ehlisunnnetde - M ARMAĞAN 2011

Saltanatın kaldırılmasında Atatürk’ün rolü
Neden üşürüz İnkılap Tarihi derslerinde? Ya da şöyle soralım: Genel olarak tarih dersleri hep sıkıcı olmak zorunda mıdır? Kabahat hocalarımızda mı yoksa kitaplarda mıdır? Yoksa hepimiz mi suçluyuz?
Tekrarlana tekrarlana bilgiler şablonlaşmış, derslere mekanik bir anlatım tarzı hakim olmuştur. Oysa bir imparatorluğun bünyesinden ulus devlete geçilirken ne amansız alt üst oluşlar yaşanmış, hangi büyük badireler atlatılmış, devrimleri yapanların olduğu kadar ona maruz kalanların beyinleri de bu yeni düzene hangi zorlanmalarla intibak etmiştir? Neresinden baksanız son derece ilginç bir dönem. Düşünün, daha harf devriminin sosyal psikoloji açısından doğru dürüst bir incelemesi yapılamamıştır. Halbuki sırf bu ‘olay’, sosyal bilimcilerimiz için ne paha biçilmez bir kaynaktır, bilsek.
Gelin bugün iyi bildiğimiz bir olayı mercek altına tutalım. Saltanatın kaldırılması nasıl gerçekleşti?
Prof. Suna Kili’nin “Türk Devrim Tarihi”ne bakarsanız, saltanatın kaldırılması Atatürk devrimlerine dahildir. (Şimdi birileri kalkıp ‘değil midir?’ demezsin sakın. Öyle olup olmadığını göreceğiz.) Prof. Kili’ye göre saltanatın kaldırılması “ulusal eylemin”, yani milli mücadelenin ve 1921 anayasasının “doğal sonucudur”. Neden? Çünkü anayasanın kabulünden 21 ay, 12 sonra TBMM saltanatın kaldırılmasını gündemine almıştır. Yani daha önce veya daha sonra gündemine alsaydı bu ‘doğal sonuç” ortaya çıkmayacak mıydı sayın hocam? Neyse, geçelim, çünkü daha ilk adımda sonuç ile nedenin mutlaka zamansal olarak öncelik-sonralık sırasıyla açıklanamayacağına dair Gazali ve Kant’ın söylediklerine sarkma riski belirdi, onun için itirazlarımı burada kesiyorum.
Siz de sıkıldınız, biliyorum. Lakin bu iş böyle. Önümüzdeki metinleri redakte ederek gideceğiz doğruya.
Nerde kalmıştık? Ha, evet, TBMM saltanatın kaldırılmasını gündemine almıştı. Sonra gündemle ilgili önerge üzerinde uzun tartışmalar olmuş, padişahı tutan milletvekilleri karşı çıkmışlar, nihayet önerge “Mustafa Kemal ve sekseni aşkın milletvekilince imzalanmış”. Konunun o tarihte gündeme gelmesine ise İstanbul’dan Sadrazam Tevfik Paşa’nın Lozan’a birlikte katılma isteği neden olmuş. Sonra? “Bu davranış iyi değerlendirilmiş, saltanatçı milletvekillerine karşın saltanatın kaldırılması oybirliğiyle kabul edilmiştir.”
Profesörümüze göre bu oybirliğini sağlamak öyle kolay olmamıştır. Önerge ve “diğer önergeler” komisyonlarda görüşülürken tartışmalar uzamış, saltanatçı vekiller hilafet ve saltanatın ayrılmasının sakıncalar yaratacağını ileri sürmüşler. Ne güzel, demokratik bir tartışma diyebilirsiniz ama yok. Suna hanım bu çok seslilikten hiç mi hiç hoşnut değildir. “Sonunda karar gene Mustafa Kemal’in yerinde uyarısı ve karşıtların gözünü korkutmasıyla alınabilmiştir.” Mustafa Kemal’in komisyonda neler dediğini de aktarıyor bize: “Burada (yani komisyonda) toplananlar, Meclis ve herkes sorunu doğal bulursa, sanırım ki uygun olacaktır. Yoksa, yine gerçek, yöntemine göre saptanacaktır; ama belki bir takım kafalar kesilecektir.”
Bu ‘kesin, kararlı, inançlı’ çıkış karşısında herkes susmuş, hatta Hoca milletvekillerinden Mustafa Efendi’nin ünlü (!) “Bağışlayınız efendim; biz sorunu başka bakımdan ele almıştık; açıklamalarınızdan aydınlandık” cümlesi bu sert çıkış üzerine söylenmiş. Bunun üzerine komisyon önergeyi benimseyerek genel kurula göndermiş, aynı gün 1 Kasım 1922’de 2. oturumda kabul edilmiştir.
Demokrasiye demokrasi dışı müdahalenin, bir nevi sert bir muhtıranın sözünü etmesine rağmen Prof. Kili’nin Mustafa Kemal’in sözünü oldukça haklı ve yerinde bulması ilginçtir. Devrimler yapılırken bu örnekler olağan görülmelidir. Yine de hep böyle korkutarak bir yere varılamayacağının bilincindedir hocamız. Her adımda ‘gerekirse bazı kafalar kesilecektir” demenin demokratik bir anlayışla bağdaşmayacağının, sık sık tekrarlandığı zaman olumsuz tepkilere yol açabileceğinin farkındadır. İşte bunun için yapılacak şey, yine demokrasiye dışarıdan müdahale edilip meclisteki çatlak seslerin temizlenerek yeni bir meclisin kurulmasıdır. Bu kaçınılmazdır.
Bu geniş aktarmayı, Prof. Kili’nin tarih bilgisi ve yorumunu kesmeden vermek ve inkılap tarihi kitaplarımızın içinde yüzdüğü mekanik ve sığ bilgi yığınını bütün halinde göstermek amacıyla yaptım. İyi güzel de, neye itiraz ediyorum? Nedir beğenmediğim ya da eleştirdiğim taraf bu metinde?
Bir kere hatalar.
1. Önerge veya önergeler sanki Mustafa Kemal tarafından verilmiş gibi gösteriliyor. Halbuki Nutuk’ta bile kendisi, “…bir takrir (önerge) hazırlandı. Sekseni mütecaviz arkadaşa imza ettirildi. Bu takrirde benim de imzam vardır” diyor, yani saltanatın kaldırılması için hazırlanan önergenin kendisi haricinde hazırlandığını bizzat kendi ağzıyla kabul ediyor. Hatta ben hazırladım bile demiyor, “benim de imzam vardır” diyerek aslında bunu ilk düşünenin kendisi olmadığını itiraf ediyor.
2. Meclise o gün üç önerge verilmiştir. Verenler arasında ikinci gruba, yani muhaliflere ait olanlar da vardır. Mecliste padişahlığı tutanlar olduğu kadar saltanatla beraber hilafeti de kaldıralım diyecek kadar ileri gidenler vardı. Ama bu kadar ileri gitmek o aşamada sakıncalı bulunduğu için hilafet bir süre daha kalmış, hilafetli Cumhuriyetimiz yaklaşık 6 ay devam etmişti. Bir de Rauf Orbay gibi, karşı çıkanların bir kısmı, hilafatle saltanatın ayrılmasına karşı çıkıyorlardı, saltanatın kaldırılmasına değil. Bu önemli ayrım atlanıyor.
3. Peki oybirliğiyle kabul edilmesinden bahsediyorsunuz da, o gün kaç milletvekilinin meclise geldiğinden neden söz etmiyorsunuz? Üstelik madem bu kadar yaygın bir oybirliği vardı, saltanat neden ilk turda değil de ikinci turda kaldırılabildi? Bunun açıklaması nerede? Çünkü ilk oylamada gerekli çoğunluk mevcut değildi. Bütün uyarılara rağmen oylamaya sadece 136 milletvekili katılmış, 132 kabul, 2 red, 2 çekimser oy çıkmış, karar yeter sayısı bulunamayınca ertesi günkü 2. tura bırakılmıştı. (Kili’nin dediği gibi 2. oylama aynı gün yapılmamıştı.)
Uzatmaya gerek yok. Anladınız. İnkılap tarihlerimizin neden sığ ve yavan olduğuna bir misal daha vermiş olduk. Merak edenler olmuştur diye, ilk önergeyi verenin Rıza Nur olduğunu söyleyerek noktalayalım yazımızı. m.armagan@zaman.com.tr

08 Temmuz 2007, Pazar

.

Nereden nereye: Baykal’ın 1990’daki sivil muhtırası

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Nereden nereye: Baykal’ın 1990’daki sivil muhtırası
Zamanın akışı zihnimizi su damlalarının kayaları oyduğu gibi şekillendiriyor. Hele siyaset meydanındaki koşucular, değişen şartların etkisiyle o kadar hızla savrulabiliyor ki.
Mesela 1924 İzmir İktisat Kongresi’nde yabancı sermayeyi ülkeye davet eden Atatürk ile 1929 dünya ekonomik bunalımından sonra devletçiliğe ağırlık veren Atatürk’ün aynı kişi olduklarına insanın inanası gelmiyor. Ya 1939 Mart’ının 6’sında İstanbul Üniversitesi’nde verdiği ünlü konferansta, “Yönetim üzerinde milletin denetimi hakiki ve fiilî olmadıkça halk idaresi vardır denilemez.” sözlerini sarf eden Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün ABD’nin savaş sonrasındaki baskısı olmasa iktidarın denetlenebileceği çok partili düzene geçmeye daha uzun süre ayak direyecek oluşuna ne demeli?
Bu değişen kafalar listesi uzar gider. Ancak özellikle 12 Eylül 1980’den sonra darbeciliğe ve askerî müdahaleye karşı sert bir tutum takınan Türkiye’deki sol siyasetin önde gelen figürlerinin (Bülent Ecevit gibi birkaç istisna dışında) 28 Şubat ve sonrasında yaşadıkları dönüşüm daha ilginçtir. Bir vakitler 12 Eylül rejimine ‘süngülü demokrasi’ diye karşı çıkanlar gün gelmiş, yine süngüden medet ummuşlardır. Nitekim 27 Nisan e-muhtırasının mimarlarından ve destekçilerinden Deniz Baykal’ın 17 yıl önceki sözleri bize sol siyasetin, nefesinin tıkandığı noktada askerden medet uman dönüşümü hakkında fikir verebilir.
İşte 1990’daki Deniz Baykal, işte bugünkü Deniz Baykal.
O zamanlar SHP Genel Başkanvekili olan Baykal’ın Demokratlar Kulübü’nün düzenlediği ve aynı yıl kitaplaştırılan “14 Mayıs 1950 Seçimlerinin 40. Yıldönümü Sempozyumu”nda yaptığı müthiş konuşmada döktürdüğü incilerden bir kaçını aşağıda bulacaksınız.
Mesela o yılların Baykal’ı Silahlı Kuvvetler’i imdada çağıranları fena halde eleştiriyor ve diyor ki: “Kafasında reform projesi olduğu için kendisini yönetime lâyık gören insanların ve onlara bu gücü vermeyi kabul eden Silahlı Kuvvetler’in işbirliğiyle Türkiye’yi hiçbir yere götürmek mümkün değildir.”
Hayret! Hatta askerî müdahaleleri demokrasiye tehdit ve hakaret olarak gören bir Baykal vardır karşımızda. Ama SHP’li Baykal’ın nazarında bu dönem geride kalmış, “bu iş bitmiştir”. Anladınız elbette, Baykal’ın “bu iş” dediği, askerin siyasete müdahalesidir. 14 Mayıs 1990 günkü konuşmasında Baykal şu sert ifadelerle devam etmiş sözlerine:
“Türkiye’de ne 1960, 1971 ne de 1980 demokrasi tehditlerine dayalı bir demokrasi tehdidi, önümüzdeki dönem için ülkemizin gündeminde değildir. Türkiye bunları geride bıraktı, bu iş bitti, artık Türkiye’de kimse bu nitelikte bir demokrasi tehdidini yaşama geçirme kudretine salip değildir.”
Hızını alamayan Deniz Baykal, bugün kendisinden köşe bucak kaçtığı halkın iradesine saygılı olmayı öğütlüyor ve bu iradenin dışında bir iktidarın ortaya çıkmasına hiçbir zaman izin vermeyeceklerini belirtmek ihtiyacını duyuyordu. Bugün altına sanıyorum sizin gibi benim de rahatlıkla imza atabileceği bu ilginç sözleri zabıtlara şöyle yansımış:
“Bu işi bitirmemiz lazım ve bir daha Türkiye’de halkın iradesinin, desteğinin dışında, çok partili, hukukun üstünlüğüne dayalı Anayasal demokratik rejimin dışında bir iktidarın ortaya çıkmasına hiçbir zaman izin vermemek zorundayız. (Alkışlar).”
Sıkılmadınızsa biraz daha devam edelim. Çünkü bundan sonra daha da ilginç noktaları vurguluyor şimdiki CHP Genel Başkanı. Askerî müdahaleye, üniformalı demokrasiye hem de cepheden karşı çıkıyor. İşte o heyecanla söylenmiş sözleri (rastlayacağınız cümle düşüklükleri bundan):
“10 yıllık periyot bekleyişleri artık bitmelidir, sözü bile hoş değildir, o defter kapanmış olmalıdır; olamaz, olmamalıdır, o iş bitmelidir. Önümüzde bir daha hiç kimsenin gücünü elindeki silahtan, üzerindeki üniformanın, apoletindeki yıldız sayısından almayan, dağdaki çobanından üniversite profesörüne kadar herkesten eşit hukuk içinde destek alanların çoğunluğuna bağlı bir iktidarın Türkiye’de artık kaçınılmaz olmasıdır.”
Durun, dahası var. Anlaşılan kürsüde iyice coşmuş bulunan Baykal, 17 yıl sonra hangi noktalara kayacağını hesaplamadan şu cesurane darbe çıkışını da yapıyordu:
“Askerî müdahale karşısında, hayatımın hiçbir döneminde boyun eğdiğime dair hiçbir işareti, hiç kimse hiçbir yerde çıkaramaz.”
Çıkarabilir mi, çıkaramaz mı, artık kararı siz verin. Ancak Baykal’ın ateşli konuşmasında dikkatimizi çeken bir nokta var ki, bugünkü 367 tartışmalarını tam anlamıyla avuta çıkartıyor. Aynı konuşmaya katılan Adalet Bakanı Oltan Sungurlu’nun konuşmasında atıfta bulunduğu Süleyman Demirel’in bir zamanlar ünlü, “Bulun 226’yı, düşürün hükümeti” sözüne bakın Deniz Baykal nasıl bir yorum getirmiş. Zabıtlardan aktarıyorum:
“Bulun 226’yı gelin denildiği zaman orada maksat, ifade edilen 226 kişiden ibaret değildi, o 226 kişinin arkasındaki halk desteğiydi. Eğer senin arkanda yeter halk desdeği varsa hiç mesele yoktur, saygımız vardır. Mesele Parlamento’daki el parmak sayısı değil ki, o parmağın kendi başına hiçbir gücü yok ki. Onlar arkasında halk varsa güçlü, halk değilse arkasındaki neyi ifade eder?”
Bugün Deniz Baykal iktidarın arkasında halk desteği olması yetmez, anayasal kurumların da, yani asker ve yargı desteğinin de olması lazım gelir demiyor mu? Sadece 367 parmak önemli demiyor mu? Ve 360 küsur parmağın arkasında yeterli halk desteği olduğunu bilmiyor mu? Cumhurbaşkanını halkın seçmesinden rahatsız olmuyor mu? 17 yıl önce söylediği hemen her şeyin tersini savunmuyor mu?
En iyisi son sözü bugün köşemizi kendisine terk ettiğimiz Sayın Baykal’a söyletmek. Aynı konuşmadan alıntılıyorum:
“Demokrasiye inanan siyaset adamı odur ki, kendi siyasî geleceği açısından olumsuz dahi olsa ülkenin, devletin ihtiyacıdır diye doğru olanı yapar.” Doğru söze ne denir! m.armagan@zaman.com.tr

15 Temmuz 2007, Pazar

.

“Bavê Kurdan”: Abdülhamid uğruna ayaklanan Kürtler
Tarih biraz zalim midir ne? Dikiz aynasında sürekli; ayrılmıyor peşimizden. Hayalet gibi takipte. Son kitabım “Geri Gel Ey Osmanlı”da da filozof Derrida’ya atıfla belirttim:
Usulüne uygun olarak defnedilmeyen ölülerin ruhları nasıl ıstıraptan kavrulur ve yakınlarına musallat olursa, Osmanlı’nın mezarı üzerinden yol geçirmekle de onun hakkından gelemeyeceğimizi görelim ve Osmanlı’yı gerçekten ait olduğu yere, içimize gömelim. Onun ruhuyla barışalım.
Atatürk’ün okul arkadaşı Ali Fuat Cebesoy, Frederick P. Latimer’in kendisiyle yaptığı konuşmada, Atatürk zamanında yazılan tarih kitaplarında Osmanlı’nın çok az ve kronolojik olarak yer almasını şöyle açıklamış:
“Atatürk kasten unutturmak istedi eski cehalet ve taassubu… Osmanlı ananesini takip etseydik biz imkân yok inkılâp yapamazdık. O sağken mekteplerde okunan Osmanlı tarihi mümkün olduğu kadar kısa, kronolojik bir tarihti. Etileri, Sümerleri Osmanlı’nın yerine doldurdu inkılâpları yerleştirsin diye. Ne yaptı yaptı Osmanlıyı durdurdu ve yeniyi kurdu.” (”Askeri ve Siyasi Belgeler”, Temel Yay., 2005, s. 254)
Bu çarpıcı ifadeler, tarihçi Toynbee’nin Osmanlı medeniyetinin çökmüş değil, durdurulmuş bir medeniyet olduğu tezini kuvvetlendiriyor. Evet, durdurulmuş ya da henüz ruhunu teslim etmeden toprağa verilmiş bir medeniyet. Bugün hemen her adımda karşımıza çıkması, hortlaması bundan değil mi?
İşte Kuzey Irak. İşte adına ister “Güneydoğu Sorunu”, ister “Terör Sorunu” isterse “Kürt Sorunu” diyelim, kekeme dilimizin açılmaya başladığı, küllerinden sıyrılan bir başka gerçekle daha yüzleşiyoruz. Tarih, kendisini unutanları asla affetmiyor çünkü.
Bugün bir pencere daha açalım o unutulmuş yüzümüze ve ilginç bir “Kürt isyanı”yla yüzleşelim. Yalnız bu isyan biraz farklı. Ve ibretlerle dolu.
Sultan II. Abdülhamid’in sıfatlarını biliyorsunuz. Ermeniler “Kızıl Sultan” dediler ona, Nihal Atsız “Gök Hakan” dedi, Necip Fazıl ise “Ulu Hakan”. “Gaddar” diyenler de oldu, Sivas yöresinden derlenen bir türküde olduğu gibi asker öldüren değil, “asker yaşatan Sultan” diyenler de. Ancak az bilinen bir gerçek, Kürtler tarafından da sahiplenilmesi bir yana, “Kürtlerin Babası” olarak baş tacı edilmesi. O, “Bavê Kurdan” olarak anılırdı Kürt aşiretleri arasında.
Wadie Jwaideh’in “Kürt Milliyetçiliğinin Tarihi” başlıklı doktora tezinden öğrendiğimize göre, daha Meşrutiyet ilan edilir edilmez Süleymaniyeli Şeyh Said Berzenci (bildiğimiz Şeyh Said’le alakası yok elbette) Abdülhamid’i destekleyen ve Jön Türklere açıkça meydan okuyan bir isyanın bayrağını çekmişti. Meclise karşı Padişah’ı destekleyen bu isyan bir süre sonra bastırıldı, Şeyh Said Musul’da gözaltına alındı ve bir yıl sonra çıkan Kürt karşıtı bir ayaklanma sırasında evinin önünde öldürüldü. Ancak bundan sonra bölge, uzun süre dinmeyecek bir anarşinin içine sürüklendi (oğlu Şeyh Mahmud ise Mondros’tan sonra İngilizlere isyan edecekti).
Ancak asıl üzerinde durulması gereken bir isyan vardır ki, tahtından indirilen Abdülhamid’in intikamını almak için başlatılmıştır. 24 Temmuz 1908 tarihli Jön Türk ihtilalinin ardından yeri rejimi, Meşrutiyet’i tanımadığını ilan Millî Konfederasyonu reisi ve Abdülhamid’in en güvendiği Hamidiye alaylarının komutanlarından İbrahim Paşa ayaklandı ve bağımsızlığını ilan etti. Nisan 1909’da tahtından indirilen Abdülhamid’i desteklemek amacıyla 1.500 silahlı adamıyla Şam’a yürüdü.
O sırada Selanik’te Alatini Köşkü’nde dünyadan tecrit edilmiş bulunan Sultan Abdülhamid’in olanlardan haberi yoktur elbette ama Şam’da bir Kürt subayı, onun adına şehri işgal ediyor ve Suriyelileri Jön Türklere karşı Abdülhamid bayrağı etrafında yeniden birleşmeye çağırıyordu. Ne var ki, Jön Türklerin gönderdiği kuvvetler karşısında yenilgiye uğrayan İbrahim Paşa kuvvetleri, Urfa ve Rakka arasındaki Abdülaziz Dağı civarına çekilecek ve oradan aşiretin merkezi olan Viranşehir’e dönerken, kendisini yakalamak için görevlendirilen Şamar aşiretiyle girdiği bir çarpışmada öldürülecekti.
Martin van Bruinessen’in “Ağa, Şeyh, Devlet” adlı çalışmasında da kısa bir bilgi bulabileceğiniz bu ilginç isyan üzerinde tarihçilerimiz nedense yeterince durmuş değildir. Ancak başarısız da olsa bu iki isyan girişimi, Sultan Abdülhamid’in Kürtlerin dünyalarında işgal ettiği yerin ve uyandırdığı bilincin derinliğini göstermesi bakımından dikkate değer göstergelerdir.
Burada bazı tarihçilerin Abdülhamid’in Hamidiye Alayları ile Kürt milliyetçiliği tarihinde bir fetret dönemi, bir geri adım, bir boşluk meydana getirdiği yolundaki tezlerine karşı Robert Olson’un tespitini aktarmak istiyorum. Olson’a göre, tam tersine, Hamidiye dönemi “Sünni Kürtler arasında dayanışma duygularına katkıda bulunmuş ve pek çok Kürt gencine önderlik fırsatları sunmuştur. Dahası, Hamidiye Alayları, pek çok Kürt’e askeri teknoloji ile donanım bilgisi ve bunları kullanabilmek kabiliyeti sağlamıştır.”
Bu satırlar ona neden “Kürtlerin Babası” denildiğini yeterince gösteriyor olmalıdır. Ancak en ziyade konuşma hakkı kendisinin değil midir? Öyleyse Abdülhamid konuşsun, biz dinleyelim:
“Rusya ile harp vukuunda, disiplinli bir şekilde yetiştirilen bu Kürt alayları, bize çok büyük hizmetlerde bulunabilirler. Ayrıca orduda öğrenecekleri “itaat” fikri, kendileri için de faydalı olacaktır… Kürt ağalarının bazılarının çocuklarını, İstanbul’a getirip memuriyete yerleştirdiğim için tenkit edildiğimi biliyorum. Senelerdir Hıristiyan Ermeniler nazır [bakan] mevkilerini işgal etmişlerdir. Bundan sonra da kendi dinimizden olan Kürtleri kendimize yaklaştırmakta ne gibi bir zarar olabilir?” (Siyasi Hatıratım, s. 52.)
Haksız mı? m.armagan@zaman.com.tr

11 Kasım 2007, Pazar

.

Kara Fatma’yı Rus kilisesine muhtaç edenler utansın!

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Hani bazen yaprakları kelam-ı kadime dönmüş eski dergi sayfalarını karıştırırken yüreğinizin orta yerine bir ağırlık, karabasan gibi çöker ya…
Yedigün dergisinin 1930’lu sayılarını karıştırırken de aynı hal arız oldu bana. Fotoğrafta, sadece o hülyalı bakışlarındaki derinliği korumuş bir kadın başı bana bakıyordu. Gözüm bir yerden ısırıyordu bu bakışları ama nereden?
Bakışlarım fotoğrafların üzerindeki başlığa kayıyor ister istemez. “Kara Fatma Rus manastırında” kelimelerini bir hamlede okuduğumda kendime, ‘Yok canım, o olamaz, olsa olsa bilmediğimiz başka bir Fatma’dan bahsediyor olmalı’ diye teselli vermeye çalışırken, asıl darbe, resim altı yazısında balyoz gibi iniyordu beynime. Şöyle diyordu bu iki büklüm olmuş kadının fotoğrafı altında: “Açlığımı kimseye belli etmemek için odama kapanır, ağlarım.”
Yaşadığım yürek burkuntusuna rağmen yine de bu ‘açlıktan ağlayan kadın’ portresini bildiğim Kara Fatma’ya yakıştırmama inadım formundaydı. Ne var ki bu direnişim, asker kıyafetli bildiğimiz Kara Fatma fotoğraflarının birinin altında güneş görmüş inatçı Erzurum karı gibi eriyordu. “Şimdi 55 yaşındayım” diyordu belinde kaması ve göğsünde fişekliği olan kadın, ve devam ediyordu: “Askere gittiğim zaman 24 yaşında idim.”
Çatıdan üzerime iri bir buz parçası düşer gibi oldu. Bu o… Evet, bu o…
O 9 Ağustos 1933 tarihli Yedigün’ün 22. sayısında yakışıklı bir efsane çöküyor ve ikrah ettiren acılıkta bir tarih yazılıyordu.
Erkek askerler için Mehmetçik hangi anlamı taşıyorsa, orduya katılan kadın askerlere de genel olarak “Kara Fatma” denildiğini biliyoruz. Üstelik bilinen ilk Kara Fatma, 1854-1856 Kırım Harbi’ne katılmış; kendisi Çukurova’daki Cirit aşiretine mensup bir ocağın kâhyasıdır. Ayağında çizmeleri, başında tülbent sargısı, belinde silahları ve elinde kamçısıyla ve dahi güneşten esmerleşmiş yüzüyle erkekten bir farkı olmadığını, bizzat Gazi Ahmed Muhtar Paşamız anlatıyor. Hatta Sivastopol Destanı’nda adının “Nisâlar kahramanı” olarak geçtiğini dahi biliyoruz.
Lakin Kurtuluş Savaşı’ndaki Kara Fatmaların en meşhuru, Erzurumlu olanıdır. Kocası Binbaşı Derviş Bey’le birlikte kâh Kars cephesinde, kâh Balkanlarda savaşmış. Edirne’de Bulgarlara karşı mücadele vermiş, ağaç kabuğu kemirerek hayatta kalanlardan biri olmuş. Mütarekeden sonra ise kaybetmiş eşini. Sonra onu İstanbul’dan Sivas’a giderek Mustafa Kemal Paşa ile görüşürken görürüz; ardından o artık cephelerdedir: İzmit, Düzce, Adapazarı, İznik civarında Yunanlılara baskınlar düzenlerken, köylerden, kasabalardan gönüllü toplarken karşımıza çıkar. Bir de gazetecilere ilginç bir figür olarak görünmüş olmalı ki, 1923 yılına kadar kendisiyle çeşitli söyleşiler yapılmış, korkusuzluğu, cesareti ve yaralı olduğu halde gözünü budaktan esirgemeyişi vurgulanmış, adı Garp cephesinde bir efsane bulutu gibi dolaşmış; bir de kendisine bağlanmak istenen maaşı Kızılay’a bırakmasındaki yüce gönüllülüğü.
Velhasıl Erzurumlu Fatma Seher Hanım ya da nam-ı diğer Kara Fatma, Kurtuluş Savaşı’nın sembol ismi olarak günümüzde ders kitaplarına kadar girmeyi başarmıştır.
Lakin Yedigün dergisinde bulduğum söyleşi, Kara Fatma’nın 1923-1944 arasında gözlerden uzak geçen hayatı üzerindeki karanlığı kaldırıyordu. Bugünden bakınca Kurtuluş Savaşı gazileri Lozan’dan sonra sanki yere göğe sığdırılamamış gibi geliyor bize. Onlara topyekün sahip çıkılmış ve bir dedikleri iki edilmemiş zannediyoruz. Ne kadar yanıldığımızı birazdan bir kere daha anlayacağız.
Kara Fatma, 1933 yılında İstanbul’un Galata semtindeki Rus manastırının bir odasında sefalet içinde yaşamaktadır. Aradığı kişiyi 2. kattaki 9 numaralı odada bulan muhabir Mekki Sait Bey’i önce bir Rus çocuğu karşılar ve kendisine Kara Fatma’nın odasını gösterir. Muhabir onu, komşularının artıklarıyla karnını doyuran ve yalnız kaldığı zamanlarda utancından hüngür hüngür ağlayan birisi olarak anlatır bize. Kara Fatma’nın odasında iki çuval seriliymiş ya, kendisi yerde tahta üzerinde yatıyormuş. Çuval dediği, torunlarının yatağı. Köşede bir tencere, soğuk bir sac mangalın yanında aylarca evvel yere nasıl bırakıldıysa öyle duruyordur.
Kara Fatma konuşmaya, iş bulamamaktan şikayet ederek girer: Kapıcılığa, hatta çöpçülüğe bile razıdır torunlarına bakabilmek için. Ama kimse iş vermemiştir ona.
Yaralarından söz eder sonra, savaşta aldığı. Kızının parmaklarını şarapnel uçurmuş, evlenip çoluk çocuğa karıştıktan sonra ise delirmiş. Böylece torunlarına bakmak zorunda kalmış Kara Fatma. Yine de göğsüne taktığı İstiklal madalyasından gurur duymaktadır: “Bütün sefaletimi unutturan, beni yaşatan, bu İstiklal madalyasıdır. Açım ama şerefliyim!”
Aç ama şerefli kadın ağlamaya başlar o sırada. Ağlarken anlatır, anlatırken ağlar:
– Bazen çocukların elinden tutuyor, ‘Şu yetimler aç kalmış, ölecekler’ diye nineleri olduğumu sezdirmeden onlar için yardım toplamaya çıkıyorum. Ne yapayım, siz söyleyin!
Muhabirin aklına torunlarının nerede olduğunu sormak gelir. Sokaktadırlar; birazdan geleceklerdir. Dilenmekten dönerken birinin avucunda 100, diğerininkinde 60 para olacaktır. “Al nine” derler, “hiç harcamadık, olduğu gibi sana getirdik. Bir çay pişiremez misin bunlarla? Ekmek batırıp da beraber yiyelim.”
Torunlarıyla birlikte dilenen bu Kara Fatma portresine alışık olmayan yüreğiniz hop oturup hop kalktı, biliyorum ama gerçeğin yüzü bazen böylesine acımasız ve soğuktur.
1944’te (69 yaşında) yeniden hatırlanıp Defterdarlık’ta bir işe yerleştirilen Kara Fatma, 1954 yılına gelindiğinde artık 79 yaşındadır ve yine sefil bir vaziyette İstanbul’da bir kulübede tek başına yaşamaktadır. Tek Parti dönemini perişanlıklarla geçiren Kara Fatma’ya doğru dürüst bir maaş ne zaman bağlanmıştır bilir misiniz? Demokrat Parti devrinde, 22 Şubat 1954’te. Ancak özel bir kanunla kendisine ‘ömür boyu’ 170 lira maaş bağlanan Kara Fatma’nın ömrü bu maaşı yemeye yetmeyecek ve ertesi yıl Erzurum’da hayata gözlerini yumacaktır.
Sağlığında bir gazeteciye, “Göğsümde bir şarapnel parçası var. Acı veriyor.” demişti. Tarihimizin göğsündeki şarapneller ne olacak Fatma teyze, sen söyle?

.

Yurdu demir ağlarla örme projesi Abdülhamid’indir!

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Yaşasın, Abdülhamid çarşafı yasaklatmış!
Okurlarım sık sık neden bir Osmanlı tarihi yazmadığımı sorarlar. İçimden “Şeytan kovalamaktan salavat getirmeye vakit kalmıyor ki!” demek geçiyordu ya, bir türlü diyemiyordum. Lakin bugün diyeceğim, çünkü gerek gazetelerde, gerekse internette tarih yazarı olarak ortaya çıkanlar ya sade suya tirit bilgilerle idare ediyorlar veya olayları düpedüz kendilerine yontuyorlar.
Bunun son örneği, türban tartışmasının yeniden alevlenmesiyle bazı köşelerden başını uzatan Sultan II. Abdülhamid’in ‘çarşaf yasaklama emri’nin dile düşmesi oldu. Kimler yazdı. Bakalım.
1) Murat Bardakçı, haberturk.com’da çıkan yazısında (8 Şubat 2008) dindarlığıyla meşhur Abdülhamid’in terör korkusundan İstanbul kadınlarının çarşaf giymelerini yasakladığını, dahası çarşafın İslamî kurallara uymadığını söylediğini ileri sürmüş ve şöyle devam etmiş: “Sultan Abdülhamid, 1892’nin 2 Nisan günü, öğle namazından sonra Teşvikiye’deki Silâhhane binasını ziyaret etmiş ve Yıldız Sarayı’na dönerken yolda bir grup çarşaflı ve peçeli kadınla karşılaşmıştı. Kadınların yüzlerinin tamamen örtülü olması hükümdarın dillere destan vesvesesini artırmış, ‘Ya canıma kasdetmek niyetinde olan erkekler de böyle çarşafa bürünerek bana saldırmaya kalkarlarsa halim nice olur?’ diye düşünmüş ve hemen o gün, kadınların çarşaf giymelerini yasak etmişti.” Popülerleştireyim derken cılkını çıkarmak diye buna denir. Kadınların yüzleri kapalı olunca padişah korkmuş ve çarşafı yasaklatmış! İyi de çarşaf yasaklanınca ne giymiş İstanbullu kadınlar? Tayyör olmasın sakın?
2) Avni Özgürel, Radikal’de (10 Şubat) Abdülhamid’e Teşvikiye Camii’nde cuma namazı bile kıldırıyor ki asla söz konusu değil (Allah’tan Bardakçı gibi “öğle namazı”nı kıldırmıyor). Özgürel olayı şu kılıkta sunmuş: “Saraya dönüş yolunda çirkin biçimde belleri bağlı siyah çarşaflara bürünmüş, yüzlerini peçeyle örtmüş kadınlar gören padişahın mabeyn görevlisine, ‘Bunların hali nedir? Yaşlı Hıristiyan kadınlara benzemişler… Sanki böcek sürüsü’ dediği söylenir… 1892 yazında yayımlanan ferman…’ Burada keselim. “Böcek sürüsü” ha, pes vallahi! Üstelik mevsim yaz değil, bahardı, Nisan’ın 1’iydi (Bardakçı’nın zannettiği gibi 2’si de değildi). Hele yazının son cümlesini, eminim Bardakçı bile yazmaya kadir olamazdı. Herhangi bir kaynak belirtilmeden “çarşaf yasaklanınca, polislerin ellerine makas Kalpakçılarbaşı, Şehzadebaşı, Köprü gibi İstanbul’un kritik noktalarında bekleyip çarşaflı gezen kadınların eteklerini kestikleri biliniyor” sözlerini okuduğumda “el-insaf!” dedim içimden, ‘tarihimiz kimlere emanet?’
3) Osman Özsoy ise 27 Şubat günü haber7.com sitesinde aynı belgeye atıfta bulunarak bunun Şeyhülislamlığın bir fetvası olduğunu söylüyor ki, birazdan göreceğiniz gibi hiçbir alakası yoktur.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Yıldız Sarayı, Başkitabet Dairesi, No: 5894
Şimdi geldik meselenin bam teline. Sizi bir miktar zorlayacağım ama belgenin, yorumcuların ellerinde nasıl kılıktan kılığa girdiğini görebilmeniz için dişinizi sıkın, derim. Üstelik sizin için metni biraz sadeleştirdim. Belge ilk defa burada özet değil, tam metin olarak yayınlanıyor. Başkâtip Süreyya Bey’in sultanın ağzından kaleme aldığı belge konuşuyor:
“Padişah hazretlerinin, bugün yüce cuma selamlığı törenini müteakip Teşvikiye’de bulunan devlet silahhanesini yüksek teşrifleri gerçekleştikten sonra saraya dönerken geçtiği yol üzerinde acayip bir tarzda bellerinden bağlı siyah çarşaflara bürünmüş ve yüzlerini dahi siyah renkte ve gayet ince peçelerle örtmüş bazı kadınlar gözüne ilişmiş, bunların neredeyse çıplak denilecek derecede açık saçık bulunmalarına ve adeta matem elbisesi giyinmiş Hıristiyan kadınlarına benzemiş olmalarına bakarak birdenbire Müslüman olup olmadıklarında tereddüde düşmüştür. Delil ve açıklama gerektirmez bir husustur ki, Yüce İslam Devleti’nin (Allah onu kıyamete kadar yaşatsın) kıvam ve bekasının ve şevket ve yükselişinin artışı, devlet kurumunun fertlerini oluşturan bütün erkek ve kadın Müslümanların hal, durum ve hareketlerinde Şeriatın faydalı ve kurtarıcı hükümlerine eksiksiz bir ihtimamla uymalarına bağlıdır. Aksi hal, Allah korusun, gerek ümmetin fertleri, gerekse devletin esası için maddî ve manevî açıdan sonsuz zararlar verecektir. Bu yüzden Müslüman kadınların Allah’ın emirleri arasında bulunan tesettür ve hicaba girmenin güzel adabına dikkat ve özen göstermeleri gerektiğine dair beyan ve delil getirmek gereksizdir. İşbu çarşaflar ise Müslüman kadınlarca tesettür emrine asla uygun ve müsait olmadığı gibi, [kötü] bir maksatla şuraya buraya girmek için bazı münasebetsiz erkekler tarafından dahi bir yerde fesat ve mel’anet [aleti] olarak kullanılmaktadır. Hatta geçenlerde bir erkek bu şekilde çarşafa bürünerek kadın kıyafetinde silahlı olarak bir eve girmiş ve evdeki kadının üzerine hücum edip çaldığı eşyayı pencereden arkadaşına atarak savuşmuştur. Dinî açıdan ve toplumun iyiliği için açık olan çok sayıdaki zarar ve sakıncaya dayanarak bu konuda gereken kişilere yumuşakça ve münasip bir üslupla anlatılmak ve gerekli nasihatler verilmek suretiyle kadınlarca çarşaf giyilmesinin yasaklanması [veya engellenmesi] için sebeplerin temini padişahın emir ve fermanı gereğidir. O konuda emir ve ferman, emir sahibinindir.”
Metnin nefaseti ve üslubunun yumuşaklığı bir yana, bir çelişki gözleri yakmakta değil midir? Abdülhamid, hem çarşafın yasaklanmasını emrediyor (güya), hem de onun Müslüman kadınların tesettürüne uygun olmadığını söylüyor, yani çarşafı açık saçık ve neredeyse ‘çıplak’ buluyor! Hem Şeriata uymanın önem ve gereğinden bahseden, hem de çarşafın dinî açıdan sakıncalı olduğunu söyleyen bir metin sizce gerçekte ne demek istemiş olabilir?
İşte popüler tarihçinin anlamak istemediği, daha doğrusu anlamaya güç yetiremediği için özellikle düzleştirip çarpıttığı yalın gerçek, bu sorunun ucundadır ve ancak tarihin katmanları arasında çıkılacak zahmetli bir yolculukta açacaktır peçesini.
Haftaya çarşafın tarihini yazın, diyenler parmak kaldırsın! m.armagan@zaman.com.tr

02 Mart 2008, Pazar

.

87 yıl önce de İstiklal Marşı’na karşı çıkanlar vardı

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

87 yıl önce de İstiklal Marşı’na karşı çıkanlar vardı
Emekli Tümgeneral Doğu Silahçıoğlu, “Cumhuriyet” gazetesinde İstiklal Marşı’nı fazla dinci bulduğunu ve içinde geçen bazı ümmetçi kelimeler yüzünden içine sindiremediğini yazmıştı.
Ne var ki, İstiklal Marşı’mıza yönelik bu incitici ve soğutucu tavır yeni değil. Necip Fazıl’ın deyişiyle “mahut” kesimler 87 yıldır İstiklal Marşı’nın içeriğinden mayına basmış insanların çaresizliği içinde fena halde rahatsızlar.
Akif’in şiirini beğenmeyenler olabilir. Fakat yıllar yılı her çalındığında “hazırol-rahat” emrini veren bir komutanın, ömrünün “rahat” pozisyonuna geçtikten sonra zamirindekini boşaltmasıdır asıl acı olan nokta. Biliyoruz ki, İstiklal Marşı’nın ilk okunduğu oturuma Mustafa Kemal Paşa başkanlık ediyordu ve Hasan Basri Çantay’ın dediğine göre, 12 Mart günü marşı ayakta dinleyip alkışlayanlar arasındaydı. Hatta İsmail Habib Sevük’e, İstiklal Marşı’nın en beğendiği beytinin “Hakkıdır hür yaşamış bayrağımın hürriyet/Hakkıdır Hakka tapan milletimin istiklâl” olduğunu söyledikten sonra “bu milletten asla unutmamasını istediğim mısralar işte bunlardır” dediğini de biliyoruz.
Orhan Okay hocanın ağzına sağlık. “Mehmed Akif” demişti, “Türk şiirinin Mimar Sinan’ıdır, İstiklal Marşı da Selimiye’sidir.” Sinan’a ve Selimiye’ye karşı çıkanlar olmuş muydu bilmiyoruz ama Silahçıoğlu çizgisindekiler az da olsa hep mevcuttu. Aşağıda onlardan ikisini tanıyacağız. Açın Nazım Hikmet’in “Kuvâyi Milliye” destanını ve şu mısraları gözünüzü kırpmadan okuyun:
Bizim İstiklâl Marşı’nda aksıyan bir taraf var,
bilmem ki, nasıl anlatsam,
Âkif, inanmış adam,
Fakat onun, ben,
inandıklarının hepsine inanmıyorum.
Belli ki Nazım’ın İstiklal Marşı’nda hazmedemediği taraflar vardır. Olabilir. Ancak dikkatinizi çekmek istediğim nokta başka.
Maalesef Nazım Hikmet’in bazı şiirleri ‘de’ gizli eller tarafından makaslanmıştır. Mesela yukarıda geçen “Âkif, inanmış adam” mısrası, sözkonusu destanın 1965’te yapılan ilk baskısında “Âkif, inanmış adam, büyük şair…” şeklindeydi. Yani “büyük şair” ifadesi sonradan metinden çıkarıldı. Neden? Nazım Hikmet’in Akif’e “büyük şair” demesini kimler istememiş olabilir?
Akif’in İstiklal Marşı’na karşı çıkanların ilki, bizzat TBMM bünyesindendi. Tunalı Hilmi Bey, Abdülhamid’e öfkeli muhalefetiyle adını duyurmuştu. “Geçici meclis”in Ankara’da toplanması kararlaştırılınca -ki “Meclis-i muvakkate” tabiri bizzat milletvekili mazbatalarında geçer- TBMM’ne katılan Tunalı Hilmi, ilk mecliste halkçı ve Türkçü fikirleriyle tanınırdı.
Takvimler 12 Mart’ı gösteriyor ve meclis başkanlığı kürsüsünde Abdülhak Adnan (Adıvar) oturuyordu. Yarışmaya gönderilen şiirler içinden 7’si seçilip meclise gönderilmiştir. 1 Mart günü bu şiirlerden sadece Akif’inki okunmuş ve okunur okunmaz da, daha ilk mısrasından itibaren şiddetli alkışlarla karşılanmıştır.
Bir usul tartışması yaşanmaktadır. ‘Şiirleri edebiyatçılardan oluşan bir komisyona havale edelim, onlar karar versin’, diyenler ile ‘Hayır, bu meclisin işidir’, diyenler arasında kıyasıya bir mücadele yaşanmaktadır. Besim Atalay, milli marşların halkın ruhundan fışkırması gerektiğini, ödül için yazılmış bir şiirin milletin hissiyatını dile getiremeyeceğini savunur. Akif karşıtı harekâtın düğmesine basılmıştır.
Hamdullah Suphi para meselesini izah eder, Akif’in yarışmaya para ödülü olduğu için katılmadığını ve kendisinin ısrarıyla ve ödül şartını kaldırmasıyla şiirini yazmaya razı olduğunu anlatır. Üstelik milli marş halk arasından doğmadı diye bekleyecek miydik? Şairlerimize başvurulmuş ve onlar da şiirlerini göndermişlerdir.
Ardından Dr. Suat Bey ile Hacı Tevfik Efendi, Akif’in şiirini destekleyen konuşmalar yaparlar. Onlara cevap Tunalı Hilmi’den gelir. Gürültüler ve protestolar arasında yaptığı konuşmada şunları söyler:
“Arkadaşlar, mesele gayet mühimdir. Eğer bu marş milletin ruhunu kavrıyabilecek bir marş ise onda ufacık bir yakışıksızlık diyelim, sonra o marş için pek büyük düşüklük verir. Biraz serbest söyliyemiyorum, kusura bakmayınız… Katiyen Hamdullah Suphi Bey’in isticaline [marşın kabulü için acele etmesine] iştirak edemem.”
Refik Şevket Bey’in, Akif’in de salonda bulunduğunu kastederek, şairlerin şahsiyetlerine tecavüz edilmemesi için müzakerelerin burada kesilmesi ve oylamaya geçilmesi yolundaki itirazına rağmen konuşmasını sürdüren Tunalı Hilmi, şiirleri bir özel komisyona havale etmeyi teklif eder. Ne kadar gizlese de, Akif’in şiirinde hazmedemediği taraflar olduğu besbelli olan Tunalı Hilmi’nin derdi, kabul edileceği kesin gibi olan bu şiirin en azından “belli yerleri”nin değiştirilmesidir. Marşın neresinden rahatsız olduğunu açıkça belirtmeye cesaret edemeden şunları söyler:
“O özel komisyon, seçtiği manzumenin sahibini çağırır, der ki ona: Şu mısrayı çıkarsanız veya şu mealde değiştirseniz ve şu kelimenin bununla değiştirilmesi mutlaka gereklidir. Sahibi bu değişikliklere onay verir ve o zaman manzume daha parlak olur.”
Plan şu: Edebiyatçılardan oluşacak komisyon şairleri huzuruna davet edecek. Bir şiiri seçecek ama o şiirde beğenmediği kelimeleri çıkarttıracak, değiştirtecek veya yeni kelimeler eklettirecek. Velhasıl, koca Akif’i bir talebe gibi imtihana sokturacak. Tabiatıyla Akif de bunu kabul etmeyeceği için şiirini yarışmadan çekecek. Anladınız tabii: İğrenç bir oyunun eşiğindeyiz.
Sonra bir önerge savaşları. Çantay ve arkadaşları Akif’in şiirinin oylanmasını talep eder, Tunalı Hilmi’nin ekibi ise komisyona havalede ısrarlıdır. Meclisteki ağırlık Akif’ten yanadır ya, Hilmi Bey son bir hamle yapar. Bu defa asıl gayesini saklamaz. Akif’in marşının “tebdil edilmesi [değiştirilmesi] ihtimali vardır” diyerek rahatsızlığını belli eder. Ne ki, Meclis başkanı müzakereyi bitirir. Şimdi sıra oylamaya gelmiştir. Bu arada Refik Şevket Bey’in sesi duyulur: “Akif’in şiirinin aleyhinde bulunanlar da ellerini kaldırsınlar ki, muhaliflerin miktarı anlaşılsın.” Sadece kabul edilmesi için el kaldırarak oylama yapıldığı ve “ekseriyet-i azîme”, yani ezici çoğunlukla kabul edildiği yazılıdır kayıtlarda. Keşke reddedenleri de bilebilseydik: Tunalı Hilmi’den Nazım Hikmet’e, oradan Doğu Silahçıoğlu’na uzanan çizginin soyağacını daha net olarak tespit edebilirdik.
Az daha unutuyordum: Kırşehir mebusu Yahya Galip, Akif’in bizzat kürsüye çıkıp şiiri kendisinin okuması yolunda bir önerge vermiştir. Etraflarına bakınanlar bir sıranın boş kaldığını gördüler. Akif bir sis gibi aralarından geçip kendisini Ankara’nın çamurlu sokaklarına atmıştır çoktan. m.armagan@zaman.com.tr

16 Mart 2008, Pazar

.

Terakkiperver Parti neden kapatılmıştı?

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Terakkiperver Parti neden kapatılmıştı?
Gazi Mustafa Kemal 20 Ekim 1927 günü, 36 saattir okumakta olduğu Nutuk’un sonlarında Cumhuriyet döneminin ilk muhalefet partisine çevirmiştir eleştiri oklarını. Hedefte Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ve kurucuları vardır.
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, bugünkü ifadesiyle “İlerici Cumhuriyet Partisi”nin kuruluşunu Cumhuriyet Halk Partisi’ne, dolayısıyla başkanı sıfatıyla kendisine yönelik bir ‘komplo’nun parçası sayan Gazi Hazretleri, parti programının “gizli eller tarafından” çizildiği kanaatindedir. Peki kimdir bu ‘gizli eller’? Şöyle açıklıyor:
“Fırka, efkâr ve itikâdât-ı diniyeye hürmetkârdır” [Parti, dinî fikir ve inançlara saygılıdır] düsturunu bayrak olarak eline alan zevattan hüsn-i niyete intizar olunabilir [iyi niyet beklenebilir] miydi? Bu bayrak, asırlardan beri cahil ve mutaassıpları, hurafeperestleri iğfal ederek hususi maksadlar teminine kalkışmış olanların taşıdıkları bayrak değil miydi? Türk milleti, asırlardan beri nihayetsiz felaketlere, içinden çıkabilmek için büyük fedakârlıklar istilzam eden [gerektiren] mülevves [pis] bataklıklara hep bu bayrak gösterilerek sevk olunmamış mıydı?”
Dilinin ağırlığı, üslubun ağırlığı yanında çok hafif kalan bu okkalı eleştiri, giderek sertleşecektir. Gazi’ye göre, bu partinin kapatılmasını gerektiren nokta, programındaki bu maddeyle irticaya bayrak haline gelmesinde yatmaktadır. Partinin kurucuları, dinî taassubu galeyana getirerek milleti Cumhuriyet’in, ilerlemenin ve yeniliğin aleyhine teşvik etmekte, “hilafeti tekrar isteriz” demekte ve “Mustafa Kemal’in partisi hilafeti kaldırdı. İslamiyeti yaralıyor. Sizi gâvur yapacak, size şapka giydirecektir” diye bağırmaktadır.
Gazi Mustafa Kemal, TCF’nin kapatılmasını haklı çıkarmak için yazdığı bu ‘iddianame’de bir adım daha atarak, parti programını, “en hain dimağların mahsulü” olarak yaftalar. Peki kimdir bu en hainler?
Parti başkanı Kâzım Karabekir silah arkadaşıdır.
İkinci başkanlar Dr. Adnan Adıvar ve Rauf Orbay dava arkadaşlarıdır.
Genel sekreter Ali Fuat Cebesoy çocukluk arkadaşıdır.
Milletvekilleri arasında Cafer Tayyar Paşa, Halis Turgut, İsmail Canbulat, Refet Bele gibi Milli Mücadele’nin önemli simalarının yer aldığı TCF’nin nasıl olup da ‘en hain dimağların’ odağı olduğu iddia edilebilirdi? Daha birkaç yıl öncesine kadar omuz omuza savaşanlara bu aralar ne olmuştu?
Kırılma noktasını Nisan-Temmuz 1923 olarak belirlediğim dönüşüm sürecinde Cumhuriyet’in anlam ve mahiyeti üzerinde çetin bir savaşım verilmekte, eski dava ve silah arkadaşları, Mustafa Kemal’i, onun etrafını çeviren oligarşiden kurtarmaya çalışmaktadırlar. Oligarşi, yani zümre iktidarı, Mustafa Kemal’i yalnızlaştırmak ve eski çevresinden kopartmak istiyordu. Bu da aşama aşama gerçekleşti. İzmir Suikastı bahanesi, bu çevreleme operasyonunun son ayağıydı.
En azından Karabekir Paşa, Ali Fuat Paşa ve Rauf Bey bunu böyle görüyorlardı. Yoksa Mustafa Kemal’in normal şartlarda demokratik bir cumhuriyet istediği biliniyordu. Hatta Konya’da yaptığı konuşmada ve 11 Aralık 1924’te Times muhabirine verdiği söyleşide muhalefetin iktidarın kontrolü için gerekli olduğunu söylediği malumdu. Öyleyse sorun neydi? Neden bazı dava arkadaşları ‘hainler’ safına geçmiş ve parti kurarak cumhuriyeti mahvetme planları içine girmiş olsunlardı?
Tabii irtica, bahaneydi. TCF, gün geçtikçe kuvvet kazanıyor, hatta yaklaşan seçimlerde iktidara bile gelebileceği hesaplanıyordu. Bu durumda CHP daha kuruluşunda ağır bir darbe yiyecek ve dağılacak mıydı? Onun etrafına çöreklenenler buna izin verir miydi?
TCF’nin 17 Kasım 1924’te kurulmasının üzerinden 4 gün geçmiştir ki, İnönü başbakanlıktan istifa etmiş, ertesi gün yerine Fethi Okyar getirilmiştir. Sanki Cumhuriyet yeniden doğmuş gibidir. Yeni hükümet, CHP’li olsa da, nadir görülen bir uzlaşma sağlamış, muhalefet partisi tarafından desteklenmiş ve ittifakla güvenoyu almıştır. Demokratik Cumhuriyet için iyimserlik rüzgarları eserken, İsmet Paşa ve çevresi için alarm zilleri çalmaktadır. Fethi Okyar bütünleştirici bir rol oynayabilir, iktidar ile muhalefeti buluşturabilir, İnönü ve çevresinin ikbal yolları kapanabilirdi. Bunun için bir şeyler yapılmalıydı. Yapıldı da.
Şeyh Said isyanı bahane edilerek önce Fethi Bey istifa ettirildi, ardından İnönü yeniden başbakanlığa getirildi (3 Mart). Derhal Takrir-i Sükûn Kanunu çıkarıldı. Meclis kapatıldı. İstiklal Mahkemeleri kuruldu. 10 gazete birden süresiz kapatıldı. Artık her şey bakanlar kurulunun kararıyla oluyordu. Açıkça bir sivil darbe yapılmıştı. 3 Haziran’da bakanlar kurulu, yurt çapında yaygın bir destek bulmaya başlayan ilk muhalefet partisinin kapısına kilit vurulmasına karar verdi. İnönü’nün damadı Metin Toker’in deyişiyle, bundan sonra Türkiye’yi uzun sürecek bir ‘mezar sessizliği’ bekliyordu.
İşin ilginç yanı, Nutuk’ta, bu itiraz seslerinin en ağır şekilde cezalandırıldığı bu dönemin, radikal inkılapların gerçekleşmesi için uygun bir zemin sağladığının ısrarla belirtilmiş olmasıdır. Nitekim Gazi, Şapka Kanunu ile Medeni Kanun’u, dahası tekke ve zaviyelerin kapatılmasını Takrir-i Sükûn Kanunu’nun demir eli sayesinde kazasız belasız kabul ettirdiklerini itiraf etmekte değil midir?
Cumhuriyet’in ilk muhalefet partisinin ömrü 7-8 ayla sınırlı kaldı. Ancak tarih, o gün bu gün irtica bahane edilerek kapatılan ilk Cumhuriyet partisinin “ilerici” (terakkiperver) ismini taşımasındaki garabeti bir türlü çözemedi. Adı ilerici olan ‘gerici’ parti düğümü bugüne kadar da çözülebilmiş değil.
Öyleyse kapatılmasında asıl maksat neydi?
Rauf Orbay’ın dediği gibi, Lozan’da verilen tavizlerin hesabının muhalif paşalar tarafından sorulacağından duyulan korku ile İnönü’nün etrafında oluşan zümrenin çıkarlarının halka ve onun değerlerine saygılı bir muhalefet partisi tarafından zedeleneceği endişesiydi. Tabii asıl büyük hedefin, İttihatçıların kalıntılarını tasfiye etmek olduğu söylenmelidir. Tarihin alayı mı demeli: Abdülhamid’e karşı örgütlenen İttihatçıların kökünü kazımak Atatürk’e düşmüştü. m.armagan@zaman.com.tr

23 Mart 2008, Pazar

.

Çanakkale ve Akif nasıl unutturuldu?

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Çanakkale ve Akif nasıl unutturuldu?
İnsan hafızası boşluk kabul etmez. Geçmişindeki bütün kayıtları, bugünü veri alarak sürekli yeniden gözden geçirir, tekrar hizaya sokar, kimisini eler, kimisini de öne çıkarır. Toplumların hatırlama mekanizmaları da biraz buna benzer.
Toplumlar da başlarından geçmiş olayları içinde yaşadıkları günün “dikiz aynası”nda belirdiği kadarıyla hatırlarlar, yoksa kimsesizler mezarlığına defnederler.
Bugün 18 Mart’ı hatırlayan vardır da, 16 Mart’ı hatırlayan, anan var mıdır? İyi ama 16 Mart İstanbul’un işgal günüdür ve o gün İngilizler Şehzadebaşı Karakolu’nu basarak masum askerlerimizi hunharca şehit etmişlerdir. Tarihimizin bu hakikaten acı günü, 1960’lara kadar özellikle İstanbul’da anılır, 16 Mart şehitlerini yeni nesillerin unutmaması için adeta çırpınılırdı. Ne yazık ki, unutulup gittiler. Allah’tan ki, 18 Mart genel olarak “Şehitleri Anma Günü” ilan edildi de, unutulan kim varsa o gün hatırlayabiliyoruz.
Sonra şu var: Biz son yıllarda yapılan yoğun etkinlikler, programlar ve yayınlar sayesinde zannediyoruz ki, 18 Mart 1915’ten itibaren Çanakkale zaferine sahip çıkılmış, gençliğe atalarının bu vatan uğruna katlandıkları fedakârlıklar olanca görkemiyle anlatılmış ve aktarılmıştır.
Bu kanaatteyseniz fena halde yanıldığınızı söylemek zorundayım. Zira Çanakkale, Enver Paşa’nın -ne yalan söylemeli, biraz da cephelerden gelen yenilgi haberlerinin üstünü kapatmak için- Çanakkale’yi yeniden gündeme getirme gayretlerinden sonra uzun bir unutulmuşluk devresine girildi. Atatürk, bilinen ilk resmi Çanakkale ziyareti sırasında (1928) bir şehitlik yapılması emrini vermiştir. Ancak bu “emir” de, bürokrasinin örümcek ağına takılmış, yıllar yılı savsaklanmıştır.
Cumhurbaşkanı sıfatıyla Atatürk’ün Çanakkale Savaşı hakkındaki bilinen ilk resmi demeci, 1934 yılına rastlar. Bu konuşma da, aynı yıl, Anzakların Çanakkale’yi ziyaretinin hemen ardından yapılmıştır ve ilginçtir, Anzakları kucaklayan bir mesajdır. Törenlerde okuması için dönemin İçişleri Bakanı Şükrü Kaya’ya verilen bu metni hatırlayalım mı?:
“Bu memleketin toprakları üzerinde kanlarını döken kahramanlar! Burada dost bir vatanın toprağındasınız. Huzur ve sükûn içinde uyuyunuz. Sizler, Mehmetçiklerle yan yana, koyun koyunasınız. Uzak diyarlardan evlatlarını harbe gönderen analar! Gözyaşlarınızı dindiriniz. Evlatlarınız bizim bağrımızdadır. Huzur içindedirler ve huzur içinde rahat uyuyacaklardır. Onlar, bu toprakta canlarını verdikten sonra artık bizim de evlatlarımız olmuşlardır.”
30 Nisan 1934’te Avustralya’da çıkan “Melbourne” gazetesinde yayınlanan yazılı açıklaması ise şöyledir: “Gelibolu Yarımadası’na yapılan çıkarma hareketi ve muharebeler, burada kanlarını dökenlerin kahramanlığını bütün dünyaya kanıtlamıştır. Bu savaşa katılan milletler için bu savaşın sebep olduğu kayıplar ne kadar yürekler acısıdır.”
İşte Çanakkale zaferi ilk kez o yıl bildiğimize yakın bir şekilde kutlanmıştır. Daha önce de bazı törenler yapılmaktaydı elbette ama bunlar genellikle resmi zevatın katıldığı ve kuru nutuklarla geçiştirilen ruhsuz törenlerdi. O kadar kuruydu ki, yetkililer lüks bir vapurun yumuşak koltuklarına kurulur, Çanakkale önlerinde demirleyen vapurun içinde, karaya adımlarını atmaksızın gazetecilere demeçler verir ve sonra kaptana ‘Çek evladım İstanbul’a’ diyerek geriye dönerlerdi. Tabii basın da bu açıklamayı kısa ve kuru bir haber şeklinde mütevazı bir köşecikte aktarırdı. O kadar.
Düşünün, Çanakkale şehitlerine bir anıt inşası için ciddi bir adım atılması bile Menderes dönemine rastlar. 1933’te Nihal Atsız, Fethi Tevetoğlu, Nejdet Sançar ve Tevfik İleri gibi milliyetçi gençlerin gayretleriyle başlayan ve tam 9 gün süren sivil Çanakkale gezisi, basın tarafından rahatsızlık verici bir ‘olay’ haline getirilmişti. Hatta gençlerin aralarında para toplamak suretiyle bir Çanakkale şehitleri anıtı yapılması girişiminde bulunmaları karşısında zamanın CHP Genel Sekreteri Recep Peker, “Bu işin sonu kötü olur” tehdidinde bulunmuştur.
Neden acaba?
Anladınız tabii, o zamanlar Çanakkale henüz İngiliz birlikleri Çanakkale’de bulunuyordu ve İngilizlerin bulunduğu bölgeler tel örgüyle çevriliydi. İzinsiz içeriye girilemezdi. Bu durum, 1936’da imzalanan Montrö Antlaşması’na kadar devam etti ve Türk askeri ilk defa Çanakkale Boğazı’na o yılın Temmuz ayında girebildi.
Peki İngiliz işgali altında bulunan savaş bölgesinde bir şehitler anıtı yapımı kimi kızdırırdı öncelikle? İngilizleri tabii ki. Sonradan Başbakanlık koltuğuna da oturacak olan Recep Peker de İngilizleri kızdırmak istemiyordu. Ağzından çıkan “Bu işin sonu kötü olur” sözünün asıl anlamı, “Türkiye’nin başını belaya sokacaksınız çocuklar” değil midir?
Sade Çanakkale’ye mi yönelikti unutkanlığımız? Ne gezer! Keşke öyle olsaydı.
Bildiğiniz gibi bu yıl hükümet, İstiklal Marşı’nın kabul ediliş tarihi olan 12 Mart’ı aynı zamanda kanunla “Akif günü” ilan etti. Lakin bu bizi yanıltmasın: Mehmed Akif resmi unutkanlıktan nasibini, 40’ı çıkana(!) kadar fazlasıyla tatmıştı, yani Akif, günümüzden 30 küsur yıl önceye kadar ölüm yıldönümlerinde resmen hatırlanmaz ve anılmazdı. Halk sahip çıkıyor, devlet unutuyordu. İlginçtir, sonunda halkın dediği oldu.
İşte Kültür Bakanlığı tarafından çıkarılan, yani resmi bir yayın olan “Millî Kültür” dergisinden bir haber (Sayı: 2, Şubat 1977, s. 80.):
“İstiklal Marşı’mızın yazarı, millî şair Mehmed Âkif Ersoy, ebediyete intikalinden 40 yıl sonra, ilk defa devlet eliyle anıldı. (…) Rıfkı Danışman, milli şairimize devletin de kadir-şinaslığını belgeleyen ilk Kültür Bakanı oluyordu.”
Belirtelim ki, Mehmed Akif’in bu ilk resmi anılışı, 29 Aralık 1976 gününe rastlar.
Şaşırdınız, biliyorum ama tarihin ambarı, doğru sandığımız izlenimlerle ve hafızamızın bugünü geçmişe de yayma ve yansıtma arzusundan, daha doğrusu alışkanlığından doğan çuval çuval yanılsamalarla doludur. m.armagan@zaman.com.tr

30 Mart 2008, Pazar

.

Sarkozy, Napolyon uğruna kriz çıkardı Demirel ‘İnebahtı Şarabı’yla ağırlanmıştı!

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Sarkozy, Napolyon uğruna kriz çıkardı Demirel ‘İnebahtı Şarabı’yla ağırlanmıştı!
Bir tablo krizi yaşandı geçtiğimiz hafta. Fransızlar yaşadı, İngilizler yaşadı, dolayısıyla Avrupa ve dünya yaşadı. Bizse mat bakışlarla seyrettik. Oysa gerek İngiltere’nin, gerekse Fransa’nın, her biri birer zehir hafiye olan diplomatları, tarihleri uğruna kıyasıya bir mücadele verdiler.
“İsrafil’in suru” gibiydi çıkan ses; ne yazık ki duyulmadı. Ashab-ı Kehf uykusuna dalmış olan tarih bilincimizi uyandırmayı o dahi başaramadı.
‘Tablo krizi’ dediğim şu: Sarkozy İngiltere Parlamentosu’nda bir konuşma yapacaktı. Şu İngilizlerin tilkiliğine bakın ki, Fransa Devlet Başkanını Trafalgar Savaşı’nı anlatan bir tablonun önünde konuşturacaklarmış. Vay ki vay!
Trafalgar savaşı bize bir şey söylemiyor olabilir; lakin Napolyon’un defterinin dürülüp dünyada İngiliz hakimiyetinin başlangıcı oluşu Avrupalılar için hayatî önemdedir.
Fransız diplomatları da kül yutar mı? İngiltere’nin Fransa’yı mağlup ettiği bu deniz savaşını tasvir eden tablonun önünde devlet başkanlarını konuşturup cümle âleme rezil olmamak uğruna neredeyse bir meydan savaşı verdiler ve sonunda kuralcı İngilizlere, kameraların kadrajlarını ayarlatma mecburiyeti getirdiler; işi, malum tablodan tek bir kare dahi almadan çekim yapma şartına bağladılar. Şöyle anlaştılar: Sarkozy’nin konuşması İngilizlerin dediği yerde yapılacaktı ancak o ‘uğursuz’ tablonun mevcudiyeti zinhar TV ekranlarına yansımayacaktı.

Böylece Fransızlar diplomatik bir skandalı engellenmişlerdi. Ne var ki, ilginç olan nokta, her iki tarafın da karşı cepheye tarih üzerinden mesaj vermek, daha açık söylemek gerekirse, ‘gol atmak’ istemesiydi.
Avrupa’da tarih bilinci dediniz mi, biraz durun. Bizimkiyle kıyas kabul etmez bir üstünlüğe sahip oldukları açık. Trafalgar’ı Napolyon’a dar eden Amiral Nelson’un bir İngiliz tarihçi, Robert Southey tarafından güncel yorumlanışına dikkat isterim:
“Nelson, bugün binlerce İngiliz gencine ilham kaynağı olan bir isim ve bir örnek bıraktı: İftihar ettiğimiz bir isim ile bize bir kalkan ve kuvvet olmakta devam edecek bir örnek.”
Neymiş? Nelson’un ismiyle iftihar ediyorlar ve ondan ilham alıyorlarmış, bir; Nelson İngiliz gençlerine bir “kalkan” ve “kuvvet” oluyormuş, iki.
Yahu bu İngilizler modernleşmemiş miydi? Modernleşmek de geçmişe sünger çekmek ve sadece bugüne ve ileriye bakmak diye belletilmemiş miydi biz Türklere? Geçmişlerine bu denli tapmaları, İngiltere’nin en yüksek heykelini Nelson’a layık görmeleri, Sarkozy’yi Napolyon’un torunu olarak görüp tarih üzerinden Fransa’ya gol atmaya kalkmaları da neyin nesi? Yoksa dünyanın tek akıllı milleti biziz de haberimiz mi yok? Baksanıza, tarihini unutmayı, aşağılamayı, atalarının mezarlarını tekmelemeyi marifet olarak öğretmişiz çocuklarımıza. Ve bunu modernliğin bir şartı olarak sunmuşuz. Tevfik Fikret’in o zehirli diliyle tısladığı gibi, “Âti ortaya çıkınca mâzi silinmeli” demişiz.
O zaman şöyle bir çatala takılıyoruz: Ya onlar modern değil ya biz fena halde oyuna gelmişiz. Peki biz de Ziya Paşa gibi “Eyvah bu bâziçede bizler yine yandık/Zira ki ziyan ortada, bilmem ne kazandık” mı diyeceğiz? (’Bâziçe’, oyun demektir.) Biraz öyle. Hatta çokça öyle. Nereden mi çıkarıyorum bunu? Bundan tam 10 yıl önce devrin Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’in İspanya’ya yaptığı ziyaret geldi de aklıma, oradan.
Hiç unutmuyorum, 5 Mart 1998 günü “Hürriyet” gazetesini okurken gözlerimin ıslanmasına mani olamamıştım. Bir haberde aynen şunlar yazılıydı:
“Kral Juan Carlos’un Cumhurbaşkanı Demirel’in onuruna verdiği akşam yemeğinde ilginç bir olay yaşandı. Yemekte, Osmanlı donanmasının yakıldığı, Sokullu Mehmet Paşa’ya ‘Biz sizden Kıbrıs’ı alarak kolunuzu kestik, siz bizim donanmamızı yenerek sakalımızı ‘traş ettiniz’ dedirten İnebahtı’nın adını taşıyan şarap ikram edildi. Turizm Bakanı İbrahim Gürdal şarabı Cumhurbaşkanına gösterdi. Cumhurbaşkanı gülümsemekle yetinirken, Gürdal, ‘Ama turizm için iyi bir şey. Bu Türkiye’yi hatırlatacaktır’ dedi. Bu sırada Kral Carlos’un da bu diyaloğu izlediği ve gülümsediği gözlendi.”
Bu iyi bir şey diyen bir kültür bakanı ve bizimkilerin hal-i pür-melaline gülümseyen İspanya Kralı. Bir şu hazin manzarayı gözünüzün önüne getirin, bir de Sarkozy’nin adamlarının tarihleri uğruna verdikleri cansiperane mücadeleyi. Ve karar verin: Bir tarih bilincimiz var mı? Olanı da, Bakan Gürdal gibi turizmin tapınağına kurban etmiyor muyuz?
Durun. Daha bitmedi anlatacaklarım.
Hulusi Turgut, yaklaşık 4,5 yıl sonra “Sabah” gazetesinde, onuruna verilen yemekte Demirel’in arkasında bir tablo asılı olduğundan söz ediyordu (10 Ağustos 2002). Bu tablo besbelli kanlı bir savaşı tasvir ediyordu. Peki hangi savaşı?
Elin İspanyolu, misafirinin arkasına, Barbaros’un Haçlı donanmasını yenilgiye uğrattığı Preveze Deniz Savaşı’nın tablosunu koyup şirinlik gösterisi yapacak kadar enayi değil ya, tabii ki, İspanyolların Osmanlı’yı ilk büyük yenilgiye uğrattıkları İnebahtı deniz savaşı tablosunun önüne oturtmuşlardı Cumhurbaşkanımızı.
Hulusi Turgut, tabloyu Demirel’e gösterdiğini ve bunun üzerine yemeğin ‘boğazına düğümlendiği’ni yazıyor. Bence çarpıtıyor. Çünkü fotoğraflarda hiç de öyle tepkili bir hali yok Demirel’in. Oysa bu tam bir skandaldır ve gereken cevabı anında vermek yakışırdı Barbaros’un torunlarına. Hani şu kol-sakal cevabı en azından… Ama nerede? Bu vahim skandal üzerine fakirden başkası tek satır yazmadığı gibi hiç unutmuyorum, o günün gazeteleri Nazmiye Demirel’in arabanın kapısına sıkışan parmağını dillerine dolamışlardı.
Ben şimdiden geçtiğimiz mart ayında Başbakan Erdoğan’ın Kral Carlos’la birlikte önünde basın açıklaması yaptıkları Zarzuela Sarayı’ndaki tablonun şifresini çözmeye koyuldum bile. Size tavsiyem, bundan sonra tablolara dikkat edin. Şifre oralarda gizli çünkü. Adamlar Da Vinci Şifresi’ni boşuna mı yazdılar sanıyorsunuz? m.armagan@zaman.com.tr

06 Nisan 2008, Pazar

.

Medreseler kanunla değil, genelgeyle kapatılmıştı!

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Medreseler kanunla değil, genelgeyle kapatılmıştı!
“Medreseler açılmayacaktır. Millete mektep lazımdır.” Bu hiddetli sözler, Gazi Mustafa Kemal’e aittir ve 18 Eylül 1924 günü Rize Hükümet Konağı’nın merdivenlerinden inerken kendisine ‘medreselerin yeniden açılması’ için dilekçe veren iki müftünün yüzüne karşı söylenmiştir.
İyi de bu müftüler Tevhid-i Tedrisat Kanunu’ndan, hele onun bir ‘devrim kanunu’ olduğundan haberdar değil midirler ki, böylesine cüretkâr bir işe girişmiş ve bizzat Gazi’ye, kanunun geri alınması teklifinde bulunacak denli ileri gitmişlerdir?
İsmail Kara’nın bir araştırması sayesinde (bkz. “Din ile Modernleşme Arasında”, Dergâh Yay., 2003, s. 445 vd.) o yıllarda Trabzon’da çıkan “İstikbal” gazetesinde müftülerin dilekçesinin medreselerin tekrar açılması hakkında değil, “medreseler hakkında” olduğunu öğreniyoruz. Nihayet Kara, müftünün kardeşinden öğrendiğine göre onların Gazi’den yeni eğitim sisteminde medreselerin binalarından, kütüphanelerinden ve hocalarından da yararlanılmasını istedikleri sonucuna varmaktadır.
Fakat benim asıl projektörlerimi yöneltmek istediğim nokta, biraz farklı: Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulünden yaklaşık 6,5 ay sonra iki müftünün doğrudan Cumhurbaşkanı’na böylesine cesurane bir dilekçeyle başvurmalarının altında hangi bilmediğimiz düğüm yatıyor?
“Hep önde, hep ileri!” Olur olmaz her vesileyle söylediğimiz Onuncu Yıl Marşı böyle diyordu. Peki bunu söylerken mevcut İnkılap Tarihi kitaplarımızın çağdaş tarihçilik düzeyini yakalamayı bir kenara bırakın, elimde duran 50 yıl önce liseler için yazılmış “Türkiye Cumhuriyeti Tarihi”nin seviyesinden dahi aşağıda seyretmesini neyle açıklayacağız?
Kitabın yazarı Prof. Enver Ziya Karal, eğitimi ilgilendiren Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun dinî-siyasî bir konu olan Hilafetin kaldırılması ile idarî bir karar olan Şer’iyye ve Evkâf Vekaleti’nin lağvının neden tam da aynı günde gerçekleştiğini “aynı fikirde, aynı zihniyette fertlerden mürekkep bir millet yapma” amacına bağlıyordu. (s. 156)
Amaç, imtiyazlı, ayrıcalıklı, dokunulmaz siyasal alanların ortadan kaldırılmasıyla oluşacak boşlukta yeni iktidarın, geleceğin güvencesi olan çocukları tek bir eğitim çarkında yetiştirebilmesiydi. Buna engel olabilecek güçlerden Halife yurtdışına gönderilirken, aynı gün başka garip şeyler de oluyor, daha önce kabineye dahil olan Genelkurmay Başkanı kışlasına, Şer’iyye ve Evkâf Vekili (Bakanı) evine yollanıyor, nihayet 430 sayılı kanunla öğretim birliği sağlanıyor, yani sivil veya askerî, yerli veya yabancı, özel veya resmî bütün okullar Eğitim Bakanlığı’na bağlanıyordu. (Gerçi daha 2 yıl sonra, 22 Nisan 1925’te Tevhid-i Tedrisat Kanunu delinecek ve askerî okullar Savunma Bakanlığı’na bağlanacaktır.)
TBMM 3 Mart 1924 günü Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nu kabul etmişti. Ne var ki, bu kanunla ilgili yaygın bir yanlış anlama söz konusu. Üstelik bu yanlış anlama öyle kes-yapıştırcı “internet alimleri”ne mahsus bir kusur da sayılmaz. Mesela Toktamış Ateş hocanın Bilgi Üniversitesi tarafından basılan “Türk Devrim Tarihi” adlı kitabında şöyle bir ifade geçiyor: “3 Mart 1924’te Tevhid-i Tedrisat Kanunu çıkartılarak medreseler kapatıldı ve geri kalan tüm okullar Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlandı.” (s. 187)
‘İyi de, ne var burada yanlış olan?’ diyorsanız sabredin biraz, bir de İslamcı cephenin eski yazarlarından Hasan Hüseyin Ceylan’ın “Cumhuriyet Dönemi Din-Devlet İlişkileri” (Risale Yay., 1989) adlı kitabının 209. sayfasından yaptığım alıntıyı okuyun lütfen: “3 Mart 1924 tarih ve 430 sayılı kanunla Türkiye dahilinde dinî tedris veren bütün mektep ve medreselerin kapatılması… ile bir yerde dine dayalı hayat sona ermiş bulunuyordu.”
Ve daha yüzlerce, binlerce beyinlerimize bozbulanık akan metin… Bu alıntılardaki yanlış bilgileri şöyle belirtelim:
Bir kere 430 sayılı kanunun medreseler bakımından asıl önem taşıyan maddesi, “Şer’iyye ve Evkaf Vekâleti veyahut hususi vakıflar tarafından idare olunan bilcümle medrese ve mektepler Maarif Vekâleti’ne devir ve raptedilmiştir” hükmünü getiren 2. maddesidir. Ancak görüldüğü gibi bu maddede medreselerin kapatıldığına veya kapatılacağına dair herhangi bir hüküm bulunmamakta, sadece söz konusu bakanlık ile özel vakıflara bağlı bütün medrese ve okulların Eğitim Bakanlığı’na devredilip bağlandığı ifade olunmaktadır.
Yani neymiş? Medreseler 3 Mart 1924’te kapanmamış, sadece mektepler gibi Eğitim Bakanlığı’na bağlanmış. (Zira o tarihte henüz “Millî” formayı giymemişti eğitim sistemimiz ve “millî” olabilmek için Demokrat Parti’nin kurulmasını, yani 1946’yı beklememiz gerekecektir.)
Peki medreseler ne zaman ve nasıl kapatılmıştı?
Medreselerin kapatılması için 8 gün daha beklememiz gerekecektir. 11 Mart günü, henüz birkaç gün önce bakanlık koltuğuna oturan Maarif Vekili Vasıf [Çınar] Bey, yayınladığı bir genelgeyle medreselerin kapanma emrini verecektir. Lakin kapatma işleminin bir süre daha, belki birkaç ay sürüncemede kaldığı tahmin ediliyor. Zira Vasıf Bey, 17 Nisan 1924 günü TBMM’de sert eleştirilere cevap verirken o sırada medreselerin en azından bir kısmının hâlâ açık bulunduğunu anlıyoruz; bakan, medrese talebelerinin diğer okullara nasıl kaydırılacağına ilişkin sorunlardan söz etmektedir.
Demek ki, medreselerin 3 Mart’ta kapatıldığı doğru olmadığı gibi, Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile kapatıldığı da doğru değildir. Medreselerin bir kanunla değil, sadece bir bakanlık genelgesiyle kapatıldığını söylemek inkılap tarihçilerimize neden bu kadar zor geliyor dersiniz? Yeniden açılabileceklerinden duyulan korkudan olmasın?
Açılır veya açılmaz, o ayrı bir konu. Ancak medreselerin kapatılmasını bir “devrim kanunu” olarak kabul edip onu dokunulmaz kılmaya kalkanlar neyi savunduklarını bir kere daha düşünseler keşke. Eğer Tevhid-i Tedrisat, denildiği gibi “medreselerin kapatılması”nı amir bir “devrim kanunu” olsaydı, Rizeli iki müftü, bizzat Atatürk’ün önüne çıkıp kanunun rağmına bir talepte bulunmaya cesaret edebilirler miydi? Ve öyle olsaydı Atatürk bağırıp çağırmakla yetinir miydi? m.armagan@zaman.com.tr

13 Nisan 2008, Pazar

.

Venizelos’u dahi affettik ama Vahdettin hâlâ hain

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Venizelos’u dahi affettik ama Vahdettin hâlâ hain
Devrin İktisat Vekili, yani Ekonomi Bakanı Mahmut Esat [Bozkurt] Bey, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin 30 Kasım 1922 günkü oturumunda yaptığı konuşmada Yunan işgalinin faturasını sıcağı sıcağına şöyle değerlendiriyordu: “Kurtulan Anadolu vilayetlerimizde iki aya yakın devam eden seyahatimde…
Eskişehir, Afyonkarahisar, Manisa, İzmir ve Aydın livaları da dahil olmak üzere dün daha mes’ut ve bahtiyar olan bu memleketlerimizde şimdi bir yangın harabesinden, bir alay yetimlerden, dullardan, çocuklarının nerede gömülüp kaldığını bilmeyen ak başlı ihtiyarlardan başka kimseye tesadüf edemedim. Bütün köylerimiz, en güzel şehirlerimiz düşman elinde yanmış, yakılmış, bir enkaz yığını haline getirilmiştir. Dün en güzel yerlerde oturan kardeşlerimiz, bugün izbelerde sürünüyorlar. Milyonlar ve milyonlara baliğ olan bu zararları memurlarımız tespit etmektedirler. Zarar yalnız maddi değildir. Manevî zarar da büyüktür.”
Peki burada sözü edilen zararları kim vermiştir? Sel, deprem gibi bir tabii afetten mi bahsediyor yoksa sayın bakanımız? Neden failini özellikle meçhul bırakıyor, birilerini suçlamıyor? Herkes bildiği için olabilir mi?
Öyle ya, o zaman cümle âlem biliyordu bu maddî ve manevî felaketlerin kimin eseri olduğunu. Yunanlıların işgal ettikleri Anadolu köy, kasaba ve şehirlerini yakıp yıktıklarını, kadın ve kızlara tecavüz ettiklerini, erkekleri toplayıp kurşuna dizdiklerini herkes biliyordu. Hatta Kemalettin Sami Paşa’nın kuvvetleri Manisa’ya girerken, kaçtıkları dağlardan çıplak vaziyette genç kızlar ve kadınlar koşarak askerlerin önüne çıkıyorlar, bizi kurtarın diye ağlıyorlardı. Herhalde o günlerin havasını en iyi yansıtan yayınlardan birisi Halide Edip, Falih Rıfkı, Asım Us gibi yazarların kalemlerinden çıkma “İzmir’den Bursa’ya” başlıklı derlemedir.
Peki bu Yunanlılar neden çıkmışlardı İzmir’e? Malum, İngilizlerin desteğiyle ve Anadolu ile Yunanistan’ı birleştirmek iddiasıyla. Yani “Megali İdea”… Amaç, Büyük Yunanistan’ı kurmaktı.

Ne var ki, bu hülyayı söndürmek pahalıya patlamıştı bize. Neresinden baksanız 10 bine yakın şehit, on binlerce yaralı, dul, yetim ve öksüz, yanmış yıkılmış şehirler. Ve her şeyden önemlisi de, İktisat Vekili’nin de söylediği gibi o korkunç manevî yıkım.
İşte Münif Fehim’in Yunan gazetelerinde çıkan bir fotoğraftan yola çıkarak çizdiği resimde gördüğümüz gibi, Yunanistan başbakanının yedek subay olan oğlu Sofokles Venizelos’un Bursa’yı işgal edince ayağının tozuyla Osman Gazi’nin türbesine gitmesini unutmayacağız. Oğul Venizelos’un, türbenin kapısını tekmeleyerek açtığını, sandukaya çizmesinin mahmuzuyla vurarak “Kalk ey Osman! Karşıma geç de seninle vuruşayım” dediğini biliyoruz. Sonra da bir ayağını sandukanın üzerine koyarak yakışıklı bir “hatıra fotoğrafı” çektirdi.
Savaş bitiminde Yunanlıların Anadolu’ya verdikleri zarar hesaplandığında tam 4 milyar lira gibi korkunç bir fatura çıkarılmıştı. Karşılaştırmanız için söylüyorum: O tarihte piyasadaki toplam para miktarımız sadece 158 milyon lira idi. Lozan’a giden heyete Yunanlılardan savaş tazminatı almadan dönmemeleri sıkı sıkıya tembihlenmişti. Ancak tek kuruş alamadığımız gibi, aslında bal gibi Misak-ı Milli’ye dahil olan Karaağaç’ı bize tazminat diye yutturmuşlardı. İsmet Paşa ise Meclis’te “Ne yapalım, Yunanlıların bu tazminatı ödeyecek kudretleri yok!” diye akla zarar bir savunma yapmıştı. Sanki Yunanlıların avukatlığını yapmak kendisine kalmış gibi.
İşte İzmir’den denize dökene kadar akla karayı seçtiğimiz bu Yunanlılara Lozan’da Batı Trakya’yı da bırakmış, böylece masa başında bir darbe daha yemiştik. İzmir’i işgal emrini veren Başbakan Venizelos ise sözünden çıkmayan Lloyd George ile perde arkasından iş bitirmekle meşguldü. Gazeteci Mecdi Sadettin’e akan kanlar henüz kurumamış ve yangınlar yüreklerde sönmemişken, “Düşmanlıkları unutalım” mesajını veren de Venizelos’tan başkası değildi.
Derken devir değişti, Lozan imzalandı, Cumhuriyet ilan edildi. 1929’da dış konjonktürün de zorlamasıyla, İngilizlerin Sovyetler’e karşı bir Türk-Yunan yakınlaşmasına ihtiyaç duyduğu bir aşamada iki ülke arasında gülücükler gidip gelmeye başladı. Nihayet 1930 yılında, yani askerlerini denize döktüğümüzden 8 yıl sonra Venizelos bir heyetle Türkiye’yi ziyarete geldi, İnönü’yle bir dostluk antlaşması imzaladı. Hatta Yunan Başbakanı’nın gönlü incinmesin diye Dolmabahçe Sarayı’nda asılı Zonaro’nun tablosundan, yerde ölü yatan Yunan askerlerinin temizlendiğini okumuştum Resimli Tarih Mecmuası’nda. Ne centilmenlik yarabbi!
Hatta 1933’te Onuncu Yıl Kutlamaları’na, o sırada iktidarda olmamasına rağmen işgalci başı Venizelos ve eşi ‘şeref konuğu’ olarak davet edilmiş ve Ankara’da Çankaya dahil, birçok yerde krallar gibi ağırlanmıştır. Binlerce şehidimizin, yaralımızın, dul, yetim ve öksüzümüzün hâlâ tütmekte olan acılarının üzerine kalın bir sünger çekmiş ve dost olduğumuzu bütün dünyaya haykırmıştık.
İyi güzel, dost olalım tabii ki. Dostluk iyidir. Lazımdır. Eyvallah da, Anadolu’yu manen ve maddeten katletmiş olan Venizelos’u, aradan 10 yıl bile geçmeden affetmek bir yana, bağırlarına basanların, geçmişi unutalım diye nutuk çekenlerin, basın önünde el ele fotoğraf çektirmekte sakınca görmeyenlerin devletin tek kuruşuna el sürmeden sessiz sedasız ortalıktan çekilmiş olan Sultan Vahdettin’i hâlâ affetmeyişlerindeki derinlerden de derin olan sırrı anlamakta zorlanıyoruz hakikaten.
Kafamız karışıyor: Süleyman Demirel’in 2005 Temmuz’unda ağzından kaçırdığı, “Daha yüz yıl Vahdettin’in hain olarak bilinmesinin gerekli olduğu” şeklindeki açıklamanın Lozan’da verildiği söylenen sözlerle bir bağlantısı var mıdır? Böyle değilse Venizelos’u bile affeden bu devletin Vahdettin’i affetmeyişindeki derin gerekçeyi birisi bize açıklamalı değil midir? m.armagan@zaman.com.tr

20 Nisan 2008, Pazar

.

“Senatoya mektup”, Hoover Enstitüsü’ndeki imzalı nüsha. “Sivas’tan Amerikay’ya mektup, ABD Senatosu’nun yayınladığı nüsha.
“Üç general ve müteaddid küçük rütbeli zâbitandan mürekkeb Amerikalı General Harbord’un riyâseti altındaki hey’et, şehr-i hâlin 21. günü Sıvas’a muvâsalat etmiş ve bir gece kalarak Erzurum’a hareket etmiştir. Erzurum muhâbir-i mahsusumuzdan aldığımız haberde General Harbord heyetinin Erzurum’a vâsıl olduğu bildirilmektedir.”
Üç general ve çok sayıda küçük rütbeli Amerikan subayı 1919 Eylül’ünde Sivas’da ne aramaktadırlar sahiden de?
General Harbord Sıvas’ta Mustafa Kemal Paşa ve Rauf Bey’le görüşmüş, oradan Erzurum’a geçmiş ve Kâzım Karabekir tarafından karşılanmıştır. Hem de ne karşılama? Kâzım Paşa, Amerikalı misafirleri davul zurnayla karşılatmış, halk oyunları bile oynatmıştır karşılarında.

Karşılayanların ellerinde bazı dövizler özellikle göze çarpmaktadır. Mesela şöyle şeyler: “Vive l’art. 12 des Principles de Wilson” (Yaşasın Wilson Prensipleri’nin 12. maddesi), “Wilson Prensipleri, madde 12”. Wilson Prensipleri mi? Hem de Erzurum’da, Erzincan’da hükümet dairelerinin kapılarına asılan yazılardan bahsediyoruz, öyle mi? Üstelik de Fransızca dövizler? (Tabii henüz İngilizcenin istilası başlamamıştır o yıllarda.)
Peki nedir Anadolu’yu bu kadar heyecana boğan Wilson Prensipleri ve pankart açtıran 12. madde meselesi?
1913’ten 1921’e kadar iktidarda kalmış olan ABD Başkanı Wilson daha çok 8 Ocak 1918’de ilan ettiği ’14 Prensibi’yle tanınır. Wilson Prensipleri diye bilinen bu maddelerin 12’ncisi, Osmanlı topraklarında Türk çoğunluğun yaşadığı bölgenin Türklere bırakılmasını istemiş, bu da Misak-ı Milli’nin hukukî tutamağını oluşturmuştur. Yani Misak-ı Millî bile Wilson Prensipleri’nin bir sonucudur. Etkisi o kadar büyük olmuştur
Milli Mücadele üzerinde.
Birinci Dünya Savaşı’ndan toprakları parçalanarak çıkmış ve Mondros Mütarekenamesini zorla imzalamak zorunda kalmış bir Osmanlı Devleti için Wilson Prensipleri’nin değeri tartışılmaz, çünkü hiç değilse Türklerin hayat hakkını tanıyan uluslararası bir tutamaktır. Aynı şey, Milli Mücadele kadrosu için de geçerlidir. Bu yüzden 12. madde gerek İstanbul hükümeti için, gerekse Sivas Kongresi ve sonrasında kurulan TBMM hükümeti için cankurtaran simidi gibi görülmüş, işte bu yüzden Harbord heyeti şenliklerle karşılanmıştı.
İyi, hoş da, Gazi Mustafa Kemal, gerek Harbord’la konuşmalarını, gerekse Sivas Kongresi’nde Amerikalı gazeteci Brown’la olan görüşmelerini Nutuk’da anlatmıyor mu zaten? Söylediklerinizin neresi gizli saklı? Bilinmeyen ne var burada anlamadım?
Bir konferans salonundan yükselen bu dikkatli itiraz düşündürücüydü gerçekten de. Öyle ya, Nutuk’u, hele hele Kâzım Karabekir’in, Rauf Orbay’ın hatıralarını, Sıvas Kongresi Tutanakları’nı okuyan bir dikkat bu ayrıntılara hemen vakıf olabilirdi.
Gelgelelim Sıvas Kongresi’nde asıl önemli olan bir nokta nedense es geçilir. Bir gazeteci görüntüsü altında gelen istihbaratçı Louis Edgar Brown, Sıvas Kongresi başkanlığından ABD Kongre’sine yazılan bir mektuba kuryelik de yapmıştır. Başkan Mustafa Kemal, yardımcısı Rauf Bey, İsmail Fazıl Paşa, İsmail Hami (Danişmend) ve M. Şükrü isimli diğer bir kâtibin imzalarını taşıyan bu mektup, ABD Senatosu’ndan, bir heyet gönderip Anadolu’daki durumu yerinde incelemesini rica etmektedir. Yazılış tarihi 9 Eylül 1919’dur. Zaten General Harbord’un sebeb-i ziyareti, bu davettir.
Ancak Nutuk’ta geçen şu ifade kafaları karıştırmıştır:
Kongre divan riyasetinin [başkanlığının] imzalarıyla bu yolda bir mektup tesvid olunduğunu [müsveddesinin hazırlandığını] hatırlıyorsam da, bu mektubun gönderilebilip gönderilmediğini pek iyi hatırlamıyorum. Esasen bu mektuba suret-i mahsusada [özel olarak] ehemmiyet atf etmiş değildim.
Mektupta istenilen inceleme heyeti geldiğine ve bu heyet de Harbord heyeti olup Sıvas’ta Mustafa Kemal’le rûberû (yüzyüze) görüştüğüne göre, mektubun gönderildiğinden nasıl şüphe edilebilir? Bu mektubun gönderilip gönderilmediği konusunda uzun bir süredir tereddütler vardı. Ancak burada hem ABD Senatosu’nun yayınladığı halini, hem de Brown’ın Hoover Enstitüsü’ne teslim edilen evrakı arasından çıkan imzalı bir kopyasını yayınlayarak bu tartışmaya son veriyoruz. Artık o unutturulmak istenen o mektup elimizde. Bundan sonra mektubun anlamını tartışmaya başlayabiliriz.

18 Şubat 2007, Paza

.

Meşrutiyet ile Ergenekon arasındaki Masonik hat

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Meşrutiyet ile Ergenekon arasındaki Masonik hat
“Milliyet”in internet sitesindeki başlığın sırrını çözmekle meşgulüm. Canım, şu “Manastırlı komutan” manşetinden bahsediyorum. Duymuşsunuzdur mutlaka. Kimden mi bahsediyor?
Önümüzdeki ay koltuğuna oturması kesinleşen 26. Genelkurmay Başkanı İlker Başbuğ’dan. Peki “Milliyet” şu günlerde 100. yıldönümünü yaşadığımız Meşrutiyet İhtilali’ni başlatan mermilerin ilk olarak Manastır’da sıkıldığına atıfta bulunuyor olabilir mi? O zaman köşeye sıkışmış ‘birilerinin’ müsterih olmaları gerektiğine dair bir ima mı gizli burada? Bilemiyoruz. Ancak neresinden bakarsanız bakın, manidar bir başlıkla karşı karşıya olduğumuz kesin.
Son yıllarda okuduğum en net mesajlı yazılardan birisi Hüseyin Gülerce tarafından kaleme alındı. Gülerce 30 Temmuz 2008 tarihli “Zaman”da çıkan “Masonluk Ergenekon’un neresinde?” başlıklı yazısında sarsıcı sorularla dikkatlerimizi Ergenekon’un Masonik şifresini kırmaya yöneltiyordu.
Gerçekten de Mason locaları bu tür gizli örgütlenmelerin hep bir yerlerindedir. Gladyo’yu bitiren savcı Felice Casson’un İtalya’daki P-2 Mason locasının örgütle bağlantısını açığa çıkarışından tutun da, Ergenekon iddianamesindeki İlhan Selçuk’un İstanbul’da Hür ve Kabul Edilmiş Masonlar Büyük Locası’nda darbeyi planlayanlarla bir araya geldiği bilgisine kadar pek çok bağlantı, meselenin bir komplo teorisinin sınırlarını aştığını gösteriyor.
Bu kadarla da kalmıyor, Büyük Doğu Locası Paris’te bir toplantı düzenliyor, Üstad-ı Azam Jean-Michel Quillardet, başörtüsünün serbest bırakılmasına karşı çıkarak yasanın “Türk laikliğinin bünyesinde açılan tehlikeli bir gedik” olduğunu savunabiliyor ve kafamız iyice karışıyor. Bu ne öfke böyle? “Yoksa laiklik konusunda Masonlara bir güvence verilmiş de haberimiz mi yok?” diyesi geliyor insanın.
Hüseyin Gülerce ise ısrarla soruyor: “Yasak olmasına rağmen Silahlı Kuvvetler bünyesinde masonlar var mıdır? Masonluğu tespit edildiği için bünyeden çıkarılan generaller var mıdır? Milletin evlatları için, orayı ele geçiriyorlar, buraya sızıyorlar dile dünyayı ayağa kaldıranlar, masonluk konusuna gelince neden suspus oluyorlar?”

Mustafa Armağan

Ancak 100 yıl evveline dönersek, Meşrutiyet için ayaklananların asker ve sivil önderleri arasında hatırı sayılır miktarda Mason bulunduğunu biliyoruz. Merkezi Selanik’te bulunan Macedonia Risorta Locası ile yine Selanikli Jön Türklerin kurduğu Osmanlı Hürriyet Cemiyeti (adı daha sonra İttihat ve Terakki Cemiyeti olmuştur) arasındaki bağlantılar giderek daha net bir şekilde açığa çıkıyor. Cemiyete girecek olanların önce Mason olması, yani ‘tekris edilmesi’ gerekiyordu. Böylece 1901-1908 yıllarında 23’ü karargâhları Rumeli’de bulunan ve İkinci ve Üçüncü Orduların en üst rütbeli ‘muvazzaf’ subaylar olmak üzere tam 188 İttihatçı Masonluğa alınmıştır.
Kendisi de cemiyetten olan Ahmet Bedevi Kuran’ın verdiği bilgilere göre Masonluk İttihatçılar arasında o kadar onsuz olmaz bir hal almıştı ki, cemiyette iki türlü üye vardı. Bir kısmı Mason locasına girenlerdi ki, bunlara “li ebeveyn kardeş” (ana baba bir kardeş) deniliyordu. Mason locasına girmeyen üyelere ise “li eb” (baba bir kardeş) kardeş diye hitap ediliyordu. Öz kardeş ve üvey kardeş de diyebilirdiniz buna. Nitekim sonradan Cemiyetin bir numarası haline gelen Talat Paşa ve milletvekili yapılan Emanuel Karasso’nun Macedonia Risorta Locası’nın ilk üyeleri ve 33 derece Mason olan üstad-ı azamları yapıldığını biliyoruz.
Gerçi o mücadele günlerinde bu normal görünüyordu ama sonraları savunmaya geçen İttihatçılar “Onlar bizi değil, biz onları kullandık” diyeceklerdi. Ancak kimin kimi kullandığı çok değil, 10 yıl içinde belli olacaktı.
Peki bunlar birer spekülasyon mu?
Bakın, öyle gizli saklı belgeleri değil, açık belgeleri kullanacağım. Birincisi, ihtilalin o sıcak günlerinde Meşrutiyetin hemen ardından Adalet Bakanlığı’na getirilecek olan Macedonia Risorta Locası üyelerinden Manyasizade Refik Bey’in İngiliz gazetesi “The Morning Post”a verdiği demeç. İttihatçıların İtalyan Masonluğundan manevi destek gördüklerini doğrulayan Refik Bey, Macedonia Risorta ve Labor et Lux localarının kendilerine “büyük hizmetler verdi”ğini ve barınak sağladığını gayet soğukkanlı bir şekilde anlatmış ve şöyle devam etmiştir:
“Orada Masonlar olarak toplanıyorduk, çoğumuz da Masonduk, fakat aslında örgütlenmek için toplanıyorduk. Bunun yanı sıra yoldaşlarımızın büyük bir bölümünü, üyelerini ince eleyip sık dokuyarak seçmeleri nedeniyle Cemiyetimiz için bir elek işlevi gören bu localardan seçtik… Ayrıca bu localar, ihtiyaç halinde İtalyan Sefaretinden müdahale teminatı almış olan İtalyan Grand Orienti’ne bağlıydı.”
Demek ki neymiş? 1) İttihatçı Masonlar olarak toplanıyorlarmış; 2) Yoldaşlarının büyük bir bölümünü Masonlar arasından seçiyorlarmış; 3) Çünkü Masonlar cemiyete adam almakta ustaymış; 4) Ayrıca da Abdülhamid herhangi bir şekilde olaylara müdahale etmek isterse İtalyan Elçiliğinden güvence almışlarmış.
Kim söylüyor bunu? İttihatçıların sözüne en çok itibar ettikleri ve bu yüzden de ilk Meşrutiyet kabinesine Bakan yaptıkları zat.
İşe bakın ki, aynı Manyasizade Refik Bey, ihtilal coşkusu içinde ikinci bir demeç verir. Bu defa Paris’te çıkan “Le Temps” gazetesine verdiği demeçte şunları söyler:
“Masonluk ve İtalyan Masonluğu bize manen destek verdi… Hakikatte İtalyan locaları İttihat ve Terakki’ye yardımcı oldular, bizleri korudular, bizlere birer sığınak oldular. Çoğumuz Mason olduğumuzdan teşkilatlanmak için genelde localarda toplanırdık. Üyelerimizi de localardan seçmeye çalışırdık, çünkü locaya üye olabilmek için sıkı bir kontrolden geçilmekteydi.”
Siz düşünedurun, geçtiğimiz günlerde gazetelerden bir haberi koyuyorum masaya:
“Hür ve Kabul Edilmiş Masonlar Büyük Locası, bütün bağlı kuruluşlarına II. Meşrutiyet’in 100. yıl kutlamalarının 2008 boyunca çeşitli etkinliklerle kutlanması talimatı vermesi üzerine “Meşrutiyet defileleri”, kitap tanıtımları, konferanslar ve benzer etkinlikler düzenlendi.”
Meğer sadece defile değil, darbe de düzenleyeceklermiş! m.armagan@zaman.com.tr

03 Ağustos 2008, Pazar

.

Bir Yassıada sanığının mektupları ilk kez gün ışığına çıkıyor

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Bir Yassıada sanığının mektupları ilk kez gün ışığına çıkıyor
Sevgili sahaf dostlarımdan Davut Özgül beyefendi bir poşet dolusu belgeyi akşamın karanlığında elime tutuştururken şöyle seslenmişti: “Bunlardan bir kitap bile çıkar hocam.” İnceledikçe hak verdim. Bir kitap olmasa bile en azından bir kitabın çekirdeği var bu belgelerde.
Dosyanın ilgili olduğu kişi: Medeni Berk. 1913 Medine doğumlu ve anlaşılan bu kutsal beldede dünyaya geldiği için adı Medeni. Ziraat Bankası’nda müfettişlik, Tariş ve Emlak Bankası’nda genel müdürlük yapmış. Başarılı bir bürokrat. 1957 seçimlerinde Demokrat Parti saflarında politikaya atılan Berk’in yükselişi hızlı olmuş ve İmar ve İskân Bakanlığı derken Menderes’in son 6 ayında Başbakan Yardımcılığı görevini yürütmüş. Bu arada bir yıl kadar da Fenerbahçe Başkanlığı var. Bir de hatırlatma: İstanbul’daki Ataköy projesi Medeni Berk’in eseridir, hatta onun adını taşıyan bir ilköğretim okulu bile vardır. Hatta kızlarım da bir süre orada okumuşlardı.
Sonra? Sonrası biraz değil epeyce karanlıktı. Ta ki poşeti açıncaya kadar.
Belgeleri birer birer inceledikçe hem kendisine gelen mektuplardan, hem de daha önemlisi, kendisinin eşi (2007 yılında vefat etmiş) Mukadder Hanım’a ilki 27 Mayıs İhtilali’nden 8 gün sonraya rastlayan mektuplarını okudukça karanlıklar ağır ağır aydınlandı. Yalnız Yassıada’dan müebbet hapis cezası ile boyunun ölçüsünü alan Medeni Berk için değil, 27 Mayıs’ın da ilk günleri ağarıyordu gözümde. Aynı zamanda bir darbenin kalpleri nasıl kararttığını da görme imkânını buluyordum.
İleride daha geniş bir inceleme yapacağım ama üç masum insanın idam edildiği 16-17 Eylül günleri içimizi acıtırken, bu ilk defa yayınlanacak mektuplardan sizleri de mahrum etmek istemedim. Bakalım sabık İmar ve İskân Bakanı neler yazmış kapatıldığı Ankara’daki Harbiye’den.
“Mektupların içimi açıyor, ruhuma hayat veriyor. Seninle birkaç defa okuyarak baş başa kalıyorum. Dün gece rüyamda seni gördüm. Bir mağaza önünde durdum ve senin beğenebileceğin şeyleri aradım. 4 Haziran 1960”
“Hep arkadaşlarımın hanımları yazdı, evlerini aramışlar ve bazı şeyler almışlar. Benim teyp bantlarımın ehemmiyeti yok. Gül (kızı) üzülmüştür, ehemmiyet vermesin, yine iyisi olur… Burada nisbi bir sükûna girdik. Her gün okuyor ve okuyoruz. Bu sebepten orada bulunan kitaplardan “Suyu Arayan Adam” (Şevket Süreyya Aydemir’in hayat hikâyesi) diye bir kalın kitabı da yolla… Sana bu bayram sevdiğin çiçekleri getiremedim, seni Antalya’ya götüremedim, kusuruma bakma, elimde olmadı. Not: Arama yapıldı ise zabıt suretini iste. 8 Haziran 1960”
“Dostlar, hakiki dostlar ve iyi gün dostları kim bilir nasıl belli olmuştur? Hiçbirine aldırma, sen yine çalışma zevkiyle bana güven. Artık sade senin ve kızım için çalışacağım. Enayi gibi tatillerimi, dinlenme günlerimizi harcamışız. Şimdi seni ve kendimi çam ağaçlarının altında veya kızgın bir denizin ortasında görüyorum. Bir hayal bile olsa ümit ediyorum. İyi dostlarımızı iyi tanı da, biz de hakiki insanları unutmayalım… Dünkü Adliye Vekili (Adalet Bakanı) beyanatı bizlere ferah verdi… Bundan sonra kısmet olursa hayat telakkim, çalışma gayretim bambaşka olacak. 11 Haziran 1960”
“Elbet iyi günlerimiz olacak. Göreceksiniz beni, kusur ve suçum çıkmayacak. 13 Haziran 1960”
“Çok erken kalkıyorum, yatağımdan, kalkmadan biraz vakit geçiriyorum… Sen daima erken kalkıp çalışmaya başlamamdan şikayetçisin. Hakikaten durabilir miyim, çalışmayabilir miyim, zannetmiyorum… Bütün bunların iyi sonuca varacağına itimadım var. 16 Haziran 1960”

Mustafa Armağan

“İşler inşallah düzelecek, ben her geçen gün daha ümitliyim. Gazeteler bile bana bir çamur sıçratmamaya gayret ve itina ediyor. Olsa idi çoktan ipliğimiz pazara çıkardı. 17 Haziran 1960”
Medeni Berk, Haziran’ın 18’inden itibaren Yassıada’dadır. Bundan sonraki mektuplar Yassıada’nın ilk günlerinde yaşadıklarını anlatacaktır. Ancak işin garibi bundan sonraki mektuplar yarı yarıya kısalmış (muhtemelen satır sınırlaması getirilmişti).
“Gece Harbiye’den otobüsle kalktık. Seninle daima geçtiğimiz arka yoldan geçtik. Gözlerim evimin tarafına takılı, içim sizlerden ayrılmanın hüznü ile dolu uzaklaştım. 19 Haziran 1960”
Medeni Berk yavaş yavaş kurtuluşunun kolay olmadığını anlıyor ve şöyle yazıyor:
“Belki tahkikat sonunda hiçbir suçum olmadığı anlaşılır ama ne olur ne olmaz kabilse… bir avukat ismi üzerinde duralım. 22 Haziran 1960”
23 Haziran tarihli mektupta telgraf ve mektuplarının eşine ulaşmadığından şüphelenmeye başlıyor. Ve ertesi gün siyasi hayatın çalışmaktan, yorulmaktan başka nesini gördüğünü sorguluyor. Giderek havadan sudan mektuplar yazması dikkati çekiyor. Ve mektupların iyice kısalması. Eline ulaşan aile fotoğrafları tesellisi olmuştur yine de. Nihayet Yassıada’dan yazılmış son mektup:
“Dün 24 tarihli mektubunu aldım. Maalesef resimleriniz çıkmadı. Belki verilmiyor… Günler birbirinin aynı oluyor. 27 Haziran 1960”
Bütün bu mektuplarda bir DP’li bakanın tutuklandıktan sonraki bir ay içinde yaşadıklarını kendi ağzından okumak mümkün. Bir gün el üstünde tutulan bir bakansınız, ertesi gün ellerinizde kelepçe, bir meçhule doğru sürükleniyorsunuz. Dostlar, ah o dostlar, kaçışıyor etrafınızdan, bir zamanlar pervanenizdiler halbuki.
Yassıada’da yargılandı Medeni Berk ve idamdan son anda kurtuldu. Ömür boyu hapis cezasını çekmek üzere Kayseri’ye gönderildi. Sonra af çıktı, Akbank yönetim kurulunda görev yaptı, bir ara da TOBB başkanlığı. Sonra köşesine çekildi. Ansiklopedilerimiz onun sağ olup olmadığı hakkında bilgi vermekte cimri davranıyor. İşin garibi internet kaynağı olan Wikipedia da ölüm tarihini bulamamış. Yaşıyor mu? Hayır, TBMM Özlük İşleri Daire Başkanlığı’ndan aldığım resmi bilgiye göre 16 Mart 1994’te vefa etmiş. Bunu da tarihe not düşeyim.
Not düşeceğim başka bir şey daha var. O da yanda kupürünü gördüğünüz telgraf. İbret-i âlem için koyuyorum buraya. Bu ülkede açık kapıyı omuzlamaya bayılanların ne çok olduğunu görmeniz için. Erzincan Kemaliye’den çekilen bir telgraf bu. Ali Yalçın Aşçı isimli şahıs muhtemelen 1957 seçimlerinde propaganda için geldiği gazinosunda bir bardak su içirdiği Celal Bayar’dan suyun parasını istiyor. Ne zaman? 1964’te, yani tam 7 yıl sonra. Muhtemelen de o zaman yaranmak için para verilmişse bile almamıştır.
“Siyaset beyaz eldivenle yapılmaz” diyen Makyavel’di değil mi? m.armagan@zaman.com.tr

14 Eylül 2008, Pazar

.

Atatürk’ün cenaze namazı neden camide kılınmadı?

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Atatürk’ün cenaze namazı neden camide kılınmadı?
Hatta Atatürk’ün cenaze namazı kılındı mı? Anadolu Ajansı’nın haberine bakılırsa evet, kılındı. O sırada ajansın muhabiri olarak töreni takip eden Cemal Kutay’a göre de kılındı, başkalarına göre de. İyi ama neden herhangi bir görüntü yok ortada? Madem kılındı, tek bir fotoğraf karesi olsun neden esirgendi milletten? Sessuzluk.
Bir adım daha atalım ve artık sorulmasının zamanı gelen, o ucu zehirli soruyu soralım: Atatürk’ün cenaze töreni boyunca neden hiçbir dinî simgeye yer verilmedi?
Şimdi bunu sordum ya, birtakım işgüzarlar buradan kim bilir kaç demet nane devşirecekler. Vay, Atatürk’e dinsiz dedi, falan filan. Yahu burada ölmüş bir Atatürk’ten söz ediyoruz. Kendi cenaze törenini kalkıp kendisi düzenleyecek değildi ya. Törenin birinci derecedeki sorumluları, o sırada cumhurbaşkanı olan İsmet İnönü ile Başbakan Celal Bayar ve bir de Genelkurmay Başkanı Fevzi Çakmak’tır. Görünüş böyle. Ancak her üçünün de cenaze namazı camilerde kılınmıştı ve ‘dinsel simgeler’ şöyle ya da böyle eşlik etmişti son yolculuklarına.
O zaman tekrar soralım o zehirli soruyu: Atatürk’e bu ‘ladinî’ cenaze törenini kimler düzenledi? Dolmabahçe Sarayı’ndaki tabutunun etrafına o kocaman 6 adet meşaleyi kimler dikti? (Güya Cumhuriyet Halk Partisi’nin 6 okunu sembolize ediyordu bunlar. ‘Meşaleler ebediyete kadar yanacaktır’, diyordu zamanında yayınlanan bir dergi.)

Mustafa Armağan

Baksanıza, az kalsın, cenaze namazı dahi kılınmayacakmış. Annesi gibi dindar biri olduğu belli olan Atatürk’ün kızkardeşi Makbule Hanım, Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri Hasan Rıza Soyak’ı sıkıştırıp da, “Ağabeyimin cenaze namazı hangi camide kılınacak?” diye sormasa onu bile gürültüye getirecekleri anlaşılıyor. Bunun üzerine Diyanet İşleri Başkanı Rıfat Börekçi’ye durum sorulmuş, o da namazın camide kılınmasının şart olmadığını söylemiş: “Onun cenaze namazı” demiştir Börekçi, “tertemiz hale getirdiği bütün vatanda bu farizanın yerine getirilebileceği her yerde kılınabilir.”
Anadolu Ajansı Muhabiri Cemal Kutay 19 Kasım 1938 günü yaşanan o görüntülenemeyen sahneyi şöyle anlatır:
“Dolmabahçe Sarayı’ndaki hazırlıklar erkence başlamıştı. Büyük ölünün son ihtiram (saygı) nöbetini bekleyen yaverleri ve dostları, büyük üniformalı subaylar, vali ve belediye reisi, bu hazırlıklara nezaret ediyorlardı. (…) İçeride merasim başlamadan, ailesinin talebi ile büyük ölünün namazı kılınmak suretiyle hususi merasim yapılıyor. Tekbir Türkçe verilmiş, namazı İslam Tetkikleri Enstitüsü direktörü Ord. Prof. Şerafettin Yaltkaya tarafından kıldırılmıştır.”
Hakkı Tarık Us ise kendi çıkardığı “Kurun” gazetesindeki yazısında ilginç bir ayrıntıya yeniden dikkatimizi çekiyor. Atatürk’ün çok sevdiği bilinen Hafız Yaşar, sandukanın başında “Türkçe ezan” okumuştur. Muhtemelen namaz sonunda da Türkçe telkin verilmiş ve yine Türkçe tekbirler getirilmiş olmalıdır.
Bu kırıntı kabilinden bilgiler şöyle bir manzara doğuruyor gözümüzde:
Makbule Hanım ağabeyinin cenaze namazı kılınmadan gömüleceğinden endişelenerek müdahale etmiş ve namazın kılınmasını istemiştir. Bunun üzerine dışarıda bir camide, muhtemelen en yakında bulunan Dolmabahçe Camii’nde cenaze namazının kılınması gündeme gelmiş, ancak “bazıları” buna, laikliğe aykırı düşeceği endişesiyle karşı çıkmışlar ve sarayda kılınmasını istemişler, Diyanet’ten de “caizdir” fetvası alınınca “sayısı mütevazi olan” bir cemaat ile (kaç kişi olduğunu bilmiyoruz, 10-15 kişi olduğu tahmin edilebilir) Türkçe ezan ve tekbirlerle kılınan cenaze namazının ardından dua edilmiş ve böylece dinî tören tamamlanmıştır.
Ancak bu sırada bütün fotoğraf makineleri ve varsa kameralar kapattırılmış ve herhangi bir görüntü alınmasının titizlikle önüne geçilmiş olduğunu hatırlatalım. Elimizde böyle bir fotoğraf olsaydı laiklik elden mi giderdi? Anlamak zor hakikaten.
Halbuki Atatürk’ün en yakın silah arkadaşlarından Fevzi Çakmak ve İsmet İnönü’nün son anlarında ve cenaze namazlarında açıkça ‘dinsel simgeler’ yer bulabilmiş ve hiç de laiklik elden gitmemiştir.
Buyurun, torunu Gülsün Bilgehan anlatsın bize İnönü’nün son anlarını:
“Aile fertleri, koruma polisleri, yakınlar sırayla yanına girip, sessizce Kur’an okuyorlardı.(…) Mevhibe Hanım kefen ve cenaze gereçlerini almıştı, yıllardır sandığında saklıyordu. Hocalar gerekli dini işlemleri yaptılar, koruma polisleri ve yakınların yardımıyla kütüphanede bekleyen tabuta yerleştirdiler. (…) Hareket etmeden önce hoca cemaate bir konuşma yaptı ve bahçe kapısına doğru omuzlarda tabutla yol alındı [ve] cenaze namazının kılınacağı Maltepe Camii’ne doğru uzun bir yürüyüş başladı.”
Atatürk’e dinî motifleri de olan bir cenaze töreni düzenletmeyen İnönü’nün kendi cenazesinde normal bir Müslüman’a yapılması mutad olan son görevlerin eksiksizce yerine getirildiğini görünce şaşkınlığımız daha da artıyor.
Peki Fevzi Çakmak’ın cenaze töreni? Onunki zaten bir askerin değil, bir evliyanın cenaze töreni gibidir. Üzerine Kâbe örtüsü serilmiş, tabutu yüz binlerin elleri üzerinde taşınmış, İstanbul sokakları o gün Arapça tekbirlerle tam 7,5 saat boyunca inlemiş ve cenaze, Eyüpsultan Mezarlığı’na, şeyhinin yanı başına dualarla gömülmüştür.
En yakın silah ve çalışma arkadaşları böyle dinî törenlerle gömülürken, neden aynı tören Atatürk’ten esirgenmiştir? Şöyle yüz binlerin katılacağı muazzam bir cenaze namazı görüntüsü, onu bu milletin kalbinin daha derinlerine yerleştirmez miydi? Ve hâlâ devam edip giden “Atatürk dinsiz miydi?” tartışmasına bir son nokta konulmuş olmaz mıydı?
Yazılarımın sonuna kıymık yerleştirmeyi seviyor muyum ne? Buyurun Abdülhalık Renda, Refik Saydam, Fevzi Çakmak, Kemal Gedeleç, Celal Üner ve Nevzat Tandoğan imzalı ‘protokol’e. Aktarıyorum:
“Ebedi şef Atatürk Etnoğrafya Müzesi dahilinde muvakkaten yaptırılan medfene… 31 Mart 1939 Cuma günü saat 14.00’te konulmuştur.” Nasıl? Biz 21 Kasım 1938’de konulduğunu bilmiyor muyduk Etnoğrafya Müzesi’ne? Aradan geçen 4 ay içerisinde Atatürk’ün naaşı neredeydi ki?
Artık orasını da siz düşünün. m.armagan@zaman.com.tr

28 Eylül 2008, Pazar

.

Bir devrimcinin aşk mektubu

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Bir devrimcinin aşk mektubu
3 Temmuz 1908 Cuma günü, Makedonya kaynıyordu. Resne garnizon komutanı Kıdemli Yüzbaşı Ahmed Niyazi Bey, tabur kasasını kırıyor, ‘ödünç’ aldığı parayla başına geçtiği ihtilali finanse etmeyi planlıyordu.
Öbür yanda 200 kadar gönüllüsü silah depolarına girmiş, mavzerleri topluyorlardı. Tam cuma vaktiydi, subaylar ve erat namazdaydı. Fırsat bu fırsattı. Niyazi Bey emri verdi, sessiz sedasız “balkan”a, yani dağa çıkıldı. Devrimcilerimiz sonradan yakın tarihimizdeki en köklü kırılmalarından birisini teşkil edecek olan Meşrutiyet ihtilaline yahut o zamanki deyimle “İlan-ı Hürriyet”e öncülük yapıyorlardı.
Resneli Niyazi hakkındaki görüşlerimi biliyorsunuz. Ancak bu defa kişiliğini veya eylemlerini değerlendirmeyecek, kendisinin yazdığı ve ilk kez yayınlanacak bir mektupla tarihe not düşeceğim. Böylece son derece karmaşık bir dönem olan 1908 dönemecindeki eylemcilerin halet-i ruhiyesini görmüş olacağız.
Yakınlarda bir sahaftan satın aldığım dosyada Niyazi Bey’in ailesinden intikal eden mektup ve fotoğraflara rastlayınca şaşırmadım desem yalan olur. Çünkü bu veda mektubu ve ailesine ait fotoğraflarla Meşrutiyet’in ilk iki “hürriyet kahramanı”ndan birisinin (öbür kahramanın Enver Bey olduğunu söylemeye gerek var mı?) hayatına dair bilinmeyen noktaları ortaya çıkarma fırsatı elime geçmiş oluyordu.
Dosyayı merakla inceledim. İnceledikçe ölmüş gitmiş bir insanın mahremiyetine dokunmuş gibi oluyordum. Eski yazılı bazı notlar, bazı gazete kesiklerinin sararmış sayfaları, 1950’de bir dergide ailesiyle yapılmış bir röportajın daktilo edilmiş nüshası, derken bir zarf… İçinden çıkan fotoğraflarda “kahraman” olduğu günlere ait posterler ve Niyazi Bey’i rekortmen bıyıklarıyla gösteren ünlü resimlerinden biri.
Diğer iki fotoğraf, hanımı (refikası) Feride Hanım, oğulları Mithat ve Saim ile torunu Niyazi Resnelioğlu’nu gösteriyor. Son fotoğrafta ise Avlonya limanında vurulduğu sırada Resneli Niyazi’nin üzerinde bulunan kırçıllı sivil palto görülüyor. Ve paltodaki üç adet iri kurşun deliği… Rivayete göre bu kurşunları yedikten sonra yere yuvarlanan Niyazi’nin son sözü, “Niçin bre?” olmuş.
Bu sorunun cevabını tarih ilmi henüz verebilmiş değil. Değil ama tarihin usta ağına yeni avlar da takılmaya devam ediyor. İşte Resneli Niyazi’nin dağa çıkmadan önce eşi Feride Hanım’a yazdığı o dokunaklı mektup da bunlardan biri.
Feride Hanım kendisiyle yıllar sonra yapılan bir söyleşide ayrılış günlerini şöyle hatırlıyor:
“Silahlarını, fişeklerini, tüfeğini ve üzerinde “Vatan Fedaisi” yazısı olan şapkasını giymişti. Ben “Bu ne biçim elbise?” diye sorunca merak etmeme mani olmak için “Hiç. Hâtıra olsun diye giydim!” sözleriyle padişaha isyan edeceğini benden bile gizlemişti.”
İşte Resneli Niyazi’nin evinden ayrıldıktan sonra muhtemelen bir adamı vasıtasıyla eşine gönderdiği ve ilk kez yayınlanan veda mektubu (bazı yerleri sadeleştirilmiş olup silik olduğu için okunamayan birkaç yere […] işareti konulmuştur).

Mustafa Armağan

“İki gözüm!
Sana pek kıymetli bir yadigârım olmak üzere gönderdiğim şu vedâ mektubumu gayet soğukkanlılıkla sevine sevine oku! Ve okudukça sevincini ilan et!
Sakın ağlama! Hatta hiç sıkılma! Beni Allah’a emanet et, bilakis iftihar et! Sen bahtiyarsın! Zira dünyanın en muhterem bir kadını sen olacaksın! Bunun için gayet serinkanlılıkla oku.
Ruhum, sakın asla vicdanen müteessir olma ki, benim zevcem olduğunu cihana bildiresin! Ve bir fevkalade gayret göstermeyi herhalde arzu ederseniz hakkımı helal ederim.
Sakın hatırına başka bir şey getirme! Bildiğinden ziyade seni severim. Ve senin ismet ve namusunu düşünerek şu fedakârlığı göze aldım.
Ecdadımızın mübarek kanlarıyla yoğrulup zapt edilmiş olan mukaddes vatanımız, vatan hissinden mahrum olan alçakların […] hıyaneti eseri [olarak] bugün yaralı bir arslan gibi çırpınıyor. Eğer yarası sarılmazsa elden de gidiyor. Vatan elden gidince namuslarımızı […] ve şimdi Girit’te gözümüz önünde olduğu gibi onlar […] özerklik için çalıştıkça kıymetli namusumuz da yabancıların saldırısına ve zulme uğrayacaktır. Şu fani dünyada ölüme mahkûm olan insanların mukaddes vatanımızın uğradığı şu felakete herkes gibi seyirci olarak yaşamayı pek hakir gördüm.
Bizi bu vatan besledi, büyüttü. Vatan olmasa biz de yokuz demektir. “Hubbu’l-vatan mine’l-iman” [Vatan sevgisi imandandır] buyrulmuştur.
Gerçi seni çok severim [fakat] toprak ve vatanımızı dünyada her şeyden ziyade severim. Ne yarar, her bir şey yine onların varlığıyla kâimdir. Bunlar için istibdad hükümeti idaresi kötülükleriyle zaten uyuşmuş olan vicdan sahiplerini gayrete getirmek, bu güzel sebeple gayrete getirerek kurbanlık hale gelmiş olan vatanımızı düşmanların saldırısından kurtarmak üzere mavzer tüfekleriyle silahlı iki yüz fedaiyle dağa çıktım (işte şimdi telaş etme).
On günden beri gördüğün telaş buydu. Sen! Sakın ümidini kesme, elveda bile etmem. Çünkü ben Rabbimin yardımına ve Hazret-i Peygamber’in ruhaniyetine dayanarak vatan için fedai çıktım. Merak etme! Dediğim gibi inşaallah yakında İstanbul’da seni kucaklayacağım.
Sana şimdilik daha otuz lira gönderiyorum.
Ben senin ismet ve namusundan her suretle eminim, ve vicdanen rahatım. Sakın ha beni üzme. Seni Cenab-ı Hakk’a emanet ederim gözüm.
Bâki: Ya ölüm ya vatanın kurtuluşu.
Vatan fedaisi Kolağası zevceniz
20 Haziran 324 (3 Temmuz 1908)

Mustafa Armağan

Valide Hanım’ın muhterem ellerinden öper ve umum akrabaya arz-ı hürmet eylerim. Bana kimse lanet okumasın. Niyazi vatana gidiyor”
Resneli Niyazi’nin veda mektubu burada bitiyordu.
Ölmedi, yaşadı Resneli Niyazi; feleğin parlak ışıklarını da gördü, giderek bir kenara itilmenin kahredici yalnızlığını da. II. Abdülhamid ile Sultan Reşad’ın karşısında bıyıklarını burduğunu da biliyoruz, Bursa’ya muzaffer bir komutan gibi gidip de İttihatçılar tarafından konuşturulmayınca süklüm püklüm geri dönüşünü de.
Ve nihayet Avlonya limanında üç el silah patladı ve Vatan Fedaimiz yere yığıldı. Oğlunun söylediğine göre ceketinden “Beni bu menhus topraklarda bırakmayın!” yazılı bir vasiyet çıkmış. “Menhus topraklar”, öyle mi? Daha 4 yıl önce o topraklarda ıslahat yapılacak diye “Vatan elden gidiyor” telaşıyla ayaklanan siz değil miydiniz? Ne zamandır “menhus” oldu o topraklar? Ne zamandır?. m.armagan@zaman.com.tr

05 Ekim 2008, Pazar

.XXXXXXXXXXXXXXXXXX18

.

Zübeyde Hanım’ın vasiyeti yerine getirildi mi?

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Zübeyde Hanım’ın vasiyeti yerine getirildi mi?
Zübeyde Hanım üzerine neden bilimsel bir çalışma yapılmaz? Yoksa bilmediğimiz bir sakıncası mı var? Bilimselinden geçtik, İpek Çalışlar’ın “Latife Hanım”ı gibi popüler bir esere de razıyız. Lakin yok, yok.
Bu yüzdendir ki, sarı saçlı küçük Mustafa’nın kargaları kovalamasından ya da annesiyle babasının mahalle mektebine mi yoksa Şemsi Efendi mektebine mi gitsin kavgasından bir adım ileriye gidemiyoruz.
Mesela Zübeyde Hanım’ın babasının ‘Molla Feyzullah”, kendisinin de dindarlığı kastedilerek “Molla Zübeyde’ diye anıldığını bilmeyiz. Neden? Yazmazlar da ondan.
Ya onu Ankara’da görmüş olan Halide Edib’in yazdıklarına ne demeli? Türkün Ateşle İmtihanı” adlı kitabına göre hasta yatağında yatan Zübeyde Hanım Anadolu’nun kurtarılmasıyla ilgilenmiyor, oğlunun Selanik’i kurtarmasını istiyordu.
Bir de vasiyetnamesi vardır Zübeyde Hanım’ın ki, neden üzerinde durulmadığını anlamak kolay değildir.
Mustafa Kemal Paşa Ankara’daki yoğun mesaisi arasında annesiyle eniştesi Mecdi Bey vasıtasıyla haberleşiyor, yine anne tarafından akrabası olan Dışişleri Bakanlığı Levazım Müdürü Cemal (Bolayır) Bey eliyle ona mektup ve para gönderiyordu.
________________________________________

Mustafa Armağan

________________________________________
Cemal Bey İstanbul’a bir gelişinde Zübeyde Hanım kendisini iyi hissetmediğini söyleyerek vasiyetini yazdırmak ister. Yakın komşulardan üç şahit çağrılır ve vefatından yaklaşık 11 ay önce vasiyetname yazılır. Zübeyde Hanım kâğıda önce mührünü basar, sonra da baş parmağını.
16 maddelik vasiyetnamenin metni epeyce uzun. Dileyen tam metnini kişisel sitemden okuyabilir (www.mustafaarmagan.com.tr). “Ben Zübeyde, mevcut mallarımın üçte birini ayırarak aşağıdaki gibi sarf ve vakfedilmesini vasiyet eylerim” diye başlayan vasiyetnameyi özetliyorum sizin için:
1. Ölünce yıkanıp kefenlenme ve kabir yaptırılma işiyle dedegân (bununla Mevlevi dervişlerinin kastedildiğini Şemseddin Sami yazıyor) ve tehlilhân (cenazelerde yüksek sesle “La ilahe illallah” diyen) efendilerle beraber kabrine götürülmek istiyor. Defnedildiğinin üçüncü günü akşamı hafızlar, hocalar, akraba ve ahbapların akşam yemeğine davet edilerek yemekten sonra Kur’an-ı Kerim’den cüzler okunması ve duanın ardından hafız ve hocalara para dağıtılması için 450 lira kâğıt para bırakıyor.
2. Beşiktaş’taki Yahya Efendi’nin yakınına defnedilmek istiyor.
3. Yahudi iken Müslüman olan Hayriye Hanım’a, onun ölümü halinde oğluna 10 lira verilecektir.
4. Daima akmak üzere şehrin münasip bir yerinde bir çeşme yaptırılıp suyu akıtılmak ve ara sıra tamirine sarf olunmak üzere 475 lira tahsis edilecektir.
5. Her cuma günü namazdan bir saat önce başlayarak ezan okununcaya kadar uygun bir camide cemaate iki cüz Kur’an tilavet ettirilerek okuyanlara nemasından verilmek üzere 490 lirayı bırakıyor ve ekliyor: 4. maddenin hükümleri için şer’i mahkemelerde vakfiyenin tescil ettirilmesi.
6. Oruç, namaz ve günahlar için ve Kurban Bayramı’nın ilk günü 5 adet kurban kesilmek ve eti talebeye yedirilmek ve Kur’an hatmettirilmek üzere bir defaya mahsus olarak Çocuk Esirgeme Kurumu’na (Dârü’l-Eytâm’a) 200 lira bağışlanacaktır.
7. Paramı Selanik Başşehbenderi Kâmil Beyefendi’ye teslim ettim. Osmanlı Bankası’nda muhafaza edecektir. Kâmil ve Cemal beyler burada saydıklarımın yerine harcandığını belgelendirerek oğlum Mustafa Kemal Paşa’ya hesap vereceklerdir.
Bir cenazenin bütün dinî muamele ve geleneklerin ayrıntılı olarak zikredildiği bu metnin en fazla dikkatime batan tarafı, Zübeyde Hanım’ın Kanuni’nin süt kardeşi Yahya Efendi’nin yanına gömülmek istemesidir. Tabii sadaka-i cariye olarak çeşme yaptırılması ve çeşme için vakıf kurulması istekleri de çok önemli. Bir başka nokta ise kazaya kalmış oruç ve namazları için kurban kestirmek istemesi. Tabii bu işlerin takibi işini sevgili oğluna emanet etmesi ise bambaşka güzellikte bir mesaj içeriyor.
İyi güzel de, nasıl öldü Zübeyde Hanım?
Tam Mustafa Kemal Paşa’nın İzmir’den ayrıldığı günün akşamı vefat etti. Oğluna ertesi günü Eskişehir’de verildi ölüm haberi. İzmit’te hayatî önemde bir basın toplantısı olduğundan cenaze törenine gidemedi. Başyaveri Salih Bozok’a çektiği telgrafta, “Merhumenin münasip bir tarzda merâsim-i tedfiniyesini (defin törenini) ifa ettiriniz” diyordu.
Zübeyde Hanım 14 Ocak 1923’te vefat etmiş, ölüm haberi Mustafa Kemal’e 15’inde verilmişti. İzmit mülakatının ardından Ocak’ın 27’sinde geldi İzmir’e ve sevgili annesinin kabrini ziyaret etti. Orada etkileyici bir konuşma yaptığını biliyoruz.
Peki cenazenin defin işini kim oganize etmişti? Bu kişi, müstakbel kayınvalidesi Zübeyde Hanım’ı evinde ağırlayan Latife Hanım’dan başkası değildi. Fakat işin ilginç tarafı, Latife Hanım o sırada henüz evli değildi. Çalışlar’ın kitabında herhangi bir kaynak göstermeden şunlar yazılmış: “Latife mezarlıkta yüzlerce gümüş mecidiye sadaka dağıtmış, ilk gece İzmir’in tanınmış hafızlarından 33 kişi çağırarak sabaha kadar hatim duası indirtmiş, üç gün üst üste dua, kırkında da mevlit okutmuştu. Ayrıca 52. gece de fakirlere aşure dağıtılıp, hatimler indirilmişti.”
Tabii şunları da okuyoruz aynı kitaptan: “Mustafa Kemal annesinin cenaze töreni için İzmir’e gelmedi… 16’sında İzmit’te İstanbul basınıyla buluştu. 20-24 Ocak’ta ise Bursa’daydı. Şerefine Madam Brotte’un otelinde düzenlenen büyük akşam yemeği bir evlilik partisine dönüşmüştü.”
Ya Zübeyde Hanım’ın Karşıyaka’da bulunan mezarını kimi yaptırmıştı dersiniz? Kimisi Kâzım Karabekir yaptırdı diyor, kimisi de Latife Hanım. Ancak bu ilk mezarın bugünküyle hiçbir alakası yok. Bugün tek bir kaya parçasından ibaret olan mezar taşı, 1940 yılında yaptırılmış. İlkinin eski yazılı kitabesinde “TBMM Başkanı Mustafa Kemal Paşa hazretlerinin valide-i muhteremeleri Zübeyde Hanım’ın Ruhuna el-Fâtiha” yazılıydı. Yerine konulan o kaya parçasının üzerinde “Atatürk’ün Anası Zübeyde Burada Gömülüdür. Ölümü 1923” yazmaktaydı. Şimdilerde bu yazı da kayanın üzerinden kaldırılmış ve yerine Zübeyde Hanım’ın bir kabartma büstü konulmuştur; yazıyı başka bir mermer levhada okuyoruz.
Kim mi böyle istedi? İsterseniz ben anlatmayayım da, siz Hasan Rıza Soyak’ın anılarından okuyun.
Bir vasiyet var ortada, bir de mezar. Uyulup uyulmadığına karar vermek size kalmış. m.armagan@zaman.com.tr

12 Ekim 2008, Pazar

İşte Zübeyde Hanım’ın kayıp mezar taşı

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

İşte Zübeyde Hanım’ın kayıp mezar taşı
“Zübeyde Hanım, tarihin kaydettiği en büyük anaların biri ve hakikatte o anaların en büyüğüdür… O kendinden doğan “dehâ”yı -babasız kalmasına rağmen- canlı ve heyecanlı tutmayı, kuvvetlendirmeyi ve kemale erdirdikten sonra yüce bir armağan olarak milletine vermeyi başaran ulu bir kadındır. Türk kadınlarının yüz suyudur.”
Benzerini binlerce defa duyduğunuz klişelerden biri daha.
Nutuk atmaya gelince birisine ‘en büyük’ demek iyidir hoştur da, o “en büyük”e layık olduğu muameleyi neden göstermediğiniz daha önemli değil midir?
Geçen hafta Zübeyde Hanım’ın vasiyetini gündeme getirmiş ve ona neden sahip çıkılmadığını sormuştum. Tabii hakaretler, zaten kim olduğum belliymişler, hangi gazetede yazıyormuşumlar hiç gecikir mi?
Daha ne yapalım, nasıl ikna edelim bu nazlı zevatı? Altına Zübeyde Hanım’ın bizzat mührünü bastığı vasiyetnamenin Osmanlıcasını yayınlıyorsunuz, sanki tek satırını okuyabilmişler gibi “Bunun kaynağı ne?” diye hesap soruyorlar. Kaynağını verince itirazlar eksilecek sanmayın. Ona da evlere şenlik bir kulp takacaklarından adım kadar eminim.
İstediniz, o zaman buyurun kaynak: Vasiyetname ilkin Atatürk’ün anne tarafından akrabası olan Cemal Bolayır’ın arşivinden alınıp 10 ciltlik Kemal Zeki Gençosman ve Niyazi Ahmet Banoğlu’nun birlikte hazırladıkları “Atatürk Ansiklopedisi”nde (May Yayınları, 1971), son olarak Cemil Sönmez’in Atatürk Araştırma Merkezi gibi resmî bir kurum tarafından “Atatürk’ün Annesi Zübeyde Hanım” (2007) adlı derlemesinde basılmıştır.

Mustafa Armağan

Şimdi. Birileri yine hoşlanmayacak olsa da soruyorum:
1) Zübeyde Hanım’ı çok sevdiklerini söyleyenler neden vasiyetine uygun yapılan eski mezarını kaldırdılar?
2) Onun gibi dini bütün bir kadının, ancak putperestlere layık bu ‘laik’ mezarda kemikleri sızlamadan uyuyabileceğine inanıyor musunuz?
3) Hadi o kaya parçasını getirip başına diktiniz; peki Latife Hanım’ın yaptırdığı sanat değeri taşıyan talik yazılı kitabeyi neden bir hatıra olarak muhafaza etmediniz de depolara attınız? “Zübeyde Ana”nın mezar taşının nazarınızda bir müzede sergilenecek kadar olsun değeri yok mudur?
Atatürk’ün Çankaya’daki son Genel Sekreteri Hasan Rıza Soyak, annesinin mezarına kaya koyma fikrinin Atatürk’ten çıktığına inandırmaya çalışır bizi.
Buna göre Atatürk “yıllar sonra” annesinin mezar taşının bir fotoğrafını görmüş ve üzerinde “TBMM Reisi Mustafa Kemal Paşa Hazretlerinin valide-i muhteremeleri Zübeyde Hanımefendi’nin…” yazılı mezar taşından hiç mi hiç hoşlanmamış ve şu ilginç emri vermiş:
“İlk fırsatta İzmir’e gidersin, bu sandukayı ve kitabeyi kaldırtırsın, dağdan iki büyük ve uzun taş getirtirsin, birini olduğu gibi bir temel üzerine tespit ettirir; diğerini baş tarafına diktirirsin ve bunun bir yerini biraz düzelttirerek (üzerine) “Atatürk’ün anası Zübeyde burada gömülüdür.” diye yazdırırsın, altına da ölüm tarihini koydurursun, yeter.”

Mustafa Armağan

Atatürk bir şeyi emredecek de yapılmayacak, öyle mi? Siz öyle sanın. Koskoca Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri emri ne yapmış biliyor musunuz? Resmen unutmuş veya ihmal etmiş!.. Şöyle diyor kendisi “Atatürk’ün Hususiyetleri” adlı kitapta:
“Hem üzülerek, hem de utanarak itiraf edeyim ki aradan uzun zaman geçtiği halde ben bir türlü bu emri yerine getirememiştim.”
Ya… Bunların Atatürkçülüğü de bu kadar işte. Ekmeğini yediğin adamın emrini yerine getirmiyorsun, sonra de pudralanmış yüzünle hatıralarını yazmaya kalkıyorsun.
İşin bundan sonrası başka bir âlem.
1938 yazında, hasta yatağındaki Atatürk biraz avunsun diye İzmir Belediye Başkanı Behçet Uz, Zübeyde Hanım’a bir ‘türbe’ yaptırma teklifiyle gelir Dolmabahçe Sarayı’na. Atatürk’ün cevabı “Hayır”dır. Nasıl bir mezar yaptırılması gerektiğini yeniden hatırlatır Hasan Rıza Soyak’a. Zaten birkaç ay sonra da Atatürk ölür ve mesele kapanır.
Bilindiği kadarıyla Zübeyde Hanım’ın bugünkü mezarı 1940 yılında İsmet İnönü’nün cumhurbaşkanlığı döneminde yaptırılır. Yani Atatürk’ün 15 yıllık cumhurbaşkanlığı sırasında taş gibi yerinde duran güzelim mezar taşı kaldırılıp atılır ve yerine o kaya parçası konulur. Üzerine de bütün dinî veya geleneksel değerlere sırt çevirmiş o tatsız ve garip yazı yazdırılır.
Şimdi benden belge isteyenlere soruyorum:
Bu bilgileri bize servis eden Soyak’ın elinde belgesi var mıdır? Yok. Peki onca yıl Ata’nın emrini savsaklamış birisine nasıl inanıyorsunuz? Dahası, Atatürk’ün kendisi için bu denli önemli bir kararı (annesinin mezarını) başkasının keyfine bıraktığına inanacak kadar saf mısınız?
Ben burada bir fırıldağın döndüğü ve Zübeyde Hanım’ın her şeyiyle ‘Osmanlı’ kokan bir mezarda yatmasından rahatsız olanların el çabukluğu marifetiyle karşı karşıya olduğumuz kanaatindeyim. Bunu anlamak için eski yazılı mezar taşına şöyle bir bakmanız yeterli olacaktır.
İşte size Zübeyde Hanım’ın depolara attırılarak unutturulmaya çalışılan mezar taşının fotoğrafı. Değerli dostum Yaşar Aksoy’un özel gayretleriyle bulduğumuz ve fotoğrafı, uzun zamandan beri ilk defa yayınlanan Zübeyde Hanım’ın kayıp mezar taşı nerden çıktı biliyor musunuz? İzmir Arkeoloji Müzesi’nin deposundan…
Fotoğraftan okuduğumuz kadarıyla Genel Sekreter Soyak yazıyı dahi yanlış hatırlamış. Mezar taşı yaptırıldığında Atatürk Meclis başkanı değil, cumhurbaşkanıymış. Demek ki en azından Kasım 1923’ten sonra hazırlanmış.
Latife Hanım’ın yazdırdığı kitabe, kelimesi kelimesine şöyle diyor:
“Hüve’l-bâki. Türkiye Reis-i Cumhuru Gazi Mustafa Kemal Paşa Hazretlerinin vâlide-i muhteremeleri Zübeyde Hanım’ın ruhuna rızâen lillâhi’l-Fâtihâ. Sene 1338 (1923).”
Geçen hafta okuduğunuz vasiyete de böylesine “gerici” bir kitabe yakışırdı zaten. Belki bu yazıdan sonra birileri harekete geçer de en azından teşhire konulur. Ama bana sorarsanız ancak Zübeyde Hanım’ın baş ucunda sızısı dinecektir. m.armagan@zaman.com.tr

19 Ekim 2008, Pazar

.

Fransız’ın aklına uyup Dolmabahçe Camii’ni müze yapmıştık

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Fransız’ın aklına uyup Dolmabahçe Camii’ni müze yapmıştık
Gün geçtikçe daha berrak bir şekilde anlaşılıyor ki, bugünkü Türkiye’nin (ve elbette yarınki Türkiye’nin de) temellerinde Sultan II. Abdülhamid’in bereketli imzası, keşfedileceği günleri sabırla beklemektedir. Bir bakıma o, vasiyetnamesini, birileri çıkıp da kâğıtlardan siler diye ısrarla taşa, toprağa, mermere yazmış, hatta kazımış ve okumamız için bizlere emanet bırakmıştı.
İşte İstanbul’u ziyarete gelen turistlerin (neden itiraf etmeyelim: daha çok da yabancıların) mutlaka ziyaret ettikleri mekânlardan biri olan Beşiktaş’taki Deniz Müzesi de II. Abdülhamid zamanında açılan kültür merkezlerinden biri. Ancak bugün varlığıyla övündüğümüz bu kurumun Tek Parti dönemindeki makûs talihini de yeni nesiller mutlaka bilmeli ve hatırlamalıdırlar.
Hafızamızı çalanlardan ancak bu şekilde intikam alabiliriz: Yeniden hatırlayarak…
Tarihler Osmanlı’daki müzeciliğin Sultan Abdülmecid devrinde (1847) Tophane Müşiri Ahmed Fethi Paşa tarafından kurulduğunu yazarlar. Ancak her bakımdan “genç” olan Fatih Sultan Mehmed’in bugün Topkapı Sarayı’nın birinci avlusunda başıboş kalmış olan Aya İrini Kilisesi’ni bundan 550 yıl önce bir silah müzesi haline getirdiğini, gerek eski Türk silahlarını, gerekse savaşlarda ganimet olarak alınan silahları burada topladığını söylemeyi nedense unuturlar. 1726 yılında burasının adı “Dârü’l-Eslihâ”, yani Silah Yurdu yapılmış ve ancak bazı özel ziyaretçilerin gezmelerine izin verilmişti.
II. Abdülhamid döneminde 1881 yılında ressam Osman Hamdi Bey’in Müze-i Hümayun’un başına getirilmesiyle müzeciliğimizin önemli bir hamle kaydettiği bilinmekle birlikte yine aynı padişah devrinde kurulan Deniz Müzesi’nin macerası genelde gözden kaçırılmaktadır. Bu yazıda o gözden kaçırılan esrarengiz tarihi ele alacağız.
Deniz Müzesi, bundan tam 111 (yüz on bir) yıl önce Bahriye Kolağası, bugünkü deyişle Deniz Kıdemli Yüzbaşı Süleyman Nutkî Bey tarafından Kasımpaşa Tersanesi içindeki bir binada kurulmuştur. Müzelerimizin ikincisidir ve dahi askerî müzelerimizin siftahıdır.
Süleyman Nutkî Bey, tersane ambarlarına atılmış, deniz birliklerinin depo ve kütüphanelerinde çürüyüp tozlanmış tarihî eserlerin toplanarak bir Bahriye Müze ve Kütüphanesi kurulması hakkında rapor hazırlamış ve Bahriye Nezareti’ne, yani Denizcilik Bakanlığı’na teklifte bulunmuştur. Teklifi makul bulan Bahriye Nazırı Bozcaadalı Hasan Hüsnü Paşa, kendi damadı Bahriye Mirlivası Hikmet Paşa’yı müdür, Süleyman Nutkî Bey’i de müdür yardımcısı olarak müzenin kurulması işine memur etmiştir.
Yalnız müzenin ilk mekânı Kasımpaşa Tersanesi içinde, önceleri torpido daire ve mağazası olarak kullanılan binadır. Çeşitli deniz kuruluşlarındaki tarihî eşya ve özellikle Kasımpaşa fabrika ve ambarlarındaki eserler getirilmiş olan müzenin bir de daha çok deniz subaylarının gayretleriyle kurulan ve halen kullanılan bir kütüphanesi bulunuyordu.
Deniz Müzesi, II. Abdülhamid’in tahta çıkışının 21. yıldönümü olan 31 Ağustos 1897 Salı günü düzenlenen törenle açılmıştır. Tören sırasında Bahriye Nazırı eliyle “fıstıkî renkli âbâdî kâğıt üzerine elyazması harita ve resimlerle süslü” denizciliğe ilişkin 3 ciltlik bir kitap ile İstanbul Tersanesi’ni gösterir bir harita hediye edilmiştir. Bahriye Müzesi tatil günleri dışında saat 11.00’den 16.00’ya kadar ziyaretçilere açık bulunduruluyordu.

Mustafa Armağan

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Gazze’yi nasıl ve kimin yüzünden kaybettik?
Cemal Paşa, Kudüs’teki karargâhındadır. Filistin’in Nablus şehrinden gelen 20 kadar insan, kendilerini sürekli paylayan Cemal Paşa’nın neredeyse ayaklarını öpeceklerdir; durmadan yalvarıp yakarmaktadırlar. Kaderleri, karşılarındaki paşanın ağzından çıkacak tek bir kelimeye bağlıydı çünkü. O ‘idam’ dedi miydi, kurtuluş yoktu.
Neyse ki bu defa şanslıydılar: Anadolu’ya sürgünle yakayı kurtarmışlardı. Adamlar dışarıya çıktıktan sonra Cemal Paşa birden değişmiş, “Ne yaparsın, burada böyle söküyor” demişti. Falih Rıfkı, Paşa’nın tavrındaki bu değişimi, “Rol bitmişti” diye özetler.
Rol bitmişti, evet. Falih Rıfkı Atay’ın “Zeytindağı” adlı kitabı dili, üslubu için de okunabilir ama bence “ibret” almak için okunmalıdır. Yıkılmaz denilen Osmanlı kalesinin peş peşe yapılan hatalar yüzünden 4 yıl içinde nasıl çatır çatır çöktüğünü daha iyi anlatan bir eser bulmak kolay değildir.
Cemal Paşa, Arapları tehcir, tedhiş ve silahla Türkleştireceğine inanmıştı. Ermeni tehcirinin tersine, bu defa Suriye ve Filistin’den Anadolu’ya yapılan bir başka tehcirden söz ediyoruz. Çapı öbürüne göre ufaktı ama etkisi sanılandan çok daha büyük oldu. Sonuç, Arap topraklarının büsbütün kaybı ve Filistin’de hâlâ kanayan yara olacaktı.
Başka şahitlerimiz de var. Mesela Filistin’de bir posta memuru olan İzzet Derveze, İttihatçı hükümetin Cemal Paşa’yı savaşı fırsat bilip Arapçılık hareketi mensuplarının işini bitirmek üzere gönderdiğine inanır. 21 Ağustos 1915’te 9 kişi, 6 Mayıs 1916’da ise 21 kişi idam edilmişti. “Zalim tehcir hareketi” diyor Derveze, “Suriye, Filistin ve Lübnan’dan Anadolu’ya gerçekleşmiş ve erkek, kadın ve çocuklardan oluşan yüzlerce aileyi kapsayan sürgün, bu kimseleri iki yıl boyunca yoksulluk ve hakarete maruz bırakmıştı.”

Mustafa Armağan

Bir zamanlar Gazze…
Derveze’nin anlattığı bir olay, Cemal Paşa’nın gaddarlığını bütün açıklığıyla göz önüne seriyor. İdam edilenlerden Selim el-Ahmed’in amcası ve Cenin şehrinin önderi olan Hafız Muhammed Abdülhadi Paşa’ya telgrafla haber yollamıştır Cemal Paşa, Cenin’e geldiğinde evine misafir olacağını bildirmiştir. Düşünün, gencecik yeğeninizi suçsuz yere idam ettiren adamı (“katili”), daha gözünüzün yaşı kurumamışken evinizde zorla ağırlayacaksınız. Bir aileye verilebilecek en büyük manevî eziyetlerden biri değil midir bu?

Mustafa Armağan

Bahriye Nâzırı Cemal Paşa ve Alman Generali Falkenhayn Kudüs’te askeri denetliyorlar. (1915).
Öte yandan Lübnanlı aydın Şekip Arslan, Cemal Paşa’nın Suriye’deki “Arap ruhu”nun öldürülmesi görevini üstlendiği kanaatindedir. Şam’da bir Tehcir Komisyonu kuran Cemal Paşa, 2 bin Arap’ı Anadolu’ya sürmüş olup ev ve arazilerine el konulması için de hazırlıklara girişmiştir. Bana göre, diyor Şekip Arslan, sürgün yöntemi Osmanlı Devleti’nin geleceği açısından büyük bir tehlikeydi. Devletin tehlikeli bir dönemeçten geçtiği bir zamanda zor kullanma, yıldırma ve Türklerle Araplar arasında kin ve nefret uyandırma siyasetini uygulamak doğru değildi. Ona göre Cemal Paşa’nın Suriye’de takip ettiği siyaset, Osmanlı Devleti ve İslam âleminin başına gelmiş en büyük felaketlerden biridir.

Mustafa Armağan

Gazze Savaşı’na katılan Osmanlı birliği yürüyüş halinde. (1917)
Ve Osmanlı kuvvetleri Gazze’dedir. Filistin’in güneyini kapayan Gazze-Birüseba cephesi İngilizleri tutmak için hayati önemdedir. Üstelik Osmanlı ordusu burada yapılan iki muharebede İngilizleri püskürtmeyi de başarmıştır. Cemal Paşa ise bölge halkını Osmanlı’ya bağlayacak yerde, mevcutları da yerle bir edecek ne kadar siyaset varsa harfiyen uyguluyordu. Cephede kazanıyor ama cephe gerisinde kaybediyorduk.
Nihayet 31 Ekim 1917’de başlayan nihai İngiliz hücumu cephemizi yarmış ve ağır kayıplar verdirmişti. Şimdi çekilme zamanıydı. Artık Kudüs’ü tutacak doğru dürüst bir kuvvet kalmamıştı. Gazze’de ise zehirli gaz mermileri kullanan İngilizler karşısında Mehmetçiğin gaz maskesi yoktu. Başkomutanlık gerek görmemişti çünkü.
Gazze hem karadan, hem denizden bombalanıyordu. Karadan 218 top ve 6 tank, denizden ise 27 kruvazör, tıpkı Çanakkale’de olduğu gibi ateş yağdırıyordu.

Mustafa Armağan

Binlerce Mehmetçiğin şehit olduğu Kudüs’ün İngilizlere teslim törenine katılanlardan bir grup (9 Kasım 1917).
O gün bugündür rahat yüzü görmemiş olan Gazze’yi 7 Kasım 1917 günü işgal etti İngilizler. Tesadüfe bakın ki, İngilizler Gazze’ye girmek üzere iken Dışişleri Bakanları Balfour, “topraksız millet” dediği Yahudilere, “milletsiz toprak” olan Filistin’de bir ‘yurt’ verileceğini ilan ediyordu. Arthur Koestler’in dediği gibi, “Bir millet, ikinci millete, üçüncü milletin toprağını veriyordu.” Dünya tarihinde eşi görülmemiş garip bir mantıkla kurulmuş bu yapay devletin feci bedellerini ne yazık ki ‘ikinci millet’, yani Filistinliler ödemeye mahkûm edilmişti. Cemal Paşa mı? O, görevini fazlasıyla yapmış olmanın huzur ve rahatlığı içinde İstanbul’a dönüyor ve Bahriye Nezareti’ndeki makam koltuğuna oturuyordu. Geride tam bir harabe bırakan o değildi sanki.

Mustafa Armağan

II. Abdülhamit’in Kudüs’te görevlendirdiği Osmanlı askerleri.
İsrail’deki Hayfa Üniversitesi öğretim üyelerinden Ilan Pape, ilginç bir noktaya dikkatimizi çekiyor. Nedense, diyor, Müslüman Araplara kan kusturan Cemal Paşa, Siyonist yerleşimcilere daha iyiliksever (benevolent) davranıyordu. Yoksa diyor, Pape, bunun sebebi, Cemal Paşa’nın eşinin Yahudiliği olmasın!
Peki Arapların önde gelenlerini topraklarından süren ve idam ettiren Cemal Paşa’nın gerçek amacı neydi? Falih Rıfkı her zamanki dobralığıyla “Filistin için tehcir, Suriye için tedhiş ve Hicaz için ordu kullandık.” diyor. Bir şey daha söylüyor. Şunu: “O zaman Suriye’de esaslı bir tedhiş politikasına neden lüzum olduğunu Cemal Paşa bir sır olarak kara toprağa götürmüştür.” Neden, hakikaten neden?
Halbuki onun görevini devralan Mersinli Cemal Paşa, o sıkışık dönemde Araplarla barışma politikası gütmüş, tehciri durdurmuş, sürgüne gönderilen aileleri geri getirtmişti. Bir şey daha yapmıştı: Ekim Devrimi’nde Çar’ın kasalarında gizli anlaşmaları bulan Bolşevikler, Cemal Paşa’nın Müttefiklerle bazı yazışmalarını deşifre edince Mersinli Cemal Paşa bu bilgileri doğrudan Emir Faysal’a göndermiş, onu nasıl bir oyuna düştükleri konusunda uyararak Osmanlı ile savaşmak yerine ayrı bir barış antlaşması imzalamaya çağırmıştı.
Ne var ki artık çok geçti. Filistin ve Suriye, Mehmetçiğin döktüğü onca kana rağmen elden çıkmıştı. (Gazze’nin etrafında dev bir mezarlık bıraktık diyordu Falih Rıfkı.) Şimdi Anadolu’yu kurtarma telaşı bastırmıştı. Astığı astık kestiği kestik paşamız yalnız Filistin ve Suriye’yi değil, İngilizler gelmeden ana vatanı da terk edecekti.
Rol bitmiş miydi? m.armagan@zaman.com.tr

11 Ocak 2009, Pazar

.

Abdülhamid içki içer miydi?

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Abdülhamid içki içer miydi?
Tarihin dalgaları, kimlik sorunlarımızın artışına paralel olarak toplumsal hafızanın kıyısına giderek daha sık çarpar oldu. Kimlik cüzdanımızda o bir türlü kapatamadığımız boşluğu, tarihe giderek çözebileceğimizi umuyor, bu yüzden tarih okuyor, tarih dinliyor, tarih ‘seyrediyoruz’! Ancak televizyon programlarının zaman zaman zihinleri çorbaya çevirme fırsatı kollayanların elinde zehirleyici birer alet olabildiği de bir gerçek.
Nitekim Murat Bardakçı, 4 Ocak 2009 akşamı Kanal 1’de o kadar çok sayıda çam devirdi ki, sayamadım. Herkesi cahil buluyor Bardakçı; zaten kendisinden başka bu ülkede doğru dürüst Osmanlıca okumayı bilen de yok. Oysa büyük ölçüde Vahdettin’in ailesinin kendisine verdiği belgeleri düzenlemekten ibaret bir çalışma olan “Şahbaba”da bile yığınla Osmanlıca okuma hatasını görmezden gelmek için kör olmak lazım. En basiti, sayfa 574’e koyduğu Harbiye Nazırı Şakir Bey imzalı 2 No’lu belgedeki “lede’t-tezekkür” ibaresini “ledet’-tezkir” okumuştur. Ortalama Osmanlıca bilgisine sahip birisi bile kelimenin “tezkir” okunması için “kef” harfinden sonra “ya” harfinin gelmesi lazım geldiğini bilir.
Hata aramaya devam edersek, “tarihçimiz”in aynı kitabın 475. sayfasında okumaya çalıştığı mektubun bir tek sayfasında tam 5 yanlış yaptığını görürüz. Mesela Vahdettin’in “Cenâb-ı Erhamü’r-Rahîmîn” ibaresi, grameri ve anlamı tamamen bozularak “cenabu’r-rahmanu’r-rahim” haline getirilmiş. İnsanın Arapça bilmesine gerek yok, biraz camiye devam etmiş bir kimse bile kulak aşinası olurdu bu klasik dinî ibareye.
Devam edelim. Ufak tefekleri atlıyorum ama Bardakçı’nın “tahsîn” kelimesini “tahmin” diye okumasına ne demeli bilmem? Bir kere kelimenin “tahmin” okunabilmesi için “ha” harfinin üzerinde nokta ve “mim” harfinin de bir çentiği olmalı değil miydi? Tabii “erae” kelimesi de yanlış okunmuş, aslı “irâe” olacaktı vs.
Uzatmak mümkünse de bunlar 25 Mart 2001 günkü “Hürriyet”te Tanzimat’ı 1826 yılında ilan ettirmesi gibi fahiş hatalar yanında affedilir cinsten sayılır. Ne var ki Tanzimat’ı tam 13 yıl önce ilan ettiren bu hata dahi Abdülhamid’in içki içtiği iddiası yanında çocuk oyuncağı kalır.
Bize sürekli belge olmadan tarih yazılmaz, diye pes perdeden dersler veren Bardakçı, bu iddiasında neyi delil gösteriyor, biliyor musunuz? Hanedan reisi Osman Ertuğrul Efendi’nin bir çocukluk hatırasını. Kendisine demiş ki, “Dedem Porto şarabı içerdi, hatta içtiğiyle yetinmez, şifadır diye bize de tattırırdı.” Delil dediği bu.
Bir kere Osman Ertuğrul Efendi’nin doğum tarihi 18 Ağustos 1912’dir. Onun görebileceği tarihlerde Abdülhamid, Beylerbeyi Sarayı’nda hapistir. Evlatları ancak bazı bayramlarda, bir de çok özel izinlerle görüşebilirlerdi babalarıyla (yanlarında bazen torunlarının bulunduğu da olurdu). Özel doktoru Atıf Hüseyin Bey’in notlarından, ölümünden önce kızlarıyla yaptığı son görüşmenin 22 Temmuz 1917’ye rastlayan Kurban Bayramı’nın 3. gününde gerçekleştiğini öğreniyoruz. Osman Ertuğrul Efendi eğer o gün dedesini görmüş ise -ki bu da kesin değil-, o sırada henüz 4 yaşını 11 ay geçmiş bir ufaklıktır. Bu durumda bacak kadar çocuğun şarap markasını hatırlaması gibi bir hafıza mucizesi karşısındayız demektir. (O ânı 90 küsur yıl sonra ayrıntısıyla hatırlaması da ayrı bir mucize sayılmalı değil midir?)
Bardakçı’ya ne kadar güvenilir?
Bir kere gözaltında bulundurulduğu Beylerbeyi Sarayı’nda mübarek bayram günü elinde şarap kadehiyle torununu karşılayan bir dedeyi düşünmenin garabeti bir yana, Atıf Hüseyin Bey’in günü gününe tuttuğu notlarda onun içki içtiğine dair hiçbir ipucu vermeyişini neye yormalıyız? Abdülhamid’den pek de haz ettiğini söyleyemeyeceğimiz doktorun Selanik ve Beylerbeyi’ndeki 9 yıllık mahpusluk günlerinde bir tek defa olsun içki içmekte olduğundan söz etmemiş olması yeterince anlamlı bir cevap değil midir?
Aşağıda kendisini en yakından tanıyan güvenilir şahısların dilinden Abdülhamid’in içki içmediğine dair tanıklıkları okuyacaksınız. Fakat meselenin bilimsel değil, maalesef politik olduğunu da hatırlatalım. Abdülhamid bahane yani. Asıl dava başka.
Sizin anlayacağınız, bu milletin Abdülhamid’in etrafında sımsıkı kenetlendiğini görenler, hazmedemiyorlar bu sevgiyi. Bu yüzden işleri güçleri, milletin değerlerini gözden düşürmek, hassasiyetlerini kaşımak ve onları kendi yorum tekellerinde tutmak oluyor.
Ben şahsen Bardakçı’nın, “Şahbaba” ile bir kesimin Vahdettin aleyhindeki direncini kırmasını takdir etsem de, titizliğine ve en önemlisi de samimiyetine güvenmiyorum. Çalakalem ve belden aşağı vuruşlarla tarihi yağmalıyor ve değiştiriyor. Öyle olmasa, sokaklardaki ‘çıplak denilecek derecede açık saçık’ giyinenlere yönelik bir düzenleme yapılması için verdiği emri çarpıtıp “Abdülhamid çarşafı yasaklamıştı” diye yutturmaya kalkmadan önce belgeyi okuyup ne dediğini anlamaya çalışırdı. (haberturk.com, 8 Şubat 2008)
Kendi hatalarına bakacaklarına, bu ülkenin yetiştirdiği değerlere sataşmayı ve onların sırtından prim elde etmeyi marifet sayan bir kesim hiç eksilmedi Türkiye’de maalesef.
İttihatçılık böyle bir şey işte. Çamur at, izi kalsın. Amacına ulaştıktan sonra insanların zihinleri karışmış, umurlarında değil. Bunlara en iyi cevabı vaktiyle Ahmed Rıza Bey vermiş, İttihat ve Terakki’nin Merkez-i Umumi’sinde Talat Paşa ve Eyüp Sabri Bey’in yüzlerine şu acı sözleri tokat gibi çarpmıştı:
“Ayıp, ayıp. Bu adam 32 sene Hakan ve Halife idi. Sultan Hamid için şu söylenen, yazılan, çizilenlerin büyük kısmının yalan ve iftira olduğunu bildiğimiz halde, nasıl tahammül edip imkân veriyoruz? Bu iftira selinin yarınki muhatapları da bizler olacağız.”
Dediği gibi olmadı mı?
Tarihten ders almak bunun için önemlidir işte. m.armagan@zaman.com.tr

________________________________________
İŞTE TANIKLAR
“Abdülhamid içki içmezdi”
Şadiye Osmanoğlu (kızı)
Babam içki içmez, içenleri hoş görmezdi. Saraya sokulmasını da yasak etmişti. Dindar, Allah’ına bağlı, büyük bir Müslüman idi. Abdestsiz yere basmazdı.
Ayşe Osmanoğlu (kızı)
Babam doğru ve tam dinî itikada sahip bir Müslüman’dan başka bir şey değildir. Beş vakit namazını kılar, Kur’ân-ı Kerim okurdu. Herkesin namaz kılmasını, camilere devam edilmesini çok isterdi. Sarayın hususî bahçesinde beş vakit Ezân-ı Muhammedî okunurdu.
Celâleddin Velora Paşa (Avlonyalı Ferid Paşa’nın oğlu)
Az yer, içki içmez, kumar oynamaz, ibadetinde kusur göstermezdi. Çok defa; “Boş olan bu hayatı, Tanrı’ya teşekkür için ibadetle geçirmek gerekir.” derdi.
Semih Mümtaz (Reşid Mümtaz Paşa’nın oğlu)
Şehzadeliğinde bilhassa açıklıklarda yemek yemeyi tercih eder, bu gibi âlemlerin içkisiz eğlencelerine iltifat eylerdi.
İbnülemin Mahmud Kemal İnal (alim)
Ayş ü işrete ve fuhş u rezîlete rağbet etmezdi. Salâbet-i diniyyesi müsellem bir Müslim idi. Ferâiz-i diniyyeyi edâda asla tekâsül [kusur] göstermezdi.
________________________________________
Meraklısı için notlar
Abdülhamid’in iki kızı, babalarını dindarlığı ve içkiye yaklaşımını bizimle paylaştılar: Ayşe Osmanoğlu, “Babam Abdülhamid”, 1960, s. 11-22; Şadiye Osmanoğlu, “Hayatımın Acı ve Tatlı Günleri”, 1966, s. 22.
Abdülhamid’in içki içmediğini iki paşa oğlu dile getirmiştir: Celaleddin Velora Paşa, “Madalyonun Tersi”, İst. 1970, s. 16; Semih Mümtaz S., “Sultan Hamid’in Hususiyetleri”, Resimli Tarih Mecm., Temmuz 1950, s. 244-46.
İbnülemin Mahmud Kemal İnal “Son Sadrazamlar”ında Abdülhamid’in içki içmediğinden birkaç yerde söz eder. Cüz VIII, 1948, s. 1288-89 ve 1301.

18 Ocak 2009, Pazar

.

150 yıl önce yakalanan darbeci paşa da kendini denize atmıştı

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

150 yıl önce yakalanan darbeci paşa da kendini denize atmıştı
Türkiye günlerdir Ergenekon’u ve JİTEMci Albay Abdülkerim Kırca’nın intiharını konuşuyor. Bu olayın bir benzerinin tarihte yaşandığını biliyor muydunuz? Bundan 150 yıl önce de darbeciler vardı Türkiye’de ve yakalanan bir general (paşa), denize atlayarak intihar etmişti.
Peki nedir bu Kuleli Vak’ası’nın içyüzü?
1859 yılının 13 Eylül Çarşamba günü Abdülmecid’in huzuruna pürtelaş giren Serasker Rıza Paşa bir haber getirmiştir hünkâra. İçlerinde yüksek rütbeli subayların da bulunduğu darbeci bir “ittifak”, harekete geçmek üzeredir. Ellerini çabuk tutmazlarsa ertesi günü Tophane’deki Kılıç Ali Paşa Camii’nde toplanıp harekâtın düğmesine basacaklardır. Maksatları, ilk cuma selamlığında padişaha ve maiyetine silahlı bir suikast düzenlemek, doğacak kargaşadan yararlanarak isyan girişiminde bulunmak ve Abdülaziz’i tahta çıkarmaktır.
Abdülmecid şaşkındır, çünkü babasının yeniçeriliği kaldırmasından sonra iktidarın penceresindeki çapakların tamamen temizlendiğini sanmaktadır. Kimlerdir bunlar? Ve nasıl bir araya gelmişlerdir? İçlerinde Irak’ın Süleymaniye’sinden gelmiş Şeyh Ahmed’den tutun da, Erzurumlu bir muhallebiciye, oradan Tophane-i Amire katiplerinden Arif Bey’e ve Hüseyin Daim Paşa gibi bir orgenerale varıncaya kadar türlü meslek ve meşrepten insanın bir araya geldiği gizli bir fesat cemiyeti çıkacaktır karşılarına.
Emir verilir, ertesi günü darbeciler camide basılıp derdest edilirler. Askerler sorgulanmak üzere bugünkü İstanbul Üniversitesi merkez binasında bulunan Seraskerat Dairesi’ne götürülür, diğerleri ise Kuleli Askeri Lisesi’ne. Daha sonra hepsinin mahkemesi burada görüldüğü için tarihe “Kuleli Vak’ası” adıyla geçmiştir bu ilk modern darbe girişimimiz.
Darbeciliğimizin atası
“Halk arasında kargaşalık çıkarıp kanun ve düzeni bozmak ve kan dökmek gibi türlü alçaklıklara girişmeye kararlı bir ittifak karşısındayız. Bunlar fesat tuzaklarına düşürmek istedikleri hafif beyinlileri aldatmak için ‘Bizimle beraber şu kadar bin adam ile devletin tepesindeki yöneticiler ve üniversite hocalarından çok sayıda kişi var’ diyerek türlü yalan ve iftiraları atmaktan çekinmemektedirler. İşte tasarladıkları darbenin zamanında haber alınmasıyla devlet ve milleti bu büyük fitneden korumak mümkün olmuştur…”
Hayır, yukarıdaki satırlar, Ergenekon davası iddianamesinden alınmadı. Bu parça, tam 150 yıl önce “Ceride-i Havadis” ve “Takvim-i Vekayi”de çıkan hükümetin resmi beyannamesinin bugünkü dile ve olaylara uyarlanmış halinden ibarettir.
Ancak asıl şaşırtıcı olan, bu olayın faillerinin günümüzdeki darbeci zihniyetle aynı kan grubuna mensup olmaları. O günden beri işlerin istedikleri gibi gitmediğini düşünen birileri, aralarında yemin edip kendilerini görevlendirmekte ve yönetimi devirmeye kalkmaktadırlar.
Darbeci grubun içinde Şeyh Ahmed gibi din adamlarının bulunması kafamızı karıştırıyor. Ancak Şeyh’in 3 bin askeri bulunan bir feodal otorite (ağa) olduğunu, Kırım Harbi’nde adamlarıyla Kars’a yardıma geldiğini, ancak tam bu sırada Islahat Fermanı’nın Müslümanlar ile Hıristiyanları kanun önünde eşit kabul ettiğini öğrenince savaşmaktan vazgeçtiğini ve o günden itibaren yönetime diş bilediğini bilirsek manzara değişecektir. Kuleli darbecilerinin dillerinden düşürmedikleri “şeriatın geri getirilmesi” iddiası, Tanzimat ve Islahat fermanlarında da vardır. Nitekim birazdan örgütü oluşturanların zihniyet ve yaşayışlarını görünce “şeriat”ı meşruiyet kazanmak için bir araç olarak kullandıkları anlaşılacaktır. Yani o gün “Şeriat elden gidiyor!” diye darbe yapmaya kalkanlarla bugün “Laiklik elden gidiyor!” diye örgütlenenler arasında yöntem açısından pek bir fark bulunmuyor.
Günümüzle benzerlikler bu kadarla kalmıyor. Mesela olaydan 10 yıl sonra Namık Kemal’in yönetiminde çıkan “Hürriyet” gazetesi -ne tesadüf!- darbecilerin hukuka aykırı olarak yargılandıklarını iddia edecek ve hükümeti zalimlikle suçlayacaktır. (Bugün de bir çevre aynı görevi yapmıyor mu?)
Devrin aydınlarından Şinasi’nin de bu darbe girişiminde parmağı vardır. Yargılananlar arasında ismi geçmese de, soruşturma tutanaklarına bakılınca “Şair Evlenmesi” yazarının pek de masum olmadığı anlaşılır. (Bugün de bazı aydınlar darbeyi kışkırtmıyorlar mı?)

