Camilerimizdeki hoparlör rezaleti

 

Bir ay boyunca ruhen, kalben, vicdanen ve zihnen arınmamıza imkân veren Ramazan ayının sonuna doğru geliyoruz.

İftar sofrasının haz ve lezzetinden sonra, kılınan teravih coşkusunun  gönüllere verdiği mutluluğu ancak yaşayan bilir.

Teravih coşkusunun, ta çocukluğumuzdan beri zihnimizde bıraktığı iz hep hatırlanır ve güzel bir anı olarak anlatılır.

Geçmişte, genelde, teravih cemaati arasında jet imam muhabbeti olurdu. Bugün  artık, biraz da Diyanet’in  meseleye mudahil olmasıyla, bu duruma çeki düzen verildi.

Günümüzde ise, duyduğum muhabbet, camilerdeki yüksek sesli hoparlör. Nedense, cami görevlilerimiz camiye ne kadar cemaat gelirse, hoparlörleri bir o kadar açmak gibi bir düşünceye kapılıyorlar. Eh, Ramazanda cemaat fazla olduğuna göre hoparlör sesini de fazlalaştırmak…

Güzel okunan ezan ve Kur’an, dinleyenlere bir zindelik, bir huzur, bir ferahlık verir. Rabbimizin kelamını dinlerken bir huşu hasıl olması gerekirken, yüksek volümlü ses ve uğultunun, cızırtının insana huzur vermesi mümkün mü?

Yıllardır camilerdeki cızırtıdan şikayet eden gazeteci yazar M. Şevket Eygi, birkaç ay önce Diyanet işleri Başkanı ile karşılaştığında, Başkan Görmez “şikayet ettiğin bu konuyu halledeceğim.” Diye söz verir; ama Eygi, bugüne dek ortada hiçbir hal, hiçbir düzenleme göremiyorum, diye yakınır.

Oturduğum mekân, Borazanlar mahallesinde yeni yapılan Bilal Habeşi Camisine yakın…

Teravihe müteakip bir dostun yanıma gelerek “Bu hoparlörün yüksek açılması müftülüğün emri mi?” diye sorunca “Yok, müftülüğün böyle bir emri olmaz ama görevlilerin duyarsızlığı, kendilerine bizzat söyle” dedim.

Söyledi ama değişen bir şey yok.

Arkasındaki safta on kişiyle namaz kılıyor ;ama imam efendinin önünde sabit mikrofon, yakasında seyyarı… ne oluyoruz arkadaş! Kitleleri coşturmak için cenge mi gidiyoruz.

Müftülüğümüzün bu hoparlör fetişizmine bir çözüm bulması lazım. Herhalde, görevlilere akustik dersleri verilmesi gerekiyor.

Mikrofon kullanımı, desibel, akustik konusunda tatbiki olarak bilgilendirme mi yapılacak, ne yapılacaksa yapılsın, Müftülüğümüzün bu konuya el atmasında yararı vardır.

Konu önemsiz gibi görünse de, kulağıma gelen bu tür yakınmaları duydukça, meseleyi sütuna taşımayı uygun gördüm ve konunun takipçisi olacağım. ,

Zannediyorum değerli okuyucular da aynı düşüncededir. 


.XXXXXXXXXX

 

 

Cemaat olmak, kuru bir insan kalabalığı değil, tam aksine canlı-şuurlu mü'minlerin bir idrâk ve irade ameliyesidir. O bakımdan Rasûlullah Efendimizin (s.a.v.) belirlediği usûl ve esaslara uymayı, muayyen bir nizamı / disiplini gerektirir. Camilerimizde saf düzeni, temizlik, va’z-ezan ve hutbe dinleme, namazların edası ile ilgili bazı hatalar -maalesef- sıkça işlenmektedir. İşte bunlardan biri de saf düzenidir.

 

Fahr-i Kâinat Efendimiz (s.a.v.), saf düzenini en önde erkekler, onun arkasına ergenlik çağına gelmeyen erkek çocukları, onların arkasına da kadınlar olacak şekilde tanzim etmişlerdir. [Müslim, Sahih, Salât, 132]

İmama uyacak kişi sadece bir erkek ise, imamın sağına durur. Soluna ve arkasına durmak sünnete aykırı olduğu için mekruhtur.

Evde sadece karı-koca varsa, bu durumda erkek imam olup imamete niyet etmeli, kadın da bir saf geride durmalı. Fakat yer müsait değilse, kadın, imamın topuk hizasını geçmeyecek şekilde yanında durabilir. Çünkü tam hizasında durursa namaz bozulur.

 

İmama uyanlar birden fazla iseler, imamın arkasına dururlar. Ön saf dolunca ikinci saf teşkil edilir. Ön safta yer varken ikinci safa durulmaz. Ön safta namaz kılmanın sevabını, Efendimiz (s.a.v.) şöyle açıklamışlardır: “İnsanlar ezan okumanın ve ilk safta yer almanın sevabını bilselerdi, ön safta durabilmek için kur’a çekmekten başka yol bulamazlardı.” [Müslim, Sahih, Salât, 129; Buhârî, Sahih, Ezan, 9, 32]

 

Ön saflarda yer varken arka taraflarda saf tutmak mekruhtur. Bazı camilerde imamın arkasında bir-iki saf tutuluyor, müezzin ve birkaç kişi de müezzin mahfilinde saf tutuyor. Bu, kesinlikle sünnete ve cami âdâbına aykırıdır.

 

Saflar sağ omuz ve ayak hizasına göre ayarlanmalı ve düzgün tutulmalıdır. [Ebû Dâvûd, Sünen, Salât, 94] Rasûl-i Ekrem Efendimiz (s.a.v.), “Saflarınızı düzgün tutunuz; çünkü safların düzgün olması namazın kemâlindendir (tam ve kusursuz olmasının vesilelerindendir).” [Ebû Dâvud, Sünen, Salât, 94] beyanları ile, saf düzeni hususunda cemaati ikaz buyurmuşlardır. Bu itibarla mü’minler;

 

Camiye sağ ayağıyla Besmele ve dua ile girer, çıkıncaya kadar i’tikâfa niyet eder; caminin arka taraflarına değil, boşsa ön safa, ön saf dolu ise onun ardındaki boş olan safa oturur. Fakat ön safa geçmek için asla insanların üzerinden atlamaz. Ve yine camide kendisine hususi bir yer edinmez. [İbn Mâce, Sünen, Salât, 200] Gafletten uzak, aksine şuur ve idrâk sahibi mü’minler, bütün sünnetlere / âdâba azamî derecede riayet ederler.

 

***

 

İlk saftan sonraki safların teşkili nasıldır?

 

İmamın tam arkası safın merkezidir. Ondan sonra gelen sağına, sonra gelen soluna durur. İlk saf dolunca gelen, ikinci safın teşkiline de yine imamın tam arka hizasına durarak başlar.

 

Peki ilk saf tamamlandıktan sonra gelen tek kişi nereye durur?

İlk saf dolduktan sonra gelen kişi, safta tek başına durmamak için, birisinin gelmesini, imam rukûya gidinceye kadar bekler. Eğer birisi gelmezse saflardan bu işi bilen ve namazını bozmayacak birini kendi yanına çeker. Böylece arkada bir saf daha teşekkül etmiş olur.  Eğer böyle birisi yoksa, mecburen tek başına imamın arka hizasında durur. Fakat bu zamanda (miladî 21. asrın ilk çeyreği) faziletli olan, cehaletin çokluğu ve yaygınlığından dolayı, ön saftan birisini çekmeyip tek başına durmasıdır. Eğer zaruret olmaksızın tek başına dursa, yine de namazı sahih olur.  Hanbelîlere göre ise namazı sahih olmaz.

 

Anlatmaya çalıştığımız meselenin uygulaması: Arka safta tek başına kalan kişi, bir başkası da gelmek üzere olmadığında, önündeki safın sağ veya sol kenarında namaza henüz başlamamış olan birini yanına çağırır. Arka ortadan başlamak üzere yeni bir saf oluşturulur. Eğer herkes namaza başlamış ise, öndeki safın sağ tarafında en başta olanın kolundan tutar geriye çeker… O kişi de ayaklarını kaldırmadan sürüye-sürüye geriye gelir, hemen oradan başlamak üzere bir saf teşkil edilir. Ama bu fiili namazını bozmadan yapabilecek durumda biri yoksa, en iyisi, kişi arkada tek başına namaza durur. Yukarıda da belirttiğimiz gibi, günümüz şartlarında bu uygulama daha isabetli olur.

.

“Sahib-i tertib”; görüldüğü üzere iki kelimeden mürekkep bir tabirdir. Manası; tertibe uyan kimse, tertip ehli, düzen sahibi kişi demektir.

Bu terkibin kelime be kelime tahliline gelince… “Sahib”,  malum olduğu üzere lûgatte, bir şey üzerinde tasarruf veya mülkiyet hakkı olan, mâlik bulunan demektir. “Tertib” de; tanzim etmek, dizmek, sıralamak ve düzene koymak, tedârik edip hazır hale getirmek, bir şeyi bir yere sâbit ve dâîmî kılmak, mertebelere göre davranmak, hile ve aldatmak manalarına gelmektedir. Dolayısiyle hedeflenen bir neticenin meydana gelmesi için lâzım olan sebeplerin sıralarına göre tanzim edilmesi… Bir neticeye varmak için sırasına riâyet edilmesi gereken sebepler de, tertibin tadifine girmektedir.

Sahib-i tertip / ehl-i tertib / ehl-i düzen, yukarda anılan fiilleri yapan kimselere, yani tertibe riâyet edenlere verilen isimdir. Ancak asıl mevzu, bu tabirin ıstılâhî yönüdür.

Fıkıh ıstılâhı olarak "sahib-i tertîb", farz olan beş vakit namazı, ara vermeden vaktinde ve muntazam olarak edâ edenler hakkında kullanılan bir tabirdir. Bu duruma göre, üzerinde beş vakitten az veya en çok beş vakit kaza namazı olan kimse "sahib-i tertîb" sayılır. Üzerindeki kaza namazı altı vakti bulan kişi ise, "sahib-i tertîb" olmaktan çıkar.

Hanefî mezhebine göre, "sahib-i tertîb" sayılan bir kimsenin, kazaya kalmış namazları arasında ve kazâ namazıyla vakit namazları arasında tertîbe riâyet etmesi gerekir. Kaza namazını kılmadan vakit namazını kılması câiz değildir. Aynı şekilde öğlenin kazaya kalmış namazını, sabahın kazaya kalmış namazından önce de kılamaz.

Kazaya kalan namazlar az olur, bu namazlar hatırda bulunur ve vakti çıkmamış olan namazın vakti daralmış olmaz ise kazaya kalmış namazları, edade olduğu sıra üzerine kaza etmek gerekir. Rasûlullah Efendimiz'in (s.a.v.) ve ashab-ı kiramın (r.anhum), Hendek harbinde öğle, ikindi ve akşam namazları kazaya kaldığında, gece bir müddet geçince Efendimiz (s.a.v.), Bilâl-i Habeşî’ye (r.a.) ezan okumasını emrettiler. Hz. Bilâl (r.a.) ezan okuyup ikamet edince, Rasûl-i Ekrem Efendimiz (s.a.v.) ve ashab cemaat olarak önce öğle, sonra ikindi ve onu takiben akşam namazlarını kaza etmişlerdi. Sonra da o vaktin namazını yani yatsıyı eda ettiler.

Üzerinde altı vakitten az kazâ namazı bulunan kimse, vaktin farzını edâ ederken bunu hatırlarsa, kılmış olduğu vakit namazı geçici olarak bozulmuş olur. İkinci, üçüncü, dördüncü ve beşinci vakit namazlarını da bu şekilde, kaza namazlarını hatırladığı halde kılar ve hiç birini iâde etmezse, beşinci vakti kılmakla bütün namazları sahih olur. Çünkü namazdaki bozulma mevkûfen (geçici olarak) duruyordu. Beşinci vakte kadar böyle mevkûf olarak bulundurulur ve beşinci vaktin farzı kılınırsa, hepsi de sahih olmuş ve sahib-i tertiblikten çıkmış olur. Beşinci vakti edadan evvel kaza namazını kılacak olsa, bundan önce kılmış olduğu dört vakit namazı nâfileye dönüşür, sahib-i tertibliği devam eder, böylece onların tamamını kazâ etmesi gerekir.

 

Tertib, şu üç sebeple bozulur:

(1) Kazaya kalan namazlar (vitir namazı hariç) beş vakti aşarsa…

(2) Vakit, ancak hazır namazı kılacak kadar daralırsa… Yani kaza namazı ile vakit namazı arasında tertibe uyup sırayla kılamayacak kadar vaktin dar ve müsait olmaması… Bu halde önce vaktin namazı kılınır. Tertip de bozulmuş olur.

(3) Vakit namazı edâ edilirken kazâ namazı unutulup hatırlanmazsa…

 

Üzerindeki kaza namazları sayısını beş veya beşten daha aşağı bir sayıya indiren kimse, bir görüşe göre tekrar "sahib-i tertîb"den sayılır. [Bkz. el-Merginânî, el-Hidâye, 1. Cüz., Bâbü Kazâi'l-Fevâit; Bilmen, Ö. N., Büyüt İslâm İlmihali, Edâ ile Kazanın Mahiyeti ve Kaza Namazları Bahsi, Bilmen yayınevi, 1966, s. 180] Başka bir görüşe göre ise, sahib-i tertib sayılmaz. Çünkü ‘sakıt olan geri gelmez.’ O kimse, kaza namazının sayısını altı vakte çıkardığı zaman sahibi tertiplik onun üzerinden düşer ve bir daha geri gelmez. [Bkz.Mehmed Emre, Çağımız ve Günümüz Meseleliren Fetvalar, Kaza namazları bahsi, soru: 15]

Kazaya kalan namazlar az olur, bu namazlar hatırda bulunur ve vakti çıkmamış olan namazın vakti daralmış olmaz ise kazaya kalmış namazları, edade olduğu sıra üzerine kaza etmek gerekir. Rasûlullah Efendimiz'in (s.a.v.) ve ashab-ı kiramın (r.anhum), Hendek harbinde öğle, ikindi ve akşam namazları kazaya kaldığında, gece bir müddet geçince Efendimiz (s.a.v.), Bilâl-i Habeşî’ye (r.a.) ezan okumasını emrettiler. Hz. Bilâl (r.a.) ezan okuyup ikamet edince, Rasûl-i Ekrem Efendimiz (s.a.v.) ve ashab cemaat olarak önce öğle, sonra ikindi ve onu takiben akşam namazlarını kaza etmişlerdi.

***

Büyük İslam İlmihali’nde sahib-i tertible alakalı maddeleri aşağıya aynen iktibas ediyoruz.

Bir kimsenin namazı kazaya kalınca bakılır; Eğer o kimse tertip sahibi ise, bu kaza namazı ile vakit namazları arasında sırayı gözetmek gerekir. Tertib sahibi değilse, bu namazı kaza etmeden diğer namazları kılabilir.

Bir kimsenin tertib sahibi sayılabilmesi için, en az altı vakit namazı kazaya kalmamış olmalıdır. Altı vakit namaz kazaya kaldı mı, tertib sahibi olmaktan çıkar; artık onun ne kaza namazları arasında ve ne de kaza namazları ile vakit namazları arasında sırayı gözetmesi gerekmez.

Kazaya kalmış namazlarda eskiye ve yeniye gelince, bunlar iki kısımdır. Yakın zamanda kazaya kalanlar altı vakte ulaşınca, ittifakla sıra gözetme gereğini kaldırır. Evvelce kaçırılmış bulunan (eski) namazlara gelince, bunlar da altı vakte ulaşmışsa, geçerli kabul edilen fetvaya göre sıra gözetmenin gereğini kaldırır.

Mesela: Bir kimse, vaktiyle bir ay namaz kılmayıp sonradan bunları kaza etmeden vakit namazlarını devamlı olarak kılmaya başlamışken tekrar bir vakit namazını kazaya bırakacak olsa, bu son namazını hatırladığı halde onu kaza etmeden vakit namazını kılabilir. Böyle bir kimse, geçmişteki kaza namazlarını tamamen kılmadıkça tertib sahibi olamaz. Sahih olan görüş budur.

Tertib sahibi olan zat, bir farz namazını veya İmamı Azam'a göre vacib olan bir namazı özürsüz yere veya hayız ve nifas gibi namazı düşürecek bir nitelikte olmayan bir özürden dolayı vaktinde kılmamış olsa, bu namazı, ilk vakit namazından önce kaza etmesi gerekir. Çünkü gerek kaçırılan namazların arasında ve gerek bunlar ile vakit namazları arasında sırayı gözetmek esasen şarttır. Ancak kazaya kalan namaz unutulup sonradan hatıra gelmişse veya vakit daralmış veya kaçırılan namazlar çok olur da tertib sahibi olmaktan çıkılmışsa, vakit namazı kılınır.

Mesela: Tertib sahibi olan kimse, her nasılsa uykuya dalıp o günün sabah namazını kılamamış olsa, bu sabah namazını o günkü öğle namazından önce kaza etmesi gerekir. Bunu hatırladığı halde onu kaza etmeksizin öğlen namazını kılsa, bu namaz İmam Muhammed'e göre bozulur. İmam Ebû Yusuf'a göre, farz olmaktan çıkar, nafile olur. İmamı Azam'a göre ise, muvakkat olarak sahih olur. Şöyle ki: Bundan sonra o sabah namazını kaza etmeden beş vakit namazı daha kılacak olsa, bu altı vaktin hepsi de sahih olmuş olur. Fakat böyle beş vakit namazını daha kılmadan o sabah namazını kaza ederse, arada kılmış olduğu vakit namazları fasid olup yeniden kılınmaları gerekir.

Yine böyle bir kimse, sabah namazını kaçırmış olduğu halde, bunu unutup öğle namazını kılacak olsa, bu öğle namazı sahih olur.

Ve yine bir kimse, kazaya kalmış olan yatsı namazını fecirden sonra hatırlamış olur da, vakit yalnız sabah namazını kılmaya müsait bulunursa, sabah namazını kılar, yatsı namazını daha önce kaza etmemesi, bu sabah namazının sıhhatine engel olmaz. Ancak kaza namazını hatırladığı halde, vakit namazını pek uzatıp da bu bakımdan vaktin daralmasına sebebiyet verilmiş olursa, o zaman vakit namazı caiz olmaz.

Kazaya kalmış namazlar (faiteler) birkaç tane olur da, vakit bunlardan yalnız bir kısmı ile vakit namazına müsait bulunsa, sahih olan görüşe göre, sırayı gözetme gereği düşer.
Yine bir kimsenin, vitirden başka altı vakitten çok veya altı vakit namazları kazaya kalmış olsa, bunları kaza etmeden vakit namazlarını kılması sahih olur. Çünkü bu durumda tertibe riayet edilmesinde güçlük vardır. Kazaya kalmış namazlar (faiteler), vitirden başka altı vakit olunca çok sayılır, altıdan az olunca da az sayılır.
(İmam Şafîî'ye göre, kazaya kalan namazlarla vakit namazları arasında sıra gözetilmesi şart değildir, müstahabdır.)

Bir kimse, bir günlük namazlarından birini kaçırmış olduğu halde, bunu bir türlü belirleyemezse, bir günlük namazını yeniden kılar. Çünkü böyle yapmakla kazaya kalan namaz, kesinlikle kılınmış olur; diğerleri de birer nafile olur. 
İki, üç ve daha ziyade günlerde birer vakit namaz kaçırılmış olduğu halde, bunların hangi namazlar olduğu belirlenemeyince de, o kadar günün namazları yeniden kılınır.

Kazaya kalan namazlar bir çok olunca, bunların her birini belirleyerek niyet edilmesi gerekmez; çünkü bunda güçlük vardır. Onun için şöyle niyet edilmesi uygun olur: "ilk veya en son kazaya kalmış sabah veya öğle namazını kılmaya" diye kılınır.

Bir kimse, ne kadar namazı kazaya kaldığını bilmese, kuvvetli olan görüşüne göre hareket eder. Üzerinde kaza namazı kalmadığına kanaat getirinceye kadar kaza namazı kılar.

Bir kimse, bir namazı kılıp kılmadığında şüphelense, namazın vakti henüz çıkmamışsa onu yeniden kılar. Namazın vakti çıktıktan sonra şübhelense, bir şey yapması gerekmez. Çünkü farzın sebebi olan vakit çıkmıştır. Bir müslümanın namazını vaktinde kılmış olması ise bir asıldır.

Müslüman olmayanların yurdunda İslâm'ı kabul edip bilgisizliğinden dolayı namazlarını kılamamış olan bir kimse, sonradan İslâm yurduna gelip din görevlerini öğrense, önceki namazları kaza etmesi gerekmez. Fakat İslâm ülkesinde bulunup da ihtida eden (islamı kabul eden) kimse, bu hususta özürlü sayılmaz. İslâmı kabul ettiği tarihten itibaren namazlarını kılmakla yükümlü olur. Çünkü İslam yurdunda cehalet bir özür sayılmaz. Herkes din görevlerini ehlinden sorup öğrenebilir.

 

Bir kimse kaza namazını kılarken, cemaatle vakit namazına başlanacak olsa, namazını tamamlamadıkça cemaate katılmaz, ister tertib sahibi olmasın. [A.g.m. ve e., s. 180-182, md.ler: 284-294]


.

 

"Iskat” lûgatte, düşürmek demektir. “Devir” de, döndürmek, çevirmek manalarınadır. 

Dinî ilimler ıstılahında ise, kişinin sağlığında edâ edemediği namaz, oruç, kurban, adak, keffâret gibi ibadetlerinin, vefatından sonra fakirlere fidye ödenerek düşürülmesine ıskat tabir edilmekte... Ve bu maksatla ayrılan meblağın yeterli olmaması durumunda uygulanan yönteme de devir denmektedir.

 

Vefat eden bir mü’minin kazaya kalmış beş vakit farz namazları ile vitir namazlarının affedilmesi (uhdesinden düşürülüp manevî sorumluluğundan kurtulması), umuduyla verilen fidyeye (bedele) yani yapılan tasadduk işlemine ise “ıskat-ı salât” (namazı düşürmek) denir.

