Ebû Sehl Su’lûkî hazretleri fıkıh, tefsîr ve kelâm âlimidir. 296 (m. 908)’de doğdu. 369 (m. 979)’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:

Allah'a ortak koşma ve namazını kıl

Mûsâ bin Talha hazretleri Tabiîn devrinde yetişen büyük fıkıh âlimlerindendir. Babası, Cennetle müjdelenen ve kendilerine “Aşere-i mübeşşere” adı verilen on kişiden biri olan Talha bin Ubeydullah’tır. Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) zamanında dünyâya geldi. İsmini Peygamber Efendimiz koydu. Sonra Kûfe’ye, sonra da Basra’ya gitti. 103 (m. 771)’de orada vefât etti. Çok hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden bazıları şöyledir:

Her işimizde ihlâs üzere olmalıyız

Hüseyn bin Ali Üsvânî hazretleri fıkıh ve hadîs âlimidir. 739 (m. 1338)’de Kâhire’de vefât etti. Bir dersinde şunları anlattı:

Müslüman devlet reislerine nasihat: Onlara doğru yolda yardımcı olmak, itaat etmek, onları zaman zaman yumuşaklıkla uyarmak ve gaflette bulundukları husûsları hatırlatmak, Müslümanların haklarını onlara bildirmek, onlara karşı gelmemek, Müslümanları onlara itâata teşvik etmektir."

.

Duânın kabul olması için şartlar vardır

Seyyid Alizâde Yakûb Efendi Osmanlı âlimlerindendir. Bursa’da doğdu. Orada asrının âlimlerinden okudu. Sonra Bursa’da Hamzabey Medresesi’nde müderris oldu. Daha sonra; İstanbul’da Semâniyye medreselerinin birinde müderris oldu. 931 (m. 1524) senesi hac dönüşü, Mısır’da vefât etti. En büyük eseri olan (Şir’a-tül-islâm) şerhinde şöyle buyuruyor:

Hadîs-i şerîfte, (Duâ etmek, ibâdetdir) buyuruldu. Kabûl olmazsa da, sevap hâsıl olur. Duânın kabul olması için şartlar vardır: Helâl yemelidir. Harâm lokma yiyenin duâsı kırk gün kabul olmaz. Duâ ihtiyâcı gideren, saadete kavuşturan kapının anahtarıdır. Bu anahtarın dişleri, helâl lokmadır. Duâ ederken, kalb uyanık olmalı, kabul edileceğine inanmalıdır. Söylediğinden haberi olmayan gâfilin duâsı kabul olmaz...

Duâdan evvel tövbe ve istiğfâr etmelidir. Duânın kabûlü için acele etmemelidir. Duâya devâm etmeli, usanmamalıdır. Allahü teâlâ, duâ etmeyi ve duâ edeni sever. Kabul ettiği hâlde, istenileni vermeyi geciktirerek, duânın ve sevâbının çok olmasını ister.

Duâyı, hiç olmazsa, yedi kere tekrâr etmelidir. Rahat ve huzûr zamânlarında çok duâ edenin, dert ve belâ zamânlarındaki duâları çabuk kabul olur. Duâdan evvel, Allahü teâlâya hamd ve Resûlullaha salât ve selâm söylemelidir. Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” duâya başlarken, (Sübhâne Rabbiyel aliyyil a’lel-Vehhâb) derdi. Evvelâ, günâhlarına tövbe etmeli, sonra bütün müminlerin sıhhat ve selâmetleri için duâ etmeli ve her dileğini söyleyip, vermesini cân-ı gönülden istemelidir...

Akla ve şer’a uymayan şey istememeli, meselâ, Cennetin sağ tarafında beyâz bir köşk ver dememelidir. Kalbine gelen hayırlı şeyi istemeli, söylediğinin manâsını öğrenmelidir. Duâ, bir temennî olmamalı, istediği şeye kavuşturacak sebeplere yapışmalıdır. Meselâ, önce tâat ve ibâdâta sarılmalı, sonra Allahın rızâsına kavuşmak için duâ etmelidi. Tâatler, ibâdetler, rızânın, muhabbetin sebepleridir. Sebeplere yapışmadan yapılan duâ kabul olmaz. Buna duâ denmez. Faydasız temennî denir. Ümit edilmeyen şeyi istemeye temennî denir. Ümit edilen şeyi istemeye recâ denir. İstenilen şeyin sebeplerine kavuşturmasını dilemelidir. Hadîs-i şerîfte, (Çalışmadan duâ eden, silâhsız harbe giden gibidir) buyuruldu.

Abdest alıp, dizüstüne, kıbleye karşı oturup, elleri göğüs hizâsında ileri uzatıp, avuçları [semâya karşı] açıp, peygamberlere ve evliyâya tevessül ederek, onların hâtırları ve hürmetleri için istemeli, sonunda (Âmîn) demelidir.

.

Kur’ân-ı kerim, harf ve kelime olarak gönderildi

Seyfüddîn İbnü'l-Cündî hazretleri kıraat âlimidir. 699 (m. 1300)’de Şam’da doğdu. Zehebî bu tarihi 698 olarak vermiştir. Mekke'de ve Kahire'de zamanın büyük âlimlerinden kıraat ilmi tahsil etti. 769 (m.1368)’de Kahire'de vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:

Kur’ân-ı kerimi okumak çok büyük bir nimettir. Allahü teâlâ, bu nimeti Habibinin ümmetine ihsan etmiştir. Melekler bu nimetten mahrumdurlar. Bunun için, Kur’ân-ı kerim okunan yere toplanıp dinlerler. Bütün tefsirler, Kur’ân-ı kerimdeki ilimlerden çok azını bildirmektedirler. Kıyamet günü, Peygamber Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) minbere çıkıp Kur’ân-ı kerim okuyunca, dinleyenler bütün ilimlerini anlayacaklardır...

Allahü teâlâ, Kur’ân-ı kerimi, harf ve kelime olarak gönderdi. Bu harfler mahluktur. Bu harf ve kelimelerin manası, kelam-ı ilahiyi taşımaktadır. Bu harflere, kelimelere Kur'ân denir. Kelam-ı ilahiyi gösteren manalar da Kur'ândır. Bu kelam-ı ilahi olan Kur'ân mahluk değildir. Allahü teâlânın, başka sıfatları gibi, ezelî ve ebedîdir. Kur’ân-ı kerim, Allahü teâlânın kelamıdır, mahluk yani, sonradan yaratılmış değildir. Zât-ı ilahinin sıfatıdır. Kur’ân-ı kerim, bu kelimelerden, seslerden çıkan manalardır. Kelimeler, sesler, kelam-ı ilahi değildir. İnsanın kelamı da kalbdedir. Sözlerimiz bunu meydana çıkaran tercümandır...

Her dirinin kemali, üstünlüğü, kelam sıfatı iledir. Kelam sıfatı olmazsa, kusurlu olur. Allahü teâlâ da, diri olduğu için, kelam sahibi olması gerekir. Bütün peygamberler, bütün kitaplar, Allahü teâlânın kelam sıfatı vardır, dedi. Musa aleyhisselamın ağaçtan işittiği kelime ve ses, kelam-ı ilahi idi. Hâfızın sesi ise kelam-ı ilahi değildir. Bu sesin sadece manaları, kelam-ı ilahidir...

Allahü teâlâ, mahlukların sözünü harfsiz, sessiz işitir. Harfsiz, sessiz olan kendi kelamını, Arabi dil ile indirdi. Kelam-ı ilahide bir değişiklik olmadı. İnsan çeşitli elbise ile, çeşitli surette görünür, fakat insanda bir değişiklik olmaz. Allahü teâlânın kelamı, mahlukların kelamı gibi, kelime ve sese muhtaç değildir. Fakat bu kelime ve sesler değiştirilirse, kelam-ı ilahi değiştirilmiş, bozulmuş olur. Kur’an-ı kerim, bu kelimelere, bu sese mahsustur. Allahü teâlâ, kelamını bu kelimelere, seslere kendi yerleştirmiştir.

.

Hiçbir mahlûka karşı secde edilmez

Ebü'l-Hasen Mücaşiî hazretleri Tefsir ve nahiv âlimidir. Tunus’ta Kayrevan'da doğdu. Tahsil için önce İspanya’ya, oradan da Afganistan’da Gazne'ye kadar gitti. Sonra Bağdat'a giderek burada talebe yetiştirdi. 479'da (m. 1086) Bağdat'ta vefat etti. Bir dersinde buyurdu ki:

İslâm dîninde rükû ve secde, ancak varlığı mutlak lâzım olan, Allahü teâlâya yapılır. Müslüman, namazda Kâbe-i muazzamaya dönerek, Allahü teâlâya secde etmektedir. Kâbe'ye karşı secde edilir. Kâbe için secde edilmez. Kâbe için secde eden kâfir olur. Hiçbir insana ve hiçbir mahlûka karşı secde etmek câiz değildir. Çünkü insan, Allahü teâlânın yarattığı mahlûkların en şereflisi olup, yaratılışta, yâni insanlıkta, hiçbirisinin diğerinden farkı yoktur. Maddî makam ve rütbeler ise, insanın mahiyetini değiştiremez. [Kendilerinin ilah olduklarını iddiâ eden, Firavunlar ve Nemrudlar dahî, diğer insanlar gibi yemekten, içmekten ve diğer beşerî ihtiyaçlardan ve ölümden kurtulmuş değillerdir...

Allahü teâlânın, insanlar içerisinden seçmiş olduğu kulları olan Peygamberler de, sıfât-ı beşeriyyede diğer insanlarla aynıdır. Yâni, onlar da yerler, içerler, soğukta üşürler. Ancak, Allahü teâlâ, onlara husûsî nîmetler ve çeşitli mucizeler ihsân etmiştir. Hiçbir sâlih kul, Peygamber derecesine kavuşamaz. Peygamberler mâsumdurlar. Aslâ günah işlemezler. Bazı Peygamberlerden zelle sâdır olmuştur. Zelle, günah demek değildir. Bir işi, en güzel şekilde yapmamak demektir. Güzeldir, fakat en güzel değildir.]

Yüzünü yere koymak, yâni secde ederek tâzîm etmek, kişinin kendi zilletini, aşağılığını ve tâzîm ettiği zâtın şânının büyüklüğünü ve yüceliğini itiraf etmektir. Böyle bir tâzîm ise, hakîkî nîmet verici ve kâinâtın yaratıcısı olan, Allahü teâlâdan başkasına lâyık değildir. Hattâ, böyle tâzîmler şöyle dursun, Peygamber efendimiz , Eshâb-ı kirâmı “aleyhimürrıdvân” kendisi gelince ayağa kalkmaktan nehyetmişti... Onun Eshâbı arasında, kendisine tahsîs edilmiş herhangi bir oturma yeri, taht, sedir gibi bir şeyi de yoktu.

Peygamberimiz , Eshâb-ı kirâmın yanına geldiği zaman, boş olan münâsip bir yere otururdu. Kendisini tanımayanlardan o meclise gelenler, kendisini bilemez (Resûlullah kimdir?) diye sorarlardı. Resûlullah, böyle hareket edince, diğer âciz insanların ne yapması lâzım olduğu düşünülmelidir

.

İnsanlar, birtakım sapık yollara ayrılmışlardı

Ebû İshâk İsferâyînî hazretleri Eş'arî kelâm âlimidir. İran’da Nîşâbur civarında İsferâyin'de doğdu. Bağdat'a giderek Ebü'l-Hasen Eş'arî'nin talebesi Ebü'l-Hasan Bâhilî'den kelâm ve usûl-i fıkıh dersleri aldı. Sonra Nîşâbur'a dönerek talebe yetiştirdi. Taberî, Beyheki, Kuşeyrî gibi âlimler ondan ilim öğrendi. 418 (m. 1027)’de vefat etti. İmam-ı Eş'arî hazretlerinden şöyle nakleder:

Biliniz ki, Selef-i sâlihînin ve onların yolunda giden halefin (sonra gelen âlimlerin) yolu şudur: Allahü teâlâ, Peygamberimizi (sallallahü aleyhi ve sellem) bütün dünyâya Peygamber olarak gönderdiği zaman, insanlar, birbirine zıt birtakım fırkalara ayrılmışlardı. Onlardan bir kısmı kitabî idi. Bunlar, Allahü teâlânın gönderdiği Tevrat ve İncîl’i değiştirmişler, kendi uydurdukları şeyler ile insanları Allahü teâlâya davet ediyorlardı. Bir kısmı felsefeci idi. Bunlar, akıl ile elde ettikleri birtakım bilgilerde, yanlış neticelere varmaları sebebiyle, birçok bâtıl ve yanlış yollar ortaya çıkmıştı. Bir kısmı, Brehmen idi. Bunlar, Allahü teâlânın Peygamberlerini inkâr ediyorlardı. Bir kısmı, dehrî idi. Bunlar da, kâinatın sonsuz olarak devam edeceğini, yok olmayacağını iddia ediyorlardı. Bir kısmı, Mecûsî idi. Bunlar ise, hiç tecrübe etmedikleri, bilmedikleri şeyleri iddia ediyorlardı. Bir kısmı putperest idi. Bunlar, putlara tapıyorlardı. Bunlar da şaşkınlık içerisinde kalmışlardı... Peygamberimiz ise, insânların, kâinat ve içindekilerin sonradan yaratılmış birer mahlûk olduğuna, onların hepsinin yaratıcısı, sahibi ve mâliki olan Allahü teâlânın varlığı ve birliği inancına davet etti. Onlara, üzerinde bulundukları yolun yanlış olduğunu, böyle bâtıl yolları terk etmelerini istedi. Resûlullah onların yollarının bozukluğunu, kendisinin ise, Allahü teâlâdan bildirdiği hususlarda doğru olduğunu, apaçık âyetler ve mucizelerle ispât etti. Sonra Allahü teâlâya nasıl kulluk edileceğini açıkladı. Allahü teâlâ Peygamberimizi bunları insanlara bildirmesi ve izah etmesi için gönderdi...

Resûlullah insanlara, kendilerinde dil, sûret ve daha başka yönlerden farklılıklar bulunduğunu, böyle değişikliğin ise onların sonradan yaratılmış olduklarını gösterdiğini bildirdiği gibi, gerek kendilerinde ve gerekse, onların dışındaki varlıklarda, Allahü teâlânın varlığına, irâdesine ve tedbirine delâlet eden şeyler ile, Allahü teâlâyı tanıma yolunu da bildirdi.

.

Farzları ve harâmları öğrenmek de farzdır

Abdullah bin Ebî Zeyd hazretleri Mâlikî âlimidir. 310 (m. 922)’de Tunus’ta Kayrevan'da doğdu. Orada büyük âlimlerden fıkıh tahsili aldı. 386 (m. 996)’da Kayrevan'da vefat etti. “Er-Risale” isimli eseri Mâlikî fıkıh usulüne dairdir. Bu eserinde şöyle buyuruyor:

Allahü teâlânın, açıkça bildirmeyip, yalnız Peygamberimizin “sallallahü aleyhi ve sellem” yapılmasını övdüğü, yâhut devam üzere yaptığı, yahut yapılırken görüp de mâni’ olmadığı şeylere (Sünnet) denir. Sünneti beğenmemek küfürdür. Beğenip de yapmamak suç değildir. Onun beğenmediği şeylere ve ibâdetin sevâbını gideren şeylere (Mekrûh) denir. Yapılması emrolunmayan ve yasak da edilmeyen şeylere (Mübâh) denir. Bu emir ve yasakların hepsine (Ahkâm-ı ilâhiyye) veyâ (Ef’âl-i mükellefîn) ve (Ahkâm-ı islâmiye) denir.

(Ef’âl-i mükellefîn) sekizdir. Farz, vâcip, sünnet, müstehap, mübâh, harâm, mekrûh, müfsid. Yasak edilmiş olmayan, yahut yasak edilmiş ise de, İslâmiyetin özür, mâni ve mecbûriyet tanıdığı sebeplerden birisi ile yasaklığı kaldırılmış olan şeylere (Helâl) denir. Bütün mübâhlar helâldir. Meselâ, iki Müslümânı barıştırmak için yalan söylemek helâl olur. Her helâl mübâh olmayabilir. Meselâ ezân okunurken, alışveriş, mübâh değil, mekrûhtur. Hâlbuki helâldir.

Îmânı ve farzları ve harâmları öğrenmek, bilmek de farzdır. Otuz üç farz meşhûrdur. Bunlardan dördü esâs olup, namâz kılmak, oruç tutmak, zekât vermek ve hac etmektir. Îmân ile berâber bu dört farz, İslâmın şartıdır. Îmân edip de ibâdet edene, yani bu dört farzı yapana (Müslim) veyâ (Müslümân) denir. Dördünü birden yapıp da, harâmlardan kaçınan, tam Müslümândır. Bunlardan biri bozuk olur veyâ hiç olmazsa, Müslümânlık bozuk olur. Dördünü de yapmayan, mümin olsa da Müslümânlığı tam değildir. Böyle îmân, insanı yalnız dünyâda korursa da, âhırete îmânla gitmek güç olur. Îmân, muma benzer, (Ahkâm-ı islâmiye) mum etrâfındaki fener gibidir. Mum ile birlikte fener de, (İslâmiyet)tir ve (Dîn-i islâm)dır. Fenersiz mum çabuk söner. Îmânsız İslâm olamaz. İslâm olmayınca, îmân da yoktur.

Îmân edip de kendini ahkâm-ı islâmiyyeye uyduran Müslümândır. Ahkâm-ı islâmiyyeyi kendi arzûlarına, keyiflerine uydurmak isteyen kâfirdir. Bunlar bilmezler ki, Allahü teâlâ, dinleri, nefsin arzûlarını, keyiflerini kırmak ve taşkınlıklarını önlemek için göndermiştir.

.

Kişi, sevdiği ile berâberdir

Bedreddin İbn-i Cemâa hazretleri hadis ve fıkıh âlimidir. 639’da (m. 1241) Suriye’de Hama'da doğdu. Orada babasının müderris olduğu Beşîriyye Medresesi'nde tahsilini tamamladı. Kahire’ye giderek müderrislik ve kadılık yaptı. 733'te (m. 1333) Kahire’de vefat etti. Şöyle nakleder:

Hadis-i şerifte, (El-mer'ü me'a men ehabbe) buyuruldu ki, (Kişi, sevdiği ile berâberdir) demektir. İslam âlimlerini seven, onlarla berâber olur. Onlarla berâber olan, şakî olmaktan [küfürden ve günah işlemekten] korunmuş olur. Hadis-i şerifte buyuruldu ki:

(İnsanların yaptıklarını yazan meleklerden başka melekler de vardır. Yollarda, sokak başlarında dolaşırlar. Allahü teâlâyı zikredenleri ararlar. Zikredenleri bulunca, birbirlerine seslenirler. 'Buraya geliniz, buraya geliniz' derler. Kanatları ile, onları sararlar. O kadar çokturlar ki, göğe varırlar. Kullarının her işini bilici olan Allahü teâlâ, meleklere 'Kullarımı nasıl buldunuz' buyurur? 'Yâ Rabbî! Sana hamd ve senâ ediyorlar ve senin büyüklüğünü söylüyorlar ve senin ayıplardan ve kusurlardan temiz olduğunu söylüyorlar' derler. 'Onlar, beni gördüler mi?' buyurur? 'Hayır görmediler' derler. 'Görselerdi, nasıl olurlardı?' buyurur? 'Daha çok hamd ederlerdi ve daha çok tesbîh ederlerdi ve daha çok tekbîr söylerlerdi' derler. 'Onlar, benden ne istiyorlar?' buyurur? 'Yâ Rabbî! Cennetini istiyorlar' derler. 'Onlar, Cenneti gördüler mi?' buyurur? 'Görmediler' derler. 'Görselerdi, nasıl olurlardı?' buyurur? 'Daha çok yalvarırlardı, daha çok isterlerdi. Yâ Rabbî! Bu kulların Cehennemden korkuyorlar. Sana sığınıyorlar' derler. 'Onlar Cehennemi gördüler mi?' buyurur? 'Hayır görmediler' derler. 'Görselerdi, nasıl olurlardı?' buyurur? 'Görselerdi, daha çok yalvarırlardı ve ondan kurtulmak yoluna daha çok sarılırlardı' derler...

Allahü teâlâ, meleklere, 'şâhit olunuz ki, onların hepsini affeyledim' buyurur. 'Yâ Rabbî! O zikredenlerin yanında, filan kimse zikretmek için gelmemişti. Dünya çıkarı için gelmişti' derler. 'Onlar benim misafirlerimdir. Beni zikredenlerle berâberim. Onların yanında bulunanlar da, zarar etmezler' buyurur.)

Bu hadis-i şerif ve yukarıda bildirdiğimiz (Kişi, sevdiği ile berâberdir) hadis-i şerifi gösteriyor ki, evliyayı sevenler, onlarla berâberdirler.

.

Allahü teâlâyı görür gibi ibâdet ediniz

Bedreddîn ibn-i Ferhûn hazretleri hadis ve fıkıh âlimidir. 693'te (m. 1294) Medine'de doğdu. Zamanın meşhur âlimlerinden hadis ve fıkıh ilmi tahsil ettikten sonra yirmi dört yıl Medine kadılığı yaptı. Çok talebe yetiştirdi. 769'da (m. 1367) Medine'de vefat etti. Bir dersinde şöyle anlattı:

Herkes dünyada kendi hesabına bakmalıdır. Enbiyâ sûresi, kırkyedinci âyetinde meâlen, “Kıyâmet günü terazi kuracağım. O gün, kimseye zulmedilmeyecektir. Herkesin dünyada yapmış olduğu zerre kadar iyilik ve kötülüklerini meydana çıkarıp, teraziye koyacağım. Herkesin hesabını yapmaya yetişirim” buyurdu.

Resûlullah Efendimiz “sallallahü aleyhi ve sellem” buyurdu ki: “Akıllı şu kimsedir ki, günü dörde ayırıp, birincisinde yaptıklarını ve yapacaklarını hesap eder. İkincisinde Allahü teâlâya münâcât eder, yalvarır. Üçüncüsünde, bir sanatte veya ticârette çalışıp, helâl para kazanır. Dördüncüsünde, istirâhat eder ve mübâh olan şeylerle kendini eğlendirip, haram şeyleri yapmaz ve onlara gitmez.”

İkinci halîfe Ömer-ül-Fârûk “radıyallahü anh” buyurdu ki: “Hesabınız görülmeden evvel, kendinizi hesaba çekiniz!”

Allahü teâlâ, meâlen buyurdu ki: “Şehvetlerinizi, [yâni nefsin arzularını] haramlardan almamaya uğraşınız ve bu cihâdda sebât ediniz, dayanınız!”

Allahü teâlânın, her yaptığımızı, her düşündüğümüzü bildiğini unutmamalıyız. İnsanlar, birbirinin dışını görür. Allahü teâlâ ise, hem dışını, hem içini görür. Bunu bilen bir kimsenin, işleri ve düşünceleri edepli olur. Allahü teâlâ meâlen buyuruyor ki: “Ey insân! Seni her ân gördüğümü bilmiyor musun?”

Bir Habeşli, Resûlullah efendimizin huzuruna gelip, “Çok günah işledim. Tövbem kabûl olur mu?” dedi, “Evet, olur” buyurdu. “O günahları işlerken, O, görüyor mu idi?” dedi; “Evet” buyurunca, Habeşî, bir âh! çekti ve yıkılıp cân verdi. Îman ve hayâ böyle olur...

Peygamberimiz buyurdu ki: “Allahü teâlâyı görür gibi ibâdet ediniz! Siz, Onu görmüyorsanız da, O sizi görüyor” Onun gördüğüne inanan, Onun beğenmediği bir şeyi yapabilir mi?

Zelîha, Yûsuf aleyhisselâmı, kendisine çağırınca, önce kalkıp büyük olduğunu sandığı bir heykelin yüzünü örttü. “Bunu, niçin örttün?” deyince, “Ondan utandığım için” dedi. “Sen, bir taş parçasından utanıyorsun da, ben yerleri ve yedi kat gökleri yaratan, Rabbimin görmesinden utanmaz mıyım?” buyurdu.

.

Allahü teâlâya ve onun Resûlüne itaat ediniz

Şemseddîn İbn-i Merzûk hazretleri Mâlikî fıkıh âlimidir. 710 (m. 1310)’da Cezayir’de Tilmsân'da doğdu. Burada zamanın büyük âlimlerinden Mâlikî fıkıh ilmi tahsil etti. Bir müddet fetva makamına getirildi. 781 (m. 1379)’de orada vefat etti. Buyurdu ki:

Her gün beş kere namaz kılmak, Kur'ân-ı kerimde ve hadis-i şeriflerde emredilmiştir. Ahzâb sûresinin yetmişikinci (72) âyet-i kerimesinde meâlen, (Şüphe yok ki, biz, emâneti göklere ve yere ve dağlara sunduk. Onlar bunu yüklenmekten çekindiler. Ondan korkup titrediler. Onu insan yüklenerek, nefslerine zulmettiler. Sonunu bilemediler) buyuruldu. Bu âyet-i kerime, önceki âyette vadedilen saadetin büyüklüğünü bildiriyor. Önceki âyette meâlen, (Allahü teâlânın emirlerine ve yasaklarına uyanlar, dünyada ve âhirette saadete kavuşurlar) buyuruldu. Bu emirler ve yasaklar, emânete benzetiliyor. Emâneti yerine vermek lâzım olduğundan, ibâdetleri yapmanın lüzûmu bildirilmiş olmaktadır. Âlimler arasında, bu emânet, akıldır ve İslâmiyettir, diyenler oldu. Çünkü, aklı olan kimse, İslâmiyete uyar. Nisâ sûresinin ellisekizinci (58) âyetinde meâlen, (Ey îman edenler! Allahü teâlâya ve onun Resûlüne itaat ediniz!) buyuruldu. Allahın Resûlü, âyet-i kerimedeki emânet kelimesini, ibâdet olarak anlamış, onun için, beş vakit namaz kılmayı emretmiştir. Allahın Resûlüne itaat etmek isteyenlerin, beş vakit namaz kılmaları lâzımdır.

Abdullah ibni Abbâs (radıyallahü anh) hazretlerine sordular: Beş vakit namazı emreden âyet-i kerime, Kur'an-ı kerimin neresindedir? Cevabında: Rûm sûresinin onyedinci ve onsekizinci âyetlerini oku, dedi. Bu iki âyet-i kerimede meâlen, (Akşam ve sabah vakitlerinde, Allahı tesbîh edin. Göklerde ve yer yüzünde olanların yaptıkları ve ikindi ve öğle vakitlerinde yapılan hamdler, Allahü teâlâ içindir) buyuruldu. Akşam yapılan tesbîh, akşam ve yatsı namazlarıdır. Sabah yapılan tesbîh, sabah namazıdır. İkindi ve öğle vakitlerinde yapılan hamdler, ikindi ve öğle namazlarıdır. Âyet-i kerimeler, beş vakit namazı emretmektedir, dedi.)

Beş vakit namaza inanmayanlar, bu iki âyet-i kerimeyi işitince, şaşırıp kalıyor. Bu âyetlerde (Salât) kelimesi yoktur, diyorlar. Salâtı emreden, altmışbeşten ziyâde âyet-i kerime kendilerine okununca, salât duâ demektir. Biz bu âyetlere uyarak, gizlice duâ ederiz. Namaz emredilmedi, diyorlar.

.

Habîs malların zekâtı verilmez

Muhammed İbn-i Zerb hazretleri Mâliki fıkıh âlimidir. 317 (m. 929)’da yılında Endülüs’te (İspanya) Kurtuba'da (Cordoba) doğdu. Buradaki meşhur âlimlerden Mâliki fıkıh ilmi tahsil etti. Kurtuba (Cordoba) Kâdılcemâası oldu ve bu görevini ömrünün sonuna kadar sürdürdü. 381 (m. 991)’de vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:

Âkıl ve bâliğ olan Müslümanın, tam mülkü olan ve helâl yoldan gelmiş olan zekât malının miktârı, nisap miktârı olduktan bir sene sonra, bu mâlın belli miktârını sekiz sınıf Müslümandan bir veya birkaçına vermesine zekât denir. Verilen kimsenin Müslüman olması lâzımdır. Zekât malı dört nevidir: Senenin yarıdan fazlasında, çayırda otlayan dört ayaklı, dişi erkek karışık, yâhut yalnız dişi, (sâime) hayvanlar, ticâret için satın alınan mallar, altın ve gümüş eşya, topraktan çıkan gıdâ maddeleridir. Çayırda, yalnız erkek hayvanı olanlara ve katırı, eşeği olanlara, bunların zekâtlarını vermek farz değildir. Devenin, sığırın ve koyunun yavruları, büyükleri ile birlikte olunca, zekât hesabına katılırlar. Zekât, uşur, kefaret ve sadaka-i fıtır olarak verilecek mal yerine, bunların kıymetlerini de [zekât malından] vermek câizdir.

Gasbedilen, yâni zulüm ile, zor ile alınan, çalınan ve fâiz, rüşvet, kumar ile alınanı ve çalgı çalmak, şarkı söylemek ücreti ve alkollü içki satışı bedeli olarak alınan ve fâsid bey ile satın alınan mallara (Mâl-ı habîs) denir. Habîs malların zekâtları verilmez. Çünkü bunlar, alanın mülkü olmaz. Sahiplerine, sahipleri ölmüş ise vârislerine, vârisleri de yoksa fakir Müslümanlara verilmeleri lâzımdır. Habîs malları, birbirleri ile veya kendi helâl malı ile karıştırırsa, bu karışım, mülkü olur ise de, buna (Mülk-i habîs) denir. Mülk-i habîsi de, başkasına vermek ve kullanmak haramdır ve tâm mülk olmadığı için, zekâtı verilmez. Buna karışmış bulunan habîs malın mislini, misli yoksa kıymetini kendi helâl, zekât malından, sahiplerine tazmîn ettikten [ödedikten] sonra, mülk-i habîsi kullanması helâl olur ve zekât nisabına katması lâzım olur. Bu borçlarını ödemek için, helâl malı yoksa ödünç alıp öder. Borcunu ödemeden evvel mülk-i habîsi kullanmak, başkasına vermek haram ise de, satarsa, hediye ederse, alana haram olmaz. Sahipleri ve vârisleri bilinmiyorsa veya çeşitli kimselerden toplanan haram mallar birbirleri ile karıştırılıp mülk-i habîs olurlarsa, hepsinin Müslüman fakirlere sadaka verilmesi lâzım olur.

.

Din düşmanlarının eziyetlerine sabredin

Nâsırüddîn İbnu'l-Muneyyir hazretleri Mâliki fıkıh ve tefsir âlimidir. 620'de (m. 1223) Mısır’da İskenderiye’de doğdu. Burada Mâliki fakihlerinden Cemâleddin İbnü'l-Hâcib'den istifade etti ve icâzet aldı. İskenderiye kadılığına tayin edildi. 683'te (m. 1284) İskenderiye'de vefat etti. Buyurdu ki:

Sabrın çeşitleri ve her birinin mükâfatı hususunda Kur'ân-ı kerimde nâzil olmuş birçok âyet-i kerime vardır. Bekara sûresinin yüzyetmişyedinci âyetinde meâlen: (Yüzünüzü doğu ve batı taraflarına çevirmeniz hayr ve tâat değildir. Hayr ve tâat, Allahü teâlâya ve âhirete ve meleklere ve Allahü teâlânın indirdiği kitaplara ve Peygamberlere îman etmektir. Ve Allahü teâlânın [rızası için] muhabbet ile malını; fakir akrabâsına, fakir yetîmlere ve muhtaçlara, yolda kalmışlara, [garîb yolculara, misafirlere], isteyen fakirlere ve mükâteb kölelere [yâni sahibi ile anlaşıp belli bir ücret ödeyince hür olacak kölelere] ve esîrlere [azâd etmek için] vermektir. Ve [farz] namazları dosdoğru kılmak ve zekâtını vermek, sözleşmelerinde ahdine vefâ etmek [sözünü yerine getirmek], fakirlikte, ihtiyaç ve sıkıntı hâllerinde, cihâdda sabretmektir. Ve bu vasıfları taşıyanlara uymakta sâdık olmaktır. İşte onlar, takvâ sahibi olan Müslümanlardır) buyurulmuştur.

Âl-i İmrân sûresinin ikiyüzüncü âyetinde ise meâlen: (Ey îman edenler! [Din düşmanlarının eziyetlerine] sabrediniz. Düşmanlarınızla olan cihâdda üstün gelmek için, sabır yarışı yapın. Sınır boylarında kâfirlere karşı cihâd için nöbet bekleyin ve Allahü teâlâdan korkun ki, felâha [kurtuluşa] eresiniz) buyurulmuştur.

Nahl sûresinin doksanaltıncı âyetinde meâlen (Sabredenlerin ecrlerini [karşılıklarını] Allahü teâlâ, yaptıkları amelin karşılığı olan sevaptan daha fazla ve daha güzel olarak elbette verir) buyurulmuştur. Zümer sûresinin onuncu âyetinde meâlen (Sabreden müminler [kıyâmet gününde] hesapsız mükâfatlara kavuşurlar) buyurulmuştur.

Bekara sûresinin yüzelliüçüncü âyetinde meâlen (Ey îman edenler! Sabır ve salât [namaz] ile Allahü teâlâdan yardım isteyiniz. Muhakkak Allahü teâlâ[nın yardımı] sabreden müminlerle berâberdir) buyurulmuştur.

Ra'd sûresinin yirmiikinci âyetinde meâlen (Onlar, şu kimselerdir ki, Rablerinin rızasını kazanmak için sabrederler. Namazlarını dosdoğru kılarlar. Kendilerine verdiğimiz rızıktan gizli ve âşikâr infâk eder, verirler. Kendilerine kötülük yapanlara, iyilik ederler. O müminler için [amellerine karşılık] âhiret saadeti ve rahat vardır) buyurulmuştur.

.

Mütevelli, vakıf sahibinin vekîlidir

Feyzullah Efendi, Osmanlı Şeyhülislâmlarının altmışaltıncısıdır. Seyyid olup, 1115 (m. 1703) senesinde Edirne’de Yeniçeriler tarafından şehîd edildi. Feyzullah Efendi’nin “Fetâvâ-i Feyziyye” adlı fetvâ kitabında yer alan fetvâlarından bazıları:

Bir kimse, sıhhatte iken evini vakıf ve zevcesinin (hanımının) oturmasını, o vefât edince, kirasının Medîne-i münevvere fukarasına verilmesini şart etse, mütevelliye teslim edip mahkemede tescil ettirdikten sonra ölse, vârisleri bu vakfı bozamazlar...

Bir kimse, evini vakfedip, bunun satılarak parasının fakirlere dağıtılmasını şart etse, böyle vakıf caiz olmaz, bâtıl olur. Çünkü vakıf malı satmak sahîh değildir. Mülkümü vakfettim diyen kimse, tescil ettirmeden önce vazgeçebilir. Tescil ettirdikten sonra vazgeçemez...

Bir kimse, birisinde olan alacağını bir cihete (yani bir yere) vakfetse, parayı almadan önce ölse, vârisleri bu vakfı bozabilirler...

Bir kimse, evini vakfedip kiraya verilmesini ve kirasının, oğullarından yalnız Ahmed’e verilmesini şart etse, diğer çocuklarına bir şey verilmez...

Bir kimse, mütevellisi bulunduğu vakıf paranın bir kısmını tüccara ve esnafa mudârebe (ortaklık payı) ve sermâye olarak verip, birkaç sene bunlardan yalnız kârları alıp vakfın masraflarına harcetse, sonra yerine başkası mütevelli olsa, tüccarlar iflâs veya firar etseler, yeni mütevelli, eskisine sermâyeleri tazmin ettiremez. Vakf paranın mütevellisi, bunları tüccârlara muâmele ile ödünç verse, sonra azl olsa, yeni gelen mütevelli bu paraları geri isteyince, buna vermeye mecbûrdurlar...

Rehin alarak muâmele ile ödünç vermesi şart edilmiş olan vakıf parayı, mütevellisi, rehinsiz ödünç verip, ödünç alan, iflâs ederek ölse, para geri alınmasa, bunu mütevelli öder. Bunun gibi, vekîl sâhibinin bildirdiği şarta uymayarak zarara sebep olursa, bu zararı tazmin eder. Mütevelli, İmâm-ı Ebû Yûsuf’a göre, vakıf sahibinin vekîlidir. İmâm-ı Muhammed’e göre, fakirlerin vekîlidir...

Belli bir yerde saklanması şart edilmiş olmayan vakıf para, mütevellinin evinde yangında zâyî olsa, mütevelli ödemez...

Vakıf parayı, eşkıya mütevelliden zor ile alsa, mütevelli tazmin etmez. Vedîa olan eşya da (Bir kişiye saklamak üzere verilen şey) böyledir...

Mütevellî, vakfın kirasını almak için birini vekîl etse, vekîl aldığı kirayı kendi ihtiyaçlarına sarf etse, bunu mütevelli değil, bu vekîl tazmin eder...

.

Öyle kimseler görülünce Allahü teala hatırlanır

Kavukcîbâşî Şemsüddîn Efendi hadis, fıkıh ve tasavvuf âlimidir. Kavuk imalatı ile uğraşırdı. 1224'te (m. 1809) Trabluşşam'da doğdu. Orada medrese tahsilinden sonra Abdüsselâm bin Meşîş hazretlerine intisab ederek tasavvufta yüksek derecelere kavuştu. 1305'te (m. 1888)’de hac için gittiği Mekke’de vefat etti. Bu mübarek zat, bir sohbetinde buyurdu ki:

“Tasavvuf yoluna başlayacak olan bir talebe, gaflet uykusundan uyanmak istiyorsa, nefsinin kötü alışkanlıklarını yapmamalı ve kötü kimselerle olmamalıdır. Kendisine Allahü tealayı hatırlatacak sâlih insanlarla berâber olmalı, onların sohbetlerini ganîmet bilmelidir. Eğer nefsi, bu mevzûda kendisine itaat ediyorsa, kalbini temizlemeye, iyi huylara sahip olup, kötü huylardan vazgeçmeye çalışmalıdır.

Bu yoldaki talebe, en önce kendisini irşâd edecek, doğru yolu gösterecek, gafletten uyandıracak bir âlimi aramalı, onu kendine rehber edinmelidir. (Aradığı bu rehber, dinin emirlerine tam manasıyla uyan ve haramlardan şiddetle kaçınan, kerîm bir zât olmalıdır. Böyle bir kimse görülünce, Allahü teâlâ hatırlanır. Bu rehber, arada hiç kopukluk olmadan, Resûlullah efendimizden başlayarak, kendi rehberleri vasıtasıyla, kendi kalbine gelen feyiz ve bereketleri, talebelerinin kalblerine akıtabilecek bir olgunluktadır. Bu zât, talebesinin her derdine derman olur. Çünkü o, Ehl-i sünnet itikâdını, fıkıh ve ahlâk ilmini iyi bilen ve bunlara tam uyan yüksek bir âlimdir. O, her işinde ve her sözünde sünnet-i seniyyeye tam uyar.

Zaten sözleri, hareketleri İslâmiyete uygun olmayan ve haramlardan, günâhlardan sakınmayan bir kimse, havada uçsa ve başka hâller gösterse bile, hakikî rehber değildir.

Hakiki rehber, talebesini tasavvuf marifetlerinin yüksek derecelerine kavuşturur. Zehirlenen rûhlarını tedâvi eder. Sonra yaşlarına, anlayışlarına göre, İslâmiyeti ve meziyetlerini, faydalarını, emirlerindeki ve nehiylerindeki hikmetleri, incelikleri ve insanlığı saadete ulaştırdığını, onların kalblerine yerleştirir. Böylece gençlerin rûh bahçelerinde, dertlere deva, rûhlara gıda olan nefis çiçekler yetişir. Böyle bir din âlimini ele geçirmek, en büyük kazançtır. Onun bakışları, rûhlara işler. Sözleri, kalblere tesîr eder. Dîn-i İslâmı hazır lokum gibi yutmak, susuz kalmış iken soğuk şerbet içip, ciğerlerine kadar serinleyebilmek, ancak böyle olan Allah adamlarının sunması ile mümkündür.”

.

Kur'an, bize Resûlullahın okuduğu gibi ulaşmıştır

Abdülcelîl bin Mûsâ el-Kasrî hazretleri kelâm, hadîs ve tefsir âlîmidir. Endülüs’te (İspanya) Kurtuba’da (Cordoba) doğdu. sonra Fas'ta Sebde yakınlarındaki Kasr-ı Abdülkerîm'e göç etti. Orada evliyanın meşhurlarından Ebü'l-Hasan ibn-i Gâlib'in sohbetlerinde kemale geldi. 608 (m. 1211)’de vefat etti. Bir sohbetinde buyurdu ki:

Kur'an-ı kerimin, hadis-i şeriflerden ve başka ilâhî kitaplardan bir ayrılığı ve üstünlüğü de şudur ki, bu kitab-ı mecîd (yâni Kur'ân-ı kerim) bugüne kadar semadan indiği gibi, değişmemiş olarak kalmıştır. Harfleri ve noktaları bile değişmemiştir demek yetişmiyor. Çünkü Kur'ân-ı kerimdeki kelimelerin çeşitli okunuşundan başka, bu kelimelerin uzun, kısa, açık, kapalı, kalın, ince gibi okunmaları da, Resûlullahın bildirdiği ve okuduğu gibi kalmıştır.

(İlm-i kırâet) denilen ve pekçok kitabı olan büyük bir ilme ve İslâm âlimlerinin bu yoldaki çalışmalarına ve hizmetlerine bakıp da şaşmamak elde değildir. Kur'ândan olup da çıkarılmış veyahut Kur'ândan olmayıp da sonradan katılmış tek bir kelime yoktur. Çünkü, İslâm âlimleri, Kur'ân-ı kerime dokunulmaması, ufak bir şüphenin bile ona yaklaşamaması için, çok sağlam bir esas koymuşlardır. Yâni, Kur'ân-ı kerimin her asırda söz birliği ile gelmesi şarttır. Eshâb-ı kirâmdan bugüne kadar, her asırda, yalan üzerinde söz birliği yapacakları düşünülemeyen yüz binlerce hâfızlar vâsıtası ile bizlere gelmiştir. Sanki bir an durmayan coşkun bir nehir gibi ebediyete doğru akıp gitmektedir...

Bugün İslâm düşmanlarının yeryüzünü kapladığı bir zamanda bile, elhamdülillah, dünyanın her tarafında, Allah kitabının her kelimesi, her noktası birbirine benzemektedir.

Bu kitab-ı mübînin (yâni Kur'ân-ı kerimin) ne kadar çok sağlam olduğu şundan da anlaşılır ki, Eshâb-ı kirâmın büyüklerinden bazıları bildirdiği hâlde, tevâtür, yâni söz birliği hâlini almayan okuma şekilleri, ne kadar kuvvetli olsa bile, Kur'ândan olmak için kâfî görülmemiştir. Meselâ, yemin kefaretini bildiren (üç gün oruç) âyet-i kerimesini, Abdüllah ibni Mes'ûd, (üç gün arka arkaya oruç) olarak bildirmiş ve bunu fıkıh âlimleri vesika bilerek, kefaret orucunun üç gün (mütetâbi'ât) olarak, yâni art arda tutulması lâzım olmuştur. Fakat Abdüllah ibni Mes'ûd hazretleri, Eshâb-ı kirâmın büyüklerinden, çok güvenilir ve çok sağlam bir zat olmakla berâber, sözünde yalnız kaldığı için (Mütetâbi'ât) kelimesi Kur'ân-ı kerime girememiştir. İhtiyât olunarak bu kelimenin manası alınmış ve yine ihtiyât olunarak Kur'ân-ı kerime sokulmamıştır. Bunlara (Kırâet-i şâzze) denir

.

Nefsinin emri altına girmeyesin ki

Seyyid Ahmed Kâsânî, Silsile-i aliyye büyüklerinden Kâdî Muhammed Zâhid hazretlerinin halifelerindendir. 866'da (m. 1461) Türkistan’da Fergana’nın Kâsân kasabasında doğdu. Gençliğinde Taşkent'e gidip Nakşibendî şeyhi Kâdî Muhammed Zâhid hazretlerine intisap etti. On iki yıl kendisine hizmet ettikten sonra icazet alarak Semerkant yakınlarındaki Dehbîd köyüne yerleşti. 949'da (m. 1542) burada vefat etti. Bir sohbetinde şunları anlattı:

Üstadımız Kâdî Muhammed Zâhid hazretleri buyurdu ki:

“İnsanın yaratılmasından maksad, kulluk yapmasıdır. Kulluğun aslı ve özü ise, her halükârda Allahü teâlâyı unutmamak, gâfil olmamak, tazarru (yalvarma) ve huşû’ (korku) içinde bulunmaktır.”

“İbâdet ile ubudiyet (kulluk) arasındaki fark; ibâdet, dinin emrettiği vazîfeleri yapmak; ubudiyet ise, kalbin gafletten uzak ve dâima Rabbini tazim eder hâlde olmasıdır.”

“Temkin makamına kavuşmak için, zarûretsiz söz söylememek lâzımdır. Çok gülmek ve çok konuşmak kalbi öldürür. Temkin makamı, huzûr ve agâhî (gafletten uzak) olmaktan ibârettir ki, bu hâl, gözdeki görme, kulaktaki işitme vasfı gibi hiç kaybolmamalıdır. Kendisini Allahü teâlânın her ân gördüğünü bilmelidir. Böyle bir hâle gelen kimsenin konuşması gerekir. Bu hâle kavuştuktan sonra, (insanları irşâd için) konuşmaması gaflettir. Gaflet ise, kalbin ölmesi demektir. Kalbin gafletten uzak olması, huzûr ve agâh olmasıyladır. Bu nisbetin sahibi çok çalışmalı, ihtimâm göstermeli ve bu nisbet zamanını iyi muhafaza etmelidir.”

“Nefsinin isteklerinden, hevâsından uzak dur. Başkasının (nefsinin) emri altına girme ki, Allahü teâlânın rızâsına kavuşasın.”

“Akıllı kimse, bir işi bir haftada veya bir ayda bitiren, dünyâya âit faydaları kısa zamanda elde eden kimse değildir. Akıllı o kimse ki, bütün çalışmasını ve gayretini dinin emirlerine uymaya sarf eden, işlerini âhirette fayda verecek şekilde yapandır. Bundan daha akıllı kimse ise, bütün gayretini sarf ederek, Allahü teâlâdan başka her şeyden yüz çeviren, onları kalbinden çıkarandır. Böyle yapan kimse, Allahü teâlânın rızâsına kavuşur.”

“Dervişlik, yalnız bir yere çekilip oturmak, gökte uçmak, dağda ve mağarada bulunmak değildir. Dervişlik; gönlü, mâsivâdan, yanî Allahü teâlâdan başka her şeyden çevirmektir.”

.

Haram işlememek için kendini çukura atan zat

Hakim-i Tirmizî hazretleri hadîs âlimlerinin ve evliyanın büyüklerindendir. İsmi, Muhammed bin Ali’dir. Buhârâ’nın güneyinde Tirmiz’de doğdu. 320 (m. 932)’de Nişâbûr’da şehîd edildi. Horasan ve Irak’taki muhaddislerden hadîs-i şerîf öğrenmiştir. Ebû Türâb Nahşebî, Ahmed bin Hadraveyh ve İbn-i Celâ gibi evliyâ ile beraber bulunmuş ve onlardan çok istifâde etmiştir.

Tirmizî’ye, gençliğinde bir güzel kadın gelerek onu davet etti, ama o asla kabul etmedi. Fakat bu kadın Tirmizî hazretlerinin peşini bırakmadı. Bir gün kadının kendisine doğru geldiğini gören Tirmizî hemen kaçmaya başladı. Hakim-i Tirmizî, bir çukura rastladı. Hemen kendisini oradan atarak, o kadının şerrinden kurtuldu fakat bacağı kırıldı...

İhtiyârladığı zaman, bir gün eski günlerini hatırladı ve o hâl hatırına geldi. O an nefsinden zihnine; “O kadının teklifini kabul edip, ihtiyâcını temin etseydin ne olurdu? Nasıl olsa o zaman gençtin. Daha sonra tövbe ederdin...” diye bir düşünce geldi. Zihnine, nefisten böyle bir düşüncenin gelmesine çok üzüldü ve “Ey günahlarla ve pisliklerle dolu olan habîs nefs. Kırk sene evvel, genç iken hatırında böyle bir şey yoktu da, şimdi bunca mücâhede ve riyâzetten sonra, günâh işlemedim diye pişman olmak nereden hatırına geldi?” dedi. Çok üzüldü, bir köşeye çekildi, günlerce ağladı... “Nasıl oldu da hatırıma böyle pis bir düşünce geldi” diyordu...

Bir müddet sonra, rüyâsında Peygamberimizi (sallallahü aleyhi ve sellem) gördü. Peygamberimiz ona; “Ey Muhammed! Nasıl sözler söylüyorsun? Senin yaptığın işler, bizimki gibi değildir. Senin yaptıkların sehiv ve gaflet, bizim (yanî Peygamberlerin ise) ancak sahv (uyanıklık) ve doğruluktur” buyurdu. Bunun üzerine pişman oldu ve tövbe etti...

Bir gün, temiz yeni elbiseler giymiş, sarığını sarmış câmiye giderken, bir kadının evinin önünden geçiyordu. Kadın, çocuğunun kirli elbiselerini yıkamış, leğen de pislikli su ile dolmuştu. Hakîm-i Tirmizî’yi evinin önünden geçerken, leğendeki pis suyu olduğu gibi damdan aşağı, üzerine döktü. Her tarafı necâset ve idrarlı su ile ıslandı. Bunun üzerine Hakîm-i Tirmizî hazretleri hiçbir şey söylemediği gibi, başını kaldırıp bakmadı bile...

Biraz sonra Hızır aleyhisselâm geldi ve “Sen bu hakaret ve kötülüğe katlanıp, sabredip hiçbir şey söylemediğin için bizi gördün” buyurdu. (Çünkü o büyükler, tamamen nefslerinden uzaklaşmış, Hakk'a âşık olmuşlardır. O’ndan başka bir düşünceleri, O’nun rızâsından başka bir maksatları yoktur. Sabır, onların hâli olup, dâima Allahü teâlâyı anarlar.)

.

Kur’ân okunan evden Arş'a nûr yükselir

Muhammed bin Hüseyn Kalânisî hazretleri kıraat âlimidir. 435 (m. 1043)’de Irak’ta Vâsıf'ta doğdu. Bağdat'a giderek zamanın meşhur âlimlerinden kıraat ilmini tahsil etti. Bağdat'ta bir müddet kıraat dersleri verdikten sonra Vâsıt'a dönerek Vâsıt Camii'nde ders okutmaya başladı. 521'de (m. 1127) vefat etti. Bir dersinde buyurdu ki:

Hadîs-i şerîflerde buyuruldu ki: (Ümmetimin yapdığı ibâdetlerin en kıymetlisi, Kur’ân-ı kerîmi, Mushafa bakarak okumaktır.)

(Namâzda okunan Kur’ân, namâz dışında okunan Kur’ândan dahâ hayırlıdır.)

Hazret-i Alî “radıyallahü anh” buyurdu ki: (Namâzda ayakta iken okunan Kur’ânın her harfi için yüz sevap verilir. Namâz dışında abdestli okuyunca, her harfi için yirmibeş sevap verilir. Abdestsiz okuyunca, on sevap verilir. Yürürken ve iş yaparken okuyunca, daha az sevap verilir. Manasını düşünerek bir âyet okumak, başka şey düşünerek, bütün Kur’ânı hatmetmekden daha çok sevaptır. Sûre veyâ âyet okumaya başlarken E’ûzü okumak vâciptir. Fâtiha okumaya başlarken Besmele okumak da vâciptir. Diğer sûrelere başlarken Besmele okumak sünnettir.

Hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: (Kur’ân-ı kerîmi tecvîd bilgisine uyarak okuyunca, her harfine yirmi sevap verilir. Tecvîde uymazsa, on sevâp verilir.)

Bir âyeti ezberledikten sonra unutmak, en büyük günâhlardandır. (Kur’ân-ı kerîm okunan evden, Arş'a kadar nûr yükselir) hadîs-i şerîftir.

Ebû Hüreyre “radıyallahü anh” buyurdu ki: (Kur’ân okunan eve, bereket, iyilik gelir. Melekler oraya toplanır. Şeytânlar oradan kaçar.)

Kur’ân-ı kerîmi dinlemek çok sevâptır. Hadîs-i şerîfte (İnsanın dinlediği bir âyet, kıyâmette kendine nûr olur) buyuruldu.

Kur’ân-ı kerîm okumayı geçim vâsıtası yapmamalıdır. Hadîs-i şerîfte, (Kur’ân-ı kerîm okuyunca, Allahü teâlânın rızâsını ve Cenneti isteyiniz! Dünyâlık istemeyiniz! Bir zamân gelir ki, hâfızlar, Kur’ân-ı kerîmi, insanlara yaklaşmak için vâsıta yaparlar) buyuruldu.

Kur’ân-ı kerîmi kırk günde hatmetmek, yani başından sonuna kadar okumak müstehâbdır. Üç günden önce hatmetmek câiz değildir. Hatim sonunda yapılan duâ kabûl olur.

Hatim duâsında bulunmaya çalışmalıdır. Hatim bitince, yeniden hatme başlamak niyeti ile Fâtiha okumalıdır. Hadîs-i şerîfte, (İnsanların en iyisi, hatmi bitirince, yeniden başlayandır) buyruldu.

.

Muhabbet ve edep timsali bir talebe

Muhammed Şüveymî hazretleri Midyen Eşmûnî hazretlerinin yetiştirdiği evliyânın büyüklerindendir. Kaynaklarda doğum ve vefât târihleri bulunmayan Şüveymî, dokuzuncu asrın sonlarında vefât etti.

Güzel hâller ve üstünlükler sahibi olan Şüveymî; gayet mütevazı, velî bir zât idi. Hocası Midyen Eşmûnî’ye olan muhabbet ve bağlılığı pek ziyâde idi. Ona olan hürmet ve edebinin çokluğundan dolayı, sohbette hocasının tam yanına oturmaz, biraz geride bir yerde otururdu. Hocasına olan muhabbeti o derece de idi ki, bir kimsenin ona sıkıntı vermesine, onu üzmesine ve onun hakkında uygunsuz düşünceler içinde bulunmasına katiyen tahammül edemez ve hemen müdâhale ederdi... Bu kimse ister zengin olsun, ister fakir olsun, ister büyük olsun, ister küçük olsun, ister vâli olsun, ister çoban olsun hiç değişmez, hemen müdâhale ederdi... Elinde bulunan âsâsı ile, o kimseyi dürterek îkâz ederdi... Onun bu hâlini bilenler, Midyen hazretlerinin yakınına bile oturmaya cesâret edemezlerdi...

Bir defasında, Muhammed Şüveymî’nin yanına biri gelerek, sıkıntıda olduğunu, bunun için kendisine yardımcı olmasını istedi ve çok yalvardı. Bu kimse, bir kadınla evlenmek istiyordu. O kadın ise bunu kabul etmiyordu. Gelen kimsenin derdini dinleyen Şüveymî, ona ıssız bir odayı göstererek; “Buraya gir. Kapıyı kapat. Devamlı olarak o kadının ismini söyle!” buyurdu. Orada bulunanlar, ilk bakışta bir mana veremediler ise de, onun sözlerinde mutlaka hikmet bulunacağını düşünüp, neticeyi beklemeye başladılar...

O kimse, o kapalı odada gece-gündüz sevdiği kadının ismini tekrar etmeye devam ederken, bir müddet geçtikten sonra bir ara kapı vuruldu. O kimse bu işin neticesinin ne olacağını hiç bilmiyordu. Kapıya kulak verdiğinde, kendisi için odaya girdiği kadın şöyle diyordu:

“Ben filan kadınım. Senin için geldim. Kapıyı aç!” Adam bu kadının önceki hâlini, bir de şimdiki hâlini düşündü. Birden kalbi değişti. “Madem ki iş böyledir. Madem ki sevdiğine. İsmini çok anmakla kavuşuluyor. O hâlde ben niye başka şeyler ile meşgûl oluyorum. Rabbimin ismini zikretmekle meşgûl olur, O’na ulaşmayı tercih ederim” diye düşündü. Kadını geri gönderip, kendisi Allahü teâlânın ismini zikretmekle meşgûl olmaya başladı... Böyle beş gün devam ettikten sonra kalb gözü açıldı ve evliyâlık yolunda ilerlemeye başladı...

Bu hâli görenler, Muhammed Şüveymî’nin o kimseyi, o ıssız odaya koymasının hikmetini böylece anlamış oldular.

.

İnsanlar ne kadar gaflet içindeler

Ali bin Humeyd hazretleri Mısır’da yaşamış olan evliyânın büyüklerindendir. Mısır’da, Kûs kasabasında doğdu. 613 (m. 1216)’da Kınâ şehrinde vefât etti. İsmâil Menfelûtî şöyle anlattı:

Bir gün hocam Ali bin Humeyd hazretleri ile beraber Nil Nehri sahilinde bulunuyorduk. Hocam abdest alıyordu. Birden bir feryâd işittik. Bir kargaşalık meydana geldi. Sebebini sorduk. Timsahın, kıyıda durmakta olan bir adamı yakalayıp, nehrin içine doğru götürdüğünü söylediler. Baktık, timsah yakaladığı kimse ile beraber, kıyıdan uzaklaşıyordu. Hocam, timsaha “Dur!” buyurdu. Timsah olduğu yerde kaldı. Sonra hocam; “Bismillâhirrahmânirrahîm” diyerek, nehrin üzerinde yürüdü. Timsahın yanına vardı. “O adamı bırak!” dedi. Timsah adamı bıraktı. Sonra timsahın üzerine elini koydu ve “Öl!” dedi. Timsah o anda öldü. Sonra o adama “Haydi, kıyıya git” buyurdu. Adam, “Bu kabarık dalgalar arasında kıyıya nasıl giderim?” dedi. Hocam ise; “Sen kıyıya doğru git! Hiçbir şey olmaz. Nil de sana bir şey yapamaz. Çünkü bu yol senin için kurtuluş yoludur” dedi ve kendisi de beraber, yer üzerinde yürüyorlar gibi, nehrin üzerinde yürüyerek sahile geldiler. Orada bulunan herkes hocamın bu kerâmetini gördüler.

Büyük hadîs âlimlerinden Abdülazîm-i Münzirî hazretleri diyor ki: “Ali bin Humeyd ile 606 (m. 1209) yılında Kınâ şehrinde karşılaştım. Onun bereketli sohbetinde bulunanların hâllerinin değiştiğini, bunun açıkça belli olduğunu gördüm. Talebe yetiştirmekte pek mahir idi. Kendisinden birçok kimse istifâde etti. Allahü teâlâ, onun vâsıtası ile birçok kimseye hidâyet, kurtuluş nasip etti.”

Sohbetlerinde buyurdu ki: “Bir kimseden bir uygunsuzluk meydana gelirse, ya yediği lokmanın ihtiyâtsız oluşundan veya niyetinin düzgün olmamasındandır.”

“İnsanlar üç kısımdır: İçleri dışlarından daha güzel olan evliyâ, içleri ve dışları bir olan âlimler ve içleri dışlarından daha bozuk olan kötü kimseler ki, bu üçüncü kısımda bulunanlar, kendi kendilerine insaf ve merhamet etmezler de, başkalarından insaf ve merhamet beklerler.”

“Birisine dünyalık bir menfaat için muhabbet besleyen, ne kadar bayağı ve basit bir kimsedir.”

“Şu insanlar ne kadar gâfil oluyor. Dişlerini, Allahü teâlânın nimetlerini yemekle; dillerini, O’nun beğenmediği sözleri söylemekle yıpratıyorlar da, mutlaka şükretmeleri gerektiğini düşünmüyorlar.”

.

Bu odalar kime âittir ey Allah'ın Resûlü?

Ebû Hatim Râzî hazretleri hadîs âlimlerindendir. 195 (m. 810)’da İran’da Rey şehrinde doğdu. 277 (m. 890)’da Bağdâd’da vefât etti. Yüzbin hadîs-i şerîfi, rivâyet edenleri ile birlikte ezberlemiş olup, hadîs ilminde hafızdır, İmâm-ı Buhârî ve İmâm-ı Müslim’in akranlarındandır. Onun bildirdiği hadîs-i şerîflerde buyuruldu ki;

Ubâde bin Sâmit’in (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki:

“Kim güzel bir abdest alır, sonra namaza kalkar, namazını güzel kılar, rükû ve secdelerini tamam yaparsa, namaz sevinir ve nurlu olur. Melekler, o namazı göğe çıkarır. O namaz, namazı kılmış olana, iyi duâ eder ve 'Sen beni kusurlu olmaktan koruduğun gibi, Allahü teâlâ da seni muhafaza etsin' der. Namaz güzel kılınmazsa, siyah olur. Melekler o namazdan iğrenir. Göğe götürmezler. O namaz kılmış olana, fenâ duâ eder. 'Sen beni zayi eylediğin, kötü hâle soktuğun gibi, Allahü teâlâ da seni zayi eylesin' der. Semâ kapıları ona açılmaz. Sonra eski bir elbisenin dürüldüğü gibi dürülür, sahibinin yüzüne çarpılır.”

Âişe vâlidemizin (radıyallahü anhâ) bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Farz namazlar, Allahü teâlânın indinde öyle tartılır öyle ölçülür ki, kim onda noksanlık yaparsa, yaptığı noksanlığa göre hesaba çekilir.”

Enes bin Mâlik’in (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Muhammed’in nefsi yed-i kudretinde bulunan Allahü teâlâya yemîn ederim ki, eğer siz benim gördüğümü görseydiniz. Az güler çok ağlardınız.” Eshâb-ı Kirâm dediler ki: “Yâ Resûlallah! Siz ne gördünüz?” Resûlullah efendimiz, “Cenneti ve Cehennemi gördüm” buyurup, onları namaza teşvik buyurdu. Kendilerine imâm olduğu zaman, rükû’ ve secdeleri kendisinden önce yapmalarını, namazdan kendisinden önce ayrılmalarını menetti. “Ben sizi, ön tarafımda olduğunuz zaman gördüğüm gibi, arka tarafımda olduğunuz zaman da görürüm” buyurdu.

Hazreti Ali’nin (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Cennette birtakım odalar vardır ki, dışları içlerinden, içleri dışlarından görülür.” Bu sırada birisi kalkıp, “Ey Allahın Resûlü! Bu odalar kime âittir?” diye sordu. Resûlullah efendimiz, “Bu odalar, tatlı ve hoş konuşan, yemek yediren, oruca devam eden, geceleyin insanlar uyurken kalkıp Allah için namaz kılan kimseler içindir” buyurdu.

.

Namaz, Allahü teâlâya münâcaat hâlidir

Ebû Ca’fer Murabba hazretleri hadîs ve târih âlimlerindendir. Hadîs-i şerîf ilminde hafız idi. Yani yüz bin hadîs-i şerîfi râvileriyle birlikte ezbere biliyordu. 266 (m. 899)’da vefât etti. Onun bildirdiği hadîs-i şerîflerde buyuruldu ki:

Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) şöyle rivâyet etti:

Resûlullah Efendimize (sallallahü aleyhi ve sellem) birisi geldi. “Ey Allahın Resûlü! Hangi namaz daha faziletlidir?” diye sordu. Resûlullah; “Gece kılınan namaz” buyurdular. “Ramazandan sonra hangi oruç daha faziletlidir?” diye sordu. “Muharrem dediğiniz, Allahü teâlânın ayındaki oruç” buyurdular.

İbn-i Abbâs (radıyallahü anhüma) şöyle anlattı:

Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Allahü teâlâ şöyle buyuruyor: Şüphesiz ben, sâdece, benim azametime tevâzu edenin, mahlûkâtıma karşı te’âzüm etmeyenin (onlara karşı kibirlenmeyenin, büyüklenmiyenin) benim rızâmı kazanmak için nefsini şehvetlerinden alıkoyanın, gündüzünü benim zikrime ayıranın hep beni hatırlayanın, bana isyanda ısrar etmeyenin, açı doyuranın, çıplağı giydirenin, küçüğüne merhamet edenin, garip olanı barındıranın namazını kabul ederim. Bu sebeple, yüzünün nûru, güneşin nûrunun parlaması gibi olan kimse bana duâ ederse, duâsını kabul ederim. Benden isterse veririm. Benim ismim ile yemîn ederse, yemînini yerine getiririm. Cahillikte ona yumuşaklık, karanlıklarında ona bir nûr veririm. Onu meleklerim ile korurum. Onun benim yanımdaki durumu, Cennetler içerisinde Firdevs’in durumu gibidir. Onun (Firdevs’in) meyveleri yok olmaz. Onun elbiseleri değişmez.”

Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) şöyle anlattı: Resûlullah Efendimiz buyurdu ki: “Namazlar günahlara keffarettir.”

Abdullah İbni Abbâs’ın (radıyallahü anhüma) bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah Efendimiz buyurdu ki: “Kişinin namaza tembel olarak kalkması uygun değildir. Bilakis, namaza büyük bir rağbetle (arzu ve iştiyâkla) ve pek sevinçli olarak kalkması gerekir. Çünkü o, Allahü teâlâya münâcaat hâlindedir. Allahü teâlâ onu bağışlar. Duâ ettiği zaman duâsına rağbet eder.”

Resûlullah Efendimiz böyle buyurduktan sonra, namaz kılmakta tembellik gösterenler hakkında; “Onlar namaza kalktıkları zaman, istemeye istemeye kalkarlar. İnsanlara gösteriş yaparlar. Allahü teâlâyı pek az hatıra getirir, anarlar.” (Nisâ-142) meâlindeki âyet-i kerîmeyi okudu.

.

Âlimlerin huzurunda edepli olmalıdır

Ebû Bekir Şeybânî hazretleri kırâat ve ferâiz âlimidir. 439 (m. 1047)’de Irak’ta Selh’de doğdu. 527 (m. 1133)’de Bağdad’da vefât etti. İlim öğrenmek hakkında şunları buyurdu:

İlim öğrenecek kişi; yumuşak huylu, ağır başlı ve edep sahibi olmalıdır. Kur’ân-ı kerîmi okumalı, Allahü teâlâyı unutmamalıdır. Kendine, sık sık nimetler içinde olduğunu hatırlatmalı, “Elhamdülillah” dedirtmelidir. Her zaman, eli, ayağı, gözü, kulağı ve dili haramdan korumalı, şeytanın şerrinden Allahü teâlâya sığınmalıdır. Konuşacak ve görüşecek arkadaşlarını iyi seçmeli, bunlar, kendisine zarar verecek, günaha sokacak kişiler olmamalıdır.

Allahü teâlânın râzı olmadığı şeylerle meşgûl olmaktan kaçınmalı ve çok korkmalıdır. Şeytan, kötü, çirkin ve beğenilmeyen şeyleri çok kerre süsler, göze güzel gösterir ve nefsi onunla meşgûl ettirir. Her zaman “Yâ Rabbî! Beni râzı olmadığın faydasız şeyleri öğrenmek ve yapmaktan koru, faydalı ilim nasîb et” diyerek, Allahü teâlâya yalvarmalıdır.

Allahü teâlânın emir ve yasaklarına, Resûlünün sünnetine ve bu yolun âlimlerinin izinden ayrılmamak için sözlerine çok dikkat etmelidir. Zira emek boşa gider. Ömür, râzı olunmayan işlerle geçirilmişse yazık olur. Emîr ve yasaklar iyi gözetilmeli, ne buyuruldu ise ona uygun yapmalıdır. İlim sahibi edepli olur. Kendisini ilgilendirmeyen şeylerden konuşmaz.

İlim sahiplerinin yanında dikkat edilecek husûslar:

Âlimlerin huzurunda edepli olmalıdır. Yüksek sesle konuşmamalı, sorulacak şeyi edeple sormalı, sükût üzere olmalı, kendilerinden öğrendiği ilim için teşekkür etmelidir. Eğer, ilim sahibi zât herhangi bir sebeple kızarsa, ona karşı gelmemelidir. Ondan özür dilemelidir. İlim sahibi, öğrendiği ilim sebebiyle tevâzu üzere olur. Zira bu hâliyle herkesin sevgi ve muhabbetini kazanır. İlim sahibi şereflidir. İlmi ve edebi, kendisini şerefli yapmıştır.

İlim sahibi, ilmi ehline öğretir. Dünyânın aşağı şeylerini istemez. Paraya-pula tamah etmez. Yumuşaklıkla ilmini insanlara aktarır. Onların dünyâ ve âhıret saadetine kavuşmalarına çalışır.

İlim sahibi kişi sabırlıdır. Öğretirken anlaşılmayan yerleri, yumuşaklıkla tekrar eder, hiç kızmaz. Edepli hâliyle huzûruna gelenleri terbiye eder, güzel ahlâkı anlatır. Önce kendisine, doğru îmân sahibi olmayı öğretir. Böylelikle huzûruna gelen ilim âşıkları, Allahü teâlânın râzı olduğu doğru imânı öğrenirler.

.

Tasavvuf, Allah'a yakınlık demektir

Fethullah Evdehî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. Hindistan'da Delhi’de yaşadı. Şeyh Sadreddîn Hakîm'in talebesi oldu. Onun yanında ve hizmetinde bulunup, tasavvuf yolunda ilerledi ve Çeştiyye icazeti alarak talebe yetiştirdi. İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin babası Abdülehad hazretlerinin hocası olan Abdülkuddûs bin Abdullah da, Fethullah Evdehî hazretlerinin talebesidir. Onyedinci miladi (onuncu hicri) asrın başlarında vefât etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:

"Altı çeşit tövbe vardır:

1) Kalp ile tövbe: Kalben bütün kötü arzularını frenler ve önler. Kıskançlığı ve nefsin diğer arzularını öldürür. Kul ile Allahü teâlâ arasındaki perdelerin kalkmasına yardım eder.

2) Dil ile tövbe: Kötü sözler söylemekten dili alıkoymak ve onu devamlı Allahü teâlâyı zikre ve Kur'ân-ı kerîm okumaya alıştırmak demektir. Muhabbet yolunda sâdece diline hâkim olabilen ve onu zikirde kullananlar muvaffak olurlar. Tek başına kalp ile tövbe, Allahü teâlâya kavuşmak için yeterli değildir. Kulaklar, gözler eller ve nefs kalbin kölesidirler. Bu yüzden bunlar, dil ile yapılan tövbe ile kontrol edilebilirler.

3) Göz ile tövbe: Harama bakmamak ve başkalarının kusurlarını görmemektir.

4) Kulak ile tövbe: Sûfîlerin kulağı, Allahü teâlânın zikrinden başka bir şey duymamalıdır.

5) Ayak ile tövbe: Ayakları haramlardan ve kötülüklere gitmekten korumaktır.

6) Nefs ile tövbe: Nefsin arzularını frenleyerek yapılan tövbedir... Bu tövbelerin dışında; tövbe-i hâl, tövbe-i mâzi ve tövbe-i müstakbel olmak üzere üç tövbe daha vardır.

Tövbe-i hâl: Yeni işlediği günahlara tövbe etmek ve ileride işlememeye yemin etmektir.

Tövbe-i mâzi: Geçmişte yapmış olduğu günahlar için tövbe etmektir.

Tövbe-i müstakbel: Gelecekte hiç günah işlememek için Allahü teâlâya yalvarmaktır."
"Tasavvuf, bir insanın mânevî ve dînî hayâtının ve işlerinin bir nizâma bağlanmasıdır. Allahü teâlanın velî kulu, dünyâ ile ilgisi kesik olmasına karşılık, dünyâ işlerine tepeden bakmaz ve bu işler hakkında kötü konuşmaz. Yâni dünyâ için ne sevgisi ne de nefreti vardır. Tasavvuf, Allahü teâlâ ile yakın dostluk demektir. Sûfînin, kalbinde hiçbir kir ve kötülük olmaz. Sûfîler, mutlak suskunluk içindedirler ve ilâhî nûrun etkisi altında şaşkın bir vaziyettedirler. Sûfî ne kadar çok üzüntü, acı ve yalnızlık çekerse, Allahü teâlâya o kadar yaklaşır."

.

Fakîr borçluları sıkıştırma

Ebûsaidzâde Feyzullah Efendi 62. Osmanlı Şeyhülislâmıdır. 1040 (m. 1631)’de Üsküdar’da doğdu. Babası Şeyhülislâm Ebûsaid Mehmed Efendi'dir. Medrese tahsilinden sonra yirmi yaşında iken müderrislik, sonra da şeyhülislâmlık makamına getirildi. 1110 (m. 1698)’de vefat etti. Buyurdu ki:

İhsânın en büyüğü, en kıymetlisi, fakîrlere veresiye vermektir. Parası, malı olmayanın borcunu uzatmak, zâten vâciptir. Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” buyurdu ki: (Kıyâmette bir kimseyi hesâba çekerler ki, çok günâh işlemiş, hiç iyilik yapmamış. Sen dünyâda hiç iyilik yapmadın mı? derler. Hayır, yalnız çırağıma derdim ki, 'Fakîr olan borçluları sıkıştırma! Ne zaman ellerine geçerse, o zamân vermelerini söyle. İstediklerini yine ver. Boş çevirme!' Allahü teâlâ buyuracak ki: "Ey kulum! Bugün sen fakîr, muhtâçsın! Sen dünyâda benim kullarıma acıdığın gibi, bugün biz de sana acırız." Onu affeder.)

Hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: (Bir Müslümâna, Allah rızâsı için ödünç veren kimseye, her gün için sadaka sevâbı verilir. Fakîrden, alacağını çabuk istemeyene, her gün için malın hepsini sadaka vermiş gibi sevap verilir.)

Büyüklerimizden öyle kimseler vardı ki, borcun getirilmesini arzû etmezdi. Her gün, o malı sadaka vermiş gibi sevap kazanmayı tercîh ederlerdi. Bir hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: (Sadaka verilen her dirhem için on sevap, ödünç verilen her dirhem için ise onsekiz sevap vardır. Çünkü borç, ihtiyâcı olana verilir. Sadaka belki, ihtiyâcı olmayanın eline düşebilir.)

Fakîrlere veresiye verip, parası olmayandan, istememeyi niyet etmelidir. Borçlusu ölünce helâl etmelidir. Büyüklerimizden bazısının dükkânında iki defter vardı. Birisine bilinmeyen isimler yazardı ki, hepsi fakîr idi. Bazı borçlar karşısında isim de yazılı değildi. Böylece kendisi ölürse, kimse fakîrlerden bir şey isteyemezdi. Fakat böyle tüccârlar da, en iyi sayılmazdı. En iyi olanlar, fakîrler için, hiç defter tutmayanlardı. Bunlar, fakîr bir şey getirirse alır, getirmeyenlerden bir şey istemezlerdi. İşte, din büyükleri, böyle ticâret yapardı.

Alışveriş ettiği kimse pişmân olursa (İkâle etmek), yanî yapılan satışı geri çevirmelidir. Çünkü, Resûlullah buyurdu ki: (Bir kimse [karşısındaki pişmân olunca] malı geri alırsa, Allahü teâlâ, onun günâhlarını affeder.) Yapılan satışı geri çevirmek vâcip değildir. Fakat çok sevaptır ve ihsân etmektir.

.

Anaya-babaya güzellikle muâmele edin

Evliyazade İsmaıl Hakkı Efendi Nakşibendî şeyhlerinden olup Kütahyalıdır. 1282 (m. 1865)’de Kayseri'de vefat etti. (Miftahü'l-Tefasir) ismindeki tefsir kitabında şöyle nakleder:

Allahü teâlânın katında hangi amelin daha sevgili olduğu sorulunca, Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem); “Vaktinde kılınan namaz” buyurdu. “Sonra hangisidir?” diye sorulunca da; “Ana-babaya iyilik etmektir” buyurdu. Allahü teâlâ, İsrâ sûresinin 23. âyet-i kerîmesine meâlen; “Anaya ve babaya güzellikle muâmele edin. Onlardan biri veya ikisi senin yanında ihtiyârlık hâline ulaşırsa, sakın onlara 'Öf' bile deme, onları azarlama, yüksek sesle hitâb edip onlara bağırma, ikisine de iyi ve yumuşak söyle” ve Ankebût sûresi sekizinci âyet-i kerîmede meâlen; “Biz, insana, ana ve babasına iyilik yapmasını tavsiye ettik. Bununla beraber, hakkında bilgi sahibi olmadığın bir şeyi bana ortak koşman için sana emrederlerse, artık onlara (bu husûsta) itaat etme. Dönüşünüz ancak banadır. Vakt-i cezada size yaptığınızı (amellerinizin karşılığını) haber vereceğim” buyurdu.

Allahü teâlâ, Ra’d sûresi 21. âyet-i kerîmede meâlen; “Ve onlar ki Allahü teâlânın gözetilmesini emrettiği hakları gözetirler. (Akrabalık bağını kırmazlar, müminlere dostluk gösterir, birlik olurlar, kul haklarını gözetirler, Allahü teâlânın bütün kitap ve peygamberlerine îmân ederler.) Rablerinden korkarlar (nehyedilen şeylerden sakınırlar ve) fenâ hesaptan korkarlar” buyurdu.

Allahü teâlâ, Âl-i İmrân sûresinin 196. âyet-i kerîmesinde meâlen; “Allah yolunda şehîd olanları ölü sanmayınız! Onlar diridirler!” buyurdu.

Allahü teâlâ, Bekâra sûresi 121. âyet-i kerîmede meâlen; “Kendilerine kitap verdiğimiz kimseler, o kitabı, hak olduğunu bilerek okurlar. İşte onlar, tahrif yapmaksızın kitaplarına îmân edenlerdir. Her kim de kitabı inkâr eder ve değiştirirse, onlar dinlerinde ziyan edenlerdir” ve İsrâ sûresinin 45. âyet-i kerîmesinde meâlen; “Sen Kur’ân-ı kerîmi okuduğun zaman, biz, seninle âhirete inanmayanların arasına görünmez bir perde çekeriz.” (Böylece seni göremezler ve sana bir zarar yapamazlar) buyurdu.

Aynı sûrenin 82. âyet-i kerîmesinde meâlen; “Biz Kur’ân-ı kerîmde öyle âyet-i kerîmeler indirmekteyiz ki, müminler için şifâ ve rahmettir (ki, dinlerine kuvvet ve menfâat verir). Zâlimlerin de ancak sapıklığını arttırır” buyuruldu.

.

Namazı ilk vaktinde kılmanın fazileti

Osman ibn-i Semmâk el-Bağdâdî hazretleri hadis âlimidir. 260 (m. 873)’de doğdu. Bağdat'ta yaşadı. Devrinin büyük âlimlerinden hadis ve kıraat öğrendi. Dârekutnî, Hâkim Nîşâpûrî gibi âlimler onun talebesi oldular. 344'te (m. 955) Bağdat'ta vefat etti. Şu hadis-i şerifleri rivayet eder:

Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Kim yatsı namazını cemâatle kılarsa, sanki gecenin yarısını ibâdetle geçirmiş gibi olur. Kim de sabah namazını cemâatle kılarsa, bütün geceyi ibâdetle geçirmiş olur.”

Resûlullaha amellerin hangisinin daha faziletli olduğu sorulunca; “İlk vaktinde kılınan namazdır” buyurdu.

“Kur’ân’ın yollarını misvak ile temizleyiniz.”

“Ağız misvâklanmış olarak kılınan iki rekat, misvâklanmadan kılınan yetmiş rekatten daha üstündür.”

“Doğru olunuz. Biliniz ki, amellerinizin en hayırlısı namazdır. Elbette namaza sadece mümin olanlar devam eder.”

“Bir kimse, güzelce abdest aldıktan sonra üç defa (Eşhedü en lâ ilahe illallahü vahdehü lâ şerîkeleh ve eşhedü enne Muhammeden abdühü ve Resûlühü) derse, Allahü teâlâ onun için Cennetin sekiz kapısını açar, o kimse istediğinden Cennete girer.”

“Müezzin; (Allahüekber, Allahüekber) dediği zaman, sizden biriniz; (Allahüekber, Allahüekber) der, sonra müezzin; (Eşhedü enlâ ilahe illallah) dediği vakit, o da; (Eşhedü enlâ ilahe illallah) derse sonra müezzin; (Eşhedü enne Muhammeden Resûlullah) dediği vakit, o da; (Eşhedü enne Muhammeden Resûlullah) der, müezzin; (Hayye ales-salâh) dediği vakit, o da; (La havle velâ kuvvete illâ billah) der, sonra müezzin; (Hayye alel-felâh) dediği vakit, o da; (La havle velâ kuvvete illâ billah) derse, sonra (Allahüekber, Allahüekber) dediğinde, o da; (Allahüekber, Allahüekber) derse, sonra müezzin; (La ilahe illallah) dediği vakit, o da bütün kalbiyle; (La ilahe illallah) derse, Cennete girer.”

“Namazı ilk vaktinde kılmanın, namazı son vaktinde kılmaya üstünlüğü, âhiretin dünyâya üstünlüğü gibidir.”

“Namazın ilk vakti Allahü teâlânın rızâsı, son vakti ise affıdır.”

“Cemâatle kılınan namaz, yalnız kılınan namazdan yirmiyedi derece daha üstündür.”

“Münâfıklara en ağır gelen namaz, yatsı ve sabah namazıdır.”

“Benim bu mescidimde kılınan namaz, başka mescidde kılınan bin namazdan daha faziletlidir. Mescid-i haram bundan müstesnadır. Mescid-i haramda kılınan bir namaz, bunda (benim mescidimde) kılınan yüz namazdan daha faziletlidir.”

.

Yedi adet Mushaf yazıldı ve vilâyetlere gönderildi

Abdülazîz İbnü't-Tahhan hazretleri kıraat âlimidir. 498'de (m. 1104) Endülüs’te (İspanya) İşbîliye'de (Sevilla) doğdu. Burada devrinin meşhur âlimlerinden kıraat ilmi tahsil edip Kurtuba'da (Cordoba) bir müddet kıraat okuttuktan sonra Fas’a, Mekke'ye, Bağdat'a, Şam’a, nihayet Halep'e gitti. 559 (m. 1164)’de orada vefat etti. Buyurdu ki:

Kur'ân-ı kerim, yirmiüç senede, parça parça nâzil oldukça, Onu müminler hemen ezberliyorlardı. Ancak Yemâme muhârebesinde, Kur'ân-ı kerimin hepsini ezberlemiş 70 hâfız şehit olunca, (Kur'ân-ı kerimi ezberden bilenler azalıyor) diye, telâş eden Ömer, o zamanki halîfe Ebûbekr’e (radıyallahü anhüma) başvurarak, Kur'ân-ı kerimin toplanıp yazılmasını tavsiye ve ricâ etti. Bunun üzerine, Hazret-i Ebûbekr, Zeyd bin Sâbit’e (radıyallahü anh) Kur'ân-ı kerim sûrelerinin ayrı ayrı kâğıtlara yazılmasını emretti. Kur'ân-ı kerim Kureyş lehçesi dâhil yedi lehçe üzerine vahyedilmişti. Hattâ bâzen herhangi bir Kur'ân-ı kerim kelimesini iyi telaffuz edemeyenlere, aynı manada başka bir kelime kullanmasına da müsaade olunuyordu.

Meselâ, Abdullah ibni Mes'ûd (radıyallahü anh) (Taâmül-esîm) kelimesini mütemâdiyen (Tâmmülyetîm) diye okuyan bir köylüye, (Sen bu kelimeyi telaffuz edemiyorsan, bunun yerine aynı manada olan (Taâmülfâcir) kelimesini kullan!) demişti. Fakat Kur'ân-ı kerimin böyle muhtelif lehçelerle okunması, aynı manada da olsa, başka kelimeler kullanılması, Müslümanlar arasında münâkaşalara, hangi lehçenin daha iyi olduğu hakkında ihtilâfa sebep oldu. Bunun üzerine, o zamanki halîfe Osman (radıyallahü anh), yine Zeyd bin Sâbit reîsliği altında bir heyet toplayarak, Kur'ân-ı kerimin yalnız Kureyş lehçesi üzerine yeniden yazılmasını ve tertip edilmesini emretti. Sûreler, hep Kureyş lehcesi ile yazılmış sayfalardan seçildi.

Bu Mushaftan yedi adet yazılarak vilâyetlere gönderildi. Bu sûretle, Resûlullahın vefât edeceği sene, Cebrâîl aleyhisselâm ile iki defa okumuş oldukları Kur'ân-ı kerim yazıldı. Buna uymayan nüshaları imhâ edildi. Bugün bütün İslâm memleketlerinde mevcut olan Kur'ân-ı kerimlerin tertîbi ve şekli (Mushaf-ı Osmanî)ye tam uygundur. O zamandan beri bir tek harfi değişmemiştir. Eshâb-ı kirâmın icmâ ettiği bu Mushaf sahihdir. Bundan başkasını okumak haramdır.

.

Sen kırk senedir namaz kılmamışsın

Muhibbüddîn Muhammed el-Halebî hazretleri Hanefî fıkıh âlimidir. 749'da (m. 1348) Halep'te doğdu. Türk asıllıdır. Burada medrese tahsilinden sonra müderrislik yaptı. Sonra Halep başkadılığına getirildi. 815 (m.1412)’de orada vefat etti. Buyurdu ki:

Namazda huş’u ve hud’u, bütün azâların hareketsiz kalıp tevâzu hâlinde bulunması ve kalbin de Allahü teâlâdan korku üzere olması demektir. Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Kalbin hazır olmadığı namaza Allahü teâlâ bakmaz.”

İbrâhîm (aleyhisselâm) namaz kıldığı zaman, kalbinin hışırtısı iki mil uzaktan duyulurdu. Hazreti Ali (radıyallahü anh) namaz için kalktığı zaman, vücudunu bir titreme alır, yüzünün rengi değişirdi ve “Yedi kat göklere ve yere arz edilen ve onların taşıyamadıkları emanetin zamanı geldi” derdi.

Süfyân-ı Sevrî de, “Namazı huşû ile kılmayanın, namazı doğru olmaz” derdi... Bunun için namazda tumâninete ve ta’dil-i erkana dikkat etmelidir. Peygamberimiz “En büyük hırsız, kendi namazından çalan kimsedir” buyurdu. Ya Resûlallah! Bir kimse, kendi namazından nasıl çalar?” diye sordular. “Namazın rüku’unu ve secdelerini tam yapmamakla” buyurdu.

Bir defa da buyurdu ki: “Rükû’da ve secdelerde, belini yerine yerleştirip biraz durmayan kimsenin namazını, Allahü teâlâ kabûl etmez.”

Peygamberimiz bir kimseyi namaz kılarken, rükû’unu ve secdelerini tam yapmadığını görüp, “Sen namazlarını böyle kıldığın için, Muhammed’in (aleyhisselatü vesselâm) dîninden başka bir dinde olarak ölmekten korkmuyor musun?” buyurdu.

Yine buyurdu ki: “Sizlerden biriniz, namaz kılarken, rükû’dan sonra tamam kalkıp, dik durmadıkça ve ayakta, her uzuv yerine yerleşip durmadıkça namazı tamam olmaz.”

Bir kere de buyurdu ki: “İki secde arasında dik oturmadıkça, namazınız tamam olmaz.”

Bir gün Peygamberimiz birini namaz kılarken, rükû’dan kalkınca dikilip durmadığını ve iki secde arasında oturmadığını görüp, buyurdu ki: “Eğer namazlarını böyle kılarak ölürsen, kıyâmet günü sana, benim ümmetimden demezler.”

Bir kere de buyurdu ki: “Altmış sene, bütün namazlarını kılıp da, hiçbir namazı kabul olmayan kimse, rükû’ ve secdelerini tamam yapmayan kimsedir.”

Zeyd ibni Veheb, birini namaz kılarken rükû’ ve secdelerini tamam yapmadığını gördü. Yanına çağırıp, “Ne kadar zamandır böyle namaz kılıyorsun?” dedi. “Kırk sene” deyince, “Sen kırk senedir namaz kılmamışsın. Ölürsen, Muhammed Resûlullahın dini (yani İslâmiyet) üzere ölmezsin” dedi.

.

Kur’ân-ı kerime Mushaf demek

Ebû Ca'fer Kelâî hazretleri kıraat âlîmidir. 650 (1252)’de Endülüs’te (İspanya) Mâleka'ya (Malaga) bağlı Belleş'te (Velez) doğdu. Endülüs’teki kıraat alimlerinden kırâat-i seb'a tahsil etti ve icazet aldı. 728'de (m. 1328) Belleş'te vefat etti. Buyurdu ki:

Kur'ân, lügatte, okumak, okunmuş gibi mânâlara gelirse de, ıstılahta yani terim olarak, (Allah'ın sözü) demektir. Mushaf, Allah’ın sözlerinin yazıldığı kitabın adıdır. Bunun için, büyük Kur'ân, küçük Kur'ân, eski Kur'ân, yeni Kur'ân dememeli. Yani Allah’ın sözlerinin büyüğü, küçüğü, eskisi ve yenisi olmaz. Ama Mushaf, kitap olduğu için yenisi eskisi, küçüğü büyüğü olur.

Kur'ân-ı kerim, Allah'ın sözüdür ve mahlûk değildir, fakat Mushaf, kâğıt olarak mahlûktur. Mahlûk, yaratılmış demektir. Mushaf, Allah'ın sözlerinin yazıldığı kitap olduğu için, Mushaf yerine Kur'ân-ı kerim dense de caizdir. Zarf söylenir içindeki anlaşılır. Ama yine de bilenlerin Mushaf demesi daha iyi olur. Mushaf, Kur'ân-ı kerimin kâğıtlara yazılarak kitap hâline gelmiş şeklidir, mahluktur, yani yaratılmıştır. Kur’ân ise, Allah'ın sözüdür, mahluk değildir. Ama âdet olmuştur, Mushaf’a, Kur’an denmektedir. (Bunun içinde Kur’ân var yani Allah'ın sözü var) demektir. Çok zaman zarf söylenir, mazruf anlaşılır. Mazruf, zarfın içindeki demektir. Kur'ân-ı kerimde, (Zalim köylüler) için, (Zalim köy), (Köy halkına sor!) yerine, (Köye sor!) denmiştir. Bunun gibi, (Vatan sevgisi imandandır) hadis-i şerifinden kasıt da, taş, toprak değil, vatanın içindeki Müslümanlardır. (Şeref-ül mekân bil mekîn) buyuruluyor. Yani (Bir yerin şerefi içindekiyle ölçülür) demektir. İçindeki iyi ise orası iyidir, kötü ise orası kötüdür. Bir vatanda Müslümanlar varsa orası kıymetlidir. Orayı sevmek imandan olur.

Camiyi sevmek de imandandır. (Allah tektir, teki sever) hadis-i şerifi de böyledir. (Teki sever) demek (Teke riayet eden Müslümanı sever) demektir. Müslüman olmayanı, teke riayet etse de sevmez.

Âyetler ve hadisler veciz olduğu gibi, genelde atasözleri, deyimler de veciz olur. Mesela, (Zaman sana uymazsa sen zamana uy!) sözü de böyledir. Zamanın kendisine değil, (O zamandaki insanların faydalı işlerine, o zamanın tekniğine uy!) demektir. Bir sözü, söyleyenin maksadına göre anlamak gerekir. Maksadını düşünmeden, (Bu doğru değil) demek yanlıştır. Mushaf demek daha uygunsa da, Kur’ân-ı kerim demek de caizdir.

.

O altını, ailenin ihtiyâcına sarf et

Ziyâüddîn Muhammed el-Kureşî hazretleri Şafiî fıkıh âlimidir. Hayatı hakkında fazla bir bilgi yoktur. 729 (m. 1329)’de Kahire’de vefat etti. Me’âlimü’l-kurbe adlı eseri meşhurdur. Bu kitabında şöyle buyuruyor:

Cenâb-ı Hak, Mü’minûn sûresinde, müminleri medhederken meâlen; “Verdiğimiz rızıklardan sadaka verirler” diye de tarîf ediyor. Âyet-i kerîmede (rızıklardan) kelimesi, “Rızıkların bazısını, bir kısmını” demek olup, “Sadaka verirken, haram olan isrâftan sakının!” demektir. Bütün âlimlere göre, buradaki sadaka, malı hayra, dînimizin gösterdiği yola sarf etmektir. Allahü teâlâ, En’âm sûresi yüzkırkbirinci âyetinde meâlen; “Ekini hasâd ettiğiniz zaman, fakirlerin hakkını verin ve isrâf etmeyin. Allahü teâlâ, isrâf edenleri elbette sevmez” buyuruyor. Bu da; “Sadaka verirken isrâf etmeyin” demektir. Çünkü, Sabit bin Kays (radıyallahü anh), bir günde beşyüz ağacın hurmalarını toplayıp hepsini sadaka vererek evi için hurma bırakmayınca, bu âyet-i kerîme inmişti. Yâni; “Hepsini vermeyiniz” buyuruldu.

Abdürrezzâk, Abdülmelik İbn-i Cüreyc’den haber veriyor ki: Mu’âz bin Cebel’in (radıyallahü anh) bir hurma ağacı vardı. Hurmalarını toplayıp hepsini sadaka verdi. Kendine bir şey kalmadı. Hemen “Fakat, isrâf etmeyin” meâlindeki âyet-i kerîme geldi.

İsrâ sûresi, yirmidokuzuncu âyetinde meâlen; “Ey Habibim! Malını, kendine kalmayacak şekilde dağıtma!” buyuruldu. Câbir ve Abdullah İbni Mes’ûd (radıyallahü anh) buyuruyorlar ki: “Bir oğlan, Resûlullah efendimize (sallallahü aleyhi ve sellem) gelip, bazı lüzumlu şeyleri saydı ve annem beni sana gönderip bunları istedi, dedi. Bugün bende bunların hiçbiri yok buyurulunca, gömleğini bana ver dedi. Hemen, mübârek arkasından gömleğini çıkarıp çocuğa verdi ve evinde gömleksiz kaldı... Bilâl-i Habeşî ezan okuyunca, cemâat her zaman olduğu gibi Resûlullahı beklediler. Gelmeyince merak ettiler. Birkaçı evine bakıp, gömleksiz olduğundan gelemediğini anladı. O zaman, bu âyet-i kerîme geldi.

Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) haber veriyor ki: Resûlullah efendimize biri gelip; “Bir altınım var ne yapayım?” dedi. “Bununla kendi ihtiyâçlarını al” buyurdu. “Bir altınım daha var” dedi. “Onunla da çocuğuna lâzım olanları al” buyurdu. “Bir daha var” dedi. “Onu da, ailenin ihtiyâçlarına sarf et” buyurdu. “Bir altın daha var” dedi. “Hizmetçinin ihtiyâçlarına kullan” buyurdu. “Bir daha var” deyince; “Onu kullanacağın yeri sen daha iyi bilirsin” buyurdu.

.

Mu'tezile, Cebriyye ve Ehl-i sünnet fırkası

Ahmed ibn-i Zübeyr es-Sekafî hazretleri tefsir, hadis ve fıkıh âlimidir. 627'de (m. 1230) Endülüs’te (İspanya) Ceyyân'da (Jean) doğdu. Şehrin düşman işgaline uğraması üzerine Mâleka'ya (Malaga) göç etti. Burada ve Gırnata'da (Granada) pek çok âlimden istifade etti. 708'de (m. 1308) Gırnata'da vefat etti. Bu mübarek zat buyurdu ki:

İnsanların yaptığı işlerde, irâdelerinin tesîrini bildirmek bakımından, başlıca üç yol vardır: (Mu'tezile) fırkası, (Cebriyye) fırkası, (Ehl-i sünnet) fırkası. Mu'tezile mezhebine göre, Allahü teâlâ insanlara kudret ve irâde vermiştir. İnsanlar bütün işlerini kendileri yaratır. (Kul, fiilinin hâlıkıdır) derler.

Cebriyye fırkasından olanlar, insanda irâde ve ihtiyâr, yâni seçmek ve dilemek yoktur, her işini Hak teâlâ yapar dediler. Cebriyye fırkasının yanlış yolda olduğu, âyet-i kerimelerden açıkça anlaşılmaktadır. Ahkâf sûresinin ondördüncü âyetinde meâlen, (Yapmış oldukları iyiliklerin karşılığını görürler) buyuruldu. Kehf sûresinin yirmidokuzuncu âyetinde meâlen, (İsteyen inanır, isteyen inanmaz. Biz, zâlimler [yâni inanmayanlar] için ateş hazırladık) buyuruldu. Nahl sûresinin otuzüçüncü âyetinde meâlen, (Allahü teâlâ onlara zulmetmedi. Onlar [küfrederek ve günah işleyerek] kendilerine zulmettiler) buyuruldu.

İnsanlarda ihtiyâr etmek, seçmek kuvveti bulunmasaydı, Allahü teâlâ bu âyet-i kerimede, (Onlar, kendilerine zulmeyledi) demezdi. Hâlbuki, Allahü teâlâ, emirleri ve yasakları yapabilecek kadar insanlara ihtiyâr ve kuvvet vermiştir. İnsanlarda dilemek, istemek yoktur derken, her diledikleri kötülüğü yapıyorlar.

Tûr sûresinin yedinci âyetinde meâlen, (Allahü teâlânın azâb yapacağı gün elbette gelecektir. Onu kimse önleyemez) buyuruldu.

Cebriyye fırkası, insanlarda ihtiyâr yoktur dediği için ve Mu'tezile fırkası ise kaza ve kadere inanmadıkları için, doğru yoldan saptılar. İkisinin arasında kalan doğru yolu bulmak, (Ehl-i sünnet) âlimlerine nasip oldu.

En'âm sûresi yüzkırksekizinci âyetinde meâlen, (Müşrikler diyeceklerdir ki, eğer Allahü teâlâ dilese idi, biz ve babalarımız müşrik olmazdık, kendiliğimizden bir şeyi haram etmezdik) buyuruldu. Bu âyet-i kerimede bildirildiği gibi, kâfirler ve müşrikler, Allah bizim küfür ve şirk yapmamızı dilemiş diyorlar. Allahü teâlâ, onların bu sözlerini, bahânelerini kabul etmeyecektir. Böyle sözleri, câhil ve ahmak olduklarını göstermektedir.

.

İslâmiyette niyetin büyük önemi vardır

Bahâüddîn Muhammed Sâgânî hazretleri tefsir ve Hanefî fıkıh âlimidir. 789 (m. 1387)’de Mekke'de doğdu. İlk tahsilinden sonra Kahire ve Kudüs’te fıkıh, tefsir, hadis, kelâm, kıraat ve belagat ilimleri tahsil etti. İbn-i Hacer Askalânî'den icazet aldı. Mekke kadılığına tayin edildi. 854 (m. 1450)’de Mekke'de vefat etti. Buyurdu ki:

İslâmiyette ibâdet yapmak için, niyetin büyük önemi vardır. Yapılan her işin İslâmiyete uygun olup olmadığı, niyet ile anlaşılır. İslâmiyette niyet o kadar mühimdir ki, İslâmiyetin emrettiği bir şey, dünya menfaati için yapılınca sahih ve makbûl olmuyor. Dünya işi sayılıyor. Herhangi bir dünya işi de, âhıret menfaati için yapılınca, ibâdet hâlini alıyor. Mümin, zevcesinin ağzına götürdüğü lokmada bile sevap kazanıyor. Bu hadis-i şerifi göz önüne alarak, düşüncesini temizleyen ve niyetini düzelten bir kimse, yemekte, içmekte ve her türlü dünya işlerinde âhıret faydasını gözeterek, sevap kazanmak fırsatını elden kaçırmaz. İnsanlar bütün işlerinde, hattâ ibâdetlerinde, dünya menfaati, maddî kazanç aramaya alıştırılırsa, menfaatperestlik, egoistlik hâsıl olur. Hâlbuki İslâmiyet, nefslerin böyle kötü isteklerini yatıştırmağı, maddîcilikten fedakârlık etmeği, menfaati hakîr görmeği, ahlâkın ve ruhun temizlenmesini, yükselmesini istemektedir. İslâmiyete uymanın, ibâdet etmenin, dünya menfaatleri üzerine kurulmayacağı, akıl sahipleri için pek meydanda olan bir hakîkattir. Böyle olduğunu aşağıdaki âyet-i kerimeler de, ayrıca göstermektedir:

Şûrâ sûresinin yirminci âyet-i kerimesinde meâlen, (Âhıreti kazanmak için çalışanların kazançlarını arttırırız. Dünya menfaati için çalışanlara da, ondan veririz. Fakat, âhırette bunların eline bir şey geçmeyecektir) buyuruldu.

İsrâ sûresinin onsekizinci ve ondokuzuncu âyet-i kerimelerinde meâlen, (Menfaatleri ve lezzetleri çabuk geçen, tükenen dünyayı isteyenlerden, dilediğimize, istediğimizi veririz. Âhıret menfaatleri için çalışan müminlerin mükâfâtları boldur) buyuruldu.

Hûd sûresinin onaltıncı âyetinde meâlen, (Dünyada yaşamayı ve eğlenmeyi isteyenlerin çalışmalarının karşılığını bol bol veririz. Bir şeyi esirgemeyiz. Bunlara âhırette yalnız Cehennem ateşi verilecektir. Emekleri âhırette boşa gider. Yalnız dünya için yaptıkları işlerine, âhırette bir karşılık hâsıl olmaz) buyuruldu.

.

Allahü teâlâya yakınlık, lezzettir

Abdullah el-Baltacî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. 658 (m. 1260) senesinden sonra vefât etti. Ebü’l-Feth el-Vâsıtî’nin ileri gelen talebelerindendir. Buyurdu ki:

“Allahü teâlâya yakınlık, lezzettir. O’ndan ayrılmak, O’na karşı yabancılık, ölümdür.”

“Kalp, birçok tarafa yönelebilir. Onu hangi tarafa yönlendirirsen, başka her tarafa kapanır. Bir kimse hem dünyâya ve hem de âhirete yönelemez. Bunlardan biri diğerine mâni olur.”

“Yaratılmış olan bir şeye, şehvet arzusu ile bakan kimse, o şeyden ibret alamaz ve o şeyden faydalanamaz.”

“Benim makamım ubûdiyyettir (Allahü teâlâya teveccüh ve ikbâl, yani O’na yönelmektir.) İçim ve dışım O’nun ilmi ile doldu. Her tarafım O’nun nûru ile aydınlandı.”

“Mukarreb odur ki, kendisine kalb-i selîm (küfür, dalâlet, günahlar ve sâir âfetlerden sâlim, ihlâs ile dolu olan kalp) verilen kimsedir. Öyle ki, Allahü teâlâdan başka her şeyden kurtulmuştur. O kalp, Allahü teâlânın rızâsından başka bir şey bulunmayan bir kaptır, İşte bu ve bunun gibi güzel hasletlere sâhip olan zâta mukarreb denir.”

“İnsanlarla birlikte bulunmakta güzel ahlâk, onlarla iyi geçinmektir. Âlimler ile beraber olmakta güzel ahlâk, onlara ihtiyâcı olduğunu bilmek ve onları edebe uygun olarak dinlemekle olur. Marifet ehli ile bulunmakta güzel ahlâk, sükûn üzere, ümitli ve sabırlı olarak beklemekle olur. Yüksek evliyâ ile beraber olmakta güzel ahlâk, kırıklık hâlinde bulunmakla olur.”

“Allahü teâlâ, vicdanlardaki gizli sırlara, insanın her nefeste ve her hâldeki hâline muttalidir, hepsini bilir. Hangi kalbi kendisine yönelmiş görürse, onu felâketlerden, sıkıntılardan sapıklıklardan ve fitnelerden muhafaza eder.”

“Kim dünyâyı (insanı Allahü teâlâdan uzaklaştıran şeyleri) istemekle meşgul olursa, Allahü teâlâ onu zillete müptelâ kılar.”

“Kalbinde, kendisini kötülükten koruyan bir kuvvet bulunmayan kimse, harap olmuştur.”

“Normal insanların bozulmasının alâmeti, âmirlerinin kendilerine zulmetmesiyle meydana çıkar. Büyük zâtların, ileri gelen âlimlerin bozulmasının alâmeti de, dinde çeşitli karışıklıkların ve fitnelerin ortaya çıkmasıdır.”

“Nefsini tanıyan kimse, insanların övmelerine aldırmaz.”

“Sâlihlerin hizmetinde bulunan kimse yükselir. Allahü teâlânın, kendisini, sâlihlere hürmet etmekten mahrûm ettiği kimse, insanlardan gelen sıkıntılara müptelâ olur.”

.

Hakîkî Müslüman sır saklayıcıdır

Cennetî Mehmed Efendi Celvetî tarikatı şeyhlerinin büyüklerinden olup İstanbul'da Tophanelidir. Aziz Mahmud Hüdayi Efendi'den sonra onun makamına geçenlerin üçüncüsüdür. 1075 (m. 1664)’de vefat etti. "Tecelliyat" ismindeki risalesinde şöyle buyuruyor:

İyi bir Müslüman dünyâ malı için arkadaşlarına kırılmaz. Kimseden bir şey istemez. Kanâat sahibidir. Allahü teâlânın verdiği nimetlere dâima hamd eder. Kalbinin kırık olduğu zamanlarda, Müslüman kardeşlerine duâ eder, onlar için af ve afiyet temennisinde bulunur. Cimrilikten sakınır, Allah için vermekten zevk alır. Kendisi için bâki olan, cebinde sakladığı değil, Allah için vermiş olduğudur. Müslümanların huzûrunu, kendi huzûruna tercih eder. Onların verdiği zahmetlere sabırla karşı koyar. Kimseye karşı kibirlenmez, böbürlenmez ve kimseyi hor görmez.

Fütüvvet sahibi hakîkî bir Müslüman, yarım iş yapmaz. Başladığı işi bitirir. Anne ve babasına öf bile demez. Onların günah olmayan emirlerini yapar. Çocuklarına iyi bir terbiye verir, dinini öğretir. Şefkatlidir. Ailesi ile iyi geçinir, onu iyi idâre eder. Haram olmayan isteklerini, gücü yettiği kadar yerine getirir. Akrabalarını ziyâret eder, uzak olanlara gidemezse, mektûpla gönüllerini alır. Onlara iyilik etmekten geri kalmaz. Herkese karşı güler yüzlüdür. Kalb kırmanın Kâbe’yi yıkmaktan daha büyük günah olduğunu bilir. Zenginlere, zenginliğinden dolayı hürmet etmez. Her Müslümana karşı tevâzu sahibidir. Âlimlerin buyurduğu gibi hareket eder. Evliyâlık hâllerini inkâr etmez. Bid’at sahiplerinden, insanların Allahü teâlâya ulaşmasına engel olan kimselerden, arslandan kaçar gibi sakınırlar.

Fütüvvet sahibi olan iyi bir Müslüman, kimseyi özür dilemeye mecbûr etmez. Sır saklayıcıdır, ihânet etmez. Hased etmekten sakınır.

Ebû Bekr el-Varrâk hazretleri, “Eskiden fütüvvet sahipleri, arkadaşlarını över, kendilerinden bahsetmezler, hattâ kötülerlerdi. Rahatlığı dostlarına, zahmeti kendilerine seçerlerdi. Şimdi ise, herkes kendilerini övüp, dostlarını kötülüyor. Zahmeti kardeşine, rahatı kendilerine seçiyorlar” buyuruyor. Yahyâ bin Muâz hazretleri de; “Üç huy vardır ki, kişinin amelini ve ahlâkını düzeltir: 1. Zengin olanlara düşman gözüyle bakmayıp, nasihat verici olmak. 2. Fakirlere karşı kibirli olmayıp, tevâzu üzere olmak. 3. Hanımlara karşı kaba davranmayıp, şefkat ile muâmele etmektir” buyurdular.

.

Kurtuluş yollarını fıkıh ilmi gösterir

Kemâlüddîn İbnü'z-Zemlikani hazretleri Şafiî fıkıh âlimidir. 667 (m. 1268)’de Şam’da doğdu. Burada devrinin büyük âlimlerinde Şafii fıkhı tahsil etti. Çeşitli medreselerde müderrislikten sonra Halep Kâdılkudâtlığına tayin edildi. Daha sonra Kahire'ye gitmek için yola çıktı.727 (m. 1327)’te yolda, Bilbîs'te vefat etti. Buyurdu ki:

Fıkıh bilgisini öğrenmelidir. Çünkü fıkıh ilmi; insanları iyilik ve takvâya en güzel ulaştıran, adâlette en doğru yolu gösteren ilimdir. Fıkıh ilmi, insanlara kurtuluş yollarını gösterir ve insanları bütün güçlüklerden kurtarır. Çünkü Allahü teâlâdan korkan bir fakîh, şeytana karşı bin âbidden daha güçlüdür. Fıkıh ilmi, dünyâ ve âhiret saadeti ile ilgili ilimlerin inceliklerini bilmektir. İlim, ancak amel etmek içindir. İlim ile amel etmek, âhiret saadeti için dünyâ ile ilgili işleri terk edip gönülden çıkarmaktır.

İlim öğrenmek isteyen kişi, tahsile başladığı zaman niyet etmesi lâzımdır. Zira niyet, bütün her şeyi yaparken esastır. Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) bir hadîs-i şerîfte; “Ameller niyetlere göredir. Herkesin niyet ettiği ne ise, eline geçecek olan odur. Kimin hicreti Allah ve Resûlü için ise, onun hicreti Allah ve Resûlü içindir. Kimin de hicreti dünyâ menfaati veya evleneceği kadın ise, onun hicreti de onlar içindir” buyuruyor.

Yine diğer bir hadîs-i şerîfte, Resûl-i ekrem; “Çok işler vardır ki, dünyâya âit işler olarak görünür. Fakat güzel niyet ile bunlar âhiret işlerinden olurlar. Çok işler de vardır ki, âhirete âit işler olarak görünür. Fakat niyetteki kötülük sebebiyle bunlar dünyâ işlerinden olurlar” buyurdu.

Talebe, ilim tahsili ile, Allahü teâlânın verdiği akıl nimetine, beden sıhhati nimetine karşı şükretmeye niyet etmelidir. Talebe ilim öğrenirken; ilminden dolayı insanların kendisine yönelmelerini ve değer vermelerini, mevkî sahibi olmayı düşünmemelidir. Talebe, ilmi, büyük bir gayret sarf ederek öğrenmelidir. Öğrendiği bilgileri sâdece fâni ve değeri az olan dünyâ gayeleri için kullanmamalıdır. Bir şâir şöyle diyor:

“Dünyâ hayâtı azdan daha azdır. Ona âşık olan, alçakların alçağıdır. O sihriyle bir topluluğu sağır ve kör eder. Böylece ona değer verenler delîlsiz şaşırıp ortada kalırlar.”

.

Temiz erkekler temiz kadınlara yakışır

Sadrüddîn Muhammed İbnü'l-Vekil hazretleri Şafiî fıkıh âlimidir. 665 (m. 1267)’de Mısır’da Dimyat'ta doğdu. Ailesi, onun doğumundan sonra Şam'a göç etti. İbnü'l-Vekîl burada büyük âlimlerden fıkıh ilmi tahsil ettikten sonra çeşitli medreselerde, sonra Kahire’ye giderek Nâsıriyye Medresesi'nde fıkıh dersleri verdi. 716 (m. 1317)’de Kahire'de vefat etti. Buyurdu ki:

Sevgili Peygamberimizin mübârek soylarının temiz olduğuna delâlet eden âyet-i kerîmeler çoktur. Bunlardan birkaçının meali şöyledir:

Tevbe sûresi 28. âyetinde meâlen; “Ey îmân edenler! Müşrikler ancak necistirler. Artık bu yıllardan sonra Mescid-i Haram’a yaklaşmasınlar” buyurup, müşriklerin manevî pislik ile pis oldukları için, Mescid-i Haram’a yaklaşmalarını menetti. Oraya girmelerini ayak basmalarını yasakladı.

Yine Hac sûresi 30. âyet-i kerîmesinde meâlen; “O hâlde pis putlardan kaçının, yalan sözden sakının” buyurdu. Evsânı (putları), ricsin (pisliğin) aynısı saydı. Evsâna (putlara) yaklaşmaktan menetti.

Nûr sûresi 26. âyet-i kerîmesinde meâlen; “Kötü kadınlar kötü erkeklere, kötü erkekler kötü kadınlara, temiz kadınlar ise temiz erkeklere, temiz erkekler de temiz kadınlara yakışır” buyuruldu. İşte, Allahü teâlâ müşriklerin necis olduklarını bildirdi. Mescid-i Haram’a yaklaşmalarını menetti. Evsânın (putların), ricsin (pisliğin) aynısı olup, necis olduklarını bildirdi Onlara yaklaşmayı menetti.

Hâl böyle olunca, alîm ve hakîm olan, her şeyi lâyık olduğu mevkiine koyan Allahü teâlâ, âlemlere rahmet olarak yarattığı Habîbinin mübârek ve temiz rûhu şerîfini, necis (pis) olarak bildirdiği müşriklerin sulblerine ve rahimlerine hiç koyar mı? Habîbinin aslını, necis (pis) olarak bildirdiği müşriklerden yapar mı? Resûlullah (aleyhisselâm) Efendimiz; mübârek, latîf ve temiz rûhu şerîflerinin, takdis ve tenvir âleminden olmayan bir şey ile kirlenmiş olmaktan tenzih ederiz. Hâlbuki Allahü teâlâ temiz kadınları, temiz erkeklere, temiz erkekleri de temiz kadınlara tahsis eyledi.

Âl-i İmrân sûresi 68. âyet-i kerîmesinde meâlen; “Gerçekten İbrâhim’e insanların en lâyıkı, herhâlde (zamanında) ona tâbi olanlarla şu peygamber ve (şu) îmân edenlerdir. Allah, o îmân edenlerin yardımcısıdır” buyuruldu.

Yine Âl-i İmrân sûresi 95. âyetinde meâlen; “De ki; Allah, (sözün) doğru(sunu) söylemiştir. O hâlde İslama yönelerek İbrâhim’in dînine uyun. O, Allah’a ortak koşanlardan değildi” buyuruldu.

.

O gün, kâfirler için çok sıkıntılıdır

Tâcüddîn ibnü’l-Vecîh hazretleri kıraat âlimidir. 671 (m. 1272)’de Irak’ta Vâsıt’ta doğdu. Burada meşhur âlimlerden istifade ettikten sonra Kahire"ye gitti; orada büyük kıraat âlimlerinin derslerine devam etti. Sonra Bağdad’a giderek talebe yetiştirdi. 740'ta (m. 1340) Bağdat'ta vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:

Kur'ân-ı kerimin Allahü teâlânın kelâmı olduğundan şüphesi olanlar için, Müddessir sûresi nâzil oldu. Bu sûrenin 1-10. âyetlerinde meâlen, (Ey örtüye bürünen Muhammed! Kalk da [kâfirleri Allahü teâlânın azâbı ile] korkut! Rabbini tekbîr et, tâzîm et! Giydiklerini temiz tut! Haram edeceğim şeylerden sakın! Yaptığın iyiliği çok görerek başa kakma! Rabbin için sabret! Sûra üfürüldüğü zaman, kâfirlere çok sıkıntılı bir gündür. Onlara kolaylık yoktur... ) buyurulmuştur.

24. âyetten başlayarak meâlen, (Kur'ân için, bu sihirdir, bu ancak bir insan sözüdür dedi. İşte bunu söyleyeni, şiddetli bir ateş içine, Cehenneme atacağım. Şiddetli ateşin ne olduğunu sen ne bilirsin? O [içine girenleri] ne çıkartır, ne de azaptan vazgeçer. İnsanın derisini karartır, yakar. Orada 19 [azap yapan melek] vardır. Ateşte olanlara azap yapmak için, meleklerden başkasını memur etmedik. Ehl-i kitap [Yahudi ve Hıristiyanlar bu sayıyı, kendi kitaplarında bildirilene uygun görerek Muhammed aleyhisselâmın nübüvvetine ve] Kur'âna inanırlar. Müminlerin de îmanı artar. Ehl-i kitap ve müminler, [bu adedde] şüphe etmesinler. Kalpleri hasta olanlar ve kâfirler ise, Allah bunu [19 adedini] bildirmekle ne yapmak ister derler. Bunun gibi, Allah dilediğini [kötüleri] doğru yoldan saptırır ve dilediğini [iyileri] de, doğru yola kavuşturur. Rabbimin [Cehennem ehlini azâblandırmak için yarattığı] meleklerin adedini, ancak kendisi bilir [Bu ondokuz melek, diğer meleklerin reîsleridir]) buyuruldu.

Necm sûresinin 3 ve 4. âyetlerinde meâlen, (Muhammed, kendi arzusu ile konuşmaz. [Çünkü O, tevhîdi ilân ve şirki yok etmek ve şeriatı yaymak ile emrolunmuştur.] Onun [din işlerinde] konuşması ancak vahydir) buyurulmuştur.

Kehf sûresinin 110. âyetinde meâlen, (Onlara de ki, ben de ancak sizin gibi bir insanım. Ama, bana Rabbimin tek bir ilah olduğu vahiy olunmuştur. [Zâtında benzeri, sıfatlarında şerîki, ortağı yoktur. ] Rabbine kavuşmak isteyen bir kimse, amel-i sâlih, faydalı iş işlesin ve Rabbine ibâdet etmekte hiç şerîk [ortak] koşmasın) buyurmuştur.

.

İlim, kendisiyle amel edilince değerlidir

Cihangirli Hasan Burhaneddin Efendi, İstanbul evliyasındandır. Halveti şeyhi Ramazan Mahfi hazretlerinin müridlerinden olup Harput köylerinden Parcıh'tandır. İstanbul’a gelerek Cihangir’de halkı irşad etti. 1074 (m. 1663)’de orada vefat etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:

“Velîlerin üç alâmeti vardır: Yüksekte iken kendisinden aşağı olanlara alçak gönüllü olurlar, güçleri yeterken dünyâya itibar etmezler, kuvvetli iken insaflı olurlar.”

“Kendisini dinleyen cemâat içinde zenginler var iken, muhtaç olan fakirlerin varlığı bir vaize ayıp olarak yeter.”

“Dînini öğrenmek isteyen için en faydalı olan şey, dînini yaşayan sâlih Müslümanlarla sohbet etmek, onların ahlâkına ve yaptıklarına uymak, Allahü teâlânın sevgili kullarının mübârek kabirlerini ziyâret etmek ve muhtaç olanlara yardım etmektir.”

“Bir insanın fütüvvet sahibi ve cömert görünmesi, kendisi bu vasıflara sahip olmadığı müddetçe ikiyüzlülüktür.”

“Fütüvvet, halkta olan eksik ve kusurları hoş görüp, kendi kusurlarını görerek onlar için tövbe etmek, iyi kötü herkese şefkatle muâmele etmektir. Fütüvvetin olgunluğu da, halk için Hakk'ın yanında mahcûb olacağı şeyi yapmamaktır.”

“Allahü teâlâya karşı gerçek kulluk, Resûlüne (sallallahü aleyhi ve sellem) tam uymakla ispat edilir. Bu da, ahde vefa, O’nun emirlerine uygun hareket, mevcut olana rıza, kayıp olana sabretmektir.”

“Uğrunda bir şey terk edilen, terk edilenden daha kıymetli olmalıdır.”

“Seni, herhangi bir şey diğer bir şeyden alıkoymasın, ya da alıkoyan daha üstün olsun. Değeri eşit olmasında hüküm, kalbe gelene göre verilir.”

“Asıl korku, aşk hâlindeki korkudur. Elindekini kaçırma veya istediğine kavuşamama korkusu değildir.”

“Sadece ilim öğrenmek için evinden çıkan kimse, öğrendiği ilimden faydalanamaz. Öğrendikleri ile amel etmek isteyerek ilim öğrenen kimse, az ilmin de faydalarını görür.”

“İlim, kendisiyle amel edilince değerlidir. Amel de, ihlâs ile olunca kıymetlenir. İhlâs ise, bir işi Allah rızası için yapmak olup, Allahü teâlânın anlayış ihsân etmesine sebep olur.”

“Tasavvuf ile meşgul olmak, sahibinden cimrilik huyunu alıp götürür. Hadîs-i şerîfleri yazıp okumak da, insanı cahil bırakmaz.”

.

Allah'tan ancak ilim sahipleri korkar

Alâüddîn Türkmânî Mardînî hazretleri tefsir âlimidir. 683'te (m. 1284) Mardin’de doğdu. Türkmen asıllıdır. Küçük yaşta iken ailesi Kahire'ye göç ettiği için orada yaşadı. Devrinin meşhur âlimlerinden ilim tahsil etti. Mısır Hanefî Kâdılkudâtlığı (Şeyhülislam) görevinde bulundu. 750'de (m. 1349) vefat etti. Buyurdu ki:

Allahü teala Kur’ân-ı Keriminde, ilim sahiplerini methetmekte ve ilmi onlardan öğrenmeyi teşvik buyurmaktadır. Bunu haber veren âyet-i kerimeler şunlardır: Nahl sûresinin kırküçüncü âyet-i kerimesinin meâl-i şerifi: (Bilmiyor iseniz, bilenlerden sorunuz!)

Enbiyâ sûresi, yedinci âyet-i kerimesinde meâlen, (Bilmediklerinizi, zikir sahiplerinden sorunuz!) buyuruldu.

Zikir, ilim demektir. Bu âyet-i kerime, bilmeyenlerin, âlimleri bulup onlardan sorup, öğrenmelerini emretmektedir. Âl-i İmrân sûresinin yedinci âyetinde meâlen, (Müteşâbih âyetlerin mânalarını ancak ilim sahipleri anlar) ve onsekizinci âyetinde meâlen, (Allahü teâlânın var ve bir olduğunu, ilim sahipleri anlar ve bildirirler) ve Kasas sûresinin seksenbirinci âyetinde meâlen, (İlm sahipleri, onlara, size yazıklar olsun! Îman edip, amel-i sâlih işleyenlere Allahü teâlânın vereceği sevaplar, dünya nîmetlerinden daha iyidir dediler) ve Rum sûresinin ellialtıncı âyetinde meâlen, (İlim ve îman sahipleri, dünyada iken inkâr ettiğiniz kıyâmet günü, işte bu gündür diyeceklerdir) ve İsrâ sûresinin yüzsekizinci âyetinde meâlen, (İlim sahipleri, Kur'ân-ı kerimi işitince secde ederler ve sahibimizde hiçbir kusur yoktur. O, verdiği sözden dönmez derler) ve Hac sûresi 54. âyetinde meâlen, (İlim sahipleri, Kur'ân-ı kerimin Allah kelâmı olduğunu anlar) ve Ankebût sûresinin ellinci âyetinde meâlen, (Kur'ân-ı kerim, ilim sahiplerinin kalblerinde yerleşmiştir) ve Sebe' sûresinin altıncı âyetinde meâlen, (İlim sahipleri, Kur'an-ı kerimin Allah kelâmı olduğunu ve Allahü teâlânın rızasına kavuşturduğunu bilirler)ve Mücâdele sûresinin onbirinci âyetinde meâlen, (İlm sahiplerine Cennette yüksek dereceler verilecektir) ve Fâtır sûresinin yirmiyedinci âyetinde meâlen, (Allahü teâlâdan ancak ilim sahipleri korkar) ve Hucurât sûresinin ondördüncü âyetinde meâlen, (En kıymetliniz, Allahü teâlâdan çok korkanınızdır) buyurulmuştur.

.

Bidat ehli, İslam âlimini beğenmez

Muhammed İbnü't-Tallâ hazretleri Mâliki fıkıh âlimidir. 404 (m. 1014)’de Endülüs’te (İspanya) Kurtuba'da (Cordoba) doğdu. Burada büyük âlimlerden ilim tahsil ettikten sonra Kurtuba Ulucami'de imamlık yaptı. Bidatlere şiddetle karşı çıkması, ayrıca takvası ile de dikkat çeken İbnü't-Tallâ 497 (m. 1104)’de vefat etti. Buyurdu ki:

Bidat, sonradan çıkarılan şey demektir. Bunlar ya âdette olur veya ibadette olur. Âdette bidat, sevap beklenilmeden, dünya menfaati için yapılan şeylerdir. Âdette bidat, bir ibadeti bozmazsa veya dinin yasak ettiği bir şey değilse günah olmaz. Âdette olan bidat, ceket, pardesü giymek, çay ve kahve içmek gibi dinin yasak etmediği bir şey ise, günah değildir. Peygamber efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) papaz ayakkabısı ve Rum cübbesi giydiği hadis-i şerifle bildirildi.

Fen ve fen bilgileri dinde bidat değildir. Fenni buluşlara sahip çıkmak, dinimizin emridir. (İlim Çin’de de olsa alın! Fen ve sanat, müminin kaybettiği malıdır. Nerede bulursa alsın) hadis-i şerifleri, kâfirlere uymayı değil, fenni onlarda bile olsa, arayıp bulmayı emrediyor.

İbadette bidat, Resulullahın ve dört halifesi zamanında bulunmayıp da, dinimizde, sonradan meydana çıkarılan, uydurulan inanışlara, sözlere, işlere, şekillere ve âdetlere denir. İbadetlere bidat karıştırmak büyük günahtır. Bidati sünnet diye işlemek haramdır. Bunların hepsini din diye, ibadet diye uydurmak veya dinin önem verdiği şeyleri dinden ayrıdır, din buna karışmaz demek bidattir.

Bid'atlerin bazıları küfür, bazıları büyük günahtır. Hadis-i şerifte, (Her bidat sapıklıktır) buyuruldu. Bidat çıkaran, dinde noksanlık görüp bazı hükümleri değiştirmeye, yeni hükümler koymaya çalışır. Sahih hadisleri uydurma zanneder, İslam âlimlerini beğenmez. Bidat ehli kibirlidir. Bidatin de hırsızlık, katillik, içki içmek gibi haramlardan daha büyük olmasının sebebi budur. Günah işleyen kimse, Allah’ın emrine isyan etmiş olur, büyük günah işler. Fakat bidat çıkaran kimse, Allah’ın, Resulünün ve Resulullahın vârisleri olan âlimlerin bildirdiği hükümleri beğenmeyip yeni hükümler koymaya, bizzat dinin sahibi olmaya çalışıyor. Yani Allah adına, Resulü adına hareket ediyor, hatta onları beğenmeyip kendi görüşünü din gibi ortaya koymaya çalışıyor. Bu bakımdan bidat ehli, hırsızdan, eşkıyadan, katilden daha büyük günah işliyor.

.

Muradına ermek için herkese hizmet et!

Edirneli Cemaleddin Efendi, Halveti tarikatının Uşşakiye kolunun ileri gelen şeyhlerinden biridir. Edirne'de sülûkünü tamamladıktan sonra İstanbul'da Eğrikapı dışında Savaklardaki dergâhta insanları irşad etti. 1164 (m. 1750)’de vefat etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:

“Bir kimse, ömrünün tamamından sadece bir gününü, fütüvvet sahibi olan Allah dostlarından birine hizmet etmekle geçirse, bu hizmetinin bereketine ve feyzine kavuşur. Bütün ömrünü, böyle olan kimselere hizmet ederek geçiren kimsenin hâli nasıl olur? Varın bir mukayese edin!”

“Allahü teâlânın rızâsına kavuşmak için, O’nun beğendiği şeylerden başkasını vesîle yapmayan kimselere müjdeler olsun! Çünkü, O’na kavuşmak için, O’nun râzı olduğu şeylerden başka bir vesîle yoktur.”

“Dünyalık arzularına kavuşmak için dünyayı terk etmek, dünyâ sevgisinin alametlerindendir.”

“İnsanlara hizmet ederken, aralarında fark gözetmekten sakının! Çünkü, kendisine hizmet etmek için fark gözetilecek olanlar, geçip gitmişlerdir. Şimdi öyle birisini bulmak çok zordur. Muradına kavuşmak istiyorsan ve maksadının da elinden kaçıp gitmemesini arzu ediyorsan, herkese hizmet et!”

“Allahü teâlâ, kendisinin bilinip tanınmasına yarayan marifetlerden bir miktarını her kuluna vermiştir. Ayrıca her kuluna ihsân etmiş olduğu marifetin karşılığı kadar da, dert ve sıkıntı vermektedir. Nimet olarak bahsedilen bu marifet, sıkıntılara tahammül etmesinde ona yardımcı olur.”

“İlim, insana Allah korkusunu kazandırır. İlim sahibi olan kimsenin başkalarından korkusu gidip, kalbinde yalnız Allah sevgisinde hâsıl olan bir bağlılık duygusu ile, huzûr ve sükûna kavuşur. Bu hâller ise, herkesin ilimdeki derecesine göredir.”

“Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem), her zaman Allahü teâlâdan ümmetini istemiş, onlar için Allaha yalvarıp yakardığı kadar, kimse için yalvarmamıştır. Çünkü O, âlemlere rahmet olarak gönderilmişti. Ümmetine şefkat ve merhameti çoktu. Ümmetinden birinin günah işleyerek, Allahü teâlânın gazâbına uğrayabileceğini düşünerek çok üzülürdü. Nitekim cenab-ı Hak, Tevbe sûresi 128. âyetinde (Size, içinizden öyle bir Peygamber geldi ki, zahmet çekmeniz onu incitir ve üzer. Size çok düşkündür, müminlere çok merhametlidir. Onlara hep hayır diler) buyurmaktadır.”

.

Müslüman, sevdiğini Allah için sever

Ebü'l-Fazl İbnü'ş-Şıhne hazretleri Hanefî fıkıh âlimidir. 804 (m. 1402)’de Halep'te doğdu. Halep, Şam ve Kahire'de, devrinin büyük âlimlerinden ilim tahsil etti ve İbn-i Hacer Askalânî’den icazet aldı. Çeşitli medreselerde müderrislik, Kahire'de Hanefî başkadılığı, nihayet Kudüs'te Şeyhûniyye Hankahı şeyhliğine getirildi. 890'da (m. 1485) orada vefat etti. Buyurdu ki:

Fütüvvet sahibi iyi bir Müslüman, Allahü teâlânın dostlarını sever, düşmanlarını sevmez. Sevdiğini Allah için sever. Doğruluktan hiçbir zaman ayrılmaz. Dostlarının sevincine katılır, onlara karşı asık suratlı durmaz. Çünkü sevgili Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) “Allahü teâlâ, dostlarının yüzüne karşı somurtan insana buğz eder” buyurdu.

İyi bir Müslüman, iyiliklerini görmez ve yaptığı işlerden karşılık beklemez. Tövbe etmeyi geciktirmez ve tövbesinde sebat eder. Allahü teâlânın emri olduğu için çok çalışır, hiçbir zaman rızkından endişeye düşmez. Tevekkül sahibidir. Başkalarının kendisine nasıl davranmalarını istiyorsa, insanlara da o şekilde muâmelede bulunur. Nefsi için istediğini, başkaları için de ister. Duâ ederken, duânın edeblerine uyar, kulluk vazîfelerine dört elle sarılır. Her an kendini hesaba çeker. Bu âna kadar geçen zamanının isyan ile geçtiğini düşünerek, tövbe ve istiğfara devam eder. Haramlardan sakınır, Allahü teâlâyı hiç unutmaz. Zamanlarını ibâdet ile geçirir. Nefsinin ve şeytanın hîlelelerinden sakınır, dünyâya meyletmekten, yanî dünyâyı sevmekten cenâb-ı Hakka sığınır. Allahü teâlâyı unutturan her şeyden şiddetle kaçar, bütün uzuvlarını yaratılış gayesine uygun kullanır. Her Müslümana hüsn-i zân eder.

Hakîkî bir Müslüman, devamlı nasihat eder. Emr-i bil ma’rûf ve nehyri anil münkerde bulunur. Kendi kusurlarını düşünür, merhamet sahibidir. Şehvetlerine uymaz, başolma sevdasına kapılmaz, parmakla gösterilmekten kaçınır. Allahü teâlânın emirlerini yapmakta, yasaklarından sakınmakta ve buna devam etmekte sabırlıdır. Dîni İslâma hizmet etmekten zevk duyar. Bu konuda karşısına çıkan her türlü zahmete katlanır. Başına gelen belalara sızlanmaz.

Fütüvvet sahibi iyi huylu bir Müslüman, kendisini ilgilendirmeyen şeylerle ve başkalarının ayıbını araştırmakla uğraşmaz. Dünyâya tamah etmez. Doğru sözü kabûl eder, itirazda bulunmaz. Zengin ise, fakir olanlardan ücretsiz hizmet beklemez.

.

Yunan bozguna uğradı fakat şehîdimiz çok!

Ömer Lütfi Efendi Çorum velîlerindendir. "Çerkez Şeyhi" ismiyle meşhur oldu. 1849 (H. 1266)'da Kafkasya'da doğdu. Yedi yaşında âilesi ile birlikte Trabzon'a yerleşti. Sonra Tokat'ın Batmantaş köyüne taşındılar. Tahsîlini tamamlaması için İstanbul'a gitti. Mederse tahsili sırasında Edirneli Şeyh Seyyid Muhammed Nûrî’ye talebe oldu. On bir senelik bir tahsil hayâtından sonra icâzet aldı. Önce Sivas'ın Aziziye kasabasına bağlı Kazancı köyüne ilim yaymak için gönderildi. Sonra Çorum'un Bakırboğazı köyüne, sonra da Çorum'a yerleşti. Burada çok talebe yetiştirdi. Kerametleri görüldü..

Sakarya Meydan Muhârebesinin başladığı gün, bâzı talebeleri ile sohbet ederken birdenbire ayağa kalkıp, kıbleye dönerek ezan okumaya başladı. Meclistekilerin hepsi ayağa kalkarak, şaşkın vaziyette birbirlerine bakıyorlardı. Ezanı bitiren Çerkez Şeyhi, mütebessim bir çehre ile; "Çok şükür, müjdeler olsun, Yunan kâfiri Sakarya'da bozguna uğradı, kaçıyor. Fakat çok da şehîdimiz var" buyurdu.

Talebelerinden Abbâs Efendi ticâret maksadı ile Samsun'da bulunduğu sırada gece rüyâsında Çerkez Şeyhi'ni gördü. Ona; "Acele Çorum'a dön" diyordu. Abbâs Efendi uyanmasına rağmen tekrar uyudu. Aynı rüyâ birkaç defâ tekrarlandı. Son defâ ise Çerkez Şeyhi rüyâsında elinde bir sopa ile yürüyünce hemen kalkıp, acele ile hazırlandı. Yanındakileri kaldırıp hemen yola çıktı. Çorum'a geldiğinde Abbâs Efendi yolda rastladığı birisine; "Çerkez Şeyhi vefât etti mi?" diye sordu. O da; "Hayır! Fakat ağır hasta olduğunu söylüyorlar" dedi. Abbâs Efendi derhal hocasının ziyâretine gitti. Odadan içeri girer girmez daha bir şey söylemeden; "Abbâs Efendi, bizim sopayı görmeden niçin yola çıkmayıp da, beni üzersin" diyerek tebessüm etti...

Çorum Ulucâmi'de verdiği son cumâ vâzında; "Ey cemâat! Artık ihtiyarladım. Sanırım bu son cumâmızdır. Hakkınızı helâl edin" dedi.

Vefâtından elli gün kadar önce evde çocukları ile sohbet ederken, rahatsızlandı ve sol tarafına felç geldi. Bir ara iyileştikten sonra 1924 (H.1343) senesi ramazan ayının on altıncı akşamı iftardan önce vefât etti. Vasiyeti üzerine Çelebi Hüsâmeddîn Efendi'nin yanına defnedildi. Vasiyetinde; "Beni Çelebi hazretlerinin sol yanına defnedin ve başımı bir karış aşağı koyun. Zîrâ o, Peygamber soyundan büyük bir zâttır" demiştir.

.

Onlar, melekler gibi görünmez olurlar

Ahmed bin Muhammed Nîşâbûrî hazretleri hadis ve Şafiî fıkıh âlimidir. 240'ta (m. 854) İran’da Nîşâbur'da doğdu. Nîşâbur, Mekke ve Bağdat'ta zamanın büyük âlimlerinden hadis ve fıkıh ilmi tahsil etti. Memleketine dönerek çok talebe yetiştirdi. 325'te (m. 937) vefat etti. Buyurdu ki:

Peygamberler ve evliyâ, mezarlarında, kabir hayatı denilen, bilmediğimiz bir hayat ile diridirler. Kendiliklerinden bir şey yapamazlar. Allahü teâlâ, onlara sebep olacak kadar kuvvet ve kıymet vermiştir. Onları sevdiği için, onlara, âdeti dışında olarak ikram, ihsân yapmaktadır. Onların hürmeti için, istenileni yaratır, istenilenin yaratılmasına sebep olmaları onlardan istenir.

Peygamberler, mezara konduktan sonra, rûhları bedenlerine geri verilir. Biz onları göremeyiz. Melekler gibi, görünmez olurlar. Yalnız, Allahü teâlânın kerâmet olarak ihsân ettiği seçilmiş kimseler görebilir. Sa’îd bin Müseyyib diyor ki: Fitneler sebebiyle Mescid-i Nebî’de ezan okunamaz, namaz kılınamaz olunca, Hücre-i Nebeviyye’den ezan ve ikâmet sesi işitildi. Çok kimseler, selâmlara, kabr-i saâdetten cevap verildiğini, çok zaman işitmişlerdir. Peygamberlerin mezarlarında diri oldukları söz birliği ile bildirilmiş olduğu anlaşıldı. Sahîh bir hadîs-i şerîfte;

“Bana selâm verilince, Allahü teâlâ, rûhumu geri gönderir, selâm verene cevap veririm” buyuruldu. Bu hadîs-i şerîf, yukarıda bildirilenlere uygun olmuyor denilemez. Yanî mübârek rûhunun cesed-i şerîfinden ayrıldığını, selâm verilince geri verildiğini gösteriyor denilemez. Böyle söyleyenlere karşı, âlimler çeşitli cevaplar vermişlerdirdir, bu cevapların en güzeli, Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem), cemâl-i ilâhîyi görmeye dalmıştır. Bedendeki duyguları unutmuştur. Bir Müslüman selâm verince, mübârek rûhu, bu dalgınlıktan ayrılıp, beden duygularını alır. Dünyâda böyle olanlar da az değildir. Bir dünyâ işi veya âhiret işi, aşırı düşünülürken, insan yanında konuşulanı duymaz. Cemâl-i ilâhîye dalan kimse, bir sesi işitebilir mi? Resûlullahın uykuda ve uyanık iken görülebileceği hadîs-i şerîflerden de anlaşılmaktadır. Hadîs-i şerîflerde buyuruldu ki:

“Beni rüyâda gören, uyanık iken görmüş gibidir.”

“Beni rüyâda gören doğru görmüştür. Çünkü şeytan, benim şeklime giremez.”

.

Cennet için ağlayan cennete kavuşur

Ebû Bekr Ahmed Dîneverî hazretleri hadis âlimidir. 280'de (m. 893) İran’da Dînever'de doğdu. Tahsil için gittiği Bağdat, Basra, Şam, Harran, Cizre gibi ilim merkezlerinde Nesâî, Begavî, İbn-i Ebû Dâvûd gibi hadis âlimlerinden istifade etti. Tahsilini tamamladıktan sonra Dînever'e döndü. 364'te (m. 975) vefat etti. Şu hadis-i şerifleri o mübarek zat rivayet etmiştir:

“Kim sâlih bir kul ile müsâfeha eder veya kucaklaşırsa, Allahü teâlâ ona Cenneti vâcib kılar. Kim bir âlimle müsâfeha ederse, sanki o, Arş'ın direkleri (rüknleri) ile müsâfeha yapmış gibidir. Kim onunla kucaklaşırsa, günahları af ve mağfiret olur ve hesapsız Cennete girer.”

“Allahü teâlâya ve âhiret gününe îmân eden, komşusuna eziyet etmesin.”