Yakalanınca hastalanan darbeciler
En üst rütbeli darbeci konumundaki Askeri Şûra üyesi Orgeneral Hüseyin Daim Paşa ise tam bir alemdir. Paşa kendisini savunacağına büyük kan çıbanları çıkartmakta bulunduğunu, çoğu zamanı hastalıkla geçip hekimlerle uğraştığını, hastalık haliyle kimin ne söylediğinin farkında olmadığını(!) ileri sürerek yakayı kurtarmaya çalışır. Sorgusunda tam 13 defa “hastayım”, 20 defa “hatırlamıyorum” demiştir. Ancak kendisinin uslanmaz bir darbeci olduğu şuradan bellidir ki, Abdülaziz devrinde affedildikten 8 yıl sonra, “İttifak-ı Hamiyet” örgütünün darbe girişiminde de ismini göreceğizdir. (Bugün kime tekabül ediyor, ona da siz karar verin.)
Darbenin planlayıcılarından Cafer Dem Paşa’yı tanıyan Wanda adlı yazar, onun İtalya ve Avusturya’da bulunduğunu, İstanbul’da Avrupalılarla düşüp kalkan, bir İngiliz generalinin kızıyla aşk ilişkisi olan monden yaşayışlı, kültürlü bir adam olduğunu ileri sürer.
Kâtip Arif Bey de tuhaf bir profil çizer. Ebuzziya Tevfik’in rivayetine göre yarım sakal bırakan “Didon Arif” şık giyinir, tırnaklarını uzatır, aydınlık taslar, “frengane” tavırlar takınır, dahası, “Ah, bir ihtilal olsa bayrağı çekip öne geçeceğim” dermiş. Ebülenf Vehbi Molla haklı olarak “Haydi diğerlerine bir şey demeyelim. Fakat şu din davasında Didon Arif’in işi ne?” diye yakınırmış.
Darbe planı şöyleydi: Padişah cuma selamlığında iken ulema camide din kitaplarını yere atarak düğmeye basacak, bu sırada kapılar tutulup profesyonel asker olan Çerkez fedailer yardımıyla suikast gerçekleştirilecekti. Ardından denizden atılacak işaret fişeğiyle İstanbul, Üsküdar ve Kuleli civarında bulunan minarelerdeki üyelere haber ulaştırılacak, telgraf telleri kesilecek, köprüler tutulacak vs. Tabii bu operasyon için bir miktar silah tedarik ettiklerini söylememe gerek yok.
Peki mahkemeden ne karar çıktı? 5 idam cezası, müebbet hapisler, sürgünler ve tahliyeler… Sonra idam cezaları Abdülmecid tarafından ömür boyu kalebentliğe çevrildi. Şeyh Ahmed ve Arif Bey Mağosa’ya, Hüseyin Paşa ile Rasim Bey Akka’ya gönderildi, diğerleri de bazı adalara ve memleketlere. Ancak idamlıklardan birisi hakkındaki hüküm gıyaben verilmişti. Çünkü isyana Arnavut askeri tedarik etme sözü veren Cafer Dem Paşa, yargılanmadan önce intihar etmişti. Bu olay resmi belgelere şöyle yansıyacaktı:
“Bu dahi birinci dereceden canilerden olduğu halde Bab-ı Seraskeri’de olunan istintakı üzerine ikmal-i muhakemesi için Kuleli kışlasına gönderilir iken kenduyi kayıktan bağtaten denize atmasiyle kendi sun’-i ihtiyari ile mücazatını görmüştür.” Yani cezasını kendi eliyle vermişti. m.armagan@zaman.com.tr
________________________________________
Meraklısı için notlar
Konu hakkında Uluğ İğdemir’in kitabı hâlâ tek eser olma özelliğini koruyor: “Kuleli Vak’ası Hakkında Bir Araştırma” (TTK, 1937).
Sorgu belgelerine ulaşan ve bu konuda bir kitap hazırladığını sevinçle öğrendiğimiz Burak Onaran’ın nefis makalesi “Tarih ve Toplum” dergisinin 2007 tarihli 5. sayısında çıktı (s. 9-35).
Cevdet Paşa “Tezâkir”in 2. cildinde olayı hem o devri yaşamış bir devlet adamı ve tarihçi gözüyle inceler hem de hukukî yönü üzerinde durur (TTK, 1991, s. 82-5).
Niyazi Berkes, Kuleli Vak’ası’nı çağdaşlaşmamızda olumlu bir aşama olarak görür (“Türkiye’de Çağdaşlaşma”, 1973, s. 241-4). Enver Ziya Karal kararsızdır, yabancı parmağından şüphelenir (“Osmanlı Tarihi”, II, s. 95-7). Mümtaz’er Türköne “Osmanlı Ansiklopedisi”ne yazdığı kısa değerlendirmede “İslamcı bir tepki” olarak değerlendirir (1993, c. 6, s. 148).

25 Ocak 2009, Pazar

.

“6-7 Eylül olaylarını Menderes tertiplemişti!”

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

“6-7 Eylül olaylarını Menderes tertiplemişti!”
Tiyatro sanatçısı Atilla Olgaç’ın bir televizyon programında Kıbrıs ‘barış harekatı’ sırasında biri 19 yaşında sivil esir olmak üzere 10 Rum’u öldürdüğünü söylemesi Yunanistan’ı harekete geçirdi. Haberlere göre Yunanistan, Cenevre Savaş Hukuku Sözleşmesi doğrultusunda soruşturma başlatmış, Türkiye’den tazminat talep edecekmiş.
Bundan 50 yıl kadar önce de benzer bir olay yaşanmış ve bu defa eski bir Dışişleri Bakanı, öyle bir açıklama yapmıştı ki, yine Yunanistan, Türkiye’den tazminat istemek ve köşeye sıkıştırmak için benzersiz koz geçirmişti eline.
27 Mayıs’ın tozu dumanı henüz kalkmamış. 5 Haziran 1960 Pazar günü gazetelerini açanlar manşetlerde şu açıklamayı okudular:
“Fuat Köprülü, 6-7 Eylül olaylarını açıkladı.”
Aradan 5 yıl geçmiş ve o zamanki hükümetin Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı olan Fuat Köprülü, tam da ihtilalin tozu dumanı arasında, Harbiye’de tutuklu bulunan Demokrat Parti liderlerine yaylım ateşi açmıştı:
“‘Hadiseler Fatin Rüştü Zorlu’nun ilhamı ile Menderes ve Gedik tarafından tertiplenmiştir.”
“Yeni Sabah” gazetesindeki haber şöyle devam ediyor:
“Ata’nın Selanik’deki evini Menderes bombalatmış.”
Ardından bir bomba daha patlıyor gazetelerde:
“Köprülü ‘Daha sonra münakaşa ettiğim Gedik’in beni öldürtmek istediğini Menderes söyledi’ diyor.”
Ne demekti bütün bunlar şimdi? Hem Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu, Başbakan Adnan Menderes ve İçişleri Bakanı Namık Gedik’ten ne istiyordu koskoca Prof. Köprülü?
Şemsi Kuseyri’nin yaptığı söyleşide Köprülü, çelişkiye düştüğünün farkına varmadan Menderes’in, kendi yanında zamanın İstanbul askeri komutanına telefon ederek göstericilerin üzerine ateş açılmasını istediğini söylüyordu. Hem olayları tertipleyen, hem de tertipçilerin üzerine ateş açılmasını emreden bir Başbakan?
Köprülü’nün sözleri o kadar ipe sapa gelmez türdendir ki, bunlar ya zaptedilmez bir öfkeyle söylenmişti ya da gazete çarpıtmıştı. Çünkü şu satırlara rastlıyor ve hayretten ağzımız açık kalıyor:
“Otomobillerle İstanbul’a döndüğümüz zaman bizi yolda bir takım çapulcular karşıladı. Bayar’la ben, onların dağılmaları için bizzat müdahalede bulunduk. Hatta ben 40-50 kişiyi bastonumla kovaladım.” (Bir Başbakan Yardımcısı’nın göstericileri bastonuyla kovalamasına kaldıysa 6-7 Eylül olayları, vay benim köse sakalım! “Güz Sancısı”nın yönetmeni Tomris Giritlioğlu duysa mutlaka filme bu harikulade sahneyi eklerdi!)
Köprülü, İstanbul valisinin olaydan önceden haberi bulunduğunu öğrenince İçişleri Bakanının istifa etmesi gerektiğini söylemiş. Buna karşılık Bakan Gedik de kendisini vurmak istemiş! Ne var ki Başbakanın Gedik’i koruması üzerine 6-7 Eylül olaylarının baş tertipçisi ve müsebbibinin Menderes olduğu kanaatine varmış. Güya Menderes, olayları Kıbrıs’ı fethetmek için bizzat düzenletmiş.
Türkolojinin efsane hocası, Atatürk’ün Selanik’teki evine bomba koyma olayının altında da Menderes’in parmağı bulunduğunu söylüyorsa da, Başbakana bu aklı, Zorlu’nun verdiğini eklemeyi ihmal etmiyordu. Son olarak, gerçi Celal Bayar’ı doğrudan tertipçilikle suçlamıyordu ama 1957’de DP’den istifa etmeden önce kendisiyle görüşmek isteyen Cumhurbaşkanı’nın o görüşmede, “Mamafih bu hadiselerin çıkışı iyi oldu” dediğini aktararak ateşi Çankaya’ya kadar sıçratmayı başarıyordu.

Mustafa Armağan

Böylece Menderes başta olmak üzere hemen bütün DP kadrosu, 6-7 Eylül olaylarının sorumlusu ilan edilmiştir. Hem de bizzat partinin 4 kurucusundan biri ve olayların geçtiği tarihte Başbakan Yardımcılığı gibi sorumlu konumda bulunan bir devlet adamı tarafından.
İşte Alparslan Türkeş’in hatıralarında Köprülü’nün bu sözlerinin Türkiye’yi “Yunanistan’a jurnallemek” olarak nitelendirilmesinin sebebi budur. Bundan sonrasını Türkeş’in ağzından aktaralım:
Bu sözler üzerine Atina ve Selanik’te Yunanlı gençler gösterilere başladılar. İş büyüdü. Yunan hükümeti Türkiye’ye nota verdi. Notada Köprülü’nün demecine atıfta bulunularak, 6-7 Eylül olaylarının Türk hükümetinin tertibi olduğunun ortaya çıktığı belirtiliyor ve Türkiye’den Rumların uğradıkları büyük maddi kayıpların ödenmesi, manevi kayıplar için tazminat verilmesi, suçlu olan Bayar ve Menderes’in yargılanmak üzere Yunanistan’a teslimi ve Türkiye’nin resmen özür dilemesi isteniyordu. (Bence Yunanistan daha adil yargılardı ya, o başka konu.)
Türkiye başına iş almıştı. İhtilalin kudretli Albayı Türkeş, bu gelişmeler üzerine Dışişleri Bakanını çağırıp üç kişilik bir kurul oluşturmasını, kurulun Köprülü ile görüşmesini ve yaptığı yanlışı(!) düzelttirmesini ister. Nedir bu yanlış? Ülkesini dışarıya “jurnallemek”. Köprülü direnir açıklama yapmamakta. Ardından kesin bir uyarı gönderir Albay. “Hatasının hala farkında değildi” der hatıratında. Sertlik işe yaramış ve sonunda yelkenleri suya indirmiştir. Şimdi “hata”nın düzeltilmesine gelmiştir sıra. Nitekim Köprülü zoraki bir basın toplantısı düzenleyerek Atatürk’ün evine bomba konulduğu yolundaki sözlerini geri alacaktır.
İhtilalciler, devirdikleri rejimin her yaptığına saldırmanın hüner zannedildiği bir zaman diliminde bu defa çok garip durumda kalmışlar ve 6-7 Eylül olaylarını, hapse tıktıkları Bayar ve Menderes’in penceresinden göstermek ve onların bu işte suçsuz olduklarını ispatlamak zorunda kalmışlardı. Yine de Köprülüzade Fuad Bey’e tükürdüğünü yalatmışlar ve rahatlamışlardı. (Türkeş bir de o sırada olayları sıcağı sıcağına soruşturmuş bir Hakim Albay’dan söz eder ve onun da kanaatinin olayları Menderes ve Bayar’ın tertiplediği yönünde olduğunu söyler. Konunun fazla ‘kurcalanmaması’ gerektiği inancındadır. Tıpkı Fuat Köprülü gibi Selahattin Alparslan adlı bu Sıkıyönetim Savcısının da nasıl susturulduğunu merak edenler “Şahinlerin Dansı”na bakabilirler (s. 229-230).)

Mustafa Armağan

Köprülü gerçi 1 Kasım 1960 günkü Yassıada duruşmasında derin devletin isteği doğrultusunda “Ben bomba işinin hükümet tarafından yapıldığını söylemedim. Fakat 6-7 Eylül olaylarının tertip olduğu neticesine vardım” diyerek konuyu kapatmaya uğraşacaktı. Ancak Mahkeme Başkanı’nın “tertipçi”nin kim olduğu sorusuna “Tabiatıyla hükümet, başta Menderes” diye cevap verecekti. Yine devlet kurtulmuş, suçlular ise ortada kalmıştı!
Bilimsel yetkinliği ne olursa olsun, Köprülü politikada başarılı bir performans sergileyememişti. Önce Başbakanlığı Menderes’e kaptırdığı için, sonra giderek kenara itildiği için, nihayet Zorlu kendisi yerine Dışişleri Bakanı yapıldığı için Bayar’a da, Menderes’e de, Zorlu’ya da, hatta Meclis Başkanı Refik Koraltan’a da düşman kesilmişti. İhtilalden sonra, 1945’de beraber yola çıktığı arkadaşlarına yönelik hücumlarının sebebi tamamen kişiseldi.
Nitekim 5 Haziran 1960 tarihli “Akis” dergisinde Köprülü’nün 27 Mayıs sabahı Refik Koraltan’ın süngülü Harbiyelilerin arasında evinden çıkışını pijamalarıyla penceresinden seyrettiği yazılıdır. Rıfkı Salim Burçak ise bu manzarayı kahkahalarla seyrettiğini yazıyor ki, ben şahsen o kadarına inanmıyorum. Ancak Köprülü, siyasetin sarp yollarında tökezlemiş, yalnız kendisi tökezlese iyi, aynı zamanda devleti de fena halde tökezletmiş ve yaptığı açıklamayla derin devletin reflekslerini harekete geçirmişti. m.armagan@zaman.com.tr
________________________________________
MERAKLISI İÇİN NOTLAR
Beethoven nasıl işe yaradı?
“Ekspres” gazetesinde Atatürk’ün Selanik’teki evine bomba konulduğu haberinin çıkması üzerine 6-7 Eylül 1955’te İstanbul, Ankara ve İzmir’de patlak veren olaylarda Rum, Ermeni ve Musevi vatandaşlarımıza ait ibadethane, ev ve işyerlerine saldırılmış, eşyaları yağmalanmış ve binalar tahrip edilmişti. Olaylarda 3,884’ü Rumlara ait olmak üzere 8,538 gayrimenkul zarar görmüştü. Gerçi maddi zararlar devlet tarafından karşılandı ama Türkiye’nin uluslararası imajı da ağır bir yara almıştı. Bu sırada Beyoğlu’nda bir müzik enstrümanı satan Ermeni’nin dükkanına nasılsa dokunulmamıştı. Sonradan anlaşıldı ki, vitrininde Beethoven’in bir büstü vardı ve saldırganlar karanlıkta büstü Atatürk’e ait zannetmişlerdi.

08 Şubat 2009, Pazar

.

Abdülhamid hakkında yanlış bildiğimiz 10 şey

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Abdülhamid hakkında yanlış bildiğimiz 10 şey
Geçtiğimiz 10 Şubat günü Sultan II. Abdülhamid’in 91. ölüm yıldönümüydü. Hakkında olumlu bir şey söylemenin bile cesaret istediği yıllar yaşadık ama artık mızraklar çuvallara sığmaz oldu. Çuvalları delip çıkan gerçeğin mızrakları hepimizi şaşırtıyor. Neler mi onlar? Sayıları çok fazla ama içlerinden 10 tanesini seçtim. Beraber çıkarmaya çalışalım mı?
1. Kızıl Sultandı: Bu iddia, Albert Vandal adlı bir Fransız yazar tarafından ortaya atılmıştı. Atılış sebebi de, Abdülhamid’in Ermeni isyanlarını bastırtmış olmasıdır. Başta İngiltere ve Fransa olmak üzere Avrupa kamuoyunda Abdülhamid’in kan dökücü bir padişah olduğu propagandası başlatıldı. İşte “Kızıl”, yani kan döken Sultan lakabı bu sırada asıldı boynuna. Hadi Ermenilerin böyle demesini anladık; iyi ama bir tekini bile idam ettirmemiş olan Abdülhamid’e Jön Türkler neden “Kızıl Sultan” dediler? 1915’te yüzbinlerce Ermeni’yi tehcir ettirecek olanlar, 25 yıl önce Ermeni propaganda ordusunun neferleri olmakta sakınca görmemişlerdi.
2. Meşrutiyet düşmanıydı: 93 Harbi’nde Osmanlı topraklarının üçte biri kaybedilmişti. Bu çapta bir toprak kaybı karşısında meclisteki farklı milliyetlere mensup üyeler paniğe kapılmış, her biri kendi milletinin topraklarını kurtarma telaşına düşmüştü. Birleştirici olacağı ümidiyle kurulan meclis, tam tersine bölücü bir meclis olmuştu. İki seçenek vardı: Ya parçalanmaya seyirci kalmak ama meşrutiyetten taviz vermemek ya da meşrutiyeti askıya almak ama ülkeyi parçalanmaktan kurtarmak. Abdülhamid ikincisini seçti ki, aynı durumda devlet refleksi zaten başkasını yapmasına müsaade etmezdi.
3. Milleti cahil bıraktı: Bilinenin aksine, Osmanlı tarihinin en canlı eğitim hamlesi, Abdülhamid dönemine rastlar. Sevan Nişanyan’ın hesaplamalarına göre Türkiye, Abdülhamid dönemiyle kıyaslanabilecek bir okullaşma düzeyine yeniden ancak 1950’li yıllarda ulaşabilmiştir. Mesela 1895’te TC sınırlarına tekabül eden bölgede bine yakın (835) ortaokul ve lise bulunuyorken 1923’te bu sayı 95’e düşmüştür. 1895’teki yüz bine yakın öğrenci sayısı (97.837), 1950-51 sezonunda aşağı yukarı aynı seviyede seyretmektedir (90.356). Öncesiyle kıyasladığımızda Abdülhamid dönemindeki eğitim patlaması daha görünür hale gelir. Tahta geçtiği yıl 250 olan rüşdiye sayısı 1909’da 900’e, 6 olan idadi sayısı 109’a çıkmıştır. 1877’de İstanbul’da sadece 200 tane modern ilkokul varken 1905’te 9 bine çıkmıştı. Her yıl ortalama 400 ilkokul açılmıştır ki, bu, Cumhuriyet döneminde bile kırılamamış bir rekordur.

4. Denizciliğe düşmandı: Abdülaziz döneminde dünyanın 3. büyük deniz gücü olmuştuk ama bu donanmanın sadece yıllık boya parası bile Denizcilik Bakanlığı’nın bütçesini aşıyordu! Abdülhamid “karacı” idi, kabul. Ama Atatürk de, İnönü de karacı idi. Demek ki, Türkiye’nin etrafı denizlerle çevrili bile olsa böylesine büyük bir deniz gücünü besleyebilecek ekonomik altyapısı mevcut değildi. Savaş gemisi alıp yeniden dışarıya bağımlı kalmaktansa Abdülhamid tercihini kara ve demiryollarından yana kullandı. İttihatçılar da, Atatürk de, İnönü de demiryoluna öncelik vermediler mi?
5. Keyfî sansür uyguladı: Sansürün elbette savunulacak tarafı yok. Ancak PKK ile mücadele döneminde basının nasıl ağır bir sansür altında çalıştığını unutmadık. Sansür vardı, evet. Fakat siyasi konulara girilmemesi aynı zamanda edebiyatımızın görkemli eserlerinin ortaya çıkması gibi hayırlı bir sonuç da vermemiş midir? Hem Takrir-i Sükûn döneminde uygulanan “cellat sansürü”yle hiç mi hiç kıyaslanamaz Abdülhamid’inki.
6. Hafiye teşkilatı zararlıydı: Hafiye teşkilatının topluma nefes aldırmadığını iddia edenler, aksi halde ne yapılması gerektiğini de söylemelidirler. Meydanı İngiliz, Rus, Fransız ajanlarına mı bırakmalıydı? Hafiyesiz, ajansız, casussuz bir devlet olur mu? Unutmayalım ki, Fransa’nın İstanbul büyükelçisi, Abdülhamid’in tahta geçtiği yıl sokaklarda Fransız Kralı’nın posterlerinin Ermeni hamalları tarafından satıldığını yazıyordu. Devlet Londra, Paris ve Petersburg’dan yönetiliyor, “Hasta Adam”ın kimin kucağında öleceği tartışılıyordu. Abdülhamid, iktidarın dizginlerine asılabilmek için hafiye teşkilatını kurmak zorundaydı. Elbette suistimaller olmuştur ama yakınlarından biliyoruz ki, Sultan her jurnali okuyor ama mutlaka yazanın adam olma niteliğine göre değerlendirmeye tabi tutuyordu.
7. Despottu: ‘İstibdad’ kelimesini ‘despotizm’ diye çevirmek yanlıştır. Hele totalitarizm hiç değil. Kaldı ki, İslam siyaset düşüncesinde “istibdâd” meşru yönetim şekillerindendi. Mesela İbn Haldun ‘istibdâd’ı tek adam yönetimi, yani otokrasi anlamında kullanır ve meşru yönetim şekillerinden biri kabul eder. Kaldı ki, önüne gelen idam cezalarını sürekli affeden birinin istibdâdın yetkilerini hangi yönde kullandığını da pekala görmüş oluyoruz.

8. 31 Mart’ı tertiplemişti: 31 Mart isyanında en ufak bir katkısının olmadığı kesin olarak ortaya çıktığı halde asırlık İttihatçı propagandanın etkisi hâlâ sürüyor. İsyanı araştırma komisyonu başkanı Yusuf Kemal [Tengirşenk], 31 Mart’ın Abdülhamid’in eseri olmayıp İttihatçılara karşı yabancı casus şebekeleri ile mürtecilerin teşebbüsleri olduğunu yazmıştır. Rıza Tevfik ise mahkemede şunları söylemiştir: 31 Mart uydurma ihtilali hazırlandığı zaman ben Talat Bey’e beyhude yere kardeş kanı dökülmesinin büyük bir cinayet olduğunu anlattım. Aldığım cevap şu oldu: “Ne yapalım, Cemiyetin paraya ihtiyacı var, bunu da ancak Yıldız Sarayı’nın hazinesi karşılayabilir.”
9. Hamidiye Alayları gereksizdi: Hamidiye Alayları şunlara yaramıştı: 1. Askerlik yapmayan Kürtlerle kolluk kuvveti eksikliği giderildi. 2. Rus istilasına karşı caydırıcı oldu. 3. Kürtler ve konar göçerlerin dış güçlerce kullanılmasına engel oldu. 4. Aşiretlerin yerleşik hayata geçmelerini hızlandırdı. 5. Çocuklar İstanbul’daki Aşiret Mektebi’nde eğitilerek Osmanlılık bilinci edindiler. 6. Aşiret kavgalarının önüne geçildi. 7. Sükûnet sağlanınca Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun imarına çalışıldı…
10. Korkaktı: Namık Kemal’in oğlu Ali Ekrem Bey’in dediği gibi “Abdülhamid’in korkak olduğunu sananlar yanılırlar. Korkak olmak şöyle dursun, tam tersine cesurdu.” Dolmabahçe Sarayı’ndaki bir bayramlaşma sırasında deprem olmuş ve tavana asılı 1,5 tonluk bir avize yere düşmüştü. O kargaşalıkta salonda kılı kıpırdamayan tek kişi, Abdülhamid’di. Keza yanı başında bomba patlarken bile metanetini yitirmemiş, öğleden sonra elçilerle mutad görüşmelerini dahi aksatmamıştı. Kızı Ayşe Sultan’a söyledikleri karakterini iyi özetler: “Kalbimde yalnız Allah korkusu vardır. Bir hadise olmadan evvel onu önlemek için telaş ederim. Ama tehlikenin içinde bunduğumu hissedersem icabında ateşe atılmaktan bile çekinmem.”
İçimden bir ses, “Kurtlarla Dans”ın devamını yazmam gerektiğini söylüyor. m.armagan@zaman.com.tr

15 Şubat 2009, Pazar

.

Abdülhamid’in Siyonizm’le dansı

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Abdülhamid’in Siyonizm’le dansı
7 Ağustos 1949 günü Tel Aviv-Kudüs yolundan bir cenaze arabası ağır ağır geçmektedir. Viyana’dan bir ‘kahraman’ın kemikleri getirilmiştir.
Bir piyes yazarı ve gazeteci olmasına rağmen kendisini Siyonizm’e adamış, bir hayal kurmuştu. Ama körü körüne hareket etmemiş, çok katlı ve çok boyutlu stratejiler izlemişti. Bu uğurda kralları, bakanları, aydınları, din adamlarını, kısaca aklınıza kim gelirse onları kullanmaktan çekinmemişti. İnancı şuydu: Bir fikir iyi ve haklı ise muhakkak galip gelir.
1897’de ilk Siyonist Kongresi’ni İsviçre’nin Basel şehrinde topladı. Günlüklerine şu kâhince notu düşecekti: “Ben Yahudi Devleti’ni Basel’de kurdum. Eğer bunu bugün yüksek sesle söylersem, cümle âlem bana gülecektir. [Fakat] belki beş yıl içinde ama kesinlikle elli yıl içinde onu herkes tanıyacaktır.”
Dünyada bunun kadar kesin tutturulmuş bir kehanet az bulunur.
İşte ölümünün üzerinden tam 45 yıl, 1 ay geçtikten sonra Viyana’dan getirilen kemikler, Budapeşte doğumlu bir Yahudi’ye aitti. Kudüs’te kendi adıyla anılan tepedeki siyah anıt-mezarının üzerinde İbranice yalnızca “Herzl” yazıyordu. Yani Dr. Theodor Herzl.
İşte bu Theodor Herzl, Avrupa’da zulüm görmekte olan Yahudi halkı için Filistin’den bir toprak parçası koparmak amacıyla eşiğini aşındırmıştı Yıldız Sarayı’nın.
19 Temmuz 1896’da kendisi görüşememişti ama danışman Kont Nevlinski aracılığıyla teklifini iletmeyi başarmıştı Sultan’a. Avrupalı zengin Yahudiler 20 milyon sterlin olarak tahmin ettikleri Osmanlı’nın dış borcunu ödeyecekler, buna karşılık Filistin topraklarından kendilerine bir yurtluk yer verilecekti.
Ne var ki, şen giden Nevlinski saraydan yaslı dönmüş, her şeyin bittiğini, padişahın tekliflerini bir daha işitmek istemediğini söylemişti. Abdülhamid şöyle demişti:
“Bir karış bile toprak satamam. Çünkü o bana değil, halkıma aittir. (…) Yahudiler milyonlarını saklasınlar. İmparatorluğum parçalanınca belki de Filistin’i tek kuruş ödemeden elde edeceklerdir. Fakat ancak kadavramız parçalara ayrılabilir. Vücudumuzun canlı canlı kesilip biçilmesine razı olamam.” (“The Diaries of Theodor Herzl”, Almancadan İngilizceye çeviren: Marvin Lowenthal, New York, 1962, The Universal Library, s. 152.)
Bir devlet başkanından toprak satmasını istemesindeki kabalığın farkına varan Herzl, yanlış yaptığını anlar; lakin işin peşini bırakmayacaktır. Planlarını suya düşüren bu sözler, Herzl’i etkilemiş ve günlüklerine şu ilginç notu düşmeyi ihmal etmemiştir: “Her ne kadar o sırada hayallerime nokta koymuş olsa da, Sultan’ın bu hakikaten yüce sözlerinden etkilenmiştim.”

Mustafa Armağan

Sizin anlayacağınız, Abdülhamid’in mücadele ettiği adam da hamhalatın teki değil, davasına adanmış parlak zekâlardan biridir.
Herzl’in, orijinali Almanca olan günlüklerini (zira kendisi İsrail’in kurucusu sayılsa da, pek çok Siyonist gibi İbranice bilmezdi) İngilizceye kısaltarak çeviren Marvin Lowenthal, Abdülhamid’in Siyonist taleplerini reddini “superb”, yani ‘muhteşem’ diye nitelendirirken, Herzl’in de bu ret cevabı karşısında Sultan’a duyduğu “hayranlık”a dikkat çekmektedir.
İşin esası şuydu ki, iddia ettiği gibi zengin Yahudiler Herzl’in arkasına çuvallarla para yığmış değildi; Abdülhamid de hafiyeleri vasıtasıyla bu durumu öğrenmişti. Blöf yapıyordu Herzl; Sultan da bunu biliyor ama Siyonistlerin Avrupa içinde palazlanmalarından ve kendisine yeni bir pazarlık kapısı açmalarından memnuniyet duyuyordu.
Bunun için toprak satın alma tekliflerini reddetmişti ama Herzl’in sonraki projelerini dikkate alır görünmüştü. Bu defa Herzl teklifini Osmanlı’yı kalkındırmak gibi bugünkü yabancı sermayenin getirilmesine benzer bir kılığa büründürmüştü. Avrupalı Yahudi sanayiciler Osmanlı ülkesine yatırım yapacak, ülkeyi, bu arada Filistin’i kalkındıracaklardı. Buna karşılık Yahudilerin Filistin topraklarına yerleşmesine izin verilmesini istiyorlardı.
Abdülhamid ise Siyonizm’i kullanmanın, onu reddetmekten daha fazla işine geleceğini biliyordu. Tekliflerine, kabul etmeyeceklerini bildiği bir karşı teklif getirdi: Yahudiler Osmanlı’nın 30 milyon sterlin tutarındaki dış borcunu ödemek üzere bir konsorsiyum (syndicate) kuracaklardı. Buna karşılık olarak Osmanlı topraklarına yerleşmelerine izin verilecek fakat geldikleri ülkenin vatandaşlığından çıkarak Osmanlı tebası olacaklardı. Asıl vurucu şartsa sona saklanmıştı: Yahudiler toplu olarak Filistin’e yerleşemeyecek, kitlesel yerleşmelerine izin verilmeyecek, değişik bölgelere dağıtılacaklardı; beş aile şuraya, beş aile oraya.
Herzl’in başına “him taşı” düşmüş gibi oldu. Onun bütün davası ırkdaşlarını Filistin’e yerleştirme planı üzerine kurulu değil miydi? Bunu asla kabul edemezdi. Teklif yeterince cazip gelmedi diye düşündü. Daha fazla para toplamak için döndü. Ne ki paralı Yahudiler Sultan’dan Yahudilerin göçüne izin veren resmî bir berat almadıkça kesenin ağzını açmaya yanaşmıyorlardı. Abdülhamid ise ne Filistin’e göçe izin veriyordu, ne de parayı görmeden resmî bir kabule yanaşıyordu. Mesele kilitlenmişti.

Mustafa Armağan

Herzl’in Abdülhamid’le görüştüğünü bildiren New York Times’ın 30 Mayıs 1901 tarihli nüshasındaki haber.
Cohn (Herzl’in günlüklerinde Abdülhamid ‘Cohn’ şifresiyle geçer) sıkı pazarlıkçı çıkmıştı; çok şey istiyordu ama pek az şey veriyordu. Herzl 1902 Temmuz’unda son kez geldi İstanbul’a. O da ne? Sarayın eşiğini aşındıran birileri daha vardı. Fransız Mösyö Rouvier Osmanlı maliyesini rahatlatacak tekliflerde bulunmak üzere bir toplantıdan çıkıp öbürüne giriyordu. Bunun üzerine Herzl, Filistin şartından vazgeçti, Mezopotamya’ya (Hayfa dahil) bir Yahudi göçüne resmen izin verildiği takdirde dostlarının Fransızlarınkinden daha iyi bir teklifte bulunabileceklerini bildirdi saraya.
Eskiden kendisine ümit veren saray bendegânı nedense artık yüz vermez olmuşlardı. Sözleriyle destekler görünüyor ama eylemleriyle başka yöne baktıklarını gösteriyorlardı. Sonunda Herzl, piyon olarak kullanıldığına acı bir şekilde tanık oldu. Fransızlara karşı pazarlığı kızıştırmakta kullanılmış, anlaşma yapıldığı için de artık yüzüne bakan kalmamıştı. Abdülhamid yine oyununu oynamış, Fransızları tercih etmişti.
Artık Herzl’in defterinde Osmanlı sayfası kapanıyor, İngiltere sayfası açılıyordu. Çantasını toplarken not defterine şunları yazacaktı: Türkler gün gelecek, dilenci durumuna düşecek ve dizlerime kapanıp yalvaracaklardır.
Yine de Abdülhamid’in Siyonistlere bu denli “müsait” davranmış olmasını içlerine sindiremeyenler haklı olmakla birlikte diplomatik söylem ile gerçek niyet arasındaki farkı fark etmek önemlidir. Nitekim Yahudi araştırmacı Avram Galante’nin “Abdülhamid ve Siyonizm” başlıklı makalesinde belirttiği gibi, Herzl’in görüşmesine aracılık eden İstanbul Hahambaşısı Moşe Levi’nin 3 gün sarayda bekletildikten sonra Sultan’dan yediği ağır zılgıt her şeyi açıklıyor aslında. Bende toprak satacak göz var mı? diyordu Hahambaşına. O ise, torununun Galante’ye anlattığına göre, ağlayarak Sultan’ın ayaklarına kapanıyor, yemin billah Herzl’in toprak talep edeceğini bilmediğini söylüyor, af diliyordu.
Abdülhamid’in cenazesi de bir gün törenle “Türkiye”ye getirilir mi acaba?
m.armagan@zaman.com.tr
________________________________________
MERAKLISI İÇİN NOTLAR
Theodor Herzl’in toplam 5 cilt tutan Almanca günlükleri henüz tam olarak dilimize çevrilmiş değil. Rahmetli Yaşar Kutluay’ın “Siyonizm ve Türkiye” (1967; 2. baskı 2004) adlı kitabı büyük ölçüde günlüklerin bizimle ilgili kısımlarının çevirisidir. Ergun Göze’nin çevirdiğini iddia ettiği “Hatıralar” (2002) ise Kutluay’ınkini bazı noktalarda ikmal etmekten öte bir şey yapmış değildir.
Herzl hakkında özet bilgi, sonradan anti-Siyonist kampa geçen Norman Finkelstein’ın 1987 tarihli “An Impact Biography”sinde bulunabilir.
Bu yazıda yararlandığım iki temel kaynak ise şunlardır: Isaiah Friedman, “Germany, Turkey, and Zionism, 1897-1918” (Oxford 1977); Walter Laqueur, “The History of Zionism” (Tauris 2003).
Filistin’in dünü ve bugününü anlayabilmek için en esaslı kitaplardan birisi Mim Kemal Öke’nin “Filistin Sorunu”dur (Ufuk, 2002).

22 Şubat 2009, Pazar

.

Yine bir seçim öncesi CHP türbe açılımı peşindeydi

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Yine bir seçim öncesi CHP türbe açılımı peşindeydi
Çarşaf açılımı, Kur’an kursu açılımı derken, Cumhuriyet Halk Partisi kaybedeceği besbelli olan bir seçim öncesinde bol keseden vaadlerde bulunuyor. Yutuyor muyuz? Yutmuyoruz elbette ama bir siyasi kanadın iflasını ibret ve hayretle seyrediyoruz.
CHP seçim kaybetmeye alışıktır, hatta mahkûmdur. 1950’den önce yapılmış tek ‘serbest’ seçim olan 1930 mahalli ara seçimlerinde Serbest Fırka’dan yediği darbeye karşı Menemen dahil neler tezgâhladığını henüz unutmuş değiliz. Nitekim yakın tarihe eğildiğimizde seçim kaybetmemek için CHP’nin nasıl kendi sözümona “ilkeler”ine ihanet ettiğinin misallerini bol bol görmekteyiz. Bu yüzden çarşafa rozet takan Deniz Baykal’a da, Kur’an kursları açmayı vaat eden Sefa Sirmen’e de şaşırmıyoruz, çünkü bunlar hiç taze numaralar değil.
Öyleyse 61 yıl öncesine gidelim ve tarihin nasıl tekerrür ettiğini gözlerimizle görelim:
Türkiye İkinci Dünya Savaşı’nın ardından İngiltere ekseninden ABD eksenine geçmek zorunda kaldı. ABD kendi ‘Yeni Dünya Düzeni’ni kuruyor, her bakımdan iflas eden İngiltere’nin dünya düzenini devralıyor, kendi saflarına (Hür Dünya) katılacak ülkelere demokratik açılımı şart koşuyordu. Çok partili hayata geçilecek, serbest seçimler olacak, sivil toplum güçlendirilecek şu bu. Türkiye tehdidi görüyor ve tercihini yapıyordu ama bir türlü kendini beğendiremiyordu, zira rejimin adı Cumhuriyet olsa bile totaliter bir devlet görüntüsü arz ediyordu.205ibarıyla ilginç bir tartışma başlamıştı. Bursa’da Kazım Baykal adında bir kahraman çıkmış, türbelerin kapatılmasını emreden kanuna rağmen “Mevlid” şairimiz Süleyman Çelebi’nin türbesini aşkla yeniden yaptırıyordu. Bir grup gönüllünün kurduğu Eski Eserleri Sevenler Kurumu’nun bu çabası kimilerince irtica’nın başkaldırısı olarak değerlendiriliyordu. Ancak onu savunan namuslu kalemler de yok değildi. Mesela Tahsin Aydemir gibi.

Mustafa Armağan

Beyazıt’taki Büyük Reşid Paşa türbesinin açılış töreni doğumunun 150. yıldönümüne denk getirilmişti.
1948’de kendi çıkardığı “Türkiye” gazetesinde bir dizi yazı kaleme alan Demiray, Bursa’daki girişimi destekler, kurumun “kutlu bir işe giriş”tiğini yazar. Ancak 30 Kasım 1925 tarihli ve 677 numaralı kanunun buna engel olduğunu söyler. Bu kanun, mevcut türbeleri kapatmakla yetinmiyor, aynı zamanda yeni türbe yapılmasını da yasaklıyordu. İlk defa bir “inkılap kanunu” tartışmaya açılıyordu.
Demiray’a göre bu kanun 1925’in özel şartlarında (Şeyh Said isyanı bastırıldıktan sonra ve Takrir-i Sükûn Kanunu yürürlükteyken) apar topar çıkarılmış, metni maksadını aşacak şekilde yazılmıştı. Halbuki bir Gazi Osman Paşa’nın, bir Barbaros Hayreddin Paşa’nın, yüzlerce komutanımızın, devlet ve ilim adamımızın, şairimizin… türbeleri neden kapalı olsun? Hadi diyelim şeyhlerin türbeleri kapatıldı, Fatih’in, Kanuni’nin türbeleri neden kapalıdır? Devlette devamlılık esas değil midir? Üstelik de aradan geçen çeyrek asırda şartlar çok değişmiştir. Kanunun mutlaka değiştirilmesi gerekir.
Tahsin Demiray büyük kozunu en sona saklamıştır. Anıtkabir inşa halindedir ve Atatürk’ün naaşı Etnoğrafya Müzesi’nde ziyaret edilmektedir. Halbuki kanuna göre Atatürk’ün geçici kabrini ziyaret edenler açıkça suç işlemektedirler. Üstelik bu suçun 3 aydan hafif olmamak üzere hapis ve 50 liradan aşağı olmamak üzere para cezası vardır. Darbeli matkap faaliyetine devam eder:
“Anıt Kabir veya Muvakkat Kabir, bir binadır ve adı değişik olmakla beraber olduğu gibi bir türbedir. Biz, bilmeyerek yeniden bir türbe açmış bulunuyoruz ve bilmeden bir türbeyi ziyaret ediyoruz. Bu suretle orada yatanın imzasını taşıyan bir kanuna karşı gelmiş bulunuyoruz.”

Mustafa Armağan

Henüz CHP iktidarında ve 1948’de yayınlandığını unutmadan tekrar okuyun yukarıdaki satırları. O yıllarda, sadece o yıllarda mı, bugün de yazılması cesaret isteyen sözlerdir bunlar. (Diğer yazılarını merak edenler yazarın “Anıt-Kabir ve Türbeler Meselesi” (1950) başlıklı broşürünü veya “Küçük İşaret Taşları” (1955) adlı kitabını okuyabilirler.)
Demiray’ın yazısını bir yıl sonra Peyami Safa’nın “Türbeler fobisi” yazısı, onu da 12 Ocak 1950’de “Son Saat”te çıkan Cihad Baban’ın “Atatürk’ün kabrini ziyaret suç mu?” yazısı takip edecek, fikir giderek daha fazla kulağa seslenecekti. Bu son yazı üzerine CHP hükümetinin Milli Eğitim Bakanı Tahsin Banguoğlu harekete geçecek, vaktiyle Demiray’ın köşesinde yapmış olduğu kanun değişikliği teklifini Meclis’e getirecek ve beş on muhalif oya karşılık geniş bir mutabakatla teklif kanunlaşacaktı. Bu, bizzat CHP eliyle gerçekleşen ilk inkılap kanunu değişikliği olacaktır.
Bundan sonra neler oldu?
Türbeler peş peşe açılmaya başlandı. Tespit edebildiğim kadarıyla Bakanlar Kurulu tarafından ilk ağızda İstanbul’da 8 türbenin açılması kararlaştırılmıştı. Büyük Reşid Paşa, Gazi Osman Paşa, Mimar Sinan, Barbaros Hayreddin Paşa, Kanuni ve Yavuz’unkiler açılmış, Fatih ve (içinde Abdülaziz ve II. Abdülhamid’in de yatmakta oldukları) Çemberlitaş’taki II. Mahmud türbesinin tamir edildikten sonra açılmasına karar verilmişti.
Anadolu’da açılacak türbeler ise şunlardır: Ankara’da Hacı Bayram, Söğüt’te Ertuğrul Gazi, Göynük’te Akşemseddin, Bursa’da Osman ve Orhan Gaziler ile Yeşil Türbe, Bolayır’da Gazi Süleyman Paşa, Kırşehir’de Âşık Paşa, Konya’da Selçuklu sultanları, Akşehir’de Nasreddin Hoca türbeleri…
Bu türbelerin ilk partisi, tam 59 yıl önce, 5 Mart 1950’de açılmıştı. Bu sırada genel seçimlere 2 ay, 9 gün vardı. Türkiye hızla seçime gidiyor, kasları kireçlenmiş CHP iktidarı, türbe açılımıyla halktan oy olacağını sanıyordu. Alabildi mi? Ne gezer! Peki bugün alabilir mi? Göreceğiz.
Keşke tarihten ibret alınsaydı da bize ihtiyaç kalmasaydı.
Abdülhamid’in cenazesi Türkiye’ye ne zaman gelir?
Geçen haftaki yazımı “Abdülhamid’in cenazesi de bir gün törenle “Türkiye”ye getirilir mi acaba?” cümlesiyle noktalamıştım. Arif olanlar meramımı anladı gerçi ama en yakın dostlarımdan bile bazı sitemler aldığımı itiraf edeyim. Nasıl olur da Abdülhamid’in Çemberlitaş’taki koca türbede yattığını bilmezmişim! Bu “vahim hatamı” düzeltenler mi ararsınız, özür dilememi isteyenler mi? Sevgili kardeşlerim, ille de o cümleyi düzünden yazmamı istiyorsanız öz olarak meramım şudur:
Bir cumhurbaşkanı ve başbakan ölüm yıldönümünde türbesine geldiği gün, Abdülhamid’in cenazesi de Türkiye’ye gelmiş olacaktır.

01 Mart 2009, Pazar

.

Oktay Ekşi Osmanlı’dan ne anlar?

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Oktay Ekşi Osmanlı’dan ne anlar?
Metrobüsün Asya’yı Avrupa’ya bağlaması münasebetiyle düzenlenen törende açılan “Son Osmanlı Padişahı Kadıköy’e hoş geldiniz!” dövizi, basında yeni bir Osmanlı tartışmasının fitilini ateşlemiş görünüyor.
4 Mart günü “Sabah”ta Emre Aköz, Cumhuriyet’in 85. yılında hâlâ Osmanlı’nın hatırlanıyor olmasındaki ilginçliğe dikkat çekerken, aynı gün “Hürriyet”in başyazarı Oktay Ekşi, olanca Osmanlı cahilliğini okurlarının kafasına boca ediverdi.
Ekşi gibilerinin anlayamadığı nokta, yıllardır uyutulmuş/uyuşturulmuş bulunan Osmanlı refleksinin uyandırılacağı günü beklemekte olduğudur. Yıllar önce bir ‘Osmanlı tsunamisi’nin Türkiye’nin üzerine gelmekte olduğunu söylemiştim. Tam 2 yıl önce çıkan “Geri Gel Ey Osmanlı” adlı kitabım da aslında bugün olan bitenlerin bir nevi habercisi gibiydi.
Yalnız şunu söylemekte fayda var: Türkiye’nin genlerinde bir süre uyumaya bırakılan bu ‘Osmanlı refleksi’, çok partili hayata geçişimizle birlikte ve daha CHP iktidarında saklanamayacak bir hale gelir. Nitekim 22 Nisan 1948 tarihli mizah dergisi “Karagöz”, 23 Nisan Bayramı’nı Kafkaslardan Tuna’ya uzanan “büyük Türkiye”nin kuruluşunun başlangıcı olarak resmeder.
Nitekim İstanbul’un fethinin 500. yıl kutlamaları da Cumhurbaşkanı İsmet İnönü tarafından başlatılmış, ne ki, 1953’te Demokrat Parti iktidarına nasip olmuştur. Hatta şunu da söyleyelim: Yunanistan’ın notası üzerine DP iktidarı 500. yıl kutlamalarını durdurmak için çırpınmışsa da, bunu tarihimize hakaret sayanlar, zamanın CHP’lileri olmuştur. Abartmıyorum, size o zamanki “Cumhuriyet” ve “Hürriyet” gazetelerinde yazılanları aktarsam ağzınız bir karış açıkta kalır. Sanırsınız ki, Fatih’in şahsında Osmanlı geri dönmektedir.
Şimdi aynı (aynı mı, emin değilim o kadar) “Hürriyet” gazetesinin başyazarı çıkmış, ne akıl almaz iddialara imza atıyor.
Oktay Ekşi basındaki Osmanlı özleminden örnekler verdikten sonra “Merak ediyoruz, bir ‘Osmanlı modası’ yaratmaya çalışanların derdi -veya özlemi- nedir?” diye soruyor. Ben de diyorum ki, “Osmanlı özlemi” diye bir şey yok, Türkiye zaten Osmanlı’nın devamı ve hülasasıdır. Özlem yok, yeniden hatırlama var. Barajın arkasında biriktirdiğimiz sular artık taşıyor, üzerimize geliyor. Bu gerçeğe gözünüzü kapamaktan vazgeçin.
Bu arada Osmanlı tarihi hakkında yalan yanlış bazı bilgi ve hükümlerde bulunuyor ki, Ekşi’nin Osmanlı’ya bu kadar takmasının, Osmanlı tarihini hemen hiç bilmeyişinden kaynaklandığını öğreniyoruz.
Mesela diyor ki: 36 padişahtan Fatih, Yavuz ve Kanuni’yi çıkartırsanız hangisini saygıyla, hayranlıkla, ileri görüşlülükle anabilirsiniz?
Buradaki sakatlık şu: Saygı duyulması için bir padişahın ille de zafer kazanması gerekiyor.
Bir yandan yazı yazarken Şeyh Hamdullah’ın hokkasını tutan, öbür yandan Mikelanj’ı Haliç’e köprü yapması için İstanbul’a davet eden II. Bayezid’e neden saygı duymayalım? Üstelik en büyük kitap tutkunlarından biridir, Fatih döneminde Osmanlı sosyal yapısında deprem etkisi yaptığı anlaşılan hızlı fetihleri ve reformları pekiştiren kurumsal düzenlemeleri yapmak, saygı duyulması için yeterli sebep değil midir?

İngilizlerin millî kahramanı Amiral Nelson, ressama poz verirken Osmanlı padişahı III. Selim’in gönderdiği ay yıldızlı nişanı göğsünde en üste, pırlanta sorgucu da başına takmıştı.
Hayranlık duyacaksanız, işte her sırtı çıplak olana üzerindekini çıkarıp verdiği için bir giydiğini bir daha giymeyen Osman Gazi. Aydınlanma diyorsanız bağımsız kütüphaneler açan I. Mahmud neyinize yetmiyor? Vücudunda tam 40 tane kılıç yarası taşıyan Çelebi Mehmed neci oluyor?
İleri görüşlülükte idare ve orduyu ıslah etmenin önemini daha 17. yüzyıl başında fark etmiş bulunan II. (Genç) Osman’ın eline kim su dökebilir? GATA başta olmak üzere açtığı kurumlarla Cumhuriyet’in temellerini hazırlayan II. Abdülhamid’in mirasını kim inkâr edebilir?
Oktay Ekşi bol keseden konuşmaya devam ediyor: “Kurucu tebaasını yani Türk halkını ezen ve azınlıklara ezdiren başka bir hanedan biliyor musunuz? Tüm tarihinin üçte birini zilletle geçiren hangi hanedana özlem duyulabilir?”
Bunca araştırmaya, yayına, doktora tezine şuna buna rağmen bu bayatın bayatı söylem hâlâ neden bu denli revaçta anlamıyorum. Osmanlı Devleti Türk halkını neden ezmiş olsun? Keyif almak için mi? Bir tür Drakula mı tasavvur ediyoruz Osmanlı’yı? 1920’lerde belki cazip olan bu iddiaya hâlâ sarılanlar şunu bilsinler ki, sınırlar geriye çekildikçe güvenebileceği insan kaynağı da Anadolu’ya inhisar etmişti mecburen. Fakat Çanakkale’de, Arap ve Kürt kardeşleriyle yan yana yatan Anadolu çocuklarını da unutmayın. Bir imparatorluk, halklar çorbasıdır. Kimin nereli olduğu hiç önemli değildir. Roma’da bile Arap imparator vardı. Önemli olan, resmî ideolojiye uymak ve devlete faydalı olmaktır. Taşıdığınız değer önemlidir, nereli olduğunuz değil. Anadolu çocuklarının cephelerde telef edildiğini söyleyenler, devşirme egemenliğindeki dönemler için de Türkleri ihmal ediyor diyorlardı. İyi de devlet ne yapsın? Türkleri savaştırsın mı savaştırsın mı? Bir karar verin.
Anlaşılan, Ekşi’nin aklına zafer ve yenilgiden başka bir şey gelmiyor tarih deyince. Söylediği aynen şu: “Hadi askerî alandaki yenilgilerini sineye çekmeye çalışalım. Tüm Osmanlı tarihinin medeniyete katkı anlamında ortaya koyduğu -Mimar Sinan’ın hepimizin göğsünü kabartan muhteşem eserleri dışında- ne vardır da biz bilmiyoruz? Koskoca 600 yılı bir tek Sinan’la açıklayabilir miyiz?”
Bence asıl fecaat burada
İlkokul çocukları bile biliyor ki, Sinan’dan sonra da Osmanlı mimarisi bal gibi devam etti. Sultanahmet, Yeni Cami, Fatih Camii, Laleli Camii, Topkapı Sarayı’nın büyük bir kısmı Sinan’dan sonra yapıldı. İshak Paşa Sarayı’nı da mı Sinan yaptı? Bilecik-Eskişehir yolundaki Vezirhan kimin eseridir? Bunu bir yana bırakalım, tek medeniyet göstergesi mimariden mi ibarettir? Çadır sanatı, kuş evleri, sebiller, leylek vakıfları, hat sanatı dünyayı kendisine hayran bırakmıyor mu? Levni diye bir ressamımız var, biliyor musunuz? Sonra ille Batılılar mı beğenince muhteşem oluyor bir eser?
Bir sömürge aydını ya da bu topraklarda zoraki bir misafir gibi oturup evini sürekli çekiştiren Oktay Ekşi’ler gibi tarihini 1923’ten başlatanların ve öncesini ancak utanmak için hatırlayanların ne kadar aydın olabileceklerini Oğuz Atay’ın o ısırıcı cümlesiyle değerlendirmeye ne dersiniz:
“Ha- Ha- Ha! İşe bak, İngiltere krallık, biz Cumhuriyet’iz; İngiltere tarihin gerisinde bu yüzden, biz ilerisindeyiz.”
Söyleyin, bu bayat yalanı ne kadar dinledik? Ve ne zamana kadar dinlemeye devam edeceğiz? Son söz yine Oğuz Atay’ın olsun:
“İlerici, gerici her türlü akımların tekelini ellerinde tutan bir küçük yarı-aydın çetesi, yıllardır kendini yenileme gereğini duymadığı için bugün artık yerini kaybetmemek için ancak bezirgân oyunlarıyla ayakta durmaya çalışmaktadır. (…) Bugün haksız olarak gasp ettikleri yerler gerçek sahiplerini beklemektedir. Halkın evrensel ruhuna inanan; onu derinliğine tanımaya çalışan gerçek bir aydın topluluğu bu kültür gangsterlerinin yerini almazsa toplumun, çağın çok gerisinde kalacaktır…”
Bana göre Ekşi gibiler tarihimizi akıl cebimizden çaldıkları için “tarih gangsterleri” olarak adlandırılmayı hak ediyorlar. m.armagan@zaman.com.tr

08 Mart 2009, Pazar

XXXXXXXXXX17

.

Vahdettin kaçtı mı, kaçırıldı mı?

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Vahdettin kaçtı mı, kaçırıldı mı?
Deniz Baykal şimdi de ‘padişahlık’ tartışmasını açtı. Ve hatırlatmayı ihmal etmedi: Son padişah bir İngiliz gemisine binerek kaçmıştı! Güya birkaç densizin ‘Padişah’ dediği Başbakan’a aba altından sopa gösteriyor. Sen de bir darbede soluğu ABD’de alabilirsin, demeye getiriyor.
Yanağından oltaya yakalanmış balık gibi çırpınıyor hafızamız. Çırpınarak kurtulacağını sanıyor. Bilmiyor ki, her çırpınışı, iğneyi etine biraz daha batırmaktadır.
Kendilerini Atatürk’ün yerine koyanlardan bıktık, usandık artık. Onu paravana yapanların her darbeyi nasıl bir soygun filmine dönüştürdüklerini görmekten gına geldi. 27 Mayıs’tan sonra annemin parmağındaki alyansı zorla alanların kendilerini ömür boyu dokunulmaz kılıp tabii senatör ilan ettirdiklerini unutmadık.
Atatürkçü olduğunu iddia edenlerin, 7 Mart 1924 günkü “Akşam” gazetesinde çıkan şu habere ne diyeceklerini merak ediyorum:
“Dün, Meclis’teki en mühim hadise, Gazi Paşa’nın parti grubundaki teklifiydi. İsmet Paşa Osmanlı hanedanına mensup kadınların memleketten çıkarılmamasının Meclis ve Cumhuriyet için bir şefkat eseri olacağı hakkındaki onun bu teklifini bildirdi. O anda odanın içinde kasırgalar koptu. Mebuslar masaların üzerine çıkarak:
– “Olamaz!” diye bağrışıyorlar, bu teklife isyan ediyorlardı. Mebuslara hakim olan psikoloji, merhamete ve şefkate yer bırakmıyordu. İtirazlar gittikçe yükseliyor:
– “Yalnız sağ olanları değil, ölenlerin kemiklerini bile memleketten atmalı!” sesleri duyuluyordu. Bu durum karşısında Gazi Paşa teklifini geri almıştır.”
Konumuza dönersek, şahsen Sultan Vahdettin’in yurtdışına kaçtığını değil, “kaçırıldığını” düşünüyorum. Çünkü baskılar, tehditler, sarayın çevresinde tabanca atmalar vs. ile zaten İstanbul’da yaşaması fiilen imkânsız hale getirilmişti. Amaç, kendiliğinden kaçmasını sağlamaktı. Fakat nereye?
Nitekim 17 Kasım 1922 sabah saat 6’da HMS Malaya adlı savaş gemisiyle yola çıktıktan sonra haber alıp Yıldız Sarayı’na gelen Ankara hükümeti temsilcisi Refet (Bele) Paşa’nın, o sırada ağlamakta olan Vahdettin’in yaverlerinden Sadrazam Tevfik Paşa’nın oğlu Ali Nuri Bey’e, “Ağlama Ali Bey, kaçtığı iyi oldu, ya kalsa idi biz onu ne yapardık?”[1] sözü, gerçeği aydınlatmaya yeter. Bir başka deyişle, eğer Halife Vahdettin gitmeyip sarayda kalmış olsaydı, Ankara’nın niyeti düpedüz onu idam etmekti.
Aynı Ali Nuri Bey’in, oğlu Şefik Okday tarafından yazılan hatıratında babasının ağzından doldurulan bir bant kaydından bahsedilir.[2] Ali Nuri Bey, saraya gelen ve 30 Ağustos Zaferi’ni müjdeleyen raporu okuyunca Vahdettin’in, yaverine zafer haberini birkaç kere tekrarlatarak sevindiğini belli ettiğini anlatır. Hatta o hafta cuma selamlığının, zaferin şerefine Yıldız Camii’nde değil, yanı başında Yavuz Sultan Selim’in yattığı Sultan Selim Camii’nde yapıldığını ve Padişah’ın da halkla beraber o gün İstiklal Savaşı şehitleri için dua ettiğini biliyoruz.

Dolayısıyla ‘bu’ Vahdettin’in kaçması için herhangi bir sebep yoktu. Ancak bir gerçek vardı ki, İstanbul’da kalması, işleri daha da zorlaştıracak ve Ankara’ya her halükârda ayak bağı oluşturacaktı. Bu yüzden gitmesi istendi, hatta gitmesinin hayırlı olacağı hissettirildi. Kaçmasına mani olmak için hiçbir tedbir alınmayışı ve kaçtıktan sonra da bundan memnuniyet duyulması anlamlıdır. Zira Padişah İstanbul’da tahtında oturuyor iken, Osmanlı’nın bedeni üzerinde gerçekleşecek “Lozan ameliyatı” kolay olamayacaktı.
Bir de “Malaya” gemisi meselesi var. Malaya, Malaylar, yani sonradan tek bir devlete dönüşen Malaya adaları birliği demektir ve bu gemi, Malezya Müslümanlarının öz parasıyla yaptırılmış ve İngiliz Deniz Kuvvetleri’ne hediye edilmiştir (o tarihlerde “İngiliz Malayları” denilen doğudaki beş bölge, gevşek bir yapı altında birleşmişlerdi ve İngiltere’nin himayesinde bulunuyorlardı).
Burada şöyle bir soru akla geliyor: Acaba İşgal Kuvvetleri Komutanı General Harrington ile Sultan Vahdettin arasında bir ‘gemi pazarlığı’ geçmiş miydi? Bunu henüz bilmiyoruz. Bildiğimiz bir şey varsa, o sırada Boğaz’da başka İngiliz gemileri de demirlemiş duruyorken, içlerinden Malezya Müslümanlarının alın terleriyle yapımı finanse edilen geminin Halife hazretlerine tahsis edildiğidir. Nitekim Malaya ile kaçma teklifinde bulunan Harrington, “Durum düzelince memlekete dönerler” diyerek teselli vermiştir. Teselli mi, oyun mu?
Araştırılması gereken bir nokta bu ise bir diğeri, “İngilizlere sığındı” denilen Sultan Vahdettin’in neden doğrudan doğruya İngiltere’ye (mesela Londra’ya) değil de, önce onların kontrolünde bulunan Malta adasına, sonra da İtalya’daki San Remo’ya gitmiş ve orada beş parasız ölmeyi göze almış olduğudur. Eğer Vahdettin gerçekten de söylendiği gibi İngilizlere “sığınmış” ve hiç değilse onların cazip maddi tekliflerini değerlendirmiş ve Türkiye aleyhine çalışmayı kabul etmiş olsaydı, herhalde bir şekilde ödüllendirilmesi gerekirdi. Bu durumda ise elbette tabutu bakkalın çakalın elinde rehin kalmaz, hacizli cenazesi defnedilemediği için haftalarca ortada kalıp kokuşmazdı.
[1] Şefik Okday, Osmanlı’dan Cumhuriyete: Padişah Yaveri İki Sadrazam Oğlu Anlatıyor, İstanbul 1988, s. 108.
[2] Bu bant kaydının şimdi kimin elinde olduğunu bilmiyoruz. m.armagan@zaman.com.tr

15 Mart 2009, Pazar

.

İki demokrasi şehidi:Menderes ve Yazıcıoğlu

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

İki demokrasi şehidi:Menderes ve Yazıcıoğlu
50 yıl, 1 ay, 9 gün arayla vuku bulan iki hava aracı kazası, Türk siyasetinin rutin akışını sarstı. 17 Şubat 1959’u 26 Mart 2009’a bağlayan bu ilginç kaza bağlantısı, yarım asırlık zaman aralığına rağmen bazı benzerlikler taşıyor.
29 Mart 2009 yerel seçimlerine 3 gün kala vuku bulan müessif helikopter kazası, Türk siyasetinin saygın isimlerinden birisini ebediyete uğurlarken, hem propaganda sürecini, hem de seçim sonuçlarını etkiledi. Muhsin Yazıcıoğlu’nun genel başkanı olduğu Büyük Birlik Partisi adayı Sivas Belediye Başkanlığı’nı yüzde 50’nin üzerinde bir oyla kazanırken, BBP il genel meclisi oyları da bir önceki seçimin 2 katına çıkarak yüzde 2,2 olarak gerçekleşti. Bu oran, normal zamanlarda Muhsin Yazıcıoğlu’nu sevip takdir eden fakat çeşitli sebeplerle partisine oy vermeyen bir kesimin de varlığını kanıtlamış oldu. Allah gani gani rahmet eylesin, mekânı cennet olsun. Bu helikopter kazası bana yarım asır önceki bir uçak kazasını hatırlattı. 17 Şubat 1959 günü Adnan Menderes ve çeşitli bakanlar ile bürokratları Londra’ya götüren SEV uçağı, akşam saat 18 civarında yoğun sis yüzünden Londra Havaalanı’na inememiş, 40-50 km uzağında bulunan Gatwick Havaalanı’na yönelmiş, ancak oraya da inemeyerek yakınlarındaki ormanlık alana düşmüştü. Bu feci kaza, aynı zamanda sivil havacılık tarihimizin ilk uçak kazası olarak kayıtlara geçecekti. Eğer bir de Başbakan hayatını kaybetseydi, muhakkak ki, siyaset tarihimizin akışı bundan baştan başa etkilenecek ve belki de 27 Mayıs darbesine ve meşhur idamlara bile gerek kalmayacaktı. Ancak Menderes’in kurtulması da siyaset için bir uzlaşma fırsatı doğurmuş, ne yazık ki bundan yeterince yararlanılamamıştı.
Menderes’in uçağı düşüyor
Adnan Menderes’i götüren uçak düşerken 200-300 metre kadar sürüklenmiş, bu sırada iki kanadı kopmuş ve kuyruk kısmı ile gövdesi birbirinden ayrılmıştı. Kazadan sağ kurtulanlar daha çok kuyruk kısmında oturanlardı. Ölenler arasında DP milletvekilleri Server Somuncuoğlu, Kemal Zeytinoğlu, Muzaffer Ersu ve Anadolu Ajansı Umum Müdürü Şerif Arzık da bulunuyordu. Bu arada İHA muhabiri rahmetli İsmail Güneş’in o zamanki dengi, Burhan Tan adlı foto muhabiri de hayatını kaybedenler arasındaydı. Bakan Emin Kalafat ağır yaralı, Dışişleri Bakanlığı Genel Sekreteri Melih Esenbel ile Arif Demirer hafif yaralı olarak, Sakarya Milletvekili Rıfat Kadızade ise burnu kanamadan kurtulmuşlardı.
Mükerrem Sarol’un hatıratındaki bilgilere bakılırsa, Başbakan kaza sırasında çok ciddi bir sarsıntı geçirmişti. Ters dönen uçağın içinde bacağından asılı kalan Menderes’i Rıfat Kadızade kurtarmış, tabii bacağını çekerken yer yer sıyrıklar, ezilmeler ve yaralanmalar vuku bulmuştu. Ardından o civarda yaşayan ve Bailey soyadını taşıyan bir karı kocanın çiftlik evine sığınan Adnan Menderes, özellikle eski bir hastabakıcı olan Mrs. Margareth Bailey’in gayretiyle derhal bir cankurtaranla Londra Kliniği’ne kaldırılmıştı. Baileyler ileride Menderes ailesinin yakın dostları olacak, Türkiye’ye davet edilip ağırlanacak ve kurtardıkları Menderes’in idamında en çok ağlayanlar arasında bulunacaklardı. Hatta ölüm yıldönümlerinde uçağın düştüğü yere gidip saygı duruşunda bulundukları haberleri, gazetelerimizin birinci sayfalarına yansıyacaktı.
Ancak kaza kadar, Menderes’in kurtulmuş olması da Türkiye’nin gündemini etkileyecek ve ona, bir parti başkanı olmaktan öte, partiler üstü, sevilen bir ‘millî lider’ pozisyonu bahşedecekti. Sanki Menderes için şans yeniden gülüyordu. Adeta, Cemal Gürsel’in meşhur mektubunda geçtiği gibi, bu yeni konumunda Cumhurbaşkanlığı’na doğru yürüyordu. Ancak çok değil, 15 ay sonra 27 Mayıs’ta tutuklanacak ve tam 31 ay sonra, yine ayın 17’sinde bir cellat, boynuna yağlı ilmiği geçirecek, her daim gülen yüzündeki o ışığı söndürecekti.
İlk anlarda Menderes’in de öldüğü haberiyle ülke matem havasına bürünmüşse de, kazadan sağ kurtulduğu öğrenilir öğrenilmez büyük bir coşku patlamıştı. Nitekim siyasî hasmı İsmet İnönü bir telgraf çekerek Başbakan’a geçmiş olsun dileğinde bulunmuştu. Gergin olan siyasî ortam sanki yumuşayacak gibidir. Uzun süredir kapalı durmaktan paslanmış diyalog kapılarının menteşeleri gıcırdayarak açılmaktadır. İngiliz ve Yunanistan başbakanları bile Menderes’i hastanede ziyaret etmişler ve Kıbrıs anlaşmasını bizzat getirerek yatağında imzalatmışlardı. Bu fırsat kaçırılmamalıydı.
Menderes’in İstanbul’a gelişi ise muazzam bir gövde gösterisine sahne olmuştu. 150 bin kişi olarak tahmin edilen ve yurdun dört köşesinden toplanan kalabalık, tam 10 bin otomobillik bir konvoy meydana getirmişti. Uçaktan inmekte zorlanan Başbakan özel koruma tedbirleri sayesinde havaalanından ayrılmış ve Eyüp Camii’ne gitmişti. (Sonradan kazadan kurtuluşunu, yola çıkmadan önce Eyüp Sultan’ı ziyaret etmesine yoran Menderes, caminin restorasyonunun Ramazan ayına yetiştirilmesi emrini vermiş ve “Eyüp Camii’ne, deseni duvar çinilerinin motiflerinden mülhem olarak hususi surette dokunan bir Isparta halısı hediye etmişti”.) Cami avlusunda kendisini bekleyen manzara şuydu:
Günlerden cuma olduğu için aslında kalabalık olan cami, Menderes’in gelişiyle bir anda binlerce vatandaş caminin içini ve çevresini tıka basa doldurmuş. Sıkışıklıktan vatandaşlar rahat nefes alamaz hale gelmişler. Bu muhteşem tezahürat devam ederken caminin çevresinde 20 kurban kesilmiş. Menderes’i milletine bağışlayan Cenâb-ı Hakk’a şükran duaları yapılmış.
Ardından Yıldız Parkı’na giderek biraz yürümüş, radyoda okunmak üzere bir mesaj hazırlamıştı. Anlamlı mesajında, “Elim uçak kazasından sonra mübarek vatan topraklarına ve güzel İstanbul’a dönmüş bulunmaktayım. Şu anda da sanki araya asırlar girmiş gibi kavuşmanın müstesna heyecanını duymaktayım. Ancak hüzünle ve derhal ifade etmeliyim ki bu kavuşmanın heyecanı yanında kıymetli arkadaşları kaybetmenin elemiyle, kalbim tarifi çok güç tezatlı hislerin mihrakı halinde çırpınmaktadır…” demişti.
Menderes’in İstanbul’dan sonra Ankara’da karşılanışı da muhteşem olmuştu. Mükerrem Sarol bizzat şahit olduğu bu karşılamadaki havayı şöyle yansıtıyor: Kesilen kurbanların haddi hesabı yoktu. Vatandaşların hançerelerinden kopan tekbir sesleri gökleri dolduruyordu. Kalabalıktan kadınlar, çocuklar ezilme tehlikesi geçirdiler. Bayılanlar oldu. (…) Koyunların başında bulunan kasapların yüksek seslerle tekbir getirmeleri halkın heyecanına mistik bir mana katıyordu. Çok yoğun kütlenin coşkunluğu, alınan bütün tedbirleri tarumar etti. Yüzlerce, binlerce insan Menderes’in yüzünü görmek, ona yaklaşmak için trene koştular. Garın içi ana-baba günüydü. (…) Halk, arabaya yükleniyordu. Kadınlar, çocuklar ezilme tehlikesine maruz kaldılar. İzdiham korkunçtu.
Diyalog fırsatı
Bu arada İsmet İnönü yine bir hamle yapmış, gara kadar gelerek Menderes’e geçmiş olsun demiş ve siyasi gerginlikler bir an için unutulmuş, bir bahar havası esmeye başlamıştı. Bu jeste karşılık vermesi bekleniyordu Menderes’in. Eğer İnönü’ye iade-i ziyarette bulunursa hava daha da yumuşayabilir ve Türkiye içine düştüğü kısır tartışmalardan bir çıkış yolu bulabilirdi. Maalesef Mükerrem Sarol’un anlattığı doğruysa Menderes’i bu diyalog kapısını açmaktan men eden kişi, Celal Bayar olmuş, İnönü’nün hareketini samimiyetsiz bulduğunu söyleyerek Başbakan’ın belki de Türkiye’nin önüne çıkan bir uzlaşma fırsatını tepmesini sağlamıştı.
Peki kim kazandı bu gerginlik siyasetinden? Kimin ekmeğine yağ sürülmüş oldu? Darbecilerin elbette. Eğer o sırada Menderes CHP’ye bir ziyarette bulunmuş olsa ve ortamı, bu tarihî fırsattan istifade ederek bir parça yumuşatmış bulunsaydı, kapılar kapanmasa, hırslar gemlenebilmiş olsaydı, Türkiye belki de darbecilerin girmesini arzu ettiği raydan makas değiştirerek çıkacak, demokrasimizin olgunlaşması ve kazasız belasız yoluna devam etmesi yolunda ciddi bir fırsatı tepmemiş olacaktı.
Rahmetli Muhsin Yazıcıoğlu’nun Devlet Bahçeli tarafından bir ‘demokrasi şehidi’ olarak sunulmuş olması gayet anlamlı. Şunu da söylememiz gerekir ki, arkasına kalabalıkları yığması, bir liderin tek güvencesi olamaz. Zaten demokrasi de kelle sayısı rejimi zannedilirse de, değildir. Halk seçimlerde size pas verir ve golü atmanızı bekler. Top önünüze gelirken pası verene hayranlıkla bakamazsınız. Artık o topun yöneltileceği bir başka hedef vardır.
Belki de Menderes’in en büyük hatası, yıllar yılı meydanlara çıkmayı hasretle beklemiş olan halkın gösterdiği coşkulu teveccühe biraz fazla prim vermiş olmasıydı. Ali Fuad Başgil hoca, boşuna ‘Halka sığınmak, karınca deliğine girmeye çalışmaktır.’ dememişti. Halk meydana çıktığınızda arkanızdadır ama düdük çalıp maç bittiğinde bir an önce evine ulaşmanın derdine düşer. Nitekim kazadan sonra yurda dönüşünde Menderes’in önüne çocuğunu yatırarak elinde bıçağı ile “Emredin, keseyim” diyen halk, idam edildiği gün sokağa çıkmamış, radyo başında haberleri dinleyerek hüngür hüngür ağlamıştı. Bence Muhsin Yazıcıoğlu hayatında bir denge adamı olmuştu, ümid oldur ki, vefatıyla da bu denge adamı rolünü oynasın, Türkiye’deki gerginlikten otlanan mahut kesimin arpasını kesmeyi bilsin. Tabii artık bu rol, yaşayanlara düşüyor. O, pasını verdi.

04 Nisan 2009, Cumartesi

.

31 Mart’ın ‘derin’ yüzü

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

31 Mart’ın ‘derin’ yüzü
“Hakim Bey, Allah bizi affetsin, günahımız çok büyüktür. 31 Mart uydurma ihtilâli hazırlandığı zaman ben Talât Bey’e bundan kaçınılması lâzım geldiğini söyledim. Beyhude yere kardeş kanı dökülmesinin ne büyük cinayet olduğunu anlattım. Aldığım cevap şu oldu: Ne yapalım Rıza Bey, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin paraya ihtiyacı var. Bu ihtiyacı ancak Yıldız Sarayı’nın zenginliği ve oradaki hazine karşılayabilir.”
Meşrutiyet’in ilanında olsun, 31 Mart ayaklanmasında olsun ön saflarda mücadele veren Filozof Rıza Tevfik, yalnız yazdığı o ‘tehlikeli’ şiirle II. Abdülhamid’in manevî şahsiyetinden özür dilemekle yetinmeyecek, aynı zamanda bazı kişilere nedametini böyle dile getirecekti.
Miladi takvimle 13 Nisan’a tekabül eden 31 Mart 1325 (1909) kanlı ayaklanması, bir dizi zincirleme reaksiyonla II. Abdülhamid’in tahttan indirilip sürgüne gönderilmesine varan olayları tetiklemiş, yakın tarihimizde neredeyse 20 yıl süren artçı sarsıntılara sebep olmuştu. Bu sarsıntılar bittiğinde yaklaşık 4 milyon kilometrekare büyüklüğündeki bir imparatorluğun çöktüğüne ve Anadolu’ya büzülerek canını kurtarabildiğine şahit olunacaktı. Dolayısıyla sonuçları itibarıyla aradan yüz yıl geçmesine rağmen üzerimizdeki etkisi hâlâ devam eden ‘derin’ bir olay karşısındayız.
31 Mart’ın 100. yıldönümünde Mustafa Turan adlı muzikacı subayın anlattıklarından takip edelim ibretlik olayları. Okuyunca yüz yıldan beri ne kadar az şeyin değiştiğini göreceksiniz.
12 Mart 1909 günü cuma selamlığından dönen askerler Taşkışla’daki koğuşlarında sarıklı, sakallı birtakım hocaların erata vaaz vermekte olduklarını görürler. Bunların ne aradıklarını sorduklarında Hassa Ordusu Kumandanlığı’nın emriyle geldikleri söylenir. Oysa sorumlu komutanların bu emirden haberleri yoktur.
Derken 31 Mart günü gelir. Bir paşa çıkar askerin karşısına, kendilerine padişahın fermanı gereği bundan sonra siperlikli şapka giyileceğini söyler. Aslında paşa da, yanındaki subaylar da sahte üniformalar giydirilmiş İttihat ve Terakki yöneticileridir. Bahaaddin Şakir, Mithat Şükrü (Bleda) ve Ömer Naci beylerdir bunlar. Bir yandan dinî telkinle şişirilen askere, ‘gavur işi’ şapka giydirmek; senaryo askeri sokağa dökmek üzerine kuruludur. Artık asker kabına sığmaz haldedir.
Nitekim Mustafa Turan’ın da içinde yer aldığı 7. Alay bandosu “Ey gaziler, yol göründü yine garip serime” marşını çalarak Dolmabahçe yolundan Meclis’in bulunduğu Ayasofya’ya doğru yürüyüşe geçer. Araya karışan tahrikçiler tabancalarını çıkarıp havaya ateş etmeye başlarlar. Askerlere “Ne duruyorsunuz, sizler de ateş etsenize!” diye bağırırlar. Mavzerler havaya dikilir, ateş başlar, isyanın fitili tutuşmuştur.
İnsan seli Galata Köprüsü’nü kaplar önce, sonra Ayasofya’ya kadar uzanır. Beyaz sarıklı softalar askerin yolunu keserek “Müslümanlık elden gidiyor, şapka giydireceklermiş, Şeriat isteriz” şeklinde bağrışırlar. Bu arada Meclis civarında silahlar patlar. Hüseyin Cahit (Yalçın) zannettikleri Şekip Arslan adlı Lazkiye milletvekili yanlışlıkla öldürülür. İsyancıları yatıştırmak isteyen Adalet Bakanı Nazım Paşa pencereden nasihat vermek isterken vurulur. Yine yanlışlıkla: Vuranlar onu Meclis Başkanı Ahmet Rıza zannetmişlerdir! Fırsatçılar ise “Şûra-yı Ümmet” ve “Tanin” gazetelerinin matbaalarını tahrip ederler.
Deniz kuvvetleri de karışmıştır. Ali Kabuli Bey adlı Asar-ı Tevfik zırhlısı süvarisi sarayı bombalayacağı gerekçesiyle yaka paça Yıldız Sarayı’na getirilip Abdülhamid’in karşısına çıkarılır. O da Mabeyn penceresinden Bahriye Nezareti’ne götürülüp sorgulanmasını ister ve içeri girer. Bu sırada Ali Kabuli linç edilir.
31 Mart senaryosu başarıyla yürürlüğe konulmuş, başkent İstanbul tam anlamıyla kaosun içine yuvarlanmıştır.
23 Nisan günü Abdülhamid son cuma selamlığına çıkmadan önce subayları huzuruna davet eder. Onlara son bir konuşma yapar. Hareket ordusunun İstanbul’a girmek üzere olduğunu, kesinlikle çatışmaya girilmemesini tembihler ve şöyle devam eder:
“31 Mart günü okunan ferman benim değildir, bu hadise bazı düşmanlar tarafından tertiplenmiştir. Sizleri aldatmışlar, kötü emelleri için teşvik ve tahrik etmişler. Asker evlatlarım bunlara kesinlikle inanmasınlar. Kışlalarında sakin olsunlar, silah kullanmasınlar…”
O gün Abdülhamid 33 yıl sonra en sessiz cuma selamlığına çıkar. Askere resmi geçit yaptırmaz. Sessiz sedasız namazını kılar ve saraya döner.

Mustafa Armağan

Kışlaya döndüklerinde bir sürpriz karşılar askerleri. Avcı taburu subayları sırra kadem basmışlardır. Bir tek Albay İsmail Hakkı kalmıştır başlarında; o da askere sıkı sıkıya tembihler tahrike kapılmamalarını. Ancak 23 Nisan gecesi avcılar gizlice cephaneliğin kilitlerini kırarak silahları koğuşlarına taşırlar. Ertesi gün Hareket Ordusu şehre girmiş ve elinde cephane bulunan Avcı Taburları ile kıyasıya bir çarpışma başlamıştır. Taşkışla topa tutulmuş, kimi katları yıkılmıştır.
Binbaşı Enver Paşa görünür kapıda. Yanında Bulgar eşkıyası Sandinski vardır. Albay İsmail Hakkı, astı olan Enver Bey tarafından Bulgar eşkıyaları huzurunda tokatlanır. Albay da yüzüne tükürür Enver’in. Düşmanların yanında bir Türk askerine yaptığı bu hakareti “Seni utanmaz alçak” diye iade eder. Tabii sonu kurşuna dizilerek katledilmek olur bu şerefli askerin. Ardından Sandinski’ye döner Enver ve ‘Hak etmedi mi?’ diye sorar. Ardından suçlu olduğuna kanaat getirdiği askerleri teker teker süngületerek öldürtür. (Enver Paşa’yı kahraman ilan edenler bu sahneleri iyi okusunlar!)
Ardından Yıldız Sarayı yağması başlar. Yine de cemiyeti rahata erdirecek hazineyi bulamamışlardır. Haremağası Cevher Ağa yerini bir türlü söylemez gizli hazinenin. İşkencelere rağmen konuşmaz. Sonunda darağacını boylar. İkinci Musahip Nadir Ağa hazinenin yerini söylemek zorunda kalır.
Sonrasını biliyorsunuz zaten. Abdülhamid’siz yüz yıl…
Ancak biri iki kısık sesli hatıra takılır hafızamıza.
Abdülhamid’in gizli hazinesi diye bulduklarının bir kısmı, belki 30 yıldır dokunulmamış, dokunulmadığı demir raflara değen kısımlarının pas tutmasından anlaşılan atlas altın keseleridir. Sultan 93 Harbi’nde parasızlığın devletin elini ayağını nasıl bukağıladığını bizzat yaşadığı için ilk fırsatta yer altında gizli bir kasa yaptırıp ileride bir savaşta lazım olur diye altınları depolatmış ve en sıkışık zamanlarda dahi kullanılmasına müsaade etmemişti.
Bir de Ümraniye’de bir cami vardır, geçerken bakın, üstünde Abdülhamid’in tuğrasını göreceksinizdir. Halen 5 vakit ezan okunan bu cami kimin midir? İttihatçıların astıkları Habeşistanlı Cevher Ağa’nın. Oysa Enver’inden Talat’ına kadar İttihatçıların ‘Panteonu’ olarak tasarlanan Şişli’deki Hürriyet-i Ebediye tepesinin, hava iyiyse pazar günleri mangalcılar dışında uğrayanı yok gibidir. Hem bu tepenin yanı başına dev bir Adalet Sarayı inşa edilmekte oluşunda bir ima arayalım mı? Yargılama yeniden mi başlayacaktır yoksa? m.armagan@zaman.com.tr
***
31 Mart ile ilgili hangi kitapları okuyalım?
İsmail Hami Danişmend, “31 Mart Vak’ası”, 1961, İstanbul Kitabevi.
Mustafa Turan, “Taşkışla’da 31 Mart”, Akyurt Neşr., 1964.
Ecvet Güresin, “31 Mart İsyanı”, 1969, Habora Yay.
Sina Akşin, “31 Mart Olayı”, 1972, Sinan Yay.
Cemal Kutay, “Bir ‘Geri Dönüş’ün Mirası”, 1994, Kazancı Yay.
François Georgeon, “Sultan Abdülhamid”, 2006, Homer Kitabevi, s. 477-486.

12 Nisan 2009, Pazar

.

Atatürk’ün 1919’da Kürtlerle ilgili sözleri nasıl sansürlendi?

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Atatürk’ün 1919’da Kürtlerle ilgili sözleri nasıl sansürlendi?
Genelkurmay Başkanı İlker Başbuğ, dipnotlu, akademik atıflarla bezeli ama son derece siyasî bir konuşma yaptı; beklendiği gibi Türkiye’nin gündemini değiştirdi. Özal, Demirel ve Erdoğan gibi siyasetin zirvesindeki isimlerin de zaman zaman gündeme getirildikleri “Türkiye halkı” vurgusunu bu defa ordunun zirvesindeki orgeneralin de içine sindirmiş olması, önemli bir değişimdi.
Üstelik bunun kişisel bir yorum değil, Atatürk’ün bir sözüne dayandırılmış olması, kabul edilebilirliğini artırma gayretinin de ötesinde anlamlıydı. Anlaşılan, Tek Parti döneminde oluşturulan Kemalist anlayışın çözülme süreci bundan sonra giderek hızlanacak.
Hızlı bir bakışla 22 Ekim 1919 gününe gidelim ve İstanbul Hükümetinin Başbakanı Salih Paşa ile Heyet-i Temsiliye üyeleri (Mustafa Kemal, Hüseyin Rauf ve Bekir Sami beyler) arasında imzalanan Amasya Protokollerine bakalım. 2 No’lu gizli protokolün ilk maddesi şu cümleyle başlıyor:
“Beyannamenin birinci maddesinde Devlet-i Osmaniye’nin tasavvur ve kabul edilen hududu Türk ve Kürtlerle meskûn olan araziyi ihtiva eylediği ve Kürtlerin camia-i Osmaniye’den ayrılması[nın] imkânsızlığı izah edildikten sonra bu hududun en asgari taleb olmak üzere temin-i istihsali lüzumu müştereken kabul edildi.”
Özetleyelim: 1. Osmanlı Devleti’nin düşünülen ve kabul edilen sınırı Türkler ve Kürtlerin oturdukları araziyi kapsar. 2. Kürtlerin Osmanlı topluluğundan ayrılması imkânsızdır. 3. Türkler ve Kürtlerin yaşadıkları bölgenin kurtarılması ortak olarak en asgari talebimiz kabul edilmiştir.

Mustafa Armağan

Cümlenin devamında ise İngilizler kastedilerek, yabancıların görünüşte Kürtleri bağımsızlıklarına kavuşturacakları vaadiyle yaptıkları tezvirlerin önüne geçmek maksadıyla bu hususun, yani Türk-Kürt ayrılmazlığının Kürtlere bildirilmesinin uygun görüldüğü belirtiliyor. (Orijinali: “Maahazâ ecanib tarafından Kürtlerin istiklali maksad-ı mahsusu altında yapılmakta olan tezviratın önüne geçmek için de bu hususun şimdiden Kürtlerce malum olması tensib edildi.”)
Belgeler konusunda uyanık olmamız şart. Nitekim burada şüphemizi çeken bir nokta var. Bekir Sıtkı Baykal’ın yayınladığı “Heyet-i Temsiliye Kararları”na (Türk Tarih Kurumu Yay., 1989, s. 25) baktığımızda yukarıya aldığımız ilk cümlenin devamındaki tam 3 sayfanın ‘kopuk’ olduğu yazılıdır! Evet kopuk! İyi de bu kadar hayati bir kararın 3 sayfası neden kopuktur? Kim kopartmıştır? Arşivlerimizin birileri tarafından elden geçirildiğini mi anlamamız lazımdır bundan?
Amasya Protokolü’nün ilk maddesinin ilk cümlesinden sonraki 3 sayfanın kopuk olduğunu söyleyen Prof. Baykal ne yapmış dersiniz? Neden kayboldu? sorusunun ardından seğirteceğine, bir dipnot koyarak Başbakanlık Arşivi’nden bu defa protokolün Sadrazam Salih Paşa’da kalan nüshasına bakmış ve orada muhtemelen şaşkınlıkla tamamen farklı bir cümlenin yer aldığını görmüş. Yukarıda okuduğunuz ikinci cümle, arşiv nüshasında şaşırtıcı derecede farklı olup 1923 sonrasının ideolojik inşa ortamında “Türkiye vatandaşlığı”nın yerini “Türklük” alırken, Kürtlükle ilgili belgelerin “baypas” edildiğini, daha açık söyleyelim, sansürlendiğini gösteriyor.
Şimdi Salih Paşa’ya verilen ve Mustafa Kemal Paşa’nın da imzasının bulunduğu 2 numaralı gizli protokoldeki sansürlenen cümlenin baş tarafını orijinalinden okuyalım:
“Maahaza Kürtlerin serbesti-i inkişâflarını temin edecek vech ve surette hukuk-i örfiye ve ictimâiyece mazhar-ı müsâedat olmaları dahi tervîc ve ecânib tarafından Kürtlerin…” (“Atatürk’ün Bütün Eserleri”, cilt 4, Kaynak Yay., 2003, s. 344’teki belgenin fotokopisinden okudum.)
Gerisi, yukarıdaki cümlenin aynısı. Ancak bu kısım, birileri tarafından müthiş bir beceriyle temizlenmiş ve belge düpedüz kesilip yeniden yapıştırılmıştır. Üstelik bu operasyonun yıllarca arşivlerde çalışmış olan Mithat Sertoğlu gibi bir ‘üstad’ tarafından, daha da fenası, “Belgelerle Türk Tarihi” adını taşıyan bir dergide yapılmış olması insanda kime güveneceğine dair sağlam bir his bırakmıyor. Gerçekten de belgeler bile makaslanarak bu hale sokulduysa, yani hafızamıza şiddet uygulandıysa bizleri hangi ‘tarih polisi’ koruyacaktır?
Çıkartılan cümlede ne var peki? Şu: “Bununla beraber, diyor belgemiz, Kürtlerin serbestçe gelişmelerini sağlayacak tarz ve biçimde kültürel ve toplumsal haklar bakımından müsaadelere mazhar olmaları dahi benimsenmiştir…” Bir başka deyişle Kürtlerin kendilerini geliştirmeleri için kültürel ve toplumsal haklarına erişmelerine müsaade edilmesi noktasında mutabakat sağlanmıştır.
İşte size Milli Mücadele’nin en kritik belgelerinden birisinin hal-i pür-melâli. Artık siz karar verin bu ülkede gerçekten tarihçilik yapılıp yapılamayacağına.
Hoş, aynı ameliyat, Mustafa Kemal Paşa’nın İzmit konuşmasına da yapılmadı mı? Vaktiyle Doğu Perinçek sayesinde (“2000’e Doğru” dergisi, sayı 35, 30 Ağustos-5 Eylül 1987) Atatürk’ün “hangi livanın ahalisi Kürt ise onlar kendi kendilerini muhtar (özerk) olarak idare edeceklerdir” sözünün yer aldığı kısmın, 1982 yılında Türk Tarih Kurumu tarafından basılan metinden çıkarıldığını öğrenmiştik.

Mustafa Armağan

Bu kısımların neden çıkartıldığını İsmet İnönü’nün 1925’te söylediği “Vazifemiz Türk vatanı içinde bulunanları Türk yapmaktır” sözüyle veya 1980 darbesinden sonra Kürtçenin, hatta Kürt sözünün bile yasaklandığı bir inkâr fırtınası çerçevesine yerleştirdiğinizde anlayabilirsiniz ancak. Türk-Kürt kardeşliğini ve Kürtlerin ortak kurucu unsur olduklarını vurgulayan Mustafa Kemal’den “Cumhuriyetimizin dayanağı Türk camiasıdır” fikrindeki Atatürk’e; Türk vatanı içindekileri Türk yapmaktan söz eden bir asker başbakandan Türkler dışındaki etnik unsurları, daha açık söylersek Kürtlüğü “Türkiye halkı” olarak tanıyan bir başka askere.
Yoksa sessiz sedasız 90 yıl öncesine geri mi dönüyoruz? Bir de tarihte tekerrür yoktur derler. Sansürlenmeseydi hiç tekerrür mü ederdi?
m.armagan@zaman.com.tr
Not: Geçen haftaki yazımda “Emir Şekip Arslan” olarak geçen kişi, kardeşi Emin Arslan olacaktı.

19 Nisan 2009, Pazar

.

TBMM bir Osmanlı meclisi miydi?

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

TBMM bir Osmanlı meclisi miydi?
Yok, yok, sandığınız gibi değil, bu yazıda, 89. kuruluş yıldönümünü kutladığımız TBMM’nin açılış günü kurbanlar kesildiğini, Sakal-ı Şerif taşındığını, mevlit okutulduğunu filan yazacak değilim. Amacım, TBMM’nin aslında yeni bir meclis olmadığı, daha doğrusu İstanbul’daki meclisin bal gibi devamı olduğunu ortaya koymak.
Yalnız bunu yapabilmek için tarihin en sıkıcı faslı olan zaman dizimini (kronolojiyi) bir miktar hatırlamamız gerekiyor.
12 Ocak 1920’de İstanbul’da Meclis-i Mebusan açılır. 28 Ocak’ta Misak-ı Millî ilan edilince işgal kuvvetleri öfkelenir. 4 Mart’ta Celaleddin Arif, Meclis başkanlığına seçilir. 16 Mart’ta İstanbul resmen işgal edilir. 2 gün sonra Meclis son olarak toplanıp tatile girer. 2 Nisan’da Salih Paşa kabinesi istifa eder. Artık İstanbul’da yapılacak iş kalmamıştır. 9 Nisan’da birçok milletvekili gibi Meclis Başkanı Celaleddin Arif, Ankara’ya gelir ve 10 Nisan’da bir bildiri yayımlayarak milletvekillerini Ankara’da toplanmaya davet eder. Ertesi gün Sultan Vahdettin Meclis’i feshettiğini bildiren iradeyi yayımlar. 21 Nisan’da Mustafa Kemal Paşa, Meclis’in 2 gün sonra açılacağı ilan eder. Ve 23 Nisan.
Olaylar zincirini bu şekilde okuyunca İstanbul-Ankara sürekliliği daha net kavranabiliyor ve tarih kitaplarımızdaki saptırmalardan sıyrılabiliyoruz. Ancak yine sabrınızı istirham ederek olaylar zincirini 10 gün daha sürdürmek istiyorum.
24 Nisan’da M. Kemal Paşa Meclis Başkanı seçilir, C. Arif Bey ise 2. başkandır. Aynı gün ilk kanun çıkar. Ne kanunu bu, biliyor musunuz? “Ağnam”, yani koyun keçi vs. vergisi kanunu. İşin ilginç yanı şu ki, bu kanun, İstanbul Meclisi’nin son görüştüğü kanundur.
Ankara’da Osmanlı meclisi
Başkan aynı, gündem aynı, milletvekillerinin çoğu aynı, daha da çarpıcı olanı, mantık aynı. Evet, bu düpedüz bir ‘Osmanlı’ meclisidir.
Şimdi birileri kızacak ama “Osmanlı meclisi” tabirini ben değil, Mustafa Kemal Paşa kullanıyor. Nerede? TBMM’de. Ne zaman? 24 Nisan’da. Beraber okuyalım:
“Meclisimizde şekillenen ve tecelli eden milli kudretimiz hilafet ve saltanat makamını yabancı baskılarından ve Osmanlı Devleti’ni dağılma ve esaretten kurtaracak tedbirleri alacaktır. Heyet-i Temsiliyemiz Osmanlı kanunlarının yürürlüğünü temin etti. Bu dakikadan itibaren Osmanlı milletinin akıbetinden sorumluluk, muhterem heyetinizin faaliyet sebebi olacaktır.”
Şimdi bu fikirleri yukarıdaki olaylar zincirine bağlayarak tekrar okuyalım:
1. Milli kudretimiz TBMM’de şekillenmiş olup bu meclis hilafet ve saltanatı kurtaracak, dahası Osmanlı Devleti’ni dağılmaktan koruyup özgürlüğe çıkaracaktır.
2. Erzurum Kongresi’nde kurulan ve M. Kemal Paşa’nın başkanı olduğu Heyet-i Temsiliye, ‘Osmanlı kanunları’nın yürürlüğünü sağlayan organ olmuştur.
3. Asıl önemlisi, milletvekilleri ‘bu dakikadan itibaren’ ‘Osmanlı milleti’nin, yani Org. İlker Başbuğ’un açıkladığı anlamda ‘Türkiye halkı’nın sorumluluğunu üstlenmişlerdir.

Mustafa Armağan

Kronolojiye devam edersek, 26 Nisan’da Meclis Sultan Vahdettin’e bağlılığını bildirir, ertesi gün Osmanlı Devleti’nin Harbiye Nazırı Fevzi Çakmak Ankara’ya gelir, Meclis, oturumunu tatil ederek onu karşılamaya gider. Fevzi Paşa Meclis’e gelerek konuşma yapar, bir hafta sonra da başbakan seçilir.
Tahsin Demiray’ın 1950’de yazdığı gibi bu manzara, aşağı yukarı Fransa’nın İkinci Dünya Savaşı’nda ikiye bölünmesini andırır. Fransız kuvvetleri Almanya karşısında yenilince bir kısmı Vichy’de bir hükümet kurmuş ve işgalcilerle iyi geçinmeye çalışmış, diğer kısmı ise Afrika’ya geçerek silahlı mücadele birlikleri meydana getirmişti ama sonunda iki Fransa birleşmesini bilmişti.
Aynı şekilde 1920 Türkiye’si de ikiye bölünmüştü; başkenti işgal edilmiş, devlet başkanı düşmanın elinde esir kalmıştı. Ama halk direniş cepheleri oluşturmuş, milletvekilleri başkentten Anadolu’ya geçmiş, meclis faaliyetine Ankara’da devam etmişti. Ayrı bir devlet kurmak için Ankara’ya gidilmediği şuradan bellidir ki, 1921 Anayasası, asla bir devlet başkanı öngörmemiştir. Neden? Başkan İstanbul’daki padişahtır da ondan. Bayrak bile aynı; sadece hükümetler farklıdır.
Lozan’da asıl korku neydi?
İlginçtir, bu hükümetin kuruluşu, yabancı ülkelerin devletlerin başkanlarına değil, dışişleri bakanlıklarına bildirilmiştir. Bu da ‘Biz yeni bir devlet kurmuyoruz.’ mesajının anlamlı bir parçasıdır. Öyle ya, işgal altındaki topraklarda yeni bir devlet kurmaya kalksanız sizi kim tanıyacak, varlığınızı kime kabul ettirecektiniz? Böylece aynı devletin içinden yeni bir hükümetin doğuşunun başlangıcı olduğu daha iyi anlaşılır 23 Nisan’ın. Bu hükümet nihayet 29 Ekim 1923’te Osmanlı’nın yerini alacak ve bir devlet başkanı seçmek gereğini duyacaktır. Oysa o tarihte Vahdettin yurtdışına çıkalı 1 yıl olmuştur.
O zaman bir soru: 1922 Kasım’ından 1923 Ekim’ine kadar devlet başkanımız kimdi? Atatürk mü? Ama o Meclis Başkanı değil miydi? Rauf Orbay? O Başbakan değil miydi? Halife Abdülmecid? Sadece Halife değil miydi? Cevap, TBMM olacaktı. İşte 10 Ocak 1923 günü Bediüzzaman Said Nursi’nin milletvekillerine hitaben yaptığı konuşmada söylediği o cümlenin anlamı burada gizli: “Şu Meclis’in şahsiyet-i maneviyesi [ortak kişiliği], sahip olduğu kuvvet cihetiyle mânâ-yı saltanatı deruhte etmiştir [saltanatın içeriğini üstlenmiştir].” Bir ay sonra Mustafa Kemal Paşa, Balıkesir hutbesinde, camiler sadece namaz kılmak için yapılmamıştır, demektedir. Bir din adamı mecliste, bir devlet adamı camidedir. İngilizler korkmasın da kimler korksun? Lozan işte bu korkudan kurtardı İngilizleri. m.armagan@zaman.com.tr

26 Nisan 2009, Pazar

.

Takiyüddin Rasathanesi’ni gericiler mi yıktırdı?

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Menderes, İmam-ı Azam’ın türbesinde neler düşündü?
Geçen hafta 1921’de Suriye sınırı çizilirken Hasan Basri Çantay’ın, topraklarımızın peşkeş çekildiğini söylediğini aktarmış ve sormuştum: Bilin bakalım Çantay bugün hangi partinin sıralarında oturuyor? Sayın Aydın Menderes arayarak bu soruyu bana yöneltti. Kendisine fakirin de o cevabın hasretiyle yandığını söylemekle yetindim.
Hazır Aydın Bey’i yakalamışken sormadan edemedim: Rahmetli babanızın Bağdat’ta İmam-ı Azam’ın türbesini ziyaretinde söyledikleri doğru mudur? Sağ olsun, kendisi birkaç koldan teyit etti olayı.
Olayı anlatan kişi, başlangıçta CHP’den meclise girmiş olup 1954 seçimlerinde DP’den milletvekili seçilmiş olan Sebati Ataman. (Nazlı Ilıcak’ın “Menderes’i Zehirlediler!” (1989) adlı kitabında Ataman’la yaptığı söyleşiden aktaracağım.) Siz ne söylediğini merak ededurun, ben o sözleri bir çerçevenin içine yerleştirmek istiyorum ki, tesadüfen söylenmediği anlaşılabilsin.
İsmet İnönü’nün cumhurbaşkanlığı devrinde Araplarla ilişkilerin geliştirilmesi için tek bir adım dahi atılmamış, daima olumsuz tavır takınılmıştır. 28 Mart 1949’da İsrail’i tanıyan ilk Müslüman devlet olduğumuzu ve bu tutumun bizi Arap aleminden iyice koparttığını bilmekte fayda vardır. Prof. Hüseyin Bağcı’nın da belirttiği gibi İsrail’i tanımış olmak, Menderes’in CHP’den devraldığı bir ‘dış politika yükü’ydü. Bu yük, ancak ileriki yıllarda ortadan kaldırılacaktı.
İşte Türkiye ile Irak arasında 24 Şubat 1955’te imzalanan ve sonradan İngiltere, Pakistan ve İran’ın da katılımıyla Ortadoğu’nun Türkiye’nin önderliğinde toparlanması çabasının arkasındaki dış politika manzarası buydu.

Mustafa Armağan

Menderes’in kuruluşunda katkıları olduğu Libya’yı ziyareti sırasında Turgut Reis’in türbesinde Fatiha okurken çekilmiş bir fotoğraf (15 Şubat 1957).
Menderes, Türkiye’nin mutlaka bir Ortadoğu politikası olması gerektiğine inanıyordu. Dışişleri Bakanı Fuat Köprülü’den bu politikanın belirlenmesini isterse de sonuç alamaz. Bu arada Mısır büyükelçimizle görüşen ABD Dışişleri Bakanı Dulles’ın “Mısır siyasetiniz nedir?” sorusuna elçinin “Bilmiyorum” diye cevap vermesi bardağı taşıran damla olur. Menderes tam anlamıyla yalnızdır. Dışişleri Bakanlığı’nı kendisi sürüklemek zorundadır. İpleri eline alır ve harekete geçer.
Şu sözler kendisine ait: “Biz Arap komşularımızla dostuz. Eğer bazen bu hisler bir sis perdesi altında gizlenmiş gibi görünmüş ise de bunun geçici sebeplerden ileri geldiğine ve bundan böyle bütün bütün yok olmasının da mukadder bulunduğuna hiç şüphe etmiyoruz.” Araplarla dostluğumuzun arasındaki engellerin kaldırılması kaçınılmazdır ona göre.
Öyleyse ne yapılmalıdır?
Önce İngiltere’nin, ardından da ABD’nin tutumunu yoklayan Başbakan, Ortadoğu gezisine çıkan Dulles’ı, programda yokken Ankara’ya davet eder ve uzun bir görüşme sonunda onu da ikna eder. Menderes, Nasır’a karşı harekete geçmiş ve İngiltere ile ABD’yi de ikna etmiştir. İlk hedef, Irak’la işbirliğidir. 6 Ocak 1955’te Bağdat’a giden Menderes, bir fırsatını bulup Nuri Said Paşa’yla baş başa görüşür. 13 Ocak’ta Türkiye-Irak ortak bildirisi yayınlanır. Uzun zamandır uyuşuk bir dış politika güden Türkiye’nin gösterdiği bu inanılmaz ataklık, İngiltere ve ABD’yi bile şaşırtmıştır. Daha çok şaşıran ise Mısır ve İsrail’dir. İkisi de Türkiye’nin aleyhine döner. Anlaşmayı bozmak için uğraşırlar. İsrail Devlet Başkanı Ben Gurion, şoka girmiştir. Menderes 23 Şubat’ta tekrar gider Bağdat’a ve ertesi gün, Bağdat Paktı haberi, ajanslardan dünyaya yayılmaktadır. İngiltere davet edilir pakta, sonra da ABD. Birincisi girerken, ikincisi dışarıda kalmayı tercih edecektir.
Anlattıklarımızdan çıkarılması gereken sonuç şudur: Türkiye, Atatürk döneminden sonra ilk defa Ortadoğu’da ‘bir şey’ yapmaya çalışmakta, öncülüğü ele almaktadır.
İşte Sebati Ataman’ın aşağıdaki hatırasını bugünlerin gazete sayfalarının arasına koyarak okuyun lütfen. Adnan Menderes, Bağdat’ta İmam-ı Azam hazretlerinin türbesini ziyarete gitmiştir. Sonrasını beraber okuyalım:
“Dualarımızı okuduk, ayrılacağız. Adnan Bey kımıldamıyor. Öylece kaldı, âdeta murakabeye daldı. Nihayet silkinip kendine geldi. Dışarı çıkarken yanına yaklaştım ve sordum: “Beyefendi, bir murakabeye daldınız, merak ettim, o esnada ne düşündünüz?” Kolumdan tutup bir kenara çekti ve şu cevabı verdi: “Sebati, bu mezarını ziyaret ettiğimiz şahsiyet, burada ve yakın şarkta, bizim memleketimiz de dahil bütün İslam ülkelerinde ebedî olabilecek bir nizam kurmuştur. Osmanlı İmparatorluğu yıkıldıktan sonra bu nizam da yıkılmış, darmadağın olmuştur. Şimdiki İslam ülkelerinin vaziyetini görüyorsun. Bu nizamın başka esaslar dahilinde yeniden kurulması, sulh ve sükûnun avdet etmesi lâzımdır. Biz de buraya bunun için geldik.”
Menderes’in sözlerini dinlerken, gözüm yaşlar içinde kalmıştı. Bana “Ağlıyor musun?” diye sordu ve sözlerini sürdürdü: “Ağlama, bu olacak, muhakkak olacak, biz görmeyeceğiz ama torunlarımız muhakkak görecek.”
Sebati Ataman ekliyor: “Menderes çok büyük adamdı.”
Atatürk bu sözü demiş mi?
Artık Osmanlı İmparatorluğunun eski bünyesiyle ihyasına elbette ki imkân yoktur. Çünkü Balkanlı milletler bugün artık istiklâllerine kavuşmuşlardır. Bu sebeple teşkil edilecek Balkan Antantı zamanla işi idare edilirse yerini belki bir Balkan Devletleri Federasyonuna bırakabilir. Bu federasyonda devletler istiklâllerini yine muhafaza ederler. Ancak dış temsilde ve orduların idaresinde bir teşrik-i mesai bahis mevzuu olabilir. Bu böyle olunca federasyon ordularının tabii başkumandanı sanırım benden başkası olamaz… Yine sanırım ki bu, Osmanlı İmparatorluğunun yeniden fakat günün icaplarına uygun şekilde ihyası demektir. (Celal Bayar’dan nakleden: Hikmet Bil, Atatürk’ün Sofrasında, İst. ts., Ekicigil Yay., s. 77.)

14 Haziran 2009, Pazar

.

Kopernik, devrimini bir Müslüman’dan mı çaldı?

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Kopernik, devrimini bir Müslüman’dan mı çaldı?
Bize sadece Osmanlı tarihi değil, Avrupa tarihi de tek yanlı öğretilmiştir. Kopernik’in gezegenler teorisini Şamlı bir İslam alimi olan İbnü’ş-Şâtır’dan alışı (veya çalışı) da Avrupa tarihinin meçhul kalmış yönlerindendir. (Bu konuyu ve diğerlerini merak edenler yakında Timaş’tan çıkacak olan “Avrupa’nın 50 Büyük Yalanı” adlı kitabıma bakabilirler.)
20. yüzyılın en büyük bilim tarihçilerinden A. Koyre’nin, TÜBİTAK tarafından yayınlanan kitabında bize Kopernik hakkında hoş bir ipucu uzattığını görüyoruz. Okuyoruz:
“Kopernik, teorisine nasıl ulaştı? Bunu söylemek çok zor; çünkü bu konuda kendisinin bize söyledikleri onun astronomisine götürmüyor. Onun güneşe taptığına inanmamak için hiçbir neden yoktur sanırım; modern astronomiyi gerçekten başlatan büyük astronom Kepler, Kopernik’ten daha da fazla tapar güneşe.” (Bilim Tarihi Yazıları)
Avrupa’nın ilk astronomları arasındaki “güneşe tapma” modası da ne ola? Hani modern bilim? Nerede bilimsellik?

Mustafa Armağan

Bırakın onları, koskoca Newton’un bile simya, kehanet, falcılık gibi bugün bilimden saymadığımız alanlarla ilgili yazdıkları, sayfa olarak fizik, optik vs. ile ilgili yazdıklarından fazladır.
Kopernik’in gezegenler teorisinin merkezine güneşi koymasının sebebi, eski Mısır kökenli gizli bilimlerin etkisiyle açıklanabilir. Ancak bu teoriye teknik olarak hangi yollardan ulaştığı henüz açıklanabilmiş değildir.
1950’li yıllarda Kopernik üzerine çalışan bilim tarihçisi Otto Neugebauer müthiş bir buluş yapmıştı. Şamlı astronom İbnü’ş-Şâtır’ın “Nihâye” adlı Arapça eserini, matematik profesörü Edward Kennedy’nin tavsiyesi üzerine dikkatle incelemiş ve tek kelime Arapça bilmemesine rağmen içerisindeki çizimlerin Kopernik’inkilere müthiş benzerliği karşısında şoke olmuştur. Yoksa Kopernik’in eseri orijinal değil miydi? Ve acaba nereden aldığını bilmediğimiz teorisinin kaynağı bulunmuş muydu?
Bilim tarihçisi George Saliba, bu buluşun, Avrupa biliminin kökenleri ile İslam bilimi arasında bir bağlantı noktası olabileceği görüşündedir. Dolayısıyla bir ‘Avrupa mucizesi’ yok, İslam bilim mirasından aktarmalar vardır. Vaktiyle Müslüman alimler de Yunanlılardan pek çok şey öğrenmişlerdi ama üstadlarından aldıklarını açıkça belirtiyorlardı. Oysa Kopernik bilgilerini nereden aldığını ısrarla gizlemişti.
Zamanla araştırmalar derinleşti ve görüldü ki, Kopernik aslında sadece İbnü’ş-Şâtır’dan değil, ondan 1,5 asır önce yaşamış Nasirüddin Tûsi’den de “Tusi çifte bağı” denilen teorem ve bunun çizimini aynen almış ama yine kaynak belirtmemişti.
Bunlara, 1973 yılında yeni bir kanıt eklendiğinde heyecan doruğa çıkmış gibiydi. Willy Hartner adlı bilim tarihçisi bir adım daha atmış ve Süleymaniye Kütüphanesi’ndeki bir yazma eserde, Kopernik’in kopya çektiğinin en ciddi kanıtını yakalamıştı.
Buna göre Kopernik, kendisinden yaklaşık 300 yıl önce benzer bir kanıtlamaya giden Tusi’nin çizimindeki harfleri bile aynen kopya etmekten çekinmemişti. Tusi ‘elif’i kullanıyor, Kopernik ise ona Latin alfabesinde A diyordu. Tusi ‘be’ derken Kopernik B yapıyordu onu. Aynı şekilde ‘dal’ harfi yerine D, ‘ha’ harfi yerine de H demişti. Fakat tek bir harf, orijinaldekinden değişikti: Tusi’nin ‘ze’ dediği yeri Kopernik F diye işaretlemişti. İşte bu tek harf değişikliği kafaları karıştırmış, ancak uzmanlar bunun, Arapça bilgisi kıt birinin bu metnin bir nüshasını Kopernik’e okurken ‘ze’yi F diye okuduğu hükmüne varmışlardı. Çünkü Arapça el yazısında bu iki harf, yani ‘ze’ ile ‘fe’nin yazılışları birbirine çok benzemektedir.

Mustafa Armağan

Böylece uzmanlar Kopernik’in, kaynak göstermeden Tusi ve İbnü’ş-Şâtır’ın çizim ve teoremlerini kitabına aktardığını tespit etmişlerdi. Ancak bir sorun kalmıştı geriye: Acaba Meraga astronomlarının eserlerindeki bu bilgiler veya eserler Kopernik’in eline hangi yolla ulaşmış olabilirdi?
Bu sorunun cevabı da çok geçmeden bulundu. Neugebauer, Vatikan Kütüphanesi’ne girdi ve oradaki Bizans kaynaklarını incelerken Gr. 211 kodlu bir Rumca yazma buldu. Eser Arapçadan Yunancaya çevrilmişti ve Yunanca bilen Kopernik zamanında, 1475’te kütüphaneye ulaşmış bulunuyordu. Ayrıca Kopernik’in kitabını yayınlamasından sadece 7 yıl önce Venedik’te Latince astronomi hakkında bir risale de basılmıştı. Eser, Tusi’nin modellerinden yararlanmaktaydı.
Bu iki eser de bulununca, tabii ki yüzde yüz değil ama Kopernik’in güneş kısmı hariç gezegenler teoremini İslam bilim adamlarından yararlanarak kurduğu, ancak kaynağını gizlediği anlaşılmıştı. Fakat Kopernik bu gizleme işini beceriksizce yapmış ve mızrağı çuvala sığdıramamıştı. Nitekim Noel Swerdlow adlı bilim tarihçisinin belirttiği gibi, Kopernik 1514’te yayınladığı ilk eserinde Merkür modelini incelemişti ama modelin ne kadar devrimci bir açıklama sunduğunun farkında değildi; ayrıca model ile Merkür’ün görünen hareketi arasındaki ilişkiden haberi yoktu. İşin garibi, modelini yanlış yorumluyordu. Swerdlow bu kanıtlardan hareketle “Kopernik, İbnü’ş-Şâtır’a ait olan bu modeli ‘tam anlamadan’ kopya etmişti.” diyor.
Koyre’nin sorusuna dönecek olursak, gerçekten de Kopernik bu teoriye nasıl ulaştığını bilmiyor olabilir mi? Mısır kökenli Hermetizmden aldığı güneşin merkezde yer aldığı gezegen sistemini Arap bilim adamlarından aldığı matematiksel modelle tamamlamış bir Kopernik, Avrupa konusunda kös dinlemeye alışkın kulaklarımıza hâlâ bir şeyler söyler mi acaba?
Meraklısı için not: George Saliba’nın “İslam Bilimi ve Avrupa Rönesansı’nın Doğuşu” adlı kitabı tavsiye edilir (Butik Yayınlar, 2008)

28 Haziran 2009, Pazar

.

51 yıl önce askerî mahkeme darbecileri beraat ettirmişti

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

51 yıl önce askerî mahkeme darbecileri beraat ettirmişti
Bugün olan bitenleri daha net anlayabilmek için yakın tarihe bakmak da şart. Darbe hücrelerinin askerî ve sivil bünyeye nasıl yayıldığı, kullandıkları şifreler, attıkları adımlar ve askerî hakim ve savcıların acele, taraflı ve tartışmalı kararları 51 yıl önce bir kere daha yaşanmıştı.
Hükümetin çıkardığı askerî mahkemeyi sivil yargıya bağlayan kanun, yıllardır konuşulan ama bir türlü cesaret edilip fiiliyata geçirilemeyen ezelî dertlerimizden biriydi. Nitekim Demokrat Parti’nin ilk Milli Savunma Bakanı Refik Şevket İnce -kendisi iyi bir hukukçuydu ve Atatürk döneminde 13 ay Adalet Bakanlığı yapmıştı- askerî ve sivil mahkemelerin birleştirilmesini ve iki ayrı yargılama sisteminin demokrasiye sığmayacağını savunuyordu. Bekleneceği gibi bu tehlikeli girişim, ordunun baskısıyla karşılaştı ve sonuçta Bakan İnce, koltuğundan oldu.
150 yıllık darbe tarihimize baktığımızda iki geniş parantez gözümüze çarpıyor. Bir, II. Abdülhamid’in 33 yıllık hükümranlığında askerî darbe yapılmamıştır, bir de Cumhuriyet’in kuruluşundan 1960’a kadar geçen 37 yılda. Bu iki ‘sivil’ parantez haricinde öyle dönemler yaşandı ki, neredeyse darbecilik normal, sivil yönetim anormal hale geldi.
Ergenekon soruşturması sürecinde bir kere daha gördük ki, Türkiye adeta darbe fideliğine dönmüş durumda. İlk modern darbe girişimimiz olan 1859 Kuleli Vak’ası’ndan beri hal ve gidişatı iyi görmeyen birileri, meseleyi kökünden çözmek üzere darbeye karar verip harekete geçiyorlar.
Şifrelerin bile geçmişten alındığını fark etmişsinizdir. 27 Nisan bildirisi, II. Abdülhamid’in tahttan indirildiği gün yayınlandı. Geçen yıl sabotajların başlatılacağı 7 Temmuz ise Şemsi Paşayı vurdukları gündü. 1957’de darbecilerin ilk toplantılarını yaptığı Üsküdar’daki konak, 31 Mart’ı bastırmaya gelen Hareket Ordusu’nun başındaki Mahmud Şevket Paşa’ya aitti vs.
Şimdi gelelim 9 Subay olayına…
1957 sonları. Konakta toplanan darbeci subaylar bir “büyük baş” arayışındadırlar. Yeminler edilir, planlama yapılır; ihanet edenlere ölüm cezası verilmesine kadar pek çok karar alınır. Bir yönetim kurulu oluşturulur. Başkanlığa, o sırada yarbay olan Faruk Güventürk getirilir. Alınan bir başka karara göre ise o sırada Milli Savunma Bakanlığı koltuğunda oturan Şem’i Ergin’e hareketin başına geçmesi teklifi götürülecektir. İyi ama nasıl?
Randevu alınır ve Bakan’la görüşmeye gidilir. İşin garibi, ihtilalin başına geçmesi teklif edildiğinde Ergin teklifi kabul etmemişti gerçi ama girişimi büyük bir olgunlukla karşılamış(!), bu da darbecileri rahatlatmıştı. Onun bu tavrını “İstemem, yan cebime koyun” şeklinde yorumlayan Güventürk, en kısa zamanda bir darbe planı hazırlayıp bizzat Bakan’a götürdü. Ancak o gün Ergin makamında yoktu. Bunun üzerine plan, Bakan’a ulaştırılmak üzere bir subaya teslim edildi. Fakat ne olduysa ondan sonra oldu ve Yarbay Güventürk’ün tutuklandığı haberi darbecilerin paniğe kapılmasına yol açtı.

Mustafa Armağan

Darbecilerin başlarına geçme teklifinde bulundukları Mlilli Savunma Bakanı Şem’i Ergin, CHP yanlısı yayınlarıyla tanınan Akis’in kapağında kendisine yer bulabilen nadir DP’lilerdendi (24 Ocak 1959 tarihli sayının kapağı)
Şimdi ne olacaktı? Ya darbe planı ele geçerse?
Subay Sezai Okan, elindeki darbe planını sigara küllüğünde yaktı. Ancak bir nüshası da Güventürk’ün bürosundaydı. Yakalanırsa her şey bitecekti. Kendisini tutuklamak üzere hakim yüzbaşı ve şifre subayı ile birlikte gelen Polatlı Topçu Okulu Komutan Yardımcısı Albay Adil Türkoğlu’ndan başka kimse Güventürk’ü kurtaramazdı. Bunun üzerine komutanının ellerine sarılarak bürosunu heyete aratmaması için açıkça yalvardı. Zira çekmecesinde bütün yapılanmayı çökertecek belgeler kuzu kuzu duruyordu.
Şifreyi alan albay, aramayı güya kendisi yaptı; gizli belgeleri yanına alırken, işe yaramayanları heyete verdi. Sonra da bütün darbe planları ve mektupları içeren dosyayı adamlarına emir vererek yaktırdı. Ayrıca Yarbay Güventürk’ün evine uğrayıp gerekli belgeleri ortadan kaldırmasına da imkân sağladı. Sonra tutukladı. (Böyle tutuklanmaya can kurban diyorsanız, haklısınız. Bugün yaşananlar gözünüzün önünden geçiyor gibi, değil mi?)
Böylece darbeciler ilk dalgadan kendilerini kurtarmış gibiydiler. Rahat bir nefes alabilirlerdi. Ancak devamı geldi.
16 Ocak 1958 günü bakanlıktan yapılan açıklamada biri emekli 9 subayın tutuklandığı bildirilmişti. Tutuklananlar, 3 albay, 1 yarbay, 4 binbaşı ve 1 yüzbaşıdan ibaretti. Gerçekte yakalananlar, darbecilerin bir kısmıydı sadece. Darbe oyununu bozan ihbarcı ise bir binbaşıydı: Samet Kuşçu. İçlerine girmiş ama kendisinin ihbar edileceğinden korktuğu için erken davranıp bizzat ihbarda bulunmuştu.
Askerî mahkeme uzun uzun soruşturduktan sonra yargılamaya geçti. Mahkeme başkanı, sonradan genelkurmay başkanı olacak 27 Mayısçı Tümgeneral Cemal Tural, mahkemenin kararını açıklayınca darbeciler derin bir nefes alacaktı: 9 beraat, 1 mahkûmiyet. Söylemeyi unutmuş olmalıyım. İhbar eden Samet Kuşçu da yargılananlar arasındaydı ve işin garibi, davada ceza, darbe girişimcilerine değil, darbeyi önlemeye çalışan muhbire verilmişti. Suçu da neydi biliyor musunuz? Adıyla sanıyla orduyu isyana teşvik! 27 Mayıs’tan sonra daha iyi anlaşıldı ki, yüksek rütbeli bazı subaylar askerî mahkemeye baskı yaparak arkadaşlarına ceza verilmesini engellemişlerdi.
Aslında konu hükümete intikal etmişti ama Başbakan Menderes, iltihabın ordunun tamamına yayılacağı kaygısıyla onu sıkıp patlatmak istememişti. Komitacılıktan gelen Cumhurbaşkanı Bayar ise meselenin üzerine gidilmesi için ısrar etmiş ama hükümete bir türlü söz dinletememişti. Olağanüstü toplantıya çağırdığı hükümet, konuyu önemsemez görünmüştü. Ne var ki, darbeyi hafife alma tavrı, çok değil, 2 yıl sonra herkese pahalıya patlayacaktı. Bayar, yıllar sonra Cüneyt Arcayürek’e, “9 Subay olayı iyi değerlendirilmiş olsaydı 27 Mayıs olmazdı!” diyecekti.
Tarihten ibret almaya başladık mı dersiniz?

05 Temmuz 2009, Pazar

.

Abdülhamid, Düyun-u Umumiye ile dış borcu kapatmıştı

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Abdülhamid, Düyun-u Umumiye ile dış borcu kapatmıştı
Siz değerli okurlarımdan ilginç sorular geliyor. Mesela Haluk Durdak şunu merak etmiş: “Osmanlı’da dış borçların ödenmesi için kurulan Düyun-u Umumiye var.
Acaba Topkapı Sarayı Hazine Dairesi’ndeki değerli mücevheratla o borçlar bitirilemez veya büyük bir kısmı kapatılamaz mıydı?” Bu soru, çoktandır ertelediğim Düyun-u Umumiye gevezeliklerine cevap verme niyetimi dalmış olduğu uykudan uyandırmış oldu.
Bir kere şunu belirteyim: Saray, hanedanın tapulu malı olmayıp bir tür lojmandır. İçlerindeki değerli veya değersiz eşya da hanedanın kullanımına tahsis edilmiş makam eşyalarıdır. Padişahların hazineye el sürmeye, almaya, satmaya, ticaretini yapmaya, rehin göstermeye vs. hakkı ve yetkisi yoktur. Sadece sıkışık olduğu zamanlarda altın kap kacak, seferleri finanse etmek üzere hazineye borç veriliyordu, o kadar.
Bugün saray veya müze depolarında bekleyip duran bu paha biçilmez hazineleri satıp da borçlarımızı bir an önce tasfiye edelim diyen var mıdır? Peki bizim söyleyemediğimizi, sorumluluk sahibi bir Osmanlı hükümdarı söyleyebilir miydi?
Şimdi gelelim Düyun-u Umumiye’nin iyi taraflarına.
İnsanlar genellikle kendi çağlarının kör noktalarının farkına varmaz. Tarihte hep kendimizi akıllı, atalarımızı ilkel aktörler gibi görüyoruz. Onların bizim kadar aklı yok zannedenlerimiz çoğunlukta. Bu yüzden geçmiş hakkında bol keseden hükümler verenler, sürüyle. Oysa onlar da en az bizim kadar, hatta bizden de daha akıllıydı.
1881 Aralık’ında Muharrem Kararnamesi ile kurulan ve ertesi yıl çalışmalarına başlayan Düyun-u Umumiye İdaresi, muhakkak ki, bazı egemenlik haklarımızı sınırlandırıyordu ve evet, bir tür ‘devlet içinde devlet’ idi. Burası doğru.
Ancak bilinmelidir ki, kimse Düyun-u Umumiye’yi iş olsun diye kurmuş değildir. Eğer Düyun-u Umumiye kurulmamış olsaydı, Fransız ve İngiliz savaş gemileri, paralarını zorla almak üzere topraklarımızı işgal edeceklerdi. Nitekim Midilli adasını Fransızlar iki bankere borcumuzu ödemediğimiz için işgal etmediler mi?
Sultan II. Abdülhamid bu işgal tehdidi yüzünden, içerisinde Osmanlı Devleti’nin temsilcilerinin de yer alacağı, ödenmesinde güçlük çekilen borçların tasfiyesini yine kendi kanunlarımız dairesinde çözmek üzere Düyun-u Umumiye’nin kurulmasına razı olmuştu. O günkü şartlar çerçevesinde bakarsak, bu formülün son derece akılcı bir çözüm olduğunu söylememiz gerekir.
Bir başka deyişle, Düyun-u Umumiye İdaresi’nin her türlü icraatı, mutlak olarak aleyhimize işlemiştir diye bir şey yok. Mesela bütçemizin tanzimini ve disipline edilmesini sağladığı, maliyemizin akılcılaşmasına olumlu katkıda bulunduğu nedense gözlerden kaçırılır. Hatta resmi kayıtlara bakıldığında modern bağcılığın, ipekçiliğin ve balıkçılığın gelişmesini de Düyun-u Umumiye İdaresi’ne borçlu olduğumuz anlaşılmaktadır. (Mesela Bursa’daki İpekçilik Enstitüsü bir Düyun-u Umumiye eseridir.) Ayrıca Osmanlı maliye bürokratları modern malî disiplini, Düyun-u Umumiye idaresi sayesinde öğrenmişlerdir. (Bir tür maliye stajı.)
Aşağıdaki satırları Türkiye Diyanet Vakfı’nın “Düyun-u Umumiye” maddesinden aktarıyorum (madde, Prof. Cevdet Küçük ve Tevfik Ertüzün imzasıyla çıkmıştır):
“Alacaklılar bu kararnâme ile alacaklarının ödenmesini garanti altına almış oluyorlardı. Osmanlı hükümeti de borçlardan % 54’e varan bir indirim elde etmişti. Ayrıca faiz hadleri % 9’lardan % 1’e kadar düşürülmüştü. En önemlisi, Bâbıâli bu kararnâme ile Avrupa devletlerinin muhtemel müdahalesini önleyebilmişti.” Yani alacaklılara ödeme garantisi karşılığında borcumuzu yarıya indiriyorduk, bir; dahası, faizleri 9’dan 1’e düşürüyorduk iki. Böylece borç yükümüzün hafiflemesi yanında bundan sonraki ödeyeceğimiz miktarı da daha düşük faizle ödeyebilecektik. Anlayacağınız, 1881 şartlarında Düyun-u Umumiye tam bir cankurtaran simidi olmuştur.
Düyun-u Umumiye İdaresi’nin başka faydaları da vardı kuşkusuz. İktisat tarihçisi Şevket Pamuk’un dikkatimizi çektiği husus gerçekten şaşırtıcıdır. Prof. Pamuk’a göre, Düyun-u Umumiye İdaresi, kurulduktan sonra Osmanlıların dışarıdan aldıkları borç miktarı artmamış, tersine azalmıştır. Bu idare sayesinde birikmiş olan dış borçlar büyük ölçüde kapatılmış, buna rağmen yeni borç alma oranı, ödenen miktarın daima altında kalmıştır. Yani bir yandan borç ödemişiz ama bu para elimizden çıktığı halde ödediğimiz miktarın çok altında borçlanmayı başarmışız. Bu da Abdülhamid’in dış borçları sıfırlayıp üzerimizdeki baskıyı hafifletme stratejisinin önemli ölçüde amacına ulaştığını göstermektedir. Hatta birileri ısrarla saklasa da, dış ticaretimiz, Abdülhamid’in iktidarı jöntürklere teslim ettiği 1908 yılında % 4,3 oranında fazla bile vermiştir. (Dış borcun bizi emperyalizme bağımlı hale getirdiğini savunanlar onu sıfırlamak için gece gündüz çalışmış olan Abdülhamid’e neden düşmandırlar, anlamıyorum.)
Son olarak iktisat tarihçisi Çağlar Keyder, önemli bir noktaya parmak basarak, Osmanlı’nın son 50 yılıyla ilgili birçok kafa karışıklığının, ‘ekonomi’ ile maliye’yi ayırt edememekten kaynaklandığını tespit eder. Dolayısıyla Cumhuriyet döneminde ‘Osmanlı iktisat tarihi’, halkı dışlayan yaklaşımın sonucu olarak ‘Osmanlı devlet maliyesinin tarihi’ olarak algılanmıştır. Halbuki ekonomi, maliyeden ibaret değildir, halkın hikayesi de onun içinde yer almalıdır. Bazen devlet maliyesi iflas ederken, ekonomi pekala iyiye gidebilir ki, Düyun-u Umumiye’den sonraki Osmanlı ekonomisi bunun bir ispatıdır. II. Abdülhamid döneminde hiç de ekonomi iflas etmiş değildi, hatta onun döneminde milli gelir artışı ortalama % 1,5’larda seyretmiştir ki, bu, o devir için çok yüksek bir rakamdır.
Abdülhamid döneminin tozu yeni silkeleniyor, benden söylemesi. m.armagan@zaman.com.tr

12 Temmuz 2009, Pazar

.

Osmanlı’yı yanlış anlama modası

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Osmanlı’yı yanlış anlama modası
Karadeniz’de eskiden kışın atlarla kovalarlarmış kurtları. Kurt kendisini takip edenleri görebilmek için başı yana dönük koşarmış.
Kilometrelerce süren bu koşu sonunda boynu donan kurt, avcının ters yöne geçmesiyle boynunu çeviremez ve kolayca kurşunlara yem olurmuş. Tarihçiliğimiz de biraz buna benziyor. Nice zamandır düşman korkusuyla tek yöne bakarak koşan tarihçiliğimiz, şimdi donmuş başını öbür yana çevirmekte zorlanıyor.
Mesela Prof. Faruk Sümer “Oğuzlar” adlı kitabında şu satırları yazabilmişti: “Osmanlı son asırlara kadar Anadolu’nun insanını ve servetini görülmemiş bir israfla harcamış fakat ona hiçbir şey vermemiştir. Bu yüzden Anadolu Türkleri yoksul ve geri kalmış bir cemiyet, Anadolu da harap bir memleket haline gelmiştir.”
El-insaf! İnsan Osmanlı mülküyle bütünleşmeden önce Anadolu’nun ne halde olduğuna bakar da biraz düşünür. Erzurum Osmanlılar tarafından fethedildiği zaman sadece 21 ailenin yaşadığı sefil bir köye dönmüştü de, Kanuni orayı ‘kilid-i mülk-i İslam’ (İslam toprağının kilidi) kılmak için tayin ettiği valileri şehre yatırım yapmaya teşvik etmişti. Ya Diyarbakır? Osmanlı yatırımları Diyarbakır’ı yeniden ayağa kaldırmış, hele Arap yarımadası önüne açılınca bölgenin incisi olarak yıldızı nasıl da parlamıştı! Osmanlılar zamanında İzmir’e tam 40 tane medrese, 60 tane han inşa edildiğini biliyor muyuz da, Anadolu’ya yatırım yapmadı diyebiliyoruz?
Ya ulema halktan kopuktu zırvasına ne demeli? Hele buna örnek olarak, Şeyhülislam Zenbilli Ali Efendi’nin halkla yüz yüze gelmemek için evinin penceresinden zembilini (bir çeşit torba) sarkıtıp fetva taleplerini aldığını, cevabını yine zembille gönderdiği vermiyorlar mı, cinim tepeme fırlıyor. “Hırzu’l-Mülûk” adlı kitaba baksa cevabını kolayca bulacak halbuki.
Osmanlı Şeyhülislamlarının en seçkinlerinden olan birinin böyle yapmaktaki maksadı, tam tersine, halkın taleplerini daha hızlı karşılayabilmektir. Özellikle İstanbul’a sırf fetva almak için gelenlere kolaylık olsun diye, bürosunda değil, evinde dinlenirken bile hizmet vermek gayesiyle hareket eden Zenbilli Ali Efendi, bürokratik işlemleri aradan çıkartarak halkla doğrudan kendisi muhatap oluyor, fetva sürecini hızlandırıyor ve kim bilir kaç gün izbe han köşelerinde kalıp hem para, hem de zaman kaybedecek olanlara ‘online’ hizmet veriyordu. Gerçekler ancak bu kadar tepetaklak edilebilir. Şeyhülislam halka daha iyi hizmet vermek için çalışıyor, bizimkilerse onu halktan kopuk olmakla suçluyor.
Şu günlerde moda olan içki tartışmasına da bir örnek verelim. Cumhurbaşkanlığı Büyük Ödülü’ne de layık görülen Çetin Altan, “Tarihin Saklanan Yüzü” adlı tam bir cehalet şaheseri olan kitabında Sultan II. Selim’den şöyle söz eder: “Bir gün, sarayda yaptırmış olduğu hamamı gezdiği sırada ayağı kayarak düşüp hastalanmış ve bir süre sonra da-bir söylentiye göre- bir şişe Kıbrıs şarabı içip, ölmüştür.”
Ayağının kayıp veya takılıp düştüğü doğrudur ama şarap içtikten sonra öldüğü de nereden çıktı? Hem o devirde şarap şimdiki gibi şişede değil, küpte, testide vs. satılırdı. Ama en çirkin tarafı, sanki şarabı parayla temin etmek bir padişah için imkânsızmış gibi, II. Selim’in Kıbrıs’ı, şaraplarının nefasetinden dolayı fethettiği imasıdır.
Halbuki ister vak’anüvis Selanikî’nin tarihine, isterseniz Osmanzade Taib’in “Hülâsatü’l-Mahâsinü’l-Âdâb”ına bakın, II. Selim’in son senelerinde içkiye tövbe ettiği gerçeğiyle karşılaşırsınız. Özellikle Selimiye Camii’nin inşaatıyla çok yakından ilgilenen II. Selim, Şeyhi Gedizli Süleyman Efendi’nin huzurunda gözyaşları içinde günahlarından tövbe etmiş, o günden sonra da bir daha ağzına içki koymamış, ölene kadar tövbesini bozmamıştır. Yani Çetin Altan’ın zannettiği gibi şarap içtikten sonra ölmüş olmayıp tam tersine ölümüne, içkiyi bırakmasının neden olduğunu söylemek daha doğrudur.
Oğul Ahmet Altan’ın geçenlerde yazdığı Topkapı Sarayı’nda cariyelerin çıplak vaziyette havuza girip oynaştıkları safsatasına gelince; kim görmüş bunu, kimden duymuş yazar? Bilmiyoruz. Hareme dışarıdan birisi kesinlikle giremeyeceğine göre, ya hadım olmayı kabul edecek kadar harem fantezileriyle dolup taşan bir Batılının hayal dünyasının eseridir ya da 1930’ların magazin dergilerinde çıkan ve Osmanlı padişahlarını kötülemeyi görev sayan o devrin ‘tarih televolecileri’nin uydurmasıdır. Peki resmî tarihe karşı olduğunu her fırsatta dile getiren Ahmet Altan gibi birisinin bu resmî tarih iddialarını da sorgulamaya başlamasının zamanı gelmedi mi henüz?
Ancak tek sorun, Osmanlı tarihinin önündeki tuzaklar değil. Aynı şey, İnkılap Tarihi için de geçerli.
Bir ay kadar önce Lozan’ın 37. maddesini atladığı için eleştirdiğim Hikmet Özdemir, mesaj göndererek haklı olduğumu fakat hatanın kendisinden değil, Seha L. Meray’ın “Lozan” adlı eserinden kaynaklandığını bildirdi. Kaynakları kontrol ettim ve ne yazık ki, daha üzücü bir durumla karşılaştım: Sayın Özdemir anlaşılmaz bir sebeple Lozan antlaşması nihai metnini değil, İngilizlerin bize teklif ettikleri ‘tasarı’yı kullanmış. (İngilizler ne dediyse kabul ettik, fark etmez mi demek istemiş, bilmiyorum.) Ayrıca evet, tasarıda 37. madde, 36. madde olarak geçiyor ama Özdemir’in tebliğinde olmadığını söylediğim madde orada 36. madde olarak mevcut. İster tasarıdaki 36. madde, ister nihai metindeki 37. madde olsun, ben asıl o maddeyi neden atladığını sormuştum kendisine.
Gördüğünüz gibi gerek Osmanlı tarihi, gerekse yakın tarih üzerindeki kara bulutları dağıtmak için daha çok çalışmamız gerekiyor. Yolumuz uzun, anlayacağınız. Neredeyse yüz yıldır içine itildiğimiz cehalet çukurunu doldurup çıkmak tabiatıyla biraz zaman alacak.

19 Temmuz 2009, Pazar

.

Fatih mumyalanmış mıydı?

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Fatih mumyalanmış mıydı?
İçki, şu, bu derken sıra geldi Osmanlı’da mumla mumya aramaya. Güya Osmanlı padişahları gömülmeden önce mumyalanırlarmış.
Kanıt olarak öne sürdükleri de ya bazı vakanüvislerin manasını anlamadıkları sözleri ya da bir sözde ‘belge’. Kimi şöhret heveslileri de kapı kapı dolaşıp Fatih’in cenazesini kokuttuğumuzu, bundan büyük rezillik olamayacağını, dahası, ellerinde taş gibi belge olduğunu lodos gibi üfürebiliyorlar. Sizler de soruyorsunuz haklı olarak: Var mı böyle bir şey?
Her şeyden önce böylesine çözümü zor tarih konuları magazinci ağzıyla çözülmez. Olsa olsa kâzip bir şöhret getirir, sonrası fıs! Oturup belgeler üzerinde çalışmaktan başka çözüm yolu yoktur. Ama nerede o sabır bizde! Herkesin gözü maçın skorunda. Hatta maçta bile skor üç ihtimalli iken, burada tek maçlı kupa finali gibi ya galip geleceksiniz ya da yenileceksiniz.
Gelelim mumya meselesine.
Bir kere eski Türkler, mesela Göktürkler ölülerini mumyalamazlardı. Ölen hükümdarların cesetleri aylarca açıkta bekletilir, ceset iyice çürüdükten sonra kemiklerini törenle gömerlerdi. Kültigin Şubat 734’te ölmüş ama Kasım’da gömülmüştü. Aynı şekilde Kasım 734’te ölen Bilge Kağan ise Haziran 735’te gömülmüştü (J.-P. Roux, “Türklerin ve Moğolların Eski Dini”, İşaret Y., 1998, s. 214).
İkincisi, Amasya Müzesi’nde veya bazı Konya türbelerinde Selçuklu veya Beylikler dönemine ait bazı mumyalanmış hanedan cesetleri mevcutsa da, padişahlar mumyalanarak gömülmezlerdi.
O zaman haklı olarak ‘Kitaplarda rastladığımız ‘Sultanın naaşı tahnit edildi’ ifadesinden neyi anlamalıyız?’ diye soracaksınız. Mütercim Âsım’ın “Kâmus Tercümesi”ne bakıldığında ‘tahnit’in Arapçada ‘hanut’ veya ‘hınat’ kelimelerinden geldiğini öğreniriz. Bunlar ise güzel kokulu nesnelerden oluşan kokuya tabir edilir ki, ölünün kefeni üzerine saçılır ve tebhir edilir.
Yani ‘tahnit’, Mısır’daki gibi mumyalama işlemi değildir. Prof. Halil Sahillioğlu’nun dediği gibi, hem koku sürmek, hem de güzel kokulu maddelerle beşer vücudunu çürümekten korumak anlamındadır. Tahnitin yerine göre dereceleri vardır gerçi ama bu hiçbir zaman mumyalama olarak nitelendirilemez. Nitekim Edirne’de vefat eden II. Süleyman’ın cenazesine ilişkin belgeler Başbakanlık Arşivi’ndedir. Cenazesi için satın alınan maddelere baktığımızda bir kısmının güzel kokular olduğunu görürüz: Anber, öd ağacı, abur, kâfur vs.
Kanuni’nin Zigetvar’dan 48 gün sonra getirilen cenazesine tahnitin bir ileri aşaması uygulanmış ve kokuşacak olan iç organları çıkartılmak suretiyle ilaçlanmış, misk, anber, abir sürülerek İstanbul’a kadar bozulmadan dayanması sağlanmıştır. Hatta bir tanığın söylediğine bakarsak, “attar tablası” gibi kokmaktadır. Belirtelim ki, Kanuni’nin daha Zigetvar’dayken iç organları çıkarılmış, kalbi yıkanarak ayrı bir kabın içine konulup diğer organlarıyla birlikte gömülmüş, cenaze özel doktoru Kaysunizade başkanlığındaki bir heyet tarafından yıkanmış, sonra kefenlenip namazı kılınmıştır. O sırada Zigetvar’da bulunmayan Gelibolulu Mustafa Âli ve ondan neredeyse bir asır sonra Evliya Çelebi’nin söylediğinin tersine, Kanuni’nin cesedi ‘salamura’ yapılmış veya mumyalanmış değildir.

Mustafa Armağan

İlginçtir, Kanuni’nin cenaze namazı bir de İstanbul’da kılınacaktır. Ancak İmam Şafii’dir (Nakibüleşraf Muharrem Efendi). Neden bir Şafiî imam kıldırmıştır? Hanefilikte iki ayrı cenaze namazına cevaz yokken, Şafii mezhebinde vardır da ondan. (Osmanlı’nın dinî hassasiyeti böyleydi.) Ayrıca Osmanlı insanı ölüme o kadar yakındır ki, sefere giden beyler, yanlarında zemzem suyuna batırılmış kefenler götürürlerdi. Nitekim Kanuni ‘müzemzem’ kefenle defnedilmiştir, mumyalanarak filan değil.
Sabrınız taşmak üzere, biliyorum. ‘Nerede kaldı şu Fatih’in cenazesi?’ demektesiniz haklı olarak. Geliyorum.
Önce 1970’te “Belleten”deki yazısında İ. H. Uzunçarşılı, ortada gördüğünüz belgeyi yayınlar. O tarihe kadar kimsenin dikkatini çekmemiş olan bu belgede tarih yoktur, bir. Kime yazıldığı belli değildir, iki (üzerinde yalnız ‘Sultan’ diye bir kelime okunur). İçinde sadece İshak Paşa’nın adı geçer. İmza ise Baltacılar Kethüdası olduğunu söyleyen Kasım’a aittir.
Önce üzerinde konuşabilmemiz için bu ‘müthiş’ belgenin ilgili kısmını aktarıyorum:
“…Ol halde hünkâr müteveffa oldu, üzerimde üç gün ve üç gece mum yanmadı, vardım Kapucular Kethüdasına söyledim, ol dahi İshak Paşa’ya söyledi. Emreylediler mum yaktım. Reyhası ucundan kimse yanına varmadı. Ben fakir, usta ile bilece içini ayırtladım. Bu zikr olunan sözleri kethüdamız dahi bilir…”
Şimdi çarpıtmalara gelelim.
1) Metindeki ‘üzerimde’yi ‘üzerinde’ okuyorlar, 2) Sonra onu ‘cesedin üzerinde’ yapıyorlar, 3) Ardından güzel koku anlamına gelen “reyha” (rayiha) kelimesini cesedin kokuşmasına yoruyorlar, 4) Nihayet “Bilece içini ayırtladım”dan yola çıkarak Baltacılar Kethüdası’na bir ustayla birlikte cesedin içini boşalttırıyorlar.
Benim kanaatlerim şöyle:
1) ‘Üzerimde 3 gün mum yanmadı’dan şunu anlayabiliriz: Saraydaki yas sırasında genel bir karartma uygulanmıştır. Kethüda Kasım, ‘Mum yakabilir miyim?’ diye izin istiyor.
2) Ceset kelimesi geçmiyor.
3) ‘Rayiha’ güzel koku anlamındadır ki, açıkladığımız gibi kefenin üzerine saçılan kokulardır. Bundan çürüme ve kokuşma anlamı çıkmaz.
4) ‘Ayırtlama’nın buradaki anlamı, G. Veinstein ve N. Vatin’in yakaladıkları gibi sözkonusu olan bir cenaze ise iç organlarının çıkarılması değil, gasledilmesidir.
5) Madem atış serbest, ben de bu mektubun II. Murad’ın vefatı üzerine Fatih’e yazıldığını iddia etsem kim ne diyebilir? Hem adı geçen İshak Paşa’nın imzasını, Murad Han’ın vasiyetnamesinde de görmüyor muyuz?
Yıllar önce aklıevvelin biri bu belgeyi nasıl sunmuştu, hatırlayıp gülümseyelim mi: “Fatih’in naaşının mumyalanması unutulmuş ve sarayı dayanılmaz bir koku sarınca “Hay Allah, hünkârı tahnit ettirmek hatırımıza gelmedi” denip kokmuş ceset alelacele mumyalatılmıştı.”
Tarihimiz kimlere emanet!
m.armagan@zaman.com.tr

26 Temmuz 2009, Pazar

.

Darbecileri ilk yargılatan Abdülhamid olmuştu

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Darbecileri ilk yargılatan Abdülhamid olmuştu
‘Geçmiş darbeciler yargılanır mı yargılanmaz mı?’ tartışması, 128 yıl önce, tam da bugünlerde sonuçlanmış olan, tarihimizdeki ilk darbe yargılaması olayını hatırlattı bana.
Gerçi 1859’da Kuleli Vak’ası sanıkları da yargılanmıştı, lakin onlar şimdiki Ergenekoncular gibi bir darbe girişiminde bulunmuşlar ama başaramamışlardı. 27 Haziran-28 Temmuz 1881’de Yıldız Mahkemesi’nde yargılananlar ise gerçekleşen bir darbenin elebaşılarıydı.
İşin ilginç yanı, dava, darbenin üzerinden 5 yıl geçtikten sonra açılmıştı. ‘Peki neden bu kadar beklenmişti?’ sorusu gelebilir hatırınıza. Bilmelisiniz ki, o ‘uzun’ 5 yılda II. Abdülhamid, bir yandan 93 Harbi’nin yaralarını sarmaya çalışırken, öbür yandan iktidar merkezine çöreklenmiş darbecileri kendine has yöntemlerle uzlaştırıp ipleri eline almıştı. Artık onlarla hesaplaşabilirdi.
Üstelik mahkemede sadece Hüseyin Avni Paşa, Mütercim Rüştü Paşa ve Mithat Paşa gibi darbeci paşalar değil, bir Şeyhülislam da yargılanmaktaydı. Hatta V. Murad ile annesi Şevkefza Kadınefendi bile, mahkemeye gelmedilerse de, sanıklar arasındaydı.
30 Mayıs 1876 günü gerçekleştirilen askerî darbeyle Sultan Abdülaziz tahttan indirilmiş ve yerine yeğeni V. Murad geçirilmişti. Bu darbe, aynı zamanda II. Mahmud’un devlet yönetimini askerler ve ulemadan alarak ‘mülkiye’ sınıfına vermesine, yani Tanzimat’ın yönetimi sivilleştirme ilkesine de indirilmişti. 1876’da tahrip edilen, bu 50 yıllık sivil-asker dengesi olmuştu.
Önce bin kadar medrese öğrencisi parayla sokağa dökülerek sadrazamın değiştirilmesi sağlanmıştı. Abdülaziz, Mahmud Nedim Paşa’yı görevden aldı ve sadrazamlığa Mütercim Rüştü Paşa’yı getirdi. İlk adım atılmış, saraydan bir direniş görülmemişti. Öyleyse ikinci adım atılabilirdi. Rüştü Paşa, seraskerlik makamına Hüseyin Avni Paşa’yı getirdi. Mithat Paşa devlet bakanı, Hayrullah Efendi de şeyhülislam oldu. Askerî Okullar Komutanı Süleyman Paşa ise operasyonun başaktörü olacaktı.
Sadrazamı değiştirmekle bir darbenin örümcek ağı gibi devlet bünyesini sarmasına müsaade etmiş olan Abdülaziz, kendi sonunu hazırladığından habersizdi. Nihayet sarayı, güya padişaha yapılacak bir suikastı önlemek üzere oraya getirilen Harbiye öğrencileri tarafından sarıldı. Padişahın gözü gibi baktığı donanma da denizden Dolmabahçe Sarayı’nı kuşatınca yapılacak pek az şey kalmıştı. Oysa Cevdet Paşa’nın dediği gibi, padişah eğer ‘tankların üzerine çıkma’ cesaretini gösterebilmiş olsaydı, darbecileri kolaylıkla püskürtebilirdi.
Birkaç gün sonra da Feriye Sarayı’ndan o feci haber geldi: Abdülaziz bilek damarları kesilmiş vaziyette kanlar içinde yatarken bulunmuş, kısa bir süre sonra da hayatını kaybetmişti. ‘Öldürüldü mü yoksa intihar mı etti?’ tartışması hâlâ sürüyor.
Büyük umutlarla tahta oturtulan V. Murad’a gelince, bu feci olay üzerine cinnet geçirdi. Padişahlık yapamayacağı anlaşılınca aynı darbeci klik tarafından o da tahttan indirildi ve o zamana kadar kişiliği pek de iyi tanınmayan Şehzade Abdülhamid padişah yapıldı. Nitekim Abdülhamid Meşrutiyet’i ilan edecek ve Anayasa’nın altına imzasını atacaktı. Ancak bir şartla: İstemediği yöneticileri sürgüne gönderme yetkisi elinde olacaktı (ünlü 134. madde).

İdama ilke olarak karşı olan Abdülhamid, Ermeni yanlısı Avrupa basını tarafından sık sık kanlı olarak resmedilmişti. ‘Kızıl Sultan’ın anlamı budur.
İşte Abdülhamid, 93 Harbi felaketinden sonra bu yetkisini kullanarak iktidar merkezini boşaltacak, sonra da darbecilerle hesaplaşacaktı. İlk olarak Süleyman Paşa Bağdat’a gönderildi. Hüseyin Avni Paşa daha önce cezasını Çerkes Hasan’dan bulmuştu. Rüştü Paşa sadrazamlığını, Hayrullah Efendi ise şeyhülislamlığını kaybetti. Mithat Paşa ise 2 yıl kadar Avrupa’da gezdikten sonra Abdülhamid tarafından ‘ürkütülmeden’ önce Suriye, sonra da Aydın Valiliği’ne tayin edildi. Ancak hakkında tutuklama emri çıkarıldığını duyunca Fransız Konsolosluğu’na sığındı. (Aslında İngilizleri tercih ederdi ama konsoloshane uzaktaydı.) Zorlu pazarlıklar sonucunda güvence verilerek teslim alınıp İstanbul’a getirildi.
İşte Yıldız Mahkemesi diye tarihe geçen yargılamalar bunun arkasından geldi. Davacı, “maktul”ün, yani Abdülaziz’in “velisi” sıfatıyla Abdülhamid’di. Görünüşte bir cinayet davası gibiydi ama aslında kanlı bir darbenin hesabı görülüyordu.
Malta Karakolu yakınında dev bir çadır kurularak halka açık olarak yapılan duruşmalar, son derece şeffaf bir şekilde cereyan ediyordu. Mahkemenin ikinci başkanı, Rumlardan Hirista Forides’ti. Üyeler arasında Takavor Efendi’nin bulunması, dışarıya adil bir yargılama olacağı mesajını veriyordu. Zira özellikle 1876 darbesine karıştığına dair güçlü deliller bulunan İngiltere, mahkemeyi pürdikkat izlemekteydi.
Sonuçta Mithat Paşa da aralarında olmak üzere 10 kişiye idam kararı çıktı. Ancak Abdülhamid yine ihtiyatlı davrandı; kararı imzalamadan önce sarayda 25 kişilik bir fevkalade meclis topladı ve üyelerden fikirlerini sordu. Aralarında Plevne Kahramanı Gazi Osman Paşa ile “Mecelle” müellifi Cevdet Paşa’nın da bulunduğu 15 devlet adamı idamların aynen onaylanmasını istedi. Ne var ki Abdülhamid, hep yaptığı ve yapacağı gibi idam cezalarını küreğe çevirmekle yetindi; mahkûmlar cezalarını çekmek üzere Taif’e gönderildi. Abdülhamid için önemli olan, darbecilerin yargılanabildiğinin görülmesi ve ibret alınmasıydı.
Alındı mı? 1909’a kadar evet. Ya sonrası? ‘Abdülhamid’siz Yüzyıl’ın kanlı hikâyesidir.
m.armagan@zaman.com.tr

02 Ağustos 2009, Pazar

.

1924’te Diyarbakır’da toplanan Türk-Kürt Kongresi

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

1924’te Diyarbakır’da toplanan Türk-Kürt Kongresi
Tarihin acımasız yüzü bir kez daha sahnede. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucu belgesi olan Lozan’ın 86. yıldönümünde aynı antlaşmanın defterden sildiği bir sorunu tartışmaya başladık.
İster ‘Kürt açılımı’ deyin, isterseniz ‘Doğu’nun kalkındırılması’, 24 Temmuz 1923’te evinizden kovduğunuzu sandığınız bir hayalet, şimdi ağır ağır masanıza geliyor, üstelik teklifsizce baş köşeye kuruluyor. Bu defa karnını doyurmadan kalkacağa da benzemiyor üstelik.
Lozan’da Kürtlerin azınlık olarak tanınması için Lord Curzon’un baskılarını göğüslemeyi başarmıştık ama tabii ki her dediğimizi de yaptıramamıştık. Türkiye görüşmelerden önce Batı Trakya Türkleri kendi kaderlerine kendileri karar verecek diye tutturmuşken, Lozan sürecinde bu iddiasını hafızalardan silmek için uğraşmıştı. Nitekim Mustafa Kemal Paşa, Lozan müzakereleri bütün hızıyla sürerken, 15 Ocak 1923’te İzmit’te gazetecilere sonradan sansürlenen o sözleri söylemişti. Hangi sözler mi? Buyurun beraber okuyalım:
“Bana göre Batı Trakya’nın bize geçmesi zaaftır. Orasını elde tutmak için sarf olunacak kuvvet oradan elde edilecek istifadeye tekabül etmez. Anavatanın selameti için Batı Trakya’dan vazgeçmemiz gerekir. Sorunun gerçek hal çaresi, burasını Yunanistan’a bırakmaktır.” (“Eskişehir-İzmit Konuşmaları”, Kaynak Yay., 1993, s. 90.)
Peki TBMM, Lozan’a gidecek kurula Batı Trakya için hangi talimatı vermişti? Şunu: “Batı Trakya üzerinde Misak-ı Milli’mizin kabul ettiği hüküm kullanılacak ve halk oylaması güvence altına alınacaktır.”
Nitekim Misak-ı Milli’nin 3. maddesi de Batı Trakya’nın geleceğine halkın karar vereceğini öngörüyordu. Üstelik Yunanlılar bile biliyordu ki, eğer bir oylama yapılsaydı, Batı Trakya kesin olarak Türkiye’ye geçecekti. Tevfik Bıyıklıoğlu’nun hesaplamalarına göre, 1923’te Batı Trakyalı Türklerin elindeki tapulu arazi miktarı, toplam tapulu arazinin yüzde 79’unu buluyordu. Sonuç: Ne oylama, ne şu, ne bu: Batı Trakya Yunanistan’ın ellerinde.
Ancak asıl büyük değişim, Kürt meselesinde yaşanacaktı. M. Kemal Paşa aynı günlerde İzmit Kasrı’nda gazetecilerle yaptığı sohbette “O halde hangi livanın (ilin) ahalisi Kürt ise onlar kendi kendilerini muhtar (özerk) olarak idare edeceklerdir.” demişti. Tahmin edebileceğiniz gibi Paşa’nın bu ‘tehlikeli’ sözleri de sansürlenmiş, “2000’e Doğru Dergisi” 16 yıl önce ortaya çıkarana kadar da sansür devam etmişti.
Ancak ne değiştiyse 1923 Ocak’ı ile Şubat’ı arasındaki 4 haftada değişmişti. 17 Şubat günü açılan İzmir İktisat Kongresi’nde Mustafa Kemal’in sözlerinden Kürtlere yapılan bütün göndermeler sırra kadem basar. Nitekim 1923 Ağustos’unda yapılan seçimlerde Kürt kökenli milletvekillerinin çoğu yeniden seçilemeyecektir.
Artık Kürtler ile TC’ni birbirine bağlayan tek bir bağ kalmıştı: Lozan’da halledilemeyen Musul sorunu. Türkiyeli Kürtler Musul’daki kardeşleriyle birleşme hayalleri kurarken, TC de Kürtlerin Musul sorununda kendi tarafına meyletmesi için onlara bazı ayrıcalıklar vereceğini vaat ediyordu. Bir belgeye göre 1 Ağustos 1924 günü Diyarbakır’da bir “Türk-Kürt Kongresi” açılmış ve kongrede Güneydoğu’ya özerklik verilmesi anlamına gelecek bazı yeni düzenlemeler kararlaştırılmıştı.
Bu düzenlemeler hakikaten enteresandır. Buna göre, 1) Kürtlerin çoğunlukta olduğu bölgelerde özel bir yönetim şekli kurulacak, 2) Hükümet Kürtlere bütçeden özel ödenek ayıracak, 3) Hapisteki Kürtler için genel af çıkarılacak, 4) Bölge halkından 5 yıllığına asker alınmayacak, 5) Şer’î mahkemeler yeniden kurulacak, 6) Halktan toplanan silahlar geri dağıtılacak, 7) Bölgede görev yapan bazı Türk subay ve memurları görevlerinden alınacaktı. Buna karşılık Kürtler de Musul sorununda Türkiye’yi destekleyeceklerine söz vereceklerdi.
Konu tam TBMM’ye getirilecekti ki, 3-4 Eylül 1924’te Beytüşşebab isyanı patlak verdi, ardından da bahar aylarında Şeyh Said isyanı. Belki de Türkiye için altın bir fırsat olan bu son “ortak akıl” girişimi de böylece suya düşmüş oldu. Sonrasında Türkiye’yi 85 yıl uğraştıracak olan kapan, ağır ağır kapanacaktı.
Ne yazık ki, bu ilginç kongre hakkındaki bilgilerimiz büyük ölçüde sözlü kaynaklara ve istihbarat raporlarına dayanıyor. Günün birinde onu yazılı belgelerden de okuyabiliriz. Tıpkı Robert Olson’un İngiliz gizli arşivlerinde bulduğu ve 10 Şubat 1922’de TBMM’de müzakere edildiği belirtilen kanun tasarısında olduğu gibi. Belgeyi meclis tutanaklarıyla doğrulayamadığımız için şimdilik ihtiyatla yaklaşsak da, maddeleri, Mustafa Kemal’in İzmit konuşmasındaki özerklikle ilgili sözlerini doğrulayacak niteliktedir. 18 maddelik tasarının ilk iki maddesini okumak, hakkında yeterince fikir verecektir.
1. TBMM medeniyetin icapları gereğince Türk milletinin ilerlemesini sağlama hedefi doğrultusunda Kürt milleti için kendi millî gelenekleriyle ahenk içinde bir özerk idare kurma sorumluluğunu üzerine almaktadır.
2. Çoğunluğunu Kürtlerin oluşturduğu yöre için TBMM’nin karar vereceği şekilde Türk veya Kürt olabilecek bir genel vali vekili ve bir müfettişle birlikte bir genel vali, Kürt milletinin ileri gelenleri tarafından seçilebilecektir.
Bu belgede yazılanlara göre Güneydoğu’daki sistem şöyle olacaktı: Bir Kürt meclisi kurulacak ve bu meclisin seçtiği vali vekili ile TBMM tarafından atanan genel vali birlikte çalışacaklar, ancak aralarında anlaşmazlık olduğunda TBMM karar mercii olacaktır. Kürtçe teşvik edilecek ama resmi dil olmayacaktır. Üstelik 16. maddede Kürt meclisinin ilk görevi Doğu’da bir üniversite kurmaktır.
Yüksek Komiser Horace Rumbold’un Londra’ya bildirdiği bu tasarı, en kesin delillerinden birini Amasya protokollerinin sansürlenen cümlesinde bulduğumuz Kurtuluş Savaşı’ndaki Türk-Kürt ortaklığını teyit etmesi bakımından önemlidir. Tabii bugünkü açılıma tarihî bir taban sunması bakımından da.
Tarih bize bugünün muğlak zemininde yalnız olmadığımız duygusunu verir.

16 Ağustos 2009, Pazar

xxxxx16

Ankara’nın adı “Atatürkkent” olacakmış!

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Ankara’nın adı “Atatürkkent” olacakmış!
Bir süre önce Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’ün özel uçağıyla Bitlis’ten Ahlat’a uzanan Doğu’ya açılım gezisine katılmıştım.
Sayın Gül, Bediüzzaman’ın da eğitim gördüğü medreseleriyle ünlü ilçeye “Güroymak” değil de “Norşin” deyince halktan nasıl büyük bir coşku ve sıcaklık tüttüğünü görmemek mümkün değildi.
Tabii bu açılımdan rahatsız olanlar da vardı. Vay efendim sıra İstanbul’a “Konstantinopolis” demeye gelmiştir filan. Şimdi de, demokrat duruşuyla takdir ettiğimiz emekli Org. Hilmi Özkök, Fikret Bila’ya diyesiymiş ki: “İzmir’e “Smyrna” mı diyelim?” (Milliyet, 18 Ağustos 2009). Ben de ekleyeyim izninizle: Manisa’ya Mağnezya, Bursa’ya Prussa, Edirne’ye Hadrianapolis, Şanlıurfa’ya da Edessa mı diyelim?
Bir kere sorarlar insana: Ne alakası var?
Norşin, yüzlerce yıldır orada; Güroymak ise 20 yıl önce masa başındaki bir işgüzarın koyduğu alelade bir isim. Peki neden Güroymak da Altınpınar veya Gökçekoru değil? Pekala onlar da konulabilirdi. Nitekim binlerce yıllık Harran’a da Altınbaşak dememişler miydi? İkincisi, bir zorunluluk mu var? Örfe, ahlaka aykırı yer isimleri icap ettikçe değiştiriliyor ama Norşin ve benzeri isimlerden niye rahatsızsınız? Üçüncüsü, Osmanlı padişahları ta Vahdettin’e kadar paraların üzerine “duribe fi Kostantiniyye”, yani “Kostantiniyye’de basıldı” diye yazmakta beis görmemişlerdi. Bundan asla rahatsızlık duymamışlardı. Bizim de duymamıza gerek yok.
Smyrna’ya gelince, bugün aklı başında kimsenin böyle bir talebi yok, olan küçük bir azınlığın da derdi, zaten tam tersine, Selçuk’u Efes yapmak, Türkçe veya Türkçeleşmiş isimleri Yunanca veya diğer Anadolu medeniyetlerindeki orijinallerine çevirmek. Bir başka deyişle “Smyrna” eleştirisinin muhatabı hükümet değil, başkaları.
(Öte yandan ‘Kürt açılımı’nın bir ayağının kültüre basması ve sorularla yüzleşmesi kaçınılmazdır: Ahmed-i Hani günün birinde Homeros kadar olsun ders kitaplarına girecek midir? Seçmeli de olsa okullarda Kürt tarihi ve edebiyatı okutulacak mıdır? Yoksa Diyanet’in İslâm Ansiklopedisi’nde “Kürd” maddesinin atlandığı gibi her nasılsa unutulacak mıdır?)
Velhasıl Türkiye’deki yer isimlerinin değiştirilmesi işi tam bir faciadır. Masa başına oturan birileri, “emir demiri keser” hesabı alıyorlar önlerine köy, belde, ilçe isimlerinin listelerini, başlıyorlar değiştirmeye. Amaç ne? Anadolu’daki yanlış(!) yer isimlerini düzeltmek. Peki düzelten bir dil uzmanı mı? Etnograf mı? Tarihçi mi? Hiçbiri değil. Asker veya sivil kökenli bürokratların orada yaşayan halkın hafızası üzerinde oynadıkları bu yaz-boz oyunu yüzünden Türkiye’nin bazen binlerce yıla uzanan yer isimleri, birtakım ne idüğü belirsiz kelimelere teslim olmuş durumda. Halk tedirgin, tarihçiler çaresiz.
Bazıları sanıyorlar ki, yer adları sadece Türkçeleştiriliyor. Hayır, daha kötüsü, Türkçe isimler de yabancı zannedilerek Öztürkçeleştiriliyor!
Prof. Mehmet Eröz 1984’te verdiği bir tebliğle yapılan hataları ortaya koymuştu. Allah aşkına, Sivas’taki Türkyenice köyünün adını Akoluk yapanın Türkçülük yaptığından söz edebilir misiniz? Ya Tokat’taki Türkderbendi’ni Eskiderbent yapana ne demeli? Çorum’daki Kadılıtürk’ü Kadılı yapan kişi ne kadar “Türk” olabilir? Ağrı ve Kars’ta Harezm’deki Hive şehrinden gelenlerin kurduğu dört Hive-Hiva köyünün adları Bahçeköy, Derindere, Erdal, Sürügiden yapılmış.
Listeyi uzatmaya gerek yok. Özellikle 1980’den sonra yalnız Ermenice, Kürtçe, Süryanice vs. değil, aynı zamanda yüzlerce Türkçe isim de haritamızdan silinmiş oldu.
Atatürk devrinde yer isimleri, Dersim’in Tunceli yapılmasında olduğu gibi gerekmedikçe değiştirilmemiş. Üstelik hemen her ilde bir okula, stadyuma, caddeye vs. verilen Atatürk adının hiçbir ile verilmemiş olması nereden baksanız ilginçtir. Kemaliye, Gazipaşa ve Mustafakemalpaşa gibi ilçelerde ismi var. Ancak bir ile onun adının verilmesi hiç mi akla gelmemiştir?
Cumhuriyet Arşivi’nde yaptığım bir araştırmada karşıma ilginç bir dosya çıktı. 1930’lu yıllarda CHP Genel Sekreterliği’ne, Atatürk ve İnönü’nün adlarının birer ile verilmesi için çeşitli başvurular olmuş. Mesela bir belgeye göre Muğla Ortaokulu 5. sınıf talebeleri Atatürk ve İnönü’nün adlarının kentlerine verilmesi ve İzmir’in “Atatürk şehri” diye adlandırılması için “yalvarıyorlar”mış.
16 Ocak 1936 tarihli bir dilekçede emekli Kurmay Yarbay Ş. Öztürk, Ankara’yı ziyaret ettikten sonra eski Ankara ile bir alakasının kalmadığı kanaatine varmış. Ona göre burası artık yeni bir şehir olmuştur ve adı “Atatürkkent” diye değiştirilmelidir.
Tarım Bakanlığı mütercimlerinden Raif Nezih ise (“İzmir Tarihi” adlı bir eseri olduğunu belirtiyor) Ankara Belediyesi’ne yazdığı 15 Ekim 1934 tarihli uzun ve esaslı dilekçede Ankara’nın adının “Gazi Mustafa Kemal” olarak değiştirilmesini teklif etmektedir. Raif Nezih, ABD’de Washington, Rusya’da Leningrad, İtalya’da Roma gibi ünlü insanların adlarını taşıyan şehirleri misal göstererek Ankara’nın da Atatürk’ün adını taşıması gerektiği sonucuna varıyor.
16 Eylül 1933 tarihli bir dilekçe var elimizde. İzmir’den A. Fürüzan adlı şahıs, Ankara’ya daha orijinal bir isim bulmuştur: Gaziyuva. Hatta bu ismin bir oldu bittiye getirilerek 10. yıl kutlamalarına yetiştirilmesi için taktikler dahi geliştirmiştir. Buna göre 29 Ekim sabahı erkenden kalkan işçiler Ankara istasyonuna gidecek ve ismini Gaziyuva’ya çevirecekler, trenlerde o sabahtan itibaren önce çift isimli, sonra artık sadece Gaziyuva ismini taşıyan tabelalar asılacaktır. A. Fürüzan “Hatta elimde olsa Türkiye’nin adını da Gaziyuva koyardım” bile demektedir.
Anlaşılan Atatürk’ün adını bir ile, özellikle de Ankara veya İzmir’e konulmasını teklif edenler olmuş. (Nedense İstanbul’a teklif edenine rastlamadım.) Buna rağmen CHP de, Atatürk de anlaşılan teklifleri ciddiye almamış, belki de gülüp geçmişlerdi.
Asıl yer isimlerinin tarumar edilmesi, 1940’larda, yani İnönü iktidarında başlayacaktır. m.armagan@zaman.com.tr

23 Ağustos 2009, Pazar

.

İngilizler Abdülhamid’i neden sevmezdi?

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

İngilizler Abdülhamid’i neden sevmezdi?
Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu geçenlerde çarpıcı bir açıklama yaptı: “Ortadoğu’nun, Kafkaslar’ın ve Balkanlar’ın en büyük ülkesiyiz, bu bölgede düzen kurucu ülke biz olmalıyız.”
Bu sözler “birilerini” ürkütmüş olsa da Türkiye’nin kayıp misyonuna dönüşünü hatırlatan bir çıkıştı. Davutoğlu’nun komşularla iyi geçinme ve güç dengelerini kendi lehine kullanarak inisiyatif alma şeklinde basitleştirilebilecek ‘ritmik diplomasisi’, II. Abdülhamid’in denge oyunlarını hatırlattı.
Abdülhamid 1880’lerin başından itibaren dizginleri Babıali’nin elinden alarak Yıldız’da yeni bir merkez kuracak, tabii İngiltere’nin uyarısı hemen yetişecektir. İngiliz büyükelçisi bir gün huzura çıkarak Sultan’a bir mesaj getirir. Mesajda Abdülhamid’e, amcası Abdülaziz ve ağabeyi Murad’ın başına gelenlerden ders çıkarması öğütleniyor, eğer bu kafayla giderse sonunun iyi olmayacağı ima ediliyordu. Zaten en zayıf anımızı kollayarak Kıbrıs’ı istemekle dost olmadığını göstermiş olan İngiltere, Abdülhamid için artık güvenilmez ama cepheden karşısına alınması da tehlikeli bir rakipti.
Sunacağım belge, İngiltere hakkında ne düşündüğünü göstermesi bakımından ilginçtir. Sadeleştirip kısaltarak aktarıyorum:
“İngiltere’nin, Allah korusun, Devlet-i Aliyye’yi bölüp “tavâif-i mülûk” (küçük devletler) şekline koymaya çalışmakta olduğu açıktır. Onu Arnavutluk, Ermenistan, Arap hükümeti ve “Türkistan” tabirleriyle “otonomi” (özerklik) değil, “anatomi” yapmak, yani parçalarına ayırmak istemektedir. Hilafeti de İstanbul’dan kendi kontrolündeki Cidde veya Mısır’a götürecek ve bütün müminleri istediği gibi yönetecektir. Yalnız şurasına teessüf olunur ki, Jöntürk tabir olunan birtakım “çapkın” takımından herifler, kendi el ve ayaklarıyla İngilizlerin maksadı uğruna gece gündüz çalışıyorlar.” (BOA, Yıldız Esas Evrakı, 9.2638.72.4)
Abdülhamid İngiltere’nin gerçek niyetlerini isabetle değerlendirmiştir. Peki ne yapacaktır? Bunu da şöyle açıklar:
“Bir hükümetin ve milletin ayakta kalması için birkaç şey lazımdır. 1) Din, 2) Eğitim, 3) Milliyet, 4) Sanayi ve zenginlik. Ne yazık ki, bilgisi tam olan adamlarımız pek azdır. Halbuki Hıristiyanlar bunların tamamına sahiptirler. Bunlar bizde yerleşinceye kadar Osmanlı Devleti’nin, İngiltere ve Rusya arasında bir yol ve politika izlemesi gereklidir.”
Abdülhamid’in “İngiltere ve Rusya arasındaki politika”sı şudur: Kuzeyimizdeki “Rus kapanı”na düşmeden Ruslarla iyi geçinmek; öte yandan İngiltere’nin çıkarlarını Rusya ile birleştirmesine mani olmak. İkisinin çıkarları çatışırsa yaşama şansımız artacak, diğer ülkelerle ilişkilerimizde elimiz rahatlayacaktır.
Hatırlarsınız, Said Nursi’nin “Müstemlekât Nazırı” dediği fakat o sırada Başbakan olan Gladstone, 1882’de parlamentoda eline Kur’an’ı alarak yaptığı konuşmada Mısır Müslümanlarını kastederek, “Bu kitap bu Müslümanların elinde kaldıkça İngilizler hiçbir zaman onlara hakim olamayacaklardır. Yegâne çözüm, Müslümanları Kur’an’dan uzaklaştırmaktır.” sözünü söylemiştir. Bu konuşmayı çok sonraları işitecek olan Bediüzzaman, “Ben de Kur’ân’ın sönmez ve söndürülmez bir güneş olduğunu dünyaya ilan edeceğim.” diye haykırmış ve bütün mesaisini, sinsi İngiliz siyasetine karşı manevî bir set oluşturmaya adamıştır.