 

 

Cenab-ı Hak Kur'ân-ı Kerimde şöyle buyurmuştur: “Ey İnananlar! Oruç, sizden öncekilere farz kılındığı gibi, Allah'a karşı gelmekten sakınasınız (takva sahibi olasınız) diye, size sayılı günlerde farz kılındı. İçinizden hasta olan veya yolculukta bulunan, tutamadığı günlerin sayısınca diğer günlerde tutar. Oruca dayanamayanlar, bir düşkünü doyuracak kadar fidye verir. Kim gönülden (fidyenin dışında fazladan bir) iyilik yaparsa o iyilik kendisinedir...”(1) 

Ayet-i celilede görüldüğü üzere oruç tutmaya gücü yetmeyen çok ihtiyar veya iyileşme umudu kalmayan hastaların, fidye vermeleri gerektiğine dair açık hüküm bulunmaktadır. İslâm âlimlerinin çoğunluğu, bu âyetten hareketle, mazeretli veya mazeretsiz orucunu tutmamış ve kaza etmeden vefat etmiş olan kimselerin oruç borçları için fidye ödenebileceğini ifade etmişler; oruç borcu olan kişilerin ölmeden önce bu hususta vasiyette bulunmalarını tavsiye etmişlerdir. Çünkü ölenin bu noktada vasiyetinin bulunması, bu kıyas (ölümden sonraki durumu hayattaki durumuna kıyas) hükmünü daha da kuvvetlendirecektir. Böyle bir vasiyette bulunulmuşsa; defin masrafı, varsa borçları düşüldükten sonra, terikenin üçte birinden bu vasiyetin yerine getirilmesi gerekir. Vasiyet yoksa; mirasçılar isterlerse miras malından, miras bırakmamış veya bıraktıkları yeterli değilse, kendi mallarından teberru’ (bağış) olarak da verebilirler. Keza yabancı bir kimse tarafından, ölen adına yapılacak tasaddukun sevabı da o mü’mine ulaşır. 

*** 

ISKAT-I SALÂT 

Gelelim “ıskat-ı salât” meselesine… Yani namazla alakalı fidye mevzuuna… 

Hasta ölmüş, başı ile ima/işaret ederek de olsa kılamadığı namazları varsa, bu namazların kazası için herhangi bir vasiyette bulunması gerekmez.

Ancak işaret yoluyla da olsa kılmaya gücü yettiği halde kılmadığı/borçlu olduğu namazlar varsa, ölen kimsenin bu namazların sorumluluğundan kurtulabilmesi ümidiyle, adına tasadduk yapılabilmesi için malının üçte birinden vasiyette bulunması gerekir. Bu takdirde terikesinin (ölenin geride miras olarak bıraktığı malının) 1/3'ünden, hesaplanacak her farz namaz ve vitir namazı sayısınca namaz fidyesi verilerek, affedilmesi için Cenâb-ı Hakk’a niyazda bulunulur. 

Bu fidyenin miktarı oruç fidyesi kadar olup, bu da yarım sâ’ buğdaydan ibarettir.(2) Ancak esasta bir fidye, bir yoksulun günlük yeme-içme masrafına denk bulunmalı; kısacası verilecek fidye miktarında temel ölçü bu olmalıdır. 

*** 

Ve yine ölen kimse, oruçta olduğu gibi ıskat-ı salât için de bir şey vasiyet etmemiş ise, mükellef mirasçılardan birisinin veya birkaçının teberru’ olarak vereceği mal yahut para ile de ıskat-ı salât muamelesi yapılabilir. 

Bir kimse hayatta iken namaz için fidye veremez. Çünkü bu namazları kaza etme/edebilme ihtimali vardır. Fakat bunları kaza edemeyeceğini dikkate alarak vasiyette bulunursa, bu vasiyet ölümünden sonra mirasçıları varsa terikenin üçte birinden, mirasçısı yoksa malının tamamından yerine getirilir. 

*** 

DEVİR MESELESİ VE USÛLÜ 

Namaz fidyesi için ayrılan para yeterli olmazsa, bu işlem, devir yoluyla on fakire veya yine bu yolla bir yahut birkaç fakire verilebilir. Yani bir miktar para fidye olarak fakire ya da fakirlere verilir, o da "kabultü (aldım, kabul ettim)" diyerek bunu alıp kabul ettikten sonra "vehebtü (hibe ettim, bağışladım)" sözüyle tekrar iade eder, aynı para tekrar fakire fidye olarak verilir ve bu işlem fidye meblağına ulaşıncaya kadar devam eder. Öteden beri yapılagelen devir usûlü budur. Dileyen kabul eder, dileyen etmez. Ona bir diyeceğimiz olamaz. Biz meseleyi imkânlarımız-vüs’atimiz nisbetinde ilmi bir çerçevede enine-boyuna ele almaya çalıştık. Sonrası okuyanların bileceği iştir. 

Dilerseniz bunu bir misalle açmaya-anlatmaya çalışalım. Mesela bir yıllık namaz borcu olan kimse ölse, bir aylık namazı vitirle birlikte 180 vakit, bir yıllık namazı ise 2160 vakit eder. O yılın fidyesini 6 lira kabul edersek bir aylık namaz fidyesi, 1.080 lira olur. Iskât-ı salât için de mesela yalnız 1.506 lira ayrılmışsa, bu meblağ on fakire 108’er lira olarak hibe edilir. Fakirler de aynı parayı tekrar, ölünün mirasçısına hibe ederler. Bu hibeleşme 10 defa devir edildiğinde, bir yıllık namazın toplam fidye tutarına ulaşılır. Ancak kişinin ne kadar kaza borcu olduğu genelde bilinemeyeceğinden, ihtiyaten mükellef olduğu bütün yıllar hesaba katılarak devir yapılır. Şöyle ki: 

Ölen kişi erkek ise on iki, kadın ise dokuz yaşından sonraki yaşadığı yıl hesap edilir Bu zaman içinde namazlarını kılmış olsa bile, bunların kılınmasında noksanlar bulunacağı düşüncesi ile bütün bu müddet içindeki namazları için fidye verilmesi tercih edilir. Mesela, ölen bir erkeğin ömrü yetmiş yıl olsa, bunun elli sekiz senesi için her namaz karşılığında bir fitre miktarı fidye verilir, ya da devir yapılır. 

Namaz fidyesinden sonra; oruç, kurban ve yemin keffâreti için ayrıca para ayrılıp hesaba katılmamışsa, bunlar için de tekrar “devir” yapılır. Nafile olarak başlanıp bozulduktan sonra kaza edilmemiş namazlar, adanmış fakat kılınmamış namazlar ve yine adanmış ama kesilmemiş kurbanlar için de bir miktar devir yapılır. Hatta yapılmamış tilavet secdesi de bir vakit namaz sayılarak bundan dolayı da fidye verilir. 

Namaz fidyesinin tamamını bir fakire bir günde vermek caizdir. Fakat oruç ve yemin keffâretleri böyle değildir. Bu fidyeler bir günde bir şahsa ancak bir tane verilebilir, toptan verilemez. Ya da ayrı-ayrı kişilere verilir. (keffâretlerle ilgili daha geniş bilgi için “Keffâret nedir, kaç kısma ayrılır?” başlıklı yazımıza bakılabilir.) 

*** 

ISKAT-I SALÂTIN HÜKMÜ 

Namaz için fidye vermeye dair açık bir delil ve icma’ yoktur. Ayrıca bu usûl, delille sabit olan oruç fidyesine kıyas yolu ile de kabul edilmiş değildir. Bu bir ihtiyat işidir; hassas-dikkatli-ölçülü, güzel, tedbire dayalı bir davranıştır. 

Fidye ile oruç borcunun düşeceği nass (ayetle, kesin delil) ile sabittir. 
Nitekim bazı Hanefî âlimleri edille-i fer’iyye’den istihsan deliline dayanarak bu işi güzel bulmuşlar ve bu noktada namazı oruca benzetmişlerdir. Hatta namaz oruçtan daha önemlidir; bu yüzden kazasına imkân bulunmayan namazlar için fidye vererek, Cenâb-ı Hakk’tan af dilemek bir ihtiyattır, demişlerdir. Mesela bu cümleden olarak İmam Muhammed eş-Şeybanî (rh.) “Ziyâdât” adlı eserinde “namaz fidyesi, namaz borcu için 'İnşaallah kifayet eder/yeterli olur” demiştir. Zira fidye ile namaz borcunun düşeceği nassa veya kıyasa dayansaydı, daha kesin bir üslup kullanılması gerekirdi. Meselenin Allah’ın meşiyyetine/dilemesine bırakılması, bunun bir ümit olduğunu gösterir. Mü’min ise zaten “korku ve ümit arasında olan kişi” değil midir? Allah’ın rahmetinden, af ve mağfiretinden de ümit kesilmeyeceğine göre, bu da güzel bir uygulamadır, diyebiliriz. 

Fahru’l-İslâm İmam Pezdevi (rh) Usûl’ünde şöyle diyor: “Namaz hakkında fidyenin cevazına (yeterli olacağına), oruç hakkında hükmettiğimiz gibi hüküm veremeyiz. Ancak namaz hakkında fidyenin lütfen kabulünü Allah tarafından bir ihsan olarak isteriz." 

Diğer yandan İmam İbnü’l-Hümâm (rh.) gibi içtihad etme derecesini kazanmış bir zatın da, “Fethu’l-Kadir” adlı eserinde; Hanefi imamlarının istihsânına göre, namazın oruca benzediği, oruçla fidye arasındaki alakanın, namazla fidye arasında da sabit olduğu ifade edilmiştir. Eğer bu benzerlik sabit olursa maksat hasıl olmuş, netice elde edilmiş olur. Değilse, namaz fidyesi bir birr u ihsan/iyilik ve ikram kabilinden olur. Birr ve ihsan ise kötülükleri yok eder. Nitekim bir âyet-i kerimede şöyle buyrulmuştur: “Şüphesiz iyilikler kötülükleri yok eder.” (3) 

Keza temel fıkıh kitaplarımızdan Kuhistanî'de de şöyle deniliyor: "Eğer ölü, namaz için fidye verilmesini vasiyet etmemiş ise, velisinin bağış yapması caizdir. Bunun müstahsen (güzel) bir iş olduğu görüşünde ihtilaf/ayrılık-gayrılık yoktur. Bunun sevabı ölüye ulaşır." 

*** 

S O N U Ç 

Bu usûl, bazılarının sandığı gibi, sonradan İmam Birgivî hazretleri tarafından ileri sürülmüş bir şey değildir. Doğrusu; bu mesele, yukarıda da açıklamaya çalıştığımız üzere, Hanefî fıkhı üzere yazılmış en eski eserlerde de bu şekilde mevcuttur. 

İşin hakikati; bizler hiç bir zaman namaz fidyesi ile namaz borçlarımızın ödenmiş olacağını ileri sürmeyiz-süremeyiz. Fakat tarafımızdan âcizane verilecek sadakalar, yapılacak hayırlar vesilesiyle de, Allah'ın lûtfuna-fazl u ihsanına kavuşmaktan ümidimizi kesmeyiz. Halis bir niyetle yapılan hiçbir hayır ve iyilik Allah yanında boşa gitmez. Verilen sadakalardan ve yapılan vakıflardan dolayı mü’minin amel defterine daima sevab yazılır durur. 

Şunun da bilinmesi gerekir ki; bir ölü vasiyet etmediği takdirde, onun varisleri, geriye bırakmış olduğu maldan fidye vermek zorunda değildir. Hele varisler fakr u zaruret içerisinde iseler, bir gelenek ve iyilik düşüncesi ile bu fakir varisleri fidye vermeye yöneltmek uygun bir davranış olmaz. Bilhassa varisler arasında çocuklar ve yetimler de varsa, bunların hisselerinden fidye verilmesi asla caiz olmaz. 

Bir de kendileri ile devir yapılacak kişiler arasında çocuk, bunak, deli, zengin ve gayr-i müslim bulunmamalı... Bu hususlara mutlaka dikkat edilmelidir. 

Ayrıca; namaz, oruç, yemin ve adak gibi borçlar için, kişinin ölümünden sonra verilen bu fidyelerin bir esbâb-ı mucibesi (gerekçesi) olması gerekir. O bakımdan mü’min, ölümünden önce bu gibi yerine getiremediği farz ve vacip ibadetleri tesbit ederek mümkünse sağlığında kaza ve telâfi etmeye gayret göstermeli... Bu mümkün olmadığı takdirde servetinin üçte birine kadar olan kısmını, vasiyetnâme düzenleyerek bu iş için tahsis etmelidir. Eğer ayrılan servet bu borçları karşılamazsa, bundan sonra Cenâb-ı Hakk’ın, kişinin gücünü aşan bu fazlalığı mağfiret etmesi/bağışlaması umulur. 

Oruç keffâretinde Rasûlüllah Efendimizin (s.a.v.) yoksul sahabeye gösterdiği kolaylığı burada bir kez daha hatırlayarak mevzumuzu noktalayabiliriz. 

Ebu Hureyre (r.a.) anlatıyor: “Bir adam Rasûlüllah’a (s.a.v.) gelerek; 

- “Mahvoldum” dedi. Rasûlüllah; 

- “Seni mahveden şey nedir?” buyurdu. Adam: 

- “Ramazanda eşimle cinsî yakınlıkta bulundum” dedi. Rasûl-i Ekrem; 

- “Bir köle azad et” buyurdu. Adam; 

- “Köle bulamam” dedi. Rasûlüllah (s.a.v.); 

- “Peşpeşe iki ay oruç tut” buyurdu. Adam; 

- “Buna da gücüm yetmez” deyince, Rasûl-i zî-şân (s.a.v.); 

- “Altmış yoksulu doyur” buyurdu. 

Buna da gücü yetmeyince, bir sepet içinde hurma getirildi. Allah’ın Rasûlü ona, bunları yoksullara tasadduk etmesini söyledi. 

Adam, Medine’de kendilerinden fakir kimse olmadığını söyleyince, Rasûlüllah (s.a.v.) gülümsedi ve şöyle buyurdu: 

- “Git; bunları ailene yedir.” (4) 


DİPNOTLAR 
(1) Bakara suresi, 2/183-184. 
(2) 1 sâ’, şer’î dirheme göre, 2, 917 kg.; örfî dirheme göre ise 3,333 kg. eder. 
(3) Hud suresi, 11/114; İbn Abidin, 1, 685; eş-Şürrünbülali, Merakı’l-Felah, 24.
(4) eş-Şevkani, Neylü’l-Evtar, 4, 214.

.

 

Halis ECE

 

Evet, her an her zaman, her yerde, her durumda Allah’tan yardım isteyeceğiz. Dileklerimizi-temennilerimizi-ihtiyaçlarımızı O'na arz edeceğiz.

Ama nasıl?

Şartları var mı?

Varsa nelerdir?..

Zira şartlarına riayet edilmeden yapılacak istekler, müracaatlar karşılık bulmaz, talepler tahakkuk etmez.

İşte tam da bu noktada Rabbimiz bize, zatından yardımı nasıl, neyle istememiz gerektiğini açıklayarak buyuruyor ki:

“Ey İman edenler! Sabır ve namaz ile (Allah’tan) yardım isteyin! Şüphe yok ki Allah, sabredenlerle beraberdir.” (1)

Önce sabır ve kararlılığa alışınız; nimetlerin kendilerine göre zahmetleri de vardır. Allah'ın bütün nimetlerine, hele sonsuz nimetlerin tamamına anahtar olan iman ve İslâm nimetine şükretmek ve özellikle bunu “ihsan” mertebesinde eda edebilmek elbette kolay değildir. Siz bu girip yüreyeceğiniz yolda ebedi bir gayeye yürüyeceksiniz... Yürürken imtihanlar geçirecek, biri içte, diğeri dışta iki büyük düşmanla çarpışacaksınız.

Bir taraftan nefislerinizin heves ve arzusu, diğer taraftan kâfirlerin, hak düşmanlarının hücum ve eziyetleri ile uğraşacaksınız. Bunlara karşılık vermek ve kendinizi savunmak için cihada ve savaşa mecbur olacaksınız. Bazı zahmetler ve meşakkatler göreceksiniz.

Ruhen ve bedenen nefsinizi terbiye etmezseniz, sabır ve tahammüle, kararlı ve metin olmaya alışamazsınız, Allah''ın yardımının ilk sebeplerinden birini kaybetmiş olursunuz, tehlikeye uğrarsınız. En ufak bir sıkıntı, bir acı karşısında korkmaya, sızlanmaya başlarsınız. Ümitsizliğe ve gevşekliğe düşersiniz. Şunu biliniz ki; sabır, her başarının başıdır.

İmandan sonra takip edilecek yolun başı sabır, ahlâkın başı sabır, ilmin başı sabır, amelin başı sabır, kısaca varlık âlemini tanımanın başı sabırdır.

Sabırsızlık; acele etmek ve bir anda her şeyi istemektir. Halbuki yaratıklar, zamana bağlı olup, terbiye kanununa tâbidirler. Zaman ise peş peşe gitmek, yavaş yavaş olmak demektir. Bunun için yaratıkların tam başarıya ulaşmaları derece-derece bir silsile takip eder. Bu da sabra bağlıdır. Her şeyi bir anda istemek, hiçbir şey istememektir. Hatta yaşamak, sabretmektir.

Âlimler sabrı iki kısma ayırırlar:

1) Kötü şeylerin acısına sabır ve tahammül ile güzel sonuçlarını beklemek,

2) Çabucak gelecek olan lezzetten ve şehvetten uzak durmada sabırla, onların kötü sonuçlarından sakınmaktır.

Bunların biri müsbet / olumlu, diğeri menfi/olumsuz şekilde bir sabırdır. Birincisi, acı ilaçlarla tedavi gibi vazifeye atılmak; ikincisi, zehirli tatlılardan sakınmak gibi zararlı şeylerden kaçınmaktır.

Bununla beraber bazı durumlar vardır ki, orada sabır kötüdür, meşrû değildir. Öyle durumlarda hızla savunmak için hayatı feda etmek daha çok tercih edilir ve belki de vâcib olur.

Bu âyetteki “es-Sabru” kelimesinin “elif lâm”ı ahd-i hâricî olmak üzere burada sabrın çeşitlerinden oruç veya cihadın kastedildiği nakledilmektedir. Fakat muhakkik (araştırmacı) âlimlerin tercihine göre “lâm” cins içindir. Oruç ve cihad ile beraber diğer sabır çeşitlerini de içine alır.

Kısaca ahlâkta, imandan sonra sabır, ilâhî yardımın ilk celbedilme (kendine çekme, getirme) yoludur.

Namaz da böyledir. Ruhun düzelmesinin, bedenin intizama girmesinin, sabır ve vakarın, ruhî ve bedenî her vazifenin, dünya ve ahiretle ilgili her olgunluğun düzenleyicisi olan… Gerek şahsî / kişisel ve gerekse içtimai / sosyal her özelliği içine alan… Ve ümmet teşkilatının en birinci ve en esaslı belirtisi bulunan namaz, imanın en büyük güçlendiricisi, bütün ibadetlerin ve amellerin başıdır. Mü'minlerin mi'râcı, âlemlerin Rabbine beden ve candan durumlarını arz etmek suretiyle niyazları, kısaca zikir ve şükrü içine alan bir ibadet olduğu için, ilâhî yardımın en önde gelen ve en yakın celb edilme yoludur.

Kıblenin taşıdığı önem de ilk önce bunun içindir. Bu sebeple namaz, sabır gibi sade bir vasıta değil, aynı zamanda Allah''a bir kavuşma olmak üzere en büyük bir zevk gayesidir. Bu sayede Allah''tan başka tüm mâsiva (varlık âlemi)dan çıkılır; acılar, kederler silinir. Kul ile mâbud buluşma meclisinde beraber olur.

Bunun içindir ki Peygamber Efendimiz (s.a.v.), “Namaz göz aydınlığım kılındı.” buyurmuş, en büyük zevk ve sevincin namazda hasıl olduğunu göstermiştir.

Yukarıda kıblenin önemi hakkında gelmiş olan âyet-i kerimeler, onun mevzusu olan namazın Allah katında taşıdığı kutsal kıymeti anlatmış bulunduğundan burada yalnız sabrın kıymetini bildirmek için şöyle buyuruluyor:

Şüphe yok ki Allah, sabredenlerle beraberdir. O'nun en güzel isimlerinden biri de “Sabûr” ism-i şerifidir. Her kimde sabır varsa onda Allah''ın kudretinden bir tecelli kokusu vardır. Hele bu sabırlı kimseler bir araya gelip bir cemaat olurlarsa, mutlaka Allah''ın yardımına ererler. Allah onların daima dostu ve velisidir. Dualarına, isteklerine cevap vermek için Allah''ın yardımı daima onların yanlarında dolaşır. Bu beraberliği göstermeyen, gizleyen şey ise o sabırlı kimselerin dağınık bulunmalarıdır.

Yakınlık ve beraberlik ifade eden “ma'a” kelimesi çoğunlukla kendisine tâbi olunanın başına gelir. Buna göre; “Allah sabredenlerin beraberindedir.” buyurulmasında Allah'ın, kullarına şeref bahşetmesindeki yüceliği gösteren büyük bir incelik vardır.

Ebussuud Efendi merhum, bu inceliğin açıklamasında demiştir ki: “Çünkü, sabırlı olmaya gerçekten girişenler, sabırlı kimselerin cemaatidir. Bu bakımdan bunlar, kendilerine uyulan kimseler olarak gösterilmiş oluyorlar...” Yani bu beraberlik, çalışıp elde edilecek şeylerde Allah'ın iradesinin, kulların iradesinin arkasından geldiğini ifade etmektedir. Böyle olunca Allah'ın “Rahîm” (çok merhamet edici) sıfatının hükmü olan bu ilâhî şerefi bahşetmenin, kullar hakkında ne büyük bir lûtuf olduğunu inceden inceye düşünmek gerekir. Sabır meselesinin bütün anahtarı bu noktadadır. Şunda da şüphe edilmemelidir ki, Allah'ın kullarına bu şerefi bahşetmesi, Onun iradesine bağlı bir lûtuftur.

