Mustafa Kemal Paşa’nın Büyük Millet Meclisi’nin açılışından iki gün önce, 21 Nisan 1921’de Anadolu’daki bütün askerî ve mülkî makamlara gönderdiği ve orijinali ilk defa yayınlanan emri: Paşa, Meclis’in Cuma namazının ardından dualarla, hatimlerle, salâvatlarla, tekbirlerle ve kurbanlarla açılmasını emrediyor!

Mustafa Kemal ve arkadaşları, Meclis’in açılışı sırasında dua ediyorlar.

Bugün, Büyük Millet Meclisi’nin açılışının 96. yıldönümü... Meclis’in 23 Nisan 1920’deki açılış merasiminin ne şekilde yapıldığı konusunda bugüne kadar çeşit çeşit iddialar ortaya atıldı. Bir kesim törenin sadece resmî nutuklardan ibaret kaldığını ileri sürerken, bir başka kesim de Meclis’in namazlarla, dualarla, hatimlerle ve kurbanlarla açıldığını, yani törenin tamamen dinî bir hava içerisinde düzenlendiğini söylediler.

Mustafa Kemal Paşa, Meclis’te konuşma yapıyor.

İlk Meclis’in 1970’li senelerde hayatta bulunan üyelerinden bazıları da açılışta dinî törenlerin yapıldığını anlatıyorlardı. Ama, törenlerin şekli konusunda Mustafa Kemal Paşa’ya ait olan ve Nutuk’un eski harflerle ilk baskısında matbaa harfleriyle ve sadece maddeleri yeralan emrin orijinalinin görüntüsü bugüne kadar yayınlanmadı.

Ankara’daki ilk Meclis binası, daha önceleri İttihad ve Terakki Klübü idi.

İlk Meclis’teki milletvekilleri, bu okul sıralarında çalışıyorlardı.

ASLI, GENELKURMAY’DA

Bugün bu sayfada, Mustafa Kemal Paşa’nın Meclis’in açılışından iki gün önce, 21 Nisan 1920’de Anadolu’daki bütün askerî birlikler ile sivil idarecilere gönderdiği ve açılıştan önce yapılması gereken dinî merasimlerin ne şekilde icra edileceğini ayrıntıları ile yazdığı emrinin aslı ile tam metnini yayınlıyorum.

Çağdaş Türkiye’nin kuruluş belgelerinden olan ve Mustafa Kemal Paşa’nın 20. Kolordu Kurmay Başkanlığı Birinci Şubesi vasıtası ile ve 607 numara ile gönderdiği emrin orijinali, kısa adı ATASE olan askerî arşivde, yani Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüd Daire Başkanlığı’nda muhafaza ediliyor. Belgenin renkli fotoğrafı, bana ATASE’ye geçen sene yaptığım bir ziyarette ATASE Daire Başkanı Tuğgeneral Necdet Tuna tarafından hediye edilmişti. Dolayısı ile Necdet Paşa’ya bu son derece önemli belgenin yayınını sağladığı için burada tekrar teşekkür ediyorum.

Mustafa Kemal Paşa’nın, Anadolu’nun hemen her tarafındaki askerî ve mülkî erkâna gönderdiği emrin orijinal dili ile olan tam metni, yan taraftaki kutuda yeralıyor. Paşa’nın yapılması gereken merasimler hakkında belgede yeralan talimatlarını, aşağıda günümüzün Türkçesi ile ve maddeler halinde sıralıyorum:

1. Allah’ın cömert ihsanı ile Nisan’ın yirmiüçüncü cuma günü, cuma namazından sonra Ankara’da Büyük Millet Meclisi açılacaktır..

SANCAK VE SAKAL-I ŞERİF

2. Vatanın istiklâli, hilâfet ve saltanatın kurtarılması gibi en mühim ve hayatî görevleri ifâ edecek olan Büyük Millet Meclisi’nin açılış gününü Cuma’ya tesadüf ettirmekle o günün mübarek olmasından istifade için açılıştan önce bütün milletvekilleri ile Hacı Bayram Velî Câmi-i Şerîfi’nde Cuma namazı kılınarak Kur’an’ın nurlarından ve salâttan feyzalınacaktır. Namazdan sonra sakal-ı şerif ve sancak-ı şerif taşınarak daireye gidilecektir. İçeriye girilmeden önce bir dua okunacak ve kurbanlar kesilecektir. Tören sırasında camiden Meclis’e kadar Kolordu Kumandanlığı tarafından askerî birliklere özel tertibat aldırılacaktır.

3. O günün kudsiyetini sonsuza kadar ulaştırmak maksadıyla bugünden itibaren vilâyet merkezinde Vali Beyefendi Hazretleri’nin düzenlemesi ile hatim indirtilip Buhârî-i Şerîf okutulacak, hatmin geri kalan kısmı Cuma namazından sonra Meclis’in önünde tamamlanacaktır.

‘ALLAH’A YALVARIYORUZ’

4. Kutsal ve yaralı vatanımızın her köşesinde aynı şekilde bugünden başlayarak Buhârîler okunup hatimler indirilecek, Cuma günü ezandan önce minarelerde salâvâtlar getirilecek, hutbede halifemiz padişahımız efendimizin (Sultan Vahideddin’in) ismi zikredilirken padişahın ve teb’anın biran önce kurtulup saadete ermesi duası da ilâveten okunacaktır. Cuma namazının kılınmasından sonra hatim tamamlanarak hilâfet ve saltanat ile vatanın her tarafının kurtulması maksadıyla yapılan millî çalışmaların önemi ve kutsallığı, milletin her ferdinin vekillerinden meydana gelen Büyük Millet Meclisi’nin yapacağı vatanî vazifeyi ifa mecburiyeti hakkında öğütler verilecektir. Daha sonra halîfe ve pâdişâhımızın, din ve devletimizin, vatan ve milletimizin kurtuluşu, selâmeti ve istiklâli için dua edilecektir. Bu dinî ve vatanî merasimin tamamlanıp camilerden çıkılmasından sonra Osmanlı topraklarının her tarafından hükümet makamına gelinerek Meclis’in açılmasından dolayı resmî tebrikler sunulacaktır. Yine her tarafta Cuma namazından önce uygun şekilde Mevlid-i Şerîf okunacaktır.

5. İşbu tebliğin hemen yayınlanıp gönderilmesi için bütün vasıtalara başvurulacak ve hızlı bir şekilde en ücra köylere, en küçük askerî kıt’alara ve memleketin bütün kuruluşlarına ve müesseselerine yollanması sağlanacaktır. Ayrıca büyük levhalar hâlinde her tarafa asılacak ve mümkün olan yerlerde bastırılıp bedava olarak dağıtılacaktır.

6. Cenâb-ı Hak’ka tam bir muvaffakiyet için niyaz edip yalvarıyoruz.

Temsil Heyeti adına Mustafa Kemal”.

Mustafa Kemal Paşa’nın Meclis’in açılışı sırasında yapılacak dinî törenlerle ilgili emrinin orijinali.

 

İNGİLTERE Kraliçesi İkinci Elizabeth, geçen hafta 90 yaşına bastı...

Doğum günü münasebetiyle kraliçe hakkında dünya basınında bol bol yazılar çıktı, TV’lerde yayınlar yapıldı, internete hayatından kesitler veren fotoğraflar kondu, bu fotoğrafları bizim internet siteleri de kullandılar ve resimlerin hemen altında Türk okuyucunun Kraliçe Elizabeth hakkındaki düşünceleri ile yorumları da yeraldı...

Ama ne bilgi dolu yorumlar, ne kadar zarif sözler ve iyi temenniler, bir bilseniz...

Bir internet sitesinde yeralan yorumlardan bazılarını aşağıda Türkçelerine dokunmadan, sadece bozuk imlâlarını düzeltmeye çalışarak aynen naklediyorum:

“Bi gebermedi gitti zındık”, “90’lık iblis”, “Geber nine”, “Geberir mi lan bu? Demir gibi karı”, “Şeytan, gebermedi gitti”, “Ah vampir ah, gebermez de”, “Kadın şeytan gibi bakıyor. Ne de olsa iblis soyu”, “Cins karı ne zaman ölecen?”, “Çok bile yaşamış. Bunun gibi kötülüklerin kaynağı niye bu kadar uzun yaşarlar? Allah bilir gelinini de (Diana ) öldürdü”, “Yüz ifadesine bakın nur yok. Bakıyorum cehennemi görüyorum”, “Bu vampir 100 yaşına da gelse geberecek. Tipini sevdiğim”, “İnşaallah 2017’yi göremez”, “Hâlâ dünyayı sinsice karıştırmaya milletlerin anasını ağlatmaya devam ediyor. Bizde de gizli Elizabeth’ler dolu uşakları”, “Yüzüne vurmuş. Kan emici sülükler. Gerçi sülüklere hakaret ediyorum”, “Geberememiş mi daha”, “Allah hepsinin belâsını verir inş dünya bu pisliklerden arınmalı”...

DAHA DÜNYA KADAR VAR

Ne kadar hassas cümleler değil mi? Haydi, birkaçını daha okuyun:

“Şeytan karı... Şu hale bak 21. Yüzyılda monarşi ile yönetiliyor İngiltere”, “Dünyaya kazık çakmış resmen”, “Nice yıllara mama”, “O nasıl bi gülüş öyle? Bu kadını ilk gördüğümden beri ‘şeytan kadın olsa ancak böyle görünür’ diye düşünüyorum”, “On yıla ölür bu. Çökmüş kadın resmen gidici bu kesin gidici”, “Ölmeyi unutmuş bu”, “Ne gebermez pislik mikropmuş ya”, “Öldüğün günü sabırsızlıkla bekliyoruz biran önce ölse ne güzel olur”, “Ayrı bi çirkinlikleri var soysuzların”, “La artık öl de Charles otursun tahta. Tahtı göremeden senden önce ölecek. Baksana nasıl da süzülmüş. Ne biçim annesin sen”, “Osmanlı’yı yıkan hanedanlık bunlar. TR’yi bu karı yönetiyor. Uyan Türkiye. Bizim altınlarımızı bunlar yağmaladı. Biz aç, onlar kral”...

Bitmediiii, bu zarif ifadelerden daha dünya kadar var: “Kadının tipi Müslümanlar’ın kanını emmekten vampire benziyor”, “Nemrud’un torunlarından bir tanesi bundan daha çooook var”, “Siyonist kraliçesi”, “Bi ölecek tam ölecek. Az kaldı, yarım metre aşağıda nere kaçacak bakalım”, “Elleriniz kurusun. Dünyada en çok insanoğlunu siz katlettiniz. Her yerinizden kan fışkırıyor. O güneş gün gelecek üstünüze çökecek”, “Günahı çoğalsın diye yaşatıyor”, “Kanla besleniyor ya, onun içindir. Sömürgeciler”, “Ama birgün geberecek”, “Oğlunun mabadındaki kıllar ağardı, hâlâ prens. Anam ölse de kral olsam diyordur”, “Dünyanın başına belâ olacak ya, gebermez”...

UCUZ BİR ACZ İFADESİ!

Bu yorumların apaçık gösterdiği bir gerçek var: Bize birşeyler olduğu, aklımızın, idrakimizin ve şuurumuzun başına bir hallerin, hem de pek fena işlerin geldiği!

Milletin ve özellikle de gençlerin beyinlerini seneler boyunca desteksiz ve belgesiz şekilde uydurulmuş komplo teorileri ile doldurur ve herkesi “düşman”olarak gösterirseniz; neticenin böyle olması, toplumu kin ve nefretin bürümesi gayet normaldir! Değil dünyadan, kendi memleketinden bile bîhaber; geçmişini bilmeyen, tarihi bir “hesaplaşma”; düşünmeyi ve yorumu da sadece “hakaret ve küfür” zanneden bir nesil yetiştirirsiniz! Bu nesil “Bizi şöyle mahvettiler, canımıza okudular, ülkemizi yağmaladılar ve bugün bile kanımızı emiyorlar” gibisinden bir paranoyanın aslında “Biz zavallı, âciz ve elinden hiçbirşey gelmeyen bir milletiz. Beş para etmeyiz, dünyanın tâââ öbür ucundaki memleketler bile tepemize biner ve hiçbir halt edemeyiz” demek olduğunu, ezik bir aczin itirafından başka mânâya gelmediğini de farkedemez.

Yalan, palavra, komplo, kin ve nefret pazarlamacıları: Bu nesil sizin eserinizdir, yetiştirdiğiniz için göğsünüzü gere gere öğünebilirsiniz!

 

Gazetemizde üç günden buyana çıkan haberi herhalde okumuşsunuzdur: Hatay’da bundan 2 bin 400 sene önce, Roma döneminde yapıldığı ve üzerinde eski Yunanca “Neş’eli ol, hayatını yaşa” sözlerinin yazılı olduğu söylenen bir mozaik bulundu.

Hakikaten hoş, üç panelinden ikisi sağlam kalmış, içerisinde mizah unsuru barındıran ve anlatıldığına göre örneği pek olmayan önemli bir mozaik... İyi güzel de, bu enteresan arkeolojik keşif için kimi tebrik edeceğiz? Kazıyı yapan heyette kimler var? Heyetin başkanı kim? Mozaiği bulma şerefi kime ait?

Hangi arkeoloğa “Eline sağlık!” dememiz gerektiğini bilmiyoruz, zira yapılan açıklamalarda “Mozaik şu kişi yahut kişiler tarafından bulundu” denmiyor, yani isim verilmiyor, sadece “Bulundu, edildi, çok güzel, muhteşem, eşi-örneği yok”gibisinden sözler ediliyor, o kadar... Sangi gökten elinde kazma-kürekle birileri inmiş, gecelerin birinde mozaiğin bulunduğu yeri kazmış, bulduğunu kazı yerine bıraktıktan sonra yanlarından getirdikleri âlet-edevâtı da alıp geldikleri gibi yine göğe yükselmişler!

İsmi şimdilik meçhul olan yahut telâffuz edilmeyen bu arkeoloğu kendi adıma tebrik ettikten sonra aklıma takılan ve Batı’nın arkeolojik çevrelerinde de ele alınan bir başka hususu yazayım: Hatay’da ortaya çıkartılan mozaik sadece bizde değil, yabancı basında da yer buldu. Uzmanlar ve konuya âşina olanlar, mozaiğin üzerinde eski Yunanca ile yazılmış olan ve “Neş’eli ol, hayatını yaşa” mânâsına geldiği söylenen ibareleri üç günden buyana tartışıyor...

EV Mİ, İMARETHANE Mİ?

Eski Grekçe’yi bilenler, yazılanların bu şekilde tercüme edilmemesi gerektiğini söylüyorlar. Klasik arkeoloji gruplarında, mozaiğin aslında üç parça olduğunu, her parçanın üzerindeki yazıların birbirini takip ettiğini ama en sağdaki parçanın tahrip olduğunu, dolayısı ile ortadaki ve soldaki panelin üzerindeki yazıların tercümesi ile yetinileceğini söylüyor ama bu iki parçadaki ifadelerin “Neş’eli ol, hayatını yaşa” mânâsına gelmediğini anlatıyorlar.

Uzmanlara göre, mozaiğin ve yazıların şu şekilde değerlendirilmesi gerekiyor:

Mozaik bir zengin evine değil, fakirlere çorba dağıtan, yani bizim imarethaneler gibi faaliyet gösteren bir mutfağa ait olmalıdır. Bu mutfağın zengin evinde bulunması mümkündür ama mozaiğin üzerindeki yazı fakirler ile alâkalı bir faaliyet ihtimalini güçlendirmektedir. Roma zamanında fukaraya bedava çorba dağıtıldıktan sonra ahlâkî, felsefî ve sosyal konuşmalar yapılmakta ama gelenler çorbalarını içtikten sonra mekândan hemen ayrılmak, açıkçası “kaçmak”istemektedirler. Ortadaki panelde gitmek üzere olarak resmedilen kişi bunlardan biridir, çorbasını içtikten hemen sonra duvardaki güneş saatine bakarak vaktin geç olduğunu söyleyip mekânı terketmekte, arkasındaki sakallı adam da geri getirmeye çalışmaktadır. İfade, sol panelde görülen iskeletin üzerindeki satırlar ile birbirini tamamlamakta ve “Acele ile yediğin yemeğin zevkini ölüm ile alırsın”şekline gelmektedir.

FANÎ DÜNYEVÎ ZEVKLER...

Aynı yabancı uzmanlarına göre, mozaikte “Neş’eli ol, hayatını yaşa” ifadesi bulunmamakta, bambaşka şeyler söylenmektedir ve ifadenin tamamı, tahrip olmuş olan en sağdaki panelde bulunması gereken yazının diğer cümlelerin siyakından hareketle tahmini ile şu şekilde olmalıdır:

“Bütün dünyevî zevkler fânîdir. Bu evde hayır işlemek maksadıyla sunulan yemeği gözardı edip kaçırdığın ve sadece karnını beleşe doyurmak maksadıyla geldiğin takdirde alacağın sadece ölümlü bir ruhun bir anlık zevki olur”.

Batı’daki Eski Yunan ve Roma uzmanı epigraflar, yani kitabe uzmanları, mozaiğin üzerindeki yazılar ile ilgili olarak işte böyle düşünüyorlar... Bu ifade, o devirdeki hikmet sahiplerinden birinin yine o zamanlarda meşhur olan bir sözü olabilir.

Mozaiğin zengin evinin mutfağında değil, Batı’da şimdi “Salvation Army” denen hayır faaliyetlerinin yapıldığı bir başka mutfağın duvarında bulunması da benim aklıma daha yatkın geliyor.

Metni bizim epigrafların mı, yoksa yabancı kitabe uzmanlarının mı doğru okuyup yorumladıkları eminim yakında ortaya çıkacaktır.

 

Habertürk’te bugün okuyacaksınız: Hatay’da çıkartılan ve basında da hayli yer bulan iskeletli mozaiğin üzerindeki yazıda “Neş’eli ol, hayatını yaşa”denip denmediği konusundaki tartışmalar devam ediyor, Yunanca uzmanları yazının bu anlama gelmediğini söylüyorlar...

Sanat tarihçilerinin “triptik” dedikleri üç parçalı mozaikteki ifadenin doğrusu yakında ortaya çıkacak. Önceki gün bu köşede bazı yabancı uzmanların mozaikte söylenenin farklı olduğunu düşündüklerini yazmam üzerine konu daha bir gündeme geldi. Triptik panonun sırrı, yakında çözülecek...

Şark dünyasına ait bir kitabede, hattâ eski bir elyazmasında anlaşılması güç olan ve hâlâ çözülemeyen çok sayıda ifadelerin bulunduğunu konuya alâkamdan dolayı yakinen bilirim. “Kodiolog” denen elyazması uzmanları ile “belge bilimi”anlamına gelen “diplomatik” erbâbının sarih olmayan ifadeler yüzünden anlaşamadıkları ve farklı şekillerde yorumladıkları dünya kadar metin vardır. Yorumlar değişir ama tartışılan metinlerde iskeletli triptikte olduğu gibi “Neş’eli ol, hayatını yaşa” ifadesi ile uzmanların ileri sürdükleri karşı düşünceler kadar, yani “siyah ile beyaz” gibisinden büyük farklar mevcut değildir.

METİNDE BU KADAR FARK OLMAZ!

Mozaik ile ilgili olarak bizde yapılan yorumlar, öncelikle bir gerçeği ortaya çıkartıyor: Klasik “Epigrafi”, yani “kitabe” işinde hayli zayıf olduğumuzu ve arkeologlarımızın epigrafi konusuna uzak kaldıklarını...

Meselenin aslında söylemesi hakikaten zor ama gerçek olan bir boyutu daha var: Türkiye’deki önemli arkeolojik keşiflerin hemen tamamının maalesef hep yabancı arkeologlar tarafından yapılmış olması!

Geçen asırdan başlayarak birkaç örnek vereyim: Truva’yı bulan Heinrich Schliemann profesyonel bir arkeolog bile değildir ve Alman’dır. Çatalhöyük ile Hacılar’ı bir İngiliz, James Mellaart ortaya çıkartmıştır. Kültepe, Çek arkeolog Bedrich Hrozny’nin keşfidir. Hattâ son senelerde mevcudiyetinin Ara Gülertarafından farkedilmesinden sonra bir Türk arkeolog sayesinde bulunduğu söylenen ve keşfi konusunda artık hemen her tarafa bu şekilde yanlış bilgilerin saçıldığı heykeller şehri Afrodisias’ı ilk kazan da, Türkiye’de 20. yüzyılın ilk senelerinde demiryolu müfettişi olarak görev yapan Paul Augustin Gaudin’dir. Şanlıurfa’daki son senelerin meşhur “Göbeklitepe”sine dikkatleri de Amerikalı arkeolog Peter Benedict çekmiştir!

Peki, Türk arkeologlar şimdiye kadar dişe dokunur bir iş yapmadılar mı?

Tabii ki yaptılar, özellikle de Cumhuriyet’in ilk senelerinde gayet fedakârâne şekilde çaba gösterdiler ama faaliyetleri yabancıların daha önceden buldukları arkeolojik alanlar üzerinde yoğunlaştı; ortaya koydukları yeni bilgileri o alanları genişleterek elde ettiler. Türk arkeologların yukarıda isimlerini verdiğim yabancı meslekdaşlarının ortaya çıkarttıkları mekânların benzerlerini bulmaları zaten çok güç, hattâ imkânsız gibi idi; zira geçmişi Batı’da asırlar öncesine uzanan arkeoloji Türkiye’de daha çok yeni idi ve bugün bile henüz çok genç!

HOŞ OLMAYAN İHTİMALLER

Kitaplarında “C. W. Seram” adını kullanan Alman gazeteci ve amatör arkeologKurt Wilhelm Marek’in “Tanrıların Vatanı Anadolu” isimli eserini okuduğunuz takdirde, arkeoloji maceramızı ayrıntıları ile öğrenebilirsiniz...

Ama, Hatay’da ortaya çıkartılan iskeletli mozaik konusunda triptik panoyu kimin bulduğunun hâlâ açıklanmamış olması dışında bambaşka meseleler de var ve şimdilik iki ihtimal görünüyor: Yazı şayet yanlış okunup hatalı tercüme edildi ve üstelik tarihlendirme de yanlış yapıldıysa, bu, üniversitedeki akademik seviyenin yerlerde sürünür hâle gelmiş olması demektir. Ama işin aslı, yani mozaikteki Grek alfabesi ile yazılanların gerçek mânâsı bilinip de ifade basının ve kamuoyunun ilgisini çekebilmek maksadıyla “Neş’eli ol, hayatını yaşa” şekline getirilip reklâm vasıtası niyetine ortaya sürüldü ise, vaziyet çok daha vahimdir!

Böyle bir işin ne anlama geldiğini hiç söylemeyeyim, zira anlamışsınızdır...

 

 

Halil Paşa’nın kumandasındaki 6. Ordu’nun 1916 Nisan’ında Kutülâmare’de İngilizler’e karşı kazandığı zaferin yüzüncü yıldönümü Türkiye’de ilk defa dün geniş şekilde törenlerle kutlandı. 

Kut zaferi münasebeti ile toplantı-lar yapıldı, sergiler açıldı, konferanslar verildi. Bütün bu etkinliklerde Halil Paşa’nın nasıl önemli bir asker olduğu ve kahramanlıkları vurgulanıyordu ama Paşa ile ilgili önemli bir husus hiç dile getirilmedi: Halil Paşa’nın Türkiye’ye girişi 1921 Mart’ında çıkartılan bir bakanlar kurulu kararı ile yasaklanmış, yasağa rağmen memlekete gelen Paşa 1921 Nisan’ında sınırdışı edilmiş ve Türkiye’ye bu kararın 1922’de bir başka kararname ile iptal edilmesi üzerine dönebilmişti. 

ZİNDANDAN ANKARA’YA KAÇTI

Senelerden buyana “Kut Kahramanı” olarak bilinen Halil Paşa’nın Türkiye’den çıkartılmasının ve girişinin de yasaklanmasının sebebi ne idi bilir misiniz?

Kurtuluş Savaşı sırasındaki siyasî faaliyetleri, daha doğrusu İstiklâl Harbi senelerinde İttihad ve Terakki’yi tekrar canlandırabilmek için giriştiği çabalar... 

Dünya Savaşı senelerinde Osmanlı İmparatorluğu’nun Harbiye Nâzırı ve Başkumandan Vekili Enver Paşa’nın bir yaş küçük amcası olan Halil Paşa, Irak’taki başarılarının ardından Kafkasya’ya, Kafkas İslâm Ordusu’na gitmiş ve yarbaylıktan paşalığa yükseltilen diğer yeğeni Nuri ile beraber 15 Eylül 1918’de Bakü’yü almış, savaştan sonra İstanbul’a dönüşünde İngilizler tarafından tutuklanmış ve Malta’ya gönderilmek üzere Bekirağa Bölüğü’ne kapatılmıştı. 


Halil Paşa, İttihadçılardan Küçük Talât Bey ile beraber 7 Ağustos 1919’u 8 Ağustos’a bağlayan gece Bekirağa’dan kaçıp Bulgurlu üzerinden Anadolu’ya geçti, Sivas’ta Mustafa Kemal Paşa ile buluştu ve Rusya’da o günlerde resmî temsilcisi bulunmayan Ankara’nın “gayrıresmî temsilcisi” olarak Moskova’ya gitti. 

RUS ALTINLARINI GETİRDİ

Moskova’ya 1920 Haziran’ında vardı, komünist liderlerle görüştü, kendi ifadesine göre Anadolu’ya o günlerde yapılan silâh ve cephane sevkiyatını düzenledi. Yine kendi ifadesi ile sekiz tonluk altın külçeleri Karaköse’de Şark Cephesi Kumandanı Kâzım Karabekir’in kurmay başkanı ve Enver’in de eniştesi olan Kâzım Bey’e teslim etti, bir ara Türkistan’a gitti, sonra tekrar Moskova’ya döndü. 

O günlerde Rusya ile Almanya arasında seyahatler yapan Enver Paşa, amcası Halil Paşa’yı İttihad ve Terakki’nin Anadolu’ya yeniden hâkim olmasını sağlaması için “Anadolu Müfettişi” ve “öncü” olarak Trabzon’a gönderdi. 

İttihadçılar’ın faaliyetlerini yakından takip eden Ankara’nın bu gelişmelere izin vermesi mümkün değildi. Hükümet, 1921’in 12 Mart’ında Enver ve Halil Paşalar ile yakınlarının Anadolu’nun herhangi bir yerine gelmeleri halinde derhal sınırdışı edilmelerini emreden bir kararname yayınladı. Kararnamenin altında hükümet üyeleri ile Meclis Reisi Mustafa Kemal’in imzaları vardı! 

KAFKASYA’DAN TRABZON’A GEÇTİ

Ama, Halil Paşa bu kararnameyi ve Ankara’nın sınırlardaki birliklere aynı konuda gönderdiği emirleri ciddiye almadı, 1921 Nisan’ının ilk haftasında şimdi Rusya’nın Krasnodar idarî bölümüne bağlı olan sahil kasabası Tuapse’ye, oradan da Batum’a gitti. Mayıs başında Trabzon’a geçti ve iki buçuk ay kaldı! 



Halil Paşa’nın Kutülâmare’de esir aldığı ve aralarında generallerin de bulunduğu İngiliz subaylardan bazıları.


AFGAN ELÇİLİĞİ PASAPORT VERDİ

Ancak, Enver Paşa ile temasını yakından takip eden ve Millî Mücadele’ye müdahalede bulunacakları endişesi içerisinde olan Ankara’nın baskılarına karşı koyamadı. Irak Cephesi’nde emrinde olan ama artık Ankara’ya bağlı olan bazı subayların da baskı- ları üzerine Haziran ortalarında Trabzon’u terkedip tekrar Tuapse’ye döndü, oradan Batum’a ve Moskova’ya gitti. Sovyetler, 1922 Haziran’ında bütün İttihadçılar’ın Sovyet topraklarını derhal terketmelerini isteyince Halil Paşa bu defa Moskova’daki Afganistan Büyükelçiliği’nden aldığı bir Afgan pasaportu ile Almanya’ya gitti... 

Ama, Almanya’da da fazla kalmadı; Macaristan’a, oradan da Avusturya’ya geçti. 1922 Ağustos’unda Büyük Taarruz’un zaferle bittiği günlerde Viyana’da böbreklerinden ameliyat oldu, nekahet günlerinin ardından o sırada Ankara Hükümeti’nin temsilcisi olarak İstanbul’da bulunan Refet Paşa’ya bir mektup gönderdi ve memlekete dönmesinde mahzur olup olmadığını sordu. Ankara Hükümeti, 1 Ağustos 1922’de Halil Paşa ile İttihad ve Terakki’nin önde gelenlerinden Dr. Nâzım ve Küçük Talât Beyler hakkında daha önce vermiş olduğu memlekete giriş yasağını iptal eden bir başka kararname çıkartmıştı. Refet Paşa, Viyana’da bulunan Halil Paşa’ya bu kararnameye dayanarak Türkiye’ye gelebileceğini bildirince Halil Paşa senelerdir uzak kaldığı İstanbul’a, evine döndü... 

Paşa daha sonra Ankara’ya gidip Mustafa Kemal’i ziyaret edecek, bir vazife almasının mı yoksa “serbest hayatı” mı tercih etmesinin uygun olacağını soracak ve “serbest kalmasının” daha uygun olduğu, yani siyasetle ve devlet işleri ile artık uğraşmaması gerektiği cevabını alınca köşesine çekilecekti.

Daha sonra “Kut” soyadını alan Halil Paşa, 1957’de İstanbul’da, gırtlak kanserinden vefat etti. Hayatı boyunca en yakın dostu olarak bildiği rakıdan hastalığının en ağır günlerinde bile vazgeçmedi, rakıyı burnundan midesine uzanan sonda vasıtası ile aldı, hattâ mezarına da rakı dökülmesini vasiyet etti!

İşte, Birinci Dünya Savaşı’nın en önemli kahramanlarından biri olan Halil Paşa’nın, Cumhuriyet dönemindeki hüzünlü hayatından birkaç enstantane... 



Ankara Hükümeti’nin, Halil ve Enver Paşalar ile arkadaşlarının Türkiye’ye girmelerini yasaklayan 12 Mart 1921 tarihli kararı. Kararnamenin altında hükümet üyelerinin ve Mustafa Kemal Paşa’nın imzası var (Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Sayı: 731, Fon: 30..18.1.1 Kutu: 2, Dosya: 28, Sıra: 18)


HALİL PAŞA, MACERALI HAYATINI ÖZETLİYOR: 'HAYAL UFKUMUZ SINRSIZDI. ŞİMDİ BU HATIRALAR YIĞINININ TÜRBEDARI GİBİYİM'

Halil Paşa, hatıralarını hayatının son senelerinde Necdet Özgelen adında, o sırada Tıbbiye talebesi olan bir gence dikte ettirmişti.

Mustafa Kemal, İsmet ve Enver Paşalar hakkındaki en önemli biyografilerin sahibi olan ve gençlik senelerinde öğrenci olarak Moskova’da bulunan Şevket Süreyya Aydemir, Halil Paşa ile Moskova günlerinden tanışıyordu. Paşa ile 1950’lerin başında tekrar biraraya geldi, hatıraları beraberce elden geçirdiler ve Şevket Süreyya Bey, Paşa’nın anlattıklarından yaptığı bir “seçkiyi”, Akşam Gazetesi’nde 1967’de, yani Halil Paşa’nın vefatından on sene sonra, 81 günlük bir dizi hâlinde yayınladı.

Halil Paşa, hatıralarının sonunda gençlik yıllarındaki hayalleri ile ihtiraslarını samimi ve çarpıcı şekilde özetliyordu: 

“...Şimdi artık hem hür bir vatandaş serbest vatandaş, hem de bütün bu hatıraları yaşayan bir eski askerim. O hatıralar ki, mektepten, Abdülhamid mahkemelerinden başlar. Makedonya’ya, Tunus’a, Trablusgarb’a, İran’a, Kafkasya’ya, Irak’a, Dağıstan’a, Türkistan’a, Gürcistan’a, Rusya’ya, Moskova’ya, Avrupa’ya kadar uzanır. Bazen bakarım, bunlar bir hayata sığ- mayacak şeyler gibi görünür. Ama sığdı işte. Ve ben bunların hepsini yaşadım. Daima hareketli, daima mücadeleci olarak. Hiçbir zaman yenilgi kabul etmedik. Ümit, heyecan, karar gücü, ihtiras ve hayal ufkumuzun genişliği sınırsızdı. Hayatımın bu akışından memnunum. 

Gerçi şimdi bu mücadele arkadaşları- mızın safları gittikçe seyrekleşiyor. Yeğenim Enver Paşa, Şarkî Buhara’da belki hazırlıksız ama temiz bir gaye uğrunda can verdi. Sonra, hemen bütün İttihadçı arkadaşlarım hemen kâmilen öldüler. Ordu arkadaşlarım olan paşalar, subaylar, Cemal Paşalar, Karabekirler ve diğerleri ve hele şu bizim yıllar yılı ‘Bizim Mustafa Kemal’ olarak tanıdığımız Atatürk, o da Hakk’ın rahmetine intikal etti. 

Ben şimdi bütün bu hatıralar yığını arasında âdetâ bir türbedar gibiyim. Ve geriye baktığım zaman görüyorum ki, yalnız dalgalı, hareketli bir şahsî hayatın değil; dalgalı, hareketli, ihtiraslı ve hayâl ufuklarına sınır tanımayan bir değerli ve üstün neslin de son temsilcisi gibiyim”.



Halil Paşa’nın 1967’de Şevket Süreyya Aydemir tarafından yayınlanan hatıralarından.

 

Bir hafta boyunca merak ettiğim cevabı geçen gün Ömer Erbil, Hürriyet’teki yazısında verdi: Hatay’da bulunan, üzerindeki ifadelerin yanlış okunması bir tarafa tarihlendirilmesi bile tartışmalı olan ama bol bol reklâmı yapılan iskeletli mozayiği kimin bulduğu muammasının cevabını...