“Ümmetimden bir kardeşinin ihtiyâcını giderip onu sevindiren kimse, beni sevindirmiş olur. Kim beni sevindirirse, Allahü teâlâyı sevindirmiş olur. Kim Allahü teâlâyı sevindirirse, Allahü teâlâ onu Cennete koyar.”

“Bir hastanın ihtiyâcını giderinceye kadar gayret sarf eden kimsenin, günahlarını Allahü teâlâ affeder. Anasından doğduğu gibi temiz olur.”

“Kim Cennet için ağlarsa, Cennete girer. Kim dünyâ için ağlarsa, Cehenneme girer. İnsanlar onun âhiret için ağladığını sanırlar. Hâlbuki dünyâ için ağlamaktadır.”

“Allahü teâlânın kendisini nimetle bürüdüğü kimse, Allahü teâlâya çok hamd etsin. Günahı çok olan, Allahü teâlâdan af ve mağfiret istesin. Rızkında yavaşlık, gecikme olan, 'La havle ve lâ-kuvvete illâ billah'ı çok söylesin. Bir topluluğun bulunduğu eve giren kimse, onların emrettiği yere otursun. Çünkü onlar, evlerinin durumunu daha iyi bilirler. Kim bir topluluğun yanında kalırsa, onların izni olmadan oruç tutmasın.”

“Allahü teâlâyı çok zikreden kimse, nifaktan uzaktır.”

“Kim mümin kardeşine ikram ederse, Allahü teâlâ da ona ikram eder.”

“Kim güzelce abdest alır, namazını kılar, malının zekâtını verirse, Allahü teâlânın gadabına mâni olur. Dilini hapseden, iyilikte bulunan, günahı için Allahü teâlâdan af ve mağfiret dileyen, aile efradına nasihatte bulunan kimse, îmânının hakîkatlerini tamamlamış olur. Cennet kapıları ona açılır.”

“Kimin yanında bir Cemâat gelip oturursa, o onlardan izin almadan kalkmasın. Kim oturan iki kişi görürse, izin almadıkça onların yanına oturmasın. Bir kimse izin almadıkça, iki kişinin arasına oturup, aralarını ayırmasın.”

.

Talebe, gafletten uyanmak isterse

Çerkeşli Mustafa Efendi Şabaniyye tarikatının büyük şeyhlerinden bir zat olup Çankırı’nın Çerkeş ilçesindendir. Kuşadalı İbrahim Efendinin talebesinin talebesiidir. 1329 (m. 1911)’de Çerkeş’te vefat etti. Bir âlimler ve arifler silsilesi teşkil eden Çerkeşîzadeler, bu zatın evlât ve torunlarıdır. Bir sohbetinde buyurdu ki:

“Tasavvuf yoluna başlayacak olan bir talebe, gaflet uykusundan uyanmak istiyorsa, nefsinin kötü alışkanlıklarını yapmamalı ve kötü kimselerle olmamalıdır. Kendisine Allahı hatırlatacak sâlih insanlarla berâber olmalı, onların sohbetlerini ganîmet bilmelidir. Eğer nefsi, bu mevzûda kendisine itaat ediyorsa, kalbini temizlemeye, iyi huylara sahip olup, kötü huylardan vazgeçmeye çalışmalıdır...

Talebe, hocasının emirlerini yapmaya devam ederse, Allahü teâlâ da onun tövbesini kabul eder. Günahlarına pişman olup, bir daha işlememek niyetiyle, Allahü teâlâdan korkarak nasûh bir tövbe yapan talebenin kalbine, muhabbet nûrları akmaya başlar. Allahü teâlâya ve hocasına olan bu sevgi, talebeyi mücâhedeye, gayrete sürükler. İbâdette devamı sağlar. Nefsin arzularını kırar ve insandaki kötü sıfatları yok eder. Cimrilik gibi kötü sıfatlar, cömertliğe ve diğer iyi huylara dönüşür. Nitekim Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) (Allahü teâlâ, evliyâ kullarını cömertlik ve güzel huy üzerine yaratmıştır) buyurdu...

Nefsiyle mücâdeleye başlayan talebede bulunan, dedikodu ve iftira sıfatı; sâdık, doğru ve adâletli olmaya çevrilir. Çünkü Peygamber efendimiz (İnsan doğruluğu araya araya, nihâyet Allah indinde sıddîk yazılır) buyurdular...

Düşman olmak ve kin tutmak sıfatı; af, iyilik etmek ve temiz kalp sahibi olmaya dönüşür. Allahü teâlâ, Şuarâ sûresi 89. âyetinde, meâlen (Ancak Allaha hâlis ve pak bir kalp ile varan müstesna) buyurdu...

Tamah etme afatı, kanâat sahibi olmaya çevrilir. Böylece insandaki bütün kötü huylar, karşılığı olan iyi sıfatlara dönüşür...

Talebe bu şekilde iyi huylarla bezendiği zaman irâde sınırlarına ve makamlarına girer. Artık âhirete meyli artmıştır. Nitekim bir gün Peygamber efendimize gelip: “Yâ Resûlallah! Filan kimse, hem namaz kılıyor, hem de hırsızlık ediyor” diye sorduklarında, Peygamber efendimiz (Namazı, onu bundan menedecektir) buyurdu...

Hadîs-i kudsîde Allahü teâlâ buyurdu ki: (Onlar öyle kimselerdir ki, kendileriyle beraber oturanlar, şaki olmazlar.)”

.

Dervişlik, Allah'ı unutmamaktır

Muhammed bin Mü'min Âbizî hazretleri büyük velîlerdendir. Afganistan’da Âbiz köyünde doğdu. 1486 (H.892) senesinde Herat'ta vefât etti. Evliyânın büyüklerinden Sa'deddîn-i Kaşgârî hazretlerinin sohbetlerinde yetişti, yüksek olgunluklara kavuştu. O büyük zâtın talebelerinin en önde gelenlerinden ve hizmetinde en çok bulunanlardan oldu. Her an Mevlânâ Sa'düddîn'in mânevî terbiyesi ve koruması altında idi.

Bir gün hastalanmıştı. Yanındakiler o gece vefât edeceğini zannettiler. Rüyâsında hocası Sa'deddîn hazretlerini gördü. Hocası, "Bismillâhi hasbiyallahü tevekkeltü alallahi va'tesamtü billâhi fevvadtü emrî ilallâhi Mâşâallah Lâ havle velâ kuvvete illâ billâh" duâsını öğretti. Bu duâyı okuyarak uyandı. Bu duânın bereketi ile, üzerinde hastalıktan hiçbir eser kalmadığını hissetti. Abdest alıp, gâyet dinç ve rahat olarak sabah namazını kıldı...
Kendisine dervişlikten sorulduğunda buyurdu ki: "Size mezarda faydası olmayacak her şeyle alâkanızı kesiniz. Dervişlik, elenmiş ve üzerine hafif su dökülmüş toprağa benzer. Ne üzerine basanın ayağını incitir, ne de o ayağa toz bulaştırır. Bu târif, dervişliğin kendisinin değil, sıfatının târifidir. Hakîkatte dervişlik, her zaman ve her işinde Allahü teâlâyı unutmamaktır."
Talebeye lâzım olan edeb nedir? denildiğinde; "Talebeye üç şey çok lâzımdır: Birincisi; her an abdestli bulunmak. İkincisi; bulunduğu hâli çok iyi korumak. Üçüncüsü de; yiyip içtiğinin helalden olmasına dikkat etmektir" buyurdu.

"İki tarafı çok keskin olan bir kılıcı, kabzasından duvara sağlam bir şekilde yerleştirseler, gâfil bir kimse de süratle gelerek o kılıca kendisini çarpsa ve boynu kopsa, o kılıcın ne kabahati vardır. Evliyâ çekilmiş kılıç gibidir. Ona çarpan helâk olur. Evliyâya dil uzatan, o kılıca çarpan kimse gibidir. Evliyâya dil uzatan, sıkıntı veren kimseyi evliyâ affetse bile, Allahü teâlâ affetmez ve cezâsını mutlakâ verir."
"Zâhirî ve bâtınî bütün saâdetlerin, rahatlıkların hepsi, Resûlullah efendimize tâbi olmakla ele geçer. O'na uymak nisbeti ne ise, huzûr ve saâdet de o nisbettedir. Bu yolda ilerlemek, kâbiliyet, gayret ve isteğin bir araya gelmesiyle mümkündür."

"Ağzına helva veren kimse ile, ensene tokat atan kimse arasında, fark gözettiğin müddetçe, îmânın kemâle gelmiş değildir."

.

O, kimseden bir şey istemezdi

Fâtıma binti Müsennâ hazretleri hanım evliyânın büyüklerindendir. 7. Hicri asırda Endülüs’ün (İspanya) İşbîliyye (Sevilla) şehrinde yaşamıştır. Fâtıma binti Müsennâ hazretleri, Muhyiddîn-i Arabî’yi çok severdi. Kendisine; “Ben senin manevî annenim. Nûr ise senin normal annendir” buyururdu. Muhyiddîn-i Arabî hazretlerinin annesinin ismi Nûr idi ve sık sık Fâtıma hazretlerini ziyâret ederdi.

Muhyiddîn-i Arabî hazretleri Rûh-ül-kuds isimli eserinde şöyle anlatıyor:

“Ben, Fâtıma binti Müsennâ’ya yetiştim... Dikkat ettim, hiçbir şey yemiyordu. İnsanlar yemek olarak kapısının önüne bir şey koyarlarsa, onlardan ölmeyecek kadar yerdi. Ben yanına oturduğumda, yüzüne bakmaya utanır, hayâ ederdim. 90 yaşının üzerinde olduğu hâlde, kendisini gören çok genç zannederdi. Kendi hâlinde yaşardı. Dünyâ ile alâkası yoktu. Kimseden bir şey istemezdi. Bir ihtiyâcı olsa, görülmesi icâb eden bir işi meydana çıksa, Fâtiha-i şerîfeyi okur, Allahü teâlânın izni ile o şey hemen hallolurdu. Onun kalması için, kendi elimle hurma dallarından bir ev yaptım. Orada kalırdı. Huzûruna benden başka kimsenin girmesine müsâade etmezdi. 'Niçin sâdece ona izin veriyorsunuz da başkalarına müsâade etmiyorsunuz?' diye suâl edildiğinde, cevaben buyurdu ki:

-Başkaları yanıma geldikleri zaman yarım olarak gelirler. Yani kendileri gelirler, fakat kalpleri; işlerinin, dünyalıklarının, evlerinin, ailelerinin yanında kalıyor. Ancak Muhyiddîn benim evlâdımdır. Gözümün nûrudur..."

Muhyiddîn-i Arabî, Fütûhât-ı Mekkiyye kitabında şöyle anlatıyor:

“Bir gün Fâtıma hazretlerinin yanında oturuyorduk. Bir kadın gelerek;

-Ey kardeşim! Benim kocam Endülüs’te Şeriş (Jerez de la Frontera) beldesinde bulunuyor. Haber aldım ki, orada birisi ile evlenmiş. Siz bu hâle ne dersiniz? dedi.

Fâtıma binti Müsennâ hazretleri Fâtiha-i şerîfe ve başka şeyler okudu. Ben de onunla beraber okudum.

-Fâtiha-i şerîfeden, kocanı getirmesini istedim, buyurdu.

Okuduğu Fâtiha, Allahü teâlânın izni ile insan sûretine (şekline) geldi. Ona;

-Ey Fâtiha-ül-kitâb! (Fâtiha sûresi) Şeriş şehrine git! Bu kadının kocasını getir! Gelmek istemezse bile sen bırakma! Mutlaka getir! dedi.

Aradaki mesafe çok uzun olmasına rağmen, Allahü teâlânın izni ile o kadının kocası bir anda evine geldi."

.

Günâhına tövbe etmek herkese farz-ı ayndır

Bibi Hacere Begüm (Hanım) Hindistan'da yetişen hanım velîlerdendir. İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin neslindendir. Büyük âlim Ebü'l-Hayr Fârûkî'nin hanımı olup, Şeyh Hüseyin Efendinin kızıdır. 1867 (H.1284) senesinde doğdu. Babasından ilim öğrendi. Ev işlerinde çok mâhirdi. Allahü teâlâ ona olgun bir akıl ihsân etmişti. Müceddidiyye yolunda en mükemmel şekliyle yetişmişti.

Ebü'l-Hayr hazretleri bir gün çocuklarına; "Vâlideniz yüksek makamlara kavuşmuştur. Bâtın halleri çok iyidir" buyurdu. Kadınları yetiştirme işi tamâmen ona verilmişti. Belûcistân'ın (Pakistan) Quetta şehrinde 1935 (H.1354) senesinde büyük bir zelzele oldu. Binlerce insan bu zelzelede şehîd oldu. Hacere Hâtun da bunlar arasında idi...

Hanımlara Mektubat-ı İmam-ı Rabbani’den okurdu. Bir defasında şunları anlattı:

İkinci cild 66. Mektupta buyuruluyor ki: Kıymetli ömrümüz, günâh işlemekle, kusur, kabahat yapmakla, yanılmakla, faydasız, lüzumsuz konuşmakla geçip gidiyor. Bunun için; tövbeden, Allahü teâlâya boyun bükmekten söyleşmemiz, vera ve takvâdan konuşmamız hoş olur. Nûr sûresi, otuzbirinci âyet-i kerîmesinde meâlen, (Ey müminler! Hepiniz, Allahü teâlâya töevbe ediniz! Tövbe etmekle kurtulabilirsiniz) buyurmuştur. Tahrîm sûresi, sekizinci âyet-i kerîmesinde meâlen, (Ey îmân eden seçilmişler! Allahü teâlâya dönünüz! Hâlis tövbe edin! Yanî tövbenizi bozmayın! Böyle tövbe edince, Rabbiniz, sizi belki affeder ve ağaçlarının, köşklerinin altından [önünden] sular akan Cennetlere sokar) buyurmuştur.

En’âm sûresi, yüzyirminci âyet-i kerîmesinde meâlen, (Açık olsun, gizli olsun günâhlardan sakınınız!) buyurmuştur. Günâhlarına tövbe etmek, herkese farz-ı ayndır. Hiç kimse tövbeden kurtulamaz. Nasıl kurtulur ki, Peygamberlerin “aleyhimüssalevâtü vetteslîmât” hepsi tövbe ederdi. Peygamberlerin sonuncusu ve en yükseği olan Muhammed “aleyhi ve aleyhimüssalevât” buyuruyor ki: (Kalbimde [envâr-ı ilâhiyyenin gelmesine engel olan] perde hâsıl oluyor. Bunun için her gün, yetmiş kerre istigfâr ediyorum.)

Yapılan günâhta, kul hakkı bulunmayıp, zinâ yapmak, alkollü içki içmek, çalgı dinlemek, Kur’ân-ı kerîmi abdestsiz tutmak ve yanlış inanışlara saplanmak gibi, yalnız Allahü teâlâ ile kendi arasında olursa, böyle günâhlara tövbe etmek, pişmân olmakla, istiğfâr okumakla, Allahü teâlâdan utanıp, sıkılıp, Ondan af dilemekle olur. Farzlardan birini özürsüz terk etti ise, tövbe için, bunlarla birlikte, o farzı da yapmak lâzımdır.

.

Allahü teâlânın birinci emri iman etmektir

Abdurrahmân İbnü'l-Kâsım hazretleri İmam-ı Mâlik'in önde gelen talebelerindendir. 128 (746)’da Filistin'de Remle’de doğdu. Ailesi ile birlikte Kahire'ye göç edince buradaki âlimlerinden ilim tahsil etti. Sonra Medine'ye giderek yirmi yıl İmam-ı Mâlik hazretlerinin derslerine devam etti. 191 (m. 806)’de orada vefat etti. Bu mübarek zat buyurdu ki:

Allahü teâlânın birinci emri iman etmektir. Birinci yasak ettiği şey de kâfir olmaktır. İman demek, Muhammed aleyhisselâmın, Allahü teâlânın son Peygamberi olduğuna inanmaktır. Allahü teâlâ, Ona emirlerini ve yasaklarını Arabî olarak vahyetmiştir. Allahü teâlânın Arabî olarak bildirdiklerine Kur'ân-ı kerim denir. Kur'ân-ı kerim, Allah kelâmıdır. Hiçbir insan öyle düzgün söyleyemez. Kur'ân-ı kerimde bildirilenlerin hepsine İslâmiyet denir. Hepsine inanan insana mümin ve Müslüman denir. Birini bile beğenmemeye, îmansızlık, yâni küfür denir.

Kıyâmete, cinnin, meleklerin var olduklarına, Âdem Peygamberin, bütün insanların babası olduğuna ve ilk Peygamber olduğuna inanmya itikat ve akâid bilgileri denir. Beden ile ve kalp ile yapılacak ve sakınılacak şeylere ise, hem inanmak, hem de yapmak veya sakınmak lâzımdır. Bunlara şeriat bilgileri denir. Bunlara inanmak da îman olur. Bunları yapmak ve sakınmak, ibâdet olur. Niyet ederek şeriate uymaya ibâdet yapmak denir.

Allahü teâlânın emirlerine ve yasaklarına şeriat ve ahkâm-ı ilâhiyye denir. Emredilenlere farz, yasak edilenlere haram denir. İbâdetlerin vazîfe olduğuna inanmayan, önem vermeyen kâfir olur. Bunlara inanıp da yapmayan kâfir olmaz. Buna fâsık denir. Allahü teâlânın rızasını, sevgisini kazanmak için, şeriate uyan ve bir mürşidi seven Müslümana sâlih denir. Allahü teâlânın rızasını, sevgisini kazanmış olana arif veya velî denir. Başkalarının da, bu sevgiyi kazanmalarına vâsıta olan velîye mürşid denir. Bu mübârek, seçilmiş insanların hepsine sâdık denir. Bunların hepsi sâlihtir. Sâlih mümin Cehenneme hiç gitmeyecektir. Kâfir, muhakkak Cehenneme gidecek, hiç çıkmayacak, sonsuz azap görecektir.

Kâfir îman ederse, bütün günahları hemen affolur. Fâsık, tövbe edip ibâdetleri yapmaya başlarsa, Cehenneme girmeyecek, sâlih mümin gibi doğru Cennete gidecektir. Tövbe etmezse, yâ şefaat ile veya sebepsiz affolup doğru Cennete gidecek, yâhut Cehennemde günahları kadar yandıktan sonra Cennete girecektir.

.

Onlar, halk arasında Hakk ile olurlar

Demirtaş Mehmed Efendi, Dede Ömer Ruşenî hazretlerinin baş halifelerinden olup Kütahyalıdır. Tahsil yapmak üzere Mısır'a gittiği zaman Ruşenî halifelerinden Hasan Ayntabi'nin sohbetleriyle müşerref olduktan sonra Tebriz'de Ruşenî hazretlerine giderek icazet alıp Mısır'a döndü ve Kahire’de 935 (m. 1528)’de vefat etti. “Cem'u'l-Esrâr ve Keşfü'l Estar” isimli bir eseri vardır. Burada buyuruyor ki:

Tasavvuf yolundaki talebeler iki kısımdır: Bunlara mürid ve murâd denir. "Mürid", sâdık olan tâlib demektir. Allahü teâlânın sevgisi ile ve O’nun sevgisine kavuşmak arzusu ile yanmaktadır. Bilmediği, anlayamadığı bir aşk ile şaşkın hâldedir. Uykusu kaçar, gözyaşları dinmez. Geçmişteki günâhlarından utanarak başını kaldıramaz. Her işinde Allahtan korkar, titrer. Allahü teâlânın sevgisine kavuşturacak işleri yapmak için çırpınır. Her işinde sabır ve affeder. Her geçimsizlikte, sıkıntıda, kusuru kendisinde görür. Her nefeste Allahını düşünür. Gafletle yaşamaz. Kimseyle münâkaşa etmez. Bir kalbi incitmekten korkar. Kalbleri Allahın evi bilir. Eshâb-ı Kirâmın hepsini “radıyallahü teâlâ anhüm ecmaîn” iyi bilir. Hepsinin iyi olduğunu söyler. Peygamber Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem), Eshâb-ı kirâm arasında olan şeyleri konuşmamayı emir buyurduğu için bunları konuşmaz, yazmaz ve okumaz. Böylece, o büyüklere karşı edebsizlikte bulunmaktan kendini korur. O büyükleri sevmek, Allahın Resûlünü sevmenin nişanıdır, alâmetidir. Kendi bilgisi ile, kendi görüşü ile evliyâyı kirâmı birbirinden aşağı ve yukarı diye ayırmaz. Birinin daha yüksek, daha üstün olduğu; ancak âyet-i kerîme ile, hadîs-i şerîf ile ve Sahâbe-i kirâmın söz birliği ile bildirmeleri ile anlaşılır...

Muhabbet sarhoşluğu başkadır. Mürid, riyâzetler (nefsin isteklerini yapmamak), mücahedeler (nefsin istemediğini yapmak) çekerek, uğraşarak ilerler. Yani taşıyıcı olmuşlardır...

"Murâd" olanlar ise, uğraşmadan, yorulmadan Allahü teâlâya yakınlık derecelerine ulaştırılırlar. Nazlı nazlı okşayarak götürürler. Yani taşınan olmuşlardır. Murâdlar, güler yüzlü olurlar. Sıkıntılı hâllerini göstermezler. Alçak gönüllüdürler. Görünüşte insanlarla beraberdir. Onlar gibi yer, içer, oturur ve diğer beşeri ihtiyâçlarını görürler. İçyüzlerini ise herkesten gizlerler. Kimse onların hâllerini anlayamazlar. Yani onlar, halk arasında Hakk ile olurlar.

Kalp nûrunu, sohbete olan gayrette aramalı

Hayât bin Kays el-Harrânî hazretleri Harrân'da yetişen evliyânın büyüklerinden, âriflerin ileri gelenlerindendir. Urfa'ya bağlı Harrân kazasında doğup yetişti. 1185 (H.581) yılında orada vefât etti.

Hayât bin Kays hazretleri büyük himmet sâhibi olup, yüksek makamlara kavuşmuştu. Keşif ve kerâmetleri, açık ve meydanda bir zât idi. Ebû Abdullah el-Kureşî diyor ki:

"Vefâtlarından sonra kabirde, hayatlarındaki gibi kerâmetleri ve tasarrufları çok kuvvetli dört evliyâ gördüm. Bunlar: Ma'rûf-i Kerhî, Seyyid Abdülkâdir-i Geylânî, Ukayl-i Münbecî ve Hayât bin Kays el-Harrânî hazretleridir. Bunların kabrine gidip, hürmetleri için Allahü tealaya yapılan dualar kabul edilir."
Hikmetlerle dolu, kalplere tesir eden sözlerinden bâzıları şunlardır:

"Kalbinde, Allah korkusu bulundurmak ve sıddîklerin hâlleri ile hâllenmek isteyen kimse, her işinde sünnet-i seniyyeye yapışmalı, onu mutlaka yerine getirmeli ve helâl lokma yemelidir. İnsanın meleklik sıfatından mahrûm olması; haram yemesi ve Allahü teâlânın yarattıklarına eziyet etmesi sebebiyledir."

"Kalp yumuşaklığını, Allah adamı olan evliyânın sohbetlerine devâm etmekte aramalıdır. Kalp nûrunu da, sohbete olan gayreti devam ettirmede aramalıdır."

"Sâdık talebenin alâmeti şudur: Bir ân bile, Rabbini zikretmekten, O'nu hatırlamaktan ayrılmamalı ve O'nun hakkını gözeterek, farz ve sünnetlere devâm etmeli, dünyânın geçici zevklerinin sevgisini kalbe sokmayıp atmalı ve kalbinde dâimâ cenâb-ı Hakk'ın sevgisini bulundurmalıdır."

"Haramlardan sakın ve dünyâya düşkün olma. Zühde, ibâdet etmek niyetiyle sarılmalı, yoksa kendisinin zühd sâhibi olduğunu gösterip, dünyâlıklara kavuşmak için onu vesîle etmemelidir."

"Muhabbet, yâni Allahü teâlâyı sevmek, mârifetin (yâni O'nu tanımanın) ve Hakk'a giden yolun en büyük nişânıdır. Bâkî, sonsuz var olan sevgiliye, muhabbet ile kavuşulur."

“Dünyâ için üzülmen kötü, âhiret için üzülmen iyidir."

"Tövbe; gafletten uyanmak, günahı hatırlamak, Allahü teâlânın lütfunu, hükmünü zikretmektir."

"Tövbekâr dört şeyi yapar: Lisânını gıybetten, yalandan, hasedden, boş sözden korur. Kötü arkadaşlardan ayrılır. Günahını hatırladığı zaman, Allahü teâlâdan hayâ eder. Ölüme hazırlanır. Böyle olup da Allah'ın rızâsı dışında iş yapmayan kimseyi, Allahü teâlâ sever. Şeytandan korur ve Cehennemden emin kılar."

"Her söz için doğruluk, her doğruluk için iş, her iş için de sabır gerekir."

.

Biz, hiçbirimiz ölümü istemeyiz

Ebû Alî İbnü’s-Seken hazretleri hadis hafızıdır. 294'te (m. 907) Bağdat'ta doğdu. Mâverâünnehir, Basra, Şam, Harran ve Nîşâbur’da tahsil gördü ve Mısır'a yerleşti. Begavî, Tahâvî gibi muhaddislerden hadis dinledi. 353'te (m. 964) Mısır'da vefat etti. Şöyle rivayet eder:

Zeyd bin Eslem (radıyallahü anh) bildirdi: Resûlullahın (sallallahü aleyhi ve sellem) amcası Abbâs bin Abdülmuttalib’in (radıyallahü anh), Medine’de, Mescid-i Nebevî’nin yanında bir evi vardı. Hazreti Ömer, Abbâs’a (radıyallahü anhüma) hitaben “Bu evi bana sat” dedi. Evi mescide katarak, mescidin biraz daha büyümesini istiyordu. Abbâs bin Abdülmuttalib (radıyallahü anh), evi Hazreti Ömer’e satmadı. Ömer (radıyallahü anh) bu sefer ona “Hiç olmazsa onu bana hibe et” dedi. Hazreti Abbâs yine kabûl etmeyince, bu sefer Hazreti Ömer “O hâlde, evini mescide ilâve edip, sen genişlet” dedi. Hazreti Abbâs bu teklifi de kabûl etmedi.

Bu sefer Hazreti Ömer “Bu tekliflerimden birini yapmaya mecbûrsun!” dedi. Hazreti Abbâs hiçbir teklifi, kabûl etmedi. Hazreti Ömer “O hâlde bu meseleyi halletmek için kendimize bir hakem seçelim” dedi.

Hakem olarak Übey bin Ka’b’ı (radıyallahü anh) seçtiler. Meseleyi ona anlattılar. Übey (radıyallahü anh), Hazreti Ömer’e “Abbâs’ın rızâsı olmadan, onu evinden çıkaramazsın” dedi. Ömer (radıyallahü anh) “Verdiğin bu hükmü Allahın kitabına mı, yoksa Resûlullahın sünnetine mi uygun veriyorsun?” dedi. Übey, Resûlullahın sünnetine uygun olarak dedi. Ömer (radıyallahü anh), “Nedir o sünnet” dedi. Hazreti Übey “Resûlullahın şöyle buyurduğunu işittim: “Hazreti Davud’un oğlu Süleymân (aleyhisselâm), Beyt-ül-makdis’i inşâ ederken, ördüğü duvarlar daha bitmeden yıkılıyordu. Allahü teâlâ kendisine, rızâsı olmayan kimsenin arazisinde, bina inşâ edilmemesini vahyetti...” Bunun üzerine Hazreti Ömer, davâyı bıraktı. Hazreti Abbâs da evini Mescidi. Nebevî’nin genişletilmesi için verdi...

Resûlullah efendimiz “Kim Allahü teâlâya kavuşmayı isterse, Allahü teâlâ da ona kavuşmayı ister. Kim Allahü teâlâya kavuşmayı istemezse, Allahü teâlâ da ona kavuşmayı istemez” buyurunca, Âişe (radıyallahü anha); “Biz hiçbirimiz ölümü istemeyiz” dedi. Bunun üzerine Resûlullah “Bu o değildir. Lâkin mümin, Allahü teâlânın rahmeti, rızâsı ve Cenneti ile müjdelenince, Allahü teâlâya kavuşmak ister. Allahü teâlâ da ona kavuşmak ister. Kâfir ise, Allahü teâlânın azâbı ve gazabı ile korkutulunca; Allahü teâlâya kavuşmak istemez. Allahü teâlâ da ona kavuşmak istemez” buyurdu

.

Misyonerlerin tuzağına düşmeyelim

Kara Halil Efendi 154. Osmanlı Şeyhülislâmıdır. 1218 (m. 1804)’de Çorum’un Mecitözü kazasında doğdu. İstanbul'da medrese tahsilini tamamlayıp müderrisliğine getirildi. Meclis-i Tetkîkât-ı Şer'iyye ve Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye Cemiyeti âzâlığı, Fetva Eminliği, nihayet Sultan II. Abdülhamid tarafından Şeyhülislâmlık makamına getirildi. 1298'de (m. 1880) vefat etti. Buyurdu ki:

Allahü teâlâ, önceki dinler bozulduğu için, son olarak İslam dinini göndermiştir. O dinler bozulmamış bile olsa, sonraki gelen din önceki dini nesheder, yürürlükten kaldırır. Onun için Hıristiyanlığı, Yahudiliği hak din gibi göstermeye çalışmakta bir art niyet yoksa, misyonerlerin tuzağına düşmekten başka şey değildir. Kur’ân-ı kerimde buyuruluyor ki:

(İbrahim, ne Yahudi, ne de Hıristiyan idi; o, Allah’ı bir tanıyan doğru bir Müslüman idi; müşriklerden de değildi.) [Al-i İmran 67]

Şimdiki Yahudi ve Hıristiyanlar, Muhammed aleyhisselama inanmadıkça, yani Müslüman olmadıkça ebedî Cehennemliktir. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki: (Cennete ancak Müslüman olan girer.)

(Beni duyup da Peygamber olduğumu kabul etmeyen Yahudi ve Hıristiyan, mutlaka Cehenneme girecektir.)

Müslüman olan Allah’a inanır. Allahü teâlâ Kur'an-ı kerimde buyuruyor ki:

(Allah indinde hak din ancak İslam’dır.) [Al-i İmran 19]

(Sizin için din olarak İslam’ı beğendim.) [Maide 3]

(İslam’dan başka din arayan, bilsin ki, o din asla kabul edilmez.) [Al-i İmran 85]

(Allah’a ve onun ümmi nebi olan Resulüne iman edin, ona uyun ki doğru yolu bulasınız.) [Araf 158]

Muhammed aleyhisselama iman etmeyen, Ona uymayan Yahudi ve Hıristiyanlar cehennemliktir. (De ki, “Allah’a ve Peygambere itaat edin! Eğer [uymayıp] yüz çevirirlerse, [kâfir olurlar] Elbette Allah kâfirleri sevmez.) [Al-i İmran 32]

(Allah ile resullerinin arasında farklı bir yol tutmak isteyenler kâfirdir.) [Nisa 150,151]

(Allah’a ve Resulüne inanmayan [kâfir olur] kâfirler için de çılgın bir ateş hazırladık.) [Feth 13]

(Allah’a ve Resulüne karşı gelen, bilsin ki, Allah’ın azabı çok şiddetlidir.) [Enfal 13]

(Kimi, ona [Resulüme] iman etti, kimi de, ondan yüz çevirdi. Bunlara da çılgın ateşli Cehennem yetti. Âyetlerimizi inkâr ederek kâfir olanları elbette ateşe atacağız.) [Nisa 55-56]

(Allah’a itaat edin, Peygambere itaat edin. İşlerinizi boşa çıkarmayın.) [Muhammed 33]

.

Mutlak adak ve şarta bağlı adak

Kara Mollazade Abdülhamid Efendi Nakşibendî şeyhlerinden fazilet sahibi bir zat olup Ayıntaplıdır. Memleketinde tedris ve irşad ile hayatını geçirdi. 1278 (m. 1861)’de vefat etti. Eserlerinin en meşhuru, bir fıkıh kitabı olan Tahtâvî haşiyesinin tercümesidir. Bu eserinde şöyle anlatır:

Bir şeyi adamak iki türlü olur: Mutlak adak, şarta bağlı adak.

1- Mutlak adak: (Allah için, bir yıl oruç tutacağım) demek gibidir. Bir şarta bağlı değildir. Bunu söylerken, kastetmese de, söz arasında dilinden çıkmış ise de, yapması vacib olur. Çünkü, adakta niyetsiz, düşünmeden söylemek, ciddi, isteyerek söylemek gibidir. Hatta, (Allah için, bir gün oruç tutmak üzerime borç olsun) diyeceği yerde, (bir ay oruç tutmak) diye ağzından çıksa, bir ay tutması gerekir. Adak, yemine benzer. Bir kimse (Adağım olsun) dese, neyi adadığını söylemese ve niyet etmese, yemin kefareti vermesi gerekir. Bir kimse, Allah rızası için oruç tutayım dese, kaç gün olduğunu söylemese ve bir şey niyet etmese veya yalnız adak için niyet etse, bu orucu adak olur ve üç gün oruç tutar. Bunu söylerken, adak olmayıp, yemin olmasını niyet etse, yemin olur. Orucu bozarsa, yemin kefareti gerekir. Adak edilen şeyin, farz veya vacib olan bir ibadete benzemesi ve başlı başına bir ibadet olması gerekir. Mesela, abdest almak, ölü kefenlemek başlı başına ibadet olmadıklarından adak olamaz. Hasta ziyaret etmek, cenaze taşımak, gusletmek, cami içine girmek, Kur’ân-ı kerimi tutmak, ezan okumak, cami bina etmek de ibadet ise de, başlı başına ibadet değildir. Şarta bağlı olmayan adağı, fakir olsa da, hemen yapması gerekir.

2- Şarta bağlı olan adak: Murat edilen şart hasıl olunca, adağı yerine getirmesi gerekir. Yerine getirmeyip, yemin kefareti yapmak caizdir. Adak yapmak, istenilen bir şeyin hâsıl olmasına bağlanırsa, şart ettiği şey hasıl olunca, adak ettiği şeyi yapmak gerekir. Hâsıl olmasını istemediği bir şeyi şart ederse, istemediği şey hasıl olunca, hac, oruç, sadaka, nafile namaz gibi adaklarını, isterse yapar. İstemezse, yapmayıp, yemin kefareti verir. Mesela, Ali ile konuşursam, Allah için yüz lira sadaka adağım olsun der ve Ali ile konuşursa, isterse, sadakayı verir, isterse vermeyip, yemin kefareti verir.

Şarta bağlı olan adağı, şart hâsıl olmadan önce yapmak caiz değildir. Mesela, hastam iyi olursa, Allah için şu kadar sadaka vermek ve sevabını seyyid Ahmed Bedevi hazretlerine bağışlamak adağım olsun dense, hasta iyi olmadan önce adağı yapmak caiz olmaz. Hasta iyi olduktan sonra yapması gerekir.

.

Hased, nefis köpeğinin sıfatıdır

Seyyid Burhâneddîn Tirmizî hazretleri Anadolu velîlerindendir. 1165 (H.561) senesinde Afganistan’da Tirmiz'de doğdu. Belh'e giderek Sultân-ül-Ulemâ Behâeddîn Veled hazretlerine talebe oldu. Bütün ilimleri öğrendi ve mânevî yüksek derecelere kavuştu. Hocası, oğlu Mevlânâ Celâleddîn'in terbiyesini ona havâle etti. Bu sırada Sultân-ül-Ulemâ Behâeddîn Veled, âilesiyle birlikte Konya'ya göç etti. Sonra o da Konya'ya geldi. Sonra da Kayseri'ye yerleşti.

Sohbetlerinde buyurdu ki:

"Hased, nefis köpeğinin sıfatıdır. Çünkü o, dünyâ leşinin başında durmaktadır."

"İlmiyle amel etmeyen âlim, itâatte bulunmayan bilgisizden beterdir. Hiç olmazsa ilmi olmayan; 'Bilseydim böyle bir iş yapmazdım' der."

"Kötülük etmeyen temiz bir kimseye iftirâda bulunmak, göklerden de ağır bir suçtur."

"Bedeniniz mezara girmeden, nefsinizin şerrinden emin olmayın."

Talebelerine şöyle nasihat ederdi: "Eğer Allahü teâlâya tâatta bulunamazsanız, hiç olmazsa oruç tutun. Karnınızı aç tutmaya ve acı çekmeye önem verin. Çünkü oruç tutmaktan daha iyi bir tâat yoktur. Peygamber ve velîlerin kalplerinden hikmet pınarları, açlık ve oruç bereketi ile fışkırmıştır. Allahü teâlâya ulaştıracak oruçtan daha iyi bir binek yoktur. Oruç ehlinin duâlarına karşılık verilir ve kabûl edilir. Orucun Allahü teâlâ katında büyük değer ve önemi vardır. Oruç, hikmet hazînelerinin anahtarıdır. Bir kimse bütün kulluk vazîfelerini yerine getirse, fakat mîdesini doldursa hiçbir yere ulaşamaz. Orucu gereğince tutsa, başka kulluk vazîfelerinde kusur olsa bile, yine bir yere erişir. Oruca yavaş yavaş alışmak gerekir ki, sıhhate ziyan gelmesin, insanı işten alıkoymasın."

Seyyid Burhâneddîn hazretleri, 1240 (H.638) senesinde bir gün gusül abdesti aldı. Hizmetçisine; "Ecel şerbeti bir bardağa konulmuş bana verilmek üzeredir. Beni yıkamaları için sıcak su hazırla. Dışarıya çık, (Seyyid Burhâneddîn vefât etti!) diye seslen ki, cenâzemde hazır bulunsunlar" dedi. Sonra içeri girip iki rekat namaz kıldı. Sonra Allahü teâlâya niyâza başladı: "Ey hâzır ve nâzır olan Allah'ım! Bana bir emânet verdin. Nihâyet o emâneti benden geri alacaksın" dedi ve; "İnşâallah beni sabredenlerden bulacaksın" (Sâffât sûresi: 102) meâlindeki âyet-i kerîmeyi okudu. Bundan sonra; "Yâ Rabbî! Seni ve Resûlünü çok seviyorum, sana kavuşmak arzum son haddine ulaştı. Beni bu sevgime ve arzuma bağışla. Lâ ilâhe illallah Muhammedün Resûlullah..." dedi ve rûhunu teslim etti.

.

Dağlar kadar borcun olsa da ödersin

Ebû Muhammed Hacrî hazretleri hadîs ve kıraat âlimidir. 505 (1122)’de Endülüs'te (İspanya) Meriye'de (Almeria) doğdu. Kurtuba (Cordoba) ve İşbîliye’de (Sevilla) ilim tahsil etti. Meriye İspanya tarafından işgal edilince Mürsiye'ye (Murcia) gitti. Buradan da Fas'taki Sebte'ye geçerek talebe yetiştirdi. 591 (m. 1195)’de Sebte'de vefat etti. Şöyle nakletmiştir:

Müminlerin annesi Aişe Validemiz (radıyallahü anha) şöyle anlatır:

"Babam Ebu Bekir (radıyallahü anh) benim yanıma geldi ve dedi ki: Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) bana şöyle buyurdu:

-İsa bin Meryem arkadaşlarına şöyle öğretiyordu: Şayet sizden birinizin dağ dolusu altın borcu olsa ve şu duayı okusa Allahü teala borcunu ödetir: (Allahümme fâricelhemmi kâşifel ğammi mücîbedda'vetil-muddarriin rahmanüddinya vel âhire ve rahimehüma ente türhimüni ferhamni bi rahmetin tuğnini biha an rahmeti men sivake.) Ebu Bekir radıyallahü anh dedi ki:

-Ben bu şekilde dua ederdim, Allahü teala bana faydalarını getirir, borcum ödenirdi.

Aişe Validemiz dedi ki:

-Ben de bu dua ile dua ederdim. Kısa zamanda Allahü teala beni rızıklandırdı. Borcumu ödetti, aileme güzel bir şekilde bunu bölüştürdüm. Abdurrahman'ın kızını da bu maldan üç ukiyye (12 dirhem) süs ve zinet taktım, bize de geriye iyi bir mal arttı."
Resûlullah Efendimiz şöyle buyurmuştur: "Ey Muaz sana dua edebileceğin bir dua öğreteyim mi? Eğer üzerinden Sebir dağı kadar borç olsa Allah onu senden ödetir. Ey Muaz Allah'a şöyle dua et: (Kulillahümme mâlike'l mülki tü'ti'l-mülke men teşâu ve tuizzü men teşâu ve tüzillü men teşâu biyedike'l- hayri inneke ala külli şey’in kadir. Tûlicü'l-leyle fi'n-nehari ve tûlicü'n-nehare fi'l-leyl. Ve tuhricüu'l-meyyite mine'l-hayy ve terzüku men teşâu biğayri hisab. Rahmane'd-dünya ve'l-âhireti ve rahimehuma tü'tî men teşâu minha ve temne’u menteşaü, irhamni rahmeten tuğnini biha an rahmeti men sivâke.)

Abdullah bin Amr bin As radıyallahü anh rivayet etmiştir: Birisi Resûlullah Efendimize "Müslümanlığın hangisi daha hayırlıdır?" diye sordu. Efendimiz buyururdu ki: "Yemek yedirirsin, selamı da tanıdığına ve tanımadığına verirsin..."

.

İman, dil ile söylemek kalp ile inanmaktır

Yanyalı Hoca Es’ad Efendi Osmanlı âlim ve velilerindendir. Yanya şehrinde doğdu. İstanbul’a geldi. Akşehirlizâde İbrâhim Efendi’nin talebeleri arasına katıldı. İcâzet alarak mezûn oldu. Müderrislik vazîfesi verildi. Matbaanın ilk kuruluşunda mühim bir işte çalışan Es’ad Hoca Efendi 1143 (m. 1730) senesinde vefât etti. Buyurdu ki:

Allahü teâlânın emrettiği, beğendiği iyi şeyleri yaparak onun merhametini kazanmaz isen, rahmetine kavuşamazsın. Bir âyet-i kerimede meâlen, (İnsan yalnız çalışmakla ve ibâdet yapmakla saadete kavuşur) buyuruldu. Bir âyet-i kerimede meâlen, (Allahın rahmetine kavuşmak istiyenler, emirlerini yapsınlar) buyuruldu. Bir âyet-i kerimede meâlen, (Dünyada yapılanların karşılıklarını göreceklerdir) ve bir âyet-i kerimede meâlen, (Îman edip, ibâdet yapanlar ve haramlardan kaçanlar, elbette Cennetlere girecek, nîmetlere kavuşacaklardır) ve bir âyet-i kerimede meâlen, (Cennet yalnız îman edip, ibâdet edenler içindir) ve bir âyet-i kerimede meâlen, (Allahü teâlâya ve Onun Peygamberlerine itaat edenler, âhırette Peygamberlere ve sıddîklara ve şehitlere ve sâlihlere verilen nîmetlere ortak olacaklardır) buyuruldu.

Peygamberimiz hadis-i şerifte, (Müslümanlık beş şey üzerine kurulmuştur: Birincisi, Allahü teâlâya ve Muhammed aleyhisselâmın Onun Peygamberi olduğuna inanmak, ikincisi her gün beş vakit namaz kılmak, üçüncüsü, senede bir kere malının kırkta birini Müslüman olan fakirlere zekât vermek, dördüncüsü, Ramazan-ı şerif ayında her gün oruç tutmak, beşincisi, Mekke-i mükerremeye giderek, ömründe bir kere hac etmek.)

Bir hadis-i şerifte de, (Îman, altı şeye kalp ile inanmak ve inandığını dili ile söylemek ve Allahü teâlânın emirlerini beğenmektir) buyuruldu.

İnanmakla ve söylemekle îman hâsıl oluyor, ibâdet etmekle kemâle gelip cilâlanıyor. Ehl-i sünnetin reîsi, dîn-i islâmın en büyük âlimi imam-ı a'zam Ebû Hanîfe hazretleri, vasiyetnâmesinde buyurdu ki: "Îman, dil ile söylemek ve kalp ile inanmaktır."

Amelin lâzım olduğunu gösteren daha sayabildiğin kadar vesikalar vardır. İnsan Allahın lütfu, ihsânı ile Cennete girecektir. Fakat itaat ve ibâdet yaparak rahmete kavuşmaya hazırlanmaz ve lâyık olmazsa Allahın lütfu ve rahmeti ona gelmez. Nitekim bir âyet-i kerimede meâlen, (Rahmetim, muhsinler için, yâni emirlerimi kabûl edip yapanlar içindir) buyuruldu. Allahü teâlânın rahmeti yetişmezse, kimse Cennete giremez.

.

Delâil-ül-Hayrât ve Meşârık-ul-Envâr

Muhammed Cezûlî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. Fas'ın Sus şehrinde doğdu. Fes şehrine giderek, Saffârin Medresesinde tahsîl yaptı. Tit şehrinde bulunan Ebû Abdullah Muhammed'in sohbetlerine katılarak, Şâzilî tarîkatına girdi. 1465 (H.870) senesinde şehîd edildi.

Cezûlî'nin kabrinin bulunduğu belde küffâr eline geçince, talebesinin talebesi, hocamızı orada bırakmayalım diyerek kabrini açtırdı. Aradan yetmiş sene geçmesine rağmen, mübârek bedeninin nasıl defnedilmiş ise o hâlde olduğunu gördüler. Onu sevenlerden birisi, Muhammed Cezûlî'nin alnına parmağını bastırdı. Alnındaki kan dağıldı. Parmağını kaldırınca, yine toplandı. Sanki canlı idi. Oradan mübârek bedenini alıp, Merrâkeş'e getirip defnettiler. Kabrinin üzerine bir de türbe yaptırdılar.

Bu mübarek zat, birçok kitaplarda bulunan salevât-ı şerîfeleri topladı ve bir kitap yazdı. Bu eserine; Delâil-ül-Hayrât Meşârık-ul-Envâr (Hayırlara Deliller ve Nûrların Doğuşu) ismini verdi. Bu salevât-ı şerîfelerden bâzıları şunlardır:
"Allahümme salli alâ Muhammedin ve ezvâcihî ve zürriyyâtihî kemâ salleyte alâ İbrâhîme ve bârik alâ Muhammedin ve ezvâcihî ve zürriyyâtihî kemâ bârekte alâ âli İbrâhîme inneke hamîdün mecîd."

"Allahümme salli alâ Muhammedin kemâ salleyte alâ İbrâhîme ve bârik alâ Muhammedin ve alâ âli Muhammedin kemâ bârekte alâ İbrâhîme inneke hamîdün mecîd."

"Allahümme salli alâ Muhammedin-in-nebiyy-il-ümmiyyi ve alâ âli Muhammed."

"Allahümme salli alâ Muhammedin ve alâ âli Muhammedin kemâ salleyte alâ İbrâhîme ve alâ âli İbrâhîme inneke hamîdün mecîd. Allahümme bârik alâ Muhammedin ve alâ âli Muhammedin kemâ bârekte alâ İbrâhîme ve alâ âli İbrâhîme inneke hamîdün mecîd. Allahümme ve terahham alâ Muhammedin ve alâ âli Muhammedin kemâ terahhamte alâ İbrâhîme ve alâ âli İbrâhîme inneke hamîdün mecîd. Allahümme ve tehannen alâ Muhammedin ve alâ âli Muhammedin kemâ tehannente alâ İbrâhîme ve alâ âli İbrâhîme inneke hamîdün mecîd. Allahümme ve sellim alâ Muhammedin ve alâ âli Muhammedin kemâ sellemte alâ İbrâhîme ve alâ âli İbrâhîme inneke hamîdün mecîd."

"Allahümme bârik alâ Muhammedin ve alâ âli Muhammedin kemâ bârekte alâ İbrâhîme inneke hamîdün mecîd."

"Allahümme salli alâ Muhammedin ve alâ âlihi ve eshâbihî ve evlâdihî ve ezvâcihî ve zürriyyetihî ve ehl-i beytihî ve eshârihî ve ensârihî ve eşyâihî ve muhibbihî ve ümmetihî ve aleynâ maahüm ecmaîne yâ erhamerrâhimîn."

"Allahümme salli alâ Muhammedin ve alâ âli Muhammedin ve alâ ehl-i beytihî."

.

Allahın yardım nûrları altında olan kullar

Ahmed Ümmîdî Efendi Celvetî tarikatından âlim bir zat olup şimdi Bulgaristan’da bulunan Kızanlık’ta doğdu. Pederi İsmail Ümmidî Efendi, Aziz Mahmud Hüdai Hazretlerinin halifelerindendir. İstanbul'da tahsilini bitirdikten sonra Fatih Camii'nde vaaz eder ve Küçük Ayasofya yakınında Hüseyinağa zaviyesinde şeyhlik yapardı. 1106 (m. 1694)’te vefat etti. “Mecalisü'l-Evliya” isimli eserinde şöyle anlatır:

Büyüklerimiz buyurdular ki: “Allahü teâlânın ihsânları içinde, Allahü teâlâya, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine îmândan sonra, ihsânların en büyüğü vilâyet (evliyâlık) nûruna inanmaktır.”

“İnsanlar iki kısımdır. Birinci kısım, dünyâ ile uğraşanlar olup, onu imâr etmeye çalışır. Onun yolunun esâsı dünyâ ile uğraşmaktır, ikinci kısım insanlar ise, mânâ âlemi ile, manevî işlerle uğraşan kimseler olup, bunlar, matlûba (Allahü teâlâya) kavuşmak, O’nu taleb etmek (istemek) arzusuyla yanarlar. Bütün gayretleri bunun içindir.”

“Yaptığın bütün ibâdetlerde gayen, sâdece kendisine ibâdet ettiğin Allahü teâlâya yakınlık olsun. Hattâ bu gaye, ecir ve sevaptan daha önce olmalı! Allahü teâlâya yakın olmak nimeti ele geçince, öyle sevaplar, öyle ecirler gelir ki, anlamak, hesap etmek mümkün olmaz.”

“Kalbin tam bir ihlâs ile (La ilahe illallah [Allahü teâlâdan başka hiçbir ilâh yoktur]) diyerek bir defa Allahü teâlâya yönelmesi, Allahü teâlâdan gâfil olarak yapılan yer dolusu ibâdetten hayırlıdır.”

“Mümin kulların kalpleri, evliyânın kalplerinin gölgeleri altındadır. Evliyânın kalpleri, enbiyânın (peygamberlerin) kalblerinin gölgesi altındadır. Enbiyânın kalpleri de, Allahü teâlânın inâyet ve yardım nûrları altındadır.”

“Gizlilik hâlinde bir şeyin saklı ve gizli kalması, mühim değildir. Asıl mühim olan, zuhur (açıklık) hâlinde o şeyin gizli kalabilmesidir.”

“Gönül kapılarının açılmasında elde edilebilecek en büyük nasîb, gaflet hâlinden kurtulabilmektir.”

“Bir kimse, sahibi olan Allahü teâlâyı bırakır, O’ndan başka birine kalp gözünü çevirip, ona bakar ve ona gönül verirse, başına şu üç şey gelir: 1-Kalbinde, ilâhî nûrları müşâhede etmesine, hakkı ve hakîkati görmesine mâni olan perde hâsıl olur. 2- Kalbini hangi sebeple mahlûklara kaptırdığına dâir hesaba çekilir. 3- Allahü teâlâdan başka bir şeye gönül verdiği ve niyeti bozuk olduğu için azap görür.

.

Namaz müminin mîrâcıdır

Hacı Beşir Ağa Osmanlı Dârüsseâde Ağası ve velîlerdendir. 1652 (H.1063)'de doğdu. Üçüncü Ahmed'in şehzâdeliği sırasında müsâhibi, danışmanı idi. Sonraları Hicaz'a gönderilerek şeyhül-haremeyn vazîfesi verildi. Bu vazîfesi sırasında Mekke-i mükerremede bulunan ve evliyânın büyüklerinden olan ve Muhammed Masum Fârûkî hazretlerinin halifesi Ahmed-i Yekdest hazretlerinin derslerine ve sohbetlerine katıldı. Mehmed Emîn Tokâdî hazretleri ile yakın dost ve âhiret kardeşi idi.

Sultan Üçüncü Ahmed Hanın pâdişâhlığının son ve Sultan Birinci Mahmûd Hanın pâdişâhlığının ilk devirlerinde olmak üzere ölümüne kadar tam otuz sene Dârüsseâde Ağalığı (İstanbul Valiliği) yaptı. Ayrıca ilk matbaanın kurulmasında mühim rolü vardır. İbrâhim Müteferrika, İstanbul'da ilk matbaayı açtığı gibi, ilk kâğıt fabrikasının da Yalova'da açılmasına gayret etti. Bu fabrika için en uygun yer Beşir Ağa'nın çiftliği idi. Böylece Osmanlı Devleti'nde ilk kâğıt fabrikası Yalova'da kuruldu. Çiftliğini bu iş için seve seve vakfeden Beşir Ağa, fabrikanın kurulmasından çok kısa bir zaman sonra 1746 (H.1159) yılında vefât etti. Buyurdu ki:

"Namaz müminin mîrâcıdır" buyurulan hadîs-i şerîfte, hakîkî namazın derecelerine işâret vardır. Namaza duran kimsenin, iftitâh tekbîrini söylerken, Allahü teâlânın azametini, yüceliğini düşünerek, hudû' ve huşû' hâlinde olması gerekir. Öyle ki, bu hâlini istigrâk, kendinden geçme hâline eriştirmelidir. Bu sıfatın kemâl derecesi, Resûlullah sallallahü aleyhi ve sellemde vardı. Rivâyet edilmiştir ki, Resûlullah Efendimiz namazda iken, mübârek göğsünden öyle bir ses gelirdi ki, bu ses, Medîne-i münevverenin dışından işitilirdi... Helâl lokma yemek ve yerken gaflet içinde olmamak, abdest alırken, iftitâh tekbirini söylerken, tam bir âgâhlık, gafletten uzak olma, uyanıklık içinde bulunmakla namazda kalp huzûru elde edilir.”

"Oruç bana mahsustur. Onun karşılığını ben veririm" buyurulan kudsî hadîste, hakîkî oruca işâret vardır. Bu ise, mâsivâyı, Allahü teâlâdan başka her şeyi terk etmektir."

"Allahü teâlânın doksan dokuz ismi vardır. Kim onları sayarsa, cennete girer" buyurulan bu hadîs-i şerîfteki "Ahsa" kelimesinin bir mânâsı, saymaktır. Diğer bir mânâsı ise, bu ism-i şerîfleri öğrenip, bilmektir. Bir mânâsı da, bu esmâ-i şerîfenin mûcibince amel etmektir. Meselâ "Rezzâk" ismini söylediği zaman, rızkı için aslâ endişe etmemeli. "Mütekebbîr" ismini söyleyince, Allahü teâlânın azametini ve kibriyâsını düşünmelidir."

.

Sadaka, en sevdiğin malından olmalı

Ebû Abdullâh İbn-i Ebi'l-Hısâl hazretleri hadis ve fıkıh âlimidir. 465'te (m. 1072) Endülüs'ün Ceyyân (Jaen) bölgesinde Şekûre'ye (Segura) bağlı Fergalît'te (Gorgolitas) doğdu. Tahsiline Fergalît'te başlayan İbn Ebü'l-Hısâl başşehir Kurtuba'ya (Cordoba) yerleşti ve "Dîvânü'r-resâil"in başına tayin edildi. 540’ta (m. 1146) orada vefat etti. Bu mübarek zat buyurdu ki:

Sadakanın, kişinin en sevdiği maldan olması lâzımdır. Bu hususta, Âl-i İmrân sûresinin doksanikinci âyetinde meâlen, (Sevdiğiniz şeylerden infâk etmedikçe hayra, iyiliğe [Cennete] nâil olamazsınız, kavuşamazsınız) buyurulmuştur. Bekara sûresinin ikiyüz yetmişüç ve ikiyüz yetmişdördüncü âyetlerinde meâlen (Sizin sadakalarınız, fî-sebîlillah cihâd eden, ilim tahsîl eden ve ibâdet gibi hayırlı bir işle meşgul olan ve yeryüzünde ticâret ve sanat gibi bir işle meşgul olmaya müsâid [elverişli] vakitleri olmayan fakirler içindir. Onlar, dilenmekten çekindikleri için, câhiller onları zengin zannederler. Ey Resûlüm, sen onları sîmâlarından tanırsın. Onlar iffetlerinden dolayı insanları rahatsız edip sadaka istemezler. Malınızdan, bunlara infâk ederseniz, muhakkak Allahü teâlâ verdiğinizi ve niçin verdiğinizi bilir. Şu kimseler ki, gece ve gündüz gizli ve âşikâr mallarını infâk ederler. Onların ecirleri, Rablerinin indinde [Na'îm Cennetleri]dir. Onlara korku ve hüzün yoktur) buyurulmuştur.

Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: (Yedi kısım kimse vardır ki, Allahü teâlânın ihsân ettiği gölgeden başka gölgenin bulunmadığı kıyâmet gününde, Allahü teâlâ onları Arş'ın gölgesinde gölgelendirir. Onlardan birisi, sadaka verdiği zaman sağ elinin verdiğini, sol eli dahi bilmeyen kimsedir.)

Bu hadis-i şeriften sadakayı âşikâre, açıkça vermenin tamamen nehyedildiği anlaşılmamalıdır. Bazı yerler vardır ki, hâlis niyyet ile, kendini riyâdan koruyarak ve başkalarını teşvîk için hayrın, iyilik ve sadakanın, âşikâre olması daha efdâldir.

Hadis-i şerifte, (Bir hayrın yapılmasına yol gösteren onu yapan gibidir) buyurulmuştur. Bu hadis-i şerife göre, sadakayı âşikâre vermek, iyiliği açıkça yapmak iki kat sevap olur. Birisi, vermiş olduğu sadaka sevabı, ikincisi ise, başkalarını teşvîk etmek sevabıdır. Böyle, hâlis niyyet ile, iyilik ve sadakayı izhâr, aklen ve şer'an gizlemekten elbette daha güzeldir.

.

Allahü teâlânın yardımı yakındır

Şemsüddîn Muhammed ibn-i Zafer hazretleri tefsir âlimidir. 497 (1104)’de, o devirde bir Müslüman beldesi olan Sicilya'da doğdu. Çocuk yaşta iken ailesi Mekke'ye göç etti. İlk tahsilini burada aldıktan sonra Mısır'a gitti. Daha sonra Sicilya adasına geçti. Buraların Hristiyanlar tarafından işgal edilmesi üzerine Suriye’de Hama'ya gitti. 565 (m. 1170)’de orada vefat etti. “Sülvânü'l-muhtâc” adlı eserinde şöyle anlatır:

Kur’ân-ı kerim; binlerce sene önce yok olmuş, eserleri bile kalmamış geçmiş ümmetlerin hâllerinden haber verdi. Hûd sûresinin kırkdokuzuncu âyetinde meâlen, (Bu Nuh aleyhisselâmın kıssası gayb haberlerindendir ki, [Cebrâîl aleyhisselam vâsıtası ile] biz onu sana vahyederiz. Bundan önce, Onu ne sen, ne de kavmin bilmezdiniz) buyurulmuştur.

Bekara sûresinin ikiyüzondördüncü âyetinde meâlen, (Müminler! Siz hemen Cennete gireceğinizi mi zannediyorsunuz? Sizden önce geçen, Allah dostlarına gelen çâresizlik gibi bir şey size gelmedi. Onlara şiddetli fakirlik, hastalık, açlık ve belâ göndermiştim. Kendilerine gelen belâlardan o kadar muzdarib oldular ki, Peygamber ve ona îman edenler, Allahü teâlânın yardımı ne zaman olacak derlerdi. Dikkat ediniz, uyanık olunuz ki, Allahü teâlânın yardımı yakındır) buyurulmuştur. Bu âyet-i kerimedeki nusrat, yardım vaadi umûmî olup, Müslümanlara vadedilmektedir. Bu vaat hemen zuhûr etti. İslâmiyet evvelâ Arabistâna, sonra bütün dünyaya yayıldı.

Bedir gazâsından önce, Allahü teâlâ, Eshâb-ı kirâma zaferi müjdeledi ve Kamer sûresinin kırkbeşinci âyetinde meâlen, (Yakında onlar hezîmete uğrayıp, harbden kaçarak arka verirler) buyurdu. Aynen buyurulduğu gibi, Bedir gazâsında Kureyş kavmi hezîmete uğrayıp helâk oldu.

Allahü teâlâ, Rûm sûresinin bir, iki, üç ve dördüncü âyetlerinde meâlen (...ve Rûm [Arablara] en yakın olan bir yerde [Şâm civârında, İrânlılara] mağlup oldu. Mağlubiyetten sonra, üç yıl ile dokuz yıl arasında burada hasımları [olan Acemlere] gâlip olacaklardır. Yenmek ve yenilmek [kesin olarak biliniz ki] önde ve sonda Allahü teâlânın emrindedir. Rûmların Îrânlılara gâlip olduğu günde müminler sevineceklerdir) buyurdu. Bu âyet-i kerimelerin tefsîrinde, müfessirlerin ve siyer âlimlerinin ittifakla bildirdikleri husûs şudur: Rûmların mağlubiyetten sonra Acemlere, yâni İrânlılara gâlip olacaklarının haber verilmesidir. Bu aynen vukû buldu.

.

Allahü teâlâ, tevâzu edeni yükseltir

Kerküklü Abdurrahman Halis Efendi Kadirî tarikatı büyüklerinden bir zat olup Kerkük’te doğdu ve orada Kadirî yolunu taliplere anlattı. 1275 (m. 1858)’de orada vefat etti. Abdülkadir-i Geylânî’nin menkıbelerine dair Şeyh Ali Nurbahşî tarafından yazılan “Behçetü'l-Esrar” ismindeki eseri şerh etti. Bu kitabında şöyle anlatır:

Gavs-ı Azam Seyyid Abdülkadir-i Geylânî buyurdular ki:

Takvâ sahibi mü’minler, Allahü teâlâya ibâdet ederken, zorlanmaya hacet kalmadan yapar. Çünkü ibâdet onun tabiatından olmuştur. O, Allahü teâlâya, içi, dışı ve bütün varlığı ile ibâdet eder. Münâfıklar, ibâdetlerini zâhiren zorlanarak yapar, bâtınen ise ibâdetlerden pek uzaktırlar. Ey münâfıklar, nifakınızdan tövbe ediniz. Allahü teâlâya dönünüz. Şeytanı nasıl kendinize güldürür, ondan kendinize şifâ beklersiniz.

Yazık sana, Kur’ân-ı kerîmi ezberlersin, fakat onunla amel etmezsin. Sünnet-i seniyyeyi ezberlersin, onunla amel etmezsin, öyleyse bunları niçin ezberliyorsun? Sen, insanlara iyi amelleri yapmalarını emredersin. Fakat kendin yapmazsın. İnsanlara kötü şeyleri yasaklarsın, kendin sakınmazsın. Her kap, içindekini sızdırır. Ameller, insanın nasıl itikâd ettiğine delâlet ederler. Dışın, içine delîldir. Senin için (yanî kalbin ve rûhun) Allahü teâlânın ve O’nun seçkin kulları katında malûmdur Allahü teâlânın yakın kullarından birisi yanında bulunursan, ona karşı edepli ol. Onunla, buluşmadan önce, günahlarına tövbe et. Onun yanında küçük ol. Ona tevâzu göster, sâlihlerle tevâzu ettiğin zaman, Allahü teâlâya tevâzu etmiş olursun. Tevâzu sahibi ol. Çünkü Allahü teâlâ, tevâzu edeni yükseltir. Kendinden büyüklere tevâzu et. Çünkü Resûlullah (aleyhisselâm) bir hadîs-i şerîfte; “Bereket, büyüklerinizdedir” buyurdu.

Resûlullah (aleyhisselâm) bu hadîs-i şerîflerinde, sâdece yaşça büyük olanı kasdetmedi. Burada; Allahü teâlânın emirlerine uymak ve yasaklarından sakınmak husûsunda takvâ sahibi olmak, dîne uymak da kasdedilmiştir. Yoksa, öyle yaşlı kimseler vardır ki, onlara hürmet etmek, onlara selâm vermek asla caiz değildir. Hattâ onları görmekte bile bereket yoktur. Büyük kimseler, takvâ ve vera sahibi, sâlih, ilmiyle âmil olanlar ve amellerinde ihlâs üzere olanlardır. Büyüklerin kalpleri, manevî kirlerden arınmış, Allahü teâlâdan başkasından yüz çevirmiş, marifet ile dolu ve Allahü teâlâya yakındır.

.

Bidat ehli ebediyen felâh bulamaz

Muhammed Şirvânî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. Azerbaycan’da Şirvan'da doğdu. Şeyh Zâhid hazretlerinin dergâhına gelip ona talebe oldu ve uzun bir zaman sohbetlerinde bulunup yetişti. Hocası ona icâzet verdi ve Gence şehrinde talebe yetiştirmekle vazifelendirdi. Muhammed Şirvânî hazretleri 1335 (H.736) târihinde Gence'de vefât etti. Oğluna yaptığı nasîhatte şöyle buyuruyor:

Ey oğul! Dünyâyı terk et, yâni haramları, Allahü teâlânın yasak ettiği şeyleri ve dünyâ sevgisini terk et. Çünkü dünyâyı isteyenin ve sevenin dîni gider. Namazını kıl, orucunu tut. Allahü teâlânın velî kullarına; malın, bedenin ve makâmınla hizmetçi ol. Onların kalplerini kazan, onların yaşayışlarına göre hareket et. Ehl-i sünnet îtikâdı dışında olanlar hâriç, hiçbir âlimin sözlerini inkâr etme. Eğer böyle bir inkârın olursa, ebediyen felâh bulamazsın.
Ey oğul! Devamlı cömert ol. Allahü teâlânın sana rızık olarak verdiği şeylerde cömert ol. Cimrilikten, hasedden, kin ve hîleden sakın. Çünkü, cimri ve hasedci kimsenin yeri Cehennem'dir. Hiçbir zaman hâlini insanlara açma. Zâhirini süsleme. Çünkü zâhirini süslemek, bâtının harâb olmasındandır. Rızık konusunda Allahü teâlânın vâdlerine güven. Çünkü Allahü teâlâ, her canlının rızkını vereceğine dâir kefil oldu. Allahü teâlâ, Kur'ân-ı kerîmde meâlen; "Yerde yürüyen ne kadar canlı varsa, hepsinin rızkı, ancak Allahü teâlâya âittir" buyurdu. (Hûd sûresi: 61)

İnsanlardan hiçbir şey bekleme. Hakkı söyle. Mahlûkâttan hiçbirisine meyletme. Mâlâyânîyi terk et. Peygamber efendimiz bir hadîs-i şerîfte; "Kişinin mâlâyânîyi, (faydası olmayan şeyleri) terk etmesi, onun Müslümanlığının güzelliğindendir" buyurdu.
Ey oğul! İnsanlara nasîhat edici ve faydalı ol. Yemeyi, konuşmayı ve uykuyu azalt. Sâdece ihtiyâcın kadar ye. Zarûret olmadan konuşma. Çok uyuma. Namaz, oruç ve Allahü teâlânın zikri ile meşgûl ol. Kalbin mahzûn, gözün yaşlar dökücü, amelin hâlis, duân hamd, arkadaşların fakîr, evin mescid, malın ilim, zînetin zühd olsun.
Ey oğul! Bu fânî dünyânın zînetine aldanıp gurûrlanma. Bir kimse dünyâya meylederse helâk olur. Âhiret yolculuğuna hazır ol. Fırsat elinde iken, Allahü teâlâdan başkasına gönül bağlama. Bir gün gelir pişmanlığın fayda vermez...

.

Hatim okunan yere rahmet yağar

İsâ ibn-i Verdân el-Medenî hazretleri "Kırâat-ı aşere" imamlarından Ebû Ca'fer el-Kârî'nin meşhur iki râvisinden biridir. Medine’de doğdu ve orada yaşadı. Kıraat ilmini Ca'fer el-Kâri ve "Kurrâ-i seb'a"dan Nâfi bin Abdurrahman'dan tahsil etti. Kendisinden arz yoluyla Vâkıdî gibi âlimler kıraat okudular. İbn-i Verdân 160 (777)’da vefat etti. Buyurdu ki:

Hadîs-i şerîfte, (Ümmetimin yaptığı ibâdetlerin en kıymetlisi, Kur’ân-ı kerîmi, Mushafa bakarak okumakdır) buyuruldu. Kur’ân-ı kerîmi, güzel ses ile, Allah’tan korkarak ve hüzün ile okumalıdır. Sûre veyâ âyet okumaya başlarken E’ûzü okumak vâciptir. Fâtiha okumaya başlarken Besmele okumak da vâciptir. Diğer sûrelere başlarken Besmele okumak sünnettir. Hadîs-i şerîflerde buyuruldu ki:

(Kur’ân-ı kerîmi tecvîd bilgisine uyarak okuyunca, her harfine yirmi sevap verilir. Tecvîde uymazsa, on sevap verilir.)

(Kur’ân-ı kerîm okunan evden, Arş'a kadar nûr yükselir.)

Kur’ân-ı kerîmi kırk günde hatmetmek, yani başından sonuna kadar okumak müstehaptır. Üç günden önce hatmetmek câiz değildir. Hatim sonunda yapılan duâ kabul olur. Hatim duâsında bulunmaya çalışmalıdır. Hatim bitince, yeniden hatme başlamak niyeti ile Fâtiha okumalıdır. Hadîs-i şerîflerde, (İnsanların en iyisi, hatmi bitirince, yeniden başlayandır), (Kur’ân-ı kerîm okuyanın ana-babası kâfir olsalar bile, azapları hafîfler) buyuruldu.

Kur’ân-ı kerîmin hatmedildiği yere rahmet yağar. Hatimden sonra duâ etmek müstehaptır. Kur’ân-ı kerîm hatmolunurken toplanmak müstehaptır. Abdullah ibn-i Abbâs (radıyallahü anh), hatim okuyan kimsenin yanında adamını bulundururdu. Hatim biteceği zamânı işitince, kendi de hâzır olurdu. Enes bin Mâlik (radıyallahü anh), hatmettiği zaman, çoluk çocuğunu toplayıp duâ yapardı. Hatim bitince, ikincisine başlamak müstehaptır. Hadîs-i şerîflerde, (Kur’ân-ı kerîmi hatmeden kimseye altmışbin melek hayır duâ eder) ve (Hatim duâsı yapılan yerde bulunan, ganîmet dağılırken bulunan kimse gibidir. Hatme başlanan yerde bulunan, cihâd eden kimse gibidir. İkisinde de bulunan, iki sevâba da kavuşur ve şeytânı rezîl eder) buyuruldu.

Sa’d ibni Ebî Vakkâs (radıyallahü anh) buyurdu ki: "Bir kimse, gündüz hatim okursa, melekler ona akşama kadar duâ eder. Gece okunursa, sabâha kadar duâ ederler."

.

Allahü teâlâ, kadîm olan zâtı ile vardır 19.10.2020

Ebû Nasr ibn-i Ved'ân el-Mevsılî hazretleri fıkıh ve hadis âlimidir. 402'de (m. 1012) Musul'da doğdu. Tahsil için Bağdat'a ve Diyarbekir'e gidip geldikten sonra Musul kadılığına tayin edildi. 494'te (m. 1100) Musul'da vefat etti. Buyurdu ki:

Allahü teâlâ, kadîm olan [hiç yok olmayan] Zâtı ile vardır. Ondan başka her şeyi, O yaratmıştır. O, sonsuz olarak var idi. Yâni, kadîmdir, ezelîdir. Yâni hep var idi. Varlığından evvel yokluk olamaz. Ondan başka her şey, yok idi. Bunların hepsini, O, sonradan yarattı. Allahü teâlâ birdir. Yâni varlığı lâzım olan, yalnız Odur. İbâdete hakkı olan da, yalnız Odur. Ondan başka şeylerin var olmasına lüzûm yoktur. Olsalar da olur, olmasalar da. Ondan başka hiçbir şey, ibâdet olunmaya lâyık değildir.

Allahü teâlânın kâmil sıfatları vardır. Bu sıfatları: Hayat, İlm, Sem', Basar, Kudret, İrâde, Kelâm ve Tekvîndir. Bu sıfatları da, kadîmdir, ezelîdir. Varlıkları, Allahü teâlâ iledir. Mahlûkların sonradan yaratılması ve onlarda her ân meydana gelen değişiklikler, Onun sıfatlarının kadîm olmasını bozmaz. Sıfatların bağlandığı mahlûkların sonradan var olması, sıfatların ezelî olmasına mâni olmaz. Noksan sıfatlar, Allahü teâlâda yoktur. Allahü teâlâ, maddelerin, cisimlerin, arazların, yâni hâllerin sıfatlarından ve bunlara lâzım olan şeylerden münezzehdir, uzaktır. Allahü teâlâ, zamanlı değildir, mekânlı değildir, cihetli değildir. Bir yerde, bir tarafta değildir. Zamanı, yerleri, cihetleri O sonradan yaratmıştır. Allahü teâlâ, madde değildir, cisim değildir, âraz, hâl değildir. Hudûdlu, boyutlu değildir. Uzun, kısa, geniş, dar değildir. Ona, (Vâsi') yâni geniş deriz. Fakat, bu genişlik, bizim bildiğimiz, anladığımız gibi değildir. O, (Muhît)dir. Yâni her şeyi çevirmiştir. Fakat, bu ihâta, çevirmek, bizim anladığımız gibi değildir. O, (Karîbdir) yakındır ve bizimledir. Fakat, bizim anladığımız gibi değil!

Onun vâsi', muhît, karîb ve bizim ile berâber olduğuna inanırız. Fakat bu sıfatların ne demek olduğunu bilemeyiz.

Allahü teâlânın zâtı ve sıfatları için, akla gelen her şey yanlıştır, deriz. Allahü teâlâ, hiçbir şey ile ittihâd etmez, birleşmez. Hiçbir şey de, Onunla birleşmez. Ona hiçbir şey hulûl etmez. O da, bir şeye hulûl etmez. Allahü teâlâ, ayrılmaz, parçalanmaz, tahlîl, terkîb edilmez. Onun benzeri, eşi yoktur.

.

Allahın vahdâniyetinin isbâtı hakkında

Abdülkadir Kemaleddin Efendi evliyanın meşhurlarından olup Erbil’de doğdu. Tarikat bakımmdan Halveti, Kadiri, Nakşibendî'dir. 1315 (m. 1897)’de Urfa’da vefat etti. Eserlerinden biri “Hüccetü'z-Zâkirîn fi'r-Reddi Ale'l-Münkirîn” olup, bu kitabında şöyle buyuruyor:

Allahü teâlânın vahdâniyyetini isbât husûsunda kelâm âlimlerinin bildirdikleri burhânlardan birkaçını bildireceğiz: Enbiyâ sûresinin yirmi ikinci âyetinde meâlen: (Eğer yer ile gökte, Allahtan başka ilâhlar olsaydı, bunlardaki nizâm bozulur, karma karışık olurdu) buyurulmuştur. Bu âyet-i kerimenin işareti (Burhân-ı temânü')dür. Yâni âlemin hâlıkının [yaratıcısının] iki olduğu farz edilse, bu iki yaratıcının fiilleri, birbirinden, ya farklı veya aynı olur. Birbirinden farklı olursa, âlemin fesadı lâzım olur. Yani semavât ve arzın bu husûsî nizâmından çıkmasını ve yok olmasını veya birbirine zıt şeylerin aynı anda bir araya cem edilmesini icap ettirir.

Meselâ, iki ilâhdan birisi, Zeyd ismindeki insanın hareketini, diğeri de o anda hareket etmeyip sükûnunu irâde etse, ilâh oldukları için kudretleri Zeyd’e tesîr edince, cem’i zıddeyni icap ettirir. [Bu ise, mümkin değildir. Çünki, cem’i zıddeyn muhâldir. Yâni, iki zıd şeyin, aynı anda bir araya gelmesi, mümkin değildir. Yâni, Zeyd, aynı anda hem hareketli, hem hareketsiz olamaz. Yâ hareketlidir yâhut hareketsizdir.] İki ilâhın fiilleri, yekdiğerinin aynı olursa, aralarında muhâlefetin bulunması, yâ mümkin olur veya olmaz. Muhâlefet mümkin olamaz. Çünki ikisi, aynı şeyi irâde etmektedirler. İkinci şekilde yâni muhâlefetin mümkin olması ise, ikisinden birisinin âcizliğini Îcap ettirir. Âcizlik ise, mahlûkluk, sonradan olma, yâni yaratılma alâmetidir. Bu ise, ilâhlığın şânına yakışmaz. Sonradan yaratılan ilâh olamaz. Âlemin yaratıcısının [hâşâ] iki olduğu farz olunsa, ikisinden biri, tedbîrinde yâni dilediğini yapmakta yâ kâfî olur veya olmaz. İki ilâhdan birincisi, yaratıcı olarak, dilediğini yapmakta kâfî ise, ikinci ilâhın zâyi' ve zâid yâni lüzûmsuz ve fazla olması icap eder. Bu ise, noksanlıktır. Noksan olan ise, yaratıcı, yâni hâlık olamaz. Eğer ikinci ilâh, dilediğini yapmakta kâfî gelirse, birinci ilâhın yok ve âtıl olması icap eder. Âlemin yaratıcısının [hâşâ] iki olduğu farz olunsa, kudretlerin [mahlûklara] te'sîrinde, yâ birbirlerine muhtaçdırlar veya değildirler. Yâhut, biri diğerine muhtaç olup, diğeri ona muhtaç değildir.

.

Allahü teâlâya tam tevekkül etseydiniz

Şerefüddîn İbnü'l-Müstevfi hazretleri hadis âlimidir. 564'te (m. 1169) Kuzey Irak’ta Erbil'de doğdu. Burada ilim tahsilini tamamladıktan sonra Erbil Atabeyi Muzafferüddin Kökbörü'ye vezir oldu. Moğollar 634'te (m. 1236) Erbil'e hücum edince Musul'a göç etti. 637'de (m. 1239) Musul'da vefat etti. Buyurdu ki:

İslâmiyette tevekkül, çalışmayıp her şeyi Allahü teâlâdan beklemek değildir. Allahü teâlânın âdeti şöyledir ki, her şeyi bir sebep ile yaratmaktadır. Sebepleri O yarattığı gibi, onların tesîr ederek, işin meydana gelmesini de O yaratmaktadır. İslâmiyet, her şeyin sebebini araştırmamızı ve bu sebebe yapışmamızı emretmektedir. Her şeyin malum olan, meşhur olan, sebebine yapışmamız ve bu sebebin tesîrini halk etmesi için, Allahü teâlâya duâ etmemiz, yalvarmamız lâzımdır. Sebebe yapışmadan işin yapılmasını Allahtan beklemek, Allahü teâlâya karşı gelmek, Onun âdetini bozmaya kalkışmak olur.

Mâide sûresinin yirmiüçüncü âyetinde meâlen (Eğer îmanınız varsa, Allahü teâlâya tevekkül ediniz) buyurulmuştur.

Âl-i imrân sûresinin yüzellidokuzuncu âyetinde meâlen (Allahü teâlâ, tevekkül edenleri sever) buyurulmuştur.

İbrâhîm sûresinin onbirinci âyetinde meâlen (Tevekkül ediciler yalnız Allahü teâlâya tevekkül etmelidir) buyurulmuştur.

Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyuruyor ki: (Ümmetimden bir kısmını, bana gösterdiler. Dağları, sahrâları doldurmuşlardı. Böyle çok olduklarına şaştım ve sevindim. Sevindin mi dediler, evet dedim. Bunlardan ancak yetmiş bin adedi hesapsız Cennete girer dediler. Bunlar hangileridir diye sordum. İşlerine sihir, büyü, dağlamak ve fal karıştırmayanlar ve Allahü teâlâdan başkasına tevekkül ve itimat etmeyenlerdir buyuruldu.) Dinleyenler arasında Ukâşe, ayağa kalkıp, (Yâ Resûlallah! Duâ buyur da, onlardan olayım) deyince, (Yâ Rabbî! Bunu onlardan eyle!) buyurdu. Başka biri daha ayağa kalkıp, aynı duâyı isteyince, (Ukâşe senden çabuk davrandı) buyurdu...

Bir hadis-i şerifte, (Allahü teâlâya tam tevekkül etseydiniz, kuşların rızkını verdiği gibi, size de gönderirdi. Kuşlar, sabah mideleri boş, aç gider. Akşam mideleri dolmuş, doymuş olarak döner) buyurdu.

Bir hadis-i şerifte, (Bir kimse, Allahü teâlâya sığınırsa, Allahü teâlâ, onun her işine yetişir. Hiç ummadığı yerden, ona rızık verir. Her kim, dünyaya güvenirse, onu dünyada bırakır) buyurdu.

.

Din kardeşine yardım etmenin fazileti

Muhammed İbnü'l-Müsennâ hazretleri hadis hafızıdır. 167'de (783) Basra'da doğdu. Basra ve Bağdat'ta meşhur muhaddislerden hadis rivayet etti. Kendisinden Kütüb-i sitte imamları ve diğerleri rivayette bulundular. 252 (m. 866)’de vefat etti. Şöyle nakleder:

Müslümanların ihtiyaçlarını karşılamanın ve onları sevindirmenin ve güzel huylu ve yumuşak ve sabrlı olmanın fazîletini ve sevaplarını bildiren hadis-i şerifler çoktur. Bunlardan birkaçı şöyledir:

(Müslüman, Müslümanın kardeşidir, ona zulmetmez. Onu sıkıntıda bırakmaz. Kardeşine yardım edene, Allahü teâlâ yardım eder. Kardeşinin sıkıntısını giderenin, Allahü teâlâ kıyâmet günü sıkıntısını giderir. Bir Müslümanı sevindireni, Allahü teâlâ kıyâmet günü sevindirir.)

(Din kardeşine yardım edenin yardımcısı, Allahü teâlâdır.)

(Allahü teâlâ, bazı kullarını insanların ihtiyaçlarını karşılamak için yaratmıştır. Dertli olanlar, bunlara sığınırlar. Bunlar kıyâmet gününün azâbından emîndirler.)

(Allahü teâlâ, bazı kullarına çok nîmetler vermiş, bunları dertli kullarına derman için sebep yapmıştır. Bu nîmetleri muhtaç olanlara vermezlerse, ellerinden alıp, başkalarına verir.)

(Bir kardeşinin ihtiyacını karşılayana, on sene itikaf sevabı verilir. Allah rızası için bir gün itikaf eden ile Cehennem ateşi arasında üç hendek uzaklık vardır. İki hendek arası, şark ile garb arası gibi uzaktır.)

(Bir din kardeşinin ihtiyacını karşılayan kimseye Allahü teâlâ, yetmişbeş bin melek gönderir. Sabahtan akşama kadar onun için duâ ederler. Akşam ise, sabaha kadar duâ ederler. Her adımı için bir günahı, affolur ve bir derece yükseltilir.)

(Bir mümin kardeşinin ihtiyacını karşılamak için giden kimseye, her adımı için yetmiş sevap verilir ve yetmiş günahı affolunur. Onu sıkıntıdan kurtarınca, anadan doğmuş gibi günahlarından kurtarılır. Bu yardımı yaparken ölürse, hesapsız olarak Cennete girer.)

(Farzlardan sonra, amellerin en kıymetlisi, bir Müslümanı sevindirmektir.)

(Bir kimse, mümin kardeşini sevindirince, Allahü teâlâ bir melek yaratır. Bu kimse ölünceye kadar hep ibâdet eder. Ölüp kabre konunca, yanına gelerek, beni tanıyormusun der. Hayır, sen kimsin deyince bir Müslümana vermiş olduğun sevincim. Bu gün seni sevindirmek ve suâl meleklerine cevap verirken yardımcı olmak ve cevaplarına şehâdet etmek için, şimdi sana gönderildim. Kabirde ve kıyâmette sana şefaat edeceğim. Sana Cennetteki makamını göstereceğim der.)

.

Sağ elin verdiğini sol el bilmemeli

Halîlzade Mekkî Mehmed Efendi, Seksendokuzuncu Osmanlı Şeyhülislâmıdır. 1126 (m. 1714)’de Mekke-i mükerremede doğdu. 1212 (m. 1797)’de İstanbul’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:

Allahü teâlâ Bekâra sûresi 271. âyetinde meâlen; “Eğer sadakaları gizler de, onları gizli olarak fakirlere verirseniz, bu sizin için daha hayırlıdır ve günahlarınızdan bir kısmını örter” buyuruyor. Peygamber Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) bir hadîs-i şerîfte; “Üç şey iyilik hazînelerindendir. Bunlardan birisi de, verdiği sadakayı gizlemektir” buyurdu. Yine buyuruyor ki: “Allahü teâlânın rahmet gölgesinden başka bir gölgenin bulunmadığı kıyâmet gününde, yedi kimseyi Allahü teâlâ rahmetinde gölgelendirecektir. Bunlardan birisi de sağ eli ile verdiği sadakayı, sol elinin haberi olmayacak şekilde gizliliğe dikkat edendir.”

Büyüklerimiz sadakayı gizli vermekte o kadar titiz ve dikkatli hareket ettiler ki, bazısı bir âmânın avcuna koydu, bazısı da fakirin eline başkası vasıtasıyla ulaştırdı. Böylece, kendilerinin bilinmesini istemiyorlardı... Bütün bunlar, Allahü teâlânın gazâbını söndürmek, riya ve şöhretten uzak kalabilmek içindi. Fakat açıktan vermek, başkasının da kendisine uyarak vermesine sebep olacaksa veya isteyen kimse herkesin yanında isterse, o zaman açıktan verilebilir. Çünkü Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîmde meâlen; “Gerçekten Allahın kitabını okuyanlar, namazı gereği üzere kılanlar, kendilerine rızık olarak verdiğimiz şeylerden gizli ve aşikâr harcayanlar, asla ziyan etmeyecek bir ticâret (sevap) umabilirler” buyurdu (Fâtır-29)

Kişi; verdiği sadakayı, verdiği kimsenin başına kakarak ve ona eziyet ederek, sadakasını ifsâd etmemesi lâzımdır. Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîmde meâlen; “Ey îmân edenler, sadakalarınızı, insanlara gösteriş için malını harcayan, Allaha ve âhıret gününe inanmayan kimse gibi, başa kakmak ve eziyet etmek sûretiyle boşa çıkarmayın...” buyuruyor (Bekâra-264)

Peygamber Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) ise, bir hadîs-i şerîfte; “Başa kakanın sadakasını Allah kabul etmez” buyurdu.

Kişi, vereceği kimseleri iyi seçmelidir, önce, dünyâya önem vermeyen takvâ sahibi kimseleri aramalıdır. Takvâ sahibi kimse, aldığı zekâtı ve sadakayı, takvâsına yardımcı olacak şekilde kullanır. Böylece o sadakayı veren kimse de, onun yapmış olduğu tâata ortak olur. Sonra, ilim sahiplerini aramalıdır.

.

Ömründe hiç yalan söylememiştir

Ebü'l-Berekât Zeynüddîn el-Müneccâ hazretleri Hanbelî fıkıh âlimidir. 631 (m. 1234)’de Şam’da doğdu. Zamanın büyük âlimlerinin derslerine katılarak fıkıh, usûl-i fıkıh, kelâm, tefsir, nahiv sahalarında yetişti ve otuz yıl boyunca Emeviyye Camii'nde, Hanbeliyye ve Sadriyye medreselerinde ders verdi. 695'te (m. 1296) Şam’da vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:

Resûlullah Efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) Peygamber olduğunu ispat eden delillerden bazıları şunlardır:

Ne dünya işleri için, ne de âhiret işlerinde hiçbir zaman yalan söylememiştir. Ömründe bir yalan söylemiş olsaydı, azılı düşmanları, bunu her yere yaymak için, yarışırlardı. Peygamberliğinden önce ve sonra çirkin bir şey yaptığı hiç görülmedi. Ümmî olduğu hâlde [yâni kimseden bir şey öğrenmediği hâlde], pek fasîh, yâni açık ve tatlı konuşurdu. Bunun için, (Bana cevâmi'ul kelim) verildi, buyurdu. [Cevâmi'ul kelim, az kelime kullanarak, çok şey anlatmak demektir.]

Allahü teâlânın, dînini bildirmek için, meşakkatlere katlandı. Hattâ, öyle oldu ki, (Hiçbir Peygamber, benim çektiğim işkenceleri çekmemiştir) buyurdu. Bunların hepsine katlandı. Vazîfesinde hiç gevşeklik göstermedi. Düşmanlarına gâlip gelip, insanların hepsi emrine girince, güzel ahlâkında, merhametinde, tevâzuunda hiç değişiklik olmadı. Ömrünün her zamanında, herkesin gönlünü alırdı. Kendini kimseden üstün görmezdi. Ümmetinin hepsine baba gibi çok şefkâtli idi. Aşırı merhametinden dolayı, kendine (Fâtır) sûresinin, (Onların yanlış hareketlerinden dolayı üzülme!) meâlinde olan sekizinci âyet-i kerimesi ve (Kehf) sûresinin, (Onların yanlış işlerine üzülüp kendini helâk mı edeceksin?) meâlinde olan altıncı âyet-i kerimesi geldi.

Cömertliği hadden aşmış idi. Bunu frenlemesi için, (İsrâ) sûresinin, (Malının hepsini verecek kadar eli açık olma!) meâlinde olan yirmidokuzuncu âyet-i kerimesi geldi. Dünyanın geçici ve aldatıcı güzelliklerine hiç bakmazdı. Peygamberliğini bildirmeye başladığı zamanlarda, Kureyş'in ileri gelenleri, yanına gelip, (Sana istediğin kadar mal verelim. İstediğin kızı verelim. İstediğin yere başkan yapalım. Bu işten vazgeç!) dediler. Yüzlerine bile bakmadı...

Fakirlere ve kimsesizlere karşı merhametli, mütevâzı, mal ve mülk sahiplerine karşı ise, ağır başlı ve ciddî idi.

.

Kur'ân-ı kerimin bütün sûreleri "muciz"dir

Ahmed İbnü'l-Munadi hazretleri kıraat ve hadis âlimidir. 256'da (m. 870) Bağdat'ta doğdu. Kurrâ-i seb'adan Âsım'ın râvisi Ebû Bekir bin Iyâş'ın talebesi İshak bin Yûsuf el-Ezrak’tan kıraat ilmini tahsil etti. Ayrıca Ebû Dâvûd Sicistânî gibi âlimlerden hadis dinledi. Kendisinden birçok âlim istifade etti. 336'da (m. 947) Bağdat'ta vefat etti. Buyurdu ki:

Kur'ân-ı kerimin bütün sûreleri mucizdir. "Muciz" demek, bir zamanda bulunan ve o zaman insanlarının çoğunun yapamadıkları için çok değer taşıyan ve yapabilenlerce de, en yüksek dereceye ulaştırılmış olup, insan gücü ile bunun üstünü yapılamayacağında söz birliğine varılmış olan ve bu derecenin üstünde bir yapan bulunursa, bunun ancak Allahü teâlâ tarafından olduğuna inanılan şeydir. Böyle olmayan şeye mucize denmez. Din adamları, Kur'ân-ı kerimin îcazını başka başka bildirdiler. Çok kimse, "Kur'ân-ı kerimin nazmı garîb, üslûbu acîbdir. Arab şairlerinin nazımlarına, üslûplarına benzemediği için mucizdir" dediler. Sûrelerin başındaki ve sonundaki ve kıssalarındaki nesir kısımlar da böyledir. Âyetlerin aralıkları, onların Sec'leri gibidir. [Sec', kumru kuşunun devamlı ötüşüne denir. Nesirde, cümle sonlarının kafiye şeklinde birbirlerine uygun olmalarına denir. ] Bunların Kur'ân-ı kerimde mevcut olmaları, onların sözlerinde olanlar gibi değildir. Bunları Kur'ân-ı kerimdeki gibi yapamadılar. Arapçayı iyi bilen kimse, Kur'ân-ı kerimin îcazını açıkça anlar. Yâni, hiç görülmemiş nazmı olduğu içindir. Bazıları, îcaz, gaybdan haber vermesidir, dedi.

Meselâ, (Rûm) sûresinin üçüncü âyetinde meâlen, (Onlar gâlib geldiler ise de, on seneye varmadan mağlup olacaklardır) buyuruldu. Bu âyet-i kerime, Bizans İmparatoru Heraklius’un on seneden az zamanda, İrân Şâhı Hüsrev Perviz ordusuna gâlip geleceğini önceden haber vermektedir. Haber verdiği gibi de olmuştur.

Bazı âlimlere göre, Kur'ân-ı kerimin îcazı, çok uzun ve tekrarlı olduğu hâlde, hiçbir yerinde ihtilâf, uygunsuzluk bulunmamasıdır. Bunun içindir ki, (Nisâ) sûresinin seksenbirinci âyetinde meâlen, (Bu Kur'ân, Allahtan başkasının sözü olsaydı, içinde çok uygunsuzluklar bulurlardı) buyuruldu. Bazılarına göre, Kur'ân-ı kerimin îcazı, manasından olmaktadır.

.

Sahip olduğun değerin farkında değilsin

Azmi Hüseyin Dede Mevlevi arif ve fazıllarından olup Gelibolu’da doğdu. Uzun müddet Gelibolu ve Mısır mevlevihaneleri şeyhliğinde irşad vazifesi yaptı. 1311 (m. 1893)’de hava tebdili için bulundukları Beyrut'ta vefat etti. Temyizü'l-Emreyni isimli eserinde şöyle anlatır:

Canlı balık için deniz hayat, kara ölümdür. Ama kâğıda bir balık resmi yapsan onun ne denizden haberi olur, ne karadan. Bunların benzerliği sadece şekilden ibarettir... İnsanların kimisi de yalnız kalıp insanıdır. Dışarıdan bakınca onların gözü kulağı, dili dudağı var sanırsın. Gerçekteyse kalıbın burnu yoktur ki iyilikten bir koku alsın, kulağı ve gözü yoktur ki hayırlı sözleri işitsin, güzeli görsün. Yüzü kara zenciye sabun da bir kara boya da. Gerçek zenci ise gönül zencisidir. O gönlün terazisi kırıktır; bu yüzden iyilikle kötülüğün farkını tartamaz.

Güneş ortalığı aydınlatmışken mum yakmaya kalkmak ortalığa “ben körüm” diye bağırmaktan başka nedir . Güneşin parlaklığından yarasaya ne fayda. O körlüğü kendine değil güneşe hamletmeye kalkar. Ey vahiy güneşi doğmuşken akıl mumuyla aydınlanmaya kalkan yarasa tabiatlı! Güneşin ışığında kusur yok; kusur senin gözlerinde. Güneşin parlayan ışığıyla bütün âlem dolup taşsa körün gözün bundan bir nasibi yok. Onun bütün kısmeti sırtına vuran ısıdan ibaret. Güneşin binbir nimeti var, onu bir mangal mevkiine indirmek caiz mi? Akıl ve idrak körü de böyledir. O değerli bir şeyi kendi idrakine kendi seviyesine indirir de güneşi mangal, altını pul eder. Görmek ve körlük de çeşit çeşittir. Vah yazık o göze ki zerreyi görür de güneşi görmez. Uzaktakini tanır da yakındakini bilmez. Önemsizin farkındadır önemli olandan gafil. Mahluk da halıka göre zerreden bile kemdir. Yaratılmışı görüp yaratanından gafil olmak! İşte gerçek körlük budur.

Her şeyin değeri ödenen bedel kadardır. Atadan dededen kalan, yolda belde bulunan şeyin değeri olmaz. Zira bir şeyi ucuza alan ucuza verir. Cahil çocuk yolda bulduğu incinin kıymetini ne bilsin. Bu yüzden bir hazine değerindeki o inciyi gider de bir somun ekmeğe değişir. İncinin kıymetini denizin dibine dalan dalgıça, ya da inci satıcısına sor sen. Aslında o çocuk sensin; inci de ata mirası olan dinin. Sen o hazineyi beşiğinde hazır buldun, sahip olduğun şeyin farkında olmayışın bundan.

.

Hep iyi insanlarla beraber olun

Abidin Paşa Osmanlı Devleti'nin son senelerinde hizmet etmiş bir İslam âlimi ve devlet adamıdır. 1843 yılında şimdi Yunanistan’da olan Preveze'de doğdu. Memleketinde iyi bir tahsil gördükten sonra İstanbul’a giderek devlet hizmetine girdi. Çeşitli vilayetlerde valilik ve bir süre Hariciye Nazırlığı (Dışişleri Bakanlığı) yaptı. İstanbul Merkezefendi Dergâhı Şeyhi Nûreddin Efendi’ye intisap ederek tasavvuf yolunda ilerledi. 1906 yılında İstanbul'da vefat etti. Sultan 2. Abdülhamid devrinde Ankara valisiyken şehre Elmadağ’dan su hattı yaptırdı. Bu vazifede iken Mevlâna Celâleddîn-i Rûmî hazretlerinin Mesnevisini şerh etti. Bu eserinde şöyle yazmaktadır:

Mevlâna Celâleddîn-i Rûmî hazretleri buyuruyor ki: Gizli ve âşikâr Allahü teâlâdan korkun. Günahlardan sakının. Az yiyip, az uyuyun, az konuşun. Çok oruç tutun. Zamanlarınızı namaz kılarak değerlendirin. Şehveti terk edip, sefihlerle, cahillerle mücadele etmeyin. Onlarla oturup kalkmayın. Hep iyi insanlarla beraber olun. Ya hayır konuşun veya susun. İnsanların sıkıntılarına sabredin. Bilin ki, insanların en hayırlısı, insanlara en faydalı olandır.

Allahü teâlânın aşkı ile dolmuş, evliyanın büyüklerinden olan, Celâleddîn-i Rûmî hazretleri, ney ve başka hiçbir çalgı çalmadı, raks etmedi. Mesnevinin birinci beytinde, “Dinle neyden, nasıl anlatıyor ayrılıklardan şikâyet ediyor” deniyor. Ney, İslâm dininde yetişen kâmil insan demektir. Bunlar, kendilerini ve her şeyi unutmuş, her an, Allahü teâlânın rızasını aramaktadır. Ney, Farsçada yok demektir. Bunlar da, kendi varlıklarından yok olmuştur. Ney denilen çalgı, içi boş bir çubuk olup, bundan çıkan her ses, onu çalan kimseden hasıl olmaktadır. O büyükler de, kendi varlıklarından boşalıp, kendilerinde, Allahü teâlânın ahlakı zahir olmaktadır. Neyin üçüncü manası, kamış kalem demektir ki, bundan da, insan-ı kâmil kastedilmektedir. Kalemin hareketi ve yazması kendinden olmadığı gibi, kâmil insanın hareketleri ve sözleri de, hep Allahü teâlâdandır.

Son 3 asırdır bazı cahiller, neyi çalgı sanarak, ney, dümbelek gibi, şeyler çalmaya, dans etmeye başladılar. Celâleddîn-i Rûmî hazretleri, yüksek sesle zikir bile yapmazdı. Nitekim Mesnevîsinde:

“Pes zi cân kün, vasl-ı cânânrâ taleb, bî leb-ü bî gâm mîgû, nâm-ı Rab!” buyuruyor ki; “O hâlde, sevgiliye kavuşmayı, can-u gönülden iste. Dudağını ve damağını oynatmadan, Rabbin ismini kalbinden söyle!” demektir.

.

Namazı terk etmenin tehlikesi büyük

Alî İbnü'l-Kattân El-Mağribî hazretleri hadis âlimidir. 562'de (m. 1167) Fas’ın Fes şehrinde doğdu. İlk tahsilini tamamladıktan sonra Merakeş'e giderek buradaki âlimlerden hadis öğrenip icazet aldı. Bu sırada çıkan iç karışıklıklardan dolayı Sicilmâse'ye yerleşti ve çok talebe yetiştirdi. 628'de (m. 1231) orada vefat etti. Şu hadis-i şerifleri nakletti:

“Oruç, sâdece yemekten ve içmekten el çekmek değildir. Oruç, boş şeylerden ve kötü sözlerden el çekmektir.”

“Kul ile küfür veya şirk arasında, ancak namazı terk etmek vardır.”

“Büyüklerimize hürmet etmeyen, küçüklerimize merhamet etmeyen, âlimlerimizin hakkını tanımayan bizden değildir.”

“Mirâc’da Rabbimden, benden sonra Ali bin Ebî Tâlib’i halîfe yapmasını istedim. Melekler dedi ki: Yâ Muhammed! Allahü teâlâ dilediğini yapar. Senden sonra halîfe Ebû Bekir’dir.”

“Kavmi, Nûh’u bayılıncaya kadar dövüyorlardı. O ayılınca, (Allahım! Kavmime hidâyet ver (doğru yola ilet). Çünkü onlar bilmiyorlar) derdi.”

“Ölmek üzere olan kimselere Kelime-i tevhîdi, telkin ediniz. Çünkü bu, dile söylemesi kolay gelir, fakat mizanda ağır gelir. Eğer Lâ ilahe illallah bir kefeye, gökler ve yer diğer kefeye konsa idi; Lâ ilahe illallah, gökler ve yerden ağır gelirdi.”

“Bütün çocuklar, Müslümanlığa uygun ve elverişli olarak dünyâya gelir. Bunları, sonra anaları, babaları, Hıristiyân, Yahudi ve dinsiz yapar.”

“Cuma günlerinde bir an vardır ki, müminin o anda ettiği duâ reddolunmaz.”

“Kim cuma günü Kehf sûresini okursa, onun için ayağını bastığı yerden göğe kadar bir nûr fışkırır. Bu nûr, kıyâmet günü onun yolunu aydınlatır. O kişi, iki cuma arasında işlemiş olduğu günahlarından mağfiret olunur. Bu iki cuma arası Deccâl çıksa ona uymaz.”

“Kim her gece Yâsîn-i şerîf sûresini okursa, sanki Kur’ân-ı kerîmi yedi kere okumuş gibi olur.”

“Kim cuma gecesi Yasin ve Saffât sûrelerini okuduktan sonra, Allahü teâlâdan bir dilekte bulunursa, Allahü teâlâ onun dileğini verir.”

“Kim A’râf sûresini okursa, Allahü teâlâ onun ile İblîs arasına bir perde koyar. Kıyâmet günü Âdem aleyhisselâm ona şefaatçi olur.”

“Her kim abdest aldıktan sonra İnnâ enzelnâhü (Kadr sûresini) sûresini bir kere okursa, Hakk teâlâ hazretleri, o kimseyi sıddîklardan yazar, iki kere okursa, şehidlerden yazar. Üç kere okursa, Peygamberlerle haşreder.

.

Kâfirler için çılgın bir ateş hazırladık

Abdurrahmân İbnü’l-Kâsım hazretleri İmam-ı Mâlik'in önde gelen talebelerindendir. 128 (m. 746)’da Filistin'in Remle şehrinde doğdu. Ailesi Remle'den Kahire'ye göç etti. Burada ilim tahsil ettikten sonra Medine'ye giderek İmam-ı Mâlik hazretlerine talebe oldu ve onun vefatına kadar yirmi yıl derslerine devam etti. İbnü’l-Kâsım 191 (m. 806)’da vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:

Müslüman, bütün peygamberlere inanır. Birini bile kabul etmeyen Müslüman olamaz. Kur’ân-ı kerimde bütün peygamberlere iman gerektiği bildiriliyor. Bekara sûresi 3. ve 4. âyet-i kerimelerinde (Onlar gayba inanırlar, namazı doğru kılarlar, kendilerine rızık olarak verdiğimizden de [Allah yolunda] harcarlar. Sana gönderilene [Kur'âna], senden öncekilere [Resullere] gönderilene [Tevrat, İncil ve diğer kitaplara] ve ahirete yakînen iman ederler) buyuruluyor.

Muhammed aleyhisselama iman edip, Ona uymak ise şöyle bildiriliyor: (Allah’a ve onun ümmi nebi olan Resulüne iman edin, ona uyun ki doğru yolu bulasınız.) (Muhammed aleyhisselama inanıp ona uymayan Ehl-i kitap doğru yolda değildir. Araf sûresi 158. âyet-i kerimesi) [Ey habibim, Ehl-i kitaba] De ki: (Eğer Allah’ı seviyorsanız, bana uyun ki Allah da sizi sevsin.) [Al-i İmran 31] (De ki: Allah’a ve Resulüne itaat edin! Eğer [uymayıp] yüz çevirirlerse, [kâfir olurlar] Elbette Allah kâfirleri sevmez.) [Al-i İmran 32]

Hıristiyanlık ve Yahudilik hak değil, hak olan yalnız İslamiyet’tir Kur’an-ı kerimde buyuruluyor ki: (Allah indinde hak din ancak İslam’dır.) [Al-i İmran 19]

(Sizin için din olarak İslam’ı beğendim.) [Maide 3]

(İslam’dan başka din arayan, bilsin ki, o din asla kabul edilmez.) [Al-i İmran 85]

Peygamberimize uymayı bildiren birçok âyet vardır. (Allah’a ve Resulüne inanmayan [kâfir olur] kâfirler için de çılgın bir ateş hazırladık.) [Feth 13]

(Allah’a ve Resulüne karşı gelen, bilsin ki, Allah’ın azabı çok şiddetlidir.) [Enfal 13] {Allah’ın, (Hak din ancak İslam’dır), (Resulüme inanıp ona uyun) emirlerine tâbi olmayan Allah ve Resulüne karşı gelmiş olur. Böyle kâfirler için de Allah’ın azabı şiddetlidir.)

(Kimi, ona [Resulüme] iman etti, kimi de, ondan yüz çevirdi. Bunlara da çılgın ateşli Cehennem yetti. Âyetlerimizi inkâr ederek kâfir olanları elbette ateşe atacağız.) [Nisa 55-56]

.

Vakti gelince, namazı hemen kıl

Ebü'l-Abbâs Ahmed İbnü'd-Delâî hazretleri hadis hafızıdır. 393’te (m. 1003) Endülüs'te (İspanya) Meriye (Almeria) yakınlarındaki Delâye (Dalias) köyünde doğdu. İlim tahsili için gittiği Mekke'de sekiz yıl kalarak pek çok âlimden hadis ve fıkıh dersleri aldı. Endülüs'e dönen İbnü'd-Delâî, Meriye Camii'nde ders vermeye başladı. 478'de (m. 1085) Meriye'de vefat etti. Namazın faziletleri hakkındaki şu hadis-i şerifleri nakletti:

Ebüdderdâ (radıyallahü anh) diyor ki: Çok sevdiğim bana dedi ki; (Parça parça parçalansan, ateşte yakılsan bile, Allahü teâlâya hiçbir şeyi şerîk yapma! Farz namazları terk etme! Farz namazları bile bile terk eden Müslümanlıktan çıkar. Şarap içme! Şarap, bütün kötülüklerin anahtarıdır.) Görülüyor ki, farz namazlara aldırış etmeyip terk eden kâfir olur. Tembellikle terk eden kâfir olmaz ise de büyük günah olur.

Ali (radıyallahü anh) haber veriyor: Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: (Yâ Ali! Üç şeyi yapmayı geciktirme: Vakti gelince, namazı hemen kıl! Cenâze hazırlanınca, namazını hemen kıl! Bir kızın küfvünü bulunca, hemen evlendir!)

Abdullah ibn-i Ömer (radıyallahü anhüma) haber veriyor. Resûlullah buyurdu ki: (Namazlarını vakitleri gelince hemen kılanlardan Allahü teâlâ râzı olur. Vakitlerinin sonunda kılanları da affeder.)

Ümm-i Ferve (radıyallahü anha) haber veriyor: Resûlullaha hangi amelin efdal olduğu soruldu. (Amellerin efdali, vaktinin evvelinde kılınan namazdır) buyurdu. Âişe (radıyallahü anha) diyor ki, (Resûlullahın namazını âhir vaktinde kıldığını, iki defa görmedim.)

Ümm-i Habîbe (radıyallahü anha) haber veriyor. Resûlullah buyurdu ki: (Bir Müslüman kul, her gün, farz namazlardan başka, on iki rekât, tetavvu olarak namaz kılarsa, Allahü teâlâ ona Cennette bir köşk yapar.)

Peygamber efendimiz (En büyük hırsız, kendi namâzından çalan kimsedir) buyurdu. "Yâ Resûlallah! Bir kimse, kendi namâzından nasıl çalar?" diye sordular. (Namâzın rükûunu ve secdelerini tam yapmamakla) buyurdu.

Bir defa da buyurdu ki: (Rükûda ve secdelerde, belini yerine yerleştirip biraz durmayan kimsenin namâzını Allahü teâlâ kabûl etmez.)

Peygamber efendimiz bir kimseyi namâz kılarken, rükûunu ve secdelerini tam yapmadığını görüp, (Sen namâzlarını böyle kıldığın için, Muhammedin “aleyhissalâtü vesselâm” dîninden başka bir dinde olarak ölmekten korkmuyor musun?) buyurdu

.

Yalan söylemek büyük günahtır

Ebü'l-Mehâsin İbnü'l-Cevzî hazretleri Hanbelî fıkıh âlimidir. Büyük âlim Ebü'l-Ferec İbnü'l-Cevzî'nin oğlu olup, 580 (m. 1185)’de Bağdat'ta doğdu. Babasından ve buradaki büyük âlimlerden kıraat, tefsir, hadis, fıkıh dersleri tahsil etti. Müstansıriyye Medresesi'nde Hanbelî mezhebi müderrisi olarak görev yaptı. 656 (m. 1258)’de vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:

Yalan söylemek haramdır, çok büyük günahtır. Ölmemek için leş yemek caiz olduğu gibi, ölümden kurtulmak için yalan söylemek de caizdir. Yalanın caiz olduğu yerlerden bazıları şunlardır:

Savaşta... Hazret-i Ali (radıyallahü anh) otururken düşmanın biri, aniden karşısına kılıçla çıkıp, (Şimdi seni benim elimden kim kurtarabilir?) der. Hazret-i Ali de, parmağı ile adamın arkasını gösterip (Peki dövüşelim; fakat iki kişiyle mi?) der. Düşman, arkamdaki kim diye bakınca, Hazret-i Ali, kılıcını çekip, düşmanını zararsız hâle getirir... Düşman, oturan insana yaptığı kendi hilesini görmeden (Bana hile yaptın?) der. Hazret-i Ali de, (Ama asıl sen beni gafil avlayacaktın ya) der ve şu hadis-i şerifi bildirir: (Harb hiledir.)

İki Müslümanı barıştırmak için... Üç günden sonra dargın durmak günahtır. Dargın olan iki Müslümanı barıştırmak için aralarını bulucu yalan söylemek caizdir.

İki Müslümanın aralarının açılmasını önlemek için... Araları bozulmak üzere olan iki Müslümanın aralarının açılmasını önlemek için yalan söylemek caiz olur. İyiliğe vesile olan yalan, fitneye sebep olan doğrudan makbuldür.

Eşi ile iyi geçinmek için... Eşler birbirini idare etmek için yalan söyleyebilir. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:

İbni Erkam hazretleri, Hazret-i Ömer’e (radıyallahü anhüma), (Eşim beni sevmiyor. Sevmediğini de yüzüme karşı söyledi. Böyle bir eş ile yaşamak istemem) dedi. Hazret-i Ömer, kadına (Niçin kocanızın yüzüne karşı öyle söylediniz) buyurdu. Kadın, (Yalan söylememek için. Yoksa burada yalana izin var mıdır?) dedi. Hazret-i Ömer, (Elbette burada yalan söylemeye izin vardır. Bir kadın, kocasını sevmese de, onu üzmemek için, yalan söylerse günah olmaz) buyurdu.

Zâlimden, bir Müslümanın bulunduğu yeri gizlemek için...

Müslümanın malını zalimlerden korumak için...

Müslümanı memnun etmek için...

Müslümanın günahını, sırrını ve ayıbını gizlemek için...

Fakire ikram için...

Haklı iken, karşısındakine sen haklısın demek...

.

Ey Kümeyl! Ölünce her şey ortaya çıkar

Saruhanî Ahmed Efendi, Halvetiye şeyhlerinin âlimlerinden bir zattır. 1041 (m. 1631)'de Manisa’da vefat etti. Dekâyıku'l-Hakâyık isimli eserinde şöyle buyuruyor:

Ali bin Ebî Tâlib (radıyallahü anh) buyurdu ki:

“Dünyâ geri dönüp gitmekte, âhıret ise gelmektedir. Fakat her ikisinin de talibleri vardır. Siz, âhıreti isteyen, onun için çalışanlardan olunuz. Dünyâ peşinde koşanlardan olmayınız. Dünyâya kıymet vermeyenler (Dünyâdan sâdece zarurî olan ile yetinenler), yeri yaygı, toprağı yatak, suyu tayyib (helâl ve temiz bir rızık) edindiler. Cenneti isteyen, nefsinin arzu ve isteklerinden uzaklaşır. Cehennemden kaçınmak isteyen ise, haram olan şeylerden korunur. Dünyâya kıymet vermeyenlere belâ ve musibetler hafif gelir. İnsanlar, onlardan bir kötülük görmeme husûsunda emîndirler. Onların kalbi mahzûndur. İhtiyâçları hafiftir.”

Kümeyl bin Ziyâd anlatır: “Bir gün Ali bin Ebî Tâlib (radıyallahü anh) ile beraber gidiyorduk. Bu sırada Ali bin Ebî Tâlib bir kabristana döndü ve; 'Ey kabir ehli! Bizim yanımızda haber olarak şunlar var: Mallarınız vârisler arasında taksim edildi. Çocuklarınız yetim kaldı. Ya sizin yanınızda ne var?' dedi. Sonra bana dönerek; 'Ey Kümeyl! Eğer şimdi onlara cevap vermeleri için izin verilseydi, şöyle cevap verirlerdi: Şüphesiz, en hayırlı hazırlık ve azık takvâdır' dedi ve ağlamaya başladı. Daha sonra; 'Ey Kümeyl! Kabir amellerin sandığıdır. Ölünce her şey ortaya çıkar. Neler olacağı o zaman görülür” buyurdu."

Hasen-i Basrî buyurdu ki: “Gençliğinde iyi ibâdet edene, Allahü teâlâ yaşlı olduğu zaman hikmet verir. Bu husûs, Enbiyâ sûresi yetmişdokuzuncu âyet-i kerîmesi ile beyân buyurulan husûstur.”

Muhammed bin İbrâhim, babasından şöyle nakletti: “Ali bin Ebî Tâlib’e dünyâdan soruldu. Hazreti Ali; 'Uzun mu, yoksa kısa mı anlatayım?' buyurunca, 'Kısa olarak, ey müminlerin emîri' dendi. O zaman Hazreti Ali; 'Dünyânın helâli hakkında hesâb, haramı hakkında azâb vardır' buyurdu..."

Katâde (radıyallahü anh) anlattı: Mûsâ (aleyhisselâm) şöyle buyurdu: “Yâ Rabbî! senin gazâbının ve rızânın alâmeti nedir?” Bunun üzerine Allahü teâlâ; “Size iyilerinizi âmir yaptığım zaman, bu rızâmın alâmetidir. Kötülerinizi âmir yaptığım zaman, bu da gazâbımın alâmetidir” buyurdu.

İbn-i Abbâs (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Müslüman bir kadıda şu üç şeyin bulunması uygun değildir: Kin, hased ve hiddet.”

.

Allah indinde en kıymetli sözler

Abdurrahman bin Muhammed İdrisi hazretleri hadis hafızıdır. 325'te (937) Semerkant’ta doğdu. Hadis tahsili için gittiği Bağdat'ta Dârekutnî'den çok sayıda hadis yazdı. Memleketine dönerek bir çok talebeye hadis öğretti. 405 (m. 1015)’de vefat etti. Şöyle nakleder:

En kıymetli tesbih, namazlardan sonra çekilen Sübhanallah, Elhamdülillah ve Allahü ekberdir. Bu tesbihten sonra en kıymetli tesbih ve zikir ''la ilahe illallah'' demektir. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:

(En üstün tesbih Sübhanallahi velhamdülillahi ve la ilahe illallahü vallahü ekber’dir.)

(Lâ ilâhe illallah demek 99 belâyı defeder, en aşağısı sıkıntıdır.)

(Temcid, yani La havle ve la kuvvete illa billah, 99 derde devadır. Bunların en hafifi sıkıntıdır.)

(Zikirde "La ilahe illallah"tan, efdali yoktur.)

(Zikrin efdali, la ilahe illallah, duânın efdali de elhamdülillahtır.)

(Allah indinde en kıymetli söz, "Sübhanallahi ve bihamdihi"dir.)

("Sübhanallah" diyen Uhud'dan daha büyük sevaba kavuşur. "La ilahe illallah" ve "Allahü ekber" demek de böyledir.)

(Gece ibadeti zor gelen, hayra mal sarf edemeyen veya düşmanla savaşmaya korkan, çok ''Sübhanallahi ve bihamdihi'' desin. Bu, Allah yolunda harcayacağı bir altın dağdan daha kıymetlidir.)

(Zor bir duruma düşen, "Bismillahirrahmanirrahim ve la havle ve la kuvvete illa billahil aliyyil azim" derse, Allahü teâlâ, onu her türlü belâ ve musibetten korur.)

(Cennet hazinesi olan, "Sübhanallahi vel-hamdülillahi vela ilahe illallahü vallahü ekber, vela havle vela kuvvete illa billah" demeye devam edenin ağaçtan yaprak döküldüğü gibi günahları dökülür.)

(Dilde hafif, terazide ağır ve bağışlayıcı olan Allah indinde en kıymetli iki cümle: "Sübhanallahi ve bihamdihi, Sübhanallahilazim".)

(Şu beş şeyi dilinizden düşürmeyin: Sübhanallah, elhamdülillah, lâ ilâhe illallah ve Lâ havle vela kuvvete illâ billâh.)

(Allahü teâlânın indinde, tekbiri, tahmidi, tesbihi ve tehlili sebebiyle Müslüman olarak ihtiyarlayan bir müminden daha efdal kimse yoktur.)

Kur’an-ı kerimde, Bâkıyat-üs-sâlihat [sürekli kalan iyi işler] geçmektedir. Resulullah buyurdu ki: (Bâkıyat-üs-sâlihatı, çok söyleyin. Bunlar; tesbih, tehlil, tahmid, tekbir ve temciddir.)

Her gece yatarken yüz defa (Sübhanallahi velhamdü lillahi ve la ilahe illallahü vallahü ekber) okuyan kimse, yüz defa tesbih, tahmid ve tekbir söylemiş olur.

.

Hiç kimseyi camiden nefret ettirmemelidir

Abdullah el-İbyânî hazretleri Mâlikî fıkıh âlimidir. 351 (m. 864)’te Tunus'ta İbyâne köyünde doğdu. Tunus'taki meşhur âlimlerden ders aldı. Zamanında Mâliki mezhebini en iyi bilen âlimlerden biri ve bu mezhebin fetva mercii oldu. 352 (963)’de vefat etti. Buyurdu ki:

İmamın sünnet miktarından uzun sure okuması tahrimen mekruhtur. Sabah namazının iki rekatında toplam kırk, en fazla elli âyet okumak sünnettir. Öğle namazında sünnet olan, sabah namazından daha aşağı miktar okumaktır. İkindi ve yatsı namazında sünnet olan, yirmi âyet okumaktır. Akşam namazında sünnet olan, her rekatta kısa bir sure okumaktır. Kısa sureler, Beyyine suresinden sonraki surelerdir...

İmam olan kimsenin farz kıldırırken yukarıda bildirilen âyet miktarlarından fazla okuması tahrimen mekruhtur. Cemaat uzun okunmasını istese de yine mekruh olur. Fakat cemaat sünnet miktarından daha kısa okunmasını isterse, imamın kısa okuması, caiz, uzun okuması caiz değildir. Mesela yolcular, abdesti zor tutan kimseler, sabahın farzını kıldıracak imama, "Kısa sure ile namazı kıldır" deseler, imam da Kevser ve İhlas suresi ile namazı kıldırsa mahzuru olmaz.

Cemaati rahatsız edecek uzun sure ile namaz kıldırmak tahrimen mekruh olur. Hadis-i şerifte bildiriliyor ki: Hazret-i Muaz’ın (radıyallahü anh), Bekara, bazen de Nisa suresi ile namaz kıldırdığını haber alan Resulullah efendimiz “sallallahü aleyhi ve sellem”, üç kere buyuruyor ki: (Ya Muaz, sen fettan mısın? Alâ, Şems ve Duha sureleri ile kıldırsaydın. Çünkü cemaat arasında, yaşlı, zayıf ve ihtiyaç sahibi kimseler bulunabilir.) [Fettan: Çok fitneci demektir. Fitneci misin, fitneye mi sebep olacaksın buyuruluyor.]

Cemaatin hepsi uzun sure okunmasını istese, bir tanesi de kısa okumasını istese, o bir kişiye uymak ve kısa sure okumak gerekir.

Hiç kimseyi camiden nefret ettirmemelidir. Namazdan sonra ilahi, tesbihat gibi şeyler okuyarak cemaati rahatsız etmek de caiz değildir. Çünkü adamın ihtiyacı vardır, gitmesi gerekiyordur. Camiden çıkarsa ayıp olur diye onu dinlemeye mecbur etmek caiz olmaz. Böyle şeyler, isteyenlere ayrıca caminin ayrı bir yerinde dinletilebilir, gösterilebilir.

.

O akıl nerede ki, kemaline erişsin

Kâdı Hamîdüddîn Nâgûrî hazretleri evliyanın meşhurlarındandır. Asıl adı Muhammed Atâ’dır. Buhara'da doğdu. Medrese tahsilinden sonra Hindistan'a Nâgûr şehrine göç etti ve bu şehirde kadı oldu. Kutbüddin Bahtiyar Kâkî ve Ferîdüddin Genc-i Şeker'in sohbetlerine devam etti. Kutbüddin'den Çeştiyye icazeti aldı. 643 (m. 1246)’da Delhi'de vefat etti. Hocası Kutbüddîn Bahtiyar Kâkî hazretlerinin ayak ucuna defnedildi.

Herkese iyilik eden, vaktini, Allahü teâlânın kullarına O’nun dînini öğretmekle kıymetlendiren Kâdı Hamîdüddîn Nâgûrî, insanlarla iyi geçinir, herkese iyilik ederdi. İnsanlara karşı çok merhametliydi. Onları Cehennemde ebedî azap çekmekten kurtarmak için durmadan çalışırdı. Hakka olan aşkını dile getirdiği şiirleri dilden dile dolaşır, güzel eserleri her cemiyette okunur, istifâde edilirdi.

Feridüddîn Genc-i Şeker, huzûrunda kaside okunmasını emir buyurdu. Kasîde okuyacak kimse bulunamadı. Talebelerinden Bedreddîn’e emredip, Kâdı Hamîdüddîn Nâgûrî’nin gönderdiği mektupları getirmesini söyledi. Bedreddîn, mektup ve yazıları sakladığı çantayı getirip, önüne koydu. Eline gelen ilk mektubu Feridüddîn hazretlerine verdi. “Ayakta oku” buyurdu. O da mektûbu okumaya başladı. Mektupta şöyle diyordu:

“Fakîr, hakîr, zaîf, nahîf Muhammed Atâ ki, dervişlerin bendesi, baş ve gözüyle onların ayaklarının tozudur.”

Şeyh bu kadar dinleyince, kendine bir hâl ve zevk peyda oldu. Sonra bu mektupta bulunan şu rubaiyi okuttu:

O akıl nerede ki, kemaline erişsin,

O rûh nerededir ki, Celâline yetişsin,

Farz edelim ki, yüzünden perdeyi kaldırmışsın,

O göz nerededir ki, Cemâline erişsin.

Kâdı Hamîdüddîn hazretleri, zâhir ve batın ilimlerinde birçok talebe yetiştirdi. Kerâmetleri meşhûr oldu. Kıymetli eserler yazdı. “Tavâliüş-şümûs” adlı eserinde hakikât sırlarını anlattı...

Tasavvuf ve hakîkatten nasîbi olan bir azîz, bu zaîf kula anlattı: Anadolu'daki hücrelerden birine girmiştim. Keskin görüşlü biri bana baktı ve hâlimden bir şeyler anlayıp, beni bir yere götürdü. Huşu üzere duran bir dervişin yanına vardık. Yanımdaki kimse, bana dönüp; “Bu azîz, oniki senedir Celâl’in müşâhedesindedir. Davet gelir diye ayakta hazır beklemektedir. Her seher vakti, aniden 'Hû' ismi, onun dilinden kulağımıza erişir. Hû ismini söyleyince, ağzından, yeni doğan güneş gibi bir nûr parlar” dedi.

.

Onlar, faydasız işlerden kaçınır

Burhânüddîn Abdullah Ebrî hazretleri Şafii fıkıh âlimidir. İran’da Tebriz'de doğdu. Burada medrese tahsilinden sonra kadılık yaptı. Sonra kâdılkudâtlık makamına getirildi. 743'te (m. 1342) Tebriz'de vefat etti. Buyurdu ki:

Allahü teâlânın, kullarının nasıl olmasını istediği Kur'ân-ı kerimde ne güzel açıklanmaktadır: Furkan sûresinin 63-69. âyet-i kerimelerinde meâlen, (Rahmânın [yâni kullarına acıması çok olan Allahü teâlânın fazîletli] kulları, yeryüzünde gönül alçaklığı ve vakâr ile yürürler. Câhiller kendilerine sataştığı zaman onlara, (sağlık, esenlik size) gibi güzel sözler söyleyerek doğruluk ve tatlılıkla günahtan sakınırlar. Onlar, Rableri için, secde ve kıyâm ederek [yâni namaz kılarak] gecelerler. [Ona hamd ederler.] Onlar (Rabbimiz Cehennem azâbını bizden uzaklaştır. Doğrusu Onun azâbı devamlı ve acıdır, orası şüphesiz ne kötü bir yer ve ne kötü bir duraktır) derler. Onlar sarf ettikleri zaman, ne isrâf, ne de cimrilik ederler, ikisi ortası bir yol tutarlar ve kimsenin hakkını kesmezler. Onlar Allaha ortak koşmazlar. Allahın haram ettiği cana kıyıp, kimseyi öldürmezler. [Ancak suçluları cezâlandırırlar. ] Zinâ etmezler.)

72-74. âyetlerinde, ([Allahü teâlânın sevdiği, fazîletli kullar], Yalan yere şehâdet etmezler. Faydasız ve zararlı işlerden kaçınırlar. Böyle faydasız veya güçle yapılan bir işe tesâdüfen karışacak olurlarsa, yüz çevirip vakârla uzaklaşırlar. Kendilerine Allahın âyetleri hâtırlatıldığı zaman, körler ve sağırlar gibi görmemezlik, dinlememezlik etmezler. Onlar, (Yâ Rabbî, bize zevcelerimizden ve çocuklarımızdan gözümüzü aydınlatacak sâlih kişiler ihsân et! Bizi, Allaha karşı gelmekten sakınanlara önder yap! diye yalvarırlar) buyurulmuştur.

Bundan başka, Sâf sûresinin ikinci ve üçüncü âyetlerinde meâlen, (Ey îman edenler! Yapmadığınız bir şeyi niçin söylersiniz? Yapamadığınız şeyi yaptık demeniz, Allah katında büyük öfkeye sebep olur) buyurulmuştur ki, bu da, bir insanın yapamayacağı bir şeyi vadetmesinin, onu Allah katında kötü kişi yapacağını göstermektedir.

Hakîkî Müslüman, ibâdetini tam yapar. Allahü teâlâya olan şükrân borcunu öder. İbâdetini, yalnız lâf olsun veya yasak ortadan kalksın diye yapmaz. İbâdetini, büyük bir arzu, istek, sevgi ile yapar.

.

Farzlara önem vermeyen imanını kaybedebilir

Hanefî Mehmed Efendi 49. Osmanlı Şeyhülislâmıdır. Nahcivan'da doğdu. Bir süre burada tahsil gördükten sonra İstanbul'a gitti. Medrese tahsilinden sonra müderrislik, kadılık, Rumeli ve sonra Anadolu kadıaskerliği, nihayet Şeyhülislâmlık makamına getirildi. 1069'da (m. 1658) vefat etti. Şöyle buyurdu:

Allahü teâlânın emrettiği işlere (Farz) denir. Yasak ettiklerine (Haram) denir. Farz veya haram olmayan, serbest bırakılmış olanlara (Mubâh) denir. Farzları yapmaya, haramlardan sakınmaya ve mubâhları Allah rızası için yapmaya (İbâdet etmek) denir. Bir ibâdetin sahih ve makbul olması için, yâni doğru olması ve Allahü teâlânın beğenmesi için, (İlim) yâni doğru yapmanın şartlarını öğrenmek ve (Amel) yâni şartlarına uygun yapmak ve (İhlâs) ile yapmak lâzımdır.

İhlâs, para, mevki, şöhret gibi dünya menfaatlarını düşünmeyip, Allahü teâlâ emrettiği için, Onun rızasını, sevgisini kazanmak için yapmaktır. İlim, fıkıh kitaplarını, bir üstâd ile birlikte okuyarak, ihlâs da, bir velînin sözlerinden ve hâl ve hareketlerinden ve tasavvuf kitaplarını okuması ile elde edilir.

Farzlara ve haramlara inanıp da, tembellikle veya kötü arkadaşlara uyarak, ibâdet etmeyen bir Müslüman, tevbe etmeden ölürse, günahı bitinceye kadar, Cehennemde yanar. Farzları öğrenmeyen, bilse de, kıymet, önem vermeyen, üzülmeden, Allahtan korkmadan terk eden, Müslümanlıktan çıkar, kâfir olur. Cehennemde, ebedî, sonsuz yanar. Haramları yapmak da böyledir.

Bir ibâdetin ilmini öğrenmeyenin, şartlarını bilmeyenin, yaptığı ibâdet, ihlâs ile yapılmış olsa da, sahih olmaz. Hiç yapmamış gibi, Cehennemde yanar. Şartlarını bilerek ve gözeterek yapanın, ibâdeti sahih olur. Cehennem azâbından kurtulur. Fakat, ihlâs ile yapmadı ise, bu ibâdeti ve hiçbir iyiliği kabul olmaz. Sevap kazanmaz. Allahü teâlâ, bu ibâdetini ve hayrât ve hasenâtını beğenmeyeceğini bildiriyor. İlm ve ihlâs ile yapılmayan ibâdetin faydası olmaz. İnsanı küfürden, günahtan, azaptan kurtarmaz. Ömür boyunca, böyle ibâdet yapıp da, küfür üzere vefât eden münâfıklar çok görülmüştür.

İlm ile, ihlâs ile yapılan ibâdet, insanı, dünyada küfürden, günahtan kurtarır ve azîz eder. Âhirette de, Cehennem azâbından kurtaracağını, Allahü teâlâ, Mâide sûresinin dokuzuncu âyetinde ve Vel'asr sûresinde vadetmektedir. Allahü teâlâ, vaadinde sâdıktır. Verdiği sözü elbette yapar.

.

İman etmek, şerefli olmaya sebeptir

Hammâd bin İshâk el-Ezdî hazretleri Mâliki fıkıh ve hadis âlimidir. 199'da (m. 815) Basra'da doğdu. Zamanın büyük âlimlerinden ilim tahsil etti. Abbasî halifeleri yanında müstesna bir yeri olan Hammâd, Halife Mühtedî-Billâh döneminde Bağdat kadılığı yaptı. 267 (m. 881)’de Sus şehrinde vefat etti. Bu mübarek zat buyurdu ki:

Allahü teâlâ, her insanın saîd veya şakî olacağını ezelde biliyordu. Bu bilgisine (Kader) denir. Saîd olacağı ezelde bilinen kimse, Allahü teâlâya itaat eder. Ezelde, şakî olacağı bilinen kimse, hep günah işler. Dünyada herkes, saîd veya şakî olduğunu, amelinden anlayabilir.

Allahü tealanın, insanların îman etmelerine, ibâdet yapmalarına ihtiyacı yoktur. Kâfir olmalarının ve günah işlemelerinin Ona hiç zararı olmaz. Mahlûklarına Onun hiç ihtiyacı yoktur. İlmi, zulmetin temizlenmesine, cehli de, günah işlenmesine sebep yaptı. İlimden îman ve tâat doğmakta, cehilden de küfür ve günah hâsıl olmaktadır. Tâat, çok küçük olsa da, kaçırmamalı! Günah, pek küçük görünse de, yaklaşmamalıdır! İslâm âlimleri buyurdular ki:

Üç şey, üç şeye sebeptir: Tâat, Allahü teâlânın rızasını kazanmaya sebeptir. Günah işlemek, Allahü teâlânın gazabına sebeptir. İman etmek, şerefli ve kıymetli olmaya sebeptir. Bunun için, küçük günah işlemekten de çok sakınmalıdır. Allahü teâlânın gadabı, bu günahta olabilir. Her mümini kendinden iyi bilmelidir. O mümin, Allahü teâlânın çok sevdiği kulu olabilir. Herkes için ezelde yapılmış olan takdîr, hiç değiştirilemez. Hep günah işleyip, hiç tâat yapmamış olan bir Müslümanı, Allahü teâlâ, dilerse affeder.

Bekara sûresinin otuzuncu âyetinde, Melekler, meâlen, (Yâ Rabbî! Yeryüzünde fesat çıkaracak ve kan dökecek olan insanları niçin yaratıyorsun) dediklerinde, (Onlar fesat çıkarmazlar) demedi. (Sizin bilmediklerinizi ben bilirim) buyurdu. (Lâyık olmayanları lâyık yaparım. Uzak kalanları yaklaştırırım. Zelîl olanları azîz ederim) buyurdu. Siz onların işlerine bakarsınız. Ben kalblerindeki îmana bakarım. Siz, günahsız olduğunuza bakıyorsunuz. Onlar, benim rahmetime sığınırlar. Sizin günahsız olduğunuzu beğendiğim gibi, Müslümanların günahlarını affetmeyi de severim. Benim bildiğimi sizler bilemezsiniz. Îmanı olanları, ezelî olan lütfuma kavuşturur, ebedî olan lütfum ile hepsini okşarım) buyurdu.

.

Allahü teâlânın sıfatları ezelîdir

Bahâüddîn Muhammed İbşîhî hazretleri fıkıh âlimidir. 790'da (1388) Mısır'da İbşûye köyünde doğdu. Kahire'ye giderek Celâleddin el-Bülkinî'nin derslerine devam ederek fıkıh ve tefsir okudu. Çok talebe yetiştirdi 854'te (m. 1450) vefat etti. el-Müstetraf adlı eseri meşhurdur. Bu kitabında şöyle nakleder:

Allahü teâlâ, kadîm olan Zâtı ile vardır. Ondan başka her şey, Onun var etmesi ile var olmuş, Onun yaratması ile yoklukdan varlığa gelmiştir. O, sonsuz olarak var idi. Kadîmdir, ezelîdir. Varlığından evvel yokluk olamaz. Ondan başka her şey yok idi. Bunların hepsini, O sonradan yarattı. Kadîm ve ezelî olan, bâkî ve ebedî olur. Hâdis ve mahlûk olan, fânî ve muvakkat olur. Allahü teâlâ birdir. Varlığı lâzım olan yalnız Odur. İbâdete hakkı olan da, yalnız Odur. Ondan başka her şeyin var olmasına lüzum yoktur. Olsalar da olur, olmasalar da. Ondan başka hiçbir şey, ibâdet olunmaya lâyık değildir.

Allahü teâlânın kâmil sıfatları vardır. Bu sıfatları: Hayât, İlim, Sem’, Basar, Kudret, İrâde, Kelâm ve Tekvîndir. Bu sıfatları da, kadîmdir, ezelîdir. Varlıkları Zât-i ilâhî iledir. Mahlûkların sonradan yaratılması ve onlarda her ân meydâna gelen değişiklikler, bu sıfatların kadîm olmasını bozmaz. Sıfatların bağlandığı şeylerin sonradan var olması, sıfatların ezelî olmasına mâni olmaz.

Noksân sıfatlar, Onda yoktur. Allahü teâlâ, maddelerin, cisimlerin, arazların, hâllerin sıfatlarından ve bunlara lâzım olan şeylerden münezzehtir, uzaktır. Allahü teâlâ, zamânlı, mekânlı, cihetli değildir. Bir yerde, bir tarafta değildir. Zamânları, yerleri, cihetleri O yaratmıştır. Bir şey bilmeyen bir kimse, Onu, Arş'ın üstünde sanır, yukarıda bilir. Arş da, yukarısı da, aşağısı da, Onun mahlûkudur. Bunların hepsini, sonradan yaratmıştır. Sonradan yaratılan bir şey, kadîm olana, her zamân var olana yer olabilir mi? Yalnız şu kadar var ki, Arş, mahlûkların en şereflisidir. Her şeyden dahâ sâf ve dahâ nûrludur. Bunun için, ayna gibidir. Allahü teâlânın büyüklüğü orada görünür. Bunun içindir ki, ona (Arşullah) denir. Yoksa, Allahü teâlâya göre, Arş da, diğer eşyâ gibidir. Hepsi, Onun mahlûkudur. Yalnız Arş, ayna gibidir. Diğer eşyâda bu kâbiliyet yoktur. Aynada görünen bir insana, aynanın içindedir denilir mi? O insanın aynaya olan nisbeti, karşısında bulunan diğer eşyâya olan nispeti gibidir.

.

Şefaate kavuşacak en mesut kimse

Halîfe bin Hayyât hazretleri hadis hafızı ve ensâb âlimidir. 160 (m. 777)’de Basra'da doğdu. Buradaki meşhur âlimlerden kıraat, hadis, ahbâr ve ensâb öğrendi. 240 (m. 854)’ Basra'da vefat etti. “Tabakâtü'r-ruvât” isimli eserinde meşhur hadis râvîleri hakkında bilgi vermektedir. Bu kitabında şöyle nakleder:

Ebu Hüreyre (radıyallahü anh), eshab-ı kiramın büyüklerindendir. Adı Abdurrahman’dır. Yemen’in Devs kabilesindendir. Eshab-ı kiram arasında Abdullah bin Ömer’den sonra, en çok hadis bilen budur. Çok hadis rivayet etmesinin sebepleri; Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve selem) ile çok beraber olmuş ve ona hiç çekinmeden her çeşit soruyu sormuştur. Hazret-i Ebu Hüreyre, (Çok hadis rivayet etmemin sebebi şudur: Muhacirler, alışverişle, ensar da kendi mal ve mülkleriyle uğraşırken, ben Resulullahın meclislerindeydim) demiştir... İlme çok tutkundu. Resulullah ona bildiğini unutmaması için dua buyurmuştu.

Hazret-i Ebu Hüreyre anlatır: Resulullah efendimiz, (İçinizden hanginiz elbisesini çıkarıp yere yayar? Bazı şeyler söyleyeceğim. Sonra elbisesini toplayıp, katlasın, sözlerimi hiç unutmaz) buyurdu. Paltomu çıkarıp yaydım. Resulullah efendimiz dilediğini söyledi. Paltomu giydim. Göğsümü kapadım. Bundan sonra, işittiğim hiçbir şeyi unutmadım...

Bir zat, Zeyd bin Sabit’e (radıyallahü anh) bir mesele sordu. O da Ebu Hüreyre’ye gitmesini söyledi ve şöyle devam etti:

Çünkü bir gün ben, Ebu Hüreyre ve bir arkadaşla mescitte oturuyorduk. O sırada Resulullah geldi, yanımıza oturup, (Hepiniz Allah’tan bir dilekte bulunsun) buyurdu. Ben ve arkadaşım, Ebu Hüreyre’den önce dua ettik, Resulullah da bizim duamıza âmin dedi. Sıra Ebu Hüreyre’ye gelince, (Ya Rabbi, senden iki arkadaşımın isteği ile unutulmayan bir ilim dilerim) dedi. Resulullah efendimiz bu duaya da âmin dedi. Biz de, (Ya Resulallah, biz de, Allah’tan, unutulmayan bir ilim isteriz) dedik. Bize, (Devsli genç [Ebu Hüreyre] sizden önce davrandı) buyurdu. ..