Mustafa Armağan

İngiliz Büyükelçisi Sir Henry G. Eliot, Sultan II. Abdülhamid’in huzurunda (1877).
Bediüzzaman’ı harekete geçiren Gladstone, Abdülhamid’in de hasmıdır. Nitekim Büyükelçi Layard’da verilen bir muhtıraya, “Düşmanımız Gladstone’dur” diye yazdıran Abdülhamid’dir. “Türkler pılısını pırtısını toplayıp Asya’ya çekilmelidirler” sözünün sahibi Gladstone karşısında Abdülhamid, kozlarını Eyüp Peygamber sabrıyla kullanmıştı.
İngiltere bir şekilde Mısır’ı işgal etmişti ya, Sultan işgali tanımamakta kararlıydı. Ne yapıp edip Abdülhamid’in elinden, işgali resmen onayladığını bildiren bir belge almak gerekiyordu. Bir ara ikna eder gibi oldular da. İngiliz ordusunun 3 yıl içinde Mısır’dan çekileceğine dair sözleşmeye Kraliçe Victoria dahi imza koydu. Sıra Abdülhamid’in onayına gelmişti. Ne var ki o, hiç beklenmeyen bir hareketle anlaşmayı son dakikada reddetti. Zira bu imza, sadece İngiltere’nin Mısır üzerindeki hakimiyetini -geçici bile olsa- tanımayı getirmekle kalmayacak, Müslümanları emperyalizme teslim etmek anlamına gelecekti. (Mısır’ın hukuken elden çıkışı Lozan’dadır.)
“Hükümranlık haklarım ortadan kalkmadıkça” diyordu Abdülhamid, “hukuken mülküm olan yerlerde yabancı hakimiyeti ve geçici işgale asla razı olmam.” Sen misin razı olmayan! Al sana Ermeni sorunu! Ermeni ayaklanmalarını bastırması bile suç sayılmış, Gladstone Abdülhamid’e yepyeni bir ad bulmuştur: “Kızıl (Kanlı) Sultan.” Sanki 1857’deki Hint ayaklanmasında yüzlerce insanı katleden kendisi değilmiş gibi, İngiltere, Ermenilerin hamisi kesilmiştir. Sevdiğinden değil elbette, Abdülhamid’in kestiği hortumları tekrar tesis edebilmek için piyon olarak kullanmak arzusundan.
Lord Ponsonby adlı insaf sahibi parlamenter, Mondros Mütarekesi’nin hemen ardından Abdülhamid’in hakkını parlamentoda şöyle teslim edecektir:
“Abdülhamid Avrupa’nın gördüğü en zarif ve en kurnaz diplomatlardan biriydi. O, Avrupa Birliği (Concert) makinesinin tekerleğine çomak sokacağı ve Düvel-i Muazzama’yı birbirine düşüreceği anı gayet iyi biliyordu.”
İngiltere’nin kurt diplomatlarından Aubrey Herbert, 14 Aralık 1911’de Avam Kamarası’nda şunları demiş:
“İngiltere’de sabık Sultan Abdülhamid ve politikası sevilmezdi. Aynı şekilde Abdülhamid de, karakterinde çok nadir görülen bir samimiyetle İngiltere’den hoşlanmazdı. Aklımızda tutmamız gereken iki şey şudur: Abdülhamid yönetimi, fırsatını bulur bulmaz çıkarlarımızı baltalıyordu, yeni yönetim ise Liberal Güçlerin en büyüğü olan İngiltere’nin dostluğuna güvenmektedir.”
Çıkarları baltalayanların er geç tasfiyesi, yakın tarihte örneğini defalarca yaşadığımız bir kuraldır. m.armagan@zaman.com.tr

13 Eylül 2009, Pazar

.

Abdülhamid sel felaketine uğrayan ABD’ye yardım göndermişti

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Abdülhamid sel felaketine uğrayan ABD’ye yardım göndermişti
“Türkiye’yi iyi günler bekliyor, bundan sonra gelişmeler daha da hızlanacak.
Abdülhamid geçmişte yaptığı gibi gelecekte de ilerleme ve medeniyeti teşvike devam edecek. Herkesin onun uzun ve müreffeh hükümranlığını arzu etmesi gerekiyor.”
New York Times’ın 14 Ekim 1900 tarihli nüshasında yer alan bu tarafgir cümleler, Abdülhamid’in şaşırtıcı bir fotoğrafını düşürüyor önümüze. Acaba Avrupa’dakine inat, Amerika’daki bu sözde ‘Kızıl Sultan’ muhabbetinin sebebi ne ola?
O sebebi birazdan göreceğiz. Ama önce aynı yazıdan birkaç cümle daha:
“İnsan olarak Abdülhamid çok gayretli, kurnaz, yetenekli ve benim diyen diplomata taş çıkartacak kadar becerikli. Devletinin işlerini çevirmekte akıllı bir politikacı ve üstün bir zihin. Çok kibar bir kişiliğe sahip ve kendisiyle temas kurduğu kişilerden etkilemediği yok. Almanya ve Rusya ile, Balkan devletleriyle iyi ilişkiler kurdu, öte yandan daha önce zirvede olan İngiltere’nin Osmanlı’daki nüfuzu şimdi hiç seviyesine inmiş durumda.”
Yazar F. Diodati Thompson, Sultan Abdülhamid döneminde eğitim, teknoloji ve bilim alanlarındaki ilerlemeleri övüyor, onun devrinde eşkıyalığın Balkanlar’da tamamen ortadan kalktığını, Doğu’da ise hatırı sayılır ölçüde azaldığını, kadınların sosyal hayatta büyük ilerlemeler kaydettiklerini sözlerine ekliyor. Daha birçok şey söylüyor da, asıl önemlisi şunlar olmalı:
“Biz Amerikalıların önünde gelecekte Osmanlı Devleti’yle olan ticaretimizi artırmak ve geliştirmek için muazzam fırsatlar var, şu tazminat sorunu da halledilirse Birleşik Devletler ile uzun bir dostluk ve refah dönemi yaşanacaktır.”
Sormakta haklısınız: Peki 1900 yılında Amerika’nın en gözde gazetelerinden birinde nereden çıktı bu Abdülhamid ve Türkiye övgüsü? İngilizlerin, Fransızların ve dahi Jön Türklerin çöktü çökecek diye uçurumdan atmaya hazırlandığı bir devlet, New York’tan nasıl oluyor da hemen her alanda hızla ilerlerken fotoğraflanabiliyor?
Bunun sebebini, ABD’nin İstanbul elçisi Oscar Strauss uzatmakta önümüze. Dinleyelim mi can kulağıyla:
“Johnstown felaketi sırasında İstanbul Sefareti’nde bulunuyordum. O zaman Osmanlı Devleti’nin malî durumunun pek müsait olmadığını bildiğimden durumu padişaha arz edip ondan istifade etmeyi münasip görmemiştim. Buna rağmen afetten bir iki gün sonra saraya davet edildim. Osmanlı Sultanı hadiseden duyduğu üzüntüyü ifade ederek ihsan etmeyi düşündükleri yardımı memleketime ulaştırıp ulaştıramayacağımı sorup 200 lira verdiler ki, bunu o zaman Dışişleri Bakanlığı’na gönderdim. Hatırladığıma göre o esnada Avrupa hükümdarları arasında yalnız Osmanlı padişahı kendisinden istenmeden yüklü bir yardımda bulunmuş, böylece Amerikan halkı hakkındaki dostane duygularını ortaya koymuştur.”
Elçinin “Johnstown felaketi” dediği, 1889’da vuku bulan ve “ABD’de yüzyılın en büyük felaketi” sayılan sel baskınıdır. Şiddetli yağmurların ardından başlayan ve yaklaşık 2 bin kişinin ölümüyle ve binlerce insanın evsiz barksız kalmasıyla sonuçlanan bu felaketin geçenlerde yaşadığımız sel baskınına bir benzerliği, ikisinde de yağma utancının yaşanmış olmasıdır. Yalnız bizdeki yağmacılar eşya talanıyla yetinirken, Amerika’dakiler ölülerin ceplerini yırtarak paralarını, parmaklarındaki yüzükleri ve başka değerli eşyaları da almışlardır.
Selden sonra 18 ülke gıda, ilaç, giysi yardımlarında bulunmuş, işin ilginç yanı, bölgeye ilk yardımı yapan ve ulaştıran devlet ise Osmanlı olmuştur. Daha da önemlisi, Strauss’un dediği gibi yardımı, talep gelmeden yapmış olmasıdır.

Mustafa Armağan

Malum, Sultan dış dünyadaki gelişmeleri günü gününe takip ederdi. Nitekim afetten gazeteler vasıtasıyla haberdar olur olmaz ABD’nin İstanbul elçisi Oscar Strauss’u huzuruna çağırdı. Ona hadiseden çok müteessir olduğunu söyledi ve kendisinden, afetzedeler için yapacağı gıda (zahire) yardımının yanı sıra 200 Osmanlı lirası (1.000 dolar, bugünkü değerlerle en az 40 bin dolar) nakit yardımın yerine ulaştırılmasına yardımcı olmasını istedi.
Selden 5 yıl sonra bu defa bir yangın felaketi yaşar Amerika. Minnesota ve Wisconsin’deki orman yangınları karşısında Abdülhamid yine elini kesesine atıp bu defa 300 Osmanlı lirası (1.500 dolar, bugünkü değerlerle en az 60 bin dolar) göndermiştir. Nitekim onun bu “dostane yaklaşımı” sayesinde gazetelerde “Türk Sultanı”ndan övgüyle söz edilir olmuştur (Chicago Daily Tribune, 12 Eylül 1894).
Yardımların olumlu etkisini şuradan anlıyoruz ki, 1894 yılında bu defa İstanbul’da meydana gelen deprem sonrasında başta Elçi olmak üzere ABD halkı, hatta gazeteler Osmanlı yardımlarına karşılık vermek ihtiyacını duymuş ve yardım kampanyaları düzenleyerek para toplamışlardır. Oysa aynı Amerikalılar 1894’ten kısa bir süre önce Yunanistan’daki depreme hiç ilgi göstermemiş, kampanyalar neredeyse ‘tek kuruş’ yardım toplayamamışlardı. Kaldı ki, o sıralarda misyonerlik faaliyetleri, Harput ve Erzurum’da konsolosluk açma gayretleri, Amerikan okulları yüzünden Osmanlı-Amerika ilişkilerindeki sıkıntılar had safhadaydı. Zaten ilk alıntıda sözü edilen ‘tazminat’, yeterince ciddi bir sorundu aramızda.
İşte New York Times sayfalarına yansıyan olumlu ve dostane havanın oluşumunda Abdülhamid’in bu tam yerinde ve zamanında yaptığı incelikli yardım politikası büyük rol oynamış, hatta yine 1900 yılında ABD’nin eski İstanbul Elçisi Alexander Terrell, aynı gazetede ‘tazminat’a takmış bulunan Washington’daki meslektaşlarına Osmanlı Sultanı adına şu güvenceyi veriyordu:
“Onu dürüst bir insan olarak görüyorum. Kendisini gayet iyi tanıyorum ve inanıyorum ki, Abdülhamid Avrupa’da iken karşılaştığım en entelektüel insandır.” (26 Nisan 1900)
Not: Bu yazıda http://query.nytimes.com adresinden yararlandığım New York Times alıntıları hariç, Fatma Ürekli’nin Osmanlı-Amerikan Yardımlaşmaları adlı kitabı kullanılmıştır (Doğu Kütüphanesi, 2007).
Aziz okurlarımın bayramını tebrik eder, dualarınızı beklerim.
m.armagan@zaman.com.tr

20 Eylül 2009, Pazar

..

Abdülhamid’i gören son gözler de kapandı

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Abdülhamid’i gören son gözler de kapandı
31 Ağustos 1912 İstanbul doğumlu ‘Osmanlı Hanedanı Reisi’ Osman Ertuğrul Efendi, 23 Eylül 2009 Çarşamba günü saat 20.19’da hayata gözlerini yumunca tarihimizin renkli bir sayfası daha kapanmış oldu.
Zira Osmanlı Devleti’nin ‘Son Sultanı’ Abdülhamid’i dünya gözüyle gören son kişiydi kendisi. Ayrıca İstanbul’da doğmuş olan hayattaki son, 95 yaşını geride bırakan ilk Şehzadeydi.
Merhum Osman Ertuğrul Efendi’yi 2004 yazında Maçka’daki evinde ziyaret etmiş, eşi Zeynep Osman Hanımefendi’yi de orada tanımıştım. Abdülhamid’in bir başka torunu Harun Efendi de gelmiş, sevincim katlanmış ve dahi kanatlanmıştı. Nasıl kanatlanmasın ki! Düşünün, karşınızda hakkında kitap yazmaya soyunduğunuz bir insanın torunu oturuyor. Onu gören gözler size bakıyor, öpmek için elini tutan el dudaklarınıza uzanıyor. Kaç saat yüzlerinde Sultan’ın gölgesi dolaşıp durmuştu.
Osman Efendi sanırım biraz keyifsizdi o gün, ayrıca röportaj için gelenler vardı, bu yüzden fazla bir şey konuşamadık.
Aradan yıllar geçti; 5 ay önce bir e-mail düştü posta kutuma. Mesaj Zeynep Osman Hanımefendi’den geliyordu. O günlerde kendini bilmezin teki ikide bir iftira atıyordu Sultan’a. Yok Siyonistlerle Filistin’de toprak pazarlığı yapmış, yok ‘bal gibi içki içermiş’… Ben de bunlara belgeler ve aklıselim ışığında cevaplar veriyordum. Meğer Zeynep Hanımefendi yazılarımı Osman Efendi’ye okumuş, o da dedesinin hakkını savunduğum için teşekkürlerini iletmesini istemiş kendisinden. Bunun üzerine şimdi 2. cildini yazmakta olduğum “Abdülhamid’in Kurtlarla Dansı” adlı kitabımı New York’taki adreslerine elden gönderdim. Okuyup beğendiklerini öğrenmek tarif edilmez bir mutluluk kaynağı olmuştu fakir için.

Mustafa Armağan

Vefat eden Osmanlı Hanedanı Reisi Osman Ertuğrul Efendi eşi Zeynep Hanım’la birlikte.
Bu yaz Türkiye’ye geldiklerinde görüşecektik. Hatta temmuz sonu gibi müsait de bulunuyorlardı. Ne var ki, kısmetten fazlası olmuyor. Ben biraz gecikince rahatsızlanıp hastaneye kaldırıldı. Kaldırılış o kaldırılış… Hayırlı işlerde acele etmek gerektiğini bir kere daha ama acı bir dersle anlamış oldum. Başta Zeynep Hanımefendi olmak üzere bütün Osmanlı hanedanı üye ve mensuplarına, tabii milletimize başsağlığı diliyorum.
Sultan Abdülhamid 8 oğlu içinde en çok Osman Ertuğrul Efendi’nin babası olan Mehmed Burhaneddin Efendi’yi severmiş. Kendisi fevkalade piyano çalar, resim yaparmış. Zeki ve kabiliyetli, güzel konuşan bir şehzade olduğu anlaşılan Burhaneddin Efendi’yi cuma selamlıklarına giderken Saltanat Arabası’nda karşısına oturtur, bazen de kendi adına tebriklerde bulunmak üzere elçiliklere gönderirmiş. Belki bilmezsiniz: Balıkesir’in “Burhaniye” ilçesi, adını Osman Ertuğrul Efendi’nin babasından almıştır. Sevgili Şehzade’sinin ismini, yaptığı yatırımlarla şenlendirdiği bu şirin beldeye veren kişi de Abdülhamid’dir. (Onun için diyorum ya bu topraklardan Abdülhamid’in mührünü silmek kolay değildir diye.)
Ne var ki, babası tahttan indirildikten sonra İttihatçılarla dirsek temasına giren Şehzade için tehlike çanları çalmaya başlamıştır.
Önce Osman Efendi’nin annesi olan eşi Âliye Hanımefendi, Burhaneddin Efendi’den boşanmış, sonra da meşhur Maliyeci Cavid Bey’le evlenmiştir. (Ne var ki, bu defa da mutluluğu uzun sürmeyecek ve Cavid Bey, İstiklal Mahkemesi tarafından asılacaktır.) Ardından Balkan Savaşları patlamış ve Burhaneddin Efendi’ye, bağımsızlığına kavuşan Arnavutluk’un başına kral olması teklif edilmişse de, Osmanlı gururu buna mani olmuş, bu cazip teklifi reddetmiştir. Ardından ABD’ye yerleşip zengin bir Amerikalı hanımla evlenmiştir. 15 Haziran 1949’da vefat etmiş, cenazesi gemiyle İstanbul’a getirilmek istenmiş ama CHP hükümeti izin vermemiş, bunun üzerine Şam’a götürülerek Sultan Vahdettin’in yanına gömülmüştür.
Burhaneddin Efendi’nin Osman Efendi’den bir yaş büyük olan diğer oğlu Mehmed Fahreddin Efendi’nin de iyi bir ressam olduğunu ve 1968’de ABD’de vefat ettiğini biliyoruz. (Kadir Mısıroğlu, “Osmanoğulları’nın Dramı”, Sebil Yay., 1974, s. 265-270.)
Merhum Osman Ertuğrul Efendi’yi biraz daha yakından tanımaya ne dersiniz? İşte bundan sadece 6 gün önce Zeynep Osman Hanımefendi’nin lütfedip gönderdiği bilgiler. Bu bilgilerin en azından bir kısmı burada ilk kez yayınlanıyor:
“Babası Burhaneddin Efendi iki oğlunu da küçük yaşlarından itibaren her Avrupa’ya gidişinde beraber götürürmüş. Aile memleketten çıkarıldığında Viyana’daymışlar, dolayısıyla diğer aile fertleri gibi sürgün olayını yaşamamışlar ama ortada bir tuhaflığın olduğunu da hissetmişler. Bazı halaları ve aile fertleri Viyana’da Burhaneddin Efendi’nin evinde bir süre kalmışlar.

Mustafa Armağan

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Atatürk bugün yaşasaydı?
Geçenlerde Başbakan Recep Tayyip Erdoğan ile CHP Genel Başkanı Deniz Baykal arasında ilginç bir polemik yaşandı.
Ne var ki, Dersim tartışmasının derin gölgesinde kaldığı için fark edilemedi. Haberlere bakılırsa Başbakan Erdoğan, “Asıl Atatürkçü biziz, Atatürk mezarından kalksa bunları def eder.” demiş, Baykal ise onu Hz. Ömer’le ‘vurmuş’ ve “Atatürk eğer yaşamış olsaydı, sen oralarda olabilir miydin? Atatürk’ü bırak da Hazret-i Ömer kalkarsa senin halin ne olur?” diye sormuş.
Gördüğünüz gibi geçmiş hiç de geçmemiş; bizimle nefes almaya devam ediyor.
“Kalksaydı, ne derdi?” Bu, siyasette kullanışlı tezlerden biridir Türkiye’de. Neden başka bir ülkede mezardakilere parmak sallatma, rakibin kulağını çektirme durumlarıyla karşılaşmıyoruz da, Türkiye’de bu davranış normal sayılıyor? Mesela ABD’de Cumhuriyetçiler Demokratları ‘Lincoln mezarından kalksa kaçacak yer arardınız.’ diye tehdit etmiyor da, bu tavır bizde neden hâlâ para ediyor? Araştırılması gereken bir durum.
Elimde “Kalkınan Köylü Dergisi”nin eki olarak basılmış bir anketi duruyor. Üzerinde tarih yok ama derginin 1965-1968 yıllarında çıktığını biliyoruz. Adı, tam da bugünlere göz kırpacak cinsten: “Eğer Atatürk Yaşasaydı?”
Hepsi de Atatürk’ün yakınında bulunmuş, kimisi silah ve siyaset arkadaşı olmuş 11 kişiye sağlıklarında sorulmuş: Eğer Atatürk yaşasaydı, sizce, 2. Dünya Savaşı’ndan sonraki bloklaşmada, Demirperde arkası cephesini mi yoksa Batı hürriyeti cephesini mi seçerdi? Eğer Atatürk yaşasaydı, sizce, Rusya bizden Boğazlarda üs ve üç vilayeti geri istedikten sonra ve Truman doktrini Amerika’yı Rusya’nın karşısına çıkardıktan sonra, Amerika ile ittifakını nasıl karşılardı?
Cevaplarda karşımıza ulusalcıları şoke edecek şu çarpıcı sonuçlar çıkmış:
1. Atatürk sağ olsaydı, başını ABD’nin çektiği hür dünyayı, yani Avrupa-ABD eksenini seçerdi.
2. NATO’ya girerdi.
3. ABD ile ittifak eder, dostluk kurar, savaş sonunda dağıttığı yardımı almakta sakınca görmezdi.
Öyle midir, değil midir, bilmiyorum. Ama en azından Atatürk’ün o tarihte sağ olan 11 yakını, ölümünden yıllar sonra böyle düşünmüş.
Peki kimdir bu yakınlar? Kitaptaki sırayla görelim.
Org. Fahrettin Altay: Atatürk yaşasaydı “Hiç şüphesiz Batı hürriyet cephesini tercih ederdi”. Ayrıca Amerika’yla ittifakı onaylardı. Bir şartla: “Memleketimizin yüksek menfaatlerini çok dikkatle gözetir”di. Ancak ülkemizin coğrafî durumunun aynı zamanda “Amerika’yı da savunmakta olduğunu düşünür” ve ikili anlaşmaları bizim için daha faydalı şekilde yapardı. (Sizi bilmem ama ben Turgut Özal konuşuyor sandım bir an.)
Tevfik Rüştü Aras: Atatürk döneminin en uzun süreli dışişleri bakanı olan Aras gayet diplomatik konuşmuş: Ona göre Atatürk, Birleşmiş Milletler’e kesin olarak girer, Batı Bloku’nda yer alıp komşularıyla iyi ilişkiler kurardı.
Falih Rıfkı Atay: “Çankaya” yazarına göre Atatürk tereddütsüz ABD-Avrupa cephesini tercih ederdi. Amerika ile ittifak ederdi, zira Türkiye’yi Rusya’nın pençesinden kurtaran ABD’dir.
Org. Asım Gündüz: Uzun yıllar Fevzi Çakmak’ın ardında Genelkurmay II. başkanlığını yürüten Gündüz de Atatürk’ün ‘Batı hürriyet cephesi’ni tercih edeceği kanısında. Ona göre Atatürk, ABD’nin dostluk ve yardımını kabul ederdi.
Afet İnan: Atatürk’ün en yakınlarından olan İnan, kendisinde bu sorulara cevap verme yetkisini görmemiş ve “duruma göre” davranacağını söylemekle yetinmiş.
Yakup Kadri Karaosmanoğlu: Hiç şüphe yok ki, demokrasi cephesinde yer alırdı, demiş ve eklemiş: İngiltere ve ABD ile dostluk münasebetlerimiz daha büyük zaferden hemen sonra başlatılmıştı. Bu yüzden ABD ile ittifak anlaşmasını kabulde asla tereddüt etmezdi.
Hasan Rıza Soyak: Uzun yıllar cumhurbaşkanlığı genel sekreterliğini yürüten Soyak’a göre Atatürk, sürekli olarak Batılılaşmak için çaba sarf etmişti. Gerektiğinde her yabancı ülkeyle anlaşmaktan yanaydı. İsim vermese de ABD ile anlaşırdı demek istiyor.
Tayfur Sökmen: Hatay’ın ilk ve tek cumhurbaşkanı olan Sökmen, Atatürk’ün zaten 1924’ten itibaren Amerika ile dostluk kurmayı, anlaşmayı Türkiye’nin güvenliği bakımından çok gerekli gördüğünü belirtiyor. Bu yüzden yaşasaydı ABD ile ittifakı ‘fevkalade karşılardı’.
Cemal Hüsnü Taray: Sağlığında bir süre milli eğitim bakanlığı yaptığı Atatürk için hürriyetin esas olduğunu söyleyen Taray, onun Lozan Konferansı’nda İngiltere ile ittifak taraftarı olduğunu gösterdiğini söylüyor ve yerimizin NATO olduğunu ekliyor.
İsmail Hakkı Tekçe: Çankaya Muhafız Alayı komutanı olan Tekçe, yaşasaydı Atatürk’ün doğal olarak hür dünyayı seçeceğini, Amerika ile ittifak edeceğini söylüyor.
Yusuf Kemal Tengirşenk: İlk dışişleri bakanlarımızdan Tengirşenk de Afet İnan gibi Atatürk’ün zamana ve zemine göre hareket edeceğini, yani pragmatik bir siyaset takip edeceğini belirtiyor.
İnsan bir sözüm ona “Atatürkçü Fikir Dergisi” diye çıkartılan “İleri” dergisinde yazılanlara bakıyor, bir de Atatürk’ün en yakınlarının şu sözlerine. “İleri”cilere bakarsanız mutlak “Batı düşmanı” bir Atatürk vardır karşımızda. Oysa kendi arkadaşları, İngiltere ile de, ABD ile de pekala uzlaşmaya yatkın, hatta uzlaşmış bir Atatürk portresi çizmişler.
‘Herkesin Atatürk’ü kendine’ gibi akıl dışı bir sonuç çıkıyor.
Yukarıdaki 11 tanığın sözleri ışığında Erdoğan-Baykal polemiğindeki soruyu tekrar düşünün isterseniz: Atatürk bugün yaşasaydı kimden yana olurdu? m.armagan@zaman.com.tr

29 Kasım 2009, Pazar

.

Sevr’in hayaleti Lozan’da ne arıyor?

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Sevr’in hayaleti Lozan’da ne arıyor?

Geçen haftaki ‘Sevr’i tartışmaya açalım’ önerime pek nazikâne(!) tepkiler yükseldi bir yerlerden. Hayretler içindeyim, demek okuyup inceleyerek değil, küfür ve tehdit ederek de tarih yazdırılabiliyormuş.
Demek şimdiye kadar bu işleri böyle yürütmüşler. Demek yakın tarih üzerindeki ‘vesayet rejimi’nin bozulmasını sözüm ona bu ‘demokratik’ yöntemlerle engelliyorlarmış.
Onları en çok kızdıran, Sevr’e ‘barış projesi’ demem olmuş. Bunu ben demiyorum ki, bizzat Gazi Mustafa Kemal diyor. Şu küfe küfe dağıttığınız ama vakit bulup da okuyamadığınız “Nutuk”a bakma zahmetine katlansaydınız Sevr’den “barış şartları” ve “barış teklifleri” diye söz ettiğini ve mesela 3 Temmuz 1920 günkü TBMM konuşmasında Sevr’i “barış antlaşması” diye nitelendirdiğini görürdünüz. (Bu arada geçen hafta “Nutuk”ta 4-5 yerde Sevr’e ‘proje’ denildiğini söylemiştim. Düzeltiyorum: Tam 9 yerde geçiyormuş!)
Bir de ismini vermeyeceğim bir iftira sitesi var ki, Ergenekonculuğuyla maruf bu site, akıllara zarar bir usulle beni “Zaman” okurlarına ve yöneticilerine şikayet ediyordu.
Tarih alanında da bir Ergenekon yapılanması var, deyişim boşuna değil anlayacağınız.
Şu kadarını söyleyeyim ki, bunlara pabuç bırakacak değilim. Nasıl demokrasimiz üzerindeki asker vesayetinin kalkmasını savunuyorsak, tarihimiz üzerindeki vesayetin de kalkması için de mücadele etmemiz gerektiğine inanıyorum çünkü.
Nerede kalmıştık? Sevr’in 139. maddesinde Osmanlı’nın İslam alemiyle ilgisini kesme emrinin yer aldığını söylemiş ve şu kıymığı eklemiştim: Bu emir, son yıllara kadar neredeyse aynen geçerli olmadı mı?
Sorunun demir ucunu nerelere gittiğini anlayanlar, anladı elbette. Tezim şu:
Sevr’deki 139. madde dayatması, Lozan’ın metnine yansımıştır. Daha birkaç yıl önce bizim toprağımız olan ve henüz resmen devretmediğimiz İslam ülkeleriyle alakamızı kesin olarak kestiğimizi bildiren Lozan’ın 17-22. maddeleri neyin nesi? Bunlarda İngiltere, Fransa ve İtalya’nın bölgede kurmak istedikleri “yeni dünya düzeni”ne sorun çıkarmayacağımızın ve mevcut haklarımızdan da onlar lehine feragat edeceğimizin itirafı yok mudur?
Velhasıl Sevr’in hayaleti ehlileştirilmiş, sınırlandırılmış ve elden geçirilmiş bir şekilde Lozan’da yaşamaya devam ediyor. Yani Sevr ve Lozan diye “iki ayrı antlaşma”, birbiriyle hiçbir teması bulunmayan “iki ayrı metin” bulunmuyor. Sevr, kendisinden sonraki Londra, Paris ve Lozan antlaşmaları için temel metin olmuştur. Her üç “barış teklifi”nde de adım adım Sevr şartlarında lehimize bazı düzeltmeler getirilecektir.
Lozan, Sevr’in içinden çıkmıştır deyişime kızıp köpüreceklere diyorum ki, gelin, bazı maddelerini karşılaştıralım. Mesela Sevr’in 28. maddesini beraberce okuyalım:
“İşbu antlaşmada tanımlanan sınırlar, işbu antlaşmaya ekli bir bölü bir milyon (1/1.000.000) ölçekli haritalara çizilmiştir. Metinle harita arasında uyumsuzluk durumunda, metin geçerli olacaktır.”
Sevr’in bu ‘teknik’ maddesi Lozan’ın 4. maddesi olmuştur; hem de kelimesi kelimesine. Bu ‘teknik’ hususun her iki maddede kelimesi kelimesine aynen geçmesi, Sevr’in Lozan’a temel metin ödevi gördüğü tezimi kanıtlar ama ispatlamaz. Onun için gelin, şu sıcaklarda canınızın sıkılması pahasına birkaç maddeye daha göz atalım.

Mustafa Armağan

10 Ağustos 1920 günü Osmanlı tarafı, müzakere etmelerine dahi izin verilmeyen Sevr Antlaşması’nı imzalıyor.
Lozan’ın 5 ila 8. maddeleri Sevr’in 29 ila 32. maddelerinin neredeyse aynısı. Lozan’ın 9., 10. ve 11. maddeleri de Sevr’in 33., 34. ve 35. maddeleriyle tıpatıp aynıdır. Lozan’ın azınlıklarla ilgili 37 ve devamı maddeleri zaten hemen tamamen Sevr’in aynıdır.
Tabii ki Lozan’da değiştirilen ve yeni konulan maddeler olduğunu inkâr etmiyorum. Söylemek istediğim, Lozan’da önümüze Sevr antlaşması konulmuş ve onun üzerinde düzeltmelerde bulunulmuştur.
Öte yandan ufak da olsa bazı yerler, Sevr’de bize bırakıldığı halde Lozan’da elimizden alınmıştır. Mesela Ege’deki, sınırlarımıza 2 km uzaklıktaki Meis adası Sevr’de bize bırakılmış görünürken, Lozan’da bütün uğraşmalarımıza rağmen kaybedilmiştir. Yine Irak sınırındaki İmadiye de Sevr’de bize bırakılmışken, Lozan’da elimizden çıkmıştır.
Lozan’da toprak kazançları haricinde elde edilen en büyük avantajın, ekonomik, adlî ve siyasî bağımsızlık ve eşitlik olduğunu söylemek gerekir. Türkiye Cumhuriyeti bu bağımsızlık ve toprak bütünlüğü ilkesi üzerine kurulmuştur.
Lakin Lozan’ın bir zafer sayılmasının mümkün olmadığı, bizzat TBMM’deki oturumlarda dile getirilmiş ve Batı Trakya, Kıbrıs, Musul gibi kayıplarımız gündeme getirilmiştir. Bu yüzden “Nutuk”tan başlayarak Cumhuriyet tarihçiliği, Lozan’ı Sevr ile karşılaştırmaya ve böylece onu zafer saymaya yönelmiştir. Ancak tarihçilerimiz de bu kadar korkulan Sevr Antlaşması’nı cesaret edip de bir türlü yayınlamamış, içinden bazı maddeleri suyunun suyu kabilinden özetleyerek ve Lozan’la karşılaştırarak vermeyi tercih etmişlerdir.
Böylece Sevr metni bilinmediği için bu “idam fermanı” ile ilgili gerçekler kamuoyuna yansımamış ve Sevr efsanesi kuşaktan kuşağa aktarılagelmiştir. Ancak artık Sevr ile yüzleşme zamanı gelmiştir. Ne Sevr zannedildiği gibi uzaydan inmiş bir antlaşma projesidir, ne de Lozan, her yönüyle bir zaferdir. Meseleyi doğru mukayeseler temelinde anlatmak şarttır.
Osmanlı yönetimini 90 yıl sonra dahi onursuzluk, hainlik ve alçaklıkla suçlayarak Cumhuriyet’i yüceltemeyeceklerini artık görmeleri gerek. Cumhuriyet ve demokrasi halk tarafından benimsenmiş olup onun üzerinde bir tartışma yoktur. Ancak bu tür çocuksu mukayeselerle de bir yere varılamayacağını birilerinin kızıp köpürmeden önce bilmesi lazımdır.
Baskın Oran’ın yıllar önce yazdığı bir makale bu bakımdan önemlidir. Prof. Oran, 1997’de “Çağdaş Türk Diplomasisi Sempozyumu”na sunduğu tebliğinde sarsıcı bir belgeye yer vermişti. Pek bilinmez ama Osmanlı yönetimi Sevr tasarısına 16 Temmuz 1920’de müthiş bir cevap vermiştir. Bu belge, çok sağlam bir hukuk mantığıyla yazılmış olup üslubunda “zerre kadar eziklik” havası yoktur. Bu bakımlardan Lozan’ın bir öncüsüdür. Dahası, özü bakımından dopdoludur. Batı hukuk literatürüne çok sayıda göndermede bulunmakta ve çarpıcı analizler yapmaktadır.
Bilin bakalım bu başı dik ve Lozan’ın öncüsü olan Sevr çıkışını İtilaf devletlerine kim sunmuştur? Cevap: Damat Ferid Paşa!
Meraklısına notlar: Atatürk’ün Bütün Eserleri, c. 8, Kaynak: 2004, s. 393; Nutuk, c. 1, 1927, s. 453-465; Mustafa Budak, İdealden Gerçeğe, Küre: 2003, s. 199 vd; Teoman Alparslan, Sevr ve Lozan’ın Ortak Hükümleri, Kum Saati: 2008, s. 136 vd.; Sevr Antlaşması (Haz.: İ. S. Öztürk), Fark: 2007; Tolga Ersoy, Sevr: Bir Öcü Masalı, Özgür Üni.: 2009; http://www.hri.org/docs/sevres/ Baskın Oran, “Lozan’ın öncülü bir onur anıtı”, Çağdaş Türk Diplomasisi, TTK: 1999, s. 257 vd. m.armagan@zaman.com.tr

25 Temmuz 2010, Pazar

.

Sevr’i tartışmaya açma zamanı geldi mi?

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Sevr’i tartışmaya açma zamanı geldi mi?
“Bandırma vapuru” denilince aklınıza ne gelir? Tabii ki, şu dümeni kırık, pusulası bozuk, Atatürk’ü Samsun’a çıkaran “gazi” gemi.
İyi ama, aynı Bandırma’nın Samsun’dan dönünce işgal İstanbul’unda çeşitli hizmetlerde kullanıldığını, 9 ay sonra bu defa Milli Mücadele’nin öncülerinden Yahya Kaptan ve çetesini yakalayıp öldürecek olan birlikleri Hereke limanına çıkaran “hain” gemi olduğu neden eklenmez? “Gazi” olunca iyi de, “hain” olunca kötü mü oldu Bandırma?
Tarih bizde olduğu gibi “seçmece” usulünde yazılınca, olgular da ister istemez iyi ve kötü diye ikiye ayrılır. “İyiler” çekmecesine girenler, öbürlerinden atılır, sonradan “ihanet” edenler de “kahramanlık” zirvesinden tepe takla yuvarlanırlar.
Bunları yaşadık yakın tarihte. Rauf Orbay gibi bir kahraman bile 10 yıl ‘kürek’ cezası almamış mıydı anlı şanlı İstiklal Mahkemesinden? Neyse, şimdilik bunları bırakalım da, şu günlerde 90. yıldönümü vesilesiyle yeniden gündeme getirilen Sevr’i neden hala tartışamadığımızı soralım.
Sevr Barış Projesi’nin tamamını okuyan var mıdır aramızda? (Bu arada Ankara Ticaret Odası Sevr’in tamamını Lozan’la beraber yayınladı, meraklılar kaçırmasın.)
‘Barış projesi mi?’ dediğinizi duyar gibi oluyorum. Evet, yanlış okumadınız, Sevr bir ‘barış projesi’ydi? Nereden mi çıkartıyorum? Hani şu hepinizin elinin altında olan ama bir türlü sonuna kadar okuyamadığınız “Nutuk”tan (ya da şimdilerde kesilip biçilerek iyice sulandırılan ‘Söylev’den). Üzerinde yazdığı adıyla Gazi Mustafa Kemal “Nutuk”un sonlarında hem de 4-5 yerde Sevr’den ‘proje’ (“Söylev”de ‘tasarı’) olarak söz eder. Neden acaba?
Bunun sebebini Prof. Sina Akşin, 1983’te “Yaba” dergisine şöyle açıklamış:
“ABD 1919 sonunda Avrupa siyasetinden elini eteğini çekmek kararını aldı. İngiltere, Müslüman sömürgelerine ibret olsun diye Yunanistan’ı kendi uydusu yapıp Türkiye’yi ezmek kararındaydı. Fransa ve İtalya, onun müttefiki olarak bu karara katılıyor görünüyorlardı. Nitekim Sevres Antlaşması’nı birlikte yaptılar. Fakat anlaşılan kimse Sevres’i ciddiye almıyordu ki hiçbir devlet bu antlaşmayı onaylamadı. Sevres’i, garip bir şekilde, bile bile ölü doğurdular.”
Kafanız mı karıştı? Olabilir. “Türkiye’nin Önünde Üç Model” adıyla 1997’de çıkan kitabının 42. sayfasında aynen böyle yazıyor Kemalist tarihçi Akşin.
Demek Sevr’i kimse, yani ne İngiltere, ne Fransa, ne de İtalya ciddiye almamış ve “garip bir şekilde bile bile ölü doğur”muşlar öyle mi? ‘Öyleyse şimdiye kadar okuduklarımız masal mıydı?’ diye sormayacak mıyız? Peki ya şu can sıkıcı gerçeklere ne diyeceksiniz?
1- Paris’e giden Osmanlı barış heyeti başkanı Tevfik Paşa bu ‘antlaşma (muahede) projesi’nin ‘bağımsızlık’ ve hatta ‘devlet’ kavramlarıyla bağdaşmasının mümkün olmadığını söylemiştir.
2- Sevr şartlarının Türkiye’ye bildirilmesinin üzerinden sadece 10 gün geçmiştir ki, Şeyhülislam Mustafa Sabri Efendi, Sultanahmet meydanında düzenlenen mitingde kürsüye çıkıp ateşli bir konuşma yapmış ve projedeki şartların asla kabul edilemeyeceğini haykırmıştır.
3- Sonradan adı haine çıkartılacak olan Ali Kemal “Peyam-ı Sabah”ta Sevr şartlarını lanetlemiş, Veliahd Abdülmecid Sevr’in Türkiye’yi köleleştireceğini iddia ederek karşı çıkmış, Sultan Vahdettin ise ondan “mecelle-i mesâib”, yani ‘musibetler belgesi’ diye söz etmiştir. Gördüğünüz gibi içeride de Sevr’den memnun olan yok, dışarıda da. Öyleyse neden zorla imzalatıldı Sevr? Demek ki, Sevr’i Sevr’in içinde kalarak anlayamayız. Sevr’in dışında bir “Arşimed noktası” yakalamak zorundayız onu hakkıyla değerlendirebilmek için.
Şimdi gelelim Vahdettin’in Sevr’i imzalayıp imzalamadığı meselesine. İsterseniz bu konuyu ben değil, yukarıdaki bilgileri aktardığım Kemalist tarihçi Sina Akşin açıklasın (“İç Savaş ve Sevr’de Ölüm”, T. İş Bankası Yayınları, 2010, s. 220 vd.):
“Vahdettin imzalattığı Sevr Antlaşması’nı hiçbir zaman onaylamadı (…) İlginç olan başka bir şey, sonbaharda Vahdettin’in kendisi de feragat “silahını” kullanmaya başladı. (…) De Robeck bu olasılık karşısında hayli heyecanlandı, çünkü [eğer Vahdettin tahttan çekilirse] Abdülmecit’e bu antlaşmayı onaylatmak çok zor olacaktı. (…) Vahdettin San Remo’da dikte ettiği anılarında Sevr’i zorunluluktan ve zaman kazanmak amacıyla imzalattığını, ama onaylamaya hiç niyeti olmadığını söylemiştir.”
Gerçi Akşin hoca Vahdettin’in onaylamayışını son tahlilde Milli Mücadele’nin başarısına bağlamak istemişse de (ki bunda haklılık payı var), Sevr’in neden bir ‘antlaşma’ değil de, bir ‘proje’ olduğunu açıklamaktan kaçınmamıştır (s. 219). Akşin haklı olarak uluslararası antlaşmaların onay süreci tamamlanmadan yürürlüğe girmediğini, dolayısıyla Sevr projesinin Osmanlı heyetince imzalanmış bile olsa ‘antlaşma’ kimliğini kazanabilmesi için meclis ve padişahın onayından geçmesi gerektiğini yazıyor. Ne var ki, o sırada meclis kapalıydı ve üstelik padişah İngilizlere ayak diriyordu.
Nitekim İngiltere Parlamentosu tutanaklarında yapılan bir araştırmada üyelerden birinin Sevr’i “insanlık kibrinin ve ahmaklığının anıtı” saydığını görüyoruz. Bir şeyi daha: Lozan görüşmelerini kabul etmek suretiyle Sevr’i “yırtan taraf” olarak İngiliz hükümetini tebrik ettiğini görüyoruz. (M. Çufalı, “Lozan konferansı ve…”, ATAM, Temmuz 2000, s. 564.) Biliyorsunuz, Sevr’i bizim yırttığımızı söyler dururuz. Öğreniyoruz ki, İngilizler de ondan şikayetçiymiş.
Atatürk Sevr’e ‘proje’ (tasarı) diyor, uyanmıyorlar. Akşin ‘kimse ciddiye almadı’ diyor, fark etmiyorlar. Bizzat İngilizler ‘Hangi ahmak yaptı bu antlaşmayı?’ diyorlar, duymuyoruz. Şeyhülislamından Padişahına kadar kimsenin kabul etmediğini yazıyorsunuz, yine tutturuyorlar ‘Sevr’de bizi parçalamak istediler’.
İnsanı söyletecekler: Sanki Lozan’da hareket noktası olarak Sevr’i almamışız, sanki Sevr’in bir çok maddesi Lozan’da güle oynaya kabul edilmemiş gibi…
Elbette Osmanlı Devleti’ni parçalamak istediler ama neden? Devletleri parçalama sadizmi mi kaplamıştı İngilizleri, yoksa bir gaye için miydi bu? “Yurtta sulh, cihanda sulh”un bu gayeyle bir ilgisi var mıydı? İşgal altındaki Müslümanlarla bütün ilişkinizi keseceksiniz emrini veren Sevr’in 139. maddesinin 90 yıl sonra yırtılmaya başladığını söylemek neden cesaret ister?

Mustafa Armağan

1928 yılında Genelkurmay Harp Tarihi Encümeni’nin hazırladığı bu ilginç harita, Mondros, Sevr ve Lozan’da çizilen sınırların mukayese edilebilmesi amacıyla hazırlanmıştır.

18 Temmuz 2010, Pazar

.

47 yıl önce bir darbeci albay idam edilmişti

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

47 yıl önce bir darbeci albay idam edilmişti
Bundan tam 47 yıl önce, 4 Temmuz 1963 günü Ankara Merkez Cezaevi’nde heyecanlı saatler yaşanmaktadır. Emekli Binbaşı Fethi Gürcan bir hafta önce darbe suçundan idam edilmiştir.
İhtilalin başı emekli Albay Talat Aydemir’in idamı ise avukatının uyanıklığı sayesinde son anda Askeri Yargıtay tarafından reddedilmişti. Hücresinde, hakkında verilecek yeni kararı gözlerine uyku girmeden beklemektedir. Bir şeyi daha: O sırada hâlâ ABD’de olduğunu zannettiği Başbakan İsmet İnönü’nün dönüşünü. “Ah bir dönse” diyordu gardiyana, “Beni kolay kolay asamazlar!”
Kendisine “Menderes ailesi de öyle sanıyordu” diyen çıkmış mıydı, bilinmez. Ancak İnönü’nün, TBMM’de idam cezalarının infazı lehinde oy kullandığını biliyoruz. İsmet Paşa kendisini kamuoyu önünde küçük düşüren, hele hele “zekâsının ismi yanında küçük kaldığını” cümle âleme duyuran, samimi bir Atatürkçü olmadığını iddia eden, devrimlere karşı hareketin başlamasından kendisini sorumlu tutan Aydemir’in affı için çalışacağını ummak safdillik değil de nedir?
Aydemir, 5 Temmuz sabahı hücresinden alınır, elleri arkadan kelepçelenir ve beyaz gömlek giydirilerek idam sehpasının önüne getirilir. “Ellerimi çözün, kendi işimi kendim görürüm” derse de, buna imkân olmadığını söylerler. Darağacına çıkınca yağlı ilmeği boynuna geçirirler. “Memleket için hayırlı olsun” dileği dökülür dudaklarından ve sehpayı kendisi devirir. Saatler 02.46’yı gösteriyordur. Sizin anlayacağınız, 27 Mayıs ihtilali evlatlarından birinin başını daha yemiştir.
Ahmet Selim’in dediği gibi “27 Mayıs demokrasimizin Kerbela’sıdır” (3 Haziran 2010). Öyle bir Kerbela ki, laneti, onu gerçekleştirenleri yıllar sonra da olsa çarpıyor. Nasıl Kerbela ateşi hâlâ yüreklerde canlıysa, ihtilalin kurbanları olan Menderes, Zorlu ve Polatkan’ın acıları da demokrasi sancılarımızın sembolü olarak hep hatırlanacaktır.
Bu yüzden soruyoruz bugün:
Darbeler Türkiye’nin hangi sorununa deva olmuştur? Siyaseti kilitlemekten, toplumu sindirmekten ve iyi kötü yürüyen hastayı kötürüm etmekten başka hangi işe yaramıştır?
Düşünün, kanlı bir ihtilal yapıyorsunuz, hasta Gürsel’i cumhurbaşkanı, yaşlı İnönü’yü başbakan yapmak için! Gürsel o kadar aymaz bir adamdır ki, ihtilalin ertesi günü yapılan toplantıda “İş bitti, artık herkes görevinin başına” deme saflığını gösterebilmiştir. İhtilali, “10 dakika ara”da sıvışılabilecek bir film zannetmiş olmalıdır!
22 Şubat 1962 ve 21 Mayıs 1963 günleri Türkiye’nin iki darbe daha yaşadığı neredeyse unutulmuştur. Onları kısaca hatırlatmakta yarar var.
İhtilalin halka vaat ettiği seçimler Ekim 1961’de yapılmıştır yapılmasına ama bu dik kafalı millet itirazını seçim sandığında dillendirmiş ve CHP’yi tek başına iktidara getirmemiştir. Bunun üzerine komutanların ihtilal tehditleri İnönü-Gürsel ikilisinin devletin başına geçirilmesi sağlanmış ama bu da başka darbecileri harekete geçirmiştir. Nitekim Aydemir’in komutanı olduğu Harp Okulu öğrencileri 22 Şubat 1962’de güpegündüz Meclis’e doğru yürüyüşe geçirildiler. Bunun üzerine en yapılmayacak hareketlerden birisi yapıldı; kuvvet komutanları, Başbakan ve bazı bakanlar Çankaya’ya çıkarak Gürsel’le toplantı yaptılar. Yani Çankaya’yı ele geçiren devleti de ele geçirmiş olacaktı. Fethi Gürcan, bölüğüyle Çankaya’ya gelmiş ve Cumhurbaşkanlığı Muhafız Alayı’nın komutasını devralmıştır. Şimdi iş içeriye girip “devlet”i tutuklamaya kalmıştır.

Mustafa Armağan

Gürcan, Talat Albay’a Köşk’ten telefon edip “Albayım şimdi herkes burada. Emredin, hepsini enterne edeyim. Hesaplarını göreyim mi?” diye sorar. Aydemir hayatının hatasını yaparak “Hayır”, der, “Serbest bırakacaksınız.” Bu sırada Genelkurmay Başkanı Cevdet Sunay’dan “Kuşatmayı kaldırırsanız affedileceksiniz” yollu bir taahhüt mektubu getirirler. İstemez Aydemir. İnönü’den getirirler, onu da reddeder. Ordu ikiye bölünmüş olup kan akması kaçınılmazdır. Aydemir Çankaya’ya tutuklama emri verse en azından Ankara’da duruma hakim olacaktır ama bir iç savaşı göze alamaz ve tüfek dahi patlamadan harekâtı durdurur. Anlaşılan, taahhütlere güvenmiştir. Bunun ne kadar yanlış bir tavır olduğunu çok geçmeden öğrenecektir. Harekâtı durdurması şartıyla hakkında hiçbir cezai işlem yapılmayacağı taahhüdünde bulunan İnönü’nün dışarı çıkar çıkmaz suçlayıcı açıklamasıyla karşılaşır. Tutuklanır. 73 subay arkadaşıyla emekli edildikten sonra serbest bırakılırlar.
Darbecilik virüsü bir kere girmiştir kanlarına. Kolay çıkar mı? İşte emeklilik günlerinde de boş durmayan Aydemir, Harbiyelilerle temasını korur, darbe çalışmalarına hız kesmeden devam eder.
Yeni planda darbe tarihi 31 Mart 1963 olarak belirlenmiştir. Neden 31 Mart? Anladınız kuşkusuz. Abdülhamid’in devrilmesine giden yolu döşeyen 31 Mart isyanının yıldönümüdür de ondan. Ancak tarihi tutturamayınca 21 Mayıs’a ertelerler. Bu defa akıllanmıştır. İsyanı gündüz değil, gece başlatacak ve öncelikle radyoyu ele geçirecektir. Geçirir de. Radyoda TSK’nın yönetime el koyduğu ilan edilir ve ardından darbe tiyatrosu başlar. Bir süre sonra Ali Elverdi adlı subayın radyoyu ele geçirdiği görülür. Elverdi bir karşı bildiriyle biraz önceki harekâtın yanlışlıkla yapıldığına, hakikisinin kendilerininki olduğuna halkı inandırmaya çalışır.
Talat Aydemir yine teslim olursa da, bu defa idama mahkûm edilir. Darbe hevesleri bir süreliğine yatışır gibi görünür; sadece 6 yıllığına. 1971’de yeni bir darbe sağanağı yakalayacaktır Türkiye’yi ve Başbakan Nihat Erim’in bir demecinde geçtiği gibi “Balyoz Harekâtı” başlar. Darbecilerin diğerlerine indirdikleri bir balyozdur bu. Oysa resmin tamamına baktığımızda balyozu asıl yiyen, Türkiye’dir.
Zira Cengiz Sunay’ın “Türk Siyasetinde Sivil-Asker İlişkileri” başlıklı doktora tezinde dediği gibi darbelerin, darbeciler tarafından iddia edildiği gibi bunalımların çözümsüzlüğe gittikleri aşamalarda değil, tam tersine, bunalımı aşma yolunda gerçekçi çözümlere yaklaşıldığı zamanlarda yapılmış olması bize bir şeyler hatırlatıyor olmalı.
Belki de büyümenin yüzde 11’i aşmış olması, darbeciler için bir işaret fişeği anlamına geliyordur. Kim bilir! m.armagan@zaman.com.tr

04 Temmuz 2010, Pazar

.

İşte Atatürk’ün laikliği din ve vicdan özgürlüğü diye tanımladığı sözleri

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

İşte Atatürk’ün laikliği din ve vicdan özgürlüğü diye tanımladığı sözleri
16 Haziran 2010 tarihli “Bugün” gazetesinin manşetine taşıdığı Jandarma’nın ‘ezan andıcı’ haberinde görüldüğü gibi, ezanın Türkçe okunmasından askere ve dahi jandarmaya ne?
Yoksa jandarmanın Türkçe ezanı da ‘korumak ve kollamak’ gibi ek bir görevi de mi vardır? Eğer asker, dinin belli bir yorumunun hamisi, yani koruyucusu ise o zaman bu ne menem bir laikliktir? Bir zamanlar jandarma dipçiğiyle uygulanan ezan yasağı, yeniden mi getirilmek istenmektedir?
Yassıada’daki sözde yargılama esnasında “Türkçe ezan” konusunun zaman zaman gündeme getirildiğini biliyoruz. İlginç olan nokta, Demokratların meseleye din açısından değil, laiklik açısından yaklaşmış olmalarıdır. Mesela Prof. Osman Turan kendisine yöneltilen soruya şu cevabı vermiştir: “Eğer demokrasiye, laikliğe, vicdan hürriyetine samimi olarak inanıyorsak elbette ki milletin ezanına, ibadetine karışmamız mümkün değil.”
Laiklik bize bir eğitim klasiği olarak ‘din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması’ şeklinde belletildi. Ancak bu, yanlış değilse de, eksik bir tanımlamadır. Gerçek laikliğin, dinin devlete olduğu kadar, devletin de dine müdahalesini reddetmesi gerekir. Oysa Diyanet İşleri Başkanlığı bizzat Başbakanlık’a bağlıyken ve minarelere “Orduya sadakati” emreden mahyalar asılırken hangi laiklikten söz edilebilir ki?
Nitekim Atatürk, ezanı kanunla yasaklarsa laikliğe büsbütün aykırı düşeceğini bildiği için Diyanet’in bir genelgesiyle işi idari yoldan halletmeye çalıştı ki, bu kadarı dahi kendisinin ibadet, din ve vicdan özgürlüğü şeklinde tanımladığı laikliğe aykırı bir uygulama sayılırdı.
Devlet laik ise bütün din ve mezheplere eşit mesafede durmalıydı. Eğer Katolikler Latince, Ortodokslar Rumca/Yunanca, Yahudiler İbranice, Ermeniler de Ermenice ibadet edebiliyorlarsa, Müslümanlar da “din dilleri” ile, yani Arapça ibadet edebilmeliydiler. Devlet, idaresi altındaki dinlerden birinin mensuplarına ibadet özgürlüğünü tanımıyor ve onun nasıl inanacağına ve ibadet edeceğine karışıyorsa tarafsızlığını, dolayısıyla da laikliğini yitiriyor demektir.
Ancak Atatürk’ten daha “Atatürkçü” olduğu iddiasındaki CHP, polis copu ve jandarma dipçiği yetmezmiş gibi, onun ölümünden sonra, 1941 yılında Arapça ezanı bu defa kanunla yasaklamaya kalkmıştı. Bu, laikliğe tamamen aykırı bir düzenlemeydi. Batı’dan alınan laik hukuk, din işlerini kiliseye bırakmışken, bizdeki laiklik, caminin ta içine kadar giriyor, ezanın, kametin, Kur’an’ın, salanın hangi dilde ve nasıl okunacağına karar veriyor, bununla kalsa iyi, bunlar dayattığı şekilde okunmadığı takdirde kanunla hapis ve para cezası getiriyordu.
Prof. Ali Fuat Başgil, bu noktayı parlak bir şekilde açıklamıştır:
Kanun koyucu ve jandarma, mabedin içine hükmedemez. Zira kanunun gayesi ve hükümetin varlık sebebi, kötülükleri önlemek ve ahlak dışı hareketlere meydan vermemektir. İman ve ibadet ise birer kötülük unsuru değildir. Tam tersine, kötülüğe engel olan ve bireyi iyilik ve adalet duygularına bağlayıp yükselten birer ilahî kuvvettir. Dolayısıyla bir dinin mensuplarını şu ya da bu dilde ibadete zorlamak veya ibadetten men etmek, o devletin laikliğini ve hukuka bağlılığını ortadan kaldırır.

Mustafa Armağan

Arapça ibadet kamusal anlamda bir “kötülük” müdür ki, devlet onun bu dilde okunmasına yasak koysun? Anlaşılan, hâlâ birileri onu bir “kötülük” odağı olarak görüyor ve engellemeye kalkıyordu. Oysa halk bunu uygulandığı 18 yıl boyunca benimsememişti. Benimseseydi, 60 yıldır şurada burada korsan “Türkçe ezan” okuyanlara rastlardık, değil mi? Bu sürede bir tek defa olsun Türkçe ezan okumaya kalkan olmadıysa, halk kararını çoktan vermiş demektir.
3. Cumhurbaşkanı Celal Bayar’a göre, Atatürk, hakkında kesin inanca vardığı düşüncelerini ne kadar güç ve tehlikeli olursa olsun tereddütsüz uygular ve başarıya ulaşıncaya kadar da peşini bırakmazdı. Ancak Türkçe ibadet ve ezan konusunda onun zamanında yasal bir düzenlemeye gidilmediği gibi, uygulama da çok sıkı bir şekilde denetlenmiyordu. Bayar’a göre,
“Atatürk daha sonraları, İslâm dinine getirmek istediği reform ile, laik devlet fikrini zihninde bağdaştıramadığı için, işi bu noktada bırakmış, daha ileriye götürmemiştir. (…) Belli ki ileriye götürülmesi uygun bulunmamış bir devrimin ilk basamağından ibarettir. Ne lâik devlet anlayışımız, ne demokratik devlet anlayışımızla bir İslâm reformuna gitmeyi düşünemeyeceğimize göre, bu tezatlı durumu düzeltmekte beis görülmemiştir.”
Öyleyse laiklik ne demektir? Prof. Servet Armağan’ın tespitiyle, “Laiklik devletin siyasi rejim özelliğidir. Anayasamızda var olmasına rağmen bir temel hak ve hürriyet değildir. Yani, aslında, laiklik temel hak ve hürriyetlerden üstün bir prensip değildir. Evet, devletin bir özelliği ama bu özellik temel hak ve hürriyetleri yok eden, onları ortadan kaldıran bir prensip olarak ileri sürülemez.”
Öte yandan Ankara Halkevi’nin kendisine tashih etmesi için getirdiği broşürün kenarına Atatürk el yazısıyla şu ilginç düzeltme notunu düşmüştür:
“Laiklik yalnız din ve dünya işlerinin ayrılması demek değildir. [Fakat] Bütün yurttaşların vicdan, ibadet ve din hürriyetini tekeffül etmek demektir. Ona göre düzeltiniz!” (Bu çok önemli belgeyi, 10 Mart 1949 tarihli “Millet” gazetesinden aldım.)
Nitekim “Medeni Bilgiler” kitabına vicdan özgürlüğü hakkında şunları yazdıran da kendisidir: “Her kişi istediğini düşünmek, istediğine inanmak, kendine özgü siyasal bir düşünceye sahip olmak, mensup olduğu dinin gereklerini yapmak veya yapmamak hak ve özgürlüğüne sahiptir. Kimsenin düşüncesine ve vicdanına egemen olunamaz.”
Görüldüğü gibi, buradaki Atatürk, yalnız dinî inanç ve düşünceleri değil, siyasî bir fikre sahip olmayı da vicdan özgürlüğünün çerçevesine almış bulunmaktadır.
Atatürk askere ve jandarmaya ibadetin nasıl düzenleneceğine sen karar vereceksin demediğine göre “andıççılar” hem hukuka, hem laiklik ilkesine, hem de bizzat Atatürk’ün sözlerine karşı geliyorlar demektir. m.armagan@zaman.com.tr

27 Haziran 2010, Pazar

.

Türkçe ezan ve Menderes

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Türkçe ezan ve Menderes
İntihar bombacısı Nico’nun görevi, Sultanahmet Camii’ni bombalamaktır. Cepleri patlayıcılarla dolu parkası sırtında, camiye yaklaşır.
Sağ cebindeki düğmeyi 5 saniye basılı tuttuğunda patlayıcılar ateşlenecek ve cami, kendisiyle birlikte havaya uçacaktır. Tam o sırada minarelerden “Allahu ekber, Allahu ekber” diye bir ses yükselir. Hayatında hiç duymadığı bu sesi bir yerlerden hatırlıyor gibidir. Kaldırıma oturur, başını elleri arasına alır ve hatırlamaya çalışır. Ezan “Eşhedü enla ilahe illallah”a el verdiğinde yıllar önce babasının yumuşak sesinin de aynı şeyleri tekrarladığını hatırlar ve ağlamaya başlar. Kendine gelir, bombayı patlatmadan kaçar gider.
Turgay Güler’in “Mehdix” adlı romanında (Popüler Kitaplar, 2006) geçen bu ilginç sahne, bana ezan yasağından dönüş anını hatırlatır. 18 yıl süren bütün baskılara, yasaklara ve unutturma çabalarına rağmen, Ezan-ı Muhammedî, 16 Haziran 1950’den itibaren halkın bilinçaltından bir su gibi fışkırmış ve çoraklaşmaya yüz tutan gönüllere ışık serpmiştir.
Onun için 16 Haziran tarihi, Ezanın Kurtuluşu bayramı olarak kutlansa sezadır.
Bugün ezanın kurtulduğu gün Türkiye sathında yaşananlardan bir demet sunacağım. (Geniş bilgi için Timaş’tan çıkan “Türkçe Ezan ve Menderes” adlı kitabımıza bakılabilir.)
Trabzon’daki havayı Kutuz Hoca’nın hatıralarından okuyoruz:
“Yeni karardan haberim olmadığı için ezanı Türkçe okumaya başladım. Caminin önünde oturan cemaattan haberi duyanlar vardı; bana bağırmaya başladılar. İlk anda ne olduğunu anlayamadım, anlayınca da şaka zannettim. Ciddi olduğuna kanaat getirince Arapça okumaya başladım. Minaredeyim; bir de ne göreyim, kadın erkek herkes camiye doğru koşarak gelmeye başladı, uzak evlerde ise insanlar avluya çıktılar. Bir bayram havası, bir basü bade’l-mevt [yeniden diriliş] yaşandı o gün.”
Ahmet Lütfi Kazancı ise Çorum’daki o günü şöyle hatırlıyor:
“Ulu Cami’nin batıya bakan kapısı önünde gördüğüm ak sakallı bir ihtiyar, müezzinin yolunu kesti, “Ezan Arapça’ya çevrilirse, Ulu Cami’de ilk Cuma Ezanını ben okuyayım diye nezrettim [adakta bulundum]. Kurbanların olayım, beni mahrum etme!” diye yalvarıyordu. İhtiyarın isteği kabul edildi. İç ezanını o okudu. Camiyi dolduran binlerce insanın sel gibi gözyaşı döktüğüne şahit oldum. Hayatım boyunca bu kadar kalabalık bir topluluğun birlikte gözyaşı döktüğünü bir daha hiç görmedim.”
Bursa’da neler yaşandığını ise imam Bayram Sarıcan’dan öğreniyoruz:
“Öylesine bir atmosfer vardı ki, sanki İslamiyet eskiden varmış, bir ara yok olmuş, daha sonra da yeniden doğuyormuş gibi manevi bir hal… Herkes ağlıyor, sevinç gözyaşları döküyor ve birbirini tebrik ediyordu. Camiler cemaatla dolup taşmaya başlamıştı. (…)Türk Milleti Ezan’ın tekrar aslına uygun olarak okunmaya başladığı gün, yıllar sonra Bilal-i Habeşî’yi dinleyen ve heyecanlanan Medine halkının sevinç ve heyecanını duymuş ve o manevi havayı yaşamıştır. Ben de bu hali doya doya yaşayan ve teneffüs edenlerden biriyim.”
İşte o tarihte 13 yaşında bir çocuk olan tanığın gözüyle Konya’da ilk Arapça ezan okunduğu günden bir kesit:
“Gittik, Kağnıcı Hafız’ı aldık, getirdik. Konya’da Kapu Camii var, minaresine çıkarmışlar, okumuş bir kere. Aşağıda cemaat hüngür hüngür ağlıyor. “Ulen bir daha oku” diyorlar Konya tabiriyle, “bir daha oku”. Üç defa okuttular ezanı, ondan sonra millet gözyaşlarıyla camiye girdi.”

Mustafa Armağan

Vehbi Vakkasoğlu, merhum babasından Kahramanmaraş’taki atmosferi şöyle nakletmiş:
“Aşağıdan tekbirler bir daha coştu. Ezan da dalga dalga yükseldi. Ben, bir daha öyle bir ezan dinlemedim. Ezanın tadını öyle alamadım bir daha… Kalabalığın derin sükûtunun üstüne Ezan nuru yağmaya başlayınca, artık gözyaşları sel oldu, hıçkırıklar birbirine karıştı. Bir kalabalığın, bütün fertleriyle böylesine sevinç gözyaşı döktüğüne de, o günden sonra bir daha hiç şahit olmadım.”
Erzurum’u anlatmayı ise ehline, Mehmet Kırkıncı hocaya bırakalım:
“İkindi vaktinden itibaren ezanın aslıyla okunacağını haber alan Erzurum halkı, sokaklara döküldü. Caddelerde ve sokaklarda adeta bir bayram havası yaşanıyordu. Kadınlar ehram ve çarşaflarıyla toprak evlerin üstüne çıkmış, ezanın okunmasını bekliyorlardı. Kurban Bayramı’nda her köşede bir hayvan kesildiği gibi, o gün de insanların ekserisi Tebriz Kapı mevkiinden Lala Paşa Camii’ne kadar dizilmiş, kurban edeceği hayvanları dışarı çıkarmış, ezanın okunmasını bekliyorlardı. Kiminin elinde bir koyun, kiminin elinde bir koç, bazılarının yanında tosun ve bir kısım insanların yanlarında da deve olduğu halde büyük bir iştiyak ve hasretle ezanın okunmasını bekliyorlardı. Minarelerden Ezan-ı Muhammedî okunmaya başlayınca herkes sonsuz bir sürur içerisinde bıçağını kurbanının boğazına çalmıştı. İnsanlar tekbirlerle kurbanlarını kesiyor, kadınlar ve yaşlı insanlar da gözyaşı döküyorlardı. Bütün bunlar sevinç ve şükür gözyaşları idi. Zira tam 18 yıl devam eden bir zulüm bitmiş ve o büyük hasret sona ermişti.”
Uzun yıllar Nuruosmaniye Camii’nde görev yapan Enver Baytan hoca zamanın din adamlarının Menderes’in bu büyük hizmetine nasıl baktıklarını şöyle aktarıyor:
“Ali Haydar Hoca Efendi vardı, Allah rahmet etsin. İsmailağa’da bulunan Mahmut Efendi’nin hocasıdır. 1950’li yıllarda hayattaydı, ilmî gayreti yüksekti, dinin olduğu gibi yaşanmasından taraftı. Ezan aslına çevrildiğinde Hoca Efendi; “On Ali Haydar, bir Menderes bile etmez” demiştir. Bu ve benzeri hayırlı hizmetlerinden dolayı onu idam ettiler.”
O gün herkes sevinirken bazı hikmet sahipleri “Acaba bu nimetin şükrünü eda edemezsek Allah onu bir daha elimizden alır mı?” kaygısındaydılar. Haksız sayılırlar mı? m.armagan@zaman.com.tr

20 Haziran 2010, Pazar

.

CHP de Arapça ezan lehine oy vermişti

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

CHP de Arapça ezan lehine oy vermişti
Balyoz harekât planına Türkçe ezana geri dönüleceğinin belirtilmesi de, 2006 yılında Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Yener Karahanoğlu’nun Tuzla’daki Deniz Harp Okulu Komutanlığı’nda düzenlenen eğitim ve öğretim yılı açılış töreninde “Türkçe ezan (…) çok partili siyasal sisteme geçildikten sonra karşı devrimcilere verilen bir ödün olarak ortadan kalktı” sözünü söylemesi de, Arapça ezanı birilerinin hâlâ içlerine sindiremediklerini gösteriyor.
1950’nin rövanşını alma duygusu anlaşılan birilerinde öç duygusuna dönüşmüş durumda.
Peki nedir bazılarındaki bu bir türlü bitmeyen ezan düşmanlığı?
Her millet kendi dilinde ibadet etmeliymiş! Biz Türk olduğumuza göre de Türkçe ibadet lazımmış! Haşa Allah Türkçe bilmiyor muymuş! Ah o Türkçe ezanın nağmeleri ne güzeldi diyen yaşını başını almış profesörlere bile rastladım. Merak ettiğim, alnı secde görmemiş insanların milletin ezanından ve namazından ne istedikleri. Hem kılmıyorlar, hem de kılanların nasıl kılması gerektiğine karar vermek istiyorlar.
Kendileri diledikleri dilde ibadet edebilirler. Ama bu millet hangi dilde ibadet edeceğine bin küsur yıldır karar vermiş durumda. Ve ezanın hangi dilde okunacağına da 60 yıl önce, 16 Haziran 1950 günü karar verilmişti. (İlk ezanı dinleyen tanıklarla yapılan konuşmalardan meydana gelen “Türkçe Ezan ve Menderes” kitabımız haftaya çıkıyor.)
Şimdilerde “laikçi çevreler”, başları her sıkıştığında Demokrat Parti ve Adnan Menderes’i Cumhuriyet’in değer ve kazanımlarına yönelik ‘karşı devrim’i başlatmakla suçlamaktadırlar (bununla Atatürk ilkelerine karşı olan sözüm ona ‘gerici’ bir hareketin başlatıldığını kastettiklerini biliyorsunuzdur). Ancak 14 Mayıs seçimlerinden perişan bir vaziyette ve sadece 68 milletvekiliyle çıkan CHP’nin, ezan konusunda nasıl bir tavır takınacağı son ana kadar belli olmamıştı.
“Evet” deseler bir türlü, “Hayır” deseler bir başka türlüydü. “Evet” deseler, Arapça ezanı yasaklayan kanunu çıkaranlar kendileriydi, bunu seçmenlerine ve kendi kendilerine nasıl izah edeceklerdi? “Hayır” deseler, bu defa seçimlerde uğradıkları hezimeti ebedileştirecek ve halkın tepkisini iyiden iyiye kabartacak tehlikeli bir karara imza atmaktan çekiniyorlardı. Ne de olsa halkı umursamadıkları Tek Parti devri yeni sona ermişti ve artık popülist davranmalarını gerektiren bir siyasî iklimde yaşadıklarını, kısa bir süre önce acı bir tecrübeyle de olsa öğrenmişlerdi.
CHP Grubu’nda yapılan görüşmelerde tasarı çetin tartışmalara yol açmış ve sonunda tasarının açıkça değilse bile zımnen desteklenmesi yönünde bir karar alınmıştır. Yine de grupta bazı çatlak seslerin yükseldiği ve tasarının aleyhine görüşlerin de savunulduğunu biliyoruz.
Ezcümle CHP’lilerin, açıktan açığa ‘destekliyoruz’ dememekle birlikte, tasarının aleyhinde bir grup kararı almaktan da ısrarla kaçındıkları anlaşılmaktadır. Nitekim CHP sözcüsü Cemal Reşit Eyüboğlu, oylamadan önce yaptığı açıklamada Arapça ezanın ceza konusu olmaktan çıkarılmasına karşı (muarız) olmadıklarını resmen beyan etmiştir.
Ezan lehine kabaran dalga, CHP’yi de içine alarak hedefine doğru emin adımlarla ilerlemektedir.

Mustafa Armağan

17 Haziran’da basında, kanunun CHP’nin de tasvibiyle çıkarıldığı haberleri okunacaktı.
Kendisi bir ara CHP genel başkanlığı da yapan Altan Öymen, Değişim Yılları başlığı altında yayınladığı hatıralarında CHP’nin bu sıkıntılı durumunu bütün yalınlığıyla gözler önüne sermiş bulunuyor. Altan Öymen CHP’nin sıkıntısının, bir yandan muhalefetin “dinsizlik” ithamına uygun bir görüntü vermemek, öbür yandan da “laiklik”ten tavize hayır demek etrafında şekillendiğini söylemektedir. Halbuki “Neresinden bakılırsa bakılsın, CHP Türkçe ezanın sahibiydi. Yeniden “Arapça ezana dönüşe karşı çıkmayacak da ne yapacaktı?”
Zamanın CHP Grup Başkan Vekili Faik Ahmet Barutçu hatıratında CHP’lilerin İnönü’nün muhalefetine rağmen kabul oyu verdiklerini yazmaktadır:
Nitekim aynı Cemal Reşit Eyüboğlu, Genel Kurul’da kanun tasarısı görüşmelerinde partisi adına yapacağı konuşmaya çağrılırken, tasarı aleyhine konuşacağını ilan eden Meclis başkanına bir düzeltmede bulunarak, tasarı “aleyhinde” değil, tasarı “hakkında” konuşacağını söylemiş ve konuşmasında ezan meselesini bir ‘dil’, bir ‘millî şuur’ meselesi olarak anladıklarını belirttikten sonra sözlerine şunları eklemişti:
“Türkçe ezan, Arapça ezan mevzuu üzerinde bir politika münakaşası açmaya taraftar değiliz. Milli şuurun bu konuyu, kendiliğinden halledeceğine güvenerek Arapça ezan meselesinin ceza konusu olmaktan çıkarılmasına aleyhtar olmayacağız.”
Böylece 17 Haziran 1950 günü Türkiye’deki ulusal basının manşetlerinde, kanunun CHP’nin de tasvibiyle çıkarıldığı şeklinde haberler okunacaktı. Manşetlerden bazıları şöyle diyordu:
-C.H.P. Meclis Grubu sözcüsü, grubun Türkçe ezan-Arapça ezan mevzuu üzerinde bir politika münakaşası açmağa taraftar olmadığını bildirdi (Ulus).
-Arapça ezan ve kamet aleyhtarları C.H.P. grubunda da yenildi. İnkılâba ihanet ve irticaa avdet [dönüş] edebiyatı yapanlar ekalliyette [azınlıkta] kaldılar (Son Posta).
-Meclis, Arabca ezan yasağını kaldırdı. C.H.P. milletvekilleri de kanunu tasvib ve kabul ettiler (Cumhuriyet).
-…C.H.P. sözcüsü, Arapça ezan meselesinin ceza mevzuu olmaktan çıkarılmasına partinin muarız olmadığını söyledi (Milliyet).
-C.H.P. de müzakerenin başlangıcında bu karara muhalif olmadığını bildirdi (Hürriyet).
Velhasıl, o zamanki deyişle, Meclis’in “Demokrat”ı da, “Halkçı”sı da ezanın aslî diline çevrilmesi lehine oy kullanmış, böylece Cumhuriyet döneminin dinde reform girişimlerinin en önemli ayaklarından birisi, 9. TBMM’deki “halkın hakiki temsilcileri”nin oybirliğiyle yürürlükten kaldırılmıştır.
Dolayısıyla 1950 Haziran’ında DP şayet bir ‘karşı devrim’e girişmişse bile, bu girişimim bizzat CHP’nin işbirliğiyle gerçekleştiği çok açıktır. Bu takdirde bugünkü CHP’lilerin ‘Ezanı Arapça okutarak şeriatı geri getiren sizler…” şeklindeki eleştirilerinin, hatta suçlamalarının muhataplarından biri de, yine bizzat Cumhuriyet Halk Partisi olmaktadır. m.armagan@zaman.com.tr

13 Haziran 2010, Pazar

.

65 yıl önce bu defa Yahudilere insani yardım yapmıştık

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

65 yıl önce bu defa Yahudilere insani yardım yapmıştık
İsrail Başbakanı Netanyahu, Gazze ablukasını gevşetmeye hazırlanıyormuş. Demek ki, barış gemilerinde şehitlerimiz boşuna ölmediler, gaziler boşuna o eziyetleri çekmediler.
Bu adım, Türkiye’nin bölgede, hatta dünyada sözü dinlenir bir uluslararası aktör olma yolundaki yürüyüşüne yeni bir mevzi kazandırmış oldu. Görüldü ki, bu topraklarda kımıldamaya devam eden bir ruh var ve birilerine o kımıldayan ruhun ne olduğunu azıcık göstermemiz bile yeterli olabiliyor.
İtiraf edelim ki, bu ruhun en az farkında olanlar bizleriz. Son yıllarda İslam dünyasında Türkiye’nin önder rolü gözle görülür bir artış içinde. Diyebiliriz ki, uzun süredir boş duran Enver Paşa ve Mustafa Kemal Paşa’nın imaj tahtlarına günümüzde Recep Tayyip Erdoğan oturmuş durumdadır.
Sevgili Adem Özköse, “Yeni Dünya” dergisine verdiği mülakatta Gazzelilere “İslam dünyasını siz kurtaracaksınız” deseniz gülerler ve size dönüp “Hayır, siz, yani Osmanlı’nın torunları kurtaracak” diye itiraz ederler, demişti. Adem Özköse aynı söyleşide İsrail’in 2008 Gazze katliamı sonrasında karşılaştığı bir Hamas liderinin kendisine şöyle söylediğini aktarıyordu:
“Osmanlı bizim babamızdı, hasta da düşse, zayıf da düşse bizim babamızdı. Babanız gittiği zaman yetimlik duygusu yaşarsınız. Keşke Osmanlı zayıf da olsa keşke olsaydı. En azından babamız olduğunu hissederdik. Şu an biz yetimiz. Osmanlı gitti ve yetim kaldık.”
Aynı şekilde Hamas lideri Halit Meşal’ın evine bayram ziyaretine gittiğinde şimdi rahmetli olan babasının “Nerdesiniz? Ne zaman geri dönecekseniz topraklarınıza” derken hüngür hüngür ağladığını da aktarmış ve ilave etmişti: Halit Meşal’in özel odasında çerçeveletilmiş bir “Osmanlı devlet arması” duruyordu.
Kendimize hangi gözlükle baktığımızı ve bu gözlüğün hangi emperyalist tezgâhlarda imal edildiğini görmek için biraz dikkat yeterli aslında.
Bize ne oldu sahiden de?
Bedenlerimiz kurtuldu ama zihinlerimiz zindanlara atıldı. Rahmetli Cengiz Aytmatov’un deyişiyle, Mankurtlaştırıldık. Adımız, sanımız değiştirildi. İdraklerimize Cemil Meriç’in dediği gibi ‘deli gömlekleri’ giydirildi.
‘Pis Arap yaveleri’, ‘Yalelliler’, “Ne Şam’ın şekeri, ne Arap’ın yüzü’ diye vücudumuzun onsuz maz bir parçasını zihinlerimizden kovdular.
Herkes bize düşmanmış! Bizi bizden başka seven yokmuş. Ve Milli Şef bizi bizden iyi bilir, düşünür ve korurmuş.
Asında sevgili oğulları Ömer ve Erdal’ın Uludağ’a kayak yapmak için vali refakatinde gidişlerini gazetelerin manşetlerine çıkarmaları için Çankaya’dan hususi emir verilmesi, hepimizin iyiliği içinmiş de haberimiz yokmuş. Maksat, kayak sporunu geliştirmekmiş!
Tabii o sırada çocukların karneyle aldıkları 300 gram ekmeği yerken tazecik boğazlarına arpa kılçıkları saplandığından haberleri yoktur zat-ı devletlerinin.
Toplumu karamsarlığa sürükleyecek haberlerin bile yasaklandığı bir devirdir. Hatta cenaze selaları bile (o da Türkçeye çevrilmişti çoktan) resmen yasaklanmıştır.
İş bu “sessuzluk” devrinde Stalin’in zulmünden kaçan Rusya Yahudilerinin Türkiye üzerinden Filistin topraklarına göç etmesine imkân tanınmış, İsrail devletinin kurulmasına giden yolda en büyük insanî iyiliklerden birini yapmıştık.
Düşünün ki, gerek Almanya, gerekse İngiltere, Yahudi göçmenlerin geçişine izin vermememiz için bize baskı üstüne baskı yapmaktaydılar. Buna rağmen Türkiye, Yahudilere Filistin topraklarına kapağı atmaları için yardımcı olmaktan çekinmemişti.
Dr. Erhan Yarar’ın değerli araştırmasına göre (“Tarihsel Dönüşüm”, Ank. 2006, Siyasal Kit., s. 166-7) Türkiye, İstanbul’a gelen 712 İspanyol Yahudi’si mültecinin iaşesi için Kızılay’a Maliye bütçesinden 30 bin lira aktarmıştı. Aynı şekilde mültecilerin Giresun’a yerleştirilmesi, Yunan bakanlarından Foçyos’un ailesiyle birlikte Filistin’e gitmesine imkân sağlanması, yüzlerce Yahudi’ye Türkiye’de ikamet izni vermesi ve daha sonra gerek karayoluyla, gerekse denizyoluyla Filistin’e gitmelerine imkân tanıması, bir kısım Yahudi’nin doğrudan Filistin uyruğuna geçmesine izin vermesi devede kulaktır sadece. (Dışişleri mensuplarımızın Almanya’daki Nazi ve Fransa’daki Vichy rejimlerinin elinden yüzlerce Türk olan veya olmayan Yahudi’yi kurtardıklarını biliyoruz.)
Tek Parti döneminde İsrail devletinin temellerinin atılmasına katkı sağlayan bu insanî yardımlara mukabil, Türkiye’ye defalarca teşekkür mektupları gelmesinden de anlıyoruz ki, bunlar hayatî önemde yardımlardır. İsrail’in kurulmasına giden yolda kritik çalışmalara imza atan Filistin Yahudi Ajansı’nın başkanları Dr. Mordecai Eliash ve sonradan İsrail’in ilk cumhurbaşkanı olacak olan Chaim Weizmann’ın şükran mektupları bu yardımın en somut kanıtları.
İşte Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi’nde bulduğumuz 1945 tarihli bir belge, bugün Gazze’deki Filistinlilere insanî yardım yapmak üzere harekete geçenleri katliamla durduran nankör Yahudilere, en zor zamanlarında yine bu topraklarda kucak açıldığını göstermesi bakımından önemlidir.
Belgenin orijinali Arap harfleriyle yazılmış olup sonradan Latin harflerine aktarılmıştır. Her ikisinin de fotokopilerini tarihe not düşmek maksadıyla ilginize sunuyorum.
Mektup şöyle:
“Musevi göçmenlerinin Türkiye tarikiyle Filistin’e transit geçmelerini tanzim hususunda iraz ettiği [gösterdiği] yardım ve muaveneti Türkiye’deki mümessilimizden derin bir memnuniyetle öğrendim. Bu hususta Türk makamları tarafından ittihaz olunan insanî ve müşfik hatt-ı hareket binlerce Musevi mültecisinin düşman istilası altındaki memleketlerden kurtarılması için amil olmuştur.
Bu yardımdan dolayı samimi teşekkürlerimizi lütfen kabul buyurunuz. Bu çok müsta’cel [acil] meselede zat-ı devletlerinin ve hükümetinizin dostane ve muavenetkâr alakalarına devam edeceğine emin bulunuyorum.”
İmza yerinde “Hürmetkârınız Weizmann, Reis-Filistin Yahudi Ajanlığı” yazılıdır. Alta şu not düşülmüş: “Mektubun aslı ve ilişiği Hariciye Bakanlığı Hususi Kalem Müdürü Şadi Kador’a gönderilmiştir. 24. 1. 1945.” (Belge no: 030.10.110.736.16)
İsrail unutmasın ki, en zor zamanında yine de bu devlet imdadına yetişmişti. m.armagan@zaman.com.tr

06 Haziran 2010, Pazar

.

Asıl idam fotoğrafları nerede?

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Asıl idam fotoğrafları nerede?
Tarihçiler bir olayın gerçekten tarihe mal olması için 50 yıl geçmesi gerektiğini söyler dururlardı, kamuoyundaki son “27 Mayıs patlaması” gerçekten de bu konuda haklı olduklarını gösterdi.
Olayın üzerindeki hassasiyet buğusunun dağılması için bu süre gerçekten gerekli. Anlaşıldı ki, duygular, olayın taraflarının sahneden çekilmeleriyle geri plana kaymakta ve yerini belgelere dayalı bir hatırlamaya bırakmaktadır.
Ancak 27 Mayıs için henüz tarih oldu denilebilir mi? Bundan pek emin değilim. Çünkü onun üzerindeki örtüleri henüz tam olarak açabilmiş, olayların iç yüzlerini aydınlatabilmiş değiliz.
Adnan Menderes, Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan’ın idamlarıyla taçlanan 27 Mayıs darbesinin bu son faslı üzerinde yeni bir tanıkla görüşmemiz mümkün oldu. Kısa bir görüşme zarfında aldığımız ilginç bilgiler bu örtülerin altında daha pek çok gerçeğin, ortaya çıkmak için kıvrandığını göstermektedir.
Halen Şanlıurfa’da yaşayan Aslan Deniz, 1941 doğumlu. Askerliğini İstanbul’daki Ordu Foto Film Merkezin’de yapmış. Yassıada mahkemeleri başlayınca da film merkezindeki görevliler nöbetleşe mahkemeye götürülmüş, orada jeneratör çalıştırmaktan fotoğraf çekmeye ve tab etmeye (basmaya) kadar pek çok iş yaptırılmış. Urfa’da kendisiyle telefonda görüştüğümüz Aslan Deniz, mahkeme ve idamlarla ilgili ilginç bilgiler nakletti. Bunların süreci aydınlatacak mahiyette olduğunu düşündüğüm için sizinle paylaşıyorum.
Yassıada mahkemeleri biliyorsunuz Celal Bayar’ın ‘Köpek’, Adnan Menderes’in ‘Bebek’ davalarıyla başlamıştı. Güya Bayar, Afgan Kralı’nın kendisine hediye ettiği tazıyı 20 bin liraya satmış, parasıyla da Ödemiş’teki Musra köyünde bir çeşme yaptırmıştı. Makbuz, belge, her şey ortadaydı ama hediye edilen bir köpeğin satılmış olması, neden siyasi bir mahkemeye getirilmişti? Anlayabilen yoktu.
Aynı şekilde Menderes’in, doğduğu ve Ayhan Aydan’la birlikte öldürdükleri iddia edilen bebeklerinin davası da asıl yeri orası olmamakla birlikte (ki beraatla sonuçlanan tek davası buydu Menderes’in) sadece savunmayı, yani Bayar’la Menderes’i psikolojik olarak çökertmek maksadıyla ilk başta açılmıştı ve maksadına da büyük ölçüde ulaşmıştı. Kişisel davalarla başlanan mahkeme, anayasa ihlalinden idamla sonuçlanacaktı.
Ancak Köpek davasını bilirdim de, sözü edilen köpeğin mahkeme salonuna getirildiğini hiç okumamıştım (belki bir yere yazılmıştır ama benim gözümden kaçmıştır). Aslan Deniz’le konuşmamızda Afgan tazısının Yassıada mahkeme salonuna getirildiğini ve savcıların önündeki bir masada kuzu kuzu oturduğunu öğrenince şaşırmadım desem yalan olur. Çünkü siyasi bir mahkeme salonuna getirilen köpek bile bunun bir mahkeme değil, bir işkence salonu olduğunu ve hukuk açısından ciddiye alınmaması gerektiğini açıkça ortaya koymaktaydı.
İdamlarla ilgili de bazı ilginç noktalara temas eden Deniz, askerlerin İmralı’ya götürülmediğini, oradaki fotoğrafların subaylar tarafından çekildiğini söylüyor. O kadar ki, gece idamlar için kullanılacak olan jeneratörleri çalıştırmayı sadece kendisi bildiği için, İmralı’da bu işi yapacak bir subaya özel bir ders verecek, bildiği her şeyi ona bir bir anlatacaktı.
Foto Film Merkezi’nde fotoğrafları tab edenler, idam fotoğrafları karşısında irkilmişlerdi. Zaten idamlar sırasında orada görev yapan jandarma birliği, görmesinler diye yüzleri geri çevrilmişti. Sahne hakikaten korkunç olmalıydı. Zira fotoğraflar, idamlar sırasında çekien acıları olduğu gibi ve en feci sahneler halinde yansıtmaktaydı.
Foto Film Merkezi’ndeki komutanlar fotoğrafları incelediler. Basına verilecekleri seçeceklerdi. İdam sırasında çekilen fotoğraflar korkunçtu. Bunların basına verilmemesini istediler. “Hayali fotoğrafları” seçip verin dediler askerlere. Yani halkı fazla infiale getirmeyecek olanlarını.
Peki bu üç isim idam edilirken ve hemen sonrasında çekilen fotoğraflara ne olmuştu?
Öğrendiğimiz kadarıyla olay şöyle gelişmişti:
İdam sırasında ve hemen sonrasında çekilen fotoğraflar sansürlenmişti. Peki sansürlenmemiş fotoğraflarda ne vardı?
Dilleri bir karış dışarıya sarkmış olup, yüzlerindeki ifade korkunçtur.
Soruyorum: Bizim idam sonrası fotoğraflar diye gördüklerimizde hiç böyle bir hal gözükmüyor. Neden?
Meğer ne yapılmış, biliyor musunuz? Cellat, cesetleri yakışıklı olsun diye gitmiş, dillerini katlamış, çeneyi açmış, dilleri ağızlarının içine sokmuş ve çene tekrar kilitlenmiş. Yani bizim gördüğümüz fotoğraflar bu şekilde çekilmiş.
Celladın kim olduğunu ise bir tanıktan, Mehmet Şimşek’ten öğreniyoruz.
“Ben üç infazda da bulundum. Üçünde de iç emniyette idim. Sehpa ile aramızda 4 metre mesafe vardı. daha önceden 50 mezar kazılmıştı. İnfaz anında 150-200 kadar görevli ya da seyirci subay vardı. Gaddar ve katı yürekli bir halde görünüyorlardı. Cellat ise Üsküdar’da bekçibaşı imiş. Demokrat Parti devrinde suistimali tespit edilip görevinden atılmış. Bundan dolayı çok kinli ve öfkeliydi. İnfazlar sırasında asılanlara yapmadığını komadı. Birçok hakarette bulundu. Küfür etti, ağza alınmayacak sözler söyledi.”
Demek ki, idamları keyifle seyretmek için subaylar toplanmış, küfürler edilmiş.
Üsküdarlı bekçibaşını bırakın, asıl cellatları konuşalım artık. m.armagan@zaman.com.tr

30 Mayıs 2010, Pazar

.xxxxxxx 15

CHP, Said Nursi’yi Menderes’in öldürttüğü iftirasını atmaktan çekinmemişti

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

CHP, Said Nursi’yi Menderes’in öldürttüğü iftirasını atmaktan çekinmemişti
Kültür ve Turizm Bakanı Ertuğrul Günay’ın CHP’nin kapatılıp vakıf yapılması ve Cumhuriyet tarihini araştırma merkezi haline getirilmesi önerisi üzerinde nedense yeterince durulmadı. Durulmalıydı oysa.
Hatta bence CHP’nin ‘müze’ yapılması önerisi de sayın bakana rağmen ısrarla gündemde tutulmalıdır. Bir parti olmaktan çok, devletin çok damarlı bir organı olarak yapılanan CHP’nin, başını yediği partilerin görkemli bir müzesi olarak da gelecek nesillere hatırlatılması şarttır. Düşünün, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’ndan Serbest Fırka’ya, oradan Demokrat Parti’ye ve Refah Partisi’ne karşı yapılan kapatma operasyonlarına uzanan renkli bir tarihin müzesini kim gezmek istemez? Öte yandan CHP’nin bir ‘İnönü sendromu’ vardır ve bu sendrom, büyük ölçüde Tek Parti dönemine endekslenmiş olduğu için demokrasi dönemlerinde nasıl işleyeceğine bir türlü karar veremeyen Acem kılıcı gibi çalışmakta, hem ‘karşı tarafı’, hem de kendisini keserek yoluna devam etmektedir. Baykal olayında kılıç kendisini kestiğinde feryad u figan yükseltmekte. Ancak aynı kılıç başkasını kesmeyi alışkanlık haline getirdiğinde nedense kılları kıpırdamıyor, sevinçlerinden ağızlarını kapatamıyorlardı.
1938’de CHP tarafından milli şefliğe ve değişmez genel başkanlığa seçilen İsmet İnönü, hakkında bir koruma kanunu bulunmamasına rağmen, bugüne kadar doğru dürüst eleştirilememiştir. 1938’de cumhurbaşkanı seçilince başbakanlığı dönemi eleştiriden yırtmış, 1950’de DP’ye iktidarı devredeceği zaman onlardan eski defterleri kurcalamayacakları konusunda güvence almış, 27 Mayıs darbesiyle yeniden kutsanıp iktidara getirilmiş, 1971’deki muhtırayı desteklediği için kendisine dokunulmamış ve bu böyle sürüp gitmiştir.
Bazı ayrıntılar dönemi anlamak bakımından ilginçtir. Mesela 1923’te ölen Zübeyde Hanım’ın İzmir’deki mezarını İnönü’nün ancak 36 yıl sonra, Menderes iktidarına karşı sözde ‘Büyük Taarruz’u başlattığı 1959 Mayıs’ında ziyaret etmiş olması yeterince anlamlı değil midir? Düşünün, tam 13 yıl başbakanlık yapmış, gitmemiş; 12 yıl cumhurbaşkanlığı yapmış, adımını atmamış; 9 yıl ana muhalefet partisi liderliği döneminde aklına getirmemiş ama mevcut iktidarı devirmek için başlattığı taarruz sırasında basının huzurunda yarım asra yaklaşan gecikmeli ziyareti gerçekleştiriyor. Bunun samimiyetine inanacak bir Allah’ın kulu bulunabilir mi?
Atatürk zamanında Çankaya Köşkü’nün bahçesine Atatürk’ün bir heykeli dikilecekti. 1938’de yapımı biten heykel, İnönü döneminde bahçede bir barakada toz toprak içerisinde bekletilmiş, herhalde başını kaşıyacak zamanı olmadığı için bir türlü yerine dikilememişti. Heykeli bugünkü yerine diktiren, Celal Bayar olmuştur.
CHP’nin muhalefet yıllarındaki tavırları da henüz incelenmiş değildir. Menderes iktidarını yıpratmak için nasıl her türlü aracı mubah sayan bir anlayışla çalıştığını görmek öğretici olacaktır. Mesela İnönü, 1957 seçimlerinde DP’nin Bediüzzaman Said Nursi’yi görevlendirdiği iftirasını atmış, iktidarı irticadan vurmayı denemiştir. 1960 Mart’ında vefatı üzerine ne yapılmıştır biliyor musunuz? Bu defa da Said Nursi’yi Menderes’in öldürttüğü yalanını yayarak DP’yi onu sevenlerin gözünden düşürmeye kalkmıştı.

27 Mayıs 1960 sabahı ihtilalci subaylardan ikisi soluğu, o sırada Metin Toker’in evinde bulunan İsmet İnönü’nün yanında almışlardı. Evin balkonundan, toplanan CHP’lileri selamlayan İnönü’nün sevinci yüzünden okunmaktaydı.
Pek bilinmez ama 1950-1959 döneminde, tam 10 yıl boyunca CHP liderleri resmi Cumhuriyet Bayramı kutlamalarına katılmamış, protesto etmişlerdir. Neden mi? Kendileri iktidar değilse Cumhuriyet Bayramın’ın kutlanması caiz değildir de ondan.
1957 yılı Cumhuriyet Bayramı, Gaziantep’te ‘şok’ edici bir olaya sahne olmuş, törende CHP’liler Türk bayrağıyla değil de, 6 oklu CHP bayraklarıyla yürümek istemişler, güvenlik güçleri engellemek isteyince olay büyümüş ve belediye başkanlığı binasındaki Türk bayrağı indirilerek yerine CHP bayrağı asılmıştır. Üstelik ay yıldızlı Türk bayrağının yerine 6 oklu parti bayrağının asılmasına karışanlar CHP yöneticileri tarafından kınanacaklarına, mahkeme safhasında İnönü tarafından himaye altına alınmış, davranışları mağduriyet sayılarak açıkça savunulabilmiştir.
Hepsi bir yana ama İnönü’nün, 1937 Eylül’ünde Atatürk tarafından başbakanlıktan alınmasını bir türlü hazmedemeyişine ne demeli?. 27 Mayıs ihtilalini yapanlardan MBK’dan Orhan Erkanlı’nın hatıralarında İnönü’nün ağzından aktardığı şu satırlar, Milli Şef’in, Ebedi Şef Atatürk’ü kendisine haksızlık yapmakla suçladığını gösteriyor: “Bu kavgada haksızlık, esasında Atatürk’ündür. (…) Haksızlık ona aitti.”
Görüyorsunuz, İnönü’nün hep haklı çıkma tutkusu Atatürk’ü suçlamaya kadar varmıştı. Bu haksızlığa uğramış olma duygusuyla, hatta kiniyle mi yapmıştı bilinmez ama paralardan ve pullardan onun resimlerini çıkartması, resmi dairelerden tablolarını indirtip kendi resimlerini astırması, “Nutuk”un basımını yasaklayıp kendi “Söylev ve Demeçleri”ni yayınlatması, Zübeyde Hanım’ın mezarını 1959’a kadar ziyaret etmemesi, Atatürk’ün yakın arkadaşlarını Meclis’ten ve partiden tasfiye etmesi… Neresinden bakarsanız bakın, bir tavrı yansıtır.
Üstelik Atatürk yalnız başbakanlıktan almakla kalmamıştı İnönü’yü; 25 Ekim 1937 tarihli resmi tebliğden anlaşılacağı üzere CHP Genel Başkan Vekilliği’nden de almış, yerine Celal Bayar’ı atamış, böylece kendi kurduğu partiyi, İnönü’ye değil, Bayar’a teslim etmişti. Benim kanaatim, Atatürk 3-5 sene daha yaşasaydı, memnun olduğu Bayar’la yoluna devam edecek ve İnönü adı belki de unutulup gidecekti.
Peki İnönü neden gözden düşmüştü?
Bunun için çeşitli sebepler gösterilebilir ama iktidara İnönü ile birlikte çöreklenmiş bulunan ve sorgu sual edilemeyen ekibin yaptığı yolsuzluklar, birinci sırada yer almaktaydı. Düşünün, Atatürk bir tercihte bulunmuş, Kâzım Karabekir, Rauf Orbay, Ali Fuat Cebesoy gibi dürüst arkadaşlarını siyasetten tasfiye etmişti. Onların yerine şans verdikleri de kendisini arkadan vurmuş, Taksim’deki Ayaspaşa Mezarlığını parselleyip üzerinde apartmanları yükseltince, üstelik pis kokular ayyuka çıkınca yeni bir tasfiyeye gitmekten başka şansı kalmamıştı.
Ama artık çok geçti. İnönü artık bir tane değildi.

23 Mayıs 2010, Pazar

.

Einstein’ın teklifini İnönü reddetmiş

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Einstein’ın teklifini İnönü reddetmiş
Geçenlerde katıldığım bir TV programında konuklardan birisi çok önemli bir buluşmuş gibi Albert Einstein’ın Atatürk’e bir mektup yazdığını söyledi.
Muradı, o zamanlar Türkiye’nin itibarının çok yükseklerde olduğunu ispatlamaktı. Oysa şimdi öyle miydi ya! Yüzümüze bakan bile yoktu!
Aslında Einstein o mektubu Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal’e değil, Başbakanlığa yazmıştı ve o tarihte başbakan da İsmet Paşa’ydı. Hatta mektup Atatürk’e yazılmadığı gibi, yazan kişi de Einstein değildi. Sadece imzası vardı altında, o kadar.
Einstein, bir Yahudi yardımlaşma kuruluşu olan OSE Yahudi Sağlık Derneği’nin onursal başkanıydı, bu nedenle yokluğunda yazılar rahatça gönderilebilsinler diye ya boş kâğıtların altını imzalıyor ya da yazılar masasına geldiğinde toplu olarak imzalıyordu.
Böylece bazılarının “Bakın o zamanlar ‘büyük dâhi’ Einstein bile bize hayrandı” türünden sallama seanslarında dile düşürdükleri o mektup, bir gözbağcılığa kurban edilmiştir. İşin daha da garibi, bazı tarih heveskârlarının Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi’ndeki dosyanın devamına bakmadan, sadece Einstein’ın mektubunu ele alıp üzerine balıklama atlamış olmalarıdır. Oysa dosyanın devamındaki İsmet Paşa’nın Einstein’a verdiği olumsuz cevap, işlerine gelmediği için olsa gerek, ısrarla gizlenmektedir.
Oysa tarih, belgelerin sadece işinize gelen kısmına bakmak demek değildir. Bütününe bakabilmektir. Ne kadar bütüne bakabilirseniz o kadar lezzetli ve uzun ömürlü bir yemek çıkartabilirsiniz masaya.
İşte araştırmacı Rifat N.Bali, Prof. Emre Dölen ve Prof. Aykut Kazancıgil ile yurtdışında Arnold Reisman’ın yaptıkları titiz incelemeler, bize bu mektup olayının bilmediğimiz yönleri olduğunu gösteriyor ve bir efsaneyi yerle bir edecek çarpıcılıkta veriler sunuyor. Aynı zamanda bir belgenin nasıl okunacağını veya nasıl okunmaması gerektiğini de gösteren veriler bunlar.
Belgenin bilinmeyen yönlerini şöyle toparlamaya çalışayım: Mektup Atatürk’e değil, Başbakan’a yazılmıştır. Ancak Atatürk’ün Yahudi diş doktoru Sami Günzberg, Atatürk’e mektup hakkında bilgi veren 30 Eylül tarihli ikinci bir mektup kaleme almıştır. Atatürk, olaydan işte bu mektup vasıtasıyla haberdar olmuştur. Mektubun yazıldığı tarihte Einstein, Belçika’daydı. Bu yüzden mektubu bizzat yazmış olamaz. Mektubun, Einstein arşivinin resmi kaynağı olan İsrail’deki İbrani Üniversitesi’nde bir kopyasının bulunmayışı da mektubun ünlü bilim adamına ait olmadığını, olsa olsa imzasını kullanmış olabileceğini gösteriyor. Tek dayanak, Einstein’ın hayatının 1930’lu yıllara rastlayan döneminde dünyadaki Yahudi bilim adamlarına yardım toplamakla ilgilendiğini bilmemizdir. Mektup ünlü bilim adamının bu misyonuyla uyum içindedir. OSE, Yahudilerin hayatlarını düzenlemek ve kurtarmakla görevli bir Yahudi örgütüdür. Mektupta açıkça “Yahudi” kelimesi geçmese de, maksadın Almanya’da durumları tehlikede olan Yahudi tıp adamlarının hayatlarını korumak olduğu açıktır. Türkiye daha önce Nazilerin baskısından kaçmış olan kimi Alman bilim adamlarına kucak açmıştı, daha da açacaktı. Nitekim sonraki yıllarda gelen hocalarla birlikte Türkiye’deki üniversitelerde Yahudi kökenli bilim adamı ve aydınların toplam sayısı 190’ı geçecektir.
Şimdi Einstein’ın mektubuna gelelim.
“Albert Einstein” ıslak imzalı mektup 17 Eylül 1933 tarihlidir. Einstein, İnönü’den Almanya’da görev yapamayan 40 profesör ve doktorun kariyerlerini Türkiye’de sürdürmelerine izin verilmesini istiyor ve bir yıl bedava çalışacaklarını da sözlerine ekliyor.
Ancak mektubun çevirisinin kenarına kurumlarımızdaki yolculuğu sırasında bazı yorumlar düşüldüğü dikkatlerden kaçmıyor. Mesela altta “Teklifin kanuni mevzuata uygun olmadığı” yazılıdır. Başka bir not ise şöyle diyor: “Bunları bugünkü şerâite (şartlara) göre kabule imkân yoktur.”
Bunlar bize Einstein’ın mektubunun Ankara’da hiç de davul zurnayla karşılanmadığını ve zannedildiği gibi olumlu bakılmadığını gösteren ilk işaretlerdir. Nitekim Başbakan İsmet Paşa’nın 14 Kasım 1933 tarihli olumsuz cevabı bu kanaatlerden etkilenecektir.
Başbakanın Einstein’ı reddettiği cevabı özetle şöyledir:
“Sayın Profesör,
Mektubunuzu aldım. Teklifinizin çok cazip olduğunu kabul etmeme rağmen onu ülkemizin kanun ve nizamlarıyla uyuşturma imkânı görmediğimi söylemek zorundayım. İçinde bulunduğumuz şartlarda bu beylerden daha fazla istihdam etmemiz maalesef mümkün değildir. İsteğinizi tatmin edememekten dolayı üzüntülerimi bildirir, en derin hislerime inanmanızı rica ederim.”
Einstein başta olmak üzere Yahudi yardım kuruluşu (OSE), aldıkları red cevabından fena halde hayal kırıklığına uğramışlardı. Bunun üzerine OSE adına Sami Günzberg, son bir umutla İran’a mektup yazacak, aynı teklifi bu defa onlara yapacaktı. Nihayet Günzberg, Paris’e giden Sağlık Bakanı Refik Saydam’la konuyu görüşmek isteyecek ama bir sonuç çıkmayacaktı.
Sonuçta Türk hükümetinin tavrı değişmedi. Einstein’ın teklifi geri çevrilmişti.
Şimdi soralım:
Einstein’ın bize bir teklifi var diye o zamanların Türkiye’sini neredeyse uzayda görmeye kalkanlar, onun teklifini reddettiğimizi okuyunca bu defa kanaatlerini 180 derece değiştirecek ve 1930’larda ne kadar ‘geri’ bir ülke olduğumuzu mu söylemeye başlayacaklardır?
Salt Einstein’ın teklifi eğer bir ülkeyi ‘ileri’ yapıyorsa, İnönü’nün ret cevabından sonra biz ‘geri’, İran’a teklif yapıldığında ise İran bizden daha ‘ileri’ bir ülke mi olmuştur? O zaman kim ileri, kim geri? diye bir soruyu sorma hakkımız doğmaz mı?
Ve eğer Einstein’ın mektup yazdığı kişi önemli oluyorsa ret cevabı veren kişi ne oluyor? Cevabı sizin irfanınıza emanet ediyorum. m.armagan@zaman.com.tr
***

Mustafa Armağan

Einstein, 40 profesör ve doktorun kariyerlerini Türkiye’de sürdürmelerine izin verilmesini istiyor.
***

Mustafa Armağan

Başbakan İsmet İnönü’nün Einstein’ın teklifini geri çevirdiği cevabı. (Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.10.116.810.3)

16 Mayıs 2010, Pazar

.

İnönü’yü Hitler’e ilk benzeten kimdi?

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

İnönü’yü Hitler’e ilk benzeten kimdi?
İstiklal Savaşı yıllarında İstanbul’a gazeteci kimliğiyle gelmiş olan Nobel Ödüllü yazar Ernest Hemingway, “Mustafa Kemal’in kimselerin unutamayacağı, İsmet Paşa’nın da kimselerin hatırlamayacağı bir yüzü var.” gözleminde bulunur.
Ünlü romancı bu sözleri söylerken, herhalde İnönü’nün 90 küsur yıl sonra dahi manşetlerden inmemeyi başaracağına ihtimal veremezdi.
Ancak İnönü öylesine bir kapalı kutudur ki, korkarım tam olarak açılmasına 21. yüzyılın ilk yarısının bile nefesi yetmeyecektir.
Başbakanken eleştirilemezdi. Cumhurbaşkanıyken hiç eleştirilemedi. 1950’de Demokrat Parti’ye iktidarı eski defterleri açmama şartıyla devrettiği için eleştiriden yırttı. 27 Mayıs’ta yeniden kutsandığı için kimse yan bakamadı…
Velhasıl, kapanmamış bir hesap var ortada. O kadar ki, İnönü’nün fiilen yaklaşık 50 yıl (30 yılı bizzat, 20 yılı da el altından) süren baş döndürücü uzunluktaki iktidar devrinin yeni yeni çözülmeye başladığını söyleyebiliriz.
Mesela onun Amerikan mandacısı olduğunu henüz tartışmadık. Kâzım Karabekir’in “İstiklal Harbimiz” adlı kitabına aldığı bir mektup, Atatürk Samsun’a çıktıktan çok sonra bile İnönü’nün Amerikan mandacısı olmaya devam ettiğini ortaya koyuyor.
Tarih: 27 Ağustos 1919. Albay İsmet şöyle yazıyor İstanbul’dan Erzurum’a:
“Eğer Anadolu’da halkın Amerikalıları herkese tercih ettikleri zemininde Amerika milletine müracaat edilse pek ziyade faydası olacaktır deniliyor ki, ben de tamamıyla bu kanaatteyim. Bütün memleketi parçalamadan bir Amerika’nın murakabesine tevdi [denetimine emanet] etmek, yaşayabilmek için yegâne ehven çare gibidir.”
Ancak Karabekir Paşa’nın mektubu yorumlayışı daha da çarpıcıdır. Ona göre bu mektupta bir düşünce (mülahaza) değil, bir “ruhî hastalık” dile gelmiştir. Arkasından İnönü için “müstebid (despot) ruh” ve “hâris (hırslı) dimağ” tabirlerini kullanır.
Atatürk’ün yerine Çankaya Köşkü’ne çıkınca ilk işinin, Bakanlar Kurulu’nun dış görünüşüne çekidüzen vermek olduğunu biliyoruz. “Cumhuriyet” Gazetesi’nin eski sahibi Nadir Nadi, “Perde Aralığından” adlı anılarında Milli Şef’in, bir ara bakanların, hatta Başbakan Şükrü Saraçoğlu’nun bıyıklarına taktığını ve kestirmeleri için baskı yaptığını söylüyor. Zekeriya Sertel’in hatıratında ise şu keskin nota rastlıyoruz:
“İnönü Cumhurbaşkanlığına geldikten sonra diktatörlüğü artırdı. “Tek millet, tek parti, tek şef” diye bir sistem kurdu. [Bu, Hitler’in Almanya için bulduğu slogandı- M.A.] Millet o demekti, parti demek o demekti.”
Milli Şef’in demokrasi anlayışını buradan ölçüp biçebilirsiniz aslında ama Hitler’e duyduğu teveccüh, onu çok daha ileri noktalara taşımıştır.
16 Nisan 1939 tarihli gazetelerde ilginç bir haberle karşılaşıyoruz. Bir grup fötr şapkalı ve takım elbiseli (çoğu) bakan ve milletvekilinden oluşan bir grup “elçi”, Sirkeci Garı’nda gazetecilere poz vermişlerdir. Bunlar sırasıyla Bayındırlık Bakanı Ali Fuad Cebesoy, emekli General Pertev Demirhan, Genelkurmay 2. Başkanı Asım Gündüz, o tarihlerde milletvekili yapılmış üç gazeteci, Falih Rıfkı Atay, Hüseyin Cahit Yalçın ve Necmettin Sadak’tır. Ne için gitmektedirler biliyor musunuz? Hitler’in 50. yaş gününü kutlamak üzere. Tabii Milli Şefimizin tebrik ve selamıyla! Nitekim Hitler, heyeti yarım saatliğine kabul etmiş ve Milli Şef’e samimi teşekkürlerini bildirmiştir.
1941’e geldiğimizde 15 Mayıs’ta Hitler’in Milli Şef’e “dostane bir mesaj” gönderdiği haberini manşetten okuruz. 21 Haziran’da ise “Führer ile Milli Şef arasında samimi tebrikler” haberi vardır. Bu dönemde Türkçü yayınlarda bir patlama yaşandığına tanık olunur. Ancak Müttefiklerin zoruyla 1944’te bu yayınlar yasaklanır, Türkçüler de tabutlukları boylar.
Aslında Hitler, Atatürk döneminden başlamak üzere bilinçli bir politika gütmüş ve Türkiye’den büyük miktarlarda hammadde çekmiştir. (Özellikle de savaş sanayii için ihtiyaç duyduğu kromu). Karşılığında Türkiye silah almak ister ama vermezler. Bunun yerine mamul madde satın almaları istenir. Nazi Almanya’sına krom satışı, Müttefiklerce 1944’te Türkiye’ye bir nota verilinceye kadar devam edecektir.
Görüldüğü gibi İnönü döneminde sadece Hitler’in bıyığına imrenilmemiş, 19 Mayıs gösterileri dahil pek çok alanda Naziler bal gibi örnek alınmıştı. Tabii basına talimatlar verilmesi, manşetlerin kaç punto ile atılması gerektiği gibi yukarıdan emirler, süresiz keyfi gazete kapatma rezaletleri de benzerlikler arasındaydı.
İşin garip tarafı, şimdi bize İnönücülük taslayan “Cumhuriyet” gazetesinin, Milli Şef döneminde kapatılan ilk gazete olmasıdır. Kurucusu Yunus Nadi ile oğlu Nadir Nadi’nin daha Milli Şef safını belirlemeden önce Alman yanlısı bir tavır içine girmiş olmaları (ne hadlerine!) “Cumhuriyet”in aylarca kapalı kalmasıyla ödüllendirilmiştir! (Ne var ki, 1941’den sonra bu defa Almancılık geçer akçe olacaktır.)
Gazetesinin kapatılması Yunus Nadi’yi derhal harekete geçirmiş, eski dostu İnönü’yle görüşüp meseleyi halletmek istemiştir. Lakin ne mümkün! Bir çözüm yolu bulur ve doğru Ankara Garı’na gider. Milli Şef’i karşılayanlar arasına katılarak derdini anlatmaktır niyeti. Ancak hiç beklemediği bir tepki alır. “Ticari maksatlar uğruna siyasi yazılar yazılmasına müsaade edemezmiş.” Milli Şef. “Katiyen müsaade edemem” der ve Yunus Nadi’nin elini bile sıkmadan çıkar gider.
İşte oğul Nadir Nadi’nin patladığı an budur. “Perde Aralığından”a, bugünkü tartışmalara ışık tutmak istercesine şu zehir zemberek satırları not düşer:
“Sorumsuz bir cumhurbaşkanı nasıl olur da tıpkı Hitler gibi, Mussolini gibi hakaret edercesine uluorta bir arkadaşını paylardı?”
Anlaşılan, Nadir Nadi, “Hitler ve Mussolini gibi” birisiyle karşı karşıya olduğunu cici gazeteleri kapatılınca anlamış. Peki ezanı Arapça okudu diye falakaya yatırılanların, Kur’an öğretiyor diye hapse girenlerin feryatlarını gazetelerinde yıllarca “Kara irtica hortluyor” diye yüreklerini soğutarak verenlerin feryat etmeye hakları var mıydı? Hitler’in ‘uzun bıçağı’nın bir gün kendilerini de keseceğini düşünememişler miydi? m.armagan@zaman.com.tr

Mustafa Armağan

***

Mustafa Armağan

1941’e geldiğimizde 15 Mayıs’ta Hitler’in Milli Şef’e “dostane bir mesaj” gönderdiği haberini manşetten okuruz. 21 Haziran’da ise “Führer ile Milli Şef arasında samimi tebrikler” haberi vardır.

09 Mayıs 2010, Pazar

.

“Kızıl Sultan” ve Ermeniler

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

“Kızıl Sultan” ve Ermeniler
Haber diye buna derim ben: “Ermeni soykırımı tasarısı İsrail ve Sırbistan parlamentolarında.” Tuhaf şey: Her ikisinin de soykırım suçlamalarından başları dertte ama başka bir soykırımı tanıma telaşı içindeler. Bilindiği gibi Sırbistan, Lahey’deki etnik temizlik yargılamasında ancak Srebnenitsa’daki katliamı önlemek elindeyken önlememekle suçlanarak yakayı sıyırabilmiş bir devlet. İsrail ise Başbakan Erdoğan’ın Gazze saldırısı üzerine söylediği ‘Bu bir soykırımdır’ sözünün acısını çıkarmak derdinde.
Kaldı ki, İsrail’in Ermeni soykırımını tanımaya hiç mi hiç niyeti yok. Anlaşılır bir sebebi var bunun: Soykırıma uğrayan tek ülke olma ayrıcalığını kaybetmek istemiyor. Bunun bir “endüstri”, dahası, İsrail’in varlık sebebi olduğunun gayet iyi farkında. O kadar ki, Şimon Peres bir ara şöyle bir laf etti diye demediklerini bırakmamışlardı: “20. yüzyılda iki soykırım oldu. Birisi Auschwitz, diğeri Hiroşima.” Nasıl olur da, bir İsrailli devlet adamı ‘iki soykırım’dan bahsedebilirdi? Hiroşima’da ölen 140 bin insanın canı cehenneme. Önemli olan, bu evrensel ayrıcalığın İsrail’in elinden alınmaması. “Tarihte tek bir soykırım oldu, o da Yahudi soykırımı” sözünün sahibi, Elie Wiesel adlı Yahudi teorisyenidir.
Ancak İsrail’in ve siyasal Siyonizm’in soykırımı Yahudilere özgü kılma ve yegâne kurban olduklarını işleme dürtüsü, temel bir yanılgıyla malul bulunuyor. Çünkü biliyoruz ki, özelin bilimi olmaz. Özelin hukuku da olmaz. Bir kişi için kanun çıkmayacağına göre, bir soykırım için de hukuk oluşturulamaz. Bilim her zaman genelle ve tekrarlanabilen olgularla uğraşır. Öyleyse İsrail’in soykırım mağduriyetini özelleştirmesi, onun bilimselliğine ve evrenselliğine gölge düşürüyor. Bilimsel ve evrensel kılma yolundaki uğraşlar ise İsrail’in biricik meşruiyetini baltalıyor.
İşte Ermeni soykırımı tezini savunanlar ile Yahudi acısının biricikliğini savunanların yollarının çatallandığı nokta tam burasıdır.
Eğer soykırım bir “insanlık suçu” ise onun bir defa, bir zalim millet tarafından, bir mazlum millete karşı uygulanmış olması, onu nasıl evrensel bir suç kılar? Bu bir defalık bir insanlık kazası olamaz mı?
Öte yandan eğer bu bir insanlık suçu ise öncesinde ve sonrasında da benzer soykırımlar olmuş olmalıdır ve elbette olacaktır. Hukuk sadece geçmiş vakalara yönelik olarak oluşmayacağına, asıl benzer vakaların bundan sonra tekrarlanmaması için yasal düzenlemeler getirmek olduğuna göre gözümüz geleceğe dönük olmalıdır. Geriye doğru bakmaktan boynu kireçlenmiş bir anlayış, hukuk üretemez en başta.
Bu durumda ise soykırımın Yahudilikle başlayıp onunla biten bir suç olduğu iddiası inandırıcılığını kaybeder. Nitekim Zygmunt Bauman’ın soykırımın sosyolojisini yapmayı denediği kitabı “Modernite ve Holocaust”, çıktığı zaman soykırımı savunan Yahudileri fena halde rahatsız etmişti; çünkü Zygmunt Bauman, Holocaust’u sadece Yahudilerin başına gelmiş bir defalık bir felaket olarak sunmanın, onu sosyolojik olarak incelemeyi imkânsız hale getirdiğini açık açık yazmıştır. Yehuda Bauer’in “Soykırımı Yeniden Düşünmek” adlı daha yeni tarihli çalışması, işte bu çıkmazı aşma yönünde emek mahsulü bir çaba olarak dikkat çekiyor.
Tarihçi Droysen’e kement atarak objektifliğin sadece ‘akılsız insanların işi’ olduğuna değinen ve soykırım konusunda ‘taraf’ olduğunu beyan eden Bauer, önyargılarını da açıkça ortaya koymaktan çekinmiyor. Ama asıl önemlisi, “Soykırım tanımlanabilir mi?” sorusunu sorma cüretini göstermiş olması. Bir Yahudi olarak konuşurken, tanımların her zaman gerçeklerle örtüşmediğinin farkındadır. “Tanımlar” der, “tanımları gereği, hiçbir zaman tanımlamaları gereken olayları tam olarak tanımlayamazlar. (…) Tanımlarımız kaçınılmaz olarak özeldir. Mutlaka diğer olaylarla karşılaştırılmalıdır.”
Ne demek istiyor Bauer?
Herhalde şunu: Soykırımın tanımlanması yönündeki çabalar da gerçekliği yakalama yönündeki denize ağ atma çabalarından farklı değil. Denizi kuşatacak bir tanım yapmak mümkün olmadığı gibi, ağda zaman zaman meydana gelen yırtılmalar da tanımlarımızı kaçınılmaz olarak delik deşik hale getirecektir.
Çelişkiler ve hatalar
Dr. Ümit Kardaş’ın 27 Nisan 2010 tarihinde “Zaman”ın Yorum sayfasında yayımlanan makalesi, “İttihatçıların eylemlerini savunmak zorunda mıyız?” başlığını taşıyordu. Ne var ki, yazı sadece 1915 tehcirine karar verip yöneten İttihatçılara vurmuyor, 1843 gibi ‘Ermeni sorunu’nun henüz doğmadığı erken bir tarihe kadar giderek neredeyse Osmanlı’nın son yüzyılını bir katliam tarihi gibi yansıtıyordu. Dahası, Ermenileri “katlettiği”, hatta “kökünün kazınmasını emrettiği” iddiasıyla II. Abdülhamid’i de hedef tahtasına yerleştiriyordu. Yazının tam da Abdülhamid’in tahttan indirilişinin 101. yıldönümünde yayınlanmış olması ise acı bir hatıra olarak içimize gömülmüştür.
Yazar, anlaşılan, Osmanlı’da Ermeni sorununun çıkış noktası olarak 1843 “Nesturi katliamı”nı görüyor. Oysa bu olayın Ermenilerle hiçbir ilgisi yoktur. Tamamen Nesturilerin Tiyari ve Diz sülalelerine yönelik bir harekât olup çıkış sebepleri çok farklıdır (misyonerlerin kışkırtması, Nesturilerin iç çatışmaları, Kürtlere saldırılar vs.). Kürt lider Bedirhan Bey’in “Nesturi katliamına memur” edilmesi diye bir şey söz konusu değildir. Bu, devlete rağmen yapılmış bir katliamdır. Nitekim Ömer Paşa komutasındaki Osmanlı kuvvetleri tarafından 8 ay süren bir savaş sonunda esir alınıp sürgüne gönderilerek cezalandırılmıştır. Bu arada katliama uğrayan Aşita köyü Ermeni değil, Nesturi köyüdür ve yazarın zannettiği gibi bu köye saldırı 1843’te değil, 3 yıl sonra, 1846’da gerçekleşmiştir. (Geniş bilgi için W. Jwaide’nin “Kürt Milliyetçiliğinin Tarihi”ne (İletişim Y., s. 121 vd) ve Hatip Yıldız’ın master tezine (Erzurum, 2000) başvurulabilir.)
Yazarın sözlerinde bazı mantıksızlıklar da göze çarpmaktadır. Mesela bu katliamda “en az 10 bin Ermeni ve Nesturi”nin öldürülüp “büyük bir kısmı”nın “Zap suyuna atıl”dığını söylemektedir. “En az” olan rakamı esas alalım: 10 binin büyük bir kısmı yaklaşık 7-8 bin ettiğine göre orta büyüklükte bir nehre atılan 400 ton miktarında boğazlanmış cesedin herhalde nehri tıkayıp taşmasına yol açması kaçınılmaz olurdu.
Abdülhamid “Ermenilerin kökünü kazıyın” emrini vermiş!
Dr. Kardaş’ın Sultan Abdülhamid dönemine ilişkin “katliam” iddiaları 1877, 1892 ve 1894 tarihlerine aittir. 1877’deki olay, Osmanlı-Rus savaşı sırasında Beyazıt’ta geçer. Yazara göre Türk askerleri ile Çerkezler ve Kürtler, Beyazıt’ta “Gâvurları kesmeli” diye bağırıp 165 Hıristiyan aileyi (kadınlar ve çocuklar dahil) kılıçtan geçirmişlerdir.
Bu anlatım tarzından insan sanki durduk yerde bir katliam yapıldığı izlenimine kapılıyor. Halbuki olayın arka planı çok farklıdır. Rusların ele geçirdiği Beyazıt’taki Ermenilerin onlarla işbirliği yaparak Müslüman halka yaptıkları zulmün, şehrin geri alınmasından sonra gerçekleşen misillemesi olarak değerlendirmek daha doğrudur (ayrıca günlerce aç kalan askerin şehri ele geçirince yaptığı taşkınlıkları da hoş görmemiz değilse de hesaba katmamız gerekir). Daha önce bir Rus binbaşısının manastıra sığınan 37 Kürtü yaktırdığını Rus kaynakları bile inkâr etmiyorken, bu tip olayların tepki uyandırmayacağını mı düşünüyoruz?
Hamidiye Alayları da Ermenilerce çok çarpıtılmış konulardan biridir. İddia şu ki, Hamidiye Alayları’nı Abdülhamid özellikle “Ermenilerin en kötü düşmanları” olan Kürtlerden kurarak soykırımı sistematik bir şekilde yapmak istemiştir. Halbuki Hamidiye Alayları tamamen Kürtlerden oluşmaz. İçlerinde Karapapak Türklerinden tutun da Araplara kadar pek çok milletten birlikler bulunur. Amaç, o zamana kadar göçebe olan aşiretleri kontrol altına almak ve özellikle Doğu ve Güneydoğu Anadolu’yu yeni bir Rus-Ermeni istilasına karşı korumaktır. Aynı zamanda Ermeniler yanında Kürtleri de elde etmeye çalışan İngiltere’nin kirli emellerine set çeken bir uygulamaydı ve diaspora Ermenileri arasında ve dış basında ikide bir onun mezaliminden dem vurulmasının altında Abdülhamid’in bu çok yönlü stratejisini hazmedemeyişleri yatmaktadır. Toplam sayıları ise Avyarov’un verdiği rakama göre 29,193 askerdir. (“Osmanlı-Rus ve İran Savaşları’nda Kürtler”, Sipan, 1995, s. 227)
Söz konusu yazının bir iddiası da, 1894 “Sason katliamı” emrini bizzat Abdülhamid’in verdiğidir. Abdülhamid’in “direnmeye başlayan Ermeniler”i isyancı ilan ederek “köklerinin kazınmasını emrettiği” doğru değildir. Hamparsum Boyacıyan adlı isyancının bağımsızlık bildirisi yayınlayıp hatta şartlarını Babıali’ye telgraf çekerek bildirdiğini ve Avrupa’nın dikkatini bölgeye çekip müdahalesini sağlamak için nasıl kan döktüğünü bilmeyince nasıl anlayacağız “gerçeği”? Ve nasıl özgür olacağız?
Nitekim Ermenilerin üzerine gönderilen Hüseyin Nazım Paşa’nın anılarında Sason isyanında Abdülhamid’in kan dökülmemesi için ne kadar tedbirli davrandığını, gönülsüz bir şekilde 21 tabur askeri bölgeye göndermesine rağmen bir türlü hücum emri vermediğini, bu yüzden Ermeni çetelerinin azgınlaştığını, Müslüman halk bile direnişe geçmişken, askerin emir gelmediği için müdahalede geç kaldığını, nihayet çetelerin askerin üzerine de saldırmaya başlaması üzerine dağ toplarından açılan ateş ile Müslüman halkın hücumu arasında kalan Ermenilerin ağır kayıplar verdiğini okuyoruz. (“Hatıralarım”, Selis: 2003, s. 306-307)
Acaba bir isyanda bile kan dökmekten bu kadar kaçınan bir hükümdarın son dakikaya kadar ateş açma emrini vermediği kaç olay gösterilebilir tarihte?
Neden olaylar bu kadar farklı anlatılabiliyor?
Gerek Ermeni eylemciler, gerekse İngiltere’deki merkezleri, dış basına sürekli yanlış ve yanlı bilgiler sunuyorlardı. Orhan Koloğlu’nun Londra’da çıkan “Armenie” dergisi üzerine yaptığı incelemede Patriğin Sekreteri Minas Çeraz’ın pek çok asılsız haberi kasıtlı olarak yayınladığını itiraf ettiğini tespit etmiştir. (“Abdülhamid Gerçeği”, Pozitif: 2005, s. 279-287.) “Türk makamları Ermenileri kıyımdan geçiriyor. (…) Kan dalgalar halinde akıyor”diye yazıyor ve ardından “Avrupa müdahale için ne bekliyor?” diye de soruyordu. Niyeti yeterince açık değil mi?
Öte yandan Abdülhamid, Patrik Nerses’i çağırıp kendisine “Ben karınca bile ezmemeye dikkat eden bir adamım” demiş ve ısrarla kan dökme peşindeki isyancı çetelerle büyük Ermeni çoğunluğu asla aynı kefeye koymamıştı.
1905 yılında kendisine düzenlenen bombalı suikastın arkasından belki de bir Ermeni kıyımını başlatacağını düşünen Patriğe dönüp “Bazı Ermenilerin hatalarının tüm millete suç olarak mal edilemeyeceğini ve Patriğin, milletin sadakat hislerinden emin olduğunu” söylemiştir. Hatta Ermenilere karşı bir ayrımcılık yapmadığını göstermek üzere Alman İmparatoru’nun İstanbul’u ziyaretinde İmparatoriçe’ye nedime olarak Evkine Nakkaşyan ile Araksi Vahan’ı atamıştı. Bunlardan birincisi, Dışişleri Müsteşarı Artin Dadyan’ın kızıdır, ikincisi ise Adalet Bakanlığı Müsteşarı Vahan Efendi’nin kızı.
Bilmem Abdülhamid’e neden “Kızıl Sultan” denildiğini anlatabildim mi? Acaba günün birinde “Abdülhamid katliamına son” diyecek birileri de çıkacak mıdır bu ülkede?
________________________________________

Mustafa Armağan

Bir, üç, beş, derken dakikalar geçer ama ezan sesi gelmez bir türlü. Müezzini görürler şerefede ya, nedense okumamaktadır. Seslenirler kendisine; cevap alamazlar. Bunun üzerine ‘Git bak bakalım’ diye bir genci gönderirler şerefeye. Genç birazdan soluk soluğa iner aşağıya. Hep birlikte merakla sorarlar: “Neden okumuyor müezzin?” Genç cevap verir: “Ağlıyor da ondan!” Âmâ müezzin ağlamaktan okuyamamaktadır.
Türkiye’nin muhtelif bölgelerinde böyle pek çok duygulu sahne yaşanmıştır o 16 Haziran günü. Bursa’da bir camide o gün ikindi ezanının tam 7 defa okunduğunu öğrendim. Halk bir türlü doyamamıştır ezan-ı Muhammedî’ye. Umumi arzu üzerine müezzinler defalarca okumuş, okumuşlardır.
Bu müthiş sahneyi en güzel anlatanlardan birisi, rahmetli Yaşar Tunagür hocadır. Tunagür hoca, o gün Sultanahmet Camii imamı bestekâr Sadettin Kaynak’ın 16 şerefeye (kendisi 14 olarak hatırlıyor) 16 güzel sesli müezzin bulup çıkarttığını ve kendisinin aşağıda beklediğini, işaret verilmesi üzerine müezzinlerin sırayla (birinin bırakıp öbürünün okumaya başlaması şeklinde) ezanı tam yarım saatte okuduklarını, camiye toplanmış olan cemaatin dışarıya çıkıp ezanı ağlaya ağlaya dinlediğini, diğer camilerden yükselen ezan sesleriyle o saat, İstanbul’un ufuklarının dalga dalga ezan-ı Muhammedi ile çalkalandığını gayet etkileyici bir üslupla şöyle anlatmaktadır:
“[Sultanahmet Camii’ndeki müezzinler] ‘Allahu Ekber, Allahu Ekber’ diye haykırınca Beyazıt, Süleymaniye, Fatih derken İstanbul bir anda ezan sesleriyle dalgalandı. Aynı makamda biri bırakıyor, öbürü başlıyor. Herkes heyecandan tir tir titriyor, pür dikkat gözü şerefelerde ezanı dinliyorlardı. Beyazıt, Sultanahmet ve Yenicami üçgeninden yükselen ‘Allahu Ekber’ sedasıyla ve bu arada etraftaki küçük cami ve mescitlerden yükselen ezan sesleri ile millet hıçkıra hıçkıra ağlıyordu. Kimse camiye girmek istemiyordu. Yarım saat süren ezanı iliklerine kadar gözyaşları içinde duymak, yudumlamak istiyorlardı. Ezanlar bitene kadar millet avluda oturdu kaldı, adeta bir şaşkınlık içindeydiler.”
1954’te Erzurumlu bir şoförle konuşan Hürriyet Gazetesi Ankara Şefi Emin Karakuş, şu anlamlı cevabı aldığını yazmaktadır:
“Değil mi ki bu parti bize ‘Allahu Ekber’ dedirtmiş, minarelerimizde bunu bize duyurmuştur, bu bize yeter. Bunun dışında DP ne yaparsa yapsın, hiçbir değeri yoktur. Bizi dinimize kavuşturan bu parti olmuştur. Şimdi kimseden çekinmeden ‘çok şükür Müslüman’ım’ diyebiliyorum.”
Not: Ezanın Arapçaya çevrildiği gün yaşanılan ve hissedilenleri bir kitapta toplamak üzere bir süredir gönüllü gruplarla ortak bir çalışma yürütmekteyiz. Buradan bir çağrı yaparak, yakınlarından o tarihî günü hatırlayanlar varsa kayda alıp (sesli veya yazılı) göndermelerini, böylece tarihimizin bu dönüm noktasının hep hatırlanmasına yardımcı olmalarını istirham ediyorum. m.armagan@zaman.com.tr

28 Mart 2010, Pazar

.

Çanakkale’de Almanlara karşı savaşıyor da olabilirdik

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Çanakkale’de Almanlara karşı savaşıyor da olabilirdik
18 Mart’ta İngilizlerin “Ocean”, Fransızların “Bouvet” zırhlılarını nasıl batırdığımızı anlatıyoruz ya, eğer bazı şartlar yerine gelseydi, “emperyalist” Almanların “Goeben” adlı ‘hayasız’ gemisini Çanakkale’nin sularına gömdüğümüzü iftiharla söyleyecektik bugün.
Hayır, bunlar öyle hayal ürünü şeyler değil, 1914 şartlarında gerçekleşmesi an meselesi olan en kuvvetli ihtimallerden biriydi. Velhasıl 1914’te Almanlarla ittifakımız kaçınılmaz değildi, tam tersi de pekala mümkündü.
Bazen tarih üzerinde bu tür düşünme kanalları, menfezler açmakta yarar var. Bunlar, gerçekleşmiş olanın gerçekleşmek zorunda olan tek seçenek olduğu gibi bir yanılgıyı düzeltme imkânını vereceği için değerlidir.
Nitekim 2001 yılında ölen İngiliz Feldmareşal Lord Carver (aynı zamanda bir 1. Dünya Savaşı uzmanıdır), bize o çok inandığımız ‘kaçınılmazlık’ fikrinin (kader değil) ne kadar zayıf temellere oturtulduğunu öbür taraf açısından şöyle dile getirmişti: “İngiltere ve müttefikleri, kaçınılmaz olarak Almanya ve Türkiye ile savaşa girmek zorunda değillerdi.”
Haklı olarak soruyorsunuzdur şimdi:
Biz zorunda değildik, onlar değildi, iyi de, neden böyle bir tablo çıktı karşımıza?
Feldmareşal Carver’ın bazı ilginç tespitleri üzerinde biraz daha durmak istiyorum. Mesela hezimetle biten Balkan savaşlarından sonra İttihatçı liderlerin eğilimlerini şöyle sıralıyor bize:
Talat Paşa Rusya’ya eğilimliydi, Cemal Paşa Fransa’ya, Enver Paşa Almanya’ya, Maliyeci Cavid Bey ise İngiltere’ye. Nitekim Winston Churchill 1911’de bahriye nazırı iken, maliye bakanı olan Cavid Bey kendisine İngiltere’yle Osmanlı arasında daimi (permanent) bir anlaşma teklifinde bulunmuştu. Ancak Dışişleri Bakanı Edward Grey buna karşı çıkmış ve Türklere güvenilemeyeceğini hatırlatmıştı. İngilizler teklifimizi kabul etmiş olsaydı, 1913’te Liman von Sanders yerine, diyelim, İngiliz Generali Sir Allenby, ekibiyle İstanbul’a gelip ordumuzu Almanlara karşı yeniden organize etme işine başlayacaktı.
Burada da kalmadı, 1914 yılında bile ittifak arayışlarımız devam etti. 22 Temmuz’da Enver Paşa Alman Büyükelçisi Wangenheim’a ittifak teklif ettiğinde aldığı cevap şaşırtıcıydı: Hayır. Tam ipler kopacakken bir şeyler oldu ve 2 gün sonra Kayzer II. Wilhelm, Genelkurmay’a Türklerin teklifinin yeniden düşünülmesini emretti. 28’inde ise Enver, Talat ve Başbakan Said Halim Paşalar, Cemal Paşa ile Cavid Bey’in haberi olmaksızın Almanya ile gizli bir savunma anlaşması üzerinde anlaştılar. Buna göre Türkiye, Almanya’nın Avusturya’yla yaptığı anlaşma gereği savaşa zorlanmadıkça tarafsız kalacağını taahhüt ediyor, buna mukabil Almanya da tehdit altında kaldığı takdirde Türkiye’nin savunmasını üstleniyordu. Ancak 1 Ağustos’ta imzalanan anlaşmada Osmanlı Devleti, Almanya’nın yanında savaşa girecektir diye bir madde yoktu. Ertesi günü seferberlik ilan eden Osmanlı Devleti tarafsızlığını koruyacağını bildirmeyi ihmal etmiyordu.

Mustafa Armağan

İstanbul surlarından Çanakkale cephesine uğurlanan Mehmetçikler.
2 Ağustos’ta “Yavuz” ve “Midilli” adlarını alacak olan “Goeben” ve Breslau” adlı savaş gemileri, İngiliz donanmasının önünden kaçarak Çanakkale Boğazı’ndan içeri alındılar. İngilizler gemilerin ya kendilerine teslimini ya da serbest bırakılmasını istediler. Gemileri 50 milyon marka satın aldığımızı bildirdik. (Düşünün, bu tarihte bile henüz savaşa girmiş değiliz.) İtilaf devletleriyle pazarlık gücümüz artmış olmalı ki, nihayet 22 Ağustos günü İngiltere, Fransa ve Rusya kaçırılmayacak bir teklifte bulundular. Gemilerin Alman mürettebatının çıkıp gitmelerine izin verilir ve Boğaz yeniden ticaret gemilerinin geçişine açılırsa Osmanlı’nın toprak bütünlüğünü garanti ediyorlardı. Teklifleri reddedilirse gemilerin düşman gemileri sayılacağını ve görüldüğü yerde vurulacağını bildirdiler.
Bu cazip tekliflerine Osmanlı tarafından hiçbir cevap verilmedi, belli ki hâlâ Almanların yanında savaşa girme konusunda tereddütlüydüler. 27 Eylül’de donanmamızda çalışan İngiliz subayları ülkeyi terk ettiler. Bu, bir tehditti. İttihatçı ekip bu tarihte bile Almanların yanında savaşa girip girmemekte kararsızdı. Almanlar sıkıştırıyor, Enver bir türlü karar veremiyordu. Zira arkadaşları tarafsız kalmakta ısrarlıydılar.
Almanlar bakın diyorlardı, Fransa’ya girdik gireceğiz, Rusya’yı perişan ettik, hem bize katılırsanız zafer kazanıldığında Balkan savaşlarında kaybettiğiniz toprakları da geri alabilirsiniz.
Böylece İttihatçı ekip Osmanlı’yı yeniden şevketli günlerine taşıyabileceği rüyasına dalacak, 10 Ekim’de Enver Paşa, arkadaşlarını, eğer Almanya 2 milyon altın lira öderse savaşa katılmaya razı edecekti. Para 12-17 Ekim tarihlerinde ödendi. Yine de Talat Paşa ve Meclis Başkanı Hail (Menteşe) Bey ‘parayı alalım ama tarafsızlığımızı koruyalım’ derdindeydiler. Ne var ki, Enver Paşa bir kez Osmanlı’yı kurtaracağına inanmıştı. Bu defa arkadaşlarına bile danışmadan Wangenheim ve Yavuz’un kaptanı Amiraly Souchon’la görüşerek Karadeniz’de Rus gemilerine ve limanlarına saldırma kararını aldı. 27 Ekim’de Rus limanları bombalandı. Üç gün sonra da İngiliz, Fransız ve Rus büyükelçileri ülkeyi terk ettiler, Türkiye 31 Ekim’de savaş ilan etti. Rusya 4 Kasım’da, ertesi gün de İngiltere ve Fransa bize savaş ilan ettiler.
Ve Çanakkale’de ilk bombardıman tam da bu günlerde başlayacak ve Osmanlı Devleti 4 yıl sürecek kanlı bir savaşın ortasına balıklama atlayacaktı. Çıktığında tanınmayacak bir haldeydi. Winston Churchill not defterine şunları yazacaktı:
“Türkiye, bu sırada İngilizlerin kanaatince tarihte hiçbir devlete yapılmamış güzellikte bir teklif aldı. Sadece tarafsız kalması şartıyla tüm topraklarının bütünlüğü garanti ediliyordu. (…) Müttefikler şimdiye kadar bu derece zayıf ve tehlikede olan bir devlete bundan daha adil bir teklifin yapılmamış olduğu fikrindeydiler.”
Eğer tarafsız kalabilseydik Çanakkale direnişi belki birkaç yıl ertelenecek, daha önemlisi, belki de bu sırada Mehmetçik, tabyalardan Alman gemilerine gülle yağdırıyor olacaktı.
Şair ne doğru demiş:
Fırsant ki hevâ-yı tiz-perdir,
Ermek ona bir dahi hünerdir.

21 Mart 2010, Pazar

.

Amerika, Ermenileri 120 yıl önce de destekliyordu

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Amerika, Ermenileri 120 yıl önce de destekliyordu
Ermeni tasarısının komisyondan geçerek Temsilciler Meclisi’ne gelecek olması Türkiye-ABD ilişkilerini yeniden gerdi.
Büyükelçi Namık Tan geri çağrıldı. Restleşme sürecek gibi. Ancak ABD’nin bu ilk Ermeni çıkışı değil. Bundan yaklaşık 120 yıl önce de benzer bir kriz yaşanmıştı.
Osmanlı topraklarında faaliyet gösteren Amerikalı kadın misyonerlerden Mary Mills Partrick, “Son Sultanların İstanbul’unda” adıyla Dergâh Yayınları’nca basılan hatıralarında Abdülhamid’in tahta çıkış töreniyle ilgili bir ayrıntıya dikkat çeker. Patrick’e göre ABD elçisi H. Maynard, 1876’daki bu törende diğer büyükelçilerin bulunduğu platformdan “epeyce aşağıda” oturtulmuştur.
İlk bakışta şaşırdınız ve belki de aklınıza hemen David Ayalon’un Tel Aviv Büyükelçimiz Oğuz Çelikkol’un elini sıkmaması ve alçak bir koltuğa oturtması krizi geldi. Ancak tarih her zaman göründüğünden daha karmaşıktır. ABD elçisinin diğerlerinden alçak bir yere oturtulmasının sebebi şudur:
Biz o tarihlerde henüz ABD’yi ‘büyük devlet’ olarak tanımamış, 1906 ortalarına kadar da ABD’nin ülkemizde ancak Orta Elçilik düzeyinde temsil edilmesine izin vermiştik. ABD normal devletlikten büyük devletliğe terfi etmek istiyor, fakat biz büyük devlet olduğumuzdan Abdülhamid başına yeni bir iş almamak için ABD’ye büyükelçilik açma iznini vermiyordu.
Gelin görün ki, direnmesini haklı gösterecek yanlar da az değildi. Misyonerler hem Amerikan kamuoyunu Ermeni sorununa duyarlı hale getiriyor, hem de Osmanlı ülkesindeki Ermenilerin bilinçlendirilmesine çalışıyorlardı. O kadar ki, Gaziantep’teki Ermeniler ibadet dili olarak Türkçeyi kullanırlarken, bilinçlendirme faaliyetleri sonucunda Ermeniceye dönmüşlerdi.
Abdülhamid, Batılı güçlerin Ermeni meselesindeki samimiyetten uzak görüşlerini iradeler halinde ifade etmiş ve devlet yetkililerini uyarmıştı. İşte bu uyarılardan biri:
“Bir süreden beri müstakbel Ermenistan’ın sınırları çizilmek isteniyor. Oysa Ermenilerin oturdukları yer, Müslümanların çoğunlukta olduğu bölgedir. Buraya Ermenistan denilecek hiçbir işaret yoktur. Burada istenen, ıslahat adı altında bir Ermeni devletinin kurulmasıdır. Bu kesinlikle mümkün değildir. Maliyenin ıslahı, askeri tensikat ve donanımın ikmali, deniz kuvvetlerinin üstün seviyeye çıkarılması, herkesin gayretiyle kısa zamanda 1 milyonluk bir orduya kavuşularak devletin durumunun yükseltileceği padişah tarafından ferman buyurulmuştur.” (Başbakanlık Osmanlı Arşivi, YEE 31.1727/2, Z 158, K 86.)
6 Ocak 1893’te Ankara çevresinde toplanan Ermeni isyancılar kilise, okul, kamu binası demeden Sultan’a ayaklanma çağrısı içeren bildiriler astılar. Ardından Merzifon ve Amasya’da ayaklananlara güvenlik güçleri müdahale etti. Olayların iki kışkırtıcısı tutuklandı. Bunlar Merzifon Amerikan Koleji’nde öğretmenlik yapan Ermenilerdi. O öfkeyle kolej binası da tahrip edildi. Olaylar Anadolu sathına yayıldı ve aralarında ABD uyruğuna geçmiş Ermenilerin de bulunduğu 500 kişi tutuklandı. Osmanlı Devleti’ne göre bina, halkı isyana teşvik için üs, hatta silah ve cephane deposu olarak kullanılmıştı.
Tabii Amerika tepki göstermekte gecikmedi. Dışişleri Bakanı Gresham, İstanbul’daki elçisine okulun tamir edilmesi ve tazminat ödenmesi için harekete geçmesini bildirdi. Hasar 500 lirayı buluyordu. Osmanlı Dışişleri Bakanı hasarı ödemeyi kabul ediyor ancak tazminat vermeye yanaşmıyordu. ABD ise hem tazminatta, hem de suçluların cezalandırılmasında ısrarlıydı.
Osmanlı Devleti 500 lirayı ödedi, kışkırtıcılık yapan iki öğretmen de padişah tarafından affedildi. Ortam biraz yumuşamıştı. Ancak Osmanlı Devleti Amerikan misyonerlerinin faaliyetinden duyduğu rahatsızlığı resmen dile getirdi ve önlem alınmasını istedi. “Misyonerlerin yıkıcı faaliyetleri ve Ermenilerin ABD vatandaşlığına geçerek ülkede karışıklık çıkarmaları engellenmeliydi.” Washington elçimiz Mavroyeni Bey, Dışişleri Bakanlığına bir nota verdi ve artık başka bir ülkenin vatandaşlığına geçen Ermenilerin topraklarımıza girmelerine izin verilmeyeceğini bildirdi. Hatta bu gibilerin ABD vatandaşlığına geçirilmesinin Monroe Doktrini’ne aykırı olduğunu belirtti. Gresham doktrine aykırı bir yan bulunmadığını söylese de Mavroyeni ısrar ediyordu. Monroe Doktrini başka ülkelerin iç işlene karışmamak anlamına gelmiyor muydu? ABD kendi doktrinini çiğniyordu karışıklık çıkarmak isteyen Ermenileri destekleyerek.
İtalyan kökenli bir diplomat olan Mavroyeni Bey’e göre Osmanlı Devleti’nin hiçbir din ve ırka düşmanlığı yoktur. Dolayısıyla ırk ayrımına dayanan bir Ermeni sorunu da yoktur. Amaç, bölücü faaliyetleri önlemekten ibarettir.
Notalar savaşından Osmanlı diplomasisinin galip çıktığını söyleyen Prof. Çağrı Erhan, “Türk-Amerikan İlişkilerinin Tarihsel Kökenleri” adlı çalışmasında şu bilgiyi de aktarır: Ekim 1893’te ABD Dışişleri Bakanı Gresham, Elçi Terrell’a yeni bir talimat yollamış ve Osmanlı Devleti’yle aralarında bir anlaşma yapılmadığı için Babıali’nin ABD vatandaşlığına geçen Ermenileri ülkesinden çıkarmak veya kabul etmemek hakkının bulunduğunu bildirmiştir.
Dahası, bazı Ermenilerin New York’taki kamplarda silahla eğitildiklerini öğrenmiş olan Mavroyeni Bey, kampların kapatılmasını istemiş fakat gariptir, kendisine bu yetkinin eyalet yönetiminde olduğu söylenmiştir. Buna karşılık Babıali, ABD tabiyetine geçen Ermenileri tutuklamaya başlamış, bu yeni bir krizin patlamasına sebebiyet vermiş, ABD’nin bölgeye savaş gemileri göndereceği tehdidi üzerine Abdülhamid, elçi Terrell’ı sarayına davet ederek Ekim 2009’da “Aksiyon” dergisinde özeti yayınlanan konuşmayı yapmıştır.
Bunları okuduktan sonra Abdülhamid’in Doğu Anadolu’da Ermeni devletine doğru gidişi destekleyen Berlin Kongresi’nin 61. maddesini ‘ölürüm de uygulatmam’ demesi ve bu yüzden “Kızıl Sultan” ilan edilişi üzerinde yeniden düşünmek gerekmez mi? m.armagan@zaman.com.tr

14 Mart 2010, Pazar

.

Tarih açılımı Refet Paşa ve Çerkez Ethem’i de kapsayacak mı?

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Tarih açılımı Refet Paşa ve Çerkez Ethem’i de kapsayacak mı?
“Efendiler, dalgalı ve inzibatsız ve emr ü kumandasız bazı harekâttan sonra, malumunuz olduğu vechile, Gediz’de mağlup olduk. Bu suretle efendiler, cephenin her tarafından, yeniden umumî bir mağlubiyete duçar olduk.”
Acaba Nutuk’ta geçen bu ifade gerçeği ne kadar ifade ediyor?
Yalçın Küçük, Türkiye Üzerine Tezler’de bu sözün üzerine gitmiş ve Gediz’de bir yenilgi olmadığını ortaya koymuştu. Sonradan TBMM Başkanlığı da yapmış olan Kâzım Özalp’ın ve o sırada Garp Cephesi Komutanı bulunan Ali Fuat Cebesoy’un anılarından yola çıkarak aksini iddia etmiş, hatta Genelkurmay Harp Tarihi Dairesi’nin Türk İstiklal Harbi adlı yayınına göre Gediz’de bir yenilgi olmadığını göstermişti. Tıpkı Birinci İnönü muharebesinde olduğu gibi Yunanlılar geri çekilmiş, Gediz’i boşaltmışlardı.
Nitekim benim incelediğim İzzeddin Çalışlar’ın günlüğünde de Gediz muharebesinin gerçekten de ‘dalgalı’ bir seyir izlediğini, yani bir Yunanlıların, bir bizim elimize geçtiğini ve sonuçta 13 Kasım 1920 tarihli günlüğe düşülen notta “Gediz’den çekilen düşman Uşak’a kadar çekilmiş” ifadesine rastladığımı söylemeliyim. Demek ki Gediz’de yenilmemişiz.
Peki neden Nutuk’ta öyle, diğer hatıratlarda ise böyle anlatılır bu muharebe? Nasıl olur da birindeki yenilgi, öbüründe galibiyete dönüşür?
Resmi tarihte, çekişmeli geçen Gediz maçının sonucunun yenilgi olarak kararlaştırılmış olmasının iki amacı var.
Birincisi, Çerkez Ethem ve kardeşi Tevfik beylerin komutasındaki Kuvve-i Seyyare’nin gözden düşürülmesidir. İkincisi, Ali Fuat Paşa’nın görevden alınıp İsmet Paşa’nın geçirilmesini açıklamaktır.
Zamanın Genelkurmay Başkanı İsmet Paşa’nın harekâttan çekinmesine rağmen, henüz tam toparlanmamışken Yunan kuvvetlerini baskın şeklinde vurma planını gerçekleştirmek isteyen Çerkez Ethem, o zamanki Garp Cephesi Komutanı Ali Fuat (Cebesoy) Paşa’yı da ikna etmiş, İsmet Paşa bizzat cepheye gelerek vazgeçirmeye çalışmışsa da, 3 gün sonra kendi kararlarıyla hücum etmişlerdi. Sonuçta Gediz birkaç kere el değiştirdikten sonra Yunanlılar çekilmiş ve Kuva-yı Milliye’nin elinde kalmıştır. Ancak bu gol, resmi tarih hakemleri tarafından ofsayt gerekçesiyle geçerli sayılmamış ve üstelik atan takım, ‘hükmen’ yenik kabul edilmiştir.
Ancak resmi tarihin bıçkısı, bu başarıyı yenilgi sayarken gösterdiği kararlılığı başka savaşlarda da ortaya koymuştur ama tersinden. Bakın nasıl?
Çerkez Ethem kuvvetlerinin temizlenmesinin ardından ve İsmet Paşa amacına ulaşıp da Ali Fuat Paşa’nın Garp Cephesi Komutanlığı’nı da uhdesine aldıktan sonra, Yalçın Küçük’ün deyişiyle, bir zafere ihtiyaç duymuştur ve sonuç olarak olmayan bir zafer icat edilmiştir. Eric Hobsbawm’ın sevdiğim deyişlerinden biriyle söylersek, bir kere daha, ‘tarihe uygun bir amaç’ mevcut değilse ‘amaca uygun bir tarih’ yapılmıştır.
Resmi tarihlerimizin yazarları, Çerkez Ethem’in hainliğine ve sonradan harcanmak istenen mühim bir komutanın, Refet Paşa’nın bir zaafına o kadar kuvvetle inanmışlardır ki, Çerkez Ethem kuvvetlerinin Yunanlılara sığınarak canlarını kurtardıklarını, buna da Refet (Bele) Paşa’nın göz kırpması sayesinde ulaştıklarını söylemektedir. Buna göre Refet Paşa bu konuda kaçamak davranmış ve Çerkez Ethem’in Yunanlıların ‘yanına’ geçmesini temin etmiştir.

Mustafa Armağan

Refet Bele, İstiklâl Mahkemesi’nden çıkarken.
Cemal Kutay’ın aktardığı anılarına göre Çerkez Ethem, bazı kumandanlarının Garp Cephesi askerlerine karşı taarruz etmek taraftarı olmasına rağmen geri çekilmek suretiyle çarpışmaktan kaçındığını, Yunanlılara iltica etmek zorunda kaldığını, buna karşılık, kuvvetlerini Refet Bey’in tarafına geçebilmeleri için serbest bıraktığını söylemektedir.
Zira yanına aldığı belki 50-60 kişiyle birlikte çarpışma dışı kalmayı tercih etmiş, geride Milli Kuvvetlere bıraktığı adamları, sadece Birinci İnönü Savaşı’nda değil, İstiklal Savaşı boyunca da Milli Mücadele’ye sadıkane katkıda bulunmaya devam etmişlerdi. Çerkez Ethem isteseydi onları pekala beraberinde götürebilir veya mücadeleye çok iyi bildiği gerilla taktiğiyle devam edebilirdi.
Çerkez Ethem’in davranışını alışık olduğumuzdan farklı bir açıdan ve Milli Mücadele Paşasının ağzından dinlemeye artık alışmamız gerekiyor. Onun davranışını şöyle açıklıyor Refet Bele:
“[Çerkez Ethem] Vatan topraklarını terk ederken ne bir kuvvet ne de düşmanın işine yarayacak malzeme vesaire götürmüştür. Kuvvetinden büyük kısmı bize katıldı ve Kurtuluş Savaşı’nın sonuna kadar sadıkane çalıştılar. Kuva-yı Seyyare’nin elindeki silah ve muhtelif malzeme de Kütahya ve Gediz havalisindeki depolarda olduğu gibi durmakta idi. Silahlarıyla teslim olanları sorguladık. Bunların hemen hemen hepsi, Ethem’in kendilerine teslim olmalarını ve ordu emrine girmelerini tavsiye ettiğini söylemiştir.”
İzmir Suikasti davasında boynunu ipten son anda kurtaran Refet Paşa’yı 1924 yılında, Vakit gazetesinin Ankara muhabiri iken tanıyan bir tanıdığımızın, ‘genç şair’ Necip Fazıl’ın anlattıkları, bu sonradan gözden düşürülen kahramanların asaletini göstermesi açısından da ilginçtir. 1924’te uzun bir tren yolculuğunu Refet Paşa’yla birlikte yapan Necip Fazıl, 30 yıl sonra 1954’te yeniden Ankara Palas’ta karşılaştığı Paşa’ya hatıralarını Büyük Doğu’ya yazma teklifinde bulunur. Maalesef hatıralarını yazmamış bulunan Refet Paşa, ona şu anlamlı cevabı vermiştiir:
“Necip Fazıl!… Benim bir ayağım çukurda… Benden bir şey bekleme! (…) Tarih, İlâhî adaleti hâdiseler üzerinde o türlü tecelli ettiren bir ilimdir ki, günü geldiği zaman, benim gibi insanların hâtıra defterlerinden kefenlerine kadar her şeylerini sorguya çekerek hakikati tespit etmeyi bilir. Şimdilik bizi bırakın da mezarımıza kavgasız ve davasız gidelim!”
‘Kefenleri sorguya çekmek’ ne demek? O aşamaya geldik mi dersiniz? m.armagan@zaman.com.tr

07 Mart 2010, Pazar

.

Asıl paşalar tutuklaması 1926’daydı

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Asıl paşalar tutuklaması 1926’daydı
İkide bir söylüyorlar: “Bu bir ilk”miş. Güya paşalar ilk defa gözaltına alınıyor, ifade veriyor, sorgulanıyor, hatta tutuklanıyorlarmış.
O kadar kendilerinden emin konuşuyorlar ki, bilmesem ben de inanacağım. Sanki Yassıada’da idama mahkûm edilenler arasında bir orgeneral, hem de öyle böyle değil, Genelkurmay Başkanı Orgeneral Rüştü Erdelhun yokmuş gibi, sanki Cemal Madanoğlu, 27 Mayıs’ta teğmenlerin evlerinden topladıkları sürü sepet generali tutukladıklarını anlatmamış gibi.
Lakin asıl üzerinde durulması gereken ve Cumhuriyet tarihi için hiç de şeref vesilesi sayılamayacak bir başka paşa tutuklama dalgası vardır ki, sağlıklı bir tarih bilgisi edinilmesi için yakından bilinmesi gerekir.
Önce 1925’in gazetelerinden birkaç notu paylaşayım:
25 Kasım: Şapka Kanunu kabul edildi. Erzurum’da bazı mutaassıpların gösteri girişimi bastırıldı. 26 Kasım: Erzurum’da 80 kişi tutuklandı. 30 Kasım: Yakalanan mürtecilerden 6’sı idam edildi. 7 Aralık: Mürtecilerden 4 kişi daha idam edildi.
İdam edilenlerin listesi uzayıp gidiyor. İskilipli Atıf ve Ali Rıza hocalar ise Ankara’da 3 Şubat 1926 günü bir çifte kavrulmuş hukuk skandalına kurban gideceklerdir. İlk skandal, malum: şapka kanununa muhalefetten yargılanıyorlar ama kanundan 1,5 yıl kadar önce yazılan bir kitapçıktan dolayı. İkincisi ise savcının 5-15 yıl arası ağır hapis cezası istediği Atıf Hoca’yı mahkeme başkanının, son anda hangi ‘süper delili’ bulduysa artık, idama mahkum etmiş olmasıdır.
Ancak bu, İstiklal Mahkemelerinin ne ilk, ne de son hukuk skandalı olacaktır.
TBMM Başkanlığı’nın son günlerdeki açıklamasına göre İstiklal Mahkemesi kayıtları maalesef araştırmacılara açılmayacakmış. Yazık. Böylece yine bir dönemin karanlık manzarası aydınlatılamayacak, geçmişle sağlıklı bir ilişki kurulması şansı başka bahara kalacak demektir.
Yine de bazı bildiklerimiz var; hatıralardan, gazetelerden, araştırmalardan. Bir de Rauf Bey’in Meclis Başkanına gönderdiği o müthiş sertlikteki, manifestovari mektubundan.
Ayşe Şasa’nın Timaş’tan çıkan “Bir Ruh Macerası” adlı anıları bize yalnız yazarının ruhundaki düğümlerin çözülüşünü anlatmıyor aynı zamanda, dayısı Rauf Orbay’ı olanca vakarı, sükûneti ve olgunluğuyla bir insan olarak tanıma fırsatını da sunuyor.

Mustafa Armağan

Sivas Kongresi öncesinde sonradan yolları ayrılacak olan Milli Mücadele’nin üç öncüsü bir arada: Solda Ali Fuat (Cebesoy) Paşa, ortada Mustafa Kemal Paşa, sağda Rauf Bey (Orbay).
Milli Mücadele’nin çekirdek kadrosu içinde yer alanlardan “Hamidiye kahramanı” Rauf Bey, Cumhuriyet öncesinde bakanlık, Başbakanlık yapmış, ancak Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Bakanlar Kurulu kararıyla kapattırılınca yurt dışında hasta yatağında bulmuştur kendisini. (Sultan Vahdettin’in, kızı Sabiha Sultan’ı ona vermek istediğini, fakat Rauf Bey’in bu teklifi kibarca reddettiğini ve bekâr öldüğünü biliyoruz.)
Milli Mücadele’nin ilk lider kadrosunu teşkil eden Cafer Tayyar, Refet, Karabekir ve Ali Fuat paşalar ile Rauf Bey, İzmir Suikasti davasında hem de idamla yargılanacaklar ve kelleyi zor kurtaracaklardır.
Rauf Bey dava açıldığı sırada tedavi amacıyla yurt dışındadır. Dokunulmazlıkları olduğu halde Meclis Başkanı milletvekillerini apar topar teslim eder polislere. Meclis Başkanı o sırada Londra’da bulunan Rauf Bey’e büyükelçilik eliyle bir tutuklama ‘müzekkeresi’ ve mektup gönderip adalete teslim olmasını ister.
Peki kime, hangi hukuka güvenerek dönecektir? 12 Ekim 1926’da Paris’ten yazdığı uzun mektupta gerekenleri Meclis Başkanı Kâzım (Özalp) Paşa’ya sert ve mert bir üslupla söyleyecektir. Mektubunda İstiklal Mahkemesi savcı ve yargıçlarına ‘cani’ der, ‘vatan haini’ der, ‘vicdansız’ der. Hatta mevcut İsmet Paşa hükümetiyle el ele vererek Cumhuriyetin ideali olan sivil yönetime darbe yaptıklarını ve yönetimi soysuzlaştırdıklarını çekinmeden dile getirir.
Rauf Bey, her satırı bir volkan gibi patlayan bu zehir zemberek mektupta mahkemenin zorla rejimi değiştirme suçunu işlediği kanaatindedir; başlangıçta hukukun üstünlüğü için yola çıkıldığı halde İstiklal Mahkemelerinde onun fütursuzca çiğnenmesinden duyduğu üzüntü besbellidir. Hayatımın her dakikasının hesabını vermeye hazırım, der, ve ekler: “Her birinin gözünü hırs ve ihtiraslarının kanı bürümüş gayri meşru bir heyete karşı böyle bir mecburiyetten hamdolsun müstağniyim.”
Gözünde İstiklal Mahkemesi gayri meşrudur ve kendisini hesap vermek zorunda hissetmez.
İşin ilginç yanı, 1939’da, yine bir CHP hükümeti adeta özür dilercesine bir beyanname yayınlayarak boşalan Kastamonu milletvekilliğine Rauf Orbay’ı aday gösterir. Ancak o, gıyabında verilmiş olan 10 yıl kürek (ağır hapis) cezasının yine hukuk yoluyla kaldırılmasını talep etmektedir. Af Kanunu’ndan yararlanması gündeme getirilirse de, kabul etmez. Suç işlememiştir ki, affedilsin. Nihayet Yüksek Askeri Temyiz Divanı’ndan beraat kararı çıkar ve tarih önünde zaten ak ve pak olan alnı bir kere daha yükselir.
Öte yandan Savcı Necip Ali, özellikle Terakkiperverci muvazzaf paşaları tutuklatma peşindedir. Aralarında Kâzım Karabekir, Ali Fuat Cebesoy, Refet Bele, Cafer Tayyar Eğilmez, Erzurum milletvekili Rüştü Dadaş paşalar ile, Ayıcı Arif, İsmail Canbolat ve 1908’in “Hürriyet kahramanı” Eyüp Sabri Akgöl’ün de bulunduğu bir grup asker ve sivil sanık tutuklandılar ve 1926 Ağustos’unda idamla yargılandılar. İstiklal Savaşı’nın önde gelen komutanları yağlı ipi boyunlarında hissettiler, hatta son anda kurtuldular. Ne yazık ki, Rüştü Paşa, Albay Arif, İsmail Canbolat ve diğerleri onlar kadar şanslı değildiler. Onları 27 Ağustos’ta Dr. Nazım’dan Maliyeci Cavid Bey’e uzanan ikinci dalga idamlar takip edecek ve “Suskunluk Kararı” anlamındaki Takrir-i Sükûn tam anlamıyla gerçekleşecekti.
Rauf Bey ise Londra’dan yazdığı 30 Haziran 1926 tarihli mektubunda İstiklal Mahkemesi’ni icat edenlerin, sonradan 6’sını asacakları milletvekillerini tutuklamakla rejimi değiştirme suçunu işlediklerini haykıracak ama bunu gönderdiği hiçbir gazete basamayacaktı.
Sonuç? Ayşe Şasa hanımefendiye kulak verelim:
“Rauf dayıma “gerici” damgası vurulmuştu, işin garibi bu berbat şayiaya ben de inanıyordum.” m.armagan@zaman.com.tr

28 Şubat 2010, Pazar

.

Zafersiz kahraman İnönü

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Zafersiz kahraman İnönü
İstiklal Savaşımızın meşhur bir Ayıcı Arif’i vardı, Samsun’a ilk çıkanlardandı. Milli Mücadele’de çeşitli hizmetleri görüldü, albaylığa kadar yükseltildi, Eskişehir milletvekili oldu.
Ne gariptir ki, 1926 İzmir Suikasti davasında asılanlardan biri de odur. Sebebi, Milli Mücadele’nin ilk hatıratı olma özelliğine sahip anılarının kenarına aldığı notlardı.
Ayıcı Arif’in hatıratında bir nokta dikkatimi çekti. Diyor ki 2. bölümün hemen başında: Birinci İnönü zaferinden sonra “Daha önce Doğu’yu aydınlatmış olan hürriyet ve istiklal güneşi, şimdi Batı’yı aydınlatıyordu.”
Aslında Kâzım Karabekir Paşa’nın Doğu’daki zaferlerini bilenler buna pek şaşırmayacaklardır. Lakin mevcut İnkılap Tarihi kitaplarında Batı cephesindeki mücadelelerden başkası hemen hiç anlatılmadığı için ‘daha önce Doğu’yu aydınlatmış olan güneş’ esprisi yeni neslin kafasında pokemon gibi parıldamaktadır. Ne de olsa tarihten Karabekir’in adı silinmiştir. İşte kızımın okuduğu 8. sınıf İnkılap Tarihi kitabında İnönü’nün 15 fotoğrafı varken, Karabekir’in bir fotoğrafı zar zor yer alabilmiş.
1925 yılında, yani “Nutuk”tan 2 yıl önce yayınlandığı için Ayıcı Arif’in anılarından, henüz resmi tarihin köşeli anlatımı tarafından biçimlendirilmemiş bazı bilgilerin sızdığı gözden kaçmıyor. İşte bunlardan birisi:
Hani fedakâr Anadolu kadınlarının kağnılarla cepheye silah taşıdığı yazılır, çizilir, resimleri gösterilir ya, şu soru unutulur nedense: Sahi bu silahlar nereden nereye götürülüyordu? Sanki Batı cephesinden yine Batı cephesine, öyle değil mi?
Ayıcı Arif’e göre hiç değil. Şöyle diyor:
“Yunanlılara karşı hazırlanan ordumuzun muhtaç bulunduğu silahlar ve malzemelerin büyük bir bölümü ta Erzurum’dan develerle, Diyarbakır ve Sivas’tan kağnılarla çekilmiş ve gönderilmiş… karlı ve yağmurlu mevsimlerde, çamurlu ve batak yollarda yapılan bu büyük gönderme ve taşıma… aylarca ve yıllarca devam etmiştir.”
Demek Erzurum’dan, Diyarbakır ve Sivas’tan silah getiriyormuş o gıcırdayan kağnılar ha?
Bu böyle de neden İstiklal Savaşı’nda Doğu cephesi hiç yoktur. Antep, Maraş, Urfa savunmaları dışında resmi tarihimizde zikredilmeyen, üstü örtülen bir tarih gizlidir Doğu’da. Bu, aslında Türkiye’nin kurgulanmasındaki temel bir sakatlığa da işaret ediyor.
Neyse. Ayıcı Arif’in hatıratında Birinci İnönü Savaşı anlatılırken sadece bir yerde İsmet Paşa’dan bahsetmesi de epeyce ilginçtir. Şöyle der: “10 Ocak günü İnönü’ne gelen Batı Cephesi Komutanı Albay İsmet Bey bu heyecanlı ve kanlı savaş ile yakından ilgilenmiştir.”
Bu kadar! Evet, bu kadar!
Yani savaş ayın 6’sında başlamış, İsmet Paşa ancak 10’unda cepheye müdahil olmuş, nitekim geldiği günün akşamı zaten Yunanlılar geri çekilmiştir. (Birazdan göreceğimiz gibi gelmeseydi daha iyi olurdu.) Yani savaşın kazanılmasında herhangi bir pay sahibi değildir.
Herhalde Ayıcı Arif’in neden asıldığına dair bir ipucunu yakalamış oldunuz, değil mi?

Mustafa Armağan

İnönü cumhurbaşkanlığına geçer geçmez Atatürk resimlerinin yanına kendi resmini astırmış, bir süre sonra da Atatürk resimlerini kaldırtmıştı. Erzurum Valisi Haşim İşcan 1939’da Life dergisine bu pozu vermiş.
Geçen hafta İnönü savaşlarını İsmet Paşa’nın kazanmadığını, notlarına dayanarak yazdığım eski Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri Tevfik Bıyıklıoğlu’na bakılırsa, İsmet Paşa’nın özelliği, her başarıyı kendisinden bilmesi ve etrafa bu kanaati vermeye çalışmasıdır. Başlıca vasfı, en büyük hamisine ve velinimetine (Atatürk’e) olduğu gibi yakın muharebe arkadaşlarına karşı da nankörlüğü ve vefasızlığıdır.
Bıyıklıoğlu’na göre ayın 10’unda İnönü’deki birliklerinin başına gelebilen İsmet Paşa, 24. tümenin gerilemesinden paniğe kapılarak 4. ve 11 tümenlere saat 14’te, güpegündüz ricat (geri çekilme) emrini vermiştir. Halbuki 24. tümenin hücum taburuyla 174. alayın 1. taburu ve cephe süvari bölüğünün müdahalesi sayesinde İsmet Paşa’nın korktuğunun tersine tehlike bir süre sonra bertaraf edilmişti. Eğer ille de bir ricat emri verecek idiyse hiç değilse havanın kararmasını bekleyebilirdi. Savaşın kazanılması, bu birliklerin İsmet Paşa’nın ‘geri çekilin’ emrine rağmen mücadeleye devam etmesi sayesindedir. Bu direniş karşısında Yunanlılar tasarladıkları baskını gerçekleştiremeyecekleri hükmüne vararak geri çekilmişlerdi.
Daha da çarpıcı olanı, Yunanlıların geri çekildiğini 11 Ocak sabahı bir köylünün haber vermesidir. Bunun üzerine birliklerimiz Yunanlıların çekildiği hatta ilerleyebilmişlerdi. İsmet Paşa gereksiz yere Kütahya’da günlerce kalmış, savaşı cepheden uzak kalarak idare etmek istemiş, cepheye geldiğinde ise birlikleri derleyip toparlayamamış ve gereksiz bir ricat emri vererek hatalarına hata katmıştı.
Tevfik Bıyıklıoğlu’na göre bu savaşın gerçek kahramanları 4. tümen komutanı Nazım, 11. tümen komutanı Arif ve 24. tümen komutanı Atıf beylerle, 50, 70 ve 127. alaylar, 24. tümen hücum taburu ve 174. alayın 1. taburu ve bunların cesur, fedakâr komutan ve subay ve Mehmetçikleriydi. (11. Tümen Komutanı, yukarıda tanıttığımız Ayıcı Arif’tir.)
Ancak bunlardan hemen hiçbiri ödüllendirilmediği halde muharebeden sonra İsmet Paşa tuğgeneralliğe yükseltilmiştir; dahası, kendisine bu zaferi armağan eden silah arkadaşlarına sözle dahi takdirlerini belirtme lütfunda bulunmamıştır.
Bir de Eskişehir-Kütahya bozgunundaki fecaat yönetimi eklenince hem Mustafa Kemal, hem de Fevzi Paşa, artık İsmet Paşa’nın büyük kuvvetlere komuta edemeyeceğini anlamış, bir daha ona bu tür önemli görevler verilmemiş, cepheye yaklaşmasına müsaade edilmemişti. Bunun en büyük kanıtı ise ne Sakarya’da, ne de Başkomutanlık Savaşı’nda İsmet Paşa’nın adının geçmemesi değil midir?
Menderes’in 1950’lerin başlarında Meclis’te dediği gibi “Paşa, yeter artık.”

21 Şubat 2010, Pazar

.

İsmet Paşa nasıl kahraman yapıldı?