Haberi ve arkasından gelen tartışmayı hatırlarsınız: Hatay’da üç panodan meydana gelen ve sağ tarafı tahrip olmuş bir mozaik bulunmuştu, üzerinde “Neş’eli ol, hayatını yaşa” yazdığı iddia ediliyordu... Mozaik basına gösterildi; hem bu ifade, hem de üzerindeki iskelet sayesinde bir hayli de ses getirdi ama Avrupalı arkeologların kendi aralarındaki akademik yazışmalarda “Mozayikte böyle birşey yazmıyor, yanlış okumuşlar” demeleri üzerine konuyu gündeme getirdim ve tahminler doğru çıktı: Eski Grekçe ile olan ifade tam anlaşılmıyor ise de yazıda öyle “Neş’eli ol, hayatını yaşa” falan denmiyordu, hattâ bazı iddialara göre tarihlendirme bile yanlıştı.

Merak ettiğim bir başka konu daha vardı: Mozayiği kimin bulduğu, yani görüntü bakımından son derece enteresan olan bu eseri ortaya çıkartan, daha doğrusu keşfeden arkeoloğun ismi...

BOTOKSTAN YANLIŞ OKUMAYA!

Her iki meseleyi de gündeme getirdim; önce mozayiğin üzerindeki yazının ya bilgisizlik yahut basının dikkatini çekebilmek, yani reklâm maksadıyla alâkasız bir şekle getirildiği ortaya çıktı. Derken, Ömer Erbil iskeletli mozayiği keşfeden ama Hatay Müzesi’nin ismini her nedense bir türlü vermediği arkeoloğun Millî Eğitim Bakanlığı’nın kadrosunda bulunan ve Hatay’a geçici görevle gönderilen Bülent Demir olduğunu yazdı...

Hatay’da yaşanan bu trajikomik ve bilim dışı hadise, artık bazı tuhaflıkların mutlaka üzerinde durulmasını ve sebeplerinin ortaya çıkartılmasını gerektirir bir vaziyet almıştır!

Önce yine Hatay Müzesi’nde bir sene önce yaşanan bir başka tuhaflığı hatırlatayım:

Basın, geçen sene bu zamanlarda yine Hatay’da yaşanan bir “İsis tartışması”na yer vermişti. Mısır tanrıçası İsis’in mozayiğinin restorasyon sırasında tahrip edildiği yahut müzenin internet sitesine konan fotoğrafının üzerinde oynandığı söylenmiş, hattâ mozayiğin “botokslandığı” yolunda espriler bile yapılmıştı.

Derken, mâlûm “iskeletli mozaik” meselesi ortaya çıktı. Panoların üzerindeki yazıların yanlış okunması veya dikkat çekecek ama aslı ile alâkası olmayacak şekilde aksettirilmesi, üstelik tarihlendirmesinin bile hatalı yapılması bir tarafa, ortada daha vahim bir durum vardı: Müzenin mozayiği keşfeden arkeoloğun ismini gizlemesi!

Arkeolojik eserler, özellikle de önemli parçalar, bütün dünyada bu eserleri ortaya çıkartan arkeoloğun ismi ile beraber bilinir ve önemli bir keşif duyurulduğunda arkeoloğun adı da mutlaka verilir. Mesele işte burada, Hatay Müzesi’nin bu etik kuralı her nedense uygulamamasında! Hem mozayiğin üzerindeki yazı yanlış okunuyor, hem tarihlendirmede kuşkular oluyor, hem de eseri keşfeden arkeoloğun isminden hiçbir şekilde bahsedilmiyor ve ismin bir müze görevlisinin“ileride yayınlanacak olan bilimsel makalesinde yeralacağı” gibisinden tuhaf ve etik dışı bir muamma haline getiriliyor.

İNANMIYORUM, SİZ DE İNANMAYIN!

Dolayısı ile, Kültür Bakanlığı’nın Hatay Müzesi’nde son zamanlarda yaşanan bütün bu garabeti, yani botokslama yahut yazıların yanlış okunması gibisinden iddiaları artık derinlemesine ele alması, bu müzenin akademik davranışlarını ciddî şekilde gözden geçirmesi şarttır!

Ben, bütün bu iddialar aydınlığa kavuşana kadar Türkiye’de şu anda yapılan ve bundan böyle yapılacak arkeolojik keşiflerin doğruluğuna artık maalesef inanamayacağım. Meselâ, Konya’nın Beyşehir ilçesinde geçenlerde ortaya çıkartılan ve üzerinde atyarışı kurallarının yazılı olduğu söylenen eser hakkındaki bilgilerin doğruluğu bir tarafa, arkeologlarımız “Hazreti Musa’nın ahit sandığını bulduk” deseler bile inanmam mümkün değil!

Sizler de böyle yapın, Hatay’daki belirsizlik aydınlanana kadar yeni arkeolojik keşifler konusunda yapılacak açıklamaları ciddiye almayın! Zira, Türk arkeolojisi şimdilik şaibe altındadır!

 

 

1970’lerin ilk seneleri olacak, elime TDK’nın yeni çıkarttığı birkaç sözlük geçmişti.

“Sözlük” dediğimi Kurum’un Büyük Türkçe sözlüğü zannetmeyin... Felsefeden mekaniğe, sinemadan inşaata kadar aklınıza gelebilecek hemen her alandaki teknik terimleri toparlayıp takır-tukur karşılıklar uyduruyor, sonra da ayrı ayrı küçük kitaplar halinde yayınlıyorlardı.

Yayınlardan birinin adı “Çifteker Terimleri Sözlüğü” idi...

Kitabı görünce “Bu ‘çifteker’ de neyin nesi?” diye merak ettim, sayfaları çevirince anladım. “Bisiklet” sözü Kurum’u rahatsız etmiş, akılları sıra Türkçeleştirmiş ve “çifteker” yapmışlardı...

Hınzırlık bu ya, Dil Kurumu’nun o zamanki “Genel Yazman”ının telefonunu buldum, aradım; Türkçe’mi onların istediği gibi kıvırmaya, yani bozmaya çalışarak “Efendim ben öğrenciyim, yeni yayınladığınız bir sözlük betiğini övünçle aldım ama konusunu anlamam olanak dışı oldu, ‘Çifteker’ ne anlama geliyor, ne demek?” diye sordum.

Kurum’un şimdi rahmetli olan “Genel Yazman” ının cevabını tahmin edemezsiniz: “Ben de bilmiyorum, size Terim Kolu Başkanı’nın telefon numarasını vereyim, ona sorun” buyurdu!

BÜYÜK HALANIN VARİSLERİ

Türk Dil Kurumu, o senelerde işte böyle çalışıyordu! Yani “terim”, “gerim”,“merim” gibisinden kurullar teşkil ediliyor, birileri masanın başına geçip “Bu sözcükler Türkçe değil; Arapça, Farsça yahut gâvurca! Ah bizim devrimimiiiiiz!”diye Türkçe’de yerleşmiş ne kadar kelime varsa ellerine süpürge niyetine aldıkları kalemlerle dili güya temizliğe tâbî tutuyor, kelimelere hem abuk-subuk, hem de kulak tırmalayıcı karşılıklar buluyor ve icad ettikleri takırtıları “sözlük”diye yayınlıyorlardı! Ama dile karşı işlenen cürümler o kadar serî ve çok idi ki, yapıp ettikleri işleri Kurum’un başındaki zat bile takip edemeyecek hâle gelmişti.

Sadece kelimeleri tahrip etmekle kalmadılar, imlâyı, Türkçe’nin âhengini ve telâffuzu da mahvettiler. Bir ara akıllarına esti, inceltme ve uzatma maksadıyla kullanılan şapka işaretleri de kaldırıldı; meselâ “hâlâ” babanın kızkardeşi “hala”, “kâr” kışın yağan “kar”, “mirasçı” demek olan “vâris” de bacaktaki “varis” oldu!

Kurum’un şimdiki başkanı olan muhterem profesör geçen gün her ne kadar “Şapka işaretleri hiçbir zaman kaldırılmamıştır” buyurdu ise de kaldırılmıştır! Türk Dil Kurumu’nun yayınladığı, senelerce “İmlâ Kılavuzu” olan ismi 60’ların sonunda yahut 70’lerin başında “Yazın Kılavuzu” yapılan ve dilde terör estirmekten başka bir işe yaramayan kitaplara bakarsanız, imlânın ve telâffuzun canına nasıl okunduğunun bol bol örneğine rastlarsınız...

Türkçe, o senelerde uğradığı tacizlerin ve tecavüzlerin travmasından hâlâ kurtulamadı... Gençlik bugün merâmını sadece yüz, haydi bilemediniz yüz elli kelime ile ifadeye çalışıyor ise, bu cürmün en büyük faili o zamanın Kurum’udur...

ARGO VE MECAZ ZENGİNLİKTİR!

Türk Dil Kurumu birkaç seneden buyana toparlanıp eski günahlarını affettirme çabası içerisinde ama başına bu defa da feminist, entel ve kendilerince nazik ve nâzenin bir takım “Şu kelimeyi sözlükten çıkar, bu sözcüğü kullanma!” diye musallat vaziyette...

Bir müddet önce “müsait” kelimesine takmışlardı. Sözlükte kelimenin argo anlamının “flörte hazır olan kadın” olduğunun yazılması üzerine bayrak açmış; derken “kötü kadın”, “orospu”, “hayat kadını” ve “kötü adam” gibisinden sözleri de dillerine dolamış ve sözlükten çıkartılmaları için kampanya başlatmışlardı ama Kurum neyse ki kulak asmamıştı...

Geçen hafta da “kirli”ye taktılar, mecazî mânâsı “belli dönemlerindeki kadınlar”olan kelimenin bu anlamının sözlükten çıkartılmasını istediler, Kurum sözlüklere mecazî anlamı gösteren bir kayıt konacağını açıkladı ama birileri, meselâ Türkiye Kadın Dernekleri, “Sözlükte ‘kirli’nin mecazî anlamı da yeralmasın” diye tutturdu!

Türkiye’nin bazı çevrelerinde kadınlara hâlâ olmaması gereken, utanç verici nazarlarla bakıldığı, tacizlerin ve tecavüzlerin sık sık yaşandığı maalesef bir gerçektir.

Ama, ortada bir gerçek daha var: Mecaz ile argonun dilin zenginliğini teşkil ettiği! Fena muamelelerin ve gayrıinsanî davranışların son bulmasının çaresi doğru dürüst eğitimden geçer ama sözlüklerden kelime kazıyıp dili güdükleştirmenin eğitimle alâkası yoktur, bu heves sadece ucuz bir tatminden ibarettir!

 

Cevdet Paşa’da yahut yine o devirde kaleme alınmış tarih kitaplarından birinde okumuştum:

Bir İngiliz savaş gemisi, 19. asrın ortalarında, tahtta Sultan Abdülâziz’in bulunduğu senelerde, majestelerinin denizinde dolaşır gibi İstanbul’a haber falan vermeden dangıl dungul Ege’ye dalar, Çanakkale’ye kadar uzanır, maişetini çıkartmaya çalışan balıkçıların bulunduğu küçük bir teknemize çarpıp batırır ve neticede on-on iki balıkçı İngilizler’in kurbanı olur...

Zamanın sadrazamı Keçecizade Fuad Paşa ile Bâbıâlî haklı olarak kıyametleri kopartır, İngiltere’nin hem kazada can verenlerin ailelerine tazminat vermesini hem de savaş gemisinin Türk karasularına izinsiz şekilde girmiş olmasından dolayı hükümet olarak özür dilemesini talep ederler...

‘TEKNE İLE BATAN BAYRAK’

İngilizler, Bâbıâlî’yi Rusya’ya karşı kendi yanlarında tutmak istedikleri için mecburen iyi bir tazminat verir ama özür bâbında tek söz etmezler. Fuad Paşabastırır, İngilizler susar, İstanbul’daki İngiliz elçisi günaşırı Bâbıâlî’ye davet edilip“Özürden ne haber Sir?” diye sorulur, ısrar üstüne ısrar edilir ama Londra’dan tık yoktur!

Elçi, çareyi saraya gidip Türk Hükümeti’nin inadını Sultan Abdülâziz’e şikâyette bulur. Huzura çıkıp “Majesteleri, lûtfedin, şu sadrazamınıza bir-iki söz edip susturun. İstediği tazminatı verdik ama özür konusundaki ısrarı artık haddi aştı, canımızı sıkar oldu” der ve işin tuhafı hükümdarı da iknaya muvaffak olur...

Sultan Aziz ertesi gün Fuad Paşa’yı çağırır, “Yahu Paşa, herifler istediğin tazminatı vermişler, mesele hallolmuş. Özür dileyeceksiniz diye hâlâ neden tutturursun, batan gemi de alt tarafı ufak bir balıkçı teknesi imiş” diyecek olur ve Paşa’dan emsalsiz bir cevap alır:

Fuad Paşa “Haklısınız efendimiz” der. “Ama unutmamamız lâzım: İngiliz’in batırdığı gemi buyurduğunuz gibi ufacık bir tekne idi ama direğinde Osmanlı bayrağı vardı. Tazminatı bîçare balıkçıların geride bıraktıkları ailelerine dağıtmak üzere aldık, özürü de batırdıkları bayrak için istiyoruz. Israr buyuracak olursanız işte mühür, beni sadaretten affedin yahut azledin!”...

Sultan Aziz’in bu cevaptan sonra ısrarı bırakıp devreden çıkması üzerine Bâbıâlî’nin İstanbul’daki İngiliz elçisine yaptığı baskılar daha da artacak ve neticede İngiltere özür dilemek mecburiyetinde kalacaktır...

Sadrazam Keçecizade Fuad Paşa’nın sözleri, imparatorluğun izzetinefis meselesini hemen her alanda daima ilk plâna aldığı günlerin son örneklerindendir. Ama hariciyemizde 1870’lerin ortalarından itibaren yıkılışa kadar Batı’ya karşı genellikle hep bir “alttan alma” politikası hâkim olacak,“izzetinefis” artık ikinci, bazen daha gerideki sıraları işgal edecektir.

İzzetinefsi ön plâna alan dış politika, İstiklâl Harbi’nin ilk günlerinden itibaren eski hâline döndü, bazı dönemlerde geri adımlar atılsa da bu kavram kararlarımızda hep önceliği işgal etti...

BRAHMS MI, ‘DANDİNİ DANDİNİ’ Mİ?

Ama bir konu hariç: Avupalı olma ve Avrupa’ya vizesiz gidebilmek için sadece zamanın hükümetleri değil, millet olarak “Ne buyurmuştunuz efendimiz? Daha ne yapmamızı irade etmiştiniz? Vermemizi arzu ettiğiniz başka bir taviz kaldı ise lûtfedip söyleyin, verelim” dedik, boynumuzu büktük, vizesiz günlerin hayalini kurup bekledik ve hâlâ bekliyoruz!

Bu öyle bir bekleyiş idi ki, Papa cenapları Mesih’in, Şii uleması Mehdi’nin gelişini ve geçmişin Turancıları da Kızıl Elma’ya ulaşmayı böylesine derin bir iştiyakla herhalde beklememişlerdi!

Elli küsur senedir devam eden “vizelerin kalkması” hevesimizin hakikat olup olmayacağı an, büyük ihtimalle bugün! Avrupa Birliği’nin bilmemne komisyonu toplanacak, vizenin kalkıp kalkmayacağına karar verecek, hakkımızda şayet vize muafiyeti kararı alacak olurlarsa öyle bir mertebeye yükseleceğiz ki, sanki göğün dokuzuncu katından da yükseklere çıkmış olacağız...

Ama ya hayâlini kurduğumuz kararı vermezler de vizeyi kaldırmazlarsa ne olacak?

Hiiiç! Brahms’ın “Ninni”si ile değil, “Dandini dandini dastana” ile büyüdüğümüzü ve arada bir Fuad Paşa’yı hatırlamamız bile “Artık yeter!” diyebilmemiz için kâfidir!

Murat BARDAKÇI/GAZETE HABERTÜRK

Abdülkerim adında genç bir Müslüman Hintli, 1887’de “sarayda uşaklık etmesi için” Londra’ya gönderildi ve İngiltere’yi “üzerinde güneş batmayan imparatorluk” yapan Kraliçe Victoria’nın hizmetine verildi. Kraliçe, Abdülkerim ile ayrıntıları bugün hâlâ anlaşılamayan şekilde yakınlaştı. Tarihçiler, Victoria sayesinde bol bol unvana ve servete sahip olan Abdülkerim’in esrarını bir türlü çözemediler...

Londra Belediye Başkanlığı seçimini ilk defa bir Müslüman, Pakistan’dan İngiltere’ye göçetmiş bir ailenin çocuğu olan Sadık Han kazandı. İslam düşmanlığının Batı dünyasında giderek yayıldığı son senelerde İngiltere için gayet önemli olan bu makama bir Müslüman’ın gelmesi bizde bile şaşkınlık yarattı ama İngiltere’nin yüz küsur senelik geçmişinde daha da mühim bir konumda bulunan bir başka Müslüman’ın mevcudiyeti şimdi pek hatırlanmıyor... 



Abdülkerim’in Kraliçe Victoria’nın emri ile yapılan portresi.

İngiltere’nin dünyanın en güçlü devleti olduğu devrin kraliçesi Victoria’nın senelerce en yakınında bulunan Müslüman Hintli’den, Abdülkerim’den bahsediyorum... 

Kraliçe Victoria, 1837’de İngiltere tahtına çıktığında 18 yaşında idi. Yirmi birine geldiğinde kuzenlerinden olan Alman Prensi Albert ile evlendi, dokuz çocuk dünyaya getirdi ama 1861’de dul kaldı. 63 sene tahtta kalan Victoria 1901’deki ölümüne kadar kocasının yasını tutacak, hep siyahlar giyecek, “Windsor’un dulu” diye bilinecek ve birçok Avrupa ülkesi sonraki senelerde Victoria’nın soyundan gelenler tarafından idare edilecekti.



Londra’nın yeni belediye başkanı Sadık Han.

İLK İŞİ AYAK ÖPMEK OLDU 

İşte, İngiliz tarihinin hâlâ çözülemeyen son muamması, Victoria’nın dul kalmasından birkaç sene sonra yaşanmaya başlandı: Kraliçe ile uşaklarından biri arasında ilişki olduğu iddia edildi. Uşağın ismi John Brown idi, Victoria’dan yedi yaş küçüktü ve Londra’yı saran dedikodulara göre, Kraliçe ile arasında hakikaten birşeyler vardı! 

John Brown da 1883’te ölüp gidince Victoria tekrar yalnız kaldı ama sarayda bu defa bir başka hizmetkâr ile yakınlaştı: Abdülkerim adında Müslüman bir Hintli ile... 

Abdülkerim 1863’te doğmuştu, yani Kraliçe’den 44 yaş küçüktü. Babası küçük bir hastahanede çalışıyordu, Abdülkerim de Agra’daki bir hapishaneye sekreter olarak girdi ama talihi 1887’de birdenbire değişiverdi: Kraliçe Victoria’nın jübilesi münasebeti ile Londra’ya iki Hintli gönderilecekti ve Hintliler’in sarayda görevlendirilmeleri ihtimali vardı. 

İhtimal hakikat oldu ve Abdülkerim 23 Temmuz 1887 sabahı Victoria’ya ilk defa hizmet etti: Arkadaşı ile beraber kraliçenin yatak odasına kahvaltısını götürdü ve girer girmez ilk iş olarak Victoria’nın ayaklarını öptüler! 

UNVANLARA BOĞDU

Abdülkerim’in talihi o andan itibaren değişecekti... İngiltere Kraliçeliği’nin yanısıra Hindistan’ın da imparatoriçesi olan Victoria, genç hizmetkârı önce himayesi altına aldı, sonra özel hocası yapıp Hintçe dersler almaya başladı ve nihayet unvanlara boğdu... Agra’dan gelen genç Abdülkerim birkaç sene içerisinde Victoria’nın özel “Hindistan Sekreteri” olmuş, saray ressamlarına tabloları yaptırılmış, kraliçeye Hintçe öğretmeye başlaması- nın ardından Türk-Moğol İmparatorluğu’nda “hoca” demek olan “münşi” ve “Sir” unvanlarını bile almış ve Victoria’nın en yakını olmuştu! 



Kraliçe Victoria ve Abdülkerim

Saray, artık dedikodularla çalkalanıyordu. Kraliçe genç Hintli’yi yanından ayırmıyor, Hindistan ile alâkalı konularda Abdülkerim’e danışmadan karar vermiyor, genç hizmetkârına hemen her gün Hintçe notlar gönderiyor, hattâ bazen yine Hintçe mektuplar yazıyordu. Abdülkerim ile sohbetlerinde sadece günlük ve siyasî meseleleri değil, felsefî konuları da konuşuyor ve günlüklerinde Abdülkerim’den ne kadar memnun olduğunu yazıyordu... 

Victoria, bir müddet sonra Abdülkerim’in sarayda devamlı olarak kalmasını istedi ve ikametgâh olarak ufak bir bina verdi. Uşak bir ara ikametgâhından çıkamayacak derecede hastalandığında kraliçe hemen her gün ziyaretine gidiyor, hattâ yapılan diğer dedikodulara bakılırsa Abdülkerim’in omuzları ile ensesini ovuyor, ilâçlarını da bizzat kendisi içiriyordu! 

Abdülkerim’in bu parlak talihi, Victoria’nın 1901’de ölümü ile son buldu ve kraliçenin tahtına geçen oğlu Yedinci Edward’ın ilk emirlerinden biri, Müslüman uşağın derhal Hindistan’a gönderilmesi oldu. 

OĞLU MEKTUPLARI YAKTIRDI

O sırada artık 38 yaşında olan Abdülkerim, Kral’dan son bir talepte bulundu ve Victoria’nın tabutunun kapağı kapatılmadan önce yüzünü görmek istedi, Edwardtalebi kabul etti, hattâ Abdülkerim’in cenaze merasimine katılmasına da izin verdi ama İngiliz sarayının bu esrarengiz Hintlisi, Kraliçe’nin defninden hemen sonra Hindistan’a giden bir gemiye bindirilerek İngiltere’den uzaklaştırıldı. 

Kral Edward, Abdülkerim’in yola çıkmasından önce bir başka emir daha verdi ve annesi Kraliçe Victoria’nın Abdülkerim’e yazdığı mektuplar ile notlarının tamamını yaktırdı, Abdülkerim’in Kraliçe’ye gönderdiği mektupları da imha ettirdi! 



Kraliçe Victoria, kocası Prens Albert ve çocukları.

Abdülkerim, 1909’da Hindistan’da öldü. İngiltere’yi terketmeye zorlanmasının ardından maddî sıkıntı çekmemiş, Victoria’nın vaktiyle sağladığı maddî destekle satın aldığı geniş arazisinde rahat bir hayat sürmüştü. Ardında iki hanım ile çocuklar bırakmıştı, sahip olduğu araziye defnedildi ve mezarının üzerine sonraki senelerde tantanalı bir türbe bile yapıldı... 

Yedinci Edward, annesi ile Abdülkerim arasındaki yazışmaların tamamının yakılmasını emretmiş ama Victoria’nın bazı mektupları nasıl oldu ise imhadan kurtulmuştu. Kraliçe ile Abdülkerim’in arasındaki ilişkinin bilinmeyen taraflarını ortaya çıkartabilmek maksadıyla aradan bir asır geçtikten sonra bu mektupları temel alan araştırmalar yapıldı ama ilişkinin gerçek boyutu hiçbir şekilde anlaşılamadı. Victoria mektuplarını genellikle “Seni seven annen” yahut “En yakın arkadaşın” cümleleri ile bitiriyor, bol bol öpücükler gönderiyordu ve kraliçe ile Abdülkerim arasındaki münasebet, araştırmacılara göre bir çeşit anne-oğul ilişkisini geçmiyordu.

Londra’nın yeni Belediye Başkanı Sadık Han’dan yüz küsur sene önce İngiltere’nin en güçlü tek Müslüman’ı olan Abdülkerim’in öyküsü işte böyle... 

Victoria’nın Abdülkerim’den önceki uşağı John Brown’la hâlâ tartışılan ilişkisinin hikâyesini de bu sayfadaki kutuda okuyabilirsiniz.. 

KRALİÇE VICTORIA, DEDİKODULARA BAKILIRSA 'BAYAN BROWN' OLMUŞTU 

19. asır İngiliz tarihinin hâlâ çözülememiş sırlarından biri, Kraliçe Victoria ile genç seyisi ve uşağı John Brown arasındaki ilişkidir...

Söylenenlere ve yazılanlara bakılırsa, kocası Prens Albert’in ölümünün ardından yalnızlığı tercih eden Victoria’nın hayatı ilerki senelerde son bulmaya başlamış, “üzerinde güneş batmayan imparatorluğun” hâkimi gönlünü ilk defa bir başkasına açmıştı: Kendisinden yedi yaş küçük olan John Brown adındaki İskoçyalı uşağına! 



Victoria ile Abdülkerim’in ilişkisi filmlere de konu oldu

Kraliçe ile uşağının arasında neler yaşandığı bugün hâlâ tartışılıyor. Victoria’nın John Brown’un hatırasına iki ayrı madalya ihdas etmesi, Brown’un portresini yaptırtıp heykelini diktirmesi ve yazdığı bir kitabı ona ithaf etmesi gibi tuhaflıkların yanısıra, gizlice evlendikleri de söyleniyor. Kraliçenin kızlarının John Brown’dan “annemizin âşığı” diye bahsettikleri, hattâ Brown’un kafayı çekip serhoş olduğu zaman Victoria’yı evire çevire dövdüğü bile iddia ediliyor. Hattâ, İngiltere’de o senelerde yeni ortaya çıkan cumhuriyetçi çevrelerde Kraliçe’den “Majesteleri” diye değil, “Bayan Brown” şeklinde bahsedildiği de hatırlanıyor. Victoria ile Brown’un münasebeti hakkında çok şeyler yazıldı ve söylentiler filmlere de konu oldu fakat İngiliz sarayı Victoria’nın özel arşivinde bulunan bu konu ile alâkalı belgelerin yayınlanmasına hiçbir zaman izin vermedi. Söylentiler hep “dedikodu” diye nitelenip geçiştirildi ama Victoria zamanında sarayda görevli olan önemli bir papazın günlüğü, şüpheleri daha da derinleştirdi: Papaz, Kraliçe ile John Brown’un nikâhlarını kıydığını yazıyordu! 

Kraliçe Victoria 1901’de öldüğünde, İngiltere dünyanın en büyük gücü idi. Sınırları Hindistan’dan Kanada’ya kadar 40 milyon kilometrekareyi geçiyordu, majestelerinin 387 milyon teb’ası vardı ve dünyanın en geniş Müslüman nüfusuna sahip imparatorluk da İngiltere idi... 



John Brown ve Kraliçe Victoria

Bu kadar büyük bir gücün en tepesindeki isim olan Victoria gençliğinden itibaren günlük tutmuştu. Çocukları 122 cilt olduğu söylenen günlükleri annelerinin ölümünden sonra sayfa sayfa okudular. Kraliçe’nin serbestçe kaleme aldığı satırlar arasında muzır bulunanları hemen yakıldı ve bugüne suya-sabuna dokunmayan birkaç defter intikal edebildi... 

Victoria’nın cenazesi de bir tuhaf oldu: Vasiyeti üzerine tabutunun bir tarafına kocası Prens Albert’in sabahlığı ile yine kocasının elinin alçıdan çıkartılmış kalıbı, diğer tarafına da John Brown’un resmi, bazı mektupları, bir tutam saçı ve kraliçeye hediye etmiş olduğu yüzük kondu ve Kraliçe bunlarla defnedildi.
 

Murat Bardakçı

 

Önceki gün yazdım: 1774’te imzaladığımız ve Rusya’yı başımızın derdi hâline getiren Küçük Kaynarca Anlaşması’nın imzalı ve balmumu ile mühürlenmiş orijinal eklerinden biri, İstanbul’da önümüzdeki Pazar günü yapılacak olan “efemera” mezatında 3 bin lira başlangıç fiyatı ile açık arttırmaya çıkıyor.

Belge, kartpostal, fotoğraf, bilet, pul, mektup, hisse senedi, vesaire gibi genellikle ıvır-zıvır nazarıyla bakılan malzemeye batı dünyası “efemera” diyor. Bizde yeni yeni başlayan efemera mezatları Avrupa’da ve Amerika’da senelerden buyana yapılıyor ve kolleksiyoncular önemli belgelere bir hayli yüksek meblâğlar ödüyorlar.

İşte, şimdiye kadar düzenlenen efemera mezatlarının belki de en önemlisi İngiliz müzayede kuruluşu Sotheby’s tarafından bugün New York’ta yapılacak ve hem Amerika, hem de insanlık tarihi bakımından çok önemli olan iki belge milyonlarca dolara müşteri bulacak.

Her iki belge de kölelik, daha doğrusu köleliğin kaldırılması ile ilgili...

İKİ BELGE BEŞ MİLYON DOLAR!

Arttırmaya iki milyon dolar açılış fiyatı ile çıkartılacak olan ilk belge, altında Amerika’nın kölelik sistemini kaldıran ve bu yüzden bir suikaste kurban giden Başkan Abraham Lincoln’ün ıslak imzasının bulunduğu “Özgürlük Bildirisi”; yani kölelerin serbest bırakılmaları konusunda Lincoln’ün 1 Ocak 1863’te, Amerikan İç Savaşı’nın devam ettiği günlerde verdiği emir...

1 Şubat 1865 tarihli ikinci belge ise mezata üç milyon dolar başlangıç fiyatı ile çıkıyor ve bu da aynı şekilde köleliğin yasaklanması ile ilgili: Altında yine Başkan Lincoln ile Amerikan Kongresi’nin bazı üyelerinin ıslak imzalarının yeraldığı, Amerikan Anayasası’nda yapılan 13 numaralı değişikliğin orijinal metni...

Kölelik bugün dünyanın bazı bölgelerinde isim değiştirmiş şekilde hâlâ vârolsa bile, müzayedeye konan bu iki belge köleliğin kaldırılması konusunda o tarihe kadar atılmış en önemli ilk adım olma özelliğini taşıyor. Dolayısı ile toplam beş milyon dolar başlangıç fiyatının çok üzerinde satılmaları beklenen belgeler, Amerikan Tarihi’nin son derece kıymetli iki hatırası kabul edilmelerinin yanısıra, insanlık tarihi bakımından da önemli bir yere sahip bulunuyorlar...

TARİHÎ BELGE CENNETİYİZ!

Bugün bize çok uzak bir iklimde, tâââ New York’ta bugün yapılacak olan mezatı yazmamın sebebi sadece bu iki önemli belgeden bahsetmek değil; efemeranın günün birinde bizde de böylesine ses getiren bir konuma gelmesi için senelerden buyana hissettiğim arzu...

Geçmişi sadece Amerika’dan değil, birçok Avrupa memleketinden de eskilere uzanan Türkiye bir tarihî belge cennetidir ama sahip olduğu evrak hazinesi hâlâ lâyık olduğu önemi kazanamamıştır. Bazı devlet kurumları arşivlerini gereksiz görüp çöpe atar, bazıları ellerindeki evrakı kâğıt hamuru yaptırır, kimi eski aileler de büyüklerinden kalan kâğıtların evde yer işgal ettikleri bahanesi ile kâğıt toplayıcılarına kilo ile verirler, neticede Türkiye’de ciddî bir “efemera piyasası”hiç vârolmamıştır! Bir-iki müzayedeye gerçi bazı önemli belgeler çıkmıştır ama bunlar asıl kıymetlerinden altında fiyatlara ve genellikle de bu işten anlamayanlara gitmiştir; dolayısı ile mezat kataloglarımızın çoğu zaten yanlış okunmuş ikinci, üçüncü derecede önemli, daha doğrusu önemsiz kâğıt objeler ile doludur.

Tekrar söyleyeyim: Türkiye bir tarihî belge cennetidir ve efemera sektörünün gelişmesi sayesinde evlerdeki eski evrak kıymet kazanacak ama daha da önemlisi, tarihin bilinmeyen bazı noktalarının aydınlığa kavuşması sağlanabilecektir.

 

ALMAN Federal Meclisi’nin 1915 olaylarını “soykırım” olarak niteleyen metni kabulünden hemen sonra Meclis binasının önünde yapılan kutlamalar bilmem dikkatinizi çekti mi?

Ermenistan’ın kırmızı, mavi ve turuncu bayrağını açan Ermeniler önce birbirlerine sarıldılar, sloganlar atıldı, şarkılar söylendi, derken kadınlı-erkekli gruplar bizim Erzurum barını andıran folklorik danslara başladı...

Tasarının kabulü için Almanya’da seneler boyunca sokaktaki adamdan siyasetçilere, uluslararası örgütlerden lobi şirketlerine kadar hemen herkesi ve her kuruluşu ikna etmeye uğraşmışlar, her yolu ve herşeyi denemişlerdi ve neticede istedikleri olmuş, Alman Meclisi bizi “sokırımcı” ilân etmişti...

Dolayısı ile tepine tepine eğlenmeleri gayet normaldi, zira hayli uzun zamandır bu ânı bekliyorlardı!

Federal Meclis’in önünde üç renkli Ermenistan bayrakları ile şenlik yapan Ermeniler yalnız değildiler, eğlenceye başka gruplar da iştirak ediyordu: Sol üst köşesinde haçın yeraldığı mavi-beyaz Yunan bayrakları açmış Yunanlılar! Apostol ile Helen’in gönlü Agop ile Takuhi’yi bu mutlu günlerinde yalnız bırakmak istememiş ve Alman Federal Meclisi’nin kararını kutlamak için onlar da koşa koşa gelmişlerdi!

Ekranda bu manzarayı görünce, “Kâfirler tek millettir!” sözündeki hikmeti hatırladım...

HANGİ BİRİNİ SAYAYIM?

Bu ifade Kur’an’da geçer, yani âyettir; Enfal Suresi’nin 73. âyetidir, aslı “Kâfir olanlar birbirlerinin dostlarıdır” şeklindedir ama asırlar boyunca böyle kimbilir nelerle, nasıl dertlerle ve kahredici işbirlikleriyle karşılaşmış olduğumuz için âyet Türkçe’de böylesine kuvvetli bir deyim hâlini almıştır.

Ama âyetteki ile deyimdeki “kâfir” arasında anlam farkı vardır. “Kâfir”, âyette tabii ki dinî bir kavram olarak ve dinî mânâda geçmektedir; ifadedeki “kâfir” ise hem âyet ile aynı mânâdadır, hem de mesele çıkartmak maksadıyla biraraya gelip başkalarının başına dertler açanlar hakkında kullanılır.