Hazret-i Ebu Hüreyre anlatır:(Ya Resulallah, kıyamette senin şefaatine nail olacak en mesud kişi kim) dedim. Bana, (Ya Eba Hüreyre! Senin hadise olan sevginin çokluğunu bildiğim için, böyle bir soruyu senden önce hiç kimsenin sormayacağını tahmin etmiştim. Kıyamet günü şefaatime nail olacak en mesut kişi, 'La ilahe illallah' diyen Müslümandır) buyurdu.

.

Müslümanın ölümü sonsuz hayattır

Ebû Alî Hasen bin Ahmed hazretleri Hanbelî fıkıh, kıraat ve hadis âlimidir. 396 (1005)’de Bağdat'ta doğdu. Kâdî Ebû Ya'lâ el-Ferrâ gibi âlimlerden ilim tahsil etti. İcazet alarak çok talebe yetiştirdi. 471'de (m. 1079) Bağdat'ta vefat etti. Bir dersinde buyurdu ki:

Müminin rûhunun bedenden ayrılması, esîrin hapisten kurtulması gibidir. Mümin öldükten sonra bu dünyâya geri gelmek istemez. Yalnız şehîdler, dünyâya geri gelip, bir daha şehîd olmak ister. Dünyânın iyiliği gitti. Kederleri kaldı. Bundan dolayı ölüm, her Müslümân için hediyedir. Bir adamın dînini, ancak kabri korur. Müminlere yapılacak ikrâmlardan birincisi, ölümdeki sevinçtir. Mümini rahatlandıran, ancak Allahü teâlâya kavuşmaktır. Her mümine mevt, hayâtından daha iyidir. Bir kimsenin ölümünde hayır yok ise, hayâtında da hayır yoktur. Allahü teâlâya kavuşturduğu için, mevt sevilir. Dost dosta kavuşmak istemez mi? Azrâîl “aleyhisselâm”, İbrâhîm aleyhisselâmdan rûhunu almak için izin isteyince, (Dost, dostun cânını alır mı?) dedi. Allahü teâlâ, Azrâîl “aleyhisselâm” ile haber gönderip, (Dost dosta kavuşmaktan kaçınır mı?) buyurunca, (Yâ Rabbî! Rûhumu hemen al!) diye dua eyledi.

Allahü teâlânın emirlerine uyan bir mümine, ölümden dahâ sevinçli bir şey olmaz. Allahü teâlâya kavuşmayı seven mümin, mevti ister. Mevt, dostu dosta kavuşturan bir köprüdür. Kavuşmak şevki, büyük ve yüksek derecedir. Bu dereceye yükselen mümin, mevtin gecikmesini istemez. Rabbine iştiyâkından dolayı, Ona kavuşmayı, Onu görmeyi sever. Cenneti seven ve ona hâzırlanan insan mevti sever. Çünki, mevt olmayınca, Cennete girilmez.

Bir kimsenin îmân ile öleceği son nefeste belli olur. Bir insan, bu devlete kavuşunca, Allahü teâlânın ihsânları başlar. Bu ânda, elbette sevinir. Saadet sâhibi ol kimsedir ki, Azrâîl “aleyhisselâm” gelip, (Korkma, Erhamürrâhimîne gidiyorsun. Asıl vatanına kavuşuyorsun. Büyük devlete erişiyorsun!) der. Böyle kimseye, bundan dahâ şerefli bir gün yokdur.

Bu dünyâ bir konaktır. O cihâna bakınca zindândır. Bu geçici varlık, bir görünüştür. Gölge gibi, yavaş yavaş çekilmekte, geçip gitmektedir. Hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: (İnsanlar uykudadır, ölünce uyanırlar.)

Dünyâ hayâtı, rüyâ gibidir. Mevt uyandırıp, rüyâ bitecek, hakîkî hayât başlayacaktır. Müslümânın ölümü, hayâttır. Hem de, sonsuz hayat!

.

Ey Âdem! Doğru söyledin

Ebû Şüca' El-İsfahânî hazretleri Şafiî fıkıh âlimidir. Aslen İsfahanlı olup 434 (m. 1042)’de Basra'da doğdu. Tahsilini tamamladıktan sonra Basra'da kırk yıldan fazla Şafiî fıkhı okuttu. Bir süre Basra kadılığı yaptı. 533 (m. 1139)’da vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:

Resûl-i ekrem efendimiz (sallallahü aleyhi ve selem) ile tevessül, istigâse ve teşeffü’, yani Resûlullah efendimizi Allahü teâlâ katında vesile etmek, O’nun yardımını ve şefaatini istemek caizdir. Ömer bin Hattâb’ın (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah şöyle buyurdu:

“Âdem aleyhisselâm zelleyi itirâf edince; 'Yâ Rabbî! Muhammed aleyhisselâmın hakkı için beni bağışla' dedi. Allahü teâlâ; 'Ey Âdem! Sen Muhammed aleyhisselâmı nereden biliyorsun! Ben henüz Onu yaratmadım' buyurdu. Bunun üzerine Âdem aleyhisselâm; 'Şuradan biliyorum ki; sen beni yed-i kudretinle yaratıp bana rûh üflediğin zaman, başımı kaldırıp, Arş üzerinde (La ilahe illallah Muhammedün Resûlullah) yazılmış olduğunu gördüm. Bildim ki, sen, hiç kimsenin ismini, şerefli isminin yanına getirmezsin. Ancak en sevdiğin kulunun ismini getirirsin' dedi. Bunun üzerine Allahü teâlâ; 'Ey Âdem! Doğru söyledin. O, bana halkın en sevgilisidir. Mademki Onun hürmetine benden mağfiret istedin, gerçek olarak ben de seni affettim. Eğer Muhammed olmasaydı, seni yaratmazdım' buyurdu."

Şüphesiz, Resûlullahın Allahü teâlânın katında çok yüksek derecesi vardır. Âdette bile durum böyledir. Bir kimsenin diğer bir kimsenin yanında kıymet ve derecesi çok olursa, onun hiçbir sözünü reddetmez. Hattâ başka birisi, onun ismini söyleyerek o kimsenin yanına gittiği zaman, onun isteğini. İsmini veya selâmını getirdiği o şahsın hatırı için yerine getirir. Hâlbuki ismini veya selâmını getirdiği şahıs orada mevcut değildir. Yaratılmadan önce Resûlullah ile tevessül etmek de böyledir. Burada sâdece Allahü teâlâdan istenmekte, duâ yalnız Allahü teâlâya yapılmaktadır.

Sevilen ve kadr-ü kıymeti yüksek olan kimseyi zikretmek, yapılan duânın kabûlüne vesile olmaktadır. Nitekim rivâyet edilen sahih duâlarda da durum böyledir. Meselâ bu duâlardan birisi şöyledir: “Senin her isminle, senin esmâ-i hüsnân ile senden isterim. Senin Allah olman hürmetine senden isterim. Gazâbından rızâna, cezandan afiyet vermene sığınırım. Senden sana sığınırım.”

.

Bir ân Rabbinden gâfil olma sakın

Ebüssü’ûd Cârihî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. 930 (m. 1523) senesinde Mısır’da vefât etti. Şehâbeddîn Merhûmî’den ilim öğrendi. Tasavvuf yoluna girdi. Hârika ve kerâmetler sahibi idi. Çok talebe yetiştirdi. Ebüssü’ûd Cârihî buyurdu ki:

Senelerce çalışıp öğrendiğim bilgileri ve güzel ahlâkı, insanlara öğretmek için çırpınıyordum. Tek kişi olsun, benden Allahü teâlâya kavuşturan yolu talep etmiyordu. Gelenler, ancak şu sözleri söylemek için geliyorlardı: “Efendim bana zulmetti”, “Hanımım beni üzüyor”, “Hizmetçim tembel”, “Komşum bana eziyet ediyor”, “Ortağım bana hıyânet etti...” Ben de bu sözler karşısında onlarla uğraşmak istemedim. Yalnızlığı seçtim. Bunun, benim için daha hayırlı olduğunu anladım. Ne kimse beni anladı, ne de ben kimseyi tanıyabildim.”

“Emrin altında bulunanlara ihsânda, iyilikte bulun! Bunlar husûsî ve umûmî olmak üzere ikiye ayrılır. Umûmî olarak sana tâbi olanlar, erkek ve kadın hizmetçiler, çocuk ve diğerleridir. Husûsî olanlar ise, bunların dışında kalanlardır, önce rûhuna iyilik yapman lâzımdır. Sonra sırrına, sonra kalbine, sonra aklına, sonra bedenine ve daha sonra da nefsine ihsânda bulunman lâzımdır...

Rûh; senden şevk ve aşk ehli olmanı, bu yolda kimseden çekinmeden sürat kazanmanı ister. Sırrının senden talebi, isteği de, onu gizlemen, başkasına açmamandır. Kalb ise; dâima Hakkı zikretmeni, her an onu murâkabe etmeni ve senin bu zikir esnasında kendini ve başkalarını tamamen unutmanı senden talep eder. Akıl da; Rabbine tam teslim olmanı ve her halükârda O’nun emirlerine ve yasaklarına tâbi olmanı, nefsine ve senden başkalarına karşı dâima Mevlâ'n ile beraber olmanı ister. Ceset ise; tam bir ihlâs ile, cenâb-ı Hakka tâat ile hizmet etmeni senden ister. Nefs de; kendisine sahip olmanı, meylettiği kötü arzularından onu alıkoymanı ve onu hapsedip bağlamanı senden istemekte ve herhangi bir kötülüğü işlemekte ona arkadaş olmamanı ve arkadaşlığını da istememeni talep etmektedir.”

“Bir ân Rabbinden gâfil olma! Rabbine karşı kulluk vazîfesini yerine getirirken, yaptığın ibâdetlerde de gâfil olmaktan sakın, ibâdetlerin zâhiri, dış şekilleri ile uğraşıp dururken, ibâdette asıl gaye olan Rabbini unutmaktan da çok sakın!”

“Sen, kendine yardım etmediğin zaman, başkaları, seni harcamak için sebep araştırıp durmaktadır.”

Müteşâbih ve muhkem âyet-i kerimeler

Şerefüddîn İbnü’l-Bârizi hazretleri Şafiî fıkıh, kıraat ve hadis âlimidir. 645'te (m. 1248) Suriye’de Hama'da doğdu. Burada ve Şam’da ilim tahsil ettikten sonra talebe yetiştirdi ve Hama'da kırk yıl süreyle kadılık yaptı. 738'de (m. 1338) Hama'da veffat etti. Bu mübarek zat, bir dersinde buyurdu ki:

Kur'ân-ı kerimde âyetler iki nevidir. Bunların bir kısmının manası açıktır. Bunlara (Muhkem âyetler) ismi verilir. Bir kısmının mânası ise, açıkça anlaşılmaz. Bunlar, ayrıca tefsîre, îzâha muhtaçtır. Bu âyetlere (Müteşâbih âyetler) adı verilir. Hadîs-i şerifler [Peygamberimizin sözleri] de, muhkem ve müteşâbih olmak üzere iki kısmdır. Bunları tefsîr etmek mecbûriyeti, İslâm dîninde (İctihâd) müessesesinin kurulmasına sebep olmuştur. Peygamberimiz de, bizzat ictihâd yapmıştır. Onun ve Eshâb-ı kirâmın yaptıkları ictihâdlar, İslâm bilgilerinin temelidir. İslâm dînini yeni kabul eden kavimlerin, kendi dinlerine göre mukaddes saydıkları şeylerin İslâm dînindeki hükmünün ne olduğunu, İslâm dîninin bunlar hakkında nasıl hükmettiğini sordukları zaman, İslâm âlimleri bunlara cevaplar vermişlerdir.

Bunlardan îtikat, îman ile ilgili meselelerin hâlledilmesi, cevap verilmesinden (Kelâm) ilmi meydana gelmiştir. Kelâm âlimlerinin İslâmı yeni kabul edenlere, eski dinlerinin niçin yanlış olduğunu mantıkî bir tarzda ispat etmeleri icap ediyordu. Kelâm âlimleri bu meseleleri çözmek için çok uğraştılar. Birçok hakîkatler ve çok kıymetli mantık ilmi ortaya çıktı. Bir yandan da, yeni Müslüman olanlara Allahü teâlânın var ve bir olduğunu, ebedî olduğunu, doğmamış ve doğurmamış olduğunu, onların anlayacağı tarzda anlatmak ve şüphelerini ortadan kaldırmak icap ediyordu. Kelâm âlimleri bu işte çok muvaffak oldular.

Bu mukaddes vazîfeyi yapmakta, Müslüman fen adamları da, kelâm âlimlerine yardımcı oldular. Meselâ, yıldızlara kudsiyet veren Sâbiî ve Veseniye ismindeki putperestleri, bu yanlış itikattan uzaklaştırmak için, mantık ve heyet [astronomi] âlimi Yakûb bin İshak el-Kindî senelerce uğraştı ve sonunda onlara, düşüncelerinin yanlış olduğunu vesikalarla ispat etti. Ne yazık ki, kendisi, eski Yunan filozoflarının sapık fikirlerinin tesirleri altında kalarak Mutezilî oldu!..

.

Âlemlerin hepsini de Allahü teâlâ yarattı

Ebû Bekr Muhammed el-Meâfirî hazretleri Mâliki fıkıh âlimidir. 468'de (m. 1076) Endülüs’te (İspanya) İşbîliye'de (Sevilla) doğdu. Erken yaşta hıfzını, kırâat-i aşereyi tamamladı. Sonra Kurtuba'ya (Cordoba) giderek Mâliki fıkıh âlimlerinden ilim tahsil etti ve talebe yetiştirdi. 543 (m. 1148)’de vefat etti. Bir dersinde buyurdu ki:

İslâm âlimleri buyurdu ki: Mükellef olan, yâni âkıl ve bâliğ olan, kadın, erkek her Müslümanın, Allahü teâlânın sıfat-ı zatiyyesini ve sıfat-ı sübûtiyyesini, doğru bilmesi ve inanması lâzımdır. Herkese ilk farz olan şey budur. Bilmemek özür olmaz. Bilmemek günah olur. Allahü teâlânın (Sıfat-ı zâtiyye)si altıdır. Bunlar: Vücûd, Kıdem, Bekâ, Vahdâniyyet, Muhâlefet-ü lil-havâdis ve Kıyâm-ü bi-nefsihî'dir...

Vücûd, kendiliğinden var olmak demektir. Kıdem, varlığının öncesi, başlangıcı olmamaktır. Bekâ, varlığı sonsuz olmaktır, hiç yok olmamaktır. Vahdâniyyet, hiçbir bakımdan şerîki, nazîri, benzeri olmamaktır. Muhâlefet-ü lil-havâdis, hiçbir şeyinde, hiçbir mahlûka, hiçbir bakımdan benzemez demektir. Kıyâm-ü bi-nefsihî, varlığı kendindendir, hep var olması için, hiçbir şeye muhtaç değildir, demektir... Bu altı sıfatın hiçbiri, mahlûkların hiçbirinde yoktur. Bunların, mahlûklara hiçbir sûrette teallukları, bağlantıları da yoktur. Bazı âlimler, Vahdâniyyet ve Muhâlefet-ü lil-havâdisin aynı olduklarını söyleyerek, (sıfat-ı zâtiyye beştir) demişlerdir...

Allahü teâlâdan başka olan her şeye, (Mâ-sivâ) veya (Âlem) denir. Âlemlerin hepsi yok idi. Hepsini Allahü teâlâ yarattı. Âlemlerin hepsi, mümkindir ve hâdistir. Yâni, yok iken var olabilir ve var iken yok olabilirler ve yok iken var olmuşlardır. (Allahü teâlâ var idi. Hiçbir şey yok idi) hadis-i şerifi, bunu bildirmektedir...

Âlemin hâdis olduğunu gösteren ikinci bir delîl de, âlemin her zaman bozularak değişmesidir. Her şey değişmektedir. Kadîm olan şey ise, hiç değişmez. Allahü teâlânın zatı [yâni kendisi] ve sıfatları böyledir. Bunlar hiç değişmez. Âlemlerin böyle değişmeleri, birbirlerinden hâsıl olmaları, sonsuzdan gelemez. Bir başlangıcı olması, yoktan var edilmiş olan ilk maddelerden hâsıl olmaları lâzımdır. Âlemin mümkün olduğuna, yâni yok iken var olabileceğine başka bir delîl de, âlemin hâdis olmasıdır. Yâni, her şeyin yok iken var olmalarıdır.

.

Ey âdemoğlu! Dünyâ sevgisini kalbinden çıkar

Mehmed Cemâlî Efendi Osmanlı evliyâ ve ulemâsının büyüklerindendir. Cemâleddîn-i Aksarâyî’nin torunlarındandır. Amasya’da doğup yetişti. 899 (m. 1493) yılında Mekke-i mükerreme yolunda Tebük’te vefât etti. Amasya ve Aksaray’da zamanının fen ve din âlimlerinden ilim tahsil etti. Seyyîd Yahyâ Şirvânî hazretlerinin halîfelerinden olan Pir Muhammed Erzîncanî’nin hizmetine girdi. İstanbul’a gelip, pekçok talebe yetiştirdi. “Şerhu Erba’îne hadîsen Kudsiyyen” adlı eserinde şunları nakleder:

Âlemlerin Rabbi olan Allahü teâlâya hamd olsun. Yaratılmışların en üstünü olan Muhammed aleyhisselâma, O’nun temiz ve yüksek âline ve eshâbına salât ve selâm olsun. Önceden beri, kırk hadîs-i kudsî ve kırk hadîs-i şerîfi açıklamayı arzuluyordum. Bu arzuma uygun olarak topladığım hadîs-i şerîflerle bu kitabı yazdım. Yazmış olduğum hadîs-i şerîflerdeki esrârı açıkladım. Bizden önce gelen âlimlerin yaptığı gibi, kırk hadîs-i şerîf ve hadîs-i kudsî topladım. Onlara uyarak, o büyük âlimlerin halleriyle hallenmek ve onlara benzemek istedim. Bu işe, Allahü teâlânın ihsânına kavuşmak arzusu ile giriştim ve O’ndan yardım istedim. Ortaya çıkan bu kıymetli eseri, Arab ve Acem’in sultânı, herkese karşı ihsân sahibi, karanlıkta parlayan ay gibi adâlet dağıtıcısı, kılıcı ile Allahü teâlânın dîninin yayıcısı, ilim ve kelam sahibi Sultan Bâyezîd bin Muhammed Hân zamanında yazdım. Allahü teâlâ onun zaferlerini devamlı eylesin. Düşmanlarına karşı gücünü ve kuvvetini, zayıf ve kimsesizlere de mürüvvet ve ihsânını kat kat yüksek eylesin. Devletini dâim kılsın.

Hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “Kim bir kavme benzerse, o kavimden olur.” Başka bir hadîs-i şerîfte; “Kim ümmetim için dinine âit kırk hadîsi hıfzederse, Hakk teâlâ onu kıyâmet gününde fakîh, âlim olarak haşreder” buyuruldu.

Şerh: Allahü teâlâ, yere ve göğe, bütün sıfatları ile tecellî buyurmadı. Fakat, Allahü teâlâdan başkasına kul ve köle olmaktan kurtulmuş olan mümin kulunun kalbine, bütün isimleri ve sıfatları ile tecellî buyurdu. Böyle bir kul, nûr deryasına gark olur. Bu sebeple, âdemoğlu, vera ve takvâ sahibi olmak sûretiyle cenâb-ı Hakk'ın esmasının tecellîgâhı olmaya gayret göstermelidir.

“Ey âdemoğlu! Dünyâ sevgisini kalbinden çıkar. Çünkü ben, benim sevgimle dünyâ sevgisini bir arada bulundurmam.”

Şerh: Dünyâ sevgisi zulmettir. Zulmetten çık! Tâ ki, sana muhabbetimin nûru ile tecellî edeyim. Dünyâ sevgisi ile ölmüş olan kalbini dirilteyim manâsınadır.

.

Herkesin huyu değişebilir

Ahmed Çârpûrti hazretleri Şafiî fıkıh ve hadîs âlimlerindendir. 746 (m. 1345) senesinde vefât etmiştir. Tebrîz’de yerleşmiş, aklî ilimlerde mütehassıs olmuştur. Buyurdu ki:

İnsan rûhu üç çeşittir. Bir kısmı iyi, ikincisi kötü yaratılmıştır. Üçüncüsü, her ikisi de değildir. Fakat, sonradan her ikisi de olabilir. Yaratılışı iyi olan insan azdır. Yaratılışta kötü olup, hep kötülük yapmak isteyenler, daha çoktur. Kötüler arasında kötü, iyiler arasında iyi olabilen kimselerin sayısı, öncekiler arasındadır dedi. Buna göre, bazı kimsenin huyu değişebilir. Çok kimsenin ise değişmez.

Âlimlerin çoğuna göre, herkesin huyu değişebilir. Hiçbir kimsenin huyu, yaratılıştaki gibi kalmaz. Sonradan değişebilir. Huylar değişmeseydi, Peygamberlerin “aleyhimüsselâm” getirdikleri dinler boş ve lüzumsuz olurdu. Âlimlerin söz birliği ile koymuş oldukları terbiye ve ceza usûlleri abes olurdu.

Bütün ilim adamları, çocuklarına ilim ve edeb vermiş ve terbiyenin fayda sağladığı her zaman görülmüştür. O hâlde, huyun değiştiği güneş gibi meydandadır. Şu kadar var ki, bazı huylar pek yerleşmiş, rûhun hâssası gibi olmuştur. Böyle huyları değiştirmek, yok etmek pek güç olur. Böyle ahlâk, ençok, câhil, kötü kimselerde bulunur. Bunu değiştirmek için ağır riyâzet ve çok mücâhede lâzımdır.

Nefsin isteklerini yapmamak için çalışmaya “Riyâzet” denir. Nefsin istemediği şeyleri yapmağa “Mücâhede” denir. Cahiller, ahmaklar, huy değişmez diyerek, nefisle mücâhede ve riyâzet etmiyorlar. Kötü huylarını temizlemiyorlar. Böyle kabul edip de, herkes kendi havasına bırakılırsa, suçlulara ceza verilmezse, insanlık kötülüğe gider. Bunun için, Allahü teâlâ kullarına acıyarak, onları terbiye etmek, iyi ve kötü huyları öğretmek için Peygamberler “aleyhimüsselâm” gönderdi. Bu muallimlerin en yükseği olarak, habîbi olan Muhammed aleyhisselâmı seçti. O’nun dîni ile, önce göndermiş olduğu bütün dinleri değiştirdi. O’nun dîni, bütün dinlerin sonuncusu oldu. Böylece iyiliklerin hepsi, terbiye usûllerinin cümlesi O’nun parlak dîninde yer almıştır. Aklı olanların, iyiyi kötüden ayırabilenlerin, bu dinden elde edilmiş olan ahlâk kitaplarını okuyarak, öğrenerek ve işlerini buna göre düzenleyerek, dünyâda ve âhirette rahata ve huzûra, saadete, kurtuluşa kavuşması ve böylece aile ve cemiyet hayâtının düzenine yardım etmiş olması lâzımdır, insanın birinci vazîfesi de budur.

.

Eshab-ı kiram, âyet-i kerimeyle methedildi

Muhammed bin Tayfûr Gaznevî hazretleri tefsir ve kıraat âlimidir. Afganistan’da Gazne’de doğdu ve burada yaşadı. Oradaki büyük âlimlerden tefsir ve kıraat ilmi tahsil etti. 560 (m. 1165)’de vefat etti. “Aynü’l-meânî fî tefsîri’s-seb’i’l-mesânî” isimli tefsirinde şöyle anlatmaktadır:

Eshab-ı kiramı metheden âyet-i kerimeler çoktur. Allahü teâlâ, Kur'an-ı kerimde Tevbe, Mâide ve Mücâdele ve Beyyine sûrelerinde buyuruyor ki:

(Biz onların her birinden râzıyız. Onların her biri de, Allahü teâlâdan râzıdırlar.)

A'raf ve Hicr sûrelerinde meâlen (Biz azîmüşşân, onların kalplerindeki gıl ve gışşı nez' ettik) buyuruyor. Yâni kalplerindeki kin, hıyânet ve birbirlerine düşmanlık gibi şeyleri kökünden çıkarıp attık. Enfâl sûresinde, cenâb-ı Hakk, Resûl-i Ekremine meâlen buyuruyor ki:

(Sana, Allahü teâlâ ve müminlerden sana tâbi olanlar kâfîdir) ki, o vakit, Sahâbe-i kiram pek az idi. Her biri dîn-i islâmın yayılmasında, Server-i âleme kâfi oluyorlar. Allahü teâlâ, onların ismini, kendi isminin yanına getirerek buyuruyor ki: Hakîkatte ben sana yetişirim ve onlar benim kifâyetimin mazharı olur...

Feth sûresinde, cenâb-ı Hak meâlen buyuruyor ki:

(Ağaç altında sana bî'at eden, [yâni emirlerini kayıtsız şartsız yapmaya söz veren] müminlerden Allahü teâlâ râzıdır) ki, bunlar Sahâbe-i kiram idi (ve onlara Sekîne, [yâni Tumânînet, kalblerine kuvvet] veriyor ve sana olan sevgilerini, sıdk ve ihlâsı biliyor ve onları yakın bir fetih ve zafer ile sevaplandıracağını müjdeliyor.)

Hudeybiye Anlaşmasında, Sidre yâhut Sümre ağacının altında yapılan söz vermeye işarettir. Feth sûresinin diğer âyet-i kerimesinde, (Sana bî'at edenler) yâni seninle gazâ ve cihâdda bulunup, dîn-i islâmın neşrinde, kullarıma nasihat vermekte ve doğru yolu göstermekte berâber olacaklarını ahd ve vadedenler, (Allah celle şânühû ile mübâye'a, [yâni vaat] etmiş olurlar) buyurdu.

Diğer âyet-i kerimede meâlen, (Onlar Allahü teâlâyı severler. Allahü teâlâ da onları sever) buyurdu.

Tevbe sûresinde meâlen, (Mekke-i mükerreme ehâlîsinden olup, Muhâcirîn denilen Sahâbe-i kiram ile, Medîne-i münevvere ehâlîsi olan Ensârdan ve onlara iyilikte tâbi olanlardan, Allahü teâlâ râzıdır. Onlar da Allahü teâlâdan râzıdırlar) buyuruyor.

Enfâl sûresinin yetmişikinci âyet-i kerimesinin meâl-i âlisi: (Bunların hepsi Peygamber aleyhisselâmı içlerinde ivâ ve iskân etmiş, dîn-i islâmı yaymasında nusret ve yardımda bulunmuşlardır.)

.

Takvâ sahipleri bir şey istemez

Gıyâsüddîn İbnü’l-Âkülî hazretleri hadis ve Şafiî fıkıh âlimidir. 733 (m. 1333)’de Bağdat'ta doğdu. Burada zamanın önde gelen âlimlerinden ders aldı. Hadis ve fıkıhta kendini yetiştirdi. Celâyirliler hanedanının hükümdarı Sultan Ahmed Celâyir ona çok hürmet ederdi. 797 (m. 1394)’de Bağdat'ta vefat etti. Buyurdu ki:

Bir günlük yiyeceği olmayanın, bunu istemesi câiz olduğuna fetvâ verilmiştir. Takvâ ve azîmet ise, hiç istememektir. Ölüm ve hastalık tehlikesi gibi zarûret hâlinde, mubâh olur. Elbisesi olmayanın, bu şartlarda, giyecek istemesi mübâh olur. Çalışıp kazanabilen kimsenin dilenmesi câiz değildir. Din bilgilerine çalışıp da, kazanmaya vakit bulamayanın, istemesi câiz olur. Yazı yazarak kazanabilenin istemesi câiz değildir. Çalışamayan hastanın, bir günlük yiyecek dilenmesi câizdir. Fazlası câiz değildir.

Nâfile namaz ve nâfile oruç sebebi ile çalışmaya vakit bulamayanın zekât ve sadaka istemesi câiz değildir. Bunun için, başkasının sadaka istemesi câiz olur.

Sadaka istemekte üç zarar vardır. Allahü teâlânın, nîmeti az gönderdiğini haber vermektir ki, haramdır. Kendini zelîl etmektir. Müminin Allahtan başkasına boyun bükmesi câiz değildir. İstenilen kimseye de eziyet etmektir. Zarûret olmadıkça, bu da haramdır. Bunun için, takvâ sahipleri, kimseden bir şey istememişlerdir.

Bişr-i Hâfî, Sırr-î Sekatî hazretlerinden başka kimseden bir şey istemezdi. (Onun mal verince, sevineceğini biliyorum, onu sevindirmek için istiyorum) derdi. Bişr hazretleri buyurdu ki: (Üç nevi fakir vardır: İstemez, verince de almaz. Bunlar, İlliyyînde melekler iledirler. İstemez, verince alır. Bunlar, Cennetlerde mukarreblerledir. İhtiyâcı olunca ister. Bunlar, sâdıklar olup, Eshâb-ı yemin iledirler.)

Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) Hazret-i Ömer’e (radıyallahü anh) hediye gönderdi. Ömer, almayıp geri gönderdi. Karşılaştıkları vakit, (Niçin almadın?) buyurdu. Yâ Resûlallah, (En hayırlınız, kimseden bir şey almayandır) buyurmuştunuz. (O sözüm, isteyip de almak içindi. İstemeden gelen şey, Allahü teâlânın gönderdiği rızıktır) buyurdu. Hazret-i Ömer, cevap vererek, (Allahü teâlâya yemin ederim ki, kimseden bir şey istemeyeceğim ve istemeden gelen her şeyi alacağım) dedi.

Bir hadis-i şerifte, (Aç olan veya bir şeye muhtaç olan, kimseden istemeyip, Allahü teâlâdan beklerse, Allahü teâlâ, ona bir senelik rızık kapıları açar) buyuruldu.

.

Cennete Allahın lütfu ihsânı ile girilir

Ebû Bekir Abdullah Nîşâpûrî hazretleri Şafiî fıkıh ve hadis âlimidir. 238 (m. 852)’de İran’da Nîşâpur'da doğdu. Tahsil için Horasan, Şam, Mısır ve Hicaz'a gitti, sonra Bağdat'a yerleşti. Burada çok talebe yetiştirdi. 324’te (m. 936) vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:

Bir âyet-i kerimede meâlen, (İnsan yalnız çalışmakla ve ibâdet yapmakla saadete kavuşur) buyuruldu. Diğer bir âyet-i kerimede meâlen, (Allahın rahmetine kavuşmak isteyenler, emirlerini yapsınlar) buyuruldu. Yine başka bir âyet-i kerimede meâlen, (Dünyada yapılanların karşılıklarını göreceklerdir) ve bir âyet-i kerimede meâlen, (Îman edip, ibâdet yapanlar ve haramlardan kaçanlar, elbette Cennetlere girecek, nîmetlere kavuşacaklardır) ve bir âyet-i kerimede meâlen, (Cennet yalnız îman edip, ibâdet edenler içindir) ve bir âyet-i kerimede meâlen, (Allahü teâlâya ve Onun Peygamberlerine itaat edenler, âhırette Peygamberlere ve sıddîklara ve şehitlere ve sâlihlere verilen nîmetlere ortak olacaklardır) buyuruldu. Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) hadis-i şerifte, (Müslümanlık beş şey üzerine kurulmuştur: Birincisi, Allahü teâlâya ve Muhammed aleyhisselâmın Onun Peygamberi olduğuna inanmak, ikincisi her gün beş vakit namaz kılmak, üçüncüsü, senede bir kere malının kırkta birini Müslüman olan fakirlere zekât vermek, dördüncüsü, Ramazan-ı şerif ayında her gün oruç tutmak, beşincisi, Mekke-i mükerremeye giderek, ömründe bir kere hac etmek) ve bir hadis-i şerifte, (Îman, altı şeye kalb ile inanmak ve inandığını dili ile söylemek ve Allahü teâlânın emirlerini beğenmektir) buyurdu. İnanmakla ve söylemekle îman hâsıl oluyor, ibâdet etmekle kemâle gelip cilâlanıyor.

İnsan Allahın lütfu, ihsânı ile Cennete girecektir. Fakat itaat ve ibâdet yaparak rahmete kavuşmaya hazırlanmaz ve lâyık olmazsa Allahın lütfu ve rahmeti ona gelmez. Nitekim bir âyet-i kerimede meâlen, (Rahmetim, muhsinler için, yâni emirlerimi kabul edip yapanlar içindir) buyuruldu. Allahü teâlânın rahmeti yetişmezse, kimse Cennete giremez. Cennete yalnız îman ile girilecektir, denilirse, evet öyledir, lâkin birçok tehlikeleri atlattıktan sonra girilecektir. Îman ile gitmeyen, Cennete girmeyecektir. Cennete girmek için âhırete îman ile gitmek ve diğer tehlikeleri de atlatmak lâzımdır. Fakat bu zaman da Cennetin en aşağı derecesine kavuşabilir.

.

Âdet dışında yaşanan şaşılacak hâller

Abdurrahmân İbn-i Ziyâd el-Gaysî hazretleri Şafiî fıkıh âlimidir. 900 (m. 1495)’de Yemen'in Zebîd şehrinde doğdu. Memleketinde ve Mekke’de Şafiî fıkıh âlimlerinden ilim tahsil etti. Yemen'de fetva makamına getirildi. 975'te (m. 1568) Zebîd'de vefat etti. Buyurdu ki:

Allahü teâlânın, (Seni şu yerlerdeki insanlara veya bütün insanlara gönderdim), yâhut, (Benden kullarıma bildir!) veya bunlar gibi dediği kimseye (Nebî), yâni (Peygamber) denir. Peygamber olmak için, insanda riyâzet ve mücâhede gibi, bazı şartların bulunması veya buna elverişli olarak doğmuş olmak lâzım değildir. Allahü teâlâ, dilediğini seçerek, bunu ihsân eder. O, her şeyi bilir ve en iyisini yapar. İrâde ettiğini yapar. Her şeyi yapmaya kâdirdir.

Kelâm âlimlerine göre, Peygamberin mucize göstermesi de şart değildir. Başkalarının, Onun Peygamber olduğunu anlamaları için, mucize göstermesi şarttır dediler. Yoksa, Peygamber olması için şart değildir. Eski Yunan felsefecilerine göre, Peygamber olmak için, üç şart lâzımdır: Gaybdan haber vermek. Yâni geçmişte olmuş ve gelecekte olacak şeylerden kendisine sorulanları bildirmek. Hârika işler, yâni aklın, fennin yapamayacağı şeyleri yapmak. Üçüncüsü, meleği cisim ve şekillenmiş olarak görmek ve Allahü teâlânın vahyettiği sözü melekten işitmek şarttır, dediler.

Peygamberin bütün gaybları bilmesi lâzım değildir. Bazılarını bilmek ise, yalnız Peygambere mahsus değildir. Riyâzet çekenlerin, yâni yalnız olarak bir odaya kapanıp, ölmeyecek kadar az yiyip içenlerin ve şuûru giden bazı hastaların, uyuyanların, bazı gaybları haber verdikleri bilinmektedir. Peygamberle bunlar, bu bakımdan birbirlerine benzer. Onların gayb dedikleri, belki hârikulâde olan, yâni âdet olmayan, sık rastlanmayan şeyler demektir. Bunlar ise, hakîkî gayb değildir. Bunları bilmek ve bir iki kere haber vermek, âdetin dışına çıkmak olmaz. Peygamber ile başkaları, bununla birbirlerinden ayırdedilirler. Allahü teâlânın bildirdiği hakîkî gaybları Peygamberlerin bileceklerini, kelâm âlimleri de bildiriyorlar. Fakat gaybı bilmek Peygamber için şart değildir, diyorlar.

Felsefecilerin gaybı bilmek için ileri sürdükleri, yukarıda yazılı sebepler de doğru değildir. İslâm dîninin esaslarına uymamaktadır. Bundan başka, bu sebeplerle gaybı bilmek, ayrı bir meseledir. Âdet dışında şaşılacak şeylerdendir.

.

Bu müjde, bütün ümmet içindir

Alî ibn-i Ziyâd el-Absî hazretleri Mâliki fıkıh âlimi olup İmam-ı Mâlik hazretlerinin önde gelen talebelerindendir. Trablusgarp'ta doğdu ve daha sonra Tunus'a yerleşti. İlim tahsili için Hicaz'a gitti. Orada Mâlik bin Enes hazretlerinden hadis ve fıkıh tahsil etti. İcazet alarak Tunus'a döndü ve Mâliki mezhebinin Kuzey Afrika’da yayılmasına çalıştı. 183 (m. 799) yılında Tunus'ta vefat etti. Buyurdu ki:

Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) bildiriyor: Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: (Beş vakit namaz ve cuma namazı, gelecek cumaya kadar ve ramazan orucu, gelecek ramazana kadar yapılan günahlara kefarettirler. Büyük günah işlemekten sakınanların küçük günahlarının affına sebep olurlar.)

Büyük günahların affedilmesi için tövbe etmek de lâzımdır. Büyük günahı yok ise, derecesinin yükselmesine sebep olurlar. Beş vakit namazı kusurlu olanların affolmasına, cuma namazları sebep olur. Cuma namazları da kusurlu ise, ramazan oruçları sebep olur.

Yine Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) bildiriyor. Resûlullah buyurdu ki: (Kapısının önünde akarsu olan bir kimse, bu suda her gün beş kere yıkansa, bedeninde kir kalır mı?) Eshâb-ı kirâm, cevap vererek, hayır hiç kir kalmaz yâ Resûlallah dediler. (Beş vakit namaz da böyledir. Beş vakit namaz kılanların küçük günahlarını Allahü teâlâ yok eder) buyurdu.

Abdullah ibni Mes'ûd (radıyallahü anh) diyor ki: Ensârdan biri, hurma satıyordu. Bir kadın, hurma almak için geldi. Kadına karşı hayvânî hisleri hareket etti. Evde daha iyisi var. Gel ondan vereyim dedi. Eve gelince, kadını kucakladı. Kadın, (Ne yapıyorsun Allah’tan kork!) dedi. O da, pişman oldu. Resûlullaha gelip, yaptığını söyledi. Resûlullah buna cevap vermedi. Allahü teâlâdan vahiy bekledi... Sonra, bu zat namaz kıldı. Allahü teâlâ Hûd sûresinin yüzonbeşinci âyetini gönderdi. Bu âyet-i kerimede meâlen, (Günün iki tarafında ve güneş batınca namaz kıl! İyilikler, kötülükleri elbette yok eder) buyuruldu. (Günün iki tarafı, öğleden evvel ve öğleden sonra demektir. Yâni sabah, öğle ve ikindi namazlarıdır. Gündüze yakın olan gece namazı da, akşam ve yatsı namazlarıdır.)

Bu âyet-i kerimede, her gün beş vakit namazın, günahların affedilmelerine sebep oldukları bildirilmektedir. Bu zat, "yâ Resûlallah! Bu müjde yalnız benim için midir? Yoksa bütün ümmet için midir?" dedi. Resûlullah Efendimiz (Bütün ümmetim içindir) buyurdu

.

Kabirleri ziyâret etmek sünnettir

Humeyd İbn-i Zencûye hazretleri hadis ve fıkıh âlimidir. 180'de (m. 796) Türkistan’da Nesâ'da doğdu. Genç yaşta Irak, Mekke, Medine, Şam, Mısır ve Horasan'a giderek bu şehirlerdeki âlimlerden hadis ve fıkıh ilmi tahsil etti. Memleketine dönerek talebe yetiştirdi. 251'de (m. 865) vefat etti. Bu mübarek zat, bir dersinde şunları anlattı:

Kabir ziyâreti sünnettir. Haftada bir, hiç olmazsa, bayramlarda ziyâret edilir. Perşembe veya cuma veya cumartesi günü ziyâret edilir. Cuma günü daha sevaptır. Ziyâret eden, meyyitin çürüdüğünü düşünerek ibret alır. Meyyit de, edilen duâdan faydalanır. Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) akrabâsının ve Eshâbının kabirlerini ziyâret ederdi...

Selâm ve duâdan sonra, kıbleye arka verip, kabre karşı oturulur. Kabre elini yüzünü sürmek, toprağı öpmek Hıristiyanların âdetidir. Hadis-i şerifte, (Bir kimse, tanıdığının kabrine gidip selâm verince, onu tanır ve selâmına cevap verir) buyuruldu.

(Kabristandan geçerken İhlâs, iki Kul e'ûzüleri ve Fâtiha okuyup, sevabı meyyitlere hediye edilmelidir. Sevabı onlara gider.)

Enes bin Mâlik’in (radıyallahü anh) bildirdiği hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Âyet-el-kürsî okuyup, sevabı meyyitlere gönderilince, Allahü teâlâ, bunu bütün meyyitlere ulaştırır.)

Diri iken ziyâret edilen âlimleri, vefâtından sonra ziyâret etmek için uzak yerlere gitmek de câizdir. İstifâde etmek bakımından, Peygamberlerin ve evliyânın ve âlimlerin ziyâreti arasında fark yoktur. Yalnız dereceleri arasında fark vardır. Kadınların ziyâret etmesi de câiz ise de, Resûlullahtan başkasının kabrini ziyâret etmemeleri daha iyidir. Hâid ve cünüb iken de ziyâret câiz ise de abdestli olmak sünnettir.

Hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Bir müminin kabrini ziyâret edip, Allahümme innî es-elü-ke bi-hakkı Muhammedin ve âli Muhammedin en lâ-tü'azzibe hâzelmeyyit deyince, meyyitin azâbı ref' olunur.)

(Ana-babasının veya bunlardan birinin kabrini her cuma ziyâret eden bir kimse affolunur) buyuruldu. Yalnız ana-babanın kabir toprağını öpmek câizdir. Bir kimse, Resûlullaha, Cennet kapısının eşiğini öpmeye yemin ettim, ne yapayım deyince, (Ananın ayağını öp!) buyurdu. Anam babam yok deyince, (Kabirlerini öp! Kabirlerini bilmiyorsan, iki çizgi çizip onların kabri olarak niyet ederek, bu çizgileri öp! Yeminini yerine getirmiş olursun!) buyurdu.

.

Kelimelerin üstündeki ve altındaki işaretler

Ebû Amr ibn-i Zekvân hazretleri "Kırâat-i seb'a" imamlarından İbn-i Amir'in meşhur iki râvisinden biridir. 173'te (m. 789) Şam’da doğdu. İmam-ı İbn-i Âmir’in talebesi olan Yahya Zimârî’nin talebesi Eyyûb bin Temîm'den kıraat tahsil etti ve vefatından sonra Şam’da hocasının yerine "kıraat şeyhi" oldu. 242'de (m. 857) Şam’da vefat etti. Bir dersinde buyurdu ki:

Kur’ân-ı kerimde, kelimelerin üstünde ve altında bazı işaretler vardır. Kelimelerin üstünde bulunan işaretler şunlardır: [Mim]: Muhakkak durmalıdır. [Tı]: Durmak gerekir. [Cim]: Geçmek de, durmak da caizdir. Fakat durmak daha iyidir. [Ze]: Geçmek de, durmak da caizdir. Fakat geçmek daha iyidir. [Kaf]: Geçmek de, durmak da caizdir. Fakat geçmek daha iyidir. [Lâ]: Durulmaz! Lâ bulunan yerde durulursa, önceki kelime ile birlikte tekrar okunur. Âyet-i kerime sonunda durunca, tekrar edilmez. [Kıf]: Durmak daha iyidir. [Sad]: Durmakta mahzur yoktur. [Sad, lam, ya]: Geçmek daha iyidir. [Sad, lam, ha]: Geçmek de, durmak da caizdir. [Ayn]: Bazı âyet-i kerimelerin sonunda bulunur. Namazda okunursa, ayn işaretinde rükuya gitmek iyi olur. [3 nokta]: Bu üç noktanın birinde durulur. Eğer üzerinde üç nokta olan birinci kelimede durulursa, üç nokta olan ikinci kelimede durulmaz. Eğer üzerinde üç nokta bulunan birinci kelimede durulmazsa, ikinci üç nokta bulunan kelimede durulur. Her ikisinde de durmak veya her ikisinde de geçmek caiz değildir.

Kelime altındakiler: [Kasr]: Bu kelimenin yazıldığı yerler kısa okunur. Misal, Ülâike kelimesinde eliften sonra vav olduğu hâlde, kısa okunur. [Med]: Bu kelimenin yazıldığı yerler uzun okunur, kısa okunmaz. Misal, Maun sûresinde yürâüne kelimesindeki ü uzun okunur. [Sekte]: Bu kelimenin yazıldığı yerde, kısa bir zaman nefes alınmadan durulur. Durulmadan geçilirse, anlamı bozulur.

Kur’ân-ı kerimde dört yerde sekte vardır. [İdgam]: Kelime yazıldığı gibi değil de, idgam ile okunur. Kelimelerin altında yazılı olan idgam, Kur’ân-ı kerimde, yalnız Hud sûresi 42. âyetinde vardır. Burada, (İrkeb me’anâ) yazılır ise de, (İrkemme’anâ) okunur. [Sin]: Sad harfinin altına yazıldığı yerde, sad harfi, sin gibi okunur. [İmâle]: Yalnız Hud sûresinin 41. âyetinde geçer. Mecrahâ kelimesinin altında imâle yazar. Buradaki ra harfi, üstünden esireye doğru meyillendirilerek okunur. Mecrihâ diye okunmaz. Okunuşunu, bilen birinden öğrenmek gerekir.

[Teshil]: Kolaylaştırmak demektir. Birbirini takip eden iki hemzeden ikincisi, elif ile he sesi arasında yumuşak okunur.

.

Kelimelerin üstündeki ve altındaki işaretler

[Teshil]: Kolaylaştırmak demektir. Birbirini takip eden iki hemzeden ikincisi, elif ile he sesi arasında yumuşak okunur.

.

Her günahtan sonra tövbe etmek farzdır

Ahmed bin Muhammed Tilmsânî hazretleri Mâlikî fıkıh âlimidir. Cezayir'in Tilmsân şehrinde doğdu. Kendi memleketinde, zamanın meşhur âlimlerinden Mâlikî fıkıh ilmi tahsil etti ve kadılık yaptı. 900'de (m. 1494) Tilmsân'da vefat etti. Buyurdu ki:

Büyük günah işleyenin îmanı gitmez. Harama helâl derse, îmanı gider. Günahlar ikiye ayrılır: (Kebâir), büyük günahlardır. En büyükleri yedidir: 1) Bir şeyi Allahü teâlâya ortak yapmak. Buna şirk denir. Şirk, küfrün çeşidlerinden en kötüsüdür. 2) Bir insanı veya kendini öldürmek. 3) Sihir, yâni büyü yapmak. 4) Yetîm malı yemek. 5) Fâiz alıp vermek. 6) Muhârebede düşman karşısından kaçmak. 7) Temiz kadınları kazf etmek, yâni nâmussuz demek...

Her günahın büyük olması ihtimali vardır. Hepsinden kaçınmak lâzımdır. Küçük günahı çok yapmak, büyük günah olur. Büyük günah, tövbe edince affolur. Tövbe etmeden ölürse, Allahü teâlâ dilerse, şefaat ile veya şefaatsiz affeder. Affolunmazsa, Cehenneme girer.

Zünnâr denilen papaz kuşağını ve benzeri şeyleri kullanmak, putlara saygı göstermek, din kitaplarını aşağılamak, din âlimleri ile alay etmek, küfre sebep olan bir şey söylemek, kısacası, dinde saygı duymak lâzım olan şeyi aşağılamak ve aşağılanması lâzım olan şeye saygı göstermek küfürdür. Bunlar, İslâm dînine inanmamak, inkâr etmek alâmetidir. Küfrün işaretleridir.

Allahü teâlâ, tövbe edenleri sever. Affeder. Sonra, o günahı tekrar yaparsa, tövbesi bozulmaz. İkinci bir tövbe lâzım olur. Tövbe ettiği bir günahı hatırlayınca, günahı işlediğine sevinirse, tekrar tövbe lâzım olur.

Hak sahiplerine haklarını ödemek veya helâl ettirmek, gıybet ettiği kimseden af dilemek ve rızasını almak, yapmamış olduğu farzları kaza etmek farzdır. Bunlar tövbenin kendisi değil, şartıdırlar. Bir dirhemi sahibine geri vermek, bin sene nâfile ibâdet yapmaktan ve yetmiş nâfile hacdan daha iyidir. Günahı bir daha yaparsam tövbem bozulur diyerek, tövbe yapmamak doğru değildir. Câhilliktir. Şeytanın aldatmasıdır.

Her günahtan sonra, hemen tövbe etmek farzdır. Tövbeyi bir saat geciktirince, günah iki kat olur.

Tövbe ettim demek, tövbe olmaz. Çünkü, tövbenin sahih olması için üç şart lâzımdır: Hemen günahı bırakmalıdır. Günah işlediğine, Allahü teâlâdan korktuğu için, utanmak ve pişman olmak lâzımdır. Bu günahı bir daha hiç yapmamayı gönülden söz vermektir.

Allahü teâlâ şartlarına uygun olan tövbeyi kabûl edeceğine söz vermiştir.

.

Şerefli bir insan olabilmek için

Ebü’l-Hayr Akta hazretleri evliyânın büyüklerindendir. İbn-i Cellâ’nın talebesi olup, Cüneyd-i Bağdadî ve birçok âlimin sohbetinde bulunmuştur. 340 (m. 952) senesinde Mısır’da vefât etti. Kerâmetleri menkıbeleri ve kıymetli sözleri çok olan bir âlimdir. Çoğu zaman talebelerine şöyle derdi:

“Sakın Allahü teâlâdan sabır istemeyin. Lütfunu isteyin. Lütuf, sabır acılığını tatmaktan iyidir. Çünkü sabır, bizim gibilere güç gelir..."

Bundan sonra Hazreti Zekeriyyâ’nın (aleyhisselâm) kıssasını anlatmaya başlardı. “Zekeriyyâ (aleyhisselâm) Yahudilerden kaçarken, bir ağacın yanından geçti. Ağaç dile gelip, gel yâ Zekeriyyâ dedi. Zekeriyyâ (aleyhisselâm) ağaca yaklaştı. Ağaç açıldı, içine saklandı. Sonra ağaç, onu arayan düşmanlar geçerken dile gelerek, Zekeriyyâ’nın (aleyhisselâm) kendi içinde saklı olduğunu söyledi. Birisi gelip ağaca bakınca, işte Zekeriyyâ (aleyhisselâm) buradadır” dedi. Testereyle onu, ağaçla birlikte kestiler. Testere Zekeriyyâ’nın (aleyhisselâm) başına geldiği zaman bir defa, 'Ah!' dedi. Bunun üzerine Hak teâlâ, ona 'Bir defa ah dedin. Eğer ikinci defa ah deseydin, izzetim ve celâlim hakkı için seni Peygamberlik dîvânından silerdim' diye vahiy gönderdi. Zekeriyyâ (aleyhisselâm) hâline sabretti. Testereyle vücûdunu ikiye böldüler...”

Ebü’l-Hayr Akta hazretleri buyurdu ki: “Allahü teâlâyı zikreden, O’ndan bir karşılık beklememelidir. Kim zikrine karşılık Allahü teâlâdan bir şey bekler ve o beklediği şey olursa, karşılığında maddî bir şey aldığı için, zikrin bir manâsı kalmaz.”

“Kalbin îmân ile dolu olmasının alâmeti; bütün Müslümanlara şefkat etmek, onların dertleri ile dertlenmek, işlerinde onlara yardımcı olmaktır. Nifakla dolu olan kalbin alâmeti; kin, hased ve düşmanlıktır.”

“Yaptıkları ibâdetleri herkese gösterme arzusunda olan, gösteriş yapmış olur. Her durumunu, bulunduğu her hâlini, insanlara göstermek isteyen de, gösteriş yapmış olur.”

“Kalp; niyetleri düzeltmek, yaptıklarımızı sırf Allah için yapmakla, riya ve gösteriş kirlerinden pak ve temiz olur. Beden de, Allahü teâlânın velî ve sâlih kullarına hizmet etmekle kıymet kazanır.”

“Şerefli bir insan olabilmek için; edeb sahibi olmak, farzları eda etmek, sâlihlerle sohbet etmek ve fâsıklardan uzak durmak lâzımdır.”

.

Duânın kabul olması için, helâl yiyiniz

Ebü'l-Meâlî İbn-i Zekiyyüddin hazretleri hadis ve Şafiî fıkıh alimidir. 550 (m. 1155)’de Şam’da doğdu. Zamanın meşhur âlimlerininden Şafiî fıkhı tahsil etti. Halep, sonra Şam başkadılığına getirildi. Selâhaddîn-i Eyyûbî'nin Kudüs'ü fethinde hazır bulundu ve fetihten sonra sultanın isteği üzerine Mescid-i Aksâ'da ilk cuma hutbesini okudu. 598'de (m. 1202) Şam’da vefat etti. Buyurdu ki:

Müminûn sûresi, elliikinci [52] âyetinde meâlen, (Ey Peygamberlerim! “salevâtullahi aleyhim ecmaîn” Helâl ve temiz yiyiniz ve bana lâyık ibâdetler yapınız!) buyuruldu. Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” bunun için, (Helâl kazanmak her Müslümana farzdır) buyurdu. Ve buyurdu ki: (Bir kimse, hiç harâm karıştırmadan, kırk gün helâl yerse, Allahü teâlâ, onun kalbini nûr ile doldurur. Kalbine, nehirler gibi hikmet akıtır. Dünyâ muhabbetini, kalbinden giderir.)

Dünyâlık kazanmak için çalışmak günâh değildir. Dünyâlık sevgisi, dünyâya gönül bağlamak günâhtır. Sa’d bin Ebî Vakkâs “radıyallahü anh” dedi ki: (Yâ Resûlallah! Duâ buyur da, Allahü teâlâ, benim her duâmı kabûl etsin!) Cevâbında buyurdular ki: (Duânın kabûl olması için, helâl lokma yiyiniz!)

Bir hadîs-i şerîfte, (Çok kimse vardır ki, yedikleri ve giydikleri harâmdır. Sonra ellerini kaldırıp duâ ederler. Böyle duâ, nasıl kabul olunur?)

Bir kere de buyurdu ki: (Harâm yiyenlerin ne farzları, ne de sünnetleri kabûl olur!) Yani sevâbına kavuşamazlar. Yine buyurdu ki: (On dirhemlik elbisenin, bir dirhemi harâm olsa, o elbise ile kılınan namâzlar kabul olmaz.) Yine buyurdu ki: (Harâm ile beslenen vücûdun ateşte yanması dahâ iyidir.) Yine buyurdu ki: (Malın helâlden mi, harâmdan mı geldiğini düşünmeyenler, Cehenneme neresinden atılırsa atılsınlar, Allahü teâlâ, onlara acımayacaktır!) Yine buyurdu ki: (İbâdet on kısımdır, dokuz kısmı helâl kazanmaktır.)

Bir defa da buyurdu ki: (Helâl kazanmak için yorulup evine dönen kimse, günâhsız olarak yatar. Allahü teâlânın sevdiği kimse olarak kalkar.) Yine buyurdu ki: (Allahü teâlâ buyuruyor ki: Harâmdan kaçınanlara hesap sormaya utanırım!) Ve buyurdu ki: (Bir dirhem fâiz almak ve vermek, otuz zinâdan dahâ günâhtır.) Ve buyurdu ki: (Harâm maldan verilen sadaka kabul edilmez. Saklanırsa, Cehenneme gidinceye kadar, ona yolluk olur.)

.

İnsanlara doğruyu göstermek peygamberlerin sünnetidir

Cemâlüddîn Sarsarî hazretleri Hanbelî mezhebi fıkıh âlimlerindedir. 588 (m. 1192)’de doğdu. 656 (m. 1258)’de Hülâgu’nun Bağdad’ı istilâsında şehid edildi. Nasihat etmek hakkında şunları buyurdu:

Müslümanlara ve bütün insanlara nasihat etmek, doğruyu göstermek ve öğretmek, peygamberlerin sünnetidir. Allahü teâlâ, Kur’ân-ı kerîmde, bütün peygamberlerini nasihat edici olarak gönderdiğini bildirdi. Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem); “Din nasihattir... Din nasihattir... Din nasihattir” buyurdu.

Müslümanlara nasihat; onlara şefkatli olmak, büyüklerine hürmet ve hizmet, küçüklerine merhamet göstermektir. Onların sıkıntılarını gidermek ve kendilerini saadete çağırmaktır. Bütün insanların İslâmiyeti sevmeleri için nasihat; onları imâna davet etmek ve küfrün kötülüğünü anlatmaktır.

Hazreti Ömer (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Kusurlarımı bana gösteren kişiye Allahü teâlâ rahmet etsin.”

İmâm-ı Zührî diyor ki: “Süleymân bin Abdülmelik’e şu sözleri söyleyen kişinin sözü gibi bir söz duymadım. O kimse ona;

-Ey müminlerin emîri! Benden dört kelime işit ki, bu dört kelimede; senin dininin, saltanatının, âhıretinin ve dünyânın salâhı (doğruluğu) vardır, dedi. Süleymân bin Abdülmelik;

-Bu kelimeler nelerdir? deyince o kimse;

-Kimseye, yapmayı istemediğin birşeyi vadetme. Çetin meselelerin kolayca hallolması seni gurûrlandırmasın. Biliniz ki, her amelin bir karşılığı vardır. Akıbetten sakınınız. Dâima sakınma üzere bulununuz, dedi.”

Süleymân bin Abdülmelik, Ebû Hazım Seleme bin Dinar’a; “Bu halifelik meselesinde kurtuluş yolu nedir?” diye sordu. Ebû Hazım; “Eğer dediğimi tatbik edersen kolaydır!” dedi. Süleymân bin Abdülmelik; “O nedir?” diye sorunca, Ebû Hazım; “Ancak helâl olan şeyleri al. Onları hakkı olan yerlere sarf et” buyurdu. Bunun üzerine Süleymân bin Abdülmelik, “Buna kimin gücü yeter?” deyince, Ebû Hazım; “Allahü teâlânın seni tayin ettiği yere, tayin edilen kimsenin gücü yeter” buyurdu.

Süleymân bin Abdülmelik ona; “Bana nasihat et?” deyince, Ebû Hazım; “Ey müminlerin emîri! Bu iş (sultanlık), sana ancak ölüm karşılığı verildi. Senden öncekiler de böyle idi. Ölüp, bu işten uzaklaştılar... Ey müminlerin emîri! Rabbinin emrettiklerini yapıp, yasak ettiklerinden uzaklaşma husûsunda her zaman dikkatli ol... Ey müminlerin emîri! Ne infâk etmişsen, o şey seni hayra veya şerre götürür. Sen dilediğini seç!” dedi.

.

Müslüman, beş vakit namaza önem ver

Ebü'l-Hasen ibn-i Ebî Şeybe hazretleri hadis ve tefsir âlimidir. 156 (m. 773) yılında Kûfe'de doğdu. İlk tahsilinden sonra Irak, Şam, Mekke ve Rey'e gitti. Sonra Bağdat'a yerleşti. Süfyân bin Uyeyne, Abdullah bin Mübarek gibi âlimlerden ders aldı ve çok talebe yetiştirdi. 239'da (m. 853) vefat etti. Şöyle buyurdu:

Her gün beş kere namaz kılmak, Kur'ân-ı kerimde ve hadis-i şeriflerde emredilmiştir. Ahzâb sûresinin yetmişikinci (72) âyet-i kerimesinde meâlen, (Şüphe yok ki, biz, emâneti göklere ve yere ve dağlara sunduk. Onlar bunu yüklenmekten çekindiler. Ondan korkup titrediler. Onu insan yüklenerek, nefislerine zulmettiler. Sonunu bilemediler) buyuruldu. Bu âyet-i kerime, önceki âyette vadedilen saadetin büyüklüğünü bildiriyor. Önceki âyette meâlen, (Allahü teâlânın emirlerine ve yasaklarına uyanlar, dünyada ve âhirette saadete kavuşurlar) buyuruldu. Bu emirler ve yasaklar, emânete benzetiliyor. Emâneti yerine vermek lâzım olduğundan, ibâdetleri yapmanın lüzûmu bildirilmiş olmaktadır. Âlimler arasında, bu emânet, akıldır ve İslâmiyettir, diyenler oldu. Çünkü, aklı olan kimse, İslâmiyete uyar. Bu emânete ister akıl densin, ister ruh denilsin, âyet-i kerime, ibâdetleri yapmanın, beş vakit namaz kılmanın önemini bildirmektedir.

Nisâ sûresinin ellisekizinci (58) âyetinde meâlen, (Ey îman edenler! Allahü teâlâya ve Onun Resûlüne itaat ediniz!) buyuruldu. Allahın Resûlü, âyet-i kerimedeki emânet kelimesini, ibâdet olarak anlamış, onun için, beş vakit namaz kılmayı emretmiştir. Allahın Resûlüne itaat etmek isteyenlerin, beş vakit namaz kılmaları lâzımdır. Namaz kılmak istemeyenler, ne derse desinler, Müslümanlar beş vakit namaza çok önem vermelidir.

Abdullah ibni Abbâs hazretlerine sordular:

-Beş vakit namazı emreden âyet-i kerime, Kur'ân-ı kerimin neresindedir? Cevabında;

-Rûm sûresinin onyedinci ve onsekizinci âyetlerini oku, dedi. Bu iki âyet-i kerimede meâlen, (Akşam ve sabah vakitlerinde, Allahı tesbîh edin. Göklerde ve yer yüzünde olanların yaptıkları ve ikindi ve öğle vakitlerinde yapılan hamdler, Allahü teâlâ içindir) buyuruldu.

Akşam yapılan tesbîh, akşam ve yatsı namazlarıdır. Sabah yapılan tesbîh, sabah namazıdır. İkindi ve öğle vakitlerinde yapılan hamdler, ikindi ve öğle namazlarıdır. Âyet-i kerimeler, beş vakit namazı emretmektedir, dedi.

.

Cennete girer miyim? ya Resulallah

Muhammed ibn-i Ebî Ömer hazretleri hadis hafızıdır. Mekke'de doğdu. Süfyân bin Uyeyne, Fudayl bin İyâd, Vekî bin Cerrah gibi zatlardan hadis ilmi tahsil etti. Müslim, Tirmizî, İbn-i Mâce ondan hadis öğrendi. Mekke'de Harem-i şerif şeyhliğine getirildi. 243'te (m. 858) Mekke'de vefat etti. Şöyle nakleder:

Abdullah bin Zübeyr (radıyallahü anh) hutbe okurken, Resûlullah’ın (sallallahü aleyhi ve sellem) şöyle buyurduğunu bildirdi:

“Benim bu mescidimde kılınan bir namaz, Mescid-i Haram müstesna, diğer bütün mescitlerde kılınan bin namazdan daha üstündür.”

Abdullah bin Ömer (radıyallahü anh) Resûlullah’a “Yâ Resûlallah! İlim kaydedilir mi?” diye sorunca “Evet” buyurdular. “Onun kaydedilmesi nasıl olur?” diye sordum. “Yazmakla” buyurdular.

Abbâs bin Mirdâs’tan (radıyallahü anh) rivâyetle şöyle bildirir: “Arefe gününün akşamı, Resûlullah ümmetinin affedilmesi ve onlara merhamet edilmesi için duâ buyurdu. Resûlullah bu hâlde duâsını ziyâdeleştirince, Allahü teâlâ, insanların birbirlerine zulmettiklerinden dolayı olan günahları, kul hakları haricindeki günahları affettiğini bildirdi. O zaman Resûlullah “Yâ Rabbî! Sen, zulmeden kullarına yaptıkları zulümden dolayı işlemiş oldukları günahların yerine sevap vermeye kadirsin” diye duâ buyurdu. O günün akşamı Allahü teâlâ, Resûlüne bir şey bildirmedi, vahiy gelmedi. Ertesi gün Resûlullah Müzdelife’de tekrar duâ buyurduklarında, Allahü teâlâ “Onları da affettim” buyurdu. Resûlullah tebessüm etti. Bazı Sahâbe-i Kirâm “Yâ Resûlallah, niçin gülümsediniz? dediklerinde, Resûlullah, “Allahın düşmanı olan şeytana güldüm: O, azîz ve celil olan Allahın, ümmetim hakkındaki duâmı kabul ettiğini öğrenince feryâdü figân edip, başını toprağa vurmaya başladı” buyurdu.

Enes bin Mâlik’ten (radıyallahü anh) rivâyet ettiği şu vâkıa ile anlatmıştır:

Birisi Resûlullahâ geldi ve “Yâ Resûlallah! Ben siyah, çirkin yüzlü ve fazla malı olmayan bir kimseyim. Savaşa katılıp şehîd olursam Cennete girer miyim?” dedi. Resûlullah “Evet, girersin” buyurdu. Savaşın başlamasıyla bu kimse en ön safa ilerledi ve şehîd oluncaya kadar çarpıştı. Şehîd olduğunda, Resûlullah başucuna geldi ve “Allah yüzünü güzelleştirdi, kokunu hoş yaptı ve malını çoğalttı” ve devamla “Bu şehidin cübbesi altına girmek için çekişen iki hûrî gördüm” buyurarak, onun kavuştuğu dereceleri haber verdi.

.

Ebedî saadete kavuşmak için

Ahmed İbn-i Ebî Âsım hazretleri hadis ve fıkıh âlimidir. 206'da (m. 822) İran’da İsfahan'da doğdu. İlim tahsili için Kûfe, Basra, Bağdat, Şam, Mısır, Hicaz gibi ilim merkezlerine gitti. Medine’de Ahmed bin Hanbel hazretlerine talebe oldu. İsfahan'a dönerek on üç yıl kadılık yapan İbn-i Ebî Asım 287'de (m. 900) burada vefat etti. Bu mübarek zat byurdu ki:

Bir dîne tâbi olmak, ebedî saadete kavuşmak ve sonsuz felaketlerden kurtulmak içindir. Yoksa, anadan babadan kalma bir din ile övünmek için değildir. Peygamber de, kendisinde peygamberlik şartları bulunan ve Allahü teâlânın emirlerini kullarına bildiren bir insandır. Böyle bir Peygambere tâbi olmak, Onun dînine girmek lâzımdır. Vesenî denilen, heykellere, putlara tapanlar ve Dehrî denilen tanrısızlar, hayvan gibidir. Nasrâniyyet ve Yehûdiyyet dinleri de, aşağıdaki sebepler ile bâtıl olmuşlardır:

1- İslâm dîninde, Allahü teâlânın kemâl sıfatları vardır. Noksan sıfatları yoktur. İbâdetleri yapmak gayet kolaydır. İnsanların birbirleri ile muâmeleleri adalet iledir. Diğer dinlerin ibâdetleri ve birbirleri ile muâmeleleri, zamanla değişerek, akla uygun hâlleri kalmamıştır.

2- Muhammed, İsâ ve Mûsâ aleyhimüsselâmın hayatları, tarihlerden incelenirse, Muhammed aleyhisselâmın, en necîb, asîl, en faydalı, daha âlim, en akıllı, en üstün, dünya ve âhiret bilgilerine en ârif olduğu görülür. Hâlbuki, kendisi ümmî idi. Yâni hiç kitap okumamış, kimseden bir şey öğrenmemişti.

3- Muhammed aleyhisselâmın mucizeleri, diğerlerinin mucizeleri toplamından kat kat daha çoktur. Diğerlerinin mucizeleri geçmiş, bitmiştir. Muhammed aleyhisselâmın mucizelerinin bir kısmı, bilhâssa Kur'ân-ı kerim mucizesi kıyâmete kadar devam etmektedir. Ümmetinin evliyâsının kerâmetleri de, her zaman ve her yerde görülmektedir.

4- Bu üç dîni bizlere ulaştıran haberler arasında, Muhammed aleyhisselâmı ve Onun dînini bildiren Kur'ân-ı kerim ve hadis-i şerifler daha çok, daha sahihdir. Hepsi kitaplara geçmiş ve dünyanın her tarafına yayılmıştır. Onun eshabının hepsi, sâdık ve emîn idi. Çoğu dinde derin âlim ve hepsi evliyâ idi. Cihâd için, memleketlere yayıldılar. Gittikleri yerlerdeki insanlara, din bilgilerini ve mucizeleri ulaştırdılar. Bunlar da, başkalarına bildirdiler. Böylece, her asrın âlimleri, sonraki tabakadaki, daha çok âlime bildirdi.

.

İnsanlara doğruyu göstermek peygamberlerin sünnetidir

Hazreti Ömer (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Kusurlarımı bana gösteren kişiye Allahü teâlâ rahmet etsin.”

İmâm-ı Zührî diyor ki: “Süleymân bin Abdülmelik’e şu sözleri söyleyen kişinin sözü gibi bir söz duymadım. O kimse ona;

-Ey müminlerin emîri! Benden dört kelime işit ki, bu dört kelimede; senin dininin, saltanatının, âhıretinin ve dünyânın salâhı (doğruluğu) vardır, dedi. Süleymân bin Abdülmelik;

-Bu kelimeler nelerdir? deyince o kimse;

Müslüman, beş vakit namaza önem ver

Her gün beş kere namaz kılmak, Kur'ân-ı kerimde ve hadis-i şeriflerde emredilmiştir. Ahzâb sûresinin yetmişikinci (72) âyet-i kerimesinde meâlen, (Şüphe yok ki, biz, emâneti göklere ve yere ve dağlara sunduk. Onlar bunu yüklenmekten çekindiler. Ondan korkup titrediler. Onu insan yüklenerek, nefislerine zulmettiler. Sonunu bilemediler) buyuruldu. Bu âyet-i kerime, önceki âyette vadedilen saadetin büyüklüğünü bildiriyor. Önceki âyette meâlen, (Allahü teâlânın emirlerine ve yasaklarına uyanlar, dünyada ve âhirette saadete kavuşurlar) buyuruldu. Bu emirler ve yasaklar, emânete benzetiliyor. Emâneti yerine vermek lâzım olduğundan, ibâdetleri yapmanın lüzûmu bildirilmiş olmaktadır. Âlimler arasında, bu emânet, akıldır ve İslâmiyettir, diyenler oldu. Çünkü, aklı olan kimse, İslâmiyete uyar. Bu emânete ister akıl densin, ister ruh denilsin, âyet-i kerime, ibâdetleri yapmanın, beş vakit namaz kılmanın önemini bildirmektedir.

Abdullah ibni Abbâs hazretlerine sordular:

-Beş vakit namazı emreden âyet-i kerime, Kur'ân-ı kerimin neresindedir? Cevabında;

Cennete girer miyim? ya Resulallah

Abdullah bin Zübeyr (radıyallahü anh) hutbe okurken, Resûlullah’ın (sallallahü aleyhi ve sellem) şöyle buyurduğunu bildirdi:

“Benim bu mescidimde kılınan bir namaz, Mescid-i Haram müstesna, diğer bütün mescitlerde kılınan bin namazdan daha üstündür.”

Enes bin Mâlik’ten (radıyallahü anh) rivâyet ettiği şu vâkıa ile anlatmıştır:

Ebedî saadete kavuşmak için

Bana duâ ediniz, size icâbet edeyim

Muhammed İbn-i Azîme hazretleri kıraat âlimidir. Endülüs'ün İşbîliye (Sevilla) şehrindendir. İlim öğrenmek için Mısır ve Hicaz'daki çeşitli ilim merkezlerinde büyük âlimlerden kıraat ve hadis dersleri aldı. Memleketine dönerek çok talebe yetiştirdi. 543'te (m. 1148) vefat etti. Şöyle buyurdu:

Müslümanların her günkü duâsı, Fâtiha-i şerifedir ki, beş vakit namazın, her rekâtında okunur. Böylece, her gün en az, kırk kere okunur. Fâtiha-i şerife sûresinin meâl-i şerifi şudur: (Bismillâhirrahmânirrahîm: Rahmân ve rahîm olan Allahü teâlânın ism-i şerifini okuyarak başlıyorum. Hamd ve senânın en üstünü, bütün âlemleri [yaratan, bir nizâm üzere birbirine bağlayan] Allahü teâlâya mahsûstur. Allahü teâlâ, dünyada ve âhırette kullarına çok merhamet edicidir. Kıyâmet gününün mâliki [ve hâkimi] yalnız Odur. Biz, ancak sana ibâdet ederiz [Senden başka ibâdete lâyık ve müstahak olan hiçbir şey yoktur.] Ve ancak senden yardım isteriz. Bizi [Îtikatımızda, fiillerimizde ve sözlerimizde ve ahlâkımızda ifrât ve tefrît arasında orta yol olan] doğru yolda bulundur. [Dîn-i islâm ve sünnet-i enâm olan sırât-ı müstakîmde bizi sâbit eyle.] Bizi kendilerine [fadl ve ihsânın ile] nîmet verdiğin kimselerin [Peygamberlerin, Velîlerin ve Sıddîklerin] yolunda bulundur. [Hakkı kabul etmeyip] senin gadabına uğrayanların ve sapıkların yolunda bulundurma! [Yâ Rabbî. Âmîn: Kabûl buyur Allahım!])

Bundan başka, Kur'an-ı kerimde yüzlerce duâ vardır ki, her biri ve mânaları tefsîr kitaplarında uzun yazılıdır.

Kur'an-ı kerimde [Allahü teâlâya duâ edenlere verilecek ecrleri [karşılıkları] ve duâ etmek lâzım olduğunu ve yapılan duâların kabul edileceğini bildiren pek çok] âyet-i kerimeler vardır.

Mümîn sûresinin altmışıncı âyetinde meâlen (Bana duâ ediniz, size icâbet edeyim [kabul ederim]) buyurulmuştur.

Bekara sûresinin yüzseksenaltıncı âyetinde meâlen: ([Ey Resûlüm], Kullarım sana benden sorarlarsa, Ben [ilim ve icâbetle] yakınım. Bana duâ ettikleri zaman duâlarına icâbet ederim [kabul ederim]. Benden icâbet istesinler ve bana îman etsinler) buyurulmuştur.

.

İslâm dîni, Hazret-i Ömer'le kuvvetlendi

Ebü'l-Kasım ibn-i Abdülhakem hazretleri hadîs ve fıkıh âlimidir. 182 (m. 798)’de Mısır’da Fustat'ta doğdu. Mâliki fıkhıyla birlikte hadis ilmi tahsil etti. 257'de (m. 870) Fustat’ta vefat etti. Şöyle nakletti:

Allahü teâlâ, İslâm dînini Hazret-i Ömer (radıyallahü anh) ile kuvvetlendirdi. Makam-ı İbrâhîm için ve kadınların örtünmesi için ve Bedir gazâsında alınan esîrler için, Allahü teâlâ Hazret-i Ömer’in sözüne uygun âyet-i kerime göndermiştir.

Ebû Sa'îd-i Hudrî’nin (radıyallahü anh) bildirdiği hadis-i şerifte, (Cennette ümmetim arasında derecesi en yüksek olan budur) buyurarak, Ömer’i gösterdi. Hazret-i Ömer, umre yapmak için Resûlullahtan “sallallahü aleyhi ve sellem” izin isteyince, izin verdi ve (Ey kardeşim, duâ ederken bizi unutma!) buyurdu.

Abdullah ibni Abbâs’ın (radıyallahü anh) bildirdiği hadis-i şerifte, (Ömer îman ettiği gün, Cebrâîl aleyhisselâm geldi ve melekler birbirlerine Ömer’in Müslüman olduğunu müjdelediler) buyurdu.

Akabe bin Âmir’in (radıyallahü anh) bildirdiği hadis-i şerifte, (Benden sonra Peygamber gelseydi, Ömer bin Hattâb Peygamber olurdu) buyuruldu.

Ali (radıyallahü anh) bildirdi: Resûlullah ile birlikte oturuyordum. Ebû Bekir ile Ömer geldiler. (Bu ikisi, Peygamberlerden başka, Cennette olanların en üstünleridir) buyurdu.

Enes bin Mâlik (radıyallahü anh) diyor ki: En çok kimi seviyorsun yâ Resûlallah denildiğinde, (Âişe’yi) buyurdu. Erkeklerden kimi denildiğinde, (Âişe’nin babasını) buyurdu. Huzeyfe’nin ve Abdullah ibni Mes'ûd’un (radıyallahü anhüma) bildirdikleri hadis-i şerifte, (Benden sonra Ebû Bekir’e ve Ömer’e iktidâ ediniz!) buyuruldu.

Huzeyfe-i Yemânî’nin (radıyallahü anh) bildirdiği hadis-i şerifte (Eshâbımı her memlekete gönderip sünnetlerin ve farzların her yerde öğretilmesini istiyorum. İsâ aleyhisselâm da Havârîlerini bunun için göndermiştir) buyurdu. Ebû Bekir ve Ömer’i de (radıyallahü anhüma) gönderir misin denildiğinde, (Bu ikisini yanımdan ayırmam. Bunlar benim kulağım ve gözüm gibidirler) buyurdu.

Abdullah ibni Ömer’in (radıyallahü anh) bildirdiği hadis-i şerifte, (Allahü teâlâ, hakkı Ömer’in diline ve kalbine yerleştirmiştir) buyurdu.

Ebî Ervâ (radıyallahü anh) diyor ki: Resûlullah ile oturuyorduk. Ebû Bekir ile Ömer geldiler. (Allahü teâlâya hamd olsun ki, beni bu ikisi ile kuvvetlendirdi) buyurdu.

.

Bidat ehliyle harp ederim

Seyyid Radıyyüdin Ali hazretleri meşhur evliyadandır. Seyyid Cemâleddîn-i Ezherî’nin talebesidir. Gençliği Tebrîz’de geçti. Tahsilini tamamlayıp, Afganistan’da Hirat şehrine kadı olarak tayin edildi. Orada Seyyid Cemâleddîn-i Ezheri hazretlerine intisab ederek tasavvufta yükseldi. 720 (m. 1320)’de Horasan taraflarında vefât etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:

“Hem dünyâ, hem de âhirette yaşayan kimseye ne saadet” buyurunca “Âhirette nasıl yaşandığı” kendisinden soruldu. “Dünya yaşayışında Allahü teâlâyı hatırından çıkarmayan ve dâima O’na yalvaran, bu sayede de âhirette O’nun rahmetine mazhar olur” buyurdu.

“Bir kimse bir bidat ortaya çıkarırsa onunla harp ederim.”

“Allahü teâlâya şükür yapılmasına vesîle olan dünyalık insana zarar vermez.”

“Bir sözü anlamayacak kimseye söyleme! Çünkü o söz, ona zararlı olup, fayda vermez.”

“Arzu ve istekleri peşinden koşanlarla beraber oturup kalkmayınız. Onlarla konuşmayınız. Çünkü, sizi kendi sapıklıklarına düşürmelerinden, zihninizi karıştırmalarından korkuyorum.”

“Sana, din kardeşinden istemediğin bir şey ulaşırsa, onun için bir özür ara. Bir mazeret bulamazsan, kendi kendine, belki benim bilmediğim bir durum vardır, de.”

“Kıyâmet günü Arş-ı a’lâ tarafından bir münâdi Yunus sûresi 62. âyet ile nidâ eder; (Ey Allah’ın sevgili kulları! Sizin için bir korku yoktur. Siz mahzûn da edilmezsiniz.) Bu nidadan sonra herkes, başını yukarı kaldırır ve; inandık îmân ettik, derler. Ancak, münâfıkların başları ise hiç yukarı kalkmaz ve yere eğilirler.”

“Bir kimse ya iyiliği veya kötülüğü ister. Ancak kalbinde bir emredici veya bir yasaklayıcı bulur. Emredici, iyiliği emreder; yasaklayıcı, kötülükten alıkor.”

“Bidat ehli ile oturmayınız. Onlarla sohbet etmeyiniz. Zira sizi dalâlete düşürebilir veya bilmediğiniz kötülüklere bulaştırabilirler.”

“Âlimler üç kısımdır. Bir kısmı, ilmi ile amel eder, insanlar da onun ilmiyle amel ederler. Diğer bir kısmı, ilmi ile amel eder, fakat insanlar onun ilmiyle amel etmez. Başka bir kısmı da ilmiyle kendisi amel etmediği gibi insanlar da amel etmez.”

.

Gıybet, amelleri boşa çıkarır

Muhammed bin Ali el-Harrûbî hazretleri Şâzilî tarikati şeyhlerindendir. Libya’da Trablus'ta doğdu. İlk tahsilinden sonra Şeyh Zerrûk’a talebe oldu. Sonra Şeyh Zeytûn'a intisab ederek sülûkünü tamamlayıp icazet alan Harrûbî, Cezayir'e yerleşti ve orada talebe yetiştirdi. 964'te (m. 1557) orada vefat etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:

“Şimdi, kendi zamanınıza bakın, insanlar nasıl? Ey basîret sahipleri! İbret alınız. Ey Allahü teâlâya îmân eden akıl sahipleri Allahü teâlâya şükür vazîfesini yapmayıp, arzu ve isteklerini tercih edenler, mesul olacaklar, kıyâmet gününde mazeret beyan edemeyeceklerdir. Allahü teâlâdan gelen nimetleri çok görünüz, “Yâ Rabbi bol bol verdin” deyiniz ki, şükretmeniz mümkün olsun. Nefsinize fırsat vermemek, affa kavuşmak için, yaptığınız ibâdet ve tâatı az görünüz. İhlâslı amel yapabilmek için gafletten çok sakınıp, uyanık olunuz.”

“Afiyet (sıhhat ve iyi durum) büyük bir niimettir. Emeli, arzu ve istekleri kısa yapmak lâzımdır. Makam, mevki kapmak için yarış etmek gibi hırs yoktur. İnsanın, hevâ ve arzularına uyması, kendisine büyük bir zulümdür. Farzları yapmak gibi tâat yoktur. Günahı küçük görmek gibi musîbet yoktur.” “İnsanın, kendisini alâkadar etmeyen şeyleri terk edip, kendisini ilgilendiren işlerle meşgûl olması gerekir.”

“İnsanın en kötü işlerinden birisi gıybet etmesidir. Bu yüzden, dünyâda ve âhırette zarara uğrar. Hattâ o yüzden ona buğzedilir. Melekler ondan uzaklaşır. Şeytanlar sevinir. Gıybet, amelleri boşa çıkarır. Herkes yanında sevgisini kaybeder. Değeri kalmaz. Gıybet ile nemime (söz taşımak), birbirine yakındır, ikisi de aynı şeyden doğar, ikisi de taşkınlık ve azgınlıktır. Azgın olmayan kimse bunlarla uğraşmaz. Söz taşıyan, katil gibidir. Gıybet eden ise, leş yiyen gibidir. Azgın kimse kibirlidir, insan nefsini bu hastalıklara kaptırınca, iftira günahına da girer. Böylece gıybet, kişinin nefsini temize çıkarmak istemesinden ve kendisini beğenmesinden doğar. Gıybetten, en büyük belâdan kaçar gibi kaçmak lâzımdır. Çünkü o Kur’ân-ı kerîmde haram kılınmıştır.”

“Kalbin manevî hastalıklardan muhafazası için şunlara dikkât etmek lazımdır: 1- Ahlâkı güzel olanlarla oturmak, 2- Kur’ân-ı kerîm okumaya devam etmek, 3- Fazla yemek yememek, 4- Gece namazlarına devam etmek, 5- Seher vaktinde Allahü teâlâya yalvarmak, istiğfar etmek. (Allahü teâlâdan af ve mağfiretini istemek.)

.

Sen kırk senedir namaz kılmamışsın

Efdalzâde Hamîdüddin Efendi 7. Osmanlı Şeyhülislâmıdır. Bursa'da doğdu. İlk tahsilinden sonra Molla Yegân'a talebe oldu. Sonra Bursa ve İstanbul'da müderrisliğe, Sultan II. Bayezid zamanında şeyhülislâmlığa getirildi. 908 (m. 1503)’de vefat etti. Şöyle buyurdu:

Peygamberimiz “sallallahü aleyhi ve sellem” (En büyük hırsız, kendi namazından çalan kimsedir) buyurdu. Yâ Resûlallah! Bir kimse, kendi namazından nasıl çalar? diye sordular. (Namazın rükü’unu ve secdelerini tam yapmamakla) buyurdu. Bir defa da buyurdu ki: (Rükûda ve secdelerde, belini yerine yerleştirip biraz durmayan kimsenin namazını Allahü teâlâ kabûl etmez). Peygamberimiz bir kimseyi namaz kılarken, rükü’unu ve secdelerini tam yapmadığını görüp, (Sen namazlarını böyle kıldığın için, Muhammedin “aleyhissalâtü vesselâm” dîninden başka bir dinde olarak ölmekten korkmuyor musun?) buyurdu.

Yine buyurdu ki: (Sizlerden biriniz, namaz kılarken, rükûdan sonra tam kalkıp, dik durmadıkça ve ayakta, her uzuv yerine yerleşip durmadıkça namazı tamam olmaz.) Bir kere de buyurdu ki: (İki secde arasında dik oturmadıkça, namazınız tamam olmaz.)

Bir gün Peygamberimiz birini namaz kılarken, namazın ahkâm ve erkânına riâyet etmediğini, rükûdan kalkınca, dikilip durmadığını ve iki secde arasında oturmadığını görüp, buyurdu ki: (Eğer namazlarını böyle kılarak ölürsen, kıyâmet günü, sana benim ümmetimden demezler.)

Ebû Hüreyre “radıyallahü anh” buyurdu ki: (Altmış sene, bütün namazlarını kılıp da, hiçbir namazı kabul olmayan kimse, rükû ve secdelerini tam yapmayan kimsedir.)

Zeyd ibni Vehb “rahmetullahi teâlâ aleyh” birini namaz kılarken rükû ve secdelerini tam yapmadığını gördü. Yanına çağırıp, ne kadar zamandır böyle namaz kılıyorsun, dedi. Kırk sene deyince, sen kırk senedir namaz kılmamışsın. Ölürsen Muhammed Resûlullahın sünneti [yanî dîni] üzere ölmezsin, dedi. O hâlde, namazları tam kılmaya çalışmalı, tadîl-i erkânı yapmalı, rükû’u, secdeleri, (Kavme)yi [yanî rükûdan kalkıp dikilmeyi] ve (Celse)yi [yanî, iki secde arasında oturmayı] iyi yapmalıdır. Başkalarının da kusûrlarını görünce söylemelidir. Din kardeşlerinin namazlarını tam kılmalarına yardım etmelidir.

Tumânînet [yani uzuvların hareket etmemesi] ve tadîl-i erkânın [Bir kerre sübhânallah diyecek kadar hareketsiz durmak] yapılmasına çığır açmalıdır. Müslümânların çoğu, bunları yapmak şerefinden mahrûm kalıyor.

.

Dünyâ, geçilecek bir köprü gibidir

İbrâhîm ibn-i Kurkûl hazretleri hadis ve fıkıh âlimidir. 505'te (m. 1111) Endülüs’te (İspanya) Meriye'de (Almeria) doğdu. İlk tahsilinden sonra Mâleka'ya (Malaga), ardından da Fas'a göç etti. Buralarda zamanın büyük âlimlerinden hadis, fıkıh ve kelâm ilmi tahsil etti. 569'da (m. 1174) Fas'ta vefat etti. Şöyle buyurdu:

Dünyânın geçici lezzetlerine aldanmamalıdır. Ölümü hâtırlamalı, âhıretin dehşet ve şiddetini göz önüne getirmelidir. Kısacası, yüzümüzü dünyâdan âhırete çevirmelidir. Dünyâ işleri ile zarûret miktârı uğraşmalı, başka zamanlarda hep âhireti kazandıracak işleri yapmalıdır. Hadîs-i şerîflerde buyuruyor ki:

(Mes’ûd o kimsedir ki, dünyâ onu terk etmezden önce, o dünyâyı terk etmiştir.), (Arzûsu âhiret olup, âhiret için çalışana, Allahü teâlâ dünyâyı hizmetçi yapar.), (Yalnız dünyâ için çalışana, yalnız kaderinde olan kadar gelir. İşleri karışık, üzüntüsü çok olur.), (Âhiretin sonsuz olduğuna inanan kimsenin, bu dünyâya sarılması, çok şaşılacak şeydir.), (Dünyâ sizin için yaratıldı. Siz de âhiret için yaratıldınız! Âhirette ise, Cennetten ve Cehennem ateşinden başka yer yoktur.), (Paraya, yiyeceğe tapınan kimse helâk olsun!), (Sizlerin fakîr olacağınızı düşünmüyor, bunun için üzülmüyorum. Sizden önce gelmiş olanlara olduğu gibi, dünyânın elinize bol bol geçerek, Allahü teâlâya âsî ve birbirinize düşman olmanızdan korkuyorum.), (Mal ve şöhret hırsının insana zararı, koyun sürüsüne giren iki aç kurdun zararından dahâ çoktur.), (Dünyâyı terk eyle ki, Allahü teâlâ seni sevsin. İnsanların malına göz dikme ki, herkes seni sevsin!), (Dünyâ, geçilecek bir köprü gibidir. Bu köprüyü tamîr etmekle uğraşmayın. Hemen geçip gidin!), (Dünyâya, burada kalacağınız kadar, âhirete de, orada kalacağınız kadar çalışınız!)

Allahü teâlânın râzı olmadığını terk edene, Allahü teâlâ ondan iyisini ihsân eder. Dünyâyı anlayan, onun sıkıntılarından üzülmez. Dünyâyı anlayan, ondan sakınır. Ondan sakınan, nefsini tanır. Nefsini tanıyan, Rabbini bulur. Mevlâsına hizmet edene, dünyâ hizmetçi olur. Dünyâ insanın gölgesine benzer. Kovalarsan kaçar. Kaçarsan, seni kovalar. Dünyâ, âşıklarına mihnet yeridir. Lezzetlerine aldanmayanlara, nimet yeridir. İbâdet edenlere kazanç yeridir. İbret alanlara hikmet yeridir. Onu tanıyanlara selâmet yeridir.

.

İslâmın beşinci şartı hacdır

Ali bin İbrahim Dağıstanî hazretleri Nakşibendî şeyhlerinden bir zat olup Dağıstan’ın Berküşat kasabasında doğdu. Medine-i Münevvere’de yerleşip Seyyid Muhammed Ürmevî’ye intisab ederek Nakşibendî yolunda sülûkunu tamamladıktan sonra icazet aldı ve çok talebe yetiştirdi. 1116 (m. 1704)’de orada vefat etti. “Cami’ül-Menasik” isimli eserinde şöyle buyuruyor:

İslâmın beşinci şartı hacdır. Ömründe bir kerre, Kâbe-i muazzamaya gitmek farzdır. İkinci ve daha sonra yapılan haclar, nâfile olur. Hac, lügatte, kasdetmek, yapmak, istemek demektir. İslâmiyette, belli bir yeri, belli bir zamanda, belli şeyleri yaparak ziyâret etmek demektir. Bu belli şeylere (Menâsik) denir. Menâsikten her birine (Nüsük) denir. Nüsük, ibâdet demektir. Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem”, hicretin onuncu yılında, Kusvâ adındaki devesine binerek hacca gitti.

Ticâret yapmak ve hac etmek için giden kimsenin, hac niyyeti ziyâde ise, sevap kazanır. Sevâbın miktarı, hac niyetinin çokluğuna göre değişir. Ticâret niyeti çok ise veyâ iki niyet eşit ise, hac sevâbı kazanamaz. Fakat şartlarını yerine getirdi ise, yalnız farzı yapmış olur. Farzı yapmamak azâbından kurtulur. Gösteriş için yapılan her ibâdet ve hayrât ve hasenât sevâbı da böyledir.

Hac yapan kimseye, hâcı denir. Üç dürlü hâcı vardır:

1- Müfrid hâcı: İhrâma girerken, yalnız hac yapmaya niyet eden kimsedir. Mekke'de oturanlar, yalnız müfrid hâcı olur.

2- Kârin hâcı: Hac ile umreye birlikte niyet eden kimsedir. Önce umre için tavâf ve sa’y edip, sonra ihrâmdan çıkmadan ve tıraş olmadan, hac günlerinde hac için, tekrâr tavâf ve sa’y yapar. Kırân hac sevâbı, diğer ikisinden fazladır.

3- Mütemetti’ hâcı: Hac aylarında umre yapmak için ihrâma girip ve umre için tavâf ve sa’y yapıp ve tıraş olup ihrâmdan çıkar. Memleketine gitmeyerek, o sene, terviye gününde veyâ dahâ önce, hac için ihrâma girerek, müfrid hâcı gibi hac yapan kimsedir. Yalnız, tavâf-ı ziyâretten sonra da sa’y yapar. Temettü’ hac sevâbı ifrâd hacdan çoktur.

Hac ayları, Şevvâl, Zil-ka’de ayları ile, Zilhiccenin ilk on günüdür. Kârin ve mütemetti’ hâcıların şükür kurbanı kesmesi vâciptir. Kurbanı kesemeyecek ise, Zilhiccenin yedi, sekiz ve dokuzuncu günlerinde ve bayramdan sonra yedi gün daha oruç tutması lâzım olur. Hepsi on gün olur. Mekkeliler kârin ve mütemetti’ olamaz.

.

Kabrimi ziyâret edene şefaatim vâcib oldu

Ebû Zekeriyyâ Yahya İsfahânî hazretleri hadis âlimidir. 434'te (m. 1043) İran’da İsfahan'da doğdu. Küçük yaşlarda ilim öğrenmeye başladı ve meşhur âlimlerden ders aldı. Horasan, Nîşâbur, Hemedan, Cibâl, Basra ve Bağdat gibi ilim merkezlerini dolaştı. 512'de (m. 1119) İsfahan'da vefat etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:

“Bütün hastalıkların başı fazla yemekdir.”

“Vefâtımdan sonra kim beni ziyâret ederse, beni hayatımda ziyâret etmiş gibi olur.”

“Benim kabrimle minberim arası, Cennet bahçelerinden bir bahçedir. Benim minberim, Cennet bahçelerinden bir bahçenin üzerindedir.”

“Kim ki, Mekke’de veya Medîne’de hac veya umreyi yaparken ölürse, Allah o kimseyi kıyâmet günü öyle diriltir ki, kendisinden hesap sorulmaz, hiçbir azap da görmez.”

“Hac edip kabrimi ziyâret eden kimse, beni diri iken ziyâret etmiş gibi olur.”

“Hac edip de, beni ziyâret etmeyen kimse, beni incitmiş olur.”

“Kabrimi ziyâret edene, şefaatim vâcib oldu.”

“Mümin, müminin aynasıdır.”

“Her göz kıyâmet günü ağlayacaktır. Şu üç göz bunlardan müstesnadır: Haramlara bakmayan göz, Allah yolunda uyumayan göz, Allah korkusundan sinek başı kadar bile olsa yaş akan göz.”

“Kadın, beş vakit namazını kıldığı, namusunu koruduğu ve kocasına itaat ettiği zaman, Cennete istediği kapıdan girer.”

“Allahü teâlâya ve âhiret gününe îmân eden kimse ya hayır söylesin, yahut sussun.”

“Eshâbıma söğenlere, Allahü teâlâ ve melekler ve bütün insanlar lanet etsin.”

Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi vesellem) “Allahü teâlânın, meleklerin ve bütün insanların laneti, ümmetimi gaşyeden kimsenin üzerine olsun” buyurdu. “Ümmetinizin gaşyi nedir?” diye Eshâb-ı kiram sordular. Peygamberimiz cevâbında;

“Dinde olmayan bir şeyi (bid’at) çıkarıp, insanları onu yapmaya sürüklemektir” buyurdu.

“Abdest alırken Allahü teâlânın ismini zikreden, Besmele-i şerîf ile başlayan kimsenin bütün bedeni, Besmele-i şerîf söylemiyenin ise, yalnız yıkadığı (abdest) âzâları (küçük günahlardan) temizlenir.”

.

Sırât'ı şimşek gibi geçenler

İzzeddin İbn-i Cemâa hazretleri Şafiî fıkıh alimidir. 694 (m. 1294)’de Şam’da doğdu. Küçük yaşta Kur'an-ı kerimi ezberledi. Babası Kahire'de kâdılkudât olunca tahsilini orada sürdürdü. Kahire'deki Sâlihiyye Medresesi'nde müderris oldu. Sonra Mısır kâdılkudâtlığına getirildi. Daha sonra Mekke'ye yerleşti ve 767 (m. 1366)’da orada vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:

Nisâ sûresinin yüzikinci (102) âyetinde meâlen, (Belli zamanlarda namaz kılmak, müminlere farz oldu) buyuruldu. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:

(Kâbe kapısının yanında idim. Cebrâîl iki kere yanıma geldi. Güneş tepeden ayrılırken, benimle öğle namazı kıldı.)

İkinci günü de, tan yeri ağarınca sabahı ve her şeyin gölgesi kendi kadar uzayınca öğleyi ve her şeyin gölgesi kendi boyunun iki katı uzayınca ikindiyi ve oruç bozarken akşamı ve gecenin üçte biri geçince yatsıyı kıldık. Sonra; "Yâ Muhammed! Senin ve geçmiş Peygamberlerin ve ümmetinin namaz vakitleri işte bunlardır" dedi.)

(Kapınızın önünden akan bir suda her gün beş kere yıkanınca, üzerinizde kir kalmayacağı gibi, beş vakit namaz kılanların hatâlarını da, Allahü teâlâ affeder) (Namaz dînin direğidir. Namaz kılan, dînini sağlamlamış olur. Namaz kılmayan, dînini yıkmış olur.)

(İslâmın temeli beştir. Birincisi, şehâdet kelimesini söylemektir. İkincisi, namaz kılmaktır.)

(Allahü teâlâ, her gün beş namaz kılmayı emretti. Güzel abdest alıp, bu beş namazı vakitlerinde kılan ve rükû ve secdelerini iyi yapanları, Allahü teâlâ, af ve mağfiret eder.)

(Allahü teâlâ, kullarına, her gün beş kere namaz kılmayı farz etti. Bir kimse, güzel abdest alıp, namazını doğru kılarsa, kıyâmet günü, yüzü, ondördüncü ay gibi parlar ve Sırât köprüsünü şimşek gibi geçer.)

Süleymân bin Berîde, babasından haber veriyor ki; biri, Resûlullah efendimizden (sallallahü aleyhi vesellem) namaz vakitlerini sordu. (İki gün benimle birlikte namaz kıl!) buyurdu. Güneş tepeden ayrılınca, Bilâl-i Habeşîye ezan okumasını emretti. Öğle namazını kıldık. Bir hadis-i şerifte, (İkindi namazı, güneş batmadan önce kılınır) buyuruldu.

.

Kur’ân-ı kerîm imâmları

Ahmed ibn-i Mihrân Nîşâpûrî hazretleri Kırâat-i aşereye dair ilk eseri yazan âlimdir. 295'te (908) İran’da İsfahan’da doğdu; Nîşâpur'da başladığı tahsilini ilerletmek için Bağdat, Şam, Buhara, Semerkant gibi ilim merkezlerine gitti ve kıraat âlimlerinden istifade etti. 381'de (m. 992) Nîşâpur'da vefat etti. Buyurdu ki:

Kur’ân-ı kerîmi okumada ve bunu öğretmekte bütün insanlara imâmlık eden, Eshâb-ı kirâm olmuştur. Daha sonra Tâbiîn-i izâmdan kırâat ilminde imâmlık derecesine yükselen beş zat meşhur olmuşlardır. Bunlardan sonra yedi kırâat imâmı vâsıtasıyla, Kur’ân-ı kerîmin kırâati bütün dünyâya yayılmıştır. Bu yedi veya on imâma “Kırâat-i Seb’a” veya “Kırâat-i aşere” adı verilmiştir. Kur’ân-ı kerîm’in bugüne kadar hiç değişmeden okunmasını sağlayan bu yedi hattâ on kırâat âlimidir. Kendileri ve yetiştirdikleri talebeleri çeşitli İslâm beldelerine dağılıp salâhiyet sâhibi olmayan kimseleri mütevâtir olmayan şekillerde okumaktan menedip, Müslümanları ihtilâfa düşürmekten korudular. Kırâati meşhur olan bu imâmlar ve râvileri şunlardır:

1. İmâm-ı Nâfi: Adı Nâfi bin Abdurrahmân’dır. Râvileri Verş Osman bin Saîd ve Kâlûn Ebû Mûsâ’dır.

2. İmâm-ı ibni Kesîr: Adı Abdullah bin Kesîr’dir. Râvileri Kunbul ve Bezzî’dir.

3. İmâm-ı Ebû Amr: Adı Ebû Amr bin Alâ’dır. Râvileri Hafs bin Ömer ve Sûsî’dir.

4. İmâm-ı ibni Âmir: Adı Abdullah bin Âmir’dir. Râvileri Hişâm bin Ammâr ve İbn-i Zekvân’dır.

5. İmâm-ı Âsım: Adı Âsım bin Behd Ebin Nücûd. Râvileri Hafs bin Süleymân ve Şu’be’dir.

6. İmâm-ı Hamza: Adı Hamza bin Habîb’dir. Râvileri Hallâd bin Hâlid ve Halef bin Hişâm’dır.

7. İmâm-ı Kisâî: Adı Ali bin Hamza’dır. Râvileri Hafs bin Ömer ve Leys bin Hâlid’dir. Bunlar “Kırâat-i Seb’a” adı ile meşhur olmuşlardır. Bu yedi imâmdan sonra, kırâattaki yüksek âlimler, üç imâm daha seçmişler ve bildirmişlerdir. Onların kırâatı ile de, adı geçen yedi büyük kırâat imâmının kırâati gibi namaz kılmayı uygun görmüşlerdir. Bunlardan başkasının kırâatına izin vermemişlerdir. On imâm “Kırâat-i aşere” adı ile şöhret bulmuşlardır. Diğer üçü de şunlardır:

1. İmâm-ı Yâkub: Adı Ebû Muhammed Yâkûb bin İshak’tır. Râvîleri Ruveys ve Ravh’dır.

2. İmâm-ı Ebû Ca’fer: Adı Ebû Ca’fer Yezîd bin Ka’ka’dır. Râvileri İbn-i Verdân ve İbn-i Cemmâz’dır.

3. İmâm-ı Halef-ül-Âşir: Adı Ebû Muhammed Halef bin Hişâm’dır. Râvileri İshak-el Verrak ve İdris-el-Haddâd’dır.

.

Tövbe etmemek o günahı işlemekten daha kötüdür

Ebû Ca’fer bin Sinân hazretleri evliyânın büyüklerindendir. Horasan’da Nişâbûr’da doğdu. Ebû Hafs ve başka büyük zatlarla görüşüp sohbet etti. Ömrünün son yirmi senesini Mekke-i mükerremede, Harem-i şerîfte geçirdi. O vakitte, orada bulunan âlimlerin ileri gelenlerinden idi. 311 (m. 923)’de orada vefât etti.

Ebû Ca’fer bin Sinân hazretleri buyurdu ki:

“Allahü teâlânın emir ve yasaklarına itaat eden kimsenin, bu itaati sebebiyle âsî, günahkâr olanlara karşı tekebbür etmesi, asilerin isyanından daha kötü, onun bu hâli asilerin hâlinden daha zararlıdır.”

“Bir kimsenin, işlediği günahlara tövbe etmemesi, o günahı işlemesinden daha kötüdür.”

“Kişinin güzelliği sözlerinin güzelliğinden, kişinin kemali de işlerinin doğruluğundandır.”

“Allahü teâlâdan başka her şeyden yüz çeviren kimsenin, bu hâlinde doğru olmasının alameti; dünyâ ve başka şeylerin kendisini hiç meşgûl etmemesidir.”

“Bildiği bir şeyi, nefsinden bilip onu beğenen kimse, Allahü teâlânın beğenmediği bir şeyi sevmiş olur.”

“Israr ile devam edilen küçük bir günah, pişman olunmuş, tövbe edilmiş olan büyük bir günahtan daha büyüktür. İhlâs ile yapılan az bir iyilik de, gösteriş için, kendini beğenerek, kibirle yapılan çok iyilikten daha çoktur.”

“Kendisinden gördüğün bir ayıptan dolayı, Müslüman kardeşini kötüleme. Olur ki, aynı hataya sen de düşersin ve ondan da kötü olursun. O hâlde, onda bir kusur bulunduğunu anladığın zaman, onun için Allahü teâlâya duâ et ve Allahü teâlâdan ona rahmet etmesini iste. Onda bulunan kusurun sende de bulunmasından kork. Onda olan musîbetin, sana da gelmediği için Allahü teâlâya şükret.”

“Allahü teâlânın kıymet verdiği şeye, ancak Allahü teâlâyı tazîm edenler hürmet gösterir. Allahü teâlâyı tanıyan, O’nun razı olduğu şeylere yapışır. Onun emir ve yasaklarına teslim olur. Onun bu teslimiyeti Rabbine olan tazîminden doğar. Onu tazîm ettiği zaman, Allahü teâlâdan başka her şey kendisine küçük görünür. Bu hâl, kalbindeki Allahü teâlâya olan tazimdendir. Bu tazîmden, Allahü teâlâyı tanıyan ve O’na itaat edenlerin, yanî bütün müminlerin hürmetini gözetmek hâsıl olur.”

“Halktan uzak durmadıkça Hakk'la beraberliği düşünme, dünyâ ile meşgul olduğun müddetçe tefekkürü düşünme, gönlünü makam ve mevki düşüncesinden temizlemedikçe de ilham ve hikmeti düşünme. Çünkü bunlar birbirinin bulunduğu yerde bulunmazlar.”

.

Onlar Allaha ortak koşmazlar

Kemâleddin İbn-i Ebî Şerîf hazretleri Şafiî fıkıh âlimidir. 822 (m. 1419)’da Kudüs'te doğdu. İbn-i Hacer Askalânî ve o devrin büyük âlimlerinden Şafiî fıkhı tahsil etti. Kahire'ye giderek İbnü'l-Hümâm'ın derslerine katıldı. Kudüs'e dönerek Salâhiyye Medresesi'nde müderris oldu. 906'da (m. 1500) Kudüs'te vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:

Allahü teâlânın, kullarının nasıl olmasını istediği Kur'ân-ı kerimde ne güzel açıklanmaktadır:

Furkan sûresinin 63-69. âyet-i kerimelerinde meâlen, (Rahmânın [yâni kullarına acıması çok olan Allahü teâlânın fazîletli] kulları, yeryüzünde gönül alçaklığı ve vakâr ile yürürler. Câhiller kendilerine sataştığı zaman onlara, (sağlık, esenlik size) gibi güzel sözler söyleyerek doğruluk ve tatlılıkla günahtan sakınırlar. Onlar, Rableri için, secde ve kıyâm ederek [yâni namaz kılarak] gecelerler. [Ona hamd ederler. ] Onlar (Rabbimiz Cehennem azâbını bizden uzaklaştır. Doğrusu Onun azâbı devamlı ve acıdır, orası şüphesiz ne kötü bir yer ve ne kötü bir duraktır) derler. Onlar sarf ettikleri zaman, ne isrâf, ne de cimrilik ederler, ikisi ortası bir yol tutarlar ve kimsenin hakkını kesmezler. Onlar Allaha ortak koşmazlar. Allahın haram ettiği cana kıyıp, kimseyi öldürmezler. [Ancak suçluları cezâlandırırlar. ] Zinâ etmezler).

72-74. âyetlerinde ise ([Allahü teâlânın sevdiği, fazîletli kullar], Yalan yere şehâdet etmezler. Faydasız ve zararlı işlerden kaçınırlar. Böyle faydasız veya güçle yapılan bir işe tesâdüfen karışacak olurlarsa, yüz çevirip vakârla uzaklaşırlar. Kendilerine Allahın âyetleri hâtırlatıldığı zaman, körler ve sağırlar gibi görmemezlik, dinlememezlik etmezler. Onlar, (Yâ Rabbî, bize zevcelerimizden ve çocuklarımızdan gözümüzü aydınlatacak sâlih kişiler ihsân et! Bizi, Allaha karşı gelmekten sakınanlara önder yap! diye yalvarırlar) buyurulmuştur.

Allahü teâlâ iyi huyluları sever

Züheyr bin Harb en-Nesâî hazretleri hadîs hafızı ve fıkıh âlimidir. 185'te (m. 801) Bağdat'ta doğdu. Yahya bin Maîn ile Ahmed bin Hanbel'den hadis ve fıkıh öğrendi. 279 (m. 892) Bağdat'ta vefat etti. Buyurdu ki:

Erkeğin hanımına şu şekilde davranması lâzımdır:

Ona karşı her zaman, güzel huylu olmalıdır. Allahü teâlâ iyi huylu olanları sever. Huysuzları sevmez. Bir insanı incitmek harâmdır. İşkence yapanın evlenmesi harâmdır. Ona karşı her zaman, yumuşak davranmalıdır. Peygamberimiz “sallallahü aleyhi ve sellem” buyurdu ki: (Müslümânların en iyisi, en faydalısı, zevcesine karşı iyi ve faydalı olandır.)

Eve gelince zevceye selâm vermeli, [yani selâmün aleyküm demeli] ve nasılsın? diye hâtırını sormalıdır. Tenhâda üzüntülü görünce, onu çok sevdiğini, acıdığını söyleyip hâlini sormalı, tatlı şeyler söylemelidir. Yapamayacağı şeyleri bile söz vererek gönlünü almalıdır. Çünkü o, evinde kapalı, başkalarından ümitsiz ve yalnız kendisine alışmış olan dostu, dert ortağı, ekmek vericisi, kendini neşelendiricisi, çocuklarını yetişdiricisi ve ihtiyaçlarını gidericisidir. Çocukları terbiyede, ona yardım etmelidir. Çünkü, bebek, anasına, gece gündüz ağlayıp, hiç râhat vermez. Onu insâfsızca üzen bir alacaklıdır. O hâlde, ona imdâd edene, Allahü teâlâ yardım eder...

Zevcesine, memleketde âdet olan elbisenin, çamaşırın en kıymetlisini giydirmelidir. Ev içinde, her istediği, güzel şeyleri giydirmelidir. İyi şeyler yedirmelidir. Zengin ise, helâl olan her şeyi almalıdır. Ona geniş, kullanışlı, sıhhî ve İslâm hanımına yakışan elbise ve nefîs taam temîn etmeyi, kendine borç bilmelidir. Zevcenin nafakasını sıkmamalı, isrâf da etmemelidir. Âilenin nafakasına verilen paranın sevâbı, sadaka sevâbından dahâ çokdur. Peygamberimiz buyurdu ki: (Gazâ için sarf edilen, köle âzâd etmek için, fakîre sadaka vermek için ve evindekilerin nafakası için sarf edilen altınların en üstünü ve sevâbı çok olanı, evin nafakasına verilen altının sevâbıdır.)

Hiç olmazsa haftada bir kerre tatlı yedirmelidir. Nafaka temininden âciz olanın evlenmesi harâmdır. Yemeği yalnız yememelidir. Çoluk çocukla yemek sevaptır. En mühim şey, nafakayı helâlden kazanıp, helâlden yedirmektir. Zevcesini döğmemelidir.

.

Âhir zaman Peygamberinin doğduğuna işarettir

Ayn-ı Ekber Mehmed Efendi Halveti tarikatından arif ve fazıl bir zat olup Eskişehirlidir. Niyazi-i Mısrî hazretleri Bursa'da iken ona intisab etti. Kısa zamanda yetişerek hilâfet aldı ve Bursa'da insanları irşad etme vazifesi verildi. 1135 (m.1722)’de Bursa'da vefat etti. Mürşidinin “Kaside-i Bürde tesbii”ni “Fevaid-i Zümrüdiyye” ismiyle şerh etti. Bu eserinde şöyle buyuruyor:

Kaside-i Bürde’nin 61. Beyti şu hadiseyi nakleder:

Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” Efendimizin doğduğu gece, İrân kralı (Kisrânın) sarâyı sallandı ve ondört burcu yıkıldı. Fâris'in (Mecûsîlerin) bin seneden beri hiç sönmeden yanan ateşi söndü. Sâve Gölü'nün suyu yere çekilip kurudu. Mecûsîlerin meşhûr âlimi Mü’bedân rüyâsında, serkeş develerin önlerine kattığı atları öldürüp, Dicle Nehri'ni geçtiklerini ve memleketlerine dağıldıklarını gördü. Kisrâ, sarâyının sallanmasından ve burçlarının yıkılmasından çok korktu. Kimseye bildirmek istemedi. Fakat sabâhleyin tahtına oturunca sabredemeyip bu hâdiseyi vezîrlerine ve ileri gelen adamlarına anlattı. O bunları anlatırken Mecûsîlerin ateşinin söndüğünü bildiren bir mektup geldi. Kisrâ dahâ çok endişelendi. Sonra Mü’bedân gördüğü rüyâyı anlattı. Kisrâ, Mü’bedân’a bu hâdiseler için ne denebilir? diye sordu. O da bunlar Arablar arasında meydâna gelen bir hâdiseye işârettir, dedi. Sonra Kisrâ, Nu’mân bin Münzîr’e mektup yazıp, bu hâdisenin îzâhını sorabileceği bir âlim göndermesini istedi. O da Abdülmesîh Gassânî’yi gönderdi. Kisrâ bu hâdiseleri ona sordu. Abdülmesîh Gassânî dedi ki:

-Bu ilmi dayım Satîh kâhin bilir. O Şâm’dadır... Kisrâ;

-Git ondan bu hâdiseleri sor dedi. Şâm’a gidip Satîh kâhini buldu. O ânda ölmek üzere idi. Selâm verdi, cevap alamadı. Bir şiir okumaya başladı. Satîh kâhin şiiri işitince gözlerini açtı ve;

-Ey Abdülmesîh! Kisrâ, sarâyının sallanması, burçlarının yıkılması, Mü’bedân’ın rüyâsı, Sâve Gölü'nün kuruması sebebiyle, bunları sordurmak için seni bana gönderdi. Bunların hepsi âhir zamân Peygamberinin doğduğuna işârettir. O bu beldeleri alacaktır. Kisrâlardan, yıkılan burçlar sayısı kadar kimse İrân’a pâdişâhlık yapacaklar. Sonra devletleri yıkılacaktır...

Abdülmesîh bu haberi Kisrâya götürdü. Ondört pâdişâhtan sonra bu Kisrâ devleti yıkılacak. Bu bir hayli iş ve uzun zamân alır, dedi.

Fakat bu Kisrâlardan on kişinin pâdişâhlığı dört senede bitti. Diğer dördü Emîr-ül mü’minîn Osmân “radıyallahü anh” zamânına kadar saltanat sürdüler.

.

Mal harcamakla azalır, ilim sarf etmekle çoğalır

Abdullah ibn-i Adî hazretleri hadîs hafızıdır. 277 (m. 891)’de İran’da Cürcân'da doğdu. Türk soyundandır. İlim tahsili için, Mısır, Suriye, Irak, Horasan, Mekke ve Medine'ye gitti. İmam-ı Mâlik, Evzâî, Süfyân-ı Sevrî ve birçok âlimden istifade etti. 365 (m. 976)’da vefat etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:

Hazreti Aişe’den (radıyallahü anhâ) rivâyetle haber veriyor; Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi vesellem) buyurdu ki: “Benim üzerime salât-ü selâm getirmeyenin namazını Allahü teâlâ kabul etmez.”

Ebû Hureyre’den (radıyallahü anh) rivâyetle Resûlullah efendimiz “Namazını vaktin sonunda kılan kimse; namazını kaçırmış olmamakla beraber, ilk vakitte kılmadığından dolayı kaybettiği fazîlet, bütün dünyâ ve içindekilerden daha hayırlıdır” buyurdu.

Resûlullah efendimiz; “Ey Muhacirler! Siz çoğalırsınız. Fakat Ensâr şimdiki durumlarından fazla çoğalmazlar. Ensâr, benim has vekîllerim ve sırdaşlarımdır. Ben onların yanında kaldım. Onların ihsân sahibi olanlarına ikram edin. Kusurlarını da bağışlayın. Sonra bir kul, dünyâ ve Allahü teâlânın katında olanlar arasında serbest bırakıldı. O da Allahü teâlânın katında olanı tercih etti.” (Resûlullah efendimizin bu mübârek sözü ile kendisini kastettiğini anlayan Hazreti Ebû Bekir (radıyallahü anh) ağlamaya başladı. Bunun üzerine Resûlullah efendimiz, “Dur, şu mescide açılan bütün kapıları kapayın, sadece Ebû Bekir’inki açık kalsın. Çünkü, ben Ebû Bekir’den daha üstün ve beraberliğe daha lâyık birisini bilmiyorum” buyurmuşlardır.

Ebû Hureyre’den (radıyallahü anh) rivâyetle Resûlullah efendimiz “Kendisinden faydalanılmayan ilim, Allah yolunda sarf edilmeyen hazine gibidir” buyurdu.

Yine Hazreti Ebû Hureyre’den rivâyetle Resûlullah efendimiz “Rüyâyı ancak âlime veya sâlih bir kimseye tâbir ettiriniz” buyurdu.

Bunu da Ebu Hureyre’den (radıyallahü anh) rivâyet etmiştir: “Emâneti güvendiğine ver. Sana hıyânet edene verme.”

Abdullah bin Ömer’in (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîf: “Rahmâna (Allahü teâlâya) ibâdet ediniz, selâmı yayınız, yemek yediriniz ki Cennete giresiniz.”

Yine Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîf: “Bir kadın kocasından yatağını ayırırsa, dönünceye kadar melekler ona lanet eder.”

.

Allahü teâlâ, kibirliyi elbette sevmez

Muhammed ibn-i Abdüsselâm eI-Hevârî hazretleri Mâliki fıkıh âlimlerindendir. 676 (m. 1277)’de Tunus’ta Monaster’de doğdu. Burada zamanın büyük âlimlerinden fıkıh ilmi tahsil etti. Tunus başkadılığı görevine getirildi. 749 (m. 1348)’de vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:

İncîl’de bildiriyor ki, havârîler, Îsâ aleyhisselâma sordu:

-Ey Allahın Peygamberi! İçimizde, hangimiz büyük, hangimiz küçüktür?

Bu sorularına karşılık olarak, Îsâ aleyhisselâm (En büyüğünüz, en küçüktür. En küçüğünüz de, en büyüktür) buyurdu. Böylece, kendini büyük gören küçüktür. Kendini küçük gören büyüktür demiş oldu.

Peygamberlerin sonuncusu ve hepsinin en üstünü olan Muhammed aleyhisselâm da, birçok hadis-i şeriflerinde, kibirli olanları kötülemiş, alçak gönüllü olanları övmüştür. Meselâ bir hadis-i şerifte, (Allah rızası için tevâzu edeni, yâni kendini Müslümanlardan üstün görmeyeni, Allahü teâlâ yükseltir) buyurmuştur.

Ehl-i sünnet âlimleri buyuruyor ki: Allahü teâlâ ilim gibi, kudret gibi bütün sıfatlarından kullarına biraz ihsân buyurmuştur. Fakat, yalnız üç sıfatı kendine mahsûstur. Bu üç sıfattan hiçbir mahlûkuna vermemiştir. Bu üç sıfatı, kibriyâ, ganî olmak ve yaratmak sıfatlarıdır. Kibriyâ, büyüklük, üstünlük demektir. Ganî olmak, başkalarına muhtaç olmamak, her şey Ona muhtaç olmak demektir.

Buna karşılık olarak kullanılan üç aşağı, alçak sıfat vermiştir. Bunlar da, zül ve inkisâr, yâni aşağılık, kırıklık ile ihtiyaç ve fâni olmak, yok olmaktır. Bunun için kibirlenmek, Allahü teâlânın sıfatına, hakkına tecâvüz etmek olur. Kullara kibirlenmek yakışmaz. En büyük günahtır. Hadis-i kudsîde (Azamet ve kibriyâ bana mahsûstur. Bu iki sıfatta, bana ortak olmak isteyenlere, çok acı azap ederim) buyuruldu.

Bunun içindir ki, din âlimleri, tasavvuf büyükleri, her zaman, Müslümanlara tevâzu, alçak gönüllü olmayı emir buyurmuştur. Müslümanlar bencil olmaz. Bencil olanları, Allahü teâlâ sevmez.

.

İlmin fazileti, ibâdetin faziletinden hayırlıdır

Hamza el-Kinânî hazretleri hadis âlimidir. 275'te (m. 888) Mısır'da doğdu. Kahire, Halep, Hicaz ve Şam’a giderek büyük âlimlerden hadis ilmi tahsil etti. 357 (m. 968)’de Mısır'da vefat etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:

“Bu ümmetin âlimleri iki kısımdır. Birincisi, Allah ona ilim verdi. O da karşılığında para ve ücret almadan insanlara öğretti ve okuttu. İşte buna gökteki kuşlar, denizdeki balıklar, karadaki hayvanlar ve kirâmen kâtibîn melekleri duâ ederler. Kıyâmet gününde Peygamberlere arkadaş olacak, derecede yüce ve efendi oldukları hâlde Allahın huzûruna çıkarlar. İkincisi de, Allahü teâlânın kendisine ihsân ettiği ilim ile cimrilik edip, onu Allahü teâlânın kullarına ücret karşılığı okutan âlimdir. İşte bu da, kıyâmet gününde ağzına ateşten bir gem vurulmuş olduğu hâlde getirilir ve dellâl 'Bu adam falan oğlu falancadır. Allahü teâlânın dünyâda kendisine verdiği ilmi başkalarından kıskandı, ancak para ve ücret karşılığı okuttu' diye çağırır ve insanlar hesaptan kurtuluncaya kadar azâba düçâr olur.”

“Nefsini tanıyan Rabbini tanır.”

“Diğer peygamberlere altı şeyle üstün kılındım. Bana cevâmi-ul-kilem (az sözle çok şey ifâde etmek) verildi. (Uzak bir mesafede olan düşmanlarımın kalbine) korku verilmekle yardım olundum. Bana ganîmet malları helâl kılındı. Yeryüzü bana mescid ve temiz kılındı. Bütün insanlara gönderildim ve benimle peygamberlik son buldu.”

“Meryem dünyâ kadınlarına üstün kılındığı gibi, Hadîce de peygamber hanımlarına üstün kılındı.”

“Kur’ân-ı kerîmin başka sözlere üstünlüğü, Allahü teâlânın mahlûkata üstünlüğü gibidir.”

“Dîninizde en hayırlı şey vera’dır.”

“İlmin fazileti, ibâdetin faziletinden hayırlıdır.”

“Âlimin âbide üstünlüğü yetmiş mislidir. Gizli yapılan (nafile) ibâdetin, aşikâra yapılan(nafile) ibâdete üstünlüğü de yetmiş mislidir.”

“Ramazan ayındaki cuma günlerinin fazileti, ramazan ayının diğer aylara üstünlüğü gibidir.”

“Namazı ilk vaktinde kılmanın, namazı son vaktinde kılmaya üstünlüğü, âhıretin dünyâya üstünlüğü gibidir.”

“Misvâkta on haslet vardır. Ağzı temizler. Rabbinin rızâsını kazanmana sebep olur. Şeytanı üzer. Hafaza meleklerini sevindirir, diş etlerini kuvvetlendirir, ağzı tayyib eder (güzel kokutur). Balgamı keser, acılığı giderir, gözleri kuvvetlendirir, sünnete uyulur.”

.

Mübah şeylere kimse mâni olamaz

Halil Fevzi Efendi Osmanlı âlimlerinden olup Mecelle Cemiyeti âzasıdır. 1219 (m. 1805)’da Bulgaristan’da Filibe'de doğdu. Tahsilini Filibe'de tamamladıktan sonra İstanbul'a giderek müderrislik, Meclis-i İntihâb-ı Hükkâm reisliği, Mecelle Cemiyeti âzâlığı, Meclis-i Tedkikât-ı Şer'iyye âzâlığı yaptı. 1301'de (m. 1884) Tâif’te vefat etti. Hazırlanmasında emeği geçen Mecelle’den bazı maddeler:

Madde 1210-Arada müşterek olan duvarı, bir ötekinin izni olmadıkça yükseltemez ve üzerine binâ yapamaz.

Madde 1224-Yol, su yolu, kanalizasyon zarar-ı fâhişi olmadıkça, eskiden kalanlarına dokunulmaz.

Madde 1226-Bir kimse, verdiği izinden vazgeçebilir. Meselâ tarlasından geçmeye izin vermişken, menedebilir.

Madde 1228-Arsasından geçmekte olan su yolunun geçmesine ve arsaya girilip tâmir olunmasına mâni olamaz. Yeniden su yolu geçirilmesine mâni olabilir.

Madde 1243-Dağlardaki ağaçlar ve otlar herkese mübahtır. Ağaçları kesen mâlik olur.

Madde 1255-Mübah şeyleri ele geçirmekte kimse kimseye mâni olamaz.

Madde 1265-Denizler, büyük göl ve nehirler, şehirlerden uzak sâhipsiz arâzi ve dağlar, herkese mübahtır. Fakat, başkasına zarar vermemek şarttır.

Madde 1281-Şehirden uzak, sahipsiz yerde kuyu kazan, bunun "harim"ine mâlik olur. Yirmi metre yarı çapındaki dâire içi, merkezindeki kuyunun harimi olur.

Madde 1291-Şehir içindeki kuyunun harimi olmaz. Herkes mülkünde kuyu kazabilir.

Madde 1313-Değirmen, hamam, apartman gibi taksim olunamayan mülk harap olup, tâmirini istemeyen ortak bulunursa, hâkimin izni ile tâmir edilip, sonra hissesine düşen para ondan alınır.

Madde 1314-Müşterek bir binâ yıkılınca, yeniden ortaklaşa yapılmasını istemeyen olursa, buna cebrolunmaz. Arsa taksim edilir.

Madde 1315-Apartman yıkılınca herkes kendi katını yaptırır. Alttaki yaptırmazsa, üstekiler, hâkimin izni ile, hepsini yaptırıp, alttaki hissesini verinceye kadar, katını kullanamaz.

Madde 1321-Sâhipsiz nehirleri, Beytülmâl ayıklar. Beytülmâlde para yoksa, masrafı oradan sulama yapanlardan alınır.

Madde 1327-Müşterek kanalizasyonu temizlemek masrafı aşağıdan başlar. Şöyle ki, en aşağıdaki evden, arsadan başlayıp bunun masrafını hepsi öder. Yukarıdaki arsalardaki kısımların masraflarına aşağıdakiler iştirak etmezler.

.

Müminin sevgisi Allah için olur

Şeyh Zeynüddîn hazretleri Hanbelî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 675 (m. 1276) senesinde doğdu. 734 (m. 1333) senesinde Lübnan’da Ba’lebek’te vefât etti. Bir sohbetinde şunları anlattı:

Hazreti Ali (radıyallahü anh) buyuruyor ki: “Allahü teâlâdan başka her şeyden uzaklaşmak, ermişlerin ibadetidir.” “Müminin gerçek sevgisi, buğzu, bir şeyi alması, yapması ve terki, Allah için olur.” “Kâmil mümin gizli şükür eder, belâya karşı sabır eder, ümit hâlinde iken bile korkar.” “Güzellik sevap güzelliğidir, elbise güzelliği değil.” “Akıllı kimse, Rabbine ibadetle, nefsin arzusuna karşı gelendir. Cahil kimse, masiyet (günah) işleyerek nefsin arzusuna uyandır.” “Allaha vuslat (erişmek), insanlardan uzak durmakla olur.”

“İlim, hikmet semeresidir (meyvesidir).'' “İhtirâslı kimse, bütünüyle dünyaya malik olsa dahi fakirdir.” “Doğruluk, İslâmın direği, îmânın desteğidir.” “Allah için cömertlik, mukarrebînin (ermişlerin) ibadetidir.” “Allahın azabından korkmak, müttekîlerin nişanıdır.” “Günahlardan sakınmak, tövbekârların ibadetidir.” “Dinin esası, emaneti yerine vermek, sözünde durmaktır.” “Haset eden daima hastadır, cimri insan, daima fakirdir.” “Cennet en hayırlı mal, Cehennem ise en kötü barınaktır.” “Kanaatkâr olmak, boyun eğme zilletinden daha hayırlıdır.” “İyilik, zincirden bir bağ olup, onu ancak teşekkür veya mükâfatlar çözebilir.” “Mümin, nimetle hata arasında olup, nimete yalnız şükür ve istiğfarla erişilir.” “Öfke anındaki yumuşaklık (hilm), zalimlerin gazabından korur.” “Olgunluk üç şeyde gereklidir: Musibetlere sabır, isteklerde iktisâd ve isteyene vermektir.” “Yumuşaklık, durulmayı çabuk sağlar ve zor olan şeyleri kolaylaştırır.”

“Âlim, cahili hemen tanır, çünkü daha önce o da cahildi. Cahil âlimi tanımaz, çünkü daha önce âlim değildi.” “Muvaffakiyet ve başarısızlık, nefis ile mücâdele etmektedirler. Hangisi gâlip gelirse, ona hâkim olur (tesîri altına alır.)” “Mümin, dâima günahlardan kaçınır, belâdan korkar ve Rabbinin rahmetini taleb eder.” “Akıl ve ilim, biribirinden ayrılmayan ve zıd olmayan iki kardeş gibidir.”

“Îmân ve hayâ, diğerinden kopmayan bir bütündür.”

''Îmân ve ilim, ikiz kardeş ve birbirinden ayrılmayan arkadaş gibidir.”

.

Namaz kılan çok nimete kavuşur

Aczî Süleyman Efendi, Sa’dî tarikatından «Acziyye» şubesinin kurucusu bir zat olup, Arnavutluk’ta İşkodra’da doğdu. İstanbul'da tahsilini tamamladıktan sonra tasavvufa meylederek Sa’dî tarikati icazeti aldı ve Prizren'de talebe yetiştirdi. 1151 (m. 1738)’de orada vefat etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:

Şeytan, ateşten olduğunu söyleyerek kendisini büyük gördü. Adem’e (aleyhisselâm) secde etmekten imtina etti. Mel’ûnlardan oldu. Fir’avn da, mülkünde kendisini büyük gördü. Ulûhiyyet iddiasına kalktı. Bütün ailesi ile boğuldu. Karun, ilmi sebebiyle kendisini büyük ve kudretli gördü. Allahü teâlâ, onu ve evini yere batırdı.

Namaz dinin direğidir. Ezan Müslümanların şiârını bildirmektedir. Namaz Allahü teâlâya büyük bir yaklaşma vesilesidir. Namazın çok çeşitli yönleri vardır. Namaz ile dünyadan yüz çevrilir. Çünkü namaz kılan kimse, namaza başladığı zaman, insanlarla ve dünya ile alakasını keser, Allahü teâlâya yönelir. Namaz kılan bir kimse, gerek diliyle ve gerekse azalarıyla, günah olan şeylerden sakınma hâlindedir. Böyle bir durumda olan kimsenin duası makbuldür. Onun kalbi tertemizdir. Bu mertebede olan kimsenin bedeni dünyada olduğu halde, ruhu ahirete uçar Allahü teâlâ ile beraber olur. Nimetleri Cenneti ve Allahü teâlâdan başka her şeyi unutur.

Namazlar, iki namaz saatleri arasında işlenen küçük günahlara keffarettir. Namazın, Allahü teâlâ katında hususi bir kıymeti vardır. Ayrıca, her ibadetin Allahü teâlâ katında bir hususiyeti vardır. Bu hususiyete bir başkasıyla ulaşılamaz. Onların sevaplarının ne kadar olduğunu Allahü teâlâ bilir. Kul, Allahü teâlâya taatte bulununca sevap kazanır. Bu, Allahü teâlânın ihsanıdır. Bütün bunları zikretmemiz, ibadet hususunda tembel ve gevşek olanları teşvik, gaflet içerisinde olanları ikaz, şaşkın durumda olanlara yol göstermek, hatta Allahü teâlânın ihsanını belirtmek, göstermek içindir.

Oruç tutan kimse, tabiatında bulunan arzu ve isteklerden uzaklaşır. Zekât veren, mal sevgisi ve arzusundan korunur. Hac eden, nefsinin şehvetinden uzaklaşmış olur. Namaz, dünya sevgisinden sıyrılmayı temin eder. Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” efendimiz şöyle buyurdular. “Kul namaza yöneldiği zaman, Allahü teâlâ da ona yönelir. Oruç tutarsa, Allahü teâlânın emirlerine karşı gelmekten korunur. Sadaka veren, taşkınlıktan uzak kalır.”

.

Hac farz olduktan sonra affolmaz

Bursalı Abdürrahîm Efendi ellibeşinci Osmanlı şeyhülislâmıdır. Menteşîzâde diye meşhûr olmuştur. Bursa’da doğdu. 1129 (m. 1717) senesinde Edirne’de vefat etti. “Fetâvâ-i Abdürrahîm” veya “Abdürrahîm Efendi fetvâları” adlı eseri vardır. Bu eserinde bazı suallere verdiği cevaplar şöyledir:

Sual: Namaz kıldıktan sonra, kaç rekat kıldığımda şüphe ediyorum, yeniden mi kılmam gerekiyor? Bir de, galiba ben iftitah tekbirini söylemedim, abdestim var mı idi, elbiseme necaset bulaşmış mıydı? Abdeste, kollarımı yıkamış mıydım gibi şüpheler sık sık geliyor. Ne yapmam lazımdır?

Cevap: Ekseriya böyle şüphe ediyorsa, namazı bozmaz, tamamlar. Yeniden abdest alması, elbise değiştirmesi gerekmez. Namaz bittikten sonra, kaç rekat kıldığında şüphe ederse, bu vesvesedir. Yeniden kılması gerekmez.

Sual: Zengindim, hacca gitmeyi erteledim. Ama şimdi fakirim. Hacca gitmek yine bana farz mı? Ayrıca zekatımı da vermemiştim. Ne yapmam gerekir?

Cevap: Hac farz olduktan sonra mal elden çıksa da, affolmaz. Ama zekât, malın elden çıkması ile affolur.

Sual: Bazı âlimlere göre farzların 3. ve 4. rekatlarında Fatiha okumak sünnettir. Vacib diyenler de olmuştur deniyor. Acil işimiz olduğu zaman, üçüncü veya dördüncü rekâtlarda hiçbir şey okumadan biraz bekleyip rüku’a gitsek olur mu?

Cevap: Vacib diyen âlimlere göre, Fatiha okumadan kılınan namazın iadesi vacib olur. Maliki ve Şafii’de, her rekâtta Fatiha okumak farzdır. Taklit edenin okuması farzdır.

Sual: Misafirliğe gidince, önümüze yemek konuyor. İzinsiz başlamanın mahzuru var mıdır?

Cevap: Önünüze konduğuna göre, izinsiz başlanabilir. Ancak ev sahibinin başlaması sünnete uygundur. Yahut varsa o kavmin emiri önce başlar. Yahut âlim, fazıl bilinen birisi de başlayabilir.

Sual: Bana zekât da, hac da farz oldu. Hacca gideceğim paranın da zekâtını vermem gerekir mi?

Cevap: Zekât ve hac farz olan kimse, önce hemen hacca gider. Hacdan arta kalandan zekâtını verir. Hacca gidemezse, hepsinin zekâtını verir. Hac vakti geldikten, yani farz olduktan sonra, hac parası ile, ihtiyacı olan eşyayı, yani ev, bir senelik yiyecek satın almak caiz olmaz. Hacca gitmesi lazım olur. Hac vakti gelmeden önce satın alması caiz olur. Çünkü hac, vakti gelmeden önce farz olmaz.

Zekâtı vermenin farz olması, hac zamanından önce ise, malın, paranın hepsi için zekât verilip, geri kalan para ile hacca gidilir. Zekât vermek zamanı, hac zamanına rastlarsa veya hac zamanından sonra ise, önce hacca gidilir. Hacdan sonra, elde mevcut paranın zekâtı verilir.

.

Allahü teâlâ her şeye kadirdir

Ebû Abdullâh Muhammed Tilmsânî hazretleri Mâlikî fıkıh âlimidir. Cezayir’de Tilmsân'da doğdu. İbn-i Meryem adıyla meşhur oldu. Memleketinde, zamanın büyük âlimlerinden fıkıh ilmi tahsil etti ve talebe yetiştirdi. 1014 (m. 1605)’te Tilmsân'da vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:

Allahü teâlânın fiillerinin ne kadar muhkem ve muntazam olduğu, gayet aşikârdır, açıktır. Muhkem ve muntazam işler ise, o işleri yapanın ilminin yüksekliğine delalet eder. Şöyle ki, bir kimse çok güzel bir yazı görse, bundan onu yazanın hat sanatındaki maharet ve ilminin yüksekliğini anlar. Nitekim, Bekara sûresinin yüzaltmışdördüncü âyetinde meâlen: (Muhakkak ki, [yıldızlarla süslü] göklerin ve [dağlar, denizler ve nebatat vb. ile süslü] arzın yaratılışında, gece ve gündüzün birbirini takibinde, [insanları ve] insanlara faydalı olan şeyleri denizde götürüp giden gemilerde; yeryüzü kuruduktan sonra, Allahü teâlânın gökten yağmur indirerek nebatatı diriltmesinde, o arz üzerinde, her türlü hayvanatı yaymasında, rüzgârları her taraftan estirmesinde, sema ile arz arasında bulutların, Allahü teâlânın emir ve hükmü ile gitmesinde, akıl, fikir ve nazar sahibi olanlar için, Allahü teâlânın kudret ve azametine deliller ve ibretler vardır) buyurulmuştur. Fussilet sûresinin elliüçüncü âyetinde meâlen: (Biz onlara [Mekke halkına], gerek âfâkta [göklerde ve yerde], gerek kendi nefislerinde [yaratılışlarının latifliğinde ve benzersizliğinde, kudretimize delalet eden] âyetlerimizi [güneş, ay, yıldızlar, ağaçlar, rüzgâr, yağmur, insanın ana rahminde, uzvlarının teşekkülü vb.] göstereceğiz. Nihâyet Onun [Kur'an-ı kerimin ve Resûlullahın] söylediği şeyin hak olduğu, kendilerine zahir olacaktır) buyurulmuştur. Bu âyet-i kerimelerde bildirilen, âfâktaki âyetlerden, yani yeryüzünde Allahü teâlânın kudretini gösteren alametlerden murâd, gökler, yıldızlar, gece, gündüz, güneşin şuaları, karanlık, gölge, anâsır-ı erbe'a [su, ateş, toprak ve hava] gibi, Allahü teâlânın kudretine delâlet eden şeylerdir. Enfüsteki yâni insanın kendindeki âyetlerden [alametlerden] murâd, ana rahminde çocuğun azalarının teşekkülü gibi şeylerdir. Bu âyet-i kerimelerde, âfâkî ve enfûsî delillerin bildirilmesinin hikmeti, kulların, zıddı ve misli olmaktan münezzeh, her şeyi bilen, hikmet sahibi ve her şeye kâdir olan Allahü teâlânın varlığını bilmeleri, [Ona îman ve ibâdet etmeleri] içindir.

.

