Hesap gününe hazırlanan her mükellefin, mekruh vakti olmayan dua ibadetini ihlâsla edâ etmesi gerekir. İnsanoğlunun bazı hallerde hayrına da, şerrine de dua ettiği, muhkem nasslarla haber verilmiştir. İçinde yaşadığımız âlemde insanın bir değil, birden fazla manevi hastalığa tutulması mümkündür. Kavmi, rengi ve dili ne olursa olsun bütün insanlar, felaket anlarında dua ederler. Kur’an-ı Kerim’de, insanın felâketler karşısındaki tavrı, meâlen şöyle ifade edilmiştir: “İnsana bir sıkıntı dokundu mu, gerek yan üstü yatarken, gerek otururken, gerekse ayakta iken (sıkıntıdan kurtulmak için) bize dua eder. Ama biz onun bu sıkıntısını ondan kaldırdık mı, sanki kendisine dokunan bir sıkıntı için bize yalvarmamış gibi geçer gider. İşte o haddi aşanlara, yapmakta oldukları şeyler, böylece süslenmiş (hoş gösterilmiş)tir. (Yunus Süresi:10/12)

Dualarımız Niçin Kabul Olmuyor?

Endülüs ve Fas'a Hadisin Girişi

İslâm ülkesinin hudutlan çok kısa bir süre içerisinde fevkalâde genişlemiş, birçok ülke İslâm hakimiyeti altına girmiş ve pek çok millet Müslüman olma şerefine ermiştir. Müslümanlar karşılaştıkları sorunlarına çözümünü Kur'ân-ı Kerîm'de aramışlar, onda sarih bulamadıkları hususlarda ise mevcut sahabeden müşkilleri ile ilgili çözüm için Peygamberimiz (s.a.s)'in sözleri, fiilleri veya takrirlerini sormuşlardır. Tabun, sahabeden doyasıya istifade ediyor, etmeye çalışıyordu. Allah elçisini gören, onunla yaşayan, onun sohbetini dinleyen, onun nuru ile nurlanan bu övülmüş, bu seçkin insanlar, hadîsin ilk mukaddes taşıyıcıları idiler. Hattâ değil yalnız hadîs-i şerifleri, Kur'ân-ı Kerîm'i de onlar bize ulaştırdılar.

Kur'ân-ı Kerîm, İslâmî ilimlerin temel, değişmez, İlâhî kaynağıdır. İslâmî teşriin esaslarından ilkini teskil eder. Müslüman lar'ı n kendisinden vazgeçmeleri mümkün olmayan ayrı bir teşri kaynağı daha vardır ki, o da hadîstir. Hadîs, hüküm koyan, bazı şeyleri haram kılan bazı şeylerin helâl olduğu hükmünü veren müstakil bir teşri kaynağıdır. Ayrıca hadîs, Kur'ân-ı Kerîm'deki mücmelleri tafsil, mutlakları takid, mübhemleri tefsir, umumî olanları da tahsis eder.

Meselâ, Kur'ân-ı Kerîm'dekİ namaza dair emir mücmeldir; kılınış şekli, rekâtları, vakitleri, namazı bozan hâller Allah Resulü (s.a.s)'nün namazı kıldırarak göstermesi ve açıklaması ile bilinebilmiştir. Kur'ân-ı Kerîm'dekİ zekât emri de böyledir; zekât verilmesini zarurî kılan asgarî miktar nedir, emtia çeşitlerine göre ne kadar olacaktır; şartlan nelerdir, hangi maldan verilmesi gerektiği gibi hususları ancak hadîslerde bulabiliriz. Diğer bir örnek olarak, içkii de zikredebiliriz. Kur'ân-ı Kerîm içkii şu âyette kesin olarak yasaklar:

"Ey iman edenler, muhakkak ki içki, kumar. İbadet için dikilen putlar, fal okları şeytan işi birer pisliktirler, sakının banlardan ki kurallasınız."'

Burada içkiden kastedilen nedir, hangi miktarı yasaklanmaktadır, dünyevî müeyidesi nedir gibi soruların cevaplarını hep hadîslerden öğreniriz.

Bu keyfiyet esasen Kur'ân-ı Kerîm'e istinad eder. "Biz sana Kur'ân'ı indirdik ki sen insanlara ne indirildiğini izah edesin"2âyeti bu hususun Allah (c.c) emri olduğunun açık seçik ifadesidir.

Gerek Allah Resulü (s.a.s)'ne arz edilen meselelerde, suallerde, gerekse onun huzurunda meydana gelen hâdiselerle ilgili gelen âyetler bazen hükmü veya cevabı teşkil ederken, bazen âyet inzal edilmez. Peygamberimiz (s.a.s), gerekli hükmü veya cevabı verirlerdi. O'na ittiba hususu Cenâb-ı Hakk'm şu emirlerinde ne kadar da sarihtir. "Allah elçisi size ne verirse (emrederse) onu alınız ve sizi neden nehyederse ondan kaçınız. Bir başka âyette Peygamberimiz (s.a.s)'e ve diğer peygamberlere itaat şöyle anlatılır: "Biz her peygamberi ancak Allah izniyle kendisine itaat edilmesi için gönderdik. 

Allah Resûlü'nün emirleri ve nehiyleri daha açık ifadeyle bir hususu; farz, vacip, sünnet, müstehab, mubah, mekruh, haram olarak ifade buyurması Kur'ân-ı Kerîm'e uygundur. Çünkü Efendiler Efendisi (s.a.s) vahye tâbidir. "Ben ancak bana vahyedilene tabiim'" diyen Efendimiz (s.a.s)'e itaat dolayısıyla Allah'a (c.c)itaattir. Nitekim, "Kim peygambere itaaı ederse Allah'a itaal etmiş olur. 

Bu hususa Kur'ân-ı Kerîm'de pek çok yerde tahşidat yapıldığını da görürüz: "Allah'a ve Peygambere itaat edin umulur ki rahmete erersiniz."'