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

“Hayatında hiçbir savaşı kazanamamış olan İsmet İnönü tarih kitaplarımızda yere göğe sığdırılamazken, girdiği bütün savaşları kazanmış olan Kâzım Karabekir nedense birkaç satırla geçiştirilir.”
Geçenlerde Ülke TV’de beraber program yaptığımız sevgili Turgay Güler’in bir sorusuna bu cevabı verince ‘Vay, sen Paşamızın İnönü savaşlarındaki dehasını nasıl olur da inkâr edersin?’ diyenler olmuştu. Ne de olsa İsmet Paşa bu ülkenin şerbetlilerindendir, Nimet Arzık’ın harika tespitiyle söylersek ‘Son Padişah’tır’ değil mi?
Ekim 1917’de 3. Kolordu Komutanı olarak Filistin cephemizin yarılıp çökmesine sebep olan Birüsseba bozgunundaki hataları bir yana, Eskişehir-Kütahya muharebelerindeki beceriksizliğine ne demeli? Merak etmeyin, bu dosyaları zamanı geldiğinde açacağız. Ancak konumuzu fazla dağıtmadan, Atatürk’ün kendisine soyadı olarak verdiği İnönü savaşlarını kazanan kişinin gerçekte İsmet Paşa mı yoksa başkası mı olduğunu biraz sorgulayalım.
Dikkatimi çeken bir nokta, bizim hangi metne, ne kadar güvenebileceğimiz konusundaki kuşkularımı derinleştirdi. Aynı yazarın iki ayrı zamanda yazdıkları arasında bu kadar zıtlık bulunması çok ilginçti. Kimden mi söz ediyorum? Eski Türk Tarih Kurumu Başkanı Tevfik Bıyıklıoğlu’ndan.
Bıyıklıoğlu asker kökenli bir yazar. Atatürk döneminde bir süre Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği yapmış. Dolayısıyla sözüne güvenilmesi gerekir diyorsunuz; ama hangi sözüne? Mesele burada.
“Resimli Tarih Mecmuası”nın Mayıs 1954 tarihli 53. sayısını açıp Bıyıklıoğlu’nun “Atatürk ve İnönü muharebeleri” başlıklı yazısını okuyorsunuz. Yazıda İnönü ‘zaferleri’ İsmet İnönü’ye mal ediliyor büyük ölçüde.
Ancak Bıyıklıoğlu’nun bir de “Harp Notları” vardır ki, bunları sadece yakınlarıyla paylaşmıştır ve orada tam tersini yazmış, İnönü zaferlerinin İsmet Paşa ile hiç ilgisinin bulunmadığını, diğer adsız kahramanlar olmasaydı kaybedileceğini söylemiştir.
Bu nasıl bir sansürdür ya Rabbi! Övdüğün adamın ne mal olduğunu aslında biliyorsun ama yazmıyorsun, sonra notlarında onun ne mel’un biri olduğunu kaydediyorsun. Zaten bunun için tarihimiz ayağa kalkamıyor ya.
Yakup Kadri Karaosmanoğlu, “Politikada 45 Yıl” adlı hatıralarında başından geçen eğlenceli bir olayı aktarır. II. İnönü Savaşı sırasında güney cephesi komutanı olan Refet Bele ile konuşan Yakup Kadri, Paşa’dan bir yazısında İsmet Bey’i ‘millî kahraman’ ilan ettiği için zılgıtı yer. Şairane bulmuştur yazısını. Bunun üzerine yazarımız, iyi ama der, o zaman Atatürk’ün İsmet Paşa’ya çektiği o ünlü telgraf da mı şiirdir? Asıl telgrafa kahkahalarla gülen Refet Paşa, “Ona ne şüphe!” der, “Bahsettiğiniz telgrafı yazanın da sizin edebiyat arkadaşlarınızdan biri olduğunu bilmiyor musunuz?”

Mustafa Armağan

Tevfik Bıyıklıoğlu (solda), savaş sırasında İsmet Paşa’yla birlikte (Hayat Tarih Mecmuası, 3, Nisan 1969
İyiden iyiye meraklanmıştır “Yaban” yazarı. Bir Nisan şakası gibidir cevap. (Telgrafın çekiliş tarihi de 1 Nisan 1921’dir!) Meğer İnönü’ye, içinde “Siz orada yalnız düşmanı değil, milletin makûs talihini de yendiniz” övgüleri geçen telgraf aslında Mustafa Kemal Paşa tarafından değil, onun isteğiyle Hamdullah Suphi Tanrıöver tarafından yazılmıştır.
Hem, der Refet Paşa, o telgrafta bir adres yanlışlığı da vardır. Aslında İsmet Paşa’ya değil, İnönü zaferinin gerçek kahramanı olan Miralay Fethi’ye çekilmeliydi. Zira Yunanlılar karşısında hezimete uğrayan kuvvetlerimiz, Fethi Bey’in aldığı inisiyatif ve gösterdiği gayret sayesinde savaşı kazanmışlardır (Paşa sonra bu gerçek kahramanın Yarbay Atıf olduğunu söyleyecektir).
TBMM tutanaklarını okuduğunuzda Meclistekilerin İnönü zaferini Fevzi Çakmak’ın kazandığından söz ettiklerini görüp şaşırırsınız. Nitekim İsmet Paşa da bir telgrafında ‘yüksek stratejisiyle savaşı kazandıran’ kişinin Fevzi Çakmak olduğunu açık seçik yazar. Bolu milletvekili Yusuf İzzet de zaferi Fevzi Paşa hazretlerine borçlu olduklarını açıkça söyler. Gariptir, tutanaklarda İsmet Paşa’nın ismi hiç geçmez. Herkes Fevzi Paşa’yı kutlar; hatta Paşa bu zaferinden dolayı terfi bile etmiştir.
İsmet Paşa’nın askerî hataları o kadar göze batar olmuştur ki, Eskişehir-Kütahya muharebelerini kaybettiği için Temmuz 1921’de Genelkurmay Başkanlığı elinden alınmış ve Garp Cephesi Komutanlığı kalmıştır üzerinde. Yenilgileriyle şöhret bulmuş ve Meclis’te aleyhine kalın bir cephe oluşmuştu. Muhalefetin yoğun tepkisi yüzünden ilk Başbakanlığı çok kısa sürdü. Şeyh Said isyanı üzerine Fethi Okyar’ın yerine yeniden Başbakanlık koltuğuna oturdu. Böylece cephelerde gösteremediği zafer kazanma becerisini entrikalarda gösterdi. Bu ‘zafersiz kahraman’ unvanı ölümüne kadar sürüp gidecekti.
TTK Başkanı Bıyıklıoğlu’nun özel notlarına dönecek olursak, İnönü hakkındaki sözleri yenir yutulur cinsten değil.
Ona göre İnönü’ye Atatürk’ün kontrolünde dura dura bir aşağılık kompleksi gelmişti. “İsmet Paşa’nın başlıca vasfı, yakın arkadaşlarına karşı nankörlüğü ve vefasızlığıdır.” Birinci İnönü zaferinin gerçek kahramanı Yarbay Atıf Bey’e bu sebeple takdir vereceğine, zaferden hemen sonra apar topar emekliye sevk ettirmiştir. Refet Paşa’yı Güney Cephesi komutanlığından aldırmasının altında da aynı kıskançlık yatmaktadır.
Velhasıl, İsmet Paşa’nın, sivrilen insana tahammülü yoktur. Cumhurbaşkanlığı döneminde Atatürk’ü hafızalardan silmek istemesi de bununla alakalıdır.
Genelkurmay Başkanlığı görevinden resmen alınmasına yol açan Eskişehir-Kütahya yenilgisini bile tarih kitaplarında bir başarı gibi okutan adamdan ne hayır gelir? Tarih Kurumu eski başkanı ne kadar haklı: “İsmet Paşa’nın bu muharebelerdeki kötü yönetimi, en ünlü komutanı bile Divan-ı Harp huzurunda mahkûm edecek kadar ağırdır. Bundan sonra ne Sakarya’da, ne de Büyük Taarruz’da kendi başına bırakılmamış”tı.
Tevfik Bıyıklıoğlu’nun ağzının içinde dolandırdığını ben azad edeyim bari:
Bu vahim hataları bir başkası yapsa çoktan ipi boylardı ama aynı hataları yapan İsmet Paşa millî kahraman ilan edildi.
Yeter mi, anlatmaya devam edeyim mi?

19 Nisan 1919’da Trabzon’a çıktım”

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

“19 Nisan 1919’da Trabzon’a çıktım”
Ölümünün 62. yıldönümü vesilesiyle geçtiğimiz 25 Ocak günü Genelkurmay Başkanlığı tarafından düzenlenen Kâzım Karabekir’i Anma Töreni’nde konuşan Org. İlker Başbuğ, Paşa’nın bazı sözlerini Balyoz Harekâtı İddiası’nı boşa çıkarmak için kullanmıştı.
Yalnız Sayın Başbuğ’un konuşmasında andığı sözler ile Karabekir’in orijinal ifadesi arasında bir kelimenin farklı olduğu gözden kaçmadı.
İlker Başbuğ konuşmasında Karabekir’in sözlerini şöyle aktarıyordu:
“Vatandaş! Yanlış bilgi felaket kaynağıdır. Her işin evvela hakikatini ara ve öğren, sonra münakaşasını istediğin gibi yap. Birincisi, hakikatin aranması ve öğrenilmesi konusu senin vicdanına; ikincisi ise münakaşadaki durum kişilerin seviyesine ve irfanına, bilgi birikimine dayanıyor. (…) (H)erkes (…) önce vicdanına, sonra da seviyesine, bilgisine dayanarak hareket etmeli.”
Eğer bir dil sürçmesi değilse Sayın Başbuğ’un önündeki metni hazırlayan uzman, Karabekir’in bir kelimesini yanlış yazmıştır. Diyeceksiniz ki, bu tür hataları hepimiz yapıyoruz, Genelkurmay Başkanı yapmış çok mu? İyi ama biz tarihimizi böyle mi ‘doğru’ anlayacağız? Emrinde binlerce uzman bulunan ülkemizin en seçkin kurumlarından birinin başkanı 5 cümlelik bir alıntıda bu hatayı yapabiliyorsa işin hakikatini nasıl araştıracağız?
Geçen hafta da sormuştum: Genelkur-may’ın Karabekir Paşa açılımı iyi güzel de, onun ciltlerce kitapta ortaya koyduğu ve resmi anlatıya taban tabana zıt mahiyetteki ‘alternatif inkılap tarihi’ni nereye koyacağız?
Bu yazıda “yakın tarihin Pandora’nın kutusu” dediğim Karabekir’in tezlerini daha geniş olarak ele alacağım. Aşağıdaki radikal iddialarından açıkça görülecektir ki, eğer yakın tarihimiz Karabekir Paşa gözüyle yazılmış olsaydı, bugün bambaşka türden bir inkılap tarihi okuyor olacaktık.
Ben bu yazıda bu “Cıss” diyen birilerine aldırış etmeden Karabekir’in gözüyle İstiklal Savaşı ve Cumhuriyet’in kuruluş seyrini anlatacağım. (Özet bana ait ama bilgiler tamamen Karabekir Paşa’nın kitaplarından derlenmiştir; kaynaklarını merak edenler lütfen yeni kitabımı beklesinler.)
7. Ordu Komutanı Mustafa Kemal Paşa Filistin’de yenilen ordusunu perişan bir şekilde geri çekerken, Yıldırım Orduları Grubu’nun başına atandı; toplayabildiği kuvvetleri Adana’ya kadar çekti. Orada Mondros Mütarekesi’nin imzalandığı haberi geldi. Benim başında bulunduğum 15. Kolordu (eski 9. Ordu) ise elde kalan en güçlü askeri birlikti. Morali düzgündü ve yenilmemişti.

Mustafa Armağan

Ancak Mütarekeyle birlikte ben de İstanbul’a dönünce bu kadar karargâhsız generalin İtilaf güçlerinin avucunun içinde durmasının tehlikeli olduğunu gördüm, hepimizi birden yakalayıp Malta’ya sürseler, Doğu’dan başlayacağına inandığım Milli Mücadele’yi kim yapacaktı?
İşte bu yüzden hem Padişah Vahdettin, hem de Fevzi Çakmak, İsmet ve Mustafa Kemal Paşalarla yaptığım görüşmelerde Anadolu’ya geçmekten başka çare olmadığı fikrini işledim. Padişah ‘ümidim sizde’ diyordu. En ümitsizi ise İsmet Paşa idi. Köye dönüp çiftçilik yapmayı bile düşünüyordu. Fevzi Paşa ondan beterdi. İstanbul’da kalıp siyasete atılmayı düşünen Mustafa Kemal Paşa ise Şişli’deki evinde yaptığımız baş başa görüşmede (o sırada ameliyatlıydı, hasta yatıyordu) benim Anadolu’ya geçme fikrime biraz soğuk baktı ve “Bu da bir fikirdir, sonra görüşürüz” dedi.
12 Nisan 1919’da İstanbul’dan hareket ederek Milli Mücadele’yi bizzat başlattım. “Siyasî ve askerî esas planlarını tespit ettim.” Bir hafta sonra 19 Nisan’da Trabzon’a çıktım. İzmir’in işgali üzerine ilk mitingi Trabzon’da düzenlettim, daha o sırada Mustafa Kemal Paşa Samsun’a bile çıkmamıştı. 1918’de Rus işgalinden kurtardığım Erzurum ve Doğu illeri bana sadıktı. Kurtuluşun Doğu’da olduğundan adım gibi emindim. Trabzon’da Miralay (Albay) rütbesinde bir Osmanlı Şehzadesi ile karşılaşmam ilginçtir. Adı, Cemaleddin Efendi idi (Abdülaziz’in torunu).
17 Haziran günü “küçük Erzurum Kongresi” toplandı. Öte yandan Amasya Genelgesi az daha başımızı derde sokacaktı, zira askerî bir ihtilal havası vardı. Bunu dünyaya kabul ettiremezdik. Oysa Wilson prensiplerine göre bizim halkla beraber, millet olarak harekete geçmemiz gerekiyordu. Asker bu harekete sadece kol kanat gerecekti.
Bunun içindir ki, sivil bir olum olmasına önem verdiğimiz Erzurum Kongresi’ne katılmadım, İstanbul’dan tutuklama emri elimde bulunan Mustafa Kemal’i “Hepimiz emrinizdeyiz Paşam” diye selamlayarak karşıladım. Mustafa Kemal Paşa sendeleyerek üzerime atıldı, boynuma sarılarak yanaklarımdan tekrar tekrar öptü, teşekkür etti. Kendisine rahatça çalışabilmesi için askerlikten istifa etmesi gerektiğini söyledim. Lakin etmedi, bunun üzerine askerlikten uzaklaştırıldı, arkasından geç de olsa istifa etmek zorunda kaldı. Böylece sivil olduğu için Erzurum Kongresi’ne katılması imkân dahiline girdi.
Erzurumlular onu, milli hareketi önlemek için İstanbul hükümetinin gönderdiğinden şüpheleniyorlardı, ben bu şüpheyi teminat vererek giderdim. Mustafa Kemal Paşa ve Rauf Bey benim etki ve baskımla üye seçildiler, M. Kemal’i başkan seçtiren de benim. Böylece Milli Mücadele, Erzurum Kongresi ile başlamış oldu. Hayret edilecek şey: Mustafa Kemal Paşa istifa etmesine rağmen askerî üniformayı ve yaverlik kordonunu üzerinden çıkarmamıştı. Bu yüzden Kongrenin başlangıcında tartışma çıktı, sonunda sivil giyinerek tekrar gelmek durumunda kaldı…
Görüldüğü gibi her cümlesi dinamit gibi olan iddialar bunlar. Resmi tarihe taban tabana zıt, her biri başlı başına bir tartışma konusu. Ancak madem inkılap tarihini Karabekir Paşa gözüyle (en azından Org. Başbuğ’un dediği gibi gerçeği arayış yöntemini göz önünde tutarak) yazacağız, o zaman iddialara biraz daha devam etmemiz gerekiyor.
Son olarak Karabekir, “Nutuk”un ilk cümleleri olan “19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıktım. Genel durum ve manzara”nın kendisi açısından nasıl göründüğünü de yazmayı ihmal etmemişti. Bu radikal bir iddiaydı ve o cümleler çok şeyi anlatıyordu:
“19 Nisan 1919’da Trabzon’a çıktım. Şarktaki askeri vaziyet şöyleydi…”
m.armagan@zaman.com.tr

Peki Genelkurmay ‘Karabekir açılımı’na hazır mı?

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Peki Genelkurmay ‘Karabekir açılımı’na hazır mı?
Genelkurmay Başkanı İlker Başbuğ’un yumruğunu masaya vurarak yaptığı son konuşma, Kâzım Karabekir’i anma programının kapanış konuşmasıydı.
Satır aralarında bana ilginç olan kimi noktalar oldu ki, bunlar muhtemelen meselelere siyaset gözlüğüyle bakanlara ‘kel alaka’ gelecektir.
Koskoca Genelkurmay Başkanlığı İstiklal Savaşı’nın bu muzaffer Şark Çephesi komutanını ancak 62. ölüm yıldönümünde hatırlamıştır. Zira haberlere bakılırsa bu toplantı bir ‘ilk’ imiş! Eh, birincisi yapıldığına göre önümüzdeki senelerde devamı da gelecektir herhalde.
Sayın Başbuğ konuşmasında ders kitaplarımızdaki tuzağa düşmedi ve ısrarla ‘İstiklal Savaşı’ dedi. Biliyorsunuz, biz çocuklarımıza ‘Kurtuluş Savaşı’ diye okutuyoruz ki, bu vahim bir yanılgıdır. Bir defa biz esir olmadık ki, kurtulalım. İkincisi, ordumuz tamamen yenilmedi ki, esir olalım. Hem Mustafa Kemal Paşa’yı Samsun’a 3. Ordunun başına müfettiş olarak gönderiyoruz, hem de esir olduk diyoruz. Bu ordu orada varsa, yalnız o ordu değil, Trakya, Konya, Erzurum vs.deki ordu ve kolordularımız yıpranmış da olsa ayakta ise ve en önemlisi de, Cafer Tayyar Paşa’dan Ali Fuat Paşa’ya, Kazım Karabekir’den Mustafa Kemal Paşa’ya sürekli tayinler yapılıyorsa bunun esaret neresinde? diye sormazlar mı?
Org. Başbuğ’un tarih üzerinden düşmanlık üretilmesi konusundaki şu uyarısı da yerindeydi:
“Geçmişte yaşananları doğru ve sağlam bilgilere dayanarak tartışmalıyız. Bunda sakınca yok. Ancak, tarihte, geçmişte yaşananları adeta bir hesaplaşma noktasına getirmek bence bu topluma, o millete, o ülkeye yapılabilecek en büyük kötülüktür. Bazen bunu görüyorum, maalesef… Tarihimizde yaşanan olayları, geçmişimizi bugün bir hesaplaşma malzemesine dönüştürmek o topluma en büyük kötülüktür.”
Hesaplaşma bahsine gelirsek;
Sayın Başbuğ, bence tarihi serbest bırakalım. Davulcuya veya zurnacıya kaçacağından korkmayalım. Gerçeğin ortaya çıkması için çalışanların önünü kapatmayalım. Size göre yanlış bir yorum da yapılmış olabilir. Bunu hemen hainlik, nankörlük şeklinde değerlendirmek işte o eleştirdiğimiz hesaplaşma noktasına sürükler insanları. Tek kelimeyle askerin Atatürk üzerindeki yorum tekelini kaldırın lütfen.
Yine buyurmuşsunuz ki:
“Bugünleri kime borçluyuz? Bugünleri elbette İstiklal Savaşı’nı kazananlara, en küçük rütbelisinden en büyük, ebedi Başkomutanımız Mustafa Kemal Atatürk olmak üzere İstiklal Savaşımızın bütün komutanlarına ve her şeyden önce o dönemlerde, o zorluklarda, o yokluklarda ordusuyla bütünleşen o Türk milletine borçluyuz.”
Burada bir süre önce sözünü ettiğiniz ‘Türk Silahlı Kuvvetleri Türk milletinin özüdür’ ifadesinden daha olgun bir tavır görüyorum. Yine de “Türk milleti”nin en sonda değil de, en başta zikredilmesi gerekirdi. İkinci olarak bu bütün milletin, ama ‘ulus’ anlamındaki değil, ‘ümmet’ anlamındaki “millet”in istiklal (bağımsızlık) savaşıydı. Yani Türklerin, Kürtlerin, Çerkezlerin, Arapların vs. ortak mücadelesiydi. Bence meseleyi böyle konumlandırsanız gerçeğe daha uygun bir resim çizmiş olurdunuz.
Sayın Başbuğ’un sözlerini didiklerken, bunun bir ‘tarih açılımı’nın ayak sesleri olacağı izlenimini aldım. Zira 10 Nisan’da Mareşal Fevzi Çakmak’ın anılacak olması önemli bir işaret. Hele hele katı Kemalist çevrelerde ‘Sakallı’ diye dalga geçilen ve ‘gerici’ kabul edilen Nurettin Paşa’nın da anılacak olanlar arasında zikredilmesi büsbütün dikkate değer bir olay.
Karabekir Paşa inkılap tarihlerimizde kasten unutturulmuştur. Bakın, 1930’larda liselerde okutulan “Tarih IV” adlı 350 sayfalık ders kitabında Karabekir’in adı sadece ve sadece 2 yerde geçmektedir! Birisinde sadece ismi zikredilmekte, diğerinde ise (s. 72) Mustafa Kemal’in kendisini Şark Cephesi’ne tayin ettiğinden bahsedilmekte, ancak burada kazandığı savaşlar anlatılırken tek bir yerde dahi bu savaşları kazanan kişinin o olduğundan söz edilmemektedir. Öte yandan İnönü savaşları ballandıra ballandıra anlatılırken kuşe kâğıda tam sayfa bir İsmet İnönü fotoğrafı çıkmaktadır karşımıza. Ayrıca kitap boyunca onlarca İnönü resmine rastlayabilirsiniz, oysa Karabekir’in kıyısında köşesinde göründüğü tek bir fotoğrafını ara ki bulasın. (Bu arada bazı uyanıklar kitabın indeksinde ismi 30-40 kere geçen “Kâzım Paşa”nın Kâzım Karabekir olduğunu zannedip bana e-mail atmasınlar sakın, çünkü o Kâzım Paşa, Kâzım Özalp’tır ve o sırada Meclis Başkanı’dır.)
Sadece bu 1931 tarihli ders kitabından bile görebilirsiniz Karabekir’in nasıl unutturulmak istendiğini.
Kâzım Karabekir Paşa’nın kitaplarındaki iddialar ise yenir yutulur gibi değil. Birkaçını sonradan açmak üzere zikredeyim:
1. Karabekir Paşa’nın “Nutuk” eleştirilerini nereye koyacaksınız? O kadar ki, Paşa, “Nutuk”un tek bir kişinin haklılığını kanıtlamak üzere yazılan ve tarihi yanlış yönlendiren bir kitap olduğunu iddia eder.
2. İstiklal Savaşı’nı kendisinin başlattığı, Şark Cephesi’ndeki başarıları olmasa savaşın kazanılamayacağı, hatta İsmet Paşa ve Mustafa Kemal Paşa’yı Anadolu’ya geçmeye kendisinin ikna ettiği iddiasındadır.
3. Cumhuriyet’in kurulduğu günlerde İslamiyet’e yönelik eleştirilerin arttığı, Müslüman kaldıkça kimsenin yüzümüze bakmayacağı düşüncesinin yayıldığı, hatta ‘En iyisi Hıristiyanlığı benimseyelim, bu iş olsun bitsin’ diyenlerin Ankara’yı kuşattığı, Atatürk’ün de buna ses çıkarmadığı ve dolayısıyla kendisinin bu tavra karşı çıktığı için tasfiye edildiği kanaatindedir.
4. Karabekir Paşa, 1922’de Mustafa Kemal’in Halife olmak istediğini yazmaktadır.
5. Son olarak Mustafa Kemal’in kendisine “Arap oğlunun yavelerini Türk oğullarına öğretmek için Kur’an’ı Türkçeye tercüme ettireceğim ve okutturacağım” dediğini aktarmaktadır.
Gördüğünüz gibi Kâzım Karabekir Paşa’nın sadece bu birkaç iddiası bile Genelkurmay’ın tarih yorumuna taban tabana zıttır.
O zaman şu soruyu sormak pişmiş aşa su katmak olur mu:
Genelkurmay Başkanlığı “Kâzım Karabekir açılımı”nı nereye kadar götürebilecektir?

31 Ocak 2010, Pazar

.

Balyozcular 49 yıl önce ne yapmışlardı?

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Balyozcular 49 yıl önce ne yapmışlardı?
Sizler gibi “Taraf”ın “Fatih Camii bombalanacaktı” haberini okuduğumda benzer tepkiler geçti aklımdan.
İddia doğruysa 3 Kasım 2002 seçimlerinden sonra birileri kapalı kapılar ardında toplantı üstüne toplantı yapıp oylarımızla seçtiklerimizi devirmek için “5 bin sayfalık” ayrıntılı planlar hazırlamakla meşgullermiş.
Buna göre İbrahim Fırtına, Özden Örnek ve Ergin Saygun gibi kuvvet komutanlarının da aralarında bulunduğu 29 general ile çeşitli rütbelere sahip 133 subayın bu ‘balyoz’ planının altında imzaları bulunuyormuş. Asıl korkuncu ise ülkeyi bir darbe ortamına sürükleyebilmek adına yapılacak sabotajlar: Fatih Camii’nin bombalanması ve “Mümkünse bir Türk jetinin Yunan uçaklarınca düşürülmesi” vs.
Karşımıza çıkan tablo aslında yabancımız sayılmaz. Bundan 49 yıl önce de seçim sonrasındaki tabloya itiraz eden generaller darbe bildirisini kamuoyuna sunmuşlar ve bakın arkasından neler neler olmuştu.
“27 Mayıs”ta tek bir darbe yapıldı zannederiz. Ama aslında darbe, yeni darbeleri doğurmuş ve Türkiye 1965 seçimlerine kadar ecel terleri dökmeye devam etmiş, artçı sarsıntılar ise 12 Mart 1971 ‘buçuk darbesi’yle 10 yıldan fazla sürmüştü.
Darbenin yapanlara dahi huzur getirmediğinin en kesin kanıtı, 27 Mayıs’ın baş aktörlerinin önce Milli Birlik Komitesi adında ne idüğü belirsiz bir aygıt kurup sonra da birbirlerine düşmeleridir. Nitekim daha 6 ay geçmeden patlak veren iç hesaplaşmada, Alparslan Türkeş ve Dündar Taşer’in de içinde olduğu 14 subay tasfiye edilip yurtdışına sürülecek ve devrim, işe kendi çocuklarını yiyerek başlayacaktı. İşin acı tarafı, bu darbeler harmanında savrulan yalnız Türkiye ve Demokrat Parti değil, bizzat Silahlı Kuvvetler olacaktı.
Menderes, Zorlu ve Polatkan’ın idamlarının infazından sonra 15 Ekim 1961’de seçimlere gidilmiş ve hıncını içerisinde büyüten halk, sandıkta darbecilere ağır bir darbe indirmişti. Böylece İsmet İnönü’nün CHP’sini iktidara taşımak üzere düzenlendiği açık olan 27 Mayıs darbesi (o zamanki deyişle ‘ihtilali’), sandıkta halktan onay alamamış oluyordu.
CHP 173 milletvekilliği ve 36 senatörlük, AP 158 milletvekilliği ve 79 senatörlük, YTP 54 milletvekilliği ve 28 senatörlük, CKMP ise 65 milletvekilliği ve 16 senatörlük kazanmıştı. Gerçi en fazla milletvekilini CHP çıkarmıştı ama en fazla senatörü de AP çıkarmıştı; bu tablo hem CHP’nin tek başına iktidar olması için yeterli değildi, hem de karşısında rahatlıkla güvenoyu alabilecek bir çoğunluk vardı.
Yeni darbe için tehlike çanları çalıyordu. Birileri derhal harekete geçti. Darbeciler yaptığı tabloyu beğenmeyip tuvali temizlemeye kalkan ressam gibi yeni bir sayfa daha açmaya hazırlanıyordu.
Seçim sonuçları kesinleşir kesinleşmez o zamanlar Yıldız Sarayı’nda bulunan Harp Akademisi’nde 10 general ve amiral ile 28 albay bir protokol imzaladılar. Tarih 21 Ekim 1961, saat: 18.00 idi.
En yüksek rütbelileri Korg. Refik Tulga ve Korg. Cemal Tural olan subaylar TBMM’ye toplanmadan önce baskın yapacaklarını, partileri kapatıp seçim sonuçlarını iptal edeceklerini, iktidarı milletin ‘gerçek’ ve ‘ehliyetli’ temsilcilerine (kimlerse onlar?) emanet edeceklerini, MBK’ni feshedeceklerini… sonradan “21 Ekim Protokolü” olarak adlandırılacak bir metinde tespit ederek gerekli yerlere bildirdiler.
Ertesi gün de Mürted Hava Üssü’nde Ankara grubuna mensup general ve albaylar da protokolü imzalayınca “daire-i devlet” karıştı. O zamana kadar “Demokrasiye saygılıyız” sözünü dillerinden düşürmeyen ihtilalciler, tam seçimler yapılıp da halk kararını sandığa yansıtınca, ‘olmadı, sil baştan’ diyorlardı.
Yeni bir darbe istemeyen İsmet Paşa bu defa protokolcülere cephe aldı. Damadı Metin Toker’i Tulga ile görüşmeye göndermişti. Ancak Tulga ısrarcıydı. İlginç fikirleri vardı: Okuma yazması bile olmayan kimseler oy kullanmışlardı, bunlar milletin kaderinde nasıl söz sahibi olabilirlerdi? Cahil halk aldatılmıştı…
İsmet Paşa ise kendisini darbe olmadan iktidara geçirecek formülü bulmaya çalışıyordu. Damadının deyişiyle, “Askerlerin güven ihtiyacı ile Paşa’nın iktidar ihtiyacı aynı noktada birleşiyordu.”
İhtilalin başı Cemal Gürsel ve Genelkurmay Başkanı Cevdet Sunay yeni bir rezalet çıkmasını ancak İnönü’nün başbakanlığında bir koalisyon kurulması şartıyla aşabildiler. Komutanların nezaretinde liderlere imzalatılan “Çankaya Protokolü”, demokrasi tarihimizin en kara sayfalarından biridir. Parti liderlerine, darbe heveslilerinin ancak bu şartlarla Meclis’i basmaktan vazgeçecekleri bildirildi. Böylece Meclis’te azınlık olan CHP, silahların gölgesinde ikinci baharını yaşayacaktı.
Hükümet krizi “İnönü Başbakan” formülüyle çözülmüştü ama şimdi sırada Cumhurbaşkanlığı krizi vardı. Ya bu üç parti Gürsel’den başka bir adayı seçmeye kalkarlarsa? 2007’de yaşadığımız 367 krizine rahmet okutacak gelişmeler yaşanacaktır bundan sonra.
Ord. Prof. Ali Fuat Başgil sivillerin adayı olarak Org. Cemal Gürsel’in karşısına çıkma cesaretini göstermişti. Seçime girse cumhurbaşkanı olması kesindi. Ama sokmadılar. Nasıl? Resmen tehdit ederek. General Sıtkı Ulay yıllar sonra şöyle anlatıyordu o tehdit sahnesini:
“Ya cumhurbaşkanı adaylığından vazgeçersiniz ya da Etlik Mezarlığı’na gömülürsünüz.”
Başgil hoca ise generallerin kendisine “Adaylığınızı geri almazsanız hayatınızı garanti edemeyiz” dediklerini, daha da korkuncu, Meclis’i kapatıp askeri idareyi devam ettirecekleri tehdidinde bulunduklarını aktarıyor.
Nihayet 25 Ekim’de açılan Meclis’in ilk işi, tek aday olan Gürsel’i cumhurbaşkanlığına seçmek, onun da ilk işi hükümeti kurmak üzere İnönü’yü görevlendirmek olmuştu. Buna o zaman isyan edenlerin başında Süleyman Demirel geliyordu. Ne var ki, 28 Şubat askerî darbe sürecinde bu defa kendisi aynısını yapacak ve hükümeti kurma görevini, Tansu Çiller yerine yamalı bohçayı andıran devşirme sandalyelere sahip Mesut Yılmaz’a verecekti.
Ne denir? Tarih, “Hiç ibret alınsaydı tekerrür mü ederdi?” m.armagan@zaman.com.tr

24 Ocak 2010, Pazar

.

Şeyh Said, Kürt devletinin başına bir Türk’ü geçirecekti

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Şeyh Said, Kürt devletinin başına bir Türk’ü geçirecekti
Genelkurmay Başkanlığı’nın yayınladığı “Türkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar” adlı kitaba inanacak olursak, Şeyh Said isyanı tamamen İngiliz Gizli Haberalma Servisi’nin Musul’u elimizden koparmak üzere tezgâhladığı bir oyundur ve hainlerin bir karşı ihtilalidir.
Bu düz mantıkla bakarsak elbette bir şey görmemiz mümkün değildir. ‘İç ve dış güçlerin el ele vererek oynadığı oyun’ şeklinde bir basitleştirme, ancak propaganda ve beyin yıkama faaliyetlerinde işe yarayabilir. Tarihte geçer akçe değildir ne yazık ki. Gerçeğin üstünü bir süreliğine örtebilirsiniz belki ama ebediyen, asla!
Bakmayın Genelkurmay’ın isyanda İngiliz parmağı olduğu iddiasına; 1925 Mart’ında İngiliz Büyükelçisi Ronald Lindsay’in bizzat Başbakan İsmet İnönü’ye söylediği gibi İngiltere, Türkiye’nin “barış içinde yeniden yapılanması”nı beklemekteydi. İçerideki huzursuzlukların İngilizlerin de aleyhine olacağına kuşku yoktu. Musul’da pusuya yatmış olan İngiltere, o tarihte henüz Kürtlerin ayaklanmasını istemiyordu, zira bir ayaklanmayı bahane eden Türkiye’nin topuyla tüfeğiyle Musul’a sarkmasından çekiniyordu. Doğal olarak bu durum, Lozan’da girilen barış sürecine büyük zarar verecekti. Dolayısıyla İngiltere’nin bu isyanda bir çıkarı bulunmuyordu. Ancak isyanı bahane olarak kullandığı açıktır; nitekim sonradan Musul’un, kendi içindeki Kürtlere hakim olamayan Türklere teslim edilemeyeceği tezini ustalıkla kullanacaktı.
Önümüzdeki süreçte Türkiye’deki ‘Kürt sorunu’nun dönüm noktalarından Şeyh Said İsyanı’nı da tartışacağız. Ancak ben bugün isyanın genelde bakılmayan birkaç yönü üzerinde durmak istiyorum.
İsyanın en ciddi gerekçelerinden birisini, 1924 Mart’ında mahkemelerde yalnızca Türkçenin kullanılması ve Kürtçenin okullarda yasaklanması oluşturmaktadır. Böylece zaten ancak 215 adet okulu ve 8.400 öğrencisi bulunan Kürtlerin yaşadığı bölge (o sırada Türkiye’deki toplam okul sayısı 4.875, öğrenci sayısı ise 382 bindi), eğitim sisteminden tamamen dışlandı, üstüne üstlük okullar kapatılırken bir de “eğitim vergisi” çıkarıldı.
Durum gerçekten tuhaftı. Eğitim hayatı bir kararla bitirilen bir bölgeden eğitim vergisi alınması tepkilere yol açmakta gecikmedi. Bir adım daha atılarak medreseler de kapatıldı ve nihayet Türk-Kürt birlikteliğinin son simgesi olan Halifelik de kaldırıldı.
İsyan başladı. Lice ve Hani bir hafta içinde düştü, Çapakçur da ertesi hafta düşecekti. İşte tam bu sırada Şeyh Said bir manifesto yayınladı. Bölgede bir Kürt yönetimi kurmaktan ve Hilafeti geri getireceğinden söz ediyordu.

Mustafa Armağan

“Türkistan Halifesi” yapılmak istenen Şehzade Abdülkerim Efendi, Tokyo’da Japon korumalarıyla beraber.
Peki kurulacak Kürt yönetiminin başkanı kim olacaktı?
Said’in Halife olarak kendini ortaya sürdüğünü sanıyorsanız aldanıyorsunuz. Onun kafasındaki Halife adayı, aynı zamanda “Kürdistan Hükümdarı” da olacak olan merhum Sultan Abdülhamid’in oğullarından biriydi.
Peki kimdi bu Kürtlerin padişahı olacak Türk şehzade?
Bildiğim kadarıyla Şeyh Said ve avanesi bu makama, Son Halife ve “Kürtlerin Babası” olarak gördükleri Abdülhamid’in en büyük oğlu, 1870 doğumlu Mehmed Selim Efendi’yi münasip görmüşlerdi. Şehzade o tarihte 55 yaşındaydı ve Beyrut’ta yaşıyordu. Üstelik Kadir Mısıroğlu’nun dediğine bakılırsa Araplar kendisine “Sultan Selim” diye hitap ediyorlar, Cünye’deki evi “Kasru’l-Melik”, yani “Sultan’ın Sarayı” diye biliniyordu.
Hatta Yılmaz Öztuna’nın aktardığı bir bilgiye göre, Şeyh Said isyanında sadece bildiri yayınlamakla yetinilmemiş, Diyarbakır Ulucami’de Mehmed Selim Efendi’nin adına hutbe dahi okunmuştu. Tabii kendisinin bundan haberdar olup olmadığını bilmiyoruz.
Ancak burada asıl dikkat çekmek istediğimiz husus, kurulacak bir Kürt devletinin başına Türk/Osmanoğlu şehzadelerinden birinin getirilmesi, dahası, Şafii mezhebine bağlı Kürtlerin başına Hanefiliğin koruyucusu olan bir hanedan üyesinin seçilecek olmasıdır. Ve nihayet herhangi bir şehzadenin değil, bir zamanlar ‘Kürtlerin Babası’ (Bavê Kurdan) diye meşhur olan Sultan II. Abdülhamid’in en büyük oğlunun bu makam için tercih edilmiş olmasıdır.
Kürt tarihi uzmanı David McDowall’ın da dediği gibi, kurulması için bayrak açılan Kürdistan’ın başına Kürt olmayan bir liderin geçirilmek istenmesi, Şeyh Said isyanının hakikaten milliyetçi bir isyan olup olmadığı şüphesini uyandırıyor (“A Modern History of the Kurds”, I.B.Tauris, 2004, s. 197-198).
Şeyh Said isyanı gerçekten milliyetçi bir isyan olsaydı, Kürtlerin başına bir ‘Türk’ü getirmeyi düşünürler miydi? David McDowall, Şeyh Said’in halife olarak kendisi dahil hiçbir Kürt aday göstermemesini, isyanın milliyetçi olmaktan ziyade, “Kürt dinî partikülerizmi”ne (“Kurdish religious particularism”) dayandırıyor. Bir başka deyişle Kürtlüğü savunuyor ama bunu dinî bağlılıkla ve dine bağlanmanın kurtuluşa erdireceği inancıyla yapıyorlardı.
Yani Türkler Hilafeti kaldırmakla dinî önderliklerini kaybettiler, şimdi sıra Kürtlerde. Ama Halife yine Osmanlılardan olacaktı, zira ümmeti bu aileden başkası toparlayamazdı.
İşe bakın ki, Mehmed Selim Efendi bu işlerin adamı değildi ama oğlu Abdülkerim Efendi, tam tersine atak bir yaratılışa sahipti. Maceracıydı. O kadar ki, Japonlar 1933’te kendisini davet edince kalkıp Tokyo’ya gitmiş, Japonların desteğiyle Uzakdoğu’da yaşayan Türk-Tatarları bir bayrak altında toplamak ve bu defa Türkistan Kralı olmak üzere Çin’e karşı harekete geçmişti. Ancak hayalleri kısa zamanda tuzla buz olan atak Şehzade, 1935 Ağustos’unda New York’ta bir otel odasında ölü bulunacaktı. İki yıl sonra da babası “Sultan Selim” ölecekti.
Kadere bakın ki, Mehmed Selim Efendi Kürtlerin, oğlu Abdülkerim Efendi ise Türkistan Türklerinin başına Halife yapılmak istenmişti. İkisi de olmadı. Baba Şam’da, oğul ise New York’ta son uykularını uyumaktalar. m.armagan@zaman.com.tr

10 Ocak 2010, Pazar

.

Sayın Başbakan, para pul neyse, CHP Nutuk’u bile yasaklatmıştı

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Sayın Başbakan, para pul neyse, CHP Nutuk’u bile yasaklatmıştı
Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, 2010 yılı bütçe görüşmelerinde İsmet İnönü’nün paraların, pulların üzerinden Atatürk resimlerini kaldırdığını yeniden gündeme getirdi ve haklı olarak “CHP Atatürkçülüğü”nün samimiyetini sorguladı.
Ne var ki, İsmet İnönü’nün 1938 Kasım’ından 1950 Mayıs’ına kadar yaklaşık 12 yıl süren cumhurbaşkanlığı döneminde Atatürk’ün gölgesinde kalmak istemediğini, hatta onu bir kenara bırakmak ve kendisini öne çıkartma suretiyle “aşmak” istediğini gösteren pek çok başka kanıt bulunabilirdi. Bence Başbakan’ın bu konudaki söyleminin çapını genişletme zamanı gelmiştir, hatta geçmektedir bile.
Mesela Attilâ İlhan’a bakarsak, İnönü dönemi bir “dikta” yönetimidir ve “seçkin aydınlarla eşraf ve bürokrasi üçgenine dayanan, savaş vurguncularıyla el altından işbirliği yapan merkeziyetçi”, yüzeysel Batıcı “faşizan bir dikta”dır.
Epeyce ağır ithamlar değil mi? Ancak o kendine mahsus dobralığıyla daha fazlasını da söylüyor Attilâ İlhan. Kendisinden dinleyelim mi bu sert görüşlerini?
“İkide bir, Atatürkçülük adına, birtakım siyaset esnafı ortaya çıkmakta, yasakçılık etmektedir. Demokrasiyi korumak bahanesi altında gerçekleştirmek istedikleri yasaklar, aslında demokrasiyi değil, İnönü diktası türünden bir diktayı öngörmekte, özlemektedir. (…) Bu perspektiften bakıldı mı, 27 Mayıs’ın, 12 Mart’ın aslında Atatürkçülük filan değil, bal gibi İnönücülük olduğu hemen görülür. (…) Benim kestirmeden İnönücülük’ dediğim o ‘resmî’ Atatürkçülük en mükemmel ifade ve uygulamasını 40 yıllarında bulur ki, o da faşizan bir dikta, Tanzimat türünden bir batıcılık, üst yapısal kültür aktarmalarıyla kişilik kaybını ilerleme sayan bir tatlısu alafrangalığıdır.” (Hangi Atatürk, Ankara 1982, Bilgi Yayınevi, s. 50-53)
Sadece söylemde kalan şekilci ‘büst Atatürkçülüğü’, İnönü döneminin eseridir. Ancak nedense Atatürk’ü yere göğe sığdıramadıklarına dair nutuklar atan CHP’liler, o sıralarda çok önemli işleri olduğundan olacak, Anıtkabir’in yapımını nedense bir türlü bitirememiş (!), “ebedî istirahatgâh”ı tamamlamak Adnan Menderes ve Celâl Bayar’ın Demokrat Parti’sine nasip olmuştur.
Ayrıca resmî dairelerden Atatürk resimlerinin kaldırılması da aynı dönemin önemli bir icraatı olarak göze çarpar. Sessiz sedasız “Millî Şef” İnönü’nün resimleri almıştır Atatürk resimlerinin yerini.
Yeterince dikkat edilmeyen bir tavır değişikliği de İnönü’nün, Atatürk’ün “Nutuk”unu yasaklatmasında görülür.
Gazi Mustafa Kemal’in “Nutuk” adlı eseri, bizzat kendisi tarafından CHP’nin 2. Kurultayı’nda okunmuş ve yine CHP tarafından “Cumhuriyet’in temel kitabı” olarak kabul edilmiş olmasına rağmen, İnönü’nün cumhurbaşkanlığı döneminde asla basılmamıştır. Tam 12 yıl boyunca yasak kitap olarak kalan “Nutuk”, 1938’den sonra ilk kez Adnan Menderes iktidarında basılabilmiştir.
Durun, son olarak 1938’de bastırılan Nutuk’un 4. basımının ancak 1950 yılında gerçekleştirilebilmiş olmasından ibaret değildir vahamet. Aynı zamanda manidar bir şekilde bu dönemde İnönü’nün “Nutukları”nın öne çıkarıldığını da görürüz.

Mustafa Armağan

Mektubun kendisine yazıldığı Abdülkerim Bey’in (ön sırada gözlüklü Mustafa Kemal’le 1907’de Selanik’te çektirdiği fotoğraf.
Mesela 1946 yılında devlet tarafından “İnönü’nün Söylev ve Demeçleri”nin ilk cildi yayınlanmıştır ki, bunun da bir yıl önce basılan “Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri”ne nazire olarak yayınlandığı anlaşılmaktadır.
Hatta Taksim’de, Gezi Parkı’nın meydana bakan yamacına devasa bir İnönü heykeli konulacakken, CHP iktidarının vadesi yetmemiş ve sonra da bir daha yerine konulamamıştır. Aynı dönemde Türkiye’nin il ve ilçelerinin İnönü heykelleriyle donatıldığını biliyoruz.
Bu kısa gezintiden anlaşılacağı gibi, İsmet İnönü, Atatürk’ün gölgesinde kalmamak için önce 1939’da Meclis’te kendi kadrosunu oluşturmuş, ardından para ve pullardan, resmi dairelerden onun resimlerini kaldırarak kendi resimlerini koydurmuş, heykellerini diktirmiş, “Nutuk”u da yasaklatmıştı. Bu yüzden diyorum ya, 1939’dan itibaren yeniden formatlanan Cumhuriyet ve Atatürk imajı, 1960’tan sonra bu defa da darbelerle birlikte yayılmış olan bazı sahte Atatürkçülüklerle kaynaşmış, ortaya günümüzde sistemi kilitleyen bir ‘Atatürk’ ve ‘laiklik’ algısı çıkmıştır.
Hem bunların Atatürkçülüğünün samimi bir tarafı olmadığını “Nutuk”u bile daha eli yüzü düzgün bir şekilde yayınlamadıklarından da anlayabilirsiniz. Orijinal “Nutuk” ile bugün elimizde bulunan “nutuklar” arasında korkunç farklar vardır ve bunların çoğu da metni çarpıtma boyutlarına varacak vahim hatalardır.
Doğu Perinçek ve ekibinin hazırladığı “Atatürk’ün Bütün Eserleri” de gereken özenden mahrum bir şekilde çıkmaktadır. Mesela, Mustafa Kemal’in 22 Mayıs 1912’de Derne’den Kerim Bey’e yazdığı ve gözlerinin rahatsızlığından söz ettiği mektuptaki hatalardan birkaçını görelim ve tek bir mektup metninde bu hatalar oluyorsa diğerlerinin durumunu tahmin edersiniz. “Muazzez” kelimesi “aziz” okunmuş. “Bu güzel ve vefakâr arkadaşlarla” ifadesi “Bu fedakâr ve vefakâr arkadaşlarla” olmuş.”Enver Bey”in “Bey”i nedense atılmış. “Hoybu” adlı yer ismi “Cabu” okunmuş. En önemlisi de, “Bu mektubun size ulaşacağından emin olmadığım için” ifadesi “emin olduğum için” yapılarak anlamın tamamen tersine çevrilmesidir. Bir de metnin sonuna ilave ettiği 7 satırlık özel not, esere alınmamıştır.
Gördüğünüz gibi iki sayfalık bir metindeki pek çok hatadan seçtiğimiz bu örnekler aslında Atatürk’ü kullanmak isteyenlerin samimiyetini ve ciddiyetini gözler önüne serecek niteliktedir. Daha orijinal metinler üzerinde yapılan mıncıklamalara giremedik. En basiti, Hikmet Bayur’un ‘Belleten’de (Sayı: 93, Ocak 1960) Atatürk’ün bir mektubunu yayınlarken orijinal nüshanın bazı kısımlarını çıkartmasıdır. Tabii Afet İnan’ın “Karlsbad Defterleri”ni yayınlarken aynı makaslama işlemini yaptığını unutmayalım.
Velhasıl para pul meselesi, çok daha derin köklere sahip bir operasyonun sadece görünen kısmıdır. Alta bakma cesareti olanlar varsa buyursunlar. m.armagan@zaman.com.tr

27 Aralık 2009, Pazar

.xxxxxxxxxx 14

Zamboanga neresi, Yıldız Sarayı neresi?

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Zamboanga neresi, Yıldız Sarayı neresi?
Filipinler’de Mindanao adasında, halkının tamamı Müslüman olan bir yerleşim yerinin ismidir Zamboanga.
Burada Taluksangay adını taşıyan bir cami, Müslümanlara bu topraklardaki köklerini hatırlatırken, turistler için de uğranmadan geçilemeyecek şirin bir mekân. Kapısındaki kitabeye bakılırsa 1885 yılında yaptırılmış. Tahmin ettiniz: Abdülhamid’in buraya gönderdiği yardımlardan bu cami de nasibini almış durumda. Kubbesinde ve minaresinde bulunan hilal, hilafetin gölgesinde bulunduklarını gösteriyor.
Hint Okyanusu’na uzanalım şimdi de: Seylan’dayız. Ve Seylan’da Müslümanların medar-ı iftiharı olan Hamidiye Mektebi’nin önünde toplanmış öğretmen ve öğrencileri görüyoruz eski bir fotoğrafta. İsimleri yazılı altında: Samir’ler, Muhiddin’ler, Enis’ler, Selim’ler… Hepsi Abdülhamid’e (veya bu kitabın okurlarına) ta oralardan ve zamanın içinden selam ediyorlar. Okul halen faal ve ismi Hameedia Boys’ School’dur.
İşte bir çarpıcı örnek daha: Şikago’da bir cami. İsmi: Mescidü’l-Fâtır. Vehbi Vakkasoğlu’ndan öğrendiğimize göre vaktiyle buradaki Müslümanlar bir cami yaptırmak için İstanbul’dan yardım istiyorlar, Abdülhamid de bir miktar para gönderiyor kendilerine. Caminin arsasını satın alıyorlar ama bilmediğimiz bir sebeple inşaatına hemen başlanamıyor. Cami, satın alınan arsa üzerine daha sonraları yaptırılmış.
Singapur’da Abdülhamid Müzesi
Ya Singapur’da bir Abdülhamid Müzesi olduğunu biliyor muydunuz? Belki de dünyada onun adını taşıyan tek müze bu. Burada Abdülhamid’in yağlıboya bir tablosu yer alıyor ve ölüm yıldönümlerinde Singapurlu Müslümanlar, onun önünde toplanıp ruhuna Fatiha okuyorlarmış. Bunun da kaynağında Kasım 1900’de Ahmed Ataullah Efendi’nin Sultan Abdülhamid adına Singapur’daki Müslümanlarla kurduğu teması buluyoruz. Singapurlu İmam Alataş, Müslümanların Abdülhamid’e olan sevgisini şöyle anlatmış:
“Sultan Abdülhamid Han, Singapur’u İslâm yönünden doyurdu. Tefsir âlimlerinden Kadı Beydavi’nin Kur’an tefsirini Malaycaya çevirerek göndermiş olmasaydı İslâm bu ülkede belki bu kadar gelişmezdi. Kendisi ayrıca Singapur’a ilk Malayca Kur’an’ı gönderen biriydi.” (İmam’ın “Malayca Kur’an” dediği, Arapça okuma imkânı bulamayanlara Malay harfleriyle yazılmış Kur’an’lardır.)
Tabii Pekin’de yaptırılan Hamidiye Üniversitesi’nden söz etmesek bu liste çok eksik kalır. Bugün dahi cuma günleri avlusunu Çinli Müslümanlar dolduruyor.

Mustafa Armağan

Seylan’daki Hamidiye Erkek Okulu öğrencileri okulun önünde (1901)
Nihayet bugün Yunanistan sınırları içinde kalmış olan Gümülcine’deki saat kulesi de restore edilmiş haliyle 2004’ten beri daha bir dinç görünüyor. Tahmin ettiniz: O da bir Abdülhamid dönemi eseri. Ve yine Gümülcine’deki Hükümet Konağı, Belediye Binası, Rüşdiye ve Sibyan Mektepleri de aynı dönemde yapılmış. Bugün bir kısmı yıkılmış olsa da kalanlar onun Balkanlar’daki gözleri gibi bizlere bakıyor.
Ergani Saat Kulesi kan ağlıyor
Diyarbakır’ın Ergani ilçesinde bulunan Hükümet Konağı 1895’te, Saat Kulesi ise 1899’da inşa edilmiş olup kulenin kapısı üzerindeki kitabede bizzat Abdülhamid’in eseri olduğu açıkça belirtilmektedir.
Aymazlığın derecesine bakın ki, 1994’te Kültür Bakanlığı konağı “Ermeni kilisesi”, kuleyi de onun “çan kulesi” olarak tescillemiş. Allah’tan, bir tarih gönüllüsü olan Lütfi Ergene’nin müdahalesiyle bu feci hata düzeltilmiş ve binaların, ismi anılmadan (ağızlarını yakar çünkü!) Abdülhamid döneminde yaptırıldığı tescil edilmiş.
Bugün saat kulesinin üst kısmı yıkık, altı ise zar zor ayakta durmaktadır. Osmanlı Yahudileri tarafından Meksika’da yaptırılan çeşmeli saat kulesinin restorasyonu için para ayıran hükümete, Ergani’deki saat kulesini harap bir vaziyette bırakmak yakışmıyor. Bir an önce el atılması dileğiyle.
Minsk köylerinde yankılanan ad
Diyanet İşleri Başkan Yardımcısı Mehmet Görmez anlatmıştı. Geçtiğimiz Ramazan ayında Belarusya’nın başkenti Minsk’e bağlı İvya köyünde bir camide teravih namazı kıldırıyor. Önde erkekler, arkada kadınlar namaza duruyor. Salavat getirilen kısımda ise erkekli kadınlı cemaatten ilahi formunda bir ses yükseliyor: “Lailahe illallah Cebrail melekullah. Lailahe illallah Mikail melekullah.” Mehmet Bey şaşırıyor önce ama devam ediyor namaza. İkinci arada bu defa Azrail ve İsrafil’in isimleri zikrediliyor. Sonraki aralarda ise sırasıyla bütün peygamberler sayılıyor. En son “Lailahe illallah Muhammed Rasulillah” sesleri yükseliyor. Ancak hemen ikinci bir ses:
“Lailahe illallah Abdülhamid Halifeti Rasulillah.”
Mehmet Görmez Bey, “Salavatlar bitti ama o anda ben de bittim” diye anlatıyordu gözleri dolaraktan, “Neredeydim, hangi zamandaydım, şaşırmıştım.”
Ufuklarımız genişledikçe Abdülhamid bizi daha çok şaşırtacağa benziyor.
Hizmet aşkı
Abdülhamid tahttan indirilmiş, kapatıldığı Beylerbeyi Sarayı’nda hastalanmıştır. Kendisini kontrole gelen eski muhalifi Dr. Abdullah Cevdet’i karşısında görünce o balyoz gibi sözü indirmeyi ihmal etmemiştir:
“Siz doktorsunuz değil mi? Benden meşrutiyet yerine hastane isteseydiniz hem insanlara karşı şefkat ve mürüvvete sahip olduğunuzu ispat, hem de mesleğinize layık olduğunuzu tescil etmiş olmaz mıydınız?” m.armagan@zaman.com.tr

20 Aralık 2009, Pazar

.

Atatürk’ü çocukken döven ‘Hafız’ Hoca kimdi?

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Atatürk’ü çocukken döven ‘Hafız’ Hoca kimdi?
İnternetin bir kötülüğü de, uydur kaydır bilgilerin kendisine kolayca müşteri bulabiliyor olması.
Biri bir taş atıyor internetin kuyusuna, kırk akıllı çıkarabilirsen çıkar artık. İşte sizin posta kutunuza da gelmiş olması muhtemel o ‘müthiş bilgi’:
Güya Yavuz Sultan Selim Ridaniye seferine giderken yaptırdığı çeşmeyi dönüşte harap vaziyette bulmuş; bunun üzerine de aşağıdaki mısraları kendisi kaleme aldırarak çeşmenin üzerine yazdırmış. Şiirin anlamı 1999’da Hasan Pulur’un bir yazısında dile getirilince çeşmenin üstündeki kitabe silinmiş! Çeşmenin kitabesinde şu yazılıymış:
Kürde fırsat verme Ya Rab dehre sultan olmasın
Ayağını çarık sıksın karnı bile doymasın
Vur sopayı al haracı asla iflah olmasın
Ol bu çeşmeden gavur içsin, Rum içsin Kürde nasip olmasın.
Bunu okuyup sersemlemiş olan okurlarım soruyor: Acaba bu bilgi doğru mu?
Bunun gibi konularda atalarımız ‘Tut kelin perçeminden’ diye şık bir kelam etmişler. Neresinden tutalım?
1) Bu çeşme neredeymiş? Bir resmi, kazınmış da olsa kitabesini gösterin. Rivayetle, -mış, -miş ile tarih olmaz. Yerini söylesinler, gidip kendim göreyim.
2) Sözü edilen en basit vezin ve kafiye bilgisinden yoksun birinin söylediği açık olan manzume, şiirimizin atılım devri olan Yavuz devrine ait olamaz. Kelimeleri, bozuk vezni, külhanbeyi üslubu ile ise Yavuz’a hiç ait olamaz, zira onun Osmanlı padişahlarının en âlimi, üstelik Kürtlere en yakın davranan padişahlardan olduğunu biliyoruz.
3) Yavuz hiç Türkçe şiir yazmamıştır, divanı Farsçadır. Ona atfedilen “Şîrler pençe-i kahrımda olurken lerzân / Beni bir gözleri ahuya zebun etti felek” diye başlayan ünlü kıtası dahil olmak üzere bazı Türkçe parçalar Nesrî gibi başka şairlere aittir.
Sanırım soruyu bana değil de, bu soruyu ortaya atanlara sormalısınız. Önce böyle bir çeşmenin varlığını ispat etsinler, görelim, ondan sonra konuşalım. Olmaz mı?
Üstelik ben ‘Milliyet’in internet arşivinde aradım, taradım, Hasan Pulur’un 1999’da böyle bir yazısına rastlayamadım. Kaynak olarak zikredilen Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi’nde (Zuhuri Danışman neşri, cilt 3, s. 80) de böyle bir hikâye yok.
Kazınmış da olsa kitabe yok, bir fotoğrafı yok, kaynak diye verdikleri Evliya Çelebi’de yok, Yavuz’un Türkçe şiiri yok, o yok, bu yok ama ortada koskocaman bir yalan fırıl fırıl dolanıyor. Ve mine’l-garaib.
Can Dündar’ın kandırmacası
Söz aldatmacalardan açılmışken “Mustafa” filmindeki bir kandırmacaya da dikkatinizi çekmek istiyorum. Can Dündar Atatürk’ün Sivil (Mülkî) Rüşdiye’de kendisini döverek kanlar içinde bırakan Kaymak Hafız adlı hocası yüzünden din adamlarına düşman kesildiğini ve daha sonra yaptığı inkılapların psikanalitik temelinin bu olay olduğunu bir masal tadında anlatıyordu filmde.
Ancak ciddi bir yanıltmaca, hatta bubi tuzağı gizlidir burada. Doğrusu şudur:
Kaymak Hafız adlı hoca, belki Hafız olabilir ama asla bir din adamı değildi. Ya neydi? Matematik hocasıydı.

Nitekim Falih Rıfkı Atay’a bakarsak, bir gün aynı zamanda okulun müdür yardımcılığı görevini yürüten Kaymak Hafız adlı matematik hocası, bir arkadaşıyla kavga eden Mustafa’ya “kanlar içinde bırakıncaya kadar” dayak atar. O da bu dayağı bir türlü şerefine yediremediği için okulu terk eder ve Askerî Rüşdiye imtihanlarına girer (Çankaya, s. 9; Babanız Atatürk, s. 18.)
Bir matematik hocası, üstelik de kavga ettiği için bir çocuğu dövüyor ama sözde belgeselimiz, sırf isminde ‘Hafız’ kelimesi geçti diye, Atatürk’ün o dayak yüzünden din adamlarına diş bilemeye başladığını ima ediyor.
İşte tarih böyle tahrif ediliyor.
NTV Tarih’in çarpıtması
“NTV Tarih” dergisinde yer yer faydalı yazılar çıkmasına rağmen bazen geniş kitlelere okutacağım diye konuları sulandırıyor. Nitekim kasım sayısında “Filistin’i Haydarpaşa’daki esrarengiz patlamada kaybetmiştik” başlıklı yazım Derya Tulga tarafından aynı üslûpla cıvıklaştırılmış.
Ben Haydarpaşa Garı’na yığılan silah ve mühimmatın Filistin cephesine gönderileceği sırada Fransız ajanlar tarafından havaya uçurulduğunu yazmıştım ya, magazinci yazar yanıldığımı ve o cephanenin aslında Bağdat’a gönderileceğini iddia ediyor. Neye dayanarak peki? Sadece kendi deyişiyle ‘tahminleri’ne.
Almanlar ve Enver Paşa’nın Bağdat’ı geri alma tasavvurları vardı elbette. Yıldırım Orduları Grubu bunun için kurulmuştu. Ancak temmuz-ağustosta İngilizler cepheyi Filistin’e kaydırınca öncelik oraya verilecek, Bağdat’a hücumdan vazgeçilecekti. Eylülden itibaren savaşın kilitlendiği cephe Filistin olacak ve Bağdat’ta silah bile patlamayacaktır. Bunun komplo teorisiyle bir alakası yok. Burada dayandığım birinci el kaynağı zikrediyorum: O sırada Haydarpaşa Garı’nda görevli olan subay A. Baha Özler, hatıralarını Yıllarboyu Tarih dergisinde yayımlamıştı (Sayı: 10, Ekim 1980, s. 9-12). Ayrıca Paul de Sailly adlı bir Fransız casusunun hatıratından aktarılan bilgiler için bkz. Tarih Coğrafya Dünyası, Sayı: 2, 1 Mayıs 1959, s.115-116.
Şahsen akıl cebimden hiç eksik etmediğim soru şudur: Yakaladığım ipuçlarını tarih adına bir kazanca dönüştürebilir miyim? Bir tarih dergisinden bu çabaya alkış beklemesem de, saygı duyulmasını beklemek hakkımdır diye düşünüyorum.

13 Aralık 2009, Pazar

.

Çerkez Ethem’in abisi Atatürk’e ‘Kürt açılımı’ önermiş

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Çerkez Ethem’in abisi Atatürk’e ‘Kürt açılımı’ önermiş
Dersim rüzgârıyla birlikte devletin ‘Kürt açılımı’ dallanıp budaklandıktan başka ‘Alevi açılımı’ ile de aşılandı.
Bu arada İsviçre’deki referandum, zihinlerimizde Avrupa’nın sabit fikirleri konusunda yeni şimşekler çaktırdı. Yani tarihten gelecek seslere ilgimiz aslanın yelesi gibi kabarmış durumda.
İşte bundan yaklaşık 80 yıl önce yazılan bir ‘açık mektup’, tam da bugünkü tartışmalara bir cevap niteliğinde.
Mektubu yazan Çerkes Ethem’in ağabeyi Reşid Bey, ilk TBMM’de Saruhan (Manisa) milletvekiliydi ancak hain ilan edilince 8 Ocak 1921’de milletvekilliği düşürülmüştü. Lozan’dan sonra ilan edilen 150’likler listesine alındığı için uzun yıllar Amman’da yaşamış ve rejime muhalefetini her fırsatta dile getirmişti.
Reşid Bey’in, aşağıda yayınlayacağımız ve aslı Cumhurbaşkanlığı Arşivi’nde bulunan ‘açık mektubu’, Şam’da çıkan “El-Kâbes” gazetesinde Arapça olarak basılmış, Dışişleri Bakanlığı Basın Genel Müdürlüğü tarafından Türkçeye çevrilerek Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal’e takdim edilmiştir.
Mektup daha önce Mete Tunçay tarafından “Tarih ve Toplum”un Ekim 1992 sayısında yayınlanmıştır. Ancak belgenin ekinde bulunan gazetedeki kupürü dikkate alınmadığı için metin tam olarak yansıtılamamıştır. Cumhurbaşkanlığı Arşivi’nde A VII/I D 86 F I-90-91 numarada kayıtlı bulunan çeviriyi Arapça metniyle karşılaştırmak suretiyle anlaşılır bir hale getirmeye ve günümüz diliyle ifade etmeye çalıştım.
Mektubun yazıldığı tarihte Türkiye kamuoyu biri Doğu’da, öbürü Batı’da olmak üzere iki kritik olaya gömülmüş durumdadır. Birincisi Türk siyasetinde fırtına gibi esen Serbest Fırka’nın kuruluşu, öbürü de peş peşe çıkan 5 Kürt isyanının kara bulutları. Mektup, batısında yeni bir umut rüzgârının tutuştuğu, halkın CHP’den kurtulma umudunun doğduğu, doğusunda ise en büyüğü Ağrı’da gerçekleşen Kürt isyanlarının peş peşe patladığı bir ortamda yazılmıştı.
Reşid Bey, son çare olarak Atatürk’e ‘Kürt açılımı’ tavsiyesinde bulunuyor, gerçekten namını Türkiye’nin iki halkı, yani Türkler ve Kürtler arasında yükseltmek ve ebedileştirmek istiyorsa gerekirse kendisini feda etmesini istiyordu. Sertlikle, baskıyla, şiddetle Kürtleri yola getiremezsiniz diyor ve ekliyordu:. Tek çare, ılımlı bir yönetimi iş başına getirip her iki millete de hak ve özgürlüklerini tanımaktır. Türkiye ancak böyle yapılırsa bölünmekten kurtulacaktır.
İşte 80 yıl öncesinden bugünlere seslenen o mektup:
“İşittiklerime ve gördüklerime dayanarak şunu söyleyeyim ki, hem Kürtlerin dinlerine tutku derecesinde bağlılıklarına, hem de kamuoyunun vicdanına aykırı olan mevcut durum, bu necip milleti tehlikelere ve savaşlara sürüklemektedir.

Mustafa Armağan

80 yıl önce yazılan bir ‘açık mektup’, bugünkü tartışmalara cevap niteliğinde.
İşte kanlar akmakta, canlar yok olmakta, hırs uyanmakta, intikam sevdası kalplerde kök salmaktadır. Ülkemin çöküşe doğru gittiği meydandadır. Dahası, cahil ve gafil Türk gazeteleri bu ayaklanmayı muhaliflerden yalnız birkaç kişinin üzerine yıkmaktadırlar.
Kürtlerin zulme gelemeyecekleri şüphesiz iken, şiddet, despotluk ve türlü imha yöntemleri ve Kürt beylerinin -Seyyid Abdülkadir de onlardandır- idamlarıyla sonuçlanan Şeyh Said İsyanı’nın (1925) ikinci bir isyan doğurmayacağını mı zannediyordunuz? Kürtlerin intikamları da şiddetli olur. Tarihten delil getirmeye gerek yok, yalnız bu son isyan bile öldürme, zulüm, şiddet ve köklerini kazımanın (tenkil) sınırları olduğunu gösteriyor.
Ülkemizin 15 milyona ulaşan nüfusunun yarısını teşkil eden Kürtler, tarihin en eski zamanlarından beri kendi mamur beldelerinde yaşamakta iken, uygulamakta olduğunuz siyaset memleketlerini bölüp parçaladı.
Halbuki çeşitli vesilelerle ve özel olarak da tarafınıza, Kürtlerin geleneklerine ve dinen kutsal bildikleri şeylere hücum etmenin, ülkemizin çöküşüne neden olacağını açıklamıştım. Ne var ki, hükümetimizin başı (İsmet Paşa) ve yoldaşlarının Türk milliyetçiliğinde ve ülkenin harap ve bitap düşmesinde ısrar, hatta inat ettikleri görülüyor.
Ey Gazi, şu an bu fırsattan yararlanmak için üzerinize büyük bir görev düşüyor.
1. Mert Kürt milletini harcamayın (zayi etmeyin) ve ona karşı düşmanlığın devamına meydan vermeyin.
2. Korkarım, tarih bizim geçmişteki beraberliğimizi tescil etmiş bulunuyor. Günahlarınız yüzünden ülkenin bölünmesinden kaygı duyuyorum. Unutmayın ki, en büyük ve uzun ömürlü şöhret, tarihin tescil ettiği şöhrettir. Ne mutlu ki ey Paşa, şimdiye kadar yaptıklarınız ve söyledikleriniz sizi tarihî nam ve şöhretten mahrum bırakıyor. Ancak bugün elinize bunu tersine çevirecek büyük bir fırsat geçmiştir. Bir an için kendinizi ölmüş farz edip namınızı yükseltmeye bakmalısınız. Kürtlerin dine tutkunlukları ve millî asaletleri, onları Türklerden ayrılmaktan men ediyor. Ancak bir şartla: Yönetimi cumhurdan, yani halktan ılımlı ve hür bir gruba emanet etmeniz gerekir. Böyle yaparsanız, himayeniz altındaki milletlerin (Türkler ve Kürtlerin) özgürlüğünü temin ve ülkemizin selametini muhafaza etmiş, böylece tarihte büyük bir ad ve şöhrete nail olmuş olursunuz.”
Mektup burada bitiyor. Bitiyor mu sahiden de? İsmet Paşa ve yandaşlarının bugün de aynı kafada olduklarını gördükten sonra bu mektup hiç bitmez dostlar!

06 Aralık 2009, Pazar

.

Filistin’i Haydarpaşa’daki esrarengiz patlamada kaybetmiştik

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

Filistin’i Haydarpaşa’daki esrarengiz patlamada kaybetmiştik
Henüz hiçbirimiz tarihimizin bütününü görebilmiş değiliz. Katı sansürler konulduğu, arşivler vaktiyle yakıldığı veya ayıklandığı için korkarım ki, hiçbir zaman da o bütünü görme şansımız olamayacaktır.
Başka bir çok olay gibi bundan 92 yıl önce, 6 Eylül 1917 günü meydana gelen Haydarpaşa Garı patlaması, bu yüzden kalın bir sır perdesinin arkasına gömülmüştür. Olay, iki satırlık bir resmi tebliğle geçiştirilmiş, millet, patlamanın, bir işçinin elindeki cephane sandıklarından birini yere hızlıca atması yüzünden meydana geldiği masalıyla uyutulmuştu.
Ancak gerçeklerin günün birinde ortaya çıkmak gibi garip bir huyu vardır. İttihatçılar istedikleri kadar bu yalanı cilalamaya çalışsınlar, hatıralarını 1919’da kaleme alan Liman Von Sanders, sabotajın daha kuvvetli bir ihtimal olduğunu yazmıştır bile. Almanlar bizi bunun bir İngiliz operasyonu olduğuna inandırmaya çalışmışlar, kuş uçurtmadığı söylenen Alman istihbaratının nasıl olup da İngilizlerin sabotajını haber alamadığını açıklamamışlardı.
Aslında İstanbul 1917-1918 yıllarında bir “Alman işgali” altındaydı. Her tarafta Alman subayların sözü geçiyor, Alman Genelkurmayı adeta İstanbul’a hükmediyordu. Tam da sakınılan göze çöp batar misali, Almanların ana karargâhı olan Haydarpaşa Garı’nda o korkunç patlama gerçekleşecek, ölenler, yaralananlar olacak, peş peşe infilaklar İstanbulluların yüreklerini ağızlarına getirecek, tahrip olan Gar binası, aylarca o harap yüzüyle vapur yolcularının yüreklerini dağlayacaktı.
İyi de kimin işiydi bu patlama? Hedefi saptırmak isteyenler bir İngiliz uçağının bomba atığını söylüyordu ama uçağı gören eden yoktu. Filistin’de cephane bekleyen Mehmetçiğin umutları biraz daha kararırken, basına sansür uygulanması kimin işine yarayacaktı?
Nihayet bir gün olay aydınlandı. Patlama, İngilizler tarafından değil, Fransızlar tarafından gerçekleştirilmişti. Ama nasıl? Dışarıdan bir sabotajla değil, içeriden bir ihanetle.
Fransız istihbaratı, baştan beri İstan-bul’dan Doğu’ya sevk edilen silah, cephane ve askerleri sıkı sıkıya takibe almıştı. “Nasıl olur?” demeyin, çünkü Almanların içine sızmış olan bir Fransız casusu, Georg Mann adlı Alsacelı deniz askeri, Haydarpaşa’daki karargâhta kritik bir mevkide çalışmakta, olan biteni, ara sıra yaptığı Berlin yolculuklarında şefine gizlice aktarmaktaydı.

Mustafa Armağan

Haydarpaşa Garı ve çevresinin patlama günü çekilmiş fotoğrafı.
Böylece Alman karargâhının faaliyeti İtilaf güçlerine ispiyonlanıyor, onlar da özellikle İngilizlerin Filistin cephesinde ellerini rahatlatacak bir tedbiri İstanbul’da almanın çaresine bakıyorlardı. Casus Georg Mann, ekibiyle çalışarak patlayıcıların ateşlenmesini sağlamıştı.
Gün gelmiş, bir tanık hatıralarını bir dergiye anlatarak olayın içyüzünü deşifre etmişti.
A. Baha Özler, Georg Mann’ın mesai arkadaşlarındandı. Patlamanın duyulduğu dakikalarda Cağaloğlu yokuşundan aşağıya doğru koşarken görür arkadaşı Mann’ı. Beraberce bir motora binip Haydarpaşa’ya doğru yola çıkarlar. Garip şey; Mann’ın elinde nereden bulduysa bir fotoğraf makinesi vardır ve patlamanın fotoğraflarını nefes almadan çekmektedir. Tanığımız şüphelenir durumdan ama susar ve İstanbul İtilaf kuvvetlerinin işgaline uğrayıncaya kadar kafasında taşır bu muammayı.
Artık Alman subaylar İstanbul’u terk etmişlerdir. Baha Bey bir gün Kohut Birahanesinde garip giyimli biriyle karşılaşır. Adam kendisini eski arkadaşı Georg Mann olarak tanıtırsa da, o sırada Alman subaylara yaklaşmak İngilizlerce cezalandırıldığı için çekinir. Bunun üzerine Mann cebinden bir karne çıkartıp uzatır. Baha Bey hayret dolu bakışlarla göz atar karneye. Eski arkadaşının adı, “Georges Mann” olmuştur ve altında Fransızca “Bizim adamımızdır” yazılıdır.
Mann, patlamayı kendilerinin gerçekleştirdiklerini göğsünü gere gere anlatmıştır o gün. Baha Bey şaşkındır. Yıllar yılı düşman hesabına çalışan bir istihbaratçı ile birlikte çalışmıştır da haberi olmamıştır. “Derin bir üzüntü duyuyor ve vicdan azabı çekiyordum” diyor ve ekliyor: “Müttefik ve dost bildiğim bu haine kim bilir ne yardımlar yapmış, ne potlar kırmış ve ne haltlar işlemiştim!”
İşte İstanbul’un ve Osmanlı’nın tarihindeki o kara gün, belki de Filistin’in elimizden kayıp gidişini hızlandıran o uğursuz olay, Almanların içine sızmaya başaran Fransız istihbaratının eseriydi. Nitekim dost ve müttefik bildiğimiz Almanlar, Kudüs İngilizlerin eline düşer düşmez sanki şehre savaştıkları İngilizler değil de, kendileri girmiş gibi sokaklara dökülecek ve bu kutsal şehrin Müslümanların elinden kurtarılışını çılgınca kutlayacaklardı.
Peki kim dost, kim düşmandı? Yoksa o sözde dost, bizi düşmanın tahribatından daha derinden mi yıkmıştı? m.armagan@zaman.com.tr

18 Ekim 2009, Pazar

.

İstanbul’da ilk Kur’an ne zaman basıldı?

14 Eylül 2010Mustafa Armağan

İstanbul’da ilk Kur’an ne zaman basıldı?
Eskilerin dilinde “Kur’an-ı Kerim Mekke’de nazil oldu, Kahire’de okundu, İstanbul’da yazıldı” diye bir kelam-ı kibar gezerdi.
Burada İstanbul’da her bir hattatın nasıl birer nefis matbaa makinesi gibi çalıştıklarına da ima olsa gerek. O kadar ki, hattatlar en güzel Mushaflarını Peygamber Efendimiz’in (sav) türbesine konulmak üzere Medine’ye hediye ederlerdi. Buna III. Ahmed’in kendi eliyle yazdığı iki adet Kur’an-ı Kerim de dahildir.
Matbaa Osmanlı topraklarına daha önce gelmesine rağmen Kur’an-ı Kerim’in basılmasına 19. yüzyılın son çeyreğine kadar izin verilmemiş olması ilginçtir. Burada muhakkak ki, asıl geçim kaynakları Kur’an-ı Kerim yazmak olan hattatları koruma gayesi rol oynamıştır ama sanırım temel kaygı şudur:
Yazma kitapta bir ayetteki hata silinip düzeltilebilirdi. Ancak basılı kitap, bitmiş bir kitaptı. Ona artık müdahale edilemezdi. Bu yüzden yapılacak en ufak bir hareke hatası geri dönülmez sonuçlara yol açar, ağır manevî sorumluluk gerektirirdi. Ayrıca Cevdet Paşa’nın dediği gibi, kutsal kabul edilen harflerin üzerine vurmak, ezmek, sıkıştırmak gibi o zamanki matbaacılık işlemlerinin Kur’an’a bir nevi saygısızlık anlamına geleceği korkusunun da rol oynadığını kabul etmeliyiz. Basılı formaların yerlere atılmaması, kırılıp katlanırken özenli davranılması ve basım süresi boyunca elemanların daima abdestli bulundurulması, hakikaten ciddi bir sorundu. Hatta eskiden Cağaloğlu’nda matbaası olan bir tanıdığım, sırf işçilerinin gereken titizliği göstermeyecekleri ihtimaline binaen Kur’an-ı Kerim basmıyordu.
Demek ki, matbaanın gelmesiyle her şey bitmiyor; bir de ona layık elemanları istihdam etmek, o dinî hassasiyete sahip kalfalar yetiştirmek de gerekiyordu. Ancak matbaacılar, özellikle kilit rolü oynayan mürettipler çoğunlukla gayrimüslimlerden yetişirdi. Bu durumda diyelim Karabet Matbaasına Kur’an’ın basım izni nasıl olup da verilecekti? Alın size bir dinî mesele…

Mustafa Armağan

Çemberlitaş’ta bugünkü sinemaların bulunduğu yerdeki Osman Efendi Matbaası
Nihayet Cevdet Paşa’nın öncülüğünde ilk Kur’an, Abdülaziz devrinde (1875) basılırsa da, bu işin kurumlaşması için birkaç sene daha beklemek gerekecektir. Anlaşılan, Devlet Matbaası’nda matbu Kur’an’a yönelik yoğun talep karşılanamaz. Abdülhamid de Kur’an’ın basım işini özelleştirmeye karar verir.
Kur’an’ı, yalan yanlış basıp ülkeye sokan Avrupalı tacirlerin elinden kurtarmak gerekmektedir ve bunun için de onu hem bol sayıda, hem de hatasız basabilecek bir Müslüman matbaacı bulunmalıdır. Ama nasıl?
İşte Abdülhamid’in uzun aramalardan sonra üzerinde karar kıldığı isim, aynı zamanda köklü bir hattat ailesinden gelen Matbaacı Hafız Osman Zeki Efendi’dir. Sarayın Başmabeynciliğine, yani bir bakıma Genel Sekreterliğine kadar yükselen Osman Efendi ile Abdülhamid’in dostlukları çocukluk günlerine dek uzanır. Abdülhamid içini dışını gayet iyi tanıdığı Osman Efendi’ye Kur’an basma ayrıcalığını (imtiyazını) vermekten öte, teşvik etmiştir.
1878’de kurulan “Matbaa-i Osmaniye”, 6 yıl sonra Çemberlitaş’taki yerine taşınır. İki katlı, dikdörtgen şeklinde bir binada faaliyet gösteren matbaada buharla çalışan 18 baskı makinesi vardır. Kur’an-ı Kerim’e vakıf bir hattat ailesinden gelen Osman Efendi, gereken saygı ve titizliği göstermekte olup matbaada tashih işini alimler yürütmektedir. Provası alınan formalar ilim adamlarınca titiz bir redaksiyondan geçirildikten sonra basılmaktadır. 1889’da ise hiç hata kaldırmayan bu işin güzelce tamamlanabilmesi için bu defa Hafızlar Meclisi’nin kurulduğunu görüyoruz. Unutmadan söyleyelim ki, bu meclis, Diyanet’in Mushafları İnceleme Kurulu’nun öncüsüdür.
Bundan sonra sürprizlere hazır olun derim:
İlk sürpriz: Şişli’deki Osmanbey semti Kur’an’dan kazanılan paralarla, yine Abdülhamid’in teşvikiyle matbaacı Osman Efendi tarafından kurulmuştur.
İkinci sürprizi bir soruyla sunayım: Devlet Matbaası’ndaki baskıyı saymazsak, bu ilk Kur’an matbaasının yeri nerededir? Cevap: Çemberlitaş’ın tam karşısında, altında sinemaların, alışveriş merkezinin bulunduğu devasa binanın yerinde. Üst katlarında ise FEM Dershanesi ile Fırat Kültür Merkezi faaliyettedir.
Doğrusu, defalarca konferans verdiğim, toplantılara katıldığım bu binanın yerinde bir zamanlar gece gündüz Kur’an-ı Kerim basan bir matbaanın bulunduğunu bilmek garip duygular uyandırdı içimde. Hatıralarımın yayını gerdi. Bir de sinsi bir soru hortladı: Acaba FEM ile FKM için burası özellikle mi seçilmişti?
Ancak yazıyı yazarken aradığım muhterem Uğur Derman beyefendi telefonda beni çarpan bir bilgiyi ışınladı satırlarıma. Hocası Necmeddin Okyay bir gün kendisine demiş ki: “Abdülhamid bu matbaanın kirli suyu için ayrı bir suyolu yaptırmıştır.” Sebebi mi? Elbette Kur’an-ı Kerim basılan sayfaların tozunun diğer kirli sularla birlikte kanalizasyona karışmaması için.
Abdülhamid üzerinde neden bu kadar duruyorsun diyenlere daha sıkı bir cevap veremezdim herhalde.
Bu yazıda Osman Efendi’nin torunlarından N. Kuran Burçoğlu’nun “Tarih ve Toplum”un Mayıs 2001 sayısındaki makalesinden yararlanılmıştır. m.armagan@zaman.com.tr

11 Ekim 2009, Pazar

.

Oktay Ekşi Lozan’dan ne anlar?

19 Eylül 2010Mustafa Armağan

Oktay Ekşi Lozan’dan ne anlar?

25 Nisan 1998 günü “Hürriyet”teki köşenizden andıca dayanarak meslektaşlarınız Mehmet Ali Birand ve Cengiz Çandar’ı “PKK işbirlikçisi” ve “alçak” ilan etmemiş miydiniz? Ama çok geçmeden o yazıyı emir-komuta zinciri dahilinde yazmaya memur edildiğiniz anlaşılmıştı.

Aynı yayın grubunda çalıştığı arkadaşlarına bile iftira atabilen birisinden iltifat bekleyecek halim yoktu elbette ama tanımadığı birisinden, üstelik de cahili olduğu bir konuda yazarken daha dikkatli kullanacağını sanıyordum kalemini. Kaç patrona kiralandığını bilmiyorum ama şunu rahatlıkla söyleyebilirim: Oktay Ekşi’nin olduğu söylenen kalem çoktan çöp tenekesini boylamayı hak etmiş durumdadır.

Beni isim verme lûtfunda bulunmadan eleştiren Oktay Ekşi (25 Temmuz 2010), küstah bir edayla birilerinin (bu herhalde çok kızdığı hükümet canibi oluyor) bana bu Sevr hakkındaki yazıları yazdırdığını ileri sürmüş ve şecaat arz eden Kıpti gibi hırsızlığını beyan etmiş. Güya ben iktidarın konuşturduğu bir tetikçiymişim, kendisi de bu kirli oyunu bozan bir Promete. Üstelik bu işi birileri adına yaptığını itiraf ediyor. Diyor ki: “Bu defa o işi biz üstleniyoruz.”

Hayrola beyefendi, bu defa kimin adına çalışıyorsunuz? Kendileriyle aynı düşündüğünüzü ilan ettiğiniz Ergenekoncular adına olmasın?

Öyle ya, üstlenmek, şanınızdandır. Hem 25 Nisan 1998 günü “Hürriyet”teki köşenizden andıca dayanarak meslektaşlarınız Mehmet Ali Birand ve Cengiz Çandar’ı “PKK işbirlikçisi” ve “alçak” ilan etmemiş miydiniz? Ama çok geçmeden o yazıyı emir-komuta zinciri dahilinde yazmaya memur edildiğiniz anlaşılmıştı.

Oktay Ekşi bu defa da fakiri andıçlama işini üstlenmiş anlaşılan. Ben demiyorum bunu, kendisi açıkça “Bu defa o işi biz üstleniyoruz.” diyor. Daha ne desin?

Yalnız bir noktayı vurgulamadan edemeyeceğim. Ekşi’nin benim iktidarın tetikçiliğini yaptığımı iddia ettiği yazı, bugün yazılmış değildir, bundan tam 3 yıl önceye aittir. Haberi olsun, beni fişleyenler kendisine bayat dosya sunmuşlar.

Lozan’dan az bilinen bir sahne: 25 Temmuz 1923 günü bu defa Amerika ile masaya oturulmuş. Ayakta konuşan kişi, daha sonra Türkiye büyükelçiliğine atanacak olan Joseph C. Grew, İsmet Paşa ve Dr. Rıza Nur onu dikkatle dinliyorlar. Beau-Rivage Oteli’ndeki görüşmeler sonunda imzalanacak olan ticaret antlaşması Senato tarafından onaylanmayacaktır. ABD Lozan’ı onaylamadı denilir, halbuki onaylamadığı antlaşma asıl Lozan değil, bu ikili ticaret antlaşmasıdır.

Yeni zannettiği “Lozan, Sevr’in hafifletilmişi miydi?” başlıklı yazım, 26 Ağustos 2007 tarihli “Zaman Pazar”da çıkmıştı. Kendisini, haklarında tutuklama kararı çıkartılan 102 general ve komutanla özdeşleştiren anlı şanlı yazarın dalgınlığına şaşmamak elde mi? İhbar taze ama yazı bayat. Yani ben o kadar öngörülüymüşüm ki, 3 yıl önce bir yazı patlatmış, tam da Balyoz tutuklamaları ve referandum sırasında iktidar bunu kullansın diye geleceğe dair müthiş planlar yapmışım. Bunların arşivciliği de bu kadar işte…

Yazısının sonuna saklamış altın vuruşunu yazarımız. Ben “Türk” olduğum halde Lozan’ı eleştiriyormuşum, elin “Amerikalısı” ise övüyormuş. O zaman ben de bir başka Amerikalı bulurum, o da eleştiriyordur Lozan’ı. O zaman Lozan kötü mü olacak?

İyi de buradan nereye varacağız? Bir zamanlar yapıldığı gibi yabancı yazarlara bizi öven kitaplar yazmaları için çuvalla para verip onları yayımlamak ve sonra içeriye dönüp ‘Bakın, ne kadar gelişmiş bir ülkeyiz’ diye propaganda yapmak kendimizi kandırmaktan başka hangi işe yaradı?

Hem benimle kıyaslamak için Amerikalı bir neo-con bulmasına ne demeli? Michael Rubin adlı Ergenekon dostu arkadaşı, “Commentary Magazine” adlı dergide AK Parti’yi eleştirmiş ve Türkiye’nin bir İslamî devrim geçirdiğini yazmış. Oktay Ekşi de hemen almış önüne o yazıyı ve bu öfkeli Yahudi’nin söylediklerini sözüm ona suratıma çarpmış! (Yazar, “Amerikan Enterprise Institute öğretim üyelerinden” diyor. Oysa ya “Amerikan Girişim Enstitüsü” demeliydi, ya da “American Enterprise Institute”. Yarısı Türkçe, yarısı İngilizce bir çorba olmuş. Bu da fakire “müptedi” diyen 80’ine merdiven dayamış yazarın ne denli “usta” olduğunu gösteren örneklerden sadece biri.)

Ne var ki, 1) İngilizceden yaptığı çeviri eksik ve yanlıştır, 2) Ergenekoncu neo-conun maksadını tam olarak ifade etmesine izin vermemiştir, 3) Rubin gibi Çekiç Güç’ten tutun da, Irak’ın sömürge danışmanlığına kadar bir sürü karanlık işe bulaşmış birisini şahit olarak göstermesi, bozacımızın bağlantılarını deşifre etmiştir, 4) Ergenekoncuların akıl hocası Rubin, demek onlarla ‘aynı’ düşünen Ekşi’nin de mutemetlerindenmiş. Öğrenmiş olduk.

Yanlış çeviri dedim de, bir örnek vereyim. Rubin diyor ki: “(Atatürk) Türkiye’yi Batılı bir ülkeye dönüştürecek bazı reformları zorla uyguladı (imposed).” Ekşi, bu ifadeyi sert bulmuş olmalı ki, çevirisinde biraz yumuşatmak ihtiyacını hissetmiş. Şöyle demiş: “Ülkesini Batılı yapmayı amaçlayan reformlar gerçekleştirdi.” Böylece Atatürk’ün ‘neo-concu sertliği’ metinden hızla buharlaşmış. (Bu arada çevirirken kestiği kısımlar da ayrı bir yazı konusu olacak kadar çok.)

Bir de kılıcını sallayarak üzerime saldırıyor ki, evlere şenlik. Yazımda demişim ki, Misak-ı Milli hedeflerine ulaşmadan masaya oturmak hataydı. Lozan’da Misak-ı Milli’yi bu yüzden gerçekleştiremedik.

Efendim Büyük Zafer’den sonra ordumuzun adım atacak takati mi kalmışmış? Cevap bu. Böyle sudan bir gerekçe olur mu? Üstelik Mustafa Kemal Paşa’nın Çanakkale ve Trakya’ya geçmek için çırpınan orduyu İzmir’de zor bela yerinde tuttuğu, lise öğrencileri tarafından bile bilinirken bunu söyleyebilmek büyük bir keşif sayılmalıdır! Oysa herkes biliyor ki, İngiltere’nin de tek bir kurşun sıkacak hali ve parası kalmamıştır o sırada.

Fakat daha ilginci, benim söylediklerimi, yandaş bazı yazarların da söylemiş olmasıdır. Lozan’ın bir zafer olmadığını, orada İngiltere’yle mücadele edilmediğini bakın Prof. Mümtaz Soysal nasıl açık seçik anlatıyor:

“Türk tarafı savaş kazanmış olarak masaya oturduğu halde meyvelerini tam olarak toplayamıyor. Bir güç dengesizliği var. Nitekim bu, Çanakkale üzerine yürüyememekten başlayıp İstanbul konusunda tereddütlere yol açan bir zayıflığın belirtisidir. Türkiye alması gerekeni bu zayıflık, mecalsizlik dolayısıyla alamıyor. İman bakımından çok güçlü, fakat askerî dengeler bakımından artık büyük bir mücadeleyi göze alamayacak olan bir Ankara Hükümeti vardır. İngiltere’yle mücadeleyi pek göze alamayan bir Ankara Hükümeti vardır.” (İstanbul Barosu Yay., 2008.)

Mümtaz Soysal’dan bir alıntı daha yaparak noktalayalım:

“Lozan’da Türkiye, Osmanlı’nın Sevr’de azınlıklar konusunda kabul ettiği maddeleri aşağı yukarı aynen kabul etmek zorunda kalmıştır.”

Ben başka bir şey mi söylüyorum sanki?

.

İsmet İnönü, Amerikan mandasını savunmuş muydu?

19 Eylül 2010Mustafa Armağan

İsmet İnönü, Amerikan mandasını savunmuş muydu?

İsmet İnönü yakın tarihimizin kilit taşıdır. Onu yerinden çekip aldığınızda ardından hangi dağların yıkılabileceğini tasavvur edemezsiniz kolay kolay.

Yaklaşık 50 yıl boyunca Türkiye Cumhuriyeti’nin ya bir numarasıydı, ya iki numarası. Kendi başına bir partiydi neredeyse. Öyle bir ‘parti’ ki, kökleri devletin temellerine kadar inmekteydi. Ancak uzun zaman başında bulunduğu siyasi organın adı Halk Partisi olsa da halkla arası pek iyi olmadı. Halkın da onu sevmediğini, demokrasiyle bir alakası bulunmayan Tek Parti döneminden sonra girdiği bütün seçimleri (buna, sonuçlarını kapalı kapılar ardında değiştirttiği 1946 seçimlerini ekleyebilirsiniz) kaybetmiş olmasından da anlayabilirsiniz.

Allah insana uzun ömür versin ama uzun siyasi ömür vermesin. Neden mi? Bu sürede performans ve saygınlığınızı beraberce koruyabilmek büyük bir hünerdir de ondan. Ve bu hüneri gösterene de pek rastlanmaz. (Herkesin Churchill ve Adenauer kadar talihli olamayacağı açık.) Rastlandığında ise şartların gereği olarak bir çelişkiler yumağına dönüşmüş görürsünüz onu.

Ne ki, İnönü dar alanda bile en büyük çelişkileri yaşamış bir zattır. Mesela Kasım 1922’de Lozan’a giderken ‘Halife için gerekirse kanımızı dökmeye hazırız’ diyecek, ama dönüşte Halifeliğe karşı en sert tavır alanlardan biri olacaktır. Lozan’da ‘Mümkün değil, imzalamayacağım’ diye reddettiği bir anlaşmayı, sadece 15 dakika sonra, ‘Getirin, imzalayacağım’ diyerek Avrupalı diplomatların bile akıllarını durdurmuş ilginç bir “diplomat”tır.

İnönü, askeri okşarken…

Bu yüzden İsmet Paşa’nın eleştirilecek yanlarını bulup çıkarmak, çelişkilerini yakalamak marifet sayılmaz. Ancak zor olan, ardında bıraktığı süprüntüyü hafıza mezarlığımıza gömmesine izin vermemektir. (Malum, 1941’de bütün ders kitaplarını elden geçirtmişti.) Hatırlatma işini de en şık bir şekilde yakın arkadaşı ve meslektaşı Kâzım Karabekir yapmıştır.

Karabekir’in yazdıklarından yola çıkarak yazılmış bir yakın tarih (inkılap tarihi) kitabı kim bilir ne kadar renkli olurdu! Her ne kadar bütün yazdıkları doğru olmayacaksa da, tarihimizin farklı bir resmini elde edeceğimiz kesindir.

Karabekir’e bakılırsa, İsmet Bey daha Anadolu’ya geçmeden önce kendisine bir mektup yazmış ve Amerikan mandasına taraftar olduğunu dile getirmiştir. Sonradan Garp Cephesi komutanı olacak İsmet Paşa, 27 Ağustos 1919’da Erzurum’daki Karabekir’e şöyle içini dökmektedir (metni kısmen sadeleştirdim):

“Şimdi İstanbul’da belli başlı iki akım vardır. Amerikan ve İngiliz taraftarlığı.. Eğer Amerika’nın gelmesi suya düşerse İngilizlerin topraklarımızın bugünkü bölüşümünü genişletmekten başka yapacakları bir şey kalmıyor ki, Fransızlar ve İtalyanlar ona bu konuda yardımcı olacaklar, karşı çıkmayacaklardır. Eğer Anadolu’da halkın Amerikalıları herkese tercih ettikleri zemininde Amerika milletine başvurulsa çok faydası dokunacaktır deniliyor ki, ben de tamamiyle bu kanaatteyim. Ülkenin bütünlüğünü parçalamadan Amerika’nın kontrolüne emanet etmek, yaşayabilmek için tek katlanılabilir çare gibidir. Bu pazarlığın sürdüğü zamanda Amerika lehine ağırlık koymak gerekir” (“İstiklâl Harbimiz”, c. I, YKY: 2008, s. 193-195).

İsmet Bey aynı mektubunda Askerî Şura’dan ihraç edilmesinin sebebini, hükümetin kendisini İstanbul’a silah ve cephane gönderiyor zannetmesine bağlıyor; bu işle zinhar hiçbir alakası bulunmadığını söylüyor ve şu sözü ekliyor: “Tam tersine Anadolu’da tutulan hatalı yolun inat ve ısrarla takibinden doğan sonuçlar bakalım ne olacaktır?”

Yani 1) ABD mandasına taraftar ve 2) Milli Mücadele’ye inanmayan bir İsmet Paşa portresi çıkıyor bu mektuptan. Kitabının sonuna İnönü’nün el yazısıyla yazılmış mektubun orijinalini koyan Karabekir Paşa, altına şu yorumu yapmış:

İnönü’den Kazım Karabekir’e mektup

“İsmet Bey’in bu mektubunda Anadolu’daki hareket hakkındaki görüşünde hiç isabet yok. Anadolu’da asayişsizlikten, anarşiden ve sonucu büyük olacak bir felaketten söz ediyor. Oysa o tarihte vaziyet iyiye doğru gidiyor, belki de her zamankinden daha iyi haldedir.”

İşin peşini bırakmayan Karabekir, hemen oracığa bir dipnot daha düşerek İnönü’nün Amerikan mandası taraftarlığının ve Anadolu’daki harekete inanmayışının yalnız Ağustos 1919 tarihli mektubuyla sınırlı kalmadığını, 1920 başlarına kadar devam ettiğini de kaydetmiştir. İstanbul’da kalıp orada kurulacak olan yeni hükümete girmeyi planlamış, bu yüzden Milli Mücadele’ye geç katılmıştır.

Ancak inkılap tarihi kitaplarında bu önemli belgeye nedense hiç yer verilmez, es geçilir. Israrla görmezden gelinir.

Hoş, diyeceksiniz ki, tek görmezden gelinen belge bu olsa iyi. Haklısınız, hele Milli Mücadele yıllarında Konya’da çıkan “Öğüt” gazetesinin 10 Ekim 1920 tarihli nüshasında şunları yazdığını öğrendikten sonra diyecek bir şey bulamıyorum doğrusu:

‘Kuva-yı Milliye ve Büyük Millet Meclisi sevgili Padişahımızın (Vahdettin’in) gizli emirleriyle kurulmuştur.’

Tabii “Öğüt” gazetesinin hiçbir kütüphanemizde eksiksiz bir koleksiyonunun bulunmadığını, bu tür önemli ipuçlarının bu yüzden çoğu araştırmacının gözünden kaçtığını söylememe gerek yok. Prof. Sina Akşin gibi görenler de bu tür haberleri “şirinlikler” yapmak şeklinde yorumlayarak ciddiye almamışlardır.

Ne yapalım: Türkiye’de tarih böyle yazılıyor maalesef.

15 Ağustos 2010, Pazar

.

Tunceli halkı Dersim kıyımına rağmen neden CHP’yi tutar?

19 Eylül 2010Mustafa Armağan

Tunceli halkı Dersim kıyımına rağmen neden CHP’yi tutar?

Şaşırmak düşünmektir, tamam da, artık başımız dönmeye başladı. Osman Baydemir’in Kürtlere özerklik verilmeden bu işin çözülemeyeceğine dair açıklaması ve bunu basındaki bazı önde gelen kalemlerin normal karşılamaları yeterince ağır bir ‘şok’ değilmiş gibi, PKK’nın “eylemsizlik” kararı, üstelik bu kararın hükümetle görüşmek suretiyle alındığı yolundaki bilgiler ve BDP’nin referandumda “hayır”dan “evet”e çark etme manevraları sökün etti peşinden.

Bu arada Başbakan Erdoğan ile Kemal Kılıçdaroğlu arasında “ikinci Dersim polemiği” yaşandı. (Birincisi malum Onur Öymen’in kasım ayındaki gafıyla başlamıştı.) Böylece tarih de güncel hesaplaşmaların önemli ayaklarından biri haline geldi.

Tartışmalar Dersim’i İsmet Paşa’nın mı yoksa Celal Bayar’ın mı bombalattığı üzerinden devam ediyordu ki, 19 Ağustos’ta HEPAR Genel Başkanı Osman Pamukoğlu’nun açıklamaları bomba gibi düştü gündeme. Emekli General Pamukoğlu’na göre lafı evirip çevirmenin anlamı yoktu: Dersim’in imha emrini bizzat Atatürk vermişti.

Bundan sonrasını Osman Pamukoğlu’nun ağzından dinleyelim:

“Atatürk, Dersim isyanında Karadeniz Bölgesi’ndeydi, bizzat haritaya kırmızı ve mavi, kendisi işaretlemiştir ‘Bizim kuvvetlerimiz ve isyancıların kuvvetleri’ diye. Harekâtın nasıl yapılacağını ve ortadan kaldırılacağını bizzat kendisi eliyle yazmış ve şekillendirmiştir. Harita Trabzon’dadır. Hatta doğuda görevliyken, isyanlarda bulunan çok yaşlı bir Kürt vatandaş ile sohbet ettim. O isyanları bana anlattı. Söylediği söz, ‘Mustafa Kemal Paşa başımıza taş yağdırdı’. İsyanları [başka] devletler nasıl bastırdıysa, Atatürk de öyle bastırdı. Bundan sonra olacaksa yine aynı şekilde bastırılacaktır.”

28.6.1937 Ulus: Dersim’e bombalar yağdırılırken, İnönü deniz banyosunu ihmal etmiyordu.

Emekli bir askerin ve bir parti başkanının bu sözlerini nasıl yorumlamak gerekir? ‘Sıkıysa Atatürk’e de laf edin’, diye cepheyi genişletmek ve Dersim’i Atatürk’ün icraatına dahil ederek yeniden dokunulmaz kılmak mıdır gayesi?

Dersim dersini iyi çalışmamız gerektiği açık. Bir kere ‘Dersim olayı’nın, en başta CHP’nin tabanını bir bıçak gibi iyiye böldüğünü görelim. Zira bugünkü adıyla Tunceli olan Dersim halkının katı bir şekilde CHP’yi desteklediğini seçim sonuçlarından biliyoruz. Normal şartlarda halkın, 1937-38 katliamını yaptıran CHP iktidarından nefret etmesi ve tek bir oy dahi vermemesi gerekmez miydi? Yani Dersimlilik kimliği ile CHP’lilik kimliğinin aynı kapta yer alması çok tuhaf. Ama mevcut durum tam tersini gösteriyor. Üstelik bugün CHP Genel Başkanlığı koltuğunda bir Dersimli oturuyor (her ne kadar ‘Akşehirliyim’ diyorsa da).

Bunun sebebi ne olabilir? “Kurbanlık psikolojisi” mi? Yoksa ‘Düşmanımın düşmanı dostumdur” ilkesi mi?

Bu pek açık değil. Açık olan, 1936’dan itibaren Dersim’de bir “sömürge yönetimi”nin kurulmuş olmasıdır. Şaşırdınız belki ama dönemin basınını taradığınız zaman yöre insanının sık sık “haydut”, “vahşi” ve “sergerde” olarak nitelendirildiğini görürsünüz. Cumhuriyet’in bölgeyi yeniden fetih stratejisi, orayı medenileştirmeyi amaçlamıştır. (Resmî dilde “ıslah” veya “reform” projesi denilir.)

Yakalanan Dersimli aşiret liderleri (önde sağdan 2. ve 3.) Kamer ve Cebrail Ağalara Elazığ’daki Atatürk heykeli önünde böyle poz verdirilmişti (Altan, Sayı: 27, 22.6.1937).

1937’den önce Türkiye’nin en az okulu olan ili, 1940’lı yılların sonlarında kişi başına en fazla okul düşen ili haline gelir. Bu yatırımların amacı, bölgeyi eğitim yoluyla ıslah etmek, Cumhuriyet değerlerine sahip yeni bir nesil yetiştirmek ve Dersimli kimliklerini unutturmak, hatta ondan utanmalarını sağlamaktır. Böylece Dersim/Tunceli’de eskisiyle münasebeti bulunmayan yeni bir neslin yetişmesi amaçlanır. Dersimli kalmak, geriliği kabul etmektir çünkü. Aşağılanmamak için bütün acı hatıralar unutulur ve yeni ve ileri bir kimlik edinilir. Bu geçmişi örten kimlik, o zamandan başlayarak CHP’li kimliği olmuştur.

İşte Tuncelililerin yaşadığı kimlik bunalımı bundan kaynaklanır. Dersim’in acılarını gündeme getirseler CHP’li kimliklerine çarpıyorlar, CHP’nin (ve Atatürk ile İnönü’nün) 1937-38’deki rolünü savunsalar bu defa kurbanları oldukları bir faciaya ses çıkarmamaları gerekiyor. Bir başka deyişle, Dersimli olmak ile CHP’li olmak şeklinde ikiye kesilmiş bir kimlikleri var Tunceli halkının.

Osman Pamukoğlu’nun sözlerine henüz bir yorum getirmediğimin farkındasınızdır. İşte orada da bir bakış bölünmesi yaşandığını görüyoruz. Kendi sağlığında yapılan her şeyi Atatürk’e mal eden bir tarih eğitiminden geliyoruz. Tek kişinin haklılaştırılması üzerine oturtulmuş bu tarih anlayışının önündeki tuzaklardan birisi de, Dersim faciasıdır. Dersim’e gelince, Atatürk sisli bir bölmeye alınır ve ön plana nedense başbakanlar geçer. Halbuki mesela Montrö Antlaşması’nı İnönü yaptı denilmez, Atatürk’ün bir başarısı olarak anlatılır. Öyleyse Dersim’de neden Atatürk geri plana itilir?

Bakın inkılap tarihi kitaplarına, aynı günlere rastlayan Hatay’ın bağımsızlığını kazanması üzerinde genişçe durulur ama Dersim’den tek kelime bahis yoktur. Neden? Dersim’in kendi deyişleriyle “medeniyete açılması” Cumhuriyet’in bir başarısı, bir “kazanımı” ise bu önemli olay neden bahse değer görülmez? Ve Atatürk’ün icraatı arasında sayılmaz?

Efendim, Atatürk’ün Dersim’de olan bitenden haberi yoktu. Zaten çok hastaydı, operasyonları ona sormadan yaptılar. Seyyid Rıza’yı da Elazığ’a gelmeden çabucak astılar. O, duysa asılmasına izin vermezdi vs. vs.

Peki aynı yıl Nyon Konferansı’na gönderdiği bakan Aras’la bizzat telgraflaşarak dış politikayı güdümüne almaya çalışan ve bu yüzden İnönü’yü devreden çıkaran Atatürk’ün Dersim gibi bir olaydan haberdar olmaması mümkün olabilir mi?

Adına ister “katliam” deyin, ister “medeniye açma”, gerçekten de Dersim’de Atatürk’ün rolü neydi? Cevabı haftaya…

22 Ağustos 2010, Pazar

.

“Dersim’i vurun” emrini Atatürk mü verdi?

19 Eylül 2010Mustafa Armağan

“Dersim’i vurun” emrini Atatürk mü verdi?

Hazin bir fotoğraf. Kimi oturmuş, kimi de ayakta poz vermiş objektiflere. İstiklal Madalyalılar bile var içlerinde. Kimler mi bu fotoğraftakiler? Şeyh Said isyanında devlete yardım eden Dersimli Kürt aşiret reisleri.

Farklı kimlikte iki kişi oturuyor ortada: Malatya Valisi Bozan Bey ile Elazığ Valisi Ali Cemal (Bardakçı). İsyanı bastırmakta gösterdikleri yararlılığa teşekkür edilmiş anlaşılan. Hepsi birer kahraman edasında. Ne var ki, 12 yıl sonra hemen hepsi bir zamanlar kendilerini ağırlayıp teşekkür eden, onurlandıran devlet tarafından ortadan kaldırılacaklardır. Kullanıldıklarını fark ettiklerinde ne yazık ki, geç olacaktı.

Velhasıl 1926’da ödüllendiren devlet, 1937-38’de on binlerce asker, kurşun, bomba, uçak, zehirli gaz, ne bulursa onları öldürmek için acımasızca seferber etmekten çekinmemiştir.

Peki Osman Pamukoğlu’nun deyişiyle, Dersim’in emrini Atatürk mü vermiştir?

Maalesef kitaplarımız genelde Dersim, özelde ise Atatürk’ün rolü konusunda ya suskun kalmayı yeğlerler (neme lazım?), ya da resmî tarih dışında tek bir kelime etmemeye özen gösterirler (susma hakkı).

Mesela 2008’de çıkan tam 1.230 sayfa tutarındaki bir “Gazi” kitabında Dersim’den tek kelimeyle olsun söz edilmez. Aynı tarihte piyasaya çıkan 600 sayfaya yakın bir “Atatürk” kitabında da katliamdan söz edilmesini boşuna beklersiniz. Toplamı 8-9 cilde ulaşan Devrim Tarihlerinden birinde “içte olumsuz gelişmeler” bağlamında söz edilir Dersim “ayaklanması”ndan. Yüzeysel, içi boş ve yanlı/yanlış bilgilerle dolu tam 12 sayfa…

Ama aynı günlere rastlayan Hatay’ın bağımsızlığı çabalarından sayfalarca söz edildiğini tahmin edersiniz. Tabii kazanç olunca iyidir; “olumsuz gelişmeler” ise unutturulur.

Aslı Trabzon’da bulunan haritanın üzerine harekât planları çizmiş olması gibi belgeleri şimdilik bir kenara bırakalım: İkinci Dersim harekâtında Başbakan olan Celal Bayar ile o tarihte Malatya Emniyet Müdürü olan İhsan Sabri Çağlayangil’in hatıralarında ortak olarak beliren bir noktayı vurgulayacağım. Her iki devletlû anlatıda da, Dersim’in sorumluluğunun sadece İnönü’nün üstüne yıkılamayacağını, başta Atatürk olmak üzere Fevzi Çakmak ve 1938 harekâtında Başbakan olan Celal Bayar’ın da sorumluluğu paylaştıklarını öğrenmekteyiz.

Şimdi bu iki hatırayı görelim. (İnternette Kılıçdaroğlu’nun yaptığı belirtilen Çağlayangil röportajında, 1990’da çıkan “Anılarım” adlı kitabından aşağıya aldığım Atatürk’le ilgili kısım atlanmıştır.)

İhsan Sabri Bey “Dersim isyanı”nın bir karakolun basılarak 33 erin şehit edilmesi üzerine başladığını söylüyor. Bunun üzerine Atatürk olayla ilgileniyor ve şu kesin talimatı veriyor: “Bu meseleyi kökünden hallediniz.” Kılıçdaroğlu’nun yaptığı söylenen röportajda ise Çağlayangil Dersim’e askeri vali olarak atanan Abdullah Alpdoğan Paşa’ya, Atatürk’ün adı zikredilmeksizin “Bütün ordu iştirak etsin, bu Dersim’i temizleyin” emrinin verildiğini söylüyor.

Dersimli aşiret reisleri Çankaya’da ağırlandıktan sonra bir hatıra fotoğrafı çektirmişler. Yıl 1926. 1938’e geldiğimizde reislerin hemen tamamı öldürülmüş olacaktır.

Çağlayangil, Dersim operasyonu sürerken Elazığ’da görevlendirilir. Seyyid Rıza yakalanmıştır. İdam edilecektir. Tam bu hengâmede Atatürk Elazığ’a gelir (o sırada ağır hastaydı, ölümle pençeleşiyordu diyenlerin kulakları çınlasın). Görünüşte bir köprü hizmete açacaktır. Ancak köprünün açılışı tam da idamlara rastlatılır. Dersimliler de Atatürk’ün önüne çıkarak idamlıkların affını isteyeceklerdir ki, derin devlet bir daha harekete geçer. O Elazığ’a gelmeden idamlar gerçekleşmelidir! Tatil matil dinlemez Çağlayangil, idam kararını türlü oyunlarla çıkartır. O saatte elektrikler kesik olduğu için otomobil farlarının ışığında idam sehpasına çıkarılan Seyyid Rıza, ipi kendisi boynuna geçirir, sandalyeye kendisi tekme atar ve infazını celladına bırakmaz.

Atatürk Elazığ’a gelir. İdamların infaz edildiği geceyi trenini kör makasa aldırarak uyuyarak geçirir. Sabahleyin Çağlayangil kendisine Seyyid Rıza’nın sehpada sallanırken çekilmiş bir fotoğrafını gösterir. Atatürk idam fotoğraflarını imha etmesini söyler.

Zamanın Malatya Emniyet Müdürü Çağlayangil’in özetleyebildiğim anıları, Atatürk’ün Dersim meselesinin “kökten halledilmesi” emrini verdiğini, idamlar sırasında özellikle bölgede bulunduğunu ve konuyla yakından ilgilendiğini açıkça ortaya koymaktadır.

Celal Bayar’ın 12 Eylül 1986 tarihli “Tercüman” gazetesinde yayınlanan sağlığında Kurtul Altuğ’a yaptığı açıklama da bu bilgileri destekler mahiyette. Bayar’ın sözleri epeyce ilginçtir:

“[Fevzi Çakmak, Atatürk ve ben] Dersim’de yapılan büyük ordu manevralarındayız. Dersim’in, o halde kalırsa, her zaman ordunun emniyeti bakımından tehlike olacağını görüşüyorlardı. O sırada biz konuşurken Dersimlilerin jandarma karakollarından üç-dört tanesini bastıkları haberi geldi. Atatürk benim yüzüme baktı. ‘Ne olacak?’ dedi. Anlıyorum, orada emniyet tesis edilecek. Atatürk, ‘Mesuliyetini üzerime alıyorum, vuracağız Dersim’i’ dedi ve vurduk.”

Bayar’ın sözlerinden, Çakmak ve Atatürk’ün Dersim’deki manevralara katıldıklarını, baş başa verip Dersim’in ‘tehlikeli’ durumunu görüştüklerini, baskın haberleri üzerine de Atatürk’ün sorumluluğu üstlenerek Dersim’in vurulması emrini verdiğini öğreniyoruz. Hatta 4 Mayıs 1937 tarihli Bakanlar Kurulu toplantısına katıldığını ve Dersim’i ıslah kararının altında imzası bulunduğunu da biliyoruz. Ancak anılarını aktardığımız bu iki tanık bize Atatürk’ün o tarihte Dersim’le yakından ilgilendiğini ve birisinde “Bu meseleyi kökünden hallediniz”, öbüründe ise “Sorumluluğunu alıyorum, Dersim’i vurun veya temizleyin” emrini verdiğini net olarak göstermektedir.

Kitaplara ne kadar susturucu takarsanız takın, gerçeklerin tencerenin kenarından taşmak gibi kötü huyları vardır.

29 Ağustos 2010, Pazar

.

Yargının ideolojik hale gelmesi bu adamın eseri

19 Eylül 2010Mustafa Armağan

Yargının ideolojik hale gelmesi bu adamın eseri

Üç Yargıtay üyesi yüksek hakimin internete düşen ses kaydı, yargıdaki iltihabı ortaya çıkardı. Referandumda hayır çıkması için Abdullah Öcalan’a ihtiyaçları olduğunu söyleyen Yargıtay üyelerinin paniğini nasıl anlamak gerekir?

Herhalde kurulan tezgâhın ayaklarının çatırdadığını önce onlar duyuyor. Direniyorlar haklı olarak. Belki de içlerinden, keşke 12 Eylül’de referandum yerine bir darbe daha yapılsa diye geçirenler bile vardır.

Nasıl oldu da Türkiye’de yargı, hukuku ihlal eder, siyasileşir, ideolojik ayak oyunlarına dalar hale geldi? Bunun cevabını bugünde değil, gerilerde arayalım. 80 yıl kadar gerilerde.

Mahmut Esat Bozkurt ismini duymuşsunuzdur. 1922’de henüz 30 yaşındayken Ekonomi Bakanı, Kasım 1924’den Eylül 1930’a kadar da Adalet Bakanı olarak görürüz onu. 6 yıl oturduğu koltuğunda, hala çözmeye çalıştığımız “yargı düğümü”nün altında imzası bulunan Bozkurt, adalet mekanizmasının temellerini Osmanlı’dan kopartırken, aynı zamanda ideolojiyi en katı haliyle içine sokan bakan olur. Yani yargı onun ellerinde siyasallaşmaktan öte, açıkça ideolojikleşir.

Anayasa Mahkemesi raportörü Osman Can, “Darbe Yargısının Sonu” adlı kitabında (Timaş: 2010, s. 26 vd.) Bozkurt’un eğitim gördüğü İsviçre’den Medeni Kanunu ülkemize taşımasının sebebini, bu kanunun ilk maddesinde hakimlere ‘kanun koyucu’ rolü verilmiş olmasına bağlar. TC hakimleri, İsviçre Medeni Kanunu’na göre, önlerine gelen davalarda, kanunda uygun bir hüküm yoksa kendilerini kanun koyucunun, yani Meclisin yerine koyup ‘Meclis olsaydı nasıl bir kanun çıkarırdı?’ diye düşünerek karar vereceklerdir. Can’a göre “Bu, yargıya inanılmaz bir iktidar devri” demektir.

Bu sayede Cumhuriyet tarihi boyunca yargı kurumu güç bakımından, yürütme ve yasamanın, yani hükümet ve Meclisin ötesine geçmiş ve “bütün toplumsal alanlara” girerek üstlendiği ideolojiyi egemen kılma imkânına kavuşmuştur. “Böylelikle” diyor Dr. Can, “yargı sistemi, toplumu yukarıdan aşağıya doğru biçimlendirmenin en etkin aracı haline dönüşüvermiştir.”

M. Esat Bozkurt bu amaçla yalnız Avrupa ülkelerinden kanunları kavun seçer gibi Türkçeye tercüme ettirerek sözüm ona “Türk Hukuk Devrimi”ni gerçekleştirmekle yetinmez (tuhaf olan şu ki, bu ne ‘Türk’tür, ne de ‘Devrim’), aynı zamanda bu ‘devrim’i uygulayacak hakimleri yetiştirmek için Ankara Hukuk Fakültesi’ni hizmete sokar. İdeolojik kadrolar oradan yetişecek ve zamanı gelince iş başına geçeceklerdir. Bozkurt’a göre yargının öncelikli görevi, adalet dağıtmak değil, devrimleri hayata geçirmektir. Nitekim hakim adaylarına yaptığı fakülte açış konuşmasında Türk adliyesinin yegane övünme sebebinin “devrimi savunmak” olduğunu söyler.

Bozkurt kadar büyük yetkilere sahiptir ki, bütün hakim ve savcıları kendisi seçer. Mesleğe o kabul eder, terfileri o yapar, Yargıtay’a o üye seçer, hatta daire başkanlarını seçme yetkisi de ondadır. Yetkilerini sonuna kadar kullanır. Yani yargının bugüne kadar gelen yapısı onun eseridir.

Bazı sözleri pek meşhurdur Bozkurt’un. Mesela Kürtler hakkında sarf ettiği şu sözler, Nazi ruhundan izler taşır: “Benim fikrim, kanaatım şudur ki, dost da, düşman da, dağ da bilsin ki bu memleketin efendisi Türktür. Öz Türk olmayanların Türk vatanında bir hakkı vardır, o da hizmetçi olmaktır, köle olmaktır.” (Milliyet, 19 Ağustos 1930.)

“Öz Türk olmayanlara” hizmetçilik ve köleliği layık gören bu hastalıklı zihniyeti iyi tanıyoruz. Öte yandan “Atatürk İhtilali” adlı kitabında gericileri “imha etmek” gerektiğini söyler. Onlar “asla affedilmemelidir”. (Kaynak: 1995, s. 115

Çağdaşlarından belki en önemli farkı, Atatürk’ün icraatını ‘inkılap’ değil, ‘ihtilal’ diye nitelemesidir. İhtilal, eskiyi yıkıp yeni bir düzeni kurmaktır. Tam burada ABD’nin kurucu babalarından Jefferson’ın bir sözünü aktarır. Jefferson diyesiymiş ki: “Her 20 senede bir mutlaka bir ihtilal olması, her millet için iyidir.” Ne var ki, Jefferson, Bozkurt’un söylediği gibi değil, “Allah böyle bir ihtilal olmadan 20 yılı geçirmekten bizi korusun” demektedir. Adam ‘biz’ diyor, yani Amerikan halkını kastediyor. Her 10 yılda bir darbe yaşamaya alıştığımız için eski Başkanın bu sözü hatta biraz gecikmeli söylenmiş gibi de görünebilir kimilerine (10 yıl neye yetmez?). Ancak benim farklı bir yorumum var:

Madem 20 yılda bir ihtilal yapılması sağlık alametidir, ihtilali bu denli savunan bir eski Adalet Bakanının günümüzdeki takipçileri, bugün yaşanmakta olan derin “ihtilal”i nasıl yorumlayacaklardır? O gün “Atatürk ihtilali”ne karşı çıkanlar gerici ise, bugün buna karşı çıkanlar da gerici sayılmalı değil midir?

Bir hafta sonra Türkiye’nin tarihinde yeni bir sayfa açılacak. Otoriter ve darbeli demokrasi dönemi inşaallah aşılıyor. Kesintili olsa da sivil bir anayasaya doğru kararlı adımlarla ilerliyoruz. İlerleme iyidir, diyenler, buyurun, otoriter dönemin ve darbelerin kalıntılarını temizleyecek gelişmeleri destekleyin.

Mahmut Esat Bey’in vaktiyle yargı mensuplarına biçtiği ideolojinin “bekçiliği” rolü de ne derseniz deyin, hakkın bekçiliğine dönüşmek durumunda. Aksi halde Türkiye her gün bir bölümünü yaşadığımız bu yargı kâbustan uyanamayacaktır.

Bu arada adına İstanbul Barosu’nun her yıl bir ödül verdiği Mahmut Esat Bozkurt (2008’de eski YARSAV başkanı Ömer Faruk Eminağaoğlu’na verilmişti) kitabında referandum için çok ilginç bir şey söylüyor. Diyor ki: İsviçre Anayasası bizim (1924) anayasamızdan ileridir. Çünkü ulus egemenliğine dayanır. Orada son sözü, “Referandum ile millet” söyler.

Galiba duran saatin bile günde iki defa doğruyu göstermesine benzedi ama olsun, ona da razıyız. Saatleri daima yanlış göstermesinden iyidir.

Ne zamana kadar?

05 Eylül 2010, Pazar

.

Adnan Menderes’i zehirlediler mi?

19 Eylül 2010Mustafa Armağan

Adnan Menderes’i zehirlediler mi?

İdam sehpasında celladıyla alay eden Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu, şok halindeyken ipe çekilen Maliye Bakanı Hasan Polatkan ve hasta hasta darağacında can veren Başbakan Adnan Menderes, üzerinden geçen 49 yıla rağmen halkın hafızasından silinebilmiş değil.

Aradan bunca süre geçse de, Menderes’in idamında bazı noktalar hâlâ karanlıktadır. Özellikle de idamından önce intihar ettiği bilgisinin sorgulanması zamanı geldi de geçiyor bile.

Yassıada yargılamalarından 15 idam cezası çıkmıştı. Ancak karar açıklandığında 15. isim, yani Başbakan Menderes salonda bulunmuyordu. Resmi açıklamaya göre hastaydı. Bir kibrit kutusunda biriktirdiği “Equanil” adlı uyku hapından 33 tane (2-3 tane de Nembutal hapı vardır) birden yutmuş ve komaya girmişti. Hemen müdahale eden doktorlar midesini yıkayarak onu “kurtarmışlar”dı. Ne için peki? Öldürmek için. Aydın Menderes yıllar sonra, gazetelerde babasının intihar haberini okuduklarında kurtulmasının mı, kurtulmamasının mı iyi olacağına ailece karar veremediklerini acı bir dille anlatmıştır.

Yarı baygın bir vaziyette yatağında yatan sabık Başvekil Adnan Menderes, Türk siyasetine güler yüzü getiren o hayat dolu adamın kaderi, iki ölüm şekli arasında bir yerlerde sallanıyordu.

Resmi tarihte intihar diye anlatılan “hap olayı” gerçek olmayabilir miydi?

Bu konuyu yıllar önce araştırmış bulunan Menderes’in avukatı Burhan Apaydın, çok çarpıcı verilere ulaşmıştı. Mesela Tümamiral Fuat Uzgören’in 2 Temmuz 1960 günü Yassıada Garnizon Komutanlığı’na yazdığı ‘gizli’ yazıda şu hayretengiz iddiaya yer veriliyordu:

“İstanbul Valiliği’nden alınan bir yazıda Adnan Menderes’in elinde bir Kur’an bulunduğu, bunu okuyamadığı, kendisini zehirlemek gibi bir maksat için kullanabileceği bildirilmekte ve bunun bir başkasıyla değiştirilmesi istenmektedir.”

Menderes Kur’an’la kendisini zehirleyecek, öyle mi? Nasıl bir Kur’an imiş elindeki, bilmiyoruz. Kur’an bir insanı nasıl zehirler? İnsanın havsalası duruyor bu iddia karşısında.

Ancak Apaydın’a göre darbecilerin bu manasız gerekçeyle dillerine doladıkları zehirleme, idamından üç gün önce gerçekleşmiş olabilir. 6 imzalı bir heyet raporunda doktorlar, Menderes’in hastalandığı haberiyle adaya gelip hastayı muayene ettiklerini ve bir gece önce hastaya “görülen lüzum üzerine” Luminalsodik iğnesi yapıldığını yazmaktadırlar.

Bu iğnenin nasıl yapıldığı henüz anlaşılabilmiş değildir. Bir doktor tavsiyesi var mıdır? Yok. Yassıada’daki doktorlara haber verilmiş midir? Hayır.

Halbuki ada başhekimine haber verilmeden hiçbir tutukluya ilaç verilemeyeceği sıkı sıkıya tembihlenmiştir görevlilere. Raporu imzalayanlar da iğneyi yaptıklarını kabul etmediklerine göre peki kim yapmıştır bu iğneyi?

Avukat Apaydın, doktorlardan, bu iğneyi vurulan birisinin 12 saat boyunca deliksiz uyuyacağını öğrenmiştir. Nitekim Ada Komutanı Tarık Güryay da hatıralarında gece 04.30’da Menderes’in kapısının önünden geçerken nöbetçi ile konuştuğunu, nöbetçinin bir ara Başbakan’ın yatağından yere düştüğünü fark ettiğini, onu kucaklayarak yatağına taşırken baygın vaziyette olduğunu söylediğini yazmaktadır. Böylece Menderes’in intihar ettiği iddiasının bir yalan olduğu, aslında onun zehirlenerek öldürülmek istendiği açık hale geliyor ona göre.

Araştırmasını daha da ileriye götüren Apaydın, doktorların hastadan aldığı kanın Adli Tıp’ta incelendiğini öğreniyor ve bu defa raporun peşine düşüyor. Buluyor da. Hayret: Resmi raporda intiharda kullanıldığı söylenen “Equanil”in zerresine rastlanmıyor. İğnenin muhteviyatında bulunan “Asit barbiturique türevi bir madde”nin tespit edilmesi şüpheleri iyice kabartıyor. Böylece intihar tezi iyice zayıflıyor.

Güya Menderes, doktorların kendisine verdiği uyku haplarını içiyor gibi yapıp dilinin altında saklamış da, bir kibrit kutusunda biriktirmiş de, 36 adet hapı içerek intihar etmişti. Halbuki bu kadar hapı bütün uğraşmalarına rağmen bir kibrit kutusuna sığdırmayı başaramamıştır Apaydın. Üstelik de bu kibrit kutusunun, odası ve üstü her gün sıkı sıkıya aranan Menderes’in pantolonunun cebinde “Harbiye’den beri”, yani tam 17 ay boyunca hiçbir aramada yakalanamamış olması da son derece tuhaf değil midir? Üstelik de odasında gece gündüz bir nöbetçinin beklediğini bilirsek durum muammaya döner.

Peki şuna ne diyeceksiniz: 36 adet hapı belli etmeden nasıl yutabilmiştir? Ve hangi suyla? Odasına verilen su miktarı belli. 3 hap için 1 bardak su içse, 12 bardak suya ihtiyaç duyacaktır. Peki durup dururken Menderes’in 12 bardak su içmesi dikkat çekmez miydi? ‘Ne yapacaksın?’ diye sorulmaz mıydı?

Şu soru haklı olarak akla gelebilir: Menderes zaten asılacak değil miydi? Neden öldürmek istesinler?

Doğru gibi görünmekle birlikte bu sorunun cevabı şudur: Muhtemel bir af kararına karşı darbecilerin bütün kinlerinin odağına oturttukları sabık Başvekil intihar süsü verilerek öldürülmek istenmiştir.

Peki ‘Ölümü halinde Adli Tıp raporunda durum belli olmayacak mıydı?’ diye merak edebilirsiniz. Hayır, zira “Asit barbiturique türevi madde”, Menderes’e mutat olarak verilen “Nembutal” adlı haptaki maddeyle aynıdır! Bu iğnenin özellikle seçildiği anlaşılıyor.

Burhan Apaydın’ın iddiaları böyle. Bu konuyu bundan 20 yıl kadar önce Nazlı Ilıcak gündeme getirmiş ama bir sonuç çıkmamıştı. Bakarsınız günümüz hassasiyetleri ışığında konu aydınlığa kavuşturulur. Kim bilir?

12 Eylül 2010, Pazar

.

27 Mayıs Kerbela’sı 3 can almıştı

19 Eylül 2010Mustafa Armağan

Türkiye, 27 Mayıs 1960 Cuma sabahına, radyoda erkenden yayınlanan şu asık yüzlü anonsla uyanmıştı: “Bugün demokrasimizin içine düştüğü buhran ve son müessif hadiseler dolayısıyla ve kardeş kavgasına meydan vermemek maksadıyla Türk Silahlı Kuvvetleri memleketin idaresini ele almıştır.”

İlk günkü havaya bakarsanız 27 Mayıs’ın “kansız” veya “beyaz” ihtilal olarak sunulduğunu görürsünüz. Ancak ilerleyen günler, hem siyasetin, hem askeriyenin, hem de yargının kanlı ve kara sayfalarını açacaktı Türkiye’nin önüne. Önce bir cadı avı başlayacak, Demokrat Partililer çöp kamyonlarına doldurulup hapishanelere tıkılacak, sonra Yassıada gibi dünya adalet tarihine bir leke olarak geçen utanç sayfası açılacak ve orada adı Yüksek Adalet Divanı olan ucube bir mahkemenin başkanı “Sizi buraya tıkan kuvvet böyle istiyor.” diyerek yalnız siyasetin değil, hukukun da oyuncağa çevrildiğini itiraf edecekti.

15 Eylül 1961 günü açıklanan kararlar, içlerinde Cumhurbaşkanı, Başbakan, Meclis Başkanı, hatta Genelkurmay Başkanının da bulunduğu 15 sözüm ona ‘suçlu’yu idama mahkûm edecekti. Yüzlercesisallandırılmadıkça işlerin düzelmeyeceğini savunanlarla yapılan ‘pazarlıklar’ sonucunda alınmıştı bu karar. Kan dökülmezse ihtilali niçin yaptıklarını izah edemezlermiş çevrelerine. 72 mezarın kazıldığı söyleniyordu İmralı’da. Af için bastıranlara bir cevap vermek gerekiyordu. Mahkemeden idam kararları çıkmazsa bir karşı darbe yapılacağı tehdidi pervasızca dillendiriliyordu.

27 Mayıs darbesi ne ilk ne de son olacak, üstelik kan değil, kanlar dökülecek ve kardeş kavgasını önlemek uğruna iktidara el koyduklarını söyleyenler, bir partiyi (DP) tasfiye edip rakibini (CHP) iktidara taşımak amacıyla silahlı baskı ve tehdit uygulamaya kadar vardıracaklardır işi.

27 Mayıs darbesinin en unutulmaz, zehirden acı sahneleri ise Başbakan Adnan Menderes, Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan’ın 16-17 Eylül 1961 günlerinde ıssız İmralı adasında gerçekleşen idamlarıdır.

15 Eylül günü Yassıada’dan kalkan askeri bot, elleri arkadan bağlanmış 14 mahkûmu götürmüştü İmralı adasına. Peki 15. yolcuya ne olmuştu? O günkü resmi açıklamaya göre ‘Sakıt Başvekil’ Menderes, hastaydı. İmralı’ya ulaşan idam mahkûmları ise şunlardı:

Celâl Bayar, Fatin Rüştü Zorlu, Hasan Polatkan, Refik Koraltan, Agâh Erozan, İbrahim Kirazoğlu, Ahmet Hamdi Sancar, Nusret Kirişçioğlu, Bahadır Dülger, Zeki Eretaman, Emin Kalafat, Baha Akşit, Osman Kavrakoğlu ve Org. Rüştü Erdelhun.

Milli Birlik Komitesi mahkemece verilen 15 idam cezasından Bayar, Menderes, Zorlu ve Polatkan’ınkileri onaylamış, diğerlerini ömür boyu hapse çevirmişti. Ancak Bayar’ın yaşı infaz sınırını aştığı için cezası ömür boyu hapse çevrilmişti. Geride 3 kurban kalmıştı.

3 kurban seçildi

16 Eylül 1961 Cumartesi gece yarısını yeni geçmişti. Hücresinin kapısını açanlara, soğukkanlılıkla “İdamlara benden mi başlıyorsunuz?” sorusunu yönelten Zorlu’yu iki gardiyan koridora çıkardılar. Gözlükleri alınmıştı; çevresini bulanık görüyordu. Başgardiyanın odasına götürdüklerinde abdest almak istediğini söyledi. İzin verdiler. İki rekat namazını kıldı. Ailesine iki satır bir şeyler yazmak istedi.

Sehpanın altına gelindiğinde infaz savcısı kararı yüzüne karşı okudu. Gerekçesini hiçbir zaman öğrenemeyecekti. Yafta beyaz gömleğin üzerine iğneyle iliştirildi. İki imam gelmişti. Birisi Zorlu’ya son dinî telkinde bulundu. Köklü bir Osmanlı ailesinden geliyordu. Dinî kültürü kuvvetliydi. Hocanın telkin verirken düştüğü Arapça hatalarını bile düzeltti. Sonra ellerinin arkadan değil, önden bağlanmasını istedi. İsteği kabul edilmedi. Cellat heyecandan titriyordu. “Oğlum” dedi cellada, “Ne titriyorsun? İlmek senin değil, benim boynuma geçecek.”

Ve dudaklarında kelime-i şehadetle kimseden yardım almadan sehpaya çıktı. Son sözü “Allah memleketi korusun, haydi Allahaısmarladık” oldu. İşini kendisi halletmek istedi. Sandalyeye çıktı, yağlı ilmek boynuna geçirilirken son derece sakindi. Ayağının altındaki sandalyeyi tekmeledi. Ancak garip bir şey oldu o anda. Uzun boylu olduğu için ayakları masaya değmiş, idam gerçekleşmemişti. Cellada, masayı itip Zorlu’nun ayaklarını boşlukta bırakmak düştü. Saatler 02.57’yi gösteriyordu.

Hasan Polatkan’ın idamında bir fevkaladelik görülmedi. Mithat Perin’in anlatımına göre Polatkan daha ilk günden idam edileceğine inanmıştı. Korktuğundan değil ama Yüksek Adalet Divanı’nın savunma yaptırmamak için elinden geleni ardına koymayan tavrı karşısında “Bu şartlar altında müdafaamı yapmayacağım.” deyip ret tavrını takınmıştı. Bu, mahkemeye bir tür meydan okuma anlamına geliyordu.

Gördüğü adice muamelelere bedeni tahammül edememiş, 40 kiloya düşmüş, adeta canlı cenazeye dönmüştü. Hücresinden alıp sehpaya götürdüler. Kendinden geçmiş gibiydi. Saat 03.05’i gösterirken İmralı’daki darağacında Hasan Polatkan’ın cansız bedeni sallanıyordu. O sırada yan hücrelerde bulunan kader arkadaşları hafız olan Agah Erozan ile İbrahim Kirazoğlu ruhuna yüksek sesle Kur’an-ı Kerim okuyorlardı. Sonra koyu bir sessizlik çöktü adaya.

Ertesi gün öğleye doğru bir botun İmralı iskelesine yanaştığı duyuldu. Saatlerdir sakin duran adanın aniden hareketlendiğini duyuyordu kulakları. Yine sakin geçen dakikalar… Ve ardından koşturmalar. Üç kişinin ayak sesleri…

16 Eylül sabahı, bir kibrit kutusuna doldurduğu 30 kadar Equanil adlı uyku hapını içerek intihar ettiği söylenen (bence intihar değildi) Adnan Menderes’in midesi yıkandıktan ve hiç gerek yokken çırılçıplak soyulup prostat kontrolü yapıldıktan sonra hasta ve bitkin bedeni İmralı adasının rutubetli toprağında ağır ağır sürükleniyordu.

Adli Tabip Lütfü Tuncay’ın “infaza mani hali vardır” raporuna rağmen elleri kelepçelenip İmralı’ya götürülen Menderes’in idam sahnesi, hâlâ hafızalardadır. Sükûnet içinde kürsüye çıkan Menderes, celladın ipi boynuna geçirmesinden sonra izin istiyor, o ünlü fotoğrafta görüldüğü gibi sağına doğru dönüp bir şeyler mırıldanıyordu. Bu sırada dudaklarından neler döküldüğü tam bir sır. Kimisi kelime-i şehadet getirdiğini söylüyor, kimisi de dua okuduğunu. Oysa Nazlı Ilıcak, “Menderes’i Zehirlediler” adlı kitabında koynundan çıkan bir kâğıt parçasının fotokopisini yayınlamıştır. Ne yazılıdır bu kâğıtta biliyor musunuz? Her Müslüman’ın zor demlerinde okuduğu Tevbe Sûresi’nin son iki ayeti:

“Andolsun size kendinizden öyle bir Peygamber gelmiştir ki, sıkıntıya uğramanız O’na çok ağır gelir. O, size çok düşkün, müminlere karşı çok şefkatlidir, merhametlidir. (Ey Muhammed!) Yüz çevirirlerse de ki: Allah bana yeter. O’ndan başka İlâh yoktur. Ben sadece O’na güvenip dayanırım. O yüce Arş’ın sahibidir.”

İdam anında İmralı’daki diğer sanıklar Menderes’in “Allah” diye haykırdığını duydular. Ve o anda iki beklenmeyen olay gerçekleşti. Birincisi aniden boşalan yağmur, ikincisi ise karaağaçların üzerine tünemiş yüzlerce kuşun sesle beraber çığlık çığlığa havalanması. Bir tanık, “Bu yağmurun yağdığı ve toprağı suladığı sırada, büyük vatan evladı Menderes’in, aziz ruhu bulutların arasına süzülmüş ve mübarek cesedini bu yağmur suları gasletmişti.” diyecekti yıllar sonra (bu tanık, Fatih’in hocası Şeyh Akşemseddin’in torunlarından Reşat Akşemsettinoğlu’dur).

Arkadaşı Gıyaseddin Emre’de çıkan son mektubunda bugünkü ahvale dair ince mesajlar veriyordu Menderes. Adeta kehanet gibidir bu mesaj. Okuyalım ve üzerinde düşünelim beraberce:

“İdam edilmek için ortada hiçbir sebep yok. Ölüme kadar metanetle gittiğimi, silahların gölgesinde yaşayan kahraman efendilerinize acaba söyleyebilecek misiniz? Şunu da söyleyeyim ki, milletçe kazanılacak hürriyet mücadelesinde sizi ve efendinizi yine de 1950’de olduğu gibi kurtarabilirdim. Dirimden korkmayacaktınız. Ama şimdi milletle el ele vererek Adnan Menderes’in ölüsü sizi ebediyete kadar takip edecek ve bir gün sizi silip süpürecektir.”

Türk siyasetinin Kerbela’sı olan 27 Mayıs, bundan tam 49 yıl önce üç can almıştı. Ancak onların şahsında bu milletin ruhu, onları affetmedi ve affetmeyecektir. Onlar kim mi? “Yeter söz milletindir” sözünden kimler rahatsız oluyorsa onlar…

Menderes’i ipe götüren 10 konuşma

19 Eylül 2010Mustafa Armağan

Menderes’i ipe götüren 10 konuşma,

Şehit edilişinin 49. yılında rahmetle andığımız Adnan Menderes yalnız mazlumluğu ile değil, çalışkan bir başbakan, usta bir polemikçi ve sözünü budaktan esirgemeyen bir hatip kimliğiyle, en önemlisi de yakın geçmişe ilişkin cesurca değerlendirmeleri olan bir siyasetçi ve düşünür kimliğiyle de hatırlanmalıdır.

Aşağıda bizzat kendi konuşmalarından bir derleme yaptım. Bu ‘tehlikeli’ sözlerin bir yerlere kayıt edildiğini ve zamanı gelince -nitekim o zamanın da Yassıada’da geldiğini biliyoruz- ortaya sürüldüğünü biliyoruz.

Yassıada savunmalarında son derece alttan alan, eline geçirdiği kozları bile kullanmaktan kaçınan nahif Menderes portresi sizi yanıltmasın. Aslında gözüpek bir polemikçidir ve siyasi hayatında karşısında oturan isim de öyle böyle biri değil, anlı şanlı İsmet Paşa’dır. Üstelik tek başına bir CHP edecek kadar kudretli zamanlarıdır İsmet Paşa’nın. Meclis’te Adnan Menderes’i hedef alan eleştiri, hatta suçlamalarda bulunmaktadır. İşte Menderes’in İsmet Paşa’nın şahsında CHP’ye ve onun zihniyetine yönelttiği eleştiriler bu gergin siyasi ortamda dile getirilmiştir.

Menderes’in CHP ve İsmet Paşa’ya yönelttiği eleştiriler, sadece 1939-1950 dönemine ait değildir. Biraz daha geriye doğru sarkar, yani İnönü’nün başbakanlığı dönemini de kapsar. Her ne kadar açıkça Atatürk’ün adını anmazsa da, onun cumhurbaşkanı olduğu dönemi ve memleketi geçim derdine düşürecek kadar ekonomiyi perişan eden demiryolu politikasını da eleştirir.

Özetlersek, Başvekil Adnan Menderes’in eleştiri okları özel olarak İnönü’ye ve CHP’ye yöneltilmiş gibi görünse de, aslında İttihat ve Terakki’den başlayarak son 40 yılın bir değerlendirmesidir.

Aşağıdaki cümleleri okuyunca göreceksiniz ki, bu sözlerin bugün dahi söylenmesi büyük cesaret ister. Menderes, işte bu cesareti göstermiş adamdır. Üstelik açık meydan okumalardır. İşte o on tehlikeli konuşma:

1) “İsmet Paşa, kendi zamanında, ‘Ben memleketi idare ediyordum’ diyor. O devirde bu memleketi çocuklar da idare ederdi. Çünkü herkesi susturmuş, bir tek kendisi konuşuyordu, memleketi de böyle idare etti ve bu memleket seneler senesi olduğu yerde saydı.”

2) “Uzun seneler bir fetih hakkı olarak bu memlekete sahip oldukları zannında olanlar, hayatlarının ileri devresinde ruhlarına girmiş olan bu kanaati değiştirmek imkânını bulamazlar. Kendileri, Allah tarafından memur olunmuş insanlardır! Telakkileri böyledir.”

3) “Bütün seçimlerde mağlup olurlar, yine de memleket bizimledir, derler. Hükümet işlerinde şimdiye kadar hiçbir muvaffakiyet (başarı) göstermemişlerdir. Gölge etmesinler, biz başka ihsan istemiyoruz.”

4) “1946 Türkiye’si ile 1954 Türkiye’si arasında asır farkı değil, çağ farkı vardır.”

5) “Siz bu rejimi devraldığınız zaman darağaçları kurdunuz, o (İnönü) zannınca bu memleketin sahibidir. Tek başına memlekete tesahüb ediyor (sahip çıkıyor) ve tek başına bu memleket hakkında konuşuyor. Bunu, bu hakkı nereden alıyor? Biz sizin gibi istila veya fetih hakkına dayanarak mı geldik bu iktidara?”

6) “(İsmet Paşa) 1946’da kendisinin mebus seçilmediğini bilmiyor muydu? 4 yıl gayri meşru devlet reisliği (Cumhurbaşkanlığı) yaptığını İsmet Paşa bilmiyor mu? Vatandaşların haklarını iptal etmek yolunda bizzat emirler vermemiş miydi? İsmet Paşa milletvekillerini takip etmek için bütün milletvekillerinin peşlerine hafiyeler koymamış mıdır?”

7) “Bu memleketteki zulüm devri İsmet Paşa ile onun iktidardan düşmesiyle kapanmıştır. (İsmet Paşa) hırsı için bu memleketi bir baştan öte başa ateşe vermek isteyen adamdır. Paşa yeter artık! Bu memleketi bizim gibi memleketin içinden gelmiş olan insanlar idare etsin!”

8) “Atatürk demokratik inkılabı tahakkuk ettirmemiştir (gerçekleştirmemiştir), yarıda bırakmıştır.”

9) “Millete mal olmuş inkılapları muhafaza edeceğiz, millete mal olmamış inkılapları tasfiye edeceğiz.” (Nitekim Arapça ezan yasağı millete mal olmamış inkılaplardan olduğu için kaldırılmıştır.)

10) “Türk milleti Müslüman’dır ve Müslüman kalacaktır. Bu memlekette din hürriyetine tecavüz etmek kimsenin haddi değildir. Hakiki mümin ve samimi Müslüman olanlar din hürriyetinden tamamen emin olabilirler.”

Merhum Menderes’in Demokrat Parti Meclis grubunda yaptığı bir konuşmada “Siz isterseniz hilafeti bile geri getirebilirsiniz.” sözü de bunlara dahil edilmeye çalışılmıştır. Ancak o sözün manası başkadır. Kastını aşmıştır.

Menderes, Meclis’in şahs-ı manevisine, yani manevi kişiliğine emanet edilmiş olan hilafeti geri getirebilirsiniz derken, gücünüz o kadar büyük ki, bunu bile yapabilirsiniz, bu gücünüzü tanıyorum demek istemiştir. Gerçekten de 1955 yılında söylenmiştir bu söz ve o tarihte DP grubu Meclis’in yaklaşık yüzde 80’ine hakimdir. O grup ki, bakanları istifa ettirmiş, hatta hükümeti düşürmek üzeredir. İşte böyle bir ortamda kürsüye çıkan Menderes, gruba, elinde ne büyük bir gücü tuttuğunu ifade etmek ihtiyacını duymuş, bu gücü doğru kullanmaları uyarısını yapmış, ancak sonradan bu söz CHP’li muhalifleri tarafından başka mecralara çekilmiştir.

17 Eylül 1961 günü İmralı’da idam edilen Menderes, bir siyasi düşünür olarak henüz incelenmiş değildir. Onun konuşmaları bir külliyat halinde yayımlandığı zaman yalnız hitabetiyle değil, düşünür ve siyasetçi kimliğiyle de yakın tarihimizde durduğu yeri daha sağlıklı bir şekilde değerlendirmek imkânına kavuşacağımızdan eminim.

19 Eylül 2010, Pazar

.

İsmet İnönü Anadolu’ya bohçalanarak gönderilmiş!

26 Eylül 2010Mustafa Armağan

İsmet İnönü Anadolu’ya bohçalanarak gönderilmiş!

“Tarihteki olaylar neden farklı anlatılır?” diye soranlara bundan böyle Atatürk’ün “Nutuk”ta söyledikleri ile İsmet İnönü ve Ali Fuat Cebesoy’un hatıraları arasındaki çelişkileri örnek olarak vereceğim.

Mesela Gazi Mustafa Kemal Nutuk’ta diyor ki:

İsmet Bey’i Genelkurmay Başkanı Fevzi (Çakmak) Paşa’nın talebi üzerine ve özellikle önemli bir maksatla, 3 Mart 1920’den birkaç gün önce İstanbul’a göndermiştim.

Nutuk böyle diyor ama İnönü, kendisini bizzat Fevzi Paşa’nın çağırdığını, Mustafa Kemal’in ise gitmesini uygun gördüğünü anlatıyor.[1] Hatta hızını alamayıp Abdi İpekçi’ye, Ankara’ya İstanbul’un işgalinden 6 ay önce gittiğini bile söylüyor.[2]

Bu durumda Ankara’ya Eylül 1919’da gitmiş ve Mart 1920’de dönmüş olması lazım ki, takvim olarak imkânsız. Halbuki Atatürk’ün Nutuk’taki anlatımına bakılırsa göre İsmet Bey en geç Şubat sonunda İstanbul’a dönecek ve Mart ayında ikinci defa gönderilecektir (birazdan gereceğinizi gibi bu defa zorla). Ankara’da kaldığını söylediği tarihlerde İnönü İstanbul’da Genelkurmay’da görevlidir ve Kâzım Karabekir’e yazdığı mektuptan da görüleceği gibi açıkça Amerikan mandası taraftarıdır. Milli Mücadele’ye de uzun zaman inanmayacak, soğuk bakacaktır. Öte yandan Ali Fuat Cebesoy’un Milli Mücadele Hatıraları’ndaki sözlerine bakarsak, İsmet Bey ilk gelişinde Ankara’da bir ya da iki gün ancak kalmıştır!

Şimdi siz Ankara’da 6 ay mı kaldı, 1-2 gün mü kaldı? Fevzi Paşa mı İstanbul’a çağırdı, yoksa Mustafa Kemal Paşa mı gönderdi? sorularının cevaplarını düşünedurun, bir tarihin nasıl çarpıtıldığını şu örnekle ortaya koyabileceğimizi düşünüyorum.

İsmet İnönü Hatıralar’ında 16 Mart 1920’de İngilizlerin İstanbul’u işgallerinden sonra Saffet (Arıkan) Bey’in ansızın evine gelerek kendisini Mustafa Kemal’in çağırdığını söylediğini, bunun üzerine hazırlanıp derhal hareket ettiklerini anlatır ve Maltepe’de kendilerini Yenibahçeli Şükrü’nün karşıladığını, bir çift er elbisesi getirdiğini, ellerine birer vesika verdiğini ve er elbisesini giyerek bir kafile ile birlikte yola çıktıklarını ekler. (Bu arada İnönü, yolda ilk uğradıkları Pendik civarındaki köyün adını “Turna” olarak hatırlar. Halbuki bu köyün adı Turna değil, Kurna’dır. Koca İsmet Paşa’nın hatıraları ne perişanlıktadır, varın siz düşünün.)

Şimdi bunları bir kenara yazın, zira az sonra bizzat Yenibahçeli Şükrü’nün ağzından aktaracaklarımızla karşılaştırmanız gerekebilir.

İnönü’nün hatıralarında adını verdiği Yenibahçeli Şükrü (Oğuz),[3] Milli Mücadele’nin adsız kahramanlarından biridir. Ve uzun yıllar Tek Parti iktidarının nefes aldırmayan baskısı altında serbestçe konuşamazken, 1950’de Demokrat Parti’nin iktidara gelmesinden itibaren fikir ve hatıralarını gazete ve dergilerde açıklamaya başlar. Nitekim 1952 Mayıs’ında Milliyet gazetesinde açtığı sert mücadelede İsmet İnönü hakkında hakarete varan iddialarda bulunur. Hatta servetini bile sorgular.[4]

Ancak biz konudan ayrılmadan şu Anadolu’ya geçiş olayını bizzat Yenibahçeli Şükrü’den dinleyelim.

İstanbul’dan Anadolu’ya silah ve adam kaçırmakla görevli Karakol Cemiyeti’nin üyeleri. Oturanlardan ortadaki Yüzbaşı Dayı Mesut, ayaktakilerden ortada olanı ise Yenibahçeli Şükrü Oğuz’dur.

Demokrat Parti’nin iktidara gelmesinin, uzun yıllar baskı altında yaşayan Milli Mücadele kahramanlarının dillerinin çözülmesini de getirdiğini, tarih alanında da bir ferahlamayı, moda tabirle bir “açılım”ı başlattığını bilmek çok önemlidir. İşte Tarih Hazinesi dergisinin Temmuz 1951 tarihli 12. sayısında Yenibahçeli Şükrü ile yapılan uzun bir söyleşiyi de bu çerçevede değerlendirmek gerekecektir.

Yenibahçeli Şükrü bu söyleşide şunları söylüyor özetle:

Milli Mücadele’nin zenci kahramanlarından Yüzbaşı Dayı Mesut, Mustafa Kemal Paşa’nın ağzından Saffet (Arıkan) Bey’e bir mektup yazmış ve İstanbul’dan ayrılmak niyetinde olmayan İsmet Bey’i alıp Maltepe’deki Piyade Atış Okulu’nda yemek yiyeceğiz bahanesiyle kandırmasını söylemiş. Maksadı, Mustafa Kemal’in “Meclisi açacağız, İstanbul’daki aydınlardan bulabildiklerinizi Ankara’ya yollayın” şeklindeki genel emrini yerine getirmektir.

Nitekim 19 Mart 1920 günü İsmet ve Saffet beyler Haydarpaşa’dan bindikleri trenle Maltepe’ye geldiler. Onları dikkat çekmesin diye Teğmen Hulusi Demir’in evinde konuk ettik. Biraz sonra İsmet Bey’e, “Mustafa Kemal Paşa’dan aldığımız emir üzerine –halbuki böyle bir emir yoktu- sizi Ankara’ya götüreceğiz” dedim. İsmet Bey şaşırıp kendisine bakınca Saffet Arıkan, kaş göz işareti yaparak, bana, “Hani biz buraya yemeğe gelmiştik?” diye sordu. Ben de “Mustafa Kemal’in size ihtiyacı var, biz silaha sarıldık, siz de sarılın” dedim ve geri dönüş olmadığını, kendisini Anadolu’ya göndermeye kararlı olduğumu belirttim.

İsmet Bey “Şimdi ihtiyaç yok, icap ederse geçeriz. Şimdi gidip de ne yapacağız?” dedi. Ben dayanamayıp, “Buraya kadar geldikten sonra dönmek yok. Mutlaka Anadolu’ya geçeceksiniz. Hem de derhal!” dedikten sonra iki tane er elbisesi getirttim. Bunları giymelerini söyledim. Baktı ki olacak gibi değil. “Lahavle” çeker gibi dudaklarını oynatarak başını sağa sola salladıktan sonra aldı er elbisesini ve giyinmeye başladı. Saffet de kıs kıs gülmeye başlamıştı! Hemen o akşam üç öküz arabasıyla birlikte onları yola çıkardım. Yanlarına yaverim (halen CHP Müfettişi olan) Bekir ile Topçu Komutanı Teğmen Esad’ı verdim ve Kurna köyündeki İslam Bey müfrezesine sevk ettim.[5]

Yenibahçeli Şükrü’nün bu anıları bildiğim kadarıyla henüz yayınlanmadı ama dergideki söyleşiden anlaşıldığı kadarıyla bu bilgileri elindeki bir defterden aktarmaktadır. Demek ki notlarını yazdığı bir defter var ama biz ondan mahrumuz. Kim bilir daha neler yazılıdır bu defterde? Günün birinde bulunursa öğreniriz.[6]

Defteri bir taraftan bulmaya çalışalım ama Feridun Kandemir’in İkinci Adam Masalı adlı kitabında devrin CHP Müfettişlerinden Refik İsmail Bey’in ağzından aktardıkları da Yenibahçeli Şükrü’nün anlattıklarıyla tıpatıp aynıdır ve önemlidir. Hatta Cumhuriyet’in kuruluşundan sonra bir gün Çankaya Köşkü’ne çağrılan Refik İsmail Bey’e Atatürk’ün, “Sahi anlat bakalım, İsmet nasıl bohçaya girmişti?” diye aynı olayı anlattırdığını da sözlerine ekler. Sofrada bulunan Karakol örgütü mensuplarından Edip Servet Bey’in de “Paşam, gerçi bohçaya girdi amma sokuncaya kadar neler çektiğimiz sormayın” diyerek herkesi güldürdüğünü okuyoruz aynı kitaptan.[7]

Bilmem size de öyle geliyor mu?

Yakın tarihi yeniden yazma zamanı ve zarureti hızla yaklaşıyor.

.

Siz sansürü Tek Parti döneminde görmeliydiniz

3 Ekim 2010Mustafa Armağan

Yiğit Bulut’un Başbakan Erdoğan’dan internet siteleri için “sansür kurulu” istemesinin yankıları sürüyor. Kimisi duyunca koltuğundan düşeyazıyor, kimisi de ona basın tarihi dersi veriyor.

Fatih Altaylı ise köşe yazısında önce Abdülhamid sansüründen 15 satırla bahsettikten sonra, 1923 yılında gazetecilerin İstiklal Mahkemeleri’nin hedefinde olduğunu yazıyor (bu kadar!) ve birdenbire 1954 yılına atlıyor. Yani yazar, tam 31 yılı, koca bir Tek Parti iktidarı dönemini es geçer. Sanki bu dönem tabudur, dokunulmazlığı vardır.

Burada dikkatinizi çekmek istediğim husus, Altaylı’nın M. Kemal Atatürk ve İsmet İnönü’nün yönetiminde geçen 1923-1950 dönemine ilişkin tek bir kelime olsun sarf etmeyişidir. Halbuki Demokrat Parti dönemindeki basınla ilgili sıkıntıları anlamak için dahi, bazılarınca “Altın Çağ” sayılan bu karanlık dönemi dikkatle mercek altına alıp incelememiz gerekir.

Ana hatlarıyla inceleyelim öyleyse.

Mesela siz sansürü Abdülhamid dönemiyle özdeşleştirirseniz fena halde yanılırsınız. Bazıları “Abdülhamid gitti, sansür bitti” mavalını okuyabilir. Lakin bu nasıl bir “bitme”dir ki, daha 1909 Nisan’ında Hareket Ordusu İstanbul’a gelince hem de “askerî sansür” konulmuştur. Sansür 1912 Mayıs’ında bir ara kaldırılır gibi olmuşsa da, 1913’te yeniden konulmuştu. Birinci Dünya Savaşı bahane edilerek haydi yeniden sansür gelmiş, savaş sonunda, 1918 Ekim’inde kaldırılmış, fakat bir taraftan işgal kuvvetleri, 1919 Şubat’ında da Vahdettin tarafından sansür hortlatılmış ve bu hal, İstanbul’un kurtuluşuna kadar devam etmiştir. 7 Ekim 1923’te bakanlar kurulu kararıyla kaldırılmıştır.

Bu bilgileri aktaran basın tarihçisi Server İskit, 1946’da, yani Tek Parti devrinde sözünü şu cümleyle bağlar: “Bundan sonra matbuat (basın) tarihimiz bir daha sansür görmemiştir.”

Ne kadar güzel, değil mi? 23 yıl sansürsüz, hürriyetin bütün güzelliklerini tada tada geçmiş sanırsınız. Ne gezer!

Cumhuriyet, ilk adımlarını bir bahar havasında atmıştı. Türkiye, o zamanın “hür dünya”sında yerini alıyordu ve çok partili bir rejim yürürlükteydi. İrili ufaklı partiler dışında 1924 yılında Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (Partisi) kurulmuş ve başkanlığına Kâzım Karabekir Paşa seçilmişti. Parti ilk çıkışını Lozan’ın eksikliklerine karşı yapmış, eleştirilerini Meclis çatısı altında cesaretle seslendirmişti. Oysa daha Cumhuriyet’in ilanının üzerinden sadece ve sadece 5 gün geçtikten sonra, yani saltanat yerle bir edilir edilmez Basın Kanunu’na eklenen bir madde, cumhurbaşkanına yapılacak hakaretlerin cezalandırılacağını emrediyordu. Böylece sansür, Cumhuriyet’in ilanıyla kim bilir kaçıncı defa hortluyordu. Öyle ki, bir süre sonra sansürden öte yasakçı uygulamalar birbiri ardından sökün edecektir.

1925 Mart’ına geldiğimizde toplumu büsbütün suskunluğa boğan Takrir-i Sükûn Kanunu çıkmış ve birkaç gün içinde onlarca dergi ve gazete hükümetin bir emriyle süresiz kapatılmıştır. Aynı zamanda kanuna bağlı olarak İstiklal Mahkemeleri kuruluyor ve basın, artık idam sehpasının gölgesinde yargılanıyordu. 3 Mayıs 1925 tarihli kararnameyle (ki Meclis by-pas edildiği için ülke kararnamelerle yönetilmektedir) sıkıyönetim bölgesi içindeki bütün gazete ve dergilerin basımdan önce sansüre tabi olduğu hükmü getirilmişti. 4 yıl sürecek bu olağanüstü dönemde çok sayıda gazete kapatılmış, gazeteciler idamla yargılanmış, basın gerçekten de susturulmuştur.

Mete Tunçay’ın özlü bir şekilde dediği gibi, Abdülhamid döneminde basın hükümetin istemediğini yazamazdı ama Cumhuriyet’le beraber basın sadece hükümetin istediğini yazar hale gelmiştir.

Peki Atatürk döneminde kaç yayın yasaklanmıştır? Mustafa Yılmaz ve Yasemin Doğaner’in araştırmasına göre bu dönemde 130 küsur adet gazete, dergi ve kitap yasaklanmıştır. İnönü döneminde ise bu rakam 108’dir. Menderes döneminde ise 47’si komünist propagandası olmak üzere 161 adettir. (“Cumhuriyet Döneminde Sansür” Ankara 2007, Siyasal Kitabevi)

Peki İnönü döneminde ilk kapatılan gazete hangisiydi, biliyor musunuz? Belki şaşıracaksınız ama “Cumhuriyet”ti ilk kapatılan gazete. Suçu: Alman yanlısı yazılar yazmak. Süresiz hem de. Sahibi Yunus Nadi, İnönü’yü ikna etmeye uğraşınca terslenmiş, bunun üzerine oğlu Nadir Nadi, kızgınlıkla İsmet Paşa’ya, “Hitler ve Mussolini gibi adam” demişti.

Şimdi de 1939-1945 yıllarında bazı gazetelere verilen kapatma cezalarının rakamlarını görelim:

Vatan: 7 ay, 24 gün.

Cumhuriyet: 5 ay, 9 gün.

Tan: 2 ay, 13 gün.

Tasvir-i Efkâr: 3 ay.

Son olarak devrin gazetecilerinden M. Zekeriya’nın “Son Posta” gazetesinde yazdığı bir yazıda söylediklerini gündeme getireceğim: Şöyle diyordu o yazıda:

“Şimdiye kadar matbuatı hür olmayan, tek fırka (parti) ile idare edilen bir memlekette demokratik bir rejimden bahsetmek gülünç oluyordu.” (“Son Posta”, 1930)

Nadir Nadi, “Cumhuriyet” gazetesindeki köşesinde “perde aralığından” şöyle net bir fotoğraf düşürmüş önümüze:

“Fakat o günkü Türk rejimi ne idi? (…) Aramızda bizim yönetim sistemimizle “muz rejimi” diye ara sıra şakalaşırdık.”

Başınız mı döndü? Öyle olmalı. Zira basını hür olmayan bir toplumda demokrasi gelişemezdi. Sansür ve darağacı korkusu ömür boyu etkili oluyordu. Sadece hilafeti savundu diye idamla yargılanan Safvet Lütfi Bey’in mahkemesi uzun zaman devam etmiş ve gözdağı vererek bitmişti.

Bunlar sansürün sadece Abdülhamid Han zamanına münhasır olmadığını, “Abdülhamidsiz yüzyıl”da da devam ettiğini gösteriyor. Üstelik bu dönemde sadece sansür uygulanmamış, sokak ortasında gazeteci vurmak bile birilerinin kızgınlığını gidermeye yetmemiştir.

.

Osman Gazi’nin başucundaki hakaret anıtı

14 Ekim 2010Mustafa Armağan

Burada yatan askerlerin şehîd

düştükleri muhârebe öyle mu’azzam

bir zaferle nihâyet bulmuştur ki, netîcesinde

Bursa ikinci def’a fethedilmiş ve kadîm

Osmânlı hükûmeti nihâyet bularak yerine

Hükûmet-i Cumhûriyemiz

te’essüs etmiştir. Bu şehîdler bu eserlerin

âbide-i mefharetidir. Mukaddes rûhlarına Fâtiha.

19 Muharrem 1341- 11 Eylül 1338[1]

Yukarıdaki satırlar, Bursa’da Tophane semtinde bulunan Osman Gazi türbesinin caddeye bakan tarafındaki Şehitler Anıtı’nda yazılıdır. Bursa’nın kurtuluşu, daha doğrusu Yunanlılardan “istirdadı”, yani geri alınması sırasında Hacivat Köprüsü civarında şehit olan 11 Mehmetçiğin mezarı da orada bulunmaktadır.

Zaten gayet basit bir dille yazılmış olan bu kitabeyi bugünkü dile aktarırsak karşımıza yaklaşık olarak şöyle bir metin çıkar:

Burada yatan askerlerin şehit düştükleri çarpışma öyle büyük bir zaferle son bulmuştur ki, sonucunda Bursa ikinci defa fethedilmiş ve eski Osmanlı hükümeti son bularak yerine Cumhuriyet Hükümetimiz kurulmuştur. Bu şehitler bu eserlerin övünç anıtıdır. Kutsal ruhlarına Fatiha.

Şehitler Anıtı dört ayrı kademeden meydana gelmektedir.

Birincisi, kaide kısmıdır ve iki renkten mermer bloğun üst üste konulmasıyla meydana gelmiştir.

İkinci kademe, bunun üzerine konulan kitabenin bulunduğu beyaz mermerden kısımdır. Birincisine göre daha dardır. Güney cephesine rik’a yazı ile hak edilmiş bulunan (sadece Hükûmet-i Cumhûriyemiz satırı sülüs yazı iledir) kitabenin en başında sağa dönük bir ay-yıldız motifi bulunmaktadır ve baş tarafına bitkisel bir süsleme konulmuştur. Kitabenin yazısı günümüzde yaldız boya ile iyice belirgin hale getirilmiştir.

Üçüncü kademe, daha dar ölçekte tek bir mermer bloktan oluşur ve dört tarafında okla delinmiş hilal motifi yer alır.

Son kademede ise anıtın tepe noktasını işaretlemek üzere iri bir mermi göğe doğru uzanmaktadır.

Üzerinde bir mermi ve dört tarafında hilali delen ok simgesi bulunan ve adeta Osmanlı’dan kurtuluş, hatta intikam çığlıkları atan bu anıtın hangi maksatla, kim tarafından ve ne zaman buraya dikildiği belli değildir.

Özellikle yer olarak Osmanlı Devleti’nin kurucusu Osman Gazi’nin türbesinin başı seçilmesi, anıtı dikenlerin niyetinin saf olmadığı, Osmanlı ile bir sorunları olduğu, garezlerini de bu anıtı dikmek suretiyle gösterdikleri anlaşılıyor.

Şimdi anıtta bulunan simgeleri teker teker inceleyelim.

1. Mermi: Anıtın üzerinde bir mermi vardır. Peki neden mermi kullanılmıştır? Bursa kurtarıldıysa işgalci Yunanlılardan kurtarıldı, Osmanlıdan değil. Üstelik İstiklal Savaşı’nda Hilafet ve Saltanatı kurtarmak uğruna mücadele edildiği açık. TBMM kurulurken tam bir Osmanlı’nın devamı hükümet gibi beyannameler yayınlanmıyor muydu? Bursa Yunanlıların eline düştüğü zaman Mecliste kopan fırtınayı hatırlayın lütfen. Ne içindi o haykırışlar?

2. Okla delinmiş hilal: Hilal, hem İslamiyetin simgesi, hem de eski Osmanlı bayrağında (üç hilal) bulunan bir unsur. (Gerçi Türk bayrağında da yıldızla birlikte yer alıyor.) Hilalin okla delinmiş olması, ‘mermi’ ve ‘ok’la sembolize edilen kurtarıcıların Osmanlı’dan intikam aldıklarını anlatıyor. Peki neyin intikamıdır bu? Yunanlılarla işbirliği yapmışlar diye mi? O zaman 1933’de hiçbir resmi sıfatı bulunmayan, İzmir katliamının baş sorumlusu, sürgündeki Başbakan Venizelos ve hanımını özel konuk statüsünde Ankara’daki kutlamalara çağıranlar kimlerdi? Bebek katili Venizelos’u affedenler, neden zaman kazanmaya uğraşan Osmanlı’yı bir türlü affedememişlerdi acaba?

3. Kitabe: Başlı başına bir skandal ve hata abidesi niteliğindeki kitabe, şehitlerin Yunanlıları değil, Osmanlıları yenerken şehit düştükleri izlenimini uyandıracak bir mana taşımaktadır. Üstelik “Bursa’nın ikinci defa fethi”nden söz edilmektedir ki, adeta bu defa şehir, Cumhuriyet Hükümeti askerleri tarafından Osmanlılardan fethedilmiştir! Böyle iz’ansız ve idraksiz bir el tarafından yazılmış bulunan bu tuhaf kitabenin altına konulan tarih, kitabenin konuluş tarihi değil, şehrin geri alınış tarihidir. Kitabenin Cumhuriyet’in ilanından sonra, muhtemelen 1924 veya sonrasında buraya konulduğu anlaşılmaktadır. Oysa üzerinde 1339, yani 1922 tarihi vardır ama kitabedeki “Hükümet-i Cumhuriyemiz” ibaresi bunu çürütmektedir. Zira Cumhuriyet 29 Ekim 1923’te ilan edilmişti. Yani en az bir yıl sonra.

Sonuç olarak, isteyen bir başka yere dikebilir bu sözde anıtı ama ben ve benim gibi düşünenler onun Osman Gazi’nin türbesinin başına dikilmiş, adeta Osmancık’ı böğründen yaralayan bir mızrak gibi orada durmasını istemiyor. Mutlaka kaldırılmasını istiyoruz. İsteyen alır, başka bir yere diker, onların sorunudur. Benim sorunum, atalarıma yönelen bu hakaretamiz kitabenin ve anıtın ‘oradan’ kalkmasıdır.

O anıt orada durdukça her yıl Osmanlı’nın kuruluş yıldönümünü kutlamak da, Söğüt’te Ertuğrul Gazi şenlikleri düzenlemek de birer gösteriden ileri gidemeyecek, geçmişle aramıza giren bu zehirli mızrak oradan çekilip çıkartılmadıkça yaramızın kanı dinmeyecektir.

[1] Kâzım Baykal, Bursa ve Anıtları, 2. baskı, İstanbul 1982, Taç Vakfı Yayını, s. 173-174.

.

Özgürlük Heykeli’ni Abdülaziz mi yaptırdı?

24 Ekim 2010Mustafa Armağan

Müthiş haber: Biliyor musunuz, hani şu New York’un simgesi olan Özgürlük Heykeli var ya, onun parasını Sultan Abdülaziz ödemiş!24 Haziran 2004’te “Hürriyet” gazetesinde çıkan bu iddianın tarihî gerçeklerle en ufak bir alakası yoktu.

4 yıl sonra aynı gazetede, üstelik kaynak gösterme gereğini dahi duymadan Soner Yalçın’ın, Murat Bardakçı imzalı bu haberi nasıl apardığını geçen hafta yazmıştım. (İntihalcileri üniversitede hocaysa unvanlarını alıp sokağa atıyorlar ama gazetecilikte ödül üstüne ödül veriyorlar!)

Murat Bardakçı hakkında daha önce bir yazı yazmış (Zaman, 5 Nisan 2009) ve Osmanlıca belgeleri nasıl yanlış okuduğunu ortaya koymuştum. Söz Soner Yalçın’ın intihalde bulunduğu yazıdan açılınca Özgürlük Heykeli’yle ilgili yazısına değinmek şart oldu.

Yazının başında “Özgürlük Heykeli’nin parasını Sultan Abdülaziz ödemişti” deniliyor. Ancak birazdan öğreniyoruz ki, tamamını değil, “masraflarının büyük kısmını” ödemiş. Neyse diyorsunuz ama sona geldiğinizde gözlerinize inanamıyorsunuz: Meğer sadece “masrafların bir bölümü” Abdülaziz tarafından karşılanmış!

Tamamı, büyük bölümü ve bir bölümü arasındaki farkı siz düşünedurun, gerçek dışı bir haber karşısındayız. Yazıyı alıntılayan nice internet sitesinde “Özgürlük Heykeli’ni de biz yaptırdıysak kim oluyor şu Amerika dedikleri biçare!” efelenmeleri ve “Heykelimizi geri isteriz” haykırışları gırla gidiyor.

Doğruysa yazalım ve ecdadımızla elbette övünelim, o ayrı; ama olmayan bilgilerle, üstelik geçmişin üzerine bir hayal perdesi gererek insanları göz göre göre aldatmaya hayır dememiz gerektiğini düşünüyorum.

Özgürlük Heykeli, iç savaş sonrasında geliştirmek istediği dostluğun bir nişanesi olarak Fransa devleti ve halkı tarafından yaptırılmış ve Amerika Birleşik Devletleri’ne hediye edilmişti. Sadece burnunun uzunluğu 1,5 metreyi¸ toplam ağırlığı ise 225 tonu bulan bu muazzam boyutlardaki madeni heykelin maliyeti bizden kat be kat zengin olan Fransızları bile perişan etmişti. Halktan para toplaya toplaya iflahları kesilmiş, maliyetini denkleştirmek için yardım kampanyalarından tutun da lotarya düzenlemeye kadar başvurmadıkları yol kalmamıştı. O tarihlerde Paris’te de, New York’ta da en yüksek yapı özelliğine sahip bu Masonik simgelerle donanmış heykelin yapımı tam 10 yıl sürmüştü.

(Unutmayalım ki, 5 Ağustos 1884 günü yapılan kaidesinin temel atma törenini New York Büyük Locası’nın Üstad-ı Azamı Willam A. Brodie yönetmişti. Heykeltıraşı Bartholdi de, yapım işini organize eden Laboulaye da, kaidenin mimarı Richard Morris Hunt da Masondu. Bugün kaidesine Masonlarca çakılan bir plakette onun bu Masonik öyküsünü okumak mümkündür.)

Hafta sonları New York’ta çıkan bir Amerikan dergisinde, Paris’te yapımı süren heykel hakkında kapaktan bir haber. Solda Paris’te heykelin resmi açılış töreninden görünüş. Sağ üstte heykeltıraş Bartholdi’nin resmi. Alttaki kesitte ise heykelin omurgasındaki demir konstrüksiyon görülüyor.

Heykel fikir olarak ilk kez 1865’te bir akşam yemeğinde gündeme gelmiş, tamamlanıp yerine dikilmesi için ise tam 21 yıl geçmesi gerekmişti. İnşasına Paris’te 1875’te başlanmış, açılış töreni 1886’da yapılmıştı. Fransızlar ‘Hiç değilse kaidesini siz yapın’ demişlerdi Amerikalılara ama o bile 2 yılda ve binbir güçlükle toplanabilen yardımlarla tamamlanabilmişti. O kadar ki, yardım kampanyasına 1 cent yatıran çocukların isimleri bile Pulitzer’in “World” gazetesinde yayımlanıyordu. Gustave Eiffel ise Eyfel Kulesi’nden önceki başarısını onun omurgasında gerçekleştirecekti.

