sahalar ilm-i vefk ile kombinatör analizdir. Bilhassa İbrâhim b. Mustafa el-Halebî’nin kombinatör analiz konusundaki çalışması hem bu konudaki İslâmî geleneğin İbn Sînâ’dan itibaren gelen sürekliliğini gösterir, hem de sudûr gibi felsefî bir teorinin matematiksel dille nasıl incelendiğine işaret eder. Genel hesap kitapları içerisinde ele alınan sayılar teorisi Osmanlı öncesi telif eserler yanında Muhammed eş-Şebrâmellisî, Müneccimbaşı Ahmed Dede ve Demenhûrî gibi bazı isimler tarafından müstakil eserlerde incelenmiştir.
Cebir bir ilim olarak genel hesap kitaplarında, bir teknik olarak da muhasebeye dair eserlerde ele alınmış olup ayrıca bu alanda pek çok müstakil çalışma yapılmıştır. Osmanlı cebir okulu -deyiş yerindeyse- Endülüs-Mağrib-Mısır-Suriye-Bağdat-İran-Türkistan çizgisini birleştiren kavşak noktasında durmaktadır. Esas konusu temel cebirsel ifadeler, polinomlar hesabı ve denklemler olan Osmanlı cebiri analitik (aritmetik) bir karakter gösterir, bu sebeple geometrik cebire fazlaca yer vermez. Uygulama yönünün belirleyiciliğinden ötürü genelde ikinci derece denklemlerle sınırlı olmasına rağmen cebire dair pek çok eserde daha yüksek dereceli denklemlerin varlığına da işaret edilmiştir. Osmanlı cebirinin en önemli karakterlerinden biri de Endülüs ve Mağrib okullarından devraldığı cebirsel notasyon ve semboller konusunda en gelişmiş geleneği temsil etmesidir. Nitekim Mustafa Sıdkı ve öğrencileri eliyle hem Osmanlı cebiri hem genel olarak matematik sözel karakterinden kurtulma yoluna girecektir.
Osmanlı döneminde teorik geometri, Nasîrüddîn-i Tûsî’nin Taĥrîru uśûli’l-hendese’si ile İbn Sertâk’ın el-İkmâl fi’l-hendese’si çerçevesinde ele alınmıştır. Geometrinin mesâha, hiyel ve astronomiyle ilgisi sebebiyle daima dikkate alındığı açıktır. Ancak bundan daha önemlisi, İbnü’l-Heysem’den itibaren geometri mantıkla beraber doğru ve kesin bilginin bir aleti olarak okutulmaktaydı. Bilhassa hem İbn Sînâcı hem de kelâmî tabiat felsefelerinin farklı geometrik tasavvurlara dayanması, sistemlerini temellendirmek için büyük oranda geometrik delilleri kullanmaları bu disipline özel bir önem verilmesine sebep olmuştur. Öyle ki varlık ve evren üzerine yürütülen pek çok iddia hendesî temsillerle gösterilmekteydi. Bundan dolayı geometri Osmanlı medreselerinde daima dikkate alınmış bir disiplindir. Kadızâde-i Rûmî’nin Şerĥu Eşkâli’t-teǿsîs’i ve üzerine yazılan pek çok hâşiye, Ebû İshak el-Kirmânî’nin İlhâķu’l-İsĥâķ’ı, Müneccimbaşı Ahmed Dede’nin Tahrîr’i, Yanyalı Mehmed’in şerhiyle Mustafa Sıdkı’nın pek çok esere yazdığı tahrir ve tehzibi bu sahada yazılan müstakil eserlere örnektir.
Batı Avrupa’da yeni tabiat felsefesinin mekanik-matematik karakteri Newton eliyle teşekkül edinceye kadar matematik yukarıda özetlenen siyasî, içtimaî ve dinî uygulama alanları dışında astronomi ilminin diliydi; bu sebeple matematik teori ve teknikleri büyük oranda astronomi araştırmalarında ortaya çıkmıştır. Gezegenler teorisi için vazgeçilmez nitelikteki kinematik-geometrik modellemelerle bu modellere göre çalıştığı düşünülen evren sisteminde bulunan gök cisimlerinin hem büyüklüklerini hem ilişkilerini hem de hareketlerini hesaplamak ve model içerisinde öngörülerde bulunmak kaçınılmaz olarak düzlemsel ve uzay geometrisinin geliştirilmesini zorunlu kılıyordu. Bu sebeple bilhassa küresel astronomi kosinüs, sinüs, tanjant gibi trigonometri hesap ve tekniklerinin gelişmesinde önemli bir yer tutmaktadır. Küre araştırmalarının da bu çerçevede öne çıkması kaçınılmazdı. Nitekim Kadızâde-i Rûmî, Ali Kuşçu, Mîrim Çelebi, Kehhâl Mûsâ, Takıyyüddin er-Râsıd ve Abbas Vesim Efendi gibi âlimlerin konuyla ilgili bütün çalışmalarının astronomi alanında verdikleri eserlerde görülmesi sahanın bu karakteriyle ilgilidir. Bazı trigonometri problemlerinin cebirle çözülmesi cebirin astronomide dahi uygulama alanı bulduğunu gösterir. Öte yandan Mustafa b. Ali el-Muvakkit ile sistematik bir durum alan matematiksel coğrafya ile deniz astronomisi ve coğrafyası da matematik tekniklere bağlıydı. Matematik yapıların uygulama alanı bulduğu, hem düzlemsel hem küresel geometri tekniklerinin kullanıldığı diğer bir alan da usturlap, rub‘-i müceyyeb, rub‘-i mukantara, küre vb. astronomi aletleriyle ilgilidir.
Daire, hiperbol, parabol ve elips gibi koni kesitleri büyük oranda ileri seviyedeki umumi hesap kitapları içinde ele alınmaktaydı. Bu sahada İbnü’l-Havvâm, Kemâleddin el-Fârisî, İmâdüddin el-Kâşî gibi Osmanlı öncesi müelliflerin eserlerinin kullanılması yanında Osmanlı döneminde telif edilen pek çok hesap kitabında da bu konulara yer verilmiştir. Ali b. Veli’nin Türkçe Tuhfetü’l-a‘dâd’ında geniş bir biçimde ele alınan koni kesitleri alanında başta Semerkant matematik okulunun ürettiği metinlerle klasik İslâmî dönemde kaleme alınan çalışmalar göz önünde bulundurulmuştur. Bu sahada Osmanlı matematiğinde müstakil olarak yazılan tek eser Seyyid Ali Paşa’nın Kutûu’l-mahrûtât’ıdır. Seyyid Ali Paşa’nın önsözde konunun hep cebir açısından ele alındığından şikâyet edip geometriye dair saf bir eser yazdığını vurgulaması dikkate değerdir.