Sadaka en sevilen maldan verilmeli

Ahmed ibn-i Merdeveyh hazretleri hadis ve tefsir âlimidir. 323'te (m. 935) İran’da İsfahan'da doğdu. Tahsiline İsfahan'da başladı. Daha sonra Basra, Kûfe ve Bağdat'a gitti. İsfahân’a dönerek talebe yetiştirdi. 410’da (m. 1020) vefat etti. Tefsirinde şöyle yazmaktadır:

Sadakanın, kişinin en sevdiği maldan olması lâzımdır. Bu husûsta, Âl-i İmrân sûresinin doksanikinci âyetinde meâlen, (Sevdiğiniz şeylerden infak etmedikçe hayra, iyiliğe [Cennete] nâil olamazsınız, kavuşamazsınız) buyurulmuştur. Bekara sûresinin ikiyüz yetmişüç ve ikiyüz yetmişdördüncü âyetlerinde meâlen: (Sizin sadakalarınız, fî-sebîlillah cihat eden, ilim tahsil eden ve ibadet gibi hayırlı bir işle meşgul olan ve yeryüzünde ticaret ve sanat gibi bir işle meşgul olmaya müsait [elverişli] vakitleri olmayan fakirler içindir. Onlar, dilenmekten çekindikleri için, cahiller onları zengin zannederler. Ey Resûlüm, sen onları simalarından tanırsın. Onlar iffetlerinden dolayı insanları rahatsız edip sadaka istemezler. Malınızdan, bunlara infak ederseniz, muhakkak Allahü teâlâ verdiğinizi ve niçin verdiğinizi bilir. Şu kimseler ki, gece ve gündüz gizli ve aşikâr mallarını infak ederler. Onların ecrleri, Rablerinin indinde [Na'îm Cennetleri]dir. Onlara korku ve hüzn yoktur) buyurulmuştur. [Ebû Bekr-i Sıddîk bin altın aşikâre, bin altın gizli, bin altın gece, bin altın gündüz sadaka verdi. Bunun üzerine bu âyet-i kerimenin nazil olduğu bildirilmiştir.]

Riyâdan sakınmak için, sadakanın gizli verilmesi uygun ise de, başkalarını teşvik için, riyâ maksadı olmaksızın aşikâre, açıkça vermekte de bir beis yoktur. Bekara sûresinin ikiyüz yetmişbirinci âyetinde meâlen: (Sadakaları aşikâre verirseniz ne güzeldir. Eğer gizlerseniz ve onları [sadakaları] fakirlere verirseniz bu sizin hakkınızda daha hayırlıdır ve günahlarınıza kefarettir. Allahü teâlâ sizin yaptıklarınızdan haberdardır) buyurulmuştur. [Bu âyet-i kerimede açıkça verilmesi bildirilen sadaka, farz olan zekâttır. Farz olan zekâtı açıkça vermek riyâ olmaz, daha sevap olur.] Allahü teâlânın razı olduğu yolda verilen maldan hâsıl olacak ecr ve mükâfat hakkında, Bekara sûresinin ikiyüzaltmışbirinci âyetinde meâlen: (Mallarını Allah yolunda infak edenlerin, harcayanların hâli, bir tohum dânesine benzer ki, ekildiğinde yedi başak bitirip, her bir başakta da yüz dâne tohum bulunur) buyurulmuştur.

.

Allahü teâlâdan başka ilah yoktur

Mehmed Zeynel’âbidîn Efendi doksan dokuzuncu Osmanlı şeyhülislâmıdır. 1163 (m. 1750) senesinde İstanbul’da doğdu. Babasından ve zamanının âlimlerinden ilim öğrendi ve diploma alıp müderris oldu. Daha sonra kadılık, “Nakîb-ül-eşrâflık” ve nihayet şeyhülislâmlık makamına yükseltildi. 1239 (m. 1823) senesinde İstanbul’da vefât etti. Şöyle nakleder:

“Allahü teâlâ, kadîm olan zâtı ile vardır. O’ndan başka her şey onun var etmesi ile var olmuş, onun yaratması ile yokluktan varlığa gelmiştir. O, sonsuz olarak var idi. Kadimdir, ezelîdir. Yani hep var idi. Varlığından evvel yokluk olamaz. Ondan başka her şey yok idi. Bunların hepsini, o, sonradan yarattı. Kadîm ve ezeli olan, baki ve ebedi olur. Hadîs ve mahlûk olan, fânî ve muvakkat olur, yanî yok olur. Allahü teâlâ birdir. Yani, varlığı lazım olan, yalnız O’dur. İbadete hakkı olan da, yalnız odur. Ondan başka her şeyin var olmasına lüzum yoktur. Olsalar da olur, olmasalar da, O’ndan başka hiçbir şey, ibadet olunmağa layık değildir. Allahü teâlânın kâmil sıfatları vardır. Bu sıfatları: Hayât, İlm, Sem’, Basar, Kudret, İrâde, Kelâm ve Tekvîn’dir. Bu sıfatları da kadîmdir, ezelîdir. Varlıkları Allahü teâlâ iledir. Mahlûkların sonradan yaratılması ve onlarda her an meydana gelen değişiklikler, sıfatların kadîm olmasını bozmaz. Sıfatların bağlandığı şeylerin sonradan var olması, sıfatların ezelî olmasına mani olmaz. Noksan sıfatlar, onda yoktur. Allahü teâlâ, maddelerin, cisimlerin, a’razların, yanî hâllerin sıfatlarından ve bunlara lazım olan şeylerden münezzehtir, uzaktır. Allahü teâlâ, zamanlı değildir. Mekânlı değildir, cihetli değildir. Bir yerde, bir tarafta değildir. Zamanı, yerleri, cihetleri o yaratmıştır. Bir şey bilmeyen bir kimse, O’nu arş’ın üstünde sanır, yukarıda bilir. Arş da, yukarısı da, aşağısı da onun mahlûkudur. Bunların hepsini, sonradan yaratmıştır. Sonradan yaratılan bir şey kadîm olana, her zaman var olana, yer olabilir mi? Yalnız şu kadar var ki; Arş, mahlûkların en şereflisidir. Her şeyden daha saf ve daha nurludur. Bunun için, ayna gibidir. Allahü teâlânın büyüklüğü oradan görünür. Bunun içindir ki, ona “Arşullah” denir. Yoksa, Allahü teâlâya göre, Arş da, diğer eşya gibidir. Hepsi, onun mahlûkudur. Ondan başka yaratıcı yoktur. Ondan başkası yaratma kudretine ve gücüne sahip değildir. Nitekim Allahü teâlâ, En’am sûresi 102. âyet-i kerîmede meâlen; “O’ndan başka ilâh yoktur. Her şeyin hâlıkı ancak O’dur. O hâlde ona kulluk (ibâdet) edin” buyurdu.

.

Kur’ân-ı kerim bir mucizedir

Aksaraylı Ali Efendi Osmanlı âlimlerinden bir zat olup Kadızade Şeyh Mehmed Efendi’ye talebe oldu. Ondan icazet alarak İstanbul'da vaaz ile insanları irşad etti. 1111 (m. 1699)’da İstanbul'da vefat etti. “Tefsirü Kavlihi Teâlâ: Ve’ş-Şemsi” isimli tefsirinde şöyle buyuruyor:

Din âlimleri, Kur'an-ı kerimin îcazını başka başka bildirdiler. [İcaz: Az söz ile pürüzsüz ve kusursuz olarak çok mana ifade etme.] Çok kimse, Kur'an-ı kerimin nazmı garîb, üslûbu acîbdir. Arab şairlerinin nazımlarına, üsluplarına benzemediği için mucizdir dediler. Sûrelerin başındaki ve sonundaki ve kıssalarındaki nesir kısmlar da böyledir. Âyetlerin aralıkları, onların Sec'leri gibidir. [Sec', kumru kuşunun devamlı ötüşüne denir. Nesirde, cümle sonlarının kafiye şeklinde birbirlerine uygun olmalarına denir.] Bunların Kur'ân-ı kerimde mevcut olmaları, onların sözlerinde olanlar gibi değildir. Bunları Kur'ân-ı kerimdeki gibi yapamadılar. Arapçayı iyi bilen kimse, Kur'ân-ı kerimin îcazını açıkça anlar. Kâdı Bâkıllânî dedi ki, îcaz, hem belâgatinin yüksek olmasından, hem de nazmının garîb olmasındandır. Yâni, hiç görülmemiş nazmı olduğu içindir. Bazıları, îcaz, gayptan haber vermesidir, dedi. Bazılarına göre, Kur'ân-ı kerimin îcazı, manasından olmaktadır. Peygamberimizden evvel, Araplar Kur'ân-ı kerim gibi söz söyleyebilirlerdi. Allahü teâlâ, Kur'ân-ı kerim gibi söylemekten onları men eyledi. Nasıl men eylediğini de çeşitli şekillerde açıklamışlardır. Kur'ân-ı kerimin muciz olduğuna karşı olanlar diyor ki, îcazın açık, meydanda olması lazımdır. İcâzın ne olduğunda çeşitli sözler bulunması, açıkça bilinmediğini göstermektedir. Buna cevap olarak dediler ki, bazı bakımlardan sözlerin ayrılması, bütün Kur'ân’ın muciz olmadığını gösteremez. Çünkü, Kur'ân-ı kerimin belâgati ve hiç benzeri görülmemiş nazmı ve gayptan haber vermesi ile ilim ve amel bakımından hikmetlerle dolu olması ve daha bildirdiğimiz îcaz sebepleri meydandadır. İnsanların görüş ve anlayışlarındaki ayrılıklardan dolayı, sözlerde hasıl olan ayrılıklar, muciz olmadığını göstermez. Bildirdiklerimizden birine bakan bir kimsenin bunu muciz görmemesi, hepsinin muciz olmadığını göstermez. Çok şair vardır ki, gayet beliğ nazım ve nesir söyler de, başka zamanda bunların benzerini söyleyemez. Yani, bir defa söylemeleri her zaman söyleyebileceklerini bildirmez.

.

Hayır söylemek şeytanı uzaklaştırır

Ahmed İbn-i Mengûye hazretleri hadis hafızıdır. 347'de (m. 958) İran’da İsfahan'da doğdu. Burada hadis öğrendikten sonra Nîşâbur'a giderek tahsilini ilerletti ve yüzbin hadis-i şerifi râvileriyle birlikte ezberleyerek hadis hafızı oldu. 428'de (m. 1036) Nîşâbur'da vefat etti. “Ricâlü Şahîhi Müslim” isimli eserinde naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:

Ebû Zer Gıfâri (radıyallahü anh) anlatır: Resûlullah efendimize (sallallahü aleyhi vesellem) birçok sualler sorduktan sonra; “Yâ Resûlallah! Bana nasihat et” dedim. “Sana Allahtan korkmayı tavsiye ederim. İşin başı budur” buyurdu. “Yâ Resûlallah biraz daha” dedim. “Sana Kur’ân-ı kerîmi okumayı tavsiye ederim. O senin için yeryüzünde nûr, gökte meleklerin övgüsüdür” buyurdu. “Biraz daha” dedim. “Çok gülmeyi terket, çok gülmek kalbi öldürür, yüzün nûrunu giderir” buyurdu. “Biraz daha nasihat buyur yâ Resûlallah” dedim. “Susmayı tercih et, sâdece hayır söyle, bu şeytanı senden uzaklaştırır, dine uymakta sana yardımcı olur” buyurdu. “Biraz daha yâ Resûlallah” dedim. “Cihât et, çünkü cihât, ümmetimin zühdüdür” buyurdu. “Biraz daha” dedim. “Miskinleri (fakirleri) sev, onlarla bulun” buyurdu. “Biraz daha yâ Resûlallah” dedim. “Kendinden aşağı olanlara bak, senden üstün olanlara bakma, çünkü içinde bulunduğun hâl, senin için ni’mettir” buyurdu. “Biraz daha yâ Resûlallah” dedim. “Akrabanı ziyâret et, onlar seni ziyâret etmeseler de” buyurdu. “Biraz daha yâ Resûlallah” dedim. “Allahü teâlâya itaat et, kınayanların kınamasına aldırma” buyurdu. “Biraz daha nasihat et yâ Resûlallah” dedim. “Acı da olsa hakkı söyle” buyurdu. Biraz daha istedim, elini göğsüme koydu ve şöyle buyurdu: “Tedbir almak gibi akıllılık yoktur. Haramlardan el çekmek gibi vera’ yoktur. Güzel ahlâk gibi de soyluluk yoktur.” buyurdu.

Resûlullah efendimiz; “Nerede olursan ol, Allahü teâlâdan kork! Kötülüğün peşinden iyilik yap ki; o iyilik, o kötülüğü silsin, gidersin. İnsanlara güzel ahlâk ile muâmele et!” buyurdu.

Mu’âz bin Cebel (radıyallahü anh), yolculuğa çıkacaktı. Resûlullah efendimizin huzûr-i saadetlerine gelip nasihat istedi. Resûlullah efendimiz; “Allahü teâlâya ibâdet et! O’na hiçbir şeyi ortak koşma. Kötülük yaptığın zaman peşinden iyilik yap. Ahlâkını güzelleştir” buyurdu.

.

Naklederek konuşmak en uygun olanıdır

Ebü’l-Abbâs-ı Mürsî hazretleri Mâlikî mezhebi fıkıh âlimlerinin ve evliyânın büyüklerindendir. Endülüs’te (İspanya) Mürsiyye (Murcia) şehrinde 616 (m. 1219) senesinde doğdu. 686 (m. 1287) senesinde Mısır’da İskenderiyye’de vefât etti. Ebü’l-Hasen-i Şâzilî hazretlerinin yetiştirdiği evliyânın en büyüklerindendir. Onun vefâtından sonra halîfesi oldu. Kendisi de; Tâcüddîn-i İskenderî, İmâm-ı Busayrî ve Abdullah-i İsfehânî gibi meşhûr evliyâyı yetiştirdi.

Ebü’l-Abbâs-ı Mürsî, sohbetlerinde hep; “Hocam Ebü’l-Hasen-i Şâzilî buyurdu ki: Hocam şöyle anlattı” şeklinde söze başlar, hep hocasından nakiller yapardı. Birgün bir kimse; “Hep hocanızdan nakil yapıyorsunuz. Hiç kendinizden birşey söylemiyorsunuz. Kendinizden birşey söylediğinizi hiç görmedik” dedi. Bunun üzerine Ebü’l-Abbâs şöyle cevap verdi: “Eğer istesem, “Allahü teâlâ buyurdu ki, Allahü teâlâ buyurdu ki” diyerek, nefesler adedince pekçok şey anlatırım. Eğer istesem, “Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki” diyerek, nefesler adedince pekçok şey anlatırım. Eğer istesem, “Ben diyorum ki, ben diyorum ki” diyerek nefesler adedince, pekçok şey anlatırım. Ya’nî, Allahü teâlânın izni ile ilmim o kadar genişledi. O kadar çok şey biliyorum, fakat bütün bunları öğrenmeme, bu dereceye yükselmeme vesile, vâsıta olan mübârek hocama karşı edebe riâyet ederek, edebde noksanlık olmaması için ve daha çok ihsânlara kavuşmak için, hep hocamdan naklederek konuşuyorum. Lâyık ve uygun olan da budur.”

Ebü’l-Abbâs-ı Mürsî’nin vücûdunda oniki çeşit hastalık; basur hastalığı, başka hastalıklar ve böbreklerinde taş vardı. Bununla beraber, meclisinde oturur, gelenlerle sohbet ederdi. Otururken hiçbir zaman of, of diye inlemezdi. Onda çeşitli hastalıkların bulunduğunu kimse bilmezdi. Sohbet esnasında, bedenindeki rahatsızlıkların elem ve şiddetinden dolayı, istemeyerek de olsa yüzü kızarırdı. Ve buyururdu ki: “İnsanlara sohbet etmek için, kendi arzum ile meclis kurup oturmadım. Bilakis teşvik ve tehdid olunup, adetâ bu iş için zorlandım. Bana: “Eğer İslâmiyet bilgilerini anlatmak için meclis kurup oturmazsan, hîbe ettiğimiz ilimleri geri alırız” denildi. Ben, onun için meclis kurup insanlara sohbet ediyorum. Benim sohbetlerime devam ediniz! Benden başka bir zâtın sohbetinde bulunmaktan da sizi men etmiyorum. Bu kaynaktan daha tatlı bir kaynak bulursanız, ona koşunuz!” buyururdu.

.

Zinaya yaklaşmak haram kılınmıştır

Muhammed ibn-i Manzur Rüveyfî hazretleri Şafiî fıkıh âlimidir. 630 (m. 1232)’de Kahire'de doğdu. Zamanın büyük âlimlerinden fıkıh ve nahiv ilmi öğrendi. Tahsilini tamamladıktan sonra Kahire'de Dîvân-ı İnşâ'da vazife yaptı. 711 (m. 1311)’de Kahire'de vefat etti. Şöyle buyurdu:

Kur'ân-ı kerim, zinayı kesin olarak haram kıldığı gibi, zinaya sebep olacak her şeyi de yasaklamıştır. Mesela, şehvet ile yabancı kadınlara bakmayı ve kadınların da yabancı erkeklere bakmalarını haram kılmıştır. Ayrıca, yabancı bir kadınla halvet yani yalnız başına kapalı bir yerde beraber kalmak, yabancı kadınların seslerini dinlemek ve zaruretsiz laubali [cilveli] bir şekilde konuşmayı da, haram kılmıştır. İsrâ sûresinin otuz ikinci âyetinde meâlen: (Zinaya yaklaşmayın. Çünki o zina, çok çirkin bir amel olup, gayet kötü bir yoldur) buyurulmuştur. Zinaya yaklaşmaktan nehy etmiştir. Çünki yaklaşmaktan sakındırılınca, hâliyle zina fiilinden ve bakmaktan da sakındırılmış oluyor. Ahzâb sûresinin otuzbeşinci âyet-i kerimesinde meâlen: (Allahü teâlânın hükmüne [emrine] boyun eğen erkekler ve kadınlar, mümin erkekler ve mümin kadınlar, ibadete devam eden erkekler ve kadınlar, [fiillerinde ve kavllerinde] sadık erkekler ve sadık kadınlar, sabreden erkekler ve sabreden kadınlar, Allah’tan korkan erkekler ve kadınlar, sadaka veren erkekler ve sadaka veren kadınlar, oruç tutan erkekler ve oruç tutan kadınlar, ırzlarını zinadan koruyan erkekler ve kadınlar ve Allahü teâlâyı çok zikreden erkekler ve kadınlar için Allahü teâlâ mağfiret ve büyük bir mükâfât hazırladı) buyurulmuştur. Nûr sûresi, otuzuncu âyetinde meâlen: (Ey Resûlüm! Müminlere söyle, harama bakmasınlar ve avret yerlerini haramdan korusunlar! İmanı olan kadınlara da söyle, harama bakmasınlar ve avret yerlerini haram işlemekten korusunlar) buyurulmuştur.] [Furkan sûresinin altmış sekizinci âyetinde meâlen: (Onlar, [müminler] Allahü teâlâdan başkasına ibâdet etmezler, Allahü teâlânın haram kıldığı nefsi haksız yere öldürmezler, zina etmezler) buyurulmuştur.] İsrâ sûresinin otuz ikinci âyetinde meâlen: (Zinaya yaklaşmayın. Çünkü o zina, çok çirkin bir amel olup, gayet kötü bir yoldur) buyurulmuştur. Yabancı kadınlara şehvet ile bakmanın zina gibi haram olması hususunda, (İki göz ile, zina edenler) ve (Şehvet ile bakan erkeğe ve baktıran kadına, Allahü teâlâ lânet etsin!) hadis-i şerifleri yetişir.

.

Haram işleyerek farz yapılmaz

Cemâleddîn İbn-i Mâlik Ceyyânî hazretleri kıraat âlimidir. 600'de (m. 1204) Endülüs’te (İspanya) Kurtuba (Cordoba) civarındaki Ceyyân'da (Jaen) doğdu. Zamanın meşhur âlimlerinden kıraat ve nahiv ilmi tahsil etti. Buraya İspanyolların saldırmaları üzerine Şam’a göç etti. Endülüs'ten gelen âlimler gibi Mâliki iken Şafiî mezhebine geçen İbn-i Mâlik, 672'de (m. 1274) Şam’da vefat etti. Şöyle buyurdu:

Bir haramdan sakınmanın sevabı, bir farzı yapmanın sevabından kat kat çoktur. Haramdan sakınmak, farzı yapmaktan önce gelir. Zararlardan kaçmak, iyi, faydalı şeyleri yapmaktan daha önce gelir. Mekruhtan sakınmak, sünnet işlemekten önce gelir. Günahtan kaçmak ibadet yapmaktan önce gelir. Birkaç hadis-i şerif meali şöyledir:

(Küçük bir günahtan kaçınmak, bütün cin ve insanların ibadetleri toplamından daha iyidir) (Az bir haramdan kaçmak, 80 bin nafile hac sevabından efdaldir. (Haramdan sakınan kimse ile oturmak ibadettir.) (Ahirette, helal kazancın hesabı, haram kazancın da azabı vardır.) (Duanızın kabul olması için helal lokma yiyin! Çok kimsenin yediği ve giydiği haramdır. Sonra ellerini kaldırıp dua ederler. Böyle dua nasıl kabul olunur?)

Haram işleyerek farz yapılmaz. Farzla haram bir araya gelince, yani farzı işlerken haram işlemek mecburiyeti olunca, haram işlememek için farz, duruma göre terk veya tehir edilir. Üstünde çok necaset bulunan kimse, avret yerini açmadan veya başka bir sebeple temizlemesi mümkün değilse, başka elbisesi de yoksa o hâliyle kılar, çıplak kılmaz. Temiz elbise bulduktan sonra da artık o namazı iade etmez. Hatta temizleme imkânı olsa; ama yanında yabancılar varsa, temizlemeden namazını kılar. Çünkü başkalarının yanında avret yerini açmak yasak, necaseti temizlemek ise emirdir. Emir ile yasak bir araya gelince, yasaktan kaçılır. Yani avret yeri açılmaz. Bir emri yapmak, bir haramı işlemeye sebep olursa, haram işlememek için, o emir terk veya tehir edilir. Haramların terkinde sadece tasdik yani bunlar haramdır diye inanmak ve kaçınmak vardır, amel yoktur. Farzlarda ise, tasdikle beraber ameli de yapmak vardır. Amel terk edildiği için günahı daha fazladır. İçki içen sadece bir haram işlemiş olur. Namaz kılmayan ise, çok ameli terk etmiştir. Zarardan kaçınmak, fayda vermekten önce gelir. Yani bir yanlış yapmamak, bin iyilik yapmaktan önemlidir.

.

Akıllı, günahlarını tövbe ile örtendir

Ahmed Fahri Efendi, Celveti şeyhlerindendir. Tekirdağ’da Şarköy’de doğdu. Keşan'da Süleyman Zati Efendi’nin oğlu Hüseyin Şahin Efendi’ye intisab etti ve sülûkunu tamamlayarak hilâfet aldı. Sonra İstanbul'a gelerek Kasımpaşa'da Ali Efendi Dergâhında talebe yetiştirdi. 1214 (m. 1799)’da vefat etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:

“Yakîn ibâdet, iyilik efendilik, şükür ziyâdelik, fikir ibâdet, aza kanâat zühd sahibi olmak, işler tecrübe ile olur. İlim anlamakla, anlamak zekâ ile, fetânet basiretle, düşünce rey ile (görüşle), görüş fikirle, muvaffakiyet azîmkârlıkla, azîmkârlık tecrübe ile, fazilet güçlüklerle, sevâb meşakkat ile olur.” “Kendini beğenmek helak olmak, riyakârlık şirk koşmak, cehâlet ölüm, tembellik ziyandır. Şehvetler âfet, lezzetler ifsattır.” “Akıllı kimse, günahlarını tövbe ile örtendir. Cömert, kötülük yapana iyilikle karşılık verendir.” “İlim, güzel bir mîrâs, umûmî bir nimettir, insaf, ihtilâfı giderir, ülfeti getirir.” “Adâlet; îmânın başıdır, ihsânın birleştiği noktadır ve îmânın en yüksek mertebesidir.” “Âlim; sözü, işine uygun olandır. Âlim ilme doymaz.” “Takvâ sahibi kimse, nefsi nezîh, ahlâkı yüce olandır. Zühd sahibi olmak, takvâ sahibi olan kişilerin zînetidir, gece ibâdeti yapanların tabiatıdır. Takvâ sahibi olmak ise, dînin meyvesi, yakînen inanmanın alâmetidir.” “Hikmet; akılların bahçesi, ermişlerin mesîresidir (gezinti yeridir).” “Akıllı; şehvetten uzaklaşan, âhıreti dünyâ ile değişmeyendir. Akıllı, yalnız ihtiyâcı kadar ve huccetle konuşur, sâdece âhıretinin ıslâhı için çalışır. Akıllı, günahlardan sakınır, ayıplardan uzak durur. Cömertlik günahları siler, kalblere sevgi eker.” “Câhil; dayakla uslanmaz, nasihatlerden payını almaz.” “İlim; insanı akla götürür, kim ilim öğrenirse akıllanır, ilim; nefsi, rûhu ihyâ eder (diriltir). Aklı aydınlatır, cehâleti öldürür.” “Zulüm; ayakların kaymasına, ni’metin zevâline, milletlerin helakine sebep olur.” “Allahü teâlâdan başka her şeyden uzaklaşmak, ermişlerin ibâdetidir.” “Mü’minin gerçek sevgisi, buğzu, bir şeyi alması, yapması ve terki, Allah için olur.” “Kâmil mü’min gizli şükür eder, belâya karşı sabır eder, ümîd hâlinde iken bile korkar.” “Güzellik sevâb güzelliğidir, elbise güzelliği değil.” “Akıllı kimse, Rabbine ibâdetle, nefsin arzusuna karşı gelendir. Câhil kimse, mâsiyet (günah) işleyerek nefsin arzusuna uyandır.”

.

Kardeşine güleryüz göstermen sadakadır

Abdullah ibn-i Lehîa hazretleri tebe-i tâbîînin hadis ve fıkıh âlimlerindendir. 97 (716)’da Kahire'de doğdu. Tabiînden yetmişten fazla âlimle görüşüp ilim tahsil etti. Kendisinden Süfyân-ı-Sevrî, Abdullah bin Mübarek, Evzâî gibi âlimler hadis rivayet ettiler. Halife Mansur tarafından Mısır kadılığına tayin edildi 174 (790)’da Kahire'de vefat etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:

Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi vesellem ) buyurdu ki:

“Kendisine yumuşaklık verilen kimseye, dünyâ ve âhıret iyilikleri verilmiştir.” “Kendisine yumuşaklık verilen kimseye, hayır verilmiş olur. Yumuşaklıktan mahrûm olan, hayırdan da mahrûmdur.” “Allahü teâlâ refîktir. Yumuşaklığı sever.” “En faziletli sadaka, insanların arasını ıslâh etmektir.” “Kişi sevdiği ile beraberdir.” “Kim bir kimseyi Allah için sever ve; (Ben seni Allah için seviyorum) derse, ikisi de Cennete girer. Allah için seven kimse, sevdiği kimseden derece bakımından daha yüksektir.” “Kim Allah için sever, Allah için buğzeder, Allah için verir, Allah için mâni olursa, onun îmânı kemâle ermiştir.” “Birbirinize selâm veriniz! Birbirinize yiyecek ikram ediniz! Akrabanızın haklarını gözetiniz! Gece herkes uyurken namaz kılınız! Bunları yaparak, selâmetle Cennete giriniz.”

“Ey Allahın Resûlü! Cennete girmeme vesile olacak bir şey söyler misiniz?” diye soran bir Sahâbîye, Resûlullah efendimiz; “Hoş sözlü olmak, selâm vermek ve yemek yedirmek” buyurdu.

“İki Müslüman karşılaşıp müsâfeha ederlerse, Allahü teâlâ, onlar ayrılmadan önce günahlarını af ve mağfiret buyurur.” “İki Müslüman karşılaşıp, biri diğerine selâm verdiği zaman, ikisinden Allahü teâlânın en sevdiği, arkadaşına daha güler yüzlü olanıdır. Müsâfeha ettikleri zaman ikisinin üzerine Allahü teâlânın rahmeti iner. (İnen yüz rahmetten) doksan tanesi müsâfehaya başlayana, on tanesi, kendisiyle müsâfeha edilenedir.”

“Kardeşine güleryüz göstermen sadakadır, iyiliği emredip, kötülükten alıkoyman sadakadır. Dalâlet üzere bulunan birisine doğru yolu göstermen senin için sadakadır. Taş ve diken (gibi eziyet veren şeyleri) yoldan uzaklaştırman sadakadır. Kovandaki suyu, kardeşinin kovasına doldurman sâdakadır.”

“Kardeşini güleryüzle karşılamak şeklinde bile olsa, hiçbir iyiliği aşağı

.

Çok gülmek, heybeti; çok şaka, vakarı giderir

Baba Nimetullah Mahmud hazretleri Nakşibendî ariflerinden ve ulemanın büyüklerinden bir zat olup Nahcıvan’da doğdu. Maddî ve manevî tahsilini tamamladıktan sonra Anadolu'ya gelerek Akşehir'de yerleşti ve burada çok talebe yetiştirdi. 902 (m. 1496)’da orada vefat etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:

“Ucub sahibi kimsenin, insanlar arasında kıymeti pek düşüktür. Nefsinin yaldızlı vesveselerinin esîri olarak görülür. Böyle bir kimsenin Rabbi ile durumu nasıl olur?”

“Şerefli ve asîl kimse, sözünde durur. Akıllı olan, yalan söylemez. Mümin olan gıybet etmez.”

“Edeb ve fazîlet sahiplerine göre: Babalar, çoluk çocuğuna, ölüler dirilere, sırf Allahü teâlânın rızası için, iyi ve yararlı şeyler hazırlamaktan daha üstün bir şey bırakmamıştır.”

“Çok gülmek, heybeti; çok şaka, vakar ve şahsiyeti giderir. İnsan ne ile beraberse, onunla bilinir. Meselâ, çok güler ve şaka yaparsa, hafif olarak bilinir.”

"Dünyâda en çok şaşılacak şey, kişinin sevdiğini bırakıp başka birinin kapısına sığınması ve ondan bir şey beklemesidir.”

“Mürşid (yol gösterici, rehber) sana ilâcı, tedâvi olmak yolunu gösteren değil, tedâvi eden, manevî olarak terbiye edip, yetiştiren zâttır. Böyle olmayana mürşid denmez.”

“Allahü teâlânın muhabbetinden bir zerreyi, bin yıllık ibâdete değişme! Çünkü, 'Kişi sevdiği ile beraberdir' buyurulmuştur.”

“Bir velîde, iki çeşit nûr bulunur. Birincisi; rahmet ve şefkat nûru olup, bu nurla, evliyâlık yolunda bulunmaya müsait olanları kendisine cezbeder, çeker. İkincisi ise; feyiz, izzet ve kahr nûru olup, bu nurla da, Allah yolunda bulunmaktan uzak, taşkın kimseleri kendisinden uzaklaştırır.”

“Kulun ilmi arttıkça, ilim talebi, daha çok öğrenmek arzu ve ihtiyâcı da artar. Himmeti de yükselir. Çünkü kişi, cehâlet hâlinde, sâdece ilim öğrenmeyi, daha çok ilim sahibi olmayı ister ve buna kendisini çok muhtaç hisseder. İlmin çok dereceleri vardır. Onun sonu yoktur.”

“Âlimler, zâhirî ve bâtınî âlimler olarak ikiye ayrılır. Zâhirî âlim; ilmi arttıkça, zuhuru, ortaya çıkması, tanınması artan kimsedir. Fakat bâtınî âlim bunun zıddıdır. O gizlidir. Manâlar âleminde ilerledikçe, kendisi, kendisini ve ilmini anlamaktan, idrâk etmekten âciz kalır. İlmi de kendisi ile birlikte gizlidir. Zâhirde, (görünüşte) onun ilminin ve kendi hâlinin bir belirtisi olmaz. Ancak ehli olanlar tarafından tanınabilirler.”

.

Kaza ederken tertibe riayet etmek farzdır

Şemsüddîn İbn-i Kudame hazretleri Hanbelî fıkıh âlimidir. 597'de (m. 1200) Şam’da doğdu. Orada ve Medine'de fıkıh ilmi tahsil ederek pek çok âlimden icazet aldı. 682 (m. 1283)’de vefat etti. Buyurdu ki:

Bir günlük beş vakit farz namazla vitri kılarken ve kaza ederken tertibe riayet etmek, yani sıralarını gözetmek farzdır. Sabah namazına uyanamayan, hutbe okunurken bile hatırlarsa, hemen bunu kaza etmelidir. Bir namazı kılmadıkça ve bunu kaza etmedikçe, bundan sonraki beş vakit namazı kılmak caiz olmaz. Hadis-i şerifte, (Bir namazı uykuda geçiren veya unutan kimse, sonraki namazı cemaatle kılarken hatırlarsa, imamla namazı bitirip, sonra önceki namazını kaza etsin! Bundan sonra, imamla kıldığını tekrar kılsın!) buyuruldu.

[Mesela öğle namazını kılmayı unutup ikindi vakti girse, tertip sahibi kimsenin, önce öğleyi kaza etmesi gerekir. Uyuyup öğle namazını kaçıran kimse de, önce öğleyi kaza ettikten sonra ikindiyi kılar.]

Sabah namazına başlamadan veya namaz arasındayken, vitri kılmadığını hatırlayan kimse, vitri kaza etmeden sabah namazını kılsa, kabul olmaz. Güneş doğmasına, yalnız vitri kaza edecek kadar zaman kalmışsa, ancak bu hâlde sabah namazı kabul olur. Demek ki, bir namaz vaktinin sonunda, kazayı da kılacak kadar zaman kalmazsa, kazayı önce kılmak lüzumu affolur.

Vakit daraldı sanarak, vakit namazının farzını kılan, sonra daha zaman olduğunu anlasa, kazayı ve sonra vaktin farzını tekrar kılar. Vaktin namazına başlarken veya namaz içindeyken, kazası olduğunu unutursa, namazdan sonra hatırlasa da, kıldığı namazı kabul olur, çünkü unutmak özürdür. [Mesela sabah namazını kılarken vitri kılmadığını unutsa, namaz kıldıktan sonra hatırlasa bile sabah namazı sahih olur. Eğer namaz içindeyken hatırlarsa, o namaz sahih olmaz. Önce vitri kılması gerekir. Bir başka örnek: Sabahı kılmadığını hatırladığı hâlde öğleyi kılarsa öğle sahih olmaz, fakat sabahı kılmadığını unutarak öğleyi kılarsa sahih olur. Unutmak özür oluyor.]

Kazaya kalan namaz sayısının altı olması da, sırayla kılmayı affettiren bir özürdür. Kılmadığı veya kılıp da kabul olmayan farz namazı sayısı altı olan bir kimse, tertip sahibi olmaz. Kaza namazlarının birbiri arasında ve bunlarla vakit namazları arasında sırayı gözetmesi lazım olmaz. Mesela bir farzı kılmayan kimse, bunu hatırladığı hâlde, beş tane vakit namazı kılsa, bu beşi kabul olmayacağı için, kılınmamış namaz sayısı altı olur. Vitir namazı, burada hesaba katılmaz. Eskiden kazaya kalmış farzlar da hesaba katılır.

.

Merhamet ediniz ki, merhamet olunasınız

Şihâbüddîn Ahmed ibn-i Hilâl hazretleri hadis âlimidir. 714'te (m. 1314) Kudüs'te doğdu. Kudüs, Şam ve Kahire gibi ilim merkezlerinde hadis öğrendi ve bu sahada temayüz etti. 765'te (m. 1364) Mısır'da vefat etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:

Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi vesellem); “Allahü teâlânın rızâsı için bir yetimin başını okşayan kimsenin elinin değdiği her kılda, onun için sevaplar vardır. Kim kendi yetimine veya yanında bulunan yetime iyilikte bulunsa, ben ve o, Cennette şu ikisi gibi oluruz” buyurdu ve işâret parmağı ile orta parmağını birbirinden ayırarak gösterdi.

Bir kimse kalbinde katılık bulunduğundan şikâyet edince, Resûlullah efendimiz; “Yetimin başını okşa ve miskini doyur” buyurdu.

Resûlullah efendimiz; “Bir kimse, bir hastayı ziyâret ederse, Allahü teâlânın rahmetine dalar. Hastanın yanına oturduğu zaman, onu Allahü teâlânın rahmeti kaplar” buyurdu. Bunun üzerine “Ey Allahın Resûlü! Bu, hastayı ziyâret eden sağlam ve sıhhatte olan kimse içindir. Hasta için ne vardır?” denilince, Resûlullah efendimiz; “Hastanın (da) günâhları dökülür” buyurdular.

Diğer hadis-i şeriflerde buyurdu ki: “Kim Müslüman kardeşini istediği bir şeyle karşılayarak onu sevindirirse, Allahü teâlâ da kıyâmet gününde onu sevindirir.”

“Îmânı en kuvvetli olanınız, ahlâkı en güzel ve zevcesine karşı en yumuşak olanınızdır.”

“Doğruluğa yapışınız. Çünkü doğruluk, iyilikle beraberdir. İkisi de Cennettedir. Yalandan sakınınız. Çünkü o, fücur (kötülük) ile beraberdir, ikisi de Cehennemdedir.”

“Kim Allahü teâlâ için tevâzu ederse; Allahü teâlâ, onu yükseltir. Kim de mümin kardeşinden kendisini üstün tutarsa, Allahü teâlâ onu alçaltır.”

“İnsan, yumuşaklığı, tatlı dili sebebiyle, gündüzleri oruç tutanların ve geceleri namaz kılanların derecelerine kavuşur.”

“Cennetin yüksek derecelerine kavuşmak isteyen, saygısızlık yapana yumuşak davransın! Zulmedeni affetsin! Malını esirgeyene ihsânda bulunsun! Kendisini aramayan, sormayan ahbabını, akrabasını gözetsin!”

“Allahü teâlânın en sevdiği iş, elbise vererek veya doyurarak veya başka ihtiyâcını karşılayarak, bir mümini sevindirmektir.”

“Yerde olanlara merhamet ediniz ki, gökte olanlar da size merhamet etsin.”

“Merhamet ediniz ki, merhamet olunasınız. Affedip bağışlayınız ki, siz de bağışlanasınız.”

.

Müminlere namaz kılmak farzdır

Muhammed İbn-i Müferric hazretleri hadis ve Mâliki fıkıh âlimidir. 315 (927) yılında Endülüs’te (İspanya) Kurtuba'da (Cordoba) doğdu. Burada meşhur âlimlerden ilim tahsil etti. Sonra Hicaz, Yemen, Şam ve Mısır'a giderek ilmini ilerletti. İsticce (Ecija) ve Reyye (Raiyo) şehirlerinde kadılık yaptı. 380 (m. 990)’da vefat etti. Şöyle buyurdu:

Nisâ sûresinin yüzikinci (102) âyetinde meâlen, (Belli zamanlarda namaz kılmak, müminlere farz oldu) buyuruldu.

Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) hadis-i şeriflerde buyurdu ki: (Kâbe kapısının yanında idim. Cebrâîl iki kere yanıma geldi. Güneş tepeden ayrılırken, benimle öğle namazı kıldı.)

(Cebrâîl Kâbe kapısı yanında, bana iki gün namaz kıldırdı. Birinci gün, fecr-i sânî [beyazlık] doğarken sabah namazını ve güneş tepeden ayrılırken öğle namazını ve her şeyin gölgesi kendi boyu olunca ikindi namazını ve güneş batarken akşam namazını ve şafak kaybolunca yatsı namazını kıldık... İkinci günü de, tan yeri ağarınca sabahı ve her şeyin gölgesi kendi kadar uzayınca öğleyi ve her şeyin gölgesi kendi boyunun iki katı uzayınca ikindiyi ve oruç bozarken akşamı ve gecenin üçte biri geçince yatsıyı kıldık... Sonra; 'Yâ Muhammed! Senin ve geçmiş Peygamberlerin ve ümmetinin namaz vakitleri işte bunlardır' dedi.)

(Kapınızın önünden akan bir suda her gün beş kere yıkanınca, üzerinizde kir kalmayacağı gibi, beş vakit namaz kılanların hatâlarını da, Allahü teâlâ affeder.)

(Namaz dînin direğidir. Namaz kılan, dînini sağlamlamış olur. Namaz kılmayan, dînini yıkmış olur.)

(İslâmın temeli beştir. Birincisi, şehâdet kelimesini söylemektir. İkincisi, namaz kılmaktır.)

(Allahü teâlâ, her gün beş namaz kılmayı emretti. Güzel abdest alıp, bu beş namazı vakitlerinde kılan ve rükû ve secdelerini iyi yapanları, Allahü teâlâ, af ve mağfiret eder.)

Süleymân bin Berîde, babasından haber veriyor ki, biri; Resûlullahtan namaz vakitlerini sordu. (İki gün benimle birlikte namaz kıl!) buyurdu. Güneş tepeden ayrılınca, Bilâl-i Habeşî’ye ezan okumasını emretti. Öğle namazını kıldık.

Bir hadis-i şerifte, (İkindi namazı, güneş batmadan önce kılınır) buyuruldu.

.

Akıl, nimetlerin en büyüğüdür

Mevczade Abdurrahman Rahmi Efendi, Halveti evliyasındandır. Bursa köylerinden Kayapa’da doğdu. Bursa’daki Nasuhi Dergâhı şeyhlerinden Kemter Ali Efendiye intisab edip halifelerinden oldu. Şeyh İsmail Hakkı ile de sohbetleri vardır. 1173 (m.1759)’da vefat etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:

“İlmin sonu yoktur. Her ilimden, güzel olanını alınız.”

“Cömertlik ve cesâret, şerefli maksatlar olup, Allahü teâlâ hazretleri bunları sevdiği ve denediği kişilere ihsân eder.”

“Sıkıntıya karşı sabretmek, bolluk anındaki afiyetten daha efdaldir.”

“Akıl, nimetlerin en büyüğü, dünyâ ve âhirette şereflerin en yücesidir.”

“Şerefli insan, azarlandığı vakit kızar, yumuşak davranıldığı vakit yumuşar. Şerefsiz insan ise yumuşak davranışa sert çıkar ve sert davranana karşı da yumuşar.”

“Sükût, sana vekar kazandırır ve seni özür dileme zahmetinden kurtarır.”

“İhtirâs, gâfillerin kalbinde şeytanların sultânıdır.”

“Hikmet, her müminin kaybettiğidir, onu münâfıkların ağzında olsa dahi alınız.”

“İnsandaki cahillik, vücûdu yiyen haşereden daha tehlikelidir (zararlıdır).”

“Said kimse, azapdan korkarak inanır ve sevap niyaz eder.”

“Hasedcilerin en ehveni, haset ettiği kişinin elindeki nimetlerin yok olmasını ister.”

“İlim, insanı Allahın emrettiği şeylere götürür, zühd ise o şeylere erişilmesini kolaylaştırır.”

“Korkaklık, ihtirâs ve cimrilik, Allaha karşı kötü zannın bir araya getirdiği kötü arkadaşlardır.”

“Mal, harcandığı kadar sahibine ikramda bulunur. Kişinin yaptığı cimrilik kadar ona ihânet eder.”

“Âlim, öyle biridir ki, insânları Allahın rahmetinden dolayı ümit kapısından menetmez ve Allahın mekrinden emîn olmamalarını sağlar.”

“Mal ve çocuklar, dünyâ hayâtının zînetidirler. Sâlih amel de, dünyâdan âhirete götürülen mahsûldür.”

“Cömertlik, güzel medhiyeyi, mal sevgisi üzerine tercih etmektir”

“Allah için seven bir kardeş, en yakından daha yakın, anne ve babalardan daha merhametlidir.”

“Amel eden câhil kişi, yoldan başka yerde yürüyen gibidir. Bu yürüyüşü ona, ihtiyâcından uzaklaşmaktan başka bir şey kazandırmaz.”

.

İrâde-i cüz’iyye, kullarda bir hâldir

Hemşinli Abdullah Efendi Osmanlı âlimlerindendir. Rize’nin Hemşin kazasında doğdu. İstanbul’a gelerek medrese tahsilini tamamladıktan sonra müderrislik yaptı. 1190 (m. 1776)’da İstanbul'da vefat etti. Risale Fi'l-İhtiyarî'l-Cüz'î isimli eserinde şöyle yazmaktadır:

Dehr sûresindeki, (Siz, ancak Allahü teâlânın dilediğini arzû edersiniz!) meâlindeki âyet-i kerîmeden, Ebül-Hasen-i Eş’arî imâmımız “rahmetullahi aleyh” (Allahü teâlâ, sizin istemenizi dilemedikçe, bir şey isteyemezsiniz!) manasını anlamıştır. Yani, Allahü teâlâ dilemedikçe, kul, irâde-i cüz’iyyesini kullanamaz, demiştir.

Eş’arî mezhebine göre, kullar, irâde-i cüz’iyyelerini kullanmakta mecbûr oluyor. Çünkü Allahü teâlâ, bir kimsenin bir şey yapmaya irâde-i cüz’iyyesini kullanmasını dileyince, o kimse irâde etmeye, istemeye mecbûr olur. İrâde-i cüz’iyye, mevcut ve mahlûk oluyor. Böyle olunca, şeytân, insana: Ey kul! Niçin zahmet çekersin? Allahü teâlâ bir işini istemezse, sen o işi irâde edemezsin! derse, şeytâna cevap verilemez. Kul, fâil-i muhtâr olmaz. İbâdetlerine sevap, kötülüklerine azap vermeye sebep bulunmaz. Kul, Allahü teâlânın dilediğini dilemekte, o işin yapılmasına, âlet olmaktadır.

Ebû Mensûr-i Mâtürîdî “rahmetullahi aleyh” imâm-ı a’zam Ebû Hanîfenin “rahmetullahi aleyh” anladığını açıklayarak buyurdu ki:

(İrâde-i cüz’iyye, bir varlık değildir. Var olmayan şey, yaratılmış olmaz. İrâde-i cüz’iyye, kullarda bir hâldir. Kuvveti, bir şeyi yapmak ve yapmamakta kullanmaktır. Kullar, irâde-i cüz’iyyelerini kullanmakta serbesttir. Mecbûr değildir.)

Bu mezhebe göre şeytâna: İrâde, bende bir hâldir. İyiliğe kullanırsam, Allahü teâlâ iyiliği yaratır. Kötülüğe sarf edersem, onu yaratır. Eğer sarf etmezsem, ikisini de yaratmaz, diye cevap verilir. Allahü teâlânın, kul irâde etmeden de, yaratması câiz ise de, ihtiyârî olan işleri yaratmaya, kulların kalplerinin ihtiyâr ve irâde etmesini sebep kılmıştır. İrâde-i cüz’iyyemizin sebep olması da, Allahü teâlânın irâdesi iledir. Kul, bir iş yapmayı ihtiyâr ve irâde edince, yanî tercîh edip dileyince, Allahü teâlâ da, o işi irâde ederse o işi yaratır. Kul ihtiyâr ve irâde etmezse, ihtiyârî olan o işi yaratmaz.

Şu hâlde, kul irâde-i cüz’iyyesini ibâdete sarf ederse, Allahü teâlâ, ibâdeti yaratır. Eğer günâhlara sarf ederse, günâhları yaratır. O zaman kul, dünyâda fenâ olur, âhirette azap görür.

.

Anasına babasına âsi olan melundur

Alî bin Hüsâmeddîn Hindî hazretleri hadis âlimi ve evliyadandır. 885’te (m. 1480) Hindistan’da Burhânpûr’da doğdu. Burada ilim tahsilinden sonra Mekke’ye gitti. İbn-i Hacer el-Heytemî gibi âlimlerden ders gördü. Muhammed es-Sekafî’den Kadiriyye, Şâziliyye ve Medyeniyye hilâfeti alarak talebe yetiştirdi. 975 (m. 1567)’de vefat etti. “Kenzü’l-ummâl fî süneni’l-akvâl ve’l-efâl” isimli eserinde buyuyor ki:

Allahü teâlânın rızası, dînine bağlı olan ana-babanın rızasında, Allahü teâlânın gazabı, dînine bağlı olan ana-babanın gazabındadır. Habîb-i kibriyâ “sallallahü aleyhi ve sellem” bir hadis-i şeriflerinde buyurdu ki: (Cennet ana-babanın ayağı altındadır.) Yâni, sana dînini, îmanını öğreten ananın-babanın rızasındadır. Hak teâlâ hazretleri Mûsâ aleyhisselâma dedi ki:

(Yâ Mûsâ! Ana-babasını râzı eden, beni râzı etmiş olur. Ana-babasını râzı edip bana âsi olan kimseyi dahî iyilerden sayarım. Ana-babasına âsi olan, bana mutî' olsa bile, onu fenalar tarafına ilhâk ederim.)

Îmanı olanlardan Cehennemden en sonra çıkacak olanlar, Allahü teâlânın yolunda olan anasının, babasının İslâmiyet'e uygun olan emirlerine âsi olanlardır. Peygamberimiz buyurdu ki:

(Ana-babaya iyilik etmek, nâfile namaz, oruç ve hac [ve umreye gitmek] fazîletlerinden daha fazîletlidir. Ana-babasına hizmet edenlerin ömrü bereketli ve uzun olur. Ana-babasına karşı gelip, onlara âsi olanların ömürleri bereketsiz ve kısa olur. Anasına babasına âsi olan melundur.)

Peygamberimize bir kişi geldi ve dedi ki:

-Yâ Resûlallah! Benim anam-babam ölmüştür. Onlar için ne yapmam lâzımdır?

Peygamberimiz buyurdu ki: (Onlara dâimâ duâ eyle! Onlar için Kur'ân-ı kerim oku ve istigfâr et!)

Eshâb-ı kirâmdan biri dedi ki:

-Yâ Resûlallah, bundan fazla yapılacak bir şey var mı?

Buyurdular ki: (Onlar için sadaka verin ve hac eyleyin!)

Biri çıkıp dedi ki:

-Anam-babam çok şefkatsızdırlar, onlara nasıl itaat eyleyeyim?

Resûlullah buyurdu ki: (Anan seni dokuz ay karnında gezdirdi. İki sene emzirdi. Seni büyütünceye kadar koynunda besledi ve sakladı, kucağında gezdirdi. Baban da seni büyütünceye kadar birçok zahmetlere katlanarak seni besledi. İdâre ve maişetini temin eyledi. Sana dînini, îmanını öğrettiler. Seni İslâm terbiyesi ile büyüttüler. Şimdi nasıl olur da, şefkatsiz olurlar? Bundan daha büyük ve kıymetli şefkat olur mu?)

.

Resûl-i ekrem, bütün âlemlerin Peygamberidir

Ebû Bekr Ahmed el-Hallâl hazretleri Hanbelî fıkıh âlimidir. 234 (m. 848)’de Bağdat'ta doğdu. Fıkhı, Ahmed bin Hanbel'in talebelerinden öğrendi. Ahmed bin Hanbel'in fetvalarını toplamak için pek çok bölgeyi dolaştı. Bunları derleyip "El-Câmi" adlı eseri meydana getirdi. Bu eseriyle Hanbelî mezhebini yok olmaktan kurtardı. 311 (m. 923)’de Bağdat'ta vefat etti. Buyurdu ki:

Muhammed aleyhisselâm, peygamberlerin en üstünü, âlemlerin rahmetidir. Onsekiz bin âlem, Onun rahmet deryasından faydalanmaktadır. Söz birliği ile, bütün insanların ve cinnin Peygamberidir. Meleklere, nebâtâta, hayvanlara ve her maddeye de Peygamber olduğunu bildirenler çoktur. Diğer Peygamberler, belli bir memlekette, belli bir kavme gönderilmişti. Resûl-i ekrem ise, bütün âlemlere, canlı, cansız her mahlûka Peygamberdir.

Allahü teâlâ, başka Peygamberleri ismleri ile söylemiştir. Muhammed aleyhisselâmı ise, ey Resûlüm, ey Peygamberim diyerek taltîf buyurmuştur. Başka Peygamberlerin her birine verilen her mucizenin benzeri, kendisine de ihsân buyurulmuştur. Allahü teâlâ, sevgili Peygamberine, o kadar çok ikrâmda bulunmuştur, o kadar çok mucize vermiştir ki, başka hiçbir Peygamberine böyle vermemiştir. Mübârek parmağı ile işaret buyurunca, Ay'ın ikiye ayrılması, mübârek avucuna aldığı taşların tesbîh etmesi, ağaçların (yâ Resûlallah) diyerek, kendisine selâm vermesi; Resûlullah yanından ayrıldığı için, (Hannâne) adındaki kuru odunun sesle ağlaması, mübârek parmaklarının arasından saf su akması, âhirette kendisine (Makam-ı Mahmûd), (Şefaat-i kübrâ), (Kevser havuzu), (Vesîle) ve (Fadîle) adındaki makamların verilmesi, Cennete girmeden önce, cemâl-i ilâhîyi görmekle şereflenmesi ile ve dünyada hulk-ı azîm, dinde yakîn, ilim, hilim, sabır, şükür, zühd, iffet, adl, mürüvvet, hayâ, şecâ'at, tevâzu, hikmet, edeb, semahat (iyilik yapıcı), merhamet (re'fet) ve bitmez tükenmez fazîletler ve şereflerle, bütün Peygamberlerin üstüne çıkarılmıştır.

Ona verilen mucizelerin sayısını, Allahü teâlâdan başkası bilemez. Onun dîni, bütün dinleri neshetmiş, yürürlükten kaldırmıştır. Dîni, bütün dinlerin en iyisi, en yükseğidir. Onun ümmeti, bütün ümmetlerden üstündür. Onun ümmetinin evliyâsı, başka ümmetlerin evliyâsından daha şereflidir.

.

Müslüman kardeşini sevindirmek

Esed bin Mûsâ el-Ümevî hazretleri hadis âlimidir. 132'de (750) Mısır'da doğdu. Hadis tahsiline başladıktan sonra çeşitli ilim merkezlerini dolaşan Esed, tabiînden Şu'be bin Haccâc, Hammâd bin Seleme gibi âlimlerden hadis tahsil etti. 212 (m. 827)’de Mısır'da vefat etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:

Resûlullah efendimiz “sallallahü aleyhi ve sellem”; “Bakıyyât-ı sâlihâtı çok söyleyiniz” buyurdu. Eshâb-ı Kirâm (radıyallahü anhüm); “Bakıyyât-ı sâlihât nedir yâ Resûlallah?” diye sordular. Resûlullah efendimiz; “Tekbîr, tehlîl, tesbih, elhamdülillah, lâ havle velâ kuvvete illâ billah’tır” buyurdu.

Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Kur’ân-ı kerîmi okuyunuz. Çünkü o, kıyâmet gününde eshâbına şefaatçi olarak gelecektir.”

“En faziletli zikir, 'La ilahe illallah', en faziletli duâ 'Elhamdülillah'tır.”

“Her kim; Allahü teâlâdan başka hiçbir ilâh olmadığına, yalnız Allahü teâlânın var olduğuna, O’nun şeriki olmadığına, Muhammed aleyhisselâmın O’nun kulu ve Resûlü olduğuna, Îsâ aleyhisselâmın da Allahü teâlânın kulu ve Resûlü olduğuna, Meryem(in rahmin)e bırakılan, kelimesi ve Allahü teâlâ tarafından (hayat verilen) bir rûh olduğuna, Cennetin ve Cehennemin hak olduğuna, şehâdet ederse, hangi amel üzere olursa olsun Allahü teâlâ onu Cennete kor.”

“Kim, Allahü teâlâdan başka ilâh olmadığına, Muhammed aleyhisselâmın Allahü teâlânın Resûlü olduğuna şehâdet ederse, Allahü teâlâ ona Cehennemi haram kılar.”

“Oruç ve Kur’ân-ı kerîm, kula şefaat eder. Oruç; (Yâ Rabbî! Ben onu, gündüz yemekten içmekten menettim. Beni onun hakkında şefaatçi kıl) der, Kur’ân-ı kerîm; (Yâ Rabbî! Ben onu geceleyin uykudan menettim. Beni onun hakkında şefaatçi kıl) der. İkisi de ona şefaat ederler.”

“Sizin en hayırlınız, Kur’ân-ı kerîmi öğrenen ve öğretenlerinizdir.”

“Kendine yedirdiğin şey, senin için sadakadır. Zevcene yedirdiğin şey, senin için sadakadır. Hizmetçine yedirdiğin şey, senin için sadakadır.”

“Her iyilik sadakadır. Kişinin ehli için harcadığı şey, ona sadaka olarak yazılır.”

“Müslüman kardeşini sevindirmek, Allahü teâlânın af ve mağfiretine sebep olur.”

“Farzlardan sonra amellerin en faziletlisi, Müslümanı sevindirmektir.”

“Hastaları ziyâret ediniz. Cenâzeleri takip ediniz. Size âhıreti hatırlatır.”

“Kızdığı zaman, öfkesini yenerek yumuşak davranan kimseyi Allah sever.”

.

Bu dünyâ oyun ve eğlence yeri değil

Bedreddîn İbn-i Habîb el-Halebî hazretleri Şafiî fıkıh ve siyer âlimidir. 710 (m. 1311)’de Halep’te doğdu. Halep, Kahire, Kudüs ve Şam’da tahsilini tamamladı. Halep'e dönünce kadı naibi oldu. 779'da (m. 1377) Halep’te vefat etti. Buyurdu ki:

Her kulun Rabbine hamd etmesi lâzımdır. Çünkü onu yaratıp, yaşatan ve rızık veren Allahü teâlâdır. O’nun Resûlüne de salât okuması lâzımdır. Allahü teâlâya hamd olsun. O’nun Resûlüne selâm olsun...

Ey hidâyet nûrunu kazanmış ve kurtuluşa kavuşan kardeşim! İyi bilki, şüphesiz Allahü teâlâ seni kul olarak yarattı. Kendisini tanıman, O’na boyun eğmen ve itaat etmen husûsunda seni imtihan ediyor. Tâbi tutulduğun imtihanın dört yönü vardır. İki tanesi ubûdiyyet ve ibadettir. Kulluk, senin nefsinin sıfatı, ibâdet ise işinin sıfatıdır. O hâlde her akıl sahibinin, kendisini yaratan ve nimetler ihsân eden Rabbini tanıması, O’nun taksimine ve verdiğine râzı olması, kaderine rızâ göstermesi lâzımdır. Râzı olmanın en aşağı derecesi, Rabbinin nimetlerine, ihsânlarına ve iyiliklerine şükretmekten âciz olduğunu bilmesidir. Bu acizliğini anladıktan sonra da, Rabbinin azameti, yüceliği karşısında boyun eğmelidir.

“Hayat, bu hayattır. Bu dünyâdan başka bir dünyâ yoktur” sözü îmân etmeyenlerin sözüdür. Onlar, dünyâyı yeme-içme, bir oyun ve eğlence yeri, hakikî vatan ve ikâmetgâh olarak sandılar. Bu yüzden çocukluk zamanlarını zevk-ü sefâ ile, gençliklerini oyun ve eğlence ile geçirirler. Bülûğ çağlarına erişince, dünyâyı kendilerine mülk edinirler. Bundan sonra yaptıkları işlerle övünürler. Hâlbuki dünyâ, bu değildir. Bilakis dünyâ; işleriyle, yaldızlarıyla insanları cezbedip, peşinde koşturan bir yorgunluk yeri ve içerisinde yaşı yanların menfaatleri için birbiriyle boğuştukları bir savaş meydanıdır. Aslında, dünyâ bir helak yeridir. Kendilerini akıllı sanan bazı kimseler, dünyâ için olanca gücü ile çalışıp, ihlâslı olmaya uğraşır. Fakirliğe ve insanlardan uzak kalmaya sabrederler. Fakat nefsi ona musallat olup, ibâdetlerde yüksek derecelere kavuştuğunu fısıldar. Kendisini Allahü teâlânın yakın kullarından görüp, ucub hastalığına yakalanır, kendini beğenir. Bu yüzden ibâdetleri, odunun ateşte yandığı gibi yanar. Amelleri meyvelerin dallardan düşmesi gibi düşer.

Ucub, riyadan daha kötüdür. Ucub, dünyâ ve âhiret bozukluğuna şâmildir.

.

Dinimizde niyetin önemi büyüktür

Muhammed ibn-i Gâzî hazretleri Kıraat, hadis ve fıkıh âlimidir. 841'de (1437) Fas'ta Miknâs'ta doğdu. Orada ve Fas şehrinde medereselerde tahsil gördükten sonra talebe yetiştirdi. 919'da (m. 1513) vefat etti. Bir dersinde şöyle anlattı:

Ahkâm-ı şer’iyyenin âhiretteki faydalarıyla birlikte dünyadaki faydalarını, sosyal iyiliklerini de düşünmek yasak değildir. Fakat Müslümanlar, Allahü teâlâ emrettiği için, vazîfeleri olduğu için ibâdet eder. İslâmiyetin emirlerinde ve yasaklarında, kulların dünyaları ve âhiretleri için nice faydalar bulunmakla berâber, ibâdet ederken, Allahü teâlânın emri olduğunu, kulluk vazîfesi olduğunu niyet etmek, düşünmek lâzımdır. Böyle düşünmeden yapılan iş, ibâdet olmaz. Din ile ilişiği olmayan bayağı bir iş olur. Meselâ, oruç tutan, yalnız mideyi dinlendirmeyi, perhîz yapmayı düşünmesi, orucun sahih ve makbul olmamasına sebep olur.

İslâmiyette ibâdet yapmak için, niyetin büyük önemi vardır. Yapılan her işin İslâmiyete uygun olup olmadığı, niyet ile anlaşılır. Allahü teâlâ, Cehennemden kurtulmayı ve Cennete girmeyi vazîfe olarak bildirmeseydi, yalnız Cenneti, Cehennemi düşünerek yapılan ibâdetler de makbul olmazdı. Tasavvuf büyükleri, Evliyâ-i kiram, ibâdet yaparken bunları düşünmezler. Yalnız Allahü teâlânın rızasını düşünürler. Fakat her Müslümanın âhiret menfaatlerini düşünmesi, kâfi görülmüştür. İbâdetleri âdetten ayırmak için, dünya menfaatlerini düşünmemek şart olmuştur. Allah için ve âhiret menfaati için yapılan şeyler, ibâdet olmuştur. Dünya menfaati için yapılan şeyler, âdet sayılmıştır...

İslâmiyette niyet o kadar mühimdir ki, İslâmiyetin emrettiği bir şey, dünya menfaati için yapılınca sahih ve makbul olmuyor. Dünya işi sayılıyor. Herhangi bir dünya işi de, âhiret menfaati için yapılınca, ibâdet hâlini alıyor. Mümin, zevcesinin ağzına götürdüğü lokmada bile sevap kazanıyor. Bu hadis-i şerifi göz önüne alarak, düşüncesini temizleyen ve niyetini düzelten bir kimse, yemekte, içmekte ve her türlü dünya işlerinde âhiret faydasını gözeterek, sevap kazanmak fırsatını elden kaçırmaz. İnsanlar bütün işlerinde, hattâ ibâdetlerinde, dünya menfaati, maddî kazanç aramaya alıştırılırsa, menfaatperestlik hâsıl olur. Hâlbuki İslâmiyet, nefslerin böyle kötü isteklerini yatıştırmayı, maddîcilikten fedakârlık etmeyi, menfaati hakîr görmeyi, ahlâkın ve ruhun temizlenmesini, yükselmesini istemektedir.

.

Ben o zâtı sırf Allah rızâsı için severim

Muhammed ibn-i Gaylân hazretleri hadis âlimidir. 347'de (m. 958) doğdu. Zamanın büyük âlimlerinden hadis rivayet etti. Kendisinden de Hatîb el-Bağdâdî, gibi meşhur âlimler ilim tahsil etti. 440 (m. 1049)’de Bağdat'ta vefat etti. “Gaylâniyyaât” isimli kitabında naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:

Birisi Resûlullah Efendimize “sallallahü aleyhi ve sellem” geldi ve “Babam size selâm söyledi” dedi. Resûlullah buyurdu ki: “Aleyke ve alâ ebîkesselâm.”

Hadîs-i şerîflerde buyuruldu ki: “Müslümanın Müslüman üzerinde beş hakkı vardır: Selâmına cevap vermek, hastasını yoklamak cenâzesinde bulunmak, davetine gitmek ve aksırıp elhamdülillah diyene, yerhamükellah diyerek cevap vermek.”

“Tanıdığınız ve tanımadığınız Müslümanlara selâm veriniz.”

“Birbirinize selâm veriniz. Birbirinize yiyecek ikram ediniz, akrabanızın haklarını gözetiniz. Gece herkes uyurken namaz kılınız. Bunları yaparak selâmetle Cennete giriniz.”

“Sâlih kimse ile beraber olan kimsenin hâli, misk satan kimse ile bulunan gibidir. Eğer o, ondan bir şey satın almasa bile, onun kokusundan istifâde eder. Kötü kimseyle oturanın hâli ise, körük çeken demircinin hâline benzer. Onun yaktığı ateş ona isâbet etmese de, bir kıvılcım isâbet edip, bir yerini yakabilir.”

“Birisi, başka bir köyde bulunan bir din kardeşini ziyâret etmek için giderken, Allahü teâlâ bu şahsın yolunu gözetlemek için bir meleği görevlendirdi. O şahıs, o meleğin yanına gelince melek ona nereye gittiğini sorar. O da 'Şu köyde bir kardeşim var. Ona gidiyorum' cevâbını verir. Melek 'O zâtın sana daha önce yapmış olduğu bir iyiliği var da onu devam ettirmek için mi gidiyorsun?' deyince, o zât 'Hayır, ben o zâtı sırf Allahü teâlânın rızâsı için severim' dedi. Bunun üzerine Melek 'Ben Allahü teâlânın sana gönderdiği elçisiyim. Sen o zâtı nasıl seviyorsan, Allahü teâlâ da seni öylece seviyor' buyurur.”

“Rabbim bana dokuz şeyi yapmamı bildirdi. Ben de size (ümmetime) bildiriyorum: Aşikâre olsun gizlilikte olsun ihlâsı, öfkeli anda da rahatlık ânında da adâleti, zenginlik ve fakirlikte orta yolu, bana zulmedeni affetmeyi, vermeyene vermeyi, benden alâkayı keseni arayıp sormayı, susmamın tefekkür, konuşmamın zikir, bakışımın ibret olmasını.”

“Sizi boş ve lüzumsuz konuşmaktan, malı isrâf etmekten ve lüzumsuz çok soru sormaktan menederim.”

.

Eshâbıma dil uzatmayınız

Nûreddîn Alî el-Hazrecî hazretleri Hanefî fıkıh âlimidir. 920 (m. 1514)’de Kahire'de doğdu. Zamanın büyük âlimlerinden Hanefî fıkıh ilmi tahsil ettikten sonra Sultan Hasan Medresesinde müderrislik yaptı. Şernblâlî ve Nûreddin Halebî talebelerinden en meşhurlarıdır. Kerîmüddin Halvetî vasıtasıyla Halvetiyye tarikatına intisap etti. 1004 (m. 1596)’da Kahire'de vefat etti. Bir dersinde şöyle anlattı:

Resûlullahın “sallallahü aleyhi ve sellem” Eshâbının ve Ehl-i beytinin “rıdvânullahi aleyhim ecmaîn” diğer ümmetlerden üstün ve fazîletli olduklarına itikâd etmek dînî bir vecîbe ve İslâm akâidindendir. Selef-i sâlihînin onlar hakkında naklettikleri hadîs-i şerîflere ve menkıbelerine itimat ederiz. Doğru olduğuna inanırız. Onlardan bazısı bazısından efdal de olsa, işlerinin derinliğine dalmayız. Zîrâ onlar her ne iş yapmışlarsa ve onlardan her ne iş meydâna gelmişse, o işin bir hikmeti vardır ve sünnet-i seniyyeye uygundur. Onlar hidâyet ehlidirler ve dalâlet üzerinde birleşmezler. Onlar Resûlullahın sohbetiyle ve dînin yayılmasında, Resûlullaha yardımcı olmakla şereflenmiş seçilmiş kimselerdir. Onların üstünlükleri Kur’ân-ı kerîmde bildirilmişdir. Allahü teâlâ [Fetih sûresi 18. âyetinde meâlen] (Ağaç altında sana söz veren müminlerden Allahü teâlâ elbette râzıdır.), [Fetih sûresi 29. âyetinde meâlen] (Muhammed “aleyhisselâm” Allahın Resûlüdür. Onun yanında bulunanlar (Eshâb-ı kirâm) kâfirlere karşı çok şiddetli, kendi aralarında gâyet merhametlidirler. Onları rükû ve secde ederken (namaz kılarken) görürsün. Allahtan lütuf ve rızâ isterler...), [Tevbe sûresi 100. âyetinde meâlen] (İyilik yarışında önceliği kazanan muhâcirler ve ensâr ve onlara güzelce uyanlardan Allah râzı olmuştur. Onlar da Allah’tan râzıdırlar...) buyurmuştur.

Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Yıldızlar gök ehli için sığınaktır. Ben Eshâbım için sığınağım. Eshâbım da ümmetim için sığınaktır. Hangisine uyarsanız, hidâyete kavuşursunuz. Eshâbıma dil uzatmayınız! Ümmetimden herhangi biri, Uhud dağı kadar altın sadaka verse, Eshâbımın bir müd (bir avuç) arpa sadakasına verilen sevâba kavuşamaz.”

“Zamanlar, asırlar ahalisinin en hayırlısı, en iyisi benim asrımın ahalisidir. [Yanî Sahâbe-i kirâmın hepsidir.] Ondan sonra ikinci asrın, ondan sonra üçüncü asrın müminleridir.”

.

Helale harama riayet etmek

İzzüddîn ibn-i Ganim el-Makdisî hazretleri evliyanın meşhurlarındandır. Kudüs’te doğdu. Dedesi Ganim bin Ali el-Makdisî’nin tedrisinde yetiştişti. Tasavvufta yüksek derecelere eriştikten sonra Kahire'ye gidrek bir zaviye kurdu. Burada çok talebe yetiştirdi. 678'de (m. 1280) Kahire'de vefat etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:

Amel üç kısma ayrılır: Birincisi; sâdece kişinin kendisi ile ilgilidir. Bu da iki kısma ayrılır. Bâtına (içe) âit olan kısım: Bu, nefsi kötü ve aşağı işlerden temizlemekten ibârettir. Kötülüklerin anası durumunda olan şeyler ondur, a) Yemeğe ve içmeğe düşkün olmak, b) Makam sevgisi, c) Mal sevgisi, d) Dünyâ sevgisi, e) Kin, f) Hased, g) Gazap (kızmak), h) Riya (gösteriş), i) Ucb (kendini beğenmek), j) Nefsini, hoşuna gidecek şeylerle süslemektir. İkinci kısım, zâhire (dışa) âittir: Bu kısım, ibâdetlerden ibârettir. Bunlar; bedeni, maddî ve manevî pisliklerden, cünüplük ve abdestsizlikten temizlemek, namaz kılmak, zekât vermek, oruç tutmak, hacca gitmek, kurban kesmek, cenâze ile alâkalı vazîfeleri yerine getirmek, Kur’ân-ı kerîm okumak, nezirleri, adakları yerine getirmek,

İkincisi: Kişinin kendisine, yakınlarına ve çoluk-çocuğuna âit husûslardır. Bunlar; zinâdan sakınmak, evlenmek, evliliğin îcaplarını yerine getirmek, ana-babaya iyilik etmek, akrabayı ziyâret etmek ve onlara iyilik etmek, büyüklere itaat etmek, hizmetinde bulunanlara iyilik etmektir.

Üçüncüsü: insanlara âit şeyler olup, insanların huzûr ve rahatı bunlara bağlıdır, iyilik üzere yardımlaşmak, dînin emirlerini ihyâ etmek ve yaymak, emr-i ma’rûf ve nehy-i münker yaparak, Allahü teâlânın emirlerini bildirip, yasakladıklarından alıkoymak, küfürden sakınmak sûretiyle dîni muhafaza etmek, Allah yolunda nöbet tutmak, cinâyetlerden sakınmak sûretiyle nefsi kontrol altına almak. Helâla, harama riâyet etmek sûretiyle insanların mallarını muhafaza etmek. Hakları sahiplerine vermek. Zulümden sakınmak, sarhoş edici şeylere mâni olmak sûretiyle aklı muhafaza etmek, Müslümanlardan zararı def etmek ve benzerleridir. Yoldan, Müslümanlara eziyet ve sıkıntı veren şeyi kaldırmak da Müslümanlardan zararı def etmek kabilindendir. Nitekim, îmânın en aşağısı, yoldan geçenlere eziyet veren ve onların geçmesine mâni olan şeyleri yoldan temizlemek, onları kaldırmak olduğu hadîs-i şerîfte bildirilmiştir.

.

Amelin ve ilmin hâlis olanını iste

Muhammed Demirtaşî hazretleri Halvetî-Rûşenî tarikatının Demirtaşiyye kolunun kurucusudur. 857 (m. 1453)’de Kütahya’nın Demirtaş köyünde doğdu. Memleketinde başladığı öğrenimine Mısır’da devam etti. Uzunca bir süre kadılık yaptı. Halvetiyye tarikatının Rûşeniyye kolunun pîri Dede Ömer Rûşenî’nin halifesi Şeyh Hüseyn Ayıntâbî’ye intisap etti. 929 (m. 1523)’de Kahire’de vefat etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:

“Şehvetler, bitmeyen arzu ve ihtirâslar, üstü örtülü azaptırlar.”

“Bir kimsenin dünyâ ve âhiretine faydalı olan bir hâli yoksa, o kimse, cansız maddelerden farksızdır. Şayet bir kimsenin işi gücü şer, kötü işler ve ma’sıyet (günah) olursa, bu durumda o, bir şeytandan farksız olur. Bir kimse hem dünyâ ve hem de âhiret işlerini birlikte yürütmeye çalışıp, dünyalık işlere daha fazla önem verirse, o kimsenin hayvandan farkı kalmaz. Düşüncesi, işi, meşgûliyeti yalnız Allahü teâlâ için olan kimse ise, sanki bir melek gibidir.”

“Amelin ve ilmin hâlis olanını iste! Hâlis niyetle Allahü teâlâya ibâdet ederken, insanlık hâli bazı kusurların olursa, onlar için de derhâl tövbe et!”

“Allahü teâlâ bir kulu için hayır murâd edince, onun kalbine hakîkî ilimleri yerleştirir.”

“Sen, şu anda bulunduğun dünyâda ebedî kalacak değilsin. Bakî olan âhiret yurduna da henüz ulaşmış değilsin. Bu hâl karşısında sana düşen odur ki, kendisine çok yakın olduğun, senin her hâlini gören duyan ve bilen zâta (Allahü teâlâya) yönelesin.”

“Bir talebe, kendisine ilim ve edeb öğreten ve hakîkî âlim olan hocasına edeb ve muhabbetle nazar edince (bakınca), Hak yoluna girmiş olur.”

“Mahlûklar arasında hilekârlık, düzenbazlık olmadığı zaman, Allahü teâlânın tevfîk, yardım ve başarı ihsânları yağmur misâli yağmağa başlar.”

“Ey Âdemoğlu! Kendi kendine ne kadar insafsız davranıyorsun. Hayâtın boyunca, her gün dünyâ ile meşgûl olursun, onun geçici ve aldatıcı güzellikleri ile oyalanırsın. Fakat her gün bakî olan, hakîkî saadet ve sonsuz nimetler yeri olan Cennete davet olunursun. Cennete hiç itibâr etmezsin. Dünyâyı bir tarafa itip, âhirete yönelmedin. Hiç olmazsa ikisini aynı seviyede tutup ona göre hareket etseydin. Sen ise âhireti sanki unutmuş gibisin.”

“Dünyâya düşkün olan kimsenin, insanlardan ayrı yaşamasının (uzlete çekilmesinin) bir faydası olmaz. Dost ve yoldaşı Allahü teâlâ, nasîhat edeni Kur’ân-ı kerîm olmayan kimse, şüphesiz yolu şaşırmıştır. Onun uzleti uygun değildir.”

.

Kur’ân-ı kerîm, kıyâmete kadar bâkî kalacaktır

Ebü'l-Hasen Tâhir ibn-i Galbûn hazretleri kıraat âlimidir. 339'da (m. 950) Halep'te doğdu. Babasıyla birlikte Mısır'a yerleşerek burada meşhur âlimlerden kıraat tahsil etti. 399 (m. 1009)’da Kahire’de vefat etti. Buyurdu ki:

Resûlullah Efendimizin “sallallahü aleyhi ve sellem” en büyük mucizesi Kur’ân-ı kerîmdir. Kıyâmete kadar bâkî kalacaktır. İnsanların dilinde okunacak ve sayfalarda yazılı duracaktır. Hattâ Kur’ân-ı kerîm bir değil binlerce mucizedir. Onun en kısa bir sûresinde, meselâ Kevser sûresinde sayısız mucizeler vardır. Bütün insanlar birleşseler, Arabların belîğleri bir araya gelip yardımlaşsalar, bir âyet-i kerîmesini söylemekten âcizdirler. Kur’ân-ı kerîm, fesâhat ve belâgatta o kadar yüksektir ki, Arab kabîlelerinin bütün fasîhleri ve belîğleri onun benzerini söylemeye güç yetiremezler. Kur’ân-ı kerîmin şaşırtıcı nazmı ve hayrete düşürücü üslûbu Arabların bütün üslup ve terkiplerinden mümtâzdır. Hiçbiri ona benzemez. Arabların sözleri arasında ona benzer bir söz ne nâzil olmadan önce, ne de nâzil olduktan sonra aslâ vâki olmamıştır.

Resûlullah Efendimiz bir gün Kur’ân-ı kerîm okuyordu. Arabların fasîhlerinden olan Velîd bin Mugîre işitti ve rikkate geldi. Ebû Cehil onun bu hâlini görünce sitem etti. Bunun üzerine Velîd bin Mugîre şöyle dedi: “Vallahi sizden hiçbiriniz Arabların sözlerini ve şiirlerini benden iyi bilmezsiniz. Muhammed'in (aleyhisselam) okuduğu hiçbirine benzemez!”

Kur’ân-ı kerîmin îcâzından biri de nazmının şâmil olduğu haberlerdir. Geçmiş asırlarda ve beldelerde, geçmiş ümmetlerin vakalarını ve dinlerindeki hükümleri bildirmesidir. Ehl-i kitâbın âlimleri, ömürlerini bunları araştırmak ve öğrenmek için harcamışlar ve tam olarak öğrenememişlerdir. Ehl-i kitâb âlimlerinin Resûlullah Efendimize gelerek görüşüp, konuştukları malûmdur. Çok kere ehl-i kitap âlimleri, Resûlullah Efendimize suâl sorarlardı ve suâllerini cevaplandıran âyet-i kerîmeler nâzil olurdu. Hepsi tasdîk ederler, inkâr etmeye mecâlleri kalmazdı.

Kur’ân-ı kerîm, gayba âit ve gelecekte olacak hâdiseleri bildirmesi bakımından da mucizedir. Bunlardan bir kısmı vâki olmuştur. Bir kısmı da şüphesiz vukû bulacaktır.

.

Nefis, hep kötülük yapmak ister

Abdurrahmân ibn-i Futays hazretleri hadis ve tefsir âlimidir. 348'de (m. 960) Endülüs'te (İspanya) Kurtuba'da (Cordoba) doğdu. İlk tahsilinden sonra Bağdat'a giderek Dârekutnî gibi büyük âlimlerden hadis öğrendi. Kurtuba’ya dönünce kadılığa da tayin edildi. 402'de (m. 1012) vefat etti. Buyurdu ki:

Vâridât-i ilâhiyyenin hepsi, âdet-i ilâhiyye içinde hâsıl olmakdadır. Yanî, Allahü teâlâ, her şeyi bir sebep altında yaratmaktadır. Bu sebeplere, iş yapabilecek tesir, kuvvet vermiştir. Bir iş yapmamız, bir şeyi elde etmemiz için, bu işin sebeplerine yapışmamız lâzımdır. Meselâ, buğday hâsıl olması için, tarlayı sürmek, ekmek, ekini biçmek lâzımdır. İnsanların bütün hareketleri, işleri, Allahü teâlânın bu âdeti içinde meydâna gelmektedir. Allahü teâlâ, sevdiği insanlara, iyilik, ikrâm olmak için ve azılı düşmanlarını aldatmak için, bunlara, (Hârikulâde) olarak, yani âdetini bozarak, sebepsiz şeyler yaratıyor. [Her insanda nefis vardır. Nefis, Allahın düşmanıdır. Hep kötülük yapmak ister. İslâmiyete uymak istemez. İslâmiyete uyanların nefisleri temizlenir, düşmanlıkları kalmaz. Açlık çeken, sıkıntılı yaşayan kâfirlerin nefisleri ise zayıflar. Kötülük yapamaz. Bunun için, evliyâda ve papazlarda hârikulâde işler hâsıl olur.]

1- Peygamberlerden “aleyhimüsselâm”, tam temiz oldukları için âdet-i ilâhiyye dışında ve kudret-i ilâhiyye içinde şeyler meydâna gelir. Buna (Mucize) denir. Peygamberlerin “salevâtullahi teâlâ aleyhim ecma’în” mucize göstermesi lâzımdır.

2- Peygamberlerin “aleyhimüsselâm” ümmetlerinin evliyâsında, nefislerinin kötülükleri kalmadığı için âdet dışı meydâna gelen şeylere, (Kerâmet) denir. [(Mu’tezile) kerâmete inanmadı. İmâm-ül-haremeyn ve birçok âlimler “rahmetullahi teâlâ aleyhim ecma’în”, kerâmetin câiz olduğunu isbât etmişlerdir.] Evliyânın kerâmet göstermesi lâzım değildir. Bunlar, kerâmet göstermek istemez. Allahü teâlâdan utanırlar.

3- Ümmet arasında, velî olmayanlardan meydâna gelen âdet dışı şeylere, (Firâset) denir.

4- Fâsıklardan, günâhı çok olanlardan zuhûr ederse (İstidrâc) denir ki, derece derece, kıymetini indirmek demektir.

5- Kâfirlerden zuhûr edenlere ise (Sihr), yani büyü denir.

.

Her şey Onun kudreti ve kuvveti altındadır

Muhammed ibn-i Fûrek hazretleri Eş'arî kelam âlimidir. 330 (m. 941)’de İran’da İsfahan'da doğdu. İlim tahsili için Bağdat'a, sonra Basra'ya gitti. Burada İmam-ı Eş'arî hazretlerinin talebelerinden Ebü'l-Hasan Bâhilî'den kelâm dersleri aldı. Sonra Sultan Mahmud Gaznevî’nin daveti üzerine Gazne'ye gitti. 406 (m. 1015)’de Nîşâbur'da vefat etti. Buyurdu ki:

Kelime-i tevhîdin manasını, Ehl-i sünnet âlimleri şöyle bildiriyor:

İnsanlar yok idi. Sonradan yaratıldı. İnsanların bir yaratanı vardır. Her varlığı, O yaratmıştır. Bu yaratan birdir. Ortağı, benzeri yoktur. Bir ikincisi yoktur. O, hep var idi. Varlığının başlangıcı yoktur. Hep vardır. Varlığının sonu olmaz. Yok olmaz. Onun hep var olması lâzımdır. O, yok olamaz. Varlığı kendindendir. Hiçbir sebebe ihtiyacı yoktur. Ona muhtaç olmayan hiçbir şey yoktur. Her şeyi var eden, her vârı her an varlıkta durduran O’dur. O, madde değildir. Cisim değildir. Bir yerde değildir. Hiçbir maddede bulunmaz. Şekli yoktur. Ölçülmez. Nasıldır diye sorulmaz. O deyince, akla hayâle gelen her şey, O değildir. O, bunlara benzemez. Bunlar hep Onun mahlûklarıdır...

O, mahlûkları gibi değildir. Akla, vehme, hayâle gelen her şeyi, O yaratmaktadır. Yukarıda, aşağıda, yanda değildir. Yeri yoktur. Her varlık, Arş'ın altındadır. Arş ise, Onun kudreti, kuvveti altındadır. O, Arş'ın üstündedir. Fakat bu, Arş Onu taşıyor demek değildir. Arş, Onun lütfu ve kudreti ile vardır. O, ezelde, sonsuz öncelerde nasıl ise, şimdi hep öyledir. Arş'ı yaratmadan önce nasıl idi ise, ebedî sonsuz geleceklerde de, hep öyledir. Onda değişiklik olmaz.

Onun sıfatları vardır. (Sıfat-ı sübûtiyye)si sekizdir: Hayat, ilim, sem', basar, kudret, irâde, kelâm, tekvîn.

Bu sıfatlarında da, hiç değişiklik olmaz. Değişiklik olmak, kusurdur. Onda kusur, noksanlık yoktur. Hiçbir mahlûkuna benzemez ise de, bu dünyada, Onu kendisinin bildirdiği kadar bilmek ve âhirette görmek olur. Burada nasıl olduğu anlaşılamadan bilinir. Orada da, anlaşılamadan görülecektir. Allahü teâlâ, kullarına, Peygamberler gönderdi. Bu büyük insanlar vâsıtası ile kullarına, saadete ve felakete sebep olan işleri bildirdi. Peygamberlerin en yükseği, son Peygamberi olan (Muhammed)dir “sallallahü aleyhi ve sellem”. Yeryüzündeki dinli dinsiz herkese, her yere, her millete Peygamber olarak gönderilmiştir.

.

İctihâd makamına lâyık olanlar

Abdullah bin Ferrûh Kayrevânî hazretleri Mâlikî fıkıh âlimidir. 115 (m. 733)’de Endülüs'te (İspanya) doğdu. Ailesi, kendisi çok küçükken Tunus’ta Kayrevan'a göç etti. Burada zamanın büyük âlimlerinden ilim tahsil ettikten sonra Medine'ye giderek İmam Mâlik'in derslerinde devam etti ve ilimde yüksek derecelere kavuştu. Oradan Kahire'ye gitti ve 176'da (m. 792) burada vefat etti. Buyurdu ki:

İctihâd, âyet-i kerimelerden ve hadis-i şeriflerden, manaları açıkça anlaşılmayanları, açıkça bildiren diğer ahkâm-ı şer'iyyeye kıyas ederek, benzeterek, bunlardan yeni hükümler çıkarmaya uğraşmak, çalışmak demektir. Meselâ anaya, babaya itaati emreden âyet-i kerimenin meâl-i âlîsi, (Onlara, öf demeyin!)dir. Dövmekten, sövmekten bahsedilmemiş, bunların en hafîfi olan öf kelimesi açıkça bildirilmiştir. Müctehidler, dövmenin, sövmenin ve hakâret etmenin elbette haram olacağını ictihâd etmişlerdir.

Birçok âyet-i kerimelerden, ilimleri derin olan yüksek derecedeki âlimlerin ictihâd ile emrolundukları anlaşılmaktadır. O hâlde, ehliyeti ve liyâkati ve ilimde ihtisası tam olanların, yâni manaları açıkça anlaşılmayan âyet-i kerime ve hadis-i şeriflerin içlerinde saklı bulunan ahkâmı ve mes'eleleri, mefhûmen, mantûkan, delâleten anlayabilecek kuvvet ve kudrette olanların ictihad etmesi farzdır.

İctihad makamına lâyık olabilmek için, birçok kayıt ve şartlar vardır. Evvelâ Arabî yüksek ilimleri tamamen bilmekle berâber, Kur'ân-ı kerimin hepsi ezberinde olmak, sonra, âyet-i kerimelerin mana-i murâdîsini, mana-i işârisini, mana-i zımnî ve iltizâmîsini bilmek ve âyet-i kerimelerin, indiği zamanları ve sebepleri ve ne hakkında geldiklerini, küllî, cüz'î olduklarını, nâsih, mensûh olduklarını, mukayyed ve mutlak olduklarını ve bunlar gibi diğer vechelerini ve kırâet-i seb'a ve aşereden ve kırâet-i şâzzeden nasıl istihrâc edildiklerini bilmek, her hadisin ne zaman ve ne için söylendiğini ve şümûl derecesini, hangi hadisin diğerinden evvel veya sonra olduğunu, âit oldukları cihetleri, hangi vak'a ve hâdise üzerine söylendiklerini ve kimler tarafından nakil ve rivayet edildiklerini ve bunların her birinin hâl tercümelerini bilmek, fıkıh ilminin üsûl ve kâidelerine vâkıf olmak, oniki ilmi, âyet-i kerimelerin ve hadis-i şeriflerin rümûz ve işaretlerini, sûrî ve mânevi tefsîrlerini anlayıp kavrayabilecek ayrı bir irfâna, nûr-i îman ve itmi'nân ile dolu münevver ve muaffâ bir kalb ve vicdâna sahip bulunmak lâzımdır.

.

Eshâbıma düşmanlık etmekten sakınınız!

Burhânüddîn bin Bedreddîn ibn-i Ferhûn hazretleri Mâliki fıkıh âlimidir. Meşhur âlim Bedreddîn ibn-i Ferhûn’un oğludur. 737 (m. 1327)’de Medine'de doğdu. Zamanın büyük âlimlerinden fıkıh ve siyer ilmi tahsil ettikten sonra Medine kadılığına tayin edildi. 799 (m. 1397)’de Medine'de vefat etti. Şöyle nakleder:

Peygamberlerden ve meleklerin üstünlerinden sonra, bütün yaratılmışların en üstünü, Eshâb-ı kirâmdır. Eshâb-ı kirâmın her biri, bu ümmetin hepsinden daha üstündürler. Resûlullahı “sallallahü aleyhi ve sellem” görmek gibi üstünlük olamaz.

Eshâb-ı kirâm, Şâm'ı fethettikleri zaman, Hristiyanlar bunları görünce, güzel hâllerine şaştılar ve bunlar İsâ aleyhisselâmın eshâbı olan Havârîlerden daha üstündürler dediler ve bunu söylerken yemin ettiler. Âl-i İmrân sûresinin yüzonuncu âyet-i kerimesinin meâl-i şerifi, (Siz ümmetlerin hayırlısısınız) ve Tevbe sûresinin yüzüncü âyet-i kerimesinin meâl-i şerifi: (Önce Müslüman olanlardan, Muhâcirlerin ve Ensârın önce gelenlerinden ve bunların yolunda gidenlerden Allahü teâlâ râzıdır ve bunlar da, Allahü teâlâdan râzıdırlar. Allahü teâlâ bunlar için, Cennetler hazırladı. Bu Cennetlerin altından nehırler akmaktadır. Bunlar Cennetlerde sonsuz olarak kalacaklardır.)

Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki: (Eshâbıma sövmeyiniz! Eshâbımdan sonra gelenlerden bir kimse, dağ kadar altın sadaka verse, Eshâbımdan birinin bir avuç arpa vererek kazandığı sevaba veya yarısına kavuşamaz.)

(Eshâbım gökteki yıldızlar gibidir. Herhangi birisine uyarsanız, hidâyete kavuşursunuz!)

(Eshâbıma düşmanlık etmekten sakınınız! Allahdan korkunuz. Onları seven, beni sevdiği için sever. Onlara düşmanlık eden, bana düşmanlık etmiş olur. Onları inciten, beni incitmiş olur. Beni inciten de, elbette Allahü teâlâyı incitir.)

(İnsanların en iyisi, benim zamanımda bulunan Müslümanlardır. Onlardan sonra en iyisi, onları görenlerdir. Onlardan sonra da en iyisi, onları görenleri görenlerdir. Onlardan sonra gelenlerde iyi olmayanlar da vardır.)

(Ümmetimin en iyisi, benim bulunduğum zamanda olanlardır. Onlardan sonra en iyisi, onlardan sonra gelenlerdir. Onlardan sonra da en iyisi, daha sonra gelenlerdir.)

(Beni gören ve beni görenleri gören bir Müslümanı Cehennem ateşi yakmaz.)

Bu âyet-i kerimeler ve hadis-i şerifler, Eshâb-ı kirâmın üstünlüğünü açıkça göstermektedirler.

.

Müminleri, Cehennemde zincirlere bağlamazlar

Meşrebzâde Mehmed Ârif Efendi, yüzaltıncı Osmanlı şeyhülislâmıdır. 1206 (m. 1791)’de İstanbul’da doğdu. 1270 (m. 1853)’de aynı yerde vefât etti. Ehl-i sünnet itikadına dair bazı mühim mevzuları şöyle anlattı:

Kıyâmetin alâmetleri vardır. Deccâl çıkacak, Mehdî (aleyhisselam) gelecek, Îsâ (aleyhisselam) gökten inecek, Dabbet-ül-ard çıkacak, Güneş batıdan doğacak, “Allah” diyen bir kişi kalmayınca kıyâmet kopacaktır...

Kıyâmet günü, ölmüş olan insanlar diriltilir. Amelleri tartılır, müminler Sırat köprüsünden geçerler, kâfirler aşağı kayıp Cehenneme düşerler. Dünyâda yaptıklarının hesabını verirler. Hesap neticesinde mükâfat veya azap görürler. Cennete veya Cehenneme gönderilirler. Kıyâmette her şey yok edilip, tekrar yaratıldıktan sonra insanlar, ebedî olarak varlıkta kalacaklar, hiç yok olmayacaklardır. Suâl ve hesaptan sonra, müminler Cennete girince, burada sonsuz kalacaklar, Cennetten hiç çıkmayacaklar. Cehenneme girenler ise, ebedî olarak azap çekecekler, azapları hiç hafifletilmeyecektir. Allahü teâlâ, Bekâra sûresi 86. âyet-i kerîmede meâlen; “Onların azapları hafifletilmeyecek, onlara hiç yardım olunmayacaktır” buyurdu.

Kalbinde zerre kadar îmânı bulunanı, günahlarının çokluğu sebebi ile Cehenneme soksalar da, günahları kadar azâb edip, sonunda Cehennemden çıkarırlar ve onun yüzünü siyah yapmazlar. Kâfirlerin yüzleri ise, siyah yapılır. Müminleri, Cehennemde zincirlere bağlamazlar. Boyunlarına tasma takmazlar. Böylece kalplerindeki zerre îmânın hürmeti, kıymeti belli olur. Kâfirleri ise, kelepçe ve zincirlere bağlarlar...

Resûlullahın (sallallahü aleyhi ve sellem) bütün Eshâbını (radıyallahü anhüm) sevmek lâzımdır. Onlar hayırdan başka bir şeyle anılmaz. Onları sevmek, dînin ve îmânın esâsı, onlara buğzetmek ise, Allahü teâlâya isyanın, münâfıklığın icâbıdır. Resûlullah, Eshâbından (radıyallahü anhüm) on mübârek arkadaşını hayatta iken Cennetle müjdeledi. Bunlar; Ebû Bekir, Ömer, Osman, Ali, Talhâ, Zübeyr, Sa’d, Saîd, Abdurrahmân bin Avf, Ebû Ubeyde bin Cerrah’dır (radıyallahü anhüm).

Resûlullahtan sonra bu ümmetin en üstünleri, halifelik sırasıyla; Ebû Bekir, Ömer, Osman ve Ali’dir (radıyallahü anhüm). Bu dört mübârek zâtın hepsine birden "Hulefâ-i Râşidin" denir. Resûlullahın Eshâbı, müminlerin anneleri olan mübârek zevceleri ve mübârek soyu, yani Ehl-i Beyt’i hakkında hayır söyleyen kimse, kendisini nifaktan, îmân bozukluğundan uzak tutmuş olur.

.

Ben de seni mağfiret ettim

Şihâbüddîn Ahmed ibn-i Ferah hazretleri hadis hafızı ve Şâfiî fıkıh alimidir. 624 (m. 1227)’de Endülüs’te (İspanya) İşbîliye'de (Sevilla) doğdu. Memleketinin İspanyolların eline geçmesinden sonra Fas’a, oradan Mısır'a, ardından Şam'a giderek orada ilim tahsil etti ve çok talebe yetiştirdi. 699'da (m. 1300) vefat etti. Şöyle nakleder:

Kâdı Yahyâ bin Eksem hazretlerinden rivayet olundu. Vefâtından sonra rüyâda görülüp de suâl olundu ki, "Hak teâlâ sana ne muâmele eyledi?" Yahyâ bin Eksem, "Allahü teâlâ beni mânevî huzurunda durdurdu. (Ey Şeyh-i Sû [yâni fena ihtiyâr]! Sen şunu ve bunu işlemedin mi?) buyurdu. Allahü teâlânın yaptıklarımı bildiğini anladığım zaman, beni korku kapladı ve "yâ Rabbî, böyle suâl soracağını bana dünyada bildirmediler" dedim. (Sana nasıl bildirildi?) buyurdu. Ben de, "bana Mu'ammer, İmâm-ı Zührî'den, o da Urve'den, o da Âişe-i Sıddîka'dan, O da Peygamber Efendimizden (sallallahü aleyhi ve sellem), O da Cibrîl’den (aleyhisselam), O da Zat-i teâlâdan haber verdiler. Raûf ve rahîm olan Allahü teâlâ, 'Ben azîmüşşan, İslâmda ağaran saç ve sakala azap etmekten hayâ ederim' buyurdu;" dedim. O zaman Allahü teâlâ (Sen ve Mu'ammer ve İmâm-ı Zührî ve Urve ve Âişe ve Muhammed aleyhisselâm ve Cibrîl sâdıksınız. Ben de seni mağfiret ettim) buyurdu."

Yine, Abdülazîz ibni Nübâte rüyâda görülüp, "Allahü teâlâ hazretleri sana nasıl muamele buyurdu?" diye sorulunca, "Allahü teâlâ bana buyurdu ki: (Sen şu kimse değilmisin ki, sözünü kısaltır. Ve sana bu ne güzel fesâhatli söz söyler denilsin diye konuşurdun.) Ben de, "yâ Rabbî! Yüce zatını noksan sıfatlardan tenzîh ve taktîs ederim ki, ben hakîr kulun, dünyada zat-i rubûbiyyetini vasf ve medh ve senâ ederdim." (Öyle ise, dünyada dediğin gibi vasfeyle) buyurdu. Ben dahî, "Önce yoktan yaratan, onların yine ruhlarını kabzederek öldürür. Onlara nutuk (konuşma hassası) veren, yine nutuklarını yok eder. Yok ettiği gibi, sonra yine yoktan îcâd eder. İnsan öldükten sonra, uzuvlarını birbirinden ayırdığı gibi, onları yine kıyâmet günü cem eder" dedim. Günahları affedici olan Allahü teâlâ, (Doğru söyledin. Git ben de seni mağfiret ettim) buyurdu" dedi.

.

Mevlâ görelim neyler, Neylerse, güzel eyler

Erzurumlu İbrâhim Hakkı hazretleri Osmanlı âlimlerindendir. 1115 (m. 1703) senesinde Erzurum’un Hasankale kasabasında doğdu. Siirt'te Tillo kasabasında İsmâil Fakîrullah hazretlerinden ilim öğrendi. Onun sohbetleriyle kemâle geldi. Sofiyye-i aliyye ismi verilen evliyânın büyükleri arasına girdi. Kâdirî idi. Bir ilim ve ma’rifet hazînesi olan “Ma’rifetnâme” isimli eseri pek kıymetlidir. 1195 (m. 1781) senesinde Siirt’in Tillo kasabasında vefât etti. Birçok hikmetli şiirleri vardır. Bunlardan Tefvizname’den bir bölümü şöyledir:

“Hak, şerleri hayr eyler,

Zannetme ki gayr eyler,

Ârif onu seyr eyler,

Mevlâ görelim neyler,

Neylerse, güzel eyler...

Sen adli zulüm sanma,

Teslim ol nâra yanma,

Sabret, sakın usanma,

Mevlâ görelim neyler,

Neylerse, güzel eyler...

Deme şu niçin şöyle,

Yerincedir ol öyle,

Bak sonuna, sabr eyle,

Mevlâ görelim neyler,

Neylerse, güzel eyler.

Sen Hakk'a tevekkül kıl,

Tefviz et ve rahat bul,

Sabr eyle ve râzı ol,

Mevlâ görelim neyler,

Neylerse, güzel eyler...

Hallâk-u Rahim oldur,

Rezzâk-u Kerîm oldur,

Fe’âl-ü Hakim oldur,

Mevlâ görelim neyler,

Neylerse, güzel eyler...

Bir iş üstüne düşme,

Olduysa inâd etme,

Haktandır o, reddetme,

Mevlâ görelim neyler,

Neylerse, güzel eyler...

Haktandır bütün işler,

Boştur gam-u teşvişler,

O, hikmetini işler,

Mevlâ görelim neyler,

Neylerse, güzel eyler...

Hep işleri fâyıktır,

Birbirine lâyıktır,

Neylerse, muvafıktır,

Mevlâ görelim neyler,

Neylerse, güzel eyler...

Hiç kimseye hor bakma,

İncitme, gönül yıkma,

Sen nefsine yan çıkma,

Mevlâ görelim neyler,

Neylerse, güzel eyler...

Nâçâr kalacak yerde,

Nâgâh açar, ol perde,

Derman eder ol derde,

Mevlâ görelim neyler,

Neylerse, güzel eyler...

Az ye, az uyu, az iç,

Ten mezbelesinden geç,

Dil gülşenine gel göç,

Mevlâ görelim neyler,

Neylerse, güzel eyler...

Geçmişle geri kalma,

Geleceğe hem dalma,

Hâl ile dahî olma,

Mevlâ görelim neyler,

Neylerse, güzel eyler...

Her sözde nasihat var,

Her nesnede zîynet var,

Her işte ganîmet var,

Mevlâ görelim neyler,

Neylerse, güzel eyler...

Her söyleyeni dinle,

Ol söyleteni anla,

Hoş eyle, kabûl canla,

Mevlâ görelim neyler,

Neylerse, güzel eyler...

Vallahi güzel etmiş,

Billahi güzel etmiş,

Tallahi güzel etmiş,

Allah görelim netmiş,

Netmişse güzel etmiş...

.

Resûlullah Efendimize büyü yaptırdılar

Necmüddîn Ömer İbn-i Fehd hazretleri hadis ve siyer âlimidir. 812'de (m. 1409) Mekke'de doğdu. Zamanın büyük muhaddislerinden ilim tahsil etti ve onlardan icazet aldı ve birçok talebe yetiştirdi. 885'te (m. 1480) Mekke'de vefat etti. Şöyle nakleder:

Resûlullah Efendimiz “sallallahü aleyhi ve sellem” Medîne'ye hicret etmeden önce, Medîne halkı Abdüllah bin Selûl’ü kendilerine reis edinmişlerdi. Ona cevherlerle süslü bir taç vermişlerdi. Resûlullah Efendimiz Medîne’yi teşrîf edince, oranın halkı tamamen Ona hürmet ve alâka göstermeye başladılar ve tâbi oldular. İbn-i Selûl bir köşede değersiz bir hâlde kaldı. Ona alâka göstermez oldular. Bunun üzerine Resûlullah Efendimizi öldürmek veyâ bir sıkıntı vermek için harekete geçti...

Bir gün Yahudîler onun yanına toplandılar. Bu husûsta bazı plânlar yaptılar. Lebîd bin Âsım’dan yardım istediler. Lebîd, "falan mahallede Hayre adında yaşlı bir kadın var. Sihir (büyü) yapmakta çok ileridir. Onu bulun" dedi. Bulup o kadına on kayye (bin dirhem) altın ve on top kumaş verdiler. “Eğer Muhammed’i helâk edersen daha sana çok şeyler vereceğiz” dediler!

Yaşlı kadın bir güvercin yavrusuna iğneler batırıp, iplikleri düğümleyerek, güvercin yavrusunun üzerine sardı. Medîne’nin dışında harap bir kuyunun içine koyup, ağzını kapattı. Resûlullah Efendimiz hastalandı. Azâları hareketsiz kaldı. Çeşitli ilaçlar verdilerse de fayda sağlamadı. Bu hâl dokuz gün devam etti. Sonra Cebrâîl aleyhisselâm geldi, durumu haber verdi. Resûlullah Efendimizi oraya götürdüler. Kuyuyu açıp güvercini çıkardı. Fakat iplerdeki düğümleri çözmek mümkün olmadı. Cebrâîl aleyhisselâm Mu’avvizeteyn [Kûl e’ûzü] sûrelerini getirdi. “Yâ Muhammed (aleyhisselâm)! Bu sûreleri o düğümlerin üzerine oku” dedi. Resûlullah Efendimiz o sûreleri okumaya başladı. Her âyeti okudukça düğümlerden biri çözülmeye ve iğnelerden biri çıkmaya başladı. Sûreleri tamamen okuyunca, düğümlerin de tamâmı çözüldü...

Resûlullah Efendimiz hastalıktan tamamen kurtulup, sıhhate kavuştu. Sonra o mel’ûn kimseleri çağırıp, azarladı. Medîne ahalîsi onlara öyle cezalar verdiler ki, helâk oldular...

.

Doğru cevap verirse o bir peygamberdir

Muhammed ibn-i Eşte İsfahânî hazretleri kıraat âlimidir. İran’da İsfahan’da doğdu. Orada meşhur âlimlerden kıraat ilmi tahsil etti. Sonra Mısır’a giderek talebe yetiştirdi. 360'ta (m. 971) Mısır'da vefat etti. Bir dersinde şöyle anlattı:

Ebû Cehil, Kureyş müşriklerine, “Muhammed sizin yanınızda yüzünü toprağa sürer mi. Yani namaz kılıyor mu” diye sordu. Onlar da, evet kılıyor, dediler. “Eğer ben Onu namaz kılarken görürsem ayağımla başını ezeceğim” dedi...

Bir gün Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” namaz kılarken dediğini yapmak için üzerine doğru yürüdü. Daha yaklaşmadan yüzünden bir şeyler silerek derhâl geri döndü. Müşrikler, sana ne oldu, dediklerinde, “Muhammed ile aramızda ateşten bir hendek gördüm. Zebânîler bana hücûm ettiler. Hemen geri döndüm” dedi. Bu hâdise üzerine Allahü teâlâ meâl-i şerîfleri “Sen namaz kılan kulu (peygamberi) bundan menedeni görmedin mi? Keşke o engelleyici doğru yolda olsaydı, yahut iyiliği ve kötülükten sakınmayı emretseydi. Keşke o yalanlasa ve dönüp gitseydi (sataşmasaydı). O acaba olanları Allahın görmekte olduğunu bilmedi mi! Hakîkat şu ki, şâyet yapmakta olduğu kötü davranışlardan vazgeçmezse, derhâl alnından yakalar, Cehenneme atarız. Çünkü, o yalancı, günâhkar bir alın! O hem gidip meclisini çağırsın. Biz de zebânîleri çağıracağız. Hâyır ona uyma! Allaha secde et ve yalnızca Ona yaklaş” olan, Alak sûresinin 9'uncu âyetinden 19'uncu âyeti sonuna kadar gönderdi.

Kureyşliler, aralarında anlaşarak iki kişiyi Yahudî âlimlerine gönderdiler. Resûlullahın hâlini sordurdular. Yahudî âlimleri, “Üç şeyi sorun. Eğer doğru cevap verirse, biliniz ki o Peygamberdir, Ona uyunuz. Yoksa yalancıdır. O zaman Ona dilediğinizi yapınız” dediler.

Bu suallerden birincisi, Eshâb-ı Kehf kıssası, ikincisi, Zülkarneyn kıssası, üçüncüsü de rûhun ne olduğu hakkında idi. Kureyşliler bunları sordular. Resûlullah yârın cevap vereyim, dedi. İnşâallah dememişti. On gün vahiy gelmedi. Müşrikler sevinmeye başladı. Resûlullaha bu durum çok ağır geldi. Sonra Cebrâîl “aleyhisselâm” o suallerin cevâbını bildiren Kehf sûresini getirdi. Resûlullah bu sûreyi müşriklere okudu. Fakat inat ve kibirleri sebebiyle îmân etmediler. Allahü teâlâ [Bekara sûresi 26. âyetinde meâlen] “...Allah onunla birçok kimseyi saptırır, birçoklarını da hidâyete eriştirir...” buyurdu.

.

Şöhreti seven kimse Allahtan korkmaz

Ahmed ibn-i Ebü'l-Verd hazretleri evliyanın meşhurlarındandır. Bağdat'ta doğdu. Cüneyd-i Bağdadî, Haris-i Muhâsibî, Sırrî Sakatî gibi büyük zatların sohbetlerinde bulundu. Bişr-i Hâfî'nin talebesi oldu ve ondan icazet alarak talebe yetişitirdi. 263 (m. 876)’de vefat etti. Hikmetli sözleri çoktur. Buyurdu ki:

Üstadım Bişr-i Hâfî hazretleri bize şöyle nasihat etti:

“İnsanlar arasında tanınmak isteyen, âhiretin tadını alamaz.”

“İlme çalışanın işâreti dünyâdan kaçmaktır, dünyâyı sevip onda kalmak değil.”

“Dün öldü, bugün can veriyor, yarın ise henüz doğmadı. Zamanınızı bu açıdan görün ve yarar iş yapmaya bakın.”

“En zor işler üçtür: Darlıkta cömert olmak, kimsenin görmediği yerlerde de haram ve şüphelileri yapmamak, korktuğunuzun yanında doğru söylemekten çekinmemek.”

“Makamların en yükseği, ölünceye kadar fakirliğe sabretmektir.”

“Konuşmak hoşuna giderse sus, susmak hoşuna gidince konuş.”

“Kötü insanlarla arkadaşlık yapmak, hayırlı insanlara sûizanda (kötü düşünmek) bulunmaya sebep olur.”

“Cimrinin yüzüne bakmak, insanın kalbini karartır.”

“Bir kimse bize, hadîs anlat dediği zaman anla ki, bize kolaylık göster, demek istiyor.”

“Sabır güzeldir. Bu ise, insanlara şikâyette bulunmamaktır.”

“Duâ, günahları terk etmektir.”

“Melekler, kendisine hayran kaldığı kulun amelini yükseğe çıkarır ve Allahü teâlânın huzûruna götürür.”

“Emr-i ma’rûf ve nehy-i anilmünker yapmak için, eziyetlere sabretmek gerekir.”

“Şayet insanlar Allahü teâlânın büyüklüğünü düşünselerdi, O’na isyan etmezlerdi.”

“Akıllı kimse, hayrı ve şerri bilen kimse değildir. Akıllı kimse hayrı gördüğünde ona tâbi olan, şerri gördüğünde ondan kaçınan kimsedir.”

“Kendisiyle amel etmediğin şeyi bırakman daha iyidir, ilim, amel etmektir. Allahü teâlâya itaat ettiğin zaman sana öğretir. Allahü teâlâya isyan edersen sana öğretmez. İlim, âlimlerin ihtiyaç malzemesidir.”

“Kâmil olan Allah yolcusu ile sohbet etmek, Kur’ân-ı kerîm okuyan ile sohbet etmekten daha sevimlidir.”

“Sabır susmaktır. Susmak sabırdandır. Konuşan, susandan daha fazla vera sahibi olamaz. Şu var ki, âlim kişi bir yerde konuşur bir yerde susar.”

“Kişinin ameli az olursa, düşünce ve sıkıntıya müptelâ olur.”

“Şöhreti seven kimse, Allahtan korkmaz.”

“Ölümü hatırladığın zaman, dünyânın güzelliği ve şehvetleri senden gider.”

.

Kur’ân okunan evden şeytanlar kaçar

Şihâbüddîn ibn-i Ebi'r-Rızâ hazretleri kıraat âlimidir. 750 (m. 1349)’da Hama'da doğdu. Hama ile Şam'ın meşhur âlimlerinden kıraat tahsil etti. Sonra Halep başkadısı (kâdılkudât) oldu. 791'de (m. 1389) vefat etti. Bir dersinde şöyle anlattı:

Hadîs-i şerîflerde buyuruldu ki: (Ümmetimin yaptığı ibâdetlerin en kıymetlisi, Kur’ân-ı kerîmi, Mushafa bakarak okumaktır.)

(Kur’ân-ı kerîm okumanın en efdali, namazda okumaktır.)

(Namazda okunan Kur’ân, namaz dışında okunan Kur’ândan daha hayırlıdır.)

Hazret-i Alî “radıyallahü anh” buyurdu ki: "Namazda ayakta iken okunan Kur’ânın her harfi için yüz sevap verilir. Namaz dışında abdestli okuyunca, her harfi için yirmi beş sevap verilir. Abdestsiz okuyunca on sevap verilir. Yürürken ve iş yaparken okuyunca daha az sevap verilir."

Manasını düşünerek bir âyet okumak, başka şey düşünerek bütün Kur’ânı hatmetmekten daha çok sevaptır. Kur’ân-ı kerîmi, güzel ses ile, Allah’tan korkarak ve hüzün ile okumalıdır. Tegannî ile, şarkı söyler gibi Kur’ân okuyana sevap verilmez. Sûre veyâ âyet okumaya başlarken E’ûzü okumak vâciptir. Fâtiha okumaya başlarken Besmele okumak da vâcptir. Diğer sûrelere başlarken Besmele okumak sünnettir. Hadîs-i şerîfte buyuruldu ki:

(Kur’ân-ı kerîmi tecvîd bilgisine uyarak okuyunca, her harfine yirmi sevap verilir. Tecvîde uymazsa, on sevap verilir.)

Bir âyeti ezberledikten sonra unutmak, en büyük günahlardandır. (Kur’ân-ı kerîm okunan evden, Arş'a kadar nur yükselir) hadîs-i şerîftir.

Ebû Hüreyre “radıyallahü anh” buyurdu ki: (Kur’ân okunan eve, bereket, iyilik gelir. Melekler oraya toplanır. Şeytanlar oradan kaçar.)

Kur’ân-ı kerîmi dinlemek çok sevaptır. Hadîs-i şerîfte, (İnsanın dinlediği bir âyet, kıyâmette kendine nur olur) buyuruldu.

Kur’ân-ı kerîm okumayı geçim vâsıtası yapmamalıdır. Hadîs-i şerîfte, (Kur’ân-ı kerîm okuyunca, Allahü teâlânın rızâsını ve Cenneti isteyiniz! Dünyâlık istemeyiniz! Bir zaman gelir ki, hâfızlar, Kur’ân-ı kerîmi, insanlara yaklaşmak için vâsıta yaparlar) buyuruldu.

Kur’ân-ı kerîmi kırk günde hatmetmek, yani başından sonuna kadar okumak müstehaptır. Üç günden önce hatmetmek câiz değildir. Hatim sonunda yapılan dua kabûl olur. Hatim bitince, yeniden hatme başlamak niyeti ile Fâtiha okumalıdır. Hadîs-i şerîfte, (İnsanların en iyisi, hatmi bitirince, yeniden başlayandır) buyuruldu.

.

Sen ne getirdin ise ben ona îmân ettim

Alî ibn-i Battal el-Kurtubî hazretleri hadis âlimi olup Buhârî şârihlerindendir. Endülüs’te (İspanya) Kurtuba’da (Cordoba) doğdu. Belensiye'de (Valencia) tahsilini tamamladıktan sonra Lûrka (Lorca) Kalesi'ne kadı tayin edildi. 449'da (m. 1057) Belensiye'de (Valencia) vefat etti. Şöyle rivayet eder:

Enes bin Mâlik (radıyallahü anh) şöyle nakleder: Nebiyy-i Muhterem sallallâhu aleyhi ve sellem ile birlikte oturduğumuz sırada deve üstünde biri gelip devesini mescidin kapısında çökerttikten sonra bağladı. Ondan sonra "Hanginiz Muhammed'dir?" diye sordu. Nebiyy-i Mükerrem, eshâbı arasında dayanmış oturuyordu. "İşte dayanmış olan şu beyaz kimsedir" dedik. Adamcağız "Ey Abdü'l-Muttalib'in oğlu!" diye hitâb etti. Nebiyy-i Ekrem "Seni dinliyorum" buyurdu. "Ben sana bâzı şeyler soracağım. Amma soracaklarım pek ağırdır. Gönlün benden incinmesin" dedi. Nebiyy-i Efham "Aklına geleni sor" buyurdu. "Senin ve senden evvelkilerin Rabbi aşkına söyle, bütün halka seni Allâh mı gönderdi?" dedi. "Evet." buyurdu. "Allâh aşkına söyle, bir gün bir gece içinde beş vakit namaz kılmayı sana Allâh mı emretti?" dedi. "Evet" buyurdu. "Allâh aşkına söyle, senenin şu malûm ayında oruç tutmayı sana Allâh mı emretti?" dedi, "Evet" buyurdu. Yine "Allâh aşkına şu malûm olan sadakayı zenginlerimizden alıp fukarâmıza dağıtmayı sana Allâh mı emretti?" dedi. Nebiyy-i Muhterem buna da "Evet" buyurunca adamcağız "Sen ne getirdin ise ben ona îmân ettim. Kavmimin geride kalanlarına da elçi benim. Ben, Sa'd bin Bekr kabîlesinden Dımâm bin Salebe'yim" dedi...

Ebû Vâkıd-ı Leysî (radıyallahü anh) şöyle nakleder: Resûlullâh efendimiz, huzûrunda eshâbı olduğu hâlde mescidinde otururken karşıdan üç kişi geldi. İkisi Nebiyy-i Ekreme doğru teveccüh etti, birisi de gitti. Râvî der ki: Bu iki kimse huzûr-ı Risâlet-Penâhî'de durup selâm verdi. Ve bir tânesi bilâhare halkada bir aralık bularak oracıkta oturdu. Diğeri ise hâzırûnun arkasında oturdu. Üçüncüye gelince arkasını dönüp gitti. Resûlullâh meşgul olduğu kelâmdan fâriğ olunca buyurdu ki "İsterseniz bu üç kişinin hâlini size haber vereyim. İçlerinden biri Allâha sığındı, Allâh da onu barındırdı. Diğeri sıkıntı vermekten utandı, Allâh da ondan hayâ etti. Öteki ise bu meclisten yüz çevirdi, Allâh da ondan yüz çevirdi."

.

Kur’ân-ı kerîm nazm-ı ilâhîdir

Abdülvâhid ibn-i Âşir hazretleri kıraat ve Mâliki fıkıh âlimidir. 990 (m. 1583)’te Fas'ta doğdu. Orada ve Mısır'da tanınmış âlimlerden ilim tahsil etti. Memleketine dönerek çok talebe yetiştirdi. 1040'ta (m. 1631) Fas'ta vefat etti. Buyurdu ki:

Resûlullah Efendimizin “sallallahü aleyhi ve sellem” en büyük mucizesi Kur’ân-ı kerîmdir ki, o zaman, Arablarda, şiir, edebiyat, fesâhat ve belâgat, her şeyden ileri gidip en güvendikleri başarıları olduğu hâlde, Kur’ân-ı kerîm karşısında, bir şey söyleyemediler. Kur’ân-ı kerîm, nazm-ı ilâhîdir. Kur’ân-ı kerîmin kelimeleri Arabîdir. Fakat bu kelimeleri yan yana dizen, Allahü teâlâdır. Kur’ân-ı kerîmdeki Arabî kelimeler, Allahü teâlâ tarafından dizilmiş olarak âyetler hâlinde gelmiştir. Cebrâîl ismindeki melek, bu âyetleri, bu kelimelerle ve bu harflerle okumuş, Resûlullah Efendimiz de mübârek kulakları ile işiterek, ezberlemiş ve hemen Eshâbına okumuştur.

Kur’ân-ı kerîmde kimsenin yapamayacağı, söyleyemeyeceği şeyler sayılamayacak kadar çoktur. Burada altısını bildirelim:

Birincisi: Îcâz ve belâgattir. Yani az söz ile ve pürüzsüz ve kusursuz olarak, çok şey anlatmaktır.

İkincisi: Harfleri ve kelimeleri, Arab harflerine ve kelimelerine benzediği hâlde, âyetler, yani sözler ve cümleler, onların sözlerine ve şiirlerine ve hutbelerine hiç benzemiyor. Kur’ân-ı kerîm, insan sözü değildir. Allah kelâmıdır. Kur’ân-ı kerîmin yanında onların sözleri, cam parçalarının elmasa benzemesi gibidir. Dil mütehassısları bunu pek iyi görüyor ve teslîm ediyor.

Üçüncüsü: Bir insan, Kur’ân-ı kerîmi ne kadar çok okursa okusun bıkmıyor, usanmıyor. Arzûsu, hevesi, sevgisi ve zevki artıyor.

Dördüncüsü: Geçmiş insanların hâllerinden bilinen ve bilinmeyen birçok şey Kur’ân-ı kerîmde bildirilmektedir.

Beşincisi: İleride olacak şeyleri bildirmektedir ki, bunlardan çoğu zamanla meydana çıkmış ve çıkmaktadır.

Altıncısı: Kimsenin hiçbir zamanda, hiçbir suretle bilemeyeceği ilimlerdir ki, Allahü teâlâ, ulûm-i evvelîni ve âhırîni Kur’ân-ı kerîmde bildirmiştir...

Kur’ân-ı kerîm, Kadir gecesinde inmeye başlamış ve hepsinin inmesi yirmi üç sene sürmüştür. Tevrât, İncîl ve bütün kitaplar ve sahifeler ise, hepsi birden, bir defada inmişti. Hepsi, insan sözüne benziyordu ve lafızları mucize değildiler. Onun için çabuk bozuldu, değiştirildiler.

.

Kızmanın sonu pişmanlıktır!

Muhammed ibn-i Asker el-Mağribî hazretleri Şâzili şeyhi ve Mâliki fıkıh âlimidir. 936 (1530)’da Fas’ta Şefşâven'de doğdu. Burada medrese tahsilinden sonra Şâziliyye tarikatına intisap etti. Kasrülkebîr bölgesine kadı ve müftü tayin edildi. 986 (m. 1578)’de Portekizlilerle Vâdilmehâzin'de yapılan savaşta şehid oldu. Hikmetli sözleri vardır. Buyurdu ki:

“Hasetçi, bir kimsede bir iyilik ve ona ihsân olunmuş bir nimet görürse, hemen şaşırır. Onun başına bir belâ geldiğini görünce şemâtet eder. (Şemâtet: Başkasına gelen belâya, zarara sevinmektir.)

Hadîs-i şerîfte “Din kardeşinize şemâtet etmeyiniz. Şemâtet ederseniz, Allahü teâlâ belâyı ondan alır, size verir” buyuruldu.

“Haset, sahibini çok kötü durumlara sokar. İblîs, Âdem’e (aleyhisselam) haset ettiği için, çok yüksek bir dereceye sahip iken, daha sonra mel’ûn (lanetlenmiş) oldu.”

“İnsan, dünyâda kendisine kızan herkesi râzı edebilir. Fakat haset eden kimseyi râzı etmek imkânsızdır. Çünkü, onu bir şey râzı eder. O da haset ettiği kimseden o iyi durumun yok olmasıdır.”

“Çabuk kızmak, ahmaklıktır. Çünkü kızmanın sonu pişmanlıktır.”

“Zandan sakınınız. Şüphesiz zan, sözlerin en kötüsüdür. Tecessüs etmeyiniz. Birbirinize buğzetmeyiniz. Ey Allahın kulları! Kardeşler olunuz.”

“Kardeşinin iyi ve kötü amelini araştırma. Çünkü bu tecessüstür.”

“Akıllı kimseye lâzım olan, kendi ayıplarıyla meşgul olmakla beraber, insanların ayıplarını araştırmamasıdır. Kendi ayıplarını görüp, başkasının ayıplarıyla uğraşmayan kimsenin kalbi rahat olur. Kendi ayıbını gören kimseye, başkasının ayıbı büyük gelmez. Başkasının ayıplarıyla uğraşacağım diye, kendi ayıp ve kusurlarını unutan kimsenin kalbi körelir, bedeni yorulur, ayıplarını terk etmek ona zor gelir.”

“Kızma neticesinde meydana gelecek zararı, kızmadan önce düzeltmek daha kolay ve mümkündür.”

Avn bin Abdullah hizmetçisine kızdığı zaman, “Sen bana ne kadar da çok benziyorsun. Ben de Allahü teâlâya karşı pek günahkârım” derdi. Kızgınlığı daha da şiddetlenince, köle olan hizmetçisine, “Allah için sen hürsün" der onu serbest bırakırdı.

“İnsanlar, gazap (kızmak) ve hilm (yumuşaklık) üzere yaratılmışlardır. Bir kimse kızar ve sonra yumuşaklık gösterirse, kızması, onu istenmeyen bir söze ve işe düşürmediği müddetçe mezmûm değildir (kınanmaz). Buna rağmen, kızmayı her zaman terk etmek, ondan uzak olmak daha iyidir.”

.

Kur’ân-ı kerîm karşısında hepsi aciz kaldılar

Abdurrahman ibn-i Abdüssemî' hazretleri hadis ve siyer âlimidir. 538'de (m.1144) Irak’ta Vâsıt’ta doğdu. Bağdad’a giderek hadis ilmi tahsil etti. Ayrıca siyer-i nebî kitapları yazdı. 621'de (m. 1224) Vâsıt’ta vefat etti. Siyer kitabında şöyle nakleder:

Allahü teâlâ, bir insanda bulunabilecek, görünür görünmez bütün iyilikleri, bütün üstünlükleri, bütün güzellikleri, sevgilisi olan Resûlullah efendimizde “sallallahü aleyhi ve sellem” toplamıştır. Meselâ, insanların en güzel yüzlüsü ve gâyet nûrânî benizlisi idi. Mübârek yüzü, kırmızı ile karışık beyâz olup, ay gibi nurlanırdı. Sözleri gayet tatlı olup, gönülleri alır, ruhları cezbederdi. Aklı o kadar çoktu ki, Arabistan yarımadasında, sert, inatçı insanlar arasında gelip, çok güzel idâre ederek ve cefâlarına sabrederek, onları yumuşaklığa ve itaate getirdi. Çoğu dinlerini bırakıp Müslüman oldu ve dîn-i islâm yolunda babalarına ve oğullarına karşı harb etti. Onun uğrunda mallarını, yurtlarını fedâ edip, kanlarını akıttı. Hâlbuki böyle şeylere alışık değildiler. Güzel huyu, yumuşaklığı, affı, sabrı, ihsânı, ikrâmı, o kadar çoktu ki, herkesi hayran bırakırdı. Görenler ve işitenler seve seve Müslüman olurdu. Hiçbir hareketinde, hiçbir işinde, hiçbir sözünde, hiçbir zaman, hiçbir çirkinlik, hiçbir kusur görülmemiştir. Kendisi için kimseye gücenmediği hâlde, din düşmanlarına, dîne dil ve el uzatanlara karşı sert ve şiddetli idi. Herkese karşı yumuşak olmasaydı, Peygamberlik heybetinden, büyüklük hâllerinden, kimse yanında oturmaya ve sözünü dinlemeye tâkat getiremezdi.

Kimseden bir şey okumamış, öğrenmemiş, hiç yazı yazmamış iken ve seyahat etmeyen ve geçmişlerden ve etraftakilerden haberi olmayan insanlar arasında hâsıl olmuş iken, Tevrat’ta, İncil’de ve bütün başka kitaplarda yazılı şeyleri bildirdi. Geçmişlerin hâllerinden haber verdi. Her dinden, her meslekten ileri gelenlerin hepsini hüccet ve burhanlar söyleyerek susturdu.

En büyük mucize olarak Kur’ân-ı kerîmi ortaya koydu ki, "bu âyetlerden biri gibi söyleyemezsiniz!" diye meydan okuduğu hâlde, bütün İslam düşmanları el ele vererek, mallar, servetler dökerek uğraştıkları hâlde, söyleyemedi. Hele o zaman, Arablarda, şiir, edebiyat, fesâhat ve belâgat, her şeyden ileri gidip en güvendikleri başarıları olduğu hâlde, Kur’ân-ı kerîm karşısında, bir şey söyleyemediler.

.

Vakıf, ibâdet değil "kurbet"tir

Muhammed ibn-i Abdülhakem hazretleri Şafiî fıkıh ve hadis âlimidir. 182 (m. 799)’da Mısır'da doğdu. Genç yaşta İmam-ı Şafiî hazretlerine talebe oldu ve onun takdirini kazandı. Hocasının vefatından sonra çok talebe yetiştirdi 269 (m. 882)’de Kahire'de vefat etti. Şöyle nakleder:

Vakıf, mükellef kimsenin, kendi mülkü olan malının menfaatini, bir şarta bağlamadan, müslim veyâ zimmî, bütün veyâ belli fakirlere terk etmesidir. Vakfedilen mal, vakfedenin mülkünden çıkar. Vakıf, ibâdet değil, kurbettir. Sevap kazanmak niyeti ile yapılan mübâhlara (Kurbet) denir. Vakfedilen maldan yalnız veyâ en sonra bir mescidin veyâ fakîrlerin istifâde etmesini bildirmek şarttır. Âdete göre zenginler de istifâde edebilir. Malını vakfeden kimse, bunu hâkime tescîl ettirdikten veyâ mütevellîye teslîm ettikten sonra, vazgeçemez. Öldükten sonra vakfolmasını söyleyince, bırakacağı malın üçte birinden verilmesini vasiyet etmiş olup vazgeçmesi câiz olur. Vakıf binâların tamirleri, içinde parasız oturmaya hakkı olanların malları ile yapılır. Yapamazlarsa, hâkim bunları çıkarıp, kirâya verip, ücretleri ile tamîr ettirip, sonra bunlara teslîm eder. Kirâcı bulunmazsa, hâkim tarafından (İstibdâl) olunur. Yanî, harap binâyı satıp, bedeli ile başkasını alıp, mütevellîye teslîm eder. Başkasını satın alamazsa, bedelini fukarâya dağıtır. Vakfeden kimse, bir (Mütevellî) tayîn edip, malı buna teslîm eder. Vakfın ebedî olması lâzımdır. Bir dahâ geri alamaz.

Bir kimse, sıhhatte iken evini vakfedip zevcesinin oturmasını, o vefât edince, kirâsının Medîne-i münevvere fukarâsına verilmesini şart etse, mütevellîye teslim edip mahkemede tescil ettirdikten sonra ölse, vârisleri bu vakfı bozamazlar. Bir kimse evini vakfedip, bunun satılarak parasının fakirlere dağıtılmasını şart etse, böyle vakıf câiz olmaz, bâtıl olur. Çünkü vakıf malı satmak sahîh değildir. Mülkümü vakfettim diyen kimse, tescil ettirmeden önce vazgeçebilir. Tescil ettirdikten sonra vazgeçemez.

Binâ, tarla, kuyu gibi nakledilmeyen şeyler söz birliği ile vakfolunur. Nakledilmeyen şey ile birlikte buna lâzım olan naklolunan şey de vakfolunur. Bir vakıf mescid harap olup tamir eden bulunmaz ise veyâ etrâfında, ev, insan kalmayıp, kullanılmaz ise de, yine vakıf olarak kalır. Bir kimsenin başka başka vakıflarının gelirleri [paraları] birbirlerine sarf edilemez. Vakfın gelirinden, önce tamir, sonra hizmet edenlerin ve nâzırın ücretleri ödenir.

.

İnsan, yapamayacağı şeyi vadetmemeli

Ubeydullâh ibn-i Ebi'r-Rebî' hazretleri nahiv ve tefsir âlimidir. 599 (m. 1203)’de Endülüs’te (İspanya) İşbîliye'de (Sevilla) doğdu. Orada zamanın ileri gelen âlimlerinden ders aldı. İşbîliye'nin Hristiyanlar tarafından işgalinin ardından Şerîş'e (Jerez), sonra da Fas’ta Sebte'ye hicret etti. Burada çok talebe yetiştirdi. 688 (m. 1289)’da vefat etti. Bir dersinde şöyle anlattı:

Allahü teâlânın, kullarının nasıl olmasını istediği Kur'ân-ı kerimde ne güzel açıklanmaktadır: Furkan sûresinin 63-69. âyet-i kerimelerinde meâlen, (Rahmân’ın [yâni kullarına acıması çok olan Allahü teâlânın fazîletli] kulları, yeryüzünde gönül alçaklığı ve vakâr ile yürürler. Câhiller kendilerine sataştığı zaman onlara, (sağlık, esenlik size) gibi güzel sözler söyleyerek doğruluk ve tatlılıkla günahtan sakınırlar. Onlar, Rableri için, secde ve kıyâm ederek [yâni namaz kılarak] gecelerler. [Ona hamd ederler.] Onlar (Rabbimiz, Cehennem azâbını bizden uzaklaştır. Doğrusu Onun azâbı devamlı ve acıdır, orası şüphesiz ne kötü bir yer ve ne kötü bir duraktır) derler. Onlar sarf ettikleri zaman, ne isrâf, ne de cimrilik ederler, ikisi ortası bir yol tutarlar ve kimsenin hakkını kesmezler. Onlar Allaha ortak koşmazlar. Allahın haram ettiği cana kıyıp, kimseyi öldürmezler. [Ancak suçluları cezâlandırırlar. ] Zinâ etmezler.) Ve 72-74. âyetlerinde, ([Allahü teâlânın sevdiği, fazîletli kullar], Yalan yere şehâdet etmezler. Faydasız ve zararlı işlerden kaçınırlar. Böyle faydasız veya güçle yapılan bir işe tesâdüfen karışacak olurlarsa, yüz çevirip vakârla uzaklaşırlar. Kendilerine Allahın âyetleri hâtırlatıldığı zaman, körler ve sağırlar gibi görmemezlik, dinlememezlik etmezler. Onlar, (Yâ Rabbî, bize zevcelerimizden ve çocuklarımızdan gözümüzü aydınlatacak sâlih kişiler ihsân et! Bizi, Allaha karşı gelmekten sakınanlara önder yap! diye yalvarırlar) buyurulmuştur.

Tevâzudan daha iyi bir şey görmedim

Feth-i Mûsulî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. Musul’da doğdu 835 (H. 220) senesinde orada vefât etti. Bişr-i Hafî'nin arkadaşıdır. Bişr-i Hâfî hazretleri gibi gibi yüksek dereceler sâhibiydi.

Bir gün Feth-i Mûsulî'ye, "sıdk nedir?" diye sorulunca, içinde demir bulunan bir ocağa elini sokup, kızgın bir demir parçasını çıkarıp elinde tuttu ve; "İşte sıdk budur" dedi. Şöyle anlatır:

"Bir gün Emir-ül-müminîn Hazreti Ali'yi rüyâmda görüp, bana nasîhat et, dedim. Tevâzudan daha iyi bir şey görmedim. Yalnız Allahü teâlâdan sevap umarak, zenginin yoksula gösterdiği tevâzudan daha güzel ne olabilir, dedi. Biraz daha nasîhat edin, dedim. Buyurdu ki: Ondan daha güzel olanı, Allahü teâlâya gâyet fazla güven duyan fakirin, zengine karşı kibirli ve gururlu davranmasıdır."
Hacca giderken yolda henüz mükellef olmamış bir çocuk gördü. Devamlı bir şey okuduğunu görüp; "Ne okuyorsun?" dedi. "Kur'ân-ı kerîm okuyorum" dedi. "Nereye gidiyorsun?" deyince, Hicaz'a gittiğini söyledi. Daha küçük olduğu hâlde neden gittiğini sordu. Çocuk; "Allahü teâlânın rızâsına kavuşamadan bu dünyâdan ayrılırsam hâlim nice olur?" diye cevap verdi. "Adımların küçük, yaya nasıl Hicaz'a ulaşacaksın?" dedi. "Gerçi adımlarım küçük, fakat gönderen büyüktür" dedi. "Ne azığın, ne rehberin, ne de arkadaşın var" deyince; "Bir kimseyi bir zât, hânesine dâvet etse, o kimsenin yiyeceğini götürmesi ayıp olmaz mı? Rabbim beni dâvet buyurmuştur. Benim yardımcım O'dur" dedi... Görüşme bitince çocuktan ayrıldı. Kâbe'ye varınca, onu tavâf sırasında gördü. Çocuk ona bakıp; "Nasıl, şimdi şüpheden kurtulup yakîne ulaştın mı?" dedi.

Buyurdu ki:

"Büyük velîlerden otuzu ile sohbet ettim. Hepsi de bu yolun büyüklerindendi. Hepsi 'halkla sohbetten kaçın' dediler ve hepsi az yemeyi emir buyurdular."

"Yemek yemekten ve ilaçtan kesilen hasta misâli ilim ve hikmetten mahrûm kalan kalp de ölüme mahkûmdur."

"Kendi arzularından ziyâde Allahü teâlâyı isteyenin kalbinde Allah sevgisi doğar."

"Allahü teâlâyı arzu eden, ondan gayri her şeyden yüzünü çevirir."

"Kalbine dikkat ve teveccüh edenin kalbinde, Allahü teâlânın sevgisi meydana gelir."

"Konuşunca Allahü teâlâdan konuşanlar, amel edince Allah için amel edenler, bir şey isteyince de Allahü teâlâdan isteyenler gerçek mârifet sâhipleridir.”

.

Müslümanın ölümü sonsuz hayattır

Ebû Bekr Havlânî hazretleri Mâliki mezhebi fıkıh âlimidir. Tunus’ta Kayrevan'da doğdu. Mısır’a giderek zamanın meşhur fıkıh âlimlerinlerinden ilim tahsil etti. Memleketine dönüp çok talebe yetiştirdi. 432 (m. 1041)’de Kayrevan'da vefat etti. Buyurdu ki:

Ölmek, yok olmak değildir, ruhun bedene olan bağlılığının sona ermesidir. Rûhun, bedenden ayrılmasıdır. Bir evden, bir eve göç etmektir. Ömer bin Abdül’azîz “rahmetullahi aleyh” buyurdu ki: (Sizler, ancak ebediyet, sonsuzluk için yaratıldınız! Lâkin bir evden, bir eve göç edersiniz!)

Mevt (ölüm) mümine hediyedir, nimettir. Günâhı olanlara musîbettir. Fakîrlere rahat, zenginlere azaptır. Müminin rûhunun bedenden ayrılması, esîrin hapisten kurtulması gibidir. Mümin öldükten sonra, bu dünyâya geri gelmek istemez. Yalnız şehitler, dünyâya geri gelip, bir daha şehit olmak ister...

Dünyânın iyiliği gitti. Kederleri kaldı. Bundan dolayı ölüm, her Müslüman için hediyedir. Bir adamın dînini, ancak kabri korur. Müminlere yapılacak ikrâmlardan birincisi, ölümdeki sevinçtir. Mümini rahatlatan, ancak Allahü teâlâya kavuşmakdır. Her mümine mevt, hayâtından dahâ iyidir. Allahü teâlânın emirlerine uyan bir mümine, ölümden dahâ sevinçli bir şey olmaz. Allahü teâlâya kavuşmayı seven mümin, mevti (ölümü) ister. Mevt, dostu dosta kavuşturan bir köprüdür. Kavuşmak şevki, büyük ve yüksek derecedir. Bu dereceye yükselen mümin, mevtin gecikmesini istemez. Rabbine iştiyâkından dolayı, Ona kavuşmayı, Onu görmeyi sever. Cenneti seven ve ona hâzırlanan insan mevti sever. Çünkü mevt olmayınca, Cennete girilmez.

Bir kimsenin îmân ile öleceği son nefeste belli olur. Bir insan, bu devlete kavuşunca, Allahü teâlânın ihsânları başlar. Bu ânda, elbette sevinir. Saadet sâhibi şu kimsedir ki, Azrâîl “aleyhisselâm” gelip, (Korkma, Erhamürrâhimîne gidiyorsun. Asıl vatanına kavuşuyorsun. Büyük devlete erişiyorsun!) der. Böyle kimseye, bundan daha şerefli bir gün yoktur...

Bu dünyâ bir konaktır. O cihâna bakınca zindandır. Bu geçici varlık, bir görünüştür. Gölge gibi, yavaş yavaş çekilmekte, geçip gitmektedir. Hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: (İnsanlar uykudadır, ölünce uyanırlar.)

Dünyâ hayâtı, rüyâ gibidir. Mevt uyandırıp, rüyâ bitecek, hakîkî hayat başlayacaktır. Müslümanın ölümü, hayattır. Hem de, sonsuz hayat!

.

Fakirler, benimle cennete girecek

Abdullah bin Ebî Müleyke hazretleri hadis alimi olup tabiînin büyüklerindendir. Mekke-i Mükerreme'de yaşamış olup, yine orada 117 (m. 735) yılında vefât etti. Fıkıh, tefsîr, hadîs ve kırâat ilimlerinde büyük âlim olup, zamanının meşhûrlarındandı.