Şu âyette de Allah'ın münevver, muallâ elçisinin davetine icabette hayat olduğu anlatılmaktadır: "Ey iman edenler sizi, size hayat verecek Allah emirlerine davet ettiği zaman, Allah ve Resûlü'nün emirlerine icabet edin. '* Bir başka âyette Cenâb-ı Hak, Resûlullah sevilmeden Allah'ın sev i içmeyeceğini. Kendisine olan sevginin resulüne itaatten geçtiğini şöylece ifade buyurur: "ite: Eğer Allah'ı seviyorsanız bana tabî olun ki Allah da sizi sevsin, günahlarınızı mağfiret etsin. Allah Gafur ve Rahimdir."'

Kur'ân, ona muhalefetten de şiddetle sakındırarak şöyle bildirir: "Peygamberin emrine aykırı hareket edenler, başlarına bir belâ İnmesinden yahut kendilerine acıklı bir azap isabet etmesinden sakınsınlar. • Bir diğer âyet-İ kerîme'de ise: "Allah'a ve Resûlü'ne itaat edin, nizaa düşmeyin. Aksi takdirde gevşer, dağılır, za'fa uğrarsınız da kuvvetiniz, gücünüz, hâkimiyetiniz elinizden gider, dayanın, sabredin." Allah'a ve resulüne itaat, gücün, kuvvetin, devletin, hâkimiyetin kaynağıdır.

Allah'a arz ve Kitabullah'a müracaat burada Resûlullah'a arz, sünnete müracaatla bir arada zikredilmektedir: "Ey iman edenler Allah'a itaat edin, Peygamber'e ve sizden olan idarecilere de itaat edin. Eğer bir hususta nizaa düşerseniz Allah'a ve resulüne arz ediniz, eğer Allah'a ve ahiret gününe inanıyorsanız. Bu arz sizin için hem hayırlı hem de neticesi itibarıyla en uygundur."'

Sırat-ı müstakim, en doğru yolu bulabilmek ve o yolda sabit kadem olarak, istikâmetten ayılmayarak devam edebilmek, O'na her meselede ittiba eden sünnetine ikti-da eden, nizaa götüren her meselede de O'nun hakemliğine müracaat edenlere müyesser olabilir. "Hayır, hayır yemin olsun ki Rabbine, aralarında ihtilaf ettikleri her meselede seni hakem olarak kabul etmedikten verdiğin hükümden ötürü içlerinde bir bir sıkıntı duymaksızın tam bir teslimiyetle bağlanmadıktan sonra gerçekten iman etmiş olamazlar. Müslümanların hadîsten bîgâne kalmaları mümkün değildir. Sahabe; Efendimiz (s.a.s)'in gerek hayatında gerekse hayat-ı seni yy elerinden sonra ittihada gerekli hassasiyeti elhak göstermiştir.

Hadîs; dinî, hukukî, ahlâkî hükümlerdeki rehberliği yanında birçok ilmî sahada dahi kaynağımızdır. Onun tarihle de yakın ilgisi vardır. İslâm'ın zuhuruna kadar olan zamanda cereyan eden hâdiselerden, yaşayış şekillerinden, kabile ve devletler arasındaki münasebetlerden, Örf-âdetlere kadar, o dönemi ve sonrasını bize hadîs rivayetleri nakleder.

Hadîs, Arap filolojisi ve etnolojisi için de bir kaynaktır. Hadîs ilminin nazarî, tatbikî ve tarihî faidelerini bu makaleye inhisar ettirmek esasen mümkün de değildir. Hadîsi doğrudan İlgilendiren bu hususları kısaca hatırlattıktan sonra, hadîsin Endülüs coğrafyasına girişini ana hatlarıyla tespit etmeye çalışalım: Endülüs'te hadîs ilminin, hadîs çalışmalarının başlaması İlk fakîh fatihlerin bölgei fethetmeleri ile başlamıştır.14
Müslümanlar'm Endülüs'te İlmî faaliyetleri fetih hareketi ile birlikte olmuştur. Süratle kurulan İlim merkezlerinin neşrettiği nur Endülüs'le sınırlı kalmayıp Kuzey Afrika'ya, Mağrib'e ulaşmıştır.15 Kuzey Afrika'da fetih hareketlerinden ilmî faaliyetlere zaman ayıramadan Endülüs'e geçmiş fatihler, dönüp akıllarda ve kalplerdeki fethi gerçekleştirmişlerdir. Bütün ilim dallarında olduğu gibi hadîs İlminde de bu böyle olmuştur.
Bu ilk dönemlerde bölge, sadece İmam Malik'in mezhebinin yayıldığı, Malikî fıkhına ziyadesiyle ehemmiyet verilen, fetva ve fıkıh öğrenme programı içinde Muvatta'ın tedris edildiği bir hususiyete sahiptir. Muhaddisler arasında kullanılan mânâsı ile hadîs ilmi ki, rivayetlerin toplanması, illetin ve sebeplerinin bilinmesi, ricalin tanınması, onların adalet ve zapt yönleriyle bilinmeleri, nasih ve mensuh olan rivayetler, hadîs çeşitleri vd. konular... Bu mânâda hadîsten, Endülüs ve Mağrib bölgelerinde İlk fetihler döneminde bahsetmek mümkün değildir. Ancak hicrî 6. asrın sonlarına doğru Muvahhidîlerden Ya'kub b. Mansur (554-595) döneminden itibaren hadîsin gerçek mânâda Endülüs'e girdiğini söylememiz mümkündür." Bu ifadelerimizle bu döneme kadar hadîs adına hiçbir faaliyetin olmadığı mânâsını da çıkarmamalıdır. Sistemli bir hadîs mektebinin varlığını göremediğimizi ifade daha uygun olur. O dönemde bölgede bulunan muhaddislerden Şam ehlinin hadîsini Endülüs'e taşıyan (123 H - 740 M), Endülüs'e gelmiş Muaviye b. Salih el-Hadrami'i18, sadece bir talebesine 3.000 hadîs yazdırdığı nakledilen muhaddis Davud b. Cafer es-Sağir'i" ve Sa'saa b. Selâm'ı zikredebiliriz. Mağrib ülkelerinde Maşrık ülkelerinde olduğu gibi, ne çok sayıda muhaddisin teşkil ettiği ilim meclisleri, ne kendilerinden hadîs yazılan şeyler, ne de nesilden nesile intikal ettirilen hadîs risaleleri bulabiliyoruz. Ricali, adalet ve zapt yönleriyle tanımak, rivayetleri toplayıp bir araya getirmek. İsnadın tenkidi, hadîste bulunan nâsih ve mensuh, İllet ve sebeplerini tanımak, kendisi ile amel edilecek hadîslerin tasnifi, etrafu'l-hadîs ve benzeri hadîs ilimlerini teşkil eden ilimler bu dönemde Mağrib'te bilinmiyordu. Hadîsin hıfzı, ona teşvik, sahihini zayıfından ayırmakla ilgili bazı es.a.slar bilinmiyor değildi.
Mescitlerde kıraat ilmi, fıkıh ilmi yanında hadîs dersleri de vardı, fakat sadece Malikî mezhebi çerçevesine göre. Dinî ilimler Mağriblilerin en çok itibar ettikleri sahalar idi. Şiir, lügat, tarih, tıp, hesap ikinci derecede itibar görüyordu. Sadece Kurtuba dışında 3.000 civarında mescit bulunuyordu. Ve her mescidin başında Muvatta'ı ezbere bilen imamlar vardı. Endülüs'te o dönemdeki ilim erbabı fıkhı meselelerle hattâ füru atına varıncaya kadar ilgileniyor, bunlarla iktifa ediyor ve Muvatta dışında hadîs kitaplarının tedrisine de itibar etmiyorlardı. Bu durum Muhammed b. Vaddah ve Bakî b. Mahled'in itim talebi için çıktıkları seferden dönünceye, hattâ Yakub b. Mansur el-Muvahhidî zamanına kadar devam etti.!l