İşte ey müminler! Bunu bilerek zikir ve şükür yolunda sabırla yardım dileyiniz. Bu yolda Allah''ın düşmanlarıyla, malla canla cihada ihtiyaç duyarsanız onu da yapınız. Bu uğurda kaybınız bulunursa onların acılarına, ayrılıklarına da katlanınız. (2)

* * *

Yine bir başka ayet-i kerimede Mevlâmız buyuruyor ki, “(Ey mü’minler!) Bir de sabır ile namaz ile Allah’tan yardım isteyin. Gerçi bu (namaz), nefislerinize ağır gelse de Allah’a huşûlu/saygılı kimselere ağır gelmez." (3)

Cenab-ı Hak’tan yardım istemek öyle sadece “Ya Rabbi, bize yardım et!” niyazıyla, ya da “Ya Rabbi şunu ver, bundan koru!” demekle olmaz.

Yardım isteyen kişi, öncelikle bütün zorluklara sabredecek; ayrıca temiz bir abdest alıp namaz kılacak. Başını secdeye koyup gözyaşı dökecek… Böylece kalben Allah’a arz-ı teslimiyette bulunarak maddi-manevi işlerinin hallini Allah’tan isteyecektir.

Sevgili Peygamberimiz bir hadisinde buna işaret ederek şöyle buyuruyorlar: “Eğer Allah’tan hakkıyla korkabilseydiniz, O, yanında cehil olmayan gerçek ilmi size elbette öğretirdi. Ve Allah’ı gerektiği gibi bilebilseydiniz, tanıyabilseydiniz, o zaman elbette sizin dualarınız ile dağlar bile yerinden devrilir giderdi." (4)

* * *

 

ALLAH’TAN YARDIM NASIL İSTENİR?

1. Evvela Peygamberimiz (s.a.v.)…

Hz. Ömer (r.a.) anlatıyor: İslâm’ın ilk harbi Bedir’de Allah’ın Resulü şöyle bir müşriklere baktı, birde kendi ordusuna... Onlar 1.000 kişi kendi ordusu sahabileri ise 300 kişiydiler. Onların birçoğu binekli, Rasûlüllah’ın ordusunda bineği olan ancak 3 kişi vardı. Bunun üzerine Nebîe (s.a.v.) kıbleye döndü (Demek ki duada kıbleye dönmek de Rasûlüllah’ın sünnetidir ve şarttır!) Ve Rasûlüllah ellerini açarak “Ey Allah’ım! Bana olan va’dini bugün yerine getir. Ey Allah’ım! Bana va’d ettiğini ver. Ey Allah’ım! Şu bir avuç Müslüman topluluğu bugün mağlup ve helak olursa, yeryüzünde sana hakkıyla ibadet edecek kimse kalmayacak.” Hz. Ömer devamla şöyle anlatıyor: Rasûlüllah Kıble’ye dönüp böylece yaptığı duasına gözyaşları içinde dakikalarca devam ediyordu. O kadar ki: Cübbesi omuzlarından düşmüş bunun farkında bile değildi. Hz. Ebu Bekir geldi: Ve onun cübbesini omuzlarına yerleştirdi. Sonra sırtını kendi göğsüne dayadı ve ona “Ey Allah’ın Nebîsi! Bu kadar iltica yeter, sen Rabbına yalvardın. O sana va’dini bugün -inşaallah- yerine getirecektir” dedi. Bunun üzerine Hz. Allah Cebrail (a.s.) ile ona, “Hani siz Rabbınızdan yardım istiyordunuz da, size 'Ben işte ardı ardına 1.000 melek ile yardım ediyorum!” (5) ayetini gönderdi.

Rasûlüllah Efendimiz kıbleye döner, kendinden geçer, gözyaşlarını sel ederek isterse; ya bizim nasıl istememiz, nasıl yalvarmamız gerek?.. Öyle değil mi?

2. Hz. Ali Efendimiz ise, Bedir’de harbin en kızıştığı zamanda, Rasûlüllah’ı merak ettim. Acaba ne yapıyor? Bana bir emri olur mu, diye hurma dallarından yaptığımız çardağına yöneldim. Baktım ki içerde namaz kılıp secdeye kapanmış gözyaşları içinde, Rabbine iltica ediyor ve şöyle devam ediyordu: ‘Ya Rabbi! Eğer bu bir avuç Müslümanı bugün mağlup ettirirsen, senin İsm-i Celâl’ini anacak ve yükseltecek yeryüzünde kimse kalmayacak. Ne olur zafer ihsan et Allah’ım!” Böyle yalvarıyordu. Gözyaşları ise, mübarek sakalından elbisesine doğru akıyordu...

3. Hz. Ömer zamanında İran’da muhasara edilen bir kale bir ay kadar dayanıyor, bir türlü düşmüyor ve teslim alınamıyordu. Çaresiz kalan ordu komutanı durumu Hz. Ömer’e bildirdi. Hz. Ömer ona: “Orduyu kontrol et, mutlaka içinde bir günahkâr var. Onu bul ve tevbe etmesini sağla” diye emretti. Komutan tek tek orduyu arattı. Sordu, soruşturdu; kimsenin belirli bir günahı yoktu. Tam umudunu kesmişti ki bir mücahit ayağa kalktı ve “Ben bu harbin başladığı gece, misvağımı kaybettim. O gün bugündür misvak kullanmıyorum. Böyle abdest alıp, namaz kılıyorum. Belki bu fethe mani olan günahkâr benim” dedi. Ve hemen bir misvak bulunup kendisine verildi, biraz sonra da kalenin fethi nasip oldu. (6)

Misvak ta ne ki demeyelim! Hz. Âişe Validemiz anlatıyor: “Rasûlüllah’ın dünyadan son arzusu, misvak kullanmak olmuştu. Ben de kardeşimden aldığım misvağı ağzımda yumuşattıktan sonra onun ağzına vermiştim. İşte Rasûlüllah ruhunu böyle teslim etti” buyuruyor.

Ve yine Rasûlüllah Efendimizin, misvak kullanmaya teşvik eden pekçok hadisleri vardır. Bunlardan bazıları şöyledir:

“Ümmetime zor gelmeyeceğini bilseydim, her namazdan önce misvak kullanmalarını emrederdim." (7)

“Dört şey peygamberlerin (aleyhimüsselâm) sünnetlerindendir: Hayâ, güzel koku sürünmek, misvak ve nikâh.” (8)

“Misvak ağzı temizler, Rabbi râzı eder.” (9)

“Misvak kullanarak kılınan namaz, misvak kullanmadan kılınan namazdan 70 kat efdaldir.” (10)

“Cebrail (a.s.) misvak üzerinde o kadar ısrarla durdu ki, (ayet inecek) farz olacak diye korktum.” (11)

4. Kosovo’da Sultan Murad, Haçlı ordularına karşı otağını bir tepenin üstüne kurmuştu. Oradan haçlılara bakınca, onların çoklukları ve güçleri karşısında dehşete düşmüştü. Sabaha kadar uyumadı, namaz kılıp Allah’a yalvardı. Ve sonra ellerini açıp şöyle dua etti: “Yâ Rabbi! Benim günahlarımın çokluğu sebebiyle Ümmet-i Muhammed’i düşmanlarımız karşısında mağlup, münhezim eyleme! Onlara zafer ihsan eyle ama bu zafere bir kurban lazımsa, sen beni bu zaferin kurbanı eyle Allah’ım!” Ve öyle de oldu...

5. Hz. Fatih İstanbul’un fethinde 58 gün fetih nasip olmayınca ve Akşemseddinin müjdesi de gecikince, Hz. Fatih daha fazla dayanamıyor, atını Akşemseddin Hazretlerinin çadırına doğru sürüyor ve bir kılınç darbesi ile Akşemseddinin çadırını ikiye bölüyor. Bir de ne görsün, Akşemseddin’in secdede mübarek gözlerinden akan yaşlar çadırının dışına kadar çıkmış. Atından atlıyan Fatih üstazının ellerine ayaklarına kapanıyor. Derken, surlarda Abdulhalık-ı Gucduvanî (k.s.) ve bütün ervah-ı mukaddesse teşrif edip, tecelli ediyor. Abdulhalık Hazretleri “Biz de varız. İşte geldik, biz de buradayız." diyor.

Ya Allah bismillah, Allahu ekber sedaları ile Ulubatlı Hasan’ın surlarda İslâm’ın bayrağını dalgalandırdığını görüyor. Ve tekbirler surlardan Arş’a yükseliyor. Ve yine bu manzara karşısında iki Sultan yerlerdedir... Biri sürünüyor, öbürü ise secde...

Biri Konstantin, bu mağlubiyete ve hezimete dayanamıyor kendini askerlerinin atlarının ayakları altına intihar etmek için atıyor. İşte böylece yerdedir.

Diğeri ise Sultan Fatih, atından atlamış Allah’ın ihsan ettiği bu zafer karşılığında ve Rasûlüllah’ın müjdesine mazhariyete teşekküren secdeye kapanmıştır. O da secde-yi şükr etmekte ve sevinç gözyaşları sel olup akmaktadır.

6. İmam-ı Rabbani Hazretleri Mektubat’ında, “Gaza askeri (muzafferiyet için), dua askerinin duasına muhtaçtır” buyuruyor. Ama nasıl dua!

“Ağlıyarak, çeneleri üzerine (yüzleri üzerine) kapanırlar. Kur’an ise, onların huşûunu (tevâzuunu) arttırır." (12)

İşte böyle cihada hazırlanılır ve sonra da Allah’a gözyaşları içinde niyaz edilirse, Allah’ın da yardımı ile zafer muhakkak olur.

Nitekim Cenab-ı Hak buyuruyor ki: “Yemin olsun ki, biz senden önce kendi kavimlerine nice peygamberler gönderdik de onlara açık deliller getirdiler. (Onları dinlemeyip) günaha dalanların ise cezalarını hakkıyla vermişizdir. Mü’minlere yardım etmek ise, bizim üzerimize bir hak olmuştur, (yardım etmek de bize düşer)“ (13) Ama mü’min olmak, hakiki mü’min olmak öyle kolay mı?

* * *

 

ASHAB-I KİRAM’DAN BİR ÖRNEK

Rasûlüllah Zâturrikâ harbindedir (ayakları parçalayan harb ve bezler ile Ashabın ayaklarını sardığı harb olduğu için, bu ismi almıştır). İşte bu harpte bir kadın da esir alınmıştı. Bu kadının kocası dönüşte gizlice Rasûlüllah’ın ordusunu takip ediyor ve bir gece orduya yetişiyor. Ordu çok yorgun düşmüştü. Peygamberimiz, yorgun, bitap ve bitkin düşmüş Ashabına, “Bu gece bizi kim bekleyecek?” diye sormuş, Ashaptan Ammâr bin Yâsir ile İbâd bin Beşir, “Biz bekleriz ya Rasûlellah!” demişlerdi. Ve izin alıp, beklemek üzere vadinin baş tarafındaki boğaza çıkmışlardı. İbâd, Yâsir’e: “Gecenin hangi kısmında beklemek istersin?” diyor Yasir de: “Sonunda beklemeyi tercih ederim” deyince, İbâd nöbeti alır Yâsir de istiharata çekilir. Ama İbâd nöbetinde boş duracak değildir, hemen abdest alır namaza durur. Kadının kocası da saklandığı yerden ona bir ok atar ve saplar. İbâd oku namazda çıkarır ama namazını bozmaz devam eder. Adam bir ok daha saplar, İbâd yine namazını bozmaz adam bir ok daha atıp saplayınca, İbâd, kan kaybından taakatının bitmek üzere olduğunu anlayınca, son gücüyle rukua secdeye gider, namazı bitirir ve Yâsir’i kaldırır. Yâsir İbâd’ın durumunu görünce, hayret içinde ona: “Bu ne hâl? Neden daha evvel beni uyandırmadın?” deyince, İbâd: “Ya Ammâr! Taakatımın yeteceğini bilseydim, namazda başladığım Kehf suresini bitirmeden selâm vermez ve seni de uyandırmazdım” dedikten sonra sözlerine şöyle devamla ediyor: “Vallâhi Rasûlüllah’ın korumayı emrettiği bu boğazı korumayıp, kaybetmiş olmaktan ve Rasûlüllah ile kardeşlerime zarar vermekten korkmasa idim, namazı bozmayacak, seni de uyandırmayacaktım.” Şehadet getiriyor ve ruhunu teslim ediyor. (14)

Bir hadis-i şerif: “İmanın en faziletlisi sabırlı olmak ve güler yüzlü, iyi insan olmaktır.”

Bir başka hadis-i şerif de şöyledir: “Muhakkak ki sabır, öfkenin ilk bastığı andadır.”

Zira insan bir anda öfkelenip, bir talak (boş ol) kelimesiyle mes’ud ailesini-yuvasını, yine kızgınlık halinde söyleyeceği bir küfür kelimesiyle de Allah’ın evi olan kalbi yıkar, harabeye çevirebilir.

Bunun için Rasûlüllah Efendimiz öfkelenen insanın hemen abdest almasını tavsiye ediyor. Ve “Öfke ateştir, onu abdest suyuyla söndürün” diye emrediyor.

Öfkeli insan bu tavsiyeye uyarsa, bu müddet zarfında öfkesinin gelip geçtiğini görecektir.

* * *

 

SABRIN KARŞILIĞI HESAPSIZDIR

Cenab-ı Hak Kur’an’ı Kerim’inde sabredenlere hesapsız mükâfat va’d ederek şöyle buyuruyor: “(Rasulüm) söyle: Ey inanan kullarım! Rabbinize karşı gelmekten sakının. Bu dünyada iyilik yapanlara iyilik vardır. Allah''ın (yarattığı) yeryüzü geniştir. Yalnız sabredenlere, mükâfatları hesapsız verilecektir.” (15)

Müfessirler, “bi gayri hisab”dan murad şudur diyor ve şu açıklamalarda bulunuyorlar: Sabredenlere Allah’ın vereceği nimet ve ecir, akıllara sığmaz ve bizim aklımız o mükâfatı kavrayamaz. Onun nev’inin-cinsinin ve miktarının ne olduğunu ancak Hz. Allah bilir, diyorlar.

 

Son devir dersiamlarından ve Nakşi yolu Müceddidin kolu silsilesinin 33. halkasını teşkil eden üstazım Süleyman Hilmi Tunahan (k.s.) hazretleri, “Bazı Ehlulullah ise bu ayete şöyle bir bâtıni mana vermişler ve buyurmuşlardır ki: Buradaki ‘ecir’ kelimesini ele alalım. ‘Elif’ten murat Allah’tır’, ‘Cim’den murat Cemâlullah (Allah’ın cemâli)’, ‘Re’den murat: Ru’yetullah yani Allah’ın cemâlini görmektir. Ve o zaman mana şudur: Kim sabrederse, yarın mükâfat olarak Allahu Teala, Cennet’inde, ona bizzat Cemâlini gösterecektir, demişlerdir.”

İşte bunun için Hz. Allah, “Sabredenlerin ecri hesapsızdır” buyuruyor. Çünkü insanların aklı bugün bunu almaz, anlayamaz.

* * *

SABIRLA ALAKALI BAZI KISA HADİS MEALLELERİ

 

“Muhakkak sabır dinin yarısıdır.”

 

“Sabır kurtuluşun anahtarıdır.”

 

“Sabır, cennetin anahtarıdır.”

 

“Sabreden mutlaka zafere erer.”

* * *

 

ASR-I SAADET’TEN GÜZEL BİR TABLO

“Bir gün Peygamberimiz 4 veziri (yardımcısı, yakın arkadaşları ile) toplandı ve Peygamberimiz onlara herkes dünyadan en çok sevdiğini söylesin buyurdu. Ve ilk sözü Peygamberimiz alarak şöyle buyurdu:

“Bana dünyanızdan 3 şey sevdirildi:

1. Temiz ve güzel olan her şey ve koku.

2. Hanımlar.

3. Namaz, ki o benim gözümün nuru kılındı.”

Dikkat: Ben dünyanızdan sevdim değil, bana (Allah tarafından) sevdirildi, buyuruyor.

Sonra Hz. Ebu Bekir söz alarak, “Bana da dünyadan 3 şey sevdirildi” diyor ve şöyle sıralıyor:

1. Senin yanında oturmak.

2. Senin mübarek yüzüne bakmak.

3. Bütün malımı Allah yolunda harcamak.

Sonra Hz. Ömer söz alıyor ve şöyle diyor: “Bana da dünyadan şu 3 şey sevdirildi:

1. İyiliği emretmek.

2. Kötülüğü önlemek.

3. Allah’ın emirlerini yerine getirmek.

Sonra Hz. Osman söz aldı: “Bana da dünyadan 3 şey sevdirildi ya Rasûlellah!” dedi.

1. Yemek yedirip, fakirlere ikram etmek.

2. Selamı yaymak.

3. İnsanlar uyurken, gece kalkıp namaz kılmak.

Sonra Hz. Ali, “Bana da dünyadan 3 şey sevdirildi ya Rasûlellah” dedi:

1. Misafire ve fakirlere ikramda bulunmak.

2. Sıcak yaz günlerinde oruç tutmak.

3. Senin önünde kılıncımla düşmanlarla harb etmek.

Bu anda Cebrail (a.s.) indi ve dedi ki: “YÂ Rasûlellah! Bana da Allah dünyanızdan 3 şeyi sevdirdi:

1. Fakirleri yetimleri sevmek, korumak.

2. Emanetleri yerli yerine eda etmek.

3. Peygamberliği tebliğ etmek.

Bunun üzerine Cenab-ı Hak Peygamberi Muhammed Mustafa’ya (s.a.v.) şöyle vahy etti:

“Ya Muhammed! Ben de dünyanızdan 3 şeyi sevdim.

1. Sabreden bedeni (insan).

2. Zikreden dili.

3. Şükreden kalbi.

İşte bunun üzerine Peygamberimiz ellerini açıp şöyle dua etti: “Allah’ım! Muhakkak ben senden zikreden bir dil, sükreden bir kalp ve sabreden bir beden istiyorum." (16)

 

Sevgili Peygamberimiz buyuruyor ki: “Kıyamet günü dünyada belaya uğramış Allah’ın kulları huzura getirildiklerinde, onlar için ne amel defteri açılacak, ne mizan kurulacak, ne de sırattan geçirileceklerdir. Onların üzerine Allah’ın ecir ve mükâfatı akıtılmakla akıtılacaktır.”

* * *

 

NAMAZLA ALLAH’A İLTİCA

Peygamber Efendimiz, “Biriniz her hangi bir işte sıkıntıya düştüğünde temiz abdest alıp, iki rek’at namaz kılarak Allah’a iltica etsin” buyurmuşlardır.

Nitekim ceddimiz-dedemiz Hz. İbrahim (a.s.) Babil’den Şam’a hicret ederken, uğradıkları Babil şehrinin kolcuları (polisleri), hanımı Hz. Sâre’yi esir edip, meliklerine arz etmişler… Güzelliği karşısında hayran olan melikleri de, 3 defa Hz. Sâre’ye saldırmış. Perdeleri aradan kaldıran Hz. İbrahim, bu manzarayı görünce ve çaresiz kalınca namaz ile Rabbına iltica etmiş, her saldırıda zalimin eli kurumuş, hanımına tasalluta muvaffak olamamıştı.

 

Bunun İlahi bir mucize olduğunu anlamış, kendi cariyelerinden Hz. Hacer’i Hz. İbrahim’e hediye etmişti.

* * *

 

BEŞ ŞEYE SAHİP OLAN BEŞ ŞEYDEN MAHRUM OLMAZ

Hz. Ebu Hureyre (r.a) diyor ki: “Kime şu 5 şey nasip olursa, o kimse şu 5 şeyden mahrum olmaz:

1. Şükür: Kime ki, Allah’ın nimetlerine şükr etmek nasip olursa, mutlaka o kimse nimete daha çok mazhar olur. Çünkü Hz. Allah, “Hatırlayın ki Rabbiniz size: Celalim hakkı için, eğer şükredersiniz, elbette size ihsanımı arttırırım. Ve eğer nankörlük ederseniz, bilin ki (o zaman) azabım çok şiddetlidir, diye bildirmişti.” (17)

2. Sabır: Kime ki musibete sabretmek nasip olursa, o kimseye mutlaka sevap ve mükâfat vacip olur. Zira Hz. Allah, “Muhakkak sabredenlere hesapsız mükâfat verilecektir” va’dinde bulunmuştur. (18)

3. Tevbe: Kime ki tevbe ve günahlardan pişman olup, Allah’a yönelme ve ona niyaz etme nasip olursa, ona da afv ve mağfiret nasip olur. Zira Hz. Allah, “Kullarının tevbesini kabul eden O’dur. O günahlarınızı afv eder ve her ne yaparsanız bilir” buyuruyor. (19)

4. Dua ve iltica: Her kime ki, Allah’a ihlâsla dua edip yalvarmak ve iltica etmek nasip olursa, o da er veya geç isabetten, icabetten, mahrum kalmaz. Arzusuna ulaşır. Zira Hz. Allah, “Rabbınız buyurdu: Bana dua edin, duanızı kabul edeyim. Çünkü bana ibadeti bırakıp büyüklük taslayanlar aşağılanarak Cehenneme gireceklerdir.“ (20)

5. İnfak: Kime muhtaçlara yardım etmek nasip olursa, o kimse mutlaka ve en kısa zamanda Allah’tan karşılığını görür. Asla mahrum kalmaz, zira Hz. Allah buyurdu ki: “(Habibim) de ki: Rabbim, kullarından dilediğine bol rızık verir ve (dilediğinden de) kısar. Siz hayra ne harcarsanız, Allah onun yerine başkasını verir. O, rızık verenlerin en hayırlısıdır.” (21)

* * *

Velhasıl, duada sözünü, nazını-niyazını geçirmek için tıpkı oyuncak isteyen ve oyuncakçının önünden isteği alınmadıkça ayrılmayan ve gözyaşı döküp ağlayan çocuğumuz gibi, Allah huzurunda gözyaşı dökmeliyiz.