Dolayısıyla Özgürlük Heykeli iki kapitalist ve zengin ülkenin bile zorlandığı bir süreç sonunda tamamlanabilmişti. Abdülaziz’in ise Eylül 1986 fiyatlarıyla maliyeti 75 milyon doları bulan heykeli değil yaptırmak, mevcut dış borçlarını bile ödeyecek imkânı yoktu. Unutmayalım ki, Heykele başlandığı yıl olan 1875’te Osmanlı bütçesi 5 milyon liradan fazla açık vermiş ve hazine “Ramazan tahvilleri”yle iflasını ilan etmişti.

Lafı uzatmaya gerek yok belki ama yazıdaki hatalara da gözümüzü kapatamayız.

Güya Mısır Valisi Said Paşa Süveyş Kanalı’nın projesini 1854’te “Sultan Abdülaziz’in”(!) onayına sunmuş ve padişah onu tam 12 yıl boyunca oyalamış. Bir kere 1854’te Abdülaziz padişah değildi ki! O zamanki padişah, ağabeyi Abdülmecid’di. Abdülaziz’in padişah olması için 7 yıl geçmesi gerekecektir (geçen hafta 6 demiştim, bir ekleyin).

Güya Süveyş Kanalı’na dikilecek olan ve Abdülaziz’in bir kısım parasını ödediği heykelin yapımı bitmiş, halkın tepkisinden korkan Said Paşa vazgeçip onu Paris’te bir depoya attırmış (gökdelenlerle yarışan 46 metrelik heykeli alacak bir “depo” Paris’te ne arıyordu?).

Doğruların yanına bir sürü yanlış böyle giriyor demek ki.

Evet Bartholdi Said Paşa’ya bir heykel projesi sundu ama bizzat kendisi bile iki heykel arasındaki benzerliği inkâr etmiştir. (Klaus Kreiser’in “Muqarnas” dergisindeki makalesine bkz. Vol. 14, 1997.) İlk proje için biblo şeklinde bazı denemeler yapıldı ama hiçbir zaman hayata geçirilmedi. Zira ne Mısır’ın, ne de Osmanlı’nın gücü yeterdi bu büyük projenin gerçekleştirilmesine. Heykelin açılışının 25 Ekim’de yapıldığı türünden hataları ise geçiyorum (doğru tarih 28 Ekimdir).

Yazısının sonunda yazar pek yapmadığı bir şeyi yapıyor ve hepimize “Vay canına” dedirten kaynağını açıklıyor. Buna göre Mahmut Esat Ozan adlı birisinin “çalışması”nı kaynak olarak kullanmış. Kimmiş acaba Özgürlük Heykeli uzmanlarının bile bilmediğini bilen yazar? Hemen söyleyeyim: 2009’da ölen, ABD’ye yerleşmiş bir sinemacı.

Şaşırdınız ama gerçekten de kaynak diye sunulan ‘çalışma’, internette Amerika’daki Türklere yönelik hamaset kokan yazılarıyla meşhur bir sinemacının senaryosundan ibarettir.

Siz ne dersiniz bilmiyorum ama ben buna en hafif ifadesiyle tarihi ciddiye almamak diyorum.

.

Cumhuriyet demokrasiye düşman mıdır?

2 Kasım 2010Mustafa Armağan

87. yılında Cumhuriyet’i sokaklardaki resm-i geçitlerle değil, çığ gibi büyüyen asıl ve korsan ‘resepsiyonlar’la hatırladığımız dikkatinizi çekti mi?

Artık yalnız Çankaya Köşkü’nün değil, gazetelerin, askerin, sivillerin ve tabii tatilcilerin ayrı ayrı Cumhuriyetleri var. Baksanıza, “Cumhuriyet” gazetesi bile resepsiyon düzenlemeye başlamış. Yeter ki başörtüsü olmasın, her şeye razılar.

“Cumhuriyet” gazetesi 27 Ekim’den itibaren Turgut Özakman’la yapılan bir söyleşiye yer verdi ki, hakikaten evlere şenlikti. Mesela Özakman’a göre Cumhuriyet döneminde “Sansür hiç olmamış”! Evet, hiç olmamış. ‘Peki daha Cumhuriyet kurulur kurulmaz konulan sansür neydi?’ diye sorası geliyor insanın. Ya da Takrir-i Sükûn döneminde süresiz kapatılan 10 gazeteye ne diyeceksiniz? İşin garibi, ilki yine bir Cumhuriyet Bayramı’na rastlayan 29 Ekim 1934’te olmak üzere, yani “Türk mucizesi” döneminde 3 kez kapatılan gazetenin adı da “Cumhuriyet”ti. (Bkz. Aysun Köktener, “Bir Gazetenin Tarihi: Cumhuriyet”, Yapı Kredi Yayınları: 2004, s. 33.)

Lakin şimdi 28 Ekim tarihli “Cumhuriyet”ten aktaracaklarım yanında bunlar hiç kalır. Güya Türk askeri Hatay’a girince kadınlar, askerleri kışlanın önünde durduruyor ve onlara ’20 yıl önce bu kışlayı saçlarımızla temizlemeden Türk askerini içeriye sokmayacağız’ diye ant içtikten sonra saçlarını kesip süpürge yapıyor ve kışlayı öyle temizliyorlar (neyse ki, Türkçedeki “saçını süpürge etmek” deyiminin buradan geldiğini eklememiş). “Şu kadınlara bakın”, diyor senarist-yazarımız, “Vatanından, bayrağından, devletinden uzağa düşmüş insanın çektiği acı ne müthiş bir acıdır.”

Neresini düzeltmeli bilmiyorum. Demek ki, artık Cumhuriyet’i o çok tenkit ettikleri evliya menkıbeleri üzerinden anlatmaya koyulmuşlar. Aydınlanma dedikleri iş hurafeciliğe kadar düşmüş anlaşılan. İyi ki Türk askerinin Hatay’a girişiyle ilgili fotoğraflar ve orada valilik de yapmış olan eski İçişleri bakanlarından Şükrü Sökmensüer’in anlattıkları var elimizde. Onlara baktığımızda kadınların çarşaflı ve peçeli olduklarını görüyorsunuz ve soruyorsunuz: Bu kadınlar mı başlarını açmış, saçlarını kesmiş, sonra “süpürge gibi yapıp” kışlayı süpürmüşler?

Menkıbe anlatmak yerine Cumhuriyet’in anlamı üzerinde düşünsek daha iyi ederiz bence. Mesela Prof. Kemal Gözler “cumhuriyet”in Latince karşılığı olan “res publica”nın anlamını şöyle belirliyor: “Res”, kamu ve halk anlamındadır. “Publica” ise kamu malı, halkın malı demektir. Dolayısıyla “res publica” demek, “halkın malı olan devlet” demektir. Keza “cumhuriyet” de Arapçada aynı anlama gelir. Yani “halka ait olan devlet”.

Soralım o zaman: Bizde Cumhuriyet hiç “halkın malı” oldu mu? Yoksa halka rağmen gerçekleşen bir dayatma rejiminin mi adıdır? Cumhuriyet “aynı kararı kabul edenler anlamındaki “cumhur”la buluştu mu?

Buluşmadığının en keskin kanıtını İsmet İnönü’nün “Medeni Bilgiler” kitabına eklettiği şu cümlede bulabiliriz: “Bir millet birinci derece milletler sırasına her şeyden evvel askerleriyle ve askerliğiyle dahil olur.”

Bununla her yıl caddelerimizde boy gösteren “Güçlü Ordu, Güçlü Türkiye” afişleri arasında hiç fark yoktur. Org. İlker Başbuğ’un “Türk Silahlı Kuvvetleri Türk milletinin özüdür” vecizesi de aynı zihniyetin eseridir. Halbuki daha önce yazdığım gibi Atatürk bile millet ile ordu hakkında böylesine katı bir askerî ağırlıklı denklem kurmamıştı.

Peki belli bir kesimde uyanan ‘Cumhuriyet elden gidiyor’ paniğini nasıl anlamak gerekir? Bunun sebebi, cumhuriyet ve demokrasi kavramlarının uyuşmazlığında aranmalıdır.

Dr. Cevat Okutan ilginç bir analiz yapmış doktora tezinde (“Cumhuriyetçi Paradigma-Paradigmatik Cumhuriyet”, Paradigma Yay.: 2006).

Cumhuriyetin bir ‘yönetim biçimi’ olduğunu, devlet olgusuyla özdeş kabul edilmemesi gerektiğini belirten yazar, onun temel bireyselliği dışladığını ve milleti ‘ortak bir fayda’ya göre yönetmeyi hedeflediğini iddia etmektedir. Millet fedakârlıkta bulunacak. Ne için? Diyelim ki, devletimizin muasır medeniyetler seviyesine çıkması için.

Demokrasi ise ‘idari bir anlayışı’ temsil eder ve Cumhuriyet’in tersine, bütünü, ortak faydayı değil, bireysel faydayı ve bireyi öne çıkartır. Batı’daki süreç, cumhuriyetten demokrasiye, milletten bireye, ortak faydadan bireysel faydaya doğru olmuştur. Şimdi de Türkiye’de yaşanmakta olan budur.

1923’te kurulan ulus-devlet, bireyleri değil, yurttaşları esas alır. Birey yoktur, millet vardır. Millet de resmi ideoloji doğrultusunda eğitimle yetiştirilmiş yurttaşlar ister.

Ancak sorun şuradadır:

Türkiye’de Cumhuriyet’in bir ulus-devlet formunda kurulduğu yıllarda dünya bu sistemden vazgeçmektedir. Yani biz Türkiye Cumhuriyeti’ni bir ulus-devlet temelinde kurarken, aslında geç kalmış bir ideolojiyi üstleniyorduk. Çünkü Batı dünyası, cumhuriyetin bütüncü, toptancı karakterinden demokrasinin bireyci karakterine doğru bir dönüşüm yaşıyordu. Bu dönüşüm, 1930’larda İtalya ve Almanya’da bozulup da yeniden bireyci olmayan Nazizm ve Faşizm gibi yapılara dönülünce bizi yeniden etkisi altına alacak ve 19 Mayıs gösterilerinden bildiğiniz tek komutla on binlere hükmeden bir Şef tablosu karşımıza çıkacaktır.

Dolayısıyla Cumhuriyet 87 yıl önce kurulurken tak bir bıçak sırtındadır. 1923-1925 döneminde 1,5 yıl kadar sansürlü de olsa bir demokrasiye dönüş umudu vardır. Ancak benim “sivil darbe” demeyi tercih ettiğim Takrir-i Sükûn (Susma Yasası) ile bu umut ertelenecek ve sonuçta dış konjonktürün zorlamasıyla İkinci Dünya Savaşı’nın bitiminden sonra çok partili demokrasiye geçilecektir. Ancak buna da yine bütüncü kafaların, yani “totaliterler”in ne kadar izin verdiğini darbelerin aynasında görebilirsiniz.

Bugün yaşadığımız resepsiyon sıkıntıları, Cumhuriyet’in demokrasiye dönüş sürecinde bireyin yerini aramasından kaynaklanıyor. Cumhuriyet’in kuruluş dönemine takılıp alanların bu büyük dönüşüme tepki duymaları, paniğe kapılmaları normal. Normal olmayan, bu evrensel süreci durdurmaya güçleri yetmeyeceği halde zorla durdurmaya kalkmalarıdır.

.

Demokrasiyi orta oyunu olmaktan çıkartalım diyen CHP’li

7 Kasım 2010Mustafa Armağan

Farkında mısınız, şu “Çılgın Türk” yine döktürüyor. Gazetelerde sayfalar boyu söyleşiler… Bu ilgi karşısında iyice coşmuş olmalı ki, Tek Parti devrinde “Sansür hiç olmamıştır.” sözlerini bile döktürebiliyor. “Sansür hiç olmamış”, evet aynen böyle diyor Turgut Özakman (Cumhuriyet, 28 Ekim 2010).

Ben de diyorum ki, Cumhuriyet’in ilanından sadece 5 gün sonra, 3 Kasım 1923’te çıkarılan Basın Kanunu’na denk bir maddeyle Cumhurbaşkanı hakkında basında çıkacak olumsuz görüşlerin 3 aydan 3 yıla kadar cezalandırıldığını neden yazmıyorsunuz?

Tabii ki, Cumhuriyet’in olumlu yönlerini belirtelim, onun fazilet olduğunu söyleyelim ve Mustafa Kemal Atatürk gibi bir büyük siyasî zekânın kurucu rolünü üstüne basa basa belirtelim. Lakin basına yönelik ilk baskının Cumhuriyet’in ilanından 5 gün sonra başladığını da gözlerden saklamayalım.

Genellikle zannedilir ki, Cumhuriyet kurulur kurulmaz hemen Tek Parti yönetiminin demir ellerine teslim edilmiştir. Yanlış. Tek Parti düzenine geçiş, yaklaşık bir buçuk yıl alan sancılı bir süreçtir.

Öte yandan yine zannedilir ki, Cumhuriyet ideolojisi hemen 1923’te oluşmuştur. Hayır. Bu ideolojinin biçimlenmesi için 1930’ların başlarına kadar sabretmemiz gerekecektir. Mesela 1930’lara kadar ilk ateşi, İzmir’e çıkan Yunanlıların açtığı yazılırdı ders kitaplarında. Fakat sonradan Yunanlılarla aramız düzelince ilk kurşunu Yunanlıların değil, Hasan Tahsin’in attığı yazılmaya başlandı.

1923’te Meclis içinde bir muhalefet mevcuttu. Henüz partileşmemişti ama İkinci Grup olarak en azından iktidar partisine zaman zaman eleştirilerde bulunabiliyordu. 1924 Kasım’ında bu grup partileşecek ve başkanlığını Kâzım Karabekir’in yaptığı Terakkiperver Cumhuriyet Partisi olarak anamuhalefet partisi sıralarına oturacaktı.

Anlayacağınız, 30 kadar milletvekiliyle iki partili bir meclisi iyi kötü 1925 Haziran’ına kadar sürdürdük. Bu tarihte Meclis fiilen kapatılmıştı. Türkiye, Bakanlar Kurulu’nun 9 üyesinin imzasıyla yönetiliyordu. Nitekim anamuhalefet partisi de Bakanlar Kurulu’nun kararıyla, daha doğrusu emriyle kapatılacak ve Türkiye, Meclis’te bir muhalefet partisini görebilmek için 21 yıl daha sabırla beklemek zorunda kalacaktı.

Adeta liberal demokrasinin kıpırdanışları diyebileceğimiz bu ilk bir iki yıllık macera eğer kesintiye uğramadan sürdürülebilseydi, Türkiye halkının demokratik olgunluğa varışı bu denli gecikmez, 1950’de demokrasiye geçildikten sonraki hazımsızlık, “Bu memleketi artık Hasolarla Memolar mı yönetecek?” kepazelikleri neşv ü nema bulamazdı. (Malum, bunun şimdiki karşılığı, “Göbeğini kaşıyan adam” oluyor.)

Yalnız Meclis mi devre dışı bırakıldı 1925’te? Ana Muhalefet Partisi’nin yanı sıra onlarca gazete ve dergi Takrir-i Sükûn Kanunu’nun İsmet Paşa hükümetine tanıdığı olağanüstü yetkilere dayanılarak kapatıldı. Emir demiri keserdi ne de olsa. (Bu arada Takrir-i Sükûn Kanunu’nun ders kitaplarımızda neden Türkçeleştirilmeden verildiğinin sebebini de anlamışsınızdır umarım. Anlamı kısaca şudur: “Susma Yasası!” Herkes susacak ve aleyhte konuşan olursa hükümetçe yakalanarak İstiklal Mahkemesi’ne teslim edilecek. Artık ellerinden kurtulabilirsen kurtul.

Bakın Kâzım Karabekir “Günlükler”inde o günlerde basına yapılanları şöyle anlatıyor:

“6 Mart 1925 Cuma: İstanbul’da kapatılan gazeteler: “Tevhid-i Efkâr”, “Son Telgraf”, “İstiklal”, “Sebilürreşad”, “Orak Çekiç”, “Aydınlık”. Trabzon’da “İstikbal”, Adana’da “Sayha”.

12 Mart: İstanbul’da ve taşrada bazı gazetelerin neden kapatıldığı hakkında [Terakkiperver Parti milletvekili] Rüştü Paşa’nın makul sorusuna İçişleri Bakanı’nın cevabı: “Sorma.”

16 Mart: Bakanlar Kurulu kararıyla süresiz kapatılan gazeteler: İzmir’de “Sada-yı Hakk”, Trabzon’da “Kahkaha”, Afyon’da “İkaz”, İstanbul’da Fransızca “Presse de Soir”.

16 Nisan: “Tanin” gazetesi süresiz kapatılmış. Sorumlu müdürleri Ankara İstiklal Mahkemesi’ne verilmiş. Sebep de “İstanbul Terakkiperver Parti şubelerine baskın” yazısıymış.

20 Nisan: Meclis’in 6 ay tatili hakkında verilen tasarıya partimiz itiraz etti ama çoğunlukla geçti.

3 Haziran: Ne garip, hükümet partimizi kapatmış. 4’te anladık.”

Bence Cumhuriyet’in kırılma noktası Takrir-i Sükûn Kanunu’nun çıkarılmasıdır (3 Mart 1925). Normal bir 20. yüzyıl cumhuriyetinin evrilmesi gereken nokta olan ve emekleme çağında bulunan demokrasi, 1925’te inen Takrir-i Sükûn darbesiyle ortadan kalkmış ve demokratik damardan hiç de az bir süre olmayan 21 yıl boyunca kan akmasına izin verilmeyince, halkın taleplerinin merkeze ulaşması engellenince ortaya, Sabiha Sertel’in deyişiyle giderek katılaşan bir “diktatoryal” rejim manzarası çıkmış, bu da var olan siyasal ve toplumsal sorunların giderek arapsaçına dönmesine yol açmıştır.

İsmet Paşa’nın damadı Metin Toker bile Takrir-i Sükûn Kanunu’ndan sonra Türkiye’de beliren havayı bir “mezar sessizliği”ne benzetmekten alamamıştır kendisini. Öyle ki, gazetesi kapatılan ve Sinop’a sürgün edilen Hüseyin Cahit Yalçın, bu uygulamalar karşısında sansürü aradıklarını, hiç değilse sansürde ne yazılmayacağını ve yazdıkları zaman başlarına ne geleceğini bildiklerini söylüyordu.

1949’da CHP milletvekili Behçet Kemal Çağlar’ın TBMM kürsüsünden yükselen şu acı haykırışını duyalım artık:

“Demokrasiyi bir ortaoyunu halinden çıkarmak, sahiden tatbik etmek zamanı gelmiştir. İnkılâp yaptık, milleti harbe sokmadık diye, halkın altın heykelimizi dikeceğini sandık. Ferih, fahur demokrasiye başlayalım dedi, baktık, halk bizi sevmiyor. Demokrasiye gitsek biz kalamayız. İkisinin ortasında bocalıyoruz.” (22 Ocak 1949)

Bütün meselemiz, demokrasiyi orta oyunu olmaktan çıkarmaktır.

.

CHP Atatürk’ü Koruma Kanunu’na anayasaya aykırı diye karşı çıkmıştı

14 Kasım 2010Mustafa Armağan

1950 seçimlerinden zaferle çıkan Demokrat Parti, ezanı serbest bırakmış, dindar insanlar üzerindeki baskıyı kaldırmıştı. Ancak bu arada bazı tahrik edici eylemler de başlamıştı. Eski CHP adaylarından Kemal Pilavoğlu’nun müridleri -ki Ticaniler diye bilinir- Atatürk’ün heykel ve büstlerini kırıyorlardı.

Öte yandan CHP tetikteydi. Onlara göre hükümetin irticaya ezanla verdiği “avans”tı bu olayların nedeni. Nadir Nadi’nin deyişiyle, inkılap aleyhtarlığı hortlamış, yobazların cesareti artmıştı. Eylemciler “devlet kuvvetine el kaldıramadığı için inkılâplarımızın sembolü Atatürk’e saldırmak, hıncını ondan almak istiyor”lardı.

Hükümet duruma el koymak zorunda hissetti kendisini. Bunun için 1951 Nisan’ında bir adım attı ve Atatürk’ün şahsı aleyhinde işlenen suçlara dair kanun tasarısını Adalet Komisyonu’na getirdi. Ancak bu sırada hiç beklenmedik bir şey oldu. Kısa bir süre öncesine kadar CHP ve yandaş basını tarafından irticaya prim verdiği gerekçesiyle eleştirilen DP hükümeti, aynı çevreler tarafından bu defa da anayasaya aykırı kanun çıkarmakla suçlanacaktı.

Sadece Nadir Nadi ve Falih Rıfkı Atay gibi iki yılmaz CHP’linin yazdıklarını aktarmak yeterli olacaktır.

Nadi, 14 Nisan 1951 günü “Cumhuriyet” gazetesinde çıkan “Ata’yı korumak” başlıklı yazısında Atatürk’ü Koruma Kanunu’nun yersizliğinden dem vuruyor ve şu çarpıcı cümleyi kuruyordu: “Hatta daha ileri giderek böyle bir kanunun rejim bakımından bir GERİLEME İŞARETİ yerine geçeceğini söylüyoruz.” Bir başka deyişle “Cumhuriyet” gazetesinin sahibi, Demokrat Parti’nin çıkarmak istediği kanunun çıkarılmaması gerektiğini, çıkarılırsa Cumhuriyet rejimini gerileteceğini bile söyleyebilmiş.

Falih Rıfkı Atay da 22 Nisan 1951 tarihli “Ulus”ta bu kanunun çıkmasından utandığını, Atatürk’ü putlaştırmamak gerektiğini yazıyordu. Atay’a göre böyle bir kanun çıkarmak medeni cesareti kaybetmek demekti. Atay, o günden bugüne Atatürk hakkında yazılıp çizilenleri şu sert sözlerle çöp kutusuna atıyordu: “Bu kanun çıktıktan sonra Atatürk’ü sevenlerin ve kendisine bağlı olanların onu medhedeceğini sanıyor musunuz? Karşılarında ağız açacak kimse olmayınca bunun dalkavukluktan ne farkı olabilir? Demek ki yakın zamanda Atatürk’ten bahsedilmeyecek.”

CHP yanlısı basın, Atatürk’ün şahsını saldırılardan korumayı amaçlayan kanuna böyle cepheden karşı çıkarken, 17 Nisan günü Meclis Adalet Komisyonu’nda hararetli tartışmalar yaşanıyordu. (O tarihlerde komisyonlarda tutanak tutulmadığını TBMM yetkililerinden öğrendim. Bu yüzden konuşulanları gazetelerden aktarmak zorundayım.)

Komisyon toplantısı “bir hayli heyecanlı” geçmiş, hararetli konuşmalar yüzünden Menderes üç defa söz almak zorunda kalmış ve nihayet 7 olumsuz oya karşılık 9 oyla tasarı kılpayı komisyondan geçmiştir.

Menderes “Bu kanun bir zaruretin ifadesidir” sözleriyle tasarıyı savunmuş, eski Yargıtay Başkanı olan İçişleri Bakanı Halil Özyörük de kanunda hukuk esaslarına aykırı bir yön bulunmadığını dile getirmiş, Atatürk’e yapılan tecavüzlerin yasal güvenceye bağlanmasının gerekliliğini savunmuştur. Aynı gün İstiklal Savaşı’nın değerli komutanlarından DP’li Selahattin Adil Paşa, tasarı aleyhine çok sert bir konuşma yapmış ve basına yansıdığı kadarıyla şunları söylemişti:

“Atatürk meşhur diktatörlerdendir. Bir diktatör hakkında böyle bir kanun çıkarılması doğru değildir. Bu memlekette 14 Mayıs’tan evvel müspet bir iş yapılmamıştır. 14 Mayıs inkılabından sonra Atatürk inkılaplarından bahsedilemez. Böyle bir tasarı ayrıca dinimize de aykırıdır.” (“Yeni Sabah”, 18 Nisan 1951)

1951’de Meclis Adalet Komisyonu’nda Atatürk’ü Koruma Kanunu aleyhine konuşan Selahattin Adil Paşa’nın İstiklal Savaşı günlerinde çekilmiş bir fotoğrafı. 2) 14 Mayıs 1950 seçimlerinden sonraki karikatürlerde, seçimden yenik çıkan CHP’nin ölmüş olarak gösterilmesi yaygın bir eğilimdi.

Selahattin Adil Paşa eleştirilerine Meclis Genel Kurulu’ndaki oturumda da devam etmiş, ancak eleştiri dozunu bir miktar hafifletmişti. Bu arada belirtelim ki, DP milletvekillerinden romancı Halide Edip Adıvar da tasarıya karşı çıkanlardan biriydi ve Atatürk’ün ilahlaştırılmasına hizmet edecek olan bu kanuna karşı olduğunu bildiriyordu.

Kanun 5 Mayıs günü geldiği Genel Kurul’da CHP’li vekillerce de eleştirilmiş ve yapılan oylamada reddedilerek komisyona iade edilmiştir.

Genel Kurul’da CHP milletvekillerinden Kamil Boran tasarının Meclis’e gelmesinden üzüntü duyduğunu belirtirken, eski CHP’lilerden olup o sırada bağımsız olan Sinan Tekelioğlu, kanunun baskıcılık bakımından ancak Takrir-i Sükûn Kanunu ile karşılaştırılabileceğini, anayasaya aykırı ve anti-demokratik olduğunu söylemiş ve şu cümleyi eklemişti: Yarın öbür gün bir üniversite hocası “Nutuk” haricinde bir şey söylerse bu kanun gereği suçlu duruma düşecektir.

Tasarı 7 Mayıs günü yapılan oylamada 141’e karşı 146 oyla reddedilir. Bunun üzerine DP’liler Alman hukukçu Ernst Hirsch’in kapısını çalarlar. Onun yazdığı yeni şekliyle kanun tasarısı 25 Temmuz 1951 günü yeniden genel kurula gelir ve ağırlıklı olarak DP oylarıyla geçer. (Kesin sayılar tutanaklara geçmemiş.)

Böylece CHP, Atatürk kozunu elinden almak isteyen DP’nin kanun tasarısına karşı çıkarak en büyük zikzaklarından birini çizmiş, AB kapısında karşımıza heyula gibi dikilen bu çağdışı kanunu eleştirme hakkını da elimize vermiştir. Öbür yandan DP, belki CHP’nin elindeki kozu almıştır ama anayasaya, ceza hukukuna, demokrasiye aykırı bir düzenlemenin de mimarı olmuştur.

Üstelik vefat etmiş bir şahıs hakkında çıkarılan kanun, “ölüler arasındaki eşitliğe” de aykırıydı. Bu kanun çıkınca başka ölüler hakkında kanun çıkartmak da mümkün hale gelmektedir. Selahattin Adil o zaman söyleneceği söylemiş zaten. Demiş ki: “Türkiye bir Müslüman memleketi olduğuna göre Hazret-i Muhammed hakkında da bir kanun çıkarmak icab edecektir.” (“Ulus”, 18 Haziran 1951)

Bugün 5816 nolu bu kanun, işlevsizliği bir yana, bir hukuk devletine hiç mi hiç yakışmamaktadır. Dünyada da bir benzeri bulunmayan bu kanunun kaldırılması, sanırım zamanında ona karşı çıkmış olan CHP’yi de memnun edecektir!

..xxxxxxxxx

Menderes’in ilk işi orduyu temizlemek olmuştu

21 Kasım 2010Mustafa Armağan

Bundan 60 yıl önce Adnan Menderes hükümeti, Türk Silahlı Kuvvetleri içinde darbe yanlısı oldukları tespit edilenleri bir çırpıda temizleme cesaretini göstermiş, adeta “darbe gibi” bir operasyonla bütün kuvvet ve ordu komutanları ile 150 albayı görevden almıştı.

Bu çarpıcı tasfiye, TSK’da gerçekleştirilen en geniş kapsamlı ve en hızlı operasyon olarak tarihe geçmiştir. Öte yandan iktidar, 10 yıl sonraki 27 Mayıs darbesinin pimini de çekmiş oluyordu.

Genellikle Menderes hükümetinin 1950’de güvenoyu alır almaz ilk “işi”nin ezanı “Arapçaya çevirmek” olduğu söylenirse de, bu pek doğru değildir. Belki kanun değişikliği anlamında doğru ama “icraat” planında sadece 10 gün önce, radikalliği bakımından ezandan aşağı kalmayan bir iş başarılmıştır.

Birileri haklı olarak soruyordu: Çiçeği burnunda Başbakan bu deli cesaretini nereden buluyordu? Hangi akla hizmeten ordunun harcamalarını kısıyor, üstelik Genelkurmay Başkanı’ndan tutun da terfi bekleyen albaylara kadar yüzlerce subayı ordudan atıyordu? Emekli Org. Sabri Yirmibeşoğlu, hatıralarında harcamalardaki kısıntının ordu üzerinde “soğuk duş etkisi” yaptığını, tasfiyenin ise memnuniyetsizlik doğurduğunu açıkça yazmaktadır.

Bazı mahfillerin gözünde Adnan Mende-res’in mimlenmesinin gerçek sebebi, orduyu siyasî otoriteye tâbi kılma girişimiydi. Başbakan bu cesareti kendisinde bir daha bulamayacak olsa da, yıllar sonra ödeyeceği cezayı daha o günden hak etmişti.

Peki olay nasıl gelişmişti?

DP seçimi yeni kazanmıştı ki, birkaç gün sonra birkaç üst düzey komutan toplanıp Cumhurbaşkanı İnönü’yü ziyarete gittiler. Ona, iktidarı devretmemesini söylediler ve bir işaret verdiği takdirde seçimleri iptal ettirip yeniden Tek Parti dönemine dönmeye kararlı olduklarını bildirdiler.

Öte yandan 5 Haziran günü ihbarcı bir albay, Menderes’i Başbakanlık konutunda ziyaret ederek İnönü’ye bağlı generallerin 8 Haziran’ı 9’una bağlayan gece bir darbe yapacaklarını bildirdi. Bunun üzerine harekete geçen Başbakan, önce Milli Savunma Bakanı ve bazı milletvekilleriyle durumu değerlendirdikten sonra bilgiyi Cumhurbaşkanı Celâl Bayar’la paylaşır. Aynı gece Çankaya Köşkü’nde tasfiye operasyonunun düğmesine basılır.

İhbarın bir albaydan gelmiş olması, ordu içinde bir ayrışma olduğunu gösterir. Genç subaylar DP’yi tutarken, yaşlılar cephesi, CHP yandaşıdır.

6 Haziran 1950 günü tasfiye başlar. Genelkurmay Başkanı Abdurrahman Nafiz Gürman ile Genelkurmay İkinci Başkanı, Deniz ve Hava Kuvvetleri komutanları ile üç ordu komutanı (toplam 16 general) görevden alınmış, Genelkurmay Başkanlığı’na Kara Kuvvetleri Komutanı Nuri Yamut getirilmiş, diğerlerinin yerlerine de atamalar yapılmıştır. Ayrıca birkaç ay içinde 150 albay daha emekliye sevk edilecektir.

Dikkat çeken nokta ise tasfiyenin özellikle CHP çevrelerinde ve yayın organı olan “Ulus”ta üzüntüyle karşılanmış olmasıdır. Nitekim muhalefet partisi, iktidara karşı ağır bir dille hücuma geçmiştir. “Ulus” 10 Haziran günü manşetten “Komutanlarımıza iftira atmayalım” diye bir haber girmiş ve hükümeti bir açıklama yapmaya davet etmiştir. CHP’liler ise orduyu tahrik edici konuşmalar yapıyorlardı. Bunun üzerine Menderes DP grubuna yaptığı açıklamada orduyu hükümetin üzerine sürmek için tahrik eden CHP’ye fena yüklenmişti. Söyledikleri şuydu:

“Bütün çalışmalarımız demokrasiyi perçinlemek içindir. Esefle bildirmek isterim ki, iktidarımız henüz bir ayı bulmadığı halde bazı zorunlu değişiklikleri mesele haline getiren CHP, başarılı olmak istiyorsa “iktidar hastaları”nı başlarından atmalıdır. Bu “iktidar hastaları”, ortalığı karıştırmak istemektedirler.”

Şevket Süreyya Aydemir’in “Menderes’in Dramı”nda söylediği gibi Menderes’in suçlaması gerçekten ağırdır. “İktidar hastaları” dediği elbette İnönü ve yakın çevresidir. Bunlar orduyu ele alarak bir darbe hazırlamışlardır ve bu yüzden partiden atılmalıdırlar.

Ancak bu iddia büsbütün asıldan esastan yoksun mudur?

Pek değil. Zira o sırada olmasa bile ileriki yıllarda “CHP artı ordu = İktidar” sloganı duyulacaktır. Paşa damadı Metin Toker’in muhteşem formülasyonu ile bunun “CHP eksi ordu = İhtilal” şekline büründüğünü de biliyoruz.

Öte yandan Menderes tarafından tasfiye edilen generallerin bizzat İnönü’nün silah arkadaşları olup açıktan CHP’yi tuttuklarını hatırlatalım. İnönü bu iddiayı hiç kabul etmemiş, darbeye kimin gücünün yetebileceğini sormuştur. Kimin gücünün yetebildiğini 10 yıl sonra gördüğümüze göre bu sözden, o sırada ihtilal ortamının henüz hazır olmadığını, şartlar hazır olunca gereğinin yerine getirileceğini çıkarmak zor olmasa gerektir.

Nitekim 2 Haziran’da güven oylaması yapılırken CHP’liler son sözü bize vermediniz gibi sudan bir gerekçeyle Meclis’i terk etmişlerdi. DP iktidarının ilk krizi böyle çıkmış, bu yapay kriz, haklı olarak Demokratları kaygılandırmıştı. Demek ki, demişlerdi, CHP, devlet güçlerini ve orduyu kullanarak yeniden iktidara gelmek niyetinde.

Hakikatte bu kanaat hiç de temelsiz değildi. Nitekim Prof. Ali Fuat Başgil, “27 Mayıs İhtilali ve Sebepleri” adlı kitabında bu noktayı şöyle açıklıyor (özetliyorum):

Halkın tepkisinden çekinen İnönü, subayların bu teklifini reddetmişti. Ancak Menderes’in tasfiye operasyonu üzerine hemen ülkenin her tarafından huzursuzluk hüküm sürdüğünü, kimsenin güvenliğinin bulunmadığını ilan edecekti. Gerçekte bu beyanat, hiçbir esasa dayanmıyordu. İnönü böylece, ziyaretine gelen ve darbe yaparak iktidarı kendisine vermek isteyen subaylara bir tür şükranlarını bildiriyordu. Bundan böyle yüksek rütbeli komutanlar arasında memnuniyetsizlik giderek artacaktı.

Prof. Başgil’e göre, 1950 sonlarına doğru Ankara ile Erzurum arasında uçan bir grup askeri uçak şehir ve köylere “milletin biricik ümidi olan İnönü”nün etrafında birleşmek gerektiğini bildiren beyannameler atmışlardı.

Son cümleleri yazarken aniden tarih uykusundan uyandığımı fark ettim. Yoksa farkına varmadan son birkaç yıldır yaşadıklarımızı mı yazmaya başlamıştım? Balyoz harekâtı filan…

“Tarihte bu kadar şaşırmamızın nedeni, onu yeterince incelemeyişimizdir.” diyen Jean-Paul Roux muydu?

.

Haydarpaşa Garı’nda 93 yıl arayla ikinci facia

29 Kasım 2010Mustafa Armağan

Haydarpaşa Garı’nda başlayan ve çatısını kül eden yangın hepimizi üzüntüye boğarken, benzeri bir olayın bundan 93 önce de yaşandığı ortaya çıktı. 6 Eylül 1917 günü meydana gelen bir patlamanın ardından Gar binasında yangın çıkmış ve bina ağır hasar görmüştü. Ancak patlamanın gerçek sebebi yıllar sonra anlaşılabilmişti.

Bundan 93 yıl önce, 6 Eylül 1917 günü meydana gelen Haydarpaşa Garı patlaması, kalın bir sır perdesinin arkasına gömülmüştür. Olay, iki satırlık bir resmi tebliğle geçiştirilmiş, millet, patlamanın, bir işçinin elindeki cephane sandıklarından birini yere hızlıca atması yüzünden meydana geldiği masalıyla uyutulmuştu.

Ancak gerçeklerin günün birinde ortaya çıkmak gibi garip bir huyu vardır.

İttihatçılar istedikleri kadar bu yalanı cilalamaya çalışsınlar, hatıralarını 1919’da kaleme alan Liman Von Sanders, sabotajın daha kuvvetli bir ihtimal olduğunu yazmıştır bile. Almanlar bizi bunun bir İngiliz operasyonu olduğuna inandırmaya çalışmışlar, kuş uçurtmadığı söylenen Alman istihbaratının nasıl olup da İngilizlerin sabotajını haber alamadıklarını açıklamamışlardı.

Haydarpaşa Garı, Berlin’den Filistin’e gönderilecek asker, silah ve cephanenin toplandığı ve trenlerle sevk edildiği merkezdi. Yığınla silah ve cephane Haydarpaşa Garı’nda toplanmış, sevk edileceği günü beklemekteydi.

Aslında İstanbul 1917-1918 yıllarında bir “Alman işgali” altındaydı. Her tarafta Alman subayların sözü geçiyor, Alman Genelkurmayı adeta İstanbul’a hükmediyordu. Hatta kimi mahfillerde savaş kazanılırsa İstanbul’un Almanya’nın banliyösü olacağı bile konuşuluyordu.

Tam da sakınılan göze çöp batar misali, Almanların ana karargâhı olan Haydarpaşa Garı’nda o korkunç patlama gerçekleşecek, ölenler, yaralananlar olacak, peş peşe infilaklar İstanbulluların yüreklerini ağızlarına getirecek, tahrip olan Gar binası, aylarca o harap yüzüyle vapur yolcularının yüreklerini dağlayacaktı.

İyi de kimin işiydi bu patlama? İstanbul’un göbeğindeki bu saldırı, İngilizler tarafından yapıldıysa bile mantıklı bir açıklaması olmalı değil miydi? Hedefi saptırmak isteyenler bir İngiliz uçağının bomba atığını söylüyordu ama uçağı gören eden yoktu. Filistin’de cephane bekleyen Mehmetçiğin umutları biraz daha kararırken, basına sansür uygulanması kimin işine yarayacaktı?

Nihayet bir gün olay aydınlandı. Patlama, İngilizler tarafından değil, Fransızlar tarafından gerçekleştirilmişti. Ama nasıl? Dışarıdan bir sabotajla değil, içeriden bir ihanetle.

Fransız istihbaratı, baştan beri İstanbul’dan Doğu’ya sevk edilen silah, cephane ve askerleri sıkı sıkıya takibe almıştı. “Nasıl olur?” demeyin, çünkü Almanların içine sızmış olan bir Fransız casusu, Georg Mann adlı Alsacelı deniz askeri, Haydarpaşa’daki karargâhta kritik bir mevkide çalışmakta, olan biteni, ara sıra yaptığı Berlin yolculuklarında şefine gizlice aktarmaktaydı.

Böylece Alman karargâhının faaliyeti İtilaf güçlerine ispiyonlanıyor, onlar da özellikle İngilizlerin Filistin cephesinde ellerini rahatlatacak bir tedbiri İstanbul’da almanın çaresine bakıyorlardı. Casus Georg Mann, ekibiyle çalışarak patlayıcıların ateşlenmesini sağlamıştı.

Gün gelmiş, bir tanık hatıralarını bir dergiye anlatarak olayın içyüzünü deşifre etmişti.

A. Baha Özler, Georg Mann ile beraber çalışan görevlilerdendir. Patlamanın duyulduğu dakikalarda Cağaloğlu yokuşundan aşağıya doğru koştururken görür arkadaşı Mann’ı. Beraberce bir motora binip Haydarpaşa’ya doğru yola çıkarlar. Garip şey; Mann’ın elinde nereden bulduysa bir fotoğraf makinesi vardır ve patlamanın fotoğraflarını nefes almadan çekmektedir. Tanığımız şüphelenir durumdan ama susar. İstanbul İtilaf kuvvetlerinin işgaline uğrayıncaya kadar kafasında taşır bu muammayı.

Artık Alman subaylar İstanbul’u terk etmişlerdir ya, Baha Bey bir gün Kohut birahanesinde garip giyimli biriyle karşılaşır. Adam kendisini eski arkadaşı George Mann olarak tanıtırsa da, o sırada Alman subaylara yaklaşmak İngilizlerce cezalandırıldığı için çekinir. Bunun üzerine Mann cebinden bir karne çıkartıp uzatır. Baha Bey hayret dolu bakışlarla göz atar karneye. Eski arkadaşının adı, “Georges Mann” olmuştur ve altında Fransızca “Bizim adamımızdır” yazılıdır.

Mann, patlamayı kendilerinin gerçekleştirdiklerini göğsünü gere gere anlatmaktadır. Baha Bey şaşkındır. Yıllar yılı düşman hesabına çalışan bir istihbaratçı ile birlikte çalışmıştır da haberi olmamıştır. “Derin bir üzüntü duyuyor ve vicdan azabı çekiyordum” diyor ve ekliyor: “Müttefik ve dost bildiğim bu haine kim bilir ne yardımlar yapmış, ne potlar kırmış ve ne haltlar işlemiştim!”

İşte İstanbul’un ve Osmanlı’nın tarihindeki o kara gün, belki de Filistin’in elimizden kayıp gidişini hızlandıran o uğursuz olay, Almanların içine düşman istihbaratçıların sızmasının eseriydi. Nitekim dost ve müttefik bildiğimiz Almanlar, çok değil, 3 ay sonra Kudüs İngilizlerin eline düşer düşmez sanki şehre savaştıkları İngilizler değil de, kendileri girmiş gibi sokaklara dökülecek ve bu kutsal şehrin Müslümanların elinden kurtarılışını çılgınca kutlayacaklardı.

Peki kim dost, kim düşmandı? Yoksa o sözde dost, bizi düşmanın tahribatından daha derinden ve daha içeriden mi yıkmıştı?

.

27 Mayıs’tan önce CHP, gençliği sokağa dökmüştü

12 Aralık 2010Mustafa Armağan

Son günlerde meydana gelen öğrenci eylemlerinin düğmesine adeta bir “mihrak” tarafından basıldığı sizin de dikkatinizden kaçmamış olmalı. Bundan 50 yıl önce yine aynı şekilde aniden patlak veren ve 27 Mayıs darbesine zemin hazırlayan öğrenci hareketlerinin nasıl başlatıldığını iyi incelemek gerekir.

5 Nisan 1960 günü DP iktidarı ile CHP muhalefeti arasındaki mücadelede son düzlüğe girilmişti. O gün, DP’liler, CHP İstanbul il başkanlığının 21 Mart 1960 gün ve 373 sayılı gizli genelgesini basına dağıtmışlardı. Genelgeden, CHP il başkanlığının, tıpkı komünistler gibi hücre şeklinde ve gizli olarak örgütlendiği anlaşılmaktaydı. Ayrıca her ilçeden iki kişinin merkezdeki emekli Kurmay Albay Cemal Yıldırım’la temasa geçmeleri ve fısıltı gazetesi tekniğini kullanmaları bildiriliyordu.

Ardından hükümet, Tahkikat Komisyonu kurulması için TBMM’de harekete geçti. Komünist hücre teşkilatına benzer şekilde gizli olarak örgütlenen CHP’lilerin yasadışı yollara saparak halkı kışkırtmakta ve üyelerini silahlandırmakta olduğu vs. belirtiliyor, bunun soruşturulması için mecliste bir komisyon kurulması isteniyordu.

İşte dananın kuyruğu tam burada koptu. Zira eğer bu gizli ve “komünizan” örgütlenme iddiası doğru çıkarsa CHP kapatılabilirdi. Bu, darbenin kazaya uğraması demekti. Bunun için Tahkikat Komisyonu’nun çalışmasına engel olunmalıydı. Öğrenciler ne güne duruyordu?

İlk gösteri 19 Nisan’da Kızılay’da gerçekleşir. Bir adım sonrası, 28 Nisan İstanbul ve 29 Nisan Ankara olaylarıdır. Her iki olayı da kendilerinin tezgâhladığını, o tarihte CHP Gençlik Kolları Başkanı olan Alev Coşkun “27 Mayıs İlk Aşkımızdı” kitabında itiraf eder (özetliyorum):

“İÜ Hukuk Fakültesi’nde öğrenciler toplanmıştı. “Castro Nuri” dediğimiz Nuri Yazıcı çıktı, ‘Hukukun katledildiği bir ülkede buna tahammül edemeyiz, yürüyelim arkadaşlar’ diye bağırdı. Bir bayrak çıkardı, millet yürümeye başladı. Ama bir gün önce bu konunun üniversite kantinlerinde, yurtlarda, partinin gençlik örgütlerinde konuşulduğunu da ifade etmeliyim.”

Sonuçta olaylar büyür, Emniyet Müdürüyle Rektör tartaklanır. Polis göz yaşartıcı bombalar atar. İşin garibi, hocalar da öğrencilerle birlikte direnişe geçerler. Turan Emeksiz adlı öğrenci seken bir polis kurşunuyla ölür. İki taraftan da yaralananlar vardır.

Ertesi sabah Ankara’da Siyasal Bilgiler ve Hukuk Fakültesi öğrencileri erkenden okulda toplanıp slogan atmaya başlamışlardır. O sırada bir Anayasa profesörü (o zamanın Süheyl Batum’u diyelim) Bülent Nuri Esen, öğrencilerin omuzlarında olay yerine gelmiş ve bir konuşma yapmıştır. Ancak durumu pek iyi kavrayamamış olmalı ki, sıkıyönetimin anayasanın bir hükmü olduğunu söyleyince yumurtaları değilse bile hakaretleri yemeye başlamıştır. Polisin dağılın uyarısına direnen öğrenciler, “Menderes istifa” diye bağırmış, İsmet Paşa lehine tezahürat yapmışlardı.

CHP 27 Mayıs darbesinin bal gibi içindeydi. Nitekim darbe sabahı Org. Cemal Gürsel telefonda İnönü’ye “Emrinizdeyim Paşam” demiş, ardından iki darbeci subay Paşa’yı ziyaret etmişler ve balkondan halkı beraberce böyle selamlamışlardı.

Daha sonra Hukuk Fakültesi’ne giren öğrencilerle bazı hocalar polise karşı barikatlar kurup mücadele etmiş, hatta bazı kız öğrencilerin, kütüphaneden kalın ciltli kitapları erkek arkadaşlarına silah olarak kullanmaları için taşıdığı görülmüştü.

Aynı gün İstanbul’da Rektör Sıddık Sami Onar, adeta rapor vermek üzere İnönü’yü Taşlık’taki evinde ziyarete giderken gazetecilere yakalanır. Aynı gün, Menderes’in işbaşına gelir gelmez emekli ettiği Genelkurmay Başkanı Nafiz Gürman ile başka bir org. daha İnönü’yü ziyaret edecektir. Üniversite-CHP-asker cephesi tam siperdir.

Bunu Kızılay’daki 555K adlı gösteri izleyecek, Deniz Baykal o gün parlayan gençlerden birisi olarak yıllar yılı “Menderes’in yakasına yapışan genç” diye anılacak ama kendisi bunu hep inkâr edecekti. Cumhurbaşkanı Bayar ve Başbakan Menderes, o gün büyük bir cesaretle göstericilerin arasına dalmış ve gençlere “Ne istiyorsunuz?” diye sormaya kadar vardırmışlardı işi. Meydan “Hürriyet istiyoruz!” haykırışıyla çınlıyordu. Ancak her iki lider de gayet sakin davranarak gençlerin üzerine şiddetle gidilmesini engellemişler, bunun üzerine beklenenin tersine gençler yumuşamıştı.

Başbakan ise radyoya çıkmış, milletin sağduyusuna yaslanarak şu masumane sözleri söylüyordu: “Bu kin, bu husumet, bu ihtiras, bu kıskançlık ne için kurutucu bir çöl fırtınası gibi bu güzel vatanın üstünde durmadan estirilmek istenmekte?”

Menderes’e göre “içleri kin ve ihtiras ateşiyle dolu” bir zümrenin oyunuydu bunlar. Onların “milletin tebessümünü dondurmaya kasteden nefesi”, hıyanetin “memleketin güzel renklerini soldurmaya matuf kötü niyeti” sahnedeydi. Milleti uyandırmaya çalışıyordu. Ancak asıl ihanetin toz kondurmak istemediği askeri cenahtan geleceğini hesaplayamamıştı.

27 Mayıs’ı ABD mi yaptırdı?

Menderes’in Temmuz 1960’ta Sovyetler’e gideceği belli olunca ABD’nin darbe yaptırttığı söylenir. Bunun soldan bir yorum olduğunu unutmayın. Halbuki Celâl Bayar’ın 1974’te “Günaydın” gazetesindeki anılarında Menderes’in Ruslara, ‘CHP üzerinden gençliği tahrik etmekten vazgeçin, gelin anlaşalım’, teklifiyle gitmek istediğini anlatır. Başbakan Rusları Türkiye’deki tahriklerine son vermeye ikna edebilseydi CHP’nin darbe planı akim kalacaktı. İşte darbe bu dış politika atağını boşa çıkarmak için yapıldı. Bugün komşularımızla kavgalı kalmamız için diretenlerin kimler olduklarını bilmem bu kıssadan çıkartabildiniz mi?

.

Hilmi Özkök 2004 darbesini nasıl önledi?

29 Aralık 2010Mustafa Armağan

Takvimler 3 Mart 2004’ü gösterirken Ankara’da akıllara durgunluk veren bir toplantı düzenlenir. ATO salonunda “asker ve sivil” kanattan darbeciler buluşurlar.

Bu ‘sıradışı’ buluşmayı Atatürkçü Düşünce Derneği düzenlemiş, ilk kez bir sözüm ona ‘sivil’ toplantıyı kuvvet komutanları hem de eşleriyle tam tekmil şereflendirmişlerdi. Toplantıyı 8 üniversite ve 7 sendika desteklemekte, emekli Başsavcı Vural Savaş’tan tutun da Doğu Perinçek’e, Sinan Aygün’den Çetin Yetkin’e, Kamer Genç’ten Nur Serter’e kadar malum zihniyetten yüzlerce insan bir araya gelmektedir.

O gün üç kuvvet komutanı da oradadır. Kara Kuvvetleri Komutanı Aytaç Yalman, Deniz Kuvvetleri Komutanı Özden Örnek ve Jandarma Genel Komutanı Şener Eruygur salonda hazır bulunurken Hava Kuvvetleri Komutanı İbrahim Fırtına, o sırada düşen bir uçaktaki şehitlerin cenazesine katılmak üzere Konya’ya gittiğinden salonda yoktu. Ancak olmayan birisi daha vardı. Genelkurmay Başkanı Hilmi Özkök nedense İsveç’teydi!

Bunca zevat, görünüşte Hilafetin Kaldırılmasının 80. Yıldönümü için toplanmıştı ama daha çok ‘AKP’ iktidarında laikliğin elden gitmekte olduğu, AB’nin Türkiye’yi parçalayacağı, Kıbrıs’ın satıldığı vs. gibi ilgisiz konular konuşulmuştu. Derya Sazak’ın sıcağı sıcağına yazdığı gibi 3 Mart toplantısı “yeni bir çıkış”ın, yani darbenin habercisiydi ve “arkasının geleceği” izlenimini uyandırıyordu.

Yanılmıyordu, plana göre, salonu çınlatan 10. Yıl Marşı’yla biten bu sıradışı buluşmanın arkası gelecekti. Ne var ki, beklenmedik bir gelişme, darbe girişimini akim bırakacaktı.

Peki planlar neden tutmadı? Bu başarısız darbe girişiminin şimdiye kadar gizli kalan içyüzünü, araştırmacı Süleyman Yeşilyurt’un “Üniformalı Uyanıklar” (Ank. 2010) adlı kitabından öğreniyoruz. Yeşilyurt’un Genelkurmay’daki iki albay ile bir yarbaydan edindiği gizli bilgileri burada açıklıyorum.

Bu gelişmeler yaşanırken CIA, Ankara’daki bir üst düzey diplomat vasıtasıyla MİT’i ve Emniyet İstihbarat’ı, Özkök’e “çok ciddi fizikî bir eylem veya suikast” tertipleneceği konusunda uyarır. Bunun üzerine Ankara Merkez Garnizon Komutanı Tümgeneral Fehmi Büyükbayram ve özel eğitimli ekibinin olağanüstü çabasıyla suikast girişimi başarısızlığa uğrar. Hem MİT’in, hem de Emniyet İstihbarat Daire Başkanlığı’nın girişimden haberdar edilmeleri oyunu bozmuştu.

Yine de Genelkurmay Başkanlığı ser verip sır vermemiş, hiçbir şey olmamış gibi davranmaya devam etmişti. Jandarma Tuğgeneral Levent Ersöz’ün başını çektiği istihbaratçı subaylar Özkök’ü dinlemeye devam ediyorlardı. Özkök’e gelince, en ufak bir şüphe uyandırmadan kendi oyununu oynamaya başlamıştı. Darbecilerin bütün çalışmalarını sesli ve görüntülü kayda aldırıyor ve nihai hesaplaşma gününü bekliyordu. İki tarafın da birbirini görüntülediği ve dinlettiği bu nefes nefese takip sürecinden bakalım kim galip çıkacaktı?

2004 Nisan’ı ortalarında -Özkök mahkemedeki ifadesinde olaydan 2004 baharında haberdar olduğundan söz eder- Eruygur’u karargâha çağırır. Çay kahve faslından sonra konuya giren Özkök, Eruygur’a sürpriz yapar ve Jandarma Karargâhı’nda yapılan darbe toplantılarının şok görüntülerini izletir. Hiç beklemediği bu manzara karşısında Eruygur kızarır, bozarır, zira görüntülerde karşısındaki Genelkurmay Başkanı aleyhinde ağza alınmayacak hakaretler vardır.

Hilmi Özkök, görüntüleri izlettikten sonra zarif bir üslupla “Darbeni yakaladım Paşa” demiş, Eruygur buna karşılık ölgün bir sesle “Karargahım bana ihanet etti” diye mırıldanmıştır. Özkök ona, hukukî yaptırımları hatırlatmayı da ihmal etmemiştir.

Komutanlarının omuzları çökük vaziyette döndüğünü gören Jandarma’daki darbeci kurmaylar onun etrafını almışlar, söyleyeceklerini merakla beklemektedirler. Eruygur deşifre edildiklerini izah ettikten sonra paniğe kapılan darbeciler içlerindeki köstebeği aramaya koyulurlar. Ancak çok geçtir. Mustafa Balbay’ın günlüklerindeki korkulan ihtimal gerçekleşmiş, DP’li bir aileden geldiği için sürekli horlanan, aşağılanan, evinden sefertasıyla yemek getirmesi alay konusu edilen “sizin bir numara” (ona “yetim”, “imam”, “dinci” gibi kendilerince küçümseyici sıfatlar da taktıklarını biliyoruz), bütün oyunları bozmuş, ipleri eline almıştır.

Şimdi darbeci cenahta korku dağları bekler olmuştur: Ya bir ihbar eden olursa? Kâbus günlerce sürmüş ama Özkök, şuyuu vukuundan beterdir diye düşünüp hadisenin üzerini örtmeyi tercih etmiş, nitekim mahkemedeki ifadesinde Eruygur’u uyarmakla yetindiğini söylemiştir.

Öte yandan uyarı görevine devam eden Özkök, Mayıs 2004’te katıldığı Harp Oyunları’nda 1. Ordu Komutanı Çetin Doğan’ı çağırıp “Darbe hazırlığı duyumu aldım, bunlar doğru mu?” diye sıkıştırıp gözdağı vermiştir. Böylece darbenin İstanbul ayağını da pasifize eden Özkök’ün müdahalesi sonuç vermiş ve Jandarma Genel Komutanlığı’ndaki bütün üst düzey subaylar peş peşe tayine tabi tutulmuştur. “Kocakulak” Levent Ersöz önce Bilecik’e atanmış, sonra da YAŞ’ta emekliye sevk edilmiştir. Tuğgeneral Kadir Ali Esener ise önce Aydın’a tayin edilmiş, ardından iki yıl üst üste rütbe bekleme alınca emekli olmuştur.

Ne kadarı doğrudur bilemem ama Süleyman Yeşilyurt’un kitabından aldığım bu çarpıcı bilgiler, bir yandan halen devam etmekte olan davaların içyüzünü açıklarken, aynı zamanda 6,5 yıl önce hangi büyük badireleri nasıl atlattığımızın da öğrenilmesine yardımcı olacak nitelikte göründü bana

.

Lozan’ın onayı için hilafetin kaldırılması beklendi

29 Aralık 2010Mustafa Armağan

“Aksiyon” dergisinin geçen haftaki sayısında tarihçi Hakan Özoğlu ile yapılan bir söyleşide hilafetin kaldırılmasıyla ilgili çarpıcı bir ayrıntı yer alıyor. Özoğlu’nun ABD arşivlerinde rastladığı bu diplomatik yazıda, Türkiye’nin halifeliği kaldıracağı, bir hafta kadar önce Washington’a bildirilmişti.

İşin daha ilginç yanı, ABD’li diplomatın bu bilgiyi bir Fransız meslektaşından almış olmasıdır. Demek oluyor ki, Fransızlar ve ABD’liler daha Türkiye’de yaşayanlar olup bitenlerden habersizken, açıktan veya gizliden haberdarlar gelişmelerden. Bu durumda hilafetten ödleri kopan İngilizlerin bu işe çok önceleri agâh olduklarını tahmin etmek zor olmasa gerek.

Hakan Özoğlu’nun, elindeki belgeyi bir an önce yayınlamasını beklerken, manzarayı netleştirmek bakımından tuvale bazı fırça darbeleri atmakta fayda var. O zaman belgenin büyük ölçüde yerine oturacağını söyleyebiliriz.

Malum, halifelik, 3 Mart 1924’te kaldırılmış ve Halife Abdülmecid, hanedan üye ve mensuplarıyla birlikte aynı gece yurtdışına çıkarılmıştı. Gerçi kanunun gerekçesinde hilafetin “şahs-ı manevisi” (tüzel kişiliği) TBMM’nin uhdesine devredilmişti deniliyordu ama bunun, bir devamlılık sağlamaktan ziyade, hilafetin bir “meraklısı”nın eline geçmesine mani olmaya yönelik iğdiş edici bir tedbir olarak anlaşılması doğru olurdu. Açıkçası bu karar, halifeliğin sonu anlamına geliyordu.

Zümrüd-i Anka dergisinde çıkan bu karikatürde ateşlenmiş topun ağzındaki kişi Halife Abdülmecid’dir. Toplarının ateşleneceği anı bekleyenler ise Rum ve Ermeni patrikleriyle hahambaşıdır.

Çeşitli bahaneler üretildi elbette. Yok halife daha çok para istiyormuş da, yok “Hilafet hazinesi”nden söz ediyormuş da, ne demekmiş efendim “Hilafet hazinesi”? Böyle bir hazine mi varmış ki?

22 Ocak 1924’te, yani kaldırılmasından 40 gün kadar önce Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa, Halife’nin Cumhuriyet’e tecavüz ettiğini söylüyor, bunun cezasız kalmayacağını ima ediyordu.

Ancak aynı günlerde Türkiye’de gergin bir bekleyişin hüküm sürdüğü de keskin dikkatlerden kaçmıyordu. Sanki yalnız Halife’ye değil de, diğer dinlerin reislerine karşı da bir şeyler yaşanacağı hissi basında kol geziyordu. Nitekim 7 Şubat günü Eğitim Bakanlığı’nca (ne var ki o zaman henüz “millî” olmamıştır) yabancı okul binalarındaki dinî alamet ve işaretlerin kaldırılması hakkında karar çıkar. Ayın 15’inde ise İzmir’de Harp Oyunları başlar. (bitişi: 22 Şubat)

Çok sonraları bunun, Kâzım Karabekir Paşa da dahil, pek çok asker-siyasetçiyi Meclis’ten ve Ankara’daki gelişmelerden uzak tutmak üzere geliştirilmiş gerçek bir “oyun” olduğu anlaşılacaktır.

Velhasıl, kamuoyunda hilafetin kaldırılmasının ardından diğer din temsilciliklerinin de kaldırılıp reislerinin sınır dışı edilmesi yönünde bir beklenti mevcuttu. Hatta bunu konu alan bazı karikatürlere bile rastlanır.

Şaşırtıcı gelmiyor mu size de: Rum ve Ermeni patrikleriyle Musevi hahambaşısının Türkiye’de kalmaları Lozan Antlaşması’nda karara bağlanmamış mıydı? Lozan da bir yıl kadar önce imzalandığı halde bunların yazılıp çizilmesi Lozan’ın delinmesi anlamına gelmiyor mu?

Hayır, zira Lozan o sırada henüz onaylanmamıştır. Malum, bir uluslararası antlaşma üç aşamadan geçtikten sonra geçerlilik kazanır. 1) Yetkililerin imzalaması, 2) Meclislerden geçmesi ve, 3) Devlet başkanlarınca onaylanması.

Sevr işte bu 2. ve 3. aşamalardan geçmediği için resmiyet kazanamamıştı. Peki ya Lozan?

Sıkı durun: Lozan Antlaşması, halifeliğin kaldırıldığı tarihte henüz yürürlüğe girmiş değildi. Bu durumda halifeliği emsal alarak diğer dinî reislerin de ülkeden kovulmalarını istemek bir yerlere gözdağı vermek anlamına mı gelmektedir, yoksa samimi bir ‘laik’ talepte bulunmak anlamına mı? Bence ikisi de değil. Asıl maksat, rakiplerimizi bir an önce Lozan’ı onaylamaya zorlamaktır.

Aklınıza takılmış olmalı: Lozan 24 Temmuz 1923’te imzalanmış diye biliyoruz, Ekim ayında da Türkiye Cumhuriyeti kurulmuş. Peki 1924 yılında hangi onayı bekliyoruz hâlâ?

Biz 23 Ağustos 1923 günü Meclis’ten geçirmiştik Lozan’ı ama 3. aşamaya, yani devlet başkanının onaylaması noktasına hilafetin kaldırılmasından sonra gelebilmiştik. Bir başka deyişle Mustafa Kemal Paşa Lozan’ı, hilafetin kaldırılmasından 28 gün sonra onaylamıştı.

Yani bir tür satranç oynandığından emin olabilirsiniz. Önce Yunanistan onaylasın, sonra hilafeti kaldıralım, ardından biz onaylayalım, sonra da İtilaf devletleri…

Nitekim Yunanlılar bizden daha atik davranmışlar ve 11 Şubat 1924’te meclislerinde onaylamışlardı Lozan’ı. İtilaf devletleri başkanlarının ne zaman onayladıklarını biliyor musunuz? 6 Ağustos 1924 tarihinde.

Peki neyi beklemişlerdi bunca süre?

Anlaşılan, önce Lozan’da verdiğimiz sözlerin yerine getirilip getirilmediği (icraat) görülecek, sonra nihai onay verilecekti. O devrin Birleşmiş Milletler’i demek olan Cemiyet-i Akvam ise bir ay sonra, 5 Eylül’de Lozan Antlaşması’nı resmen tescil edecek ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulması uluslararası garanti altına alınacaktı. Öte yandan Medeni Kanun’un hazırlanmasına bundan sadece 6 gün sonra başlanmış olması size de yeterince anlamlı gelmiyor mu?

ABD ve Fransa’nın hilafetin lağvı haberini bizden önce almalarında bir gariplik yok sizin anlayacağınız. Dert onların derdiydi çünkü.

Bu kitabı okuyan asker, darbeci olmaz da ne olur?

Masamda 1971’de basılmış bir “Türk Devrim Tarihi” kitabı duruyor. Yayınlayan: Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı. Kitaba göre Türk ordusunun “komutanları” çok kez milletin kaderine el koyarak onu kurtarmışlar. “Türk subayına gelecekte gene böyle bir görev düşebilir”miş. Bu kitabı okuyan öğrencinin ruh sağlığını düşünün.

.

Bediüzzaman ile Mustafa Kemal hiç karşılaştılar mı?

4 Ocak 2011Mustafa Armağan

“Hür Adam” filmi henüz vizyona girmedi ama basına yansıyan tanıtım ve tartışmalardan, hakkında epeyce bilgi sahibi olduk sayılır. Bu fırsattan yararlanarak Said Nursi ile Mustafa Kemal Paşa’nın münasebetlerine dair birkaç noktayı berraklaştırmakta fayda var.

Anlaşıldığı kadarıyla, filmin düğüm noktasında Bediüzzaman’ın Mustafa Kemal Paşa ile tartıştığı sahne yer alıyor. Bazılarına göre böyle bir olay hiç yaşanmadı. Acaba?

Şunu söyleyelim ki, henüz dört başı mamur Atatürk ve Bediüzzaman biyografileri yazılamamıştır. Yazılamayışının sebebi, akademinin soğuk elinin bu iki dünyaya eğilme imkân ve fırsatını bulamamasıdır. İşin ilginç tarafı, hem Atatürk’ün hem de Bediüzzaman’ın sağlıklarında birer hatırat bırakmış olmalarıdır. Belki de bilim adamlarını tedirgin eden husus, “Nutuk” ve “Tarihçe-i Hayat”ın lehine veya aleyhine yazmak zorunda kalmaktır.

Peki Mustafa Kemal ile Said Nursi hiç karşılaştılar mı?

İlk olarak 1916’da Kafkas cephesinde karşılaşmış olabilirler. Zira Bediüzzaman gönüllü milis alayının başında, Mustafa Kemal ise 16. Kolordu komutanı olarak aynı cephede Ruslara ve Ermenilere karşı savaşmışlardı.

Peki 1922-23’te Ankara’da karşılaşıp tartıştılar mı?

Bu konuda resmî kaynaklar gayet ağzı sıkı davranıyor. Bediüzzaman’ın TBMM’ye geldiğini, orada “hoş amedi” (hoş geldin) töreni icra edildiğini ve kürsüye dua etmek üzere davet edildiğini resmî tutanaklardan okuyoruz. 9 Kasım 1922’de geldiği Ankara’dan ayrılış tarihi 17 Nisan 1923 olduğuna göre 5 ay kadar Ankara’da kaldığı da kesin.

“Tarihçe”ye göre Mustafa Kemal, “şifreyle” 3 defa davet etmişse de, Bediüzzaman önce gelmek istememiş, fakat dostu, eski Van Valisi Tahsin Bey araya girince razı olmuştur. Alkışlarla karşılansa da, Ankara’da umduğunu bulamayan Nursi’nin Hacı Bayram Camii civarında ikamet ettiğini biliyoruz. Ne var ki, Meclis’te dine kayıtsızlık ve Batılılaşma bahanesi altında İslamiyet’e karşı soğukluk havası gördüğünden milletvekillerine hitaben namaza teşvik edici bir bildiri yayımlar. Bildiriyi Mustafa Kemal’e okuyan kişi ise Kâzım Karabekir Paşa’dır. Etkisi hemen görülür, namaz kılanlara 60 kişi eklenir, mevcut mescit dar gelince daha büyük bir odaya taşınılır.

Yine “Tarihçe”de geçtiği kadarıyla, başkanlık divanında 50-60 milletvekili içinde Mustafa Kemal ile Bediüzzaman arasında bir “fikir teatisi” yaşanır. Mustafa Kemal, yüksek fikirlerinden yararlanmak için çağırdıkları halde Nursi’nin gelir gelmez namaza dair bildiri yayımlamasını eleştirir, ‘aramıza ihtilaf soktunuz’ diye ona yüklenir. Nursi ise birkaç makul cevap verdikten sonra, tartışma alevlenince “şiddetle ve hiddetle” iki parmağını ileri uzatarak, “Paşa, Paşa! İslamiyet’te imandan sonra en yüksek hakikat namazdır. Namaz kılmayan haindir, hainin hükmü, merduttur (dinden çıkmıştır)” der. Bunun üzerine M. Kemal özür diler, ona “ilişemez”.

“Tarihçe-i Hayat”ta Bediüzzaman’ın Mustafa Kemal’le konuştuğu ikinci bir sahne daha yer alır. Buna göre İslam âleminde büyük bir uyanışın işaretlerini görmek umuduyla Ankara’ya gelen Nursi’nin hayal kırıklığı ve dinden uzaklaşma yönündeki gidişatı düzeltmek için çalıştığından söz edildikten sonra bu defa Meclis Başkanlığı odasında (muhtemelen Büyük Zafer’i tebrik vesilesiyle) Mustafa Kemal’le 2 saat kadar konuştukları belirtilir. Burada onun Paşa’yı daha direkt ifadelerle içine girdiği yoldan çevirmeye çalıştığını görürüz. “İslam ve Türk düşmanlarının arasında nam kazanmak için İslam’ın kurallarını tahrip etmenin bu millet, vatan ve İslam dünyası için büyük bir zarar doğuracağını” söyler ve eğer illa bir “inkılab” yapılmak isteniyorsa, bunun Kur’anî doğrultuda yapılması uyarısında bulunur.

Mustafa Kemal itiraz eder ama Bediüzzaman’ı da gözden çıkarmak istemediği dikkat çeker. Ona milletvekilliği dahil olmak üzere bazı cazip tekliflerde bulunur. Ne var ki, Nursi, kimi manevî yorumlar ışığında bu çağda siyasetle mücadele yolunun kapandığını, gelişmelere “manevi kılıç” hükmündeki “icaz-ı Kur’an’ın nurlarıyla” mukabele edilebileceği kanaatiyle teklifleri reddeder ve kalması yönündeki ricalara rağmen Van’a çekilir.

Diğer ismi “23. Lem’a” olan “Tabiat Risalesi”nin başındaki not, bu bilgileri tamamlayıcı niteliktedir. Büyük Zafer’den sonra Ankara’ya gittiğinde “gayet müthiş bir zındıka fikri”yle karşılaştığını anlatır burada. Milleti bozmak ve zehirlemek için “dessasane” çalışanları görünce “Eyvah” der, “bu ejderha imanın erkânına (esaslarına) ilişecek.” Risaleyi bu sürece karşı bir tür panzehir olarak yazmıştır.

Bediüzzaman, Mustafa Kemal’le karşılaşma sahnesini böyle anlatıyor. Ne yazık ki, karşı cepheden bir anlatım elimizde yoktur. Peki bu kadar zengin ayrıntıları bir insanın uydurması mümkün müdür? Üstelik Kâzım Karabekir’in aynı süreç hakkında yazdıkları ortadayken. Bediüzzaman’ın “dinsizlik” ve “İslam’dan uzaklaşma” hakkında yazdıklarını şöyle doğrular Karabekir:

“Ankara’da yeni bir hava esmeye başladı. “İslamlık terakkiye mani imiş.” CHP “lâ-dinî” (din dışı) ve lâ-ahlâkî (ahlak dışı) olmalı imiş! (…) Türkiye İslam kaldıkça, Avrupa ve hele İngiltere müstemlekelerinin çoğunun halkı İslâm olduğundan, bize düşman olacaklarmış!”

10 Temmuz 1923 günü istasyon binasındaki özel kaleminde Mustafa Kemal Paşa ile görüşen Karabekir Paşa, Gazi’nin kendisine “Dini ve namusu olanlar aç kalmaya mahkûmdur. Bunun için önce din ve namus anlayışını değiştirmeliyiz. Dinî ve ahlakî inkılap yapmadan önce hiçbir şey yapmak doğru değildir.” dediğini aktarmaktadır.

Said Nursi’nin siyasetten uzaklaşma öyküsünü bu ışık altında yeniden okumakta fayda var. Gayri resmi hatıratlardan parçalar yan yana getirilince bazı soluk hatlar seçilir hale geliyor, öyle değil mi?

.

Bir memleket sevdalısı: Tevfik İleri

11 Ocak 2011Mustafa Armağan

“Çocuklar! Bugünkü halinize bakarak kendinizi küçük görmeyin. Yarının önemli insanları sizler olacaksınız. Sizden büyük hizmetler bekliyoruz. Bu okulları büyük ümitlerle açtık. Değerini bilin, çok çalışın; iyi bilgilerle ve geniş bir ilmî birikimle yetişin.”

1951 yılında Kayseri İmam-Hatip Lisesi’nde öğrenci olan Yusuf Karaca, zamanın Milli Eğitim Bakanı Tevfik İleri’nin okullarında yaptığı şevklendirici konuşmayı böyle aktarır. Diğer okullar tarafından aşağı görüldükleri bir zamanda Milli Eğitim Bakanı’nın trenden iner inmez başka hiçbir okula uğramadan imam-hatip lisesini ziyaret etmiş olması, vefatının 49. yıldönümünde İleri’yi farklı bir yere koymamızı gerektiriyor.

Oğlu Cahit İleri anlattı. 27 Mayıs’tan sonra tutuklanıp Harp Okulu’na kapatılan Tevfik İleri’nin arkadaşları, endişeyle neler olacağını tartışıyorlarmış. Bir ara odadan bir horultu sesi duyulmuş. Etraflarına bakınca sesin uyumakta olan İleri’den geldiğini fark etmişler. Derhal uyandırmışlar. Herkesin can derdine düştüğü bir sırada nasıl olup da uyuyabildiğini sormuşlar kendisine. O gayet rahat ‘Tam 10 yıldır omuzlarımdaki ağır yükler sebebiyle bir gece bile rahat uyuyamamıştım. Şimdi artık o yük omzumda değil. Bırakın da şöyle rahat bir uyku çekeyim.’

Arkadaşı Atıf Benderlioğlu anlatır. Tevfik İleri Yassıada’da hapistedir. Namazını orada da bırakmayan İleri, seccadesindeyken, içeriye bir subay girer ve “O bilmem ne çocuğu Tevfik İleri nerde?” diye bağırır. Namaz kılmakta olduğunu söylerler. Subay onu namaz kılarken görünce tekmelemeye başlar. İleri istifini bozmaz. Tekmeler altında secdeye gider, rükua varır, selamını verir, duasını tamamlar. Subay attığı tekmelere zerre kadar kıymet vermeyen bu mümin karşısında çılgına dönmüştür. ‘Be adam’, der, ‘bela mısın, nesin? Seni öldüreceğim, bir şey söyle!’ Merhum İleri ağır ağır başını çevirir subaya ve ‘Asıl bela, belayı gönderenden gafil olmaktır’ der. Olayı aktaran Agâh Oktay Güner’in dediği gibi “velayet makamında” söylenebilecek bir sözdür bu.

Tevfik İleri bir Yassıada şehididir. Zulüm adasında müebbet hapse mahkûm edildikten sonra Kayseri Cezaevi’ne götürülür, orada kansere yakalanır, yine de serbest bırakılmaz. Sonuçta Ankara Hastanesi’nde tedavi görürken vefat eder. Tarih, 31 Aralık 1961’dir. Hatta cenazesi kaldırılırken onu seven bir hemşire biraz ‘fazla’ ağlayınca sorguya çekilir. Neden ağladığı sorulunca “Ben mesaim ile idareye bağlıyım” der hemşire, “duygularımla değil.”

Türkiye’nin hızla bir darbe zeminine doğru çekildiği günlerde (15 Ocak 1960) Bayındırlık Bakanı Tevfik İleri’nin basına Boğaz Köprüsü projesinin geldiği noktayı bizzat köprü maketinin önünde izah ettiğini okuruz:

“Haziran ayında temel atıyoruz, en geç 3 yıl içinde ikmal olacaktır. 1963 yaz aylarından itibaren Asya-Avrupa arasında trafik bu köprü üzerinden yapılacak, DP Türk milletine devasa eserlerinden birini daha takdim etmiş bulunacaktır.”

Öte yandan devrin ateşli yazarı Çetin Altan, Yassıada’daki mazlumlar ve dışarıdaki aileleri kan ağlarken düşene bir tekme de kendisi atmakta üstüne olmadığını gösterir. Şöyle yazar:

“Hakaret namuslu kişilere layık olmadıkları kötü sıfatı atfetmekle olur. Size hakaret etmek nasıl mümkündür ki, siz o kadar kötü idiniz ki, size hakaret sıfatı bulmak imkânsızdı. Hırsız desek, gerçekten hırsızdınız. Rezil desek, gerçekten rezildiniz. Allah aşkınıza söyleyin, sizde haysiyet var mı? Şayet size haysiyetsiz demişsek özür dileriz. Sizlerden değil, başka haysiyetsizlerden; çünkü en haysiyetsiz insan bile sizlerin yanında İsa Aleyhisselam kalır.” (Milliyet, 14 Haziran 1960)

Günlüklerine sık sık “Hava esmer fakat sakin” diye not düşmüş Tevfik İleri. Neyi kastetmişti acaba “Hava esmer” derken? Acaba o günlerin karamsarlığını mı?

Hiç karamsar değildi. Aksine bir ümit insanıydı. Zira biliyordu ki, ümitsizlik kâfire hastır. Başlarına yağan belaların da bu dünyadaki imtihanlardan olduğuna inanıyordu.

Tevfik İleri ilk olarak ulaştırma bakanlığı yaptı. Koltuğa oturur oturmaz ilk genelgesi, memurlardan halka insan gibi muamele etmelerini istemek olmuştu. Halka o kadar yakındı ki, Tek Parti devrinde milletvekilliği yapanlara acıyordu. Ne için bilir misiniz? Millet sevgisinin ne olduğunu tadamadıkları için. Şöyle diyordu: “Bu muzdarip ve mübarek millete hizmet edebilmek, ibadetlerin en kudsî olanıdır.”

17 yıl mühendis ve genel müdür, 10 yıl da bakan ve milletvekili olan İleri’nin, Yassıada’da ortaya çıkan “mal varlığı” kendi yüzünü bile kızartmıştı. Bir kooperatiften alınma daire ile bir arsadan başka hiçbir mal varlığı ve parası bulunamayan İleri, üstelik borçludur. Hem de ne borcu, biliyor musunuz? Sümerbank’tan satın aldığı halının 3 bin küsur lira borcu.

Notlarına yazdığı şu satırlar haysiyetin ne olduğunu dosta da, düşmana da gösterecek netliktedir: “Başsavcı başımızla oynamaktan hoşlanıyor. Varsın oynasın; onun peşinde değiliz. Ama şeref ve namusumuzla oynamasına asla müsaade etmeyeceğiz. Son nefesimizde dahi namuslu olduğumuzu iddia ve ispat edeceğiz.”

Tevfik İleri 49 yıl önce garip ve şehit olarak bu dünyadan ayrıldı. Ancak bugün açtığı kurumlardan yetişenlerin onu dualarıyla sarıp sarmaladığını gördükçe bu milletin kendisine hizmet edenleri asla unutmadığını ve unutmayacağını bir kere daha anlıyoruz. Ölümsüzlüğün yolu, ceberutluktan değil, halka hizmetten geçiyor çünkü.

Seçmenin pişmanlığı

Biraz evvel Selahattin Akçiçek geldi. Fakir, cahil bir seçmenden aldığı mektuptan bahsetti. Diyormuş ki: “Beni affet, muhterem mukadderat arkadaşlarınız da beni affetsin. Sizi biz seçtik, onun için bu hale düştünüz. İnşallah yüz yüze gelir ve sizden af talep ederim.” (Tevfik İleri, “Yassıada ve Kayseri Günlükleri”, Ötüken: 2003, s. 409).

.

İşte Said Nursi’nin Mustafa Kemal’le görüştüğünün belgesi

17 Ocak 2011Mustafa Armağan

Bediüzzaman Said Nursi ile Mustafa Kemal Paşa tartıştılar mı tartışmadılar mı? “Bu sahne gerçek dışı” deyip dava açanlar da oldu, “bağımsız bir kaynak tarafından doğrulanmadı” diyen de.

Öte yandan Turgut Özakman yine döktürmüş: “Said Nursi’nin Atatürk’le konuştuğu hakkında hiçbir not, bilgi, anı söz konusu değildir.”

“Hiçbir not, bilgi ve anı” yok öyle mi?

Her şeyden önce TBMM Tutanakları Dergisi’ne göre Nursi’nin Ankara’ya geldiği ve Meclis’te özellikle Doğulu milletvekilleriyle buluştuğu kesin. Burada şu soru önemli: M. Kemal, S. Nursi’yi neden ısrarla çağırtmış ve Meclis’te “hoş geldiniz” töreni düzenletmiştir?

Nursi’ye göre M. Kemal kendisini “taltif etmek” ve bütün Doğu illeri genel vaizliği teklifinde bulunmak maksadıyla davet etmişti. Aslında Lozan görüşmeleri sırasında İngilizlerin özerk ya da bağımsız bir Kürdistan kurulması tezlerine karşı, içeride Kürtlerin Türklerden ayrılmaması gerektiğini telkin edecek din adamlarına ihtiyaç vardı. Nursi’nin Ankara’ya çağrılması, bu nazik sürece olumlu katkılarda bulunabilir, Kürtlerin TBMM hükümetine bağlılığını koruyabilirdi.

Ancak oturumları izleyen Nursi, namaz vakti gelip de mescide gittiğinde tam bir hayal kırıklığına uğruyordu. Zira milletvekillerinden ancak bir kısmı namaz kılıyordu. Bu durum, kafasında soru işaretleri çaktırdı. Padişah-Halifenin yetkilerini kullanan bir Meclis’in kararları, namaz kılınmadığı takdirde dinî açıdan sakatlanmaz mıydı?

Bunun üzerine beyannamesini yayınladı. Milletvekillerine gönderdiğinden birkaç kelime farklı bir nüshayı da TBMM Başkanı sıfatıyla M. Kemal’e ulaştırdı.

Hür Adam Said Nursi filmindeki Bediüzzaman’ın Mustafa Kemal ile karşılaştığı bu sahne çok tartışılmıştı.

24 Kasım’da Mustafa Kemal “şiddetli bir hiddetle” başkanlık divanına girip Nursi’ye bağırarak “Seni buraya çağırdık ki, bize yüksek fikir beyan edesin. Sen geldin, namaza dair şeyler yazıp içimize ihtilaf verdin” der. Nursi’nin cevabı da aynı sertliktedir: “İmandan sonra en yüksek hakikat namazdır. Namaz kılmayan haindir, hainin hükmü merduddur.”

Bir gün sonra bu defa Başkanlık odasında görüşürler. Nursi “bütün hissiyatını ve prensibini rencide ettiği halde” Mustafa Kemal’in kendisine ilişmeyip taltifine çalıştığını ifade eder. “Mektubat”ta ise İslam’ın kurallarını tahrip etmenin bu millet, vatan ve İslam dünyasında büyük zarar doğuracağını, inkılap yapmak gerekiyorsa bunu doğrudan Kur’an’ı esas alarak yapmak gerektiğini söyler. Mustafa Kemal itiraz eder ama onu kendisine çekmek ve nüfuzundan yararlanmak için cazip tekliflerde de bulunur.

Şebinkarahisar milletvekilli Ali Süruri Bey’in (1888-1926) basılmamış olan hatıratı, rejime muhalif olmayan bir milletvekilinin elinden çıktığı için apayrı bir önemdedir. Said Nursi-M. Kemal görüşmesi bu hatıratla ilk kez bağımsız ve o devre ait yazılı bir metin tarafından doğrulanmış olmaktadır.

Ali Süruri hatıratında 25 Kasım günü Meclis dağılırken Başkanlık Divanı odasından içeriye baktığını ve “Kemal Paşa” ile “Bediüzzaman Molla Said-i Kürdî” arasındaki konuşmaya tanık olduğunu anlatır:

Konuşmanın başlangıcında Bediüzzaman, yazdığı mektupta (beyanname) namaz kılmayı tavsiye etmiş. Sonra Şafiî mezhebine göre namazı terk edenin şahitliği kabul edilmeyeceğinden, Meclis’in çoğunluğu namazı terk ederse kararlarının kusurlu ve hükümsüz olacağını söylemiş.

Kaynağımız, ardından Mustafa Kemal’in sözü aldığını ve beyannamenin “siyaseten sakıncalı” olduğundan söz ettiğini, yalnız kendisi muhatap alınmış olsaydı büyük bir sakıncasının olmayacağını ama milletvekillerine de gönderilmesinden üzüntü duyduğunu söyleyip “darıldı”ğını belirtiyor. Nursi de bu sakıncayı düşünmediğini itiraf ediyor. (Yalnız bu son cümlenin sayfa kenarına sonradan eklendiği dikkat çekiyor.)

Said Nursi başlangıçta biraz “haşince” konuşurken muhatabının alttan alması üzerine sözlerini tevil edip hafifletiyor ve “aralarındaki kırgınlık zahiren” gideriliyor. Ancak “herhalde iki taraf da birbirine muğber (gücenik) kaldılar” ifadesi dikkat çekiyor.

Şebinkarahisar milletvekili Ali Süruri hatıratında “Kemal Paşa” ile “Bediüzzaman Molla Said-i Kürdî” arasındaki konuşmaya tanık olduğunu anlatır.

Yazara göre sözün burasında Mustafa Kemal çok mühim meselelere temas ediyor ve zekâsını gösteriyor. Ardından “Bediüzzaman’ı yalnız şu mübahasede dinleyenler şöhretini pek hakikate muvafık bulmadılar sanıyorum” diyor ve ekliyor: “Mamafih yine güzel cevaplar verdi. Ve Meclis’in çok mübarek ve mübeccel olduğundan bahsetti.”

Ali Süruri’ye göre Nursi, bundan sonra M. Kemal’e şunları söylemiş:

“Siz Kur’an’ı ve İslam’ı kurtardınız. Kur’an’ı omzunuza kaldırdınız. Kur’an ise her sayfasında salât (namaz) ile emrediyor. Mademki Kur’an’ı böyle muhafaza ettiniz, onun emri olan salâta da beynelmüslimin te’min-i müdâvemet (Müslümanların namaza devamını sağlamak) için teşebbüs etmeniz lazımdır ve mektubu size onun için yazdım. Sizden başkalarına yazdığım doğru olmayabilir. Fakat böyle bir teşebbüsü sizin hatırınıza onlar da getirsinler diye yazdım.”

Yazar bundan sonra Bediüzzaman’ın (akşam ezanının okunması üzerine) odadan çıktığını, arkasından Mustafa Kemal’in odada bulunanlara, Bediüzzaman’ı beğenmediğini söylediğini ve “böyle ulemadan ümmet-i İslamiyeye (İslam ümmetine) hayır gelmez” dediğini ekliyor.

Bu çok ilginç parçanın yorumunu size bırakıyorum. Ancak Ali Süruri Bey’in hatıralarından sonra artık tartışmaya son nokta konulmuş oldu. “Tarihçe”de anlatılanların bu yeni bulunan hatıratla doğrulanması karşısında bakalım birileri yine çıkıp “hiç belge yok” diyebilecekler mi?

Not: Aslı Milli Kütüphane’de bulunan bu önemli hatıratı bulmama yardımcı olan İlhan Şimşek, Özgür İpek Pektaş ve Dr. Niyazi Ünver’e teşekkür ederim.

.

Genelkurmay bu yıl Karabekir Paşa’yı unuttu

30 Ocak 2011Mustafa Armağan

Masaya yumruk vurdu, bağırdı, çağırdı ama İlker Başbuğ zamanında Genelkurmay Başkanlığı bir ilke imza atarak 62 yıllık ayıbı temizlemeye soyunmuştu.

1. Kâzım Karabekir Paşa’yı anma günü düzenlemiş olan Başbuğ, konuşmasında Karabekir’le birlikte Fevzi Çakmak’ı da kucaklayacaklarını söylemiş ve 10 Nisan 2010’da Mareşal’i anma günü de düzenlemişti.

Gelin görün ki, Işık Koşaner döneminde Genelkurmay Başkanlığı garip bir sükûnete bürünmüş durumda. Şikayet ediyor değilim. Elbette olması gereken bu. Ancak bu suskunluk, Karabekir’i anmaya mani değildi. Sonuçta bugün bu bayrak dalgalanıyorsa ve o makam ayaktaysa bunda Karabekir’in emeğini görmezden gelmek en basit ifadesiyle kadirbilmezliktir.

Ne var ki, bu kadirbilmezliği daha sağlığındayken yaşamıştı Paşa. İsminin ders kitaplarından nasıl itinayla temizlendiğine, Mustafa Kemal’le yan yana göründükleri pozlardan suretinin nasıl makaslandığına, daha da kötüsü, “Nutuk”un sonunda nasıl haksız yere suçlandığına tanık olmuştu.

Karabekir’in farkı, mücadeleci bir ruha sahip olmasıydı. Nasıl cephede başarılı bir asker olmuşsa, fikir mücadelesinde de, kitabının yakılmasına, yazı ve belgelerine 4 defa polisçe el konulmasına rağmen yılmamış, adeta bir “gerilla” gibi tek başına savaşmıştı. Ne mutlu ki, o savaştan bize, alternatif yakın tarih hazinesi diyebileceğimiz eserler kalmıştır.

Cephelerde sırtı yere getirilemeyen Karabekir, yazı sahasında da susturulamamış nadir kalemlerden biri olarak inkılap tarihimizin “yalan yanlış” yazılmasına, gerçeklerin tersine çevrilmesine, dürüst şahsiyetlerine dil uzatılmasına, gençliğin hipnotize edilmesine karşı çıkmayı bilmişti. Kısaca Karabekir’in kılavuzluğunda yakın tarihin bulanık sularında yüzme imkânına sahibiz.

Karabekir’in 1918’de Erzurum ile Kars’ın kurtarılmasını takip eden “sınır ötesi” Kafkas harekâtı Azerbaycan’a kadar uzanmış, nitekim Mondros Mütarekesi haberini Tebriz’deki karargâhında almıştır. Öte yandan çağrıldığı İstanbul’a bir umutsuzluk havasının çöktüğünü görmüştür. Mustafa Kemal Paşa dahil birçok komutan cephede yenildikleri için kurtuluşa dair umutlarını kaybetmişlerdi. Karabekir ise İngilizleri püskürtmüş, Rusya’nın bıraktığı boşluğu iyi değerlendirerek Ermeniler ve Gürcülerin üzerine yürümüş, İran Azerbaycanı’na hakim olmasına ramak kalmıştır.

Bu diri psikolojiyle İstanbul’a dönen Karabekir, İsmet (İnönü) ile konuştuğunda onun askerliği bırakıp çiftçi olma planları yaptığını öğreniyor, Mustafa Kemal’i ise Anadolu’ya geçmek yerine, Harbiye Nazırı olmak için kulis yaparken buluyordu.

Tam bir hayal kırıklığına uğrayan Paşa, derhal “siyasî ve askerî planlar” yapar; İstanbul’daki komutanlara Anadolu’ya geçip “tek dağ başı mezar oluncaya kadar mücadele” etme kararını anlatır; daha sonra Mustafa Kemal’e atfedilen ünlü parolayı kendisinin icat ettiğini yazar: “Ya istiklal ya ölüm!”

Zaferden sonra Kâzım Karabekir için çıkarılan taşbaskı poster. Üzerinde şöyle yazılı: “Ermenistan fatihi ve yetimler babası, muzaffer Şark ordularımızın kumandanı Kâzım Karabekir Paşa hazretleri.”

Karabekir Paşa’nın eserlerinde üzerinde durduğu bazı noktalar, tarih algımızı kökünden sarsacak niteliktedir. Mesela Mustafa Kemal’e Şişli’deki evinde teklif ettiğini söylediği “kurtuluş planı”na göre, 1) Erzurum’da geçici bir hükümet çekirdeği hazırlanacak (siyasî plan), 2) M. Kemal Paşa Konya’daki, kendisi de Erzurum’daki Ordu Müfettişliği’ne geçecek, 3) Bir tehlike vukuunda geçici bir hükümet kurulacak, M. Kemal “Anadolu Komutanı” namını alıp Batı cephesini, kendisi de Doğu cephesini üstlenecektir (askerî plan).

Karabekir istiklalin bu planla kazanılacağına inanmıştı. Oysa Mustafa Kemal’in o sıradaki fikri, askerî değil, siyasî bir kurtuluştan yanaydı. Milli Mücadele’yi diplomasi yoluyla kazanmaya önem vermesinin sebebi buydu. Nitekim Karabekir, M. Kemal’in bizzat ordunun başına geçmeyişini bir zaaf olarak görür. O, derhal Başkomutan olmalı ve İnönü’nün geçimsizlik ve beceriksizlikleri yüzünden zaman, asker ve savaş kaybetmeyi göze almamalıydı. Hatta Yunan işgali Sakarya’dan hemen sonra bitirilebilecekken, işin savaşla değil, siyasetle halledileceği takıntısı yüzünden bir yıl kadar uzamış ve düşmana gereksiz yere Anadolu’yu yakma ve binlerce sivili öldürme fırsatı tanınmıştır.

Keza İstanbul’un başkentlikten çıkarılmasının İngilizlerin zorlamasıyla olduğu iddiası. İngilizler Boğazlar’a yerleşmek istedikleri için hükümetin İstanbul’dan çıkmasını istemişler, hatta zorlamışlar, bunun için Hilafetin saltanattan ayrılıp saltanatın kaldırılmasını istemişlerdi. Böylece saltanatın kaldırılması ve başkentin Ankara’ya naklinin Lozan’ın hemen öncesine denk gelmesindeki sırrı tartışmaya açıyor Paşa.

Kâzım Karabekir 1920 sonlarındaki Doğu harekâtında hem doğu sınırlarımızı güvenceye alarak, hem de Gümrü Antlaşması’yla Ermenilere Sevr’deki imzalarını geri aldırarak (böylece Sevr’i ilk “parçalayan”ın kim olduğunu öğreniyoruz) hayatî önemdeki başarılara imza attığı halde kitaplarımızda neden ısrarla görmezden gelinir? Bu sık sorulan sorunun cevabını, yukarıda yazdıklarımdan çıkarmış olmalısınız. Resmi tarihe itiraz eden Karabekir, elbisenin içine girmiş, sürekli rahatsız eden bir “diken” gibidir.

Nitekim 19 Ekim 1922 tarihli günlüğüne M. Kemal Paşa’ya neden kendisini Lozan’a göndermediğini sorduğunda şu çarpıcı cevabı aldığını kaydetmiştir: “Çünkü sen kafanla hareket edersin. İsmet Paşa’yı göndereceğim. Çünkü sözümden çıkmaz.”

Bana sık sık hiçbir savaşı kazanamayan İsmet Paşa’nın nasıl olup da bu kadar hızla yükselebildiğini soranlar bu cevabı iyi okusunlar. Sır söz dinlemekte gizli.

Ancak tarih dede, gerçek yükselişin halkın gönlünde gerçekleştiğini öğrenecek kadar uzun yaşamıştır. Kitaplar unutturmaya yeminli olduğu halde halkın Karabekir’i tereddütsüz bağrına basmış olması yeterince ibret-âmiz değil midir?

Geçen yıl “Genelkurmay Karabekir’i kucaklamaya hazır mı?” diye sormuştum, bu yıl cevabını almış oldum.

30 Ocak 2011, Pazar

.

Abdülhamid, Mısır’ı kaptırmamak için diplomasi savaşı vermişti

6 Şubat 2011Mustafa Armağan

Öyle görünüyor ki, Mısır’da bir iktidar değişikliği kaçınılmaz. Dikkatler bundan böyle neler olacağına çevrilmiş durumda. İlginin Mısır’a odaklandığı bu dönemde bir yakın tarih gezisine çıkmaya ne dersiniz?

İngiltere’nin kudretli başbakanı Gladstone, bundan 129 yıl önce Parlamento’da konuşmaktadır. Elinde tuttuğu Kur’an-ı Kerim’i parlamenterlere göstererek şu sözleri söyler: “Bu kitap Müslümanların elinde kaldıkça ve Müslümanlar ona saygı gösterdikçe bizim bu ülkeye hakim olmamız mümkün değildir. Tek çare, onları Kur’an’dan uzaklaştırmaktır.”

Gladstone’un sözleri İslam dünyasında şok etkisi yapar. Said Nursi’nin zihnî dönüşümünün de başlangıcını teşkil edecek olan bu konuşma, pek bilinmez ama özel olarak Mısır Müslümanları hakkındadır. Üstelik 1882’de başlayan Mısır’daki İngiliz işgali karşısında tepki gösteren tek kişi Said Nursi değildir. Asıl eli taşın altında olan, devrin padişahı II. Abdülhamid’in de baş düşman olarak hedefine yerleştirdiği isimlerden biridir Gladstone.

İşte Abdülhamid Han’ın, işgal edilmiş olsa bile kendi toprağı olan Mısır’ı teslim etmemek uğruna hangi yollara başvurduğunun ve emperyalizmle diplomasi kanalından nasıl mücadele ettiğinin çarpıcı hikâyesi.

Süleyman Kızıltoprak’ın “Mısır’da İngiliz İşgali: Osmanlı’nın Diplomasi Savaşı” (Tarih Vakfı: 2010) adlı kitabı, nadir rastlanan bir titizlikle Abdülhamid’in İngiltere’ye karşı Mısır’ı nasıl başarıyla savunduğunu gözler önüne seren bilimsel bir çalışma.

Öncelikle şunu teslim etmeliyiz ki, Abdülhamid’in Mısır’ın işgali karşısında verdiği diplomatik mücadele, bu ülkenin sömürgeleştirilmesine yönelik İngiliz politikalarını engellemiş ve geciktirmiştir. İngiltere, Abdülhamid’i anlaşma yapmaya zorlamış, hatta anlaşmanın eşiğine kadar gelinmiş ama Sultan’ın direnişini kırmak mümkün olamamıştı.

Mısır’ın İngiliz egemenliğine geçişinde Urabi Paşa isyanının önemli bir yeri vardır. Abdülhamid bu isyanı engellemek için uğraşıp didinmiş, üst üste heyetler göndermişse de engel olamamıştı. İngiltere ve Fransa, Osmanlı Devleti’ni isyanı bastırmaya çağırdı. Ne var ki, burada bir bubi tuzağı gizliydi. Eğer Osmanlı ordusu isyanı bastırırsa emperyalist ülkelerin çıkarları için Osmanlı askeri Müslüman kanı dökmüş olacaktı. Bastıramazsa bu defa da Mısır’daki egemenliği sona ermiş olacaktı. Abdülhamid müdahale etmemeyi tercih edecektir.

Bunun üzerine toplanan İstanbul Konferansı, Abdülhamid’in Mısır siyasetinin ipuçlarını verecektir. Bir kere Abdülhamid, Osmanlı Devleti’nin sorunlarının uluslararası platformlarda tartışılmasına karşıdır. Konferanslar yerine birebir diplomatik ilişkilere önem veren Abdülhamid, 1) Olayı zamana yaymak, 2) Ortaya çıkacak fırsatları yakalamak şeklinde özetlenebilecek bir dış politika izlemeye kararlıdır.

Bunun için de Avrupa dengelerini gözetmek ve bu arada kendisine bir manevra sahası bulmak peşindedir. Ahmet Davutoğlu’nun “Stratejik Derinlik”te tespit ettiği gibi elindeki imkânları ile hedefleri arasında gerçekçi bir ilişki kuran Abdülhamid, kısıtlı imkânlarla büyük idealler peşinde koşmanın bizi evdeki bulgurdan da edeceğine inanır. Bu yüzden Mısır sorununda gerçekçi davranmış, İslam Birliği siyasetini İngiltere’ye karşı sadece caydırıcı bir baskı aracı olarak kullanmaktan ileri gitmemiş, İngiltere’nin müdahale teklifinin bir tuzak olduğunu önceden görmüş ve bir maceraya girmekten kaçınmıştır.

Öte yandan Urabi Paşa’yı isyandan vazgeçirerek gelecekte Hıdiv yapmayı ve böylece Mısır’da Osmanlı nüfuzunu artırmayı da düşünmüş ve ona bir nişan göndererek ödüllendirmiş olan Abdülhamid’in bütün bu çabaları İngilizlerin Mısır’ı işgalini önlemeye yetmedi. İşgalden sonra bu defa Gazi Ahmed Muhtar Paşa “Mısır Yüksek Komiseri” olarak tayin edilmiş ve 24 yıl boyunca bu görevde kalmış, Osmanlı Devleti’nin haklarını Mısır’da savunmuştur.

Nihayet 1887’de İngiltere ile Osmanlı Devleti arasında bir anlaşma yapılma noktasına varılmıştır. Abdülhamid’in de onayladığı 4 maddelik anlaşmaya göre İngiltere Mısır’ı 1,5 yıl içinde boşaltacak, Mısır ordusunda çok az İngiliz subayı kalacak, bir isyan çıkarsa Osmanlı Devleti’nin müdahale hakkı olacak, dışarıdan bir tecavüze İngiltere ile Osmanlı ittifakı karşı koyacaktı. Nihayet Sudan ve Mısır’ın Osmanlı toprağı olduğu kabul edilecekti. İngiltere bu şartlara itiraz etti ve nihayet bazı maddelerin değiştirilmesini istedi. Buna göre Süveyş Kanalı açık bulundurulacak, İngiltere, bir miktar askeri Mısır’da bırakacak, gerektiğinde yeniden asker gönderme hakkına sahip olacak, askerlerini 3 yıl içinde geri çekecektir.

Osmanlı tarafı Mısır’ın tahliyesini bir takvime bağlamak istedikçe İngiltere ayak diriyor, müdahale hakkının sadece kendilerinde bulunmasını istiyordu. Anlaşma İngiltere’nin aslında Mısır’ı boşaltmaya niyetli olmadığını gösteriyordu. Sultan Abdülhamid anlaşmayı inceledi, yine diplomatik kanallardan anlaşmanın değiştirilmesini sağlamaya çalıştıysa da olumlu bir sonuç alamadı. Mısır’ın resmen İngiltere’nin insafına terk edileceğini gören Abdülhamid, anlaşmayı imzalamayı reddetti.

Sonuç olarak Osmanlı Devleti’nin İngilizlerin Mısır’ı işgalini tanımalarını getirecek olan anlaşmayı reddederek Mısır’ın tamamen İngiliz işgaline girmesine izin vermediğini görüyoruz. Böylece İngiltere’nin Mısır’ı ele geçirip sömürgeleştirmesinin önüne geçilmiş oldu. S. Kızıltoprak’ın tespitiyle söylersek: “Osmanlı Devleti, Mısır’daki egemenliğinden vazgeçmeyerek Mısır hükümetini ve Hıdiv’i İngiltere’ye karşı savunmasız bırakmamış, en azından kolay lokma yapmamıştır.”

Abdülhamid’in bu diplomatik direnişiyle Mısır’da Osmanlı egemenliği savaşın çıktığı 1914’e kadar devam etmiş, bu tarihte İngiltere Mısır’ı himayesine almış, 1922’de ise tek taraflı olarak Mısır’ın bağımsızlığını ilan etmiştir.

Pek bilinmez ama Mısır’ın resmen elimizden çıkması, Lozan’la olmuş, Abdülhamid’in 36 yıl önce atmadığı imza Lozan’da atılmıştır. Lozan’ın 17. maddesi şöyle der: “Türkiye’nin Mısır ve Sudan üzerindeki bütün hak ve dayanaklarından feragatinin hükmü 5 Kasım 1914 tarihinden geçerlidir.”

Yorum yok.

***

Evliya Çelebi Nil Nehri’nin haritasını çıkarmış

Robert Dankoff ile Nuran Tezcan adlı iki araştırmacı, Vatikan Kütüphanesi’nde kimsenin bilmediği bir haritaya rastlamışlar. İnceleyince görmüşler ki, meğer bu, “Seyyah-ı Fakir” Evliya Çelebi’nin yaptığı Nil Nehri’nin haritasıymış. 6 metreye 1 metre ebadındaki harita, Müslümanlar “ilgisiz ve meraksız”, “araştırarak gezmeyi sevmezler” türünden kaba oryantalist önyargılara son vermesi bakımından olduğu kadar bugünlerde gündemde olan Mısır’a bir Osmanlı aydınının nasıl baktığının çarpıcı bir göstergesi.

İşte Evliya Çelebi’nin 1672 yılında yaptığı hac yolculuğunun ardından bizzat keşfederek yaptığı Nil haritasından bir parça.

.

İskilipli Atıf Hoca şapka için idam edilmedi mi?

21 Şubat 2011Mustafa Armağan

Birkaç yıl önce bir TV programında, İstiklal Mahkemelerinin haklılığını savunan muhatabıma bu mahkemede yargılanmak isteyip istemeyeceğini sormuştum. Aklı başında biri olmalı ki, istememişti.

Madem o kadar âdil bir mahkemeydi, o zaman neden kendiniz için istemiyorsunuz?

Türkiye sağlıklı bir akla sahip olacaksa hafızasındaki karanlık kısımları aydınlatmak ve geçmişiyle bir şekilde yüzleşmek zorundadır. Özellikle de Takrir-i Sükûn dönemindeki İstiklal Mahkemeleri kararlarının keyfi ve siyasi olarak alındığı o kadar açıktır ki, bir eski bakanla iki milletvekili 15 yıl hapis cezasına itiraz edince idam edilmişlerdi.

Nitekim Şevket Süreyya Aydemir, Suyu Arayan Adam adlı hatıralarında İstiklal Mahkemelerine hakim olan hukuksuzluğu çarpıcı tablolar halinde aksettirmiştir.

Tutuklu Aydemir Hacı Bayram’daki İstiklal Mahkemesi’nin ikinci kat merdiveni başındaki şahit olduğu bir sahnede iri yarı, pehlivan yapılı bir mahkeme üyesi karşısındaki hasır şapkalı gencin yakasına yapışmıştır. Onu tartaklarken şöyle bağırmaktadır:

“Nedir bu kepazelik? Bu şapka da ne oluyor? Baban da mı şapka giyerdi? Anandan mı şapkalı doğdun?”

Arkasına kuvvetli bir tekme yiyen genç, merdivenlerden aşağı yuvarlanırken mahkeme üyesi hızını alamayıp küfürler eder. Şapkayı erken giyerek rejime hulus çakacağını zanneden gençse kendisini güç bela sokağa atar. İsmi Hikmet Şevki’dir ve bir gazetenin adliye muhabiridir.

Görevini yapmakta olan bir gazetecinin İstiklal Mahkemesi başkanından gördüğü bu nazik(!) muameleyi anlatan Şevket Süreyya, şapka devriminden sonra, aynı mahkeme üyesinin yine aynı yerde ama tam tersine bir hareketine de tanık olur. Ne gariptir ki, bu defa onun başında hasır bir şapka vardır.

Bu iri yarı mahkeme üyesi Ali Çetinkaya’dır ve mahkeme salonundan çıkarılan bir hükümlü grubunun merdivenlerden indirilmesine nezaret etmekte, sürekli sağa sola emirler yağdırmaktadır. Tam bu sırada sarıklı bir müderris geçer önünden. Bu, az önce Şapka Kanunu’na muhalefetten idama mahkûm ettikleri Fatih müderrislerinden İskilipli Atıf Hoca’dan başkası değildir. Aydemir, tanık olduğu sahneyi şu alevden satırlarla yansıtır:

İskilipli Atıf Hoca

“Hocanın yüzü sakindi. Yalnız dudakları kımıldıyor ve galiba bir dua okuyordu. Fakat eskiden kalpaklı ve şimdi hasır şapkalı zat, bu hükümle de kanmamış gibiydi. Bağırıyor, çağırıyordu. Acaba hocayı bir tekmeyle merdivenlerden aşağı yuvarlayacak mı diye bekledim. Fakat olmadı. Müderris, bu sözler kendisine değilmiş gibi bekledi. Sonra sağanak geçince yürüdü. Muhafızlarının arasında merdivenlerden indi. Önümüzden geçerken dudakları gene kımıldanıyordu.”

Az önce idam cezasını yemiş olan Atıf Hoca, şahsından hâlâ intikamını alamamış, hırsla üzerine gelen bu İstiklal Mahkemesi’nin sözde hakiminin saldırısını susarak boşa çıkarmış ve Allah’a havale etmiştir. Neyse ki, Aydemir gibi nispeten tarafsız birisinin gözünden onun metaneti, sabrı ve tevekkülü hayranlık uyandıracak derecede ölümsüz bir levha halinde tespit edilmiştir.

Öte yandan İskilipli Atıf Hoca ile Babaeski Müftüsü Ali Rıza Hoca, Ankara’da 4 Şubat 1926 sabahı şehid edilmek suretiyle bir çifte kavrulmuş hukuk skandalına beraberce kurban gideceklerdir. (Yeri gelmişken yaygın bir karışıklığı düzeltelim: Tahirü’l-Mevlevi’nin hatıratına göre savunmasını yapmayan kişi Atıf Hoca değil, Ali Rıza Hoca’dır.)

İlk skandal, İskilipli Atıf Hoca’nın Şapka Kanunu’nun çıkmasından 1,5 yıl kadar önce bastırdığı kitapçıktan yargılanıp idama mahkûm edilmiş olmasıdır (“Frenk Mukallitliği ve Şapka” adlı bu kitap altı üstü 32 sayfalık bir broşürdür ve Milli Eğitim Bakanlığı onaylıdır). Bu, hukukun temel kurallarındandır. Oysa burada Erzurum, Rize ve Elazığ’da vuku bulan şapka protestoları (iddia edildiği gibi ‘isyanlar’ değil) bahane edilerek 190 küsur ‘elebaşı'(!) yakalanıp idam edilecek, yazdığı kitapla onları ‘isyana’ teşvik ettiği iddia olunan Atıf Hoca da bilahare yanlarına gönderilecektir.

İkinci skandal ise bir gün önce Savcı Necip Ali’nin 3-15 yıl ağır hapis cezası istediği (bkz. Vakit, 3 Şubat 1926) İskilipli Atıf Hoca’yı, mahkeme başkanının, son anda hangi ‘süper delili’ bulduysa artık, idama mahkûm etmiş olmasıdır. Halbuki savcı, yerleşik usule göre bir suç için istenilebilecek en üst sınırdan ceza verilmesini talep eder, hakimse iyi hal, hafifletici nedenler, infaz yasası gibi gerekçeleri devreye sokarak cezayı düşürür, en fazla savcının istediği en yüksek cezayı verir.

Böylece hem bir kanunun geçmişe doğru işletilmesi gibi temel bir hukuk kuralının ihlali, hem de savcının talebinden derece değil, mahiyet itibarıyla “farklı” bir cezanın verilmiş olmasından dolayı İskilipli Atıf Hoca’nın hukukî değil, siyasî bir yargılama sonunda idam edildiği sonucuna varıyoruz.

Ancak bazı gayretkeşler, bu açık hukuksuzluğu örtbas etmek gayretiyle Atıf Hoca’nın aslında şapkadan dolayı değil, İstiklal Savaşı aleyhine fetva verdiği için asıldığını iddia ediyorlar. Böyle bir fetvanın altında imzası olmadığını hem kendisi, hem de dostu Tahirü’l-Mevlevi bizzat mahkemede açıklamışlardır. Tutanaklar 1993’te İşaret Yayınları tarafından yayımlandı. İsteyen gider, bakar. Kararda TCK’nın 45 ve 44. maddeleri gereği asılarak idamlarına… diyor.

Lakin bu manasız iddiaya karşı bizim de bazı sorularımız var:

1) Diyelim ki Atıf Hoca savaş yıllarında bir suç işledi, Lozan’da 150’likler haricindeki savaş suçluları affedilmemiş miydi? 2) Cezası verilecek idiyse 1922’den 1926’ya kadar neden beklendi? 3) Devlet yıllarca kin tutup vereceği cezayı başka bir suçun ardına gizlerse bu adalet olur mu? 4) Mahkeme kararında 31 Mart isyanı (1909) ve Mahmut Şevket Paşa suikastına (1913) karıştığından da söz ediliyor. O zaman Atıf Hoca’nın bunlar sebebiyle idam edildiğini ileri sürmek de aynı derecede mantıklı olmaz mı?

Atıf Hoca’nın Milli Mücadele’ye karşı fetva verdiği için asıldığı yalanına yapışanlar, bununla farkına varmadan İstiklal Mahkemelerinin hukuk dışı ve siyasî mahkemeler olduğuna kendilerinin de inandığını söylemiş oluyorlar. Biz de başka bir şey mi söylüyoruz zaten?

.

Libya’da bir Osmanlı şehzadesi

28 Şubat 2011Mustafa Armağan

İslam dünyasında esmekte olan ‘devrim fırtınası’, tarih aynasının sık sık yer değiştirmesine sebep oluyor. Bir gün Tunus, öbür gün Mısır, şimdi de Libya var görüntüde.

Libya tarihi bir bakıma bizim tarihimiz. İster Anadolu yerlilerinin göçürülmesi ve yerli kızlarla evlenmeleriyle oluşan “Kuloğulları”yla yüzleşin, ister Malta kuşatmasında şehit düşen Trablus’taki Turgut Reis’in Beşiktaş’taki Barbaros’a gönderdiği selamı işitin. Pakistanlı Muhammed İkbal’in bir şiirinde Peygamber Efendimiz’in (sas) kendisine ‘Dünyadan bana ne getirdin?’ diye sorması üzerine içinde Trablusgarb’da dökülen Türk şehit kanları bulunan bir şişe takdim etmesi de, 1991’de Libya Dışişleri Bakanı Busayri’nin şu nefis sözleri de daima hatırlanacak güzelliklerdendir:

“Biz Türkiye’yi eleştiriyoruz, zira onu çok seviyoruz. Türkiye’yle özel bağımız var ve İslam’ı 6 asır savunmuş olan Türk halkına saygı duyuyoruz. Bazı ülkeler yanlış yapınca fazla ilgilenmeyiz. Fakat Türk kardeşlerimizi, uzun bir ortak tarihin getirdiği hakla eleştiriyoruz.”

Aslında Osmanlı Devleti’nin 1. Dünya Savaşı’nda ilan ettiği cihada can u gönülden katılan nadir Müslüman halklardan biriydi Libyalılar. Daha birkaç yıl önce İtalyanlara karşı ortak bir cihadı beraberce yürüttükleri Türkleri desteklemeyi boyunlarının borcu olarak görmüşlerdi. İşgale uğrayan topraklarını Türkiye’den giden bir avuç subay ve erin yerli halkla el ele vererek Mondros Mütarekesi’ne kadar savunmaları, iki halk arasında kopmaz bağlar temin etmişti.

Lozan’da Libya’yı kaderine terk eden Türkiye, bağımsızlık yolunda onun en büyük destekçilerinden olmuş ve hatta Menderes döneminde resmen silah yardımında bulunmuş, hatta bir valimizi başbakan olmak üzere Libya’ya “ihraç” etmiştik. “Arap Kaymakam” lakaplı bu vali Sadullah Koloğlu’dur ve tarihçi Orhan Koloğlu’nun babasıdır. Dahası var: Ümran Yetişal adında bir generalimizi orduyu, Abdüsselam Busayri’yi de Dışişleri’ni organize etmesi için göndermiştik.

Trablusgarb mücadelesi, yakın tarihimizin dönüm noktalarından biridir. 100 yıl önce İtalyanların başlattıkları saldırı sonucunda kıyı şeridi işgal edilmiş ama iç bölgeler fazla etkilenmemişti. Sultan Abdülhamid’in depolara yığdırdığı silahları gereksiz bulup Balkanlar’a aktaran İttihatçılar, bu toprakları savunmasız bıraktıklarını geç de olsa anlayacak ve Mahmud Şevket Paşa’nın emriyle halkın çok saydığı Şeyh Sünusi’nin önderliğinde bir savunma hattı oluşturmayı deneyecekti. Libya operasyonu, Teşkilat-ı Mahsusa’nın ilk eylemi sayılır. Çaresiz kalan devlet, aczini kişisel kahramanlıklarla telafi etmeye çalışacaktır.

Libya’ya giden ilk başbakan olan Adnan Menderes ile son giden (Kasım 2010) Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın Turgut Reis’in türbesini ziyaretleri sırasında çekilen fotoğraflar.

Mısır üzerinden gizlice girilecekti Libya’ya. Enver Paşa, Mustafa Kemal, Fethi (Okyar) gibi öncüler hemen halkı örgütlemeye giriştiler ve İtalyanlara baskınlar yapıp silah ve cephane eksiklerini giderdiler. Böylece düşman sahile saplanıp kalacak ve iç bölgelere bir türlü nüfuz edemeyecektir.

Akdeniz’de İngiliz ve İtalyan gemileri kuş uçurtmuyordu. Almanlardan yardım istemiştik. Onlar da denizaltı gemileri göndererek silah, cephane, ilaç, araç gereç ve asker çıkarmakta yardımcı olmuşlardı. Halen protestoların şiddetlendiği Mısrata, Osmanlı askerî üssüydü.

Balkan Savaşı başlayınca Genelkurmay subaylarımızın dönmesini istedi. Şeyh Sünusi ise kalmalarını istiyor, giderlerse direnişin çökeceğine inanıyordu. Ancak Ekim 1912’de Uşi Antlaşması imzalanmış ve Bingazi ile Trablusgarb İtalyanlara bırakılmıştı ama Osmanlı Devleti, Libya’dan tamamen kopmak istemiyordu. Zira halkın Osmanlı’ya sevgisi ortadayken Afrika üssünü İtalyanlara teslim etmek akılsızlık olurdu. Libya terk edilmemeliydi. Edilmedi de. Gönderilen subaylar mücadeleye devam ediyorlardı. Lakin karizmatik bir baş aranıyordu. Bu baş, V. Murad’ın torunu Osman Fuad Efendi olacaktır.

Osman Fuad Efendi, 1894’te doğmuş, askerlik mesleğini tercih ederek fahri generalliğe getirilmiş ve Libya’da görevlendirilmişti. Nisan 1918’de “icabında merkezi tanımayarak müstakil hareket etmek yetkisini haiz olmak üzere” grup komutanı sıfatıyla bir denizaltı gemisiyle Derne’ye hareket etti. 60 Türk subayıyla Trablusgarb’a ulaştı ve yaklaşık 6 ay boyunca başarılı operasyonlara imza attı.

Şehzade Osman Fuad Efendi’nin Libya’ya gidişi yerli halk üzerinde olağanüstü bir etki yaptı. Bir coşku dalgası kapladı halkı. Mücadele tekrar kızışmıştı ki, Mondros Mütarekesi’nin haberi geldi. Tabii Şehzade’den en yakın İtilaf kuvvetleri komutanlığına teslim olması istendi. Buna karşılık Osman Fuad, bizzat padişahtan emir gelmedikçe silah bırakmayacağı cevabını verdi. Subay ve ordusunu İtalyanlara teslim etmek istemeyen Tümgeneral Osman Fuad, merkezin emrini dinlemeyerek çöle doğru çekilmiş ve kuvvetlerini Tunus’a geçirmişti. Ancak merkezden gelen ikinci bir emirde Trablusgarb’ın İtalyanlara bırakıldığı belirtilince geri dönüp İtalyanlara teslim olmuş, Napoli’de 8 ay esir kaldıktan sonra Ekim 1919’da İstanbul’a dönmüştü.

Bundan sonra Süveyş cephesinde görevlendirildiğini görüyoruz. Stratejik bir görüşme yapmak üzere gittiği Almanya’dan dönüşte bindiği denizaltı gemisi İngilizlerin hücumuna uğramış, alelacele gemiye binerken demir kapağın çarpması sonucu başından ağır bir yara almıştı. 1915’te Sina cephesinde görürüz onu. Başındaki yaranın yeniden iltihaplanması üzerine ameliyat olmak üzere Almanya’ya gider. 1924’te görev icabı Roma’da bulunmaktadır. Bir gün ajanslar Osmanlı hanedanının sürgüne yollanacağı haberini geçtiler. Sürgün listesinde kendi ismini de okudu; yıkılmıştı. Memleketi için yıllarca hizmet veren ve “gâzilik” rütbesine nail olan şehzade-general, sırf hanedandan diye sınır dışı edilmiş, bir günde vatansız olmuştu. O günlerde askerî bir kurye, kendisine bir posta ulaştırdı. Mektup Mustafa Kemal Paşa’dan geliyordu. “Ana vatan dışında kalışınız için çok esef ederim. İstisna yapamadım. Kanun umumi idi.” diyordu, eski silah arkadaşı için istisna getiremediğini bildiriyordu.

Bu acı kararın üzerinden 49 yıl geçmişti ki, 19 Mayıs 1973’te Nice’te sefalet içinde yaşadığı üçüncü sınıf bir otel odasında hastalanmış ve bir hastane odasında yalnız başına ölünce Paris’teki Bobini Mezarlığı’na defnedilmiştir. O günlerde TBMM, Osmanoğulları’nın Türkiye’ye girişini serbest bırakacak kanunu çıkartmakla meşguldür. Beklenen kanun Osman Fuad’ın ölümünden bir gün önce çıkmıştır ya, bu “Libya Kahramanı” haber kendisine ulaşamadan son nefesini vermiştir.

Gördüğünüz gibi Libya’nın tarihi Osmanlı tarihine lehimlenmiş gibidir.

.

Erbakan, Sultan Abdülhamid’i partisinin kurucusu ilan etmişti

7 Mart 2011Mustafa Armağan

Tarih: 8 Şubat 1970. Merhum Necmettin Erbakan’ın başkanlığına seçildiği Milli Nizam Partisi’nin Kongresi Ankara’da Büyük Sinema’da yapılmaktadır.

17 arkadaşıyla beraber kurdukları partinin kuruluş tarihi de ilginçtir: 26 Ocak 1970. Bu tarih, Avrupa’ya karşı en ağır toprak kaybına uğradığımız Karlofça Antlaşması’nın yıldönümüdür. Yoksa bir tür rövanş fikri mi rol oynamıştır bu tarihin seçilmesinde?

Önce Mehmed Akif’in de dostu olan Eşref Edip çıkar kürsüye ve MNP’yi Akif’in idealleriyle bütünleştiren veciz bir konuşma yapar. Ardından partinin o yıllardaki “ideoloğu” sayılan Necip Fazıl Kısakürek sahneye davet edilir. Salonda çıt çıkmamaktadır. Herkes merakla ne diyeceğini beklerken salonda Üstad’ın sesi yankılanır: “Milli Nizam, ebedî nizam!”

Türkiye’nin dört bir yanından salona akın etmiş bulunan partililerin gözü genel başkanlarındadır. 9 Şubat 1970 tarihli gazetelerden öğrendiğimize göre Prof. Dr. Erbakan tam bir meydan okumayı andıran konuşmasında tarihe bol bol göndermelerde bulunmuş ve partisinin “asıl kurucuları”nı birer birer saymıştır:

“Sizden niye saklayayım. Asıl kurucularımız Sultan Fatih hazretleri, Akşemseddin hazretleri, Sultan Yıldırım hazretleri, Sultan Murad, Ulubatlı Hasan, Nizamülmülk, Sultan Yavuz, Orhan Gazi, Alparslan, Melikşah, Kılıç Arslan ve Sultan Hamid hazretleridir.” Konuşmasının devamında yine Sultan Abdülhamid üzerinde duran Erbakan, “Onun ve bütün diğer İslam liderlerinin ışığında yürüyeceğiz.” demeyi de ihmal etmemiştir.

Resmi tarihin öcü olarak gösterdiği II. Abdülhamid’in bir siyasi parti tarafından böylesine açıkça benimsenip “asıl kurucu” ilan edilmesi, onunla da yetinmeyip “Atatürk ilkeleri ışığında yürümek” yerine Abdülhamid’in ilkeleri ışığında yürüyeceğini beyan etmiş olması, MNP’nin resmi ideolojiden kopuşunun şiddetini gösterir. Bu hakikaten resmi ideolojiye sarsıcı bir karşı çıkıştır. Hatta Fikret Otyam’a göre salonda Abdülhamid’in bir resmi bile vardır. Öte yandan mehter marşları çalmakta, “tekbir” ve “İmanlı Türkiye” sesleri gönüller ve kulaklardaki pası silmektedir. Böylece vefatından tam 52 yıl sonra Abdülhamid Han, merhum Necmettin Erbakan’ın bu konuşmasıyla ilk defa bir siyasi parti tarafından açıkça sahiplenilmiş oluyordu.

MNP sadece 15 ay yaşar. Ancak “Bizim asıl kurucularımız padişahlardır.” diyen bu muhalif hareketin siyaset tarihine vurduğu damga, Erbakan’ın ölümünden sonra dahi kolay kolay silineceğe benzemiyor.

Türk otomobili fikri Erbakan’ındı

Erbakan’ın bir başka ilginç yönü, son günlerde Başbakan Erdoğan tarafından gündeme getirilen yerli otomobil fikrinin babası olmasıdır. Nedense bu konular konuşulurken yerli otomobil fikrini ilk kez savunan Prof. Erbakan’ın adı sanı geçmez. Varsa yoksa Devrim otomobili. Sanki bu fikir 27 Mayısçılardan çıkmış gibi bir hava estirildi. Oysa Erbakan’ın bu fikri daha 1951’de gündeme getirdiğini biliyoruz. O tarihte İstanbul Belediyesi yurtdışından otobüs satın alacaktır. “Hangi firmanın teklifini tercih edelim?” diye İTÜ Motor kürsüsüne sorarlar. Genç bir doçent olan Erbakan, dünyanın parasını verip otobüs satın alınacağına, aynı parayla Türkiye’de bir otobüs fabrikası kurulabileceği görüşünü ileri sürer.

Keza Erbakan 1960’ta toplanan Sanayi Kongresi’nde de Türkiye’nin kendi otomobilini yapabileceğini söyler. Taha Kıvanç’ın da gündeme getirdiği gibi Bakanlar Kurulu’nda dahi bu görüşünü savunmuştur. 1961 Mayıs’ında Otomotiv Kongresi bu fikir etrafında toplanır ve Devlet Başkanı Cemal Gürsel, Devrim otomobillerinin “emrini” burada verir.

Gürsel 24 Ocak 1961’de öğretim üyeleri ve işadamlarıyla görüşmüştür. DPT harekete geçer. Ancak karşı cephenin de eli armut toplamıyordur. “Biz kim, otomobil yapmak kim?” itirazları yağmur gibi yağar. Kafası karışan kamuoyunu aydınlatacak biri lazımdır. Bu iş için aynı zamanda Gümüş Motor’un genel müdürlüğünü yürüten Doç. Erbakan seçilir. Erbakan İTÜ’nün 501 No’lu salonunda toplanan seçkin bir dinleyici kitlesine “Halk Tipi Türk Otomobili”nin yapım imkânları üzerinde izahat verir. Ona göre Türkiye’de kısa sürede otomobil üretilebilir, üstelik 14 bin liraya satılabilir. Özetle şöyle der:

“Türkiye’de 725 kişiye 1 araç düşerken, ABD’de 2 kişiye 1 araç düşüyor. Bu demektir ki, önümüzdeki yıllarda ülkemizde otomobil bir ihtiyaç olacaktır. Türkiye’de kurulacak oto sanayii, daha işin başında % 50 döviz tasarrufu sağlayacak, bu rakam zamanla % 82’ye çıkacaktır. 300 bin kişiyi bulan bir sanatkâr ordusuna sahibiz. Bunlarla çok rahat oto sanayii kurulabilir. Yeter ki istenilen şartlar ve imkânlar sağlansın. Kaldı ki, üretilecek otomobilin parçalarının yarısı yerli imalattan karşılanabilir ve böylece en yakın zamanda orta halli bir aile dahi otomobil sahibi olabilir.”

Nihayet bir Otomotiv Kongresi’nin toplanacağı haberi 28 Mart 1961’de gazetelere yansır. Tartışmalar da arkasından gelir ve projeyi destekleyen 24 Mart 1961 tarihli “Düşünen Adam” dergisi konuyu kapağına taşır. Kapakta Erbakan’ı, üzerinde “Türk Oto” yazılı iki otomobille görürüz. Bu demektir ki, 1961’de Erbakan’ın adı yerli otomobille adeta özdeşleşmiştir.

Kanuni’nin cenaze namazı da iki defa kılınmıştı

Merhum Erbakan’ın cenaze namazı, biri Ankara Hacıbayram Camii’nde, öbürü İstanbul Fatih Camii’nde olmak üzere iki defa kılındı. Bu durum kafaları karıştırdı, zira Hanefi mezhebinde ilk cenaze namazı geçerlidir, sonrakiler mekruhtur, yani hoş görülmez. Akla şu soru geliyor: İstanbul’dakiler cenaze namazını boşuna mı kıldılar?

Sanırım bu soruya tarihten bir cevap bulabiliriz: Kanuni Sultan Süleyman’ın cenaze namazı tam 2 defa kılınmıştı: Zigetvar’da çadırın içinde, Belgrad’da ve İstanbul’da. Zigetvar’dakini gizli kılındığı için bir kenara koyalım. Yine de iki ayrı namaz Hanefilerde caiz değil. Osmanlı Devleti bunun çözümünü bulmuş, İstanbul’daki cenaze namazını Şafii imam Nakibüleşraf Muharrem Efendi kıldırmıştır. Zira Şafiiler ve Hanbelilerde birden fazla cenaze namazı kılınabilir. Böylece Osmanlı uleması bir başka mezhebin içtihadına dayanarak Kanuni’ye son görevlerini yapmak isteyenlere bir kolaylık tanımış oluyordu.

06 Mart 2011, Pazar

.

Muğlalı’nın kışladan ismi kaldırıldı ama kemikleri Devlet Mezarlığı’nda

14 Mart 2011Mustafa Armağan

Tek Parti döneminin kalıntılarını temizlemek sanıldığı kadar kolay olmuyor. Düşünün, aradan 68 yıl geçmiş, 33 kişiyi katlettiğini bizzat mahkemede itiraf ettiği halde hâlâ Orgeneral Mustafa Muğlalı’ya kamu katında gereken cezayı verememişiz.

İsmi bir kışladan kaldırıldı belki ama hâlâ Muğla’da bir caddede yaşıyor, kemikleriyse 12 Eylül darbecilerinin kararıyla kaldırıldığı anlı şanlı Devlet Mezarlığı’nda.

Tabii ki meseleyi Muğlalı’dan ibaret görmüyorum. O bir dönemin simgesi. Ve karanlık bir dönemin simgesi. Acıları yıllardır toplumun vicdanından tüten o yalnız karanlık değil, aynı zamanda “kanlı” dönemi aydınlatacak özgür ortam maalesef henüz yakalanabilmiş değil. Tarih kitaplarımız Dersim katliamından bahsedecek mi? İstiklal Mahkemelerinin hukuk cinayetlerini yazma cesaretini gösterebilecek mi? Dahası, 1943’te Org. Muğlalı’ya Van’ın Özalp ilçesindeki katliam emrini kimin verdiğini açıklayabilecek mi?

Prof. Mikâil Bayram, katliamın yapıldığı Özalplıdır (eski adıyla Saray). Kendisinden bu olayın Özalp’tan nasıl göründüğünü anlatmasını istedim. Şunları anlattı:

“Özalp, İran sınırına çok yakındır. Sığırtmaçlar sığırları mecburen sınıra yakın otlaklara götürürler. Bir gün İran’dan bir grup silahlı insan gelip 500’e yakın sığırı kaçırır. Halk kaymakama, jandarmaya haber verir, müdahale etmelerini ister. Ancak kılları kıpırdamaz. Bunun üzerine kendileri silahlanıp sığırlarının peşine düşerek bir kısmını geri getirmeyi başarır. Ancak çatışma sırasında pek çok hayvan telef olur. Bunun üzerine halk Ankara’ya telgrafla şikâyette bulunur. Cumhurbaşkanı İnönü durumdan haberdar olur ve 3. Ordu Komutanı Muğlalı’ya, “Halkla kaymakam birbirine girmiş, işi hallet.” der. Olay yerine gelen Muğlalı, sınır bölünürken İran’da akrabası kalan kim varsa onları tespit ettirir. İçlerinde babam da var. Jandarma geceleyin köye gelir, ışığı yanan evlerdeki erkekleri toplar. Bu sırada bir asker de izinli olarak köye gelmiş, akrabalarıyla hasret giderirken yakalanıp götürülür. Toplam 33 erkeği elleri bağlı vaziyette Takorengiz köyünde bir vadiye indirmişler. “İhtiyat askeri” yapacağız diye yola çıkardıkları bu insanlara orada kendilerini infaz edecekleri bildirilince zavallılar “Yemin ediyoruz, İran’a gideceğiz ve bir daha buralara dönmeyeceğiz, yeter ki canımızı bağışlayın” diye yalvarıp yakarıyorlar uzun süre. Ama nafile. Bunun üzerine iki rekât namaz kılmak için izin istiyorlar. Elleri bağlı vaziyette Engiz deresinden abdest alıp cemaatle namazlarını kılıyorlar. İçlerinden Serheng adlı kişi hem ezan okuyor, hem de imam oluyor. Sonra kurşuna diziliyorlar. Ölenlerin çocuklarından bir kısmı sınıf arkadaşımdı. Nasıl bir acı yaşıyorlardı, anlatamam.”

İki yedek subaya işletilen bu katliamın asıl askeri sorumlusu Org. Muğlalı olmakla birlikte Tek Parti döneminde kılına bile dokunulmadan görevine devam etmişti. Olayın üzeri tam örtüldü sanılırken Tek Parti dönemi sona ermiş ve muhalefet konuyu yeniden gündeme taşıyınca mahkeme açılmış ve CHP iktidarının görmezden geldiği bu katliamın sorumlusu, ancak 2 Mart 1950’de, yani olayın üzerinden tam 7 yıl geçtikten sonra öldürme emrini kendisinin verdiğini itiraf etmişti. Bunun üzerine mahkeme idam cezası vermekle birlikte, nereden icab ettiyse hafifletici nedenlerle müebbed hapse çevrilmiş, af kanunuyla da 20 yıl hapse indirilmişti. İlginçtir, zamanın Askeri Yargıtay’ı, verilen hükmü bozmuş, Muğlalı tam yeniden yargılanacakken hapiste öldüğü haberi gelmiş ve olay böylece kapanıp gitmişti.

Siz kapandı zannedin, derin devletin mezardan sonra da terfi işlemlerini sürdürdüğünü bilmiyorsanız çok yanılırsınız. Nasıl Koçgiri Kürt isyanını kanla bastıran Sakallı Nureddin Paşa 12 Eylül’den sonra çıkarılan bir kanunla mezarında orgeneralliğe terfi ettirilmiş ve kemikleri Atatürk Orman Çiftliği’nde kurulan Devlet Mezarlığı’na taşınmış ise Mustafa Muğlalı’nın kemikleri de 1988’de itibarı iade edilerek Devlet Mezarlığı’ndaki “saygın” yerini almıştır.

İşin ilginç yanı, olayın geçtiği tarihte Van savcısı olan Kemal Yörükoğlu’nun 1950’den sonra Demokrat Parti milletvekili sıfatıyla Meclis’te anlattıklarıdır. Resmî tutanaklara da geçmiş bulunan bu sözler, bir paşanın bireysel bir ölüm emrinden ziyade planlı bir katliam ile karşı karşıya olduğumuzu göstermektedir.

Aslında 38 kişi olarak toplananların 5’ini tutuklayarak hayatlarını kurtardığını anlatan Van Savcısı, İran’dan açılan ateşe karşılık verirken köylülerin öldüğünü beyan eden tutanağın önceden imzalatıldığını, yani bunun planlı bir operasyon olduğunu söylüyor. Ancak nedense 33 köylünün vurulduğu bu sözde çatışmada tek bir askerin dahi burnunun kanamadığına dikkat çeken Yörükoğlu, operasyondan sonra Muğlalı’nın tabur komutanını telefonla arayarak tebrik ettiğini de sözlerine ekliyor.

Burada olayın planlı ve emrin “yüksek yerden” geldiğini gösteren kanıt, 1945’te Van’a gelen İnönü’nün, 33 kişinin katili (biri yaralanıp 2 yıl sonra ölmüştü) Org. Muğlalı’yı koluna takarak Van’a gelmesidir. Bunun anlamı, ‘Evet onları biz öldürdük, gerekirse yine öldürürüz’den başkası olabilir mi? Katili cezaevine göndereceği yerde milli bir kahraman gibi koluna takarak henüz acıları taze olan insanların karşısına çıkması, suçun kaynağının daha yukarılara dayandığının en açık kanıtı değil midir?

Olay 1950’li yıllarda Meclis’te gündeme getirildiğinde o oturuma nedense İsmet Paşa’mız teşrif etmemiştir! Ve Çankırı Milletvekili Kenan Çağman, kürsüden Mustafa Muğlalı’yla bir tarihte görüştüğünü, kendisine “yukarıdan” teşvik gördüğünü belirttiğini söylemiş ve bu zatın da İsmet İnönü olduğunu açıkça ifade etmişti.

Bu kanlı olayı Türkiye uzun yıllar sadece Ahmet Arif’in meşhur “Otuzüç kurşun” şiirinin dizelerinden anlamaya çalışmıştı:

“Turna sürüsü değil bu / Gökte yıldız burcu değil / Otuzüç kurşunlu yürek / Otuzüç kan pınarı / Akmaz, / Göl olmuş bu dağda…”

Tek Parti dönemini sorgulamadan bugünkü olayların kaynağı anlaşılamaz. Hem daha İçişleri Bakanı Şükrü Kaya’nın Diyarbakır katliamına girmedik bile…

Sarıkamış yenilgisi Enver’in, Çanakkale zaferi Mustafa Kemal’in mi?

22 Mart 2011Mustafa Armağan

Bir devlet okulunun besbelli özenle hazırladığı “Çanakkale Sergisi”ni gezerken hayretler içinde kalıyorum: Duvarlara asılı onlarca tablo içinde Çanakkale Zaferi’nin üst rütbeli komutanları sırra kadem basmış durumda. Şurada kocaman bir Seyit Onbaşı posteri var, 275 kiloluk mermiyi kaldırırken. Burada siperlerden delici bakışlarıyla selam gönderen garip Mehmetçikler, orada süngü hücumuna geçmiş gaziler.

‘Onlar boşuna ölmedi’ sözleri sık sık tekrarlanıyor. Bir tabloya göre Çanakkale Zaferi “Cumhuriyet’in Önsözü”ymüş. Öte yandan o tarihte Yarbay rütbesinde bulunan Mustafa Kemal Bey’in belki 10’dan fazla ilgili ilgisiz fotoğrafıyla karşılaşıyorsunuz. Aklınızda bu savaşı Yarbay rütbesindeki bir subay ile komutansız bir ordunun kazandığı kalıyor ister istemez.

Sordum müdür beye: Bu zafer komutansız mı kazanılmıştı? Şaşırdı. Hadi Liman Von Sanders’i Alman olduğu için saymıyorsunuz, peki ordularımızın fiilî Başkomutanı Enver Paşa neden görünmüyor ortalıkta? Tabii cevabı olmayan bir soruydu bu.

İsterseniz İstiklal Savaşı’nı anlatırken Başkomutan Mustafa Kemal Paşa ve silah arkadaşlarının unutulduğunu ve savaşın adeta Yarbay düzeyinde bir subay, mesela Atıf Bey isimli biri tarafından kazanılmış gibi gösterildiğini düşünmeye çalışalım. Ne kadar tuhafımıza giderdi, değil mi? ‘Bu savaşın komutanları yok muydu?’ diye sorardık ister istemez.

Resmi ideoloji tarihi işte böyle eğip büküyor; işine gelen tarafını ballandıra ballandıra anlatıp gelmeyen tarafını ise koyu bir karanlığa mahkûm ediyor.

Enver Paşa

Enver Paşa’nın eleştirilecek yönü yok mu, var. Ama yiğidi öldür, hakkını da ver. Çanakkale Savaşları onun Başkomutanlığı altında kazanıldı. Hatta şunu da iddia ederim rahatlıkla: Çanakkale zaferi bugün coşkuyla anılıyorsa, tarihimizin bir şeref sayfası olarak kutlanıyorsa bu büyük ölçüde Enver Paşa sayesindedir (bir de o ruhlar aleminde şehitlerle konuştuktan sonra yazıldığına inandığım anıt-şiiriyle Mehmed Akif sayesinde). Zamanın duyarsız edebiyatçılarını bir emirle Çanakkale siperlerine kadar getirip cephede kanla yazılan destanı eserleriyle ölümsüzleştirmeleri için çırpınan da Enver Paşa’dan başkası değildir. Dolayısıyla şahsen heykele karşı olsam da, Çanakkale’ye bir Enver Paşa heykelinin çok yakışacağını söyleyebilirim. Dikilemez, o ayrı; ama benden söylemesi.

Çanakkale’nin bir de gizli kahramanları vardır. 18 Mart 1915 günü savaş gemilerinden açılan korkunç ateşe göğsünü siper eden Müstahkem Mevkimizin komutanı Cevad Paşa’ydı ama kendisi o gün Kirte’ye birlikleri denetlemeye gitmişti. Yerine kurmay başkanı Selahaddin Adil Bey’i vekil bırakmış ve ancak saat 14’te görevinin başına dönebilmişti. Yani o gün o korkunç bombardıman altındaki Müstahkem Mevki’nin şanlı zaferi, komutan Selahattin Adil Bey’in imzasını taşır.

Zaferi müteakip yapılan yayınlara baktığınızda Tuğgeneral Cevad Paşa’nın “18 Mart Kahramanı” ilan edildiğini, Sultan Reşad’ın ise “Gazi” sıfatı verilerek onurlandırıldığını, Enver ve diğer İttihatçıların bu başarıyı ordunun moral gücünü yükseltmek ve ne yalan söyleyelim, muhaliflerini sindirmek için kullandıklarını görürsünüz. Buradan Mustafa Kemal Bey’e düşen hisse, “Anafartalar Kahramanlığı”dır ki, zafer sonrasında gittiği Edirne’de bu sıfatla törenler düzenlenerek karşılandığını biliyoruz.

Ancak Cumhuriyet kurulduktan sonra Çanakkale Savaşları’nın tarihi yeniden yazılmıştır. Özellikle İttihatçılara yakınlığıyla bilinenler sahneden birer birer silinmek ve yeni devletin kurucularına yakın kişilikler ön plana alınmak suretiyle tarihin yüzü yenilenmiştir. Yalnız Enver Paşa unutturulmakla kalsa iyi, ona yakınlığı olanlar da aynı akıbeti paylaşmışlardır. İşte Selahattin Adil Bey de bu unutulmuş Çanakkale kahramanlarından biridir.

Selahattin Adil Bey, Milli Mücadele’ye de önemli hizmetlerde bulunmuş olmasına rağmen Enver Paşa’ya yakın olduğu ve en önemlisi de Tek Parti rejimine muhalif bir duruş sergilediği için Cumhuriyet devrinde dışlanmış, bu yüzden de “yeni yazılan tarih”in sayfalarına alınmamıştı. Oysa Çanakkale, hele de 18 Mart zaferi konuşulurken onun adının anılmaması izahı güç bir ayıptır. Bu ayıbın en kısa zamanda temizlenmesi gerekir.

Keza Yanyalı iki kardeş, Vehib Paşa ile Esad Paşa’nın da kolordu komutanları olarak neden hatırlanmadığını sormak gerekir. Fevzi Çakmak da, Cevad Paşa da, Fahreddin Altay Paşa da aynı şekilde.

Öte yandan Enver Paşa’nın Mustafa Kemal Bey’i “Paşa” yapan, yani onu generalliğe yükselten Başkomutan Vekili olduğu da unutulmamalı. Üstelik Orgeneral Fahrettin Altay’ın dediği gibi Mustafa Kemal daha 8 aylık bir Albayken, henüz süresi dolmadan generalliğe terfi ettirmiş olması da Enver Paşa’nın takdir edilmesine ve tarih kitaplarımızın sayfalarına teşrif etmesine yetmiyor.

Ama öte yandan Sarıkamış’taki faciadan Enver’siz bahsedilmez. Onun ’90 bin askerimizi kara gömdüğü’ sık sık söylenir. Gerçi o harekâtın başında bizzat Enver Paşa vardır ama aynı zamanda Başkomutan Vekili’dir. Sarıkamış’tan sonra Meclis Başkanı Halil Menteşe’ye söylediği bir sözü (bu yazıda açıklamam uygun değildir) ben hiç mi hiç tasvip etmedim ama Enver Paşa’nın Sarıkamış’taki yenilgiden hemen sonra Çanakkale savunması için yaptığı muazzam çalışmaların hakkını da teslim etmemiz lazım.

Diyeceğim o ki, Sarıkamış harekâtı ile Çanakkale savunması aynı sürecin adımlarıdır. Yenilginin sorumluluğunu üzerine attığınız insanı zaferin şanından uzak tutmanız yakışık almaz. Ve tarihte herkesi ait olduğu yere oturtmak, herkese hakkını vermek ve Çanakkale gibi muazzam bir savaşı, 1930’lardan beri yapageldiğimiz gibi bir Yarbay’ın iki kritik direnişine indirgeme yanılgısına düşmemek önemlidir.

Sarıkamış’ın faturasını Enver’e kesiyorsanız Çanakkale’yi de onun kazandığını itiraf etmeniz gerekir. Unutmayalım ki, tarih bir haksızlıklar galerisi olmaktan ancak böyle hakkaniyetli adımlarla kurtulabilir.

Said Nursi’nin naaşını kaçıranlar içinde Büyükerşen de var mıydı?

28 Mart 2011Mustafa Armağan

Nursi’nin mezarını soruyoruz Teyip Tahir’e. O gür sesiyle “Üstad hazretleri” diyor, “1951 senesinde gönderdiği mektupta ‘Benim mezarımın yerini bir iki talebemden başka kimse bilmeyecek’ demişti. Talebesi Ali İhsan Tola’ya Isparta’da sormuştum. ‘Ben mezarın yerini biliyorum kardeşim ama kimseye söylemem’ dediydi.”

Said Nursi’nin mezarı nerede?

Her 23 Mart sabahına bu içimizi acıtan soruyla uyanıyoruz. Talebeleri suskun, belgelerin dili kesik. O zaman hakikati nasıl ve nereden öğreneceğiz?

Geçenlerde bir konferans vermek üzere Nazilli’ye gitmiştim. Nazilli’ye gidip de Nursi’nin talebelerinden Tahir Güldere, nam-ı diğer “Teyip Tahir” ile görüşmeden dönmek olmazdı. Kendisi tam 12 saat boyunca Risale-i Nur Külliyatı’nı ezberinden adeta bir teyp gibi okuyor.

Said Nursi sağlığında halk dünyevi amaçlarla ziyaret eder endişesi yüzünden ‘Benim kabrim de Hz. Ali’ninki gibi gizli kalsın’ vasiyetinde bulunmuştur.

Ölümünden 4 ay sonra cesedinin nasıl ‘bilinmeyen bir yere’ götürülüp gömüldüğünü biraz sonra aktaracağım. Ancak son günlerini ve vefatını kısaca hatırlatmakta yarar var.

Yer: Isparta. Said Nursi 20 Mart 1960 sabahı saat 2.5’ta bir süredir hasta yattığı yataktan doğrulup yanında bulunan talebesi Bayram’a “Gideceğiz” der, “Urfa’ya gideceğiz.” Oysa hükümetten Emirdağ’da kalması için kesin talimat vardır. Sabah 9’da otomobilin plakasını çamurla sıvayarak yola çıkarlar ve son nefesini vereceği Urfa’ya ertesi gün saat 11’de varırlar. Bu 26 saatlik nefes nefese otomobil yolculuğu sonunda İpek Otel’e yerleşir. 40 derece ateşi vardır, polis ise Emirdağ’a götürmek için emir almıştır. 22 Mart günü, elini öpmek isteyenler ile onu alıp götürmek isteyen polisler arasındaki çekişmeyle geçer. Nihayet ertesi sabah saat 3 sularında odasında nöbet bekleyen Bayram Yüksel adlı talebesi uyuduğunu görüp sevinir. Nereden bilebilirdi bunun son uykusu olacağını?

On binlerce insanın akın akın geldiği Urfa’da aynı gün muhteşem bir cenaze töreniyle Halilürrahman Camii’nin avlusunda kapalı bir mekâna defnedilir. Daha sonra üzerine mermerden bir lahit yaptırılır. Toprağa verildikten sonra da ziyaretçisi eksik olmaz. Mezarının başında nöbet tutan mı ararsınız, hatim indiren mi, dua eden mi?

Bu böyle 12 Temmuz 1960 sabahına kadar devam eder. Kendisi sağlığında ‘Mezarımın yerini birkaç kişiden başkası bilmeyecek’ demişti. Oysa şimdi on binler mezarına koşuyordu. Yoksa yanılmış mıydı?

Buraya tam metin olarak aktaracağımız yazısında Eskişehir Büyükşehir Belediye Başkanı Yılmaz Büyükerşen, o sabah olanları adeta kendisi görmüş gibi anlatmıştır. Kimseyi kaynak göstermeden sıcağı sıcağına (bir hafta sonra) yazılmış olan bu yazının bir açıklaması olmalı. Büyükerşen o gece Nursi’nin kabrini açanlarla birlikteyse bunu, değilse bu bilgileri kimden aldığını açıklamalıdır. İşte Büyükerşen’in 20 Temmuz 1960 günü “Dünya” gazetesinde çıkan “Said-i Kürdî’nin cesedi nasıl nakledildi?” başlıklı o yazısı:

“Urfa yolu o gün toz toprak içerisindeydi. Cemsenin şoför mahallinde oturan subay ikide bir arkasındaki galvanizli tabuta bakıyor, sonra terlerine yapışan tozları siliyordu. Diyarbakır’dan yeni hareket etmişti. Gece yarısı olmadan Urfa’ya varmak için şoföre “daha hızlı, daha hızlı” diyordu.

Sabahleyin Urfa’dan Diyarbakır’a gelmişti. Görevi, içi galvaniz kaplı bir tabut yaptırıp hemen Urfa’ya dönmekti.

Yol boyunca kafasında hep aynı şeyler vardı. Bir büyük inkılâp yapılmıştı. Gericilik, diktatörlük ve karanlık dolu bir devir tarihin çevrilen yaprakları altında kalıp gitmişti. Şimdi yepyeni bir devir başlamıştı. Medeniyete, insanlığa doğru milletçe koşup gidilen bir devirdi bu. Ama dün Halilürrahman Camii’nin önünden geçerken ne görmüştü? Bazı insanlar avlusundaki bir mescidi tavaf ediyorlardı. Dertliler, hastalar, çocuğu olmayanlar hepsi bir ölünün yattığı mezardan medet umuyorlardı. Bu ne demekti? Hele bu mezar, ismi türlü siyasî oyunlara ve vak’alara karışmış, Said-i Kürdi’nin mezarı olunca kızmamak elde değildi.. Ordu eski devri kapamış, yepyeni bir devir açmıştı artık. Bu sebeple düşük DP hükümetinin oy avcılığı için türbe ve zaviyelere göz yummasından mütevellit memlekette başlayan gericiliği de elbette silip süpürecekti.

Gece saat 23 sularında Urfa’nın ışıkları gözükmeye başladı. Genç subay, askeri cemseyi kullanan ere “Doğru alaya gidiyoruz” dedi.

Alaya geldikleri zaman bütün eratı ve subayları uyanık ve tam teçhizatlı buldular. Zırhlı keşif taburu harekete hazır vaziyetteydi. Biraz sonra da tabura “hareket” emri verildi.

Saat tam yarımda askeri kuvvetler Urfa’ya girdiler. Şehirde derin bir sessizlik vardı. Ortalıkta hiç kimse görünmüyordu. Herkes uykudaydı. Şehrin bütün mühim yerlerinin askerler ve zırhlı vasıtalar tarafından tutulması uzun sürmemişti. Saat 01’de Hz. İbrahim’in de medfun bulunduğu Halilürrahman Camii sıkı kordon altına alınmıştı. Askerler derhal Said-i Kürdi’nin mezarının bulunduğu mescide girdiler. Nurcubaşı’nın ağır taşlar ve mermerden yapılmış mezarını açmak çok sürmedi. Az sonra da pek çok siyasi işe karışmış Said-i Kürdi’nin cesedini içinde saklayan yeşil tabut yerinden çıkarıldı. Tabutun kapağı açılınca bütün vazifeliler kendilerini güç zaptettiler.

Said-i Kürdi’nin cesedi taaffün etmişti. Ceset yeni bir kefene sarıldı ve ilaçlanıp galvaniz tabut içine yerleştirildi. Kenarları da tahta talaşı ile iyice dolduruldu. Bir kamyonla sivil hava alanına götürüldü. Alanda tabutun galvaniz kısımları lehimlendi. Saat 1’de de tabutu taşıyan uçak Afyon’a doğru havalandı.

Uçağın havalanışından sonra sabah namazında Said-i Kürdi’yi tavaf için camiye gelenler, Nurcubaşı’nın mezarının halini görünce hayrete düştüler. Nurculardan bazıları: “Efendi hazretlerinin mezar taşını parçalayıp uçtuğunu” iddia ederken bazıları da Urfa’ya şu haberi yaymak için çalışıyorlardı: “Efendi Hz.lerinin cesedini CHP’liler çaldılar.”

Eh, Prof. Büyükerşen de sonunda CHP’ye geçtiğine göre sevgili Urfalılar pek yanılmış sayılmazlar, değil mi?

.

Karabekir’in kitabını “Kızıl Pençe” örgütü mü yaktı?

4 Nisan 2011Mustafa Armağan

Ahmet Şık’ın internete düşen “kitabı”nın akıllara hemen Kâzım Karabekir’in yakılan kitabını getirmesi ilginçti. Her ikisi de ‘basılmadan’, yani suç unsuru oluşmadan yasaklanmıştı. Öyleyse bugünkü yargı sistemi hâlâ 1930’lardaki düzeydeydi.

Mevcut iktidara saldırabilmek için geçmişten medet ummak güzel de, bu aynı zamanda geçmişin ne denli karanlık olduğunu da ortaya koymuş olmuyor mu? 1930’ların birilerince Altın Çağ olarak kutsandığını hatırlarsak, kitap yakılma olayını gündeme getirmek, biraz Onur Öymen’in Dersim “sürç-i lisanı” gibi oldu.

Mesela Can Dündar, Karabekir’in kitabının ‘basılmadan yakıldığı’nı yazdı (Milliyet, 27 Mart 2011). Merak ettim: Basılmamış bir kitap nasıl yakılır? Eldeki nüsha imha edilir, o kadar. Oysa yakıldığı iddia edilen 3 bin adet kitapsa bunlar nasıl basılmamış olabiliyor? Kitap basılmış ama tam dağıtıma verileceği gün yaktırılmıştı. Hem de mahkeme kararı olmadan. İşte günümüzdeki olayla arasındaki asıl fark, birisinde kitaba hükümet eliyle, diğerinde savcının kararıyla el konulmuş olmasında yatmaktadır.

Şimdi bizzat Karabekir’in yazdıklarına, yani işin kaynağına uzanalım ve kitabın yazılış ve yakılış öyküsünü onun keskin dilinden okuyalım.

Karabekir Paşa 1927’de sona eren milletvekilliğinden sonra Erenköy’deki köşkünde sakin bir hayat sürer. Ta ki “Milliyet” gazetesinde saldırgan bir yazı dizisi başlayıncaya kadar. Yazar İstiklal Savaşı’nın muhalif komutanlarına acımasızca yüklenmektedir. Bir ara sözü Karabekir’e getirir ve ona çocuklar için “Şarkılı İbret” piyesi yazacağına İstiklal Savaşı hatıralarını yazmasının yerinde olacağı uyarısında bulunur. Bunun üzerine Paşa, belgelerle desteklediği cevabî mektubunu gazeteye gönderir. İşin garibi, cevap 4 Mayıs günü gazetede çıkar ve bomba gibi patlar, zira “Nutuk”a alenen karşı çıkmaktadır.

Böylece 6 mektup yayınlanır ve gazetenin tirajı fırlar. Ancak “yüksek yerden” gelen bir emirle Paşa’nın cevapları aniden kesilir. Hakem maçı tatil etmiştir. Silahıyla olduğu gibi kalemiyle de mücadele etmekte usta olan Paşa, hazırladığı notları kitap halinde çıkarmaya karar verir. Karabekir’in deyişiyle “düello” henüz bitmemiş, yeni bir aşamaya girmiştir.

İlk cildin baskı işi 28 Mayıs günü öğle vakti bitmişti. Ancak ikindi vakti kötü haber Paşa’ya ulaştı. Sinan Matbaası sahibi Sinan Omur (ki Risale-i Nur’a yaptığı hizmetler hâlâ hatırlardadır) fena halde tehdit edildiğini, pasaportunu alıp yurtdışına savuşmaktan başka çaresi kalmadığını ve kitabın polisçe matbaadan alındığını haber verir. Paşa, Başbakan İnönü’ye protesto telgrafı çekerek kitabının serbest bırakılmasını ister. Cevap alamaz.

Sonradan öğrendiğine göre CHP İstanbul İl Başkanı Cevdet Kerim İncedayı, Sinan Bey’in önüne bir kâğıt koyup zorla imzalatmış. Kâğıtta matbaa sahibinin, sakıncalı olduğu gerekçesiyle kitabın imhasını istediği yazmaktadır. Oysa böyle bir hakkı yoktur, zira kitabı yazar kendi cebinden bastırmaktadır. Savcıya şikâyet eder, ilgilenmez. Bunun üzerine Paşa notlarında şöyle der: “Hükümet gizli eliyle kitaplarımı yaktı.”

Paşa başka bir yerde de Cumhuriyet’in “Kızıl Pençe” diye bir teşkilatından söz eder. Bu teşkilatın tetikçilerinden birisi Kılıç Ali ise öbürü Recep Zühtü’dür. Kitabının yaktırılması işini bunlar organize etmiştir. (Kılıç Ali hatıralarında kitabı yakma sorumluluğunu İnönü’nün üzerine atar. Ancak Atatürk’ün Karabekir’in kitabını okuyup da “beyinsizce ve alçakça” diye not düşmesi ve Paşa’nın bir akıl hastanesine götürülmesini tavsiye etmesinden nedense dem vurmaz.)

Ardından 70 polis Karabekir’in evini basar, 95 dosya tutarındaki yazı ve belgelerini 4 çuvala doldurup götürürler. Arkadaşı Cafer Tayyar Paşa’nın evi de aranır. Asıl dertleri, yakılan kitaptan Paşa’da kaldığını öğrendikleri o 5 nüshayı ele geçirmektir. Paşa ‘Onları yaktım’ der. Tehditlere devam ederler. Ve iş gelir, suikast planına kadar dayanır.

“Bir suikasd eserime karşı yapıldı”, der Karabekir, “diğeri hayatıma karşı hazırlandı. Fakat haber alıp önledim.” Bu noktadaki açıklamaları çarpıcıdır ve mutlaka dikkate alınması gerekir. “Bana karşı Gazi’nin bir suikasd yapacağını düellomuzun ilk gününden beri kaç kişilerden işitmiştim” der “Bir Düello Bir Suikast” kitabında ve ekler: “Fakat bu bir tahminin sonucuydu.” Şimdi yeni bir suikast hazırlığı yapıldığını öğrenmiştir. Habere göre Vali Konağında tam 4 gün bu konu tartışılmış. Bir Ermeni’ye kendisini öldürterek suçu onun üzerine atacaklarmış. “Bütün hınçları”nın İstiklal Savaşı’nda gördüğü hizmetlerin belgelerini ortaya koymasından geldiğine inanır. “Dostluğu düşmanlığından tehlikeli olan bu şefimiz, artık son kararını vermiş bulunuyor.”

İsmet Paşa ağustos ayında olaydan haberi olmadığını yazar. Karabekir acır ona. “Ne yazık ki, kendisinin “Gizli Kızıl Pençe”den haberi yok.” der. Kabul eder: “Kızıl Pençe düzeninde İsmet yoktu. Buna doğruca Gazi emir verir. Meclis Reisi, Kılıç Ali gibi en güvenilir adamları vasıtasıyla hükümet mekanizması gizli oyunlarına başlarlardı.” Kitabını onların yaktırdığına, evini onların bastırdığına ve şimdi de suikast düzenleyerek ipini çekmek istediklerine inanır. Başbakana yazarak oyunu bozmaya çalışır.

Karabekir sonuçta bu “anormal işler”in ülkeyi felç ettiğine üzülür. “Yazık ölen vakitlere, yazık öldürülen hakikatlere” diye not düşer defterine.

“Kızıl Pençe” düzeni Karabekir’i zahiren susturmayı başarsa da, o eser yazmaya devam eder. Bugün elimizdeki kitapları onun bu mücadeleci kişiliğinin eseridir. Birçok sırrı deşifre etmiştir de, nedense “Kızıl Pençe”yi pek özet geçmiştir Paşa. İnsanın aklına geliyor ister istemez: Bu “Kızıl Pençe” nasıl bir şeydi?

Buyurun tarihin yeni bilinmezlerine.

***

Haftanın notları

Geçen haftayla ilgili iki notum var. 1) Yılmaz Büyükerşen’in bir yazısına atfen Said Nursi’nin cenazesinin kaçırılması operasyonunda bizzat bulunup bulunmadığını sormuştum. Sayın Büyükerşen beni arayıp orada olmadığını, bu haberin kendisine Zeki Özöver adlı bir havacı subay tarafından sızdırıldığını söyledi. 2) Bir internet sitesinde ‘Said Nursi’nin yeni bulunan fotoğrafı’ diye sunulan fotoğrafın ona ait olmadığını yazmış ve bu habere ‘asparagas’ demiştim. Sitedeki kardeşlerimiz hatalarının farkına varmışlar ama ‘asparagas’ kelimesini kullanmama da üzülmüşler. Bu kelimeyi ‘hatalı haber’ diye düzeltiyor ve yeni bir fotoğrafla tartışmaya son noktayı koyuyorum.

Hayata dönüş planı da İnönü’nün anıları gibi sansürlü

11 Nisan 2011Mustafa Armağan

‘Hayata Dönüş’ operasyonunun üzerindeki sır perdesi henüz kalkmış değil. “Tufan” adı verilen hücum planı ortaya çıktı çıkmasına ama zamanın Adalet Bakanı Hikmet Sami Türk böyle bir plandan haberdar olmadığını, kendisinin sadece ‘arama emri’ verdiğini söyleyerek işin içinden çıktı. Peki bu nasıl bir aramaydı ki, tamı tamına 30 kişinin ölümüne yol açtı?

O söyledi, biz de inandık, öyle mi? Ya 20 Aralık 2000 günü Mehmet Ali Birand’ın CNN Türk’teki programında söyledikleri? Bugün sadece ‘arama emri’ verildiğini söyleyen Türk, o gün herkeslerin önünde ölü sayısının en az 3-4 kat fazla olmasını beklediklerini, 30 ölünün ‘az’ bile olduğunu söyleyebilmişti.

10 yıl bile bizim için uzun bir zaman demek ki. Kimsenin aklına bu korkunç itirafı deşifre etmek gelmemiş olmalı ki, programın ses kaydını buldurduğumda CNN Türk’teki arkadaşlar hayretler içinde kaldıklarını söylediler ve bu kadar ayrıntılı bir şekilde hatırlayışıma hayret ettiler. Tabii o yazıyı yazmamış olsaydım mutlaka ben de unuturdum (“Gazetecilik ve amigoluk”, Zaman, 26 Aralık 2000). İyi ki de yazmışım dedim. Sadece bana bu ayrıntıyı hatırlattığı için değil, aynı zamanda birkaç gazete ve köşe yazarı hariç herkesin devletin arkasında tam siper olduğu bir zamanda bu insanlık trajedisine karşı vicdanımla karşı çıktığım için de. Öte yandan o tarihte operasyon sırasında gazdan ölen mahkûmlara leş muamelesi yapanların bugün kalkıp derin devlet hasmı kesilmelerini de acı bir tebessümle izliyorum.

Eğri oturup doğru konuşalım mı: Bu kadar cılız bir hafızaya sahipseniz doğru tarihi öğrenme şansınız da zayıftır.

Bu bilgiler internette duruyorken, 10 yıl önce söylenenleri araştırıp bulamıyor ve inkâr edenlere gösteremiyorsak 100 yıl, 300 yıl, 500 yıl öncesindeki olaylar üzerinde oynanan oyunları nasıl ortaya çıkaracağız? Nietzsche’nin, önce ot yediğini unutan, sonra unuttuğunu da unutan ineği, kaba lakin yerinde bir örnek sayılmalı.

Etrafımda ‘Birkaç örnek versen de gayrı ne demek istediğini anlasak’ diyenler çoğaldı galiba. Kızmayın canım, derhal.

İsmet İnönü bir hatırat yazmadı. Günlükleri de son derece mekanik. Neyse ki, araştırmacı Sabahattin Selek 1968 yılında İnönü’yü konuşturdu da, bugün “Hatıralar” diye bir cilt elimizde. Ancak bir vesileyle “Hatıralar”ın gazetedeki orijinali ile 2009 yılında yapılan 3. baskısını karşılaştırdığımda bazı değişiklikler dikkatimi çekti. Bunların en çarpıcısı, 17 Mayıs 1968 günü (yani Paşa’nın sağlığında) yayınlanan kısımda geçen bir cümlenin kitaptan makaslanmış olmasıydı. Bu cümleyi birkaç yıl önceki bir tartışmadan da hatırlayacaksınız: “Kimse duymasın, millet düşmanınızdır.” Mevcut hatıraların 239. sayfasında bu cümle yok.

Önce son baskısında çıkartıldı zannettim ama meğer hatıraların kitaplaşan nüshalarına hiç konulmamış. (Bu cümlenin anlamı üzerine farklı bir değerlendirmeyi “Korku Duvarını Yıkmak” adlı kitabımda bulabilirsiniz.) Böylece “İsmet İnönü’nün hatıraları” niyetiyle elinize aldığınız kitabın gerçekte elden geçirilmiş, budanmış, sansürlü bir metin olduğunu öğreniyorsunuz. Tabii Türkiye’de tarihi gerçeklerin neden gölgeden çıkamadığını da…

Onu bırakın, “Nutuk” dahi eksik ve hatalıdır. Eksiktir, çünkü belgeler tamam değildir: Hem bütün belgeler yoktur, hem de var olanlar da eksiktir, kısaltılmıştır. Hatalıdır, çünkü hem basımında tashih hataları vardır, hem de belgelerin bir kısmının orijinali değiştirilmiştir.

Bunu öğrenmenin en kestirme yolu, kuşkusuz Kâzım Karabekir’in eserlerini okumaktır. En sert “Nutuk” eleştirmenlerinden biri olan Karabekir Paşa, özellikle kendisiyle ilgili belgeler konusunda bulunmaz bir kaynak oluşturur.

Karabekir Paşa, 3 Ekim 1919 tarihinde Mustafa Kemal Paşa’ya çektiği şifreli telgrafının ilk “Nutuk” baskısının 208. sayfasına eksik konulduğunu, yalnız eksik konulsa iyi, aynı zamanda metni üzerinde oynanmış olduğunu da yazar. Buna göre Mustafa Kemal Paşa, Karabekir’in telgrafından tam 28 kelimeyi keyfi olarak çıkartmış, bunun yerine kendisinden 4 kelime eklemiştir. Fakat bu 4 kelime de (“sâbıkı misillû, bir yerde”) cümleyi anlamsız hale getirmeye yaramıştır sadece.

Karabekir Paşa kızmasın da ne yapsın, değil mi? Madem belgelere dayalı bir hatırat yazılıyor, yorum kısmı neyse ne de, bari belgelerin orijinalleri üzerinde makas oynatılmasaydı!

Binlerce İnkılap tarihçimiz dururken “Nutuk”un belgelerindeki bu eksikleri kaleme alma cesaretini, telgrafın sahibinden başkasının gösteremeyişi ise bir başka hicran yarasıdır. Onu açmayın.

Bu ‘inkılap tarihçileri’ne bir soru sormuştum: Atatürk “Tarih yazmak tarih yapmak kadar mühimdir…” sözünü nerede ve ne zaman söylemiştir? En yüksek makamlara kadar çıktım ama bugün oldu, hâlâ cevap yok. Bu sözün, Atatürk’ün sağlığında herhangi bir yerde yayınlandığına dair bir kanıt gösterilemedi. Belki çıkar diye sabırla bekliyorum.

Türkiye’de “inkılap (ya da devrim) tarihçiliği” diye bir ekol olduğunu biliyoruz. İsmi bile bilimsel olmadığını, güdümlü bir tarihçilik olduğunu ele veriyor aslında. Bu alanın en pazusu bükülemeyen uzmanlarından Prof. Sina Akşin’e, Sevr’in ‘Türkiye’nin idam fermanı’ olduğunu savunduğu NTV’deki Çiğdem Anat’ın programında şu net soruyu sormuştum: “1983 Eylül’ünde Yaba dergisinde ‘Anlaşılan Sevres’i kimse ciddiye almıyordu ki hiçbir devlet bu antlaşmayı onaylamadı. Sevres’i garip bir şekilde bile bile ölü doğurdular’ diye yazdınız mı?” ‘Ne münasebet?’ demesini beklersiniz, değil mi? Sadece ve sadece ‘Hatırlamıyorum’ diyebildi. Çünkü elimde “Türkiye’nin Önünde Üç Model” adıyla Telos Yayıncılık’tan 1997’de çıkan kitabı vardı, o cümleyi de kendi kitabının 42. sayfasından okumuştum.

Demek Sevr’i kimse ciddiye almıyordu, öyle mi? Peki bize Sevr hakkında neler okuttunuz seneler senesi?

Malum dizide Kanuni’nin I. Fransuva’ya yazdığı ünlü mektuptan “Kürdistan” kelimesinin sansürlenmesi bunun yanında hiç kalır, hiç…

Osmanlı’ya ihanet eden aileyi saran lanet çemberi

18 Nisan 2011Mustafa Armağan

Kimi İslam ülkelerindeki hareketlilikler uzmanların dilini sonunda çözmüş görünüyor. Yerlisi yabancısı aynı şeyi vurguluyor: Bu olaylar, Osmanlı’nın arkasında bıraktığı büyük boşluğun hâlâ doldurulamadığını gösteriyor.

Peki Osmanlı Devleti 90 küsur yıl önce tarih sahnesine veda etmemiş miydi? 21. yüzyılda hâlâ Osmanlı’nın tasfiyesinden nasıl söz edilebilir? Yoksa bir hayalet midir karşımıza ikide bir çıkan?

Çağdaş Fransız filozofu Jacques Derrida’nın sözünü ettiği türden bir hayalet belki. Filmlerden biliyoruz: Cenazesi kurallara uygun defnedilmemişse ölünün ruhu vârislerine musallat olur. Ta ki usulüne uygun olarak defnedilinceye ve rahatsızlık duyduğu unsur ortadan kaldırılıncaya kadar.

Osmanlı’nın hayaleti de benzer bir sıkıntı içerisinde olmalı ki, terk ettiği evin çeşitli odalarında sık sık karşımıza çıkmakta.

En iyisi, siz ‘İslam’da hayalet var mı?’ sorusunu sormadan ben asıl konuma geçeyim. Size anlatacağım, Osmanlı’ya ihanet etmiş bir ailenin, son kalıntısı Ürdün’de yaşayan Haşimîlerin başında esen lanet fırtınası.

1916 yılında Arap isyanını, yakınlarda Suudiler tarafından yıktırılan Ecyad Kalesi’ne ilk kurşunu sıkarak başlatan Mekke Şerifi Hüseyin’in oğlu Kral Abdullah’ın hatıratında Sultan II. Abdülhamid’i şu çarpıcı satırlarla anması ilginç olmanın ötesinde çarpıcıdır:

“Bence Abdülhamid’in tahttan indirilmesinden sonra meydana gelen olaylar, Kufe ve Mısırlıların Hz. Osman’a yaptıklarından sonra meydana gelenlere benzer. Hz. Osman nasıl fitneyle Müslümanlar arasındaki sınır idiyse, Abdülhamid de bu çağda insanlarla fitne arasındaki perdeydi. Bu perde yırtılınca fitneler ortaya çıktı.” (Çeviren: Halit Özkan, Klasik: 2006, s. 19).

Sultan Abdülhamid’in tarih karşısında acımasız bir şekilde haklı çıkmasındaki inceliğe bir başka yazımızda değiniriz. Biz şimdi Osmanlı’nın yıkılmasından sonraki 30 yılda Haşimî sülalesinin başında esen lanet fırtınasına gelelim.

Abdülhamid’in gözünün tutmadığı adamlardan biriydi Şerif Hüseyin. Onu ailesiyle birlikte İstanbul’a getirip Boğaz’da bir yalıda gözaltına aldırır. İttihatçılar ise Abdülhamid’in “ak” dediğine “kara” demeyi marifet bildiklerinden onu serbest bırakırlar. Hüseyin de Hicaz’a döner ve İngilizlerle anlaşarak Arap isyanının pimini çeker.

İngilizler onu sözde Büyük Arap Krallığı’nın başına geçireceklerdir. Casus Lawrence de danışmanı olacaktır. Güya artık Arap dünyasında Osmanlı’nın değil, Arapların ve tabii Haşimîlerin sözü geçecektir. Siz öyle sanın. İngiliz oyununun kaç perde sürdüğünü bilmeyen Şerif Hüseyin, sadece Hicaz bölgesine Kral yapılır ama tahtı garantide değildir. İngilizler onu çoktan gözden çıkarıp Suud ailesiyle anlaşmışlardır. Nitekim Eylül 1924’te Abdülaziz b. Suud’un develerle hücumu üzerine krallığını oğlu Ali’ye devretmek zorunda kalacaktır. (1958’de parçalanarak öldürülecek olan Ali’nin oğlu Abdülilah bu defa Irak’ta karşımıza çıkacaktır) Ali’nin krallığı da ancak bir yıl sürecek, sonra Hicaz-Necid bölgesi Suudîlere teslim edilecektir.

Muazzam Arap Krallığı’nın başına getirildiğini zanneden Şerif Hüseyin ise uyandığında soluğu Kıbrıs’ta almıştır. Çocukluğunda bayramlarda babasıyla birlikte Şerif’i ziyaret ettiğini anlatan Rauf Denktaş, emekli kralın kendilerini görür görmez Osmanlı’yı hatırladığını ve “Ah ben Osmanlı’ya nasıl ihanet ettim? Şimdi ihanetimin cezasını çekiyorum” diye iki gözü iki çeşme ağladığını anlatır. Nitekim 1931’de Amman’da ölürken bin pişmandır. (Ziyaret ettiği Yemen’de Osmanlı marşlarıyla karşılanmasına ise tarihin istihzası demek gerekiyor.)