El-Huşenî naklediyor: Yahya b. Main (233 H) Muhammed b. Vaddah'a "Muaviye b. Salih'in hadîslerini derleip; toplaçtınız mı" deip sorduğunda, İbn Vaddah "Hayır" dedi. Yahya b. Main'in "Niçin" sorusuna ise, "O, öyle bir beldeye gelmişti ki halkı o gün ilim ehli değildi" cevabını alınca, İbn Main "Allah'a yemin ederim ki siz büyük bir ilim kaybettiniz demişti. Burada İbn Vaddah ilim kelimesi İle hadîs alimleri arasında bilinip, kullanılan hadîs ilmini kasdetmektedir. Muhammed b. Abdulmelik b. Esmer, "Endülüs'e geldiğimde Muaviye b. Salih'in eserlerini aradım, alimlerin (sahip çıkması gereken ehl-İ İlmin) ilgisizliğinden kaybolmuş olduğunu gördüm" der. Endülüs halkının hadîs eğitimine itibar etmemesi şu Uç ana sebepte toplanıyordu:

1. İmam Matik'in talebelerini hadîs rivayetlerini azaltmaya yönlendirmesi, İmam Malik'İn talebelerinden Abdülhamid b. Ebu İveys ile Abdülhamid b. Ebi İsmail'e olan su sözleri önemlidir: "Sizlerin bu işi yani hadîsi sevdiğinizi görüyorum, Allah'ın ikinizi hadîsten faidelendirmesini istiyor iseniz, onu azaltarak derinleşmeye, anlamaya çalışınız." '3 İmam Malik'İn talebelerine söylediği şu sözleri de İbn Beşir bize nakleder: "Bu kitaptakine (yani Muvatta'ya) yönelin, başkasını da karıştırmayın."Muvatta'ya yapılan bu yönlendirmede maksat hadîs ilminde henüz rüsuh kazanmadan, yani mevzuunu, zayıfını, sahihini temiz edemeyen kimselerin çok hadîs rivayetinin
önüne geçmekti. Yoksa çok rivayette bulunması sebebiyle Abdullah b. Vehb'in (125 H - 742- 812 M) düştüğü durum söz konusu olacaktır. O şunu anlatır: "Eğer Allah (c.c) beni İmam Malik ve Leys vasıtasıyla kurtarmasaydı dalâlete düşmüştüm." Nasıl olduğu

sorulduğunda İse: Çok hadîs elde ettiğimde (amel edeceklerim) hususunda şaşırmıştım. İmam Malik ve Ley s'e arz ediyordum. Onlar da bana; "bunu al onunla amel et, bunu bırak" diyorlardı.24

2. Bu dönemde Endülüs'te fıkha rağbet hadîse rağbetten çok daha fazlaydı. Maliki mezhebinin yayılıp, meşhur olduğu Endülüs'te, insanların muhtelif problemlerini çözen fukahaya, bu teveccühleri de esasen tabiî karşılanmalıdır.

3. Bu dönemde eğitim; Muvatta, İmam Malik'İn Muvatta dışındaki kavilleri ve İbn Kasım'ın sözleri sonra İmam Malik'İn diğer büyük talebelerinin fetvaları ile sınırlıdır.

Bu dönemde eğitim hadîs ilminin yerinde saymasına ve onda derinleşmenin olmamasına karşılık fıkha doğru idi.

Endülüs bölgesinde yaygın olan bu fıkha yöneliş Muhammed b. Vaddah'ın şarka yaptığı ikinci seferinden dönüşü ile büyük muhaddis Bakî b. Mahled ve Muhammed b. Abdüsselâm el-Huşenî'nin ilmî seya-hatlarım (er-Rıhle fi Talebi'1-İlm) tamamlayıncaya kadar devam etti.