Osmanlı döneminde trigonometrik değerlerin cebirle hesaplanmaya çalışılması, Gıyâseddin Cemşîd el-Kâşî’nin bu konudaki öncü çalışmalarını takip eden Kadızâde-i Rûmî, Ali Kuşçu, Mîrim Çelebi, Takıyyüddin er-Râsıd, Abbas Vesim Efendi gibi pek çok isimde görülmektedir. Ancak Takıyyüddin bu konuda genel astronomi ve matematik tarihinde bir devrim yapmıştır. Bu devrim de astronomik zîclerde ve trigonometrik fonksiyonlarda Mezopotamya’dan beri kullanılan altmışlık (sittînî) sistemin terkedilerek ondalık konumsal sisteme dayalı ondalık kesirlerin kullanılmasıdır. Bu hem hesap anlayışı ve tekniklerinde bir dönüşümü öngörmüş hem de hesaplarda dakikliği arttırmıştır. Batı Avrupa’ya aktarılmasına rağmen içerdiği teknik, sembolik ve ifade ile gösterim zorluğu yüzünden Osmanlılar’da takip edilmeyen bu anlayış Ahmed Tevhid Efendi’nin Nuhbetü’l-hisâb adlı eserine kadar unutulmuştur.
Matematiğin hendese ve hesap yönünün uygulama alanı bulduğu diğer bir saha da ilm-i hiyel denilen mekanik ilmidir. Benî Mûsâ ve İsmâil b. Rezzâz el-Cezerî’den beri devam eden çalışmalar Osmanlı döneminde de sürdürülmüştür. Alâeddin el-Kirmânî’nin Fâtih Sultan Mehmed’e sunduğu BedâyiǾu’l-Ǿamel fî śanâyiǾi’l-ħiyel’i ve Ali Kuşçu’nun et-Teźkire’si ile Takıyyüddin er-Râsıd’ın hem klasik geleneği izleyen el-Âlâtü’r-rûĥâniyye, hem de mekanik-otomatik saatleri ele alan el-Kevâkibü’d-dürriyye fî vażǾi’l-benkemâti’d-devriyye adlı eserleri bu konuda İslâm dünyasındaki en ileri aşamayı temsil eder. Bu eserlerde yalnızca farklı mekanik aletler tasarlanmamış, bu aletlerin dayandığı fizik, mekanik ve geometrik ilkeler de uygulamalı biçimde gösterilmiştir. Anılan eserler antik dönemden beri tanınan aletler hakkındaki bilgiler yanında yeni aletler icat edildiğini de ortaya koymaktadır.
Modern matematiği yoğun biçimde Osmanlı ülkesine aktaran Başhoca İshak Efendi’nin Mecmûa-i Ulûm-i Riyâziyye adlı eseriyle beraber matematiğin uygulama alanının geliştiğinin ve matematiğin yeni tabiat felsefesinin dili olduğunun farkına varıldı. Öte yandan Hüseyin Rıfkı Tamanî’nin geometri alanında tercümeleriyle İshak Efendi’nin diğer eserleri sayesinde modern matematiğin sayılar teorisi, analitik geometri, diferansiyel ve entegral hesap gibi yeni tekniklerinden haberdar olundu. Emin Paşa’nın Fransızca önemli matematik eserleri kaleme alması ve Cambridge Üniversitesi üyeliğine kabul edilmesi Osmanlı matematikçilerinin, İsmâil Gelenbevî’nin erken bir tarihte logaritma sahasında yaptığı gibi modern matematik alanında üretime erken bir tarihte başladığını gösterir. Nitekim Vidinli Hüseyin Tevfik Paşa, Mehmed Nâdir ve Sâlih Zeki gibi isimlerin çalışmaları bunu destekler mahiyettedir.
Astronomi. Geleneksel bilgi tasnifinde nazarî hikmetin bir dalı olan astronomi kozmoloji ve gök cisimleriyle ilgili olduğu gibi gündelik hayatla da ilişkilidir. Bundan daha önemlisi, modern tabiat felsefesinin hayat bulmasından çok önce matematiksel olarak inşa edilen en önemli ilmî disiplindir. Muhtevası Sumer-Bâbil’de aritmetik, Grekler’de geometrik bir dille tasvir edilen bu disiplin felsefî tartışmaların da merkezinde yer almıştır. Modern tabiat felsefesinin yükselişinin astronomiyle yakından alâkalı olması bunun bir göstergesidir. Nitekim klasik İslâm dönemiyle Selçuklu-Osmanlı döneminde antik ilmî sistemle kelâmî tabiat felsefesinin en sıkı tartıştığı ve çatıştığı alan astronomi alanı olmuştur. Söz konusu tartışmaların ötesinde Osmanlı Devleti’nde ibadet zamanlarının ayarlanması, kıblenin geometrik-trigonometrik yönünün tayin edilmesi, başta ramazan ayı olmak üzere dinî ve siyasî açıdan önemli olan ay, gün ve yılların başlangıç ve sonlarının belirlenmesi gibi birçok konunun devletin başşehrine göre düzenlenmesi için gerekli astronomik, geometrik-trigonometrik tablo ve tekniklerin geliştirilmesi ve mevcut aletlerin daha doğru ve kullanışlı hale getirilmesi, dakik hesaplamaların yapılması gerekiyordu. Öte yandan gemilerin seyrü seferi, mesafe ölçümü, güzergâh tayini, hatta astroloji gibi konular kısmen matematik ve usturlap, rub‘-i müceyyeb vb. astronomi aletlerine dayanıyordu.
Kuruluş döneminde medreselerde teorik astronomi okutulmasına, kelâm ve felsefe eserlerinde astronomiyle ilgili pek çok konunun ele alınmasına rağmen Ahmed-i Dâî (ö. 824/1421’den sonra) örneğinde görüldüğü üzere astronomi çalışmaları büyük oranda toplumun ihtiyaçlarına paralel biçimde başta takvim olmak üzere uygulamalı astronomi alanına aitti. Ancak Abdülvâcid b. Muhammed’in (ö. 838/1435) Kütahya’da rasat yapması az da olsa gözleme yönelik astronomi çalışmalarının varlığına işaret eder. Bazı astronomi cetvelleri (zîc) üzerinde şerhler yazılması, uygulamada kullanılan usturlap, rub‘-i müceyyeb gibi astronomi aletleri hakkında eser telif edilmesi, bu dönemdeki astronominin pratik karakterini göstermesi açısından dikkate değerdir.