Alman Meclisi’nin önünde ellerinde bayrakla şenlik yapanlar gibi...

Başımızın dertleri sadece Berlin’de şarkılar söyleyen ve tepine tepine zafer raksları edenler olsa âmenna ama sayıları o kadar fazla ki! Tasarıyı hazırlayan ve oylamada “kabul” oyu veren “sâbık Türk” Alman milletvekillerini mi, “Biz hakikaten eli kanlı milletiz... Ermeni’yi de, Rum’u da, Arap’ı da, Türk’ü de, herkesi kesip biçmişiz!” diyen sağcısından solcusuna, mukaddesatçısından ve dindarından lâikine kadar dünya kadar mesuliyet fukarasını mı, yoksa “Canım, bir özürden ne çıkar ki?” havalarındaki entel özentilerini mi sayayım?

TEK SORUMLU CEM ÖZDEMİR Mİ?

Politikacılarımız, basınımız ve halk, tasarıyı hazırlayan Cem Özdemir’e günlerden buyana demediklerini bırakmıyor; “Bir Türk nasıl olur da böyle bir iş eder?” diye hayrete düşüyorlar...

Neden hayret ediyoruz ki? Son dönem tarihimizin ayrıntıları, özellikle de 1915 tehciri gibi üzücü hemen her hadise neredeyse yüz küsur sene buyana gizlenir, ders kitaplarında bu konularda tek bir satıra bile yer verilmez, çürük bir eğitim sistemi ile sadece robot yetiştirmeye çalışılırsa, netice işte böyle olur! Ortaya değil memleketinin, kendinin bile farkında olmayan, âidiyet hissinden nasibini almamış bir nesil çıkar ve bu nesil tasarı da hazırlar, kendi geçmişine demediğini bırakmayıp beterini de yapar ve dünya savaşı sırasında cephelerde can vermiş iki nesil önceki büyükbabasını böyle “soykırım cellâdı”, yani “katil” ilân eder!

Senelerden buyana dünyanın 1915 olaylarını “soykırım” olarak kabul etmesine aldırmamamız gerektiğini söylüyor, “Etseler ne olacak?” diyorum ve Almanya meselesinde de aynı kanaatteyim!

Ama bugünlerde bir başka yanlış yapıyor, Alman Federal Meclisi’nin kabul ettiği tasarının mimarı Cem Özdemir’i hedefe tek başına yerleştirip sadece ona veryansın etmekle hataya düşüyoruz ...

Zira, Cem Özdemir’in marifeti ile “1915 olayları soykırım idi” diyen, yazan, konuşan ve tweet, zweet, vesaire ile tatmin olmaya çalışanlar arasında hiçbir fark yoktur!

 

Londra’daki meşhur müzayede şirketi Sotheby’nin geçen 20 Nisan’daki mezatında bugüne kadar bilinmeyen ve tarihimiz için son derece önemli olan bir tablo satışa çıkartılmıştı: “Genç Osman” diye bilinen İkinci Osman’ın 26 Şubat 1618’de tahta çıkışını gösteren yağlıboya bir tablo...

127’ye 107.5 santim eb’adındaki tablo, Avusturya İmparatorluğu’nun o sırada İstanbul’da bulunan ve cülûs törenini izlemesine izin verilen elçisi Baron Hans Mollard von Reinek’in maiyetinde olan ama ismi bilinmeyen bir ressama aitti. Törene büyükelçi ile beraber katılan ressam, töreni eserine aynen yansıtmıştı ve elimizde cülûs merasimini bu şekilde nakleden başka bir tablo yoktu.

Müzayededen hemen önce bu köşede “Bu tablo satın alınmalı, Türkiye’ye getirilip Topkapı’ya konmalıdır!” diye yazmıştım.

2 MİLYON 200 BİN VE SİGORTA

Kültür Bakanlığı müzayedeye girdi, arttırmaya 200 bin sterlin (810 bin lira) başlangıç fiyatı ile konan tabloyu 430 bin sterline satın aldı ve tam adı “Genç Osman’ın Cülûsu” olan tablo için Sotheby’ye vergisi ile beraber yaklaşık 540 bin sterlin (2 milyon 200 bin lira) ödendi.

Tablonun Türkiye’ye getirilmesi için gerekli muamelenin tamamlanması iki aya yakın sürdü. Ödenmesi gereken meblâğın hangi kalemden çıkacağının belirlenmesi paranın transferi bir ay kadar zaman aldı, ardından da sigorta ile nakliye meselesi halledildi. Muameleler nihayet tamamlandı, “Genç Osman’ın Cülûsu” tablosu geçen Pazartesi gecesi Türkiye’ye geldi ve havaalanından Topkapı Sarayı’na götürüldü.

Tablo, önümüzdeki günlerden itibaren büyük ihtimalle sarayın daimî teşhir salonlarından olan “Padişah Portreleri Seksiyonu”nda, Genç Osman’ın bir başka tablosunun yanına konacak ve burada sergilenecek.

“Genç Osman’ın Cülûsu” tablosunun sergilenmesinden önce mutlaka yapılması gereken iş, tarihimiz bakımından büyük önem taşıyan tablonun tanıtımıdır ve Kültür Bakanlığı bu ihtiyacı düşünüp gerekeni herhalde yerine getirecektir.

Yeri gelmişken söyleyeyim: Topkapı’yı bugün gayet uyumlu çalışan bir ikili, Saray Başkanı Prof. Dr. Mustafa Küçükaşçı ile Müdür Vekili Ayşe Erdoğdu idare ediyor...Ayşe Hanım’ın seneler boyunca edindiği tecrübe ve Prof. Küçükaşçı’nın konuya akademik hâkimiyeti ile ortaya gayet güzel işler çıkıyor...

Bir örnek: Türkiye’de düzenlenen hat sergilerinin değişmez bir derdi vardır, sergi katalogları dünya kadar hatâ ile doludur. “Uzman” ve “danışman”lar hattatın satırlarını hep yanlış okur; hele metin âyet yahut hadis, yani Arapça ise yeni yazıya çevrilirken mutlaka bir iş edilir.

Müzayede kataloglarından ise hiç bahsetmeyeyim, maazallah!

HATÂSIZINI NİHAYET GÖREBİLDİM!

Bugüne kadar hattatın eserinin yeni harflere düzgün şekilde nakledildiği tek bir kataloğa bile maalesef rastlayamamıştım!

Topkapı Sarayı’nda geçen sene açılan ve hâlen devam eden Türk hattının büyük ismi Kazasker Mustafa İzzet Efendi’nin eserlerinin yeraldığı serginin kataloğu hariç...

Kazasker sergisi Prof. Mustafa Küçükaşçı henüz sarayın başına geçmeden, Türbeler Müdürü olduğu sırada düzenlenmişti ve Küçükaşçı ile ekibinin serginin mükemmel olması için gösterdikleri çabayı o zaman yakinen görmüştüm. Nasıl titizlikle çalışıldığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın yayınladığı katalogdan şimdi hemen belli oluyor.

Mustafa Küçükaşçı ile Uğur Derman’ın ilmî makalelerinin ardından Kazasker’in sergilenen eserleri hakkındaki tanıtımların yeraldığı bu yayın, “hatâsız” ve“düzgün” olarak yapılmış ilk sergi kataloğudur.

Böyle düzgün bir yayın, bu kadar sene sonra çok şükür nihayet yapılabildi!

 

16. asırda devletini İspanyol işgalinden koruyabilmek için Osmanlı İmparatorluğu ile sıkı bir ittifak kurmaya çalışan İngiliz Kraliçesi Birinci Elizabeth’i İslâmiyet’e davet etmemizin eğlendirici öyküsü...

Avrupa Birliği’nden çıkmaya karar veren İngiltere’ye asırlar önce yaptığımız ama karşılığını alamadığımız teklif: Sadrazam Koca Sinan Paşa, 16. asrın sonlarında İstanbul’daki İngiliz Büyükelçisi vasıtası ile İngiliz Kraliçesi Birinci Elizabeth’e haber göndermiş ve “Haydi bir ‘Eşhedü’ çek de imana geliver” demişti. Elizabeth teklifi kabul etse idi şimdi hem Avrupa başka türlü olacak, hem de son tartışmalar yaşanmayacaktı...

İngiltere’de yapılan referandumda halkın Avrupa Birliği’nden çıkmak istemesi üzerine sadece İngiltere ve Avrupa değil, bütün dünya şaşkın halde... Üç gündür gazetelerde, TV’lerde ve neredeyse her yerde bu hadise konuşuluyor, yorumlar yapılıyor, kehanetler ortaya atılıyor.

Etrafı saran bu ciddiyet sizi büyük ihtimalle bunaltmış olacak diye düşünerek yine İngiltere ile ilişkilerimiz hakkında daha hafif ve eğlendirici bir hadiseyi anlatayım...

Ortalığın böyle karışmasının tek sebebi aslında kimdir bilir misiniz? İngiltere’de 16. asırda tahtta bulunan Kraliçe Birinci Elizabeth!

İŞTE, DAVETİN ÖYKÜSÜ

Biz, yani Osmanlı İmparatorluğu Elizabeth’e dinini değiştirip Müslüman olmasını söylemiş ama hem Elizabeth hem de İngilizler teklifi kabul etmeyerek eski dinlerinde, yani Hristiyanlıkta kalmış ve o şekilde yaşamaya devam etmişler, asırlar sonra Avrupa Birliği’ne girmişlerdi ve netice işte böyle oldu...

İşte, Birinci Elizabeth’in “ihtidâ”, yani “Müslüman olma” davetimizi kabul etmemesinin kısa öyküsü:

İngilizler 16. yüzyılın sonlarında ezelî rakipleri olan İspanya’ya karşı dönemin süper gücü olan Osmanlılar’ın desteğini alabilmek için din unsurunu ellerinden geldiği kadar kullanmış, hattâ arada bir Müslüman gibi davranmışlardı.

Osmanlılar’ın o devirdeki en büyük düşmanları Avusturya, Venedik ve İspanya, yani Katolik dünyası idi. İngiltere ile ilişkilerimizin başlayıp gelişmesinde İngilizler’in Katolik değil Protestan olmalarının büyük rolü vardı ve hattâ bazı devlet adamlarımız “İngilizler’in puta tapmadıkları için Müslüman sayılmaları”gerektiği kanaatindeydi.

KAPİTÜLASYON ALMAYI BAŞARDI

Kraliçe Elizabeth, İspanya Kralı İkinci Felipe’nin dünya hâkimiyeti emellerine engel olabilmeye çalışıyordu ve bunun için dönemin büyük gücü Osmanlılar ile ittifak kurmaktan başka çaresi yoktu.

Osmanlılar ile İngilizler arasındaki ilişkileri İngiliz tüccarlar başlattılar. Bu tüccarların ilki olan William Harborne, kraliçenin zamanın hükümdarı Üçüncü Murad’a hitaben yazdığı bir tavsiye mektubuyla 1 Temmuz 1578’de İstanbul’a doğru yola çıktı ve bir Türk kervanına katılarak 28 Ekim’de Osmanlı başkentine ulaştı. Elizabeth, Üçüncü Murad’a gönderdiği mektupta “putperestliği cezalandıran hakiki Tanrı’ya taptığını”, bu yüzden de “putperestlerin”, yani Katolikler’in amansız düşmanı olduğunu söylüyor ve mücadelesine destek istiyordu.

Harborne’un İstanbul’a geldiği tarihlerde, sadrazamlık makamında Sokollu Mehmed Paşa vardı. Sokollu, İngiliz tüccarı kabulü sırasında “Osmanlı Devleti’nin kapılarının dostluk üzere gelen bütün yabancılara açık olduğunu” söyleyerek elçiyi cesaretlendirdi.

İngiliz elçi kısa bir süre sonra çabalarının meyvelerini toplamaya başladı. Padişahtan temsil ettiği ticarî müessesenin Osmanlı ülkesinde aracısız olarak ticaret yapabilmesine imkân sağlayan bir iznin yanısıra Kraliçe’ye hitaben yazılmış bir de mektup aldı ve Londra’ya döndü ve daha sonra Kraliçe’nin yeni mektuplarıyla beraber İstanbul’a tekrar geldi.

Yakınlaşma çabası İstanbul’daki Fransız Elçisi Jocques de Germigny’yi rahatsız etmiş ve elçi İngilizler aleyhinde faaliyetlere başlamıştı. Harborne, buna rağmen her türlü vasıtaya başvurarak 26 Mayıs 1580’de Sultan Üçüncü Murad’dan bütün İngiliz tüccarlarının Osmanlı topraklarında aracısız bir şekilde ticaret yapabilmelerine izin veren bir kapitülasyon koparmayı başardı. İngiltere, böylelikle Osmanlı İmparatorluğu’nda Venedikler ve Fransızlar ile beraber aynı haklara ve imtiyazlara sahip oluyordu.

SADRAZAMIN TAVSİYESİ

Ama, İngiliz tüccarlar bize karşı tamamen ikiyüzlü hareket içerisindeydiler. İstanbul’daki faaliyetleri sırasında din unsurunu ellerinden geldiği kadar kullanmalarına ve âdeta Müslüman gibi görünmelerine rağmen, İngiltere’ye gönderdikleri raporları ile mektuplarında İslamiyet’ten “şeytanî ve barbar bir din”diye bahsediyor, Osmanlılar’ı Katolikler’e karşı kullanabilmek için takındıkları sahte Müslüman tavırlar konusunda da “Tanrı, kendisi için söylediğimiz bu yalanları affeder” diyorlardı.

William Harborne’a ve onun vasıtası ile de Kraliçe Elizabeth’e Müslüman olmaları çağrısını, elçinin İstanbul’da bulunduğu son günlerde zamanın sadrazamı Koca Sinan Paşa yaptı. Paşa, İngiliz Elçisi’ne, “Müslüman olmanız için parmaklarınızı kaldırıp, ‘Eşhedü’ demekten başka bir şeye ihtiyacınız yoktur” demişti.

Kraliçe Elizabeth bu teklifi kabul etse idi Avrupa’nın tarihi kimbilir nasıl olurdu...

 

TOPHANELİLER, SEMTLERİNDE YAŞAYAN İNGİLİZ ELÇİSİ’Nİ ‘HERİF SERHOŞ’ DEYİP KAPIDIŞARI ETTİLER

Bugün “Tophane” dediğimiz semtte Bizans öncesinde Apollon için yapılmış bir tapınak vardı, sonraki asırlarda Hadrianus ve Natalie Kiliseleri inşa edildi, fetihten sonra da top döküm atelyeleri kuruldu ve semt adını bu dökümhanelerden aldı.

Tophane’de 1590’larda içkiye düşkün bir İngiliz yüzünden ciddî bir gerilim yaşandı...

İngiltere Kraliçesi Birinci Elizabeth, İstanbul’a William Harborne’dan sonra 1588’de Edward Barton adında bir elçi daha göndermişti...

KAPININ TEPESİNDEKİ MEZARTAŞI

Barton, İstanbul’da dokuz sene boyunca yaşamış ve hem saray, hem de devlet adamları ile yakınlık kurmuş, hattâ zamanın hükümdarı Üçüncü Mehmed 1596’da Avusturya seferine çıkarken onu da yanında götürmüştü.

İstanbul’a gelişinde bir müddet devletin resmî konukevi olan Elçi Hanı’nda ağırlanan Edward Barton daha sonra daimî kalabileceği bir yer aramış, elçiye Kıbrıs Beylerbeyi Arap Ahmet Paşa’nın Tophane’deki yalısı tahsis edilmiş ama Barton mahalle halkı ile bir türlü anlaşamamış ve semtte bu yüzden tatsızlıklar yaşanmıştı.

Mahalle sâkinleri namaz vakitlerinde elçilik binasında davul, zurna ve çan çalınmasından ve İngilizler’in Müslüman mezarlarına pislik dökmelerinden yakınıyorlardı ama daha da büyük bir şikâyetleri vardı: Barton, elçiliğe sık sık fahişeler getirtip gürültülü âlemler yapıyor, binada içki içiliyor, elçi semtin ahlâkını bozmakla kalmayıp başka yasak işler ile de uğraşıyor, meselâ adamlarına İstanbul’daki Hristiyan esirleri kaçırtıp yalısının önüne kadar gelen gemilere gizlice bindirterek memleketlerine gönderiyordu.

Elçilikte olup bitenler yüzünden sabrı taşan Tophane halkı, Galata Kadısı’na bir dilekçe verdi. Dilekçede elçi ile maiyetinin yalıyı terkedip yabancıların yaşadığı Pera taraflarına gitmedikleri takdirde büyük olayların çıkacağı ve ortalığın birbirine gireceği söyleniyor, “Herifi buradan atın, yoksa mahalleyi ateşe veririz”deniyordu.

Şikâyet saraya kadar ulaştı ve o sırada tahtta bulunan Üçüncü Murad iddiaların doğru olup olmadığının soruşturulmasına bile lüzum görmeden İngiliz Sefareti’nin Tophane’yi derhal terketmesini ve Pera taraflarında biryerlere gitmesini emretti. Elçi, neticede maiyeti ile beraber Tophane’den apar topar ayrılıp Galata sırtlarına nakletmek zorunda kaldı.

Edward Barton, İstanbul’da 1597’ye kadar yaşadı, burada öldü ama mezarı asırlar sonra kayboldu.

Barton şehirden sık sık ayrılıp hayranı olduğu Heybeliada’ya gidiyor, orada haftalarca kalıyordu.

Elçi, hayattan 1597’de işte bu ada ziyaretlerinden birinde ayrıldı. İngilizler cenazeyi İstanbul’a nakletmek yerine Heybeliada’ya defnettiler ve Barton’u Panayia Manastırı’nın bahçesine gömdüler. Edward Barton’un Latince ve hayli büyük olan mezartaşına, “Türk İmparatoru ile beraber Macarlar’la savaşa gitmiş olduğu” yazılmıştı.

Rahipler seneler sonra Edward Barton’un mezartaşını söküp giriş kapılarından birinin üzerine yerleştirdiler, mezartaşı manastırı ziyaret eden İngiliz gravürcülerin çizimlerinde de yeraldı ama bir ara kayboldu, daha sonra bulundu ve Haydarpaşa’daki İngiliz Mezarlığı’na nakledildi.

 

1980’lerin ortalarıydı, 85 yahut 86 olacak...

Afrika’nın göbeğindeki Çad’ın toprak evlerle barakalardan ibaret olan ve başkanlık sarayından başka iki katlı tek bir binanın bile bulunmadığı başkenti Njamena’ya gitmiştim....

Libya ile Fransa orada birbirini yiyordu ve sebebin memleketin kuzeyindeki uranyum zengini Uzu Şeridi’nin gayet zengin uranyum yatakları olduğu söyleniyordu.

Ama ortada Çad ordusu diye bir şey yoktu, savaşanlar Libya ile Fransa idi... Zira Çad’ın öyle doğru dürüst bir ordusu zaten hiç vârolmamıştı, mevcut birkaç bölük de ardarda yapılan darbeler yüzünden dağılıp gitmişti ve Kaddafi’nin askerleri Uzu’yu işgale başlayınca Fransa, lejyonerleri ile bombardıman uçaklarını, yani Miragelar’ı hemen Njamena’ya göndermişti...

Fransız lejyon subaylarından birine “Libya’da ne işiniz var? Uzu’da bu kadar bol uranyum mu var?” diye sormuştum.

Adam “Ne alâkası var mösyö?” demişti... “Burası eskiden Fransa idi, Kaddafi işgale kalkınca eski toprağımıza yardıma geldik! Uranyum meselesi falan çok sonraki iş!”.

“Eski toprak”, yani emperyal hisler...

“AĞABEYLİK” VAZİFESİ

Aynı mantığa sonraki senelerde, 90’ların başında Cezayir’deki kanlı hadiseler sırasında da şahit oldum... 1962’ye kadar Fransız toprağı olan Cezayir’e uzun ve kanlı bir bağımsızlık savaşının ardından bağımsızlık getiren FLN, yani Özgürlük Cephesi memleketi esaretten kurtarmanın heyecanı ve hırsı ile Cezayir’i otuz sene içerisinde öyle perişan hale getirmişti ki, 1990’da yapılan seçimleri İslâmî Cephe “FIS” kazandı. FLN gitmemekte direndi, FIS haklı olarak sokağa indi ve Cezayir’de kanlı bir iç savaş başladı...

O günlerde Cezayir’de idim, terörün, didişmenin, ucuz politikanın ve çaresizliğin daniskasını orada gördüm...

Hadiselerin nisbeten yatışmasını, memleketin eski hâkimi olan Fransa sağladı... Bütün hay-huy arasında dokunulmazlığı olan tek mekân zaten Fransız Büyükelçiliği idi ve büyükelçi Cezayir’de liderlerden de önemli gibiydi. Cumhurbaşkanı François Mitterrand ardarda heyetler gönderiyor, heyetlerin işin içinden çıkamadığı zamanlarda muhalif grupların liderleri Paris’e davet ediliyor ve kan dökülmesine son verilmesi maksadıyla toplantı üstüne toplantılar yapılıyordu.

Nihayet sağlanabilen uzlaşmada, Fransa’nın büyük olmasa bile önemli rolü vardı...

Bu gibi hadiselerin örnekleri daha pek çoktur, eski imparatorluklar yahut geçmişte denizaşırı topraklara sahip olan memleketler bu topraklar ellerinden çıkmış olsa bile gerektiği zamanlarda devreye girer; bir çeşit “ağabeylik” edip sıkıntıları, tehditleri ve tehlikeleri ortadan kaldırmaya çalışırlar...

VİCDANÎ VE TARİHÎ GÖREV

Seneler önce yaşadığım bu hadiseleri İsrail ile ilişkilerimizin normalleşmeye başlamasının ardından Gazze ile tekrar ve yakından alâkadar olup yardım konvoyları göndermeye başlamamız üzerine hatırladım...

1917 Kasım’ında İngiliz birliklerine terketmek zorunda kaldığımız Gazze tam 401 sene boyunca bizim toprağımız, bugün Gazze’de yaşayanların büyük dedeleri de vatandaşlık kavramının olmadığı o devirlerde devletimizin “teb’ası” idiler... Kıt’a Arabistanı’nı, yani bugünkü Suudi Arabistan ile Körfez ülkelerinin bulunduğu toprakları İngilizler’den para ve silâh desteği almış olan Şerif Hüseyin’e terketmiştik ama Gazze’de, Filistin’de ve Irak’ta İngilizler ile çarpışmış, mağlûp olmuş ve bu toprakları Kıt’a Arabistanı’nda olduğu gibi oraların halkına değil, İngilizler’e bırakmak zorunda kalmıştık. Gerçi yenilgimizi kesin hâle getiren 6 Kasım 1917’deki Üçüncü Gazze Muharebesi’nde İngiliz birliklerinin yanında Mekke Şerîfi Hüseyin’in oğullarından Faysal’ın kumandasındaki isyancı Araplar da vardı ama mağlûbiyetimizin asıl sebebi İngilizler olmuştu.

Gazze’de yaşanan facialara karşı çıkıp ablukanın perişan ettiği sâkinlerine insanlık vazifesinde bulunmak o toprakların eski hâkimi olan bizler için hem tarihî, hem de oralarda canını vermiş olan onbinlerce Mehmetçik’in hatırasına karşı vicdanî bir vazifedir.

Bir zamanların “emperyal” olan bugünün güçlü devletlerinin yapmaları gereken de budur!

 

Üç seneden buyana bozuk olan ilişkilerimizin önümüzdeki günlerde düzelme yoluna gireceği söylenen Mısır ile ilk büyük diplomatik krizi 1932’de yaşamıştık. Kriz, 29 Ekim 1932 gecesi Ankara Palas’ta verilen Cumhuriyet Balosu’na katılan Mısır Büyükelçisi Abdülmelik Hamza’nın başındaki fes yüzünden çıkmış, Kahire ile Ankara arasında notalar gidip gelmiş ve mesele iki tarafın da alttan alması ile halledilebilmişti.

Mısır’da General Abdülfettah el-Sisi’nin Cumhurbaşkanı Muhammed Mursi’ye karşı 2013’te yaptığı darbeden sonra bozulan ilişkilerimizin düzelmesi maksadıyla ilk adımların atılmak üzere olduğu söyleniyor...

“Akdeniz İçin Birlik Parlamanterler Asamblesi Başkanlık Divanı”nın İtalya’da yarın yapacağı toplantıda Türk ve Mısır meclis başkanları aynı masada oturacaklar...

OTOMOBİLE SALDIRDILAR

Cumhuriyet döneminde, Mısır ile aramızda 2013’teki gerginliğe kadar bazen büyük, bazen de küçük boyutta defalarca kriz çıkmış, büyükelçilerimizin“istenmeyen adam” ilân edildikleri olmuş, hattâ 1954’te büyükelçimiz Fuad Hulûsi Tugay diplomatik teamüller bir tarafa bırakılarak Kahire’den apar-topar sınırdışı edilmişti.

İlk büyük kriz ise, 1932’de yaşanmıştı ve sebebi de Mısır’ın Ankara’daki büyükelçisinin başındaki “fes” idi!

İşte, bu “fes” krizinin “resmî” öyküsü:

Türkiye, Cumhuriyet’in ilânının ardından, o senelerde krallık olan ama İngiliz himayesinde bulunan Mısır ile ilk sıkıntıyı 1927’de yaşadı. Mısırlı gençler Kahire Büyükelçimiz Muhidin Paşa’nın otomobiline saldırdılar, büyükelçiyi tartaklamak istediler, polisin müdahalesi üzerine olay fazla büyümedi ama Ankara’dan Kahire’ye şiddetli protesto notaları gitti.

Mısır tarafının işi alttan alması üzerine gerginlik ortadan kalktı, ancak beş sene sonra daha büyük bir kriz yaşandı: “Fes” krizi!

Zamanın Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal, 29 Ekim 1932 gecesi, Cumhuriyet’in dokuzuncu yıldönümü münasebetiyle Ankara Palas’ta bir balo vermiş, baloya kordiplomatik mensupları ile beraber Mısır Büyükelçisi Abdülmelik Hamza da katılmıştı ve Hamza’nın başında Mısır’ın resmî serpuşu olan “tarbuş”, yani “fes”vardı.

NOTALAR GİDİP GELDİ

Abdülmelik Hamza 1930 Eylül’ünden itibaren Türkiye’de görev yapıyor ve iki memleket arasındaki en önemli mesele olan “Mısır emlâki” konusunu halletmek için yoğun çaba gösteriyordu.

Balo gecesi Ankara Palas’ta ayrıntıları değişik şekillerde anlatılan birşeyler oldu; yaygın söylentiye göre, Mustafa Kemal ile Abdülmelik Hamza arasında fes yüzünden bir tartışma çıktı ve büyükelçi baloyu terketti! Ankara Palas’ta o gece yaşananlar basına aksetmedi, diplomatik çevrelerde sır olarak kaldı ama büyükelçiler, fes hadisesini başkentlerine hemen rapor ettiler.

Rapor yazanlar arasında, Ankara’daki İngiliz Büyükelçisi de vardı ve bu rapor Aralık ayının başında önce Reuters haber ajansının eline geçti, bir-iki gün sonra da Londra’da yayınlanan “Daily Herald” gazetesinde manşetten çıktı. Ajansın ve gazetenin haberlerinde Mustafa Kemal’in Mısır Büyükelçisi’ne “Türkiye’de kıyafet devrimi yapıldığını ve fesin yasaklandığını” söylediği, Abdülmelik Hamza’nın fesini çıkartmak zorunda kaldığı ama baloyu terkettiği söyleniyordu.

Ortalık, işte bu haberlerden sonra karıştı ve Mısır, Türkiye’ye sert bir nota gönderdi. Notada büyükelçinin fesine hakaret edildiği, hakaretin dolayısı ile Mısır’a yapılmış olduğu iddia edilip Ankara’nın özür dilemesi isteniyordu.

KARŞILIKLI YUMUŞAMA

Türkiye, Mısır’ın notasını 8 Aralık 1932’de cevapladı ve İngiliz basınında çıkan haberlerin yalan olduğunu iddia etti. Cumhuriyet Balosu’nda fes yüzünden bir hadisenin yaşanmadığını söyleyen Ankara “Balonun resmî kısmı tamamlanıp daha samimî şekilde hareket edilebilen ikinci kısma geçilmeden önce üniformaları ile gelmiş olan kordiplomatik mensuplarına arzu ettikleri takdirde resmî elbiselerini çıkartıp rahat şekilde giyinebilecekleri söylenmiş ve Mısır Büyükelçisi de fesini çıkartmıştır. İngiliz gazetelerinde iddia edildiği şekilde bir hadise asla yaşanmamış, Reisicumhur Hazretleri, Abdülmelik Hamza’yı o gece yabancı bir devletin temsilcisi değil, hakiki bir dost gibi görmüşler ve o şekilde muamele etmişlerdir” diyordu.

Gerginlik iki hafta devam etti. Abdülmelik Hamza, Aralık ayının sonlarına doğru Ankara’dan İstanbul’a geçti ve Türk gazetelerine yatıştırıcı mesajlar vermeye başladı. Demeçlerinde fes hadisesini ama Mustafa Kemal’in yaptığı “fesini çıkartması” teklifini “hakaret olarak görmediğini” söylüyordu.

BİRKAÇ AYLIĞINA GİTTİ

Büyükelçinin hadiseyi doğrulayan ifadeleri Mısır basınında yeniden geniş şekilde yeraldı ve Kahire gazetelerinin “Büyükelçinin fesine yapılan hakaret Mısır’a yapılmıştır” şeklindeki yayınları üzerine Türk gazeteleri geri adım attılar: Abdülmelik Hamza’nın fes hadisesini doğrulayan ifadeleri ile ilgili olarak “Büyükelçi bazı bilgileri yayınlamamız şartıyla vermişti, bu sözlerini kullanmamamız gerektiği halde kullandık ve hata ettik” diyorlardı.

Mısır Büyükelçisi Abdülmelik Hamza İstanbul’da bir ay kadar kalacak, 17 Ocak 1933’te gemi ile Mısır’a gidecek ve Türkiye’ye birkaç ay sonra, ortalığın yatışması üzerine dönecekti...

Mısır ile aramızdaki asıl kıyamet ise 22 sene sonra kopacak ve Kahire’deki Türk Büyükelçisi Fuad Hulûsi Tugay, Mısır’dan sınırdışı edilecekti...

İki memleket arasında uzun seneler boyunca devam eden gerginliğe sebep olan 1954’teki hadisenin ayrıntılarını da aşağıdaki kutuda okuyabilirsiniz...

 

KAHİRE, 1954’TE ELÇİMİZİ ‘İSTENMEYEN ADAM’ İLÂN EDİP HAKARETLE GÖNDERMİŞTİ

Mısır Kralı Faruk, 1952 Temmuz’unda bir darbe ile tahtından indirildi ve idare liderliğini Albay Cemal Abdülnasır’ın yaptığı “Hür Subaylar Hareketi”nin eline geçti...

Kahire’deki Türk Büyükelçisi bir Osmanlı paşazadesi, Deli Fuad Paşa’nın torunuFuad Hulûsi Tugay idi ve Mısır hanedanından Prenses Emine ile evliydi...

Kralı darbe ile devrilen memlekette devrik hanedana mensup bir prensesin başka bir memleketin sefiresi olarak kalmaya devam etmesi aslında aklın ve mantığın kabul edebileceği bir değildi... Mısır gazeteleri zaten hemen her gün Türk Büyükelçisi’nin hanımına hakaretler yağdırıyorlardı.

İşlerin daha da sarpa saracağını farkeden Fuad Tugay, Ankara’ya “Bu işin sonu kötü bitecek, elimden bir kaza çıkmadan beni buradan alın” diye yazıyor ama zamanın Dışişleri Bakanı Fuad Köprülü “Londra’ya tayin edileceksiniz ama zamanı gelmedi” diyordu...

Kıyamet bir buçuk sene sonra, 1954’ün 2 Ocak akşamı, Kahire Operası’nda koptu...

GÜMRÜKTE KÜÇÜK DÜŞÜRÜLDÜ

Devrim Komuta Konseyi’nin güçlü adamı ve Başbakan Yardımcısı Cemal Abdülnasır, operada o geceki programın tamamlanmasından sonra salonlardan birinde temsili izleyen kordiplomatik için bir kokteyl veriyordu ve davetliler arasında Türk Büyükelçisi de vardı.

Gazetelerde aynı gün, büyükelçinin hanımı Emine Tugay’ın aleyhinde yine hakaret dolu dünya kadar yazı çıkmıştı...

Abdülnasır salonda büyükelçilerin ellerini sırayla sıkmaya başladı ve Türk Büyükelçisi’ne de elini uzattığı anda Fuad Tugay “Ben sadece centilmenlerin elini sıkarım” dedi, sonra Abdülnasır’a uzun uzun hakaretler etti, “Mısır’ı felâkete sürüklediğini” söyledi ve muhatabının cevap vermesini beklemeden arkasını dönüp salonu terketti!

Kordiplomatiğin önünde yaşanan skandalın örtbas edilmesi imkânsızdı. Fuad Tugay hemen o gece “istenmeyen adam” ilân edildi ve Mısır’dan 24 saat içerisinde ayrılması istendi! Üstelik protokol kuralları de bir tarafa bırakıldı, Kahire’den ayrılmak üzere ertesi sabah havaalanına giden büyükelçi, diplomatlara mahsus salona alınmadı, normal yolcularla beraber sıraya girmesi istendi ve uçağa binmesinden önce bagajları bile kontrol edildi. Bütün bunlar yapılırken Mısırlı gazetecilere bol bol fotoğraf çektirildi ve fotoğraflar Kahire’de ertesi gün çıkan bütün gazetelerde yayınlandı!

Türkiye hadiseye çok büyük tepki gösterdi ama Ankara’daki Mısır Büyükelçisi sınırdışı edilmedi.

Ankara ile Kahire birbirlerini suçlamaya haftalarca devam edecekler ve Türkiye ile Mısır arasındaki münasebetler 1980’lere kadar tam olarak düzelemeyecekti.

 

Türkiye’de çok partili dönemde yaşanan darbelerin ve darbe teşebbüslerinin hemen tamamına şahit oldum ama böylesini hiç görmedim...