Muhammed b. Vaddah b. Bezîg el-Kurtubî (202-277 H - 817-890 M)" şarka ilim (hadîs) talebiyle iki defa sefer yaptı. Ahmed b. Hanbel (164-241 H 780-855 M) Yahya b. Main (158-233 H. - 775-848 M) İbn Medinî (161-234 H - 778-848 M) ve emsali gibi sayıları 165'e varan büyük muhaddislerin hadîslerini alarak onlardan rivayetlerde bulundu. İbn Vaddah, Endülüs'e ilmî pek çok meselei toplamış, hadîsin illetleri üzerinde konuşabilecek büyük bir hadîs âlimi olarak döndüğünde, kıraat imamı İmam Verş'in Abdüssamed b. Abdurrahman b. Kasım'dan rivayet ettiği kıraatini de getirmişti. İbn Vaddah hadîs âlimleri arasında bilinen manâsıyla hadîs ilmini Endülüs'e getiren ilk âlimdir. O, senedi gerçek anlamda bilen ve insanların kendisinden hadîs dinlemek üzere etrafında toplandıkları, Endülüs'ün ilk muhaddisidîr.

İbn Vaddah, ecrini Allah'tan bekleyerek, sabrederek İnsanlara hadîs Öğretiyordu. Allah onun vasıtasıyla Endülüs halkına böylece lütufta bulundu. Aralarında Kasım b. Esbağ, Muhammed b. Lübabe, Abdülmelİk b. Eynıen, Vehb b. Meserre ve benzerleri gibi büyük hadîs âlimleri bulunan bir cemaat yetişmiş oldu. İbn Vaddah, hayatını hadîse ve hadîs ilimlerinin tedrisine hasretti. Ve o İlmine mukabil ne bir makam ne de bir ücret talep ediyordu. Endülüs ve Mağrib'te yavaş yavaş yayılan büyük hadîs harekatında onun büyük emeği ve payı vardır. O aynı zamanda zühd ve takvada Endülüs'ün üstadı idi.26 Pek çok te'lîfatı vardı. Zühdle alâkalı el-Ibad ve'I-Avabid, hadîsle ilgili "El-Kıta'an" Malikî fıkhına dair "Meknunu 's-Sır" ve daha bir çok eseri vardır.

İbn Vaddah'lan sonra diğer büyük muhaddis, zamanın eşsiz âlimlerinden Ebu Abdurrahman Bakî b. Mahled el-Kurtubi (201-H - 816-889 M) gelir/7 Döneminde İslâm âleminde onun telifatı kadar müellefat sahibi kimse nadirdir.

O, ilk eğitimini Endülüs'te almış, şarka iki büyük sefer yapmış, ilkinde 20 yıl, ikincisinde 14 sene ilim tahsil ettikten sonra memleketine dönmüştür. Gençliğini ilim yolunda sarf eden bu ilim adamı, ıbn Vaddah'ın bütün şeyhlerinden ve onların dışında pek çok şeyhten hadîs dinlemiştir. Kendisinden rivayette bulunduğu üstâd-1 arının sayısı 284'tür.

Bakî b. Mahled, memleketine, hem büyük bir ilim yüklenmiş olarak hem de Endülüs'te bilinmeyen kitaplarla dönmüştür. Bunların arasında ımam-ı Şafiî'in El-/mm'unü, Ebu Bekr b. Ebî Şeybe'nin, El-Müsned'ini, İbn Hayyat'm Kitabu't-Tarih ver- Tabakatım, Ed-Devrakî'nin Siretu Ömer b. Abdulaziz isimli eserlerini saymamız mümkündür. Müstecabu'd-da've, abîd, zahid bir zat olan Bakî'in her gece Kur'ân-ı Kerîm'İ hatmettiği rivayet edilir.!"

Bakî b. Mahled, Malikî fıkhı tedrisi yanında hadîs tedrisini bilfiil başlatmıştır. O, kitap ve sünnetin faziletlerini anlatmış, talebelerine İbnu Ebi Şeybe'nin Müsnedmİ, İmamı Şafiî'nin El-İınm isimli eserini ve pek çok eseri okutmuştur.

Malikî mezhebinin müfrit bir kısım mensupları bu faaliyetlerine karşı çıkmışlar, Bakî b. Mahled'İn rivayet etmesine mani olmuşlardır. Mani olanların başında gelen. Emin b. Muhammed b. Abdurrahman (238-273 H - 852-886 M), neşrine karşı çıktığı İbn Ebi Şeybe'nin Müsned'ini okuduğunda, neşrine engel olunması gereken bir husus olmadığını gördü ve hattâ çok beğendi. Kütüphanesinin sorumlusuna "Bu eserin kütüphanesinde bulunmasının gerekli olduğunu, bir nüsha da kendisi için yazdırılması" talimatını verdi. Bakî b. Mahled'e de "Sende bulunun hadîsleri rivayet et, ilmini de neşret" dedi, Ve ona karşı çıkanları da bu fiillerden menetti.2"

Bundan sonra Bakî, büyük cemaatlere ders vermeye başlamıştır. Günden güne cemaat büyüyerek çoğalmış, Bakî b. Mahled bundan sonra te'lifata yönelmiştir. Hazırladığı Kur'ân-ı Kerîm tefsiri büyük alâka görmüştür. İbn Hazin bu tefsir hakkında "tslâm âleminde böyle bir tefsir yapılmadı. Onun gibisi yoktur. Ne Taberî'nin ne de diğerlerinin tefsiri ona yetişebilir" demektedir...

Bakî bin Mahled'İn hazırladığı büyük Müsned'i, hadîsleri rivayet eden sahabinİn baslığı altında, mevzulara göredir. Onda 1.300 küsur sahabinin rivayetinin topladığını İbn Hazm nakletmektedir. Ve Bakî b. Mahled hakkındaki hükmünü de "Biz ancak Buhari, Müslim, Ebu Davud, Nesaİ'i ona tercih edebiliriz" şeklinde dile getirmektedir. Onun aynca sahabe ve tabiinin fetvalarım topladığı bir eseri bulunmaktadır. Endülüs ve Kuzey Afrika Hadîs Medresesi'ni, îbn Vaddah'ın faaliyete geçirdiğini ve medresenin Bakî b. Mahled'le kemâle eriştiğini ve devam ettiğini böylece bölgenin bir hadîs yurdu hâline geldiğini söylemek bir hakkı teslim etmek olacaktır.