Veya aç kalan kedinin, mutfakta yemek pişiren kadının ayaklarına yüzünü-gözünü sürüp miyavlayarak yalvarması gibi yalvarmalıyız.

Dua ile dilekçeyi yazmalı; ama o dilekçenin mührünün namaz, secde, gözyaşı olduğu asla unutulmamalıdır. (22)

 

 

KAYNAKLAR
(1) Bakara suresi, 153.
(2) Elmalılı, Hak Dini Kur’an Dili, Eser Kitabevi, İstanbul, 1971, 1, 544-46.
(3) Bakara suresi, 45.
(4) Râmuzü’l-Ehâdîs, S. 357.
(5) Enfâl suresi, 9; Buharî ve Müslim’den.
(6) Menâkıb-i Cihâr-i Yâr-i Güzîn, Hz. Ömer Bölümü.
(7) Buharî, Sahih, Cuma 8; Müslim, Sahih, Tahare, 2; Ebû Davud, Sünen, Tahare 25; Tirmizî, Sünen, Tahare, 18.
(8) Tirmizî, Sünen, Nikâh, 1; İmam Ahmed, Müsned, 5, 421.
(9) Buharî, Sahih, Savm, 27; Nesaî, Sünen, Tahare, 4.
(10) İmam Ahmad, Müsned, 6, 272.
(11) İbn Mace, Sünen, Tahare, 7; Müsned, 5, 263.
(12) İsrâ suresi, 109.
(13) Rum suresi, 47.
(14) İslâm Tarihi, M. Asım Köksal, 4, 126.
(15) Zümer suresi, 10.
(16) Nesâihu’l-İbâd isimli eserden.
(17) İbrahim suresi, 7.
(18) Zümer suresi, 10.
(19) Şûra suresi, 25.
(20) Mü’min suresi, 60.
(21) Sebe’ suresi, 39; Tenbîhu’l-Gâfilin Tercümesi, C. 2, S. 599.
(22) Harun Reşit Tüyloğlu, el-Mevâizu’l-Mu’tebere min Âyâti’l-Mükerreme (gayr-i matbu).

 


.

Halis ECE

İslâmiyet’ten önce Araplar, cuma gününe “arûbe” derlerdi. Mekke’de Kureyşliler cuma günü toplantı yapmaya başlayınca, Ka‘b bin Lüeyy’in ilk olarak bu güne “cuma” ismini verdiği nakledilir. (1)

İslâmiyet’te cuma gününün dünyanın başlangıcına, sonuna ve âhirete kadar uzanan bir yeri ve değeri vardır. Diğer semâvî dinlerde de cuma gününe dikkat çekilmiş; fakat onlar, bunu bir kenara bırakarak başka günlere teveccüh etmişlerdir. 

Bir hadîs-i şerifte buyrulmuştur ki: “Nebî sallallâhü aleyhi ve sellem’e cuma gününe niçin bu ismin verildiği sorulduğunda şöyle cevap vermiştir: ‘Şüphesiz babanız Âdem’in yaratılışı o günde toplandı. Kıyâmet o günde kopacak, yeniden dirilme ve insanların hesap için yakalanması o günde olacaktır. Cuma gününün üç saatinin sonunda öyle bir an vardır ki, o anda duâ edenin duâsı kabul olunur.” (2) 

Cuma namazına bu ismin verilmesinin sebebi, Müslümanlar’ın bu namazı kılmak için toplanmalarıdır. Bir görüşe göre de bu günde toplanmış olan hayırlar sebebiyle bu ismi almıştır. 

Mekke’de hicretten önce cuma namazı kılınmamıştır. Dârekutnî’nin naklettiğine göre Resûlüllah Efendimiz (s.a.v.), Akabe bîatlarından sonraMus‘ab bin Umeyr’i (r.a.) Medîne’ye muallim olarak göndermiş... Kendisine, cuma günü toplanarak, öğle vaktinde iki rek‘at namaz kılmalarını yazıyla bildirmiştir. (3) Bunun üzerine Müslümanlar, Es‘ad bin Zürâre’nin (r.a.) Medîne dışındaki evinde toplanmış ve cuma namazı kılmaya başlamışlardır. 

İbn-i Sîrîn (rh.)’den gelen bir rivâyete göre, Medîne Müslümanları Resûlüllah Efendimiz henüz oraya hicret etmezden ve cuma namazının farziyetini haber veren âyet inmezden önce bu namazı kılmışlardır. O güne “cuma” adını verenler de onlardır. 

Cuma sûresinin, cuma namazının farz kılındığını bildiren, “Ey îmân edenler! Cuma günü namaza çağırıldığı (ezan okunduğu) zaman, Allâh’ı zikretmeye koşun ve alış-verişi bırakın...” (4) âyet-i kerimesi, Medîne’de inmiştir. Resûlüllah (s.a.v.) Efendimiz de ilk cuma namazını hicret esnasında Sâlim bin Avf Oğulları’na ait Ranunâ vâdisinde kıldırmıştır. (5)

DİPNOTLAR
(1)Kurtubî, Ahkâmü’l-Kur’ân, 18, 97-98
(2)İmam Ahmed bin Hanbel, Müsned, 2, 311
(3)Süyûtî, Dürrü’l-Mensûr, 6/218
(4)el-Cum‘a, 9
(5)İbn Mâce, Sünen, İkâme, 78


.

Halis ECE

İslâmiyet’ten önce Araplar, cuma gününe “arûbe” derlerdi. Mekke’de Kureyşliler cuma günü toplantı yapmaya başlayınca, Ka‘b bin Lüeyy’in ilk olarak bu güne “cuma” ismini verdiği nakledilir. (1)

İslâmiyet’te cuma gününün dünyanın başlangıcına, sonuna ve âhirete kadar uzanan bir yeri ve değeri vardır. Diğer semâvî dinlerde de cuma gününe dikkat çekilmiş; fakat onlar, bunu bir kenara bırakarak başka günlere teveccüh etmişlerdir. 

Bir hadîs-i şerifte buyrulmuştur ki: “Nebî sallallâhü aleyhi ve sellem’e cuma gününe niçin bu ismin verildiği sorulduğunda şöyle cevap vermiştir: ‘Şüphesiz babanız Âdem’in yaratılışı o günde toplandı. Kıyâmet o günde kopacak, yeniden dirilme ve insanların hesap için yakalanması o günde olacaktır. Cuma gününün üç saatinin sonunda öyle bir an vardır ki, o anda duâ edenin duâsı kabul olunur.” (2) 

Cuma namazına bu ismin verilmesinin sebebi, Müslümanlar’ın bu namazı kılmak için toplanmalarıdır. Bir görüşe göre de bu günde toplanmış olan hayırlar sebebiyle bu ismi almıştır. 

Mekke’de hicretten önce cuma namazı kılınmamıştır. Dârekutnî’nin naklettiğine göre Resûlüllah Efendimiz (s.a.v.), Akabe bîatlarından sonraMus‘ab bin Umeyr’i (r.a.) Medîne’ye muallim olarak göndermiş... Kendisine, cuma günü toplanarak, öğle vaktinde iki rek‘at namaz kılmalarını yazıyla bildirmiştir. (3) Bunun üzerine Müslümanlar, Es‘ad bin Zürâre’nin (r.a.) Medîne dışındaki evinde toplanmış ve cuma namazı kılmaya başlamışlardır. 

İbn-i Sîrîn (rh.)’den gelen bir rivâyete göre, Medîne Müslümanları Resûlüllah Efendimiz henüz oraya hicret etmezden ve cuma namazının farziyetini haber veren âyet inmezden önce bu namazı kılmışlardır. O güne “cuma” adını verenler de onlardır. 

Cuma sûresinin, cuma namazının farz kılındığını bildiren, “Ey îmân edenler! Cuma günü namaza çağırıldığı (ezan okunduğu) zaman, Allâh’ı zikretmeye koşun ve alış-verişi bırakın...” (4) âyet-i kerimesi, Medîne’de inmiştir. Resûlüllah (s.a.v.) Efendimiz de ilk cuma namazını hicret esnasında Sâlim bin Avf Oğulları’na ait Ranunâ vâdisinde kıldırmıştır. (5)

DİPNOTLAR
(1)Kurtubî, Ahkâmü’l-Kur’ân, 18, 97-98
(2)İmam Ahmed bin Hanbel, Müsned, 2, 311
(3)Süyûtî, Dürrü’l-Mensûr, 6/218
(4)el-Cum‘a, 9
(5)İbn Mâce, Sünen, İkâme, 78


.

Halis ECE 

İNCELEME - ARAŞTIRMA 
N a m a z  V a k i t l e r i

FARZ NAMAZLAR BEŞ VAKİTTİR


İslâm’ın ikinci şartı olan namaz, beş vakittir. Bazılarının dediği gibi, Müslümanlar istedikleri zaman öğle ile ikindiyi, akşamla yatsıyı birleştirerek beş vakit namazı üç vakitte toplayamazlar. Dinimizde -ileride izahı gelecek istisnaî hâller dışında- böyle bir uygulamaya cevaz yoktur. Her namaz kendi belirlenmiş vaktinde kılınır.

Hemen belirtelim ki; “Çağımız şartları gereği, namazlar üç vakitte toplanarak kılınabilir” gibi ortaya atılan bu düşünceler, yeni olmadığı gibi, Ehl-i Sünnet âlimlerince makbul ve muteber de değildir. Benzer teraneler daha önceki devirlerde de söylenmiş, âlimlerimiz tarafından reddedilmiştir. Bunları sanki yeni bir şeymiş gibi ortaya atan, temcit pilavı gibi ısıtıp ısıtıp gündeme getiren malum zihniyet, güya Müslümanlara kolaylık sağlamak için ortalıkta arz-ı erdâm ediyor. Kendilerini allâme-i cihan ve müctehid-i mutlak sanan bu zihniyetin sahipleri, halka da öyle oldukları imajını verme gayretkeşliği içerisindeler. Ve üzülerek ifade edelim ki, bir kısım insanımızın kalbini ve kafasını da karıştırmayı başarmış durumdalar.

Bilindiği üzere farz namazların her birerinin dinen tayin edilmiş beş ayrı vakitleri vardır. Belirlenmiş olan bu vakitler, o vakit namazının sahih yani makbul olmasının da şartıdır. Bu itibarla bir namazın vakti girmeden edâsı caiz olmaz. Bu hususta bütün âlimlerimizin icma‘ı vardır, yani söz birliği etmişlerdir. Zira namazı farz kılan Rabbimiz buyuruyor ki, “... Muhakkak namaz, mü’minler üzerine vakitleri belli bir farzdır.” (1) İşte bu âyet-i kerime, namazın belli vakitler içinde mü’minlere farz olduğunu bildirmektedir. 

Aşağıda yine meallerini arz edeceğimiz âyet-i celileler de, farz olan beş namazın vakitlerine işaret ve delâlet etmektedir:

1. “Gündüzün iki tarafında, gecenin de (gündüze) yakın saatlerinde namazı dosdoğru kıl...” (2) “Gündüzün iki tarafı”ndaki namazlar;sabah, öğle, ikindi, “gecenin (gündüze) yakın saatlerinde”kiler de akşam ve yatsı namazlarıdır. (3) 

2. "Güneşin kayması ânından (zeval vaktinden) gecenin kararmasına kadar namazı dosdoğru kıl. Bir de Kurân’iyle ayrılan sabah namazını da (öylece edâ et). Çünkü sabah Kur’ân’ı(namazı) şâhitlidir." (4) 

Âyet-i kerimedeki, “dülûkü’ş-şems” öğle ve ikindi namazlarını; “gasakı’l-leyl” de akşam ve yatsı namazlarını ifade etmektedir. (5) Yine Âyet-iceliledeki: “Kur’âne’l-fecr”den murad da sabah namazıdır. “Zikru’l-cüz irâdetü’l-küll” (parçayı zikrederek bütünü kastetmek) edebî kaidesi gereğince mecâzdır. 

Nitekim Cenab-ı Hak muhtelif âyetlerde namazı, onun rükünleri ve fiilleri ile ifade buyurmuştur. Burada da “Kur’ân” kıraat demektir. Sabah namazının bu kelime ile anlatılması, o namazda kıraatın uzatılmasının lüzumuna işarettir... (6) 

Bir de, gece melekleriyle gündüz melekleri sabah namazında imamın ardında toplanırlar. İmam namazı bitirince gece melekleri semaya yükselir, nöbeti gündüz melekleri devralırlar. (Yani o zaman, devir-teslim zamanıdır.) İşte sabah namazında her iki sınıf melaike toplandığı ve bu duruma şâhitlik ettiği için, o namaza “meşhûd” yani şâhitli denilmiştir. (7) 


NAMAZLAR BELİRLENEN VAKİTLERİNDE KILINIR

Rabbimiz (c.c.) Habîbi’ne hitaben şöyle buyurmuştur: 

“(Resûlüm!) Sen onların söylediklerine sabret. Güneşin doğmasından önce de, batmasından önce de Rabbini hamd ile tesbih et. Gecenin bir kısım saatleri ile gündüzün etrafında (iki ucunda) da tesbih et ki, sen Allah’tan hoşnut olasın, (Allah da senden râzı olsun).” (8) 

Âyet-i kerimedeki “hamd ile tesbih”den maksat namazdır. “Güneşin doğmasından önce”ki tesbih sabah, “batmasından önce”ki ikindi, “gecenin bir kısım saatleri”ndeki akşam ve yatsı, “gündüzün etrafında”ki de öğle namazıdır. (9) 

“Haydi siz, akşama ulaştığınızda (akşam ve yatsı vaktinde), sabaha kavuştuğunuzda, gündüzün sonunda ve öğle vaktine eriştiğinizde Allâh’ı tesbih edin (namaz kılın). Göklerde ve yerde hamd ona mahsustur.” (10) 

Âyet-i celiledeki “akşama ulaştığınızda” tabiri, akşam ve yatsı namazlarına; “sabaha kavuştuğunuzda” tabiri, sabah namazına; “aşiyy” tabiri ikindi namazına; “hıyne tuzhirûn” tabiri, öğle namazına delalet etmektedir. 

“... Akşam-sabah Rabbini hamd ile tesbih et.” (11) Bu Âyet-i kerimede de beş vakit namaz emredilmektedir. (12) 

“(Habîbim!) Onların dediklerine sabret. Güneş’in doğuşundan önce de batışından önce de Rabb’ini hamd ile tesbih et. Gecenin bir bölümünde de secdelerin ardından da onu tesbih et.” (13) 

İbn Abbas’a (r.anhüma) göre, âyet-i kerimedeki “Güneş batmadan önce”ki tesbih, öğle ve ikindi namazlarına; “gece tesbihi”, akşam ve yatsınamazlarına; “güneş doğmadan önce”ki tesbih ise, sabah namazına delalet etmektedir. (14) 

“... Rabbini çokça zikret ve akşam-sabah onu tesbih et (namaz kıl).” (15) 

İşte meallerini arzettiğimiz bütün bu âyetler; Kur’ân-ı Kerim’i yeterince bilmeyen, İslâmi esaslar hakkında ciddi bir araştırma ve bilgisi olmayan, fakat bununla birlikte, Kur’ân’da namazın beş vaktinden söz edilip edilmediğini “tartışma konusu” yapan, “Kur’ân’da yalnız namazdan söz edilir, beş vakit olduğu açıklanmaz” diyerek beyinleri ve gönülleri bulandırmaya çalışan aydın (!) taslaklarına en güzel cevabı vermektedir. 

Abdullah b. Abbas’a (r.anhüma), “Kur’ân-ı Kerim’de beş vakit namaza delalet eden bir âyet var mıdır?” diye sorulduğunda, yukarıda meallerini arzettiğimiz, Rum suresi 17, 18 ve Kaf sûresi 39, 40. âyetleri okumuş ve bunların beş vakit namaza delalet ettiğini belirtmiştir. (16) 

Bununla beraber bir an varsayalım ki, Kur’ân’da beş vakitten söz edilmemektedir. Bu neyi isbatlar? Kur’ân’da hâkim olan İlahi üslup ve usûlden biri de, daha çok mevzûların, mesele ve hükümlerin ana fikrini, özetini verip açıklama ve detayını Resûlüllah Efendimize bırakmaktır. Nitekim beş vakit namazdan her birinin ilk vakti ile son vaktini Peygamberimiz (s.a.v.) şöyle belirlemektedir:

Ebû Mûsa’dan (r.a.) rivâyet edilmiştir: 

“Resûlüllâh’a (s.a.v.) bir zat gelerek namaz vakitlerini sormuş. Resûlüllah (s.a.v.) ona hiçbir cevap vermemiş. Müteakiben fecir doğduğu zaman sabah namazını kıldırmış. (O halde ki) insanlar hemen hemen birbirlerini tanıyamazlarmış. Sonra müezzine emir buyurmuş; o da öğle namazına güneşin zevali zamanında kamet getirmiş. O halde ki cemaatin hepsinden iyi bilen biri, gündüz yarı oldu, dermiş. 

“Sonra güneş yüksekte iken müezzine emretmiş; o da ikindi namazı için kamet getirmiş. Sonra güneş kavuştuğunda emir buyurarak akşam için kamet getirtmiş. Sonra şafak (Şafak, Güneş’in batışından sonra ufukta beliren kızıllıktır) kaybolduğu zaman müezzine emir buyurmuş; o da yatsı için kamet getirmiş. 

“Ertesi gün sabah namazını o kadar geciktirmiş ki, ondan çıkdıktan sonra insan güneş doğdu, yahut nerdeyse doğacak dermiş. Sonra öğleyi o kadar geciktirmiş ki önceki günkü ikindi vaktine yaklaşmış; sonra ikindiyi de o derece geciktirmiş ki, ondan çıktıktan sonra insan güneş kızarmış dermiş. Sonra akşam namazını o kadar geciktirmiş ki, nerdeyse şafak kaybolduğu zaman kıldırmış, sonra yatsıyı gecenin ilk üçte birine kadar geciktirmiş. Sabaha çıkınca, soruyu soran zatı çağırarak:
“Namaz vakitleri şu iki vakit aralarıdır” buyurmuşlar. (17) 

Büreyde’den (r.a.) rivâyet edilmiştir: Resûlüllah’a (s.a.v.) bir adam namaz vaktini sormuş, Resûlüllah Efendimiz de ona:

“Bizimle beraber şunları (yani iki günün namazını) kıl!’ buyurmuşlar.

“Güneş zevâle varınca Resûlüllah (s.a.v.) Bilâl’e ezan okumasını emretmiş; o da okumuş. Sonra yine ona emir buyurmuş, o da öğle namazı için kâmet getirmiş. Sonra Bilâl’e emir buyurmuş; o da güneş henüz yüksek ve bembeyaz bir halde iken ikindi için kâmet getirmiş, sonra yine Bilâl’e emir buyurmuş; o da güneş battığı anda akşam namazı için kâmet getirmiş; sonra yine ona emir buyurmuş, o da yatsı için şafak kaybolduğu zaman kâmet getirmiş, sonra yine ona emir buyurmuş, o da sabah namazı için fecir doğduğu zaman kâmet getirmiş. İkinci gün gelince Resûlüllah (s.a.v.) Bilâl’e emir buyurmuş ve öğleyi serinlik zamanına bırakmış. Bilâl öğleyi ortalık iyice serinleyinceye kadar geciktirmiş. İkindiyi güneş yüksekken; önceki günki vakitten biraz sonra kılmış; akşam namazını şafak kaybolmazdan önce kılmış; yatsıyı gecenin üçte biri geçtikten sonra kılmış; sabah namazını da ortalık iyice aydınlandıktan sonra kılmış. Sonra da:

- “Namaz vaktini soran kişi nerede?’ diye sormuş. 

O zat:

- “Benim (buradayım), yâ Resûlallah’ demiş. 

Resûlüllah (s.a.v.):

“Namazınızın vakti şu gördüğünüz sınırlar arasıdır” buyurmuşlar (18). 

İbn Abbas (r.anhüma) anlatıyor: Resûlüllah (s.a.v.) şöyle buyurdu: 
“Cebrâil aleyhisselâm Ka‘be’nin yanında iki defa bana imam oldu. Öğleyi, güneş batıya eğilip (gölge) na‘linin tasması kadar olduğu zaman; ikindiyi, (her şeyin) gölgesi kendisi kadar olunca; akşamı, oruçlunun iftar ettiği vakitte; yatsıyı, şafak kaybolunca; sabahı da (oruçluya yeme-içmenin) haram olduğu zaman kıldırdı. Ertesi gün ise öğleyi, (her şeyin) gölgesi kendisi kadar; ikindiyi, iki misli olunca; akşamı; oruçlunun orucunu açtığı zaman; yatsıyı, gecenin üçte birine doğru; sabahı da ortalık ağarınca kıldırdı. Sonra da bana dönüp şöyle dedi: 

‘Yâ Muhammed, bu senden önceki peygamberlerin de vaktidir; vakit, bu iki vaktin arasıdır.” (19) 

İşte bütün bu hadîs-i şerifler, üzerimize farz olan namazlar için -günün belli ve belirli saatlerinde- ayrı ayrı vakitler konulduğunu gâyet açık bir şekilde ortaya koymaktadır. Her namazın kendine mahsus vakitte edâ edilmesi farzdır. Bu hususta da Cenab-ı Hak, “Namazlara ve orta namaza (ikindi namazına, belirlenmiş vakitlerinde rükünleri ve şartlarına riâyet ederek) devam edin...” (20) buyurmuştur. Namazın belirli vakti çıktıktan sonra ise, artık o namaz kazaya kalmış olur.


İKİ VAKTİN NAMAZI BİRLEŞTİRİLEBİLİR Mİ?

Belli çevrelerin vakitleri birleştirmekten maksatları, öğle ile ikindi namazını öğle veya ikindi vaktinde; akşam ile yatsı namazını da akşam veya yatsı namazının vaktinde kılmaktır. Şayet namaz, önceki namazın vaktinde kılınırsa buna, “cem‘-i takdim”, sonraki namazın vaktinde kılınırsa buna da “cem‘-i te’hir” denir.