Askerî darbe ile maalesef epey erken tanıştım: 27 Mayıs’ta, henüz beş yaşımda iken... “Tanıştım” diyorum, zira çocuk olmama rağmen 27 Mayıs’ı neredeyse bizzat yaşadım. Babam, rahmetli Menderes’e yakın yazarlardan idi, darbeden sonra evimiz basıldı, herşeyin altını üstüne getirdikten sonra babamı alıp götürdüler...

Darbe ile ilk teşerrüfüm işte böyle oldu: Kapıda bir jeep, evin içerisinde askerler, sonraki günlerde Balmumcu Kışlası’na hafta sonları ziyaretleri, derken Yassıada’daki rezaleti heyecan içerisinde izleyebilme çabaları...

Talât Aydemir’in her iki kalkışmasını radyo başında takip ettik. 12 Mart talebelik günlerime geldi; yasakları ve sıkıntıları yine bizzat yaşadım. 12 Eylül’de artık gazeteci idim, hem o darbeyi, hem de sonra gelen post-modern, dijital vesair teşebbüsleri meslek gereği yakından gördüm...

27 Mayıs öncesindeki darbeleri, darbe teşebbüslerini, ihtilâlleri ve başkaldırmaları ise tarih merakım sebebi ile seneler boyunca okudum ve araştırdım. Geçmiş asırlardaki yeniçeri isyanları hakkında kaynaklarda zaten hayli bilgi vardı; Hüseyin Avni Paşa’nın modern askerî darbelere öncülük eden 1876’daki o meş’um hareketinin hem ana kaynakların, hem de arşivlerdeki belgelerin orijinallerini görebilme şansını da buldum.

 

GELENEK YERLE BİR OLDU!

Ama bütün bu darbe, darbe girişimleri, ihtilâl ve başkaldırma vesaire gibi gayrımeşru kalkışmaların hepsinin ortak bir özelliği vardı: Halka silâh atılmamış, millete ait binalar bombalanmamıştı!

15 Temmuz gecesindeki başkaldırının gerisinde nasıl bir kin, nefret yahut biryerlere bağlılık var idi ki, asırlar boyunca devam eden bu gelenek yerle bir edildi ve darbe teşebbüsüne karşı tarihimizde ilk defa olarak fiilen karşı koyan halk, mermilerin hedefi oldu...

Milletin üzerine kurşun yağdırmak ve milletin meclisini bombalamak gibisinden akıl ve idrak dışı gözü dönmüş işler darbeler tarihimizde nasıl bir ilk ise, halkın darbe teşebbüsüne bilfiil karşı koyması da aynı şekilde ilk idi. Genelkurmay’ın dün yaptığı açıklamada geçen “Yapılan hain girişimin engellenmesindeki en büyük rol yüce milletimizindir” ifadesi, bu direnişin önemini zaten açıkça gösteriyor.

Karşı çıkmanın ardında milletin demokrasiyi artık sonuna kadar benimsemesinin ve demokrasiden bir daha geri adım atılmaması isteğinin büyük rolü mevcuttur ama bir sebebin de gözardı edilmemesi gerekir: 28 Şubat döneminin acı hatıralarının!

 

UNUTULMAYAN ACI HATIRALAR

Darbelere karşı 15 Temmuz gecesine kadar genellikle sessiz kalan halkın bir darbe girişimine ilk defa fiilen direnmesinde yüzbinlerce ailenin 28 Şubat günlerinde uğradığı gadrin ve çektikleri ıstırabın büyük etkisi vardır. Demokrasiye son verilmesi endişesi ile beraber memlekette askerî bir rejim tesis edildiği takdirde geçmişte yaşananların beterine uğranılabileceği ihtimali!

Rejimi ve memleketi korumak uğruna canını verenler arasındaki yakınen tanıdığım iki kişiyi rahmetle yâdediyorum: Yeni Şafak’tan meslekdaşım Mustafa Cambaz ile reklâmcı Erol Olçok’u... Mustafa Cambaz’ın bir kitabım için benimle röportaja gelişi, Erol Olçok ile de önceki hafta Topkapı Sarayı’nda Hazreti Muhammed’in hırkasının açılışı ve sonrasında verilen iftardaki beraberliğimiz, onları son görüşüm imiş...

15 Temmuz gecesi yaşananlar darbe girişimidir müesses nizamı devirmeye kalkışmak gibi büyük bir suçtur ama bu suçun fâilleri memlekette sanki bir iç savaş yaşanıyormuşcasına milletin üzerine ateş açıp masumların kanını akıtmak gibi tarihin ebediyyen lânetleyeceği bir iş etmişlerdir...

Millete ve millete ait mekânlara teşebbüsün daha tâ başında gözlerini kırpmadan ateş açanların işbaşına geldiklerinde neler yapabileceklerini ve son anda nasıl büyük bir felâketten döndüğümüzü şu anda belki tam olarak tasavvur edemiyoruz ama yaşadığımız büyük şokun etkisinden kurtulmaya başladığımızda herşeyi çok daha iyi anlayacağız!

 

 

“Hastaneye yattı, zatürre imiş”, “Taburcu oldu, evinde dinleniyor, vaziyeti fena değil”, “Sıkıntılar tekrar nüksetti ama aklı tamamen başında”, “Maalesef pek iyi değil” deniyordu ve son haber nihayet önceki gece geldi!

Bu öyle bir kayıptı ki, on gün kadar önce girişilen uğursuz darbe teşebbüsünden buyana ilk sayfalarında teşebbüs haricinde hiçbir haber kullanmayan gazeteler, birinci sayfalarında ve hattâ sürmanşetlerinde hemen yer verdiler!

Ardında boyu kadar eser, yüzlerce ve hattâ binlerce talebe, hemen herkese ders almaları gereken çalışkanlık, heves ve metod bırakarak giden Halil İnalcık şimdi Fuad Köprülü ve Abdülbaki Gölpınarlı gibi hocalarının, ömrü boyunca araştırdığı Osman Gazi’nin, oğlu Orhan’ın, Fatih’in bulunduğu âlemde onlarla beraber...

Orada artık ne sohbetler ediliyor, neler konuşuluyordur, kimbilir... Belki gençlik senelerindeki hocaları ile Nizamî-i Genceî’nin Divan Edebiyatı’nın ortaya çıkmasındaki etkisini tekrar gözden geçiriyorlar, klasik dönem padişahları ona timar sisteminin hâlâ meçhul bazı ayrıntılarını anlatıyor yahut Osman Gazi’ye 1302’deki Bafeus Savaşı’nın ardından kurulan imparatorluğun ilk günlerinde yaşanan bilinmeyenleri soruyordur...

Halil İnalcık’ın ardından çok şeyler yazılıp söylenecek ama Hoca’nın zaten bilinen ilminin haricindeki bazı özelliklerini hatırlatayım:

HEVES, HEYECAN VE İLİM

En başta hiç bitmeyen hevesini, neredeyse bir asırdan buyana tükenmeyen meslekî heyecanını, belgeye verdiği önemi ve Allah’ın lûtfettiği asırlık hayatının neredeyse son ânına kadar hiç durmadan çalışmasını...

Mesleğinde başarılı olmanın; tamamı kaynak olan kalıcı ve aşılması artık mümkün olmayan eserler vermenin ilk şartının bilginin yanısıra mesleğinden zevk alıp heyecanı kaybetmemekten geçtiğini Halil Hoca’yı yakından tanıyanlar bilirler. Seksenli, hattâ doksanlı yaşlarında iken yeni bulduğu bir belgeden sanki mezuniyet tezini hazırlayan genç bir talebe imişcesine nasıl heyecan hissettiği, onu bilenlerin hafızalarından hiç silinmeyecektir.

Ve, unutmayalım: Halil İnalcık aslında bu devrin değil, kökü maziye uzanan bir neslin hayattaki son mensuplarından idi: İmparatorluk zamanında doğmuş, iki padişah görmüş, Cumhuriyet döneminin her ânını yaşayıp her hadiseye şahitlik etmiş, dünyaya geldiği sırada teb’ası yahut vatandaşı olduğu devletin tarihini yazmış ve bu sahada üstadların üstadı mertebesine ulaşmıştı.

Beni, Halil Hoca gibi bir âlimin göçüp gitmesinin yanısıra üzen bir başka husus daha var: Tarih sahasındaki ilminin yanısıra edebî tarafının, eski edebiyata olan hâkimiyetinin ve şairliğinin gerektiği kadar bilinmemesi, samimi sohbetlerinde“Aslında tarihçi değil edebiyatçı olmak istiyordum ama üniversitede tek bir kadro, tarih asistanlığı kadrosu mevcuttu ve benim de o kadroya ihtiyacım vardı”demesi...

Burada, Halil Hoca’nın bir çeşit biyografisi olan “Tarihçilerin Kutbu” isimli kitabı bana gönderirken ilk sahifeye yazıp imzaladığı ve eski harfleri bilenlerin okuyabilecekleri ithafını görüyorsunuz. “İki devleti”, yani hem Osmanlı’yı, hem de Cumhuriyet’i yaşamış olan Hoca, ithafında bu iki devletin yazısını birarada kullanıyor.

İLMİN BAŞI SAĞOLSUN!

Hoca, eski tarzda kaleme aldığı mânâlı bir dörtlüğünde “Dehr-i fânîden nice cân, nice cânânlar geçer, / Bezm-i işretten aceb mestâne yârânlar geçer, / Bir nefestir cânımız yâr, leblerinde ber-kârâr, / Hey, bu fânûs-u safâ bir gün söner, canlar geçer” diyordu.

Eski edebiyata âşina olanlar, Halil İnalcık’ın klâsik edebiyata hâkimiyetini bu dörtlüğü okuduklarında hemen anlayacaklardır...

“Âlimin ölümü, âlemin ölümü gibidir!” derler... Halil Hoca’nın ardından maalesef bir âlem göçtü!

Nur içinde yatsın ve ilmin tekrar başı sağolsun!

 

Bir yerlerden her nasılsa işittiğimiz kavramları ânında benimseyip aslında ne ifade ettiğine ve mânâsının sonradan değişip değişmediğine bakmadan paldır küldür kullanmaya bayılırız.

Senelerdir dilimizden düşürmediğimiz “McCarthy’cilik” gibi...

İsmi yetmiş küsur seneden buyana “cadı avı” mânâsında kullanılan Joseph McCarthy, Birleşik Amerika’nın Wisconsin Senatörü idi, Cumhuriyetçi Parti’ye mensuptu ve 1908 ile 1957 arasında yaşadı. Başlattığı komünizm karşıtı kampanyalar ve ardından binlerce Amerikalıyı “komünist”, “kızıl” yahut “Sovyet ajanı” diye suçlaması üzerine Amerikan politikasının en tanınan siması oldu. Katolikler ile Amerika’nın güçlü ailelerinin de desteğiyle 1950’den itibaren Kongre’de başkanlığını kendisinin yaptığı bir soruşturma komisyonunu faaliyete geçirdi.

Komünistlik ile itham edilerek komisyona ifade için çağırılanlar arasında her sınıftan Amerikalı ama özellikle de memleketin önde gelen entellektüelleri vardı...

Soğuk savaşın en şiddetli günlerinde yaşanan korkular Julius ve Ethel Rosenbergçiftinin atom sırlarını Sovyetler’e vermekle suçlanıp bu yüzden idam edilmelerinin ardından daha da arttı, Amerika’da bir “Sovyet korkusu” başladı ve korku, McCarthy’yi daha da güçlendirdi.

 

MİLLETİ PERİŞAN ETTİ AMA...

Senato, dört sene boyunca devam eden ve zamanla şiddetini arttırarak paranoya hâlini alan faaliyetlere 1954 Aralık’ında aldığı bir kararla son verdi ama ifadelerin ve soruşturmaların neticesinde binlerce kişi “gizli kızıl” damgası yemiş, işinden olmuş, aileleri perişan düşmüş ve insan içine çıkamaz hâle gelmişlerdi!

McCarthy’nin ismi o zamandan buyana cadı avı, toplumsal paranoya ve suçlunun yanında masumun canının da yanmasını ifade eden siyasî bir kavram olarak kullanılıyor ve bizde de 15 Temmuz’daki menhus teşebbüsün ardından başlayan temizlik sırasında artık sık sık telâffuz ediliyor.

Joseph McCarthy dangıl-dungul davranışları ile gerçi çok masumun günahını almış ve seneler boyu lânetle yâdedilmişti ama, son dönemdeki bazı Amerikalı tarihçiler onun hakkında artık başka türlü düşünüyor, suçlamıyor, aksine “Söylediklerinin çoğu doğruydu fakat haşin üslûbu yüzünden yolunda devam edip bütün komünistleri ortaya çıkartamadı” diyorlar.

Wisconsin’li haşin senatörün iddialarından birçoğunun doğruluğu, Amerikan ordusunun 1940’ların ortalarında başlatıp 1980’e kadar devam ettirdiği “Venona Projesi”nde elde edilen sonuçların açıklanması ile ortaya çıktı...

Proje, Sovyet gizli servislerinin Amerika’daki ajanlarına ve komünist sempatizanlara gönderdiği gizli mesajları çözme maksadıyla başlatılmıştı. Uzmanlar şifreleri kırabilmek için tam 37 sene boyunca uğraştılar, tamamını olmasa bile önemli bir kısmını çözebildiler ve 1980’de yayınlanan nihaî rapor, Amerikan kamuoyu ile tarihçileri geçmişteki bazı önemli hadiselerin artık başka türlü değerlendirilmesi gerektiği konusunda ikna etti...

 

BİRÇOK İDDİASI DOĞRU ÇIKTI

Meselâ, 19 Haziran 1953’teki idamlarına kadar masum olduklarını iddia eden ve idamlarının ardından ikon haline getirilen Rosenberg çiftinin masum olmadıkları anlaşıldı. Julius Rosenberg aslî suçlu idi, Sovyetler’e zannedildiği gibi çok önemli atom sırlarını vermemiş ama bazı yeni silâhlar ile jet uçaklarının bilgilerini göndermişti. Julius ile beraber elektrikli sandalyeye gönderilen karısı Ethel işin içerisinde tam olarak bulunmamasına rağmen kocasının faaliyetlerinden haberdardı ve teknik şekilde olmasa bile, daha başka konularda Julius’a yardımcı olmuştu!

Bazı Amerikalı tarihçiler, Venona raporlarının ve daha başka belgelerin yayınlanmasının ardından McCarthy’yi şimdi başka türlü değerlendiriyorlar. Meselâ, McCarthy’nin Amerikan Dışişleri’ne “sızdıklarını” ve “isimlerini bildiğini”söylediği ama açıklamaya vakit bulamadığı “250 kadar komünist” iddiasının doğru çıktığı anlatılıyor. Son yayınlanan McCarthy biyografilerinde de Sovyet istihbaratının o günlerin Amerika’sındaki faaliyetlerinin zannedilenden daha etkili olduğu ve Amerikan Komünist Partisi ile komünist sempatizanlığının memleket için tehlikeli hâl almasının önüne McCarthy’nin sayesinde geçilebildiği yazılıyor.

McCarthy’den siyasî çevrelerde ve basınımızda artık daha sık bahsedilmeye başlandığını görünce, sizleri bir zamanların bu çok meşhur siyasetçisi ile ilgili son değerlendirmelerden haberdar edeyim dedim...

 

Günlerdir buyana “Batı bizi dinlemiyor, 15 Ağustos’ta uğradığımız ihanetin büyüklüğünü görmüyor; Batı’nın sadece basınına değil, politikacılarına da anlatamıyoruz, dürüst değiller” diyoruz.

Böyle şikâyetlerle kendimizi boş yere yoruyoruz; zira dinlemezler, görmezler, anlamazlar, üstelik hiçbir şekilde dürüst ve açık olmazlar! Bu davranışları onların hem asırlar öncesinden gelen ve değiştirilmesi mümkün olmayan kanunları, hem de genetik alışkanlıklarıdır!

Tarihi öyle ayrıntıları ile falan değil, doğru değerlendirme yapmaya yetecek seviyede bilenler bile Batı’nın bu davranışının geçmişte de vârolduğunu, hiçbir şekilde değişmediğini ve bundan sonra da değişmeyeceğini görür, Avrupa’dan anlayış, muhabbet ve hattâ açık söz bile beklemezler... Bu iş böyle gelmiştir ve böyle gidecektir!

Zira bizi sevmezler, kendilerinden her bakımdan farklı, hattâ “aşağıda” telâkki ederler, tâââ Attila’dan itibaren önce doğudan ve kuzeyden gelip kapılarına dayanan Türkler, daha sonra da Selçuklu ve Osmanlı gibi Müslüman Türk İmparatorlukları ile mücadele tarihlerinde geniş yer işgal eder. “Türk” sözü, Avrupa için asırlarca “tehlike” ve “korku” mânâsına gelmiş, bu korku sadece siyasette değil, şiirden romana, operadan baleye kadar sanatın her alanına bile hâkim olmuş; Türkler Avrupa’nın gözünde “korkunç”, “hain”, “kâfir”, yahut“şeytandan da beter” birer zebani gibi görülmüşlerdir.

AB’NİN TEMELİ TÜRK KORKUSUDUR

Dillerindeki “Anneciğim, Türkler geliyor!” misâli tarihî deyimlerin de kaynağı olan bu korku ile nefretin yalnızca davranışta ve siyasette değil, dinî alanda da hayli geniş yeri vardır. Türkler’e karşı başlatılan Haçlı Seferleri’nin öncülüğünü Papalar’ın yapmış olmaları bir tarafa, Reform hareketini başlatan Martin Lutherbile eserlerinde halkı “Türk tehlikesi”ne karşı uyarmış, “Papa’dan kurtuluyoruz, şimdi sıra Türkler ile mücadelede” diye yazmış, hattâ bazı Avrupa krallarının zamanın Osmanlı hükümdarı Kanunî Süleyman ile anlaşma çabalarına karşı da“Avrupa ve din elden gidiyor!” diye kıyametleri kopartmıştır.

Kapısında elli küsur senedir “Bizi de aranıza alsanıza” diye yalvar-yakar beklediğimiz Avrupa Birliği’nin asırlar önce ortaya atılan kuruluş fikrinin, yani Avrupa’nın tek bir devlet olması hayâlinin temelinde de Türk ve İslâm korkusu vardır: Avrupa’nın Türkler’e karşı yekvücut olması düşüncesi tâââ 13. asırda, İlâhî Komedya’nın sahibi Dante Alighieri ile Fransız yazar Pierre Dubois tarafından ileri sürülmüştür. Devlet şeklindeki bir yapının, yani bugünkü Avrupa Birliği’nin fikir babası da Bohemya Kralı Podiebradlı George’dur, “Avrupa’nın tek bir devlet hâline gelmesi”ni 1462’de ilk defa o ortaya atmış, Türkler’in Avrupa’dan kovulmalarının ancak bu sayede mümkün olabileceğini söylemiş ve George’un hayâli beş asır sonra hayata geçirilmiştir.

DANTE’YE KULAK VERMEK

Biz şimdi zaten bize karşı kurulmuş olan bu birliğin bizi anlamasını hayâl ediyor, kapısında dil ve ter döküp rüyalara dalıyor; kanunlarımızı, yönetmeliklerimizi, vesairemizi güya onların standartlarına getiriyor ve kendi kendimize gelin-güvey oluyoruz!

Dante’nin “İlâhî Komedya”sının “Âraf” kısmında “Beni takip et ve bırak ne derlerse desinler” mânâsına gelen “Vien dietro a me e lascia dir le genti” diye bir cümle geçer...

Karl Marx, bu ifadeyi Kapital’in girişinde “Sen yolunda yürü, bırak ne derlerse desinler!” demek olan “Segui il tuo corso, e lascia dir le genti” şekline getirir, cümle çok daha sonraları Tevfik Fikret’e “Hak bellediğin bir yola yalnız gideceksin” mısraının ilhâmını verir...

Bizden asırlar boyunca hoşlanmamış olan Batı’dan şimdi hoşlanmasını, üstelik de anlamasını bekleyip “Aralarına alacaklar, Avrupalı olacağız” gibisinden boş hayallere dalmaktan ve “Bizi bir türlü anlamıyorlar” diye esef etmekten vazgeçip Dante’nin sekiz asır önce söylediğini yapmamızın, yani artık kendi yolumuzda yürümemizin zamanıdır!

Yolumuzda yürüyüp gerisini boşverelim, onlar ne derlerse desinler!

Avusturya Başbakanı Christian Kern ile Dışişleri Bakanı Sebastian Kurz’un bu hafta içerisinde söyledikleri ve ilişkilerimizde sıkıntı yaratan “Türkiye’nin ev ödevini yapmasını istiyoruz” şeklindeki sözlerinin aynını bir başka Avusturyalı diplomat, bundan tam 140 sene önce de söylemişti. İşte, Avusturya Dışişleri Bakanı Kont Gyula Andrassy’nin Türkiye’ye 31 Ocak 1876’da gönderdiği aynı mealdeki muhtıranın öyküsü...

Avusturya ile ilişkilerimizde üç günden buyana sıkıntı var... Gerilim, Avusturya Başbakanı Christian Kern’in Türkiye ile Avrupa Birliği arasında devam eden müzakerelere son verilmesi için Avrupalı liderlerle görüşeceğini duyurmasıyla başladı. Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, bunun üzerine “Avusturya’nın radikal ırkçılığın başkenti” olduğunu söyledi, derken tartışmaya Avusturya Dışişleri Bakanı Sebastian Kurz da dahil oldu ve “Türkiye’nin ev ödevini yapmasını istiyoruz” dedi. Viyana’nın bize bu şekilde ders verme merakı yeni değildi, bundan 140 sene önce de zamanın Avusturya Dışişleri Bakanı Kont Gyula Andrassy aynı işi 31 Ocak 1876’da bir muhtıra göndererek yapmıştı. Farklılık sadece tarihte ve isimlerde idi, temelde hiçbir değişiklik yoktu ve Avusturya bizden o zaman da “ev ödevimizi yapmamızı” istemişti!

HER DENETİMDE MUTLAKA TOPRAK KAYBETTİK

İşte, tarihlere “Andrassy Muhtırası” diye geçen olayın hikâyesi: “Avrupalı olmaya” karar vermemiz üzerine Avrupa seneler boyunca müfettiş üstüne müfettiş, komisyon üstüne komisyon gönderdi, hattâ arada bir askeri birlikler ile savaş gemilerini de gönderip bazı taleplerini güç kullanarak çözmeye çalıştı, hemen her denetimden sonra mektup yahut muhtıra aldık ve mutlaka toprak kaybettik... 1876’nın 31 Ocak’ında aldığımız “Andrassy muhtırası” da bunlardan biriydi. Muhtıra, o yıllarda Hersek’te yaşanan huzursuzluklarla ilgiliydi ve muhtırayı kabul etmemizden sonra Hersek elimizden çıktı! Avrupa’nın Avrupalı olmamız karşılığında ileri sürdüğü şartlar 19. Asırdan buyana hep aynı idi: Ekonomimizi düzeltecek, azınlıkların haklarını koruyacak, kötü muameleyi yasaklayacak, vergi reformuna gidecek, uluslararası anlaşmazlıkları hakeme götürecek ve en önemlisi de bizden ne talep ederlerse hiç itiraz etmeden yerine getirecektik. Bütün bunlar olup biterken, içerisinde yeralmak istediğimiz o zamanın Avrupa’sı bir taraftan da Osmanlı İmparatorluğu’nun Türk olmayan unsurlarını ayaklandırmak için elinden geleni yapmakla meşguldü. Avusturya ile Rusya, Hersek’in Türk idaresinden ayrılması için seneler boyu gizliden gizliye faaliyet gösteriyorlardı ve çabalarının semeresini 1875’in 13 Nisan’ında aldılar: Nevesinje kazasında yaşayan 300 kadar Hristiyan Bâbıâli’ye karşı ayaklandı. Bağımsızlık sözü etmiyor, sadece vergilerin ve askere gitmemek için ödedikleri bedelin azaltılmasını istiyor ve Hersek’teki güvenlik kuvvetlerinin yerli halktan meydana gelmesini, bu kuvvetlerde Türkler’in yeralmamasını talep ediyorlardı. İstanbul’un ise basireti bağlanmıştı. O zamanın hükümeti olan Bâbıâli isyanın ciddi olduğunu farketmedi ve işi sadece nasihatlerle, af vaadleriyle geçiştirmeye çalıştı. Derken isyan büyüdü, Karadağ ve Sırbistan da Avusturya ile Rusya’nın tarafını tutup isyancılara askeri yardım göndermeye başlayınca, Hersek’te kan gövdeyi götürür oldu. Rus, Alman ve Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun başbakanları toplandılar, “Türkiye’nin aramıza katı- labilmesi için Hersek’teki olayların sona ermesi gerekir” dediler ve Avusturya’nın Dışişleri Bakanı olan Kont Gyula Andrassy’yi Türkiye’ye hitaben bir muhtırayı kaleme almakla görevlendirdiler.

ANDRASSY’NİN BİTMEYEN İSTEKLERİ

Kont, hazırladığı muhtıra taslağını bu üç ülkenin yanısıra İngiltere, Fransa ve İtalya hükümetlerine gönderip olurlarını aldıktan sonra, 1876’nın 31 Ocak günü Bâbıâli’ye Avrupa’nın diplomatik notası olarak gönderdi. Tarihlere “Andrassy lâyihası” diye geçen muhtırada, Avrupa’nın bazı “küçük” istekleri vardı: Hersek’teki Hristiyanlara tam bir dini serbestlik verilmeli, âcil vergi reformu yapılmalı, çiftçilerin mülkiyet haklarını belirleyecek bir kadastro çalışmasına gidilmeli, Hersek’ten toplanan vergiler sadece Hersek’e harcanmalı, bütün bu reformlar Hristiyanlar ile Müslümanlar’ın teşkil edecekleri bir yerel meclis tarafından kontrol edilmeli ve Türkiye derslerine iyi çalışmalı idi!

OSMANLI-RUS SAVAŞI’NI BAŞLATAN MUHTIRA

Bâbıâli, Avrupalı olma uğruna Avrupa’nın daha önceki taleplerini de güle oynaya kabul etmişti ve Andrassy’nin muhtırasını da “Tamam, yaparız” diyerek hemen kabul ediverdik. Ama, aynı senenin 13 Mayıs’ında Berlin de bize bir başka muhtıra dayadı. Bu defa “Hersek’teki Türk birlikleri derhal geri çekilsin” diye tutturdular, aklı başına nihayet gelebilen İstanbul talebi reddetmeye kalkınca isyan büyüdü, Batı ise Hersekli Hristiyanlar’a daha fazla silâh ve mühimmat akıtmaya başladı. Bir yıl sonra tarihlere “93 Harbi” diye geçecek olan Osmanlı-Rus Savaşı çıktı, Rus ordusu Yeşilköy’e kadar geldi ve 1878’in 13 Temmuz’unda imzaladığımız Berlin Andlaşması ile, Bosna-Hersek Avusturya’nın oldu. Andrassy Muhtırası’nın üzerinden tam 140 sene geçmesine rağmen Avrupa’dan hâlâ aynı mealde mektuplar almamızın sebebi sizce ne olabilir ki?

1856’nın 30 Mart’ında bu iki madde bizi kâğıt üzerinde Avrupalı yapmıştı

Türkiyei bundan 160 sene önce, 30 Mart 1856’da resmen Avrupalı olmuş, o devrin Avrupa Birliği sayılan “Avrupa Devletleri Konseyi”ne girmişti. 1839’da ilân edilen Tanzimat memlekette birçok şeyi, özellikle düşünce yapısını ve günlük yaşayışı etkilemişti. Entari yahut kaftan yerine pantalon giyenlerin sayısı artıyor, yemekler artık masada yeniyor, hatta çatal-bıçak bile kullanılıyor ama Türkiye’yi “hasta adam” olarak gören Avrupa “Bu kadar yetmez, daha fazla reform lâzım” diyordu. Bütün bu hay-huy içerisinde 1854’e gelindi ve Kırım Savaşı patladı. Boğazlar’ın Rus tehdidi altına girdiğini gören İngiltere’yle Fransa Türkiye’nin tarafını tuttular, Rusya’ya harp ilân edildi ve Tuna boylarından Kars’a kadar uzanan sahada iki yıl boyunca devam edecek bir savaş başladı. Sonra Avusturya ve İtalya’daki küçük Piemonte hükümeti de bizim tarafımızda savaşa katıldı, 1855 Eylül’ünde Sivastopol müttefiklerin eline geçti ve hayli zorda kalan Rusya ateşkes istedi.

Barış konferansı 1856 Şubat’ında Paris’te toplanacaktı, Türkiye artık tam bir Avrupalı olacağından emindi ama konferans öncesinde müttefiklerden beklenmedik talepler gelmeye başladı: “Barıştan sonra yepyeni bir Avrupa kuracağız. Siz de bu düzende yer edinmek istiyorsanız reformlara başlayın; meselâ işkenceyi yasaklayın, azınlıklara haklarını verin, tam bir din hürriyeti sağlayın, ekonominizi düzeltin, bütün bunları yapın, sonra gelin konuşalım” diyorlardı. Türkiye, Avrupa’nın istediklerini Paris Konferansı’nın başlamasından bir hafta önce, 1856’nın 18 Şubat’ında yerine getirdi. Sultan Abdülmecid, tarihlere “Islahat Hatt-ı Humayunu” diye geçen meşhur fermanını yayınlayıp devletine daha çağdaş bir hava verdi. Ferman işe yaradı ve 25 Şubat’ta başlayıp 30 Mart’taki imza merasimiyle sona eren Paris Konferansı’nda batı dünyası Türkiye’nin “Avrupalı” olduğunu ilân etti. O devrin AB’si sayılan “Avrupa Devletleri Konseyi”ne de alındık ve resmen “Avrupalı” olduk. Ama hiçbir zaman uygulanmayan ve çıkan savaşların ardından sadece tarihte yeralan anlaşmanın yedinci maddesi bizi “Avrupalı” yapıyor, bir sonraki madde ise Türkiye’yi uluslararası anlaşmazlıklarını hakeme götürmeye mecbur ediyordu. 

İşte bu maddeler:

MADDE 7: Avusturya İmparatoru, Fransız İmparatoru, Büyük Britanya ve İrlanda Birleşik Kraliçesi, Prusya Kralı, Sardunya Kralı ve Rusya İmparatoru, Osmanlı Hükümeti’nin Avrupa Devleti sayılmasını, Avrupa devletlerinin haklarından ve Avrupa Devletleri Konseyi’nden faydalanmasını kabul ettiklerini duyururlar. Bu hükümdarlardan her biri, Osmanlı Devleti’nin egemenliğine ve toprak bütünlüğüne saygı göstermeyi kabul ederlerken bu saygının devamı konusunda birbirlerine kefil olurlar. Bu kurala aykırı olan her hareket, kendileri tarafından genel çıkarlarla ilgili bir mesele şeklinde görülecektir.

MADDE 8: Osmanlı Devleti ile bu anlaşmayı imzalayan devletlerden biri veya birkaçı arasında bir anlaşmazlık çıktığı takdirde, Osmanlı tarafı ve Osmanlı ile ihtilâflı olan taraf kuvvete başvurmadan önce bu anlaşmayı imzalamış olan diğer devletlerin aracılığına başvuracaklardır.

 

Başlığa bakıp da bostanlarda salatalık, marul, biber, patlıcan vesaire yetiştiren bahçevanların âmirlerinden sözedeceğimi zannetmeyin...

“Bostancıbaşı”nın öyle bahçe, sebze yahut meyve işleri ile alâkası yoktu; geçmişte “Silâhdar Ağa” ve “Kapıcıbaşı” ile beraber İstanbul sarayının en yüksek rütbeli subaylarındandı, asırlar boyunca Batı’nın “saray maraşalı”na eşdeğer bir konumda olmuştu ve hükümdarın en yakınındaki saray mensuplarının başında gelirdi...

Emrindeki “Bostancılar Ocağı” teşkilâtının geçmişi 14. asıra, tâââ Birinci Muradzamanına uzanırdı. Bostancılar’ın ilk vazifeleri saray muhafızlığı idi, buna ilâve olarak sarayın bakımı, yakacak temini, bayram öncesinde kurban alınması gibi işlerle de alâkadar olur ve tulumbacılar teşkilâtının kurulmasından önce şehirde çıkan yangınlara da onlar müdahale ederdi.

Ama, asıl görevleri söylediğim gibi “saray muhafızlığı” idi; üstelik sadece sarayın değil, Boğaz’ın, Adalar’ın ve Çanakkale’ye kadar uzanan sahillerin emniyeti de onlara emanet edilmişti. Sadece asayişten değil, kıyılardaki yerleşimin doğru dürüst olmasından da onlar sorumlu idiler ve sahilde inşa edilecek binalar için çıkartılması şart olan ruhsatı da Bostancıbaşı verirdi... Saraydaki idamları o infaz eder, hattâ bugün belediyelerin yaptığı işlerle de alâkadar olurdu.

SARAYIN TEK SAKALLISI

Bu kadar geniş yetkilerle donatılmış olan bir saray mensubu, tabii ki hükümdarın da en yakını olurdu! Padişahın hemen her an yanında bulunur, hükümdar denizden, yani saltanat kayığı ile biryerlere gideceği zaman dümene Bostancıbaşı geçerdi ve bu yakınlık, Bostancıbaşı’na sarayda padişah dışında sakal bırakma iznine sahip tek kişi olma hakkını vermişti!

İkinci Mahmud, 1826’da Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmasının ardından saray ve devlet teşkilâtına tekrar şekil verirken Bostancılar Ocağı’nı da yeni bir düzenlemeye tâbi tuttu. 31 Ağustos 1826’da çıkartılan kanunnâme ile yaşlı ve artık iş göremez halde bulunan bostancılar emekli edildiler, ocağın genç ve işe yarayan mensuplarına bir çeşit askerî kimlik verildi ve 11 Ocak 1827’de yayınlanan bir başka kanunnâme ile kurulan “Mu’allem Bostaniyân-ı Hâssa Ocağı”na kaydedilip asker yapıldılar...

Sultan Mahmud bütün bu düzenlemelerle beraber Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye Ordusu’nu kurmasının ardından “Bostancıbaşı” unvanını da kaldırdı ve Bostancıbaşılar “Muhafız Paşa” oldular. Böyle ardarda isim ve kimlik değiştiren ocak, 1820’lerin sonuna doğru “Hâssa Ordusu”, yani hükümdarı devletin merkezini koruyan ordu hâline getirildi...