CEHENNEMDEN korktuğunuzu iddia ediyor; fakat günahlardan uzak durmuyorsunuz:

Kelime olarak, çok sıcak yer anlamına gelen Cehennem; Allah Teâlâ’ya asi olan ve O’nu tanımayan günahkârlar için hazırlanmış azap yurdudur. İnanmayanları her taraflarından kuşatacak ve hiç sönmeyecek olan Allah(cc)’ın tutuşturulmuş ateşidir. Buranın yiyeceği, içeceği, giyeceği, havası, toprağı suyu… hasılı her şeyi ateş, ateşin türleri ve yan ürünleri olan bir azaptır. Görüntüsü, korku ve hüzün veren çirkinliktedir. Allah Azze ve Celle bildiriyor: “Şu muhakkak ki, Allah kâfirleri rahmetinden kovmuş ve onlara çılgın bir ateş hazırlamıştır. (Onlar) orada ebedî olarak kalacaklar, (kendilerini koruyacak) ne bir dost ne de bir yardımcı bulacaklardır. Yüzleri ateşte evirilip çevrildiği gün; ‘Eyvah bize! Keşke Allah’a itaat etseydik, Peygamber’e de itaat etseydik. Rabbimiz! Biz reislerimize ve büyüklerimize uyduk da onlar bizi yoldan saptırdılar, Rabbimiz! Onlara iki kat azap ver ve onları büyük bir lânetle rahmetinden kov’ derler.” (Ahzab, 64-68)

Cehennem ateşinin şiddeti konusunda ise, Rasûlullah (sas) şöyle buyurmuştur: “Âdemoğlunun yaktığı şu ateş cehennem ateşinin yetmiş parçasından bir parçadır.” (Müslim, Cennet)

Cehennemde bunca fiziki acı ve ıstırapla beraber bir de ümitsizlik, gam, keder, tasa ve pişmanlık gibi insanı manen boğacak olan ruhi sıkıntılar olacaktır.

Kul; korktuğu cehennemden emin olabilmek için, hevasına muhalefet edip Allah(cc)’ın razı olduğu hal üzere olmalıdır. Eğer hevasına uyar ve Allah(cc)’ın rızasını terk ederse bu, yaratana karşı işlenmiş sonsuz bir isyandır. Sonsuz isyanın cezası da sonsuz ateş olarak takdir edilmiştir. 

Allah Teâlâ’nın yüce adaleti gereğidir ki, hiç kimseye hak ettiğinden fazla ceza verilmeyecektir. Her kim ki ne buldu ise, bizzat kendi kazandığının karşılığıdır.

Cehennem ehli onlardır ki; inkârcı, münafık, müşrik ve ilahlık taslayan müstekbirlerdir. Allah(cc)’ın hakkını çiğner, kul hakkına tecavüz eder, ahdine vefa göstermez, hayra engel olur, insanlara eziyet verir ve yetimin malını yerler. Zalim, katil, kibirli, nankör, cimri ve sahtekârdırlar. Haram yer, kumar oynar, faizci, zinakâr, obur ve yalancıdırlar. Haksız yere cana kıyar, hırsızlık yapar, yalancı şahitlik eder, övünmeyi sever, ırkçı ve ana-babaya saygı göstermezler. Kaba, katı, haşin, alçak, zelil, aç gözlü, tamahkâr ve riyakârdırlar. Kalp kırar, gönül yıkar, gıybet eder, dedikodu yapar, kötü söz söyler, küfürlü konuşur ve kötü ahlak sahibidirler… Bunlar, ateş ehli olanların amellerinden bazılarıdır.

Görüldüğü gibi şu ateş ehli insan; inanç ve amelinin karşılığı olan ateşini bu dünyadan taşımış olur. Bunun sebebi de gafleti, cehaleti, isyanı, ihaneti, inat ve inkârıdır.

Allah Rasûlü(sas) buyurdular: “Kıyamet günü, cehennemliklerin azap yükünden en ehveni, kendisine ateşten iki nalın giydirilir ve onların hararetinden beyni kaynar.” (Buhari)

Ahirette bu azabı hak edenler; dünyada da duasına icabet olunmayan, ricası kabul edilmeyen, zelil, değersiz ve kınanmışlardır.

**

“Ölümün gerçek ve kaçınılmaz olduğunu söylüyor; fakat onun için hazırlık yapmıyorsunuz”

Asla bir yok oluş olmayan ölüm; ruhun belli bir süreliğine bedenden ayrılıp, bir mekândan başka bir mekâna ve bir boyuttan başka bir boyuta geçmesidir.

Ölüm; mü’min kul için dünya hapishanesinden tahliye olma ve esaretten kurtulma mesabesinde bir nimet; kâfirler için ise acı bir musibettir.  

İnsanı gerçeklerle yüz yüze getirecek olan ölüm; ebedi hayata geçişin mukaddimesidir. Gerçek hayata ve gerçek nimetlere ulaşmada bir güzelliktir.

Kendisinden kaçtığımız ölüme bir gün mutlaka yakalanacağız. Çünkü ilahi takdir böyledir. Rab Teâlâ buyuruyor: “De ki; Sizin kendisinden kaçtığınız ölüm, muhakkak sizi bulacaktır.” (Cuma, 

Akıllı insan odur ki; ölüm ve ondan sonraki hayat için hazırlanır. Ölümden korkmamız, ona hazır olamayışımızdan kaynaklanmaktadır. İmama-ı Rabbani’nin ifadesiyle; “Ölmek felaket değildir. Asıl felaket öldükten sonra başa gelecekleri bilmemektir.” Öldükten sonra başa gelecekleri bile bile isyan etmek ise kayıpların en büyüğüdür.