Semerkant’ta Uluğ Bey’in kurduğu medresenin başmüderrisi olan ve rasathânenin bir dönem müdürlüğünü yapan Kadızâde-i Rûmî, Osmanlı ülkesi dışında yaşamasına rağmen o dönemdeki Osmanlı başşehri Bursa’dandır. Aynı zamanda Osmanlı ilmiye teşkilâtını düzenleyen Molla Fenârî’nin öğrencisi olup teorik astronomi alanında kaleme aldığı eserler ve yetiştirdiği öğrencilerle Osmanlı teorik astronomi geleneğini belirlemiştir. Kadızâde’nin önde gelen öğrencilerinden Fethullah eş-Şirvânî hocasının eserlerine şerhler yazmış, ayrıca Nasîrüddîn-i Tûsî’nin astronomi tarihindeki önemli teorik eseri et-Teźkire fî Ǿilmi’l-heyǿe üzerine bir şerh kaleme almıştır. Ancak Osmanlılar’da hem teorik astronomi ve gezegen astronomisi hem de pratik astronomi İstanbul’da Kadızâde ile Uluğ Bey’in öğrencisi, Semerkant okulu mensubu Ali Kuşçu ile arkadaşları ve öğrencileri tarafından inşa edilmiştir. Teorik astronomi ve gezegen astronomisi büyük oranda Merâga ile Semerkant okullarının birikimine dayanırken pratik astronomi ve özellikle ilm-i mîkāt, XIV. yüzyılda Şemseddin el-Halîlî ve İbnü’ş-Şâtır eliyle Şam’da zirvesine ulaştırılan klasik İslâm ilm-i mîkāt geleneğine bağlıydı. Matematik ilimlerinden Hermetik-Pisagorcu mistisizmi, astronomi ve optikten Aristocu fizik ve metazifik ilkeleri temizlemeye çalışan Ali Kuşçu, Merkür’ün hareketleri konusunda yeni bir kinematik-geometrik model önermiştir. Ayrıca Regiomontanus üzerinden Copernicus’a giden yolda güneş merkezli bir kozmoloji-astronomi için hayatî öneme sahip, hem iç hem dış gezegenler için “felek-i tedvîr” (epicycle) modelleri yerine eksantrik bir model geliştirmiştir. Ali Kuşçu’nun bu teorik çalışmaları Molla Ahaveyn ile torunu Mîrim Çelebi tarafından sürdürülmüş, Bircendî tarafından eleştirilmiş, İbnü’n-Nakīb el-Halebî tarafından İbnü’ş-Şâtır’ın yeni astronomisi temel alınarak radikal bir teklife dönüştürülmüştür. Osmanlı astronomları, Fahrizâde el-Mevsılî ve Kuyucaklızâde Mehmed Âtıf örneklerinde görüldüğü gibi Merâga matematik-astronomi okulunda köklerini bulan bu teorik sorunlarla XIX. yüzyılın ilk yarısına kadar uğraşmaya devam etmiştir.
Pratik astronomi alanında Şeyh Vefâ’nın uzun yıllar kullanılan devr-i dâim takvimi yanında Mehmed Konevî, Osmanlı Devleti’nin yükselme döneminde yaşadığından bu dönemin astronomik ihtiyaçlarını dikkate alarak faaliyet göstermiştir. Helenistik ve İslâm astronomi mirasını İstanbul’a göre yeniden düzenleyen Mehmed Konevî, Türkçe kaleme aldığı eserlerle bilhassa pratik astronomi alanında söz konusu mirasın XVI. yüzyılın başlarından itibaren Arapça ve Farsça’dan Türkçe’ye aktarımına giden yolu açmış, böylece kendisinden sonra gelen astronomi âlimlerine örnek olarak astronomi dilinin Türkçeleşmesine zemin hazırlamıştır. Özellikle halefi Mustafa b. Ali el-Muvakkit elinde Osmanlı ilm-i mîkāt geleneğiyle pratik astronomi ve matematiksel coğrafya gerçek anlamıyla İstanbul merkez alınarak yeniden Türkçe olarak üretilmiştir. Bu süreç Seydi Ali Reis eliyle hem ilk Türkçe teorik astronomi metninin telifine yol açmış, hem de İbn Mâcid ile Süleyman el-Mehrî’nin eserlerinin dikkate alınmasıyla deniz astronomisi ve coğrafyasının gelişmesini sağlamıştır.
Klasik İslâm mirasına dayalı olarak Osmanlı Devleti’nde gelişen teorik ve pratik astronomi, Merâga ve Semerkant ile Kahire-Şam matematik-astronomi okullarını şahsında birleştiren, İstanbul Rasathânesi’nin kurucusu, matematikçi, astronom, fizikçi ve mekanik bilimci Takıyyüddin er-Râsıd tarafından zirveye ulaştırılmıştır. Takıyyüddin eski rasat aletlerini geliştirmiş, pek çok yeni alet icat etmiş, mekanik-otomatik saati ilk defa rasat faaliyetinde kullanmıştır. Hazırladığı astronomi cetvelleriyle yine tarihte ilk defa, Bâbil’den beri kullanılan altmış tabanlı hesap sistemini terkederek astronomi trigonometride ondalık kesirleri kullanmış, bu hesaba uygun sinüs ve tanjant tabloları hazırlamıştır. En önemli amacı matematiksel dakiklik olan Takıyyüddin çalışmalarıyla Semerkant astronomi okulunun eksikliklerini tamamlamıştır. Avrupa’daki çağdaşları Copernicus ve Thyco Brahe’nin çalışmalarıyla kıyaslandığında Takıyyüddin’in bazı aletler, hesapta dakiklik ve yeni tesbitlerde onlardan ileride olduğu görülür.
Osmanlı Devleti’nde rasada dayalı astronomi çalışmaları yalnızca Takıyyüddin’in inşa ettiği İstanbul Rasathânesi’yle sınırlı değildir. Kaynaklar Sultan II. Bayezid döneminde İstanbul’da güneş rasadı yapıldığını kaydederken Bircendî’nin Trabzon’da küçük çaplı bir rasathâne kurarak gözlemde bulunduğu bizzat kendisi tarafından kaleme alınan eserde ayrıntılı biçimde anlatılmıştır. XVI. yüzyıldan sonra teorik ve pratik astronomi çalışmaları klasik çerçevede normal olarak devam etmiş, Osmanlı astronomları pek çok konuda teorik ve pratik eserler vermeyi, birçok astronomi aletini konu alan risâleler yazmayı XX. yüzyılın başına kadar sürdürmüştür.
1660-1664 yılları arasında modern astronomi İbrâhim Efendi’nin tercümesiyle Osmanlı astronomi dünyasına girmiştir. Bu süreç coğrafyacı Ebû Bekir b. Behrâm ed-Dımaşkī’nin çevirileriyle devam etmiştir. İbrâhim Müteferrika’nın çalışmalarıyla kamuoyuna iyice yerleşen yeni astronomi bilgileri Osmanlı zihniyetinde Batı Avrupa’da olduğu gibi bir çatışmaya yol açmamış, yeni bilgiler teknik birer ayrıntı gibi görülmüştür. Osman b. Abdülmennân’ın tercümeleriyle devam eden bu süreçte Osmanlı astronomları Avrupalı pek çok astronomun cetvellerini Türkçe’ye çevirmeye başlamış ve Osmanlı Devleti’nde takvimler artık bu yeni cetvellere göre hazırlanmıştır. 1773’te kurulan yeni yüksek eğitim kurumları mühendishânelerde ders veren Hüseyin Rıfkı, Seyyid Ali Paşa, özellikle Başhoca İshak Efendi bu bilgilerin yerleşmesine katkıda bulunmuştur. İshak Efendi, döneminin bütün alanlarındaki yeni bilgileri içeren Mecmûa-i Ulûm-i Riyâziyye adlı eserinde konuyu ayrıntılı biçimde ele almış, böylece kadim astronomi resmen terkedilerek yeni astronomi benimsenmiştir. Ahmed Cevdet Paşa, Ahmed Muhtar Paşa, Sâlih Zeki gibi isimlerle devam eden astronomi çalışmaları, Mehmet Fatin’in (Gökmen) Rasathâne-i Âmire (1868) müdürlüğüne tayiniyle yeni bir boyut kazanmış, kendisi Kandilli Rasathânesi’nin gelişim sürecinde Osmanlı birikimini Cumhuriyet’e taşıyarak Osmanlılar’dan Cumhuriyet’e geçişte astronomi çalışmalarının sürekliliğini sağlamıştır.