BİRİNCİ ORDU’NUN GEÇMİŞİ

Bostancılar Ocağı ile Bostancıbaşı’nın macerası devam ediyordu...

Askerî teşkilât 1843’te yeni bir düzenlemeye tâbi tutulup İstanbul, Rumeli, Anadolu ve Arabistan orduları kurulurken bu dört orduya İstanbul’daki Hâssa Ordusu da ilâve edildi ve geçmiş asırların Bostancı Ocağı, imparatorluğun beş ordusundan biri, Bostancıbaşı da bu ordunun kumandanı oldular...

Ama etkileri bugüne kadar, hattâ 15 Temmuz’a kadar uzanan asıl değişiklik sonraki senelerde yapıldı ve Hâssa Ordusu, “Birinci Ordu” hâline getirildi...

Bugünün “Birinci Ordu”su, yani karargâhı Selimiye Kışlası’nda bulunan ordu hükümdarı ve sarayı asırlarca sadakatle korumuş olan işte bu “Bostancılar Ocağı”nın devamıdır, eski asırların “Bostancıbaşı”sı zamanımızın “Birinci Ordu Kumandanı”dır ve memleketin 15 Temmuz gecesi büyük felâketlere uğramasının önüne geçilmesinde önemli rolü olan Orgeneral Ümit Dündar da şimdi bu makamdadır...

Birinci Murad zamanında kurulan Bostancılar teşkilâtının temelleri kimbilir nasıl sağlam bir hissiyat ile atılmış ki, Bostancılar Ocağı, Bostancıbaşılar, Hâssa Ordusu, Muhafız Paşalar ve onların zamanımızdaki takipçileri de devlete sadakatten asırlar boyunca hiçbir tâviz vermemiş, en ufak bir zaaf göstermemişler!

 

 

Burada sözünü edeceğim hadiseden, daha doğrusu Kur’an’ın bir âyetinin tahrifinden, Türkiye’nin önde gelen İslâm Tarihi profesörlerinden bir dostum sayesinde haberdar oldum.

Mesele şu: Zaman Gazetesi, bundan birkaç sene önce son devrin en önemli İslâm âlimlerinden Elmalılı Hamdi Yazır’ın ilk baskısı 1935 ile 1938 arasında dokuz cilt hâlinde Diyanet İşleri Reisliği tarafından yapılan ve daha sonraları defalarca basılan “Hak Dini Kur’an Dili” isimli tefsirini bugünün Türkçesi’ne nakledilmiş olarak yayınlayıp okuyucularına dağıtmıştı.

1878 ile 1942 arasında yaşayan Elmalılı’nın eseri Türkiye’de basılan “İlk Kur’an meâl ve tefsiri” olarak bilinirse de aslında böyle değildir, eski asırlarda elyazması olarak elden ele dolaşan daha çok sayıda meâl mevcuttur ve ilk matbû, yani basılı meâl ve tefsir de 1865’te yayınlanmıştır. “Hak Dini Kur’an Dili”nin özelliği ise, ilmî boyutunun yanısıra dilinin eski devirlerdeki tefsirlere göre daha açık olması ve Diyanet’in yayınlaması sayesinde eserin geniş bir okuyucu kitlesinin istifadesine sunulmasıdır.

Zaman Gazetesi ilk yayınının üzerinden 70 seneden fazla zaman geçen eserin dilinin eskimiş ve dolayısı ile herkes tarafından rahatça anlaşılamayacağını düşünmüş ve sadeleştirilmiş şeklini okuyucularına dağıtmış ama ne sadeleştirme!

KİM BU ÂLİMLER, NEREDE?

Tahrif, Kur’an’ın 16. Suresi olan Nahl’in 43. âyetinde yapılmış...

Âyet, Diyanet Vakfı’nın yayınladığı meâlde “Senden önce de kendilerine vahyettiğimiz kişilerden başkasını peygamber olarak göndermedik. Eğer bilmiyorsanız, bilenlere sorun” diye veriliyor...

Elmalılı’nın “sadeleştirilmiş” metninde ise, karşımıza birdenbire “Tevrat ve İncil âlimleri” çıkıyor; meâl “(Ey Peygamber!) Senden önce de, kendilerine vahyettiğimiz erkeklerden başkasını peygamber olarak göndermedik. Eğer bunu bilmiyorsanız Tevrat ve İncil âlimlerine sorun” hâlini alıyor. Yani, âyette geçen ve bildiğim kadarıyla tek bir kişinin dışında tefsir âlimlerinin tamamının “bilenler”diye çevirdikleri “ehle’z-zikri” ifadesi, Elmalılı Hamdi Efendi’nin ağzından “Tevrat ve İncil âlimleri” yapılıveriyor!

Elmalılı ise asla böyle bir şey demiyor ve aynı âyet, “Hak Dini Kur’an Dili”nin geçenlerde tıpkıbasımı yapılan orijinal elyazmasında “Senden evvel de resul olarak başka değil, ancak kendilerine vahy veriyor idiğimiz erler göndermişizdir, ehl-i zikre sorun bilmiyorsanız” şeklinde geçiyor...

KUR’AN’A DA TERS, ELMALILI’YA DA...

Meâlin bu şekilde değiştirilmesi ile de birkaç iş birden ediliyor: Kur’an’da “neshedildiği”, yani “lâğvedildiği”, “kaldırıldığı” defalarca ifade edilmesine rağmen Tevrat ve İncil’in hükmü devam ediyormuş havası verilerek “kaldırılmış kitapların âlimlerine müracaat” tavsiye ediliyor ve hem Kur’an’ın özüne, hem de tefsirin asıl sahibi olan Elmalılı Hamdi Efendi’nin sözüne tamamen ters bir iddiada bulunuluyor!

Bu yazıyı yazmadan önce sözünü ettiğim tahrifin daha önce farkedilip edilmediğini araştırdım, bu konuda yayınlanmış birkaç yazının bulunduğunu ama pek dikkat çekmediklerini gördüm ve tahrifi tekrar hatırlatmak istedim.

Tahrifin sebebinin ne olduğunu, âyetin bilgisizlikten mi, boşvermişlikten mi, yoksa bir aralar pek moda olan “dinlerarası diyalog” terânesine destek sağlayabilmek maksadıyla mı değiştirildiğini bilmiyorum.

Şimdi, merak ettiğim bir husus daha var: Elmalılı Hamdi Efendi’nin vârislerinin, meselâ büyük âlimin torunlarından olan sevgili Okan Bayülgen’in dedelerinin eserinin bu hâle getirilmesini öğrendiklerinde ne düşünecekleri ve ne yapacakları...

 

Barack Obama’nın 2009’da Amerikan Başkanı seçilmesinden sonra, bir tartışma başladı: Başkan’ın Müslüman olup olmadığı... Tartışmanın temelinde Obama’nın baba tarafından Kenya ile bağlantısının olması ve ailesinde çok sayıda Müslüman bulunması vardı. Beyaz Saray’dan yapılan açıklamalarda Başkan’ın “Müslüman olmadığı” duyuruldu ama tartışmalar ile merak hâlâ devam ediyor... İstanbul’da geçtiğimiz günlerde yayınlanan bir kitap, Amerikan tarihinde sadece Barack Obama’nın değil, bir başka Başkan’ın, Thomas Jefferson’ın da Müslüman olup olmadığının tartışıldığını gösteriyor... Kitap, Cumhurbaşkanlığı’nın genel sekreter yardımcısı ve sözcüsü olmasının yanısıra “büyükelçi” unvanını taşıyan tarihçi Dr. İbrahim Kalın’ın eseri... Dr. Kalın, “Ben, Öteki ve Ötesi” isimli 568 sayfalık kitabında Batı ve İslam Medeniyeti’nin köklerini ele alıyor, İslâmiyet’in Hristiyan ve Bizans dünyası ile münasebetleriyle karşılıklı meydan okumaları anlatıyor, Haçlı Seferleri’ni, Endülüs Medeniyeti’ni, Avrupa’nın Türk imajını, Rönesans ile reform dönemlerini, Oryantalizm kavramlarını yazıyor ve İslam’ın Batı ile bugün varolan ilişkilerini değerlendiriyor.

 

ABD’nin kurucu babalarından ve üçüncü başkanı olan Thomas Jefferson.

16 ŞİLİNE SATIN ALDI

Konular kitapta tarih, düşünce ve sosyal boyutlar bakımından ele alınırken bizde az bilinen bazı tarihî olaylara da yer veriliyor. 1743 ile 1826 arasında yaşayan, Bağımsızlık Bildirisi’ni yazan, Amerika’nın kurucu babalarından kabul edilen ve ülkenin üçüncü başkanı olarak 1801’den 1809’a kadar iki dönem görev yapan Thomas Jefferson’ın 1765’te 16 şiline satın aldığı Kur’an’ının öyküsü de bunlardan biri... Jefferson’a ait olan İngilizce Kur’an, 2007 Ocak’ında Amerika’da gündemi uzun müddet işgal etmişti. George Sail’in İngilizce’ye tercüme ettiği ve 1764’te yayınlanan iki cildlik Kur’an, uzun seneler Başkan Jefferson’ın Virginia’da bulunan “Monticello” isimli malikânesinde muhafaza edilmiş, daha sonra Kongre Kütüphanesi’nin Nadir Eserler Bölümü’ne götürülmüştü.

 

Başkan Jefferson’ın Kongre Kütüphanesi’nde muhafaza edilen Kur’an’ının ilk sayfası.

TARTIŞMA YAŞANDI

Kur’an, 2006 Kasım’ında yapılan seçimlerde Katolik iken İslamiyet’i kabul eden Keith Ellison’un Minnesota’dan Temsilciler Meclisi’ne seçilmesi üzerine gündeme geldi. Ellison artık Müslüman olduğunu ifade ederek göreve başlamadan önce İncil’e el basarak yemin edemeyeceğini söyledi ve yemin töreni için “özel bir Kur’an getirilmesi” talebinde bulundu. Ellison’un talebi üzerine Başkan Jefferson’a ait olan Kur’an Temsilciler Meclisi’ne getirildi, Keith Ellison yeminini elini Kur’an’ın üzerine koyarak etti ama bu uygulamanın Amerikan geleneklerinin ihlâli olduğu ileri sürüldü ve uzun süren bir tartışma başladı. Bu kadar yoğun devlet meşgalesinin arasında 568 sayfalık bir eser vermiş olan Dr. İbrahim Kalın’ı tebrik ettikten sonra, bu sayfadaki kutuda Jefferson Kur’anı’nın öyküsünü yine Dr. Kalın’ın eserinden aynen naklediyorum.

CUMHURBAŞKANLIĞI SÖZCÜSÜ, BAŞKAN JEFFERSON'IN KUR'AN'INI ANLATIYOR

DR. İbrahim Kalın, “Ben, Öteki ve Ötesi” isimli kitabında, Başkan Thomas Jefferson ile ona ait olan ve hâlâ tartışılan Kur’an’ının öyküsünü şöyle yazıyor: “...Amerikan Devleti ile İslâm dünyası arasındaki ilk resmî temas, Amerikan Başkanı Thomas Jefferson ile Tunus Beyi Hammuda arasında 1801 tarihli yazışmayla başlar. Amerikalılar’ın ele geçirdiği bir Tunus gemisinin iadesini talep eden Tunus Beyi, ihtilâfı diplomatik kanallardan çözmek için 1805 yılında Washington’a bir elçi gönderir. Sidi Süleyman Mellimelli adını taşıyan Tunuslu elçi, 6 Aralık 1805 tarihinde Beyaz Saray’da yemeğe davet edilir. Ramazan ayı olması münasebetiyle akşam yemeğini ancak gün batımından sonra yiyebileceğini söyleyen Mellimelli, böylece Beyaz Saray’daki ilk iftar yemeğinin konuğu olur. İftarda hazır bulunan John Quincy Adams, Tunuslu elçinin edeb ve erkâna riayet ettiğini ve ‘davranışlarının saygılı’ olduğunu söyler. Bu ziyaretin ardından Jefferson, Tunus Beyi’ne bir mektup yazar ve gemi meselesi karşılıklı bir anlaşmayla çözülür. Bu hadiseden sonra Jefferson’ın, İslâm ve Müslüman dünyasıyla olan ilişkisi yeni bir boyut kazanır. Jefferson’ın İslâm’a olan dinî ve siyasî ilgisi, birtakım söylentilerin yayılmasına da neden olur. Amerika’nın temsil ettiği ‘Yeni Dünya’nın çoğulculuk, cumhuriyetçilik ve eşit haklar üzerine kurulu olduğuna inanan Jefferson’ın, Müslüman bir elçiyi Beyaz Saray’da ağırlaması, bir Kur’an tercümesi edinerek üzerinde tetkikler yapması ve bağnaz bir İslâm karşıtı tutum içerisine girmekten kaçınması, onun bir ‘gizli Müslüman’ olduğu suçlamasına zemin hazırlamıştır. Jefferson, Amerikan siyasî tarihinde Müslüman olduğu iddiasıyla suçlanan ilk Amerikan başkanıdır.

Yaklaşık iki buçuk asır sonra Amerikan Başkanı Barack Hussain Obama’nın aynı suçlamayla karşılaşması dikkat çekicidir. Bu sorunlu bakış açısı, Amerikan çoğulculuğunun sınırlarını ortaya koyarken, aynı zamanda Amerika’nın Müslüman vatandaşlarının bugün karşı karşıya olduğu meydan okumaların boyutları hakkında da bir fikir vermektedir. Jefferson’ın, Sale’in Kur’an tercümesini incelemesinin nedenleri hakkında çeşitli görüşler ileri sürülmüştür. Yaygın bir kanaate göre, iyi bir hukuk talebesi ve kitap muhibbi olan Jefferson’ın amacı, Virginia’daki -ve daha sonra Amerika’daki- hukukî düzenlemeleri eleştirel ve kozmopolitan bir bakış açısıyla ele almaktı. Bu yaklaşım, Jefferson’ı İslâm dahil diğer hukuk geleneklerini yakından incelemeye sevketmiştir. Dahası, Jefferson’ın yanı sıra Amerika’nın ‘kurucu babaları’ olarak kabul edilen John Adams, Benjamin Franklin, Alexander Hamilton, John Jay, James Madison ve George Washington gibi isimler, İslâm tarihi, hukuk geleneği ve Osmanlı devlet yönetimi hakkında yer yer eksik ve yanlış da olsa muayyen bir bilgiye sahiptiler. Amerika’nın yeni hukuk sistemi ve yönetim modeli hakkında yaptıkları detaylı tartışmalar, bu hususu açıkça ortaya koymaktadır. Jefferson’ın geniş külliyatı içerisinde İslâm tarihi, hukuku ve ilahiyatı hakkındaki değerlendirmeleri önemli bir yer tutar. Bu yazı ve notlardaki ana tema, dinî tolerans ve hukuk önünde herkesin eşit olduğu fikridir. Kilise öğretilerinin ağır teolojik tartışmaları karşısında kendini deist olarak konumlandıran Jefferson, Müslümanlar’ın ve Museviler’in dinî inançlarından dolayı temel haklarından mahrum edilmelerinin yanlış olduğunu savunur. Fakat, Voltaire’in İslâm ve Hazreti Peygamber hakkındaki nefret dolu ve yanıltıcı yorumlarından kendini tamamen de kurtaramaz. Bazı değerlendirmelerinde, Sale’in Kur’an yorumları, Voltaire’in din düşmanlığı ve Locke’un dinî müsamaha ve çoğulculuk fikirleri arasında gelgitler yaşar. Önerdiği yasa tekliflerinin evrensel nitelikte olduğuna ve herkesi kucakladığına inanır. Fakat çağdaşları gibi o da Afrika’dan zorla getirilen Müslüman kölelerin hür bireyler değil, alınıp-satılan bir meta olduğuna inanır.

Nitekim, kendisinin 1774 yılında 187 kölesinin olduğu tahmin edilmektedir. Amerika’da köleleştirilen Afrikalılar’ın en az üçte birinin Müslüman olduğu düşünülecek olursa, bu köleler arasında Müslümanların da bulunduğunu not etmek gerekir. Neticede, Jefferson bir hukukçu ve devlet adamı olarak kendi döneminin şartları içerisinde Müslümanlar’ın, Musevîler’in ve Hristiyan olmayan diğer milletlerin temel haklarının tanınması gerektiğini, zira bunun evrensel hukuk anlayışının bir parçası olduğunu savunur. Fakat aynı Jefferson, Voltaire ve benzeri yazarların son derece menfî ve dışlayıcı İslâm anlayışını büyük oranda muhafaza eder. Hukukî ve siyasî müsamaha düşüncesi, İslâm ve Müslümanlar hakkında yaygın olan yanlış ve hasmane kanaatleri ortadan kaldırmak için yeterli değildir. ‘Jefferson Kur’an’ı’ olarak bilinen Kur’an tercümesi, Amerika’nın kuruluş tarihinde önemli bir rol oynamıştır. Tarihin muğlak sayfaları arasında kaybolup giden ve sadece bir avuç uzmanın haberdar olduğu bu Kur’an, 2007 yılında Amerikan Kongresi’nin ilk Müslüman üyesi olan Keith Ellison’ın bir taleebi üzerine tekrar gündeme gelir. Minnesota eyaletinden seçilen temsilci Ellison, yemin töreninde bir Müslüman olarak Kur’an’a el basmak istediğini söyler ve Kongre Kütüphanesi’nde muhafaza edilen Jefferson’a ait Kur’an’ın getirilmesini talep eder. Böylece, Amerikan Bağımsızlık Bildirgesi’ni kaleme alan ve Amerika’nın üçüncü başkanı olan Thomas Jefferson’ın, Ekim 1765’te 16 şiline edindiği Kur’an-ı Kerim tercümesi, yaklaşık iki buçuk asır sonra yeniden tarihî bir vazife üstlenir”.

 İngiliz casus Lawrence ile patronu, hocası ve Ortadoğu’nun sınırlarını çizen İngiliz istihbaratçı Gertrude Bell’in 1909’dan itibaren sık sık gittikleri Cerablus’taki faaliyetlerinin kısa öyküsü...

 Cerablus’u terörist gruplardan temizlemek maksadıyla başlattığımız harekât devam ederken, ortaya İngiliz casus Lawrence’in Osmanlı İmparatorluğu’nu parçalama plânlarını yapmaya burada başladığı şeklinde bir iddia atıldı ve söylenti yayıldı. Bu iddia yanlıştır, zira Lawrence 1911’de Cerablus’a gittiği sırada henüz 23 yaşındadır ama oraya daha önceleri giden çok önemli bir başka kişi vardır: Lawrence’in patronu olan ve Ortadoğu’nun haritasını cedvelle çizen “Çöl Kraliçesi” Gertrude Bell...

 Cerablus ve çevresini terörist gruplardan temizlemek maksadıyla başlattığımız harekâtın hemen ardından bir söylenti yayıldı:

 Operasyon bölgesinin, özellikle de Cerablus’un 1910’ların başında Osmanlı İmparatorluğu’nun paylaşılması maksadıyla başlatılan faaliyetlerin ilk merkezlerinden olduğu ve meşhur İngiliz casusu Lawrence’in Türkiye’yi yıkma faaliyetlerinin ilk adımını da Cerablus’ta attığı...

 Güvenlik uzmanı Mete Yarar’ın ileri sürdüğü iddia günlerden buyana konuşuluyor, haber sitelerinde ve sosyal medyada bol bol yazılıyor ama söylenenlerde hatâ var: Lawrence’in Cerablus’ta bir müddet kaldığı doğrudur ama kalış maksadı casusluk yahut o zamanın Türkiye’sini bölme plânları hazırlamak falan değil, sadece arkeolojik kazılara katılmak ve Ortadoğu’yu tanıma hevesidir.

Gertrude Bell

NICOLE KIDMAN OYNADI

 Lawrence’in bu hevesinin neticesinde öğrendikleri sonraki senelerde yapacağı istihbaratçılık faaliyetlerine temel teşkil edecektir ama Cerablus’un arkeoloji ve jeopolitik alanlarında gündeme gelmesi daha eskilere, 1870’lerin sonuna dayanır. Üstelik bölgede “arkeolog” olarak bulunan ilk İngiliz istihbaratçı Lawrence değil, onun hocası sayılan ve Birinci Dünya Savaşı sonrasında Ortadoğu’nun sınırlarını bizzat çizen bir kadın, Gertrude Bell’dir.

 Hani bu sene vizyona giren ve başrolünü Nicole Kidman’ın oynadığı “Çöl Kraliçesi” isimli film var ya, işte o filmin kahramanı...

 

İngiliz casus Lawrence, 1909’da 23 yaşında iken arkeolog Leonard Wooley ile beraber Karkamış kazılarında.

 

GILGAMIŞ’I BULDU VE ÖLDÜ

 Şimdi, Cerablus’a dönelim.. Arkeologlar, Cerablus’u bugün Gaziantep’in ilçesi olan Karkamış ile bir bütün kabul ederler ve bölge milâttan önceki devirlerin güçlü medeniyetlerinden Hitit, Mitani ve Asur devletlerinin önemli merkezlerindendir.

 Karkamış’ın yerini, daha önce Gılgamış Destanı’nın yazılı olduğu tabletleri okumayı başaran George Smith adında meşhur bir İngiliz arkeolog tesbit etti. Bölgedeki ilk kazı Lawrens’ten çok daha önce, 1876’da Smith tarafından başlatıldı ama Smith’in ömrü kazıları devam ettirmesine yetmedi ve biraç ay sonra Halep’te dizanteriden ölüverdi. George Smith’in başlattığı işi British Museum devir aldı, Karkamış ile Cerablus’a başka arkeologlar gönderildi ama çalışmalar 1914’e kadar devam ettti, Birinci Dünya Savaşı’nın başlaması üzerine durdu ve ancak yüz sene kadar sonra, 2011’de tekrar başlayabildi.

 Karkamış’ta İngiliz arkeologların faaliyet gösterdikleri senelerde, 1909’da, bölgede bir kadın da dolaşmaya başladı: Gertrude Bell... Bell o sırada 51 yaşında idi, İngiliz istihbarat teşkilâtları ile yakın bağlantıları vardı ve çıktığı uzun Ortadoğu seyahati sırasında uğradığı Karkamış ile Cerablus’ta da hem kazılarda çalışmış, hem de bölge ile halkın çok sayıda fotoğraflarını çekmişti...

 Lawrence ise, Karkamış ile Cerablus’a Bell’den iki sene sonra, 1911’de, henüz 23 yaşında bir arkeoloji asistanı olarak gitti. Karkamış’ı kazan, sonraki senelerde de Sümer medeniyeti hakkında çok önemli keşifler yapan Leonard Wooley’in yanında çalışmaya başladı, burada birkaç ay kalıp Ortadoğu seyahatine devam etti...

 Yukarıda da söyledim... O devrin önde gelen arkeologlarının çoğu İngiliz gizli servisleri için çalışıyorlardı ama Cerablus’taki asıl istihbaratçı henüz oldukça genç olan Lawrence değil, Gertrude Bell idi...

 Lawrence ile Bell’in Cerablus ile Karkamış’taki faaliyetleri bugün bütün ayrıntıları ile bilinmektedir, zira her ikisi de bölgede bulundukları sırada ailelerine ve dostlarına ayrıntılı mektuplar yazmış, ne yaptıklarını, kimlerle görüştüklerini ve günlerini nasıl geçirdiklerini uzun uzun anlatmışlardır. Bell’in satırlarında bazı “tehlikeli” işler ile uğraştığının emâreleri vardır ama Lawrence’in mektupları sadece genç bir arkeoloğun hevesini aksettirir.

 Merak edenler için bu mektupların kaynaklarını da vereyim: Lawrence’in o senelere ait yazışmaları 1992’de Malcolm Brown tarafından “T. E. Lawrence: The Selected Letters” isimli bir kitapta toplanmıştır ve kitapta sonraki senelerin meşhur casusunun Karkamış ile Cerablus’tan gönderdiği bütün mektuplar yeralmaktadır.

CERABLUS’TA PLAN YOKTUR

 Gertrude Bell’in arşivi ise İngiltere’nin Newcastle Üniversitesi’ndedir ve üniversite Bell’e ait belgelerin tamamı ile çektiği binlerce fotoğrafı internete koymuştur.

 Arşivin tamamının açılmış olduğunu tabii ki iddia edemeyiz. Gizli kalması gerektiği düşünülen bazı belgeler mutlaka saklanmıştır ama Bell’in elyazısı ile olan binlerce mektup, Çöl Kraliçesi’nin faaliyetleri hakkında fikir vermektedir...

 Lawrence ile Bell’in Cerablus öykülerini bundan böyle sık sık tekrarlanması muhtemel bir hatayı peşinen düzeltmek maksadıyla yazıyorum: Cerablus’un Osmanlı İmparatorluğu’nun paylaşımında önemli bir yeri olduğu ve Lawrence’in imparatorluğumuzu parçalama plânlarını yapmaya burada başladığı şeklindeki yanlışlığı...

 Şimdi tekrar söyleyeyim: Cerablus ve Karkamış 19. asrın sonlarından itibaren önce İngiliz arkeologların, ardından da istihbaratçıların fink attıkları yerlerdir ama bölge imparatorluğu parçalama çabalarına girişmelerinden çok daha önce başlatılan keşif gezilerinin küçük bir durağıdır ve Osmanlı Devleti’ni yıkma plânlarının yapıldığı ilk yer değildir!

 

Gertrude Bell ve Lawrence

ELİNDE CEDVELLE ORTADOĞU'NUN BUGÜNKÜ SINIRLARINI ÇİZEN HATUN

 Gertrude Bell bugünkü Ortadoğu’nun sınırlarını Birinci Dünya Savaşı sonrasında çizenlerin başında gelen İngiliz hatundur ve meşhur casus Lawrence’in de hem hocası, hem de patronudur...

 Bell, 1868’de İngiltere’de, Durham County’de doğdu. Safkan bir İngiliz aileden geliyordu ve annesi öldüğü zaman, dört yaşındaydı. Üvey annesi Florancezamanının meşhur bir ressamıydı, oyun da yazıyordu ve Gertrude’un iyi yetişmesi bu üvey annenin eseriydi.

 Kraliçe Viktorya zamanının sıkı kurallarına bağlı olan babasına göre, liseyi bitirmiş kızların üniversiteye gitmelerine lüzum yoktu, zira birer leydi olarak evlerinde oturmaları gerekirdi. Meslek sahibi olmak isteyen Gertrude’un üniversiteye gitmesini üvey annesi sağladı. Oxford’a girdi, tarih, coğrafya ve arkeoloji okudu ve Oxford’u şeref derecesiyle bitiren ilk kadın olarak üniversitenin tarihine geçti. 25 yaşına geldiğinde Fransızca, Almanca, Arapça, Farsça, Türkçe, Çince ve Japonca öğrenmiş; Ortadoğu’nun birçok bölgesini karış karış gezmişti ve İran’ın milli şairi Şirazlı Hafız’ın Divan’ını da İngilizce’ye çevirip yayınlamıştı.

MESLEĞİNE DÖNDÜ  

 Sonra, iki defa dünya turuna çıktı. Bir ara İran’a giden bir arkeoloji heyetine katıldı, 1899’da Arapçasını geliştirmesi için Kudüs’e gönderildi ve o zamana kadar yapılmamış bir iş yaptı: Kudüs civarındaki Arap arkeolojik mekânlarının haritasını yayınladı. Bu yayınla artık önemli bir arkeolog kabul edilmiş ve istihbaratçı olarak kıymeti artmıştı

 Gertrude Bell, 1902’den itibaren defalarca Türkiye’ye de geldi ve Anadolu’daki arkeolojik kazılara katıldı ama asıl önemli işlerini Birinci Dünya Savaşı sonrasında yapacaktı.

 Birçok arkeolog gibi Majesteleri’nin Haberalma Örgütü’ne girdi, bu iş zamanla asıl mesleği oldu ve Birinci Dünya Savaşı yıllarında Kahire’deki “Arap Bürosu”nda önemli bir idarî makama getirildi. Savaşın ilk aylarında, görevi Araplar’ın bize karşı başlattıkları isyanı genişletmek ve idare etmek olan Kahire’deki “Arap Bürosu”nda vazifelendirilmişti. Burada, Arap isyanının bizde daha ziyade hakkındaki tecavüz söylentileri ile tanınan baş aktörü “Arabistanlı Lawrence”in patronu gibiydi.

 1918’de Kahire’den Irak’a gönderildi, Bağdat ve Basra taraflarında “siyasi memur” olarak bulundu. 1920’de, artık tamamen İngiliz kontrolü altına girmiş olan Irak’taki İngiliz Yüksek Komisyonu’nun Ortadoğu Sekreteri idi ve Winston Churchill’in desteğini de sağlamıştı. 1921’de Kahire’de bir “Ortadoğu Konferansı”topladı ve Irak’ın sınırlarını işte bu toplantıda kendi başına çizdi.

 

Gertrude Bell’in Cerablus’taki arkeolojik kazılarda çektiği fotoğraflardan biri: Hititler’den kalma bir kabartmanın çıkarılışı...

 Sırada, yeni kurulan bu memleketin başına kimin geçeceği meselesi vardı ve Irak’ın ilk kralını da Gertrude Bell tayin etti: Arap isyanını başlatan Şerif Hüseyin’in oğlu olan, daha önce Suriye tahtına çıkartılan ama Fransızlar’ın kapıdışarı ettikleri Faysal’ı...

 Irak artık İngiltere himayesinde bir devlet olmuştu ve ismi Arap dünyasında efsane hâlini alan Gertrude Bell, siyasi kariyerini tamamladığını hissediyordu. Araplar arasında “Çölün kızı” yahut “Irak’ın taçsız kraliçesi” diye biliniyordu ama niyeti asıl mesleği olan arkeolojiye dönmekti.

 Hayatının geri kalan kısmını asıl mesleğine verdi, Irak’ın ilk Eski Eserler Genel Müdürü oldu ve üç yıl gece-gündüz demeden çalışıp Bağdat’ta Mezopotamya medeniyetinin en önemli eski eser merkezlerinden biri olan bir müze kurdu. 2003’teki Amerikan işgali sırasında yağmalanan müze, Gertrude Bell’in eseri idi...

DARISI BAŞIMIZA!

 “Çöl Kraliçesi” hayallerini bir bir gerçekleştirmişti ama yapayalnızdı ve bunalımdaydı. 1926’nın 12 Haziran’ında uyuyabilmek için fazla miktarda sakinleştirici alıp yatağına girdi ve bir daha kalkamadı! Iraklılar, kendilerine bir memleket yaratmış olan Gertrude Bell için muazzam bir cenaze töreni yaptılar ve Bell’i Bağdat’a defnettiler.

 Gertrude Bell, mirasını Irak’ta bir “Arkeoloji Enstitüsü” kurulması için bir vakfa bırakmış, seneler boyu çektiği fotoğraflardan ve binlerce belgeden meydana gelen arşivini de İngiltere’deki Newcastle Üniversitesi’ne bağışlamıştı. Vasiyeti hemen yerine getirildi. İstediği enstitü kuruldu, hatıraları yayınlandı ve babasına yazdığı binlerce mektupla fotoğraftan oluşan arşivi de bundan birkaç sene önce araştırmacılara açıldı.

 Bell’den ve Newcastle Üniversitesi’nden bahsederken hatırıma geldi: Bu arşiv uygulamasının darısı, bizim arşivlerin başına!

 

MİLLÎ Eğitim Bakanlığı’nın Talim Terbiye Kurulu 15 Temmuz sonrasında ihraç edilen FETÖ’cü öğretmenlerin yazdığı ders kitaplarını inceleyecek ve gerekirse kitapların tamamı imha edilecekmiş...

Yapılan açıklamada, meslekten ihraç edilen 28 bin personel arasında 58 adet ders kitabının yazarının da bulunduğu, bu kişilerin hazırladıkları kitapların yeniden incelemeye alındığı, imha edilecek ders kitaplarının yerine tekrar yazdırılacağı ve çalışmaların okulların açılacağı 19 Eylül’e kadar tamamlanacağı duyuruldu.

Bakanlığa hazır temizliğe başlamışken yapması gereken gayet önemli bir başka iş daha düşüyor: Kitaplardaki lüzumsuz, saçma ve yanlış bölümleri de atmak!

Matematik, fizik, kimya, biyoloji gibi fen dersleri ile alâkalı ders kitaplarının nasıl olduklarını bilmiyorum, incelemedim, zira alanım değil. Ama gördüğüm tarih ve özellikle de Türkçe kitapları öyle bir halde ki, “Öğrenciyi hem tarihten, hem de edebiyattan soğutmak, hattâ nefret ettirmek için acaba ne yapabiliriz?” diye uğraşsanız, emin olun, bu kitaplardan daha iyi bir ikrah vasıtası bulamazsınız!

ÖĞRENCİ NEFRETTE HAKLI!

Senelerden buyana yapılan araştırmalar, anketler ve günlük sohbetlerde işitilenler öğrencinin sevmediği derslerin başında tarih ile Türkçe’nin geldiğini gösteriyor. Nefretin sebebi ise müfredat programı ve ders kitapları... Talebenin ilköğretimden üniversiteye kadar en yoğun şekilde gördüğü ders Türkçe’dir ama gençliğin artık kitap okumamasının ve sadece biraç yüz kelime ile konuşur hâle gelmesinin başta gelen sebebi, Türkçe derslerinin, özellikle de dilbilgisinin gramer öğretme merakı doğrultusunda verilmesidir. Bu yazıyı yazmadan önce okullarda hâlen okutulan birkaç dilbilgisi kitabını gözden geçirdim ve emin olun, hiçbirşey anlamadım! Ya ben Türkçe’yi bilmiyordum, yahut ders kitaplarının üzerindeki “Türkçe” ibaresi yanlışlıkla yazılmıştı ve hepsi aslında başka bir lisana aitti!

Ne işe yaradığını ve yarayacağını bir türlü çözemediğim dünya kadar kural, bir garip dil ve gençlere edebiyat zevki vermek yerine beyinlerini gramer ile doldurmaya yönelik anlaşılmaz bir inat... İş bu kadarla kalsa, yine iyi! “İlgeç”, “adıl”, “dönüt”, “belirteç”, “iletisel işlev”, “eylemsi” yahut “göndergesel işlev”gibisinden daha dünya kadar kerih ve kakofonik terim!