Rahmet Nebîsi (sas) akıllı insanı bizlere şöyle bildirmektedir: “Akıllı kimse, nefsini hesaba çeken ve ölümden sonrası için çalışandır. Aciz ise; nefsini, hevâsına tâbi kılan ve Allah’tan bâtıl şeyler arzu edendir.” (İbn Mace, Zühd) 

Görüleceği gibi Allah Rasûlü(sas); nefsini hesaba çekerek ahiret için çalışan insanı akıllı ve bunun tam tersine; hevasına uyarak Allah(cc)’ın razı olmayacağı bir hayat yaşayan ve O’ndan bâtıl şeyler isteyeni de akılsız insan olarak telakki etmiştir. Zira bu insan nefsinin esiri durumuna düşmüş, aciz bir zavallıdır. Yalnızca Allah (cc)’ı ihmal etmekle kalmamış aynı zamanda işlediği amellerle; dünyada izzetsizlikle, ahirette de zillet ile kendisini mahvetmiştir. 

Ölümün hak ve ahiretin de kaçınılmaz bir gerçek olup, o hayatın burada kazanılacağına inanan mü’minler nasıl olurda bir adres değişikliği olan ölümü unuturlar? Oysaki ölüm; nefsi dizginleyecek ve bizi gerçeklerle yüz yüze getirecek olan en yakınımızdaki hakikattir. Rahmet Nebîsi (sas) hatırlatıyor: “En akıllınız, ölümü çok hatırlayan, ahiret için azık toplamakta acele edendir. Ölümü çok hatırlayan dünya ve ahiret saadetine kavuşur.”(Taberâni); “Lezzetleri yok eden, ağız tadını bozan, ümitleri kıran ölümü çok anın! Ölümü darlıkta düşünen rahatlar. Bollukta düşünen, lüzumsuz işten ve israftan kaçar ve kanaatkâr olur.” (İ. Hibban)

Ölümü hatırlamanın güzellikleriyle ilgili olarak Süfyan-ı Sevri(rah a) ise şöyle der: “Ölümü çok anıp günahlardan kaçınanın kabri Cennet bahçesi olur. Ölümü unutup günahlara dalan kimsenin kabri de Cehennem çukuru olur.”

“Başkalarının kusur ve ayıplarıyla meşgul oluyor; fakat kendi kusur ve ayıplarınızı hep göz ardı ediyorsunuz”

Şeytan (aleyhi’l la’nenin) en büyük arzularından birisi de müslümanların arasını açmak ve onları birbirlerine düşürmektir. Her hususta olduğu gibi bu konuda da aslolan şeytana bu fırsatı vermemektir. 

Kardeşlerin kusurlarını araştırmak; onları onursuzluğun içinde boğmak ve diri diri toprağa gömmek gibidir. Allah Azze ve Celle bunu kesinlikle yasaklamıştır. “Ey iman edenler! Zannın çoğundan kaçının. Çünkü zannın bir kısmı günahtır. Birbirinizin kusurunu araştırmayın. Biriniz diğerinizi arkasından çekiştirmesin. Biriniz, ölmüş kardeşinin etini yemekten hoşlanır mı? İşte bundan tiksindiniz. O halde Allah’tan korkun. Şüphesiz Allah, tevbeyi çok kabul edendir, çok esirgeyicidir.” (Hucurat, 12)

Müslümana yakışan odur ki, kardeşlerinin kusurlarını araştırmak bir yana, onların kusurlu duruma düşmesine bile gönlü razı olmaz. Kusurunu gördüğü kardeşine de ancak nasihatçi olur. Çünkü kusurun ifşa edilmesi kusur sahibini arsızlaştırmak ve yüzsüzleştirmek olur. Bu haldeki insanlar da günahları açıktan işleyerek toplumu ifsad ederler. Bu durumda kusurları araştıran kimse, işlenen günahlara ortak olacağı gibi onların yayılmasını isteyenlerin arzularına da hizmet etmiş olur. Allah Rasûlü(sas) buyuruyor: “Eğer sen insanların gizli kusurlarını araştıracak olursan onları ifsad edersin (ahlakını bozarsın).” (Ebu Davud, 4888)

Ukbe İbn Âmir(ra)’in kâtibi olan Dühayn anlatıyor: “(Ukbe Mısır valisi iken) bizim şarap içen bir takım komşularımız vardı. Ben kendilerini (şarap içmekten) menettim de vazgeçmediler. Bunun üzerine Ukbe(ra)’ye varıp; ‘Şarap içen bu komşularımızı nehyettiğim halde vazgeçiremedim. Ben de onları bu işten vazgeçirmesi için polis çağıracağım’ dedim. 

Ukbe(ra) bana; ‘Onları bırak’ cevabını verdi. Sonra Ukbe(ra)’ye bir daha varıp; ‘Gerçekten komşularımız şarap içmekten vazgeçmeye yanaşmıyorlar. Ben de kendileri için polis çağıracağım’ dedim.

Ukbe(ra) bana; ‘Yazık sana bırak onları. Çünkü ben Rasûlullah(sas)’ı; “(Bir müslümana ait) herhangi bir kusuru görüp de onu saklayan kimse; diri diri gömülmüş bir kızı ihya etmiş gibi olur” buyururken işittim. Ve Ukbe(ra) sözlerini şöyle tamamladı: “Bunu böyle yapma, önce öğüt ver. Eğer vazgeçmezlerse o zaman tehdit et.” (Ebu Davud, 4892)

Müslüman kişi toplum içerisinde rüsva duruma düşmekten nasıl üzülürse, kardeşlerinin bu hale düşmelerine daha fazla üzülmelidir. Çünkü kardeşlik bunu gerektir. Allah (cc) dostlarından İbn Adiy öyle diyor: “Kendine reva gördüğünü, sana reva görmeyende hayır yoktur.”