Yukarıda arzetmeye çalıştığımız âyet-i kerimeler, hadîs-i şerifler ve Peygamberimiz’in (s.a.v.) hayat boyu fiilî tatbikatı gereğince, “Her namazın kendi muayyen vakti içinde kılınması” Ehl-i Sünnet mezhepleri müctehidlerinin icmâı (söz birliği) ile kararlaşmış bir esastır. Fıkıhta temâyüz etmiş sahâbe-i kiramdan Abdullah bin Mes’ûd, Abdullah bin Ömer (r.anhüm), Tâbiinden Hasan-ı Basrî, İbn Sîrîn, İbrahim Nehaî, Ömer bin Abdülaziz (rahmetullâhi aleyhim), müctehid imamlardan İmam Sevrî, İmam Evzaî ve Hanefi mezhebine göre, “Her namazın kendi vakti içinde kılınması esası”nın sadece iki istisnası vardır. Onlar da;
1) Hacıların, arefe günü Arafat’ta, vakfeden önce öğle ile ikindi namazını, tek ezan ve iki ikametle öğle vaktinde birleştirerek (cem‘-i takdimle) kılmaları.

2) Yine hac yapanların Arafat’tan Müzdelife’ye geldikleri bayram gecesi, Müzdelife’de, akşam ile yatsı namazını, yatsı vaktinde birleştirerek (cem‘-i te’hirle) tek ezan ve ikametle kılmalarıdır (21). 

Arafat ve Müzdelife’deki bu birleştirme uygulaması mevzuunda, müçtehid imamlar arasında görüş birliği vardır. Çünkü, Vedâ Haccı sırasında Peygamber Efendimizin tatbikatı ve sözleri, namaz vakitlerini belirleyen âyet ve hadîsleri tahsis edecek kuvvettedir. Abdullah bin Mes’ud (r.anhüma) şöyle demiştir: “Ben Resûlüllâh’ın (s.a.v.), Müzdelife’de birleştirdiği iki namaz müstesna, hiçbir namazı (bilinen) vaktinin dışında kıldığını görmedim. Müzdelife’de akşam ile yatsı namazlarını birleştirdi. Bir de sabah namazını (bilinen) vaktinden önce kıldı.” (22) 

İşte, yeri ve zamanı belirli bu iki durumun dışında “cem‘-i takdim” veya “cem‘-i te’hir” yapmak Hanefî mezhebine göre kesinlikle caiz değildir. (23) Çünkü yukarıda arzedilen hadîs-i şeriflerde görüldüğü üzere, Cebrâil (a.s.), Peygamberimize (s.a.v.) beş vakit namazın vakitlerini bizzat bildirerek, her namazı kendi vakitleri içinde kılması gerektiğini öğretmiştir. Bunlar içerisinde, bir vakit içinde iki namaz kılma uygulaması yoktur. Bundan öte, özürsüz olarak iki namazı aynı vakitte kılanlar hakkında tehditler de vârid olmuştur. 

Abdullah b. Abbas (r.anhüma) anlatıyor:

“Resûlüllah (s.a.v.) şöyle buyurdu: ‘Kim, iki namazı özürsüz olarak cem ederse (aynı vakitte kılarsa), şüphesiz büyük günah kapılarından bir kapıya gelmiş olur.” (24) 

Ayrıca Hz. Ömer ve Hz. Ebû Mûsa’nın (r.a.), “Özürsüz olarak iki namazı cem etmek, büyük günahlardandır” (25) dedikleri rivâyet olunmuştur. 

Hz. Hasan ve Muhammed de (r.anhüma) şöyle demişlerdir: 

“Biz, Müzdelife’de akşam namazı ile yatsı namazının ve Arafat’ta da, öğle namazı ile ikindi namazının cem‘ edilişi müstesna, hazarda veya seferde namazın cem‘ edilişine dair bir sünnet (hadîs) bilmiyoruz.” 


EHL-İ SÜNNET MEZHEPLERİNİN GÖRÜŞLERİ

Meseleyi hulâsa edecek olursak, bu mevzûda Ehl-i Sünnet imamlarının görüşleri şöyledir: 

İmam Şâfiî (rh.); “Seferilik halinde, cemaatle kılındığı takdirde şiddetli yağmurlu havada, Hac’da Arafat ve Müzdelife’de...” 

İmam Mâlik (r.a.); “Seferilik halinde, cemaatle kılındığı takdirde şiddetli yağmurlu havada, zifiri karanlıkla birlikte çok çamurlu durumlarda, bayılmak ve benzeri ağır hastalıklar hâlinde, Hac’da Arafat ve Müzdelife’de...” 

İmâm Ahmed b. Hanbel (rh.); ‘Seferilik hâlinde, şiddetli yağmurlu-çamurlu veya karanlık havada, ağır hastalık, çocuk emzirmek, acziyet ve özür sahibi olmak (abdesti tutamamak) gibi durumlarda... öğle ile ikindinin, akşamla yatsının birleştirilerek kılınmasını caiz görmüşlerdir. Çünkü bütün bu hususlarla alâkalı sahih rivâyet vardır. (27) 

İmâm-ı A‘zam Ebû Hanîfe ve arkadaşları ile aynı görüşte olan diğer fukaha (rahımehümüllah) ise, -yukarıda anlatılan sebeplere binaen-böyle bir durumu kesinlikle câiz görmemişler, ileri sürülen delillere de şöyle cevap vermişlerdir: 

“Bu husustaki rivâyetin ekseriyeti sahih de olsa hepsi ‘haber-i âhad’ durumundadır. (Hadîs ilminde, mütevâtır dışında kalan meşhur, aziz ve garib haberlerin hepsine birden “haber-i âhad” veya “haber-i vâhid” denir.) Halbuki namaz vakitleri tevâtür yolu (Yalan söylemek üzere birleşmelerini aklın kabul edemeyeceği kadar çok sayıda bir topluluğun görerek veya işiterek verdiği habere, hadîs ilminde “haber-i mütevâtır” tabir edilir. Bu şekilde nakledilişe de “tevâtür” denir.) ile tesbit edilmiştir. Tevâtür yolu ile sabit olan bir hüküm ise, âhad haberle terk edilmez.”

Bu açıklamadan da anlaşılmıştır ki; hacda Arafat’taki cem‘-i takdim ile Müzdelife’deki cem‘-i te’hir mevzuunda müctehid imamlarımız arasında icma‘ yani görüş birliği vardır. Anlatılan diğer durumlarda ise mesele ihtilaflıdır. Bu bakımdan en iyisi fukahanın ihtilaflı olduğu alana girmemek, o hallerde cem‘-i takdim veya cem‘-i te’hirle namazları birleştirmemektir. Çünkü böyle yapmak daha iyi olsaydı, Peygamberimiz (s.a.v.) seferilik halinde namazları devamlı kasrettiği (dört rek‘atli farz namazları iki kıldığı) ve böyle yapılmasını emrettiği gibi, bunu da devamlı yapar ve emrederdi.

Gerçi Peygamberimizin (s.a.v.), hacda Arafat ve Müzdelife dışında bazı seferilik ve meşakkatli zamanlarda da öğle ve ikindiyi, akşamla yatsıyı birleştirerek kıldığı olmuştur. Nitekim Abdullah b. Ömer (r.anhüma) şöyle demiştir: Resûlüllah’ı (s.a.v.), sefere acele ettiği zaman akşam namazını te’hir ederek, onunla yatsıyı birlikte kıldığını gördüm. (28) 

Muaz b. Cebel (r.a.) de şöyle demiştir: “Tebük savaşına Resûlüllah (s.a.v.) ile birlikte çıktık, kendileri öğle ile ikindiyi, akşamla yatsıyı beraber kılıyordu.” (29) 

Ancak bu ve benzeri haberler Hanefî âlimlerince, Resûlüllah’ın (s.a.v.) bu durumlarda birinci namazı kendi vaktinin sonunda kılmış olduğu, ikinci namazı da yine kendi vaktinin evvelinde kıldığı tarzında anlaşılmıştır. Burada, birleştirme şeklen olmakta, gerçekte ise her iki namaz kendi vaktinde kılınmaktadır. Yoksa öğle ile akşam namazları, vakitleri dışına bırakılmamıştır. (30) 

Aşağıdaki hadîs-i şerifler de yine Hanefîlerin ve ashâbının bu ictihadını desteklemektedir.

Enes b. Mâlik (r.a.) anlatıyor:

“Resûlüllah (s.a.v.), gün devrilmeden (zevâlden) önce yola çıkarsa, öğleyi ikindi vaktine te’hir eder, sonra (hayvanından) inerek ikisini birden kılardı. Yola çıkmadan önce gün devrilirse, öğle namazını kılar sonra (hayvanına) binerdi.” (31) 

Yine Enes b. Malik’ten (r.a.) gelen bir rivâyete göre, Peygamber Efendimiz (s.a.v.) sefere acele ettiği zaman, öğleyi ikindinin ilk vaktine kadar te’hir eder, müteâkiben aralarını cem edermiş. Akşam namazını da erteler ta şafak kaybolduğu vakit, onu yatsı ile beraber kılarmış. (32) 
İbn Abbas (r.anhüma), “Resûlüllah (s.a.v.) Tebük gazasında yaptığı bir yolculukta öğle ile ikindiyi, akşamla yatsıyı cem ederek kıldı”deyince, bu esnada orada bulunan Said (r.a.), “İbn Abbas’a, Resûlüllâh’ı (s.a.v.) buna sevk eden nedir? diye sormuş. O da, “Ümmetini meşakkate sokmamak istedi” cevabını vermiştir. (33) 

Bir başka rivâyette yine İbn Abbas (r.anhüma), “Resûlüllah (s.a.v.) Medine’de hiçbir korku ve sefer yokken öğle ile ikindiyi birleştirerek kıldı” demiştir. 

Ebû Zübeyr (r.a.) diyor ki: 

- Ben, (bu sözün şâhidi olan) Said’e, ‘Acaba bunu niçin yaptı?’ diye sordum. 

Said: 

- Ben de, senin sorduğun gibi İbn Abbas’a sordum. O da, ‘Resûlüllah (s.a.v.) ümmetinden hiçbir kimseyi meşakkate sokmamak istedi...’ cevabını verdi... dedi.” (34) 

İbn Abbas’ın (r.anhüma), “Resûlüllah (s.a.v.) ile cem‘ etmek suretiyle sekiz ve yine cem‘ etmek suretiyle yedi rek‘at namaz kıldım”demiştir. Bunun üzerine orada bulunanlardan biri, “Yâ Eba’ş-Şa‘sa‘! Zannederim öğleyi te’hir edip ikindiyi acele kıldı ve akşam namazını te’hir ederek de yatsıyı (vakti girer girmez) acele kıldı” deyince, o, “Ben de öyle zannediyorum...” cevabını vermiştir (35). 

Hadislerden anlaşılan; birinci namazın kendi vaktinin sonunda, ikinci namazın da yine kendi vaktinin ilk cüz’ünde kılınmış olduğudur. 

Sözün özü: Arafat ve Müzdelife dışında iki namazın birleştirilmesi sadece şeklen olmuştur. Esas itibariyle iki namaz, ayrı ayrı kendi vakitleri içinde kılınmış; sadece birinci namaz, vaktinin sonuna geciktirilmiş, ikinci namaz ise ilk vaktinde edâ edilmiştir.

Yolculukta namazın vaktinden önce cem‘-i takdim (öne alınarak birleştirme) şeklinde kılınacağına delalet eden, Hz. Muaz’dan naklen Ebu’t-Tufeyl’in rivâyetinden başka açık hadîs yoktur. Bu hadîste şöyle denilmektedir:

“Muaz b. Cebel’den (r.a.) rivâyet olunduğuna göre; Resûlüllah (s.a.v.) Tebük gazvesinde iken Güneş batıya kaymadan önce yola çıkarsa, öğleyi ikindiye kadar bekletir, ikindi namazıyla birlikte kılardı. Eğer Güneş batıya kaydıktan sonra yola çıkmak isterse ikindiyi (vaktinden) öne alarak öğleyle beraber kıldıktan sonra yola düşerdi. Eğer akşamdan önce yola çıkacak olursa akşamı te’hir eder yatsıyla beraber kılardı. Eğer akşam olduktan sonra yola çıkmak isterse yatsıyı (vaktinden) öne alarak akşamla birlikte kılardı. (36) 

Ebu Dâvud dedi ki: Bu hadîsi Kuteybe’den başka hiçbir kimse rivâyet etmedi, diğer hadîs âlimleri tarafından tenkide uğramıştır. Çünkü Ebû Dûvud’un, hadîsin sonuna ilave ettiği talikten (şerh şeklinde koyduğu nottan) maksadı, hadîsin zayıf olduğuna dikkat çekmektir. Zira bu hadîsi “el-Leys”den rivâyet eden güvenilir râvilerin hiçbirisi Resûl-i Ekrem Efendimiz’in, “ikindiyi vaktinden öne alarak öğleyle beraber kıldığı”ndan bahsetmemişlerdir. Bu fazlalık sadece Kuteybe’nin el-Leys’den rivâyet ettiği bu hadîste bulunmaktadır. Diğer râvilerin de bu hadîsi el-Leys’den aldıkları düşünülürse, Kuteybe’nin bu rivâyetinin şâz olduğu anlaşılır.
Bu bakımdan Tirmizî bu hadîsle ilgili olarak şöyle demiştir (37):

“Muaz’ın hadîsi hasen garibtir. Bu hadîsi (bu hâliyle) yalnız Kuteybe rivâyet etmiştir. Ondan başka bu hadîsi el-Leys’den rivâyet eden kimse tanımıyoruz. Nitekim el-Leys’in Yezîd bin Habîb’den, Ebu’t-Tufeyl’den, Muaz’dan rivâyeti garibdir. Çünkü muhaddislerce ma‘ruf olan rivâyet Ebu’z-Zübeyr’in Ebu’t-Tufeyl kanalıyla Muaz’dan rivâyet ettiği şu hadîstir: Resûlüllah (s.a.v.) Tebük Gazvesi’nde öğle ile ikindiyi, akşam ile yatsıyı bir arada kıldı. (38) 

Büyük hadîs âlimi Tirmizî, “Muhaddislerce ma‘ruf olan rivâyet” sözleriyle daha önce arzettiğimiz İbn Abbas ve Muaz b. Cebel (r.anhüm) tarafından rivâyet edilen hadîs-i şerifi kast ediyor ki, gerçekten de orada ikindinin öne alınarak öğle ile birlikte kılındığından bahsedilmiyor. 

Meselenin mesnedini teşkil eden Ebû Dâvud hadîsi ise, Tirmizî’ye göre hasen-garib, İbn Hibbân’a göre mahfûz, Ebû Davûd’a göre münker, İbn Hazm’a göre münkatı‘, Hâkim’e göre de mevzûdur.


İSTİDRAD

“Hasen”, kelime olarak güzel anlamına gelir. Hadîs usûlü ilmine göre ise hasen’in tarifi şöyledir: Adâleti tam, yani senedinde yalan söylemekle itham edilmiş hiçbir kimse bulunmayan, ancak zabt yönünden sahih hadîsteki kadar sağlam olmayan râvilerin rivâyet ettiği hadîstir. “Garib” ise sözlükte; tek, yalnız, ailesinden ve vatanından uzak kalmış gibi mânâlarda kullanılır. Hadîs usûlünde ise tarifi şöyledir: Senedinin bir veya birkaç tabakasında râvi sayısı bir’e düşen hadîstir. Bunlara “ferd hadîs” de denir. 

Mahfûz; saklanmış, korunmuş, gizlenmiş, ezberlenmiş mânâlarına gelir. Hadîs ilminde ise, güvenilir bir râvi tarafından, ekseriyetin rivâyetine ters olarak, tek başına rivâyet edilen hadîs hakkında kullanılan bir tabirdir. Bir râvinin rivâyeti, kendisinden üstün olan veya daha fazla isnadla gelen diğer râvilerin rivâyetlerine ters düşüyorsa, onun rivâyeti bırakılır, diğerlerinin rivâyeti alınır. Böyle bırakılan hadîse “şâzz”, tercih edilene “mahfûz” adı verilir. 

Bilmemek, tanımamak, mâkul olmayan, belli olmayan anlamlarına gelen “münker” kavramı, hadîs usûlü ilminde, zayıf hadîs çeşitlerinden birine verilen isimdir. Bu mânâda “münker”, zayıf olan râvinin güvenilir râvilere muhalif olarak rivâyet ettiği ve rivâyeti ile tek kaldığı hadîstir.

Munkatı‘, sözlükte kesik mânâsınadır. Hadîs ilminde ise, tâbir olarak “munkatı‘ hadîs” terkibinde kullanılır. Munkatı‘ hadîs, senedinde bir veya daha çok râvi atlanmış olan, yani senedinde kesiklik-kopukluk bulunan hadîs demektir.

Mevzû, kelime olarak, konulmuş, uydurma, doğru olmayan (uydurukça) konu mânâlarınadır. Hadîs ilminde ise, hadîs diye uydurulmuş sözler hakkında kullanılan bir tâbirdir. Daha çok “mevzû hadîs” diye ifade edilir. 


N E T İ C E

Hac ibadeti dışındaki yolculuk, hastalık, şiddetli yağmur-çamur ve benzeri sıkıntılı zamanlarında zarûretten dolayı öğle ve akşam namazlarını son vakitlerinde, hemen arkasından da ikindi ve yatsı namazlarını ilk vakitlerinde kılmak mümkündür. Böylece iki namaz birlikte fakat kendi vakitlerinde kılınmış olur. Bu uygulama, İslâm’ın Müslümanlara getirdiği bir kolaylıktır.

Buraya kadar arzetmeye çalıştığımız âyet-i kerimeler, hadîs-i şerifler ve müctehid imamlarımızın görüşleri gâyet açıktır: Onlar meseleyi, “Allah Teâlâ sizin için kolaylığı ister, güçlüğü istemez” İlâhi düsturu istikametinde ele almışlar... Bununla birlikte neticede; beş vakit namazın, hiçbir zorlayıcı şartın bulunmadığı zamanlarda, keyfe göre istediğin zaman istediğin gibi biraraya getirilemeyeceğini… Öğle ile ikindi, akşam ile yatsı namazlarının birleştirilerek kılınamayacağını ortaya koymuşlardır. 
Aksini iddia edenlerin, iddiaları bozuk ve geçersizdir. Hele de böyle düşünmeyenleri, “Hurâfelere tâbi olmakla, Allah Teâlâ’nın rahmetini onun kullarından esirgemekle, Cenâb-ı Hakk’ın rahmetine ambargo koymakla” itham etmenin yanlışlığı ve bayağılığı ise ortadadır. 

Evet, Allah Teâlâ’nın rahmetini, verdiği kolaylıkları onun kullarından esirgemeye, bunlara (hâşâ) ambargo koymaya hiç kimsenin hakkı ve yetkisi olamaz. Ancak bunun yanında, Cenâb-ı Hakk’ın rahmetini, zarûret hallerinde lûtfettiği kolaylıkları keyfince genişletmeye; Müslümana olduğu gibi, Hıristiyana da, Yahûdiye de, müşrike, kâfire, mürtede ve münafığa da şâmilmiş gibi göstermeye de kimsenin hakkı ve selahiyeti yoktur.
“Allâh’ım! Cümlemize; hakkı hak bilip ona uymayı, bâtılı da bâtıl bilip ondan kaçınmayı nasip eyle.”


DİPNOTLAR
(1) Nisâ sûresi, 4/103)
(2) Hûd sûresi, 11/114.
(3) Medârik, Beyzâvî, Râzî Tefsirleri, ilgili âyet tefsiri.
(4) İsrâ sûresi, 17/78.
(5) A.g. tefsirler, ilgili âyet tefsiri.
(6) A.g. tefsirler, ilgili âyet tefsiri.
(7) A.g. tefsirler, ilgili âyet.
(8) Tâhâ sûresi, 20/130.
(9) Hâzin, Medârik tefsirleri, ilgili âyet.
(10) Rûm sûresi, 30/17-18.
(11) Mü’min sûresi, 40/55.
(12) Celaleyn tefsiri, ilgili âyet.
(13) Kaf sûresi, 50/39-40.
(14) Kurtubî, Hazin Tefsirleri, ilgili âyet.
(15) Âl-i İmrân sûresi, 3/41.
(16) Tefsîru’l-Kurtubî, Hâzin, Âlusî, ilgili âyet.
(17) Müslim, Mesâcid, 178; Ebû Dâvud, Salât, 2; Neseî, Mevâkit, 15.
(18) Müslim, Sahîh, Mesacid, 176-177; Tirmizî, Sünen, Salat, 115; Neseî, Sünen, Mevakit, 12.
(19) Ebû Dâvud, Sünen, Salât, 2; Tirmizî, Sünen, Salât, 115.
(20) Kur’ân-ı Kerim, Bakara sûresi, 2/238.
(21) el-Fetâva’l-Hindiyye, 1, 228, 230; İbn-i Âbidîn, 2, 174, 176.
(22) Buhâri, Sahîh, Hac, 99, 97; Müslim, Sahîh, Hac, 292; Ebû Dâvud, Sünen, Menâsik, 65; Neseî, Sünen, Mevâkıt, 49.
(23) İbn Âbidin, 1, 255-256.
(24) Tirmizî, Sünen, Salât, 138.
(25) İbn Ebî Şeybe, el-Kitâbü’l-Musannef, 2, 212, No: 8252-8253.
(26) (26) A.g.e., 2, 212, No: 8256.
(27) Abdurrahman el-Cezîri, Kitâbu’l-Fıkh ale’l-Mezâhibi’l-Erbaa, 1, 485-487, Vehbe Zühaylî, el-Fıkhu’l-İslâmi ve Edilletühû, 2, 349-361.
(28) Bkz. Buhâri, Sahîh, Taksıyru’s-Salât, 13-16; Müslim, Sahîh, Müsâfirûn, 42-58.
(29) Müslim, Sahîh, Müsâfirûn, 52.
(30) et-Tahâvî, Şerhu Meâni’l-Âsâr, 1, 166.
(31) Müslim, Sahîh, Müsâfirûn, 46; Buhârî, Sahîh, Taksıyru’s-Salât, 15, 16; Ebû Dâvud, Sünen, Salât, 274; Neseî, Sünen, Mevâkit, 42.
(32) Bkz. a. g. Eserler.
(33) Müslim, Sahîh, Müsâfirûn, 51.
(34) Müslim, Sahîh, Müsâfirûn, 50.
(35) Müslim, Sahîh, Müsâfirûn, 55; Buhârî, Sahîh, Mevâkit, 12, Teheccüd, 30.
(36) Ebû Dâvud, Sünen, Sefer, 6; Tirmizî, Sünen, Cum‘a, 42; Neseî, Sünen, Mevâkit, 42.
(37) Tirmizî, Sünen, Cum‘a: 42, 2, 440.
(38) Müslim, Sahîh, Müsafirûn, 52.