Mekke'de halifeliğini ilân eden Abdullah bin Zübeyr'in kadılığını yaptı. Teravih namazının Hulefâ-i râşidîn ve Eshâb-ı kirâm zamanında da yirmi rek'at kılındığını rivâyet eden Tâbiînden birçok âlimden biri de İbn-i Ebî Muleyke'dir. Mekruh vakitlerde (güneş doğarken, tam tepede iken ve güneş batarken) namaz kılmanın mekruh olduğunu bildiren bir rivâyeti de vardır. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bazıları:

Hazret-i Âişe'den (radıyallahu anha) rivâyet edilen bir hadîs-i şerîfte, "Mümine diken (batması) veya daha büyük musîbet isabet ederse, O (Günahlarına) keffârettir." Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) "Kim hesaba çekilirse azap edilmiş olur" buyurdu. Hazret-i Âişe, (Allahü teâlâ "İşte böylesi kolay bir hesaba çekilir" (İnşikâk sûresi

buyurmuyor mu?) diye sorunca "Bu senin dediğin arzdır (Amellerin sahiplerine arz olunmasıdır) yoksa her kim ince hesaba çekilirse helâk olur" buyurdu.

Peygamber Efendimiz mahşerde de insanların en üstünüdür. Bunu, kendileri şöyle beyân buyurdular: “(Kabirden) kalkılacağı zaman, ilk çıkacak insan benim. Rableri huzûruna geldiklerinde hatîbleri benim. Ümitlerini kestikleri zaman da müjdecileri benim! Livâ-ül-hamd benim elimdedir. Rabbimin katında âdemoğlunun en kıymetlisiyim. Övünmüyorum, hakîkati bildiriyorum. Hakîkati bildirmek benim vazîfemdir.”

Ebû Hüreyre’nin (radıyallahu anh)rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte; “Cennet elbiselerinden bir elbise giydirileceğim. Sonra Arş’ın sağ yanında duracağım.. Mahlûkâttan o makamda benden başka kimse bulunmayacak” buyuruldu.

İbn-i Abbâs’ın (radıyallahu anhüma) bildirdiği hadîs-i şerîfte, Peygamberimiz buyurdu ki: “Cennet kapısının halkasını ilk kımıldatacak olan da benim. Bana (Cennet) açılacak ve oraya benimle birlikte müminlerin fakirleri girecek...”

Enes bin Mâlik’den (radıyallahu anh) bildirilen hadîs-i şerîfte; “Kıyâmet günü Cennetin kapısına gelirim ve açmalarını isterim. Hâzin der ki, “Sen kimsin?” Ben Muhammedim derim. “Ben (Cenneti) sana açmakla emrolundum. Senden önce hiç kimseye açmam” diye karşılık verecek” buyuruldu.

.

Kur’ân-ı kerîmi, hakkını vererek okumak

Takıyyüddîn Muhammed el-Mısrî hazretleri kıraat ve hadis âlimidir. 682'de (m. 1283) Kahire'de doğdu. Zamanın büyük âlimlerinden kıraat ilmi tahsil etti ve çok talebe yetiştirdi. 745'te (m. 1344) Kahire'de vefat etti. Buyurdu ki:

Kıraat âlimleri, Kur’ân-ı kerîmin üç şekilde okunabileceğini bildirmişlerdir:

1-Tahkîk: Her bir harfin hakkını vermek, medleri mertebelerine uygun bir şekilde uzatmak, harekeleri birbirinden ayırmak, şeddeleri tam yapmak ve ayınların hakkını vermektir. Tahkîk; İmâm-ı Hamza ile Versin usûlüdür.

2-Hadr: Lügat mânâsı, sür’atli okumak demektir. Kur’ân-ı kerîmi tecvîd kaidelerine uymak suretiyle en hızlı okuma şeklidir. Hadr’de medler asgari haddine iner. Harflerin hakkıyla telâffuz edilmelerine dikkat edilmesi lâzımdır. Sür’at sebebiyle harf-i medler kesilir, gunnenin sesi gider, harekelerin çoğu giderse, kıraat caiz olmaz. Hadr’da; idgam, ihfâ, kalkale, gunne ve medler ihmâl edilmez. Hadr ile kıraat; İbn-ül-Kesîr, Ebû Ca’fer, Ebû Amr, Ya’kûb ve Kâlûn’un usûlüdür.

3-Tedvîr: Tahkîk ve hadr arasında bir kıraat şeklidir. Eda ehlinin çoğu katında tercih edilen bir kıraattir. İbn-ül-Âmir, Asım, el-Kisâî ve Halef'in usûlleridir.

Kıraat ilminin kitaplara nakledilmesine kadar, kıraat âlimleri, kıraat vecihlerini birbirine aktardılar. Şarkta (doğuda) ve Garbta (Endülüs’te) bu ilme önem verildi. Kırâat-i seb’a ve Kırâat-ı aşere üzerine pek çok eser yazıldı. Magrib ve Endülüs’e bu ilmi, dördüncü hicrî asırda Muhammed bin Abdullah et-Talamnekî getirdi, önce Mekkî bin Ebî Tâlib, daha sonra da Ebû Amr Osman bin Sa’îd ed-Dânî bu konuda eserleryazdılar. Ebû Amr Osman bin Sa’îd ed-Dânî Müslümanlarca en çok tutulan; et-Teysîr, Câmi-ul-Beyân, el-Muhkem fî nakt’ıl-mesâhif, el-Mulenî gibi eserler telif etti. Kasım Muhammed bin Fîre eş-Şâtıbî, ezberlenmesi ve öğretmesi kolay olsun diye et-Teysîr’i manzum olarak ve her imâma ve râvîsine ebced hesabına dayanan eş-Şatıbiyye diye bilinen Hırz-ül-Emânî’sini hülâsa etti. Bu eser, Müslümanlar tarafından ezberlenip ezberletildi. Basra’da ilk defa kıraat ilmini okuyup inceleyen ve eser yazan Harun bin Mûsâ el-Âver olduğu rivayet edilmektedir.

Yûsuf bin Ali bin Cebbâre’nin, Endülüs’ten doğuya geçmesiyle bu ilim Mâverâünnehr, Gazne ve şarkta yayıldı.

.

Yâ Resûlallah, bu zat ne hayır yapardı?

Ebü'n-Nadr Saîd bin Ebî Arûbe hazretleri hadisleri ilk defa konularına göre tasnif eden hadis âlimidir. 76 (m. 695)’de Basra'da doğdu. Hasan-ı Basrî, İbn-i Sîrîn gibi Tabiîn'in büyüklerinden fıkıh, tefsir ve hadis öğrendi. Basra'da devrin fıkıhta önde gelen âlimi, hadiste en büyük hafızı sayılan İbn-i Ebû Arûbe 150'de (m. 767) vefat etti. Şöyle nakleder:

Bir kavim, İslâmda birbirine yardım eder, dîni, îmanı, helâli, haramı birbirlerine öğretirlerse, Allahü teâlâ onlara rahmet eder. Kıyamet günü onların amelinden deve yaratır da, onun üzerine binerler. Öylece haşr olunurlar. Bu kimseler âhıret ticâretinde fayda görüp, kâr edenlerdir. Bu takdîrde Allahü teâlâdan korkanlar, Allahü teâlânın dînini yayanlar, binicilerdir. Bunun için, Allahü teâlâ Meryem sûresinin seksenbeşinci âyetinde meâlen, (Allahü teâlâdan korkanlar, o gün, Rablerinin nîmetlerine müşterek olarak giderler) buyurdu.

Peygamberimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) bir gün Eshâbına buyurdular ki: (Benî İsrâil'de bir kişi vardı. Çok hayır yapardı. Hattâ, o zat sizin içinizde haşrolunacaktır). Eshâb-ı kirâm dediler ki: (Yâ Resûlallah! Bu zat ne hayır yapardı?) Resûlullah buyurdu ki: (Ona babasından çok mal kalmıştı. Bununla, bir bostan satın alıp, onu fakirlere vakfetti. Rabbim huzuruna vardığım zaman, bu, benim bostanım olur dedi. Yine birçok altın ayırıp, onu fakir ve zayıf kimselere verdi. Bununla da, cenâb-ı Hakk'tan câriye ve köle satın alırım, dedi. Yine birçok köle âzâd etti. Bunlar dahi, Allahü teâlânın huzurunda benim hizmetçilerim olur, dedi. Bir gün de, bir âmâya rast geldi. Gördü ki, bâzen yürür, bâzen düşer. Ona bir binecek hayvan satın alıp, bu da, Allahü teâlânın huzurunda benim binecek hayvanımdır dedi.) Peygamber efendimiz bunu haber verdikten sonra da, (Nefsim, kudreti elinde olan Allahü teâlâya yemin ederim ki, bu hayvanın, onun için eyerlenmiş ve gem vurulmuş hazır olduğunu görüyorum. Bu zat, ona biner de mahşere öylece gelir) buyurdu.

(Sırât-ı müstekîm üzre gidenle, gözleri âmâ olup yüzüstüne gittiği yolu bilmeyen müsâvi midir) meâlindeki Mülk sûresi yirmiikinci âyet-i kerimesinin tefsîrinde buyuruldu ki: Allahü teâlâ, kıyâmet günü için müminlerin haşr olunması ile, kâfirlerin haşrine, bu âyet-i kerimeyi misâl kıldı.

.

Ortaya büyük bir yalan attınız

Cemaleddin İshak Karamanî hazretleri Osmanlı âlimlerindendir. İstanbul’da medrese tahsilinden sonra Piri Mehmet Paşa'nın yaptırdığı Karaköy’de Koruk dergâhında talebe yetiştirdi. 923 (m. 1517)’de vefat etti. Sütlüce’deki türbesinde yatmaktadır. Birçok eser telif etti. Bunlardan “Haşiye Alâ Tefsir-i Beyzavi” isimli eseri, Kadı Beydâvî tefsirinin haşiyesidir. Burada şöyle yazmaktadır:

Allahü teâlânın, İsâ aleyhisselâmı "Allahın oğlu" olarak göstermek isteyenlere, hattâ bu maksat ile Tevrât ve İncîl'deki cümleleri değiştirmek küstahlığında bulunanlara karşı ne kadar gazaba geldiği, Kur'ân-ı kerimde Meryem sûresinin 88-93. âyetlerinde meâlen şöyle beyan buyurulmuştur:

([Yahudiler ve Hristiyanlar], Rahmân çocuk edindi dediler. [Ey Resûlüm sen onlara de ki,] ortaya büyük bir yalan attınız. İsnâd ettikleri o sözden, nerede ise, gökler paralanacak, yer yarılacak, dağlar dağılacaktı. Hâlbuki Rahmân'ın çocuk edinmesi, Onun azâmetine lâyık değildir. Çünkü göklerde ve yerlerde hiçbir kimse yoktur ki, Rahmân'a kul olarak gelici olmasın.)

Kur'an-ı kerimin İhlâs sûresinin üçüncü âyetinde Allahü teâlâ meâlen buyuruyor ki: (Allah doğmamış ve doğurmamıştır.)

Nisâ sûresinin yüzyetmişbirinci âyetinde meâlen, (Ey ehl-i kitap [Yahudiler ve Hristiyanlar]! Dîninizde taşkınlık etmeyin. Allahü teâlâ hakkında doğruyu söyleyip [Ona iftirâ ederek İsâ Allahın oğludur demeyin], Meryem oğlu İsâ, Allahü teâlânın resûlüdür. 'Ol' emri ile yaratılmış mahlûkudur. Onu Meryem’e ilkâ etti. [Ey Hristiyanlar] Allahü teâlâya ve Resûlüne iman edin, 'ilah üçtür' ve 'Allahü teâlâ üçün üçüncüsüdür' demeyin. Bundan sakınmanız sizin için daha hayırlıdır. Allah ancak bir tek mâbuttur. Çocuğu olmaktan münezzehdir) buyurulmuştur.

Allahü teâlâ Kur'ân-ı kerimde, İncîl'i değiştirenlere karşı, Bekara sûresinin onuncu âyetinde meâlen şöyle hitap etmektedir:

(Kalblerinde [şek ve nifak] hastalığı vardır. Allahü teâlâ hastalıklarını arttırmıştır. Yalancılıklarından dolayı elem verici azâba uğrayacaklardır.)

Bekara sûresi 79. âyetinde meâlen, (Vay, [tahrîf olunmuş] kitabı kendi elleri ile yazıp da, onu birkaç kuruşa satmak için, Allah tarafındandır diyenlere! Vay, ellerinin yazdıklarına! Vay kazandıklarına!) buyurularak, onların elîm bir azâba uğrayacağını haber vermiştir.

.

Dalâlette olan amcan öldü

Hassan bin Atıyye hazretleri ilk hadis âlimlerindendir. Basra’da doğdu. Şam’da yaşadı. Ebû Ümâme el-Bâhilî, Saîd bin Müseyyeb ve Nâfı'den rivayette bulundu. Kendisinden hadis rivayet edenlerin en meşhuru Evzâî'dir. 130 (m. 748)’de vefat etti. Şöyle nakleder:

Ebû Tâlib, Hazret-i Alî’nin (radıyallahü anh) babasıdır. Resûlullahın (sallallahü aleyhi ve sellem) amcasıdır. Resûlullahın Peygamber olduğunu biliyordu. İnsanların kötüleyeceklerinden korkarak ve ayıplayacaklarını düşünerek îman etmedi. Ebû Tâlib ölüm döşeğinde iken, Resûlullah onun yanına gelerek, (Ey amcam! Sana şefaat edebilmekliğim için, lâ ilâhe illallah söyle!) buyurdu. Cevabında, (Ey kardeşimin oğlu, doğru söylediğini biliyorum. Lâkin ölüm korkusu ile îmana geldi denilmesini istemem) dedi.

Beydâvî tefsîrinde, Kasas sûresinin (Sevdiklerini hidâyete getirmek senin elinde değildir) meâlindeki, ellialtıncı âyet-i kerimesinin bu zaman indiği bildirilmiştir. Bir rivayete göre, Kureyş kâfirlerinin ileri gelenleri, Ebû Tâlib’in yanına geldiler. "Sen, bizim emîrimizsin, sözlerin başımızın üzerindedir. Fakat, senden sonra, Muhammed ile aramızda düşmanlığın devam edeceğinden korkuyoruz. Ona söyle! Dînimizi kötülemesin" dediler. Ebû Tâlib, Resûlullahı yanına çağırdı. İşittiklerini söyledi. Resûlullahın, onlar ile sulh yapmayacağını anlayınca, Müslüman olacağı anlaşılacak bazı şeyler söyledi. Bunları işitince, amcasının îman etmesini istedi. (İşitenlerin bana dil uzatacaklarından korkmasaydım, îman ederdim. Seni sevindirirdim) dedi...

Hazret-i Ali, Resûlullaha gelerek, "dalâlette olan amcan öldü" deyince, (Yıka, kefen içine sar ve defnet! Men olununcaya kadar onun için duâ ederiz) buyurdu. Birkaç gün evinden çıkmayarak, onun için çok duâ etti. Eshâb-ı kirâmdan bazıları bunu işitince, onlar da, kâfir olarak ölmüş olan akrabâları için duâ etmeye başladılar. Bunun üzerine, Tevbe sûresinin, (Peygamber ve îman edenler, akrabâları olsalar da, müşrikler için istiğfâr etmemelidirler) meâlindeki yüzondördüncü âyet-i kerimesi nâzil oldu. Bir hadis-i şerifte, (Kıyâmet günü, kâfirlerden azâbı en hafif olanı, Ebû Tâlib’dir. Ayaklarında ateşten nalın olacak, bunların sıcaklığından dimâğı kaynayacaktır) buyuruldu. [Bu hadis-i şerif, Ebû Talib'in diriltilip iman etmesinden sonra, İmam-ı Kurtubi ve İmam-ı süyuti hazretlerinin bildirdiği (Amcam Ebu Talib, diriltildi ve iman etti) mealindeki hadis-i şerif ile nesh edilmiştir.]

.

Ey Allahım, Ömer’i sen uyandır!

Bukâîzade Veliyyüddin Efendi Osmanlı âlimlerindendir. İstanbul’da medrese tahsilini tamamladıktan sonra çeşitli camilerde kürsü şeyhi olarak vaazlar verdi. Sonra ordu şeyhi oldu ve bazı seferlere katıldı. 1183 (m. 1769)'de İstanbul'da vefat etti. Birçok eser telif etti. Bunlardan “Ravzatü'r-Reyyahîn fî Menakıb-i Çiharyar-i Güzin” isimli eserinde şöyle yazmaktadır:

Ömer-ül Fârûkun “radıyallahü anh” şânı ile alâkalı inzâl olan âyet-i kerîmeler vardır. Bunlardan ikisi şöyledir: Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” bir hizmetçisini, hazret-i Ömer’i çağırması için gönderdi. Kaylûle vakti idi. Hazret-i Ömer uyumuştu. O hizmetçi bağırdı. Uyanmadı. Kapıyı açıp, içeri girdi. Hazret-i Ömer'in teninden bir miktâr açılmıştı. O hizmetçi hemen dışarı çıktı. Dedi ki, ey Allahım, Ömer’i sen uyandır. Bir kerre dahâ bağırdı. Hazret-i Ömer uyandı. Hizmetçinin içeri girip, açılan yerini gördüğünü anladı. Üzüldü. Ne olaydı, sabâh vakti ve kaylûle vakti ve akşam vakti, bu üç vakitte, halk evlerinde uyurlar. Allahü teâlâdan vahiy nâzil olsaydı da, birbirinin evine izin ile girselerdi. Hazret-i Ömer’in sözüne muvâfık Allahü teâlâ meâl-i şerifi (Ey îmân edenler! Sizin mülk-i yemîninizde olan kız, erkek, köle ve hür çocuklarınızdan, bülûğ çağına ermeyenler, üç vakitte yanınıza girerken, izin istesinler. Zîrâ sabâh nemâzından önce, öğle vaktinde ve yatsı nemâzından sonra örtünmeniz zor olur. [Elbiseler değiştirilir.] Bu üç vaktin dışında, birbirinizin yanına girmenizde size, hizmetçi ve çocuklarınıza günâh yoktur. Allah size hüküm âyetlerini böylece bildiriyor. Allah sizin hâlinizi bilir. Ve İslâmiyyetin hikmetini icrâ eder. Çocuklarınız bülûğ çağına erişince, onlardan önce bâliğa olanların izin istediği gibi her vakitte izin istesinler) olan Nûr sûresi 58. âyet-i kerîmeyi inzâl buyurdu.

Ömer bin Hattâb “radıyallahü teâlâ anh” bir gün dedi ki: ''Keşke emir geleydi de, Resûlullahın saadethânelerine destûrsuz girmeselerdi!'' Allahü teâlâ, hazret-i Ömer’in sözüne muvâfık, meâl-i şerifi (Ey îmân edenler! Resûlümün evine yemeğe davet olunmaksızın ve vaktine bakmaksızın girmeyin) olan Ahzâb sûresi 53. âyet-i kerîmeyi inzâl buyurdu.

İbni Abbâs “radıyallahü anhümâ” buyurdular ki: Bu âyet-i kerîme bir grub hakkında nâzîl olmuştur. Onlar Resûlullahın yemek vaktini gözleyip, o vakitte varıp, Resûlullahın yanında otururlar idi. Taam gelir yerler idi. Sohbet ederlerdi. Dışarı gitmezlerdi.

.

Âhiret yolculuğuna her ân hazır ol

Bîvücûdî Tâlib Efendi, Celvetî tarikatının büyüklerinden âlim bir zat olup Divitçi Şeyh Mustafa Efendi'nin oğludur. 1097 (m.1685)'de Üsküdar’da vefat ederek Şeyh Camii'nin avlusunda pederinin yanına defnedilmiştir. “Gülşen-i Esrar” isimli eserinde şöyle yazmaktadır:

Muhammed bin Ka’b buyurdu ki: “Allahü teâlâ bir kulu hakkında hayır murâd edince, onu dünyâya karşı zâhid yapar. Dinde fakîh kılar ve ona kendi ayıplarını görmeyi nasip eder.”

Râbi’a-i Adviyye buyurdu ki: “İnsanlar, kalplerini dünyâ sevgisi sebebiyle Allahü teâlâdan alıkoydular. Eğer, dünyâ sevgisini kalplerinden atabilselerdi, melekût âleminde dolaşırlardı.”

Ahmed bin Hâlid Acurî şöyle anlattı: “Hakîmlerden birisine; 'Ahmaklığın en ileri derecesi nedir?' diye sorulunca; 'Kötü kimselerin yaptıklarını yaparak iyilerin derecelerine kavuşmayı istemek, doğru yolda olanlara kızıp bâtıl yolda olanı sevmektir' diye cevap verdi. 'Cehâletin alâmeti nedir?' diye sorulunca 'Zenginliği sevmek, uzun emel sahibi olmak, dünyâya çok düşkün olmaktır' diye cevap verdi.”

Ahmed bin Kays’a, mürüvvetin ne olduğu sorulunca şöyle cevap verdi: “Mürüvvet; dinde âlim olmak, belâ ve musibetlere sabretmek, gazap zamanında hilm (yumuşaklık) göstermek, gücü yeterken affetmek, ana-babaya iyilik etmektir.”

Bilâl bin Saîd şöyle buyurdu: “Ey ebedî yolun yolcuları! Sizler, yok olmak için yaratılmadınız. Sizler, sâdece bir evden, bir eve göç edersiniz. Nitekim siz, sulblerden rahimlere, buradan dünyâya, dünyâdan kabirlere, kabirlerden mevkıfe, mevkıfden ya ebedî Cennete veya Cehenneme gidersiniz.”

İbn-i Mübârek anlattı: “Ömer bin Abdülazîz’e, en faziletli cihâdın ne olduğu sorulunca; 'Nefsin arzu ve istekleri ile cihâddır' buyurdu."

Hasen bin Hilâl şöyle anlattı: “Hakîmlerden birisi şöyle dedi: Dînin emir ve yasaklarına uyan kimselerle beraber olmak, kalpten günah kirlerini giderir. Mürüvvet sahibi ile oturup kalkmak, iyi ahlâka delâlet eder. Âlimlerle beraber olmak, kalpleri açar. Zamanın dâima değiştiğini bilen, zamana uymaz.”

Muhammed bin Hüseyin anlattı: “Hakîmlerden birisi oğluna şöyle nasihatte bulundu: Ey oğlum! Hayır bir işi geriye atmaktan, sonra yaparım demekten sakın. Çünkü böyle yapmak, o hayır işin yapılmasına mâni olur. Hayır işin zamanı geçince, bir daha geri dönmez. Uzun emel sahibi olmaktan sakın. Çünkü uzun emel senden öncekilerin helakine sebep olmuştur. Âhiret yolculuğuna her ân hazır ol. Sözle ve fiille acele etme.”

.

Cennete Allahın fazlı ve ihsânı ile girilir

Behişti Ramazan Efendi, Merkez Efendi halifelerinden fazilet sahibi bir zat olup Kırklareli’nin Vize kazasındandır. Çorlu'da yerleşerek vaaz ve irşad ile meşgul oldu. 979 (m. 1571)’de 'de vefat etti. “Haşiye âlâ Şerh-i Akaid li'l-Allâmeti-t-Taftazanî” isimli eserinde şöyle yazmaktadır:

Allahü teâlâ, kullarına kuvvet, kudret, irâde vermiştir. İstediklerini işlerler. İnsanlar, işlerini kendileri yapıyor. Allahü teâlâ da yaratıyor. Allahü teâlânın hikmeti, âdeti şöyledir ki, insan bir işi yapmak isteyince, O da, isterse o işi yaratır. Bu iş, insanın kasdı ile, ihtiyârı ile meydana geldiği için, işin mesûliyeti, sevabı ve cezâsı, o insana oluyor. İnsanın ihtiyârı zayıftır, azdır diyenler, Allahü teâlânın irâdesinden az olduğunu demek istiyorlarsa, doğrudur. Yok eğer, emirleri yapacak kadar değildir diyorlarsa, yanlıştır. Allahü teâlâ, insanlara, yapamayacakları bir şeyi emretmemiştir.

Hep kolay emretmiş, güç şey istememiştir. Az zamandaki bir küfre, sonsuz azâb etmeyi ve az zamandaki îmana, sonsuz nîmetler vermeyi takdir etmiştir. Bunun sebebini anlayamayız. Şu kadar biliyoruz ki, insanlara, görünür görünmez, bütün nîmetleri, iyilikleri veren, yerlerin, göklerin, zerrelerin yaratanı ve noksânsızlık, kusursuzluklar yalnız Ona mahsûs olan bir Allaha inanmamak elbette çok şiddetli, çok acı azâb ister ki, bu da, Cehennemde sonsuz yanmaktır. Böyle bir nîmet sahibine, görmeden inanmak ve nefsin ve şeytanın ve din düşmanlarının aldatmalarına kanmayarak, Onun sözlerine güvenmek, büyük mükâfât ister ki bu da, Cennet nîmetlerinde ve lezzetlerinde sonsuz kalmaktır.

Meşâyıh-i kiramdan çoğu dedi ki: ''Cennete girmek, yalnız Allahın fazlı ve ihsânı iledir. Îmanı, Cennete girmeye sebep göstermek, kazanılan nîmetin lezzeti, daha çok olduğu içindir.''

Cennete girmek, îmana bağlıdır. Fakat îman, Allahü teâlânın fazlıdır, ihsânıdır. Cehenneme girmek de, küfürden dolayıdır. Küfür ise, nefs-i emmârenin arzularından doğmaktadır. Nitekim Nisâ sûresi yetmişdokuzuncu âyet-i kerimesinde meâlen;

(Her güzel, her iyi şey, sana Allahü teâlâdan geliyor. Her çirkin, her fenâ şeye de, nefsin sebep oluyor) buyuruldu. Cennete girmeyi îmana bağlamak, îmanın kıymetini bildirmek içindir. Bu da, îman olunacak şeylerin kıymeti ve ehemmiyeti demektir.

.

Siz ümmetlerin hayırlısısınız

Semmân el-Bâhilî hazretleri hadis hafızıdır. 109'da (m. 727) Basra’da doğdu. Orada ilim tahsiline başladı ve devrinin büyük âlimlerinden hadis öğrendi. Abdullah bin Mübârek'in kendisinden rivayette bulunması onun hadis ilmindeki yerini göstermeye yeterlidir. 203 (m. 818)’de vefat etti. Şöyle nakleder:

Eshâb-ı kirâmın hepsini üstün bilmemiz, sevmemiz lâzımdır. Eshâb-ı kirâmın her birini büyük ve üstün bilmek, hepsine iyi gözle bakmak, herbirinin âdil ve sâlih olduğuna inanmak lâzımdır. Hiçbirine dil uzatmamak, lânet etmemek, düşmanlık etmemek ve bir kısmını sevmek için başka Sahâbîlere düşman olmaktan sakınmak lâzımdır. Bir kısmına düşmanlık ederek, söğerek, kötüleyerek, başka kısmın sevilmiş olacağını sanmaktan kaçınmalıdır.

Âl-i İmrân sûresinin yüzonuncu âyet-i kerimesinin meâl-i şerifi, (Siz ümmetlerin hayırlısısınız) ve Tevbe sûresinin yüzüncü âyet-i kerimesinin meâl-i şerifi, (Önce Müslüman olanlardan, Muhâcirlerin ve Ensârın önce gelenlerinden ve bunların yolunda gidenlerden Allahü teâlâ râzıdır ve bunlar da, Allahü teâlâdan râzıdırlar. Allahü teâlâ bunlar için, Cennetler hazırladı. Bu Cennetlerin altından nehirler akmaktadır. Bunlar Cennetlerde sonsuz olarak kalacaklardır)dir. Bir hadis-i şerifte, (Eshâbımı söğmeyiniz! Eshâbımdan sonra gelenlerden bir kimse, dağ kadar altın sadaka verse, Eshâbımdan birinin bir avuç arpa vererek kazandığı sevaba veya yarısına kavuşamaz) buyuruldu. Diğer bir hadis-i şerifte, (Eshâbım gökteki yıldızlar gibidir. Herhangi birisine uyarsanız, hidâyete kavuşursunuz!) buyuruldu. Bir hadis-i şerifte, (Eshâbıma düşmanlık etmekten sakınınız! Allahdan korkunuz. Onları seven, beni sevdiği için sever. Onlara düşmanlık eden, bana düşmanlık etmiş olur. Onları inciten, beni incitmiş olur. Beni inciten de, elbette Allahü teâlâyı incitir) buyuruldu.

Bir hadis-i şerifte de (İnsanların en iyisi, benim zamanımda bulunan Müslümanlardır. Onlardan sonra en iyisi, onları görenlerdir. Onlardan sonra da en iyisi, onları görenleri görenlerdir. Onlardan sonra gelenlerde iyi olmayanlar da vardır) buyuruldu. Başka bir hadis-i şerifte, (Ümmetimin en iyisi, benim bulunduğum zamanda olanlardır. Onlardan sonra en iyisi, onlardan sonra gelenlerdir. Onlardan sonra da en iyisi, daha sonra gelenlerdir) buyuruldu.

Münâvî'nin ve Tirmüzî'nin bildirdikleri hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Beni gören ve beni görenleri gören bir Müslümanı Cehennem ateşi yakmaz.)

.

Göklerin parçalandığı, yıldızların dağıldığı gün

Eyyûbizade Mustafa Efendi Osmanlı âlimlerindendir. 1061 (m. 1651)’de Bosna-Hersek'in Mostar kasabasında doğdu. İlk tahsilini orada yaptı. İstanbul'da Sahn-ı Semân Medresesi'nde yüksek tahsil gördükten sonra müderris oldu. 1104 (m. 1692)’de Mostar Müftülüğüne tayin edildi. 1119 (m. 1707)’de orada vefat etti. Bir dersinde şöyle buyurdu:

İmanın beşinci şartı, âhiret gününe inanmaktır. Kıyâmet günü, elbette vardır. O gün gökler, yıldızlar ve [şu üzerinde yaşadığımız] yeryüzü, dağlar, denizler ve hayvanlar, nebâtlar ve madenler, hâsılı her şey, [madde ve kuvvet] yok olacaktır. Gökler parçalanacak, yıldızlar dağılacak, yeryüzü, dağlar, toz olup savrulacak. Bu yok oluş, Sûr’un ilk işareti ile olacaktır. İkinci nefhasında, her şey tekrar yaratılıp, insanlar, mezârdan kalkacak, mahşer yerinde toplanacaktır...

Âhirette, dünyadaki işlerden sual ve hesap vardır. Âhirete mahsûs olan bir terâzî ve Sırât köprüsü denilen bir geçit vardır. Cennet ve Cehennem vardır. Kıyâmet günü, hesaptan sonra, birçokları Cennete gönderilecek, birçoğu da, Cehenneme sokulacaktır. Cennetin sevabı, nîmetleri ve Cehennemin azâbı ebedîdir, sonsuzdur. Bunlar, Kur'ân-ı kerimde ve hadis-i şeriflerde açıkça bildirilmektedir.

Cehennemde sonsuz olarak yanmak, küfrün karşılığıdır. Bir kimse, dinde inanılması lâzım olan şeylerden, bir tânesine bile inanmamış veya şüphe etmiş ise veya beğenmemiş ise îmanı gider. Kâfir olur. Cehennemde ebedî yanacaktır. Bir kimse, Kelime-i tevhîd söyleyip, bunun manasını kabul eder, Muhammed, Allahü teâlânın Peygamberidir, her sözü doğrudur, güzeldir deyip, ona uygun olmayanlar yanlıştır, fenâdır diye inanırsa ve son nefesinde de öyle ölüp, âhirete, bu îman ile giderse, bu kimse, kâfirlere mahsûs olan âdetlere ve bayramlara katılır, kâfirlerin mukaddes bildikleri günlerinde ve gecelerinde, onların yaptıklarını yaparsa Cehenneme girer. Amma, kalbinde zerre kadar îmanı olduğu için, yâni kısaca inandığı için Cehennemde sonsuz kalmaz. [Kısaca inanmış olmak için, dinde inanılması lâzım olan şeylerden birini işitince, şüphe etmeden inanması lâzımdır.] Zarûret olmadığı hâlde bile kâfirlerle düşüp kalkan, onların bayramlarına, paskalyalarına uyanların cenâze namazlarını kılmalıdır. Bunları kâfir bilmemelidir.

.

Resûlullah, sabretmemi vasiyet buyurmuştu

Abdullah İbn-i Ebi'l-Esved hazretleri, hadis hafızıdır. 163'te (m. 780) Medine’de doğdu. İmam-ı Mâlik, Hammâd bin Zeyd gibi âlimlerden hadis dinledi. Buhârî, Ebû Dâvûd, İbrahim el-Harbî, İbn-i Ebü'd-Dünyâ gibi muhaddisler de kendisinden hadis öğrendiler. İbn-i Ebü'l- Esved 223'te (m. 838) Bağdat'ta vefat etti. Şöyle nakleder:

Hazret-i Osman (radıyallahu anh) şehid edildiği gün, evini muhasara edenlere hitaben, “Hak teâlâya yemîn ediyorum ki, siz bilmiyorsunuz. Resûl-i ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem) Medine’yi teşrîf ettiğinde, Rûme kuyusundan başka içilecek tatlı su yoktu. (Kim Rûme kuyusunu satın alır, kendi kovası ile Müslümanların kovasını aynı tutarsa, ona Cennetteki kovası, Rûme kuyusundaki kovasından hayırlı olur) buyurdular. Kendi param ile o kuyuyu satın aldım. Siz, bugün beni o kuyunun suyunu içmeye bırakmıyorsunuz. Deniz suyu gibi tuzlu su içiyorum” buyurdu. Hepsi birden, “Evet öyledir” dediler...

Hazreti Osman, “Allahü teâlâya yemîn ediyorum. Mescid, Eshâb-ı kirâma dar geliyordu. Resûlullah, (Falanın yerini kim satın alıp mescide katarsa, Cennette o yerden daha iyisine kavuşur) buyurdu. O yeri kendi malım ile satın aldım, mescide kattım. Siz bugün beni bu mescidde iki rek’at namaz kılmağa bırakmıyorsunuz” dedi... Hepsi, “Evet” dediler. Hazreti Osman, “Allahü teâlâya yemîn ediyorum. Tebük gazâsında İslâm ordusunu kendi malım ile teçhiz ettiğimi bilmiyor musunuz?” buyurdu. Hepsi birden “Evet” dediler... Hazret-i Osman, “Allahü teâlâya yemîn ederim ki, Resûl-i ekrem Mekke’de Sebir dağına çıkmıştı. Yanında Ebû Bekr, Ömer ve ben vardık. Dağ sallanmaya başladı. Hattâ taşları döküldü. Resûlullah mübârek ayağı ile dağa vurdu. (Yâ Sebir! Sakin ol. Üzerinde bir nebi, bir sıddîk ve iki şehîd vardır) buyurdular...

Dinleyenlerin hepsi bu sözleri tasdik ettiler. Hazreti Osman, “Allahü ekber, Kâbe'nin Rabbine yemîn ederim ki, ben şehidim” diye üç kerre tekrarladı. Sonra, “Resûlullah efendimiz bana, muhasara edenlere mukâbele etmeyip, sabretmemi vasiyet buyurmuştu” dedi.

Hazreti Süheyl der ki:

Hazret-i Osmân “radıyallahü teâlâ anh” o dâr gününde bana dedi ki: "Muhakkak Resûlullah Efendimiz benden söz aldı. Ben o söz üzerine sabrediyorum. Bu sebeple onlarla muharebe etmiyorum."

.

Hanımla iyi geçinmek dinimizin emridir!

Şihâbüddîn Hamevî hazretleri Şafiî fıkıh âlimidir. 583'te (m. 1187) Suriye’de Hama'da doğdu. İlk tahsilinden sonra Bağdat'a gitti. Burada Şafiî fıkhını öğrendi. Tahsilini tamamlayıp Hama'ya döndü ve ders okuttu. Sonra Hama kadılığına tayin edildi. 642'de (m. 1244) burada vefat etti. Şöyle buyurdu:

Hanımının güzel huylu olmasını isteyen, önce kendisi güzel huylu olmalıdır! Kur'an-ı kerimde, insana gelen musibetlerin, günahları sebebiyle geldiği bildirilmektedir. O hâlde, dinimizin emir ve yasaklarına riayet eden, hanımı ile iyi geçinir.

Eve gelince hanımına selam verip hatırını sormalı, üzüntü ve sevincine ortak olmalıdır. Çünkü, o başkalarından ümitsiz ve yalnız kendisine alışmış bulunan dostu, dert ortağı, kendini neşelendiricisi, çocuklarının yetiştiricisi ve çeşitli ihtiyaçlarının gidericisidir. Kur'ân-ı kerimde mealen buyuruluyor ki: (İyi kadınlar, Allah’a itaat eder ve kocalarının haklarını gözetir. Kocaları yokken, onların namuslarını ve mallarını, Allah’ın yardımı ile korurlar.) [Nisa 34]

Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki: (Bir mümin, hanımına kızmasın! Kötü huyu varsa, iyi huyu da olur.)

(Kadın, zayıf yaratılışlıdır. Zayıflığını susarak yenin! Evdeki kusurlarını görmemeye çalışın!)

(Hanımı ile iyi geçinip şakalaşanı Allahü teâlâ sever, rızıklarını artırır.)

(Hanımına güler yüzle bakan erkeğin defterine bir köle azat etmiş sevabı yazılır.)

(Müslümanların iman yönünden en üstünü, ahlakı en güzel olanı, hanımına, en iyi, en lütufkâr davranandır.)

(Müslümanların en iyisi, en faydalısı, hanımına en iyi, en faydalı olandır. Sizin aranızda hanımına karşı en iyi, en hayırlı, en faydalı olan benim.)

(Kadınlarınıza eziyet etmeyin! Onlar, Allahü teâlânın sizlere emanetidir. Onlara yumuşak olun, iyilik edin!)

(Haksız olarak hanımını dövenin, Kıyamette hasmı ben olurum. Hanımını döven, Allah ve Resulüne asi olur.)

(Kocası razı oluncaya kadar, kadının namazları ve hiçbir iyiliği kabul olmaz.) [Namazları kabul olmaz, demek, namaz borcundan kurtulur, fakat namaz kılmakla meydana gelecek büyük sevaba kavuşamaz demektir. Namazı boşa gider demek değildir. Bir kadından kocası razı olmazsa, kadın, günahının cezasını çektikten sonra, Cennete girer. Cennete sadece kâfirler girmez. Müslümanın günahı çok olsa da, sonunda mutlaka Cennete girer.]

.

Tebliğ ederken bütün sıkıntılara katlandı

Burhâneddin İbn-i Ebû Şerîf hazretleri tefsir, hadis ve fıkıh âlimidir. 836'da (m. 1433) Kudüs'te doğdu. İlim tahsili için Mısır’a gitti. Sonra Mısır kadılığına, ardından Kahire'deki Gavri Medresesi'ne müderris tayin edildi. 923'te (m. 1517) Kahire'de vefat etti. “Minhâc Şerhi” isimli kitabında şöyle yazmaktadır:

Muhammed aleyhisselâmın Peygamber olduğunu isbât eden delillerden biri de, ne dünya işleri için, ne de âhiret işlerinde hiçbir zaman yalan söylememiştir. Ömründe bir kere yalan söylemiş olsaydı, azılı düşmanları, bunu her yere yaymak için, yarışırlardı. Peygamberliğinden önce ve sonra çirkin bir şey yaptığı hiç görülmedi. Ümmî olduğu hâlde [yâni kimseden bir şey öğrenmediği hâlde], pek fasîh, yâni açık ve tatlı konuşurdu. Bunun için, (Bana cevâmi'ul kelim) verildi, buyurdu. [Cevâmi'ul kelim, az kelime kullanarak, çok şey anlatmak demektir.]

Allahü teâlânın, dînini bildirmek için, meşakkatlere katlandı. Hattâ, öyle oldu ki, (Hiçbir Peygamber, benim çektiğim işkenceleri çekmemiştir) buyurdu. Bunların hepsine katlandı. Vazîfesinde hiç gevşeklik göstermedi. Düşmanlarına galip gelip, insanların hepsi emrine girince, güzel ahlâkında, merhametinde, tevâzuunda hiç değişiklik olmadı. Ömrünün her zamanında, herkesin gönlünü alırdı. Kendini kimseden üstün görmezdi. Ümmetinin hepsine baba gibi çok şefkâtli idi. Aşırı merhametinden dolayı, kendine (Fâtır) sûresinin, (Onların yanlış hareketlerinden dolayı üzülme!) meâlinde olan sekizinci âyet-i kerimesi ve (Kehf) sûresinin, (Onların yanlış işlerine üzülüp kendini helâk mı edeceksin?) meâlinde olan altıncı âyet-i kerimesi geldi.

Cömerdliği hadden aşmış idi. Bunu frenlemesi için, (İsrâ) sûresinin, (Malının hepsini verecek kadar eli açık olma!) meâlinde olan yirmidokuzuncu âyet-i kerimesi geldi. Dünyanın geçici ve aldatıcı güzelliklerine hiç bakmazdı.

Peygamberliğini bildirmeye başladığı zamanlarda, Kureyş'in ileri gelenleri, yanına gelip, (Sana istediğin kadar mal verelim. İstediğin kızı verelim. İstediğin yere başkan yapalım. Bu işten vazgeç!) dediler. Yüzlerine bile bakmadı. Fakirlere ve kimsesizlere karşı merhametli, mütevâzı, mal ve mülk sahiplerine karşı ise, ağır başlı ve ciddî idi. (Uhud gazvesi) ve (Hendek yâni Ehzâb gazvesi) ve (Huneyn gazvesi) gibi en ümitsiz muhârebelerin en korkunç zamanlarında bile, hiç geri dönmedi.

.

Aldatarak mal satmak dolandırıcılık olur

Mûsâ bin Ebi'l'Cârûd hazretleri İmam-ı Şafiî hazretlerinin talebelerindendir. Mekke’de doğdu. İmam-ı Şafiî'den el-Emâlî ve diğer bazı kitapları rivayet etmiş, Mekke'de Şafiî mezhebine göre fetva vermiştir. III. (m. IX.) yüzyıl ortalarında Mekke’de vefat etti. Buyurdu ki:

Alışverişte Müslümânlara ziyân yapmak büyük günahlardandır. Peygamberimiz “sallallahü aleyhi ve sellem”, (Müslümânların, şehre mal getiren köylüleri karşılayıp piyasa fiyâtını gizleyerek, ucuz satın almalarını) menetti. Köylünün bu sûretle yapdığı satıştan vazgeçmesi câizdir.

Köylü ucuz bir şey getirince, bunu karşılayarak, malı bana bırak, ben sonra yüksek fiyâtla satarım demekten de menetti. Bir malın pahâlı satılması için, herkesin yanında, onu yüksek fiyâtla satın almaktan da menetti. Müşterîler, böyle bir satış olduğunu anlarsa, satışı bozabilir.

Piyasayı bilmeyenlere yüksek fiyâtla mal satmak da harâmdır. Hattâ, acemî olup, ucuz satan veya pahalı alanlar ile alışveriş etmemelidir. Bunlarla alışveriş sahîh ve câiz ise de, piyasadaki fiyatı bunlardan gizlemek günâhtır...

Basra’da büyük bir tüccâr vardı. İrân'ın Sûs şehrinde bulunan adamlarından biri, mektup yazarak, "bu sene şeker kamışı verimli olmadı. Başkaları duymadan, çok şeker al!" dedi... Tüccâr da, çok şeker satın alıp, şeker piyasadan çekilince, pahâlı satarak, otuz bin dirhem gümüş kâr etti... Sonra, düşünüp, "şeker kamışlarına âfet geldi, bunu Müslümânlardan saklayarak, onlara hıyânet ettim, bu nasıl Müslümânlıktır!" deyip, otuz bin dirhemi, şekerlerini almış olduğu kimselere götürdü. Her birine, "bu para senindir" dedi. Niçin, dediklerinde, yapdığı yanlış işi anlattı. Hiçbiri almayıp, sana helâl ettik dediler...

Akşam evinde düşündü ki, belki utanarak almamışlardır. Din kardeşlerime hıyânet ettim, diyerek, ertesi gün tekrâr götürdü. Her birine yalvararak otuz bin dirhem gümüşü taksîm etti...

Müşterîye doğru söylemeli, hiç hîle etmemelidir. Malda bir ârıza oldu ise, haber vermelidir. Malı, akrabâ veyâ ahbâbından, ona yardım olsun diye yüksek fiyâtla aldı ise, müşterîsine bunu söyleyerek, doğru değerini bildirmelidir. Hıyânet yapmaktan kurtulmak için, herkes, kendine yapılmasını istemediği şeyleri, başkalarına yapmamalıdır. Çünkü herkes, dikkat ile, pazarlıkla uğraşarak, tam değerini verip aldığını sanır. O hâlde, aldatarak satmak, hıyânet ve dolandırıcılık olur.

.

Onun konuşması ancak vahiydir

Ebû İshâk Burhânüddîn ibn-i Cema’a Şafiî fıkıh ve tefsir âlimidir. 725'te (m. 1325) Kahire'de doğdu. Burada medrese tahsilinden sonra Kudüs hatipliği, müderrislik ve Mısır, sonra Şam başkadılığı yaptı. Nihayet en yüksek ilmî paye olan "Meşîhatü'ş-şüyûh"a nail oldu. 790'da (m. 1388) vefat etti. Bir dersinde şöyle buyurdu:

Kur'ân-ı kerimin Allah kelâmı olmadığını ve Muhammed aleyhisselâm tarafından hazırlandığını iddiâ edenleri reddeden âyet-i kerimeler nâzil oldu. İsrâ sûresinin 88. âyetinde meâlen, (De ki, insanlar ve cinler birbirlerine yardımcı olarak, bu Kur'ânın bir benzerini ortaya koymak için bir araya gelseler, yemin olsun ki, yine de benzerini ortaya koyamazlar) buyuruldu.

Necm sûresinin 3. ve 4. âyetlerinde meâlen, (Muhammed, kendi arzusu ile konuşmaz. Onun [din işlerinde] konuşması ancak vahiydir) buyurulmuştur.

Kehf sûresinin 110. âyetinde meâlen, (Onlara de ki, ben de ancak sizin gibi bir insanım. Ama, bana Rabbimin tek bir ilah olduğu vahyolunmuştur. Rabbine kavuşmak isteyen bir kimse, amel-i sâlih, faydalı iş işlesin ve Rabbine ibâdet etmekte hiç şerîk koşmasın) buyurmuştur.

Müddessir sûresi 1-10. âyetlerinde meâlen, (Ey örtüye bürünen Muhammed! Kalk da [kâfirleri Allahü teâlânın azâbı ile] korkut! Rabbini tekbîr et, tâzîm et! Giydiklerini temiz tut! Haram edeceğim şeylerden sakın! Yaptığın iyiliği çok görerek başa kakma! Rabbin için sabret! Sûra üfürüldüğü zaman, kâfirlere çok sıkıntılı bir gündür. Onlara kolaylık yoktur... ) buyurulmuştur. 24. âyetten başlayarak meâlen, (Kur'ân için, bu sihirdir, bu ancak bir insan sözüdür dedi. İşte bunu söyleyeni, şiddetli bir ateş içine, Cehenneme atacağım. Şiddetli ateşin ne olduğunu sen ne bilirsin?O [içine girenleri] ne çıkartır, ne de azâbdan vazgeçer. İnsanın derisini karartır, yakar. Orada 19 [azap yapan melek] vardır. Ateşte olanlara azap yapmak için, meleklerden başkasını memur etmedik. Ehl-i kitap [Yahudi ve Hıristiyanlar bu sayıyı, kendi kitaplarında bildirilene uygun görerek Muhammed aleyhisselâmın nübüvvetine ve] Kur'âna inanırlar. Müminlerin de îmanı artar. Ehl-i kitap ve müminler, [bu adette] şüphe etmesinler. Kalpleri hasta olanlar ve kâfirler ise, Allah bunu [19 adedini] bildirmekle ne yapmak ister derler. Bunun gibi, Allah dilediğini [kötüleri] doğru yoldan saptırır ve dilediğini [iyileri] de, doğru yola kavuşturur. Rabbimin [Cehennem ehlini azaplandırmak için yarattığı] meleklerin adedini, ancak kendisi bilir) buyuruldu.

.

Ölüleri incitmek de câiz değildir

Mirzâ Mustafa Efendi, ellidördüncü Osmanlı şeyhülislâmıdır. 1040 (m. 1630) senesinde İstanbul’da doğdu. 1130 (m. 1718) senesinde İstanbul’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:

Kabristânda bulunan ağaç, orası kabristân yapılmadan evvel yetişmiş ise, toprak sâhibinin mülkü olur. Ağacı ve meyvelerini dilediğine verir. Sâhipsiz toprak olup, halk tarafından kabristân yapılmış ise, ağaçlar, meyveler ve toprak, önceden gelen âdete göre kullanılır. Ağaçlar, kabristân yapıldıktan sonra yetişmiş ise, bunları diken malûm ise, o kimsenin mülkü olurlar. Bunları ve meyvelerini fakîrlere sadaka verir. Ağaçlar, kendiliklerinden yetişmiş iseler, diken kimse bilinmiyorsa, hâkimin karârı ile amel olunur. İsterse, sattırıp, parasını kabristânın ihtiyâclarına sarf ettirir.

Şehirde olsun, köyde olsun, ağaçtan sokağa düşmüş, ceviz gibi çürümeyen meyveleri, sâhibinin izin vermiş olduğu haber alınırsa, alıp yemek câiz olur. Çürüyecek meyve ise, sâhibinin yasak ettiği bilinmedikçe alıp yenilebilir. Alıp, evine götürmek câiz değildir. Nehrin götürdüğü meyveleri, tahta parçalarını alıp toplamak câizdir. Sokakta çeşitli yerlerden toplanan ceviz tâneleri, satılabilecek miktârı bulsa dahi, helâl olur. Hepsini birlikte, bir yerde bulursa, 'lukata' olur). Vakıf kabristândaki ağaçlar, meyveler, vakfın şartına göre kullanılır. Şartı bilinmiyorsa, hâkimin karârı ile amel olunur.

Cenâzeyi gündüz gömmek müstehab olup, gece gömmek de câizdir. Kemikleri kırmak, açıkta bırakmak, yakmak diriye olduğu gibi, ölüye de eziyet verir, harâmdır. Çünkü bunları, diri iken incitmek harâm olduğu gibi, ölülerini de incitmek câiz olmaz. Ölü gömülünce, rûh bedene ve bedenin bulunduğu mezâra bağlı kalır. Rûhun bağlı bulunduğu belli yer olur. İnsanlar burasını ziyâret ederek, rûhları meyyitin rûhu ile tanışırlar. Fâideleşirler. Okunan âyetlerin, duâların ve sadakaların sevapları rûha kolay vâsıl olur. Dirilerin de, evliyânın, sâlihlerin rûhlarından istifâdeleri kolay olur.

Meyyit (ölü) için gözyaşı ile ağlamak câizdir. Sesle ağlamak, meyyite azap yapar. Meyyitin başına, kefenine (ahidnâme) yazmak, yani dini, îmânı bildiren yazı, duâ ve sûreler yazmak ve yazılı kâğıt veya başka şey koymak faydalı olur diyen âlimler var ise de, meyyitin kanı, irini ile bulaşacağı için câiz değildir. Peygamberimiz “sallallahü aleyhi ve sellem” zamânında yazıldığı bildirilmemiştir.

.

Muhammed aleyhisselâm "Habîbullah"tır

Muhammed bin Abdurrahmân ibn-i Ebî Leylâ hazretleri, meşhur âlim Abdurrahmân ibn-i Ebî Leylâ’nın oğludur. 74 (m. 693)’de Medine'de doğdu. Tâbiînin meşhur âlimlerinden fıkıh, hadis ve kıraat tahsil etti. Otuz üç yıl müddetle kadılık yaptı. 148 (m. 765)’de vefat etti. Şöyle nakleder:

İmanın şartlarından biri de Allahü teâlânın Peygamberlerine inanmaktır. Peygamberlerin sayısı belli değildir. Yüzyirmidört binden çok oldukları meşhûrdur. Bunlardan üçyüzonüç veya üçyüzonbeş adedi Resûldür. Bunların içinden de, altısı daha yüksektir. Bunlara (Ülül'azm) Peygamberler denir. Ülül'azm Peygamberler; Âdem, Nuh, İbrâhîm, Mûsâ, Îsâ ve Muhammed Mustafâ'dır...

Peygamberlerin içinde otuzüç adedi meşhûrdur. Bunların isimleri: Âdem, İdrîs, Şît veya (Şîs), Nuh, Hûd, Sâlih, İbrâhîm, Lût, İsmâ'îl, İshak, Ya'kûb, Yûsüf, Eyyûb, Şu'ayb, Mûsâ, Hârun, Hızır, Yûşa' bin Nûn, İlyâs, Elyesa', Zülkifl, Şem'un, İşmoil, Yûnüs bin Metâ, Dâvüd, Süleymân, Lokmân, Zekeriyyâ, Yahyâ, Uzeyr, Îsâ bin Meryem, Zülkarneyn ve Muhammed aleyhi ve aleyhimüssalâtü vesselâmdır.

Bunlardan, yalnız yirmisekizinin ismleri Kur'ân-ı kerimde bildirilmiştir. Şît, Hızır, Yûşa', Şem'un ve İşmoil bildirilmemiştir. Bu yirmisekizden Zülkarneyn ve Lokmân ve Uzeyr’in peygamber olup olmadıkları kati belli değildir...

İbrâhîm aleyhisselâm, Halîlullahtır. Çünkü, bunun kalbinde, Allahü teâlânın sevgisinden başka, hiçbir mahlûkun sevgisi yoktu. Mûsâ aleyhisselâm, Kelîmullahtır. Çünkü, Allahü teâlâ ile konuştu. Îsâ aleyhisselâm, Kelimetullahdır. Çünkü, babası yoktur. Yalnız (OL) kelime-i ilâhiyyesi ile anasından dünyaya geldi. Bundan başka, Allahü teâlânın hikmet dolu kelimelerini, vaaz vererek, insanların kulaklarına ulaştırırdı.

Âdemoğullarının en üstünü, en şereflisi, en kıymetlisi ve mahlûkların yaratılmasına sebep olan Muhammed aleyhisselâm, "Habîbullah"tır. Onun Habîbullah olduğunu ve büyüklüğünü, üstünlüğünü gösteren şeyler pek çoktur. Bunun için, Ona, mağlup olmak, bozguna uğramak gibi sözler söylenemez. Kıyâmette, herkesten önce kabirden kalkacaktır. Mahşer yerine önce gidecektir. Cennete herkesten önce girecektir...

Peygamberler insandan olur. Cinden, melekten insanlara peygamber olmaz. Cin ve melek, peygamberlerin derecelerine yükselemez. Peygamberlerin, birbirleri üzerinde, şerefleri, üstünlükleri vardır. Âhir zaman Peygamberi Muhammed aleyhisselâm, bütün peygamberlerden daha üstündür.

.

Muhammed aleyhisselâmın en büyük mucizesi

Abdurrahman ibn-i Ebî Leylâ hazretleri hadis, fıkıh ve kıraat âlimi olup tâbîîndendir. 18 (m. 639)’da Medine'de doğdu. Babası Ebû Leylâ Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) ile birçok gazaya katılmıştı. İbn-i Ebî Leylâ 83 (m. 702)’de vefat etti. "El-Firdevs" adlı eserinde şöyle buyurdu:

Allahü teâlâ, Resûlullah Efendimize (sallallahu aleyhi ve sellem) en büyük mucize olarak (Kur'ân-ı kerimi) vahyetmiştir. Kur'ân-ı kerim, mucize olduğu muhakkak olan en büyük kitaptır. Hâlbuki Arablar, Muhammed aleyhisselâmdan, semadan bir kitap indirilmesini veya bir dağı altına çevirmesini istiyorlardı. Kur'ân-ı kerim, bu hususu ne güzel beyan buyurmaktadır. Ankebût sûresinin elli ve ellibirinci âyetlerinde meâlen;

(Müşrikler, ne olur Rabbinden [Muhammed aleyhisselâmın nübüvvetine delâlet eden Îsâ aleyhisselâmın sofrası, Mûsâ aleyhisselâmın asâsı gibi] mucizeler indirilmiş olsaydı dediler. [Ey habîbim] Sen onlara de ki; mucizeler Allahü teâlânın kudreti ve irâdesi ile olur. [Ne zaman ve nasıl isterse öyle yaratır. Bunları yapmak benim elimde değildir. ] Doğrusu ben ancak Onun azâbını size teblîg edici, haber vericiyim. Kur'ân gibi bir kitabı sana indirmiş olmamız, onlara [mucize olarak] yetmez mi? Bunda, inanan kavim için, rahmet ve nasihat vardır) buyurulmuştur.

O hâlde, Resûlullah efendimizin en büyük mucizesi, Kur'ân-ı kerimdir. (Bu Allah kitabı değildir, onu Muhammed yazmıştır) diyebileceklere karşı da, Allahü teâlâ, yukarıda meâl-i şerifini bildirdiğimiz, Ankebût sûresinin kırksekizinci âyetinde cevap vermiştir. Böyle şüphelere mahal bırakmamıştır. Allahü teâlâ, Resûlullah Efendimizin böyle bir kitabı yazacak bir kudrette olmadığını ve Kur'ân-ı kerimin kendisi tarafından vahyedildiğini teyîd etmektedir.

Esasen Resûlullah efendimizi Peygamber olarak seçerken, Onun bilhâssa ümmî, yâni okuma yazma öğrenmemiş olmasını ve bu sebepten Kur'ân-ı kerimin ancak Allahü teâlâ tarafından vahyedilebileceğinin anlaşılmasını istemiştir. Bu âyet-i kerimenin tefsîrinde bu husûsta geniş mâlûmat vardır.

Muhammed aleyhisselâmın Peygamber olduğunu gösteren en büyük vasfı, fevkalâde dürüstlüğü, sadâkati, cesaretİ, sabır ve dirâyetidir. Yalnız yüksek ilmi değil. Allahü teâlâ, Nisâ sûresinin 82. âyetinde meâlen;

(Kur'ân-ı kerimin manasını düşünmüyorlar mı? Eğer Allahtan başkasından gelmiş olsaydı, içinde pek çok ihtilâf bulunurdu) buyurulmuştur.

.

Kelime-i şehâdet söylemek farzdır

Hasen ibn-i Ebî Hüreyre hazretleri Şafiî fıkıh âlimidir. Eshab-ı kiramın büyüklerinden Ebû Hüreyre’nin (radıyallahu anh) soyundan gelmektedir. Bağdat'ta yaşadı. Ebû İshak Mervezî’nin derslerine devam ederek Şafiî fıkhında söz sahibi oldu. Dârekutnî, Hâkim Nîşâbûrî ve Taberî gibi meşhur âlimler onun talebelerindendir. İbn-i Ebî Hüreyre 345 (m. 956)’da Bağdat'ta vefat etti. Buyurdu ki:

İslâmın beş şartından en üstünü, "Kelime-i şehâdet" söylemek ve mânasına inanmaktır. Bundan sonra üstünü, namaz kılmaktır. Daha sonra, oruç tutmak, daha sonra, haccetmektir. En sonra, zekât vermektir. Kelime-i şehâdetin en üstün olduğu, söz birliği ile bellidir. Geri kalan dördünün üstünlük sırasında, âlimlerin çoğunun sözü, yukarıda bildirdiğimiz gibidir. Kelime-i şehâdet, Müslümanlığın başlangıcında ve ilk olarak farz oldu. Beş vakit namaz, bi'setin onikinci senesinde ve hicretten bir sene ve birkaç ay önce mîraç gecesinde farz oldu. Ramazan-ı şerif orucu, hicretin ikinci senesinde, şabân ayında farz oldu. Zekât vermek, orucun farz olduğu sene, ramazan ayı içinde farz oldu. Hac ise, hicretin dokuzuncu senesinde farz oldu.

Bir kimse, İslâmın bu beş şartından birini inkâr ederse, yâni inanmaz, kabul etmezse, yahut alay eder, saygı göstermezse, ne'ûzübillah, kâfir olur!.. Bunlar gibi, helâl ve haram olduğu, açık olarak ve söz birliği ile bildirilmiş olan başka şeylerden birini de kabul etmeyen, yâni helâle haram diyen veya harama helâl diyen de kâfir olur. Dinde zarûrî mâlûm olan, yâni, İslâm memleketinde yaşayan câhillerin bile işittiği, bildiği, din bilgilerinden birini inkâr eden, beğenmeyen, kâfir olur.

Müslüman olduğunu söyleyen bir kimsenin, yapacağı her işin, şeriate, yâni İslâmiyete uygun olup olmadığını bilmesi lâzımdır. Bilmiyorsa, bir Ehl-i sünnet âliminden sorarak veya bu âlimlerin kitaplarından okuyarak öğrenmesi lâzımdır. İş, şeriate uygun değil ise, günah veya küfürden kurtulamaz. Her gün hakîkî tevbe etmesi lâzımdır. Tevbe edilen günah ve küfür, muhakkak affolur.

Ben Müslümanım diyen kimsenin, îmanın ve İslâmın şartlarını ve dört mezhebin icmâ'ı, yâni söz birliği ile bildirdiği farzları ve haramları öğrenmesi ve önem vermesi lâzımdır. Bilmemesi özür değildir. Yâni, bilip de inanmamak gibidir. Bilmediğini öğrenmesi farzdır. Yalan söylemek, dedikodu, gıybet, iftirâ, hırsızlık, hile, hiyânet, kalp kırmak, fitne çıkarmak, başkasının malını ondan izinsiz kullanmak günahtır.

Allahü teâlânın sevdiği kullar

Abdurrahman İbn-i Ebî Hatim hazretleri hadis, tefsir ve fıkıh âlimidir. 240'ta (m. 854) İran’da Rey'de doğdu. İlim tahsili için Şam ve Mısır'a giderek zamanın büyük âlimlerinden icazet aldı. 327 (m. 938)’de vefat etti. Tefsirinde şöyle buyurmaktadır:

Allahü teâlânın, kullarının nasıl olmasını istediği Kur'ân-ı kerimde açıklanmaktadır: Furkan sûresinin 63-69. âyet-i kerimelerinde meâlen, (Rahmânın [yâni kullarına acıması çok olan Allahü teâlânın fazîletli] kulları, yeryüzünde gönül alçaklığı ve vakâr ile yürürler. Câhiller kendilerine sataştığı zaman onlara, (sağlık, esenlik size) gibi güzel sözler söyleyerek doğruluk ve tatlılıkla günahtan sakınırlar. Onlar, Rableri için, secde ve kıyâm ederek [yâni namaz kılarak] gecelerler. [Ona hamd ederler. ] Onlar (Rabbimiz Cehennem azâbını bizden uzaklaştır. Doğrusu Onun azâbı devamlı ve acıdır, orası şüphesiz ne kötü bir yer ve ne kötü bir duraktır) derler. Onlar sarf ettikleri zaman, ne isrâf, ne de cimrilik ederler, ikisi ortası bir yol tutarlar ve kimsenin hakkını kesmezler. Onlar Allaha ortak koşmazlar. Allahın haram ettiği cana kıyıp, kimseyi öldürmezler. [Ancak suçluları cezâlandırırlar. ] Zinâ etmezler). Ve 72-74. âyetlerinde, ([Allahü teâlânın sevdiği, fazîletli kullar], yalan yere şehâdet etmezler. Faydasız ve zararlı işlerden kaçınırlar. Böyle faydasız veya güçle yapılan bir işe tesâdüfen karışacak olurlarsa, yüz çevirip vakârla uzaklaşırlar. Kendilerine Allahın âyetleri hâtırlatıldığı zaman, körler ve sağırlar gibi görmemezlik, dinlememezlik etmezler. Onlar, (Yâ Rabbî, bize zevcelerimizden ve çocuklarımızdan gözümüzü aydınlatacak sâlih kişiler ihsân et! Bizi, Allaha karşı gelmekten sakınanlara önder yap! diye yalvarırlar) buyurulmuştur.

Resûlullah Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) buyurdu ki:

(İyi huyları tamamlamak, iyi ahlâkı dünyaya yaymak için gönderildim.)

Bir hadis-i şerifte de (Îmanı yüksek olanınız, ahlâkı güzel olanınızdır) buyuruldu. Îman bile, ahlâk ile ölçülmektedir.

.

Kendisine dünya ve âhiret iyilikleri verilen kimse

Abdullah ibn-i Ebî Dâvûd hazretleri Sünen hadis kitabının sahibi Ebû Davud'un oğlu olup hadis hafızıdır. 230'da (m. 844) İran’da Sicistan'da doğdu. Nîşâbur, İsfahan, Basra, Bağdat, Medine, Mekke, Mısır, Şam, gibi şehirlere giderek âlimlerden hadis-i şerifler topladı. 316'da (m. 929) Bağdat'ta vefat etti. Şöyle anlatır:

Müslümanın kul hakkına riayet etmesi ve güzel huylu olması, en mühim vazifeleridnendir. Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki:

(Üzerinde kul hakkı olan, insanların malına, ırzına dokunan, ölmeden önce helâlleşsin, ödesin! Zîrâ âhiret günü altının, malın değeri olmaz. O gün, hak ödeninceye kadar, kendi sevaplarından alınacak, sevapları olmazsa, hak sahibinin günahları, buna yüklenecektir.)

(Kıyâmet günü, hak sahibi, hakkını affetmezse, bir dank hak için, cemaat ile kılınmış kabul olmuş yediyüz namazı alınıp, hak sahibine verilecektir.)

Bir gün Resûlullah, Eshâb-ı kirâma karşı (Müflis kime denir, biliyor musunuz?) buyurunca (Parası ve malı kalmayan kimseye diyoruz) dediler. Buyurdu ki:

(Ümmetim arasında müflis, şu kimsedir ki, kıyâmet günü, defterinde çok namaz, oruç ve zekât sevabı bulunur. Fakat, bir kimseye sövmüş, iftirâ etmiş, malını almış, kanını dökmüş, döğmüş. Sevapları, bu hak sahiplerine dağıtılır. Hakları ödenmeden önce sevapları biterse, hak sahiplerinin günahları, bunun üzerine yükletilir. Sonra Cehenneme atılır) buyurdu.

Diğer hadis-i şeriflerinde buyurdu ki: (Allahü teâlâ refîktir. Yumuşaklığı sever. Sertlik edenlere vermediği şeyleri yumuşak davrananlara ihsân eder. Başkalarına vermez.)

(Yumuşak davran! Sertlikten ve çirkin şeyden sakın! Yumuşaklık insanı süsler. Çirkinliği giderir.)

(Yumuşak davranmayan, hayır yapmamış olur.)

(İçinizde en sevdiğim kimse, huyu en güzel olanınızdır.)

(Kendisine yumuşaklık verilen kimseye dünya ve âhiret iyilikleri verilmiştir.)

(Hayâ, îmandandır. Îmanı olan Cennettedir. Fuhuş, kötülüktür. Kötüler Cehennemdedir.)

(Cehenneme girmesi haram olan ve Cehennemin de onu yakması haram olan kimseyi bildiriyorum. Dikkat ediniz. Bu kimse, insanlara kolaylık, yumuşaklık gösteren mümindir.)

(Yumuşak olanlar ve kolaylık gösterenler, hayvanın üzerinde, yularını tutan kimse gibidir. Durdurmak isterse, hayvan ona uyar. Taşın üzerine götürmek isterse, hayvan oraya koşar.)

.

İman, Allahü teâlânın fazlıdır, ihsânıdır

Ebû Bekr Muhammed Endelüsî hazretleri Mâliki fıkıh âlimidir. 518'de (m. 1124) Endülüs’te (İspanya) Mürsiye'de (Murcia) doğdu. Zamanın büyük âlimlerinden Mâliki fıkhı tahsil etti. Belensiye (Valencia), Şâtıbe (Jativa) Ûryûle (Drihuela) ve Mürsiye’de (Murcia) kadılık yaptı. Bu vazifede iken 599 (m. 1202)’de vefat etti. Buyurdu ki:

Allahü teâlâ, insanlara, yapamayacakları bir şeyi emretmemiştir. Hep kolay emretmiş, güç şey istememiştir. Az zamandaki bir küfre, sonsuz azap etmeyi ve az zamandaki îmana, sonsuz nîmetler vermeyi takdir etmiştir. Bunun sebebini anlayamayız. Allahü teâlânın yardımı ile, şu kadar biliyoruz ki, insanlara, görünür görünmez, bütün nîmetleri, iyilikleri veren, yerlerin, göklerin, zerrelerin yaratanı ve noksânsızlık, kusursuzluklar yalnız Ona mahsus olan bir Allaha inanmamak elbette çok şiddetli, çok acı azap ister ki, bu da, Cehennemde sonsuz yanmaktır. Böyle bir nîmet sahibine, görmeden inanmak ve nefsin ve şeytanın ve din düşmanlarının aldatmalarına kanmayarak, Onun sözlerine güvenmek, büyük mükâfât ister ki bu da, Cennet nîmetlerinde ve lezzetlerinde sonsuz kalmaktır...

Meşâyıh-i kiramdan çoğu dedi ki: "Cennete girmek, yalnız Allahın fazlı ve ihsânı iledir. İmanı, Cennete girmeye sebep göstermek, kazanılan nîmetim lezzeti, daha çok olduğu içindir."

Bu fakire göre Cennete girmek, imana bağlıdır. Fakat iman, Allahü teâlânın fazlıdır, ihsânıdır. Cehenneme girmek de, küfürden dolayıdır. Küfür ise, nefs-i emmârenin arzularından doğmaktadır. Nitekim Nisâ sûresi yetmişdokuzuncu âyet-i kerimesinde meâlen, (Her güzel, her iyi şey, sana Allahü teâlâdan geliyor. Her çirkin, her fenâ şeye de, nefsin sebep oluyor) buyuruldu.

Cennete girmeyi imana bağlamak, imanın kıymetini bildirmek içindir. Bu da, iman olunacak şeylerin kıymeti ve ehemmiyeti demektir.

.

Ahmak olan nefsinin arzuları peşinde koşar

İbn-i Ebî Cemre hazretleri hadis âlimidir. Endülüs’te (İspanya) doğdu. İlim tahsili için Tunus’a, sonra Mısır’a gitti. Burada meşhur âlimlerden hadis ilmi tahsil etti. 699'da (m. 1300) Kahire'de vefat etti. Sahîh-i Buhâri muhtasarı ve bu muhtasara yazdığı şerhle tanınır. Bu eserinde şöyle nakleder:

Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdular ki: (Faydasız ilmi öğrenmekten ve Allahü teâlâdan korkmayan kalbden ve dünyaya doymayan nefsten ve Allah için ağlamayan gözden ve kabûle lâyık olmayan duâdan Allahü teâlâ bizi korusun.)

(Allahü teâlânın, bir kuluna rahmet etmeyeceğine, ona gazâb ve azâb edeceğine alâmet, dünyaya ve âhirete faydası olmayan şeylerle meşgûl olması, zamanlarını lüzûmsuz şeylerle öldürmesidir. Bir kimsenin ömründen bir saati, Allahü teâlânın beğenmediği bir şeyde geçerse, ne kadar çok pişman olsa, üzülse yeridir. Bir kimse kırk yaşını geçtiği hâlde onun hayırlı işleri, yâni sevapları, kötü işlerinden, yâni günahlarından ziyâde olmadı ise, Cehenneme hazırlansın.)

(Müslümanlık beş şey üzerine kurulmuştur: Birincisi, Allahü teâlâya ve Muhammed aleyhisselâmın Onun Peygamberi olduğuna inanmak, ikincisi her gün beş vakit namaz kılmak, üçüncüsü, senede bir kere malının kırkta birini Müslüman olan fakirlere zekât vermek, dördüncüsü, ramazan-ı şerif ayında her gün oruç tutmak, beşincisi, Mekke-i mükerremeye giderek, ömründe bir kere haccetmek.)

(Îman, altı şeye kalb ile inanmak ve inandığını dili ile söylemek ve Allahü teâlânın emirlerini beğenmektir.)

(Âhirette hesaba çekilmeden önce, dünyada iken hesabınızı görünüz ve tartılmadan önce, kendinizi tartınız!)

(Akıl sahibi, nefsini ezip, âhirette lâzım olan şeyler için çalışır. Ahmak, aptal olan da nefsinin arzuları peşinde koşup, Cennete götürmesi için de, Allaha duâ eder.)

Bir gün Peygamberimizin huzurunda sahâbeden Abdüllah ibni Ömer'i medhettiler. (İyi insandır, teheccüd namazı, [yâni gece namazı] kılsaydı, daha iyi olurdu) buyurdu.

Yine bir gün Eshâbdan birine (Ey filanca! Çok uyuma!.. Geceleri çok uyumak, insanı kıyâmette muhtaç eder) buyurdu.

(Üç sesi Allahü teâlâ sever: Hürmet ile, tecvid ile Kur'ân-ı kerim okuyanların sesini, seher vakitleri istiğfâr edenlerin sesini ve Allahü teâlâyı zikredenlerin sesini.)

.

Meyyitin vasiyet ettiği mallar

Ahmed Havlânî hazretleri Mâliki fıkıh âlimidir. Tunus’ta Kayrevan'da doğdu. Tahsil için Mısır'a gitti. Orada zamanın meşhur âlimlerinden Mâliki fıkhını öğrendi ve çok talebe yetiştirdi. 432 (m. 1041)’de vefat etti. Bir dersinde şöyle buyurdu:

Bir hasta, yatarken başı ile îmâ ederek de namaz kılamaz ise, kılamadığı bu namazları beş vakitten az olsa bile, bunlar için vasiyet etmesi lâzım olmaz. Bunun gibi, seferde ve hastalıkta oruç tutamayan da, bunları kaza edecek kadar ikâmet ve sıhhat zamanı bulamazsa, vasiyet etmez. Sadaka-i fıtr, zevcesinin nafakası, hac ihrâmındaki cinâyetleri, haccı, adak sadakaları için de vasiyet edilir. Vasiyet etmemiş olan meyyit (ölü) için vârisinin veya herhangi birinin teberru etmesi inşâallah câiz olur. Hac için vasiyet edenin vekîli, meyyitin şehrinden veya bıraktığı malın üçte birinin kifâyet ettiği yerden; teberru eden ise, dilediği yerden hacca gider. Meyyit için hiç kimsenin ücretli veya ücretsiz oruç tutması ve namaz kılması sahih olmaz. Bu husûstaki hadis-i şerif mensûhtur. Kefaret olarak verilen sadaka vâsıtası ile, Allahü teâlâ, meyyitin borçlarını affeder.

Meyyitin vasiyet ettiği mal miktârı, kefaret için kâfî gelmezse veya bıraktığı malın üçte biri kâfî gelmezse yahut hiç vasiyet etmemiş ise, bir kimsenin teberru ettiği az bir mal ile borçlarının hepsini iskât edebilmek için devir yapılır. İskât niyeti ile bir fakire verilir. Fakir aldıktan sonra, bunu velîye veya bir başkasına hediye eder. Bunun kabzetmesi, yâni eline alması lâzımdır. Bu da meyyitin borcunun iskâtı için diyerek, bunu teberru ederek bir fakire verir.

Meyyit vasiyet etmiş olsa dahî, velînin [yâni vârisinin veya vasînin] kefaret yapmak için teberru yapması vâcib değildir. Meyyitin, üçte biri kefaretlerine yetişecek kadar mal bırakması ve bu para ile kefaret yapılmasını vasiyet etmesi vâcibdir. Bu paranın bir kısmı ile devir yapılmasını, geri kalanının vârislere veya başkalarına teberru edilmesini vasiyet ederse, vâcibi terk etmiş olur. Bu ise, günahtır. Bunun için, paranın bir kısmı ile devir yapılmasını, geri kalanı ile Kur'ân-ı kerim ve tehlîl hatimleri yapılmasını vasiyet etmek sahih olmaz. Bundan başka ücret ile Kur'ân-ı kerim okumak câiz değildir. Ücreti alan da, veren de günah işlemiş olur. Ücret ile, Kur'ân-ı kerim öğretmek câiz olur denildi ise de, okumak câiz olur diyen olmamıştır.

.

Namaz, müminlerin mîracıdır

Mes'ûd bin Ahmed Hârisî hazretleri Hanbelî fıkıh âlimidir. 652 (m. 1254)’de Kahire'de doğdu. Medrese tahsilinden sorna İbn-i Tolun ve Mansûriye camilerinde ders verdi. Sonra Mısır kâdılkudâtlığına getirildi. 711 (m. 1312)’de Kahire'de vefat etti. Bir dersinde şöyle buyurdu:

Namaz, müminlerin mîracıdır. Yâni, mîrac gecesinde Peygamberimize ihsân olunan nîmetler, bu dünyada, Onun ümmetine yalnız namazda tattırılmaktadır. Erkekler, farz namazları cemaat ile kılmaya çok dikkat etmeli, hattâ birinci tekbîri imam ile berâber almayı kaçırmamalıdır. Namazları vaktinde kılmak [ve vaktinde kıldığını bilmek] şarttır. Namazda Kur'ân-ı kerimi sünnet olan miktarda okumalıdır. Rükûde ve secdelerde hareketsiz durmak, herhâlde lâzımdır. Çünkü farz veya vâcibdir. Rükûden kalkınca, öyle dik durmalıdır ki, kemikler yerlerine yerleşsin. Bundan sonra, bir miktar, bu şekilde durmak farzdır veya vâcib veya sünnet demişlerdir. İki secde arasında oturmak da böyledir. Bunlara herhâlde çok dikkat etmelidir.

Rükûde ve secdelerde tesbîh en az üç kerredir. Çoğu yedi veya onbirdir. İmâm için ise, cemaatin hâline göredir. Kuvvetli bir insanın, sıkıntısı olmadığı zamanlarda, yalnız kılarken, tesbîhleri, en az miktarda söylemesi, ne kadar utanacak bir hâldir. Hiç olmazsa, beş kerre söylemelidir.

Secdeye yatarken, yere daha yakın âzayı, yere daha evvel koymalıdır. O hâlde, önce dizler, sonra eller, daha sonra burun, en sonra da alın konur. Dizlerden ve ellerden, evvelâ sağlar yere konur. Secdeden kalkarken, yukarıda olan âza evvel kaldırılır. O hâlde, evvelâ alın kaldırılmalıdır.

Ayakta iken, secde yerine, rükûde iken ayaklara, secdede burun ucuna ve otururken iki ellere veya kucağına bakılır. Bu söylediğimiz yerlere bakıp da, gözler etrâfa kaymaz ise, namaz, cemiyyetle kılınabilir. Yâni kalb de, dünya düşüncelerinden kurtulabilir. Huşû hâsıl olur. Nitekim, Peygamberimiz böyle buyurmuştur.

El parmaklarını rükûde açmak ve secdede birbirlerine yapıştırmak sünnettir. Bunlara da dikkat etmelidir. Parmakları açık yâhut bitişik bulundurmak sebepsiz, boş şeyler değildir. İslâmiyyetin sahibi [yâni Peygamber Efendimiz] faydalarını düşünerek böyle yapmıştır. Bizler için, İslâmiyetin sahibine uymak kadar büyük bir fayda yoktur “aleyhissalevâtü vesselâm”...

.

Size cömertlik ve güzel huy yaraşır

Muhammed Harâitî hazretleri hadis hafızıdır. Irak’ta Sâmerrâ'da 237 (m. 851)’de doğdu. Ahmed bin Hanbel ve 100'den fazla muhaddis ve âlimden hadis ilmi tahsil etti. Şam ve Filistin’de Askalân'da hadis dersleri verdi. 327 (m. 939)’da Askalân'da vefat etti. Mekarim-ül-ahlâk kitabında rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerde, Peygamber Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdular ki:

"Kendisinde su üç haslet veya bunlardan biri bulunmayanın hiçbir ameline kıymet vermeyiniz. İsyandan kendini alıkoyacak takvâ ve Allah korkusu, kötüye karşı susmasını bildirecek hilm (yumuşaklık), insanlarla geçim sağlayacak güzel ahlâk."

"Müminin lisânı, kalbinin ötesindedir. Bir şey söyleyeceği zaman, önce onu düşünür ve sonra konuşur. Münafık bunun aksine, kalbi dilinin ötesindedir. Bir şey, söyleyeceği zaman düşünmeden onu söyler."

"Benim için altı şeye kefâlet edin, ben de sizin Cennete girmenize kefâlet edeyim: Konuştuğunuz zaman yalan söylemeyin. Söz verdiğiniz zaman sözünüzde durun. İtimat edildiğiniz zaman emânete hıyânet etmeyin. Gözünüzü harâmdan çekin. Edeb yerinizi koruyun. Elinizi harâmdan çekin."

"Dört haslet sende bulunduğu takdirde, diğer ayıpların sana zarar vermez. Bunlar: Doğru konuşmak, emâneti korumak, güzel huy ve harâmdan sakınmaktır."

"Mûsâ aleyhisselâm Allahü teâlâya (Yâ Rabbi! Senin katında en azîz kulun kimdir?) diye sordu. Allahü teâlâ da, (İntikama gücü yeterken affeden kimsedir) buyurdu."

"Allah cömerttir, cömertliği ve güzel ahlâkı sever, kötü ahlâkı sevmez."

"İnsanın çoluk çocuğuna bırakacağı, Allah katında en hayırlı halefi; yola çıkacağı esnada, her rekatinde Fatiha ve İhlâs okumak üzere kılacağı dört rek'at namaz, sonra da (Allahım, bu namazı senin rızân için kıldım. Benim ailemi ve malımı koru) demesidir. İşte o namaz, dönünceye kadar malının korunmasına vesîle olur."

"Allahım! Perşembe günü erkenden yola çıkan ümmetimin işlerini bereketlendir."

"Yatarken siyah sürme kullanın; zirâ siyah sürme gözün ışığını arttırır ve göz kirpiklerinin bitmesine yardımcı olur."

"Allahü teâlâ bu dîni (İslâm dînini) kendi zâtı için hâlis kıldı. Sizin bu dininize cömertlik ve güzel huydan başkası yaraşmaz. Aman, dîninizi bu iki hasletle süsleyiniz."

"Allahım, hilkatimi güzel yarattığın gibi, ahlâkımı da güzelleştir."

"Allahım, senden sıhhat, afiyet ve güzel ahlâk isterim."

.

Sizi ve bütün yaptıklarınızı Allahü teala yaratıyor

Ebû Abdullah Halîmî hazretleri kelâm ve Şafiî fıkıh âlimidir. 339 (m. 950)’de İran’da Cürcân'da doğdu. Küçük yaşta Buhara'ya gitti. Burada zamanın büyük âlimlerinden kelam ve fıkıh ilmi tahsil etti. Tahsilini tamamladıktan sonra kadılık vazifesinde bulundu ve "şeyhü'ş-Şâfiiyyîn” adıyla meşhur âlim oldu. 403 (m. 1012)’de Buhara'da vefat etti. Buyurdu ki:

Ehl-i sünnet vel-cemaat âlimleri, Kaza ve Kader bilgisini şöyle anlattılar: İnsanların hayırdan ve şerden yaptıkları bütün işleri, Allahü teâlânın takdîri ve irâdesi ile hâsıl olmaktadır. (Takdîr), halk, îcat etmek, yaratmaktır. Allahü teâlâdan başka, hâlık, mûcid, yaratıcı yoktur. Allahü teâlâ, (Sâffât) sûresinin 96. âyetinde meâlen, (Sizi ve bütün yaptıklarınızı, Allah yaratıyor) buyurdu. Hayrı ve şerri, Hak teâlâ yaratıyor ise de, yapılan işlerde, kulların irâde ve ihtiyârlarının da tesîri vardır. Evvelâ, insan irâdesini kullanır. Sonra, buna uygun olarak, Hak teâlâ da irâde ederse [isterse], bu işi halk eder, yaratır. Kulun irâde etmesine (Kesb) denir. İnsanın yaptığı işi yaratan, Allahü teâlâdır, kesb eden, kuldur. (Onun izni olmadan, hiçbir şey hareket edemez!) sözü halk etmek bakımındandır.

Kulda irâde, ihtiyâr olmasaydı, Allahü teâlâ, bunlara zâlim demezdi. Âl-i İmrân sûresinin 117. ve Nahl sûresinin 33. âyetlerinde meâlen, (Allahü teâlâ onlara zulmetmez. Onlar, kendilerine zulmettiler) buyuruldu. Kâtili öldürmek ve fâsıklara azâb yapılması, kesb ettikleri içindir.

İnsanlara, şeriate uyacak kadar ihtiyâr ve kudret verildi. Titremek ile oynatmak arasındaki fark meydandadır. Allahü teâlânın merhameti pekçoktur. Kullarına, yapamayacakları şeyleri emretmedi, yapabileceklerini emretti. Bekara sûresinin son âyetinde, (Allahü teâlâ, kullarına yapabilecekleri şeyleri emretti) dedi.

İmâm-ı a'zam Ebû hanîfe, imam-ı Câfer Sâdık'tan sordu: (Ey Resûlün torununun torunu! Allahü teâlâ, insanların işlerini, kendi arzularına bıraktı mı?) deyince, (Allahü teâlâ, Rab olmakta, kullarını ortak etmez) buyurdu. (Kullarına cebr eder mi?) dedikte, (Kullarını cebr edip de azâb etmek, Onun adaletine uygun değildir) dedi. (O hâlde, nasıl inanmalı?) dedikte, (İkisi arası. İşleri cebr ile yaptırmaz. Onların keyflerine de bırakmaz) dedi.

.

İmâma uymanın on şartı vardır

Ebû Bekr Hâherzâde hazretleri Hanefî fıkıh âlimidir. Buhara’da doğdu. Ebû Nasr Hâzimî, Ebû Saîd İsfahânî gibi âlimlerden tahsil gördü. Zamanında Hanefîler'in Mâverâünnehir’deki en meşhur âlimi oldu. Bundan dolayı kendisine "Devrin Numân'ı" denildi. Orada birçok talebe yetiştirdi. 483 (m. 1090)’de Buhara'da vefat etti. Şerh-i muhtasâr-ı Kudûrî isimli eserinde şöyle buyuruyor:

İmâma uymanın doğru olması için, on şart vardır: 1- Namâza dururken, tekbîri söylemeden önce, imâma uymaya niyyet etmektir. İmâmın kim olduğunu niyyet lâzım değildir. 2- İmâmın, kadınlara imâm olmağa niyyet etmesi lâzımdır. İmâm namâza dururken kendisine uyan cemaate imâm olmaya niyet etmezse, buna uymak sahîh olur ise de, imâmın kendisi imâmlık sevâbına kavuşamaz. İmâm olmaya niyet etmediği için, yalnız kılmış gibi, yalnız kendi namâzının sevâbını alır. Başkalarının kendisine uymasına niyyet edince, cemaatin sayısı kadar, imâmlık sevâbı da alır. 3- Cemâatin topuğu, imâmın topuğunun gerisinde olmak. 4- İmâm ile cemâat, aynı farz nemâzı kılmak. Farzı kılmış olan kimse, tekrâr imâma uyunca, imâm ile kıldığı nâfile olur. 5- İmâm ile cemâat arasında, kadın safı bulunmamak. Kadınlar bir safdan az olup arada perde varsa veyâ alçakta, yüksekte iseler câiz olur. Dört kadın yan yana durunca bir saf sayılır. Kadın safının arkasında olan erkeklerin hepsinin namâzları fâsid olur. Üç kadın yan yana ise, yalnız bunların arkasındaki üç erkeğin ve kenârdaki kadınların yanındaki birer erkeğin namâzları fâsid olur. Kadın ile yanlarındaki erkek arasında direk veyâ perde, duvar varsa, namâzları fâsid olmaz. 6- İmâmın kendisini görse, yâhut sesini işitse, aradaki duvar mâni olmaz. Arada kayık geçecek nehir ve araba geçecek yol mâni olur. Yolda veyâ nehirdeki köprüde iki saf imâma uyunca, arkadakilerin de namâzı sahîh olur. 7- İmâma uymanın sahîh olması için, imâmın veyâ müezzinin sesini işitmek yâhut bunları görmek veyâ cemaatin hareketlerini görmek lâzımdır. İşitmeye, görmeye elverişli penceresi olmayan duvar arada olmamalıdır. 8- İmâm hayvânda, cemaat yerde veyâ bunun tersi olmamak. 9- İmâm ile cemâat, yapışık olmayan iki gemide bulunmamak. 10- Başka mezhepteki imâma uyan cemaatin, kendi mezheplerine göre namâzı bozan bir şeyin, imâmda bulunduğunu bilmemesi lâzımdır.

.

Tecvîd; tilâvetin süsü, eda ve kıraatin de zînetidir

Şemsüddîn Muhammed el-Halebî hazretleri kıraat âlimidir. 777 (1375)’de Halep'te doğdu. İlim tahsili için Bağdad ve Kahire'ye gitti. Zamanın büyük âlimlerinden istifade ettikten sonra Kudüs'teki Cevheriyye Medresesi'nde kıraat dersleri verdi. 849'da (m. 1445) vefat etti. Buyurdu ki:

Kıraat ilmi, Kur’ân-ı kerîmin kelimelerinin edâlarındaki keyfiyet ve ihtilâfları nakledenlerine isnâd ederek bilmek olup, mevzuu da Kur’ân-ı kerîm kelimeleridir. Tecvîd ilmi ise, harflerin mahreç ve sıfatlarına uymak suretiyle, Kur’ân-ı kerîmi hatasız okumayı öğretir. Yâni harflerin sıfatlarının mâhiyetini bilmektir. Konusu itibarıyla da hecâ harfleriyle meşgul olmaktır. Tecvîdin gayesi; me’mûrunbihe imtisaldir yâni Allahü teâlânın Kitabında ve Resûlullah efendimizin hadîs-i şerîflerinde Kur’ân-ı kerîmi tecvîd ile okumamız hususundaki emirlere uymaktır. Kur’ân-ı kerîmin tecvîd ile okunması O’nun vahyedilmesi ile başladı. Yâni tecvîd ile nazil oldu ve öyle okundu. Furkân sûresi otuz ikinci âyet-i kerîmesinde meâlen; “Biz O’nu senin kalbine iyice yerleştirmek için böyle yaptık ve O’nu tertîl üzere inzal ettik” ve Müzzemmil sûresi dördüncü âyet-i kerîmesinde de meâlen; “Kur’ân-ı kerîmi açık açık, tane tane tertîl ile oku!” buyuruldu. Hazret-i Ali, âyet-i kerîmedeki tertîl ile ilgili; “Tertîl, harfleri tecvîd (yâni sıfat-ı lâzıme ve ârızalarıyla okumak) ve vakıfları bilmektir” buyurdu. İbn-ül-Cezerî eserindeki beytlerde; “Tecvidi öğrenmek, ona riâyet etmek kat’î bir farzdır. Kim, Kur’ân-ı kerîmi tecvîdsiz okursa günahkâr olur. Çünkü, onu, Allahü teâlâ tecvîdle indirdi ve bize kadar da böylece (Tecvîdle) geldi. Tecvîd; tilâvetin süsü, eda ve kıraatin de zînetidir” buyurdu.

Onlar diridirler, lâkin siz anlamazsınız

İsmail Vehbi Efendi Nakşibendi şeyhlerinden âlîm bir zat olup Bursalıdır. Mevlâna Halid-i Bağdadî hazretlerinin halifelerinden Muhammed Hanî'den hilâfet aldı. 1292 (m. 1875)’de memleketinde vefat etti. Zeyniler'de cami-i şerif önünde defnolundu. Risaletü's-Sülûk isimli eserinde şöyle buyurdu:

Urvetül-vüska Muhammed Mâsum Fârûkî hazretleri, Mektûbât kitabı ikinci cild, 36. Mektûbunda buyuruyor ki: Peygamberimizden bildirilmiş olan ve Onun yaptığı ve Ona mahsus olmayan işleri, sevap kazanmak niyeti ile yapmak için, kimseden izin almaya ihtiyaç yoktur. Resûlullahın yapması izindir ve câiz olduğuna senettir. Hâcetlere kavuşmak ve müşkillerden halâs olmak için, bazı işlerin ve duâların ve muskaların tesîrleri üstâdın izin vermesine bağlıdır.

Resûlullahın vefâtından sonra, kendisi ile uyanık iken görüşenler, konuşanlar olmuştur. Mübârek bedeni kabrinden ayrılmaz. Mübârek kabri boş kalmaz. Bu ümmetin büyükleri de, bir anda, muhtelif memleketlerde görünmüşlerdir. Muhammed Behâüddînin iftâr vaktinde yedi yerde hazır olduğu ve her birinde iftâr ettiği haber verilmiştir. Bu görünmeler, ruhanîdir. Ruh, ceset şeklinde görünmektedir.

Peygamberler kabirlerinde diridirler. Fakat, hayatları, dünya hayatı değildir. Dünyadan ayrılmışlar, âhirete gitmişlerdir. Kabirlerinde namaz kılarlar. Dünya hayatından âhiret hayatına geçmeye (Mevt) denilmiştir. Şehitlerin hâlleri daha ileridir. Âhiret hayatları daha kuvvetlidir. Kur'ân-ı kerimde, Peygamberler için (emvât) denildi. Şehitler için, (Allah yolunda öldürülenlere emvât demeyiniz! Onlar diridirler. Lâkin siz anlamazsınız) buyuruldu.

Sadaka [ve Kur'ân-ı kerim okumanın] sevabını evvelâ Peygamberimizin mübârek ruhuna hediye etmeli, sonra meyyitlerin ruhlarına göndermelidir. Böylece, kabul ümidi ziyâde olur. Fakat böyle yapmak, sadakanın kabul olması için şart değildir. Sevabını bütün müminlerin ruhlarına da hediye etmek iyi olur. Her birine sevabın hepsi vâsıl olur. Niyet edilen meyyitin sevabı hiç azalmaz.

Peygamberimizden başka, hiç kimse, uyanık iken mîraca çıkarılmadı. Uyanık ve gözleri açık olarak, yalnız ruhu çıkarılanlar olmuştur. Uykuda olanların kıymeti yoktur.

Hâtime [son nefes] bilinemez. Vefât etmiş olanların hâtimesi için tam hüküm verilemez. Din büyükleri için zann-ı gâlib ile hüsn-i zannetmek câizdir. İlhâm ile hüküm olunamaz.

.

Cömertlik en güzel mücevherdir

Nureddin Üsküdari hazretleri Nakşibendî büyüklerindendir. Şifa-i Şerif Şerhi, Şitab Muhtasarı en meşhur eserlerindendir. 1182 (m. 1768)’de hacca gitti. Dönüşte Medine'de vefat ederek Bakî Kabristanına defnolundu. Şifa-i Şerif Şerhi kitabında şöyle nakleder:

Eshâb-ı kirâmdan Ubeyy bin Ka’b (radıyallahü anh) diyor ki: “Resûlullahın (aleyhisselâm) yanında oturuyordum. Bir köylü geldi. Kardeşinin ağır hasta olduğunu söyledi. Peygamber efendimiz “Hastalığı nedir?” buyurdu. O köylü “Cin çarpması” dedi. Peygamberimiz (aleyhisselâm) “Kardeşini buraya getir” buyurdu. Kardeşi gelip oturdu. Resûlullah efendimiz, hastaya şu âyetleri okudu. Hasta hemen iyi olup, kalktı.” Hastaya okunan âyetler şunlardır:

1. Fâtiha sûresi, 2. Bekâra sûresi başından dört âyet, ayrıca 163. ve 164. âyetleri, Âyet-el-kürsî, yine bu sûrenin son üç âyeti (284, 285, 286), 3. Âl-i İmrân sûresinin 18. âyeti, 4. A’râf sûresinin 54. âyeti. 5. Mü’minûn sûresinin 116. âyeti, 6. Cin sûresinin 3. âyeti, 7. Saffât sûresinin başından on âyet. 8. Haşr sûresinin sonundaki üç âyet, 9. İhlâs sûresi, 10. Felâk sûresi, 11. Nâs suresidir.”

Nureddin Üsküdari hazretleri sohbetlerinde buyurdu ki:

“Kendi nefsinden râzı olan, aldanmıştır. Ona güvenen, mağrur ve yolunu şaşırmıştır.”

“Gerçek dost, ayıbını görüp nasihat eden, gıyabında seni koruyan ve seni kendisine tercih edendir.”

“Ahmaklık; her şeyi fuzûliymiş gibi hiçe saymak ve câhil insanlarla arkadaşlık kurmaktır.”

“Allah için dost olan, kişiye doğru yolu gösteren, fesattan uzaklaştıran ve ibâdetlerinde yardımcı olandır.”

“İlim, maldan daha hayırlıdır, ilim seni, sen de malı korursun.”

“Fazilet; çok mal ve büyük işlerle değil, güzel kemâliyet ve hayırlı işlerle olur.”

“Takvâ sahibi kişilerin nefsleri tok, şehvetleri ölü olup, güler yüzlü, hazin kalblidirler.”

“İslâmiyet, teslimiyettir. Teslimiyet, yakîndir. Yakîn, tasdiktir. Tasdik, ikrârdır, ikrâr, edadır (yerine getirmektir). Eda ise ameldir.”

“Fazilet, en iyi maldır. Cömertlik, en güzel mücevherdir. Akıl, en güzel zînettir. İlim, en şerefli meziyettir.”

“Adâlet, halkın dirliği ve düzeni, idârecilerin süsü ve güzelliğidir.”

“Akıllı kimse; dilini kötü söz ve gıybetten koruyan, mümin; kalbini şek ve şüpheden temizleyendir.”

“İyilikle emretmek, insanların en faziletli amelleridir.”

.

Buna benzer bir sûre söyleyemezsiniz

Muhammed ibn-i Hayr İşbîlî hazretleri hadis ve kıraat âlimidir. 502'de (m. 1109) Endülüs’te (İspanya) İşbîliye'de (Sevilla) doğdu. İlk tahsilinden sonra Bâce (Beja), Kurtuba (Cordoba). Meriye (Almeria), Şilb (Silves) ve Cezîretülhadrâ (Algeciras) gibi ilim merkezlerinde tahsilini tamamladı. Kurtuba Ulucamii imamlığına tayin edilen İbn-i Hayr 575'te (m. 1179) Kurtuba'da vefat etti. Buyurdu ki:

Kur'ân-ı kerim mucizdir. Yâni, Onun gibi söz kimse söyleyemez. (Buna benzer siz de söyleyiniz!) diyerek, meydan okumuştur. Arabistân'ın meşhûr şairleri uğraşmışlar, benzerini söyleyememişlerdir. (Tûr) sûresinin otuzdördüncü âyetinde meâlen, (Öyle ise, bir benzerini söyleyiniz!) ve (Hûd) sûresinin onüçüncü âyetinde, meâlen, (Onlara söyle ki, kendimden söylediğimi sandığınız bu Kur'ânın sûreleri gibi, on sûre de siz söyleyiniz!) ve (Bekara) sûresinin yirmiüçüncü âyetinde, meâlen, (Kulumuza [yâni Muhammed aleyhisselâma] gönderdiğimiz Kur'ânda, [yâni bizim gönderdiğimizde] şüphe ediyorsanız, siz de Ona benzer bir sûre söyleyiniz! Bunu yapabilmek için bütün güvendiklerinizden yardım isteyiniz. Buna benzer bir sûre söyleyemezsiniz!) buyurulmuştur.

O zaman, Arablar şiire çok kıymet verirdi. Aralarında çeşitli şairler yetişti. Birbirleri ile şiir yarışı yaparlardı. Kazananlarla övünürlerdi. Kur'ân-ı kerime benzer kısa bir sûre söyleyebilmek için, el ele verdiler. Çok uğraştılar. Hazırladıkları şiirleri, Muhammed aleyhisselâma götürecekleri zaman, Kur'ân-ı kerimden bir sûre ile karşılaştırdılar. Sûredeki belâgati iyi anladıkları için, kendi sözlerinden kendileri utandılar. Resûlullaha götüremediler. Bu zavallılıkları karşısında, ilim ile karşı koymaktan vazgeçip, kaba kuvvete başvurmaktan başka çâre bulamadılar. Kılınca sarıldılar. Müslümanlara saldırmaya başladılar. Resûlullahı öldürmeye karar verdiler. Bunun için hazırladıkları plânı gerçekleştirmeye kalkıştılar ise de, tarihte herkesin okuduğu gibi, mağlup ve rezil oldular.

Muhammed aleyhisselâmın böyle meydan okuması karşısında ve böyle el ele vererek uğraşmaları sonunda, bir sûre gibi vecîz, belîğ bir söz söyleyebilselerdi, Resûlullaha gelir, okurlar, gürültü, patırtı koparırlardı. Bu taşkınlıkları dillere yayılır, tarihlere geçerdi. Bu başarısızlıkları, Kur'ân-ı kerimin muciz olduğunu, insan sözü olmadığını açıkça göstermektedir.

.

Allahü teâlâ, kibirli olanları elbette sevmez

Nûreddîn Mahmûd Hamevî hazretleri Şâfii hadis ve fıkıh âlimidir. 750 (1349)’da Suriye'nin Hama şehrinde doğdu. İlk tahsilinden sonra Şam ve Mısır'a gitti. Tekrar Hama’ya dönerek talebe yetiştirdi. Bunların en meşhuru İbn-i Hacer Askalânî'dir. Sonra Hama kadılığına tayin edildi. 834'te (m. 1431) Hama'da vefat etti. ''Tehzîbü’l-Metâli'' isimli eserinde şöyle nakleder:

Allahü teâlâ, kullarına gönderdiği kitapların hepsinde, kibri ve gururlanmayı kötülemiş ve yasak etmiştir. Meselâ, Kur'ân-ı kerimde, Nahl sûresinin yirmiüçüncü âyetinde meâlen, “Allahü teâlâ, kibirli olanları elbette sevmez!” buyurmaktadır. İncîl’de bildiriyor ki, havârîler, Îsâ aleyhisselâma sordu: “Ey Allahın Peygamberi! İçimizde, hangimiz büyük, hangimiz küçüktür?” Bu sorularına karşılık olarak, Îsâ aleyhisselâm: “En büyüğünüz, en küçüktür. En küçüğünüz de, en büyüktür” buyurdu. Böylece, kendini büyük gören küçüktür. Kendini küçük gören büyüktür demiş oldu.

Peygamberlerin sonuncusu ve hepsinin en üstünü olan Muhammed aleyhisselâm da, birçok hadis-i şeriflerinde, kibrli olanları kötülemiş, alçak gönüllü olanları övmüştür. Meselâ bir hadis-i şerifte, “Allah rızası için tevâzu edeni, yâni kendini Müslümanlardan üstün görmeyeni, Allahü teâlâ yükseltir” buyurmuştur.

Kibriyâ, büyüklük, üstünlük demektir. Ganî olmak, başkalarına muhtaç olmamak, her şey Ona muhtaç olmak demektir. Buna karşılık olarak kullanılan üç aşağı, alçak sıfat vermiştir. Bunlar da, zül ve inkisâr, yâni aşağılık, kırıklık ile ihtiyaç ve fânî olmak, yok olmaktır. Bunun için kibirlenmek, Allahü teâlânın sıfatına, hakkına tecâvüz etmek olur. Kullara kibirlenmek yakışmaz. En büyük günahtır. Hadis-i kudsîde, “Azamet ve kibriyâ bana mahsûstur. Bu iki sıfatta, bana ortak olmak isteyenlere, çok acı azâb ederim” buyuruldu. Bunun içindir ki, din âlimleri, tasavvuf büyükleri, her zaman, Müslümanlara tevâzu, alçak gönüllü olmayı emir buyurmuştur.

.

Din kardeşini savunanı cehennem ateşi yakmaz

Alâüddîn Alî İbn-i Hatîb hazretleri Fıkıh âlimidir. 774 (m. 1372)’de Halep'te doğdu. Şam ve Kudüs’te ililm tahsil ettikten sonra Halep kadılığına getirildi. İbn-i Hacer Askalânî Halep'e geldiğinde kendisiyle görüşmüş ve birbirlerinden hadis rivayet etmişlerdir. İbn-i Hatîb 843’te (m. 1440) Halep'te vefat etti. Müslümanlara yardım hakkında şu hadis-i şeriflerleri nakletti:

(Bir Müslümanın sıkıntısını gidereni veya bir mazluma yardım edeni, Allahü teâlâ affeder.)

(Bir din kardeşinin ihtiyacını gideren, ömür boyu Allahü teâlâya ibadet etmiş gibi sevap kazanır.)

(Kim bir mümini, bir münafıkın eziyetinden korursa, Allahü teâlâ da onu, Cehennem ateşinden korur.)

(Allah indinde, en kıymetli amel, mümini sevindirmek, sıkıntısını gidermek, borcunu ödemek veya karnını doyurmaktır.)

(Din kardeşini savunan Müslümanı Allahü teâlâ, Cehennem ateşinden korur.)

(Din kardeşinin aleyhinde konuşulurken, ona müdafaaya gücü yeterken, bunu yapmayanı, Allahü teâlâ dünya ve ahirette zelil eder.)

(Allah katında en kıymetli amel, bir Müslümanı sevindirmek yahut bir sıkıntısını gidermek veya sabrını taşıran bir kederini ortadan kaldırmak yahut borcunu ödemektir.)

(İnsanların iyisi, insanlara iyilik edendir.)

(Arkadaşın iyisi, arkadaşına, komşunun iyisi ise komşusuna iyilik edendir.)

(Sizin en iyiniz, kendisinden hep iyilik beklenen ve kötülük etmeyeceğinden emin olunandır.)

(Hayra vesile olan, hayır işlemiş gibidir. Allahü teâlâ, sıkıntıya düşene, çaresize yardım edeni sever.)

(Layık olana da, olmayana da iyilik et. Eğer layık olana iyilik edersen ne iyi. Eğer o kimse iyiliğe layık değilse, sen, iyilik ehlinden olursun.)

(Birbirine karşı muhabbet ve merhamette, müminler, bir vücut gibidir. Vücudun bir yeri rahatsız olunca, bütün vücut, rahatsız, uykusuz kalıp, onun tedavisi ile meşgul olduğu gibi, Müslümanlar da birbirlerine yardıma koşmalıdır!)

(Müslümanların dertleri ile ilgilenmeyen, onlardan değildir.)

(Şeytan, fakirleşirsiniz diye korkutup, size cimriliği, çirkin şeyleri emreder, sadaka verdirmek istemez. Allah ise kendi lütfundan size mağfiret ve bol nimet vadediyor. Allah'ın ihsanı geniştir, her şeyi hakkıyla bilendir.)

(Hastalarınızı sadakayla tedavi edin. Sadaka, her hastalığı ve belayı defeder.)

(İlmi olan ilminden, malı olan malından sadaka versin.)

(İyilik ömrü artırır, sadaka günahları giderir ve kötü ölümden korur.)

.

Herkes, bir iş için yaratılmıştır.

Necmeddîn Ahmed ibn-i Hamdan hazretleri Hanbelî fıkıh ve hadîs âlimidir. 603 (m. 1206)’da Urfa-Harran'da doğdu. O devirde büyük ilim merkezi olan Harran'da tahsilini tamamladıktan sonra talebe yetiştirdi. İbn-i Hamdan, Hanbelî fıkhının fürû ve usulü yanında hadis, kelâm, hilaf ve edebiyat alanında da geniş bilgi sahibiydi. 695 (m. 1295)’de vefat etti. Şöyle buyurdu:

İslâm ahkâmını, fıkıh âlimlerinden, mezhebinin müctehidlerinden öğrenmek lâzımdır. Hadis-i şeriflerden ve tefsîrden öğrenmemelidir. (Herkes, bir iş için yaratılmıştır) hadis-i şerifi, bu sözümüzün vesikasıdır. Hadis âlimleri, hadis-i şerifleri inceleyip, sahihlerini ayırmak için yaratıldı. Tefsîr âlimleri, Kur'an-ı kerimin mânalarını doğru olarak anlayıp, bildirmek için yaratıldı. Bunların ikisi de, vazîfelerini yapmak için çok çalıştı. Maksatlarına kavuştular. Fıkıh âlimleri de, Kur'ân-ı kerimin ve hadis-i şeriflerin nasslarından ahkâm çıkarmak için yaratıldı. Bu büyük âlimler de, bu ilmin son noktasına kadar yükseldi. Avamın işini kolaylaştırdılar. Derin ilimleri ile ve Allahü teâlânın kendilerine vermiş olduğu takvâ yardımı ile, nassların birbirine uygunsuz görünen yerlerini birbirine uydurdular. Muhkem olanlarını, tevilli olanlarından ayırdılar. Sonra gelmiş olanlarını, önce gelmiş olanlarından, nâsih olanlarını mensûh olanlarından ayırdılar. İşte bunun için, bu ümmet-i merhûmenin hepsi, yeryüzünün her tarafında, bu büyükleri taklîd etmeye sarıldılar. Bu imamların izinde bulunmayı, İslâm ahkâmının anahtarı bildiler. Bütün Âlimler, Fâdıllar, Sâlihler, Müttekîler, Velîler, Kutublar, Evtâd ve Allah yolunda olanların hepsi ve Resûlullahın âşıkları, kendilerini islâm ahkâmının bu önderlerine teslim etti.

Hadis âlimlerinin ve tefsîr mütehassıslarının ve fıkıh bilgisinde müctehid olan yüce imamların bilgilerinin bir araya toplanmasından (dîn-i islâm) meydana geldi. Avamın bu din büyüklerine iktidâ etmesi vâciptir. Kurtuluş yolu, ancak bu imamların gösterdiği yoldur. Ancak bu yola uyanlar kurtulur. Nefslerine uyup, Kur'ân-ı kerime ve hadis-i şeriflere kendi düşüncelerine göre mana verenlere uyanlar felakete sürüklenir.

En'âm sûresinin doksanıncı âyetinde meâlen, (Allahü teâlâ, onlara doğru yolu gösterdi. Onların yoluna iktidâ et!) buyuruldu.

.

Ehl-i beytime iyilik edene şefaat ederim

Muhammed İbn-i Halfûn hazretleri hadîs hafızıdır. 555'te (m. 1160) Endülüs’te (İspanya) Atlas Okyanusu kıyısındaki Evnebe köyünde doğdu. Sonra İşbîliye'ye (Sevilla) yerleşti. Orada zamanın büyük âlimlerinde hadis ilmi tahsil etti. 636'da (m. 1239) doğduğu köyde vefat etti. Ehl-i beyt hakkında şu hadis-i şerifleri nakleder:

Âişe-i Sıddîka “radıyallahü teâlâ anha” diyor ki: Peygamber Efendimizden “sallallahü aleyhi ve sellem” ne zaman Hadîce’nin “radıyallahü teâlâ anha” ismini işitsem gayretime dokunurdu. Bununla berâber, Onu görmemiştim. Onu çok sevdikleri için, onun akrabâsına hediye gönderirlerdi. Bâzen latîfe yollu, dünyada sanki Hadîce’den başka kadın yok mu? derdim. (O; şöyle şöyle! Böyle böyle idi ve benim ondan evlatlarım vardı!) buyururlardı.

Abdüllah ibni Abbâs “radıyallahü teâlâ anh” diyor ki: Peygamberimiz buyurdu ki: (Abbâs bendendir ve ben ondanım!)

Ebû Hüreyre “radıyallahü teâlâ anh” diyor ki: Peygamberimiz buyurdu ki: (Sizin iyileriniz, benden sonra, Ehl-i beytime iyilik edenlerdir.)

İmâm-ı Ali diyor ki: Peygamberimiz buyurdu ki: (Ehl-i beytime iyilik edenlere, kıyâmet günü şefaat ederim!) Yine imam-ı Ali diyor ki: Peygamberimiz buyurdu ki, (Sırât köprüsünden ayakları kaymadan geçenler, Ehl-i beytimi ve Eshâbımı çok sevenlerdir.)

Ebû Bekir “radıyallahü teâlâ anh”diyor ki: Resûlullahın yanında imam-ı Hasen “radıyallahü teâlâ anh” vardı. Bir kere bize, bir kere Hasen'e bakarak (Benim bu oğlum seyyiddir, efendidir. Ümit ederim, beklerim ki, Allahü teâlâ, onun ile, Müslümanlardan iki fırkanın arasını bulur.) Yâni Müslümanlardan iki fırka sulh ederler buyurdu.

Üsâme bin Zeyd “radıyallahü teâlâ anh” diyor ki: Peygamber Efendimizi gördüm. Hasen ve Hüseyin “radıyallahü teâlâ anhüma” mübârek kucağında oturuyorlardı. Buyurdu ki: (Bu ikisi, benim oğullarımdır ve kerimemin oğullarıdır. Yâ Rabbî! Ben bunları seviyorum. Sen de sev ve bunları sevenleri de sev!)

Enes “radıyallahü teâlâ anh” diyor ki: Resûlullaha Ehl-i beytin içinden en çok kimi seviyorsunuz? diye sordular. Buyurdu ki: (Hasen ile Hüseyin’i.)

Ebû Hüreyre “radıyallahü teâlâ anh” diyor ki: Peygamberimiz imam-ı Ali’ye “radıyallahü teâlâ anh” karşı buyurdu ki: (Fâtıma bana senden daha sevgilidir. Sen bana, ondan daha azîzsin! [yâni kıymetlisin])

.

Ölülere kabirlerinde ezâ etmeyiniz

Abdülmelik ibn-i Habîb es-Sülemî hazretleri Mâliki fıkıh âlimidir. 174 (m. 790)’da Endülüs’te (İspanya) Kurtuba’da (Cordoba) doğdu. İlim tahsili için Mısır'a Medine'ye gitti. Burada İmam-ı Malik hazretlerinin talebelerinden Mâliki fıkhının inceliklerini öğrendi ve memleketine dönerek talebe yetiştirdi. 238 (m. 853)’de Kurtuba'da vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:

Mevtâlardan çok defa rivayet olunmuş ve rüyâda görülüp, hâlleri sorulmuş ve cevaplar alınmıştır. Bunlardan birisine hâli sorulunca, (Bir gün abdestsiz namaz kılmış idim. Allahü teâlâ, bana bir kurtcağız musallat etti. Onunla hâlim pek fenadır) dedi... Bir diğeri de, rüyâda görülüp, Allahü teâlâ sana ne muamele buyurdu diye sorulunca, (Bir gün cenâbetten gusletmemiştim. Allahü teâlâ, ateşten bir elbise giydirdi. Onun içinde, kıyâmete kadar bir yerden bir yere çevirerek bana azâb ediyorlar) dedi... Bir diğeri de, rüyâda görülüp, Allahü teâlâ sana ne muamele buyurdu diye sorulunca, (Beni yıkayan kimse, bir taraftan bir tarafa şiddet ile çevirirken, teneşirdeki demir çivi vücûdumu tırmaladı. Bundan çok zahmet çektim) dedi. Sabah olunca, yıkayan kimseden sorulunca, (İstemeyerek böyle bir şey olmuştu) dedi...

Bir başkası da, rüyâda görülüp, hâlin nasıldır, sen ölmemiş miydin? diye sorulunca, (Evet, ben hayır üzereyim, lâkin üzerime toprak atılırken, bir taş düşüp, iki kemiğimi kırdı. Bana çok sıkıntı verdi) dedi. Bunun üzerine kabrini açtılar. Dediği gibi buldular...

Bir kimse oğluna, rüyâsında gelip, (Ey fena oğul! Babanın kabrini düzelt! Zîrâ, yağmur çok ezâ verdi) dedi. Bunun da kabrini açtılar. Âdeta su arkı gibi dolmuş buldular ki, sel doldurmuş idi...

Arâbîden biri, rivayet eder ki: Oğluma, "Allahü teâlâ sana ne muamele etti?" diye sordum. (Zararım yok, lâkin filan fâsıkın yanına defnolunduğumdan, ona olunan azâblardan kalbime korku giriyor) dedi...

Çok defa haber verilen, bunlar gibi hikâyelerden açıkça anlaşılan şudur ki, kabir ehli kabirlerinde azap çekerler. Onun için, Peygamberimiz ölünün kemiklerini kırmaktan nehy buyurmuşlar ve bir kimseyi kabrin bir tarafında oturduğunu gördüklerinde, (Mevtâya kabirlerinde ezâ etmeyiniz) ve (Diri kimseler evlerinde nasıl elemi ve azâbı duyar ve hissederlerse, mevtâ da kabrinde öylece elem ve azâbı duyar, hisseder) buyurmuştur.

.

Ahkâm-ı İslâmiyeyi yerine getirmek

Hasen ibn-i Habîb Nîşâbûrî hazretleri tefsir âlimidir. İran’da Nîşâbur'da doğdu. Zamanın büyük âlimlerden tefsir, hadis, fıkıh, kıraat ilim tahsil ederek asrın müfessiri sayıldı. Sa'lebî gibi önde gelen âlimler onun talebelerindendi. İbn-i Habîb 406 (m. 1016)’da vefat etti. Şöyle nakleder:

İhlâs ile, yanî Allahü teâlânın rızâsına, sevgisine kavuşmak ve sevap kazanmak niyeti ile, farzları, sünnetleri yapmaya ve harâmlardan ve mekrûhlardan kaçınmaya, yanî ahkâm-ı İslâmiyeyi yerine getirmeye İbâdet etmek denir. Niyetsiz ibâdet olamaz. Resûlullaha “sallallahü aleyhi ve sellem” tâbi olmak için, önce îmân etmek, sonra ahkâm-ı İslâmiyeyi öğrenmek ve yapmak lâzımdır. Îmân etmek, Ona tâbi olmaya başlamak ve saadet kapısından içeri girmek demektir. Allahü teâlâ Onu, dünyâdaki bütün insanları saadete davet için gönderdi ve Sebe’ sûresi, yirmisekizinci âyetinde meâlen, (Ey sevgili Peygamberim! “sallallahü aleyhi ve sellem” Seni, dünyâdaki bütün insanlara ebedî saadeti müjdelemek ve bu saadet yolunu göstermek için, beşeriyete gönderiyorum) buyurdu.

Meselâ, Ona uyan bir kimsenin, gün ortasında bir parça uyuması, Ona uymaksızın, birçok geceleri ibâdetle geçirmekten, kat kat dahâ kıymetlidir. Çünkü, (Kaylûle) etmek, yanî öğleden önce biraz yatmak âdet-i şerîfesi idi. Yine Onun dîni emrettiği için, bayram günü oruç tutmamak ve yiyip içmek, Onun dîninde bulunmayıp senelerce tutulan oruçlardan dahâ kıymetlidir. Onun dîninin emri ile fakîre verilen az bir şey ki, buna zekât denir, kendi arzûsu ile, dağ kadar altın sadaka vermekten dahâ efdaldir.

Emîr-ül-mü’minîn Ömer “radıyallahü anh”, bir sabâh namâzını cemaat ile kıldıktan sonra, cemaate bakıp, bir kimseyi göremeyince sordu. Eshâbı dediler ki: "Geceleri sabâha kadar ibâdet ediyor. Belki şimdi uyku bastırmıştır." Emîr-ül-mü’minîn buyurdu ki: (Keşki bütün gece uyuyup da, sabâh namâzını cemaat ile kılsaydı, dahâ iyi olurdu.)

İslâmiyetten sapıtmış olanlar, sıkıntı çekip ve mücâhede edip, nefislerini körletiyor ise de, bu dîne uygun yapmadıklarından kıymetsizdir ve hakîrdir. Eğer bu çalışmalarına ücret hâsıl olursa, dünyâda birkaç menfaatten ibâret kalır. Âl-i İmrân sûresi, otuzbirinci âyetinde meâlen, (Ey sevgili Peygamberim! Onlara de ki, eğer Allahü teâlâyı seviyorsanız ve Allahü teâlânın da, sizi sevmesini istiyorsanız, bana tâbi olunuz! Allahü teâlâ bana tâbi olanları sever) buyuruldu.

.

Mushaf-ı şerif yazıp satmak hakkında

İbrâhîm bin Muhammed bin Aydemir hazretleri Hanefî fıkıh âlimidir. 750'de (m. 1349) Kahire'de doğdu. Türk asıllıdır. Askerlik mesleğine göre yetiştirildi, fakat ilme olan merakı sebebiyle Hanefî fakihlerinden fıkıh ilmi tahsil etti. 809'da (m. 1407) Kahire'de vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:

Para ile Kur’ân-ı kerîm ve başka şeyler [Mevlid] okutmak harâmdır. Bu parayı fakîrlere sadaka verip, sevâbını ölüye bağışlamalıdır. Ücret ile yalnız Kur’ân-ı kerîm, din dersi öğretmek, imâmlık, müezzinlik câiz görülmüştür. Hâfız pazarlık etmeden, Allah rızâsı için hatim, cüz veyâ mevlid okursa, okutanın hediye ettiğini alması câiz olur. İtirâz ederse, aldığı harâm olur. Okutanın da az vermesi câiz değildir. Âlimlerimiz, hatim okutmak için, hâfıza, kırkbeş dirhem gümüş veyâ dörtbuçuk miskalden az hediye vermek câiz değildir buyuruyor. Ne kadar çok verirse, sevâbı o kadar çok olur. Hâkimlik gibi ibâdetleri, ücret şart etmeden kabul edip işe başlamalı, sonra işveren ne verirse almalıdır. Bu kadar para verirsen yaparım, vermezsen yapmam demek bâtıl olur, ücreti alması harâm olur.

Hâfız, okumak için, çok veren ile az vereni ayırt etmemelidir. Ayırt ederse, para kazanmak için hâfız olmuş demektir. Bu ise, harâmdır. Hâfızlar, Kur’ân-ı kerîm ve mevlid okumakla geçinmemeli. Bunları, para düşünmeden, Allah rızâsı için okumalıdır. İmâmlıkla, sanatla veyâ ticâretle geçinmelidirler. Kur’ân-ı kerîmi yazıp satanlar, bunu kitap ticâretine âlet edenler, Kur’ân-ı kerîm öğretilmesine, okunmasına sebep olmak niyeti ile olursa, câiz ve sevap olur. Aldığı satış parası helâl olur. Fakat böyle niyetin alâmeti, mal oluş fiyâtına yakın, az bir kârla satmasıdır. Geçimi başka kitaplardan sağlanıyorsa, Kur’ân-ı kerîmi kârsız satmalıdır. Muâz bin Cebel “radıyallahü teâlâ anh” hazretlerine, falanca, Kur’ân-ı kerîm yazıp satıyor dediklerinde, “Bu, Kur’ân-ı kerîm satmak değildir. Kâğıt ve işçilik ücreti istemektir. Kur’ân-ı kerîmi satmak demek, onu para ile, ücret ile öğretmektir” buyurdu.

Kur’ân-ı kerîmi, okuyarak geçim vâsıtası yapmak için ezberleyen hâfızlar ve tecvîd ile okumayıp, tegannî ile okuyan hâfızlar, gerçekten hamele-i Kur’ân değildir. (Çok hâfızlar vardır ki, Kur’ân-ı kerîm, bunlara la’net eder) hadîs-i şerîfinde bildirilenlerden olurlar.

.

Putun içinden gelen ses

Mecdüddîn Ömer Dânî hazretleri hadis ve siyer âlimidir. 544'te (m. 1150) Endülüs’te (İspanya) Belensiye (Valencia) veya Dâniye'de (Denia) doğdu. Nesebi, baba tarafından eshab-ı kiramdan Dihye-i Kelbî'ye, anne tarafından Hazret-i Hüseyn'e (radıyallahü anhüma) dayanmaktadır. Endülüs’te tahsilini tamamladıktan sonra Mısır’a giderek talebe yetiştirdi. 633’te (m. 1235) Kahire'de vefat etti. Bu mübarek zat, bir dersinde şunları anlattı:

Mâzin bin el-Gadviyye “radıyallahü teâlâ anh” şöyle anlatmıştır:

-Kavmimizin bir putu vardı. Herkes ona tapardı. Bir gün o putun önünde bir kurban kestim. Putun içinden “Ey Mâzin! Beni dinle, memnûn kalırsın. Hak zuhûr etti, açığa çıktı. Şer kayboldu. Allahü teâlâ bir Peygamber ile dînini gönderdi. Taşları, yontulan putları terk et ki, Cehennem ateşinden kurtulasın...” Bu sesten korktum. Kendi kendime büyük bir iş olacak dedim. Birkaç gün sonra o putun önünde bir kurban daha kestim. Yine putun içinden bir ses geldi. Şöyle diyordu: “Bana gel de herkesin bildiği şeyleri duyasın. Bir Peygamber vahiy ile gönderildi. Yakacağı taş olan Cehennem ateşinden kurtulmak için Ona îmân et...” Kendi kendime bu beni îkâz eden bir haberdir, dedim... Aradan günler geçti. Bir gün bize bir kimse geldi. O kimseden haber sordum. Dedi ki: “Mekke'de Kureyş kabîlesinden bir zât Peygamber olduğunu söylüyor, ismi Ahmed’dir. Her kime rastlasam Allahü teâlânın davetçisine îmân ediniz diyor” dedi. Kendi kendime putun içinden işittiğim haber budur, dedim. Kalkıp putu parçaladım. Mekke’ye gitmek üzere yola çıktım... Resûlullahın “sallallahü aleyhi ve sellem” huzûruna varıp, Müslümân olmakla şereflendim... Ben gece gündüz nefsinin arzûları peşinde koşan, şarap içen kötü kadınlarla düşüp kalkan, şarkı ile meşgûl bir kimse idim. Nice seneler kıtlık ve zillet, şiddetli sıkıntı içinde yaşadım. Mallarım hep helâk oldu. Oğlum olmadı. Resûlullahtan bu kötülüklerden soğuyup uzaklaşmam için duâ istedim. Benim için şöyle duâ etti:

(Allahım! Onu şarkıcılıktan kurtarıp, Kur’ân-ı kerîm okuyucu eyle. Harâmla meşgûliyetini helâl ile meşgûliyete çevir. Ona şarap yerine helâl içecekler nasip eyle. Zinadan kurtar, iffet nasip eyle. Nefsine uymaktan kurtar, hayâ ihsân et ve ona sâlih bir evlat ver.) Allahü teâlâ benim için yapılan bu duâları kabûl buyurdu.

.

Mal ve çocuklar, dünya hayatının süsleridir

Ebü'l-Kâsım İbn-i Cüzey hazretleri Mâliki fıkıh ve tefsir âlimidir. 693 (m. 1294)’de Endülüs’te (İspanya) İşbîliye'nin (Sevilla) Velbe (Huelva) kasabasındandır. Gırnata'da (Granada) tahsil gördü. Gırnata Ulucamii'nde imamlık yaptı. 741 (m. 1340)’de İspanyol ve Portekiz kuvvetlerine karşı Cebelitarık yakınlarındaki Tarif’te yapılan savaşta şehit düştü. Bu mübarek zat, bir dersinde şunları anlattı:

Âl-i İmrân sûresi yüzseksenbeşinci âyetinde ve Hadîd sûresinin yirminci âyetinde meâlen, (Dünya hayatı, ancak insanları aldatıcı şeylerdir) buyuruldu. En'am sûresinin otuzikinci âyetinde meâlen, (Dünya hayatı oyun ve boş şeylerdir. Allahtan korkanlar için, âhiret hayatı elbette hayrlıdır. Böyle olduğunu niçin anlamıyorsunuz?) buyuruluyor. Enfâl sûresinin yirmisekizinci âyetinde ve Tegâbün sûresinin onbeşinci âyetinde meâlen, (Biliniz ki, mallarınız ve çocuklarınız sizi imtihan etmek için verildi. Allahü teâlâ, iyiliklerinize karşılık, size çok büyük ecir verecektir) ve Tevbe sûresinin otuzsekizinci âyetinde meâlen, (Dünya hayatını âhiretten daha çok mu beğeniyorsunuz? Dünya hayatında ele geçenler, âhirettekilerden çok azdır) ve Kehf sûresinin kırkaltıncı âyetinde meâlen, (Mal ve çocuklar, dünya hayatının süsleridir. Sonsuz kalıcı olan iyi işlerin sevapları, Rabbinin yanında daha iyidir) buyurulmuştur... Daha böyle altmışaltı kadar âyet-i kerime, dünya malına, mevkiine gönül bağlamamayı tembih buyuruyor.

Bu yolda sayısız hadis-i şerifler de bildirilmiştir. Meselâ bir hadis-i kudsîde, (Ey âdemoğlu! Ömrünü dünyayı toplamakta harcadın. Cenneti hiç istemedin) buyurulmuştur.

Âl-i İmrân sûresi yüzotuzüçüncü âyetinde meâlen, (Rabbinizden mağfiret istemeye ve Cennete girmeye koşunuz. Bunun için çalışınız! Cennetin büyüklüğü gökler ve yer küresi kadardır. Cennet, Allahü teâlâdan korkanlar için hazırlandı. Bunlar, az bulunsa da, çok bulunsa da, mallarını Allah yolunda verirler. Öfkelerini belli etmezler. Herkesi affederler. Allahü teâlâ, ihsân edenleri sever) ve Hucurât sûresinin onuncu âyetinde meâlen, (Müminler, birbirleri ile kardeştir. Kardeşleriniz arasında sulh yapınız!) buyuruldu. Bunlar gibi daha otuza yakın âyet-i kerimede, müminlerin birbirlerine öfkelenmemesi, birbirlerine iyilik ve ihsân yapmaları, affetmeleri emrolunmaktadır.

.

Zikredenin kalbinde nifâk kalmaz

Çivizâde Damadı Hâmid Efendi 15. Osmanlı Şeyhülislâmıdır. 900 (m. 1494)’de Konya'da doğdu. İstanbul'a giderek Şeyhülislâm Çivizâde Muhyiddin Mehmed Efendi'ye talebe, sonra damat oldu. Müderrislik, kadılık, Rumeli kazaskerliği, nihayet Ebüssuûd Efendi'den sonra Şeyhülislâmlık vazifesine getirildi. Bu görevde iken 985'te (m. 1577) vefat etti. Buyurdu ki:

Bir âyet-i kerimede meâlen, (Çok zikrediniz. Zikretmekle kalb itminâna kavuşur) buyuruldu. Hadis-i şerifte, (Allah sevgisinin alâmeti, Onu çok zikretmektir) buyuruldu. Hadis âlimleri (Resûlullah, her an zikrederdi) buyurdu. İşte bunun için bu ümmetin büyükleri çok zikrederdi. Böylece, İslâmiyetin bu emrini de yerine getirmeye çalışırlardı. Çok zikredince, mübârek kalpleri itmînâna kavuşurdu. (Her derdin şifâsı vardır. Kalbin şifâsı, zikrullahtır) ve (Takvânın kaynağı, âriflerin kalbleridir) hadis-i şeriflerinin haber verdiği gibi, kalb hastalığından, günahlardan kurtuldular. Allahü teâlânın sevgisine kavuştular...

İşte takvâ sahibi olan, kalbleri temiz olan, Allahü teâlânın çok sevdiği bu büyük âlimler diyorlar ki: (Çok zikrederken, dünyayı, her şeyi unutuyoruz. Kalbimiz ayna gibi oluyor. İnsan uykuda, her şeyi unutunca, rüyâ gördüğü gibi kalblerimizde bir şeyler görünüyor.) Bu gösterilenlere (Keşf), (Mükâşefe), (Şühûd) ismlerini veriyorlar. Böyle olduğunu, her asırda binlerle velî haber veriyor. Çok zikretmek ibâdettir. Çok zikredenleri Allahü teâlâ sever. Bunların kalbleri, takvâ kaynağı olur. Bunları Kitap ve Sünnet haber veriyor. Bunlar (Ümûr-i teşrî'iyye)dir. Bunlara inanmayan, Kitaba ve sünnete inanmamış olur.

Kalbde keşf ve şühûd hâsıl olduğunu da, Allahü teâlânın sevdiği doğru Müslümanlar haber veriyor. Hadis-i şerifte, (Çok zikredenin kalbinde nifâk kalmaz) buyuruldu. Bunları haber verenler, münâfık olmayan, özü, sözü doğru kimselerdir. Keşf ve kerâmet, böyle kimselerin tevâtür hâlindeki haberleri ile bildirilmiştir. Evet bunlar, (Ümûr-i vicdâniyye), (Ümûr-i zevkıyye)dir. Başkalarına hüccet olamaz. Bunlara inanmak emrolunmadı. Fakat, inanmak yasak da edilmemiştir. Allahü teâlânın sevdiği sâlih Müslümanların tevâtür hâlinde bildirdiklerine inanmak, inanmamaktan daha iyidir. Müslümana hüsn-i zan olunur. Haberlerine güvenilir. İbâdetlerde bile, sözlerine güvenilir. (İnkâr eden, mahrum olur) sözü, kadıyye-i mukarreredir.

.

Mümin, hep belalarla baş başadır

Ahmed İbn-i Cevsâ hazretleri hadis hafızıdır. 230 (844)’de Şam’da doğdu. Mısır ve Şam âlimlerinden hadis rivayet etti. Kendisinden Taberânî, Hâkim el-Kebîr ve İbn-i Hibbân gibi hadis hafızları rivayette bulundular. İbn-i Cevsâ, 320'de (m. 932) vefat etti. Ebu Hüreyre’den “radıyallahü anh” şu hadis-i şerifleri rivâyet eder:

Ebu Hüreyre “radıyallahü anh” dedi ki: “Yâ Resûlallah, kıyamet günü senin şefaatinle en ziyade saadete erecek olan kimdir?" diye sordum. Bana "Hadise karşı sende olan aşkı görünce, bu hususta senden önce bana bir başkasının sualde bulunmayacağını tahmin etmiştim" buyurduktan sonra şu cevabı verdi: "Kıyamet günü benim şefaatimle en ziyade saadete erecek olan kimse, samimi olarak ve içinden gelerek 'La ilahe illallah' diyen kimsedir."

Resûl-i ekrem efendimiz “sallallahü aleyhi ve sellem” buyurdu ki: "Sizden biri içiyle dışıyla Müslüman olursa, yaptığı her bir hayır en az on mislinden, yedi yüz misline kadar sevabıyla yazılır. İşlediği her bir günah da sadece misliyle yazılır. Bu hâl, Allaha kavuşuncaya kadar böyle devam eder."

"Muhammed'in nefsini kudret eliyle tutan zata yemin ederim ki, bu ümmetten her kim -Yahudi olsun, Hristiyan olsun- beni işitir, sonra da bana gönderilenlere inanmadan ölecek olursa mutlaka cehennem ehlinden olacaktır."

"İman, yetmiş küsur -bir rivayette de altmış küsur- şubedir. Hayâ imandan bir şubedir." Bir rivayette şu ziyade vardır: "Bu şubelerden en üstünü 'La ilfihe illallah' sözüdür, en aşağı mertebede olanı da yolda bulunan rahatsız edici bir şeyi kenara çıkarmaktır."

“Müslüman, diğer Müslümanların elinden ve dilinden zarar görmediği kimsedir. Mümin de, halkın, can ve mallarını kendisine karşı emniyette bildikleri kimsedir."

"Mümin, mütemadiyen rüzgârın eğici tesirine maruz bir bitkiye benzer. Mümin, devamlı belalarla baş başadır. Münafığın misali de çam ağacıdır. Kesilip kaldırılıncaya kadar hiç ırgalanmaz."

"İslam garip olarak başladı, tekrar başladığı gibi garip hâle dönecektir. Gariblere ne mutlu!"

"Benim misalimle sizin misaliniz, şu temsile benzer: Bir adam var ateş yakmış. Ateş etrafı aydınlatınca, pervaneler (gece kelebekleri) ve aydınlığı seven bir kısım hayvanlar bu ateşe kendilerini atmaya başlarlar. Adamcağız onları kurtarmaya (mâni olmaya) çalışır. Ancak hayvanlar galebe çalarak çoklukla ateşe atılırlar. Ben (tıpkı o adam gibi) ateşe düşmememiz için belinizden yakalıyorum, ancak siz ateşe koşuyorsunuz."

.

Kabir toprağını başına serpen Arabî

Sa’îd Efendi Yetmişikinci Osmanlı Şeyhülislâmıdır. ''Mirzâ-zâde'' diye şöhret bulmuştur. 1122 (m. 1710) senesinde İstanbul’da doğdu. 1188 (m. 1774) senesinde aynı yerde vefât etti. Resûlullah Efendimizi (sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem) vesîle ederek, Allahü teâlâdan bir şey istemek mevzûunda şunları anlattı:

Hâfız Ebû Sa’d Sem’ânî, Hazreti Ali’den nakleder:

Resûlullahın vefâtından üç gün sonra, çölden bir Arabî geldi. Kendisini Kabr-i şerîflerine attı. Oradan toprak alıp başına serpti ve; “Yâ Resûlallah! Allahü teâlâ, sana salât ve selâm eylesin! Senin mübârek sözlerini dinledik. Bize Allahü teâlânın emir ve yasaklarını öğrettin. Sana nâzil olan âyet-i kerîmelerden birisi de Nisa sûresi altmışdördüncü âyet-i kerîmesidir. Allahü teâlâ bu âyet-i kerîmede meâlen; (Onlar nefslerine zulmettikten sonra, gelirler, Allahü teâlâdan af dilerler, Resûlüm de onlar için istiğfar ederse, Allahü teâlâyı elbette tövbeleri kabûl edici ve merhamet edici olarak bulurlar) buyurmaktadır. Yâ Resûlallah! Ben nefsime zulmettim. Onun için sana geldim. Benim için Allahü teâlâdan af ve mağfiret dilemeni istiyorum” deyip, ağlayarak yalvardı... O sırada Kabr-i şerîften bir ses gelip; “Allahü teâlâ, seni af ve mağfiret buyurdu” denildi.

Muhammed bin Harb şöyle anlattı: Medîne-i münevvereye gitmiş, Resûlullahın Kabr-i şerîflerine gelmiştim. Bu sırada devesi ile Kabr-i şerîfe gelen bir Arabî ile karşılaştım. Kabr-i şerîflerine yaklaşınca, devesini çökertip bağladı. Resûlullahın kabrinin yanına geldi. Güzel ve âdabına uygun bir şekilde yaklaştı, selâm verip hoş duâlar yaptı. Sonra; Yâ Resûlallah! Sana çok günahla geldim. Senden Rabbinin katında şefaatini diliyorum” dedi ve sonra şu manalı şiiri okudu:

“Ey buraya defnedilmiş olanların en hayırlısı ve defnolunduğu yeri, toprakları da güzelleştiren.../Sen, Sırat köprüsünü geçerken ayaklar kaydığı zaman şefaati umulansın.../Canım, senin içerisinde bulunduğun kabre feda olsun!/Afiflik de, cömertlik ve kerem de buradadır.”

Bu şiiri okuduktan sonra, o zât bineğine binip gitti. Ben, o zâtın oradan mağfirete kavuşmuş olarak ayrıldığından asla şüphe etmedim.”

O zâtın durumu, söylediği sözler, bana tesîr edip, gözlerim doldu. Sonra rüyâmda Resûlullahı gördüm. Bana; “Ey Utbe! O Arabî’ye yetiş, Allahü teâlânın kendisini af ve mağfiret ettiğini bildirerek onu sevindir” buyurdu. Ben de Arabî’yi bulup, Resûlullahın emrini yerine getirdim

.