Unutulmamalıdır ki, kusur araştıranlar önce kendilerine kötülük etmiş olurlar. Nitekim insanların kusurlarını araştıranlar zaman içerisinde öyle bir hale gelirler ki; hiç bir güzelliği göremez ve hiç bir şeyden de mutlu olamazlar. Hâlbuki kusurları örtenlerin ahiretteki mükâfatlarının güzelliğini Rahmet Nebisi(sas) şöyle bildiriyor: “Bir kul diğer bir kulu setredip örterse, muhakkak ki kıyamet günü Allah da onu örter.” (Müslim, 2590)

Müslüman şahsiyet; “Kendi kusurlarıyla uğraşıp başkalarının kusurlarını kurcalamaktan kendisini alıkoyan kimseye müjdeler olsun.” (Münâvî Feyzu’l- Kadir) nebevi düsturu hayatında rehber edinmelidir. Zira bir başka hadislerinde Allah Rasûlü(sas) şöyle buyuruyor: “Şu üç huy kişiye ayıp olarak yeter: Kendi utanç verici halini görmeyip başkasındaki aynı kusuru görmesi. Kendi utanılacak halini görmeyip başkalarının aynı durumundan utanç duyması. Oturup kalktığı kimselere sıkıntı vermesidir.” (Taberâni Mu’cemu’l- Kebir) 

Müslümana yakışan odur ki; kendisi için arzu edip istediği tüm güzellikleri kardeşi için de istemeli ve kendisine yapılmasını istemediği tüm hareketleri kardeşi için de yapmamalıdır. İşte bu, imandaki kemalâtın bir göstergesidir. Nitekim Rasûlullah (sas) buyurdular: “Sizden biriniz, kendisi için arzu edip istediği şeyi, din kardeşi için de arzu edip istemedikçe, gerçek anlamda iman etmiş olmaz.” (Buhari, İman)

**

“Allah(cc)’ın bahşetmiş olduğu nimetleri yiyor; fakat O’na şükür etmiyorsunuz”

Nimet, kelime olarak; iyilik, ihsan, lütuf, servet, rızık, saadet… gibi manalara gelir. Ve yalnızca insana bahşedilmiş olan şeyler için söz konusudur. Diğer bir ifade ile nimet; Allah Teâlâ’nın gazabının zıddı olan her şeydir. 

Kullar için bağışlanan bu iyiliklerin vericisi de yalnızca Allah Azze ve Celle’dir. O şöyle bildiriyor: “Size ulaşan her nimet Allah’tandır.” (Nahl, 53) 

Rasûlullah(sas) buyurdular: “Nimetler, fazilet, senâ ve övgü Allah’a mahsustur.” (Müslim, Mesâcid) 

Allah Teâlâ, insanı eşref-i mahlûkat olarak yaratıp, kendine halife kılmış ve yeryüzünde var olan her şeyi de onun için yaratmıştır. Nitekim “O ki, yeryüzünde ne varsa hepsini sizin için yarattı” (Bakara, 29) buyuruyor. 

Rahman’ın, kulları için lütfettiği nimetler saymakla bitmez. Onlardan birkaçını şöyle sıralayabiliriz: İnsan olarak yaratılma onuru, iman, İslam, rasul, kitap, sıhhat, afiyet, akıl, hilafet, mal, mülk, evlat, devlet, tevbe ve duaların kabulü… Allah(cc); bunları ve daha nicelerini kulları hiçbir emek sarf etmeden bağışlamıştır. “Allah’ın nimetini saymaya kalksanız, onu sayamazsınız. Hakikaten Allah çok bağışlayan, pek esirgeyendir.” (Nahl, 18)

Bütün bunlar Allah Azze ve Celle’nin, kullarını ne kadar sevdiğinin ve onlara değer verdiğinin bir göstergesidir. Kula yaraşan ise; Allah(cc)’ın hesapsız olarak verdiği nimetlerin kıymetini bilip onlardan en güzel şekilde yararlanmasıdır. Zira bu, insanın dünya ve ahiret mutluluğunun en emin yoludur.

Kesinlikle bilinmelidir ki, dünyalık bütün şu güzelliklerle beraber kul için nimetin kemale ermesi onun cennete girmesiyle tamam olacaktır. Nitekim Peygamber Efendimiz (s.a.v) bildiriyor: “Bir insan için nimetin tamamlanması, ateşten kurtulup cennete girmesidir.” (Tirmizi, Dua)

*

Şükür, kelime olarak; verilen bir nimetten dolayı, nimeti verene saygı gösterme ve iyiliği takdir etme gibi manalara gelmektedir. Istılahta ise; övme, methetme, iyiliğin sahibini hatırlama, iyiliğe karşı dua etme ve nankörlük etmeme gibi anlamlar ifade etmektedir. Diğer bir ifade ile şükür; iyiliğin şuurunda olup nimetin vericisi olan Allah(cc)’ı tasdik ve takdir etmektir. Nitekim Allah(cc) dostlarından İmam Şibli; “Şükür; nimeti değil, nimeti vereni görmektir” der. 

Şükür, kulun nimeti verene karşı olan takdirlerini; dil ile ifade ederek, hal ile vücudun bütün organlarıyla amel ederek ve kalp ile de nimeti verene muhabbet besleyerek gerçekleşir.

Şükrün ispatı ise, kulun kendisine bahşedilmiş olan nimetlerden diğer ihtiyaç sahiplerini de faydalandırmasıyla mümkündür.