Ancak Şerif Hüseyin’in Osmanlı’ya ihanetinin laneti kendisiyle sınırlı kalmayacak, oğullarına, hatta torunlarına da bir hastalık gibi geçecektir.

Oğullarından Faysal önce Suriye Kralı yapılmıştı. Ancak Fransızlar istemeyince İngilizler tarafından mecburen Irak kralı ilan edildi. Tabii İngiliz danışmanlarla birlikte. Ne var ki, Faysal’ın mutluluğu da uzun sürmeyecekti. Devasız bir hastalığa tutulacak ve bir mum gibi eriyerek babasından 2 yıl sonra ölecektir.

Yerine oğlu Gazi’yi kral ilan ettiler. Ancak Gazi İngilizlerin ülkesinin kaynaklarını nasıl soyduğunu görmüş ve Türk yanlısı bir politika izlemeye kalkmıştı. Tabii cezasını çok geçmeden görecek, Bağdat’ta bomboş bir yolda giderken otomobili bir direğe toslayacak ve hayatını kaybedecekti. (1939)

İngilizler onun yerine çocuk yaştaki oğlunu II. Faysal adıyla tahta geçirdiler. Amca oğlu Abdülilah da onun “nâib”i yapıldı. İkisi birlikte Irak’ta yapmadıkları rezalet bırakmayınca 1958’deki halk ayaklanmasında parçalanarak öldürüldüler.

Şerif Hüseyin’in öbür oğlu Abdullah’ın nasibine ise Ürdün düşmüştü. Önce Emir, sonra kral oldu. Hatıratını yazacak kadar uzun yaşadığına bakılırsa en şanslıları sayılabilir. Ne var ki, o da İsrail’in kurulmasından 3 yıl sonra bir Filistinli tarafından öldürülecektir. İşin garibi, Şerif Hüseyin’in Zeyd adlı oğlu, kendisine münhal (boş) bir taht bulunamadığı için en uzun ömürlüleri olmuş ve 1970’te eceliyle ölmüştür.

Baba, tahtını kaybedip sürgüne gönderiliyor. Bir oğlu hastalıktan, diğeri suikastta ölüyor, üçüncüsü tahtını kaybedip köşesine çekiliyor. Torunlarından ikisi parçalanarak öldürülüyor, biri de sözde trafik kazasına kurban gidiyor.

Osmanlı’ya ihanet eden bir ailenin 30 yıl içinde ne hale geldiğinin ibretlik hikâyesi böyle.

Az kalsın casus Lawrence’i unutuyorduk. O da görevini yaptıktan sonra gözden düşmüştü. Londra’da unutulmuş biri olarak yaşarken 1935 yılında bir motosiklet kazasında ölmüştü.

Böylece lanet halkası tamamlanmış oluyor. Şimdilerde Başbakan David Cameron’un, vaktiyle işlediği suçlardan dolayı dünyadan özür dilemek zorunda kaldığı emperyalist İngiltere’nin “kullan, at” çarkı bütün acımasızlık ve kusursuzluğuyla işlemiş görünüyor.

Öte yandan Kral Abdullah’ın feryadı hâlâ kulaklarda çınlamaya devam ediyor:

“Eğer Arap isyanının bu şekilde sona ereceğini bilseydik hiçbir şekilde Osmanlı’ya isyana kalkışmazdık.”

Mısırlı Dr. Fehmi Şinnavi ise o gür sesiyle şöyle haykırıyor:

“Günümüz Arap zirvelerinde temel mesele, İsrail’e ne kadar boyun eğileceği. Eğer Osmanlı’ya bunun binde biri kadar boyun eğebilseydik, şimdiye kadar elimize geçenlerin milyon katını kazanırdık.”

17 Nisan 2011, Pazar

İlk heykel Atatürk zamanında yıktırılmıştı

24 Nisan 2011Mustafa Armağan

Kars’taki heykel yıkımı iyi güzel de, acaba ‘ucube’ sadece Kars’a mı özgü? Peki Bursa’da Osman Gazi Türbesi’nin baş ucuna dikilen o ucubeyi kim temizleyecek?

Üstelik Çağlayan’da yaptırılan adalet sarayında bir değil, iki ucube birden var. Ayrıca Harvard’da Osmanlı tarihi okutan Prof. Cemal Kafadar’ın Cumhurbaşkanlığı ödül töreninde dikkatimizi çektiği Haliç Köprüsü’nde yapılması düşünülen “altın boynuz” ucubesine kim mani olacak?

“Avrupa’nın en büyük adalet sarayı” diye tanıtılan binanın girişine bakın lütfen. İki kara ucube sizi bekliyor. Bu zebellah gibi kadın heykelleri putperest Yunanlıların Zeus’un eşi dedikleri Themis’e ait. Hadi diyelim hukuku Avrupalılaştırdık, heykelini de alalım dediniz, iyi de, birbirinin benzeri iki adalet tanrıçası ne anlama geliyor, söyler misiniz? Heykel bir şeyi simgeler. Peki iki adalet tanrıçası neyi simgeliyor? Yoksa adalet düzenimizin biri askerî, diğeri sivil olmak üzere çift başlı olduğunu mu? Heykel vazo değildir ki, simetrik olsun diye şuraya da bir tane lütfen diyelim.

Prof. Sami Selçuk’la bu garabeti konuşmak istedim. Bana hemen ‘Heykelin gözleri bağlı mı?’ diye sordu. Evet deyince, bunun eskimiş bir adalet anlayışını yansıttığını ve heykelin gözlerinin açık olması gerektiğini söyledi. Gözlerin kapalı olması, ‘Ben suçlunun kişiliğiyle değil, suçla ilgileniyorum’ demekti. Oysa hukuk ‘suçluyu tanımadan hüküm verilemez’ noktasına gelmiştir diye de ekledi.

Bence Çağlayan’daki ‘ucube’lerden hiç değilse birinin (soldakinin) yıkılması şart. Aksi halde bir müteahhit işgüzarlığının bedelini on yıllar boyunca dünyaya rezil olarak ödeyeceğiz demektir.

Peki Osman Gazi türbesinin başına dikilen ucubeyi ne yapacağız? Güya Bursa’nın kurtuluşu anısına 1925’te dikilen anıtta “Türk” askerinin Bursa’yı ikinci defa fethettiği ve “Osmanlı” hükümetinin bu sayede yıkıldığı yazılı. Vur Osmanlı’ya! Şehir Yunanlılardan kurtarılmış ama onların aleyhine tek kelime yok. Anıtta bir de hilali delen ok motifi var. Hilal İslam’ın ve dolayısıyla Osmanlı’nın simgesi. Ok İslam’ı ve Osmanlı’yı öldürüyor yani. Üstelik dikildiği yer de çok anlamlı. Adeta Osman Gazi’nin böğrüne mızrak saplamışlar. Bu mızrağı onun böğründen kim çıkaracak, bu ucubeyi oradan kim kaldıracaktır?

Gelelim asıl konumuza. Bizde açık bir alana dikilen ilk heykelin çok şaşırtıcı bir macerası ve hafızamızı tarumar eden bir yanı var. Şöyle ki:

1) İlk heykel zannettiğiniz gibi Cumhuriyet döneminde değil, Osmanlı zamanında dikilmişti.

2) İstanbul veya Ankara’ya değil, Sivas-Erzurum yoluna dikilmişti.

3) Atatürk heykeli değil, Osman Gazi’nin büst şeklinde bir heykeliydi.

4) Açılışını vali değil, müftü efendi yapmıştı.

Nasıl? Şaşırılacak kadar varmış değil mi? Şimdi isterseniz ayrıntılara geçelim.

Osman Ergin’in “Tarih Dünyası” dergisinde yazdığına göre bizde ilk heykel dikme niyeti 1910 yılında Basra’da doğmuş. Basralılar şehirlerine Mithat Paşa’nın heykelinin dikilmesini istemişler ama Şeyhülislamlık karşı çıkmış. Ancak muhtemelen 1914-1918 yıllarında ilk heykelin dikilmesi Anadolu topraklarında gerçekleşmiş. (Mustafa Kemal Paşa’nın 1923’te Bursa’da yaptığı konuşmada bu “güzel heykeli” örnek verdiğini biliyoruz.)

Hafik ile Zara arasında yaptırılan Osman Gazi’nin büst şeklindeki heykeli 8-10 metre yüksekliğindeki bir sütunun üzerine dikilmişti. Yaptıran, zamanın Sivas Valisi Muammer Bey, yapımına nezaret eden de Zara Kaymakamı Nabi Bey’di. İyi de Vali Bey heykele o kadar meraklı idiyse bunu neden Sivas’ta yaptırmadı? Bilmiyoruz. Muhtemelen halkın tepkisinden çekinerek nispeten ıssız bir yere yaptırmış olmalı; anlaşılan, bir tür kamuflaj yoluna gitmiş.

Daha da garibi, Vali’nin bu ilk heykeli açma işini Sivas müftüsüne havale etmesi. Belki de tepkileri kırmak için açılış bir din adamına yaptırılmıştı. Sarıhatip oğullarından Rauf Efendi adlı müftü açılışı yapıp dönüşte Çarşı Caddesi’nden geçiyormuş. Halk “Taş dikenler geliyor!” sözleriyle karşılamış kendisini. (Osman Ergin’e göre Sivas folklorunda “taş diken” tabiri iyi bir manaya gelmez, kinaye ve tariz yoluyla söylenirmiş.)

Bu ‘ilk’ heykelin yıkımının Türkiye’de heykel yapımını başlatmak için gayret sarf eden Atatürk’ün iktidarında gerçekleşmiş olması da çok ilginçtir. Heykeli yıktıran da Nazmi Toker adlı bir validir. Emekli jandarma subaylığından valiliğe sıçrayan Toker, yıkıcılığıyla meşhurmuş. Heykeli 1937’de yıktırmış.

Peki neden? Osman Ergin, ilk heykeli dikilen kişinin Osman Gazi olmasını hazmedemeyenlerce yıktırıldığına inanır. Aynı gayretkeşler güzelim tuğraları kırmadılar mı? İzmir’in sembolü olan Saat Kulesi’ndeki Abdülhamid’in tuğraları ile Osmanlı armaları bugün niye yok? Tabii ki, Cumhuriyet işe sıfırdan başladı dedirtmek için. Nitekim kitaplarda 1926’da Sarayburnu’na dikilen Atatürk heykeli “Türkiye’deki ilk heykel” diye geçer.

Şaşırmaya devam. Ne de olsa şaşırmak düşünmektir.

Bir Atatürk heykeli de imha edilmiştir Türkiye’de. Hem de 2005’te.

1980’de Emirdağ’daki askerî garnizon bir ere alçıdan bir Atatürk heykeli yaptırıp belediyeye hediye eder. Heykel Cumhuriyet Meydanı’na dikilir. Ancak Atatürk karikatürü denilebilecek bu heykelin estetik çirkinliği fark edilse de kimse dokunmaya cesaret edemez. Günün birinde tesadüfen ilçeden geçmekte olan “bilirkişiler” bu çirkinliği fark edip heykelin değiştirilmesini isterler. Sonuçta yeni bir heykel yaptırılır.

Buraya kadar pek bir sorun yok. Ancak kaldırılan eski (kötü) heykele kimse dokunmaya cesaret edemez. Köylere teklif edilir, almazlar. Sağda solda bir süre gezdikten sonra belediye, heykele biri zarar verir de başlarına iş açılır korkusuyla ‘imha’sına karar verir. Kırılır mı? Hayır tabii ki. Atatürk’ü Koruma Kanunu varken kim cesaret edebilir ki buna? Sonuçta heykel meçhul bir yerde her aşaması fotoğraflanıp belgelenerek ve saygıda katiyen kusur edilmeden ‘toprağa verilir’. (Aylin Tekiner, “Atatürk Heykelleri”, İletişim: 2010, s. 214-19) Bizde heykelin “ucube”yle akrabalığı epeyce eski anlayacağınız.

***

.

Asıl “çılgın proje” Osmanlı’yı geri getirmek mi?

6 Mayıs 2011Mustafa Armağan

Başbakan Recep Tayyip Erdoğan 27 Nisan’da İstanbul Boğazı’na bir kardeş geleceğini müjdeleyince ortalık karıştı.

Mimar ve mühendisler, sabahlara kadar televizyonlarda konuşuyor, siyasetçiler tutarlı tutarsız görüşler beyan ediyor, Silivri’deki arsa fiyatlarının daha şimdiden ikiye katlandığı haberleri basını günlerdir meşgul ediyor. Bu arada tarih yazarlarına epeyce malzeme çıktığını görüyoruz.

Tarihî sürece birazdan geleceğim. Ancak dikkatimi çeken iki hususa değinmeden geçmek istemiyorum.

Başbakan, açıklamayı neden 27 Nisan tarihinde yaptı?

İlk akla gelen sebep, 27 Nisan muhtırasının yıldönümünde yapıldı, çünkü darbecilere bir mesaj vermek istedi. Olabilir. Ancak benim bildiğim başka bir gerekçe var: Başbakan, 27 Nisan’da darbe heveslilerine düz bir cevap vermekle kalmadı, aynı zamanda onların tarihteki atalarına da bir cevap vermiş oldu.

Siz bunu merak ededurun, ben kanalların tarihine bir yolculuğa çıkaracağım sizi. Cevap, yazının sonunda…

Osmanlı Devleti’nde tabii ki çok sayıda ‘çılgın’ projeye imza atılmıştı. Bunların bir kısmı gerçekleşti, diğerleriyse arşivlerde ve kitaplarda kaldı.

Mimar Sinan’ın, Kanuni’nin emriyle İstanbul’a su getirmek üzere dağları kazdırması, vadilere su kemerleri yaptırması, bunlardan sadece biridir. Mağlova Kemeri’ni incelemek bile bu büyük projenin kapsamı hakkında fikir verebilir.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nden bir belgede Sapanca Gölü ile Sakarya nehrinin bir kanalla nasıl birleştirileceği böyle resmedilmiş. (Yedikıta, Şubat 2010).

Bir başkası, Don ve Volga nehirlerinin birleştirilerek Hazar Denizi’ne kadar kuzeyde bir su duvarı oluşturma projesidir. Buna Sokollu Mehmed Paşa zamanında başlanmış ama Kırım Hanı’nın istememesi üzerine yarım kalmıştır. (Halil İnalcık’ın konuyla ilgili ünlü makalesini kendi sitesinden okuyabilirsiniz.)

Bir Osmanlı maden müdürü Ahmed Bey’in Abdülmecid döneminde hazırladığı Kızılırmak’ı bir su yolu haline getirme, II. Selim döneminde Süveyş Kanalı’nın açılması için başlatılan çalışmalar, II. Abdülhamid döneminde hazırlanan Konya ovasını sulama projesi ki, 1913’te bitirilmiştir. Yine Abdülhamid döneminde hazırlanan Boğaz’a köprü ve tüp geçit projeleri, keza Bursa ovasında bataklık yapan Nilüfer nehri suyunun 50 milyon liralık yatırımla İstanbul’a taşınması gibi projeler sayılamayacak kadar çoktur.

Ancak Osmanlı döneminde şimdikinin tersine, bu defa Anadolu yakasını bir ada haline getirecek olan Marmara Denizi’ni önce Sapanca Gölü’ne, sonra da Sakarya Nehri üzerinden Karadeniz’e bağlama çabası, Kanuni’den Abdülaziz’e kadar 300 yıl boyunca ısrarla takip edilmesi bakımından bir istisna teşkil eder.

İlginçtir ama konunun bir de Osmanlı öncesi boyutu vardır. Osmanlı’yı yücelteceğiz diye Romalıların hakkını da yememek lazım. Marmara’yı Karadeniz’e bağlama çabası Osmanlı’yla başlamaz, bundan neredeyse 2 bin yıl öncesine uzanır.

F. G. Moore adlı arkeoloji tarihçisinin “Roma ve Bizans döneminde üç kanal projesi” adlı makalesinden öğrendiğimize göre, birincisi bundan 1.900 yıl, ikincisi ise 1.500 yıl önce düşünülmüş iki proje söz konusu. İlki, Bitinya valisi Genç Plinius’un İmparator Trajanius’a teklif ettiği Sapanca (Sophon) Gölü’nü İzmit Körfezi’ne akıtma projesidir. Özellikle gemi yapımında kullanılan kereste ve kuzeydeki zengin mermer yataklarındaki mermerlerin İstanbul’a taşınmasında bu su yolu büyük kolaylık sağlayacaktı. Ancak gölün denizden yüksekte bulunduğunun tespit edilmesi bu projeden vazgeçilmesine sebep olmuştu. Yapılırsa göl denize akacak ve kuruyacak, böylece amaç ortadan kalkacaktı.

Aynı makaleden Ayasofya’yı yaptıran Justinianus (Jüstinyen) zamanında bu defa daha heyecan verici olan Marmara’yı Karadeniz’e bağlayacak şema hazırlandı. Buna göre Sakarya Nehri Karadeniz yerine Sapanca Gölü’ne akıtılacak, göl de Körfez’e bağlanınca Karadeniz’le Marmara Denizi birleştirilmiş olacaktı. İnşa çalışmalarına başlandığını bildiğimiz bu projeden bugün sadece bir Roma köprüsü ayaktadır.

Osmanlı dönemine gelince, ilk olarak Kanuni’nin Sapanca Gölü ile İzmit Körfezi’ni birleştirmeyi düşündüğünü biliyoruz. İ.H. Uzunçarşılı 1940’ta “Belleten”de çıkan yazısında Mimar Sinan ve Kerez Nikola’nın kazı sahasında çalışmalar yaptıklarını, ancak savaş çıkması üzerine projenin durdurulduğunu yazar. Ancak bu fikir, sonradan Sakarya Nehri’nin de devreye sokulmasıyla bir Marmara-Karadeniz kanal projesine dönüşmüş ve bu haliyle 3. Murad zamanında (1591) yeniden gündeme gelmişti. Bu proje, bugünkünün tersine, Anadolu yakasını İzmit Körfezi ve Sakarya Nehri’nden itibaren keserek bir ada haline getiriyordu.

Bundan sonra Sinan Paşa’nın bu işle uğraştığını biliyoruz ama “Yaptırmayız” diyen muhalefetin dedikleri olmuş ve sonunda vazgeçilmiştir. Keza Avcı Mehmed, I. Mahmud, III. Mustafa, II. Mahmud ve Abdülmecid dönemlerinde de aynı proje ele alınmış ama benzer nedenlerle vazgeçilmişti. Son olarak da Abdülaziz döneminde Ali Rıza Bey adlı bir mimar ve mühendis tarafından ciddi çalışmalar yapıldığı, diğer iki mühendis tarafından da Sakarya nehri hakkında genişçe bir rapor hazırlandığını biliyoruz.

“19 Nisan 1919’da Trabzon’a çıktım”

15 Mayıs 2011Mustafa Armağan

Bundan tam 22 yıl önce “Zaman” gazetesinin manşeti gündemi sarsıyordu: “Atatürk, Samsun’a İngiliz vizesiyle gitti.”

Nezih Uzel’in haberine göre, 1972 yılında görüştüğü İngilizlerin istihbarat dairesi başkanı Yüzbaşı Bennett, İngilizlerin, “millî hareketi” başlatmak üzere Anadolu’ya gittiğinin farkına varmalarına rağmen Mustafa Kemal’e engel olmadıklarını söylemiştir. Hemen itirazlar gelir: Madem İngilizler vize verdi, öyleyse belgesi nerede?

Bunun cevabını Türkiye 2 yıl sonra yine gazetemizden öğrenecektir. 19 Mayıs 1991 tarihli “Zaman”ın manşeti bu defa “Samsun’a İngiliz vizesi” şeklindedir ve tam 6 belge ilk kez görücüye çıkmaktadır. (Sonradan bazı hokkabazlar kitaplarında bu belgeleri ilk defa kendilerinin yayınladığını yazarak pay kapmaya çalışacaktır ama nafile.) Haberi yapan Vehbi Vakkasoğlu, belgelerin kendisine, kimliğini bilmediği “Bir dost”un gönderdiğini yazmıştır. Bu benim de tanıma şansına eriştiğim “dost”un kimliğini 20 yıl sonra açıklıyorum: Kâzım Karabekir’in damadı merhum Prof. Faruk Özerengin.

Böylece Türkiye, o zamana kadar dümeni kırık, pusulası bozuk, eski bir vapurla İstanbul’dan kaçarak Samsun’a çıktığını söyledikleri Mustafa Kemal Paşa’nın, aslında resmi bir görevlendirmeyle ve en önemlisi de, İngilizlerin onayıyla Anadolu’ya gönderildiğini öğrenmiş oldu.

Bu arada başka şaşırtıcı ayrıntılar da çıktı karşımıza. Genelkurmay ATASE Arşivi’ndeki bir belge bize Mustafa Kemal Paşa’nın yanında hiç de azımsanmayacak büyüklükte bir “karargâh” götürdüğünü göstermektedir. Bu belgeye göre Bandırma vapuruna 20 subay, 5 memur, 50 küçük subay ve 51 de silahsız küçük subay bindirilecek, yanlarına 17 binek hayvanı, 49 katır vs. ile 4 tane de otomobil verilecektir. (Aktaran: Z. Türkmen, “Mütarekeden Milli Mücadele’ye Mustafa Kemal Paşa”, Bengisu Yay., 2010, s. 146.)

Lakin bütün bunlar ortaya çıksa da, Türkiye’de İnkılap tarihlerinin zırhını delip içine giremez. Giremez, çünkü İnkılap tarihleri bu tavırlarıyla bilim olma niteliklerini yitirmişler, bir retoriğe, coşkulu nutuklar atma tavrına gömülmüşlerdir. Bütün bu çalışmalarda anlı şanlı profesörlerin, “Ulu Önder Atatürk’ün dediği gibi…” diye başlayan makalelerini okuyunca tarih bilimi adına hüzünlenmemek elde değil. Bir kişiyi tarih üstü bir şahsiyet yapmaya, onu her bakımdan haklı çıkarmaya çalışmaya çalışan bir anlayışın, 1945 öncesi İtalya ve Almanya’sındaki tarihçilikten pek farkı kalmıyor.

İşte Şark Fatihi Kâzım Karabekir Paşa’nın kitapları, 1933’ten beri resmi tarihe bayrak açmasına, Ali Fuat Cebesoy’un hatıraları 1950’lerden itibaren yayınlanmasına, onca belgeye rağmen geldiğimiz nokta 1927’deki anlayışı aşabilmiş değil.

Kâzım Karabekir, yakın tarihi deşifre ettiği kitaplarında bize Milli Mücadele’nin farklı bir anlatısını veriyor. Lakin kimsenin tındığı yok. Peki bu adam hain mi? Değil. Hırsız mı? Asla. Namussuz mu? Haşa. Genelkurmay Başkanlığı anma toplantısı düzenlediğine göre resmen benimseniyor da. Öyleyse neden söyledikleri kaale alınmıyor?

Mesela Karabekir, Milli Mücadele’nin farklı bir öyküsünü anlatmaya şöyle başlıyor:

“19 Nisan 1919’da Trabzon’a çıktım. Doğu’daki askeri vaziyet şöyleydi…”

Bu sert cümle, Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın “Nutuk”una başlarken kullandığı “19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıktım” cümlesine bir tür meydan okumadır. Arkasından da özetle şunları der:

İstanbul’a döndüğümde herkesi çok umutsuz gördüm. Arkadaşım İsmet (İnönü) “Bu iş bitti Kâzım, gidip çiftlik satın alalım, sen Kâzım Ağa ol, ben İsmet Ağa olayım.” diyordu. Mustafa Kemal’le Şişli’deki evinde görüştük. Hastaydı. İstanbul’da kalmanın tehlikeli olduğunu ve bir an önce Doğu’ya gidip oranın hırpalanmamış kolordusuyla ve mert halkıyla el ele verip istiklal mücadelesini başlatalım dedim. Fakat o sırada Paşa’nın aklı İstanbul’da kalıp kabineye bakan olarak girmekteydi. Bana “Bu da bir fikirdir” dedi. Ben de ona “Fikir değil, karardır” dedim. Ve en kısa zamanda bir yolunu bulup Doğu’ya gideceğimi, gelmesi halinde kendisini başkomutan olarak karşılayacağımı söyledim. Bana “İyi olayım, düşünürüz” diye cevap verdi. Ben de tayinimi Erzurum’a çıkartarak 12 Nisan 1919 günü “Gülcemal” vapuruyla İstanbul’dan vapurla yola çıktım. 17 Nisan’da Samsun’a, 19 Nisan’da da Trabzon’a çıktım. Oradaki Muhafaza-i Hukuk ve Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti üyeleriyle görüşerek Erzurum Kongresi’nin yapılmasına karar verdik ve Mustafa Kemal Paşa’yı davet ettik. Başlangıçta Erzurumlular Mustafa Kemal’e güvenmedikleri için onu kongreye almak istemediler ve benden güvence istediler. Ben de hem kendilerine güvence verdim hem de huzurumda Paşa’ya yemin ettirdim. M.Kemal Paşa’nın Erzurum Kongresi’ne katılmasının önünü açtım.

Karabekir Paşa’nın sözleri bu şekilde sürüyor. Ancak anlattıklarının bizi çok farklı bir yakın tarih resmiyle karşı karşıya getirdiği kesin.

Şöyle de düşünebilirsiniz:

Eğer Karabekir Paşa savaştan sonra iktidarı ele geçirmiş olsaydı belki de biz 19 Mayıs yerine 19 Nisan’ı İstiklal Savaşı’nın başlangıç tarihi olarak okuyacak, Bandırma vapuru yerine Gülcemal’i hatırlayacak, kutlamaları ise Samsun yerine Trabzon’da yapacaktık. Ya da Ali Fuat Cebesoy’un hatıralarını esas alsaydık onu Milli Mücadele’nin başlatıcısı olarak görecektik.

Ne demek istediğimi şöyle netleştireyim:

Tek odaklı bir tarih, tarihin ancak bir kısmını aydınlatabilir. Bir konak düşünün. Biz sadece bir odasını aydınlatmışız, diğerleri karanlık. Elektrik bağlatmıyoruz, bağlatılmasına da karşı çıkıyoruz. Bu durumda o konağın tamamını temsil ettiğimizi nasıl iddia edebiliriz?

Biz de diyoruz ki, konağın bütün odalarına elektrik bağlansın, herkes konuşsun, içini döksün. Çocuklarımız da bu farklı tarih anlatılarını okuyup tartışarak tarihin aynı zamanda demokrasinin de öğretmeni olduğunu öğrensinler. Zaten ne geldiyse tartışamamaktan gelmedi mi başımıza? “19 Nisan 1919’da Trabzon’a çıktım” sözünü bir de bu ışık altında okumaya ne dersiniz?

.

Kapatılan cami avlusunda kesik başlar sergilendi

23 Mayıs 2011Mustafa Armağan

Başbakan Erdoğan’ın, 1949’da Bakanlar Kurulu kararıyla bir caminin satılmasını gündeme getirmesi gayet isabetliydi. Zira nicedir yazmayı düşündüğüm bir yaramızı kaşımış oldu.

Bir gün elinize bir gazete aldığınızı ve ilk sayfada şöyle bir haber okuduğunuzu varsayın: “Diyanet İşleri Başkanı, İstanbul’da gereksiz camilerin kapatılacağını açıkladı.” Ne düşünürdünüz? Üstelik her biri tarihî birer eser olan bu camilerin kapatılmasının ardından satılması, gerekirse minarelerinin yıktırılarak ocak bucak teşkilatlarına kiralanması ve daha ötesi, yıktırılarak yok edilmesi ve arsasının birilerine peşkeş çekilmesi gündeme gelmiştir.

Yukarıdaki haberin aslını “Akşam” gazetesinin 29 Haziran 1927 tarihli nüshasından okuyalım (dilini sadeleştirdim):

“İstanbul’da mevcut işe yaramayan ve cemaatsizlik yüzünden daima boş kalan bazı camilerin kapatılarak bütçeye tasarruf sağlanması uygun bulunmuştur. Diyanet İşleri Başkanlığı’ndan İstanbul Müftülüğü’ne yapılan tebligata göre bu hususta incelemeler yapılarak camilerin tasnif edilmesi gerektiği emredilmiştir. Bilindiği üzere İstanbul’da yüzlerce cami ve mescid mevcuttur. Bazen bir mahalleye 5-6 cami isabet etmekte ve bu camilerin yanında da birçok mescidlere tesadüf olunmaktadır. Camilerin birçoklarının böyle cemaatsiz açılıp kapandıkları öğrenilmiştir. Bundan dolayı Diyanet İşleri Başkanlığı özellikle bütçede tasarruf maksadıyla bu tür camilerin kapatılmasını emretmiştir.”

Böylece 1927’yi takip eden 23 yılda yüzlerce cami ibadete kapatılmıştı. Hatta II. Dünya Savaşı bahane edilerek devlet camilere el koyacak ve askeriyenin emrine verecektir. Kimisi buğday deposu olarak, kimisi asker alma dairesi, kimisi de askeriyenin atları için ahır olarak kullanılacaktır.

Başbakan Erdoğan, konuşmasında 4 Mart 1949 tarihli Bakanlar Kurulu kararında “Bolu’daki Karakadı Camii’nin bakım ve onarım giderleri devlet bütçesinden karşılanmak şartıyla kitaplık olarak kullanılmak üzere Milli Eğitim Bakanlığı’na devrinin kararlaştırıldığının” yazılı olduğunu söylemiş, “Böylece CHP’nin camileri kapattığı, camilerin ahır olarak kullanıldığı belgelenmiştir.” demişti. Yara bir tane değil ki.

Çocukluğum Bursa’da geçti. Heykel’de, Kafkas Pastanesi’nin az yukarısındaki Karaşeyh Camii hayatımda tanıdığım ilk çocuk kütüphanesiydi. Tek Parti devrinde Bursa’da kapatılan ve ev, dükkan, depo vs. yapılan camileri öğrenmek isteyenler Kâzım Baykal’ın “Bursa ve Anıtları” adlı eserine bakabilirler. Heykel Meydanı’nda bulunan sapasağlam Sarı Cami’nin 1939’da “kör kazma”yla yıktırılışının hazin hikâyesini günün birinde anlatırım nasipse.

Bursa’da 1939’lara kadar ayakta duran Sarı Abdullah Camii’nin yıkılmadan önceki bir fotoğrafı. Acaba birileri Cumhuriyet’le özdeşleşen bir meydanda Osmanlı kokan bir caminin varlığından rahatsız mı oldu?

Bu arada halkımızın camiler kapanmasın diye nasıl canla başla çabaladığını şu örnekten daha vurucu bir şekilde ortaya koyamazdım herhalde: Torunu Gürbüz Işık’ın verdiği bilgiye göre Bulgaristan muhacirlerinden Hafız Ahmed adlı imam, emekli olduktan sonra sırf camiler kapanmasın diye Bursa’daki Bitpazarı ve Davutkadı camilerinde birden fahri imamlık görevini üstlenmiş ve ölene kadar da bunun için koşturup durmuştu. O devirde imamların, camileri kadro dışı bırakılıp kapatılmasın diye tanıdıklarına haber göndererek ara sıra da olsa camiye gelmelerini rica ettiklerini bilenler biliyor.

İstanbul, Bursa tamam da, Anadolu’nun diğer şehirlerindeki durumdan da biraz bahsetseniz, dediğinizi duyar gibi oldum. Anadolu zaten büyük bir yaradır ki, hâlâ kanar içimizde.

Kendisi halen Elazığ’da yaşayan yaşlı bir hocaefendi (ismi bende mahfuz) ile yaptığımız özel bir sohbette anlattıkları birer belge değerindedir. Sohbetimizin bir yerinde şu dehşet verici hatıralarını yeniden yaşarcasına anlatmıştı:

“1942’de Kayseri’de okuyordum. Bizi silah altına alıp Çukur Cami’ye sevk ettiler. O camide tam 7 gece yattık. Oradan İstanbul’a sevk ettiler. İstanbul’da nerede kaldık, biliyor musun? Sultanahmet Camii’nde. Camileri at ahırı, ambar, depo dahi yaptılar. Hepsi askeriyenin işgali altındaydı. Diyarbakır’da bir Ulucami vardır. İnönü devriydi, Ramazan’dan önce içerisine beş on tane sandık attılar, ambar diye kapattılar. Millet çok müracaat etti, “Nerede namaz kılalım?” dediler. Gelen cevap, “Evlerinde kılsınlar.” oldu.

Hangi birini söyleyeyim evladım, hangi birini söyleyeyim! Diyarbakır’da bir gün kalkıyor ki halk, Dağkapısı’ndan Mardinkapısı’na kadar hep idam sehpaları kurulmuş. O insanlar Diyarbakır ve havalisinin ilim adamları, şeyhleri, alimleri…

Böyle bir sahneyi ben gözlerimle gördüm. Biz Haniliyiz, bir gün dellal çağırdı: 14 eşkıya yakalanmış, başları kesilmiş, jandarmaların süngülerinde getirilip Ulucami’nin cağlarına (demirlerine) asacaklar. Hani halkı toplandı. Caminin önünde bekliyoruz. O zamanlar 8-10 yaşlarında bir çocuğum. Hakikaten 14 jandarma geldi. Süngülerinde kesilmiş birer insan başı. Getirdiler, caminin cağlarına taktılar. Millet dehşet içinde seyrediyor. Yanımda da iki kişi konuşuyor. Birisi “Ne eşkıyası yahu?” dedi, “Şu baş filan alimin, şu baş filan şeyhin, şu filan memleketin ağası, şu filan diyarın meşhur insanı…” Meğer hepsini tanıyorlarmış.”

Anlaşılan, cami avluları o zaman halkı tehdit etmek için kullanılıyormuş. “Peki camileri yeniden kim açtı?” diye soruyoruz kendisine. Cevabı tereddütsüz “rahmetli Menderes” oluyor. “Müslüman insandı Menderes. Dine hizmet etmek isteyen bir insandı. Onun için idam ettiler ya zaten.”

Ya 1935’te Muş’ta dinamitle havaya uçurulan Murad Paşa Camii? Görgü tanığı Sıddık Çeşmidil yıllar önce “Sebil” dergisine şöyle yazmış hatırasını (12 Mart 1976): “Dellal yarım saat sonra caminin yıkılacağını haber verdi. Dinamitlenen minarenin, ekseni etrafında son zikrini yaparcasına daireler çizerek cami harabesinin üzerine uzanışını elemle, biraz da utanarak seyrediyorduk.”

Hangi birini anlatayım sevgili okur, hangi birini anlatayım?

.

Mustafa Kemal ve Fevzi Çakmak, Vahdettin’i işte böyle savunmuşlardı

30 Mayıs 2011Mustafa Armağan

27 Nisan 2007 muhtırasından birkaç saat sonra “tsk.mil.tr” uzantılı bir siteden bana hem muhtıranın metni gönderiliyor, hem de “Ne mutlu Türküm diyene” demeyenin Cumhuriyetin en büyük düşmanı olduğu hatırlatılıyordu.

Düşündüm: Bu e-mail bana neden gönderilmişti? Seni fişledik, diyorlar ve rahatsızlık duydukları konularda yazmamamı istiyorlardı. Evet, tehdit!

Herşeyden önce tarih muhtırayla yazılmaz veya engellenemez. Bir tarihçiyi susturmanın yolu, muhtıra vermekten değil, karşı belge sunmaktan geçer.

Genelkurmay Başkanı Işık Koşaner’in 19 Mayıs 2011 günü alternatif tarih yazılmasından duyduğu rahatsızlığı dile getirdiğini ve yazdıklarımızı ‘ibret’ ve ‘esef’le izlediğini öğrendik. İşin ilginç boyutu, bir çok kaynaktan muhtıranın şahsıma karşı verildiği dedikodusunu işitmem oldu. (Hatta Hilal Kaplan “Yeni Şafak”taki köşesinde bunu açıkça yazdı.)

Yine düşündüm: Nedendi bu korku? Sonuçta bir araştırmacı, belgeleri kullanarak bir yoruma varıyor. Diyor ki: Vahdettin’in hain olduğu tezi bir iftiradır. (Üstelik bunu birazdan göreceğimiz gibi Mustafa Kemal Paşa da dile getirmiştir.) Peki bu, yüksek askerî bürokrasiyi niye tedirgin eder? Vahdettin’in hain olmadığı ortaya çıkarsa meşruiyetlerini mi yitirirler?

Genelkurmay bu çıkışı yapınca sivil uzantıları devreye girdi ve “Vahdettin’in hain olmadığını söylemek zor görünüyor” türünden yazılar döktürdüler. Aşağıda resmi belgelere dayanarak TBMM açıldıktan sonra dahi Mustafa Kemal ve Fevzi Paşaların Vahdettin ve İstanbul hükümetinin şimdi hainlik olarak görülen karar ve eylemlerini nasıl normal karşıladıklarını göreceğiz.

Bakın, 24 Nisan 1920 tarihli gizli oturumda Meclis Başkanı Mustafa Kemal Paşa ne demiş (sadeleştirip kısaltıyorum, tam metni “Gizli Celse Zabıtları”, c. I, s. 9’da):

“Kutsal Halifemiz efendimiz hazretleri namazı eda etmek için camiye gittikleri zaman dahi İngiliz askeri tarafından götürülüyor. Bu acı şartlara düşmüş olan Padişahımızla özel temas da mümkün olamaz. Bu temastan millet bağımsızlığını, toprak bütünlüğünü, hilafet ve saltanat makamının bağımsız ve korunmuş olmasını vicdani bir emel saymıştır. Bunun için burada çalışıyoruz ve çalışacağız. Müslümanların Halifesinin bundan başka bir şey düşünmesine imkân tasavvur ediyor musunuz? Ben şahsen hiçbir şey düşünmem. Zat-ı şahanenin ağzından işitsem bunun zorlama ve baskı altında olduğuna hükmederim.”

Ne deniliyor bu konuşmada? 1) Padişah İngilizler tarafından sıkı sıkıya kontrol ediliyor; 2) Onunla özel temas kurmak mümkün değil; 3) Millet bağımsızlığını, toprak bütünlüğünü ve Halife ve Padişahın bağımsızlığını istiyor; 4) Padişahın da bunları istediğinden şüphemiz yok; 5) Padişah kendi ağzıyla bana bunun aksini söylese dahi bunun ona baskı ve zorla söylettirildiğine inanırım.

Devam edelim M. Kemal’in sözlerini okumaya:

“Daha dün okuduğumuz iftiradan ibaret olan fetva hepinizin malumudur. Özgürlüğüne sahip olan bir Halife böyle fetva verdirir mi? Hepinizin bildiği gibi, hükümetin gönderdiği emirler yoruma muhtaçtır. Savaş Bakanı Fevzi Paşa namus, şeref ve haysiyetinden şüphe etmeyeceğimiz bir arkadaşımızdır. Bize gönderdiği bir emirde “İngilizlere saygı göstereceksiniz, emirlerini dinleyeceksiniz, böyle hareket etmezseniz mahvolacağız” diyordu. Bazı zayıf düşünceli kişiler muhtemelen tereddüde düşüyorlardı. Fakat biz bunun düşman tarafından not edildiğine hükmettik. Yaveriyle haber gönderdi, “Aman, Fevzi Paşa süngü altında, o emre önem vermeyin” diye. İstanbul’un acı baskısı altında biz dahi olsak, insanız, işitildiği takdirde mahvımıza sebep olacak bir sözü nasıl söyleyebiliriz?”

Bu paragraf bize şunları söylüyor: 1) Şeyhülislam Dürrizade’nin 10 Nisan tarihli fetvası için Mustafa Kemal “iftira” diyor, bağımsızlığı olan bir padişah böyle fetva verdirir mi diye de ekliyor; 2) İstanbul hükümetinin gönderdiği emirler yoruma muhtaçtır. Zira baskı altındadır; 3) Fevzi Çakmak’ın Milli Mücadele aleyhindeki emirleri İngiliz süngüsü altında yazılmıştır; 4) Biz de İstanbul’da bulunmuş olsak, başka türlü davranamazdık.

Güzel. Demek Dürrizade fetvasına Atatürk “iftira” diyormuş. İyi ama aynı fetva İstanbul’un hain kaynadığının resmi diye sunulmuyor mu bize? Peki “Ben dahi olsam İstanbul’da farklı davranamazdım” diyen bir Mustafa Kemal’i bu resmin neresine oturtacağız?

Bunları düşünedurun, Fevzi Paşa’nın Ankara’ya gelişi üzerine Meclis’te Mustafa Kemal’in ısrarıyla yaptığı konuşmayı açıyorum. Dikkat edin, Mustafa Kemal, Fevzi Paşa’yı Vahdettin’in zatından, çevresinden, yakınından bilgi vermek üzere Meclis kürsüsüne çağırır. O da Padişahın “fevkalade heyecanlı” göründüğünü, İngilizlerin işgali üzerine Cuma namazına gelmek istemediğini, ancak dinî bir görevi bırakmak uygun olmayacağı için geldiğini, “Enkazın altında ezildik” diye yüreğinin kan dolduğunu söylediğini aktarır.

Sultan Vahdettin ertesi günkü buluşmalarında Fevzi Paşa’ya birkaç defa ısrarla “Aman, Anadolu ile irtibatı temin ediniz” emrini vermiş, bunun üzerine Fevzi Paşa, Mustafa Kemal’in konuşmasında adı geçen yaverini Anadolu’ya gönderip “kolordularla irtibatı temin edince” Padişahın “fevkalade memnun oldu”ğunu sözlerine eklemiştir. Fevzi Paşa, Padişahın baskı altında olduğunu vurguladıktan sonra sözü şu meşhur fetvaya getirir:

“İngilizler “Fetvayı veriniz” diye tazyik ettiler. Nihayet o fetvayı aldılar. Bildiğiniz gibi o fetva İngiliz süngüsüyle alınmış, İslamı sinesinden birbirine düşürmek için. Milletin gerçeği görme duygusu, ümid ederim ki, bu fetvadaki fecaati görecek ve bunun önemini sıfıra indirecektir.”

Bu sözün ardından Meclisten yükselen “Şüphesiz” sesleri, 1920 Nisan’ında Ankara’da Dürrizade Fetvasının kimse tarafından ciddiye alınmadığını gösteren en büyük delildir. Ancak zaman gelecek, o tarihte ciddiye alınmayan fetva yüzünden Vahdettin de, Şeyhülislam da, bütün İstanbul hükümetleri de hain ilan edilecekti. Öbür yandan, Mustafa Kemal’in “Ben de İstanbul’da olsam farklı davranamazdım” sözleri o gün bu gündür tutanaklardan ucu yanmış bir mektup gibi tütmektedir.

Ne dersiniz, Fevzi Çakmak’ın “milletin gerçeği görme duygusu” bu fetvayı sonunda sıfıra indirebilecek mi?

.

İsmet Paşa Suriye’den kimin atıyla kaçmıştı?

5 Haziran 2011Mustafa Armağan

Geçenlerde gençleri, 27 Mayıs’ın bir zamanlar bayram ve tatil günü olduğuna inandırmakta epey zorlandım. Nasıl yani? diyorlardı saf saf (ah bu gençlerin saflığı!).

Darbe ve bayram, öyle mi? Öyle, hem de caddelerde rap rap askerler yürürdü. Acıyarak baktıklarını hissettim. Galiba ilk defa Ahmet Haşim’in “Melâli anlamayan nesle aşina değiliz” yakınışı boşlukta yüzüyordu. Bu nesil hakikaten “melali” anlamıyor. Hem “melal” kelimesini bilmiyor, hem de bizim gibi “melalleri” yaşamamış.

Zaten yaşamasın da. Yalnız bu günlere nasıl geldiğimizi iyi öğrensin. Bu günlerin kıymetini bilmek için kayıp yılları tarihin aynasında seyretmeleri şart.

Ancak aynamızı puslandıranlar var, bunları tanımaları gerekiyor. Adam kalkıyor, Hasan Tahsin’den kahraman inşa ediyor. Nasıl oluyor da iri kıyım bir “Türk Devrim Tarihi” kitabının 80. sayfasında “Hukuk-ı Beşer” gazetesinin “sahibi” (ki sahibi değil, başyazarıdır) Hasan Tahsin adlı “yurtsever”in Yunanlılara ateş açtığı yazılırken, 81. sayfasında aynı gazeteyi çıkaran Sulh ve Selamet Cephesi’nin “bölücü” olduğundan söz edilebiliyor?

İnkılap ya da Devrim tarihlerimiz maalesef akıldan yoksun bir üslupla yazılmakta.

Örnekler çok. Mesela 1918 Filistin-Suriye bozgunumuz. Resmi tarihin avukatları Filistin cephesinden çekilen kuvvetler içinde Mersinli Cemal Paşa’nın başında olduğu 4. ve Cevad Çobanlı Paşa’nın komutasındaki 8. orduların hatalarına çok sık değinirler; gelgelelim Mustafa Kemal Paşa’nın komutasındaki 7. Ordu’nun İngilizlerce imha edildiğini yazmazlar. Acar bir Kemalist, 1204 sayfalık bir “Gazi” kitabı yazıyor ama nedense 7. Ordu bozgununu atlıyor (Dersim’i atladığı gibi). Sadece başarılı olduğu yerleri yaz, başarısızlığa tahammül edeme, buna da tarih de.

Öbür tarafta General Allenby 7. ve 8. orduların çekilme yollarını süvari birlikleriyle tıkayarak her iki orduyu da büyük ölçüde imha veya esir ettiğini (ki bunu, Gen. Fahri Belen “20. Yüzyılda Osmanlı Devleti” adlı kitabında nasılsa itiraf etmiştir) savaş raporuna yazmıştır. İşte 19-20 Eylül günleri için yazdıkları:

“36 saat zarfında 8. Ordu’nun büyük kısmı mağlup edildi. 7. Ordu kıtaları da Samariye tepelerinden geri çekilmeye zorlandı. Piyadelerimiz geri çekilen düşmanı süratle takip ederek süvari kıtalarımızın arasına sürdü. Bunun sonucunda 7. ve 8. Türk orduları bütün silah ve malzemeleriyle elimize düştü.”

Allenby 24 Eylül’de kalan son birliklerin de esir alınarak her iki ordunun varlığına son verildiğini yazıyor. Toplam 57 bin esir alınmış, bunların 5.500’ü subaymış. Raporda 360 top ve üç Türk ordusunun (4., 7. ve 8. orduların) silah ve malzemelerinin ele geçirildiği de belirtiliyor.

Suskunluğun sebebini anladınız mı?

Amcası Vacid Asena I. Dünya Savaşı’nda İnönü’nün emir subayı olarak görev yapan Duygu Asena’nın vaktiyle şu yazdıkları da çok ilginçtir:

“Suriye cephesinde İnönü’nün atı vuruluyor ve esir düşme tehlikesi doğuyor. Onun üzerine İsmet İnönü, amcamın atına binerek kaçmayı başarıyor. Ama atsız kalan amcam esir düşüyor, acı günler yaşıyor.” (Milliyet, 10 Nisan 1993).

Vay efendim, İnönü kaçar mıymış? Bu yazı üzerine kızılca kıyamet kopmuş, merhume Asena neredeyse lince maruz kalmıştı. İnönü’nün Biruseba savaşında sorumluluk almayarak nasıl feci hatalar yaptığını, bu yüzden General Von Kress tarafından suçlanıp Genelkurmay’a şikayet edildiğini ve kendini savunduğunu günün birinde yazarım inşallah.

Sultan Abdülaziz’i 30 Mayıs’ta tahttan indirildikten sonra iki hizmetkârının arasında gösteren bu fotoğrafı, ölümünden önceki son görüntüsüdür. Gözlerindeki dehşet ifadesi fark edilmeyecek gibi değil.

Gördüğünüz gibi Cihan Harbi’ndeki hezimetlerin hesabı henüz sorulmamıştır. Tarihî gerçeklerin üzeri kapatılarak, belgeler karartılarak sil baştan bir tarih uydurulmuştur. Sonradan siyaset sahnesine egemen olanlar, tarih kitaplarını kendilerini merkeze koyarak yeniden yazdırdıkları için yakın tarihimizin altüst olduğunu, at izinin it izine karıştığını bilmeden mesafe almamız mümkün değil.

Bizim “melal”imiz bundandır sevgili gençler. 27 Mayıs yerine 30 Mayıs’ın “darbecileri lanetleme bayramı” ilan edilmesini ve 4 Haziran’ın da bir Osmanlı padişahının, Abdülaziz’in kanlı sonunu hatırlatan gün olarak Zorlu, Polatkan ve Menderes’in idam fotoğraflarının sergilendiği gün olmasını istememizin esas sebebi de budur.

Bundan 135 yıl önce, 30 Mayıs 1876’da Abdülaziz’e karşı başlayan uğursuz darbecilik geleneği, Ayışığı’ydı, Balyoz’du, şuydu buydu derken neyse ki, ensemizi sıyırarak geçti ve günümüzde sönmeye yüz tutmuş durumda. Bunda 27 Nisan Muhtırası’na karşı dik bir duruş sergilenmesinin büyük payı olduğu kuşkusuz ama yetmez. Bu duruş devam etmeli. Ta ki, sivil bir demokrasinin, insan haklarının, özgürlüklerin önünü kapatacak gelişmelere son verecek bir anayasal mekanizma ve toplumsal direnç oluşturulabilsin.

Baksanıza, 1 Haziran 2011 günkü “Aydınlık” gazetesinde Yalçın Küçük, Genelkurmay Başkanı Işık Koşaner’in 19 Mayıs’ta fakir gibi alternatif tarih yazarlarına verdiği “muhtıra”nın yeni bir 27 Mayıs olduğunu iddia edebiliyor. Küçük, “Işık Paşa Hazretlerinin mühim 19 Mayıs Harbiye Nutku ile Deniz Tatbikatına İnen Balyozu biliyoruz” diye el çırpıyor ve “Başta Işık Paşa hazretleri, Türk Silahlı Kuvvetleri’nin 27 Mayıs’ını tebrik ediyorum. İyi olmuştur ve devrim’dir ve bayram’dır. Silivri’de zinde İttihat ve Terakki yelleri var.” diye ekliyordu.

Şifreler yerli yerinde: İttihat ve Terakki, 27 Mayıs, TSK, zinde güçler, Balyoz, Harbiye Nutku vs. Unutmuyorlar ve unutturmuyorlar velhasıl.

Fakat şunu da sormadan edemiyor insan: Org. Koşaner acaba kitaplarını okursa Yalçın Küçük’ün yüzü kızaracak mıdır? Sadece birkaç cümlesini yazmama izin verin:

“Kemal Paşa Tarihi, tutarlığını ölümle sağlayan bir yazımdır./ Kemal bir abartma ve Kemalizm bir yabancılaşmadır./ Kemal, kendine güveni olmayan bir kişiliğe sahip görünüyor. / Annesini sevmediği izlenimini veren işaretler var. / Kemal askerler arasında pek az İngiliz yanlısından birisidir. / Kemal ancak güçlü olduğuna kesinkes inandığı zamanda hücuma geçebilen ve acımasız olabilendir.” (“Türkiye Üzerine Tezler”, c. 5, 1992, s. 15-655.)

Atatürk’e ‘abartma kahraman’ diyenleri baş tacı edenler iyi düşünsünler derim. Bir de kimse hafızamızla alay etmeye kalkmasın. Artık yutmuyoruz.

Türkçe ezandan Kürtler de çok çekmişti

12 Haziran 2011Mustafa Armağan

Suruç’taki “Kürtçe ezan yoklaması”, henüz kabuk bağlamış bir yaramızı, 61 yıl önce Adnan Menderes hükümeti tarafından sona erdirilene Türkçe ezan zulmünün hatıralarını yeniden canlandırmış oldu.

Şu kadarını söyleyelim ki, Türkçe ezan uygulaması yalnız Türklere değil, Kürt ve Arap vatandaşlarımıza da tarif edilmez sıkıntılar yaşatmıştı.

Türkçe ezan Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından Temmuz 1932 tarihli bir genelgeyle imam ve müezzinlere mecburi tutulmuştu. Uygulamadaki bazı aksaklıkları halletmek üzere 1933 Şubat’ında Başkan Rifat Börekçi imzasıyla ikinci ve sert bir uyarı yapıldı. Buna göre Arapça ezan yasağına uymayanlar “kat’i ve şedit cezalara çarptırılacaklar”dı. Nitekim de öyle oldu. Pek çok din görevlisi ceza aldı, dayak yedi, görevden alındı, hatta hapse düştü.

İşin tuhafı, 1941 yılına kadar kanun yoktu ortada. Sadece Diyanet’in genelgeleri vardı. Diyanet’in genelgesi de din görevlilerini bağladığı halde, mesela cemaatten birisi minareye çıkıp ezan okusa veya cami içinde kamet getirecek olsa aynı genelgeye veya emre itaatsizliğe göre cezalandırılıyordu. Bu uygulamanın hukukî bir dayanağı mevcut değildi. Kamuda çalışmayan birinin, mesela bir köylünün veya bakkalın da aynı cezaya çarptırılması, Tek Parti idaresindeki keyfiliğin şahane bir misaliydi.

1941’de bir din görevlisi, aldığı cezayı Yargıtay’a götürdü. Daha da garibi, Yargıtay imamı haklı buldu ve kararı bozdu. Böylece yasağın ne kadar keyfî olduğu, verilen cezaların ne kadar kanunî mesnetten yoksun bulunduğu zamanın en yüksek yargı organı tarafından onaylanmış oluyordu. Tabii Refik Saydam hükümeti paniğe kapıldı ve alelacele “Devrim Kanunu” olarak bilinen Türk Ceza Kanunu’nun 526. maddesine bir ek yaptı. Buna göre Arapça ezan ve kamet okuyanlar 3 aya kadar hafif hapis veya 10 liradan 200 liraya kadar hafif para cezasıyla cezalandırılacaklardı.

İşte Menderes’in 1950’de yaptığı değişiklik, kanuna yapılan bu eklemeyi kaldırmaktan ibarettir. Ne Türkçe ezanı yasaklamış, ne de Arapça ezanı mecburi tutmuş, sadece yasalar ezan konusunda hiçbir şey söylemez olmuş, yani ezan serbest bırakılmıştır. O günden son Kürtçe ezan girişimine kadar da cemaat ezan denilince sadece Ezan-ı Muhammedî’yi anlamıştır. Bu konuda tam bir mutabakat vardır.

Çünkü Tek Parti döneminde yaşanan ezansız yıllar Türk, Kürt, Arap, Sünnî, Alevî… her mezhep ve ırktan insanımız için acı tecrübelerle doludur. Bu topraklarda bizzat Türkler “Türkçe ezan”a karşı en büyük mücadeleyi vermişken, dini bir etnik kimliğe alet etmeye çalışmanın mantığını anlamak mümkün görünmüyor.

Kaldı ki, Kürtlerin Türkçe ezan zulmünden iki misli etkilendikleri de bir gerçektir. Türkler yalnız dinî açıdan etkilenmişlerdi. “Allah” yerine “Tanrı” denilmesi, “Lâ İlâhe İllallah” yerine “Tanrı’dan başka yoktur tapacak” gibi kasten sakat bir çeviri yapılması (gerçekten de Türkçe düşünülseydi “Tanrı’dan başka yoktur tapılacak” denilmesi gerekirdi) gibi içlerine sinmeyen yerler vardı. O zamanın yaygın deyişiyle, “Allah” demek yasaktı ve bu noktada yasağın kalkmasını istiyorlardı.

Lakin Kürtlerin durumu daha karışıktı. Türkiye’nin Doğu illerinde Türkçe bilmeyen milyonlarca vatandaş yaşıyordu. Onlar için Türkçe ezan uygulaması hem dinle, hem de dille ilgili bir baskı demekti. Türkçe bilmiyorlardı ama Arapça ezanın ne olduğunu gayet iyi biliyorlardı. Hem Arapça ezan yasaklanmış, hem de hiç bilmedikleri bir dilde minarede bir “şeyler” okunduğu zaman gerçekten şok geçirmişlerdi. Üstelik yalnız cemaat değil, Türkçe ezanı okumaya mecbur bırakılan imamlar da Türkçe bilmiyordu. Bu durumda Kürtler Türkçe ezanı katmerli bir zulüm olarak algılamışlardı.

Mesela İngilizler İstanbul’u işgal ettiklerinde ezanı İngilizceye veya Yunanlılar Bursa’yı işgal ettiklerinde Yunancaya çevirselerdi ne hissederdiniz? İşte Kürtler Arapça ezan yasaklanıp da Türkçe ezan okumak ve dinlemek ve bu ezanla namaz kılmak zorunda bırakılınca benzer duygular yaşamışlar, adeta Türkçe ezana düşman kesilmişlerdi. O adeta sömürgeci bir kuvvetin zorbalığının sembolü olarak algılanmıştı. (Arap vatandaşların durumları büsbütün tuhaftı. Onlar Arapça ezanı ‘anlıyor’ ama Türkçe ezandan “felah” kelimesi haricindekilere yabancı kalıyorlardı.)

İşte Siirt’in Eruh ilçesinin Ayne (şimdiki adıyla Bağköze) köyünden Ayşi Batur ninenin yaşadıkları. Torunu Cüneyt Batur anlatıyor (“Türkçe Ezan ve Menderes” adlı kitabımdan aktarıyorum):

“Babaannem yaklaşık 90 yaşında ve Türkçe bilmiyor. Türkçe bildiği tek söz, “Tanri ulidir”den ibarettir. Anlayacağınız, köyümüze devlet, hizmet olarak Türkçe ezanla gelmiş! Devlet sağlık ocağı, doktoru, hemşiresi, okulu, öğretmeni, çeşmesi dahi olmayan bir köye Türkçe ezan yoluyla günde 5 kez uğruyormuş! Oradaki Kürt halkına ezanı Türkçe okutunca Türkçeyi sevdireceklerini zannetmişler. Halbuki “Türkçe” deyince babaannem gibilerinin aklına sadece itici, sevimsiz ve incitici “Türkçe ezan” geliyor.”

Dr. Ali Dikici’nin Emniyet arşivlerinden aktardığı bilgiler, Türkçe ezana karşı İzmir’den, Urfa’dan, Çorum’dan, Siirt’ten, Isparta’dan, Bayburt’tan, Kayseri’den, Erzurum’dan, velhasıl Türkiye’nin dört bir köşesinden tepkiler uyandığını gösteriyor. Yani Türk’ü, Kürt’ü, Arap’ı ezanımızla kader birliği etmişiz. Ne için? Her Allah’ın günü ufuklarımızda çınlayan Ezan-ı Muhammedî sünnetine sahip çıkmak için. Onun etrafında halkalanmışız, yekvücut olmuşuz. Tıpkı 16 Haziran 1950’de bütün Türkiye’nin 18 yıldır mazlum minarelerin etrafında halkalanıp her birine birer Bilal-i Habeşi ruhu üflenmiş müezzinlerin ağzından ezanın Arapça değil, Necip Fazıl merhumun deyişiyle “Rabca” olduğunu haykırdıkları gibi.

Galiba son sözü “sözün sultanı”na bırakmak, Bediüzzaman Said Nursi’ye:

“Ezanı bir ilandan ibaret zannediyorlar. O divaneler bilmiyorlar. Şayet öyle olsaydı, her millet kendi lisanına göre ‘namaza gelin’ diye çağırırdı. Halbuki bu ezan Asr-ı Saadet’ten beri öyle devam ediyor. Bu ‘ila-yı kelimetullah’tır. İmanın esasını günde beş defa dünyaya ilan etmektir. İslam’ın şeâiridir (âdet). Bu şeâir farzlar kadar ehemmiyetlidir.”

Ezan-ı Muhammedî tektir. Onu parçalara bölmek isteyenlere izin vermeyeceğiz.

.

CHP’nin Milli Mücadele’den kaçan başbakanı kimdi?

26 Haziran 2011Mustafa Armağan

Bundan 65 yıl önce de, biri eski bir Fenerbahçeli olmak üzere iki milletvekilinin mazbatası iptal edilmişti. Asıl bomba bundan sonra patlamış ve bir CHP’li Başbakanın asker kaçağı olduğu ortaya çıkmıştı. Bu Başbakanın, özellikle Fenerbahçelilerin yakından tanıdığı bir isim olduğunu söyleyelim.

“Geçmiş, bugüne öylesine benzer ki, bunun yanında suyun suya benzerliği hafif kalır”[1] sözünü İbn Haldun günümüz Türkiye’si için söylemiş olmalı. Nitekim 65 yıl önce, yine bir seçim sonrasında ülke öylesine hararetli bir tartışmanın kucağına yuvarlanmıştı ki, çıkan yangını ancak 1950 seçimleri söndürebilecektir.

Demokrasi tarihimize “lekeli seçim” olarak geçen 1946 seçimleri Tek Parti döneminin çürümüşlüğünü bir ayna gibi yansıtan; ama aynı zamanda çeyrek asırdır ülkeyi keyfince yöneten, hesap sorulamayan elitist (halka tepeden bakan) bir kadronun iktidarı elde tutabilmek uğruna ne tür zorbalıklara başvuracağını gösteren ibretlik bir olay olmuştu. Halkın oylarına devlet zoruyla el konulmuş, DP’nin çoğunluğu aldığı yerlerde oylar CHP’ye ‘transfer edilmiş’ ve gayri meşru bir 4 yıllık iktidar dönemi kıra döke açılmıştı.

İşte 1946’dan masamıza düşen aşina fotoğraflar.

1946’NIN “HATİP DİCLE”Sİ FENER’İN GOL KRALIYDI

İkinci Dünya Savaşı sonunda Türkiye’nin yapısı, bir diktatörlük görüntüsündeydi. Muhalif parti yoktu, sivil toplum bitirilmişti, gazeteler süresiz kapatılabiliyordu. ABD dünyaya “Ya benden yanasınız, ya Sovyetler’den” restini çekmişti. Hür Dünya’yı seçmiştik ama ABD, kanunlarımızın totaliter devletlerinkine benzediğini yüzümüze çarpınca ve yapacağı yardımı serbest seçimlere bağlayınca İsmet Paşa rejimin iplerini gevşetmek zorunda kalmıştı.

Çıkarılan seçim kanunu evlere şenlikti. Açık oy, gizli tasnif uygulaması getirilmişti. Oyunuzu herkesin (yani devletin) gözü önünde açık olarak sandığa atacaktınız ama sandıklar kapalı kapılar ardında sayılacak ve sonuçlar ancak devletlular tatmin edildiğinde açıklanacaktı. Sandık başlarında resmi olmayan tutanaklar tutulmuş ve seçimi büyük şehirlerde açık ara DP’nin kazandığı belli olmuştu. Ancak 3 gün sonra sonuçlar açıklandığında şaşkınlıkla görüldü ki, seçim CHP’ye kazandırılmış, Cumhurbaşkanı İsmet İnönü dahi seçilemediği halde hileyle Meclise sokulmuştu.[2]

Bu facia üzerine Celal Bayar, Fevzi Çakmak, Fuat Köprülü ve Adnan Menderes gibi Demokratların ağır topları sonuçları protesto etmiş, İzmir, Bursa ve Ankara’da (Cebeci’de tam 50 bin kişi toplanmıştı) on binlerin katıldığı protesto mitingleri düzenlenmişti. Halk tam Tek Parti kâbusundan uyandım derken, özgürlüğün tadını çıkaramadan iradesine zorbalıkla el konulduğunu görmenin acısını yaşıyordu. Ancak bu, daha gerginliğin ilk safhasıydı. Arkası gelecekti.

395 milletvekiliyle Meclise giren CHP, 66 koltuğa sahip DP karşısında ezici bir üstünlük kurmuştu. Bu şaibeli tablo yeterli görülmemiş olmalı ki, muhalefeti daha da zayıflatmak üzere başka yollara başvuruldu. Mazbatalar o zaman Meclis tarafından onaylanıyordu. Abdurrahman Münib Berkman adlı İstanbul Barosu’na bağlı bir avukatla Fenerbahçe ve Milli Takımın unutulmaz golcülerinden Zeki Rıza Sporel’in (aynı zamanda ilk milli maçımızda berabere kaldığımız Romanya’ya 2 gol atmasıyla tarihe geçmiştir) mazbataları CHP’lilerin oylarıyla iptal edildi. Zeki Rıza’nın veteriner subay olmasına rağmen Milli Mücadele sırasında Ankara’ya çağrıldığı halde gitmemesi gerekçe gösteriliyordu. Savaş sonrasında bu ileri takip eden Heyet-i Mahsusa, sağlık gerekçesini öne süren Sporel’in Kuva-yı İnzibatiye’ye katıldığını tespit etmiş ve askerlikle ilişkisini kesmişti. Böylece askerlikten atılarak kısmen kamu hizmetlerinden yasaklı olmanın milletvekili seçilmeye engel olduğu hükmüne varılmış ve mazbatası iptal edilmişti.[3]

ASKER KAÇAĞI BAŞBAKAN KİMDİ?

Bu görüşme sırasında konuşan DP’li Refik Koraltan kürsüden öyle sert açıklamalar yapacaktı ki, basında yankıları aylar boyu sürecek ve Milli Mücadele tarihinin karanlık sayfaları bir kere daha açılacaktı.

Refik Koraltan, Zeki Rıza gibilerinin görevden atılmasını amir 347 sayılı kanunun “idari mahiyette bir tasfiye kanunu” olduğunu ve siyasi bir anlam taşıdığını belirtmişti. Üstelik kanunda hukukun temel ilkelerinden olan “Kanunlar makabline şamil olmaz”ın çiğnendiğini, kanun çıktığı tarihte suç sayılmayan bir fiilin suç sayıldığını belirtmiş ve mazbata iptalini uzun uzadıya eleştirmişti. Üstelik Sporel, Milli Mücadele yıllarında İstanbul’da kurulan M. M. (Müdafaa-i Milliye) grubunda çalışmış, Milli Mücadele’ye adam ve silah kaçırmak için ter dökmüştü.

Koraltan hızını alamamış ve sonunda “ağzındaki bakla”yı çıkarmıştı: Unutmayalım ki, demişti, o zamanlar Anadolu’ya davet edilip de gitmeyenleri, askerliğini yapmayanları saymaya kalkarsak listeye halen devlet hizmetinde çalışan memurları, profesörleri, hatta bakanları da katmamız gerekir.

Asker kaçağı bakanlar, öyle mi? Kuşkusuz basının bu konunun üzerine gitmesinden daha tabii bir şey olamazdı. Kimdi bu bakanlar? Basında günlerce devam eden sıkıştırma ve kovalamadan sonra Refik Koraltan nihayet o herkesin merakla beklediği isimleri ifşa etmek zorunda kaldı:

Şükrü Saracoğlu, Hilmi Uran ve Emin Erişirgil Milli Mücadele’den kaçmışlardır. Eski Maliye Bakanı Fuat Ağralı ise Milli Mücadele yıllarında işgalci devletler olan İtalya ve Yunanistan’ın pasaportunu taşımıştır.

İşin garibi, bu “bomba” açıklamayı birkaç gün önceye kadar Başbakan olan Saracoğlu asla yalanlamamış ve asker kaçağı bir Başbakan olarak tarihe geçmiştir. (Oğlunun bilet parasını ödeyerek stada girdiğini yazan Yılmaz Özdil bu konuyu da aydınlatsa da öğrensek!) Nihayet konuştuğunda ise o kadar karışık bir hikâye anlattı ki, kimseyi inandıramadı. O günlerde Nadir Nadi, “Bu tatsız münakaşalar böyle uzayıp giderse yarın hangi isimlerin ortaya atılacağı ve neticelerinin nerelere varacağı kestirilemez” diye yazıyordu Cumhuriyet’te. Hakikaten de eski defterler bir kere açılırsa işin ucu kim bilir nerelere varabilir, kimler koltuğundan olabilirdi?

Bunun üzerine DP’liler Meclisi protesto edecek, Cumhurbaşkanı İnönü araya girip de ikna edinceye kadar sıralarını boş bırakacaklardı. Ne var ki, bütçe görüşmelerinde Başbakan Recep Peker’in Menderes’e “psikopat” demesiyle DP yeniden Meclisi terk edecek ve bu büyük mücadele 1950’ye kadar sürüp gidecekti.

Eski Cumhuriyet yazarlarından Mehmet Kemal Türkiye’nin Kalbi Ankara adlı kitabında şöyle yazıyor:

İsmet Paşa ile hiç kimse hesaplaşamamıştır. İsmet Paşa Türkiye Cumhuriyeti’nin (…) bütün vidalarını, çarklarını makineye takan adamdı.[4]

Bugün 50 yıllık iktidarında İsmet Paşa’nın taktığı o vidaları çıkarmaya uğraşıyoruz vesselam.

[1] Ben serbest olarak Türkçede bu şekle bir ifadenin uygun olduğu kanaatindeyim. Süleyman Uludağ’ın motamot çevirisi ise şöyledir: “Suyun suya benzemesinden çok geçmiş geleceğe benzer.” Bkz. Süleyman Uludağ, İbn Haldun, Ankara 1993, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 44.

[2] 1946 seçiminin ve seçim sonrasındaki tartışmaların ayrıntıları için Tekin Erer’in Türkiye’de Parti Kavgaları adlı kitabına bakılabilir: İstanbul 1963, s. 137 vd.

[3] Cemil Koçak, “Heyeti Mahsusalar (Bir soru-bir yanıt ve öykünün sonu)”, Tarih ve Toplum, Sayı: 52, Nisan 1988, s. 205.

[4] Mehmet Kemal, Türkiye’nin Kalbi Ankara, İstanbul 1983, Çağdaş Yayınları, s. 190 vd.

.

İngilizler İstanbul’dan nasıl çıktı?

3 Temmuz 2011Mustafa Armağan

Resmi tarih, İstiklal Savaşı’ndan sonra İngilizler başta olmak üzere işgal kuvvetlerini İstanbul’dan nasıl başları önlerinde çıkarttığımızı yazar.

Ne de olsa fena halde yenik ve eziktirler karşımızda. Nitekim muzaffer Türk ordusu 6 Ekim 1923 günü İstanbul’a girmiş ve şehri 5 yıla yakın süren düşman işgalinden kurtarmıştır.

Artık değişmesi şart olan tarih kitaplarımızda böyle yazar yazmasına ama gerçekler aynı kanaatte değildir. Aslında İtilaf devletlerinin silahlı kuvvetleri, resmi geçit törenleri ve centilmenlere yakışır “garden party”lerle veda etmişler, halkın alkışları arasında bayrağımızı selamlayarak Dolmabahçe rıhtımında kendilerini bekleyen “Arabic” adlı vapura binmişler ve sevinç içinde el sallayarak İstanbul’dan ayrılmışlardı.

Hangi tarihte peki? Herkes gibi ‘6 Ekim’de’ diyorsanız yanılıyorsunuz. Doğru cevap için ise biraz sabrınızı istirham edeceğim. Çünkü daha önce hatırlatmam gereken bazı önemli noktalar bulunuyor.

Öncelikle şunu belirtelim ki, işgal kuvvetlerinin İstanbul’u terk edişi ile Lozan Antlaşması’nın imzalanması olayları arasında sandığımızdan da yakın bir bağ mevcuttur. Yani Lozan imzalanana kadar işgal devam etmişti, hatta sonrasında da 2,5 aya yakın bir süre işgalciler başkentimizden gitmemişlerdi.

Hemen araya girip söyleyeyim: Ankara’nın 13 Ekim’de başkent oluşu İtilaf kuvvetlerinin gidişinden bir hafta kadar sonraya rastlar, yani Lozan imzalandığında İstanbul hâlâ payitahttır ve bir maddesinde de Hilafet merkezinin İstanbul olduğu açıkça yazılıdır.

O zaman şunu sormak hakkımızdır diye düşünüyorum: Ankara’yı başkent yapmakla Lozan’ı ilk delen biz mi olduk yoksa? Hani Lozan ilk imzalandığı haliyle dimdik ayaktaydı? Aslında Lozan defalarca delinmiştir. Hatta Montrö bir yana, belki de Lozan’ın lehimize asıl delinişi, “Kanalistanbul” projesiyle gerçekleşecektir. Böylece Boğaziçi, 1918’den bu yana ilk defa tam olarak egemenliğimiz altına girecektir.

Selahaddin Adil Paşa İstanbul’da işgal devletleri temsilcileri ile vedalaşıyor.

Konumuza dönecek olursak, şehrin boşaltılması sırasında İstanbul Komutanı olarak görev yapan Selahaddin Adil Paşa’nın “Hayat Mücadelelerim” adlı hatıralarında (1982) o günler içeriden ve ayrıntılı bir şekilde anlatılır. (Maalesef bu hatıratın orijinali, Paşa’nın oğlu Semuh Adil Bey’in ifadesiyle Kemal Ilıcak’ın yalısında kaybolmuştur.)

Görevine Halife Abdülmecid’in biat töreniyle başlayan Selahaddin Adil Paşa, 24 Temmuz 1923’te imzalanan Lozan Antlaşması’nın hükümlerine uygun olarak bir ay sonra (23 Ağustos) TBMM Lozan’ı onaylayacak ve ancak o zaman İtilaf kuvvetleri denklerini toplamaya başlayacaklardır. (İngiltere parlamentosunun onayı ise eylülde gelecektir.) 25 Ağustos’ta işgal kuvvetleri hazırlığa başlamış, binaları teslim etmektedirler birer ikişer. Boşaltma 1,5 ayda tamamlanacak ve son gün dostane bir tören düzenlenecektir. Bundan sonrasını S. Adil Paşa’nın hatıratından takip edelim (sayfa 424):

“General Harrington tarafından İtilaf devletleri orduları namına 29 Ağustos’ta Türk ordusu için Sumer Palas’ta bir çay ziyafeti verilerek İstanbul’daki askeri, sivil birçok kişi çağrılmış ve kumandanlıkça (yani Türk tarafınca) da 19 Eylül 1923’te Beykoz Parkı’nda bir garden parti ile buna karşılık verilmişti.”

S. Adil Paşa bundan sonra ordumuzun İstanbul’a girişi için de hazırlık yaptıklarını ve eylül sonuna kadar işgal kuvvetlerinin binaları teslim işinin sürdüğünü, birliklerin de büyük ölçüde -karargâh heyetleri hariç- ülkelerine yollandığını anlatıyor.

Nihayet 2 Ekim günü İtilaf devletlerinin Mondros Mütarekesi hükümleri gereğince el koydukları bütün cephane ve savaş malzemesinin Türk hükümetine teslim edildiğine dair belge imzalandıktan sonra artık resmi işlemlerin tamamlandığını yazan Paşa, aynı gün, yani 2 Ekim 1923 günü işgal kuvvetlerinin İstanbul’u nasıl terk ettiklerini de şöyle anlatıyor (s. 425):

“Türk, İngiliz, Fransız ve İtalyan birliklerinden ayrılan birer birlik belirli saatte Dolmabahçe meydanında yerleşmiş ve yapılan geçit merasiminden sonra İtilaf devletleri kumandanları tarafından büyük bir seyirci topluluğu önünde alkışlar arasında şanlı bayrağımız selamlanarak yabancı kumandanlar cami rıhtımına kadar uğurlanmış ve burada rıhtıma yanaşan bir motorla Fındıklı açıklarında beklemekte olan Arabic vapuruna gitmişlerdi. Bu suretle de İstanbul işgaline kesinlikle son verilmişti.”

Bizzat İstanbul’u teslim alan komutanın ağzından aktardığım yukarıdaki satırlar İtilaf kuvvetlerinin İstanbul’u nasıl terk ettiklerini belge değerinde bir anlatımla ortaya koyuyor. Yalnız o soruyu unutmadınız umarım: ‘Hangi tarihte?’ diye sormuştuk. Resmi tarih 6 Ekim diyor, S. Adil Paşa ise 2 Ekim.

Doğrusu, İtilaf güçleri 2 Ekim’de çekip gitmişlerdi ama onları göndermenin şerefi Selahaddin Adil Paşa gibi bir muhalife kalmasın diye resmi tarihte Türk ordusunun İstanbul’a giriş tarihi esas alındı ve adı yalnız İstiklal Savaşı’ndan değil, 18 Mart’ın gerçek kahramanı olduğu Çanakkale Zaferi tarihinden bile silindi.

İşte bizde buna tarih diyorlar.

Saraçoğlu Şükrü’nün Marifetleri

10 Temmuz 2011Mustafa Armağan

Önceki hafta bu köşede Fenerbahçe’nin eski başkanlarından olup 4 yıl başbakanlık yapmış Şükrü Saraçoğlu’nun Milli Mücadele’den kaçtığı tartışmasını gündeme getirmiştim.

Konu, Yiğit Bulut gibi yazarların ilgisini çekerken, bir yazarın “hezeyan-name”sine tanık olduk. Derken Fenerbahçe-şike operasyonuyla Saraçoğlu ismi yeniden gündeme geldi. Böylece 26 Haziran tarihli yazımda eksik bıraktığım noktaları tamamlama, dahası, köpeksiz köyde değneksiz dolaşmaya alışmışlara cevap verme fırsatı kendiliğinden doğmuş oldu.

Önce hatırlatma: 1946 seçimlerinde İstanbul’dan seçilen eski FB’li milli futbolcu Zeki Rıza Sporel’in mazbatası İstiklal Savaşı’nda Anadolu’ya çağrıldığı halde gitmediği gerekçesiyle CHP’lilerin oylarıyla iptal edilmiş, bunun üzerine DP’nin ağır toplarından Refik Koraltan Meclis’te, eğer bu ölçüyle bakacak olursak bazı bakanların bile Anadolu’ya geçmediklerinin bilindiğini gündeme taşımıştı. Bombanın pimi çekilmiş, hem Meclis, hem de basın, Koraltan’ı dilinin altındaki baklayı çıkarmaya davet etmişlerdi.

Bir yandan tahminler yapılırken, Koraltan nihayet Tasvir gazetesine İstiklal Savaşı sırasında İtalyan ve Yunan pasaportu taşımış olan bir ismi açıkladı: Eski Maliye Bakanı Fuat Ağralı. Fakat asıl üzerinde durulan kişi, daha birkaç ay öncesine kadar Başbakanlık koltuğunda oturan Şükrü Saraçoğlu olmuştu. Manşetlerden bir türlü inmeyen, hatta TBMM’de bile tartışılan konuyu, ancak Sıkıyönetim Komutanlığı’nın koyduğu basın yasağı dondurucuya koyacak, Saraçoğlu’nun Milli Mücadele’den kaçtığı halde nasıl bakan ve başbakan olabildiği sorusunun üzeri örtülecekti.

Amacım, hazır Hatip Dicle’nin mazbatası iptal edilmişken 65 yıl önce meydana gelen bu tartışmayı gündeme taşımak, geçmişten bugüne bir pencere açmaktı. Şimdi devam ediyoruz dosyanın sayfalarını çevirmeye.

İstiklâl madalyası meselesi

İddialar üzerine Şükrü Saraçoğlu hemen cevap vermez, satranç oynamaya devam eder. Neden sonra CHP’nin resmi gazetesi olan Ulus’ta ve Cumhuriyet’te bir açıklaması çıkar. Besbelli kendisini Milli Mücadele’ye hizmet etmiş göstermek için çırpınmaktadır. Lakin bazı karanlık noktalar vardır açıklamasında. Şimdi açıklamasını özetleyelim.

Saraçoğlu İsviçre’deyken İzmir’in işgali üzerine Kuşadası’na dönmüş. Ödemiş düşman işgali altında bulunduğu için bir arkadaşının evinde kalmış. “Heyet-i milliye”lerden birini kurup “küçük fakat azimli ve silahlı bir kuvvet” toplamışlar. (Demek istiyor ki, ben Milli Mücadele’ye katılmak için emir veya davet beklemeden katılmışlardanım.) 1919 yılı sonunda Meclis-i Mebusan seçimlerinde aday oluyor ve seçiliyor ama dağlar bir türlü(!) Kuşadası’ndan İstanbul’a yol vermiyor! Aradan 4 ay geçiyor, kahramanımız nihayet İstanbul’a varıyor ama şu talihsizliğe bakın ki, Meclis İngilizlerin baskınından sonra kapanmış, kendisi de aranmaktadır. Yeniden Kuşadası’na dönüyor. Bundan sonra Köşk, Nazilli, Aydın, Koçarlı, Söke ve Kuşadası cepheleri yıkılıncaya kadar elinden geldiği kadar hizmet ediyor. Ancak bu sırada Mustafa Kemal Paşa mebusları davet ettiği ve 7 ay süre verdiği halde Ankara’ya da gitmiyor. “Gitmedim, çünkü gidemezdim” diyor “Efe Başbakan”ımız. Ödemiş dağlarında ol mertebe cengâverlik eylemiştir ki, gözünü açıp da Ankara’nın yollarını bulamamıştır bir türlü. İki defa Meclis’e çağrılan ama ikisine de gitmeme başarısını gösteren kahramanımız, “Cephedeki hizmetlerimin mükafatı olarak göğsüme kırmızı şeritli İstiklal Madalyası takıldı.” demeyi de ihmal etmiyor. (13 Aralık 1946)

Şükrü Saraçoğlu (sağdaki) Mahmut Esat Bozkurt ile birlikte.

İstiklal Madalyası dosyasını açacak olursak iş uzar. Bırakın Meclis’ten kaçanlara, İstiklal Savaşı’na karşı çıkanlara bile verildiğini bilmiyor değiliz. Eğer satılmadıysa dedesine İstiklal Madalyası’nın savaş bittikten 5 yıl sonra verildiğini görecektir (28 Mart 1927). Nice hak edenlere verilmeyip hak etmeyen torpillilere bol keseden dağıtıldığı ise bir bahs-i diger. Demek ki, Saraçoğlu’nun İstiklal Madalyası’nı Milli Mücadele’ye hizmetine kanıt olarak göstermesi lüzumsuz bir gayretkeşlikten ibarettir.

Saraçoğlu hem ayıbını örtüyor, hem de eksik anlatıyor. Maddeler halinde sorgulayalım:

1) Kurduğunu söylediği “heyet-i milliye”de acaba neler yapmıştı Saraçoğlu? Alman istihbarat servisinin 15 Temmuz 1919 tarihli raporu çarpıcı bir gerçeği ortaya çıkarmaktadır. Buna göre Mahmut Esat (Bozkurt) ve Şükrü (Saraçoğlu) beyleri İsviçre’den gönderenler İtalyanlardı. İsviçre’de tanıştıkları İtalyan ajan ve komutan Accame tarafından “İlerleyen Yunan işgaline karşı İtalya lehine propaganda yapmaları için” gönderilmişlerdi. Malum, İtalya o tarihlerde Milli Mücadele’yi destekliyor, yalnız silah ve cephane vermekle kalmıyor, İzmir bölgesindeki direnişi de örgütlemeye yardımcı oluyordu. (Berlin’deki Politisches Archiv des Auswartigen Amtes’te bulunan R 21282, 831 No’lu belge. Akt.: Hans-Lukas Kieser, Türklüğe İhtida, İletişim: 2008, s. 148.) Nitekim İtalyan işgali altında bulunan Rodos adasına gidip orada bir süre kalmış olması da bunun kanıtıdır.

2) Bir ara Demirci Mehmed Efe’nin yanında bulunmuş, ve Efe’nin tercümanlığını yapmıştır. Ne tercümanlığı bu? diye soracak olursanız, elbette İtalyanlarla kurulan iyi ilişkileri düşünmeniz gerekecektir.

3) 1946 Aralık’ında İzmir Gazetesi muhabiri Tuğrul Deliorman, Aydın cephesinde bulunmuş yaşlı insanları bulup konuşmuşsa da kimse Saraçoğlu’nu hatırlamamış, onu hiçbir cephede görmediklerini söylemişlerdir. O tarihte Koçarlı CHP başkanı olan Mehmet Yunus da Saraçoğlu’nu tanımadıklarını söylemiştir. Deliorman’ın topladığı malumata göre Saraçoğlu, İtalyanların Kuşadası’nı işgaline kadar orada kalmış, daha sonra Söke’ye geçmiş, oranın zenginlerinden Hüseyin Bey’in adalara sığır satma işinde çalışmıştır. Sonra Milas’a geçmiş, orada da yine sığır ticaretiyle uğraşan zenginlerin yanında rahatça yaşamıştır. İşgalden sonra nasılsa Ödemiş Kaymakamlığı’na getirilen Saraçoğlu’na ikramiye 2. TBBM üyesi seçilince çıkmış, İnönü hükümetlerinde bakanlıklar yaptıktan sonra başbakanlığa kadar yükselmiştir.

4) Asıl hoş olan itiraf, Aydın yöresindeki kahramanlıklarıyla nam salan Yörük Efe’den gelmiştir. Yörük Ali Efe’ye göre Saraçoğlu ile Mahmut Esat Milli Mücadele sırasında bir gün yanına gelmişler ve beraber fotoğraf çektirmek istemişler. “Kızanlarımdan iki tanesinin zeybek elbisesini onlara giydirdim ve beraberce fotoğraf çektirdik. Sonradan gördüm ki, bu fotoğrafın kendilerine ait kısmını keserek bir yerde yayınlamışlar.” İşte yanda gördüğünüz iki “kahraman”ımızın Efe kıyafetindeki fotoğraflarının aslı da budur.

Daha yazacak çok şey var ama arif olan anladı sanırım. Sahte kahramanların boyası er geç dökülür. Şükrü Saraçoğlu işi biraz uzatmıştı sadece, o kadar.

.

İngilizler İstanbul’dan nasıl çıktı?

3 Temmuz 2011Mustafa Armağan

Resmi tarih, İstiklal Savaşı’ndan sonra İngilizler başta olmak üzere işgal kuvvetlerini İstanbul’dan nasıl başları önlerinde çıkarttığımızı yazar.

Ne de olsa fena halde yenik ve eziktirler karşımızda. Nitekim muzaffer Türk ordusu 6 Ekim 1923 günü İstanbul’a girmiş ve şehri 5 yıla yakın süren düşman işgalinden kurtarmıştır.

Selahaddin Adil Paşa İstanbul’da işgal devletleri temsilcileri ile vedalaşıyor.

İşte bizde buna tarih diyorlar.

.

Meğer asıl “Camiler kışlamız” diyen İnönü’ymüş!

17 Temmuz 2011Mustafa Armağan

Başbakan Erdoğan, 14 yıl önce kendisinin siyaseten yasaklı olmasına ve belediye başkanlığından düşmesine sebep olan şiiri TBMM kürsüsünden yeniden okuyunca CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu sert bir tepki vermiş ve şunları söylemiş:

“O camilerde bu ülkeyi savunmak için bu ülke, bizim çocuklarımız için şehitliği göze alan askerler, insanlarımız kalıyordu. Çünkü kışla, yer yok. Nereye bırakacağız bunları, bu askerlerimize nerede bakacağız? Vicdanı olan, tarihi bilen birisi tarihine bu kadar ihanet eden sözler söyleyebilir mi?”

Bir kere şu kanaate vardım ki, Sayın Kılıçdaroğlu’na bir şeyler fısıldanıyor ama onu da tam olarak anlayamıyor. Böylece ne dediğini bilmeyen birisi konumuna düşüyor. Yazık.

Bir parti başkanının, camilerin kışla olmaya en elverişsiz binalar olduğunu bilmesi gerekmez miydi? Diyelim ki, bir şehirde orta boy bir camiyi kışlaya çevirdiniz, peki kaç asker yatıp kalkabilirdi içerisinde? Yan yana yatırsanız 50, hadi ranza koysanız 100 asker. Peki “kışla”da kalan birlik 100 askerden mi ibarettir? Nerede bunun subayı? Nerede mutfağı, banyosu, kileri? Sonra şehir içindeki bu nevzuhur kışlaları nasıl koruyacaksınız? Etrafına duvar veya tel örgü çekerek mi? Böyle bir mantıksızlık olur mu?

Kılıçdaroğlu Tek Parti devrinde camiler buğday deposu, ahır, asker alma dairesi, müze, hapishane, CHP ilçe başkanlığı veya Halkevi yapıldı deseydi (satılanları veya yok yere yıkılanları saymıyorum) muhakkak ki daha doğru bir şeyler söylemiş olurdu. Üstelik bunlar tamamen gerçektir ve hepsinin tek tek delilleri elimizdedir.

İşte camilerimizin hali

Mesela Sultanahmet Camii kapatılarak senelerce asker alma dairesi yapılmıştı. İçinde askerler yatıp kalkıyordu. İbadet yasaktı. Bizzat kalanlardan dinlediklerim var.

Diyarbakır Ulucamii depo yapılmıştı. Halk Ramazan’da olsun teravih kılmak için açmalarını istemişti ama Ankara’daki devletlulardan haber gelmişti, ‘Evlerinde kılsınlar’ diye!

Bursa’daki Alacahırka Camii’nin askeriyeye verildiğini, onların da camiyi yıllarca ahır olarak kullandıklarını bugün bile o mahallede yaşayanlardan hatırlayanlar var.

İstanbul Dolmabahçe Camii, müze yapılacak başka bir yer kalmamış gibi Deniz Müzesi yapılmıştı. 1960 darbesinden sonra askerler tarafından Yassıada İrtibat Bürosu yapılıncaya kadar da müzeydi (demek ki istenince uygun bina bulunabiliyormuş!).

Öte yandan 23 Temmuz 1940 tarihli “Yenigün” gazetesi Hatay’da hangi caminin kaç liraya satışa çıkarıldığını ilan etmiş. Buna göre Halebi Osmaniye Camii’ne 400, Kurmalı Mescid’e 120, Kantara Camii’ne 50, Sadık Efendi Mescidi’ne ise 100 lira değer biçilmiş. (Türkiye, 14 Temmuz 2011).

Daha bunlar bir şey değil. Asıl dosyayı ileride açacağız ama benim asıl üzerinde durmak istediğim husus farklı. Kılıçdaroğlu’nun o garip tepkisine dönmek istiyorum. Camiler kışla olarak kullanılmış da, askerin kalacağı yer mi varmış! Başbakan’ın şahsında vicdansızlık ve ihanetle suçluyor bizleri.

Erdoğan Meclis’te “Camiler kışla” diye şiir okuyor, Kılıçdaroğlu ise camileri asıl kışla yapanın İsmet İnönü olduğunu itiraf ederek Tek Parti devrini savunmaya kalkıyor. Doğrusu ben asıl buna mana vermekte zorlanıyorum. Hani Çingene’nin merdi kahramanlıklarını anlatırken hırsızlıklarını açıklarmış ya. O hesap.

“Camiler kışla” diyen Başbakan’ı eleştireyim derken, asıl kendi partisinin eski marifetlerinden birisinin camileri kışla yapmak olduğunu savunabiliyor ve bu yakıcı çelişkinin dahi farkında değil.

Hatta şu da söylenebilir ki, Erdoğan camilerin kışla olduğunu sözle ifade ettiği, yani bu sözü fikir özgürlüğü kapsamında değerlendirilebileceği halde, partisinin yeni genel başkanının dediğine göre, İnönü onları bizzat kışlaya çevirmiş! İşin garibi, İnönü aynı şeyi ‘yaptığı’ için alkışlanırken, Erdoğan bunu ‘söylediği’ için ihanet etmiş oluyor! (Neye ihanet acaba?)

Bu hakikaten anlaşılması zor bir bilmece ama sözün sahiplerinin bu çelişkiyi dahi kavrayabileceklerinden şüpheliyim.

Mihrabı tuvalet yapılan cami

Bu arada türlü kılıklara giren camilerin hapishane dahi yapıldığına dair bir tanıklığı sizlerle paylaşmak istiyorum. Divriğili değerli tarihçi Necdet Sakaoğlu’nun anlattığını naklediyorum.

“Çocukluğumu geçirdiğim kasabada, Cedid Mustafa Paşa Camisi hapishane olarak kullanılıyordu. Taş bir bina olduğu için tercih edilmişti; zaten o yıllarda camilerin çoğu kapalıydı. Mahkûmlar ayaklarını pencereden dışarı çıkarırlar, türkü söylerlerdi akşama kadar. Sokaktan geçerken, mahkûmlardan korkardık, sanki pencereden üzerimize atlayacaklar gibi gelir, ta uzaktan geçmeye çalışırdık. Camide tuvalet de, su da yoktu. Yıllar sonra benden yaşça daha büyük olan ve o yılları daha iyi hatırlayan bir emekli hâkime, mahkûmların tuvalet ihtiyaçlarını nasıl giderdiğini sordum. “Mihrabın önüne büyük bir küp konmuştu. İki yanına inşaat iskelesi gibi iskele kurulmuş, iki de tahta uzatılmıştı. Mahkûmlar bu iskeleye çıkıp küpü kullanıyorlardı. Küp dolunca da gardiyan, kulpundan sırık geçirip iki mahkûmun omzuna veriyor, dereye boşalttırıyordu.”

Camilerimize bu alçakça hakaretlerin yapıldığı tarihlerde İstanbul’da garip bir hazırlık vardı. Şimdi Taksim Gezi Parkı diye bildiğimiz parkın adı, o zamanlar İnönü’nün adını taşıyordu ve merdivenlerle çıkılan meydan girişinin ortasına devasa bir heykel kaidesinin dikilmesi gündemdeydi. Yiyecek ekmek bulamayan İstanbullular heyecan içinde(!) nasıl bir “şaheser”le karşılaşacaklarının heyecanıyla yanıp tutuşuyorlardı. Askerlerine kışla, mahpuslarına hapishane, atlarına ahır bulamayan devletimiz, Viyana’daki bir heykeltıraşa 1 milyon küsur lira ödemiş, devasa kaidesi için de 300 bin lira kadar bir para harcamakta sakınca görmemişti. Ve tam 35 ton ağırlığındaki muazzam heykel 1944 yılında yurda getirilmiş ama hemen ardından çok partili hayata geçildiği için bir türlü yerine dikilememişti.

Şimdi İnönü’nün Taşlık’taki evinin bahçesinde bulunan heykelin parasının günümüzde kaç lira tuttuğunu iktisatçılar hesap ededursun, biz Kılıçdaroğlu’na soralım:

O günün parasıyla çoluk çocuk bütün Türkiye nüfusunun en azından bir gün karnını doyurabilecek olan bu kadar parayı çöpe atmanın hesabını nasıl vereceksiniz? bir. Askerine kışla yapamayan devletin en acil ihtiyacı Viyana’ya heykel siparişi vermek midir, iki.

“Kışla yok, yer yok”muş! Sanki Taksim Kışlası’nı yıktırıp da gezi parkı yaptıran bizzat İnönü değilmiş gibi. Ne pişkinlik Yarabbi!

17 Temmuz 2011, Pazar

.

İşte Abdülhamid’in Kıbrıs notu…

25 Temmuz 2011Mustafa Armağan

Başbakan Erdoğan Kıbrıs “manifestosu”yla gündemi bir kere daha sarstı. Özellikle ‘Kıbrıs AB’ye peşkeş çekiliyor’ diyenlerin bu sert çıkıştan sonra dilleri boğazlarına kaçmış olmalı. Bir kere daha anlatıldı ki, Kıbrıs, Kıbrıslılara bırakılamayacak kadar önemli bir meseledir.

Kıbrıs’ın 1571’deki fethi, Akdeniz’in büyük bölümünü elinde tutan bir cihan devletinin önünde kaçınılmaz bir görevdi. Bazı kendini bilmez Avrupalılar bir hikâye uydurmuşlar, sonra buna kendileri de inanır olmuşlardır. Güya II. Selim Kıbrıs’ı nefis şarapları için fethetmiş! Buna Shakespeare bile güler. Zira Othello’sunda “Sanmayın ki Türk, kendini en çok ilgilendiren şeyi en sona bırakacak kadar beceriksizdir” diyerek Kıbrıs’ın fethinin Osmanlı için ne denli gerekli olduğunu söylüyordu. Zira Kıbrıs, Osmanlı’nın Anadolu’nun etrafına attığı stratejik çemberlerin ilk halkalarından birinde bulunuyordu ve fethi, askerî bir gereklilikti.

Nitekim Şeyhülislam Ebussuud Efendi de Kıbrıs’ın fetih gerekçesini şöyle belirtmişti: 1) Önceden Müslüman yönetiminde bulunmuş toprakların (Ada’da 300 yıldan fazla süren Emevi hakimiyetini kastediyor) tekrar fethi yerinde olur, 2) Venedikliler Kıbrıs’ta yuvalanmış olup buradan Osmanlı gemilerini vurarak barışı bozmaktadırlar.

Halil İnalcık’ın bir makalesinde dediği gibi, biz Kıbrıs’ı Rumlardan almadık ki! Ada’yı Katolikleştirmeye uğraşan Venediklilerden aldık. Hatta kuşatma öncesinde Fener Rum Patriği, Ortodoks tebayı, ‘Osmanlılara direnmeyin’ diye uyarmıştı. Nedeni açık: Kıbrıs’ta 1878 yılına kadar 300 yıldan fazla süren Osmanlı yönetimi Ortodoks Kilisesi’ni ihya ettiği gibi, Venedikliler tarafından gasp edilen topraklarını da geri vermiş, üstelik toprak kölelerini özgürlüklerine kavuşturmuştu. Prof. İnalcık’a göre, 1571’de Kıbrıs’ta Osmanlıların karşısında bir Rum devleti yoktu ve Türkler halk tarafından bir kurtarıcı gibi karşılanmışlardı. (Kuruluş ve İmparatorluk Sürecinde Osmanlı, Timaş: 2011, s. 205-6.)

Dolayısıyla bugün Ada’da Ortodoksluk ve Rumlar hâlâ yaşıyorsa bu büyük ölçüde Osmanlı hoşgörüsü sayesindedir.

Kars’a karşılık Kıbrıs

Geliyoruz 1878’e. Kıbrıs’ta 300 yıldan fazla süren Osmanlı hakimiyeti, 93 Harbi (1877-8) sonunda İngiltere’nin iştahını kabartır. Bu tarihte Osmanlı Devleti tarifsiz zorluklar içindedir ve İngiliz emperyalizmi için Akdeniz’de bir üs sahibi olmanın tam zamanıdır. Üs bahane tabii. Asıl derdi, Osmanlı’nın yaklaşan ölümünde sahneye daha yakın bir sandalyeye oturabilmek ve parsayı Ruslara kaptırmamaktı.

Bu süreci izninizle biraz açmak istiyorum, zira kitaplarımızda yuvarlayarak “Abdülhamid Kıbrıs’ı İngilizlere verdi” diye geçiştirilen olayın bilmediğimiz incelikleri var.

Kıbrıs’ın Müslüman anıtlarından, şimdi Güney Kıbrıs’ta bulunan Hala Sultan Külliyesi. (Peygamber Efendimiz’in (sav) halası Ümmü Haram’ın Tuzla’daki türbesi).

***

Sultan Abdülhamid’in el yazısı ve imzasıyla (sol üst başta) Kıbrıs’ı “Hukuk-ı Şahaneme asla halel gelmemek şartıyla” İngiltere’ye vermeye razı olduğuna dair belge (Başbakanlık Arşivi).

Bir kere İstanbul’un burnunun ucuna kadar gelmiş olan Ruslarla yapılan Yeşilköy (Ayastefanos) Antlaşması kelimenin tam anlamıyla bir felaketti. Topraklarının üçte birini kaybetmiş, Balkanlar’daki topraklarıyla bağlantısı kesilmiş, üstelik 245 milyon altın tazminat ödemeye mahkûm edilmiş olan Osmanlı Devleti’nin itibarı da, ekonomisi de yerle bir olmuştu. Devlet, tabir yerindeyse çökmüştü.

İşte bu çöküşten bir çıkış yolu arayan Osmanlı Devleti’ne güya bir dost eli uzandı. Dışişleri Bakanı Salisbury, Büyükelçi Layard’a mektup göndererek Rus tehdidine karşı Osmanlı’ya yardım edecekleri, bu hizmetlerine karşılık olarak da Kıbrıs’ı istedikleri teklifinde bulunmuştu. Ancak henüz tahtta 2. yılını geçiren Abdülhamid’in, Mabeyn Müşiri (Genel Sekreteri) Eğinli Said Paşa, bu mektupları önceden okumuş ve ikna olmuştu. Padişaha gidip konuştu ve ona telkinde bulundu. İngilizlerle antlaşmanın yapılması için elinden geleni ardına koymadı. (Eğinli Said Paşa’nın Hatıratı, Bengi: 2011, s. 36.)

Onunla kalsa yine neyse. Sadece 41 gün başbakanlık yapmış olan Kara Sadık Paşa da İngiliz tekliflerinin kaçırılmaması yolunda Layard tarafından ikna edilmişti. Hatta etraftan yükselen itirazları da susturan Sadık Paşa, devletin çıkarının İngilizlerle anlaşmakta olduğunu açıktan açığa savundu ve 36 yaşındaki Sultan Abdülhamid’i baskı altına aldı. Böylece bir yandan “İngiliz” Said Paşa’nın, öbür yandan İbnülemin’in ima ettiği üzere İngilizlerden muhtemelen rüşvet alan Sadık Paşa’nın gayretleriyle antlaşma imzalanma aşamasına geldi.

“Hukuk-ı Şahane”

Abdülhamid yağmurdan kaçarken tutulduğu dolunun ne olduğunu biliyordu. İngilizlere hayır dese, Ruslar Yeşilköy’deydi, her an başkente yürüyebilirlerdi. Evet dese, İstanbul’u kurtarmış oluyordu ama Kıbrıs’ı kurdun pençesine teslim etmiş oluyordu. Bir şeyler yapmak için kıvranıyordu genç Sultan. Tuttu, Kraliçe Victoria’ya mektup yazıp bir şeyler yapmasını rica etti. Sonuç alamadı. Ne yapıp edip hem tazminatı düşürmeli, hem de Balkanlar’daki topraklarına bir geçit açmalıydı. Berlin Kongresi’nde Ruslarla yapılan antlaşmanın lehimize değiştirilmesi ihtimali belirmişti. Bu fırsatı kaçırmak istemiyordu.

İşte o sıkıntılı çırpınış günlerinde işgalin geçici olması ve Rusların Kars, Ardahan, Batum gibi vilayetlerden çekilmesi halinde İngiltere’nin de Kıbrıs’tan çıkacağını taahhüt etmesi şartıyla antlaşmayı imzalamak zorunda kaldı.

Tarihler yine sıcak bir temmuz gününü gösteriyordu: 15 Temmuz. 133 yıl önceydi. Antlaşma metnini masasına koydu. Bir şart daha eklemek istediğini söyledi. Bu şart Layard’ı şaşırttı ama Abdülhamid kararlı görünüyordu. Yazılı bir güvence istiyordu. Kabul ettiler. Bunun üzerine sol üst köşeye kendi el yazısıyla şunları yazdı ve altına imzasını attı:

“Hukuk-i Şahaneme asla halel gelmemek şartıyla muahedenameyi tasdik ederim.”

Altına da büyükelçinin sözleri yazıldı. Bu antlaşmayla Padişahın haklarına asla halel getirilmeyeceğini beyan etti. Nitekim Berlin Kongresi’nde borcumuz düşürüldü, Makedonya ve Arnavutluk’a Doğu Rumeli diye bir geçit açıldı ve devlet nefes aldı. İşte Abdülhamid 30 yıl devam edecek “kurtlarla dansı”na bu şartlar altında başladı.

İşte o asla ihlal edilemeyeceğini belirttiği “hukuk-i Şahane”, yani padişahın simgelediği “devletin hakları”, Lozan’da unutmuş olsak bile şehit Fatin Rüştü Zorlu’nun inanılmaz mücadelesi sayesinde 1958’de “Garantörlük hakkı”na dönüştü ve 1974’te o haklar sayesinde Kıbrıs’a müdahale edebildik. Bugün Lozan sayesinde değil, 1878’deki o şart ve 1958’deki Zorlu-Menderes ikilisinin gayretiyle kazanılan hak sayesinde oradayız.

Ne yazık ki, Abdülhamid öldükten sonra öldürüldü, diğer ikisi idam edilerek.

.

Lozan’ın gerçek kahramanı kimdi?

31 Temmuz 2011Mustafa Armağan

CHP, Başbakan’ın Lozan’ı anarken İnönü’den söz etmemesine karşı sert bir bildiri yayınlamış.

CHP’ye göre İnönü’yü anmamak kendi tarihine ihanet etmekmiş. Asıl beni bu yazıyı yazmaya sevk eden, İnönü’nün adının anılmamasını vatana ihanetle eş tutmaları oldu.

Lozan’da gerçekte kimin kazandığı, aradan geçen 88 yıla rağmen aydınlatılabilmiş değil. Sebebi basit: İçeride kesif bir propaganda bulutu kol geziyor: Bir yanda “Lozan zaferi”nin mimarı İsmet Paşa, alabileceğinin hepsini aldı, Lozan Sarayı’nın camlarını gür sesiyle titretti, yedi düveli dize getirdi cinsinden yağcılıklar. Dışarıda yazılanlara karşı da ya taştan bir duvar ya da ‘Zaten emperyalistler başka ne yazacaktı ki’ sızlanmaları. Belge deseniz, görüşmelerin en kritik olanları kapalı kapılar ardında cereyan etmiş, dolayısıyla mahrem bilgiler hemen hemen yok gibi (Rıza Nur’unkiler hariç). Affedersiniz ama Lozan eğer onur duyulacak bir “zafer” idiyse her anının şerefle belgelenmesi gerekmez miydi?

Öyle de, elde İsmet Paşa’nın muğlak Türkçesiyle gevelediklerinden öte bir şey yok. Mecliste yapılan 14 muhalif konuşmada bazı ipuçları seziliyor ama onların da danışıklı dövüş kabilinden -yani dostlar müzakerede görsünler hesabı- çıkışlar olduğunu bir parça iz’anı olan hemen anlar.

O zaman hakikat nasıl ortaya çıkacak?

İşin tuhafı, eğer bir zafer varsa, mantıken bir kaybeden de olmalıdır. Peki Lozan’da kim kaybetmiştir?

İngiltere mi? Lord Curzon’un Londra’da İngiltere’nin kaybettiği itibarı geri getiren adam olarak karşılandığını biliyoruz. Yunanistan mı? Venizelos’un tek kuruş tazminat ödemeden, üstelik adaları ve Batı Trakya’yı nasıl ustalıkla sınırları içinde tutabildiğini, savaşı kaybeden Yunanistan’ı en az zararla kurtardığını biliyoruz. Fransa mı? Belki Fransa kapitülasyonlar açısından kayıpları oynamış denilebilir ama o da geçici güney sınırlarını kalıcı hale getirip Sancak (İskenderun-Antakya) bölgesini elde tutabilmişti.

Soruyu tekrarlıyorum: Lozan’da kim kaybetmiştir? Fedakârlığı kim yapmıştır? Geri adımı kim atmıştır?

İngiltere, Fransa, İtalya ve Yunanistan kaybetmediğine göre bir kaybeden olmalıdır ve acıdır ama bu, Türk tarafıdır. Bunu ben söylemiyorum. Tutanaklara göre İsmet Paşa şöyle söylüyor:

“Başka milletleri memnun etmek için savunma araçlarından vazgeçen Türkiye’yi tarihin nasıl yargılayacağını bilmiyorum. Askerden tecrit adı altında kabul ettiğimiz fedakârlıkların, hakiki dokunulmazlığımızı ağır surette baltaladığını görüyorum. Ümit ederim ki bu beyanat, Türk heyetinin yeni bir fedakârlığı olarak kabul edilecektir. İtilaf devletleri ne istiyor? (…) İşte biz onları tamamen kabul ediyoruz.” (8 Aralık 1922)

Gördüğünüz gibi aynı konuşma içinde feragat, fedakârlık ve kabul kelimeleri bir araya gelmiştir ve Lozan’ın bizim için “ilkeleri” bunlardır. Feragat da, fedakârlık da, kabul de bizden gelmiştir. Okuyalım mı biraz daha Paşa’nın sözlerini:

“Eğer dünyada tek kimse çıkıp da bana ‘Daha yapılacak fedakârlıklar vardı, şu kararı almalıydınız’ diyebilirse onları yapmaya razı olurum. BEN FEDAKÂRLIĞI SON HADDİNE VARDIRDIM. Toprak meselelerinde kendi zararımıza ve müttefiklerin lehine kararlar aldık. Azınlıklar meselesini müttefiklerin dilediği gibi hallettik. Boğazların serbestliğini kabul ettik. Düyun-u Umumiye yönetiminin faaliyetinin devamına razı olduk. Bütün fedakârlıkları yaptım, her şeyi kabul ettim, fakat memleketin iktisadi esaretini reddettim.” (4 Şubat 1923) (Bu sözler, İnönü tarafından zamanın parasıyla tam 5 bin liraya yazdırılan Ali Naci Karacan’ın “Lozan Konferansı ve İsmet Paşa” (1943, s. 151-2, 211-2) adlı kitabından alındı.)

Demek ki, resmi metinleri de farklı bir gözle okumak mümkündür ve içlerinde sonraki müthiş propaganda rüzgârıyla gelen toz bulutunun üzerini örttüğü çok ilginç ayrıntılar gizlemektedir.

Bu açıklamaları doğrulayan ve Lozan’ın gerçek kahraman ve galibinin Lord Curzon olduğunu ortaya koyan yabancı çalışmaların neden dikkate alınmadığını merak etmişimdir. Mesela Harold Nicholson’un harikulade biyografisi “Curzon: The Last Phase”in Lozan’ı da ele alan 3. cildinin bugüne kadar neden Türkçeye tercüme edilmediğini merak ederim. Kitabın basım tarihi, 1934. Neredeyse 80 yıldır Türkiye’deki okurun aklı karışmasın diye kitap gözlerden saklanmış. Onu nadir olarak ele alan çalışmalardan biri, Prof. Ömer Kürkçüoğlu’nun “Türk-İngiliz İlişkileri”dir (Ank. 1978).

Nicholson Lozan’da olup bitenleri bize İngiltere Dışişleri Bakanı Curzon açısından göstermekte, böylece alternatif bir Lozan portresi de çizmektedir. Buna göre Curzon konferansı baştan sona bir orkestra şefi gibi yönetmiş, gerektiğinde masaları yumruklamış, gerektiğinde o soğuk İngiliz esprilerini patlatmış, zekâ dolu çıkışlarla İsmet Paşa’yı sersemletip bunaltmış, alacaklarını aldıktan sonra 4 Şubat günü 9.45’te bizi Fransızlarla baş başa bırakıp Orient Express treniyle Londra’ya dönmüş ve konferansın son bölümüne katılma gereğini dahi duymamıştır.

Curzon, Lozan’da Musul meselesini erteletmiş, azınlıklar, Boğazlar, silahsızlandırılmış bölgeler, Trakya sınırı, adalar, Yunan tazminatı gibi sorunları istediği tarzda halletmiş, Türkiye ile Sovyetler Birliği arasına fit sokmayı başarmış, mali, adli ve iktisadi kapitülasyonlarla ilgili meseleler ise daha çok Fransızları ilgilendirdiği için onların hallini ertelemişti. Bu sonuç hem İngiltere kamuoyunu tatmin edecek hem de üzerinde anlaşılamayan meselelerin Fransızlar ve İtalyanları ilgilendirdiği söylenecekti. Halk bunların ayrıntısına vâkıf olmayacağı için çok da önemli değildi. Nicholson şöyle diyor:

Sonuçta İngiltere Lozan’da verdiği diplomatik savaşı kazanmıştı: Curzon, Doğu’da İngiliz prestijini ihya etmişti. Geriye, bu prestiji Batı’da ihya etmek kalmıştı. Müttefiklerinden kopmuş görünmemek için Fransa ve İtalya’yı, onların tatmin olmayacağı hiçbir antlaşmaya imza atmayacağı konusunda temin etti. Şimdi İsmet’ten de, Mustafa Kemal’den de daha zorlu bir rakip bekliyordu kendisini: Fransa Başbakanı Poincare. 1924 Ocağı itibariyle Poincare de teslim olacaktı Curzon’a.

Nicholson bir de sürpriz yaparak Curzon’un sekreterlerinden birinin özel günlüğünden geniş bir alıntı yapıyor. Alıntıda Curzon’un bir yandan müttefikleriyle, öbür yandan Venizelos ve İsmet Paşa’yla nasıl piyon gibi oynadığı bizzat içeriden bir tanığın dilinden aktarılıyor. Bu kısmı paylaşacağım sizinle ama daha önemlisi, o günlüğün nerede olduğunu tespit etmiş olmam. Bundan sonrası, bulup yayınlamak olacaktır.

Müjde! Veya Eyvah! Baktığınız yere göre değişir.

.

Orduya siyasetin girmesi Balkanlar’ı kaybettirmişti

7 Ağustos 2011Mustafa Armağan

YAŞ kararlarından sonra bir emekli valiyle konuşuyorduk. Her zaman pürüzlü çıkan sesi bu defa parlıyordu. “Sevgili Mustafa” dedi, “Cumhuriyet kuruluyor”.

Bir an şaşırdım ama gerçekten de neredeyse bir asırlık bir vesayet sürecinin tersine döndüğü günleri yaşamıyor muyduk? Gerçi bunun anayasal ve yasal temelleri henüz ortada yoktu ya, yeni anayasayı biraz da bunun için istemiyor muyuz?

Siyasetin vesayetten kurtulması adına ciddi bir adım daha atılırken, akla ordunun siyasete bulaşmasının ne büyük tahribatlara sebebiyet verdiğini araştırmanın gelmesi kaçınılmaz. Özellikle de İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin 1908’den 1918’e doğru giderken her geçen yıl biraz daha katmerlenen entrikalarının sonraki dönemin siyasi yapılanması üzerinde olumsuz bir etki bıraktığı muhakkak. Dolayısıyla biz bugün yalnız 27 Mayıs’tan gelen askerî darbe geleneğinden değil, belki yüz yıllık bir askerî vesayetin tahribatından da sıyrılmaya uğraşıyoruz.

Birkaç ay sonra 100. yıldönümü gelip çatacak olan Trablusgarb Savaşı, adeta Osmanlı Devleti’ni öldürecek silahın tetiğini çekmişti. Trablusgarb, oradaki kuvvetlerimizi Yemen’e, Abdülhamid’in vaktiyle depoladığı silahları da Balkanlar’a kaydıran Mahmud Şevket Paşa tarafından bir ikramiye olarak İtalya’ya verilmiş oldu. Daha yaralarını sarmadan, Osmanlı ordusunun zaafını gören Balkan devletleri Avusturya-Macaristan’ın da teşvikiyle bir İttifak oluşturdular ve Karadağ’dan başlayarak sırasıyla savaş ilan ettiler. Makedonya başta olmak üzere Balkanlar’ın (Edirne dahil) elimizden çıkması için 5 ay yeterli olacaktı.

26 Mart 1913 günü teslim olan Edirne’yi 155 gün kahramanca savunan Şükrü Paşa (Kâzım Karabekir de maiyetindedir), savunma sırasında askerin arasına karışmış olan eski İçişleri Bakanı Talat Bey’i görür (sonradan Talat Paşa olacaktır). İsmail Hami Danişmend’in bizzat Şükrü Paşa’nın ağzından aktardığına göre, Talat Bey askere gönüllü yazılarak Edirne’ye gelmiştir.

Maksadını merak ettiniz mi? Şükrü Paşa cevaplandırsın:

“Talat Bey’in maksadı, askerlik yapmak değil, askeri ifsat etmektir. Komutanların oturduğu binaya yerleşmiş olan bu sözde ‘er’, paşalar gibi yaşamakta ama en önemlisi, aldığım istihbarata göre askeri savaşmamaya teşvik etmekte, özellikle de Anadolu kökenli erlere Rumeli’nin kendi vatanları olmadığından bahsetmektedir.”

Bunun üzerine Şükrü Paşa hemen Talat Bey’i çağırır ve kendisine “Bey oğlum!” diyerek yaptığı olumsuz propagandayı bildiğini söyler. Sonra da bir an önce Edirne’yi terk etmesini emreder, aksi halde kendisini idam ettirebileceği tehdidinde bulunur.

Balkan Savaşlarından hazin bir manzara: Edirne’yi savunurken şehid düşen erlerimiz (solda), sağda yatanlar Bulgar askerleri.

Danişmend’in “Kronoloji”de aktardığına bakılırsa Talat gider ama Kızılay müfettişi sıfatıyla Edirne’de bulunan bir başka İttihatçı, Dr. Bahaddin Şakir ifsatlarına devam etmektedir. Onu da şehirden kovan Şükrü Paşa, İttihatçıların o sırada iktidarda bulunan İtilaf hükümeti bir zafer kazanırsa kendilerine iktidar kapısının kapanacağından endişe ettikleri için bunu yaptıkları, iktidara gelebilmek uğruna ordumuzun yenilmesini istedikleri yorumunda bulunur.

Durun, hemen Danişmend’in İttihatçı düşmanlığı yüzünden bunları uydurduğunu söylemeyin. Zira başka tanıklar ve kanıtlar da var elimizde.

Mesela İttihatçıların içinden gelen ve Teşkilat-ı Mahsusa’nın kurucularından Albay Hüsamettin Ertürk’ün hatıraları önemli ipuçları uzatıyor önümüze. Şöyle yazıyor “İki Devrin Perde Arkası” (1964) adını taşıyan hatıratının 81. sayfasında:

“İşin en hazin ve feci tarafı, particilik mücadelesi yalnız mecliste mebuslar arasında cereyan etmiyor. Ordu da bu kötü hastalığa bulaştırılmış bulunuyordu. Meselenin en vahim manzarası, yüksek kumanda heyeti ile genç subaylar arasındaki anlaşmazlık idi. Kumandanlar, askerî erkân yaşını başını almış subaylar padişah ve halifeye sadık kalmak kararında bulunmuş, Hürriyet ve İtilaf partisine mensup kimselerden ibaretti. Genç subayların hepsi İttihatçı idiler. Gayeleri, Hürriyet ve İtilaf partisini devirmek, idareyi ele almak, düşmanlarla savaşarak yeni zaferler ve yeni fetihler meydana getirmekti. Bu iki zümre birbirini dinlemiyor, birinin verdiği emir, diğerleri tarafından kasden tatbik olunmuyordu. Bu meyanda saf Mehmetçikler de zehirleniyordu.”

Albay Ertürk, İstanbul’a dönüşünde Zeki Paşa da kendisine en güvendikleri Çatalca mevkiinde subaylarımızın İttihatçı ve İtilafçı diye ikiye ayrıldığını, bunun korkunç bir bulaşıcı hastalık gibi orduya yayılmış bulunduğunu söylüyor ve ekliyor: “Bunun adına particilik diyorlar.”

Bir komutan öbür parti safındaki meslektaşına burnu sürtülsün diye yardım etmiyor, diğeri de aynısını buna yapıyor. Siyaset yüzünden birlik ve bağlılığını yitirmiş bir ordunun başarılı olması mümkün mü? Nitekim olamıyor ve Bulgarlar soluğu İstanbul’un burnunun dibindeki Çatalca köyünde alıyor. Yaklaşık 1 milyon km² toprak ve 3 milyon insan kaybediyoruz. Eğer Bulgarlar ile Yunanlılar birbirine düşmeselerdi Edirne bile sınırlarımızın dışında kalabilir, Trakya sınırımız Tekirdağ’dan geçiyor olurdu.

Siyaset orduyu ikiye bölüp komutanları birbirine düşman etmiş ve sonuç, Balkan faciası olmuştu. Oysa savaştan önce Avrupa devletleri savaşı kazanacağımızdan o kadar emindiler ki, sonuç ne olursa olsun sınırların değişmeyeceğini ilan ediyorlar, İngilizler ‘bari Sofya’ya kadar gidin de daha fazla ilerlemeyin’ diye tavsiyede bulunmak ihtiyacını hissediyorlardı. Daha dünkü devletler karşısında uğradığımız bu hezimet, askerin siyasete karışmasının bir devlet için nelere mal olabileceğini gösteren çarpıcı bir misaldir.

Nitekim savaş devam ederken Enver ve Yakup Cemil beyler Babıali Baskını’yla silahlı darbe gerçekleştirerek iktidarın dizginlerini yeniden ellerine geçirecekler, işin garibi, devirdikleri Sadrazam Kâmil Paşa’yı Edirne’yi düşmana vermekle suçladıkları halde, onu bizzat elleriyle imza atarak Bulgarlara teslim etmekte sakınca görmeyeceklerdi. İyi de darbe Edirne’yi vermemek için yapılmamış mıydı?

Ve ihanet. Balkanlar’da son kalelerimizden İşkodra’da Hasan Rıza Paşa kahramanca direniyordu. Hani şu Abdülhamid’i tahttan indirmeye giden heyette bir Esad Toptani vardır ya, onun planladığı bir suikast sonucu Hasan Rıza Paşa şehit edilir ve yerine geçen Esad Toptani Paşa, 23 Nisan 1913’e kadarki göstermelik direnişten sonra İşkodra’yı Karadağlılara teslim eder. Ancak Düvel-i Muazzama bu büyük lokmayı suikastçı Esad Toptani’ye söz vermiştir, şehir Arnavutluk’a verilir. (Su testisi su yolunda kırılacak ve Esad Toptani de öldürülecektir.)

İttihat ve Terakki’nin içinden gelen Ahmet Bedevi Kuran şöyle der: “O sıralarda askerin subayına bağlılığı, subayların maiyetine güveni kırılmış, güvensizlik her iki tarafı manen birbirinden ayırmıştı.” Zeki Paşa ise şunu ekliyor: “Yenilgimizin sebebi, komutanların askerlikten gayrı şeylerle meşgul olmalarındandır.”

Komutanlarımızın “askerlikten gayrı şeyler”le uğraşmalarının önünü yüz yıldır alamıyoruz gördüğünüz gibi. Umarım bu defa başarırız. Yoksa durum vahim….

07 Ağustos 2011, Pazar

.

İşte İnönü’nün Atatürk’ü çarpıttığının belgesi

14 Ağustos 2011Mustafa Armağan

Eski gazeteleri gözden geçirmek kadar zevkli ve aynı oranda şaşırtıcı pek az şey vardır bu dünyada. Tabii bana göre. Geçenlerde sahaflardan yine bir tomar eski gazete satın aldım ve günlerce sararmış sayfaların arasında dolaştım durdum. Her zaman olduğu gibi şaşırdığım ve üzerinde düşündüğüm nice haberle karşılaştım. İşte onlardan birisi:

Atatürk’ün 22 yıl muhafızlığını yapmış olan 85 yaşındaki Başçavuş Tahsin Cinoğlu, Milli Savunma Bakanlığı’ndan kendisine tahsis edilecek maaşı ve İstiklal Madalyası’nı beklemektedir.

Günaydın gazetesinin 10 Kasım 1969 tarihli nüshasında yer alan haberde Atatürk’ün korumasının Bektaşi dedeleri gibi upuzun sakalıyla çekilmiş hiç de iç açıcı olmayan bir fotoğrafına da yer verilmiş. Düşünün, Cumhuriyet kurulalı 46 yıl, Atatürk öleli 31 yıl olmuş ama Atatürk’ün tam 22 yıl boyunca korumalığını yapmış olan bir emekli askere henüz maaş bağlanmamış, onu bırakın, İstiklal Madalyası dahi verilmemiş. Görüldüğü gibi İstiklal Madalyası’nı alanların hepsi onu hak etmedikleri gibi, Tahsin Cinoğlu gibi alamayan binlerce hak sahibi de beklemedeydi.

Verilmeyenlerin mutlaka CHP ile veya yeni rejimle bir sorunları olduğunu düşünüyorum. Vaktiyle öğrenciyken evinde kaldığım bir Hafız Amca vardı, İstiklal Savaşı’na katılmıştı ama İstiklal Madalyası almak ne kelime, karakolda başına sopayla vurulmak suretiyle gözleri kör edilmiş, böyle ödüllendirilmişti. Madalyayı Tek Parti döneminde istediklerine vermişler, istemediklerine vermemişler, bu açık. Bunu sonuna kadar tartışmaya varım. Ancak CHP ve İnönü’nün, devirler değiştikçe nasıl çark ettiklerine ve ellerine imkân geçtiğinde tarihi nasıl çarpıttıklarına dair bazı örnekler vermek burada daha önemli görünüyor bana.

Malum, Atatürk’ün cenaze namazı Dolmabahçe Saray’nda gizli saklı kılınmıştır. Niyet “Allah için namaza, meyyit için duaya…” şeklinde Hafız Yaşar Okur tarafından getirilmiş (nedense niyet metninde yer alan “Resulullah için salavata” kısmını atlamıştır, hatıralarında kendisi söylüyor), iftitah tekbirini ise Şerefeddin Yaltkaya “Allahu Ekber” yerine “Tanrı Uludur” diye almıştır. Küçük bir grup kılmıştır cenaze namazını ve bir tek kare dahi fotoğrafının çekilmesine izin verilmemiştir.[1]

Nedendir bu gizlilik peki? Ve nedendir her Müslüman gibi Atatürk’ün de cenazesinin camiden kaldırılmasına karşı çıkma, törende hiçbir dinî sembole yer vermeme tavrı. Nihayet 1953’de Anıtkabir’de toprağa verilirken kardeşi Makbule Atadan’ın tabuta Arapça bir dua koymak istemesi karşısında “O bunu istemezdi, Atatürk bize darılır” diye geri çevrilmesinin anlamı nedir?

Atatürk’ün cenaze törenini ‘din-siz’, yani dinî unsurlara yer vermeden icra ettirenler, acaba kendi cenazelerinde nasıl davrandılar? diye insan merak ediyor değil mi? Dönemin Genelkurmay Başkanı Mareşal Fevzi Çakmak Eyüpsultan’daki son yolculuğuna tekbirlerle ve tarikatdaşlarının zikirleriyle uğurlanmıştı (Nisan 1950). Zamanın Başbakanı Celal Bayar Müslümana yakışır bir törenle doğduğu köy olan Umurbey’de toprağa verilmişti (1986). Keza zamanın Cumhurbaşkanı İnönü’nün cenazesi de tam bir Müslüman cenazesi gibi kaldırılmıştı (1973). Hem de çok ilginç ayrıntılarla bezeli bir cenazedir onunkisi. Anlatmam lazım mutlaka.

CHP’liler kadar olmayanların da bilmesi gereken bu derin ayrıntıları 29 Aralık 1973 tarihli Hürriyet gazetesinden beraberce okuyalım:

Kurtuluş Savaşı Kahramanı İsmet İnönü’nün ruhunu taziz için Kurban Bayramı’ndan bir gün önce (3 Ocak Perşembe günü) mevlit okutturulacağı, aile yakınlarından biri tarafından ifade edilmiştir. İnönü’nün [cenazesinin] yıkanması işlemi, Pembe Köşk’teki banyoda ve Ankara Müftüsü’nün nezaretinde yapılmıştır. Yıkama işlemini tamamlayan iki imama aile yakınlarından biri yardım etmiş, bu sırada iki oğlu (Ömer ile Erdal) babalarının vücuduna birer tas su dökmüşlerdir. Yıkama işlemi bittikten sonra, vefatından sonra alınmış bir kefene sarılmak istenince, eşi Mevhibe İnönü müdahale etmiş ve kendi sandığından çıkardığı “Hasa”[2] denilen bir kumaştan yapılmış kefenin kullanılmasını istemiştir.

Haber şöyle devam ediyor:

Bayan İnönü ayrıca, yine sandıktan çıkardığı, üzeri sim ile “Lâ ilâhe illallah Muhammeden Resulullah” yazılı 1,5 karış eninde yeşil satenin, İnönü’nün göğsü üstüne konulmasını istemiştir.

Burada dikkat çekmek istediğim husus, Cumhuriyet’in ikinci kurucusu (“İkinci Adam”) İsmet İnönü normal bir Müslüman gibi gömüldüğü halde, ilk kurucusu (“Tek Adam”) Atatürk neden bundan mahrum edilmiştir? sorusudur. Arkadaşları dinî vecibelerine uygun bir şekilde defnedildiği halde Atatürk’ün suçu günahı neydi? ‘Beni ‘Müslüman gibi gömmeyin’ diye bir vasiyeti mi vardı yoksa bilmediğimiz? Varsa açıklasınlar da bilelim. Yoksa bu şekilde gömülmesinin bir açıklaması olmalı değil midir?

Hem sonra Makbule Hanım’ın tabuta dua koyma isteği reddedilirken Mevhibe Hanım’ınki neden normal karşılanmıştır? Aradan 35 yıl mı geçti? Yani zamanla işler değişti diyorsanız, o zaman Atatürk 1938’de değil de, 1958’de ölse farklı şekilde gömülecekti mi demek istiyorsunuz? (Bu arada 10 Kasım 1953’deki törende de, aynı tarihte açılan Anıtkabir’de de herhangi bir dinî sembole yer verilmeyişi, Demokrat Partililerin de bu konuda CHP’lilerden pek de farklı düşünmediklerini veya düşünemediklerini akla getiriyor.)

Dahası, İnönü uzun siyasî hayatında din konusunda çok zigzaklı bir yol izlemişti.

Mesela türbeleri kapatan kanunu Başbakanlığı döneminde çıkarmış ama Cumhurbaşkanlığı döneminde yasağı kaldıran imzayı da kendisi atmıştı. 1950 seçimlerinden önce apar topar açılan türbeler sayesinde Demokratlara gidecek “Müslüman” oylarını avlama hesapları yapmıştı besbelli ama tutmadı.

Arapça ezanın yasaklanışı Başbakanlığına, kanunla yasaklanışı ise Cumhurbaşkanlığına rastlar. 1950’de Arapça ezan yasağının kaldırılmasına karşı çıkmayan da, 1965 yılında bir meydan konuşmasında ezan okununca susup huşu içinde(!) dinleyen de, bir zamanlar kapatmış olduğu Mevlana’nın türbesine gidip yaptığı konuşmada neredeyse ‘Biz Cumhuriyet fikrini Mevlana’dan ilham aldık’ demeye getiren de İnönü’dür.[3] Oysa yıllar önce ezan okunurken susan ve iki elini kavuşturarak sonuna kadar dinleyen Adnan Menderes’i, dini siyasete alet etmekle suçlayan da Paşamızın kendisiydi.

Atatürk’ü istediği kılığa büründüren ve ne yalan söylemeli, kendisini öne çıkarttırmak için çarpıtan İnönü’nün böyle bir kurnazlığı daha hayattayken yüzüne vurulmuşsa da, cevap verememişti. Kendi anlatımına göre İsmet Paşa, Mustafa Kemal’le 1916’da Kafkas cephesinde tanışmıştır. Kendisi 2. Ordu’nun Kurmay Başkanıyken başlarına Mustafa Kemal atanır. Ordunun durumunu sorar. O da 2 saat boyunca anlatır ve bir taarruz teklifinde bulunur. Mustafa Kemal de bayılır buna. İnönü’ye göre Atatürk’ün kendisine duyduğu güven ta oradan gelirmiş vs.

10 Kasım 1965 tarihinde Cumhuriyet gazetesinden Sait Terzioğlu’na verdiği mülakatta şöyle demiştir:

Yeni kumandanımız Mustafa Kemal Paşa’yı bir akşam karargâhta karşıladık. Kısa bir tanışmadan sonra hemen çalışmağa başladık. Ben Erkânı Harp Reisi [kurmay başkanı] olarak ordunun umumi durumunu anlattım. O hiç nefes almadan Erk^nı Harp Reisinin [anlayın canım, İnönü’nün] genel durumunu inceliyordu. (…) Görüşlerim, orduya verilmesi gereken yeni genel durumun teklifi ile bitiyordu. (…) Bu konuşmamız iki saat kadar sürdü. Mustafa Kemal Paşa kısa bir konuşmadan sonra vaziyeti tamamiyle kavramış olduğunu söyleyerek ordu hakkındaki tekliflerimi ayniyle kabul ettiğini bildirdi. Ve hemen tatbike geçilmek lâzım olduğunu ilâve etti. O zamana kadar ordu içinde ve İstanbul’la olan görüş farklarımızın birden ortadan kalkması ve hemen tatbika geçilmesinde yeni kumandana mübalağalı bir tesir yaptığım endişesi bende uyandı. Ve kendisine kesin kararını derhal vermemesini, ertesi gününü beklememizi rica ettim. (…) Bundan sonra vazife münasebetlerimiz her gün aramızda daha güvenilir, daha samimi karakterini arttırarak devam etmiştir.[5]

Bu satırlardan Atatürk’ü kendisinin yönlendirdiğini, hatta o kadar ki, onu aşırı yönlendirdiği için endişeye kapıldığını öğreniyoruz İnönü’nün. Bu ‘korumacı’ tavrı, bütün hatıralarında görmek mümkün.

Gazeteci Sabiha Deren, Meydan dergisinde sağ olan İnönü’ye, keza sağ olan eski Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras’ın ağzından cevap verir. Aras, bir gün Atatürk’ün kendisine İnönü’yle tanıştıkları anı şöyle anlattığını aktarır (özetliyorum):

Tevfik Rüştü, diye başlıyor; ben İsmet’i ilkin Kafkas cephesinde tanıdım. İzzet Paşa’nın yerine tayin edildiğim kumandanlığın Erkânı Harp Reisi idi. İşe başlar başlamaz onu karşıma aldım ve birliklerin kış için yerleşme planlarının ne olduğunu sordum. Planı İzzet Paşa ile birlikte hazırlamış olduklarını ilave ederek anlattı. ‘Ben bu fikirde değilim’ dedim. Hayret etmiş göründü. Anlattım fikrimi. Daha geri hatlara çekilmek lâzımdı. Düşmanın burnu dibinde mevzilenmenin büyük tehlikeleri olabilirdi. İsmet ısrar diyordu. Belli ki plan İzzet Paşa’dan çok onun düşüncelerine tercümandı. Kararımım kat’i olarak tekrarladım. ‘Öyleyse yapacağımız bu değişikliği İstanbul’a bildirmek lazım’ dedi. ‘Neden? [diye sordum] ‘Sonra mesul olursunuz’ diye de ikaz etti. ‘İsmet Bey’ dedim, ‘ben bu ordunun kumandanıyım, kararımı alır, tatbik ederim. Beğenmezse İstanbul bana sorar. Ama şimdi benim onlara soracak bir şeyim yok.’ Anladı, selam verdi, çekildi.

Yalnız kalınca ordunun yeni mevzilenme planı üzerinde çalışmaya koyuldu. Aradan ne kadar zaman geçti bilmiyorum. Kapı vuruldu. Baktım İsmet! ‘Hayrola’ dedim. Geldi, selam verdi ve:

– Paşam, dedi; müsaade ederseniz yeni mevzilenme vaziyetimizi sizin fikrinize göre ben planlayayım.

Güzel bir hareketti bu. Benim fikrimde değildi. Çok farklı düşünüyor, hatta benim dediğim yapılırsa felaket olabilir ve mesuliyet gelebilir diye endişe besliyordu. Ve bunlara rağmen kumandan emrini yerine getirmeye hazır olduğunu bildiriyordu. Bir askerden de bu beklenirdi. Biraz isteksiz, ama çaresiz ‘hay hay’ dedim.

Gitti, o gece sabaha kadar çalıştığını gördüm. Yeni mevzilenme planı ertesi sabah masamın üzerindeydi, tetkik ettim Tevfik Rüştü, ve mükemmel olduğunu gördüm. Doğrusu kendi fikrimi ben bile bu derece mükemmel planlayamazdım.

Atatürk bir an durmuş ve ilave etmiştir:

‘İsmet’e dikkat etmek lazım Tevfik Rüştü, zira o inanmadığını bile mükemmel surette planlar ve tatbik de eder.’[5]

Bu alıntıdan iki gerçek göz kırpıyor yakın tarihimize:

1) “İnönü tarihi” diye bir tarih vardır ve İnönü uzun iktidarı süresince Atatürk’ü de kendisine uydurmuştur.

2) ‘İnanmadığını bile mükemmelen yapabilir oluşu’, tam bir tiyatrocu ustalığını gerektirir ve Harf devriminde olduğu gibi inanmadığı halde katılmış ve o günden Arap harflerini kullanmamıştır. Hatta bir seferinde Osmanlıca not aldığını gördüğü Atatürk’e bile çıkıştığını anlatırlar.

Üçüncü şıkkı hemen ilave edeyim: ‘Neden İnönü üzerinde bu kadar ısrarla duruyorsunuz?’ sorusunun sahiplerine gülümseyerek mukabele ediyorum.

[1] Atatürk’ün cenaze töreni ve cenaze namazıyla ilgili ayrıntılar için benim Korku Duvarını Yıkmak adlı kitabımda bulunabilir (İstanbul 2009, Timaş Yayınları, s. 93-106). Keza Fevzi Çakmak’ın cenaze töreniyle ilgili ayrıntılar da aynı kitapta yer almaktadır (s. 139-146).

[2] “Hasa, Irak’ta bir livanın adıdır. Galat olarak “Lehsa” suretinde de kullanılırdı.” Mehmet Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, cilt I, İstanbul 1946, Milli Eğitim Basımevi, s. 751. Muhtemelen burada dokunan bir kumaştan yapılmıştı kefen.

[3] Sabiha Deren, “İnönü imana geldi”, Meydan, 13 Temmuz 1965.

[4] Aktaran: Sabiha Deren, “Daha önce anlatan oldu Paşam”, Meydan, 16 Kasım 1965, s. 14. İsmet İnönü, Abdi İpekçi’ye verdiği mülakatta ise o tarihte Mustafa Kemal’in henüz general olmadığını söylemiştir ki, doğrusu da budur. Bkz. Abdi İpekçi, İnönü Atatürk’ü Anlatıyor, İstanbul 1981, Cem Yayınevi, s. 11.

[5] Sabiha Deren, “Daha önce anlatan oldu Paşam”, Meydan, 16 Kasım 1965, s. 14.

.

Ecevit, CHP’nin Atatürkçülüğünü nasıl eleştirmişti?

21 Ağustos 2011Mustafa Armağan

19 Mayıs 1944 günü sabahın alacakaranlığında Süleymaniye Camii’nin avlusunda iki karaltı minarelere doğru ilerlemektedir.

Ellerinde 32 metrekarelik bir Amerikan bezi vardır. Birinci adam minarenin ilk şerefesine sessizce çıkarak bezi iple sıkıca bağlamış, arkadaşının da karşı minarede aynı şeyi yapmasını beklemeye başlamıştır. Tam bu sırada caminin bekçisi onları fark ederek düdüğünü çalar, alarm verilir. Kaçmaktan başka çare yoktur. Nitekim biraz sonra iki adam karanlıktan istifade ederek -şimdilik- kayıplara karışırlar.

Eylemcilerden birisi geçtiğimiz günlerde hayatını kaybeden Mihri Belli’dir. Peki suçları? Bezin üzerine 2 metre boyundaki harflerle “Saraçoğlu Faşisttir” yazmışlardır! Bundan büyük suç olur mu Tek Parti devrinde?

Şimdilerin tatlısu solcularının toz kondurmadıkları Tek Parti dönemi, aslında bir zamanlar solun da faşistlikle suçladığı bir zulüm dönemine tekabül etmekteydi. Kendi geçmişlerini bilmemek sadece sağa mahsus bir olay değil demek ki.

Savaş Açıkkaya’nın “Solun Türk Devrimiyle İmtihanı” (Paraf: 2011) adlı kitabı hem titiz basın taramalarıyla, hem de 2007 yılında Mihri Belli’yle gerçekleştirdiği üç söyleşiyle solun Atatürk ve CHP ile sorunlu ve zorunlu, hatta kerhen kurduğu ilişkiyi irdeleyen değerli bir çalışma.

CHP’nin özellikle 1965’ten sonra içine girdiği ideolojik bunalım -ki hâlâ sürüyor bence- Atatürk’le kurdukları bu sallantılı bağlantıdan çıkıyor. Hem ülkenin sahibiyim, hatta gerçek sahibiyim iddiasında, hem de Ecevit’i istisna edersek hiçbir serbest seçimde iktidara gelemiyor. Adı Halk Partisi olduğu halde gücünü halktan değil, asker-sivil bürokrasiden alıyor.

Bu çelişkiyi çözmeyi deneyen tek CHP lideri Bülent Ecevit olmuştu. Ancak onun da karşısında, sallansa da, hâlâ yıkılmamakta direnen İsmet İnönü heykeli vardı. Tek kişilik bir parti gibiydi. Üstelik 27 Mayıs darbesinden sonra silah zoruyla kendisine verilen Başbakanlık koltuğundan Demirel’in de oyunlarıyla düşürüldükten sonra bunalıma giren partisini tekrar toparlaması mümkün olmayacaktı.

İşte tam bu sırada CHP binasında ilk defa Atatürkçülük dışında bir ideolojinin hayaleti gezinmeye başlar: Ortanın Solu. İnönü Milliyet’e verdiği bir beyanatta “CHP devletçi bir partidir ve bu sıfatla elbette ortanın solundadır” der demez partide kazan kaldırmalar başlar. Ağır toplardan Tahsin Banguoğlu ve Kasım Gülek İnönü’yü eleştirirler. Herkesin kafası karışıkken 1965 seçimlerine girilir ve CHP halktan bir kere daha tokat yer. Partinin sol kanadına mensup Bülent Ecevit’in önünün açılması bundan sonradır. Ecevit, Orta’nın Solu ideolojisinin CHP’nin gerçek ideolojisi olduğunu savunarak yükselmiş ve 1969 seçim yenilgisinden sonra tahtı iyice sarsılan ve yaşlanan İnönü’nün halefi olmuş ve sonunda kendi partisinde yenerek sağlığındayken koltuğuna oturmayı başarmıştır.

Atatürk’ü gerçek devrimci olmamakla eleştiren Bülent Ecevit, 1974’te The Middle East dergisi tarafından “Yeni Atatürk mü? diye tanıtılmıştı.

Ancak Ecevit’in bu yükseliş sürecinde Atatürk hakkında yaptığı değerlendirmeler, 2005 yılında Zaman gazetesine verdiği “Vahdettin hain değildi” demecinin tesadüf eseri söylenmediğini doğrular niteliktedir. Ve sol açısından yeni bir söylemdir. Şimdi Ecevit’in o görüşlerinden birkaçını görelim:

Türkiye’de solun Atatürk’ü araçsallaştırması, yani reddetmeden kendi devrimlerine giden yolda aşılacak bir adım sayması alışkanlığına Ecevit’in de sahip çıktığını görüyoruz. Ancak o biraz daha cesur çıkmış ve solda bir Atatürk eleştirisi çığırını açmıştır. Mesela Atatürk’ü tabulaştırmamak gerektiğini şöyle savunmuştur: “Atatürk’ü tabulaştırmak, Atatürkçülüğe en aykırı bir eğilimdir.”

Atatürk’ü özleyenlere de söyleyecekleri vardır Ecevit’in: “Bazı kötümser kişiler, Atatürk’ün ölümünden otuzu aşkın yıl sonra, hâlâ bir Atatürk özlemi içendedirler. (Bunlar) kendi toplumlarına o kadar güvensizdirler ki, illa Atatürk dirilsin de veya bir başka Atatürk çıksın da, kendilerini kurtarsın isterler. Ölümünden otuzu aşkın yıl sonra Atatürk, kendini Türk toplumuna, bu kötümser kişilerin aradığı kadar aratıyor olsa idi, Atatürk’ün başarılı olmadığına hükmetmek gerekirdi. Oysa Atatürk’ün başarısı, Türk toplumunun Atatürksüz yürüyebilmesidir.”

Sanki bugünkü CHP’liler için söylenmiş gibi değil mi? Ama daha söyleyecekleri var Ecevit’in. Darbeciliğe ve askerden medet ummaya yönelik çabalarına Atatürk’ü kalkan yapanlara ise Atatürk devrimciliğinin bir yaptığı devrimler şeklinde somut, bir de sürekli devrimcilik şeklinde soyut yönü vardır şeklinde tepki gösterir. Ancak bu ikisi birlikte olursa gerçek Atatürk devrimcisi olunabilir. 1920’ler ve 1930’lardaki devrimlere saplanıp kalanlar gerçekte devrimci değil, tutucudurlar, çünkü geçmişe saplanıp kalmışlardır. Ecevit’e göre Atatürk her türlü tutuculuğa karşıdır, “Atatürk tutuculuğu” da buna dahildir.

Doğan Avcıoğlu’nun başını çektiği Yön hareketinin Atatürkçülüğünü de sorgulayan Ecevit, bunların aslında Atatürkçü de, solcu da olamayacaklarını söyler. Bunlar “Atatürkçü geçinen sözde devrimciler”dir. Onlar süngülerin arkasından devrim yapmayı amaçlıyor, halktan değil, üniformalılardan medet umuyorlardır. Oysa Atatürk savaştan sonra üniformasını çıkarmış, sivil siyasete yönelmiştir, Yöncüler ise kendileri sivilken askerliğe yönelmekteydiler. Velhasıl ‘Halka rağmen halk için’ anlayışı Ecevit’e göre değildi.

Savaş Açıkkaya’nın deyişiyle, Atatürk dönemini bir “devr-i saadet” olarak gören ve özlem duyan anlayışa karşı bayrak açan Ecevit, Cumhuriyet devrimlerinin daha çok üstyapıyla ilgili biçimsel ve yüzeysel devrimler olduğunu söyleme cesareti gösterebilmiş, oysa demiştir, asıl ihtiyaç duyduğumuz devrimler altyapı devrimleridir. Bunu Atatürk yapamamış ama ona giden yolu hazırlamıştır. Dolayısıyla yapılacak “gerçek devrim”, Atatürk’ü de aşacaktır. (Bunları 12 Kasım 1969’da Ulus gazetesine açıklarken, İnönü hâlâ CHP genel başkanıdır ve kendisi de genel sekreterdir. CHP ne genel sekreterler görmüş?)

Partisi içinden kendisini “Geçmişi inkâr edemezsin” diye eleştirenlere Ecevit’in cevabı gayet sert olmuştu: “Atatürk’ü bir tanrı olarak ele almamak gerekir.”

Sonrası biliyorsunuz. 12 Mart muhtırası ve arkasından kurulan Erim hükümeti İnönü tarafından desteklenecek, Ecevit de tepki olarak genel sekreterlikten istifa edecektir. Bir yıl sonra yapılan kurultayda bu defa Ecevit’in İnönü’ye devirerek genel başkan seçilmesi üzerine istifa eden vekiller artık CHP, Atatürk’ün partisi olmaktan çıktı diyorlardı. 1972’de böyle deniliyorsa, bugün neden aynı şey denilemesin?

Abdülhamid, Hahambaşı’na nasıl özür diletmişti?

13 Eylül 2011Mustafa Armağan

Herzl, bunun olumlu bir cevap olduğunu zannederek sevinecek ve yandaşlarına telgraf çekerek ‘bu iş oldu’ mesajı gönderecektir. Ancak bu cevap, aslında “olumsuz bir evet” demekti, zira 3 ay sonra Filistin’e ne şekilde girmiş olursa olsun bütün Yahudilerin sınır dışı edilmesini emreden iradenin altında da Abdülhamid’in imzası olacaktı.

Mavi Marmara katliamı için İsrail’den beklediğimiz özür, askerî krize dönüşürken, Türkiye’nin B ve C planlarını devreye sokacağını açıklaması ortalığı karıştırdı. Bundan böyle donanmamızın Doğu Akdeniz’de seyrüsefer halinde olacağı açıklaması da malum lobilerde “Türkiye’ye neler oluyor?” sorusunun kuyruğunu tutuşturmuş oldu.

Türkiye’ye bir şey olduğu yok, uykudan uyanıyor sadece. Cüceler ülkesindeki Gulliver, uykudan uyandığında kendisini sımsıkı bağlamış bulunan urganları teker teker koparıyor, hepsi bu. Yarın öbür gün Ayasofya ve 12 Ada dosyalarının açılmayacağını kimse garanti edemez; buraya yazıyorum.

Bu tarihî dönemeçte tarihimizle yüz yüze gelmemiz kaçınılmaz; daha doğrusu tarihimizle ve Sultan II. Abdülhamid’le. Abdülhamid Han’ın Yahudiler ile Siyonistleri nasıl hassas bir ölçüyle ayırt ettiğini ve teb’ası olan Yahudilerin haklarının korunmasına ne denli ihtimam gösterdiğini, öte yandan ülkesinin bir parçasını koparma planları yapan Siyonistlere karşı ne denli şiddetli davrandığını görmek için Yahudi tarihi uzmanı Avram Galante’nin “Abdülhamid ve Siyonizm” adlı makalesinden daha güvenilir bir kaynak bulunamaz. Henüz Türkçeye tercüme edilmemiş olan makalede Abdülhamid’in, çok güvendiği Hahambaşı Moşe Levi’yi alışık olunmadık bir şekilde azarlayıp tehdit ettiği ve ayağına kapandırıp özür dilettiği bizzat Levi’nin torunu Yeşua Eşkenazi’nin verdiği belge ve bilgilere dayanılarak anlatılmıştır. Bu hararetli günlerde Abdülhamid’in zekâ ve dirayetinden günümüze düşecek damlalara ne denli ihtiyacımız olduğunu görüyorsunuz.

Theodor Herzl Abdülhamid’le görüştüğü günlerde.

Siyonizm’in kurucusu Theodor Herzl, yanında Moşe Levi ile kapı kâhyası olduğu halde Sultan’ın huzurundadır. Herzl, Yahudilere gösterdiği ihtimamdan dolayı Sultan’a teşekkür eder ve bir meblağ karşılığında Filistin’e Yahudi göçüne izin vermesi ve Girit’e benzer bir özerklik tanıması teklifinde bulunma cüretini gösterir.

Abdülhamid’in cevabı son derece diplomatiktir: “Yahudilere güven duymuş olmam, teklifinizi reddetmeme mani değil.” Ardından da topu ustaca bakanlar kuruluna atar. Böylece bir yandan Herzl’in niyet ve çapını ölçmek için zaman kazanırken, diğer yandan ilişkiyi kesmeksizin zamana yayma stratejisini izler. Tecrübesiz Herzl, bunun olumlu bir cevap olduğunu zannederek sevinecek ve yandaşlarına telgraf çekerek ‘bu iş oldu’ mesajı gönderecektir. Ancak bu cevap, aslında “olumsuz bir evet” demekti, zira 3 ay sonra Filistin’e ne şekilde girmiş olursa olsun bütün Yahudilerin sınır dışı edilmesini emreden iradenin altında da Abdülhamid’in imzası olacaktı. Demek ki, hayır diyemeyeceği durumlarda muhatabının içine gömüleceği bir cevap yumağı sunmak bir Abdülhamid klasiğiydi.

Fakat Galante, Abdülhamid’in sanki Filistin’e yerleşme izni verdiği anlamına gelecek bu cevaptan kuşkulanmıştır. Zira tanıdığı Abdülhamid imkânı yok böyle bir şey yapmazdı. Bu işin içinde bir iş vardı ama neydi?

Bu soruyu eski Ayan üyelerinden Behor Efendi’ye sorar. O da, Abdülhamid’in Herzl’e görüşmeden sonra altın bir kravat iğnesi hediye ettiğini, bundan, iğneyi hediye ettiği kişiye çok öfkelendiği ve iğneyi göğsüne saplamak istediği manasının çıktığını söyler. İlk işaret alınmıştır. Gerçekte Abdülhamid bu nezaket gösterisi halinde geçen görüşmeden hiç hoşnut olmamıştır. İçy üzünü Levi’nin torunu açıklar.

Herzl Viyana’ya döndükten sonra Abdülhamid Hahambaşı’nı çağırır. Levi sabahın 9’unda Saray’a gider ve huzura girmek için izin ister. Sultan cevap verir: “Biraz beklesin”. Öğleye doğru Başmabeyinci Sultan’a kaymakamın beklemekte olduğunu hatırlatır. Cevabı aynı olur. Akşam olurken Sultan bugün gitmesini ve yarın gelmesini söyler. Moşe Levi, Sultan’ın işlerinin çokluğu nedeniyle kendisiyle görüşemediğini düşünerek ertesi gün aynı saatte Saray’a gelir. O gün de huzura kabul edilmez. Levi bu kez Saray’dan ayrılırken, Sultan’ın kendisine karşı olan tutumundan kuşkulanmaya başlar. Üçüncü gün de aynı şekilde bekletilir. Bu durum Başmabeyincinin de garibine gider ve Sultan’a Hahambaşı’nın beklediğini hatırlatır. O da güneş battıktan sonra huzura getirmesini söyler. (Bu, Abdülhamid’in önemli mevkilerdeki kişileri cezalandırma yöntemiydi. Bu bir tür tutuklamaydı. Moşe Levi bu uygulamaya göre 3 gün hapsedilmişti.)

Yıldız Selamlığı. Abdülhamid döneminde hiç aksatmadan yapılan Cuma selamlıkları devletin ihtişamını sergileme törenleriydi aynı zamanda.

Sultan, Hahambaşı’na soğuk davranır ve birkaç dakikalık bir sessizlikten sonra kuru ve sert bir ses tonuyla “Hahambaşı (normalde “Hahambaşı Efendi” derdi, bu hitap şekli kızgınlığını gösterir), amcam Abdülaziz tahtta olduğu zamandan beri sizi tanırım ve birkaç gün öncesine kadar sadakatinizi takdir ederdim. Fakat Herzl’in gelişinden sonra bu sadakatten ayrılmış olduğunuzu esefle gördüm. Bir karışlık toprak parçasının bile verilemeyeceğini çok iyi bilen siz Hahambaşı, nasıl oldu da İmparatorluğumun, Müslüman ve Hıristiyan alemlerinin gözlerinin üzerinde olduğu bir parçasına ilişkin olarak benden böyle bir talepte bulunması için o adamı buraya getirebildiniz? Bu adamın talebinin yüzde birini bile kabul etseydim benim ve devletimin başına kim bilir neler gelirdi! O adamın beni ziyaret etmekteki amacından haberiniz var mıydı, yok muydu? Burada nelerin konuşulacağını bilmiyor muydunuz? Cevap veriniz!”

Üzgün ve mahcup olan Hahambaşı şu cevabı verdi: “Size hep sadık kaldım. Şimdi de sadığım ve hep sadık kalacağım. Efendimiz, yemin ederim ki, burada Siyonizm’den söz edileceğini bilmiyordum; Herzl bu konuda bana hiçbir şey söylemedi. Beni onun suç ortağı olmakla suçlamayın. Ben masumum, milletim de masumdur!” Bunları söyledikten sonra, Moşe Levi ayağa kalktı, ağlayarak Sultan’ın ayaklarına kapandı ve kendisini ve milletini affetmesini istedi.

Tayland Prensi (ortada, sağda olanı) Sarayı ziyaretinden çıkarken fesle poz veriyor.

Sultan öfke ile ayağa kalktı ve şöyle dedi:

“O adamın ziyaretinden haberinizin olmadığını söylüyorsunuz. Oysa mektubunuzda onun benimle Yahudi milletine ilişkin bir konuda görüşmek istediğini yazıyorsunuz! Ne demek oluyor bu?!” Moşe Levi gözleri yaşla dolu bir vaziyette şöyle cevap verdi: “Efendimiz, o adam gazeteci, zatıalinizin genel olarak Yahudi sorunu konusundaki görüşlerinizi öğrenmek istediğini zannetmiştim”. Yetmişlik bir ihtiyarın karşısında ağlamasından duygulanmış olan Sultan şöyle dedi: “Şimdi sizin masum olduğunuzu anladım.” Mabeyinciyi çağırdı ve Hahambaşı’nı dinlendirmesini emretti. Torununun anlattığına göre Moşe Levi bu azardan sonra 15 gün hasta yatmıştır.

Son Sultan’dı gerçekten de. Şu sözünün ışıltısı bugüne kadar geliyor: “Bu adamın talebinin yüzde birini bile kabul etseydim benim ve devletimin başına kim bilir neler gelirdi!”

Kabul etmediğin için başına neler geldiğini biliyoruz Sultanım

.

27 Mayıs darbesine iki kadın böyle meydan okumuştu

18 Eylül 2011Mustafa Armağan

Kapının ziline basarken Çiftehavuzlar’daki yüksek ağaçların gölgesine sığınmış mütevazı köşk her zamanki sessizliğini koruyordu.

Birazdan Nilüfer Hanım bütün zarafetiyle gülümseyerek içeriye girdi. Ve o andan itibaren de zaman tünelindeki kâh parlak, kâh hazin yolculuğumuz başladı. Derken annesi Reşide Hanım’ın hayat hikâyesine dalıp gidiyoruz.

‘Kim bu bahsettiğiniz hanımlar?’ dediğinizi duyar gibi oldum. Haklısınız. Tanıştırmayı unuttum. Nilüfer Gürsoy, Celâl Bayar’ın tek kızı ve hayattaki yegâne evladı. Reşide Bayar ise Çankaya Köşkü’nün Mevhibe İnönü’den sonra en uzun süreli ev sahibesidir (tam 10 yıl).

Reşide Bayar 1887 Bursa doğumlu. 1903 yılında Celal Bayar’la evlenmiş ve Refii (1904-1941), Turgut (1911-1983) ve Nilüfer (1921) adlı üç çocukları olmuş. Kelimenin tam anlamıyla bir “Osmanlı kadını” olan Reşide Hanım, geleneklerine bağlılığı ve dindarlığıyla olduğu kadar tevazusu, ciddiyetiyle temayüz etmiş ve “Yuvayı dişi kuş yapar” sözünü haklı çıkaracak derecede evini ustaca çekip çevirmiş biridir. Çiftehavuzlar’daki köşkü, kocasının itirazlarına rağmen, ondan habersiz, babadan kalma mirasla satın alan o olmuştur. Son yıllarını bu evde geçiren Bayar, hanımının bu evi almakla kendisinden daha ileri görüşlü olduğunu itiraf edecektir.

Çankaya Köşkü’nde beş vakit namazını terk etmeden tam 10 yıl geçiren Reşide Hanım’ın ne kadar kararlı bir kişiliğe sahip olduğunu şuradan anlayabilirsiniz: Cumhuriyet ilan edildikten sonra Mustafa Kemal’in, arkadaşlarının hanımlarını başlarına açmaya teşvik ettiğini, hatta yer yer zorladığını biliyoruz. Mustafa Kemal, bir davette kadınların bir köşede oturup sohbet ettiklerini görüp yanlarına yaklaşır. O sırada başı kapalı olarak oturmakta olan Reşide Hanım’a, “Siz de başınızı açmayacak mısınız hanımefendi?” diye sorar. Reşide Hanım, ‘Bu nasıl soru?’ der gibi Mustafa Kemal’e dik dik bakar ve cevap vermez. Durumun vehamet kesb edeceğini anlayan Celal Bayar hemen ortamı yumuşatır, “Müsaade edin Paşam, açacaktır” der. Gerçekten de Reşide Hanım bir süre sonra başını açar ama o gece, Cumhuriyet’in kurucusuna karşı sergilediği sert tavır dikkatli gözlerden kaçmaz.

Celal Bayar 27 Mayıs’ta götürüldüğü Harbiye’de cumhurbaşkanlığından istifa etmemekte direnirken, ailesi Çeşme’deki köşke kapatılmış, etrafına silahlı askerler dizilmişti. Reşide Hanım, kızı Nilüfer ve torunları Emine, Akile ve Bilge ile birlikte hem darbenin şokunu atlatmaya çalışıyor, hem de kocasına ve damadı Ahmet İhsan Gürsoy’a ulaşmanın çarelerini arıyordu. Aralarındaki tek bağ, sadece 50 kelime yazılmasına müsaade edilen mektuplardı.

İşte bu sırada her nasılsa Çeşme’deki köşke girmesine izin verilen bir muhabir, hem Reşide Bayar’la, hem de Nilüfer Gürsoy’la konuşmuş, yine her nasılsa konuşma, 23 Haziran 1960 tarihli “Akis”te yayınlanmıştı. Özellikle Reşide Hanım’ın açıklamaları yenilir yutulur cinsten değildi. Darbeye ve darbecilere yönelik, elbette terbiye hudutları dahilinde ama o ihtilal günlerinde rastlanmayacak ölçüde sert ifadeler vardı konuşmada.

Mesela diyordu ki: “Bugünlerde yalanın hürriyeti ziyade.” Gazeteler hep bir ağızdan akla hayale gelmedik iftiraları, yalanları gayri ahlakî bir tavırla kusuyorlardı sayfalarına.

Savunmaya devam ediyor 3 No’lu “First Lady”miz: “Kocam dünyanın en namuslu adamıdır. Allah’a şükür şimdiye kadar boğazımızdan 10 kuruşluk haram lokma geçmemiştir.”

Reşide Bayar, bir 23 Nisan günü köşkün küçük ziyaretçilerini kabul ediyor.

Düşünün ki, bu sözün söylendiği günlerde basının “düşükler” dediği DP mensuplarına atılan iftiraların bini bir paradır. Fatin Rüştü Zorlu güya ihalelerden yüzde 10 pay alırmış, Menderes memleketi yiye yiye semirmiş, Bayar’ın ise yabancı bankalarda “tek bir hesapta” tam 103 milyon lirası varmış. Bu, o derece akla zarar bir miktardır ki, 1959 yılı bütçesine göre Türkiye’nin yıllık gelirinin yaklaşık yüzde 1,5’una tekabül eder. Sonradan birilerinin “yanlışlıkla” rakamların arkasına bol sıfırları eklediği ortaya çıkacaktı ama iftira at, izi kalsın mantığı pek revaçtaydı. Reşide Hanım ise buna şöyle cevap veriyordu:

“Keşke radyonun söylediği ve gazetelerin yazdığı kadar zengin olsaydık. Kocam memlekete çalışmayıp sadece kendisi için çalışsaydı 103 milyon parası olurdu. Allah selamet versin, parayla alakası yoktu. 10 para zimmetinde olmadığını, yazanlar da, söyleyenler de biliyor ama kasten yapıyorlar.”

Kocası darbecilerin elinde tutuklu bulunan sabık Cumhurbaşkanı’nın eşi gözünü budaktan esirgemiyor ve tehlikeli gidişin akıbetini de haber veriyordu: “Kocam ve mesai arkadaşlarının adil bir şekilde yargılanacakları kanaatinde değilim. Bu iftirayı atanlardan her şey beklenebilir.”

Nasıl? Bir darbe döneminde kelleyi koltuğa almışların edebileceği okkalı laflar, değil mi? Ama sabredin, dahası var. Şöyle diyor bir başka yerde: “Milleti ve memleketi dama taşı gibi oynatmak çıkar (yol) değildir. Neden genel seçimleri beklemediler?”

Demokrasiyi bir yap-boz oyununa döndürenlere verilen bu net mesajın arkasından darbecilere yapılan yeniçeri benzetmesi de muhteşemdir: “İsterük veya İstemezük’le devlet idaresi iyiye gitmez.”

Bildiğim kadarıyla 27 Mayıs darbesini bir yeniçeri ayaklanmasına benzeten ilk kişi Reşide Bayar olmuştur. Necip Fazıl çok sonraları yazacağı “Yeniçeri” adlı kitabında bu bağın altını, tarihten getirdiği delillerle çizecektir.

Nihayet darbeyi sıcağı sıcağına mahkûm eden o müthiş tespit: “28 Mayıs Türkiye’si, dışarıya karşı utanılacak ve hicap edilecek bir durumdadır. Ülke 40 yıl geriye gitmiştir.”

Hakikaten darbeyle birlikte ülke ve demokrasi 1920’lere geri dönmüştür. Normale dönülmesi için bu kayıp 40 yılın geri kazanılması için mücadele edilmiş, 1960’ın üzerine 40’ı eklerseniz, ülke, ancak 2000’li yıllarda sağlığına kavuşmaya başlamıştır.

Kızı Nilüfer Gürsoy da ondan geri kalmamış ve ülkenin geleceğini karanlık gördüğünü, kanunsuz bir hareketi başlatmanın kolay ama durdurmanın zor olduğunu ifade etmiş ve adeta önündeki 40 yılın özetini şu sözleriyle yapmıştır: “Darbecilik bir alışkanlık haline gelirse ne olur?”

Türkiye 40 yıl boyunca 27 Mayıs’a katılanların damarlarına karışan darbe alışkanlığının zararlarını yaşadı ve kaybedilen o 40 yıl Türkiye’ye çok pahalıya patladı. Ülkemizin, malum darbeler yaşanmasaydı bugünkü noktaya çok daha önce gelebileceğini bugün rahatlıkla iddia edebiliriz.

Reşide Bayar, 24 Aralık 1962 gecesi Kayseri hapishanesinde yatan kocasıyla görüşmek üzere yola çıktığı Ankara Ekspresi’ndeki yataklı vagonda kalp krizi geçirerek vefat etmiş ve Ankara’da muhteşem bir kalabalıkla kaldırılan cenazesi, darbecilere muhtırasını vermişti: Halkla dama taşı gibi oynamaya kalkmayın. Yenilgi kaçınılmazdır.

İki kadının 50 yıl önce darbecilikle ilgili söylediklerini Türkiye’nin ancak bugün anlayacak duruma gelmesine ne kadar hayıflansak yeridir.

.

Mustafa Kemal’e ‘Kemal’ ismini veren hoca

25 Eylül 2011Mustafa Armağan

Dünyada hakkında en fazla kitap yazılan devlet adamı rekoru herhalde Atatürk’ündür ama hayatının özellikle çocukluk yılları hemen tamamen kendisinin anlattıklarına dayalıdır.

Bu hatıraların da büyük bir kısmının belgelerle desteklenmesi veya bağımsız kaynaklarca doğrulanması mümkün olmamıştır. Bu yüzden yazılan yüzlerce Atatürk biyografisinin ilk sayfaları bulanıktır.

Onu bunu bırakın, daha Atatürk’ün doğum tarihi meselesi bile halledilmiş değildir. Nitekim 1960’lara kadar bazı kitaplarda 1880’de doğduğu bilgisine rastlardınız. Künyesinde yer alan Rumi 1296 tarihi 1880’in sonları ile 1881’in başlarına rastlar, dolayısıyla tam olarak hangi ayda doğduğu bilinmediği için her iki tarih de geçerli sayılırdı. Ancak bize “1881-1938” kalıbı ezberletildiği için bundan sonra artık 1880 ispatlansa bile onun yerine geçme şansı kalmamıştır.

Mesela Selanik’te sivil Rüşdiye’ye (ortaokula) giderken kendisini dövüp kan içinde bırakan Kaymak Hafız’ın kim olduğu konusunda kafalar karışıktır. Kimisi ismine bakarak bu hocanın din öğretmeni olduğunu ve Atatürk’ün bu dayak yüzünden din adamlarına düşman olduğunu iddia etse de, Falih Rıfkı Atay “Çankaya”da “Kaymak Hafız” denilen hocanın matematik hocası olduğunu, aynı zamanda müdür yardımcılığı yaptığını söyler ve asıl isminin Hüseyin olduğunu açıklar. Atatürk biyografları “tamamen duygusal” davrandıkları için mesela Şevket Süreyya bu matematik hocasına demediklerini bırakmamış, hatta ona “sadist” ve “lenfatik, bıngıl bıngıl, alelade bir adam” sıfatlarını takmış ve ondan sonraki araştırmaları yönlendirmiştir.

Oysa bizzat Atatürk bu olayı, adeta hocasına hak verdirecek şekilde nakleder. Şöyle der: “Bir gün sınıfımızda ders verirken ben diğer bir çocukla kavga ettim. Çok gürültü oldu. Hoca beni yakaladı, çok dövdü, bütün vücudum kan içinde kaldı.” Dayağın, son yıllara kadar okullarımızın ayrılmaz bir parçası olduğunu hatırlatmama gerek var mı?

Bir de Mustafa Kemal’in 1921’de Ahmet Emin Yalman’a “Büyük validem” diye tanıttığı anneannesi Ayşe Hanım vardır ve bu dayak olayı üzerine onu okuldan alan da o olmuştur. Dikkat ediyorum da, bazı kitaplarda bu anneanne gizleniyor ve onu okuldan alanın Zübeyde Hanım olduğu yazılıyor. Peki Atatürk’ün Selanik’te bir anneannesi varsa ve onun hayatını bu kadar etkileyebiliyorsa daha fazla üzerinde durulması gerekmez miydi?

Atatürk’e “Kemal” ismini verdiği öne sürülen Mustafa oğlu Kemal Bey’in üniformasıyla çekilmiş elimizdeki tek fotoğrafı.

Bir Mustafa daha…

İşte Mustafa’yı “Mustafa Kemal” yapacak gelişme de bu dayak olayından sonra yaşanacaktır. Mustafa, Ahmet adlı bir komşu çocuğunun etkisiyle ve bir oldu bittiyle Selanik Askerî Rüşdiyesi’ne yazılır (1894). İşte 1930’ların ortalarında söylenişinde ufak bir değişiklik yaparak “Kamâl”e çevirdiği ikinci ismi Kemal’e bu okulda kavuşur. Kendisi Ahmet Emin’e şöyle anlatır:

“(Matematik) Hocamın ismi Mustafa idi. Bir gün bana dedi ki: ‘Oğlum, senin ismin de Mustafa, benim de… Bu böyle olmayacak. Arada bir fark bulunmalı. Bundan sonra ismin Mustafa Kemal olsun…’ O zamandan beri ismim filhakika Mustafa Kemal kaldı.”

Matematik öğretmenini “sert”, yani disiplinli bir adam olarak hatırlayan Mustafa Kemal’in sözlerinden, ondan etkilendiğini çıkartabiliriz. Zira kendisinin matematikteki kabiliyetini görmüş ve bir tür belletmenlik görevi vermiş, gelemediği zamanlarda dersleri verme yetkisini tanımıştır.

Vamık Volkan ve Norman Itzkowitz’in birlikte yazdıkları “Ölümsüz Atatürk” kitabında ilginç bir ayrıntı dikkat çeker. Buna göre Şevket Süreyya Aydemir, “Tek Adam” adlı kitabını yazdıktan sonra şaşırtıcı bir bulguya rastlamış ve bunu 1974 yılında Vamık Volkan’a aktarmıştır.

Aydemir’e göre evet sınıfta iki Mustafa vardı ama bu iki Mustafa, hocası ile kendisi değildi. Aynı sınıfta Mustafa adlı bir öğrenci daha vardı. Sonradan zengin bir armatör olan bu kişi, Aydemir’e olayı başka türlü anlatmıştır. Armatör Mustafa’nın anlatımına göre “Atatürk’e Kemal adını veren öğretmen, bunu Mustafa’yı kendisinden değil, o öğrenciden ayırt etmek için yapmıştı.”

Nitekim bizde hâlâ hocaların ismi öğrenciler arasında söylenmez, “matematikçi, fizikçi…” diye zikredilir. (İlkokul hariç hocalarımızın ismini genellikle hatırlamayışımızın sebebi budur.) Dolayısıyla Mustafa isminin hocasının ismiyle karışması söz konusu olamazdı. Ancak aynı sınıfta aynı isme sahip iki öğrenci varsa bir karışıklık çıkabilirdi ve Armatör Mustafa da bunu doğrulamaktadır. Volkan ve Itzkowitz, Atatürk’ün kendisini sınıf arkadaşıyla değil, hocasıyla özdeşleştirerek hatırlamasını ilginç bulur ve “onun görkemlilik duygusu ve abartılı özkavramı, olayı kendisine daha parlak gelen” hocasının ismiyle bağlantılandırarak hatırlamasına yol açtığı şeklinde yorumlarlar. Önemli bir ayrıntı olmakla birlikte hikâyenin dışarıdan katkıyla aldığı yeni şeklin hâlâ Atatürk kitaplarına alınmaması ilginçtir.

Orhan İlmen’le evindeki görüşmemiz sırasında.

Geçenlerde ziyaret ettiğim bir evde bu olayın aydınlatılmasına yarayacak bir bilgiye de ben rastladım. Denizcilik Bankası’nın kurucularından Mustafa Harun İlmen’in oğlu Orhan İlmen, 1934 Almanya doğumlu. Babası Berlin’de Yüksek Teknik Okul’da profesörken Atatürk tarafından 1938’de Türkiye’ye davet edilmiş ve o zamanlar astronomik bir ücret olan 500 lira maaşla göreve başlatılmış. Ancak Atatürk ölünce müdür yardımcılığına indirilen İlmen’in maaşı da 125 liraya düşürülmüş ve 3 gün boyunca başına 3 bin mumluk ampul dikilerek polis tarafından sorguya çekilmiş. “İnönü’nün ilim adamına layık gördüğü muamele buydu. Atatürk öyle miydi ya?”

Orhan Bey bunları anlatırken elini duvara doğru uzattı ve bir tabloyu gösterdi: “Bu da dedemin fotoğrafı.” Ben tam neden bu tabloyu gösterdiğini soracakken cevabı kendisi verdi: “Hani Atatürk’e Kemal ismini veren hoca var ya, o budur işte!”

Ancak o zaman fotoğrafa alıcı gözle bakmaya başladım ve sordum: “Nereden biliyorsunuz?” Orhan Bey, aile içinde dolaşan bilgiyi aktardı bana. Babasının ilk adının Mustafa oluşundan başladı, büyük dedesinin isminin Muhammed oğlu Mustafa olduğundan söz etti ve nihayet yanda resmini gördüğünüz kılıcıyla poz veren dedesinin isminin Mustafa oğlu Kemal olduğunu söyleyince “Yoksa Kemal isminin kaynağı kendi adı mı?” diye sordum gayri ihtiyari. Cevabı şu oldu: “Dedemin ismi Kemal, babasının ismi Mustafa; ama çoğunlukla babasının ismiyle anılırmış. Atatürk’e de Kemal ismini kafasından değil, kendi isminden vermiş.”

Doğru olabilir de, olmayabilir de. Ben diyorum ki, tarih, yeni girdilere kapısını kapalı tuttuğu sürece fosilleşir. Buyurun, araştırın.