Ahlâk ve Siyaset Düşüncesi. Amelî hikmetin ahlâk, toplum ve siyaset gibi üç ana sahasında Osmanlı döneminde yapılan çalışmalar büyük bir yekün tutmaktadır. Bu çalışmalardan bir kısmı tercüme-telif olup amelî hikmetin klasik formunda ve Meşşâî çizgisini takip ederken bir kısmı klasik Hint-İran çizgisinde siyâsetnâme geleneğini izlemektedir. Kelâmî ahlâk eserleri ise XIII. yüzyıldan sonra kaleme alınmaya başlanan Fahreddin er-Râzî çizgisindeki rasyonel ahlâk anlayışını takip ederek Meşşâî felsefesinin erdem öğretisiyle birleşir. Erdem kavramı, nazarî hikmetteki varlık kavramı gibi Meşşâî ve kelâmî çizgilerdeki amelî hikmeti birleştirmiştir. Osmanlı tarihinde amelî hikmetin temel kavramlarını irfanî geleneğe bağlayan çalışmalara da rastlanır. Vahdet-i vücûdcu geleneğe ait insân-ı kâmil kavramının Kınalızâde’nin Ahlâk-ı Alâî’sinde de görüldüğü üzere erdem öğretisiyle birleştirilmiş olması bunun tipik bir örneğidir. Meşşâîler’deki erdem öğretisinin benimsenmesi büyük oranda Nasîrüddîn-i Tûsî’nin Aħlâķ-ı Nâśırî’si ile Celâleddin ed-Devvânî’nin Aħlâķ-ı Celâlî’sinde temsil edilen formun takip edilmesiyle olmuştur. Ancak bu öğretinin saf Meşşâî formalarının kelâmî hassasiyetler dikkate alınarak yeniden şekillendiği görülmektedir. Adudüddin el-Îcî’nin kelâmî ahlâk eseri, Taşköprizâde ile Müneccimbaşı Ahmed Dede başta olmak üzere birçok Osmanlı düşünürü tarafından şerhedilmiştir.
Hem Meşşâî hem amelî hikmete dair eserlerin Osmanlı ilim hayatında önemli bir yekün tuttuğu diğer bir alan ise siyasettir. Türk devlet geleneğini kısmen temsil eden Yûsuf Has Hâcib’in Kutadgu Bilig adlı eseriyle eski İran devlet geleneğini esas alan Nizâmülmülk’ün Siyâsetnâme’si ve diğer nasihatnâme türü eserler daha İstanbul’un fethinden önce tercüme-telif yoluyla hazırlanmaya başlanmış, bu sahada manzum pek çok eser kaleme alınmıştır. Bu türün dışında dinî-fıkhî görünüm arzeden Gazzâlî ve İbn Teymiyye gibi düşünürlerin siyasetle ilgili eserlerini takip eden telif eserlere de rastlanmaktadır. XVI. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin kendi ben-idrakinin gelişmeye başlamasıyla beraber ivme kazanan bu çalışmalar aynı yüzyılın sonunda yine devletin sorunlarıyla paralel biçimde yeni bir form kazanmış, ele alınan sorunlarla ele alış biçimleri güncelleştirilmiştir. XVII. yüzyılda başta sultanlar olmak üzere diğer devlet adamlarına sunulan ıslahatnâme türü eserler pratik sorunlara ilişkin çözüm önerileri getirirken genel kurallar koymaktan da çekinmez. Yenileşme döneminde Batı Avrupa’dan gelen yeni ahlâkî, içtimaî ve siyasî değerler Tanzimat’ın ilânının doğurduğu zihniyetle birleşince XIX. yüzyılın ikinci yarısında psikolojiyle bağlantılı ahlâk eserleri, tarih ve sosyolojiyle ilişkili toplumsal çalışmalar ve ideal devlet kavramı ile çağdaş devlet teorilerine bağlı yeni arayışlar gündeme gelmiştir.
Osmanlı Devleti’nde hayat anlayışı farklı tarzlarda şekillenmiştir. Özellikle dergâh ve tekke gibi kurumlar tasavvufun bilfiil yaşandığı alanlar olarak görülebilir. Bunun yanında âşıklık geleneğiyle ozanlık ve başta divan edebiyatı olmak üzere pek çok edebî türde görülen şairlik yaşama felsefesinin değişik türlerini temsil eder. Ahîlik teşkilâtı ile diğer esnaf kuruluşları da bu pratik hayat felsefesinin diğer tezahürleridir.
Osmanlı dönemi söz konusu olduğunda tarih bir yönüyle dinî ilimlerin, diğer yönüyle amelî felsefenin bir şubesi olarak görülebilir. Geçmişten ibret almak şeklinde düşünüldüğünde ahlâk, toplum ve siyasetin içerisinde değerlendirilebilecek tarih çalışmaları bir varlık alanı biçiminde idrak edildiğinde ise nazarî karakter kazanmıştır. Sistematik olarak İbn Haldûn’un eserinin başlattığı bu çizgi Kâfiyeci ve öğrencisi Şemseddin es-Sehâvî ile belirli bir olgunluğa ulaşmıştır. Osmanlı tarih yazıcılığında farklı şekillerde tezahür eden bu anlayış İbrâhim Karamânî, Kâtib Çelebi ve Naîmâ üzerinden geçerek Muķaddime’nin mütercimi Pîrîzâde Mehmed Sâhib Efendi’ye, buradan Ahmed Cevdet Paşa ile Gelenbevîzâde’ye ulaşmaktadır. Bu düşünürler için toplumların tarihî süreçte ne tür yasalar çerçevesinde yol aldığı, nasıl oluştuğu, geliştiği ve yok olduğu sorusu yalnızca bir merakın değil aynı zamanda bir kaygının da ürünüdür. İçerisinde yaşadıkları toplumların geleceklerini öngörmek için tarihî yasaları araştırmak esasen onlar için bir bakıma insanı da araştırmak anlamına geliyordu.
Sonuç olarak Osmanlılar tabii mirasçısı oldukları İslâm medeniyeti içerisinde bilgiyi örgütlemiş, kütüphaneler kurarak korumuş, istinsah yoluyla yaymış, başta medreseler olmak üzere inşa ettikleri eğitim kurumlarında okutarak toplumsallaştırmış, ayrıntılarda geliştirmiş ve yeni katkılarda bulunmuştur. Osmanlılar, tarım toplumundan sanayi toplumuna geçerken Batı Avrupa’da gelişen yeni bilgi birikimiyle karşılaştıklarında ilk elde, matematik-mekanik-deneysel yeni tabiat felsefesinin kendisiyle değil yarattığı sanayi devrimi ve sonuçlarına muhatap olmuşlardır. Grek ve klasik İslâm medeniyetinde kökenlerini bulan ortak zihniyete rağmen yeni tabiat felsefesi ve bilimle, merak değil kaygı sâikiyle ve hakikat arayışının değil siyasetin pratik amaçları doğrultusunda ilişki kurmuşlar, ancak kısa zamanda yeniye nüfuz edip katkıda bulunma sürecini başlatarak modern bilim ve felsefeyi içinde hayat bulduğu zihniyetiyle birlikte Türkiye Cumhuriyeti’ne aktarmışlardır.