Mezheb imamının sözü senettir

Abdülazîz İbn-i Bezîze hazretleri Mâliki fıkıh âlimidir. 606'da (m. 1209) Tunus'ta doğdu. Orada, zamanın meşhur fıkıh âlimlerinden ders okudu. Tahsilini tamamladıktan sonra Tunus'ta Mâlikî kadılığı ve müderrislik yaptı. 673 (m. 1274)’de vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:

Edille-i şer'iyyenin dört olması müctehidler içindir. Mukallidler yâni dört mezhebden birinde olanlar için delîl, senet, bulunduğu mezheb reîsinin ictihâdı ve sözüdür. Çünkü mukallidler, âyetten ve hadisten ahkâm çıkaramaz. Bunun içindir ki, mezheb imamının sözü, nassa yâni âyete ve hadise uymuyor göründüğü zaman mezheb imamının sözüne uyulur. Çünkü (Nass) ictihâd isteyebilir. Yâhud, başka nassla değişmesi, tevil edilmesi, yanlış bir şey olması, neshedilmiş olması mümkündür. Bunları da ancak müctehid anlayabilir. Hiç yanlış olmayan, güvenilecek, yalnız Kur'ân-ı kerim ve hadis-i şeriflerdir. Çünkü her ikisi de, elbette doğru olan, vahiy ile bildirilmiştir. Yâni melek ile indirilmiştir. Âlimlerin söz birliği ve müctehidlerin ictihâdı da, bu iki doğru kaynaktan alınmıştır. İşte, İslâmiyetin bu dört temeli dışında kalan bilgiler, her ne olursa olsun, bu dört esasa uygun ise, kabul edilir. Uygun olmayanlar, evliyânın ilimleri, marifetleri, keşifleri olsa da, kabul olunmaz.

Tasavvuf yoluna girmek ve bu yolda ilerlemek İslâmiyetin bildirdiği şeylere, kalbin yakîn hâsıl etmesi, hakîkî îmana kavuşması içindir ve İslâmiyetin emirlerini kolaylıkla, seve seve yapmak içindir. Bu ikisinden başka şeyler kazanmak için değildir. Çünkü, Allahü teâlâyı görmek, âhirette vadedildi. Dünyada görülemez. Tasavvuf yolunda bulunanların vecd ve hâlleri, keşif ve ilhâmları İslâmiyet terâzîsi ile tartılmadıkça on para etmez. Kur'ân-ı kerim ve hadis-i şerif miyârı ile yoklamadıkça, kabul edilmez. Evliyânın keşif ve ilhâm ile edindikleri bazı bilgilerinde yanlışlık bulunabileceğini işiterek, bu büyüklerin, İslâmiyeti bildiren sözlerine inanılmaz demek, pek câhillik olur. Bunların, Kur'ân-ı kerimden, hadis-i şeriflerden ve din imamlarından verdikleri haberler şüphesiz sağlam ve doğrudur. Din bilgilerini, ilhâm, keşif sanıp, evliyânın senet, vesika değerindeki sözlerine inanmayan kimse helâk olur.

.

Oruç, yiyip içmeyi terk etmek değildir!

İsmâîl İbn-i Berdis hazretleri hadis hafızıdır. 720'de (m. 1320) Lübnan’da Balebek'te dünyaya geldi. Tahsil için Şam’a giderek İbn-i Asâkir gibi âlimlerden icazet aldı. Sonra BaIebek'e giderek burada çok sayıda talebeye hadis dersi verdi. 786’da (m. 1384) Balebek'te vefat etti. Ramazanda oruç tutmak hakkındaki naklettiği hadis-i şeriflerden birkaçı şöyledir:

(Ramazan ayı mübarek bir aydır. Allahü teâlâ, size ramazan orucunu farz kıldı. O ayda rahmet kapıları açılır, Cehennem kapıları kapanır, şeytanlar bağlanır. O ayda bir gece vardır ki, bin aydan daha kıymetlidir. O gecenin [Kadir gecesinin] hayrından mahrum kalan, her hayırdan mahrum kalmış sayılır.)

(Ramazan ayında oruç tutmayı farz bilip, sevabını da Allahü teâlâdan bekleyerek oruç tutanın günahları affolur.)

(Ramazan ayı gelince, “Ey hayır ehli, hayra koş! Şer ehli, sen de kötülüklerden el çek” denir.)

(Ramazan bereket ayıdır. Allahü teâlâ bu ayda, günahları bağışlar, duaları kabul eder. Bu ayın hakkını gözetin! Ancak Cehenneme gidecek olan, bu ayda rahmetten mahrum kalır.)

(Ramazan-ı şerif ayı geldiği zaman, Allahü teâlâ meleklere, müminlere istigfar etmelerini emreder.)

(Farz namaz, sonraki namaza kadar; Cuma, sonraki Cumaya kadar; ramazan ayı, sonraki ramazana kadar olan günahlara kefaret olur.)

(Peş peşe üç gün oruç tutabilenin, ramazan orucunu tutması gerekir.)

(Ramazan orucu farz, teravih sünnettir. Bu ayda oruç tutup, gecelerini de ibadetle geçirenin günahları affolur.)

(Bu aya ramazan denmesinin sebebi, günahları yakıp erittiği içindir.)

(Ramazan ayında ailenizin nafakasını geniş tutunuz! Bu ayda yapılan harcama, Allah yolunda yapılan harcama gibi sevaptır.)

(Ramazan ayının başı rahmet, ortası mağfiret, sonuysa Cehennemden kurtuluştur.)

(İslam, kelime-i şehadet getirmek, namaz kılmak, zekât vermek, ramazan orucunu tutmak ve haccetmektir.)

(Cennetteki güzel köşkler, sözü hoş, selamı çok, yemek yediren, oruca devam eden ve gece namazı kılan kimselere verilir.)

(Oruç tutan müminin susması tesbih, uykusu ibadet, duası müstecap ve amelinin sevabı da çoktur.)

(Bilhassa oruçlu iken çirkin, kötü söz söylemeyin! Biri size sataşırsa, ona “Ben oruçluyum” deyin!)

(Gerçek oruç, sadece yiyip içmeyi değil, boş ve hayâsızca sözleri de terk ederek tutulan oruçtur.)

(Allahü teâlânın, gözlerin görmediği, kulakların işitmediği ve hiç kimsenin hayaline bile gelmeyen nimet dolu sofrasına, ancak oruçlular oturur.)

.

Dört mezhebin itikâdı birbirinin aynıdır

Süleyman ibn-i Battal Batalyûsî hazretleri Mâliki fıkıh âlimidir. Endülüs’te (İspanya) Batalyûs’ta (Badajoz) doğdu. Kurtuba'da(Cordoba) tahsil gördükten sonra İlbîre'ye (Elvira) yerleşerek talebe yetiştirdi. 402 (m. 1011)’de vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:

Yeni Müslümân olan kimsenin veyâ âkıl ve bâliğ olan Müslümân evlâdının, evvelâ (Kelime-i şehâdet) söylemesi ve bunun manasını öğrenip, inanması lâzımdır. Sonra, Ehl-i sünnet âlimlerinin bildirdikleri itikâd, yani îmân edilmesi lâzım olan bilgileri öğrenip, bunlara inanması lâzımdır. Sonra Ehl-i sünnetin dört mezhebinden birinin kitaplarında yazılı olan fıkıh bilgilerini, yani İslâmın beş şartını ve helâl, harâm olan şeyleri öğrenmesi ve bunlara inanması ve uygun yaşaması lâzımdır. Bunları öğrenmek ve uymak lâzım olduğuna inanmayan, ehemmiyet vermeyen mürted olur. Yani kelime-i şehâdet getirerek Müslümân olduktan sonra, tekrar kâfir olur.

Dört mezhebin itikâdı birbirinin aynıdır. Dört mezhebden birinin îmân ve fıkıh bilgilerine uyan bir Müslümâna Ehl-i sünnet veyâ Sünnî denir. Dört mezhebden birinde olmayan kimsenin îmânı bozulur. Yâ, bid’at sâhibi Müslümândır, yâhut mürted olur. Bunun her ikisi de tövbe etmeden ölürse, muhakkak Cehenneme girecektir. Bir iş yaparken, özrü hâsıl olup, bu işin kendi mezhebindeki şartlarından birine uyması güçleşen kimse, bu işi, dört mezhebden herhangi birindeki şartlarına uyarak yapar. Bu ikinci mezhebin, bu iş için olan şartlarının hepsine uyması lâzım olur. Bu şartlardan birine uyması zor olur, fakat kendi mezhebinde kolay olursa, bu işi yapması sahîh olur. Kendi mezhebinde de zor olur ise, kendi mezhebindeki birinci şartı yapmaması câiz olur.

Resûlullahın “sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem” vefâtında hayâtta bulunan binlerce Sahâbînin her biri müctehid idi. Dört mezhebden birini taklîd etmekte zorluk hâsıl olduğu zamân, Eshâb-ı kirâmdan birinin ictihâdına uygun olan ibâdetimiz sahîh olur. Tevbe sûresinin 102. âyet-i kerîmesinde meâlen, (Muhâcirînin ve Ensârın önce olanları ve bunlara tâbi olanlar, Allahü teâlâdan râzıdır. Allahü teâlâ da onlardan râzıdır. Onlara Cennetleri hâzırladım. Burada sonsuz kalacaklardır) buyurulmuştur.

Eshâb-ı kirâmdan (rıdvânullahi teâlâ aleyhim ecmaîn) herhangi birine tâbi olanın sonsuz saadete kavuşacağı bu âyet-i kerîmeden de anlaşılmaktadır.

.

Müminlerin rızkı bu ayda artar

Alâüddîn İbn-i Balaban hazretleri Hanefî fıkıh ve hadis âlimidir. Türkmen asıllıdır. 675 (m. 1276)’da Kahire'de doğdu. Zamanın meşhur âlimlerinden fıkıh ve hadis dersi aldı ve aralarında Zehebî ile Kureşî'nin bulunduğu birçok talebe yetiştirdi. Bir müddet kadılık yaptı. 739'da (m. 1339) Kahire'de vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:

İslâmın beş şartından dördüncüsü, mübarek ramazan ayında, her gün oruç tutmaktır. Oruç, hicretten 18 ay sonra, şaban ayının onuncu günü, Bedir gazasından bir ay evvel farz oldu. Ramazan, yanmak demektir. Çünkü bu ayda oruç tutan ve tevbe edenlerin günahları yanar, yok olur. Selmân-ı Fârisî hazretleri, Resûlullah Efendimizin şaban ayının son günü hutbede şöyle buyurduğunu bildirmektedir:

(Ey Müslümanlar! Üzerinize öyle büyük bir ay gölge vermek üzeredir ki, bu aydaki bir gece ki Kadir gecesi, bin aydan daha faydalıdır. Allahü teâlâ, bu ayda, her gün oruç tutulmasını emretti. Bu ayda, geceleri teravih namazı kılmak da sünnettir. Bu ayda, Allah için ufak bir iyilik yapmak, başka aylarda, farz yapmış gibidir. Bu ayda, bir farz yapmak, başka ayda yetmiş farz yapmak gibidir. Bu ay, sabır ayıdır. Sabredenin gideceği yer Cennettir. Bu ay, iyi geçinmek ayıdır. Bu ayda müminlerin rızkı artar. Bir kimse, bu ayda, bir oruçluya iftar verirse, günahları affolur. Hak teâlâ, onu Cehennem ateşinden azad eder. O oruçlunun sevabı kadar, ona sevap verilir.) Eshâb-ı kiram;

-Ya Resûlallah! Her birimiz, bir oruçluya iftar verecek, onu doyuracak kadar zengin değiliz, deyince. Resûlullah efendimiz;

(Bir hurma ile iftar verene de, yalnız su ile oruç açtırana da, biraz süt ikram edene de, bu sevap verilecektir. Bu ay, öyle bir aydır ki, ilk günleri rahmet, ortası af ve mağfiret ve sonu Cehennemden azad olmaktır. Bu ayda, emri altında olanların vazifesini hafifletenleri, Allahü teâlâ affedip, Cehennem ateşinden kurtarır. Bu ayda dört şeyi çok yapınız! Bunun ikisini Allahü teâlâ çok sever. Bunlar, Kelime-i şehadet söylemek ve istiğfar etmektir. İkisini de, zaten her zaman yapmanız lâzımdır. Bunlar da Allahü teâlâdan cenneti istemek ve cehennem ateşinden Ona sığınmaktır. Bu ayda, bir oruçluya su veren bir kimse, kıyamet günü susuz kalmayacaktır) buyurdu.

.

Sık ziyaret bıkkınlığa sebep olabilir

Mustafâ İbn-i Azzûz hazretleri Mağrib evliyasındandır. Cezayir'in Biskra şehrinde doğdu. Babası, Halvetiyye-Hifniyye’nin kollarından Rahmâniyye tarikatı şeyhi idi. Onun yanında yetişip hilâfet aldı. Tunus'a giderek Nefta'da bir zaviye açıp irşad faaliyetine başlayan İbn-i Azzûz 1282 (m. 1866)’da Nefta'da vefat etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:

“Bir Müslümanın diğer Müslüman kardeşini ziyâret etmesinin iki sebebi vardır: Birincisi; Müslüman kardeşini ziyâret etme sevâbına kavuşmak. Büyük zâtlardan birisi şöyle der: Birisi, sırf Allahü teâlânın rızâsını düşünerek bir kardeşini ziyâret ederse, gökte bir melek kalmaz, hepsi o şahsı selâmlar. İkinci sebep; ziyâret edilen şahıs ile beraber olmaktan alınan tad ve lezzet... Ziyâret iki çeşittir. Birincisi, çok samimi iki taraf arasında olur. İkisinin de birbirinden, belki bıktırırım, usandırırım, rahatsız ederim endişesi yoktur. Bu durumda, birbirlerini ne kadar çok ziyâret etseler, bu onların birbirine olan sevgisini arttırır. İkincisi, taraflar arasında birincisi kadar samimiyet ve dostluk yoktur. Bu durumda, ziyâret için fazla gidip gelmek bıkkınlığa ve rahatsız etmeye kadar gidebilir. Bu durumda, ziyâreti az yapmak daha iyidir. Dostuna ziyâreti az yap, çünkü, onun seni devamlı yanında görmesi usanmaya sebep olabilir.”

“Ahmak kimsenin alâmetleri: Süratli cevap vermek. Tedbiri terk etmek. Çok gülmek. Çok iltifât etmek, iyi ve seçilmiş kimselere çirkin sözler söylemek. Şerli kötü kimselerle düşüp kalkmaktır. Ahmak kimse, sen ondan yüz çevirirsen, üzülür. Ona gidersen, fırsat kollar. Yumuşak davranırsan, kabalık yapar, kaba davranırsan sana yumuşaklık gösterir. Kötülük yaparsan iyilik yapar, iyilik yaparsan, kötülükle mukâbele eder. Ona haksızlık yapılırsa, istenildiği kadar elindeki alınabilir. Adâletle muâmele edilirse, haksızlık yapmaya kalkışır.”

“Kötü arkadaş edinme. Çünkü o, Cehennem ateşinden bir parçadır. Ne sevgisi doğrudur, ne de sözünde sâdıktır.”

“Bir kimseyi tanıtan en büyük alâmet, onun oturup konuştuğu ve sevdiği kimselerdir. Çünkü kişi, arkadaşının, samîmi dostunun dîni ve inancı üzeredir.” “Dostluktan sonra düşmanlık, çok kötü bir iştir. Bu, akıllı kişinin yapacağı iş değildir. Fakat insanlık icâbı böyle bir duruma düşürülürse, yine de anlaşabilecek, birbirlerine yaklaşabilecek açık bir kapı bırakmak lâzımdır.”

.

Sâlih bir kimseyi seven Allah'ı sevmiş olur

Ahmed İbn-i Âşir Endelüsî hazretleri Mağrib evliyasındandır. Endülüs'ün (İspanya) Şemîne (Jimena) şehrinde doğdu. Tahsilini orada tamamladıktan sonra Elhadrâ'ya (Algedras) giderek ders verdi. Burası Hristiyanların eline geçince Fas’a gitti. Ribâtülfeth'te Şeyh Ebû Abdullah el-Yâbürî'ye intisap etti ve onun halifesi oldu. 1009'da (m. 1600) Fas’ta Selâ'da vefat etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:

“Akıllı kimseye, sâlih ve iyi insanlarla beraber olup, kötü ve fâcir kimselerden, uzak kalması yaraşır. İyi ve sâlih kişilerle sevgi köprüsü, çok çabuk kurulup, bu sevginin kesilmesi çok geç olur. Kötü kimselerle ise, sevgi bağı zor kurulup, çabuk çözülür. Kötü kimselerle beraber olmak, iyi ve sâlih kimseler hakkında kötü zanda bulunmayı doğurur. Kötü kimselerle dost olan, onların cemaatine girmekten kurtulamaz.”

“Kim sâlih bir kimseyi severse, Allahü teâlâyı sevmiş olur. Çünkü sâlih kimseler, insanları Allahü teâlânın râzı olduğu şeylere davet ederler.”

“Takvâ ehli, sâlih kimselerle taş taşımak, kötü kimselerle helva yemekten daha hayırlıdır.”

“Kötü kimselerle beraber bulunmak, Cehennemden bir ateş parçasıdır. Onlarla beraber olmak, insanda kin meydana getirir. Onlar sevgiye lâyık değildirler.”

“Şu dört şey, kişiye saadet ve huzûr verir: Münâsip bir hanım, hayırlı evlât, sâlih ve takvâ sahibi arkadaş, yiyecek-içecek ihtiyâcını bulunduğu yerden karşılayabilmek.”

“Dîni bütün ve vakar sahibi kimselerle düşüp kalkınız. Çünkü onlar meclislerinde, toplantılarında, kötü, çirkin, ahlâka ve vakara sığmayan şeylerden bahsetmezler.”

“Akıllı kimse, sevdiğini söyledikten sonra, artık iki renkli ve iki kalpli olmaz. O, içi dışına, sözü, işine uygun bir kimsedir.”

“Bir kimsede sevdiğin veya sevmediğin şeyleri görürsen, onun kalbi ile dilinin birbirine uyup uymadığını, onun sözüne ne derecede sâdık olduğunu ölçebilirsin. Sen kimsenin kalbinde gizlediği şeyi bilemezsin. Ancak sen, insanlar hakkında dillerinden çıkana ve zâhirlerine göre muâmele yap.”

“İki rûh birbiriyle tanışırlarsa, aralarında yakınlık ve dostluk görüp, birbiriyle anlaşırlar. Eğer birbirini tanımazlarsa, birbirinden ayrılırlar.”

“Ehl-i tâatın, sâlih kimselerin kalpleri, bulundukları memleketler uzak da olsa, beraberdir. Kötü kimselerin kalpleri de aynı yerde bile bulunsalar, birbirinden ayrı ve uzaktırlar.”

.

Abdestte, gusülde kullanılan sular

Abdurrahmân İbn-i Abdürrezzâk hazretleri Hanefi fıkıh âlimidir. 1075 (m. 1664)’de Şam’da doğdu. Meşhur âlim Abdülganî Nablusî hazretlerinin talebesidir. Şam’da Sinan Paşa Camii'nde hatiplik yapan İbn-i Abdürrezzâk bu şehirde 1138 (m. 1726)’da vefat etti. Buyurdu ki:

Abdestte, gusülde kullanılan suya “Müstamel su” denir. Bu su İmâm-ı A’zam’a göre kaba necâsettir. Ebû Yûsuf’a göre, hafîf necâsettir. İmâm-ı Muhammed’e “rahmetullahi teâlâ aleyhimâ” göre temizdir. Fetvâ da böyledir. Bununla necâset temizlenir. Fakat abdest alınmaz ve gusledilmez. İçmek ve hamur yapmak mekrûhtur. Peştamala, elbiseye, kurnaya sıçrarsa ve necâset temizlemekte kullanılan her su, iğne ucu kadar sıçrarsa, kabı ve elbiseyi pisletmez.
Necâset temizlemekte kullanılmış sular bir yerde birikirse, bu suya bulaşan şeyler pis olur. Abdestsiz veya cünüb olan kimse veya hayız hâlindeki kadın veya müşrik, kâfir, necâset bulaşmamış olan avcunu bir yere sokup su alsa veya kolunu sokup içindeki tası alsa, o yerdeki su dört mezhepte de pis olmaz.
Necâset üzerinden akan suyun yarıdan fazlası necâsete temâs ederse, bu su pis olur. Azı değerse ve necâsetin üç sıfatı suda bulunmazsa pis olmaz. Necâset yanınca külü temiz olur. Tezek yakarak ısıtılan fırında ekmek pişirilir. Merkep, domuz ve leş, tuz içine düşüp tuz olsalar, temiz olurlar. Kuyuya düşen gübre, zamânla çamur hâline gelse temiz olur. Müstamel su, Mâlikî’de hem temizdir, hem de temizleyicidir. Yani müstamel su ile abdest alınır ve gusledilir.

Elbisenin veyâ vücûdun bir yerine necâset gelse, bu yeri bulamasa, zannettiği yeri yıkasa temiz olur. Namazdan sonra meydana çıksa, namazı iâde etmez. Kuruduktan sonra da görülen pislikler, kan, yukarıda bildirildiği üzere, bulunduğu yerden çıkarılıp, kendisi ve eseri giderilince, o yer temiz olur. Yıkamakta belli bir adet yoktur. Bir kere yıkamakla da çıkarsa kâfîdir. Necâset giderilip de, eseri, yani renk ve koku kalırsa zararı olmaz. Sıcak veya sabunlu su lâzım gelmez. Necis boya ile boyanan kumaş ve beden, üç kere yıkanınca temiz olur. Su renksiz akıncaya kadar yıkamak dahâ iyidir. Deriye, yaraya sürülen necis ilâcın ete karışan kısmı ve necis sürme çekilen göz yıkanmaz. Dışarıda kalan kısım ve yara üstündeki kurumuş kan, zarar vermeyecek şekilde yıkanıp giderilir. Zarar olursa yıkanmaz.

.

Ey Hristiyanlar! İnsâf ediniz

Mehmed Zihni Efendi son devir Osmanlı fıkıh âlimlerindendir. 1846’da İstanbul’da doğdu. Medrese tahsilinden sonra ulûm-i âliyye şehâdetnâmesi aldı. Galatasaray Sultânîsi (Lisesi) ve Mekteb-i Mülkiyye (Siyasal Bilgiler Fakültesi) ulûm-i dîniyye muallimliği, Maarif Nezâreti (Millî Eğitim Bakanlığı) Encümen-i Teftîş (Teftiş Kurulu) başkanlığı görevlerinde bulundu. Stockholm’de toplanan Şarkiyat Âlimleri Kongresi’ne davet edilerek altın madalya ile ödüllendirildi. 1913 tarihinde İstanbul’da vefat etti. Çok eser yazdı. Abdullah-ı Tercümân’ın Hristiyanlığa reddiye olarak yazdığı Tuhfetü’l-erîb kitabını tercüme etti. Bu eserinde buyurdu ki:

Hıristiyanlar, dilleri ile Allahü teâlânın kudret sâhibi olduğunu söylemekle berâber, Allahü teâlâ için âcizlik isnat etdikleri de malûmdur. İncil’de Allahü teâlânın âlemi altı günde yaratıp, yedinci günde oturup istirâhat ettiği bildirilmekdedir. Tekvînin ikinci bâbının başında, (Ve Allah yaptığı işi yedinci günde bitirdi. Ve yaptığı bütün işten yedinci günde istirâhat etti. Ve Allah yedinci günü mubârek kıldı ve onu takdîs etti denilmektedir. [Bunun için Hristiyanlar haftanın yedinci günü olan (pazar) günü çalışmaz, istirâhat eder, tatîl yaparlar.] Allahü teâlâ, -hâşâ- bir marangoz gibi çeşitli âletlerle mi yarattı da, bu yorgunluk hâsıl oldu? O yarattkları gibi aciz olmaktan münezzehtir.

Tekvînin otuzikinci bâbının yirmidördüncü ve devâmındaki âyetinde, -hâşâ- (Ya’kûb yalnız başına kaldı ve seher sökünceye kadar Rab onunla güreşirken, yakasını Ya’kûb aleyhisselâmın eline verdi. Ve Rab dedi: Bırak gideyim. Çünkü seher vakti oluyor. Ve Ya’kûb dedi: Beni mübârek kılmadıkça, seni bırakmam. Ve Rab ona dedi: Adın nedir? Ve o dedi: Ya’kûb. Ve Rab dedi: Artık sana Ya’kûb değil, ancak İsrâîl denilecek. Çünkü Allah ile ve de insanlarla uğraşıp yendin) demektedir.

Ey Hristiyanlar! İnsâf ediniz. Allahü teâlâ yarattığı kul ile sabâha kadar altüst olup, güreş tutup, yakasını Ya’kûb aleyhisselâmın eline vermiş ve yakasını kurtaramamış! Hiç böylesine âciz bir ilâh olur mu? Allahü teâlâ, elbette böyle şeylerden münezzehtir.

Müslümânların [temiz] itikâdlarına göre, Allahü teâlâ, her mümkünü yaratmaya kâdirdir. Kudret sıfatı ile muttasıftır. Kudret, ezelî bir sıfat olup, taalluk [irâde, arzû] etdiği şeye tesir eder, yaratır.

.

Kur’ân-ı kerîmin şaşırtıcı nazmı

Süleyman ibn-i Cemmâz hazretleri Kırâat-i aşere imamlarından Ebû Ca'fer el-Kârî'nin meşhur iki râvisînden biridir. 170 (m. 786)'da vefat etti. Buyurdu ki:

Resûlullahın “sallallahü aleyhi ve sellem” en büyük mucizesi Kur’ân-ı kerîmdir. Kıyâmete kadar bâkî kalacaktır. İnsanların dilinde okunacak ve sahîfelerde yazılı duracaktır. Kur’ân-ı kerîm bir değil binlerce mucizedir. Onun en kısa bir sûresinde, meselâ Kevser sûresinde sayısız mucizeler vardır. Bütün insanlar birleşseler, Arapların belîğleri bir araya gelip yardımlaşsalar, bir âyet-i kerîmesini söylemekten âcizdirler. Kur’ân-ı kerîm, fesâhat ve belâgatta o kadar yüksektir ki, Arap kabîlelerinin bütün fasîhleri ve belîgleri onun benzerini söylemeye güç yetiremezler. Kur’ân-ı kerîmin şaşırtıcı nazmı ve hayrete düşürücü üslûbu Arapların bütün üslûp ve terkiplerinden mümtâzdır. Hiçbiri ona benzemez. Arapların sözleri arasında ona benzer bir söz ne nâzil olmadan önce, ne de nâzil olduktan sonra aslâ vâki olmamıştır.

Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” bir gün Kur’ân-ı kerîm okuyordu. Arapların fasîhlerinden olan Velîd bin Mugîre işitti ve rikkate geldi. Ebû Cehil onun bu hâlini görünce sitem etdi. Bunun üzerine Velîd bin Mugîre şöyle dedi: Vallahi sizden hiçbiriniz Arapların sözlerini ve şiirlerini benden iyi bilmezsiniz. Muhammed'in “sallallahü aleyhi ve sellem” okuduğu hiçbirine benzemez!

Arapların merâsimlerinden birinde, Arap kabîleleri toplanmışlardı. Velîd bin Mugîre onlara Muhammed “aleyhisselâm” hakkında söyleyeceğiniz bir söz üzerinde birleşin. Söyledikleriniz birbirinizi yalanlamasın. Böylece Arap kabîlelerini Ondan soğutalım ve sakındıralım, dedi. Bir kısmı Ona kâhin diyelim dediler. Velîd bin Mugîre, yok vallahi o kâhin değildir. Çünki, Onun sözlerinde kâhinlerin sözlerindeki secie benzer bir söz yokdur, dedi. Mecnûndur diyelim diye teklîf etdiler. Velîd bin Mugîre, o da olmaz, zîrâ Onda hiç cünûn ve vesvese yoktur. Şâirdir diyelim, dediklerinde ise, ben şiirin her çeşitini gâyet iyi bilirim. Onun sözleri şiire hiç benzemiyor, dedi. Sihirbâz diyelim, dediler. Velîd bin Mugîre, hâyır sihirbâz da değildir. Çünki onda sihirbâzlar gibi üfürmek ve düğüm yapmak yoktur... Bunun üzerine Kureyş müşrikleri bunların hiçbiri olmaz diyorsun, o hâlde ne diyelim, dediler. Velîd bin Mugîre, Muhammed “aleyhisselâm” karı ile koca arasını, kardeşlerin ve akrabâların arasını açan bir sihirbâzdır diyelim, dedi. Bu söz üzerinde anlaştılar. Yol başlarına oturup, halkı bu sözle Resûlullahtan soğutmaya çalıştılar...

.

Kanaat, tükenmez bir hazinedir

Abdullah Humeydî hazretleri hadis hafızı ve fıkıh âlimidir. Fudayl bin İyâd, Süfyân bin Uyeyne gibi âlimlerden hadis ve fıkıh tahsil etti. Kendisinden Buhârî gibi âlimler rivayette bulundular. Humeydî 219'da (m. 834) Mekke'de vefat etti. Şöyle nakleder:

Ebû Sa’îd Hudrî “radıyallahü anh” şöyle anlatmıştır: Bir gün annem beni Resûlullahtan “sallallahü aleyhi ve sellem” bazı şeyler istemem için gönderdi. Huzûruna varıp oturdum. Mübârek yüzünü bana çevirerek “Kim mâlik olduğu şeye kanâat ederse, Allahü teâlâ onu başkasına muhtaç etmez. Kim çirkin şeylerden sakınırsa, Allahü teâlâ onu iffetli eyler. Kim mâlik olduğu şey ile yetinirse, Allahü teâlâ ona kâfidir. Kim bir okıyelik miktârında bir şeye sâhip olduğu hâlde, başkasından bir şey isterse, devamlı isteyici olur” buyurdu... Ben kendi kendime falan devemiz bir okıyeden daha iyidir dedim. Hiçbir şey istemeden Resûlullahın huzûrundan kalkıp gittim...

Ebû Hüreyre “radıyallahü anh” şöyle anlatmıştır: Teyemmüm âyeti nâzil olmuştu. Nasıl teyemmüm edileceğini bilmiyordum. Öğrenmek için Resûlullahın “sallallahü aleyhi ve sellem” evine doğru gittim. Evlerine yaklaşınca, Resûlullah beni gördü. Ne için geldiğimi anladı. Biraz ileri gidip tebevvül etti. Sonra gelip iki mübârek elini toprağa vurup yüzünü ve iki kolunu meshetti. Başka bir şey yapmadı. Ben de artık bir şey sormadan geri döndüm.

Yine Ebû Hüreyre “radıyallahü anh” şöyle anlatmıştır: Suheyb “radıyallahü anh” Mekke'den hicret ederken, Kureyş müşriklerinin gençleri bir grup hâlinde onu takîbe başladılar. Suheyb “radıyallahü anh” yanına aldığı okları göstererek, benim iyi ok attığımı bilirsiniz. Bana yaklaşmayınız, dedi. Müşrikler, bize Mekke'de sakladığın yiyeceklerin yerini söyle, seni takipden vazgeçelim, dediler. Bıraktığı yiyeceklerin yerini söyledi. Onlar da takip etmekten vazgeçdiler, dönüp gitdiler. Suheyb “radıyallahü anh” Resûlullahın huzûruna varınca, üç kerre “Alışverişinde kazançlı çıktın” buyurdu. Sonra, meâl-i şerîfi, (İnsanlar arasında, Allahın rızâsını kazanmak için cânını verenler vardır. Allah, kuluna karşı şefkatlidir) olan, Bekara sûresinin 207. âyet-i kerîmesi nâzil oldu.

.

Peygamber Efendimizin dua buyurduğu çocuk

Hasen bin Alî HuIvânî hazretleri hadîs âlimidir. Şam civarında HuIvân’da doğdu. Bağdat, Mekke, Mısır, Tarsus gibi ilim merkezlerinde hadis tahsil etti. Sonra Mekke'ye yerleşti. Vekî bin Cerrah gibi muhaddislerden hadis okudu. Kendisinden de Buhârî, Müslim, Ebû Dâvûd, Tirmizî, İbn-i Mâce gibi büyük âlimler rivayette bulundular. 242 (m. 857)’de Mekke'de vefat etti. Şöyle nakleder:

Câbir “radıyallahü anh” şöyle anlatmıştır: Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” ile bir sefere çıkmıştık. Yolculuk sırasında bir gün, ey Câbir, matara ile su getir, buyurdu. Bir matara su getirdim. Yolda giderken birbirine dört arşın mesâfede iki ağaç gördük. Şu ağaçlardan birine söyle, diğerinin yanına gitsin, buyurdu. Söyledim, ağaçlar yan yana geldiler. Resûlullah o ağaçların arkasında kazâ-i hâcet eyledi. Sonra ağaçlar yerine gitti. Sonra develerimize binip yola devâm ettik...

Karşımıza kucağında çocuğu ile bir kadın çıktı. Yâ Resûlallah! Bu oğlancığı üç defadır cin tutar, dedi. Resûlullah durdu. Çocuğu alıp devenin palanı üzerine koydu. Üç defa ey Allahın düşmânı çık, buyurdu. Sonra çocuğu annesine verdi... Seferden dönüşümüzde aynı yere gelince, o kadın çocuğu ile birlikte yine karşımıza çıktı. İki koyun getirmişti. Yâ Resûlallah! Bunlar benim hediyemdir, kabul buyurun. Seni Peygamber olarak gönderen Allah hakkı için, sizinle ilk karşılaşdığımız günden beri, çocuğu cin tutmadı, dedi...

Resûlullahın emri üzerine koyunun birini aldık, birini de kadına bıraktık. Sonra yola devam etdik... Birdenbire karşımıza bir deve çıktı. Gelip Resûlullahın huzûrunda başını yere koyarak secde etti. Resûlullah bize, halka sesleniniz toplansınlar buyurdu. Halkı çağırdık, toplandılar. Resûlullah onlara bu deve kimindir, diye sordu. Ensârdan bir cemaat, bizimdir yâ Resûlallah, dediler. Bu deveye ne yapdınız diye sordu. Bu deveyle yirmi senedir su çekerdik. Şimdi onu boğazlamak istedik, kaçtı, dediler. Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” bunu bana satınız buyurdu. Sizin olsun yâ Resûlallah, dediler...

Bunun üzerine Resûlullah bu deve benim oldu. Artık onu eceli gelinceye kadar hoş tutunuz, boğazlamayınız, buyurdu. Orada bulunan Müslimânlar, yâ Resûlallah, sana secde etmeye biz hayvânlardan dahâ lâyık değil miyiz, biz niçin yapmayalım, dediler. Resûlullah buyurdu ki:

(Kimsenin Allahü teâlâdan başkasına secde etmesi câiz değildir. Eğer câiz olsaydı, kadınların kocalarına secde etmeleri gerekirdi.)

.

Hâkim nafaka vermeyen fakîri ayıramaz

Mehmed Zeynî Efendi Altmışaltıncı Osmanlı Şeyhülislâmıdır. Kadıasker Manisalı Ak Mahmûd Efendi’nin oğludur. Seyyiddir. 1078 (m. 1667)’de İstanbul’da doğdu. 1164 (m. 1751)’de vefât etti. Eyyûb Sultan civarında babasının kabri yanına defnedildi. Şöyle buyurdu:

Zevcesi zengin olsa bile, bunun nafakasını vermek, zevc üzerine farzdır. Zevcesi kâfir ise, nafakası yine farzdır. Nafaka, nikâhtan sonra hemen farz olur. Zevc ve zevce fakîr iseler, fakîr nafakası verir. Zengin iseler, zengin nafakası vermesi lâzımdır. Zengin nafakasında, zevceye, ev işlerini yaptırması için bir hizmetçi de tutması lâzımdır. İkisinden biri zengin olup, öteki fakîr ise, orta hâl nafakası verir.

Nafaka, İslâmiyette, taam, kisve ve süknâ demektir. Kitapların çoğunda, yalnız taam manasına kullanılmak âdet olmuştur. Fakîr olan zevcin, zengin olan zevcesine, orta hâllilere âdet olan nafaka vermesi lâzımdır. Fakîr nafakası verip, aradaki farkı, zengin olunca öder. Zevce, zevcinin gücü olup da, nafaka vermediğini şikâyet ederse, hâkim nafaka tayîn edip vermesini emreder. Yine vermezse, zevci hapsedip malını satarak, zevcesinin nafakasına sarf eder. Malını bulamaz ise, fakîr olduğu anlaşılıncaya kadar hapiste bırakır. Boşanmalarına karâr vermez. Fakîr olup veyâ kayıp olup nafakanın üçünü de veremediği için de, aralarını ayırmaz ve hapsetmez.

Şâfiî mezhebinde, zevce isterse, hâkim fakîr olan zevcinden ayırır. Hanefî hâkim, aralarını ayırabilmek için, Şâfiî olan bir hâkimi kendine vekîl yapar. Ayrılmak isteyen kadının dilekçesini buna verir. Zevce ve zevc mahkemeye getirilir. Zevce, nafaka vermediğini iki şâhid ile ispat eder ve zevc nafaka vermeye gücü yettiğini ispat edemezse, aralarını ayırır. Kayıp olan zevcin fakîr olduğu anlaşılamayacağı için, ayırmaz. Hanbelî mezhebinde, kayıp olan zevcinden nafaka almadığını isbât eden zevceyi de hâkim ayırır.

Hanefî mezhebindeki hâkim nafaka vermeyen fakîri ayırmaz ise de, aylık veyâ senelik nafaka parası tespit edip, zevce zengin ise, kendi malından kullanmasını, fakîr ise, zevci ölmüş olsaydı, buna ve küçük çocuklarına nafaka vermeleri farz olan zevcin ve zevcenin mahrem akrabâlarına, buna şimdi ödünç vermelerini veyâ veresiye mal satmalarını emreder. Ödünç, veresiye verecek zengin akrabâ yoksa, Beyt-ül-mâl, yanî devlet verir.

.

Onlar, namazın farz olduğundan gafildir

Ali bin Ahmed Vahidi hazretleri tefsîr âlimidir. İran’da Tahran civarında Sâve’de doğdu. 468 [m. 1075] de, Nîşâpûr’da vefât etti. İmâm-ı Vahidî hazretleri, “Vesît” ismindeki tefsîrinde buyuruyor ki:

Maun sûresi 4 ve 5. “Artık, şiddetli azap olsun, nifak suretiyle namaz kılanlara, onlar namazlarından gafildirler” meâlindeki âyetleri tefsir ederken, “Gafildir’den murat, namazı terk etmektir. Yani bazen kılıp, bazen kılmamaktır ki, münafıkların âdeti böyledir. Münafık, yalnız iken namaz kılmaz, insanlar arasında iken kılar. Yatar, kalkar ve namaz kılanlar gibi hareket yapar. Hâlbuki kalbi, namazın farz olduğundan gafildir. İnsanlara gösteriş yapar ki, namaz kılar desinler. Bu ise, insanlardan ve onların verebilecekleri cezadan korktuğundandır. Allah için değildir: Namaz kılmadığı zaman azaptan korkmaz, kılmakla da rahmet-i ilahiyeyi beklemez. Bu ise tamamen şirktir” buyurdu.

Cuma gününün faziletiyle ilgili olarak, “Enes bin Mâlik’in (radıyallahü anh), Resûlullah Efendimizden (sallallahü aleyhi ve sellem) bildirdiği hadîs-i şerîflerde buyuruldu ki:

“Allahü teâlâ her cuma günü altı yüz bin kişiyi cehennemden azâd eder. Bunların hepsi cehennem ateşine lâyık olup, cuma gününün bereket ve faziletiyle cehennemden çıkarılırlar.”

“Cuma günü gusledip temizlenenin günah ve hataları temizlenir. Cuma namazına giderken, her bastığı ve kaldırdığı adımına, Allahü teâlâ, kabul olunmuş bir ibadet sevabı yazdırır. Namazı bitirince, ayrıca ikiyüz senelik ibadet sevabı yazdırır.”

Yine aynı kitapta, zekât vermek ile ilgili olarak; “Âyet-i kerimelerde meâlen; (Onlar söz verdiklerinde sözlerini yerine getirirler.) [Ra’d-20]

(Onların cimrilik ettikleri şey, kıyamet günü boyunlarına dolanacaktır. Allahü teâlânın fazlından kendilerine verdiği şeye bahillik edenler, hiçbir zaman onu kendilerine hayırlı sanmasınlar. Aksine bu kendileri için bir şerdir.) [Âl-i İmrân-180] buyuruldu. Yani "Allahü teâlânın kendilerine ihsan edip, verdiği altın, gümüş, hayvan, meyve ve diğer zekât ve uşur mallarından, kendileri için hayır olan zekâtı vermeyenlere, bu malları azap sebebi olacak, bahillik ettiği malları yılan olup, boyunlarına sarılacak, tepeden tırnağa kadar onları sokacaktır” buyrulmaktadır.

.

Sizden öncekileri cimrilik helak etmiştir

Ca'fer İbn-i Hinzâbe hazretleri hadis âlimidir. 308'de (m. 921) Bağdat'ta doğdu. Medrese tahsilinden sonra Abbasî Halifesi Râzî-Bilâh tarafından Mısır’da Dîvânü'l-harâc reisi tayin edildi. Sonra bu vazifeden ayrılarak Kahire’de talebe yetiştirmekle meşgul oldu. 391 de (m. 1001) Mısır'da vefat etti. Cenazesi vasiyeti üzerine Medine'ye götürüldü. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları: Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) efendimiz cömertlik hakkında buyurdu ki:

(Aman cimrilikten son derece sakının! Sizden öncekileri cimrilik helak etmiştir.)

(Allahü teâlânın evliyasının hepsi cömert ve güzel ahlaklıdır.)

(Ebdal denilen evliya, çok namaz kıldığı, çok oruç tuttuğu için değil, cömertlik ve halka nasihat etmeleri sebebiyle Cennete girer.)

(Cennet, cömertler yurdudur.)

(Cennette cömertler köşkü vardır.)

(Rabbim, "İbrahim cömert olduğu için, dost edindim" buyurdu.)

(Cömert olan ve halktan az şikâyet eden, bu ümmetin efendisidir.)

(Cömert, Allah’a hüsnü zannı olduğu için cömerttir. Cimri de, Allah’a suizannı olduğu için cimridir.)

(Cömertlik, dalları dünyaya sarkmış bir Cennet ağacıdır. Kim bu ağacın bir dalına tutunursa, bu dal onu Cennete götürür. Cimrilik de, dalları dünyaya sarkan Cehennem ağacıdır. Bu dalın birine yapışan, Cehenneme gider.)

(Allahü teâlâ, cömertlikle güzel huyu sever, cimrilikle kötü huyu sevmez.)

(Ben kefilim ki, cömert Cennete cimri Cehenneme girecektir.)

(Cömerdin yemeği ilaç, cimrininki hastalıktır.)

(Kendi ihtiyacı varken, başkasını tercih edenin günahları affolur.)

(Cömert olursanız, Allahü teâlâ da size, cömertçe ihsanda bulunur.)

(Yukarıdaki el, aşağıdakinden, veren el, alan elden üstündür.)

(Cömert, Allah’a, insanlara, cennete yakın, cehennemden uzaktır. Cimri ise bunun aksinedir.)

(Cömert olun ki, Allahü teâlâ da size cömertlik etsin! İyi bilin ki cimrilik küfürdendir, küfrün yeri de Cehennemdir.)

(Allahü teâlâ cömerdi, gece gündüz ibadet eden cimriden daha çok sever.)

(Allah katında cömert bir cahil, cimri âlimden daha üstündür. Çünkü cimrilik en ağır hastalıktır.)

(Cömertlik iman sağlamlığından ileri gelir. İmanı sağlam olan Cehenneme girmez. Cimrilik, şekten, şüpheden meydana gelir. [İmanda] şüphesi olan da Cennete giremez.)

(Bir kulun kalbinde cimrilikle iman bir arada bulunamaz.)

..

Cenâzede bulunmak sünnet-i müekkededir

Şihâbüddîn ibn-i Hiccî hazretleri Şafiî fıkıh âlimidir. 751'de (m. 1350) Şam’da doğdu. İlk tahsilinden sonra Kudüs, Medine ve Halep gibi şehirlerde ilim tahsil etti. Şam’da müderrislik, kadı nâibliğini ve Emeviyye Camii'nin hatipliğini yaptı. 816 (m. 1413)’de vefat etti. Buyurdu ki:

Cenâze taşımakta önce ön tarafta, meyyitin sağ tarafı, sağ omuza alınıp, on adım taşınır. Sonra, arka sağ ayak tarafı sağ omuzda, on adım taşınır. Sonra meyyitin sol tarafına, yani arkadan bakıldığına göre, tabutun sağ tarafına geçip, sol omuzda, on adım önde, on adım arkada taşınır. Hepsi kırk adım eder. Hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: (Cenâzeyi kırk adım taşıyanın kırk büyük günâhı affolur.)

Cenâzeyi taşıdıktan sonra, arkasından yürümelidir. Peygamberimiz “sallallahü aleyhi ve sellem”, Sa’d bin Mu’âzın “radıyallahü anh” cenâzesini taşıdı. Cenâzeyi (Beynel’amûdeyn) taşımak, yani sedye gibi, biri önde, biri arkada olmak mekrûhdur. (Terbî’) şeklinde, yani omuzda, kolundan el ile tutarak dört kişinin taşıması sünnettir. Omuz, kolu altına geçirilmez. Tabutun kolu el ile tutulup omuz üstüne alınır. Cenâzeyi sırtta ve hayvân üstünde taşımak câiz değildir. Süt çocuğunu ve birâz büyüğünü, bir kişi iki eli üzerinde götürür. Bu kişi, hayvân üzerinde de olabilir. Büyük çocuklar, tabut ile götürülür.

Cenâzeyi, meyyiti sarsmayacak kadar, hızlı götürmelidir. Cemaat çok olsun diye cuma namâzından sonraya bırakmak mekrûhtur. Cenâzeyi gömerken, cuma namâzını kaçırmak tehlikesi olursa, bu zamân cenâze namâzı, cuma namâzından sonraya bırakılabilir. Bayram namâzı cenâze namâzından önce, hâzır olan cenâzenin namâzı da bayram hutbesinden önce kılınır. Musallâda cenâze namâzı için bekleyenler, cenâze yere konmadan önce ayağa kalkmazlar. Musallâda oturanlar, cenâze gelince, ayağa kalkmamalıdır. Cenâzede bulunanlar, Şâfiî mezhebinde cenâzenin önünde gider. Cenâzede bulunmak sünnet-i müekkededir. Meyyiti büyük mezârlıkta gömmek lâzım ve çok faydalıdır. Sâlihlere ve evliyâya “rahmetullahi teâlâ aleyhim ecmaîn” yakın defnetmelidir.

Rutûbetli yerlerde defnetmek iyi değildir. Mümkün olduğu kadar kuru yerlere defnetmelidir. Nemli yerde defin, çabuk çürümesine sebep olur. Dîn-i islâmda, meyyitin geç çürümesi lâzımdır. Toprak nemli veyâ gevşek olursa, tabut ile gömmek iyi olur.

.

Dinde yapılan her yenilik bid'attir

Ebû Alî Hüseyn İbn-i Hürrem hazretleri hadis âlîmidir. 198 (m. 813)’te Afganistan'ın Herat şehrinde doğdu. İlk tahsilini memleketinde yaptıktan sonra Irak, Şam ve Hicaz'a ilmî seyahatlerde bulundu. Memleketine döndükten sonra taliplere hadis öğretti. 301 (913)’de Herafta vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:

Bid'at, sünnete [yâni, Muhammed aleyhisselâmın bildirdiği din bilgilerine] muhâlif olan, ters düşen, îtikat ve amel ve sözler demektir. Hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Bir kimse, dinde olmayan bir şey meydana çıkarırsa, bu şey reddolunur.) Bu hadis-i şerif gösteriyor ki, dinden olmayan bir îtikat, bir söz, bir iş, bir hâl ortaya çıkarılır ve bunun din ve ibâdet olduğuna inanılırsa, yâhut İslâmiyetin bildirmiş olduklarında bir ziyâdelik veya noksanlık yapılırsa ve bunu yapmakta sevap beklenirse, bu yenilikler, değişiklikler, (Bid'at) olur. Bir hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Bir ümmet, Peygamberi öldükten sonra, dinde bid'at yaparsa, buna benzer bir sünneti gaybeder). Yâni, küfre sebep olmayan bir bid'at yapılırsa, bunun cinsinden bir sünneti terk ederler.

Hadis-i şeriflere buyuruldu ki: (Bid'at sahibi, bid'atini terk etmedikçe, tevbe etmesini, Allahü teâlâ nasip etmez.)

(Allahü teâlâ, dinde bid'at olan bir şeyi yapan, bu bid'ati Allah rızası için terk etmedikçe, onun hiçbir amelini kabûl etmez.)

(Allahü teâlâ, bid'at sahibinin orucunu, haccını, umresini, cihâdını, günahtan vazgeçmesini, adaletini kabûl etmez. Hamurdan kılın çıkması gibi, islâmdan çıkar.) Yâni, ibâdeti sahih olsa da, kabûl olunmaz. Sevap verilmez.

(Benden sonra, ümmetim arasında ayrılıklar olacaktır. O zamanda olanlar, benim sünnetime ve Hulefâ-i râşidînin sünnetine yapışsın! Dinde meydana çıkan şeylerden uzaklaşsın! Dinde yapılan her yenilik bid'attir. Bid'atlerin hepsi dalâlettir. Dalâlet sahiplerinin gidecekleri yer, Cehennem ateşidir.)

(Ümmetim arasına fesat yayıldığı zaman, sünnetime yapışan için yüz şehit sevabı vardır!)

(İslâm dîni garîb olarak başladı. Son zamanlarda da garîb olacaktır. Bu garîb insanlara müjdeler olsun! Bunlar, insanların bozduğu sünnetimi düzeltirler.)

(Benî İsrâil yetmiş iki millete ayrıldı. Benim ümmetim de yetmiş üç millete ayrılacaktır. Bunlardan yetmiş ikisi ateşte yanacak, yalnız biri kurtulacaktır. Bunlar, benim ve Eshâbımın yolunda olanlardır.)

.

Eshâb-ı kirâmın üstünlük sırası

Muhammed ibn-i Huzeyme hazretleri hadis, kelâm ve fıkıh âlîmidir. 223'te (m. 838) İran’da Nîşâbur'da doğdu ve ilk tahsiline burada başladı. Bağdat, Şam, Basra, Kahire ve Vâsıt gibi ilim merkezlerini dolaşarak pek çok hocadan istifade etti. Memleketine dönerek çok talebe yetiştirdi. 311 (m. 924)’de Nîşâbur'da vefat etti. Bir dersinde buyurdu ki:

Âlimlerin çoğuna göre, kadın veya erkek, çocuk veya büyük bir Müslüman, Resûlullah efendimizi çok az da olsa, bir kere görürse, kör olan, bir kere konuşursa ve îman ile vefât ederse, buna sahâbî denir. Kâfir iken görüp de, Resûlullahın vefâtından sonra îmana gelen veya Müslüman iken görüp, sonra mürted olan, sahâbî değildir. Ehl-i sünnet âlimleri, Eshâb-ı kirâmın üstünlük sırasını üçe ayırmıştır.

1- Muhâcirler: Mekke şehri alınmadan önce, Mekkeden veya başka yerlerden, vatanlarını, memleketlerini terk ederek, Medîne şehrine hicret edenlerdir. Bunlar, Resûlullahın yanına îman ile gelmiş veya gelince îman etmişlerdir. Amr ibni Âs hazretleri bunlardandır.

2- Ensâr: Medîne şehrinde veya bu şehre yakın yerlerde ve Evs ve Hazrec adındaki iki Arab kabîlesinde bulunan Müslümanlara (Ensâr) denir. Çünkü Resûlullah Efendimize her türlü yardımda ve fedakârlıkta bulunacaklarına söz vermişler ve sözlerinde durmuşlardır.

3- Diğer Eshâb-ı kirâm: Mekke şehri alındığı zaman ve daha sonra, Mekke'de veya başka yerlerde îmana gelenlerdir. Bunlara Muhâcir ve Ensâr denmez. Yalnız sahâbî denir. Muhâcirler Ensârdan, Muhâcirlerin önce gelenleri, Ensârın önce îmana gelenlerinden ve Ensârın önce gelenleri, Muhâcirlerin sonra gelenlerinden daha üstün olduğu ve fakat, sonra îmana gelen nice sahâbînin, önce îmana gelenlerden üstün olduğu yazılıdır. Meselâ, Hazret-i Ömer ve Bilâl-i Habeşî, kendilerinden önce îmana gelen nice Sahâbîden daha üstündürler.

Ehl-i sünnet âlimleri, söz birliği ile bildirmiştir ki, Eshâb-ı kirâmın en üstünleri, Resûlullahın dört halîfesidir. Bunlardan sonra en üstünleri, Aşere-i mübeşşereden, yâni Cennet ile müjdelenmiş olan on kişiden geri kalan altısı ile Hazret-i Hasan ve Hüseyin’dir. Bunlardan sonra en üstünleri bu oniki kişiden başka, Bedir gazâsında bulunan üçyüzonüç (313) Sahâbîdir. Bunlardan sonra üstün olan, Uhud gazâsında bulunan yediyüz (700) kahramandır. Bunlardan sonra üstün olan hicretin altıncı senesinde, ağaç altında Resûlullaha, (Ölmek var, dönmek yok) diye söz veren bindörtyüz (1400) kişidir. Bu sözleşmeye (Bî'at-ı Rıdvân) denir.

.

Temizlik îmânın şartıdır

Abdurrahmân İbn-i Hubeyş hazretleri hadis ve fıkıh âlimidir. 504'te (m. 1110) Endülüs’te (İspanya) Meriye'de (Almeria) doğdu. Memleketinde hadis ve fıkıh okudu. Kurtuba'ya (Cordoba), sonra Mürsiye'ye (Murcia) giderek talebe yetiştirdi. 584'te (m. 1188) Mürsiye'de vefat etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:

Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) efendimiz hadîs-i şerîflerde buyurdu ki:

“Hastalıkların başı çok yemektir. İlâcların başı, perhîzdir.” “Şarap içmek, büyük günahların en büyüğüdür. Bütün kötülüklerin anasıdır, başıdır.” “Ümmetimden üç sınıf insan vardır ki, Cehennem ateşi onları yakmaz: Kocasının emrine itaat eden kadın, ana ve babasına iyilik yapan evlat ve Allahü teâlânın kullarına merhamet edenler.”

Resûlullaha îmândan soruldu. Buyurdular ki: “O, sabır ve cömertliktir.” “Kötülüğünden komşusu emîn olmayanın, Allaha yemîn ederim ki imânı yoktur.” “Kalbinde merhameti olmayanın, îmânı yoktur.” “İnsanlara merhamet edene, Allah merhamet eder.” “Küçüklerimize acımayan ve büyüklerimize saygılı olmayan, bizden değildir.” “Kadınlar, görüştükleri kadınların güzelliklerini, iyiliklerini, zevclerine anlatmasınlar. Zevcleri, o kadınları görmüş gibi olurlar.”

“Yâ Ali! Bir kadını görürsen, yüzünü ondan ayır. Ona tekrar bakma! Ansızın görmek, günah olmaz ise de, tekrar bakmak günah olur.”

“Allahü teâlâ indinde günahların en büyüğü, kötü huylu olmaktır.”

“Bir kimse, sevmediği birisine belâ, sıkıntı geldiği için sevinirse, Allah, bu kimseye de bu belâyı verir.”

“Hased etmeyiniz! Ateş odunu yok ettiği gibi, hased de sevapları giderir.”

“İyi huylu, dünyâda ve âhirette iyiliklere kavuşacaktır.”

“Allahü teâlâ gönderdiği her Peygamberi güzel sesli göndermiştir.”

“Temizlik îmânın şartıdır. Elhamdülillah (sözü), kıyâmet günü mizanı doldurur. Sübhânallahi vel-hamdülillah... Göklerle yerin arasını, doldurur. Namaz nûrdur. Sadaka burhandır.”

“Geçmiş Peygamberler, şaşı, kör ve yalancı olan Deccal’in büyük fitne ve musîbet olduğunu haber verip, ümmetlerini, onun şerrinden ve zararından korkuturlardı.”

“İslâmın binası beş direk üzerine kurulmuştur. Eşhedü en lâ ilahe illallah ve eşhedü enne Muhammeden abdühu ve resûlüh, demek ve bunun manasına inanmak. Namaz kılmak, zekât vermek, oruç tutmak, hacca gitmek.”

.

Hazret-i Hadîce'nin fazileti pek çoktur

Şemsüddîn Muhammed İbn-i Nâsırüddin hazretleri hadis hafızı ve siyer âlimidir. 777'de (m. 1375) Şam’da doğdu. İlim tahsili için Mekke, Medine ve Halep'e gitti. Dönüşünde çok talebe yetiştirdi. İbn-i Hacer Askalânî hazretleri bunlardandır. İbn-i Nâsırüddin 842'de vefat etti. Siyer kitabında şöyle anlatır:

Hazret-i Hadîce (radıyallahü anha), Peygamber Efendimize, evlâdına, Müslümanlara ve insanlara çok şefkatliydi. Ev işlerini iyi bilip, mükemmel iş görürdü. Peygamberimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) bu husûsta O’nun için “Hem çocuk annesi hem de ev işi tanzim eden hatun” buyurdu. Peygamberimize karşı çok hürmetkâr idi. Ne buyurursa itiraz etmeden kabul ederdi. Bu her zaman böyle oldu. Resûlullah da onu her zaman medh ederdi...

Hatta bir gün yine O’nu medh ederken, Hazreti Âişe dayanamayıp, “Cenâb-ı Hak size daha iyisini verdi” dedi. Resûlullah “Hayır, ondan iyisi verilmedi. Herkes bana yalancı dediği günlerde, o bana inandı. Herkes bana eziyet verirken, O bana yâr oldu. Üzüntülerimi giderdi” buyurdu.

Hazreti Hadîce hayattayken, Peygamberimiz başka bir kadınla evlenmedi. O’nun akrabalarını gördüğü zaman hemen ayağa kalkar, onları karşılar ve yanlarına oturturdu. Eline mal geçtiğinde, onları unutmaz, hemen hediye göndererek, unutmadığını hatırladığını belirtirdi. Peygamberimiz yine onun ve diğer üstün hatunlar hakkında buyurdu: “Dört hatunun faziletleri bütün dünyâ hatunlarının faziletlerinden üstündür. Meryem bint-i İmrân, Firavn’ın îmân etmiş hanımı Asiye, Hatice bint-i Hüveylid ve Fâtıma bint-i Muhammed.”

Peygamberimize vahiy gelmesinden sonra idi. Müşrik Araplar, Resûlullah’a pek düşmandılar. Hazreti Hadîce Resûlullah’ı devamlı koruyup, aramaktaydı. Peygamberimiz dışarıdayken, onu aramak için çıkmıştı. Cebrâil aleyhisselâm bir insan kıyâfetinde Hazreti Hadîce’ye göründü. Hazreti Hadîce O’na Peygamberimizi sormak istediyse de, düşmanlardan olma ihtimâlini hesaba katarak sormayıp, geri eve döndü. Peygamberimizi evde görünce, hâdiseyi O’na anlattı. Peygamberimiz buyurdu ki: “Senin gördüğün ve beni sormak istediğin o zâtın kim olduğunu biliyor musun? O, Cebrâil aleyhisselâm idi. O’nun selâmını sana bildirmemi söyledi. Şunu da sana bildirmemi söyledi ki, Cennette senin için incilerden yapılmış bir bina hazırlanmıştır. Tabii orada böyle üzüntülü, sıkıntılı ve zahmetli, külfetli şeyler bulunmayacaktır.”

.

Sizin peygamberiniz doğru söylemiş

Muhammed bin Nasır Sellâmî hazretleri Hadis hafızıdır. 467'de (m. 1075) Bağdat'ta doğdu. Önceleri Şafiî mezhebine mensup iken gördüğü bir rüya üzerine Hanbelî mezhebini seçti. İbn-i Nasır 550'de (m. 1155) Bağdat'ta vefat etti. Şöyle nakleder:

Hatıb bin Ebî Belte’a anlatır: Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) beni, Mısır kralı Mukavkıs’a elçi olarak gönderdi. Mısır’a gittim ve geldim. Hazreti Ebû Bekr’in vefâtından sonra, Hazreti Ömer de (radıyallahü anhüma) beni Mukavkıs’a elçi olarak gönderdi O sırada, Rumlar ile yaptığımız Yermük Savaşı devam ediyordu. Neticeyi bilmiyordum. Götürdüğüm mektûbu Mukavkıs’a teslim ettim. Mukavkıs, “Rumların, Arabları öldürüp hezimete uğrattığını biliyor musun?” dedi. Ben, “Hayır” deyince, “Niçin?” dedi. Ben de, “Çünkü, Rabbimiz, sevgili Peygamberimize İslâmiyeti bütün dinlere hâkim kılacağını vadetti. O, vadinden dönmez” dedim. O zaman Mukavkıs, “Hakîkaten Arablar Rumları, Ad kavmi gibi kılıçtan geçirdiler. Peygamberiniz doğru söylemiş...” dedi. Bundan sonra Mukavkıs bana, Eshâb-ı kirâmın ileri gelenlerini sordu. Onlar için hediyeler verdi. Resûlullahın amcası Abbâs’a (radıyallahü anh) da hediyeler gönderdi. Hazreti Ömer’e durumu bildirdikten sonra, onun emrine girdim. Hazreti Ömer, devlet memûrlarına maaşlarını tayin ederken, benim maaşımı da Adiy bin Ka’b oğullarının arasına yazdı...

***

Muhammed bin İbrâhim et-Teymî (radıyallahü anh) anlattı: Abdullah (radıyallahü anh) Müzeyneliydi. Abdullah, küçük yaşta yetim kalmıştı. Amcası onu kucağında büyüttü. Ona her zaman çok iyi davranırdı. Abdullah’ın (radıyallahü anh) Müslüman olduğunu işitince, ona çok kızdı. Üzerinden elbisesini bile soydu. Bunun üzerine Abdullah, annesinin yanına gitti. Durumu anlatınca, annesi kendi çizgili entarisini bozarak oğluna iki parçadan meydana gelen bir elbise dikip giydirdi. Ertesi gün, Peygamber efendimiz Abdullah’a (radıyallahü anh), “Sen Zülbicâdeyn (iki parçalı elbisesi olan) Abdullah, kapımdan ayrılma” buyurdular. O da Resûlullah efendimizin kapısından hiç ayrılmadı...

Abdullah (radıyallahü anh) bir gün kapıda yüksek ses ile Allahü teâlâyı zikrediyordu. Hazreti Ömer bunu görünce, “Abdullah acaba yüksek sesle zikir yaparak gösteriş mi yapıyor?” diye sorunca, Peygamber efendimiz “Hayır, samîmi olarak yalvarıp yakaranlardan birisi” buyurdular...

.

Şeytan'ın sıtma tuttuğu anlar

Ebû Muhammed Abdullah el-Berberî hazretleri Hadis hafızıdır. 210'da (m. 825) doğdu. Aslen Mağrib'de Bilâdülberber bölgesinde doğdu. Bağdat'a giderek zamanın büyük âlimlerinden hadis tahsil etti ve çok talebe yetiştirdi. 301'de (m. 914) Bağdat’ta vefat etti. Şöyle nakleder:

İbn-i Abbâs (radıyallahü anh) şöyle rivâyet etti:

-Bir gün Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) mescidden çıkıp şeytanla kanlaşınca; “Seni benim mescidimin kapısına kim getirdi?” diye sordu. Şeytan; “Allah getirdi” dedi. Resûl-i ekrem (aleyhisselâm); “Niçin getirdi?” diye sorunca, şeytan; “İstediğini bana sorman için” dedi. Resûlullah Efendimiz;

“Ey melun! Ümmetimi cemâat ile namaz kılmaktan neden menediyorsun?” diye suâl etti. Şeytan;

“Yâ Muhammed! Ümmetin cemâatle namaza başladığı zaman, beni şiddetli bir sıtma tutuyor. Onlar namazlarını bitirip dağılıncaya kadar benden çıkmıyor” dedi. Server-i âlem;

“Ey melun! Ümmetimi ilim öğrenmekten ve duâdan niçin menediyorsun?” diye sordu. Şeytan;

“Yâ Muhammed! Ümmetin duâ ettiği zaman ben kör ve sağır oluyorum. Onlar dağılıncaya kadar bu hâl benden gitmiyor” dedi. Peygamber efendimiz;

“Ey melun! Ümmetimi niçin Kur’ân-ı kerîm okumaktan alıkoyuyorsun?” diye suâl edince, şeytan;

“Yâ Muhammed! Ümmetin Kur’ân-ı kerîm okumaya başlayınca ben kurşun gibi eriyorum” dedi. Son olarak Resûl-i ekrem;

“Ey melun! Ümmetimi niçin cihâd etmekten alıkoyuyorsun?” diye suâl buyurdu. Seytan;

“Yâ Muhammed! Ümmetin cihâd için sefere çıktığı zaman, ayaklarıma bukağı vuruluyor. Onlar dönünceye kadar bukağı ayaklarımda kalıyor. Onlar hacca gittikleri zaman zincirlerle bağlanıyorum. Onlar sadaka vermeğe niyet ettiklerinde, başıma bıçaklar konuyor. O bıçaklar beni kesiyor” dedi...

Ebû Hüreyre’den (radıyallahü anh) rivâyetle bildirdiği hadîs-i şerîfte; Müminlerin okuduğu salevât-ı şerîfelerin Peygamberimize bildirildiğini şöyle haber verdi:

“Her ayın ilk üç gecesi ve günü, bana çok salevât okuyunuz. Çünkü bu ikisi, sizden bana ulaştırılır. Toprak, elbette Peygamberlerin cesetlerini yemez” buyurdu.

Enes bin Mâlik’ten (radıyallahü anh) rivâyetle, Peygamberlerin kabirlerinde çürümediğini şöyle bildirdi:

Hadîs-i şerîfte, Peygamber efendimiz “Peygamberler kabirlerinde diridirler, namaz, kılarlar” buyurdular.

.

İbadetlere bir şey ilave etmek bidattir

Ebü'l-Kâsım Kayrevânî hazretleri, Mâlikî fıkıh âlimidir. "İbn-i Nâcî" adıyla meşhur oldu. 760 (1359)’da Tunus’ta Kayrevan'da doğdu. İlim tahsili için Mısır ve Fas’a gitti. Memleketine dönderek talebe yetiştirdi. 839’da (1435) Kayrevan'da vefat etti. Buyurdu ki:

İbadetlere bir şey ilave etmek bidattir, büyük günahtır. Dinimiz noksan değildir. Hâşâ Allahü teâlâ veya Peygamber Efendimiz dinde bir şeyi eksik bırakmış da, daha iyisini biz mi yapacağız? İbadete bidat karıştırmak, Allahü teâlânın dininde noksanlık bulmak, koyduğu hükümleri beğenmemek, dini değiştirmek olur. Mesela akşam namazının farzını 3 rekat yerine, daha fazla ibadet etmek için, 4 rekat kılmak bidattir. 3 yerine de geçmez, namaz hiç kabul olmaz. Tesbihleri 33 yerine, çok sevap olsun diye 40 defa veya daha fazla çekmek bidat olur. Hâlbuki hiç tesbih çekilmeden gidilse günah olmaz. Namazlardan sonra Âyet-el-kürsi okunur, tesbihler çekilir ve dua edilir. Dua ederken Salâten tüncina okunur. Âyet-el kürsinin okunduğu yerde Salâten tüncinayı okumak sünneti değiştirmek olur, yani bidattir. Peygamber Efendimiz nasıl ibadet etmişse, mezhebimiz bunu nasıl bildirmişse, o şekilde ibadet edilir. “Şunu da yapalım, ötekini de ilave edelim” demek, dinde değişiklik olur. Hadis-i şerifte, (İbadetleri bizim gibi yapmayan bizden değildir) buyuruluyor.

Cennette, Allahü teâlânın görüleceğine inanmamak, "gökte Allah var" demek, "Allah Dede" demek, Hazret-i Ali’yi diğer üç halifeden üstün sanmak, Eshab-ı kirama veya fâsık Müslümanlara bile lanet etmek bidattir.

Namaza başlarken yalnız dil ile niyet etmek bidattir. Kalb ile niyet şarttır. Ücretle Kur’ân okumak bidattir. Hutbenin ikinci kısmında, aşağı basamağa inmek, sonra tekrar yukarı basamağa çıkmak, mest üzerine mesh etmemek ve çıplak ayağa mesh etmek bidattir. Vaazdan sonra toplanarak yüksek sesle dua yapmak, mübarek gecelerde, camilerde fazla ışık yakmak bidattir.

Kısa sakal ile sünneti yerine getirdiğine inanmak, büyük zatların ölüm yıl dönümlerinde matem tutmak bidattir.

Cenaze olduğunu bildirmek için, minarelerde salât okumak, Ölünün 40. ve 52. gecesini yapmak, mezar taşlarına Fatiha ve methiye yazmak bidattir. Türbe veya camilerde tavaf eder gibi dönmek bidattir...

.

Melek helâle, şeytan harama davet eder

Burhâneddin İbn-i Müflih hazretleri Hanbelî fıkıh âlimidir. 816'da (m. 1413) Şam’da doğdu. İbn-i Hacer Askalânî ve birçok âlimden fıkıh ilmi tahsil etti. Müderrislik, sonra da Şam kadılığı yaptı. 884'te (m. 1479) vefat etti. Bir dersinde buyurdu ki:

Kelime-i tevhîd; söyleyenin korkusunu ve hayalindeki düşünceleri giderir. Allahü teâlânın diğer isimleri ile yapılan zikirde hayâle gelen düşünceler tamamen gitmez. Hayâl galip olup, talebe, bir makamın sahibi oldum sanır. Hâlbuki, kavuştuğu makam hayâlidir. Makam, kalbî ve aynî değildir. Ben böyle iddiacılarla karşılaştım, Bunlardan bazısı; “Ben her gece mirâc ederim” diye iddia ederdi. Bazıları da; “Bana günah zarar vermez” diyerek, bozuk itikâdda idi. Bu düşünceleri hayâlden gelme idi. Bu ise mekr-i ilâhidir, yanî Allahü teâlânın aldatarak, nimet şeklinde gösterdiği musibetlerdir...

Evliyâdan Ebû Ali Rodbârî’den; “Bir kimse günah işler ve; 'Bana helâldir. Çünkü ben öyle bir dereceye yükseldim ki, günahlar bana zarar vermez bana tesir etmez' derse, bu kimse hakkında ne dersiniz?” diye sorulunca, cevaben; “Öyle bir makama kavuştuğunu söyleyen, kavuştu; fakat Cehenneme kavuştu!.. Yoksa cennete ve Hakk'a kavuşmadı. Çünkü, haram olan şeylerin helâl olacağı makam yoktur. Haram olan, her makamda haramdır. Her âlim kendi makamına uygun amel işler. Yükselmeye mâni olan işlerin yanına uğramazlar. İşte bir asırdır âlemde hak ve doğru sûretinde, bâtıl olan işleri yapanlar meşhûr oldu” buyurdu...

Bir kimse yapılması vâcib olanı yapmasa veya yapılmaması lâzım geleni yapsa, Allahü teâlânın tayin ettiği hududu aştığı için âsî ve günahkâr olur. Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) ümmetinden sünnetini işlemediği için intikam almaz, ümmetinin cezalandırılmasını istemez. Allahü teâlânın emirleri ve yasakları böyle değildir. Allahü teâlânın, insanların aklının alamayacağı emir ve yasakları çoktur. Bunlar, Allahü teâlânın mekridir. Bu mekrden kurtulmak için Resûlullahtan gelen emir ve yasaklara uymak lâzımdır...

Her insanın yanında bir melek bir de şeytan bulunur. Hayırlı düşünce ve ilhamlar melektendir. Kalbe gelen düşünceler dine muhalif ise, şeytanın iğvasından kalbe üfürdüğü vesveselerindendir. Melekler helâl yola davet eder, mübaha davet etmez. Şeytan ise harama da davet ettiği gibi mübaha da davet eder. Çünkü mübah sebebiyle hile yaparak, günah işletmeye sevk eder..

.

Din ilimlerinin en mühimi fıkıhtır

Muhammed ibn-i Lübâbe el-Kurtubî hazretleri Mâlikî fıkıh âlimidir. Endülüs’te (İspanya) Kurtuba'da (Cordoba) doğdu. Medrese tahsilinden sonra İlbîre'de (Elvira) kadılık, Kurtuba'da şûra üyeliği yaptı. 330 (m. 942)’de Kurtuba'da vefat etti. Bir dersinde ilmin ehemmiyeti hakkında şunları anlattı:

Kulda bulunan yüksek mertebelerin en üstünü, kazandığı derecelerin en şereflisi din ilmidir. Hadîs-i şerîfte Peygamber Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “İlim ile yapılan az amel, çoktur. Cahillikle yapılan çok amel, azdır.” Yine Resûl-i ekrem efendimiz bir hadîs-i şerîfte “Âlimin, bilgisiz abidden üstünlüğü, benim sizin en aşağınızdan üstünlüğüm gibidir” buyurdu.

Herkesin ihtiyâcı olduğu kadar ilim öğrenmesi, İslamın farzlarından biridir ve farz-ı ayndır. İnsan lüzumlu îmân, ibâdet ve ahlâk bilgilerini öğrenmekle ma’rifetullaha, Rabbini tanımaya yönelmiş olur. Açık alâmetler ve nâtık şâhidlerden Allahü teâlâyı tanıtan delîller bulur. Allahü teâlânın insanlara, nefislerinde, mallarında, gece ve gündüzde emrettiği farzlar öğrenilir. Allahü teâlânın emrettiği farzları yaparken, Resûlullahın sünnetlerini de öğrenmek ve yapmak gerekir. Farzlar, en adâletli yolda ve en iyi istikâmette yapılmalıdır. Bu da ancak Allahü teâlânın en güzel edeple edeplendirdiği, en temiz ahlâklı Sevgili Peygamberinin sünnetine uymakla olur.

İnsanın ihtiyâcı olduğu din ilimlerinin en mühimi fıkıh ilmidir. Buna ilm-i yakîn, ihlâs, zühd, tevâzu, nasihat ve ahlâk ilimleri de dâhildir. Caiz olma, fâsid olma, helâl, haram, mekrûh, müstehab gibi ahkâm-ı şer’iyye de dâhildir. Yine bunlara iffet, rıfk, vekar, hayâ da dâhildir. Cömertlik, güzel tedbir almak, din işlerini düşünerek yapmak ve ciddi olarak başlayıp devam ettirmek, düşmanları yumuşaklıkla idâre etmek, halkın eziyetlerine katlanmak, akrabayı ziyâret etmek de din ilimlerine dâhildir.

Herkese iyilik etmek, geçimi dar olanlara yardımda bulunmak, zalimi bağışlamak, kendisine kötülük yapanlara da iyilik etmek din ilimlerinden ve gereklerindendir. Başkalarına el ile, dil ile ve kalp ile eziyet etmekten çok sakınmalıdır.

.

Resûlullah Efendimiz altı yerde şefaat edecektir

Ebü'l-Abbâs Ahmed el-Konstantînî hazretleri Mâliki fıkıh ve siyer âlimidir. İbn-i Kunfüz adıyla meşhur oldu. 740 (1340)’da Cezayir'in Konstantîne şehrinde doğdu. Medrese tahsilinden sonra Kostantîne'de kadılık, müftülük ve hatiplik yaptı. 810 (1407)’de orada vefat etti. Bu mübarek zat buyurdu ki:

Resûlullah Efendimiz “sallallahü aleyhi ve sellem” kabirde, bilmediğimiz bir hayatla diridir. Kabirde Kur’ân-ı kerîm okur, namaz kılar. Bütün Peygamberler de böyledir. Diri iken olduğu gibi, vefâtından sonra da, dünyânın her yerinde, her zaman Ona tevessül edenlerin, yani Onun hatırı ve hürmeti için isteyenlerin duâsını Allahü teâlâ kabul eder.

Kıyâmet günü kabirden ilk önce Resûlullah kalkacaktır. Üzerinde Cennet elbisesi bulunacaktır. Burak üzerinde mahşer (toplantı) yerine gidecektir. Elinde (Livaülhamd) denilen bayrak olacaktır. Peygamberler ve bütün insanlar bu bayrağın altında duracaktır. Hepsi, bin sene beklemekten, çok sıkılacaklardır. Önce Hazreti Âdem, sonra Nuh, sonra İbrâhim ve Mûsâ ve İsâ Peygamberlere gidip, hesaba başlanması için şefaat etmelerini dileyeceklerdir. Her biri, birer özür bildirerek, Allahtan utandıklarını, korktuklarını söyleyecekler, şefaat etmeyeceklerdir. Sonra, Resûlullaha gelip yalvaracaklardır. Secde edip, duâ edecek ve şefaati kabul olacaktır. Önce, Onun ümmetinin hesabı görülecek, en önce sırattan geçecekler ve Cennete gireceklerdir. Her gittiği yeri nûrlandıracaklardır. Hazret-i Fâtıma “radıyallahü anha” sırattan geçerken (Herkes gözlerini kapasın! Muhammed aleyhisselâmın kızı geliyor) denecektir.

Resûlullah Efendimiz “sallallahü aleyhi ve sellem” altı yerde şefaat edecektir.

Birincisi (Makâm-ı Mahmûd) denilen şefâati ile, bütün insanları mahşerde beklemek azabından kurtaracaktır. İkincisi, şefâati, çok kimseyi Cennete sokacaktır. Üçüncüsü, âzâp çekmesi lâzım olanları azaptan kurtaracaktır. Dördüncüsü, günahı çok olan müminleri, Cehennemden çıkaracaktır. Beşincisi, sevabı ve günâhı müsavi olup, (Araf) denilen yerde bekleyenlerin Cennete gitmelerine şefâat edecektir. Altıncısı, Cennette olanların derecelerinin yükselmesine şefâat edecektir.

Resûlullahın Cennette bulunduğu makamın ismi (Vesile)dir. Burası Cennetin en yüksek derecesidir. Cennette bulunan herkese birer dal yetişecek olan (sidretülmüntehâ) ağacın kökü oradadır. Cennettekilere her nîmet, bu dallardan gelecektir.

.

Bilen ile bilmeyen hiç bir olur mu

Muhammed Tayyib İbn-i Kîrân hazretleri Mâliki fıkıh âlimidir. 1172'de (m. 1758) Fas’ta doğdu. Orada bulunan fıkıh âlimlerinden ilim tahsil etti ve çok talebe yetiştirdi. 1227(m. 1812)’de Fas'ta vefat etti ve Ravzat’ül-ulemâ Kabristanı'nda defnedildi. Buyurdu ki:

İslam dini ilme, sanat ve ticârete çok ehemmiyet verir. Kur’ân-ı kerimde Zümer sûresinin dokuzuncu âyetinde meâlen, (Bilen ile bilmeyen, hiç bir olur mu? Bilen elbette kıymetlidir) buyurulmuştur.

Nisâ sûresinin yirmidokuzuncu âyetinde meâlen, (Ey îmân edenler, birbirinizin mallarını aranızda bâtıl yollarla yemeyiniz. Yani İslâmiyetin harâm kıldığı, fâiz, kumar, hırsızlık ve gasp gibi bâtıl yollarla yemeyiniz. Ancak birbirinizden râzı ve hoşnut olarak, ticâret ile ola) ve Bekara sûresinin ikiyüzyetmiş beşinci âyetinde meâlen, (Allahü teâlâ bey’i, alışverişi halâl ve fâizi harâm kıldı) ve Nisâ sûresinin otuzaltıncı âyetinde meâlen, (Allahü teâlâya ibâdet ediniz. Ona hiçbir şeyi şerîk, ortak koşmayınız. Annenize ve babanıza [söz ve fiil ile], akrabâya [sıla-i rahim ile], yetîmlere [gönüllerini almak ile], fakîrlere [sadaka ile], akrabânız olan komşularınıza [şefkat ve merhamet ile], binâ komşularınıza [iyilik ve onlara gelen zararlara mâni olmak ile], dost ve arkadaşlarınıza [haklarına riâyet ve sevgi ile], yolcu ve misâfirlerinize [yemek ve içecek ikrâm etmek ile], köle ve câriyenize [elbiseler giydirmek ve yumuşak davranmak ile] iyilik ediniz) buyurulmuştur... Böyle, nice âyet-i kerîmeler ve hadîs-i şerîfler ile Allahü teâlâ ve Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” ilim, sanat ve ticâreti emretmektedir. Ayrıca, anne ve babaya, akrabâya, yetîmlere, âcizlere, kimsesizlere, komşulara, yolculara ve kölelere iyilik ve ihsânda bulunmayı, onların haklarını gözetmeyi emir buyurmaktadır.

Kur’ân-ı kerîmde, fakîrlere, miskinlere, yolculara yardım etmekten çeşitli âyet-i kerîmelerde tekrar tekrar bahsedilmiştir. Böylece fakîrlere ve yolculara ve zayıflara yardım etmek, Müslümânlar arasında âdet olmuş, Müslümânların mühîm bir vazîfesi hâline gelmiştir. İki-üç hânelik bir Müslüman köyünde dahî, bir misâfir gelince, [gayr-ı müslim olsa bile] aslâ aç ve açıkta kalmaz. Hattâ İslâmiyetin hâkim olduğu yerlerde, Müslümânlarla berâber yaşamaları sebebi ile, gayr-ı müslim vatandaşlar arasında da, bu güzel âdet yerleşti.

.

Senden istiyorum, sana yalvarıyorum ya Rabbi

Ahmed bin Salih el-Cîlî hazretleri Hadîs ve târih âlimlerindendir. 520 (m. 1126) senesinde doğdu. Kur’ân-ı kerîmin kırâatine âit bütün rivâyetleri, Ebû Muhammed Sıbt-ül-Hayyât ve başkasından okuyup öğrendi. Yüz binden çok hadîs-i şerîfi ezberlediği için “Hâfız” unvanına sahip oldu. Târih ilmine dâir yazdığı eserleri kıymetlidir. 565 (m. 1170) senesinde vefât etti. Bu mübarek zat buyurdu ki:

Hanımıma kâfir cinler musallat olmuştu. Bir gün namaz kıldım, otururken birisi selam verdi, ben de selamını aldım. Kim olduğunu sordum. (Ben Müslüman cinlerden Zekeriya... Sana bir dua öğretmek için geldim. Hanımına olduğu gibi, bir kimsenin başına bir hâl gelir de, bu duayı okursa, biiznillah o kimse sağlığına kavuşur) dedi. Sonra bana şu duayı yazdırdı:

“Allahü teâlâya hamd olsun ki, göğü yüksek, yeri alçak ve dağları dik yarattı. Rüzgârlar gönderdi. Geceyi karanlık ve gündüzü aydınlık yaptı. Görülen ve görülmeyen varlıkları yarattı. Bunları, yarattıklarından hiçbirinin yardımına muhtaç olmadan yaptı. Ya Rabbi! Seni tesbih ederim. Kudretini düşünen için, senin şanın ne yücedir. Sen kendine mahsus yücelikle yücesin, kendine mahsus yakınlıkla yakınsın. Sen yarattıklarına kudretinle galipsin. Sana isyan eden, Cehennemde, sana itaat eden ise, Cennettedir. Ya Rabbi! Dua etmeyi emrettin ve edilen duaları kabul edeceğini bildirdin. Yaptığımız dualar senin kazanı geri çevirdi. Dualarımızı kabul eyle! Sen, güç ve kuvvet sahibisin. Senden daha güçlü ve kudretli kimse yoktur. Sen, Rahimsin. Senden daha merhametlisi yoktur. Sen, Yakub aleyhisselama merhamet edip tekrar görmesini sağladın. Yusuf aleyhisselama da merhamet edip, onu kuyudan kurtardın. Eyyüb aleyhisselama da acıyıp bela ve musibetlerini kaldırdın. Ya Rabbi, ben de senden istiyorum, sana yalvarıyorum. Çünkü kendisinden bir şey istenilenlerin en hayırlısı sensin. Ey zorbaları kahreden, kıyamet günü amellerin karşılığını veren, çürümüş kemikleri dirilten Rabbim, sen yarattıklarının geçmesi için, Cehennem üzerine kıldan ince ve kılıçtan keskin köprü kurdun! Sen, [filan oğlu filanı veya filan hanımın kızı filanı], bu acılara, şu sıkıntılara, bu hastalıklara müptela kıldın. Sen onları gidermeye kadirsin, Ya Erhamerrahimin!” (O inkârcıların durumu, tıpkı bağırıp çağırmadan başka bir şey işitmeyenlere haykıran çobanın durumuna benzer. O inkârcılar sağır, dilsiz ve kördürler. Çünkü onlar düşünmezler.) [Bekara171]

.

Din kardeşlerine yardımcı olmak

Ebû Sa’îdzâde Feyzullah Efendi Osmanlı şeyhülislâmlarının kırkyedincisidir. 1040 (m. 1630) senesinde İstanbul’da doğdu. 1110 (m. 1698) senesinde İstanbul’da vefât etti. Buyurdu ki:

Hadis-i şerifte, (Din kardeşini sıkıntıdan kurtarana [nâfile] hac ve umre sevabı verilir) buyuruldu. Hazret-i Hasan (radıyallahü anh), Sâbit Benânîye bir hâcetini yapmasını diledi. Câmide itikaf ediyorum, başka zaman yaparım deyince, din kardeşinin ihtiyacını gidermek için gitmenin, [nâfile] hac sevabından daha hayırlı olduğunu bilmiyor musun dedi.

Mevki sahiplerinin, muhtaç olanlara ve hocaların talebelerine, makamları ile ve mâlları ile yardım etmelerinin çok sevap olması, bu hadis-i şerife dayanmaktadır. Nafaka, yâni bir günlük yiyeceği, içeceği olan kimsenin dilenmesi, tezellül, aşağılık olur, haram olur. Bunun, bir günlük nafakası olmayan, başka bir kimse için veya borçlu için yardım toplaması tezellül olmaz. Fazla hediye almak için, az bir şeyi hediye vermek de, tezellül olur. Âyet-i kerime böyle hediye vermeyi menetmektedir. Alınan hediyenin karşılığını bundan fazla vermek efdaldir. Fakat fazla karşılık için hediye vermek câiz değildir.

Dâvet olunmadan ziyâfete gitmek de tezellüldür. Hadis-i şerifte, (Dâvet edilen yere gitmemek günahtır. Dâvet olunmadığı yere gitmek hırsızlık etmek olur) buyuruldu. Nikâh sahibinin dâvet ettiği yerde haram şeyler yoksa, bu dâvete gitmek vâcib olur. Başka dâvetlere gitmek sünnettir. Riyâ ve iftihâr için yâni gösteriş ve övünmek için yapılan dâvetlere gitmek câiz değildir. Bir menfaate kavuşmak düşüncesiyle, devlet adamları ile, hâkimlerle, zenginlerle arkadaşlık yapmak tezellül olur.

Zarûretin müstesnâ olduğu yukarıda bildirilmişti. Böyle kimselerle karşılaşınca ve bunlara selâm verirken eğilmek ve secde etmek de tezellüldür. Büyük günahtır. İbâdet için eğilmek küfür olur. Yahudilerin selâm vermelerine benzemek olur. Fakir, muhtaç demektir. İslâmiyette, havâyıc-i asliyyesinden mâ'adâ, kurban nisabı miktârı malı olmayana (fakir) denir. Resûlullahın Allahü teâlâdan istediği ve övündüğü fakirlik, her zaman, her işte, Allahü teâlâya muhtaç olduğunu bilmektir. Böyle olan kimse nafaka olmayınca, sabır ve kanaat eder. Allahü teâlânın fiilinden ve irâdesinden râzı olur. Allahü teâlâ emrettiği için rızık kazanmaya çalışır. Çalışırken, ibâdetlerini terk etmez ve haram işlemez. Kazanırken de, kazandığını sarf ederken de, şeriate uyar. Böyle kimseye zenginlik de, fakirlik de faydalı olur.

.

Gözlerin görmediği nimetlere kavuşanlar

Ahmed ibn-i Mücâhid et-Temîmî hazretleri kıraat âlimidir. 245'te (m. 859) Bağdat'ta doğdu. Zamanın meşhur kıraat âlimlerinden ders aldı ve çok talebe yetiştirdi. 324'te (m. 936) vefat etti. Bir dersinde buyurdu ki:

Kur’ân-ı kerîmin yüceliği, yüksekliği, faziletleri sayıya gelmez. Sonu, sınırı yoktur. Çünkü Allahü teâlânın kadîm kelâmıdır. Onun üstünlüğü, Allahü teâlânın mahlûklarına üstünlüğü gibidir. Hadîs-i şerîfte “Kur’ân-ı kerîm, Allahü teâlânın (kendisine yapışılan ve Allahü teâlâya kavuşturan) sağlam ipidir. Manaların hepsi anlaşılmaz, bitmez. Çok okumak ve dinlemekle eskimez, usanılmaz. Kur’ân-ı kerîm ile söyleyen doğrudur. Onun ile amel eden doğru yoldadır. Onun ile hükmeden âdildir. Ona tutunan sırât-ı müstekim üzere hidâyettedir” buyuruldu.

Muâz bin Cebel’in (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte ise “Kıyâmet günü Kur’ân ehli çağırılır. Her birine taç takılır. Her tacın yetmişbin rüknü vardır. Her bir rükünde kırmızı yakut vardır. Günlerce gidilecek uzak mesafelere ışık verir. Sonra ona “Razı oldun mu?” denir. “Evet” der. Dâima onunla olan Kirâmen kâtibîn melekleri “Yâ Rabbî! Daha ver” derler. Allahü teâlâ, “Ona kerâmet elbisesini giydirin” buyurur. Giydirirler. Sonra yine “Razı oldun mu?” denir. “Evet” der. Kirâmen kâtibîn melekleri yine, “Yâ Rabbî! Ziyâde et” derler. Kur’ân ehline “Sağ elini aç” derler. Allahü teâlânın Rıdvan’ından doldurulur. Sol elini aç denir. Ona Huld’dan doldurulur. Sonra “Razı oldun mu?” denir. “Evet” der. Yine Kirâmen kâtibîn melekleri, “Yâ Rabbî! Daha fazla ver” derler. Hak teâlâ “Ona Rıdvânı’mı ve Huld’ümü verdim” buyurur. Sonra ona güneş gibi nûr verilir. Yetmiş bin melek onu cennete uğurlarlar. Kur’ân ehli, Rabbini tenzih ve tesbih eder. Cennete götürürler. Her harf için bir hasene, her hasene için bir derece verilir, iki derece arası yüz senelik mesafedir. Sonra Kur’ân-ı kerîm ehline, “Dünyâda okuduğun gibi tertîl ve rikkat üzere oku! Ve yüksel! Menzilin, okuyacağın son âyetin yanındadır” denir. Okur ve yükselir. Nihâyet Kur’ân-ı kerîm, onu inciden yapılmış bir odaya götürür. O odanın altından yetmiş bin kapısı vardır. Meyveleri, nehirleri, hizmetçileri, hanımları vardır. Orada gözlerin görmediği, kulakların işitmediği, insanın hatırına gelmeyen nimetler bulur...

.

Resûlullah, Süreyyâ yıldızını bile görürdü

Ömer bin Abdurrahmân ibn-i Muhaysın hazretleri "On dört kıraat imamı"ndan biridir. Kıraat tahsilini Mücâhid bin Cebr ve Saîd bin Cübeyr'den yaptı. Kendisinden Süfyân bin Uyeyne, Süfyân-ı Sevrî gibi âlimler ilim tahsil etti. İbn-i Muhaysın 123 (m. 741)’de Mekke'de vefat etti. Şöyle anlatır:

Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” yaya yürüdüğünde hiç kimse Ona yetişemezdi. Ebû Hüreyre “radıyallahü anh” demiştir ki: Resûlullah o kadar çabuk yürürdü ki, sanki yer mübârek ayağının altında dürülürdü. Biz zahmet çekerek yürürdük, Resûlullah normal yürürdü, yine de Ona yetişemezdik.

Resûlullahın mübârek tükürüğü ile tuzlu sular tatlı olurdu. Enes “radıyallahü anh” şöyle demiştir: Resûlullahın evinde bir kuyu vardı. Suyu tuzlu idi. Mübârek tükürüğünden o kuyunun içine kattı. Kuyunun suyu tatlılaştı. Medîne’deki kuyular arasında o kuyunun suyundan daha tatlısı yoktu.

Resûlullahın huzûruna Yemâme’den bir kimse geldi. “Yâ Resûlallah! Bizim köyümüzde mescid yoktur” dedi. Resûlullah su istedi. O su ile mübârek yüzünü, ağzını, ellerini ve kollarını yıkadı ve o suyu kendisine gelen kimseye verdi. Köyüne git, bir mescid yap, bu suyu başka su ile karıştırıp mescidin arsasına saç, çok bereket göreceksin, buyurdu. O kimse köyüne gidip, Resûlullahın buyurduğu gibi yaptı. Gâyet güzel ve ferâh bir mescid oldu. Orada biten otlar yaz kış hiç kurumadı.

Resûlullahın mübârek eli neye dokunsa, hayır ve bereket hâsıl olurdu. Meselâ bir sütsüz koyunun memelerine dokunsa, koyunun memeleri süt ile dolardı.

İbni Mes’ûd “radıyallahü anh” şöyle anlatmıştır:

Bir gün Resûlullah ile Ebû Bekir “radıyallahü anh”, bulunduğum yerden geçiyorlardı. Ben koyun güdüyordum. Bana “Ey oğulcağız, hiç sütün var mıdır” diye sordu. “Var, fakat bu koyunlar bana emanettir” dedim. Bunların arasından kısır bir keçi getirdim. Resûlullah mübârek eliyle o keçinin memesini sığadı ve çok süt sağdı. Kendisi içti ve hazret-i Ebû Bekir’e de verdi. Sonra ben huzûruna yaklaşıp, “Bana dîni öğret” dedim. Mübârek eliyle başımı okşadı ve “Sen henüz küçüksün, öğrenirsin” buyurdu.

Resûlullahın mübârek gözleri çok kuvvetli görürdü. Önden gördüğü gibi, arkadan da görürdü. Aydınlıkta gördüğü gibi, karanlıkta da görürdü. Nakledilmiştir ki, Süreyyâ’daki, yani Boğa Burcundaki on bir yıldızı görürdü.

.

İyi bir Müslüman nasıl olur

İbn-i Ebi’l-Kâdî hazretleri hadîs, usûl ve Şafiî fıkıh âlimidir. Aslen Harezmlidir. 346 (m. 957) senesinde vefât etti. “İyi bir Müslüman nasıl olur?” diye sorduklarında, buyurdu ki:

İyi bir Müslüman, din kardeşinin yüzüne sevgi ve muhabbet ile bakar. Bir hadîs-i şerîfte “Müminin mümine sevgi ve muhabbet ile bakması ibadettir. Mümin bir kimsenin, Müslüman kardeşinin yüzüne gülmesi, ikisinin de hatâlarını döker” buyuruldu.

Sevmede hâlis olmaya gayret etmelidir. Hadîs-i şerîfte “Seni saf, temiz kılan üç haslet vardır. Din kardeşine rastlayınca sevginden ötürü hemen selâm vermen. Mecliste ona yer vermen. Onu en çok sevdiği isim ile çağırman” buyuruldu. Hediye verenin hediyesini alır ve bulunduğu mecliste olanlara ondan ikram eder. Hediyeye daha fazlası ile mukâbele eder. Hediye nimetine karşı ona duâ ile teşekkür eder. Onu medh eder ve yaptıklarını anlatır. Hastaları yoklar. Müslümanların cenâzesinde bulunur. Musibete uğrayan, yakını ölen mümine başsağlığı diler, taziyede bulunur. Mümine kaybettiği şey için, kolaylık ve yol gösterir...

Zenginlerle ve zâlim devlet adamları ile oturup kalkmaktan sakınır. Çünkü böyleleri ile görüşmek, meclislerinde bulunmak fitne ve belâdır. Hükümdârların, vâlilerin ve zenginlerin çocukları ile oturmaktan kaçınır. Müminin en üstün hasleti, sevdiğini Allah için sevmesi, sevmediğini de Allah için sevmemesidir. İmânın kemâlini ve Allah sevgisini bu güzel haslet kazandırır. Mümin bu haslet ile imânın zevkine erişir. Yine bu haslet, Allah için olan amelin en hâlisidir. Bir hadîs-i şerîfte “Çok dostunuz olsun. Çünkü Rabbiniz hayâ sahibidir. Kerîmdir. Kıyâmette dostları arasında, din kardeşlerinin içinde bulunan kuluna azap etmekten hayâ eder” buyuruldu.

Bir hadîs-i şerîfte de “Çok tanıdığınız olsun. Çünkü kıyâmette her biri için şefaat vardır” buyuruldu.

Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) yine bir hadîs-i şerîflerinde “Allah yolunda bir din kardeşi edinene, Allahü teâlâ Cennette bir derece verir” buyurdu.

Yine buyurdu ki: “Müminin mümine karşı ülfet ve muhabbeti, rûhun cesede olan bağlılığı, sevgisi gibidir.”

Dînine, emânetine güvendiği, salah ve takvâsını bildiği kimseler hâriç, başkaları ile dostluk etmemesi sünnettir. Çünkü kişi, sevdiği kimse ile beraberdir. Ameli sevdiği kimse gibi olmasa da, herkes sevdiği ile olacaktır.

.

İnsan, yaratılışında her şeyden habersizdir

Muhammed ibn-i Keysân hazretleri tefsir ve hadis âlimidir. Bağdat'ta doğdu ve orada yaşadı. 299 (m. 912)’de orada vefat etti. Şöyle buyurdu:

İnsan, yaratılışında her şeyden habersizdir. Hâlbuki, insanın dışındaki mahlûklar o kadar çoktur ki, Allah’tan başka kimse bilmez. Böyle olduğunu, (Müddessir) sûresinin otuzbirinci âyeti bildirmektedir. Çocuk, (İdrâk) âletleri ile âlemleri anlamaya başlar. Mahlûkların her cinsine bir (Âlem) diyoruz. İnsanda ilk yaratılan idrâk âleti (Lems), dokunma hâssasıdır. İnsan, bu hâssası ile, soğuğu, sıcağı, yaşı, kuruyu, yumuşağı, katıyı ve benzerlerini idrâk eder, anlar.

Lems hâssası renkleri, sesleri anlayamaz. Bunları yok sanır. Sonra görme hâssası yaratılır. Bununla, renkler, şekiller anlaşılır. Bu âlem, yanî görmekle anlaşılan şeyler, lems âleminden, dahâ geniş, dahâ çoktur. Sonra, işitme hâssası açılır. Bu his organı ile sesler, nağmeler anlaşılır. Sonra (Zevk), yanî tat duyma hâssası yaratılır. Sonra, koku alma hâssası yaratılır. Böylece (His âlemi)ni tanıtan beş duygu kuvveti tamâmlanır.

Yedi yaşına doğru (Temyîz) kuvveti yaratılır. Bununla, his kuvvetleri ile anlaşılamayan şeyler anlaşılır. Bu kuvvet, his kuvvetleri ile idrâk olunan, anlaşılan şeyleri birbirlerinden ayırır. Dahâ sonra akıl yaratılır. Akıl, temyîz kuvveti ile ayrılmış, başka başka oldukları, faydalı, zararlı, iyi, fenâ oldukları anlaşılan şeylerden, lâzım, câiz, mümkün, muhal yanî imkânsız olanları ayırır.

Akıl, temyîz ve his kuvvetlerinin anlayamadığı şeyleri anlar. Allahü teâlâ, bazı seçtiği kullarında, akıldan sonra başka bir kuvvet dahâ yaratır. Bununla, aklın bilemediği, bulamadığı şeyler ve ilerde olacak şeyler anlaşılır. Buna (Nübüvvet) yanî peygamberlik kuvveti denir. Temyîz kuvveti, akıl ile anlaşılan şeyleri anlayamadığı için, bunlara inanmıyor. Akıl da, peygamberlik kuvveti ile anlaşılan şeyleri anlayamadığı için, bunların var olduklarına inanmıyor, inkâr ediyor. Anlamadığını inkâr etmek, anlamamanın, bilmemenin ifâdesi oluyor. Bunun gibi, kör olarak dünyâya gelen kimse, renkleri, şekilleri hiç işitmese, bunları bilmez. Varlıklarına inanmaz.

Allahü teâlâ, Nübüvvet kuvvetinin de bulunduğunu kullarına bildirmek için, bu kuvvetin benzeri olarak, insanlarda rüyâyı yarattı. İnsan ileride olacak şeyi, açıkça veyâ (Âlem-i misâl)deki şekli ile bazı rüyâda görmektedir.

.

Biz ona 'mübarek ağaç' diyorduk

İmâdüddîn ibn-i Kesîr hazretleri siyer, tefsir, hadis ve Şafiî fıkıh âlimidir. 701"de (m. 1301) Busrâ'da doğdu. Küçük yaşta Şam’a giderek büyük âlimlerden ilim tahsil etti ve talebe yetiştirdi. 774 (m. 1373)’te Şam’da vefat etti. Siyer kitabında şöyle nakleder:

Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” hicret sırasında Ümmü Mabed’in çadırında geceledi. Oraya ulaştığında, müşrikler ne tarafa gittiğini bilemediler. O gün Ebû Kubeys Dağı'nın üzerinden bir ses işittiler. Bazı beyitler okudu. Fakat sesin sâhibini göremiyorlardı. O beyitlerde şöyle diyordu:

Allahü teâlâ onlara bol iyilikler versin/Çadırına vardılar, Ümmi Mabed'in!

İkisi hicret ettiler, Hak olan emr ile/Muhakkak felâha erer, arkadaşı Muhammed'in... “aleyhisselâm”

Mekkeli müşrikler, bu beyitleri işitince, Resûlullahın “sallallahü aleyhi ve sellem” Medîne tarafına gitmiş olduğunu anladılar.

Ümmü Mabed şöyle anlatır:

Resûlullah çadırıma uğradı. Gece çadırımda istirâhat edip, uyudu. Uyanınca su istedi. Mübârek ellerini yıkadı ve ağzını çalkalayıp, suyunu çadırımın yanında bulunan bir dikenin dibine döktü. Sabâhleyin baktık ki, oradan büyük bir ağaç yetişmiş. Kocaman meyveler vermişti. Meyvelerin kokusu amber gibi, tadı şeker gibi idi. O meyveleri aç kimse yese doyar, susuz kimse yese suya kanar, hasta olan yese sıhhate kavuşurdu. Üzüntülü kimse yese neşelenirdi. O ağacın yaprağından yiyen deve ve koyunlar hesapsız süt verirdi. Biz onun adını "mübârek ağaç" koymuştuk. Çevredeki kabîleler, hastaları için onun meyvelerinden istemeye gelirlerdi...

Bir seher vaktinde o ağacı yemişleri dökülmüş, yaprakları küçülmüş bir hâlde gördüm. Çok korktum ve üzüldüm. Bir müddet sonra Resûlullahın vefât haberi geldi...

Bu hâdiseden sonra, aradan otuz sene geçti. Yine bir sabah vakti dışarı çıkıp baktım ki, o ağaç kökünden budaklarına kadar diken hâlini almış, meyveleri yere dökülmüştü. Hazreti Alî’nin “kerremallahü vecheh” şehîd edildiği haberini işittik... Bu hâdiseden sonra o ağaç artık meyve vermedi. Fakat yapraklarından faydalanıyorduk... Bir gün baktım ki ağacın içinden hâlis kan akıyordu. Yaprakları solmuştu. Üzüntülü bir hâlde otururken, Hazreti Hüseyin “radıyallahü anh” şehîd edildi diye haber getirdiler. Ondan sonra o ağaç kökünden kurudu ve belirsiz oldu...

.

Tövbe eden, günah işlememiş gibi olur

Muhammed bin İsâ es-Sâlîhî hazretleri Halveti şeyhlerindendir. 1074 (m. 1663)’de Şam’ın Sâlihiye semtinde doğdu. Zamanın büyük âlimlerinden hadis, fıkıh ve tefsir ilimlerini tahsil ettikten sonra Halvetiyye tarikatına Şam’daki Muallak Camii'nde bu tarikatın şeyhliğini yaptı. 1153 (m. 1740)’da vefat etti. Sohbetlerinde şunları anlattı:

Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “İbâdetlerin başı hubb-i fillah (sevdiğini Allah için sevmek) ve Allahü teâlânın bütün dostlarını sevmektir.”

Tâiblere (tövbe edenlere) ve bütün müminlere iyilik dilemelidir. Onlara duâ etmelidir. Şundan dolayı ki, Resûlullah efendimiz buyuruyor ki: “Bir kimse erkek ve kadın müminler için günde 25 kerre istiğfarda bulunursa, Allahü teâlâ, onun kalbinden gıll (kin) ve hasedi giderir. Bu günde onu, ebdâllerden yazar. Kıyâmet günü, o kimse için, bütün mümin ve müminelerin hepsi, 'Yâ Rabbi! O bizim için istiğfarda bulunurdu. Sen de onu mağfiret et' derler ve böyle söylemeyen bir kimse kalmaz.”

Yine Resûlullah efendimiz buyuruyor ki: “Abdestli olarak uyu! Eğer ölürsen, şehîd olarak ölürsün, küçük büyük herkese hürmet göster!”

Sen saadet hangisinde olduğunu bilmezsin. Tövbe ile kabre giren, annesinden yeni doğmuş gibidir. Nitekim Resûlullah efendimiz buyuruyor ki: “Tövbe eden, günah işlememiş gibi olur.”

Muslihlerin (ıslâh-ı nefs etmişlerin) ve tâiblerin arasında olursan ve başka hiçbir iyilik olmasa bile, sonunda sende bir nedamet peyda olur. Kendini tekdir edersin.

Emîr-ül-mü’minîn Ali (radıyallahü anh) buyurur: “Pişmanlık tövbedir.”

Allahü teâlânın hükmü ve kazası dört kısımdır: 1. Nimet: Allahü teâlâ, bir kimseye nimet verince, o kimsenin, gelen ni’metlere şükür etmesi ve hakkına râzı olması lâzımdır. 2. Dert ve belâ: Bir derde, belâya ve sıkıntıya uğrayan kimsenin, sabırla karşılık vermesi, buna da râzı olması lâzımdır. 3. İbâdet: Bir kimsenin, ölünceye kadar emirleri yapması, yasaklardan kaçınması ve bunları kendisine ihsân eden Allahü teâlâya hamd etmesi lâzımdır. 4. Günahlar Başkalarına zulüm ederek kul haklarına düçâr olan ve Allahü teâlânın emirlerini yapmayıp, yasaklarından kaçınmayarak günah işlemiş olan, hemen tövbe etmelidir. Allahü teâlânın râzı olduğu yolları aramalıdır.

.

Hezheplere göre süt kardeşliği.

Şemsüddîn ibn-i Kasım el-Gazzî Şafiî fıkıh ve hadis âlimidir. 859'da (m. 1455) Filistin’de Gazze'de doğdu. İlk tahsilinden sonra Kahire’ye giderek birçok âlimden fıkıh dersleri aldı. Daha sonra Ezher'de müderrislik yaptı. 918 (m. 1512)’de vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:

Şafiî mezhebinde iki yaşından küçük iki çocuk, aynı kadından süt emince, süt kardeşi olur. Bir çocuk, bir kadının sütünü emince, bu sütün hasıl olmasına sebep olan erkek, bu çocuğun süt babası olduğu gibi, bu erkeğin babası da, süt dedesi, anası da, süt ninesi, kardeşleri de süt amca ve süt halası olur. Çocuğun, süt anası ve süt babası ile ve bunların anaları, babaları ve kardeşleri ve çocukları ve her kuşaktan torunları ile evlenmesi, ebedî haramdır. Bunlarla soydan akraba olsaydı, yine evlenemezdi. Bu çocuğun çocukları, bunun süt anası veya süt babası ile evlenemez. Çocuğun hanımı, çocuğun süt babası ile ve çocuğun kocası da, çocuğun süt anası ile evlenemez. Aynı kadından emen oğlan ile kız, süt babaları başka olsa ve başka yıllarda emmiş olsalar bile, birbiri ile ve birbirlerinin çocukları ve torunları ile evlenemez.

Bir erkeğin, hanımı ile süt kardeş oldukları, ama 1-2 kere emmiş olduğu anlaşılsa, Hanefi’ye göre nikâhları bozulur. Bunu kurtarmak için diğer mezheplerde bir çare aranır. Mesela Şafii veya Hanbeli taklit edilir. Çünkü Şafii’de ve Hanbeli’de ayrı ayrı beş kere doya doya emmedikçe süt kardeşi olmaz. (Artık olan olmuş, evlenmişler, çocukları olmuş, yuvayı yıkmak uygun olmaz) diyerek evliliğe devam edilemez. Böyle hâllerde, yalnız o hususta başka bir mezhebi taklit edilerek yuvanın yıkılması önlenir.

Hanefi’de iki yaşından küçük bir çocuk, bir kadını bir defa emse, o kadının bütün çocukları ile süt kardeş olur. Şafii’de ise ayrı ayrı 5 kere doya doya emmesi gerekir. 2-3 defa emerek süt kardeş olan böyle karı-koca, Şafii mezhebini taklit ederek evliliklerini devam ettirebilirler. Şafii’yi taklit etmeden evliliklerini devam ettirmeleri mümkün olmaz. (Şafii’ye göre süt kardeş olmaz) diyerek, bir Hanefi, süt kardeşiyle evlenemez. Ancak, evlendikten sonra süt kardeş oldukları meydana çıkmışsa, o zaman bir yuvanın yıkılmaması için Şafii mezhebi taklit edilir. Böyle bir zaruret olmadan süt kardeşle evlenmek caiz olmaz, nikâh bâtıl olur. [Hanefi ve Maliki’de bir defa, bir yudum emmekle süt kardeş olur. Şafii’de ve Hanbeli’de ise ayrı ayrı 5 kere doya doya emmesi gerekir. Şafii’de, iki yaşından yukarı iken emen, süt kardeş olmaz.]

.

Sen olmasaydın, hiçbir şeyi yaratmazdım

Abdülbâkî ibn-i Kâni hazretleri hadis âlimidir. 265te (m. 879) Bağdat'ta doğdu. Zamanın büyük âlimlerinden hadis tahsil etti. Hanefî mezhebine mensup olan İbn-i Kani, bir ara kadılık yaptı 351 (m. 962)’de Bağdat'ta vefat etti. Şöyle anlatmıştır:

Peygamber efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem), manası da, kelimeleri de kendisinden olan sözlerine hadis denir. Manası Allahü teâlâ tarafından bildirilip de, Peygamber efendimizin kendi kelimeleriyle bildirdiği sözlere ise hadis-i kudsî denir. Bunun için, hadis-i kudsîler nakledilirken, (Allahü teâlâ hadis-i kudsîde buyurdu ki…) denir. Bu hadis-i kudsîlerden bazıları şöyledir:

(Azamet ve kibriya bana mahsustur. Bu iki sıfatta, bana ortak olmak isteyenlere, çok acı azap ederim.)

(Ya Âdem! Muhammed aleyhisselamın ismiyle, her ne isteseydin kabul ederdim, Muhammed olmasaydı, seni yaratmazdım.)

(Ey Resulüm! Sen olmasaydın, hiçbir şeyi yaratmazdım.)

(Ey Resulüm! İbrahim Hâlilim [dostum] ise de, sen de Habibimsin [sevgilimsin].)

(Evliya bir zata düşmanlık eden, bana savaş açmış olur.)

(Bir kimse, farz ibadeti yapmakla bana yaklaştığı gibi, hiçbir şeyle yaklaşamaz.)

(Bir kulum bana yaklaşırsa [sevgime ve rızama kavuşursa], ona sesleri duyurur ve saklı şeyleri gösteririm.)

(Dostlarımı insanlar içinde gizlerim, onları kimse bilmez.)

(Yere ve göğe sığmam, fakat mümin kulumun kalbine sığarım.)

(Kaza ve kaderime razı olmayan, beğenmeyen ve gönderdiğim belalara sabretmeyen, benden başka Rab arasın! Yeryüzünde kulum olarak bulunmasın!)

(Rahmetim gadabımı aşmıştır. Hasta kulumun günahını affeyledim!)

(Oruç benim için tutulur. Onun karşılığını ben veririm!)

(Kulum, beni nasıl umarsa, onu öyle karşılarım. Öyle ise, benden hep iyilik bekleyin!)

(“La ilahe illallah” benim 'kale’mdir. Bunu okuyan, kaleme girmiş olur. Kaleme giren de, azabımdan kurtulur.)

(Ey Âdemoğlu! Ömrünü dünyayı toplamakla geçirdin. Cenneti hiç istemedin.)

(Nefsini düşmanın bil! Çünkü o, bana düşmandır.)

(Ey kulum! Seni kendim için yarattım. Başka şeylerle oyalanma! Rızkına kefilim, kendini üzme!)

(Ey dünya! Bana hizmet edene hizmetçi ol! Sana hizmet edene güçlük göster!)

(Beni zikreden [hatırlayan] kulumla birlikteyim.)

(Bütün dinler içinde, İslamiyet’i seçtim. Bu din, cömertlik ile ve güzel huyla tamam olur. Bu dini, her gün, bu ikisiyle tamamlayın!)

.

Allahü teâlâ yumuşak olmayı emretmektedir

Takıyyüddîn bin Ahmed Dımaşki hazretleri Şafiî fıkıh âlimidir. 779 (m. 1377)’de Şam’da doğdu. Zamanın büyük âlimlerinden fıkıh, hadis ve tarih dersleri aldı. Emeviyye Camii'nde hadis, fıkıh ve usûl-i fıkıh dersleri verdikten sonra Şam kâdılkudâtlığına tayin edildi. 851 (m. 1448)’de vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:

Allahü teâlâ yumuşak olmayı emretmektedir. Kur’ân-ı keriminde buyuruyor ki: (Rabbinin yoluna, hikmetle, güzel öğütle davet et, onlarla en güzel şekilde tartış!) [Nahl 125]

([Ey Resulüm] etrafındakilere yumuşak davranman, Allahü teâlânın sana bir kerem ve rahmetidir. Eğer kötü huylu olup, sert davransaydın hepsi dağılıp giderlerdi.) [Âl-i imran159]

Bir vaiz, (Zalim sultan karşısında doğruyu söylemek cihad olur) diye, Halife Memun’a, sert sözlerle nasihat etmeye başladı. Halife, (Ey vaiz, Allahü teâlâ, senden iyisini, benden kötüsüne gönderdiği hâlde, o, yumuşak konuştu) dedi. Vaiz, (Benden iyi ve senden kötü olan kim?) dedi. Halife, (Benden kötü olan Firavun’dur, senden iyi olan da Hazret-i Musa’dır) dedi. Allahü teâlâ, Hazret-i Musa’ya, Firavun’a yumuşak şekilde nasihat etmesini emretmiştir. (Tâhâ 44) Yarın ahirette Firavun, (Bana sert hareket edildiği için hakkı kabul edemedim) diyemeyecektir. O hâlde ölçümüz, daima yumuşak hareket etmek olmalı.

Rıfk yumuşaklık demektir. Katılığın, kabalığın tersidir. Rıfk, mülayimlik, naziklik, yavaşlılık, tatlılık, güzellik, acımak, iyilik etmek, kısaca İslamiyet’e uymaktır. Hilm de yumuşaklık demektir. Yumuşak yerine sert ve kaba konuşan, fitneye sebep olur. Her zaman yumuşak davranmaya çalışmalı, sertlikten kaçmalıdır! Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:

(Rıfk, hikmetin başıdır.)

(Rıfk ile bereket hasıl olur.)

(Rıfkı olmayanın hayrı yoktur.)

(Allahü teâlâ refiktir her işte rıfkı sever.)

(Emr-i marufu ancak rıfk sahibi fakihler yapar.)

(Rıfk, insana ziynet verir, kusurlarını giderir.)

(Rıfktan mahrum olan bütün hayırlardan mahrum olur.)

(Uygun sual sormak ilmin yarısı, rıfk, geçinmenin yarısıdır.)

(Rıfk sahibi olan, dünya ve ahiret iyiliklerine kavuşur.)

(İnsanlara kolaylık ve rıfk gösteren mümin, Cehenneme girmez.)

(Mümin öyle yumuşaktır ki, yumuşaklığından dolayı ahmak sanılır.)

(Hilm [rıfk] sahibi, gündüzleri oruç tutan, geceleri namaz kılan kimsenin derecesine kavuşur.)

.

Dinimizde hayânın yeri çok mühimdir

Ebü'l-Fazl Bedrüddîn Esedî hazretleri Şafiî fıkıh âlimidir. 798 (m. 1395)’de Şam’da doğdu. Zamanın büyük âlimlerinden ilim tahsil ettikten sonra Şam medreselerinde ders verdi. Sonra Dârül’adl müftülüğü ve kadı nâibliği yaptı. 874'te (m. 1470) vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:

Fuhuş, çirkin söz demektir. Haddi aşan her şeye fahiş denir. Buradaki manası çirkin olan işleri açık kelimelerle anlatmak, müstehcen konuşmak demektir. Cima için ve abdest bozmak için kullanılan kelimeleri söylemek böyledir. Bu kelimeleri söylemek fuhuştur. Çünkü bunları söylemek, mürüvvete ve diyanete uygun değildir, hayayı, utanmayı giderir ve başkalarını gücendirir. Cimayı, abdest bozmayı ve necaseti anlatmak gerektiği zaman, açık olarak söylememeli, kinaye olarak söylemelidir! Kinaye, bir şeyi, açık manaları başka olan kelimelerle anlatmaktır. Edepli olan, salih olan, fuhuş söylemeye mecbur olunca, kinaye olarak söyler. Mesela, Allahü teâlâ, Kur'ân-ı kerimde, cima için lems [dokunmak] kelimesini söylemiştir.

Dinimizde hayânın, utanmanın yeri çok mühimdir. Hayâsı olan, Allahü teâlâdan utandığı için günah işlemekten çekinir. İnsanlardan utanmayan Allah'tan da utanmaz. Açıktan günah işleyen kimse, hem insanlardan, hem de Allah’tan çekinmediğini gösterir. (Allah’ın bildiğini kuldan ne saklayayım) demek doğru değildir. Gizli işlediği bir günahı başkalarına açıklamak doğru değildir, hayâsızlıktır. Hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Hayâ ve az konuşmak imandan, fahiş söz ve çok söz nifaktandır.) Hayâ, imanın esasındandır. Allahü teâlâdan utanmak, imanın kuvvetli olduğuna, hayâsızlık da imanın zayıf olduğuna alamettir. Hayâsız kimsenin küfre düşmesi kolay olur. Hadis-i şerifte, (Hayânın azlığı küfürdür) buyuruldu. Hayâsız kimse, zamanla küfre kadar gidebilir. Hayâ imanın esasındandır. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:

(Hayâ, iffet, dile hâkim olmak ve akıl imandandır. Cimrilik, fuhuş, çirkin sözlü olmak ise hayâsızlıktan ve münafıklıktandır.)

(Fahiş ve çirkin sözlerden şiddetle kaçının!)

(Mümin, ayıplamaz, lanet etmez, fahiş söz söylemez.)

(Cennet, fahiş ve çirkin söz konuşana haramdır.)

(Allahü teâlâ, fahiş ve çirkin söz söyleyeni sevmez.)

(Allah’tan sakınan, insanlardan da sakınır.)

Hayâsız olan mürüvvetsiz olur. İnsanları, böyle kimselerin zararından sakındırmak için onların gıybetini yapmak caizdir. Hadis-i şerifte, (Hayâ cilbabını [örtüsünü] üzerinden atanları gıybet etmek günah olmaz) buyuruldu.

.

Yasak edilenlerden sakınmanın fazileti

Mehmed Mekkî Efendi 121. Osmanlı Şeyhülislâmıdır. 1126'da (m. 17l4) Mekke'de doğdu. Babası Mekke Kadısı iken, vefatı üzerine İstanbul'a geldi. Tahsilini tamamladıktan sonra müderris ve 1202'de (m. 1787) Şeyhülislâm oldu. 1212'de (m. 1797) vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:

Kâmil insanın her işi, düşünceleri, sözleri, ahlakı, Resûlullah Efendimize (sallallahü aleyhi ve sellem) tam uygun olur. Çünkü, bütün saadetlere, Ona uymakla kavuşulur. Ona uymak, İslamiyete yapışmak demektir. Bu da şunları yapmakla olur:

Günah işleyince, hemen tövbe etmelidir. Gizli işlenen günahın tövbesi gizli olur. Açık işlenmiş günahın tövbesi açık olur. Tövbeyi geciktirmemelidir. Kiramen kâtibîn melekleri, günahı hemen yazmaz. Tövbe edilirse hiç yazılmaz. Tövbe edilmezse yazarlar. Günaha tövbe etmemek, bu günahı yapmaktan daha fenadır. Hemen tövbe etmeyen de, ölmeden önce tövbe etmelidir...

Verâ ve takvâyı elden bırakmamalıdır. Takvâ, açıkça yasak edilmiş olan şeyleri, verâ, şüpheli şeyleri yapmamaktır. Yasak edilenlerden sakınmak, emrolunanları yapmaktan daha faydalıdır...

İyiler de, kötüler de, iyilik yapar. Fakat, yalnız sıddîklar, iyiler, günahtan sakınır. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:

“Kıyamet günü Allahü teâlânın huzuruna kavuşanlar, verâ ve zühd sahipleridir.”

“Verâ sahibinin namazı makbul olur.”

“Verâ sahibi ile birlikte bulunmak ibadettir. Onunla konuşmak sadaka vermek kadar sevaptır.”

Kalbinin ürperdiği işi yapma! Nefsine uyma! Şüphe ettiğin işlerde kalbine danış! Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:

“Nefse sükûnet ve kalbe ferahlık veren iş, iyi iştir. Nefsi azdıran, kalbe heyecan veren iş günahtır.”

“Helâl olan şeyler bellidir. Haramlar da bildirilmiştir. Şüpheli olanlardan kaçınız. Şüphesiz bildiklerinizi yapınız!” [Bu hadis-i şerif gösteriyor ki, şüphe edilen ve kalbi sıkan şeyi yapmamalı. Şüphe edilmeyeni yapmak câiz olur.]

Bir hadis-i şerifte, (Allahü teâlânın, Kur'an-ı kerimde helâl ettiği şeyler helâldir. Kur'an-ı kerimde bildirmediği şeyleri affeder) buyuruldu. Şüpheli bir şeyle karşılaşınca, eli kalb üzerine koymalı. Kalb çarpması artmazsa, o şeyi yapmalı. Eğer, fazla çarparsa yapmamalıdır. Hadis-i şerifte buyuruldu ki: “Elini göğsüne koy! Helâl şeyde kalb sakin olur. Haram şeyde çarpıntı olur. Şüpheye düşersen yapma! Din adamları fetva verseler de yapma!”

.

Kabir ziyâreti eden ibret alarak döner

Takıyyüddîn Zer'î hazretleri Şafiî fıkıh âlimidir. 841'de (m. 1438) Şam’da doğdu. Medrese tahsilini orada yaptıktan sonra gittiği Kahire'de İbn-i Hacer Askalânî ve birçok âlimden hadis ve fıkıh dersleri aldı. Tekrar Şam’a dönerek talebe yetiştirdi. 928 (m.1522)’de orada vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:

Kabir ziyâreti sünnettir. Haftada bir, hiç olmazsa, bayramlarda ziyâret edilir. Perşembe veyâ cuma veyâ cumartesi günü ziyâret dahâ sevaptır...

Ziyâret eden, meyyitin çürüdüğünü düşünerek ibret alır. Osmân “radıyallahü anh” kabir yanından geçerken çok ağlar, sakalları ıslanırdı. Meyyit de, edilen duâdan istifade eder.

Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” akrabâsının ve Eshâbının “radıyallahü teâlâ anhüm” kabirlerini ziyâret ederdi.

Selâm ve duâdan sonra, kıbleye arka verip, kabre karşı oturulur. Kabre elini yüzünü sürmek, toprağı öpmek Hristiyanların âdetidir. Hadîs-i şerîfte, (Bir kimse, tanıdığının kabrine gidip selâm verince, onu tanır ve selâmına cevap verir) buyuruldu.

Ahmed ibn-i Hanbel “rahimehullahü teâlâ” diyor ki: (Kabristândan geçerken İhlâs, iki Kul eûzüleri ve Fâtiha okuyup, sevâbı meyyitlere hediye edilmelidir. Sevâbı onlara gider.)

Enes bin Mâlik’in “radıyallahü teâlâ anh” bildirdiği hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: (Âyet-el-kürsî okuyup, sevâbı meyyitlere gönderilince, Allahü teâlâ, bunu bütün meyyitlere ulaştırır.)

Diri iken ziyâret edilen âlimleri, vefâtından sonra ziyâret etmek için uzak yerlere gitmek de câizdir. İstifâde etmek bakımından, Peygamberlerin “aleyhimüsselam” ve evliyânın ve âlimlerin “rahime-hümullahü teâlâ” ziyâreti arasında fark yoktur. Yalnız dereceleri arasında fark vardır...

Bir Müslümân, oturduğu odanın duvarına bir levha asar ve levha üzerine, bir sevdiğinin ismini yazarsa veyâ onun kabri üzerine taş dikip, taşın üzerine yazarsa, odaya giren ve bu kabri ziyâret eden Müslümânlar, levha ve taş üzerindeki isim sâhibinin rûhuna Fâtiha ve dua okuyunca, Allahü teâlâ isim sâhibine rahmet eder, günâhlarını affeder. Odanın duvarına ve mezâr taşına isim yazmak, onu hâtırlamak için değildir. İsim sâhibine Fâtiha ve dua okunması içindir. Bunun için İslâm memleketlerinde, odanın duvarlarına ve mezârlar üzerine isim yazmak âdet olmuştur. Bir velînin ismi yazılırsa, bu ismi okuyup, sâhibinden şefâat, dua istenince, velî işitip, isteyen kimsenin dünyâ ve âhiret muratları için, dua eder ve duası kabul olur. [Şu günlerde koronavirüs tedbirlerinden dolayı kabir ziyareti yapılmıyor. Geçmişlerimiz için okuduklarımızı evlerimizden gönderelim. Bu olağanüstü günler geçince kabir ziyaretlerimizi yaparız inşallah.]

.

Allahtan bir defa korkan cehennemde kalmaz

Necmeddin İbn-i Kâdî Aclûn hazretleri Şafiî fıkıh ve kelâm âlimidir. 831 (m. 1428)’de Şam’da doğdu. İlk tahsilinden sonra gittiği Kahire'de İbn-i Hacer Askalânî, İbn-i Hümâm gibi birçok âlimden tefsir, hadis, fıkıh ve ferâiz dersleri aldı. Mısır Şafiî Kadılığına tayin edildi. 876 (m. 1472)’de Kahire'de vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:

Müslüman, itikadını düzelttikten sonra, kul ve Hak borçlarını ödemeye gayret etmeli, fırsat buldukça her işte Allahü teâlâyı hatırlamaya çalışmalıdır! Bildiği dua ve tesbihleri okumak da Allahü teâlâyı hatırlamak olur. Kur’ân-ı kerimde mealen buyuruluyor ki:

(Allah’ı çok zikredenlerin [ananların] günahları affolur ve büyük mükafat verilir.) [Ahzab 35]

(Kalbler ancak Allahü teâlâyı anmakla, itminana, rahata kavuşur.) [Rad 28]

(Allah’ın nimetlerini anın ki, kurtulasınız.) [Araf 69]

(Beni anın ki, ben de sizi anayım. Bana şükredin; nankörlük etmeyin.) [Bekara 152]

Hadis-i şeriflerde de buyuruldu ki:

(Allahü teâlâ, kıyamette buyurur ki: Dünyada bir gün beni hatırlayıp anan Müslümanı, benden bir kerecik korkan Müslümanı, Cehennemden çıkarın!)

(Gece ibadet edemeyen, malını hayra sarf edemeyen kimse, Allahü teâlâyı çok ansın!)

(Size mecnun deninceye kadar Allahü teâlâyı çok anın!)

(Münafıklar, mürai [riyakâr] deseler de Allahü teâlâyı çok anın!)

(Tenhada Allahü teâlâyı zikreden, kâfirlerle tek başına savaşan gibidir.)

(Şükreden kalb, zikreden dil, uygun bir ev ve saliha bir kadına sahip olan, dünya ve ahiretin hayrına kavuşmuş demektir.)

Cennetin ağaçları, nehirleri dünyadakilere hiç benzemez. Orada olan her şey, dünyadaki ibadetlerin, iyiliklerin meyveleridir. Peygamber efendimiz, (Cennette ağaç yoktur. Tesbih, tahmid, temcid ve tehlil okuyarak, [Yani (Sübhanallahi velhamdü lillahi ve lâ ilâhe illallahü vallahü ekber) diyerek] oraya çok ağaç dikiniz) buyurdu.

Hadis-i şeriflerde de buyuruldu ki: (Allah indinde en kıymetli söz, "Sübhanallahi ve bihamdihi"dir.)

(Günde yüz defa "Sübhanallahi ve bihamdihi" diyenin, günahları deniz köpüğü kadar da olsa affedilir.)

(Gece ibadet etmek kendine güç gelen veya malını hayra sarf etmekte cimrilik eden yahut düşmanla savaşmaktan korkan, çokça "Sübhanallahi ve bihamdihi" desin. Çünkü bu, Allah yolunda infak edeceği, bir altın dağdan daha kıymetlidir.)

(Dilde hafif, terazide ağır ve bağışlayıcı olan Allah indinde en kıymetli iki cümle: "Sübhanallahi ve bihamdihi, Sübhanallahilazim")

.

İnsanın, günâhlarını unutması gurûrdandır

İbn-i Îsâ hazretleri Osmanlı evliyasındandır. 902'de (m. 1496) Akhisar'da doğdu. İbrahim Tennûri'nin oğlu Şeyh Kasım Efendi'nin talebesi olan babası Mecdüddin Îsâ'dan hilâfet alarak Akhisar'daki tekkede onun makamına geçerek talebe yetiştirdi. 967 (m.1559)’da Akhisar'da vefat etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:

“Günâhlar gizli olarak işlenirse bunun zararı, günâhı işleyenleredir. Lâkin açıktan işleniyor ve buna da mâni olunmuyorsa, bunun zararı herkesedir.”

“Bir insanın iyiliklerini hatırlayıp, günâhlarını unutması gurûrdandır. Günâhların ne kadar küçük olduğunu değil, bu günâhı Allahü teâlânın huzûrunda işlediğini düşünmek lâzımdır.”

“Allahü teâlâ bize, haramlardan, şüphelilerden, hattâ şüphelilere düşmemek için ihtiyâtlı olup, mübahların çoğundan sakınmayı emrediyor. Biz ise, aşırı derecede dünyâyı sever, ona bağlanırız. Bu ise günâh olarak bize yeter.”

“Sana Allahü teâlânın emirlerini hatırlatan, nasîhat eden bir kardeşin, sana altın hediyye edenden daha hayırlıdır... Böyle bir kardeşini bulduğun zaman (Ey kardeşim! Bende bir kusur var mıdır? Lütfen bana bildir de düzeltmeye çalışayım) demelidir.”

“Bir insan kendisinin medhi yapıldığı zaman, bu medh ve övmeler kendisine iyi gelmiyorsa ne âlâ. Ama bunları duyunca seviniyorsa zarardadır.”

“Üç kimsenin hiçbir ibâdeti kabûl olmaz. Müşrik, kâfir ve râî.” “Râî kimdir?” diye sordular. "Dîn-i İslâmın bildirdiği hükümleri bırakıp kendi re’yi, görüşü ile amel eden kimsedir” buyurdu.

“Bir kimse Müslümanım dediği zaman Allahü teâlâ onun ameline bakmadan bırakmaz. Amel ettiği vakit vera’ına (şüphelilerden sakınmasına) bakar. Vera sahibi olunca da niyetine bakar. Niyeti de hâlis (Allah rızâsı için) ise, artık diğer kusurlarını Allahü teâlâ düzeltir.”

“Din kardeşlerinden bir cefa görürsen, bil ki bu, yaptığın bir hatâdan dolayıdır. Derhal Allahü teâlâya dön ve tövbe et. Ayrıca, bir sevgi görecek olursan, Allahü teâlâya olan tâatından (Allahü teâlânın beğendiği işleri yapmaktan) hasıl olduğunu bil ve şükr et.”

“Bir kimsenin, sanki o işe memurmuş gibi, durmadan halkın ayıbını sağa sola aktardığını görürseniz, bu hâliyle azap tuzağına tutulduğunu biliniz.”

“İsâbet edip, doğru konuştuğunda sana bir ecir ve sevap getirmeyen, hatâ ettiğinde de seni günâha götüren bir sözü söylemekten sakın. Bu söz, Müslüman kardeşine kötü zanda bulunmandır.”

.

Zorla alınan hediye sahih değildir

Mehmed Kâmil Efendi 117. Osmanlı Şeyhülislâmıdır. 1141 (m. 1728)’de İstanbul'da doğdu. Zamanının âlimlerinden ders alarak yetişti. Müderrislik ve kadılık, Anadolu, Rumeli Kadıaskerliği ve nihayet Şeyhülislâmlık makamına getirildi. 1216 (m. 1801)’de vefat etti. Hediye ile ilgili şunları buyurdu:

Hediye veya hibe mevcut ve bilinen bir malı, birine karşılıksız temlik etmektir. Belli bir karşılık isteyerek vermek de caizdir. Mesela, borcunu ödemesini şart etmek caizdir. Karşılık vermek şartı ile yapılan hediye, karşılığı verilmedikçe sahih olmaz. Hediyenin ve karşılığının, ayrılmadan önce verilmeleri gerekir. (Sen ölürsen benim, ben ölürsem senin olsun) diyerek evini birine vermek bâtıldır. Ali, Veli'ye, (Yaşadığın müddetçe evim senin olsun) dese, Veli ölünce, ev, sahibine verilir. (Al, sarf et) diye verilip, hediye olduğu söylenmeyen para, teslim edilince, ödünç verilmiş olur. (Al, giy) diyerek verilen elbise, hediye olur.

Hediye verilmeden önce, veren vazgeçebilir. Hediye verildikten sonra, ancak ikisinin rızası ile vazgeçilebilir.

Hâfız, pazarlık etmeden, Allah rızası için hatim veya mevlid okursa, kendisine verilen hediyeyi alması caiz olur. Az diye itiraz ederse, aldığı haram olur.

Çocuğun hediye vermesi sahih değildir. Çocuğa verilen hediyenin sahih olması için, çocuğun, hediye edilen şeyi eline geçirmesi gerekir. Fakir, zenginin verdiği sadakayı zengine hediye etse, zenginin alması caiz olur. Biri, “Bu malı sana hediye ettim” dese, öteki de alsa, hediye tamam olur. Müşteri, malı teslim almadan başkasına hediye edebilir. Henüz ele geçirmeden önce, ikisinden biri ölse, hediye bâtıl olur. İki kimse, ortak oldukları bir evi birine hediye etseler, caiz olur. Bir kimse, evini iki kişiye hediye etse, caiz olmaz. Çünkü taksimi mümkün olan şeyi, hisse-i şayialı olarak vermek caiz değildir. Gelecek ay başında, şu malı sana hediye ettim demek sahih olmaz. Ölünceye kadar nafakasını vermek ve kendine hizmet etmek şartı ile evini birine hediye ve teslim edince, hizmete başlarsa, evi geri alamaz. Evini, ölünceye kadar içinde oturmak şartı ile satmak fâsid ise de, hediye etmek caizdir ve evi teslim ettikten sonra, geri alamaz. Hediye verirken malın mevcut olması şart, hazır olması şart değildir. Zorla alınan hediye sahih değildir.

.

Dünya dönüp gitmekte âhiret ise gelmektedir

Celâleddin ibn-i Nübâte hazretleri meşhur vaiz ve hatiplerdendir. 335 (m. 946)’da Meyyâfârikin'de (Diyarbakır-Silvan) doğdu. Medrese tahsilinden sonra burada vaizlik yaptı. Eyyûbî hükümdarı Melik Kâmil, onu Mısır'a davet ederek vaazlar verdirdi. İbn-i Nübâte 374 (m. 984)’de Meyyâfârikin'de vefat etti. Bir vaazında buyurdu ki:

Ali bin Ebî Tâlib (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Dünyâ geri dönüp gitmekte, âhiret ise gelmektedir. Fakat her ikisinin de talipleri vardır. Siz, âhireti isteyen, onun için çalışanlardan olunuz. Dünyâ peşinde koşanlardan olmayınız. Dünyâya kıymet vermeyenler (Dünyâdan sâdece zarurî olan ile yetinenler), yeri yaygı, toprağı yatak, suyu tayyib (helâl ve temiz bir rızık) edindiler. Cenneti isteyen, nefsinin arzu ve isteklerinden uzaklaşır. Cehennemden kaçınmak isteyen ise, haram olan şeylerden korunur. Dünyâya kıymet vermeyenlere belâ ve musibetler hafif gelir. İnsanlar, onlardan bir kötülük görmeme husûsunda emîndirler. Onların kalbi mahzûndur. İhtiyâçları hafiftir.”

Hasen-i Basrî hazretleri buyurdu ki: “Gençliğinde iyi ibâdet edene, Allahü teâlâ yaşlı olduğu zaman hikmet verir. Bu husûs, Enbiyâ sûresi yetmişdokuzuncu âyet-i kerîmesi ile beyân buyurulan husûstur.”

Süfyân bin Uyeyne buyurdu ki: “Bize şu haber ulaştı: Gecenin evveli olunca, semâdan bir münâdî şöyle seslenir.

-Haydi ibâdet edenler kalksın!.. O zaman âbidler kalkar, Allahü teâlânın dilediği kadar namaz kılarlar. Sonra yine bir münâdî;

-Allahü teâlâdan af ve mağfiret isteyenler nerede? diye seslenir. Onlar da Allahü teâlâdan af ve mağfiret istemek için duâ ederler. Fecir doğduğu zaman, yine bir münâdî;

-Haydi gâfiller kalksın! der. Onlar da yataklarından, ölülerin kabirlerinden tembel olarak kalkması gibi kalkarlar. Gece ibâdetle meşgûl olanın, gözleri uykusuzluktan sönük, fakat kalbi sevinçlidir.”

.

Eshab-ı kiramın hepsi müctehid idi

Muhibbüddîn Ahmed ibn-i Nasrullâh hazretleri, Hanbelî fıkıh âlimidir. 765 (m. 1364)’de Bağdat’ta doğdu. İlk tahsilini, Bağdat'ın önde gelen âlimlerinin yanında tamamladı. Sonra Kahire'de büyük âlimlerden ilim tahsil ederek Hanbelî kâdılkudâtlığına tayin edildi. 844 (m. 1440)’da Kahire'de vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:

Bir müctehidin ictihad ederek elde ettiği bilgilerin hepsine, o müctehidin mezhebi denir. Eshab-ı kiramın hepsi derin âlim, birer müctehid idiler. Din bilgilerinde, siyaset, idarecilik ve zamanlarının fen bilgilerinde ve tasavvuf marifetlerinde birer derya idiler. Bu bilgilerinin hepsini, Resulullahın kalplere işleyen, ruhları çeken sözlerini işitmekle, az zamanda edindiler. Her birinin mezhebi vardı. Mezhepleri az veya çok farklı idi. Tâbiinin ve Tebe-i tâbiinin arasında da müctehidler vardı. Bu müctehidlerin mezheplerinden yalnız dördü kitaplara geçip, dünyanın her yerine yayıldı. Diğerlerinin mezhepleri unutuldu. Bu dört mezhebin imanları Eshab-ı kiramın ortak olan imanıdır. Bunun için dördüne de Ehl-i sünnet denir. İmanları arasında esasta ayrılık yoktur. Birbirlerini din kardeşi bilirler. Birbirlerini severler. Birbirlerine uymayan işlerinde, zaruret olunca, birbirlerini taklit ederek yaparlar.