.xxxxxxxx11

.

xxxxxxxxxxx 11

.

Şeyh Said isyanı bahanesiyle 22’sinde bir hoca asılmıştı

2 Ekim 2011Mustafa Armağan

Yöreye özgü kara taşlarla inşa edilmiş bir Osmanlı hanında kahvaltımızı yapıp çıkarken, belki de Türkiye’nin başka hiçbir yerinde göremeyeceğim çarpıcı bir manzarayla karşılaşıyor bakışlarım.

Hepsi de ölmüş on kadar erkeğin yan yana duran posterleri bunlar. İçlerinden seçebildiklerim şunlar oluyor: Che Guevara, Said Nursi, Yılmaz Güney, Ahmet Kaya, Hz. Ali, Atatürk, Seyyid Rıza, Ahmed-i Hani, Deniz Gezmiş ve Şeyh Said…

Bilin bakalım bu manzarayla hangi şehrimizde karşılaştım? Tabii ki Diyarbakır’da. Zira bu kadar farklı kutupları birleştiren bir tabloya sahip çıkabilecek başka bir şehir olduğunu sanmıyorum. Türkiye ortalamasının çok dışındaki bu tablo üzerinde düşünmeye değer. Aynı devletin okullarında Şeyh Said mürteci ve hain olarak yaftalanırken, sokaktaki insan onu bir kahraman olarak bağrına basıyorsa burada “Tarih”in ne işe yaradığını da sorgulamamız gerekmez mi?

Gerçekten de tarih ne için okutulur bu ülkede? Birilerinin Altın Çağ kabul ettikleri 1920’leri, 1930’ları kutsamak için mi? Hem bu kutsama ayini biraz fazla uzamadı mı sizce de?

Niyeti malum bir “okur” o bayat klişeyi, “Bu topraklar neden bu kadar çok hain üretir?” diye tekrarlamış. Eline çekiç alanın her şeyi çivi olarak görmeye başlaması gibi, resmi ideolojiye her itiraz edeni hain olarak yaftalamak ne zamandan beri çağdaşlık oluyor? Hem her Allah’ın günü çağdaşlığı kutsayacaksın, hem de onun baş şartı olan çoğulculuğu, 21. yüzyılda dahi lanetleyeceksin! Kimi kandırıyorsunuz?

Hiç kuşkunuz olmasın, Şeyh Said isyanı da tartışılacak bu ülkede, şapka kanunu yüzünden yapılan zulümler de. Zaten tartışılıyor da. Kökeni 1930’lara dayanan resmi tarih, katılığını bu şekilde devam ettirdiği takdirde ayrışma hızlanacak ve şimdiye kadar sessiz kalan tarihler (“ma’dun” veya “subaltern” anlatılar) er veya geç konuşmayı öğrenecekler.

İşte bugün size anlatacağım olay da kaderine terk edilmiş ve susturulmuş parçalarından birisidir tarihimizin. Henüz 20 yaşlarının başındaki bir ilim öğrencisi, bakın nasıl idam edilmiş ve daha da kötüsü, adı sanı nasıl unutturulmuş?

Bu arada şunu belirtelim ki, Şeyh Said isyanını, sadece Şeyh Said ve Abdullah, Hacı Halid, İsmail gibi arkadaşlarının Diyarbakır surlarının önüne dizilen idam sehpalarıyla biten bir olay olarak göremeyiz. Bu isyan bahane edilerek Türkiye’de ne kadar potansiyel muhalif ses varsa ya şeklen ya da ebediyen “susturulmuş”tur. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, bugünkü deyişle İleri Cumhuriyet Partisi’nin kapatılıp Kazım Karabekir gibi önde gelen muhaliflerin idamla yargılanmasından tutun da, Cumhuriyet’in ilanından önce yazdığı kitabı ve İzmir’de halkın arzusu üzerine verdiği vaazları yüzünden idam edilen İbrahim Edhem adlı 22 yaşında gencecik bir “hoca” da dahildir bu mazlumlar kadrosuna.

“1925’de Şark İstiklal Mahkemesi’nce idam edilen İbrahim Edhem Hoca’nın kalpaklı bir fotoğrafı.”

İbrahim Edhem, 1904 Ankara doğumlu bir gençti. Ankara Sultanisi’nde 10. sınıfa kadar okuduktan sonra ayrılıp kendisini dinî ilimler sahasında yetiştirmeye çalışan, bu arada Konyalı Mehmed Vehbi gibi alimlerden özel dersler alan gayretli bir aydındır. Cumhuriyet kurulmadan önce bir ara yolu İzmir’e düşer, bir camide verdiği vaaz halk tarafından çok beğenilir ve umumi arzu üzerine camilerde peş peşe vaazlar verir. Bu yoğun talebe cevap veremeyeceğini anlayınca da “İslamiyet’te Ahlâk ve Kadınlarda Tesettür” adlı küçük boy 59 sayfalık bir risaleyi 5 bin adet bastırarak fikirlerini kamuoyuyla paylaşır.

Cumhuriyet’in ilanına kadar bir sorun çıkmaz. Ancak nasipse hakkında müstakil bir kitap yazacağım 1924 yılı, bu gencecik hocanın makus talihinin başlangıcı olur. 6 Ocak 1924 günkü Tanin gazetesi İbrahim Edhem adlı bir hocanın yargılanmasına İstiklal Mahkemesi’nde başlanacağını duyuruyordu. Suçlama, devletin iç güvenliğini ihlal ve halkı devletin kanun ve düzenine karşı kışkırtmaktır.

Ertesi günkü gazeteleri okuyunca bu gencecik hocanın savunmasının dudakları uçuklattığı görülür. Basında İslamiyet’in değerlerine ve kadınların tesettürüne saldırıların başlaması üzerine kamuoyu oluşturmak için harekete geçtiğini ve risaleyi bastırdığını cesaretle savunan hoca, vicdan özgürlüğü olduğu inancıyla fikrini savunduğunu söyler. İrtica suçlamasını reddeder ve kendisinin yenilikçi olduğunu, hatta bu yüzden diğer hocalarca dışlandığını ifade ederek İstiklal Savaşı sırasında halkı nasıl Milli Mücadele’ye ikna ettiğinden örnekler vererek savunmasını tamamlar.

Şeyh Said isyanından yaklaşık 1 yıl önceki bu İstiklal Mahkemesi henüz insaf duygularını kaybetmemiş olmalı ki, sanığa bir yıl hapis cezasıyla yetinir (43 gün hapis yattıktan sonra af kanunuyla serbest kalır). Ama isyandan kısa bir süre sonra İbrahim Edhem’in yakasına yapışacak olan Şark İstiklal Mahkemesi o kadar insaflı çıkmayacak ve bu genci darağacına göndermekte tereddüt etmeyecektir.

İlk mahkemesi İstanbul, Fındıklı’daki Meclis-i Mebusan binasında yapılmıştı, Temmuz 1925’te yapılan ikinci mahkemesi ise Urfa Lisesi’nde gerçekleşir. Savcı Avni Bey, Şeyh Said isyanını çok geniş bir kadronun hazırladığına inanmakta ve Edhem Bey’in de onun “tertipçisi, faili ve amili” olduğunu iddia etmektedir. Mahkemeye kalpakla gelen sanık, hapisten çıktıktan sonra hocalığı bıraktığından, geçimini ticaretle sağlamaya çalıştığından, pamuk ve fıstık almak için Doğu’ya gittiğinden söz eder. Urfa’ya geliş sebebi ise Çolak Hafız adlı güzel sesli birinin Kur’an okuyuşunu dinlemek içindir.

Bu arada İstiklal Savaşı’nda Mustafa Kemal Paşa’nın yanından ayrılmayan Şeyh Sunusi’den Abdülhamid’in büyük oğlu Şehzade Selim Efendi’ye mektup getirmesi suçlama konusu olur. (Hocamızın mektubun içeriğinden haberi yoktur. Bundan şu sonuç çıkar ki, Türkiye’den ayrılmamış olsa başına çorap örülenlerden biri de Şeyh Sunusi olacaktı.)

6 Temmuz günkü celsede mektup tekrar gündeme getirilir ve İbrahim Edhem’in, isyanın amil ve faillerinden olduğu gerekçesiyle idamına ittifakla karar verilir. Nihayet 7 Temmuz 1925 günü Urfa sıcaktan kavrulurken henüz 22 yaşında bir genç, darağacında son nefesini vermektedir. İşin garibi, her iki davasında da mahkeme başkanlığı yapanların kendilerinin, sonraki yıllarda yolsuzluktan ve Atatürk’e suikasttan yargılanmış olmalarıdır. Hem bu, Meclis’te herkesin gözü önünde Deli Halid Paşa’yı vuran Ali Çetinkaya’nın terfi ettirilerek İstiklal Mahkemesi’ne reis yapılması, yani hukukun bir katilin vicdanına teslim edilmesinin yanında hiç kalır.

Kim kimi, ne adına ve hangi yüzle yargılamaktadır?

.

‘İstanbul’un kurtuluşunu babama inat 2 Ekim’den 6 Ekim’e aldılar’

6 Ekim 2011Mustafa Armağan

İstanbul’un kurtuluşunun 88. yıldönümü ile ilgili ilginç bir bilgi ortaya çıktı. Şehrin İngiliz işgalinden kurtulduğu Ekim 1923’te Mustafa Kemal Atatürk tarafından ‘İstanbul komutanı’ olarak atanan Selahattin Adil Paşa’nın oğlu Semuh Adil, İstanbul’un işgalden kurtulduğu günün 6 Ekim değil, 2 Ekim olduğunu iddia etti.

Babasının hatıratında yer verilen bilgilere ve sözlü beyanlarına dayanarak, 2 Ekim’in tek parti döneminde 6 Ekim olarak değiştirildiğini ileri sürdü. İstanbul komutanı olarak atanan babasının İstanbul’u devraldığı günün 2 Ekim olduğunun altını çizen Semuh Adil, “Tek parti hükümeti, İstanbul’un kurtuluşunu babama inat 2 Ekim’den 6 Ekim’e aldı.” dedi.

Semuh Adil, babasının İstanbul’u işgalcilerden başarılı bir organizasyonla devralmasıyla şehirde bir kahraman haline geldiğini, bunu çekemeyenlerin onu terfi ettireceklerine, eski görevi olan Milli Savunma Bakanlığı Müsteşarlığı’na dahi atamayıp alt düzeyde bir göreve kaydırdıklarını söyledi. En önemlisi de tarihteki başarılarını hafızalardan silerek onu unutturduklarını ifade etti. Tek parti döneminde geri plana itilen paşa da kendisini sanayiciliğe vererek ülkesine üretim alanında hizmet etmeye devam etmiş. Babasının CHP’ye yakın olmaması nedeniyle Çanakkale Zaferi’ndeki başarılarının gölgelenmek istendiğini anlatan Semuh Adil, İstanbul’un kurtuluşunun 2 Ekim’de kutlanacağı günleri bekliyor sabırla. Bir de resmî bir Çanakkale programında babasının 18 Mart kahramanları arasında anılmasını.

Paşa, Çanakkale’nin de kahramanlarından

1882 Fatih doğumlu Selahattin Adil Paşa, 1961 yılında vefat ettiğinde ailesi dışında unutulmuş gibiydi. Oysa 18 Mart Çanakkale Zaferi’nin iki mimarından biriydi. Cevat Çobanlı Paşa ile birlikte İtilaf donanmasını karanlık sulara gömen Müstahkem Mevki’nin Kurmay Başkanı’ydı. Bugün Çanakkale kutlamalarında adı bile anılmıyor. Semuh Adil, babasının işgalcilerden İstanbul’u kurtaran ve şehri devralan komutan olmasına rağmen İstanbul’un kurtuluşu kutlamalarından adının silinerek haksızlığa uğratıldığına inanıyor. Hatta bu haksızlık o boyutlara ulaştırılmış ki İstanbul’dan son işgal kuvvetleri 2 Ekim 1923’te “Arabic” adlı gemiyle ayrıldıkları halde, kurtuluş tarihi 4 gün sonraya alınmış. Yani Şükrü Naili (Gökberk) Paşa’nın kolordusuyla İstanbul’a girmesi esas alınmıştı. Halbuki o tarihte İstanbul zaten kurtulmuş durumdaydı.

Bu durumu Selahattin Adil Paşa hatıralarında şöyle anlatıyor: “Türk, İngiliz, Fransız ve İtalyan birliklerinden ayrılan birer birlik belirli saatte Dolmabahçe meydanında yerleşmişti. Yapılan geçit merasiminden sonra İtilaf devletleri kumandanları tarafından büyük bir seyirci topluluğu önünde alkışlar arasında şanlı bayrağımız selamlandı. Yabancı kumandanlar, cami rıhtımına kadar uğurlanmış ve burada rıhtıma yanaşan bir motorla Fındıklı açıklarında beklemekte olan Arabic vapuruna gitmişlerdi. Bu suretle de İstanbul işgaline kesinlikle son verilmişti.”

.

Türkçe fermanı’ bir Cumhuriyet efsanesi mi?

9 Ekim 2011Mustafa Armağan

Cumhuriyet efsanelerinden biri daha yıkılacak ama peşinen söyleyeyim, bunun için özür dileyecek değilim.

Karamanoğlu Mehmed Bey’in çıkardığı iddia edilen “Bundan sonra divanda, dergâhta, bargâhta, mecliste ve meydanda Türkçeden başka dil konuşulmaya” fermanı ona ait değildir, bir; bu ferman birkaç gün ya uygulanmış ya uygulanmamıştır, iki; aynı Karamanoğlu’nun vezirliğinde tekrar Arapça ve Farsçaya dönülmüştür, üç.

Ernest Gellner “Millet, milliyetçiliğin eseridir.” der. Milliyetçiliğin milleti nasıl inşa ettiğini görmek için 1930’lar Türkiye’sine bakmak yeterlidir. Karamanoğlu Mehmed Bey efsanesi, Türk milliyetçiliğinin kendisine tarihten “atalar” icat etmek için uğraştığı 1920’li yılların ikinci yarısında gündeme gelir.

“Dil Bayramı”(!) diye bir ucubeyi icat eden zihniyetin asıl derdi neydi biliyor musunuz? Cumhuriyet yönetiminde Türkçeden başka dilleri “yasaklamak” istiyorlardı; kendilerine meşruiyet sağlayacak bir öncü aradılar, onu Karamanoğlu Mehmed Bey’de buldular. Hem o da Anadolu’da Türkçeden başka bir dilin konuşulmasını yasaklamamış mıydı? Biz aslında yeni bir şey yapmıyoruz, Karamanoğlu’nun başlattığı işi sürdürüyoruz, demeye getiriyorlardı. (Bu noktaya dikkatimi çeken Mikail Bayram hocaya teşekkürler.)

Bu fermanın aslı elimizde olmasa da, İbn Bibi adlı tarihçinin Farsça eserinde bir kaydını buluyoruz. Zaten tek kaynağımız da onun “Selçuknâme”si. Ancak İbn Bibi’nin metni birilerince fena halde çarpıtılmış.

Önce Türkçeye İbn Bibi Tarihi’nde sözde “Türkçe fermanı”nın nasıl geçtiğine bakalım. Mürsel Öztürk tercümesinden okuyalım: “Bugünden sonra hiç kimse divanda, dergâhta, bargâhta, mecliste ve meydanda Türkçeden başka dil konuşmayacak” diye karar aldılar.

Eserin Osmanlı döneminin başlarında yapılan Yazıcızade Ali tercümesinde ise aynı metin şöyle çevrilmiş: “Şehirde çağırttılar ki, “Şimden girü hiç kimesne kapuda ve divânda ve mecâlis ve seyrânda Türkî dilinden gayri dil söylemeyeler.”

Fermanda divan toplantılarında, padişahın huzurunda, devlet dairelerinde, sohbet meclislerinde ve şehir içerisinde Türkçeden başka dil kullanmanın yasaklandığı görülüyor. İyi de diğer dillerin yasaklanması anlamına gelen bu fermanı nasıl anlamalıyız? Cumhuriyet ideolojisinin bize dayattığı gibi bir “Türkçülük bilinci”nin ta 13. yüzyılda bile canlı olduğunu ve Mehmed Bey’in etrafını çeviren yabancılaşmış Selçuklu saray çevresine meydan okuyuşu olarak mı anlayacağız? Yoksa…

İlk olarak İbn Bibi’nin metnine baktığımızda bu sözü Karamanoğlu Mehmed Bey’in söylediğine dair en ufak bir işaret yoktur. Zaten Mehmed Bey “Sultan” değildir ki ferman çıkarsın. Malum, ferman sultanlar tarafından çıkarılır. Ayrıca Mehmed Bey fermanın yayınlandığı günlerde vezir bile değildir. Bir oldu bittiyle Konya’yı ele geçirip II. İzzeddin Keykavus’un şehzadelerinden olduğunu iddia ettiği Siyavuş’u Selçuklu tahtına oturtmuştur. İbn Bibi’nin metninden anlaşıldığına göre fermanı çıkaran kişi, halkın Cimri dediği Siyavuş’tur. Bundan böyle dil bayramlarında Cimri’nin adı “Türkçe kahramanı” olarak anılsa gerektir.

İnsanlar sanıyorlar ki, yıllarca sürmüş meşru bir yönetim tarafından çıkarılmıştır bu ferman. Cimri-Mehmed Bey ekibinin bütün iktidarları sadece 37 gün sürmüştür. Hatta Yazıcızade tercümesinden anlıyoruz ki, “Türkçe fermanı” ancak birkaç gün yürürlükte kalmış, sonra vezirliğe getirilen Karamanoğlu Mehmed Bey “defterleri dahi Türkçe yazalar” genelgesini çıkarmıştır. Sadece Yazıcızade’nin çevirisinde geçen bu ifade bence Karamanoğlu’nun lehine kaydedilmelidir, ferman değil. Bazı şaşkınlar Cimri’nin çıkardığı fermanı Mehmed Bey’e mal etme telaşıyla, yazı diline geçilmesi yönündeki bu önemli emrini atlamışlar.

Ancak Yazıcızade Ali metnin devamında olayın akıbetini de anlatıyor ki son derece aydınlatıcıdır. Bugünkü dille diyor ki: “Türkçeyi o zamanlar Arap harfleriyle yazmak âdet olmamıştı. Her yazıcı kendi anladığı şekilde yazıyordu. Cümle kuracakları vakit bunu başaramadılar. Zira Türkçenin kayda geçirilmesi kolay değildir ve yazısı yoktur. Çaresiz kalıp Farsça şerh ve Arapça yazı yazdılar.”

Anlaşılıyor ki, Mehmed Bey’in lehine kaydedilecek olan kayıtları Türkçe tutma emri de işleri karıştırmaktan başka bir işe yaramamış ve kısa bir süre sonra yazışmalarda karışıklıklar başlayınca vazgeçilip kayıtlar eskisi gibi Arapça ve yanında Farsça şerhle tutulmaya devam edilmiş.

İyi ama 1277 Mayıs’ında hem konuşma hem de yazı dilinde Türkçenin kullanılması girişiminin asıl gerekçesi nedir?

Bu noktayı Selçuklu tarihi uzmanı Prof. Osman Turan “Selçuklular Zamanında Türkiye” adlı eserinde, hem de milliyetçi camianın önemli aydını Prof. Erol Güngör “Tarihte Türkler” adlı kitabında izah etmişler. Erol Güngör’e göre,

“Çokları bunun Karamanoğlu Mehmed Bey’in Türkçülüğünden, milliyet şuurunun kuvvetinden doğmuş bir emir olduğunu sanarak, Karamanoğlu’nu Selçuklulara karşı milliyetçiliğin savunucusu gibi görürler. Aslında Karamanoğlu’nun bütün gayesi, devlet idaresinde bulunan okumuş tabakanın, yani aydınların te’sirini ortadan kaldırmaktı. Kendisinin hiçbir tahsili ve kültürü olmadığı için Selçuklu idarecileri karşısında eksiklik duyuyor, oralarda ne olup bittiğini bir türlü anlamıyordu.”

Osman Turan ise “Esasen Mehmed Bey Konya’yı alıp Selçuklu devletine sahip olduğunu sandığı bir kısa işgal zamanında memleketi bu dilde idare edemeyeceğini düşünerek bu kararı almış; fakat bunu tatbik imkânının daha zor olduğunu kavrayamamış ve Karamanlıların daha sonraları muamelatı Türkçe yapamamaları da hem bunu göstermiş hem de bunda millî duygudan ziyade kültür seviyeleri âmil olmuştur.” demektedir.

Yani hem Mehmed Bey’in, hem de Cimri’nin Türkçeden başka dil bilmeyişleri, onları Arapça ve Farsçanın yaygın olarak kullanıldığı Konya’da acze düşürmüş, etraflarında olup biteni anlayamadıkları için “Vatandaş Türkçe konuş!” türünden bir uyarıda bulunmuşlardı. Ancak bu, zannedildiği gibi Türkçülük veya Türkçecilik gayretinden değil, tam tersine, yönetime hakim olamama sıkıntısından kaynaklanmıştı.

Ancak burada can alıcı bir nokta var: Bol keseden Osmanlıların Türkçeyi mahvettiklerinin iddia edildiği bir devirde, “Türkçeye sahip çıkan şahsiyet” olarak Osmanlı’ya muhalif olan Karamanoğulları’ndan birinin yüceltilmesi anlamlıdır. Ne var ki, ne Karamanoğulları’ndan, ne de diğer herhangi bir başka Türk devletinden bize Türkçe bir resmi yazışma gelmemiştir. Türkçeyi resmi dil olarak kabul etmiş olan ilk Türk devleti Osmanlılardı. İşte bu şanı Osmanlı’ya kaptırmamak için uydurulmuştu Karamanoğlu Mehmed Bey efsanesi.

Meğer “Bursa Nutku”nu yazan da ciddiye almamış

16 Ekim 2011Mustafa Armağan

Neredeyse 60 yıldır Atatürk’e izafe edilip durulan “Bursa Nutku”nun ona ait olmadığını artık daha kesin olarak söyleyebiliriz.

Zira eski gerekçelere iki güçlü kanıt eklendi. Bu kanıtları görmeden önce eski gerekçeleri sıralayayım:

1) ‘Bursa Nutku’ adı verilen metin, bir “nutuk” değildir, olsa olsa bir sohbetten alınmıştır.

2) Atatürk’ün sağlığında hiç yayınlanmadığı gibi, ölümünden 9 yıl sonra bir kitapçıkta yayınlandığı zaman dahi onu kimseler ciddiye almamıştı.

3) Birilerince darbelere gerekçe olarak gösterilen bu sözde “nutuk”, başka hiçbir bağımsız kaynak tarafından (tartışmalar başladıktan sonra yazılmış olan şike kokanlar hariç) doğrulanmış değildir.

4) Atatürk gibi otoriter bir devlet başkanının anarşiye prim verecek ve gençleri sokağa dökecek bir konuşma yapması mümkün değildir. (Geniş bilgi için bkz. Küller Altında Yakın Tarih adlı kitabım.)

Şimdi daha kesin konuşmama sebep, doğrudan doğruya “Bursa Nutku”nun içinde yer aldığı kitabı incelemem oldu. Şimdiye kadar bir “Bursalı gazeteci” diye takdim edilen Rıza Ruşen Yücer’in “Atatürk’e Ait Birkaç Fıkra ve Hâtıra” adlı 1947’de basılan kitapçığına eğilen bir çalışmaya pek rastlamadım. Tartışmalarda genellikle ikinci, hatta üçüncü el kitaplar kullanılmış. Bu da meselenin niye arapsaçına döndüğünü açıklıyor zaten.

Rıza Ruşen Yücer, hepi topu 24 sayfacık tutan kitabındaki 16 adet “fıkra ve hatıra”nın doğruluğuna nedense garanti verememektedir. Kitabının yıllar sonra bu kadar ciddiye alınacağını hiç düşünmediğine eminim. Nitekim yazarın Önsöz’de yer alan itiraf mahiyetindeki şu sözleri ibretliktir:

“Naklettiğim fıkra ve hâtıralar gerçekten olmuş mudur? Bunu da kesin olarak temin edemem [garanti veremem]. Çünkü ben, belgelendirmekten ziyade ve sadece işittiklerimi, -duyduğum şekle sadık kalarak- tesbit ve nakle önem verdim.”

Demek ki, yazar bile anlattıklarının gerçekliğinden emin değildir. Önemli bir kısmını başkalarından işitmiştir ve bunların gerçekten vuku bulup bulmadıklarını araştırıp soruşturmuş da değildir.

Böylece “Bursa Nutku”na neden ‘sözde nutuk’ dediğimizi ve bu “sohbeti” aktaran kişinin de olay yerinde bulunmadığını, konuşulduğu söylenen ve etrafında fırtına kopartılan sözleri başkasından işittiğini, onların gerçek olup olmadığına dair bir bilgi ve kanaatinin olmadığını bizzat kendi sözlerinden öğrenmiş oluyoruz.

Rıza Ruşen Yücer’in sözde “Bursa Nutku”na dayanak olarak alınan 1947 tarihli kitabının kapağı. Kitaptaki “Eşiniz gibi öpünüz” başlıklı yazının başlığı.Yazar Önsöz’de yazdıklarının kulaktan dolma şeyler olduğunu böyle itiraf ediyor.

Gelelim ikinci kanıta…

Aynı kitapta geçen Atatürk’e dair “fıkra ve hâtıralar” arasında öylesine gayrı ciddileri var ki, bunların içinde yer aldığı bir kitabın siyasî tarihimizde yarım asırdır bunca fırtına koparabildiğine insanın inanası gelmiyor. Meseleyi aydınlatmak bakımından bu kitapçıkta anlatılan gerçekten tuhaf “fıkra”lardan birkaç örnek vermek faydalı olacaktır:

Gazeteci Musa Ataş, Atatürk’ün Bursa’ya son gelişinde verilen baloya, yanında hanımı ve pembe tuvaletli bekâr bir bayanla katılmak istemiş, lakin bu bayan, kavalyesi olmadığı için içeriye girememiştir. Bunun üzerine Musa Bey, gazetede çalışırken bulduğu yazara, baloya başka bir bayanla gitmeyecekse pembe tuvaletli bayanla gitmesini rica eder. Yazar da kabul eder ve kadınla kol kola baloya giderler.

Önce resmî konuşmalar yapılır. Muhabirlerin görevi, bu haberi gazetelerine yetiştirmektir. Yazar da gazetesine gitmek üzere salondan ayrılır ve işini bitirdikten sonra geri döner. Ancak dönünce ne görse beğenirsiniz! Atatürk kendi pembe tuvaletli “dam”ına pek yakın davranmakta, ona sigara ikram edip sık sık dansa kaldırmakta ve büfeye götürüp içki ikram etmektedir. Çiftin neşeleri gayet yerindedir.

Yazarımız ilk şaşkınlıktan kurtulduktan sonra Atatürk’ün yanına gider. Bu sırada arkadaşları kendisine takılır. “Atam, bu gazeteci arkadaşın damını kapmışsınız” derler yılışık bir edayla. Atatürk güya bu iddiayı kabul etmez ve yazara, pembe tuvaletli bayanın adını sorar. Yazarımız kendisinden öğrendiği ismi söyler, “Hatice” der. Atatürk “İşte” der, “kimsenin damını kapmadığımın ispatı!” Daha sonra pembe tuvaletli bayana dönüp “Lütfen isminizi söyler misiniz?” der. Bunun üzerine Bayan, isminin “Ataca” olduğu cevabını verir. Atatürk de “Gördünüz mü?” diyerek muzafferane bir tebessümle kolunu bayan Ataca’ya uzatır. (Bundan sonrasını bilmiyoruz.) Meğer tanışmaları sırasında adının Hatice olduğu söyleyince Atatürk kadına, “Ben olsam, Ata’ya bu kadar yakın olduğum için adımı Ataca kordum” diyerek adını o anda değiştirivermiştir!

Bursa Nutku taraftarları bu laubaliliği Atatürk’e yakıştırıyorsa diyecek sözümüz yok!

Kitapta geçen evlere şenlik bir başka “fıkra” ise bir öpüşme sahnesiyle dikkat çekiyor. Buna göre Atatürk 10. yıl kutlamaları sırasında Ankara Orduevi’ndeki baloyu teşrif eder. Bir ara önünde dans eden bir çift dikkatini çeker. Karı koca olduklarını öğrenince de öpüşmelerini ister. Subay olan koca, emir üzerine zoraki bir öpücük kondurur eşinin yanağına ama Atatürk beğenmez bu öpücüğü, samimi bulmaz. “Yoksa bu senin eşin değil mi?” diye çıkışır. Subay “Eşimdir” diye ısrar edince, ona şu emri verir: “O halde eşiniz gibi öpünüz!”

Böylece bize “Bursa Nutku”nun dayanağı olarak sunulan kitapçıktan Atatürk’ün Cumhuriyet balolarında insanları alenen öpüştürmek gibi bir “misyonu”nun olduğunu da öğreniyoruz.

Bir de gençliğinde sık sık gittiği Galata’daki Barba adında bir Rum meyhaneciye yıllar sonra cumhurbaşkanlığı döneminde yeniden uğradığı anlatılıyor kitapçıkta. Meyhaneci Barba bu ziyaret sırasında Atatürk’e “Mıstık” diye hitap etmiştir. Ne muazzam bir bilgi, değil mi?

Buna benzer “fıkra” değerinde hatıralarla dolu bir kitapçıktır Rıza Ruşen Yücer’in “Atatürk’e Ait Birkaç Fıkra ve Hâtıra”sı.

Şimdi soruyorum:

Eğer bu kitapçıkta anlatılanlar doğruysa, o zaman Atatürk’ün, misafirlerinin “dam”larına el koyan, bunu da gayet laubali tarzda yapan biri olduğuna hükmetmemiz gerekecektir. Ayrıca, hem de 10. yıl kutlamaları gibi resmî bir baloda, üstelik orduevi gibi ciddi bir kurumda, dahası, bir Türk subayına, herkesin önünde eşiyle öpüşmesini emrettiğini de kabul etmemiz gerekecektir. Atatürk’e sağlığında “Mıstık” diyenlerin varlığını ve onun da bu hitabı hoş gördüğünü öğreniyoruz!

Sağlıklı bilgiler içerdiğini söylediğiniz bu kitapta anlatılanlar doğruysa o zaman Bursa Nutku’ndaki “ciddi” Atatürk’ü nereye koyacağız? Tersine, anlatılanlar yanlışsa, kaçınılmaz olarak bu kadar ciddiye aldığınız “Bursa Nutku” da geçerliliğini ve güvenilirliğini yitirecektir.

Atatürk’ün Türk gençliğini anarşizme teşvik ettiği söylenen sözde “Bursa Nutku”nun kulaktan dolma bilgilerle yazılmış gayri ciddi bir kitapçık içinde yer almış olması, böyle bir “nutk”un mevcut olmadığını güvenle ileri sürmemize yetiyor da artıyor bile.

.

Gençliğe Hitabe’yi İnönü mü yazmıştı?

23 Ekim 2011Mustafa Armağan

Her adım başı bir sürprizin beni beklediğini bilerek yürüyorum tarihin engebeli yollarında. Ve tarih okurken şaşırmayanlara hayret ediyorum. Bu derece sürprizi bol bir alan zor bulunur zira.

Gazeteci Oral Çalışlar 12 Eylül’den sonra girdiği hapishanede yaşadıklarını yazdığı “Liderler Hapishanesi” adlı kitabında (1986) kendisi de içeride olan Bülent Ecevit’le yaptığı bir konuşmayı aktarırken ilginç bir bilgi kırıntısını gözler önüne serer. Buna göre Ecevit, Çalışlar’a, “Nutuk”un sonunda yer alan ve halen resmi kurumlarımızın duvarlarını süsleyen Gençliğe Hitabe’yi İsmet İnönü’nün kaleme aldığını, bizzat İnönü’nün ağzından aktarmıştır.

Atatürk, “Nutuk” metnini tamamladıktan sonra yakın arkadaşı İnönü’ye okuyup fikirlerini söylemesi için verir. İnönü de okur ve der ki: “Paşam, çok güzel, ancak sonunu gençliğe hitap ederek bitirmek sanırım faydalı olur”. Bunun üzerine Atatürk “O zaman sen yaz” der ve ardından İnönü, Gençliğe Hitabe’yi kaleme alır. Bunu eski Milli Eğitim bakanlarından Necdet Uğur da biliyormuş. İşin ilginç tarafı, Oral Çalışlar’ın kitabı hem Ecevit’in hem de Uğur’un sağlığında yayınlanmış ve herhangi bir yalanlama gelmemiştir.

Tabii ki bu bilgi tek başına Gençliğe Hitabe’yi İnönü’nün yazdığını ispatlamaz ama en azından bir tartışma başlangıcıdır, hukuk deyimiyle, delil başlangıcı. Buradan yola çıkarak tarihçilerin alacakları uzun bir yol vardır.

Keza çocukluğumda hâlâ okul duvarlarında asılı duran Türklerin dünyaya yayılmalarını anlatan haritayı da bir okul ziyaretinde sınıftan çıkışta Atatürk’ün kendi eliyle çizdiğini ve sonra da kimse değiştirmeye cesaret edemediği için aynen kaldığını bir hatırattan öğrenmekteyiz. Gerçi sonradan göçler yoluyla Türk ırkının dünyaya medeniyet götürdüğü görüşünden de vazgeçildi ama bu motif okullar kanalından toplumsal hafızaya bir kez kazınmış oldu.

1935’te İngiliz ve Fransızların baskısı altında içine girilen ırkçı eğilimden hızla uzaklaşılmış olduğunu belirtelim. Ancak 1930, Türkiye’de yaşayan diğer ırkların dışlandığı ve Türklerin ırkî özelliklerinin abartıldığı dönemin başlangıç yılı olarak hatırlanacaktır. Nitekim aynı yıl, Adalet Bakanı Mahmut Esat Bozkurt, ünlü Ödemiş nutkunda şu korkunç ifadeyi kullanacaktı:

“Benim fikrim, kanaatım şudur ki, dost da, düşman da, dağ da bilsin ki bu memleketin efendisi Türk’tür. Öz Türk olmayanların Türk vatanında bir hakkı vardır, o da hizmetçi olmaktır, köle olmaktır.” (Milliyet, 19 Eylül 1930)

Bunlar inkâr kabul etmez, kategorik ifadelerdir ve yalnız Bozkurt değil, aynı zamanda Başbakan İsmet İnönü de 1926 yılı Kasım ayında benzer bir ifadenin altına imza atmıştır. Türk Ocakları Kurultayı’nda konuşan İnönü’nün keskin sirke mahiyetindeki sözleri şöyledir:

“Vazifemiz, Türk vatanı içinde Türk olmayanları behemahal Türk yapmaktır. Türklere ve Türklüğe muhalefet edecek anâsırı [etnik unsurları] kesip atacağız. Ülkeye hizmet edeceklerde her şeyin üzerinde aradığımız, Türk olmalarıdır.”

Bugün acısını hep beraber çektiğimiz olayların kökeninde biraz da bu sakat ve katı anlayışın yattığını bilmemiz lazım.

***

Osmanlı coğrafi bölgeleri nasıl ayırdı?

1931-1932 yılları dil ve tarih konusunda çalışmaların yoğunlaştığı yıllardır. Türk dil ve tarih tezleri bu yıllarda gelişip olgunlaştırıldı. Ancak coğrafya çalışmaları için bir 10 yıl daha beklemek gerekecektir. İlk Coğrafya Kongresi’nin 1941 yılında gerçekleştirilebilmiş olması, coğrafyanın, daha doğrusu vatan kavramının şekillenmesinin Cumhuriyet yöneticilerinin zihinlerinde biraz zaman aldığını gösteriyor. O güne kadar ihmal edilen ve şimdilerde yeniden tartışılan Türkiye’nin bölgelere ayrılması konusu da bu kongrenin ana gündem maddeleri arasındadır.

Coğrafya Kongresi’nde İbrahim Akyol, Besim Darkot, Herbert Louis ve H. Sadi Selen adlı profesörlerin teklifiyle Türkiye 7 coğrafi bölgeye ayrılır. Buna göre denizlere doğru açılan cepheler komşu denizlere göre, iç kısımlar ise Anadolu’nun yönlerine göre adlandırılmıştır. Yani bölümlendirmede fiziki coğrafya esas alınmıştır. Daha önce Faik Sabri Duran’ın 1938 tarihli bölümlendirmesinde bütün Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun “Şark Yaylası”, Orta Anadolu’nun ise “Merkez Yaylası” olarak adlandırılması gibi aykırı örneklere rastlanıyor, coğrafyacılar arasında bir birlik kurulamıyordu. İlk defa 1941 Coğrafya Kongresi’ndedir ki, bugün bildiğimiz bölgelerin belirlendiğini biliyoruz. (Geniş bilgi için bkz. Sezgi Durgun, “Memalik-i Şahane’den Vatan’a”, İletişim: 2011, s. 223 vd.)

Ancak bu bölgelerin sınırlarının çizilmesine itiraz eden uzmanların bulunduğunu da unutmamak lazım. Mesela Cevad Gürsoy adlı coğrafyacı, 1957 yılında yazdığı makalede Karadeniz Bölgesi ile Doğu Anadolu bölgeleri arasındaki sınırın yanlış çizildiğini iddia etmiş, Orta ve Batı Karadeniz sınırlarının da hatalı olduğunu savunmuştur. Ayrıca Akdeniz ile Güneydoğu Anadolu’yu ayıran sınırın hatalı olduğunu, bu sınırın Fırat nehrine kadar uzatılmasının uygun olduğunu, bu nedenle Gaziantep platosunun da Akdeniz bölgesine dahil edilmesi gerektiğini savunmuştur. Biraz da çocukluğumun bir kısmını geçirdiğim için ilgimi çeken Gaziantep hakkında söylediklerini sizinle paylaşmak istiyorum:

“Beşeri ve iktisadi coğrafya bakımından Gaziantep ve çevresi, Akdeniz mıntıkasıyla ve özellikle Adana bölgesiyle yakından alakadardır. Adana ve Hatay çevrelerinin, Türkiye ortalamasının üstünde yoğunluk gösteren sık nüfuslu sahası, oldukça kütlevi bir vaziyette Fırat’a doğru uzanmaktadır. Gaziantep çevresi, Gâvur Dağı’nın kuzeydoğuya doğru devam eden yoğunluk sahasıyla irtibat halindedir. Bundan başka Gaziantep platosu, Fırat’ın doğusundaki sahalara nazaran bol yağışlarıyla Akdeniz mıntıkasına daha fazla yakınlık göstermektedir.”

Hakikaten de Gaziantep neden Güneydoğu Anadolu bölgesindedir? Bunun fiziki coğrafya açısından tatminkâr bir açıklaması yoktur. Oysa bu mesele, Osmanlı’da “Cezire-i Ulyâ” denilerek ve Fırat’a kadarki bölge Akdeniz bölgesi içine alınarak çoktan halledilmişti. Yani Osmanlı’yı taklit etsek mesele kalmayacaktı. Ancak akla gelen ilk ihtimal, Cumhuriyet’i kuranların yalnız fiziki değil, beşeri ve ırkî bir coğrafi bölümlendirme de yaptıkları şeklindedir. Muhtemelen Gaziantep’teki Kürt nüfusu, bu şehri Akdeniz’de değil, Güneydoğu Anadolu’da görmemizin esas sebebini teşkil etmektedir.

Bir zamanlar ‘Haritalar nasıl yalan söyler?’ diye sormuştum. Sezgi Durgun’un sözünü ettiğim kitabını okuduktan sonra ‘Coğrafyacılar nasıl yalan söyler?’ diye sormamız gerektiğini düşünüyorum.

.

Yunanlılar kimin adalarını satışa çıkarıyor?

30 Ekim 2011Mustafa Armağan

İçine girdiği borç sarmalından bir türlü çıkamayan Yunanistan’ın yetkilileri, bir süre önce garip bir açıklamayla Ege’deki adalarından bazılarını satışa çıkararak mali krizi atlatmayı düşündüklerini beyan etmişlerdi.

“12 Ada” diye bilinen, Ege’deki kıyılarımızı bir ağ gibi sarmış bulunan adaların satılacak olması hakikaten rahatsız ediciydi.

Neden rahatsız oldum?

İki açıdan. Birincisi, İsmet Paşa’nın hem Başdelege olarak katıldığı Lozan’da 12 adanın alınması yönünde herhangi bir direnişte bulunmayışı, hem de Cumhurbaşkanlığı döneminde iki defa geri alma veya en azından bazı haklarımızı kabul ettirme fırsatı çıktığı halde onları elinin tersiyle itmiş olması yeterince yaralayıcıydı. İkincisi, bu adaları Yunanistan’a üçüncü şahıslar vermişti. ‘Yahu kimin malını kime veriyorsunuz?’ diye soran da olmamış anlaşılan.

Diyeceksiniz ki, ‘Biz vermedik ama bunca zaman sonra bunun derdini sürmek sana mı düştü?’ Evet, bana, bize, hepimize düşüyor bu davanın izini sürmek ve geçmişin hesabını sormak. Hafızamızı kayıplarımız konusunda canlı tutmanın, en azından bugün sahip olduklarımızın kıymetini bilme noktasında bir bilinç uyanışını sağlama potansiyeline sahip olduğuna inanıyorum.

Bundan 100 yıl önce İtalyanlar Trablusgarb’a hücum etmişler ve bizi barışa zorlamak için Rodos ve 12 Ada’yı işgal etmişler, ‘Trablusgarb’da direnmekten vazgeçip askerinizi çekerseniz biz de adaları boşaltırız’ şantajını yapmışlardı. Sonuçta 1912 Ekim’inde Lozan’ın iskelesi olan Uşi’de İtalyanlarla anlaştık, 2. madde gereği biz askerimizi çekecektik, İtalyanlar da adaları boşaltacaklardı.

Gelin görün ki, bu sırada Balkan Savaşı çıkmıştı. Yunan donanması 12 Ada’yı işgale hazırlanıyordu. Sırf bu yüzden adaları boşaltmak üzere olan İtalyanlara, ‘Hiç değilse savaş sonuna kadar kalın’ dedik. Zaten 1914’te 1. Dünya Savaşı’na girince İtalyanlarla düşman olduk, böylece 12 Ada kâğıt üzerinde bize ait görünmesine rağmen İtalyan işgalinde kalmaya devam etti. 2. Dünya Savaşı’nda İtalyanların hem Libya’dan, hem de adalardan çekilme kararı alıncaya kadar bu böyle gitti.

İşte 1942’den sonraki süreçte fırsatları layıkıyla değerlendirebilseydik, belki hepsi üzerinde değil ama bazı adaların alınması veya adalar üzerinde haklarımızın tanınması mümkün olabilecekti. Bu fırsatların nasıl kaçırıldığını dönemin tanıklarından öğreniyoruz.

İlk olarak eski Dışişleri bakanlarımızdan Feridun Cemal Erkin’e başvuralım.

1946’da Paris’te toplanan savaşın galipleri, yenik İtalya ile barış antlaşmasının şartlarını görüşmektedirler. O tarihte Dışişleri Bakanlığı Genel Sekreterliği görevini yürüten Erkin, hükümete başvurarak konferansın 12 Ada’nın kaderini tayin işini görüşeceğini, görüşmelere katılma girişiminde bulunmak için izin istediğini bildirmiştir. Hükümet Cumhurbaşkanı İnönü’nün başkanlığında toplanmış ve kararını şöyle bildirmişti: “2. Dünya Savaşı dışında kalmış olmaklığımız dolayısıyla savaşın ganimetlerinden pay almak hakkımız yoktur. Konferansa başvurulmayacaktır.” (Milliyet, 28 Temmuz 1976)

adalara mendil sallayan kim?

ABD’nin Ankara Büyükelçisi Edwin Wilson’la görüşen Erkin, ona, konferansta Yunanistan’ın tarafını tutarak Türkiye’nin haklarını görmezden gelmelerinin haksızlık olacağını bildirmiş ve adaların aslında Türkiye’ye ait olduğunu, Anadolu’ya en yakın olanlarının bize verilmesi gerektiğini söylemiştir. Wilson, bu sözler karşısında sessizliği yeğlemiş olmasına rağmen Erkin aynı görüşleri bu defa İngiliz Büyükelçisi Sir David Kelly’ye aktarmış, o da durumu Dışişleri Bakanı’yla görüşeceğini bildirmiştir. Sonuçta 12 Ada, nüfusun çoğunluğu Rum olduğu gerekçesiyle ve silahsızlandırmak şartıyla Yunanistan’a bol keseden ihsan edilmiştir. Böylece Yunanlılar tek kurşun atmadan, hiçbir zaman kendilerinin olmayan adalara bağdaş kurup bugüne kadar gelebildiler.

Yalnız Erkin’in dikkatini çeken bir nokta önemlidir. Eğer bir yerde çoğunluk olmak orada hak sahibi olmak demekse bu niçin bizim lehimize uygulanmaz? Mesela Batı Trakya’da çoğunluk Müslüman Türklere aittir. O tarihte Yunanistan’ın bu sebeple adalara sahip olması halinde bizim de Batı Trakya’da hakkımız doğacağını bir mütekabiliyet ilişkisi kurarak savunacak çapta bir Dışişleri kadromuz olsaydı bazı haklar kazanılması mümkündü.

Ancak olayın bir başka yönünü, eski Dışişleri bakanlarımızdan İhsan Sabri Çağlayangil açıklamıştır. Cüneyt Arcayürek’in yaptığı bir söyleşide Çağlayangil, 12 Ada ile ilgili son derece çarpıcı bir bilgiye yer vermiştir. Buna göre,

“İngiltere, adalar konusunda Paris Konferansı hazırlanırken Ankara elçisi eliyle Türk hükümetine bu konferansa katılmasını bildirmiştir. Dışişleri Bakanlığı Arşivi’nde gördüğüm belgeye göre Türk hükümeti bu teklife cevap vermemiştir. Daha sonra İngiliz elçisi, bir teşebbüs daha yapmış, bu adalarda Türklerin de oturduğunu, hiç değilse bu açıdan konferansta Türkiye’nin de bulunmasını uygun gördüklerini söylemiştir. Hatta bu konferansa katılmamayı arzu ettiğimize göre hiç değilse bir gözlemci bulundurmamızı telkin etmiştir. Bu da uygun görülmemiş olmalı ki, hiçbir hareket yapılmamıştır.” (Hürriyet, 11 Kasım 1972)

Ancak Arcayürek’in Tek Parti döneminin kokmaz bulaşmaz Cumhurbaşkanı İnönü’nün bu politikasını deşifre etme çabası bir adım daha ileri gider ve o tarihte sağ olan Celal Bayar’a bilgisi olup olmadığını sorar. Bayar da, 1950’de Çankaya Köşkü’ne çıktığı zaman çekmecelerden birinde eski yazıyla bir belge gördüğünü, okuyunca bunun İnönü ile Başbakan Şükrü Saraçoğlu arasında geçen bir yazışma olduğunu öğrendiğini söyler. Bu belgede Saraçoğlu, Alman gizli servislerinin Adaları bizim işgal etmemiz yönündeki telkinlerinden söz etmekte ve İnönü’den ne yapılması gerektiğine dair cevap beklemektedir. O sırada bir yurt gezisinde bulunan İnönü ise Almanların bu tekliflerinin reddedilmesini Başbakan’a bildirmektedir.

Bayar millî bir mesele olduğu için bu belgeyi hiç açıklamamış, ancak bir seçim kampanyasında kendisine hücum edince İnönü’ye, “Adalara mendil sallayan kim?” diyerek anlayacağı lisanla hitap etmişti. İnönü meseleyi hemencecik anlamış ve olayın üzerini kapatmıştır. Şimdi “Cumhuriyet”te yazan Arcayürek o yazı dizisini şu sözlerle noktalamış:

“Gerçek odur ki, adalar meselesi savaş içinde ve savaş sonrası Türkiye’nin lehine uygun gelişmeler göstermiş ve bunlar değerlendirilememiştir.”

Yunanistan işte şimdi o biraz da bizim ihsan ettiğimiz adaları satılığa çıkarıyor.

.

Selahaddin Eyyubi hem Kürt, hem Arap, hem de Türktü!

13 Kasım 2011Mustafa Armağan

Başbakan Erdoğan grup toplantısında Selahaddin Eyyubi’nin “gerçek torunları”nın teröre karşı tavır aldıklarını söyledi.

Bunun üzerine “Selahaddin Eyyubi’nin gerçek torunları” vurgusuyla yalnızca Kürtleri mi yoksa genel olarak bu topraklarda yaşayanları mı kastettiği noktasında kafalar karıştı. Öte yandan da “Selahaddin Eyyubî Kürt müydü?” sorusu yayından çıkan bir ok gibi ak sayfalara düşmüş oldu.

Ben Türkiye’de etnik kökenleri tartışmanın anlamsızlığına inanan biriyim. Zira ailemizin bir kolu Şam’dan, öbür kolu Amasya’dan, diğeri Hilvan’dan vs. gelip Urfa’da buluşmuşlar. Çok sonraları annemin dilindeki birçok kelimenin Dede Korkut Kitabı’nda geçtiğini öğrenmek şaşırtıcı olmuştu benim için. Kürt mü, Arap mı, Türk mü? olduğum, sıcak suyla soğuk suyun bir kovaya döküldükten sonra ayrıştırılamaması gibi neredeyse tespiti imkânsız bir bilmecedir.

Elbette Kürtlerin dünya ve İslam tarihinin en büyük şahsiyetlerinden birine sahip çıkması önemli. Ama bu, onu bir ırka indirgeme yanlışına dönüşmemeli. O İslamın, hatta insanlığın ortak değeridir. Unutmayalım ki, Fransızlar bile Fransız bir anne uydurarak onu sahiplenmek istemişlerdi. Demek ki, paylaşılamayan bir güzelliğin odağındadır Selahaddin Eyyubi.

Kürtler onun Kürt, Araplar Arap, Türkler de Türk olduğunu iddia ederler. Bu bir kavga sebebi olmamalı. Bir evrensel değeri sahiplenme uğrunda girişilen rekabetin güzelliğini yakalamalıyız onun şahsında.

Selahaddin Eyyubi Kafkasyalı mı?

Selahaddin Eyyubi’nin Kürt olduğunu iddia eden 4-5 Arapça kaynak var elimizde. Üstelik İbn Hallikan gibi bir asır sonra onun soyağacını araştırmış bir tarihçi de çıkmış ki bu bakımdan şanslı sayılırız. İbn Hallikan şöyle diyor:

“Tarihçiler Selahaddin Eyyubi’nin babası ve ailesinin Azerbaycan’ın en ucunda bulunan Duvin şehrinden olduğunda anlaşmışlardır. Burası Gürcüler ülkesinde ve Arran yolundadır. Onlar Kürttü ve Ravâdiye aşiretine mensuplardı ki, bunlar büyük Hezbaniye aşiretinin bir koludur. Babası Duvin’de doğmuştur. Dedesi Şâdi, Şirkûh ve Necmeddin Eyyub adlı oğullarıyla birlikte önce Bağdat’a, sonra da Tikrit’e yerleşmiş. Dedesi Tikrit’te ölmüş ve adına bir türbe yapılmıştır. Onların soyağacını dikkatlice inceledimse de, Şâdi’den daha geriye gidemedim.” (Minorsky’nin “Prehistory of Saladin” adlı incelemesinden, s. 125)

İbn Hallikan’ın dediklerinden çıkan sonuçlar: 1) Selahaddin Eyyubi’nin kökeninin Kafkasya’da Müslümanların kilit noktalarından biri olan Duvin yakınlarında Azanakan köyü olduğu, 2) Kürt oldukları, 3) Hezbanilerin bir kolu olan Revâdi aşiretine mensup olduklarıdır.

Aynı şekilde Kürt tarihçi Şerefeddin’in “Şerefnamesi” de, İbnu’l-Esir gibi tarihçiler de onun “Duvinli Revanda (Revadi) Kürtleri”ne mensup olduğunu yazarlar. Ancak Minorsky’nin dikkatimizi çektiği bir nokta önemlidir:

Kafkasya, Revâdi aşiretinin asıl vatanı değildi. Hezbani Kürtlerinin Aras vadisine, 10. yüzyıldan önce dalgalar halinde yerleştikleri bilindiğine göre buraya muhtemelen Erbil taraflarından gelmişlerdi, zira Hezbani kelimesinin Erbil’le kadim bir bağlantısı mevcut.

Minorsky’nin bu kısa analizinden Eyyubi ailesinin asıl vatanının Azerbaycan olmadığını anlıyoruz. Öyleyse nereden gelmişlerdi oraya? Erbil’den mi?

Selahaddin Eyyubi üzerine dünyadaki en muteber uzmanlardan birisi, Türkiye’de yaşıyor. Tarihçi camiası dışında neredeyse meçhul kalan bu mütevazı isim, Prof. Ramazan Şeşen’dir. Selahaddin Eyyubi üzerine yazdığı iki muhteşem kitabında onun etnik kökeni konusuna ışık tutan bir araştırmaya girişen Şeşen, bize diğer tarihçilerin dikkatini çekmeyen bir pencere açıyor.

Buna göre Selahaddin Eyyubi muazzam bir şöhrete sahip olarak öldükten sonra hakkında çeşitli şecereler uydurulmuştur. Hatta kimisi Kureyş’e, kimisi de Emevilere kadar çıkarmıştır soy zincirini.

Yemen’den Azerbaycan’a

Ancak tarihçi Yakubî’nin bir kaydına göre Revadî Kürtleri, Revvâd b. El-Musanna el-Ezdî’den gelir ve bu şahıs da 758 yılında Basra’dan Azerbaycan’a yerleştirilen Yemen Araplarındandır. Selahaddin Eyyubi’nin aşireti Revâdiler önce Tebriz civarına yerleştirilmiş, kuvvetlendikten sonra Tebriz şehrinin yönetimini ele geçirmişler ve 10. yüzyılda o bölgede yaşayan Hezbanî Kürtleriyle karışarak zamanla kendilerini “Kürt” saymışlardır. Dolayısıyla Selahaddin Eyyubi’nin uzak ataları Araptır ve zamanla Kürtleşmişlerdir.

Şimdi Eyyubilerin Türk ayağına geliyoruz. Selahaddin’in abisinin ismi Turanşah, bize ailenin Türklerle de karışmış olduğunu gösteren ufak bir misal sunar. Küçük kardeşlerinden birinin ismi Tuğtekin, öbürününkü Böri’dir (Türkçe “kurt” anlamında). Üç kardeşinin Türkçe isimler taşıması bir tesadüf olabilir mi? Ancak dayısının isminde geçen “Tüküş” (Türkçe “tokuş” kelimesi Arapçada böyle yazılır) kelimesinden ve ailenin bildiğimiz kadınlarının Türkçe isimler taşımalarından yola çıkarak “anne tarafı Türk olmalıdır” hükmüne varan Prof. Şeşen, eniştelerinden Muzafferüddin Gökböri’nin de Türk olduğunu ekliyor sözlerine. (Dr. Rıza Nur ise “Türk Tarihi”nde Selahaddin Eyyubi’nin ölmeden önce devletin topraklarını çocukları arasında bölüştürmesinin bir Türk devlet teamülü (“ülüş”) olduğundan hareket ederek bunu onun Türklüğüne delil gösterir.)

Ramazan Şeşen hocanın şu sözleri çok anlamlı:

“Ayrıca Kürt ırkı Türklerin Suriye, Mısır, Anadolu ve diğer Ortadoğu ülkelerindeki hakimiyetlerinin tesisinde daima Türklerle beraber hareket etmiştir. Şah İsmail ve İran’da bulunan birçok Türk şii olup İranlılığa hizmet ettikleri halde, Doğu Anadolu’daki Kürtler Osmanlılara sadık kalarak, birçok Türk kabilelerinin aksine, Türklüğe hizmet etmişlerdir.”

Dolayısıyla Selahaddin Eyyubi melez bir aileden gelir ve bu melezliği de hem Türkiye Müslümanları, hem dünya Müslümanları açısından mutlak bir avantajdır. Uzak ataları Araptır, evet, bunlar zamanla Kürtleşmiş ve kendilerini Kürt saymaya başlamışlardır. Lakin bünyesinde çalıştıkları ve sonunda devraldıkları Nureddin Zengi’nin devletindeki Türklerle etkileşime girip zamanla Türkleşmeler de olmuştur. Zira Zengi, Eyyubi ve Memluk devletlerinde devlet ve ordu teşkilatı Türklerin, bürokrasi ise Arapların elindeydi. Ayrıca ordularında hatırı sayılır oranda Kürt askeri de bulunuyordu.

Sonuçta bence Selahaddin Eyyubi hem Arap, hem Kürt, hem de Türktü. Bu yapay ve bizi bölecek tanımlardan da kurtulalım derim. İslam dünyasının temel problemini politik ahlaksızlaşma olarak gören ve buna isyan eden Selahaddin Eyyubi, İslam dünyasını tek bir bayrak altında birleştirme davasına kendini adamış biriydi. Gibb’in deyişiyle, İslamı siyasi cesaretsizlik batağından çıkararak ahlakî bir ideal etrafında yeniden kenetlenmenin yolunu açmıştı. Bugün onun aziz hatırası niye aynı işi göremesin?

.

Osmanlı’da cumhuriyet vardı, hem de iki tane!

13 Kasım 2011Mustafa Armağan

Geçenlerde bir caddede “Cumhuriyet 88 yaşında” afişleri arasından geçerken aklımızın ne kadar güdük bırakıldığını, her ne varsa 1923’ten başlatan sakat anlayışın iç ipliğimize kadar sirayet ettiğini görüp hüzünlendim.

Hem köklü ve iftihar edilecek bir tarihimiz olduğunu söyleyeceğiz, hem de neredeyse “insan”lık katına terfi edişimizi en kaba iplerle Cumhuriyet’e bağlayacağız. İşte bu olmadı beyler!

Olmadı, zira en azından Osmanlı tarihine biraz dikkat ettiğinizde Cumhuriyet fikrinin 1923’ten 220 yıl önce ortaya atıldığını göreceksiniz. 1703’te Çalık Ahmed adlı bir yeniçeri ağasının Osmanlı’da hanedanlıktan vazgeçilebileceğini ve bir “cumhur cemiyeti” kurulabileceğini söylemesi (bkz. Naima Tarihi) yeterince anlamlı bir olay değil midir ki dikkate alınmıyor. Keza Dubrovnik Cumhuriyeti’nin 19. yüzyıl başına kadar Osmanlı Devleti bünyesinde varlığını bal gibi sürdürdüğünü, hatta bu ‘Osmanlı cumhuriyeti’nin kapısına kilit vuran zatın, modern Avrupa’nın kurucusu olan Napolyon Bonapart olduğunu söylememiz de sesimizi duyurmaya yetmiyorsa buyurun bir başka kanıt:

Osmanlı Devleti bünyesinde yeni bir “cumhuriyet” kurulmasına izin vermiş ve kısa ömürlü de olsa cumhuriyeti içine sindirmeyi bilmişti.

Newton’un kafasına elma düşünce yerçekimi kanununu bulduğu efsanesi gibi, Cumhuriyet’in de 1923’te tek bir kişi hariç kimsenin aklına gelmemiş olduğunu zannedenler bakalım ondan 123 yıl önce ilan edilen bu cumhuriyete ne diyecekler?

Yedi Ada Cumhuriyeti’nin başkenti Korfu’da Meclis binası bile vardı.

Osmanlı’ya uzaylı gibi bakanlar

Osmanlı tarihine keşke sadece uzaylı gibi baksalardı, ona razıydık. Hem uzaylı gibi, hem de düşmanca bakmışlar. Özellikle son yılları itibarıyla Osmanlı’nın aleyhine kullanılabilecek bütün veriler seferber edilmiş, lehine yorumlanabilecekler de ya görmezden gelinmiş ya da çarpıtılarak aleyhine çevrilmiştir. Misal mi? Buyurun, Georgetown Üniversitesi’nden Kahraman Şakul’un “Osmanlılar Fransız İhtilali’ne karşı” başlıklı ezber bozan çalışmasına göz atmaya (“III. Selim ve Dönemi”, İSAM, 2010, s. 255 vd.):

“Osmanlılar ve Ruslar tarihlerinde ilk defa ittifak kurarak ortak bir filoyla Fransız işgalinde tutulan Yedi Ada’yı ele geçirip “Cezayir-i Seb’a-i Müctemia Cumhuru” adında bir cumhuriyet kurmuşlardı. Bu adalarda Osmanlı tabiiyetinde ve Rus korumasında kurulan cumhuriyet idaresi varlığını 1807’ye kadar korumuş, bu sırada Osmanlılar Adriyatik’te Fransızlara karşı senelerce filo gezdirmiş, cüz’î miktarda da olsa İtalya’ya paralı askerler göndermiş, Osmanlı donanması Ankona ve Otranto gibi İtalyan şehirlerinin Fransız işgalinden kurtarılmasında görev almıştı.”

1800’de Osmanlı Devleti himayesinde kurulan Yedi Ada Cumhuriyeti’nin, kapağı görülen anayasası Padişah tarafından onaylandıktan sonra yürürlüğe girmişti.

Demek ki, bizim battı bitti dediğimiz yıllarda Osmanlı Devleti Akdeniz’de Rusların desteğiyle bir cumhuriyet kurmuş, Adriyatik’te filo yüzdürmüş, İtalya’ya paralı askerler göndermiş ve asıl önemlisi, Fatih zamanında fethedilen Otranto’ya asırlar sonra yeniden asker çıkarmıştı. Bu hiç de alışık olmadığımız Osmanlı resminin yanına TTK’nın Osmanlı Tarihi’ni yazma görevi verdiği Enver Ziya Karal’ın Osmanlı’nın dünyadan habersiz olduğunu ispatlama çabalarını koyarsanız mevcut tarihin bizi nasıl bir hapishaneye tıkmak üzere kurgulandığını anlamaya başlarsınız.

Güya Osmanlılar o kadar ahmakmışlar ki, Napolyon’un Mısır’a saldıracağını akıllarına sığdıramamışlar ve saf saf Mora veya Arnavutluk’a saldırmalarını beklemişler. Ali Efendi’nin raporlarından bu sonucu çıkaran Prof. Karal’ın belgeleri çarpıttığını ileri süren K. Şakul, orijinal belgede Ali Efendi’nin kendi fikrini değil, Fransa Dışişleri Bakanı Talleyrand’ın görüşünü aktardığını, oysa Karal’ın bunu Osmanlı elçisinin kendi görüşü olarak yansıttığını zarif bir tarzda yakalıyor.

Bu çarpıtma E. Z. Karal eliyle bizim tarihçiliğimize, Bernard Lewis eliyle de Batı tarihçiliğine transfer edilmiş, böylece etraflarında olan bitenlere aval aval bakan bir Osmanlı resmi, tarih galerimizin en görünür yerine asılmıştır. Lakin genç araştırmacılar, tarihimizin özgürleşmesine ve gerçek yerine oturtulmasına var güçleriyle çalışmaktalar. Var olsunlar.

Osmanlıların en güçlü oldukları zaman dahi alamadıkları bazı ada ve kalelere asker çıkarıp ay-yıldızlı bayrağı astıklarını öğrendiğimiz bu seferler sırasında Napoli’ye çıkıldığında çok ilginç bir olay cereyan etmişti. Napoli, halkı arasında asker bulunmadığını görünce Osmanlı “Kapudane”si, 600 İtalyan bulmuş ve bir belgede geçtiği gibi onlara “ehl-i İslam kisvesi giydirüp beraber istihdam etmiş”ti. Yani İtalyanlara Osmanlı askeri kıyafeti giydirip asker yapmıştı. Üstelik bizim şaşırdığımız bu hale Sultan III. Selim hiç şaşırmamıştı.

Dr. Şakul’un dikkatimizi çektiği bir başka olay da ilginçtir. “Şehper-i Zafer” adlı gemisiyle Ankona kuşatmasına katılan “başbuğ” Sofalı İbrahim Ağa, Ömer Seyfeddin’in kalemine düşse harika bir hikâye çıkaracağı kesin olan bir macera yaşamıştır. Kuşatma sırasında askerin firar etmemesi için İstanbul’dan gönderilemeyen maaşlarını, Rus komutanın kefaletiyle borç aldığı 10 bin İspanyol Riyali’yle ödemiş ama devletten izinsiz aldığı bu para kendisine geri ödenmeyince perişan olmuş, “han köşelerinde sefil” düşmüş, Bâbıâli’ye yazdığı mektupla yardımcı olmalarını istemişti. Bu paranın çok azı kendisine geri ödenince hastalanmış ve görevine devam edemez olmuştu.

Aynı yazıdan ilk “modern” Osmanlı hastanesinin daha 1799’da Korfu adasında kurulduğunu öğrenmek, modernleşme sürecine yeni bir bakış geliştirmek bakımından çok önemli. Bir tanığın ifadesiyle Korfu hastanesinde her hastaya bir yatak, 4 gömlek, 2 çarşaf vs. verilmekte ve doktorlar günde iki defa hastaları ziyaret etmekteydiler. Hatta hastalara, hastalıklarına göre ayrı yemekler bile veriliyordu.

İşte bu ilginç devirde amfibi harekâtına girişecek denli denizciliğini ilerletmiş olan Osmanlı Devleti, Ruslar ve İngilizler anlaşarak “İyonya adaları” olarak bilinen Korfu, Zenta, Kefalonya, Ayamavra, İtaki Pakso ve Çuka adalarıyla Mora ve Arnavutluk kıyılarında Venedik’ten alınan adalardan bir “Birleşmiş Yedi Ada Cumhuriyeti”nin kuruluşuna katılmış ve yönetmişti. 21 Mart 1800’de imzalanan antlaşmayla Osmanlı himayesine bırakılan bu cumhuriyet, Rusya’nın kefaletinde bulunacak, Osmanlı Devleti’yle bağlantısı bir başka Osmanlı Cumhuriyeti olan Dubrovnik’in statüsüne sahip olacak, 3 yılda bir Bâbıâli’ye 75 bin kuruş cizye gönderecekti. Ayrıca Yedi Ada Cumhuriyeti’nin özel bir bayrağı da bulunacaktı. Üstelik bu cumhuriyetin bir de anayasası olacaktı. Nitekim bu anayasa Osmanlı yetkililerince hazırlanmış ve Yedi Adalıların görüşü alındıktan sonra padişah tarafından onaylanmıştı.

Bu bayrak elimizde. Tarih kitapları ortada. Belgeler sürekli konuşuyor. Ama nedense biz hâlâ Cumhuriyet’in 88 yıllık olduğunu törenlerle ilan etmeye bayılıyoruz. Oysa elin İngiliz’i, aslında feodal düzene geri dönüşün belgesi olan 1215 tarihli Magna Carta’yı kralın yetkilerini kısıtlayan ilk belge diye sergilemeye devam ediyor. Bizde ise Fransa’ya “Bizim asırlar boyu koruduğumuz cumhuriyeti yıkan siz değil misiniz?” diyecek bir babayiğit aranıyor.

13 Kasım 2011, Pazar

..

Abdülmecid’i “İnönü Ansiklopedisi” bile savunmuştu

21 Kasım 2011Mustafa Armağan

Sonunda bu da oldu. Şimdiye kadar pek fazla dikkat çekmeyen bir Osmanlı padişahı CHP’li Muharrem İnce’nin sihirli dokunuşuyla gündemimize balıklama dalmış oldu.

TBMM’nin hazırladığını ileri sürdüğü bilimsel bir sempozyumun davetiyesinden yola çıkan İnce, bu davetiyenin ihtişamı yanında 10 Kasım için hazırlanan resmi bildirinin pek silik soluk kaldığını ileri sürdü. Dedektifliği de ihmal etmiyordu: Neden tam da 17 Kasım’da başlatılmıştı sempozyum? Bu tarihte “hain” Sultan Vahdettin İngiliz gemisiyle kaçtığına göre hükümetin maksadı neydi?

İşin garibi, eskiden muhafazakâr aydınlar Abdülmecid’i kıyasıya eleştirirken Kemalistler modernliğine sahip çıkardı, şimdi iş tersine döndü. Başbakan Erdoğan’ın çılgın projeyi açıklarken “Dedemiz Abdülmecid” sözünden anlaşılacağı gibi onun modernliğini sahiplenme sırası muhafazakârlara, eleştirme görevi de sözde Batıcılara düştü. Ne diyelim: Sanki Abdülmecid’in de başı dönmeye başladı!

Kendini bilmez bir köşe yazarı da aklınca Abdülmecid’e “amca” diyerek dalga geçmek istemiş. İkide bir CHP’nin geçmişini aklamak için çırpınan bu zata en güzel cevabı kim veriyor, biliyor musunuz? Bizzat İsmet İnönü. “İnönü Ansiklopedisi”nin 1946 tarihli 2. fasikülündeki “Abdülmecit” maddesinde Osmanlı Devleti’nin 31. padişahı hakkında çok önemli bilgiler verilmiş. Biz söylesek inanmayacak olanlara kendi dillerinden cevap vermek bir fayda sağlayabilir ümidiyle özetliyorum maddeyi:

Sultan Abdülmecid Tanzimat Fermanı’nı ilan etmiş, Mısır meselesini çözmüş, bize sığınan Macar mültecilerini Ruslara teslim etmeyerek dünyada “pek iyi bir etki” yapmış ve Macarlarda Türklere karşı “ırkdaşlık sevgisi” uyandırmış, Kırım Savaşı’nı açmış, Silistre zaferi onun zamanında kazanılmış, 1856 Paris Kongresi’nde Osmanlı Devleti’nin bağımsızlığı sağlanmış, Islahat Fermanı’yla Hıristiyan uyrukluların kişi ve mal güvenliğiyle mezhep ve öğretim özgürlükleri sağlamlaştırılmış.

Ulucamideki levhada Abdülmecid imzası silinmişti.

Ayrıca pek çok yeniliğe imza atmış. Mesela rüşdiye denilen ortaokulları yaygınlaştırmış, annesinin yaptırdığı şimdiki İstanbul Kız Lisesi’nde Darülmaarif adıyla bir lise açmış, hemen bütün okulların açılış ve diploma törenlerine katılmış, hatta sınavlara varıncaya kadar katılmaktan çekinmemiş, öğrenci ve öğretmenleri teşvik etmiş.

Bu da yetmezmiş gibi, 1845’te Ayasofya’da bir üniversite binasının yapımını başlatmış ve üniversiteye hoca yetiştirmek üzere Avrupa’ya öğrenci göndermiş, ders kitaplarının yazımı içinse Encümen-i Daniş adlı bilim akademisini kurmuş (1851). İlk öğretmen okulu ile Mülkiye’yi kuran da, İzmit kağıt fabrikasını açan da o olmuş.

Adalet ve Milli Eğitim Bakanlıkları Abdülmecid zamanında kurulmuş. Zamanında Avrupa ile ticari ve mali ilişkiler artmış. Borç alınarak faydalı eserler meydana getirilmişse de, paranın birçoğu da saray ve köşklere harcanmış. Gureba ve Haseki hastaneleri açılmış. Kara ve Deniz Harp Okulları, Mecidiye adını taşıyan kışlaları ve Dolmabahçe Sarayı’nı yaptırmış.

“İnönü Ansiklopedisi” 38 yaşında ölen bu Osmanlı padişahı hakkında şu olumlu hükmü veriyor: “Bazı kusurlu ve zayıf tarafları olduğu halde, uyanık ve hamiyetli devlet adamlarını kullanmak hususundaki yeteneği ile Abdülmecit’in saltanatı 19. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin oldukça itibarlı bir devrini teşkil eder.”

İtibarlı, öyle mi? Abdülmecid hakkında bu olumlu hükmün CHP’nin Tek Parti iktidarında, üstelik İnönü’nün izni alınmadan devlette kuşun uçmadığı bir zamanda verildiğini unutmayın.

Görülüyor ki, Abdülmecid olmadan Cumhuriyet’e ve bugüne giden yolu belirlemek mümkün değil. Düşünün ki, Atatürk’ün okuduğu Harbiye’yi o “amca” açmış, ilk telgraf ve demiryolu hatlarını (telgraf okulu dahil) o kurdurmuş, bugün hâlâ devam eden süreli askerlik ve “kura” uygulamalarını başlatmış, yeni ticaret ve arazi kanunlarını çıkarmış, ilk bütçe onun zamanında yapılmış ve ilk kağıt para çıkarılmış, hatta Fossati’ye Ayasofya’nın tamirini de o yaptırmıştı.

Kuba Mescidi

Abdülmecid en çok döneminde israf ve sefahatin, Avrupa taklitçiliğinin arttığı için eleştirilir. Bu eleştiride Cevdet Paşa’nın yazdıklarının büyük payı var. Ancak unutmayalım ki, Cevdet Paşa da doğrudan Abdülmecid’i sorumlu tutmaz. Kâh “Mısır döküntüleri”ni, kâh devrin paşalarını, kâh saray kadınlarını suçlar ve Abdülmecid’in israfı önlemek için nasıl sert tedbirler aldığını, hatta saray kadınlarını tehdit ederek “Aklınızı başınıza toplamazsanız dövdürürüm” dediğini yazar.

Abdülmecid’in iktidarı kuşkusuz sıkıntılı bir dönemdir; dış borç alınmak zorunda kalınması hayra alamet değil. Kuşkusuz kültür Avrupa’dan etkilenmiştir; Necip Fazıl’ın deyimiyle “piç mimari” yaygınlaşmıştı. Ve hiç kuşkusuz Tanzimat rüzgârı; kanunlardan giyim kuşama, Batı’dan medeniyet ithali için seferber olunmuştu.

Ancak 22 yıllık uzun bir dönemi bu dar çerçeveye hapsetmemek lazım. Her evladına bir Batı müziği enstrümanı çalmayı öğretecek kadar Batı müziğinden hoşlanan padişah, aynı zamanda önemli bir hattattı. Yazdığı devasa levhaların birisi halen Bursa’da Ulucamii’nde. İlginç olan husus, Cumhuriyet devrinde tuğraların yasaklanmasını fırsat bilen bir gayretkeşin Abdülmecid’in levhadaki imzasının üzerini kapatmış olmasıdır. Son restorasyonda üzeri açılınca görüldü ki, levha Abdülmecid’e aittir.

Abdülmecid’in bir özelliği de, Mekke’de Harem-i Şerif’i, Medine’de Ravza-i Mutahhara’yı tamir ettirmesi, Hırka-i Şerif’in bulunduğu yer ile Yahya Efendi türbesinin yanına birer cami yaptırmasıdır. Efendimiz’in (sas) hücre-i saadetinin tamirini yaptırıp çevresini düzenleten Abdülmecid’in tamir kitabesi üstüne tuğrası konulur ve bu bilgi, kulağına kadar gider. Bunu yapan kişiyi şöyle uyardığı rivayet edilir: “Benim adımın orada işi ne? Eğer ille de yazacak idiysen ‘günahkâr Abdülmecid’ yazmalıydın.” Ve ille de tuğrasının asılması gerekiyorsa Efendimiz’in ayak ucuna asılmasını tembihler.

Kuba Mescidi’nin kapısına koydurduğu çift tuğranın sırrına eğilerek vedalaşalım.

Abdülmecid döneminde Kuba Mescidi tamir edilir ve kapısına klasik Osmanlı kitabelerinden birisi konulur. Ancak bir fark hemen dikkati çeker. Kitabede biri en üstte ve büyük, diğeri en altta ve küçük olmak üzere iki tuğra vardır. Normalde bir tuğra konulması gerekirken neden iki tuğra konulmuştur dersiniz? Uğur Derman hocadan dinleyelim cevabı:

“Kuba Mescidi’nin bizzat İslam Peygamberi tarafından kurulmuş olduğu düşünülerek, Osmanlı’ya has bir incelik gösterilmiş ve zaman sanki Asr-ı Saadet imiş ve Mescid de sanki o ilk Kuba Mescidi imiş gibi üstüne mescidi yaptıran İslam Peygamberi adına bir tuğra konulmuş ve Osmanlı padişahının tuğrasına, Peygamber’e hürmeten anca kitabenin altında yer verilmiştir.”

Belki de dünyada Resulullah (sas) adına yapılan tek tuğra bugün Kuba Mescidi’nin kapısında yok. Çünkü Abdülmecid’in bu inceliğini Suudiler buldozerlerle yıktırdı.

Peki bu Abdülmecid niye anlatılmaz?

‘Hasta’ Atatürk, Seyid Rıza’nın asıldığı gece Elazığ’da ne yapıyordu?

28 Kasım 2011Mustafa Armağan

Başbakan Erdoğan öyle anlaşılıyor ki, şu kadar İnkılap tarihi bölümünden daha fazla çalışıyor.

Geçtiğimiz çarşamba günü yaptığı konuşmayla Erdoğan yalnız CHP başkanının eline iki tarafı keskin bir kılıç savurmakla kalmadı, yıllar yılı Dersim’i unutan İnkılap tarihçilerimize de bir muhtıra vermiş oldu. Bakalım, bu ‘Dersim açılımı’ndan sonra da 1937-38 yıllarını yazarken Dersim’de olup bitenleri unutabilecekler mi?

Unuturlar, unuturlar… İsmi lazım değil, yaklaşık 1500 sayfalık “Gazi Mustafa Kemal” kitabını yazan bir zat-ı muhterem, küçük Mustafa’nın nasıl birdirbir oynadığını geniş geniş anlatırken, on binlerce insanın hayatını ilgilendiren Dersim olaylarından tek kelime söz etmiyorsa bizdeki İnkılap tarihlerinin yazılma amacının, geçmişi açıklamak değil de örtmek olduğunu söylemek zorundayız.

Dersim denilince öteden beri şu söylenirdi: Efendim, o zaman Atatürk çok hastaydı, yerinden kımıldayacak hali yoktu, Dersim’de olan bitenlerden habersizdi, hatta ‘Dersim kararnamesi’ni imzalamaya yanaşmamıştı vs. Sözün özü: Dersim’den Atatürk sorumlu değildi.

Gerçi Başbakan meselenin Atatürk boyutuna girmekten özenle kaçındı ama CHP’li Hüseyin Aygün, “Dersim katliamından Atatürk’ün haberi vardı.” diyerek bombanın pimini çekmişti ve ona karşı parti içinde başlayan isyanın korkusu da aynıdır: ‘Bu işe Atatürk’ü karıştırmayın’ demek istiyorlar.

Ben de bunu anlamıyorum: 1937 yılında Atatürk Hatay için şu kadar çalıştı, diyenler aynı yıl gerçekleşen Dersim’den onu dışlayamazlar. Üstelik 4 Mayıs 1937 tarihli Dersim’e uygulanacak zorunlu iskân politikasının dönüm noktalarından biri olan Bakanlar Kurulu kararının altında onun imzası varken… 2. maddede isyan eden mıntıkadaki halkın toplanıp başka yere nakledilmesi istenmektedir. Nitekim Sibel Yardımcı ve Şükrü Aslan’ın dersim milletvekili Diyap Ağa’nın torunuyla yaptıkları görüşmede Atatürk’ün Diyap Ağa’yı çağırıp “Git, aşiretini kedisine kadar al, Dersim’den çık. Çık ama Malatya’yı geç,” demiş ve Diyap Ağa da Çankaya’dan aldığı bu tüyo sayesinde Dersim’i terk etmiş ve ailesinin hayatını kurtarmış. (“Herkesin Bildiği Sır: Dersim”, s. 426.)

Bu sözlü tanıklığa inanacak olursak Atatürk’ün bölgede yapılacak operasyonlardan çok önceden haberdar olduğunu ve iyi tanıdığı Diyap Ağa’ya olacakları böyle haber verdiğini görüyoruz.

Atatürk’ün Dersim operasyonuna ne kadar yakından ilgi duyduğunun dolaylı değil de doğrudan delili ise zamanın Malatya Emniyet Müdürü İhsan Sabri Çağlayangil’in anılarında buluyoruz. Çağlayangil’in 1990’da basılan anılarında şu satırları okuyoruz:

“Dersim olayı da yakın tarihimizin bulutlar arkasındaki bir gerçeğidir.” Doğru, bulutlar arkasında ama ne? Allah’tan Çağlayangil pek ağzı sıkı davranamamıştır da, bazı gerçeklerin kapılarını aralamamıza imkan tanımıştır.

Çağlayangil, Atatürk’ün “Dersim meselesini kökünden hallediniz” talimatını verdiğini yazdıktan sonra bizzat katıldığı Dersim operasyonu hakkında şu bilgileri veriyor:

“Seyit Rıza ve çevresi yakalandı. Mahkemeleri sürüyor. İşte bu sırada Atatürk Diyarbakır’daki Murat suyu üzerinde yeni yapılan Singeç Köprüsü’nü açmaya gidecek. (…) Emniyet Genel Müdürü Şükrü Sökmensüer bana dedi ki: “Dersim harekâtı bitti. Beyaz donlu altı bin doğulu Elazığ’a dolmuş. Atatürk’ten Seyit Rıza’nın hayatını bağışlamasını isteyecekler, buna engel ol.”

Atatürk pazartesi günü Elazığ’a gelecekti, o gün de cumartesiydi, resmi daireler kapalıydı. Bizden istenenler “Asılacakları Atatürk gelmeden asın, beyaz donlular Atatürk’ün karşısına çıktığı zaman iş işten geçmiş olsun.” Savcıya gittim. Durumu kendisine anlattım. Savcı mahkemeleri etkileyemeyeceğini söyledi. Biz mahkemenin kararını Atatürk gelmeden önce vermesini ve Seyit Rıza meselesinin kapanmasını istiyorduk.

Savcıyı aşmak mümkün olmayınca rapor aldırıldı, yerine tanıdığımız bir savcı geçti. Hakime baskı yaparak mahkemeyi, tatil olmasına rağmen Pazar gecesi 24’e aldırdık. Saatler 24’ü 1 geçe mahkeme başladı. 7 ölüm cezası çıktı.

Seyit Rıza idam sehpalarını görünce durumu anladı. Bana “Sen Ankara’dan beni asmak için mi geldin” dedi ve güldü. Bu yaşlı adam rap rap yürüdü. Çingeneyi (celladı) itti. İpi boynuna geçirdi, sandalyeye ayağıyla tekme vurdu. İnfazını gerçekleştirdi.

İhsan Sabri Çağlayangil bundan sonra idamı Atatürk’ün nasıl bildiğini ve beklediğini ima eden şu ilginç cümleleri sarf ediyor:

“Fakat bu işleri belki zamanında halledemeyeceğiz diye Atatürk bir gün sonra Elazığ’a geldi. Treni gece kör makasa çekmişler, uyuyormuş. “Atatürk seni çağırıyor” dediler. Gittim, kahvaltı ediyorlardı. Bana bir resim gösterdi. Seyit Rıza’nın sehpada sallanırken resmi çekilmiş. “Çabuk git, bu resmin negatifini bul, imha et” dedi. Anladım ki, Atatürk bu olayları sevmiyor. Negatifleri imha ettim, yalnız resimlerden ikisini sakladım. Birini Atatürk’e verdim, birini de kendim aldım. Atatürk “Bana ayırdığın resmi ver” dedi. Verdim. Halkevine hareket etti.

Cengiz Çandar’ın “Munzur” dergisinin 2008 tarihli 30. sayısından aktardığına göre Çağlayangil, bizzat Kemal Kılıçdaroğlu’na bu olayı şöyle anlatmış:

“Atatürk, fena halde sinirlenmiş, beni çağırdı. Nedir bu rezalet? dedi. Bütün Kürtleri ayaklandırır bu resim. Herif seyyit. Peygamber sülalesinden, dedi. Öyle sümükleri akmış beyaz sakalıyla, dedi. Git, derhal imha et, dedi.”

“Atatürk hastaydı, Dersim’den haberi yoktu” diyenlere ithaf olunur.

.

Başka Dersim’ler var mı?

4 Aralık 2011Mustafa Armağan

Bu defaki Dersim tartışması, CHP Tunceli Milletvekili Hüseyin Aygün’ün 10 Kasım 2011 tarihli Zaman’da çıkan demeciyle başladı ve bu konuda en son konuşması gereken Deniz Baykal’ın açıklamasıyla doruğuna ulaştı.

Baykal’a göre Dersim tartışması bir “tuzak”tı ve CHP bu tuzağa düşmeyecekti. Oysa bu bir “tuzak” ise, buna düşmemenin yolu, onu görmezden gelmek değil, tanıyıp bu kabuk bağlamış yaranın sahiplerinden özür dilemekten geçmez miydi?

Bu defaki Dersim ‘açılımı’, uzun bir süredir bu köşeden benim de kendi imkânlarımla katkıda bulunduğum yakın tarihin aydınlanması girişimleri için çok önemli bir adım oldu. Bunun arkası gelecek ve başka Dersim’ler de birer ikişer gün yüzüne çıkacak. Bakın, şimdiden sıraya girdiler bile.

Cumhuriyet devrinde yaşanan bu ‘öteki Dersim’lerden birisi de, 1930 yazında gerçekleştirilen Zilan katliamıdır. Öyle ki, bu katliam, yapıldığı tarihte -Zilan’ı duymazlıktan gelen solcularımızın kulakları çınlasın- Zürih’te toplanan Sosyalist Enternasyonal tarafından kınanmış, dünya kamuoyunun dikkatlerini “Türk oligarşisi”nin Kürt halkını kurban ettiğine çekmiş, bölgede işlenen “kanlı suçlar”ın kapitalist ülkeler tarafından görmezlikten gelindiğini ifade ederek bunu protesto etmiştir. (W. Jwaideh, Kürt Milliyetçiliğinin Tarihi, İletişim: 2004, s. 413-4)

Peki Zilan’da ne oldu?

1925 yılında patlak veren Şeyh Said ayaklanmasının şiddetle bastırılması ve ardından gelen kitlesel zorunlu iskân uygulaması adeta Kürt milliyetçiliğinin gelişmesi için uygun bir zemin hazırlamış oldu. 1927 baharında bir Kürt Milli kongresi toplandığını ve kongrede bütün milliyetçi örgütlerin dağıtılarak hepsinin Hoybun (Bağımsızlık) adlı bir örgüt çatısı altında birleştirilmesine karar verdi. Ve bir bayrağı da olan minyatür bir devletin Ağrı Dağı eteklerinde kurulduğunu görüyoruz.

Önceleri şaşırtıcı bir şekilde uzlaşmacı davranan Türk yetkilileri müsait davrandılar ama Kürt milliyetçileri bunun bir tuzak olduğu inancıyla anlaşmaya yanaşmadılar. Bunun üzerine Türk devleti Mayıs 1930’da 4. ve 6. Kolordulara Salih (Omurtak) Paşa komutasında hareket emri verdi. Yine de ilk ateş, Kürtlerden geldi. 11 Haziran’da başlayan hücum ilk aşamada başarılı oldu, Türk ordusu Ağrı Dağı’ndan atıldı.

Ancak savaş uzayıp yayıldıkça kimin daha dayanıklı olduğu anlaşılıyordu. En son 2 Eylül’de meydana gelen büyük bir çarpışmada Kürt kuvvetleri Türk askerini Diyarbakır’a doğru geriletmeyi başardılar ama bu başarı, aynı zamanda kuvvetlerinin son damlasını kullandıkları anlamına geliyordu. Üstün asker sayısı ve ikmal imkânlarıyla Türk askeri kontrolü ele geçirdi ve isyancılar dağıldı; Kürtlerin komutanı İhsan Nuri İran’a kaçmayı başardı. Bir isyan daha bastırılmış oluyordu.

Ancak iş orada kalmadı. İsyanın bastırılmasını ağır ve kesin cezai tedbirler, yani tehcir (zorunlu göç), toplu tutuklamalar ve alelacele infazlar takip etti. Bölgedeki Kürt köyleri uçaklarla bombalanıp ateşe verildi. Bugün hâlâ son tanıkları hayatta olan sivillerin katledildiğini biliyoruz.

‘Nereden biliyoruz?’ diye soracaksınız haklı olarak. Tabii günün birinde bir Başbakan çıkıp da Dersim’de öldürülenlerin resmi sayısını açıkladığı gibi Zilan deresinde öldürülenlerin sayısını açıklayıncaya kadar da kesin ölü sayısını bilemeyeceğiz. Ancak devrin gazetelerinde, özellikle Cumhuriyet gazetesinde önemli bilgiler var. Aşağıda bu bilgilerin bir kısmını o gazetelerden aktaracağım.

Mesela 16 Temmuz 1930 tarihli Cumhuriyet’te bir yandan Ağrı Dağı harekâtının yeni başladığı ifade edilirken öbür taraftan uçaklarımızın bombardımanın devam ettiğini okuyoruz. Robert Olson’un tezi böylece doğrulanıyor. Biz daha çok Sabiha Gökçen’in Dersim’i bombalamasına takmış durumdayız ama açık gerçek şudur: Kürt isyancıların ve köylerin bombalanması sayesinde stajını tamamlamıştır Türk Hava Kuvvetleri!

16 Temmuz tarihli Cumhuriyet’i okumaya devam ediyoruz:

“Ağrı Dağı tepelerinde kovuklara iltica eden 1.500 kadar şaki kalmıştır. Tayyarelerimiz bilafasıla (aralıksız) uçuşlara devam ederek, şakiler üzerinde çok yakından bombardıman ediyorlar. Hava ateşi süreksiz devam etmekte, Ağrı daimi infilak ve ateş içinde inlemektedir. (…) Süvarilerin yetişemediği yerlerde Türk’ün demir kartalları asilerin hesabını temizlemektedir.”

Fakat operasyon sadece Ağrı Dağı’nda değil, daha güneyde, Van Gölü’nün kuzeyindeki Erciş’te, Zilan deresinde de bütün hızıyla devam etmektedir. Aynı gazeteye göre Ağrı eteklerinde eşkıyaya iltica eden köyler ahalisi Erciş’e sevk olunmuştur. Gazetede yazıldığına göre,

“Zilan harekâtında imha edilen eşkıya miktarı 15 binden fazladır. Yalnız bir müfreze önünde düşüp ölenler 1.000 kişi tahmin edilmektedir. Buradaki harp pek müthiş bir tarzda cereyan etmiş, Zilan deresi lebalep ecsad ile dolmuştur.”

Bu nasıl bir bilgidir? Zilan deresinin ağzına kadar cesetle dolduğunu bildiren gazetedeki haberin bir kısmı devletin okuru gaza getirmek için verdiği yanlı bilgiler olsa dahi, Ağrı Dağı harekâtının henüz başlamadığı hesaba katılırsa Zilan deresinde öldürülen 15 bin kişinin hepsinin eşkıya ya da bugünkü deyimle terörist olması mümkün müdür? Akla mantığa sığmayan bu veriyi sunanlar, sadece Zilan’da 15 bin teröristin bulunmasının ne anlama geleceğini anlaşılan kimsenin fark etmeyeceğini zannetmektedir. Bu açıkça bir katliamdır ve katliamın Dersim’de veya Zilan’da olmasının bir önemi olmamak gerekir. Dersim için ayağa kalkan Türkiye’nin Sünni Van’a bağlı Erçiş’teki Zilan halkı için de sesini yükseltmesi gerekmez mi?

Velhasıl diğer Dersim’leri de tartışmaya hazır mıyız?

.

Bir paşa öldürdü, İstiklal Mahkemesi’ne başkan oldu!

11 Aralık 2011Mustafa Armağan

Gazetelerde bir haber: “Hatay’ı Fransızlardan 7 milyon franga satın aldık.” Haydi bakalım gelsin yorumlar: “Vay canına, demek ki yakın tarih bilgilerimiz külliyen yalanmış.

Biz de Hatay’ı bileğimizin hakkıyla kurtardığımızı zannediyorduk. Meğer neymiş?”

Körlerin fili tarifinden farkı yok bunun. Eline ‘belge’ geçiren ortalığa fırlayıp basıyor manşeti. Gerçek kimin umurunda? Ama gerçeğin birilerinin umurunda olması lazım. Jose Saramago’nun “Körlük” adlı romanındaki gibi çoğunluğun kör olduğu bir yerde birilerinin gördüklerini söylemesi şart..

Hadi ben dahasını söyleyeyim: Fransızlara verdiğimiz para 7 milyon frank değil, tam 35 milyon franktı! Ancak kimse Fransa’ya verilen bu paranın mahiyetini sormuyor.

Ben sordum. ‘Hatay uzmanı’ denilince akla ilk gelen isim olan Mehmet Tekin, Fransa’ya üç taksitte ödenen 35 milyon frangın Hatay’ın satış bedeli olmadığını, bunun oradaki Fransız yatırım ve tesislerinin karşılığı olarak ödendiğini söyledi. Tekin’e göre ilk taksitte 3 milyon frank ödenmiş, arkasında 25 milyon franklık bir ödeme gerçekleştirilmiş. Son taksit 7 milyon franktır ki, gazetecimizin bulduğu belge de bununla ilgilidir.

Türkiye’de tarih neden bu kadar gazetelere düşüyor? Tarihçiler arasındaki teknik bir tartışma olarak kalması gerekirken, neredeyse bütün kamuoyunun tarihî konularla bu denli ilgili olması tuhaf gerçekten de.

İskilipli Atıf Hoca’nın eşine idamından 40 gün kadar önce yazdığı son mektup: “İnşaallah yakın zamanda kavuşuruz. Size bir sepet elma gönderdim.” diyor.

Bunun açıklamasını ben tarihin yıllarca bastırılmasında görüyorum. Kemalist tarihin efendi anlatı olarak topluma dayatıldığı uzun bir tek eksenli tarih eğitiminden günün birinde nasıl olsa çıkacaktık. Bu çıkış, 1950’lerde ümit verici gelişmeler gösterdi. Yasak olan hatırat yayınlamak serbest hale geldi. Ali Fuat Cebesoy gibi Atatürk’ün en yakın arkadaşlarından biri bile “Milli Mücadele Hâtıraları”nı ancak Demokrat Parti döneminde yayınlatabildi. Turgut Özal döneminde beliren rahatlama ikinci adım oldu. 28 Şubat postmodern darbesi Kemalist (yoksa “Kamalist” mi demeliydik?) tarihi diriltmeye yönelik son çabalayıştı.

Artık Post-Kemalist dönem başlamıştır ve bu dönemin en çarpıcı simgesi, Dersim katliamının kamuoyunun önüne serilmesi ve gözlerin Tek Parti döneminin karanlıklarını daha iyi görmeye başlamasıdır.

Yaşadığımız olay, “bastırılanın geri dönüşü”dür ve bu sürecin henüz başlarında bulunuyoruz. Arkası gelecek. Birilerinin korkuları bundandır. Bu süreçte İstiklal Mahkemesi’nin başına cinayet işleyen birinin getirildiğini de tartışarak öğreneceğiz.

Meclis’te cümle alemin gözü önünde Deli Halid Paşa’yı vuran, bunu da mahkemede itiraf eden ama nasılsa beraat ettirilen Kel Ali, sadece bir yıl sonra İstiklal Mahkemesi’ne üstelik “Başkan” atanmıştı. Katillerin hakimlik yaptığı bir dönemdi o.

İşte o sözde hâkimin torunu Osman Paksüt tartışmalar üzerine bir açıklama yapmış: Güya İskilipli Atıf Hoca şapka kanununa muhalefetten değil de, vaktiyle Teali-i İslam Cemiyeti’nin yayınladığı Milli Mücadele aleyhtarı beyannameye imza attığı için idam edilmiş.

Hukuk, delil demektir. Açarsınız en önemli hukukî belgeler olan iddianame ve kararı, görürsünüz neden idam edildiğini. Diyeceksiniz ki, İstiklal Mahkemeleri’nin arşivi henüz açılmadı. Evet, henüz açılmadı ama bundan 18 yıl önce, 1993’te İşaret Yayınları İstiklal Mahkemesi tutanaklarını bastırdı. Hem de Osmanlıca orijinaliyle birlikte.

İskilipli Atıf Hoca mahkeme sırasında Kel Ali lakaplı Ali Çetinkaya (hani şu Afyon’da heykeli yapılan ‘kahraman’) ve diğer heyet üyelerinin yönelttiği suçlamaları sırasıyla çürütürken, laf dönüp dolaşıp Teali-i İslam Cemiyeti’nin bildirisine geliyor. Atıf Hoca bildiriyi imzalamadığını ve imzalayan arkadaşlarını ikna etmek için nasıl çaba sarf ettiğini anlatırken, kendisinden bunu ispat etmesi isteniyor. O da belgeyi sunuyor. “Vakit” gazetesinin 1034. sayısında yayınlanmış bir tekzibname, yani yalanlama haberi. İskilipli, bu kesin delille mahkeme heyetinin iddiasını çürütmüş oluyor.

Hoca’ya illa bir suç yakıştırmak isteyen mahkeme heyeti ne yapıyor biliyor musunuz? Onu salondan attırıyor! Başkanın şu sözleri gayet manidardır: “Sus! Bizi çileden çıkarma!”

İşte İstiklal Mahkemesi’nin adaleti… Bir de karar metnine bakmaya ne dersiniz?

Kararda Atıf Efendi’nin TC’nin yenilik ve ilerlemeye doğru attığı adımlara engel olmak ve halkı isyan ve irticaya teşvik etmek kastıyla 1924 sonlarında “Frenk Mukallitliği ve Şapka” adlı kitabı yayınladığı, 1925 tarihli Şapka kanunundan sonra isyan çıkan bölgelerdeki aramalarda kitabın bulunduğu ve eserin masum halkın fikirlerini iğfal ve isyanın çıkışında etkili olduğu belirtildikten, yani asıl suçlama şapka üzerinden yapıldıktan sonra buna ‘zoraki bir yorum’ ekleniyor.

Bu yorumda Hoca’nın daha 1909’dan itibaren karıştığı olaylar zikrediliyor ve inkâr etmesine rağmen bildiride imzası olduğu iddia ediliyor ama bundan dolayı suçlanmıyor. Bu husus, şapka hakkındaki kitabından dolayı suçlandıktan sonra onun zaten eskiden de bu işlere müsait bir şahıs olduğu iddiasını destekleyici bir yorum şeklinde karşımıza çıkıyor

Nitekim idam cezası, TCK’nun 55. maddesi gereğince anayasayı tamamen veya kısmen değiştirmeye cebren teşebbüsten veriliyor (s. 291). Anayasayı değiştirecek ne gibi bir eylemde bulunduğu meselesi bir yana (altı üstü bir kitap yazmıştır), kararda Atıf Hoca için vatana ihanetten bahsedilmemesi de idamın doğrudan doğruya kitabının şapkayı protesto edenleri, onların deyişiyle irticayı tahrik ettiğinden dolayı verildiğini ortaya koymakta. Asıl vatana ihanet suçlaması Babaeski Müftüsü Ali Rıza Hoca için yapılmıştır ve karar metni dikkatle okunmadığı için birbirine karıştırılmıştır.

Zaten beraber asıldıkları merhum Ali Rıza Hoca ile Atıf Efendi’yi kader adeta birbirine bağlamıştır. Mesela kendisi de aynı mahkemede yargılanan Tahirü’l-Mevlevi’nin tanıklığından anlıyoruz ki, rüyasında Peygamber Efendimiz’i (sav) gören ve savunmasını onun uyarısı üzerine yapmayan kişi Ali Rıza Hoca olduğu halde, bu tavır İskilipli Atıf Hoca’ya yakıştırılagelmiştir.

3 Şubat 1926 sabahı Ankara’da, Meclis’in önünden geçenler dilini yutmuş bir kalabalığa rastlayacak ve merak edip baktıklarında beyazlar içindeki iki cesedin sehpalarda sallandığını göreceklerdi. Uzun boylusunun Atıf Hoca olduğunu sadece bilenler bilecekti.

.

İnönü, Atatürk’ü ölmeden önce nasıl öldürmüştü?

18 Aralık 2011Mustafa Armağan

İsmet İnönü’nün Atatürk’e dargın ölmüş olmasını kim bilir kaçıncı keredir tartışıyoruz. Bir TV programı sırasında İnönü’nün kızı Özden Toker, Taha Akyol’u telefonla arayarak Atatürk ile babasının 25-26 Temmuz 1938 tarihli mektuplarını kamuoyuna “ilk defa” açıklamış,

Akyol da köşesinde mektupları yayınlayarak tarihe not düşmüş oldu (Hürriyet, 6 Aralık 2011).

Lakin Özden Toker’in mektupları kamuoyuna ilk defa açıkladıkları sözüne itirazım var. Zira kızı Gülsün Bilgehan’ın 1994’te basılmış olan “Mevhibe” adlı kitabında İnönü’nün söz konusu mektubu aynen mevcuttur. Mektupların orijinallerinin ilk defa açıklandığını söyleseydi daha uygun düşerdi.

Ancak burada bir soruyu gündeme getirmem gerekir:

İnönü’nün Atatürk’e Dolmabahçe Sarayı’nda hastayken yazdığı bir “belge”nin aslı neden Cumhurbaşkanlığı Arşivi’nde değil de, İnönü Vakfı’ndan çıkar? Özden Hanım’ın bu soruya cevap vermesini beklemeden Kılıç Ali’nin hatıratından bu “belge hırsızlığı”nı yapanın Nafi Atuf Kansu olduğunu öğreniyoruz! Şöyle yazıyor Kılıç Ali:

“İsmet Paşa o günlerde sık sık özel mektuplar da gönderiyordu. Atatürk, bej renkli zarflar içerisinde gelen bu mektupları okuduktan sonra yatağının yanındaki komodinin çekmecesine koyardı. Sonradan duyduğuma göre, Atatürk’ün ölümünün hemen ardından, yed-i emin olarak tayin edilen Nafi Atuf Kansu bu mektupların hepsini komodinin çekmecesinden alarak İsmet Paşa’ya vermişti.”

Böylece 25-26 tane olduğunu tahmin ettiğimiz mektupların asıllarının neden İnönü Vakfı’nda korunduğunu da anlamış oluyoruz. Yine de vakfın onları bugüne kadar neden yayınlamadığını merak ediyorum. Eleman bulamıyorlarsa bu göreve meccanen talibim. Hem Erdal İnönü ile babasının mektuplaşmalarını kitaplaştıran Can Dündar gibi İnönü’nün “Kendimi iyi kolluyorum” cümlesini “Kendimi iyi kullanıyorum” şeklinde okumayacağımı da taahhüt edebilirim!

Peki ne yazılıydı İnönü’nün mektuplarında? Birkaç cümlesini sizinle paylaşayım:

“Büyük, sevgili Atatürk… Velînimetim Atatürk… Derin tazimle ve dayanılmaz bir özleyişle ellerinizden öperim velinimetim… İki mübarek ellerinizden, sevgili ve can verici yüzünüzden, doyamadan binlerce öperim sevgili Atatürk.”

Oysa İnönü, Atatürk’e 15 yıl önce Lozan’dan çektiği telgrafta “Her dar zamanımda Hızır gibi yetişirsin. Gözlerinden öperim pek sevgili kardeşim” diye yazabiliyordu. Demek, öpme derecesi gözlerinden ellerine inmiştir ve bu, Özden Hanım’a rağmen 1938’deki İnönü’nün Lozan günlerindeki prestijinden çok uzaklarda bulunduğunun kanıtıdır. Tabii Atatürk’e olan ‘borcu’nun 1938’de hangi seviyelere çıktığının da.

“Mevhibe”de bu defa Atatürk’ün İsmet Paşa’ya yazdığı bir mektubun metni vardır ki, o da epeyce tuhaftır. Mektup “1 Ocak 1938- İsmet. Benim sevgili dostum, kardeşim, aziz evladım!” diye başlar. “Dostum, kardeşim” tamam da Atatürk’ün İsmet’e “aziz evladım” diye hitap etmesini nasıl anlamak gerekir? Üstelik aralarındaki yaş farkı sadece 3 yıl iken, bu baba-oğul ilişkisini hatırlatan aşırı samimiyet şaşırtıcı değil mi?

Öte taraftan Atatürk’ün yüzüne karşı yalvaran mektuplar yazan ama sonra onlara el koyan İnönü, aralarının bozulmasında Atatürk’ün haksız olduğunu da söyleyebilmiştir. 27 Mayısçılardan Orhan Erkanlı “Anılar, Sorunlar, Sorumlular” adlı hatıratında İnönü’nün ağzından şu sözleri aktarır:

“Atatürk’ün son seneleri çok zor olmuştur. Gece alınan kararları ertesi gün daima iptal etmek eski bir adetimiz idi. Son seneler[de] bu adet kalkmaya başladı. Eylül 1937 kavgası oldu. Bu kavgada haksızlık, esasında Atatürk’ündür. (…) İmposition [dayatma] şeklinde karar alarak tebliğ etmek ve bu vesile ile sevmediği birkaç vekili tahkir etmek istedi. Sabrım tükendi. Şiddetle mukabele etmem onu sükûnete getirdi.”

İsmet Paşa Atatürk’ü yola getirmiş, dediğine göre. Bir yukarıdaki yalvaran mektupları okuyun, bir de bu efelenişi. Hiç birbirine uyuyor mu?

Yukarıdaki sözleri söyleyen birinin, Çankaya’daki Atatürk heykelini depoya attırmasını, Nutuk’u yasaklatmasını, resmi dairelerden, paraların ve pulların üzerinden resmini kaldırtmasını ancak gizli bir tür intikam duygusuna bağlayabiliriz. Büyük adamların yanında durup bütün varlığını ona borçlanan “ikinci adam”ların, şefin ölümü üzerine intikamlarını “karizma transferi”ni ustaca gerçekleştirerek aldıklarını en azından Stalin’den beri biliyoruz.

Kaldı ki, Atatürk sağken dahi onun köşk ve saray sofralarında dil ve tarih çalışmalarına gömülmesine için için sevinen ve kendisine terk ettiği iktidar alanından alabildiğine istifade ederek örgüt üzerindeki nüfuzunu pekiştirmeye yoğunlaşan İnönü, 1937’ye gelindiğinde mutlak iktidara epeyce yaklaşmış durumdaydı. Hatıralarını derleyen Sabahattin Selek’in kitabın 543. sayfasına düştüğü bir not çok ilginçtir.

Selek’e göre Atatürk de, İnönü de Nyon Antlaşması’nın Meclis’ten kendi istedikleri şekilde geçmesini istiyorlar. Anlaşamıyorlar. Bunun üzerine İnönü, kabineyi toplayıp onlara kimden yana olduklarını soruyor. Cevap, “Siz başbakansınız, size uyarız.” oluyor.

Sonuçta Nyon Antlaşması Atatürk’ün değil, İnönü’nün istediği şekilde onaylanıyor. Atatürk bunu engellemek için Meclis’e koşuyor ama nafile. Meclis boştur ve İnönü işi bitirmiştir (Ş. S. Aydemir, “İkinci Adam”, cilt I, s. 483, 485).

Böylece İnönü, henüz Atatürk yaşarken ona siyasî bir gol atmayı başarmıştır. Akabinde görevden uzaklaştırılır ki, bunu, Atatürk’ün, etrafına örülmek istenen İnönü çemberini kırma girişimi diye yorumlayabiliriz. Ayrıca Refik Saydam’ın, hastalığı sırasında Atatürk’ü ziyarete gitmek isteyen İnönü’yü ‘Sizi vuracaklar Paşam’ diye bağırarak vazgeçirmesi de üzerinde önemle durulması gereken bir ipucudur. Kimdir İnönü’yü vurduracak olanlar? “Çankaya’nın tetikçisi” Recep Zühtü’nün vuracağı söyleniyor ki, yakışır.

Demek ki, Çankaya Köşkü ile Dolmabahçe Sarayı’na sıkışmış ve Meclis’te azınlığa düşmüş olan Atatürk yanlıları ile İnönü’nün güçlü örgütü arasında eşit olmayan bir mücadele yaşanıyordu 1938’de. Nitekim 11 Kasım’da 1935’ten itibaren büyük ölçüde İnönü’nün safına geçmiş bulunan Meclis, Fevzi Çakmak’ın da desteğiyle onu Çankaya’ya çıkarmakta tereddüt göstermez. O kadar ki, CHP grubunda İnönü’ye oy vermeyen tek vekil, Atatürk’ün genel sekreterliğini yapmış olan Hikmet Bayur’dur.

Bilmemiz gerekir ki, bu başarı, İsmet İnönü’nün 13 yılı aşkın başbakanlığı sırasında bol bol vakit ve imkân bulduğu taktik ve kadrolaşma çalışmalarının planlı bir meyvesiydi. Hatta diyebiliriz ki, ölmeden önce Atatürk’ün altından iktidar halısı önemli ölçüde kaymıştı ve yaşasaydı bile, 1939’da cumhurbaşkanı seçilemeyebilirdi.

***

İsmet Paşa kürsüde konuşuyor, arkasında Kur’an-ı Kerim’den bir ayet: “Ve emruhum şûrâ beynehum.” (Şûra Sûresi, 38). TBMM’nin bir ayetin gölgesinde çalıştığı günlerin kayıp anılarından biri.

***

İnönü, Atatürk’e yazdığı 26 Temmuz 1938 tarihli mektupta “Derin tazimle ve dayanılmaz bir özleyişle ellerinizden öperim velinimetim.” diyor (Taha Akyol).

***

Atatürk’ün Hasan Rıza Soyak’a yazdırdığı söylenen 25 Temmuz 1938 tarihli mektup.

Kanuni mektubunda ne diyor?

25 Aralık 2011Mustafa Armağan

Düş artık yakamızdan Fransa. Başka kapıdan geçin. Bu kapı, o eskiden entrikalarınla sadrazam değiştirttiğin kapı değil. Kanuni’nin kapısı…

Hem ‘Düşelim artık şu Türklerin yakasından’ diyen ben değilim. Senin öz evlatlarından bir filozof. Şöyle demiş kendi bünyesindeki despotizmi Doğu’ya yıkmaya çalışan aydınlarına: “Türklerin yakasından düşelim artık.” Neden söylemiş bu sözü biliyor musunuz? Fransa’da mevcut olan despotik yönetimi gözlerden gizlemek için ikide bir Türklerin despot olduğunu yazıp çizdikleri için. Fransa’nın kendi despotizmiyle yüzleşmesi gerektiğini yüreklilikle dile getiren Althusser’in kendi tarihlerinin gözündeki merteği görmeyen Fransız parlamenterlere söyleyecek çok sözü olmalı.

Sizin anlayacağınız Fransa, tarihi boyunca bizimle oyalandı, bizimle oynadı, böylece kendisine dışarıdan bir tutamak bulmaya çalıştı. Bir başka deyişle Türklerin ve Müslümanların yakasından hiç düşmedi. Bunu görmek için Cezayir’e kadar gitmeye de gerek yok. Antep, Urfa ve Maraş, bir de Antakya halkına sorun, size anlatsınlar zalimliklerini.

Fransa’nın İslam’ı kendi kimliğine ayna olarak tutma alışkanlığı daha 732 yılında başlar. Güya Müslümanlar o tarihte Fransa’ya girmekte iken Poitiers’de durdurulmuştur. Bunu bir kahramanlık destanı olarak anlatırlar. Oysa eskilerden Pierre Loti, yenilerden ise David Levering Lewis’in yakaladıkları gibi ortada zafer diye bir şey yoktur. Sadece Fransa sınırını biraz zorlayan Arapların sonradan başka bir cepheye gitmeleridir söz konusu olan. Ama Fransızlar bu sözde zaferi öylesine allayıp pullamışlardır ki, duyan da İslamiyet’i Avrupa’da durduran güç zannedeceklerdir Fransızları.

Bunu önce Fatih’in, sonra da II. Mahmud’un annesinin aslında Fransız olduğu şaklabanlığı takip etmiş, nihayet işgal ettikleri İslam ülkelerine medeniyet götürdükleri mavalına kadar vardırmışlardır işi. Oysa 1945 gibi geç bir tarihte bile (işgalin 100 yılı dolmuştur çoktan) Cezayirliler vatandaş yapılmadığı gibi, eğitim imkânlarından sadece yüzde 8’i yararlanabilmekteydi. Aynı tarihte Cezayir Avrupalı iş adamları için ucuz işgücü anlamına gelmekteydi. Nitekim Fransız filozofu Sartre, istisnasız bütün Fransızların sömürge yakmacılığından pay aldığını belirtirken modern Fransa’nın hangi pislikler üzerinde yükseldiğini de gayet güzel açıklıyordu.

Sarkozy’ye hediye edilmişti

Başbakan Erdoğan, Fransa Parlamen-tosu’na ve Sarkozy’ye ‘soykırımı inkâr yasası’ hakkındaki cevabını genellikle yaptığı gibi tarih üzerinden vermeyi tercih etti ve Kanuni’nin 1525 Aralık’ında Fransa Kralı I. François’ya yazdığı mektubu gündeme getirdi. (Kanuni ona “Françesko” diye hitap ediyordu.) Gerçekten de zamanında ve yerinde yapılmış haklı bir çıkıştı bu.

Başbakan’ın okuduğu metin mecburen sadeleştirilmiş ve kısaltılmıştı. Özellikle başlangıcında yer alan Kanuni’nin sahip olduğu ülkeleri sayış kısmı ile François’nın sadece Fransa vilayetinin kralı olduğu vurgusu ve Fransa Kralı’nın Osmanlı’dan yardım isteyişi öne çıkarıldı.

Ancak Başbakan’ın kameralara gösterdiği büyütülmüş Osmanlıca mektup, basına yansıyan fotoğraflarda okunamıyordu. Başında bir tuğra olduğu görülüyor. Altında divani yazıyla kaleme alınmış mektubun uzunca metni yer alıyor. Mektubun levha haline getirilmiş bu halinin daha önce Sarkozy’ye de hediye edildiği de Başbakan tarafından açıklandı.

I. François, 1525 yılında Pavia’da İngiliz-Alman kuvvetlerine yenilip esir düşer. Kralın annesi de Frangipani adlı elçiyi gönderip Kanuni’den yardım ister. Kanuni ise kendisi için daha büyük bir tehlike olan ‘Karlo’ dediği Şarlken’e karşı Fransa Kralı’nı destekleyeceğini ve ona yardım elini uzatacağını söyler. Söyler ama bunu öyle bir tonda yazdırır ki, orijinali Fransa’da bulunan bu mektup, ne zaman Fransa ile aramızda bir sorun çıksa milliyetçilik duygularımızı kabartır durur.

Kanuni’nin mektubu

“Ben ki sultanü’s-selatin ve burhanu’l-havakin tac-bahş-i husrevan-i ruy-i zemin zıllullah fil ardeyn, Akdeniz’in ve Karadeniz’in ve Rumeli’nin ve Anadolu’nun ve Karaman’ın ve Rum’un ve vilayet-i Zulkadriye’nin ve Diyarbekr’in ve Kürdistan’ın ve Azerbaycan’ın ve Şam’ın ve Haleb’in ve Mısır’ın ve Medine’nin ve Kudüs’ün ve külliyen diyar-ı Arabın ve Yemen’in ve dahi nice memleketlerin abay-ı kiram ve ecdad-ı izamım enarallahu berahinehum kuvvet-i kahireleri ile feth eyledikleri ve cenab-ı celalet-meabım dahi tiğ-ı ateşbar ve şemşir-i zafer-nigarı ile feth eylediğim nice diyarın sultanı ve padişahı Sultan Bayezid Han oğlu Sultan Selim Han oğlu Sultan Süleyman Hanım. Sen ki Françe vilayetinin Kralı Françeskosun. Dergah-ı selatin-penahıma yarar adamın Frankipan ile mektup gönderip ve bazı ağız haberi dahi ısmarlayıp memleketinize düşman müstevli olup, elan habsde idüğünüzi i’lam edüp halasın hususunda bu canibden inayet ve medet isti’da eylemişsiz. Her ne ki demiş iseniz benüm paye-i serir-i âlem-masirime arz olup ala sebili’t-tafsil ilm-i şerifim muhit olup tamam malumum oldu. İmdi padişahlar sınmak ve habs olunmak aceb değildir, gönlünüzü hoş tutup azürde-hatır olmayasız. Öyle olsa benim abay-ı kiramım ve ecdad-ı izamımız nevveralahu merakidehum daima def’-i düşman ve feth-i memalik için seferden hali olmayup biz dahi anların tarikine salik olup her zamanda memleketler ve sa’b ve hasin kaleler feth eyleyüp gece gündüz atımız eyerlenmiş ve kılıcımız kuşanılmıştır. Hak subhane ve taala hayırlar müyesser eyleyüp meşiyyet ve iradeti neye müteallik olmuş ise husule gele. Baki ahval ve ahbar ne ise mezkur âdeminizden istintak olunub malumunuz ola, şöyle bilesiz.”

Başbakan Erdoğan’ın okuduğu mektubun metni ise şöyleydi:

“Ben ki sultanların sultanı, hakanların başı, krallara taç giydiren, Allah’ın yer yüzündeki gölgesi ve atalarımın fethettiği Akdeniz’in, Karadeniz’in, Anadolu’nun, Karaman’ın, Sıvas’ın, Zulkadriye’nin, Diyarbekir’in, Kürdis-tan’ın, Azerbaycan’ın, Acem’in, Şam’ın, Haleb’in, Mısır’ın, Mekke’nin, Medine’nin, Kudüs’ün, Arabistan’ın ve Yemen’in ve de ateş saçan mızrağımın ve zafer getiren kılıcımın gücüyle sahip olduğum nice ülkelerin sultanı ve padişahı olan Sultan Süleyman Hanım. Sen ki Fransa ülkesinin kralı olan Françesko’sun. Kralların sığınağı olan kapıma mektup göndererek, ülkenizin işgale uğradığını ve esir edilerek hapse atıldığınızı bildirmişsiniz. Bu durumdan kurtulmak için benden yardım istiyorsunuz. Gönlünüzü ferah tutun ve sakın üzülmeyin. Sadece Allah’ın dediği olur. Ne yapacağımı elçinizden öğreneceksiniz. Selim’in oğlu Süleyman. 1526 – İstanbul.”

İki mektubun karşılaştırmasından sonra şu farklılıklara tespit ettim: 1) Halil İnalcık hoca mektubun 1526’da değil, 1525’in Aralık’ında gönderildiğini yazar. 2) Orijinalinde Sivas yerine ‘Rum’ denilmektedir. 3) Rumeli kelimesi çıkarılmıştır. 4) Bunun yerine metinde nedense yer almayan Mekke ve Acem kelimeleri İbrahim Paşa’nın başka bir mektubundan alınmıştır. 5) Mektubun son kısmı çok özet geçilmiştir.

.

Atatürk, bir paşayı Meclis’in elinden nasıl kurtardı?

1 Ocak 2012Mustafa Armağan

Uludere’de ne oldu? Bilinçli bir katliam mı yoksa bir hata mı? Eldeki 4 saatlik video kaydının inceleneceği ifade edilmekle birlikte yetki karmaşası nedeniyle 35 köylünün ölümüyle sonuçlanan bu bombalama olayının üzerinin kapatılacağı şimdiden belli oldu gibi.

Acele hüküm vermeyelim elbette ama ne yapalım ki, yakın tarihimizin aynası bize bu işlerin ‘hep böyle’ olduğunu göstermekte.

1921 yılının Nisan ve Haziran ayları arasında Dersim dağlarının kuzey sınırlarında meydana gelen Koçgiri ayaklanmasını şiddetle bastıran Sakallı Nureddin Paşa’nın yaptıklarının nasıl yanına kâr kaldığı bizzat Türkiye Büyük Millet Meclisi tutanaklarından rahatlıkla izlenebilir.

Hem Nureddin Paşa, hem de emrindeki Topal Osman’ın Samsun ve Koçgiri’deki acımasız ve kanunsuz eylemleri zamanında Meclis’te kıyasıya eleştirilmiş ama başta Başkomutan Mustafa Kemal Paşa ve devlet, onlara dokunulmasına engel olmuş, kendilerinden hesap sorulamamış ve bir milletvekilinin deyişiyle, Ermenilere, hatta ‘Afrika’daki barbarlara’ bile layık görülmeyecek zulümler cezasız kalmıştır.

Şimdi Sakallı Nureddin Paşa’nın düzenli kuvvetleri ile Giresunlu Topal Osman’ın gönüllülerinin işlediği zulümlerin Meclis’te nasıl tartışıldığına kulak verelim. Bunun için TBMM gizli oturum zabıtlarının sayfalarına eğilmemiz yeterli olacaktır.

3 Ekim 1921 günkü 85. toplantıda söz alan Erzincan Milletvekili Emin Bey, Koçgiri olaylarını bizzat takip ettiğini söyledikten sonra “Orada öyle bir mezalim (zulüm) icra edilmiştir ki, tüyleri ürpertir.” der. Emin Bey’e göre asıl facia, bu zulümlerin Meclis adına ve onun verdiği yetkilere dayanılarak yapılmış olmasıdır.

Konuşmacılara göre Nureddin Paşa ve adamları, Meclis’in isyanı bastırmak için ordu komutanlıklarına verdiği yetkiyi kötüye kullanmışlardır. Erzurum Mebusu Mustafa Durak Bey şöyle der: “Memleketimizde yapılan mezalimi herkes duymalıdır. Çünkü efendiler, memlekette yapılan bütün felaket, bütün mezalim, bütün seyyiat (kötülükler) bunların milletten saklanmasından doğmaktadır.” (Sanki son cümleyi günümüz için söylemiştir.)

Koçgiri’de devlet adına işlenen zulümlerin açıklanmasını neredeyse söz alan bütün milletvekilleri istemektedir. İçişleri Bakanı Refet (Bele) Paşa, “Hepimiz suçluyuz.” der bu yetkiyi ordu komutanlarına tanımakla, “Gelin hep birden itiraf edelim.” diyerek günah çıkartır. Erzurum Mebusu Hüseyin Avni (Ulaş) Bey ise üstü örtülmeye çalışılsa da zulmün Avrupa kamuoyu tarafından bilindiği ve aleyhimize kullanıldığı kanaatindedir. Şunları ekler: “Bir adam görevini kötüye kullanmış, cezasını görsün.”

Erzincan Mebusu Fevzi Efendi ise daha da ileri gider ve Koçgiri’de halka yapılan mezalimin ancak Cengiz Han’ın ordusu veya Ermeniler tarafından işlenebileceğini dile getirir. Yakılan evler, ırzlarına saldırılan kadınlar, öldürülen çocuklar ve siviller. Söz alanlar dur durak bilmeden Nureddin Paşa’nın gaddarlığından söz eder. Bir imha hareketine girişildiğinden söz edenler bile çıkar. Emin Bey iyiden iyiye açılır ve şunları söyler:

“Efendiler, dünyanın hangi yerinde böyle bir harekât görülmüştür ki, babasını bir evladın eline bir ip, diğer evladın eline bir ip alarak çektirerek tam altı saat zarfında bu suretle feci bir şekilde öldürülmüştür?” (Bunu yapanların da Topal Osman’ın adamları olduğunu açıklar.)

12 Eylül yönetimince ölümünden sonra orgenaralliğe yükseltilen Sakallı Nureddin Paşa

Dersim Mebusu Hayri Bey’e göre ise bu zulümler Ermenilere bile yapılmamıştır. Bir başkasına göre bu hareket ‘hıyanettir’. Ve diğer acı şikâyetler ilk Meclis’in tavanına çarpıp çarpıp dökülür sayfalara o 5 Ekim 1921 günü.

Derken Meclis bir araştırma (tahkikat) komisyonu kurup olayın araştırılmasını ister. Bunun için iki heyet seçilip olay yerlerine gönderilir. Biri Samsun’da Rumların tehciri sırasındaki muameleleri, diğeri de Dersim’de yapılanları araştırmakla görevli komisyonlar raporlarını hazırlayıp sunarlar. Meclis, o tarihte kendisine karşı sorumlu bulunan Nureddin Paşa’ya görevden el çektirir ama cezalandırma noktasında Başkomutan’ın da kararını vermesi gerekir. Mustafa Kemal Paşa, Meclis’te yaptığı konuşmada görevinden merkeze alınan Nureddin Paşa’yı harcamaya yanaşmaz.

Meclis yargılanmasına karar vermiştir ama Mustafa Kemal Paşa yaptığı incelemeden sonra Nureddin Paşa hakkında Meclis’in verdiği kararın ‘biraz ağır’ olduğu kanaatine varmıştır (16 Ocak 1922). Ona Meclis’in kararına rağmen sahip çıkar. Suçlamaların daha fazla araştırılması gerektiğini beyan eder. Bu açıklama Meclis’te kabul edilir ve Nureddin Paşa yargılanmaktan bu sayede kurtulmuş olur.

İşte yargılanmaktan böyle kurtarılan Sakallı Nureddin Paşa’nın Nutuk’un sonlarında sayfalarca ve kıyasıya eleştirildiğini görmek biraz garip kaçmaktadır. Keza aynı Meclis’in Rumlara yaptıklarından dolayı sık sık eleştirdiği Topal Osman’ın da önce Cumhurbaşkanlığı’nın özel korumalığını yapmasını, ardından da Trabzon Mebusu Ali Şükrü Bey’i öldürdüğü gerekçesiyle öldürülüp Meclis’in önünde ayağından asılmasını da anlamak da zorlaşmaktadır.

En ilginci de nedir biliyor musunuz? Sakallı Nureddin Paşa Meclise 1925’de Cumhuriyet Halk Partisi’nin bütün baskılarına rağmen girmeyi başarmış ve şapka kanunu aleyhine bir önerge vererek şimşekleri üzerine çekmiştir. Bundan sonra ilginç bir gelişme olacak ve Beylerbeyi’ndeki evine kapanıp 1932’deki vefatı üzerine Küplüce Mezarlığına gömülecek olan Nureddin Paşa, 12 Eylül darbesinin ardından Atatürk Araştırma Merkezi’nin Mustafa Kemal Atatürk ve Abdüllatif Naci Eldeniz’den sonraki üçüncü şeref üyesi ilan edilecektir.Nureddin Paşa’nın damadı Abdullah Alpdoğan’ın da 1937’de başlayan Dersim harekâtında kayınpederini utandırmadığını ve onun şanını yere düşürmediğini söylememize gerek yok sanırım.

Türkiye tarihini tanıyacak ve yüzleşecek diyorum ama bunun hemen akşamdan sabaha olacağını da düşünmüyorum. Biraz zaman alıyor gördüğünüz gibi. Günün birinde bir Koçgiri tartışması da yapar mıyız bilmiyorum. Bunu sırf bugün için istiyorum. Gözümüzün önündeki ihlallere duyarlı olabilmek için…

İdama mahkûm edilen Genelkurmay Başkanı

9 Ocak 2012Mustafa Armağan

İlker Başbuğ’un mahkemece tutuklanması yazılı ve görsel basında ‘İlk kez bir Genelkurmay Başkanı tutuklanıyor’ yorumlarına yol açtı.

Ne var ki, 27 Mayıs darbesinde devrin Genelkurmay Başkanı yalnız tutuklanmakla kalmamış, idamla yargılanmış, hatta rütbesi orgenerallikten erliğe indirilerek bir askere yapılabilecek en ağır hakaretlerden birisine maruz bırakılmıştı.

26. Genelkurmay Başkanı Org. İlker Başbuğ’un “terör örgütü yöneticisi olmak ve darbeye teşebbüs” suçlamasıyla tutuklanması üzerine, yakın tarihimizin bu hicranlı sayfasını açmak ihtiyacını duydum.

Genelkurmay Başkanlığı’nın resmî internet sitesinde 10. Genelkurmay Başkanı olarak adı geçen Org. Rüştü Erdelhun hakkında her şey anlatılıyor da, nedense bir askeri darbeye muhatap olduğu es geçiliyor. “Genelkurmay Başkanlığı görevinden 3 Haziran 1960 tarihinde emekliye ayrılmıştır.” Bu kadar. Bu kadar mı acaba?

Darbeye teşebbüsten tutuklanan İlker Başbuğ’un tam tersine, Rüştü Erdelhun’un suçu, darbeye katılmamak ve bütün gücüyle engellemeye çalışmaktı! 1960 yılında Genelkurmay Başkanı darbeye katılmadığı için tutuklanmıştı, bugün bir başka Genelkurmay Başkanı darbeye teşebbüsten tutuklanıyor. Yarım asırlık tarihimizin bundan daha çarpıcı bir tablosunu bulmak zordur.

Asker doğdum, Asker öleceğim

Rüştü Erdelhun 1894’te Edirne’de doğmuş, Nisan 1921’de İstiklal Savaşı’na katılmış, 23 Ağustos 1958’de atandığı Genelkurmay Başkanlığı görevine 27 Mayıs darbesine kadar devam etmiş. İngilizce, Fransızca ve Japonca bilen Erdelhun, başta İstiklal Madalyası olmak üzere çok sayıda nişan ve madalyayı göğsünde taşıyan bir asker. En dikkate değer özelliği (bir zamanlar en büyük suçuydu), askerin siyasete karışmaması gerektiğine olan inancıydı. Fevzi Çakmak ekolünden geliyordu. Buna göre asker askerliğini yapacak, siyaset sivillerin işi olacaktı. Siyasete soyunmak isteyen de üniformasını çıkaracaktı.

Org. Erdelhun 27 Mayıs’tan bir süre önce emrindeki askerlerin kaynaştığının farkına varmıştı varmasına ama bu denli kapsamlı bir hücre yapılanmasıyla kuşatıldığını öğrenememiş, var gücüyle yaklaşan darbenin önüne geçmeye uğraşmıştı. Nitekim Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi’nden Erdal Şen’in bulup “Yassıada’nın Karakutusu” adlı kitabında yayımladığı notlarında milletin manevî değerlerine olduğu kadar demokrasiye de saygı ve inancını vurgulayan satırlar şöyle:

“Parti mücadelesine ordu karışmamalı, tarafsız olmalı. Silahlı gruplar millet otoritesi ve esasına dayalı hükümet icraatlarına mani olmamalı. Silahlı Kuvvetler’in siyasete karıştırılmaması gerektiği bilinmelidir. Türkiye ve Türk milleti Müslüman’dır. Türk askerinin şiarı, devletin, hükümetin ve Genelkurmay’ın personeli olmasıdır. Ordunun görevleri hükümetin siyasetini temin ve ülkenin huzurunu temindir. Bir memlekette her şey kanun ve adaletle olacak. Ordu birkaç yüz mektep talebesinin veya sokak maiyetinin bir kahramanı olmayacaktır. Siyasete karışmayın. Ordu ancak hükümetin emrinde devletin nizamını korumaya memurdur.”

İşte örnek bir Genelkurmay Başkanının tavrı. Garip olan, Erdelhun’un tam da bu bir askerin göstermesi gereken normal tavrı yüzünden darbecilerce hakaretlere uğramış ve idama mahkûm edilmiş olmasıdır.

İdama mahkum edilen Erdelhun en önde elleri kelepçeli olarak görülüyor.

Darbecilerden Sıtkı Ulay anılarında Erdelhun’la görüşmesinde beraberce Baş-bakan’a gidip onu istifaya davet etmeyi teklif ettiğini yazar. Genelkurmay Başkanı Erdelhun buna, “Ben asker olarak doğdum, asker olarak öleceğim. Politikadan anlamam ve karışmam. Bunu bana başka birisi söyleseydi tutuklardım.” diye sert bir tepki göstermiştir.

Erdelhun aynı gün Ankara garnizonundaki bütün subay ve generalleri toplayıp sert bir dille uyarmış ve sokağa dökülenler olursa bunları kendi elleriyle öldüreceği tehdidinde bulunmuştu. Darbeden 10 gün önce yaptığı bu konuşmada subaylara Türk ordusunun demokrat bir rejimin ordusu olduğunu ve hükümette DP’nin mi, yoksa CHP’nin mi olduğunun kendilerini ilgilendirmediğini söylemiştir.

Ayak sesleri duyulan darbeyi engellemek için çırpınan bir Genelkurmay Başkanı vardır karşımızda. Nitekim Erdelhun bizzat İstanbul’a koşup Sıkıyönetim Komutanı’nı bir tarafa itmiş ve olaylara el koymuş, bu yüzden darbecilerin gözünde itibarını yitirmiştir. Beklenen sona hızla yaklaşılmaktadır.

Harp Okulu öğrencilerinin 21 Mayıs yürüyüşünü güç bela durduran Erdelhun, Başbakanlık’a çağrılır. Bayar, Menderes, Erdelhun ve Milli Savunma Bakanı Ethem Menderes’in yaptıkları toplantıda Başbakan, öğrencilere sert davranılmaması gerektiği uyarısında bulunur.

26 Mayıs sabahı da boş durmaz Genelkurmay Başkanı. Ordusu için için kaynamakta ama o, bu seli durdurmak için çaresizce çırpınmaktadır. Generallerini toplayıp ihtilale katılmamaları konusunda uyarır. Hatta tehdit eder. Darbeden önceki son gün öğleden sonra da isyanı teskin çabalarına devam eder. Yüksek rütbeli subayları MSB Sinema salonunda toplayıp bir darbeye karşı olduğunu açıkça bildirir. Darbenin ülkeyi bir felakete sürükleyeceğini, kulağına böyle söylentiler geldiğini, buna teşebbüs edenler olursa çekinmeden vuracağını söyler. Hatta darbenin engellenmesi için civarda bulunan bazı birlikleri Ankara’ya kaydırmayı bile planlar.

Nereden nereye

Bu sırada da Menderes ve Bayar’a ordunun kontrol altında olduğunu, endişeye mahal bulunmadığını söylemektedir ama endişe etmesi gerekenlerden birinin de kendisi olduğunu ne yazık ki o sırada bilmemektedir. Darbeciler artık Genelkurmay başkanlarını da devirmeye karar vermişlerdir.

27 Mayıs günü ilk tutuklananlardan biri de Genelkurmay Başkanı olur. 3 Haziran günü orgenerallikten erliğe tenzil-i rütbe ettirilir ve Yassıada’ya postalanıp idamla yargılanacaklar arasına katılır. Nihayet 15 idam kararı çıkar ama aralarındaki tek Demokrat Partili olmayan isim, bir generaldir: Rüştü Erdelhun. O da diğerleri gibi elleri kelepçelenerek İmralı’ya götürülür ve ölüm hücresine konulur. Sessizce kaderini beklemektedir. İdamlar gerçekleştikten sonra affedildikleri bildirilir ve Kayseri Hapishanesi’ndeki çile günleri başlar. 9 Kasım 1983 günü vefat edene kadar da çekildiği köşesinden Türkiye’nin nereden nereye geldiğini izlemekle yetinmiştir.

Darbeye katılmamanın suç olduğu bir dönemden teşebbüs edenlerin yargılandığı günlere geldik. Türkiye bu dönüşümü iyi yorumlamalı.

.

Milleti mehterle buluşturan Genelkurmay Başkanı da tutuklanmıştı

16 Ocak 2012Mustafa Armağan

Demokrat Parti iktidarıyla uyumlu çalışan 4 merhum Genelkurmay Başkanı’nın kemiklerinin Devlet Mezarlığı’na nakledilmeyişi esrarını koruyor.

12 Eylül darbesinden sonra çıkarılan kanunda naaşları Devlet Mezarlığı’na taşınacaklar arasında Genelkurmay Başkanları da sayıldığı halde onlara bu şansın tanınmayışı, tartıştığımız sivil-asker ilişkileri bakımından çok önemlidir. Bir bakıma iade-i itibar, bir bakıma da yerine getirilmesi gecikmiş bir görev olacaktır bu. Bakalım bu ayıbı temizlemek kime nasip olacak?

İşte halen Zincirlikuyu’da gayet sade bir mezarda eşi Cavidan ve kızı Güsfent’le birlikte son uykusunu uyumakta olan Mehmet Nuri Yamut, 6. Genelkurmay Başkanı olarak 1950’den Nisan 1954’e kadar görev yapmış, emekliye ayrıldıktan sonra DP’den milletvekili seçilmişti. 27 Mayıs darbesi onu da Yassıada’ya atmaktan çekinmemiş, türlü hakaret ve işkencelere maruz bırakılmış, arası fazla sürmeden kansere yakalanmıştı. 9 Mart 1961’de Kasımpaşa Deniz Hastanesi’ne yatırılan Nuri Yamut, 3 ay sonra, 5 Haziran 1961 Pazartesi günü saat 18.30’da son nefesini vermişti.

Dolayısıyla İlker Başbuğ “ilk tutuklanan Genelkurmay Başkanı” değil, Rüştü Erdelhun ve Nuri Yamut’tan sonra tutuklanan üçüncü Genelkurmay Başkanı’dır. Lakin tutuklanış sebepleri arasında dağlar kadar fark olduğunu söylememiz gerekir.

6. ve 10. Genelkurmay başkanları olan Yamut ve Erdelhun, sivil otoriteyle iyi geçindikleri ve darbe yapmadıklarından yargılandıkları halde Başbuğ, darbeye teşebbüsten yargılanıyor. Yani bir zamanlar darbe yapmamak suç iken, şimdi darbe yapmak suç. Düşünün ki, bu noktaya gelebilmek, bu açık gerçeği idrak edebilmek için kaç azap çemberinden geçmemiz gerekti.

Genelkurmay’ın resmi sitesindeki Nuri Yamut biyografisi pek harcıalem hazırlanmış. Nedense 1913-1919 döneminden tek kelime ile olsun bahsetmiyor. Oysa bağlı bulunduğu 2. Kolordu’nun Zığındere’de görev yaptığı ve orada yaralandığı pekâlâ yazılabilirdi. Aynı şekilde 1916’da Doğu cephesinde bulunduğunu İsmet Görgülü’nün “On Yıllık Harbin Kadrosu” adlı kitabından öğrenebilirlerdi. (Sonlara doğru “Balkan, 1’inci Dünya ve Kurtuluş Savaşı’na katılmıştır” cümlesi yapıştırılmış. İyi de, şunu yerine yazsaydınız daha şık olmaz mıydı?)

Peki emrinde onca uzman bulunan Genelkurmay’ın sitesinde geçen “Yamut Paşa Fransızca bilmektedir” ifadesine ne demeli? Paşa öleli yarım asır oldu beyler! Ne demek “Fransızca bilmektedir”? Aynı şekilde milletvekilliğinden de bahis yok. Neden? Bir askerin milletvekili olması ayıpsa İnönü’yü anlatırken de aynısını yapmalı değil miydiniz?

Derdim, bir internet sitesini eleştirmek değil. Yamut hakkında bilgi kırıntılarını yan yana getirmek ve neden bu denli az, eksik ve de yanlış bilindiğini sorgulamak. Bir insanı öldükten sonra öldürmek denir buna. Oysa en azından şunlar yazılabilirdi:

1935’te kapatılan Mehterhane’yi 18 yıl sonra yeniden açma şerefi ona aittir. İstanbul’un Fethi’nin 500. yıl kutlamaları vesilesiyle Osmanlı Mehterhanesi’nden kalan eşya ve aletleri toplar, eski mehtercileri buldurup onlardan bilgi alır ve mehter törenlerini yeniden başlatır. Bu hayırlı hizmeti sebebiyle her daim rahmetle yâd edilecektir.

Paşa bir gezide Çanakkale şehitlerinin kafataslarından piramitler yapıldığını, kemiklerinin dağ gibi yığıldığını görür ve kahrolur. Bunun üzerine Zığındere şehitlerinin kemiklerini toplatıp gömdürür ve üzerine kendi adıyla anılan anıtı yaptırır. Torunu Haldun Şahingiray’ın telefonda verdiği bilgiye göre Paşa bu anıtı yaptırabilmek için İzmir’deki 2 evini satmıştır. Bir askerî tarihçi anıtın yapımı için maaşını bağışladığını ekliyor.

Geleceğin Genelkurmay Başkanı Nuri Yamut 1938 yılında Tümgeneral rütbesindeyken çektirmiş bu fotoğrafı. Eşi Cavidan ve kızı Güsfent ile objektife böyle bakmış. Sol altta, Genelkurmay Başkanı olduktan sonra…

Böylece hem mehter marşları çalınırken hem de Çanakkale şehitlikleri gezilirken Nuri Yamut’un hatırasıyla karşılaşırız.

Torunu Haldun Bey’e göre, Paşa son derece kibar biriymiş. Genelkurmay Başkanı iken dahi kahve isteyeceği zaman “Benim kahve isteyeceğimi hissettin galiba” dermiş. Lafı Yassıada’ya getiriyorum. Konuşmak istemiyor. Bu kötü hatıraları içimize gömmek istiyoruz diyor. Bu tavra başkalarında da rastladığım için şaşırmıyorum.

“Peki kendisini son görüşünüz nasıl oldu?” diye soruyorum. “Hastanede, sadece kapıdan gösterdiler” diyor. Odaya sokmamışlar. Uzaktan ‘Nasılsın?’ diyebilmiş, el sallamışlar, o kadar. Kansere de kahrından yakalanmış zaten.

Yavuz Donat’ın birkaç yıl önce köşesine taşıdığı, 27 Mayıs’ta kendisini tutuklamaya gelen askerler tarafından dövülüp merdivenden yuvarlandığı rivayeti aile tarafından tasvip görmüyor. Acaba bunun sebebi, o kötü olayları unutmak istemeleri olmasın? Nitekim ben o rivayeti başka kaynaklardan da dinledim.

Buna göre kendisini tutuklamaya gelenlerden Muzaffer Çakmaklı adlı bir teğmen, “Ben Çanakkale ve İstiklal Savaşı gazisiyim, eski Genelkurmay Başkanı’yım, beni hangi hakla tutukluyorsunuz?” diye diretince Paşa’ya bir tokat atıyor. Tokadın etkisiyle kalın dereceli gözlüğü yere fırlıyor, bunun üzerine aynı teğmen gözlüğü ayağıyla eziyor ve o tarihte 71 yaşında olan Yamut Paşa’yı koluna girip Harp Okulu’na götürüyorlar. Türlü hakaret ve eziyetler altında cereyan eden Yassıada duruşmalarına hastalığından dolayı katılamayan Nuri Paşa, sonunda hastaneye kaldırılıyor ve orada hayatını kaybediyor. Böylece 3 ay sonra hakkında verilecek ceza da düşmüş oluyor.

Sen Abdülhamid döneminde Harbiye’ye gir, Balkan savaşlarından Çanakkale’ye kadar cepheden cepheye koş, yaralan, gazi ol, İstiklal Savaşı’na katıl, Sakarya’da 7. Tümen Kurmay Başkanı olarak düşmanı kovala, Genelkurmay Başkanı ve milletvekili ol, sonra bacak kadar çocuklar kapına dayanıp seni zindana atsınlar ve kanseri manevî acına katık yaparak son günlerini tamamla, ailene bir kez dahi sarılmana müsaade edilmesin. Bu da yetmiyormuş gibi, tarih kitaplarından adın çıkarılsın.

Tevfik Fikret’in dediği gibi “Acı şeyler Haluk, fakat gerçek”. Neyse ki, bu milletin o acılardan dersler çıkardığı zamanlar geldi çattı. Kendisine hizmet ettiği halde mağdur edilenleri hiç unutmayacak bu millet. Rüştü Erdelhun ve Nuri Yamut da değerlerimize sahip çıktıkları ve demokrasiye yaptıkları hizmetler sebebiyle unutulmayacaklar arasında.

Tarihe ışık tutan Avni Paşa’nın hatıratı çıktı

22 Ocak 2012Mustafa Armağan

Rusya’dayken sevgili Timofey iç burkan bir olay anlatmıştı. Çarlık döneminde insanlar okullarda günlük tutmaya özendirilir, hemen her ailede birileri mutlaka günlük tutarmış.

Ancak Stalin iktidarında bu günlükler milletin başına bela olmuş, zira evleri basan polis, önce günlüklerden ailenin siyasi tutumunu itiraz edemeyeceği kanıtlarla deşifre ediyormuş. Sonra gelsin mahkemeler, sürgünler, idamlar… Paniğe kapılan halk, günlükleri sobalarında yakarak kurtulmaya çalışırken, Petersburg’un üstünü koyu bir duman tabakası kaplamış.

Ben bunu Türkiye’de 1950’den önce çok az ciddi hatıratın yayınlanışına benzetiyorum. Yayınlananların çoğu da 1945 sonrasına rastlar. Demek ki, Tek Parti döneminin aynı zamanda hatıratlar üzerinde kurduğu bir diktatörlükten de söz edebiliriz. Kâzım Karabekir’inki gibi yakılan hatıratlar Rusya ile Türkiye arasındaki bağlantıyı kuvvetlendirmeye yarıyor sadece.

Yakın tarihin yeniden yazılacağı günler yaklaşırken (inşaallah), 90 yıldır korku duvarının arkasına saklanan hatıratlar birer ikişer arz-ı endam ediyor. Hafızamızın yırtıkları onarılıyor. Velhasıl, kendimizle yeniden konuşmaya başlıyoruz; kendimizle, yani tarihimizle…

Timaş Yayınları’ndan yeni çıkan “Vahdeddin’in Sırdaşı Avni Paşa Anlatıyor” adlı kitap bize I. Dünya Savaşı ve Milli Mücadele’nin bilinmeyenlerini yetkin bir tanığın ağzından aktararak tarih mahkemesine yeni kanıtlar sunmakla kalmıyor, karanlığın alanını biraz daha daraltıyor. Kitabın değerini artıran özelliklerden biri, hem Paşa’nın hem de Vahdettin’in anlattıklarını ve sonunda da Padişah’ın yazdırmaya ve yazmaya başladığı tamamlanmamış bir hatıratını içermesi.

Mustafa Kemal’in Vahdettin’in huzurundaki yemini

Avni Paşa’nın hatıratında çok ilginç bilgilere rastlıyoruz. Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’a gitmeden önce Vahdettin’in huzurunda ettiği yemin bunlardan biri.

Bir Mayıs günü Padişah askeri üniformasını giymiş olup ayakta durmaktadır. Sadrazam Damat Ferid ile Yaver Avni Paşa iki yanında, birer adım gerisindedirler. M. Kemal Paşa bu üçlünün karşısında askerî duruşuna dinî bir eda katarak ilerlemiş ve sağ elini Kur’an-ı Kerim’in üzerine basarak şu yemini etmişti:

“Bakanlar Kurulu’nca düzenlenip Padişah’ın iradesine sunulan 21 maddelik özel talimatta bana verilen yetkiler doğrultusunda Padişahımızın Anadolu illerindeki bütün mülki ve askeri memurlar üzerinde icrasına görevlendirildiğim denetleme ve soruşturmaları, Halife hazretlerinin yüksek rızası çerçevesinde iftihar kaynağım ve kölece övüncüm olan tam bir sadakatla elimden geldiği kadar yapacağıma vallahi billahi.”

Kısaltıp sadeleştirdiğimiz yemin metni kitapta rastladığımız orijinal bilgilerden sadece biri. Dahası var elbette. İnkılap tarihlerinden beyni kireçlenmiş nesillere sarsıcı, şaşırtıcı gelecek bilgiler bunlar.

Mustafa Kemal, Vahdettin’i nasıl övmüş?

Genellikle Mustafa Kemal Paşa’nın komuta ettiği 7. Ordu’nun Filistin’de yenilmediği, başarıyla geri çekildiği anlatılır. Avni Paşa ise bu olayı farklı anlatıyor:

“Filistin bozgununu gayet veciz ve yalın sözlerle ifade eden ve değerlendiren M.Kemal Paşa’nın işbu telgrafına ilave edecek bir şey yoktur. Yalnız Şam’ın savunmasıyla görevlendirilen İsmet İnönü’nün bu defa da sorumluluklarını, görevini ve Şam’ı yüz üstü bırakıp kendi kararıyla Halep’e firar ve oradan İstanbul’a kaçtığını ve kendisinin (M.Kemal’in) Halep’te sahra muharebesi yapacak halde değilken, Halep’in meşhur ‘sahra âlemi’nin birçoklarından geri kalmadığını ilave etseydi, bir askerî ve insanî fazilet göstermiş olurdu. (…) Ordu ve kolordularını düşmana teslim edip yalnız aziz canlarını kurtaran kahraman komutanlar elleri boş olarak Halep’e gelebilmişlerdi.”

Avni Paşa daha sonra Mustafa Kemal Paşa’nın Filistin’e Padişah Yaveri üniformasıyla gelişine dair bir hatırasına yer veriyor. 7. Ordu Komutanı olarak Filistin’e gönderilen M.Kemal’in şerefine Şam civarında, Başmenzil karargâhında bir yemek verilmiştir. Mustafa Kemal, yemekteki konuşmasında Vahdettin’i övmüş ve yüksek hoşgörüsünden onur duyduğunu anlatmıştır. M.Kemal’e göre Vahdettin “feraset ve zekâ” sahibidir, olayları çok yerinde değerlendirmektedir ve tek taraflı barış yaparak ülkeyi savaştan çıkarmaya çalışmaktadır. Zaten kendisi de Padişah’ın bu hedefini gerçekleştirmek üzere buradadır.

İzmir’in işgalinden sonra protesto amacıyla istifa etmeye hazırlanan kabine üyelerini ziyarete giden M.Kemal Paşa’nın, “O halde benim Samsun’a gönderilmem ne olacak?” diye telaşlandığını ve onlara “Aman efendim, bence istifanız hiç uygun değildir. Aksine, ısrar ederek göreve devam etmek gerekir.” dediği de Avni Paşa’nın iddiaları arasında.

Küçümsenip alay edilen Misak-ı Halife…

Avni Paşa’nın hatıratından öğrendiğimiz bir başka gerçek ise Misak-ı Milli yanında bir de Misak-ı Halife’nin varlığıdır. Misak-ı Milli İtilaf devletlerine karşı yayınladığımız hakkımız olan meşru topraklara dair asgari şarttır. Misak-ı Halife ise Osmanlı’nın bıraktığı geniş topraklar üzerindeki Hilafet’ten gelen manevî haklarıdır. Nitekim Damat Ferid Paşa’nın Paris Konferansı’nda dile getirmek istediği ama İtilaf devletlerince küçümsenip alay edilen talepler gerçekte Misak-ı Hilafet’le ilgiliydi.

İngilizler Misak-ı Halife’den hiç mi hiç hoşlanmamışlardı. Çünkü Hilafet’in gücünün tehlikeli bir şekilde kullanılması ihtimalini tehlikeli buluyorlardı. İngilizlerin Halife’yi Anadolu ile uzlaşmaya zorlarken Hilafet’in kaldırılmasını isteyişleri arasındaki çelişkiye dikkat çeken Avni Paşa’nın aşağıdaki ifadesi bence kitabın en çok tartışılacak paragrafı:

“… Hilâfet’in Türkiye’de kalması lüzum ve gereğine daha ziyade inandım. Yaptığım değerlendirmeden müteessir olanlar; “Paşa, Ankara’da ve Kuvâ-yı Milliye’de hiçbir fert yoktur ki, sizin şimdi söylediklerinizi düşünmüş olsun. Kuvâ-yı Milliye İstanbul’a gelecek İzmir, Edirne’yi almakla ve yalnız Misak-ı Milli’nin tahakkukunu görmekle yetinecektir. Millet de bunun için Mustafa Kemal’in heykelini dikecektir.” dediler. Ben de cevaben; “Sizler Mustafa Kemal’in bir heykelinin dikileceğini söylüyorsunuz. Ben ise iki heykelinin yapılacağını zannediyorum. Şu fark ile ki; birini tunçtan; Milliciler Ankara’da yaparlar, diğerini de İngilizler altından Londra’da yapacak ve sırf bunun için Kuvâ-yı Milliye’nin harekâtına katlanacaktır zannediyorum.” dedim.”

Vahdettin Sevr’i imzalamıyor

Avni Paşa, Vahdettin’in belli bir İngiliz yanlısı siyasetinin bulunmadığını, vakit kazanmak için uğraştığını yazıyor. Sevr’i imzalamadığı gibi imzalamaya da asla niyetli olmadığını Padişah’ın şu sözleriyle dile getiriyor: “Bu antlaşmayı imza etmeyeceğim. Son söz benim ise yapacağımı bilirim. Bugünkü muameleler günü kurtarmak, vakit kazanmak içindir.”

Ayrıca Vahdettin’in Sevr’i nasıl gördüğünü şu iki cümlesinden net olarak anlıyoruz: “Sevr Antlaşması musibetlerle dolu bir belgedir (“mecelle-i mesâib”). Fakat su üzerine yazılmış bir yazıdır (“nakş ber âb”).”

Yani biraz sabredelim, bu yazı silinecektir. Nitekim Sevr’i bir süre sonra İngilizler bile ciddiye almadılar. Hem de kendileri zorla imzalattıkları halde.

Özellikle Vahdettin’in Avni Paşa’ya özeleştiri mahiyetinde yazdırdığı şu paragrafı çok anlamlı buldum:

“Üç hatamı itiraf ederim: 1) Saltanat makamını kabul etmemeliydim. 2) İhanetleri ortaya çıkan (Damat Ferid’inkiler başta olmak üzere) Mütareke hükümetlerine güvenmemeli ve geleceğimi onlara bağlamamalıydım. 3) Milletin (Mustafa) Kemal’e biat edemeyeceğine hükmetmemeliydim.”

Haksız yere 150’likler listesine alındığını savunan Avni Paşa bize yazdıklarının ne hatırat, ne de tarih olup; sadece yaşayıp tanık olduğu olayları bir araya getiren gevşek bir metin, bir “mecmua” olduğu uyarısında bulunuyor ve asıl hedefinin sonraki nesillere hizmet olduğunun altını çiziyor.

Ne yazık ki, mevcut kanunlar dolayısıyla (…) işaretiyle yayınlanamayan kısımlar bu hizmeti yeterince yerine getirmesine mani olmuş görünüyor. Artık bu utancı daha fazla yaşamak istemiyoruz. Hatıratlar özgürce konuşabilsin. Ağızlarına takılan susturucular çıkartılsın. Jean Genet’nin dediği gibi tarihin bizi nasıl çarpık çurpuk insanlar haline getirmeye çalıştığı bu meşum üç noktalardan yeterince belli değil mi?

Avni Paşa kimdir?

1878 Batum doğumlu olan Ahmed Avni Paşa, Harb Okulu’ndan mezun oldu, 1897 Yunan Savaşı’na, ardından Balkan ve I. Dünya Savaşları’na katıldı. Vahdettin’in Başyaverliğine atandı, bir ara Bahriye Nazırlığı yaptı. Cumhuriyet’ten sonra 150’likler listesine alındı. Vefatına kadar Vahdettin’in yanında bulundu. Mezarı Lübnan’ın Cünye kasabasındadır (1934). Ailesi tarafından muhafaza edilen hatıratını, Osman Öndeş yayına hazırladı.

.

Genelkurmay, Karabekir Paşa’yı yine unuttu

29 Ocak 2012Mustafa Armağan

İlker Başbuğ’un Genelkurmay Başkanı olduğu 2009 yılı, meğer tarih açılımının bereketli yıllarındanmış da kadrini bilmemişiz.

Kâzım Karabekir gibi resmî tarih açısından ‘tehlikeli’ görülen bir komutanın bizzat Genelkurmay tarafından ilk ve belki de son kez anılması, ona nasip olmuştu. Şöyle ya da böyle Başbuğ bir tabuyu kırmıştı ama arkası getirilemedi. İnsanın aklına ister istemez ‘Genelkurmay’ın ahde vefa dediği bir seferlik miydi?’ sorusu geliyor.

Geçtiğimiz 26 Ocak Paşa’nın 64. ölüm yıldönümüydü. Karaman Valiliği, Belediye Başkanlığı ve Kazımkarabekir Kaymakamlığı tarafından ortaklaşa organize edilen konferansa çevre illerden gelenler de olmuştu. Verdiğim konferansa gösterilen ilgi gerçekten görülmeye değerdi. Salonda yer kalmayınca ayakta dinleyenler oldu. Beklerdim ki, askerler de gelip dinlesinler. Üniformalı kimse yoktu. ‘Sivil’ geldilerse bilmem.

Belki de ‘benim’ Kâzım Karabekir’imin kafalarındaki şablona ters düştüğündendir çekingenlikleri. Ancak bunun için kimseden özür dilemeyeceğim. Karabekir’in bir şiirinde dediği gibi “Korku bir sistir kalkar, hakikat güneştir doğar.” Şimdi korku dönemi bitiyor. Hakikat güneşinin doğma vaktidir.

Karabekir Paşa’yı bir elinde kılıç, öbüründe kalemle düşünmek hoşuma gidiyor. İyi bir asker; ama o kadarla bitmiyor. Aynı zamanda müşfik bir baba, kanunlara riayetten kıl kadar ayrılmayan dürüst bir vatandaş, hakkını sonuna kadar savunan medeni bir insan, inandığı dava uğruna hayatını ortaya koymayı bilen bir kahraman, zarif bir koleksiyoner, musiki ve şiirle iştigal etmiş, marş yazıp bestelemiş bir sanat amatörü, eğitim yoluyla kalkınma problemi üzerinde düşünmüş, dahası icraatta bulunmuş, sanayi projeleri olan bir devlet adamı, Kürt ve Ermeni sorunlarının başımızı ağrıtacağını daha 1920’lerden itibaren söyleyen ve mutlaka tedbir alınmasını isteyen ileri görüşlü bir siyasetçi ve düzinelerce kitaba imza atmış velud bir kalem…

Kâzım Karabekir 1920 yılında Erzurum’dayken düzenlenen bir törende halkın arasında.

O bunların hepsi. Belki de daha fazlası… Dolayısıyla Kâzım Karabekir’e, kafalarımızdaki klasik ‘asker’ şablonunu bir kenara bırakarak bakmamız, ayrıca Osmanlı’nın nasıl olup da bu denli çok yönlü askerler yetiştirebildiği üzerinde imal-i fikretmemiz gerekir.

Kâzım Karabekir Paşa tarihin yapılmasına katkıda bulunmuş bir şahsiyet her şeyden önce. İkinci olarak Meclis’te görev yapmış bir siyasetçi. Ancak üçüncü bir cephesi var: Yalnız ‘tarih yapan’ değil, aynı zamanda ‘tarih yazan’ biri olması. Galiba birilerini fena halde rahatsız eden de bu son özelliği.

O da Atatürk gibi işi şansa bırakmamış ve yaptığı tarihin hikâyesini yazıp geleceğe emanet etmiştir. Bu yüzden evi defalarca basılmış, dosyalarına el konulmuş, parasını kendi cebinden ödeyerek bastırdığı kitabı yakılmış, yine de mücadelesinden vazgeçmemişti.

Bir zamanlar yakılan kitaplarının rahatlıkla basılıp satılabildiği günleri göremedi belki ama hakikatin hakim olacağı, rahatlıkla konuşulabileceği bir Türkiye’nin özlemiyle yanıp tutuşmuştu. Türk Tarih Kurumu’na karşı verdiği mücadeleyi hatırlamamak haksızlık olur. Yetkililere, “Genç nesillere tarihi tek bir kişinin kahramanlığı üzerine kurarak anlatamazsınız. Bu, o kanlı mücadelede canını siper etmiş olan komutanlara ve hele kanını dökmüş Mehmetçiğe de hakarettir. Onların haklarını nasıl ödersiniz?” diye çıkıştığında takvimler 1942 yılını gösteriyordu.

Karabekir Paşa, 1922’de Trakya’ya yaptığı bir gezide subaylarla birlikte.

2012 Türkiye’si, Karabekir Paşa’nın 70, hatta 80 yıl önce verdiği o efsanevi mücadeleyi ve bu uğurda katlandığı türlü haksızlıkları anlayabilecek noktaya emekleye emekleye de olsa gelmiş bulunuyor. Türkiye demokratikleşme yolunda ilerlerken, tarihin de gözünün kendi üzerinde olduğunu hiç unutmamalı. Biz tarihi incelerken tarih de bizi inceler çünkü.

Ancak bu noktada önemli olan, Türkiye’nin korkudan bir yakılıp bir söndürülen “hırsız fenerleri”ne değil, Kâzım Karabekir gibi azim ve imanla mücadele etmiş ve hakikatin nasıl yıkılmaz bir dağ olduğunu bizlere göstermeyi başarmış ‘radyumlar’a olan ihtiyacını vurgulamaktır. Malum, radyumu tedbir almadan kullanmak tehlikelidir; çünkü sürekli olarak içe işleyen öldürücü ışınlar (radyoaktivite) çıkartır. Karabekir’in hayatı ve yazdıkları, bir bakıma resmî tarihin radyumudur.

Bence Kâzım Karabekir resmî tarih için hayattayken olsun, öldükten sonra yayınlanan kitaplarıyla olsun kesinlikle bir radyum etkisi göstermiş ve ideoloji eliyle bir tarih kurgulayanların daima korkulu rüyası olmuştur. Resmî ideoloji Paşa’yla uğraşırken, aynı zamanda kaçınılmaz olarak onun öldürücü ışınlarına da maruz kalmaktan kurtulamamıştır.

Bugün ‘Kemalist’ tarih görüşünün hasta ve bitap düşmesinde Paşa’nın radyum etkisinin payı büyüktür. Mesela onun resmî tarihte açtığı en büyük gedik, “19 Nisan 1919’da Trabzon’a çıktım.” cümlesinde ifadesini bulur ve bu atomik cümleyle birlikte biz resmiyette var olmayan ve tasavvurumuzda açılan yeni bir kulvarda koşmaya başlarız.

2012 Temmuz’u, Kâzım Karabekir’in 130. doğum yıldönümüne denk geliyor. Bu yılı Karabekir Paşa’nın tertemiz adının gelecek nesillerce de anılmasına ve anlaşılmasına çalışarak geçirmeye ve hâlâ ışımakta olan bu radyum’un nice gizlenen hakikatin ortaya çıkarılmasına vesile olmasını sağlayarak değerlendirmeye ne dersiniz?

Hayat Karabekir, babasını anlatıyor

Geçenlerde Karabekir Paşa’nın kızlarından Hayat Hanım’la konuşuyorduk. Babasıyla ilgili şu çarpıcı olayı anlattı:

Ailece bir sünnet düğününe gidiyorlarmış. Tabii “karga” dedikleri sivil polisler de peşlerinde. Tramvaya binmişler, polisler de binmiş. Gidecekleri yere gelince kendileri inmiş tramvaydan. “Baktım” diyor, “babam sağa sola baktı. Sonra hareket eden tramvayın peşinden koştu, camını tıklattı ve vatmana “İçeride arkadaşlarımız var, söylesin de insinler, indiğimizi fark etmediler galiba.” dedi. Kapı açıldı, hafiyeler de indiler. Babama dedim ki: “Niye haber verdiniz? Ne güzel kurtulmuştuk onlardan.” Bana verdiği cevabı hiç unutmuyorum: “Öyle deme evladım, onların da çoluk çocukları var. Onlar da bu işten ekmek yiyor. Bizi kaybederlerse üstlerine ne cevap verecekler? Belki de ekmeklerinden olacaklar. Onların görevi bizi takip etmek. Kendilerine yardımcı olmak da bizim görevimiz.”

Bence Milli Eğitim Bakanı’mız Ömer Dinçer bu anekdotu ders kitaplarına koydurmalı.

.

Eğitim Bakanlığı da darbeciler tarafından “Millî” yapılmıştı

5 Şubat 2012Mustafa Armağan

Cumhuriyetimiz 27 Mayıs 1960 askerî darbesinin dehşet ortamında gerçekleştirilen ve yaklaşık 50 yıl süren uzun bir ‘balans ayarı’nın etkisinden yeni yeni sıyrılıyor.

Darbelerle askere tanınan ayrıcalık ve dokunulmazlıkların, sistemin derinlerine ne denli kök saldığını fark ettikçe düzeltilmesi gerekenler göze batar hale geliyor. 19 Mayıs kutlamalarının Ankara dışında stadyumlarda değil, liselerde yapılması gayet isabetliydi. Muvazzaf subayların okulları denetlemelerini amaçlayan Millî Güvenlik derslerinin kaldırılmasıysa gecikmiş bir karardı.

Bu hamlelerle Cumhuriyet ‘yeniden’ değil, ‘yeni yeni’ kuruluyor, cumhurla buluşuyor. Cumhuriyeti halkın tepesine gerektiğinde balyoz indirmek şeklinde gören militarizmin sonu er geç gelecekti zaten.

Şimdilerde ‘öğrenci andı’nın ve okullar ile sınıflarımızın ayrılmaz unsurları olan Gençliğe Hitabe’nin kaldırılıp kaldırılmayacağı tartışılıyor. Hüseyin Çelik, kaldırılabileceğinin sinyalini vermiş.

Tabu haline getirilen bu iki ‘gelenek’in tarihlerine bakılınca üzerinde neden bu kadar gürültü çıkarıldığını anlamak zorlaşıyor. Zira her ikisinin başlangıcı da, zannedildiği gibi Atatürk’e dayanmıyor. And, Reşit Galib’in kızlarına yazdığı bir 23 Nisan şiirinden ibarettir, Atatürk köşesi ve Gençliğe Hitabe’nin okullara zorla sokulması da 27 Mayıs darbesinden sonraya rastlar.

Ben, ilkokulu 1971-72 sezonunda Bursa’da bitirdim. Yalnız bizim okuduğumuz and, bugünküne göre epeyce kısaydı. Şöyleydi:

“Türk’üm, doğruyum, çalışkanım. Yasam, küçüklerimi korumak, büyüklerimi saymak, yurdumu, milletimi özümden çok sevmektir. Ülküm, yükselmek, ileri gitmektir. Varlığım Türk varlığına armağan olsun.”

İlk Atatürk köşelerinden biri, Haziran 1961’de Kızıltepe Jandarma Alayı’nda hazırlanmıştı.

Bu andın, Darülfünun hocalarını “inkılapçı değil” diye sokağa atan Reşit Galib’in marifeti olduğunu yıllar sonra öğrenecektim. Afet İnan’ın “Atatürk Hakkında Hâtıralar ve Belgeler” adlı kitabına göre devrin ekâbiri 1933’ün 23 Nisan Çocuk Bayramı’nda Çankaya’da toplanmış. Maarif Vekili Dr. Reşit Galip kızları için o gün yazdığı andı uzatmış Afet İnan’a. İnan’ın aktardığı metin, bir kelime farkla bizim okuduğumuz andın aynısıdır. Reşit Galip “yurdumu, budunumu özümden çok sevmektir” diye yazmış, zamanla “budun” kelimesi çıkarılmış, yerine “millet” konulmuş. Bu bir.

İki defa daha değişikliğe uğramış andımız. İlk olarak ben mezun olduktan hemen sonra (Ağustos 1972) ve 28 Şubat döneminde (1997) metin uzatılmış. Yani birileri andımıza pekala dokunabilmiş. Demek ki zannedildiği kadar ‘kutsal’ değilmiş.

27 Mayıs’tan sonra yapılan gösteride İstanbul Üniversitesi’nin kapısına devasa bir Atatürk resmi asılmış ve üzerine “İzindeyiz” diye yazılmıştı. MTBB sonraki yıllarda kimlik değiştirecek ve Müslüman gençliğin adreslerinden biri olacaktı.

Peki bugünkü iktidar andın metnini değiştirmeye kalksa, mesela “Türk’üm”ü “Türkiyeliyim” yapsa, vaktiyle onu yaz boz tahtasına çevirenler buna hangi yüzle karşı çıkacaklar? “Zinhar dokundurtmam!” diyenler “Üç kere dokunulmuş, bir kere daha dokunulsa ne lazım gelir?” sorusuna makul ve mantıklı bir cevap verebilecekler mi?

Madem tartışmaya başladık, dahasını söyleyeyim: Millî Eğitim Bakanlığı’nın adı da değiştirilmeli. Neden mi? Fransa dışındaki Batılı ülkelerde Millî Eğitim Bakanlığı yoktur da ondan. Fransa’da dahi 1940-1941 ve 1974-1981 dönemlerinde “Eğitim Bakanlığı” yapılmıştır. Diğer Batılı ülkelerde de Eğitim Bakanlığı veya Eğitim Sekreterliği şeklindedir.

Bakanlığın bizde hangi adları aldığını ise MEB’in internet sitesinden öğrenelim: “1923’ten 27 Aralık 1935’e kadar Maarif Vekaleti, 28 Aralık 1935’ten 21 Eylül 1941’e kadar Kültür Bakanlığı, 22 Eylül 1941’den 9 Ekim 1946’ya kadar Maarif Vekilliği, 10 Ekim 1946’dan sonra Millî Eğitim Bakanlığı, 1950’den sonra Maarif Vekaleti, 27 Mayıs 1960’tan sonra Millî Eğitim Bakanlığı adıyla çalışmalarını sürdürmüştür.”

Yani kısa 1946-50 dönemi hariç, bakanlığın “Millî”liği, 1960 darbesinin ürünüdür. Atatürk döneminde bile adının ‘Millî’ yapılması akla gelmemişken, 27 Mayıs’tan sonra Fransa’ya özenilerek yapılan değişikliğin tashihi gerekiyor. Darbe miraslarından birinden daha kurtulmak, ancak böyle bir adımla mümkün olacaktır zira.

Hem dikkat edilirse, “Millî” sıfatını taşıyan sadece iki bakanlık vardır. Millî Savunma Bakanlığı’nı bir yerde anlarız. Ama o zaman “Neden ‘Millî Dışişleri Bakanlığı’ demiyoruz?” sorusunun bir cevabı var mıdır? Yoksa Dışişleri Bakanlığı’nın “millî” olması gerekmiyor mu? Ya da Maliye veya Bayındırlık’ın Millîlikle ilgisi yok mudur? Millîlik sadece savunma ve eğitimde mi ihtiyaçtır? O zaman bütün bakanlıkların önüne birer “Millî” madalyası takalım, Başbakan’a da “Millî Başbakan” diyelim oldu olacak. Sahi o zaman “Millî Şef”e benzer değil mi? Yok, vazgeçtim.

Gençliğe Hitabe de 27 Mayıs’tan sonra gündeme getirilmiş bir Cumhuriyet efsanesidir. Zamanın halkın oylarıyla seçilmiş iktidarına karşı giriştikleri, aslında bir suç olan hükümeti devirme hareketine Atatürk’ten meşruiyet fetvası koparmak ihtiyacını duyanlar, darbeden sonra Atatürk’ü var güçleriyle kullanmaya kalkmış, Atatürk’ü Koruma Kanunu’nu çıkarmış ve Anıtkabir’in inşaatını bitirmiş bir iktidarı “karşı devrimci” safına iteleme gayretkeşliğine kapılmışlardı.

Nitekim Haziran 1960’ta Ankara’da devlet eliyle organize edilen öğrenci yürüyüşüyle birlikte meydanlarda devasa Atatürk resimleriyle karşılaşmaya başlarız. Gençliğe Hitabe’nin tam da bu sırada hatırlanması ilginçtir. “Hayat” dergisi, 27 Nisan 1961 tarihli nüshasının orta sayfasında Gençliğe Hitabe’yi, “Gençliğin Andı”yla birlikte poster olarak verir. Okullardaki Atatürk Köşesi uygulaması da işte bu sıralarda başlar.

1 Haziran 1961 tarihli “Hayat” ise “İnkılâp Köşesi”nin ilk örneklerinden birinin Adana’daki 27 Mayıs İlkokulu’nda hazırlandığını haber vermektedir. Fotoğraf Atatürk resimleri yanında derginin 2 ay kadar önce verdiği Gençliğe Hitabe posterinin bu köşeyi süsleyen unsurlardan biri oluverdiğini tespit etmektedir. Derginin iki hafta sonraki sayısındaysa uygulamanın “Atatürk Köşesi”ne dönüştüğünü okuruz. Mardin Kızıltepe Jandarma Alayı mensupları, derginin verdiği Atatürk ve Gençliğe Hitabe posterleriyle bir Atatürk Köşesi hazırlamış ve yanında objektife gururla poz vermişler.

Gençliğe Hitabe ve Atatürk köşelerinin bir darbe sonrasında okul ve resmî dairelerimizin baş köşelerine dayatıldığını basit bir basın taramasından öğrenmek mümkün de, o kadar uzağa gitmeye de gerek yok. Gazete ve dergilerin 12 Eylül’den sonra birdenbire nasıl Atatürk posterleriyle dolup taştığını gören nesillerdeniz. Matta İncili’nde denildiği gibi “Kılıçla gelen, kılıçla gider. (26:52)”

05 Şubat 2012, Pazar

xxxxxxx10
.

Abdülhamid’in Galatasaray’ı dindarlaştırma projesi

12 Şubat 2012Mustafa Armağan

Başbakan Erdoğan’ın bir demeciyle başlayan “dindar nesil yetiştirme” tartışması, aslında Abdülhamid’in de temel problemiydi.

Bilelim ki, bu ülkede Abdülhamid’i hâlâ sevmeyenlerin bir kısmını onun bu ‘tehlikeli’ projesinden hoşlanmayanlar oluşturmaktadır.

Sultan II. Abdülhamid Galatasaray’ı mı tutuyordu? Evet, Galatasaray’ı tutuyordu ama futbol kulübü olarak değil, Osmanlı Devleti’nin en kaliteli devlet okulu olan Galatasaray Sultanî’sini tutuyordu. Hem öylesine tutuyordu ki, onu ülkenin içinde yuvalanmış bir yarı misyoner okulu olmaktan kurtarıyor ve Osmanlılığın kalbinin attığı bir okul haline getirmek için elinden geleni ardına koymuyordu.

10 Şubat’ta vefatının 94. yıldönümünde rahmetle andığımız Abdülhamid Han’ın spora düşman olduğu söylenir. Külliyen yalan! Nereden mi biliyorum? Elimde sararmış bir fotoğraf. 1930’larda “Yedigün” dergisinde çıkmış. Alt yazısında Galatasaraylı sporcuların 40 yıl önce “Saray”ı ziyaret ettikleri yazılı. Fotoğrafa poz veren sporcuların göğüslerinde birer madalya parıldıyor oysa. Ne madalyası biliyor musunuz? Abdülhamid’in icad ettiği “Sanayi madalyası”. Dergi, Abdülhamid’in ismini anamıyor ama fotoğrafın dili kanıyor. Şöyle tercüme ediyoruz alt yazıyı: Galatasaraylı sporcular Abdülhamid’in huzuruna çıkıp gösteri yaptılar, o da başarılarını takdir sadedinde kendilerine birer madalya taktı. Göğüslerinde gururla taşıdıkları o.