BİBLİYOGRAFYA:
Muhammed b. Eşref es-Semerkandî, Eşkâlü’t-teǿsîs bi-Şerĥi Ķāđîzâde (nşr. Muhammed Süveysî), Tunus 1984, s. 23-26, 63-65, 119-125; Fethullah eş-Şirvânî, Ĥâşiye Ǿala Şerĥi’l-Mülaħħaś fi’l-heyǿe, TSMK, III. Ahmed, nr. 3294, vr. 2a; Mîrim Çelebi, Düstûrü’l-Ǿamel, Süleymaniye Ktp., Hasan Hüsnü Paşa, nr. 1284, vr. 52a, 56a-b; Taşköprizâde, eş-Şeķāǿiķ; a.mlf., Miftâĥu’s-saǾâde, Beyrut 1985, I; Mecdî, Şekāik Tercümesi I; Âlât-i Rasadiye Li Zic-i Şehinşahiye (haz. Sevim Tekeli, İTED, III/1-2 [1960], içinde), s. 1-30; Eğinli Nûman Efendi, Tebyînü a‘mâli’l-misâha, Kandilli Rasathânesi Ktp., nr. 86; Osman b. Abdülmennân el-Mühtedî, Hediyyetü’l-Mühtedî, Askeri Müze, nr. 3027; Hüseyin Tevfik Paşa, Linear Algebra (haz. Kazım Çeçen), İstanbul 1988, s. 18-41; Sicill-i Osmânî, I-IV; Osmanlı Müellifleri, I-III; A. Süheyl Ünver, Ali Kuşçu: Hayatı ve Eserleri, İstanbul 1948; a.mlf., İstanbul Rasathanesi, Ankara 1969; Aydın Sayılı, The Observatory in Islam, Ankara 1960; a.mlf., “Alauddin Mansur’un İstanbul Rasadhanesi Hakkındaki Şiirleri”, TTK Belleten, XX/79 (1956), s. 411-484; Sevim Tekeli, 16’ncı Asırda Osmanlılar’da Saat ve Takiyüddin’in “Mekanik Saat Konstrüksiyonuna Dair En Parlak Yıldızlar” Adlı Eseri, Ankara 1966; a.mlf., “Nasiruddin, Takiyüddin ve Tycho Brahe’nin Rasad Aletlerinin Mukayesesi”, DTCFD, XVI/ 3-4 (1958), s. 301-353; a.mlf., “Onaltıncı Yüzyıl Trigonometri Çalışmaları Üzerine Bir Araştırma: Copernicus ve Takiyuddin”, Erdem, II/4, Ankara 1986, s. 219-272; Âdil Fâhûrî, Manŧıķu’l-ǾArab min vicheti nažari’l-manŧıķı’l-ĥadîŝe, Beyrut 1980; Abdülhak Adnan Adıvar, Osmanlı Türklerinde İlim (haz. Aykut Kazancıgil – Sevim Tekeli), İstanbul 1982; D. A. King, Islamic Mathematical Astronomy, London 1986, s. 247, 249-250; Mehmet Bayraktar, La Philosophie mystique Chez Dâwûd de Kayserî, Ankara 1990; Ramazan Şeşen, “The Translator of the Belgrade Council Osman b. Abdülmennan and his Place in the Translation Activities”, Transfer of Modern Science and Technology to the Muslim World (ed. Ekmeleddin İhsanoğlu), İstanbul 1992, s. 371-383; Salim Aydüz, Osmanlı Devleti’nde Müneccimbaşılık ve Müneccimbaşılar (yüksek lisans tezi, İstanbul 1993), İÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü; a.mlf., “Lâle Devri’nde Yapılan İlmî Faaliyetler”, Dîvân: İlmî Araştırmalar, sy. 3, İstanbul 1997, s. 143-170; G. Saliba, A History of Arabic Astronomy: Platenory Theories during the Golden Age of Islam, New York 1994, s. 282-284; a.mlf., el-Fikrü’l-Ǿilmî el-ǾArabî: Neşǿetühû ve teŧavvürüh, Beyrut 1998; a.mlf., “Al-Qūshjī’s Reform of the Ptolemaic Model for Mercury”, Arabic Sciences and Philosophy, III, Cambridge 1993, s. 161-203; Cevat İzgi, Osmanlı Medreselerinde İlim, İstanbul 1997, I-II; Ekmeleddin İhsanoğlu v.dğr., Osmanlı Astronomi Literatürü Tarihi, İstanbul 1997, I-II; a.mlf. v.dğr., Osmanlı Matematik Literatürü Tarihi, İstanbul 1999, I-II; a.mlf. v.dğr., Osmanlı Coğrafya Literatürü Tarihi, İstanbul 2000, I-II; a.mlf. v.dğr., Osmanlı Musiki Literatürü Tarihi, İstanbul 2003; a.mlf. v.dğr., Osmanlı Askerlik Literatürü Tarihi, İstanbul 2004, I-II; a.mlf. v.dğr., Osmanlı Tabii ve Tatbiki Bilimler Literatürü Tarihi, İstanbul 2006, I-II; İhsan Fazlıoğlu, “Osmanlı Coğrafyasında İlmî Hayatın Teşekkülü ve Dâvûd el-Kayserî”, Uluslararası XIII. ve XIV. Yüzyıllarda Anadolu’da İslâm Düşüncesi ve Dâvûd el-Kayserî Sempozyumu (haz. Turan Koç), Kayseri 1998, s. 25-42; a.mlf., Uygulamalı Geometrinin Tarihine Giriş -el-İknâ fî ilmi’l-misâha-, İstanbul 2004; a.mlf., “Ali Kuşçu’nun Bir Hendese Problemi ve Sinan Paşa’ya Nisbet Edilen Cevabı”, Dîvân: İlmî Araştırmalar, sy. 1 (1996), s. 85-105; a.mlf., “İlk Dönem Osmanlı İlim ve Kültür Hayatında İhvânu’s-Safâ ve Abdurrahmân Bistâmî”, a.e., sy. 2 (1996), s. 229-240; a.mlf., “Selçuklular Döneminde Anadolu’da Felsefe ve Bilim -Bir Giriş-”, Cogito, sy. 29, İstanbul 2001, s. 152-168; a.mlf., “İrşad el-Tullab ila İlm el-Hisab [Hesap Biliminde Öğrencilere Kılavuz]”, Dîvân: İlmî Araştırmalar, sy. 13 (2002), s. 315-340; a.mlf., “Osmanlı Felsefe-Biliminin Arkaplanı: Semerkand Matematik-Astronomi Okulu”, a.e., sy. 14 (2003), s. 1-57; a.mlf., “Ali Kuşçu’nun el-Muhammediyye fî el-hisâb’ının ‘Çift Yanlış’ ile ‘Tahlîl’ Hesabı Bölümü”, Kutadgubilig, sy. 4, İstanbul 2003, s. 135-155 (3. sayıda yayımlanan aynı adlı makalenin düzeltilmiş halidir); a.mlf., “Osmanlı Klasik Muhasebe Matematik Eserleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, I/1, İstanbul 2003, s. 345-367; a.mlf., “Osmanlı Düşünce Geleneği’nde ‘Siyasî Metin’ Olarak Kelâm Kitapları”, a.e., I/2 (2003), s. 379-398; a.mlf., “İki Ucu Müphem Bir Köprü: ‘Bilim’ ile ‘Tarih’ ya da ‘Bilim Tarihi’”, a.e., II/2 (2004), Türk Bilim Tarihi özel sayısı, s. 24-26; a.mlf., “Türk Felsefe-Bilim Tarihi’nin Seyir Defteri (Bir Önsöz)”, Dîvân: İlmî Araştırmalar, sy. 18 (2005), s. 1-57; a.mlf., “Cebir”, DİA, VII, 195-201; a.mlf., “Hendese”, a.e., XVII, 199-208; a.mlf., “Hesap”, a.e., XVII, 244-257, 257-260, 262-265, 266-271; a.mlf., “Hulâsatü’l-hisâb”, a.e., XVIII, 322-324; a.mlf., “İlm-i Menâzır”, a.e., XXII, 131-132; a.mlf., “Kadızâde-i Rûmî”, a.e., XXIV, 98-100; a.mlf., “Mesâha”, a.e., XXIX, 261-264; a.mlf., “Mîrim