.

Halis ECE


Hâlid b. Zeyd Ebû Eyyûbi’l-Ensârî (r.a.), Resûlüllah Efendimizin (s.a.v.) şöyle buyurduğunu haber veriyor:

“Ümmetim, akşam namazını, iştibâkü’n-nücûm’a tehir etmediği sürece fıtrat (sünnet) üzere devam eder.”(1) 

Mâlumdur ki hayatın sermayesi zaman... Hayatı ve zamanı değerli kılan ibâdetlerimiz... Onların değeri de vaktinde-zamanında yerine getirilmeleriyledir. Zira her namazın belirli bir vakti vardır. Yine her vaktin de âit olduğu namazın edâsı yönünden müstehap (daha kıymetli) olan bir kısmı mevcuttur. Nitekim Nakşibendi Silsilesi Müceddidîn kolunun sonuncu ve otuz üçüncü halkasını teşkil eden Süleyman Efendi (k.s.) hazretleri, bir sohbetlerinde bu hususu şöyle ifade etmişlerdir: 

“Vaktinde kılınan namazda, Cemâl-i İlahî, rızâ-i İlahî ve mağfiret-i İlahî vardır. Geç kılınan namazda, bunlar birer birer kaybolup sadece mağfiret-i İlahî kalır.” 

Hadîs-i şerifte, akşam namazı için bu “daha kıymetli” kısmın, güneşin batışını tâkip eden ilk yarım saatlik zaman dilimi olduğuna işaret edilmektedir. Halkımız da bu hususu, “Akşamın vakti tez geçer” sözüyle ifade etmiştir. 

Akşam namazının vaktinin böyle olduğunu, öteki namazların aksine, farzının önce kılınmasından da anlamaktayız.

Yukarıda hadîs-i şerifte geçen “iştibâk” kelimesi, ortaya çıkmak, iyice gözükmek mânâlarına gelmektedir. “İştibâkü’n-nücûm” ise, güneşin batışından sonraki gökyüzünde yıldızların kum gibi birbirine girmiş bir surette görünür hâle gelmesini ifade eder. 

Akşam namazının edâsı yönünden mühim olduğu içindir ki, eskiden takvimlerde “iştibâkü’n-nücûm” belirtilirdi. Çünkü özürsüz olarak akşam namazını iştibâk vaktinden sonraya bırakmak mekruhtur. (2) 

Teknik ifadesiyle “iştibâkü’n-nücûm” hâdisesi, güneşin ufkun altında 10 derece inhitat etmesiyle (alçalmasıyla) gerçekleşir. Ancak güneşin bir yerde bu 10 derecelik mesafeyi katetmesi için, senenin her gününde sarf edeceği zaman miktarı aynı değildir. Bu sebeple “İştibâkü’n-nücûm” hâdisesi her yerde aynı zamanda meydana gelmez. (3) Bu sebeple akşam namazını vaktin ilk 35-40 dakikalık bölümünde eda etmeye gayret etmek gerekir.

Dinî kitaplarımızın oruçla alâkalı kısımlarında, geçmiş ümmetlerin akşam vaktine yeterince riâyet etmedikleri kaydedilmektedir. Hadîs-i şerifte de, öteki ümmetlere benzememek ve sünnet üzere devam etmek açısından, Ümmet-i Muhammed’in bu noktaya iyice dikkat etmesi istenmektedir. 

Müsned ve Müstedrek isimli hadîs kitaplarında işaret edildiğine göre, yukarıda zikri geçen hadîs-i şerifin râvisi Ebû Eyyûbi’l-Ensârî (r.a.) hazretleri, cihad için Mısır’da bulunuyordu. Bir gün Mısır Vâlisi Ukbe bin Âmir (r.a.) akşam namazını biraz geç kıldırdı. Bunun üzerine Ebû Eyyûb hazretleri:

- Bu ne hâldir ey Ukbe?! deyince, Ukbe (r.a.):

- Meşguldüm, diye cevap verdi. Bu defa Ebû Eyyûb (r.a.):

- Senin bu hareketini, insanların, “Resûlüllah’tan (s.a.v.) böyle görmüştür” diye değerlendirmelerinden korkuyorum. Halbuki Resûlüllah (s.a.v.), “Akşam namazını, yıldızların gökte gözüktüğü âna tehir etmedikleri sürece ümmetim, hayır -başka bir rivâyette sünnet- üzere devam eder” buyurmuştur, dedi.

Ebû Eyyûbi’l-Ensârî’nin (r.a.) bir başka rivâyetinde ise, “Resûlüllah’ın (s.a.v.) Güneş batar batmaz akşam namazını kılınız, yıldızların doğumuna bırakmayınız” buyurduğu yer almaktadır.

Bütün bunlardan anlaşılmaktadır ki, akşam namazına karşı gösterilecek tembellik; Müslümanlar’ı yavaş yavaş sünnet ve hayır yolundan ayıracaktır! Namazın, müstehap olan vaktinden geciktirilmesi böyle bir neticeye sebep olursa, hiç kılınmamasının nasıl bir sonuca götüreceği çok iyi düşünülmelidir...

Öte yandan hadîs-i şerifte, ashâb-ı kirâmın ibâdetlerle alâkalı hususlarda gösterdiği fevkalâde hassâsiyete ve bu hassâsiyetin de,“Resûlüllah’tan öyle görüldüğünün sanılması...” gibi, çok mühim bir esbâb-ı mûcibesine şâhit olmaktayız. Böyle bir durum ise; hataların, ihmâllerin, sünnetten ayrılışların sünnet olarak değerlendirilmesi gibi, son derece tehlikeli ve izâhı da bir o kadar zor bir meselenin ortaya çıkması demektir. O bakımdan buna, valilik görevinde bulunan bir sahâbînin “devlet işleriyle meşguliyeti” dahi sebep olsa, musâmaha gösterilmiyor. Ebû Eyyûbi’l-Ensârî’nin (r.a.) endişesi ve îkâzı bunu göstermektedir ki, çok mânidardır.

O halde toplumda, “bir şeyler bildiklerine” inanılan, ilmî tâbiriyle “muktedâ bih” kabul edilen (peşinden gidilen) kişiler, hareketlerine daha çok dikkat etmelidirler. Aksi halde, âmiyane tabirle, “kitapta böyle görmüştür” değerlendirmesine tâbi tutulabilecek şahsî kusurlardan doğan kötü neticelerin ağır vebâli, bu kanaate varanlardan ziyade, buna sebep olanların omuzlarında olacaktır. 

Bu hususa, bilhassa Ramazan aylarında çok dikkat etmek gerekiyor. Bazen iftar sofralarında yeme-içme faslı o kadar uzuyor ki, neredeyse yatsı vaktine ramak kala akşam namazları eda ediliyor. O bakımdan eğer yemek işi, akşam namazı müstehap olan vaktinde eda edilebilecek şekilde düzenlenemeyecekse, en münasip davranış, iftarı edip namazı kılmak ve sonra da yemeğe devam etmektir. 

DİPNOTLAR
(1) Ebû Dâvud, Sünen, Salât, 6.
(2) Nimet-i İslâm, Mehmed Zihnî Efendi., Kitâbü’s-Salât, 31.
(3) Pakalın, Mehmet Zeki, Tarih Deyimleri ve Terimleri, M.E.B. Devlet Kitaplığı, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1983, 2, 103-104.


.

Halis ECE


Bilindiği üzere vakit, namazın edâsı için şart, farz olması için de sebeptir ve bu hususta namazla oruç müşterektir. Ancak bir vaktin içerisinde hem o vaktin farzı, hem daha başka namazlar kılınabileceği cihetle namaza zarf olan vakit, oruca mi‘yar (ölçü) olur. Bu sebeple namazda niyeti tayin etmek icap ettiği halde, oruçta lâzım değildir. 

Allah Teâlâ, “Güneş’in kaymasından gecenin karanlığına kadar (belli vakitlerde) namazı güzel kıl! Bir de kıraatiyle mümtaz olan sabah namazını...” (1) buyararak vakti, namazın farziyetine sebep kılmıştır. Ve yine, “... Namaz, mü’minler üzerine belli vakitlerle yazılı kat‘î bir farzdır” (2) âyetiyle de, her namazın vakti belirlenmiş ve her vaktin namazını kendi vaktinde kılmak farz-ı ayn olmuştur. Bu âyet-icelilenin tefsirinde Kaazî Beyzâvî hazretleri “kitâben mevkûtâ”yı, “vakitlerle sınırlı kesin bir farzdır ki, onu vaktinden çıkarmak hiçbir halde caiz olmaz” diye tefsir etmişlerdir. 

Bu itibarla farz namazlar ile bunların sünnetleri, vitir namazıyla terâvih ve bayram namazları, vakitleri girmezden önce edâ olunmaz.Zira namazın edâsının şartı olan vakit yok ki, meşrut olan namaz sahih olsun. Fıkıh usûlünde meşhur kâidedir: “Şart bulunursa meşrut vardır.” Biri yoksa öbürü de olmaz. 

Edâ, vaktin ilk cüz’ünde olursa, namazın sebebi o vaktin ilk cüz’üdür. Şayet ilk cüz’ünde olmazsa, edânın kavuştuğu herhangi bir cüz’üdür. Eğer edâ, vaktin hiçbir cüz’ünde gerçekleşmezse, sebep, nâkıs yani noksan da olsa vaktin son cüz’üdür. Hatta vaktin son cüz’ünde sağlığına kavuşan bir akıl hastası ile o anda ayılan baygına, temizlenen hayızlı ile nifaslıya, bâliğ olan sabîye ve tekrar Müslüman olan mürtede o namaz farz olur. Ancak vaktin son cüz’ünde edâ mümkün olmayacağı için, kaza ederler. 

HER YERDE BEŞ VAKİT TAM OLARAK GERÇEKLEŞMEZ

Farz olan namazlar için tayin olunan vakitler, mâlum olduğu üzere beştir. Lâkin bu beş vakit, yer kürenin her tarafında tam olarak gerçekleşmediği için, Kur’ân-ı Kerim’de de açıkça belirtilmemiştir. Hâl böyle olunca, insanın aklına hemen şu soru takılmaktadır: 

Peki, bu gibi yerlerde hayatını sürdüren Müslümanlar ne yapacak? Bu vakitlere ait namazlar ne olacak?

İşte İslâm âlimleri, her hususta olduğu gibi, yeryüzünde beş vaktin tamamının bulunmadığı yerlerde yaşayan Müslümanların, o vakitlere ait namazları mevzuunda da nasıl hareket etmeleri icap ettiğine dair ictihadlarda bulunmuş, fetvâlar vermişlerdir. Meselâ başta Nûru’l-izah, Mülteka, Kenz, Meydânî, Merâkı’l-felâh, Dürer, Fetâvâ-yı Hindiye gibi Hanefî fıkhına dair meşhur temel eserlerde hulâsa olarak şöyle denilmektedir:

“Kutup ve kutba yakın beldelerde, senenin en kısa gecelerinde, akşam şafağı kaybolmazdan evvel (sabahın) fecri doğar. Bu ve benzeri yerlerde yaşayanlar, yatsı ve vitrin vaktini bulamazlarsa, onların üzerine o namazlar farz değildir. Çünkü, namazın edâsı için sebep olan vakit yoktur.”

Halebî’de ise bu mesele şöyle açıklanmaktadır:

“Vakit; namazın edâsının şartı olduğu gibi, farz olması için de sebeptir. Öyle ise onsuz namaz farz olmaz. Nitekim es-Sadru’ş-şehîd Burhânü’l-eimme Ömer b. Abdülaziz (ö.536/1141) zamanında fetvâ olarak gelen meselede olduğu gibi... Mesele şöyledir: 

- Biz, beldemizde yatsı namazının vaktini bulamıyoruz; bu namazı kılmamız gerekir mi? 

Bu soruya şöyle cevap verilmiştir:

- Sizin, yatsı namazını kılmanız gerekmez. Zahîreddîn Hasan b. Ali el-Mergınânî (ö. 600/1203) de bu şekilde fetvâ vermiştir. 

Yine bu mesele, senenin en kısa gecelerinde, şafak kaybolmazdan evvel fecrin tulu‘ ettiği Bulgar(3) memleketi hakkında, Şemsü’l-eimme Abdülaziz b. Ahmed el-Halvânî’ye (v. 448/1056) sorulmuş. O, yatsı ve vitir namazlarını kaza etmekle fetvâ vermiştir. Sonra bu mesele, Harzem’de Şeyhu’l-kebîr Seyfü’s-Sünneti’l-Bakâlî’ye (ö. 562/1167 veya 576/1180) gelmiş; o da, yatsı namazının farz olmadığı yönünde fetvâ vermiştir. Onun bu cevabı Halvânî’ye ulaştığında, Halvânî, Şeyhu’l-kebîr Harzem camiinde va‘z ederken, cemaat huzurunda ondan bu meseleyi sorması için bir adam gönderdi. O adam gitti ve dedi ki; ‘Ey Şeyh-i kebîr, beş vakit namazdan birisini ıskat eden (düşüren, hükümsüz bırakan) kimse hakkında ne dersin?’ Soranın maksadını derhal anlayan Şeyh, delille onu susturmak ve doğruyu açıklamak için dedi ki: ‘Elleri dirsekleriyle birlikte veya ayakları topuklarıyla beraber kesilen bir kimse hakkında ne dersin; onun abdestinin farzları kaçtır?’ Buna cevaben adam, ‘Dördüncüye mahal olmadığı için üçtür’ dedi. Şeyh-i kebîr de, ‘İşte beş vakit namaz da böyledir’ buyurdu. Bakâlî’nin cevabı Halvânî’ye ulaştığında, onu güzel buldu ve bu hususta ona uydu.”(4) 

Sırrı Paşa’nın, bir tefsirinde; asrımızın fâdıl âlimlerinden diye bahsettiği son devir Osmanlı ulemâsından Hacı Mehmed Zihni Efendi, Nimet-i İslâm (sh. 268) isimli çok kıymetli eserlerinde bu meseleye şöyle açıklık getirmektedirler: 

“Senenin en kısa gecelerinde, akşam şafağı kaybolmazdan evvel fecrin tulû‘ ettiği beldelerin ehli gibi, yatsının ve vitrin vaktini bulamayanlara, o namazlar lâzım (farz) olmaz.

Burada anlatılan beldelerden maksat; soğuk kuzey beldelerinin halkı olan Sekâlibe’dir ki, yazın evvelinden 40 gün Güneş, onların arzını 23 saat aydınlatıp (sadece) 1 saat batar. Lâkin, güneşi uzun müddet görmeyenler olduğu gibi, uzun müddet kaybetmeyenler de vardır. Âlûsi’de, Kehf sûresinin tefsirinde, ‘Bazı ufuklarda Güneş, 6 ay doğar, 6 ay da batar’ diye anlatılmıştır. Nitekim 90 arzı (enlemi) ufkunda böyledir. Bazan da 1 saat kaybolup, hemen doğu tarafından aydınlığı meydana çıkar. Senenin bazı günlerinde Bulgar arzı böyledir. Vakitler namaz için sebep olduğundan, fıkıh âlimleri, (bazı) vakitlerin tahakkuk etmediği yerlerde, (o vakitlere ait) namaz da yoktur, dediler. Onların namazları gibi, oruçları ve zekâtları da bahis mevzuu olması lâzımdır. Bununla beraber, oruca sebep olan ‘ayın görülmesi’ gerçekleştiğinden dolayı, farz olmayacağını söylemek de mümkün olmaz. (Bu hususta İbn-i Âbidîn’in açıklaması şöyledir: “Ben derim ki: Oruç, zekât, hac, iddet, alış-veriş, selem, icâre gibi zamanla sınırlı her ibadet ve muâmelede de yine namaz gibi vakit takdir edilir. Bunun için ilk güne dikkat edip dört mevsimin her birine, günlerinin uzunluğuna-kısalığına göre takdir uygulanır. Şâfiî kitaplarında böyle denilmektedir. Biz de buna kailiz, yani bu görüşün doğruluğuna inanıyor ve bunu kabul ediyoruz. Çünkü takdirin aslı, namazlar hakkında ittifakla kabul edilmiştir.” (5) 

DECCÂL HADÎSİ VE KUTUPLARDA NAMAZ

Müslim’in rivâyet ettiği meşhur Deccâl Hadîsi şudur: 

“Nevvâs b. Sem’ân (r.a.) anlatıyor: Biz, ‘Yâ Resûlellah, o (Deccâl) yeryüzünde ne kadar kalacak?’ dedik. Resûlüllah (s.a.v.) buyurdu ki: ‘Kırk gün kalacak. (O kırk gün içinden) bir gün, bir sene gibi; bir gün, bir ay gibi ve bir gün de bir hafta gibidir. Diğer günleri ise, sizin bildiğiniz günleriniz gibi (normal 24 saat) olacak.’ Bunun üzerine biz, ‘Yâ Resûlellah! Bir sene gibi olacak o günde, bize bir günün namazı yeter mi?’ diye sorduk. Resûlüllah (s.a.v.), ‘Hayır! O gün için (her 24 saatte normal) bir günün namaz vakitlerini takdir ediniz’ buyurdu.” (6) 

Buraya kadar yani yatsı vaktinin taayyün etmediği yerlerle ilgili olarak kıyası kabul etsek bile, bu, ancak kıyasa aykırı olmayan yerlerde caizdir. Deccâl hadîsi bu kıyasa muhaliftir. Zira kıyasın caiz olması için, iki hükmün mutlaka birbirine eşit olmaları gerekir. Burada ise eşitlik bulunmuyor. Deccâl Hadîsi’nde sadece alâmet yok; yatsı namazının vaktinin tahakkuk etmediği yerlerde ise hem alâmet, hem de takdire müsait zaman yok. Zira akşam namazının vakti biter bitmez, sabah namazının vakti giriyor. Binaenaleyh bu meselede, yatsı namazı için ayrılacak hususi bir zaman mevcut değildir. Bu itibarla bu ve benzeri yerlerde yaşayan Müslümanlar, şayet yatsı ve vitir namazlarını akşam şafağı kaybolmazdan evvel kılmış olsalar cem’-i takdim, fecr-i sâdık tulu’ ettikten sonra kılsalar cem’-i tehir olur ki, her ikisi de caiz değildir. 
Şeyh Ekmeleddin hazretleri de, Deccâl Hadîsi ile alâkalı olarak, Meşârik şerhinde naklettiğine göre, Kaadî İyâz hazretleri şöyle demiştir: “Bu hüküm o zamana mahsustur. Şerîat sahibi, onu bize beyan buyurmuştur. Zira bu hususta biz, kendi ictihadımıza bırakılsaydık, o günde namaz, bilinen vakitlerde kılınır ve beş namazla iktifa ederdik.” 

Hadîs-i şeriften anlaşılan ise, her namaz için hususi bir vakit takdir edilmesidir ki, o vakit, başka namaz için vakit sayılmayacaktır. Hatta o namaz için ayrılan vakit geçmedikçe, ondan sonraki namazın vakti girmeyecektir. Şayet vakit geçer de, o vaktin namazı kılınmazsa, diğer günlerde olduğu gibi namaz kazaya kalacaktır. Zira, sanki zevâl, gölgenin bir veya iki misli oluşu, Güneş’in batması, akşam şafağının kaybolması, fecr-i sâdıkın doğması bu zaman cüzleri içinde, şerîatin hükmiyle takdiren mevcuttur. Ama akşam şafağı kaybolmadan fecr-i sâdıkın doğduğu yerlerde yaşayan Müslümanlar içinse zaman, ya akşam namazının vakti, yahut ittifakla sabah namazının vaktidir. Bu durumda kıyas nasıl sahih (geçerli) olabilir?

Bütün bu açıklamalardan sonra gâyet net bir şekilde anlaşılır ki; elleri dirseklerinden, ayakları topuklarından kesilmiş bulunan kimsenin hâli ile bu mesele arasında fark yoktur. Nitekim Bakâlî de bunu söylemiştir. Halvânî ise bu hususta ona muhalif bulunduğu halde, insaf ederek, kendisini tasdik etmiş, onun sözüne dönmüştür. Çünkü el ve ayakları yıkamanın hükmü, şartı bulunmadığı için kalkmıştır. Mahaller, yani yıkama yerleri şartlar demektir. Burada da namazın şartı, hatta sebebi de bulunmadığı için, farz değildir. Abdestte elleri yıkamanın farz olması için, dirseklerden koltuklara kadar; ayaklarda ise, topuklardan yukarı ayak miktarı bir kısmın halef olduğunu (onun yerine geçtiğini) gösteren bir delil nasıl yoksa, bu meselede de akşam veya sabah namazının yahut her ikisinin vakitlerinden bir cüz’ün, yatsı vaktine halef olduğuna işaret eden bir delil yoktur.

Evet, mükellef olan Müslümanlara namaz nasıl icmâ ile beş vakit farz ise, abdestin farzları da yine icmâ ile dörtten az değildir. Lâkin bütün bunlarda, farziyetin şart ve sebeplerinin tamamının bulunması da mutlaka lâzımdır. 