Gramer saplantısı sadece Türkçe derslerine değil, yabancı dil eğitimine de ârız olmuş dertlerden, hattâ belâların başında gelir. Öğrenciye senelerce yabancı dil okutulur ama Millî Eğitim’in gramer dayatması yüzünden talebe o kadar sene sonra tek bir cümle kuramaz ve yine gramer ısrarı yüzünden kendi dilinde yazılmış eserleri, yani Türkçe kitapları bile okumaktan bile nefret eder...

Tarih kitapları ise başka âlemdir!

Şablon bir buçuk asır öncesine, Ahmed Vefik Paşa’ya aittir; Paşa’nın ilk baskısı 1860’ların başında yapılan ve sonraki baskılarda “Fezleke-i Tarih-i Osmânî” adını alan tarih kitabıdır ve eser ders kitabına dönünce bir mazî çöplüğü olmuştur! Bugün okullarda tarih diye öğretilenlerin çoğu lüzumsuzdur, kitapların üslûbu kupkuru, tatsız ve hiçbir heyecan vermeyecek şekildedir, genç dimağlara zerkedilen gereksiz malûmat içerisinde profesyonel tarihçinin bile ezbere bilemediği teferruat vardır ve tarih dersleri öğrenciye sentez imkânı vermeyecek bir çorbayı andırır!

ÇOK ŞÜKÜR BİLMİYORUM!

Talim ve Terbiye Heyeti işe hazır el atmışken ders kitaplarını lüzumsuz malûmattan temizlese; meselâ Segedin, Baltalimanı yahut Paris Anlaşması’nın maddelerini ezberletmek yerine olayların önemlerini ve neticelerini öğreten müfredat uygulasa, coğrafya kitaplarını “Amerika’nın doğal toprak çeşitleri”gibisinden Amerikalı öğrencinin bile bilmediği fazlalıklardan arındırsa ve Türkçe derslerini gramer derdinden kurtarıp dile hâkim yazarlardan alınmış bol örneklerle talebeye edebiyat zevki verebilecek hâle getirse...

Sırası gelmişken bir itirafta bulunayım: Ben hiç mi hiç gramer bilmem! Okul senelerimde sınıf geçecek kadar öğrenmiştim, sonra hepsini unuttum.

Üstelik sadece Türkçe’nin değil, okuyup yazabildiğim bir-iki yabancı dilin gramerini de bilmem. Ama bir yabancı ile rahatça konuşup anlaşabilir yahut onun lisanında yazabilirim...

Allah’tan öğrenmemişim, zira hiçbir zaman işime yaramayan ve noksanını da asla hissetmediğim “geçişli fiil”i, “zarf”ı, “edat”ı, “yüklem”i, “tümleç”i, “edilgen”i, vesaireyi bilmeden meramımı rahatça anlatabiliyorum!

İslâmiyet hakkında söylemediğini bırakmayan ama para uğruna Sultan Abdülhamid’e sekiz ayrı dilde ve bazı bölümleri şiir şeklinde tebriknameler gönderen Süryani papaz Lui Sabuncu’nun öyküsü...

Fotoğraf tarihinin önemli isimlerinden olan Lui Sabuncu aslen Suriyeli idi, Avrupa’da çok iyi bir teoloji eğitimi alıp rahip olmuştu, amansız bir İslâmiyet düşmanı ama mükemmel bir yağcı idi! Müslümanlık hakkında demediğini bırakmayan Sabuncu’nun sekiz dilde kaleme alıp zamanın hükümdarı Sultan Abdülhamid’e gönderdiği 13 Şubat 1907 tarihli bayram tebriki, dünya yalakalık edebiyatının şâheserlerindendir!

Yarın bayram, hepinizin ve hepimizin bayramı kutlu olsun! Bu günlerde bayramla alâkalı birşeyler yazmak âdetten olduğu için öyle yapacak ve Sultan Abdülhamid’e sunulan emsalsiz bir tebrikten sözedeceğim... Tebriki gönderen, Lui Sabuncu adında Suriyeli bir Süryani rahibi idi... Hükümdara senelerce muhalefet eden ama sonraları hizmetine giren ve 1890 ile 1909 arasında Yıldız Sarayı’nda bulunan Lui Sabuncu, aynı zamanda devrinin en iyi fotoğrafçılarından kabul ediliyordu. 

BİTMEYEN DUALAR

Sarayda görev yaparken mübarek günler ve geceler vesilesiyle birçok devlet erkânı ile beraber Lui Sabuncu da İkinci Abdülhamid’e tebriklerini sunuyordu. Sabuncu’nun gönderdiği tebrikler içerisinde en dikkati çekeni ise, hükümdar için 1907 Ramazan’ında sekiz lisanda kaleme alıp takdim ettiği tebrik idi.

Sabuncu 13 Şubat 1907 tarihini taşıyan “Sekiz Lisan Üzere Tebrikname” başlıklı metinde önce Osmanlıca bir giriş yaparak “Bin üç yüz bu kadar senedir tekerrürü (tekrarı) ile dünyayı feyizlendiren ve bahtiyar eyleyen mübarek bayramın bu sene dahi (de) şerefle gelmesi münasebetiyle sadakatimin nişanesi (bağlılığımın belirtisi) olarak, bildiğim sekiz lisan üzere padişahımız hazretlerine arza cesaret ediyorum” diyordu. Süryani rahip, tebriknamesinde Allah’a dualarla padişahın daha nice seneler başta kalmasını ve dinin gereğini yerine getirmesi temennisinde de bulunuyordu.

YARISINI ŞİİR İLE YAZDI

Türkçe dışında Arapça, Keldanice, Süryanice, Latince, İtalyanca, Fransızca ve İngilizce olarak tebrikname şeklinde kaleme alınmıştı. Arapça metinde padişahın dinin bütün gereklerini yerine getirdiğini, halifenin iyiliklerinin inkâr edilemeyeceğini, Hazreti Muhammed’in bütün emirlerine uyduğunu, orucunu aksatmayan örnek bir mü’min olduğunu, bütün sevapları kazanmasını temenni ettiğini, iyiliğini oruçla ve takvayla tamamladığını, orucunu mutlu bir şekilde açtığını söylüyor ve gelen bayramın yeryüzündeki en büyük bayram olduğunu ifade ediyordu.

Sabuncu, tebriknamesinin Keldanice, Süryanice ve Latince kısımlarını bu dillerin alfabeleri ile, nesir şeklinde kaleme almıştı. İtalyanca, Fransızca ve İngilizce bölümler ise Arapça kısımda olduğu gibi şiir biçiminde idi.

ÇENESİ DURMADI

Lui Sabuncu daha önce, 30 Mart 1895’te gönderdiği bir başka tebrikinde de hükümdarın Ramazan Bayramı’nda her bakımdan mesut olmasını dilemiş,“Allah’ın Halife-i Rûy-i Zemin ve Emirü’l-müminin olan padişaha daha nice seneler böyle mübarek bayramları idrak ettirmesi, hilâfet ve saltanat tahtında her zaman Cenâb-ı Hakk’ın lütfunu kazanarak mutlu şekilde oturması” temennisinde bulunmuş ve uzun uzun dualar etmişti.

Sabuncu’nun ilginç olan tarafı ise, padişaha bu şekilde tebriknameler gönderirken bir taraftan da İslâmiyet’in aleyhinde konuşmaya devam etmesi idi...

Sarayda görevli olduğu günlerde Lübnan’ın önde gelen ailelerinden birine mensup entellektüellerinden olan Şekib Arslan ile karşılaştığında Osmanlı Devleti ve İslam dini aleyhinde ağır sözler söylemişti. Karşılaşmayı anlatan Şekib Arslan, Sabuncu’nun Mısır’ı, İstanbul’a bağlayan iplerin beş-altı sene içerisinde kopacağını iddia ettiğini de söylüyordu.

Sabuncu, Şekib Arslan ile daha sonra tekrar karşılaştı ve bu defa da Afrika’nın Amerika gibi Avrupalılar’ın eline geçerek parçalanacağını, Afrikalılar’ın da mahvolacaklarını iddia etmişti. Dayanamayıp cevap vermek zorunda kalan Şekib Arslan “Afrika söylediğinizin aksine Amerika’ya benzemez, sakinleri kalabalık ve çoğu Müslüman’dır, bu yüzden mahvolmazlar ve İslamiyet bu kıt’ada daima ayakta kalacaktır” diyecekti.

Lui Sabuncu ile sonraki günlerde sık sık karşılaşan Şekib Arslan, bir defasında Liverpool’da Müslümanlığa geçen İngilizler’in bulunduğunu söylemiş, Sabuncu ise kendisinin uzun yıllar İngiltere’de yaşadığını, orada böyle şey işitmediğini ve söylentilerin yalan, hattâ imkânsız olduğunu biraz da küstah bir üslûpla ifadeye kalkışmıştı!

Sabuncu, İslamiyet’e açıkça düşman olduğunu özel meclislerde her vesile ile söylemeye devam ediyordu. Bir defasında Mirac’ın kabul edilemeyeceğini, bunun ilimle izahının mümkün olmadığını ileri sürünce tartışmalara sebep olmuş, üstelik Hazreti Muhammed’in peygamberliğine de lâf etmişti.

PROFESÖR-BÜYÜKELÇİ BULDU

Lui Sabuncu’nun bu şekildeki konuşmalarının saraya aksedip aksetmediğini bilmiyoruz ama bugün elimizde bulunan belgeler, İslâmiyet düşmanı bu papazın bir taraftan dinimize hakaretler yağdırırken bir taraftan da Sultan Abdülhamid’e eşiörneği olamayan tabasbus tebrikleri gönderdiğini gösteriyor. Mâlûm papazın şimdi Osmanlı Arşivleri’nde bulunan ve bugün bu sayfada gördüğünüz yalakalık şâheseri sekiz dildeki bayram tebrikini seçkin bir bilim adamı olan ve Türkiye’yi Çad’da uzun seneler büyükelçi olarak temsil eden Prof. Dr. Ahmet Kavasbulmuştu...

Lui Sabuncu’nun maceralı ama tuhaf hayatını da yine bu sayfadaki kutuda okuyabilirsiniz...

ABDÜLHAMİD'İN SARAY TERCÜMANI OLAN GEZGİN VE FOTOĞRAFÇI PAPAZ 

Süryani bir ailenin çocuğu olan Lui Sabuncu, 11 Temmuz 1838’de Diyarbakır’da doğdu. 12 yaşında iken Suriye’de okula gönderildi, 1854’te Antakya Patriği tarafından Roma’daki “İman Yayma Kolleji”ne doktoraya yollandı ve 1863’te tezini tamamlayarak Beyrut’a dönüp rahipliğe başladı.

Beyrut’ta kardeşi ile beraber kurduğu matbaada “en-Nahle” ve “en-Necah”gazetelerini çıkarttı, sonra Amerika’ya yerleşti, Amerika’dan da İngiltere’ye geçti. Londra’da “Mirâtü’l-Ahvâl”i yayınladı, ardından “en-Nahle” ile “el-Hilâfe”gazetelerini neşretti ve Osmanlı Devleti’ne karşı ağır eleştiriler yaptı.

KAMERA İCAD ETTİ

İyi bir fotoğrafçı olan Lui Sabuncu, 1871’de 2 yıl 7 ay sürecek bir dünya turuna çıkıp bol bol fotoğraf çekti. Bu dünya turunun hikâyesini daha sonra İstanbul’da yayınladığı “el-Rahla el-Nahliya” isimli kitabında anlattı. Mucitlerinden olduğu “stereoscopic” kameranın patentini Manchester’de sattıktan sonra bir başka fotoğraf makinesi üzerinde çalıştı.

1890’da Osmanlı Devleti aleyhindeki yayınlarından vazgeçip İstanbul’a döndü ve İkinci Abdülhamid’in saray tercümanlığına getirildi. Büyükada’da kendisine bir ev tahsis edildi ve 50 altın haftalık almaya başladı. Saray tercümanlığı sırasında Avrupa’da Osmanlı ve İslam dünyası aleyhindeki yayınları tercüme ederek İkinci Abdülhamid’e takdim etti, şehzadelere tarih dersleri verdi, gazetelere fotoğrafla ilgili haberler yazdı ve yine fotoğraf konusunda kitaplar çıkarttı. Lui Sabuncu, 1909’da İkinci Abdülhamid’in tahttan indirilmesi üzerine Amerika’ya döndü ve 1931’de Los Angeles’ta öldü.

 

Geçen gün Türkiye’de görevli Batılı diplomatların küstahlıklarından, neredeyse bir buçuk asırdan buyana her işimize burunlarını sokmayı âdet edinmelerinden bahsetmiş ve 1908 öncesinin Manastır’ında zamanın Rus Konsolosu’nun şımarıklığı yüzünden çıkan bir hadisenin neticesinde iki neferi idam etme boyutuna vardığını yazmıştım.

Bu utanç verici olaydan tekrar kısaca bahsedeyim:

Manastır’daki Rus Konsolosu Rostkofski, bir karakolun önünden geçerken kendisine selâm vermediği gerekçesi ile Halim ismindeki nöbetçi neferin üzerine yürümüş, kırbaçla suratına vurmuş, izzetinefsi kırılan Halim de tüfeğini ateşleyip konsolosu yere sermişti...

Rusya’nın yanısıra İstanbul’daki bütün elçilikler ayağa kalkmışlar, neferin cezalandırılmasını istemişler ve Manastır’da alelâcele toplanan askeri mahkeme hem Halim’in, hem de hadise sırasında karakolun dışında bulunan bir diğer askerin idamlarına karar vermişti! Halim’in suçu “cinayet”, öteki neferin kabahati de “cinayete mâni olmamak” idi ve cezalar Ruslar’ın gönlünü almak için hemen infaz edilmişti!

Yazımdan sonra okuyucularımdan birhayli mail geldi. Hadisenin ayrıntılarını merak ediyor ve konu hakkındaki kaynaklara nereden ulaşabileceklerini soruyorlardı...

 

HATIRALARDA YAZILIDIR

Söyleyeyim: Yargılama ile alâkalı belgeler askerî arşivde yahut devlet arşivlerinde bir ihtimal duruyordur, tasnif edildi iseler bulunabilirler. Ama hadisenin ayrıntıları Enver ve Kâzım Karabekir Paşalar’ın otobiyografilerinde zaten vardır...

Aşağıda, Enver Paşa’nın daha önce rahmetli Halil Erdoğan Cengiz, sonra da tarafımdan yayınlanan otobiyografisinde bu konu hakkında yazdıklarını günümüz Türkçesi ile naklediyorum:

“...Bu sırada ortaya çıkan bir vak’a, büsbütün işi karıştırdı. Rusya Hükümeti’nin Manastır Genel Konsolosu Mösyö Rostkofski askerlere taarruza, rast geldiği yerde selâm vermediğinden dolayı azarlamaya ve hattâ bir topçu neferini darba kadar varmıştı.

Nüzhetiye Karakolu önünden geçerken orada bulunan jandarma neferi Halim konsolosu tanımadığından saygı göstermez. Konsolos bunun üzerine kırbaçla yürür. Nefer de askerlik namusunu korumak için ateş eder. Konsolos iki kolunu, vücûdunu delen bir kurşunla yere serilir.

Silâh sesi üzerine, kışladan olay yerine koşmuştum. Nefer sakinliğini bozmayarak ‘Ben vurdum’ dedi ve silâhını bana teslim etti. Derhal kurulan askerî mahkemede bulundum. Rusya Sefareti Baştercümanı Mandelstam’ın hükümete yaptığı hakaret bütün âsâbımı tahrik ediyor, ‘Âh, ne vakit iyi bir idare kurulacak, ne vakit bizi bu tahkirlerden kurtaracak bir hükümet teessüs edecek?’ diyordum.

 

MAHKEME İSMİNİ LEKELEDİ!

Bu sırada genel müfettişliğe tâyin edilmiş olan Hilmi Paşa, Manastır’da idi. Askerî mahkeme, Halim ile bir arkadaşının idamına karar verdi. Mahkemenin kâtibi olduğumdan verilen bu hükmün hiçbir kanuna dayanmadığını söylemeden geçemem. Öldürme hadisesinin jandarma tarafından kızgınlık neticesinde icra edildiğini konsoloshanenin askerî mahkemedeki vekilleri de tasdik ettiler. Bununla beraber idam hükmü ‘Nefer Halim, kızgınlıkla giriştiği öldürme eylemini taammüden tamamladığından ve arkadaşı da öldürmekten menetmediği için idamlarına karar verilmiştir’ şeklinde idi.

Askerî mahkeme, böylelikle ismini sonsuza kadar lekeleyecek bir hüküm vermiş oluyordu. İki nefere verilecek ceza en fazla on beş sene hapis ve beş sene kürek olacaktı. Hüküm böyle verildikten sonra idare kararı idama çevirebilir ama askerî mahkeme haksız bir muamele yapmış olmazdı.

Cezanın infazı sırasında sefaret baştercümanı benimle beraber seyre gitmek istedi. Mahkeme başkanı genel müfettişliğin bu emrini bana tebliğ etti fakat kabul edemeyeceğimi ricâ ettim ve uygun gördüler. Yalnız, ölen konsolosun cenaze alayı gittiği sırada bataryam beş pâre top atışına memur edilmişti, bunu yaptım. Maamafih bu olaydaki haksızlığı hiçbir vakit unutamayacağım”.

Hadise, Kâzım Karabekir’in 2008’de çıkan “Hayatım” isimli otobiyografisinin 150. sahifesinde de yazılıdır ve iki hatırat arasındaki fark, Karabekir’in Enver Paşa’nın idam mahalline gittiğini yazmasıdır.

İşte diplomasi, daha doğrusu “tâviz” tarihimizin şimdi hiç hatırlamadığımız ilk şehidleri olan Halim ile ismini bilmediğimiz diğer neferinin hüzünlü hikâyesi...

 

 

Osmanlı tarihçiliğinin büyük ismi İsmail Hâmi Danişmend’in eşi rahmetli İclâl Hanım ortaokulda tarih hocamızdı ve İsmail Hâmi Bey’in kendisinde kalan evrakını vefatından önce bana devretmişti. Bu evrak arasında Sultan Abdülhamid’in oğlu Şehzade Mehmed Âbid Efendi’nin mektupları da bulunuyor ve bir mektubunda Abdülhamid’in meşhur “vehmi”nden bahseden şehzade “Babamı tahrik edip çileden çıkartmışlardı. Bu, psikologlar tarafından incelenmesi gereken bir konudur” diyor.

BİRKAÇ günden buyana eşine- emsâline başka hiçbir memlekette görülmeyecek bir tartışma yaşıyor ve Sultan Abdülhamid’i konuşuyoruz...

Böyle bir tartışmanın başka hiçbir memlekette görülemeyeceğini söylememin sebebi Abdülhamid için sarfedilen sözlerin ve hakkında yazılanların medenî ve akademik kaidelerin tamamen dışında sarfedilmesi... Bir kesim Sultan Abdülhamid’i “ulu hakan” olarak yere göğe koyamazken diğer taraf hükümdarın vehimlerinin “paranoya” seviyesine yükseldiğini söylüyor ve eleştirilerini hakaret hâline getiriyor...

Bugün bu sayfada, Sultan Abdülhamid hakkında daha önce yine burada kısa bir şekilde, sadece bazı cümlelerini yayınladığım bir mektubun tamamını okuyacaksınız...

Mektup, hükümdarın en küçük çocuğu olan Şehzade Mehmed Âbid Efendi’ye ait ve meşhur tarihçi İsmail Hâmi Danişmend’e gönderilmiş...

Şehzade Âbid Efendi 1905’te Yıldız Sarayı’nda doğmuş, babası 1909’da tahtından indirilip Selanik’teki Alâtini Köşkü’ne kapatıldığında Âbid Efendi de onunla beraber sürgüne gönderilmiş, 1924 Mart’ında, Osmanlı Hanedanı ile beraber genç şehzade de Türkiye sınırları dışına çıkartılmış, memleketini bir daha görememiş ve hayatını Beyrut’ta 8 Aralık 1973’te noktalamıştı.

DOSYALAR DOLUSU MEKTUP

Bende, Âbid Efendi’nin İstanbul’daki dostu meşhur tarihçi İsmail Hakkı Danişmend’e gönderdiği çok sayıda mektubu bulunuyor. Şehzade mektuplarında günlük hayatından, çektiği sıkıntılardan ve memleket hasretinden bahsederken bazen babasından sözediyor ve arada bir de çocukluk hatıralarını anlatıyor.

“İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi” isimli büyük eserin yanısıra çok sayıda başka önemli eserler de vermiş olan tarih üstadı İsmail Hâmi Bey’in eşi rahmetli İclâl Danişmend, ortaokulda tarih hocamızdı ve vefatından kısa bir müddet önce, 1990’larda, büyük tarihçinin vefatının ardından bir üniversiteye bağışladıkları kütüphanesinden geride kalan evrakı bana devretmişti.

Bu son derece önemli tarihî evrakın içerisinde hanedan mensuplarının İsmail Hâmi Bey’e yazmış oldukları ve bazı olayların arka plânını anlattıkları mektuplar vardı ve Âbid Efendi’nin mektupları da bunların arasında idi...

Sözünü ettiğim çok sayıdaki bu mektupları ileride yayınlayacağım...

Aşağıda, Âbid Efendi’nin şimdi bende bulunan yazışmalarından 9 Temmuz 1955’teki mektubunun tam metnini naklediyorum. Şehzade, İsmail Hâmi Bey’in yeni yayınlanmış olan meşhur “Kronoloji”si ile ilgili takdirlerini yazdıktan sonra Sultan Abdülhamid’in meşhur “vehmi”nden bahsediyor, hükümdarın vehimli olduğunu kabul ediyor ve “Babamı tahrik edip çileden çıkartmışlardı. Bu, psikologlar tarafından incelenmesi gereken bir konudur” diyor.

İşte, Şehzade Mehmed Âbid Efendi’nin, babası Sultan Abdülhamid’in meşhur vehminden sözettiği mektubunun tam metni:

“Muhterem Hâmi Beyefendi,

2 Haziran tarihli mektubunuza tam bir ay tehirle cevap verdiğimden dolayı özür dilerim. Tavsiye buyurulduğu gibi kronolojiyi sonuna kadar okudum. Bu iş onbeş günden beri bitmiş olduğu halde bazı meşguliyetler sebebiyle bir türlü oturup bu birkaç satırı hemen yazamadım.

GÖREV, PSİKOLOĞUN

Bundan evvelki mektubumda hemşire ile aranızda zuhur etmiş olan o tatsız hadise hakkında düşüncemi yazmıştım. Zamanında beni çok üzmüş olan bu mesele üzerinde durmak istemiyorum. İnşallah şimdiye kadar kâmilen zail olmuş (tamamen bitmiş) ve aradaki burudet (soğukluk) kalkmıştır.

Sekiz sene sekiz aylık bir emeğin mahsulü olan kronolojinin ikmâlinden (tamamlanmasından) ve münderecatından (içeriğinden) dolayı zat-ı âlinizi tebrik etmekte kendimi vicdanen borçlu telâkki ediyorum. Nihayet, Osmanlı Tarihi’nin bu eksiği de dolduruldu sayılabilir.

Bittabii beni alâkadar eden kronolojinin rakamlarından ziyade -gayet ihtimam ve dikkatle halledilmiş olmasına rağmen- izah ve tefsirlerdir. Sultan Aziz vaka’sı, Midhat Paşa’nın halet-i ruhiyesi, 93 seferinin zuhurundaki (ortaya çıkışındaki) meseleler, anâsır (unsurlar, imparatorluğu teşkil eden milletler) bakımından parlamentarizmin o zamanki tehlikesi, Mısır meselesi, Ermeni ve Makedonya isyanları, güya müverrih (?) Ahmed Refik’in bütün kitaplarında bâriz olan daimî Âli Osman garazkârlığı, Sabahattin’in mahiyeti ve nihayet 31 Mart’ın mesuliyeti gayet vâkıfâne tahlil edilmiş.

“Vehm-i Hümayun” ve tevlid ettiği netâyiç (sebep olduğu neticeler) bittabii hoşumuza gitmezse de sizden mensur kaside (düz yazı şeklinde şiir) değil tarih beklediğimizden bu da maalesef bir hakikat-i tarihiyye (tarihî gerçek) olduğundan kabule mecburum. Yalnız şu var ki: bu “vehim” denilen şey her insanın ruhunda az veya çok mevcut bir şeydir. Fakat bir insanın işgal ettiği makam ve bilhassa içinde yaşadığı muhit bu vehmi mütemadiyen tahrik ve nihayet çileden çıkaracak bir makam ve muhit oluyorsa o zavallı insan ne yapsın? Acaba herhangi bir adam şu veya bu şekilde kazaya uğratılacağına dair Allah’ın her günü onbeş yirmi mektup alırsa artık ondan çıkamaz bir hale gelmez mi? Bu cihet de psikolog gözüyle ayrıca tedkik edilecek bir meseledir. Bir biyografi yazıldığı halde bilhassa bu noktayı nazar-ı dikkatinize arzederim.

VAHİDEDDİN VE ABDÜLHAMİD

İttihadçılar’ın vazifeperverliklerinin yalnız kendileri mevki-i iktidarda (iktidar makamında) olmaları şartı ile mahdudiyeti (sınırlı kalması) ve umumiyetle halet-i ruhiye ve fikriyeleri çok iyi şerhedilmiş. Sultan Vahideddin’in psikolojisinin tenviri (aydınlatılması) ve dolayısıyla tebriyesi (temize çıkartılması) için de zaman ve imkânın müsaade ettiği derecede bezledilen (geniş şekilde gösterilen) gayret, babamın müdafaası için gösterilen himmet kadar beni mütehassis etmiştir. Bunun için de ayrıca teşekkür ederim.

Bu bahisleri sahifeler dolusu uzatmak mümkündür. Lâkin bir yerde nihayet durmak lazım. Bu vesile ile refikanız hanımefendiye ve zat-ı âlinize saygılarımı takdim eder, devam-ı saadet (mutluluklarınızın devamını) ve âfiyetinizi dilerim.

Mehmed Âbid”

 

Sürgünde büyüdü ve sürgünde öldü!

SULTAN Abdülhamid’in en küçük çocuğu olan ve 1973’te vefat eden Mehmed Âbid Efendi, dünyadan en son ayrılan padişah oğlu idi.

Babasının Selânik’te ve İstanbul’daki Beylerbeyi Sarayı’nda yaşadığı sürgün günlerinde yanında olan Mehmed Âbid Efendi, Türkiye’den 19 yaşındayken ayrıldı ve önce Fransa’ya gitti. Sorbonne Üniversitesi’nin siyasal bilimler bölümünü bitirip hukuk doktoru oldu. Paris’ten Arnavutluk’a geçti, 1936’da Arnavutluk Kralı Zogo’nun kızkardeşi Prenses Seniye ile evlendi ama 12 sene sonra ayrıldı. Yeniden Fransa’ya döndü, hayatını seyyar pazarlamacılık yaparak ve kapı kapı dolaşıp bir sabun firmasının ürünlerini tanıtarak kazanmaya çalıştı.

Fransa’da gittikçe artan bir geçim sıkıntısı çekmeye başlayınca 1966’da Beyrut’a gitti, Hamra Caddesi’nin arka taraflarında ucuz bir öğrenci pansiyonuna yerleşti, Suudi Arabistan’ın o zamanki kralı Faysal’ın bağladığı aylıkla ve İstanbul’daki bazı ailelerin gönderdikleri yardımlar ile yaşamaya çalıştı. Lübnan’daki hâli vakti düzgün sayılan akrabaları da şehzadeye mütevazi miktarlarda yardım göndermekte idiler.

Âbid Efendi, Osmanlı Hanedanı’nın erkek mensuplarının Türkiye’ye girişlerini serbest bırakan kanunun çıkmasından bir yıl önce, 1973’ün 8 Aralık günü, Beyrut’ta sokakta kalp krizi geçirdi ve hayata aynı gün veda etti.

İsmail Hâmi Danişmend’e gönderdiği mektuplardan anlaşıldığı kadarıyla, Danişmend’in teşvikiyle hatıralarını yazmaya başlamış; yazdıklarını İstanbul’a, İsmail Hâmi Bey’e göndermiş ama tamamını kaleme alamadan vefat etmişti.

Âbid Efendi, yakın akrabaları dışında pek kimseyle görüşmemiş, özellikle gazetecilerden uzak durmuştu. Onu tanıyanlar ailesi haricinde sadece çok yakın bir-iki dostu ile mektuplaştığını anlatırlarken, “Bizi sevmeyenler halimi görerek sevinir, sevenler ise üzülür. Gazetecilerden, reklâmdan ve reklâmın insanlar üzerinde yansıttığı çiğ ışıktan hoşlanmıyorum. Geçmişin hatıralarını anlatıp da ne yapacağım? Hatıralar insanın içinde yaşayan şahsî şeylerdir. Politikayla zaten alâkadar olmuyorum, hususi hayatım da tamamiyle bana aittir” dediğini söylüyorlardı.

 

Türk Dil Kurumu’nun başındaki üstadların bu aralar işsizlikten canları sıkılmış olmalı ki “Epey zamandır Türkçe’nin altını üstüne getirmemiştik, haydi biraz eğlenelim” demiş, oyuncak niyetine kesme işaretini seçmiş ve “Fermânımızdır! Bundan böyle kurum, kuruluş, kurul, birleşim, oturum ve işyeri adlarına gelen ekler kesme ile ayrılmayacak! Özel isimler ile kısaltmalar bu şânı yüce emrimizin haricindedir” buyurmuşlar!

Kurum’un fermânını daha anlaşılacak şekilde izaha cür’et edeyim: Bundan böyle meselâ Meclis’e dilekçe vesaire verdiğiniz takdirde “Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne” değil, “Türkiye Büyük Millet Meclisine” diye yazacaksınız ama Meclis’in kısaltmasını kullandığınız takdirde yine eskisi gibi “TBMM’ne” olacak!“Aliye”, “Veliye”, “Hasana”, “Hüseyine” şeklinde yazmak ise kat’iyyen yasak, yine eskiden olduğu gibi “Ali’ye”, “Veli’ye”, “Hasan’a”, “Hüseyin’e” imlâsı kullanılacak...

Dil Kurumu’nun, internet sitesine kesme işaretinin nerelerde nasıl kullanılacağı konusunda koyduğu kurallardan bazılarını nakledeyim, anlayabilirseniz anlayın:

“...Özel adlara getirilen iyelik, durum ve bildirme ekleri kesme işaretiyle ayrılır. ...Sonunda 3. teklik kişi iyelik eki olan özel ada, bu ek dışında başka bir iyelik eki getirildiğinde kesme işareti konmaz. ...Kurum, kuruluş, kurul, birleşim, oturum ve iş yeri adlarına gelen ekler kesmeyle ayrılmaz. ...Özel adlara getirilen yapım ekleri, çokluk eki ve bunlardan sonra gelen diğer ekler kesmeyle ayrılmaz” deniyor! Mübarek imlâ kılavuzu değil, sanki nükleer santral el kitabı!

 

ALGAŞAN TANLAKLARIN ÖYÜ

Şaka bir tarafa; Dil Kurumu’nun başındaki zevâtın aklına esip Türkçe’nin sanki her meselesi halledilmiş ve lisanın tek bir derdi kalmamışçasına aldıkları “kesme işareti bundan böyle falanca kalıpta olmayacak ama filânca kalıpta mutlaka kullanılacak” gibisinden bu abuk-subuk, lüzumsuz ve kafa karıştırıcı kararın dil yahut imlâ ile bir alâkası yoktur; üstadların bu son buyruğu bir “Hükm-i Karakuşî”den ibarettir, o kadar!

Defalarca yazıp söyledim: Türkçe’ye, en büyük zararı maalesef Türk Dil Kurumu verdi ve hâlâ veriyor! Geçmişte “dil inkılâbı” denen lisan katliamının merkezinde bu kurum vardı; “betik”, “tanlak”, “öy”, “algaşmak”, “devinim”, “tutu”, “elmek”, “geçgeç” ve “tüytop” gibi daha binlerce kerih, takır-tukur ve ruhsuz gevelemeyi Kurum bizzat uydurmuştu. Üstelik kelime uydurmakla da kalmayıp, şimdi olduğu gibi eskiden de akıllarına estiğinde imlâ ile oynayanlar, bir ara şapka işaretini kaldırıp “mirasçı” demek olan “vâris”i bacaktaki “varis” yapma kerâmetini gösterenler, bunlardı!

Meselâ, mâlûm Kurum’un “aşk” karşılığı kullanılan “sevda”, “muhabbet”, “garam”, “ibtilâ”, “hevâ”, “alâka”, “şagaf” ve daha başka kelimelerin hepsini vaktiyle çöpe gönderip bütün bunların yerine ne uydurduğunu hatırlar mısınız?

“Sevi”!

Bu saçmalık Allah’tan tutmamıştı da, “âşık” yerine “sevici” demekten kurtulmuştuk!

Şimdi kalkıp yukarıda sıraladığım aşk ve sevgi muadili kelimeler hakkında“Bunlar Türkçe değil ki! Arap’tan, İranlı’dan vesair milletten almışız” diyecek olanlara peşinen hatırlatayım: İngilizce’de bu mânâya gelen “love” kelimesinin aslı eski Almanca’nın “lubon”u, Fransızca’daki “amour” da Latince’nin“amorem”idir.

 

BİRİLERİNE TELÂFFUZ ÖĞRETSENİZ...

Türkçe’nin dibi senelerce işte böyle oyulmuş, lisan fakirleşmiş, dilin âhenginin yerini kakofoni almış ve baba oğulu, oğul da babayı anlamaz olmuştu. Şimdi, cep telefonlarındaki “nbr”, “mrb”, “muck” gibisinden takırtılarla dolu ikiyüz, haydi bilemediniz ikiyüzelli kelimelik bir kabile gevelemesini maalesef “Türkçe”zannediyoruz!

Kurum’un başındaki üstadlar, allâmeler, büyük dilciler, linguistik âlimleri, beyefendiler ve efendiler! Dünya üzerinde Türkçe kadar tecavüze uğramış ve edilmedik cefa görmemiş bir başka dil herhalde yoktur! Allah, lillâh aşkına bu lisan ile artık uğraşmayın, sâye-i devletlerinizde perişan ve bitkin hâle gelip yerlere serilen bedbaht Türkçe’nin çektiği eziyetlere artık bir nihayet verin!