Çelebî”, a.e., XXX, 160-161; a.mlf., “Ahmed Efendi (Taşköprülüzâde)”, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, İstanbul 1999, I, 122-124; a.mlf., “Davud Kayserî”, a.e., I, 370-371; a.mlf., “İsmail Efendi (Gelenbevî)”, a.e., I, 666-669; Aykut Kazancıgil, Osmanlılar’da Bilim ve Teknoloji, İstanbul 1999; Hüseyin Gazi Topdemir, Takiyüddin’in Optik Kitabı, Ankara 1999; Remzi Demir, Takiyüddin’de Matematik ve Astronomi, Ankara 2000; The Enterprise of Science in Islam: New Perspectives (ed. Abdelhamid I. Sabra – J. P. Hogendijk), London 2003; Semuhi Sonar, “İbrahim Edhem Paşa’nın Kitabu Usuli’l-hendese’si Hakkında”, Araştırma, II, Ankara 1964, s. 145-178; F. Jamil Ragep, “Freeing Astronomy from Philosophy: An Aspect of Islamic Influence on Science”, Osiris, 2. seri: XVI, Bruges 2001, s. 49-71; a.mlf., “Tusi and Copernicus: The Earth’s Motion in Context”, Science in Context, XIV/1-2, Cambridge 2001, s. 145-163; a.mlf., “Ali Qushji and Regiomontanus: Eccentric Transformations and Copernican Revolutions”, Journal for the History of Astronomy, XXXVI, Cambridge 2005, s. 359-371; Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, II/2, İstanbul 2004, Türk Bilim Tarihi özel sayısı; Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, İstanbul 1999, I-II.
İhsan Fazlıoğlu
dergipark.gov.tr/download/article-file/279947
yazan: ÖMAM Arıcı
.İstanbul’un Fethinden Süleymaniye Medreselerinin Kuruluşuna Kadar Ömer Mahir Alperǰ Müstakim Arıcı (ed.)ǰ İstanbulǰ Klasik Yayınlarıǰ ŘŖŗś. Ahmet Faruk YOLCU∗ Geleceğe nazarÉ anlamda yön vermek öncelikle geleneği dikkate almakla mümkündür. Bu her milletin kendine mahsus bir epistemoloji ve ontoloji anlayışının kaçınılmaz gereğidir. Bu bağlamda Osmanlı Devleti hakkında yapılan çalışmalar da büyük bir önem kazanmaktadır. Fakat Osmalı Devleti hakkında yapılan çalışmaların kâhir ekseriyetle, Osmanlı’nın siyâsi yönüyle ilgili olmaları Osmanlı Devleti’nin tanınması ve anlaşılması açısından önemli katkılar sağlamakla birlikte bu çalışmalar Osmanlı Devleti’nin sadece bir yönünü aydınlatmakta, ilmÉ ve entelektüel birikimine ışık tutmada yetersiz kalmaktadır. Bu sebeple Osmanlı hakkında yapılan çalışmaların, Osmanlı’nın ilmiye teşkilatının gerek mahiyetine gerekse keyfiyetine odaklanması ve bu teşkilatı oluşturan müderris, medrese, müfredat gibi unsurların ve bu unsurlarla ilişkili olan meselelerin kapsamlı bir şekilde incelenmesi gerekmektedir. Arıcı ve Alper’in editörlüğünü yaptığı bu kitap bahsedilen temel fikre dayanarak, Osmanlı’nın ilmÉ açıdan da incelenmesi ve ileride Osmanlı’yı bu veçheden inceleyecek çalışmalara öncülük etmesi amacıyla, İstanbul Üniversitesi tarafından 19–21 Aralık 2014 tarihinde düzenlenmiş olan sempozyumun tebliğlerinden müteşekkil bir kitaptır. Kitap, fetih sonrası ilk yüzyılda, Osmanlı’nın eğitim anlayışından, hukuk düşüncesine, astronomi çalışmalarından ulema-siyaset ilişkilerine ve şerhhaşiye geleneğine dair on yedi tebliğ içermekte olup, kapsamlı fakat Osmanlı mirasına nazaran yüzeysel hatta özün özü bir kitaptır. Kitap, konu bütünlüğünün sağlanması açısından “Medrese ve Dil İlimleri”, “AklÉ ve NaklÉ İlimler” ve “Ulema, Siyaset ve Toplum” olmak üzere üç bölüme ayrılmıştır. Birinci bölüm dört, ikinci bölüm sekiz ve üçüncü bölüm dört tebliğden oluşmaktadır. Biz bu çalışmalar içerisinden dört makaleyi değerlendireceğiz. “Medrese ve Dil İlimleri” isimli ilk bölümün “Fetih sonrası Osmanlı Eğitim Anlayışının Şekillenişi: Klasik Dönem Müderrislik İmtihanları” isimli ilk makalesi (s. 11-31), Ayşe Zişan Furat tarafından kaleme alınmıştır. Furat, ∗ Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe ve Din Bilimleri, İslam Felsefesi ABD Yüksek Lisans Öğrencisi, (faruk.yolcu@ogr.sakarya.edu.tr). 160 | Ahmet Faruk YOLCU Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, SayŦ: ϯϰ ;ralŦk ϮϬϭϲͿ makalede Osmanlı Devleti’nde yapılan müderrislik imtihanlarını yazısının odak noktası tutarak, müderrislik imtihanlarına ilişkin olan müderrisin toplum ve devletteki yeri, medrese ve müderrislerin hiyerarşilerinin Fatih kanunnameleri ile belirlenmesi, müderrislik imtihanlarına sebep olan nedenler ve atamaların uygulanışları gibi birçok meseleyi incelemektedir. Örneğin bu bağlamda medrese atamalarının dört temel sebeple gerçekleştiğini ifade etmektedir. Bunlar; Sultanın arzusu, vakfiye esasları, yeni bir medresenin kuruluşu, müderrislik kadrosunun açılması. Furat, ayrıca imtihanın uygulanmasına kadar geçen süreyi beş aşamaya bölmektedir. Bu beş aşama neticesinde ise imtihan uygulanmaya başlanmaktadır. Furat, imtihanın süresi ve içeriği hakkında da ilgi çekici bilgiler vermektedir. Şöyle ki nakledilen kayıtlardan anlaşıldığına göre imtihanlar İstanbul’un Ayasofya, Sinan Ağa, Vefa gibi çeşitli camilerinde yapılmaktaydı. Bazı kayıtlardan sınav süresinin üç gün sürdüğü anlaşılmakta ve adaylardan belli konular hakkında birer risale yazmaları talep edilmekte ve neticede adaylar risaleler üzerinde tartışma ve değerlendirme yapmaktaydı. İmtihanlarda genelde üç fenden soru sorulduğu ancak bu fenlerin ve bu fenlerden sual edilen kitapların medrese seviyesine göre değiştiği anlaşılmaktadır. Mesela bir Sahn imtihanının kaydından o imtihanda tefsir, fıkıh