Kısacası kutuplarda, meselâ 90 arzı (enlemi) ufkunda olduğu gibi, vakitlerin normal olarak tahakkuk etmediği, bununla birlikte takdire müsait bir zamanın hüküm sürdüğü yerlerde ibâdetler, vakitleri normal olarak teşekkül eden en yakın yerlere kıyas edilerek edâ edilir. Zira buralarda, namazın edâsı için şart olan, takdire müsait bir zaman süresi mevcuttur. (7) 

DİPNOTLAR
(1) İsrâ sûresi, 17/78.
(2) İsrâ sûresi, 17/78.
(3) Bulgar beldesi, kuzeyde Rusların karanlık ve pek soğuk bir şehridir. İbn Âbidîn, Terc. 2, 25.
(4) İbrahim el-Halebî (ö.956/1549), Mukayyed Halebî Sağîr, s. 151.
(5) İbn Âbidîn Terc., 2, 31.
(6) el-Aclûnî, Keşfü’l-Hafâ, 2, 31, (Hadis No: 1621) Beyrut, 1351; İbn-i Âbidîn (Terc), 2, 28. 
(7) İbn Âbidîn (Terc.), 2, 25-32.

.

Halis ECE


Dilerseniz sözü hiç uzatmadan, mevzu ile ilgili ikinci bin yılın müceddidi İmâm-ı Rabbânî Ahmed el-Fârukî es-Serhendî (k.s.) hazretlerinin ikaz ve hatırlatmalarına kulak verelim. 

“Gece namazına kalkmaya vesile olması için, yatsı namazını gecenin son yarısına bırakmak, cidden kabul edilmeyecek bir husustur. (1)

“Hanefî âlimlerince, yatsı namazını bu vakitte edâ etmek mekruhtur. Onlar bu kerâhati,tahrîmî mekruh olarak kabul etmişler; yatsı namazının, gecenin ilk yarısına kadar kılınmasını mubah, ondan sonraya (yani imsak vaktine kadar) bırakılmasının mekruh olduğunu söylemişlerdir. Mubahın karşılığı olan mekruh da, harama yakın olan mekruhtur. Şâfiîlere göre ise, yatsı namazını o vakitte edâ etmek (kerâhetle dahi) câiz değildir. 

“Bu işi (yatsı namazını geciktirmeyi); gece ibadetine kalkmaya sebep, mânevî zevklerin husûlüne ve o vakitte cem‘iyyete(2) vesîle olması için yapmak, cidden kerih (çirkin bir davranış olarak) görülmüştür. Zira bu maksat için sadece vitir namazını tehir etmek kâfidir, hatta bu tehir müstehaptır. Böylece, müstehap olan bir vakitte vitir kılınmış, uyanıklık ve gece kıyâmından maksat da elde edilmiş olur. 

“O halde münasip olan; bu ameli, yani yatsı namazını gece yarısından sonraya erteleme işini terk etmek ve (o vakitte kılınan) geçmiş yatsı namazlarını kaza etmektir. İmâm-ı A‘zam-ı Kûfi (rh.), abdestin âdâbından bir edebi terk ettiğinden dolayı, kırk yıllık namazı kaza etmiştir...” (3) 


DİPNOTLAR

(1) Gece yarısı, içinde bulunduğumuz günün öğle namazı vaktinin giriş saatidir. Yani gecenin yarısı ile gündüzün ortası birbirine mütenazır/simetridir. Mesela öğle namazı vakti saat 12:0'de giriyorsa, geceliyin saat tam 12:00 (24:00)'yi gösterdiğinde o vakit gecenin ortasıdır. Ancak ibadet vakitlerindeki temkin de gözönüne alınarak en az bu saatten 10 dakika öncesine kadar yatsı namazı kılınmış olmalıdır. Aksi takdirde yani belirtmeye çalıştığımız bu vakitten sonra kılınan yatsı namazı mekruh olur.

(2) Cem‘iyyet, derli toplu, düzenli ve huzurlu olma demektir. Tasavvufta ise, mâsivâdan yani Hak’tan gayri her şeyden yüz çevirme ve dikkati sadece Allah Teâlâ’ya teveccüh noktasında toplamadır. Kalbin huzursuz ve dağınık halde olmaması, insanın zihnen ve kalben kendisini tamamen Hakk’a vermesidir. (Abbâdî, Kutbuddîn Ebu’l-Muzaffer, Sûfînâme, Tahran, 1347, s. 173)

(3) el-Mektûbat, İmâm-ı Rabbânî, 1, 29. Tabii buradaki "kaza etmek" hükmü işin takva yönüyle alakalıdır. Meseleyi fetva yönüyle düşündüğümüz zaman, gece yarısından sonra kılınan yatsı namazı kerâhetle birlikte caizdir, eda edilmiş sayılır. Ancak takva sahibi mü'minler, İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin buyurduğu, İmâm-ı A'zam hazretlerinin uyguladığı gibi, bu şekilde yani kerâhet vaktinde veya âdâba riayet etmeden kıldıkları namazları, onların bu ihtiyatlı görüşlerine uyarak kaza ederler. Yoksa fıkıh ve fetva açısından o vakitte kılınan yatsı namazı, mekruh olmakla birlikte kişiyi o namazın borcundan kurtarır. Fakat sevap adına bir şey elde edemez. Çünkü bu davranış, aynen ikindiyi güneşin kızıllaşma anına kadar bırakmaya benzer ki, harama yakın bir iş yapmış olur. Bununla birlikte tabii ki kazaya bırakılmamalı, mutlaka kılınmalıdır.


.

Halis ECE


“Bir gün, başta Hz. Ebû Zerr (r.a.) olmak üzere, muhâcirlerin fakir olanları Sevgili Peygamberimiz’e (s.a.v.) gelerek şöyle dediler:

— Yâ Resûlellah, varlık sahipleri yüksek dereceleri ve daimî nimetleri alıp gittiler. Çünkü onlar da bizim gibi namaz kılıyor, oruç tutuyor; ayrıca bizden fazla olarak sadaka veriyorlar. Biz ise veremiyoruz. Onlar köle âzâd ediyor, biz edemiyoruz. 

Ashâbından bunları dinleyen Resûlüllah Efendimiz (s.a.v.), onların gönlünü şu mübarek ve müjdeli sözleriyle aldı:

— Ben size bir şey öğreteyim mi? Onunla sizi geçenlere yetişir, sizden sonrakileri de geçersiniz. Hem hiç kimse sizden faziletli olamaz. Meğer ki sizin yaptığınız gibi yapmış olsunlar. Her namazdan sonra 33 kere ‘sübhânallâh’, 33 kere ‘el-hamdülillâh’, 33 kere ‘Allâhü ekber’ dersiniz, tamamı 99 eder. Yüzüncüde, “Lâ ilâhe illallâhü vahdehû lâ şerîke leh. Lehü’l-mülkü ve lehü’l-hamdü yuhyî ve yümît. Ve hüve hayyün lâ yemût. Biyedihi’l-hayr ve hüve alâ külli şey’in kadîr’ dersiniz; günahlarınız, denizin köpüğü kadar da olsa, affolunur.” (1) 

Tesbihlerden önce Âyetü’l-Kürsî okunur. Taberânî’nin (rh) rivâyet ettiği bir hadîs-i şerifte, “Kim her farz namazın peşinden Âyetü’l-Kürsî’yi okursa, diğer namaza kadar Allâh’ın zimmetinde olur” buyrulmuştur. Hatta bununla beraber İhlâs-ı şerif ve Muavvezeteyn (Felak ve Nâs) sûrelerinin de okunacağına dair deliller vardır. Nitekim Fahr-i âlem Efendimiz (s.a.v.), Ebû Ümâme’den (r.a.) rivâyet edilen bir haberde şöyle buyurmuşlardır: 

“Kim ki her farz namazın peşinden Âyetü’l-Kürsî ile İhlâs sûresini okursa, onun cennete girmesine ölümden başka bir şey mâni olamaz.” (2) 

Ukbe bin Âmir (r.a.) de, "Resûlüllah bunu her namazın sonunda, Felak ve Nâs sûreleri ile birlikte okumamı emretti” demiştir. 

Ulemâdan bazıları, “Bu sûrelerin okunmasında, bir namazdan diğer namaza kadar kötülüklerin def‘edilmesi hususunda büyük sır vardır” diyerek, bunun sebep ve hikmetine dikkat çekmişlerdir. 
***
Cem‘u’l-Fevâid’de nakledildiğine göre, Hz. Ali (r.a.), hayatında namazların arkasındaki tesbihleri hiçbir vakit terk etmemiş; sadece Sıffîn Harbi gecesinde bir veya iki namazın arkasında, zarûret hâlinde/mecbur kaldığı için terk etmiştir.

Namazdan sonra yapılan bu tesbih-tahmid ve tekbir'lerin ve tehlil'in sessizce yapılması sünnettir. Çünkü, Asr-ı Saâdet’te ve Hulefâ-i Râşidîn devrinde zikir ve duâ sesli olarak yapılmazdı. Ancak cemaat câhil olursa öğreninceye kadar seslice, öğrendikten sonra gizlice yapılmalıdır. (3)

İbn Âbidîn rahımehüllah muhallet eseri Reddü'l-Muhtar'da diyor ki:
“Namazdan sonra Âyetü’l-Kürsî’yi, İhlâs, Felâk ve Nâs sûrelerini okuyup, 33’er kere sübhânallah, elhamdülillah, Allâhü ekber demek, yüzüncüde tehlil getirip duâ etmek ve duâyı ‘Sübhâne Rabbike Rabbi’l-ızzeti ammâ yesıfûn. ve selâmün ale’l-mürselîn ve’l-hamdü lillâhi Rabbi’l-âlemîn’ ile bitirmek müstehaptır.” 

Hâsılı bütün bunlar, iki cihan serveri Efendimiz’in (s.a.v.) sünnetidir; bazılarının, “bid‘at ve uydurmadır, Hz. Peygamber’in uygulamasında bunlar yoktur...” gibi eveleyip-gevelemeleri, tamamen zırvadan ibarettir. Zırva ise, atalarımızın tabiriyle te’vil götürmez. O bakımdan bu gibi sözlere kulak asmayıp, duadan önce, yukarıda anlatılan tesbih-tahmid ve tekbirleri belirtilen adetlere göre okumak, ardından da tehlilgetirmeyi ihmâl etmemek gerekir. Sünnete uygun olan tatbikat budur. 


DİPNOTLAR
(1) Müslim, Mesâcid 146; Sübülü’s-Selâm, 1, 198 
(2) Sübülü’s-Selâm, 1, 120 
(3) el-Fetâvâ’l-Kübrâ, 1, 158


.

Tesbih namazı, tesbih edilerek kılınan bir namazdır; menduptur, yani sevabı çok olan nafile namazlardan biridir. 

Arapça bir kelime olan "tesbih", Allah Teâlâ'yı noksan sıfatlardan tenzih, kemâl sıfatlarla tavsif etme ve ululama manasına gelir. Dört rek’at olan bu namazda üçyüz defa "Sühhânallâhi velhamdü lillâhi ve lâ ilâhe illallâhu vellâhu ekber velâ havle velâ kuvvete illâ billâhil aliyyil azıym" dendiği için bu ismi almıştır. 

Tesbih namazının muayyen-belli bir vakti yoktur. Kerahet vakitlerinin dışında her zaman kılınabilir. Bununla birlikte Cuma ve Pazar akşamları ve sair mübarek gün ve gecelerde kılınması daha faziletlidir. Bu namazı dört rek’at olarak kılmak caiz olduğu gibi, iki rek’atın sonunda selam vererek ayrı ayrı ikişer rek’at halinde kılmak da caizdir. 

Tesbih namazı tevbenin, istiğfarın en büyüğü... Sadece kavlen/dille-sözle değil, bütün vücutla fiilen yapılanıdır. Yani fiilî istiğfardır. Ecri-sevabı çok büyüktür. Sevgili Peygamberimiz (s.a.v.), amcası Hz. Abbas’a (r.a.), “Bu namazı kıldığın vakit günahının öncesi ve sonrası, yenisi ve eskisi, hatâen ve kasten (bilerek-bilmeyerek) yapılanı, küçüğü ve büyüğü, gizlisi ve aşikâr olanı mağfiret edilmiş olur...” (1)buyurmuşlardır. 

Tesbih namazı hakkında Kur'an'da geçen herhangi bir ayet yoktur; ancak bu namaz hakkında Resûlüllah Efendimiz’den (s.a.v.), yukarıda da bir kısımını zikrettiğimiz hadis-i şerif varid olmuştur. Hazret-i İkrime'den ve o da Hazret-i İbn Abbas'tan (r.anhüm) rivâyet etmişlerdir ki, Resûlü Ekrem Efendimiz (s.a.v.) muhterem amcaları Hazret-i Abbas'a (r.a.) hitaben Tesbih Namazı ile alakalı dikkat çekici şu tavsiyelerde bulunmuşlardır: 

 

“Ey Abbas! Amcacığım! Sana bir şey vereyim mi, sana bir bağışta bulunayım mı? Sana bir özellik tanıyayım mı? Sana on haslet ölçüsü vereyim mi? Sen bu on hasleti yerine getirdiğin zaman, Allah senin geçmiş ve gelecek, eski ve yeni, bilerek veya bilmeyerek yaptığın, gizli veya aşikâr yapılan, küçük büyük bütün günahlarını affeder, bağışlar. Bu on haslet şunlardır: 

 

“Dört rek’at namaz kılarsın, her rek’atında Fatiha suresini ve başka bir sure okursun. Birinci rek’atta kıraatı bitirdikten sonra, ayakta iken on beş defa: ‘Sübhânellâhi velhamdü lillâhi ve lâ ilâhe illallâhü vellâhü ekber (velâ havle velâ kuvvete illâ billâhil aliyyil azıym)’dedikten sonra rükua varırsın ve aynı tesbihi on defa rükûda söylersin. Sonra başını kaldırıp, ayakta on defa söylersin. Sonra secdeye gider on defa orada söylersin. Birinci secdeden sonra iki secde arasındaki oturuşta on defa söylersin. İkinci secdeye vardığında yine on defa ve başını secdeden kaldırınca da on defa söylersin. Böylece bir rek’atta yetmiş beş defayı tamamlamış olursun. 

“Ey amcacığım! Eğer güç yetirebilirsen, her gün bu namazı bir defa kılarsın. Buna güç yetiremediğin takdirde, her cuma bir defa kılmaya çalışırsın. Bunu da yapamazsan, her sene bir defa kılmaya çalış. Bunu da yapamazsan hiç olmazsa ömründe bir defa olsun kıl.”(2) 

TESBİH NAMAZININ KILINIŞI  

Tesbih namazı 4 rek'attir. Bu namazda 300 defa şu tesbih okunur:

 

"Sübhânellâhi velhamdü lillâhi velâ ilâhe illallâhü vellâhü ekber velâ havle velâ kuvvete illâ billâhil aliyyil azıym."

Bu tesbih, namaz içinde şöyle okunur: 
• 15 kere Sübhâneke'den sonra (Fâtiha ve zamm-ı sûreden önce), 
• 10 defa Eûzü Besmele, Fâtiha ve zamm-ı sûreden sonra, 
• 10 defa Rükûda, 
• 10 defa Rükûdan kalkınca ayakta (kavmede), 
• 10 defa Birinci secdede, 
• 10 defa İki secde arasındaki oturmada (celsede), 
• 10 defa İkinci secdede,

Birinci rek'atte okunan bu tesbihlerin adedi 75'tir. İkinci rek'atte aynı sıralama ile yine 75 defa okunur. Üçüncü ve dördüncü rek'atler de böyle kılınır. (3)

Bütün namazlarda olduğu gibi, tesbih namazında da, Kur'an'dan bir şey okunacağı zaman, Kur'ân-ı Kerim’in herhangi bir yerinden okumak mümkündür. "Şu sure okunmaz veya mutlaka şu sureyi okumak gerekir" diye bir şart yoktur. Ancak İbn Abbas'a (r.a.), "Bu namaz için belirlenmiş bir sûre biliyor musun?" diye sorulunca, "Evet, et-Tekâsür, el-Asr, el-Kâfirûn, ve el-İhlâs" diye cevap vermiştir.(4)

***

Tesbih Namazı, kılınması teşvik edilmiş bir namazdır. Bunu alışkanlık haline getirmek müstehaptır. Tembelllik etmemek lâzımdır.

Kılmasını bilmeyenlerin de istifade etmesi, öğrenmeleri maksadıyla cemaatle de kılınabilir. Cemaatle kılınırsa imam olacak kimse bu namazı kılmayı evvela nezreder ve namazı kıldırırken kıraatı ve tesbihleri her yerde cehrî (sesli) okur. Cemaat ise sükut eder, dinler. (5)

Tesbih namazında yanılma olursa, sehiv secdesinde bu ilave tesbihlerin okunması gerekmez.

Namaz içinde ayet ve tesbihleri parmakla saymak mekruhtur. Eğer namaz kılan / kıldıran kişi, aklında tesbihlerin sayılarını tutabiliyorsa, bastırarak da olsa parmakları ile saymaz, sayamaz; sayarsa mekruh işlemiş olur. Şayet aklında tutamıyorsa, parmaklarından faydalanabilir, bu durumda mekruh olmaz. Fakat başka şekilde değil, yalnızca parmaklarını hafifçe bastırmak suretiyle bunu yapabilir. 

 

DİPNOTLAR

(1) Mehmed Zihni Efendi, Nimet-i İslâm, İstanbul, 1398, s. 632.
(2) Tirmizî, Vitir, 19; İbn Mace, ikâme, 190; Ebû Dâvud, Tatavvu, 14; et-Tergib ve't-Terhib, I, 467, 469.
(3) Tesbih namazının bu kılınma usûlü, Tirmizî'nin el-Câmii'nde İmam-ı Azam Ebû Hanife'nin (rh.) talebelerinden Abadullah b. Mübarek'ten (r.aleyh) rivayet ettiği şekle göredir. 
(4) el-Fetâva’l-Hindiyye, Mısır 1323, I, 119.
(5) İbn Abidîn, Reddü'l-Muhtar, Mısır, 1966, II, 27; Muhtasar İlmihal, Hasan Arıkan, Fazilet Neşriyat, İstanbul, yyy., s. 95-96; Mehmed Zihni Efendi, Nimet-i İslâm, İstanbul, 1398, s. 632)


.

 

Halis ECE

“Mi’rac gecesi cennette, Âlemlerin Efendisi’ne (s.a.v.) bahşedilen ru’yet (Alla’ın görme) nimeti, dünyaya indikten sonra, dünyanın hâline uygun olarak namazda tahakkuk etmiş/gerçekleşmiştir. Bu sebepledir ki Efendimiz (s.a.v) şöyle buyurmuştur:

‘Namaz mü’minin mi’râcıdır.’

Başka bir hadis-i şerifte de, ‘Kulun Rabbine en yakın olduğu an, namazındadır’[Müslim, Sahih, Salât, 42] buyurmuşlardır.

***

Efendimiz’e (s.a.v.) hakiki manasıyla tâbi olan büyüklür (Onun vârisleri, evliyâullah-ricâlullah, ârifler-sâlihler) de, namazdayken bu dünyada ru’yet nimetinden bolca nasiplenirler… Ru’yete elverişli olmadığı için, bu dünyada ru’yet mümkün olmasa da, ondan nasiplenmeleri mümkün olmaktadır.

Eğer Allah Sübhânehû namazı emretmeseydi, maksûd’un yüzündeki perdeyi, kim kaldırırdı!.. Maksûda ulaşma hususunda, sâlike kim kılavuzluk/rehberlik ederdi!..

***

Namaz, kederlilere lezzet bahşeder… Uzaklık ve ayrılık acısı sebebiyle hasta olanlara, rahatlık verir. Efendimiz’in (s.a.v.), ‘Beni ferahlat ey Bilâl!’[Mecmau’z-Zevâid, İlim, 36, h. No: 633] diyerek ezan okumasını istemesi, bu manaya işaret etmektedir.

***

Namazın dışında ve namazın hakikatinin şuurundan uzak olarak gerçekleşen/meydana gelen zevkler, vecdler (keşif ve tecelliler, coşku ve heyecanlar), ilimler, marifetler, makamlar, nûrlar, renkler, telvinler, temkinler, vasıflanabilen ve vasıflanamayan tecelliler, zuhûrât… Bunların hepsi, bir takım gölgeler ve misâllerdir (asıl değildir). Hatta hayâl ve vehim ürünüdür.

***

Namazın hakikatinin şuurunda olarak namaza duran kişi, namaz esnasında, sanki bu dünyadan çıkıp ahiret âlemine intikal eder. Şüphesiz o zat, bu esnada ahirete ait olan o büyük nimetten bolca nasiplenir. Zılliyyet şâibesinden (gölge eserinden-noksanlığından-ayıbından-lekesinden) uzak olarak asıl’dan hisse ve pay alır. Çünkü dünya hayatı, zıllî (gölgeye mahsus) üstünlüklerle sınırlıdır… Zılliyetin dışında olan muâmele ise, ahirete aittir. O halde zılliyyetten uzak olarak asıl’dan nasiplenmek için mi’rac mutlaka gerekmektedir ki, o da mü’minlerin namazıdır.

Bu /saadet/bahtiyarlık/mutluluk, bu ümmete mahsustur; Peygamberlerine (s.a.v.) tâbi olmaları sebebiyle bu nimetle şereflenmiş ve saadete ulaşmışlardır. Çünkü Peygamber (s.a.v.) Mi’rac gecesi dünyadan çıkıp ahiret âlemine geçmiş ve cennete girmiştir.

***

Allâh’ım! O büyük Peygamberi ve ehlini (s.a.v.) mükâfatlandır. Bir peygamberi ümmeti adına mükâfatlandırdığın şeyin en hayırlısıyla Onu ve ehlini bizden yana mükâfatlandır. Bütün peygamberleri (aleyhimüsselâm) de mükâfatlandır. Zira onlar halkı, Hak Sübhânehû’ya çağırmış ve Ona ulaştıran/kavuşturan yolu göstermişlerdir.

***

Bu zümre içinde namazın hakikatine muttali olmayanlar… Ve namaza mahsus üstünleri bilmeyenler, hastalıklarının çaresini başka yerlerde aramakta… Maksatlarına ulaşmak için, farklı şeylere sarılmaktadırlar. Hatta bazıları, namazın hâlden uzak olduğunu ileri sürdüler. Namazı uzaklaşma ve ayrılma olarak gördüler ve benzeri muhâl durumlar iddia ettiler… Orucun namazdan daha faziletli olduğunu öne sürdüler... el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye sahibi (Muhyiddin-i Arabi k.s.) demiştir ki; ‘Yemeyi ve içmeyi terk etmek olan oruçta, Samedâniyyet sıfatının tahakkuku vardır. Namazda ise ıraklaşma ve ayrılma; âbidlik-ma’bûdluk ilişkisini hissetmek vardır.’