Aciz kul odur ki; nimetin yegâne vericisi Allah Teâlâ olduğu halde, O’nun verdiği şu nimetlerden istifade ederek O’na asi olan, günah işleyen ve nimetin kıymetini bilmeyendir. Hâlbuki Allah Azze ve Celle, şükreden kulundan memnun olur ve ona olan nimetini artırır. O buyuruyor: “…Eğer şükrederseniz sizin için ondan razı olur…” (Zümer, 7)

Şükür, kulun Allah(cc) indindeki değerini ve derecesini yükseltir. Öyleyse şükür; kul için gereklidir. Unutulmamalıdır ki, diğer bütün ibadet, taat ve zikirlerde de olduğu gibi şükrün fayda ve yararı da insanadır. Zira Allah(cc), şükrü de dâhil olmak üzere kulunun hiçbir şeyine ihtiyacı yoktur. “…Şükreden ancak kendisi için şükretmiş olur, nankörlük edene gelince, o bilsin ki, Rabbimin hiçbir şeye ihtiyacı yoktur, çok kerem sahibidir.” (Neml, 40) 

Şükür, imanın ispatı ve kulun Allah(cc)’a karşı bir kulluk vazifesidir. Nitekim Rahmet Nebisi(sas) buyuruyor: “Kâmil bir iman iki kısımdan müteşekkildir; sabır ve şükür.” (Deylemi, Müsned, 378)

Hz. Ömer(ra); “Hangi maldan servet edinelim Ey Allah’ın Rasûlü!” diye sormuş, Allah Rasûlü (sas) de; “Siz, zikreden dil ile şükreden bir kalbe sahip olunuz” buyurmuştur. (İbn Mace, Nikâh)

Şükürsüzlük; nimetin yok olasına veya bir fitneye dönüşmesine vesile olurken, şükür ise kuldan Allah(cc)’ın azabını kaldırır. Rab Teâlâ bildiriyor: “Eğer siz iman eder ve şükrederseniz, Allah size neden azap etsin! Allah şükre karşılık veren ve her şeyi bilendir.” (Nisa, 147) 

**

“Ölülerinizi gömüyor; fakat ibret almıyorsunuz”

Ölüm; imtihan yurdu olan şu dünya hayatının sonu olup, kulun hiçbir şekilde üstesinden gelmeye güç yetiremeyeceği bir gerçektir. Allah Azze ve Celle buyuruyor: “Her nefis ölümü tadacaktır.” (Âl-i İmran, 185)

Ölüm; dünyalık her şeyin bitimi ve dünya hayatı için bir son iken, sonsuzluk yurdu olan ahiret hayatı ve dolayısıyla ölümsüzlüğe atılan ilk adımdır.

İnsanın emanetçi konumunda olduğu ve ahiret hayatı yanında bir rüya mesabesinde olan dünya hayatı, tıpkı çocukların evcilik oyunu gibidir. Rab Teâlâ buyuruyor: “Bilin ki dünya hayatı ancak bir oyun, eğlence, bir süs, aranızda bir övünme ve daha çok mal ve evlât sahibi olma isteğinden ibarettir. Tıpkı bir yağmur gibidir ki bitirdiği, ziraatçıların hoşuna gider. Sonra kurur da sen onun sapsarı olduğunu görürsün; sonra da çer çöp olur. Ahirette ise çetin bir azap vardır. Yine orada Allah’ın mağfireti ve rızası vardır. Dünya hayatı aldatıcı bir geçimlikten başka bir şey değildir.” (Hadid, 20)

Mü’min kul için dünya esaretinden kurtulup mutluluk ve neşenin başlangıcı olan ölüm; pişmanlıkların asla fayda vermeyeceği bir uyanıştır sonsuzluk âlemine. Onun içindir ki ölüm devamlı akıllarda olmalıdır. Zira ölümü hatırlamak; sarhoşluktan ayılmaya, uykudan uyanmaya, dağınıklıktan toparlanmaya… hâsılı insanın kendine gelmesine bir vesiledir.

Geliş zamanı ancak Allah Azze ve Celle tarafından bilinen işte bu gerçek karşısında, insanın devamlı hazırlıklı olması gerekir. Yol azığı olarak gideceği yerde kendisine lazım olmayacak hatta sıkıntı olabilecek yükleri yüklenmemelidir.

Akıllı insan; dünyalık her şeyin sonu olan ölüm gerçeğiyle yüz yüze gelmeden önce başkalarının ölümünden ibret alır ve ona hazırlıksız yakalanmaz. Bu gün ellerimizle gömdüğümüz yakınlarımız gibi, yarın da sevdiklerimiz bizi gömeceklerdir. İbret alabilen için bundan daha büyük bir öğüt ve nasihat olabilir mi? 

Berâ b. Azib(ra) anlatıyor: “Biz Rasûlullah(sas) ile bir cenazede beraberdik. Aleyhissalâtu vesselâm kabrin kenarına oturup ağladılar. Öyle ki (gözyaşlarıyla) toprak ıslandı. Sonra da; “Ey kardeşlerim! İşte (başınıza gelecek) bu aynı (ölüm hadisesi) için iyi hazırlanın” buyurdular.” (Kütüb-i Sitte, 7282) Diğer bir hadislerinde ise Rasûlullah(sas) şöyle buyuruyor: “(Akıllı insan); ölümü en çok hatırlayan ve ölüme en çok hazırlanandır. İşte bunlar en akıllı kimselerdir.” (İbn Mace, Zühd)

Akılsız kul da odur ki, ölümden ibret almaz ve ölümden sonrası için hazırlanmaz.

Ölüme hazırlık; Peygamber Efendimizin (s.a.v) sünnetinin rehberliğinde Rahman’ın razı olduğu, vahiyle yoğrulmuş hayatı yaşayabilmektir. İşte bu hayatın ölçüsünü ise Allah Rasûlü (sas) şöyle bildiriyor: “Dünya gurbetinde olduğunu unutma ve hep bir garip gibi davran ya da bir yolcu gibi yaşa. Asıl ve ebedî vatanına gideceğine öylesine inan ki, ölmeden önce ölmüş ol ve kendini kabir ehlinden say!” (Aclûni, Keşfu’l Hafa, 2669)

Ölmeden önce ölmek; öldükten sonra başa geleceklerin bilincinde bir hayat yaşamaktır. Zira gerçek hayatın mutluluğu, dünya hayatındaki bu şuurla kazanılacaktır.

 Abdest....dindersihocası.com