ve usul-ü fıkıh fenlerinden imtihan yapıldığı anlaşılmıştır. İmtihan neticesinde kazanan atanırken kazanamayanın da başarılı olduğu düşünülüyorsa ilk açılan kadroda onun seviyesine uygun bir yere gönderilirdi. Furat bu konuları incelerken konunun odak noktası olan müderrislik imtihanları ekseninden kaymamakta ve böylece zikrettiği diğer meseleler asıl meselenin anlaşılmasına zemin hazırlamaktadır. Bu da okuyucunun konuyu daha kapsamlı ve nedensel bir biçimde tasavvur edip kavramasını sağlamaktadır. “AklÉ ve NaklÉ İlimler” isimli ikinci bölümün “Molla Hüsrev’in (ö. 885/1480) İlm-i Kelâm’a Yaklaşımı: O Bir Kelâm Karşıtı Mıydıǵ” isimli makale (s. 197-214) Veysel Kaya tarafından kaleme alınmıştır. Kaya, Fatih Sultan Mehmed dönemi âlimlerinden Molla Hüsrev’in kelâm ilmine bakışı, diğer ilimler ile mukayesesi ve müteahhir dönem felsefÉ kelâmın konularının de- ğerlendirmesini ele almaktadır. Ancak bütün bu muhtevâ ile başlığın uyum içinde olup olmadığı tartışmalıdır. “Molla Hüsrev bir kelâm karşıtı mıydı” başlığı sadece ilgi çekici bir tümceden ibaret kalmıştır. Yazarın Molla Hüsrev’in kelâm ilmi hakkındaki görüşlerini aktarmada Molla Hüsrev’in metinlerini direkt olarak okuyucuya sunması okuyucunun bu metinler üzerinden de değerlendirme yapabilmesini sağlamaktadır. Kaya, Molla Hüsrev’in TeftâzânÉ’nin (ö. 792/1390) kerhu’t-telvîh üzerine yazmış Osmanlı’da İlim ve Fikir Dünyası: | 161 Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, SayŦ: ϯϰ ;ralŦk ϮϬϭϲͿ olduğu haşiyesinden Türkçe tercümeleriyle beraber Arapça olarak 12 pasaj nakletmektedir. Kaya’nın getirdiği pasajlarda kelâm ilminin fıkhın ve usúl-u fıkhın aslı oluşu, dinin çeşitli alanlarının kendi içinde bir bütünlük teşkil etmesi ve bu bağlamda ortaya attığı ibtinâ (dayanma) terimi, kelâmın teorik felsefeye fıkhın ise pratik felsefeye tekabül edişi, şer’É mükellefiyetlerin Émâna dayanması ve bunun temellendirilmesi, akÉdevÉ hükümlerin bir kısmının sem’É oldukları bir kısmının ise aklÉ oluşu, kelâmın cevherler ve arazlardan bahsetmesi ve bu meselelere de itikadın vacip oluşu, evrenin hudúsuna itikat etmenin vacip oluşu, Kur’an’ın yaratılmamış olduğu ve bunu söyleyen Mu’tezile’nin kâfir oldukları ve ehl-i kıbleden de sayılamayacağı meseleleri incelenmektedir. Kaya’nın dikkat çekici pasajlardan birisi de Molla Hüsrev’in dÉnin bir bü- tün olarak birbirine dayanak teşkil ettiğini açıklarken merkeze aldığı “ibtinâ (dayanma)” kavramının değerlendirmesidir. Molla Hüsrev bu kavramın Aristo’nun on kategorisinden görelilik(izafet) kategorisinde olduğu halde nasıl hissÉ(duyumsal) vasfıyla vasıflanabileğini açıklamaya çalışmaktadır. Molla Hüsrev’in bu kategorileri nasıl değerlendirdiğini gösteren Kaya, Molla Hüsrev’in kategorilerin dış dünyada bulunmadığına yönelik görüşünün klasik kelâm geleneğine uygun bir görüş olduğunu ifâde etmektedir. Kaya’nın yaptığı değerlendirmeden anlaşıldığına göre Molla Hüsrev, müteahhir kelâm çizgisinden sapmamıştır, hatta tipik bir müteahhir kelâmcıdır. Her ne kadar felsefÉ bir sistem üzerinden kelâm ilmi icrâ edilse bile bütün konular kelâm süzgecinden geçirilmeli ve gerekirse tekfir kılıcı çekilmelidir. Ancak Kaya’nın da ifâde ettiği gibi Molla Hüsrev, Gazâli ile birlikte hicrÉ beşinci yüzyıldan sonra hâkim olan kelâmın gerekli durumlarda kullanılması gerektiği yönünde bir temâyüle de sâhiptir. Bu sebeple yer yer TeftâzânÉ’nin kelâmı ön plana çıkardığı yerlerde sukut etmeyi tercih etmiş- tir. Yine ikinci bölüme ait “Risâle der İlm-i Hey’e’den el-Fethiyye’ye: Bir Metnin Osmanlı Dünyasında Dönüşümü” isimli makale (s. 215-225) Hasan Umut tarafından kaleme alınmıştır. Umut, Osmanlı’da son iki yılını geçiren fakat etkisi tam tersine yüzyıllar süren Ali Kuşçu’nun hey’et (teorik astronomi) alanında farklı zamanlarda yazdığı iki eserin mukayesesini yapmaktadır. Bu eserlerden birincisi 1458 yılında Farsça olarak Semerkant’ta ikincisi ise 1473 yılında Arapça olarak İstanbul’da yazılmıştır. Kuşçu, birinci esere isâle der İlm-i Hey’e, ikinci eserin ismi ise Risâletü’l-Fethiyye fi ilm-i hey’et ismini vermiştir. 162 | Ahmet Faruk YOLCU Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, SayŦ: ϯϰ ;ralŦk ϮϬϭϲͿ Umut, bu iki eser arasındaki farkın ne olduğu bağlamında iki soru sormaktadır. Bunlar; “Ali Kuşçu neden yeni bir hey’et eseri yazdıǵ”, “Arapça olan eser Farsça olanın sadece basit bir tercümesi midirǵ” Umut, ilk sorunun muhtemel cevabının Kuşçu’nun ikinci eserinin, eğitim dili Arapça olan Sahn-ı Seman medreselerinde okutulacak olması ile ilişkili olabileceğini ifade etmektedir. Fakat ikinci sorunun cevabı ise eserin içeriği ile alakalı olduğundan eserin içeriklerinin incelenmeleri gerektiğinden muhtemel bir cevap yerine daha net bir cevabın olması gerektiği açıktır. Bu bağlamda Sâlih Zeki, Adnan Adıvar ve Süheyl Ünver’in görüşlerine başvuran müellif Adıvar’ın Ali Kuşçu’yu haksız bir şekilde eleştirmesini yersiz görür ve bu muğlak ve kıstastan yoksun eleştirinin pek bir değerinin olmayacağını da eklemektedir. Umut, iki kitabın da konu içeriklerini verdikten sonra asıl çözümün eserin mukaddimesinde olduğunu söylemektedir. Şöyle ki eserin Farsça mukaddimesi hey’et ilmi ile ilişkili olan ve bu ilmin temel