Allahü teâlâ, mezheplerin böyle ayrı olmalarını istemiştir. Bu ayrılığın, Müslümanlara Allahü teâlânın rahmeti olduğunu, Peygamber efendimiz haber vermiştir. Çünkü dört mezhep arasındaki ufak tefek başkalıklar, Müslümanların işlerini kolaylaştırmaktadır. Her Müslüman, vücut yapısına, yaşadığı iklim şartlarına ve iş hayatına göre, kendisine daha kolay gelen mezhebi seçer. İbadetlerini ve her işini, bu mezhebin bildirdiğine göre yapar. Allahü teâlâ dileseydi, Kur’ân-ı kerimde her şeyi açıkça bildirirdi. Böylece, mezhepler hasıl olmazdı. Kıyamete kadar, dünyanın her yerinde, her iklim ve şartta, her Müslüman için tek bir nizam olurdu. Müslümanların hâlleri, yaşamaları güç olurdu. Peygamber efendimizin yolu, Kur’ân-ı kerim ile hadis-i şerifler ile ve müctehidlerin ictihadları ile gösterilen yoldur. Bu üç vesika ile bir de, İcma-ı ümmet vardır. Bir hüküm üzerinde, dört mezhebin ictihadları arasında icma hasıl olursa, bu icmaya da inanmak gerekir, inanmayan küfre girer.

.

Âlimler bozulunca halkın dini zayıflar

Murad-ı Nakşibendi Efendi, Osmanlı âlimlerindendir. 1203 (m. 1788)’de İstanbul Çarşamba’da doğdu. Medrese tahsilinden sonra Sultanahmed Camii vaizliğine tayin edildi. Aynı zamanda Üsküdar-Selimiyye’de Şeyh Ni’metullah Efendi’ye intisab edip, ondan Nakşibendi-Müceddidî icâzeti aldı. 1264 (m. 1847)’de vefat etti. Şerh-i Pend-i Attâr isimli eserinde şöyle anlatır:

İnsanlarda üç sınıf önemlidir: Devlet adamları, âlimler ve zâhidler. Devlet adamları bozulunca, halkın huzûru bozulur. Âlimler bozulunca, halkın dîni zayıflar. Varını yoğunu Allah yolunda harcayan zâhidler bozulunca da, ahlâk fesada uğrar. Devlet adamlarının kötülüğü zulüm ile, âlimlerin bozukluğu hırs ve tamah ile, zâhidlerin bozulması da riya ile olur...

Firâset sahibi olduğu iddiasında bulunmaya kimsenin hakkı yoktur. Yapılacak şey, başkasının firâsetinden sakınmak ve korunmaktır. Zîrâ Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem); “Müminin firâsetinden korkunuz” buyurdu. Fakat firâset sahibi olmaya çalışın buyurmamışlardır. Şu hâlde firâsetten korunmak mevkiinde bulunan bir kimsenin, firâset davasında bulunması nasıl doğru olabilir?

Kim, Allahü teâlâdan korkarak kalbine gelen uygunsuz düşüncelerden korunmaya çalışırsa, Allahü teâlâ da o kimsenin uzuvlarını, uygunsuz işleri yapmaktan korur, muhafaza eder.

Kendisine bir şey ikram ettiğin kimse ile, sana ikramda bulunan iki kişinin senin kalbindeki yerlerine dikkat et. Eğer kalbindeki muhabbet, kendisine İkramda bulunduğun kimseye karşı daha fazla ise, bu ikram ve muhabbetin Allah için olduğu anlaşılır. Ama kalbindeki muhabbet, sana ikramda bulunan kimseye karşı daha fazla ise, bu dostluk menfaat içindir.

Sabırlı olmak isteyen kimse, öfkesini yenmeli, kalbinde Allahü teâlâdan başka bir şeye yakınlığın olmaması için çalışmalı. Bir musibet veya sıkıntı geldiği zaman, inleyip sızlamamalı.

İbâdetleri “Güzel yapabiliyorum” düşüncesinden uzak olup, amelleri kusurlu bilmeye devam etmeli, farzları ve vacipleri yapmakta tembellik yapmayıp, en güzel şekilde yapmaya çalışmalı, yapılan bütün işlerin dîne uygun olmasına gayret etmeli ve önceden yapılmış olan hatâ ve zararları telâfi etmek için uğraşmalıdır.

İnsanların en aşağısı, zengine zengin olduğu için kıymet verip, onun karşısında zelîl olan kimsedir, insanların en kıymetlisi de, fakirlere hürmet edip tevâzu gösteren zenginlerdir.

.

Müctehidler arasındaki ayrılık, rahmet-i ilahidir

Ebû İshak Cüzcânî hazretleri hadis hafızı olup yüz bin hadis-i şerifi ezbere bilirdi. Horasan bölgesindeki Cûzcân'da doğdu. Daha sonra Şam'a giderek oraya yerleşti. İlim tahsili için Mekke, Basra, Remle, Mısır gibi yerleri dolaştı. Daha sonra Şam'a döndü, burada meşhur bir muhaddis oldu. 259 (m. 873)’de Dımaşk'ta vefat etti.

Bu mübarek zatın naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:

“Nefsini tanıyan Rabbini tanır.”

“Öldükten sonra da, hayatta olduğum gibi bilirim.”

“Ümmetimin müctehidleri arasındaki ayrılık, rahmet-i ilahidir.”

“Eshâbıma dil uzatanlardan başka, herkese şefaat edebilirim.”

“Ümmetimden, günahları çok olanlara şefaat edeceğim.”

“Diğer peygamberlere altı şeyle üstün kılındım. Bana cevâmi-ul-kilem (az sözle çok şey ifade etmek) verildi. (Uzak bir mesafede olan düşmanlarımın kalbine) korku verilmekle yardım olundum. Bana ganimet malları helal kılındı. Yeryüzü bana mescid ve temiz kılındı. Bütün insanlara gönderildim ve benimle peygamberlik son buldu.”

“Meryem dünya kadınlarına üstün kılındığı gibi, Hadîce de peygamber hanımlarına üstün kılındı.”

“Kur’ân-ı kerîmin başka sözlere üstünlüğü, Allahü teâlânın mahlukata üstünlüğü gibidir.”

“Dininizde en hayırlı şey verâdır.”

“Alimin âbide üstünlüğü yetmiş mislidir. Gizli yapılan (nafile) ibadetin, aşikâre yapılan (nafile) ibadete üstünlüğü de yetmiş mislidir.”

“Ramazan ayındaki cuma günlerinin fazileti, ramazan ayının diğer aylara üstünlüğü gibidir.”

“Namazı ilk vaktinde kılmanın, namazı son vaktinde kılmaya üstünlüğü, ahiretin dünyaya üstünlüğü gibidir.”

“Misvakta on haslet vardır. Ağzı temizler. Rabbinin rızasını kazanmana sebep olur. Şeytanı üzer. Hafaza meleklerini sevindirir, diş etlerini kuvvetlendirir, ağzı tayyib eder (güzel kokutur). Balgamı keser, acılığı giderir, gözleri kuvvetlendirir, sünnete uyulur.”

“Zinada altı afet vardır. Bunun üçü dünyada, üçü de ahirettedir. Dünyada olanlar: Yüzünün nuru gider. Rızkı kesilir. Kötülüğe koşar. Ahirette olanlar ise: Allahü teâlâ gazap eder. Hesabı zor olur. Ebedi olan cehenneme girer.”

“Düğün yemeğinde, cennet kokularından bir miskal vardır.”

.

Müctehidler arasındaki ayrılık, rahmet-i ilahidir

Bu mübarek zatın naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:

“Nefsini tanıyan Rabbini tanır.”

“Öldükten sonra da, hayatta olduğum gibi bilirim.”

“Ümmetimin müctehidleri arasındaki ayrılık, rahmet-i ilahidir.”

“Eshâbıma dil uzatanlardan başka, herkese şefaat edebilirim.”

“Ümmetimden, günahları çok olanlara şefaat edeceğim.”

“Meryem dünya kadınlarına üstün kılındığı gibi, Hadîce de peygamber hanımlarına üstün kılındı.”

“Kur’ân-ı kerîmin başka sözlere üstünlüğü, Allahü teâlânın mahlukata üstünlüğü gibidir.”

“Dininizde en hayırlı şey verâdır.”

“Alimin âbide üstünlüğü yetmiş mislidir. Gizli yapılan (nafile) ibadetin, aşikâre yapılan (nafile) ibadete üstünlüğü de yetmiş mislidir.”

“Ramazan ayındaki cuma günlerinin fazileti, ramazan ayının diğer aylara üstünlüğü gibidir.”

“Namazı ilk vaktinde kılmanın, namazı son vaktinde kılmaya üstünlüğü, ahiretin dünyaya üstünlüğü gibidir.”

“Düğün yemeğinde, cennet kokularından bir miskal vardır.”

.

Yalnız peygamberlere mahsus olan hâller

Merkezefendizade Ahmed Efendi, Osmanlı âlimlerinden olup meşhur velî Merkez Efendi'nin oğludur. İstanbul’da doğdu ve babasının dergâhında yetiştir. Şeyhi olan babasının vefatından sonra Uşak’a gitti ve bir tekke açarak talebe yetiştirdi. 963 (m. 1555)’de Uşak'ta vefat etti. (İsmetü'l-Enbiya ve Tuhfetu'l-Esfiya) isminde bir eseri varıdr. Bu kitabında buyuruyor ki:

Kelâm ilminin âlimlerine göre, Allahü teâlânın, (Seni şu yerlerdeki insanlara veya bütün insanlara gönderdim), yâhut, (Benden kullarıma bildir!) veya bunlar gibi dediği kimseye (Nebî), yâni (Peygamber) denir.

Peygamber olmak için, insanda riyâzet ve mücâhede gibi, bazı şartların bulunması veya buna elverişli olarak doğmuş olmak lâzım değildir. Allahü teâlâ, dilediğini seçerek, bunu ihsân eder. O, her şeyi bilir ve en iyisini yapar. İrâde ettiğini yapar. Her şeyi yapmaya kâdirdir. Kelâm âlimlerine göre, Peygamberin (mucize) göstermesi de şart değildir. Başkalarının, Onun Peygamber olduğunu anlamaları için, mucize göstermesi şarttır dediler. Yoksa, Peygamber olması için şart değildir.

Eski Yunan felsefecilerine göre, Peygamber olmak için, üç şart lâzımdır: Gaybdan haber vermek. Yâni geçmişte olmuş ve gelecekte olacak şeylerden kendisine sorulanları bildirmek. Hârika işler, yâni aklın, fennin yapamayacağı şeyleri yapmak. Üçüncüsü, meleği cisim ve şekillenmiş olarak görmek ve Allahü teâlânın (vahiy) ettiği sözü melekten işitmek şarttır, dediler.

Peygamberin bütün gaybları bilmesi, bizce de, onlarca da lâzım değildir. Bazılarını bilmek ise, yalnız Peygambere mahsus değildir. Riyâzet çekenlerin, yâni yalnız olarak bir odaya kapanıp, ölmeyecek kadar az yiyip içenlerin ve şuuru giden bazı hastaların, uyuyanların, bazı gaybları haber verdiklerini felsefeciler de kabul etmektedir. Peygamberle bunlar, bu bakımdan birbirlerine benzer. Onların gayb dedikleri, belki (Hârikulâde) olan, yâni âdet olmayan, sık rastlanmıyan şeyler demektir. Bunlar ise, hakîkî gayb değildir. Bunları bilmek ve bir iki kere haber vermek, âdetin dışına çıkmak olmaz. Peygamber ile başkaları, bununla birbirlerinden ayırt edilirler. Allahü teâlânın bildirdiği hakîkî gaybları Peygamberlerin bileceklerini, kelâm âlimleri de bildiriyorlar. Fakat gaybı bilmek Peygamber için şart değildir, diyorlar.

.

Vadi yolunun ağzını tutun!

Ebû Mes'ûd Muâfâ bin İmrân hazretleri hadis hafızıdır. 120 (m. 738)’de Musul’da doğdu. İlk tahsilinden sonra Kûfe ve Bağdad’a gidrek İmam-ı Azam Ebû Hanîfe, İmam-ı Mâlik bin Enes ve Süfyân-ı Sevrî’nin derslerine devam etti, kendisinden Abdullah bin Mübarek, Bişr-i Hâfî gibi zatlar istifade ettiler. Muâfâ bin İmrân 185 (m. 801)’de Musul'da vefat etti. Şöyle nakletmiştir:

Câbir bin Abdullah (radıyallahü anh) şöyle anlatır:

Resûlullahın (sallallahü aleyhi ve sellem) beraberinde Zât-ür-Rika’da savaşa katılmıştık. Düşman kadınlarından birisi esîr alındı. Kocası o kadının intikamını alacağına yemîn ederek, iz takibine çıktı. Resûlullah bir konaklama yerinde Eshâbına “Bizi bu gece kim bekler” buyurdular. Hemen Muhacirin ve Ensârdan birer kişi ileri çıkarak “Biz yâ Resûlallah” dediler: Resûlullah “Vadi yolunun ağzını tutun” buyurdular.

Yol ağzına geldiklerinde Abbâd bin Bişr (radıyallahü anh), Ammâr bin Yâsir’e (radıyallahü anh) “Gece yarısına kadar mı, yoksa gece yarısından sonra mı nöbet tutarsın?” buyurdu. O da “Gece yarısından sonra” buyurdu ve yatıp uyudu...

Abbâd bin Bişr kalkıp, namaza durdu. Bu sırada esîr edilen kadının kocası geldi. Uzaktan bir insan karaltısı gördü. Çok geçmeden bu kimsenin bir cemâatin nöbetçisi olduğunu anladı. Hemen bir ok attı ve onu vurdu. Abbâd bin Bişr vücûduna saplanan oku çıkarıp yere koydu ve ayakta olduğu hâlde namazına devam etti. Sonra adam ikinci oku attı, yine isâbet ettirdi. Abbâd bin Bişr bu ikinci oku da çıkarıp, yere koydu ve yine ayakta namaza devam etti. Adam üçüncü bir ok daha attı ve isâbet ettirdi. Mübârek Sahâbi bu üçüncü oku da çıkarıp, rükû ve secde yaptı. Sonra arkadaşını uyandırdı. Ve ona “Kalk ben yaralandım” buyurdu. Ammâr bin Yâsir hemen ayağa kalktı. Adam onların iki kişi olduklarını anlayıp, oradan kaçtı...

Ammâr bin Yâsir, Abbâd bin Bişr’i kanlar içinde görünce “Sübhânallah! Niçin birinci ok atıldığında beni uyandırmadın” diye sordu. Abbâd bin Bişr “Kur’ân-ı kerîmden bir sûre okuyordum. Onu bitirmeden, yarıda bırakmak istemedim. Fakat birkaç yara alınca, rükû’ ettikten sonra seni uyandırdım. Allahü teâlâya yemîn ederim ki, Resûlullahın emrettiği önemli bir noktayı kaybetmek korkum olmasaydı, namazı ve sûreyi yarıda kesmemek için ölmeyi tercih ederdim” buyurdu.

.

Uğursuzluğa inanan bizden değildir

Mîrek Şemsüddîn bin Mübârekşâh hazretleri kelâm âlimidir. Buhara’da doğdu. Herat ve Kahire'de tahsiline devam ederek müderris oldu. Yetiştirdiği talebelerin en meşhurları Seyyid Şerîf Cürcânî ve Molla Fenârî'dir. Mîrek hazretleri 784 (m. 1382)’de Kahire'de vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:

Dinimizde uğursuz gün olmadığı gibi, uğursuzluk diye bir şey yoktur. İmam-ı Gazali hazretleri, (Uğursuzluğa inanmak şeytandandır) buyuruyor. Hazret-i İkrime de bildirir ki: Resulullah (sallallahü aleyhi ve sellem), gördüğü şeyleri hayra yorar, hiçbir şeyi uğursuz saymazdı.

Günlerin uğursuzluğu, âlemlere rahmet olan Muhammed aleyhisselamın gelmesi ile bitmiştir. Uğursuz günler, eski ümmetlerde vardı. Hiçbir gün, başka günlerden üstün değildir. Cuma, ramazan ve diğer mübarek günler, İslamiyet üstün tuttuğu için üstündür. Tevbe suresi, 37. âyetinin tefsirinde buyuruluyor ki: (Resulullah teşrif edince, günlerin müminlere uğursuz olmaları kalmadı.)

Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:

(Müslümanlıkta uğursuzluk yoktur.)

(Uğursuzluğa inanan bizden değildir.)

(Bir şeyi uğursuzluğa yorma, hayra yor! Sizden biriniz, hoşuna gitmeyen uğursuzluk zannettiği bir şey görünce, şöyle desin: Ya Rabbi! İyilikleri veren, kötülükleri defeden ancak sensin. Lâ havle velâ kuvvete illâ bike.)

(Yumuşak muamele uğurluluk [iyilik], sert davranmak uğursuzluk [kötülük] getirir.)

(Uğuru [hayrı] ve uğursuzluğu [şerri] en çok olan uzuv dildir.)

(Kötü huy uğursuzluk getirir.)

(Uğursuzluk düşüncesinin, kendisini, ihtiyacı olan bir işi yapmaktan alıkoyan kimse, Allah’a şirk koşmuş sayılır.)

Eskiden, Arabistan'da yolculuğa çıkarken, bir kuş uçururlardı. Kuş sağa uçarsa, uğurlu sayıp, yola devam ederler, kuş sola uçarsa, uğursuz sayıp geri dönerlerdi. Peygamber efendimiz bunu yasaklayıp buyurdu ki: (Kuşlara dokunmayın, yuvalarında kalsın!)

İkrime (radıyallahü anh) anlatır: Bir kuş ötüp geçtiğinde, oradakiler yorumda bulundular. İbn-i Abbas (radıyallahü anh) da, (Hayra da, şerre de alamet değildir) buyurdu.

Bir olayı hayra yormakta ise mahzur yoktur. Çünkü Peygamber efendimiz, gördüğü şeyleri hayra yorardı. Hiçbir şeyi uğursuz saymazdı. Yani, Allahü teâlâ kulu da, günleri de, ayları da uğursuz olarak yaratmadı. Kul, dinimizin emrine uymayıp uğursuz şeyler yaparsa, uğursuz kimse olur. Bazı günlerde kötü şeyler yaparsa, o günler ona uğursuz gelmiş olur.

.

Eshabıma ve akrabama dil uzatmayın

Ahmed Merrûzî hazretleri Şafiî fıkıh âlimidir. Horasan bölgesinde Merrûz (Mervürrûz) şehrinde doğdu. Memleketinde ve İsferâyin'de tahsil gördükten sonra Basra'da büyük âlimlerin derslerine devam etti. İcazet aldıktan sonra memleketine döndü ve kadı tayin edildi. 362 (m. 973)’de orada vefat etti. Şöyle nakletmiştir:

Âlemlere rahmet olarak gönderilen Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) ile akraba olmak şerefi çok büyüktür. İmanlı olan her akrabası muhakkak Cennetliktir. Her Müslümanın Resulullahı, zevcelerini, Ehl-i beytini, Eshabını, kayınpeder ve damatlarını sevmesi gerekir. Bunlardan bazıları sevilmezse Resulullahı sevmek yalan olur. Resulullahın zevceleri ise müminlerin anneleridir. Âyet-i kerimede mealen buyuruluyor ki: (Resulullahın zevceleri müminlerin anneleridir.) [Ahzab 6]

Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:

(Allahü teâlâ, beni insanların en asilzadesi olan Kureyş kabilesinden seçti ve bana onların arasından en iyilerini eshab [arkadaş] olarak ayırdı. Bunlardan birkaçını bana vezir olarak ve din-i İslamı, insanlara bildirmekte, yardımcı olarak seçti. Bunlardan bazılarını da Eshar, [zevce, kayınpeder, kayınvalide, kayınbirader ve baldız gibi kadın tarafından akraba] olarak ayırdı. Bunlara sövenlere, iftira edenlere, Allahü teâlânın ve bütün meleklerin ve insanların laneti olsun! Allahü teâlâ, kıyamet günü, bunların farzlarını ve sünnetlerini kabul etmez.)

(Eshabımın ve akrabamın ve gösterdiğim yolda gidenlerin sevgisinde benim hakkımı koruyun! Onları sevmek suretiyle peygamberlik hakkımı koruyanları, Allahü teâlâ, dünyada ve ahirette belalardan, zararlardan korur. Peygamberlik hakkımı düşünmeyip, onları incitenleri, Allahü teâlâ sevmez. Allahü teâlânın sevmediklerine de azap etmesi yakındır.)

(Her şeyin temeli vardır. Müslümanlığın temeli Eshab ve Ehl-i beytimi sevmektir.)

(Allahü teâlâ, bana Eshab ve akraba olarak en iyileri seçti. Birçok kimse, Eshabıma ve akrabama dil uzatır, kötülemeye çalışırlar. Böyle kimselerle oturmayın! Birlikte yiyip içmeyin, bunlardan kız alıp vermeyin.)

(Eshabımı, zevcelerimi ve Ehl-i beytimi sevin ve onlara dil uzatmayan, Cennette benimle beraber olur.)

(Allahü teâlâ bana söz verdi ki, kızlarını aldığım ve kızlarımı verdiğim aileler, Cennette benimle beraber olacaktır.)

.

Dinimizde kumar kesin olarak haramdır

Cemâlüddîn Yûsuf Merdâvî hazretleri Hanbelî fıkıh alimidir. 700 (m. 1301)’de Şam’da doğdu. Zamanın büyük âlimlerinden hadis, fıkıh, usul dersleri aldı. Tahsilini tamamladıktan sonra Câmiu'I-Muzafferî'de ders okuttu ve fetva verdi. Sonra Şam Hanbelî kadısı (Kâdılkudât) oldu. 769 (m.1367)’de vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:

Kumar kesin olarak haramdır. Âyet-i kerimelerde buyuruldu ki: (Ey inananlar, hamr [alkollü içki], kumar, putlar ve fal okları şüphesiz şeytan işi pisliklerdir, bunlardan kaçının ki saadete eresiniz.) [Maide 90] (Şeytan, hamr ile ve kumarla aranıza düşmanlık ve kin sokmak ister. Sizi, Allah’ı zikirden ve namazdan alıkoymak ister. Siz [zararları bilinirken] bunlardan hâlâ sakınmaz mısınız?) [Maide 91] İkinci âyet-i kerimede, içki ve kumarın zararlarından sadece ikisi bildiriliyor. (Şeytan, bunlarla aranıza düşmanlık ve kin sokmak, Allah’ı zikirden ve namazdan alıkoymak ister) deniyor. Resulullah "sallallahü aleyhi ve sellem" içkiyi, kumarı ve çalgıyı yasakladı.

Bir şeyin kumar olabilmesi için bahse giren iki veya daha fazla kişinin zarar veya kâr etme ihtimalinin bulunması şarttır. Mesela (Sen kazanırsan ben sana vereceğim, ben kazanırsam sen bana vereceksin) şeklinde bahse girmek kumar olur. (Sen kazansan da, ben kazansam da ben vereceğim veya sen vereceksin) şeklinde olursa kumar olmaz. Yahut, biri, iştirakçilerden para almadan (Hanginiz kazanırsa ona para veya araba vereceğim) dese kumar olmaz. Kazanma olmadan, (Kura çekeceğim. Kim kurada çıkarsa ona vereceğim) demek de kumar olmaz. Mubah olan herhangi bir şey ile yarışmak caizdir. Yarışan iki kimseden yalnız birinin, (Beni geçersen, sana şunu vereceğim. Ben geçersem, senden bir şey istemem) demesi veya yarışmaya karışmayan birinin, (İkinizden kazanana şunu vereceğim. Kazanmayan bir şey vermeyecek) demesi caizdir. (Kazanamayan, kazanana şunu verecek) denirse, kumar olur. Kumarcılardan her birinin malının artmak ve azalmak ihtimali vardır. Eğer, üçüncü bir kimse, ikisinin atlarını geçmesi şüpheli olan bir at ile yarışa katılıp, (Sizi geçersem, ikinizden de alırım. Siz beni geçerseniz, size bir şey vermem, hanginiz ötekini geçerse, ondan alır) demesi de caiz olur.

.

Riyadan ve gösterişten kurtulanlar ihlaslıdır

Dîvitçizâde Mehmed Efendi Celvetî şeyhlerindedendir. Üsküdar'da doğdu. Medrese tahsilini tamamlayıp bir süre müderrislik yaptıktan sonra ilmiye mesleğinden ayrılarak Aziz Mahmud Hüdâyî’nin halifelerinden Mehmed Fenâî Efendi'ye intisap etti. Üsküdar'da Şeyh Camii Tekkesi'ne postnişin tayin edildi. 1090 (m. 1679)’da vefat etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:-

En faydalı korku, insanı günahlardan, Allahü teâlânın beğenmediği şeylerden alıkoyan, kaçırılan âhiret işlerine üzüntüyü çoğaltan, onu, kalan ömrü ve son nefesindeki durumu hakkında düşünmeye sevk eden korkudur.

En faydalı ümit, sâlih amel yapmayı kolaylaştırandır. Hak olan iş, insanlara adâletle muâmele, insanın kendisi için istemediğini başkaları için de istememesi, kendisinden aşağıda olanın hak olan sözünü kabul etmesidir.

En faydalı doğru söz, Allahü teâlânın rızâsı için nefsinin ayıplarını kabul ve tasdîk etmektir.

En faydalı ihlâs, riyadan ve gösterişten kurtulmaktır.

En faydalı hayâ, hoşuna giden bir şeyi Allahü teâlâdan isteyip, sonra da, O’nun rızâsına uygun olmayan işi yapmamaktır.

En faydalı şükür, yapılan günahları Allahü teâlânın gizleyip, hiçbir kuluna bildirmediğini, bilmektir.

En tehlikeli günah, kişinin Allahü teâlâ ve Resûlünün (sallallahü aleyhi ve sellem) bildirdiği şekilde değil de, kendi kafasına göre, böyle yaparsam, Allahü teâlâ benden râzı olur deyip, hâlbuki Allah ve Resûlünün emirlerine muhalif olan bir işi yapmasıdır. Bu bakımdan Resûlullahın bildirdiği şekilde ibâdet ve tâatte bulunmak lâzımdır. Bu da İslâmiyeti öğrenmekle mümkündür. Dînini lâzım olduğu kadar öğrenmeyen kimse, dînî vazîfelerini yaparken kendi kafasına göre dînini yaşamaktan kurtulamaz. Bu ise, insanı, huzûr-u ilâhide mesûl olmaya götürür. İnsanın günahından korkması tâat (Allahü teâlânın beğendiği bir şey), korkmaması ise masiyettir (günahtır). En şiddetli günah, bir masiyetin masiyet olduğunu bilmemektir! Bundan daha kötüsü de, masiyet olan bir şeyi, tâat olarak bilmektir. Onun için dîni bilgileri lâzım olduğu kadar mutlaka bilmek lâzımdır.

"Bir kimse bir günahı yapıp, sonra onu gözünün önüne getirip, ölünceye kadar, 'Ben Rabbimin emrine niçin karşı geldim, niçin bu günahı işledim' diye pişman olup, bir daha öyle bir günaha dönmemesidir” buyurdu. İşte bu, tövbe-i nasûh, yani bir daha günaha dönmemek üzere yapılan tövbedir

.

Kâmil bir mümin olmak için

Hüseyn Mehâmilî Sahîh-i Buhârî'nin râvisi olan hadis âlimlerindendir. 235 (849)’da Bağdat'ta doğdu. Zamanın büyük âlimlerinden hadis tahsil etti. Kendisinden hadis rivayet edenler arasında Taberânî, Dârekutnî hazretleri gibi büyük muhaddisler vardır. Yirmî beş yaşında Kûfe kadısı oldu ve altmış yıl bu görevde kaldı. 330 (m. 942)’de Bağdat'ta vefat etti. Şöyle nakletmiştir:

Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) rivayetinde buyuruyor ki: Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem), Eshâb-ı kirâma: "Sizlere birkaç kelime [nasihat] öğreteyim mi? İçinizden onunla amel edecek ve öğrenecek kimdir?" diye sordu. Ebû Hüreyre, (Benim Yâ Resûlallah) deyince, Resûlullah, onun elinden tutarak "Allahü teâlânın haram kıldığı şeylerden sakın, insanların en âbidi olursun. Allahü teâlânın sana verdiği şeye râzı ol, [Allahü teâlânın, kalb zenginliği verdiği] insanların en zengini olursun. Komşuna [kalben ve fiilen] ihsân ve yardımda bulun, kâmil bir mümin olursun. Kendi nefsin için neyi seversen, herkes için de onu sev, [kâmil bir] Müslüman olursun) buyurdu."

Hocalarından rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîfte Resûlullah efendimiz şöyle buyurdu: “Mücâhidlere eziyet etmekten sakınınız; çünkü Allahü teâlâ, Nebileri ve Resûlleri için gazâb ettiği gibi, mücâhidleri için de gazâb eder. Nebilerine ve Resûllerine icabet ettiği gibi, mücâhidlere de icabet ve duâlarını kabul eder. Üzerine güneş doğup batan kimseler içinde, Allahü teâlânın en çok sevdiği en kıymet verdiği kimse. Allah yolunda cihâd edendir.”

Numân bin Beşîr (radıyallahü anh) rivâyet etti. Resûlullah efendimiz; “Bütün müminleri birbirlerine merhamette, muhabbette, lütuf ve atıfet husûslarında sanki bir vücutmuş gibi görürsün. O vücûdun bir uzvu hastalanınca, vücudun öbür âzâları birbirlerini hasta âzânın elemine, uykusuzlukla ve hararetle ortak olmaya çağırırlar (hasta uzvun acısını paylaşırlar” buyurdu.

Hazreti Âişe vâlidemiz (radıyallahü anha) anlattı: Eshâb-ı kirâm bir mesele hakkında ihtilâfa düştükleri zaman, babam imdâda yetişirdi. Onlara kesin hükmü bildirir, ihtilâftan kurtarırdı. Resûlullah efendimiz vefât edince, Eshâb-ı kirâm “Peygamber efendimizi nereye defnedelim” diye ihtilâfa düştüler. Hiç kimse bu husûsta bir şey bilmiyordu. Babam, “Ben, Resûlullah efendimizden duydum, 'Her Peygamber, vefât ettiği döşeğin altına defnedilir' buyurdu” dedi.

.

Nefsini iyi idâre edebilen akıllıdır

Ebû Zeyd Abdurrahman Meczûb hazretleri evliyanın meşhurlarındandır. 909 (m. 1504)’de Fas'ın Atlantik sahilinde Aynü’l-fitr köyünde doğdu. 922'de (1516) Miknâs’da vefat etti. Hikmetli sözleri vardır. Buyurdu ki:

“Kalb temiz olursa, dilden güzel sözler meydana çıkar. Çünkü, kalbin mahsûlü, dilin sermâyesidir.”

“Dünyâ öyle bir topraktır ki, üzerindekini kendi besler, büyütür ve yine onları kendisi yer. İbret ile bakıldığında, yerde halı gibi serili olan bu toprakta, bizden önce gelip yaşayanların hep uzvlarının olduğu görülür. Aslında bastığımız, toprak değil, önce yaşayanların yüzleri, yanakları ve diğer âzâlarıdır. İşte dünyânın aslı budur. Bunu bilip, ona göre hareket etmek lâzımdır.”

“Hikmetin başı Allah korkusudur.”

“Bir kimsede benlikten eser bulunduğu müddetçe, kemâl (olgunluk) mertebesine çıkamaz.”

“Kendisinden daha fazla ilmi olan bir kimseyi görüp de, ondan, kibir ve gurûrundan dolayı istifâdeye çalışmayan kimse, en büyük câhildir.”

“Eserlerin en makbûlü, aklen yüksek, naklen sahih (doğru), halkın din ve dünyâsına faydalı olanıdır.”

“Az bir edebe sahip olmak, edebe aykırı olmayan ilim ve amelden efdaldir. Kendi nefsini iyi idâre edebilen akıllıdır. Nefsini idâre edemeyen ve insanlara güzel muâmeleden gâfil olan câhildir.” “Biriniz, hayır ile ilgili bir şey öğrenirse, onu insanlara öğretmeli ki, faydasına kavuşulsun, öğretme çoğaldıkça, kişiye faydası daha da fazlalaşır.”

“Bir kardeş ki dünyâda faydalı olamıyorsa, âhirette hiç faydalı olamaz.”

“Her gece semâdan çeşitli ihsânlar yağar. Fakat bu ihsânlar, uyanık ve ayık olanlara dağıtılır.”

“Rızkın ne ise, ona kavuşursun, hiç üzülme. Hırsa da kapılma. Çünkü hırslı olan kimse aradığını kolay kolay bulamaz. Kul, kanâat sahibi olduğu zaman hürdür, ihtirâsa kapıldığında köle sayılır. Kalbinden tamâhı çıkar ki, ayaklarındaki zincir çözülsün.”

“Kıyâmet gününe hazırlan, çünkü gidişin Allahü teâlâyadır.”

“Dünyâ yanî Allahü teâlâ için olmayan şeyler alçaktır. Onu sevmek hatâdır. Bir anlık olan dünyâda ibâdet etmeye bak. Dünyâyı isteyen aldanır, âhireti isteyen mesrûr olur. Dünyâ hatâların kaynağıdır. Âhiret ise, Allahü teâlânın mükâfatları dağıtma yeridir. Dünyâ cefâ yeri, âhiret sefâ âlemidir. Takvânın temeli, dünyâyı bırakmaktır.”

.

Namazda müekked sünneti ve vacibi terk etmek

Abdülhay Lüknevî hazretleri Hanefî fıkıh âlimidir. 1267 (m. 1848)’de Hindistan’da Lüknov şehrinde doğdu. Soyu Ebû Eyyûb el-Ensârî hazretlerine dayanır. Tahsilini tamamladıktan sonra Haydarâbâd'da Medresetü'n-Nizâmiyye'ye müderris tayin edildi ve çok talebe yetiştirdi. 1304'te (m. 1886) vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:

Namazda müekked sünneti ve vacibi terk etmek, tahrimen mekruh, müekked olmayan sünneti terk, tenzihen mekruh olur. Mekruh olarak kılınan namaz sahih olursa da, sevabı çok az olur. Mekruhlardan bazıları şunlardır:

Namazda tadil-i erkanı terk etmek. Başı döndürüp bakmak. Secdede iki kolu yere döşemek. [Kadınlar döşer.] Başı bir tarafa eğmek. Esnerken ağzı kapatmamak. Özürsüz gözleri yummak. Öndeki safta boş yer varken, geri safta kılmak. Canlı resmi asılı odada namaz kılmak. Büyüklerin yanına çıkamayacak elbise ile veya kötü kokulu çorap ile kılmak. Abdest sıkıştırırken kılmak. Tekbir alırken ve teşehhüdde otururken parmakları açık veya kapalı tutmak. Başı açık kılmak. [Mekke’de, ihramlı iken, namaz baş açık kılınır.] Namazda ağırlığı, bir ayağa çok, diğerine az vermek. İmam namaza durunca, sabahın sünnetini caminin girişinde veya direk arkasında kılmayıp, saf arasında veya başka yerde kılmak. İmam, açıktan yani sesli okurken Sübhanekeyi okumak. Secdeye veya rükuya, imamdan önce başını koymak veya kaldırmak. Çıplak ayakla namaz kılmak. Kolu sığalı kılmak. Sağa-sola eğilmek, sallanmak. Secdede burnu yere değmemek. Secdede bir ayağı kaldırmak. [İki ayak kalkarsa, bazı âlimlere göre namaz bozulur.] Kıyamda okuduğunu rükuda, rükuda okuduğunu kıyamda tamamlamak. Bir rükünde iki defa bir yeri kaşımak. [Bir rükünde, üç defa ayrı kaşımak bozar.] Namazda 4-5 kişi duyacak kadar yüksek sesli okumak. [Kendi işitmeyecek kadar sessiz okunursa namaz sahih olmaz.]

İkinci rekâtta, birincide okuduğu âyeti tekrar okumak veya ondan evvelki bir âyeti okumak. İkinci rekâtta birinciden üç âyet uzun okumak. Özürsüz teşehhüdde, sünnete uygun oturmamak. Kıyamda sünnete uygun olarak ayakları dört parmak kadar açmamak. Özürsüz bir şeye dayanıp kalkmak. Farzdan sonra hemen son sünnete kalkmamak. Yahut konuşmak veya bir şey okumak. Namaz kılanın önünden geçmek veya önünden geçilebilecek yere namaza durmak. Namazın sünnetlerinden birini terk etmek.

.

Büyük sevaba kavuşmak için

Şemsüddîn Muhammed Kevâkibî hazretleri Osmanlı Hanefî fıkıh âlimidir. 1018 (m. 1609)’da Halep'te doğdu. Medrese tahsilinden sonra Halep Müftülüğüne tayin edildi. Şeyhülislâm Minkârîzâde Yahya Efendi onu çok methetmiştir. Kevâkibî 1096 (m. 1685)’de vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:

Erkeklerin, baş, kol ve ayakları açık olarak namaz kılmaları mekruhtur. Mekruh olarak kılınan namaz sahih olur. Yani o kimse, namaz borcundan kurtulursa da, namaz kılmakla hasıl olacak büyük sevaba kavuşamaz. Eğer evde odada meleklerin girmesine mâni olan bir şey varsa, o kişi meleklerin yapacağı bu duadan mahrum kalır. Önemli kimselerin huzuruna çıkan kimsenin şık, temiz elbise giymesi gerekir. Allahü teâlânın huzuruna durulduğu zaman buna daha çok dikkat etmeli, büyüklerin karşısına çıkılamayan elbise ile namaz kılmamalıdır! Kur'ân-ı kerimde (Her namaz kılarken, süslü [temiz, sevilen] elbiselerinizi giyiniz) buyuruluyor. (Araf 31) Peygamber efendimiz başı açık kılmazdı. Sarıkla kılmanın önemini bildirerek buyuruyor ki: (Sarıkla kılınan namaz, sarıksız kılınan yetmiş rekat namazdan efdaldir.) Namazda başı hiç olmazsa, herhangi bir renkte olan takke ile örtmelidir! Namaz kılarken düşen başlığı tek el ile alıp giyerek başı örtülü kılması o hâliyle kılmasından daha iyidir.

Namazı, nalın veya mest ile kılmak, çıplak ayakla kılmaktan efdaldir. Böylece, Yahudilere uyulmamış olur. Hadis-i şerifte, (Yahudilere benzememek için namazları, nalın [bir cins ayakkabı] ile kılın) buyuruldu. Resulullah ve Eshab-ı kiram, sokakta giydikleri nalın ile kılarlardı. Nalınları temiz idi ve Mescid-i Nebi kum döşeli idi. Kirli nalınla girilmezdi. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:

(Yahudiler, namaz kılarken nalın veya mest ile ayaklarını örtmezler. Siz onlara muhalefet edin, nalın veya mest giyinin!)

(Müşriklere muhalefet edin, namaz kılarken mestlerinizi giyin.)

(Nalını olmayan, mestlerini giysin.)

Temiz olmayan mest, nalın vesaire ile mescide girilmezdi. Şimdi çorap giyerek bu sünnet yerine getirilir. Eshab-ı kiram kamis denilen ayağa kadar uzun olan gömlek ile yani entari ile namaz kıldıkları için ayakları örtülmüş olurdu. Ayaklar örtülü kılınan namazın sevabı daha çoktur.

.

Kimse rızkını yiyip bitirmeden ölmez

Mahfuz bin Ahmed Kelvezânî hazretleri Hanbelî fıkıh âlimidir. 432 (m. 1041)’de Bağdat'ta doğdu. Kadı Ebû Ya'lâ ile İmam Gazâlî hazretlerinin derslerine devam ederek icazet aldı. Talebeleri arasında Abdülkâdir-i Geylânî gibi büyük âlimler vardır. Kelvezânî 510 (m. 1116)’da Bağdat'ta vefat etti. Buyurdu ki:

Allahü teâlâ, her insanın ve her hayvanın rızkını ezelde takdir etmiş, ayırmıştır. İnsanların ve hayvanların ecelleri ve nefeslerinin sayısı belli olduğu gibi, her insanın rızkı da bellidir. Rızık hiç değişmez. Azalmaz ve çoğalmaz. Kimse kimsenin rızkını yiyemez. Kimse kendi rızkını yiyip bitirmeden ölmez. Bu konudaki âyet-i kerimelerde şöyle buyuruldu: (Birçok canlı, rızkını kendi elde edemez. Sizin de, onların da rızkını Allah verir.) [Ankebut 60] (Rabbin, rızkı dilediğine bol verir, dilediğine daraltır.) [İsra 30] Allah’ın kimine çok, kimine az rızık verdiğini çok kimse bilmez. (Sebe’ 36) Allah’tan korkana ummadığı yerden rızık gelir. (Talak 2,3) Bir kimse, Allahü teâlâ emrettiği için çalışır, rızkını helal yoldan ararsa, ezelde belli olan rızkına kavuşur. Bu rızık, ona bereketli olur. Bu çalışmaları için de sevap kazanır. Eğer, rızkını Allahü teâlânın yasak ettiği yerlerde ararsa, yine ezelde ayrılmış olan o belli rızka kavuşur. Fakat, bu rızık ona hayırsız, bereketsiz olur. Rızkına kavuşmak için kazandığı günahlar da, onu felaketlere sürükler.

İnsan, rızkını aradığı gibi, rızık da, sahibini arar. Çok fakirler vardır ki, zenginlerden daha iyi, daha mutlu yaşar. Allahü teâlâ kendisinden korkanlara, dinine sarılanlara, ummadıkları yerden rızık gönderir.

Allahü teâlâ, insanları yaratırken, ömürleri gibi, rızıklarını da takdir etmiştir. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki: (Allahü teâlâ, müminin rızkını ummadığı yerden verir.) (Allah’tan korkun, istediğiniz şeylere kavuşmak için, iyi sebeplere yapışın. Kötü sebeplere yanaşmayın! Hiç kimse, takdir edilen rızkına kavuşmadıkça ölmez.)

Helal rızka kavuşmak isteyen sebeplerine yapışmalıdır! Para kazanmak, malı arttırır. Fakat, rızkı arttırmaz. Rızık, mukadderdir. Yani ezelde ayrılmıştır. Rızık, maaşa, mala, çalışmaya bağlı değildir. Fakat Allah emrettiği için çalışmak lazımdır. Çünkü, Allahü teâlânın işleri, sebepler altında tecelli eder. Âdet-i İlâhiye böyledir. Fakat, bazen, sebebe yapışıldığı hâlde, iş hasıl olmayabilir. Yahut, sebepsiz de, hasıl olabilir.

.

Farzlara ve haramlara, olduğu gibi inanmalıdır

Ebû Nasr Semerkandî hazretleri Hanefî âlimidir. Ebû Mansûr Mâtürîdî'nin hem hocası hem ders arkadaşıdır. Semerkand’da III. (m. IX.) yüzyılın ilk yarısında doğdu. III. (m. X). yüzyılın sonunda vefat etti. Bu mütbarek zat buyurdu ki:

İman, Muhammed aleyhisselamın Allahü teâlâ tarafından getirdiği emir ve yasakların hepsine kalbin inanması ve inandığını dil ile söylemesi demektir. Bu bilgilerin her birini araştırmak ve anlamak lazım değildir. Mutezile fırkası, her birini anlayıp inanmak lazımdır dedi. Kalbdeki imanı dil ile söylemek, Müslümanların, birbirlerini tanımaları için lazımdır. Söylemeyen de mümindir. Ameller, ibadetler, imandan parça değildir. Âlimlerin çoğu, mesela imam-ı a’zam Ebu Hanife hazretleri böyle buyurdular. İmam-ı Şafi’i ve bazı âlimlerin iman; inanmak, söylemek ve ibadetleri yapmak demeleri olgun olan imanı bildiriyor.

Müminim diyen kimsenin imanlı olduğu söz birliği ile bildirilmiştir. İbadetler imandan sayılınca, iman azalır ve çoğalır. Fakat, kalbdeki iman azalmaz ve çoğalmaz. Azalan, çoğalan bir inanış iman olmaz, şüphe [zan] olur. İnanılacak şeyleri inceleyerek, sebeplerini anlamakla iman artar.

Ebu Bekri Sıddık’ın imanı ile, herhangi bir kimsenin imanı bir değildir. Bu söz, imanın kuvvetli ve zayıf olmasını göstermektedir. İmanın kendisi azalır ve çoğalır demek değildir. Hasta insanla, sağlam insanın kuvvetlerinin bir olmaması gibidir. Her ikisinin de insanlığı birdir. İnsanlıklarında azlık çokluk yoktur. İmanın azlığını çokluğunu bildiren âyet-i kerimeleri ve hadis-i şerifleri, İmam-ı a’zam Ebu Hanife hazretleri şöyle açıklamaktadır:

Eshab-ı kiram imana gelince, her şeye topluca inanmıştı. Sonra, zaman zaman birçok şeyler farz oldu. Bunlara birer birer inandılar. İmanları böylece, zamanla çoğaldı. Bu hâl, yalnız Eshab-ı kiram içindir. Sonra gelen Müslümanlar için, imanın böyle artması düşünülemez. Kısaca bilenlerin kısaca inanmaları, etraflı ve inceliklerini bilenlerin etraflı inanmaları lazımdır. İkincilerin imanları, birincilerinkinden elbet çoktur. Fakat, birincilerinki de, tam imandır. İmanları noksan değildir. İbadetler imana dâhil değildir. Farzların farz olduğuna inanıp, tembellikle yapmayan kâfir olmaz. Mümin ne kadar büyük günah işlerse işlesin imanı gitmez. Ancak farzlara ve haramlara, olduğu gibi inanmak lazımdır.

.

Kâfire, ölümden daha kötü bir şey olamaz

İsmail bin Iyaş hazretleri hadis hafızıdır. 108'de (m. 726) Şam’da doğdu. Zamanın büyük muhaddislerinden ilim tahsil etti ve yüz binden ziyade hadis ezberleyerek hafız oldu. İbn-i İshak, Süfyân-ı Sevrî, Abdullah bin Mübarek gibi büyük âlimler ondan istifade ettiler. Bu mübarek zat 181'de (m. 797) vefat etti. Şöyle nakletmiştir:

Ebû Sa’îd-i Hudrî (radıyallahü anh) rivâyet etti: Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem); “Yollarda oturmaktan sakınınız” buyurunca, Eshâb-ı kirâm (radıyallahü anhüm) “Biz oralarda oturarak meselelerimizi konuşuyoruz. Oralar bizim meclisimizdir” diye arz ettiler. Bunun üzerine Resûlullah efendimiz; “Öyleyse böyle yerlere geldiğiniz zaman, yola hakkını verin” buyurdu. Eshâb-ı kirâm (radıyallahü anhüm) “Yolun hakkı nedir?” diye sorduklarında, Resûlullah efendimiz; “Harama bakmamak, eziyet vermekten sakınmak, verilen selâmı almak, iyiliği emredip, kötülükten menetmek” buyurdu.

Ubâde bin Sâmit (radıyallahü anh) rivâyet etti. Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Kim Allahü teâlâya kavuşmayı isterse, Allahü teâlâ da ona kavuşmayı ister. Kim Allahü teâlâya kavuşmayı istemezse, Allahü teâlâ da ona kavuşmayı istemez." Âişe (radıyallahü anhâ) veya Peygamber aleyhisselâmın temiz zevcelerinden diğer biri; “Fakat, biz ölümü istemiyoruz” dedi. Bunun üzerine Resûlullah efendimiz; “Öyle değil, lâkin mümine ölüm gelip, Allahü teâlânın rızâsı ve keremi ile müjdelendiği zaman ona, ondan daha sevgili bir şey olmaz ve bu sebeple Allahü teâlâya kavuşmayı ister. Allahü teâlâ da ona kavuşmayı ister. Kâfir olana ölüm geldiği zaman, Allahü teâlânın azâbı kendisine bildirilir. Ona önündeki şeyden (ölümden) daha kötü bir şey olmaz. Bu sebeple Allahü teâlâya kavuşmayı istemez. Allahü teâlâ da, ona kavuşmayı istemez” buyurdu.

Hazret-i Ebu Talha (radıyallahü anh) anlatır: Bir gün Resulullah efendimiz sevinçli olarak gelip buyurdu ki: “Cebrail bana gelip, şu müjdeyi verdi: Ya Resulallah! Rabbin, (Sana bir defa salevat okuyana, ben on salat okurum. On defa rahmette bulunur, on günahını affeder, on derece yükseltirim. Sana bir defa selam veren herkesin selamına da, ben on defa selam ile karşılık veririm. Bu sana ikram olarak yetmez mi, razı olmaz mısın?) dedi. Ben de, razı olurum dedim.”

.

Hadis nakletmek için icazetli olmak lazımdır

Ebü’l-Meyâmin Mustafa Efendi Yirmibeşinci Osmanlı Şeyhülislâmıdır. İstanbul Kadılığı yaptığı zamanda, İstanbul’da mahsûlün bol ve bereketli olmasından dolayı “Ebü’l-Meyâmin” diye anılmaya başlanmıştır. 953 (m. 1546) senesinde İstanbul’da doğdu. 1015 (m. 1606) senesinde aynı yerde vefât etti ve Fâtih Câmii mezarlığına defnedildi. Buyurdu ki:

Tefsîr, beyan etmek ve keşfetmek demektir. Bildirmek ve açıklamaktır. (Tevil), rücû' etmektir. Tefsîr, bir mana vermektir. Tevil, çeşitli manalar arasından birisini seçmektir. Kendi reyi, görüşü ile tefsîr, câiz değildir. Tefsîr, rivayet ile yapılır. Tevil, dirâyet ile yapılır. Hadis-i şerifte, (Kur'ân-ı kerimi, kendi görüşü ile açıklayan, doğru olsa dahi, hata etmiştir) buyuruldu.

Resûlullah Resûlullah Efendimizden (sallallahü aleyhi ve sellem) ve Eshâb-ı kirâmdan (radıyallahü anhüm) gelen haberlere ve âlimlerin tefsîrlerine ve tefsîr ilminin üsûlüne bakmadan ve Kureyş lügatini bilmeden ve hakîkat ile mecâzı düşünmeden, mücmel, mufassal ve umûmî ve husûsî olanları birbirinden ayırmadan ve âyet-i kerimelerin indirilme sebeplerini ve nâsih, mensûh olduklarını araştırmadan verilen manayı, Allahü teâlânın kelâmı olarak söylemek doğru değildir.

Tefsîr, kelâm-ı ilâhîden murâd-ı ilâhîyi anlamak demektir. Kendiliğinden verdiği mana doğru olsa bile, meşru yoldan çıkarmadığı için, hata olur. Verdiği mana yanlış ise, kâfir olur. Hadis-i şerifleri de, sahih veya bozuk olduğunu bilmeden söylemek, sahih olsa bile, günah olur. Böyle kimsenin hadis-i şerif okuması câiz olmaz.

Hadis kitaplarından, hadis nakletmek için, hadis âlimlerinden icâzet almış olmak lâzımdır. Hadis-i şerifte, (Uydurduğu bir sözü, hadis olarak söyleyen kimse, Cehennemde azap görecektir) buyuruldu. Kur'ân-ı kerimi, tefsîr âlimlerinden icâzeti olmayanın da, tefsîr kitaplarından alarak söylemesi ve yazması, câizdir.

Yukarıda bildirilen, tefsîr etmek şartlarını hâiz olan kimse, yazılı icâzeti olmadan tefsîr ve hadis nakledebilir. İcâzet vermek için para almak câiz değildir. Ehliyeti olana icâzet vermek vâcibdir. Ehliyeti olmayana icâzet vermek haramdır. Hadis-i şerifte, (Kur'ân-ı kerime, ehliyeti olmadan mana veren, Cehennemde azap görecektir) ve (Bilmediğini hadis olarak söyleyen, Cehennemde azap görecektir) ve (Kur'ân-ı kerime kendi görüşüne göre mana veren Cehennemde azap görecektir) buyuruldu.

.

Talebe, her işinde üstadına uymalıdır

Sadeddin Hamevî hazretleri büyük velilerdendir. Necmüddîn-i Kübrâ hazretlerinden feyiz almıştır. Sadreddîn-i Konevî hazretleri ile de sohbet etmiştir. (Mahbûbül-muhibbîn) kitabı meşhurdur. 650 [m. 1252] senesinde vefât etti. Bu mübarek zat, sohbetlerinde buyurdu ki:

Tasavvuf yolunda bulunan talebenin, sohbetin edeplerine uyması ve şartlarını gözetmesi lazımdır. Feyiz yolu ancak bununla açılır. Bunlar gözetilmezse hiçbir şey elde edilemez. Talebe, gönülden, her şeyi çıkarıp, bütün varlığı ile üstadına bağlanmalıdır. Onun yanında, ondan izin almadan zikir yapmamalıdır. Onun yanında iken, ondan başka hiçbir şeye bakmamalıdır. Bütün gücü ile ona bağlanıp oturmalıdır. Onun yanında farz ve sünnet namazlardan başka namaz kılmamalıdır.

Bir sultanın vezîri, sultanın yanında iken, kendi elbisesine bakar. Eli ile kuşağını düzeltir. O anda sultan ona bakıyordu. Kendinden başkası ile olduğunu görünce onu azarlayarak, “Benim vezirim olasın da, benim karşımda elbisenin kuşağı ile oynayasın. Buna dayanamam” diyerek onu azarlar...

Düşünmelidir ki, bu alçak dünyanın işleri için ince edeplere dikkat edilince, Allaha kavuşturan işlerde edepleri tam ve olgun olarak gözetmenin daha çok lazım olacağı anlaşılır. Kendi gölgesi, onun elbisesine veya gölgesine düşmeyecek bir yerde durmaya veya oturmaya dikkat etmelidir. Onun namaz kıldığı yere hiçbir zaman basmamalıdır. Onun abdest aldığı yerde abdest almamalıdır. Onun kullandığı kapları kullanmamalıdır. Onun yanında bir şey yememeli, içmemeli ve kimse ile konuşmamalıdır. Hiç kimseye, hiçbir yere bakmamalıdır. O yok iken onun bulunduğu yere doğru ayak uzatmamalıdır. O yere doğru tükürmemelidir. Onun her yaptığını, her söylediğini, yanlış görünse bile, doğru ve iyi bilmelidir. O her şeyi ilham ile ve izin ile yapar. Bunun için, hiçbir işine, bir şey söylenemez. İlhamında hata olsa bile, ilhamda yanılmak, ictihadda yanılmak gibidir. Ayıplamak ve karşı gelmek caiz olmaz.

Her işte, yemekte, içmekte, elbise giymekte, yatmakta ve ibadetlerde, hep üstadına uymalıdır. Namazı onun gibi kılmalıdır. Fıkhı, onun ibadetlerini görerek öğrenmelidir.

.

Yumuşaklık, öfke ateşini söndürür

İbrâhîm bin Şeybân hazretleri evliyanın meşhurlarındandır. İran'ın Kirmanşah şehrinde doğdu. İlim tahsilinden sonra evliyanın büyüklerinden Ebû Abdullah Mağribî'ye intisab etti. Onun vefatından sonra halifesi İbrahim Havvâs'tan feyiz aldı. 330 (m. 941)’de vefat etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:

“İffet; nefsin koruyucusu ve kinlerden paklayıcıdır.”

“Zikir; akılların nûru, nefslerin hayâtı, kalplerin kurtuluşudur.”

“Sabır iki kısımdır; belâya sabır iyi ve güzeldir. Bundan daha güzeli, haramlara karşı sabırdır.”

“Haramlardan çekinmek, akıllıların şânı, şereflilerin tabiatındandır.”

“Allah korkusundan dolayı gözyaşı dökmek, kalbi nurlandırır. Tekrar günah işlemekten insanı korur.”

“Yaptığı günah bir işle övünmek, o günahı yapmaktan daha kötüdür.”

“Ârifin, yüzü nûr ve tebessüm, kalbi korku ve hüzün doludur.”

“Dünyâ; güzel, aldatıcı ve geçici bir serap, çabuk yıkılan bir dayanaktır.”

“Sevgi, kalplerin birbirine yakınlaşması ve rûhların ünsiyetidir.”

“Yumuşaklık, öfke ateşini söndürür. Hiddet ise öfke ateşini körükler.”

“Mümin, baktığında ibret alır. Bir şey verilirse, şükreder. Musibet ve belâya uğrayacak olursa, sabreder. Konuşacak olursa, Allahü teâlâyı hatırlatır.”

“Câhil, suyu fışkırmayan kaya, dalı yeşermeyen ağaç, ot bitmeyen yer gibidir.”

“Emânet ve vefakârlık; işlerin doğruluğu, yalan ve iftira da; sözlerin cinâyetidir.”

“Akıl, müminin dostu; ilim, veziri, sabır, askerlerinin komutanı ve amel ise silâhıdır.”

“İmân ile amel, ikiz kardeş olup, birbirinden ayrılmazlar.”

“Hased edenin sevgisi sözlerinde görülür. Kinini işlerinde gizler. Adı dost, fiili düşmancadır.”

“Yumuşak başlı olanlar, en sabırlı, derhal affedici ve en güzel huylu olan kimselerdir.”

“Allahü teâlâdan hayâ etmek, insanı Cehennem azâbından korur.”

“Gaflet, insana gurur getirir, helâka yaklaştırır.”

“Mümin, dünyâya ibret gözü ile bakar, ihtiyâcı için karnını doyurur. Ondan konuşulduğu vakit, nefret ve tenkit kulağı ile dinler.”

“Hâlis bir ibâdet; insanın Rabbinden başkasını istememesi, günahından başka şeyden korkmamasıdır.”

“Fazilet, gücü yettiğinde affetmektir.”

“Hayâ ve cömertlik, ahlâkların en efdalidir.”

“Kötü insan, hiç kimseye iyi zan beslemez. Çünkü o, herkesi kendisi gibi görür.”

“Kâmil olan kimse, aklı arzu ve isteklerine gâlip gelendir.”

“Söz ilâç gibidir. Azı faydalı, çoğu zararlıdır.”

Onlara sabah akşam ateş gösterilir

İbn-i Cümle hazretleri Şâfiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 682 (m. 1283)’de, Şam’da doğdu. 738 (m. 1338)’de aynı yerde vefât etti. Kitabında şunları anlattı:

Hadîs-i şerîfte; “Her meyyite, her sabah ve her akşam kıyâmetteki yeri gösterilir. Cennetlik olana, Cennetteki yeri, Cehennemlik olana Cehennemdeki yeri gösterilir” buyuruldu.

Allahü teâlâ, Firavun’un adamları için, Mü’min sûresinin 46. âyetinde meâlen; “Onlara sabah akşam ateş gösterilir” buyurdu. Meyyit görmeseydi, gösterilir demek faydasız olurdu.

Ebû Nu’aym’ın; Amr bin Dinar’dan alarak bildirdiği hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “Bir kimse ölünce, rûhunu bir melek tutar. Rûh, bedenin yıkanmasına, kefenlenmesine bakar. Kendisine; 'İnsanlar, seni nasıl övüyorlar işit' denir.”

İbn-i Ebiddünyâ’nın, Amr bin Dinar’dan alarak bildirdiği hadîs-i şerîfte; “Bir kimse, öldükten sonra çoluk-çocuğunun başına gelenleri bilir. Kendisini yıkayanlara ve kefenleyenlere bakar” buyuruldu.

Buhârî’deki sahîh hadîste; “Münker ve Nekîr melekleri, suâl ve cevapdan sonra meyyite, Cehennemdeki yerine bak. Allahü teâlâ, değiştirerek sana Cennetteki yeri ihsân eyledi derler. Bakar, ikisini birlikte görür” buyuruldu.

Ebû Hüreyre’den bildirilen hadîs-i şerîfte; “Bir kimse tanıdığı kabir yanına gelip selâm verirse, meyyit de onu tanır ve selâmına cevap verir. Tanımadığı kabrin başına gelip selâm verirse, selâmına cevap verir” buyuruldu. Bu hadîs-i şerîften anlaşılıyor ki, meyyit kendini ziyâret edeni, kabri başına geleni görmektedir. Görmeseydi, dünyâda tanımamış olduğunu tanımaması bildirilmezdi. Birincisini tanıyarak cevâbı veriyor, ikincisinin selâmına, tanımayarak cevap veriyor.

Bir hadîs-i şerîfte; “Bir meyyit, dünyâda sevdiği kimse, kendisini ziyârete geldiği zaman sevinir” buyuruldu. Bu hadîs-i şerîf, meyyitin, ziyârete geleni gördüğünü bildiriyor. Görmeseydi, tanımaz ve sevinmezdi.

Sahîh-i Müslim’de, Amr bin Âs’ın (radıyallahü anh) vefât edeceği zaman şöyle buyurduğu haber veriliyor: “Beni defnedince, üzerime toprak atınız! Sonra bir hayvan kesilerek etleri parçalanacak zaman kadar, kabrimin başında bekleyiniz. Sizinle kabrime alışayım ve sizi göreyim. Böylece Rabbimin gönderdiği suâl meleklerine rahat cevap vereyim.”

Kabirdeki meyyitlerin duyduklarını ve gördüklerini bildiren böyle sağlam haberler çoktur.

.

Allahım! Onu bana şefaatçi eyle!

Yahya ibn-i Sâid el-Hâşimî hazretleri hadis âlimidir. 228'de (m. 842) Bağdat'ta doğdu. İmam-ı Müslim ile Ebû Dâvûd Sicistânî'nin hocası olan Hasan bin İsâ bin Mâsercis'ten hadis ilmi tahsil etti. Kendisinden Taberânî, İbn-i Adî ve Dâre-kutnî hadis rivayet ettiler. İbn-i Sâid el-Hâşimî 318'de (m. 930) Kûfe'de vefat etti. Şöyle nakleder:

Resûlullah efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) yanına bir âmâ geldi. Gözlerinin açılması için duâ etmesini diledi. Resûlullah ona: “İstersen duâ edeyim, istersen sabret. Sabretmek, senin için daha iyi olur” buyurdu. Âmâ “Duâ etmeni istiyorum. Yardım edecek kimsem yoktur, çok sıkılıyorum” deyince, Resûlullah “İyi bir abdest al! Sonra şu duâyı oku” buyurdu: “Yâ Rabbî! İnsanlara rahmet olarak gönderdiğin sevgili Peygamberin ile sana teveccüh ediyor, yalvarıyorum. Senden istiyorum! Yâ Muhammed (aleyhisselâm)! Dileğimin hâsıl olması için Rabbime senin ile teveccüh ediyorum. Allahım! Onu bana şefaatçi eyle!” Âmâ bu duâyı okudu. Kalktı ve gözü açılıp görerek gitti.

Halife Osman (radıyallahü anh), birinin bir dileğini kabul buyurmuyordu. Bu kimse, Eshâbdan Osman bin Hanîf’e (radıyallahü anh) gelip, yardım etmesini istediğinde, ona bu duâyı okumasını öğretti. Okuyup da, halîfenin yanına gidince, dileğinin kabul olunduğu bildirildi.

Câbir bin Abdullah’dan (radıyallahü anh) rivâyetle bildirdiği hadîs-i şerîfte, Peygamberimiz “Allahü teâlâ benim ümmetime, Ramazân-ı şerîfte beş şey ihsân eder ki, bunları hiçbir Peygambere vermemiştir:

1. Ramazanın birinci gecesi, Allahü teâlâ müminlere rahmet eder. Rahmetle baktığı kuluna hiç azâb etmez. 2. İftar zamanında oruçlunun ağzının kokusu, Allahü teâlâya her kokudan daha güzel gelir. 3. Melekler, ramazânın her gece ve gündüzünde, oruç tutanların affolması için duâ ederler. 4. Allahü teâlâ oruç tutanlara, âhirette vermek için, ramazân-ı şerîfte cennette yer tayin eder. 5. Ramazân-ı şerîfin son günü, oruç tutan müminlerin hepsini affeder” buyurdu.

Enes bin Mâlik’ten (radıyallahü anh) rivayet edilir: Bir köylü Resûlullahın yanına gelip, yağmur yağması için duâ etmesini istedi ve “Senden başka sığınağımız yoktur. İnsanların koşacakları yer, ancak Peygamberleridir” dedi. Resûlullah buna karşı bir şey söylemedi. Hattâ, Enes bin Mâlik buyurdu ki: Resûlullah hemen kalkıp minbere çıktı. Yağmur yağması için duâ etti. Duâ bitmeden yağmur yağmaya başladı.”

.

Ölümden şüphen varsa, uyuma

Ebû Abdullâh ibn-i Sahnûn hazretleri Mâliki fıkıh âlimidir. 202'de (m. 817) Tunus’ta Kayrevan'da doğdu. Mısır ve Hicaz’a giderek zamanın büyük âlimlerinden Mâliki fıkıh ilmi tahsil etti. Kayrevan'a dönerek talebe yetiştirdi. 256 (m. 870)’da vefat etti. Uyuma âdâbı hakkında şöyle buyurdu:

Rastgele yatağa girip uyumak doğru değildir. Şunlara dikkat etmelidir: 1- Yatağa abdestli girmelidir! Hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Abdestli yatanın ruhu Arş'a yükselir ve gördüğü rüyalar doğru olur. Abdestsiz yatanın ruhu yükselmez, gördüğü rüyalar, karışık olur, doğru çıkmaz.) (Abdestli yatan, gece ibadet eden ve gündüz oruç tutan kimse gibi sevap kazanır.) 2- Misvaklanıp sağ yanı üzere kıbleye karşı yatmak sünnettir. Uyku, ibadetleri kuvvetle ve sağlam yapmak niyetiyle olursa ibadet olur. Hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Âlimlerin uykusu ibadettir.) 3- Günahlarına tevbe edip uyumalıdır! Herkese iyilik yapacağına, uyandığı zaman kimseye fenalık etmeyeceğine niyet ederek yatmalıdır! Hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Hiç kimseye zulüm ve kin hissi duymadan yatanın günahları affolur.) 4- Yatarken, gece ibadete kalkmaya niyet etmelidir! Hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Gece ibadet etmek niyetiyle yatan, fakat uyku galebe çalıp sabaha kadar uyanamayan, niyeti sebebiyle gece ibadet etmiş gibi sevaba kavuşur. Uykusu da kendisine Allahü teâlânın ihsan ettiği bir sadaka olur.) 5- İyice uyku gelmeden yatmamalıdır! Kıymetli ömrü uyku ile geçirmemelidir! İhtiyaç kadar uyumalıdır! 6- Yatarken Âyet-el-kürsi, üç İhlas ve bir Fatiha, iki Kuleuzüyü okumalıdır! Salevat-ı şerife getirmelidir! "Amenerresulü'yü yatsıdan sonra okumayı âdet edinmelidir! Hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Gece Bekara suresinin son iki âyetini okuyana, bu iki âyet, her şey için kâfidir.) 7- Uykunun bir nevi ölüm, uyanmanın da dirilmek olduğunu düşünmelidir! Hazret-i Lokman, oğluna (Oğlum, ölümden şüphen varsa, uyuma! Uyumak mecburiyetinde kaldığın gibi, ölmeye de mahkûmsun. Eğer dirilmekten şüphe ediyorsan, uykudan uyanma! Uykudan uyandığın gibi öldükten sonra da dirileceksin) buyurmuştur. 8- Yatarken yarınki hayırlı işleri yapabilmek için istirahat etmeye, sabah namazına kalkmaya ve ertesi gün hayırlı işler yapmaya niyet etmeli! Böyle niyet edenin uykusu ibadet olur. Gece uyanınca dua etmeyi âdet hâline getirmeli! Hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Uykudan uyanınca, "Allahümmağfirli" derse, duası kabul olur.)

.

Sen, kendini övdüğün gibisin Allahım

İbn-i Cerîr Taberî hazretleri tefsîr, kırâat, hadîs ve Şafiî fıkıh âlimdir. 224 (m. 839)’de İran’daki Taberistan’da Amul şehrinde doğdu. 310 (m. 923)’da Bağdâd’da vefat etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:

Hazreti Ali (radıyallahü anh) anlatır: Çok hastaydım. Resûlullah efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) huzuruna geldim. Beni kendi yerine oturttu. Dua ederek ayağa kalktı. Elbisesinin bir tarafını üzerime attı. Sonra da, “İbn-i Ebî Tâlib! Bir şeyin yok, iyi oldun, kendim için istediğim her şeyi, senin için de istedim. Allah her istediğimi verdi. Ancak, bana, senden sonra Peygamber gelmeyecek dendi” buyurdu. Kalktığımda kendimi o kadar iyi hissettim ki, sanki biraz önce hasta olan ben değildim.

Yine Hazreti Ali rivayet etti: Resûlullah efendimiz yatağında şöyle dua ederdi: “Allahım, ben, idaren dışına çıkamayan bütün hayvanların şerrinden, senin kerim olan cemaline, hükmüne ve ilmine sığınırım. Allahım, günahkârı da, borçluyu da sen meydana çıkarırsın. Allahım, sen ordunu hezimete uğratmazsın. Vaadinden dönmezsin. Senin kuvvetinin yerini hiçbir kuvvet tutamaz. Seni tesbih ederim, Allahım, sana hamd ederim.”

Yine Hazreti Ali rivayet etti: Bir gece Resûlullah efendimizin yanında kaldım. Namazı bitirip, yatağa girdiğinde şöyle dua ettiğini duydum: “Allahım, senin cezalarından, senin affına sığınırım. Allahım, ne kadar uğraşsam seni övmeye gücüm yetmez. Sen, kendini övdüğün gibisin.”

Ebû Sa’îd (radıyallahü anh) anlatır: Çoluk-çocuk açlıktan muzdarip olduk. Resûlullah efendimize gidip bir şeyler istemeye karar verdim. Huzurlarına varınca ilk olarak şu mübarek sözlerini duydum:

“Kimin gözü tok olursa, Allah onu zengin kılar. Kim iffetli olursa, Allahü teâlâ onun mükafatını verir. Kim de bizden bir şey isterse, eğer bulabilirsek hiç esirgemeyiz.”

Bunları duyunca, hiçbir şey istemeden huzurundan ayrıldım. Çok geçmeden durumumuz düzeldi. Ümmü Seleme (radıyallahü anha) anlatır. Sahabeden bir zât, Resûlullah efendimizin evinin yanında hapşırıp “Elhamdülillah” deyince, Resûlullah efendimiz ona “Yerhamükellah” buyurdular. Sonra bir başkası daha hapşırıp, “Âlemlerin Rabbi olan Allaha bol bol hamd ve şükür olsun” deyince de, Resûlullah efendimiz “Bu, ötekinden ondokuz misli fazla sevap aldı” buyurdu.

.

Tesbih söylemek, tövbenin anahtarıdır

Bişr es-Selîmî hazretleri tebe-i tâbiînin büyüklerindendir. Bağdad yakınlarında Selîm'de doğdu. Tasavvufun ilk kurucularından olup, önce Süfyân-ı Sevri, sonra da Bişr-i Hâfî hazretlerine talebe oldu. 180’de (m. 796) Bağdad’da vefat etti. Buyurdu ki:

Meşâyıh-ı kiramdan birçoğu, muhasebe yolunu seçmişlerdir. Her gece, yatacağı zaman, o gün yapmış olduğu işlerini, sözlerini, hareketlerini, hareketsizliklerini, düşüncelerini, her birinin niçin olduğunu anlarlar. Kusurlarını ve günahlarını temizlemek için, tövbe ve istiğfar ederler. Allahü teâlâya boyun bükerler, yalvarırlar. İbadetlerini ve iyiliklerini de, Allahü teâlânın hatırlatması ile ve kuvvet vermesi ile olduğunu bilirler. Bunun için, Hak teâlâya hamd ve şükrederler. Her kim gece yatarken, (Sübhânallahi velhamdü lillahi ve lâ ilâhe illallâhü vallâhü ekber) tesbihini yüz defa okursa, tesbih ve tahmid ve tekbir eylemiş olur. Böylece, muhasebe yapmış olur. Kendini hesaba çekmiş sayılır. Tesbih söylemek, tövbenin anahtarıdır. Bunu çok okumakla, kusurlarının, günâhlarının affedilmesini istemiş olur.

Tenzih kelimesini, [yani yukarıda yazılı olan tesbihi] çok okumakla kusur ve günahlar affolunur. İstiğfar etmek, günahların örtülmesini istemektir. Tenzih kelimesini okumak ise, günahların yok olmasını istemektir. O nerede, bu nerede? “Sübhanallah” kelimesi, şaşılacak bir kelimedir. Söylemesi çok kısadır. Manaları ve faydaları ise pek çoktur. Tahmid, yani “Elhamdülillah” kelimesini çok okumakla, Allahü teâlâya şükredilmiş olur. Onun verdiği nimetlerin şükrü yapılmış olur. Tekbir, yani “Allahü ekber” kelimesi, Allahü teâlânın, kulların yaptığı şükürlerden çok yüksek olduğunu, Ona yakışan şükür yapılamayacağını göstermektedir. Çünkü Ona yapılan istiğfarlar, af dilemeler için de çok istiğfar etmek lazımdır.

Ona yakışan hamd, ancak Onun tarafından yapılabilir. Bunun içindir ki kendisi, “Sâffât” sûresinin son âyetinde, (Sübhâne Rabbike Rabbil'izzeti...) buyurmuştur. Kendini hesaba çekmek isteyenler, bu âyet-i kerimeyi çok okumalıdır. Böylece istiğfar ve şükretmiş olurlar. İstiğfar ve şükredemediklerini de ve kusurlarını da bildirmiş olurlar.

.

Merhamet edene, Allahü teala merhamet eder

Muhibbüddîn ibn-i Rüşeyd hazretleri hadis ve Maliki fıkıh âlimidir. 657'de (m. 1259) Fas’ta Sebte'de (Ceuta) doğdu. İlk tahsilinden sonra ilim tahsili için Tunus, Mısır ve Suriye'ye gitti; Medine ve Mekke'ye geçerek hac vazifesini ifa etti, muhtelif âlimlerden hadis rivayet etti. Tekrar memleketine döndü ve 721’de (m. 1321) vefat etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:

Resûlullah (sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem) buyurdular ki: “Kim cihâddan bir iz olmaksızın Allahü teâlâya kavuşursa, kendisinde eksiklik olduğu hâlde kavuşmuş olur.”

“Kim deve üzerinde Allah yolunda muharebe ederse, Cennet ona vâcib olur.”

“Allah yolunda bir adım atmak veya bir adım koşmak, güneşin üzerine doğup battığı şeylerden daha hayırlıdır.”

“Üç şey göze cilâ verir: Yeşilliğe, akar suya ve güzel yüze bakmak.”

“Yabancı bir kızı görüp de, Allahü teâlânın azâbından korkarak, başını ondan çeviren kimseye, Allahü teâlâ ibâdetlerin tadını duyurur.”

“Ananın ayağını öpmek, Cennet kapısının eşiğini öpmek gibidir.”

“Misvak kullanınız, zira misvak ağzı temizler, Hakkın rızâsını kazandırır.”

“Oruçlunun en iyi kürdanı misvaktır.”

“Ümmetime meşakkat (zorluk) vermeyeceğini bilseydim, onlara her namazda misvak kullanmayı emrederdim.”

“Bir kimse bir Müslümanın cenâzesini imân ve hâlis niyetle takip eder de namazı kılınıp, defin işi bitinceye kadar o cenâze ile beraber bulunursa, muhakkak o kimse, her biri Uhud Dağı ağırlığı ayarında iki kırat (sevap) ile döner.”

“Birbirlerine merhamet edenlere, Allahü teâlâ merhamet eder. O, merhamet edicidir. Yeryüzünde olanlara merhamet ediniz ki, gökte olan melekler de, size merhamet etsin.”

“Allahü teâlâ, mahlûkâtı yarattığında Arş’ın üstünde kendi nezdinde bulunan Levh-i Mahfûz’a (Muhakkak benim rahmetim gazâbıma gâlibtir) yazdı.”

“Kıyâmet günü, bir kimsenin amel defteri açılır. Yâ Rabbî! Dünyâda iken, şu ibâdetleri yapmıştım. Amel defterimde bunlar yazılı değil, der. Onlar, defterlerinden silindi, gıybet ettiklerinin defterlerine yazıldı denir.”

“Allahü teâlâ bir kulunu sevdiği zaman, yalvarışını işitmek için ona belâ ve musibet verir.”

“Nefisler, kendilerine iyilik edene sevgi ve kötülük edene de buğzetme tabiatı üzere yaratılmıştır.”

“Müminin niyeti amelinden hayırlıdır.”

“Müminin ferâsetinden korkun. Çünkü o, Allahü teâlânın nûru ile bakar.”

“İstişare eden pişman olmaz.”

.

Mahlûkatımın arzu ettiklerini veririm

Hasen ibn-i Rahhâl hazretleri Mâlikî fıkıh âlimidir. Fas'ta Merakeş civarında Tâdile’de doğdu. Fes şehrinde tahsilini tamamladı ve Mütevekkiliyye Medresesinde müderris oldu. Sonra Fas Başkadılığına tayin edildi. 1140 (m.1728)’de vefat etti. Buyurdu ki:

Allahü teâlâ, bir hadîs-i kudsîde buyurdu ki: “Hangi kul olursa olsun, belâ geldiği zaman, kullara koşar da, onlardan yardım dilerse, bütün yüce sebepler onun elinden çıkar. Bundan sonra, o nefsinin elinde perişan olur. Bir kimse, belâya düçâr olduğunda, halkı atar da, bana koşarsa, o istememiş olsa bile, her arzusunu yerine getiririm. Bana duâ etmeye kalkmadan, her ihtiyâcını bilir veririm.”

Bir rivâyete göre, Allahü teâlâ, Hazreti Davud’a (aleyhisselâm) vahyetti ki: “Ey Dâvüd! Kullarımdan herhangi biri, yaratmış olduklarımı bir yana atıp bana sığınırsa, bu hâlinden dolayı, yedi kat semâ ve içindekiler, yedi kat yer ile içindekiler o kimseye düşman olsalar, yine de onun için bir kurtuluş yolu açarım, izzetime ve celâlime yemîn ederim ki, bu böyledir. Yine izzetime, celâlime ve azametime yemîn ederim ki, bir kimse beni bırakır da, mahlûkâtımdan herhangi birine gönül bağlarsa, bütün sebep yollarını keserim. Kalbini, hırs ve içinden çıkılmaz meşgûliyetlerle doldururum. Ömrü, dünyânın ömrü kadar da olsa, bitirip tüketemiyeceği ümitlerle doldururum.”

“Ey Dâvûd! O kimdir ki, bana duâ eder de duâsını kabul etmem? Kapımın, çalana açılmadığını kim gördü? Mahlûkatımın arzu ettiklerini ben veririm. Onların her istediği, bende mevcûttur. Bütün ümitlerin yeri benim. Bana âşık olanların kalplerini, yeryüzünde nazargâhım kıldım. O kalpleri, bana daha da yanaşsın ve fazla iştiyâk duysunlar diye, her yandan boşalttım. Sâdece kendi sevgimi doldurdum. Dostlarıma müjdele ki, onlara her an nimetlerimi saçıyorum. Bana şükrettikleri ve beni unutup başkalarına meyletmedikleri için bunu yapıyorum. Onlara hadsiz, hudutsuz bana kavuşma arzusu veriyorum ki, bir an bile beni unutmasınlar. Onlara ünsiyet (yakınlık) kapılarımı açtım. Bana duâ etmeden isteklerini yerine getirdim, izzetime, celâlime yemîn ederim ki, onları Firdevs Cennetine koyup cemâlimi göstereceğim. Ben onlardan, onlar da benden râzı oluncaya kadar iyiliklerimi onlara yağdıracağım. Yeryüzünde olanlara haber gönder. Beni sevenlerin sevgilisiyim. Benimle olmak isteyenlerle beraberim. Bana yakın olmak isteyenlerin can yoldaşıyım. Emîrlerime itaat edenlere, muti sıfatımla tecellî ederim. Beni, başkalarına tercih edenleri seçerim.”

.

Ey nefsim! Allahü teâlâdan utan

Ferîdüddîn-i Attâr hazretleri evliyanın büyüklerindendir. 1119 (H.513) senesinde Nişâbûr'da doğdu. Rükneddîn-i Ekaf isminde büyük bir zatın dergâhına giderek, talebelerinden oldu.

Ferîdüddîn-i Attâr, bir sohbet esnasında amel yaparken riyanın, korkunç bir afet olduğunu, Allahü teâlânın rızasına uygun olmayan işlerin, amellerin beyhûde olduğunu söyledikten sonra şöyle bir menkıbe anlattı:

Salihlerden biri bir mescide sabaha kadar ibadet etmek için girmişti. Geceleyin bir ses duydu. Sanki mescitte biri vardı. O zat, kemal sahibi birisinin geldiğini zannetti ve aklından; "Böyle yere büyük zatlar ancak Allahü teâlâya ibâdet etmek üzere gelir. Bu zat beni görür, hâlime nazar kılar" diye düşündükten sonra, bütün geceyi seher vaktine kadar ibadetle geçirdi. Duada bulundu. Kendini nasıl göstermek istiyorsa öyle yaptı. Seher vakti etraf ağarınca geriye dönüp baktığında bir köpeğin yattığını gördü. Kalbi utanç ateşi ile yandı ve kendi kendine; "Ey edepsiz herif! Allahü teâlâ seni şu köpekle terbiye etti. Bütün gece köpek görsün diye ve köpek için ibadette bulundun. Ne olurdu bir gececik de Allahü teâlâ için uyanık kalsaydın. Ey nefsim! Senin bir gece bile Allahü teâlâ için riyasızca ibadet ettiğini görmedim. Sen, Allahü teâlâdan utanmaz mısın? Kendi kadrini mevki ve dereceni şimdi gördün. Âlemde elinden bir iş gelmez. Gelse bile ancak köpeklere layık olur" dedi.

1229 (H.627) senesindeki Moğol istilâsında, Ferîdüddîn-i Attâr bir Moğol askerinin eline esir düştü. O asker onu öldürmek istediğinde, askere halk; "Bu ihtiyarı öldürmekten vazgeçersen, kanına bedel olarak bin altın akçe veririz" dediler. Moğol askeri onu bu fiyata satmak istedi. Fakat Ferîdüddîn-i Attâr ona; "Sakın beni bu fiyata satma. Çünkü sana kanım için daha fazla fiyat verirler" deyince, asker satmaktan vazgeçti. Bir süre sonra başka bir şahıs gelerek askere; "Bu yaşlı zatı öldürmekten vazgeç. Onun kanına karşılık sana bir torba saman vereyim" deyince, Ferîdüddîn-i Attâr; "İşte beni şimdi sat. Çünkü esas fiyatımı ve kanımın değerini buldum. Bundan fazla para etmem" dedi. Bunun üzerine sinirlenen Moğol askeri onu şehit etti...

Ferîdüddîn-i Attâr, kesik başını elleri arasına alarak yarım fersahlık (3 km'lik) bir mesafeyi koşarak katetti. Şimdi türbesinin bulunduğu yere varınca, ruhunu teslim etti ve oraya düştü.

.

Allahü tealaya şirk koşmanın cezası

Muhammed bin Nümeyr hazretleri hadis hafızıdır. 160 (777)’de Kûfe'de doğdu. İlim tahsiline babasından hadis öğrenerek başladı. Tabiinden Süfyân bin Uyeyne, Vekî' bin Cerrah ve diğerlerinden hadis öğrendi. 234'te (m. 849) Kûfe'de vefat etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:

Hazreti Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) anlatıyor: Bir kere Resûlullaha (sallallahü aleyhi ve sellem) bir adam gelip: “Yâ Resûlallah! Benim güzel hizmet ve ülfet etmeme, insanlar içinde en ziyâde lâyık ve müstehak olan kimdir?” diye sordu. Resûl-i ekrem: “Annendir!” diye cevap verdi. “Sonra kimdir?” dedi. Resûl-i ekrem: “Sonra annendir!” buyurdu. “Sonra kimdir?” dedi. Resûl-i ekrem: “Sonra annendir!” buyurdu. “Sonra kimdir?” deyince, (dördüncüde) “Sonra babandır!” diye cevap verdi. Ebû Bekr (radıyallahü anh) anlattı: “Resûl-i erkeme Peygamberliği bildirildiği zaman, Acem kisrâsı, Yemen Vâlisi Bâzân’a bir mektûp gönderip; “Senin hükmün altında olan topraklar üzerinde peygamber olduğunu iddia eden birisi ortaya çıkmış. Ona bu iddiasından vazgeçmesini bildir, yoksa oraya, onu ve milletini öldürecek bir ordu gönderirim” diye yazmıştı. Bâzân’ın elçisi Resûl-i ekremin huzûruna geldi ve Kisrâ’nın bu sözlerini ona nakletti. Resûlullah efendimiz ona; “Beni, azîz ve celîl olan Allahü teâlâ göndermiştir. Eğer bu işi kendim için yapsaydım, bu da’vâdan vazgeçerdim” buyurdu. Elçiler, o gün Medine’de kaldılar. Ertesi gün Server-i âlem; “Benim Rabbim, Kisrâ’yı öldürdü. Bugünden sonra Kisrâ yoktur. Kayser’i de öldürdü. Bugünden sonra, artık Kayser de yoktur” buyurdu. Elçi, Resûl-i ekremin bu sözleri söylediği vakti, günü ve ayı yazdı. Sonra Bâzân’ın yanına döndü. Hakîkaten Kisrâ ölmüş, Rum Kayseri de öldürülmüştü.” Ubâde bin Sâmit buyurdu: Resûlullah, Eshâb-ı kirâma “aleyhimürrıdvân”, (Ben size Allahü teâlânın indinde şerefli olacağınız şeylerden haber vereyim mi?) buyurdu. Eshâb-ı kirâm “aleyhimürrıdvân” (Evet yâ Resûlallah) dediklerinde: (Allahü teâlânın indinde şerefli olup, yüksek derecelere kavuşmak istersen; sana kızana sen hilm ile [yumuşaklık ile] muâmele et. Sana zulmedeni, affet. Seni ziyâret etmeyeni de ziyâret et) buyurdu. Peygamber efendimize, Cennete ve Cehenneme girmeyi vacip kılan iki şey soruldu. Bunun üzerine: “Kim Allahü teâlâya bir şeyi şirk koşmadan kavuşursa Cennet ona vaciptir. Kim de şirk koşarak, Allahü teâlâya kavuşursa Cehennem ona vaciptir.”

.

İnsan ölünce, ruhu bedeninden ayrılır

Hoca Sâdeddinzâde Mehmed Efendi yirmi beşinci Osmanlı şeyhülislâmıdır. 975 (m. 1568)’de Bursa'da doğdu. Babası Osmanlı âlimi Hoca Sâdeddin Efendi'dir. İlk tahsilini babasından aldı. Medreseyi bitirdikten sonra çeşitli medreselerde müderrislik, kadılık, kadıaskerlik, nihayet şeyhülislâmlık makamına getirildi. 1024'te (m. 1615) vefat etti. Çeşitli fetvalarında buyurdu ki:

Suâl: Zümer sûresinin kırk ikinci âyetinde mealen; “Allahü teala, insan ölürken ruhunu bedeninden ayırır, ölmediği zaman, uykuda da ruhunu ayırır” buyuruldu. Bu âyet-i kerimeden anlaşılıyor ki, insan ölürken ruhu ayrıldığı gibi, uyurken de ayrılmaktadır. Böyle olunca, rüyadaki azabı, dünya azaplarından saymak, kabir azabını ise, ahiret azaplarındandır demek nasıl doğru olur?

Cevap: Uykuda iken, ruhun bedenden ayrılması, bir kimsenin, gezmek, eğlenmek için, kendi vatanından, gülerek, sevinerek ayrılmasına benzer ki, gezdikten sonra, sevinç içinde yine vatanına döner. Ruhun gezinti yeri, âlem-i misâldir. Bu âlemde görecek meraklı ve tatlı şeyler vardır. Ölürken ruhun ayrılması böyle değildir. Bu ayrılık, vatanı yıkılan, evleri, binaları yok olan kimsenin vatanından ayrılması gibidir. Bunun içindir ki, uykudaki ayrılmasında, sıkıntı ve acı yoktur. Tersine, sevinç ve rahatlık vardır. Ölürken ayrılmasında ise, çok acılar ve güçlükler hasıl olur. Uyuyan insanın vatanı dünyadır. Ona, dünyadaki işler gibi iş yaparlar, ölen kimsenin ise, vatanı yıkılır. Ahirete göç eder. Ona, ahiret işleri yaparlar. Bunun içindir ki, hadîs-i şerîfte; “İnsan ölünce, kıyameti kopmuş olur” buyuruldu.

Suâl: Eş’arî, insanın işinde, kudretinin tesiri yoktur, hakikatte insanın ihtiyarı da yoktur dediği hâlde, işi yapan hakikatte kuldur demesi, doğru mudur?

Cevap: İnsan kudretinin, işinde tesiri yok ise de, Allahü teala, işi yaratması için, onun kudretini sebep kılmıştır. Allahü tealanın âdeti şöyledir ki, insan kudretini ve ihtiyarını bir iş için kullanınca, Allahü teala, o işi yaratıyor, insanın kudreti, böylece, işin yapılmasına sebep oluyor, işlerin yapılmasına tesir etmiş oluyor. Çünkü, kulun kudreti olmadıkça, âdet-i ilâhî o işi yaratmamaktadır. Bu âdete göre, işi yapan, insandır demek, hakikatte doğru oluyor. Eş’arî mezhebini doğru yola uydurmak, ancak böyle olur. Başka türlü anlatanları şüpheli dinlemelidir.

.

En değerli amel kabul olunandır

Muînüddîn el-Miskîn hazretleri hadis âlimi, vaiz ve kadıdır. Afganistan’da Herat’ta doğdu ve orada tahsil yaptı. Herat Camii'nde vaizlik ve Herat kadılığı yaptı. 907’de (m. 1501) vefat etti. Bir vaazında şöyle anlattı:

En faydalı zenginlik, fakirlik ve fakirlik korkusunu gideren şeydir. En güzel fakirlik, sabredip, durumundan şikâyette bulunmadan, sebeplere yapışıp, elinden geldiği kadar çalışıp, Allahü tealadan gelen her şeye rıza ve hoşnutluk göstermektir. En üstün sebat ve azim, fırsatlar doğup, herkesin gaflet içerisinde bulunduğu, dünya işlerine dalıp, ahireti unuttuğu zaman, gevşekliği, sonra yaparım demeyi bırakıp, dünya ve ahirete yarar işler yapmaktır. En kıymetli sabır, nefsin arzu ve isteklerine karşı çıkarken, tahammüllü ve dayanıklı olmak, bu hususta en ufak bir fütur ve gevşeklik, acizlik göstermemektir. En değerli amel, yapıldığında zarar getirmeyen ve Allahü tealanın katında kabul olandır. En güzel vakar ve ağırbaşlılık, meseleleri enine, boyuna, son noktasına kadar düşünüp, üzerinde durmaktır. Bu, yapılan işin ne derecede fayda sağlayacağını, herhangi bir zararın doğup doğmayacağını bilmeyi temin eder. Böyle yapan kimse, günahlardan kendisini koruduğu gibi, kıyamet gününde kendisine gıpta edilen, imrenilen kimselerden olur. En faydalı tevazu, kibri ve gadabı (kızmayı) giderenidir. En kıymetli söz, hakka uygun olanıdır. En zararlı söz, konuşulmaması daha hayırlı olanıdır. En lüzumlu olan şey, Allahü tealanın emrettiği farzları, ana-babayı, çoluk çocuğunu gözetip, onların geçimlerini temin edip, Allahü tealanın emirlerini öğretip kulluk vazifelerini yerine getirmelerini sağlamaktır. En faydalı ilim, cehaleti, kötülükleri giderip, Allahü tealanın büyüklüğünü ve yüce kudretini anlamaya, böylece ona kulluğun bir vazife olduğunu öğretip, ahirete hazırlanmaya vesile olanıdır. En üstün cihad (mücadele, savaş) hakkı kabul etmeye alıştırabilmek için, nefisle olan mücadeledir. En tehlikeli düşman, sana en yakın ve en gizlisi, fakat düşmanlığı en çok olanıdır. Bu düşman, diğer bütün düşmanları da sana karşı teşvik eder. İşte bu düşman, kalbi devamlı kötü vesveseleriyle meşgul eden şeytandır, insanı onun şerrinden ancak Allahü teala muhafaza buyurur. Onun için; Allahü tealaya, onun ve nefsin şerrinden koruması için devamlı yalvarmalıdır.

.

Allahü tealanın kulları üzerindeki hakkı

Muhammed bin Aclân hazretleri tabiinin hadis âlimlerindendir. 69 (m. 689)’da Medine'de doğdu. Eshab-ı kiramdan bazılarını görüp onlardan hadis rivayet etti. 148 (765)’de Medine'de vefat etti. Rivayet ettiği hadis-i şeriflerden bazıları:

Ebüdderdâ’nın (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Sabah akşam ilimle uğraşmayı cihad kabul etmeyen kimse, hem akılsız, hem de kısır görüşlüdür.” Abdullah İbni Mes’ûd (radıyallahü anh) rivâyet etti. Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Her kim, Müslüman bir kimsenin malını koparmak için yalan yere yemin ederse, kıyamet gününde o, Cenâb-ı Hakkın gazabına uğrayarak Allahü tealaya mülaki olur” buyurup, arkasından Allahü tealanın; “Onlar ki Allahın ahdini ve kendi yeminlerini çok az bir para ile satarlar, işte bunların ahirette hiç nasibi yoktur. Kıyamet günü Allahü teala onlara söylemeyecek, onlara iltifat etmeyecek, onları temize çıkarmayacak. Onlar için pek acıklı bir azab vardır” mealindeki Âl-i İmrân sûresi 77. âyet-i kerimesini inzal buyurduğunu bildirdi. Abdullah bin Mes’ûd, (radıyallahü anh) rivâyet etti: Resûlullaha efendimiz; “Ey Allahın Resûlü! En faziletli amel hangisidir?” diye sual ettim. Resûlullah efendimiz; “Vaktinde kılınan namaz” buyurdu. “Sonra hangisidir?” dedim. “Anaya babaya iyilik etmektir” buyurdular. “Sonra hangisidir?” dedim. “Allah yolunda cihaddır.” buyurdular. Ben de sustum. Eğer daha sorsam cevabını verirdi.

Muâz (radıyallahü anh) rivâyet etti: Resûlullahın Afir adındaki merkebine beraberce binmiştik. Resûlullah efendimiz bana; “Ey Muâz, Allahü tealanın kulları üzerinde ve kulların da Allahü teala üzerindeki hakkı nedir, biliyor musun?” diye sordu. Ben de; “Allah ve Resûlü daha iyi bilir” dedim. O zaman Resûlullah efendimiz; “Allahü tealanın kulları üzerindeki hakkı; kulların Allahü tealaya ibadet etmeleri, Ona hiçbir şeyi ortak koşmamalarıdır. Kulların Allahü teala üzerindeki hakları; kendisine hiçbir şeyi ortak koşmayan kimseye azab etmemesidir” buyurdu. Bunun üzerine; “Ya Resûlallah, insanları bununla müjdeleyeyim mi?” dedim. “Hayır müjdeleme, zira güvenirler” buyurdu. İbn-i Abbâs’ın (radıyallahü anh) rivayet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz şöyle buyurdular. “Kim istiğfarı çoğaltırsa, Allahü teala ona her keder ve gamdan bir rahatlık, her darlıktan bir çıkış yolu ve ummadığı yerden rızık nasib eder.”

.

Adil bir Müslüman’ın sözüne inanılır

Muallâ bin Mansûr er-Râzî hazretleri Hanefî fıkıh ve hadis âlimidir. İmam-ı Muhammed Şeybânî Ebû Yûsuf'tan fıkıh ilmi tahsil etti. Hanefi mezhebinin önde gelen âlimlerinden oldu. Halife Me'mûn tarafından kendisine teklif edilen kadılık görevini kabul etmeyen Muallâ 211 (m. 826)’de vefat etti. Şöyle buyurdu:

İnsanların birbirleri arasında olan işlere muamelat denir. Muamelatta bir fasıkın veya kâfirin sözü de kabul edilir. Akıllı olan çocuk ve kadın da erkek gibidir. Muamelat üçe ayrılır: Birincisi, ikisinin de yapmaya mecbur olmadığı muameledir. Vekil, mudarib ve izinli olmak böyledir. İkincisi, ikisinin de yapması lazım olan işlerdir. Dava konusu olan haklar böyledir. Üçüncüsü, birisinin yapması lazım olur. Diğerinin lazım olmaz. Vekili azletmek, izni geri almak böyledir. Burada, vekil ve mezun artık iş yapamazlar. Azleden ve izni geri alan ise, kendi hakkını kullanmakta serbesttir. İkincisinde, haber verende şahitlik şartlarının bulunması lazımdır. Üçüncüsünde, haber verenlerin sayılarına ve adalet sahibi olmalarına bakılır.

Allah ile kul arasında olan işlere diyanat denir. Diyanatta adil ve baliğ bir Müslüman’ın sözüne inanılır. Bir kadın da, bir erkek gibidir. Suyun pis olduğunu söylerse, bu su ile abdest alınmaz. Teyemmüm edilir. Fasık veya hâli belli olmayan bir Müslüman söylerse, kendi araştırır. Gâlib zannına göre hareket eder. Kâfir veya çocuk, suya pis derse ve inanırsa, dökmeli, sonra teyemmüm etmelidir. Hediyede ve izin vermekte, bir çocuk sözü de kabul edilir. İçeri buyurun deyince girilir. Çocuğun satın almak için izinli olup olmadığı satanın çok zan ile anlamasına bağlıdır. Diyanatta da, mülkü giderecek haberi, iki Müslüman erkeğin veya bir erkekle iki kadının bildirmeleri lazımdır. Mesela, zevc ile zevcenin süt kardeşi olduklarını âdil bir Müslüman söylerse, kabul edilmez. Nikâhları bozulmaz. Adil bir kimse, bir etin leş olduğunu söylese, mesela mürted kesti dese, bir başka adil de, leş değil dese, mesela Müslüman kesti dese, leş kabul edilir. Su ve her çeşit şerbet için ve taam pis dese, öteki de pis değil dese, temiz kabul edilir. Haber verenler çok ise, sayısı fazla olanların dedikleri kabul edilir. Temiz ve pis kumaşlar karışmış ve temizleri az ise ve kaplar karışınca temizleri çok ise, temizlerini araştırıp, temiz zan ettiklerini kullanır. Kapların temizleri eşit veya az ise, hepsi pis kabul edilir.

.

Kalp veya gönül diye bir kuvvet vardır

Cemâlüddîn el-Mevsılî hazretleri tefsir, fıkıh ve hadîs âlimidir. 551 (m. 1156)’da Musul'da doğdu. İbnü'l-Hadevs diye de tanınır. Zamanın meşhur alimlerinden ilim tahsil ederek Şafiî mezhebinin önemli fakihleri arasında yer aldı. Daha sonra fıkıh okuttu, fetva verdi. 630 (m. 1233)’de Musul'da vefat etti. Bir dersinde buyurdu ki:

İnsanların yüreğinde kalp veya gönül denilen bir kuvvet vardır. Güzel ve ahenkli ses işitmek, gönül denilen bu gizli kuvveti harekete getirir, insanın elinde olmayarak, kalbine tesir eder. Çünkü kalbin ve rûhun, Arşın üstündeki (Âlem-i ervâh) ile bağlılığı vardır. Maddesiz, ölçüsüz olan o âlem, hüsn-i cemâl, güzellik âlemidir. Güzelliğin temeli ise (tenâsüb, uygun, düzgün) olmaktır. Bu dünyadaki bütün güzellikler, o âlemin güzelliğinden gelmektedir. Güzel, düzgün, ahenkli sesler de, o âleme benzemektedir. İslamiyete uyanların kalbi temiz olur. Kuvvetli olur. Böyle kalplerin (Âlem-i emr) ile bağlılıkları kuvvetlidir. Bunlara müzik tesîr edip, harekete getirir. Böyle olan kalp, bir şeye tutulmuş ise, meşgul olduğu şeyi harekete getirir. Rüzgârın ateşi tutuşturmasına benzer. Kalpte, Allah sevgisi varsa, güzel ses, bu sevgiyi artırır. Faideli olur. Bir kimse İslamiyete uymaz, Allahü teâlânın düşmanı olan nefsine uyarsa, kalbi bozulur. Çalgı dinlemek ve her günahı işlemek nefsi kuvvetlendirir. Sâlim, temiz kalp musikiden zevk alamaz. Musiki nefsi kuvvetlendirip, harekete getirip zararlı olur. Kalpte Allah sevgisi olabileceğini anlamayanlar, her güzel sese haram der. Bunlar, insan kendi cinsini sevebilir. İnsanın kalbi, kendi cinsinden başka şeye bağlanamaz diyerek, Allah sevgisine inanmıyor. İslamiyet, Allah sevgisini emrediyor denince, bundan maksat, emirlerini seve seve yapmaktır diyorlar. Güzel ses, kalbe, dışarıdan bir şey getirmez. Sağlam kalpteki helal olan bağı harekete getirir. Hasta olmayan kalbin teganni dinlemesi helal olur. Kalpte bir bağlılık yoksa, güzel sesten lezzet alması, kuş sesi dinlemek, yeşillik, akar su, çiçekler seyretmek gibi olur. Bunları seyir, göze lezzet verdiği gibi, güzel koku, burna hoş geldiği gibi, lezzetli yemek ağza tatlı geldiği gibi güzel ses de, kulağa lezzet vermekte olup, onlar gibi mübâh olur. Kalbi hasta olanın yani Allah’tan başka bir şeye bağlı olanın, yani sevenin nefsi azar.

.

Kur’an-ı kerimin her harfi şifadır

Mektupçuzâde Abdülaziz Efendi Osmanlı âlim ve müelliflerdendir. İstanbul’da doğdu. Medrese tahsilinden sonra müderrislik, beytülmal kassamlığı, Şam, Mekke ve İstanbul kadılıkları yaptı. Sonra da Evkaf-ı Hümâyûn müfettişi olan Abdülaziz Efendi 1279 (m. 1863)’da vefat etti. Celvetî tarikatına bağlıydı. Şöyle buyurdu:

Kur’ân-ı kerimin her âyeti, her harfi şifadır. Hadis-i şerifte, (İlaçların en iyisi Kur’ân-ı kerimdir) buyuruldu. Peygamber efendimiz “sallallahü aleyhi ve sellem” üç türlü ilaç kullanırdı. Kur’ân-ı kerim veya dua okurdu. Fen ile bulunan ilaçları kullanırdı. Her ikisini karışık kullanırdı. Bir hadis-i şerifte buyuruluyor ki: (Kur’ân-ı kerimden şifa beklemeyen, şifaya kavuşamaz.) Kur’ân-ı kerim ve dua, şartlarına uygun okunursa, elbette şifa verir. Okuyanın ve hastanın buna inanması gerekir. Haram işleyenin ve itikadı düzgün olmayanın okuması fayda vermez. Kur’ân-ı kerimi ücretle okumak haramdır. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:

(Fatiha her derde devâdır.) (Fatiha suresi Allahü teâlânın gadabını önler.) (Ölülerinize Yasin okuyun!) (Kabristana giren kimse, Yasin suresini okusa, o gün ölülerin azapları hafifler. Ölülerin sayısı kadar o kimseye sevap verilir.) (Yasin okuyanın sıkıntısı gider.) (Cuma gecesi Yasin suresini okuyanın günahları affedilir.) (Geceleyin Yasin okuyan kimse, affedilmiş olarak sabaha çıkar.) (Allah rızası için Yasin okuyanın günahları affolur.) (Her gece, Yasin okumaya devam eden kimse, şehid olarak ölür.) (Her şeyin bir kalbi vardır. Kur’ânın kalbi de Yasindir.) (Bir defa Yasin okuyan, on defa Kur’ân-ı kerimi okumuş sevabına kavuşur.)

Yasin suresinde, kıyamette olan şeyler, dünyanın geçici olduğu, Cennet nimetleri ve Cehennem azapları da bildirilmektedir. Anlayan hasta, yanında okununca, iman ile gitmeye sebep olan şeyleri işitmiş olur. İmam-ı Gazali hazretleri buyuruyor ki:

"İmam-ı Ahmed bin Hanbel hazretleri, Cenab-ı Hakkın, (Anlayarak da anlamayarak da Kur’ân-ı kerim okuyan, benim rızama kavuşur) buyurduğunu bildirmektedir."

Ölüler için de Yasin-i şerif okunması emredilmiştir. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:

(Yanında Yasin-i şerif okunan hasta, suya doymuş olarak vefât eder, doymuş olarak kabre girer.) (Müslüman bir hasta yanında Yasin okunursa, Rıdvân ismindeki melek Cennet şerbeti getirir. O kimse, suya doymuş olarak ruhunu teslim eder. Doymuş olarak da kabre girer, suya ihtiyacı olmaz.)

.

Farz namazı, kaza etmek de farzdır

Kadı Abdülvehhâb hazretleri Mâliki fıkıh âlimidir. 362'de (m. 973) Bağdat'ta doğdu. Burada tahsilini tamamladıktan sonra Bağdat kadılığına getirildi. Sonra Mısır’a giderek burada talebe yetiştirdi ve Kahire kadısı tayin edildi. 422'de (m. 1031) Orada vefat etti. Bir dersinde buyurdu ki:

Her cins namâzı vaktinde kılmaya (edâ) denir. Nâfile kılmaya başlandığı vakit, bu nâfile namâzın vakti olur. Tamâmlanması vâcib olur. Fâsid olursa, kazâsı vâcib olur. Bir namâzı vakti içinde tekrâr kılmaya (iâde) denir. Vaktinde kılınmazlarsa, vaktinden sonra kılmaya (kazâ) denir. Farzı, kazâ etmek farzdır. Vâcibi kazâ etmek ve fâsid olan sünnet ve nâfile namâzları iâde etmek vâcibdir. Vaktinde kılınmayan sünneti kazâ etmek emrolunmadı. Bu sünneti kazâ ederse, kıldığı namâz, nâfile olur ve sünnet sevâbına kavuşmaz.

Namaz kılınması haram olan üç vakitten başka, her zamân kazâ kılınır. Sabâh namâzına başlamadan veyâ namâz arasında iken, vitri kılmadığını hâtırlayan kimsenin, sabâh namâzı kabul olmaz. Güneş doğmasına, yalnız vitri kazâ edecek kadar zamân kalmış ise, ancak bu hâlde sabâh kabul olur. Vakit daraldı sanarak, vakit namâzının farzını kılan, sonra dahâ zamân olduğunu anlasa, kazâyı ve sonra vaktin farzını tekrâr kılar. Vaktin namâzına başlarken veyâ namâz içinde iken, kazâsı olduğunu unutursa, namâzdan sonra hâtırlasa da, kıldığı namazı kabul olur. Çünkü, unutmak özürdür. Kazâya kalan namâz sayısının altı olması da, sıra ile kılmayı affettiren bir özürdür.

Kılmadığı veya kılıp da kabul olmayan farz namâzı sayısı altı olan bir kimse, tertîp sâhibi olmaz. Kazâ namâzlarının birbiri arasında ve bunlarla vakit namâzları arasında sırayı gözetmesi lâzım olmaz. Meselâ bir farzı kılmayan kimse, bunu hâtırladığı hâlde, beş tâne vakit nemâzı kılsa, bu beşi kabul olmayacağı için, kılınmamış namâz sayısı altı olur. (Vitir namâzı, burada hesâba katılmaz.) Eskiden kazâya kalmış farzlar hesâba katılır. Namâzlar arasında sırayı gözetmek lüzûmunu gideren diğer bir sebep, sıranın lâzım olduğunu bilmemekdir. Nass veyâ icmâ olmayan şeyi bilmemek özürdür. Meselâ, sabâhı kılmayan, bunu hâtırladığı hâlde, öğleyi kılsa, bu kabul olmaz. Sonra, sabâhı kazâ edip, sonra ikindiyi kılsa, ikindi kabul olur. Çünkü kıldığı öğlenin kabul olduğunu sanmaktadır. Beşten fazla kazaları olan, bunları kaza ederken, kılmadığı namaz sayısı, altıdan aşağıya inince, sırayı gözetmek lüzumu tekrar geri gelmez.

.

Resûlullah'ın sözleri rûhları cezbederdi

İzzetî Mehmed Efendi Osmanlı kadıaskerlerindendir. 1039 (m. 1629)’da Filibe'ye bağlı Çeşnigîr'de doğdu. Şeyhülislâm Bayramzâde Zekeriyyâ Efendinin torunudur. Medrese tahsilinden sonra çeşitli medreselerde müderrislik, kadılık, sonra Anadolu Kazaskerliği ve ardından Rumeli Kadıaskerliği vazifelerine getirildi. 1092'de (m. 1681) vefat etti. Şöyle buyurdu:

Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” efendimizin, görünen bütün uzuvlarının şekli, sıfatları, güzel huyları, hayâtı, bütün incelikleri ile çok geniş ve açık olarak, âlimler tarafından vesîkaları ile yazılmıştır. Bunlara siyer kitapları denir. Bu kitaplarda efendimizin Hilye-i şerifi şöyle anlatılır:

Fahr-i kâinâtın mübârek yüzü ve bütün azâ-i şerîfesi ve mübârek sesi, bütün insanların yüzlerinden ve azâsından ve seslerinden güzel idi. Mübârek yüzü, bir miktâr yuvarlak idi. Neşeli olduğu zamanda, mübârek yüzü ay gibi nûrlanırdı. Sevindiği, mübârek alnından belli olurdu. Resûlullah gündüz nasıl görürse, gece dahi öyle görürdü. Önünde olanları gördüğü gibi, arkasında olanları dahi görürdü. Bunu ispât eden yüzlerce hâdise, kitâplarda yazılıdır. Gözde görmek halk eden Allahü teâlâ, diğer uzuvda dahi halk etmeye kâdirdir.

Yana ve geriye bakacağı zaman, bütün bedeni ile dönüp bakardı. Yeryüzüne nazarı, semâya bakmasından ziyâde idi. Mübârek gözleri büyük idi. Mübârek kirpikleri uzun idi. Mübârek gözlerinde bir miktar kırmızılık vardı. Mübârek gözlerinin karası gâyet siyah idi. Fahr-i âlemin alnı açık idi. Mübârek kaşları ince idi. Kaşları arası açık idi. İki kaşı arasında olan damar, hiddetlenince kabarır idi. Mübârek burnu gâyet güzel olup, orta yeri bir miktâr yüksek idi. Mübârek başı büyük idi. Mübârek ağzı küçük değildi. Mübârek dişleri beyaz idi. Mübârek ön dişleri seyrek idi. Söz söylediği zamanda, sanki dişleri arasından nûr çıkardı. Allahü teâlânın kulları arasında ondan daha fasîh ve tatlı sözlü kimse görülmedi. Mübârek sözleri gâyet kolay anlaşılır, gönülleri alırdı ve rûhları cezbederdi. Söz söylediği zaman, kelimeleri inci gibi dizilirdi. Bir kimse saymak istese, kelimeleri sayılmak mümkün idi. Bazen iyi anlaşılması için, üç kere tekrâr ederdi. Cennette Muhammed aleyhisselâm gibi konuşulacaktır. Mübârek sesi, kimsenin sesinin yetişemediği yere yetişirdi.

.

Bir şey yapmak istiyorsan sana yakışanı yap

Karamollazade Abdülhamid Efendi Nakşibendî şeyhlerinden fazilet sahibi bir zat olup Ayıntaplıdır. Memleketinde tedris ve irşad ile iştigal edip 1278 (m. 1861)’de vefat etti. “Âdabü'z-Zakirin ve Necatü's-Salikin” isminde tasavvufî bir eseri vardır. Bu kitabında şöyle buyuruyor:

“Tövbenin doğru ve makbul olmasının alâmetleri: Tekrar o günahı işlemeye sebep olabilecek kimselerden uzak durmak. Lüzumsuz lafları terk etmek. Allahü teâlâyı inkâr edenlerle görüşmemek. Hayır ve sevap olan amelleri yapmak, işlemiş olduğu günahtan dolayı çok pişman olup, yaptığı tövbeyi bozmamak, işlediği günahta kul hakkı varsa, onu hak sahibine iade etmek. Allahü teâlâ için olmayan her şeyi kalbinden çıkarmaktır.”

“Mescidler, Allahü teâlânın huzûr meclisleridir. Allahü teâlânın huzûrunda cemâatten önce gidip oturmak, hiçbir suç ve günah işlemeyen, günahtan uzak veya yaptıklarına pişman olarak kesin tövbe etmiş, velâyet mertebesine kavuşmuş, amellerini gizli tutan, Hak teâlâ tövbelerini kabul etmiş olan bâtınî keşif sahibi gibi, ancak Allahü teâlâya yakın olanların işidir.”

“Geçim sıkıntısı çeken fakir, yön belirtmeden Allahü teâlâdan helâl rızk istesin.” (Yanî yön tayin etmek; “Allahım benim rızkım için falanı vâsıta kıl” gibi düşüncelerdir.)

“Bir şey yapmak istiyorsan, sana yakışanı yap. İnsanlar, bir şey vermediğin için seni cimrilikle itham etmesinler, bu yüzden sana karşı çıkmalarına meydan verme. Çünkü velî olmanın şartlarından biri de şudur: Bu gibileri, yanlarında bin dinar olsa da bunu bir fakire verseler, verdikleri paranın onların nazarındaki kıymeti, toprak üzerinde bulunan bir çakıl taşından daha kıymetsizdir.”

“İyi amel yapmanın şartlarından biri de, yapmış olduğu amelle, Allahü teâlânın yarattığı diğer insanlardan daha üstün olduğu zannına kapılmamaktır. Kişi, ameliyle kendisini diğer insanlardan daha farklı görmüş olursa ve bu sebeple Allahü teâlâya şükrederse, güzel ve iyi amel çerçevesinden çıkmış olur.”

“Kibir, gurur ve övünme gibi duygular, insanın içinde çuvaldız gibi saplıdırlar. İnsanın kibirlenmesi, kendinde gördüğü faziletlerden ileri gelir. Ancak bir kimse, Hak yolundan bir yola intisâb ettiği takdîrde, bütün bu faziletlerin, kesinlikle ve gerçek olarak Allahü teâlâda bulunduğunu anlar. Kendisinde bulunan her şeyin, Allah tarafından emânet olarak verildiğini görür.”

.

Kurban ve vacib olma şartları

Kethüdâzâde Arif Efendi Osmanlı fıkıh âlimidir. 1184 (m. 1771)’de İstanbul'da doğdu. Babası Reîsül-ulemâ Mehmed Sâdık Efendi'dir. Tahsilini tamamladıktan sonra Halep, Mekke ve Bursa Kadılığı, Anadolu Kadıaskerliği görevlerinde bulundu. 1265 (m.1849)’de vefat etti. Bir dersinde buyurdu ki:

Kurban, koyun, keçi, sığır, deveden birini, kurban bayramının ilk üç gününde, kurban niyeti ile kesmek demektir. Bir sığırı veya deveyi, yedi kişiye kadar Müslümân, bâlig kimse, ortak olarak da satın alıp kesebilirler. Bunlara adak veya akîka kurbanı da ortak edilebilir. Zenginin satın aldığına, sonradan ortak olmak câiz ise de mekrûhtur. Hiçbirinin hissesi yedidebirden az olmamalıdır. Fâiz olmamak için, eti tartarak, müsâvi ağırlıkta olarak paylaşmaları lâzımdır. Tartmadan bölüşüp helâlleşmek câiz olmaz. Çünkü helâlleşmek, hediyye vermekte olur. Taksîmi mümkün olan bir şeyde ortak olanların hisselerini ayırmadan önce hiç kimseye hediye etmeleri câiz değildir. Altı kişiye et ile birlikte deri veyâ bacak da verilirse tartmadan paylaşmaları câiz olur.

Bayramdan evvel, Allah rızâsı için bir koyun veyâ şu koyunu kurban edeyim diyen zengin veyâ fakîr kimsenin, kurban bayramında bir koyun kesmesi vâcib olur, nezir olur. Bayram günlerinden evvel nezir yaparken fakîr iken, bayram günlerinde zengin olursa, ayrıca bir de bayram kurbanı kesmesi vâcib olur. Zengin, bunu bayram günlerinde söylerken, bayram kurbanını kesmeyi niyet ederse, bir koyun keser. Bunu bayramdan evvel söyledi ise, muhakkak iki koyun keser. Fakîr mutlaka bir keser. Nezir kurbanını satamazlar. Seferînin ve nezri olmayıp kurban niyeti ile almayan fakîrin bayramda kestikleri koyun, nâfile kurban olur. Zengin veyâ fakîr, mevcut koyununu veya kurban niyeti ile satın almadıkları koyunu kurban kesmek niyet etseler, kesmeleri vâcib olmaz, keserlerse, nâfile olur. Zenginin satın alırken, bayram kurbanı kesmeyi niyet etmeyip, hayâtının nimetine şükür olarak kesmeyi niyet ettiği kurbanı kesmesi vâcib olur.

Kurban Bayramı'nın üçüncü günü fakir olacağını veyâ sefere çıkacağını bilen kimseye, birinci günü kurban kesmek vâcib olmaz. Üçüncü günü zengin olacağını bilenin, kurban kesmesi, Zilhiccenin onuncu günü, yanî bayramın birinci günü fecr vaktinde vâcib olur. Bayramın birinci günü zengin veya fakîr ve mukîm veya seferî olmaya bakılmaz. Mekke'ye, başka yerlerden gelen hâcıların kurban kesmesi vâcib değildir. Çünkü, seferîdirler.

.

Mest üzerine mesh edilmesi hakkında

Ebü'l-Hasen Kerhî hazretleri Hanefî mezhebinin ilk fıkıh âlimlerindendir. 260 (m. 874) yılında Kerh'te doğdu. İmam-ı Azam hazretlerinin halifelerinden Muhammed Şeybânî'nin talebesi Mûsâ bin Nasr'dan Hanefî fıkhını tahsil etti. 340 (m. 952)’de vefat etti. Şöyle buyurdu:

Abdest alırken ayakları yıkamak yerine, hiç özür ve zarûret olmasa bile, yaş el ile, bir kerre, mest üzerine mesh edilmesi, erkek için de, kadın için de câizdir. Peygamberimiz “sallallahü aleyhi ve sellem” mubârek ayaklarına mest giyip, bunların üstüne mesh etti ve câiz olduğunu da söyledi.

Gusül abdesti alırken veyâ teyemmüm ederken, mest üzerine mesh edilmez. Mest, ayağın yıkaması farz olan yerini örten, su geçirmez ayakkabı demektir. Mest, büyük olup da, parmaklar, mestin ucuna kadar gitmez ve mesh, boş yer üzerine rastlarsa câiz olmaz. Mestin ağız kısmı geniş olup, yukarıdan bakınca, ayak görünürse zararı olmaz. Mestin, bir saat yol yürüyünce, ayaktan çıkmayacak şekilde sağlam ve ayağa uygun olması lâzımdır.

Mestli kimsenin, abdesti bozulunca, bu abdestsizlik, abdest uzuvlarına yayılırken, ayaklara değil, mestlere yayılır. Mestlerin hadesten temizlenmesi de, meshetmekle olur. Demek ki, mestler abdestsizliğin ayaklara geçmesine mâni olmaktadır. Yalnız ayaklarını yıkayıp, mest giyen bir kimse, sonra diğer uzuvlarını yıkayıp abdestini tamamlasa, sonra, abdesti bozulsa, sonra abdest alırken, bunlar üzerine mesh edebilir. Çünkü, mestleri giyerken, tam abdest almış olmak şart değildir. Fakat, abdesti bozulduğu zaman, bozulan abdestin, tam alınmış olması şarttır. Meselâ, teyemmüm ederek, mest giydi ise, suyu görünce, bozulan abdesti tam olmadığından, su ile abdest alırken, mesh edemez. Ayaklarını da yıkar.

Özür sâhibi olan kimse, tam abdest alıp, özür akmadan önce, mestlerini giyerse, sonra abdesti özürle bozulsa da, yirmidört saat mesh edebilir. Özrü aktıktan sonra giyerse, yalnız o namaz vakti içinde mesh edebilir.

Mest üzerine mesh müddeti, mukîm olan için, yirmidört sâattir. Misâfir için, üç gün üç gece, yani yetmişiki saattir. Bu müddet, mesti giydiği zaman değil, mest giydikten sonra, abdesti bozulduğu zaman başlar.

Özür sâhibi için mesh müddeti, namaz vakti çıkıncaya kadar olduğu (Fetâvâ-i Hayriyye)de yazılıdır. Özür sâhibi, özre sebep olan şeyi durduğu zamân, abdest alıp, o şey tekrâr başlamadan önce, mestlerini giyse, tahâret-i kâmile ile giymiş olur.

.

Kur'ân-ı kerim okurken edeplerine dikkat etmeli

Burhânüddîn Kerekî hazretleri kıraat ve nahiv âlimidir. 776'da (m. 1374) Ürdün'ün doğusundaki Kerek'te doğdu. İlk tahsilinden sonra Kahire'ye giderek büyük âlimlerden kıraat ilmi tahsil etti ve talebe yetiştirdi. 853’te (m. 1449) Kahire'de vefat etti. Şöyle buyurdu:

Kur'ân-ı kerim okurken şu edeplere dikkat edilmelidir: 1- Abdestli olarak, temiz bir yerde kıbleye karşı diz üstü oturmalıdır! Erkekler başı açık okumamalı, hiç değilse bir takke giymelidir! Takkesiz okumak tenzihen mekruhtur. [Mushafa bakarak okumak, ezbere okumaktan daha sevaptır.] 2- Kur'ân-ı kerim okumaya başlarken Euzü ve Besmele çekmelidir. 3- Manasını bilen de, bilmeyen de ağır ağır okumalıdır. 4- Mümkünse, ağlayarak okumalıdır. Ağlayamayan kimse, ağlamak için kendini zorlamalıdır! 5- Her âyetin hakkını vermeli, yani azap âyetini okurken, korkarak, rahmet âyetlerini heveslenerek, tenzih âyetlerini tesbih ederek okumalıdır. 6- Kur'ân-ı kerim okurken, kendisinde riya, yani gösteriş uyanırsa veya namaz kılan kimseye mâni olursa, yavaş sesle okumalıdır. 7- Kur'ân-ı kerimi tecvide uygun ve güzel sesle okumalı, fakat teganni etmemelidir. [Teganni, harfleri, kelimeleri bozarak ırlamak demektir. Teganni yaparken harfler bozulursa haram, harfler bozulmazsa mekruh olur. Halebi'de diyor ki: Kur'an-ı kerimi teganni ile okuyan imamın arkasında kılınan namazın iadesi gerekir.]

8- Kur'an-ı kerim, Allahü teâlânın kelamıdır, sıfatıdır, kadimdir. Ağızdan çıkan harfler, ateş demeye benzer. Ateş demek kolaydır. Fakat ateşe kimse dayanamaz. Bu harflerin manaları da böyledir. Bu harfler, başka harflere benzemez. Bu harflerin manaları meydana çıksa, yedi kat yer ve yedi kat gök dayanamaz.

9- Kur'ân-ı kerimi okumadan önce, bu kelamı söyleyen Allahü teâlânın büyüklüğünü düşünmelidir! Kimin sözü söyleniyor, ne önemli iş yapılıyor iyi düşünmelidir! Kur'ân-ı kerime dokunmak için, temiz el gerektiği gibi, onu okumak için de, temiz kalp gerekir. Allahü teâlânın büyüklüğünü bilmeyen, Kur'ân-ı kerimin büyüklüğünü anlayamaz. Allahü teâlânın büyüklüğünü anlamak için de, Onun sıfatlarını ve yarattıklarını düşünmek gerekir. Bütün mahlûkatın sahibi, hâkimi olan bir zatın kelamı olduğunu düşünerek okumalıdır.

10- Gaflet içinde okumamalı, okurken başka şeyler düşünmemelidir.

.

Her kim o kitabı inkâr ederse

Dursun Efendi Osmanlı âlimlerindendir. Taşköprü kasabasındandır. Doğum târihi bilinmemektedir. 966 (m. 1558) senesinde İstanbul’da vefât etti. Bir müddet zamanının büyük âlimlerinin hizmetinde bulundu. İlim öğrenmeye çok kabiliyetli idi. Çeşitli medreselere müderris tayin edildi. Tefsîr, Hidâye ve İbn-i Melek kitapları üzerinde risaleler yazdı. Buyurdu ki:

Allahü teâlâ, Bekâra sûresi 154. âyet-i kerîmede meâlen; (Allah yolunda öldürülenlere, “Onlar ölülerdir” demeyin. Hakîkatte onlar diridirler. Fakat siz anlayıp bilemezsiniz) buyurdu.

Allahü teâlâ, Âl-i İmrân sûresinin 135. âyet-i kerîmesinde, meâlen; “Ve bir günah işledikleri veya nefslerine zulmettikleri zaman, Allahü teâlânın va’îd ve ıkâbını anarak günahlarından tövbe ederler (ve günahları ancak Allahü teâlânın bağışlayacağını bilirler), hem de yaptıkları günâha bile bile ısrar etmezler (ve onlar, ısrârın cezasının, günahın cezasından daha çok olduğunu bilirler)” buyurdu.

Allahü teâlâ, Kehf sûresinin 46. âyet-i kerîmesinde meâlen; “Mal ve çocuklar, dünyâ hayâtının süsleridir. Sonsuz kalıcı olan iyi işlerin sevapları, Rablerinin yanında daha iyidir” buyurdu. Allahü teâlâ, Ra’d sûresi 21. âyet-i kerîmede meâlen; “Ve onlar ki Allahü teâlânın gözetilmesini emrettiği hakları gözetirler. (Akrabalık bağını kırmazlar, müminlere dostluk gösterir, birlik olurlar, kul haklarını gözetirler, Allahü teâlânın bütün kitap ve peygamberlerine îmân ederler) Rablerinden korkarlar (nehyedilen şeylerden sakınırlar ve) fenâ hesaptan korkarlar” buyurdu.

Allahü teâlâ, Âl-i İmrân sûresinin 196. âyet-i kerîmesinde meâlen; “Allah yolunda şehîd olanları ölü sanmayınız! Onlar diridirler!” buyurdu.

Ölen kimsenin ruhu başkasına geçmez

Ebü'l-Kâsım Lâlekâî hazretleri hadis hafızı ve kelâm âlimidir. İran’da Taberistan’da doğdu. İlim tahsili için Bağdat'a gitti. Burada zamanın büyük âlimlerinden hadis ve kelam öğrendi, sonra memleketine dönüp talebe yetiştirdi. 418'de (m. 1027) Dînever'de vefat etti. “Şerhu uşûli itikâdi Ehli's-sünne ve'l-cemâ’a” isimli eserinde şöyle buyuruyor:

Tenasühe inanmak batıldır. Ölen kimsenin ruhu başkasına geçmez. Geçtiğini bildiren hiçbir âyet veya hadis yoktur. Hiçbir âlim de böyle bir şey söylememiştir. Kur'an-ı kerimde ölüm ve dirilişle ilgili birçok âyet-i kerime vardır. Hiçbirinde ruhun başka bir insana veya başka bir mahluka geçtiğini gösteren bir ifade yoktur. Zaten Allahü teâlâ insanlara ruh hakkında kâfi bilgi vermemiştir.

İsra suresinin (Sana ruh hakkında soranlara, de ki, "Ruh Rabbimin işlerindendir, size az bir bilgi verilmiştir") mealindeki 85. âyeti de ruhun mahiyetini bilmenin imkânsız olduğunu gösteriyor. Kur’ân-ı kerimde buyuruldu ki: (İlk insan çamurdan, sonrakiler, nutfeden yaratıldı. Nutfe kan pıhtısı, et olur, sonra can verilir. Herkes ölür, kıyamette dirilir) (Müminun 12-16) Bekara suresinin (Allah sizi ölü iken diriltti. Sonra öldürecek, sonra diriltecek, nihayet Ona döndürüleceksiniz) mealindeki 28. âyetini, tefsirler şöyle açıklıyor:

Çocuğun ana rahminde can verilmesinden önceki hâli için ölü, can verilmesine de diriltme denmiştir. Yani insan, bir defa ana rahminde, bir de kabirden sonra diriltiliyor. İki ölü hâli vardır. Biri ana rahmindeki canlılıktan önceki durumu, bir de kabirdeki hâli. Yani hepsi iki ölüm, iki diriltmedir.

Kâfirler ahirette (Ey Rabbimiz, bizi iki defa öldürdün, iki defa dirilttin) diyecekler. (Mümin 11), Ve dünyaya tekrar gönderilmelerini isteyecekler, iyi amel işleyeceklerini söyleyecekler. (Secde 12) Kendilerine dünyadan geldikleri bildirilerek istekleri reddedilecek. (İbrahim 44) Ve denecek ki: (Size, düşünebilenin düşünebileceği, öğüt alabileceği kadar ömür vermedik mi? Size, [Peygamber, kitap, akıl, ihtiyarlık, ölüm gibi] uyarıcılar gelmedi mi?) [Fatır 37] (Kâfirlerden birine ölüm gelince, "Rabbim, beni geri çevir, tâ ki, yapmadan bıraktığımı tamamlar, iyi iş işlerim" der. Hayır; bu söylediği boş laftır. Tekrar diriltilecekleri güne kadar arkalarında geriye dönmekten onları alıkoyan bir engel vardır.) [Müminun 99-100] Duhan suresinin 56. âyet-i kerimesinde (İnsan ilk ölümden başka bir ölüm tatmaz) ifadesi, tek ölüm olduğunu açıkça gösteriyor.

.

Selam vermek, en güzel duadır

Ziyâüddîn Ahmed Kurtubî hazretleri hadis ve Mâliki fıkıh âlimidir. 578'de (m. 1182) Endülüs’te (İspanya) Kurtuba'da (Cordoba) doğdu. İbnü'l-Müzeyyen künyesiyle de anılır. İlk tahsilinden sonra Mekke, Medine, Kudüs, Mısır ve İskenderiye'ye giderek pek çok âlimden ilim tahsil etti. İskenderiye'ye yerleşip talebe yetiştirdi. 656'da (m. 1258) vefat etti. Bir dersinde buyurdu ki:

Dinimizde selamlaşmanın önemi büyüktür. Müslümanların yanına girerken, çıkarken, karşılaşınca, ayrılırken mutlaka selam vermelidir! Selam vermek, bir kimseye yapılacak en güzel duadır. Selam, (Ben Müslümanım, benden sana zarar gelmez, selamettesin) manasına, selamet üzere ol, Müslüman olarak vefat et, manalarına da gelir.

Gayrimüslimlerin hidayete kavuşmaları niyetiyle, ihtiyaç olduğu zaman onlara selam vermek, hidayete kavuşmaları için dua etmek caizdir. Selamlaşırken eğilmek günahtır. Hadis-i şerifte, (Karşılaştığınız zaman birbirinize eğilmeyin, kucaklaşmayın) buyuruldu. Eshab-ı kiram, yolculuktan döndükleri zaman kucaklaşırlardı. Şu hâlde, uzun yoldan gelmiş veya uzun zamandır görülmeyen bir arkadaşla kucaklaşmak caiz olur.

"Selamün aleyküm" diye selam vermek caiz ise de "Esselamü aleyküm" demek daha iyidir. Selamün aleyküm denince, "Ve aleyküm selam" demek farzdır. Esselamü aleyküm denince de, "Ve aleykümüsselam" denir. Her ikisinde de "ve" harfini söylemelidir! (Ve aleyküm...) deki "ve", (dahi) manasındadır. Yani, (Allah’ın selamı bizim üzerimize olduğu gibi, sizin de üzerinize olsun!) demektir. Sadece (aleyküm selam) ise, sanki (Selam bize değil size olsun) gibi uygunsuz bir manaya gelebilir.

Selamı düzgün verip düzgün almak iyidir. “Ve” söylemeden de almak caiz ise de, 've'li söylemelidir. Verilen selamı daha güzeli ile almak da farz değil ise de, çok sevaptır.

Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem), (Selamün aleyküm) diyen için, (On sevap kazandı) buyurdu. Başka biri, (Selamün aleyküm ve rahmetullahi) dedi. (Yirmi sevap kazandı) buyurdu. Bir başkası da, (Selamün aleyküm ve rahmetullahi ve berekatühü) dedi. Bu kimse için de, (Otuz sevap kazandı) buyurdu. Bu sırada orada oturanlardan biri selam vermeden çıkıp gitti. Resulullah efendimiz, (Arkadaşınız [selamın faziletini] ne tez unuttu) buyurdu. Daha sonra, (Bir topluluğa gelince de, ayrılırken de selam verin! Birinci selam, ikincisinden daha mühim değildir) buyurdu.

.

Secdede iken çok duâ ediniz

Hişâm Destüvâî hazretleri hadîs hafızıdır. İran’da Ahvaz'ın Destüvâ kasabasında doğdu. Kûfe’ye giderek Hammâd, Eyyûb Sahtiyânî gibi muhaddislerden hadis tahsil etti. Abdullah bin Mübarek, Vekî bin Cerrah gibi muhaddisler yetiştirdi. Hadis rivayetindeki yüksekliğinden dolayı kendisine "Emîrü'l-mü'minîn fi'l-hadîs" unvanı verildi. 153 (m. 770)’de Bağdad’da vefat etti. Şöyle nakleder:

Câbir bin Abdullah’ın (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki:

(Meyyit kabrine konduğu zaman, güneş batma vakti kendisine gösterilir. Ölü oturur, iki gözünü siler ve; “Beni bırakın namaz kılayım” der.)

Hadîs-i şerîfte, Resûl-i ekrem; “Ölüyü mezara koyduklarında, mezar der ki: “Yazıklar olsun sana ey insanoğlu, ben var iken niye gurûrlandın? Benim sıkıntı, karanlık, yalnız ve böceklerle, kurtlarla dolu bir yer olduğumu bilmiyor muydun? Üzerimden geçerken, bir ayağın geride, bir ayağın ileride şaşkınca durduğun zaman neye aldanmıştın?” Eğer o kimse sâlihlerden ise, bir ses der ki: “Ey Mezar! Neler söylüyorsun? O doğruluk üzere idi ve emr-i ma’rûf, nehy-i münker yapardı. Ona elbette yeşil bahçeler hazırladım.” Sonra bedeni nûra çevrilir, rûhu göğe çıkarılır) buyurdu.

Berâ bin Âzib’in (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz; “Kabirde mümine, güzel yüzlü, güzel kokulu ve güzel elbiseli bir genç gelir. 'Bugün, senin iyi şeyler vadolunduğun gündür' der. Meyyit, ona kim olduğunu sorunca; 'Senin (dünyâda iken yaptığın) iyi amelinim' der. Kâfir olana ise, çirkin suratlı, çirkin kokulu ve çirkin elbiseli bir genç gelir. 'Bugün senin korkutulduğun ve tehdid olunduğun gündür' der. Meyyit, ona kim olduğunu sorunca, o da; 'Senin (dünyâda iken yaptığın) kötü amelinim' der” buyurdu.

Enes bin Mâlik (radıyallahü anh) anlatıyor: Resûlullah Efendimizin zamanında iki kardeş vardı. Bunlardan birisi ailenin geçimini temin ederdi. Diğeri de Resûlullahın yanından ayrılmayarak bir şeyler öğrenmeye çalışırdı. Ailenin geçimini temin eden, kardeşini Resûlullaha şikâyet etti. Resûlullah ona: “Ne malûm onun yüzü suyu hürmetine geçiminizi temin etmediğiniz?” diye cevap verdi.

Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûl-i ekrem buyurdu ki: “Kulun Allahü teâlâya en yakın olduğu vakit, secde ettiği vakittir. O hâlde secdede iken çok duâ ediniz.”

.

Allahü teâlâ tevbe edenleri sever

Efdalzâde Hamid Efendi, Osmanlı Devleti’nin yedinci şeyhülislâmıdır. 908 (m. 1503) senesinde İstanbul'da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:

Erkek veya kadın, bir Müslüman, âlimlerin söz birliği ile küfre sebep olacağını bildirdikleri bir sözün veya işin küfre sebep olduğunu bilerek, amden [yâni tehdîd edilmeden, istekle] veya başkalarını güldürmek için söyler, yaparsa, manasını düşünmese dahî, îmanı gider. (Mürted) olur. Buna (Küfr-i inâdî) denir. Eğer bunun küfre sebep olduğunu bilmeyip, amden söyler, yaparsa, yine mürted olur. Buna (Küfr-i cehlî) denir. Çünkü, her Müslümanın, bilmesi lâzım olan şeyleri öğrenmesi farzdır. Bilmemesi özür değil, büyük günahtır. Küfr-i inâdî ve küfr-i cehlî ile mürted olanın, nikâhı bozulur. Zevcesinden vekâlet alarak, iki şâhit yanında veya câmide cemaat ile (Tecdîd-i nikâh) yapması lâzım olur. İkiden fazla tecdîd için (Hulle) lâzım olmaz. Küfre sebep olan sözü, hatâ ederek [yâni amden olmayıp, yanılarak] veya tevilli olarak veya ikrâh [tehdîd] edilerek söylerse, mürted olmaz ve nikâhı bozulmaz. Küfre sebep olması, âlimler arasında ihtilâflı olan bir sözü amden söyleyen mürted olmaz ise de, bunun tevbe ve istigfâr etmesi ve tecdîd-i nikâh yapması ihtiyâtlı olur.

Câmilere giden Müslümanın, küfr-i inâdî ve küfr-i cehlî ile mürted olması düşünülemez. Yalnız bu son şekilde, mürted olması düşünülebileceğinden, imam efendiler, cemaate, (Allahümme innî ürîdü en üceddidel-îmane vennikâha tecdîden bi-kavli lâ-ilâhe illallah Muhammedün resûlullah) okutarak tevbe ve tecdîd-i nikâh yapılıyor. Böylece, (Lâ ilâhe illallah diyerek, tecdîd-i îman yapınız!) hadis-i şerifindeki emir yapılmış olmaktadır.

Nûr sûresinin otuzbirinci âyetinde meâlen, (Ey müminler! Allaha tevbe ediniz!) buyuruldu. Tahrîm sûresinde, sekizinci âyet-i kerimesinde meâlen, (Allaha tevbe-i nasûh yapınız!) buyuruldu. Nasûh kelimesine yirmiüç mana verilmiştir. Bunlardan en meşhuru, pişman olup, dili ile istigfâr etmek ve bir daha işlememeye karar vermektir.

Bekara sûresinde ikiyüzyirmiikinci âyetinde meâlen, (Allahü teâlâ, tevbe edenleri sever) buyuruldu. Hadis-i şerifte, (En iyiniz, günahtan sonra hemen tevbe edeninizdir) buyuruldu. Günahların en büyüğü, küfürdür ve münâfıklıktır ve irtidâddır.

.

Meleklerin göklere çıkardığı namaz

Muhsin-i Kayserî hazretleri Hanefî fıkıh âlimidir. Kayseri’de doğdu. İlk tahsilinden sonra Şam ve Mısır'a giderek fıkıh tahsil etti. Kayseri'ye dönerek birçok talebe yetiştirdi. 761 (m. 1360)’da Kayseri'de vefat etti. Bir dersinde buyurdu ki:

Peygamberimiz “sallallahü aleyhi ve sellem” (En büyük hırsız, kendi namâzından çalan kimsedir) buyurdu. Yâ Resûlallah! Bir kimse, kendi namâzından nasıl çalar? diye sordular. (Namâzın rükü’unu ve secdelerini tam yapmamakla) buyurdu.

Bir def’a da buyurdu ki: (Rükü’da ve secdelerde, belini yerine yerleştirip biraz durmayan kimsenin namâzını Allahü teâlâ kabul etmez.)

Peygamberimiz bir kimseyi namâz kılarken, rükü’unu ve secdelerini tam yapmadığını görüp, (Sen namâzlarını böyle kıldığın için, Muhammed’in dîninden başka bir dinde olarak ölmekten korkmuyor musun?) buyurdu. Yine buyurdu ki: (Sizlerden biriniz, namâz kılarken, rükü’dan sonra tamâm kalkıp, dik durmadıkça ve ayakta, her uzuv yerine yerleşip durmadıkça namâzı tamâm olmaz.) (İki secde arasında dik oturmadıkça namâzınız tamâm olmaz.)