Bunu neden anlattım? Şundan: Abdül-hamid’in elinin kolunun nerelere kadar uzandığı henüz tespit edilebilmiş değildir. Bir bakıyorsunuz Mevlânâ türbesine mevcut sanduka örtüsünü (puşide) göndermiş, bir de bakıyorsunuz ki, Galatasaray’ın göğsünde. Dahası, hayatlarında, hafızalarında…

Dindar bir nesil yetiştirmek için Abdülhamid devrinde eğitim sistemine “mubassırlık” diye bir kadro getirilmişti. Bugünkü deyimle, gözetmenlik. Görevleri, öğrencilerin davranışlarını denetlemek, onları kötü alışkanlıklardan korumak ve dinî ödevlerini yerine getirmelerine yardımcı olmak demeyelim de, bunları yapmaya zorlamaktı. Mesela namaz vakitlerinde öğrencileri topluca şadırvana götürürler, abdest aldırıp mescide sokarlar ve namazlarını vaktinde cemaatle kılmalarını sağlarlardı.

Galatasaraylı jimnastikçiler talim sırasında.

Haydi Galatasaraylılar namaza!

Tabii Galatasaray Lisesi’nin de mubassırları vardı. Bir kısım öğrenciler hoşlanmasa da, onlar görevlerini sabırla yerine getirir, en azından ibadetin biçimsel kısmını yapmalarını, bunu bir alışkanlık haline getirmelerini sağlamaya çalışırlardı.

Peki bu zorlamaya neden gerek duymuştu devlet? Gençlerin manevî açıdan boş ve hedefsiz yetişmesinin ülkenin geleceğini tehdit ettiğini düşünüyordu da ondan. Özelikle Müslüman öğrencilerin, gayrimüslim öğrencilerin sahip oldukları kadar olsun dinî bilinçle yetişmelerini, devletin tabanını güvenle dayayacağı bir kitle oluşturmak bakımından önemli buluyordu.

Aslında Abdülhamid dönemi eğitim anlayışının temelinde de bu yatıyordu. Gayrimüslimler kendi özel okullarında hem dinî, hem etnik bilince sahip olarak yetişirken, zaten fakir ve geri bulunan Müslüman kitlenin gençleri malum aşağılık kompleksi yüzünden iyice eziliyor ve Tanzimat’ın getirdiği Avrupa hayranlığı ve taklitçiliği havasına kolayca kapılıyorlardı.

Bunun önüne geçebilmek ve ülkenin geleceğini kendisine dayandıracağı, kendi değerlerine sahip çıkan ama çağdaş bilgileri de edinmiş bilinçli bir gençliği yetiştirebilmek için çeşitli tedbirler alındı. Mesela Tanzimat’tan sonra Orman Mektebi açılmıştı ama 10 öğrenci mezun oluyorsa bunun 7-8’i gayrimüslimdi. Dersler Fransızca verildiği için Müslüman öğrenciler başarılı olamıyor, Fransızca bilerek yetişen Müslüman olmayanlar giderek bürokrasiye hakim oluyordu. Abdülhamid döneminde ders programları değiştirilecek ve dersler Türkçe yapılacak, öğretmenler de Müslümanlardan seçilince Müslüman öğrencilerin sayısı artacak ve mezunların dengesi tersine dönecekti, yani 7-8 Müslüman mezuna karşı 2-3 gayrimüslim mezun.

Galatasaray Lisesi öğrencileri ve hocaları…

Galatasaray’da fıkıhdersleri

Abdülhamid’in aynı operasyonu 1877’de, yani daha iktidara gelişinin ilk yılından itibaren Galatasaray Sultanisi’nde gerçekleştirildiğini biliyoruz. O zamanlar “Mekteb-i Şahane” dedikleri Galatasaray, Fransızların teklifi ve desteğiyle 1 Eylül 1868’de faaliyete geçmişti. Maksat, Said Paşa’nın dediği gibi hangi dinden olursa olsun bütün Osmanlı çocuklarının burada beraberce okuyup ortak bir Osmanlılık bilinci edinmeleriydi.

Fransız liseleri model alınmıştı Galata-saray’da. İlk müdürü ve yöneticileriyle öğretmenlerinin çoğu da Fransız’dı. Sözde Müslüman olan ve olmayan öğrenciler eşit olarak yararlanacaktı ama evdeki hesap çarşıya uymadı. Zira Fransızca, Fransız edebiyatı, Yunanca, Latince gibi dersler Müslüman öğrencileri fazlasıyla zorluyor ve başarılı olamıyorlardı. Tarih ve Türkçe dışında bu okulun bir Müslüman ülkede okutulduğuna dair alamet yoktu. 1869’da Arapça ve Farsça eklenmişti gerçi ama Prof. Bayram Kodaman’ın deyişiyle okul “Türk ve Müslümanlardan ziyade gayrimüslim unsurların işine yaramıştı.” Zira okul, Fransız kültürüne hayran bir Müslüman öğrenci zümresinin yetişmesini sağlarken, Bulgar, Rum ve Ermeni çocukları için de tam tersine, millî duyguların aşılandığı bir ocak olmuştu.

Bu böyle devam edemezdi. İlk adım olarak Ali Suavi’nin 1877’deki müdürlüğüyle birlikte okulun Müslüman müdürleriyle tanışırız. Suavi’nin verdiği rapora göre, aynı yıl okulda 162 Müslüman öğrenciye karşılık, 377 gayrimüslim öğrenci bulunmaktadır. Üstelik çoğu da kurallara aykırı olarak parasız okumaktadır. Hatta Rus, Fransız, İtalyan, İngiliz, Yunanlı öğrenci bile vardır! Hatta Bulgar öğrencilerin burada ayrılıkçı fikirleri edindikten sonra Rus ordusuna katıldıkları biliniyordu.

Bunun üzerine hemen 60 Müslüman öğrenci alınır okula. Ve bu sayı yıllar içinde giderek artar. O zamana kadar bedava okuyan gayrimüslim öğrencilerden para talep edilince okulu terk ederler. Devlet, kendi eliyle asi yetiştirmemelidir. Ancak sadık bölgelerden gelen öğrencilere dokunulmaz. Ders programları değiştirilir. Arapça, Farsça, belagat, İslamî ilimler (fıkıh dahil), İslam tarihi ve “ilm-i ahlak” dersleri müfredata eklenir.

Böylece 1869’da 277 Müslüman öğrenciye karşılık 345 gayrimüslim öğrenci varken, 1901’de bu oran tersine döner ve 724 Müslüman öğrenciye karşılık 221 gayrimüslim öğrenci Mekteb-i Şahane sıralarını doldurur.

Ülkenin gözbebeği kurumlarından Galatasaray Lisesi’nin “İslamlaştırılması”, Abdülhamid dönemindeki dindar bir nesil yetiştirme projesinin sayfalarından yalnızca biridir. 1882 tarihli bir belgede görüleceği gibi ders programlarındaki bu değişikliklerle İslam medeniyetinin ilerlemeye engel değil, belki en çok müsait olduğu inancını öğrencilerin hafızasına nakşedilmesiydi amaç. Anlayın işte, aşağılık kompleksini yenmiş bir nesil yetişsin istiyordu.

.

Büyük Fetih’in ışığında Fetih 1453

19 Şubat 2012Mustafa Armağan

Beklenen film 16 Şubat günü saat 14.53’te başlayacaktı. İlk sahneler istisnasız hepimize “İyi ki gelmişim” dedirtti.

Önce “İstanbul mutlaka fetholunacaktır” diye başlayan hadis-i şerifin ışığında Medine’ye odaklandık ve emri alan ashab-ı kiramın açtığı kapıdan çıkıp Şehzade Mehmed’in Edirne Sarayı’nda doğumuna tanıklık ettik. Bu, nicedir yazıp durduğum, İstanbul’un fethinin sağlıklı bir tarihî zemine oturtulması adına son derece umut verici bir başlangıçtı. Zihnimizdeki ‘acaba’lar uçup gitmişti; koltuklarımıza daha rahat yerleşebilirdik.

İlk kırılma, surlara sancağı dikmesi dışında tamamen meçhulümüz olan Ulubatlı Hasan’ı Fatih’in kılıç hocası olarak gördüğümüz sahnede başladı ve o andan itibaren bir Ulubatlı-Fatih rekabetidir başladı. Ne yalan söyleyelim, daha renkli bir karakter kazandırılan Ulubatlı’nın, ışıklar yanınca Fatih’ten daha fazla akıllarda kaldığını fark ettik.

Baştan şunu söyleyeyim ki, “Fetih 1453″ü genel anlamda olumlu ve etkileyici buldum. Fetih hadisiyle başlaması ve onu Fatih’in doğumuyla sıkı sıkıya ilişkilendirmiş olması, filme Asr-ı Saadet’e uzanan müthiş bir derinlik kazandırıyor ve şimdiye kadar yapılan Fetih filmlerinin kesinlikle üstüne çıkartıyordu. Bence filmdeki en etkili sahnelerden biri, göçük altında kalan lağımcıların, Bizanslıların kılıçlarıyla can vermektense barut fıçılarını ateşleyerek o anı gerçek bir trajediye dönüştürmeleriydi.

Filmin mesajı, bu tipte bir prodüksiyondan beklenmeyecek ölçüde olumluydu. Eşini ve çocuğunu bile yanından uzaklaştırması ve kendisini fethe adaması önemliydi.

Ne yalan söyleyeyim, zaman zaman fazla “dinci” ve “milliyetçi” bulduğum yerler bile oldu. Özellikle Bizanslı ve Papa dahil Batılı yöneticileri aciz, kalleş ve korkak gösteren kısımlara gerek yoktu bence. Unutmayalım ki, Konstantin’i küçültmek, Fatih’i büyütmez; aksine onun büyüklüğünden de bir şeyler eksiltir.

Filmin eleştirilmesi gereken yanları da yok değildi.

Mesela Ulubatlı Hasan’a aslında bir Müslüman kızı olduğu belirtilen Era’yla bir Holivut filmindeymiş gibi gayri meşru cinsel ilişki yaşatılmış olması, ona biçilen “İslam kahramanı” tipiyle tezat teşkil ediyor. Fethi başından beri destekleyen, hatta morali bozuk olduğu sırada Fatih’e uyarı mektubu dahi yazan Akşemseddin’in, filmde misafir oyuncuymuş gibi epey geç ortaya çıkması da ciddi bir hata. Şişmanlığıyla Nasreddin Hoca’yı andıran Akşemseddin fazla rind kaçmıştı. Fatih’in Kürt hocası Molla Gürani ile Molla Hüsrev de yoktu ortada.

Fatih namaz kıldırdı mı?

Çandarlı Halil Paşa gibi tecrübeli bir sadrazam, hem Fatih, hem de diğer vezirler tarafından fazla aşağılanmış. İstanbul’un kuşatılmasını riskli gördüğü doğru ama bu, fethe karşı olduğu anlamına gelmez. İnisiyatifi elden kaçırmadan ve muhtemelen tahrip edilmeden alınmasını istiyordu. Lakin Zağanos Paşa da olsa kimse bir sadrazama “Dilerim sultan kelleni vurdurur” diyemez. Dese bile sadrazam bunu sineye çekmez. Bir bakanın başbakana “dilerim seni asarlar” dediğini, onun da bunu normal karşıladığını düşünün. Sonuçta kukla tiyatrosu seyretmiyoruz, değil mi? (Bu arada acizane kanaatim, Zağanos karakterinin Fatih’e daha iyi oturacağı yönünde.)

Fatih ile Konstantin’in surların dışında karşı karşıya gelmesi de gerçeklere tamamen aykırı. Film icabı böyle bir sahneye ihtiyaç duyulsa bile daha gerçekçi bir formülü bulunabilmeliydi.

Fatih’in, surların önünde ordusuna namaz kıldırmasının da gerçeklerle en ufak bir ilgisi yok. Bizanslıların namaz kılanlara dokunmaması bir başka tuhaflık. Kaldı ki, Fatih namaz kıldırmaz. Ayasofya’daki namazda dahi imamlığa Akşemseddin’i geçirdiğini biliyoruz.

Top döküm sahneleri filmin en başarılı bölümlerindendi. Lakin “Şahi top” sanki Urban’ın yaptığı topun özel ismiymiş gibi sunuluyor. Oysa “Şahi”, büyük topların genel adıdır. Urban’ın rolü de abartılmış olup Era’yı evlatlık alması tamamen kurgu eseridir.

Ayrıca İstanbul surları sanki tek kattan ibaret gibi gösteriliyor. Oysa üç kat sur vardı ve surların arasında derin hendekler bulunuyordu. Her ne kadar bunların deniz suyuyla dolu olup olmadığını bilmiyorsak da, belki de susuz olması, suyla dolu olmasından daha fazla zorlaştırıyordu kuşatanların işlerini.

Konstantin’in yarı çıplak Bizanslı kadınlarla havuza girme ve aralara zoraki serpiştirilmiş öpüşme sahnelerinin de hadisle başlayan bir filmde çok sakil kaçtığını belirtelim.

Sonuçta her tarihî filmde eleştirilecek noktalar bulunabilir. “Fetih 1453″ün bütün bu defoların ötesinde fetih olayını başarılı bir prodüksiyonla buluşturan ilk gerçek tarihî film olduğunu söyleyebilirim.

Bundan sonra Fethin asıl mesajının filmleştirilmesi gelebilir ama oraya varmak için almamız gereken daha çok mesafe var. Çünkü Fatih’in İstanbul’u alma tutkusu, yalnız maddî değil, manevî temellere de dayanır ve filmin başında verilen muhteşem mesaj, taşa saplanan kılıç gibi orada çakılı kalmıştır. O kılıcı, oradan çıkarıp bilim ve marifet sahillerine saplamayı hedef alacak bir “Fetih 857” filmine bilseniz ne çok ihtiyacımız var.

Büyük Fetih

Fetihten 10 yıl sonra “Küçük cihad bitti, büyük cihada başlıyoruz” diyen bir Fatih portresi karşımızda. Medreseyi yaptırırken “cihad-ı asgardan cihad-ı ekbere müracaat” ettiğini yazdırmış vakfiyesine.

Sizin anlayacağınız, İstanbul’un Fethi dahi, onun nazarında, yapılacak olan büyük ruh ve zihin açılımının yanında küçük kalır demesek bile asıl fethe basamak teşkil eder. Bu, Nurettin Topçu’nun kastettiği anlamda Büyük Fetih’tir. Bunun için başına ulema sarığı takmış, bu yüzden alimler karşısında ayağa kalkmış, bu sebeple fırsat buldukça medreselere ders dinlemeye koşmuştu. İstanbul’un mekân olarak fethi, bu Büyük Fethin ‘fatiha’sı olacağı için önemliydi.

Fatih bu Büyük Fetih hareketini başlattı ama bitiremedi. Lakin bize o taşlarda donmuş arzuyu miras bıraktı. Nitekim Hızır Bey Çelebi, bu arzunun ipuçlarını şöyle vermişti:

Feth-i Stanbul’a fırsat bulmadılar evvelûn

Feth edip Sultan Muhammed didi tarih ‘Âhirûn’.

Yani İstanbul’un fethine ondan öncekiler nail olamazken, Fatih hem onu fethetti, hem de şu tarihi düşürdü: ‘Sonrakiler’.

Sonrakiler, yani gelecek nesiller… Yani bugün için biz…

.

Avrupa’da yamyamlığın karanlık tarihi

26 Şubat 2012Mustafa Armağan

“Yamyamlığın Afrika veya Avustralya yerlilerine mahsus bir durum olduğunu sanıyorsanız yanılıyorsunuz. Gerçek yamyamlar Avrupa’dadır.”

Bu sözler bana değil, geçen yıl çıkan “Mumyalar, Yamyamlar ve Vampirler” adlı kitabıyla Avrupa ve Amerika’da hararetli tartışmalara sebep olan Durham Üniversitesi hocalarından Richard Sugg’a ait. Dr. Sugg’a göre Avrupa’da kökeni epey eskilere dayanan bir yamyamlık, yani insan eti, kanı, yağı, kemiği vs. tüketme geleneği vardır ve bu âdet öyle Ortaçağ’a mahsus da değildir. Bizim güya “Aydınlanma dönemi” dediğimiz 18. yüzyılda dahi bu gelenek geçerlidir. Dahası, sadece fakir kulübelerinin yer sofralarında değil, muhteşem sarayların şaşaalı yemek masalarında da kafatası tozu veya mumya parçalarına rastlayabilirdiniz. “Geo” dergisi geçen sayılarından birinde bu çarpıcı dosyanın kapağını nasılsa açtı ve yamyamlığın “Avrupa’nın karanlık sırrı” olduğunu ifşa etti. Ancak Türkiye’de kimsenin böylesine önemli bir dosyayı görmemesi de ilginçti. Hem de Avrupa’nın bizi katliam yapmakla, barbarlıkla suçladığı bir zamanda gelen bu sessizlik hayret ve ibret vericiydi.

Öyle ya, yamyamlığı suçlama konusu yaparak hep sınırlarının dışına taşımış olan Avrupa, bu bilgiler ışığında bakıldığında yamyamlığın dünyada en uzun süre yaşadığı kıta haline geliyordu. Böyle bir kıtadaki Aydınlanma’nın biraz kanlı olması, onun pazarlanmasını zorlaştıracaktı ister istemez. Bu yüzden hem Sugg’un kitabını, hem de “Geo”nun haberini gündeme getirmenin tam zamanı diye düşündüm.

Beyazları bir kazanda pişiren Afrikalı yamyamlar imajı, Batı karikatüründe en sık tekrar edilen temalardandır.

Avrupa’nın 16. yüzyıldan itibaren kendisi dışındaki dünyayı şeytan olarak görmeye başladığını, böylece onların her türlü aşağılanma ve köleleştirilmeyi hak ettiği yolunda bir zulüm ideolojisi geliştirdiğini biliyoruz. Böylece kıtalarında bal gibi yaşayan yamyamlığı kendi ahlakî ve coğrafi sınırlarının dışındaki kıtalardaki barbarlığın simgesi olarak sunmuşlardı. İnsan eti yiyenler sapkınlardı. Hemcinsini yiyenler ancak ‘yabaniler’ olabilirdi. Uygar toplumda bu düşünülemezdi. Ancak bu görüşün geçersizliği açık. 19. yüzyıl Danimarka’sında bile başı kesilen mahkûmların altında ellerinde kaplarla bekleşen insanlar görmeniz mümkündü. Özellikle gençse başı kesilen mahkûmdan akacak taze kanın sara hastalığına iyi geldiğine inanılırdı. Bu geleneğin çok eski bir geçmişi var. Bir yandan Keltlerde kurban edilen bir insanın kanının kutsal bir kâsede toplanıp içilmesi geleneği vardı ve bu, Hıristiyanlıktan sonra Aşa-i Rabbani ayinine dönüşmüştü, yani ekmeği şaraba batırıp yeme geleneğine. Keltler bu kanın insanı iyileştirdiğine inanırlardı. Keza Roma’da cesetleri arenaya serilen güçlü gladyatörlerin vücutlarından alınan kanı hastalara içirilirdi.

İşin şaşırtıcı tarafı, bu uygulama, 19. yüzyıl ortalarına kadar devam etmiş. Hatta idam edilen mahkûmun kanını içen kişinin ağzını sildiği mendil dahi elden ele dolaştırılarak şifa umulmuş (Sugg, sayfa 81).

Mezar açma, ‘tıbbi yamyamlığın” en yaygın biçimlerindendi.

Hatta 15. yüzyılda Papa VIII. İnnocent ölüm döşeğindeyken kendisine kandırılarak öldürülen 3 geç kurbanın kanı içirilerek iyileştirilmesi umulmuş. Ancak bu tedavi işe yaramamış ve Papa 25 Temmuz’da hayatını kaybetmiş. Onu bu yolda yalnız bırakmayan başka papaların olduğunu da biliyoruz. (sayfa 17 vd.)

Fakat bu uygulamanın sadece papazlar ve halk arasında değil, anlı şanlı saraylarda da geçerli olması dikkat çekici. Şu Kanuni’nin “Sen ki Fransa Kralı Françesko’sun” diye hitap ettiği I. François, yanında ufak bir mumya parçası taşırmış. Bu arada Bilimsel Devrim’in filozofu olarak selamlanan Francis Bacon da mumya parçasının kanı durdurmaya yarayışlı bir ilaç olduğuna inanırmış!

Bu arada İngiltere Kralı II. Charles’a ölüm döşeğinde bol bol kafatası tozu içirmişler, çünkü acılarını dindirdiğine inanıyorlarmış. Zaten İngiltere’de Stuart hanedanının özel merak konusudur “ceset tıbbı”. Bu arada Danimarka Kralı IV. Christian’ı unutursak haksızlık etmiş oluruz.

Velhasıl modern Avrupa’da 200 yıl boyunca zengin olsun, fakir olsun, tahsilli veya cahil hiç fark etmez, herkesin az veya çok düzenli olarak yamyamlık yaptığını yazıyor Richard Sugg. Tabii insan yağının da şifa kaynağı olduğuna inanılıyor, vücuda merhem olarak sürülüyor veya yakı olarak yapıştırılıyordu.

Şu halde gerçek yamyamlar kimlerdi? Yabani ve ilkel denilenler mi, yoksa bu işi kitabi olarak yapan eğitilmiş Avrupalı seçkinler mi?

Özellikle genç insanların idamı bu tür şifa bekleyen hastalar için umut kapısıydı. Ünlü tıp adamı Paracelsus’un öğrencisi kimyacı Johann Schroeder, ölü bedenin nasıl bir hayat iksiri haline getirilebileceğini şu sözlerle ifade eder:

“Cinayet sırasında ölmüş 24 yaşında esmer birinin kadavrası bir gece ay ışığında bekletilmelidir. Böylece kokusuz, tütsülenmiş bir et gibi olur.”

Neden esmer tenliler tercih ediliyor derseniz, o zamanlar koyu derililerin daha sağlıklı olduklarına inanılırmış da ondan.

Nitekim Hilmi Yavuz, “Kim insan eti yiyor?” (Zaman, 6 Ocak 1998) başlıklı yazısında “Orange hanedanından William’ın taht üzerindeki taleplerini destekleyen bir Protestan gürûhunun, Cumhuriyetçi Parti Başkanı John De Witt’i önce öldürdükleri, sonra da pişirip yedikleri”ni yazmış ve eklemişti: John De Witt, filozof Spinoza’nın arkadaşı ve koruyucusudur!

Sonuç olarak şunu söyleyebiliriz ki, tarihte hemcinsinin et ve kanına (yağ ve kemiğine de) bu denli iştahla yaklaşmış olan Avrupa, her zaman olduğu gibi yamyamlığı (ve barbarlığı) kendi dışındaki kıtalara postalamayı bilmiş ve kanlı tarihini karanlığa gömmeyi, kendisini Aydınlanma kıtası olarak sunmayı başarmıştır. Ancak artık bu karanlık taraf da “aydınlanmakta”, hatta “kızarmaktadır”. Richard Sugg’un dediği gibi, çoğunlukla Ortaçağ usulü bir tedavi kılığında sunularak meşru gösterilmeye çalışılan “tıbbi yamyamlık”, tam da modern İngiltere tarihinin sosyal ve bilimsel devrimlerinin zirveye çıktığı bir zamanda gerçekleşmişti. Demek ki, Aydınlan-ma’nın karanlık yanının da aydınlatılmaya ihtiyacı bulunuyor.

.

Hilafetin kaldırılmasını İngilizler mi istemişti?

4 Mart 2012Mustafa Armağan

İşi gücü bıraktık, ‘Ulubatlı Hasan diye biri var mı yok mu?’ diye tartışıyoruz. Oysa rivayetin kaynağı olan Makarios’un kitabında her şey vardır da, surlara bayrak diktiği yoktur.

Aksine bayrağın, Ulubatlı Hasan şehit düştükten sonra “başka kulelerde savaşan askerler” tarafından dikildiği yazılıdır. Anlayacağınız, bir “akl-ı evvel” bayrakları Ulubatlı’ya diktirmiş ve bu yama, sorgulanmadan tekrarlanagelmiştir.

Hilafetin kaldırılmasının hikâyesi de benzer bir çarpıtma gayretinin izlerini taşır. Yok Halife Abdülmecid tahsisatının artırılmasını istemiş de, yok şatafatlı bir törenle cuma namazına gitmiş de, yok iktidarda gözü varmış da…

Artık İngiltere ve müttefiklerinin baskı ve zorlamaları yüzünden Hilafetin kaldırıldığını açıkça söyleyebilmeli, bunun çok isteniyorsa o günler için zorunlu olduğu, başka türlü bu devleti yaşatmayacakları itiraf edilmelidir ki, toplum da gerçekleri bilsin.

Central Florida Üniversitesi öğretim üyesi Hakan Özoğlu’nun ABD arşivlerinde bulduğu rapor, bir ABD diplomatının halifeliğin kaldıracağını Washington’a bizden önce öğrenip bildirdiğini ortaya koyuyor. Rapor Washington’a 25 Şubat 1924’te ulaşmıştı. Başka bir deyişle, Türkiye’deki insanların haberi olmadan bir hafta önce, Fransa ve ABD yetkilileri halifeliğin kalkacağını öğrenmişlerdi (“Aksiyon”, 13 Aralık 2010).

Bunun anlamı şudur: Batı dünyası Hilafetin kaldırılmasını Lozan’dan beri bekliyor ve istiyordu. Hilafetin kaldırıldığı haberini, dönemin 1. Ordu Müfettişi, yani Halife’nin yaşadığı İstanbul’dan sorumlu olan Karabekir Paşa’nın bile gazetelerden öğrendiğini söyleyeyim de, gerisini siz anlayın.

Halifeliğin kaldırılmasından sonra yapılan bu karikatürün alt yazısında “Darısı diğerlerinin başına” yazıyor.
İlk topta atılan Halife Abdülmecid. Diğer topların ucunda ise Patrikler ve haham var. Ancak Halifeye yeten güç, diğerlerine yetmedi.

Hakan Özoğlu’nun “Cumhuriyetin Kuruluşunda İktidar Kavgası” (Kitap Yay., 2011) adlı kitabında ilginç bir analiz yer alıyor: Ankara, 1922’de Saltanatı kaldırmış ama Hilafete ve Osmanlı hanedanına dokunmaya cesaret edememişti. Çünkü Karabekir gibi muhalif paşalar, İstanbul basını, Osmanlı döneminden kalma siyasetçiler ile Osmanlı hanedanı, Hilafeti kendilerine siper yapmışlar, onun arkasından muhalefetlerini örgütlemeye çalışıyorlardı. Muhalefet cephesinin sindirilip bertaraf edilebilmesi için Hilafetin devreden çıkarılması gerekiyordu. Daha sonra tasfiye sırası nasıl olsa diğerlerine gelecekti.

Yazar, Ankara hükümeti 1922’de muhtemelen bütün Osmanlı hanedanını yurtdışına sürme hamlesini yapacak kadar kendine güvenmiyordu, diyor. Oysa Kâzım Karabekir, daha 1922’de Hilafetin Osmanlı hanedanından alınma planını kendisinin önlediğini yazmaktadır. Gerçi o, Mustafa Kemal’in Hilafeti kendi üzerine geçirmek niyetinde olduğunu da yazar ama konumuz bu değil. Önemli olan, 1922’de Ankara’nın Hilafeti, Osmanoğullarından koparmak için siyasî bir hamle yaptığı gerçeğidir.

Hakan Özoğlu’nun nihai hükmü, Ankara’nın Hilafeti, hanedan tehdidini bertaraf etmek için kaldırdığı şeklinde. Başka bir deyişle “Hilafetin lağvedilmesindeki asıl hedef, Halifenin kendisi değil, Osmanlı hanedanıdır.”

Ancak dış dinamiğin ihmal edilmemesi ve bu nedenle konunun daha geniş bir temele oturtulması gerektiğini düşünüyorum. Bence Hilafetin kaldırılması ve laikliğe gidiş, daha Lozan’da dayatılmış, Türkiye’nin kurulmasına bu şartla izin verilmişti. Bunun, Antlaşmaya ayrı bir madde halinde konulmamakla birlikte Osmanlı Devleti’nin eski Müslümanlar üzerindeki Hilafetten gelen ayrıcalık ve haklarının geri dönülmezcesine işgalcilere bırakıldığının açıklanması, Hilafetin bu yeni dönemde gündemde olmayacağının ipucuydu.

Üzerinde Kral V. George’un 10 Ocak 1924 günü Avam Kamarası’na yaptığı belirtilen konuşmanın Türkiye’yi ilgilendiren paragrafında “Lozan onaylanır onaylanmaz yeni bir çağ açılacağı” söyleniyor.

Şimdi birileri köpürecek, biliyorum. Ancak sakin olmalarında yarar var. Zira önemli bir kişisel tanıklık ile ilk defa burada yayınlanacak bir resmi belgeye göz atmadan karar vermeseler iyi olur derim.

Önce tanıklığa bir göz atalım:

Kâzım Karabekir, 16 Ağustos 1923 günü İsmet Paşa’ya, son zamanlarda hükümet çevrelerinden duymakta olduğu din aleyhindeki fikirlerin Lozan’dan geldiği kanaatinde olduğunu söyler. Ona göre Peygamber Efendimiz (sav) ve Kur’an hakkındaki “bu tehlikeli hava” Lozan’dan esmektedir. İsmet Paşa ona 1. Dünya Savaşı’nda Macarlar ve Bulgarlar da bizim gibi yenildikleri halde bağımsızlıklarına Hıristiyan oldukları için dokunulmadığını, bizimse sırf Müslüman olduğumuz için bağımsızlığımızın ortadan kaldırıldığı cevabını verir: “Biz kendi kuvvetimizle bağımsızlığımızı kazansak bile Müslüman kaldıkça sömürgeci devletlerin ve bu arada özellikle İngilizlerin daima aleyhimize olacaklarını, bağımsızlığımızın daima tehlike altında kalacağını anlattı.”

Yeterince açık değil mi? Böylece İsmet İnönü, Müslüman kimliğimizden uzaklaşma telkininin Lozan’da yapıldığını itiraf etmiş olur.

İngiliz Milli Arşivleri’nden (National Archives) bulduğum ve ilk kez burada yayınlanacak olan bir “gizli” belge, Lozan’ın Hilafetle bağlantısını net bir şekilde ortaya koyacak nitelikte. 10 Ocak 1924 tarihinde İngiltere Kralı V. George, Avam Kamarası’na yaptığı açış konuşmasında, Lozan’ı ilgilendiren bir kanun tasarısının derhal görüşülmek üzere Parlamentonun gündemine geleceğini belirttikten sonra şu çarpıcı cümleyi sarf eder:

“Bu tasarı kabul edilir edilmez Lozan Antlaşması onaylanmış olacak ve YENİ BİR ÇAĞ AÇILACAKTIR.” (As soon as this Bill has been passed, the Treaty will be ratified, and a new era will open.) (CAB/23/46, s. 424)

Kral V. George, Lozan’ın kabul edilmesiyle İngiltere için “yeni bir çağ veya dönem” açılacağını söylerken ne demek istiyordu? Bu, Halifeden kurtuluşun bir tür müjdesi olarak yorumlanabilir mi? Net olarak bilmiyoruz. Ancak İngilizlerin, Lozan’ı onaylamak için Hilafetin kaldırılmasını bekledikleri ve Hilafetsiz bir dünyanın kendileri için “yeni bir çağ”ın açılması anlamına geleceğini düşündükleri açıktır.

Nitekim beklenen Lozan kanun tasarısı Avam Kamarası’nda Nisan 1924’te gündeme alınıp kabul edilmiş, Ağustos’ta diğer taraf devletler tarafından da onaylanarak 1924 Eylül’ünde Cemiyet-i Akvam tarafından tescillenmiştir. Bu demektir ki, Cumhuriyet’in ilk yılının dolmasına çok az bir süre kalmasına rağmen TC henüz tanınmış bir devlet değildi. Hilafet düğümü çözülünce tanınmalar da gelmeye başladı. Artık tasfiye operasyonları başlayabilirdi.

.

İstiklal Mahkemesi, sanıkları asabilmek için yürürlüğe girmemiş kanuna sarılmış

11 Mart 2012Mustafa Armağan

Nobel Ödüllü romancı William Faulkner öyle demiş: “Biz tarihe doğru gitmeyiz, tarih dalgalar halinde üstümüze gelir ve bizi geleceğe doğru iter.”

Türkiye’nin son yıllarda içine girdiği tarihe dönüş eğilimi, bu sözün ışığında yeniden düşünülmeli. Uzun bir süre tarihin önüne set çekilebileceği sanıldı, lakin sular artık barajın üstünden boşalmakta, bizi de beraberinde sürüklemekte.

Ne demek mi istiyorum? Şunu:

“Muhteşem Yüzyıl” dizisinin izlenme rekorları kırmasının ardından “Fetih 1453″ün tüm zamanların gişe rekorlarını alt üst etmiş olması, tarihin üstümüze doğru dört nala geldiğinin en somut göstergesi oldu. Ardından TRT, bu yarışa Kemal Tahir’in “Kurt Kanunu” romanını diziye uyarlayarak katıldı. İzmir Suikastı ve İttihatçıların temizlenmesi operasyonu çevresindeki olayları işleyen “Kurt Kanunu”, kaçınılmaz olarak yakın tarihin kara deliklerinden birini daha tartışmaya açmış oldu. İyi de oldu.

“Kurt Kanunu” Kemal Tahir’in İttihatçı-Kemalist kapışmasının son raundunu ortaya sermesi bakımından olduğu gibi yakın tarihin önemli dönüm noktalarına ilişkin yalın ve keskin eleştirilerini de gündeme getirmesi bakımından cesurca kaleme alınmış bir eserdir. Romanın bazı cümlelerinin altını ısrarla çizmek gerekir. Mesela idam edilen Kara Kemal şöyle diyor romanda:

“Halifeyi İngilizler alıp gittiler de halifeliğini neden sürdürmediler?… Bu halifeliğin kaldırılması işi, görünürde, bizden çok Müslüman sömürgeleri olan büyük devletlerin işine gelse gerek… Halifelik sürüp çıkarılırken, Fener Patrikhanesi’nin İstanbul’da bırakılmasına akıl erdirmek zordur.”

Nasıl? Geçen hafta “Hilafetin kaldırılmasını İngilizler mi istemişti?” başlığı altında yazdıklarımı üç cümlede özetleyiveriyor, değil mi? Kemal Tahir, içinden geçenleri Kara Kemal’e cesaretle söyletmeye devam eder:

“Hakkımızda karar çoktan verilmiş… Yani Osmanlı İmparatorluğu’nu yıkma, halifeliği ortadan kaldırma kararı… Ama ne olursa olsun, bir dünya imparatorluğu bizim (İttihatçıların) elimizde parçalandı. 400 milyon İslamlığın halifeliği kaldırıldı ortadan… Sorumlusu biziz. Suç ne kadar büyükse çekilecek cezanın da o kadar büyük olması gerekir… Bu anda, yüzüme vuran darağacı gölgesi, suikast suçlusu olduğumdan değildir Emincim… Büyük suçun gölgesidir bu…”

Kemal Tahir’in “büyük suç” dediği, Osman-lı’nın batırılması ve hilafetin kaldırılmasıdır ve Kara Kemal farkına varmadan buna hizmet ettiğinin vicdan azabını yaşamaktadır.

Bu kadar net… Ona göre İttihatçılar gerçekte bu suçun cezası olarak asılacaklardır!

Aynı suikast davasında asılan Ziya Hurşid’in ağabeyi Ahmet Faik Günday’ın geçen yıl Bengi Yayınları tarafından çıkarılan “İki Devir Bir İnsan” adlı hatıratı (Hazırlayan: Süleyman Beyoğlu) İzmit Suikastı davası hakkında ilginç açıklamalarda bulunur. Faik Bey aynı davada yargılanıp beraat etmiştir. Suikast davası hakkında şu ilginç açıklamaları yapıyor (sadeleştirdim):

İzmir Suikasti davası görülürken henüz yürürlüğe girmemiş olan yeni Ceza Kanunu’na göre asılanların fotoğrafları 16 Temmuz 1926 tarihli gazetelerin ilk sayfasını boydan boya kaplamıştı.

“Bu İstiklal Mahkemesi’nin hükümleri tamamen yasa dışıdır. Öncelikle yürürlükte bulunan eski Ceza Kanunu’na göre hüküm vermek mecburiyetinde olan mahkeme, henüz yürürlüğe girmeyen yeni Ceza Kanunu’na göre idam hükmü veremezdi. Yürürlükte olmayan Ceza Kanunu’nda idam hükmü olduğu için mahkeme ona göre hüküm vermiştir.”

Faik Günday’ın kastettiği hukuksuzluk şudur:

İstiklal Mahkemesi, İzmir Suikastı davasında idam kararını verdiği tarihte, yani Temmuz 1926’da Şubat ayında kabul edilen yeni Ceza Kanunu henüz yürürlüğe girmiş değildi. Yürürlüğe girme tarihi, 4 Ekim 1926 olarak belirlenmiştir kanunda. Fakat mahkeme, bir hukuksuzluk şaheseri ortaya koymuş, yürürlükteki Ceza Kanunu’na göre idam hükmü veremeyeceği için henüz yürürlüğe girmemiş olan ve yürürlüğe girmesine daha 3 ay bulunan yeni Ceza Kanunu’na göre vermiştir idam hükümlerini. Böylece aynı yılın Şubat’ında İskilipli Atıf Hoca’yı kanundan 1,5 yıl önce yazdığı kitabından dolayı idam eden mahkeme, bu defa da yürürlüğe girmemiş bir kanuna dayanarak (!) adam asmakta bir sakınca görmemiştir!

Faik Günday, kardeşi dahil idam edilenlerin ‘demokrasi şehitleri’ olduğunu yazmakta ve bu hakikatin bir gün ortaya çıkacağını savunmaktadır.

Bu kadar da değil. Sonradan Muhasebat Umum Müdürlüğü de yapmış olan Selanik doğumlu İhsan Pırnar, hatıralarında İzmir Suikastı davasının arkasındaki gerçek niyeti ortaya koyar. Pırnar’a göre mahkeme sürecinde şu gariplikler yaşanmıştır:

1) Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa mahkeme süresince İzmir Çeşme’dedir. Başta İsmet Paşa olmak üzere hükümet üyeleri ve mahkeme başkanı ile sık sık görüşmekte, Ali Çetinkaya, ondan aldığı emre göre mahkemeyi yürütmektedir.

2) Mahkemenin konusu suikast iken, Terakkiperver Partisi’nin kurulması, muhalefetleri, vaktiyle Mustafa Kemal Paşa’nın isteği üzerine İttihatçıların Cavid Bey’in evinde toplanarak seçim beyannameleri hazırlamaları suikast tertibi olarak yorumlanmakta, amacın bütün rakiplerin yok edilmek istendiği anlaşılmaktadır.

Yargılamaları bizzat takip ettiğini söyleyen İhsan Pırnar’ın edindiği kanaat de önemlidir:

“Suikast tamamen ve yalnızca Ziya Hurşit tarafından tertip edilmiş, kandırdığı ve hırslandırdığı bir- iki serseri de bu teşebbüse katılmış; bu fırsattan istifade edilerek siyasî rakiplerin bertaraf edilmesine gidilmiş ve bu maksat da büyük ölçüde temin olunmuştur.” (Baba Oğul Anıları 1, İzmir, 2010, s. 103.)

İhsan Pırnar’a göre,

“Bu olaydan sonra Mustafa Kemal Paşa artık hudutsuz bir kudret ve otorite kazanmıştır. Fiiliyatta o, milletin yegane temsilcisidir. Milli irade denen kudret, onun şahsında ve kullanımındadır… Bu şekilde Meclis, Mustafa Kemal Paşa’nın tayin ettiği memurlardan oluşan bir hal almıştır. Görevleri, hükümetin, daha doğrusu Mustafa Kemal Paşa’nın, bütün isteklerini yerine getirmekten ibarettir.”

Son hükmü şudur: “Mustafa Kemal’in Milli Mücadele’deki hizmeti birinci derecededir. Yaptığı devrimler de övülmeye değer. Fakat Mücadele’de beraber çalıştığı… arkadaşlarını bertaraf ederek idare mekanizmasını adil usul ve sistemlerden uzaklaştırarak keyfî şekilde yürütmesinin, memlekete yaptığı büyük iyiliklere karşılık olarak zararları da olmuştur.”

İzmir Suikastı davasının neye hizmet ettiğini ancak bir Selanikli bu kadar içeriden teşhis edebilirdi!

.

Osmanlı kadar başına taş düşmesin e mi!

18 Mart 2012Mustafa Armağan

Birçok e-postada hep aynı terane: Osmanlı, Anadolu’ya çivi çakmamış. Hiç yatırım yapmamış. Hem “Bursa’nın doğusunda kaç tane Osmanlı eseri var ki, övünelim?” Böyle yazmıyorlar mı, insanın “İnsaf imandandır” sözünü kılıçlaştırası geliyor.

Cumhuriyet kuruldu kurulalı aynı terane. Osmanlı bir tek Bursa ile İstanbul’u ihya etmiş, bakın Edirne’den itibaren Balkanlar’a, her taraf bal dök yala. Oysa Anadolu şehirleri kaderlerine terk edilmiş. Osmanlı Devleti Balkanlar’ı ihya edip dururken, “Anadolu’yu sadece asker ve erzak deposu” olarak kullanmış. Üstelik “Türk milletinin evlatlarını” Avrupa ile savaşacağım diye kırdırmış!

İçerisinde Oryantalist körlükten tutun da bilgi ve zekâ kısırlığına kadar birçok kusuru barındıran bu sığ bakış açısının gençlerimiz arasında neden bu denli rağbet bulduğu ise ayrı bir araştırma konusu.

1930’larda bunları söylemenin belki mazur görülebilecek bir tarafı vardı. Kaynak yoktu, olanlar da harf devriminden dolayı yasaktı. Üstelik ulaşılamıyordu. Arşivler açık değildi vs. Lakin şu kadar milyon eğitimli insanız, bu denli bol yayın ve belge, kütüphane raflarını çökertiyor, belediyelerden valilik ve kaymakamlıklara kadar pek çok kurum kültür envanterleri çıkarmaya gayret ediyor ama 85 yıldır aynı şeyleri tekrar ediyorsak daha temelde bir sorun olmalı diye düşünüyorum. Okuma tembeli desem, okuyanlar, hatta iyi okuyanlar var hamdolsun. Ancak galiba eskilerin deyişiyle ‘temyiz kabiliyetimizi’ kaybettik, ondandır.

Bakın, çalışan çalışıyor. Yenişehir Kaymakamlığı (Bursa) ne çok kitap neşretmiş. Eski Kaymakam Samet Ercoşkun, kitapları gönderdi de sevindirdi fakiri. Sayesinde Osman Gazi’nin emriyle kurulan bu ilk Osmanlı şehrinin geçmişine acı tatlı bir yolculuğa çıktım.

Geçenlerde Konyalılar elime okkalı bir cilt tutuşturdular. 5 kiloluk bu kitabı, fıtık olma riskini göze alarak taşıyıp masama koyduğumda, hele sayfalarını giderek büyüyen bir aşkla çevirdiğimde, “Keşke” dedim, “diğer şehirlerimiz de Konyalılar kadar sevip sahip çıksalar şehirlerine.”

Belediye Başkanı Tahir Akyürek ve Konya öncülük ediyor bu eserlere. Daha önce Selçuklu Belediyesi bir fotoğraf albümü halinde “Konya’da Osmanlı Dönemi Eserleri” (2005) adlı güzel bir kitap çıkarmıştı. O zamanki başkan Adem Esen kitabı elime tutuşturduktan kısa bir süre sonra Konya ve ilçelerinde 200’e yakın Osmanlı eseri bulunduğunu hayretle öğrenmiştim. Evet, Osmanlı’nın Anadolu’ya tek çivi çakmadığı safsatasına kafasını kaptırmış olanların sadece “Selçuklu şehri” zannettiği Konya ve ilçelerinde -o da tespit edilebilen ve ayakta duran- 200’e yakın eser fotoğraflanmıştı.

İşte Meram’daki muhteşem Kapu Camii 1650 yılında yaptırılmış; yıkılınca 1868’de yeniden inşa edilmiş. Ya Karatay’daki Aziziye Camii’ne ne buyurulur? Annesi Pertevniyal Valide Sultan ile Sultan Abdülaziz’in birlikte yaptırdıkları 1872 tarihli bu muazzam cami de mi kemikleşmiş kanaatlerinizi değiştirmez? Bir sayfada Kadınhanı’ndaki Pınarbaşı Camii’nin 1853 yılında yapıldığı yazılı; başka bir sayfayı çevirince Ereğli’de Rüstem Paşa Hanı’yla burun buruna geliyorsunuz. Akşehir’deki Ticaret Lisesi 1918’de, Hasan Paşa Camii de 4 asır önce, 1510’da yaptırılmış. (Nasreddin Hoca Türbesi’ni son tamir ettirenin de Sultan Abdülhamid olduğunu belirtelim.) Hâlâ ‘Osmanlı Anadolu’ya yatırım yapmamıştı’ demekte ısrar ediyorsanız, ya Anadolu’yu bilmiyorsunuzdur ya da yatırımın ne demek olduğunu.

Mevlânâ Külliyesi mi dediniz? Bakın bakalım, Mevleviliğe en büyük hizmeti kim etmiş? Onu Konya’dan Hanya’ya, yani Girit adasına kim ulaştırmış? Budapeşte semalarından Kahire sokaklarına kim birer mistik tohum olarak ekmiş? Evet, Mevlânâ ve evlatları Selçuklular zamanında yaşamışlardı, elbette tarikat Karamanoğulları zamanında serpilmişti, ama Mevlevilik tarihteki en görkemli çiçeklenişini Osmanlılar döneminde yaşamıştı. Bir bakıma Mevleviliği Mevlevilik yapan Osmanlılar olmuştu.

Osmanlılığın Mevleviliğin mimarı olduğu gerçeğini Mevlânâ Kül-liyesi’nden somut olarak görmemiz mümkün. Osmanlılardan önce türbe vardı, yeşil kubbesi de vardı. Doğu ve batısındaki kubbelerin Karamanoğulları döneminde eklendiği bilinir. Bir şadırvan ve ufak tefek binalar, o kadar. Bunlar dışında bugün Mevlana Türbesi’nin etrafında ne kadar tarihî yapı varsa Osmanlı eseridir. Bu açık. Mescit, minare, selsebil, semahane, tilavet odası, şadırvan revakları, kütüphane, misafirhane, yemekhane, derviş hücreleri, mutfak (matbah), meydan, şeb-i arus havuzu vs. Bir de külliyenin girişinde II. Selim tarafından Mimar Sinan’a yaptırılan haşmetli Selimiye Camii’ni sayalım da soluklanalım.

Hâlâ inat edenler varsa Konya’da kollarıma teslim edilen bin sayfalık kitaba [1] eğilsinler ve görsünler Osmanlı’nın bu Selçuklu şehrine yaptığı nice yatırımı. Eğildim ve bilmediğim nice çarpıcı bilgiler edindim.

Mesela Selçuklu ilçesinde 1798 tarihli bir çamaşırhane (yunak) bulunduğunu, dahası, bu halka açık çamaşırhanenin halen hizmet vermeye devam ettiğini öğrendim. Daha neler neler… (Bir de, bunlar ayakta duran yapılar. Yıkılıp kaybolanlar listeye dahil değil.)

Mesela Osmanlı dönemi eseri 100’ün üzerinde çeşme varmış Konya’da. 3 Osmanlı hamamı ile 4 han ve 2 köprü halen ayaktaymış. 14 adet kamu binası halen kullanılmaktaymış. (Bunların içinde Hükümet Konağı, Kız Öğretmen Okulu, Sanat Okulu, Gazi Lisesi, DMO vs. de vardır.) Tren istasyonu ile etrafındaki konutlar da Osmanlı dönemi eserleriymiş. (Konya’ya treni TC getirmedi yani.) Yusuf Ağa Kütüphanesi’ne bakarsanız 1795 tarihli. Envanter’de Osmanlı eserinin olmadığı tek kalem, medreseler oldu. Demek ki, Selçuklu medreseleri yeterliydi, yenisine ihtiyaç duyulmamıştı.

Ancak beni asıl şaşırtan, cami ve mescit sayıları oldu. Envanterden çıkarttığım listeye göre halen Konya merkezde ayakta duran tarihî cami ve mescitlerin sayıları şöyle (Cumhuriyet döneminde yapılanlar hariç):

Osmanlı öncesi döneme ait cami ve mescit: 33 adet. Osmanlı döneminde yapılan cami ve mescit: 61 adet. Yani Osmanlı döneminde yapılanlar, öncekilerin 2 katıdır. Nokta.

Şu kadarını söyleyeyim ki, ‘Osmanlı döneminde Anadolu’ya yatırım yapılmadı’ teranesine sığınanları o camilerde okunan Kur’an-ı Kerimler ve minarelerden dökülen ezanlar da mı rahatsız etmiyor? (‘Çarpmıyor’ diyemediğim için böyle dedim.) Bütün bu eserleri hangi yüzle ve hangi hakla inkâr edebiliyorlar?

Hem daha envantere Selçuklu eseri olarak geçen Konevi Camii’ni haraplıktan kurtarıp bugünkü dinçliğine kavuşturan zatın bir Osmanlı padişahı olduğunu söylemedim. Kimdir bu padişah? Hiç düşündünüz mü? Adını söylemeyeceğim ama bir ipucu uzatacağım: Üzerindeki kitabede yazmış ismini. Yine de ‘Kim?’ diyenlere fısıldayayım: Mevlânâ’nın üzerindeki nefis sanduka örtüsünü kim İstanbul’da işletip oraya hediye etmişse o! Ve biz bu soylu duygulara sahip insanlara Anadolu ve Selçuklu düşmanı muamelesi yapıyoruz. Seyyid Rıza’nın dediği gibi, “Ayıptır, günahtır, cinayettir!”

Kartal Tibet, askerî darbeyi nasıl önledi?

Ünlü oyuncu Kartal Tibet’in, Talât Aydemir’in son darbe girişimini ortaya çıkaran kişi olduğunu biliyor muydunuz? O tarihte Meydan Sahnesi’nin genç oyuncularından biri olan Kartal Tibet, 21 Mayıs 1963 gecesi tankların Ankara caddelerinde dolaştığını görür ve darbeden şüphelenerek nöbetçi amiri Seyfettin Karadağ’a, o da o sırada uyumakta olan 28. Tümen Kurmay Başkanı Ali Elverdi Paşa’ya duyurur. Ali Paşa uykudan kalkıp radyoevine gider. Kendilerinden son derece emin olan darbeciler, Ali Paşa’nın tek başına girdiği radyoevinden yaptığı anonsu duyunca şaşkına dönerler. Anonsta isyanın Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından bastırıldığı duyurulmuştur.

Ali Elverdi, “Bu Vatana Kastedenler”, İst. 1980, Yeni Asya Yayınları, s. 69. [1] Konya İl Merkezi Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Envanteri, Konya Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2012.

.

Cemal Paşa’nın Afganistan’da ne işi vardı?

25 Mart 2012Mustafa Armağan

“Evet, Afganistan’da şehit olan askerlerimizin hesabı (…) öncelikle ‘sivil otorite’den ve onun başından sorulur.

Yani Başbakan Erdoğan’dan.” 22 Mart 2012 tarihli Milliyet’teki köşesinde, bir zamanlar Afganistan’ın resmi müşaviri olan Cemal Paşa’nın torunu Hasan Cemal böyle yazmış.

“Afganistan’da ne işimiz vardı?” sorusu, bir süredir yatışmış gibi görünen siyasetin tarih üzerinden tartışılması alışkanlığını da depreştirmiş oldu. (Bu sorgulama adetinin 60 yıl kadar önce ‘Kore’de ne işimiz var?’ şekliyle siftah yaptığını belirtelim geçerken.) Ben de bu vesileyle yakın tarihimizin Afganistan dosyasını açmak ve bundan 92 yıl önce İttihatçı bir paşanın giriştiği garip bir Afganistan macerasını hatırlamak istedim. Harbiye Nazırı ve 4. Ordu Komutanı Sakallı Cemal Paşa’nın kaçtığı yurt dışında yolunun Afganistan’a nasıl düştüğünü ve Tiflis’teki ölümünün Afganistan’la ilgisini beraberce görelim.

Afganistan macerası

1918 yılının 1 Kasım’ını 2 Kasım’ına bağlayan gece Kuruçeşme’den Alman botuna bindiklerinde 7 kişiydiler. En bilinenleri İttihat ve Terakki’nin liderleri Talat, Enver ve Cemal Paşa’ydı. Önce Berlin’e giden Cemal Paşa, ardından Münih ve İsviçre’ye geçti. 1920 yılındaysa Rusya’daydı. Burada çeşitli görüşmelerde bulundu.

Sovyetler Birliği’nin Dışişleri Bakanı Çiçe-rin’le görüştü. Tam bu sırada Afganistan Kralı Emanullah Han’ın kendisini davet ettiği haberi geldi. Cemal Paşa’ya Afgan ordusunun modernleştirilmesini teklif ediyordu. Teklifi kabul ederek Afganistan’a hareket etti. Onu aynı yılın eylül ayında Kabil’de görürüz.

Peki Cemal Paşa Kabil’de ne aramaktadır?

İttihatçı yayınlar bu gözüpek girişimi Cemal Paşa’nın vatanseverliğine ve Afgan Türkleriyle el ele verip Sovyetler Birliği’nin elinde esir bulunan Türkleri topyekûn ayaklandırmayı düşündüğünü söyleseler de, bu inandırıcı olmaktan uzaktır. Zira Hindistan’da bulunan İngiliz emperyalizminin Türk dünyasına yayılmasını çıkarlarına aykırı bulan Ruslar, bir karşı oyun oynamaktadırlar ve bu iş için en uygun kişi olarak Cemal Paşa’yı bulmuşlardır. Sovyetler Cemal Paşa’yla çalışmasını teklif etmiş, Emanullah Han da gereğini yerine getirmiştir.

Eylül 1920’de Afganistan’a giden Cemal Paşa Kabil’de törenle karşılanmış, kendisine bir an önce Afgan ordusunun eğitilip yeniden örgütlenmesini sağlama görevi verilmiştir. Afgan ordusuna modern bir hava getiren Paşa’nın yanında Türkiye’den getirdiği 15 kadar subay da bulunmaktadır.

Gerçi kendisi Afganistan’ın modernleşmesini istiyorum diyor, güneydeki Müslüman kabileleri de içine alacak güçlü bir Afganistan kurmayı hedeflediğini, böylece Hindistan Müslümanlarının İngiliz esaretinden kurtulacağını söylüyordu ama işin aslı acaba neydi? Neden böylesine ‘delice’ bir işe girişmişti Cemal Paşa? Hatta 16 Kasım 1921’de Mustafa Kemal Paşa’ya yazdığı mektupta Orta Asya Müslümanlarının pek yakın bir gelecekte uyanacağını ve böylece kurulacak Türk devletlerinin Anadolu’daki “millî saltanatın” etrafında dönen birer uydu haline geleceklerini müjdeliyordu.

Ancak gerçek acaba bu muydu?

İşin gerçeğine bakılınca Cemal Paşa’nın başka bir “oyun”un içinde yer aldığı görülecektir.

Hangi oyun?

Onun Ruslarla yakın ilişki kurduğunu kabul eden Cemal Kutay, sonradan onları hayal kırıklığına uğrattığını savunur ve Rusların onu tehdit ettiğini yazar. Gerçekten de yakın tarihi şaşılacak derecede iyi bilen ve arşivleyen Kutay, onu çarpıtmakta benzersiz bir performans sergiler. Bu yüzden Cemal Paşa’nın Afganistan macerası için de aynı çarpıtmayı yapmasına şaşmamak gerekir.

Cemal Paşa’nın eşi Seniha Hanım ve diğer aile efradıyla çektirdiği fotoğraf, Yedigün dergisinden alınmıştır.

Cemal Paşa, Afgan Kralına sunduğu muhtırada “Ruslarla ilişkilerdeki samimiyete halel getirmemekten söz ederken, Fransa ve İtalya ile ABD’nin Afganistan’la siyasî ve ekonomik ilişki kurmalarını sağlamayı tavsiye eder. Tek düşmanı İngilizlerdir. Afganistan’da yapılacak bir inkılabın İngilizleri felç edeceğini savunur.

Ancak bunun bir Sovyet oyunu olduğunu görmek lazımdır. Nitekim ünlü İngiliz tarihçi E. H. Carr, “Bolşevik Devrimi” adlı eserinin 3. cildinde ilginç açıklamalarda bulunur. L. Fischer’in, “Cemal Paşa’nın dikkatini Kabil’e çevirenin Moskova olduğu” tespitini aktardıktan sonra Paşa’nın Afganistan’a gidişinin Sovyetler’in isteklerine uyduğunu söyler ve Afganistan’da yaygınlaşan Sovyetler Birliği’ne yönelik kuşkuları dağıtmakta önemli bir rol oynadığını sözlerine ekler.

Carr, bu iddiasına kanıt olmak üzere Emanullah Han’ın Lenin’e yazdığı Aralık 1920 tarihli mektubu gösterir. Bu mektupta Emanullah Han, Cemal Paşa der, “hepimize Sovyet cumhuriyetinin Doğu dünyasını kurtarma konusundaki soylu fikir ve niyetlerini anlattı”. Yani Cemal Paşa, aslında Sovyetler tarafından, Afganistan’daki güvensizliği azaltmak ve İngilizlerin muhtemel bir hücumuna karşı Afganistan ordusunu güçlendirmek için gönderilmiştir.

Tarihçi E. H. Carr, Cemal Paşa’nın Ocak 1921’de silah almak ve destek sağlamak üzere Almanya’ya gittiğini, ancak bir daha dönemediğini söyledikten sonra dönüş yolunda Tiflis’te bir Ermeni tarafından öldürüldüğünü söyler (21 Temmuz 1922). Cemal Paşa’nın öldürüldüğü ay, İngiltere Kabil’e yeni bir büyükelçi göndermiştir. Bu nokta çok önemlidir, zira İngiltere’yi baş düşman ilan eden Cemal Paşa bir kiralık katile öldürtülürken, aynı ay İngiltere, Afganistan’la ilişkilerini düzeltmiş oluyordu.

Rolü bitince öldürüldü mü?

Cemal Paşa, ayrıca Enver Paşa’nın Buhara’da topladığı kuvvetlerle Sovyetler Birliği’ne karşı giriştiği mücadeleye karşı olduğunu da defalarca dile getirmişti. Artık ondan pek hoşlanmıyordu. Enver Paşa’yı bu sevdadan vazgeçirmeye uğraşacağına söz veriyordu.

Cemal Paşa’nın yıllar sonra Dışişleri Bakanlığı Arşivi’nden çıkan bir mektubu bütün bulmacayı çözdü. Fransızca kaleme alınan 23 Kasım 1921 tarihli mektup, aynı zamanda Londra’ya, Lord Curzon’a da postalanmıştı. Burada İngiltere aleyhine çalıştığı iddialarını reddediyor ve “Moskova’nın ajanı değilim” diyor ve şöyle devam ediyordu sözlerine:

“Gerçekte ben Afganistan Kralı’na memleketin yönetim ve maliyesini ıslah, adli teşkilatını reforme etmeye ve özellikle ordusunu ihtiyaçlara uygun bir hale getirmesine, Batı milletleriyle siyasi münasebetler tesis etmesine bütün kuvvetimle çalışıyorum. Öte yandan İngiltere hükümeti, Afganistan ile barış ve ahenk içinde yaşamak arzusunda ise (…) bir barış antlaşması hazırlanmasını kabulden başka bir şeye ihtiyaç yoktur. O zaman İngiltere kuzey-batı sınırlarından emin olabilir.”

Böylece İngiltere’yi baş düşman ilan eden Cemal Paşa, İngilizlerin kurt politikacısı Lord Curzon’a kuzey ve batı sınırlarından, yani Afganistan’dan nasıl emin olabileceği aklını verme noktasına gelebilmiştir. Emekli Büyükelçi Fehmi Nuza, yayınladığı bu mektuptan sonra Cemal Paşa’nın Moskova tarafından kullanıldıktan sonra bir Gürcü komitesine öldürtüldüğü kanaatini belirtir.

Bu zatın, Kanal harekâtına giderken Haydarpaşa Garı’nda “Mısır’ı fethetmeden dönmeyeceğim” dediğine inanabiliyor musunuz?

Kur’an-ı Kerim 88 yıl sonra yeniden liselerde

1 Nisan 2012Mustafa Armağan

Türkiye tarihin kavşak noktasında. Yıldönümleri peş peşe sökün ediyor. Geçen yıl Trablusgarb’ı kaybımızın 100. yıldönümüydü, bu yıl Balkanlar’ı kaybımızın. 2015’te Çanakkale zaferi asrını dolduracak. 2018 II.

Abdülhamid’in ölüm; 2020 TBMM’nin, 2023 TC’nin kuruluş yıldönümleri olarak anılacak. Tabii İstiklal Mahkemeleri gibi istenmeyen yıldönümleri de yola revan olmuş olacak.

Mesela gelecek yıl, belki de modern dünyada tek vak’a olan İlahiyat Fakültesi’nin kapatılmasının 80. yıldönümü. Anan olur mu bilmiyorum ama bence Cumhuriyet yönetiminin dine bakışının en çarpık ürünlerinden biri bu. İlahiyat Fakültesi kapatan sözde ‘Aydınlanma devrimimizi’ tebrik etmek için hoş bir fırsat bence!

29 Mart 2012 günü TBMM, 12 yıllık zorunlu eğitime ilişkin kanun teklifinde bir değişikliğe gitti ve Kur’an-ı Kerim ve Peygamberimiz’in Hayatı derslerinin seçmeli de olsa okutulmasını 81 ret oyuna karşılık 305 oyla kabul etti. Karar, MHP Grup Başkanvekili Mehmet Şandır’ı coşturmuş olmalı ki, “Cumhuriyet tarihinin en önemli iş[ini] yapıyoruz.” demiş.

Böylece, 1924 yılında alınan bir karardan, 88 yıllık bir hatadan dönülmüş oldu. İmzası bulunan herkesi gönülden tebrik ediyorum. Ediyorum etmesine ama, 88 yıl önceki o hataya da değinmesem olmayacak.

Hilafet’in özellikle İngilizlerin zorlamasıyla kaldırıldığını daha önce yazmıştım. Bunun en somut kanıtı, İngiltere’deki Avam Kamarası’nın Lozan’ı görüşmeye, bizim Hilafet’i kaldırmamızdan sonra başlamış olmasıdır. İngilizlerin Lozan’ın onayı için yaklaşık 1 yıl ayak sürümesinin başka bir izahı olabilir mi? Üstelik hemen ayına Meclis’te kabul ettiğimiz halde onay için bu denli uzun süre beklenmiş olması şaşırtıcıdır.

Hilafet’in kaldırıldığı gün, Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile medreseler kapatılmış, böylece din eğitiminin Selçuklulara kadar inen bu köklü kurumu ortadan kaldırılmıştı. Aynı gün çıkarılan bir başka kanunla Şeriye ve Evkaf Vekaleti (Bakanlığı) kaldırılıyor, yerine Diyanet İşleri Reisliği kuruluyordu. Aynı zamanda görünmeyen başka bir değişim daha oluyor, dinî kurumları finanse eden vakıflar da bütçeleriyle beraber Başbakanlık’a bağlanıyordu. Böylece din eğitimi alanında faaliyet göstereceklerin para kaynakları kesilmiş oluyordu.

Şimdilerde Vakıflar İdaresi bu yanlıştan da dönüyor ve devletçe cebren el konulan vakıf mallarını sahiplerine iade edip amacı dışında kullanılanları boşaltarak amacına uygun kullanacaklara tahsis ediyor.

Gayet dikkatli bir dille yazılmış olan Tevhid-i Tedrisat Kanunu metninden eğitim sistemimizin medresenin mirasına nasıl konuverdiğini anlamak mümkündür. Zira 2. maddeyle Şeriye ve Evkaf Vekaleti’ne bağlı olan bütün okul (mektep) ve medreseleri kaldırmakla kalmıyor, onları Eğitim Bakanlığı’na (Maarif Vekaleti’ne) bağlıyordu. Ama ‘bütçeleriyle beraber’. Ne demek bütçeleriyle beraber? Yani Vakıflardan gelen bütün gelirleriyle birlikte el koyuyordu devlet medrese ve mekteplere.

Mesela bir şahıs hadis okunması için bir medrese kurup malından gelir bağlamış. Devlet kalkıp vakfı da, gelirlerini de, binasını da devletleştiriyor, okulu kapatıyor, hoca ve öğrencilerin büyük bir kısmını da sokağa atıyordu. Bu, tam bir hukuk faciasıydı ama o yıllarda hukuku kim dinlerdi? Ancak 80 yıl sonra hukukta normalleşme sağlanabildiğini görüyoruz. Geçenlerde zavallı bir azınlık ilkokulunun eski sahiplerine iade edildiğini öğrendiğimde sevindim. Yerli vakıflar ne zaman iade edilecek sahiplerine? diye de düşünmeden edemedim. Bir de 4. maddesi vardı ki Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun, tamamen göz boyamaya matuftu. Buna göre “diniyat mütehassısları” (din uzmanları) yetiştirmek üzere bir İlahiyat Fakültesi açılmasının yanı sıra, “imamet ve hitabet” gibi dinî hizmetlerin yerine getirilmesi göreviyle yükümlü memurların “yetişmesi” için “ayrı okullar” açılacağı bildiriliyordu.

Peki kim açacaktı bu okulları? Eğitim Bakanlığı. Peki açmazsa ne olacaktı? Hiç.

Bazı medreseler son yıllarında modern eğitim usullerine geçmek için büyük bir gayret içindeydi. Medrese bahçesinde beden eğitimi dersi…

***

Tevhid-i Tedrisat Kanunu çıkmadan kısa süre önce Muğla’da çekilen fotoğraf, kapatılacak sibyan mekteplerinin öğrencilerini gösteriyor.

Üstelik Tevhid-i Tedrisat Kanunu sadece dinî okulların değil, diğer bakanlıklara bağlı okulların da Eğitim Bakanlığı’na devrini öngörüyordu ama nedense diğer okulları “eğitici personel ve bütçeleriyle” birlikte Eğitim Bakanlığı’na devrederken, din eğitimi veren okul ve medreselerin sadece “bütçesini” devrediyordu. Garabet işte buradaydı. Dinî okullar eğitim sistemiyle ‘birleştirilmiyor’, düpedüz kapatılıyordu. Demek ki Şeriye ve Evkaf Bakanlığı’na bağlı okullar için ‘tevhid’ kelimesi kullanılması yanıltıcıydı. Onlar yok edilmişti.

Niyazi Altunya’nın dikkatli analizini okumaya devam edersek (75 Yılda Eğitim, 1999, s. 216), kanun sadece din görevlisi yetişmesini öngörmekteydi, “yetiştirilmesini” değil. Diyeceksiniz ki ne fark var? Fark şu: Yetiştirilmesi demiş olsa, bu bir görev olarak bakanlığın omuzlarına yıkılacaktı. ‘Yetişmesi’ deyince talep olursa okullar açılacaktır anlamı çıkıyordu. Nitekim bir süre sonra talep gelmediği gerekçesiyle İmam Hatipler de kapatılacaktı. Zaten bunlar “ayrı mektepler”di. Yüksek din uzmanı yetiştirme görevi ise İlahiyat Fakültesi’ne bırakılmıştı. Ayrıca o tarihte din görevlileri memur sayılmamaktaydı.

İşte bu aşamada sözümona “tevhid” edilen okullarda dinle ilgili derslerin de peş peşe kaldırıldığını göreceğiz. 1924’te Kur’an-ı Kerim, din bilgisi ve ahlâk derslerine yayılmış olan Osmanlı’dan gelen din öğretimi, lise ve dengi okullardan kaldırılmıştı. Bu dersler ilkokul ve ortaokullarda Din Bilgisi dersine dönüştürülmüş şekilde 1930 yılına kadar devam etmiş, ilginçtir köy ilkokullarında 1939’a kadar isteğe bağlı olarak okutulmuştur.

Bu arada Diyanet İşleri Başkanlığı’nın elinde kala kala bir elin parmaklarından az Kur’an Kursu kalmış ve bugünkü hafızların çoğunun hocaları bu kurslarda ders vermiştir (en bilinen hocalardan biri, merhum Hasan Akkuş’tur).

Peki dinî yayınlar ne durumdadır? Dinî yayınlar da yasaklar kapsamındadır. Matbuat Umum Müdürlüğü’nün 17 Mayıs 1934 tarihli yazısında “Biz her ne şekil ve surette olursa olsun, memleket dahilinde dini neşriyat yapılarak dini bir atmosfer yaratılmasına ve gençlik için dini bir zihniyet fideliği vücuda getirilmesine tarafdar değiliz.” denilmekteydi.

O da bir şey mi? Hacca gitmek bile yasaklanmıştı diyeyim de varın anlayın vaziyetin vahametini.

Evet, aradan 88 yıl geçti ve aynı Meclis, bu defa seçmeli olarak Kur’an-ı Kerim ve Efendimiz (sas) hazretlerinin hayatının okutulmasını öğrencinin önüne bir seçenek olarak koydu. Başbakan Erdoğan’ın dediği gibi korkmalarına gerek yok, kimseye tekme tokatla öğretilmeyecek. Ancak şunu belirtelim ki, 88 yıl önce de keşke bu seçenekten mahrum edilmeseydi çocuklar! Bilelim ki bu, demokrasimizin o günlerden bu günlere geçirdiği genleşmenin göstergesidir.

Aktaran: Mustafa Öcal (editör), Tanıkların Dilinden Cumhuriyet Dönemi Din Eğitimi ve Dini Hayat, I, İstanbul 2008, Ensar Neşriyat, s. 144.

.

Hanedan kovulurken mallarını kim kaptı?

8 Nisan 2012Mustafa Armağan

“Şu köpek kadar dahi talihli değilim. O vatanımı görecek, suyunu içecek, ekmeğini yiyecek…. Ama ben…”

Bu insanı kahreden cümleleri kuran kişi, geçtiğimiz günlerde kaybettiğimiz ‘Son Saraylı’ Neslişah Sultan’ın babası Ömer Faruk Efendi’den başkası değildir. Yıl 1952’dir. Eşi Mihrişah Sultan köpeğiyle birlikte vapura binerken vatan hasretinin buruklaştırdığı içini kelimelere böyle dökmüş Ömer Faruk Efendi.

Osmanlı hanedanının yurtdışına gönderilmesi, tarihin en büyük varlık transferlerinden birine sahne olmuştu aynı zamanda. Kendilerine sadece 10 gün süre tanınan hanedan üye ve mensupları, ellerinde ne var ne yok satmışlar veya birilerine devretmişler, sonra da Çatalca’dan trene bindirilip gönderilmişlerdi bilinmeyen şafaklara. Sürgün bitecek gibi değildi. Çünkü çıkan kanunda vatanlarından ‘ebediyen’ uzaklaştırıldıkları yazılıydı.

Varlık Vergisi’yle azınlıklardan ne kadar malın başka ellere geçtiği öteden beri konuşulur da, kendilerine 10 gün içinde ellerinde ne varsa satmaları, aksi halde el konulacağı söylenen Osmanlı hanedanının elinden bu kısa sürede ne kadar paha biçilmez malın kimlerin ellerine geçtiği üzerinde nedense hiç durulmaz.

Halbuki bu 10 gün, tarihimizin en büyük müzayedesine sahne olmuş, binlerce gayrimenkul ve değerli sanat eseri yok pahasına başka ellere geçmişti. Kâzım Karabekir, yabancıların, Yahudi komisyoncular eliyle bu eşyanın nasıl yurt dışına aktardıklarını pek güzel anlatır. 600 yıllık bir hanedanın soyulduğu bu 10 günün tarihi mutlaka yazılmalıdır.

Düşünün, Abdülmecid Efendi’nin Bağlar-başı’ndaki köşkü, bu kargaşalıkta onda bir fiyatına satılmıştı. Sonra da bu köşkün bir banka tarafından satın alındığı ortaya çıkmıştı.

Son saray kadınları ve sultanlar 1924 Mart’ında Sirkeci’de trene binip sürgüne giderken yakınlarıyla vedalaşıyor (Tarih Dünyası, 1950).

Sultan V. Murad’ın torunlarından Osman Selahaddin Efendi anlatmıştı. Babası Ahmed Nihad Efendi, Türkiye’den ayrılırken mallarını apar topar birilerinin üzerine tapulayıp gitmiş. Artık onların insafına kalmış, verirler veya üzerine yatarlar. Ne kadar talihliymiş ki, Şehzade’nin çocukları, tapuları verdiği insanların çocuklarından gayrimenkullerini geri alabilmişler. Ama çoğu aile bu kadar şanslı olamadı, mallar haraç mezat satıldı, kapanın elinde kaldı.

Bakın, şair Nigâr Hanım’ın oğlu Salih Keramet Nigâr -ki Halife Abdülmecid’in özel kâtibiydi- 1976 yılında kendisiyle yapılan söyleşide yurt dışına nasıl gittiklerini nasıl anlatıyor:

“48 saatlik bir müddet verilmişti. Halife, erkânı ile birlikte hemen hazırlandı. Bir polis arabasına bindik. Binerken Abdülmecid Efendi, milletimizin ve memleketimizin selameti için dua etti. Edirnekapı’ya vardığımızda gün ağarıyordu. Açtık. Çatalca’ya müteveccihen yola çıkıldı. Sirkeci’den trene bindirilmiyorduk. Çünkü hadise çıkma ihtimali vardı.”

Salih Keramet Nigâr burada cereyan eden ilginç bir olaydan bahseder. Tam Çatalca’dan Simplon Ekspresi’ne binecekleri sırada Rumeli Demiryolları şirketinin Musevi âmiri koşarak yanlarına gelir. Halife Abdülmecid’in ellerine sarılır. Öper. Ve şu sözleri söyler:

“Osmanlı hanedanı, Türkiye Musevilerinin velinimetidir. Atalarımız İspanya’dan sürüldükleri, kendilerini koruyacak bir ülke aradıkları zaman, onları yok olmaktan kurtardılar. Devletlerinin gölgesinde tekrar can, ırz, mal emniyeti ve hürriyetine kavuşturdular. Onların torunlarına bu kara günlerinde elimizden geldiği kadar hizmet etmek vicdan borcumuzdur.”

Saray mensupları ve sultanların Mart 1924’te Sirkeci’de trene binişlerini gösteren bu fotoğraf, Reşad Ekrem Koçu’nun koleksiyonuna aittir (Tarih Dünyası, 1950).

Abdülmecid Efendi’nin etrafında bulunan bazıları ağlamaya başlar bu hazin sözler üzerine.

Fakat Osmanlı hanedanına büyük saygısı olan Musevi vatandaş burada bırakmaz işi, onları yemeğe davet eder, karınlarını doyurur. Hürmette kusur etmemeye çalışır. Ve onları yolcular.

Salih Keramet Nigâr, bunları 91 yaşındayken anlatır. Dahası, Halife Abdülmecid Efendi’nin bir hatıratı olduğunu söyler. Sürgün yıllarını dikkatle hatıra defterine geçirmiştir son Halife ama onun nerede olduğuna dair sır vermez. (Sebil, 16 Ocak 1976)

Belki günün birinde bu hatıra defteri yayınlanır da, hanedan açısından o zor günlerin hikâyesini en yetkili ağızdan öğrenme imkânını buluruz.

Asıl üzücü olan nokta ise şudur: Hanedan üye ve mensuplarının Türkiye’ye girişlerine 50 yıl sonra izin verilmişti ya, bu izin de hırsızlar, katiller, anarşistler ve ırz düşmanlarına uygulanan afla birlikte çıkmıştı. Yani adi suçlular veya terör suçlularıyla birlikte affedilmişti Osmanlı hanedanı.

İlginç olan husus şudur ki, Meclis’te af kanunu görüşülürken, Burdur’un Tefenni ilçesinden 500’ün üzerinde telgraf çekilmiştir hanedanın affedilmesi için. Halkın hanedana gösterdiği sevgi ve saygının bitmediğini gösteren bu çarpıcı örneğe, Neslişah Sultan’ın birkaç gün önceki cenazesine katılan binlerce insanın görüntüsünü eklediğinizde bu sevgi ve saygının giderek arttığını görmek zor değil.

Bazılarının bastırılanın geri dönüşü dedikleri bu olsa gerek. Osmanlı, hanedanın kendisinden halkın arasına transfer oldu. Hanedanın asırlardır bir ayrıcalığı olan çok minareli camilerin her mahallede karşımıza çıkması boşuna mıdır sanıyorsunuz?

.

Atatürk, Hitler’e neler yazmıştı?

15 Nisan 2012Mustafa Armağan

Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, 3 Nisan’da yaptığı grup toplantısında İsmet İnönü’nün Adolf Hitler’le samimi tebrikleşmelerini haber yapan bir gazeteyi ekranlara göstererek ona ‘Führer’i kendi partinde ara’ mesajını verdi.

Başbakan’ın 1930’lu yılları -Dersim ve İstiklal Mahkemeleri hariç- neredeyse hiç tartışma konusu yapmayışının tek bir gerekçesi olabilir: Meselenin ucunun, hassas bir nokta olan Atatürk’e değecek olması. Karşısındaki cepheyi genişletmek istemiyor besbelli. Bu nedenle eleştiriler 1930’ları es geçerek büyük ölçüde 1940’lar üzerinde yoğunlaşıyor.

Acaba 1930’lar (ve 1920’lerin ikinci yarısı) gerçekten de es geçilebilir yıllar mıdır? Bu dönemde demokrasi, hukuk ve ahlak adına eleştirilecek noktalar yok mudur? Ve eğer bir Tek Parti yönetimi kurulmuşsa bunun izini 1925’e kadar sürmek gerekmez mi?

Gerekir gerekmesine ama siyaset buna izin vermez. Lakin biz siyasetçi değiliz. Ve tarih gerçeği ortaya koymak durumunda. Ne var ki, Türkiye’de resmi tarihçiliğin esas işlevinin gerçeğin üzerindeki örtüyü açma değil, üzerini örtme olduğunu biliyoruz. Şunu bilelim ki, Hitler, yalnız İnönü ile değil, iktidara gelişinden sonra Gazi Mustafa Kemal’le de defalarca yazışmış, tebrikleşmişti. Bunda tuhaf bir taraf da yoktur, zira sonuçta iki devlet başkanının resmi yazışmalarıdır. Asıl tuhaf olan, bu yazışmalar üzerinde neden durulmadığı. Hitler’le yazışmak eğer sakıncalı bir şeyse, o zaman Atatürk’ün Hitler’le zaman zaman özel haberciler aracılığıyla devam eden mesajlaşmalarını nasıl yorumlayacağız?

İşte Bilal N. Şimşir’in “Atatürk ve Yabancı Devlet Adamları I” adlı kitabından Hitler-Atatürk mesajlaşmaları (TTK, 1993, s. 149-178; bazı kelimeler sadeleştirildi).

İlk doğrudan mesajı gönderen Atatürk oluyor: “Alman Devletinin en yüksek makamına seçilmeniz dolayısıyle en samimi tebriklerimi arzeylemekle bahtiyarım. Çok yüksek saygılarımın kabul buyurulmasını rica ederim.” (21 Ağustos 1934)

5 gün sonra Berlin Büyükelçisi Hamdi Arpağ Hitler’i ziyaret ettiğini, Führer’in, Atatürk’ün taziye mesajına çok minnettar kaldığını ve teşekkürlerini ilettiğini yazmaktadır. 30 Ağustos günü Hitler, yazılı bir mesajla teşekkür eder. Ardından Cumhuriyet Bayramı’nı kutlayan Hitler’e cevap gelir: “En hararetli teşekkürlerimi ve şahsî saadetinizle Almanya’nın refahı hakkındaki temennilerimi kabul buyurmanızı rica ederim” (2 Kasım 1934). 23 Kasım’da bu defa Hitler’dir yazan: “Memleket(ler)imiz arasındaki münasebetleri üstürmek(?) ve ilerletmek ciddi uğraşım olacaktır.”

4 Mart 1935’te Hitler, yeniden Cumhurbaşkanı seçilmesi üzerine Atatürk’ü tebrik eder. Ertesi günü Atatürk’ten teşekkür gelir. 2 Nisan’da Atatürk’ün yeni bir mesajını görürüz. Hitler, Reich Başkanlığı ve Reich Başbakanlığı’nı bir kanunla birleştirdiğini ve bu kanuna uyarak gücü ele aldığını bildirmektedir. Atatürk ise bundan “büyük sevinç” duymuştur: “Ekselâns, Sizi ülkenizin en büyük orununa geçmiş olmanızdan (dolayı) kutlarken, yurtlarımız arasındaki mutlu dostluk bağlarının korunmasını, berkitilmesini istediğinizin güvenini unutmayacağım.”

Kitapta 217 numaralı belge, 1 Mayıs 1935 tarihini taşıyor. Yazan artık “Kamâl Atatürk”tür: “Alman Ulusal bayramı münasebetiyle Ekselânsınıza en ısı (samimi) tebriklerimle beraber özel gönenceniz ve asil Alman ulusunun genliği (refahı) hakkında beslediğim samimi dileklerimi sunarım.” Hitler’den cevap gecikmez. 6 Mayıs tarihli mesajda teşekkür eder.

Milli bayramda tebrik mesajı

Bu arada Şimşir’in kitabında Hitler’in Atatürk’e yazdığı iki mektup nedense Türkçeye çevrilmeden bırakılmış. Bu mektuplarda bir büyükelçinin geri çekilip yerine yeni bir elçinin atanması söz konusu ediliyor ve bu vesileyle en yüksek saygılarımı ve en samimi dostluk duyguları iletiliyor. Dahası var. Bu defa 28 Ekim’de Hitler, Atatürk’ün Cumhuriyet Bayramı’nı kutlar, 3 gün sonra da Atatürk “hararetle” teşekkür eder. 30 Nisan 1936’daysa Atatürk Almanların millî bayramları münasebetiyle tebrik mesajı gönderir, gerek Hitler’in şahsî mutluluğu, gerekse Alman milletinin refahı hakkında samimi temennilerini bildirir. Ertesi günse Hitler teşekkür eder.

Aynı tebrikleşmeler 1936 ve 1937 yıllarında da devam eder. Bu arada Almanya’da Hitler’in yaptırdığı bir balon karaya inerken patlar. Atatürk hemen Hitler’e bir geçmiş olsun mesajı gönderir. Aynı gün (9 Mayıs 1937) Hitler’den teşekkür gelir.

Bu arada Berlin Büyükelçisi Hamdi Arpağ, Dışişleri Bakanlığı’na gönderdiği notta Atatürk’ün selamını ve imzalı bir resmini bizzat Hitler’e takdim ettiğini, resmin altına Atatürk’ün yazdığı yazıdan Hitler’in büyük bir memnuniyet duyduğunu ve Atatürk’e hayran olduğunu söylediğini yazar. Buna göre Hitler, “Türkiye’de hiçbir siyasi emelimiz yoktur ve olamaz. Dolayısıyla güzel ilişkilerde bulunmayı arzu eder ve bunu tabii görürüz” demiştir. (13 Temmuz). Nitekim bir ay sonra Hitler, Atatürk’ün kendisine resmini göndererek “kalbî temennilerini” bildirmesinden duyduğu memnuniyeti belirten mektubunu gönderir.

Atatürk 11 Ekim 1937 tarihli mektubunda, Hitler’in mektubundan duyduğu memnuniyeti şöyle bildirir: “Pek mütehassis olduğum bu nazikâne mukabelelerden ve bana, şahsî saadetleriyle Alman milletinin refahı hakkındaki samimi temennilerimi tekrar eylemek fırsatını verdiklerinden dolayı Ekselanslarına kalbî teşekkürlerimi arz ederken derin bir haz duymaktayım.”

Kurtuluş ümidi bağışladınız

28 Ekim 1937’de Hitler Cumhuriyet Bayramı tebriğini gönderir. Atatürk ise cevaben şunu yazar: “Ekselanslarına teşekkürlerimi arzeder ve saadet ve afiyetleriyle Almanya’nın refahı hakkındaki samimi temennilerimin kabulünü rica ederim.” 30 Nisan 1938’de Atatürk Almanya’nın milli bayramı dolayısıyla Hitler’i kutlarken 6 Temmuz günü Numan Menemencioğlu eliyle Hitler’e “selam, muhabbet ve şahsi takdir hislerini” gönderir. 29 Ekim’de Hitler, Cumhuriyet Bayramı’nı kutlar Atatürk’ün. Ertesi günü yazdığı cevaptaysa Atatürk, Hitler’e “hararetli teşekkürleri”ni sunar.

Ölümünden 10 gün önce yazılmış bu son mesajı, Atatürk’ün ölümü üzerine Hitler’in Meclis Başkanı Abdülhalik Renda’ya gönderdiği taziye mesajı takip eder. Bu mesajı beraber okuyalım:

“Ekselansları TBMM başkanına, tüm Türk halkına kendim ve Alman halkı adına Atatürk’ün vefatından ötürü derin üzüntülerimi iletirim. Kendisiyle birlikte büyük bir asker ve mükemmel bir devlet adamı ve tarihî bir kişiliği kaybettik. Kendisi yeni Türkiye “Reich”ının kurulmasına damgasını vurmuştur. Türkiye’nin varlığı nesiller boyu yaşayacaktır.” (Kitapta tercüme edilmemiş olan bu mesajı çeviren Aynur Kırcı’ya teşekkür.)

Nitekim Berlin Büyükelçiliği’nin 11 Kasım tarihli mesajında Führer’in bir adamının, Kemalist Türkiye’nin kendilerine bir yıldız gibi kurtuluş ümidi bağışladığını söylediği belirtilecektir.

4 küsur yıl boyunca devam eden Atatürk-Hitler mektuplaşmalarının bilançosu böyle. Bundan sonra bana susmak düşecek. Gerçekler konuşunca hep olduğu gibi.

Sayın Kılıçdaroğlu, işte ahır yapılan camilerin belgesi

22 Nisan 2012Mustafa Armağan

CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu birilerine pek bir celallenip “Hiçbir dönemde, hiçbir cami ahır yapılmadı!” demiş.

Bence bu kadar iddialı konuşmasaydı iyi ederdi, zira partisinin tarihindeki karanlık noktaları ondan çok daha iyi bilen İsmet Paşa bile bu derece kesin konuşmaktan kaçınmıştı.

Nasıl mı? Anlatayım.

1966 yılı sonlarında genç Başbakan Süleyman Demirel ile o zamanki CHP Genel Başkanı İsmet İnönü arasında sert bir polemik cereyan eder. Erdoğan-Kılıçdaroğlu arasındaki cami polemiğinin benzeri Demirel ile İnönü arasında yaşanır. Demirel, CHP’yi camileri kapatmakla suçlamış, İnönü ise cevabında şöyle demişti:

“CHP hükümetleri zamanında hiçbir cami ve mescit ve buna mümasil (benzer) ibadethaneler kapatılmamış ve ibadete açık tutulmuştur. Başbakan biz CHP’nin ne zaman ve hangi cami ve ibadethaneleri kapattığımızı ispat etsin. Cami ve ibadethaneler her zaman açık bırakılmış ve kimseye bu hususta baskı yapılmamıştır.”

46 yıl arayla ne müthiş bir benzerlik değil mi? Ama CHP hep böyledir… Başkanlık koltuğuna oturan zat, o gün Demirel’e karşı söylediğini, bugün Erdoğan’a karşı söylemekte sakınca görmüyor. Her iki başkanın da hemen hemen aynı kesinlik ifadesiyle konuştuklarına dikkat edin lütfen.

Yalnız Kılıçdaroğlu’nun daha kendinden emin konuşmasını neye bağlamak gerekir? İsmet Paşa’dan daha bilgili olmasına mı, yoksa cahil cesaretine mi? Okuyun ve kararınızı kendiniz verin.

Öncelikle belirtelim ki, CHP’nin gerek Atatürk’lü, gerekse İnönü’lü iktidarlarında dinî hayatın hararetini düşürmek için özel olarak uğraşılmıştır. Ezan, namaz ve Kur’an’ın Türkçeleştirilmek istenmesinin altında dinin bir güç odağı olmaktan çıkarılması gayreti yatıyordu. Sonuçta hedef, camilerin efsununu yitirmesini sağlamaktı. Nitekim 1940’lı yıllarda cami cemaatinde büyük bir azalma olduğunu devrin canlı tanıkları bugün bile size anlatabilir.

Cemaat azalınca arkasından boş kalan camilerin satılması, kiraya verilmesi, yıktırılması ve taşlarının başka binalarda kullanılması gündeme gelecektir. İşte uzun yıllardır camilerin meyhane veya ahır yapılması gibi uç örnekler üzerinden tartıştığımız meselenin böyle bir çerçevenin içinde durduğunu bilmekte fayda var. Yani camiler kazara ahır veya depo ya da cezaevi yapılmış değildi. Devrin zihniyeti böyleydi. (Bugün tekrar inşa edilmiş olan Sirkeci Garı’nın bitişiğindeki Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Camii yıktırılarak yeri “Sazevi” yapılmıştı.)

1960’lı yılların muhafazakâr basınını karıştırdığınızda dinî ve tarihî eserlere reva görülen bu tür fena muamelelere ilişkin bol bol malzeme bulmanız mümkün. Mesela haftalık Yeni İstiklâl gazetesi 2 Kasım 1966’dan başlayarak okurlarını CHP devrinde ibadete kapatılan cami ve mescidleri ifşa etmeye çağırmış ve bunda da epeyce başarılı olmuştu. Gazeteye İskilip’ten Aydın’a, Edirne’den Muş’a, Antalya’dan Trabzon’a kadar pek çok yerden mektup yağmış ve her mektup bir hicran yarası açmıştır okurun dünyasında.

Bunların içinde “ahır” tartışmasına katkı sağlayacak bir örnek Maraş’tan gelmiştir: 1945 yılında Maraş Türkoğlu Cumhuriyet Mahallesi’ndeki Ulucami kapatılmış, caminin açık bırakılan kapısından içeri giren hayvanlar burasını ahır haline getirmişlerdir.

Aynı mektuplardan Antalya’da Selçuklu eseri olan Yivli Minare Camii’nin de, Osmancık ilçesindeki Akşemseddin Camii’nin de ahır olarak kullanıldığını öğreniyoruz. Bursa’daki Mollaarap Camii askeriyeye verilmiş, onlar da ibadete kapatıp altını ve çevresini at ahırı olarak kullanmışlar. Bingöl’ün tek camisi olan İsfehan Bey Camii buğday deposu ve hayvan tavlası haline getirilmiş. Bolu’dan yazan bir okur ise perişan vaziyetteki Musapaşa Camii’nin, 1947 yılında Kâzım Karabekir’in müdahalesiyle yeniden yaptırıldığını kaydediyor.

Asıl üzerinde durmak istediğim iki gazete haberi var. Bu yazılar “Cumhuriyet” gazetesinde çıktığı için ayrıca önem taşımakta.

Birincisi, Başbakan Erdoğan’ın pek girmediği Atatürk devrine ait. 20 Nisan 1936 tarihli “Cumhuriyet”in haberi şöyle: “Bu ne insafsızlık. Seferihisar’da tarihî bir cami ahır yapılmış!”

Habere göre İzmir Seferihisar’da bulunan Hereke köyündeki II. Bayezid zamanından kalma bir tarihî cami tahrip edilmiş ve ahır haline getirilmiştir. Sadece cami değil, medrese ve kütüphanesi de bulunan bu viranenin bazı parçaları inşaatlarda kullanılmıştır habere göre.

Yine “Cumhuriyet” gazetesinden seçtiğim 23 Mayıs 1948 tarihli haberin başlığı ise şöyle: “Cami hiç ahır olur mu?”

Gazetenin “Hem Nalına, Hem Mıhına” köşesinde çıkan yazıya bakılırsa İstanbul’un Silivrikapı semtinde Sitti (yazıda yanlışlıkla Sünni diye geçiyor) Hatun Camii’nin yanından geçmekte olan bir doktorun dikkatini bir şey çeker. Harap haldeki caminin kapısı önünde tek atlı bir muhacir arabası durmakta, kapının yanında da bir “gecekondu odası” bulunmaktadır.

Etraftakilere sorar doktor. “Burası nedir?” Öğrenir ki, camiyken harap olmaya yüz tuttuğu için Vakıflar İdaresi burayı kiraya vermiştir. Kiralayan kişi de camiyi ahır olarak kullanmaktadır. Sorduğu kişiler, şikâyet edildiği halde kimsenin ilgilenmediğinden şikâyete başlarlar. Doktor, kapısı açık olduğundan birkaç adım ilerleyerek içeriyi inceler. “İçinin samanlık, beygir ve inek ahırı olduğunu” bizzat görür. Şöyle yazar:

“Eslafımızın (atalarımızın) binbir itinayla yaptırıp bize yadigâr bıraktığı böyle mabedlerin harab olmasına lakayid kalıyoruz, sonra da ahır olarak kullanıyoruz.”

Gazete yazısı, beklenen etkiyi göstermiş olacak ki, bir süre sonra yetkililerce araştırma yapılmış ve bunun, kiralayan kişinin marifeti olduğu anlaşılmıştır ama bir caminin kiraya verilmiş ve kimin nasıl kullandığının kontrol edilmemiş olması bile yeterince büyük bir skandal değil midir?

Tek Parti döneminin buna benzer hikâyeleri-ni arşivden de destekleyerek ortaya koymak ve artık İnönü ve Kılıçdaroğlu’nun yapmadık etmedik türü çıkışlarına kapıyı kapamak gerekiyor. Bakın, daha Ayasofya’nın Vakıf Kanunu çiğnenerek kapatılmasına gelemedik bile.

22 Nisan 2012, Pazar

.

Siz mi dine baskı yapmadınız?

29 Nisan 2012Mustafa Armağan

Bir CHP’li vekil güya savunacak ya, buyurmuş ki: 1927’de nüfusumuz 14 milyonken cami sayımız 28 bine yakındı, bugün 81 milyonuz (biz 75 milyon diye biliyorduk ama neyse) ama cami sayımız 82 bin.

Yani? Yanisi şu ki, sayın vekil Cumhuriyet’in kuruluş, yani CHP döneminde ‘daha Müslüman’ olduğumuzu iddia ediyor. Hatırlatalım: CHP’yi kurtarayım derken farkında olmadan Osmanlı’yı övmüş oluyor. Öyle ya, 1927’de mevcut 27 bin camiyi Cumhuriyet idaresi yaptırmadığına göre bunlar Selçuklu ve Osmanlı’nın eseridir (Beylikleri de unutmayalım). Selçuklu ve Osmanlı eserlerini saymanın CHP’nin dine ve camilere saygısıyla ne alakası olduğunu çözen varsa beri gelsin.

Ne diyelim, bunlar 1947 Aralık’ından beri böyleler. İlk itiraflarını o zaman yaptılar, dini ihmal ettik, hatalıyız, bir çıkmaza girdik, bundan kurtulmamız lazım dediler, türbeleri açtılar, İlahiyat Fakültesi’ni, İmam Hatip kurslarını, din dersini seçmeli yaptılar vs. Ama bu millet çeyrek asırlık zulümden o kadar bizardı ki, bu şirinlik muskalarına iltifat etmedi, 1950’deki ilk serbest seçimde başardığı ‘Türk Baharı’yla maneviyatına derin bir nefes aldırmayı tercih etti.

Dine sonuna kadar saygılıyız… Biz cami kapamadık… Camileri asla ahır yapmadık… Kur’an’ı soldan açsak da duvarımızı onunla süsleriz… Ninelerimizin de başı örtülüydü zaten…

1947’den beri ağızlarında dolandırdıkları bu laflar sıktı artık. Eveleyip gevelemek yerine bari ‘Evet yaptık, pişmanız ama bir daha yapmayacağız deyin de bitsin bu iş artık. Sanki yakın tarihlerde kızlar üniversiteye başörtülü giremesin diye Anayasa Mahkemesi’nin kapısını aşındıranlar Anzaklardı! Bakmayın bugün özgürlükçü davrandıklarına, fırsat ellerine geçse anında aynı frekansa gireceklerinden şüphem yok. Hangi birini yazalım, anlatalım, insan şaşırıyor. Elimizdeki malzeme dağı gün geçtikçe büyüyor.

Namazda tekbiri yanlışlıkla (Yanlış mı? Adam dinin gereğini yerine getirmiş yahu) ‘Tanrı Uludur’ diye değil de ‘Allahu Ekber’ diye getirdiği için İçişleri Bakanı’nın CHP Genel Sekreteri’ne yazdığı resmi yazı Başbakanlık Arşivi’nde sırıtırken daha ne yazılabilir? (Ne kadar önemli bir sorun değil mi? Devrin koca bakanlarının tüyleri Allah kelimesinden diken diken oluvermiş!)

Çevremdeki gençlere sözlü tarih çalışması yaptırıyorum bir süredir. Geçenlerde emekli din adamı Cemal Güncal’a gönderdim bir arkadaşı. Hocamız çocukluğunda yaşadığı dramın her anını yeniden yaşayarak şunları anlatmış:

“8 yaşında hafızlığa başladım. Sık sık ev basılıyor, Kuran-ı Kerim bulundurmak en büyük suç. Bir elif cüzü bulunduysa vay haline! Korkudan evde ders çalışamadım. Fındık bahçesinde bana bir yer yaptılar. Orada Kur’an’a çalışıyorum. Bir baktım, bir onbaşı ve iki jandarma beni bulmuşlar. “Çabuk git babanı çağır” dediler. Gittim, babamı getirdim. Onbaşı babamı sakalından tuttu, elimdeki Kuran’ı aldı. Babamın kafasına kafasına vurmaya başladı. (Gözleri doluyor, konuşamıyor.) Rahmetli gömleğini yırttı ve dedi ki: ‘Oğlum, Deli Halid Paşa’nın emir subaylığını, tabur komutanlığını yapmış adamım. Birinci Dünya Savaşı’na, İstiklal Harbine katıldım ki, bu memleketi kurtarayım da şu Kitabımı rahat rahat okuyayım diye. Keşke bu harplere girmeseydim de şimdi Kuran’ıma, dinime küfreden Bulgar piçidir deyip kendime teselli verirdim.” Alıp götürdüler babamı…”

28.06.1945 tarihli belgede Konya Valiliği Arapça ezan okuyan bir imam hakkında adli takibat başlatıldığını anlatıyor ve müftülüğü aynı hatanın tekrar olmaması için uyarıyor…

Camileri ahır yapmamışlar meğer. Peki ne yapmışlar? Sirkeci Garı’nın hemen üstünde, Özal döneminde yeniden cami yapılan Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Camii yıkılıp Saz Evi yapılmadı mı? Aydın’da tarihî ve mimarî bir şaheser olan Cihanoğlu Camii ot deposu yapılmış, yıldırım düşünce otlarla birlikte cami de yanmamış mıydı? (Cumhuriyet, 5 Şubat 1934). Gaziantep’te Çınarlı Camii yıkılıp yerine kurtuluş anıtı yapılmadı mı? (Cumhuriyet, 8 Ocak 1936). Bursa’da 49 (15 Şubat 1937), Hatay’da 14 (23 Temmuz 1940), Kastamonu’da 15 cami ve mescidin (28 Mayıs 1937) satış ilanları da mı size hiçbir şey anlatmıyor? Bursa’da Alacamescit diye bilinen caminin bir spor kulübüne verildiğini ve içinde güreş yapıldığını da mı bilmiyorsunuz?

Bilmiyorsanız açın 15 Şubat 1937 tarihli o çok güvendiğiniz “Cumhuriyet” gazetesini okuyun. İstanbul Divanyolu’ndaki, Mimar Sinan yapısı Sinan Paşa medresesinin kunduracılara ayda 50 liraya kiraya verildiği halde esere tek çivi çakılmadığını da okuyun (11 Aralık 1937). Sultanahmet’in Asker Alma Dairesi, Üsküdar’ın en muhteşem eseri Atik Valde Camii’nin cephane deposu yapıldığı, Mihrimah Camii ile Aziz Mahmut Hüdai Camii’ne saman doldurulduğu da mı yalan? Adana’da Yeşil Mescid’in ahır yapıldığını hangi yerlisine sorsanız size söyler halbuki.

En komiği de, Vakıflar Müdürlüğü’nün 24 Şubat 1934 tarihli gazetelerde yer alan faaliyet raporunda yazılanlar. Meğer vakıf mallarını satmayı başarı olarak gören bu kurumumuz, elde ettiği gelirle tramvay ve kaplıca hissesi satın almış, yatılı okul yapmış, Ankara Hukuk Fakültesi’ni inşa ettirmiş (dinî kaynaklı bir gelir laik bir kuruma aktarılmış ki, tam bizlik!). Durun, bitmedi henüz. Ankara’nın CHP devrinde en mutena eğlence mekânı olan ve baloların düzenlendiği Ankara Palas da Vakıflar’ın öz parasıyla inşa ettirilmiş meğer. (Ben demiyorum, sizin “Cumhuriyet” gazetesi yazıyor erenler!) Bu arada Ankaraspor kulübüne yüklü bir bağışta bulunmayı ihmal etmemiş Vakıflar yönetimi. Bunun gibi amaç dışı işlere aktardığı para ise gerçekten dudak uçuklatıcı: 4 milyon 364 bin 990 TL.

Sen her biri birer vakıf eseri olan 3,500 parça eseri haraç mezat sat (Başbakan Erdoğan’ın açıkladığı rakamı esas alıyorum), bunlarla içkinin su gibi aktığı eğlence mekânları yap, spor kulüplerine bağışta bulun, Hukuk Fakültesi yaptır, üstelik o vakıfları sana miras bırakan ecdada da her Allah’ın günü sövmeyi öğret çocuklarına.

İşte o iflah olmaz zihniyetin minik bir muhasebesi… Şimdi merhum Eşref Edib’in kanayan sorularının altını gübreleme zamanıdır:

-Okullardan din derslerini kim kaldırdı? Kur’an cüzlerini evlerden kim toplattı? Ezan ve kamette “Allah” demeyi kim yasakladı? Dinî dernekler kurmayı kim yasakladı? Kur’an okuyan âmaları bile yakalatan kimlerdi? Din ulemasını tahkir edip süründüren kimdi? Alay sancaklarından kelime-i tevhidi kaldıran, alay imamlığını lağveden kimdi?

İsterseniz ‘İstanbul Aksaray’da bulunan Kara Mehmed Paşa Camii’nin arsasını CHP’ye satan kimdi?’ diye sorarak noktalayalım bu giderek acılaşan bahsi. Allah bir daha o günleri bu millete yaşatmasın! Amin.

.

Ayasofya kime satıldı?

6 Mayıs 2012Mustafa Armağan

Şu cami satıldı, bu ahır yapıldı, filancası yıktırıldı, öbürü cephane oldu… Bir süredir siyaset meydanı cami tartışmasına açıldı. Gazetelerden, televizyon kanallarından arayanın haddi hesabı yok.

Soruyorlar: Gerçekten de Tek Parti devrinde camiler kapatıldı mı? “İbadete kapatılan Ayasofya örneği taş gibi önümüzde dururken başka kanıt aramaya ne hacet.” diyorum kendilerine. Bir şaşkınlık vakfesi. Yüzleri karışıyor. Kimilerinin buruşuyor hatta. “Nasıl yani?” diye soruyorlar. Bu yazı, işte o “Nasıl yani?”nin cevabıdır.

Son sözümü başta söyleyeyim: Cami tartışmasının gelip dayanacağı yer, 78 yıldır ibadete kapalı bulunan Ayasofya’nın açılması meselesidir. Er veya geç Türkiye bu gerçekle yüzleşecek ve bu meseleye bir hal çaresi bulacaktır. Belki de Yunanistan’daki bir partinin seçim kampanyasında minareleri yıkılmış “Ayasofya Kilisesi” resimlerini kullanması birilerini uyandırır. Kim bilir?

“Ayasofya’nın sahibi kimdir?” diye soruyorum genç muhabire. Dudağını büküyor. Belli ki hiç aklına gelmemiş bu. Tapudaki sahibini soruyorsanız diyorum “Ebu’l-Feth Fatih Sultan Mehmed Vakfı”. Nerede bu vakıf peki? Neden tapuda üzerinde görünen eserine sahip çıkmıyor? “Muhatabınız Vakıflar Genel Müdürü” diye cevap veriyorum, “Ona sorun.” Cevap alamayacaklarını bile bile böyle diyorum.

Bir vakıf düşünün ki, tapulu malına sahip çıkamasın. Olur mu? Oluyor bizde. Peki Ayasofya’nın sahibi resmen Fatih ise (yoksa XI. Konstantin ve I. Jüstinyen mi?), eserin onun vakfiyesinde belirttiği şartlarda kullanılması gerekmez mi? Üstelik vakfiyedeki şu ateşten satırları okurken vicdanınız kanamayacak mı: “Kim ki bâtıl gerekçelerle bu vakfın şartlarından birini değiştirirse veya vakfın değiştirilmesi ve iptali için gayret gösterirse, vakfın ortadan kalkmasına veya maksat ve gayesinden başka bir gayeye çevrilmesine kast ederse Allah’ın, meleklerin ve bütün insanların laneti üzerlerine olsun. Ebediyyen cehennemde kalsınlar, onların azapları asla hafifletilmesin ve onlara ebediyyen merhamet olunmasın.” (A. Akgündüz, S. Öztürk, Y. Baş, “Kiliseden Müzeye Ayasofya”, OSAV: 2006, s. 141-2.)

Aslı Arapça olan vakfiyenin nüshaları Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü’nde, Topkapı Sarayı ile Türk ve İslam Eserleri müzelerinde mevcutken ve şartları herhangi bir kuşkuya yer bırakmayacak şekilde bağlayıcıyken, nasıl olmuş da Ayasofya Camii ibadete kapatılabilmiştir? Vakıflar Kanunu mu değiştirilmiştir yoksa? Hayır, hem 1934’teki hem de yürürlükteki Vakıflar Kanunu bir vakfın, vakfedenin koyduğu amaçlar dışında kullanılamayacağını emrediyor. Sahibi olan Fatih, vakfının amacı dışında kullanılmasına tehditkâr ifadelerle karşı çıktığı halde 1934’te bir Bakanlar Kurulu kararıyla Ayasofya Camii müze yapılmıştır. Altında Atatürk’ün, İnönü’nün vs. imzalarının bulunması hukuk nazarında bir şeyi değiştirmez. Hukuksuzluk hukuksuzluktur. Bu hukuksuzluğu kimin yaptığı hukuku ilgilendirmez. (Adalet Tanrıçası’nın gözleri bağlıdır, unutmayın.)

Kaldı ki, 24 Kasım 1934 tarihli Bakanlar Kurulu Kararnamesi de bir garabet abidesidir. İlk cümlesi şöyle: “Maarif Vekilliği’nden yazılan tezkerede (…) Ayasofya Camii’nin müzeye çevrilmesi bütün Şark âlemini sevindireceği ve insanlığa yeni bir ilim müessesesi kazandıracağı cihetle müzeye çevrilmesi istenmiş…” Acaba 1934’te Şark, yani İslam âleminde Ayasofya’nın müzeye çevrilmesine sevinecek bir Allah’ın kulu var mıdır? Yoksa kararname sahiplerinin kafalarındaki ‘Doğu’, bizim zannettiğimiz gibi İslam dünyası değil de, Sovyetler Birliği miydi? Halkı Ortodoks olan Sovyetler Birliği’nden başka Ayasofya ile ilgilenecek bir Doğulu devlet kim olabilir o tarihte?

Sonra müze yapılarak insanlığa bir bilim kurumu kazandırılacağı ifade ediliyor. Sanki camiyken Ayasofya’da inceleme yapılamıyor muydu? Üstelik medreseler kapatılmadan önce Ayasofya’da her sütunun dibinde bir alimin ders verdiğini, yani tam da kapatılmasıyla bir bilim kurumunun tarihe gömüldüğünü bile söyleyebiliriz. Üstelik kararnamede Ayasofya’nın müzeye çevrileceği ifade edilirken, ibadete kapatılacağından söz edilmemiştir. Denilebilir ki, ‘Canım, müze yapılınca anlaşılmıyor mu ibadete kapatılacağı?’ Ama bir kararname çıkarıyorsanız muradınızı yarım yamalak ifade edemezsiniz. Müze yapılacak. Tamam da ibadete kapatılacağı nerede yazıyor?

Burada avukat Abdullah Mehmet Çalışkan’ın değerlendirmesini paylaşmak istiyorum. “Ayasofya Camii Meselesinin Etrafındaki Gerçek” adlı kitabında şöyle diyor: “Ayasofya kararnamesinde hukukî bir gerekçe bulmaya imkân yoktur. Bakanlar Kurulu kararının hangi kanuna dayandığı da yazılmamıştır. Çünkü Bakanlar Kurulu’nun dayanak yapabileceği bir kanun mevcut değildir. Bakanlar Kurulu’nun hangi yetkiye istinaden bu konuyla ilgilendiği hususunda hukukî bir mütalaa da yazılmamıştır. Çünkü bu konu, ne TC. Anayasası ne de Türkiye’de yürürlükteki kanunlar tarafından Bakanlar Kurulu’na verilen yetkiler dahilinde bulunmamaktadır. Anayasadan bahsedilmemiştir, çünkü Anayasa’ya aykırıdır. Vakıf hukukundan bahsedilmemiştir, çünkü vakıf hukukuna zıttır. Görülüyor ki, Bakanlar Kurulu bu kararı ile anayasa ve kanunları yok saymıştır.”

Kararnameye bir sıra numarası verilmemiş olması gariptir. Daha da garibi, Resmi Gazete’de yayınlanmamıştır. Kararnamelerin bulunduğu resmi dairede aslı bulunmadığı gibi resmi kanun kitaplarında da mevcut değildir. Hukukî açıdan sakat kararnamenin tartışılmasını ehline bırakalım ve kamu vicdanını yansıtan bir sese kulak verelim. Bediüzzaman Said Nursi, ezanı özgürlüğüne kavuşturarak “on derece kuvvet bulan” Demokrat Parti’den Ayasofya’yı da özgürlüğüne kavuşturmasını ister. Ona göre bu bir “yara”dır ve hükümet bu yaraya “merhem” sürmeli, Ayasofya’yı ibadete açmalıdır.

Ayasofya’nın, 1930’larda iyi ilişkiler kurmaya çalıştığımız Yunanistan’a, dolayısıyla Batı dünyasına göz kırpmak için müze yapıldığını kabul edelim. Bence kararnamedeki “bütün Şark alemi sevinecek” ifadesinde bir dil sürçmesi olmuş. “Garp, yani Batı âlemi” diyeceklerdi besbelli. Baksanıza, Yunanistan’daki Yeni Demokrasi Partisi, Ayasofya’yı yalnız minaresiz göstermekle kalmamış, kubbesine bir de haç dikmiş! Unutmayalım ki, Mütareke döneminde yapılan Sultanahmet mitinglerinden biri de Ayasofya’ya haç takılacağı söylentisi üzerine gerçekleşmişti.

Bir devlet armamız bile yok

13 Mayıs 2012Mustafa Armağan

Kitapçılar ömür trenimin sık sık rötar yaptığı istasyonlar. Geçenlerde bir kitapçıda “Denizde Komuta” (Doruk: 2011) adlı kitabı karıştırıyordum ki, İngiliz Amirali Nelson’un filosundaki bir gemiden Napolyon’un filosuna ateş açılmadan önce Neptün’e adak olarak 10 tane ‘şanssız öküz’ün denize atılmış olduğunu okudum. Yıl kaç efendim? 1798 yılının 8. ayının ilk günü, saat 14.30…

‘Modern’ Avrupa’nın en ‘modern’ ülkesi İngiltere’nin en ünlü denizcisinin efsanevi filosunda Deniz İlahı olarak bilinen Neptün’e adak olarak 10 tane öküz denize atılarak savaşa başlanıyor. 19. yüzyılın şafağında şu hâlâ Deniz İlahına inanan Batıl inançlı Avrupalılar…

Gözlerimizi ovuşturuyor ve ‘Acaba hangisi doğru?’ diye soruyoruz: Amerikalı tarihçi Michael A. Palmer mı yalan söylüyor, yoksa sömürgeci mantığıyla hazırlanmış gönüllü köle yetiştirmeye ayarlı ders kitaplarımız mı?

Batı’nın sömürgeci mantığının içimizdeki gönüllü ajanları yalnızca kendi tarihimizi gözden düşürmeye çalışmadılar, bunun karşıtı olarak icat ettikleri Avrupa tarihini de bütün lekelerden arındırdılar. Sadece İstiklal Savaşı’nda -o da ‘biraz’- kötülendi, bunun dışında neredeyse cümle icraatı alkışlandı. Kendi tarihine aslan kesilenler, Avrupa’nın karanlık tarihi söz konusu olunca süt dökmüş kediydiler.

Mesela Takiyüddin adlı Osmanlı bilim adamının İstanbul’da kurduğu rasathanenin yıktırılması ısıtılıp ısıtılıp önümüze sürülür, bizde bilimin gerilemesine onu yıktıran din adamlarının sebep olduğu iddiasına delil olarak sunulur. Lakin hemen hemen aynı yıllarda Danimarka’da Tycho Brahe’nin açtığı Uraniborg adlı gözlemevinin İstanbul’dakinden 21 yıl sonra yıktırıldığını asla yazmazlar.

Peki rasathanenin yıktırılmasının bilimde gerilemenin en önemli sebeplerinden olduğunu ileri sürenler, aynı yıktırma işlemi Danimarka’da vuku bulunca neden seslerini çıkarmazlar? Neden orası ‘görülmez’ de, buradaki ‘göze sokulur’?

Şimdi ilk örneğimize dönelim ve düşünmeye çalışalım:

10 tane öküzü adak olsun diye denize atan kişi Samuel Hood veya Lord Nelson değil de, mesela Cezayirli Gazi Hasan Paşa olsaydı, neler demezdik kendisine, bir düşünün. ‘Vay gerici, cahil adam, Osmanlı adam yetiştirmedi ki kardeşim, milleti cahil bıraktı vs.’ Hatta bu minik ayrıntı büyütüldükçe büyütülür ve ders kitaplarımıza kadar girerdi, emin olun. Ama aynı şeyi Batılı yapınca tıs yok.

1750’ler gibi geç bir tarihte Buffon adlı bilim adamı dünyanın yaşının, Kitab-ı Mukaddes’te yazılandan daha eski olduğunu iddia etti diye kitabı Sorbonne Üniversitesi’nce yasaklanmış ve kendisine özür diletilmişti. Biliyor muyuz?

Siz bu tür bilgilerin müfredatımıza neden girmediğini düşünedurun, ben bir koşu gidip Prof. Fuat Sezgin hocanın “İslâm Bilimler Tarihi Üzerine Konferanslar” (Timaş: 2012) adlı kitabını bulayım ve tam da bu çarpık tarih anlayışımızla ilgili tespitlerini okuyayım.

Bütün amacını, “İslâm topluluğuna bağlı insanlara, özellikle Türklere, ister dindar, ister dinsiz olsunlar İslâm bilimlerinin gerçeğini tanıtmak, onları benlik duygularını hırpalayan yanlış yargılardan kurtarmak” olarak açıklayan Prof. Sezgin, Avrupa’nın, eserlerde kaynak gösterme ve bilimi hocalardan öğrenme yöntemlerini Müslümanlardan aldığını vurguladıktan sonra 1270-1350 yıllarında çok sayıda Bizanslı öğrencinin Tebriz’deki medreseye devam ettiğini ve buradan öğrendiklerini Avrupa’ya aktardığını belirterek Rönesans kavramı üzerinde ayrı ayrı durulması gereken başlıklar açıyor.

Sokakta birisine babasını annesini kötülesen seni dövmeye kalkar, bunu kavgalı olduğu kişiyi yücelterek yaparsan hastanelik eder. Bizdeki manzara aynen budur. Kendi geçmişini kötülemek serbest, hasmı olan Avrupa’yı öv övebildiğin kadar. İyi de biz bu tavra neden normal muamelesi yapıyoruz? O zihinlerimizi iğdiş eden aşağılık kompleksinin ağına düşmüşüzdür de ondan.

Neden bir devlet armamız yok?

Sahi hiç düşündünüz mü? Bizim ‘devlet armamız’ neden yoktur? İngiltere’nin at ve aslanlı, Hollanda’nın çift aslanlı armasını hatırlayın. Alabama eyaletinin kartallı armasını da. Moldova’nın, Çeçenistan’ın, Kazakistan’ın bile arması vardır ama bizim devletin arması yoktur. Tuhaf değil mi?

Bir de Osmanlı’nın II. Abdülhamid döneminde kemale eren o ihtişamlı devlet armasının şeklini ve mesajlarını düşününce bu olmayışın acısı daha derinden dağlıyor yüreğimizi. Abdülhamid’in 17 Nisan 1882 tarihli emri üzerine hazırlanan Osmanlı devlet arması Cumhuriyet’in ilanına kadar kullanılmıştır ama 1923’ten sonra nedense armasız bir devlet olmuşuzdur.

1925 yılında Bakanlar Kurulu bir devlet arması yarışması açmış ve sonuçta Namık İsmail’in arması seçilmiştir ama icraata sıra gelince, tık yok. Asla kullanılmamış. Atılmış bir kenara. Tabii ortaya çıkan armanın bir armadan çok olsa olsa bir kolej armasına benzediğini, Osmanlı’nın ihtişamından eser bulunmadığını görmek için şahin bakışlı olmaya gerek yok. Buyurun karşılaştırın.

Ama asıl acısı nedir, biliyor musunuz? Bu Osmanlı’nınkine göre epeyce ‘tehlikesiz’ ve ‘ehil’ hale getirilmiş armayı dahi kullanmaya cesaret edemeyenlerin hal-i pür-melâlleri. Bakınız, Namık İsmail’in armasındaki kurt da boynunu bükmüş, heybetini yitirmiş, korkutucu hiçbir vasfı kalmamış durumda. Oysa Osmanlı armasının kılıç, mızrak, top, tüfek, çiçek buketi, adalet terazisi, terazinin üzerinde durduğu Kur’an-ı Kerim kaidesi, 5 adet nişan (Cumhuriyet’in nişanı da yoktur) ve kendisinin etrafı aydınlatan bir güneş olduğu iddiasını merkeze oturtması gibi tehlikeli iddiaların yeni rejimde barınması mümkün değildi de ondandır meşe dalı ve epey altlara gizlenmiş tek bir ‘harbe’yle yetinilmesi.

“Ay yıldız var ya?” diyor birisi. Aşk olsun, o da nasılsa değiştiremediğimiz birkaç Osmanlı sembolünden biri değil miydi?

Mehmed Zeki Pakalın, 1946 yılında, yani İnönü’nün cumhurbaşkanlığı devrinde basılan “Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü’nün “Arma” maddesinde şu şairi belirsiz beyitle söylemiş söyleyeceğini:

Arma kuvvettir bugün her millete, her devlete

Arma olmazsa sözün geçmez bugün bundan öte.

.

Atatürk, Hasan Tahsin’in adını neden anmadı?

20 Mayıs 2012Mustafa Armağan

Yılmaz Özdil, yalnız kendisinin değil, yakın çevresinin de tarihten ne kadar anladığını ayan beyan ortaya koyan bir yazı kaleme aldı “Hürriyet”te (16 Mayıs 2012). Verdiği bilgiler tutarsız, yanlış, hatta uydurmaydı. Araya “trak, trak, trak” gibi ses efektleri de eklediğine göre tarih değil, senaryo yazdığından şüphe edilemez.

Mesela diyor ki: İzmir’in Yunanlılarca işgalinde “zırhlı gemiler”den çıkan askerleri karşılayan “Aya Fotini Kilisesi’nin papazı Hrisostomos ‘Evlatlarım, ne kadar Türk kanı içerseniz, o kadar sevaba girersiniz’ diyerek, atıyla inen sancaktarın çizmelerini öpüyordu’.”

Bir kere Hrisostomos Aya Fotini Kilisesi’nin papazı değil, İzmir Metropolitiydi (Metropolitlik makamı Aya Fotini’deydi sadece). “Ne kadar Türk kanı içerseniz, o kadar sevaba girersiniz” dediğini ne Yunan, ne de Türk kaynakları söyler, iki. Sancaktarın çizmelerini öptüğü uydurmadır, üç. (Zaten bu sancaktar da asker kıyafeti giyinmiş Yani veya Yorgaki adlı özbeöz İzmirli bir Rum’du.)

Bir cümlede bunca hatadan sonra devam ediyor:

“İnce, uzun, siyah takım elbiseli bi delikanlı fırladı ortaya, aniden… ‘Olamaz’ diye bağırıyordu, ‘böyle güle oynaya giremezler’! Son sözü buydu. (…) Bastı tetiğe, peş peşe, trak trak trak…”

Kendi zamanında hiçbir kaynakta geçmeyen bu sözler 1970’lerde Hasan Tahsin efsanesini parlatanlardan Ömer Sami Coşar’ın uydurmalarıdır. Onu o sırada gören ve bu sözleri bize aktaran bir tanık bugüne kadar bulunamamıştır.

Hangi birini düzeltelim: Ne Hasan Tahsin 30 yaşında hayatını kaybetmişti (38’indeydi), ne İzmirliler “her zaman sahip çıkmış”tı ona. Hatta 27 Mayıs darbesine kadar onu hatırlayan dahi olmamıştı. Şu da birilerinin kulağına küpe olsun: Hasan Tahsin anıtının dikilmesi emrini veren, “ihtilalin kudretli Albayı” Alparslan Türkeş’tir.

Bir soru: Acaba Atatürk’ün Hasan Tahsin hakkında (üstelik hemşerisidir) tek bir cümle etmeyişini nasıl yorumlamak gerekir?

Atatürk ve Hasan Tahsin

Garibinize gitti biliyorum ama Ata-türk’ün ne 1919’da, ne de daha sonra Hasan Tahsin şunu yaptı, bunu yaptı türünden bir açıklamasını bulabilmiş değiliz. Olsaydı zaten allayıp pullayıp “İlk Kurşun Anıtı”nın alnına kazırlardı. Gerçekten de tuhaf bir durum. Neden yok acaba? Atatürk, hemşerisi Hasan Tahsin’in ismini duymamış olabilir mi?

Tuhaftır, sade o değil, kendi döneminde Hasan Tahsin’in İzmir’de ilk kurşunu attığını duyana, bilene rastlamak imkânsız gibi. Buyurun Atatürk döneminde yayımlanan tarih dersi kitaplarına bakalım beraberce.

1929 tarihli Hamit ve Muhsin’in “Türkiye Tarihi”nde ismi geçmez. Aynı yıl basılan Ali Reşat’ın “Umumi Tarih”inde de bulunmaz. 1931 tarihli “Tarih IV” başlıklı resmî ders kitabı ise bırakın Hasan Tahsin’in kahramanlığını anlatmayı, tam tersine, ilk kurşunun Yunanlılarca atıldığını ispatlamak peşindedir.

Peki daha sonraki yıllarda basılan ders kitaplarımız ne diyor. Hızla göz atıyoruz: Prof. Enver Ziya Karal 1958 tarihli “Türkiye Cumhuriyeti Tarihi”nde Hasan Tahsin’i zikre layık bulmaz. Atatürk’ün “kızı” Afet İnan’ın ilk baskısı 1973’te yapılan “Türkiye Cumhuriyeti ve Türk Devrimi” kitabında da Yunanlıların İzmir’e asker çıkarmalarının “halk arasında tepkiye neden olduğu” yazılır sadece. Yani 1973’te Atatürk’ün bu kadar yakınında bulunan biri bile Hasan Tahsin’in adını anmaz.

Bütün hikâye, 1972’de İzmir Gazeteciler Cemiyeti’nce çıkarılan “Anıt Adam” (yazan: Zeynel Kozanoğlu) kitabıyla başlamış ve inkılap tarihlerinde ismi geçmeyen birisi, kitapların baş köşesine kurulmaya başlamıştır.

Kozanoğlu kitabında çok ilginç bir açıklama yoluna başvuruyor ve diyor ki: “Cumhuriyetimizin ilk yıllarında, yakın tarihimizde cereyan etmiş birtakım olayların ve yürütülmüş faaliyetlerin açığa vurulması ve tartışılması sakıncalı görülmüştü.”

Meğer İngilizlerle aramızı bozmamak için(!) Atatürk ve İnönü, Hasan Tahsin’e sansür koydurmuş! Gözlerinize inanamıyorsanız cümlesini aynen yazayım:

“Dünya milletlerine, Yunanlıların İzmir’e çıkarken bir zulüm makinası gibi davrandıkları gerçeğini kabul ettirebilmek için çırpındığımız o sıralarda, onlara karşı ilk kurşunun tarafımızdan sıkıldığından da, elbette söz edemezdik.”

Müthiş! Yakın tarihimizin ne denli ağır bir baskı altında yazıldığının bu derece net bir itirafına başka bir yerde rastlamadım.

“Tetikçi” Hasan Tahsin’den bir kahraman yontma derdine düşenlere birkaç sözüm var:

1) Onlarca ciltlik “Atatürk’ün Bütün Eserleri”nin indeksini taradım, Hasan Tahsin adlı milletvekillerinin ismi geçtiği halde, Atatürk “sizin Hasan Tahsin”den tek kelimeyle söz etmiyor. Bunu Atatürk’ün İngilizlerden çekinmesine mi bağlıyorsunuz yoksa onun ilk kurşunu sıktığından haberdar olmayışına mı? Yoksa unutkanlık veya dalgınlığına mı?

2) Hasan Tahsin’in “Hukuk-ı Beşer” gazetesinde (6 Mart 1919) Damat Ferid Paşa’yı “seçkin bir sima, yüksek bir şahsiyet” diye övmüş olmasını nasıl yorumluyorsunuz?

3) İşgal sırasında Müslüman kadınların açılıp saçılmasını ve eğlence yerlerine gitme serbestliğini savunan birinin normal olduğu söylenebilir mi? (Gazetesi bu yüzden Nureddin Paşa tarafından kapattırılmıştır.)

4) Vali Rahmi Bey’in oğlunu kaçırtan Çerkes Ethem’i övdüğünü biliyor muydunuz?

Atatürk de hata yapar!

Okumalarım sırasında dünya kadar araştırmacı istihdam eden kurumların düzeltmeye cesaret edemedikleri maddi bir hata ile karşılaştığımı söylemek zorundayım.

Atatürk 14 Mart 1919 günü Harbiye Nezareti’ne yazdığı bir yazıda, “Hukuk-ı Beşer” gazetesinde kendisine “haydutbaşı” diyen birini yerden yere vurmakta ve hakkında gerekenin yapılmasını istemektedir. “Alçak, iftiracı, vicdansız, namussuz” dediği kişinin Mevlanzade Rıfat olduğunu çıkartıyor kimileri. Oysa Atatürk de yazısında “Hukuk-ı Beşer” gazetesinde çıkan bir yazıdan söz ediyor. Bu gazete, bildiğimiz gibi Hasan Tahsin’in başyazarı olduğu gazetedir. Acaba Atatürk’ün Hasan Tahsin’e düşmanlığı, kendisine “vurguncu, haydutbaşı” demesinden geliyor olabilir mi?

Burada bir isim karışıklığı var. Mevlanzade Rıfat’ın çıkardığı gazetenin ismi “İnkılab-ı Beşer”. Çıkardığı diğer bir gazetenin adı, “Hukuk-ı Umumiye”. Muhtemelen bu iki ismin Atatürk’ün hafızasında karışması sonucunda “İnkılab-ı Beşer”de çıkan yazıyı, Atatürk “Hukuk-ı Beşer”de çıkmış diye şikayet etmiştir.

İlginç bir hususa işaret ederek noktalıyorum bu “çok olan” yazımı: Sadi Borak’ın dediğine göre Mevlanzade Rıfat, gazetelere de sızdırılan bu şikayetnamesi üzerine Atatürk’e hakaret davası açmıştır. Avukatlarına danışan Atatürk, mahkûm edilebileceği uyarısını alınca onlara davayı mümkün olduğu kadar uzatmaları ve vakit kazanmaları talimatını veriyor. Böylece Atatürk’ün Samsun’a giderken aleyhinde açılmış bir dava bulunduğunu öğrenmiş oluyoruz. (Öyküleriyle Atatürk’ün Özel Mektupları, Çağdaş: 1980, s. 141-141.)

Bana çok ilginç geldi, sizi bilemem tabii.

.

Bugünkü Kemalizm bile 27 Mayıs darbesinin ürünü

29 Mayıs 2012Mustafa Armağan

Düşmana ilk kurşunu attığı söylenen Hasan Tahsin’in adının 27 Mayıs darbesinden sonra yayıldığını ve Atatürk’ün adını dahi anmadığı birinin kahraman yapılmasının ancak bir darbe ortamında gerçekleşebileceğini yazmakla ne büyük günah işlemişim meğer.

40 yıl önce Hasan Tahsin efsanesini doğuran Zeynel Kozanoğlu bile bu yaşında harekete geçip kendisinin sözlerini fazla ciddiye aldığımı(!) yazdı. Kitabı kendi kütüphanesinde bulamamış. Bir kütüphaneye gitmiş, oradan da sırra kadem basmış. O bulamadıktan sonra ben nasıl bulmuşum acaba?

Bunlar gerçekten de çağın dışında yaşıyorlar. Girin internete, onlarca satıcısı var, hem de 3-5 liraya. Adres verin, ben göndereyim ama lütfen öyle “Şimdiki çocuklar harika” gibi boş laflar etmeyin. Çünkü ‘şimdiki’ çocuklar harikalıkta beni de aştılar, isterseniz kitabınızı size pdf formatında ‘atabilirler’!

Nicedir söylüyorum, Türkiye’de darbeciliğin mahsulü olan bir paradigma çöküyor, çökecek, çökmek zorunda. Yoksa bu tarih denilen enkazın altında hepimiz boğulacağız. Hükümet kentsel dönüşüm yapıyor, güzel, yapsın ama tarihsel dönüşümü ne zaman başlatacağız? Hasan Tahsin’leri gerçek yerine oturttuğumuz zaman elbette! Bize Atatürk öğrencilik hayatında bütün sınıflarını birincilikle bitirdi diye öğretmişlerdi. Oysa Atatürk Araştırma Merkezi’nin yayınladığı Ali Güler’in “Askerî Öğrenci Mustafa Kemal’in Notları” (Ankara, 2001) adlı kitabında 1895’ten 1905’e kadarki sınıflarında Mustafa Kemal 29. da olmuş, 2. de; gelin görün ki, hiç 1. olamamış.

Şimdi bu bir eksiklik midir? Değildir kuşkusuz ama kusursuz bir kişilik sunmak isteyenlerin gayretkeşliğidir ve daha çok da bizim gibi 27 Mayıs sonrasında okula başlayan öğrencilere Atatürk böyle verilmiştir; hâlâ da değiştiğine dair bir emare göremiyorum. Okullar ve resmi dairelerdeki Atatürk köşelerinden tutun da, her köşe başına heykel ve büstünü diktirme furyalarının nedense hep darbelerin arkasından gelmesi, Atatürk’ün darbeciler tarafından kalkan olarak ne denli büyük bir maharetle kullanıldığının kanıtları olarak ortada.

Bu işin bir de dışarıdan görünüşü var. Kemalist söylem öylesine kurnazca kurgulanmış ki, Atatürk’ü öven hangi yabancı olursa olsun alabildiğine yüceltiliyor, birazcık eleştirel bakmaya çalışan bütün yabancılar hainlik ve düşmanlıkla suçlanıyor, sesinin duyurulması engelleniyor. Hatta açıkça sansürleniyor.

Mesela Arnold Toynbee denilince şu sözü alıntılanır hemen: “Mustafa Kemal uyanık, doğru görüşlü, sarsılmaz derecede sağlam kararlı; kendisinden çok, ülkesi için ihtiraslı; yüksek karakterli ve otokratik disiplinli bir önderdi.” Güzel. Peki “ünlü tarihçi” dediği Toynbee’nin bu sözlerini aktaran emekli Korgeneral, “Tanıdıklarım” adıyla Türkçeye çevrilen kitabında söylediklerini neden es geçiyor acaba? (Kaldı ki, Türkçeye çeviren yayınevi de başımıza bir iş gelir endişesiyle bazı kısımları çıkarmak sorunda kalmış metinden. Ben kısmen zararsız -umarım öyledir- ve çeviride atlanan bir kısmını sizinle paylaşmak istiyorum. Bakın Toynbee nasıl harikulade bir analiz yapıyor Mustafa Kemal Paşa hakkında (3 nokta koyduğum yerler konumuzla doğrudan ilgili olmadığı için atlanmıştır):

1950’li yıllarda, yani 27 Mayıs darbesinden önce Atatürk imajının geleneklerle uyumlu kılınma süreci başlamıştı. Nitekim 1953 yılındaki Fethin 500. yıldönümü kutlamaları Cumhuriyetin Osmanlı ile kucaklaştığı ilginç törenlere ve algı dönüşümüne sahne olmuştu. İşte 27 Mayıs darbesi, Atatürk’ü yeniden buyurgan/askeri bir yönetim anlayışının yörüngesine oturtarak onu dinî değerlerden olabildiğince uzağa konumlandırmaya soyundu. 16 Temmuz 1952 tarihinde Köroğlu dergisinde çıkan bu karikatür de Yunanlıların Ayasofya’yı kiliseye çevirtme isteklerine Fatih ile Mustafa Kemal’i gökyüzünden palikaryaya sinirlenirken göstermekte bir sakınca görmemişti.

“1923’te bir bahar gecesi Ankara’da Atatürk’ün misafiri olmuştum. (…) Atatürk eğer muhatabının söyledikleri ile aynı fikirde değilse, ağzını açmadan önce kaşlarını çatarak karşısındaki kişiyi gözüyle korkuturdu. Benim söylediklerimin yanlış olduğunu söylerken de aynı yüz ifadesini takınmıştı. (…) Fikir alışverişimiz kısa sürdü. Fakat bu kısa diyalog, karşımdaki liderin hem güçlü olduğunu hem de Leibnizci anlayışa yakın bir çizgide davrandığını anlamama yetmişti. Atatürk’ün birkaç tane dahiyane fikri olduğunu biliyordum: (Ona göre) Türk milletinin kurtuluşu, imparatorluğun üstlendiği rolü terk ederek milletin tüm enerjisini uzun süredir ihmal edilen kendi değerlerinin benimsenmesine yoğunlaşmasında yatıyordu. Hayal gücü bir hayli kuvvetli ve son derece dinç liderin eksik olduğu tarafı, kendi değerlerine geri dönüş yaparken bir midye gibi kabuklarını kapatması ve böylece iki kere düşünme imkânından kendini yoksun bırakmasıydı. İki kere düşünmenin en faydalı sonucu, fikir alışverişinde bulunmaktır. Atatürk’ün midye misali bu kapanışı, zannediyorum onun negatif iradesinin bir sonucu. Ülkesini onun bu kararlılığı kurtarmıştı. Ama ülkesinin onun inatçılığı karşısında ödeyeceği bedel, bir diktatör tarafından yönetilmek oldu.”

Şimdi soruyorum: “Ünlü tarihçi”nin Atatürk’ü olumlu değerlendiren görüşüyle yazısını süsleyen Em. Korgeneral, bu görüşünü neden almaz? Alamaz da ondan. Üniversiteler de alamaz. Yakınlara kadar basında da yer alamazdı. Kanıtları ikiye böl, yalnız olumlu olanlarını al; diğerlerini unuttur ve sansürle; ve bu bir tarihçilik olsun. Ben nelerini gördüm: Şu anda önemli yerlerde bulunan bir prof., Türk Tarih Kurumu’nun sözde bilimsel bir sempozyumuna Lozan’ın maddelerini sunarken, farkına varmadan İngilizlerin bize sundukları barış teklifinin maddelerini koymuş ve kimsecikler de bunun farkında olmamıştı; kendisi dahil! Üstelik kitap halinde de basıldı bu tebliğ.

Hasan Tahsin’i allayıp pullayanları şimdi kendi kitaplarını bulamaz; profları Lozan’ın İngiliz versiyonunu kullanmakta sakınca görmez (bir de İngilizlere karşı kazandığımız diplomatik zafer diyorlar!), hiç sınıf birincisi olmadığı halde Atatürk’ün sınıflarını hep birincilikle bitirdiğini yazarak geçinirler. Güya Hitler diyesiymiş ki, ‘Ben Atatürk’ün talebesi sayılırım’; bununla övünenleri dahi gördük.

Bakın, aklı başında bir tarih metni nasıl yazılır, görmeniz için August von Kral’ın 1937’de çıkan “Das land Kamâl Atatürks” kitabından birkaç aktarmada bulunayım. Türkiye’de görev yapan elçiler ülkelerine bizimle ilgili bakalım hangi bilgileri geçmişler 1930’lu yıllarda?

İnsanlar birçok şehirde ülkenin altyapısını yeniden inşa etme planlarındaki başarısızlıklardan şikâyetçilermiş. Göçmenleri savaşın harap ettiği köylere yerleştirmişler ama destek vermemişler; tekel uygulaması yüzünden mal darlığı yaşanıyormuş; ekonomik güçlükler sebebiyle iflaslar ve ağır borçlanmalar oluyormuş; öğretmen ve memurlar düşük maaştan yakınıyorlarmış; hükümet görevlileri tarafından etnik azınlıklara karşı ayrımcılık yapılıyor ve nihayet salgın hastalıklar, kıtlık ve sel gibi felaketler hayatı iyiden iyiye yaşanmaz kılıyormuş. (Aktaran: Gavin D. Brockett, “How Happy to Call Oneself A Turk”, Texas Üni. Yay., 2011, s. 41. Bu nefis kitabı tanıtmak için fırsat kolladığımı da söyleyeyim.) Gerçek tarih budur da demiyorum. Ama tarihçilik, her iki ucu alıp makul bir noktada buluşturmak değil midir?

27 Mayıs 2012, Pazar

.

Fatih’in Kürt hocası

3 Haziran 2012Mustafa Armağan

İstanbul’un fethinin 559. yıldönümünü mü kutladık, yoksa 576. yıldönümünü mü? Bakıyoruz takvime ve 2012’den 1453’ü çıkarınca 559 kalıyor. Şu soruyu ekliyorum hemen: Fatih’in cebindeki günlüğünde Fetih günü için hangi tarih vardı? Tabii ki Miladi takvimle 1453 değil, Hicri takvimle 857 yazılıydı. Yani Fatih ve övülmüş askerleri için fetih tarihi 857’dir.

Hicretin 1433. yılında yaşayan ama bunu idrak etmeyen bizler için 576 ‘Müslüman senesi’nin bu müjdelenmiş şehirde yaşandığını düşünmek epeyce zor olmalı, zira Ahmet Haşim’in “Müslüman saati” yazısında anlattığı yaklaşan vahamet, bugün kendini Fatih’in safında zannedenleri dahi vurmuş durumdadır.

6. yüzyılda Bodur Denis adlı keşişin yaptığı bir takvimle Fatih’i ve “Fetih ruhu”nu nasıl anlatabilir ve anlayabilirsiniz ki? Böylece onu, ait olduğu Hicret düzleminden kopartıp üstelik yendiği medeniyetin dünyasına kilitlemiş olmuyor musunuz? İyi ama ‘bu Fatih’ kimin Fatih’idir ve size mesajını bu kadar kilit altındayken nasıl verecektir?

Aynı şekilde Fatih’i Türklüğe sabitlemek ve sadece Türklerin gurur duyacağı bir büyük hamlenin öznesi yapmak da onu, gerçekte ait olmadığı bir başka hapishaneye sokmak olacaktır. Fatih soyu itibarıyla elbette Türk’tür. Ama ya çevresi? Türk de, Arap da, Rumeli kökenli de, Kürt de, Afgan da Osmanlı Devleti’ne hizmetleri ölçüsünde değer kazanırdı.

Mesela Fatih’in yetişmesini anlatırken Molla Gürani adlı hocasından söz etmeden geçmeyiz ama onun milliyeti üzerinde nedense durmayız. Bunun gerçek sebebi, ecdadımızın milliyet meselesine bizimki gibi takıntılı olmamasıdır.

Bu yazımızda Şehzade Mehmed’i sopasıyla dövdüğü ve Kur’an’ı hatmettirdiği kaynaklarda geçen Molla Güranî’nin milliyeti ve hayatıyla ilgili kısa bir yolculuğa çıkarmak istiyorum sizi. Asıl hedefim, Fatih’i, içine sıkıştırdığımız o dar ‘ulusal’ çerçeveden çıkartıp ne denli kuşatıcı bir bakışa sahip olduğunu gösterebilmek.

Molla Güranî’nin nerede doğduğu konusunda farklı görüşler var. Birçok Osmanlı kaynağı “Güran”da doğduğunu yazmakta. Ancak Güran neresidir? Tam olarak tespiti mümkün değil. Çağdaşı olan Sehavî’nin verdiği bilgiye göre 1410-11’de Kuzey Irak’taki Şehrizor’un Güran kasabasında doğmuştur. Ancak Güran’ın nerede bulunduğu konusunda görüşler muhtelif. Bazıları onun İran’daki İsferayin’in bir köyü olduğunu kaydediyor. Diğer taraftan çağdaşı Bikaî, Molla Güranî’nin kendisine bizzat Diyarbakır civarındaki Hiler köyünde doğduğunu söylediğini naklediyor.

Molla Güranî’nin (oturan) Taşköprülüzade’nin “Şakâyık”ında mevcut minyatürü.

Doç. Dr. Sakıp Yıldız’ın dikkatini Köprülü Kütüphanesi’nde 1119 numara ile kayıtlı Bikî’nin “Unvânu’z-Zaman” adlı eserindeki şu ilginç cümle çekmiş: “Bana söylediğine göre 813 (1410-11) senesinde Hiler’de doğmuştur, ona bağlı olan Gûrân’da değil.” Bu bilgiden yola çıkan Yıldız, Molla Güranî’nin, Diyarbakır’ın Ergani ilçesine bağlı Hiler köyünden ve Türk olduğunu iddia ediyor.

O zaman şu soru cevaplanmayı beklemektedir: Neden “Hilerî” değil de “Güranî” olarak isimlendirilmiş, kendisi de imzasını neden bu şekilde atmayı tercih etmiştir? Bu sorunun tatminkâr bir cevabı verilebilmiş değil.

Geçen kış Diyarbakır’da bulunan Mehmet Güran adlı torunuyla konuştuğumda bana Molla Güranî’nin soyunun aslen Türk olduğunu fakat sonradan Kürtleştiklerini anlatmıştı. Ancak aynı sülaleden Avukat Mustafa Güran, Arap olduğunu, Diyarbakır’da halk arasında “Deşt-i Gevran” olarak bilinen Gevran Ovası’na yerleştiklerini iddia ediyor. Anlaşılan, bu konuda aile arasında da bir birlik sağlanabilmiş değil.

Köken sorunu her zaman karışıktır. Ancak benim kanaatim, gerek sert ve bükülmez karakteri, gerekse Şafiî mezhebine mensup oluşu (ki Sultan II. Murad’ın arzusu üzerine Hanefiliğe geçmiştir, ancak uzmanlar kitaplarında Şafiî mezhebine sadık kaldığı kanaatindedir), dolayısıyla Kürt asıllı olma ihtimali yüksektir. 20. yüzyılın büyük biyografi yazarı Zîrikli de “Şehrizor ehlinden Kürt asıllı” diyerek Fatih’i yetiştiren hocanın milliyetini belirtmek ihtiyacını duymuştur.

Taşköprülüzade’nin “Şakâyık-ı Nu’mâniyye”de zikrettiği birkaç fıkra, Molla Güranî’nin karakteri hakkında ipuçları yakalamamızı sağlıyor.

Manisa’da bulunan geleceğin “Fatih”ine hoca olarak tayin edilen sert mizaçlı ve heybetli Molla Güranî, elinde değnekle Şehzadenin odasına girer ve emirlerine karşı gelirse onu döveceğini söyler. Şehzade Mehmed gülünce ilk dayağını “bir güzel” yer ve kısa zamanda bu eli sopalı hocanın sıkı bir talebesi olur, Kur’an-ı Kerim’i onun yanında hatmeder. Sultan Murad ise ödül olarak kendisine paha biçilmez hediyeler gönderir.

Tahta geçince Fatih kendisine veziriazamlık teklif eder. Molla Güranî bu devletlû olma teklifini, göreve kapısında bekleyenleri getirmesi tavsiyesiyle nazikçe reddeder. Bunun üzerine kazaskerliğe getirilir ama orada da rahat durmaz. Padişaha sormadan tayinlerde bulununca azledilip Bursa kadılığına atanır. Orada da padişahın gönderdiği şeriata aykırı bir fermanı, getiren çavuşun gözü önünde yırtıp atınca veya yakınca, üstüne üstlük getireni de dövünce kadılıktan azledilir.

Bir süre ortalıktan kaybolmak için hacca gider, dönüşte yine Bursa kadılığına atanır. Hatta onun ilim ve dinin haysiyetini korumaya ne kadar hassasiyet gösterdiğini anlayan Fatih, bu defa maaşını da artırır. Ardından Molla Hüsrev’in yerine, bazılarının Şeyhülislamlık dediği İstanbul kadılığına getirilir (1462-63; Taşköprüzade’ye göre 5 yıl sonra). Vefatına kadar bu görevinde kalacaktır.

Molla Güranî kendisini kabre koyacakları vakit ayağından tutarak mezarın kenarına kadar sürüklemelerini ve sonra defnetmelerini vasiyet etmiştir. Tabii kimse buna cesaret edemez. Mübarek naşını bir hasırın üstüne koyup sürüyerek kabri başına getirip defnederler. Görenler cenazenin muazzam bir kalabalıkla kaldırıldığını yazmaktadır.

Kimseye eyvallahının olmaması, kendi hocalarını eleştirmekten çekinmemesi, Kahire’de bir âlimle mahkemeye düşecek denli sert bir kavgaya tutuşması, Fatih’e dahi ismiyle hitap etmesi gibi örnekler de gösteriyor ki, o, karakteriyle adeta 5 asır önce Bediüzzaman Said Nursî’yi müjdelemektedir.

03 Haziran 2012, Pazar

.

Atatürk’ün mal varlığı

11 Haziran 2012Mustafa Armağan

Atatürk’ün oteli, lunaparkı, gazoz fabrikası, şarap imalathanesi, deri fabrikası, 2 fırını, 4 lokantası, 443 baş sığırı, 13.100 baş koyunu ve 2.450 adet tavuğu olduğunu biliyor muydunuz?

Atatürk’ün mal varlığı konusu, bağışlandığı 1937’den beri bilinse de, 1968’e kadar tartışma gündemine getirilmemiş. Fethi Naci’nin 1968 tarihli “100 Soruda Atatürk’ün Temel Görüşleri” kitabı bu konuya yer vermiş. Doğan Avcıoğlu “Türkiye’nin Düzeni”nde özet geçmiş. Nihayet çok okunduğu için Atatürk’ün mal varlığı bilgisini kamuoyuna mal eden eser 1970 Şubat’ında arz-ı endam etmiş kitapçı vitrinlerine: Yazan: İsmail Cem. Adı: “Türkiye’de Geri Kalmışlığın Tarihi”.

Sol hareketlerin bu canlı yıllarında Atatürk ile de sert bir hesaplaşma içine girilmişti; yani o tarihte sol, henüz Kemalizm’e eklemlenmiş değildi. Atatürk devrimlerini ‘sol devrim’in bir aşaması kabul ediyor ve aşılması gerektiğini savunuyorlardı. Tabii Cumhuriyet’in ilk yıllarında solun devlet eliyle ezilmesini de bir tür tabii afet gibi değerlendiriyorlardı.

Atatürk’ün 11 Haziran 1937’de Hazine’ye devrettiği ve kendisi tarafından çıkarılan mal varlığı dökümünün orijinaline Başbakanlık Arşivi’nde ulaştım ve tam ve hatasız bir şekilde burada yayımlayacağım. Ancak önce Türkiye’de Atatürk’ün ne kadar ciddiye alındığına dair birkaç cümle.

Fethi Naci bazı hatalarla “Söylev ve Demeçler”in 4. cildinden alıyor listeyi. İsmail Cem de listeyi Naci’den aktarıyor ama kaynağını yanlış yorumlayarak onun bu bilgileri Mazhar Leventoğlu’nun “Atatürk’ün Vasiyeti” kitabından aldığını yazıyor. Derken Cem’in kitabı da başkalarına ‘kaynak’ oluyor! ve aynı hatalar devam edip gidiyor. Kimse gidip Başbakanlık Arşivi’ndeki orijinaline bakma zahmetine katlanmadığı için liste yalan yanlış yayımlanıp duruyor.

Biri de şu listenin orijinalini yayımlayıp tartışmalara son vermiyor ne yazık ki. Aşağıdaki liste, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi’nde bulunan orijinal belgeden alınmış olup mesela önceki yayınlarda “çelik fabrikası” diye geçen ibarenin aslında “çeltik fabrikası” olduğu gibi vahim hataların düzeltilmiş şeklidir.

Hazırlattığı ve altına imza attığı listeye göre Atatürk Ankara’da Orman, Yağmurbaba, Balgat, Macun, Güvercinlik, Tahar, Etimesgut ve Çakırlar çiftliklerinden oluşan Orman Çiftliği ile Yalova’daki Millet ve Baltacı, Silifke’deki Tekir ve Şövalye çiftliklerinin, Hatay Dörtyol’daki portakal bahçesi ile Karabasamak çiftliğinin, ayrıca Tarsus’taki Piloğlu çiftliğinin sahibidir.

Atatürk, Hazine’ye bağışladığı malları 6 kalemde topluyor. İlk kalem, arazidir. Buna göre toplam 154 bin 729 dönüm araziye sahip olduğunu öğreniyoruz. Ayrıntılar şöyle:

A)582 dönüm meyve bahçeleri,

B)700 dönüm fidanlık (650 bin adet fidan),

C)400 dönüm Amerikan asma fidanlığı (560 bin adet kök bağ çubuğu),

D)220 dönüm bağ (88 bin adet bağ kütüğü),

E)375 dönüm sebze bahçesi (Fethi Naci’de 370 çıkmış),

F)220 dönüm zeytinlik (6.600 ağaçlık),

G)1.654 ağacın bulunduğu 17 dönüm portakallık (F. Naci 27 dönüm demiş),

H)15 dönem kuşkonmazlık, 100 dönüm park ve bahçe ile 2.650 dönüm çayır ve yoncalık,

İ)1.450 dönüm orman, 148 bin dönüm tarıma elverişli arazi ve meralar.

Sonra bina ve tesisler geliyor. Buna göre 51 adet binanın sahibi olduğunu yazıyor Atatürk.

A)45 adet yönetim binası ve ikametgâhı,

B)7 adet 15 bin baş koyun kapasiteli ağıl,

C)Aydos ve Toros yaylalarında kurulan 6 adet mandıra, 8 adet at ve sığır ahırı,

D)7 adet ambar, 4 adet samanlık ve otluk, 6 adet hangar ve sundurma,

E)4 adet lokanta, gazino ve eğlence yerleri, lunapark, 2 adet fırın, 2 adet sera.

3. kısımda fabrika ve imalathanelerini sıralıyor. Belgeden Atatürk’ün birer adet bira, malt, buz, soda ve gazoz, deri, tarım aletleri ve demir fabrikası ile biri Ankara’da, diğeri Yalova’da olmak üzere 2 adet modern süt fabrikası bulunduğunu öğreniyoruz. Ayrıca yine Ankara ve Yalova’da birer geniş yoğurt imalathanesi, yılda 80 ton şarap üretme kapasitesine sahip bir şarap imalathanesi, elektrikli bir değirmeni, İstanbul’daki bir çeltik fabrikasında yüzde 40 hissesi, her biri 15’er ton kaşar, 1.000 teneke beyaz peynir, 600 teneke tuzlu yağ yapmaya elverişli 2 imalathanesi faal haldeymiş. “Umumi tesisat” başlığı altında şu bilgilere yer verilmiş:

& A)Ankara ve Yalova’da iki tavuk çiftliği,

B)Yalova’daki çiftliğinde iki özel iskele ve liman tesisatı,

C)3’ü Ankara’da, 2’si İstanbul’da olmak üzere 5 adet satış mağazası,

D)Orman Çiftliği’nde kanalizasyon, sulama, telefon ve elektrik tesisatı, küçük beton köprüler, özel yollar, içme ve su dağıtım şebekesi; Yalova ve Tekir çiftliklerinde de benzer tesisat.

E)Orman Çiftliği’nde çiftlik müzesi ile ufak çaplı bir hayvanat bahçesi tesisatı.

Listenin en ilginç kısmını ise canlı hayvanlar oluşturuyor. Buna göre Atatürk’ün,

A)Kıvırcık, merinos, karagül, karaman cinslerinden 13.100 baş koyunu,

B)Simental, Hollanda, Kırım, Jersey, Görensey, Halep ile yeni üretilen Orman ve Tekir ırklarından 443 baş sığırı,

C)İngiliz, Arap, Macar ve yerli ırklardan 69 adet koşu ve binek atı, 58 adet çoban merkebi,

D)Legorn, Rhode Island ve yerli ırklardan 2.450 adet tavuğu varmış.

Liste bitmedi henüz. Son olarak sıra cansız demirbaşlarda. .

Atatürk’ün cansız mal varlığı arasında 16 traktör, 13 harman ve biçerdöver makinesi ve o günün fiyatlarıyla 66 bin lira değerinde (bu rakam önce yazılıp sonra karalanmış) “bilumum” ziraat alet ve edevatı, 35 tonluk bir adet deniz motoru (Yalova Çiftliği’nde), 5 adet kamyon ve kamyoneti, 2 adet binek otomobili ile 19 adet çiftliklerin servislerinde çalıştırılan binek ve yük arabası bulunuyormuş.

Özetlersek Atatürk’ün 154 bin 729 dönüm araziye; belgede 51 yazıyor ama benim hesabıma göre 91 binaya; 6 fabrika, 5 imalathane, 1 değirmen ve 1 çeltik fabrikası ortaklığına; 2 tavuk çiftliğine, iki özel iskeleye, 5 mağazaya, çeşitli sulama vs. tesisatına, köprülere, müzeye ve hayvanat bahçesine; binlerce koyun, sığır, at ve tavuğa; traktör, deniz motoru, kamyon, kamyonet, otomobil ve servis araçlarına sahip olduğunu görüyoruz.

Sen ne diyorsun? diyenlere, gidin, laik ve Kemalist olduğundan kuşku duymadığınız İsmail Cem’in kitabını okuyun diyorum. İsmail Cem’in, Mustafa Kemal’in 1923’te Balıkesir’de söylediği şu sözleri sansürlemesi ne anlama geliyor, iyi düşünün:

“Kaç milyonerimiz var? Hiç. Bundan dolayı biraz parası olanlara da düşman olacak değiliz. Tersine memleketimizde birçok milyonerlerin, hatta milyarderlerin yetişmesine çalışacağız.”

.

Atatürk’ün bilinmeyen kız kardeşi

17 Haziran 2012Mustafa Armağan

Atatürk: Yazılarak unutturulan lider. Yazılması istenenler köpürtülerek, istenmeyenler sükûta büründürülerek unutturulan demek daha doğru.

Hakkında yazılan binlerce kitap, makale ve derlemenin onun üzerini toz, hatta toprak bulutuyla kaplamış bulunması, bugünün olduğu kadar geleceğin tarihçisini de deveye hendek atlatmak ya da bu diyara hiç uğramamak seçeneklerinden birini tercihe zorlayacaktır.

Misal mi? Geçen hafta Başbakanlık Arşivi’ndeki aslını yayınladığım Atatürk’ün hazineye bağışladığı çiftlikleri (ki mal varlığının sadece bir kısmıydı). Tarihçilik ilk, orijinal kaynağa ulaşmaktır. Peki onun ekmeğini yiyen bu kadar kurum olduğu halde çiftlik meselesini burunlarının dibindeki Cumhuriyet Arşivi’nden incelemeye neden yanaşmamışlardır?

Önümde Atatürk Dil ve Tarih Yüksek Kurumu gibi şatafatlı bir unvana sahip kurumun Atatürk Araştırma Merkezi tarafından 2006’da yayınlanan “Atatürk Orman Çiftliği’nin Tarihi” kitabı duruyor. Yazarı da bir prof.: İzzet Öztoprak. Üstelik metin kısmı 134 sayfa tutan bu kitabı iki prof. da incelemiş! Gelgelelim geçen hafta düzelttiğim maddi bir hata aynen bu ‘bilimsel’ eserde de tekrarlanmış. Güya Atatürk bir ‘çelik’ fabrikasına ortakmış. Hayır efendim, çelik değil, ‘çeltik’ fabrikasına ortaktı. Düzelt düzeltebilirsen.

Aynı takım hücum üstüne hücum tazeliyor. Vay efendim, daha ne istiyorsun, bak ne güzel çiftliklerini hazineye bağışlamış vs. Ben bu kadar mal varlığını nereden edindiğini sorgulamadım ki? Sadece belgedeki dökümü aktardım. Dökümü verince akla bu sorunun geleceğini pekala biliyorlar çünkü ve hemen savunmaya geçiyorlar. Oysa asıl soruları bu haftaya saklamıştım:

1) Atatürk 155 bin dönüm arazi, şu kadar inek, koyun, tavuk (ve yazmayı unuttuğum 58 adet merkep) vesaire demirbaşları Hazineye hangi şartlarda devretmişti?

2) Devretmeseydi bu mallar kime veya kimlere kalacaktı?

İlk sorudan başlayalım.

İsmet İnönü’nün “Hatıralar”ı (Bilgi Yay., 3. baskı, 2009, s. 544-545) çarpıcı bir iddiayı dile getirmekte. ‘En yakın arkadaşı’ diye sunulan İnönü’ye göre Atatürk, Orman Çiftliği’ni Tarım Bakanlığı’na (Ziraat Vekaleti) satmaya çalışıyormuş. Buna itiraz etmiş. Çiftliklerde hükümet ve devletin de büyük emeği bulunduğunu, dolayısıyla “hazine yardımı ile meydana gelmiş bir eseri tekrar hazineye satma”nın doğru olmayacağını söyleyen İnönü’ye Atatürk “Öyleyse ne yapayım?” diye sormuş. O da “Bilmiyorum” demiş. Bunun üzerine Atatürk “Vereyim ama nereye vereyim?” diye sormuş. İnönü de “Hazineye ver” diyerek çiftliklerin hazineye devrinin kendi tavsiyesi üzerine gerçekleştiğini anlatmış. İnönü bombanın pimini çekmeyi ihmal etmez:

“Aslında çiftliği elden çıkarma(sı)nın bir sebebi de zarar etmesi(ydi). Ondan kurtulmak için satış muamelesi düşünülüyor.”

Yani zarar eden çiftliği devlete satarak zarardan kurtulmak istemektedir Atatürk. Bunu kim söylüyor? Devrin Başbakanı. Nerede söylüyor? Sabahattin Selek’e anlattığı hatıralarında. Başka ne söylediğini merak ettiniz mi? Öyleyse özetleyerek okumaya devam:

“İkincisi, çiftlik hazineye devrediliyor, fakat bira fabrikası devredilmiyor. Pekala dedim, sahibi Atatürk olduğu için Tekel (İnhisar) Bakanlığı Atatürk ile mukavele imzalayacak. Atatürk’le konuştum. Bakanlıkla mukavele yapacaksınız dedim. Güldü. ‘Nasıl olacak?’ dedi. ‘Bu olmayacak. Karşı karşıya geçeceğiz de devlet başkanı ile hükümet olarak tekel mukavelesi yapacağız, olmaz bu’ dedim.”

İnönü’nün söylediklerinde iki önemli nokta öne çıkıyor: 1) Atatürk çiftlikleri zarar ettikleri için devlete satmak istiyor ama buna kendisi engel oluyor. 2) Sonunda hazineye bağışlıyor ama kâr eden bira fabrikasını listeden çıkartıyor, buna da İnönü engel oluyor. Cumhurbaşkanının bir bakanıyla karşı karşıya geçip fabrikası için mukavele imzalayacak olmasındaki çarpıklığı bütün çıplaklığıyla ortaya koyuyor.

İnönü’yü destekleyen bir başka ifadeye, Kâzım Özalp’ın Türkiye İş Bankası Yayınları’ndan çıkan “Atatürk’ten Anılar” kitabında rastlıyoruz. Eski TBMM Başkanı bakın ne yazmış: “Ancak, yapılmış olan büyük yatırımlar nedeniyle borçlar da çoğalmıştı. İsmet Paşa’nın teklifi üzerine Atatürk, çiftliği, geliştirilmesini devam etmek şartıyla, bir milli müessese olarak idare edilmek üzere, borçlarıyla beraber hükümete devretmeye razı olmuştu.”

Şimdi diğer soruya geçebiliriz: Çiftliklerini hazineye bırakmasaydı ne olacaktı? Söyleyeyim: Tek yasal varisi olan kız kardeşi Makbule Hanım’a kalacaktı! Makbule Hanım o tarihte tüccar ve fabrikatör ve dahi milletvekili Mustafa Mecdi Boysan’la evliydi.

Genellikle pasif ve ketum bir kadın olarak sunulan Makbule Hanım’ın dinî konularda farklı bir tavır içinde olduğunun en azından 3 örneğini biliyoruz. Birincisi, 19 Kasım 1938 sabahı Dolmabahçe Sarayı’nda cenaze namazının kılınmasında ısrar eden kişinin Makbule Hanım olduğunu, hatta 1953’te Anıtkabir’e götürülmek üzere tabutu açıldığında içine Arapça bir dua yazılı kâğıdı koymak istediğini biliyoruz.

Ayrıca Falih Rıfkı Atay “Çankaya”sında (Atatürkçü olsam ilk işim bu kitabı yasaklatmak olurdu!) Serbest Fırka’nın faaliyette olduğu yıllarda Atatürk’ün kulağına gelen ‘en acı haber’den şöyle bahseder: “En yakınlardan birinin Yalova köylerinde, kendi aleyhinde, DİN PROPAGANDASI YAPMIŞ OLMASI idi (1).” Diyeceksiniz ki, ne var bunda, isim vermiyor ki! Siz öyle zannedin, “Çankaya”nın 1969 baskısının 574. sayfasındaki 1 nolu dipnotta şu cümle yazılıdır: “Yapan kız kardeşi idi.” Gördünüz mü Atatürk’ün o pasif ve suskun kız kardeşini? Serbest Fırka’ya girince Yalova köylerinde ağabeyi aleyhine din propagandası yapmış. Bunu da bir kenara yazın.

Şimdi bilinmeyen bir başka tarafını gündeme getireceğim Makbule Hanım’ın. 8 Kasım 1952 tarihli “Resimli 20. Asır” dergisinde gazeteci Kandemir’in kendisiyle yaptığı bir söyleşi yayınlanır. İçini döker zavallı kadın. Kocasından boşanmıştır. Ne arayanı vardır, ne soranı. “Hayatta yapayalnız kaldım” der, “Allah’tan başka hiç, hiç kimsem yok. Şu evde, ÖMRÜM KUR’AN VE İBADETLE GEÇİYOR. Bir de O’nun sesi kulaklarımda.”

Siz hiç Makbule Hanım’ın ömrünün namaz kılarak ve Kur’an okuyarak geçtiğini yazan bir Atatürk kitabı okudunuz mu? Okumadınız muhtemelen ama sağlığında yayınlanan bu söyleşisinde öyle diyor. Başka ilginç şeyler de diyor: Annem Zübeyde Hanım’ın mezarı başına bir taş dikilsin demişti abim, onlar ise götürüp bir kaya parçası koymuşlar. “Böyle yapacaklarını bilseydi herhalde razı olmazdı.”

Atatürk’ün, İnönü’nün oğullarına mirasından para bıraktığı vasiyete inanmadığı türünden yenilir yutulur olmayan şeyler de söylüyor ama bu kadarı bile Makbule Hanım’ı tanımadığımızı göstermeye yeterli. Neyse, ben şu “Din propagandacısı” üzerinde biraz çalışayım izninizle.

17 Haziran 2012, Pazar

.

Atatürk’ün kız kardeşini CHP dışlamış, DP sahip çıkmıştı

24 Haziran 2012Mustafa Armağan

Yakın tarihin restorasyonu, daha doğru bir deyimle sağlığına kavuşturulması şart. Ne kadar yıldırmaya ve susturmaya çalışırlarsa çalışsınlar bu olacak.

Er veya geç. Zira “Biz sussak hakikat susmayacak…” Atatürk’ün kız kardeşi Makbule Hanım 1956 Ocak’ına kadar sağdı. Bir kukla muamelesi yaptıkları bu kadıncağızın en büyük kabahati, dindar olması ve Tek Parti yönetimine, hele hele İsmetizm’e boyun eğmemesiydi.

Geçen hafta da yazdığım gibi, Serbest Cumhuriyet Fırkası’na, yani abisinin Fethi Okyar’a kurdurduğu partiye girdikten sonra (dikkat! 1930 yazındayız) Atatürk’ün yürüttüğü din politikasını açıkça eleştiren de Makbule Hanım’dı (Falih Rıfkı gibi bir muhalifi yazmasa ben de sizin gibi inanmayacaktım).

Makbule Hanım, İsmet İnönü’yü Serbest Fırka’yı kapattırmasından beri sevmezdi. Zaten cumhurbaşkanlığı döneminde de araları pek iyi değildi. Atatürk’ün bütün çevresi gibi itilip kakılmıştı. Ta ki Celal Bayar Çankaya’ya çıkana kadar… Pek bilinmez ama Bayar, Makbule Hanım’la yakından ilgilenmiş, evine her gün Köşk’ten yemek ve çiçek göndertmişti. Hatta Makbule Hanım’ı hastanede kendi yattığı lüks odaya yatırıp her türlü ihtiyacını karşıladığını biliyoruz. Ayrıca kendisine vatani hizmet tertibinden 1000 lira maaş bağlayan da ağabeyinin kurduğu CHP değil, Demokrat Parti olmuştur. İnönistlerin Makbule Hanım hakkında tek kelime etmeye yüzü olmamalı bence. Zira Atatürk’ün kız kardeşi bakın ne demiş 1952 Kasım’ında: “Meğer İsmet Paşa, daha fırka doğarken ölümünü tacil edecek (çabuklaştıracak) bütün tertibatı almış bulunuyormuş… Günün birinde baktım ki, İsmet Paşa’nın Serbest Fırka kılığına sokturmuş olduğu hamalları, şunları bunları kamyonlara doldurarak bizim tarafımızda nümayişlere sevk ediliyor. Bunlar Serbest Fırka lehinde ayaklanmış gibi gösterilerek “İşte bakın… Bu fırka başımıza gaileler açacak” deniyordu. Bunu o anda ağabeyim bile bilmiyordu. Ancak Samsun Belediye Reisi öldükten sonra bu sır meydana çıktı. Fakat iş işten geçmişti.”

Atatürk’e hediye edilen Eğridir’deki Can Adası’nın Makbule Hanım’a miras kaldığı ve onun da adayı bir şirkete sattığı haberi (Cumhuriyet, 16 Kasım 1971).

***

Makbule Atadan’ın, ağabeyi Atatürk’ün millete bağışladığı çiftliklerden hakkı olan parseli geri almak için açtığı dava Cumhuriyet’e böyle yansımış.

Makbule Hanım o gün öyle şeyler anlatmış ki Kandemir’e, siyasî tarihçilerimizin bunları mutlaka bulup okuması lazım. İsmet Paşa ve etrafındaki ekibin muhalefete düşman olduklarını bu söyleşi kadar netlikle aktaran metin zor bulunur. Neyse, biz okumaya devam edelim Makbule Hanım’ın anlattıklarını: “Serbest Fırka feshedildiği sırada Çankaya’da bulunuyordum. Ağabeyimle otururken İsmet Paşa geldi. Sinirli görünüyordu. Bana pür-hiddet “Hanımefendi, siz demişsiniz ki, Serbest Fırka’ya ben ağabeyim emir verdi de girdim” deyince ağabeyimin (yani Atatürk’ün) renginin attığını gördüm.”

Demek ki İsmet Paşa’nın Atatürk’e hücum etme şekli buymuş. Öğrenmiş olduk. Rengini bile attırabiliyormuş onun. Başka? Bir de şu cümleleri okuyun derim: “İsmet Paşa’nın başbakanlığı devam ederken ahbaplarım, yakın dostlarım, ağız birliği etmişcesine ‘Atatürk memleketi kurtardı. Sonra cumhurbaşkanlığına çekildi. İsmet Paşa hükümeti oldu bu’ diye şikâyetlerde bulunurlardı. Ben de bunu kendisine söyledim. Hiç unutmam, ‘Başbakanlığa geçmek için cumhurbaşkanlığından çekilmek istedim. Fakat bu görevi kime teklif ettimse bir türlü kabul ettiremedim’ demişti.”

Buna karşılık Atatürk’ün “kızı” mı yoksa “eşi” mi olduğu bir türlü aydınlatılamayan Afet İnan’dan hiç mi hiç hazetmediğini de anlıyoruz Makbule Hanım’ın. Biraz şifreli ama okunmaya değer bir parçadır aşağıdaki:

“Afet’e Darülaceze’den 4-5 yaşında bir çocuk vermişlerdi. Bu bacaksız hepimizin sigaralarını yakarken ağabeyimin Foks ismindeki köpeğine de kibrit çakar, hayvancağızı ürkütürdü. Bu hali dikkatle seyreden ağabeyim ‘Bu köpek bu kızdan çok temizdir, anladınız mı?’ diye etrafındakilerin yüzüne bakardı. Ben onun o manalı bakışıyla ne demek istediğini anlardım… Siz de anladınız mı ne demek istediğini?”

Anlamadık Makbule Hanım anlamadık ama anlar gibi olduk. Belki bir Atatürk uzmanı çıkar da anlatır ne demek istediğini. Ben kaynaklarıyla Makbule Hanım hakkında bulduklarımı aktarıyorum. İsteyen bunlardan ne mana çıkartıyorsa çıkartsın.

Bu arada Atatürk’ün serveti konusunda bilmediğimiz neler varmış neler! İşte her biri gündeme bomba gibi düşecek haber başlıkları:

-20 Mart 1930’da Atatürk’e Eğridir’e gelişinde bir hektarlık ada hediye edilmiş! Adı Can Adası. Fakat Atatürk bunu millete bağışlamamış, Makbule Hanım’a miras bırakmış. Makbule Hanım ne yapmış peki? O da özel bir şirkete satmış. (Ben ilerici “Cumhuriyet” gazetesinin yalancısıyım. Merak eden 16 Kasım 1971 tarihli nüshasına baksın.)

-“Atatürk’ün kız kardeşi Hazine aleyhine dava açtı.” “Cumhuriyet”in 25 Aralık 1954 tarihli ilk sayfasında çıkan bu habere göre Makbule Hanım, ağabeyinin Hazine’ye bağışladığını bildiğimiz Orman Çiftliği’nin tahminen 100 bin m²’lik kısmının kendisine ait olduğu iddiasıyla dava açmış. Nasıl olmuşsa olmuş, bir parselin tapusu Hazine’ye intikal etmemiş. İşte yukarıda kendisine bir ada miras kalan Makbule Hanım, bu parsele de göz koymuş. Değeri, 1954 fiyatlarıyla tam 1 milyon liraymış.

-‘Bu kadar da olmaz’ demediyseniz henüz, şimdi diyeceğinizden eminim, zira aynı gazetenin ertesi günkü nüshasında Orman Çiftliği’ne 10 kişinin daha dava açtığını okuyoruz. Haber aynen şöyle devam ediyor: “Öğrendiğimize göre Orman Çiftliği ve dolayısıyla Hazine aleyhine açılan davaların adedi gün geçtikçe fazlalaşmaktadır. Halen 10 kadar davada davacılar çiftliğin takriben (yaklaşık) yarısından fazlasının kendilerine veraset suretiyle intikali lazım geldiğini ve arazinin, çiftliğin kuruluşu sırasında NORMAL BİR SATIŞLA ALINMADIĞINI iddia etmektedirler. Hatta (sıkı durun şimdi) açılan davalardan biri, davacılar tarafından kazanılmış, Temyiz (Yargıtay) de tasdik etmiştir.” Gazete, Hazine’nin kaybettiği arazinin yerini de söyleyerek değerinin tam 7 milyon lirayı bulduğunu ekliyor.

1954’te açılan bu iki dava bize Atatürk Orman Çiftliği’nin satın alınma şeklinde de bit yenikleri olduğunu göstermiyorsa neyi gösteriyor değerli a dostlar? Millet 1950’den sonra uyanmış, hakkını geri almaya çalışıyor. Hazine’ye bağışlandığı için geri verilmeyeceğini zannedenler de fena halde yanılmış oluyor. Atatürk’ün kız kardeşi dahil olmak üzere mağdurların ancak DP döneminde mahkemelere başvuruyor olması da yeterince anlamlı değil midir? Çünkü 1950 yılı siyasetin ve hukukun restorasyonuydu. 2000’li yıllar ise tarihin ve darbeciliğin restorasyonuna sahne olacaktır. Tarihin mülkiyeti yeniden milletin üzerine geçinceye kadar devam edecek davamız. Böyle biline!

.

.

..

.

.

.