aldığı disiplinleri iki kısımda özetler: Hendese (geometri) ve tabiyyat (doğa felsefesi). Fakat elFethiyye eserinin mukaddimesi sadece hendeseye ait bilgileri ihtiva etmekte, tabiiyyattan ise hiç bahsetmemektedir. İşte bu noktada Umut, Ali Kuşçu’nun NasÉrüddin et-TúsÉ’nin (ö. 672/1274) Tecrîdü’l-İtikâd isimli eserine yazdığı şerhte de yaptığı gibi hey’et ilmini, tabiyyattan soyutlamaya ve hey’et ilmini felsefenin etkisini kurtarmaya çalıştığına işaret etmektedir. Son olarak Abdurrahman Atçıl tarafından kaleme alınan “Ulema, Siyaset ve Toplum” isimli üçüncü bölümün ilk makalesi olan “Osmanlı Devleti’nin Ulemâsı/Osmanlı lim-Bürokratlar Sınıfı (1453-1600)” isimli makaleyi inceleyeceğiz. Öncelikle zihin düşünme, anlama ve kavrama faaliyetlerini kavramlar üzerinden yürütür. Bir dilde, bir ilimde ne kadar ayrıntılı bir kavram sistemi varsa düşünme eylemi de o kadar sağlıklı olur. Her ilmin kavramları ve terimleri olduğu gibi tarih ilminin de terimleri vardır. Ancak tarih ilminde bu ilmin zatı gereği terimleri zabt etmek daha zor olabilir. Bir dönemde belli bir zümrenin kullandığı bir kelimeyi yüzyıllar sonrasında başka bir zümre farklı bir anlamda kullanabilir. İşte bu iki zümrenin lafız bağlamında aynı fakat mefhum anlamında farklı kullandığı o kelimeyi analiz edip doğru anlamlar yüklemek lazımdır. İşte bu karşımıza çıkan kelimelerden birisi de İslam toplumunun dâimÉ olarak kullandığı “ulemâ” kavramıdır. Atçıl, bu kelimenin müsemma olduğu sınıfın zaman içindeki statü deği- şiminden kaynaklı olarak, kelimenin anlamının da değiştiğine işaret ediyor. Atçıl, İslamiyetin ilk yıllarından beri ulemanın siyasete mesafeli duruşunun Osmanlı’nın İstanbul’u fethetmesine kadar olan süre boyunca devam ettiğini Osmanlı’da İlim ve Fikir Dünyası: | 163 Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, SayŦ: ϯϰ ;ralŦk ϮϬϭϲͿ söylemektedir. Yazar, bu durumu Osmanlı’nın alternatifi olarak o dönemde birçok beylik ve devletin mevcut olmasına bağlamaktadır. Ancak Atçıl, Fâtih döneminde İstanbul’un fethi ve diğer beyliklerin zabt altına alınması gibi etkenler ile yukarıda bahsedilen durumun tam tersine Osmanlı’nın imajının değiştiğini söylemektedir. Bu değişime bağlı olarak muadilleri arasından öne çıkma politikası yürüten devlet adamları artık reâyâ arasında mutlak otoriteye sâhip olma politikasına doğru kaymıştır. Bu sebeple padişahlar, vezirler hatta padişah eşleri gibi devletin üst tabakasına âit olan zümre devlete bağlı büyük medreseler açmıştır. Ayrıca vakıf medreseleri de denetim altına alınmıştır. Atçıl, âlimlerin hükümete bağlanması yönünde çok daha önemli bir hamleye daha değinmektedir. Bu da âlimlerin görev makamlarının hiyerarşik olarak birbirine bağlanmasıdır. İşte tüm bu gelişmeleri aslında iki bölüme ayıran Atçıl, ilk dönemin başlangıç dönemi (1453-1530), ikinci dönemin ise pekişme dönemi olduğunu (1530-1600) söylemektedir. Atçıl tüm bu gelişmeler neticesinde Osmanlı ulemasının artık “âlimbürokratlar” sınıfına dönüştüğünü söylemektedir. Peki ilk dönem salt ulema ile Osmanlı dönemi “âlim- bürokratlar” ulemasının bir tezahürü var mıdırǵ İşte, Atçıl bu noktada iki dönem tabakatı arasındaki farka değinir. İlk dönem tabakatı siyasilere göre değil ilmi zümrelerine göre yazılmışken, örneğin; hanefÉ tabakatı, şafÉi tabakatı vs. ancak Osmanlı döneminde yazılan TaşköprÉzade Ahmet Efendi’nin (ö. 968/1561) eş-Şekâiku’n-nu’mâniyye fi ȁulema’i’d- Devleti’l- Osmâniyye eseri ulema sınıfını artık padişah dönemine göre sınıflamıştır. İşte bu da Osmanlı ulemasının artık bürokrasinin bir par- çası olmasının büyük emarelerindendir. Yazısında bu değerlendirmeleri yapan Atçıl, istisna ulemaların da olabileceğine değinmekte ancak genel olana bakılırsa artık bahsedilen değişimin inkar edilemez olduğunu söylemektedir. Bunu sayısal verilerle de desteklemektedir. Atçıl, TaşköprÉzade’nin kendi yazmış olduğu tabakat kitabına “ulema” kelimesi ile başlık atması aslında 1453 öncesi ulema ile sonraki ulemayı homojenleştirme vazifesi gördüğünü değinmektedir. Ancak, şu da belirtilmeli ki târihin akışı içinde bu akış içerisindeki aktörler kavram ve terimlerin değişimlerini gözetmeden kendi dönemine gâlip olan anlayış ne ise onu kullanmışlardır. Bu terimlerin manevi serüvenleri bu aktörleri ilgilendirmemiştir. TaşköprÉzade’yi de bu bağlamda incelersek daha sıhhatlı yorumlar gerçekleşmiş olacaktır. İçerisinden dört makaleye değindiğimiz bu kitap kapsamlı bir içeriğe sahiptir. Kitabı önemli kılan husus ise işlenen konuların kendi alanlarında var olan boşluğu kapatmasıdır. Çünkü en başta da belirttiğimiz gibi Osmanlı’yı 164 | Ahmet Faruk YOLCU Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, SayŦ: ϯϰ ;ralŦk ϮϬϭϲͿ sadece fetih, politika ve siyaset açısından incelemek Osmanlı’ya bir bakıma haksızlık etmek olacaktır. Ancak bu çalışmaların yapılması kadar önemli olan başka bir husus da yapılan çalışmanın üslubudur. İncelemesini yaptı- ğımız bu kitap üslup açısından genel okuyucu kitlesine hitap etmekte olup, yer yer işlenen konunun yapısı gereği hususi terimlerle karşılaşılmaktadır. Bu sebeple yer yer konular hakkında bir ön çalışma yapmayı gerekli kılmaktadır
|
| Bugün 178 ziyaretçi (322 klik) kişi burdaydı! |
|
 |
|
|