Bir gün Peygamberimiz birini namâz kılarken, namâzın ahkâm ve erkânına riâyet etmediğini, rüküdan kalkınca, dikilip durmadığını ve iki secde arasında oturmadığını görüp, buyurdu ki: (Eğer namâzlarını böyle kılarak ölürsen, kıyâmet günü, sana benim ümmetimden demezler.) Bir başka yerde de buyurdu ki: (Bu hâl üzere ölürsen, Muhammedin “aleyhisselâm” dîninde olarak ölmemiş olursun.)

Ebû Hüreyre “radıyallahü anh” buyurdu ki: (Altmış sene, bütün namâzlarını kılıp da, hiçbir namâzı kabul olmayan kimse, rükü ve secdelerini tam yapmayan kimsedir.)

Zeyd ibni Vehb “rahmetullahi teâlâ aleyh” birini namâz kılarken rükü ve secdelerini tam yapmadığını gördü. Yanına çağırıp, "ne kadar zamândır böyle namâz kılıyorsun?" dedi. "Kırk senedir" deyince, "sen kırk senedir namâz kılmamışsın. Ölürsen Muhammed Resûlullahın sünneti [yani dîni] üzere ölmezsin" dedi.

Bir mümin namâzını güzel kılar, rükü ve secdelerini tam yaparsa, namâz sevinir ve nûrlu olur. Melekler, o namâzı göğe çıkarır. O namâz, namâzı kılmış olana, iyi duâ eder ve "sen beni kusurlu olmaktan koruduğun gibi, Allahü teâlâ da, seni muhâfaza etsin" der. Namâz güzel kılınmazsa, siyâh olur. Melekler o namâzdan iğrenir. Göğe götürmezler. O namâz, kılmış olana, fenâ duâ eder. "Sen beni zâyi eylediğin, kötü hâle soktuğun gibi, Allahü teâlâ da seni zâyi eylesin" der.

.

Kalp kırmak, Allahın lütfunu incitmektir

Hamîdüddîn Kalender Dehlevî hazretleri Çeştiyye tarikatı büyüklerindendir. Hindistan’da Delhi civarındaki Kîlügari'de doğdu. Küçük yaştan itibaren Nizâmeddin Evliya hazretlerinin sohbetlerine katıldı. Onun vefatından sonra halifesi Çırâğ-ı Dehlî’nin sohbetlerine devam etti. 757 (m. 1356)’da Delhi’de vefat etti. “Hayrü'l-mecâlis” adlı eserinde hocasının sohbetlerini nakleder. Burada buyuruyor ki:

Üstadım Nizâmüddîn Evliyâ buyurdu ki: “Tasavvuf yolunda yedi çeşit tehlike vardır. Bunlar, ıraz, hicâb, tefasil, selb-i merid, selb-i kadem, teselli ve düşmanlıktır. Âşıkın bir hareketi veya davranışı, 'Sevilen' tarafından beğenilmezse, maşuk âşıktan yüz çevirir. Buna ıraz denir. Âşık bundan pişman olup, tövbe etmelidir. Pişmanlığı kabul edilmez ise, ikisinin arasına hicâb (örtü, perde) girer. Bu hicabı kaldırmak için, âşıkın tövbe etmesi lâzımdır. Tövbesi kabul edilmez ise, arada tefasil (ayırıcı, bölme) yer alır. Bu hâlde iken de tövbesi tekrar kabul edilmez ise, o zaman âşık, itaat ve bağlılığının zevklerinden mahrum kalır ve bununla beraber, önceki bağlılığının bütün meyve ve faydalarını da kaybeder ve bu, âşıkla maşuk arasında uçurumlar açar, âşık şüphelere düşer ve aşkı düşmanlığa dönüşür.”

“İnsanın îmânı, dünyâya ve onun altınlarına bir deve pisliğinden fazla değer vermediği ve Allahü teâlâdan başka hiçbir şeye güvenmediğinde ancak tamam olur. Kendine Allah âşığı diyen bir kimse, dünyâyı sever ve onu sevenlerle arkadaşlık yaparsa, o bir yalancı ve münâfıktır.”

“Bir talebe için, Allahü teâlâya bağlılığın şu altı esâsı vardır: 1- Nefsini yenmek için insanlardan uzak kalmalıdır. 2- Her zaman temiz ve abdestli olmalıdır. 3- Her gün oruç tutmaya çalışmalı, yapamıyorsa az yemelidir. 4- Allahü teâlâdan başka her şeyden uzaklaşmaya çalışmalıdır. 5- Hocasına sâdık ve itaatkâr olmalıdır. 6- Allahü teâlâyı ve hakîkati her şeyden üstün tutmalıdır.”

“Bir talebe, şu dört şeyden sakınmalıdır: 1- Dünya ehli ve özellikle zenginlerle görüşmekten, 2- Zikirden başka bir şeyden bahsetmekten, 3- Allahü teâlâdan başka bir şeye sevgi beslemekten, 4- Allahü teâlâdan başka bütün dünyevî şeylere kalbi bağlanmaktan.”

“Kalp kırmak, Allahü teâlânın lütfunu incitmektir. Neye uğrarsa uğrasın, sâlih kimse, asla kimseye kötü söylememeli ve lanet etmemelidir. İnsanların kabahatlerini açıklamamalıdır.”

.

Sadaka, en sevdiğin malından olmalı!

Bedreddîn Hasen el-Murâdî hazretleri tefsir, kıraat ve nahiv âlimidir. Mağrib asıllı olup Mısır'da doğdu. Zamanın büyük âlimlerinden ilim tahsil etti ve çok talebe yetiştirdi. 749'da (m. 1348) Kahire'nin Seryâküs beldesinde vefat etti. Bir dersinde buyurdu ki:

Sadakanın, kişinin en sevdiği maldan olması lâzımdır. Bu hususta, Âl-i İmrân sûresinin doksanikinci âyetinde meâlen, (Sevdiğiniz şeylerden infâk etmedikçe hayra, iyiliğe [Cennete] nâil olamazsınız, kavuşamazsınız) buyurulmuştur. Bekara sûresinin ikiyüz yetmişüç ve ikiyüz yetmişdördüncü âyetlerinde meâlen (Sizin sadakalarınız, fî-sebîlillah cihâd eden, ilim tahsîl eden ve ibâdet gibi hayırlı bir işle meşgûl olan ve yeryüzünde ticâret ve sanat gibi bir işle meşgul olmaya müsâid [elverişli] vakitleri olmayan fakirler içindir. Onlar, dilenmekten çekindikleri için, câhiller onları zengin zannederler. Ey Resûlüm, sen onları sîmâlarından tanırsın. Onlar iffetlerinden dolayı insanları rahatsız edip sadaka istemezler. Malınızdan, bunlara infâk ederseniz, muhakkak Allahü teâlâ verdiğinizi ve niçin verdiğinizi bilir. Şu kimseler ki, gece ve gündüz gizli ve âşikâr mallarını infâk ederler. Onların ecirleri, Rablerinin indinde [Na'îm Cennetleri]dir. Onlara korku ve hüzün yoktur) buyurulmuştur. [Ebû Bekr-i Sıddîk bin altın âşikâre, bin altın gizli, bin altın gece, bin altın gündüz sadaka verdi. Bunun üzerine bu âyet-i kerimenin nâzil olduğu bildirilmiştir.]

Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: (Yedi kısım kimse vardır ki, Allahü teâlânın ihsân ettiği gölgeden başka gölge bulunmadığı kıyâmet gününde, Allahü teâlâ onları Arş'ın gölgesinde gölgelendirir. Onlardan birisi, sadaka verdiği zaman sağ elinin verdiğini, sol eli dahî bilmeyen kimsedir.) Bu hadis-i şeriften sadakayı âşikâre, açıkça vermenin tamamen nehyedildiği anlaşılmamalıdır. Bazı yerler vardır ki, hâlis niyet ile, kendini riyâdan koruyarak ve başkalarını teşvîk için hayrın, iyilik ve sadakanın, âşikâre olması daha eftâldir. Hadis-i şerifte, (Bir hayrın yapılmasına yol gösteren onu yapan gibidir) buyurulmuştur. Bu hadis-i şerife göre, sadakayı âşikâre vermek, iyiliği açıkça yapmak iki kat sevap olur. Birisi, vermiş olduğu sadaka sevabı, ikincisi ise, başkalarını teşvîk etmek sevabıdır. Böyle, hâlis niyet ile, iyilik ve sadakayı izhâr, aklen ve şer'an gizlemekten elbette daha güzeldir.

.

Riyâ, gösteriş demektir

Ebû Bişr İsmâîl el-Basrî hazretleri Hadis hafızı ve tefsir âlimidir. 110 (m. 728)’de Basra'da doğdu. Eyyûb Sahtiyânî gibi zamanın büyük âlimlerinden ilim tahsil etti. Ahmed bin Hanbel gibi âlimler de onun talebeleri arasında yer aldı. 193'te (m. 809) Bağdat'ta vefat etti. Tefsirinde şöyle anlatır:

Riyâ, bir şeyi olduğunun tersine göstermektir. Kısaca, gösteriş demektir. Kalp hastalıklarındandır. Kötü bir huydur. Âhiret amellerini yaparak, âhiret yolunda olduğunu göstererek, dünya arzularına kavuşmak demektir. Allahü teâlâ, Kur'ân-ı kerimde ve Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) hadis-i şeriflerinde, İslâm âlimleri de kitaplarında, riyânın kötülüğünü bildirmişlerdir. Mâ'ûn sûresinin dört, beş ve altıncı âyetlerinde meâlen (Gaflet ile, önem vermeden namaz kılan ve namazlarını halk yanında, nifâk ve riyâ ile kılıp, tenhâda terk edenler için şiddetli azap vardır) buyurulmuştur. Kehf sûresinin yüzonuncu âyetinde meâlen (Kim Rabbine kavuşmayı arzu ederse, amel-i sâlih işlesin ve Rabbine yaptığı ibâdette, Ona hiç kimseyi ortak koşmasın) buyurulmuştur. Bu âyet-i kerimeye göre, riyâ ile, yani gösteriş için ibâdet etmek, şirk hükmündedir. Çünkü, riyâ, gösteriş yapan, ibâdetinde, mâbuda bir başkasını ortak koşmaktadır. Bu manayı teyit ederek, Resûlullah efendimiz Eshâb-ı kirâma, (Sizin için en çok korktuğum şey, şirk-i asgara [küçük şirke], yakalanmanızdır) buyurdu. Eshâb-ı kirâm Yâ Resûlallah! Küçük şirk nedir? diye sordular. (Riyâdır) buyurdu. Diğer bir hadis-i şerifte, (Dünyada riyâ ile ibâdet edene, kıyâmet günü, ey kötü insân! Bugün sana sevap yoktur. Dünyada kimler için ibâdet ettin ise, karşılıklarını onlardan iste, denir) buyurdu. Riyânın zıddı, ihlâstır. İhlâs, dünya faydalarını düşünmeyip, ibâdetlerini yalnız Allah rızası için yapmaktır. Resûlullah efendimiz buyuruyor ki:

(Allahü teâlâ buyuruyor ki: Benim şerîkim yoktur. Başkasını bana şerîk eden, sevaplarını [vadettiğim karşılıklarını] ondan istesin. İbâdetlerinizi ihlâs ile yapınız! Allahü teâlâ, ihlâs ile yapılan amelleri [işleri] kabul eder.)

Muâz bin Cebel’i (radıyallahü anh) Yemen'e vâlî olarak gönderirken, (İbâdetlerini ihlâs ile yap! İhlâs ile yapılan az amel kıyâmet günü sana yetişir) buyurdu. Başka bir hadis-i şerifte, (İbâdetlerini ihlâs ile yapanlara müjdeler olsun. Bunlar hidâyet yıldızlarıdır. Fitnelerin karanlıklarını yok ederler) buyurdu.

İslâmiyette üç türlü yemin vardır

Mecdüddîn Abdüsselâm Harrânî hazretleri Tefsir, kıraat, hadis ve fıkıh âlimidir. 590 (1194)’de Urfa-Harran'da doğdu. İlk tahsilinı burada yaptıktan sonra Bağdat'a gitti ve zamanın büyük âlimlerinden ilim tahsil ederek Harran'a döndü, çok talebe yetiştirdi. 652'de (m. 1254) vefat etti. Bir dersinde buyurdu ki:

Yemîn, bir şeyi yapacağına veya yapmayacağına dair, Allahü tealanın ismi ile verilen sözdür. İslâmiyette yemin üç türlüdür:

a) Yemin-i Gamûs: Geçmişteki bir şey için, bilerek yalan yere yemin etmektir. Büyük günahlardandır. Böyle yeminlere kefaret lâzım olmaz. [Hemen pişman olup, tevbe ve istiğfâr etmelidir.]

b) Yemin-i Lağv: Boş yere bir işi yaptığı zannı ile, yanlış yemin etmektir. Daha sonra yapmadığı ortaya çıkınca, hiç hükmüne girer. [Yâni günah da olmaz, kefaret de icap etmez.]

c) Yemin-i Mün'akıde: İleride yapacağım veya yapmayacağım diye yalan yere yemin etmektir. Bir kimse yarın şu işi yapacağım diye vaatte bulunup (Vallahî) diyerek yemin etse, daha sonra sebât etmeyip, o işi yapmasa (Hânis) yâni yalancı olup, kefaret vermesi lâzım olur. Bu kısm yemine kefaret verilmesi husûsunda Kur'an-ı kerimde açık beyanlar vardır. Mâide sûresinin seksendokuzuncu âyetinde meâlen (Allahü teâlâ sizi yemin-i lağv ile muâheze etmez [cezâlandırmaz]. Fakat akdettiğiniz [mün'akid] yeminlerde muâheze eder. Onun kefareti, çoluk çocuğunuza yedirdiğinizin orta hâli ile on fakiri doyurmaktır veya çoluk çocuğunuza giydirdiğinizin orta hâliyle birer elbiseyi, on fakire giydirmektir veya bir köle âzâd etmektir. Bu üçünden birini yapmaya gücü yetmeyenin, üç gün müte'âkıben [peş peşe] oruç tutmasıdır. İşte bunlar sizlerin yeminlerinize kefarettir. Lisanlarınızı [yalan yere yemin etmekten veya] yemininizi bozmaktan hıfz ediniz) buyurulmuştur.

Allahü teâlânın isminden başka, yer, gök ve başın için ve evladın için diyerek, yemin etmek ise, çeşitli hadis-i şerifler ile menedildiğinden, şer'an câiz değildir. Mün’akıde yemînin sahîh olması için, yemîni yerine getirebilmek, aklen veyâ fiilen mümkün olmalıdır. Zaman bildirmiş ise, zamanın sonuna kadar mümkün olmalıdır. Çünkü yemîni yerine getirmek, zamanın sonunda vâcib olur. Mümkün olmayan bir şeye yemîn etmek günâhtır. Vallahi hakkını yarın sabâh vereceğim deyince, sabâh olmadan, ikisinden biri ölürse, yemîn sahîh olmaz.

.

Bazı âyet-i kerimelerin neshi hakkında

İbn-i Şüreyh hazretleri meşhur Kıraat âlimidir. 392'de (m. 1002) Endülüs’te (İspanya) İşbîliye'de (Sevilla) doğdu. Mıdır ve Hicaz’a giderek zamanın büyük âlimlerinden kıraat tahsil etti ve tekrar Endülüs’e döndü. 476'da (m. 1084) İşbîliye'de vefat etti. Şöyle buyurdu:

Kur’ân-ı kerimde bazı âyetler, sonra gelen diğer âyetlerle veya hadis-i şeriflerle neshedilmiştir. Nesh, emir ve yasakların yürürlükten kaldırılması veya değiştirilmesi demektir. Allahü teâlânın, Hazret-i Âdem’den itibaren gönderdiği dinlerin hepsi itikatta aynı, amelde ise farklıydı. Sonra bütün dinleri neshedip, İslamiyet’i göndermiştir. Kur’ân-ı kerim 23 senede indi. Bu zaman zarfında bazı hükümler tedrici olarak indi. Mesela, içki önce haram değildi. Bir âyet inip fayda ve zararından bahsedilmiş, zararı daha fazladır denilerek bırakılması istenmiş; fakat kesin olarak haram edilmemişti. Daha sonra kesin olarak haram edildi. Neshin çeşitleri şunlardır:

1- Âyetin, âyet ile neshi: Bekara sûresinin 180. âyetinde, ölüm hastasının ana, baba ve yakınları için vasiyette bulunma şartı vardı. Nisa sûresinin 11. âyetinde, herkesin ne kadar miras alacağı bildirilmiş ve böylece vasiyet şartı kaldırılmıştır. Nisa sûresinin, (Yeminlerinizin bağladığı kimselere de hisselerini veriniz) mealindeki 33. âyetine göre, akraba olmayan iki kişi yeminleşir ve biri diğerine mirasçı olurdu. Ama Enfal sûresinin, (Yakın akrabalar vâris olmaya daha uygundur) mealindeki 75. âyeti ile neshedildi. Nur sûresinin, (Zina eden ancak zina edenle evlenebilir) mealindeki 3. âyeti, Nur sûresi 32. âyeti ile ve İbni Mace’nin bildirdiği (Önceki zina, nikâhı haram kılamaz) hadis-i şerifi ile neshedildi. Dört mezhepte de, zina eden, zina etmeyenle ve zina etmeyen, zina edenle evlenebilir.

2- Âyetin, sünnet ile neshi: Bekara sûresinin (Ölüm gelince, ana baba ve yakınlara vasiyet farzdır) mealindeki 180. âyeti, (Vârise vasiyet yoktur) hadis-i şerifi ile neshedildi. Zekât verilmesi bildirilen 8 sınıftan biri olan Müellefe-i kulub, iman etmesi veya kötülükleri önlenmek istenilen kâfirler ve yeni iman etmiş olan zayıf Müslümanlar idi. Hazret-i Ebu Bekir zamanında, Beyt-ül-mal emini olan Hazret-i Ömer, (Zekâtı Müslümanların zenginlerinden al, fakirlerine ver) mealindeki Muaz hadisini bildirip, (Müellefe-i kulub’a zekât verilmesini Resulullah neshetti) dedi. Eshab-ı kiramın hepsi, bunu kabul etti. Neshedilmiş olduğuna ve bunlara zekât verilmemesi gerektiğine icma hasıl oldu.

.

Harama helal diyenin imanı gider

Abdullah ed-Dabbî hazretleri tâbiînin fıkıh alimlerindendir. 72 (m. 691)’de doğdu. Hazret-i Ali ve İbn-i Mes’ûd'dan (radıyallahü anhüma) hadis rivayet etti. İmam-ı Ca'fer-i Sâdık'ın sohbetlerinde bulundu. İmam-ı Azam Ebû Hanîfe'den bizzat fıkıh ilmi tahsil etti. 144 (m. 761)’de Kûfe’de vefat etti. Şöyle buyurdu:

Ef'âl-i mükellefîn, yâni Müslümanın yapması lâzım olan şeyler, sekizdir: Farz, vâcib, sünnet, müstehab, mubâh, haram, mekruh, müfsid... Farzlar ve haramlar, Allahü teâlâ tarafından, Kur'an-ı kerimde açıkça bildirilmişlerdir. Bir ibâdetin farzlarından biri terk edilirse, o ibâdet sahih olmaz. Bilmeyerek terk edilince de, sahih olmaz. Bilerek terk edince, günah da olur. Sünneti yapmanın sevabı, farzın sevabından azdır. Sünneti bilerek terk etmek günah olmaz. Azâb yapılmaz. Azarlanır. Gayri müekked sünnete, müstehab ve mendûb da denir. Bunu yapmak, sevap olur. Yâni, Cennet nîmetine kavuşur. Bilerek yapmamak, günah olmaz. Nâfile ibâdet, yâni emrolunmamış bir ibâdeti yapmak, müstehabdır.

Mubâh, yapması veya yapmaması, sevap veya günah olmayan şeydir. Yemesi haram olmayan şeyleri, doyuncaya kadar yemek, içmek mubâhtır. Doyduktan sonra yemek, içmek haramdır. Haramdan kaçınmak sevaptır. [Farzı yapmaktan da çok sevaptır.] Mekruh işlemek de günahtır.

Harama helâl diyen kâfir olur. Şarap içmek, kumar oynamak, anaya, babaya âsî olmak, [yâni, haram olmayan emirlerini yapmamak, Müslümanların kalbini kırmak, rızası olmadan malını almak] haramdır.

Mekruha helal diyen kâfir olmaz. Abdestte ve gusülde suyu isrâf etmek mekruhtur. Sünnet deyince, müekked sünnet anlaşılır. Mekruh deyince, tahrîmi olan mekruh anlaşılır.

Ödünç istemek, mubâhtır. Ödünç vermek, müstehabdır. Borç ödemek farzdır. Borçlu fakiri sıkıştırmamak vâcibdir. Lâzım olan din bilgilerini öğrenmek, kadınlara da farzdır. Başkalarına öğretecek kadar fazla öğrenmek, farz-ı kifâyedir. Daha çok öğrenmek mendûbdur. İlmi ile övünmek, mekruhtur. Bey'ın şartlarından olmayıp da, alıcı ve satıcıdan birine faydası olan bir şeyi şart ederek yapılan satış fâsid olur, haram olur. Her insana ilk farz olan şey, îman etmesidir. [Îmanı olmayana, (kâfir) denir. Îmanı olana, (Müslüman) denir. Bazı sözler, bazı işler, îmanın gitmesine sebep olur. Müslüman iken, sonradan îmansız olana, (mürted) denir.

.

Allah için sevmek nasıl olur

Ahmed el-Mervezî hazretleri Ahmed bin Hanbel hazretlerinin en üstün talebelerinden idi. 275 (m. 888) târihinde vefât etti. Hayatı boyunca hocasının yanından ayrılmadı.

Ahmed el-Mervezî, bir gün Ahmed bin Hanbel hazretlerinin yanına gitti. Ona nasıl sabahladınız? diye sordu. Ahmed bin Hanbel “Allahü teâlâ, farzların yapılmasını; Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) sünnet-i seniyyesine uyulmasını; sağımızda ve solumuzda bulunup, amellerimizi yazan melekler, sâlih amel yapılmasını; nefis, arzu ve istekler peşinde koşmayı; şeytan, kötü söz ve işlerle uğraşmayı; can alıcı melek Azrail (aleyhisselâm) rûhu almayı; çoluk çocuk, yiyecek ve giyeceklerinin teminini isterlerken, ben nasıl sabahlarım, sen düşün artık” buyurdu. Yine o, Ahmed bin Hanbel hazretlerine “Allahü teâlânın indinde yüksek derecelere kavuşanlar, bu mertebeye nasıl ulaştılar?” diye sorunca, “Doğrulukla" cevâbını verdi. Ahmed bin Hanbel hazretlerinin “İkindiden sonra uyumak, iyi değildir” buyurduğunu nakletti.

Ahmed bin Hanbel, talebesi ile beraber bulunuyordu. Daha, güneş doğmamıştı. Talebelerine “Cennetin günleri, işte şu gördüğünüz durumdadır” dedi.

Ahmed bin Hanbel’e, “Allah için sevmek nasıl olur?” diye sorulunca, “Sevdiğini dünya menfaati için değil de, Allahü teâlânın rızâsından başka hiçbir düşünce olmadan sevmektir” cevâbını verdi. Hocam bana şu manada bir şiir okudu:

“Beni, Allah için sevmeyenin sevgisine güvenmem... Allahü teâlânın rızâsı için birbirini, sevenlere, dünyâ ne kadar değersiz ve ehemmiyetsizdir.”

Ahmed el-Mervezî anlattı: Bir gece rüyâda şöyle gördüm. Kıyâmet kopmuş, melekler insanların etrafını kuşatmışlardı. Bu sırada meleklerin şöyle dediğini duydum: “Bugün, zâhidler (dünyâya, onun aldatıcı ve geçici lezzetlerine aldanmayıp, ebedî ve sonsuz âhiret lezzetlerini ve nimetlerini kazanmak için çalışanlar) kurtuldular.” Sonra Resûlullah efendimizi gördüm. “Ey Ahmed bin Hanbel! Gel, kendini, Rabbine arz et” buyurdular. Ben de o sırada hocamın arkasında idim. Buyurdular ki: “Birbiriyle söz yarışında bulunanlar, felah bulmazlar. Aynı zamanda, bidate düşmekten de kendilerini muhafaza edemezler.”

Ahmed el-Mervezî hazretleri vefât ettiği zaman, Ahmed bin Hanbel hazretlerinin ayak tarafına defnedildi. Cenâze namazını Hârun bin Abbâs el-Hâşimî kıldırdı.

.

Düşmanlarınıza bile adaletli davranınız

Mücâhîd bin Cebr hazretleri tabiînin meşhur tefsir âlimlerindendir. 21 (m. 642)’de Mekke'de doğdu. Eshab-ı kiramdan Ali bin Ebû Tâlib, Sa'd bin Ebû Vakkâs, Ebû Hüreyre, Âişe, Abdullah bin Ömer, Abdullah bin Mes'ûd ve Abdullah bin Zübeyr'den ilim öğrendi, Abdullah bin Abbas (radıyallahü anhüm) ile Kur'ân-ı kerimi üç kere tefsir etti. 103 (m. 721)’de vefat etti. Tefsirinde şöyle anlatır:

Güzel ahlâk sahibi olmak, yumuşaklık ile muâmele ve iyilik etmek, Kur’ân-ı kerimde çok yerde vardır. Nisâ sûresinin otuzaltıncı âyet-i kerimesinde meâlen; (Allahü teâlâya ibâdet ediniz. Ona hiçbir şeyi şerîk [ortak] koşmayınız. Annenize ve babanıza [söz ve fiil ile], akrabâya [sıla-i rahm, onları ziyâret ile], yetîmlere [gönüllerini almak ile], fakirlere [sadaka ile], akrabânız olan komşularınıza [şefkat ve merhamet ile], komşularınıza [iyilik ve onlara gelen zararlara mâni olmak ile], dost ve arkadaşlarınıza [haklarına riâyet ve sevgi ile], yolcu ve misâfirlerinize [yemek ve içecek vermek ve abdest ve namazlarına kolaylık göstermek ile], köle ve câriyelerinize [elbîseler giydirmek ve yumuşak davranmak ile] iyilik ediniz. Muhakkak Allahü teâlâ, [mahlûklara] ihsânda bulunmayıp da, kibirlenen ve övünenleri sevmez) buyurulmuştur.

Fussilet sûresinin otuzdördüncü âyetinde meâlen; (İyilik ile kötülük [mükâfât ve mücâzâtta] müsâvî değildir. Sen kötülüğü, en güzel şekilde defet. [Yâni gazabını sabır ile, kötülüğü af ile defet. Eğer sen bunu yaparsan] o zaman bakarsın ki, düşmanın yakın dost gibi olur) buyurulmuştur.

Mümtehine sûresinin sekizinci âyetinde meâlen; (Allahü teâlâ, din husûsunda sizinle dövüşmeyen ve sizi bulunduğunuz yerlerden çıkarmıyan kimselere iyilik ve ihsân etmenizden, onlara adalet yapmanızdan sizi nehyetmez. Muhakkak ki, Allahü teâlâ adalet ve ihsân eden müminleri sever) buyurulmuştur.

Mâide sûresinin sekizinci âyetinde meâlen; (Ey müminler! Allah için amellerinizde ve sözlerinizde hakkı ayakta tutan hâkimler olun ve adalet ile şâhitlik eden kimseler olun. Düşmanlarınıza olan buğzunuz, kininiz, sizi adaletsizliğe götürmesin [size vebâl yüklemesin. Yâni düşmanlarınıza bile adalet ile davranınız. Dost ve düşmanınıza] adalet yapınız ki, bu takvâya çok yakındır. Allahü teâlâdan korkun. Çünkü Allahü teâlâ, sizin amellerinizden [yaptıklarınızdan] haberdârdır) buyurulmuştur.

.

Akıllı bir kimse hanımını üzmez

Karagümrüklü Sâlih Efendi son devir Osmanlı evliyasındandır. 1203 (m. 1788) senesinde, İstanbul’un Karagümrük semtinde doğdu. Sâlih Efendi, tahsilini İstanbul’da yaptı. Zamanın büyük âlimlerinden ilim öğrendi. Fâtih Câmii’ndeki derslere devamla, aklî ve naklî ilimlerde olgunlaştı. Hocalarından icâzet aldı. 1296 (m. 1879) senesinde İstanbul’da vefât etti. Bir gün hanımından şikâyet eden bir ahbabına şu nasihati yaptı:

Hanımlarımız bize Allahü teâlânın emânetidir. Onları dünyâlık işlerle üzmek doğru değildir. Kusursuz kadın olmaz. Hanımefendiler de bazı konularda inatçı ve ısrarlı olurlar. Herhangi bir konuda, haksız oldukları hâlde, ille de haklı olduklarını iddia ederler. Çok defa böyle durumlar olur, iddia karşısında susarım, zamânı gelir, söyleyeyim diye dilimin ucuna gelir, ama üzülürler diye vazgeçerim. Yine de haksız olduklarını söylemem. Bir yere gezmeye gidecekler, izin isterler. "Gidin" demem. "Gidin" demek kinâye olabilir. Onun için "Selâmetle gidin, selâmetle gelin", derim. En uygunu böyle söylemektir...

Bir sözün talâk olması için, nikâh akdinde söylenen sözlerin aksini ifâde eden sözler olması gerekir. Diğer sözler kinâye olurlar. Kinâye sözü de kullanmamak, hanımlar kızmış ise, onların sözlerine karşı sükût etmek gerekir. Hanımların birçok davranışları hissî olur. Onlara borcunu, dâvâlarını, onları üzebilecek şeyleri aslâ söylememelidir. Onlar bizim hem dünyâda, hem âhirette hayât arkadaşımızdırlar. Bu fâni ve çok kısa olan dünyâ hayâtında en çok dikkat edeceğimiz nokta, hanımları üzmemek olmalıdır. Resûlullah sallallahü aleyhi ve sellem efendimiz buna çok dikkat etmişler ve bize örnek olmuşlardır.

İyiliğin en muteber olanı, en yakınlarına yapılan iyiliktir. En yakınımız ise hanımlarımızdır. Her an onlarla berâberiz. İnşallah âhirette, cennette de berâber olacağız. Her Müslümânın, âilesi her ne sıfatta ve yolda olursa olsun, evli kaldığı müddetçe dâimâ tatlı dil, güler yüz göstermesi lâzımdır. Akıllı bir Müslüman, hanımını üzmez. Onu hoş tutar. Peki üzerse ne olur? Hanım ilk zamanlar tahammül etse de, daha fazla dayanamaz. Hanımların bünyesi zayıftır. Birkaç sene sonra sinir hastası olur. Eski sıhhatini kaybeder ve eskisi gibi kocasına hizmet edemez. Tabii ki zararı kendine olur. Çünkü hanımının hizmetlerinden mahrum kaldığı gibi, ömrü hep, onun hastalıklarını dinlemekle, ona doktor ve ilâç aramakla geçer. Erkeğin kadının tedâvisi ile uğraşması lâzım olur ve hasta kadın hizmet yapamaz. Evlilik hayatı, Cehennem hayatı olur.

.

Allahü teâlâ affedicidir affedenleri sever

Kadî Mir Meybüdi hazretleri Hanefî fıkıh âlimidir. İran'ın Yezd şehrinin Meybüd kasabasında doğdu. Çeşitli medreselerde müderrislik ve Yezd kadılığında bulundu. 909 (m. 1503) yılında Şah İsmail İran’a hakim olup Şiiliği resmî din ilan edince, Meybüdî'nin de arasında bulunduğu Sünnî âlimleri huzuruna çağırtıp Hazret-i Ebû Bekir, Ömer ve Osman'a (radıyallahü anhüm) hakaret etmelerini istedi, hiçbiri bu arzusunu yerine getirmedi ve bu sebeple şehid edildiler. Kadî Mir Meybüdi şöyle buyurdu:

Allahü teâlâ affedicidir, affedenleri sever. Kur'an-ı kerimde mealen buyuruluyor ki: (Affet, marufu emret ve cahillerden yüz çevir!) [Araf 199]

Hadis-i şeriflerde de buyuruldu ki: (Affedin ki, Allahü teâlâ da sizi affetsin ve şerefinizi yükseltsin!) (Allah rızası için affedeni, Allahü teâlâ yükseltir.) (Kendinden uzaklaşanlara yaklaşmak, zulmedenleri affetmek, kendini mahrum edenlere ihsan etmek, güzel huylu olmaktır.)

Kendisini içkiden kurtaramayan bir Müslüman, hizmetçisine dört dirhem verir. İçki almasını söyler. Hizmetçi giderken Mansur bin Ammar isimli bir zatın, bir fakire yardım topladığını görür. Mansur, (Bu fakire 4 dirhem verene 4 dua ederim) der. Hizmetçi, fakire 4 dirhemi verir. Mansur der ki:

- Hangi duayı etmemi istersin?

- Hizmetçilikten kurtulmak istiyorum.

- İkinci isteğini söyle!

- Fakire verdiğim dört dirhem benim değildi. Benden bunu isterler. Dört dirhem isterim.

- Üçüncü isteğin nedir?

- Efendimin tövbe edip içkiyi bırakmasını istiyorum.

- Dördüncü arzun nedir?

- Allahü teâlânın beni, efendimi, seni, kavmimizi affetmesini istiyorum. Mansur bin Ammar, hepsi için gerekli duayı yapar. Hizmetçi evine gidince, efendisi, geç kalmasının sebebini sorar. Hizmetçi durumu anlatır. Efendisi sorar:

- Sen neler istedin?

-Hizmetçilikten, kölelikten kurtulmayı istedim.

- Peki seni azat ettim. Başka ne istedin?

- Dört dirhem istedim.

- Al şu dört dirhemi. Başka ne istedin?

- Tövbe edip içkiyi bırakmanı istedim.

- Tövbe ettim. Başka ne istedin?

- Allahü teâlânın hepimizi affetmesini istedim.

Efendisi duraklar, (İşte bu benim elimde değildir) der... O gece rüyasında, (Sen elinde olanı yaptın da, biz elimizde olanı yapmaz mıyız? Seni de, hizmetçini de, Mansuru da ve orada bulunan hepinizi affettik) denir.

.

Cennetten gelen kandilin nuru

İsmail bin Ebî Üveys hazretleri hadîs hafızıdır. 139'da (m. 756) Medine'de doğdu. Dayısı Mâlik bin Enes gibi âlimlerden hadis rivayet etti. 226'da (m. 841) vefat etti. Şöyle nakleder:

Kâ’b’ın (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) şöyle buyurdu:

“İyi bir kul mezara konunca, iyi amelleri etrâfını sarar onu muhafaza ederler. Azap melekleri ayak tarafından gelince, namaz karşılarına çıkar ve Allah için çok kıyâmda durmuştur, derler. Baş ucundan gelince, oruç karşılarına çıkar. Dünyada çok susuzluk çekti, derler. Bedeni tarafından gelince, hac ve Allah yolunda yaptığı cihâd karşılarına çıkar ve hayır, bu beden çok eziyet çekmiştir, derler. Eli tarafından gelince, verdiği zekât ve sadakalar der ki, bana dokunmayın. Bu el ile çok zekât ve sadakalar vermiştir. Melekler, çok güzel, mübârek olsun derler ve geri dönerler ve rahmet melekleri gelirler. Ona Cennetten bir yatak getirir ve yayarlar. Mezar ona gözünün görebildiği kadar geniş ve ferah olur. Cennetten bir kandil getirip, kıyâmete kadar onun nûru altında durur.”

Enes bin Mâlik’in (radıyallahü anh), bildirdiği hadîs-i şerîfte Peygamber efendimiz şöyle buyurdu: “Allahü teâlâ her cuma günü altıyüz bin kişiyi cehennemden azat eder. Bunların hepsi cehennem ateşine lâyık olup, cuma gününün bereket ve faziletiyle cehennemden çıkarılırlar.”

Ebû Hüreyre “radıyallahü anh” şöyle anlatmıştır: Teyemmüm âyeti nâzil olmuştu. Nasıl teyemmüm edileceğini bilmiyordum. Öğrenmek için Resûlullahın evine doğru gittim. Evlerine yaklaşınca, Resûlullah beni gördü. Ne için geldiğimi anladı. Biraz ileri gidip tebevvül etti. Sonra gelip iki mübârek elini toprağa vurup yüzünü ve iki kolunu meshetti. Başka bir şey yapmadı. Ben de artık bir şey sormadan geri döndüm.

Habîb bin Mesleme-i Fihrî “radıyallahü anh” Medîne’ye gelip, Resûlullahın huzûruna gitmişti. Peşinden babası gelip, “Yâ Resûlallah, benim bu oğlum elim ayağım gibidir, diyerek, onu götürmek istedi. Resûlullah, Habîb’e “Kalk babanla geri dön. Çünki, onun ömrü az kalmıştır. Yakında vefât eder” buyurdu.

Enes bin Mâlik (radıyallahü anh) rivâyet etti. Resûlullah; “Ölüyü üç şey takip eder. Sonra ikisi geri döner. Birisi onunla beraber kalır. Ehli, malı ve ameli (kabre kadar) onunla beraber giderler, sonra ehli ve malı geri dönerler. Ameli ise onunla beraber kalır” buyurdu.

.

Amelimiz azdır diye üzülmeyiniz

Uşşâkîzâde Mehmed Sâlih Efendi Yetmişüçüncü Osmanlı Şeyhülislâmıdır. Evliyânın büyüklerinden Hüsâmeddîn Uşşâkî Efendi soyundandır. 1175 (m. 1761) senesinde İstanbul’da vefât etti. İhlas hakkında büyüklerden şunları nakletti:

Hadîs-i şerîfte şöyle buyuruluyor: “Allahü teâlâ buyurdu ki: İhlâs, benim sırlarımdan bir sırdır. Onu kullarımdan sevdiklerimin kalbine yerleştiririm.”

Sehl bin Abdullah buyurdu ki: “İhlâs, kişinin her işini Allah rızâsı için yapmasıdır.” Sehl bin Abdullah hazretlerine denildi ki: “Nefse en ağır gelen şey nedir?” Buyurdu ki: “İhlâstır, çünkü nefs, ihlâstan pay alamaz, ihlâsı hiç istemez.” Yine buyurdu ki: “İhlâs, kulluk vazîfesini yapmak, Allahü teâlâya itaat etmektir. Bunu yapmayanın ihlâsı yoktur.”

Muhammed bin Fadl buyurdu ki: “İlim kelimesi üç harftir, ayn, lam, mim. Ayn ilmi, lam-ameli, mim de Allah için ihlâslı olmayı, ilim ile amel etmeyi gösterir.”

Hazreti Ali “Amelimiz azdır diye üzülmeyiniz. Kabul olunmamasından korkarak üzülünüz” buyurdu.

Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem), Muâz bin Cebel’e buyurdu ki: “Ey Muâz ihlâsla amel işle, böyle olan amel az da olsa sana kâfi gelir.”

Büyüklerden birine, “İhlâs nedir?” diye soruldu. O da “Sâdece Allah için iş yapmaktır” buyurdu.

Buyuruldu ki: “Bir müddet ihlâslı olmak, ebediyyen kurtuluşa sebep olur.”

Ali Mürteiş hazretleri buyurdu ki: “Bütün muâmelelerin doğru bir şekilde yapılması iki şey ile mümkündür. Bunlar da; sabır ve ihlâstır.”

Yahyâ bin Muâz buyurdu ki: “Amel üç şeye muhtaçtır. Bu üç şeyle olur. Bunlar, ilim, niyet ve ihlâstır.”

Peygamberimize “İhlâs nedir?” diye sorulunca, “Rabbim Allahtır demen, sonra da emrolunduğun gibi dosdoğru olmandır” buyurdu.

Peygamberimiz bir hadîs-i şerîfte de buyurdu ki: “Kim Allah için ihlâsla kırk gün ibâdet ederse, kalbinden diline hikmet akar. Allahü teâlâya kırk gün ihlâsla ibâdet eden her kulun kalbinden, diline hikmet pınarları fışkırır.”

Fudayl bin Iyâd hazretleri buyurdu ki: “İnsanların görmesi ve takdîr etmesi için amel etmek, iş yapmak, riya ve şirktir. İhlâs ile amel edeni, sırf Allah için iş yapanı, Allahü teâlâ riyadan ve şirkten korur.”

Cüneyd-i Bağdâdî’ye “İhlâs nedir?” denilince, “Allah için kulluk yapıp, insanların Allahü teâlâ ile olan muâmelelerinde mahlûkâtı aradan çıkarmakdır. Bu mahlûkların ilki de nefsdir” buyurdu.

.

Kelime-i şehâdeti söyleyen mümindir

İznikli Ali Çelebi Osmanlı âlimlerinden olup Şeyh Edebâlî neslindendir. İznik’te doğdu. Burada medrese tahsilinden sonra Sultan III. Mehmed Han zamanında İstanbul'a gelerek medreselerde tefsir, tasavvuf ve kelâm dersleri verdi. "Müellif-i Cedid" ismiyle şöhret buldu. Aziz Mahmud Hüdai hazretlerine intisab ederek Celvetî tarikatı icazeti aldı. 1108 (m. 1696)’da Eyüp’te vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:

Kelime-i şehâdet söyleyenlerin hepsini mümin kabul etmelidir. Büyük günâhları varsa, bu sebeple kendilerine küfür ve nifak damgasını vurmamalıdır. Kendi îmânında ve onların îmânında şüphe etmemelidir. Çünkü Allahü teâlâ, günahkârları mümin olarak isimlendirdi ve Nûr sûresi 31. âyet-i kerîmesinde meâlen; “...Ey müminler! Hepiniz Allahü teâlâya tövbe ediniz ki, dünyâ ve âhiret saâdatine kavuşasınız” buyurdu.

Âsîlere tövbeyi emreden (olanların îmânını kabul eden) Allahü teâlâya muhalefet etmek uygun değildir. Allahü teâlânın bu emrinde şüphe etmek ve bunu reddetmek de asla caiz değildir. Müminlerin sözünü ve şehâdetini reddetmek ve onları yalancı zannetmek de hiç uygun değildir. Çünkü ateşperest, putperest, Yahudi gibi küfür, şirk ve dalâlet ehli bir kimseden bu Kelime-i şehâdeti işiten bir mümin bunu işittiğine dâir şâhidlik ederse, bütün İslâm kadıları, o kimsenin Müslüman olduğuna hükmederler.”

Bir hadîs-i şerîfte, Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) Hazreti Ali’ye buyurdu ki: “Yâ Ali! Altıyüzbin koyun mu istersin, yahut altıyüzbin altın mı veyahut altıyüzbin nasihat mı istersin?” Hazreti Ali dedi ki: “Altıyüzbin nasihat isterim.” Peygamber efendimiz buyurdu ki:

“Şu altı nasîhata uyarsan, altıyüzbin nasîhate uymuş olursun. 1. Herkes nafilelerle meşgul olurken, sen farzları ifâ et. Yani farzlardaki rükünleri, vâcibleri, sünnetleri müstehabları ifâ et. 2. Herkes dünya ile meşgûl olurken, sen Allahü teâlâyı hatırla, yani din ile meşgul ol, dine uygun yaşa, dine uygun kazan, dîne uygun harca. 3. Herkes birbirinin ayıbını araştırırken, sen kendi ayıplarını ara. Kendi ayıplarınla meşgûl ol. 4. Herkes dünyâyı imâr ederken, sen dinini imâr et, zînetlendir. 5. Herkes halka yaklaşmak için vâsıta ararken, halkın rızâsını gözetirken, sen Hakkın rızasını gözet. Allahü teâlâya yaklaştırıcı sebep ve vâsıtaları ara. 6. Herkes çok amel işlerken, sen amelinin çok olmasına değil, ihlâslı olmasına dikkat et.”

.

İnsan, öldüğü hâl üzere diriltilir

İbnü'l-Kayserânî hazretleri hadîs hafızıdır. 448'de (m. 1056) Filistin'in sahil şehri Kaysâriye'de doğdu. İlim tahsili için Bağdat'a gitti. Burada hadis hafızı oldu ve çok talebe yetiştirdi. 507'de (m. 1113) Bağdat'ta vefat etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:

Ebû Hüreyre “radıyallahü anh” şöyle anlatmıştır: Suheyb “radıyallahü anh” Mekke'den hicret ederken, Kureyş müşriklerinin gençleri bir grup hâlinde onu takîbe başladılar. Suheyb yanına aldığı okları göstererek, benim iyi ok attığımı bilirsiniz. Bana yaklaşmayınız, dedi. Müşrikler, bize Mekke'de sakladığın yiyeceklerin yerini söyle, seni takipten vazgeçelim, dediler. Bıraktığı yiyeceklerin yerini söyledi. Onlar da takip etmekten vazgeçtiler, dönüp gittiler. Süheyb, Resûlullahın “sallallahü aleyhi ve sellem” huzûruna varınca, üç kerre “Alışverişinde kazançlı çıktın” buyurdu. Sonra, meâl-i şerîfi, (İnsanlar arasında, Allahın rızâsını kazanmak için cânını verenler vardır. Allah, kuluna karşı şefkatlidir) olan, Bekara sûresinin 207. âyet-i kerîmesi nâzil oldu.

Ukbe bin Âmir el-Cühenî “radıyallahü anh” şöyle anlatmıştır: Bir gün Resûlullahın huzurunda idim. Dışarı çıktığımda ehl-i kitaptan bir cemâat, ellerinde kitaplarıyla gelmişti. Benden Resûlullahın huzûruna girmek için izin istediler. Durumu Resûlullaha haber verdim. “Benim onlarla ne işim var! Onlar bir şey sormak isterler, ben onu bilmem. Ancak Allahü teâlâ bildirirse bilirim” buyurdu. Sonra "bana su getir" buyurdu. Suyu getirdim. Abdest alıp iki rekat namaz kıldı. Mübârek yüzünde bir sevinç eseri göründü. "Dışarıdakilere söyle içeri gelsinler. Eshâbdan da kimi bulursan çağır" buyurdu... Dışarıda bekleyenler huzûruna girince onlara, "sormak istediğinizi isterseniz ben size haber vereyim ve kitaplarınızda yazılı olduğu gibi cevâbını vereyim" buyurdu. Onlar, "biz de böyle istiyoruz" dediler. Bunun üzerine Resûlullah, "siz İskender kıssasını sormak istiyorsunuz" buyurdu ve kitaplarında bildirildiği gibi tamamen anlattı. Ehl-i kitâbdan olan cemâatin tamâmı Resûlullahın anlattıklarının hepsini itirâf ettiler.

Câbir bin Abdullah’ın (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Server-i âlem buyurdu ki: “Her kul, ne hâl üzere öldü ise, o hâl üzere diriltilir. Mümin îmân üzere, münâfık ise nifak üzere diriltilir.”

.

Kur’ân okunan evden şeytanlar kaçar

Şemsüddîn Muhammed Semennûdî hazretleri kıraat ve fıkıh âlimidir. 737'de (m. 1336) Kahire civarında Semennûd şehrinde doğdu. Zamanın büyük âlimlerinden ilim tahsil etti ve Şeyhûniyye Medresesi'nde kıraat hocalığı yaptı, fetva verdi. 813’de (m. 1411) vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:

Hadîs-i şerîfte, (Ümmetimin yaptığı ibâdetlerin en kıymetlisi, Kur’ân-ı kerîmi, Mushafa bakarak okumaktır) buyuruldu. Kur’ân-ı kerîm okumanın en efdali, namazda okumaktır. Diğer bir hadîs-i şerîfte, (Namazda okunan Kur’ân, namaz dışında okunan Kur’ândan daha hayırlıdır) buyuruldu.

Hazret-i Alî “radıyallahü anh” buyurdu ki: (Namazda ayakta iken okunan Kur’ânın her harfi için yüz sevap verilir. Namaz dışında abdestli okuyunca, her harfi için yirmibeş sevap verilir. Abdestsiz okuyunca, on sevap verilir. Yürürken ve iş yaparken okuyunca, daha az sevap verilir. Manasını düşünerek bir âyet okumak, başka şey düşünerek, bütün Kur’ânı hatmetmekten daha çok sevaptır. Hâfızların, Kur’ân-ı kerîmi tegannî ederek mûsikî perdelerine uyarak okumaları, çok çirkin bidattir. Çok günâhtır. Kur’ân-ı kerîmi, güzel ses ile, Allahtan korkarak ve hüzün ile okumalıdır.

Sûre veyâ âyet okumaya başlarken E’ûzü okumak, Fâtiha okumaya başlarken Besmele okumak da vâciptir. Diğer sûrelere başlarken Besmele okumak sünnettir.

Hadîs-i şerîflerde buyuruldu ki: (Kur’ân-ı kerîmi tecvîd bilgisine uyarak okuyunca, her harfine yirmi sevap verilir. Tecvîde uymazsa, on sevâp verilir.)

(Kur’ân-ı kerîm okunan evden, Arş'a kadar nûr yükselir.)

Bir âyeti ezberledikden sonra unutmak, en büyük günâhlardandır. Ebû Hüreyre “radıyallahü anh” buyurdu ki: (Kur’ân okunan eve, bereket, iyilik gelir. Melekler oraya toplanır. Şeytânlar oradan kaçar.)

Kur’ân-ı kerîmi dinlemek çok sevaptır. Hadîs-i şerîfte, (İnsanın dinlediği bir âyet, kıyâmette kendine nûr olur) buyuruldu.

Kur’ân-ı kerîmi kırk günde hatmetmek, yani başından sonuna kadar okumak müstehâbdır. Üç günden önce hatmetmek câiz değildir. Hatim sonunda yapılan duâ kabul olur.

.

Hatmi, bir kişinin okuması lazımdır

Nûreddîn Alî el-Urî hazretleri kıraat âlîmidir. İbnü'l-Kâsıh adıyla meşhur oldu. 716'da (m. 1316) Bağdat'ta doğdu. Zamanın meşhur kıraat âlimlerinin derslerine devam ederek aşereyi tahsil etti ve icazet aldı. Çok talebe yetiştirdi. 801'de (m. 1399) vefat etti. Bu mübarek zat, bir dersinde şunları anlattı:

Kur’ân-ı kerîmin her âyetini okumaya ayrı sevâplar vardır. Kur’ân-ı kerîmin hepsini hatmedene verilen sevap daha çoktur. Namaz kılmak, oruç tutmak ve Kur’ân-ı kerîm okumak ve zikretmek, yalnız bedenle yapılan ibâdet oldukları için bunları herkesin kendisi yapması lâzımdır. Başkasını vekîl edip yaptırmak câiz değildir. Bunun için Kur’ân-ı kerîmi Fâtihadan başlayıp Fil sûresine veya İhlâs sûresine kadar okuyup, sonra olan birkaç sûreyi başkasına emredip okutsa, o da birinciye vekîl olarak kalan sûreleri okursa, Kur’ân-ı kerîmi başından beri okumuş olan, hatim okumuş olmaz. Bunlardan birisini dinleyen kimseler, hatim dinlemiş olmazlar. Hiçbiri hatim sevâbına kavuşamazlar. Okumuş olanlar, sevâbını, meyyitlerin rûhlarına ayrı ayrı hediye etseler veyâ birisi, hepsi için hediye etse, yani hatim duâsı yapsa, okuyanlar da (Âmin) deseler, âyetlerin sevaplarının toplamı, meyyitlere de verilir. Fakat hatim için vadolunan sevâba kavuşamazlar.

Bir hatmi, yalnız bir kişinin okuması ve sevâbını, bunun bağışlaması lâzımdır. Meyyit için, çeşitli kimselerin sessiz olarak çeşitli cüzler okuyup, Kur’ân-ı kerîmi hatmetmeleri ve her birinin okuduğunun sevâbını ölünün rûhuna göndermeleri veyâ birinin hepsi için hediye etmesi, yani hatim duâsını yapması, okuyanların da (Âmin) demeleri câiz olur ve çok faydalı olur. Fakat bu sûretle hatim sevâbı hâsıl olmaz. Hatmi bir kişinin okuması veya bir kişi, evvelce okumuş olduğu hatmin sevâbını hediye etmesi lazımdır. Secde âyetini okumak da böyledir. Birkaç kişiden her biri, secde âyetinden birer kelime okusalar, bunu işitenlere tilâvet secdesi yapmak lâzım olmaz. Çünkü secde âyetini bir kişi okuyunca, bunu işitenlerin secde yapması vâcib olur.

Çeşitli kimselerin okudukları kelimeler toplanarak, bir kişi bütün âyeti okumuş gibi yapılamaz. Çünki, Kur’ân-ı kerîm okumak için, kimse başkası yerine vekil yapılamaz.

.

Satılan malın kusurunu gizlemek helal değildir

Ahmed İbnü’l-Kass Taberî hazretleri Şafiî fıkıh âlimidir. İran’da Taberistan’da doğdu. Bağdad’a giderek Şafiî mezhebinin önde gelen âlimlerinden fıkıh tahsil etti. Abbasi halifesi tarafından Tarsus'a kadı tayin edildi. 335'te (m. 946) orada vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:

Esnaf, malın aybını, müşterîden gizlememeli, hepsini, olduğu gibi göstermelidir. Kusûru gizlemek, hiyânettir. Zâlim, âsî olmaktdır. Malın iyi tarafını göstermek, karanlıkda göstermek zulüm, hîle olur. Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” buğday satan birisinin buğdayına, mübârek parmaklarını sokup, içinin yaş olduğunu görünce, (Bu nedir?) buyurdu. Yağmur ıslatmıştır deyince, (Niçin saklayıp göstermiyorsun? Hîle eden, bizden değildir) buyurdu.

Birisi, üçyüz dirhem gümüşe bir deve sattı. Devenin ayağında ârıza vardı. Eshâb-ı kirâmdan “aleyhimürrıdvân” Vâsile bin Eska’ orada idi. O ânda dalgın idi. Devenin satıldığını anlayınca, alanın arkasından koşup, devenin ayağı ârızalıdır dedi. Müşterî deveyi geri getirip, parasını aldı. Satıcı, satışımı niçin bozdun? deyince, Vâsile dedi ki: Resûlullahtan işittim. Buyurdu ki: (Satılan bir şeyin kusurunu gizlemek helal değildir. O kusuru bilip söylememek de, kimseye helâl değildir.) Vâsile yine dedi ki: Resûlullah bizden söz aldı ki, Müslümânlara nasîhat edelim. Onlara merhamet edelim. Malın kusurunu saklamak, nasîhat etmemek olur. Satıcıların kusur saklamamaları çok güçtür. Büyük cihâd demektir. Bu cihâdı kazanmak için, mal alırken dikkat etmeli, kusurlu mal almamalıdır. Eğer kusurlu mal alırsa, müşterîye söylemeyi niyet etmelidir. Eğer aldanırsa, ziyân etmiş olur. Başkasını da ziyâna sokmamalıdır. Kendisi, başkasına incinince, başkalarını da kendinden soğutmamalıdır.

Şunu iyi bilmelidir ki, hîle ile rızk artmaz. Belki, malın bereketi gider. Hîle ile azar azar biriktirilen şeyler, ânsızın gelen bir felâketle, birdenbire giderek geride yalnız günâhları kalır. Nitekim bir sütçü, süte su katardı. Bir gün, ânsızın sel gelip, ineği boğdu. Adam şaşkın bir hâlde düşünürken, çocuğu dedi ki: Katdığımız sular birikerek, gelip ineği götürdü. Resûlullah efendimiz buyurdu ki: (Ticârete hıyânet karışınca, bereket gider.) Bereket demek, az malın çok faydalı olması, çok işe yaraması demektir.

.

İsrafla cimriliğin ortası iktisattır

Ebü'l-Abbâs Zenâtî hazretleri Mâliki fıkıh âlimidir. 960'ta (m. 1553) Fas'ta doğdu. İlk tahsilinden sonra Merakeş'e ve Mağrib'in diğer şehirlerine giderek çeşitli âlimlerin derslerine devam etti. Karaviyyîn Camii'nde ders verdi. 1025'te (m. 1616) vefat etti. Buyurdu ki:

Malı, dinin ve mürüvvetin uygun görmediği yerlere dağıtmaya israf denir. Mürüvvet, faydalı olmak, iyilik yapmak arzusudur. Dine uymayan israf, haramdır. Mürüvvete uymayan israf tenzihen mekruhtur.
İsraf, malı helak etmek, faydasız hâle getirmek, faydalı olmayacak şekilde sarf etmektir. Hadis-i şerifte buyuruldu ki: (İktisat eden zenginleşir, israf eden fakirleşir.)

İsrafla cimriliğin ortasına iktisat veya cömertlik denir. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:

(İktisat eden, sıkıntı çekmez.) (Kurtarıcı üç şeyden biri, varlıkta, yoklukta, zenginlikte, fakirlikte, iktisada riayet etmektir.) (İktisat etmek, maişetin yarısıdır.) (Tedbirli olmak, geçimin yarısıdır.) (Geçimde iktisat etmek, peygamberliğin yirmide biridir.)

İsrâf, malı telef etmek, faydasız hâle getirmek, dîne ve dünyânın mübâh olan işlerine faydalı olmayacak şekilde sarf etmektir. Malı denize, kuyuya, ateşe ve elden çıkmasına sebep olan yerlere atmak onu helâk etmektir ve isrâftır. Başkasının malını telef etmek zulüm olur. Ödemek lâzım olur. Kendi malını helâk etmek, isrâf olur. Günâh işlemek için ve günâh işlenilmesi için verilen mal ve paralar da isrâf olur.

Sadaka vermekte de, israf olur. Sabit bin Kays hazretleri, bir günde 500 ağacının hurmalarını toplayıp hepsini sadaka vererek evi için hurma bırakmayınca, (Hepsini vermeyin) âyet-i kerimesi geldi. Muaz bin Cebel hazretlerinin bir hurma ağacı vardı. Hurmalarını toplayıp hepsini sadaka verip kendine bir şey bırakmayınca hemen, (Fakat israf etmeyin) âyet-i kerimesi geldi. Bir erkek çocuğu, Resulullah Efendimize gelip bazı lüzumlu şeyleri istedi. Peygamber efendimiz, onların hiçbirisinin bugün kendisinde bulunmadığını bildirince, çocuk, gömleğini istedi. Hemen mübarek arkasından gömleğini çıkarıp verdi. Gömleksiz kaldı. O zaman, (Ey Habibim, kendine kalmayacak şekilde dağıtma) âyet-i kerîmesi geldi. Borcundan çok malı olmayan veya çoluk çocuğu sıkıntıya sabredemediği hâlde, bunların ihtiyâcını karşılayacak maldan fazlası bulunmayan veya sıkıntıya katlanamadığı hâlde, kendisi muhtaç olanın, sadaka ve ödünç vermesi israf olur.

.

Yüksek derecelere kavuşan talebe

Ebû Ali Fârmedî hazretleri evliyânın büyüklerinden olup Silsile-i aliyye denilen evliyanın sekizincisidir. 433 (m. 1042) senesinde İran’da Horasan’da doğdu. Zâhirî din ilimlerini, Ebü’l-Kâsım Kuşeyrî hazretlerinden öğrendi. Tasavvuf ilminde yüksek derecelere kavuşması iki vasıta ile olmuştur. Birisi Ebü’l-Kâsım Gürgânî-i Tûsî diğeri de Ebü’l-Hasen-i Harkânî’dir.

Ebû Ali Fârmedî hazretleri, hem İmâm-ı Gazâlî, hem de Yûsuf-i Hemedânî hazretlerinin hocası idi. Her ikisi de ondan istifâde ederek kemale gelmiş, yüksek derecelere kavuşmuştur. 478 (m. 1085) senesinde vefât etti. Kabri Tûs yani Meşhed şehrindedir...
Ebû Ali Fârmedî buyurdu ki: "Talebenin hocasına karşı dili ile saygılı olması gerektiği gibi, söylediğini kalbinden de reddetmemelidir.” Bununla ilgili şu rüyâsını anlatır:

Hocam Ebü’l-Kâsım Gürgânî’ye bir rüyâmı anlattım ve ona, “Senin bana rüyâmda şöyle böyle dediğini gördüm ve niçin böyle yaptığını sordum” dedim. Hocam, bunun üzerine bir ay benimle konuşmadı ve “Eğer içinde benim söylediklerimi reddetmek duygusu ve cevap almak arzusu olmasa, rüyânda bana bunu bu şekilde sormazdın” dedi.
Bir gün bana bir hâl olmuştu. Kendimden geçtim. Bu hâl içinde sanki yok ve fark edilmez oldum. Bu hâlimi hocama anlattım. “Ey Ebû Ali! Benim gönül kuşum, buradan yukarısını bilemez” buyurdu. Ben de kendi kendime, beni bu makamdan ileri götürecek bir mürşide (rehbere) ihtiyâcım var, diye düşündüm. Bunun üzerine bir müddet geçti. Gün geçtikçe bu hâl artardı. Bu sırada Ebü’l-Kâsım Gürgânî’nin ismini işitmiştim. Tûs şehrine hareket ettim. Evini bilmiyordum. Şehre gelince sordum. Yerini tarif ettiler, gittim.
Talebelerinden bir cemâatle mescidde oturuyorlardı. Ben de iki rek’at mescidi ziyâret namazı kılıp, önüne diz çöktüm. Şeyhin başı önüne eğikti. Başını kaldırdı ve “Gel, ey Ebû Ali!” buyurdu. Vardım, selâm verip oturdum. Manevî hâllerimi anlattım. “Evet... Başlangıcın mübârek olsun! Henüz bir dereceye kadar erişmişsin, ama terbiye görürsen, yüksek derecelere erişeceksin” buyurdu. Ben de gönlümde, “Benim rehberim budur” dedim. Yanında kaldım. Uzun müddet nefsimin terbiyesini emrettikten sonra, yüksek manevî derecelere kavuşturdu. Cemâatini toplayıp, kızını bana nikâh etti... Kalbimde hasıl olan aşk ve şevk ziyadesiyle artmıştı. Bu arzumun çokluğu sebebiyle, Ebü’l-Hasen-i Harkânî hazretlerinin sohbetine kavuştum. Hizmetinde bulundum. Nihâyetsiz feyizlere, manevî zevklere eriştim.

.

Namaz, müminin mîracıdır

Şerefüddîn İbn-i Ebî Asrun hazretleri Şafiî fıkıh alimidir. 492'de (m. 1099) Musul'da doğdu. Bağdat, Halep ve Şam’a giderek zamanın büyük âlimlerinden fıkıh tahsil etti. Selâhaddîn-i Eyyûbî onu Şam Kâdılkudâtlığına tayin etti. 585'te (m. 1189) Şam’da vefat etti. Şöyle buyurdu:

Namaz, müminlerin mîracıdır. Yâni, mîrac gecesinde Peygamber efendimize ihsân olunan nîmetler, bu dünyada, Onun ümmetine yalnız namazda tattırılmaktadır.

Erkekler, farz namazları cemaat ile kılmaya çok dikkat etmeli, hattâ birinci tekbîri imam ile berâber almayı kaçırmamalıdır. Namazları vaktinde kılmak [ve vaktinde kıldığını bilmek] şarttır. Namazda Kur'ân-ı kerimi sünnet olan miktarda okumalıdır. Rükû'de ve secdelerde hareketsiz durmak, herhâlde lâzımdır. Çünkü, farz veya vâcibdir. Rükû'den kalkınca, öyle dik durmalıdır ki, kemikler yerlerine yerleşsin. Bundan sonra, bir miktar, bu şekilde durmak farzdır veya vâcib veya sünnet demişlerdir. İki secde arasında oturmak da böyledir. Bunlara herhâlde çok dikkat etmelidir.

Rükû'de ve secdelerde tesbîh en az üç kerredir. Çoğu yedi veya onbirdir. İmâm için ise, cemaatin hâline göredir. Kuvvetli bir insanın, sıkıntısı olmadığı zamanlarda, yalnız kılarken, tesbîhleri, en az miktarda söylemesi, ne kadar utanacak bir hâldir. Hiç olmazsa, beş kerre söylemelidir. Secdeye yatarken, yere daha yakın âzâyı, yere daha evvel koymalıdır. O hâlde, önce dizler, sonra eller, daha sonra burun, en sonra da alın konur. Dizlerden ve ellerden, evvelâ sağlar yere konur. Secdeden kalkarken, yukarıda olan âzâ evvel kaldırılır. O hâlde, evvelâ alın kaldırılmalıdır. Ayakta iken, secde yerine, rükû'de iken ayaklara, secdede burun ucuna ve otururken iki ellere veya kucağına bakılır. Bu söylediğimiz yerlere bakıp da, gözler etrâfa kaymaz ise, namaz, cemiyetle kılınabilir. Yâni kalb de, dünya düşüncelerinden kurtulabilir. Huşû hâsıl olur. Nitekim, Peygamberimiz böyle buyurmuştur.

El parmaklarını rükû'de açmak ve secdede birbirlerine yapıştırmak sünnettir. Bunlara da dikkat etmelidir. Parmakları açık yâhut bitişik bulundurmak sebepsiz, boş şeyler değildir. İslâmiyyetin sahibi [yâni Peygamberimiz] faydalarını düşünerek böyle yapmıştır. Bizler için, İslâmiyetin sahibine uymak kadar büyük bir fayda yoktur “aleyhissalevâtü vesselâm”.

.

Ölmeden önce Allahü teâlâya tövbe ediniz

Veliyyüddîn Ahmed el-Mihrânî hazretleri hadis hafızıdır. 762'de (m. 1361) Kahire’de doğdu. Şam ve Bağdad’da hadis ilmi tahsil etti ve memleketine dönerek talebe yetiştirdi. 826'da (m. 1423) Kahire'de vefat etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:

Talha bin Ubeydullah’ın “radıyallahü anh” bildirdiği, Resûlullah efendimizin “sallallahü aleyhi ve sellem” hutbelerinden birisi kısaca şöyledir:

“Ey insanlar! Ölmeden önce Allahü teâlâya tövbe ediniz. Meşgûliyet gelmeden önce, sâlih ameller yapmaya koşunuz. Allahü teâlâyı çok zikretmek, gizli ve açıktan çok sadaka vermek sûretiyle Allahü teâlânın rızâsına kavuşmaya çalışınız ki, bu sebeble Allahü teâlâ sizi rızıklandırır, size ecir ve sevap verir, size yardım eder.”

Ebû Saîd-i Hudrî’nin “radıyallahü anh” bildirmiş olduğu hutbede Resûlullah efendimiz şöyle buyurmaktadır “Dikkat ediniz! Dünya tatlı bir yeşilliktir. Dikkat ediniz! Allahü teâlâ sizi dünyâda halifesi kılmıştır. Ve sizin nasıl işler yapmakta olduğunuza bakmaktadır, öyleyse, dünyâdan sakınınız. Kadınlardan çekininiz. Dikkat ediniz! Bir kimsenin, insanlardan korkması, hakkı bildiği zaman onun hakkı söylemesine mâni olmasın.” Resûlullah etrâfta güneşin kırmızılığı kalmayıncaya kadar konuşmalarına devam ettikten sonra, “Dünyânızdan, şu gününüzden kalan azıcık zaman kadar bir müddet kaldı” buyurdular.

Mu’âviye “radıyallahü anh” rivâyet etti: Resûlullah; “Bu ümmet Allahü teâlânın emirlerini yerine getirdiği müddetçe, onlara Allahü teâlânın emri gelinceye kadar, muhalifleri onlara zarar veremeyecektir” buyurdu.

Ebû Sa’îd Hudrî “radıyallahü anh” şöyle anlatmışdır: Bir gün annem beni Resûlullahtan bazı şeyler istemem için gönderdi. Huzûruna varıp oturdum. Mubârek yüzünü bana çevirerek “Kim mâlik olduğu şeye kanaat ederse, Allahü teâlâ onu başkasına muhtaç etmez. Kim çirkin şeylerden sakınırsa, Allahü teâlâ onu iffetli eyler. Kim mâlik olduğu şey ile yetinirse, Allahü teâlâ ona kâfidir. Kim bir okıyelik mikdârında bir şeye sâhip olduğu hâlde, başkasından bir şey isterse, devamlı isteyici olur” buyurdu. Ben kendi kendime falan devemiz bir okıyeden dahâ iyidir dedim. Hiçbir şey istemeden Resûlullah efendimizin huzûrundan kalkıp gittim.

.

Günahkârlar, dâima korku içindedirler!

İbnü'l-Hazza hazretleri Mâlikî fıkıh âlimidir. 347'de (m. 958) Endülüs’te (İspanya) Kurtuba'da (Cordoba) doğdu. Burada medrese tahsilini tamamladıktan sonra İşbîliye (Sevilla), Belensiye (Valencia), Beccâne (Pechina) Tutîle (Tudela) ve Sarakusta'da (Saragossa) kadılık yaptı.. 416'da (m. 1025) Sarakusta'da vefat etti. Bu mübarek zat buyurdu ki:

Kulun, Allahü teâlâya olan tâatini mükemmel bir şekilde yapabilmesi için, dünyâ sevgisinden ve dünyâ ile alâkalı bağlardan kurtulması lâzımdır, insan dünyâdan uzaklaştıkça, Allahü teâlâya yaklaşır. Manevî kirlerden uzaklaşıp, melekût âlemine yükselir. Abdullah bin Mübârek hazretleri buyurdu ki: “Îmânın aslı, Resûlullah efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) getirmiş olduğu şeylerin hepsini tasdik etmektir. Bunları tasdik eden kimse, bunlarla amel eder. Yani Allahü teâlâya itaat eder. Ebediyyen Cehennemde yanmaktan kurtulur.”

Büyük âlimler, Allahü teâlânın nimetlerine üç şeyle kavuşulacağını, bunların; çok şükretmek, tâate yapışmak ve günahlardan sakınmak olduğunu bildirmişlerdir.

Allahü teâlâ, üç şeyi, üç şey içinde gizlemiştir: Rızâsını tâatte, gadabını günahlarda, velîleri de kulları arasında gizlemiştir. Bunun için hiçbir tâati basit görme. Olur ki o tâat, Allahü teâlânın rızâsına vesile olan tâattir. Hiçbir günâhı küçük görme. Olur ki, küçük gördüğün o günah, Allahü teâlânın gazabına sebep olabilir. Hiçbir kimseyi de hor görme ki, o kimse de Allahü teâlânın velî kullarından biri olabilir...

İtaat sahibi kimsenin vasıflarından birisi de odur ki, Allahü teâlânın kazasına boyun eğer. Böyle bir kimse, kendisine gelen ve kendisinden ayrılan bir şeyde nefsine pay ayırmaz. Meydana gelen her şeyin, Allahü teâlânın dilemesi ve takdîri ile olduğunu bildiği için gönlü rahattır.

Günahlar, Allahü teâlânın nimetlerinin gidip, azâbının gelmesine sebep olur. Zarar ve pişmanlık getirir, dünyâda insanı utandırır. Âhirette azâba düşmeye sebep olur. Günah işleyenler dâima korku ve gönül rahatsızlığı içindedirler. Emniyet ve rahat içinde olamazlar. Kötülük işleyen kimse, dâima zelîldir, azîz olamaz. Dâima kötülenir, sevilmez. Her zaman kötü bir kimse olarak tanınmaktan kurtulamaz. Fudayl bin Iyâd hazretleri; “Allahü teâlâyı tanıdıktan sonra O’na isyanda bulunan kimseye çok hayret ediyorum” buyurmuştur.

.

İbâdet, rûhu temiz olanlara tatlı gelir

Kutbüddîn Muhammed Dımaşkî hazretleri hadis ve Şafii fıkıh alimidir. 1821'de (m. 1418) Şam’da doğdu. Medrese tahsilinden sonra Şam’da Şafiî kadılığı, Eşrefiyye Dârül-hadisi şeyhliği yaptı. Memlûk sultanının davetiyle Mısır’a giderek şeyhülislam oldu. 894'te (m.1489) Kahire'de vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:

Allahü teâlâ dilediği kuluna kabirde sâlih işler yapmayı ihsân eder. İnsan ölünce, amel, ibâdet yapmak vazîfesi biter. Kabirdeki ibâdete sevap verilmez. Fakat, Allahü teâlânın ismini söylemekle ve ibâdet etmekle zevklenir. Melekler ve cennette olanlar da böyledirler. İbâdet yapmaktan lezzet duyarlar. Çünkü zikir ve ibâdet rûhu temiz olanlar için, en tatlı şeydir. Rûhu hasta olanlar, bunun tadını duyamaz.

İbrâhim-i Haffâr isminde bir mezarcı; “Bir mezar kazmıştım. Mezardan ve kerpiç parçalarından misk kokusu duydum. Meğer orası eski bir kabir imiş. Kabre baktım. Bir de ne göreyim. Bir ihtiyâr oturmuş Kur’ân-ı kerîm okuyordu” dedi.

Muhammed bin İshâk İbni Mende, Âsım-ı Sekatî’den haber veriyor ki: “Belh şehrinde bir kabir kazdık. Yanındaki kabrin içi göründü, içeride yeşil kefenli bir ihtiyâr, kıbleye dönmüş, elinde Kur’ân-ı kerîm okuyordu.” Bu kitapta, bunun gibi çok şeyler yazılıdır...

Hadîs âlimlerinden Ebû Muhammed Halâl “Kerâmât-ül-evliyâ” kitabında, Ebû Yûsuf Gasûlî’den şöyle haber veriyor:

Şam’da İbrâhim bin Edhem hazretlerinin yanına gittim. “Bugün şaşılacak bir şey gördüm” dedi. “O nedir?” dedim. “Karşıdaki kabristanda bir kabir yanında idim. Kabir yarıldı. Yeşil kefenli bir ihtiyâr göründü. “Yâ İbrâhim! Allahü teâlâ beni, senin için diriltti. Dilediğini benden sor” dedi. “Allahü teâlâ seni nasıl karşıladı?” dedim. “Etrâfımı kötü amellerim sarmıştı. Allahü teâlâ bana; 'Seni üç şey için affettim. Benim sevdiklerimi severdin, dünyâda hiç içki içmezdin, ak sakalınla huzûruma geldin. Böyle huzûruma gelen müminlere azap yapmaktan utanırım' buyurdu, dedi. İhtiyâr bunları söyledikten sonra kabirde kayboldu."

Kabir azâbını görenler de vardır. Allahü teâlâ, Mü’min sûresinin 46. âyetinde meâlen; “Fir’avn’a ve adamlarına her sabah ve akşam gidecekleri Cehennem ateşi gösterilir” buyurdu.

Buhârî ve Müslim’deki hadîs-i şerîfte; “Eğer, gizli tutabilseydiniz, kabir azâbını, benim işittiğim gibi size de işittirmesi için Allahü teâlâya duâ ederdim” buyuruldu.

Kabir azâbı, rûha ve cesede birlikte olmaktadır. Çünkü, küfrü ve günahları ikisi birlikte yapmaktadır.

Kıyâmet için ne hazırladın

Abdülhak bin Abdirrahmân İşbîlî hazretleri hadis hafızıdır. 514'te (m. 1120) Endülüs’te İspanya) İşbîliye'de (Sevilla) doğdu. Burada hadis ilmi tahsil ettikten sonra Fas’a gitti. Ebû Medyen Mağribî hazretlerinin sohbetlerine devam ederek icazet aldı. Sonra Cezayir’de Bicaye’ye giderek talebe yetiştirdi. 582'de (m. 1186) Bicâye'de vefat etti. Şöyle nakletti:

Vâbesa bin Ma’bed “radıyallahü anh” şöyle anlatmıştır: Hayır ve şerden her şeyi sormak niyetiyle Resûlullahın “sallallahü aleyhi ve sellem” huzuruna gittim. Bir cemâat toplanmıştı. Kalabalığın arasından geçip Resûlullaha iyice yaklaşmak istedim. Oradakiler bana biraz uzakta dur dediler. Beni bırakınız, Resûlullaha iyice yaklaşayım. Zîrâ bana Ondan dahâ sevgili kimse yoktur, dedim. Resûlullah, yaklaş, buyurarak beni huzûruna çağırdı. Mübârek dizlerinin dibine oturdum. "Ey Vâbesa. Hayır ve şerden her şeyi sormak için geldin değil mi?" buyurdu. "Evet yâ Resûlallah" dedim. Mübârek parmaklarını göğsüme koydu ve “Ey Vâbesa, kalbinden fetvâ iste! Kalbine gelen şey iyi ise kalbin sükûnet bulur. Kalbinde tereddüt ve çarpma olursa o şey kötüdür, günâhtır. Sana başkaları fetvâ verseler bile sen kalbine bak!” buyurdu.

Ebû Hüreyre “radıyallahü anh” şöyle anlatmıştır: Resûlullah zamânında iki kişi vardı. Birisi sohbetlere devamlı gelirdi. Diğeri ise sohbetlere az gelir ve iyi ameli de az görülürdü. Sohbetlere devamlı gelen kimse, bir gün Resûlullaha "kıyâmet ne zamân kopacaktır?" diye sordu. Resûlullah “Kıyâmet için ne hazırladın?” buyurdu. "Allahü teâlânın ve Resûlünün muhabbetini hâzırladım" dedi. Resûlullah ona “Sen sevdiklerinle berâber olacaksın ve senin için hesap yoktur” buyurdu...

Sohbetlere az gelen kimse vefât etti. Resûlullah, “Biliyor musunuz, Allahü teâlâ o kişiyi Cennete koydu” buyurdu. Eshâb-ı kirâm “aleyhimürrıdvân” hayret ederek birbirlerine bakıştılar. Bu hâli o şahsın hanımına, yine hayretlerini belirterek söylediler. Hanımı şöyle dedi: Kocam her ezân okunduğunda, müezzin Lâ ilâhe illallah deyince “Allahtan başka ilâh olmadığına şehâdet ederim. Her şehâdet edene Allahü teâlânın kâfi geleceğine inanırım” derdi. Müezzin, Eşhedü enne Muhammeden Resûlullah deyince de “Her şehâdet eden gibi şehâdet ederim. Bu îmânım bana kâfidir” derdi. Bu sözleri duyanlar, Resûlullahın huzûruna döndüklerinde, daha onlar bir şey söylemeden, Resûlullah, o kimsenin hanımının anlattıklarını söyledi ve "Allahü teâlâ onu, bu sebeple Cennete koydu" buyurdu.

.

Yanlışı, doğrusundan çok olan kimseler

Radıyyüddîn Muhammed el-Halebî hazretleri Hanbelî fıkıh âlimidir. 908 (1502)’de Halep'te doğdu. Şam ve Halep'te fıkıh tahsil etti. Halep'te başmüderris oldu ve talebe yetiştirdi. 971 'de (m. 1563) Halep'te vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:

İlim üstâddan öğrenilir. İlmi, dîni, kendi kendine kitaptan öğrenenler çok yanılır. Yanlışı, doğrusundan çok olur. Bugün, ictihâd edecek kimse yoktur. İmâm-ı Râfi’î ve İmâm-ı Nevevî ve Fahreddîn Râzî dediler ki: Bugün hiç müctehid kalmadığında âlimler söz birliğine varmıştır. İmâm-ı Süyûtî gibi her ilimde deniz gibi olan derin bir âlim; nisbî müctehid, yani mezheb içinde müctehid olduğunu bildirince, hiçbir âlim bu sözünü kabul etmedi. Hâlbuki, mutlak müctehid olduğunu, mezheb sahibi olduğunu söylememişti. Beş yüzden fazla kitap yazdı. Her kitabı, tefsîr ve hadîs ilimlerinde ve din bilgilerinin her birinde çok yüksek derecede olduğunu göstermektedir. İmâm-ı Süyûtî gibi bir âlimin nisbî müctehid olduğu kabul edilmeyince, onun yüksek derecesinden çok uzak olanların böyle sözlerine inanılır mı? Hiç dinlenmez bile. Hele İslâm âlimlerinin kitaplarının bozuk olduğunu da söylerse, bunun aklından ve dininden şüphe olunur. Çünkü bu kimse Resûlullahı (sallallahü aleyhi ve sellem) ve Eshâb-ı kirâmdan hiçbirini görmediğine göre, ilmini nereden öğrendi? Bir şeyler öğrendi ise, İslâm âlimlerinin kitaplarından öğrenmiştir. O âlimlerin kitaplarına bozuk derse, kendisi doğru yolu nereden bulmuştur? Bunu bize açıklasın!

Dört mezhebin imamları ve bunların mezheblerinde yetişmiş olan büyük âlimler, bütün bilgilerini âyet-i kerîmelerden ve hadîs-i şerîflerden çıkarmışlardır. Bu adam onlara uymayan bilgilerini nereden çıkarmıştır? Onun ictihâd derecesine varamamış olduğu meydandadır. Bu adama düşen iş, sahih bir hadîs görüp, anlamadığı zaman, müctehidlerin bu hadîs-i şerîften anlayıp bildirdiklerini araştırmalıdır. Bunlar arasında beğendiğine uymalıdır. Böyle yapmak lâzım geldiğini, derin âlim İmâm-ı Nevevî “Ravda” kitabında bildirmektedir. Âyet-i kerîmeleri ve hadîs-i şerîfleri, ancak ictihâd derecesine yükselmiş olan derin âlimler anlayabilir. Müctehid olmayanların, âyet-i kerîmeleri ve hadîs-i şerifleri anlamaya kalkışmaları caiz değildir. Abdülvehhâb oğlunun ve ona aldanmış olan zavallıların doğru yola gelmeleri bozuk sözlerinden vazgeçmeleri lâzımdır.

.

Kabir ehlini iyi veya kötü hâlde görmek

Nâsıhuddîn el-Ensârî hazretleri Hanbelî fıkıh âlimidir. 554 (m. 1159)’da Şam’da doğdu. Ensardan Sa'd bin Ubâde'nin (radıyallahü anh) soyundandır. İlk tahsilinden sonra Kahire, Bağdat ve Haremeyn gibi ilim merkezinde Hanbelî fıkhı tahsil etti. Selâhaddîn-i Eyyûbî'nin 583 (1187)’de Kudüs'ü fethinde hazır bulundu. 634'te (m. 1236) Şam’da vefat etti. Bu mübarek zat, bir dersinde şunları anlattı:

"Ölüleri iyi veya kötü hâlde görmek, cenâb-ı Hakkın bazı kullarına ihsân ettiği bir keşiftir, kerâmettir. Dirilere müjde vermek, vaaz olmak, yahut ölüler için hayırlı bir iş yapılmasına, borçlarının ödenmesine yaraması içindir. Ölüleri görmek daha çok rüyâda olmaktadır. Uyanık iken görenler de vardır. Evliyâ için, hâl sahipleri için kerâmettir. Ehl-i sünnet âlimleri buyuruyor ki:

Ölülerin İlliyyîndeki veya Siccîndeki rûhları, ara sıra yani Allahü teâlâ dileyince, mezârlarındaki cesedlerine red olunurlar, gönderilirler. En çok cuma geceleri böyle olur. Birbirleri ile buluşurlar, konuşurlar. Cennetlik olanlar, nimetlere kavuşur. Azâb görecekler, azâb olunurlar. Rûhlar, İlliyyînde veya Siccînde iken, cesed olmaksızın da, nimetlenir ve azâb çekerler. Kabirde ise, rûh ve cesed birlikte nimetlenir. Yahut azâblanır.”

Kitâb-ür-rûh kitabında diyor ki: “Bu yazılardan anlaşılıyor ki, rûhun hâli kuvvetli ve zayıf, büyük ve küçük olduğuna göre değişmektedir. Büyük rûhlar için olanlar, başka rûhlar için olmaz. Dünyâda da rûhların; kuvvetli, zayıf süratli olduklarına göre, başka başka hâlleri olduğu bilinmektedir. Bedenin esâretinden ve bağlılığından kurtulan rûhların kuvvetleri, nüfuzları, himmetleri, süratleri ve Allahü teâlâya ve madde âlemine taallukları, bedene bağlı olan rûhlar gibi elbet değildir. Rûhun kendisi yüksektir, temizdir, büyüktür, yüksek himmet sahibidir. Bedenden ayrıldıktan sonra, daha başka olur. Başka şeyler yapabilir. İnsanlar öldükten sonra, rûhları, rüyâda görülüp öyle şeyler yapmışlardır ki, diri, iken, bedene bağlı oldukları zaman bunları yaptıkları görülmemiştir. Bu yazdıklarımız, Nâzi’ât sûresinin 5. âyetinin tefsîrinde, bazı müfessirlerin; (Evliyânın rûhu bedenden ayrılınca, melekler âlemine gider. Oradan Cennet bahçelerinde dolaşır. Bedenine de bağlılığı kalıp, tesîr eder) demelerine uygun olmaktadır."

.

Haccın faziletine kavuşamayanlar

Abdülvehhâb Şîrâzî hazretleri Hanbelî fıkıh âlimidir. Ailesi İran’da Şiraz şehrinden olup, Şam’da doğdu. Zamanın büyük âlimlerinden Hanbelî fıkhı tahsil etti. Kudüs’ü zapteden Haçlılara karşı harb etti. 536'da (m.1141) Şam’da vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:

Haccın batınî edebleri çok olup, bazıları şunlardır:

1. Yanına, helâl yoldan kazandığı azık almalıdır. Ticâret düşüncesi ile hacca gitmemelidir. Ticâret düşüncesi, hem kalbi meşgûl eder, hem de düşünce çok ve zihin dağınık olur. Kendisini tamamen Allahü teâlânın zikrine ve emirlerini hakkıyla yerine getirmeye vermelidir. Ehl-i beyt yoluyla gelen hadîs-i şerîfte, Resûl-i ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur: “Âhir zamanda insanlar dört sınıf olarak hacca gider. Birincisi, sultanlar ve idâreciler olup, bunlar seyahat için hacca giderler. İkinci sınıf zenginlerdir. Bunlar, ticâret için hacca giderler. Üçüncü sınıf fakirler olup, dilenmek için hacca giderler. Dördüncü sınıf ise, Kur’ân-ı kerîm okuyucularıdır ki, bunlar da gösteriş ve şöhret için giderler.” Bunların hiçbirisi haccın faziletine kavuşamazlar.

2. Yanına bol azık alıp, cimrilik ve isrâf etmeden, gönül rızâsı ile muhtaçlara vermektir.

3. Refes, fusûk ve cidali terk etmektir. Refes; her türlü boş ve kötü söze denir. Fusûk; Allahü teâlâya itâatten çıkmak demektir. Cidal; güzel ahlâka yakışmayan tavır ve hareketlerdir.

4. Eğer mümkün ise, yürüyerek hacca gitmektir. En faziletlisi budur. Yoksa, bir şeye binerek gitmelidir.

5. Mütevâzı bir hâlde olmaktır. Zayıflar ve miskinler cemâatinden ayrılıp, mütekebbirler defterine kayıt olmamak için, süs ve zînetten kaçınmalıdır.

6. Yanına binek almak ve ona fazla yük yüklememektir. Bineğe hafiflik olmak için, sabah ve akşam vakitlerinde binmemek müstehabdır.

7. Kendisine vâcib olmasa da, Allahü teâlâya yakınlık için kurban keserek kan akıtmaktır. Fakat keseceği kurban, besili ve iyi olmalıdır.

8. Durumu iyi olduğu zaman da, kendisine bir musibet isâbet ettiği zamanda da, iyilik ve sükûn hâlini muhafaza etmelidir. Bu, haccın kabul olduğunun alâmetidir.

9. Kendisine sâlih bir arkadaş edinmesi lâzımdır. Denilir ki, haccın kabul olmasının alâmeti; günahları terk etmek, kötü arkadaşları bırakıp, sâlih kimselerle beraber olmak, gaflet, oyun ve eğlence meclislerini bırakıp, Allahü teâlânın rızâsının gözetildiği yerleri seçmektir.

.

Cimrinin serveti elinden alınır

Ebû Bekir ibnü'l-Hadibe hazretleri hadis âlimidir. 430'da (1038) Bağdat'ta doğdu. Zamanın büyük âlimlerinde hadis tahsil etti. 489'da (m. 1096) Bağdat'ta vefat etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:

“Bol yemek yedirmek, herkese selâm vermek ve güzel konuşmak, mağfireti gerektiren sebeblerdendir.”

“Allahü teâlânın birtakım kulları vardır. Allah yolunda harcanmak üzere onlara servet vermiştir. Bunlardan cimrilik edenler olursa, o serveti onlardan alır başkasına verir.”

“Dîninde ve dünyâsında parmak ile gösterilmek, kötülük olarak kula yeter. Allahü teâlânın korudukları müstesna! Allahü teâlâ sûretlerinize bakmaz; niyetlerinize ve amellerinize bakar.”

“Şüphesiz Cennet ehli, her saçı sakalı karışık, dağınık, üstü başı toz toprak içinde, eski elbiseye bürünmüş, nazar-ı itibâre alınmayan kimselerdir ki, büyüklerin (makam sahiplerinin) huzûruna girmek isteseler kabul edilmezler. Evlenmek isteseler kimse kız vermez, konuşsalar kimse dinlemez. Her birinin ihtiyâcı göğsünde deprenip durur. İşte bunların nûru kıyâmet halkına taksim edilecek olsa hepsine yeterdi.”

“Riyanın azı da şirktir. Allahü teâlâ, bilinmeyen, gizli kalan müttekileri sever. Onlar ki, yokluklarında aranmaz, varlıklarında bilinmezler. Onların kalpleri hidâyet nûru saçar. Her karanlık, tozlu yollardan bu sayede kurtulurlar.”

“Kendisinde zerre kadar riya bulunan ameli, Allahü teâlâ kabul etmez.”

“Kim tasadduk eder, iyilikte bulunur, muhtaçlara başlarına kakmadan gizlice yardımda bulunursa, o, insanların en fazla iyilik edenidir.”

“Hastalarınızı sadaka ile tedâvi ediniz.”

“Mallarınızı zekâtla koruyunuz.”

“Âlimler, peygamberlerin vârisleridirler.”

“Tövbe, günahı yok eder.”

“Dünyâ, mümin için hapishâne, kâfir için Cenettir.”

“Kim gizli sadaka verirse, Allahü teâlâ ondan râzı olur.”

“Sizden biriniz, kendisi için istediği bir şeyi Müslüman kardeşi için de istemedikçe, kâmil mümin olamaz.”

“Bir kimse âşık olsa, gizlese, iffetini muhafaza etse ve ölse, şehîddir.”

“İlim öğrenmek isteyen kimse için, denizdeki balığa kadar, her şey istiğfar eder. Yani Allahü teâlâdan onun af ve mağfiretini dilerler.”

“Çalım satarak elbisesini sürükleyen kimseye, Allahü teâlâ kıyâmet gününde rahmet nazarı ile bakmaz.”

“Siz, kıyâmet günü Rabbinizi; güneşi ve dolunay hâlinde ayı gördüğünüz gibi görürsünüz.”

.

Allah'tan başka hiçbir ilâh yoktur

Ebü'l-Kâsım İbnü'd-Debbâğ hazretleri hadis hafızıdır. 325'te (m. 937) Endülüs’te (İspanya) Kurtuba'da (Cordoba) doğdu. Tahsil için Mısır, Şam ve Hicaz’a giderek pek çok âlimden istifade etti. Memleketine döndükten sonra Kurtuba'da hadis okuttu. 393'te (m. 1003) vefat etti. Şöyle nakletti:

Resûlullahın (sallallahü aleyhi ve sellem) Habeş Meliki Necaşi’ye gönderdiği mektûp:

“Bismillâhirrahmânirrahim; Allahın Resûlü Muhammed’den, Habeş Kralı Necaşi’ye selâmette olmanı dilerim. Sana olan nimetinden dolayı Allahü teâlâya hamd-ü sena ederim. Ki O’ndan başka ilâh yoktur, Melik, Kuddûs, Selâm, Mü’min (emn ve emân veren), Müheymin olan O’dur. Şehâdet ederim ki, Îsâ bin Meryem, Allahü teâlânın (yarattığı) rûhu ve (söylediği) kelimesidir. (Allahü teâlâ) onu, çok temiz, iffetli ve kendisini Allahü teâlâya adamış olan Meryem’in rahmine bıraktı da, Meryem Îsâ’ya hamile kaldı. Nitekim, Allahü teâlâ, Âdem’i de kudretiyle ve üflemesiyle topraktan yaratmıştı. Ben seni, bir olan, eşi, ortağı bulunmayan Allaha, O’na ibâdet ve tâatta devamlı olmaya, bana tâbi olmaya ve Allahü teâlâdan getirip bildirmiş olduğum şeylere îmân etmeye davet ediyorum. Çünkü ben, Allahın Resûlüyüm (Peygamberiyim). Seni ve askerlerini, Allahü teâlâya ibâdet ve tâata davet ediyorum. Ben sana gereken tebligatı yapmış, dünyâ ve âhiret saadetini temin edecek nasihati vermiş bulunuyorum. Nasihatimi kabul ediniz. Allahü teâlânın selâmı, O’nun yolunda gidenlere olsun.”

Peygamber efendimizin Kisrâ’ya gönderdiği mektûp:

“Bismillâhîrrahmânirrahîm, Allahın Resûlü Muhammed’den, Farsların büyüğü Kisrâ’ya. Doğru yolda gidenlere, Allahü teâlâ ve Resûlüne imân edenlere, Allahtan başka hiçbir ilâh ve ma’bûd (ibâdet edilen) olmadığına, O’nun eşi ve ortağı bulunmadığına, Muhammed’in O’nun kulu ve Resûlü olduğuna şehâdet edenlere selâm olsun. Seni, Allahü teâlâya îmâna davet ediyorum. Çünkü ben, kalbleri diri, akılları başlarında olanları uyarmak, kâfirler hakkında da, o azap sözünün gercekleşmesi için, Allahü teâlânın bütün insanlara göndermiş olduğu peygamberiyim.

Öyleyse, Müslüman ol, kurtul! Davetimden yüz çevirir, kaçınırsan, bütün Mecûsilerin günâhı senin boynuna olsun.

.

O söyledi ise, gerçek söyler

Mehmed Es’ad Efendi, Altmışyedinci Osmanlı Şeyhülislâmıdır. 1096 (m. 1685) senesinde İstanbul’da doğdu. 1166 (m. 1753) senesinde vefât etti. İstanbul’da Sultan Selîm civarında babası tarafından yaptırılan İsmâil Ağa Câmii’nin bahçesinde, babasının kabri yanına defnedildi. Bu mübarek zat buyurdu ki:

Fahr-i âlem “sallallahü aleyhi ve sellem” hazretlerine Mirâc müyesser oldu. O gecenin sabâhında, Mirâc kıssasını anlatıp, buyurdu ki: (Bu gece, Mekke'den Beyt-i Mukaddese gittim. Orada, enbiyânın rûhlarına imâm olup, iki rekat namaz kıldım. Oradan Arş'ın üzerine yükseldim. Allahü teâlâ ile konuştum. Allahü teâlâ, ümmetime, bir gün bir gecede elli vakit namâzı farz etti. Geri döndüm. Âsûmânda, hazret-i Mûsâ “aleyhisselâtü vesselâm” ile karşılaştım. Beni geri gönderdi ki; elli vakit namaza ümmetin tâkat getiremez. Allahü teâlâya teveccüh ettim. On vakit namaz bağışladı. Geri Mûsâ aleyhisselâmın yanına geldim. Henüz çoktur, diye beni geri döndürdü. Tekrâr Allahü teâlâya teveccüh ettim. On vakit dahâ bağışladı. Mûsâ aleyhisselâm yine dön, dedikte, dedim ki; Rabbimden hayâ ederim. Ben bu beş vakitten râzıyım, dedim. Allahü teâlâdan nidâ geldi ki: Bu beş vakit, elli vakte bedeldir... Sonra, Beyt-ül-mukaddese gelip, gece içinde, Mekkeye geri döndüm.)

Kâfirler bu kıssayı işitince, inkâr edip, akla uygun değildir, dediler. İnkâr eden o grup, şimdi bununla Ebû Bekir’i susturmak iyi olur, diyerek, yanına geldiler. Dediler ki;

-Yâ Ebâ Bekir! Efendinin, nasıl bir konuyu dava edindiğini işittin mi?.. Efendin der ki; bu gece Arş'a gittim, geldim.

Hazret-i Ebû Bekir “radıyallahü teâlâ anh” o durumda, duraklama ve tereddüd etmeksizin, tasdîk ve kabul edip, böyle söyledi ise, gerçek söyler. Ondan yalan sâdır olmaz, buyurdular. Ondan dolayı Ona, (Sıddîk) denildi.

Hazret-i imâm-ı Alî “kerremallahü vecheh”, Ebû Bekr-i Sıddîk adı gökten inmiştir, diye yemîn etmişlerdir. Gâliba sebebi; meâl-i şerîfi (Doğru haberde gelen ve Onu tasdîk eden...) olan âyet-i kerîmede, tefsîr erbâbı, doğru haberde gelenin Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem”, Onu tasdîk edenin de Ebû Bekr-i Sıddîk olduğunu söylemiş olmalarıdır.

İbrâhîm bin Hasen el-cevherî el Hirevî rivâyet eder ki: Hazret-i Resûl-i ekrem “sallallahü aleyhi ve sellem” buyurdular ki:

(Ebû Bekir, anasından dünyâya geldi. Hak sübhânehü ve teâlâ, Cennete dedi ki, izzim celâlim hakkı için, sana yalnız Ebû Bekir'i sevenleri koyacağım!)

.

Adâlet, herkese lâzım olan bir sıfattır

Muhammed bin Ahmed el-Hâlidî hazretleri Şâfiî fıkıh âlimidir. "İbnü'l-Cevherî" diye meşhur oldu. 1151'de (m. 1738) Kahire'de doğdu. El-Ezher’de fıkıh tahsilini tamamladı. Mekke’de Seyyid Abdullah el-Mîrganî ile görüşerek ondan faydalandı. Tahsilini tamamladıktan sonra Kahire’de Eşrefiyye Medresesi’nde müderris oldu ve çok talebe yetiştirdi. 1215'te (m. 1801) vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:

Adâlet, her şeyi lâyık olduğu yere koymak, lâyık olduğu yere ulaştırmaktır. Adâlet öyle bir şeydir ki, kalpler ona ısınır, onu kabul eder, onunla rahat olur, onunla huzur bulurlar. Nisa sûresi 135. âyet-i kerîmesinde meâlen buyuruldu ki: “Ey müminler! Hak üzere durup, adâleti yerine getirmeye çalışan hâkimler ve Allah için doğru söyleyen şâhidler olun...”

Hadîs-i şerîflerde buyuruldu ki:

“Allahü teâlâ katında kadri en büyük olan, adâletli devlet başkanıdır.”

“Rabbim bana, gizlide ve açıkta ihlâsı, rızâ ve gadap hâlinde adâleti, zenginlik ve fakirlikte iktisâdı tavsiye buyurdu. Din, adâletle kuvvet bulur, insanlar huzur içinde olur. Memleketler mamûr olur. İnsanların hâlleri ıslâh olur. Yardımlaşma çok olur. Yollarda korku bulunmaz. Ticâret gelişir. Rızıklar bollaşır. Umûmî ve husûsi emniyet meydana gelir. Zulümden daha süratli bir şekilde umûmi ahvâli bozan bir şey yoktur. Yakın çevresinde âdil olan idârecinin, uzak çevresinde de durumu iyi olur. Bunun için; (Zamanın en faziletlisi âdil idârecilerin zamanıdır) denilmiştir.

İdarecilerin en hayırlısı, sabırlı olan, adâleti tercih eden, hakkı kabul eden, insanların faydasına olan şeyler için canla başla çalışandır. Âdil bir idâreci, ilme hürmet, âlime ikram eder. Nasihati kabul eder. Tekebbürden uzak, tevâzu üzeredir. Cimrilik göstermez. İdârecilik emânetini yerinde ve doğru olarak kullanır. İnsanlara karşı merhametlidir. Kötü kimseleri insanlara musallat etmez. Hikmet sahipleri, insanların en üstününün; hükümlerinde adâletli, ihsânı çok ve sözünde hikmet bulunan kimse olduğunu söylemişlerdir. Adâlet, sâdece idârecilere, devlet başkanlarına mahsus bir şey değildir. Bilakis adâlet, herkese, her zaman lâzım olan bir sıfattır. Çünkü insan, çoluk-çocuğu, malı, akrabaları, komşuları, arkadaşları ve görüştüğü kimseler hakkında, yaptığı işlerde, alışverişinde, hâsılı bütün işlerinde adâleti gözetmesi lâzımdır."

.

Fâsık kimselere de rıfk ile muâmele et

Ahmed bin Yahya el-Cellâ hazretleri evliyanın meşhurlarındandır. 208 (m. 823)’de Bağdat'ta doğdu. Çocukluğunda Ma'rûf-i Kerhî, Sırrî-i Sekatî. Zünnûn-i Mısrî gibi zatlara hizmet etti. Daha sonra Şam’a giderek talebe yetiştirdi. 306’da (m. 918) vefat etti. Bu mübarek zat, sohbetlerinde buyurdu ki:

“Allahü teâlânın sevgili kullarından bir fakîr, namaz ânında nasıl Allahü teâlâ ile birlikte bulunuyorsa, yemek esnasında da Allahü teâlânın huzûrunda ve O’nunla birlikte bulunmadan ve yemek yemenin tat ve lezzeti ile münâcaatan lezzetini aynı anda birleştirip duymadan, olgunluğa erişmiş sayılmaz. Zîrâ kemâle erişenlerde, bu iki lezzet ve duygunun biri, diğerini etkileyip gizleyemez. Bu durum ve tutumda olan kimseler, bir anda iki lezzeti tattıklarından, Allahü teâlâya şükürde bulunurlar.”

“Bu dünyâ evinde, kendi ihtiyâcından çok bir şeyi Allahü teâlâdan isteyenlerin, uzağı görüşü körleşmiş demektir. Bir kimse, Allahü teâlânın kendisine vermiş olduğu zarurî hacetlere karşılık, O’na şükürde bulunacak bir gücü gösteremezse, ihtiyâcından fazla istemiş olduğu şeylere karşı Allahü teâlâya şükürde bulunabilir mi?”

“Allahü teâlânın rızâ ve hoşnutluğunu kazanmak için, dünyâ nimetlerinden aza kanâat eden kullarının amelleri az olsa da, cenâb-ı Hak böyle kullarından hoşnut olur.”

“Zulüm ve eza gören din kardeşinin kalbini, sabır tavsiye ederek güçlendiren bir kimse, ona yardım etmiş sayılır.”

“Allah için kardeşini ziyâret etmeye gidecek bir kimsenin yürümeye gücü varken, binecek bir vâsıta bulmak için ziyâreti geciktirmesi doğru değildir.”

“Allahü teâlâya kavuşturan yola davet edenler, fâsık kimselere dahî kaba ve fana olmamalılar. Onlara rıfk ile muâmele edip, ihsân ve kerem göstererek gönüllerini hoş tutmaklar ki, kendilerine yönelsinler. Ancak bu meyil gerçekleştikten sonra nasihatte bulunsunlar.”

“İki hasımdan birinin önce davranıp selâm vermesi, aralarındaki düşmanlığın silinip yok olmasına sebep olur. İki düşman kimseyi barıştıracak en kestirme yol selâmlaşmadır.”

“Suç işleme tat ve lezzeti bir insanın kalbinde yer ettiği sürece, Allahü teâlâ için yaptığı tâatinin ona bir faydası yoktur. Çünkü, koyu karanlığa benzetilen şehvet ve günahlar, tâat nûrunun kalbe girmesini engellemiş olur. Rabbin meclisinde oturmak için, bu nûrun kalbe girip yerleşmesi gerekmektedir.”

.

Nimet ve rızıklardaki değişikliğin sebepleri

Ebû Saîd Ahmed el-Basrî hazretleri ilk sûfî müelliflerdendir. Basra'da doğdu. Bağdat'a giderek fıkıh ve hadis ilmiyle meşgul oldu. Burada Cüneyd-i Bağdadî, Amr bin Osman el-Mekkî, Ebü'l-Hüseyin Nûrî ile sohbet etti. Hayatının son yıllarını Mekke'de geçiren ve "şeyhü'l-Harem" unvanıyla tanınan İbnü'l-A'râbî burada 341 (m. 952)’de vefat etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:

“Allahü teâlânın kendisine yakın öyle kulları vardır ki, şayet bunlardan biri, şaki ve âsi olan bir topluluğa uğrayıp selâm vermiş olsa, o âsi topluluk Allahın azâbından korunmuş olur. Yine insanların hacet ve isteklerini yerine getirmek için, Allahü teâlâ, kendine yakın bazı kullarını bu iş için vazîfelendirmiştir. Bu gibi vazîfeliler, insanların istek ve hacetlerini gizlice görürler ve onların sıkıntılarını zâhiren yerine getirmek için, bulundukları yerlerdeki sâlih ve velî kişilere gönderirler. Bu sûretle içinde bulundukları gizliliği saklayarak, cenâb-ı Haktan, gördükleri bu işten ötürü korunmalarını niyaz ederler... Yine Hak teâlânın öyle kulları vardır ki, yollarda ve çarşılarda insanlara sebil olarak su içirirler. Bu gibi kişilerin elinden bir yudum su içmiş olanlar, eninde sonunda Allahü teâlâya ulaşan yollardan bir yola intisâb ederler.”

“Dünyâ ve âhiret ihtiyâçlarının kul üzerinde eksilmesi veya duraklamasının yegâne sebebi, o kişinin tövbe ve istiğfarlarını yapmaması ve bırakmasıdır.”

“Çoğunlukla bolluk ve nimetler içinde bulunanlar, bu nimet değişmedikçe bunun kıymet ve değerini anlayamazlar.”

“Allahü teâlânın kulları elinde bulundurduğu nimet ve rızıklarda, birtakım değişiklikler olmaktadır. Zamanımızda hiçbir kimse, eski kanâat sâhipleri gibi, Allahü teâlâ tarafından kendisine ihsân edilen rızka kanâat etmemekte, kendisine yeterli bulmamaktadır... Bir kimse bir velînin yoluna girdiği zaman, onun sözlerini dinlemeli, onun nasihatlerine karşı çıkmamalıdır. Çünkü velî, talebesini ona fayda sağlayacak bir işte kullanıldığı gibi, en kestirme yolu da gösterir. Talebesinin kendisine zarar verecek bir işi yapmasına da mâni olur.”

“Allahü teâlâ kullarına, bilinen rızıkların dağıtımını sabah namazından sonra, manevî rızıkların dağıtımını da ikindi namazından sonra yapar. Bu iki vakitte uyumak, bunun için sizlere yasak edilmiştir.”

.

Aile efradına yapılan harcama sadakadır

İbn-i Zebâle hazretleri hadîs râvisidir. II. (m. VIII.) yüzyılda Medine'de yaşadı. İmam-ı Mâlik bin Enes'in talebelerindendir. 199 (m. 814)’de vefat etti. Resûlullahın “sallallahü aleyhi ve sellem” güzel ahlakı ve buyurdukları hakkında şunları nakletti:

Ebû Sa’îd-i Hudrî “radıyallahü anh” buyurdu ki: Resûlullahın hayâsı, bâkire İslâm kızlarının hayâlarından dahâ çoktu.

Enes bin Mâlik “radıyallahü anh” diyor ki: Resûlullah efendimiz bir kimse ile müsâfeha edince, o kimse elini çekmedikçe, mübârek elini ondan ayırmazdı. O kimse, yüzünü çevirmedikçe, mübârek yüzünü ondan çevirmezdi. Bir kimsenin yanında otururken iki diz üzerinde oturur, ona saygı olmak için mubârek bacağını dikip oturmazdı.

Enes bin Mâlik diyor ki: Resûlullah insanların en güzel huylusu idi. Beni bir gün, bir yere gönderdi. Vallahi gitmem dedim. Fakat, gidecektim. Emrini yapmak için dışarı çıkdım. Çocuklar sokakta oynuyordu. Onların yanından geçerken arkama baktım. Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” arkamdan geliyordu. Mubârek yüzü gülüyordu. (Yâ Enes! Dediğim yere gittin mi?) buyurdu. Evet gidiyorum yâ Resûlallah “sallallahü aleyhi ve sellem” dedim.

Abdullah İbni Mes’ûd (radıyallahü anh) şöyle rivâyet etti: “Resûl-i ekrem, bir gam ve düşünce geldiği zaman, (Yâ Hayyü, yâ Kayyûm birahmetike estegîsü) demeyi emretti.

İbn-i Mes’ûd (radıyallahü anh) rivâyet etti: Resûlullah buyurdu ki: “Bir kimse, karşılığını Allahü teâlâdan bekleyerek aile efradı için harcama yaparsa, bu onun için sadaka olur.”

Abdullah bin Amr bin As (radıyallahü anhüma) rivâyet etti: Resûlullah buyurdu ki: “Allahü teâlâ, ilmi, kullarından (kulların gönlünden) çekip almaz. Fakat âlimleri alır. Hiçbir âlim kalmayınca, insanlar, câhil kimseleri reis yaparlar (onların peşinden giderler). Onlara sorarlar. Onlar da ilimsiz fetvâ verirler. Kendileri saptıkları gibi başkalarını da saptırırlar.”

Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) rivâyet etti. Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Gece ve gündüz nöbetleşe aranıza inen melekler vardır. Sabah ve ikindi namazlarında bir araya gelirler. Sonra içinizde kalmış olanlar semâya yükselirler. Allahü teâlâ olanları daha iyi bildiği hâlde bu meleklere; (Kullarımı nasıl bıraktınız?) diye suâl buyurur. Melekler de; (Onları namaz kılarken bıraktık. Nitekim namaz kılarken bulmuştuk) cevâbını verirler.”

.

Kadınların evde ve camide namaz kılmaları hakkında

Muhammed bin Semâa el-Kûfî hazretleri Hanefi fıkıh ve hadis âlimidir. 130 (m. 747)’de Kûfe’de doğdu. Fıkıh tahsilini İmam-ı Azam hazretlerinin talebeleri İmam-ı Ebû Yûsuf, Muhammed Şeybânî ve Hasan bin Ziyâd’dan yaptı. Halife Me'mûn tarafından Bağdat kadılığına getirildi. 233 (m. 848)’de vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:

Teravih namazı Ramazan-ı şerifte yatsının farzından sonra cemaatle kılınan 20 rekâtlik bir namazdır. Kuvvetli sünnetlerdendir. Peygamber efendimiz “sallallahü aleyhi ve sellem”, 3-4 gün teravihi cemaatle kıldırdı, daha sonra evden çıkmadı. Sebebi sorulunca, (Teravih namazının size farz olacağından korktuğum için, evden çıkmadım) buyurdu. Teravihin 20 rekât oluşu ve cemaatle kılınması hadis-i şerifle bildirilmiştir. Sünnet olduğu icma ile sabittir.

Peygamber efendimiz, teravihi, 8, 12 ve 20 rekât olarak da kılmıştır. İbni Abbas hazretleri bildiriyor ki: Resulullah, yatsıdan sonra, vitirden önce, 20 rekât namaz kıldıktan sonra, (Ramazanda 20 rekât teravih namazı kılanın, yirmi bin günahı affolur) buyurdu. İmam-ı a’zam hazretleri, (Teravih namazı müekked sünnettir. Hazret-i Ömer, teravihin 20 rekât olarak cemaatle kılınmasını kendiliğinden ortaya çıkarmadı. O, elindeki sağlam esasa, yani Resulullah’ın sünnetine dayanarak emretti) buyuruyor.

Resulullah teravihi hiç kılmasa bile, Hulefa-i raşidin’in yani dört halifenin kılması, sünnet olması için kâfidir. Hadis-i şerifte, (Sünnetime ve Hulefa-i raşidin’in sünnetine sımsıkı sarılın) buyuruldu. Teravihin cemaatle kılınması, sünnet-i kifâyedir. Yani bir mahallede cemaatle kılınınca, diğerleri evde kılsa da, sünnet ifa edilmiş olur. Erkeklerin camide cemaatle namaz kılmalarının, evde kıldıkları namazdan 27 derece daha fazla sevap olduğu, kadınların ise, evde namaz kılmalarının, camide namaz kılmalarından daha çok sevap olduğu hadis-i şeriflerle bildirilmiştir.

Kadınlar, cemaatle namaz kılmak için camiye gidemez. Kadınların, beş vakit namaz için veya cuma, teravih ve bayram namazları için, camiye gitmeleri caiz değildir.

Teravih namazı iki veya dört rekâtta bir selam verilerek kılınır, fakat iki rekâtta bir selam vermek daha iyidir. Teravih namazını on rekâtta bir selam vererek iki selamla bitirmek mekruhtur. Şâfiî’de ise hiç sahih olmaz. Teravih, vitirden önce kılınır. Vitirden sonra da kılmak caizdir.

.

Tecvîd ilmi, hem nazarî hem tatbîkîdir

Hişâm bin Ammâr hazretleri Kırâat-î seb'adan olan İbn Amir kıraatinin iki râvisinden biridir. 153 (770)’de Şam’da doğdu. Kıraati, İbn Âmir'in meşhur talebesi Yahya bin Haris’in yetiştirdiği Eyyûb bin Temîm'den tahsil etti. 245 (m. 859)’da Şam’da vefat etti. Şöyle buyurmuştur:

Her ilmin meseleleri olduğu gibi tecvîd ilminin de meseleleri vardır. Bu meseleler yirmi sekiz hecâ harflerinin; zâtlarından, sıfatlarından, medlerden, ihfâ, izhâr, ıklâb ve idgamlarla beraber mânâ harfleri denilen âmilleri, vazifelerine göre eda; kelimeleri medlul ve mânâlarına yaraşır bir şekilde telâffuz; kelimelerin istiklâllerini belirtecek şekilde kıraat; cümle ve âyet-i kerîmeleri mefhûm ve usûlüne uygun tarzda tilâvet; nazm-ı celîlin fesahatini ve belagatini apaçık belirterek okumak ve başka husûsfar, tecvîdin meselelerini meydana getirmektedir. Hem nazarî hem de tatbîkî bir ilim olması sebebiyle, dînî ilimler içerisinde, tecvîd ilmi kadar üstada (hocaya) ihtiyâç hissettiren başka bir ilim yoktur. Tecvîd kitaplarında kaideler bildirildikten sonra; “Huzûhü min efvâhi’l-mesâythi” buyurulmuştur. Yâni bunu üstâdların ağzından alınız. Tecvîd ilminde, “Fem-i muhsin”in, kaideleri hakkıyla yerine getirebilen hocanın yeri büyüktür. Bu sebeple İslâm âlimleri mutlaka okudukları üstâdlarının silsilelerini yazıp nakletmişlerdir.

Kıraat âlimleri, Kur’ân-ı kerîmin üç şekilde okunabileceğini bildirmişlerdir:

2-Hadr: Lügat mânâsı, süratli okumak demektir. Kur’ân-ı kerîmi tecvîd kaidelerine uymak suretiyle en hızlı okuma şeklidir. Hadr’de medler asgari haddine iner. Harflerin hakkıyla telâffuz edilmelerine dikkat edilmesi lâzımdır. Sür’at sebebiyle harf-i medler kesilir, gunnenin sesi gider, harekelerin çoğu giderse, kıraat caiz olmaz. Hadr’da; idgam, ihfâ, kalkale, gunne ve medler ihmâl edilmez. Hadr ile kıraat; İbn-ül-Kesîr, Ebû Ca’fer, Ebû Amr, Ya’kûb ve Kâlûn’un usûlüdür.

3-Tedvîr: Tahkîk ve hadr arasında bir kıraat şeklidir. Eda ehlinin çoğu katında tercih edilen bir kıraattir. İbn-ül-Âmir, Asım, el-Kisâî ve Halefin usûlleridir.

.

Ey Rabbim, bana merhamet et

Ebü’l-Fütûh Muhammed Tâî hazretleri hadîs âlimidir. 475 (m. 1082)’de İran’da Hemedan’da doğdu. 555 (m. 1160)’da orada vefât etti. “Kitâb-ül-erbeîn fî irşâd-is-sâirîn ilâ menâzil-il-müttekîn” adlı eserinden bazı bölümler:

Kitabıma, “Ameller, niyete göredir” hadîs-i şerîfi ile başlamak, böylece geçmiş ulemâya ittibâ etmek istedim. Fakat, kitap ve sünnete uyarak, Hazreti Ebû Bekr’in (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfle başlamak arzusu buna mâni oldu. Allahü teâlâ yardımcımızdır. O her şeye kâdirdir. İmam-ı Müslim, Hazreti Ebû Bekir’den (radıyallahü anh) rivâyet etmiştir. Hazreti Ebû Bekir bir gün Resûl-i ekreme (sallallahü aleyhi ve sellem) “Yâ Resûlallah! Bana bir duâ öğretin de, (evimde) o duâyı namazdan sonra okuyayım” dedi. Resûl-i ekrem buyurdu ki:

“(Ey Ebû Bekr!) De ki: Ey Rabbim, nefsime çok zulm ettim. Günahları ancak sen mağfiret edersin. Katından olan mağfiretinle beni mağfiret et. Bana merhamet et. Sen Gafûr’sun. Rahîm’sin.”

Bu hadîs-i şerîf sahîh olup, hadîs imamlarının doğruluğunda ittifâk ettikleri hadîs-i şerîflerdendir. Çeşitli rivâyetleri bildirilmiştir. Sahabenin en üstünü, hilâfete en lâyık olanı ve en önde geleni Allahü teâlânın seçtiği vekar menbaı, Muhammed aleyhisselâmın mağaradaki arkadaşı, Muhacirinin ve Ensârın efendisi, Sıddîk lakablı Hazreti Ebû Bekir’dir.

Fil Vakası'ndan iki sene dört ay sonra doğdu. Erkeklerin ilk Müslüman olanı, hakkı en önce kabul edenidir. Canını bu uğurda vakfetmiş, malını bu yolda harcamış, izzet ve makamı terk etmiştir. Zîrâ İslâmdan önce Mekke’de, mevki, makam ve mal sahibi, hesap ve neseb ilimlerinde âlim, rüyâ tabîr eden, sözü makbul bir zât idi. Müslüman olunca, bütün bu mevki ve makamları terk etti. Anne ve babası, kendisinden sonra Müslüman olarak Eshâb-ı kirâmdan oldular.

Peygamber efendimiz Hazreti Ebû Bekir hakkında buyurdu ki: “Hiç kimsenin malı, Ebû Bekir’in malı gibi bana fayda vermedi. Hazreti Ebû Bekir (radıyallahü anh), hicretin onbirinci senesinin Rebî’ül-evvel ayında halîfe oldu. Resûl-i ekremin vefâtından iki sene dört ay sonra, altmışüç yaşında vefât etti. Cenâze namazını Hazreti Ömer kıldırdı. Resûlullah efendimizin yanına defnedildi. Yüzünün güzelliğinden veya Resûlullahın; “Sen, Allahü teâlânın Cehennemden atîkisin (azâdlısısın)” hadîs-i şerîfinden dolayı, Atîk ismi verildi.

.

Resûlullahın yanına yalnız gideceğim!

Ebû Nasr Tûsî hazretleri Şafiî fıkıh ve hadîs âlimlerindendir. 250 (m. 864)’de İran’da doğdu. Hadîs ilminde hafızdı. 344 (m. 955)’de vefât etti. Rivayet ettiği hadîs-i şeriflerden bazıları şunlardır:

Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem), İslâm ordusuyla birkaç gün yürümüşlerdi. Bu sırada ordudan, Ebû Hayseme ayrılıp, geri döndü. Sıcağı pek şiddetli bir günde, ailesinin yanına geldi. Ailesi bahçedeki gölgeliklerde bulunuyordu. Etrâfı sulayarak serinletmişti. Ebû Hayseme için sular soğutmuş, yemekler hazırlanmıştı. Ebû Hayseme kapıda durdu. Hanımına ve hazırladıklarına baktı. Sonra “Resûlullah güneş altında, toz-toprak içinde muharebe etsin, Ebû Hayseme de, serin gölgede hazırlanmış lezzetli yemekler yiyerek hanımının yanında, malının yanında otursun. Bunu adâlet de, insaf da kabul etmez, Allahü teâlâya yemîn ederim ki, gölgeliğe girmeyeceğim, gidip Resûlullaha kavuşacağım. Bana azık hazırlayın” dedi. Dediği yapıldı. O da devesini getirdi. Devesine binip, Resûlullaha ulaşmak üzere yola çıktı...

Ebû Hayseme yolda, Umeyr bin Vehb el-Cehmî’ye rast geldi. O da Resûlallahın ordusuna katılmak için yola çıkmıştı. Tebük’e yaklaştığı zaman, Ebû Hayseme, Umeyr bin Vehb’e "Benim bir suçum var. Sen geride kal. Ben Resûlullahın yanına yalnız gideceğim” dedi. Umey, Ebû Hayseme’nin isteği üzere geride kaldı. Ebû Hayseme hemen Tebük’ün yanında, Resûlullahın yanına doğru yaklaşmaya başladı. Müslümanlar, yolda gelen birisi olduğunu, Peygamber efendimize haber verdiler. Resûlullah “İnşâallah Ebû Hayseme’dir” buyurdu. Ebû Hayseme, devesinden inip Resûlullâha selâm verdi. Resûlullah ona “Tehlikeye yaklaşmıştın” buyurdu. Ebû Hayseme olanları Resûlullâha anlattı. Resûlullah da ona “İyi yapmışsın” buyurup hayır duâda bulundu.

Sa’d bin Ebû Vakkas anlattı: Dinaroğullarından bir kadının kocası, kardeşi ve babası, Resûlullah ile birlikte muharebeye katılıp, şehîd düşmüşlerdi. Bu kadına kocasının, kardeşinin ve babasının şehîd oldukları haberi gelince, o, “Resûlullah nerede, O’na bir şey oldu mu?” diye sordu. Orada bulunanlar “Hayır, Resûlullaha hiçbir şey olmadı” dediler. Bunun üzerine o kadın “Öyleyse Resûlullahı gözümle görmek istiyorum” dedi. Kadına Resûlullahı gösterdiler. Kadın, Resûlullahı görünce “Yâ Resûlallah! Sen kurtuldun ya başkası önemli değil” dedi.

.

Şefkatli babanın sözünü iyi dinle

Muhammed Fakîh hazretleri evliyânın büyüklerindendir. 798 (m. 1395)’de vefât etti. Hâlleri ve kerâmetleri çok idi. Şöyle anlatılır:

“Bir kişi, başka bir beldeden, Ebû Abdullah’ı ziyâret için yola çıktı. Yolda eşkıyalar önünü kesip, elbiselerini ve yanında bulunan paraları aldılar. O kişi, Ebû Abdullah el-Fakîh’in yanına gelince, durumu ona anlattı ve;

-Hakkımı bana döndürünceye kadar senin yemeğini yemem, dedi.

Ebû Abdullah onu, dedesi Şeyh Yûsuf’un kabrine götürdü, ihtiyâç ânında onun kabrine gitmek onun âdeti idi. Kendi yüksek derecesini böylece setrediyordu. Kabrin yanında bir saat kadar oturdular. Sonra Ebû Abdullah, misâfirine;

-Kabrin arkasına bak, ne görüyorsun, dedi. Bakmak için kalktığında, elbisesini ve içindeki dirhemlerinin hiç eksilmemiş olarak durduğunu gördü.”

Şeyh Sâlih Ahmed es-Sûfî şöyle anlatır: “Şeyh Ebû Abdullah’la sahrada yürüyorduk. Ben ona;

-Ey efendim! Evliyâya yürüme hâlinde özel bir durum var mıdır? diye sordum. O da;

-Evet, tahyiz vardır, deyince, ben;

-Tahyiz nasıl olur? diye sordum. Bana dönerek;

-İşte böyle! dedi ve yerinden, hareket etti. Bir de baktım ki, bilmediğimiz bir yerdeyiz. Bana dönerek;

-Ey Ahmed! Bizimle, önceki bulunduğumuz yer arasında iki aylık yol var, dedi. İkinci defa hareket etti. Bir de baktım ki, yine önceki yerimizdeyiz...”

Muhammed Fakîh hazretleri buyurdu ki: “Akıllı kimse, güzel ve faydalı latifeler yapmak ve asık yüzlü olmayı terk etmek sûretiyle insanların sevgisini kazanır.”

“Latife (hoş ve ince manâlı söz) iki çeşittir. Birincisi; övülen latifedir. Buna, Allahü teâlânın beğenmediği bir söz ve iş bulaşmaz. İkincisi; kötü latifedir. Bu latife, insanlar arasında düşmanlık meydana getirir. Vekarı giderir. Dostluğu bozar. Bayağı ve alçak kimseler ona karşı cesâret kazanır. Makam ve mevki sahibinin kinini kazanır.”

“Makam ve mevki sahibi kimse ile latife yapma, sana kin besler. Alçak ve bayağı kimselere de latife yapma, yoksa sana karşı cüret gösterip, edebsizlik yapar.”

Bu mübarek zat, vefat ederken oğluna şöyle nasihatte bulundu:

“Ey oğlum! Sana nasîhat olarak şunu seçtim. Şefkatli babanın bu sözünü iyi dinle münâzarayı, söze muhalefet etmeyi, şaka ile insanlara takılmayı terk et. Bunları, sevdiğim kimseler için hoş görmüyorum. Çünkü ben münâzarayı, söze muhalefet etmeyi, şaka ve insanların birbirine takılmasını denedim. Bunları hiç kimseye tavsiye etmem.”

.

İkiniz de dilediğiniz nimetlerden yiyin

Ebû Abdullah el-Bakkâl hazretleri fıkıh âlimidir. 588 (m. 1192) yılında vefat etti. Bir dersinde buyuruyor ki:

Allahü teâlâ Cennet ve Cehennemi, Âdem aleyhisselâmı yaratmadan önce yarattı. Sonra Âdem aleyhisselâmı ve Havva vâlidemizi ve Cennet ve Cehennem ehlini yarattı. Bütün bunlar, Âdem aleyhisselâm Cennetten çıkarılıp yeryüzüne indirilmeden önce idi. Buna Kur’ân-ı kerîmin âyetleri, Peygamber efendimizin hadîs-i şerîfleri şâhiddir. Şayet birisi bunu bize izah et derse, deriz ki; “Allahü teâlâ, Âdem (aleyhisselam) ile Havva vâlidemizi yaratmadı mı? Onları Cennetine yerleştirmedi mi? Bekâra sûresi otuzbeşinci âyetinde meâlen: (Biz demiştik ki: Ey Âdem, sen eşinle Cennette sakin ol. Onun, nimetlerinden ikiniz de bol bol yiyin, fakat şu ağaca yaklaşmayın. Yoksa nefislerinize zulmedenlerden olursunuz) buyurmadı mı? Yine (Zevcenle birlikte Cennette yerleş de, ikiniz dilediğiniz nimetlerden yiyin. Fakat su ağaca yaklaşmayın ki, sonra zalimlerden olursunuz.) Aynı sûrenin elliyedinci âyet-i kerîmesinde meâlen (Yağmur rahmetinin önünde, rüzgârları müjdeci olarak gönderen o Allahtır. Nihâyet bu rüzgârlar, buhar ile yüklü ağır ağır bulutları kaldırıp yüklendiği zaman, bakarsın ki, biz onları ölmüş (kurumuş) memleketlere sevk etmişizdir. Böylece o bulutla, o yere su indiririz de, o su ile her çeşit meyveleri çıkarırız. İşte bu ölü araziden bitkileri çıkardığımız gibi, ölüleri de böyle çıkaracağız (dirilteceğiz.) Gerekir ki, düşünür ve ibret alırsınız) buyurulmaktadır.”

Allahü teâlâ daha sonra Âdem (aleyhisselam) ile Havva’yı Cennetten yeryüzüne indirdi. Onların tövbelerini kabul etti. Onları tekrar Cennetine koyacağını vadetti. İblis’i de tard ederek, Cennetine tekrar dönmekten menetti.

İbn-i Abbâs (radıyallahü anhümâ) Bekâra sûresi yirmiyedinci âyetinin tefsîrinde buyuruyor ki:

Âdem (aleyhisselam), “Yâ Rabbî! Beni yed-i kudretinle yaratmadın mı?” diye sorunca, Allahü teâlâ “Evet yarattım” buyurdu. Âdem (aleyhisselam) “Bana katından rûh üfürmedin mi?” dedi. Allahü teâlâ “Evet” buyurdu. Âdem (aleyhisselam) “Yâ Rabbî! Bana rahmetin gadabını geçmedi mi?” dedi. Allahü teâlâ “Evet” buyurdu. “Yâ Rabbî! Beni daha önce Cennetinde oturtmadın mı?” diye sorunca, Allahü teâlâ “Evet” buyurdu. Âdem (aleyhisselam) “Yâ Rabbî! Bildiğin gibi tövbe ediyorum. Tekrar oraya dönebilecek miyim?” diye sorunca, Allahü teâlâ “Evet oraya döneceksin” buyurdu.

.

Bu haberler, sağlamdır ve doğrudur

Ahmed Muhtâr Efendi, yüzonbirinci Osmanlı şeyhülislâmıdır. 1222 (m. 1807)’de İstanbul’da doğdu. Sultan 2. Abdülhamid zamanında şeyhülislamlık yaptı. 1300 (m. 1882)’de İstanbul’da vefât etti. Buyurdu ki:

Ölülerin iş yaptıkları, Allahü teâlânın izni ile, onlardan birçok şeyler görüldüğü sahih kitaplarda bildirilmektedir. Bunu bildiren, daha nice haberleri hadîs âlimleri yazmışlardır. Bunlardan birini, İmâm-ı Celâleddîn Süyûtî şöyle bildiriyor:

İbn-i Ebiddünyâ diyor ki: Ebû Abdullah Şâmî, Rumlarla gazâya gitmişti. Düşmanı kovalıyorlardı. İki kişi askerden uzaklaştılar. Bu askerlerden birisi şöyle anlattı: “Düşman kumandanına rastladık. Üzerine hücum ettik. Çok savaştık. Arkadaşım şehîd oldu. Geri döndüm. Askerlerimizi aradım. Sonra kendi kendime dedim ki: 'Sana yazıklar olsun! Ne için geriliyorsun?' Geri döndüm. Düşman kumandanına saldırdım. Kılıcım boşa gitti. O, bana saldırdı. Beni devirdi. Göğsümün üstüne oturdu. Beni öldürmek için eline bir şey aldı. Tam o sırada, şehîd olmuş olan arkadaşım yerinden fırladı. Ensesinden saçlarını yakaladı. Üstümden çekti. Birlikte kâfiri öldürdük. Uzaktaki bir ağaca kadar birlikte konuşarak yürüdük. Orada ölü olarak yattı. Sonra gidip diğer arkadaşlarıma olanları haber verdim.”

Hanefî mezhebi âlimlerinden “Ravdat-ül-ahyâr” kitabının sahibi Zendûsî ve “Zübdet-ül-fükahâ” kitabının sahibi de, bu vakayı bildirmişlerdir.

Hadîs âlimlerinden Mehâmilî “Emâliyy-ül-İsfehâniyye” kitabında bildiriyor ki: “Abdül’azîz bin Abdullah dedi ki:

-Bir arkadaşla Şam’da idik. Yanında zevcesi de vardı. Bunların oğlunun şehîd olduğunu daha önceden biliyordum. Yanımıza bir süvari geldi. Arkadaşım, bunu karşıladı. Zevcesine dönerek, 'bu bizim oğlumuz' dedi. Zevcesi; 'Şeytan senden uzak olsun, sen aldanıyorsun. Oğlunun çoktan şehîd olduğunu unuttun mu?' dedi. Adam, söylediğine pişman oldu. Fakat, süvariye yaklaştı. Dikkat ile bakarak; 'Vallahi bu bizim oğlumuz' dedi. Kadın da bakmak zorunda kaldı. 'Vallahi o' diye bağırmağa başladı. Babası; 'Oğlum sen şehîd olmuştun değil mi?' dedi. 'Evet babacığım. Fakat, Ömer bin Abdül’azîz şimdi vefât etti. Şehîdler, onu ziyâret etmek için Rabbimizden izin istedik. Ben ayrıca size selâm vermek için de izin istedim' dedi veda edip yanlarından ayrıldı. Az zaman sonra, Ömer bin Abdül’azîz’in vefât ettiği işitildi.”

İmâm-ı Süyûtî buyuruyor ki: “Bu haberler, sağlamdır, doğrudur.”

.

İnanmakta azlık çokluk olmaz

Nakkaşzade Hüseyn Efendi Osmanlılar zamanında yetişen Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. İran’ın Tebrîz şehrinde doğdu. Doğum târihi bilinmemektedir. 964 (m. 1556) senesinde İstanbul’da vefât etti. Tebrîz’de aklî ve naklî ilimleri tahsil edip, Osmanlı Sultanı İkinci Bâyezîd Hân zamanında İstanbul’a geldi. Bir dersinde buyurdu ki:

İbâdetin vazîfe olduğuna inanmak îmandandır. İnanmak başkadır. Yapmak başkadır. Bunları birbirlerine karıştırmamalıdır. İnandığı hâlde, tembellikle yapmayan kâfir olmaz. Meşhûr (Emâlî kasîdesi) kırküçüncü beytinde diyor ki: (Farz olan ibâdetler, îmandan sayılmaz.) Îman, inanmak demektir. İnanmakta azlık çokluk olmaz. İbâdetler, îman olsaydı, îman azalıp çoğalırdı...

Gözden perde kalkıp azap görüldükten sonra olan îman kabul olmaz. O ânda, îman ile gidenlerin îmanları ancak kalp iledir. İbâdetler yapılamaz. Âyet-i kerimede buna îman denildi. Âyet-i kerimelerde, îmanı olanlara, ibâdet yapmaları emrediliyor. Bundan da, îmanın ibâdetten başka olduğu anlaşılmaktadır. Bunlardan başka, Kur'ân-ı kerimde, (Îman edenler ve sâlih işler yapanlar) buyuruldu. Bu da, ibâdetlerin îmandan başka olduklarını gösteriyor. (Mümin iken, sâlih amel işleyenler) âyet-i kerimesi, amellerin îmandan ayrı olduklarını açıkça göstermektedir. Çünkü, şartın meşrûttan başka olması lâzımdır. Îman edip, hiç ibâdet yapamadan, hemen ölenin, mümin olduğu söz birliği ile bildirilmiştir. Cibrîl hadisinde de îmanın yalnız inanmak olduğu bildirilmiştir.

İmâm-ı Ahmed ve imam-ı Şâfi'î ve hadis âlimlerinden birçoğu ve Eş'arîler ve Mu'tezile, ibâdetler îmanın parçasıdır. Îman azalıp çoğalır dediler. Îman ile amel, başka olursa, günah işleyenlerin îmanları ile, Peygamberlerin îmanları bir olurdu dediler. (Onlara âyetlerim okunduğu zaman, îmanları artar) âyeti ve (Îman artarak, sahibini Cennete götürür. Azalarak da, Cehenneme sürükler) hadisi, îmanın azalıp çoğaldığını bildiriyor dediler.

İmâm-ı a'zam Ebû Hanîfe, bunlara cevap teşkîl eden bilgileri önceden anlatmış, "îmanın artması, devam etmesi, çok zaman sürmesi demektir" demiştir. İmâm-ı Mâlik de böyle dedi. Îmanın çok olması, inanılacak şeylerin çoğalması demektir. Meselâ, Eshâb-ı kirâm, önce az şeylere inanırlardı. Yeni emirler gelince, îmanları çoğalırdı. Îmanın artması demek, kalbde nûrunun artması demektir. Bu parlaklık, ibâdet ile artar. Günah işlemekle azalır.

.

Resûlullah Efendimiz hürmetine istemek

Allah'a ortak koşma ve namazını kıl

Her işimizde ihlâs üzere olmalıyız

Duânın kabul olması için şartlar vardır

Kur’ân-ı kerim, harf ve kelime olarak gönderildi

Hiçbir mahlûka karşı secde edilmez

İnsanlar, birtakım sapık yollara ayrılmışlardı

Farzları ve harâmları öğrenmek de farzdır

Kişi, sevdiği ile berâberdir

Allahü teâlâyı görür gibi ibâdet ediniz

Allahü teâlâya ve onun Resûlüne itaat ediniz

Habîs malların zekâtı verilmez

Din düşmanlarının eziyetlerine sabredin

Mütevelli, vakıf sahibinin vekîlidir

Öyle kimseler görülünce Allahü teala hatırlanır

Kur'an, bize Resûlullahın okuduğu gibi ulaşmıştır

Nefsinin emri altına girmeyesin ki

Haram işlememek için kendini çukura atan zat

Kur’ân okunan evden Arş'a nûr yükselir

Muhabbet ve edep timsali bir talebe

İnsanlar ne kadar gaflet içindeler

Bu odalar kime âittir ey Allah'ın Resûlü?

Namaz, Allahü teâlâya münâcaat hâlidir

Âlimlerin huzurunda edepli olmalıdır

Tasavvuf, Allah'a yakınlık demektir

Fakîr borçluları sıkıştırma

Anaya-babaya güzellikle muâmele edin

Namazı ilk vaktinde kılmanın fazileti

Yedi adet Mushaf yazıldı ve vilâyetlere gönderildi

Sen kırk senedir namaz kılmamışsın

Kur’ân-ı kerime Mushaf demek

O altını, ailenin ihtiyâcına sarf et

Mu'tezile, Cebriyye ve Ehl-i sünnet fırkası

İslâmiyette niyetin büyük önemi vardır

Allahü teâlâya yakınlık, lezzettir

Hakîkî Müslüman sır saklayıcıdır

Kurtuluş yollarını fıkıh ilmi gösterir

Temiz erkekler temiz kadınlara yakışır

O gün, kâfirler için çok sıkıntılıdır

İlim, kendisiyle amel edilince değerlidir

Allah'tan ancak ilim sahipleri korkar

Bidat ehli, İslam âlimini beğenmez

Muradına ermek için herkese hizmet et!

Müslüman, sevdiğini Allah için sever

Yunan bozguna uğradı fakat şehîdimiz çok!

Onlar, melekler gibi görünmez olurlar

Cennet için ağlayan cennete kavuşur

Talebe, gafletten uyanmak isterse

Dervişlik, Allah'ı unutmamaktır

O, kimseden bir şey istemezdi

Günâhına tövbe etmek herkese farz-ı ayndır

Allahü teâlânın birinci emri iman etmektir

Onlar, halk arasında Hakk ile olurlar

Kalp nûrunu, sohbete olan gayrette aramalı

Biz, hiçbirimiz ölümü istemeyiz

Misyonerlerin tuzağına düşmeyelim

Mutlak adak ve şarta bağlı adak

Hased, nefis köpeğinin sıfatıdır

Dağlar kadar borcun olsa da ödersin

İman, dil ile söylemek kalp ile inanmaktır

Delâil-ül-Hayrât ve Meşârık-ul-Envâr

Allahın yardım nûrları altında olan kullar

Namaz müminin mîrâcıdır

Sadaka, en sevdiğin malından olmalı

Allahü teâlânın yardımı yakındır

Allahü teâlâ, tevâzu edeni yükseltir

Bidat ehli ebediyen felâh bulamaz

Hatim okunan yere rahmet yağar

Allahü teâlâ, kadîm olan zâtı ile vardır 19.10.2020

Allahın vahdâniyetinin isbâtı hakkında

Allahü teâlâya tam tevekkül etseydiniz

Din kardeşine yardım etmenin fazileti

Sağ elin verdiğini sol el bilmemeli

Ömründe hiç yalan söylememiştir

Kur'ân-ı kerimin bütün sûreleri "muciz"dir

Sahip olduğun değerin farkında değilsin

Hep iyi insanlarla beraber olun

Namazı terk etmenin tehlikesi büyük

Kâfirler için çılgın bir ateş hazırladık

Vakti gelince, namazı hemen kıl