Tamam, asıl vazifenizi bir türlü beceremediniz, meselâ seksen senedir hâlâ bir etimoloji lügati çıkartamadınız, âmennâ... Ama ille de birşeylerle uğraşmak istiyorsanız daha hatırlı işlere girin, meselâ imlâyı elbirliği ile yerlere serdiğiniz bazı arkadaşlarınızın Türkçe’yi doğru dürüst telâffuz etmesini sağlayın!

 

 

Erhan, yani Prof. Dr. Erhan Afyoncu, yeni teşkil edilen Millî Savunma Üniversitesi’nin rektörlüğüne getirildi ya, “sosyal medya” denen sanal tatmin mekânlarında Erhan ve tayini hakkında birileri bilip bilmeden ağızlarına ve akıllarına ne kadar boş söz geliyorsa hepsini ortalığa saçmakla meşgul...

Yoğun şekilde eleştirilen kimseler hakkındaki tenkidlerin haksız olması hâlinde o kişileri müdafaa yollu birşeyler yazdığım çok oldu ama hiçbir zaman güzelleme yapmadım; hele eleştirilerin hedefi olan kişinin eli şayet kalem tutuyorsa gereken cevabı bizzat vermesinin gerektiğine inandığım için tartışmalardan hep uzak durmaya çalıştım.

Ama yirmi küsur senelik arkadaşım olan ve Tarihin Arka Odası’nı tatil, ara, bayram, yılbaşı, dinlenme, vesaire demeden altı yıl boyunca her cumartesi gecesi beraberce yaptığımız Erhan’a ardarda çamur atılmasına kayıtsız kalmamak benim için ahlâkî bir mecburiyet hâlini aldı! Bu yüzden meslekî prensibimi şimdi ilk defa bozup hiç yapmadığım bir iş yapacak ve Prof. Afyoncuhakkında burada övgüler düzeceğim...

MALİYE’DEN HÜRREM’E KADAR

Millî Savunma Üniversitesi’nin ilk rektörü ve “sivil” Korgeneral Prof. Erhan Afyoncu’yu buyurun, bir de benden okuyun:

- Erhan iyi, hattâ çok iyi, ciddî ve çalışkan bir tarihçidir; üstelik şu anda eser veren meslekdaşları arasında ilk sıradadır! Gerçi “Tarihin Arka Odası” ve “Muhteşem Yüzyıl” gibi TV programları ve dizileri sayesinde tanınmış ama bu arada ciddî eserler de vermiş fakat toplumun akademik çalışmalardan habersiz olması şanssızlığına Erhan’ın ciddi eserleri de uğramıştır. Doktora tezi olan “Defterhâne-i Âmire”, yani Osmanlı mâlî kayıt sistemi hakkındaki kitabı şimdi tek kaynaktır. Zeki Velidî’nin “Tarih’te Usûl”ü ile başlayan bibliyografik yayınlar arasında şu anda en önemli eser olan “Osmanlı Tarihi Araştırma Rehberi”ni o yazmıştır. Sabetaycılığın pîri Sabetay Sevi’nin efsanelere büründürülen hayatını ortaya çıkartıp kitaplaştıran, Erhan’dır. “Türk Gutenberg’i”, yani matbaacılığımızın pîri İbrahim Müteferrika’nın aynı şekilde karanlıklarda kalan hayatı Erhansayesinde aydınlanmıştır. Akademik çevrelerde ses getiren böyle çok sayıdaki çalışmasının yanısıra koskoca bir tuğla gibi olan “Sorularla Osmanlı İmparatorluğu”, Osmanlı Tarihi meraklılarının senelerden buyana elkitabıdır ve Erhan klâsik dönem askerî tarihçiliğin en önemli isimlerindendir!

- “Muhteşem Yüzyıl” dizisinin tarih danışmanı olmakla çok iyi etmiş, milletin kafasının yalan yanlış dedikodularla dolmasının önüne geçerek Hürrem Sultan, Pargalı İbrahim Paşa ve evlât katli gibi kişilerle konuların doğru şekilde öğrenilmesini sağlamıştır. Kaldı ki tarih dizilerinin akademik danışmanları nükleer fizikçiler yahut kabzımal kâhyaları değil, o dönemin hakiki uzmanları olurlar ve o dönemin uzmanı da Erhan’dır. Ve, unutmayalım: Son senelerdeki tarihî dizilere öncülük eden ve bizde de merakla izlenen BBC dizisi “Tudors”un gördüğü rağbetin ardında, dizinin akademik danışmanlığını Justin Pollard gibi önemli bir tarihçinin yapmış olması vardır!

 

BU, İDRAK FUKARALIĞIDIR

- Tarihin Arka Odası sanki seyircilerin evinde sohbet ediliyormuşçasına rahat ve samimî üslûpta bir programdı... Senelerce devam eden böyle bir popüler yayına sürekli programcı olarak ilk defa bir üniversite hocası, yani Erhan katılma cesaretini göstermiş ve yayınlara benden fazla katkıları olmuştur. Programdaki samimiyetimizi başka türlü değerlendirmek ise sadece idrak fukaralığıdır!

- Erhan’ın cemaatçilikle falan alâkası yoktur! Vakti zamanında bazı gazetelerde yazmış olmasının sebebi de belli gruplara mensubiyeti değil, konusuna hâkim olan bir uzmanın yazma hevesidir ve o gazetelerde daha kimler yazmamıştır ki? Üstelik programcılıktaki beraberliğimizi bozmak, yani onu başka yerlere transfer edebilmek için senelerce uğraşılmış ama Erhan aldığı harikulâde teklifleri her seferinde reddetmiştir! Bir yerlere mensup kişilerle program yapmamın hiçbir şekilde sözkonusu olmaması da, meselenin bir diğer tarafıdır!

- Ve, netice: Bu derece ilmî birikime sahip olan, şimdiye kadar binlerce talebe yetiştiren, pekçok idârî görevde bulunan, yüzlerce personeli olan bir fakülteyi idare eden Prof. Afyoncu gibi düzgün bir ismin Millî Savunma Üniversitesi’nin rektörlüğüne getirilmesi gayet yerinde bir karardır...

Ama, Erhan’ın akademik yayınlarına bu yeni vazifesi sebebiyle uzun müddet ara vermek zorunda kalacak olması beni biraz üzüyor, o da ayrı!

 

Türkiye ile Irak’ın 1930’lu senelerde konfederasyon halinde birleşmek üzere olduklarını az kişi bilir. Irak Genelkurmay Başkanı Bekir Sıdkı Paşa’nın 11 Ağustos 1937’de Musul’da bir suikaste kurban gitmesi ile rafa kaldırılan konfederasyon meselesinin ayrıntıları, cinayetin üzerinden geçen 79 seneden buyana esrarını hâlâ muhafaza ediyor...

Musul’un kuzeyindeki Başika’ya birlik sevketmemizin ardından Irak Başbakanı Haydar el İbadi’nin açıklamaları, Irak Meclisi’nin bizi kınayan kararı ve Ankara’nın bütün bu gelişmelere verdiği tepki, Irak ile zaten gergin olan ilişkilerimizi daha da gergin hâle getirdi.

Nereden nereye! Bizde pek bilinmez ama, 1930’ların sonunda Türkiye ile Irak’ın bir konfederasyon halinde biraraya gelmeleri için yoğun çalışmalar yapılmış ama kararın resmen açıklanmasından hemen önce bu konuda en fazla çaba gösteren Irak Genelkurmay Baş- kanı’nın Musul’da 1937’de bir suikastte can vermesi üzerine o zamana kadar yapılan bütün çalışmalar sonuçsuz kalmıştı.

ESRARINI KORUYOR

Sözünü ettiğim konfederasyon meselesinin ayrıntıları, cinayetin üzerinden geçen 79 seneden buyana esrarını hâlâ muhafaza ediyor, girişimin sadece ana hatları biliniyor ve bu bilgiler de dar bir çevrede konuşuluyor.

İşte, 1937’de yapılan suikastin ardından hayata geçirilmesine imkân bulunmayan Türkiye-Irak Konfederasyonu projesinin sözünü ettiğim çevrelerde bilinen öyküsü...

Irak, o senelerde bağımsız gibi görünmesine rağmen hâlâ İngiliz himayesi altında bulunan bir krallık idi ve tahtta Birinci Dünya Savaşı sırasında bize karşı meşhur Arap İsyanı’nı başlatan Şerif Hüseyin’in torunlarından Gazi oturuyordu. 1932’de İngiliz himayesinin sona erdiği açıklanmış ama herşey kâğıt üzerinde kalmıştı. British Petroleum Şirketi’nin çıkarmaya başladığı petrolün üretimi her sene artıyor ve İngilizler Irak’ta eskisinden de fazla söz sahibi oluyorlardı.

ÇANAKKALE’DE SAVAŞTI

Başbakanlık koltuğunda aslen Irak’a yerleşmiş bir Gürcü ailesinin mensubu, Hikmet Süleyman vardı; Genelkurmay Başkanı da yine önde gelen bir Kürt ailesinden gelen Bekir Sıdkı Paşa idi...

Her ikisi de daha önceleri Osmanlı vatandaşı idiler, İstanbul’da eğitim görmüşlerdi, hattâ Bekir Sıdkı Paşa 1915’te Çanakkale cephesinde İngilizler’e karşı savaşan bir Türk birliğine kumanda etmiş ve “Çanakkale Madalyası” almıştı.

 

 Suikaste kurban giden Genelkurmay Başkanı Bekir Sıdkı Paşa.

Hikmet Süleyman ile Bekir Sıdkı Paşa imparatorluğun dağılmasından sonra İstanbul yerine Bağdat’ta yaşamayı tercih etmiş, Irak’ın en güçlü idarecileri olmuşlardı.

Bekir Sıdkı Paşa, Arap dünyasının ilk darbecisiydi ve Arap âleminde senelerdir devam eden ve bugünlere kadar uzanan askeri ihtilâl geleneğini o başlatmış; sadece Irak’ta, 1937 ile 1941 arasında tam yedi ayrı darbe yaşanmıştı...

ANKARA SEYAHATLERİ

Türkiye-Irak Konfederasyonu’nun hayata geçebilmesi için çalışanların başında Başbakan Hikmet Süleyman ile Genelkurmay Başkanı Bekir Sıdkı Paşa geliyordu. Her iki memleket 1930’lu senelerden itibaren gittikçe yakınlaşmış, Irak’ın liderleri defalarca Ankara’ya gidip Mustafa Kemal ve İsmet Paşalar ile görüşmüş ve konfederasyonun ana hatları bu ziyaretlerde çizilmişti.

 

 

Bekir Sıdkı Paşa’nın katli, Türk gazetelerinde böyle yeralmıştı.

Ayrıntıların belirlenmesinin ardından sıra artık Konfederasyon’un açıklanmasına gelmişti. Bekir Sıdkı Paşa 1937 Ağustos’unun son haftasında Ankara’ya gidecek ve resmî açıklama Ankara’da yapılacaktı.

O senelerde Bağdat’tan Ankara’ya uçakla aktarma yapmadan gidebilmek mümkün değildi ve uça- ğın birkaç yerde durarak mutlaka benzin alması gerekiyordu...

11 Ağustos 1937 sabahı Ankara’ya gitmek üzere Bağdat’tan ayrılan Bekir Sıdkı Paşa, önce ilk aktarma istasyonu olan Musul’a ulaştı ve Irak Hava Kuvvetleri’nin beraberce seyahat ettiği üst düzey komutanlarından Muhammed Ali Cevad ile beraber Musul’daki askerî havaalanının misafirhanesine yerleşti.

Ama o gece, misafirhanede birkaç el silâh patladı ve Bekir Sıdkı Paşa ile Muhammed Ali Cevad kanlar içerisinde yere yuvarlandılar!

İkisi de hemen oracıkta can vermiş, konfederasyon projesi de hayâl olmuştu... Sonraki senelerdeki söylentiler, cinayetlerin ardında İngiliz parmağı olduğu ve Londra’nın bir Türk-Irak Konfederasyonu’nun önüne geçmek için Bekir Sıdkı’yı ortadan kaldırdığı yolunda idi!

Bekir Sıdkı ile Muhammed Ali Cevad’ın cenazeleri hemen Bağdat’a götürüldü ve son derece tantanalı bir merasimle defnedildiler.

Suikastin ardından Bağdat bir anda karıştı, binlerce kişi tutuklandı, Başbakan Hikmet Süleyman da Kral Gazi’ye istifasını vermek zorunda kaldı ama bir müddet sonra o da tevkif edildi! Askerî mahkemeye çıkartıldı, hangi suçla itham edildiği bir türlü belli olmadı fakat mahkeme idamına karar verdi ama her nedense idam edilmedi, Bağdat’ın kuzeyindeki bir hapishaneye kapatıldı, iki sene sonra affedildi ve bir daha siyaset yapmaması şartı ile Bağdat’a dönmesine izin verildi.

 

 

Irak Başbakanı Hikmet Süleyman.

Irak, asıl karışıklığı iki sene sonra, 1939’da yaşadı...

Otomobil ile aşırı hız yapmaya meraklı olan Gazi’nin kullandığı otomobilin frenleri patladı ve bir ağaca bindiren kral parça parça oldu. Söylentiler yine durmadı, kazanın aslında suikast olduğu ve ardında İngiliz parmağının bulunduğu konuşuldu.

Gazi’nin yerini çocuk yaştaki oğlu Faysal’ın almasıyla Bağdat’ta iktidar kavgası daha da kızıştı, darbeler ve hükümeti devirme teşebbüsleri birbirini takip etti. Nihayet 1958’e gelindi ve 14 Temmuz gecesi Bağdat’ta tarihin en kanlı ihtilallerinden biri yaşandı. Darbeciler genç kral Faysal’ı, ailesini ve Irak’ın bütün üst düzey yönetimini o gece yataklarında parçaladılar.

Konfederasyon projesinin ayrıntılarını öğrenebilmek için o dönemi iyi bilenleri senelerce ziyaret ettim. Ankara ile Bağdat’ın hazırlıkları hakkında bilgi almaya çalıştım ve sözünü ettiğim kişilerin tamamı böyle bir projenin olduğunu doğruladılar ama o faaliyeti sürdürenlerin artık hiçbiri hayatta bulunmadığı için daha fazla mâlûmat elde edemedim.

PAŞAZADE NE DİYOR?

Konfederasyon hazırlıklarının söylentiden ibaret olduğunu ifade eden tek kişi ise, Irak Başbakanı Hikmet Süleyman’ın İstanbul’da yaşayan oğlu ve dostum rahmetli Muhsin Süleyman idi. Tam bir Osmanlı beyefendisi olan Muhsin Süleyman’dan, Konfederasyon meselesinin bahsini her açtığımda zarif Türkçesi ile “Merhum pederimin böyle bir işe kalkışması imkânsız efendim” cevabını aldım...

Irak’ın sabık Başbakanı Hikmet Süleyman’ın önemli ve enteresan olan aile bağlantılarını da bu sayfadaki kutuda okuyabilirsiniz...

KONFEDERASYONUN ÖNCÜSÜ OLAN SADRAZAMIN OĞLU, İHSAN DOĞRAMACININ KAYIPEDERİ İDİ 

Türkiye-Irak Konfederasyonu’nun mimarlarından olan Irak Başbakanı Hikmet Süleyman, son dönem Osmanlı Tarihi’nde önemli yeri olan bir ailenin mensubuydu ve aile bağlantılarının Cumhuriyet döneminde de yeri vardı.

Hikmet Süleyman’ın kızı Ayser Doğramacı ve damadı rahmetli İhsan Doğramacı.

SADRAZAM OĞLU

Hikmet Süleyman, İstanbul’da 1909’da yaşanan 31 Mart ayaklanmasını bastıran Hareket Ordusu’nun kumandanı olan, 1913’te 4 ay 19 gün sadrazamlık yapan ve 11 Haziran 1913’te bir suikaste kurban giden Mahmud Şevket Paşa’nın 33 yaş küçük kardeşi idi...

Tiflisli bir Gürcü aileye mensup olan ve Osmanlı döneminde yüksek görevlerde bulunan aile imparatorluğun parçalanmasından sonra dağıldı, mensuplarının bir kısmı Irak’a giderken, bazıları da Türkiye’de kaldı.

1942’DE EVLENDİ

Şeyh Şamil’in kuzeni Müşir Dağıstanlı Mehmed Fazıl Paşa’nın kızı Hacer Hanım ile evlenen Hikmet Süleyman’ın Muhsin ve İbrahim isminde iki oğlu ile Ayser adında bir kızları oldu. Ayser Süleyman, 1942’de Bağdat’taki Amerikan Kız Koleji’ne devam ettiği sırada Kerkük’ün önde gelen ailelerinden birinin oğlu olan İhsanadında genç bir doktorla evlendi.

‘DOĞRAMACIZADE’

1915’te doğan Doktor İhsan Bey, dünyaya geldiği sırada imparatorluk teb’asındandı, yani Osmanlı vatandaşı idi; büyükbabası Mehmed Ali Bey, Meclis-i Mebusan’da Kerkük milletvekili, babası Doğramacızade Ali Paşa da Kerkük’ün “Emîrül-Ümerâ”sı, yani “Beylerbeyi”...

Doğramacızade Ali Paşa’nın oğlu olan Doktor İhsan Bey sonraki senelerde ailesi ile beraber Türkiye’ye yerleşecek ve Türkiye’nin önde gelen isimlerinden olacaktı: Prof. Dr. İhsan Doğramacı...

Murat Bardakçı/ GAZETEHABERTÜRK

 

Amerika’daki başkanlık yarışı ne kadar nazik, kibar ve düzgün bir üslûpla devam ediyor değil mi?

Donald Trump ile Hillary Clinton’ın TV’de geçen gün yaptıkları kıskanılacak entelektüel boyuttaki tartışmalarını bilmem seyrettiniz mi? Clinton “Sen kadınları hiç durmadan niçin aşağılıyorsun?” diye sorunca Trump “Kadın, sen kocana bak!”cevabını verdi; derken iş imâlarla da olsa taciz, tecavüz vesaire bahislerine uzadı!

Hele, Hillary’nin hiç durmadan kadın kartını oynaması üzerine Trump’ın seneler önce tecavüze uğramış bir hanımla beraber basının karşısına çıkarak “Hillary, vaktiyle bu hatuna saldıran herifin avukatlığını yapmış, üstelik kadıncağızı tehdit bile etmişti” demesi nasıl asilâne bir hareketti değil mi?

Yani seviye yerlerde; hattâ yerlerde bile değil çukurlarda ve hattâ yerin altında!

ASIRLAR ÖNCESİNDEN BUYANA...

Eskiden gayet iyi bilinen ama şimdilerde unutur gibi olduğumuz ve artık pek kullanmadığımız “kaht-ı rical” diye bir kavram vardı. “Adam kıtlığı”, “adam yokluğu” demekti; devletin başına ve diğer önemli makamlara geçenlerin kalitesindeki ve liyakatindeki düşüşü, ciddî devlet adamının ve idarecinin yokluğunu ifade ederdi...

Bu tâbir aslında halkın hemen her devirde dilinde idi, zira işlerin başına kim geçerse geçsin, hattâ devleti idare edenler zamanın en mükemmellerinden bile olsalar beğenilmez ve mutlaka daha iyilerinin bulunabileceğine inanılır, yani biraz şımarıklık edilirdi. Meselâ 14. asrın meşhur İranlı şairi Hafız-ı Şîrâzî “Böyle adamlar yüzünden dünya yaşanacak yer olmaktan çıktı, cihanı yıkıp yeniden yapmak lâzım” diye yazmıştı ama bizde devletin ve memleketin adam kıtlığından neler çektiğini anlatan unutulmaz ifadeler, bu sözleri hiç söylememesi gerek bir kişiden, 18. yüzyıl hükümdarlarından Üçüncü Mustafa’dan gelmişti.

Padişah, bir kıt’asında “Yıkılupdur bu cihan sanma ki bizde düzele / Devleti çerh-i denî verdi kamu müptezele / Şimdi ebvâb-ı saâdette gezen hep hazele / İşimiz kaldı hemân merhamet-i lem-yezele”, yani “Düzeleceğini zannetmeyin, dünya yıkılıp gidiyor; alçak felek devleti aşağılık adamlara teslim etti. Mutluluk kapılarında şimdi bu aşağılık, âdî adamlar dolaşıyor ve artık Allah’ın merhametine kaldı” diyordu.

BİR BİFTEK TARTIŞMASI

Şiirin yazılmasının üzerinden iki buçuk asır geçmesinden sonra, dünyanın hâline bakın! Batı, senelerden buyana tam bir kaht-ı rical yaşıyor! Bundan 32 sene önce, 1984’teki başkanlık yarışına katılan adaylardan Walter Mondale ile Gary Hart arasında geçen “Where’s the beef?”, yani “Biftek nerede?” gibisinden aylarca hatırlanan esprinin yerini şimdi “Kadın düşmanı heriiiif! Sen böyle lâflar etmeye utanmıyor musun?” yahut “Kocana bak kadıııın! Benim ağzımı açtırıp Oval Ofis’teki Monica hadisesini hatırlattırma!” meâlinde didişmeler alıyor...

1970’lerin sonunda eski haşmetinden çok şeyler kaybetmiş olan Amerika’nın başına geçmesi ile memleketini eski gücüne kavuşturan Ronald Reagan’ın ardından o makama gelenler arasında bazı alanlarda gayet başarılı olan Bill Clinton da dahil olmak üzere Reagan âyarında bir başkanın çıkmadığını hatırlayın... François Mitterand’dan sonraki Fransız cumhurbaşkanlarını, özellikle de cumhurbaşkanlığından ziyade tam bir magazin figürü olan Nicolas Sarkozy’nin beceriksizliklerini bir düşünün...

Sadece onları mı? Margaret Thatcher’ın ardından gelen İngiliz başbakanlarını, sadece isimlerini işittiğinizde şöyle bir hatırlarsınız o kadar! Almanya’nın Merkel’i bir tarafa, Avrupa’daki diğer memleketleri, meselâ İtalya’yı senelerden buyana kimlerin idare ettiğini bilemezsiniz, hattâ Avrupalılar da bilmezler, zira kaht-ı rical derdi yüzünden eskisi kadar önemli devlet adamı çıkartamamışlardır.

İşte bu kaht-ı rical yüzünden bugün dünyanın konuştuğu ve uygulamaları ses getiren lider sayısı gayet az ve listenin başında da Vladimir Putin, Angela Merkelve Tayyip Erdoğan geliyor, o kadar!

Bu liderleri beğenirsiniz yahut beğenmezsiniz, üslûplarından ve politikalarından hoşlanmamak da size kalmıştır ama kendilerinden her vesile ile sözettirdikleri hakikatini reddedemezsiniz.

 

Doksan küsur senedir “Elimizden çıkmasına engel olamadık, boş yere verdik” diye hayıflandı- ğımız Musul meselesi yeniden gündemde...

Başika’ya birlik sevketmemizin ardından tartışma yeniden alevlendi ve her işte olduğu gibi bu meselede de bir türlü görüş birliğine varamadık. Gelişmeler karşısında şimdi bir taraf “Tarihî hata, düzeltilecek” derken, karşı taraf “Musul ile ne alâkamız var? Neden maceraya atılıyoruz?” diyor.

Musul’un bizim için ne olduğu konusuna gelmeden önce, diğer memleketlerdeki benzer tartışmaları bilmemiz gerekir:

Devletlerin geçmiş senelerde ellerinden çıkmış olmasını bir türlü kabullenemedikleri, unutamadıkları, bugün başka bir devletin sınırları içerisinde bulunmasına rağmen kendilerine ait olduğuna inandıkları ve günün birinde mutlaka elde edeceklerini düşündükleri bazı topraklar vardır.

ÖRNEKLER O KADAR ÇOK Kİ...

Meselâ, Makedonya...

Yunanistan, Makedonlar’ın Slav değil Büyük İskender’in soyundan gelen bir millet, yani Helen oldukları iddiasıyla Makedonya’nın bağımsızlığını tam olarak kabule bir türlü yanaşmıyor. Ama Bulgaristan’ın, Sırbistan’ın ve Arnavutluk’un nüfus ve kültür tartışmaları sebebi ile bu yeni devletin varlığını kabul edememeleri yüzünden bir türlü “Makedonya aslında bana aittir” diyemiyor ve uluslararası alanda bir Makedonya anlaşmazlığı yaşanıyor.

Hindistan, Pakistan ve Çin tarafından payla- şılmış olan Keşmir bölgesi de böyle... Keşmir’de hem Hindistan, hem de Pakistan hak iddia ediyor. 1947’de ve 1965’te Keşmir yüzünden ardarda iki kanlı savaşa girişmiş olan taraflar bölgenin tamamının kendilerine ait olması gerektiğine inandıkları için sorun hep gündemde kalıyor.

Geçmişte bir İspanyol sömürgesi olan Batı Sahra’nın durumu da aynı... Fas ile Moritanya bölgenin sahipleri olduklarını iddia ederlerken bağımsızlık isteyen örgütler faaliyetlerine devam ediyorlar. Bölgenin bir kısmında şimdi bağımsız bir devlet var, Sahra’nın bir kısmını Fas elinde tutuyor, Moritanya geri çekilmiş gibi görünüyor ve anlaşmazlık bir türlü son bulmuyor...

Unutulamayan toprakların tarihteki en güzel örneklerinden biri, Almanya ile Fransa arasındaki Alsas-Loren bölgesidir...

Bölge geçmişte hep mücadele konusu olmuş, savaşların ardından bir Fransa’ya bir Almanya’ya geçmiş, nihayet İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra tekrar Fransa’ya verilmişti. Ama, Almanya’da bugün bölgenin Alman toprağı olduğuna ve günün birinde geri alınacağına inanan hâlâ çok kişi mevcut...

BİZİM BURALARDAKİ VAZİYET

Şimdi de Ortadoğu’ya ve Arap dünyasına gelelim:

Kuveyt, Iraklılar’ın gözünde Irak’ın parçasıdır; onlara göre 19. asırda Midhat Paşa’nın yaptığı ve Kuveyt’i Basra’dan ayıran idarî taksimat geçersizdir! Saddam Hüseyin’in Kuveyt’i 1990’daki işgal gerekçesi de bu idi ve bugün Irak’ın neredeyse tamamı, Kuveyt’in günün birinde yeniden Bağdat’a bağlanacağına inanır...

Şam ise, Osmanlı İmparatorluğu zamanında asırlar boyunca Suriye’nin parçası olan Lübnan’ın ayrı bir devlet olmasını hiçbir zaman kabul etmedi ve bu yüzden Beyrut’ta seneler boyu büyükelçilik açmadı!

Suriye’nin derdi sadece Lübnan mı?

Hatay’ı unutmayalım!

Abdülgani Türkmen’in başında bulunduğu Hatay Meclisi’nin 1939’da Türkiye’ye katılma kararı almasından sonra Hatay’ın vilâyetimiz olmasını bir türlü kabullenemeyen Suriye, haritalarında bölgeyi kendi sınırları içerisinde göstermeye devam etti. İskenderun Sancağı’nın tekrar Suriye’ye dönebilmesi için bundan 80 sene kadar önce kurulan nostaljik teşkilâtlardan bazıları faaliyetlerini bugün de devam ettiriyorlar...

Musul da bizim için işte “unutulmayan” bir topraktır...

Bundan 15-20 sene öncesine kadar Musul ile beraber bir başka unutulmayan toprağımız daha vardı: Türkmen diyârı Kerkük! Ama Kerkük’ün ismi her nedense zamanla pek telâffuz edilmez oldu ama Musul hiç unutulmadı...

Dolayısı ile “Musul’u işgal mi edeceğiz? Orayı bize bırakırlar mı? Ortadoğu’da başka bataklara mı saplanacağız?” gibisinden sözler gereksizdir, zira dünya üzerinde böyle hayalleri bulunmayan hiçbir devlet yoktur!
 

 

Emine Nazikedâ Kadınefendi, son Osmanlı padişahı Sultan Vahidedin’in karısı ve imparatorluğun son “first lady”si idi. Hayattan 1941’de, sürgünde yaşadığı Kahire’de ayrıldı. Çileli bir hayat sürmüştü ve cenazesi de aynı çileye uğradı. Mezarı iki defa açıldı ve Kadınefendi 1961’de Osmanlı ailesine mensup 13 kişinin kemikleri ile beraber toplu bir mezara defnedildi. İşte, “son imparatoriçe”nin çileli hayatının ve geçen hafta torun çocukları ile beraber Kahire’de bir duvarın dibinde bulduğumuz tuğralı mezartaşının hikâyesi...

GEÇEN hafta hem Kahire Amerikan Üniversitesi tarafından yayınlanacak bir kitabım için görüşmeler yapmak, hem de Mısır Kraliyet Ailesi’nin bir mensubunun düğününe katılmak maksadıyla birkaç günlüğüne Kahire’ye gittim...

Osmanlı ve Mısır Hanedanı’nın bazı mensupları ve yakın bir dost grubu ile yaptığımız seyahatte Kahire’nin ziyarete açık olmayan bazı mekânlarının yanısıra tarihî şahsiyetleri ile ailelerine ait özel türbelerini ve bazı toplu mezarları görebildik ve ziyaretlerden birinde Osmanlı İmparatorluğu’nun “son imparatoriçesi” Emine Nazikeda Kadınefendi’nin çileli mezarı ile bir duvarın dibinde Osmanlı armalı mezartaşını bulduk...

SOHUM’DA DOĞDU

Önce, Nazikedâ Kadınefendi’nin hayatını kısaca anlatayım:

Sultan Vahideddin’in hanımı Emine Nazikedâ Kadınefendi, Osmanlı Devleti’nin son “Kadınefendi” si, yani son “imparatoriçesi” ve dört sene önce vefat eden Neslişah Osmanoğlu yani Neslişah Sultan ile iki kızkardeşinin, Hanzade ve Neclâ Sultanlar’ın anneannesi idi. Hayatının ilk dönemini refah içerisinde geçirmiş ama yaşlılığında acı bir sürgün yaşamıştı...

Abhazlar’ın Marşan boyunun prensi Hasan Bey’in kızı Emine Nazikedâ, Karadeniz sahilinde yeralan ve şimdi Abhazya’nın başkenti olan Sohum’da 1869’da dünyaya geldi; çocuk yaşlarında iken babası tarafından İstanbul’a getirilerek saraya verildi.

ÜLKE ÜLKE DOLAŞTI

Abdülmecid’in kızlarından Cemile Sultan’ın sarayında ve sultanın gözetimi altında yetiştirilen Nazikedâ, 1885’te Şehzade Vahideddin Efendi ile evlendi, Ulviye ve Sabiha ismini verdikleri iki kızları oldu ve uzun seneler Vahideddin Efendi’nin Çengelköyü’ndeki köşkünde yaşadılar. Kocasının 1918’de tahta geçmesi ile “Kadınefendi” unvânını alan ve imparatorluğun “first lady” si olan Emine Nazikedâ, Sultan Vahideddin’in 17 Mayıs 1922’de Türkiye’yi terketmesinden sonra İstanbul’da kaldı, sıkıntılı günler geçirdi. Maiyeti ile beraber Yıldız Sarayı’ndan çıkartılarak Ortaköy’de şimdi Galatasaray Üniversitesi’nin kullandığı Feriye Sarayı’na gönderildi, burada perdesiz ve sobasız bir dairede yaşadı, unutuldukları için günlerce yemek yemedikleri oldu ve nihayet İtalya’nın San Remo kasabasına yerleşmiş olan kocası Sultan Vahideddin’in yanına gitti. Vahideddin’in 16 Mayıs 1926’da San Remo’da vefatının ardından Nazikedâ Kadınefendi’nin sürgününde yeni bir sayfa açıldı. Fransa’nın Nice şehrinde yaşayan kızı Sabiha Sultan ve ailesi ile yaşadı, bir müddet Fransa’nın İtalya sınırındaki Manton şehrine yerleşmiş olan diğer kızı Ulviye Sultan ile kaldı ve Sultan Vahideddin’in ailesi daha sonra Mısır’a nakledince, Nazikedâ Kadınefendi de onlarla beraber önce İskenderiye’ye, sonra da Kahire’ye yerleşti.

Osmanlı İmparatorluğu’nun bahtsız son imparatoriçesi, hayatını 1941’de Kahire’nin Maadi semtinde noktaladı ama cenazesinin başına da büyük dertler geldi, mezarı iki defa taşındı ve ancak üçüncü yerinde kalabildi.

14 KİŞİ DEFNEDİLDİ

Kadınefendi, ailenin sürgün günlerini Mısır’da geçiren mensupları için satın almış olduğu Kahire’nin Heliopolis semtindeki mezarlığa defnedilmişti. Sultan Abdülâziz’in kızı Saliha Sultan ile torunu Şehzade Nizameddin Efendi de burada yatıyorlardı. Daha sonra Sultan Vahideddin’in bir başka hanımından olan ve 1944’te genç yaşında vefat eden tek oğlu Şehzade Ertuğrul Efendi de aynı yere gömüldü ve mezar sayısı zamanla on dört oldu.

Ancak, Cemal Albülnasır’ın Mısır’da 1952’de yaptığı ihtilâlin ardından Heliopolis’te geniş bir bulvar açılırken aile mezarlığı istimlâk edildi ve mezarlar Afifi semtindeki bir başka yere nakledildiler...

Ama, Kadınefendi’nin cenazesi burada sadece dokuz sene kalabildi ve 1961’de bu defa Helvan’a uzanan otobanın inşası sırasında mezarların tekrar nakli istendi. Kadınefendi ile beraber yatan diğer 17 kişinin kabri yeniden açıldı ve 27 Mayıs 1961’de, Mısır Hıdivi Abbas Hilmi Paşa’nın ailesine ait olan, yine Afîfî’de bulunan ve halkın “Kubbetü’l- Efendinâ” dediği büyük türbenin yanında bulunan kapalı ama harap vaziyetteki aile mezarlığına nakledilip bir lâhdin altına toplu olarak yerleştirildiler. Cenazelerin karışmaması için her bir kemik grubuna üzerlerinde isimleri yazılı 4x5 eb’adında birer bakır plâka konmuştu... Mezarların naklini yapanların aileye gönderdikleri mektuplarda Kadınefendi’nin cenazesinin bozulmadığı, nerede ise aynen kaldığı söyleniyor ve sadece kefeninin yenilendiği anlatılıyordu...