Görüldüğü üzere bu söz, sekir (manevi sarhoşluk/kendinden geçme) hallerinin bir tezâhürü olan ‘vahdet-i vücud’dan kaynaklanmaktadır.

Namazın hakikatinin şuurunda olmayan bu taifeden büyük bir topluluk, ıztıraplarını teskin etmenin yollarını semâ’da (makam ve nağme ile okunan sözler-şiirler dinleme, raksetme/deveran etme/dinlenen musikinin tesiriyle coşup dönme'lerde) nağmelerde (ilâhilerde, âhenkli ses ve ezgilerde), vecd ve tevâcüdde (keşif ve tecelliler, coşku ve heyecanlar, istiğrak, kendini kaybetme hâllerinde) aradılar… Matlûblarını, nağmelerin perdeleri ardında aramaya başladılar… Böyle olunca da raks’ı ve hareketi (semâ' yapmayı, dönmeyi), kendilerine âdet edindiler… Halbuki onlar, ‘Allâh’ın haram kıldığı şeyde sizin için şifa yoktur’ [Buharî, Sahih, Eşribe, 15] hadis-i şerifini duymuştular.

Evet; ‘denize düşen yılanasarılır’, ‘bir şeyin sevgisi insanı kör ve sağır yapar’. [Ebû Dâvud, Sünen, H. No: 5130]

Şayet namazın hakikatinden ufacık bir şey onlara açıklansaydı, ondan birazcık tadabilseydiler; semâ’ ve vecde kesinlikle meyletmezler, vecd ve tevâcüde yaslanmazlardı.

Şiir: ‘Ve iz-lem yehtedû nehce’l-hakâikı kaarefû hüzeven.’

Meali: Hakikatlerin yoluna ulaşıp bulamayınca, alay ederek uzaklaştılar, saptılar…”

[İmam-ı Rabbani k.s., el-Mektûbât, Fazilet Neşriyat, İstanbul, yyy., 1, 261]


.

Halis ECE

Hanım sahâbîlerden Âtike bint-i Zeyd radıyallâhü anhâ, cennetle müjdelenen yani aşere-i mübeşşereden Said Bin Zeyd'in (r.a.) kız kardeşidir. Abdullah bin Ebî Bekir (r.a.) ile evliydi.

Âtike (r.anhâ) ismi ile müsemmâ bir insandır. “Her şahsın, isminden bir nasîbi vardır” denildiği gibi, o da fizîken de ahlâken de son derece güzeldi. Âtike, güzel ve temiz kadın demektir. 

Kocası Hz. Abdullah'ın vefatından sonra, iddeti biter bitmez, onu isteyenler çok oldu. O ise eşinin vefatından sonra evlenmeyeceğine dair Abdullah'a söz vermişti. Hayat yükünü kaldıracak bir bahçe bağışlamıştı eşi kendisine... 

Hz. Âtike (r.anhâ) istemeye gelenlere özür beyan ederek teklifleri reddediyordu. Hz. Ömer (r.a.) de tâlip olanlar arasındaydı. Ona da eşine verdiği sözü ve bahçe bağışını hatırlatarak reddetti. Hz. Ömerkendisine mektup yazarak, 

“Sen Allâh'ın sana helâl kıldığını haram mı addediyorsun?” dedi ve bu mevzûda düşünmesini istedi. 

Âtike (r.anhâ) Hz. Ali (r.a.) ile istişâre etti. Hz. Ali, bahçeyi eşinin âilesine iâde edip evlenmesinin münasip olacağını söyledi. O da Hz. Ömer ile evlendi. 

Âtike (r.anhâ), Mescid-i Nebevî'de namaz kılmayı çok arzu ediyor, her defasında Hz. Ömer'den izin istiyordu. O da, “Biliyorsun ki benim arzum, evde kılmandır!” diyerek, evde kılmasının faziletini anlatmaya çalışıyordu. 

Hz. Âtike, izin istemeye devam ediyor; izin verilince çıkıyor, verilmeyince de evde kılıyordu. Hz. Ömer'in şehit edilmesinden dolayı çok üzüldü... Ondan sonra onun hâtırasına hürmeten, ibâdetlerini evinde yapıp mescide gitmedi. (1) 

Tabii ki bu meselede işaret edilmek, anlatılmak istenen; bu işin takva yönü... Fıkhî-şer'î yönü ise haliyle biraz daha farklı... Onu da aşağıda ele almaya çalışacağız, âlimlerin bu mevzudaki görüşlerini aktarmaya gayret edeceğiz. 

***

MESELENİN FIKHÎ YÖNÜNE GELİNCE

Bu hususta İbn Âbidîn'de şu ifadeler yer almaktadır: 

"Kadınların cemaatlere gitmeleri; cuma, bayram ve va'z-sohbet için bile olsa, mutlak surette mekruhtur. Velev ki ihtiyar olsun ve geceleyin gitsin!" Bu satırları açıklayan İbn Abidin (rh.) hazretleri diyor ki: "Velev ki ihtiyar olsun ve geceleyin gitsin' ifâdesi mutlak beyândır. Yani genç olsun ihtiyar olsun, gündüz olsun gece olsun kadının cemâata gitmesi mekruhtur." (2) 

Yukarıda naklettiğimiz bu hüküm, müteahhirîn ulemasının tercihidir ve tabii müftâbih olan da budur. Bununla birlikte yine bilindiği üzere mütekaddimîn alimlerinin görüşü -yaşlı kadınlarla ilgili- biraz daha farklı ve musâmakârdır. Yani onların belli zamanlarda belli maksatlara binaen usûlüne uygun olarak cemaate iştirak etmelerini caiz görmüşlerdir.
***

Demek ki takvayı hedef alan, gayesi rıza-i ilahi olan Müslümün hanımlarımızın camilere-cemaate gidememelerinden dolayı üzülmelerini gerektirecek bir durum yok. 

Ayrıca yine bilinmesinde fayda var: Dünyada üç mescidin dışında ziyarat maksadıyla sefere çıkılacak bir mescit yoktur. Onlar da; Mekke'de Mascid-i Haram, Medine'de Mescid-i Nebî, Kudüs'te Mescid-i Aksâ'dır. Bunların haricindeki bütün mecitler ise, ister büyük olsun ister küçük, hepsi müsavidir, manevi derece bakımdan birbirlerine üstünlükleri yoktur. 

Ama maalesef bu durumu bilmeyen, işin şuurunda olmayan "avam" Müslümanlar böyle düşünmüyor ve durmadan cami-cami dolaşıyorlar; özellikle de Ramazan aylarında, mübarek gün ve gecelerde... Dolayısiyle hiç de hoş olmayan manzaralarla sık sık karşılaşıyoruz. 

Tabii bunların yanında bir de "eşitlik (!)" adına erkeklerle aynı safta namaz kılmaya kalkışan, Cuma kılmaya hatta kıldırmaya yeltenen, cenaze namazlarında ön saflarda yer alanları hiç bahis mevzuu etmiyorum. Onların zaten konuşulacak-tartışılacak bir yönü-yanı yok. Rabbim, niyeti halis ve de hidayete kabiliyeti olanlarına hidayet buyursun.

***

N Ü K T E 

İŞİN ÖZÜ TAKVÂDIR

Muhammed bin Yûsuf, Süfyân-ı Sevrî hazretlerine iltifat olarak;

— Sen gece uyurken bile, insanların senden bahsettiğini görüyorum, demişti.

Hazret-i Süfyan (k.s.) şu karşılığı verdi:

— Sus! İşin özü takvâdır, şöhret değil...


DİPNOTLAR
(1) İbn Abdi'l-Berr, el-İstiâb, 1, 548.
(2) Reddü'l-Muhtâr ale'd-Dürri'l-Muhtâr (Terc.), Şamil Yay., İst., 1982, 2, 419-420.


.

Teheccüd namazının vakti ne zamandır, geç kalınmışsa temkin vaktinde kılınabilir mi?

 

*******

Teheccüd namazı, kendine mahsus bir vakti olan bir namazdır. Bu vakit de, gece yarısında başlayıp imsak vaktine kadar sürer… Hatta Fazilet ve Türkiye takvimlerindeki imsak vaktinden 10 dakika sonrasına kadar da kılınabilir. Çünkü -10 dk.’lık bir temkin süremiz var. Ancak her şeye rağmen –imkân nisbetinde- fazla geciktirmemek en güzeli… Bilirsiniz; her şey, zamanında ve zemininde daha güzeldir.

Sorunuzun cevabını siz, aslında kendi mesajınızda vermişsiniz. Ancak dilerseniz tekrar cevaplayalım.

“Bu işi yani yatsı namazını geciktirmeyi; gece ibadetine kalkmaya sebep, mânevî zevklerin husûlüne ve o vakitte cem‘iyyete vesîle olması için yapmak, cidden kerih (çirkin bir davranış olarak) görülmüştür. Zira bu maksat için sadece vitir namazını tehir etmek kâfidir, hatta bu tehir müstehaptır. Böylece, müstehap olan bir vakitte vitir kılınmış, uyanıklık ve gece kıyamından maksat da elde edilmiş olur.”

***
Bildiğiniz üzere teheccüd namazı, iki rek’attan sekiz rek’ata kadar kılanabilir. Ancak biz, "Her işin hayırlısı ortasıdır" düstûr-i Nebevîsi (s.a.v.) ve tatbik-i Hz. Üstaz (k.s.) gereği, "Müridin fıkhı mürşidinin amelidir" tasavvufi kaidesi icabınca altı rek'at olarak kılıyoruz. Bu uygulamayı size de tavsiye ederiz. Ayrıca hatırlamakta-hatırlatmakta yarar görüyoruz; teheccüd namazında, topluca selâm vermek yerine, iki rek’atta bir selâm verilmesi daha faziletlidir.

***
Teheccüd namazı Rasûlüllah Efendimiz’e (s.a.v.) farz idi. Kur'an-ı Kerim'de, "Gecenin bir kısmında da sadece sana mahsus bir nafile olmak üzere uykudan kalk, Kur'an ile teheccüd namazı kıl, Rabbinin seni bir Makam-ı Mahmûd’a (şefaat makamına) göndermesi kesindir." (el-İsrâ,17/79)

 

Teheccüd namazı Ümmet-i Muhammed’e yani Peygamberimizin (s.a.v.) haricindeki diğer Müslümanlara sünnettir. Kur’an-ı Kerim’de, mü’minleri bu namaza teşvik eden epeyce ayetler vardır. Mesela el-Müzzemmil, 73/20; es-Secde, 32/16; el-Furkân, 25/63, 64; ez-Zâriyât, 51/17, 18; Âli İmrân, 3/16, 17 ayetleri…

Ayrıca hadis-i şerifler de vardır. Abdullah b. Ömer’in (r.anhüma) kendisini rüyada Cehennem'de görmesi ve bir meleğin yaklaşarak,"Korkma!" demesini, Rasûlullah Efendimize (s.a.v) anlatması üzerine, Paygamber Efendimiz şöyle buyurmuştur:

"Abdullah ne iyi adamdır. Fakat kalkıp gece namazı kılmayı âdet edinseydi ne iyi olurdu ". Abdullah b. Ömer, bundan sonra gece uykusunu azaltmıştır.

Bu hadis-i şerifin işaret ve delaletinden, teheccüd namazına devam eden her mü’minin “iyi” olarak anılmaya lâyık olduğu anlaşılmış oluyor. (ez-Zebîdî, Sahîh-ı Buhârî Muhtasar-ı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi, Prof. Dr. Kamil Miras, Ank. 1982, 4, 29, 30, H. No: 576) 

Bu cümleden olarak ayrıca teheccüdü geciktirmemek lazım. Geciktiren bir müntesipleri için Üstâzünâ Süleyman Hilmi Tunahan (k.s.) hazretleri,

 

“Teheccüd kılıyor amma çok geç bırakıyor. Müceddid yolunda gece yarısından sonra uyumak lâzım değil.” [Ali Erol, Hatıratım, s. 61] buyurmuşlardır.  

Bir hadis-i şerifte de şöyle buyrulmuştur:

 

"Gece namazına devam edin. Çünkü gece namazı kılmak, sizden önceki sâlih kulların âdetidir. Rabbinize karşı bir tâattır, kötülükleri örtücü ve günah işlemekten alıkoyucudur." (Tirmizî, Sünen, Deavât, 101) 

***

İmam-ı Rabbani (k.s.) hazretlerinin halifelerinden Muhammed Hâşim-i Keşmî (k.s.) anlatıyor. Diyor ki:

"Bu fakîr bir gün, Kur'an-ı Kerîm okurken; 'Gecenin bir kısmında da sadece sana mahsus bir nâfile olmak üzere uykudan kalk, Kur'an ile teheccüd namazı kıl, Rabbinin seni bir Makam-ı Mahmûd’a (şefaat makamına) göndermesi kesindir.'' (el-İsrâ,17/79) meâlindeki âyet-i kerîmeye gelince, aklıma; 'Teheccüd namazını kılmakla şefâat makâmı olan Makâm-ı Mahmûd'un bereketlerinden nasîb alınıyor mu?'' diye geldi...

"Hazret-i İmam'a bunu sorayım dedim ve bu niyetle huzurlarına vardım. Abdest alıyorlardı. Beni görünce, hemen;

"- Teheccüd namazını çok kıymetli tut", buyurdular.

- Çoğu zaman kılıyorum, dedim. Buyurdular ki:

"- Şefâat makamı olan Makam-ı Mahmûd'dan nasîp / pay almak istiyenler, teheccüd namazını hiç kaçırmasınlar". Sonra yukarıda geçen aynı âyet-i kerîmeyi okudular. Bu fakîr, mübarek ellerini öperek;

- Bu muammayı sormak için huzurunuza gelmiştim. Elhamdülillah, ben arzetmeden kerâmet buyurarak siz beyan ettiniz, dedim."

***

 

Evet, seyr u sülûk tabir ettiğimiz manevi yolculukta terakkî için, teheccüd namazını ihmâl etmemek lazım.

 

Rabbim (c.c.) cümlemizi “müteheccidîn” zümresine ilhak buyursun.

 

Selâm ve dualarımla...


.

Halis ECE


“Bilimsel” metotlarla önceden hesaplanıp bilindiği ve bildirildiği üzere 29 Mart Çarşamba günü Türkiye saati ile: 13:11’de Tam Güneş Tutulması olayı meydana gelecek ve ülkemizden de görülebilecektir.

Doğumumuzdan ölümümüze kadar hayatımızın her safhasını düzenleyen Yüce dinimiz İslâm, biz mü’minleri bu hususta da başıboş bırakmamış, ne yapmamız gerektiğini haber vermiştir: 
Namaz ve niyaz!

İşte güneş tutulduğu zaman kılınan bu namaza fıkıh dilinde, “küsuf namazı”, ay tutulduğunda kılınana da “husûf namazı” adları verilmiştir. 
***
"Küsûf" ve "husûf" lûgatte; güneş ve ay tutulmasını ifade eden iki isimdir. Küsûf; daha çok güneş tutulması, husûf da ay tutulması için kullanılır. 

Küsûf, astronomi ilmi bakımından; güneş ışıklarının tamamının veya bir kısmının, gündüz, güneşle dünya arasına ay'ın gölgesinin girmesiyle dünyanın belli bir yöresine ulaşamamasıdır. 

Husûf ise, geceleyin ay ışığının tamamının veya bir bölümünün, dünyanın gölgesinin güneşle ay arasına girmesi yüzünden dünyaya ulaşamamasından ibarettir. Bu iki kelime, birbirinin yerine de kullanılabilmektedir.
***
Küsûf namazı ile ilgili olarak fıkıh kitaplarında şu açıklamaları görmekteyiz:

Güneş tutulduğunda; cuma kıldıran imam veya bununla vazifelendirilen kimsenin ardında (cemaatle) iki rek’at nafile namaz (küsûf namazı) kılmak sünnettir. İmam-ı A’zam Ebû Hanîfe'ye (rh.) göre, imam, küsûf namazında okuyuşu gizli yapar. Nitekim İbn Abbas (r.anhüma) şöyle demiştir: "Rasûlüllah (s.a.v.) ile küsûf namazı kıldım. O'nun kıraatinden bir harf bile işitmedim." (1) Husûf namazı ise, münferid olarak (tek başına) ve gene gizli okuyuşla kılınır.

Bu namazda ezan, ikamet ve hutbe olmadığı gibi, kıraat da açıktan okunmaz. Ezan yerine bir münâdî "essalâtü câmia” (namaz toplayıcıdır) diye seslenir. 

Fâtiha’dan sonra okunan zamm-ı sûreleri uzunca okuyarak, rükû ve secde tesbihlerini çoğaltarak namaz uzatılır. 

İmam Şafii’ye (rh.) göre; küsûf namazının her iki rek'atınde de iki rükû vardır. (2) 

Namazdan sonra imam ya oturduğu yerde Kıble’ye karşı durarak, veya daha güzel olmak üzere, ayakta cemaate yönelerek, güneş tamamen açılıncaya kadar dua eder. Cemaat de “âmîn” der. (3) 

Şayet güneş, namaz kılmanın mekruh olduğu bir vakitte (istiva anında) tutulursa, Küsûf Namazı kılınmaz. Cevheretü'n-Neyyire'de böyle ifade edilmiştir. 

Küsûf ve husûf namazı âlimlerin büyük çoğunluğuna göre müekked sünnettir. Yalnız Hanefî ve Mâlikîler husûf namazını mendûb görürler. Kur'ân-ı Kerim'de şöyle buyurulur: 

"Gece, gündüz güneş ve ay, O'nun varlığını gösteren âyetlerdendir. Güneşe veya ay'a secde etmeyiniz. Bütün bunları yoktan var eden Allah'a secde ediniz." (4) 

Bu âyet-i kerîme, ay ve güneş tutulması sırasında, bunları yaratan Allah celle celâlühû için namaz kılmaya işaret etmektedir.

Sevgili Peygamberimiz (s.a.v.), oğlu İbrahim vefat ettiği zaman üzülmüştü. Aynı gün güneşin tutulması üzerine bazı insanların, güneşin de Hz. Muhammed'in (s.a.v.) üzüntüsüne ortak olduğunu öne sürmesi üzerine, Resûlüllâh (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: 

"Şüphesiz güneş ve ay, Allâh'ın âyetlerinden iki âyettir. Herhangi bir kimsenin ölümü veya dünyaya gelmesi yüzünden tutulmazlar. Siz onların tutulduğunu gördüğünüz zaman, tutulma sona erinceye kadar namaz kılınız ve dua ediniz" (5).

Küsûf namazı, mukîm veya misafir olsun, beş vakit namazla yükümlü olan erkek ve kadın her Müslüman için meşrûdur. Çünkü küsûf ve husûf namazında Rasûlüllah Efendimizin (s.a.v.) uygulaması böyle olmuştur.
***
Sevgili Peygamberimiz (s.a.v.) bir küsûf namazından sonra yaptığı konuşmada şöyle buyurmuşlardır: 

"Şüphesiz güneş ve ay Allah'ın âyetlerinden bir âyettir. Bir kimsenin ölümü veya dünyaya gelmesi yüzünden tutulmazlar. Bunu görünce Allah'a dua edin, namaz kılın ve sadaka verin. Şüphesiz şu makamımda size söz verilen her şeyi gördüm. Beni öne geçer gördüğünüzde ben de kendimi Cennet'ten bir salkım almayı arzu eder görüyordum. Beni biraz geri çekilirken gördüğünüzde ben Cehennem'in bir kısmının diğer tarafını yediğini görüyordum." (6) 

Hadîsin başka bir rivayeti de şöyledir:

"Cehennemi gördüm. Bugünkünden daha korkunç bir manzarayı hiç görmemiştim. Cehennemliklerin çoğunun kadınlar olduğunu gördüm". Bir sahabenin, bunun sebebini sorması üzerine, de şöyle buyurdu: "Onlar, kocalarına nankörlük ediyorlar. Hatta sen onlardan birine bütün ömür boyu iyilik yapsan, sonra sende küçük bir kötülük görse (hoşlanmadığı bir şeyle karşılaşsa), şimdiye kadar senden zaten hiç iyilik görmedim ki, der." (7) 
***
Deprem, fırtına, yıldırım düşmesi, şiddetli yağmur, dolu, kar ve salgın hastalık gibi felâket zamanlarında, cemaatsiz olarak, diğer namazlar gibi iki rek'at nafile namaz kılmak mendub'tur. Burada küsûf namazına kıyas yapılmıştır. (8) 

Rabbimiz (c.c.) her türlü kaza-bela ve musibetlerden cümlemizi ve bilcümle Muhammed ümmetini muhafaza buyursun.


DİPNOTLARI

1) Molla Husrev, Düreru’l-Hukkâm fî Şerhi Gureri’l-Ahkâm, Fazilet Neşriyat, İstanbul, 1970, I, 147.
2) Şerhu Nûru’l-Îzâh, Hasan b. Ammar eş-Şürrübilâli, Fazilet Neşriyat, İstanbul, 1980, s. 107.
3) Fussılet sûresi, 41/37.
4) Buhârî, Sahîh, Küsûf, 1,3,8,13,15,17; Müslim, Sahîh, Kusûf, 10; Ahmed b. Hanbel, Müsned, IV, 249, 253.
5) Zeylaî, Nasbu'r-Râye, II, 232.
6) Zeylaî, Nasbu'r-Râye, II, 234, 235.
7) Şamil İslam Ansiklopedisi, ilgili md.
8) Müslim, Sahîh, Küsuf, 3901; İmam Mâlik, Muvatta', I, 186; İmam Beyhakî, III, 323, 324.
9) Buhârı, Sahîh, İbn Abbas'tan, II, 28; İ. Mâlik, Muvatta', I, 186; İbn Huzeyme, 1379; Beyhakî, Sünen, III, 321