YAN YANA AİLE TÜRBELERİ

Eski kabirlerdeki mezartaşları da Afifi’ye getirilmişti fakat cenazeler ayrı ayrı defnedilmedikleri için konacak yer bulunamadı ve taşlar iç kısımdaki duvarların dibine bırakıldılar...

Geçen hafta yaptığım Kahire seyahatinin programında Kubbetü’l- Efendinâ’nın, yani Afifi’deki Hıdiv Kabristanı’nın ziyareti de vardı...

Baba tarafından Mısır’ın son hıdivi Abbas Hilmi Paşa’nın, anneleri Neslişah Sultantarafından da Sultan Vahideddin ile Halife Abdülmecid Efendi’nin torunları olan Prens Abbas Hilmi, kızkardeşi Prenses İkbal Moneim Saviç, Mısır kraliyet ailesinin bazı mensupları ve diğer dostlarımızla beraber önce mükemmel şekilde restore edilmiş olan Hıdiv ailesine ait türbeyi ziyaret ettik. Sonra, Kubbetü’l-Efendinâ’nın hemen yan tarafında bulunan ve Kadınefendi ile Osmanlı ailesine mensup on üç kişinin toplu mezarlarının yeraldığı diğer binaya geçtik.

BİZDE OLMAYAN TAŞLAR

Mermer işçiliğinin mükemmel birer eseri olan Mısır Hanedanı’na mensup lâhitlerin bulunduğu ama maalesef harap vaziyetteki karanlık mekânda mevcudiyetlerini çok daha önceden işittiğim Osmanlılar’a ait mezartaşlarını bulmak istedim. Neslişah Sultan’ın kızı Prenses İkbal ve yine Sultan’ın torunu Prens Davud ile beraber cep telefonlarımızın ışığını kullanarak duvar diplerinde taşları aradık, önce Nazikedâ Kadınefendi’nin, Sultan Vahideddin’in eşi ve Abazalar’ın Marşan “ümerâ” yani “prenslik” ailesinden olduğunu gösteren mermer taşını, sonra da diğer taşları bulduk ve hayli şaşırdım!

Zira, Mısır’da sürgünde can veren hanedan mensuplarının mezartaşları, İstanbul’dakilerden farklı idi: Ön yüzlerinin üst taraflarına Osmanlı arması işlenmişti, bazılarının arka kısmının yine üst tarafında da tuğralar vardı ve Türkiye’deki mezartaşları ile aralarındaki fark bu armalar ile tuğralar idi.

Hem “Kubbetü’l-Efendinâ”da, hem de yanındaki binada bulunan ve hem mezartaşı, hem de “ölüm kültü” tarihimiz bakımından önemli ve farklı olan bu taşların fotoğraflarını daha sonra makale hâlinde yayınlayacağım ama şimdilik bahtsız “Son İmparatoriçe”nin bir türlü bitmek bilmeyen, ölümünden sonra da devam eden ve ailesi dışında pek kimselerin bilmediği çilesini anlatmak istedim...

 

Musul Harekâtı’nın ardından Türkiye’de bir Misak-ı Millî tartışması başladı...

Birileri çıkıyor, “Bizi aldattılar, Misak-ı Millî’de belirlenen sınırlarımızı daralttılar; Musul’u, Ege Adaları’nı ve daha başka yerleri elimizden kaçırdık” diyorlar.

Bu iddiaların sebebi, çok kişinin Misak-ı Millî’yi uluslararası bir belge, çok taraflı bir anlaşma zannetmesidir.

Bilelim, gözden kaçırmayalım ve unutmayalım: Misak-ı Millî sanıldığının aksine öyle uluslararası bir anlaşma yahut uluslararası bir belge değil, tek taraflı bir temenni, bir niyet beyanıdır!

Önce, şimdi sık sık telâffuz ettiğimiz Misak-ı Millî’nin ne olduğunu kısaca hatırlatayım:

Osmanlı İmparatorluğu’nun son Meclisi’nin 28 Ocak 1920’de kabul ettiği altı maddelik bir bildiridir. Birinci Dünya Savaşı’ndan yenik olarak çıkmamızın ardından, 1918’in 30 Ekim’inde imzaladığımız Mondoros Mütarekesi ile vatan toprakları henüz resmen olmasa da fiilen işgale uğrayınca İstanbul’daki Meclis ülkenin toprak bütünlüğü ile gelecekteki dış politikanın esaslarını altı maddelik bir belge haline getirmiştir.

“Misak-ı Millî”, işte Meclis’te oybirliği ile kabul eden bu belgenin ismidir ve altında 121 milletvekilinin imzası vardır. Defter kâğıtlarına yazılmıştır, dokuz sayfadan ibarettir, ilk üç sayfada altı maddelik metin, diğer altı sayfada da milletvekillerinin imzaları bulunur ve orijinali Genelkurmay’a bağlı ATASE’de, yani askerî arşivde muhafaza edilir.

Misak-ı Millî, Türkiye’nin tarihi bakımından son derece önemli bir belgedir; bir yerde kuruluş senedidir, İstiklâl Savaşı’nın kazanılmasında bu metnin verdiği mücadeleci ruhun büyük rolü vardır, hattâ bizim “Magna Carta”mızdır...

NELER SÖYLENDİ, NELER!

Ama, Misak-ı Millî’nin kabul edildiği dönemde milletin her kesimi tarafından benimsendiğini düşünmeyin. Meselâ edebiyatımızın ve Türkçe’nin büyük üstadı olan o zamanların muhalifi Refik Halid, Alemdar Gazetesi’nde 2 Şubat 1920’de çıkan “Yeni bir yavru daha” başlıklı yazısında Misak-ı Millî’ye bakın nasıl atıp tutmaktadır:

“...Bereketi bol olsun, başımıza bir “millî” daha çıktı, geceler bir “millî” daha doğurdu. Millet anamız yine varlığını gösterdi. Ortaya bir “millî” yavru daha attı: “Millî Mîsâk”. Aman Allahım, telâffuzu ne güç, ne çirkin, ne gayrımillî bir kelime.

...Osmanlılık devrinden kalma baba yâdigârı ahbap Minakyan Kumpanyası’nda bir aktör vardı: Hacı Misak. Bu terkip bana onu hatırlatıyor.

..Galiba “millî”ler yarım düzineyi geçti: Millî Kongre, Millî Blok, Millî Hareket, Millî Tâlim ve Terbiye, Millî Ahrar, etti altı... Şimdi “Millî Mîsâk” ile tam düzinenin ikmâline girdiğimiz anlaşılıyor.

Millî Kongre’nin ne fırıldak olduğunu intihâbatta (seçimlerde) öğrendik. “Millî Blok” da bir nevî dalavere idi, “Millî Hareket” tebeddül etti (değişti), “kaşkariko” oldu. “Millî Tâlim ve Terbiye” de nev’i- diger (diğer çeşit) bir yaldızlı hap idi, yutmadık, “Millî Ahrar” korsan gemisi idi, karaya vurdu...

Hülâsâ, bu “millî”lerin ne biçim marifetler olduğunu cümle âlem anladı, acaba “Millî Mîsâk” nedir?”.

CEHALET BEYÂNI GİBİ...

Misak-ı Millî kabul edildiği günlerde işte böyle muhalefet ile de karşılaşmıştı ama karşı çıkanlar çok fazla değildi ve nasıl yanlış yolda olduklarını tarih zaten gösterdi.

Şimdi tekrar söyleyeyim: Misak-ı Millî uluslararası bir metin değil, tek taraflı bir niyet beyanıdır, o devirde dostlarımızı düşmanlarımızı bağlayan bir tarafı yoktur. Zaten metnin kabulünden sonraki senelerde herşey değişmiş, bir utaç belgesi olan Sevr ile topraklarımız taksim edilmiş, ardından girişilen Millî Mücadele ile Sevr yırtılıp atılmış ve devletin asıl kuruluş senedi olan Lozan gelmiştir.

Dolayısı ile “Musul da, Ege Adaları da, falanca yerler de Misak-ı Millî’ye göre bizimdi ama aldatıldık, kandırıldık, masada hezimete uğradık, başımıza neler neler geldi, ne çoraplar ördüler...” diye feryad etmek bu sözleri söyleyenlerin hem Misak-ı Millî, hem de tarih cahili olduklarını gösterir, o kadar!

 

Bugün gündemin dışına çıkıp magazin ama “üst düzey” magazin muhabirliği yapacağım... Mısır’ın son hıdivi Abbas Hilmi Paşa’nın, son Padişah Sultan Vahideddin’in ve son Halife Abdülmecid Efendi’nin soyundan gelen Prens Davud Hilmi, önceki hafta Kahire’de İstanbullu bir hanım olan Deniz Balcı ile dünya evine girdi. İşte, Osmanlı ve Mısır aristokrasisinin bazı mensupları ile yakın dost çevresini Kahire’de biraraya getiren nikâhın hikâyesi...

Bugün haftalardan buyana konuştuğumuz Musul, bitmeyen operasyonlar, DEAŞ, diğer milis örgütleri, vesaire gibi konuları bir tarafa bırakıp tarihle alâkalı olan ve geçmişin devamı gibi yaşayan bir ânı yazmak istedim...

Sözünü edeceğim hadise, büyük dedeleri arasında iki hükümdar ile bir de son Halife’nin bulunduğu genç bir prensin önceki hafta Kahire’de kıyılan ve iki ülkenin, yani Türkiye’nin Osmanlı, Mısır’ın da Krallık dönemi aristokratlarının katıldıkları ve bizde basına yansımayan nikâh merasimleri..

Mısır’ın eski başmüftüsü nikâhı kıyarken (sağdan): Damadın babası Prens Abbas Hilmi, damad
Davud Hilmi, Başmüftü, gelin Deniz Balcı ve gelinin nikâhta vekilliğini yapan kardeşi Özgür Balcı.

BERABER GİTTİK

Mısır’ın son hıdivi Abbas Hilmi Paşa ile Sultan Vahideddin ile son Halife Abdülmecid Efendi’nin soyundan gelen ve Neslişah Osmanoğlu’nun, yani Neslişah Sultan’ın torunu olan 37 yaşındaki Prens Davud Hilmi ile İstanbullu nişanlısı Deniz Balcı, önceki hafta Kahire’de dünya evine girdiler.

Nikâh merasimine katılmak için aile mensuplarının İstanbul’da yaşayanları, modern Mısır’ın kurucusu olan Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın soyundan gelen akrabaları ve aile dostları ile beraber önceki hafta Kahire’ye gittik ve merasimde hazır bulunduk.

Mısır Kraliyet Ailesi’nin üç mensubu nikâhta (soldan): Damadın annesi Prenses Mediha Hilmi, halası ve Sultan Vahideddin’in torun çocuğu Prenses İkbal Moneim Saviç ile ablası Prenses Sabiha Hilmi.

BİZDEKİ ESKİ NİKÂHLAR GİBİ

Damadın babası Prens Abbas Hilmi, nikâh için Kahire’nin ortasındaki adada, yani Cezire’de bulunan Sofitel’de büyük bir davet düzenlemişti.

Mısır’da nikâhlar bizdeki eski usûle göre, yani din adamları tarafından kıyılıyor; belediye nikâhı gibi dinî nikâh da resmî kimlik taşıyor ve damadın yahut gelinin toplumdaki yerine göre nikâhı kıyacak olan din adamının da makamı ile rütbesi yüksek olabiliyor.

Kahire’deki sözünü ettiğim nikâh, Mısır’ın eski başmüftüsü tarafından ülkede asırlardan buyana devam eden geleneklere göre kıyıldı...

Kahire’deki nikâha katılanlardan bir grup (sağdan): Mısır Kraliyet Ailesi’nin Halim kolundan Rukiye Kuneralp, Prenses Mediha Hilmi, bendeniz, Sultan Abdülhamid’in başmabeyincisi Arap İzzet Paşa’nın torunu Melekşah Arslan ve Türk karikatürünün büyük ismi Cemil Cem’in torunu Zeynep Alp.

DAMAT, GELİN VE VEKİLLER

İstanbul’dan giden akrabaların, aristokrat ailelerin mensuplarının ve diğer dostların yanısıra Mısır aristokrasisi ile Kahire’nin üst düzey sosyetesinin ve iş çevresinin katıldığı davette gelin ve damat salona Mısır âdetleri uyarınca mahallî müzik icracılarının refakatinde girip nikâh masasına geçtiler.

Nikâh İslâmî kurallara göre kıyıldığı için gelin ile damadın yanında vekilleri bulunuyordu, gelin Deniz Balcı’nın vekilliğini kardeşi Özgür Balcı yaptı; damad Davud Hilmi’nin vekâletini de babası Prens Abbas Hilmi üstlendi.

1990’lı senelerden bir hatıra (sağdan): Neslişah Sultan, torunları Prens Davud Hilmi ile Sabiha Hilmi ve oğlu Prens Abbas Hilmi.

‘ETTİM’ DEYİP EVLENDİLER

Mısır’da “Kutbu’l-kitâb” denen nikâh merasimi Baş- müftü’nün okuduğu Kur’an ile başladı, Başmüftü daha sonra nikâhın ve evliliğin faziletlerini anlatan bir konuşma yaptı ve asıl merasime geçildi. Herkes ayağa kalktı, Başmüftü üzerine beyaz bir örtü örttüğü Kur’an’ı göğüs seviyesine kaldırdı, vekillerin ellerini örtünün altına koyarak isimlerini ve kabul beyânı olan “Ettim” sözünü söylemeleri ile nikâh merasimi tamamlandı, ardından da yemeğe geçildi.

Kahire’ye beraber gittiğimiz dostlarımız ve Msır’ın Hıdiv ailesinin bazı mensupları ile ertesi gün Afifi semtinde bulunan ve mükemmel şekilde restore edilen “Kubbetu’lEfendinâ”yı, yani Hıdiv Abbas Hilmi Paşa ile aile mensuplarının yattığı büyük türbeyi ziyaret ettik. “Kubbetu’l-Efendinâ”yı daha sonra yazacağım, zira burada yatanların Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemindeki yerlerinin öneminin yanısıra, duvarlarında Türk Hat Sanatı’nın en seçkin isimlerinin nefis yazılarının bulunduğu mekân, özellikle sanat tarihimiz bakımından önem taşıyor.

Davud ve Deniz çiftine ömür boyu saadet temenni ediyorum...

DEDELERİ ARASINDA HÜKÜMDAR OLMAYAN TEK BİR KİŞİ BİLE YOK!

Aşağıda anlatacağım aile bağlantıları ilk defa okuyacak olanlara biraz karmaşık gelebilir ama son dönem tarihimiz bakı- mından önemlidir.

Son Padişah Sultan Vahideddin ile son Halife Abdülmecid Efendi, amca çocukları idiler.

Osmanlı Tarihi’nde kuzenler arasında evlilik sözkonusu değildi ve ilk defa 1920’de yaşandı. Sultan Vahideddin’in küçük kızı Sabiha Sultan ile Abdülmecid Efendi’nin oğlu Şehzade Ömer Faruk Efendi, 29 Nisan 1920’de İstanbul’da evlendiler ve iki kuzen, yani Vahideddin ile son Halife birbirleri ile dünür oldular.

Sabiha Sultan ile Ömer Faruk Efendi’nin üç kızları oldu: Neslişah, Hanzade ve Neclâ Sultanlar...

Her üç sultan da, Mısır hanedanına mensup prensler ile evlendiler...

Neslişah Sultan’ın eşi Prens Muhammed Abdülmünim, Mısır’ın son “Hıdiv”i, yani son valisi Abbas Hilmi Paşa’nın oğlu idi ve Mısır protokolünde kraldan sonra ikinci sırada bulunuyordu...

Mısır’ın son hıdivi Abbas Hilmi Paşa.

ELKONULDU

1874 ile 1944 arasında yaşamış olan Hıdiv Abbas Hilmi Paşa iyi, başarılı ama şanssız bir devlet adamıydı. Sultan Abdülhamid devrinden itibaren Osmanlı’ya sadece kâğıt üzerinde bağlı görünen ve fiilen İngiliz işgali altında bulunan Mısır’ın uzun seneler hükümdarlığını yapmış fakat Birinci Dünya Savaşı’nın patlamasının ardından Londra’ya değil İstanbul’a bağlı kaldığı için 1914 Aralık’ında İngilizler tarafından tahtından indirilmiş ve hayatının son 30 senesini sürgünde geçirmişti.

0 senesini sürgünde geçirmişti. Türkiye ise, kendisine sadık kalmayı tercih eden Hıdiv’e sonraki senelerde yapmadığını bırakmadı! Sürgün yıllarında artık sadece zengin bir işadamı olan Abbas Hilmi Paşa’nın Türkiye’deki gayrımenkullerinden bazılarına Cumhuriyet’in ilânından sonra el kondu, Hıdiv mallarını düşük fiyatlarla elden çıkartmaya zorlandı, sahibi olduğu ve kâr ettiği görülen bankasının iflâsına çalışıldı, Boğaz sırtlarındaki ikametgâhı olan Hıdiv Kasrı da Belediye’ye devredildi ve Mısır’ın sâbık Hıdiv’i Abbas Hilmi Paşa, Varlık Vergisi’nin kapsamına bile alındı!

Son Padişah Sultan Vahideddin.

Abbas Hilmi Paşa’yı tahttan indiren İngilizler onun yerine yine Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın ailesinden Prens Hüseyin Kâmil’i “Sultan” unvanı ile Mısır tahtına geçirmişler, onun ölümünden sonra yine aynı ailenin mensubu olan Prens Ahmed Fuad’ı “Kral” yapmışlar, Kral Fuad’ın ardından da tahta oğlu Farukgeçmişti... Mısır’da Hür Subaylar Hareketi’nin 23 Temmuz 1952’de yaptığı darbenin ardından Kral Faruk’un tahttan feragat edip sürgüne gitmesi üzerine eski hükümdar Hıdiv Abbas Hilmi Paşa’nın oğlu Prens Abdülmünim “kral nâibi”,eşi Neslişah Sultan da Mısır’ın “first lady”si oldu. Mısır’ın ertesi senenin 18 Temmuz’unda cumhuriyet olmasına kadar bu konumda kalan çift daha sonra Türkiye’ye yerleştiler.

 

Son Halife Abdülmecid Efendi.

FATİH’E ULAŞAN ŞECERE

Neslişah Sultan ile Prens Muhammed Abdülmünim’in iki çocukları vardı: 1941’de dünyaya gelen Prens Abbas Hilmi ile ondan üç yaş küçük olan kızları Prenses İkbal Moneim Saviç. Prens Abbas Hilmi, Mısır’ı Osmanlı idaresinden yarı bağımsız hâle getiren Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın kızkardeşinin soyundan gelen ve “Yegen” yani “Yeğen” olarak bilinen ailenin torunlarından Prenses Mediha ile evlendi. 1969’daki bu izdivaçtan kızları Sabiha ile oğulları Davud dünyaya geldi. Kahire’de dünya evine giren Prens Davud’un soyağacı işte buralara dayanıyor ve şecere daha gerilere gidince Kanuniler’e, Yavuzlar’a, Fatihler’e ulaşıyor...

 

“Türkiye’de yayınlanan kitapların sadece ilk yahut yazarı hayatta iken çıkmış diğer baskılarına, yani orijinallerine müracaat edin; eserlerin sonradan yapılmış yeni baskılarını, şayet tıpkıbasım değiller ise ve hele üzerlerinde ‘yayına hazırlayan’ ibâresi varsa pek ciddiye almayın. Eski harflerle olan bir kitabın yeni yazıya çevrilmiş ve ‘Türkçeleş- tirilmiş’ yayınından da mutlaka uzak durun, o yazıyı öğrenip aslını kullanın” diye senelerden buyana yazıp söylüyorum.

Zira bizdeki bir eserin uzun yıllar önce yapılmış ilk baskısı ile yeniden yayınlanmış ve “günümüzün diline uyarlanmış” şekli arasında sık sık farklar, hem de büyük farklar ortaya çıkar. Bu farklar ya okuma hatâsıdır yahut bir türlü eser verememiş olan redaktör, esersizliğinin getirdiği “herşeyi bilme” psikolojisi içerisinde yayına hazırladığı kitabı kesip biçmiş, düzgün ifadeleri hatâlar yumağı hâline getirmiş, nüansları kazımış, hattâ aralara ilâveler ile yorumlar sıkıştırmış ve metni bazen sansür bile etmiştir.

Böylesine bir tecavüzün mağduru olan eserden istifade artık ne mümkün?

Tamamı 1511 sayfa olan “Osmanlı Müellifleri”nin ilk cildi.

EN BABA ESERLERDEN BİRİ

İşte bu yüzden kitapların, özellikle de kaynak eserlerin yeni baskılarından hep uzak durdum ve dostlarımla arkadaşlarıma da “Araştırma yapıyorsanız orijinal baskıları kullanmaktan şaşmayın” tavsiyesinde bulundum. Zira kaynak kitapların asıl metne sadık kalınarak ve düzgün şekilde yapılmış yeni yayınları hayli nâdirdi!

Alışılmışın dışındaki böyle düzgün yayınlardan biri, geçenlerde Türkiye Bilimler Akademisi -TÜBA- tarafından yapıldı: 1861 ile 1925 arasında yaşayan, asker ve siyasetçi kimliğinin yanısıra imparatorluğun son devrinde yetişmiş en önemli âlim biyograflarından olan Bursalı Mehmed Tahir’in Osmanlı Edebiyatı ve tarihi konusundaki üç cildlik kaynak eseri, “Osmanlı Müellifleri”.

1915 ile 1924 seneleri arasında yayınlanmış olan “Osmanlı Müellifleri”, ilim dünyasında alanındaki en önemli kaynaklardan biri olmuş ama savaş senelerinin sıkıntıları yüzünden iyi kâğıda basılamadığı için sayfaları zamanla eriyip dağılmaya başlamış ve İngiltere’deki “Gregg International” yayınevi, 1971’de eserin birinci hamur kâğıda yine üç cildlik tıpkıbasımını yapmıştı.

BİR KURTARICI: İNDEKS

“Osmanlı Müellifleri”nin TÜBA’nın yayınladığı yeni harflere çevrilmiş şeklini YÖK Başkanı olmasının yanısıra klasik edebiyatımızın bugün önemli uzmanlarından olan Prof. Dr. Yekta Saraç hazırlamış.

Prof. Saraç, yazdığı mânâlı sunuşta Türkiye’de bazı müesseselerde yaşanan “fetret devrinden” sözediyor...

Yakinen bilirim: Bu öyle bir “fetret” idi ki, bir üniversitenin vaktiyle hasbelkader başında bulunan rektör, Sultan Abdülhamid’e ait olan ve Cumhuriyet’in ilânından sonra İstanbul Üniversitesi’ne devredilen emsalsiz bir kütüphaneyi pervasızca çöpe atabilmişti!

Yazının başında, dostlarımı ve arkadaşlarımı şimdiye kadar “Kaynak eserlerin mutlaka ilk baskılarını kullanın” diye uyardığımı söylemiştim...

Prof. Yekta Saraç’ın yeni harflere naklettiği ve gayet şık bir şekilde yayınladığı “Osmanlı Müellifleri” sayesinde, bizzat uyduğum bu kuralın sadece bu kitap için artık dışına çıkabilecek; zira en azından eserin sonundaki indeks sayesinde bile uzun vakit alan arama zahmetinden kurtulabileceğiz!

Yekta Hoca’nın dünya kadar bürokratik koşuşturma arasında büyük mesâi gerektiren 1511 sayfalık böyle bir yayını ortaya koyması, ilim ile hevesin biraraya gelmesi hâlinde nasıl önemli eserler verilebileceğinin açık bir kanıtıdır

 

Türkiye ile dünyanın gündeminde haftalardan buyana Musul meselesi var ve Musul’daki terörist unsurların temizlenmesinin yanısıra bölgedeki zengin petrol yataklarının geleceği tartışılıyor ama konuyu bilen yahut bilmeyen her kafadan bir ses çıkıyor. Okuyacağınız bu yazı, Musul üzerinde 1920’lerde başlayan bir başka mücadelenin şimdiye kadar pek bilinmeyen öyküsünün özetidir.

HAFTALARDAN buyana Musul ve açıkça söylenmese bile Musul petrollerinin geleceği tartışılıyor, Musul sevdamız yeniden gündeme geliyor ve bütün bunlar olurken bilen yahut bilmeyen herkesten ortaya birbirinden tamamen farklı fikirler ile bilgiler saçılıyor! Bugün, Musul petrolleri konusunda şimdiye kadar üzerinde pek durulmamış olan “belgeli” bir macerayı anlatacağım...

 

TAPUSU PADIŞAH’TA

Sultan Abdülhamid 20. yüzyılın başında Bağdat Demiryolu’nun inşası sırasında bölgedeki bazı arazilerin tapularını kendi üzerine kaydettirmişti. Bu arazilerde hükümdarın tahtından indirilmesinden ve bölgenin de Dünya Savaşı’nın ardından elimizden çıkmasından sonra petrol üretimine başlanınca Abdülhamid’in vârisleri, istihbarat teşkilâtları ile maceraperestler, Ankara ve Londra arasında seneler sürecek bir mücadele başlattılar. Şirketler kuruldu, istihbaratçısından milletlerarası dolandırıcısına kadar bazı adamlar ortalıkta dolaşmaya başladı, dâvâ üstüna dâvâ açıldı ve sebebi hâlâ anlaşılmayan birtakım garip işler de oldu.

 Derken, korku filmlerini andıran sahneler bile yaşandı. Bazı kişiler ortadan yokoldu, hattâ birikisi öldürüldü ve sona ulaşıldığı zannedilirken eski kahramanlar yıllar sonra tekrar ortaya çıktılar.

BENNETT ILE ANLAŞILDI

Arşivimde, Musul petrolleri konusunda 1920’lerin ilk senelerinde başlayan girişimlerle ilgili bir hayli dosya var. Sözünü ettiğim teşebbüslerin ve entrikaların bütün ayrıntıları 1980’li ve 90’lı yıllarda hayatta olan ve Fransa’nın Nice şehrinde yaşayan hanedan mensuplarından elde ettiğim bu binlerce belgeden meydana gelen kolleksiyonda mevcut. Aşağıda, sözünü ettiğim evraka dayanarak Musul konusundaki pek bilinmeyen bu maceranın kısa öyküsünü naklediyorum... Mücadeleyi, 1922’de hanedan mensupları başlattılar. Sultan Abdülhamid’in ailesi, Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra da elden çıkan ülkelerde kalan mülkleri ve Musul’daki bazı arazileri geri alabilmek için bir İngiliz ile anlaştı: İşgal İstanbul’undaki İngiliz birliklerinin istihbarat subayı olan ve savaştan sonra terhis edilen John Godolphin Bennett ile... Bennett’e önce vekâlet verdiler, ardından da şirketler kurdular...

Bennett, miras işine nasıl girdiğini yarım asır sonra, 1974’te yayınladığı “Witness”yani “Tanık” isimli hatıralarında şöyle anlatyordu: “...

Abdülhamid’in özel dişçisi Sami Günzberg’i muayenehanesinde ziyaret ettim. ...Sami Bey, bana büyük plânından bahsetti: Abdülhamid’in mallarına haksız olarak el konmuştu. Hükümdarın vârisleri beni tanıyor ve güveniyorlardı. Bana vekâlet vererek, barış konferansında İngiliz hükümetinin önünde kendilerini temsil etmemi istiyorlardı. Birkaç gün sonra, Vahideddin’in harem ağası ile buluştum. Bana, Sultan’ın da konudan haberdar olduğunu söyledi. ...Daha sonra, şehzadeler beni yemeğe davet ettiler. Yemekte konu hiç açılmadı ama ertesi gün çok etkilendikleri ve bena vekâlet vermek istedikleri haberi geldi. 22 Nisan 1922’de, ‘Abdülhamid Estates’ şirketi için 22 mirasçının on dokuzuyla bir anlaşma imzaladık ve hisse senetlerini teati ettik... ...Berlin’e gidip Musul ile ilgilenen Amerikan petrol şirketleriyle temasta olan dostum John de Kay ile buluştum.. John de Kay, hükümdarın Trablus ve Bingazi’deki zeytinliklerinden alınan üründen çok iyi sabun yapıldığını da biliyordu. Amerika’dan sermaye bulabileceğini söyledi. ...Ama beş param yoktu, günde bir öğün yemek yiyebiliyordum”.

 O sırada Lozan Konferansı başlamak üzereydi. Abdülhamid’in ailesi, Bennett’ten konferansta vârislerin çıkarlarını koruması için çalışmasını istediler, Amerikalı hukukçular da aile lehine devreye girdiler ama sonuç elde edemediler: “...Lozan’da görüşmelerin başlamasından önce, John de Kay ailenin haklarını konferans gündemine getirmesi için Amerikalı avukat Samuel Untermyer ile anlaştı....Untermyer, Londra’ya gitti; ben Paris’te kaldım, New Jersey’deki Standard Oil şirketinin başkanı Walter Teagle ile buluştum. Bana, Standard Oil’in şehzadelerin mirastaki hisseleri için 100 bin dolar ve yüzde 2,5 faizli hisse senetleri verebileceğini söyledi ama John de Kay en büyük hatasını yaptı, 1 milyon dolar peşin para ve şirketten daha büyük hisse istedi. Şirketin cevabı ise ‘Arkadaşına fırsatı kaçırdığını söyle’ oldu ve anlaşmadan vazgeçtiler. ...Untermyer, konferans resmen başlamadan birşey yapılamayacağını söylüyor, bir yandan da Amerikan Dışişleri Bakanlığı’nı ayarlamaya çalışıyordu. ...Konferans başlayınca Lozan’a gittim. ...Üç ay boyunca, mallar konusunda bir gelişme olmadı, beklediğimiz Amerikan desteği de gelmemişti. Derken anlaşma imzalandı ve imparatorluk mülkleri kaldıkları memleketlerin malı oldu”.

IKI KOLA AYRILDILAR

John Bennett daha sonra Abdülhamid’in Libya, Yunanistan, Irak ve Filistin’deki diğer mallarını kurtarabilmek için çalışacak ama sahte belge hazırladığı için Yunanistan’da bir müddet hapis yatınca bu işleri bırakarak kendisini sufizme verecek, Londra’da bir tekke kurup 3 Aralık 1974’teki ölümüne kadar bu iş ile meşgul olacaktı. Abdülhamid’in Lozan’da istediklerini elde edemeyen vârisleri, anlaşmanın imzalanmasından yedi buçuk ay sonra Türkiye’den sınırdışı edilip sürgüne gönderildiler ve çabalarına sürgün senelerinde de devam ettiler. Sürgün kafilesi, “Hamid kolu” denen Abdülhamid’in soyundan gelenler ile “Mecid kolu” yani Abdülhamid dışındaki bütün diğer padişahların oğul ve torunlarının meydana getirdiği iki gruba ayrılmışlardı... Her iki grup, lider olarak önce Sultan Vahideddin’e, onun 1926 Mayıs’ındaki vefatından sonra da ailenin reisi olan son Halife Abdülmecid Efendi’ye vekâlet verdiler. Bu arada faaliyetlerini birbirlerinden ayrı olarak devam ettiriyor ve girişimlerini finanse edecek sermayedarlar arıyorlardı. Hamid kolu İngiliz sermayedarlar adına hareket ettiğini söyleyen John Campbell ile anlaştı ve Campbell’e kendilerine ait olduğunu iddia ettikleri gayrımenkuller ile Musul’daki haklarını peşinen devretmeyi önerip “Societe pour Action” ve “Consolidated Eastern Corporation Limited” adında iki şirket kurdular. Şirketler hemen hisse senetleri çıkartıp satışa sundular.

 

HALIFE’DEN KRAL’A MEKTUP

Halife Abdülmecid Efendi de o günlerde İngiltere Kralı Altıncı George’a “Çok aziz dostum” diye hitap eden bir mektup gönderiyor ve İngiliz makamlarını Musul meselesinde aileye yardım sağlamadıkları için Kral’a şikâyet ediyordu. Derken, Osmanoğulları birbirleri ile mahkemelik oldular! Sözcülüğünü ve liderliğini Beşinci Murad’ın torunlarından Osman Fuad Efendi’nin yaptığı 14 kişi, Halife’nin şirketlerden alınan paraları dağıtma biçimine itiraz etti ve Abdülmecid Efendialeyhinde Nice Birinci Hukuk Mahkemesi’nde dâvâ açtı. Mahkeme, Osmanoğulları arasındaki anlaşmazlığı çözmeleri için Fransız Devletler Hukuku Enstitüsü üyesi Andre Mandelstam ile Yunanlı hukukçu ve La Haye Uluslararası Adalet Divanı’nın eski hâkimi Megalos Caloyanni’yi hakem tayin etti; Taraflar, hakemlerin girişimi ile 1938’de yeni bir protokol yaptı ve gelirlerin 69 mirasçı arasında ne şekilde paylaştırılacağı tekrar belirlendi.

HUKUKEN IMKÂNSIZ

Musul o sırada Irak’ın olmuştu ve ailenin petrol konusunda senelerce devam eden çabaları da Abdülhamid’e ait olduğu iddia edilen tapuların geçersiz kabul edilmesi yüzünden sonuçsuz kaldı. Hisse senedi çıkartılırken toplanan paraların sadece küçük bir kısmı Abdülhamid’in vârisleri ile hanedanın diğer mensuplarına intikal edebilmiş, büyük meblağlar ise aileye aracılık yapanlar tarafından götürülmüştü! Musul petrollerinin büyük hissesini ise İngilizler’in “British Petrolium” şirketi almıştı ve açılan dâvâlar artık peşpeşe kaybediliyordu. Yazdığım bu hadiseler Musul mücadelesinin az bir kısmıdır, işin içinde daha başka birçok taraf, meselâ “Bay Yüzde Beş” diye bilinen işadamı Kalust Gülbenkyan ile Musul petrollerindeki hissesi senelerden buyana tartışılan Türkiye de vardır... Musul konusunda taââ 2000’li yılların başına kadar sürdürülen mücadeleden hiçbir netice alınamaması meselenin hukukî yollarla hallinin bundan böyle imkânsız olduğunu göstermektedir ve taleplerde ısrar hâlinde artık başka yolların denenmesi gerekmektedir!

 .............





.